Skip to main content

Full text of "Ad M. Vinicium, libri duo. Ex Amerbachii praecipue apographo. Edidit et emendavit R. Ellis"

See other formats 


l 


i 


l 


SCRIPTORUM  CLASSICORUM 
BIBLIOTHECA  OXONIENSIS 


OXONII 

E    TYPOGRAPHEO    CLARENDONIANO 

LONDINI  ET  NOVI  EBORACI 

APOD  HUMPHREDUM  MILFORD 


VELLEIVS  PATERCVLVS 


LONDINI   ET  NOVI   EBORACI 


APUD    HENRICUM    FROWDE 


VELLEI    PATERCVLI 

AD  M.  VINICIVM 
LIBRI    DVO 


EX  AMERBACHIl  PRAECIPVE  APOGRAPHO 


EOIDIT  ET    EMENDAVIT 


R.    ELLIS 


LITTERARVM    LATINARVM    PROFESSOR    PVBLICVS 
APVD    OXONIENSES 


OXONII 
E  TYPOGRAPHEO  CLARENDONIANO 

MDCCCXCVIII 


OXONII 

Excudebat   Horatius    Hart 

Typographus  academicus 


^BRA^^^ 


FRANCISCO  lOHANNI  HAVERFIELD 

VIRO     IN     HIS     STUDIIS 

EXERCITATISSIMO 

HOC   OPVSCVLVM 


DICATVR 


PROLEGOMENA 

Vellei  PatercuH  primus  mentionem  fecit  Priscianus  Inst. 
Gramm.  vi.  63  (i.  p.  248  Hertz)  M.  Velleius  Paterculus 
libro  I :  nec  minus  clarus  ea  tempestate  Miltiadis  filius 
Cimon.  Ex  hoc  uno  fragmento,  quod  in  codice  Murba- 
censi  non  erat,  Vellei  praenomen  cognoscitur. 

Rursus  citatus  est  a  scholiasta  Lucani  ix.  178  Ter  enim 
constat  triumphasse  Pompeiu^n^  ut  Paterculus  dicit  scribens : 
huius  uiri  fastigium  tantis  actibus  fortuna  extulit,  ut  primum 
ex  Africa,  iterum  ex  Europa,  tertium  ex  Hispania  triumpha- 
ret^  et  quot  partes  terrae  sunt^  totidem  faceret  (al.  facerent) 
monimenta  uictoriae  suae.  Haec  extabant  in  Murbacensi 
ii.  40,  ubi  discrepant  haec,  auctibus  .  .  .  primus  .  .  .  Asia 
(non  Hispania) :  quae  omnia  emendatiora  sic  quam  in  Lu- 
cani  scholio  tradita  sunt.  Lectitatum  tamen  fuisse  opus 
Vellei  non  desunt  quae  testentur.  Primus  quantum  scio 
Bernaysius  perspexit  multa  mutuatum  ex  hoc  Seruium  Sul- 
picium,  Christianum  presbyterum  (a.d.  365-425):  horum 
numerum  auxit  Elimar  Klebs  in  Philologi  uolum.  anni  1890, 
p.  285  sqq.,  ostenditque  tam  frequenter  Vellei  uerba  con- 
iunctionesque  uerborum  Sulpicium  adhibuisse  ut  studiosus 
eius  lector  atque  imitator  iure  dicendus  sit.  Post  hos 
Manitius   non   pauca  Eginhardum,  qui  Carolo  Magno  ab 


l 


PROLEGOMENA 

Epistulis  fuit  eiusque  conscripsit  uitam,  a  Velleio  sumpsisse 
imitanda  demonstrauit.  Nono  igitur  saeculo  post  Christum 
natum  extabat  liber  manuscriptus  historiarum  Vellei,  qui 
Fuldaene  an  alibi  fuerit  exploratum  non  est. 

Sexto  decimo  denique  saeculo  inuentus  est  codex 
Murbacensis^  et  quidem  anno  15 15.  Sic  enim  de  eo  scripsit 
Beatus  Rhenanus  qui  primus  Velleium  edidit  anno  1520. 
Equidem  abhinc  annos  ut  puto  quinque  cuni  primu7n  hunc 
in  Murbacensi  bibliotheca  reperissem^  et  uiderem  tam  pro- 
digiose  corruptu7n  ut  omnia  restituere  non  foret  hu??iani 
ingenii,  properanter  ac  infeliciter  ab  amico  quodam  descrip- 
tum,  premendum  pla7ie  censeba^n  donec  77ielioris  7iobis  codicis 
fieret  copia,  quem  acceperam  haberi  Mediola7ii  inuentum  oli^n 
a  Georgio  Merula.  Est  autem  Murbachium  uicus  Alsatiae, 
Gallorum  et  Heluetiorum  in  confinio :  monasterium  ibi 
fuit  et  bibliotheca  Benedictinorum  ab  antiquo  iam  tempore, 
quamquam  in  catalogis  duobus  codicum  manuscriptorum, 
qui  saeculo  xv  in  ea  erant,  editis  nuper  a  Zarnckio  (Philo- 
logi  a.  1890,  pp.  616  sqq.)  nusquam  memoria  prodita  est 
Vellei.  Credo  post  scriptos  demum  catalogos  Vellei  codi- 
cem  in  lucem  uenisse ;  fuisse  enim  in  monasterii  ^  biblio- 
theca,  non  in  alia  quapiam  Murbacensi,  etsi  Rhenanus  non 
sic  testatus  est  in  editione  principe,  eo  fit  uero  simile,  quod 
nec  alterius  ibi  bibliothecae  fama  innotuit,  nec,  si  ab  huius- 
modi  bibliotheca  prouenisset  codex  Vellei,  non  id  diserte 
Rhenanus  memoraturus  fuit. 

Codex  Murbacensis  qualis  fuerit  docuit  nos  Rhenanus 
in  postscriptis  quae  ultimae  paginae  ed.  Pr.  adiecit.  Ausim 
iurare  eum  qui  illum  {Cod.  Murbacense^n)  descripserat,   ne 

^  De  monasterio  Murbacensi  librum  satis  grandem  scripsit  A.  Gatrio, 
Die  Abtei  Mtirbach  in  Elsass.     Strasburg  i.  Els.  1895. 


PROLEGOMENA 


uerbum  qttidem  inteliexisse :  adeo  omnia  erant  confusa  absque 
ullis  punctis  aut  distinctionibus.  Quod  si  tu  scires  quam  ego 
laborarim  in  hiis  fragtnentis  utcunque  restituendis^  credo 
fateberis  te  mihi  non  nihil  debere.  Neque  enim  quia  tu  multa 
absque  ojfensione  legis^  idcirco  codex  plafius  erat :  imo  nihil 
erat  non  deprauatum :  in  singulis  pene  uerbis  haerebatur. 
Fateimntur  me  uera  dicere^  quicujique  uetustum  codicem 
inspexerintj  qui  in  Murbacensi  bibliotheca  adhuc  asseruatur. 
Eundem  breui  post  *  semilacerum '  dicit.  Non  igitur  mirum 
si  quinque  annos  Rhenanus  (15 15-15  20)  parandae  editioni 
insumpsit :  nimirum  et  mutilus  codex  et  uerbis  male  dis- 
tractis  fuit  et  punctis  uel  distinctione  caruit,  ut  credibile 
sit  Rhenanum  non  nisi  saepius  perpenso  siue  ipso  codice 
siue  (quod  magis  reor)  apographo  eius  uisum  sibi  esse 
ueram  Paterculi  sententiam  enucleasse.  Diligentius  enim 
rem  egisse  patet  ex  ipsius  testimonio  quod  supra  attuli ; 
cum  enim  exemplar  codicis  habuisset  ab  amico  sed  pro- 
peranter  descriptum,  hoc  non  contentus  statuit  editionem 
premere  donec  melior  proueniret  codex  quem  Mediolani 
esse  audisseL  Qua  spe  deceptus,  cum  nec  Mediolani  talem 
nec  a  Merula  repertum  esse  intellexisset,  quinto  tandem 
anno  ed.  principem  Basileae  uulgauit. 

Nondum  edito  libro  notitia  codicis  peruenerat  ad  Auen- 
dnum  (lohannem  Turmair),  Annalium  Boiorum  scriptorem, 
fortasse  ab  Rhenano,  cuius  is  condiscipulus  Parisiis  fuerat. 
Nam  non  solum  inter  auctores  Chronicorum  Auentinus 
Paterculum  allegat  (Praef.  lib.  2  Ann.  Rietzler  T.  ii.  p.  2), 
»ed  ipsis  uerbis  Paterculi,  quae  mox  Rhenanus  editurus  erat, 
Pannonici  belli  seriem,  deinde  Vari  ac  Romanarum  legionum 
cladem  narrauit  (Rietzler,  ii.  pp.  125-127).  Et  fortasse 
ipse  codicem  uiderat,  siue  in  Murbacensi  bibliotheca,  siue 


PROLEGOMENA 

ad  se  missum  a  monachis.  Murbachii  certe  non  semper 
codex  detinebatur :  Rhenanus  enim  eum  Basileam  mitten- 
dum  curauerat  eo  anno  quo  principem  editionem  imprime- 
bat.  Nimirum  apographo  non  contentus  quod  amicus 
properanter  atque  infeliciter  descripserat,  iterum  codicem 
aut  ipse  contulit  aut  alii  dedit  conferendum^  neque  id 
solum,  sed  eos  quoque  qui  formulis  castigandis  praeerant  in 
officina  Frobeniana  saepe  monuit  ut  uetus  exemplar  (h.  e. 
ipsum  codicem  Murbacensem)  non  minus  quam  exemplum 
(h.  e,  apographon  quod  a  Rhenano  acceperant)  inspicerent. 
Quod  ii  cum  non  facerent  magis  curantes  ut  quam  primum 
labore  defungerentur  quam  ut  liber  bene  haberet^  Burerus 
quidam,  amanuensis  sic  enim  dicitur*^  Rhenani,  uolumen 
typis  excusiwi  denuo  cum  uetusto  (h.  e.  Murbacensi  codice) 
contulit  plus  quam  diiigenter,  cuius  labor  est  emendationum 
ternio  operi  adiectus. 

Post  Burerum  nulla  codicis  Murbacensis  notitia  ad  nos 
peruenit,  uideturque  eodem  fato  usus  quo  alii  codices  uetus- 
tissimi  sed  lectu  difficiles  penitus  ex  oculis  hominum  abrepti 
sunt  Exemplo  sit  archetypon  illud,  a  Poggio  repertum, 
Astronomicon  ManiH,  Siluarum  Stati ;  quod  non  minus  deper- 
ditum  dolemus  quam  hunc  de  quo  agimus,  Murbacensem 
Vellei  codicem,  mutilum  eum  quidem  ac  temporis  iniuria 
pessime  habitum,  antiquum  tamen,  et  si  modo  iterum  possit 
renasci,  -multum  ex  eruditiore  nostro  saeculo  accepturum 
lucis  nouae. 

^  Epistula  Rhenani  ad  Spalatinum  edita  a  Fechtero  Die  Amer- 
bachische  Ahschrift  des  Velleius  Paterculus,  Basel,  1844,  p.  42  Emisi  nuper 
Vellaeum  utcunque  castigatum.  In  quo  multum  falsus  sum,  quod  exem- 
plar  fidelissime  descriptum  arbitrabar,  cum  postrema  sed  nimium  sera 
collatio  librarii  oscitantiam  arguat. 

'  In  eadem  Epistula  ad  Spalatinum. 


PROLEGOMENA 

Itaque  ex  ed.  Princ.  a.  1520,  cum  uariis  lectionibus,  quas 
Burerus  ex  Murbacensi  enotauit  addiditque  tamquam 
supplementum  appendicemque  editioni  Principi,  pendebat 
tota  crisis  Velleiani  operis  usque  ad  annum  1834.  Non 
quo  alii  non  fuerint  qui  Murbacensis  apographa  uideantur 
habuisse ;  quorum  duos  nomino.  Prior  est  Bernardi- 
nus  Rutilius,  iuris  consultus  1 504-1 538.  Hunc  Fuluius 
Vrsinus  (15 29-1 600),  in  Noiis  ad  Fragmenta  Historicorum 
anno  1595  editis,  p.  415,  testatus  est  in  suo  codice  substi- 
tuisse  meribus  pro  muneribus  Vell.  ii.  48.  2  perfectis  muneri- 
bus  theatri.  Hinc  Vrsinus  emendauit  moeniis  uel  moenibus 
(p.  422).  Quae  coniectura  licet  necessaria  non  sit  {munera 
enim  absumpta  /^«/ dixit  Velleius  ii.  130.  i),  e  uero  tamen 
fonte  uidetur  ductum  illud  meribus,  fortasse  ex  ipso  Mur- 
bacensi.  Potuit  enim  uocabulum  illic  sic  scriptum  extare 
ut  alii  muneribus^  aUi  tneribus  uideretur. 

Alterius  apographi  mentio  facta  est  a  Montfaucono  Biblio- 
thec.  Bibliothecarum  ii.  p.  10 14  D,  ubi  inter  libros  Colberti- 
nos  in  Regia  Parisiensi  numero  signatus  6571  locum  habet 
Velleius  Paterculus  cum  libro  MSS  (sic)  collatus  a  Fetro 
Pithoeo.  Sed  hic  liber  Pithoei  una  cum  1600  aliis  anno 
1732  ex  bibliotheca  Colbertina  translatus  in  Tabularium 
negotiorum  exterorum  (D^pot  des  affaires  ^trang^res)  per 
turbas  ciuiles  saeculi  xviii  exeuntis  periisse  creditur  ab 
Hasio,  quem  Seebodius  rogauerat  ut  eum  inuestigaret, 
uti  testatus  est  Orellius  in  ed.  Vellei  Lipsiensi  a.  1835, 
p.  xi. 

Orellio  debetur  quod  unum  adhuc  manu  scriptum 
superest  codicis  Murbacensis  apographon ;  scriptum  autem 
est  anno  15 16  a  Bonifacio  Amerbach.  Hoc  OrelHus 
Basileae   ex  bibliotheca   Academica,   ubi   deHtuerat,  anno 

xi 


PROLEGOMENA 

1834  prolatum  primus  cum  ed.  Pr.  contulit  et  insequente 
anno  Lipsiae  edidit. 

Natus  ^  est  Amerbachius  a.  1495  Basileae,  minimus  filio- 
rum  loannis  Amerbachii  eius  qui  Hieronymi  scripta 
edidit.  Puer  apud  Conradum  Leontorium,  Cisterciensem, 
adulescens  (i 507-1 509)  sub  Hieron.  Gebwiler  Selestadiae 
educatus,  mox  in  Basileam  redux,  studiorum  ibi  duces 
habuit  eruditos  uiros  quos  in  domum  suam  pater  adsumpse- 
rat,  simul  sibi,  simul  filiis  praeceptores,  Matthaeum  Hadria- 
num,  Hebraici  sermonis  peritum,  Dominicanum  loannem 
Cuno'^,  Marci  Musuri  et  Scipionis  Crateromachi  discipulum, 
linguae  Latinae  et  Graecae  pariter  scientem ;  cum  his  (nam 
Basileae  plerumque  uixit  Rhenanus,  Cononis  Graecus  audi- 
tor,  simul  ut  typographeo  Frobeniano  propius  uteretur) 
Beatum  Rhenanum  (1485-1547),  quem,  utpote  decem  annis 
se  maiorem,  et  doctorem  suum  appellat  et  eo  famifiarissimo 
atque  intimo  amico  semper  usus  est.  Mortuo  Conone  15 13 
Amerbachius  Friborgam  se  contulit,  ibique  in  domo  Vlrici 
Zasii  sex  annos  iuri  ciuili  incubuit.  Erasmum  quoque 
norat  et  Glareanum,  quorum  hic  opus  suum  Laudes  Helue- 
tiae  ei  dicauit,  ille  iafiti  eius  summae  spei  indole?n  fecit,  ut  et 
subinde  laudibus  ferret  et  inter  eruditos  primas  eum  occupa- 
turum  coniceret^.  Reuersus  Basileam  tum  iuris  professione, 
tum  Graeca  et  Latina  eruditione  docti  nomen  meruit  inter 
aequales,  neque  ante  annum  1562  mortuus  est. 

Ex  subscriptione  quam  in  fine  apographi  sui  addidit, 
scimus  Amerbachium  id  confecisse  tertio  Id.  August.  mdxvi. 

^  Fechter,  Die  Amerb.  Ahschrift  des  V.  P.  p.  5. 

^  Cuno  siue  Cono  uel  Conon  Norimbergensis  duos  amplius  annos 
cum  Amerbachiis  egit,  mortuusque  est  Basileae  mense  Februario 
a.  1513  (Fechter,  p.  6). 

^  Rhenanus  in  Epistula  ap.  Fechterum,  p.  7. 
xii 


PROLEGOMENA 

Basileae  in  aedibus  suis.  Codex  est  chartaceus,  forma  longlor 
quam  latior,  manu  scriptus  cuiusmodi  non  paucae  sunt 
eius  saeculi,  praesertim  Helueticae,  forma  litterarum  neque 
admodum  difficili  neque  tamen  non  plurima  habente  quae 
adsuetum  codicibus  medii  aeui  detineant  incertumque 
habeant.  fol.  2»  summo  scriptum  est  frapnentum  primi 
libri  Veilei  Paterculi,  tum  quam  iimuerat  hostis  expetit  et 
quae  secuntur  (i.  9.  i — i.  18.  3).  Imo  folio  est  magna  A 
initialis.  fol.  5*  in  fine  Hbri  I  subscriptum  est  Vellei  Pater- 
culi  ad  M.  Vinifium  liher  primus  explicit.  5^  scriptura  caret. 
Summo  fol.  6»  Incipit  liber  secundus  feiiciter:  imo  folio 
magna  B  initialis.  Fol.  18»  imo  magna  C  :  fol.  30«'  D. 
Fol.  36"  imo  finem  habet  codex  in  uerbis  consiliaque  omnium 
ciuium  autpia.     Sub  his 

Tertio  Eid.  Aug.  mdxvi 

Basileiae  In  edib.  suis 
Bo.  Amerbacch 
0€(r/xov  Ipoos  ovK  oiSc  /3Lrifxd)(os  ^ 

FoL  36^  scriptura  caret :  post  hoc  aliud  fol.  non  habens 
numerum,  cuius  in  parte  posteriore  leguntur,  sic  tamen  ut 
prius  codicem  inuertas, 

Velleius  Paterculus  cum  multis  aliis  manuscriptis 

Chronicon  ducum  Turingensium  "^ 

Dialogus  lulii  II  et  (?)  Petri 

Epitaphia  Varia 

Epigrammata 

Glareanus  de  Heluet. 

'  Anth.  P.  V.  393.  I  Pauli  Silentiarii. 

'  Incerta  sunt  ducum  Turittgensium  :  sic  tamen  ca  legit  G.  Parker 
intcr  ministros  bibliothecae  Bodleianae. 


PROLEGOMENA 

E{)la  Eman.  Port.  Regis 

luliu  (?)  Maresidii  ^  (?)  communicaui 

i  die  Antonii  a»  1558 

cu  Catalogo  librorum  Erasmi 
Reddidit 
Hic  notandum  est   quod   ab   apographo  Amerbachiano 
abest  fragmentum  prius  libri  I,  h.  e.  capitula  octo  quae  in 
ed.  Pr.  Velleiani  operis  initium  faciunt  a  uerbis  Tempestate 
distractus   usque   ad   uerba  Raptus   uirginum    Sabinarum, 
Credo  anno  15 16  nondum  inuentum  fuisse  fragmentum  illud, 
uel  dubitationem  mouisse  an  Velleiani  operis  pars  esset ; 
hinc  Amerbachio  non  in  manus  uenisse  cum  reliquo  Mur- 
bacensi  codice ;  at  Rhenano  annos  post  quattuor  Velleium 
edenti  suppetisse.     Nam  abesse  ab  Amerbachii  apographo 
folia  aliquot  deperdita  nihil  est  quod  indicet :  sed  a  quibus 
uerbis   apographon   incipit  Fragmentum  primi  libri   Vellei 
PatercuH  ea  in  summa  parte  folii  et  quidem  recti  studiose 
posuit  Amerbachius,  tamquam  id  agens  ut  initium  paginae 
faceret  quod  fuit  historiae.     Sunt  qui  putent,  et  in  his  Fech- 
terus,  Amerbachium  non  ipsum  Murbacensem,  sed  exemplar 
eius  ab  alio  factum,  descripsisse  :  hinc  omissa  illa  octo  capita 
fuisse,  cum  ab  eo  exemplari  abfuerint.    Sed  repugnat  uniuersa 
species  Amerbachiani  apographi :    quod    si  cum  Rhenani 
ed.  principe  conferas,  uideas  omnia  rudiora  et  ut  ita  dicam  in- 
corruptiora  illic  extare,  uocabulis  interdum  non  recte  diuisis 
(scimus  autem  in   Murbacensi  non  recte  diuisa  extitisse), 
orthographia   ueram   antiquitatem,    non  saeculum  xvi,  re- 
ferente,  distinctione  clausularum  incerta  ac  perplexa,  qualem 
in  Murbacensi  Rhenanus  se  testatur  inuenisse.     Praeterea 
in  Amerbachii  apographo  tantus  grex  est  uariarum  lectio- 
^  Martiani  legit  G.  Parker. 


I 


PROLEGOMENA 

num,  ut  appareat  eum  in  describendo  saepissime  haesitasse 
quidnam  potissimum  eligeret ;  nimirum  codicem  exscribebat 
adeo  non  planum  ut  nulla  in  pagina  non  offensurus,  nulla 
non  haesitaturus  esset,  quae  condicio  est  non  exemplaris  a 
scriba  facti  recentiore,  sed  uetusti  codicis,  in  quo  quaedam 
madore  comipta,  quaedam  aeuo  euanida,  quaedam  per 
inscitiam  sermonis  Latini  turbata  ac  deprauata  descenderint. 
Talis  Amerbachii  haesitatio  potest  ea  quidem  adulescentiae 
(erat  annorum  tantum  21)  imputari;  potuit  tamen  ex  ipsa 
diligentia  prouenire  qua  codicem  describebat,  cum  nollet 
de  dubiis  certum  se  profiteri,  statueretque  non  tam  correc- 
toris  fungi  officio  quam  interpretis  qui  quae  in  codice  erant, 
omnia  fideliter  et  pensiculate  repraesentaret. 

Itaque,  ut  expromam  quod  sentio,  non  credo  Amer- 
bachianum  apographon  quod  nunc  extat  id  esse  de  quo 
Rhenanus  tamquam  'properanter  atque  infeliciter'  scripto 
iniquius  iudicium  tulerit.  Quid  ?  non  et  alii  erant  quibus  de- 
scribendum  Murbacensem  Rhenanus  delegaret  ?  Multis  ille 
cognitus,  multis  discipulis  utebatur.  Nec  si  conspirat  tempus 
quo  Amerbachius  apographon  confecit  (aestas  fuit  a.  15 16) 
cum  uerbis  Rhenani  in  Praefatione  ad  Saxoniae  principem 
Fridericum  scriptis  sexto  Idus  Decembris  a.  1520  Equidem 
abhinc  annos  ut  puto  quinque  cum  primum  hunc  in  Murba- 
censi  bibliotheca  reperissem,  et  uiderem  tam  prodigiose  corrup- 
tum  ut  omnia  restituere  nonforet  humani  ingenii^ properanter 
ac  infeliciter  ab  amico  quodam  descriptum^  premendum  plane 
censebam  donec  melioris  nobis  codicis  fieret  copia^  quem  accepe- 
ram  haberi  Mediolani  inuentum  olim  a  Georgio  Merula. 
Verum  dum  frustra  iam  treis  annos  expectafnus,  interim 
doctissimus  quisque  mecum  expostuiat;  (nam  ab  aestate 
a.  1516  tres  sunt  anni  ad  aestatem  a.  15 19)  neque  diu  post 

XV 


PROLEGOMENA 

prodiit  "Rhenani  editio) ;  idcirco  statuendum  erit  aut 
Amerbachio  Rhenanum  munus  imposuisse  describendi 
codicis,  aut  Rhenano  Amerbachium,  non  sibi  potius,  id 
apographon  quo  adhuc  utimur,  confecisse.  Quid  enim? 
iam  anno  15 15  inuento  Murbachii  codice,  nonne  continuo 
Rhenanus,  neque  post  complures  demum  menses,  id  descri- 
bendum  ab  amico  curaturus  erat?  Quis  autem  spondeat 
Rhenano  ex  amicis  adulescentem  potissimum  placuisse  a 
quo  id  munus  peteret  ? 

Sed  esto  :  finge  Amerbachium,  ut  pote  doctiorem  ceteris 
cum  id  ei  munus  legatum  esset  ab  amico,  libenter  suscepisse, 
negotiis  tamen  uel  studiis  impeditum,  non  statim  post  reper- 
tum  codicem,  sed  sex  denique  uel  septem  exactis  mensibus, 
siue  ipsum  Murbacensem  siue  exemplar  eius  descripsisse. 
Etiam  concedatur  nos  hodie  in  manibus  habere  illud 
ipsum  apographon  quod  Rhenani  iussu  confectum,  Rhe- 
nanus  iniquiore  iudicio  damnauerit.  Idcircone  nobis 
iudicio  eius  subscribendum  erit  ?  An  non  illius  apographi 
ea  est  species  ob  quam  Rhenanus  merito  oblocuturus  amico 
fuerit?  Nam,  ut  dixi,  si  quis  id  primum  inspexerit,  dis- 
tinctiones  mirabitur  neglegentissime  positas,  uerba  male 
diuisa,  inconstantiam  nomina  locorum  hominumque  modo 
magnis  modo  paruis  litteris  scribendi,  multa  incerta  reficta 
quonam  modo  recte  legerentur,  multa  deleta  et  in  margine 
post  correcta,  denique  chirographi  genus  deforme  nec  cum 
codicibus  nec  cum  Hbris  impressis,  quales  eo  saeculo  erant, 
comparandum.  At  idem  apographon,  si  attentius  con- 
sideretur,  non  incuriam  describentis,  sed  diligentiam  omnia 
scrutantis,  nihil  de  suo  interpolantis,  ipsa  uitia  eius  quod 
exprimebat  repraesentantis,  testificatum  inuenietur.  Hoc  qui 
praestet,  ipse  Rhenanus  erit :  nam  ex  eius  editione  cum  apo- 


PROLEGOMENA 

grapho  Amerbachii  comparata  praecipue  elucebit  utri  potius 
danda  fides  sit  Hoc  igitur  nunc  demonstrandum  erit, 
uetustatem  incorruptae  lectionis  qualis  in  codice 
Murbacensi  fuit  ex  Amerbachii  apographo  multo 
magis  quam  ex  Rhenani  ed.  pr.  repetendam  esse; 
ed.  Pr.  (P)  a  Bureri  lectionibus  (B)  ex  ipso  Mur- 
bacensi  ductis  saepenumero  discrepare,  Am.  apo- 
graphon  (A)  rarissime. 

1.  Verba  in  A  distracta  sunt,  sicut  in  Murbacensi, 
haec:  i.  ii.  2  acha  eos  suprascr.  achaeos^  12.  3  acto  {del.)  ac 
togaCy  13.  2  deuictae  eas  egentis  pro  deuictae  a  se  gentis,  i4-  7 
iussa  binis  corr.  ius  Sabinis,  17.6  naturali  '  terque  suprascr. 
naturaliterg.,  ii.  2,  2  desciuita  pro  desciuit  a,  3.  i  sese  que- 
rentur  corr.  se  sequerentur^  6.  5  sedaturum  pro  se  daturum^ 
ib.  aurore  pensurum  corr.  auro  repensurum,  16.  i  inste  iuscato 
pro  Insteius  Cato,  19.  i  ex  turbauit  pro  exturbauit,  30.  5 
Sparta  coraptis  T^TO  Spartaco  raptis,  31.  i  magis  erat  uiturum 
suprascr.  magistratu  iturum,  32.  3  ut  horoscius  pro  Otho 
Roscius^  38-  5  ^ox  habita  lis  pro  mox  ab  Attalis,  44.  2  sece- 
dendo  pro  se  cedendo,  67.  4  interio  cos  pro  inter  iocos,  76.  4 
Saluidienis  caelesta  consilia   pro  Saluidieni  scelesta  consilia, 

un 

86.  3  uidisset  4um  quam  pro  uidisset  umquam^  95.  2  per- 
domuere.     Tantae  pro  perdomuerunt  ante. 

2.  Loci  deprauati  quos  exactius  A  quam  P  seruauit. 

i.  12.7  neque  se  Roma  iam  terrarum  orbi  superato  securam 
superauit fores  si  mo      quam  stantis  maneret  Carthaginis  A  m. 

nilu 

pr.,  quod  statim  sic  correxit  sperauit—fore — mo  usquam  : 
unde  Baiter  elicuit  si  moni(me)tu  usquam.  At  in  P  est  si 
nomen  usquam,  aperte  interpolatum.  ii.  14.  i  immensa  illa 
et  incognita  -q^  qua    ^um  (suprascr.    quae  eum)    semper 

xvii  b 


PROLEGOMENA 

comitabatur  cunctis  in  (suprascr.  cinctus)  multitudine  in  area 
(suprascr.  atrio)  domus  suae  cultello  percussus  A,  unde  quasi 
oculis  ingeritur  qualis  fuerit  is  codex  quem  Am.  transcribe- 
bat,  uidelicet  lectu  ita  difficilis  ut  maximam  dubitationem 
ipsi  mouerit,  nobis  incertum  reliquerit  quid  Velleius  uolu- 
erit ;  nam  quod  P  dat  quae  eufn  s.  comitabatur  non  certius 
est  quam  sequens  atrio^  cum  potuerit  V.  non  minus  bene 
scribere  quae  tum  eum  s.  comitabatur,  et,  quod  restituit  Orel- 
lius,  area.  31.  2  usque  ad  quinquagesimu7?i  miliarium  aniari  ' 
quod^  C  pene  totius  orbis-  terrarum  orbis  imperiuni  uni  uiro 
deferebatur  A,  at  P  fl;  mari  quo  senatus  Cos.  pene  totius  ter- 
rarum  orbis.  Hinc  colligas  in  archetypo  fuisse  amari,  prae- 
positione  a  casu  suo  non  dirempta ;  senatus  non  sic  plene 
scriptum,  sed  per  unam  litteram,  quae  obscurata  parte  sui  d 
potius  uideri  posset ;  consulto  ^  quod  edidit  Rhenanus,  per 
Cos  uel  C  :  denique  illud  dubitationem  mouisse  Amerbachio 
torbis  terrarum  an  terrarum  orbis  potius  esset  in  archetypo. 
55.  I  Caesar  in  peruectus  in  Africam  et  quam  Pompeianii 
obtinebant  exercitus.  Ibi  A,  unde  facili  coniectura  elicias 
Caesar  ut  peruectus  in  Afr.  est,  quam  Pompeiani  obtinebant 
exercituSj  ibi.  At  P  omissis  in,  et  locum  sic  exhibet  Caesar 
peruectus  in  Afr.  quam  P.  0.  e.  ibi.  Sed  ex  archetypo 
abfuisse  in,  et  quis  credat  ?  Nimirum  emendata  sunt  quae 
P  dedit :  uere  emendata  non  dedit.  76.  ^proximus  a  Cn. 
Pompeio  ipsoque  Caesare  ex  sequestri  ordinis  COJVS.  creatus 

^  Non  est  quos,  ut  uisum  est  Fechtero  :  postrema  littera,  quam  ille 
s  legit,  d  est  sed  non  solito  more  exarata ;  nam  b  quidem,  cuius 
speciem  quandam  habere  uisa  est  I.  Schneidero,  praeposito  bibHo- 
thecae,  uix  poterit  esse. 

^  In  textu  edidi  quo  decreto :  sed  plerique  quo  senatus  consulto 
praetulerunt. 

xviii 


PROLEGOMENA 

esse  A,  equestri  Burerus,  equestris  P.  Hic  duo  testantur  abla- 
tiuum,  una  P  equestris.  Cedimus  duplici  testimonio  ;  uide- 
licet  ordinis  comiptum  fuerat  in  arclietypo ;  fortasse  ordine 
in  ordine  (est  &  compendium  scripturae  pro  -is)  mutatum 
fiierat  Quod  autem  A  habet  sequestri^  Burerus  equestri, 
credo  ad  Murbacensem  propius  A  accedere  ;  s  illud  post  ex 
sponte  adcreuisse  per  soni  similitudinem,  exsequestri^  quem- 
admodum  exsequi,  exequi  saepissime  inter  se  mutata  extant, 
ita  tamen  ut  exs.  frequentetur  magis  in  antiquissimis. 

3.  Loci  in  quibus  A  et  B(urerus)  contra  P  conspirant. 

ii.  15.  I  Fontemium  AB,  Fonteium  P.  32.  i  nimium  iam 
liber  aeret  reip.  AB,  liber  aere  reip.  P.  Hic  archetypon 
aeret  potius  quam  aere  praestitisse  iudico,  quamuis  in  dubio 
sit  quid  in  illo  -ret  lateat,  possitque  ex  m^ra  dittographia 
uenisse,  cum  rei  male  confusum.  An  excidit  f^  paulatim 
deinde  ex  liberae fieri  reip.  conflatum  est  liber  aeret}  44.  2 
auctoritate  Pompei  uiri  uiribus  teneret  Caesaris  A  et  Burerus, 
uiribus  sine  uiri  P.  Habuit  igitur  Murbacensis,  qui  Burero 
in  manibus  erat,  illam  geminationem  uiri  uiribus,  ad  senten- 
tiam  ineptissime,  ad  nostram  crisin  utilissime  :  fit  enim  uero 
simile,  ut  Burerum,  sic  etiam  Amerbachium,  ineptum  illud  in 
Murbacensi  legisse.  87.  i  At  Cleopatra  frustratis  cus- 
todibus  inlata  aspidem  morsus  (altera  s  inducta)  sane  eius 
expers  muiiebris  meius  spiritum  reddidit  A,  inlata  aspide 
in  morsu  Burerus,  inlata  aspide  morsu  P.  Rursus  conspirant 
A  et  B  contra  P,  sed  quod  in  huic,  m  potius  uisum  est 
Amerbachio :  itaque  fuit  in  Murbacensi  quod  uel  in  u^) 
m  posset  legi ;  neque  id  recte  a  Rhenano  omissum  srue 
uerius  expunctum  est. 

4.  \joc\  uel  uocabula  quorum  deprauatio,  sicut  extat  in  A, 
manifeste  redit  ad  codicem  qui  per  uetustatem  obscuratus, 

xix  5* 


PROLEGOMENA     . 

aut  per  formas  litterarum  compendiorumque  scribendi 
difficilis  esset. 

Inter  haec  maxime  notabile  illud  est  quod  Burerus  ad 
p.  24.  39  ed.  Pr.  adnotauit  '  a  sic  scribitur  cc ',  testaturque 
idem  '  in  quibusdam  aliis  ueterum  codicibus  '  inueniri.  Id 
quam  uerum  sit  nunc  demum,  editis  per  artem  phototypicam 
tot  ueterum  MSS  codicum  imaginibus — Chatelaini  opus 
eximium  omnibus  in  promptu  esse  confido — cognouimus. 
Ex  his  constat  a  apertiore,  quam  dicunt,  forma  per  ^,  quae 
non  longe  discrepat  a  cc,  in  MSS  antiquioribus,  praecipue 
saec.  viii-xi,  effictam  fuisse  (Thompson  Greek  and  Latin 
Palaeography  p.  258,  Prou  Manuel  de  Paleographie -^^.  76, 
80,  93,  H.  Schenkl  zu  Grattius  und  anderen  Lateinischen 
Dichtern  p.  415).  Huius  specimen  luculentissimum  edidit 
Prou  tab.  iv,  p.  79.  Hinc  uidetur  explicandum  id  quod 
Amerbachius  dedit  ii.  2.  i  graacchus,  cum  prius  gracchus  ex- 
arasset  sed  deleuisset  incertus  scripturae.  Rursus  sic  ^  pro 
hic  a  toga  uirili  adsuetus  commilitio  factum  est  in  AP  hicce 
toga  {coga  A)  u.  a.  c.  Et  hoc  quidem  loco  ipse  Burerus 
testatus  est  hic  a  toga  se  in  Murbacensi  legisse. 

Confusae  sunt  c,  e  \\.  7.  3  ubi  sane  tum  Amerbachius  in 
sanctum  correxit ;  rursus  u^  o  ii.  1 9.  i  contractu  A,  pro  con- 
tracto ;  ii.  45  fin.  effusa  A,  Velleius  effusa ;  m,  in,  ni  i.  14.  7 
paestuni  suprascr.  paestum  A,  i.  9.  2  primores  A,  proniores 
Velleius;  rm,  nn  i.  15.  i  ubi  armis  prius  scripsit  Amer- 
bachius,  mox  deleto  eo  annis. 

n,  ri  ii.  45.  3  interita  A,  intenta  Velleius ;  n,  ti  ^^.  2 
expectatis  suprascr.  expectans  A,  exspectatis  Velleius  ;  n,  r  96.  3 
Pannoriorum  suprascr.  Pannonicorum  A,  Pannoniorum 
Velleius ;  d,  b  ii.   2  fin.  adrogauit  A  et  Burerus,  abrogauit 

^  Nam  ex  hic  a  toga  factum  est  hic  ce  toga. 

XX 


PROLEGOMENA 

ab 

Velleius;  ii.  20.  \  ad  exercitu  A  :  ad  exercitum  P,  sed  Burerus 
adnotauit  Murbacensem  sic  habere  ut  dubium  sibi  esset 
utra  esset  uerior  lectionum.  Itaque  ex  ipso  Murbacensi 
fluxit  haesitatio  illa  Amerbachii :  contra  ex  eo  quod  in  P 
est  nulla  suspicio  suboritur  ambigue  exaratum  esse  hoc  in 
loco  Murbacensem.  Vtri  igitur  credimus  ?  Amerbachio,  ut 
opinor  ;  Rhenano  minor  fides  habenda  erit. 

/,  /  ii.  51.  I  uirebatur  suprascr.  ut  rebatur  A,  uirebatur  P, 
sed  *  Alias  ut  rebatur '  marg.  P,  ut  rebatur  Velleius. 

u,  ii  ii.  84.  3  Corinthiis  suprascr.  Corinthus  A,  Corinthus 
Velleius. 

His  fortasse  addendum  erit  quod  interdum  in  A  repperi, 
ut  et  per  Sf  compendiario  significetur,  uelut  i.  14.  2  s^Hna 
suprascr.  setina,  ii.  10.  2  no^'ur  pro  no{t)etur.  Illud  com- 
pendium  puto  Amerbachium  ex  ipso  Murbacensi  sumpsisse ; 
constat  enim  in  uetustissimis  id  codicibus  frequentissime, 
post  saec.  xii  rarius  prouenire  \ 

5.  Venio  ad  orthographiam,  qua  una  re  omnium  certissime 
demonstratur  praestantia  Amerbachiani  apographi.  Vt  pri- 
mum  allegem  quod  praecipuum  est,  absunt  in  uniuersum  ab 
A  pluralis  nominatiui  accusatiuique  in  -eis  exeuntes,  quae 
forma,  Vellei  aeuo  iam  obsolescens,  rarissime  inuenitur  in 
codicibus  qui  ad  nos  scriptorum  Tiberio  uel  Augusto  aequa- 
lium  antiquissimi  descenderunt.  At  in  P  constanter  fere  sic 
scripti  sunt :  uidelicet  credidit  ea  aetas  (saec.  xvi)  sic  potius 
>cripsisse  qui  prima  exempla  hotum  ediderant. 

Vide  quae  de  hac  re  congessit  Neue,  suppleuit  Wagener 
Formenlehre  i.  pp.  245-258  ed.  tertiae.     Non  uereor  dicere 

'  Rccurrit  Umen  in  coA  Bodleiano  Stati  Siluarum  (Barlow  23) 
^aec.  XV  exeuntis. 


PROLEGOMENA 

ex  hoc  uno  praelucere  maxime  fidem  Amerbachii,  derogari 
Rhenani :  hic  fucatam  uetustatem  simulauit,  ille  ueram 
repraesentauit. 

Inter  orthographiae  exempla  haec  pono  :  artus,  artare 
septies  Velleius  usurpauit ;  bis  tantum  sequiore  orthographia 
A  arctata  ii.  lo  fin.,  arctissimis  i.  17.  4,  quinquies  per  rt 
artati  i.  16.  2,  ii.  "^(^.  i,  artatum  i.  16  fin.,  artissimam  ii. 
100.  4,  arto  ii.  124.  i.  At  ineunte  saec.  xvi  sequiorem  for- 
mam  per  rct  malebant :  nimirum  non  horum  futtili  doctrinae 
Amerbachius  obtemperauit,  sed  codicem  suum  uera  ac 
uetera  seruantem  secutus  est. 

uocauit  pro  uacauit  (sic  certe  legere  mihi  uisus  sum)  A  i. 
15.  I ;  potestque  id  uerum  esse,  quamquam  ceteris  in  Ibcis 
Velleianis  per  a  elatum  est :  ostendit  Munro  ad  Lucr.  i.  520 
uocare  antiquioris  esse  latinitatis,  uacare  serioris,  nec  nisi  post 
Domitiani  aetatem  in  Inscriptionibus  prouenire.  In  Manil. 
i.  13  uacat  Gemblacensis,  uocat  reliqui  codices  lacobi.  Ex 
Ribbeckiana  ed.  Vergili  intellego  G.  iii.  477  uacantis  R, 
uocantis  MP  habere,  at  reliquis  quattuor  locis  uacare^  uacet^ 
uacat  (bis)  M  constanter ;  ut  dubium  relinquatur  Tiberi 
aetate  num  adhuc  o  in  codicibus  MSS.  nisi  uno  alteroue 
proueniat.  ii.  18.  2  interemi  (infin.),  ii.  58.  2  interemendum  K^ 
contra  morem  saec.  xvi.  lam  temptare  decies  usurpauit 
Velleius ;  et  sic  septies  per  mpt  scriptum  in  A  inueni :  ii. 
54.  I  temtassent,  ii.  49.  3  tentari  corr.,  sed  temptari  m.  pr., 
ii.  106.  2  tentatum.  Itaque  semper  fere  codici  obsecutus  est 
Am.,  non  saeculo  suo,  qua  iam  tentare  malebant.  Praeterea 
ii.  114.  4  pro  reliquiis  A  dat  reliquis,  solito  more  antiqui- 
tatis  ;  de  qua  re  dixerunt  Mommsenus  ad  Mon.  Ancyr. 
c.  iii,  Ribbeckius  in  Prolegom.  Vergili  iv. 

Poteram  plura  adferre,  sed  haec  ad  propositum  satis  sunt. 


PROLEGOMENA 

Non  enim  temere  uideor  autumasse  Amerbachiani  apo- 
graphi  eam  speciem  esse  ut  in  magna  rerum  strage  supersit 
tamen  unde  Vellei  dissoluta  domus  resurgat.  Bentleio 
certe  uix  licet  adstipulari,  qui  anno  1 7 13  scribens,  Paterculum 
cum  Hesychio,  utrumque  ex  uno  codice  pendentem,  com- 
parabat,  docebatque  tot  in  utroque  Hbro  inueniri  uitia 
scribarum,  ita  sine  remedio  esse  deprauationes,  ut,  cum  per 
ducentos  annos  uiri  doctissimi  atque  sagacissimi  crisin  in  eis 
exercuissent,  essent  tamen  etiam  tum  errorum  congeries 
confusa  uiderenturque  futuri^  At  uero  plurimum  in  Pater- 
culo  restituendo  et  ante  Amerbachii  receptum  codicem 
Wopkensius,  aequaHs  Bentlei,  et  Ruhnkenius  profecerunt,  et 
recepto  iam  codice  OrelHus,  Kritzius,  Maduicus,  Halmius. 
Nec  tamen  infitior,  id  quod  ex  congestis  in  ed.  Kritz. 
emendationibus  PatercuU  nimis  est  in  propatulo,  non  pauca 
superesse  quae  ut  non  sint  insanabiHa,  sanata  certe  a  nullo 
hactenus  fuerint.  Hoc  est  cur  Am.  apographon  (A)  denuo 
excutiendum  susceperim,  omniaque  inde  enotarim  quae  ego 
et  ante  me  Fechterus  ab  OrelHo  praetermissa  uel  iniuria 
Amerbachio  adtributa  intellexerimus. 

*  Remarks  upon  a  late  discourse  of  Free-thinking,  section  32  '  In 
profane  authors  (as  they  are  called},  whereof  one  manuscript  on!y 
had  the  luck  to  be  preserved,  as  Velleius  Paterculus  among  the 
Latins,  and  Hesychius  among  the  Greeks,  the  faults  of  the  scribes 
are  found  so  numerous,  and  the  defects  so  beyond  all  redress,  that 
notwithstanding  the  learnedest  and  acutest  critics  for  two  whole 
«cnturies,  these  books  are  still,  and  are  like  to  continue,  a  mere  heap 
of  errors.' 


A  =  Amerbachii  apographon  codicis  Murbacensis  nunc 
deperditi,  scriptum  anno  1516,  nunc  bibliothecae  Academicae 
Basileensis  A.  N.  ii.  8. 

P  =  ed.  Princeps,  impressa  anno  1520. 

B  =  Bureri  lectiones  ex  ipso  Murbacensi  descriptae,  et  in  fine 
ed.  Principis  adiectae. 


VELLEI   PATERCVLI 
AD  M.  VINICIVM 

LIBRI    DVO 

LIBER   PRIMVS 

.  .  .  Epeus  tempestate  distractus  a  duce  suo  Nestore  \ 
Metapontum  condidit.  Teucer,  non  receptus  a  patre  Tela- 
mone  ob  segnitiam  non  uindicatae  fratris  iniuriae,  Cyprum 
adpulsus  cognominem  patriae  suae  Salamina  constituit. 
;  Pyrrhus,  Achillis  filius,  Epinim  occupauit,  Phidippus  Ephy- 
ram  in  Thesprotia.  at  rex  regum  Agamemnon  tempestate  2 
in  Cretam  insulam  reiectus  tris  ibi  urbis  statuit,  duas 
a  patriae  nomine,  unam  a  uictoriae  memoria,  Mycenas, 
Tegeam,  Pergamum.     idem   mox   scelere   patruelis   fratris 

10  Aegisthi,  hereditarium  exercentis  in  eum  odium,  et  facinore 
uxoris   oppressus   occiditur.     regni  potitur   Aegisthus   per  3 
annos   vii.     hunc   Orestes   matremque    socia    consiliorum 
omnium   sorore   Electra,   uirilis   animi   femina,  obtruncat. 
factum  eius  a  diis  comprobatum  spatio  uitae  et  felicitate 

15  imperii   apparuit ;    quippe   uixit   annis   xc,  regnauit   lxx. 
qui   se   etiam  a   Pyrrho   Achillis    filio   uirtute   uindicauit. 

I  Epeus  add.  Lipaim  4  cognomine  P  5  Philippus  P,  ent.  Aldus 
ntpo3  7  tres  P  urbes  P  9  Tegaeam  P  10  ^/  1 1  Aegisti . .  . 
Aegistus  P  la  «alias  cum  socia*  Rhtnanus  15  xc.  P  utx.  P 
t6  quin  Wopkena 

I  1 


VELLEI  PATERCVLI 

nam  quod  pactae  eius  Menelai  atque  Helenae  filiae  Her- 
4  miones  nuptias  occupauerat,  Delphis  eum  interfecit.     per 
haec  tempora  Lydus  et  Tyrrhenus  fratres   cum   regnarent 
in  Lydia,  sterilitate  frugum  compulsi  sortiti  sunt  uter  cum 
parte  multitudinis  patria  decederet.     sors  Tyrrhenum  con-  5 
tigit :  peruectus  in  Italiam  et  loco  et  incolis  et  mari  nobile 
ac  perpetuum  a  se  nomen  dedit.     post  Orestis  interitum  filii 
eius  Penthilus  et  Tisamenus  regnauere  triennio. 
2      Tum  fere  anno  octogesimo  post  Troiam  captam,  centesimo 
et  uicesimo   quam  Hercules   ad   deos  excesserat,  Pelopis  10 
progenies,  quae  omni  hoc  tempore  pulsis  Heraclidis  Pelo- 
ponnesi  imperium  obtinuerat,  ab  Herculis  progenie  expellitur. 
duces   recuperandi    imperi   fuere    Temenus,    Cresphontes, 
Aristodemus,  quorum  abauus  fuerat.     eodem  fere  tempore 
Athenae  sub  regibus  esse  desierunt,  quarum  ultimus  rex  i.:; 
fuit  Codrus,  Melanthi  filius,  uir  non  praetereundus.    quippe 
cum  Lacedaemonii  graui  bello  Atticos  premerent  respon- 
dissetque  Pythius,  quorum  dux  ab  hoste  esset  occisus,  eos 
futuros  superiores,  deposita  ueste  regia  pastoralem  cultum. 
induit,  immixtusque  castris  hostium,  de  industria  rixam  con-  20 
2  ciens  inprudenter  interemptus  est.      Codrum   cum  morte 
aeterna  gloria,  Athenienses  secuta  uictoria  est.     quis  eum 
non  miretur,  qui  his  artibus  mortem  quaesierit,  quibus  ab 
ignauis  uita    quaeri    solet  ?      huius   filius   Medon   primus 
archon  Athenis   fuit.     ab  hoc   posteri  apud  Atticos  dicti  25  t 
Medontidae  :     sed    hic    insequentesque    archontes    usque 
ad  Charopem,  dum   uiuerent,  eum   honorem   usurpabant. 
Peloponnesii  digredientes  finibus  Atticis  Megara,  mediam 

I  ei  Aldus  5  an  Tyrrheno  ?  8  Penthelus  P,  ent.  Vrsinus 

13  imperii  P  Teminus  P  14  abauus  Scaliger:    atauus  P 

fere  B  :  ferme  P  20  de  industria  imprudenter  rixanincies  (rixam. 
ncies  B)  PB  :  rixam  ciens  Burer :  r.  iniiciens  Rhenanus  :  r.  conciens 
scripsi:  imprudenter  Acidalius  transposuit  ante  interemptus :  Orelli 
scribebat  imp.  de  ind.  r.   ciens  interemptus  est  23  iis  Orelli 

26  hic  Susius  :  hii  P  a8  Peloponnesi  P  Megara  Heinsius  : 

Megaram  P 


LIBER  I 

Corintho  Athenisque  urbem,  condidere.  ea  tempestate  et  3 
Tyria  classis,  plurimum  pollens  mari,  in  ultimo  Hispaniae 
tractu,  [in]  extremo  nostri  orbis  termino,  insulam  circum- 
fusam  Oceano,  perexiguo  a  continenti  diuisam  freto,  Gadis 
5  condidit.  ab  iisdem  post  paucos  annos  in  Africa  Vtica 
condita  est.  exclusi  ab  Heraclidis  Orestis  liberi  iactatique 
cum  uariis  casibus  tum  saeuitia  maris  quinto  decimo  anno 
sedem  cepere  circa  Lesbum  insulam. 

Tum  Graecia  maximis  concussa  est  motibus.     Achaei  ex  3 

jo  Laconica  pulsi  eas  occupavere  sedis,  quas  nunc  obtinent : 
Pelasgi  Athenas  commigrauere,  acerque  belli  iuuenis  nomine 
Thessalus,  natione  Thesprotius,  cum  magna  ciuium  manu 
eam  regionem  armis  occupauit,  quae  nunc  ab  eius  nomine 
Thessalia  appellatur,  ante   Myrmidonum  uocitata   ciuitas. 

I.:  quo  nomine  mirari  conuenit  eos,  qui  Iliaca  componentes  a 
tempora  de  ea  regione  ut  Thessalia  commemorant.     quod 
cum  alii  faciant,  tragici  frequentissime  faciunt,  quibus  minime 
id  concedendum  est ;   nihil  enim  ex  persona  poetae,  sed 
omnia  sub   eorum,  qui  illo  tempore  uixerunt,  tdixerunt. 

ao  quod  si  quis  a  Thessalo  Herculis  filio  eos  appellatos  Thes- 
salos  dicet,  reddenda  erit  ei  ratio,  cur  numquam  ante  hunc 
insequentem  Thessalum   ea  gens  id  nominis  usurpauerit. 
paulo  ante  Aletes,  sextus  ab  Hercule,  Hippotis  filius,  Corin-  3 
thum,  quae  antea  fuerat  Ephyre,  claustra  Peloponnesi  con- 

«5  tinentem,  in  Isthmo  condidit.  neque  est  quod  miremur 
ab  Homero  nominari  Corinthum  ;  nam  ex  persona  poetae 
et  hanc  urbem  et  quasdam  lonum  colonias  iis  nominibus 
appellat,  quibus  uocabantur  aetate  eius,  multo  post  Ilium 
captum  conditae. 

30      Athenienses   in   Euboea   Chalcida  et  Eretriam    colonis  4 

3  in  del.  Rithnken  insulam  Juntina  :  ijisula  P  4  Gadeis  P 

10  scdes  P  16  quod  cum  alii  faciunt  tum  tragici  frequentissime 

Pluygers  j g  xxixerc  Heins.         disscnint  Orelli  23  sextus  P: 

quintus  Lipsius        30  Chalcida  (Chalcide  nonnulla  exentpld)  Erethriam 
P,  ct  add.  Gelenius 


VELLEI  PATERCVLl 

occupauere,  Lacedaemonii  in  Asia  Magnesiam.  nec  multo 
post  Chalcidenses  orti,  ut  praediximus,  Atticis  Hippocle  et 
Megasthene  ducibus  Cumas  in  Italia  condiderunt.  huius 
classis  cursum  esse  directum  alii  columbae  antecedentis 
uolatu  ferunt,  alii  nocturno  aeris  sono,  qualis  Cerealibus  5 

2  sacris  cieri  solet.  pars  horum  ciuium  magno  post  interuallo 
Neapolim  condidit.  utriusque  urbis  eximia  semper  in 
Romanos  fides  facit  eas  nobilitate  atque  amoenitate  sua 
dignissimas.  sed  illis  diHgentior  ritus  patrii  mansit  cus- 
todia,  Cumanos  Osca  mutauit  uicinia.  uiris  autem  ueteres  lo 
earum    urbium    hodieque    magnitudo    ostentat    moenium. 

3  subsequenti  tempore  magna  uis  Graecae  iuuentutis  abun- 
dantia  uirium  sedis  quaeritans  in  Asiam  se  effudit.  nam 
et  lones  duce  lone  profecti  Athenis  nobiHssimam  partem 
regionis  maritimae  occupauere,  quae  hodieque  appellatur  15 
lonia,  urbesque  constituere  Ephesum,  Miletum,  Colophona, 
Prienen,  Lebedum,  Myuntem,  Erythram,  Clazomenas, 
Phocaeam,  multasque  in  Aegaeo  atque  Icario  occupauere 
insulas,  Samum,  Chium,  Andrum,  Tenum,  Parum,  Delum 

4  aHasque  ignobiHs.     et  mox  AeoHi  eadem  profecti  Graecia  ^o 
longissimisque  acti  erroribus  non  minus  inlustris  obtinue- 
runt  locos  clarasque  urbis  condiderunt,  Zmyrnam,  Cymen, 
Larissam,  Myrinam,  Mytilenenque  et  aHas  urbis,  quae  sunt 
in  Lesbo  insula. 

5  Clarissimum  deinde  Homeri  inluxit  ingenium,   sine  ex-  25 
emplo  maximum,  qui  magnitudine  operis  et  fulgore  carminum 

2  solus  appellari  poeta  meruit ;    in  quo  hoc  maximum  est, 
quod  neque  ante  iHum,  quem  ipse  imitaretur,  neque  post 

I  Asiam   ac    Nesiam  P,  emend.    Gelenius  3  Megestene   P 

5  aeris  B  :  aeris  P  6  non  magno  Scriner  9  illis  Ruhnken  : 

aliis  P  10  uires  P  12  graecae  B  :  Graeciae  P  13  uirorum  Bur- 
mann  et  Warburton  sedesP  17  Erythras/Tnif^  19  PharumP 
30  ignobiles  P  Aeoli  Lachmann  adLucr.  v.  85  ex  eadem  Maduig 
21  inlustres  P  22  urbes  P  et  sic  infra  Zmyrnam  Halm  ut  ii.  69. 
I  hahet  A  Zmyrnae  :  Smyrnam  P  23  Mytilenemque  P         urbis 

del.  Gruter  28  ipse  Halm :  ille  P,  quod  del.  Noudk 


\ 


LIBER  I 

illum,  qui  eum  imitari  posset,  inuentus  est.  neque  quem- 
quam  alium,  cuius  operis  primus  auctor  fuerit,  in  eo 
perfectissimum  praeter  Homerum  et  Archilochum  reperie- 
mus.      hic   longius   a   temporibus   belli,  quod   composuit,  3 

5  Troici,  quam  quidam  rentur,  abfuit ;  nam  ferme  ante  annos 
DCCCCL  floruit,  intra  mille  natus  est.  quo  nomine  non  est 
mirandum,  quod  saepe  illud  usurpat  otot  vvv  pporoi  da-iv; 
hoc  enim  ut  hominum,  ita  saeculorum  notatur  differentia. 
quem    si   quis   caecum    genitum  putat,  omnibus   sensibus 

10  orbus  est. 

Insequenti  tempore  imperium  Asiaticum  ab  Assyriis,  qui  6 
id  obtinuerant  annis  mlxx,  translatum  est  ad  Medos,  abhinc 
annos  ferme  dcclxx.     quippe  Sardanapalum  eorum  regem  2 
mollitiis  fluentem  et  nimium  felicem  malo  suo,   tertio  et 

15  tricesimo  loco  ab  Nino  et  Semiramide,  qui  Babylona  con- 
diderant,  natum,  ita  ut  semper  successor  regni  paterni  foret 
filius,  Arbaces  Medus  imperio  uitaque  priuauit.     ea  aetate  3 
clarissimus  Grai  nominisLycurgusLacedaemonius,uir  generis 
regii,  fuit  seuerissimarum  iustissimarumque  legum  auctor  et 

20  disciplinae  conuenientissimae  uiris,  cuius  quam  diu  Sparta 
diligens  ftiit,  excelsissime  floruit.  hoc  tractu  temporum  4 
ante  annos  quinque  et  sexaginta  quam  urbs  Romana  con- 
deretur,  ab  EHssa  Tyria,  quam  quidam  Dido  autumant, 
Carthago  conditur.  circa  quod  tempus  Caranus,  uir  generis  5 
regii,  t  sextus  decimus  ab  Hercule,  profectus  Argis  regnum 
Macedoniae  occupauit ;  a  quo  Magnus  Alexander  cum 
fuerit  septimus  decimus,  iure  matemi  generis  Achille  auc- 
tore,  patemi  Hercule  gloriatus  est.    [Aemilius  Sura  de  annis  6 

I  possit  P,  ent.  Aldus  6  dccccl  P  7  oToi  .  .  .  daiv  supphuit  Vr- 
.%inus,om.P  la  oolxx  P\  mcclxx  Bemdt  13  dcclxx  P:  dccclxx 
Lipsius  15  tricensimo  B  :  trecentesimo  P  17  Arbaces  G.  Fab- 
riciiis:  Pharnaces  P  ao  uiris  Lipsius:  u\r  P  :  uirtuti  Heinsius  :  iis 

Scriner  34  Taronus  P,  em.  Gelenius  uir  generis  regii  del.  Lipsius 
25  undccimus  Scalif^er  ei  Wesseling  28  Acmilius  Sura  .  .  .  anni 

MDccccxcv  haec  inducenda  esse  primus  uidit  P,  Delbenius  apud 
Aldum 


VELLEI  PATERCVLI 

populi  Romani :  Assyrii  principes  omnium  gentium  rerum 
potiti  sunt,  deinde  Medi,  postea  Persae,  deinde  Macedones  ; 
exinde  duobus  regibus  Philippo  et  Antiocho,  qui  a  Mace- 
donibus  oriundi  erant,  haud  multo  post  Carthaginem  sub- 
actam  deuictis  summa  imperi  ad  populum  Romanum  per-  5 
uenit.  inter  hoc  tempus  et  initium  regis  Nini  Assyriorum, 
qui  princeps  rerum  potitus,  intersunt  anni  mdccccxcv.] 

7  Huius  temporis  aequalis  Hesiodus  fuit,  circa  cxx  annos 
distinctus  ab  Homeri  aetate,  uir  perelegantis  ingeni  et 
mollissima  dulcedine  carminum  memorabiHs,  oti  quietisque  10 
cupidissimus,  ut  tempore  tanto  uiro,  ita  operis  auctoritate 
proximus.  qui  uitauit,  ne  in  id  quod  Homerus  incideret, 
patriamque  et  parentes  testatus  est,  sed  patriam,  quia  mul- 

2  tatus  ab  ea  erat,  contumeliosissime.    dum  in  externis  moror, 
incidi  in  rem  domesticam  maximique  erroris    et  multum  15  " 
discrepantem   auctorum  opinionibus :    nam  quidam   huius 
temporis  tractu  aiunt  a  Tuscis  Capuam  Nolamque  conditam 

3  ante  annos  fere  dcccxxx.     quibus   equidem  adsenserim  : 
sed   M.    Cato   quantum    differt !    qui    dicat    Capuam    ab 
iisdem  Tuscis  conditam  ac  subinde  Nolam ;  stetisse  autem  20 
Capuam,  antequam  a  Romanis  caperetur,  annis  circiter  cclx. 

4  quod  si  ita  est,  cum  sint  a  Capua  capta  anni  ccxl,  ut  con- 
dita  est,  anni  sunt  fere  d.  ego,  pace  diligentiae  Catonis 
dixerim,  uix  crediderim  tam  mature  tantam  urbem  creuisse, 
fioruisse,  concidisse,  resurrexisse.  25 

8  Clarissimum  deinde  omnium  ludicrum  certamen  et 
ad  excitandam  corporis  animique  uirtutem  efificacissimum 
Olympiorum  initium  habuit,  auctorem  Iphitum  Elium.  is 
eos    ludos    mercatumque    instituit   ante   annos,    quam   tu, 

3quiaP  5  imperii  P  6  Nini  R/?enanus :  NisiP  7  potitust 
Mommsen  9  disiunctus  P/wjy^^rs  ingenii  P  ro  ociiP  12  in- 
ciderat  P,  em.  Gelenius       Num  q.  u.  id  in  quod  H.  inciderat  ?  15 

maximique  7?/!maMws  :  maximeque  P         18  dcccxxx  P        20  eisdem 
P  21  ccLX  P  22  ccxL  P  23  -0  P  28  Olympicum 

Acidalius     an  Eleura  ? 

6 


LIBER  I 

M.  Vinici,  consulatum  inires,  dcccxxiii.  hoc  sacrum  2 
eodem  loco  instituisse  fertur  abhinc  annos  ferme  mccl 
Atreus,  cum  Pelopi  patri  funebris  ludos  faceret,  quo  qui- 
dem  in  ludicro  tomnisque  generis  certaminum  Hercules 
;  uictor  extitit.  tum  Athenis  perpetui  archontes  esse  de-  3 
sierunt,  cum  fuisset  ultimus  Alcmaeon,  coeperuntque  in 
denos  annos  creari :  quae  consuetudo  in  annos  lxx  mansit 
ac  deinde  annuis  commissa  est  magistratibus  res  publica. 
ex  iis,  qui  denis  annis  praefuerunt,  primus  fuit  Charops, 

10  ultimus  Eryxias,  ex  annuis  primus  Creon.     sexta  olympiade  4 
post  duo  et  uiginti  annos  quam  prima  constituta  fuerat, 
Romulus,   Martis  filius,  ultus  iniurias  aui  Romam  urbem 
Parilibus  in  Palatio  condidit.     a  quo  tempore  ad  uos  con- 
sules  anni  sunt  t  septingenti  octoginta  unus  ;  id  actum  post 

15  Troiam   captam    annis    ccccxxxvii.       id   gessit   Romulus  5 
adiutus  legionibus  Latini  aui  sui;    libenter  enim  iis,  qui 
ita    prodiderunt,   accesserim,    cum    aliter    firmare    urbem 
nouam  tam  uicinis  Veientibus  aliisque  Etruscis  ac  Sabinis 
cum  inbelli  et  pastorali  manu  uix  potuerit,  quamquam  eam  6 

20  asylo  facto  inter  duos  locos  auxit.  hic  centum  homines 
electos  appellatosque  patres  instar  habuit  consili  publici. 
hanc  originem  nomen  patriciorum  habet.  raptus  uirginum 
Sabinarum  .  .  . 

[Nec   minus   clarus   ea  tempestate   fuit    Miltiadis   filius 

25  Cimon.] 


I  DCCCXxniP:  Dccciii  Laureni :  dccciv  Lipsius :  dcccxiii  Krause, 
*  sed  uetat  Mommsen  ntutari  numerum  MCCCXXIII  quia  si  adiciantur 
anni  CCCCXXVII^  quosposuit  Clemens  Alexandrinus,  ipsi  illi  conjiciuntur 
anni  MCCL^  quos  deinde  Velleius  enumerat*  Haase  ed.  a  p.  vii. 
a  00  ccL  P  3  patris  P  funebres  P  4  omnis  Gelenius  :  cuius- 
que  Guriitt  10  Eryxias  Meursius :  Erix  P  14  d.cccc.lxxxTl. 

