Skip to main content

Full text of "Analecta hymnica medii aevi"

See other formats


V 


AMLECTA  HYMNICA 

MEDII  AEVI. 

Herausgegeben 
von 

Clemens  Blume  und  Guido  M.  Dreves. 


HYMNOGRAPHI  LATIN I. 

Lateinische  Hymnendichter 

des 

Mittelalters. 


Leipzig. 
0.    R.    R  e  i  s  1  a  n  d. 

1907. 


HYMNOGRAPHI  latini. 


Lateinische  Hymnendichter 

des 

Mittelalters. 

Zweite  Folge. 


Aus  gedruckten  und  ungedruckten  Quellen 
herausgegeben 


Guido  Maria  Dreves, 

Dr.  theol. 


-Ö> 


Leipzig. 

ü.    R.    R  e  i  s  1  a  i)  d. 

1907. 


JUN  -  8  1939 
l  08  ?>  o 


Vorwort. 


Der  50.  Band  der  Analecta  Hymnica,  den  ich  hiemit 
der  Öffentlichkeit  übergebet,  fschldeßt  die  zweite  Serie  der 
H  y  m  n  o  g  r  a  p  h  i  L  a  t  i  n  i  m  e  d  i  i  a  e  v  i.  Hätte  in  der  ersten 
Serie  nicht  Abälard,  in  dieser  zweiten  Alphanus  von  Salerno 
einen  Platz  gefunden,  so  hätte  ich  die  Sammlung  füglich  als 
H  y  m  n  o  g  r  a  p  h  i  L  a  t  i  n  i  Minores  bezeichnen  können  ; 
minores ,  nicht  ihrer  literarhistorischen  Bedeutung  nach ,  die 
nicht  immer  im  gleichen,  die  häufig  genug  im  umgekehrten 
Verhältnisse  zur  Fruchtbarkeit  steht,  und  die  zweifelsohne  bei 
dem  kargenden  Ambrosius  größer  ist  als  bei  irgendeinem 
der  nachfolgenden  liturgischen  Dichter:  minores  nur,  insofern 
ihr  poetischer  Nachlaß  an  Umfang  und  Zahl  hinter  dem 
anderer  Hymnendichter  zurücksteht.  Es  wäre  dann  von 
vorneherein  klar  gewesen,  daß  die  beiden  großen  Sequenzen- 
dichter, welche  den  Höhepunkt  zweier  grundverschiedener 
Richtungen  einer  und  derselben  liturgischen  Dichtungsart 
bezeichnen,  aus  dieser  Serie  ausgeschieden  werden  mußten. 
Ich  habe  aber  nicht  nur  Notker  den  Stammler  und 
Adam  von  St.  Viktor  künftiger  Veröffentlichung  vor- 
behalten; ich  habe  ebenso  John  Hoveden  ausgeschlossen, 
dies,  um  die  Möglichkeil  offen  zu  halten,  seine  lyrischen  Ge- 
dichte nicht  ohne   seine  Philomena  zum  Drucke  zu  bringen. 


-     VI     — 

Ist  diese  auch  in  sich  ein  erzählendes  Gedicht,  so  erscheint 
der  Teppich  dieser  Erzählung  fast  ausschließlich  aus  lyrischen 
Fäden  gewebt,  wenn  man  will,  als  lyrische  Kette  mit  epischem 
Einschlag.  Da  dies  Hauptwerk  Hovedens  zugleich  zu  den 
Perlen  mittelalterlicher  Dichtung  gehört  und  seit  den  An- 
langen des  10.  Jahrhunderts  nicht  mehr  gedruckt  worden 
ist ,  schien  mir  der  Wunsch ,  ihm  im  Rahmen  der  Analecta 
Hymnica  zu  einer  Neuauflage  zu  verhelfen,  nicht  ungerecht- 
fertigt. 

Aus  Raummangel  mußte  ich  auch  von  einem  Neudrucke 
der  Hymnen  des  Dionysius  Carthusianus  absehen,  die 
uns  in  einem  einzigen  Drucke  erhalten  sind,  die  aber  einen 
Halbband  der  Analecta  beanspruchen  würden.  Ein  Gleiches 
gilt  bezüglich  der  in  den  Werken  eines  anderen  Karthäusers, 
des  Johannes  Justus  Lanspergius,  enthaltenen 
Hymnensammlung,  die  einer  kritischen  Sichtung  dringend  be- 
dürftig ist.  Ist  diese  Sammlung  zeitlich  kaum  mehr  der 
mittelalterlichen  Hymnendichtung  zuzuzählen,  so  steht  sie 
anderseits  inhaltlich  und  formell  noch  ganz  auf  dem  Boden 
der  alten  Traditionen. 

Außer  den  genannten  Dichtern  mußten  aber  eine  ganze 
Reihe  anderer  aus  der  vorliegenden  Sammlung  ausgeschlossen 
bleiben,  die  wir  in  eine  doppelte  Reihe  scheiden  können.  Es 
sind  einmal  solche,  von  denen  wir  nur  den  einen  oder 
höchstens  anderen  Hymnus,  die  eine  oder  andere  hymnen- 
verwandte Dichtung  besitzen.  Ich  nenne  beispielsweise  von 
den  älteren  Rusticus  Elpidius,  Merobaudus.  Flavius;  von  den 
mittleren  Notker  Physikus,  Ratbodus,  Wandalbert  von  Prüm; 
von  den  jüngeren  und  jüngsten  Bernhard,  Wipo,  Iacobus 
de  Benedictis,  Henricus  Pistor.  Es  hat  keinen  Zweck,  hier 
eine   vollständige  Liste   ihrer  Namen    zu   versuchen   und  ihre 


-     VII     — 

hergehörigen  Dichtungen  aufzuführen,  da  dies  eine  Aufgabe 
der  Registerbände  sein  wird ,  welche  das  Gesamtwerk  ab- 
schließen und  gleichzeitig  erst  erschließen  werden.  Dasselbe 
gilt  von  der  zweiten  Gattung  von  Autoren,  die  hier  über- 
gangen werden  mußten,  von  Autoren,  die  an  sich  so  gut  wie 
die  aufgenommenen  Anspruch  auf  Annahme  gehabt  hätten, 
deren  Hymnen  indes  aus  dem  einen  oder  dem  anderen  Grunde 
sei  es  alle,  sei  es  fast  alle  in  früheren  Bänden  der  Analecta 
bereits  Aufnahme  gefunden  haben.  Ich  nenne  wiederum 
beispielshalber  statt  mancher  wenige  und  ohne  Nachweise; 
ich  nenne  Hucbald  von  Saint- Amand,  Berno  von  Reichenau, 
Servatus  Lupus,  Baudry  de  Bourgeiul ,  Ordericus  Vitalis, 
Julian  von  Speier,  Brynolphus  von  Skara,  Adam  Easton, 
Gottfried  von  St.  Victor  u.  a. 

Schwerlich  brauche  ich  darauf  hinzuweisen,  daß  ich  bei 
den  in  die  kurzen  Lebensumrisse  der  einzelnen  Dichter  ein- 
gefügten literarischen  Nachweisen  keineswegs  beabsichtigt 
habe,  noch  beabsichtigen  konnte,  eine  Übersicht  der  vor- 
handenen Literatur  zu  bieten.  Dazu  fehlt  neben  dem  Räume 
der  Zweck.  Die  gewählten  Zitate  wollen  vielmehr  den  Leser 
unter  Hinweglassung  alles  Überflüssigen  an  die  Quellen 
weisen ,  in  denen  er  ohne  Zeitverlust  und  Mühewaltung  den 
reichsten  und  richtigsten  Aufschluß  über  das  Leben  und  die 
hymnodische  Betätigung  eines  Dichters  findet. 

Ich  darf  dies  Vorwort  nicht  schließen,,  ohne  ein  Wort  des 
verbindlichsten  Dankes  gegen  die  Bibliotheksverwaltungen, 
welche  mich  durch  Übersendung  von  Handschriften  und  Druck- 
werken verpflichtet  haben,  gegen  die  Bibliotheksvorstände  von 
Paris,  Berlin,  Bamberg  und  Karlsruhe;  ohne  ein  Wort  des 
verbindlichsten  Dankes  für  jene,  welche  mir  nicht  zugängliche 
Handschriften   für   mich   verglichen  haben,   für  Herrn  Stifts- 


—     VIII     — 

archivar  Dr.  Joseph  Müller  in  St.  Gallen,  Stiftsbibliothekar 
P.  Benedikt  Hammerl  in  Zwettl,  vor  allem  für  Rev.  Henry 
Marriott  Bannister,  der  in  nie  versagender  Gefälligkeit  in 
einer  ganzen  Reihe  englischer  Manuskripte  zum  Teil  sehr  um- 
fangreiche  und   zeitraubende   Kollationen   vorgenommen    hat. 

München,  den  31.  Dezember  190(3. 

Dr.  Guido  31.  Dreves. 


HYMNOGRAPHI  LATIN! 

SEEIES  ALTERA. 


6Q 

v.  50 


Dreves,   Lateinische  Hvmneiuliehter.    II. 


Hilarius, 

Episcopus  Pictaviensis, 
t  366. 

Hilarius,  im  zweiten  Jahrzehnt  des  vierten  Jahrhunderts  zu  Poitiers  von 
vornehmen,  heidnischen  Eltern  geboren  und  in  literarischer  wie  philosophischer 
Hinsicht  gleich  gebildet,  gelangte  auf  dem  Wege  philosophischer  Spekulation 
(vgl.  Trin.  1 ,  1 — 12)  zur  Überzeugung  von  der  Wahrheit  des  Christentums, 
liefs  sich  taufen  und  wurde  schon  bald,  obgleich  verheiratet,  durch  Wahl 
des  Klerus  und  Volkes  auf  den  bischöflichen  Stuhl  seiner  Vaterstadt  berufen, 
den  er  355  bereits  eine  Zeitlang  (aliquantisper)  innehatte.  Dem  Arianismus, 
der  in  Gallien  au  Saturnin  von  Arles  einen  einflufsreichen  Vertreter  gefunden, 
trat  als  Vorkämpfer  des  Nicänischen  Bekenntnisses  Hilarius  entgegen. 
Im  Frühjahre  356  von  Constantius  naeh  Asien  verbannt,  verweilte  er  vor- 
wiegend in  Phrvgien  mit  Vertiefung  und  Ausbreitung  seines  theologischen 
Wissens  beschäftigt,  wohnte  359  der  Synode  von  Seleucia  in  Isaurien  bei 
und  ging  als  Abgesandter  derselben  an  das  kaiserliche  Hoflager  nach  Byzanz. 
Als  „perturbator  Orientis"  nach  Gallien  zurückverwiesen,  gelangte  er  zu  An- 
fang des  Jahres  360  über  Italien  wieder  in  die  Heimat.  Im  Verlaufe  der 
folgenden  Jahre  wohnte  er  noch  mehreren  Synoden,  so  namentlich  der  von 
Paris  (361)  und  jener  von  Mailand  (364),  bei  und  starb ,  nachdem  er  den 
Arianismus  in  Italien  erschüttert,  in  Gallien  vernichtet  hatte,  den  13.  Januar 
oder  1.  November  366  zu  Poitiers. 