P,  em.  Gelen.  et  Laurent  15  ccccxxxvii  P  16  Latinis  Lipsius 

his/',  emrnd.  OrelU  19  eam  Heinsius:  iam  P  21  consilii  P 

aa  urrba  raptus  uirg.  Sab.  non  esse  Vellei,  sed  a  librario  margini 
ascripia  mox  in  textum  irrepsisse  censebat  Voss  24  [Nec  .  .  .  CimonJ 
Mon  habet  P,  seruauit  Pnscianus  VI.  63,  i.  p.  248  Herta 


VELLEI  PATERCVLI 

9  ...  quam  timuerat  hostis,  expetit.  nam  biennio  adeo 
uaria  fortuna  cum  consulibus  conflixerat,  ut  plerumque 
superior  foret  magnamque  partem  Graeciae  in  societatem 

2  suam  perduceret.      quin  Rhodii  quoque,  fidelissimi  antea 
Romanis,    tum   dubia   fide    speculati    fortunam    proniores  5 
regis   partibus   fuisse   uisi   sunt;    et   rex   Eumenes    in    eo 
bello  medius  fuit  animo,  neque  fratris  initiis  neque  suae 

3  respondit  consuetudini.     tum  senatus  populusque  Romanus 
L.  Aemilium  Paulum,  qui  et  praetor  et  consul  triumphauerat, 
uirum  in  tantum  laudandum,  in  quantum  intellegi  uirtus  10 
potest,  [consulem  creauit,]  fiUum  eius  Pauli,  qui  ad  Cannas 
quam    tergiuersanter    perniciosam    rei    publicae    pugnam 

4  inierat,  tam  fortiter  in  ea  mortem  obierat.  is  Persam  in- 
genti  proelio  apud  urbem  nomine  Pydnam  in  Macedonia 
fusum  fugatumque  castris  exuit  deletisque  eius  copiis  desti-  15 
tutum  omni  spe  coegit  e  Macedonia  profugere,  quam  ille 
linquens  in  insulam  Samothraciam  perfugit  tempHque  se 
religioni  suppUcem  credidit.  ad  eum  Cn.  Octauius  praetor, 
qui  classi  praeerat,  peruenit  et  ratione  magis  quam  ui  per- 

5  suasit;,  ut  se  Romanorum  fidei  committeret.      ita   Paulus  20 
maximum  nobilissimumque  regem  in  triumpho  duxit.     quo 
anno  et  Octaui  naualis  praetoris  et  Anici  regem  Illyriorum 
Gentium  ante  currum  tagentium  triumphi  fuere  celebres. 

6  quam  sit  adsidua  eminentis  fortunae  comes  inuidia  altissi- 
misque  adhaereat,  etiam  hoc  colligi  potest,  quod  cum  Anici  25 
Octauique  triumphum  nemo  interpellaret,  fuere,  qui  Pauli 

1  hic  inciptt  A  in  summofol.  2,  praecedentibus  his  'fragmentum  primi 
libri  Vellei  Paterculi '  3  foret  Acid.  ei  Noudk  :   fuerit  P :  fuit  BA 

4  quin  Gelenius :  quibus  AP :  ex  quibus  Herel         antea  BA  :  ante  P 

5  primores  A  11  cons.  creauit  om.  A,  interpolata  habuit  Orelli^  ipse 
praeferens  ei  bello  praefecit  13  mortemP  :  morte  BA  'alias 
Perseum'  Rhenanus  :  Persen  infra  i.  11;  i  17  perfugit  Crusius 
{Probab.  crit.  p.  116) :  profugit  AP  18  CN  ^  P.R.  ^ 
22  Octaui/>r.  A,  deinde  i  addita  Octauii  naualis  P.R.  prius  A,  post 
correctum  in  P.R.  naualis  Anitii  A  et  sic  infra :  Anicii  P  23 
agentis  Gelenius,  quod  plerique  receperunt 

8 


LIBER  I 

impedire  obniterentur.  cuius  tantum  priores  excessit  uel 
magnitudine  regis  Persei  uel  specie  simulacrorum  uel  modo 
pecuniae,  ut,  bis  miliens  centiens  sestertium  aerario  con- 
tulerit  is  et  [omnium]  ante  actorum  comparationem 
;  amplitudine  uicerit. 

Per  idem  tempus,  cum  Antiochus  Epiphanes,  qui  Athenis  lo 
Olympieum  inchoauit,  tcum  regem  Syriaet,  Ptolemaeum 
puerum  Alexandriae  obsideret,  missus  est  ad  eum  legatus 
M.  Popilius  Laenas,  qui  iuberet  incepto  desistere.     manda-  2 

10  Xz/jue  ut   exposuit  regem  deliberaturum   se   dicentem   cir- 
cumscripsit  uirgula  iussitque  prius  responsum  reddere,  quam 
egrederetur  finito  harenae  circulo.     sic  cogitationem  regiam 
Romana  disiecit  constantia  oboeditumque  imperio.     Lucio  3 
autem  Paulo  magnae  uictoriae  compoti  quattuor  filii  fuere ; 

15  ex  iis  duos  natu  maiores,  unum  P.  Scipioni  P.  Africani 
filio,  nihil  ex  paterna  maiestate  praeter  speciem  nominis 
uigoremque  eloquentiae  retinenti,  in  adoptionem  dederat, 
alterum  Fabio  Maximo.  duos  minores  natu  praetextatos,  quo 
tempore  uictoriam  adeptus  est,  habuit.     is  cum  in  contione  4 

ao  extra  urbem  more  maiorum  ante  triumphi  diem  ordinem 
actorum  suorum  commemoraret,  deos  inmortalis  precatus 
est,  ut,  si  quis  eorum  inuideret  operibus  ac  fortunae  suae, 

I  adnitercntur  Acidalius        inuidiose  malebat  Scriner         ttum  per 
inuidiam  ?  prioris  A  :  prioreis  P         3  bis  milies  centies  S-H  P 

contulerit  his  et  AP,  corr.  Schoepfer  et  post  eum  Thomas :  bis  milies 
centies  aerario  contulerit  HS  ut  Mommsen  4  omnium  om.  A  6 
Epyphanesq.  q*»  Athenis  {sic)  A  sed  prius  quathenis  7  Olympi- 

cum  AP^  etn.  Sylburg  tum  P  rex  Aldus :  rediens  e  Syria 
IVarburton  :    Syriac  rex  regem  Scriner  Ptolom.  hic  scribendum 

censet  Thomas  cum  sic  scriptum  sit  in  A  ii.  45.  4,  53.    i  9   M.  j 

immo  C.  mandataque  ut  exposuit  Haase :   m.  exp,  ut  (et  P) 

AP  la  cunctationem  Acidalius  13  obeditumque  P         Lutio 

A  non  bene  cohaerent  haec  cum  praecedentibus,  et  nonnulla  excidisse 

stispicor  14  magnaeyJP:  Maccdonicae /?«/r«i&^«        compote-<4P, 

tm.  GeUnius        quatuor  P  15  duos  P :  duo  A  16  nominis 

MH  {sic  A)  17  ratinentem  retinenti  A  (sic)  18  duos  AP  19 
domi  habuit  Ruhnken        Istum  in  A  ao  antc  triumphum  triumphi 

(«ff)  dicm  A  :  a.  triumphi  diem  P      in  ordinem  A  ai  actorum  s. 

BA  :  suorum  a.  P        imm.  P:  \Tn.  A 


VELLEI  PATERCVLI 

5  in  ipsum  potius  saeuiret  quam  in  rem  publicam.  quae  uox 
ueluti  oraculo  emissa  magna  parte  eum  spoliauit  sanguinis 
sui :  nam  alterum  ex  suis,  quos  in  familia  retinuerat,  liberis 
ante  paucos  triumphi,  alterum  post  pauciores  amisit  dies. 

6  aspera  circa  haec  tempora  censura  Fului  Flacci  et  Postumii  5 
Albini  fuit :  quippe  Fului  censoris  frater,  et  quidem  consors, 
Cn.  Fuluius  senatu  motus  est  ab  iis  censoribus. 

n      Post  uictum  captumque  Persen,  qui  quadriennio  post  in 
libera  custodia  Albae  decessit,  Pseudophilippus  a  mendacio 
simulatae  originis  appellatus,  qui  se  Philippum  regiaeque  10 
stirpis   ferebat,  cum  esset  ultimae,  armis  occupata  Mace- 
donia,  adsumptis  regni  insignibus,  breui  temeritatis  poenas 

2  dedit :  quippe  Q.  Metellus  praetor,  cui  ex  uirtute  Macedo- 
nici  nomen  inditum  t  erat,  praeclara  uictoria  ipsum  gentem- 
que  superauit,  et  inmani  etiam  Achaeos  rebellare  incipientis  15 

3  fudit  acie.  hic  est  Metellus  Macedonicus,  qui  porticus, 
quae  fuerunt  circumdatae  duabus  aedibus  sine  inscriptione 
positis,  quae  nunc  Octauiae  porticibus  ambiuntur,  fecerat, 
quique  hanc  turmam  statuarum  equestrium,  quae  frontem 
aedium    spectant,    hodieque   maximum   ornamentum   eius  20 

4  loci,  ex  Macedonia  detulit.  cuius  turmae  hanc  causam 
referunt,  Magnum  Alexandrum  impetrasse  a  Lysippo,  sin- 
gulari  taHum  auctore  operum,  ut  eorum  equitum,  qui  ex 
ipsius  turma  apud  Granicum  flumen  ceciderant,  expressa 
similitudine  figurarum  faceret  statuas  et  ipsius  quoque  iis  25 

5  interponeret.  hic  idem  primus  omnium  Romae  aedem  ex 
marmore  in  iis  ipsis  monimentis  molitus  huius  uel  magni- 

I  saeuiret  A  :    saeuirent  P  3  ex  iis  Aldus,  an  liberis  glos- 

sema  est?  5  Posthumii  P  6  fueri  fuit  A  8  quadrien- 

nio  BA  :    quadriennium  P  9  P.  seudo  philippus  A  12 

adsumptis    coni.    Burer:    adsumpti   AP  i     tcmeratia   {sic)    suprascr. 
temeritatis  A  13  PR.  A  14  erat  del.  Gelenius  :  est  Vossius  : 

inditurus    erat    {sc.    Pseudophilippus)    Mommsen :     indi    fatum    uel 
destinatum  erat  Thomas  15  Imani  A  :  imm.  P        incipientes  P 

17  fuerunt   A  :    fuere   P  22  imperasse   Lysippo  .  .  .  auctori 

Salmasius  et  Freinsheim  24  Granium  A  27  monum.  AP 

huius  add.  Ruhnken 

10 


LIBER  I 

ficentiae  uel  luxuriae  princeps  fuit.     uix  ullius  gentis  aetatis  6 
ordinis  hominem  inueneris,  cuius  felicitatem  fortunae  Metelli 
compares.     nam  praeter  excellentis  triumphos  honoresque 
amplissimos  et  principale  in  re  publica  fastigium  extentum- 

5  que  uitae  spatium  et  acris  innocentisque  pro  re  publica  cum 
inimicis  contentiones  quattuor  filios  sustulit,  omnis  adultae 
aetatis  uidit,  omnis  reliquit  superstites  et  honoratissimos. 
mortui   eius   lectum   pro   rostris  sustulerunt  quattuor  filii,  7 
unus  consularis  et  censorius,  alter  consularis,  tertius  consul, 

3  quartus  candidatus  consulatus,  quem  honorem  adeptus  est. 
hoc  est  nimirum  magis  feUciter  de  uita  migrare  quam  mori. 

Vniuersa   deinde,   ut   praediximus,    instincta   in   bellum  12 
Achaia,   cuius   pars   magna,  eiusdem    Metelli   Macedonici 
uirtute  armisque   fracta   erat,  maxime  Corinthiis  in  arma 

-  cum  grauibus  etiam  in  Romanos  contumeliis  instigantibus. 
destinatus  ei  bello  gerendo  consul  Mummius.  et  sub  idem  2 
tempus,  magis  quia  uolebant  Romani,  quidquid  de  Cartha- 
giniensibus  diceretur,  credere,  quam  quia  credenda  adfere- 
bantur,  statuit  senatus  Carthaginem  exscindere.  ita  eodem  3 
20  tempore  P.  Scipio  Aemilianus,  uir  auitis  P.  Africani  pater- 
nisque  L.  Pauli  uirtutibus  simillimus,  omnibus  belli  ac 
togae  dotibus  ingenique  ac  studiorum  eminentissimus 
saeculi  sui,  qui  nihil  in  uita  nisi  laudandum  aut  fecit  aut 
dixit  ac  sensit,  quem  Paulo  genitum,  adoptatum  a  Scipione 
35  Africani  fiHo  diximus,  aedilitatem  petens  consul  creatus  est. 

a  ordinem  ordinis  A  4  extenuatumque  AP :  extentum  Gelenius  : 
extentatum  Laurent  6  quattuor  A  :  quatuor  P  omnes . . .  omnes 
AP  {non  omnis)  8  quatuor  AP:  fili  unus  as  consularis  {sic)  A 

filii  AP  II  hoc  est  super  uersum  A         immigrare  A  :  migrare 

P:  emigrare  Kreyssig  et  Lion  la  ^uerba  ut  praediximus  trans- 

ponenda  sunt  post  pars  magna.     De  uniuersa  Achaia  in  hellum  instincta 
nihil  adhuc  Velleius  dixerat*  Maduig  13  cuius  pars  .  .  .  fracta 

Aldus:  cum  pars  .  .  .  tracta^lP:  /ort.  cum  eius  14  Corinthis  A 

16  L.  add.  Stanger  17  Carthaginiensibus  B :  Carthaginensibus 

AP  18  diccretur  AB  :  diccbatur  P  ^hn  ab  alio  quopiam  additum 

uidttuTy   nam    non    est    chirographum    scribae    ueteris   exemp^    Burer 
19  exciderc^P:  exscindere  ^a/m  ai  similimus  .<4  belli 

••to  ac  togac  dotibus  ingeniq.  (51^)  A 

11 


VELLEI  PATERCVLI 

4  bellum  Carthagini  iam  ante  biennium  a  prioribus  consulibus 
inlatum  maiore  ui  intulit  (cum  ante  in  Hispania  murali 
corona,  in  Africa  obsidionali  donatus  esset,  in  Hispania 
uero  etiam  ex  prouocatione,  ipse  modicus  uirium,  inmanis 

5  magnitudinis   hostem   interemisset)   eamque   urbem   magis  5 
inuidia  imperi  quam  ullius   eius  temporis  noxiae  inuisam 
Romano   nomini   funditus    sustulit   fecitque    suae    uirtutis 
monimentum,  quod  fuerat  aui  eius  clementiae.     Carthago 
diruta   est,    cum   stetisset    annis   tDCLXvi,   abhinc    annos 

6tcLxxvii  Cn.  Cornelio  Lentulo  L.  Mummio   consulibus.  10 
hunc  finem  habuit  Romani  imperi  Carthago  aemula,  cum 
qua  bellare  maiores  nostri  coepere  Claudio  et  Fuluio  con- 
sulibus  ante  annos  t  ccxcvi,  quam  tu,  M.  Vinici,  consulatum 
inires.     ita  per  annos  t  cxv  aut  bellum  inter  eos  populos 

7  aut  belli  praeparatio  aut  infida  pax  fuit.  neque  se  Roma  15 
iam  terrarum  orbi  superato  securam  sperauit  fore,  si  moni- 
mentum  usquam  stantis  maneret  Carthaginis :  adeo  odium 
certaminibus  ortum  ultra  metum  durat  et  ne  in  uictis  quidem 
deponitur  neque  ante  inuisum  esse  desinit  quam  esse  desiit. 
13  Ante  triennium  quam  Carthago  deleretur,  M.  Cato,  per-  20 
petuus  diruendae  eius  auctor,  L.  Censorino  M'.  Manilio 
consuHbus  mortem  obiit.  eodem  anno,  quo  Carthago  con- 
cidit,  t  A.  Mummius  Corinthum  post  annos  dcccclii,  quam 

2  ab  Alete  Hippotis  filio  erat  condita,  funditus  eruit.     uter- 
que  imperator  deuictae  a  se  gentis  nomine  honoratus,  alter  25 
Africanus,  alter  appellatus  est  Achaicus  ;  nec  quisquam  ex 

I  is  bellum  Ruhnken  4  imanis  A  :  imm.  P  6  et  11  imperii 

AP  8  monim.  AB  :  monum,  P  9  dclxvi  A  :  dclxvii  P  : 

DCLXxii  lani  10  clxxvii  B  :  cclxxvii  AP  :  clxxiii  Kritz  13 

ccxcvi  AP :  ccxcii  Laurent     quam  tum  in  quam  tu  mutatum  A         14 
cxv  AP :  cxx  lant  15  infida  fe»  pax  {sic)  A         16  orbi  A  :   orbe 

nitu 
P       monimentum  ^a/Zi^r :   mo       (sic)  A:   nomen  P        17  quam  su- 
prascr.  usquam  A  19  neque  ante  aemulus  inuisus  Noudk  21 

M'.  Manilio  Aldus  :  M.  Manlio  AP  23  A  mummius  A  :  a  Mum- 

mius  B:  A.  MummiusP:    L.  Mummius  Rhenanus  24  abelete 

(sic)  A  :  a  Belete  P  Hipponis  AP,  em.  Gelenius  seruit  A 

25  deuictae  eas  egentis  A  26  apellatus  A  et  sicfere  semper 

12 


LIBER  I 

nouis  hominibus  prior  Mummio  cognomen  uirtute  partum 
uindicauit.      diuersi    imperatoribus    mores,    diuersa    fuere  3 
studia:    quippe  Scipio  tam  elegans   liberalium  studiorum 
omnisque  doctrinae  et  auctor  et  admirator  fuit,  ut  Polybium 

5  Panaetiumque,  praecellentis  ingenio  uiros,  domi  militiae- 
que  secum  habuerit  neque  enim  quisquam  hoc  Scipione 
elegantius  interualla  negotiorum  otio  dispunxit  semperque 
aut  belli  aut  pacis  seruiit  artibus  :  semper  inter  arma  ac 
studia  uersatus  aut  corpus  periculis  aut  animum  disciplinis 

10  exercuit.     Mummius  tam  rudis  fuit,  ut  capta  Corintho  cum  4 
maximorum  artificum  perfectas  manibus  tabulas  ac  statuas 
in  Italiam  portandas  locaret,  iuberet  praedici  conducentibus, 
si  eas  perdidissent,  nouas  eos  reddituros.     non  tamen  puto  5 
dubites,  Vinici,  quin  magis  pro  re  publica  fuerit   manere 

1 5  adhuc  rudem  Corinthiorum  intellectum  quam  in  tantum  ea 
intellegi,  et  quin  hac  prudentia  illa  inprudentia  decori 
publico  fuerit  conuenientior. 

Cum  facilius  cuiusque  rei  in  unum  contracta  species  14 
quam  diuisa  temporibus  oculis  animisque  inhaereat,  statui 
priorem  huius  uoluminis  posterioremque  partem  non  inutili 
renim  notitia  in  artum  contracta  distinguere  atque  huic  loco 
inserere,  quae  quoque  tempore  post  Romam  a  Gallis 
captam  deducta  sit  colonia  iussu  senatus ;  nam  miUtarium 
et  causae  et  auctores  et  ipsarum  praefulgent  nomina.     huic 

.;  rei    per    idem    tempus    ciuitatis    propagatas    auctumque 
Romanum   nomen   communione   iuris   haud   intempestiue 
subtexturi  uidemur.     post  septem  annos  quam  Galli  urbem  2 
ceperant,   Sutrium    deducta    colonia  est    et    post    annum 

I  par  tum  A-.num  paratum  ?       a  diuersis  A  :  diuersi  P :  fort.  diuer- 

admirator 

sus  imp.  mos  et  d.  f.  studia  4  administrator  A  5  praecel- 

ac 
lentis^: -tcisP  Q  St  A  iiUb.  ^  16  intelligi  ^P  imp.^P 
ai  in  artum  AP  33  iussus  A  a^  causa  AP  *  ex  uet.  sic  habuisse 
uidetur^  causae,  apiculo  illo  quo  fit  diphthongus  abraso '  Burer  et 
ipsarum  .  ..  nomina  AP:  ex  ipsarum  .  .  .  nomine  Bumtann  35 
ciuitates  AP:    ciuitatem   propagatam  Lipsius  a8   ceperunt  P: 

coeperunt  A^  ent.  Maduig       Sutrium]  Satricum  Sigonius  et  Vrsinus 

13 


VELLEI  PATERCVLI 

Setia  nouemque  interiectis  annis  Nepe,  deinde  interpositis 

3  duobus  et  triginta  Aricini  tet  in  ciuitatem  recepti.     abhinc 
annos  autem  t  cccl  Sp.  Postumio  Veturio  Caluino  consulibus 
Campanis  data  est  ciuitas  partique  Samnitium  sine  suffragio, 
et  eodem  anno  Cales  deducta  colonia.     interiecto  deinde  6 
triennio  Fundani  et  Formiani  in  ciuitatem  recepti,  eo  ipso 

4  anno,  quo  Alexandria  condita  est.     insequentibusque  con- 
sulibus  a  Sp.  Postumio  Philone  Publilio  censoribus  Acer- 
ranis  data  ciuitas.     et  post  triennium  Tarracinam  deducta 
coionia  interpositoque  quadriennio  Luceria  ac  deinde  inter-  lo 
iecto  triennio  Suessa  Aurunca  et  Saticula,  Interamnaque  post 

5  biennium.     decem  deinde  hoc   munere   anni  uacauerunt : 
tunc  Sora  atque  Alba  deductae  coloniae  et  Carseoli  post 

6  biennium.    at  quintum  Fabio  Quinto,  Decio  Mure  quartum 
consulibus,  quo  anno  Pyrrhus   regnare  coepit,   Sinuessam  15 
Minturnasque  missi  coloni,  post  quadriennium  Venusiam  ; 
interiectoque  biennio   M'.   Curio  et  Rufino  Cornelio  con- 
sulibus  Sabinis  sine  suffragio  data  ciuitas :   id  actum  ante 

7  annos   ferme   cccxx.     at  Cosa  et  Paestum  abhinc  annos 
ferme  trecentos  Fabio  Dorsone  et  Claudio  Canina  consuli-  20 
bus.     interiecto  quinquennio  Sempronio  Sopho  et  Appio 
Caeci   filio    consulibus   Ariminum   et  Beneuentum   coloni 

8  missi  et  suffragi  ferendi  ius  Sabinis  datum.     at  initio  primi 
belli  Punici  Firmum  et  Castrum  colonis  occupata,  et  post 

setina 
I  o&ina  e  nouemque  isic)  A  :  Setina  P :  Setia  Aldtis  2  Ari- 

cini  et  A  fort.  Aricinei  :  excidisse  nonnulla  censebat  Orelliex  Liu.  8.  14 
Aricini  Nomentanique  et  Pedani  eodem  iure  quo  Lanuuini  in  ciui- 
tatem  recepti  3  cccl  AP  :  ccclx  Laurent  5  interiecta  A 

8  Asp.  Postumioyi  :  V^S^tXxYxo  Duker :  Publio-^P        9  Tarracina  Z.?^- 

decem  

sius  12  d&im  dein  A  (sic)  13  tum  Noudk,  h.  e.  post  id  tempus 

14  ad  quintum  Fabioque  Decio  Mure  quarto  cons  (coss  PB)  APB  : 
Perizonium  sequor  at  Q.  Fabio  quintum,  Decio  Mure  quartum  consuli- 
bus  Orelli  et  Kritz       15  Pyrrus  A  coepit  in  Suessam  A       17  M.  AP 

Rusino  AP  19  cccxx  BA  :  cccxxx  P        Cosa  BA  :    Cossa  P 

paestum  ius  Sabinis 

paestuni  A  22  et  add.  lant         23  suffragii  AP        iuooa  binis  A 

14 


LIBER  I 

annum  Aesemia  postque  txxii  annos  Aefulum  et  Alsium 
Fregenaeque  f  anno  post  biennium  proximoque  anno  Tor- 
quato  Sempronioque  consulibus  Brundisium  et  post  trien- 
nium  Spoletium,  quo  anno  Floralium  ludorum  factum  est 
initium.  postque  biennium  ducta  Valentia  et  sub  aduentum 
in  Italiam  Hannibalis  Cremona  atque  Placentia. 

Deinde  neque  dum  Hannibal  in  Italia  moratur,  neque  15 
proximis  post  excessum  eius  annis  uacauit  Romanis  colonias 
condere,    cum   esset   in   bello   conquirendus   potius    miles 
ro  quam  dimittendus  et  post  bellum  uires  refouendae  magis 
quam  spargendae.     Cn.  autem  Manlio  Volsone  et  Fuluio  2 
Nobiliore  consulibus  Bononia  deducta  colonia  abhinc  annos 
ferme  ccxvii,  et  post  quadriennium  Pisaurum  ac  Potentia, 
interiectoque  triennio  Aquileia  et  Grauisca,  et  post  quad- 
riennium  Luca.     eodem  temporum  tractu,  quamquam  apud  3 
quosdam   ambigitur,  Puteolos   Salernumque  et  Buxentum 
missi  coloni,  Auximum  autem  in  Picenum  abhinc  annos 
ferme  tCLXXXVii,  ante  triennium  quam  Cassius  censor  a 
Lupercali  in  Palatium  uersus  theatrum  facere  instituit,  cui 
in   demoliendo  eximia  ciuitatis  seueritas  et  consul  Scipio 
restitere,  quod  ego  inter  clarissima  publicae  uoluntatis  argu- 
menta   numerauerim.     Cassio    autem    Longino    et   Sextio  4 
Caluino,  qui  Sallues  apud  aquas,  quae  ab  eo  Sextiae  appel- 
lantur,  deuicit,  consulibus  Fabrateria  deducta  est  abhinc 

I  XXII  j4P:    XVII  Aldus  Aefulum  A   et  sic  Huebner  in 

Alsium 
Hermae\.  ^q6'.  AesulumP        t^Amm  A  {sic)         2  Fregellaeque yiP, 
em.  Sigonius       anno  post  biennium  AP :  anno  om.  Gelenius  :  sed  bien- 
mum /oiiasse  delendum  erat  4  factum  ex  factus  A  5  deducta 

Gelemus  7  Italia  A  8  anmfi  annis  A         uocauit  A,  ut  mihi 

uisum  est  11  Gelenius  ante  Fuluio  add.  M.  deleto  et  14  Aqui- 

Aqlia 
lcia  B  :  Aquilia  P:  Aquilcia  A         Granista  A  15  quanquam  P: 

quam  A  aput  pHus  A  16  Falernumque  AP  corr.  Gelenius  ex 

Liu.  34.  45.  1  17  in  Piceno  Bothe  18  clxxxvii  AP:  clxxxv 

Burmann  censoria  A,  sed  i  nigriore  atramento,  ut  prius  censor  Afucrit 
ao  in  co  moliendo  Salmasius  et  Riguez  Cepio  AP,  cm.  Aldus 

23  Scxto  Vrsinus  23  Sallues  AB :  Sallyes  P 

H 


VELLEI  PATERCVLI 

annos  ferme  tCLVii.     et   post   annum   Scolacium    Miner- 
uium,  Tarentum  Neptunia,  Carthagoque  in  Africa  prima,  ut 
5  praediximus,  extra  Italiam  colonia  condita  est.     de  Dertona 
ambigitur,  Narbo  autem  Martius  in  Gallia  Porcio  Marcioque 
consulibus  abhinc  annos  circiter  t  cliii  deducta  colonia  est.  5 
post  txxiii  annos  in  Bagiennis  Eporedia   Mario   sextum 
Valerioque  Flacco  consulibus.    neque  facile  memoriae  man- 
dauerim,  quae  nisi  militaris  post  hoc  tempus  deducta  sit. 
16      Cum  haec  particula  operis  uelut  formam  propositi  exces- 
serit,  quamquam  intellego  mihi  in  hac  tam  praecipiti  festi-  10 
natione,  quae  me  rotae  proniue  gurgitis  ac  uerticis  modo 
nusquam  patitur  consistere,  paene  magis  necessaria  prae- 
tereunda   quam    superuacua   amplectenda,    nequeo   tamen 
temperare  mihi,  quin  rem  saepe  agitatam  animo  meo  neque 

2  ad  liquidum  ratione  perductam  signem  stilo.  quis  enim  15 
abunde  mirari  potest,  quod  eminentissima  cuiusque  profes- 
sionis  ingenia  in  eandem  formam  et  in  idem  artati  temporis 
congruere  spatium,  et  quemadmodum  clausa  capso  alioue 
saepto  diuersi  generis  animalia  nihilo  minus  separata  alienis 
in  unum  quodque  corpus  congregantur,  ita  cuiusque  clari  20 
operis   capacia  ingenia   in  simiHtudinem  et  temporum   et 

3  profectuum  semet  ipsa  ab  aliis  separauerunt.     una  neque 
multorum  annorum  spatio  diuisa  aetas  per  diuini  spiritus 

1  CLVii  AP :    CLii  Lipsius  :    cliii  Krause  Scolatium,  Miner- 

uium,  Tarentum,  Neptunia  PetA,  nisi quod supermineruium  scriptum 
habet  minerium  ;  has  duas  esse  (non  iv)  colonias  docuit  Mommsen  Ber. 
der  sdchs.    G.    d.    IV.  philol.    1849  2  Carthago,    quae   Salm. 

et  Voss  3  extra  aliam  A         dertona  ex  rertona  corr.  A  4 

Portio  Marcoque  AP  5  cliii  AP  :  cxlvi  Lipsius  6  xxm 

AP :  XVIII  Aldus  Bagienni  seporedi  BA  :  Baciennis  Eporedia 

P        Marioe-  A  :  sextum  Cludius  :  sexiens  (-es)  ABP  7  facili  A 

9  normam  Halm  10  intelligo  P        in  om.  A  13  superuacua 

P  et  ut  mihi  uisum  est  A  :  superuania  A,  ut  Fechtero,  superuanea  ut 
Orellio  uisum  :  superuacanea  Orelli  17  in  eam  P:  ineam  A  sed 

in  eam  marg.  :   in  eandem  Rhenanus  18  congruere  Heinsius : 

congruens  AP:  congruerunt  alii  clauso  A  capso  BA  :  capsa 
P         alioue  Lipsius  :   alioque  AP  19  septo  P         [ab]  alienis 

Heinsius  20  quodque  Heinstus :    quoque  AP :   quaeque  Lipsius 

21  similitudine  Ruhnken  22  profectum  A 

16 


LIBER  r 

uiros,  Aeschylum  Sophoclen  Euripiden,  inlustrauit  tragoe- 
(iiam ;  una  priscam  illam  et  ueterem  sub  Cratino  Aristopha- 
neque  et  Eupolide  comoediam ;  ac  nouam  [comicam] 
Menander  aequalesque  eius  aetatis  magis  quam  operis 
r  l*hilemo  ac  Diphilus  et  inuenere  intra  paucissimos  annos 
leque  imitandam  reliquere.  philosophorum  quoque  ingenia  4 
Socratico  ore  defluentia  omnium,  quos  paulo  ante  enume- 
rauimus,  quanto  post  Platonis  Aristotelisque  mortem  floruere 
spatio  ?    quid    ante    Isocraten,    quid    post    eius    auditores  5 

10  eorumque  discipulos,  clarum  in  oratoribus  fuit  ?     adeo  id 
quidem   artatum  angustiis   temporum,    ut   nemo   memoria  . 
dignus  alter  ab  altero  uideri  nequiuerit. 

Neque  hoc  in  Graecis  quam  in  Romanis  euenit  magis.  17 
nam  nisi  aspera  ac  rudia  repetas  et  inuenti  laudanda  nomine, 

15  in  Accio  circaque  eum  Romana  tragoedia  est ;  dulcesque 
I^tini    leporis    facetiae    per   Caecilium    Terentiumque    et 
Afranium   suppari  aetate   nituerunt.     historicos   etiam,   ut  a 
Liuium    quoque   priorum    aetati    adstruas,    praeter    Cato- 
nem  et  quosdam   ueteres  et  obscuros   minus  lxxx   annis 

»0  circumdatum  aeuum  tulit,  ut  nec   poetarum  in  antiquiua 
citeriusue  processit  ubertas.     at  oratio  ac  uis  forensis  per-  3 
fectumque    prosae   eloquentiae   decus,    ut   idem   separetur 
Cato  (pace  P.  Crassi  Scipionisque  et  Laeli  et  Gracchorum 

I  Sophoclen  Euripiden  A  :   -clem  -dem  P         tragoedias  AP^  em. 

Burmann  2  una  A         Aristophaneque  et  Orelli :  Aristophane- 

quc  A  :  Aristophane  et  P  3  Eupolideque    Gudeman,  fort.  atque 

Eupolide  at  AldtiS  comicam  AP,  quod  uindicauit  Thomas 

imm  n,  uiam  com.  ?:    comoediam  Gruner  4  Menander  A  : 

■lenandrus  P  non  add.  Maduig  post  eius,  post  aetatis   Haase 

Philcmo  A  :  Philemon  P  6  imitanda  AP,  em.  Acid.        relin- 

j  uere  A         7  paulo  antcl '  in  parte  operis  deperdita '  lani        8  quarto 

/         flurucre  A  9  Isocratem  AP  10  id  add.  Haase  :  adeo 

uidcm  AP  12  ftb  alter  ab  altero  A  (sic)        nequiuerit  Aldus  : 

cquiucrint  AP  15  circaquc  eorum  AP,  sed  Burer  '  legitur  alias 

ircaquc   quorum':    circaquc  cum  coni.  Burer:  fort.  circaque  eum 

'riorum  17  suppari   aet.  Acidalius  :    sub  paritatc  A  :   sub 

pari  actatc  P  ct  ut  AP :  *  alias  ut  &  '  Burer :   etiam  ut  Voss 

1 8  astmas  P        ao  ncc  P:  ne  A  23  Lclii  A  :  Laelii  P 

17  2 


VELLEI  PATERCVLI 

et  Fanni  et  Serui  Galbae  dixerim)  ita  uniuersa  sub  principe 
operis  sui  erupit  TuUio,  ut  delectari  ante  eum  paucissimis, 
mirari  uero  neminem  possis  nisi  aut  ab  illo  uisum  aut  qui 

4  illum  uiderit.     hoc  idem  euenisse  grammaticis,  plastis,  pic- 
toribus,    scalptoribusque,  ut    quisque    temporum    institerit  5 
notis,  reperiet,  eminentiam  cuiusque  operis  artissimis  tem- 

5  porum  claustris  circumdatam.  huius  ergo  recedentisque  in 
saeculum  ingeniorum  similitudinis  congregantisque  se  et  in 
studium  par  et  in  emolumentum  causas  cum  saepe  requiro, 
numquam  reperio  quas  esse  ueras  confidam,  sed  fortasse  10 
ueri  similis,  inter  quas  has  maxime.  aluntur  aemulatione 
ingenia,  et  nunc  inuidia,  nunc  admiratio  imitationem  accen- 

6  dit,  naturaque  quod  summo  studio  petitum  est,  adscendit  in 
summum,  difficilisque  in  perfecto  mora  est,  naturaliterque 

7  quod  procedere  non  potest,  recedit.  et  ut  primo  ad  conse-  11 
quendos  quos  priores  ducimus  accendimur,  ita  ubi  aut 
praeteriri  aut  aequari  eos  posse  desperauimus,  studium  cum 
spe  senescit,  et  quod  adsequi  non  potest,  sequi  desinit  et 
uelut  occupatam  relinquens  materiam  quaerit  nouam,  prae- 
teritoque  eo,  in  quo  eminere  non  possumus,  aliquid,  in  quo  20 

I  Fannii  BA  :    Fauni  P  5  scalptoribusq.   uis   quisq.  BA  : 

scalptoribus  quisquis  P:  s.  ut  quisque  Burer  6  reperiet  eminentia 
BA  :   reperiet  et  eminentiam  P  7  circumdatam  PAB        emi- 

nentia  . .  .  circumdata  Ruhnken  recedentisque  in  saeculum  i. 

f  recentisq. 
similitudinis  congregantisque  se  Thomas :  re&edentis  inq.  saeculorum 
(^sic)  saeculum  ingeniorum  similitudines  congregantesque  se  A  :  rece- 
dentis  mq.  seculu  i.  similitudines  congregantesque  se  B  :  h.  e.  prae- 
cedentisque  seculi  i.  similitudines  congregantis  et  in  s.  p.  et  i.  e.  P : 
r.  in  suum  quodque  s.  Maduig  (quodque  iam  Sauppe)  :  r.  in  unum 
quasi  saeculum  Perizonius  9  memolumentum  B  saepe 

Maduig :  semper  AP  11  similes  ^P        alita  aemulatione  </^/., 

suprascript.  alit  aemul»  A  :  ab't  aemulatio  P :  aluntur  aemulatione 
scripsi,  cf.  ii.  82.  4  12  inuidia  et  nunc  A         incitationem  AP,  em. 

Acidalius  13  matureque  idem       asc.  AP  14  naturali.  terque 

suprascript.  naturaliterq.  A  15  consenquendos  ^i  16 

quo  priores  ducimur  A  18  se  necit&:  suprascr.  senescit  A 

adsequi   quis  Scriner  deBinit&  suprascr.  desinit  et  A  20 

aliquit  A  :  aliud  Perizonius 

18 


LIBER  I 

nitamur,  conquirimus,  sequiturque  ut  frequens  ac  mobilis 
transitus  maximum  perfecti  operis  impedimentum  sit. 

Transit  admiratio  ab  condicione  temporum  et  ad  urbium.  i8 
una  urbs  Attica  pluribus  omnis  eloquentiae  quam  uniuersa 
f  Graecia  operibus  usque  floruit  adeo  ut  corpora  gentis  illius 
separata  sint  in  alias  ciuitatis,  ingenia  uero  solis  Athenien- 
sium  muris  clausa  existimes.     neque  hoc  ego  magis  miratus  2 
sim  quam  neminem  Argiuum  Thebanum  Lacedaemonium 
oratorem  aut  dum  uixit  auctoritate  aut  post  mortem  memoria 
10  dignum  existimatum.     quae  urbes  et  in  imitamina  talium  3 
studiorum   fuere   steriles,  nisi   Thebas    unum    os    Pindari 
inluminaret :  nam  Alcmana  Lacones  falso  sibi  uindicant. 

I  in  quod  enitamur  Heirtsius         3  ad  conditionem  AP,  em.  Schegk 

4  omnis  Froelich,  qttod  probauit  Haupt,  Herm.  viii.  177  :    annis  AP 

5  operibus  usque  Popma  ;  operibusque  AP  quod  retinebat  Haupi  : 
operibus  floruit  usque  adeo  iam  Acidalius  :  pluribus  luminibus  omnis 
e.  q.  u.  G.  operibusque  fl.  Boot  6  in  alias  alia  Haupt  ciuitates 
AP  7  hoc  ego  A  :  ego  hoc  P  8  stH»  sim  A  {sic) 
theuanum  yl  10  existimatumque  ^5  :  e.  quaeP  et  om.  P 
in  imitamina  scripsi:  in  Italia  A  :  initalia  B  :  om.  P:  in  alia  Sauppe  : 
eximiae  alias  Faehse,  probante  Haupt,  Herm.  viii.  177  Italiae  hic  locus 
non  erat  n  nisi  ^.<4  :  ni  P  unum]  v.nu.  A  {sic)  12  />05/ uindi- 
cant  secunturin  A  VELLEI  PATERCVLI  AD  M.  VINITIVM 
LIBER  PRIMVS  EXPLI«T /o/.  5*.  Deinfol.^,  cuius  charta  alioqui 
caret  scriptura,  VELLEI  PATERCVLI  AD  Q.  VINICIVM  LIBER 
.SECVNDVS,  mox  in  fol.  6»  INCIPIT  LIBER  SECVNDVS 
FELICITER  A 


«9 


VELLEI  PATERCVLI 


LIBER  SECVNDVS 

1  Potentiae  Romanorum  prior  Scipio  uiam  aperuerat, 
luxuriae  posterior  aperuit :  quippe  remoto  Carthaginis  metu 
sublataque  imperi  aemula  non  gradu,  sed  praecipiti  cursu 
a  uirtute  descitum,  ad  uitia  transcursum ;  uetus  disciplina 
deserta,  noua  inducta ;   in  somnum  a  uigiliis,  ab  armis  ad  5 

2  uoluptates,  a  negotiis  in  otium  conuersa  ciuitas.  tum  Scipio 
Nasica  in  Capitolio  porticus,  tum,  quas  praediximus,  Me- 
tellus,  tum  in  circo  Cn.  Octauius  multo  amoenissimam 
moliti    sunt,   publicamque    magnificentiam   secuta   priuata 

3  luxuria   est      triste   deinde   et   contumeliosum   bellum   in  lo 
Hispania  duce  latronum  Viriatho  secutum  est :    quod  ita 
uaria  fortuna  gestum  est,  ut  saepius  Romanorum  gereretur 
aduersa.     sed  interempto  Viriatho  fraude  magis  quam  uir- 

4  tute  Seruili  Caepionis  Numantinum  grauius  exarsit.  haec 
urbs  numquam  plura  quam  decem  tnilia  propriae  iuuentutis  1 5 
armauit,  sed  uel  ferocia  ingeni  uel  inscitia  nostrorum  ducum 
uel  fortunae  indulgentia  cum  alios  duces,  tum  Pompeium 
magni  nominis  uirum  ad  turpissima  deduxit  foedera  (hic 
primus  e  Pompeis  consul  fuit),  nec  minus  turpia  ac  detesta- 

5  bilia    Mancinum    Hostilium    consulem.      sed    Pompeium  20 
gratia  inpunitum    habuit,    Mancinum   uerecundia   (quippe 
non   recusando)   perduxit    huc,   ut   per  fetialis   nudus   ac 
postergum  religatis  manibus  dederetur  hostibus.     quem  illi 

Haec 
3  imperii  AP  8  amenissimam^  14  Coep.  AP        Habet 

X ; 
A  15  numquam    plura  quam  propriae  A  :  numquam  x.  plura  P, 

corr.  Aldus  16  ingenii-(4P        inscitia^P:  inscia  ^:  inscientia 

Moehius  21  quippe  non  recusando  parenthesin  fecit    Thontas, 

interpolatum   ratus   est  Novdk :    quicquam    noxae    recusandi    Maduig 
probahiliter  22  perduxit  P :  produxit  A         fceciales  ex  f&itiales 

A  23  postergum  A 


LIBER  II 

recipere  se  negauerunt,  sicut  quondam  Caudini  fecerant, 
dicentes  publicam  uiolationem  fidei  non  debere  unius  lui 
sanguine. 

Inmanem  deditio  Mancini  ciuitatis  mouit  dissensionem.  2 

5  quippe  Tiberius  Gracchus,  Tiberi  Gracchi  clarissimi  atque 
eminentissimi   uiri   filius,    P.   Africani  ex   filia  nepos,  quo 
quaestore  et  auctore  id  foedus  ictum  erat,  nunc  grauiter  a 
ferens  aliquid  a  se  factum  infirmari,  nunc  similis  uel  iudici 
uel   poenae  metuens   discrimen,   tribunus    pl.  creatus,  uir 

10  alioqui  uita  innocentissimus,  ingenio  florentissimus,  proposito 
sanctissimus,  tantis  denique  adornatus  uirtutibus,  quantas 
perfecta  et  natura  et  industria  mortalis  condicio  recipit, 
P.  Mucio  Scaevola  L.  Calpurnio  consulibus  abhinc  annos 
CLXii  desciuit  a  bonis,  poUicitusque  toti  Italiae  ciuitatem,  3 

15  simul  etiam  promulgatis  agrariis  legibus,  omnibus  tfactum 
concupiscentibus,  summa  imis  miscuit  et  in  praeruptum 
atque  anceps  periculum  adduxit  rem  publicam,  Octauioque 
collegae  pro  bono  publico  stanti  imperium  abrogauit,  trium- 
uiros  agris   diuidendis   coloniisque   deducendis   creauit   se 

30  socerumque  suum,  consularem  Appium,  et  Gaium  fratrem 
admodum  iuuenem. 

Tum  P.  Scipio  Nasica,  eius  qui  optimus  uir  a  senatu  3 
iudicatus  erat,  nepos,  eius  qui  censor  porticus  in  Capitolio 
fecerat,  filius,  pronepcs  autem  Cn.  Scipionis,  celeberrimi 

35  uiri  P.  Africani  patrui,  is  priuatusque  et  togatus,  cum  esset 

I  fecerunt  AP,  em.  Heinsius  5  Tib.  P :  Tempus  A,  quod  uidt' 

tur  esst  Ti.  Sempronius        Graacchus  {sed post  erasum  gracchuj  Tibur 

a 
Gracci  A  6  ^ue^  quo  A  (sic)  9  intuens  A  14  desciuit» 

A  (sic)  15  factum  A  :   statum  P:  statim  Gelenius :  fort.  certiorera 

statum  Sententiam  Boecler  explicauit  ex  Cic.  Sest.  48.  103  Agrariara 
Ti.  Gracchus  lcgem  ferebat :  grata  erat  populo  :  fortunae  constitui 
tenuiorum  uidebantur,  et  Vell.  ii.  72.  5  nullum  habcntibus  statum  qui- 
libct  dux  erat    idoneus  17  adque  A  i8  publicos  tanti  A 

abr.  P:    adrogauit  BA  triurophet  (e  incerta)  triumuiro.  sanis  A 

isic)  19  colonisque  Lipsius  ao  et  Gracchum  (Grachum  A) 

fratrem  AP,  corr.  Halm  34  fe(oc  y4)cerat  AP :  uouerat  Bentley 

35  patruus  AP :  patrui  is  Aldus,  cf.  ii.  4.  i 

31 


VELLEI  PATERCVLI 

consobrinus  Ti.  Gracchi,  patriam  cognationi  praeferens  et 
quidquid  publice  salutare  non  esset,  priuatim  alienum 
existimans  (ob  eas  uirtutes  primus  omnium  absens  pontifex 
maximus  factus  est),  circumdata  laeuo  brachio  togae  lacinia 
ex  superiore  parte  Capitoli  summis  gradibus  insistens  5 
hortatus  est,  qui  saluam  uellent  rem  publicam,  se  sequeren- 

2  tur.  tum  optimates,  senatus  atque  equestris  ordinis  pars 
melior  et  maior,  et  intacta  perniciosis  consiliis  plebs  inruere 
in  Gracchum  stantem  in  area  cum  cateruis  suis  et  con- 
cientem  paene  totius  Italiae  frequentiam.  is  fugiens  decur-  ^° 
rensque  cliuo  Capitolino,  fragmine  subselli  ictus  uitam, 
quam  gloriosissime  degere  potuerat,  inmatura  morte  finiuit. 

3  hoc  initium  in  urbe  Roma  ciuilis  sanguinis  gladiorumque 
inpunitatis  fuit.     inde  ius  ui  obrutum  potentiorque  habitus 
prior,   discordiaeque    ciuium    antea    condicionibus    sanari  ^5 
solitae  ferro  diiudicatae  bellaque  non  causis  inita,  sed  prout 

4  eorum  merces  fuit.  quod  haud  mirum  est :  non  enim  ibi 
consistunt  exempla,  unde  coeperunt,  sed  quamlibet  in 
tenuem  recepta  tramitem  latissime  euagandi  sibi  uiam 
faciunt,  et  ubi  semel  recto  deerratum  est,  in  praeceps  20 
peruenitur,  nec  quisquam  sibi  putat  turpe,  quod  alii  fuit 
fructuosum. 

4      Interim,  dum  haec  in  Italia  geruntur,  Aristonicus,  [qui] 
mortuo  rege  Attalo,  a  quo  Asia  populo  Romano  hereditate 
relicta  erat,  sicut  relicta  postea  est  a  Nicomede  Bithynia,  25 
mentitus  regiae   stirpis   originem  armis   eam  occupauerat, 

T  Ti.]  T.  AP  2  quidquit  A         priuatum  A  4  circumdata 

Aldus  :  cum  data  AP  5  superiori  P:  -ore  BA         Capitolii  AP 

se  tes 

6  sese  querentur  A  (sic)         7  optima      res  A  (sic)       atque  equestris 

et 
P:  atque       equestris  A  :  atque  etiam  eq.  Laurent  8  pernitiosis 

A         9  Grachum -<4  11  subsellii -(4P  12  \xnm.  AP  14 

imp,  AP  15  ante  a  P  17  haut  A  19  euagandi^  sibi 

A  21  sibi  om.  P,  sed  fuisse  in  Murbacensi  testatur  Burer  23 

qui  AP,  del.  Gelenius,  retinebat  Bentley  et  post  eum  Kritz  et  Halm  fam- 
quam  neglegentius  scriptum  24  hereditati  AP,  em.  Aldus  26 

occuparat  Bentley 

22 


LIBER  II 

is  uictus  a  M.  Perpenna  ductusque  in  triumpho,  sed  a 
M'.  Aquilio,  capite  poenas  dedit,  cum  initio  belli  Crassum 
Mucianum,  uirum  iuris  scientissimum,  decedentem  ex  Asia 
proconsulem  interemisset.  et  P.  Scipio  Africanus  Aemilia-  2 
;  nus,  qui  Carthaginem  deleuerat,  post  tot  acceptas  circa 
Xumantiam  cladis  creatus  iterum  consul  missusque  in 
Hispaniam  fortunae  uirtutique  expertae  in  Africa  respondit 
in  Hispania,  et  intra  annum  ac  tris  mensis,  quam  eo 
uenerat,    circumdatam    operibus    Numantiam    excisamque 

10  aequauit  solo.     nec  quisquam  ullius  gentis  hominum  ante  3 
eum  clariore  urbium  excidio  nomen  suum  perpetuae  com- 
mendauit  memoriae  :  quippe  excisa  Carthagine  ac  Numantia 
ab  alterius  nos  metu,  alterius  uindicauit  contumeliis.     hic,  4 
eum  interrogante   tribuno  Carbone,   quid  de   Ti.  Gracchi 

15  caede  sentiret,  respondit,  si  is  occupandae  rei  publicae 
animum  habuisset,  iure  caesum.  et  cum  omnis  contio 
acclamasset,  hostium,  inquit,  armatorum  totiens  clamore 
non  territus,  qui  possum  uestro  moueri,  quorum  nouerca 
est   Italia?    reuersus   in   urbem  intra   breue   tempus,   M'.  5 

20  Aquilio  C.  Sempronio  consulibus  abhinc  annos  tcL,  post 

duos  consulatus  duosque  triumphos  et  bis  excisos  terrores 

rei  publicae  mane  in  lectulo  repertus  est  mortuus,  ita  ut 

'juaedam  elisarum  faucium  in  ceruice  reperirentur  notae. 

de  tanti  uiri  morte  nulla  habita  est  quaestio  eiusque  corpus  6 

uelato  capite  elatum  est,  cuius  opera  super  totum  terrarum 

)rbem  Roma  extulerat  caput.     seu  fatalem,  ut  plures,  seu 

i:onflatam  insidiis,  ut  aliqui  prodidere  memoriae,  mortem 

obiit,   uitam   certe   dignissimam   egit,  quae   nuUius   ad  id 

temporis   praeterquam   auito   fulgore    uinceretur.     decessit 

I   Pcrperna  Burmann       sct  a  ^  :  scd  P :  sed  sub  Bentley         a  M'. 
Aldus  :  M.  AP        3  alia  suprascr.  italia  A         4  at  Voss        6  cladcs 

ac 
AP  8  %t  tris  {prius  trcs)  A  (sic)        mcnscs  AP  11  clariore 

Burer;  clariori  AP '.  sed  ut  in  A  prius  scriptum  fuerit  clariorum,  quod 
utihi  prae/erendum  uidetur  13  hic  cum  A  14  Tib  A  :  T.  P 

17  adcl.  AP        19  M.  AP         ao  COS.  A      cl  AP:  clx  LoHrtnt : 
cLVii  Krita  2Z  bis  P:  his  ^ 


VELLEI  PATERCVLI 

anno  ferme  Lvi :  de  quo  si  quis  ambiget,  recurrat  ad 
priorem  consulatum  eius,  in  quem  creatus  est  anno  t  xxxvi : 
ita  dubitare  desinet.  j 

5  Ante  tempus  excisae  Numantiae  praeclara  in  Hispania 
militia  D.    Bruti   fuit,    qui   penetratis   omnibus    Hispaniae  5 
gentibus  ingenti  ui  hominum  urbiumque  potitus  numero, 

2  aditis  quae  uix  audita  erant,  Gallaeci  cognomen  meruit.     et 
ante  eum  paucis  annis  tam  seuerum  t  illius  Q.  Macedonici 
[in  his]  gentibus  imperium  fuit,  ut,  cum  urbem  Contrebiam 
nomine    in    Hispania    oppugnaret,    pulsas   praecipiti   loco  10 
quinque  cohortis  legionarias  eodem  protinus  subire  iuberet : 

3  facientibusque  omnibus  in  procinctu  testamenta,  uelut  ad 
certam  mortem  eundum  foret,  non  deterritus  proposito 
t  perseuerantia  ducis,  quem  moriturum  miserat  militem 
uictorem  recepit :  tantum  effecit  mixtus  timori  pudor  spesque  1 5 
desperatione  quaesita.  hic  uirtute  ac  seueritate  facti,  at 
Fabius  Aemilianus  PauH  exemplo  discipHnae  in  Hispania 
fuit  clarissimus. 

6  Decem  deinde  interpositis  annis,  qui  Ti.  Gracchum,  idem 
Gaium   fratrem   eius   occupauit   furor,  tam  uirtutibus  eius  20 
omnibus  quam  huic  errori  similem,  ingenio  etiam  eloquen- 

2  tiaque  longe  praestantiorem.  qui  cum  summa  quiete  animi 
ciuitatis  princeps  esse  posset,  uel  uindicandae  fraternae 
mortis  gratia  uel  praemuniendae  regalis  potentiae  eiusdem 

I  Lxvi  marg.  A  2  creatus]  euectus  Krause  annos  A  : 

annos  natus  Orelli  xxxvi,  AP:  xxxviii  Puteanus  et  Kritz  5  D. 
Aldus :  A.  AP  6  ui]  ibi  Kreyssig        numero  suspedum  Lipsio 

cog 
7  Galleci  AP        nomen  A  8  illius  suspectum  Q-  P'  q  A 

9  in  his  om.  A  10  in  Hispania  del.  Heinstus  obpugnaret  in  opp. 
an  opp.  in  obp.  corredum  fuerit  in  A  non  dispexi  1 1  cohortes  A  et 
sic  20.  4  12  uelud  A  13  deterritu  pr.  A  :    deterrita  Burmann 

et  Alsters  :  deterrita  a  G.  A.  Koch  14  pers.  ducis  AP,  tamquam 

glossema  eiciebat  Dauies,  post  tantum  effecit  transponebat  Kritz,  posi 
foret  Thomas.  Mihi  uidentur  quaedam  exddisse,  uelut  p.  usus  summi 
ducis  15  r&epit  A  pudori  timor  A  17  discipHna 

Puteanus  19  T.  AP  20  Gaium]  C.  AP  24  uel  uel 

praemunidae  A         prouintig  A 


LIBER  II 

exempli  tribunatum  ingressus,  longe  maiora  et  acriora  re- 
petens  dabat  ciuitatem  omnibus  Italicis,  extendebat  eam 
paene  usque  Alpis,  diuidebat  agros,  uetabat  quemquam  3 
ciuem  plus  quingentis  iugeribus  habere,  quod  aliquando 
5  lege  Licinia  cautum  erat,  noua  constituebat  portoria,  nouis 
coloniis  replebat  prouincias,  iudicia  a  senatu  transferebat  ad 
equites,  frumentum  plebi  dari  instituerat ;  nihil  inmotum, 
nihil  tranquillum,  nihil  quietum,  nihil  denique  in  eodem 
statu  reHnquebat ;   quin  alterum  etiam  continuauit  tribuna- 

10  tum.      Hunc    L.    Opimius   consul,    qui   praetor    Fregellas  4 
exciderat,  persecutus  armis  unaque  Fuluium  Flaccum,  con- 
sularem   ac  triumphalem   uirum,  aeque  praua   cupientem, 
quem    C.    Gracchus   in    locum    Tiberi    fratris    triumuirum 
nominauerat,  eundem  socium  regalis  adsumpserat  potentiae, 

1 5  morte  adfecit     id  unum  nefarie  ab  Opimio  proditum,  quod  5 
capitis  non  dicam  Gracchi,  sed  ciuis  Romani  pretium  se 
daturum   idque  auro   repensurum   proposuit.      Flaccus   in  6 
Auentino  armatos  ad  pugnam  ciens  cum  filio  maiore  iugu- 
latus  est ;  Gracchus  profugiens,  cum  iam  comprehenderetur 

20  ab  iis,  quos  Opimius  miserat,  ceruicem  Euporo  seruo 
praebuit,  qui  non  segnius  se  ipse  interemit,  quam  domino 
succurrerat  quo  die  singularis  Pomponi  equitis  Romani  in 
Gracchum  fides  fuit,  qui  more  Coclitis  sustentatis  in  ponte 
hostibus  eius,  gladio  se  transfixit.  ut  Ti.  Gracchi  antea  corpus,  7 
ita  Gai  mira  crudelitate  uictorum  in  Tiberim  deiectum  est. 

I  repctens  AP:  petens  Ruhnken  3  usque  [ad]  Novdk  6 

prouintias  A  7  aeq.  A         dare  Aldus,  sed  uide  Wolfflin  adb.  Afric. 

51.3         instituebat //f^/        imm.  ^P  8  nihil  (aw/^  denique)  a<W. 

Haase  praecedente  Orellio :    nihil  quietum   denique  et  in   eodem   st. 
relinquebat  Booi :  fori.  neque  in  e.  statu  10  COS.  qui  P.  R. 

A  et  in  marg.  PRAET  1 1  persequutus  P  13  tiberi  A  : 

Tibcrii  P         14  eum  AP :  eumque  Gelenius :  eoque  Heinsius  et  Bentley  : 
5m^si  cundem       15  adficit  AP,  em.  Herel       16  praetium  scdaturum  A 

re 
17  aurojpe    pcnsurum  yl  isic)         18  armatos  Gelenius  :  armatusy^P: 
ad  AP:  armatus  ac  p.  ciens  Krita         aa  cquitis  -  R-  A  24  cius 

del.  Heinsius  se  fipscl  Novdk  tibi  del.,  detn  suprascr.  Tib.  A 

25  gaimira  supraacr.  Gai  mira  A  :  Gaii  mira  P 

H 


VELLEI  PATERCVLI 

7  Hunc  Ti.  Gracchi  liberi,  P.  Scipionis  Africani  nepotes, 
uiua  adhuc  matre  Cornelia,  Africani  filia,  uiri  optimis 
ingeniis  male  usi,  uitae  mortisque  habuere  exitum :  qui  si 
ciuilem  dignitatis  concupissent  modum,  quidquid  tumul- 
tuando   adipisci  gestierunt,  quietis  obtulisset  res   publica.  5 

2  huic  atrocitati  adiectum  scelus  unicum.  quippe  iuuenis 
specie  excellens  necdum  duodeuicesimum  transgressus  an- 
num  inmunisque  delictorum  paternorum,  Fului  Flacci 
filius,  quem  pater  legatum  de  condicionibus  miserat,  ab 
Opimio  interemptus  est.  quem  cum  haruspex  Tuscus  ami-  10 
cus  flentem  in  uincula  duci  uidisset,  quin  tu  hoc  potius, 
inquit,  facis  ?    protinusque  inliso  capite  in  postem  lapideum 

3  ianuae  carceris  effusoque  cerebro  exspirauit.     crudelesque 
mox  quaestiones  in  amicos  clientisque  Gracchorum  habitae 
sunt.     sed  Opimium,   uirum  alioqui   sanctum   et   grauem,  15 
damnatum  postea  iudicio  pubfico  memoria  istius  saeuitiae 

4  nulla  ciuilis  prosecuta  est  misericordia.  eadem  Rupilium 
Popiliumque,  qui  consules  asperrime  in  Tiberi  Gracchi 
amicos  saeuierant,  postea  iudiciorum  publicorum  merito 
oppressit  inuidia.     rei  tantae  parum  ad  notitiam  pertinens  20 

=,  interponetur.  hic  est  Opimius,  a  quo  consule  celeberri- 
mum  Opimiani  uini  nomen ;  quod  iam  nullum  esse 
spatio   annorum    coUigi    potest,    cum   ab   eo    sint   ad   te, 

6  M.  Vinici,  consulem  anni  t  cli.  factum  Opimi,  quo 
inimicitiarum  quaesita  erat  ultio,  minor  secuta  auctoritas,  25 

Scip. 
I  Ti.]   C.  AP         P.      Africani  A   (sic)  2  Africani  filia  uncis 

includebat  Bentley  secutus  Heinsium  4  dignitates  A         quidquid 

A  :  quicquid  P         8  imunisq.  A  imm.  P  12  postem  Aldus  : 

pontem  AP  13  exp.  P      crudelisque  A^  crudelis  aeque  Heinsius 

prob.  Bentley  14  clientesque  AP  15  alioquin  A^  sed  ii.  2.  2  et 

33.  4  alioqui  sane  tum  suprascr.  sanctum  A  16  istius  Cludius  : 

ipsius  AP      seuetiae  A        17  persecuta  AP,  em.  Cludius      Rutilium 
AP,  em.  Aldus  18  Tiberii  P  20  id  post  parum  add.  Bentley 

21  interponatur  Heinsius  et  Bentley  22  uini  marg.  A  :  uicini  A  : 

uici  P       23  sint  BA  :  om.  P       24  cli  AP:  cl  Aldus  :  clii  Laurent 
Opimi  AP        quod  AP :  quo  Heinsius  et  Bentley 

26 


LIBER  II 

et  uisa  ultio  priuato  odio  magis  quam  publicae  uindictae 
data. 

Subinde  Porcio  Marcioque  consulibus  deducta    colonia 
Xarbo  Martius. 
5      Mandetur  deinde  memoriae  seueritas  iudiciorum.    quippe  8 
il.  Cato  consularis,  M.  Catonis  nepos,  Africani  sororis  filius, 
repetundarum  ex  Macedonia  damnatus  est,  cum   lis   eius 
JIS.  quattuor  milibus  aestimaretur :    adeo   illi   uiri   magis 
uoluntatem  peccandi  intuebantur  quam  modum,  factaque 
id  consilium  dirigebant  et  quid,  non  in  quantum  admissum 
roret,   aestimabant.     circa   eadem  tempora  M.    C.  Metelli  a 
rratres   uno   die   triumphauerunt.     non   minus  clarum   ex- 
emplum  et  adhuc  unicum  Fului  Flacci,  eius  qui  Capuam 
ceperat,  filiorum,  sed  alterius  in  adoptionem  dati,  in  collegio 

15  consulatus  fuit;  adoptiuus  in  Acidini  Manli  familiam  datus. 
nam    censura    Metellorum    patruelium,   non   germanorum 
fratrum  fuit,  quod  solis  contigerat  Scipionibus.    tum  Cimbri  3 
et  Teutoni  transcendere  Rhenum,  multis  mox  nostris  suisque 
cladibus  nobiles.     per  eadem  tempora  clarus  eius  Minuci, 

20  qui  porticus,  quae  hodieque  celebres  sunt,  molitus  est,  ex 
Scordiscis  triumphus  fuit. 

Eodem  tractu  temporum  nituerunt  oratores  Scipio  Aemi-  9 
lianus   Laeliusque,  Ser.   Galba,  duo  Gracchi,   C.  Fannius, 
Carbo  Papirius;   nec   praetereundus   Metellus   Numidicus 

I   ultio  dfl.  BentUy  et  Wopkens.     Hic  tamen  ledionem  traditam  tuittts 
"it  Tull.  Lect.  §  148  3  Portio  AP        Martioque  P  5  me- 

moria  esae  ueritas  A  prius  6  COS  (COS  P)  Cato  consularis 

AP:  em.  Aldus  7  lis  cius  (li  seius  prius  A)  iiii  aestim.  APx 

lis  ci  HS  iTii  aest  Scaliger  et  Salmasius:  1.  eius  sestertium  quat- 
tuor  milibus  Kritz  et  Halm  11   M.  C.  Voss.  :  M.  AP:  duo  Aldus 

(4  coeperat  A  15  consulatus  Krause:  COS  A  :  COS  P  mace- 
deani  corr.  in  macidoani,  dein  hoc  eraso  suprascr.  macidiani  A  ut  uisus 
lum  Ugere  :   in  Acidiani  P:  in  Acidini  Sigonius  et  Aldus  filiam  A 

16  ccnsura  GeUnius :   census  AP  18  transcedere  A  19 

nobilis  y^  :  tmmo  nobilem  MiniciP:  Manici  .<4  ao  cxcordiscis 
.(  aa  tractu  t,  AB:  teroporum  t.  P 


*7 


VELLEI  PATERCVLI 

et   Scaurus,  et   ante   omnis   L.  Crassus  et  M.   Antonius : 

2  quorum  aetati  ingeniisque  successere  C.  Caesar  Strabo, 
P.  Sulpicius;  nam  Q.  Mucius  iuris  scientia  quam  proprio 

3  eloquentiae  nomine  celebrior  fuit.     clara  etiam  per  idem 
aeui  spatium  fuere  ingenia  in  togatis  Afrani,  in  tragoediis  5 
Pacuui  atque  Acci,  usque  in  Graecorum  [ingeniorum]  com- 
parationem   euectis,  magnumque  inter  hos  ipsos  facientis       ' 
operi  suo  locum,  adeo  quidem,  ut  in  illis  limae,  in  hoc 

4  paene   plus    uideatur    fuisse   sanguinis,   celebre    et   Lucili 
nomen  fuit,  qui  sub  P.  Africano  Numantino  bello  eques  10 
miUtauerat.     quo  quidem  tempore  iuuenes  adhuc  lugurtha 
ac  Marius  sub  eodem  Africano  miUtantes  in  iisdem  castris 

5  didicere,  quae  postea  in  contrariis  facerent.  historiarum 
auctor  iam  tum  Sisenna  erat  iuuenis,  sed  opus  belH  ciuilis 
Sullanique  post  aHquot  annos  ab  eo  seniore  editum  est.  15 

6  uetustior  Sisenna  fuit  CaeHus,  aequaHs  Sisennae  RutiHus 
Claudiusque  Quadrigarius  et  Valerius  Antias.  sane  non 
ignoremus  eadem  aetate  fuisse  Pomponium  sensibus  cele- 
brem,  uerbis  rudem  et  nouitate  inuenti  a  se  operis  com- 
mendabilem.  20 

10  Prosequamur  nota  seueritatem  censorum  Cassi  Longini 
Caepionisque,  qui  abhinc  annos  t  clvii  Lepidum  AemiHum 
augurem,  quod  sex  miHbus  HS.  aedis  conduxisset,  adesse 
iusserunt.      at  nunc  si  quis  tanti  habitet,  uix   ut   senator 

I  L.  BA  :  om.  P  3  nam  Q.  Aldus  :    namq.  AP         propriae 

AP :  proprie  Lipsius  :  prcprio  Heinsius  et  Bentley  5  trogoediis  A 

6  pacuuii  AP         adque  acciusq.  A         ingeniorum  om.  in  textu,  add. 

eius 
in  marg.  A  7  euectis  B  :    eius  aetatis  P :      etatis  A  :   euecti 

Gelenius  :  euecta  Heinsius  Enni  Heinsius  post  locum,  Orelli  post 
magnumque  inserebat  9  paen^  suprascr.  e  A  uulgo  post  sa.n^\x\n\s 
interpungunt.  Maduig  facientis  ad  Lucili  primus  referebat^  quem  sequor 
10  Publico  A         numantino  A  11  iuuenis  AP,  em.  Burmann 

13  de  dicere  que  A       historiarum]  Milesiarum  O.  lahn  Herm.  ii,  234 

14  16:  iam  tum  A  {sic)  ciuilis]  socialis  Ruhnken  15  aliquod  A 
16  Coelius  A  aequales  Kreyssig  18  sens.  celerem  IVarburton 
19  et]  sed  Lipsius  21  nota  Maduig :  notam  AP  Cassi  AP 
22  caepionisq.  jierf  (5JV)  yi  CL.vn  A P :  CL.111  Krits  Aelium -<4jP, 
em.  Aldus            23  HS.  add.  Krause        aedes  AP  24  Ad  A 

28 


LIBER  II 

agnoscitur :  adeo  natura  a  rectis  in  uitia,  a  uitiis  in  praua, 
a  prauis  in  praecipitia  peruenitur.  eodem  tractu  temporum  2 
et  Domiti  ex  Aniernis  et  Fabi  ex  Allobrogibus  uictoria 
fuit  nobilis ;  Fabio  Pauli  nepoti  ex  uictoria  cognomen 
5  Allobrogico  inditum.  notetur  Domitiae  familiae  peculiaris 
quaedam  et  ut  clarissima,  ita  artata  numero  felicitas. 
VII  ante  hunc  nobilissimae  simplicitatis  iuuenem,  Cn. 
Domitium,  fuere,  tsingulis  omnino  parentibus  geniti,  sed 
omnes    ad    consulatum    sacerdotiaque,    ad    triumphantum 

ic  paene  omnes  peruenerunt  insignia. 