Im  Exile  in  Kleinasien  verfafste  Hilarius  nicht  nur  sein  Hauptwerk, 
„De  Trinitate  Lib.  XII,"  sondern  ward  auch  zur  Abfassung  von  Hymnen 
angeregt,  die  er,  in  die  Heimat  zurückgekehrt,  sich  einzuführen  bemühte, 
ohne,  wie  es  scheint,  diese  Bemühungen  mit  sichtbarem  Erfolge  gekrönt  zu 
sehen  (Hilarius,  latinae  eloquentiae  Khodanus,  Gallus  ipse  et  Pictavis  genitus, 
in  hymnorum  carmine  Gallos  indociles  vocat.  Hieron.  Comment.  in  Galat.  II, 
praef.).  Nach  Isidor  von  Sevilla,  dem  Encyklopädisten  der  altchristlichen 
Wissenschaft,  wrar  Hilarius  der  erste  lateinische  Hymnendichter  (Hymnorum 
carmine  floruit  primus.  De  eccl.  offic.  I,  6),  nach  Hieronymus  hat  er 
ein  ganzes  „Hymnenbuch"  verfafst  (et  liber  hymnorum  et  mysteriorum 
alius.  De  viris  illustr.  c.  100).  Auch  das  vierte  Konzil  von  Toledo  (633) 
redet  im  13.  Kanon  von  Hymnen  „quos  beatissimi  doctores  Hilarius  atque 
Ambrosius  ediderunt".  Das  Hymnenbuch  des  Hilarius  war  aber  verloren 
und  blieb  verschollen  bis  im  Jahre  1884  I.  F.  Gamurrini  Trümmer  desselben 
in  einer  Hs.  zu  Arezzo  fand  und  dieselben  1887  veröffentlichte:  S.  Hilarii 
Tractatus  de  Mysteriis  et  Hymni  et  S.  Silviae  Aquitanae  Peregrinatio  ad 
loca  sancta  (Bibl.  dell'  Academia  storico-giuridica.  Volume  IV.)  Eomae 
1887.  Vgl.  Dreves,  das  Hymnenbuch  des  Hilarius,  Zeitschr.  f.  kath.  Theol. 
XU,  358  ff.  Die  Handschrift  von  Arezzo  ist  in  langobardischer  (casinensischer) 
Schrift  geschrieben  u.  z.  augenscheinlich  in  Montecasino  selbst  unter  Abt 
Desiderius,  der  1086  als  Viktor  III.  den  päpstlichen  Stuhl  bestieg  (vgl.  Leo 
Ostien.  Chron.  Casinen.  1.  III.  c.  63.);  sie  war  daselbst  1532  noch  vorhanden 
(vgl.  Mai.  Spicileg.  Roman.  V.  222),  kam  aber  später  in  die  Casino  aggregierte 
Abtei  der  HH.  Flora  und  Lucilla  zu  Arezzo,  wo  sie  1788  Angelo  di  Costanzo, 

1* 


—     4     — 

offenbar  schon  in  dem  heutigen  verstümmelten  Zustande  sah  (vgl.  sein 
L/Odeporico  in  Archivio  stör,  per  le  Marche  e  l'Umbria  II,  557;  bei 
Gamurrini  1.  c.  p.  XI  not.  4.).  Von  dort  kam  die  Handschrift  1810  in  die 
öffentliche  Bibliothek  von  Arezzo  (Biblioteca  della  pia  fraternitä  dei  laici 
di  Arezzo).  Gamurrini  hat  die  erste  Seite  des  Hymnenbuches  im  Faksimile 
seiner  Publikation  beigegeben  ;  es  sind  aber  die  Züge  der  Handschrift  tat- 
sächlich feiner  und  schärfer  als  in  der  Reproduktion,  Die  drei  Hymnen- 
fragmente ,  aus  denen  heute  der  über  hymnorum  noch  besteht ,  sind  im 
folgenden  nach  Gamurrini  wiedergegeben;  die  gegen  die  Echtheit  derselben 
vorgebrachten  Bedenken  sind  keineswegs  überzeugend,  zum  Teile  sogar  (vgl. 
Ebert ,  Allg.  Gesch.  der  Literatur  des  MA.  I  (2.  Aufl.),  142,  Note)  eine 
ordinäre  petitio  principii.  Auch  ist  nicht  zu  vergessen,  dafs  uns  die  Hymnen 
in  einer  einzigen  späten  Handschrift  überliefert  und  daher  vielleicht  nicht 
unbeträchtlich  entstellt  sind.  Gamurrini  hatte  die.  Freundlichkeit,  alle  mir 
zweifelhaften  Stellen  nochmals  mit  der  Handschrift  zu  vergleichen. 

Von  sonstigen  unter  dein  Namen  des  Hilarius  umgehenden  Hymnen  teile 
ich  hier  keine  mit;  von  einer  ganzen  Reihe  derselben  hat  Blume,  Anal.  XX VH, 
49  u.  f.  nachgewiesen,  dafs  sie  nirgends  dem  Hilarius  zugeschrieben  werden. 
Gleichwohl  liest  man  noch  in  der  neuesten  Auflage  von  Schanz'  Gesch.  der 
Rom.  Lit.  IV  I,  206:  „Das  mozarabische  Brevier  schreibt  2,  8  und  4  (d.  h. 
die  Hymnen:  Deus  pater  ingenite,  In  matutinis  surgimus,  Jam  meta  noctis 
transiit)  dem  Hilarius  ausdrücklich  zu."  Über  die  drei  Hymnen,  welche 
ernstlich  in  Frage  kommen  könnten,  wird  an  seinem  Orte  das  Nötige  bemerkt 
werden,  u.  z.  über  den  Hymnus  Lucis  largitor  splendide  bei  Neuauflage 
der  Hymnen  des  thesaurus  hymnologicus;  über  den  Hymnus  Ad  caeli  clara 
n on  sum  dignus  sidera  weiter  unten,  bei  den  Gedichten  Paulins  von 
Aquileja:  über  den  Hymnus  Hymnum  dicat  turba  fratrum  bei  den 
irischen  Hymnen,  unter  denen  er  seine  Stelle  behalten  mag,  obgleich  seine 
Abfassung  durch  Hilarius  keineswegs  ausgeschlossen  erscheint. 


Motto:  Felix  propheta  David  primus  organi 

In  carne  Christum  hymnis  mundo  nuntians. 

1.   (1.)   Hymnus  Primus 

(in  rine  mutilus). 

1.  Ante  saecula  qui  manens 
Semperque  nate,  semper  ut  est  pater. 

Namque  te  sine  quomodo 
Dici,  ni  pater  est,  quod  pater  sit  potest? 

2.  Bis  nobis  geniti  Deus, 

Christe,  dum  innato  nasceris  a  Deo, 

Vel  dum  corporeum  et  Deum 
Mundo  te  genuit  virgo  puerpera. 

3.  Credens  te  populus  rogat 
Hymnorum  resonans,  mitis  ut  audias 

Voces,  quas  tibi  concinit 
Aetas  omnigena,  sancte,  gregis  tui. 


4.  Dam  te  fida  rogat,  sibi 

Clemens  ut  maneas,  plebs  tui  npminis, 

In  te,  innascibilem  Deum, 
Orat,  quod  maneat  alter  in  altero. 

5.  Extra  quam  capere  potest 

Mens  humana,  manet  filius  in  patre, 

Rursum  quem  penes  sit  pater. 
Dignus  qui  genitus  (est)  tilius  in  Deum. 

6.  Felix,  qui  potuit  fide 

Res  tantas  penitus  credulus  assequi, 

Ut  incorporeo  ex  Deo 
Profectus  fuerit  progenitus  Dei. 

7.  Grande  loquimur,  et  Deum 
Verum  ut  genitor,  quidquid  inest  sibi 

Aeternae  decus  gloriae, 
Totum  in  unigenitum  ediderit  Deum. 

8.  Hinc  unus  merito  bonus 

Ipsum,  quod  Deus  est,  extra  invidiam  sui 

Gigni  vellet  in  alterum, 
Transformans  se.  ut  est,  vivam  iu  imaginem. 

9.  Istis  vera  patet  Dei 

Virtus,  cum  dederit  omnia,  non  tarnen 

Ipsis,  quae  dederit.  caret, 
Cuncta,  quae  sua  sunt,  cum  dederit,  babens. 

10.  Kara  progenies  Dei. 

Cognatum  cui  sit  omne  decus  patris. 

Nil  naturae  eguit  dari, 
Sed  natum  simul  est,  quidquid  erat  Dei. 

11.  Lumen  fulsit  a  lumine 
Deusque  verus  substitit  ex  Deo 

Vero,  non  aliud  habens 
Ortus  unigena  quam  innascibilis  pater. 

12.  Mirum  hoc  opus  est  Dei. 
Aeternus  ut  incorruptibilis  Deus. 

Ortu  qui  careat,  quia 
Sit  sempiterna  virtus,  quod  est  Deus, 

13.  Non  natis  quibus  (est)  in  bonis 
Ex  sese  placidus  gigneret  in  Deum, 

Ac  sie  in  unigeca  Deo 
Hoc  ipsud  ortu.  quod  genitum  est,  caret. 


—     6     — 

14.  0  felix  duum  unitas! 

Alter  quod  cum  sit  mixtus  in  altero, 

Unura  sie  faciunt  duo, 
Sit  in  duobus  cum,  est  quod  in  altero. 

15.  Patri  sed  genitus  paret 
Omnemque  ad  nutum  attonitus  manet, 

Et  scire  non  est  arduum, 
Quid  velit  se  sequi,  quem  penes  est  pater. 

16.  Quanta  est  genitus  in  bona! 

Nam  constitutus  in  eunetorum  exordia, 

Condens  qui  primum  saecula 
Aeternum  in  motum  tempora  protulit. 

17.  Rebus  anterior  Deus 

Cunctis,  nam  per  eum  omnia  facta  sunt, 

Esset  cum  nihilum  modo, 
Mundum  corporeo  condidit  in  statu. 

18.  Sed  nos  littera  non  sinit, 

Per  quam  te  genitum  coucinimus  Deum, 

Gesta,  quae  tua  sunt,  loqui 
Carmenque  natum.  iam  qui  eras  Deus. 

19.  Te  cunctis  Dominum  modis 
Caelorum  regem  et  caelestis  gloriae 

Ut  euneta  per  te  condita 


2,  2  nasceus  G,  gegen  die  Hs.  —  3,  4  saneti  verbessert  G,  ohne  Grund.  — 
6,  4  primogenitus  G,  gegen  die  Hs.  —  8,  4  in  fehlt  Hs.  —  10,  3  Nil  nate  : 
G  verbessert  nato.  —  12,  1  Mirum  Dei  hoc  opus  est.  Hs.  —  13,  2  G  tilgt 
in,  gegen  den  Vers.  —  14,  2  Alter  qui  cum  sit  Hs.  —  14,  4  quod  est  in 
Hs.  —  15,  4  Quid  velit  sese  qui  penes  est  pater  Hs. 

Der  Inhalt  dieses  theologisch  tiefen ,  um  nicht  zu  sagen  dunkeln, 
Hymnus  weist  uns  wie  mit  Fingern  auf  den  Verfasser  der  LL.  de  Trinitate 
und  den  Vorkämpfer  gegen  den  Arianismus.  Das  Versmafs  besteht  aus  mit 
glykonischen  Versen  wechselnden  Asklepiadeen.  Längung  durch  Arsis, 
Kürzung  in  der  Thesis  sind  erlaubt,  Hiatus  zulässig.  Aufserdem  möchte 
man  glauben,  dafs  der  Dichter  sich  die  Freiheit  nahm,  hin  und  wieder  ganze 
und  halbe  Verse  durch  anderartige  zu  ersetzen,  so  1,  2;  11,  2;  11,  4; 
12,  4;  16,  2;  16,  3;  19,  2;  19,  3. 


2.   (2.)   Hymnus  Secundus 
(in  prineipio  mutilus). 