Bellum  deinde  lugurthinum  gestum  est  per  Q.  Metellum  11 
nuUi  secundum  saeculi  sui.     huius  legatus  fuit  C.  Marius, 
quem  praediximus,  natus  equestri  loco,  hirtus  atque  horridus 
uitaque  sanctus,  quantum  bello  optimus,  tantum  pace  pessi- 

15  mus,   inmodicus  gloriae,  insatiabilis,  inpotens,  semperque 
inquietus.    hic  per  publicanos  aliosque  in  Africa  negotiantis  2 
criminatus  Metelli  lentitudinem,  trahentis  iam  in  tertium 
annum  bellum,  et  naturalem  nobilitatis  superbiam  moran- 
dique  in  imperiis   cupiditatem  effecit  ut,  cum  commeatu 

to  petito  Romam  uenisset,  consul  crearetur  bellique  paene 
{Mitrati  a  Metello,  qui  bis  lugurtham  acie  fuderat,  summa 
committeretur  sibi.  Metelli  tamen  et  triumphus  fuit  claris- 
simus  et  meritum  etus  fidei  uirtutique  cognomen  Numidici 

I  natura  A  :  mature  P,  «/.  i.  17.  6  a  add.  P     om.  A        Sterk  sic 

Iranspombat  a  rectis  in  praua,  a  prauis  in  uitia,  a  uitiis  in  p.  p. 
3  Domitii  AP        Fabiis  A  4  Fauio  A  5  no&ur  (noetur)  A 

filia  A        peculiaris  suprascr.  pecularis  A  6  arctata  A        foel.  A 

7  VII  Aldus  et  Sigonius :  cf.  Suet.  Ner.  1  :  uti  AP  h.  e.  VTI  8  singulis 
AP:  singuli  Lips.  et  Maduig  Aduers.  ii.  301  not.:  Cn.  Domitii  fuere 
sing^li  omnes  p.  g.  Pluygers  9  triumphantum  scripsi:   trium- 

phantem  A  :  triumphi  autem  P  11  per  Q.  Ruhnken  :   perque  P : 

pq)j}ife  (sic)  A  13  equestri  AP:   agresti   Voss  :   equestri  cum 

Pluygersio  retinui  15  infatigabilis  Cludius        semque  A  18 

immorandique  Heinsius  et  Benllcy  iam  Rhenanus  in  marg.  P 
*  alias  immorandique '  ai  in  acie  ^,  ^  diccbatur  et  acie  fundere 

uincere  etc)  et  in  acie  ;  illud  tarrun  cst  multo  frequentius '  Halm  23 
rneritum  ct  {pm.  P)  uirtutique  AP :  m.  cius  fidei  Thomas :  uirtuti 
quoque  Heinsiui^  num  ex  uirtutibus  quoque  ? 

'9 


VELLEI  PATERCVLI 

3  inditum.      ut  paulo  ante  Domitiae  familiae,  ita  Caeciliae 
notanda  claritudo  est.     quippe  intra  xii  ferme  annos  huius 
temporis   consules   fuere  Metelli   aut   censores   aut  trium- 
pharunt  amplius  duodeciens,  ut  appareat,  quemadmodum 
urbium  imperiorumque,  ita  gentium  nunc  florere  fortunam,  5 
nunc  senescere,  nunc  interire. 
12      At  C.  Marius  L.  Sullam  iam  tunc  ut  praecauentibus  fatis 
copulatum  sibi  quaestorem  habuit  et  per  eum  missum  ad 
regem  Bocchum  lugurtha  rege  abhinc  annos  ferme  cxxxviii 
potitus  est;  designatusque  iterum  consul  in  urbem  reuersus  10 
secundi  consulatus  initio  Kal.  lanuariis  eum  in  triumpho 

2  duxit.  effusa,  ut  praediximus,  inmanis  uis  Germanarum 
gentium,  quibus  nomen  Cimbris  ac  Teutonis  erat,  cum 
Caepionem  Manliumque  consules  et  ante  Carbonem  Sila- 
numque  fudissent  fugassentque  in  Galliis  et  exuissent  15 
exercitu,  Scaurumque  Aurelium  consularem  et  alios  cele- 
berrimi  nominis  uiros  trucidassent,  populus  Romanus  non 
alium  repellendis  tantis  hostibus  magis  idoneum  impera- 
torem  quam  Marium  est  ratus.     tum  multiplicati  consulatus 

3  eius.     tertius  in  apparatu  belli  consumptus ;  quo  anno  Cn.  20 
Domitius  tribunus  pl.  legem  tulit,  ut  sacerdotes,  quos  antea 

4  collegae  sufficiebant,  populus  crearet.  quarto  trans  Alpis 
circa  Aquas  Sextias  cum  Teutonis  conflixit,  amplius  cl 
/;////(CZ,hostium  priore  ac  postero  die  ab  eo  trucidati  gensque 

5  excisa  Teutonum.      quinto  citra  Alpis  in  campis,   quibus  25 
nomen  erat  Raudiis,  ipse  consul  et  proconsul  Q.  Lutatius 
Catulus  fortunatissimo  decertauere  proelio ;  caesa  aut  capta 

I  Ceciliae  AP  4  duodecies  Burmann  :  xii.  A  :  xii.  P  9 

cxxxiiii  Aldus  10  &«tpost  reuersus  A  12  Germanorum  AP, 

em.  Ruhnken  14  Silanumque  A  :  Syllanumque  P  15  Gallis  A 

ex  emissent  suprascr.  exuissent  A  16  exercitus  caurumque  A 

consularem  Aldus  :  COS.  AP  18  repellendi  stantis  A  19 

mariu  marium  A  (stc)  20  est  post  consumptus  A  22  con- 

legae  AP        22  et  25  Alpis  A  :  Alpeis  P         23  cl  AP        24  truci- 
dati  Kritz  :  trucidatis  AP :  trucidata  Ruhnken  26  erat  raudis  est 

A  :  fort.  Raudiis  est        COS  et  procosque  A         sed  Q.  est  in  P 

30 


LIBER  II 

amplius  c  miiia  hominum.  hac  uictoria  uidetur  meruisse 
Marius,  ne  eius  nati  rem  publicam  paeniteret,  ac  mala  bonis 
repensasse.  sextus  consulatus  ueluti  praemium  ei  meri-  6 
torum  datus.  non  tamen  huius  consulatus  fraudetur  gloria, 
5  quo  Seruili  Glauciae  Saturninique  Apulei  furorem  con- 
tinuatis  honoribus  rem  publicam  lacerantium  et  gladiis  quo- 
que  et  caede  comitia  discutientium,  consul  armis  compescuit 
hominesque  exitiabiles  in  HostiHa  curia  morte  multauit. 

Deinde  interiectis  paucis  annis  tribunatum  iniit  M.  Liuius  13 

10  Drusus,    uir    nobilissimus,    eloquentissimus,    sanctissimus, 
meliore   in   omnia  ingenio  animoque  quam  fortuna  usus. 
qui  cum  senatui  priscum  restituere  cuperet  decus  et  iudicia  2 
ab  equitibus  ad  eum  transferre  ordinem  (quippe  eam  pote- 
statem   nacti   equites   Gracchanis   legibus   cum   in   muhos 

15  clarissimos  atque  innocentissimos  uiros  saeuissent,  tum  P. 
Rutilium,  uirum  non  saecuH  sui,  sed  omnis  aeui  optimum, 
interrogatum  lege  repetundarum  maximo  cum  gemitu  ciui- 
tatis  damnauerant),  in  iis  ipsis,  quae  pro  senatu  moliebatur, 
senatum  habuit  aduersarium  non  intellegentem,  si  qua  de 

90  plebis   commodis  ab  eo  agerentur,  ueluti  inescandde  in- 
liciendaeque  multitudinis  causa  fieri,  ut  minoribus  perceptis 
maiora  permitteret.      denique   ea   fortuna   Drusi   fuit,    ut  3 
malefacta   coHegarum    quamuis    optime  ab   ipso    cogitatis 
senatus  probaret  magis,  et  honorem,  qui  ab  eo  deferebatur, 

71  spemeret,  iniurias,  quae  ab  aHis  intendebantur,  aequo  animo 
reciperet,  et  huius  summae  gloriae  inuideret,  iHorum  modi- 
cam  ferret 

I  c  AP :  cc  Puteanus  et  Lipsius  2  mala  bonis  Boecler :  bona 

malis  AP:  bonis  mala  Cludius  3  prfmiorum  praemium  {sic)  A 

5  Appulci  Kreyssig  7  consularibus   armis  Acidalius  cOpe- 

scuii  A  8  exitiabiles  suprascr.  exitiales  A         mulctauit  A  :  mul- 

tauit  P  19  intelligentem  AP         20  inescande  inliciendeque  A 

21  praeccptis  et  permitterent  Heinsius  (et  Bentley)  :  fort.  rcmitteret 
23  quamuis  A:  quam  eius  P:  eius  quam  Ruhnken:  quam  quaeui.s 
Froehlich  cogitatis  scripsi :    cogitata  AP  24  deferrebatur  A 

25  aliis  AP:  illis  Ruhnken  96  modicam  AP:  inmodicam  Halnt 
27  cffcrrct  A/siers 

31 


VELLEI  PATERCVLI 

14  Tum  conuersus  Drusi  animus,  quando  bene  incepta  male 
cedebant,  ad  dandam  ciuitatem  Italiae :  quod  cum  moliens 
reuertisset  e  foro,  inmensa  illa  et  incondita,  quae  eum 
semper  comitabatur,  cinctus  multitudine  in  area  domus 
suae  cultello  percussus,  qui  adfixus  lateri  eius  relictus  est,  5 

2  intra  paucas  horas  decessit.  sed  cum  ultimum  redderet 
spiritum,  intuens  circumstantium  maerentiumque  frequen- 
tiam,  effudit  uocem  conuenientissimam  conscientiae  suae : 
ecquandone,  inquit,  propinqui  amicique,  similem  mei  ciuem 

3  habebit  res  publica?     hunc  finem  clarissimus  iuuenis  uitae  10 
habuit :  cuius  morum  minime  omittatur  argumentum.     cum 
aedificaret   domum  in   Palatio   in   eo   loco,    ubi   est   quae 
quondam  Ciceronis,  mox  Censorini  fuit,  nunc  Statili  Sisennae 
est,  promitteretque  ei  architectus,  ita  se  eam  aedificaturum, 

ut  liber  a  conspectu  inmunisque  ab  omnibus  arbitris  esset  15 
neque  quisquam  in  eam  despicere  posset,  tu  uero,  inquit, 
si  quid  in  te  artis  est,  ita  compone  domum  meam,  ut,  quid- 
quid  agam,  ab  omnibus  perspici  possit.  [In  legibus  Gracchi 
inter  perniciosissima  numerarim,  quod  extra  Italiam  colonias 
posuit.  id  maiores,  cum  uiderent  tanto  potentiorem  Tyro  20 
Garthaginem,  Massiliam  Phocaea,  Syracusas  Corintho,  Cyzi- 
cum  ac  Byzantium  Mileto,  genitali  solo,  diligenter  uitauerant 

I  quando  (qn  A)  AP^  cf.  52.  6       incepta  A  :  coepta  P         2  cade- 
bant  Lipsius  3  imm.  AP      incognita  AP^  em.  Acidalius      quae 

quae  eum  cinctus 

eum  P :  jj»€  qua  &um  A  (sic)         4  cunctis  in  A  {sic)       area  suprascr. 

atrio  A  :  atrio  P         5  percussus  eet  A  (sic)  8  p^scientiae  A  (sic) 

9  ecquand(3  ne  P:   et  qn  ne  ^  12  domum  BA  :    templum  P 

.  15  libera  a  AP,  em.  Frohlich  immunisque  &  ab  omnibus  hominibus 
esset  A  et  sic,  om.  8c,  P:  i.  ab  o.  arbitris  e.  B  :  ab  omnium  luminibus 
Price  ad  Apulei  Apologiam  p.  106  sed  et  quod  habet  A  potest  esse 
etiam  (et)  16  disp. -^  possit  .^ JP :  posset  ^7/^/-  17  si  quid 
artis  in  te  est  pritis  A  fortasse  recte  comp.  AP  quidquid  A  : 
quicquid  P  18   Verba  In  legibus  Gracchi  .  .  .   condita  est  hic 

leguntur  in  AP :  ea  Cludius  transponebat  ut  finem  facerent  c.  7  post 
uindictae  data.  Retinui  ordinem  qui  est  in  AP  cum  fras^menium  possint 
esse  perditae  digressionis  in  qua  Drusi  incepta  cum  Gracchorum  com- 
parata  sunt  19  numerarim  A  :  numerauerim  P  21  Phochea  A 
22  Bysantium  A 

32 


LIBER  II 

et  ciuis  Romanos  ad  censendum  ex  prouinciis  in  Italiam 
reuocauerant.  prima  autem  extra  Italiam  colonia  Carthago 
condita  est] 

Mors  Drusi  iam  pridem  tumescens  bellum  excitauit  15 
5  Italicum ;  quippe  L.  Caesare  et  P.  Rutilio  consulibus 
abhinc  annis  cxx,  uniuersa  Italia,  cum  id  malum  ab 
Asculanis  ortum  esset  (quippe  Seruilium  praetorem  Fontei- 
umque  legatum  occiderant)  ac  deinde  a  Marsis  exceptum 
in   omnis   penetrasset   regiones,   arma  aduersus   Romanos 

10  cepit.     quorum  ut  fortuna  atrox,  ita  causa  fuit  iustissima :  2 

petebant  enim  eam  ciuitatem,  cuius  imperium  armis  tue- 

bantur  :  per  omnis  annos  atque  omnia  bella  duplici  numero 

se   militum  equitumque  fungi  neque  in  eius  ciuitatis  ius 

recipi,  quae  per  eos  in  id  ipsum  peruenisset  fastigium,  per 

15  quod  homines  eiusdem  et  gentis  et  sanguinis  ut  externos 
alienosque  fastidire  posset.     id  bellum  amplius  ccc  milia  3 
iuuentutis  Italicae  abstulit.      clarissimi  autem  imperatores 
fuerunt  Romani  eo  bello  Cn.  Pompeius,  Cn.  Pompei  Magni 
pater,  C.  Marius,  de  quo  praediximus,  L,  Sulla  anno  ante 

ao  praetura  functus,  Q.  Metellus,  Numidici  filius,  qui  meritum 
cognomen  Pii  consecutus  erat :    quippe  expulsum  ciuitate  4 
a  L.  Satumino  tribuno  pl.,  quod  solus  in  leges  eius  iurare 
noluerat,    pietate    sua,    auctoritate    senatus,    consensu    rei 
publicae    restituit    patrem.     nec    triumphis    honoribusque 

aj  quam   aut    causa    exili   aut   exilio   aut   reditu   clarior   fuit 
Numidicus. 

Italicorum  autem  fuerunt  celeberrimi  duces  Silo  Popae- 16 

I  ct  yl  :  ut  P      C.  R.  AP  a  reuocauerint  AP:  reuocauerant 

Acidahus  :    ut   ct . . .  rcuocauerint   Thomas  5  P.]  Pompeio  AP 

6  annos  P:  'annis  A,  ut  item  AP  a.  65.  2  abhinc  annis,  alias  semper 
abhinc  annos'  Halm  uniucrsa  Italia  cum  id  malum  A:  cum  id 
mahim  in  uniuersa  Itaha  P  7  quippc  AP        Seruium  AP,  em. 

Aldus         Fontcmtumque   BA  8  ac    dcinde  a  Marsis  P  et  A, 

aed  hic  suprascriptum^  cum  prius  fuisset  ct  marsis  9  omnis  A 

13  aeq.  A  i6  ccc.  AP,  om.  miha  18  Pompeii  AP  20 

functusq.  Metellus  A  aa  a  A  :   om.  P         TR.  P-  L'  A  23 

rcip,  yfP:  P.R.PuteaHUS  25  cxilii  .<4/'  27  popedius -<4 

33  8 


VELLEI  PATERCVLI 

dius,  Herius  Asinius,  Insteius  Cato,  C.  Pontidius,  Telesinus 

2  Pontius,  Marius  Egnatius,  Papius  Mutilus.  neque  ego 
uerecundia  domestici  sanguinis  gloriae  quidquam,  dum 
uerum  refero,  subtraham :  quippe  multum  Minati  Magi, 
ataui  mei,  Aeculanensis,  tribuendum  est  memoriae,  qui  5 
nepos  Deci  Magi,  Campanorum  principis,  celeberrimi  et 
fidelissimi  uiri,  tantam  hoc  bello  Romanis  fidem  praestitit, 
ut  cum  legione,  quam  ipse  in  Hirpinis  conscripserat,  Her- 
culaneum   simul   cum   T.    Didio   caperet,    Pompeios   cum 

3  L.    Sulla    oppugnaret    tCosamque    occuparet :    cuius    de  lo 
uirtutibus  cum  alii,  tum  maxime  dilucideque  Q.  Hortensius 

in  annaUbus  suis  rettulit.  cuius  illi  pietati  plenam  populus 
Romanus  gratiam  rettulit  ipsum  uiritim  ciuitate  donando, 
duos  filios  eius  creando  praetores,  cum  seni  adhuc  crea- 

4  rentur.  tam  uaria  atque  atrox  fortuna  Italici  belli  fuit,  1 5 
ut  per  biennium  continuo  duo  ,  Romani  consules,  Rutilius 
ac  deinde  Cato  Porcius,  ab  hostibus  occiderentur,  exercitus 
populi  Romani  multis  in  locis  funderentur,  utque  ad  saga 
iretur  diuque  in  eo  habitu  maneretur.  caput  imperi  sui 
Corfinium  legerant  quod  appellarent  Italicam.  paulatim  20 
deinde  recipiendo  in  ciuitatem,  qui  arma  aut  non  ceperant 
aut  deposuerant  maturius,  uires  refectae  sunt,  Pompeio 
Sullaque  et  Mario  fluentem  procumbentemque  rem  populi 
Romani  restituentibus. 

17      Finito  ex  maxima  parte,  nisi  quae  Nolani  belli  manebant  25 

I  inste  iuscato  A  :    T.  Vettius  Cato  Vrsinus  2  mutilius  AP : 

Mutilus  Raphelengius  3  domestici  sanguinis  gloriae  AP      quic- 

quam  AP  4  uerum  P :  uero  A  :  uera  Orelli        Minatii  Magii  AP 

5  atauini  A^  suprascr.  ataui  mei  Asculanensis  AP^  em.  Cellarius  et 
Cluuer  6  Decii    Magii   AP  10  Cosamque  AP :    Compsam 

Voss  II  dilucide  Q.  P  \    dilucideq.   que  A  :    maxime   dilucide 

Lipsius  12  retulit  AP  illi  A  :  ille  P :  fort.  insigni  pietatis 
Kritz  13  rett.  P :   ret.  A  :  reddidit  Perizonius  :   uocabuli  gemi- 

nationem  tuitus  est  Wopkens  Tull.  Lect.  §  189        ciuitatem  A  16 

continuum  Gelenius  19  imperii  AP  20  legerantquod  appellarent 
B  :  legerantq.  apellarent  A  :  legerantq;  {om.  appellarent)  P  Italicam 
A  :  ItalicaniP:  Italicum  ^  :  yb;Y.  quam  appellarent  Italicam  :  appel- 
larunt  Burer  23  iiMeriu  mario  A  {sic)       rem  P.  R.  BA  :  remp.  P 

34 


LIBER  II 

reliquiae,  Italico  bello,  quo  quidem  Romani  uictis  ad- 
flictisque  ipsi  exarmati  quam  integri  uniuersis  ciuitatem 
dare  maluerunt,  consulatum  inierunt  Q.  Pompeius  et  L. 
Cornelius  Sulla,  uir  qui  neque  ad  finem  uictoriae  satis 
5  laudari  neque  post  uictoriam  abunde  uituperari  potest. 
hic  natus  familia  nobili,  sextus  a  Cornelio  Rufino,  qui  2 
bello  Pyrrhi  inter  celeberrimos  fuerat  duces,  cum  familiae 
eius  claritudo  intermissa  esset,  diu  ita  se  gessit,  ut  nullam 
petendi  consulatum  cogitationem  habere  uideretur :  deinde  3 

10  post  praeturam  inlustratus  bello  Italico  et  ante  in  Gallia 
legatione  sub  Mario,  qua  eminentissimos  duces  hostium 
fuderat,  ex  successu  animum  sumpsit  petensque  consula- 

[     tum  paene  omnium  ciuium  suffragiis  factus  est ;  sed  eum 

'     honorem    undequinquagesimo    aetatis    suae    anno   adsecu- 
is  est 

Per  ea  tempora   Mithridates,    Ponticus   rex,   uir   neque  18 
ilendus  neque  dicendus  sine  cura,  bello  acerrimus,  uirtute 
ximius,  aliquando  fortuna,  semper  animo  maximus,  con- 
siliis  dux,  miles  manu,  odio  in  Romanos  Hannibal,  occupata 

ao  Asia   necatisque   in    ea   omnibus    ciuibus   Romanis,    quos  2 
quidem  eadem  die  atque  hora  redditis  ciuitatibus  litteris 
ingenti   cum   pollicitatione   praemiorum   interemi   iusserat, 
(|uo  tempore  neque  fortitudine  aduersus  Mithridatem  neque  3 
fide  in  Romanos  quisquam  Rhodiis  par  fuit  (horum  fidem 

«5  Mytilenaeorum  perfidia  inluminauit,  qui  M'.  Aquilium  alios- 
que  Mithridati  uinctos  tradiderunt,  quibus  libertas  in  unius 
rheophanis  gratiam  postea  a  Pompeio  restituta  est),  cum 

3  exanimati  Mommsen  integri  Heinsiiis :  integris  AP:  ipsi 
/armatis  quam  integri   uniuersis  Cobet  integri  non  euersis  leep 

inieruntque  A  :  inierunt  Cn.  P      Q.  B  6  nobilis  A  9  con- 

latus  Novdk  probabililer  ii  legato  ne  A       qua  Gelettius  :  quae 

iP  13  crcatus  del.  et  suprascr.  factus  A  18  post  aliquando 

/   habet  scriptum  id  quod  ambigo  rtum  compendium  sit  uocabuli  alicuius 

simul)  an  dutu  litterae  erasae,  ut  puto  s\.  ai  U4«f4»  ciuitatibus 

•'•ris  A  (sic)         aa  interemi  A  04  horum  fidem  in  A         35  M. 

/  P,  em.  Ruknhen  37  gratia  A 

35  3» 


VELLEI  PATERCVLI 

terribills  Italiae  quoque  uideretur  imminere,  sorte  obuenit 

4  Sullae  Asia  prouincia.  [is]  egressus  urbe  cum  circa  Nolam 
moraretur  (quippe  ea  urbs  pertinacissime  arma  retinebat 
exercituque  Romano  obsidebatur,  uelut  paeniteret  eius  fidei, 
quam  omnium  sanctissimam  bello  praestiterat  Punico),  P.  5 

5  Sulpicius  tribunus  pl.,  disertus,  acer,  opibus  gratia  amicitiis 
uigore  ingeni  atque  animi  celeberrimus,  cum  antea  rectis- 
sima  uoluntate  apud  populum  maximam  quaesisset  digni- 
tatem,  quasi  pigeret  eum  uirtutum  suarum  et  bene  consulta 

6  ei  male  cederent,  subito  prauus  et  praeceps  C.  Mario  post  10 
Lxx  annum  omnia  imperia  et  omnis  prouincias  concupi- 
scenti  addixit  se  legemque  ad  populum  tulit,  qua  Sullae 
imperium  abrogaretur,  C.  Mario  bellum  decerneretur  Mithri- 
daticum,  aliasque  leges  perniciosas  et  exitiabiles  neque 
tolerandas  liberae  ciuitati  tulit.  quin  etiam  Q.  Pompei  15 
consulis  filium  eundemque  Sullae  generum  per  emissarios 
factionis  suae  interfecit. 

19  Tum  Sulla  contracto  exercitu  ad  urbem  rediit  eamque 
arniis  occupauit,  xii  auctores  nouarum  pessimarumque 
rerum,  inter  quos  Marium  cum  filio  et  P.  Sulpicio,  urbe  20 
exturbauit  ac  lege  lata  exules  fecit.  Sulpicium  [etiam] 
adsecuti  equites  in  Laurentinis  paludibus  iugulauere,  caput- 
que  eius  erectum  et  ostentatum  pro  rostris  uelut  omen 
2  imminentis  proscriptionis  fuit.  Marius  post  sextum  consu- 
latum  annosque  lxx  nudus  ac  limo  obrutus,  oculis  tan-  25 
tummodo    ac    naribus    eminentibus,    extractus    arundineto 

I  Imin.-^  :  imm.  P  2  prouintia^  Is  P  :  om.  A  4  p^ni- 

teret   A  :    poen.    P  7  ingenii   AP  8  aput   A  :    apud   P 

maxumam  A  12  se  post  Puteanum  Heinsius  et  Bentley  post  con- 

cupiscenti,  Halm  post  praeceps,  ego  post  addixit  addidimus  :  dedit 
addixit  A  {sic) :  Kritz  imp.  et  o.  prouincias  tamquam  accusatiuos 
rettulit  ad  addixit  Syllae   inperium  A^    qui  formam   Sulla  non 

hahet  msi  19.  2,  24.  i,  28.  2,  41.  2  15  etiamq.  Pompei  A  :    e. 

Q.  Pompeii  P  20  Sulpitio,  21  Sulpitium  AP  21  ex  turbauit  A 
etiam  e  geminatione  litt.  -itium  ortum  putabant  Orelli  et  Comelissen 
23  omen  A  sed  eraso  quod  nunc  legi  non  potest  24  inm.  A  25  anno- 
que  Lxx.  AP :  annosque  lxx  Vrsinus  :  annumque  lxx  Voss 

36 


< 


LIBER  II 

circa  paludem   Maricae,  in  quam  se  fugiens  consectantis 
Sullae   equites   abdiderat,   iniecto   in    collum   loro   in    car- 
cerem  Mintumensium  iussu  duumuiri  perductus  est.     ad  3 
quem  interficiendum  missus   cum  gladio   seruus   publicus 
5  natione    Germanus,    qui    forte    ab    imperatore    eo    bello 
Cimbrico  captus  erat,  ut  agnouit  Marium,  magno  eiulatu 
expromens  indignationem  casus  tanti   uiri   abiecto   gladio 
profugit  e  carcere.      tum  ciues,  ab  hoste   misereri   paulo  4 
ante   principis   uiri   docti,  instructum   eum   uiatico   conla- 
lo  taque    ueste    in    nauem    imposuerunt.      at    ille    adsecutus 
circa  Aenariam  filium  cursum  in  Africam  direxit  inopemque 
uitam  in  tugurio  ruinarum  Carthaginiensium  tolerauit,  cum 
Marius  aspiciens  Carthaginem,  illa  intuens  Marium,  alter 
alteri  possent  esse  solacio. 
1 5      Hoc    primum   anno   sanguine    consulis    Romani   militis  20 
imbutae  manus  sunt ;  quippe  Q.  Pompeius,  collega  Sullae, 
ad  exercitum  Cn.  Pompei  proconsulis  seditione,  sed  quam 
dux  creauerat,  interfectus  est.     non  erat  Mario  Sulpicioque  2 
Cinna   temperatior.      itaque   cum   ita   ciuitas    Italiae   data 
\  ao  esset,   ut    in   octo    tribus   contribuerentur   noui    ciues,   ne 
potentia  eorum  et  multitudo  ueterum  ciuium   dignitatem 
frangeret  plusque  possent  recepti  in  beneficium  quam  auc- 
tores  beneficii,  Cinna  in  omnibus  tribubus  eos  se  distribu- 
tunim  pollicitus  est :    quo  nomine  ingentem  totius  Italiae  3 

I  consentantis  ^  a  czxz^  A ^  fitte  uocahuli abscisso  3  11.  uiriP 
II  uiri  A  :  duumuirum  Lipsius  5  ab]  sub  Burmann  im  peratore  A 
6  magno  BA  :  cum  magno  P  7  expromens  Acidalius  et  Maduig 

Aduers.  ii.  301  :   expromenti  BP :    exprimenti  A  :    m.  eiulatu  expri- 
mcntc  indign. /fri/f  10  imp. -<4P  n  TaenariamP:  taenaria' 

uprascr.  Tenaria  A  :  AcnariS  Gelenius  112  Carthaginensium  A 

i  4  solatio  AP         16  sunt  BA  :  ont.  P      Q.  add.  Heinsius       Sylla  A 

ab 
17  ad  cxcrcitfl  A  :    ad  cxercitum  P      Burer  dubilauit  utrutn  potius 
legendum  esset  ad  an  ah  scditione  BP:   seditioni  suprascr.  sedi- 

tionis^  16  ante  non  Haase  signum  iacunae  posuit      Sulpitioque -.4 

ft  margo  P:  Sulpitio  P  19  temperatior  SM/nwcr.  temperator  .<4 

ai  potentise  A  nisi  fallor  33  possint  .<4 

37 


VELLEI  PATERCVLI 

frequentiam  in  urbem  acciuerat.  e  qua  pulsus  collegae 
optimatiumque  uiribus  cum  in  Campaniam  tenderet,  ex 
auctoritate  senatus  consulatus  ei  abrogatus  est  suffectusque 
in   eius  locum   L.   Cornelius   Merula  flamen  dialis.     haec 

4  iniuria  homine  quam  exemplo  dignior  fuit.  tum  Cinna  5 
corruptis  primo  centurionibus  ac  tribunis,  mox  etiam  spe 
largitionis  militibus,  ab  eo  exercitu,  qui  circa  Nolam  erat, 
receptus  est.  is  cum  uniuersus  in  uerba  eius  iurasset, 
retinens  insignia  consulatus  patriae  bellum  intulit,  fretus 
ingenti  numero  nouorum  ciuium,  e  quorum  delectu  ccc  lo 
amplius  cohortes  conscripserat  ac  triginta  legionum  instar 

5  impleuerat.  opus  erat  partibus  auctoritate,  cuius  augendae 
gratia  C.  Marium  cum  filio  de  exilio  reuocauit  quique  cum 
iis  pulsi  erant. 

21      Dum  bellum  autem  infert  patriae  Cinna,  Cn.  Pompeius,  15 
Magni  pater,  cuius  praeclara  opera  bello  Marsico  praecipue 
circa  Picenum  agrum,  ut  praescripsimus,  usa  erat  res  publica, 
quique  Asculum  ceperat,  circa  quam  urbem,  cum  in  multis 
aliis  regionibus  exercitus  dispersi  forent,  lxxv  milia  ciuium 

3  Romanorum,  amplius   lx  Italicorum  una  die  conflixerant,  20 
frustratus  spe  continuandi  consulatus  ita  se  dubium  medium- 
que  partibus  praestitit,  ut  omnia  ex  proprio  usu  ageret  tem- 
poribusque  insidiari  uideretur,  et  huc  atque  illuc,  unde  spes 
maior  adfulsisset  potentiae,  sese  exercitumque  deflecteret. 

3  sed  ad  ultimum  magno  atrocique  proelio  cum  Cinna  con-  25 

m  

5  homine    inquam  A  (sic)  6  primo  P :   pria  A  :  /ori.  pretio 

con 

7  largionis  A         10  ccc.  P         1 1  4«stripserat  A  (^sic)  12  aucto- 

ritate  gratia  cuius  augendae  (augenda  A)  C.  Marium  AP:  cuius 
augendae  gratia  Maduig  et  G.  A.  Koch  :  cuius  augendae  causales 
genitiuos  faciebant  Ruhnken  et  Kritz  17  prestripsimus  A  :  prae- 

diximus  Ruhnken  :  supra  scripsimus  Friehel  tres*  p^  res.  p.  A  (sic) 
19  Lxxv  scripsi :    quinque  et  lxx.  A  :    quinque  et  lxx.  P  milia 

om.  AP  20  LX.  A  :  l5E.  P  21  COS.  sulta  se  A  22  ut 

om.  A  :  fort.  omnia  ut  24  adfuisset  AP^  em.  Aldus  poten- 

tiae  sese  Halm  :  potentia  esse  A  :  potentiae  se  P 

J8 


LIBER  II 

flixit :  cuius  commissi  patratique  sub  ipsis  moenibus  focis- 
que  urbis  Romanae  pugnantibus  spectantibusque  quam 
fuerit  euentus  exitiabilis,  uix  uerbis  exprimi  potest.  post  4 
hoc  cum  utrumque  exercitum  uelut  parum  bello  exhaustum 
5  laceraret  pestilentia,  Cn.  Pompeius  decessit.  cuius  interitus 
uoluptas  amissorum  aut  gladio  aut  morbo  ciuium  paene 
damno  repensata  est,  populusque  Romanus  quam  uiuo 
iracundiam  debuerat,  in  corpus  mortui  contulit.  seu  duae  5 
seu  tres  Pompeiorum  fuere  familiae,  primus  eius  nominis 

10  ante  annos   fere   clxvii  Q.   Pompeius   cum   Cn.    Seruilio 
consul   fuit.      Cinna  et  Marius  haud  incnientis  utrimque  6 
certaminibus  editis  urbem  occupauerunt,  sed  prior  ingressus 
Cinna  de  recipiendo  Mario  legem  tulit. 

Mox    C.    Marius   pestifero   ciuibus    suis   reditu    intrauit  22 

15  moenia.      nihil    illa   uictoria    fuisset   crudelius,    nisi   mox 
Sullana  esset  secuta ;  neque  licentia  gladiorum  in  mediocria  z 
saeuitum,    sed    excelsissimi    quoque    atque    eminentissimi 
ciuitatis  uiri  uariis  suppliciorum  generibus  adfecti.     in  iis 
consul  Octauius,  uir  lenissimi  animi,  iussu  Cinnae  inter- 

ao  fectus  est.  Merula  autem,  qui  se  sub  aduentum  Cinnae 
consulatu  abdicauerat,  incisis  uenis  superfusoque  altaribus 
sanguine,  quos  saepe  pro  salute  rei  publicae  flamen  dialis 
precatus  erat  deos,  eos  in  exsecrationem  Cinnae  partiumque 
eius  tum  precatus  optime  de  re  publica  meritum  spiritum 

25  reddidit.    M.  Antonius,  princeps  ciuitatis  atque  eloquentiae,  ^ 
gladiis  militum,  quos  ipsos  facundia  sua  moratus  erat,  iussu 

I  paratique  >4         focisque  Foss  :  sociisqueylP:  fossisque //««51M5 
et  Betttley  :  oculisque  Lipsius  :  tectisque  Comelissen  3  uerbis  P : 

bis  A  5  ante  decessit  supplebat  Sauppe  de  caelo  tactus  uel  fulmine 
ictus  9  seu  tres  P:  se  ut  res  A  10  clxvii  BA  :  clxviii  P: 

CLXXii  Laurent  Q.  Gelenius  :  quem  A  :  quam  P  11  utrinque  AP 
74  C.l  CN.  A  :  CN.  P  16  in  mediocri  A  :  immediocri  B  :  in  medio- 
creisP:  in  mediocris -<4oyia//M5  :    in  mediocria  Pq^wa  17  excel- 

sissimae  quoque  a.  emincntissimae  AP,  etn.  Heinsius  20  Cinnae 

COS.  AP  33  execr,  AP         partium  quae  A  34  an  tunc  ? 

pra&atus  A  35  Anthonius  A 

39 


VELLEI  PATERCVLI 

4  Mari  Cinnaeque  confossus  est.  Q.  Catulus,  et  aliarum 
uirtutum  et  belli  Cimbrici  gloria,  quae  illi  cum  Mario  com- 
munis  fuerat,  celeberrimus,  cum  ad  mortem  conquireretur, 
conclusit  se  loco  nuper  calce  harenaque  perpolito  inlatoque 
igni,  qui  uim  odoris  excitaret,  simul  exitiali  hausto  spiritu,  5 
simul  incluso  suo,  mortem  magis  uoto  quam  arbitrio  inimi- 

5  corum  obiit.  omnia  erant  praecipitia  in  re  publica,  nec 
tamen  adhuc  quisquam  inueniebatur,  qui  bona  ciuis  Romani 
aut  donare  auderet  aut  petere  sustineret.  postea  id  quoque 
accessit,  ut  saeuitiae  causam  auaritia  praeberet  et  modus  lo 
culpae  ex  pecuniae  modo  constitueretur  et  qui  fuisset 
locuples,  fieret  is  nocens,  sui  quisque  periculi  merces  foret, 
nec  quidquam  uideretur  turpe,  quod  esset  quaestuosum. 

23      Secundum  deinde  consulatum  Cinna  et  septimum  Marius 
in   priorum   dedecus   iniit,    cuius   initio    morbo   oppressus  15 
decessit,  uir  in  bello  hostibus,  in  otio  ciuibus  infestissimus 

2  quietisque  inpatientissimus.  in  huius  locum  suffectus 
Valerius  Flaccus,  turpissimae  legis  auctor,  qua  creditoribus 
quadrantem  solui  iusserat,   cuius  facti  merita  eum  poena 

3  intra  biennium  consecuta  est.  dominante  in  Italia  Cinna  20 
maior  pars  nobilitatis  ad  Sullam  in  Achaiam  ac  deinde 
post  in  Asiam  perfugit.  Sulla  interim  cum  Mithridatis 
praefectis  circa  Athenas  Boeotiamque  et  Macedoniam  ita 
dimicauit,  ut  et  Athenas  reciperet  et  plurimo  circa  multi- 
pHcis   Piraei  portus  munitiones  labore  expleto  amplius  cc  25 

4  milia  hostium  interficeret  nec  minus  multa  caperet.  si 
quis  hoc  rebellandi  tempus,  quo  Athenae  oppugnatae 
a  Sulla  sunt,  imputat  Atheniensibus,  nimirum  ueri  uetus- 
tatisque   ignarus   est :    adeo  enim   certa  Atheniensium   in 

1   Mari  P\  Marii  A  Q,.  A  5  sil'  A  his  8  erat  del. 

ante  inueniebatur  A  10  preberet  A  12  is  nocens  Halm  : 

innocens  AP :  nocens  Gelenius        suique  Acidalius  13  quicquam 

AP  14  COS.  A         Cinnae  A  17  imp.  AP  22  post 

del.  Novdk  23  Boetiamque  A  25  Pirei  AP         cc.  {pm.  milia) 

AP  28  inp.  A  :  imp.  P 

40 


LIBER  II 

Romanos   fides  fuit,  ut  semper  et  in  omni  re,  quidquid 
sincera  fide  gereretur,  id  Romani  Attica  fieri  praedicarent. 
cetenim   tum   oppressi   Mithridatis   armis   homines   miser-  5 
rimae   condicionis   cum   ab  inimicis   tenerentur,   oppugna- 

f  bantur  ab  amicis  et  animos  extra  moenia,  corpora  necessitati 
seruientes  intra  muros  habebant.     transgressus  deinde  in  6 
Asiam  Sulla  parentem  ad  omnia  supplicemque  Mithridaten 
inuenit,  quem    multatum   pecunia   ac  parte  nauium,   Asia 
omnibusque  aliis  prouinciis,  quas  armis  occupauerat,  dece- 

<o  dere  coegit,  captiuos  recepit,  in  perfugas  noxiosque  animad- 
uertit,  paternis,  id  est  Ponticis  finibus  contentum  esse  iussit. 

C.  Flauius  Fimbria,  qui  praefectus  equitum  ante  aduentum  24 
Sullae   Valerium   Flaccum   consularem   uirum   interfecerat 
exercituque  occupato  imperator  appellatus   f  fonte  Mithri- 

>5  daten  pepulerat  proelio,  sub  aduentu  Sullae  se  ipse 
interemit,  adulescens,  quae  pessime  ausus  erat,  fortiter 
cxsecutus.  eodem  anno  P.  Laenas  tribunus  pl.  Sex.  Luci-  2 
lium,  qui  [in]  priore  anno  tribunus  pl.  fuerat,  saxo  Tarpeio 
'leiecit,  et  cum  collegae  eius,  quibus  diem  dixerat,  metu  ad 
-ullam  perfugissent,  aqua  ignique  iis  interdixit.  tum  Sulla  3 
ompositis  transmarinis  rebus,  cum  ad  eum  primum  omnium 
Romanorum  legati  Parthorum  uenissent,  et  in  iis  quidam 
nagi  ex  notis  corporis  respondissent  caelestem  eius  uitam 

I  quicq.  P  a  syncera  AP      agerotur  gereretur  A  3  tum 

BA  :  cum  P  4  ntalim  cum  ab  inimicis  tenerentur,  oppugnarentur 
ab  amicis,  animos  etc.  5  necessitate  seruientis -(4  6  in  Asia  yiP 
7  ad  Ruhnken  :  ante  AP  \  ante  omnia  Wopkens  'confestim  '  interpr.  est 
supL  A  Mithridatem  A  :  -date  P  8  multatum  AP  10  perlugam 
AP  1 1  esse  contentum  A  iubet  iussit  A  (sic)  13  flacum  A  nisi 
fallor  14  ap,  ^  forti  Puteanus:  sponle  Halm  Mithri- 

datcm  A  16  pcssimae  ^  17  exec.  AP        P.  AP:  Popillius 

Aldus        Sex  A  :    Sext  P  18  qui  in  priore  AP  19  metu 

Burrr:  motu  AP:   noctu  Vrsinus  20  perfugissent /?rt<Vf r :  prof. 

AP        31  comp.  P:  cCtp.A        aa  inxsA         23  uitam  et  memoriam 

Pi  in  uita  ing.  memoriam  A  pritis,  deinde  inQ.  mutatum  est  in  h»& 
(5jir) :  acripsi  uitam  memoriamque.  coni.  Laurent  inuictamque  :  Otvlli 
uitam  atque  :  Comtlissen  c.  et  diuinam  eius  m.  f. 


VELLEI  PATERCVLI 

memoriamque  futuram,  reuectus  in  Italiam  haud  plura  quam 
XXX  armatorum  milia  aduersum  cc  amplius  hostium  exposuit 

4  Brundisii.  uix  quidquam  in  Sullae  operibus  clarius  duxerim, 
quam  quod  cum  per  triennium  Cinnanae  Marianaeque 
partes  Italiam  obsiderent,  neque  inlaturum  se  bellum  iis  5 
dissimulauit  nec  quod  erat  in  manibus  omisit,  existimauitque 
ante  frangendum  bello  hostem  quam  ulciscendum  ciuem, 
repulsoque  externo  metu,  ubi  quod  alienum  esset  uicisset, 

5  t  superaret  quod  erat  domesticum.    ante  aduentum  L.  Sullae 
Cinna  seditione  orta  ab  exercitu  interemptus  est,  uir  dignior  10 
qui  arbitrio  uictorum  moreretur  quam  iracundia  militum. 
de  quo  uere  dici  potest,  ausum  esse  eum  quae  nemo  auderet 
bonus,  perfecisse  quae  a  nullo  nisi  fortissimo  perfici  possent, 

et  fuisse  eum  in  consultando  temerarium,  in  exsequendo 
uirum.     Carbo  nullo  suffecto  collega  solus  toto  anno  consul  15 
fuit. 
25      Putares  Sullam  uenisse  in  Italiam  non  belli  uindicem, 
sed  pacis  auctorem  :  tanta  cum  quiete  exercitum  per  Cala- 
briam   Apuliamque   cum  singulari  cura   frugum,   agrorum, 
hominum,    urbium  perduxit   in   Campaniam   temptauitque  20 
iustis  legibus  et  aequis  condicionibus  bellum  componere; 
sed  iis,  quibus  et  pessima  et  inmodica  cupiditas  erat,  non 
2  poterat  pax  placere.    crescebat  interim  in  dies  Sullae  exercitus 
confluentibus  ad  eum  optimo  quoque  et  sanissimo.     felici 

2  XXX  ^  :  XXX  P        cc  A  :  cc.  P         3  Brundusii  AP      quicquam 
AP  7  bellum   hostem  A  unde  bello  addidi  9  superaret  AP  : 

in  anacoluthon  incidisse  V.  putabat  Kritz^  Halm  neglegeniius  scripsisse : 
mihi  superaret  imperatiuus  uidetur  esse  inlatus  more  Thucydideo  ut 
structuram  uariaret :    ut  superaret  Hand  12  ausum  P :    ausus 

sequente  f  quae  post  deleta  est  A  :  ausum  esse  Orelli  poteratque  ausu 
effe  in  id  abire  quod  extat  in  A  amissa  priore  e,  postenore  ante  eum 
absorpta  13  perfecisset  A  nisi]  si  A  posset  A  14 

eundem  Orelli       exeq.  AP  15  uirum  AP :  prouidum  Cornelissen 

20  tentauitque  P  22  sed  Ss  iis  A  (sic)  :    num  1  is  ?         res  ante 

pessima  add.  Ruhnken  :    spes  Bemays  23  crescebat  del.,  dein 

suprascr.  crescebat  A  24  et  A,  om.  P,  sed  Burer  testatur  habuisse 

Murbacensem  et  sanissimo 

43 


LIBER  II 

deinde  euentu  circa  Capuam  Scipionem  Norbanumque  con- 
sules  superat,  quorum  Norbanus  acie  uictus,  Scipio  ab  exercitu 
suo  desertus  ac  proditus  inuiolatus  a  Sulla  dimissus  est. 
adeo  enim  Sulla  dissimilis  fuit  bellator  ac  uictor,  ut  dum  3 
5  uincit  t  ac  iustissimo  t  lenior,  post  uictoriam  audito  fuerit 
crudelior.  nam  et  consulem,  ut  praediximus,  exarmatum 
Quintumque  Sertorium,  pro  quanti  mox  belli  facem  !  et 
multos  alios,  potitus  eorum,  dimisit  incolumis,  credo  ut  in 
eodem    homine   duplicis   ac   diuersissimi   animi   conspice- 

10  retur  exemplum.     post  uictoriam  t  qua  demendes  t  montem  4 
Tifata  cum  C.   Norbano  concurrerat  Sulla  gratis   Dianae, 
cuius  numini  regio  illa  sacrata  est,  soluit ;  aquas  salubritate 
in   medendis    corporibus   nobilis   agrosque    omnis    addixit 
deae.      huius    gratae    religionis    memoriam    et    inscriptio 

15  templi  adfixa  posti  hodieque  et  tabula  testatur  aerea  intra 
aedem. 

I  4^  denique  (s»r)  A  h.  e.  deinde  erasOj  correchitn  in  denique  :  deinde 
B  :  denique  P  euentu  c.  C.  euentu  A  unde  correxi :  c.  C.  euentu 
P  Narbonumque  .  .  .  Narbonus  P :  sed  Norbanus  . . .  Norbanum  BA 
consules^:  COS. -P:    'tu  fac  COSS.'  Burer  5  ac  AP:   acie 

Burmann,  qttod  nintis  languet:  adhuc  Scriner:  dum  uincit,  .  .  .  ac 
iustissimo  lenior  Krause,  excidii  fortasse  mitis  :  mansuetissimo  Come- 
lissen  :  iustissimo  Novdk  ratus  est  pro  neutro  positum  esse,  h.  e.  quant 
iustissimum  fuit  6  et  Gelenius :    ut  AP        COS  A  :    COS.   P 

prcd.  A  exarmat^r>4)umque  Sertorium  AP :  exarm.  Quintum- 
que  S.  Heinsius  et  Perizonius  :  exarm.  atque  S.  Voss  7  proh  P 

8  incolumes  AP  credo    del.,    dein   suprascr.    Credo  A  9 

MHfTHS  animi   A   (sic)  10  post  Celenius :   posuit  AP       qua  de- 

mendes  ABP:  qua  descendens  Gelenius  quod  Sauppe  et  Orelli  defendunt 
quasi  uicioriam  pro  proelio  secundo  dixerit  V.  :  quia  descendens 
Ruhnken  :  namque  ascendens  Halm :  fort.  quia  de  meridie  sub  uel 
jiia  die   ingrediens  11  ti  fata  ABP       gratis  BA  \    gratus  P 

lanuminiP:  x\ovc{\u\BA  raegio -r4  salubrilatem  ^  :  salubritate 
in  ^:  salubritate  P  13  medendis  A  :  medendisque  BP      nobiles 

AP        aiddixit  Gelenitts  :   sidduxit  ABP  14  memoriam  Z.i):)««5  : 

memoria  ABP  15  adfixae  positi  A        tabula  AP:  crabula  B: 

ct  tabula  Gelenius  Num  Huius  g.  rel.  memoriam  wetj**-  inscr.  t. 
i.    posti  hodieque  tabula  (ablat.)  testatur  aer.  i.  ae.  intra  aedem. 

Deinde  Gelenius  :  Interea  deinde  B\  inter  edeinde  del.,  dein  suprascr. 
'  dem  de  A  :  intra  aedem  {pm.  deinde)  P 


43 


VELLEI  PATERCVLI 

26  Deinde  consules  Carbo  tertium  et  C.  Marius,  septiens 
consulis  filius,  annos  natus  xxvi,  uir  animi  magis  quam 
aeui  paterni,  multa  fortiterque  molitus  neque  usquam 
inferior  nominis  titulis,  apud  Sacriportum  pulsus  a  Sulla 
acie  Praeneste,  quod  ante  natura  munitum  praesidiis  firma-  5 

2  uerat,  se  exercitumque  contulit.  ne  quid  usquam  malis 
publicis  deesset,  in  qua  ciuitate  semper  uirtutibus  certatum 
erat,  certabatur  sceleribus,  optimusque  sibi  uidebatur,  qui 
fuerat  pessimus.  quippe  dum  ad  Sacriportum  dimicatur, 
Damasippus  praetor  Domitium  .  .  .,  Scaeuolam  etiam,  ponti-  10 
ficem  maximum  et  diuini  humanique  iuris  auctorem  cele- 
berrimum,  et  C.  Carbonem  praetorium,  consulis  fratrem,  et 
Antistium  aedilicium  uelut  fauentis  Sullae  partibus  in  curia 

3  Hostilia  trucidauit.     non  perdat  nobilissimi   facti   gloriam 
Calpurnia,    Bestiae   filia,    uxor   Antisti,    quae    iugulato,    ut  15 
praediximus,  uiro  gladio  se  ipsa  transfixit.     quantum  huius 
gloriae  famaeque  accessit  nunc  uirtute  feminae  !  nec  propria 
latet. 

27  At  Pontius  Telesinus,  dux  Samnitium,  uir  animi  bellique 
fortissimus  penitusque  Romano  nomini  infestissimus,  con-  20 
tractis  circiter  xl  milibus  fortissimae  pertinacissimaeque  in 


I  Cos.  A  :  COSS.  P  C.  Marius  septiens  (-ies  P)  CONS.  (COS. 
P)  AP  3  aeui  AP  '  quippe  qui  adulescens  interemptus  patrem  aetate 
non  aequauerit '  Milkau  p.  95  et  sic  iam  Laurent  et  Scriner  p.  45  :  fati 
Heinsius  :    ingeni  Orelli :   magis  saeui  quam  p.  Bemays  4  nomine 

stilis  A  ut  mihi  uisum  est :  st'lis  ut  Fechtero  :  sulis  ut  Orellio :  nomine 
consulisP:  nomine  suo.  IsOrelli:  nominis  titulis  sm)!»si  5  ante] 

arte  et  Haase,  et  sic  Bentley  in  ed.  Heins.  6  unquam  AP,  em. 

Puteanus  7  publicis    P  et   A    in    quo   quod  publice    scriptum 

tradidit  Orelli,  deceptus  est  compendio  :   sic  adsumptis  32.  4  10 

Domitium  consularem,  Scaevolam  Mucium  {pm.  etiam)  Ruhnken 
16  ipsa  A  :  ipsam  P  17  famila  famaeque  A   (sic)  feminae 

nec  propria  Thomas  ualde  probabiliter :  eminet  patria  AP :  nunc 
uirtute  feminae  propria  patet //aM/>^  19  zxvwax  AP :  '«/?asdomi' 

Rhenanus  :  animi  acerrimusSmWr:  animi  fortissimus  bellique  peritus 
Haase.  Sed  penitus  est  '  intima  mente '  ut  ostendit  G.  A.  Koch 
Quaestt.    Vell.  p.   11  20  romano  ex  romanorum  A  21  XL. 

A  :  XL.  P :  Lx  Lipsius 

44 


LIBER  II 

retinendis  armis  iuuentutis,  Carbone  ac  Mario  consulibus 
abhinc  annos  t  xi  Kal.  Nouembribus  ita  ad  portam  Collinam 
cum  Sulla  dimicauit,  ut  ad  summum  discrimen  et  eum  et 
rem  publicam  perduceret,  quae  non  maius  periculum  adiit  2 
r  Hannibalis  intra  tertium  miliarium  conspicata  castra,  quam 
eo  die,  quo  circumuolans  ordines  exercitus  sui  Telesinus 
dictitansque  adesse  Romanis  ultimum  diem  uociferabatur 
eruendam  delendamque  urbem,  adiciens  numquam  defu- 
turos  raptores  Italicae  libertatis  lupos,  nisi  silua,  in  quam 

10  refugere  solerent,  esset  excisa.     post  primam  demum  horam  3 
noctis  et  Romana  acies  respirauit  et  hostium  cessit.     Tele- 
sinus  postera  die  semianimis  repertus   est,  uictoris   magis 
quam  morientis  uultum   praeferens,  cuius  abscisum  caput 
ferro  figi  gestarique  circa  Praeneste  Sulla  iussit.    tum  demum  4 

15  desperatis  rebus  suis  C.  Marius  adulescens  per  cuniculos, 
qui  miro  opere  fabricati  in  diuersas  agrorum  partis  fuerunt, 
conatus  erumpere,  cum  foramine  e  terra  emersisset,  a  dis- 
px)sitis  in  id  ipsum  interemptus  est.     sunt  qui  sua  manu,  5 
sunt  qui  concurrentem  mutuis  ictibus  cum  minore  fratre 

ao  Telesini  una  obsesso  et  erumpente  occubuisse  prodiderunt. 
utcumque  cecidit,  hodieque  tanta  patris  imagine  non 
obscuratur  +  ciuis  memoria.  de  quo  iuuene  quid  existi- 
mauerit  Sulla,  in  promptu  est;  occiso  enim  demum  eo 
Felicis  nomen  adsumpsit,  quod  quidem  usurpasset  ius- 
t  »5  tissime,  si  eundem  et  uincendi  et  uiuendi  finem  habuisset. 

I  COS  A  :   COSS.  P        a  xi  BA  :   xl.  P:  cxi  Aldus :  cix  Kritz 
ante  diem  vi  Kal.  Nou.  Mommsen  3  cum  A  5  hanibalis  A 

castra  conspicata  P :  conspicata  castra  A ,  ita  iamen  ut  super  con- 
spicata  adderet  0,  super  castra  a,  ordine  uerborum  sic  transposito 
6  eo  B:    eodem  AP  8  adiic(t  ^)iens  AP  10  solent  AP: 

*  ahas  solcrent' Burer  13  orientis  .<4        cultum -r^P       uoltum  G^- 

/em$4S        abscisum  A  :  abscissum  P  14  ferro  figi  Maduig :  ferri 

AP,  quod  redundantiae  adscnpsit  Georges  de  elocut.   V.  P.  p.  4  gae- 

starique  A  16  ferunt  Gelemus  17  foramina  et  terra  A  : 

fort.  foraminc  terrae.*  f.  ex  terra  Halm  19  fratre  ^P  20 

Tclcsini  Duber:  Telesino  AP:  cum  minore  Telesino  Lipsius  pro- 
didcrint  P  aa  ciuis  BA  :  eius  P  34  quod  P :  quo  BA 

45 


VELLEI  PATERCVLI 

6  oppugnationi  autem  Praenestis  ac  Mari  praefuerat  Ofella 
Lucretius,  qui  cum  ante  Marianarum  fuisset  partium  fpraetor, 
ad  Sullam  transfugerat.  felicitatem  diei,  quo  Samnitium 
Telesinique  pulsus  est  exercitus,  Sulla  perpetua  ludorum 
circensium  honorauit  memoria,  qui  sub  eius  nomine  Sullanae  5 
Victoriae  celebrantur. 
28  Paulo  ante  quam  SuUa  ad  Sacriportum  dimicaret,  magni- 
ficis  proeliis  partium  eius  uiri  hostium  exercitum  fuderant, 
duo  Seruilii  apud  Clusium,  Metellus  Pius  apud  Fauentiam, 

2  M.  LucuUus  circa  Fidentiam.  uidebantur  finita  belli  ciuilis  10 
mala,  cum  Sullae  crudeHtate  aucta  sunt.  quippe  dictator 
creatus  (cuius  honoris  usurpatio  per  annos  cxx  intermissa ; 
nam  proximus  post  annum  quam  Hannibal  Italia  exces- 
serat,  uti  appareat  populum  Romanum  usum  dictatoris  haud 
metu  desiderasse  tali  quo  timuisset  potestatem)  imperio,  15 
quo  priores  ad  uindicandam  maximis  periculis  patriam  usi 
erant,   eo   in   inmodicae    crudelitatis    licentiam    usus    est. 

3  primus   ille,    et   utinam   ultimus,    exemplum   proscriptionis 
inuenit,    ut   in   qua    ciuitate    petulantis    conuici    iudicium 

I  oppugnationis  AP  praefuera  B  Affella  B :  Afella  A  :  Asella 
P  :  Ofella  tnargo  Murbacensis  teste  Burer  2  anteft  A  (stc)  Maria- 
narum  P:    marinarum  ^^  praetor  AP :    proditor  Fbss  :    fautor 

Scriner  5  qui  sub    eius   AB  et   margo  P:     quibus    eius    P 

Syllanae  A  del.  Heinsius  et  Haase  9  Seruili  aput  (-d  P)  Plusium 
AP         Pius]  plus  A  10  Fidentiam  AP        bellis  A  sed  s  erasa 

11  Sullae  hic  A  crudelitatem  A         aucta  bis  A  sed  altero  eraso 

12  cxx  A  :  cxx.  P  13  fuit  post  exc.  add.  Cludius  14  adp. 

cotinuisse 
AP  haud]  aut  metu  desideras  tulio  cotimuis  se  (Tulio  Co  timuisse  P) 
potestatem  AP,  quae  correxi :  haud  ita  desiderasse  uti  extimuisse  p. 
Gronov  Obss.  ii.  23  :  haut  ita  in  metu  desiderasse,  ut  in  otio 
timuisse  p.  Ruhnken,  et  sic  Sauppe,  sed  omisso  in  :  ut  in  metu  deside- 
rasse  ita  in  otio  timuisse  p.  Halm  :  ut  in  metu  desiderasse,  ita  nullo 
eo  timuisse  Novdk  15  tali  quo  uel  ac  ego       imperio  prores  (proh 

res  P)  ad  uindicandam  (-dum  P)  maximi  pericuH  spoha  musierant 
AP,  em.  Gelenius  et  Ruhnken,  sed  ut  remp.  ex  poliam  elicerent,  pro 
quo  cum  Scrinero  patriam  malui :  ad  uindicandum  m.  p.  populum 
u.   e.  Laurent  17  eo  inmodicae  (imm.  P)  crud.   Hcentia  AP, 

em.  Cludius :  eo  ad  i.  Burmann :  fort.  in  eo  i.  c.  licentia  u.  e. 
18  prostr.  A 


LIBER  II 

t  historiaxum  ex  alto  t  redditur,  in  ea  iugulati  ciuis  Romani 
publice  constitueretur  auctoramentum,  plurimumque  habe- 
ret,  qui  plurimos  interemisset,  neque  occisi  hostis  quam 
ciuis  uberius  foret  praemium,  fieretque  quisque  merces 
mortis  suae.  nec  tantum  in  eos,  qui  contra  arma  tulerant,  4 
-ed  in  multos  insontis  saeuitum.  adiectum  etiam,  ut  bona 
proscriptorum  uenirent  exclusique  paternis  opibus  liberi 
etiam  petendorum  honorum  iure  prohiberentur  simulque, 
luod   indignissimum  est,  senatorum  filii  et  onera  ordinis 

10  sustinerent  et  iura  perderent. 

Sub  aduentum  in  Italiam  L.  Sullae  Cn.  Pompeius,  eius  29 
Cn.  Pompei  filius,  quem  magnificentissimas  res  in  consulatu 
gessisse  bello  Marsico  praediximus,  xxiii  annos  natus,  abhinc 
annos  cxiii  priuatis  ut  opibus,  ita  consiliis  magna  ausus  mag- 

15  nificeque  conata  exsecutus,  ad  uindicandam  restituendamque 
dignitatem  patriae  firmum  ex  agro  Piceno,  qui  totus  paternis 
eius  clientelis  refertus  erat,  contraxit  exercitum :    cuius  uiri  2 
magnitudo  multorum  uoluminum  instar  exigit,  sed  operis 
modus  paucis  eam  narrari  iubet.     fuit  hic  genitus   matre 

ao  Lucilia  stirpis  senatoriae,  forma  excellens,  non  ea,  qua  flos 
commendatur   aetatis,   sed   ex   dignitate  constantiaque   in 
illam   conueniente   amplitudinem   quae   fortunam  eius   ad 
ultimum  uitae  comitata  est  diem,  innocentia  eximius,  sanc-  3 
titate  praecipuus,  eloquentia  medius,  potentiae,  quae  honoris 

I  historiarium  P:  historiarum  j4B:    histrioni  Gelenius;    histrioni- 

carum  Popma  :  fort.  hislrioni  iniuriarum   (iniuriarum  iam  Pithoeus)^ 

1«'/ histrioni  extraordinarium  exalto^P:    exoleto  Gelenius:  ex 

albo  Pithoeus^   Lipsius,  Afommsen :    exacto  Ruhnken  Romani 

iMiblice  Puteanus:  R.  publicse  w4  :    Reip.  P  5  tantum  Vrsinus  : 

imcn  AP  9  fiW  A  la  Pompeii  P  consulatu  5^  : 

'  natu  P  13  XXIII  A  :  xxiii.  P  14  cxiii  A  :  cxiii.  P:  cx 

Kritz  15  cxcc.  AP  16  picseno  del..  dein  suprascr.  piceno  A 

9  cam  Halm:    cum  AP  ai   ex  AP  constantiaque   P: 

''Stientiaq.    suprascr.    cOstantiaq.  A  aa  conueniente  Laurent: 

onueniens    AP :     constantiaque    quac    i.    i.    conueniens   Aldus    et 

WopkfM  quac    fortunam    Laurent:      fortunamque    AP,    uide 

Maduig  Aduers.  ii.  p.  303  eius  AP  33  ultimum  BA  : 

iltimam  P 

47 


VELLEI  PATERCVLI 

causa  ad  eum  deferretur,  non  ui  ab  eo  occuparetur,  cupidis- 
simus,  dux  bello  peritissimus,  ciuis  in  toga,  nisi  ubi  uere- 
retur  ne  quem  haberet  parem,  modestissimus,  amicitiarum 
tenax,  in  offensis  exorabilis,  in  reconcilianda  gratia  fidelis- 
simus,   in   accipienda  satisfactione  facillimus,  potentia  sua  5 

4  numquam  aut  raro  ad  inpotentiam  usus,  paene  omnium 
uitiorum  expers,  nisi  numeraretur  inter  maxima  [in]  ciuitate 
libera  dominaque  gentium  indignari,  cum  omnis  ciuis  iure 
haberet   paris,   quemquam  aequalem  dignitate   conspicere. 