1.     Fefellit  saevam  verbum  factum  et  caro, 
Deique  tota  vivi  in  corpus  irruis. 


2.  Gaudes,  pendentem  cernis  ligno  cum  crucis, 
Tibique  merabra  fixa  clavis  vindicas. 

3.  Hanc  sumis  ante  pompam  tanti  proelii : 
Sputus,  flagella,  ictus,  cassa  arundinis. 

4.  Ibat  triumpho  morte  sumpta  a  mortuo 
Deus  inferno  vinci  regno  nesciens. 

5.  Kandens  frigescit  stagnum  pallidae  Stygis, 
Rigensque  nescit  Phlegeton  se  fervere. 

6.  Lux  orta  vastae  nocti  splendet,  inferum 
Tremet  et  alti  custos  saevus  Tartari. 

7.  Mors,  te  peremptam  sentis  lege  cum  tua, 
Deum  cum  cernis  subdidisse  te  tibi. 

8.  Non  est  caducum  corpus  istud,  quod  tenes, 
Nullumque  in  illo  ius  habet  corruptio. 

9.  Omnis  te  vincit  carnis  nostrae  infirmitas, 
Natura  carnis  est  connata  cum  Deo. 

10.  Per  banc  in  altos  scandam  laeta  cum  meo 
Caelos  resurgens  glorioso  corpore. 

11.  Quantis  fidelis  spebus  Christum  credidi, 
In  se  qui  natus  nie  per  carnem  suscepit. 

12.  Renata  sum,  o  vitae  laeta  exordia! 
Novisque  vivo  christiana  legibus. 

13.  Sanctis  perenne  munus  praestat  hoc  Dei, 
Conformi  secum  vivant  post  haec  corpore. 

14.  Terror  recedat  mortis  tandem,  mors,  tuae, 
Sinu  me  laetam  patriarcha  suscipit. 

15.  Tivam  locata  post  haec  in  caelestibus, 
Dei  sedere  carnem  certa  a  dexteris. 

16.  Xriste,  re versus  caelos  victor  in  tuos, 
Memento  carnis,  in  qua  natus  es,  meae. 

17.  Ymnos  perennes  angelorum  cum  choris 
In  hoc  resurgens  laeta  psallam  corpore. 

1^.    Zelavit  olim  me  in  morte  Satanas, 

Regnantem  cernat  tecum  totis  saeculis. 

1,  1  saevam,  sei.  mortem,  da  ersichtlich  der  Tod  angeredet  ist.  —  2.  1 
carnis  Hs. :  G  verbessert  carnem;  dann  ist  Str.  2  von  1  nicht  zu  trennen, 
sondern  enjambement  anzunehmen.   —  4,   1  mors  sumpta  mortuo  Hs.  —  5,   1 


pallida  est  iugis  Hs. ;  G  läfst  est  iugis  als  unverständlich  aus.  —  6,  1  noctis 
Hs.  —  7,  2  subdedisse  Hs. ;  G  verbessert  se  tibi;  allein  auch  die  überlieferte 
Lesart  läfst  einen  guten  Sinn  zu.   —   13,  2  corpora  Hs.  — 

Gamurrini  hält  diesen  Hymnus  für  das  Werk  einer  Frau,  den  Hilarius 
in  sein  Hymnenbuch  aufgenommen  habe ,  und  Schanz  Gesch.  der  Köm.  Lit. 
IV,  204  u.  f.:  „Es  ist  kaum  glaublich,  dafs  Hilarius  hier  im  Namen  einer 
Jungfrau  spricht,  wir  glauben  vielmehr  die  weibliche  Stimme  selbst  zu  ver- 
nehmen." Diesem  Glauben  ist  schon  L.  Duchesne  (Bulletin  critique  1887. 
Nr.  13)  entgegengetreten.  Vgl.  auch  Zeitsch.  f.  kath.  Theologie  a.  a.  0. 
S.  364.  Übrigens  kann  der  Hymnus  auch  recht  wohl  der  durch  die  Taufe 
wiedergeborenen  Seele  in  den  Mund  gelegt  sein. 


3.   (3.)   Hymnus  Tertius 

(in  fine  mutilus). 

1.  Adae  carnis  gloriam  et  caduci  corporis 

In  caelesti  rursum  Adam  concinamus  proelia, 

Per  quae  priraum  Satanas  est  Adam  victus  in  novo. 

2.  Hostis  fallax  saeculorum  et  dirae  mortis  artifex 
Iam  consiliis  toto  in  orbe  viperinis  consitis 

Nil  ad  salutem  praestare  spem  humanam  existimat. 

3.  Gaudet  aris,  gaudet  templis,  gaudet  sanie  victimae, 
Gaudet  falsis,  gaudet  stupris,  gaudet  belli  sanguine, 
Gaudet  caeli  conditorem  ignorari  gentibus. 

4.  Inter  tanta  dum  exsultat  nostrae  cladis  funera, 
Deo  audit  in  excelsis  nuntiari  gloriam 

Et  in  terra  pacem  hominum  voluntatis  optimae. 

5.  Terret  coetus  angelorum  laetus  ista  praedicans, 
Terret  Christum  terris  natum  nuntians  pastoribus, 
Magnum  populis  binc  futurum  desperatis  gaudium. 

6.  Errat  partes  in  diversas  tantis  rebus  anxius. 
Quaerit  audax  et,  quis  hie  sit,  tali  dignus  nuntio, 
Nihil  ultra,  quam  commune  est,  terris  ortum  contuens. 

7.  Cernit  tarnen  (bis),  quod  Jobannes  in  desertis  praedicet 
Aquis  mersans  in  Jordanis  eunetis  paenitentiam, 

Quam  sequatur  confessorum  criminum  remissio. 

8.  Inter  turbas,  quae  frequenter  mergebantur,  aeeipit 
Vocem  e  caelo  praedicantem :  meus  est  hie  filius, 
Hunc  audite,  hie  dilectus,  in  quo  mihi  complacet." 


—     9     — 

9.  Cernit  hominem,  cernit  corpus  quod  Adae  perlexerat. 
Nihil  ultra  vox  honoris  afferebat  desuper, 
Seit  terrenam  subiacere  mortis  legi  originem. 

10.  Ad  temptandum  multas  artes  priscae  fraudis  commovet, 
Quaerit  audax,  tempus  quid  sit 


1,  1  carnis  Hs,  nicht  cernis  wie  bei  G.  —  2,  3  Nihil  ad  .  .  .  spei 
humanae  Hs.  —  3,  3  ignorare  Hs.  —  8,  3  hinc  dilectus  Hs.  —  9,  1  perlex 
erat  Hs.  —  10,   1  fraudes  Hs. 


Aurelias  Ambrosius, 

Episcopus  Mediolanensis, 
t  397. 


Ambrosius,  um  340,  wahrscheinlich  zu  Trier,  geboren,  woselbst  sein 
Vater  praefectus  praetorio  wrar,  trat  nach  Vollendung  seiner  juristischen  Aus- 
bildung zu  Rom  in  den  Staatsdienst  und  wurde  373  Consular  von  Aemilien 
und  Ligurien  mit  dem  Amtssitze  in  Mailand.  Als  im  folgenden  Jahre  der 
Bischof  dieser  Stadt.  Auxentius,  mit  Tode  abging,  wurde  Ambrosius,  obschon 
erst  Katechumene,  durch  Akklamation  zu  seinem  Nachfolger  erwählt.  Am 
30.  November  getauft  und  am  7.  Dezember  ordiniert,  waltete  er  des  bischöf- 
lichen Amtes  in  steter  Abwehr  gegen  die  arianische  Hofpartei  mit  Festigkeit, 
ging  zweimal  (383  und  386)  als  Legat  zu  Maximus  nach  Trier  und  entfaltete 
neben  seiner  Wirksamkeit  als  Seelsorger  und  Kanzelredner  eine  ausgebreitete 
literarische  Tätigkeit.  Seinem  ganzen  Wesen  nach  erscheint  Ambrosius  als 
eine  letzte  Verkörperung  des  antiken  Römertums.    Er  starb  den  4.  April  397. 

Von  weitgehendstem  Einflüsse  auf  die  Entwickelung  der  abendländischen 
Liturgie  ward  Ambrosius  durch  die  Einführung  von  ihm  gedichteter  Hymnen 
in  die  Mailändische  Gottesdienstordnung.  Dieselbe  geschah  spätestens  386. 
wahrscheinlich  aber  schon  früher. 

Die  Frage,  welches  die  echten,  von  Ambrosius  verfafsten  Hymnen  seien, 
hat  zuerst  Biraghi,  Inni  sinceri  e  carmi  di  S.  Ambrogio,  Milano  1862,  der 
Lösung  zugeführt.  Ich  mufs  hier  betreffs  dieser  Frage  auf  meine  Monographie : 
„Aurelius  Ambrosius,  der  Vater  des  Kirchengesanges,"  Freiburg  i.  B.  1893 
verweisen.  Eine  Ergänzung  derselben  bildet  A.  Steier,  Untersuchungen  über 
die  Echtheit  der  Hymnen  des  Ambrosius,  Leipzig  1903. 

Einzelne  der  Hymnen  des  Ambrosius  finden  sich  selten  aufserhalb  der 
mailändischen  Liturgie,  andere  finden  sich  sozusagen  in  jedem  llymnar  oder 
Brevier,  das  man  zur  Hand  nimmt.  Es  ist  einleuchtend,  dafs  die  Lesearten, 
richtiger  Fehler,  dieser  zahllosen  Handschriften  für  die  Textgestaltimg  ohne 
jeglichen  Wert  sind;  für  diese  kommen  vor  allem  die  älteren  mailändischen 
Quellen  in  Betracht,  aufser  denen  nur  wenige  andere  herbeigezogen  wurden. 
Die  benutzten  Handschriften  sind: 

Codd.    Ambrosiani:    T    103    sup.  Manuale  Mediolanense  saec.   10.  A. 

—  SH  IV  43.  Manuale  Mediolanense  saec.  10.  B  —  A  189  inf.  Manuale 
Mediolanense   anni    1188.  C.    —    AI  inf.  Antiph.  Mediolanense  saec.    12.  D. 

—  I  27  sup.  Manuale  Brippiense  anni  1193.  E.  —  C  23  inf.  Manuale 
Mediolanense  saec.  13.  F.  —  E  71  b  inf.  Psalt.  et  hymn.  S.  Georgii  in 
Palatio  saec.  13.  G. 

Cod.  Cap.  Mediolanen.  155.  Breviarium  Vallis  Travagliae  saec. 
11.     H. 

Codd.  Vaticani:  Reg.  11.  Psalt.  et  hymn.  saec.  8/9.  I.  —  Vatican.  83. 
Psalt.  et  hymn.  Ambrosianum  saec.  10.  K.  —  Vatican.  82.  Psalt.  S.  Jacobi 
in  Pontida  saec.   11.  L. 

Codd.    Capit.    Veronen:   90  (85).  Martyrol.  et  hymn.  saec.  9.  ex.  M. 

—  109  (102)  Hymnarium  Veronense  saec.   11.  N. 


—   11   — 

Codd.  Mona ceu.  343.  Psalt.  et  hymn.  Anibrosianum  saec.  10.  O. 
—   17027.  Rit.  et  hymn.  Scheftlariense  saee.  10.  P. 

Cod.  Treviren.     592.  Collect.  S.  Maximini  saec.   10.  Q. 

Cod.  Bernen.     455.  Hymn.  S.  Joliannis  Laudunen?  saec.  10.  R. 

Cod.  Rossian.  VIII  144.  Hymn.  Moissiacen.  saec.  10.  S. 

Cod.  Paul  an.  25.  2.  31  (ol.  Blas.  memb.  86)  Hymnar.  Hibernicum 
saec.  8/9.  T. 


4.   (1.)   Ad  Galli  Cantum. 

1.  Aeterne  rerum  conditor,  5.  Surgamus  ergo  strenue, 
Koctem  diemque  qui  regis  Gallus  iacentes  excitat, 

Et  temporum  das  terapora,  Et  somnolentos  increpat, 

Ut  alleves  fastidium.  Gallus  negantes  arguit. 


2.  Praeco  diei  iam  sonat, 
Noctis  pvofundae  pervigil, 
Nocturna  lux  viantibus, 
A  nocte  noctem  segregans. 


6.  Gallo  canente  spes  redit, 
Aegris  salus  refunditur, 
Mucro  latronis  conditur, 
Lapsis  fides  revertitur. 


3.  Hoc  excitatus  lucifer 
Solvit  polum  caligine, 
Hoc  omnis  erronum  chorus 
Vias  nocendi  deserit. 


7.   Iesu,  labentes  respice 
Et  nos  videndo  corrige, 
Si  respicis,  lapsus  cadunt, 
Fletuque  culpa  solvitur. 


4.  Hoc  nauta  vires  colligit 
Pontique  raitescunt  freta, 
Hoc  ipse  petra  ecclesiae 
Canente  culpam  diluit. 


Tu  lux  refulge  sensibus 
Mentisque  somnum  discute, 
Te  nostra  vox  primum  sonet, 
Et  ora  solvamus  tibi. 