5  hic  a  toga  uirili  adsuetus  commilitio  prudentissimi  ducis,  10 
parentis  sui,  bonum  et  capax  recta  discendi  ingenium  singu- 
lari  rerum  militarium  prudentia  excoluerat  ita  ut  a  Sertorio 
Metellus  laudaretur  magis,  Pompeius  timeretur  ualidius. 

30      Tum  M.  Perpenna  praetorius,  e  proscriptis,  gentis  clarioris 
quam  animi,  Sertorium  inter  cenam  Oscae  interemit  Roma-  15 
nisque  certam  uictoriam,  partibus  suis  excidium,  sibi  tur- 

2  pissimam  mortem  pessimo  auctorauit  facinore.  Metellus 
et  Pompeius  ex  Hispaniis  triumphauerunt ;  sed  Pompeius, 
hoc  quoque  triumpho  adhuc  eques  Romanus,  ante  diem 

3  quam  consulatum  iniret,  curru  urbem  inuectus  est.     quem  20 
uirum  quis  non  miretur  per  tot  extraordinaria  imperia  in 
summum  fastigium  euectum  iniquo  tulisse  animo,  C.  Caesaris 
absentis  in  altero  consulatu  petendo  senatum  populumque 

I  \A  Mommsefi '.  ut  AP  2  ciuio  is  ciuis  (sic)  A  :  ciuisP  3  nec 
quem  A  4  reconsilianda  A  5  facilimus  A  6  imp.  AP  peng  A 
7  uotorum  AP,  em.  Aldus  in  ciuitate  B  :  in  ciuitatem  A,  in 

et  m  linea  infra  notatis  :  ciuitate  P  8  omnes  ciues  A  9  par 

esquenquam  {sic)  A  10  hicce  te  coga  {sic)  A  :    hicce  toga  P : 

hic  a  toga  B         adsumptus  Ruhnken  12  prudentiae  celeriora 

et  a  (oeta  suprascr.  &a  A)  PA  :  prudentia  celerior  ita  ut  a  potius 
legendum  censebat  Burer:  prudentia  excoluerat  (coluerat  Gruner) 
Ruhnken         13  timetur  ualidus  A  14  gentib  gentis  A  {sic)         15 

Etoscae^P,  ^w.  Pw^^aMMs:  et  hospitium  Oscae  Thomas  Romanos- 
que  A  16  turpissimam    turpom   {suprascr.    mortem")    pessimu 

{olim  pessimo)   auctorauit  f.   A    {sic)  17  maturauit  Cornelissen 

18  et  om.  A         Hispaniis  BA  :  Hispanis  P  21  quis  nominetur 

A  :  num  ominetur  ?  22  uectum  AP,  em.  Heinsius  animo  P : 

iniquo  A  23  absentis  add.  Krause 

48 


LIBER  II 

Romanum  rationem  habere :  adeo  familiare  est  hominibus 
omnia  sibi  ignoscere,  nihil  aliis  remittere,  et  inuidiam  rerum 
non  ad  causam,  sed  ad  uoluntatem  personasque  dirigere. 
hoc  consulatu  Pompeius  tribuniciam  potestatem  restituit,  4 
5  cuius  Sulla  imaginem  t  in  iure  reliquerat.  dum  Sertorianum  5 
bellum  in  Hispania  geritur,  lxiiii  fugitiui  e  ludo  gladiatorio 
Capua  profugientes  duce  Spartaco,  raptis  ex  ea  urbe  gladiis, 
primo  Vesuuium  montem  petiere,  mox  in  dies  crescente 
multitudine   grauibus   uariisque   casibus   adfecere   Italiam. 

10  quorum  numerus  in  tantum  aduleuit,  ut  qua  ultimo  dimi-  6 
cauere  acie,  hominum  f  xl  milia  dccc  se  Romano  exercitui 
opposuerint.     huius  patrati  gloria  penes  M.  Crassum  fuit, 
mox  t  rei  publicae  omnium  t  principem. 

Conuerterat  Cn.  Pompei  persona  totum  in  se  terrarum  31 

15  orbem  et  per  omnia  maior  ciue  habebatur.     qui  cum  consul 
perquam  laudabiliter  iurasset  se  in  nullam  prouinciam  ex  eo 
magistratu  iturum  idque  seruasset,  post  biennium  A.  Gabi-  a 
nius  tribunus  legem  tulit,  ut  cum  belli  more,  non  latroci- 
nionim,  orbem  classibus  iam,  non  furtiuis  expeditionibus, 

ao  piratae  terrerent  quasdamque  etiam  Italiae  urbis  diripuis- 
sent,  Cn.  Pompeius  ad  eos  opprimendos  mitteretur  esset- 
que  ei  imperium  aequum  in  omnibus  prouinciis  cum 
proconsulibus  usque  ad  quinquagesimum  miliarium  a  mari. 

4  potestatcm  Gelenius :    P.  AP        5  sine  re  Gelenius        6  lxxiih 
Lipsius,  cf.  Liu.  Epit.  95  7  sparta  coraptis  A  :  &  cfe/.,  dein  ex  A 

8  in   dies   cr.   A  :    cr.   in  dies  P  9  adfaec.  A  10  creuit 

del.,  dein  aduleuit  A         quo  ultima  A  :  qua  ultimo  P  11  XLaccc 

hominum  AP :  tnutaui  a  in  id,  cf.  Cic.  de  Rep.  2.  20.  36  :  xl  ac  cc  milia 
Laurent,  quo  significarentur  240,000.  Quidni  40,200  ?  h.  e.  quadraginta 
milia  ac  ducenti :  xc  milia  Kxss  exercitu  ^  13  omniumP: 

omni  A  :  Romani  nominis  Ruhnken  :  reip.  per  omnia  Kreyssig  et  Lau- 
rtnt:  omnium  conicssxonc  Bergk,  cf  43.  3,  num  omnium  consensu  ?  cf. 
32.  I,  an  amplissimum?  15  maior  ciuc  Heinsius:  maiore  ui  AP: 

fort.  ciui  17  magis  erat  uiturum  dei,  dein  suprascr.  magistratu 

itunim  A  18  ut  cum  «»4  («c)  A  20  tererent  del.,  dein  terrc- 

rent  A         etiam  om.  A        urbes  A  21  mittendos  del.  ante  oppr. 

A  22  ecuum  del.,  diin  supnucr.  equum  A  93  amari  A 

49  4 


VELLEI  PATERCVLI 

3  quo  decreto  paene  totius  terrarum  orbis  imperium  uni 
uiro  deferebatur;   sed  tamen  idem  hoc  ante  biennium  in 

4  M.  Antoni  praetura  decretum  erat.     sed  interdum  persona     J 
ut  exemplo  nocet,  ita  inuidiam  auget  aut  leuat :  in  Antonio     ! 
homines  aequo   animo  passi  erant ;    raro    enim  inuidetur  5 
eorum    honoribus,    quorum    uis    non    timetur :    contra   in 

iis  homines  extraordinaria  reformidant,  qui  ea  suo  arbitrio 
aut  deposituri  aut  retenturi  uidentur  et  modum  in  uolun- 
tate  habent.  dissuadebant  optimates,  sed  consilia  impetu 
uicta  sunt.  10 

32  Digna  est  memoria  Q.  Catuli  cum  auctoritas  tum  uere- 
cundia.  qui  cum  dissuadens  legem  in  contione  dixisset 
esse  quidem  praeclarum  uirum  Cn.  Pompeium,  sed  nimium 
iam  Hberae  fieri  rei  publicae  neque  omnia  in  uno  reponenda 
adiecissetque :  '  si  quid  huic  acciderit,  quem  in  eius  locum  1 5 
substituitis  ? '  succlamauit  uniuersa  contio,  te,  Q.  Catule. 
tum  ille  uictus  consensu  omnium  et  tam  honorifico  ciuitatis 

2  testimonio  e  contione  discessit.  hic  hominis  uerecundiam, 
populi  iustitiam  mirari  libet,  huius,  quod  non  ultra  con- 
tendit,  plebis,  quod  dissuadentem  et  aduersarium  uoluntatis  20 

3  suae  uirum  testimonio  fraudare  noluit.  per  idem  tempus 
Cotta  iudicandi  munus,  quod  C.  Gracchus  ereptum  senatui  ad 
equites,  Sulla  ab  ilHs  ad  senatum  transtulerat,  aequaHter  in 
utrumque   ordinem   partitus   est;     Otho  Roscius  lege  sua 

I  quos   C    A  :    quo    senatus  COS.   P :    quo  decreto  scripst  :    quo 
scito  Schegk       pene  A        orbis  terrarum  orbis  A  12  septennium 

Krause  3  Antoni  ^P         iia.  del.  ante\n\.evdum  A  4  leua  ^ 

7    extraord.]   imperia   add.    Mommsen  re   formidant   A  9 

habebant  habent  A   {sic^  11  Digna€f.   A  14  Hber  aeret 

B,  ttemque  A,  sed  ut   litterae  nigriore  atramento  postea  sint  refictae  : 

liber    aere  P :    liberae    fieri  scripsi  16  substitu/\tis  A  :    sub- 

stituitis    P :    fort.    substitutum    itis  subcl.    AP  contio    A  : 

concio  P         teq.  -^  :  te  Q.  P  i8  contione  A  :   conc.  P  21 

uero    testimonium  A^   unde   correxi :    uero   testimonio   P  23 

se     

transtulerant  P        S*-  qualr  A  (stc)         in  A  :  inter  P  24  Otho 

Roscius  Puteanus  :  ut  Horoscius  AP :  '  ahas  &  Horoscius '  Burer 

50 


LIBER  II 

equitibus  in  theatro  loca  restituit.  at  Cn.  Pompeius  multis  4 
et  praeclaris  uiris  in  id  bellum  adsumptis  discriptoque  paene 
in  omnis  recessus  maris  praesidio  nauium,  breui  inexsu- 
perabili  manu  terrarum  orbem  liberauit  praedonesque  per 
5  multa  ac  multis  locis  uictos  circa  Ciliciam  classe  adgressus 
fudit  ac  fugauit ;  et  quo  maturius  bellum  tam  late  diffusum  5 
conficeret,  reliquias  eorum  contractas  in  urbibus  remotoque 
mari  loco  [in]  certa  sede  constituit.  sunt  qui  hoc  carpant, 
sed  quamquam   in  auctore  satis  rationis  est,  tamen  ratio 

10  quemhbet  magnum  auctorem  faceret ;  data  enim  facultate 
sine  rapto  uiuendi  rapinis  arcuit. 

Cum  esset  in  fine  bellum  piraticum  et  L.  Lucullus,  qui  33 
ante  septem  annos  ex  consulatu  sortitus  Asiam  Mithridati 
oppositus  erat  magnasque  et  memorabiHs  res  ibi  gesserat, 

15  Mithridaten  saepe  multis  locis  fuderat,  egregia  Cyzicum 
liberarat  uictoria,  Tigranen,  regum  maximum,  in  Armenia 
uicerat  ultimamque  bello  manum  paene  magis  noluerat 
imponere  quam  non  potuerat,  qui  aUoqui  per  omnia  lauda- 
bilis  et  bello  paene  inuictus  pecuniae  pelliciebatur  cupidine, 

20  idem  bellum  adhuc  administraret,  ManiHus  tribunus  pl., 
semper  uenalis  et  alienae  minister  potentiae,  legem  tuHt,  ut 

I  aequit.   A  loco    del.,    dein    suprascr.    loca   A  mitis 

del.,  dein  suprascr.   multis  A  2  uiris  bis,  altero  deleto  A  dis- 

cripto  quae  A  :  descriptoque  P  paene  Haase  :  nae  ue  A^  om.  P 

3  presidio  A  inexup.  P  4  malo  Herel  per   multa 

a  raultis  AP:    *  alias  ac  multis'  Burer  5  uictis  A         Cilitiam 

A  6  quo  P :  quod  A  8  a  mari  Gelenius        in  delendum  puto 

9  sed  cum  in  auctore  satis  ratio  est  tum  ratio  Cohet  \xi  del.,  dein 
suprascr,   ttt  A:    tum   P  11  arguit   A  12  et]    cum 

et  AP  13  ex  COS.  P:   ex  CDBl  A  :  ex  consulatu  Foss :  ex 

consule  Heinsius  i^  ci  A  :    ac  P        memorabiles  AP  15 

Mithridaten  P:  Mithridatcm  A  egregiaq.  del.,  dein  egregia  A 

16  Tigranen  P:    Tigrannem  A  regem  Kritz  17  pene  A 

18  num  quique?  19  pellebatur  A:   expellebatur  P:    'sc.  belli 

administratione '  Wopkens:  pellicebatur  Warburton  nescio  quo  errore 
pro  pclliciebatur,  quod  nuper  coni.  Maduig :  polluebatur  Bemays : 
tcncbatur  Scriner  ao  Manibu  del.^  dein  Manilius  A  21  im- 

potcntiae  Warburlon 


VELLEI  PATERCVLI 

bellum  Mithridaticum  per  Cn.  Pompeium  administraretur. 

2  accepta  ea  est  magnisque  certatum  inter  imperatores  iurgiis, 
cum  Pompeius  Lucullo  infamiam  pecuniae,  LucuUus  Pom- 
peio  interminatam  cupiditatem  obiceret  imperi  neuterque 

3  ab  eo.  quo  arguebatur  mentitus  argui  posset.  nam  neque  5 
Pompeius,  ut  primum  ad  rem  publicam  adgressus  est, 
quemquam  tanimo  parem  tulit,  et  in  quibus  rebus  primus 
esse  debebat,  solus  esse  cupiebat  (neque  eo  uiro  quisquam 
aut  alia  omnia  minus  aut  gloriam  magis  concupiit,  in  appe- 
tendis  honoribus  inmodicus,  in  gerendis  uerecundissimus,  lo 
ut  qui  eos  ut  libentissime  iniret,  ita  finiret  aequo  animo, 

4  et  quod  cupisset,  arbitrio  suo  sumeret,  alieno  deponeret)  et 
Lucullus,  summus  alioqui  uir,  profusae  huius  in  aedificiis 
conuictibusque  et  apparatibus  luxuriae  primus  auctor  fuit, 
quem  ob  iniectas  moles  mari  et  receptum  suffossis  montibus  15 
in  terras  mare  haud  infacete  Magnus  Pompeius  Xerxen 
togatum  uocare  adsueuerat. 

34  Per  id  tempus  a  Q.  Metello  Creta  insula  in  populi 
Romani  potestatem  redacta  est,  quae  ducibus  Panare  et 
Lasthene  xxiiii  milibus  iuuenum  coactis,  uelocitate  per-  20 
nicibus,  armorum  laborumque  patientissimis,  sagittarum  usu 
celeberrimis,  per  triennium  Romanos  exercitus  fatigauerat. 
2  ne  ab  huius  quidem  usura  gloriae  temperauit  animum  Cn. 
Pompeius,  quin  uictoriae  partem  conaretur  uindicare.     sed 

2  acceptae  &  del. ,  dein  accepta  ea  A  :   accepta  ea  P :  accepta  ea  est 
scripsi  4  obiiceret  imperii  AP         neuterque  B  :   ne  uterque  P, 

sed  Rhenanus  in  marg.  adnotauit  ^  melius  si  leg.  nec ' :    nee  uterque 
A  (sic)  5  ab  eo  quod  arguebatur  AP:   ab  eo  quo  arguebatur 

Gelenius  :    ab   eo  qui  arguebatur  Maduig  6  ad  BA  :    om.  P 

7  animo  P '.  aio  (animo)  pottus  quam  aid  (aliquid)  A  :  fort.  in  aliquid  : 
omnino  Acidalius  :  aequo  animo  Lipsius         9  adp.  AP  ii  et  qui 

Lipsius  prohante  Maduig  ii.  303  et  Novdk  12  sumeret  Acidalivis  : 

sumere  AP  16  infacete  A  :  infectae  P,  sed  Rhenanus  in  marg. 

adnotauit  '  puto  le.  infacete  uel  infestiue '         Xersen  AP  18  a 

Q.  P:  aq.  A         20  Lasthane  A  21  laboruq.  A        22  Romanus  A 

23  ne  add.  Gelenius  usurae  gloria  AP^  em.  Rhenanus         24  quin 

Gelenius  :  qui  y^P 

5» 


LLIBER  II 
Luculli  et  Metelli  triumphum  cum  ipsorum  singularis 
uirtus,  tum  etiam  inuidia  Pompei  apud  optimum  quemque 
fecit  fauorabilem.     per  haec  tempora  M.  Cicero,  qui  omnia  3 
incrementa  sua  sibi  debuit,  uir  nouitatis  nobilissimae  et  ut 
5  uita  clarus,  ita  ingenio  maximus,  qui   effecit,  ne  quorum 
arma  uiceramus,  eorum  ingenio  uinceremur,  consul  Sergi 
Tatilinae  Lentulique  et  Cethegi  et  aliorum  utriusque  ordinis 
uirorum  coniurationem  singulari  uirtute,  constantia,  uigilia, 
curaque   aperuit      Catilina   metu   consularis   imperi    urbe  4 
10  pulsus  est ;    Lentulus  consularis  et  praetor  iterum  Cethe- 
,'usque  et  alii  clari  nominis  uiri  auctore  senatu,  iussu  con- 
jlis  in  carcere  necati  sunt. 

Ille  senatus  dies,  quo  haec  acta  sunt,  uirtutem  M.  Catonis  35 
iam  multis   in   rebus   conspicuam   atque   praenitentem   in 
15  altissimo  culmine  locauit.     hic  genitus  proauo  M.  Catone,  2 
principe  illo  familiae  Porciae,  homo  Virtuti  simillimus  et 
per  omnia  ingenio  diis  quam  hominibus  propior,  qui  num- 
quam  recte  fecit,  ut  facere  uideretur,  sed  quia  aliter  facere 
non  potuerat,  cuique  id  solum  uisum  est  rationem  habere, 
ao  quod   haberet    iustitiae,   omnibus   humanis   uitiis   inmunis 
semper  fortunam   in   sua  potestate   habuit.     hic   tribunus  3 
pl.    designatus   et   adhuc  admodum   adulescens,  cum   alii 
suaderent,  ut  per  municipia  Lentulus  coniuratique  custodi- 

a  aput  o.  quenque  A  5  «»t  ne  -<4  {sic)  6  COS.  A  :  COS.  P 

7  utriusque  P '.  utrius  BA  9  aperuit  Gelertius  :  eripuit  AP,  eruit 

Lipsius,  ^  ut  est  in  Liuii  Per.  102:  ea  coniuratio  industria  M.  Tullii 
Ciceronis  eruta  est'  Halm  consularis  BA  :  otyt.  P  imperii  A  : 
im(>eri  PB  11  cOsulis  A  14  penitentem   (praeenit.)  A 

15  culmine  [sicHaase)  locAuh  Maduig :  luminauit  AP:  lumine  col- 
locauit   Bumtann  16  homo  P:    non  AB  similimus  A 

et  P:  sed  AB  Negatittam  post  Kreyssigium  et  Martinum  tutatus 
est  Thomas  con/erens  aa.  a,  i^.  i  :  sed  recte  perspexentt  Burer  hO  nO 
conftisa  esse  :  sed  (set)  praecedens  littera  s  progenerauit  19  poterat 

Gelenius  QO  iustitiae  AP,   sc.    rationcm  :     iustitiam    Gelcnius 

Imunis  A  :     imm.  P  ai  TR.  PL.  AB:  Trib.  Pleb.  P  aa 

et  yoas :  est  BA,  om.  P 


53 


VELLEI  PATERCVLI 

rentur,  paene  inter  ultimos  interrogatus  sententiam,  tanta 
ui  animi  atque  ingeni  inuectus  est  in  coniurationem,  eo 
ardore  oris  orationem  omnium  lenitatem  suadentium  socie- 

4  tate  consili  suspectam  fecit,  sic  impendentia  ex  ruinis  in- 
cendiisque  urbis  et   commutatione  status  publici  pericula  5 
exposuit,   ita   consulis  uirtutem   amplificauit,   ut   uniuersus 
senatus  in  eius   sententiam  transiret  animaduertendumque 
in  eos,  quos  praediximus,  censeret  maiorque  pars   ordinis 

5  eius   Catonem   prosequerentur   domum.      at   Catilina   non 
segnius  conata  obiit,  quam  sceleris  conandi  consilia  inierat :  10 
quippe  fortissime  dimicans,  quem  debuerat  supplicio  spiritum 
reddidit. 

36  Consulatui  Ciceronis  non  mediocre  adiecit  decus  natus  eo 
anno  diuus  Augustus  abhinc  annostLXXXii,omnibus  omnium 
2  gentium  uiris  magnitudine  sua  inducturus  caliginem.  iam  15 
paene  superuacaneum  uideri  potest  eminentium  ingeniorum 
notare  tempora.  quis  enim  ignorat  diremptos  gradibus 
aetatis  floruisse  hoc  tempore  Ciceronem,  Hortensium,  t  sane- 
que  Crassum,  f  Catonem,  Sulpicium,  moxque  Brutum,  Ca- 
lidium,  Caelium,  Caluum  et  proximum  Ciceroni  Caesarem  20 
eorumque  uelut  alumnos  Coruinum  ac  Pollionem  Asinium, 
aemulumque  Thucydidis  Sallustium,  auctoresque  carminum 
Varronem  ac  Lucretium  neque  ullo  in  suscepti  operis  sui 


I  pene  A  2  ingenii  AP        eo  Lipsius  :  et  AP  3  sua- 

dentium  his,  eraso  posteriore,  A  4  inp.  A  5  cOm.  A  6 

consulis  Gelenius  :  consilis  B  :  consilii  AP  9  Ciceronem  Hottinger 
non  segnius  om.  in  textu,  add.  in  marg.  A  10  conata  Acidalius  : 

nota  B:  uota  AP         intererat  A  11  q.  deb.  supp.  spir.  reddidit 

scripsi :  quem  sp.  supplitio  debuerat  reddidit  A  :  quem  sp.  sup- 
plicio  debuerat   supplicio  reddidit  P  13  de   eius  del.,   dein 

suprascr.  d&cns  A  i^  i.xxxxu  Aldus  i^direptos^:  direptos  5 
i8  saneque  AP:  anteque  ed.  Bipont :  Antonium  Aldus:  fort.  ante 
hosque  uel  hosque  ante  :  tierba  saneque  Crassum  Catonem  Sulpicium 
interpolata  iudicauit  Novdk  cum  iam  9.  2  Crassi  Sulpicique  iniecta  sit 
mentio  nec  prohabiliter  inter  aequalis  omissus  sit  Antonius  19 

Catonem  AP :  Cottam  Aldus  22  Salustium  AP,  sed  mox  Sall. 

A  23  suscepti  Lipsius:  suspecti  AP :  insuspecti  A.  Palmer  uix 

probabiliter 


54 


LIBER  II 

conamine  minorem  Catullum.  paene  stulta  est  inhaerentium  3 
oculis  ingeniorum  enumeratio,  inter  quae  maxime  nostri 
aeui  eminent  princeps  carminum  Vergilius  Rabiriusque  et 
consecutus  Sallustium  Liuius  Tibullusque  et  Naso,  perfectis- 
:  simi  in  forma  operis  sui ;  nam  uiuorum  ut  magna  admiratio, 
ita  censura  difficilis  est. 

Dum   haec   in   urbe   Italiaque   geruntur,  Cn.  Pompeius  37 
memorabile   aduersus  Mithridaten,  qui   post   Luculli   pro- 
fectionem  magnas  noui  exercitus  uireis  reparauerat,  bellum 

10  gessit.     at  rex  fusus  fugatusque  et  omnibus  exutus  copiis  2 
Armeniam  Tigranenque  socerum  petit,  regem  eius  temporis, 
nisi  qua  Luculli  armis  erat  infractus,  potentissimum.     simul  ?> 
itaque  duos  persecutus  Pompeius  intrauit  Armeniam.    prior 
filius  Tigranis,  sed  discors  patri,  peruenit  ad  Pompeium ; 

1 5  mox  ipse  supplex  et  praesens  se  regnumque  dicioni  eius  4 
permisit,  praefatus  neminem  alium  neque  Romanum  neque 
ullius  gentis  uirum  futurum  fuisse,  cuius  se  societati  commis- 
sunis  foret,  quam  Cn.  Pompeium ;  proin  omnem  sibi  uel 
aduersam  uel  secundam,  cuius  auctor  ille  esset,  fortunam 

ao  tolerabilem  futuram  :    non  esse  turpe   ab   eo  uinci,  quem 
uincere  esset  nefas,  neque  inhoneste  aliquem  summitti  huic, 
quem  fortuna  super  omnis  extulisset.     seruatus  regi  honos  5 
imperi,   sed   multato   ingenti   pecunia,  quae   omnis,    sicuti 

I  conamine  scripsi :  carmine  AP:  neque  ullo  in  suscepto  car- 
minis  sui  opere  Halm  :  neque  ullo  nisi  succincti  operis  uolumine 
m.  C.  L.  Traube :  ncque  ulla  in  suscepti  operis  sui  parte  se  minorem 
ego  olim  CatuUum  A  :  Catulum  P  inherentium  A  2 

interq.  del.,  dein  suprascr.  inter  quae  A  3  princeps  BA  :  prin- 

cipcsP        Verg.  AP  4  Sallustium^l  7  c.  37  Haase  censebat 

loco  suo  motum  esse  et  reiciendum  post  39  ;  ahsurde  enim  id  diuelli 
a  40,  et  tta  diuulsum  interponi  inter  duo  episodia  quae  inter  se  con- 
iuncta  fuisse   non   minus   consentaneum   sit   quam    i.    14-18  9 

uireis  AP  quod  retinui  cum  ad  Murbacensem  reuocari  debeat  utpote 
^ic  lectum  ab  Amerbachio        uiris  Halm  10  at  BA  :  Ac  P  11 

^ocenim  AP:   generum   Aldus:    socer   generum    Heinsius  petit 

(^eUnius  la  qua  Gruter:    quia  AP  15  ewfl  ditioni  eius 

A  {mc)  j8  proin  A  :   proinde  P  ai  huic  A  :    om.  P,  sed 

Rhenanus  adn.  *  alias  neq;  ei '  aa  omnes  A  :  omneis  P  33 

imperi  AP 

55 


VELLEI  PATERCVLI 

Pompeio  moris  erat,  redacta  in  quaestoris  potestatem  ac 
publicis  descripta  litteris.  Syria  aliaeque,  quas  occupauerat, 
prouinciae  ereptae,  et  aliae  restitutae  populo  Romano,  aliae 
tum  primum  in  eius  potestatem  redactae,  ut  Syria,  quae 
tum  primum  facta  est  stipendiaria.  finis  imperi  regi  termi-  5 
natus  Armenia. 
38  Haud  absurdum  uidetur  propositi  operis  regulae  paucis 
percurrere,  quae  cuiusque  ductu  gens  ac  natio  redacta  in 
formulam  prouinciae  stipendiaria  facta  sit,  facilius  ut  quae 

2  partibus  notauimus,  simul  uniuersa  conspici  possint.  primus  10 
in  Siciliam  traiecit  exercitum  consul  Claudius,  sed  prouinciam 
eam  post  annos  ferme  lii  captis  Syracusis  fecit  Marcellus 
Claudius.  primus  Africam  Regulus  nono  ferme  anno  primi 
Punici  belli  .  .  .  ;  sed  post  t  cciiii  annos  P.  Scipio  Aemilia- 
nus  eruta  Carthagine  abhinc  annos  f  clxxxii  Africam  in  15 
formulam  redegit  prouinciae.  Sardinia  inter  primum  et 
secundum  bellum  Punicum  ductu  T.  Manli  consulis  certum 

3  recepit  imperi  iugum.  inmane  bellicae  ciuitatis  argumen- 
tum,  quod  semel  sub  regibus,  iterum  hoc  T.  Manlio  consule, 
tertio   Augusto    principe   certae  pacis   argumentum   lanus  20 

4  geminus  clausus  dedit.     in  Hispanias  primi  omnium  duxere 

I  redacta  ad  quaestorem  Ruhnken         2  quas  P :  quae  A         occu- 
pauerant  AP,  em.  Gelenius       3  et-^P:  ei  Ruhnken         5  regii  Hein- 

sius  :  regi  AP  9  prouintie  A        stipendia      {sic)        pacta  sit  A 

sed  in  marg.  alias  ria  facta :  stipendia  pacta  sit  P  notauimus 
facilius  ut  quae  (que  A^  partibus  -^-P,  sed  Rhenanus  adn.  'alias 
notabimus  ut  facilius  e  partibus'  Acidalius  corr.  ut  quae  partibus 
notabimus,  faciliuB  et  sic  Haase^  nisi  quod  retinuit  notauimus  :  facilius 
ut  {sic  iam  Voss),  quae  partibus  notauimus  Bothe  et  Thomas  11 

COS  A  :  COS.  P        set  Sauppe :  sed  Mommsen  :  et  AP  12  lxi 

del.,  dein  lii  A  Marcellius  A  13  primus  in  Africam  Gelenius 

14  aggressus  est  suppleuit  Halm  sed  P  :  s&  A  cciiii  AP :  cviiii 
Bipont.  :  cvii  Laurent  15  Annos  ab  hic  annos  A  (sic)        clxxxii 

AP:    CLXxii  Kritz  18  imperi  A  :    imperii  P  19  semel  P 

in  A  littera  secunda  mihi  potius  c"  uisa  est,  sc^  V  :  iterum  inspicienti  e 
neglegentius  facta  habilaest  sel'  20  tertio  A  :  ni  P :  ter  Wilhelm 

secundum  Mon.   Ancyr.  2,  5   Momms.  et  Suet.  Aug.  22  lanus 

geminus  P :  lanius  Geminius  A  :  ianius  geminius  B 

56. 


LIBER  II 

exercitus  Cn.  et  P.  Scipiones  initio  secundi  belli  Punici 
abhinc  annos  ccl;  inde  uarie  possessa  et  saepe  amissa 
partibus,  uniuersa  ductu  Augusti  facta  stipendiaria  est. 
Macedoniam  Paulus,  Mummius  Achaiam,  Fuluius  Nobilior  5 
5  subegit  Aetoliam,  Asiam  L.  Scipio,  Africani  frater,  eripuit 
Antiocho,  sed  beneficio  senatus  populique  Romani  mox  ab 
Attalis  possessam  [regibus]  M.  Perpenna  capto  Aristonico 
fecit  tributariam.  Cypros  deuicta  nullius  adsignanda  gloriae  6 
est;    quippe    senatus    consulto,    ministerio    Catonis,   regis 

10  morte,  quam  ille  conscientia  acciuerat,  facta  prouincia  est. 
Creta  Metelli  ductu  longissimae  libertatis  fine  multata  est. 
Syria  Pontusque  Cn.  Pompei  uirtutis  monimenta  sunt. 

Gallias  primum  a  Domitio  et  Fabio,  nepote  Pauli,  qui  39 
Allobrogicus  uocatus  est,  intratas  cum  exercitu,  magna  mox 

15  clade    nostra,   saepe   et    adfectauimus    et   omisimus.     sed 
fulgentissimum  C.  Caesaris  opus  in  his  conspicitur ;  quippe 
eius  ductu  auspiciisque  infractae  paene  idem,  quod  totus 
terrarum  orbis,  t  ignauum  conferunt  stipendium.    ab  eodem  2 
facta  .  .  .  Numidicus.     Ciliciam  perdomuit  Isauricus  et  post 

I  initio  P :  in  otio  suprascr.  initio.  Beat  A^  ut  dubiiem  sitrte  ex 
coniectura  Beati  Rhenatti  initio  an  ille  sic  legerit  quod  erat  in  Murhacensi 
3  sepe  A       omissa  Bergk  6  ab  Attalis  Gelenius  :  habita  lis  AP 

7  regibus  P:   om.  A  8  Cyprus  (Cypros  Halm)  d.  nullius  ads. 

gloriae  est  (gloriaest^  Laurent:  Cypro  deuicta  nullis  adsignanda  gloria 
est  AP  9  plebiscito  Cuias  1 1  finem  A         est  A  et  Acida- 

lius :    Et  P  13  monum.  AP  13  primus  A  a  add. 

Aldtis      et  add.   Celenitts       Fabioquc  Vrsinus  15  amisimus  AP, 

ent.  Heinsitis  16  his  A  quod  tutatus  est  Thomas^  de  Vell.  uolum. 

condic.  p.  14:  iis  P  17  auspitiisque  infracte  A  pene  AP: 

plane  uel  plene  Bttrmann  18  ignauum  AP:  in  aerarium  Aldus^ 

quod  recepit  Halm  :  signatum  Popma  :  ingratum  Laurent  stipen- 

dium  Ab  eodem  facta  Numidicus  Cilitiam  perdomuit  uisa  uicisset 
post  bellum  Antiochinum.  Vulso  Manlius  gallo  greeciS  A,  et  P 
nisi  quod  posi  stipendium  plene  intetpunxit,  addito  ante  uisa  asterisco, 
Orrlli  locum  sic  scrtpstt  stipendium.  Stipendiaria  ab  eodcm  facta 
Numidia.  Ciliciam  perdomuit  Isauricus  et  post  bellum  Antiochinum 
Volso  Manlius  Gallograeciam  :  in  qtiibtts  et  iam  Rhenantis  coni.  in  marg., 
IsAuricus  Sigonio debetur  19  facta  [Numidia  prouincia,  equaiam  olim 
c(^omen  uirtute  partum  detulerat  Metellus]  Numidicus  suppleuit 
Haast  Isauricus  et  Sigonitts  :  uisa  uicisset  AP 

67 


VELLEI  PATERCVLI 

bellum   Antiochinum   Vulso    Manlius    Gallograeciam.     Bi- 
thynia,  ut  praediximus,  testamento  Nicomedis  reHcta  here- 
ditaria.     Diuus  Augustus  praeter  Hispanias  aHasque  gentis, 
quarum   titulis   forum   eius    praenitet,    paene    idem    facta 
Aegypto  stipendiaria,  quantum  pater  eius  Galliis,  in  aerarium  5 
3  reditus  contulit.     at  Ti.  Caesar  quam  certam  Hispanis  is 
parendi  confessionem  extorserat,  parem  Illyriis  Delmatisque 
extorsit.     Raetiam  autem  et  Vindelicos  ac  Noricos  Panno- 
niamque   et    Scordiscos   nouas    imperio    nostro    subiunxit 
prouincias.     ut    has    armis,    ita    auctoritate    Cappadociam  10 
populo   Romano   fecit  stipendiariam.     sed  reuertamur   ad 
ordinem. 
40      Secuta    deinde    Cn.    Pompei    militia,    gloriae    laborisne 
maioris    incertum    est.      penetratae   cum   uictoria   Media, 
Albani,  tHiberi;  ac  deinde  flexum  agmen  ad  eas  nationes,  15 
quae  dextra  atque  intima  Ponti  incolunt,  Colchos  Henio- 
chosque  et  Achaeos,  et  oppressus  auspiciis  Pompei,  insidiis 
fili  Pharnacis  Mithridates,  ultimus  omnium  iuris  sui  regum 

2  praeter  Parthicos.    tum  uictor  omnium  quas  adierat  gentium 
Pompeius    suoque   et   ciuium   uoto   maior    et    per    omnia  ^o 
fortunam   hominis    egressus   reuertitur    in    Italiam.     cuius 
reditum  fauorabilem  opinio  fecerat;    quippe  plerique  non 
sine  exercitu  uenturum  in  urbem  adfirmarant  et  libertati 

3  publicae  statuturum  arbitrio  suo  modum.     quo  magis  hoc 
homines    timuerant,    eo    gratior    ciuilis    tanti    imperatoris  25 

I  Bythiniam  A  3  gentis  tnutatum  in  gentes  A  5  Galli 

ABP :  Gd\\i\s  Halm '.  GaWia  Gelenius  6  redditus  5yi        at  AP: 

ad  B         Ti.  Vrsinus -.  T.  ABP  is  addidi  7  parem^5P: 

parens    Vrsinus  et  Lipsius ;   sed  post  quam  certam  requiritur  id  quod 
hahent  tres  testes  ABP  parem  8  extorsit  BA  :    om.  P      Raetiam 

A  :  Rhetiam  P  Vindicos  del.,  dein  suprascr.  Vindelicos  A  ac 

Noricos  P :  et  Nor.  A         9  et  Cordiscos  AP :    Scordiscos   Gelenius 
10  Capad.   A  15  Albania,    Hiberia  Burmann  :  fortasse  Albani. 

Hiberia.      Valde  dubito  num  Albanorum  regio  Albania  uocanda  fuerit : 
Hideri  A  16  adque  A         Enioch.  A  17  Acheos  A  18 

fiH  AP        Pharnacis  A  :   Pharnaces  P  21  reuertit'  (reuertitur) 

A  :  reuertit  P  23  adfirmabant  AP,  em.  Mommsen 

58 


LIBER  II 

reditus  fuit :  omni  quippe  Brundisii  dimisso  exercitu  nihil 
praeter  nomen  imperatoris  retinens  cum  priuato  comitatu, 
quem  semper  illi  uacare  moris  fuit,  in  urbem  rediit  magni- 
ficentissimumque  de  tot  regibus  per  biduum  egit  triumphum, 
5  longeque  maiorem  omni  ante  se  inlata  pecunia  in  aerarium, 
praeterquam  a  Paulo,  ex  manubiis  intuHt.  absente  Cn.  4 
Pompeio  T.  Ampius  et  T.  Labienus  tribuni  pl.  legem 
tulerunt,  ut  is  ludis  circensibus  corona  aurea  et  omni  cultu 
triumphantium  uteretur,  scaenicis  autem  praetexta  corona- 

10  que  aurea.  id  ille  non  plus  quam  semel,  et  hoc  sane 
nimium  fuit,  usurpare  sustinuit.  huius  uiri  fastigium  tantis 
auctibus  fortuna  extulit,  ut  primum  ex  Africa,  iterum  ex 
Europa,  tertio  ex  Asia  triumpharet  et,  quot  partes  orbis 
terrarum  sunt,  totidem  faceret  monimenta  uictoriae  suae. 

15  numquam  eminentia  inuidia  carent.     itaque   et   Lucullus,  5 
memor  t  tamen  acceptae  iniuriae,  et  Metellus  Creticus  non 
iniuste  querens  (quippe  ornamentum  triumphi  eius  captiuos 
duces  Pompeius  subduxerat)  et  cum  iis  pars  optimatium 
refragabatur,  ne  aut   promissa   ciuitatibus   a  Pompeio  aut 

20  bene  meritis  praemia  ad  arbitrium  eius  persoluerentur. 

Secutus  deinde  est  consul  C.  Caesar,  qui  scribenti  manum  41 

I  Brundusii  AP  3  illi  uacare  Rhenamts :   illa  fatare  moris 

rfata  remoris  A)  PA  :  illi  astare  Doederlein  et  Halm,  probante  G.  A. 
Koch  5  pecuniam  Kreyssig  6  praeter  quam  AP  7 

L.  Tampius  Vninus  Labi«fHi«  benius  A  {sic)  8  tulerunt  AP: 

tulerant  Acidalius  is  Vrsinus  :  si  AP:fort.  uti  is  w^/isut  8  et  10 
aurea  AP '.  laurea  Lipsius  bis,  at  uide  Borghesi  Oeuvres  \.  452  9 

uteretur  om.  A         scenicis  A         pretexta  A  11-14  huius  .  .  . 

uictoriae  suae.]  Hic  locus  extat  ap.  scholiasten  Lucani  9.  178  quem 
edidit  Weber  iii.  p.  695  ubi  discrepant  haec  actibus  .  .  .  ut  primum  .  .  . 
tertioex  Hispania  .  .  .  partes  terrae  .  .  .  moiiimenta  12  primus  AP 
13  quod  (re/ictum  in  quot)  partes  orbis  terrarum  stAt  sunt  A  (sic)  : 
tcrrarum  orbis  P  14  monum.  AP  16  ante  memor  in  A 

dtletum  est  ct  Metellus :  scripserim  et  Met,  Creticus,  memor  tamen 
acccptae  iniuriae  non  iniuste  querens,  quippe  &c.  :  tamen  AP^  quod 
misere  languet  de  Lucullo  :  tandcm  0/r//i :  Axxte  Laurent  et  Metellus 
Cr.  AP:   Craeticus  del.^  dein  Creticus  A   {sic)  17  quaerens  A 

18  duos  suprascr.  duces  sed  duos  non  eraso  A  :  ducus  P:  duces  coit. 
Rhinanus  ai  COS  A  :  Consulatus  P        C.  Caesar/ qui, //«'«afe 

is  antt  qui  add,  supra  liruam  A  :  C.  Caesaris  P,  correxi  ex  A 

59 


VELLEI  PATERCVLI 

inicit  et  quamlibet  festinantem  in  se  morari  cogit.  hic 
nobilissima  luliorum  genitus  familia  et,  quod  inter  omnis 
t  antiquissimos  constabat,  ab  Anchise  ac  Venere  dedu- 
cens  genus,  forma  omnium  ciuium  excellentissimus,  uigore 
animi  acerrimus,  munificentia  effusissimus,  animo  super  5 
humanam  et  naturam  et  fidem  euectus,  magnitudine  cogita- 
tionum,   celeritate   bellandi,   patientia   periculorum    Magno 

2  illi  Alexandro,  sed  sobrio  neque  iracundo  simillimus,  qui 
denique  semper  et  cibo  et  somno  in  uitam,  non  in  uolup- 
tatem  uteretur,  cum  fuisset  C.  Mario  sanguine  coniunctis-  10 
simus  atque  idem  Cinnae  gener,  cuius  filiam  ut  repudiaret 
nullo  metu  compelli  potuit,  cum  M.  Piso  consularis  Anniam, 
quae  Cinnae  uxor  fuerat,  in  Sullae  dimisisset  gratiam, 
habuissetque  fere  xviii  annos  eo  tempore,  quo  Sulla  rerum 
potitus  est,  magis  ministris  Sullae  adiutoribusque  partium  15 
quam  ipso  conquirentibus  eum  ad  necem  mutata  ueste 
dissimilemque  fortunae  suae  indutus  habitum  nocte  urbe 

3  elapsus  est.  idem  postea  admodum  iuuenis,  cum  a  piratis 
captus  esset,  ita  se  per  omne  spatium,  quo  ab  his  retentus 
est,  apud  eos  gessit,  ut  pariter  iis  terrori  uenerationique  20 
esset,  neque  umquam  aut  die  aut  nocte  (cur  enim  quod  uel 
maximum  est,  si  narrari  uerbis  speciosis  non  potest,  omit- 
tatur?)  aut  excalcearetur  aut  discingeretur,  in  hoc  scilicet, 
ne  si  quando  aliquid  ex  solito  uariaret,  suspectus  iis,  qui 
oculis  tantummodo  eum  custodiebant,  foret.  25 

I  iniicit  y^P  quamlibet  y^  :  quemlibetP:  '  alias  quamlibet '  ^wr^^r 
3  antiquissimos  AP :  inter  omnis  constabat  antiquissima  Lipsius  : 
antiquitatis  peritos  Orelli:  antiquitatis  studiosos  uel  curiosos  Halm; 
peritissimos  Scriner:  scientissimos  ego  (79.  i)  :  quos  .  . .  antiquissimos 
constat  Gudeman  :  '  Velleius  intelligi  uidetur  uoluisse  "auctores"  uel 
"  scriptores  "  '  TT^owas  ^  m\xm?iccni\ii.e.AP,em.Gelenius  8  simi- 
limus  A  9  et  somno  et  cibo  P     Vide  Comm.   Crit.  13 

Sullae  A,  non   Syllae  19  se  per  B:   semper  AP        his   AP 

20  his  AP         horroriq.  del.,   dein  terrori  A  21  aut  nocte  aut 

die  P  22  spetiosis  uerbis  A,  sed  /3  super  spet.,  a  super  uerbis 

additis,  quo  ordo  inuertendus  significaretur         23  ex  c.  A  24  hiis 

^  :  his  P 

60 


LIBER  II 

Lx)ngum  est  narrare,  quid  et  quotiens  ausus  sit,  quanto  42 
opere  conata  eius  qui  obtinebat  Asiam  magistratus  populi 
Romani  metu  suo  destituerit :  illud  referatur  documentum 
tanti  mox  euasuri  uiri.  quae  nox  eam  diem  secuta  est,  qua  2 
5  publica  ciuitatum  pecunia  redemptus  est,  ita  tamen,  ut 
cogeret  ante  obsides  a  piratis  ciuitatibus  dari,  contracta 
classe  et  priuatus  et  tumultuaria  inuectus  in  eum  locum,  in 
quo  ipsi  praedones  erant,  partem  classis  fugauit,  partem 
mersit,  aliquot  nauis  multosque  mortalis  cepit ;   laetusque  3 

10  nocturnae  expeditionis  triumpho  ad  suos  reuersus  est, 
mandatisque  custodiae  quos  ceperat,  in  Bithyniam  perrexit 
ad  proconsulem  luncum  (idem  enim  Asiam  eamque  obtine- 
bat)  petens,  ut  auctor  fieret  sumendi  de  captiuis  supplici : 
quod  cum  ille  se  facturum  negasset  uenditurumque  captiuos 

15  dixisset  (quippe  sequebatur  inuidia  inertiam),  incredibili 
celeritate  reuectus  ad  mare,  priusquam  de  ea  re  ulli  pro- 
consulis  redderentur  epistulae,  omnis,  quos  ceperat,  suffixit 
cruci. 

Idem   mox   ad   sacerdotium   ineundum    (quippe   absens  43 

20  pontifex  factus  erat  in  Cottae  consularis  locum;  cum  paene     / 
puer  a  Mario  Cinnaque  flamen  dialis  creatus  uictoria  Sullae,    j 
qui  omnia  ab  iis  acta  fecerat  inrita,  amisisset  id  sacerdotium) 

I  qui  .   .  .  ausus  sit  tanto   opere  conata  .  .  .  destituere  Wilhelm 

3  metu   Gelenitis:    motu  AP  destituere  AP,  corr.  Rhenanus 

4  sequta  A  quara  A  5  ciuitatium  P  est  BA  :  om.  P 
7  ct  priuatus  et  contr.  cl.  tumultuana  Scrinet:  et  priuatus  et  del. 
F.  Riihl:  priuatim  et  tumultuarie  Cluditts  quoduix  necessarium  ubi 
del.j  dein  suprascr.  in  quo  A  9  mortales  AP  i  r  custodia 

cum 
cquos  A       Bythin.  A  12  lunium  cum  AP.,  h.  e.  lunium       Vide 

Nipperdei  Opusc.  pp.  326  et  448  idem  enim  Asiam  eam  quam  obt. 
AP:  id.  cn.  Asiam  obtinebat  Nipperdei:  scripsi  cum  Lipsio  eamque 
h.e.  Bithyniam:  tamquam  obt.  G.  A.  Koch  13  supplicii  AP 

14  negauit  negassct  A  {tic)  15  inuidiam  inertia  Haase  probabilUer 
17  rcddcrcntur  5:  rcddcrctur  ylP  cpla  A  :  epistula  5  :  cpistola 
P:    'opinor   lcgcndum   cpistulac'   Burer  omncs   AP  20 

cum  addidit  Lipsius  22  omnia  ab  iis  facta  ocoepat  acta  fecerat 

irrita  A  {sic)  :  num  omnia  quac  ab  iis  acta  acccpcrat  f.  irrita  ?  id 
Gelenius :  sid  AP 

61 


VELLEI  PATERCVLI 

festinans  in  Italiam,  ne  conspiceretur  a  praedonibus  omnia 
tunc  obtinentibus  maria  et  merito  iam  infestis  sibi,  quattuor 
scalmorum  nauem  una  cum  duobus  amicis  decemque  seruis 

2  ingressus  effusissimum  Adriatici  maris  traiecit  sinum.     quo 
quidem  in  cursu  conspectis,  ut  putabat,  piratarum  nauibus  5 
cum  exuisset  uestem  adligassetque  pugionem  ad  femur  alter- 
utri  se  fortunae  parans,  mox  intellexit  frustratum  esse  uisum 
suum  arborumque  ex  longinquo  ordinem  antemnarum  prae- 

3  buisse  imaginem.     reliqua  eius  acta  in  urbe,  nobilissima- 
que    Dolabellae   accusatio   et   maior  ciuitatis  in  ea  fauor,  10 
quam  reis  praestari  solet,  contentionesque  ciuiles  cum  Q. 
Catulo  atque  aliis  eminentissimis  uiris  celeberrimae,  et  ante 
praeturam  uictus  in  maximi  pontificatus  petitione  Q.  Catulus, 

4  omnium  confessione  senatus  princeps,  et  restituta  in  aedili- 
tate  aduersante  quidem  nobilitate  monimenta  C.  Mari,  15 
simulque  reuocati  ad  ius  dignitatis  proscriptorum  liberi,  et 
praetura  quaesturaque  mirabili  uirtute  atque  industria  obita 
in  Hispania  (cum  esset  quaestor  sub  Vetere  Antistio,  auo 
huius  Veteris  consularis  ac  pontificis,  duorum  consularium 
et  sacerdotum  patris,  uiri  in  tantum  boni,  in  quantum  20 
humana  simplicitas  intellegi  potest),  quo  notiora  sunt,  minus 
egent  stilo. 

44  Hoc  igitur  consule  inter  eum  et  Cn.  Pompeium  et 
M.  Crassum  inita  potentiae  societas,  quae  urbi  orbique 
terrarum  nec  minus  diuerso  quoque  tempore  ipsis  exitiabilis  25 
2  fuit.  hoc  consilium  sequendi  Pompeius  causam  habuerat, 
ut  tandem  acta  in  transmarinis  prouinciis,  quibus,  ut  prae- 
diximus,  multi  obtrectabant,  per  Caesarem  confirmarentur 

2  iam]   tam  AP  4  effusissimam  A  78«  frustratum 

A  {sic)  9  nobilissimaq.  ^¥iGfA{sic)  10  Dolobellae  ^P  : 

nobilissima  Cn.   Dolabellae  Haase  ea  AP :    eo  Heinsius  :    reo 

Alsters  11  praestare  ^  Q.  P :  (\.  A  13  in  add.  Halm 

Q.  P:  q  suprascr.  Q.  A  15  quidem]  eidem  Bentley  17  obita  • 

in  Hispania-  A  {sic)  :  obitae  Heinsius  19  atque  P  23  con- 

sulo  suprascr.  e  A  25  quoique  Acidalius  :  cuique  Halm  27 

praedixi  A 

63 


LIBER  II 

consulem,  Caesar  autem,  quod  animaduertebat  se  cedendo 
Pompei  gloriae  aucturum  suam   et  inuidia  communis  po- 
tentiae  in  illum  relegata  confirmaturum  uires  suas,  Crassus, 
ut  quem  principatum  solus  adsequi  non  poterat,  auctori- 
5  tate  Pompei,  uiribus  teneret  Caesaris.     adfinitas  etiam  inter  3| 
Caesarem  Pompeiumque  contracta  nuptiis,  quippe  luliani,  \ 
filiam  C.  Caesaris,  Cn.  Magnus  duxit  uxorem.     in  hoc  con-  4 
sulatu  Caesar  legem  tulit,  ut  ager  Campanus  plebei  diui- 
deretur,  suasore  legis  Pompeio  :  ita  circiter  xx  milia  ciuium 

10  eo  deducta  et  ius  urbis  restitutum  post  annos  circiter  clii 
quam  bello  Punico  ab  Romanis  Capua  in  formam  prae- 
fecturae    redacta    erat.      Bibulus,    collega    Caesaris,    cum  5 
actiones  eius  magis   uellet  impedire  quam  posset,  maiore 
parte   anni   domi   se  tenuit :    quo  facto  dum  augere  uult 

15  inuidiam  collegae,  auxit  potentiam.     tum  Caesari  decretae 
/^  in  quinquennium  Galliae. 

Per   idem   tempus   P.   Clodius,  homo   nobilis,  disertus,  45 
audax,   quique    dicendi    neque    faciendi   ullum  nisi  quem 
uellet  nosset  modum,  malorum  propositorum  exsecutor  acer- 

20  rimus,  infamis  etiam  sororis  stupro  et  actus  incesti  reus  ob 
initum  inter  religiosissima  populi  Romani  sacra  adulterium, 
cum  grauis  inimicitias  cum  M.  Cicerone  exerceret  (quid 
enim  inter  tam  dissimilis  amicum  esse  poterat  ?)  et  a  patri- 
bus  ad  plebem  transisset,  legem  in  tribunatu  tulit,  qui  ciuem 

35  Romanum  non  damnatum  interemisset,  ei  aqua  et  igni 
interdiceretur :  cuius  uerbis  etsi  non  nominabatur  Cicero, 
tamen  solus  petebatur.    ita  uir  optime  meritus  de  re  publica  2 

1  consulem  A      COS.  P        secedendo  A  4  quem  AB  :  qui  P 

5  uiribus  P:  uiri  uiribus  AB  6  luliam  add.  Orelli  8  ut  P: 

aut  A  9  XX  ciuium  A  :  xx.  ciuium  P  10  urbis  Heinsius  et 

Maduig:    ab  his  AP:    a  11   uiris    G.  A.  Koch  clii.  A:  clii.  P 

12  erat  ont.  A  14  uult  AP  i8  qui  neque  Vascosanus  :  sed 

anastrophen  negatiuae  Velleio  uindicauit  G.  A  Koch  ill  del..^  dein 
ullum  A  19  executor  AP  aa  graues  AP  23  dissimiles  AP 
25  won  addidi:  damnatum  ^P:  indemnatum  PM/^a«M5  ei  Gelenius  : 
et  AP'.  ut  ei  Scriner  :fort.  ei  ut       26  quibus  uerhis Bunnannprobabiiiter 

63 


VELLEI  PATERCVLI 

conseruatae  patriae  pretium  calamitatem  exili  tulit.  non 
caruerunt  suspicione  oppressi  Ciceronis  Caesar  et  Pompeius. 
hoc  sibi  contraxisse  uidebatur  Cicero,  quod  inter  xx  uiros 

3  diuidendo  agro  Campano  esse  noluisset.  idem  intra  bien- 
nium  sera  Cn.  Pompei  cura,  uerum  ut  coepit  intenta,  5 
uotisque  Italiae  ac  decretis  senatus,  uirtute  atque  actione 
Anni  Milonis  tribuni  pl.  dignitati  patriaeque  restitutus  est. 
neque  post  Numidici  exilium  ac  reditum  quisquam  aut 
expulsus  inuidiosius  aut  receptus  est  laetius :  cuius  domus 
quam  infeste  a  Clodio  disiecta  erat,  tam  speciose  a  senatu  10 

4  restituta  est.  idem  P.  Clodius  in  t  senatu  sub  honorificen- 
tissimo  ministeri  titulo  M.  Catonem  a  re  publica  relegauit : 
quippe  legem  tulit,  ut  is  quaestor  cum  iure  praetorio,  ad- 
iecto  etiam  quaestore,  mitteretur  in  insulam  Cyprum  ad 
spoliandum  regno  Ptolemaeum,  omnibus  morum  uitiis  eam  15 

5  contumeliam  meritum.  sed  ille  sub  aduentum  Catonis  uitae 
suae  uim  intulit.  unde  pecuniam  longe  sperata  maiorem 
Cato  Romam  rettulit :  cuius  integritatem  laudari  nefas  est, 
insolentia  paene  argui  potest,  quod  una  cum  consulibus 
ac  senatu  effusa  ciuitate  obuiam,  cum  per  Tiberim  subiret  20 
nauibus,  non  ante  iis  egressus  est,  quam  ad  eum  locum 
peruenit,  ubi  erat  exponenda  pecunia. 

46      Cum  deinde  inmanis  res  uix  multis  uoluminibus  expli- 

I  calamitate  AP,  em.  Gelenius  exilii  AP  2  suspit.  A 

4  uidendo   A  5  ut  coepit   Gelenius  :  et  cupit  AP  intenta 

Wopkens  :    interita  AP  6  ac   P,  secunda   littera   incerta  in   A 

sanatus  A  7  Anni  AP        TR.  PL.  A         dignitate  A  8  ac 

q. 
scnpsi :  aut  AP  10  q  uis  qua  infestoe  quam  infeste  A  (sic)  :  unde 

suspicor  in  Murbacensi  fuisse  quamuis  suprascr.  quam  :  fort.  quam  ui 
quamque   infeste  11  in   senatu  AP  \    in   tribunatu   Heinsius 

12  ministerii  AP  '.  Kritzium  dubitanter  secutus  sum  13  iurse  A 

14  quaestor  emitteretur  AP,  em.   Gelenius  15  Ptolomaeum  A 

17  ante  intulit  erasum  est  in  A  inti,  credo  ex  male  intellecto    intulit 

o 
19  est   potest  A   (sic)         consulibus  A  :  COSS.  P  20  effusa  A 

21  iis]  is  AP  23  inmanis  mutatum  in  -nes  A 


I 


64 


LIBER  II 

candas  C.  Caesar  in  Gallia  ageret  nec  contentus  plurimis 
dc  felicissimis  uictoriis  innumerabilibusque  caesis  et  captis 
hostium  milibus  etiam  in  Britanniam  traiecisset  exercitum, 
alterum  paene  imperio  nostro  ac  suo  quaerens  orbem,  uetus 
5  par  consulum,  Cn.  Pompeius  et  M.  Crassus,  alterum  iniere 
consulatum,  qui  neque  petitus  honeste  ab  iis  neque  pro- 
babiliter  gestus  est.  Caesari  lege,  quam  Pompeius  ad  po-  a 
pulum  tulit,  prorogatae  in  idem  spatium  temporis  prouinciae, 
Crasso  bellum  Parthicum  iam  animo  molienti  Syria  decreta : 

lo  qui  uir  cetera  sanctissimus  inmunisque  uoluptatibus  neque 
in  pecunia  neque  in  gloria  concupiscenda  aut  modum  norat 
aut   capiebat   terminum.      hunc  proficiscentem   in  Syriam  3 
diris  cum  ominibus  tribuni  pl.  frustra  retinere  conati :  quo- 
rum  exsecrationes  si  in  ipsum  tantummodo  ualuissent,  utile 

15  imperatoris   damnum   saluo   exercitu   fuisset   rei   publicae. 
transgressum   Euphraten  Crassum  petentemque  Seleuciam  4 
circumfusus  inmanibus  copiis  equitum  rex  Orodes  una  cum 
parte  maiore  Romani  exercitus  interemit.    reliquias  legionum 
C.  Cassius,  atrocissimi  mox  auctor  facinoris,  tum  quaestor, 

ao  conseniauit  Syriamque  adeo   in   populi  Romani  potestate  5 
retinuit,  ut  transgressos  in  eam  Parthos  felici  rerum  euentu 
fugaret  ac  funderet. 

Per  haec  insequentiaque  et  quae  praediximus  tempora  47 
amplius  cccc  mi/ia  hostium  a  C.  Caesare  caesa  sunt,  plura 

»5  capta ;  pugnatum  saepe  derecta  acie,  saepe  [in]  agminibus, 

a  et  BA  :  slc  P  4  querens  A  uetus  par  Vrsinus  :  uictus 

pars  AP  6  hiis  A  :    his  P        legC  quam  P :    leges  quas  A 

8  prouincisLC  om.  A         9  iam   Heinsius:    in  AP,  otn.  Cludius         la 
terim  A  13  ominibus  A  :  omnibus  P :  diris  immanibus  G.  A 

Koch  :  Mommsen  sic  scribebat  Hunc  .  .  .  diris  cum  omnibus  t.  p.  f.  r. 
con.  essettt,   transgressum  .  .  .   Orodes  interemit  TR,   PL, 

A  14  execr.  AP  uile  Lipsius  16  Seleutiam  A 

17  circumfusus  Ka5fosaMi«  :  circumfusos.<4P:  circumfusis  (7^/^Mm5, «/. 
iia.  4  a4  cccc  hostium  A  :  cccc.  hostium  P         A  C  -<4  :  a  C. 

P  as  sepc  .  .  .  saepe  A        de  recta  A  :  directa  P        in  dei. 

Lipsius 

65  5 


VELLEI  PATERCVLI 

saepe  eruptionibus,  bis  penetrata  Britannia,  nouem  denique 
aestatibus  uix  ulla  non  iustissimus  triumphus  emeritus. 
circa  Alesiam  uero  tantae  res  gestae,  quantas  audere  uix 

2  hominis,  perficere  paene  nullius  nisi  dei  fuerit.     t  septimo 
ferme  anno  Caesar  morabatur  in  Galliis,  cum  medium  iam  5 
ex  inuidia  potentiae  cum  illa  aegre  cohaerentis  inter  Cn. 

i  Pompeium  et  C.  Caesarem  concordiae  pignus  lulia,  uxor 
Magni,  decessit :  atque  omnia  inter  destinatos  tanto  dis- 
crimini  duces  dirimente  fortuna  fiHus  quoque  paruus  Pompei, 

^  lulia  natus,  intra  breue  spatium  obiit.  tum  in  gladios  10 
caedisque  ciuium  furente  ambitu,  cuius  neque  finis  reperie- 
batur  nec  modus,  tertius  consulatus  soli  Cn.  Pompeio  etiam 
aduersantium  antea  dignitati  eius  iudicio  delatus  est,  cuius 
ille  honoris  gloria  uelut  reconciUatis  sibi  optimatibus  maxime 
a  C.  Caesare  afienatus  est;  sed  eius  consulatus  omnem  uim  15 

4  in  coercitionem  ambitus  exercuit.  gao  tempore  P^Qedius 
a  Milone  candidato  consulatus  exempLo  inutiliter  facto  sed 
salutari  rei  pubHcae  circa  Bouillas  contracta  ex  occursu 
rixa  iugulatus  est.     Milonem  reum  non  magis  inuidia  facti 

5  quam  Pompei  damnauit  uoluntas ;  quem  quidem  M.  Cato  20 
palam  lata  absoluit  sententia:  qui  si  maturius  tuHsset,  non 
defuissent   qui   sequerentur   exemplum   probarentque   eum 
ciuem  occisum,  quo  nemo  perniciosior  rei  pubHcae  neque 
bonis  inimicior  uixerat. 

48      Intra  breue  deinde  spatium  beUi  ciuiHs  exarserunt  initia,  25 
cum  iustissimus  quisque  et  a  Caesare  et  a  Pompeio  ueUet 

3  gestae  A  :  om.  P,  sedfuisse  in  Murbacensi  testatur  Burer  4  id 

del.,  dein  suprascr.  ni  A  sit  fuerk  fuerit  A  (sic)  septimo  (sic)  AP : 
quarto  Laurent,  corruptum  vii  ex  iiii  ratus  5  Gallis  A         6  ex 

iuuidia  Ponti  et  Camiliae  (ac  C.  P)  coherentis  (cohaer.  P)  AP :  poten- 
tiae  male  cohaer.  Lipsius  cum  illa  aegre  scripsi  14  ueluti 

P  16  coercitionem  B :  coertionem  AP:    coercitione  Cludius 

exercuit  AP  17  exemplo    inutihter  facto  salutari  AP^   quod 

tuitus  est  G.  A.  Koch  :  ex.  inutili,  facto  sai.  Gelenius:  ex.  inutili  sed 
facto  sal.  Vrsinus  :  ex.  inutih,  ceterum  f.  salutari  Heinsius  :  ex.  inuti- 
liter,  facto  salutariter  Halm  19  raum  legere  mihi  uisus  sum  in  A 

23  pernit.  A 

66 


LIBER  II 

dimitti  exercitus;  quippe  Pompeius  in  secundo  consulatu 
Hispanias  sibi  decerni  uoluerat  easque  per  triennium  absens 
ipse  ac  praesidens  urbi  per  Afranium  et  Petreium,  consu- 
larem  ac  praetorium,  legatos  suos,  administrabat  et  iis,  qui 
5  a  Caesare  dimittendos  exercitus  contendebant,  adsentabaitir^ 
iis,  qui  ab  ipso  quoque,  aduersabatur.  qui  si  ante  biennium,  2 
quam  ad  arma  itum  est,  perfectis  muneribus  theatri  et 
aliorum  operum,  quae  ei  circumdedit,  grauissima  temptatus 
ualetudine  decessisset  in  Campania  (quo  quidem  tempore 

10  uniuersa  Italia  uota  pro  salute  eius  primi  omnium  ciuium 
suscepit),  defuisset  fortunae  destruendi  eius  locus  et,  quam 
apud  superos  habuerat  magnitudinem,  inlibatam  detulisset 
ad   inferos.     bello   autem   ciuiH   et   tot,    quae   deinde  per  3 
continuos  xx  annos  consecuta  sunt,  malis  non  alius  maiorem 

15  flagrantioremque  quam  C.  Curio  tribunus  pl.  subiecit  facem, 
uir  nobilis,  eloquens,  audax,  suae  aUenaeque  et  fortunae  et 
pudicitiae  prodigus,  homo  ingeniosissime  nequam  et  facun- 
dus  malo  publico,  cuius  animo  [uoluptatibus  uel  libidinibus]  4 
neque  opes  uUae  neque  cupiditates  sufficere  possent.     hic 

ao  primo  pro  Pompei  partibus,  id  est,  ut  tunc  habebatur,  pro 
re  publica,  mox  simulatione  contra  Pompeium  et  Caesarem, 
sed  animo  pro  Caesare  stetit.     id  gratis  an  accepto  centiens 
sestertio  fecerit,  ut  accepimus,  in  medio  relinquemus.     ad  5 
ultimum  saluberrimas  tet  coalescentis  condiciones  pacis, 

3  Jn  del.  anie  Hispanias  A  3  Afrannium  P :  Africanium  B  : 

Africanum  A  5  adsentabatur  P:  om.  A     ^"  Puto  suppleiutn  esse 

a  Rhenano^  Onlli :    assentiebatur  Vascosanus  ei  Lipsius  6  \s  A 

ab  ipso  quoque  BA  :  dimittendos  ab  ipsoque  P  7  meribus  legisse 

Bemardinum  Ruiilium  *  in  suo  codice '  iesiatus  esi  Vrsinus  Fragm.  Hist. 
/>.  415,  unde  ipse  ad  130.  i  coniecii  moenibus.  Sed  ei  illic  usurpauit 
V.  munera  Pompei  8  tentalus  P  10  primo  AP,  em.  Vasco- 

sanus,  et  sic  Perizonius  Animadu,  Hist.  p.  346  11  eit»  destruendi 

cius  A  {sic)  la  aput  A  i^  xx  A  :  Hk.  P  15  TR.  PL. 