FGHKLNOQT.  —  1,  2  diem  quique  regis  T.  —  1,  3  dans  T.  —  1,  4 
allevas  Q;  abluas  T.  —  2,  1  sonet  Q.  —  3,  3  errorum  chorus  EGHKLNQT; 
der  Sinn  fordert  erronum,  cfr.  Ambros.  Hexaem.  24,  88.  Das  Verschreiben 
errorum  statt  erronum  (r  statt  n)  erklärt  sich  paläographisch  leicht.  —  3,  4 
Viani  HO;  nocenti  H.  —  4,  1  nautae  vires  colligunt  T.  —  4,3  Hoc  ipsa 
KQ;  Hoc  Christus  per  ecclesias  T.  —  4,  4  Caneutem  L;  Canentis  Q;  culpa 
N;  deluit  T.  —  5,  4  negantem  HLKOT.  —  6,  1  Ipso  canente  N.  —  6,  3 
condito  T.  —  6,  4  Lapsus  fide  T.  —  7,  1  labente  N;  faventes  HOKL; 
favente  T.  —  7,  2  Et  nos  viventes  T.  —  7,  3  lapsos  cadunt  OKL;  lapsus 
cavet  T ;  lapsus  cavent  H ;  lapsi  stabunt  N.  —  8,  1  praefulgens  T.  —  8,  4 
Hac  hora  psallimus  tibi  T.  —  Die  Doxologien  verdienen  an  sich  bei  Hymnen 
des  Ambrosius  keine  Berücksichtigung,  da  sie  nicht  bis  in  seine  Zeit  hinauf- 
reichen. Lediglich  vollständigkeitshalber  sei  beigefügt,  dafs  N  die  Doxologie : 
Praesta ,  pater  piissime  etc. ,  H :  Gloria  tibi ,  Domine ,  Gloria  unigenito  etc. 
anhängen . 

5.   (2.)  In  Aurora. 


1.  Splendor  paternae  gloriae, 
De  luce  lucem  proferens, 
Lux  lucis  et  fons  luminis, 
Diem  dies  iiluminans, 


Verusque  sol,  illabere 
Micans  nitore  perpeti 
Iubarque  sancti  spiritus 
Infunde  nostris  sensibus. 


12 


3.  Votis  vocemns  et  patrem, 
Patrem  perennis  gloriae, 
Patrem  potentis  gratiae. 
Culpam  releget  lubricam. 

4.  Informet  actus  strenuos, 
Dentem  retundat  invidi, 
Casus  seeundet  asperos, 
Donet  gerendi  gratiam. 

5.  Mentem  gubernet  et  regat 
Casto.   fideli  corpore. 
Fides  calore  ferveat, 
Fraudis  venena  nesciat. 


6.  Christusque  noster  sit  eibus, 
Potusque  noster  sit  fides. 
Laeti  bibamus  sobriam 
Ebrietatem  Spiritus. 

7.  Laetus  dies  bic  trauseat, 
Pudor  sit  ut  diluculum, 
Fides  velut  meridies, 
Crepusculum  mens  nesciat. 

8.  Aurora  cursus  provebit. 
Aurora  totus  prodeat, 
In  patre  totus  filius 

Et  totus  in  verbo  pater. 


BCGIKLNOQST.  —  1.4  Dies  diem  Q:  Dies  dierum  BCGIKLNO.  — 
2,  2  nitorem  Q.  —  2,  4  nostri  B.  —  .'3,  1  Voeis  G:  vocemus  te  patrem  QT; 
patre  S.  —  3,  2  Patre  S.  —  3,  3  Patre  S.  —  3.  4  religetGS:  repelletNQ: 
repellat  T.  —  4.  1  Infurmet  I.  —  4,  2  Dente  S:  Dentes  X:  redundat  L.  — 
4,  2  noster  et  fides  T.  —  4.  3  feeundet  NS.  —  5,  1  gubernat  B.  —  5,  4 
Fraudes  I.  —  6,  3  sobria  I,  sobrii  IS.  —  6,  4  Ebrietate  18 ;  spiritus  fehlt 
L.  —  7,  2  dilueulo  QT.  —  8,  1  Aurorae  I:  provehat  GK;  prodeat  BCO.  — 
8,  2  totos  O:  provehat  G.  —  Doxologie:  Gloria  tibi,  Domine,  etc.  BCG : 
Praesta.  pater  piissime,  etc.  N. 


1.  Iam  surgit  bora  tertia, 
Qua  Christus  ascendit  crucem, 
Nil  insolens  mens  cogitet, 
Intendat  affectum  precis. 

2.  Qui  corde  Christum  suseipit, 
Innoxium  sensum  gerit 
Votisque  perstat  sedulis 
Sanctum  mereri  spiritum. 

•3.  Haec   bora,    quae  tinem  dedit 
Diri  veterno  criminis 
Mortisque  regnum  diruit 
Culpamque  ab  aevo  sustulit. 

4.  Hinc  iam  beata  tempora 
Coepere  Christi  gratia, 
Fidei  replevit  veritas 
Totum  per  orbem  ecclesias. 


6.   (3.)   Ad  Horam  Tertiam. 

5 


Celso  triumpbi  vertice 
Matri  loquebatur  suae: 
En,  filius,  mater,  tuus: 
Apostole,  en,  mater  tua. 


6.  Praetenta  nuptae  foedera 
Alto  docens  mysterio, 
Ne  virginis  partus  sacer 
Matris  pudorem  laederet. 

7.  Cui  fidem  caelestibus 
Iesus  dedit  miraculis, 
Nee  credidit  plebs  impia; 
Qui  credidit,  salvus  erit. 

8.  Noß  credimus  natum  Deum 
Partumque  virginis  sacrae, 
Peccata  qui  mundi  tulit 
Ad  dexteram  sedens  patris. 


CIKLO.   —   1,1    ora   I.    —  1,  3  mens  cogit  I.  —  1,  4  adfectum  I.    — 
1,  4    suseipet  korrigiert  in  suseipit  I.   —  2,  3  praest.tt  IK<  >.  —  2,  4  nmneri 


—     13    — 

spiritam  IIKO.  —  3,  2  crimini  LO.  —  3,  3  diluit  CLKO.  —  4,  1  Hie  iam 
CI.  —  4,  2  Christi  coepere  CIKLO;  gratiam  K.  —  4,  3  Fide  10.  —  5,  1 
Celsus  I.  —  5,  4  Apostille  I.  —  6,  1  nupta  C;  foedera  O.  —  6,  2  mysteria 
C.  —  7 ,  1  in  caelestibus  C.  —  8,4  sedit  I.  —  Doxologie :  Gloria  tibi, 
Domine,  etc.  C. 