A  16  uir]  VB  A  prius  18  cuius  Gelenius  :  huius  AP  uolupL 
ucl  libid.  glossa  uidetur  esse,  nisi/orte  excidii  participium  obruto  uel  aliud 
eiusmodi,  cf.  Novak  p.  66  aa  Caesare  rcstitit  AP,geminatis  litteris  re 
33  scxcenties  Lipsius  ex  App.  B.  C.  ii.  26,  Val.  Max.  ix.  1.6:  sextertio 
A  :  S-H  F\  34  ct  del.  GeUnius  :  fortasse  etiam  h.  e.  etiamnum 

67  5* 


VELLEI  PATERCVLI 

quas  et  Caesar  iustissimo  animo  postulabat  et  Pompeius 
aequo  recipiebat,  discussit  ac  rupit,  unice  cauente  Cicerone 
concordiae  publicae.  harum  praeteritarumque  rerum  ordo 
cum  iustis  aliorum  uoluminibus  promatur,  tum,  uti  spero, 
6  nostris  explicabitur.  nunc  proposito  operi  sua  forma  red-  5 
datur,  si  prius  gratulatus  ero  Q.  Catulo,  duobus  Lucullis 
Metelloque  et  Hortensio,  qui,  cum  sine  inuidia  in  re  publica 
floruissent  eminuissentque  sine  periculo,  quieta  aut  certe 
non  praecipitata  fatali  ante  initium  bellorum  ciuilium  morte 
functi  sunt.  10 

49      Lentulo   et   Marcello   consulibus   post  urbem  conditam 
annis  tDCCiii,  et  annos  lxxviii  ante,  quam  tu,  M.  Vinici, 

2  consulatum    inires,   bellum   ciuil£,_exarsit.      alterius    ducis 
causa   melior  uidebatur,   alterius  erat  firmior :    hic  omnia 
speciosa,    illic    ualentia :     Pompeium    senatus    auctoritas,  15 
Caesarem    militum    armauit    fiducia.       consules    senatus- 
que    causae,    non    Pompeio    summam    imperi    detulerunt. 

3  nihil  relictum  a  Caesare,  quod  seruandae  pacis  causa 
temptari  posset,  nihil  receptum  a  Pompeianis,  cum  alter 
consulum  iusto  esset  ferocior,  Lentulus  uero  salua  re  publica  20 
saluus  esse  non  posset,  M.  autem  Cato  moriendum  ante, 
quam  uUam  condicionem  t  ciuis  accipiendam  rei  publicae 
contenderet,  uir  antiquus  et  grauis  Pompei  partes  laudaret 
magis,   prudens   sequeretur   Caesaris   et   illa    gloriosa,    illa 

2  kauente  A  :  fauente  Maduig  4  iustius  AP^  em.  Gelenius,  cf. 

1 19.  I  9  praecipitata  ciuitate  Ruhnken  :  praecipiti  ciuitate  Maduig 

II  COSS.  P '.  CN.  A  12  annis  AP -.  a-  cc-  iii  AB-.  acciii  P,  cor- 
rexit  Gelenius  15  spet.  A  17  non  AP:    nomine   Gronov 

ad  Stat.  S.  iii.  3.  p.  336  ed.  Hand.  Sed  cf.  Lucan  v.  14  non  Magni 
partes,   sed  Magnum  in  partibus   esse  19  temptari  A  prius, 

post  tentari,  quod  habet  et  P  altero  AP  20  COS.  A  :  COS. 
P:    cum    alter   consulum  Halm  21  saluus   del.,   dein  suprascr. 

cum   saluus  A  22  conditionem   (sic)  A  omisit  in  textu,  add.  in 

marg.  ciuis  AP :   cuiusuis  Ruhnken  :  num  cum  ciue?  23 

post  contenderet  uulgo  Cuperum  secuti  plene  interpungunt  \  mihi 
uidetur  clausula  uir  .  .  .  duceret  artius  cum  praecedentibus  cohaerere 
quam  ut  ab  iis  distrahatur  24  illa  .  .  .  illa  A  :    illa  .  .  .  haec   P 

gloriosa  AP :  gloriosiora  Cuper 

68 


LIBER  II 

terribiliora  duceret  ut  deinde  spretis  omnibus  quae  Caesar  4 
postulauerat,  tantummodo  contentus  una  legione  titulum 
ne  retineret  prouinciae,  priuatusque  in  urbem  ueniret  et  se 
in  petitione  consulatus  suffragiis  populi  Romani  com- 
5  mitteret  decreuere,  ratus  bellandum  Caesar.-cum  exercitu — 
Rubiconem  transiit.  Cn.  Pompeius  consulesque  et  maior 
pars  senatus  relicta  urbe  ac  deinde  Italia  transmisere 
Dyrrachium. 

At  Caesar  Domitio  legionibusque,  Corfini  quae  una  cum  50 

10  eo  fuerant,  potitus,  duce  aliisque,  qui  conuenerant  abire  ad 
Pompeium,  sine  dilatione  dimissis,  persecutus  Brundisium 
ita  ut  appareret  malle  integris  rebus  et  condicionibus  finire 
bellum  quam  opprimerefugientis,cumtransgressosrepperisset 
consules,  in  urbem  reuertitur  redditaque  ratione  consiliorum  2 

15  suorum  in  senatu  et  in  contione  ac  miserrimae  necessitu- 
dinis,  cum  alienis  armis  ad  arma  compulsus  esset,  Hispanias  ~ 
petere   decreuit.  .    festinationem    itineris    eius    aliquamdiu  3  " 
riiorata  Massilia  est,  fide  melior  quam  consilio  prudentior, 
intempestiue  principalium  armorum  arbitria  captans,  quibus 

30  hi  se  debent  interponere,  qui  non  parentem  coercere  possunt. 
exercitus   deinde,   qui   sub   Afranio   consulari    ac    Petreio  4 

a  cum  una  legione   ne  (om.  F)   titulum   retinere   p.  AP.      Vide 
Comnt.  Crit.  3  priuatusque  AP :  priuatus  Gelenius  :  priuatus  ut 

Mommsrn  ;  que  .  .  .  et  '  partiailas  inter  se  respondentes  agnoscere  par 
est^  Thomas p.  13  :    sed  duiito  uenire   AP:  correxi  4  com- 

mittere  AP^  corr.  Gelenius  5  decreuere  AP,  sed  Burer  adnotauit 

'  ex.  uet.  sic  habet  ut  legendum  existimem  decreuerat.'  Itaque  paren- 
thesin  fecerat  ille  tantummodo  .  .  .  decreuerat,  ex  hoc  autem  infinitiuos 
uenire  .  .  .  committere  pendete  fecerat  8  Dyrachium  A,  et  sic  51.  i 

9  legionibusque  Corfini  quae  P :  legionibusque  Corfini  A  :  legioni- 
busque  quae  Corf.    Baiter  10  conuenerant   scnpsi  :   uenerant 

AP:  uoluerant  Gelenius  ii  Brundusium  AP  13  fug^entis  A 

reper.  AP        14  consules  A  reuertitur^  «/40.3,42.  3  :  reuertit 

et 
P  15  in  (?  ut)  senatu    in  contione  A,    ut  omissum  a  m.  pr. 

fuerit  et  17  aliquadiu  iAoi^S   morata    Massilia   A    {sic)    sed 

utrisque  -   indudis :  aliquandiu  P  20  hisce  A  21   Afri- 

canio  * erasis  1  et  c'  Burer:  Africano  AP:  Afranio  Burer  coni. 
Prseteio  A 


VELLEI  PATERCVLI 

praetorio  fuerat,  ipsius  aduentus  uigore  ac  fulgore  occupatus 
se  Caesari  tradidit ;  utrumque  legatorum  et  quisquis  cuius- 
que  ordinis  sequi  eos  uoluerat,  remisit  ad  Pompeium. 

51  Proximo  anno  dum  Dyrrachium  ac  uicina  ei  urbi  regio 
castris  Pompei  retinetur,  qui  accitis  ex  omnibus  transmarinis  5 
prouinciis  legionibus,  equitum  ac  peditum  auxiliis,  regumque 
et  tetrarcharum  simulque  dynastarum  copiis  inmanem  exer- 
citum  confecerat  et  mare  praesidiis  classium,  ut  rebatur, 
saepserat,  quo  minus  Caesar  legiones  posset  transmittere, 

2  sua  et  celeritate  et  fortuna  C.   Caesar  usus  nihil  in  mora  10 
habuit,  quo  minus  et  cum  uellet  ipse  exercitusque  classibus 
perueniret,  et  primo  paene  castris  Pompei  sua  iungeret,  mox 
etiam  obsidione  munimentisque  eum  complecteretur.  _sed 

3  inopia  obsidentibus  quam  obsessis  erat  grauior.    tum  Balbus 
Cornelius  excedente  humanam  fidem  temeritate  ingressus  15 
castra  hostium  saepiusque  cum  Lentulo  collocutus  consule, 
dubitante  quanti  se  uenderet,  illis  incrementis  fecit  uiam, 
quibus  non  Hispaniensis  natus,  sed  Hispanus,  in  triumphum 

et  pontificatum  adsurgeret  fieretque  ex  priuato  consularis. 
uariatum  deinde  proeliis,  sed  uno  longe  magis  Pompeianis  20 
prospero,  quo  grauiter  impulsi  sunt  Caesaris  milites. 

52  Tum  Caesar  cum  exercitu  fatalem  uictoriae  suae  Thes- 
2  saliam  petiit.     Pompeius,  longe  diuersa  aliis  suadentibus, 

quorum  plerique  hortabantur,  ut  in    Italiam   transmitteret 

I  aduentu  ^P  :  aduentus  G^/?m'M5  2  utrumque  sm^si :  uterque 

AP  3  remisit  AP  4  cum  AP :  dum  scripsi       Dyrachium  A 

uicina  P:   uicinia  AB  5  Pompeio    {sic)  fuisse  in  Murbacensi, 

puncto  deletili  suprascripto,  testatur  Burer :  Pompei  A  :  Pompeio  P 
cum  obtineretur  Heinsius:  sed  retinetur  est  in  ABP  et  suprascr, 
ex  A  7  et  add.    Gelenius  tetarcharum   AB  simul   A : 

simulque  PB  8  praesidii  dis  A         uirebatur  P  et  A,  sed  hic 

suprascnpto  ut  rehatur,  quod  Rhenanus  coni.  9  sepserat  ^  11 

et  quo  Acidalius  :    eo  quo  Halm   (eo  iam   Voss')  14  obsessis 

erat  P :    obsesserat  A  16  conl.  AP        consule  A  :    COS.  P 

18  Hispaniensis  Lipsius  :  Hispaniae  Asiae  AP :  Hispanae  prosapiae 
Thomas.  Burer  adnotauit  '  mihi  legendum  uidetur  non  Hispaniae  suae 
natus ' :  non  Romanus  in  Hispania  natus  Novdk 

70 


LIBER  II 

(neque  hercules  quidquam  partibus  illis  salubrius  fuit),  alii, 
ut  bellum  traheret,  quod  dignatione  partium  in  dies  ipsis 
magis  prosperum  fieret,  usus  impetu  suo  hostem  secutus  est. 
aciem  Pharsalicam  et  illum  cruentissimum  Romano  nomini  3 
5  diem  tantumque  utriusque  exercitus  profusum  sanguinis  et 
coHisa  inter  se  duo  rei  publicae  capita  effossumque  alterum 
Romani  imperi  lumen,  tot  talisque  Pompeianarum  partium 
caesos  uiros  non  recipit  enarranda  hic  scripturae  modus. 
illud  notandum  est :  ut  primum  C.  Caesar  inclinatam  uidit  4 

10  Pompeianorum  aciem,  neque  prius  neque  antiquius  quidquam 
habuit,    quam   ut  incolumis    partis,   ut   militari   uerbo    ex 
consuetudine  utar,  dimitteret.      pro   dii   inmortales,   quod  5 
huius  uoluntatis  erga  Brutum  suae  postea   uir   tam   mitis 
pretium  tulit !  nihil  in  illa  uictoria  mirabilius,  magnificentius,  6 

15  clarius  fuit,  quam  quod  neminem  nisi  acie  consumptum 
ciuem  patria  desiderauit :  sed  munus  misericordiae  corrupit 
pertinacia,  cum  Ubentius  uitam  uictor  iam  daret,  quam  uicti 
acciperenL 

Pompeius  profugiens  cum  duobus  Lentulis  consularibus  53 

30  Sextoque  fiHo  et  Fauonio  praetorio,  quos  comites  ei  fortuna 
adgregauerat,  afiis,  ut   Parthos,  aliis,   ut   Africam   peteret, 

I  illius  Burmann  2  quod  dignationi  partium  (partem  B)  in  dies 

(in  die  B)  ipsus  {corr.  ex  ipsis  A,  ipsis  P,  ipsiis  B)  magis  prosperum 
fieret  ABP;  '  ego  legendum  ipsi  puto,  ut  ad  Pomp.  referatur^  Burer 
uulgo  edunt  q.  dignatione  partium  in  dies  ipsis  m.  pr.  fieret.  Scri- 
bendum  suspicor  ipsiusque  uel  ipsique,  dein  pro  fieret  id  quod  coni. 
Cludius  foret  4  Romano  P:  Romani  BA  :  Romani  nominis  coni. 

Burer  6  conlisa    Gelenius :    consilio   AP  7  talesque   AP 

8  recepit  an  recipit  A  dubito  enarranda  P:  enarrandae  A,fortasse 
recte  11  ut  add.  Gelenius         incolumis  pa rtis  sot/iit  :  in  omnes 

(-neis  P)  partes  AP^  quo  seruato  Kritz  suppleuit  ex  Suet.  Caes.  75, 
App.  ii.  80,  Flor.  iv.  a.  50  qui  proclamarcnt  ut  ciuibus  parceretur 
uerbo  A  :  ct  uerbo  P        ex  Lipsius  :  et  AP  la  post  dimitteret 

add.  caduceatores  Wilhelm  Proh  A  imm.  AP  13  suae  om.  A 
post  eam  AP,  em.  Rhenanus  14  precium  A  in  illa  .  .  .  quam  quod 
Haase :    illa  .  .  .  quando  AP  16  corrumpit  AP,  em.  Rhenanus 

i-j  pertinatia  A  uiti  {corr,  in  uitam)  uictoria  4«fei  dare  A  {sic)  : 

uictoriam  dare  P :  uitam  uictor  iam  daret  Burer 

7« 


VELLEI  PATERCVLI 

in  qua  fidelissimum  partium  suarum  haberet  regem  lubam, 
suadentibus,  Aegyptum  petere  proposuit  memor  benefi- 
ciorum,  quae  in  patrem  eius  Ptolemaei,  qui  tum  puero  quam 

2  iuueni  propior  regnabat  Alexandriae,  contulerat.  sed  quis 
in  aduersis  beneficiorum  seruat  memoriam  ?  aut  quis  ullam  5 
calamitosis  deberi  putat  gratiam  ?  aut  quando  fortuna  non 
mutat  fidem?  missi  itaque  ab  rege,  qui  uenientem  Cn. 
Pompeium  (is  iam  a  Mytilenis  Corneliam  uxorem  receptam 
in  nauem  fugae  comitem  habere  coeperat)  consilio  Theodoti 

et  Achilli  exciperent  hortarenturque,  ut  ex  oneraria  in  eam  10 
nauem,  quae  obuiam  processerat,  transcenderet :  quod  cum 
fecisset,    princeps    Romani    nominis    imperio    arbitrioque 
Aegyptii  mancipii  C.  Caesare  P.  Seruilio  consulibus  iugulatus 

3  est.  hic  post  tres  consulatus  et  totidem  triumphos  domi- 
tumque  terrarum  orbem  sanctissimi  atque  praestantissimi  15 
uiri  in  id  euecti,  super  quod  adscendi  non  potest,  duode- 
sexagesimum  annum  agentis  pridie  natalem  ipsius  uitae  fuit 
exitus,  in  tantum  in  illo  uiro  a  se  discordante  fortuna,  ut 
cui  modo  ad  uictoriam  terra  defuerat,  deesset  ad  sepulturam. 

4  quid  aliud  quam  nimium  occupatos  dixerim,  quos  in  aetate  20 
et  tanti  et  paene  nostri  saeculi  uiri  fefellit  quinquennium  ? 
cum  a  C.  Atilio  et  Q.  Seruilio  consulibus  tam  facilis  esset 
annorum  digestio.     quod  adieci,  non  ut  arguerem,  sed  ne 
arguerer. 

54      Non  fuit  tamen  maior  in  Caesarem,  quam  in  Pompeium  25 
fuerat,   regis   eorumque    quorum    is    auctoritate   regebatur 
fides.     quippe  cum  uenientem  eum  temptassent  insidiis  ac 

I  in  quo  AP^  corr.  Gelenim  3  Ptolomaei  AP  4  prior 

suprascr.  pior  A.  exddit  p  (pro)         quis  ullam  in  A  [sic)  9  cepe- 

rat  P  10  Achili  B  :    Achi  A  :  Achillae  P         11  obuiam  om.  A 

13  Aegiptii  A mancipii   AP,  quod  non   ausus  sum  mutare  in 

mancipi  COS  A  :  COSS  P       15  atque  ^  :  ac  P       16  uiri  om.  A 

asc.  AP  duo  de  sexagessimum  A  20  aetatem  AP,  em.  Rhenanus 
21  pene -^        secuH  ^  22  ACAtiHo-i4         etP,om.A        facilis 

Gelenius :  felix  (fceHx  A)AP:  simplex  Haase  25  tamen  m2i\oxBurer: 
non  maior  AB  :  maiorP:  superfuit  ex  tfi  pars  iantum  posterior  (n) 
26  auctoritatem  {sic')  A         27  temtassent  A  :  tentassent  P 

72 


LIBER  II 

deinde  bello  lacessere  auderent,  utrique  summo  imperatori, 
alteri  superstiti,  meritas  poenas  luere  suppliciis.  nusquam  2 
erat  Pompeius  corpore,  adhuc  ubique  uiuebat  nomine. 
quippe  ingens  partium  eius  fauor  bellum  excitauerat  Afri- 
5  cum,  quod  ciebat  rex  luba  et  Scipio,  uir  consularis,  ante 
biennium  quam  exstingueretur  Pompeius,  lectus  ab  eo  socer,  j, 
eorumque  copias  auxerat  M.  Cato,  ingenti  cum  difficultate 
itinerum  locorumque  inopia  perductis  ad  eos  legionibus : 
qui  uir  cum  summum  ei  a  militibus  deferretur  imperium, 

10  honoratiori  parere  maluit. 

Admonet  promissae  breuitatis  fides,  quanto  omnia  trans-  55 
cursu   dicenda   sint.     sequens   fortunam    suam   Caesar   ut 
peruectus  in  Africam  est,  quam  occiso  Curione,  lulianarum 
duce  partium,  Pompeiani  obtinebant  exercitus,  ibi  primo 

15  uaria   fortuna,    mox   pugnauit    sua,    inclinataeque   hostium 
copiae :  nec  dissimjlis  ibi  aduersus  uictos  quam  in  priorgs  2 
clemeniia  Caesaris  tuit.     uictorem  Africani  belli  Caesarem 


grauius  excepit  Hispaniense  (nam  uictus  ab  eo  Pharnaces 
uix  quidquam  gloriae  eius  adstruxit),  quod  Cn.  Pompeius, 
20  Magni  filius,  adulescens  impetus  ad  bella  maximi,  ingens 
ac  terribile  conflauerat,  undique  ad  eum  adhuc  paterni 
nominis  magnitudinem  sequentium  ex  toto  orbe  terrarum 
auxiliis  confluentibus.  sua  Caesarem  in  Hispaniam  comi-  3 
tata  fortuna  est,  sed  nullum  umquam  atrocius  periculosius- 
que  ab  eo  initum  proelium,  adeo  ut  plus  quam  dubio  Marte 
descenderet  equo  consistensque  ante  recedentem  suorum 

I  summo  imperatori  Cludius :  summo  imperatorumy^P:  summorum 
Momtnsen  a  ante  alteri  Lipsius  supplehat  alteri   mortuo,  Orelli 

mortuo  alteri  3  uiuebat  Lipsius :  iubae  suprascr.  uiuo  A  :  lubae 

P :  uocabulum  del.  Scriner  :/ort.  uiuos  6  ext.  AP  soccr  BA  :  sacer 
P  8  Jocorumque]  aquarumque  Raphelengius  9  a  militibus  BA\ 
ambitus  P  10  parere  Burer:  parare  P:  parari  A  :  pareri  Orelli 

II  quando  A  la  sunt  A  ut  perucctus  scripsi,cf.  50.  a  in  per- 
uectus  A  :  peruectus  P  13  est  Orei/i :  ctA  :  ont.  P  Vide  Comm.  Crit. 
15  fortuna,  mox  p.  sua  Acidalius  et  Lipsius  :  fortunam  expugnauit  uia 
AP  17  Africi  Novdk^  cf.  54.  a,  55.  a,  la^.  4         C.  Caesarem  P 

33  comitata  «•!  fortuna  cst  A  {sic) :  num  c.  cst  fortuna  ? 

73 


VELLEI  PATERCVLI 

aciem,  increpata  prius  fortuna,  quod  se  in  eum  seruasset 
exitum,  denuntiaret  militibus  uestigio  se  non  recessurum : 
proinde  uiderent,  quem  et  quo  loco  imperatorem  deserturi 
4  forent.     uerecundia  magis  quam  uirtute  acies  restituta,  et 
a  duce  quam  a  milite  fortius.     Cn.  Pompeius  grauis  uulnere  5 
inuentus  inter  solitudines  auias  interemptus  est ;  Labienum 
Varumque  acies-abstuliL— . 
56      Caesar  omnium  uictor  regressus  in  urbem,  quod  humanam 
excedat  fidem,  omnibus,  qui  contra  se  arma  tulerant,  ignouit, 
magnificentissimisque   gladiatorii   muneris,    naumachiae    et  10 
equitum  peditumque,  simul  elephantorum  certaminis  specta- 
culis  epulique  per  multos  dies   dati  celebratione   repleuit 

2  eam.  £uinque  egit  triumphos  :  Gallici  apparatus  ex  citro, 
Pontici  ex  acantho,  Alexandrini  testudine,  Africi  ebore, 
Hispaniensis  argento  rasili  constitit.     pecunia  ex  manubiis  15 

3  lata  paulo  amplius  sexiens  miliens  sestertium.  neque  illi 
tanto  uiro  et  tam  clementer  omnibus  [uictoriis  suis]  uso 
plus  quinque  mensium  principalis  quies  contigit.  quippe 
cum  mense  Octobri  in  urbem  reuertisset,  idibus  Martiis, 
coniurationis  auctoribus  Bruto  et  Cassio,  quorum  alterum  20 
promittendo  consulatum  non  obHgauerat,  contra  differendo 
Cassium  offenderat,  adiectis  etiam  consiliariis  caedis  familia- 
rissimis  omnium  et  fortuna  partium  eius  in  summum  euectis 
fastigium,  D.  Bruto  et  C.  Trebonio  aliisque  clari  nominis 

4  uiris,  interemptus  est.     cui   inagnam   inuidiam   conciliarat  25 

i 

I  increpata  A  4  restituta  et  a  OrelH  (restitutae  et  iam  Ruhn- 

ken)  :  restitutae  C  K.B\  restitutae  sunt  a  AP :  restitutae  sunt  a  duce 
quam  a  milite  potius  Mommsen  :  restituta  et  certatum  a.  d.  q.  a.  m, 
fortius  Scriner  5  grauis  om.  A  :  sed  graui  sinistro  margine  additum 
10  magnificentissimisque  A  et  sic  legendum  praecepit  Burer-.  que  om.  P 
14  Afri  A  15  Hespaniensis  uisum  est  potius  in  A         16  sexies 

milies  P:  sextertium  A  :   S-H  P:   sexagies  Hotoman  17  tanto 

uiro  om.  A  uictoribus  suis  uso  jB,  quod  Gelenius  in  uictoriis  suis 

mutauit :  uictoribus  suis  om.  AP :  '  Patet  duo  uocahula  [uictoribus  suis] 
uel  inter  uersus  fuisse  scripta,  uel  signis  additis  margini  apposita '  Kritz  : 
ea  delehat  G.  A.  Koch  20  coniurationis  P  :  coniurationib.  A  23 
reuectis  AP        24  Tribonio  P :  Tnbonio  {non  Tribonio)  A 

74 


LIBER  II 

M.  ^Antonius,  omnibus^  audendis  paratissimus,  consulatus 
coUega,  imponendo  capiti  eius  Lupercalibus  sedentis  pro 
rostris  insigne  regium,  quod  ab  eo  ita  repulsum  erat,  ut 
non  offensus  uideretur. 

5      Laudandum  experientia  consilium  est  Pansae  atque  Hirti,  57 
qui   semper   praedixerant   Caesari,   ut    principatum    armis 
quaesitum  armis  teneret :  ille  dictitans  mori  se  quam  timeri 
malle,dumclementiam,  quam  praestiterat,  exspectat,  incautus 
ab  ingratis  occupatus  est,  cum  quidem  plurima  ei  praesagia 

lo  atque  indicia  dii  inmortales  futuri  obtulissent  periculi.    nam  2 
et  haruspices  praemonuerant,  ut  diligentissime  iduum  Mar- 
tiarum   caueret   diem,  et  uxor  Calpurnia  territa  nocturno 
uisu,  ut  ea  die  domi  subsisteret,  orabat,  et  libelli  coniura- 
tionem  nuntiantes  dati  neque  protinus  ab  eo  lecti  erant. 

15  sed  profecto  ineluctabilis  fatorum  uis,  cuiuscumque  fortu-  3 
nam  mutare  constituit,  consilia  corrumpit. 

Quo  anno  id  ita  patrauere  facinus,  Brutus  et  Cassius  58 
praetores  erant,  D.  Brutus  consul  designatus :  hi  una  cum  2 
coniurationis  globo,  stipati  gladiatorum  D.  Bruti  manu, 
Capitolium  occupauere.  tum  consul  Antonius  (quem  cum 
simul  interemendum  censuisset  Cassius  testamentumque 
Caesaris  abolendum,  Brutus  repugnauerat  dictitans  nihil 
amplius  ciuibus  praeter  tyranni — ita  enim  appellari  Caesarem 

I  paratissimos  consulatos./^  :  sed  consul&tos  super  lineam  2  inp. 
j4  3  ita  .  .  .  offensus /?/r^«aMM5 :  id  .  .  .  offensum^P  5  Hirtii^P 
7  timeri  ex  timere  A  :  timeri  P :  timere  tnalebat  G.  A.  Koch  qiwd 
reaponderet  uerbis  Plutarchi  Caes.  57  ^t\ri6v  kanv  dna^  diroOavfiv  fj  dei 
wpooloicav  et Suet.  Caes.  86  insidias  undique  inminentis  subire  semel 
satiusessequam  cauere  sempcr  6  exp.  AP  9  plurimaei  O/W/i : 
plurimi  B,  et  A  m.  sec.  ut  mihi uisum  est :  plurima  P  A  quid habuerit  a 
m.  prima  uix  dignoscas  10  '\mm.  AP  11  diligentissimae  .<4  13 
orarat  Halm  cO  iu  rationem  A  14  nunciantis  A  ab  co  neque 
protinus  P:  dilati  ab  eo  n.  p.  1.  Heinsius  prob.  Bentl.  15  cuiuscum- 
quc  GeUnius  :  cuius  cum  (quom  P)  ABP  16  attte  constituit  deletum 
i^inA  uoluit  17  id  ita  scrip.si:  id  \dA:  idP:  illud  Lion  M.  ante 
hr\xi\x%  add.  Heinsiua  prob.  Bentl.  Q,9AS\\x%  Stanger:  C.  Cassius  AP 
18  cos  -<4  :  COS.  P  ao  tum  Haase:  cum  P:  CVM  A  cos  A  : 
COS.  P  ai  intcrcm.  A  m.  pr.  ut  mihi  uisum  est :    interim.  P 

33  apellari  A 

76 


VELLEI  PATERCVLI 

facto  eius  expediebat — petendum  esse  sanguinem)  conuocato 

3  senatu,  cum  iam  Dolabella,  quem  substituturus  sibi  Caesar 
designauerat  consulem,  fascis  atque  insignia  corripuisset 
consulis,  uelut  pacis  auctor  liberos  suos  obsides  in  Capi- 
tolium    misit    fidemque   descendendi    tuto    interfectoribus  5 

4  Caesaris  dedit.  et  illud  decreti  Atheniensium  celeberrimi 
exemplum,  relatum  a  Cicerone,  obliuionis  praeteritarum 
rerum  decreto  patrum  comprobatum  est. 

59      Caesaris  deinde  testamentum  apertum  est,  quo  C.  Octa- 
uium,   nepotem  sororis  suae   luliae,  adoptabat.      de  cuius  10 

2  origine,  etiam  si  praeueniet,  pauca  dicenda  sunt.  fuit  C. 
Octauius  ut  non  patricia,  ita  admodum  speciosa  equestri 
genitus  familia,  grauis,  sanctus,  innocens,  diues.  hic  praetor 
inter  nobilissimos  uiros  creatus  primo  loco,  cum  ei  dignatio 
lulia  genitam  Atiam  conciHasset  uxorem,  ex  eo  honore  15 
sortitus  Macedoniam  appellatusque  in  ea  imperator,  dece- 
dens  ad  petitionem  consulatus  obiit  praetextato  relicto  filio. 

3  quem    C.   Caesar,   maior   eius   auunculus,  educatum   apud 
Philippum  uitricum  dilexit  ut  suum,  natumque  annos  xviii 
Hispaniensis  militiae  adsecutum  se  postea  comitem  habuit,  20 
numquam  aut  alio  usum  hospitio  quam  suo  aut  alio  uectum 

4  uehiculo,  pontificatusque  sacerdotio  puerum  honorauit.     et 
patratis  bellis  ciuilibus  ad  erudiendam  liberalibus  disciplinis 
singularis    indolem    iuuenis    Apolloniam    eum    in    studia 
miserat,    mox    belli   Getici    ac   deinde   Parthici   habiturus  25 
commilitonem.     cui  ut  est  nuntiatum  de  caede  auunculi, 

I  esse  om.  in  textu,  super  uersum  add.  A  2  Dolobella  P  quam 
substiturus  A  3  COS.  P  fasces  AP  4  consulis  A  :  COS,  P 
6  Caesarisow.  m  textu,  super  uersum  add.  A  11  praeueniet  scripsi: 
praeuenit  et  AP:  pra.emtet  Heinsiusprob.  Bentl.  :  pev  se  nitetBurmann 
12  patritia  A  spetiose  A  13  praeter  A  15  iulia  Ati 

genitam  Atiam  A  :  lulia  g.  Acciam  P  16  in  eam  AP,  em.  Gelenius 
19  yiMW  Oudendorp  •  21  nunquam  .^  23  p2itx2Ji\%Aldus:  paratis 
AP :  peractis   Gelenius  ad   erudiendum   s.   indolis  iuuenem 

Vascosanus  et  sic  Bentley  erudiendam  A  :    erudiendum  P 

25  Getici  A  :  Gethici  P  26  nunciatum  A 

76 


LIBER  II 

cum  protinus  ex  uicinis  legionibus  centuriones  suam  suorum-  5 
que  militum  operam  ei  pollicerentur  neque  eam  spernendam 
Saluidienus  et  Agrippa  dicerent,  ille  festinans  peruenire  in 
urbem  omnem  ordinationem  et  necis  et  testamenti  Brundisii 

5  comperit.    cui  aduentanti  Romam  inmanis  amicorum  occurrit  6 
frequentia,  et  cum  intraret  urbem,  solis  orbis  super  caput  eius 
curuatus  aequaliter  rotundatusque  in  tcolorem  arcus  uelut 
coronam  tanti  mox  uiri  capiti  imponens  conspectus  est. 

Non  placebat  Atiae  matri  Philippoque  uitrico  adiri  f  nomen  60 

10  inuidiosae  fortunae  Caesaris,   sed  adserebant  salutaria  rei 
publicae  terrarumque  orbis  fata  conditorem  conseruatorem- 
que    Romani    nominis.      spreuit    itaque   caelestis   animus  a 
humana  consilia  et  cum  periculo  potius  summa  quam  tuto 
humilia  proposuit  sequi  maluitque  auunculo  et  Caesari  de 

15  se  quam  uitrico  credere,  dictitans  nefas  esse,  quo  nomine 
Caesari  dignus  esset  uisus,  sibimet  ipsum  indignum  uideri. 
hunc  protinus  Antonius  consul  superbe  excepit  (neque  is  3 
erat  contemptus,  sed  metus)  uixque  admisso  in  Pompeianos 
hortos   loquendi   secum   tempus   dedit,    mox    etiam    uelut 

ao  insidiis    eius    petitus    sceleste    insimulare    coepit,   in    quo 
turpiter  deprensa  eius  uanitas  est.     aperte  deinde  Antoni  4 
ac  Dolabellae  consulum  ad  nefandam  dominationem  erupit 
furor.     sestertium  septiens  miliens,  depositum  a  C.  Caesare 
ad  aedem  Opis,  occupatum  ab  Antonio,  actorum  eiusdem 

I  susim  Gfieni$4s:  suasjiP  2  pollicentur  5^  :  pollicerentur 

P,  aedo,  ex  emencL  Rhenani  4  ordinem  ac  rationem  Muncker 

Brundusii  AP  6  et  cum  intraret  urbem  ont.  in  texiu,  add.  in 

marg.  A  7  nitilatus  G.  A.  Koch  :  radiatus  Wilhelm       in  morem 

arcus  Boihe:  in  circulum  arcus  Halm  :  cf,  Sen.  Nat.  Qu  i.  2.  i  me- 
moriae  proditum  est,  quo  die  urbem  diuus  Augustus  ApoUonia  reuersus 
intrauit,  circa  solem  uisum  coloris  uarii  circulum,  qualis  esse  in 
arcu  solct  :   uersicolorcm  arcum  Herei  8  inp.  A  10  inuidio- 

sum   Scriner        la  spraeuit  A         15  cedere  AP,  em.  Gelenius         16 

sibimet  Vrstnus  et  Bentley  :  semet  AP  indignum  uideri  A  Retinui 
ordinrm  quifuit  ante  scriptas  0  a  littcras,  quibus  inuertendum  eum  esse 
sifrnifxcauit  Amerbach  uidcri  indignum  P        17  COSyi:  COS.  P 

excipit  AP,  em.  Cludius  21  deprehcnsa  AP  Antonii  AP 

23  sestertium  septiens  A  :  S-H  septies  P        milies  AP 

77 


VELLEI  PATERCVLI 

insertis    falsis    ciuitatibus    inmunitatibusq^ie    corrupti  com- 
mentarii    atque    omnia    pretio    temperata,    uendente    rem     , 
5  publicam  consule.      idem  prouinciam  D.  Bruto  designato 
consuli  decretam  Galliam  occupare  statuit,  Dolabella  trans- 
marinas  decreuit  sibi ;  interque  naturaliter  dissimillimos  ac  5 
diuersa  uolentis  crescebat  odium,  eoque  C.  Caesar  iuuenis 
cotidianis  Antoni  petebatur  insidiis. 
61      Torpebat  oppressa  dominatione  Antoni  ciuitas  :  indignatio 
et  dolor  omnibus,  uis   ad  resistendum   nulli   aderat,  cum 
C.  Caesar  xviiii  annum  ingressus,  mira  ausus  ac  summa  10 

2  consecutus,  priuato  consilio  maiorem  senatu  pro  re  publica 
animum  habuit  primumque  a  Calatia,  mox  a  Casilino  uete- 
ranos  exciuit  paternos  :  quorum  exemplum  secuti  alii  breui 
in  formam  iusti  coiere  exercitus.  mox  cum  Antonius  occur- 
risset  exercitui,  quem  ex  transmarinis  prouinciis  Brundisium  15 
uenire  iusserat,  legio  Martia  et  quarta  cognita  et  senatus 
uoluntate  et  tanti  iuuenis  indole  sublatis  signis  ad  Caesarem 

se   contulerunt.     eum  senatus  honoratum   equestri  statua,      i 

3  quae   hodieque   in   rostris    posita    aetatem    eius   scriptura      f 
indicat  (qui  honor  non  alii  per  ccc  annos  quam  L.  Sullae  20 
et  Cn.  Pompeio  et  C.  Caesari  contigerat),  pro  praetore  una 
cum    consulibus  designatis    Hirtio   et   Pansa   bellum   cum 

4  Antonio  gerere  iussit.     id  ab  eo  annum  agente  uicesimum 

I  ciuitatibusque  AP:  ciuitatibus  inmunitatibusque  scnpst.  lam 
Perizonius  putauerat  immunitatibus  uel  sintile  quid  ante  ciuitatibus- 
que  excidisse  corrupti  commentarii  Ruhnken  :  corruptis  commentariis 
AP  \  insertis  falsis  uitiatisque  corrupti  commentarii  Cludius  2 

temcTSiiQ.  Heinsius  prob.  Bentl.  :  emptitata  Cor^^&sm  3  consule 

A  :  COS.  P  4  COS.  AP  occuparet  A  Dolabella  AP  5 
dissimilimos  A  l.et  8  Antonii  AP  8  Torquebatur  Warburton 

10  xviiii  A  :  xviiii.  P  12  Galatia  AP  :  Calatia  Gelenius  :  cf.  Cic.  Att. 
xvi.  8  init.  ueteranos  quiqui  Calatiae  et  Casilini  sunt  perduxit  ad 
suam  sententiam  13  breui  BA  :  in  breui  P  14  in  formam  i.  coiere 
P,  ex  Rhenani  emendatione^  ut  uidetur        in  forma  i.  coire  BA  15 

Brundusium  AP         16  Martio  A  18  senatum  A         sequestri  A 

19  in  del.  ante  striptura  {sic)  A  20  ccc  A  :  ccc.P  21  Cn,]  C.  A 
pro  praetore  Sigonius  ad  Liu.  Epit.  118  :  pro  P.  R.  AP  23  id  add. 
Gelenius 

78 


LIBER  II 

fortissime  circa  Mutinam  administratum  est  et  D.  Brutus 
obsidione  liberatus.  Antonius  turpi  ac  nuda  fuga  coactus 
deserere  Italiam,  consulum  autem  alter  in  acie,  alter  post 
paucos  dies  ex  uulnere  mortem  obiit. 
5  Omnia  ante  quam  fugaretur  Antonius  honorifice  a  senatu  62 
in  Caesarem  exercitumque  eius  decreta  sunt  maxime  auctore 
Cicerone ;  sed  ut  recessit  metus,  erupit  uoluntas  protinusque 
Pompeianis  partibus  rediit  animus.  Bruto  Cassioque  pro- 
uinciae,  quas  iam  ipsi  sine  ullo  senatus  consulto  occupaue-  2 

10  rant,  decretae,  laudati  quicumque  se  iis  exercitus  tradidis- 
sent,  omnia  transmarina  imperia  eorum  commissa  arbitrio. 
quippe   M.  Brutus   et   C.   Cassius,  nunc  metuentes  arma  3 
Antoni,  nunc   ad   augendam  eius   inuidiam  simulantes  se 
metuere,  testati  edictis  libenter  se  uel  in  perpetuo  exilio 

15  uicturos,  dum  rei  publicae  constaret  concordia,  nec  ullam 
belli  ciuilis  praebituros  materiam,  plurimum  sibi  honoris 
esse  in  conscientia  facti  sui,  profecti  urbe  atque  Italia, 
intento  tac  pari  animo  sine  auctoritate  publica  prouincias 
exercitusque  occupauerant  et,  ubicumque  ipsi  essent,  prae- 

ao  texentes  esse  rem  publicam,  pecunias  etiam,  quae  ex  trans- 
marinis  prouinciis  Romam  ab  quaestoribus  deportabantur, 
a  uolentibus  acceperant.     quae  omnia  senatus  decretis  com-  4 
prensa    et    comprobata    sunt    et    D.    Bruto,    quod   alieno 
beneficio  uiueret,  decretus  triumphus,  Pansae  atque  Hirti 

«5  corpora   publica   sepultura  honorata,   Caesaris   adeo   nulla  5 
habita  mentio,  ut  legati,  qui  ad  exercitum  eius  missi  erant, 
iuberentur    summoto    eo    milites    alloqui.     non    fuit   tam 
ingratus   exercitus,  quam  fuerat  senatus :    nam   cum   eam 
iniuriam  dissimulando  Caesar  ferret,  negauere  milites  sine 

I  est  ct  P:  esset  A  4  uolnere  AP  10  se  hiis  se  A  :  his 

se  P :  se  iis  et  Orelli  :  an  his  sese  \  1 1  cOmissa  A  imperio  A^ 
UHtUHalm  coni.  omnia  transmarina  eorum  c.  imperio  13  Antonii  AP 
15  reip.  GeUnius :  rcsp.  AP  18  ac  pari  AP,  malim  nec  dispari 

aa  auolantibus  A  23  D.]  Decio  A  24  Hirtii  AP  37 

adloqui  AP        ag  Caesar  GeUnitis :  Caesari  AP :  Caesar  ipse  Halm 

79 


VELLEI  PATERCVLI 

6  imperatore  suo  ulla  se  audituros  mandata.  hoc  est  illud 
tempus,  quo  Cicero  insito  amore  Pompeianarum  partium 
Caesarem  laudandum  et  tollendum  censebat,  cum  aliud 
diceret,  aliud  intellegi  uellet. 

63  Interim  Antonius  fuga  transgressus  Alpis,  primo  per  5 
colloquia  repulsus  a  M.  Lepido,  qui  pontifex  maximus 
in  C.  Caesaris  locum  furto  creatus  decreta  sibi  Hispania 
adhuc  in  Gallia  morabatur,  mox  saepius  in  conspectum 
ueniens  militum  (cum  et  Lepido  omnes  imperatores  forent 
meliores  et  multis  Antonius,  dum  erat  sobrius),  per  auersa  10 
castrorum  proruto  uallo  a  militibus  receptus  est :  qui  titulo 
imperi   cedebat  Lepido,  cum   summa   uirium   penes   eum 

2  foret.  sub  Antoni  ingressum  in  castra  luuentius  Laterensis, 
uir  uita  ac  morte  consentaneus,  cum  acerrime  suasisset 
Lepido,  ne  se  cum  Antonio  hoste  iudicato  iungeret,  inritus  15 

3  consili  gladio  se  ipse  transfixit.  Plancus  deinde  dubia,  id 
est  sua  fide,  diu  quarum  esset  partium  secum  luctatus  ac 
sibi  difficile  consentiens,  et  nunc  adiutor  D.  Bruti  designati 
consulis,  collegae  sui,  senatuique  se  litteris  uenditans,  mox 
eiusdem  proditor,  Asinius  autem  Pollio  firmus  proposito  et  20 
lulianis  partibus  fidus,  Pompeianis  aduersus,  uterque  exer- 
citus  tradidere  Antonio. 

64  D.  Brutus  desertus  primo  a  Planco,  postea  etiam  insidiis 
eiusdem  petitus,  paulatim  relinquente  eum  exercitu  fugiens 
in  hospitis  cuiusdam  nobilis  uiri,  nomine  Cameli,  domo  ab  25 
iis,    quos   miserat   Antonius,    iugulatus    est    iustissimasque 

2  optime  de  se  merito  uiro  C.  Caesari  poenas  dedit,  cuius 

3  aliut  .  .  .  aliut  A  4  intelligi  AP         5  Alpes  AP         6  conl. 

AP         qui  pont.  max.  om.  A         8  sepius  A  9  Lsepido  A  10 

anersam  AP:  partem  Aldus,  portam  Vrsinus  suppleuit :  auersa  Gelenius, 
quod  defendit  Kritz  ex  Liu.  v.  29.  5,  Plin.  H.  N.  vi.  18  11  proruto 

Gelenius  :  proruta  AP     a  add.  Heinsius  12  imperii  AP  14 

accerrime  A  16  consilii  AP  19  consulis  A  :  COS.  P        se 

supra  uersum  A         23  pno  A         postea  A  :  post  P         25  hospitiis 
A         Camilli  Cludius  ex  App.  b.  civ.  3,  98  ab  his  AP 

80 


LIBER  II 

cum  primus  omnium  amicorum  fuisset,  interfector  fuit  et 
fortunae,  ex  qua  fructum  tulerat,  inuidiam  in  auctorem 
relegabat  censebatque  aequum,  quae  acceperat  a  Caesare, 
retinere,  Caesarem,  qui  illa  dederat,  perisse.  haec  sunt 
5  tempora,  quibus  M.  Tullius  continuis  actionibus  aeternas  3 
Antoni  memoriae  inussit  notas,  sed  hic  fulgentissimo  et 
caelesti  ore,  at  tribunus  Cannutius  canina  rabie  lacerabat 
Antonium.  utrique  uindicta  libertatis  morte  stetit ;  sed  4 
tribuni    sanguine    commissa    proscriptio,    Ciceronis    uelut 

10  satiato  Antonio  paene  finita.  Lepidus  deinde  a  senatu 
hostis  iudicatus  est,  ut  ante  fuerat  Antonius. 

Tum  inter  eum  Caesaremque  et  Antonium  commercia  65 
epistularum  et  condicionum  facta  mentio,  cum  Antonius  t  et 
subinde  Caesarem  admoneret,  quam  inimicae  ipsi  Pompei- 

15  anae  partes  forent  et  in  quod  iam  emersissent  fastigium  et 
quanto  Ciceronis  studio  Brutus  Cassiusque  attollerentur, 
denuntiaretque  se  cum  Bruto  Cassioque,  qui  iam  decem  et 
septem  legionum  potentes  erant,  iuncturum  uires  suas,  si 
Caesar    eius    adspemaretur    concordiam,    diceretque    plus 

ao  Caesarem  patris  quam  se  amici  ultioni  debere.     tunc  inita  2 
potentiae  societas  et  hortantibus  orantibusque  exercitibus 

1  post  cum  cUUtum  est  tn  A  fuisset  primis  P'.  in  primis  Heinsius 
4  quia  illa  AP  perisse  uel  perire  Rhenanus  :  perist  (per  isthaec)  A  : 
pcris  (peris.  Haec)  P :  perire.  Sed  haec  Halm  5  Tulius  A  6 
Antonii  AP  A^las  inussit  notas  A  (sic)  et  scelestiore  A  'j  At  A 
canina  Ruhnken  :  continna  A  :  continua  P  9  prostriptioCiceionis 
A,  sed  B  super  proscr.  o  super  Cicer.  additis  uelut  Puteanus :  uel 
AP,  quod/tustradi/endit  Scriner:  uiHalm  10  pene -«4  :  poena  P: 

pskcne  etiam  Bentiey  laquxptvqueA  commertia.^  13  con- 
ditionum    A  ^post    epistularum    excidisse   arbi/ror   inita'    Novdk 

lactaAP:  *  mihi  mdeiur  Ug.  facta  mentio'  Burer  Ant.  subinde  C. 
admoncret,  ct  quam  Bipont :  ct  a  Ugi/imo  ordine  dejlexum  pu/abat 
Kritz,  quaUa  saepe  intuniun/ur  apud  Thucydidem  18  vii  A        iunc- 

turam  A  19  asp.  AP:  adiccretquc  Herel  20  ultione  amici  Aj 

std  0  super  ult.  a  super  amici  additis.  In  A  prius  fuisse  ultioni 
«0«  ads4uerarim,  quamquam  Orellio  sic  uisum  est  :  amici  ultionc  P 
dcbcrc.  tunc  (uei  tum)  Burer:  debcre .  tOc  suprascr.  deberetur 
A  :  dcbcrc^tur  P:  dcbere  igitur  Rhenanus,  sed  yelUium  igitur  in 
principio  enuntiati  non  pottert  Novdb  et  ante  eum  Kreyssig  ostenderunt 

81  6 


VELLEI  PATERCVLI 

inter  Antonium  etiam  et  Caesarem  facta  adfinitas,  cum  esset 
priuigna  Antoni  desponsata  Caesari.  consulatumque  iniit 
Caesar  pridie  quam  uiginti  annos  impleret  decimo  Kal.  Octo- 
bris  cum  collega  Q.  Pedio  post  urbem  conditam  abhinc  annis 
tDCCViiii,  ante  lxxii,  quam  tu,  M.  Vinici,  consulatum  inires.  5 
3  uidit  hic  annus  Ventidium,  per  quam  urbem  inter  captiuos 
Picentium  in  triumpho  ductus  erat,  in  ea  consularem  prae- 
textam  iungentem  praetoria.    idem  hic  postea  triumphauit. 

66      Furente  deinde  Antonio  simulque  Lepido,  quorum  uter- 
que,  ut  praediximus,  hostes  iudicati  erant,  cum  ambo  mallent  10 
t  sibi  nuntiari,   quid  passi  essent,   quam   quid  meruissent, 

'    repugnante  Caesare,  sed  frustra  aduersus  duos,  instauratum 

2  Sullani  exempli  malum,   proscriptio.     nihil  tam  indignum 
illo  tempore  fuit,  quam  quod  aut  Caesar  aliquem  proscribere 
coactus  est  aut  ab  ullo  Cicero  proscriptus  est.     abscisaque  15 
scelere  Antoni  uox  publica  est,  cum  eius   salutem  nemo 
defendisset,    qui   per   tot   annos    et   publicam    ciuitatis    et 

3  priuatam  ciuium  defenderat.     nihil  tamen  egisti,  M.  Antoni,     - 
(cogit   enim    excedere   propositi   formam  operis   erumpens     | 
animo  ac  pectore  indignatio),  nihil,  inquam,  egisti  mercedem  20 
caelestissimi   oris   et   clarissimi  capitis   abscisi  numerando 
auctoramentoque  funebri  ad  conseruatoris  quondam  rei  pub- 

4  licae  tantique  consulis  inritando  necem.  rapuisti  tum  Ciceroni 
lucem  sollicitam   et  aetatem  senilem   et  uitam  miseriorem 

2  desponsata  A  :  desponsa  P,  quodmalehat  Novdk  3  x.  KAL.  A 
4  Octobres  ^P  collegaq.  Pedio^  ahhinc  delebai  Knts  5  dccviiu 
Gelenius  :  a  cc  viiii  A  :  accviiii  P  lxxii.  A  :  lxxii  P  6  ante  Ven- 
tidium  erasum  estin  ^  M. :  P.  Ventidium //a/m  8  praetoriae  Gelenius, 
utgz.  4  10  cum^-^  :  quom  P  ii  n\xni\SireVahlenHerm.  xvii.  273  : 
\m^\xia.vi  Haase,  quod  Kntz  recepit  meruissent  A  :  emeruissent  P : 
demeruissent  Rhenanus  12  aduersus  duos  om.  A  15  bullo  P : 

bell   del.,  dein  bullo  A  :  ab  ullo  Rhenanus         abscissaque  A  16 

Antonii .  Vox  A  publica  audita  est  A  :  publica  est  P:  fortasse  non 
iam  {uel  nusquam)  audita  est  Cf.  Com.  Seueri  ap.  Sen.  Suasor.  vi. 
p.  37  Bursian  Publica  uox  saeuis  aeternum  ommutuit  armis  quae  de 
Cicerone  dicta  sunt  21  scelestissimi  del.,  dein  suprascr.  caelestissimi  A 
abscissi  A  24  ante  miseriorem  deletum  est  in  A  mes  ///,  sed  mes 

in  mis  corredum  ante  quam  deletum  esset.     Fuerat  fortasse  maestiorem 

82 


LIBER  II 

te  principe  quam  sub  te  triumuiro  mortem,  famam  uero 
gloriamque  factorum  atque  dictorum  adeo  non  abstu- 
listi,  ut  auxeris.  uiuit  uiuetque  per  omnem  saeculorum  5 
memoriam,  dumque  hoc  uel  forte  uel  prouidentia  uel  ut- 
5  cumque  constitutum  rerum  naturae  corpus,  quod  ille  paene 
solus  Romanorum  animo  uidit,  ingenio  complexus  est, 
eloquentia  inluminauit,  manebit  incolume,  comitem  aeui  sui 
laudem  Ciceronis  trahet  omnisque  posteritas  illius  in  te 
scripta  mirabitur,  tuum  in  eum  factum  exsecrabitur  citiusque 

10  e  mundo  genus  hominum  quam  *  *  *  cedet. 

Huius  totius  temporis  fortunam  ne  deflere  quidem  quis-  67 
quam  satis  digne  potuit,  adeo  nemo  exprimere  uerbis  potest. 
id  tamen  notandum  est,  fuisse  in  proscriptos  uxorum  fidem  2 
summam,  libertorum  mediam,  seruorum  aliquam,  filiorum 

J5  nullam  :  adeo  difficilis  est  hominibus  utcumque  conceptae 
spei  mora.     ne  quid  ulli  sanctum  relinqueretur,  uelut   in  3 
dotem   inuitamentumque    sceleris  Antonius    L.    Caesarem 
auunculum,  Lepidus  Paulum  fratrem   proscripserant ;  nec 
Planco  gratia  defuit  ad  impetrandum,  ut  frater  eius  Plancus 

20  Plotius   proscriberetur.      eoque    inter    iocos   militaris,   qui  4 
cumim  Lepidi  Plancique  secuti  erant,  inter  exsecrationem 
ciuium  usurpabant  hunc  uersum  : 

De  germanis,  non  de  Gallis  duo  triumphant  consules. 

Suo   praeteritum   loco   referatur ;    neque    enim   persona  68 

2-  umbram  actae  rei  capit.  dum  in  acie  Pharsalica  t  Africaque 
de  summa  rerum  Caesar  dimicat,  M.  Caelius,  uir  eloquio 
animoque  Curioni  simillimus,  sed  in  utroque  perfectior  nec 

I  tribuno  del.^  dein  triumuiro  A  (sic)         5  nature  j4  9  tuum  P : 

tum  ^  execr.  j4P  citius  quem(que  in  P)  mundo  ^Z*:  citiusque  em. 
Launnt :  citiusquc  m.  Kptts  10  quam  cedet  AP,  exadit Ciceronis  me- 
moria  ufi  aliud  quid  huiusntodi  1 1  ne  nonnuUa  exetnplana  P:  nec  BA 
et  aliay  credo  prius  impressa,  exetnpl.  P  13  in  otn.  A  14  mcdiam  a 
Kritt  (sicj  A,  tamquant  aliquid  omissum  esset  16  uelut  Gelenius  :  uel 
AP:  ut  Halm  20  tnterio  COS  militaris  A  21  execr.  AP  uerba 
intcr  cxecr^iuium  spuria  habet  Novdk  aa  ci  i»*«Hn  uium  A  [sic\  23 
GERMANIS  A  25  acnter  Haupt  spedose  sed  c/.  98.  i  dum  haec  in 
Paiinonia  Gcrmaniaque  geruntur    num  Phariaque  t       27  similimus  A 

83  6* 


VELLEI  PATERCVLI 

minus  ingeniose  nequam,  cum  tin  modica  quidem  seruari 

2  posset  (quippe  peior  illi  res  familiaris  quam  mens  erat),  in 
praetura  nouarum  tabularum  auctor  extitit  nequiitque  senatus 
*  et  auctoritate  consulum  deterreri ;  accito  etiam  Milone 
Annio,  qui  non  impetrato  rec^tu  lulianis  partibus  infestus  5 
erat,  in  urbe  seditionem,  in  agris  haud  occulte  bellicum 
tumultum  mouens,  primo  summotus  a  re  publica,  mox 
consularibus  armis  auctore  senatu  circa  Thurios  oppressus 

3  est.     incepto  pari  similis  fortuna  Milonis  fuit,  qui  Compsam 
in  Hirpinis  oppugnans  ictusque  lapide  tum  P.  Clodio,  tum  10 
patriae,  quam  armis  petebat,  poenas  dedit,  uir  inquies  et 

4  ultra  fortem  temerarius.  quatenus  autem  aliquid  ex  omissis 
peto,  notetur  inmodica  et  intempestiua  Hbertate  usos 
aduersus  C.  Caesarem  Marullum  Epidium  Flauumque 
Caesetium  tribunos  pl,  dum  arguunt  in  eo  regni  uoluntatem,  15 

5  paene  uim  dominationis  expertos.  in  hoc  tamen  saepe 
lacessiti  principis  ira  excessit,  ut  censoria  potius  contentus 
nota  quam  animaduersione  dictatoria  summoueret  eos  a  re 
publica  testareturque  esse  sibi  miserrimum,  quod  aut  natura 
sua  ei  excedendum  foret  aut  minuenda  dignitas.  sed  ad  20 
ordinem  reuertendum  est. 

69      lam  et  Dolabella  in  Asia  C.  Trebonium  consularem,  cui 
succedebat,   fraude   deceptum    Zmyrnae    occiderat,    uirum 

I  cum  imodica  (in  modicaP)  quidem  seruari  posset^P:  ne  modica 
quidem  re  Aldus :  ne  modico  quidem  seruari  p.  Voss :  ne  modica 
quidem  seruare  p.  Froehlich  :  ne  m.  q.  soluere  p.  Laurent :  ne  in 
modica  quidem  fide  seruari  p.  Maduig :  fortasse  ne  m.  q.  soluere  ac  s.  p. 
3  senatus  et  auctoritate  consulQ  (^COSS.  P)  AP:  scripsi  senatus 
decretis  :  s.  et  consulis  a.  Cludius  5    impetrato  P:  imperator -(4 

6  in  agris  haud  ccculte  Mommsen         haud  magis  occulte  AP :    at  in 
agris  o.  Lipsius  8  Turios  AP  9  in  add.  Maduig :   in  coepto 

Voss  10  Irpinis  AP  tum  P.  AP :  cum  P.  Orelli  12 

fortem  B  et  sic  A  ut  mihi  uisum  est :  sortem  P  13  repeto  Heinsius 

Imodica  A  15  caese   etiam  AP:    Caesetium  B         TR.  PL.  A 

duum  A  16  paene  uim  domitianis  A  tamen  AP:    tantum 

Kritz  17  excessit   AP :    exarsit    Wopkens         contemptus  BA 

23  succensebat  Ruhnken        Zmyrnae  A  :  Smyrnae  P 

% 

84 


I 


LIBER  II 

aduersus  merita  Caesaris  ingratissimum  participemque 
caedis  eius,  a  quo  ipse  in  consulare  prouectus  fastigium 
fuerat ;  et  C.  Cassius  acceptis  a  Statio  Murco  et  Crispo  2 
Marcio,  praetoriis  uiris  imperatoribusque,  praeualidis  in 
5  Syria  legionibus,  inclusum  Dolabellam,  qui  praeoccupata 
Asia  in  S>Tiam  peruenerat,  Laodiciae  expugnata  ea  urbe 
obire  fecerat  (ita  tamen,  ut  ad  ictum  serui  sui  Dolabella  non 
segniter  ceruicem  daret)  et  decem  legiones  in  eo  tractu  sui 
iuris  fecerat ;   et  M.  Brutus  C.  Antonio,  fratri  M.  Antoni,  3 

jo  in  Macedonia  Vatinioque  circa  Dyrrachium  uolentis  legiones 
extorserat  (sed  Antonium  bello  lacessierat,  Vatinium  dig- 
natione  obruerat,  cum  et  Brutus  cuilibet  ducum  praeferendus 
uideretur  et  Vatinius  nulli  homini  non  esset  postferendus,  in  4 
quo   deformitas  corporis   cum   turpitudine   certabat  ingeni 

if  adeo  ut  animus  eius  dignissimo  domicilio  inclusus  uideretur) 
eratque   septem  legionibus  ualidus.     at  lege  Pedia,  quam  5 
consul  Pedius  collega  Caesaris  tulerat,  omnibus,  qui  Cae- 
sarem  patrem  interfecerant,  aqua  ignique  t  damnatis  inter- 
dictum  erat :  quo  tempore  Capito,  patruus  meus,  uir  ordinis 

ao  senatorii,  Agrippae  subscripsit  in  C.  Cassium.     dumque  ea  6 
in    Italia  geruntur,  acri  atque   prosperrimo   bello   Cassius 
Rhodum,   rem    inmanis    operis,    ceperat,    Brutus    Lycios 
deuicerat,   et   inde   in    Macedoniam   exercitus    traiecerant, 
cum  per  omnia  repugnans  naturae  suae  Cassius  etiam  Bruti 

3  Statio  Vrsinus :  Staio  P :  Caio  («c}  A         4  Martio  A       impera- 
tonbus  qui  AP^  em.  Bonhontme  6  Laodicia  BA  :   Laodiceam  P, 

em.  Voss      expugnat  BA  :  cxpugnata  P  7  obire  fccerat  scripsi : 

fcccrat  AP,  quod  uocabulum  del.  G.  A.  Koch  :  interfecerat  uel  con- 
fccerat  Rhenanus :  ad  mortem  cgerat  Bemdt :  mori  coegerat  Novdk 
ad  ictum  Rhenanus  :  adiectum  AP  9  Antonii  AP  10  Atinioque  A 
uolentis   BA  \    uoluentis   P'.   uolenti   Vrsinus  11  Vatinius  AP 

13  nuIH  noi  (nomini  P)  non  AP:  nulli  homini  non  Aldus  qui  etiam 
nulli  non.  '  Tradita  lectio  ad  hoc  uidetur  ducere :  nulli  no[n  ho]mini 
non,  superfluo  altero  non,  arbitror  posteriore^  quod  iam  delere  par  est' 
Thomas,  ilaque praetulit  nulli  non  homini  esset  p.  14  corporis  BA  : 
om.  P         ingcnii  ylP  15  uideretur  .r4P  i6  at  Lipsius  :  et 

AP:  scd  Knyssig  18  damnatis  '  non  desidtrares  si  abesset'  Kritz 

ai  adque  A 


VELLEI  PATERCVLI 

clementiam    uinceret.      neque   reperias,    quos   aut   pronior 
fortuna  comitata  sit  aut  ueluti  fatigata  maturius  destituerit 
quamr  Brutum  et  Cassium. 
70      Tum  Caesar  et  Antonius  traiecerunt  exercitus  in  Mace- 
doniam  et  apud  urbem  Philippos  cum  M.  Bruto  Cassioque  5 
acie  concurrerunt.     cornu,    cui    Brutus   praeerat,    impulsis 
hostibus   castra  Caesaris  cepit    (nam   ipse  Caesar,   etiamsi 
infirmissimus  ualetudine  erat,   obibat  munia  ducis,   oratus 
etiam  ab  Artorio  medico,  ne  in  castris  remaneret,  manifesta 
denuntiatione   quietis   territo),  id   autem,    in   quo    Cassius  10 
fuerat,  fugatum  ac  male  mulcatum  in  altiora  se  receperat 

2  loca.  tum  Cassius  ex  sua  fortuna  euentum  collegae  aesti- 
mans,  cum  dimisisset  euocatum  iussissetque  nuntiare  sibi, 
quae  esset  multitudo  ac  uis  hominum,  quae  ad  se  tenderet, 
tardius  eo  nuntiante,  cum  in  uicino  esset  agmen  cursu  ad  '5 
eum  tendentium  neque  puluere  facies  aut  signa  denotari 
possent,  existimans  hostes  esse,  qui  inruerent,  lacerna  caput 
circumdedit  extentamque  ceruicem  interritus  liberto  prae- 

3  buit.      deciderat  Cassi  caput,  cum  euocatus  aduenit  nun- 
tians   Brutum   esse  uictorem.     qui  cum  imperatorem  pro-  -'o 
stratum   uideret,  sequar,   inquit,   eum,    quem    mea   occidit 

4  tarditas,  et  ita  in  gladium  incubuit.  post  paucos  deinde 
dies  Brutus  conflixit  cum  hostibus  et  uictus  acie  cum  in 
tumulum  nocte  ex  fuga  se  recepisset,  impetrauit  a  Stratone 
Aegeate,   familiari   suo,   ut   manum   morituro   commodaret  2-, 

5  sibi ;  reiectoque  laeuo  super  caput  brachio,  cum  mucronem 
gladii  eius  dextera  tenens  sinistrae  admouisset  mamillae  ad 

6  ip.  A  :  imp.  P  9  manifesta  Heinsius  :  manifeste  AP :  mani- 

festae  Vascosanus  et  Orelli        1 1  mulctatum  A  :  multatum  P:  mulcalum 
Vrsinus  se  add.    Gelenius  13  nunciare  P :    nunciari  A   ut 

Cludius  ex  coni.  scripserat  14  tenderet  A^  sed  ~  post  eraso  17 

inr.  ^         i8prebuit-4         19  Cassii -^P         aaincubuitP:  occubuit 
A    ut  ex  coni.   scripserat  amicus   Vossii  24  tumulum    Gelenius : 

tumultum  AP         imperauit  Astratone  Aegeatae  A  26  sibique  A 

sed  deleto  que  27  mamillae  A  recte^  cf.  Lachm.  ad  Lucret.  i.  360  : 

mamilla  P 

86 


LIBER  II 

eum  ipsum  locum,  qua  cor  emicat,  impellens  se  in  uulnus 
uno  ictu  transfixus  exspirauit  protenus. 

Messalla,  fulgentissimus  iuuenis,  proximus  in  illis  castris  71 
Bruti  Cassique  auctoritati,  cum  essent  qui  eum  ducem 
5  poscerent,  seruari  beneficio  Caesaris  maluit  quam  dubiam 
spem  armorum  temptare  amplius  ;  nec  aut  Caesari  quidquam 
ex  uictoriis  suis  fuit  laetius  quam  seruasse  Coruinum  aut 
maius  exemplum  hominis  grati  ac  pii,  quam  Coruinus  in 
Caesarem  fuit.     non  aliud  bellum  cruentius  caede  clarissi- 

10  morum   uirorum   fuit.     tum  Catonis  filius  cecidit ;    eadem  2 
Lucullum  Hortensiumque,  eminentissimorum  ciuium  filios, 
fortuna  abstulit ;  nam  Varro  ad  ludibrium  moriturus  Antoni  3 
digna  illo  ac  uera  de  exitu  eius  magna  cum  libertate  omina- 
tus  est     Drusus  Liuius,  luliae  Augustae  pater,  et  Varus 

I :  Quintilius,  ne  temptata  quidem  hostis  misericordia,  alter  se 
ipse  in  tabemaculo  interemit,  Varus  autem  liberti,  quem  id 
facere  coegerat,  manu,  cum  se  insignibus  honorum  uelasset, 
iugulatus  est 

Hunc  exitum  M.  Bruti  partium  septimum  et  tricesimum  72 

20  annum  agentis  fortuna  esse  uoluit,  incorrupto  animo  eius  in 
diem,  quae  illi  omnis  uirtutes  unius  temeritate  facti  abstulit 
fuit  autem  dux  Cassius  melior,  quanto  uir  Brutus  :  e  quibus  2 
Brutum   amicum   habere  malles,  inimicum   magis   timeres 
Cassium ;    in   altero   maior   uis,   in   altero   uirtus :    qui   si 

2:  uicissent,  quantum  rei  publicae  interfuit  Caesarem  potius 

as 

a  transfixk  ^  (5i!r)         expirauit.    Protenus  (Protinus  P) -(4P:  exp. 

protinus  Sche^er        4  Cassiique  ^P       authoritate^         6  temptare  • 

Amplius  A  :  tentare  P         10  caecidit  A  la  M.  Varro  Gudeman 

\\xhn\xm  del.^  dein  suprascr.\\\d\hnwm  A  AntoniiyiP  14  Liuiae 

VII 

Augustae  Aldi4S        15  temptata  A  :  tentata  P      19  septimum  &  xxx 
A  :  septimum  &  xxx.  P         20  fortunae  A         incorrupto  Toll :    cor- 
rupto  AP,  qttod  G.  A.  Koch  retinuit,  tantquam   dies   signijicetur,    cui 
corruptio  animi  tamquam/ato  dtstinata  fuerit.     Sed  dubito        aio  del.^ 
dein  supraxr.  Hm  A  ai  omnes  AP        facti  Rhenanus  :  fecit  AP 

87 


VELLEI  PATERCVLI 

habere  quam  Antonium  principem,  tantum  retulisset  habere 

3  Brutum    quam    Cassium.     Cn.  Domitius,  pater  L.  Domiti 
nuper  a  nobis  uisi,  eminentissimae  ac  nobilissimae  simpli- 
citatis    uiri,    auus    huius    Cn.    Domiti,    clarissimi    iuuenis, 
occupatis    nauibus    cum   magno   sequentium   consilia   sua  5 
comitatu  fugae  fortunaeque  se  commisit,  semet  ipso  con- 

4  tentus  duce  partium.  Statius  Murcus,  qui  classi  et  custodiae 
maris  praefuerat,  cum  omni  commissa  sibi  parte  exercitus 
nauiumque    Sex.    Pompeium,    Cn.    Magni    filium,    qui   ex 

5  Hispania  reuertens  Siciliam  armis  occupauerat,  petiit.  ad  lo 
quem  et  e  Brutianis  castris  et  ex  Italia  aliisque  terrarum 
partibus,  quos  praesenti  periculo  fortuna  subduxerat,  pro- 
scripti  confluebant :  quippe  nullum  haberitibus  statum 
quilibet  dux  erat  idoneus,  cum  fortuna  non  electionem 
daret,  perfugium  ostenderet,  exitialemque  tempestatem  15 
fugientibus  statio  pro  portu  foret. 

73  Hic  adulescens  erat  studiis  rudis,  sermone  barbarus, 
impetu  strenuus,  manu  promptus,  cogitatu  celer,  fide 
patri  dissimillimus,  libertorum  suorum  libertus  seruorumque 

2  seruus,  speciosis  inuidens,  ut  pareret  humillimis :  quem  20 
senatus  paene  totus  adhuc  e  Pompeianis  constans  partibus 
post  Antoni  a  Mutina  fugam  eodem  illo  tempore,  quo  Bruto 
Cassioque  transmarinas  prouincias  decreuerat,  reuocatum  ex 
Hispania,  ubi  aduersus  eum  clarissimum  bellum  Pollio 
Asinius  praetorius  gesserat,  in  paterna  bona  restituerat  et  25 

3  orae  maritimae  praefecerat.  is  tum,  ut  praediximus,  occu- 
pata  Sicilia  seruitia  fugitiuosque  in  numerum  exercitus  sui 

I  relit  del.,  dein  retulisset  A  2  et  4.  Domiti  AP  3  uisi 

super  rasumm   in  A  7  Statius   Vrsinus  :  Status  A  :  Staius  P 

murus  flfe/.,  dein  vciMXCwsA  8  preerat  del.^  dein  pfuersit  A         exer- 

citus  Gelemus :   exercitu  AP  9  Sex  A  10  petiit  Gelenius  : 

petit  AP         ad  quem  et  e  P:    adque  me  T  e  jB  :    atque  me  T  e  -^ 
13  statim  Lipsius   uix  probabiliter,  cf.  Novdk  p.  97  17  rudis  is 

sermone  ^  TVmw  in  sermone  ?         18  strennuus -^       co^xi^iVi  Scheffer : 
cogitatur  -^P:     cogitatione   Rhenanus:     cogitando   Halm  20 

humilimis  A  22  antonii  A  mutinam  B,  em   Burer:  Antonianam 

AP  26  istum  AP 

88 


LIBER  II 

recipiens  magnum  modum  legionum  effecerat  perque  Menam 
et  Menecraten  patemos  libertos,  praefectos  classium,  latro- 
ciniis  ac  praedationibus  infestato  mari  ad  se  exercitumque 
tuendum  rapto  utebatur,  cum   eum  non  depuderet  uindi- 

5  catum   armis   ac  ductu  patris   sui  mare  infestare  piraticis 
sceleribus. 

Fractis  Brutianis  Cassianisque  partibus  Antonius  trans-  74 
marinas  obiturus  prouincias  substitit.     Caesar  in  Italiam  se 
recepit   eamque    longe    quam    sperauerat   tumultuosiorem 

o  repperit.     quippe   L.   Antonius  consul,  uitiorum  fratris  sui  2 
consors,  sed  uirtutum,  quae  interdum  in  illo  erant,  expers, 
modo  apud  ueteranos  criminatus  Caesarem,  modo  eos,  qui 
iussa    diuisione    praediorum    nominatisque    colonis   agros 
amiserant,  ad  arma  conciens  magnum  exercitum  conflauerat. 

:  ex  altera  parte  uxor  Antoni  Fuluia,  nihil  muliebre  praeter  3 
corpus  gerens,  omnia  armis  tumultuque  miscebat.  haec 
belli  sedem  Praeneste  ceperat;  Antonius  pulsus  undique 
uiribus  Caesaris  Perusiam  se  contulerat :  Plancus,  Antonia- 
narum  adiutor  partium,  spem  magis  ostenderat  auxili,  quam 
opem  ferebat  Antonio.  usus  Caesar  uirtute  et  fortuna  sua  4 
Perusiam  expugnauit  Antonium  inuiolatum  dimisit,  in 
Perusinos  magis  ira  militum  quam  uoluntate  saeuitum  ducis  : 
urbs  incensa,  cuius  initium  incendi  princeps  eius  loci  fecit 
Macedonicus,  qui  subiecto  rebus  ac  penatibus  suis  igni 
transfixum  se  gladio  flammae  intulit. 

Per  eadem  tempora  exarserat  in  Campania  bellum,  quod  75 
[)rofessus  eorum,  qui  perdiderant  agros,  patrocinium  ciebat 

de 
I  pcr  quem  A         4    puderet  A        5  ductum       6  celetibus  Ruhn- 
km  10  reppcrit  A  :  reperit  P       COS  A  :  COS.  P  13  iussa 

Heittsitts:  iuste  AP:  instituta  Ruhhkm  coloniis  Heinsius  15 
Antonii  P  16  tumultQque  y^  I7bellis-«4P  coep. -<4  19  spem 
fM.,  dein  spc  yl  :  spem  P:  ^  ex.  uetust .  tndetur  habere  spe  magis  osten- 
derat '  Burer  auxilii  AP  ai  demisit  A  33  incendii  AP  foecit 
A  26  MkHH  in  Campania  bcllum  A  (sic)  37  ex  cotnpmdio  quod 
esi  in  A  uix  dicas  perdiderant  an  prodiderant  signijicarit  Amerbuhius 

89 


VELLEI  PATERCVLI 

Ti.  Claudius  Nero  praetorius  et  pontifex,  Ti.  Caesaris  pater, 
magni  uir  animi  t  doctissimique  ingeni :  id  quoque  aduentu 

2  Caesaris  sepultum  atque  discussum  est.  quis  fortunae 
mutationes,  quis  dubios  rerum  humanarum  casus  satis 
mirari  queat?    quis  non  diuersa  praesentibus  contrariaque  5 

3  exspectatis  aut  speret  aut  timeat  ?  Liuia,  nobilissimi  et  for- 
tissimi  uiri  Drusi  Claudiani  filia,  genere,  probitate,  forma 
Romanarum  eminentissima,  quam  postea  coniugem  Augusti 
uidimus,  quam  transgressi  ad  deos  sacerdotem  ac  filiam, 
tum  fugiens  mox  futuri  sui  Caesaris  arma  ac  manus  bimum  10 
hunc  Tiberium  Caesarem,  uindicem  Romani  imperi  futu- 
rumque  eiusdem  Caesaris  filium,  gestans  sinu,  per  auia 
itinerum  uitatis  militum  gladiis  uno  comitante,  quo  facilius 
occultaretur  fuga,  peruenit  ad  mare  et  cum  uiro  Nerone 
peruecta  in  Siciliam  est.  15 

76  Quod  alieno  testimonium  redderem,  eo  non  fraudabo 
auum  meum.  quippe  C.  Velleius,  honoratissimo  inter  illos 
cccLX  iudices  loco  a  Cn.  Pompeio  lectus,  eiusdem  Marcique 
Bruti  ac  Ti.  Neronis  praefectus  fabrum,  uir  nulli  secundus, 
in  Campania  digressu  Neronis  a  Neapoli,  cuius  ob  singu-  20 
larem  cum  eo  amicitiam  partium  adiutor  fuerat,  grauis  iam 
aetate  et  corpore  comes  cum  esse  non  posset,  gladio  se  ipse 
2  transfixit.  inuiolatam  excedere  Italia  Caesar  passus  esi 
Fuluiam  Plancumque,  muliebris  fugae  comitem  :  nam  Pollio 

I  Ti.]  T.  AP  bis  2  uir  P:    \x\vi  BA  doctissimique  AP : 

rectissimique  Maduig  :  num  lectissimi  ?       ingenii  AP        6  expectatis 

c 
suprascr.  expectans  A  7  Calidiani  ABP,  em.  Burer  10  arma 

A  :  arma*nus  P  :  '  exemp.  uet.  sic  habet  ut  legendum  existimem  Caesaris 
arma,  cuius  bimum  hunc  Tiberium  Caesarem  &c. '  Burer:  minus 
bi mum  Fb5s:  Caesaris  manus /?w/w^m :  Caesaris  armaacmanussm^sj': 

acma 
fuerat  arma  nus  ii  Tiberim  ^         impern  AP  12  sinu  per 

P:  si  nuper  A  14  fuga  cum  peruenit  iungebat  G.  A.  Koch  16 

eo  Gelenius  :   meo  A  :  '\w  eo  P  17  Post  illos  erasum  estinA  loco 

19  Ti.  Neronis  Aldus :    Tironis  A  :    Tyronis  P  22  comes  cum 

scripsi:  comes  B  :  cum  AP:  cum  comes  Aldus  se  ipse  gladio  A, 

additis  /3  super  se  ipse,  a  super  gladio  23  est  add.  Cludius 

90 


LIBER  II 

Asinius  cum  septem  legionibus,  diu  retenta  in  potestate 
Antoni  Venetia,  magnis  speciosisque  rebus  circa  Altinum 
aliasque  eius  regionis  urbis  editis,  Antonium  petens,  uagum 
adhuc  Domitium,  quem  digressum  e  Brutianis  castris  post 

r  caedem  eius  praediximus  et  propriae  classis  factum  ducem, 
consiliis  suis  t  electum  ac  fide  data  iunxit  Antonio :    quo  ?, 
facto,  quisquis  aequum  se  praestiterit,  sciat  non  minus  a 
Pollione  in  Antonium  quam  ab  Antonio  in  Pollionem  esse 
collatum.     aduentus  deinde  in  Italiam  Antoni  praeparatus- 

lo  que  contra  eum  Caesaris  habuit  belli  metum,  sed  pax  circa 
Brundisium  composita.     per  quae  tempora  Rufi  Saluidieni  4 
scelesta  consilia   patefacta  sunt :    qui    natus    obscurissimis 
initiis  parum  habebat  summa  accepisse  et  proximus  a  Cn. 
Pompeio  ipsoque  Caesare  equestris  ordinis  consul  creatus 

15  esse,  nisi  in  id  adscendisset,  e  quo  infra  se  et  Caesarem 
uideret  et  rem  publicam. 

Tum  expostulante  consensu  populi,  quem  grauis  urebat  77 
infesto  mari  annona,  cum  Pompeio  quoque  circa  Misenum 
pax  inita,  qui  haud  absurde,  cum  in  naui  Caesaremque  et 

20  Antonium  cena  exciperet,  dixit  in  carinis   suis  se   cenam 
dare,  referens  hoc  dictum  ad  loci  nomen,  in  quo  paterna 
domus   ab    Antonio   possidebatur.     in    hoc   pacis   foedere  2 
placuit  Siciliam  Achaiamque  Pompeio  concedere,  in  quo 
tamen  animus  inquies  manere  non  potuit.     id  unum  tan- 

25  tummodo  salutare  aduentu  suo  patriae  tulit,  quod  omnibus 

a  Antonii  ^P  3  urbes  AP  5  proprie  A  :  proprae  B 

6  inlectum  Gelenius  :  an  pellectum  ?  8  Polione  A         Polionem 

A  9  conl.  AP         praeparatusque  AP :    paratusque   Gclenius  : 

apparatusque  Kntz  et  ante  eum  Sylburg  10  contra  eum  Caes. 

BA  :    Caes.  circa  eum  P  11   Brundusium   P     perque  A     Rufi 

A  :  Ruffi  P  saluidienis  caelesta  A  13  summam  AP,  ent.  Addalius 
14  ex  cquestri  (sequestri  A  :  equestris  P)  ordinis  BAP:  ex  equestri 
ordine  Gelenius:  equestris  ordinis  Heinsius:  fort.  ex  equite  equestris 
ordinis  consul  CONS,  A  15  in  id  Puteanus:  in  is  BA  :  simul  /' 
asc.  AP      c  quo  P:  equo  BA  17  urgrbat  Acidalius  19  ab- 

surde  Rhenanua  :   absurdo  AP :   an  absurdo  ioco  ?  20  cena  A  : 

coena  P         35  patrie  A        attulit  P 

9» 


VELLEI PATERCVLI 

proscriptis  aliisque,  qui  ad  eum  ex  diuersis  causis  fugerant, 
3  reditum  salutemque  pactus  est :  quae  res  et  alios  clarissimos 
uiros  et   Neronem   Claudium  et  M.   Silanum  Sentiumque 
Saturninum  et  Arruntium  ac  Titium  restituit  rei  publicae. 
Statium  autem  Murcum,  qui  aduentu  suo  classisque  cele-  5 
berrimae  uires  eius  duplicauerat,  insimulatum  falsis  crimi- 
nationibus,    quia   talem    uirum    collegam    officii    Mena   et 
Menecrates  fastidierant,  Pompeius  in  Sicilia  interfecerat. 
78      Hoc    tractu    temporum     Octauiam,    sororem     Caesaris, 
M.    Antonius   duxit   uxorem.     tredierat   Pompeius  in   Si- 10 
ciliam,   Antonius  in  transmarinas  prouincias,  quas  magnis 
momentis  Labienus,  ex  Brutianis  castris  profectus  ad  Parthos, 
perducto   eorum   exercitu   in    Syriam   interfectoque   legato 
Antoni  concusserat :  qui  uirtute  et  ductu  Ventidi  una  cum 
Parthorum   copiis    celeberrimoque   iuuenum    Pacoro,    regis  15 

2  fiHo,  exstinctus  est.  t  interim  Caesar  per  haec  tempora,  ne 
res  disciplinae  inimicissima,  otium,  corrumperet  militem, 
crebris   in    Illyrico    Delmatiaque    expeditionibus    patientia 

3  periculorum  bellique  experientia  durabat  exercitum.    eadem 
tempestate  Caluinus  Domitius,  cum  ex  consulatu  obtineret  20 
Hispaniam,    grauissimi    comparandique    antiquis    exempli 
auctor  fuit :  quippe  primi  pili  centurionem  nomine  Vibillium 
ob  turpem  ex  acie  fugam  fusti  percussit. 

3  Silanum  BA  :    Syllanum  P  Sentiumque  P:    Sentium  q.  A  : 

Sentium  Q.  B  4  Arruntium  Orellt :  Atruntium  (-cium  BA)  BAP 

5  Staium  AP :  Statium  Vrsinns       celeberrime  A  8  Menecrates 

Gelenius  :  Menocrates -(4  :  Menocres  P:  Menotrades  J3  :  Mencrates 
marg.  P         10  redierat  om.  A  12  momentis  AP^  quod  uindicauit 

G.  A.  Koch  :  molimentis  Ruhnken  13  perducto  Amtzen  ad  Aurel. 

Vict.  de  uir.  ill.  II :  producto  AP  i^AntoniiyiP  Pos^  concusserat 
erasum  est  in  A  et  ductu  uen  Venti  diuina  cum  A  16  ext.  AP 
per  haec  tempora  interim  Caesar  per  hec  tempora  A  (sic) :  interim 
per  haec  t.  P  Videtur  interim  primo  additum  tamquam  glossa 
quae  explicaret  per  liaec  tempora  postea  in  textum  inrepsisse,  ita  tamen 
ut  in  Murbacensi  ordo  uerhorum  incertus  fieret  22  foit  auctor  fuit 

A  (sic)  primipili  AP  Vibillium  BA  :  lubillium  P  23  opturpem 
A  fusti  AB  et  ed.  pr.  (P)  aliquot  exemplaria  :  fuste  ed.  pr.  pleraque 

e.xemplana,  si  quidem  et  in  Hauerfieldiano  quo  usus  sum  et  Bodleimo  et 
duobus  Turicensibus  et  Meieriano  et  Berolinensi  sic  scriptum  est 

92 


LIBER  II 

Crescente  in  dies  et  classe  et  fama  Pompei  Caesar  molem  79 
belli  eius  suscipere  statuit.  aedificandis  nauibus  contra- 
hendoque  militi  ac  remigi  naualibusque  adsuescendo  cer- 
taminibus  atque  exercitationibus  praefectus  est  M.  Agrippa, 
:  uirtutis  nobilissimae,  labore,  uigilia,  periculo  inuictus  paren- 
dique,  sed  uni,  scientissimus,  aliis  sane  imperandi  cupidus 
et  per  omnia  extra  dilationes  positus  consultisque  facta 
coniungens.  hic  in  Auemo  ac  Lucrino  lacu  speciosissima  2 
classe  fabricata  cotidianis  exercitationibus  militem  remigem- 

10  que  ad  summam  et  militaris  et  maritimae  rei  perduxit 
scientiam.  hac  classi  Caesar,  cum  prius  despondente  ei 
Nerone,  cui  ante  nupta  fuerat  Liuia,  auspicatis  rei  publicae 
ominibus  duxisset  eam  uxorem,  Pompeio  Siciliaeque  bellum 
intulit      sed    uirum    humana    ope    inuictum    grauiter   eo  3 

1 5  tempore  fortuna  concussit :  quippe  longe  maiorem  partem 
classis  circa  Veh'am  Palinurique  promontorium  adorta  uis 
Africi  lacerauit  ac  distulit.  ea  patrando  bello  mora  fuit, 
ciuod  postea  dubia  et  interdum  ancipiti  fortuna  gestum  est. 
nam  et  classis  eodem   loco   uexata  est   tempestate,  et   ut  4 

20  nauali  primo  proeHo  apud  Mylas  ductu  Agrippae  pugnatum 
prospere,  ita  inopinato  classis  aduentu  grauis  sub  ipsius 
Caesaris  oculis  circa  Tauromenium  accepta  clades;  neque 
ab  ipso  periculum  abfuit  legiones,  quae  cum  Cornificio 
erant,  legato  Caesaris,  expositae  in  terram  paene  a  Pompeio 

25  oppressae   sunt     sed   ancipitis    fortuna    temporis    matura  5 
uirtute  correcta :  explicatis  quippe  utriusque  partis  classibus 
paene  omnibus  exutus  nauibus  Pompeius  Asiam  fuga  petiuit 

3  milite  ac  remige  AP:  militi  ac  remigi  Gelenius  :  num  militem  ac 
remigem?  cf.  79.3  4  adque  yi  ex^rcita  «/r/.,  t/fi/i  cxercilationi- 
bus  A  prefectus  A  5  uirtuti  A  8  coniuges  A  1 1  classe  Ge- 
lemus  8c  merone  del.,  dein  suprascr.  ei  Nerone  A  la  Liuia  A  :  Liuiam 
P         13  hominibus  A  ao  aput  Milas  A  ai   Pompeianae  uel 

inimicae  tul  aducrsae  add.  Hemsiua  34  legatae  A  in  terra  AP  : 
in  terram  malebat  Alsters  pene  paene  A  :  mtm  paenc  plene  ?  an 
paene  paene  sic  dictum  est  ut  modo  modo  ut  signi/icenlur  naues  proxime 
ab/uisse  ab  exitio  as  mature  Ruhnken  37  Asift  fugam  A 

93 


VELLEI  PATERCVLI 

iussuque  M.  Antoni,  cuius  opem  petierat,  dum  inter  ducem 
et  supplicem  tumultuatur  et  nunc  dignitatem  retinet,  nunc 
6  uitam  precatur,  a  Titio  iugulatus  est :  cui  in  tantum  durauit 
hoc  facinore  contractum  odium,  ut  mox  ludos  in  theatro 
Pompei  faciens  exsecratione  populi  spectaculo,  quod  prae-  5 
bebat,  pelleretur. 
80      Acciuerat   gerens   contra    Pompeium   bellum    ex   Africa 
Caesar  Lepidum  cum  duodecim  semiplenis  legionibus.     hic 
uir   omnium   uanissimus    neque   ulla   uirtute   tam   longam 
fortunae    indulgentiam    meritus    exercitum    Pompei,    quia  10 
propior  fuerat,  sequentem  non  ipsius,  sed  Caesaris  auctori- 

2  tatem  ac  fidem,  sibi  iunxerat  inflatusque  amplius  xx  legionum 
numero  in  id  furoris  processerat,  ut  inutilis  in  aliena  uictoria 
comes,    quam   diu    moratus    erat,   dissidendo   in    consiliis      , 
Caesari  et  semper  diuersa  his,  quae  aliis  placebant,  dicendo,  15-' 
totam  uictoriam  ut  suam  interpretaretur,  audebatque  denun- 

3  tiare  Caesari,  excederet  SiciHa.  non  ab  Scipionibus  aliisque 
ueteribus  Romanorum  ducum  quidquam  ausum  patratumque 
fortius  quam  tunc  a  Caesare.  quippe  cum  inermis  et  lacer- 
natus  esset,  praeter  nomen  nihil  trahens,  ingressus  castra  20 
Lepidi,  euitatis,  quae  iussu  hominis  prauissimi  [tela]  in  eum 
acta  erant,  cum  lacerna  eius  perforata  esset  lancea,  aquilam 

4  legionis  rapere  ausus  est.  scires,  quid  interesset  inter 
duces  :  armati  inermem  secuti  sunt  decimoque  anno  quam 
ad  indignissimam  uita  sua  potentiam  peruenerat,  Lepidus  25 

I  Antonii  AP  5  execr.  AP        quod  om.  A  8  Laepidum 

cum  XII  A  13  in  aliena  uictoria  Burer :  in  alienae  uictoriae  AB  : 

alienae  uictoriae  P         14  quamdiu  A  15  Caesari  Acidalius  :  diss. 

cons.  Caesaris  Halm  :  Caesaris  AP,  quod  si  retinebitur,  erit,  quoties 
Caesar  deliberabat  cum  consilio  suo  his  quae  P\  his  q.  -^  :  iis  Orelli 
16  totam  BA  :  tutam  P  interpretaretur  audebatque  Gelenius  :  in- 
terpretabatur  audebatque  AP;  interpretaretur  auderetque  Ruhnken. 
An  parenthesin  faciunt  illa  in  id  furoris  processerat  .  .  .  dicendo,  ut 
respondeant  inter  se  iunxerat,  interpretabatur?  17  aliisue  Orelli 

20  preter  A  21  tela  P\  om.  A  22  acta  AP  \  iacta  Gelenius 

Post  lancea  erasum  est  in  A  q  25  indignissimam  Ruhnken,  quod 

Thomas  suppleuit  adiecto  illam  :  in  dissimil(ll  Pjimam  AP 

94 


LIBER  II 

et  a  militibus  et  a  fortuna  desertus  pulloque  uelatus  amiculo 
inter  ultimam  confluentium  ad  Caesarem  turbam  latens  geni- 
bus  eius  aduolutus  est     uita  rerumque  suarum  dominium 
concessa  ei  sunt,  spoliata,  quam  tueri  non  poterat,  dignitas. 
5      Subita  deinde  exercitus  seditio,  qui  plerumque  contem-  8i 
platus  frequentiam   suam   a   disciplina   desciscit   et,    quod 
cogere  se  putat  posse,  rogare  non  sustinet,  partim  seueritate, 
partim  liberalitate  discussa  principis,  speciosumque  per  idem  2 
tempus  adiectum  supplementum  Campanae  coloniae  *  *  * 

10  eius  relicti  erant  publici  :    pro  his  longe  uberiores  reditus 
duodeciens   sestertii   in  Creta   insula   redditi  et  aqua  pro- 
missa,  quae  hodieque  singulare  et   salubritatis  tinstar   et 
amoenitatis   ornamentum    est.      insigne   coronae  classicae,  3 
quo  nemo  umquam  Romanorum  donatus  erat,  hoc  bello 

15  Agrippa   singulari   uirtute   meruit      uictor    deinde   Caesar 
reuersus  in  urbem  contractas  emptionibus  complures  domos 
per  procuratores,  quo  laxior  fieret  ipsius,  publicis  se  usibus  4 
destinare   professus    est,    templumque    Apollinis    et    circa 
porticus  facturum  promisit,  quod  ab  eo  singulari  exstructum 

20  munificentia  est 

Qjua  aestate  Caesar  tam  prospere  t  Libium  in  Sicilia  Bn  82 
fortuna  in  Caesare  et  [in]  re  publica  militauit  ad  Orientem. 

4  tueri  P:  intueri  BA  :  ui  tueri  Doederiein  5  Secuta  Boxhom 

8  spaetiosumq.  A  idem  A  :    \A  P  9  coloniae  1  lacunam 

posuit  Kritz  quant  expleri  iubet  ex  Dionis  C.  49.  14  ovt<u  fiiv  ovv  t6tc 
Toiis  arpaTiijTas  KaTtCTijac  koI  t^  piiv  dpyvpiov  avTois  avTitea,  t^v  6^ 
ydfpav  oi  voW^  CoTtpov  ihwKt.  (nnh^  yd.p  ovk  ((rjpKtofv  j)  iv  ry  hrjfioal^) 
iri  Tlrrt  dvaa,  ■wpoat^fnpi.aro  dXXrjv  t«  koI  irapcL  twv  Kafxtravwv  twv  iv 
T^  Kavi;|7  oIkovvtojv  avxvfjv  koI  ydp  kirniKOJV  j)  iruXti  rroXXwv  iStiTO 
etc,  unde  L.  v.  lan  {Philol.  iii.  p.  339)  supplebat  emplis  partim  qui 
diuiderentur  agris,  cum  non  sufficerent  qui  in  deductione  coloniae 
cius  r.  c.  publici :  Halm  ex  coniedura  ueteranis  in  agros  deductis  qui 
coloniac  cius  relicti  crant  publici  10  uberiorcs  AP:  fortassc  uberioris 
1 1  duodeties  sestertii  in  Craeta  A  :  S-H  P,  uide  Comm.  Crit.  12 
instrumcntum  Cludius,    uix  probabiliter  13  insigne.  Coronae  A 

15   mcrucrit  A:    num  mcrucrat?  17  laxior   suprascr.    laxius  A 

19  cxtr.  AP  ai  UihmmAP:    Lcpidum  Rhenanus         bene  P: 

paene  Schegk        33  ct  in  rcp.  A  :  ct  Rep.  P,  uide  Comm.  Crit. 

95 


VELLEI  PATERCVLI 

quippe  Antonius  cum  xiii  legionibus  egressus  Armeniam  ac 
deinde  Mediam  et  per  eas  regiones  Parthjos  petens  habuit 
3  regem_eorum  obuium  :  primoque  duas  legiones  cum  omnibus 
impedimentis  tormentisque  et  Statiano  legato  amisit,  mox 
saepius  ipse  cum  summo  totius  exercitus  discrimine  ea  adiit  5 
pericula,  a  quibus  seruari  se  posse  desperauerat,  amissaque 
non  minus  quarta  parte  militum  captiui  cuiusdam,  sed 
Romani,  consilio  ac  fide  seruatus  est,  qui  clade  Crassiani 
exercitus  captus,cum  fortunam  non  animum  mutasset,  accessit 
nocte  ad  stationem  Romanam  praedixitque,  ne  destinatum  lo 
iter   peterent,  sed  diuerso  siluestrique   [loco]   peruaderent. 

3  hoc  M.  Antonio  f  acto  illis  legionibus  saluti  fuit :  de  quibus 
tamen  totoque  exercitu  haud  minus  pars  quarta,  ut  prae- 
diximus,  militum,  calonum  seruitiique  desiderata  tertia 
est ;  impedimentorum  uix  ulla  superfuit.  hanc  tamen  15 
Antonius  fugam  suam,  quia  uiuos  exierat,  uictoriam  uocabat. 
qui  tertia  aestate  reuersus  in  Armeniam  regem  eius  Arta- 
uasden  fraude  deceptum  catenis,  sed,  ne  quid  honori  deesset, 

4  aureis  uinxit.  crescente  deinde  et  amoris  in  Cleopatram 
incendio  et  uitiorum,  quae  semper  facultatibus  licentiaque  20 
et  adsentationibus  aluntur,  magnitudine,  bellum  patriae 
inferre  constituit,  cum  ante  nouum  se  Liberum  Patrem 
appellari  iussisset,  cum  redimitus  hederis  crocotaque  uelatus 
aurea  et  thyrsum  tenens  cothurnisque  succinctus  curru  uelut 
Liber  Pater  uectus  esset  Alexandriae.  25 

83      Inter  hunc  apparatum  belli   Plancus,  non  iudicio  recta 

I  XIII.  AP  egressus  AP :  ingressus  Gelenius         "  5  sepius  A 

6  a  add.  Kreyssig :  e  quibus  Heinsius  8  est  add.  Orelli  9 

fortuna  P:  iortunz.  BA  10  predestinatum -^  11  siluestrique 

loco  peruaderent  loco  A  (sic) :  siluestrique  peruaderent  P  12  acto 
AP :  octo  Aldus :  ac  tot  Lipsius,  sed  uix  satis placet  pleonasmus  ille  tot 
illis  13  haud  bis,  priore  deleto  A  14  seruitiique  AP,  quod 

non  ausus  sum  cum  Kritzio  per  unam  i  scribere,  cum  significetur  ser- 
uorum,  non  seruitutis  desiderata  ultimam  litteram  a  an  ae  habuerit, 
per  lituram  non  potui  discemere,  fort.  desiderata  est  tertia  16  uiuos 

A  :  uiuus  P  23  appelari  A  crocota   Ruhnken  :    corona   AP, 

quod  Sauppe  uindicauit  ex  Ouid.  Pont.  iv.  14.  55         24  coturnisque  A 

96 


LIBER  II 

legendi  neque  amore  rei  publicae  aut  Caesaris,  quippe  haec 
semper  impugnabat,  sed  morbo  proditor,  cum  fuisset  humil- 
limus  adsentator  reginae  et  infra  seruos  cliens,  cum  Antoni 
librarius,  cum  obscenissimarum  rerum  et  auctor  et  minister, 
5  cum  in  omnia  et  [in]  omnibus  uenalis,  cum  caeruleatus  et  2 
nudus  caputque  redimitus  arundine  et  caudam  trahens, 
genibus  innixus  Glaucum  saltasset  in  conuiuio,  refrigeratus 
ab  Antonio  ob  manifestarum  rapinarum  indicia  transfugit  ad 
Caesarem :    et  idem  postea   clementiam   uictoris   pro   sua 

10  uirtute  interpretabatur,  dictitans  id  probatum  a  Caesare,  cui 
ille  ignouerat ;  hunc  autem  mox  auunculum  Titius  imitatus 
est     haud  absurde  Coponius,  uir  e  praetoriis  grauissimus,  3 
pater  *  Sili  socer,  cum  recens  transfuga  multa  ac  nefanda 
Plancus  absenti  Antonio  in  senatu  obiceret,  multa,  inquit, 

15  mehercules  fecit  Antonius  pridie  quam  tu  illum  relinqueres. 

Caesare  deinde  et  Messala  Coruino  consulibus  debellatum  84 

apud  Actium,  ubi  longe  ante  quam  dimicaretur,  exploratis- 

sima  lulianarum  partium  fuit  uictoria.     uigebat  in  hac  parte 

miles   atque   imperator,   in   illa    marcebant    omnia :     hinc 

20  remiges  firmissimi,  illinc  inopia  adfectissimi :  nauium  haec 
magnitudo  modica  nec  celeritati  aduersa,  illa  specie  et  * 
terribilior :  hinc  ad  Antonium  nemo,  illinc  ad  Caesarem 
cotidie  aliquis  transfugiebat ;    denique  in  ore  atque  oculis 

a  '\mp\x%nsiV2X  Bumtann         3  Antoni-<4P      4  obscoenissimarum  P 
5  \u  deUhat  Lipsius  ceruleatus -<4P  8  inditia  ^  11  mox 

autem  (aut  A')  hunc  mox  a.  BA  :  hunc  mox  a.  P,  uidetur  mox  sic 
exaratum  fuisse  in  Murb.  ut  antbigeretur  ubi  coUocandum  esset  auun- 
culum  AP'.  uanilocum  Comelissen:  fort.  ac  tamen  hunc  mox  a. 
M.  Tilius  Lipsius  la  C.  Coponius  Kreyssig  uir  E  (E-  B) 

praetorius  AB:  uir  practorius/':  uir  e  praetoriis  5c/(?^^  13  pater 
. .  .  sUi  scripsi:  Patersilii  A  :  pater,  Silii  P:    P.  Silii  Gelenius  14 

ur 

obiccret  A  :  obiiceret  P  16  COS  A  :   COSS  P  18  uigebat 

A  («f)  19  illam  arcebant  BA  :   illam  P:   in  illa  m.  Vascosanus 

ao  remiges  Lipsius :  reges  AP  ai  modica  nec  Hcinsius  :  modica 

n^  A  :  modicaneiB:  modicaue  P  celcritali  Hcinsiiis;  celeritate 
ABP  specie  et  AP :  lacunam  posui  aa  huc  del.,  dein  hinc  A  a^ 
ft(tct«H«  aliquid  A  {sic\  sed  deleii  uocabuli  ultima  littera  uix  dispici poterat : 
aliquid  B :  aliqui  P        tnuisfugiebant  P         adque  A 

97  7 


VELLEI  PATERCVLI 

Antonianae  classis  per  M.  Agrippam  Leucas  expugnata, 
Patrae  captae,  Corinthus  occupata,  bis  ante  ultimum  dis- 
2  crimen  classis  hostium  superata.  rex  Amyntas  meliora  et 
utiliora  secutus  ;  nam  Deillius  exempli  sui  tenax  ut  a  Dola- 
bella  *  *  *  ad  Caesarem ;  uirque  clarissimus  Cn.  Domitius,  5 
qui  solus  Antonianarum  partium  numquam  reginam  nisi 
nomine  salutauit,  maximo  et  praecipiti  periculo  transmisit 
ad^aesarem. 
85  'Aduenit  deinde  maximi  discriminis  dies,  quo  Caesar 
Antoniusque  productis  classibus  pro  salute  alter,  in  ruinam  10 

2  alter  terrarum  orbis  dimicauere./  dextrum  nauium  lulia- 
narum  cornu  M.  Lurio  cominissum,  laeuum  Arruntio, 
Agrippae  omne  classici  certaminis  arbitrium ;  Caesar  ei 
parti  destinatus,  in  quam  a  fortuna  uocaretur,  ubique  aderat. 
classis  Antoni  regimen  Publicolae  Sosioque  commissum.  15 
at   in    terra    locatum    exercitum   Taurus    Caesaris,    Antoni 

3  regebat  Canidius.     ubi  initum  certamen  est,  omnia  in  altera 
parte  fuere,   dux,   remiges,   milites,  in  altera   nihil  praeter 
milites.    prima  occupat  fugam  Cleopatra  :  Antonius  fugientis 
reginae  quam  pugnantis  militis   sui  comes  esse  maluit,  et  20 
imperator,  qui  in  desertores  saeuire  debuerat,  desertor  exer- 

4  citus  sui  factus  est.  illis  etiam  detracto  capite  in  longum 
fortissime  pugnandi  durauit  constantia  et  desperata  uictoria 
in  mortem  dimicabatur.     Caesar,  quos  ferro  poterat  inter- 

2  Corinthiis  suprascr.  Corinthus  A         3  Amyntas  Gelenius :  Myntas 
AP        mehora  P :  melior  A  4  Deillius  scripsi  secutus  Lipsium  : 

de  illius  AP :  Dellius  uulg.  et  Kritz  exemplis  uitae  naxuta  AP, 
corr.  Lipsius  5  lacunam  supplent  ex  Sen.  Suasor.  i.  7  (p.  4  Bursian) 
bellissimam  tamen  rem  Deillius  {sic  cod.  Bruxellensis)  dixit  quem 
Messala  Coruinus  desultorem  bellorum  ciuilium  uocat,  quia  ab  Dola- 
bella  ad  Cassium  transiturus  salutem  sibi  pactus  est,  si  Dolabellam 
occidisset :  a  Cassio  deinde  transiit  ad  Antonium,  nouissime  ab 
Antonio  transfugit  ad  Caesarem.  Verba  rex  Amyntas  .  .  .  transmisit 
ad  Caesarem  Haase  transponebat  ante  illa  denique  in  ore  .  .  .  superata 
7  pericula  A  12  Lurio  Vrsinus:   Lario  AP  Adruntio  AP 

15  Antonii  AP,  et  sic  16  Pulico  Laesosioque  AP  22 

detracto  Vascosanus  :  detrectato  AP 

98 


LIBER  II 

emere,  uerbis  mulcere  cupiens  clamitansque  et  ostendens 
fugisse  Antonium,  quaerebat,  pro  quo  et  cum  quo  pugnarent. 
at  illi  cum  diu  pro  absente  dimicassent  duce,  aegre  sum-  5 
missis  armis  cessere  uictoriam,  citiusque  uitam  ueniamque 
5  Caesar  promisit,  quam  illis  ut  eam  precarentur  persuasum 
est ;  fuitque  in  confesso  milites  optimi  imperatoris,  impera- 
torem  fugacissimi  militis  functum  tiice^  ut  dubites,  suone  an  6 
Cleopatrae  arbitrio  uictoriam  temperaturus  fuerit,  qui  fugam 
ad  eius  arbitrium  direxerit  fugae.      idem   locatus  in  terra 

lo  fecit  exercitus,  cum  se  Canidius  praecipiti  fuga  rapuisset  ad 
Antonium. 

Quid  ille  dies  terranim  orbi  praestiterit,  ex  quo  in  quem  86 
statum  peruenerit  fortuna  publica,  quis  in  hoc  transcursu 
tam    artati    operis    exprimere   audeat?    uictoria   uero   fuit  2 

15  clementissima,  nec  quisquam  interemptus  est,  paucissimi 
summoti,  qui  deprecari  quidem  pro  se  non  sustinerent.  ex 
qua  lenitate  ducis  colligi  potuit,  quem  aut  initio  triumuiratus 
sui  aut  in  campis  Philippiis,  si  sic  licuisset,  uictoriae  suae 
facturus  fuerit  modum.     at  Sosium  L.  Arrunti  prisca  graui- 

20  tate   celeberrimi   fides,    mox    diu  cum    clementia   luctatus 
sua  Caesar,  seruauit  incolumem.      non  praetereatur   Asini  3 
Pollionis  factum  et  dictum  memorabile :    namque  cum  se 
post  Brundisinam   pacem   continuisset  in  Italia  neque  aut 
uidisset  umquam  reginam  aut  post  eneruatum  amore  eius 

6  fuit  qui  in  confessio  A       imperatore  A  7  uice  add.  Orelli      ut 

dubites  suone  Bi/rfr:  uidebites  ne  A  :  uidebit  e  suo  P :  dubitesne 
Orelli:  uix  dubites  suo  an  Cl.  Berrtdt :  num  ne  dubites  suo  an  Cleop. 
arbitrio  8  fuerit  Voss  ad  eius  fugam  arbitrium  direxit  fugam 

A  :  ad  eius  arbitrium  direxit  fugam  P,  correxi  ex  A  :  direxerit  Halm  : 
dircxit  AP  9  in  terra  snprascr.  interea  A  16  summoti  Baiter, 
rf.  68.  I :    et  hi  AP '.  eiecti  Halm:  exacti  ego  olim  17  in  dcl.j 

dein  suprascr.  initio  A         18  si  sicP:  sic^  :  si  Burer  19  modum 

add.  Rhenanus  at  Sosium  L.  Arruntii  Puteanus :   ad    solium 

'^folium  P^)  alarunt  in  prisca  AP :  uiri  prisca  Orelli  20  odium  .  .  ., 

cluctatus  Maduig        ai  Asinii  AP      aa  namque  BA  :  nam  P        23 

un 
Brundusinam  P        a^  Uh»  quam  A  (sw) 

99  T 


VELLEI  PATERCVLI 

Antoni  animum  partibus  eius  se  miscuisset,  rogante  Caesare, 
ut  secum  ad  bellum  proficisceretur  Actiacum :  mea,  inquit, 
in  Antonium  maiora  merita  sunt,  illius  in  me  beneficia 
notiora;  itaque  discrimine  uestro  me  subtraham  et  ero 
;praeda  uictoris.  5 

iS']  Proximo  deinde  anno  persecutus  reginam  Antoniumque 
Alexandriam,  ultimam  bellis  ciuilibus  imposuit  manum. 
Antonius  se  ipse  non  segniter  interemit,  adeo  ut  multa  desi- 
diae  crimina  morte  redimeret.  at  Cleopatra  frustratis  custo- 
dibus  inlata  aspide,  in  morsu  sanieque  eius,  expers  muliebris  lo 

2  metus  spiritum  reddidit.  fuitque  et  fortuna  et  clementia 
Caesaris  dignum,  quod  nemo  ex  iis,  qui  contra  eum  arma 
tulerant,  ab  eo  iussuue  eius  ijiteremptus  es^.  D.  Brutum 
Antoni  interemit  crudelitas.  Sextum  Pompeium  ab  t  eodem 
uictum  idem  Antonius,   cum  dignitatis  quoque  seruandae  15 

3  dedisset  fidem,  etiam  spiritu  priuauit.  Brutus  et  Cassius 
ante,  quam  uictorum  experirentur  animum,  uoluntaria  morte ' 
obierunt.  Antoni  Cleopatraeque  quis  fuerit  exitus  narra- 
uimus.  Canidius  timidius  decessit,  quam  professioni  eius, 
qua  semper  usus  erat,  congruebat.  ultimus  autem  ex  inter-  20 
fectoribus  Caesaris  Parmensis  Cassius  morte  poenas  dedit, 
ut  dederat  Trebonius  primus. 

88      Dum   ultimam    bello    Actiaco    Alexandrinoque    Caesar 

I  Antonii  AP  miscuisset  BA  :  immiscuisset  P  2  Actia  cum 
A  4  discrimine  AP,  ut  Verg.  Aen.  vi.  465,  698  :  discrimini  Acidalius 
6  deinde  BA  :    om.  P  7  Alexandream   BA  9  redemerit 

Halm  10  aspidem  A  :  aspide  in  B  :  aspide  P  morsu:^  A  (sic) 

sane  eius  ABP :  sanieque  eius  lo.  Is.  Pontanus :  et  sanie  eius  Bur- 
mann  :  num  morsus  sanie  eius  ?  mulieris  A  12  his  AP 

13  iussu  ue  A,  sed  interposito  iquod  duhito  an  sfuerit;  certe  solito  minor 
est,  tametsi  contra  Orellium  Fechter  sic  legerit  iussusue  est  add.  Orelli 

14  Antonii  AP  ab  AB  :  oh  P :  ab  eo  deuictum  Acidalius  (?)  :  ab 
eodem  uictum  interpolatum  ratus  est  Novdk  15  seruandae  om.  A 
16  /)0s/ etiam  erasum  est  in  A  pr^  nimirum  scripturus  fuerat  Amerbach 
priuauit  spiritu,  melius  credo  ad  sonum  atque  emphasin  18 
Cleopatrae  quae  A  fuerit  ex  fuisset  A  :  fuisset  P  19  ei 
Cludit4s  22  ^rimws  add,  Aldus  sed post  d&d&rsit  23  Actiaco^ 
A  (sic) 


LIBER  II 

imponit  manum,  M.  Lepidus,  iuuenis  forma  quam  mente 
melior,  Lepidi  eius,  qui  triumuir  fuerat  rei  publicae  con- 
stituendae,  filius,  lunia  Bruti  sorore  natus,  interficiendi, 
simul  in  urbem  reuertisset,  Caesaris  consilia  inierat.  erat  2 
tunc  urbis  custodiis  praepositus  C.  Maecenas  equestri,  sed 
splendido  genere  natus,  uir,  ubi  res  uigiliam  exigeret,  sane 
exsomnis,  prouidens  atque  agendi  sciens,  simul  uero  aliquid 
ex  negotio  remitti  posset,  otio  ac  mollitiis  paene  ultra 
feminam    fluens,    non    minus   Agrippa   Caesari   carus,  sed 

o  minus  honoratus — quippe  uixit  angusti  claui  t  paene  con- 
tentus — ,  nec  minora  consequi  potuit,  sed  non  tam  con- 
cupiuit      hic    speculatus    est    per    summam   quietem   ac  3 
dissimulationem  praecipitis  consilia  iuuenis  et  mira  celeritate 
nullaque  cum  perturbatione  aut  rerum  aut  hominum  oppresso 

15  Lepido  inmane  noui  ac  resurrecturi  belli  ciuilis  restinxit 
initium ;  et  ille  quidem  male  consultorum  poenas  exsoluit. 
aequetur  praedictae  iam  Antistiae  Seruilia  Lepidi  uxor,  quae 
uiuo  igni  deuorato  praematura  morte  inmortalem  nominis 
sui  pensauit  memoriam. 

Caesar  autem  reuersus  in  Italiam  atque  urbem  occursu  89 
f/uOy  quo    fauore    omnium    hominum,   aetatium,    ordinum 
exceptus   sit,  quae   magnificentia  triumphorum  eius,  quae 

4  erat  add.  Madtug  5  Mecenas  A         equestris  et  AP  6 

— 

cxi  cxxgCTci  A  (sic)  7  exomnisP:  ex     A         prudens -^  8 

pene  A  10  Augusti  A  paene  A  :  pene  P :  fine  Heinsius  :  specie 
Zumpt :  angusticlauio  (?  -a)  plene  Salmasius  :  num  poenico  ?  11 

nec  minora  AP,  h.  e.  et  non  minora :  fortasse  nec  maiora  non  conse- 
qui  potuit,  sicut  fere  Rhenanus'.  nec  minus  maiora  Tittler  et  Gudeman 
15  Imane  A  16  incendium  Herel  exsoluit  A  :  exoluit  P  17 
pred.  A  Antistiae  AP :  Calpumiam  dicit  uxorem  Antisti,  cf.  ii.  a6.  a  : 
Antistii   Voss  sc.  tijcori:    Antisti  et  Rhenanus  et  Orelli  18  prae- 

maturam,mortem  AP,  sed  Burer  ^exemp.  uetustum  sic  hahet  ut  potius 
legendum  existiment  praematura  morte  immortalem  nominis  sui  pen- 
sauit  memoriam  '  ut  115.  5  immortalem  memoriam  A  :  immortali 

mcmoria  P  30  occursu  quo  ego:   occursus  AP:   quo  occursu 

Lipsius :  Kntzio  occursus  fauore  hominum  est  fauore  qui  declaratur 
occursu  hominum.     Vide  Comm.  Crit. 


VELLEI  PATERCVLI 

fuerit  munerum,  ne  in  operis  quidem  iusti  materia,  nedum 

2  huius  tam  recisi  digne  exprimi  potest.  nihil  deinde  optare 
a  diis^  homines,  nihil  dii  hominibus  praestare  possunt,  nihil 
uoto  concipi,  nihil  felicitate  consummari,  quod  non  Augustus 
post  reditum  in  urbem  rei   pubUcae   populoque   Romano  5 

3  terrarumque  orbi  repraesentauerit.  finita  uicesimo  anno 
bella  ciuilia,  sepulta  externa,  reuocata  pax,  sopitus  ubique 
armorum  furor,  restituta  uis  legibus,  iudiciis  auctoritas, 
senatui  maiestas,  imperium  magistratuum  ad  pristinum 
redactum  .  modum  ;    tantummodo   octo    praetoribus   allecti  i  o 

4  duo.  prisca  illa  et  antiqua  rei  publicae  forma  reuocata. 
rediit  cultus  agris,  sacris  honos,  securitas  hominibus,  certa 
cuique  rerum  suarum  possessio;  leges  emendatae  utiliter, 
latae  salubriter ;  senatus  sine  asperitate  nec  sine  seueritate 
lectus.  principes  uiri  triumphisque  et  amplissimis  honoribus  i .- 
functi  adhortatu  principis  ad  ornandam  urbem  inlecti  sunt. 

5  consulatus  tantummodo  usque  ad  undecimum  qui  con- 
tinuaret  Caesar,  cum  saepe  obnitens  repugnasset,  impetrare 
potuit :    nam   dictaturam    quam    pertinaciter   ei   deferebat 

6  populus,  tam  constanter  reppulit.  bella  sub  imperatore  gesta  20 
pacatusque  uictoriis  terrarum  orbis  et  tot  extra  Italiam 
domique  opera  omne  aeui  sui  spatium  impensurum  in  id 
solum  opus  scriptorem  fatigarent :  nos  memores  professionis 
uniuersam  imaginem  principatus  eius  oculis  animisque 
subiecimus.  2  5 

90      Sepultis,  ut  praediximus,  bellis  ciuilibus  coalescentibusque 

T  ne  in  operis  quidem  Gelenius  :    nedum  in  operis  siquidem  AP : 
fortasse  numquam  ne  i.  o.  q.  i.  m,  33  dis  A        dc  A  :    dii  P 

4  foel.  A      consumari  A         6  repres.  A  finito  A       7  bellaci  lulia 

e 
A       10  redactus  yi         AWectio  del.,  dein  SL\\eci\o  A  (sic)        laredit^^ 
sacris  agris  sacris  A  (sic)  15  Igtus  A  fre  amplissimis  A  (sic) 

16  adhortatur  A:    hortatu  P:    adhortatu  Orelli  17  qui  scripsi : 

quem  AP^  uide  Comm.  Crit.  quem  Kritz  retinuit,  impetrari  scripsit 

pro  impetrare  :  quin  Maduig,  addito  non  ante  potuit  18  imperare 

suprascr.  impetrare  A  20  repulit  A  :  imperatore  eo  Orelli         22 

inp.  A  23  fatigarent  Voss  :  fatigant  AP :  fatigent  Acidalius 

102 


LIBER  II 

rei  publicae  membris,  etiam  coaluerunt  quae  tam  longa 
armorum  series  lacerauerat.  Delmatia,  annos  xx  et  cc 
rebellis,  ad  certam  confessionem  pacata  est  imperi.  Alpes 
feris  incultisque  nationibus  celebres  perdomitae.  Hispaniae 
5  nunc  ipsius  praesentia,  nunc  Agrippae,  quem  usque  in 
tertium  consulatum  et  mox  collegium  tribuniciae  potestatis 
amicitia  principis  euexerat,  multo  uarioque  Marte  pacatae. 
in  quas  prouincias  cum  initio  Scipione  et  Sempronio  Longo  2 
consulibus  primo  anno  secundi  belli  Punici  abhinc  annos 

10  ccL  Romani  exercitus  misissent  duce  Cn.  Scipione,  Africani 
patruo,  per  annos  cc  in  his  multo  mutuoque  ita  certatum 
est  sanguine,  ut  amissis  P.  R.  imperatoribus  exercitibusque 
saepe  contumelia,  nonnumquam  etiam  periculum  Romano 
inferretur  imperio.     illae  enim  prouinciae   Scipiones   con-  3 

1 5  sumpserunt ;  illae  contumelioso  t  xx  annorum  bello  sub 
duce  Viriatho  maiores  nostros  exercuerunt;  illae  terrore 
Numantini  belH  populum  Romanum  concusserunt ;  in  illis 
turpe  Q.  Pompei  foedus  turpiusque  Mancini  senatus  cum 
ignominia  dediti  imperatoris  rescidit ;   illa  tot  consularis,  tot 

io  praetorios  absumpsit   duces,  patrumque  aetate  in    tantum 
Sertorium  armis  extulit,  ut  per  quinquennium  diiudicari  non 
potuerit,  Hispanis  Romanisne  in  armis  plus  esset  roboris  et 
uter  populus  alteri  pariturus  foret.     has   igitur   prouincias  4 
tam  diffusas,  tam  frequentis,  tam  feras  ad  eam  pacem  abhinc 

-'•  annos  ferme  l  perduxit  Caesar  Augustus,  ut  quae  maximis 

r  etiam  coaluenint  ego  postquam  Bergk  et  coaluere  proposuemt :  et 
coram  alicro  AP,  uide  Comm.  Crit.  a  Damatia  xx  et  cc.  rebellis 

A  :  Dalmatia  5cx.  &  cc.  rebellis  P:  annos  add.  post  cc  Lipsius,  post 
Dalmatia  Oreiii :  pcr  Sinnos  Novdk  4  incultisque //««5im5:  multis- 
que  A P  quod  seruauit  Kriiz  perdomitae  Px  per  do.  {sic)  A  5 

Agrippc  A  6  tribunitiae  AP  7  amicicia  A  8  prouintias  A^ 
et  sic  14,  33  9  COS  A  :    COSS.  P  belli  add.    Heinsius : 

'/orlasse  subinteiiigendum,  non  inuehendum  belli '  Wopkens  Sinno  A 
10  misisscnt  A  :  missi  essent  P         11  hiis  A  :  his  P  la  P.  R- 

Gelenius:    Practor  AP  13  etiam   nonnunquam  AP,   transposuit 

Geimius  15  immo  x  ut  Lipsius  uoiuit  16  timore  dei.^  detn 

suprascr.   tcrrorc  A  19  dedit  A  rcstindit  A  consulares 

AP  aa  potcrit  BA  35  anno's.  A 

103 


VELLEI  PATERCVLI 

bellis  numquam  uacauerant,  eae  sub  C.  Antistio  ac  deinde 
P.  Silio  legato  ceterisque  postea  etiam  latrociniis  uacarent. 
91      Dum  pacatur  Occidens,  ab  Oriente  ac  rege  Parthorum 
signa  Romana,  quae  Crasso  prenso  Orodes,  quae  Antonio 
'  pulso  filius  eius  Prahates  ceperant,  Augusto  remissa  sunt.  5 
quod  cognomen  illi  uiro  Planci  sententia  consensus  uniuersi 

2  senatus  populique  Romani  indidit.     erant  tamen  qui  hunc 
felicissimum  statum  odissent :  quippe  L.  Murena  et  Fannius 
Caepio  diuersis  moribus  (nam  Murena  sine   hoc  facinore 
potuit  uideri  bonus,  Caepio  et  hoc  et  ante  erat  pessimus)  cum  10 
inissent   occidendi   Caesaris    consilia,    oppressi   auctoritate       *' 

3  publica,  quod  ui  facere  uoluerant,  iure  passi  sunt.  neque 
multo  post  Rufus  Egnatius,  per  omnia  gladiatori  quam 
senatori  propior,  collecto  in  aedilitate  fauore  populi,  quem 
exstinguendis  priuata  familia  incendiis  in  dies  auxerat,  in  15 
tantum  quidem,  ut  ei  praeturam  continuaret,  mox  etiam 
consulatum  petere  ausus,  cum  esset  omni  flagitiorum  scele- 
rumque  conscientia  mersus  nec  melior  illi  res  familiaris 
quam  mens  t  foret,  adgregatis  simiUimis  sibi  interemere  Cae- 
sarem  statuit,  ut  quo   saluo  saluus   esse   non   poterat,  eo  20 

4  sublato  moreretur.  quippe  ita  se  mores  habent,  publica 
quisque  ruina  malit  occidere  quam  sua  proteri,  idem  passu- 
rus  minus  conspici.  neque  hic  prioribus  in  occultando 
felicior  fuit,  abditusque  carcere  cum  consciis  facinoris 
mortem  dignissimam  uita  sua  obiit.  ^5 

I  eae  P :  hae  A         Antistio  Gelenius :  Aristio  AP  3  pacat~us 

(pacaturus)  A^  sed  -us    multo    minutiorihus    liiieris  4  prenso 

scripsi :    prsesso  A  :   presso  P :    oppresso  Gelenius  5  Prahates 

A,  sicut  in  Mediceo  Tac.  Ann.  ii.  1  et  2  {Thomas)  :  Phrahates  P 
6  uiro  AP :  uere  Ruhnken  :  iure  Orelli  9  Cepio  AP,  et  sic  10 

10  et  hoc  ante  AP :  et  ante  hoc  Gelenius;  scripsiet  hoc  et  ante  h.  e.  et 
hoc  facinore  et  ante  11  inissent  P:  i'niissent-^  (5?c)  isext.^P 
17  omnium  Burmann  iQfortasse  (nec  mehor  ilH  res  famiharis  quam 
mens  fuerat),  ut  95.  3  foret  scriptum  est  in  AP,  cum  sententia  postulet 
fuerat  19  interim.  AP  21  publica]  ut  add.  Burer  22 

proP  del.,  dein  proteri  A  {sic)  et  idem  P  24  carcere  Krause  : 

carceri  AP :  carceri  Rockwood  seruauit  secutus  Neuium,  qui  aitulit 
Aen.  ii.  553  lateri  abdidit  ensem  {Formenl.  i.  241) 

104 


LIBER  II 

Praeclarum  excellentis  uid  factum  C.  Senti  Saturnini  92 
circa  ea  tempora  consulis  ne  fraudetur  memoria.  aberat  2 
[in]  ordinandis  Asiae  Orientisque  rebus  Caesar,  circum- 
ferens  terrarum  orbi  praesentia  sua  pacis  suae  bona.  tum 
5  Sentius,  forte  et  solus  et  absente  Caesare  consul,  cum  alia 
prisca  seueritate  summaque  constantia,  uetere  consulum 
more  atque  asperitate,  gessisset,  protraxisset  publicanorum 
fraudis,  punisset  auaritiam,  regessisset  in  aerarium  pecunias 
publicas,  tum  in  comitiis  habendis  praecipuum  egit   con- 

1  j  sulem :    nam  et  quaesturam  petentis,  quos  indignos  iudi-  3 
cauit,  profiteri  uetuit,  et,  cum  id  facturos  se  perseuerarent, 
consularem,  si  in  campum  descendissent,  uindictam  minatus 
est,  et  Egnatium  florentem  fauore  publico  sperantemque  ut  4 
praeturam  aedilitati,  ita  consulatum  praeturae  se  iuncturum, 

1 5  [profiteri]  uetuit,  et  cum  id  non  obtinuisset,  iurauit,  etiam  si 
factus   esset   consul   suffragiis  populi,  tamen  se  eum  non 
renuntiaturum.     quod   ego   factum   cuilibet   ueterum   con-  5 
sulum   gloriae   comparandum    reor,    nisi   quod    naturaliter 
audita  uisis  laudamus  libentius  et  praesentia  inuidia,  prae- 

ir.  terita  ueneratione  prosequimur  et  his  nos  obrui,  illis  instrui 
credimus. 

Ante  triennium  fere,  quam  Egnatianum  scelus  erumperet,  93 
circa  Murenae  Caepionisque  coniurationis  tempus,  abhinc 
annos  L,  M.  Marcellus,  sororis  Augusti  Octauiae  filius,  quem 
homines  ita,  si  quid  accidisset  Caesari,  successorem  po- 
lentiae  eius  arbitrabantur  futurum,  ut  tamen  id  per  M. 
Agrippam   securo   ei   posse   contingere   non   existimarent, 

& 
I  preclanim  A         Sentii  AP        3  in  cUl.  Heinsius        5  forte  solus 

A  («r)  QO^A  :  COSP  7  atque  asperitate  scripsi'.  «rfac  seueri- 
laXe  A  {sic):  ac  seucr.  P:  ac  perseuerantia  uel  grauitate  Wopkens: 
ac  ueritate  uel  grauitate  Oreili:  ac  sanctitate  Laurent  8  fraudcsy^P 
10  petentes  AP         quos  P:    quod  A  15  uctuit  A  :  profiteri 

netuit  P  16  COS  A  :  COS.  P  eum  P :  cum  A  ao  hiis  del., 
fiein  suprascr.  his  A  23  ab  hinc  A  34  sororis  bis posteriore  eraso  A 
35  Caesari^  A  37  securos  AP :  sccure  vel  sccurius  Rhenanus 

105 


VELLEI  PATERCVLI 

magnificentissimo  munere  aedilitatis    edito  decessit  admo- 
dum  iuuenis,  sane,  ut  aiunt,  ingenuarum  uirtutum  laetusque 
2  animiet  ingeni  fortunaeque,  in  quam  alebatur,  capax.     post 
cuius  obitum  Agrippa,  qui  sub  specie  ministeriorum  princi- 
palium  profectus  in  Asiam,  ut  fama   loquitur,   ob   tacitas  5 
cum  Marcello  offensiones  praesenti  se  subduxerat  tempori, 
reuersus  inde  filiam  Caesaris  luliam,  quam  in  matrimonio 
Marcellus    habuerat,    duxit    uxorem,    feminam    neque   sibi 
neque  rei  publicae  felicis  uteri. 
94      Hoc  tractu  temporum  Ti.  Claudius  Nero,  quo  trimo,  ut  10 
praediximus,  Liuia,  Drusi  Claudiani  filia,  despondente  Ti. 

2  Nerone,  cui  ante  nupta  fuerat,  Caesari  nupserat,  innutritus 
caelestium  praeceptorum  disciplinis,  iuuenis  genere,  forma, 
celsitudine   corporis,    optimis   studiis    maximoque    ingenio 

3  instructissimus,  qui  protinus  quantus  est,  sperari  potuerat  15 
uisuque    praetulerat    principem,    quaestor    undeuicesimum 
annum  agens  capessere  coepit  rem  publicam  maximamque 
difficultatem  annonae  ac  rei  frumentariae  inopiam  ita  Ostiae 
atque  in  urbe  mandatu  uitrici   moderatus  est,  ut  per  id, 

4  quod  agebat,  quantus  euasurus  esset,  eluceret.     nec  multo  20 
post  missus  ab  eodem  uitrico   cum  exercitu  ad  uisendas 
ordinandasque,   quae   sub  Oriente   sunt,   prouincias,    prae- 
cipuis  omnium  uirtutum  experimentis  in  eo  tractu  editis, 
cum  legionibus  ingressus  Armeniam,  redacta  ea  in  potesta- 

2  ut  aiunt  ing.  BA  :    ing.   ut  aiunt  P  3  ingentis  fortunae  in 

quam  al.  capax  Scriner:  ingenii^P  8  foemina  A         9  foelicis  A 

10  Ti.]  T.P:T  A     trimo  Aldus  :  primo  AP        1 1  despondente  Gelen- 

Ti 
ins,  cf.qg.z:  resp.  AP  Nerone  A  :  Nerone  P,  sed  Burer^  exemplar 

uet.  uidetur  habere  Tespondente  ei  Nerone'  16  uisuque  praetulerat 

Vrsinus  :  uisusque  praetulerit  AP  17  capessere  AB  :  capescere 

P         18  ac  reif.  inopiam  ut  interpolatadel.  Cornelissen       Ostiae  atque 
Rhenanus  :    Ostia  eratque  AP  19  mandatu  Orelli :  mandatu  A  : 

mandato  P         uictrici  et  paulo  post  uictrico  AP  22  que  om.  A 

23  omnibus    A  tractu    Gelenius :     tractatu    AP,    quod  recepit 

Kritz  tamquam  significarit  in  eius  rei  tractatione 

106 


LIBER  II 

tem  populi  Romani  regnum  eius  Artauasdi  dedit.  t  cuius 
rex  quoque  Parthorum  tanti  nominis  fama  territus  liberos 
suos  ad  Caesarem  misit  obsides. 