7.   (4.)   Ad  Horain  Incensi. 


1.  Deus,  creator  omnium 
Polique  rector,  vestiens 
Diem  decoro  lumine, 
Noctem  soporis  gratia, 

2.  Artus  solutos  ut  quies 
Reddat  laboris  usui 
Mentesque  fessas  allevet 
Luxusque  solvat  anxios ; 

3.  Grates  peracto  iam  die 
Et  noctis  exortu  preces, 
Voti  reos  ut  adiuves, 
Hymnum  canentes  solvimus. 

4.  Te  cordis  ima  concinant, 
Te  vox  sonora  concrepet, 
Te  diligat  castus  amor, 
Te  mens  adoret  sobria. 


5.  Ut,  cum  profunda  clauserit 
Diem  caligo  noctium, 
Fides  tenebras  nesciat, 

Et  nox  fide  reluceat. 

6.  Dormire  mentem  ne  sinas, 
Dormire  culpa  noverit, 
Castos  fides  refi'igerans 
Somni  vaporem  temperet. 

7.  Exuta  sensu  lubrico 

Te  cordis  alta  somnient, 
Nee  bostis  invidi  dolo 
Pavor  quietos  suscitet. 

8.  Christum   rogemus  et  patrem, 
Christi  patrisque  spiritum, 
Unum  potens  per  omnia, 
Fove  precantes,  trinitas. 


BCGHIKLOT.  —  1,  4  gratiam  KO.  —  2,  1  solutus  I;  solvens  ut  T.  — 
2,  3  allebet  I.  —  3,  1  diem  I.  —  3,  2  Et  fehlt  BCG.  —  3,  3  Votis  reos 
BCGHT;  adiubes  I;  adiuvet  G.  —  4,  1  cordi  hima  K;  concinat  mit  über- 
schriebenem  n  I.  —  4,  2  vox  sonora  HCGHK.  —  4,  3  Te  deligatT;  dirigat 
G.  —  4,  4  subria  I.  —  5,  1  Et  cum  BCGHKLOT  —  5,  4  Et  nox  fidei 
luceat  I;  Et  nos  fideli  luceat  T.  —  6,  1  ne  sinat  I;  nesciat  G.  —  6,  2 
eulpam  Gl.  —  6,  3  Castis  HIKLOT;  refrigerant  B.  —  6,  4  vapore  I;  temperes 
C.  —  7,  1  senso  O.  —  7,  3  Ne  hostis  BCGH;  hostis  infide  I.  —  8,  1  rogamus 
BCGHOKL.  —  8,  3  Unus  KLO.  —  Doxologie:  Gloria  tibi,  Domine,  etc.  BC. 


8.   (5.)  In  Nocte  Natalis  Doinini. 


1.  Intende,  qui  regis  Israel, 
Super  Cherubim  qui  sedes, 
Appare  Ephrem  coram,  excita 
Potentiam  tuam  et  veni. 

2.  Veni,  redemptor  gentium, 
Ostende  partum  virginis ; 
Aliretur  omne  saeculum, 
Talis  decet  partus  Deum. 


3.  Non  ex  virili  semine 
Sed  mystico  spiramine 
Verbum  Dei  factum  est  caro, 
Fructusque  ventris  floruit. 

4.  Alvus  tumescit  virginis, 
Claustrum  pudoris  permanet, 
Vexilla  virtutum  micant, 
Versatur  in  templo  Deus. 


14 


5.  Procedat  e  thalamo  suo 
Pudoris  aula  regia, 
Geminae  gigas  substantiae 
Alacris  ut  currat  viam. 

6.  Egressus  eius  a  patre, 
Regressus  eius  ad  patrem, 
Excursus  usque  ad  inferos, 
Recursus  ad  sedem  Dei. 


7.  Aequalis  aeterno  patri, 
Carnis  tropaeo  cingere, 
Infirma  nostri  corporis 
Yirtute  firmans  perpeti. 

8.  Praesaepe  iam  fulget  tuum, 
Lumenque  nox  spirat  suum, 
Quod  nulla  nox  interpolet 
Fideque  iugi  luceat. 


ACDEGHIKLNOQRST.  —  Str.  1  fehlt  NEST.  —  1,  1  reges  I.  —  1,  2 
Cherubyn  1.  —  2,  4  Deo  EHI;  Deos  Q.  —  3,  3  est  fehlt  S.  —  3,  4  Flue- 
tusque  H.  —  4,  1  tumescet  I.  —  4,  2  podoris  I;  Claustra  pudoris  permanent 
QR.  —  4,  3  virtute  IKL;  virtutis  Q;  micans  G.  —  4,  4  Versantnr  A.  — 
5,  1  Procedit  K;  Procedens  ACDEGHQE;  de  thalamo  NS.  —  5,  2  aulam 
N.  —  5,  3  Gemina  KOQ;  gigans  ACDHKNOQS.  —  5,  4  Alacris  occurrat 
viam  ACDEGH.  —  7,  2  trocheo  CE;  trotheo  AH;  accingere  QR.  —  7,  4 
perpetim  QR.  —  8,  1  iam  fulgentium  korrigiert  in  fulgen(!)  tuum  I.  —  8,  2 
nos  E;  sperat  IQ.  —  8,  3  nulla  nos  DE;  interpolat  Q:  interpollet  CDH: 
interpulit  I.  —  8,  4  Fideique  KL;  Fidesque  Q;  iuge  L. 


9.   (6.)   Iu  Sancti  Iohannis  E. 


1.  Amore  Christi  nobilis 
Et  filius  tonitrui, 
Arcana  Iobannes  Dei 
Fatu  revelavit  sacro. 

2.  Captis  solebat  piscibus 
Patris  senectam  pascere, 
Turbante  dum  nutat  salo, 
Immobilis  fide  stetit. 

3.  Hanium  profundo  merserat, 