Reuersum  inde  Neronem  Caesar   haud  mediocris  belli  95 

5  mole   experiri   statuit,   adiutore    operis   dato    fratre    ipsius 
Druso   Claudio,  quem   intra   Caesaris   penates   enixa   erat 
Liuia,      quippe   uterque   diuisis   partibus   Raetos  Vindeli-  2 
cosque  adgressi,  multis  urbium  castellorum  oppugnationibus 
nec  non  derecta  quoque  acie  feliciter   functi  gentis  locis 

10  tutissimas,   aditu   difficillimas,    numero   frequentis,  feritate 
trucis  maiore  cum  periculo  quam  damno  Romani  exercitus, 
plurimo  cum  earum   sanguine   perdomuerunt.     ante  quae  3 
tempora   censura   Planci   et   Pauli    acta    inter   discordiam 
neque   ipsis   honori   neque   rei  pubHcae  usui  fuerat,  cum 

r  alteri  uis  censoria,  alteri  uita  deesset,  Paulus  uix  posset 
implere  censorem,  Plancus  timere  deberet,  nec  quidquam 
obicere  posset  adulescentibus  aut  obicientis  audire,  quod 
non  agnosceret  senex. 

Mors  deinde  Agrippae,  qui  nouitatem  suam  multis  rebus  9^ 

10  nobilitauerat  atque  in  hoc  perduxerat,  ut  et  Neronis  esset 
socer,  cuiusque  liberos  nepotes  suos  diuus  Augustus  prae- 

I  Artauzdi  >4B:  Artauasdi  P :  *  resiiiufndtim  l^elleio  Artauzdi  multa 
persuadent.  Nam  littera  z  clare  etiam  incisa  Mon.  Anc.  lat.  vi.  11 
Artzuazdis,  uel  Armenio  scribendi  genere  Artauazd  commendatur' 
Thomasp.  11  cuius  AP:  cuius  *sc.  Ti.  Neronis'  Thomas  p.  22 

3  Caerem  del.,  dein  suprascr.  Caesareni.<4  4  indeP:  deinde  </(?/.. 

dein  suprascr.  in  A  5  mole  Heinsius  :  molem  P :  morem  A  7 

diuisis  AP :  quod  uindicauit  Boot  ex  Liu.  44.  1 1  e  diuersis  Stanger, 
rf.  109.  5       Raetos  A  :   Rhetos  P  8  et  cast.  P:  castellorumque 

Orellicf.  Novdh  p.  98  9  ^  derecta  {sic^  A  :   directa  P        gentes 

.  .  .  frequentcs  .  ,  .  truces  AP  10  difficilimas  A  12  perdo- 

muerunt.    Ante  P:    perdomuere.   Tantae  A  14  ipsis  Gelenius  : 

ipsi  AP  fuerat  Oreili:  foret  AP       uerba  cum  alteri  .  .  .  timere 

debcret  om.  A  15  censori  P :  censoria  Burmann  :  censoris  Gelenius 
16  ncc  (nc   P)  quicquam  AP  17  obiiccre,  obiicientcs    AP 

Malim  quod  non  ipsc  in  sc  a.  s.  19  Agrippc  A  20  et  AP, 

num  etiam?  ai  diuus]  D.  AP 


107 


VELLEI  PATERCVLI 

positis  Gai  ac  Luci  nominibus  adoptauerat,  admouit  propius 
Neronem    Caesari :    quippe   filia    lulia    eius,    quae    fuerat 

3  Agrippae  nupta,  Neroni  nupsit.  subinde  bellum  Panno- 
nicum,  quod  inchoatum  f  Agrippa  Marcoque  Vinicio,  auo 
tuo,  COS,  magnum  atroxque  et  perquam  uicinum  imminebat  f. 

3  Italiae,    per   Neronem   gestum   est.      gentes  Pannoniorum 
Delmatarumque  nationes  situmque  regionum  ac  fluminum 
numerumque  et  modum  uirium  excelsissimasque  et  multi- 
plicis   eo  bello  uictorias  tanti  imperatoris  alio  loco  explica- 
bimus :    hoc  opus   seruet   formam    suam.     huius   uictoriae  lo 
compos  Nero  ouans  triumphauit. 
97      Sed  dum  in  hac  parte  imperi  omnia  geruntur  prosperrime, 
accepta  in  Germania  clades  sub  legato  M.  Lollio,  homine 
in  omnia  pecuniae  quam  recte  faciendi  cupidiore  et  inter 
summam  uitiorum  dissimulationem  uitiosissimo,  amissaque  15 
legionis  quintae  aquila  uocauit  ab  urbe  in  Gallias  Caesarem. 

2  cura  deinde  atque  onus  Germanici  belli  delegata  Druso 
Claudio,  fratri  Neronis,  adulescenti  tot  tantarumque  uir- 
tutum,  quot  et  quantas  natura  mortalis  recipit  uel  industria 
perficit.     cuius  ingenium  utrum  bellicis  magis  operibus  an  20 

3  ciuilibus  suffecerit  artibus,  in  incerto  est :  morum  certe 
dulcedo  ac  suauitas  et  aduersus  amicos  aequa  ac  par  sui 
aestimatio  inimitabilis  fuisse  dicitur;  nam  pulchritudo 
corporis  proxima  fraternae  fuit.  sed  illum  magna  ex  parte 
domitorem  Germaniae,  plurimo  eius  gentis  uariis  in  locis  35 
profuso    sanguine,    fatorum    iniquitas    consulem,    agentem 

2  lulia  filia  Haase:    filia  eius  I.  Gelenius^  ut  100.  2,  cf.  Novdk  p.  66 
3  Agrippa  nuptae  A  4  cormptus  locus  quent  nemodum  emendauit 

5  COS  A  :  COSS  P:  Lipsius  scribebat  inch.  [ab]  Agrippa,  Marco 
Vinicio,  a.  tuo,  consule  :  fortasse  sub  Agrippa,  [Q.  Lucretio]  Marcoque 
Vinicio,  a.  t.,  consulibus  pro  quam  A  6  pannoriorum  del.,  dein 
suprascr.  Y>^nr\onicov\xm  A  7  T>e\m.  AB'.  Dalm.  P  8  multiplices 
AP  9  colo  del.,  dein  suprascr.  loco  A  12  imperi  AP  13 

Lolio  AP  15  uictorum  A  20  perficit  Lipsius,  cf.  ii.  2.  2  tantis 

denique  adornatus  uirtutibus,  quantas  perfecta  et  natura  et  industria 
mortalis  condicio  recipit :  percipit-^P  21  armis  del.,  dein  suprascr. 
artibus  A  25  genitis  A 

108 


LIBER  II 

annum  tricesimum,  rapuit.  moles  deinde  [eius]  belli  trans-  4 
lata  in  Neronem  est :  quod  is  sua  et  uirtute  et  fortuna 
administrauit  peragratusque  uictor  omnis  partis  Germaniae 
sine  ullo  detrimento  commissi  exercitus,  quod  praecipue 
"  huic  duci  semper  curae  fuit,  sic  perdomuit  eam,  ut  in  formam 
paene  stipendiariae  redigeret  prouinciae.  tum  alter  tri- 
umphus  cum  altero  consulatu  ei  oblatus  est. 

Dum  ea,  quae  diximus,  in  Pannonia  Germaniaque  ge-  98 
runtur,  atrox  in  Thracia  bellum  ortum,  omnibus  eius  gentis 

10  nationibus  in  arma  accensis,   L.  Pisonis,  quem   hodieque 
diligentissimum  atque  eundem  lenissimum  securitatis  urba- 
nae  custodem  habemus,  uirtus  compressit  (quippe  legatus  2 
Caesaris  triennio   cum   his  bellauit  gentisque  ferocissimas 
plurimo  cum  earum  excidio  nunc  acie,  nunc  expugnationibus 

1 5  in  pristinum  pacis  redegit  modum),  eiusque  patratione  Asiae 
securitatem,  Macedoniae  pacem  reddidit.     de  quo  uiro  hoc  3 
omnibus  sentiendum  ac  praedicandum  est,  esse  mores  eius 
uigore   ac  lenitate  mixtissimos  et  uix  quemquam  reperiri 
posse,  qui   aut  otium  uaHdius  diligat  aut  facilius  sufficiat 

20  negotio  et  magis  quae  agenda  sunt  curet  sine  ulla  ostenta- 
tione  agendi. 

Breui    interiecto    spatio   Ti.  Nero   duobus  consulatibus  99 
totidemque  triumphis  actis  tribuniciae  potestatis  consortione 
aequatus  Augusto,  ciuium  post  unum,  et  hoc,  quia  uolebat, 

25  eminentissimus,   ducum    maximus,    fama   fortunaque   cele- 
berrimus  et  uere  alterum  rei  publicae  lumen  et  caput,  mira  2 
quadam  et  incredibili  atque  inenarrabili  pietate,  cuius  causae 
mox  detectae  sunt,  cum  C.  Caesar  sumpsisset  iam  uirilem 
togam,  Lucius  item   maturus  esset  t  uiris,  ne  fulgor  suus 

eius 

I       belli  (.siir)  A  :  /ortasse  eius  omittendnm  erat  3  peruagatus- 

que  Ruhttken  omnis  partis  A  6  pene  A  regeret  A  8  quae 
praediximus  P  10  Lucii  yi/'  13  his  >4P:  iis //a/w  gentes- 
que  AP  18  rigore  Vrsinns  aa  Ti.  P-.T.A  ag  Luciusl  L.  AP 
uiris  AP:  ueritus  yascosatt$4S  :  uiribus  Bipontina  ed. :  curis  Heinsius  : 
uir ;  is  Laurent  ./ortasse  Lucius  eidem  maturus  esset,  uir  is  {^sc.  Tiberius) 

109 


VELLEI  PATERCVLI 

orientium  iuuenum  obstaret  initiis,  dissimulata  causa  consili 
sui,  commeatum  ab  socero  atque   eodem   uitrico   adquie- 

3  scendi  a  continuatione  laborum  petiit.  quis  fuerit  eo  tem- 
pore  ciuitatis  habitus,  qui  singulorum  animi,  quae  digredien- 
tium  a  tanto  uiro  omnium  lacrimae,  quam  paene  ei  patria  5 

4  manum  iniecerit,  iusto  seruemus  operi :  illud  etiam  in  hoc 
transcursu  dicendum  est,  ita  septem  annos  Rhodi  moratum, 
ut  omnes,  qui  pro  consulibus  legatique  in  transmarinas  pro- 
fecti  prouincias,  uisendi  eius  gratia  ta*mquam  ad  principem 
conuenientes  semper  priuato,  si  illa  maiestas  priuata  um-  10 
quam  fuit,  fasces  suos  summiserint  fassique  sint  otium  eius 
honoratius  imperio  suo. 

100  Sensit  terrarum  orbis  digressum  a  custodia  Neronem 
urbis :  nam  et  Parthus  desciscens  a  societate  Romana 
adiecit   Armeniae   manum    et   Germania  auersis  domitoris  15 

2  sui  ocuHs  rebellauit.  at  in  urbe  eo  ipso  anno,  quo  magnifi- 
centissimis  gladiatorii  muneris  naumachiaeque  spectaculis 
diuus  Augustus  abhinc  annos  xxx  se  et  Gallo  Caninio 
consulibus,  dedicato  Martis  templo  animos  oculosque  populi 
Romani  repleuerat,  foeda  [in]  dictu  memoriaque  horrenda  20 

3  in  ipsius  domo  tempestas  erupit.  quippe  filia  eius  lulia, 
per  omnia  tanti  parentis  ac  uiri  inmemor,  nihil,  quod  facere 
aut  pati  turpiter  posset  femina,  luxuria  libidine  infectum 
reliquit  magnitudinemque  fortunae  suae  peccandi  licentia 

I  consilii  AP      2  uictrico  A      4  quae  digredientium  om.  in  textu,  add. 
in  marg.  A       5  a  tanto  P :   &  anto  A      pene  A         7  moratum  BA  : 

s 
moratum  *est  P  8  legatique  A  {sic)  sunt  add.  Halm  9  tamquam 
ad  principem  5cn^5?:  ad  quem  AP  10  priuato  si  illa  Aldtts  :  priuatos 
illa.  AP  umquam  A Idus :  numquamA P  12  post  honoratius  Novdk 
addebat  esse  16  magnificentissimis  Cuper,  cf.  56.  i :  magnificentissimi 
AP  18  diuus]  D.  AP  xxx  A  :  xxx.  P  19  COS  A  :  COSS.  P 
animo  A  20  foeda  in  dictu  A,  sed ~  inducto  :  foeda  dictu  P  21 

In  del.,  dein  suprascr.  in  A  si  recte  interpretatus  sum  22  imm.  AP 

23  libide  del..,  dein  suprascr.  libidine  A  :  libidineue  Halm,  refragante 
Novdk  p.  68,  qui  praetulit  Orellianum  ac  libidine.  Riguez  seruauit 
asyndeton,  quem  sequor  24  pecandi  A 

iio 


LIBER  II 

metiebatur,   quidquid   liberet   pro   licito    uiiidicans.      tum  4 
lulius  Antonius,  singulare  exemplum  clementiae  Caesaris, 
uiolator  eius  domus,  ipse  sceleris  a  se  commissi  ultor  fuit 
(quem  uicto  eius  patre  non  tantum  incolumitate  donauerat, 

5  sed  sacerdotio,  praetura,  consulatu,  prouinciis  honoratum, 
etiam  matrimonio  sororis  suae  filiae  in  artissimam  adfinitatem 
receperat),    Quintiusque   Crispinus,    singularem    nequitiam  5 
supercilio  truci  protegens,  et  Appius  Claudius  et  Sempronius 
Gracchus  ac  Scipio  aliique  minoris  nominis  utriusque  ordinis 

10  uiri,  quas  cuiuslibet  uxore  uiolata  poenas  pependissent,  pe- 
pendere,  cum  Caesaris  fiHam  et  Neronis  uiolassent  con- 
iugem.  lulia  relegata  in  insulam  patriaeque  et  parentum 
subducta  oculis,  quam  tamen  comitata  mater  Scribonia 
uoluntaria  exili  permansit  comes. 

I  r      Breue  ab  hoc  intercesserat  spatium,  cum  C.  Caesar  ante  loi 
dliis  prouinciis  ad  uisendum  obitis  in  Syriam  missus,  con- 
uento  prius  Ti.  Nerone,  cui  omnem  honorem  ut  superiori 
habuit,  tam  uarie  se  ibi  gessit,  ut  nec  laudaturum  magna 
nec  uituperaturum  mediocris  materia  deficiat.     cum   rege 

- .  Parthorum,  iuuene  excelsissimo,  *  *  insulae   quam   amnis 
P2uphrates  ambiebat,  aequato  utriusque  partis  numero  coiit. 
quod   spectaculum  stantis  ex  diuerso  hinc  Romani,  illinc  2 
Parthorum  exercitus,  cum  duo  inter  se  eminentissima  im- 
periorum  et  hominum  coirent  capita,  perquam  clarum  et 

I  quicquidylP  uindicans  ^w^msrr.  iudicans./^  :  iudicans Rhertanus 
2  lulius  j4P:  lulus  Schegk  ut  Hor.  C.  iv.  2.  2.  Sed  itt  Tac,  Ann. 
i,  10,  iii.  18  Mediceus habet  lulios,  lulii,  et  sic  uidentur habere  codices Dtonis 
C.  51.  15;  54.  26;  55.  I.  Vide  Borghesi  Osseruazione  Numismatiche 
Decad.x.pp.f^-\a  6  arctissimam  P  10  quas  Orelli:  quasi-(4P 

pependissent  yl :  om.  P.  Locum  Orelli  restituit  ex  A,  cf.  Scriner  p.  104 
1 1  uxorem  del.^  dein  suprascr.  coniugem  A  14  uoluntaria  Lipsius  : 
uoluntarii  AP  exilii  AP  16  ad  uisendum  Lipsius  :  adsidendum 
BA  :  ad  sedandum  P  i^  T.  A  19  sufficiat  del.,  dein  deficiatyi 
20  excelsissimae  (e  A)  insulae  (e  A)  AP :  excelsissimo  Gelenius  :  lacti- 
nam  posui:  in  ripa  ins,  Gruner:  excelsissimae  indolis  in  insula  OrcUi: 
infineexcelsissimacinsulae5cn>Mr:/or/as5^inora  21  coiitP:  colityl 
23  imperatoFuin  riorum  A  (sic) :  scnbendumne  impcratorum  ?  /1.  e.  inter 
imprraiores  et  homines  qui  auo  eminentissimi  erant        94  perquem  A 

III 


VELLEI  PATERCVLI 

memorablle  sub  initia  stipendiomm  meorum  tribuno  militum 
3  mihi  uisere  contigit :  quem  militiae  gradum  ante  sub  patre 
tuo,  M.  Vinici,  et  P.  Silio  auspicatus  in  Thracia  Macedonia- 
que,  mox  Achaia  Asiaque  et  omnibus  ad  Orientem  uisis 
prouinciis  et  ore  atque  utroque  maris  Pontici  latere,  haud  5 
iniucunda  tot  rerum,  locorum,  gentium,  urbium  recordatione 
perfruor.     prior  Parthus  apud  Gaium  in  nostra  ripa,  poste- 
rior  hic  apud  regem  in  hostiH  epulatus  est. 
102      Quo  tempore  M.  LoUi,  quem   ueluti    moderatorem    iu- 
uentae    filii    sui    Augustus    esse    uoluerat,    perfidiam    et  lo 
plena  subdoU  ac  uersuti  animi  consiUa,   per    Parthum  in- 
dicata   Caesari    fama    uulgauit :    cuius    mors  intra  paucos 
dies    fortuita    an    uoluntaria    fuerit    ignoro.       sed    quam 
hunc   decessisse    laetati   homines,    tam   paulo   post  obisse 
Censorinum    in    iisdem    prouinciis    grauiter    tuHt    ciuitas,  15 

2  uirum  demerendis  hominibus  genitum.  Armeniam  deinde 
Gaius  ingressus  prima  parte  introitus  prospere  rem  gessit ; 
mox  in  colloquio,  cui  se  temere  crediderat,  circa  Arta- 
geram  grauiter  a  quodam,  nomine  Adduo,  uulneratus, 
ex  eo  ut  corpus  minus  habile,  ita  animum  minus  utilem  20 

3  rei  publicae  habere  coepit.  nec  defuit  conuersatio  homi- 
num  uitia  eius  adsentatione  alentium  (etenim  semper  mag- 
nae  fortunae   comes  adest  adulatio),  per  quae  eo   ductus 

I  in  A  induda  est  prima  littera  m  (?  in)  uocabuli  meorum  3  M. 

Vinici  AP,  sed  Burer  adnotauit  Murbacensem  sic  habere  ut  potius  legen- 
dum  existimaret  M.  Vinicio  4  uisis^P:  ^"  alias  usus  '  Rhenanus  : 

/ortasse  uersus,  utBotheconi  7  Gaium^  :  CaiumP  9  Lolli-^P 
iuuaentae  A  10  perfidia  ^,  quod  correxi  \  perfida  P  12  Caesari 
fama  u.  Lipsius  :  Caesaris  iam  auulgauit  AP.  Plin.  H.  N.  9. 118  hic 
est  rapinarum  exitus,  hoc  fuit  quare  M.  Lollius  infamatus  regum 
muneribus  in  toto  Oriente  interdicta  amicitia  a  C.  Caesare  Augusti  filio 
uenenum  biberet  13  fuerit  dignior  A  :  fuerit  ignoro  P :  fortasse 
fortuita  an  uoluntaria  fuerit  indignior,  nescio  14  obiisse.^:  odisse 
marg.A  :  obisse  P  17  Gaius  add.  Krause  rem  add.  Heinsius 
18  conloquio  Gelenius  :  conloquium  (coll,  A)   AP  cum   suprascr. 

cui  A  Artagera  Muretus  ex  Zonara  p.  539  D  :   Artageram  uindi- 

cauit  Thomas  p.  12  23  comes  est  A 

112 


LIBER  II 

erat,  ut  in  ultimo  ac  remotissimo  orbis  terrarum  angulo 
consenescere  quam  Romam  regredi  mallet.  diu  dein 
reluctatus  inuitusque  reuertens  in  Italiam  jn  urbe  Lyciae 
(Limyra  nominant)  morbo  obiit,  cum  ante  annum  ferme 
f  Z.  Caesar  frater  eius  Hispanias  petens  Massiliae  deces- 
sisset 

Sed  fortuna,  quae  subduxerat  spem  magni  nominis,  iam  103 
tum   rei   publicae  sua   praesidia  reddiderat :    quippe   ante 
utriusque  honim  obitum  patre  tuo  P.  Vinicio  consule  Ti. 

10  Nero  reuersus  Rhodo  incredibili  laetitia  patriam  repleuerat. 
non  est  diu  cunctatus  Caesar  Augustus ;  neque  enim  quae-  2 
rendus  erat  quem  legeret,  sed  legendus  qui  eminebat.    itaque  3 
quod  post  Luci  mortem  adhuc  Gaio  uiuo  facere  uoluerat 
atque  eo  uehementer  repugnante  Nerone  erat  inhibitus,  post 

15  utriusque  adulescentum  obitum  facere  perseuerauit,  ut  et 
tribuniciae  potestatis  consortionem  Neroni  constitueret, 
multum  quidem  eo  cum  domi  tum  in  senatu  [recusante,] 
et  eum  Aelio  Cato  C.  Sentio  consulibus  V.  Kal.  lulias, 
post    urbem    conditam    annis    t  dccliiii,    abhinc    annos 

20  XXVII  adoptaret     laetitiam   ilHus  diei  concursumque  ciui-  4 
tatis   et   uota   paene    inserentium    caelo    manus    spemque 
conceptam    perpetuae    securitatis    aeternitatisque    Romani 

I  terrarura  orbis  A  ^sic)  :    terrarum  orbis  P         2  Diu  de  re 

luctatus  A  :  Deinde  reluctatus  P :  diu  reluctatus  an  de  reditu 
luctatus  legetidum  esset,  dttbitauit  Burer  illud  tanten  praeferens:  diu 
deinde  rel.  Ruhnken  :  diu  dein  rel.  scripsi  4  Ly(i  -^)mira  BA  : 

Limyram  P  quomP:   quo  A  5  L.  Gelenius:    quinquagesi- 

mum  AP         Massiliae  AB :    Massilia  P  9  COS.  A  :    COS. 

P        Tib.  P:    T.  A  la  legerat  BA  13  Lucil   L.  AP 

Gaio]  C.  AP  14  quae  co  A:    atque  P:    ^ex  uestigiis  uetusti 

codicis  apparebat  pro  atque,  eo  que  siu*  eo  quod  scriptum :  nam  ues- 
tigia  literarum  uix  poterant  uideri prae  uetustate '  Burer :  eoque  Thomas  : 
atque  eo  praetuli:    de  pronomine   Thomas  disputauit  p.  15  15 

adulcscentum  A  :   adulescentium  P  17  eum  del.,  dein  suprascr. 

co  A         rccusantc  ofr$.  A  18  C.  add.  Aldus        COS  A  :  COSS. 

P  19  DCCLiiii.  P:  acc-  uiii  A  :  acc.l.hii  .  B  annos 

A  :  annis  P  ai  pcnc  A  cclo  A  manuq.  spcm  quae 

A  aa  conccptam  Boecler :  conccptac  AP 

113  8 


VELLEI  PATERCVLI 

imperi  uix  in  illo  iusto  opere  abunde  persequi  poterimus, 
5  nedum  hic  implere  temptem.us.  satis  erit  id  unum 
dixisse  quam  ^  *  ille  omnibus  fuerit.  tum  refulsit  certa 
spes  liberorum  parentibus,  uiris  matrimoniorum,  dominis 
patrimoni,  omnibus  hominibus  salutis,  quietis,  pacis,  tran-  5 
quillitatis,  adeo  ut  nec  plus  sperari  potuerit  nec  spei  re- 
sponderi  felicius. 
104  Adoptatus  eadem  die  etiam  M.  Agrippa,  quem  post 
mortem  Agrippae  lulia  enixa  erat,  sed  in  Neronis  adoptione 
illud  adiectum  his  ipsis  Caesaris  uerbis :    hoc,  inquit,  rei  1  o 

2  pubHcae  causa  facio.  non  diu  uindicem  custodemque 
imperi  sui  morata  in  urbe  patria  protinus  in  Germaniam 
misit,  ubi  ante  triennium  sub  M.  Vinicio,  auo  tuo,  claris- 
simo  uiro,  inmensum  exarserat  bellum.  erat  t  et  ab  eo 
quibusdam  in  locis  gestum,  quibusdam  sustentatum  feliciter,  1 5 
eoque   nomine   decreta  ei    cum   speciosissima   inscriptione 

3  operum  ornamenta  triumphalia.  hoc  tempus  me,  functum 
ante  tribunatu,  castrorum  Ti.  Caesaris  militem  fecit :  quippe 
protinus  ab  adoptione  missus  cum  eo  praefectus  equitum 

in  Germaniam,  successor  officii  patris  mei,  caelestissimorum  20 
eius  operum  per  annos  continuos  f  viii  praefectus  aut  legatus 
spectator,   tum  pro  captu   mediocritatis  meae  adiutor  fui. 
neque  ilH  spectaculo,  quo  fructus  sum,  simile  condicio  mor- 
talis  recipere  uidetur  mihi,  cum   per  celeberrimam  Italiae 

I  imperii  AP  2  hic   Gelenius:    hinc  AP  temptemus  id 

(tentemus  :  *id  P)  unum  dixisse  quam  ille  omnibus  fuerit  AP  3 

contenti  post  dixisse,  carus  post  ille  Rhenanus,  iuuat  post  dixisse, 
carus  post  fuerit  Burer  addebant :  id  u.  dix.  sat  est  quam  i.  o.  fuerit 
carus  (dilectus)  Laurent  quam  faustus  Halm  :  quam  felix  Novdk  : 

quanti  pro  quam  Rosenheyn  5  patrimonii  AP  6  respondere 

felitius  A  8  adoptatus  om.  A         eodem  Krause  12  imperii 

AP  13  ubi  P :  nii  A  tricennium  5oo/  14  imm.  AP 

\d  Ltpsius  16  eiP:  8cA  18  tribunatu /r/Ms  ^         Tib.  P: 

T.  A  ig  et  21  pref.  A  20  «iei  patris  mei  A  (sic)         cel.  A 

21  viii  A  :  viiii.  P  22  spectator,  tum  Thomas  :    spectatum  A  : 

spectatus  P,  quod  frustia  utndtcauit  Laurent :  spectator  et  Gelenius: 
sp.  aut  Cludius         mae  del.^  dein  suprascr.  meae  A  23  fructus 

B  :  fruitus  P :  functus  A 

114 


LIBER  II 

partem  tractum^z/^  omnem  Galliae  prouinciarum  ueterem 
imperatorem  et  ante  meritis  ac  uirtutibus  quam  nomine 
Caesarem  reuisentes  sibi  quisque  quam  illi  gratularentur 
plenius.  at  uero  militum  conspectu  eius  elicitae  gaudio  4 
r  lacrimae  alacritasque  et  salutationis  noua  quaedam  exultatio 
et  contingendi  manum  cupiditas  non  continentium  protinus 
quin  adicerent,  '  uidemus  te,  imperator  ?  saluum  recipimus  ? ' 
ac  deinde  '  ego  tecum,  imperator,  in  Armenia,  ego  in  Raetia 
fui,  ego  a  te  in  Vindelicis,  ego  in  Pannonia,  ego  in  Ger- 

10  mania  donatus  sum,'  neque  uerbis  exprimi  et  fortasse  uix 
mereri  fidem  potest. 

Intrata  protinus  Germania,  subacti  Canninefates,  Attuarii,  105 
Bructeri,  recepti  Cherusci,  t  gentis  utinam  minus  mox  nostra 
clade  nobilis,   transitus  Visurgis,   penetrata  ulteriora,   cum 

1 5  omnem   partem   asperrimi   et   periculosissimi   belli   Caesar 
uindicaret,  [in]  iis,  quae  minoris  erant  discriminis,  Sentium 
Satuminum,  qui  tum  legatus  patris  eius  in  Germania  fuerat, 
praefecisset,   uirum    multiplicem    [in]   uirtutibus,   gnauum,  2 
agilem,  prouidum  militariumque   officiorum   patientem   ac 

20  peritum  pariter,  sed  eundem,  ubi  negotia  fecissent  locum 
otio,  liberaliter  lauteque  eo  abutentem,  ita  tamen,  ut  eum 
splendidum  aut  hilarem  potius  quam  luxuriosum  aut  desidem 

I  tractumq.  CVm<//i«:   tractum  ^P  2  uirtutibus  Z,»^5t'Ms :  uiri- 

bus  j4P      3  quisq.  quam  P:  quisquam  A  4  at  om.  A         elicitae 

P:  felicitate  A  5  lachrymae  P  7  adiicerent  AP^  quod  correxi 
recepimus  P  12    subacta  A       cam  ui  faciat  Tuari  Bruoteri  A  : 

Caninifaci,  Attuari  Bruteri  P:  '  sU  leges,  Caninefates  Cattuari  Bructeri ' 
Rhenanus  13  Cherusci    P:    Ceruisci   A         gentis   (-tes  P)   et 

inamminus  AB:  et  *inamninus  P:  et  utinam  minus  m.  n.  c.  n  ,  t. 
Vjsurgis  Voss:  gentes  utinam  minus  m.  n.  c.  nobiles  Friebel  Satyrogr. 
Graecor.  Fragm.p.  151  (1837;  :  gens  utinam  m.  Frohlich  :  fortasse  %^x\\x% 
.  .  .  nobile  h.  e.'  a  stock,  hrted^  14  transitu  AP  Viturgis  A,  tcste 
Fechtero  16  in  AP,  om.  Krause,  Herel  17  tum]  iam  Gruner 

18  in  uirtutibus  AP:    in  del.  Raphelengius  nauum  P  19 

pacicntem  A  20  post  locum  deletum  est  in  A    co  liberaliter 

21  co  om.  A  22  aut  hilarcm  Ruhtiken  :  Athilam  A  :  ac  hilarem 

P:  atque  h.  Orelli  Audesidem  A  :   aut  desidem  P:  ac  des. 

lialm 

115  8* 


VELLEI  PATERCVLI 

diceres :    de  cuius  uiri  claro  ingenio  celebrique  consulatu 
3  praediximus.     anni  eius  aestiua  usque  in  mensem  Decem- 
brem    perducta   inmanis    emolumentum    fecere    uictoriae. 
pietas   sua  Caesarem   paene   obstructis  hieme  Alpibus   in 
urbem  traxit;   ad  tutelam  imperi  eum  ueris  initio  reduxit  5 
in   Germaniam,  in  cuius  mediis  finibus  ad  caput  f  luliae 
fluminis  hiberna  digrediens  princeps  locauerat. 
106      Pro  dii  boni,  quanti  uoluminis  opera  insequenti  aestate 
sub  duce  Tiberio  Caesare  gessimus  !  perlustrata  armis  tota 
Germania  est,  uictae  gentes  paene  nominibus  incognitae,  10 
receptae    Cauchorum    nationes  :     omnis    eorum    iuuentus 
infinita  numero,  inmensa  corporibus,  situ  locorum  tutissima, 
traditis  armis  una  cum  ducibus  suis  saepta  fulgenti  armato- 
que  militum  nostrorum  agmine  ante  imperatoris  procubuit 

2  tribunal.      fracti  Langobardi,  gens  etiam  Germana  feritate  15 
ferocior;    denique  quod  numquam  antea  spe  conceptum, 
nedum  opere  temptatum  erat,  ad  quadringentesimum  milia- 
rium   a  Rheno  usque  ad  flumen  Albim,   qui  Semnonum 
Hermundurorumque  fines  praeterfluit,  Romanus  cum  signis 

3  perductus  exercitus.     et  eadem  mira  felicitate  et  cura  ducis,  20 
temporum  quoque  obseruantia,  classis,  quae  Oceani  circum- 
nauigauerat  sinus,  ab  inaudito  atque  incognito  ante  mari 
flumine  Albi  subuecta,  cu7)i  plurimarum  gentium  uictoria, 

1  clarofj.  ingenio  celebrique  ingenie  consulatu  A  (sic)  :    claro  cele- 
brique  cons.  P  4  et  10   pene  A        extructis  AP :  obs.  Gelenius 

5  ad  tutelam  imperii  :   eum  AP^  sequor  Vossii  distinctionem  :  at  tutela 
i.  eum  u.   i.   reduxit  Lipsius,  prob.  Kritz   et  Halm  initi  AP : 

'  alias  ueris  initio '  Rhenanus  6  Lupiae  Lipsius        7  hyberna  P 

8  in  sequenti^  A  10  est  del.   Herel,    Gudeman  ^gentes  A 

12  infinito  A         immensa  P         tutissimam  traditus  {corr.  in  traditis) 
A  13  septa  AP  15  Langobardi   B  :    Longobardi   AP 

gene  A  16  ante  alpes  del.^  dein  suprascr.  antea  spes  A  17 

tentatum  AP      quadrigentesimum  A  18  Aibim  A       Semnonum 

Puteanus,  cf.  Mon.  Ancyr.  v.  17  Mommsen  :    Senonum  AP  19 

Hermundurorumque  Miller  (1756)  :   Hermundorumque  AP  20 

eadem  Kritz  :    eodem  AP  fael.  A  22  maris  flumine  labi 

A  23  cum  addidi:  parta  add.  Halm       uictori  Burmann  :  uictrix 

Maduig :  post  pl.  g.  uictoriam  Freudenberg :   a  pl.  g.  uictoria   Thomas 
et  Gudeman 

116 


LIBER  II 

cum  abundantissima  rerum  omnium  copia,  exercitui  Caesari- 
que  se  iunxit. 

Non  tempero  mihi  quin  tantae  rerum  magnitudini  hoc,  107 
qualecumque  est,  inseram.  cum  citeriorem  ripam  praedicti 
5  fluminis  castris  occupassemus  et  ulterior  armata  hostium 
uirtute  fulgeret,  sub  omnem  motum  undecumo^Q  nostrarum 
nauium  protinus  refugientium,  unus  e  barbaris  aetate  senior, 
corpore  excellens,  dignitate,  quantum  ostendebat  cultus, 
eminens,  cauatum,  ut  illis  mos  est,  ex  materia  conscendit 

10  alueum  solusque  id   nauigi   genus  temperans  ad  medium 
processit  fluminis  et  petiit,  liceret  sibi  sine  periculo  in  eam, 
quam  armis  tenebamus,  egredi  ripam  ac  uidere  Caesarem. 
data   petenti   facultas.     tum   appulso  lintre  et  diu  tacitus  2 
contemplatus  Caesarem,  nostra  quidem,  inquit,  furit  iuuen- 

1  -  tus,  quae  cum  uestrum  numen  absentium  colat,  praesentium 
notius  arma  metuit  quam  sequitur  fidem.  sed  ego  beneficio 
ct  permissu  tuo,  Caesar,  quos  ante  audiebam,  hodie  uidi 
deos,  nec  feliciorem  ullum  uitae  meae  aut  optaui  aut  sensi 
diem.      impetratoque  ut   manum  contingeret,  reuersus   in 

20  nauiculam,   sine   fine   respectans   Caesarem   ripae   suorum 
appulsus  est     uictor  omnium  gentium  locorumque,   quos  3 
adierat  Caesar,  cum  incolumi  inuiolatoque  et  semel  tantum- 
modo  magna  cum  clade  hostium  fraude  eorum  temptato 

I  Caesarisque  A  3  Nont  del.,  dein  suprascr.  Non  A  5 

iilteriora  A  6  iuuentute  P        motQq.  qi  (qi  pallidiore  atramento 

ut  paene  deletum  uideatur)  A  :  metumque  Burer,  sed  adnotauit  *  inter 
omnem  motumque  quiddam  deesse  uidetur'  :  motum  P:  cuiuscumque 
/fansius :  sub  nutum  motumque  tValter :  sub  o.  conatum  motumque 
lacobs :  sub  o.  motum  conatumquc  Halm  :  undecumque  scripsi,  cf. 
Sen.  de  Vit.  beata  37  rupis  quam  fluctus  non  desinunt,  undecumque 
moti  sunt,  uerberare  ^auium^  10  nauigii  ^P  la  tenebamusP: 
tcndebamus  BA  13  data  BA  :  data  a  Caesarc  P,  '  Hoc  a  Caesare 

in  ueiusio  cod.  non  reperitur,  unde  unde  hic  immigrarit  *  Burer  adp.  AP 
et  sic  ai  lynthrc  A  et  om.   Vascosanus  17  ct  A  : 

ac  P  ho  tantummodo  legi  in  A   ceteris  litteris  erasis  uel  abscissis 

in  fine  tursus  18  «H  uUum  A  {sic)  19  inipetr.  P:  imper. 

AB 


»7 


VELLEI  PATERCVLI 

exercitu  in  hiberna  legiones  reduxit,  eadem  qua  priore  anno 
festinatione  urbem  petens. 

108  Nihil  erat  iam  in  Germania,  quod  uinci  posset,  praeter 
gentem  Marcomannorum,  quae  Maroboduo  duce  excita 
sedibus  suis  atque  in  interiora  refugiens  incinctos  Hercyniae  5 

:  siluae  campos  incolebat.  nuUa  festinatio  huius  uiri  men- 
tionem  transgredi  debet.  Maroboduus,  genere  nobilis,  cor- 
pore  praeualens,  animo  ferox,  natione  magis  quam  ratione 
barbarus,  non  tumultuarium  neque  fortuitum  neque  mobilem 
et  ex  uoluntate  parentium  constantem  inter  suos  occupauit  10 
principatum,  sed  certum  imperium  uimque  regiam  complexus 
animo  statuit  auocata  procul  a  Romanis  gente  sua  eo  pro- 
gredi,  ubi  cum  propter  potentiora  arma  refugisset,  sua  faceret 
potentissima.  occupatis  igitur,  quis  praediximus,  locis  finiti- 
mos  omnis  aut  bello  domuit  aut  condicionibus  iuris  sui  fecit.  1 5 

109  Corpus  sui  incustoditum  anfe  imperi,  perpetuis  exercitiis 
paene  ad  Romanae  disciplinae  formam  redactum,  breui  in 
eminens  et  nostro  quoque  imperio  timendum  perduxit  fasti- 
gium  gerebatque  se  ita  aduersus  Romanos,  ut  neque  bello 
nos  lacesseret^  et  si  lacesseretur,  superesse  sibi  uim  ac  uolun- 

2  tatem  resistendi  ostenderet.   legati,  quos  mittebat  ad  Caesares, 

4  Marcomanorum  P       Maraboduo  A  5  int.  Gelenius  :  inferiora 

AP  Herciniae  siluae  AP:    -a  -a  Heinsius  7  debet]  dj  A 

8  preu.  A  10  parentium  BA:    parentum  P  11  cOpl.  AP 

13  propter  quod  Maduig  delehat  prohante  Woelfflin  Archiv.  Lat.  Lex. 
i,  163,  nuper  uindicauit  Novdk  14  quis  BA  :    quos  P :    quis  corr. 

ex  quos  A         ante  quis  in  A  deletum  est  his  16  sic  correxi :  suum 

custodia  tum  imperium  AP :  custoditum  ' potius  legendum'  Burer: 
Corpus  sui  custodia  tutum  imperii  Heinsius  :  C.  suum  custodia  tuitus 
Sauppe :  Corpus  sui  custoditum  imperi  Kritz,  ex  Floro  iv.  3.  5,  Tacito 
Hist.  i.  16,  Seneca  de  Clem.  ii.  2  adlatis  locis  uhi  corpus  imperii  eodem 
modo  dictum  est  :  Corpus  suum  custodientium  imperium  Maduig proh. 
Halm  19  gerebatque  A,  rebat  deletum  est  in  A  ante  gerebatque 

20  lacesseret,  at  si  suppleuit  Rhenanus  21  ostenderet  add.  Bur- 

mann  :  '  declararet,  uel  simile  quippiam  hic  deesse  uidetur.  nam  hic  in 
exemplari  lacunulam  omissae  dictionis  offendimus '  Rhenanus  :  ut  neque 
bello  nos  lacesseret  et  superesse  sibi  uim  ac  uoluntatem  resistendi 
ostenderet  Kritz  ex  coni.  Rosenheynii  legato/  prius  A  Caesares 
P  et  corr.  A  :  Caesarem  A  m.  pr. 

Ii8 


LIBER  II 

interdum  ut  supplicem  commendabant,  interdum  ut  pro  pari 
loquebantur.  gentibus  hominibusque  a  nobis  desciscentibus 
erat  apud  eum  perfugium,  t  totumque  ex  male  dissimulato 
agebat  aemulum  ;  exercitumque,  quem  lxx  milium  peditum, 
5  quattuor  equitum  fecerat,  adsiduis  aduersus  finitimos  bellis 
exercendo  maiori  quam,  quod  habebat,  operi  praeparabat : 
eratque  etiam  eo  timendus,  quod  cum  Germaniam  ad  laeuam  3 
et  in  fronte,  Pannoniam  ad  dextram,  a  tergo  sedium  suarum 
haberet  Noricos,  tamquam  in  omnes  semper  uenturus  ab 

10  omnibus  timebatur.     nec  securam  incrementi  sui  patiebatur  4 
esse   Italiam,  quippe  cum   a   summis  Alpium  iugis,  quae* 
finem  Italiae  terminant,  initium  huius  finium  haud  multo 
plus  cc  milibus  passuum  abesset.      hunc  uirum  et  hanc  5 
regionem    proximo   anno   diuersis   e    partibus   Ti.    Caesar 

15  adgredi  statuit.  Sentio  Saturnino  mandatum,  ut  per  Chattos 
excisis  continentibus  Hercyniae  siluis  legiones  Boiohaemum 
(id  regioni,  quam  incolebat  Maroboduus,  nomen  est),  ipse 
a  Carnunto,  qui  locus  Norici  regni  proximus  ab  hac  parte 
erat,  exercitum,  qui  in  Illyrico  merebat,  ducere  in  Marco- 

20  mannos  orsus  est. 

Rumpit,  interdum  moratur  proposita  hominum  fortuna.  iio 
praeparauerat  iam  hiberna  Caesar  ad  Danubium  admoto- 
que  exercitu  non  plus  quam  quinque  dierum  iter  a  primis 
hostium    ♦  *    Saturninum    admouere    ei   placuerat,   paene  2 

3  totumque  AP :  totusque  Heinsius  :  perf.  tutum.  denique  Haase 
4  LX  y4  :  Lx".  P,  at  Burer  *  ex  uestigiis  uet.  cod.  apparet  .I.XX.  fuisse 
eraso  X  posteriore^  5  quatuor  ^P  6  opi  ^  10  tuebatur 

dtletutn  est  in  A  ante  timebatur  ingrem.  A  pacieb.  A 

la  huius  Heinsius  :    cuius  AB  :    eius  P  13  passum  A  14 

Tib.  P:  T.  A  15  Catthos  AP  16  Botohaemum  A:  Boio- 

hoemum  P :  duceret  add.  Lipsius :  post  quod  Dodwell  lacunam  statue- 
bat,  qua  belli  exitum,  quem  lum  Maroboduo  Tibetius  habuerit,  distinctius 
enarrauerit  h  3.  p.  (>  ed.  Krausiancu  18  a  Carnunto  P:   Acar- 

nanto  del.,  dein  suprascr.  Ac.  arnumho  A  19  ducerct  A  ai 

iter  dum  A  :  Rumpit  interdum,  intcrdum  m.  Heinsius :  R.  int.  ma- 
turata  pr.    Warburton  :  fortasse  itidcm  24  aberat  et  legiones 

ctiam  quas  suppleuit  Haupt  admouere  ei  Haupt :   admoueri 

AP  psene  cq.  A 

119 


VELLEI  PATERCVLI 

aequali  diuisae  interuallo  ab  hoste  intra  paucos  dies  in 
praedicto  loco  cum  Caesare  se  iuncturae  erant,  cum  uni- 
uersa  Pannonia,  insolens  longae  pacis  bonis,  adulta  uiribus, 
Delmatia  omnibusque  tractus  eius  gentibus  in  societatem 

3  adductis  consili,  arma  jtorripuit.     tum  necessaria   gloriosis  5 
praeposita  neque  tutum  uisum  abdito  in  interiora  exercitu 
uacuam    tam    uicino    hosti    relinquere    Italiam.     gentium 
nationumque,  quae  rebellauerant,  omnis  numerus  amplius 

t  Dccc   milibus   explebat ;    cc   fere   peditum    colligebantur 

4  armis  habilia,  equitum  viiii.     cuius  inmensae  multitudinis,  10 
parentis    acerrimis    ac    peritissimis    ducibus,    pars    petere 
Italiam    decreuerat    iunctam    sibi    Nauporti    ac    Tergestis 
confinio,  pars  in  Macedoniam  se  effuderat,  pars  suis  sedi- 
bus  praesidium  esse  destinauerat.     maxima  duobus  Bato- 

5  nibus    ac    Pinneti    ducibus    auctoritas    erat.      in    omnibus  15 
autem  Pannoniis  non  disciplinae  tantummodo,  sed  Hnguae 
quoque  notitia  Romanae,  plerisque  etiam  litterarum  usus  et 
familiaris  animorum  erat  exercitatio :  itaque  hercules  nulla 
umquam  natio  tam  mature  consiHo  belli  bellum  iunxit  ac 

6  decreta  patrauit.     oppressi  cives    Romani,   trucidati   nego-  20 
tiatores,  magnus  uexillariorum  numerus  ad  internecionem  ea 
in  regione,   quae  plurimum  ab  imperatore  aberat,  caesus, 

2  se  hic  add.  Krause         cum  P:    tum  BA  3  et  adulta  P 

adiuta  uiribus  Delmatiae  Vrsinus  5  consilii  Frohlich  :  constitit 

AP :  constituto   Voss  6  abdito  A  :    addito  P  7  relin- 

quere  Italiam  P :  relinquere  om.  A,  unde  suspicor  scrihendum  potius 
Italiam  relinquere  9  accc.  P:    accc  A  :   dccc  Gelenius  11 

parentis  BA  :  pars  P  petere  BA  :  properare  in  P  13  in 

M.  effugerat  AP :  se  in  M.  effuderat  Vrsinus :  in  M.  se  effuderat 
Ruhnken,  ut  i.  4.  3  ;  ii.  112.  4  14  proxima  AP :  maxima  Heinsius, 

sic  et  ii^.fin.  duobus  Batonibus  AP,   cf.  Dion.  C.  55.  29,  30, 

oi  BaToivis  32  Rhenanus  tamen  p.  70  adnotauit  '  sic  legendum  puto 
Proxima  Batoni  ac  Pineti  ducibus  a.  erat,'  allegatis  Vell.  ii.  114.  4  et 
Suet.  Tib.  20  ubi  unius  tantum  Batonis  mentio  fit :  Batoni  ac  P,  duci- 
bus  uel  duobus  ducibus  Batoni  ac  P.  Halm,  fere  ut  Vrsinus  16 

discipline  A  18  armorum  Bothe         19  maturae  A  20  negoc. 

AP  21  internet.  AP 


LIBER  II 

occupata  axmis  Macedonia,  omnia  et  in  omnibus  locis 
igni  ferroque  uastata.  quin  etiam  tantus  huius  belli 
metus  fuit,  ut  stabilem  illum  et  firmatum  tantorum  bello- 
rum  experientia  Caesaris  Augusti  animum  .quateret  atque 

5  terrereL 

Habiti  itaque  delectus,  reuocati  undique  et  omnes  uete-  iii 
rani,  uiri   feminaeque    ex   censu   libertinum   coactae   dare 
militem.     audita   in  senatu  uox  principis,  decimo  die,  ni 
caueretur,  posse  hostem  in  urbis  Romae  uenire  conspectum. 

ic  senatorum  equitumque  Romanorum  exactae  ad  id  bellum 
operae :    pollicitati.      omnia   haec   frustra   praeparassemus,  2 
nisi  qui  illa  regeret  fuisset.     itaque  ut  praesidium  ultimum 
res  publica  ab  Augusto  ducem  in  bellum  poposcit  Tiberium. 
habuit   in   hoc   quoque   bello   mediocritas   nostra   speciosi  3 

1 5  ministeri  locum.     finita  equestri  militia  designatus  quaestor 
necdum    senator    aequatus    senatoribus,    etiam    designatis 
tribunis  plebei,  partem  exercitus  ab  urbe  traditi  ab  Augusto 
perduxi    ad    filium    eius.      in    quaestura    deinde    remissa  4 
sorte  prouinciae  legatus  eiusdem  ad  eundem  missus  sum. 

.  ^  quas  nos  primo  anno  acies  hostium  uidimus  !  quantis  pru- 
dentia  ducis  oportunitatibus  furentis  eorum  uires  uniuersas 

a  quin  Vascosanus :  quia  AP  etiam  tantus  A  :  t  etiam  P  il  del.j 
dein  huius  A^  coeperat  scribere  illius  3  firmatum  Burer  ex  coniectura  : 
formatum  BA  :  fortunatum  P  5  Posi  terreret  Haase  transponebat 

1 1 1.  I  audita  in  senatu  .  .  .  pollicitati  6  dilectus  A  :   delectus  P 

reuocatus -<4P :  reuocati  Gelenius  8  militem  7?/r^«a««5  :  militum 

AP  II  operae,  pollicitati  omnia  haec  A  :    operae.    Pollicitati. 

Omnia  h,  P,  secutus  sum  distinctionem  Hottingeri  12  ultimum 

Lipsius :  militum  AP,  quod  Thomas  cum  postposito  ducem  coniungit : 
unicum  Gruter  15  ministri  AP :    ministerii  Lipsius,  quod  Kritz 

tuetur  ex  Liu.  iv.  8  speciosi  ministerii  procurationem,  Val.  Max.  viii. 
13.  I  spcciosissimis  reip.  ministeriis  eq.    uestri  A  16 

et  iam  Gelenius  dcsignatus  tribunus  Rhenanus  et  Popma  18 

pcrduxity4P:    perduxi  Rhenanus  19  prouintiae  ^  missus 

sum  Heilm  :     missum  A  :    missus  P  ai  ducis   usi   o.  Heinsius  : 

opp.  A:  sed  op.   115.   5,    120.  4  furentis  A:    furcnteis  PB^ 

i 
/uerai  foriaau  in  Murb.  furentes        eorum  AB :    in  eum  P 

lai 


VELLEI  PATERCVLI 

euasimus,  elusimus  partibus !  quanto  cum  temperamento 
t  simul  utilitatis  res  auctoritate  imperatoris  agi  uidimus  !  qua 
prudentia  hiberna  disposita  sunt !  quanto  opere  inclusus 
custodiis  exercitus  nostri,  ne  qua  posset  erumpere  inopsque 
copiarum  et  intra  se  furens  uiribus  hostis  elanguesceret !  5 
112      Felix  euentu,  forte  conatu  prima  aestate  belli  Messalini 

2  opus  mandandum  est  memoriae.  qui  uir  animo  etiam 
quam  gente  nobiHor  dignissimus^z^f,  qui  et  patrem  Coruinum 
habuisset  et  cognomen  suum  Cottae  fratri  relinqueret, 
praepositus  Illyrico  subita  rebellione  cum  semiplena  legione  lo 
uicesima  circumdatus  hostili  exercitu  amplius  uiginti  milia 
[hostium]  fudit  fugauitque  et  ob  id  ornamentis  triumphalibus 

3  honOratus  est.  ita  placebat  barbaris  numerus  suus,  ita 
fiducia  uirium,  ut  ubicumque  Caesar  esset,  nihil  in  se 
reponerent.  pars  exercitus  eorum,  proposita  ipsi  duci  et  i^ 
ad  arbitrium  utilitatemque  nostram  macerata  perductaque 
ad  exitiabilem  famem,  neque  instantem  sustinere  neque  f  ut 
facientibus  copiam  pugnandi  derigentibusque  aciem  ausa 
congredi  occupato  monte  Claudio  munitione  se  defendit. 

4  at  ea  pars,  quae  obuiam  se  effuderat  exercitui,   quem  A.  20 
Caecina   et  Siluanus    Plautius   consulares   ex   transmarinis 
adducebant     prouinciis,     circumfusa     quinque     legionibus 

I  euasimus  suprascr.  eius  imus  A  :  euasimus  PB :  uniuersas  euasi- 
mus,  elusimus  partibus  Thomas  p.  29,  h.  e.  '  uniuersum  hostem  sine 
damno  euadentibus,  sicuti  tamen  fieri  poterat,  paruulis  proeliis  concursa- 
tionibus  eludentibus '  2  fortasse  simulatae  :    summae  Mommsen 

utilitatis  y^P,  quod  ex  127.  2  utilitatem  auctoritate  muniri  uindicaui: 
ciuilitatis  Ruhnken  et  Maduig :  simul  util.  reipublicae  et  auctori- 
tatis  imperatoris  Kritz  4  fortasse  ut   ne  6  forte   supra 

uersum   habet  A  8  que   addidit  Heinsius  11  amplius    xx. 

hostium  P '.  a  m  jcx  ^,  quod  sitne  ^mplius  miiia  uiginti  an  amplius 
uiginti  milia  ambigitur.     Num  ad  xx  milia  ?  16  post  arbitrium 

deletum  est  in  A  ducis  17  instantes  Acidalius  ut  AP  \  cum 

Ruhnken:  fortasse  nostris  18  derigentibus  quae -^  :  dirigentibus- 

que  BP  aciem  suprascr.  aciam  A  :  aciem  B  :  etiamP,  sedRhenanus 
in  marg.  '  alias  aciem  ' :  fortasse  ac  {uel  atque)  iam  derigentibus  aciem 

20  at  ea  B  et  Rhenanus  in  marg.  P :    altera  A  :    antea  P         que  A 

21  Plancius -(4  22  circum  P :  raum  (craum  Fechter)  suprascr. 
circum  A 

132 


LIBER  II 

nostris  auxiliaribusque  et  equitatui  regio  (quippe  magnam 
Thracum  manum  iunctus  praedictis  ducibus  Rhoemetalces, 
Thraciae  rex,  in  adiutorium  eius  belli  secum  trahebat)  paene 
exitiabilem  omnibus  cladem  intulit :  fusa  regiorum  eque-  5 
5  stris  acies,  fugatae  alae,  conuersae  cohortes  sunt,  apud  signa 
quoque  legionum  trepidatum.  sed  Romani  uirtus  f  militis 
plus  eo  tempore  uindicatum  gloriae  quam  ducibus  reliquit, 
qui  multum  a  more  imperatoris  sui  discrepantes  ante  in 
hostem  inciderunt,  quam  per  exploratores,  ubi  hostis  esset, 

lo  cognoscerent.      iam    igitur   in    dubiis    rebus    semet    ipsae  6 
legiones  adhortatae,  iugulatis  ab  hoste  quibusdam  tribunis 
militum,  interempto  praefecto  castrorum  praefectisque  co- 
hortium,    non    incruentis   centurionibus,    qui   etiam    primi 
ordinis  cecidere,  inuasere   hostes  nec  sustinuisse  contenti 

1 5  perrupta  eorum  acie  ex  insperato  uictoriam  uindicauerunt. 
hoc   fere  tempore  Agrippa,  qui   eodem   die  quo  Tiberius  7 
adoptatus  ab  auo  suo  naturali  erat  et  iam  ante  biennium, 
qualis  esset,  apparere  coeperat,  mira  prauitate  animi  atque 
ingeni  in  praecipitia  conuersus  patris  atque  eiusdem  aui  sui 

20  animum  alienauit  sibi,  moxque  crescentibus  in  dies  uitiis 
dignum  furore  suo  habuit  exitum. 

Accipe  nunc,  M.  Vinici,  tantum  in  bello  ducem,  quantum  113 

I  Diagnam  (-a  P)  Thracum  manu  AP     2  manum  Rhenanus       iunc- 
tus^ :    iunctis   del..   dein   iunctus  A  :  uinctus  P  predictus  A 

RhomoetAlces  ABP,em.Phenanus  3  Thracie -^  in  AP :  num 
magna  Thr.  manu  .  .  .  adiutorium  trahebat?  pene  A  4 

fusa  Voss'.  fuga  ^^  :  fugata  P         stc\\x.  A  ^aput^         6  Militis 

suprascr.  militis  A  ita  tamen  ut  M  littera  incerta  mihi  neque  st  multum 
dissimilis  uisa  sit :  militibus  Lipsius :    militi  Gruter  7  uindicatum 

iit  ed.  Bipont :  fottasse  excidit  sibi  post  uindicatum.  Vide  Comm.  Crit. 
8  amore  4«»e««  suprascr.  imperatoris  A  discrepantes  /o.  Is.  Pon- 

tanus  Anall.  i.  i  (1599)  :  crepantes -(4P  10  ipse^  la  prefecto 
castrorum^.  A  {sic)  13  qui  P:    quibus  AB,  puto  ex  geminatione 

syl/ahar  hus  qua  praecedens  ccnturionibus  terminatum  est  14  ordines 
ABP:  ordinis  Gelenius  :  e  quibus  e.  p.  ordines  Boecler  15  pre- 
rupta  A         i-j  ct  iam  Gelenius:  etiam  AP  18  cepcrat  A  19 

tngcnii  AP  ai  suo  tupra  uersum  A 


133 


VELLEI  PATERCVLI 

in  pace  uides  principem.  iunctis  exercitibus,  quique  sub 
Caesare  fuerant  quique  ad  eum  uenerant,  contractisque  in 
una  castra  decem  legionibus,  lxx  amplius  cohortibus,  xiv 
*  *  et  pluribus  quam  decem  ueteranorum  milibus,  ad  hoc 
magno  uoluntariorum  numero  frequentique  equite  regio,  5 
tanto  denique  exercitu,  quantus  nullo  umquam  loco  post 
bella  fuerat  ciuilia,  omnes  eo  ipso  laeti  erant  maximamque 

2  fiduciam  uictoriae  in  numero  reponebant.  at  imperator, 
optimus  eorum  quae  agebat  iudex  et  utilia  speciosis  prae- 
ferens  quodque  semper  eum  facientem  uidi  in  omnibus  10 
bellis,  quae  probanda  essent,  non  quae  utique  probarentur 
sequens,  paucis  diebus  exercitum,  qui  uenerat,  ad  refouendas 
ex  itinere  eius  uires  moratus,  cum  eum  maiorem,  quam  ut 
temperari    posset,    neque    habilem    gubernaculo    cerneret, 

3  dimittere  statuit ;  prosecutusque  longo  et  perquam  laborioso  15 
itinere,  cuius  difficultas  narrari  uix  potest,  ut  neque  uni- 
uersos  quisquam  auderet  adgredi  et  partem  digredientium, 
suorum  quisque  metu  finium,  uniuersi  temptare  non  possent, 
remisit  eo,  unde  uenerant,  et  ipse  asperrimae  hiemis  initio 
regressus  Sisciam  legatos,  inter  quos  ipsi  fuimus,  partitis  20 
praefecit  hibernis. 

114  O  rem  dictu  non  eminentem,  sed  solida  ueraque  uirtute 
atque  utilitate  maximam,  experientia  suauissimam,  humani- 
tate  singularem  !  per  omne  belli  Germanici  Pannonicique 
tempus  nemo  e  nobis  gradumue  nostrum  aut  praecedentibus  25 
aut  sequentibus  inbecillus  fuit,  cuius  salus  ac  ualetudo  non 
ita  sustentaretur  Caesaris  cura,  tamquam  districtissimus  ille 
tantorum   onerum  mole  huic  uni  negotio  uacaret  animus. 

I  uides  principem  AB  :  uides  •  Principes  P  3  Lxx  A  :  lxx.  P 

4  alis  add.  Lipsius :   x  alis  Laurent         et  Lipsius  :    set  corr.  in  sed  A  : 
sed  P  adhoc  P  9  spet.  A  11  utique  AP,  h.  e.  quae 

ab  aliquo  sqltem  probari possent :  cuique  Heinsius  19  asperrime  A 

20  Sisciam  B  :    Sisci  iam  A  :    Sistiam  P  22  ductu  A  23 

utilitatem  A  26  becillus  A  27  districtissimus  Bentley  :  dis- 

traximus  AP :  distractissimus  Rhenanus  28  uni  negotio  Gelenius  : 

uni  genito  A  :  uni  genitio  B  :  uni  P 

124 


LIBER  II 

erat  desiderantibus  paratum  iunctum  uehiculum,  lectica  eius  2 
publicata,  cuius  usum  cum  alii  tum  ego  sensi :  iam  medici, 
iam  apparatus  cibi,  iam  in  hoc  solum  uni  portatum  instru- 
mentum  balinei  nullius  non  succurrit  ualetudini :  domus 
5  tantum  ac  domestici  deerant,  ceterum  nihil,  quod  ab  illis 
aut  praestari  aut  desiderari  posset.  adiciam  illud,  quod,  3 
quisquis  illis  temporibus  interfuit,  ut  alia,  quae  rettuli, 
agnoscet  protinus  :  solus  semper  equo  uectus  est,  solus  cum 
iis,  quos  inuitauerat,  maiore  parte  aestiuarum  expeditionum 

10  cenauit    sedens :     non   sequentibus   disciplinam,    quatenus 
exemplo    non    nocebatur,    ignouit;     admonitio    frequens, 
t  inerat  et  castigatio,  uindicta  rarissima,  agebatque  medium, 
plurima   dissimulantis,    aliqua  inhibentis.      hiemps    emolu-  4 
mentum  patrati  belli  contuHt,  sed  insequenti  aestate  omnis 

15  Pannonia  reliquiis  totius  belli  in  Delmatia  manentibus 
pacem  petiit  ferocem  illam  tot  miHum  iuuentutem,  paulo 
ante  seruitutem  minatam  Italiae,  conferentem  arma  quibus 
usa  erat  apud  flumen  nomine  Bathinum  prosternentemque 
se  uniuersam  genibus  imperatoris,  Batonemque  et  Pinnetem 

20  excelsissimos  duces,  captum  alierum^  alterum  a  se  deditum 
iustis  uoluminibus  ordine  narrabimus,  ut  spero.    autumni  5 

*  »  uictor  in  hibema  reducitur  exercitus,  cuius  omnibus  copiis 

I  laetitia  del.^  dein  suprascr.  lectica  A         2  usum  add.  Lipsius        3 
wm  dcl.,  dein  suprascr.  uni  portatutn  A  :  importatum  P :   una  p.  Orelli: 

*  uni  praefero  ptopter oppositum  nullius  non  '  G.  A.  Koch  4  baline  A 
5  quod,  postremis  tribus  litteris  inductis,  A  6  aditiam  A  :  adiiciam  P 
7  que  retuli  A  8  equo  P :  eo  quo  A  10  cen.  A  :  coen.  P  12 
incrat  AP:  interdum  uir  doctus  in  Ephem.  Gotting.  a.  1779,  idqueplacuit 
Kriteio :  interea  Thomas  :  incerta  (ow.  etj  ego  in  Hermathena  anni 
1897  p.^\  amarissima  AP :  rarissima  Rhenanus  :  uideturex  uindicta 
geminata  a  adhaessisse  sequenti  rarissima  :  hoc  cum  non  satis  intellegeretur 
quid  essetjactum  est  amarissima  13  aliquS  A  14  non  tulit  Friehel 
iri  scq.  A  15  reliquis  del.^  dein  suprascr.  reliquiis  A  16 
I(  r(j  uoccm  A  :  an  ferociorem?  17  quibus  P:  qui  A  :  quibus 
ahiisa  Haase  19  Pinetem  AP^  sed  cf.  iio.  4  20  altcrum 
:>fm<-l  AP,  srd  Rhenanus  *  alterum  deesse  uidetur*  a  se  AP:  a  socio 
Burmann  :  /ort.  per  se  9i  initio  ttel  fine  suppleuerim  :  autumno 
Gelenius 

"5 


VELLEI  PATERCVLI 

per  Caesarem  M.  Lepidus  praefectus  est,  uir  nominis  ac 
fortunae  deorum  proximus,  quem  in  quantum  quisque  aut 
cognoscere  aut  intellegere  potuit,  in  tantum  miratur  ac  diligit 
tantorumque  nominum,  quibus  ortus  est,  ornamentum  iudicat. 
115  Caesar  ad  alteram  belli  Delmatici  molem  animum  atque  5 
arma  contulit.  in  qua  regione  quali  adiutore  legatoque 
fratre  meo  Magio  Celere  Velleiano  usus  sit,  ipsius  patrisque 
eius  praedicatione  testatum  est  et  amplissimorum  donorum, 
quibus  triumphans  eum  Caesar   donauit,   signat   memoria. 

2  initio  aestatis  Lepidus  educto  hibernis  exercitu  per  gentis  10 
integras  inmunisque  adhuc  clade  belli  et  eo  ferocis  ac 
trucis  tendens  ad  Tiberium  imperatorem  et  cum  difficultate 
locorum  et  cum  ui  hostium  luctatus,  magna  cum  clade 
obsistentium  excisis  agris,  exustis  aedificiis,  caesis  uiris, 
laetus  uictoria  praedaque  onustus  peruenit  ad  Caesarem,  15 

3  et  ob  ea,   quae  si  propriis  gessisset  auspiciis,   triumphare 
debuerat,  ornamentis  triumphalibus  consentiente  cum  iudicio 

4  principum  uoluntate  senatus  *  *  est.  illa  aestas  maximi 
belli  consummauit  effectus :  quippe  Perustae  et  Desitiates 
Delmatae,  situ  locorum  ac  montium,  ingeniorum  ferocia,  20 
mira  etiam  pugnandi  scientia  et  praecipue  angustiis  saltuum 
paene  inexpugnabiles,  non  iam  ductu,  sed  manibus  atque 
armis  ipsius  Caesaris  tum  demum  pacati  sunt,  cum  paene 

5  funditus  euersi  forent.     nihil  in  hoc  tanto  bello,  nihil  in 

I  Tper  addidi       M..  add.  Burer       pref.  ^       xxomim  Acidalius  2 

deovnm  Laurent '.  coTnm  AP  :     Caesdirum  Scheffer  ma.yi  del.,  dein 

proximus  A  (sic)  3  intellegere  A  :  intellig.  P  5  Dalm.  A 

7  Velleiano  Gelenius  :  Ulli  (ulli  P)  flano  AP:  UHflano  Burer  8 

donorum  honorum  A  {sic)  :  honorum  P  10  pergentis  in  {om.  P) 

integras  (integritas  B)  APB  11  imunesque  B  :    immunesque  AP 

feroces  ac  truces  ^P         14  edif.  ^  16  auspitiis -<4  17  iuditio -^4 

18  suppleuerunt  ornatus  G.  A.  Koch,  in  quam  Trap^^xV^^^  ^^  ^P^^  incideram, 
cf.  honoribus  honoratum  124.  3  :  donatus  Rhenanus:  honoratus  Herel 
prohante  Novdk  estas  maximi  (maximl  Fechter)  19  con- 

sumauit  A  perusia  aedesitiales  A  :    Perusia  aede  siciales  P  : 

Perustae  Voss  Desitiates  Gelenius  :  et  uulg.  ac  Voss  proh,  Kritzio 
20  Delmatae5:  Dalmatae -(4P  21  saltum  pene  ^ 

126 


LIBER  II 

Germania  aut  uidere  maius  aut  mirari  magis  potui,  quam 
quod  imperatori  numquam  adeo  ulla  oportuna  uisa  est 
uictoriae  occasio,  quam  damno  amissi  pensaret  militis 
semperque  uisum  est  gloriosum,  quod  esset  tutissimum,  et 

5  ante  conscientiae  quam  famae  consultum  nec  umquam 
consilia  ducis  iudicio  exercitus,  sed  exercitus  prouidentia 
ducis  rectus  est 

Magna  in  bello  Delmatico  experimenta  uirtutisin  tmultos  ii6 
ac   difficilis  locos   praemissus   Germanicus   dedit ;    celebri  2 

1 2  etiam  opera  diligentique  Vibius  Postumus  uir  consularis, 
praepositus  Delmatiae,  omamenta  meruit  triumphalia :  quem 
honorem  ante  paucos  annos  Passienus  et  Cossus,  uiri 
t  quibusdam  diuersis  uirtutibus  celebres,  in  Africa  meruerant. 
sed  Cossus  uictoriae   testimonium  etiam  in   cognomen  fili 

j:  contulit,  adulescentis  in  omnium  uirtutum  exempla  geniti, 
at  Postumio   operum   L.    Apronius   particeps   illa   quoque  3 
militia  eos,  quos  mox  consecutus   est,  honores   excellenti 
uirtute  meruit.    utinam  non  maioribus  experimentis  testatum 
esset,  quantum  in   omni   re   fortuna  posset !    sed   in   hoc 

20  quoque  genere  abunde  agnosci  uis  eius  potest.  nam  et 
Aelius  Lamia,  uir  antiquissimi  moris  et  priscam  grauitatem 
super  humanitate  temperans,  in  Germania  Illyricoque  et 
mox  in  Africa  splendidissimis  functus  ministeriis,  non 
merito,  sed  materia  apiscendi  triumphaha  defectus  est,  et  4 

2  oportuna  A,  cf.  120.  4  4  gloriosum  AP:    gloriosissimum 

Halm  5  quam  om.  y^  fame  ^  nec  unquam  P:  nccumquod 
BA  8  l)c\m.  B  et  corr.  A  :  Dalm,  P  et  prius  A  ne  del.  ante  m  A 
incultos   Heittsius  9  difficilis   A  celebri  AP:    ^  alias 

celebris '  Burer  10  diligenti  quib.  ius  Postumus  A  -.  diligenti.  quibus 
lulius  Posthumius  P:  ^ex.  utt.  habet  lul.  Postumus '-Sw/rr:  diligentique 
Voss:  Vibius  Postumus  Pighius  Annal.  \\\.  p.  538  n  praepositus 

P:  quae  positus  A         Delmatiae  BA  :  Dalmatiae  P  13  quibus- 

dam  AP:  quamuis  Bothe :  quamquam  Halm:  fortasse  quantumuis  : 
diuersisquibusdam  Wilhelm  16  Ad  BA  Posthumi  P :  Postumio 
BA.  quod  cum  Orellio  retinui  19  hoc  Gelenius:  loco  AP  21 

Aelius  Lamia  Ruhnken  :  ctiam  AP        22  super  A  •.  semper  P        24 

di 
apiscendi  priusA,  mox    tupraacriptum  esty  addito  ^  :   adipiscendi  P 

127 


VELLEI  PATERCVLI 

A.  Licinius  Nerua  Silianus,   P.  Sili  filius,  quem  uirum  ne 
qui  intellexit  quidem  abunde  miratus  est,  f  me  nihil  non 
optimo    ciui   simplicissimo   duci   perisset    praeferens  t,    in- 
matura    morte    et    fructu    amplissimae    principis    amicitiae 
et    consummatione    euectae    in    altissimum    paternumque  5 
5  fastigium    imaginis    defectus    est.      horum    uirorum    men- 
tioni  si  quis  quaesisse  me    dicet  locum,  fatentem  arguet; 
neque    enim    iustus    sine    mendacio    candor   apud    bonos 
crimini  est. 
117      Tantum  quod  ultimam  imposuerat  Pannonico  ac  Delma-  10 
tico  bello  Caesar  manum,  cum  intra  quinque  consummati 
tanti  operis  dies  funestae  ex  Germania  epistulae  caesi  Vari 
trucidatarumque  legionum  trium  totidemque  alarum  et  sex 
cohortium  *  *  uelut  in  hoc  saltem  tantummodo  indulgente 
nobis  fortuna,  ne  occupato  duce  *  *  *  et  causa  et  persona  15 

2  moram  exigit.  Varus  Quintilius  inlustri  magis  quam  nobiH 
ortus  familia,  uir  ingenio  mitis,  moribus  quietus,  ut  corpore, 
ita  animo  inmobiHor,  otio  magis  castrorum  quam  beUicae 
adsuetus  miHtiae,  pecuniae  uero  quam  non  contemptor, 
Syria,    cui    praefuerat,    declarauit,    quam    pauper    diuitem  ao 

3  ingressus  diues  pauperem  reHquit ;   is  cum  exercitui,    qui 

I  Alicinius  (ci  super  rasuram)  del.,  dein  suprascr.  Alicinius  A        Silii 
AP  2  ne  (me  uel  ine  A)  nihil  non  (om.  P)  optimo  (optimo^  A) 

ciui  (ciuis  A)  simplicissimo  duci  perisset  BPA  :  fortasse  nihil  non  o. 
ciui  simpl.  duci  superesse  praeferens,  cf.  125.  5.  Vide  Comm.  Crit. 
4  morte  add.  Orelli         amplicissimae  A  6  est  P:  es  A       hono- 

rum  AB  :  quorum  P :  horum  Burer :  bonorum  Burmann  :  an  hono- 
rariae  horum  ?  8  sine    mendacio  tamquam    interpolatum  del. 

Cornelissen  lo  ac]  ad -^         Dalm.  ^P  11  consum.  ^  14 

cohortium]  nuntium  attulere  hic  supplendum  erat  15  ne  occupato 

ducem  et  causa  persona  moram  exigit  AP.  Lacunam  post  duce  cum 
Lipsio  et  Vossio  statui.  Eam  sic  explent :  Voss  in  debellandis  Pan- 
noniis  uictores  Germani  iis  se  coniungerent :  Halm  tanta  clades 
inferretur  :  Boot  malum  tantum  ingereret  sed  causa  et  persona 
Lipsius  et  Voss :    sed  et  causa  et  p.   Orelli  18  ita  Acidalius  :  et 

AP,  quod  Wopkens  interpr.  ^ pro  corporis  animique  tardiiate^  Imob. 
A:    imm.    P  21  cum  in   A  sic  scriptum  est  ut  ad  tum  potius 

accedere  uideatur 


128 


LIBER  II 

erat  in  Germania,  praeesset,  concepit  esse  homines,  qui 
nihil  praeter  uocem  membraque  haberent  hominum,  quique 
gladiis  domari  non  poterant,  posse  iure  mulceri.  quo  pro-  4 
posito  mediam  ingressus  Germaniam  uelut  inter  uiros  pacis 
5  gaudentis  dulcedine  iurisdictionibus  agendoque  pro  tribu- 
nali  ordine  trahebat  aestiua. 

At  illi,  quod  nisi  expertus  vix  credat,  in  summa  feritate  Il8 
uersutissimi   natumque  mendacio  genus,  simulantes   fictas 
litium  series  et  nunc  prouocantes  alter  alterum  in  iurgia, 

lo  nunc  agentes  gratias,  quod  ea  Romana  iustitia  finiret 
feritasque  sua  nouitate  incognitae  disciplinae  mitesceret  et 
solita  armis  discerni  iure  terminarentur,  in  summam  socor- 
diam  perduxere  QuintiHum,  usque  eo,  ut  se  praetorem 
urbanum   in   foro   ius   dicere,    non   in   mediis    Germaniae 

nibus   exercitui  praeesse   crederet.      tum   iuuenis   genere  i 
nobilis,  manu  fortis,  sensu  celer,  ultra  barbarum  promptus 
ingenio,  nomine  Arminius,  Sigimeri   principis   gentis   eius 
filius,  ardorem  animi  uultu  ocuHsque  praeferens,  adsiduus 
militiae  nostrae  prioris  comes,  iure  etiam  ciuitatis  Romanae 

ao  decus  equestris  consequens  gradus,  segnitia  ducis  in  occa- 

I  preesset  A  3  mulcere  A  4  paces   (e  ex  i)  del.,  dein 

pacis  A  5  gaudcntes   AP         6  ordine  suspectum  Lipsio  Heinsio 

Ruhnkenio :  otiose  Comelissen  :  fort.  socordius  (socordia  iant  Laurent)  : 
ordine  Christian  Crusius  Probabil.  Crit.  p.  120  (1753)  rettulit  ad  con- 
uentus  per  ciuitates   obeundos  7  credat    Lipsius:   credebat  AP 

8  mendatio  A  9  prouocantes  in  textu   sed  in   marg.   procaces 

A  :  procaces  P :    procataes  B  :    prouocantes  Rhenanus         in  iurgia 

mi 
Maduig:  iniuria  AP  11  mutesceret  A:    mutesceret  B:    mite- 

scerct  P        14  mcdus  lis,  priore  inducto,  A  15  preesse  y^         16 

num  promotus?  19  sic  Maduig  Aduers.  ii.  311  :  iure  etiam  ciuitatis 
Romae  eius  'ius  P)  cquestris  consequens  gradus  AP  Romanae  Burer 
:>o  decus   Burmann  et  Maduis;  consequens   h.  e.  equestri  gradui 

roximuSf  uti  interpretatus  est  Maduig  :  consecutus  Heinsius  et  sic  Halm, 
'tmquam  deprauatum  ex  scriptura  cunscqutus  :  Mommsen  scribebat  iure 
'  tiam  c  Romanac  eius  cqucstres  cunsequens  gradus.  Vide  Comm.  Crit. 
Deloco  conclamato  disputauit  Hutbntr  *  ueber  den  Namen  des  Arminius ' 
in  Hentuu  x.  p.  395  n. 


29 


VELLEI  PATERCVLI 

sionem  sceleris  usus  est,  haud  inprudenter  speculatus 
neminem    celerius    opprimi,    quam    qui   nihil   timeret,    et 

3  frequentissimum  initium  esse  calamitatis  t  securitatis.  primo 
igitur  paucos,  mox  pluris  in  societatem  consili  recepit : 
opprimi  posse  Romanos  et  dicit  et  persuadet,  decretis  facta  5 

4  iungit,  tempus  insidiarum  constituit.  id  Varo  per  uirum 
eius  gentis  fidelem  clarique  nominis,  Segesten,  indicatur. 
postulabat  etiam  *  *  *  fata  consiliis  omnemque  animi  eius 
aciem  praestrinxerant :  quippe  ita  se  res  habet,  ut  plerumque 
cui  fortunam  mutaturus  est  deus,  consilia  corrumpat,  10 
efficiatque,  quod  miserrimum  est,  quod  accidit  ut  £tiam 
merito  accidisse  uideatur  et  casus  in  culpam  transeat. 
negat  itaque  se  credere  speciemque  in  se  beneuolentiae  ex 
merito  aestimare  profitetur.  nec  diutius  post  primum  in- 
dicem  secundo  relictus  locus.  15 

119  Ordinem  atrocissimae  calamitatis,  qua  nulla  post  Crassi 
in  Parthis  damnum  in  externis  gentibus  grauior  Romanis 
fuit,  iustis  uoluminibus  ut  alii,  ita  nos  conabimur  exponere  : 
2  nunc  summa  deflenda  est.  exercitus  omnium  fortissimus, 
discipHna,  manu  experientiaque  bellorum  inter  Romanos  20 
milites  princeps,  marcore  ducis,  perfidia  hostis,  iniquitate 

I  imp.  AP  3  securitatis  indudo  -is  et  -eis  substituto,  mox,  toto  hoc 
tnducto,  securitatis  suprascript.  A,  in  quantum  scripturam  codicis  ego  et  F. 
Madan,  difficiliorem  sane,  interpretan  potuimus  :  securitatem  P :  num  in 
{uel  ex)    securitate?  4  societate    consili   praecepit   AP,    corr. 

Rhenanus  5  docet  Heinsius  8  lacunam  sic  suppleui  ex  Tac.  Ann. 
i.  58  [uinciri  conscios.  sed  praeualebant  iam]  in  quibus  sed  praeu.  iam 
Gelenii  est  9  praestruxerat  AP,  em.  Gelenius         10  cui  scripsi: 

qui  AP:  cui  Laurent  relatiuum,  Kritz  indefinitum  ut  in  Cic.  Fin.  iii.  21. 
71  habuit :  cuius  ed.  Bipont.  et  Halm  cf.  57.  3  :  fori.  quib.  f,  m.  e.  deus, 
[iis]  imitaturus  ^  Gst  add.Gelenius  eius post  deus  addebat  Laurent 
II  ut  quod  accidit  et  etiam  (etiam  P)  ABP :  quod  accidit  ut  etiam 
scripsi,  solita  structura  qua  ut  post  relatiuum  demum  inferiur:  ut  quod 
accidit,  id  etiam -Swr^r  12  culpam  P :  culpa  5^  13  speciemque 
Burmann  :  spemque  AP  beneuolentia  AP,  corr.  Gelenius  16 

qua  BP  :  quae  A  Crassi  P  :  Cassi  BA         20  disciplina  A         21 

Marco  reducis  A 


130 


LIBER  II 

fortunae  circumuentus,  cum  ne  pugnandi  quidem  egredien- 
diue  occasio  nisi  iniqua  nec  in  quantum  uoluerant  data 
esset  inmunis,  castigatis  etiam  quibusdam  graui  poena,  quia 
Romanis   et   armis   et  animis  usi  fuissent,  inclusus  siluis, 

r  paludibus,  insidiis  ab  eo  hoste  ad  internecionem  trucidatus 
est,  quem  ita  semper  more  pecudum  trucidauerat,  ut  uitam 
aut  mortem  eius  nunc  ira   nunc   uenia  temperaret.     duci  3 
plus  ad  moriendum  quam  ad  pugnandum  animi  fuit :  quippe 
patemi  auitique   successor   exempli   se   ipse  transfixit.     at  4 

10  e  praefectis  castrorum  duobus  quam  clarum  exemplum 
L.  Eggius,  tam  turpe  Ceionius  prodidit,  qui,  cum  longe 
maximam  partem  absumpsisset  acies,  auctor  deditionis 
supplicio  quam  proelio  mori  maluit.  at  Vala  Numonius, 
legatus  Vari,  cetera  quietus  ac  probus,  diri  auctor  exempli, 

15  spoliatum  equitem  peditem  relinquens  fuga  cum  aliis  Rhenum 
petere  ingressus  est.     quod  factum  eius  fortuna  ulta  est ; 
non   enim   desertis   superfuit,  sed   desertor   occidit.     Vari  5 
corpus   semiustum  hostilis   lacerauerat  feritas;   caput  eius 

g 
I  ne  p.  quidem  egredie  {sic  A  :  egregie  P :  egredie  B\  aut  occasionis 
in  quantum  uoluerant  dataessetinmunis  Jmm.  P  APB  :  egrediendiue 
Voss  :  aut  egrediendi  Haase  2  occasio  nisi  in  quantum  ed.  Bipont : 
occ.  nis[i]  [in]i[qual  [nec]  in  quantum  ego^  ut  in  <\\xa.  bis  repetititm 
fuerit,  setnel  exciderit  2  sic  P  :  qui  a  Romanis  et  armis  et  animi 

suis  fuissent  A :  /ori.  quia  Romani  et  armis  et  animi  sui  fuissent 
/i.e.  audaciae   Rontanis   insitae  5  paludis   AP  internet. 

AP  6  tractauerat  Comelissen  9  auitique  P\    auique  BA 

atque  suprascr.  a    te    ^  11    legg.  iustam  A  Ceionius 

Aj  \  incerta  ct  propius  ad  r  accedente  :  C.  Eionius  P:  C.  Ceionius 
Heinsius  13  suplitio  A  Vala    Num.   Vrsinus :     Valnu- 

monius^P  14  cctaera -r4        acP:et>l  15  equitem  yiP: 

cquite   Gelenius  fugatum   ' sic  AB,  fuga  cum  P)  aliis  ABP: 

fuga  cum  alis  Gelenius:  '  nom  dirum  exemplum  eo  constitit  quod  legatus 
cum  alis  1.  e.  cum  equHatu  confugit  peditem  relinquens '  Kritz.  Retinui 
quod  habeni  ABP.  Numonius  spoliatum  equitem  equis  reliquit  pcdiiem, 
deinde  mm  aliis  sodis  uiae  Rhenum  petebat :  frustra  ille  quidem,  nam 
quos  equis  abrrpiis  inermis  deseruerai  his  non  supetfuit,  sed  ipse,  merito 
supplicio  deserioris,  inieriii :  cf.  117.  a  quam  pauper  diuitem  ingressus, 
'iiius  pauperem  reliquit         16  ultra  cst-<4  17  non  enim  d.  s.  s.  d, 

'"  f^i^lit]  haec  uerba  in  ed.  Orelliana  omissa  extant  in  A  18  hostilis 

Burer  ex  conieciura        hosti^^:  hostium  P        lacerauerit  ^l 

131  9* 


VELLEI  PATERCVLI 

abscisum  latumque  ad  Maroboduum  et  ab  eo  missum  ad 
Caesarem  gentilicii  tamen  tumuli  sepultura  honoratum  est. 
I20  His  auditis  reuolat  ad  patrem  Caesar ;  perpetuus  patronus 
Romani  imperi  adsuetam  sibi  causam  suscipit.  mittitur  ad 
Germaniam,  Gallias  confirmat,  disponit  exercitus,  praesidia  5 
munit  et  se  magnitudine  sua,  non  fiducia  hostium  metiens, 
qui  Cimbricam  Teutonicamque  miHtiam  Italiae  minabantur, 

2  ultro  Rhenum  cum  exercitu  transgreditur.     arma  infert  isti 
quem   arcuisse   pater   et   patria    contenti   erant ;    penetrat 
interius,    aperit   Hmites,    uastat   agros,    urit   domos,    fundit  10 
obuios   maximaque   cum   gioria,    incolumi   omnium,    quos 

3  transduxerat,  numero  in  hiberna  reuertitur.  reddatur  uerum 
L.  Asprenati  testimonium,  qui  legatus  sub  auunculo  suo 
Varo  miHtans  gnaua  uiriHque  opera  duarum  legionum,  quibus 
praeerat,  exercitum  inmunem  tanta  calamitate  seruauit  15 
matureque  ad  inferiora  hiberna  descendendo  uaciUantium 
etiam  cis  Rhenum  sitarum  gentium  animos  confirmauit. 
sunt  tamen,  qui  ut  uiuos  ab  eo  uindicatos,  ita  iugulatorum 
sub  Varo  occupata  crediderint  patrimonia  hereditatemque 

4  occisi  exercitus,   in  quantum  uoluerit,  ab  eo  aditam.     L.  20 
etiam    Caedici    praefecti    castrorum    eorumque,    qui    una 
circumdati    AHsone   inmensis  Germanorum    copiis    obside- 
bantur,    laudanda   uirtus    est,    qui   omnibus    difficultatibus 
superatis,    quas    inopia    rerum    intolerabiHs,    uis    hostium 

I  abscissum  A  Meroboduum  A  2  gentilitii  AP  3  His  au- 
ditis  .  .  .  reuertitur]  transponebat  Haase post  120.  6  profluuio  expiraret 
4  imperii   AP  6  et  A  :    ont.  P :    et   Burer^   sed,   ut  utdetur,   ex 

coniectura,  non  tamquam  in  Murbacensi  lectum  hostium  AP :   om. 

Burer:  hostis  Haupt  mentiens  del ,  dein  metiens^  7  minabatur 
BA  :  minabantur  P  8  ultro  A  et  sic  ex  coni.  Freinsheim :  ultra  P 

arma  interfecti  quae  arguisse  AP:  a.  infert  Lipsius:  infert  hosti  Voss  : 
i.  genti  Ruhnken :  i.  isti  Bothe  9  quem  Voss  et  Bothe  arcuisse 
Lipsius       prt  {sed  inductum)  ante  pater  A       penetrati-<4  11  obuios 

P:    obulos  BA  13  Aspernati  A  14  gnaua  A  :  naua  P 

15  preerat  ^/  imm. -^P  17  Rheno  .^P  :  wwm  cisrhenositarum  ? 
ut  compositum  fieret  20  occisi  ^  :  excisi  P  ualuerit  Z,z)isms 

21  Caeditii  A  :  Caedicii  P  22  circundati  A  Alisone  Rhenanus  :  a 
lisone  A  :  a  *Lisone  P        Imensis  A  :  imm.  P        24  intoUerabilis  A 

133 


LIBER  II 

faciebat  inexsuperabilis,  nec  temerario  consilio  nec  segni 
prouidentia  iuti  speculatique  oportunitatem  ferro  sibi  ad 
suos  peperere  reditum.  ex  quo  apparet  Varum,  sane  5 
grauem  et  bonae  uoluntatis  uirum,  magis  imperatoris  de- 
5  fectum  consilio  quam  uirtute  destitutum  militum  se  magni- 
ficentissimumque  perdidisse  exercitum.  cum  in  captiuos  ^ 
saeuiretur  a  Germanis,  praeclari  facinoris  auctor  fuit  Caldus 
Caelius,  adulescens  uetustate  familiae  suae  dignissimus,  qui 
complexus  catenarum,  quibus  uinctus  erat,  seriem,  ita  illas 

10  inlisit  capiti  suo,  ut  protinus  pariter  sanguinis  cerebrique 
profluuio  exspiraret. 

Eadem  uirtus  et   fortuna   subsequenti   tempore   ingressi  121 
Germaniam  imperatoris  Tiberi  fuit,  quae  initio  fuerat.     qui 
concussis  hostium  uiribus  classicis  peditumque  expeditioni- 

i.^  bus,  cum  res  Galliarum  maximae  molis  accensaque  plebe 
Viennensium  dissensiones  coercitione  magis  quam  poena 
mollisset,  senatus  populusque  Romanus  postulante  patre 
eius,  ut  aequum  ei  ius  in  omnibus  prouinciis  exercitibusque 
esset,  quam  erat  ipsi,  decreto  complexus  est.  etenim  absurdum 

20  erat  non  esse  sub  illo,  quae  ab  illo  uindicabantur,  et  qui  ad  2 
opem  ferendam  primus  erat,  ad  uindicandum  honorem  non 

I  inexuperabilis  (-leis  P)  AP  2  uiti  B\  niti  A:  usi  P:  adiuti 

Burer:  nisi  ed.  Bipont,  :  iuti  Heitisius^  cf.  Tac.  Ann.  xiv.  4  oppor- 
tunitatem  AP  3  pepererunt  (/el.,  dein  peperere  A  :  aperuere  Corne- 

li.ssen  4  grauem&bone^  7  seuir.  et  precl.  A  8  Coelius  (Cael. 
/'^ad  uetustatem  AP,  quod  defendit  Wopkens  Lect.  Tull.  §  134:  adule- 
sccns   uetustate  Ruhnken  :    ac  .  .  .  dignissimi  Lipsius  9  saeriem 

A  II   profluuio  Gr/rmVw:   influuio^P:  effluuio  Z,i/5m5         ex- 

pirct  corr.  in  expiraret  A  12  eadem  A  :    eadem  et  P  in- 

prcssi  Germaniam  Bardili  1620)  puicherrime  :  ingressa  animam  (-mum 
/*)  ABP  13  Tibcrii  ABP  14   concussis  de/.,  deiti  iterum 

^uprascr.  concussis  A  :  contusis  Ruhnken  prohaiiliter  15  accensa- 

quc  plcbc  A,  quod  rtuocaui,  cum  Burer  testatus  sit  accensaque  in 
.Murbacensi  fuisse:  acccnsasquc  plcbis  P:  plebis  ^/iViw<  Burer  uidit 
16  cocrtione  AP^  corr.  Gelenius  18  aequum   ei  ius   Rhettanus  : 

<quum  cius  AP  prouintiis  A         19  quam   AP:    atque   Orelli 

ipsc  AP:    ipsi  Rhenan$4S :  fort.  quam  quo  crat  ipse  cOpl.  A 

cst  scripsi :  cssct  AP,  et  sic  Burer  uideiur  legisse.  Vulgo  ct  addunt  post 
moUisset,  n^Htdo&in  autem  faciuttt  in  urbcm  rcucrsus,  K.r,K. 

»33 


VELLEI  PATERCVLI 

iudicari  parem.  in  urbem  reuersus  iam  pridem  debitum,  sed 
continuatione  bellorum  dilatum  ex  Pannoniis  Delmatisque 
egit  triumphum.  cuius  magnificentiam  quis  miretur  in 
3  Caesare  ?  fortunae  uero  quis  non  miretur  indulgentiam  ? 
quippe  omnis  eminentissimos  hostium  duces  non  occisos  5 
fama  narrauit,  sed  uinctos  triumphus  ostendit;  quem  mihi 
fratrique  meo  inter  praecipuos  praecipuisque  donis  adornatos 
uiros  comitari  contigit. 

122  Quis  non  inter  refiqua,  quibus  singularis  moderatio  Ti. 
Caesaris  elucet  atque  eminet,  hoc  quoque  miretur,  quod,  10 
cum  sine  ulla  dubitatione  septem  triumphos  meruerit,  tribus 
contentus  fuerit?  quis  enim  dubitare  potest,  quin  ex 
Armenia  recepta  et  ex  rege  praeposito  ei,  cuius  capiti  insigne 
regium  sua  manu  imposuerat,  ordinatisque  rebus  Orientis 
ouans  triumphare  debuerit,  et  VindeHcorum  Raetorumque  15 

2  uictor  curru  urbem  ingredi  ?  fractis  deinde  post  adoptionem 
continua  trienni  miUtia  Germaniae  uiribus  idem  illi  honor 
et  deferendus  et  recipiendus  fuerit?  et  post  cladem  sub 
Varo  acceptam,  exspectato  ocius  prosperrimo  rerum  euentu 
eadem  excisa  Germania  triumphus  summi  ducis  adornari  20 
debuerit?  sed  in  hoc  uiro  nescias,  utrum  magis  mireris, 
quod  laborum  periculorumque  semper  excessit  modum,  an 
quod  honorum  temperauit. 

123  Venitur  ad  tempus,  in  quo  fuit  plurimum  metus.     quippe 
Caesar  Augustus  cum  Germanicum  nepotem  suum  reliqua  25 
belli  patraturum  misisset  in  Germaniam,  Tiberium  autem 
fiHum  missurus  esset  in  Illyricum  ad  firmanda  pace  quae 

4  in  diligentiam  A         5  omnis  A         6  ut  del.  ante  fama  A       mihi 
Burer'.  raxWii  AP  7  pcipuos  precipuisque -^  9  Tib.  P:  T  A 

13  praeposito  ei  Heinsius  :  praepositi  (pro-  P)  ABP  15  praetorum- 
que  suprascr.  Rhsetorumque  ^  17  trienni  yi  :  triennii  P         18  sub 

P :  ji  suprascr.  suh  A  19  exspectato  ocius //a/m  :  totius^-^  :  ocyus 
P :  uoto  ocius  Burmann  :  totiens  Perisonius  :  fortasse  uoto  citius 
nisi  cui  praeferendum    uidehitur  quod  Scriner  coni.    tertius  20 

triumphum  AP,  em.  Heinsius         adornari  BA  :    adornare  P  21 

nescis  A  22  aut  del.^  dein  an  A  25  Caes.  A  27  firmanda 

Burer :  formanda  AP :  fortasse  adfirmando  h.  e.  ut  adfitmaret 

134 


LIBER  II 

bello  subegerat,  prosequens  eum  simulque  interfuturus 
athletarum  certaminis  ludicro,  quod  eius  honori  sacratum 
a  NeapoHtanis  est,  processit  in  Campaniam.  quamquam 
iam  motus  inbecillitatis  inclinataeque  in  deterius  principia 

5  ualetudinis  senserat,  tamen  obnitente  ui  animi  prosecutus 
filium  digressusque  ab  eo  Beneuenti  ipse  Nolam  petiit :  et 
ingrauescente  in  dies  ualetudine,  cum  sciret,  quis  uolenti 
omnia  post  se  salua  remanere  accersendus  foret,  festinanter 
reuocauit  filium  ;  ille  ad  patrem  patriae  expectato  reuolauit 

10  maturius.     tum   securum  se  Augustus   praedicans   circum-  i 
fususque  amplexibus  Tiberi  sui,  commendans  illi  sua  atque 
ipsius  opera  nec  quidquam  iam  de  fine,  si  fata  poscerent, 
recusans,  subrefectus  primo  conspectu  alloquioque  carissimi 
sibi  spiritus,  mox,  cum  omnem  curam  fata  uincerent,  in  sua 

1 5  resolutus  initia  Pompeio  Apuleioque  consulibus  septuagesimo 
et  sexto  anno  animam  caelestem  deo  reddidit. 

Quid   tunc  homines  timuerint,  quae  senatus  trepidatio,  124 
quae  populi  confusio,  quis  urbis  metus,  in  quam  arto  salutis 
exitique  fuerimus  confinio,  neque   mihi   tam  festinanti  ex- 

io  primere  uacat  neque  cui  uacat  potest.  id  solum  uoce 
publica  dixisse  satis  habeo  :  cuius  orbis  ruinam  timueramus, 
eum  ne  commotum  quidem  sensimus,  tantaque  unius  uiri 
maiestas  fuit,  ut  nec  *  bonis  neque  contra  malos  opus  armis 
foret.     una   tamen   ueluti  luctatio  ciuitatis  fuit,   pugnantis  2 

25  cum  Caesare  senatus  populique  Romani,  ut  stationi  paternae 

I  eumque  simul  A  a  certamini  Cellarius  4  imb.  AP 

8  post  se  P\  posse  A  accersendum  A  11  Tiberi  P\  Tiberii 

A  15  Appuleioq.  Kreyssig        COS.  A  \    COS.  PB\    *pro  cos 

scribaturCOSS.*  Burer  16  et  om.  P,  habet  A  :  '  Amerbachius  copu- 

/am,  a  Rhenano  omissam,  non  de  suo  addidisse,  sed  in  codice  Murbacensi 
inuenisse  uidelur.  Suetonius  quoque  Octau.  cap.  100  de  Augusto  ;  obiit, 
inquit,  septuagesimo  et  sexto  aetatis  anno '  Krcyssig  caelo  P 

18  urbis  A  et  Acidalius:    orbis  P  ^9  ^  exitiique  A  (sic^  coeperat 

scribere  fuerimus  ai   satis   add.   Ruhnken         orbis   AP:    urbis 

Burero  legendum  uidebatur  a^  ncc  P:    x\t  A  :    pro  suppleuerim^ 

non  enim  adsentior  Kritzio  posse  bonis  id  per  se  significare  \  bonis  con- 
silio  Scrincr  34  forent  A  a$  R.  AP 


VELLEI  PATERCVLI 

succederet,  illius,  ut  potius  aequalem  ciuem  quam  eminentem 
liceret  agere  principem.  tandem  magis  ratione  quam  honore 
uictus  est,  cum  quidquid  tuendum  non  suscepisset,  periturum 
uideret ;  solique  huic  contigit  paene  diutius  recusare  princi- 
patum,  quam,  ut  occuparent  eum,  alii  armis  pugnauerant.  5 

3  post  redditum  caelo  patrem  et  corpus  eius  humanis 
honoribus,  numen  diuinis  honoratum,  primum  principaHum 
eius   operum  fuit  ordinatio    comitiorum,  quam    manu    sua 

4  scriptam    diuus   Augustus   reliquerat.      quo    tempore    mihi 
fratrique  meo,  candidatis  Caesaris,  proxime  a  nobilissimis  ac  10 
sacerdotalibus  uiris  destinari  praetoribus  contigit,  consecutis 
quidem  ut  neque  post  nos  quemquam  diuus  Augustus  neque 
ante  nos  Caesar  commendaret  Tiberius. 

125  Tulit  protinus  et  uoti  et  consili  sui  pretium  res  publica, 
neque  diu  latuit  aut  quid  non  impetrando  passuri  fuissemus  15 
aut  quid  impetrando  profecissemus.  quippe  exercitus,  qui 
in  Germania  militabat  praesentisque  Germanici  imperio 
regebatur,  simulque  legiones,  quae  in  Illyrico  erant,  rabie 
quadam  et  profunda  confundendi  omnia  cupiditate  nouum 
ducem,  nouum  statum,  nouam  quaerebant  rem  publicam;  20 

2  quin  etiam  ausi  sunt  minari  daturos  senatui,  daturos  principi 
leges ;  modum  stipendi,  finem  militiae  sibi  ipsi  constituere 
conati  sunt :  processum  etiam  in  arma  ferrumque  strictum 
est  et  paene  in  ultima  gladiorum  erupit  inpunitas,  defuitque, 

3  qui  contra  rem  publicam  duceret,  non  qui  sequerentur.    sed  25 
haec  omnia  ueteris  imperatoris  maturitas,  multa  inhibentis, 
aliqua  cum  grauitate  pollicentis,  tu7n  inter  seueram  praecipue 

2  m.  ratione  BA  :  ratione  m.  P  3  quicquid  AP        4  pene  A 

6  reditum  A  7  numen  Krause  :   nomen  AP^  quod  defendit  Milkau 

ex  54.  2  10  candidatos  AP  11  sacerdotibus  AP^  em.  Scheffer 

c.  quidem  scripsi'.  consecutisque  A  :  consecutis  P  12  post  nos  P: 

post  annos  A  14  et  uoti  Gelenius  :    ut  uoti  AP        praetium  A 

16  profic.  A         18  rabiem  quandam  A  19  omnia  ante  confun- 

dendi  deletum  est  in  A  20  quer.  A  22  stipendii  AP  24 

ultima  Voss  :  ultimam  AB  :  ultimum  P  27  tum  addidi:  et  Krause 

saeueram  A 

136 


LIBER  II 

noxionim  ultionem  mitis  aliorum  castigatio  breui  sopiit  ac 
sustulit     quo   quidem    tempore   ut   pleraque    non    ignaue  4 
Germanicus,  ita  Drusus,  qui  a  patre  in  id  ipsum  plurimo 
quidem  igne  emicans  incendium  militaris  tumultus  missus 

5  erat,  prisca  antiquaque  seueritate  usus,  ancipitia  sibi  tamque 
re  quam  exemplo  perniciosa,  et  his  ipsis  militum  gladiis, 
quibus  obsessus  erat,  obsidentis  coercuit,  singulari  adiutore  5 
in  eo  negotio  usus  lunio  Blaeso,  uiro  nescias  utiliore  in 
castris  an  meliore  in  toga :  qui  post  paucos  annos  proconsul 

o  in  Africa  omamenta  triumphalia  cum  appellatione  impera- 
toria  meruit.  at  Hispanias  exercitumque  *  *  *  uirtutibus 
celeberrimaque  in  Illyrico  militia  praediximus,  cum  imperio 
obtineret,  in  summa  pace  et  quiete  continuit,  cum  ei  pietas 
rectissima  sentiendi  et  auctoritas  quae  sentiebat  obtinendi 

15  superesset.  cuius  curam  ac  fidem  Dolabella  quoque,  uir 
simplicitatis  generosissimae,  in  maritima  parte  Illyrici  per 
omnia  imitatus  esL 

Horum  xvi  annorum  opera  quis  cum  ingerantur  oculis  126 
animisque  omnium,  [in]  partibus  eloquatur?  sacrauit  paren- 

:o  tem  suum  Caesar  non  imperio,  sed  religione,  non  appellauit 
eum,  sed  fecit  deum.     reuocata  in  forum  fides,  summota  e  2 

I   noxiorum  Groftouius  proh.  Bentleio  :  nostrorum  AP  2  non 

addidi :  gnaue  Sahnasius  et  Bentley.  Huic  uni  loco  adscripsit  Bentl. 
•  fo,'  h.  e.  fortasse  :  itaque  non  prohauit  tamquam  alienum,  sed  protulif 
tamquam  suum  :  ignouit  ed.  Bipont  3  Drusus  Gelenius  :  Brutus  AP 
piurimo  quidem  AP:  plurimoque  idem  uel  plurimo  pridem  Heinsius: 
5  tamque  re  scripsi :  tam  re  P:  limere  AB  :  maluit  tenere  Maduig, 
quod  tierum  non  credo  7  obsidentis  A  8  Bleso  AP  9 

procos  A  10  apcll.  A  11  at  A  :   ad  B :  ac  P  Post 

exercitumque  Maduig  laatnam  statuit,  quam  sic  expieuit  in  iis  cum 
M.  Lepidus,  de  cuius  probahilitrr,  iudice  Elimaro  Kiebs  in  Ptrxsopo- 
frraphia  Romani  Imperi  i.  p.  31  n.  248.  Ante  Mnduicum  credehatur 
funius  Biaesus  etiam   Hispanias   rexisse  13  in  summa  P,  et  sic 

A  secundum  Orelli  et  Fechter,  nam  mihi potius  cui  \uel  cum)  summa  est 
uisum,  Madano  in,  sed  neglegentius  scriptum  habetur  et  add.  Onlli 
14  obt.  P:  opt  A  18  XVI,  A  :  xvi.  P  ingerantur  uel  ingerant 
»c  scripserim  :  insera  BA  :  inscrta  sint  P  Vide  Comm.  Crit.  19 
partibus  Voas        ao  apell.  A         ai  eum  om.  Gruter 


VELLEI  PATERCVLI 

foro  seditlo,  ambitio  campo,  discordia  curia,  sepultaeque  ac 
situ  obsitae  iustitia,  aequitas,  industria  ciuitati  redditae ; 
accessit  t  militibus  auctoritas,  senatui  maiestas,  iudiciis  graui- 
tas ;    compressa  theatralis   seditio,   recte   faciendi  omnibus 

3  aut  incussa  uoluntas  aut  imposita  necessitas ;  honorantur  5 
recta,  praua  puniuntur,  suspicit  potentem  humilis,  non 
timet,  antecedit,  non  contemnit  humiHorem  potens.  quando 
annona  moderatior,  quando  pax  laetior  ?  diffusa  in  orientis 
occidentisque  tractus  et  quidquid  meridiano  aut  septentrione 
finitur,  pax  augusta  [per]  omnis  terrarum  orbis  angulos  a  10 

4  latrociniorum  metu  seruat  inmunis.  fortuita  non  ciuium 
tantummodo,  sed  urbium  damna  principis  muniiicentia  uin- 
dicat.  restitutae  urbes  Asiae,  uindicatae  ab  iniuriis  magistra- 
tuum  prouinciae  :  honor  dignis  paratissimus,  poena  in  malos 
sera,  sed  aliqua  :  superatur  aequitate  gratia,  ambitio  uirtute  ;  15 

5  nam  facere  recte  ciuis  suos  princeps  optimus  faciendo  docet, 
cumque  sit  imperio  maximus,  exemplo  maior  est. 

127  Raro  eminentes  uiri  non  magnis  adiutoribus  ad  guber- 
nandam  fortunam  suam  usi  sunt,  ut  duo  Scipiones  duobus 
LaeHis,  quos  per  omnia  aequauerunt  sibi,  ut  diuus  Augustus  20 
M.  Agrippa  et  proxime  ab  eo  Statilio  Tauro,  quibus  nouitas 
familiae  haud  obstitit  quominus  ad  multipHcis  consulatus 
2  triumphosque  et  complura  nominarentur  sacerdotia.    etenim 

I  am  del.^  dein  ambitio  A  curiae  AP  sepultaeque  AB  : 

sepultae  P  2  obsitae  Gelenius :  oppositae  ABP :  cbsopitae  Bergk 

3  magistratibus  Gelenius  maiestatis  suprascr.  maiestas  A  4 

compr.  AP  5  imp.  AP  9  quidquid  A  :  quicquid  P  semp- 
tentrione -(4  11  imunis  A  15  aliqua  AP :  aequa  Lipsius 

16  principes  A         optime  Pluygers  19  uisi  sunt  A         20  Diuus 

P\    D,  A  21  proxime  Scheffer:  maxime  AP^  cf.  114  /in.         22 

haut  obstitit  P  et  marg.  A  :  aut  ~  stilit  A  quominus  P :  dominus 
A  consulatos  triumphosque  et  complura  {sed  Orellio  uisum  est 

complurae)  nominentur  numerentur  A  (sic)  :  enumerentur  B :  enu- 
merarentur  P :  complura  numero  enit-  uel  eueh-erentur  Thomas,  cf. 
Cic.  Font.  iv.  8.  23  numero  plurimi,  Sall.  lug.  97.  5  numero  plures : 
eueherentur  Vascosanus :  eniterentur  Gelenius  :  emererentur  Heinsius 
mutato  quominus  ad  in  quominus  et  :  scripsi  A  secuius  nominarentur 
h.  e.  designarentur 

138 


LIBER  11 

magna  negotia  magnis  adiutoribus  egent  fneque  in  paruo 
paucitas  ministeria  defecit  t,  interestque  rei  publicae  quod 
usu  necessarium  est,  dignitate  eminere  utilitatemque  auc- 
toritate   muniri.      sub   his   exemplis   Ti.    Caesar    Seianum  3 

5  Aelium,  principe  equestris  ordinis  patre  natum,  materno 
uero  genere  clarissimas  ueteresque  et  insignis  honoribus 
complexum  famiHas,  habentem  consularis  fratres,  conso- 
brinos,  auunculum,  ipsum  uero  laboris  ac  fidei  capacis- 
simum,  sufficiente   etiam   uigori   animi   compage   corporis, 

10  singularem   principalium  onerum  adiutorem   in  omnia  ha- 
buit   atque   habet,  uirum  seueritatis   laetissimae,  hilaritatis  4 
priscae,   actu    otiosis    simillimum,    nihil    sibi    uindicantem 
eoque  adsequentem  omnia,  semperque  infra  aliorum  aesti- 
mationes  se  metientem,  uultu  uitaque  tranquillum,  animo 

15  exsomnem. 

In    huius    uirtutum    aestimatione    iam    pridem    iudicia  128 
ciuitatis  cum  iudiciis  principis  certant;   neque  nouus  hic 
mos  senatus  populique  Romani  est  putandi,  quod  optimum 
sit,    esse    nobilissimum.      nam    et    illi   qui    ante    bellum 

20  Punicum  abhinc  annos  ccc  Ti.  Coruncanium,  hominem 
nouum,  cum  aliis  omnibus  honoribus  tum  pontificatu  etiam 

15«:^  parua  P '.  neque  in  paruo  paucitas  ministerii  deficit 
Thysitis'.  neque  in  parua  p.  ministerii  sufficit  Kreyssig:  neque  nisi 
paruo  paucitas  ministeri  sufficit  Motnmsen  :  num  p.  ministeri  idem 
fccit?  h.e.  ac  si plures  essent  3  est  Ruhnken  :    e  ^  :  et  P  auc- 

toritaten  del.  ante  utihtatemque  A  4  muniri   Geienius:    munire 

j4P  Tiberius  P:  T.  A,  Uem  c.  129.  i  Seianumelium  equestrij^  A 
{sic)  7  familia^  ^  {sic)  9  uigore  y^  conpage  .r4  11  saeuer. 
A :  fortasse  screnitatis :  seueritatis  priscae,  laetissimae  hilaritatis 
Comelissen  la  uitio  del.^  dein  otiosis  A         simihmum  A  13 


«r. 


A  {sic)  semperque  BA  :    semper  P  14  se   metientem 

P:  sencicntem  A  15  cx  omnem  A  16  uirtutem  aestima- 

tionem  B  :  huius  uiri  uirtutum  Ruhnken  19  qui  antej  primi  ante 

bcUum  A :  antiqui  antc  primum  bcllum  P :  Puto  ex  qui  ante  factum 
esse  turbato  ordine  pHmum   antc    qui.   mox  antiqui  20  Ti. 

Coruncantum  AB   rtcte^  tf.  Cic.  pro  Su/ia  vii.  23  ;    Liu.  Epit.  xviii : 
T.   Coruncanum   P  ai  honoribus  pontihcatum  \pm.  tum)  A 


139 


VELLEI  PATERCVLI 

2  maximo  ad  principale  extulere  fastigium,  et  qui  equestri  loco 
natum  Sp.  Caruilium  et  mox  M.  Catonem,  nouum  etiam 
Tusculo,  urbis  inquilinum,  Mummiumque  Achaicum  in  con- 

3  sulatus,  censuras  et  triumphos  prouexere,  et  qui  C.  Marium 
ignotae  originis  usque  ad  sextum  consulatum  sine  dubita-  5 
tione  Romani  nominis  habuere  principem,  et  qui  M.  f  Fuluio 
tantum  tribuere,  ut  paene  adsentatione  sua  quibus  uellet 
principatus  conciliaret,  quique  nihil  Asinio  PoUioni  negaue- 
runt,  quod  nobilissimis  summo  cum  sudore  consequendum 
foret,  profecto  hoc  senserunt,  in  cuiuscumque  animo  uirtus  10 

4  inesset,  ei  plurimum  esse  tribuendum.  haec  naturaHs 
exempH  imitatio  ad  experiendum  Seianum  Caesarem,  ad 
iuuanda  uero  onera  principis  Seianum  propuHt  senatum- 
que  et  populum  Romanum  eo  perduxit,  ut,  quod  usu 
optimum  intellegit,  id  in  tutelam  securitatis  suae  Hbenter  15 
aduocet. 

129  Sed  proposita  quasi  uniuersa  principatus  Ti.  Caesaris 
facie  singula  recenseamus.  qua  ihe  prudentia  Rhascu- 
poHm,  interemptorem  fratris  sui  fiH  Cotyis  consortisque 
eiusdem  imperi,  Romam  euocauit !  singulari  in  eo  negotio  20 
usus  opera  Flacci  Pomponi  consularis  uiri,  nati  ad  omnia 
quae  recte  facienda  sunt,  simpHcique  uirtute  merentis 
2  semper,  numquam  captantis  gloriam.     cum  quanta  grauitate 

I  et  qui  equestri  Frohlich  ;  et  eque  aequestri  A  :  et  equestri  P         3 
post  Tusculo  interpunxi^  et  sic  ante  me  Laurent  6  Tuilio  Lipsius 

8  'principa.ivim  Kreyssig  consiliaret  ^  12  ucr o  del.,  dein  ad 

iuuanda^:   leuanda.  Cludius  13  pr opulit  Acidalius :  protulit -^P 

14  perduxit  P:    produxit  5^  15  intelligit  ^  :  intellegit  P         17 

quasi  AP:    imagine  Friebei         Tib.   P:  T.  A  18   facie  scripsi: 

forma  Rhenanus  et  Burer^  quasi  hinc  exciderit,  infra  post  imperii  trans- 
positum  fuerit :  quod  incertum  est       singulare  censeamus-^  19  fili 

A         Cotyis  Heinsius :    Cotyss  A  :    Cotys  P  20  imperii  AP 

Romam  Vrsinus  :  formam  ABP :  Vrsini emendatio  si  uera  est.,  ut  uidetur 
esse,  cadit  argumentatio  Rhenani  et  Bureri  forma  superius  hinc  reuo- 
cantium.     Nam  mero  errore  Romam  in  formam  ahiit  21   opere  A 

Pomponii  AP  23  numquam  Orelli:    quam  AP         cum  quanta 

AP  :  fortasse  nam  quanta  cum 

140 


LIBER  II 

ut  senator  et  iudex,  non  ut  princeps,  *  ♦  *  et  causas  pressius 
audit !  quam  celeriter  ingratum  et  noua  molientem  op- 
pressit !  quibus  praeceptis  instructum  Germanicum  suum 
imbutumque  rudimentis  militiae  secum  actae  domitorem 
5  recepit  Germaniae !  quibus  iuuentam  eius  exaggerauit 
honoribus,  respondente  cultu  triumphi  rerum,  quas  gesserat, 
magnitudini !  quotiens  populum  congiariis  honorauit  sena-  3 
torumque  censum,  cum  id  senatu  auctore  facere  potuit, 
quam  libenter  expleuit,  ut  neque  luxuriam  inuitaret  neque 

10  honestam  paupertatem  pateretur  dignitate  destitui !  quanto 
cum  honore  Germanicum  suum  in  transmarinas  misit  pro- 
uincias !  qua  ui  consiliorum  suorum  ministro  et  adiutore 
usus  Druso  filio  suo,  Maroboduum  inhaerentem  occupati 
regni  finibus,  pace  maiestatis  eius  dixerim,  uelut  serpentem 

1 5  abstrusam  terrae  salubribus  [consiliorum  suorum]  medica- 
mentis  coegit  egredi !  quam  illum  ut  honorate,  sic  nec 
secure  continet !  quantae  molis  bellum  principe  Galliarum 
ciente  Sacrouiro  Floroque  lulio  mira  celeritate  ac  uirtute 
compressit,    ut   ante   populus    Romanus    uicisse    se    quam 

20  bellare   cognosceret   nuntiosque   periculi   uictoriae   praece- 
deret  nuntius !     magni  etiam   terroris   bellum  Africum   et  4 
cotidiano  [in]  auctu  maius  auspiciis  consiliisque  eius  breui 
sepultum  est 

Quanta  sua  suorumque  nomine  exstnixit  opera!  quam  pia  130 

\  sic  AP :  Onr//i' 5M/>//(f6<i/ quam  ceteri  et  sanctiusdiiudicat :  Maduig 
ex  uocabulo  quod  est  prcssius  tiomen  Drusi  Libonis  exprimebat,  re- 
fragante  Thomasio  p.  54  :  mihi  uidentur  nomuilla  post  illud  princeps 
excidisse  uelut si  scribas  [Libonis  et  scelus  inquisiuit]  et  causaw  pressius 
(A.  e.  intentius  et  curatius)  audiM/t  4  actis  dcl.  ante  actae  A         6 

respondcntem  BA  cultui  .  .  .  magnitudine  Burer  8  post  id 

deletum  estain  A  15  tcrra  Cludius        cons.  suorum  Ruhnken  delcbat 

ut  ex  u    13  inculcata  16  ut  hon.   nec  secure  AP:    sic   addidi, 

ut  iam  Burmann  sedom.  ncc  :  ct  hon.  ncc  sec.  Gclenius  18  sacro 

uiro  florcquc  A  luliis  Ruhnken  ex  Tac.  Ann.  iii.  40  cxstimulator 
accrrimus  intcr  Trcuiros  lulius  Florus,  apud  Aeduos  lulius  Sacrouir 
19  compr.  AP      sc  om.  A  aa  cottidiano  AP  in  ante  auctu 

delftum  est  in  A  ;  omissum  in  P  34  suo  Acidalius        exst.  A 


VELLEI  PATERCVLI 

munificentia  superque  humanam  euecta  fidem  templum  patri 
molitur !  quam  magnifico  animi  temperamento  Cn.  quo- 
que  Pompei  munera  absumpta  igni  restituit !  qui  quidquid 
umquam   claritudine   eminuit,   id   ueluti   cognatum   censet 

2  tuendum.     qua  liberalitate  cum  alias,  tum  proxime  incenso  5 
monte  Caelio  omnis  ordinis  hominum  iacturae  patrimonio 
succurrit  suo !    quanta  cum  quiete  hominum  rem  perpetui 
praecipuique  timoris,  supplementum,  sine  trepidatione  delec- 

3  tus  prouidet !  si  aut  natura  patitur  aut  mediocritas  recipit 
hominum,  aut  ratio  deorum  cum  deis  queri :  quid  hic  lo 
meruit,  primum  ut  scelerata  Drusus  Libo  iniret  consiHa? 
deinde  ut  SiHum  Pisonemque  tam  *  *  *  alterius  dignitatem 
constituit,  auxit  alterius  ?  ut  ad  maiora  transcendam,  quam- 
quam  et  haec  ihe  duxit  maxima,  quid,  ut  iuuenes  amitteret 
fiHos?     quid,  ut  nepotem   ex   Druso  suo?   dolenda  adhuc  15 

4  rettuHmus :  ueniendum  ad  erubescenda  est.  quantis  hoc 
triennium,  M.  Vinici,  doloribus  lacerauit  animum  eius ! 
quam  diu  abstruso,  quod  miserrimum  est,  pectus  eius 
flagrauit  incendio,   quod  ex  nuru,  quod  ex  nepote  dolere, 

5  indignari,  erubescere   coactus   est !     cuius   temporis   aegri-  20 
tudinem  auxit  amissa  mater,  eminentissima  et  per  omnia 
deis    quam    hominibus    simiHor   femina,    cuius    potentiam 
nemo    sensit    nisi   aut    leuatione    pericuH    aut    accessione 
dignitatis. 

131      Voto   finiendum    uolumen   est.     luppiter   CapitoHne,   et  ^5 

2  CN  A\  CN.  P  3  qui  quidem  quam  ^P  :  'alias  qui  quicquid 
unquam  '  Rhenanus :  quicquid  enim  umquam  Haase  :  foriasse  quidquid 
umquam  6  Caelio  A  :    Caeli  P  8  dilectus  A  10 

auro  deo  cum  de  his  queri  AP  \  aut  ratio  (10)  Orelli:  deorum 
Rhenanus  :  cum  deis  Heinsius,  qui  tamen  maluit  audeo  cum  deis  queri 
quod  receperunt  Kritz  et  Halm  :  de  deo  cum  deis  queri  iam  ante  Hein- 
sium  Vrsinus,  quod praemisso  audeo  uel  aueo  suppleuerim  12  in- 

festos  haberet  quorum  suppleuit  Burmann  14  dixit  AP,  em. 

Rhenanus  15  Tixwso  %\\o  Burer \  Drusuo^:  Druso-^P  16 

rett.  A  \  ret.  P  est  BA  \  om.  P  17  Vinicii  B  19  fortasse 

quo  .  .  .  quo  dolore  A  20  erubescere  om.  P  egreditu- 

dinem  ^  2^  cst  OreUi\  s\t  AP       lupiter  P 

143 


LIBER  II 

auctor  ac  stator  Romani  nominis  Gradiue  Mars,  perpetuo- 
rumque  custos  Vesta  ignium  et  quidquid  numinum  hanc 
Romani  imperi  molem  in  amplissimum  terrarum  orbis 
fastigium  extulit,  uos  publica  uoce  obtestor  atque  precor : 

5  custodite,  seruate,  protegite  hunc  statum,  hanc  pacem,  hunc 
principem,  eique  functo  longissima  statione  mortali  destinate  2 
successores  quam  serissimos,  sed  eos,  quorum  ceruices  tam 
fortiter  sustinendo  terrarum  orbis  imperio  sufficiant,  quam 
huius  suffecisse  sensimus,  consiliaque  omnium  ciuium  aut 

10  pia  *  *  * 

I  ac  B  :  et  AP      2  quicquid  AP     numinum  P :  nominum  AB :  hanc 

'RoTCiZXVi  P  et  marg.  A  :  honor  omni  BA         4  praecor  A        5  pacemq. 

(q  mducta)  A  hunc  principem  add.  Lipsius  7  eos  P:  eorum 

A  \o  fortunate  aut  scelerata  frustramini  Orelli supplebat.      '  Vide- 

tur  hic  parum  deesse  in  hac  peroratiuncula  uotitia.    nam  in  exemplari 

uersus  ahquot  erant  erasi,  forsan  ab  aliquo  nebulone  facturo  periculum 

an  illitae  membranis  notae  expungi  possint '  Rhenamis  Post  aut 

pia  Amerbach  addidit  hanc  subscriptionem,  quae  claudit  fol.  36  a 

Tertio  Eid.  Aug.  MDXVl 

Basileig  In  edib.  suis 

Bo.  Amerbacch 

Qfafiuv  ipws  ovK  oi5(  fiiriyL&yos 

f 


M3 


DXFORD  CLASSICAL  TEXTS 


4ost  volumes  in  the  Series  are  also  obtainable  in  paper  covers  at 
is.  less  than  the  price  of  the  cloth  edition.     Allprices  are  net. 

GREEK 

Cloth    IndiaPaper 
4S  6d         6s 


35 

55 

2s  6d 


55  6d) 
45  6d\ 
45  6d 


iSCHYLUS.    A.  Sidgwick.     Second  edition 
I^TONINUS.    J.  H.  Leopold  4^ 

POLLONIUS  RHODIUS.     R.  C.  Seaton  45 

JlISTOPIL\NES.     F.  W.  Hall,  W.  M.  Geldart 

I.  Ach.,  Eq.,Nubes,Vesp.,Pax,Aves.    Second  edition     ^s  6d 

II.  Ly5.,Thesm.,Ran.,Eccl.,Plutus,Fragmenta.   Sec.  ed.  45  6d 
HISTOTLE.     I.  Bywater,  F.  G.  Kenyon 

De  Arte  Poetica.     Second  edition 

Ethica     (On  quarto  writing  paper,  los.  6d.) 

Atheniensium  Respublica 

UCOLICI  GRAECI.  U.  v.  Wilamowitz-MoeUendorff 

•EMOSTHENES 

I.  Orationes  I-XIX.     S.  H.  Butcher 

II.  i.    Orationes  XX-XXVI.     S.  H.  Butcher 
II.  ii.  Oraftoncj  XXVII-XL.    W.  Rennie 

URIPIDES.     G.  G.  A.  Murray 

I.  Cyc,  Alc,  Med.,  Heracl.,  Hip.,  Andr.,  Hec. 

II.  Suppl.,  Herc,  lon,  Tro.,  EL,  I.  T.    Third  ed. 

III.  Hel.,  Phoen.,  Or.,  Bacch.,  Iph.  Aul.,  Rhesus 

FT  LENICA    OXYRHYNCHIA  cum   Theopompi  et 
itippi  fragmentis.     B.  P.  Grenfell,  A.  S.  Hunt 

i,!^(JDOTUS.    K.  Hude.     Second  cdition 

I  (Books  I-IV) 

II  (Books  V-IX) 

OMER. 
I-II.  Iliad.    D.  B.  Monro,  T.  W.  Allen 

Books  I-XII.     Second  edition 

Books  XIII-XXIV.    Third  edition 
III-IV.  Odyssey.     T.  W.  Allen 

Books  I-XII.     Second  edition 

Books  XIII-XXIV.     Second  edition 
V.  Hymns,  &c.    T.  W.  Allcn 
Books  I-V 

YPERIDES.     F.  G.  Kenyon 
ONGINUS.    A.  O.  Prickard 


6s 
65 

los  6d 
6s 
6s 


7s  6d 


6s 


15* 


15* 


4s  6d  i 
4s6d\ 
4s  6d 

los  6d 
6s 

5s  6d 

5s6dl 
Ss6d\ 

15» 

4S        I 
4*        i 

85  6d 

4*        } 
4*        i 
Ss  6d 

8;  6d 

7s  6d 

iSs 

4s  6d 

3s  6d 

April  1928 


GREEK  {cont.) 

Cloth    IndiaPapc 

LYSIAS.     K.  Hude  4^-  (>d        6s 

PLATO,    J.  Bumet 

I-III  20S 

IV-V  205 

I.  Euth.,ApoL,Cnt.,Ph.;Crat.Tht.,Soph.,Polit.Ed.2    Js  6d      los 

II.  Par.,Phil.,Symp.,Phdr.;  Alc.I,II,Hipp.,Am.  Ed.  2     7^  6d      los 

III.  Thg.,  Chrm.,  Laches,  Lysis  ;  Euthd.,  Prot.,  Gorg.,  ]        ^  , 

Meno  ;  Hp.  Ma.  et  Min.,  lo,  Mnx.  \  "^  ^"^       ^°^ 

IV.  Clitopho,  Respublica,  Timaeus,  Critias  85  6d       los 
Republic  separately  (410  with  margin,  i2s  6d)  ys  6d        8s  6< 

V.-  Minos,  Leges ;  Ep.,  Epp.y  Def.,  Spuria  gs  6d      155 

SOPHOCLES,  Fabulae.    A.  C.  Pearson  65  6d        85 

THEOPHRASTUS,  Characteres.     H.  Diels  o.p^ 

THUCYDIDES.    H.  Stuart  Jones 

Books  I-IV  ^s  6d\ 

BooksV-VIII.     Second  edition  4^  6J)     ^°^  ^' 

TRAGICORUM  FRAGMENTAPAPYRACEA.  A.S.Hunt  4* 

XENOPHON.    E.  C.  Marchant 

I-III  155 

IV-V  15^ 

I-V  215 

I.  Historia  Graeca,  Ed.  2,  and  III.  Anabasis  each  49 

II.  Libri  Socratici  and  IV.  Institutio  Cyri  each  45  6d 

V.  Opuscula  ys  6d 


LATIN 

ASCONIUS.    A.  C.  Clark  45  6d 

CAESAR,  CoMMENTARii.     R.  L.  A.  Du  Pontet 

I.  Bellum  Gallicum  35  6d 

II.  Bellum  Civile  4^ 

CATULLUS.    R.  Ellis  35  6d 
With  Tibullus  and  Propertius 

CICERO,  Epistulae.    L.  C.  Purser 

I.  ad  Fam.  Js  6d 

II.  ad  Att.y  Pars  i  (1-8),  Pars  ii  (9-16)  each  55  6d 

III.  ad  Q.F.,  ad  M.  Brut.,  Fragm.  45 

Orationes.     A.  C.  Clark  and  W.  Peterson 
Rosc.  Am.,  I.  Pomp.y  Clu.,  Cat.,  Mur.,  Cael.     Clark  4^ 

Pro  Milone,  Caesarianae,  Philippicae.     Clark.     Ed.  2        4^ 

Verrinae.    Peterson.     Second  edition  5^ 


LATIN  (cont.) 

CICERO,  Orationes  (cont.) 

Qmnct.y  Rosc.  Com.,  Caec,  Leg.  Agr.,  Rab.  PerduelL, 

Fiacc,  Pis.,  Rab.  Post.     Clark 
Post  Reditum,  De  Domo,  Har.  Resp.,  Sest.,  Vat.,  Prov. 

Cons.,  Balb.     Peterson 
TulL,  Font.,  SulL,  Arch.,  Planc.  Scaur.     Clark 
Rhetorica.     A.  S.  Wilkins 

I.  De  Oratore 

II.  Brutus,  &c. 
HORACE.     E.  C.  Wickham.    Ed.  2.    H.  W.  Garrod 
ISIDORI  ETYMOLOGIAE.  W.M.Lindsay.  Twovols. 
LI\^.     R.  S.  Conway  and  C.  F.  Walters 

Books  I-V 

Books  VI-X 
LUCRETIUS.     C.  Bailey 
MARTIAL.    W.  M.  Lindsay 
NEPOS.    E.  O.  Winstedt 

OVID,  Tristi,  Epistulae  ex  Ponto,  &c.     S.  G.  Owen. 
PERSIUS  and  JUVENAL.     S.  G.  Owen.     Second  ed. 
PHAEDRUS,  Fabulac     J.  P.  Postgate 
PLAUTUS.    W.  M.  Lindsay 

I.  Amphitruo-Mercator 

II.  Miles  Gloriosus-Fragmenta 
PROPERTIUS.  J.  S.  Phillimore.  Ed.  2.  (I.P.,  see  Catullus) 

STATIUS 

Silvae.     J.  S.  Phillimore.     Second  edition 
Thebais  and  Achilleis.    H.  W.  Garrod 

TACITUS 

Annales.     C.  D.  Fisher 

Historiae.     C.  D.  Fisher 

Opera  Minora.    H.  Fumcaux 
TERENCE.    W.  M.  Lindsay  and  R.  Kauer.     Second  ed. 
TIBULLUS.     J.  P.  Postgate.     Ed.  2  (I.P.,  sce  CatuUus) 
VIRGIL.     Sir  Arthur  Hirtzel 
APPENDIX  VERGILIANA.    R.  EUis 


CloA  ItuSaPaper 

\^ 

\ 

.  iSs  6d 

i^ 

3^  6d 

los  6d 

4s 

4s  6d 

45 

6s 

20S 

25S 

5* 

7s  6d 

6* 

7s  6d 

5* 

7s  6d 

o.p. 

lOS 

3* 

4^ 

4^ 

65 

6s 

7s6dl 
7s6d\ 

i6s 

4S 

12S  6d 

4S  6d 

%s  6d 

7s  6d 

\6s 

7s  6d 

lOS 

Ss 

7s  6d 

3s 

5s 

7s  6d 

3s 

45  6d 

6s 

5* 

The  Oxford  Grcck  Tcstamcnt,  5*  net  (I.  P.  75  6d  net) ;  Dr.  Souter's  Pockct 
Lcxicon  to  thc  abovc,  35  6d  nct  (I.  P.  5*  6d  net) ;  The  Ncw  Testament  in 
Latin,  y  ^^  (!•  P.  4^  6</  net). 


OXFORD    UNIVERSITY    PRESS 

Amen  House  Warwick  Square  London,  E.C.  4 


*!,^^§t 


«i)fi. 


IttPINQSEs,..     AUG25 19835 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY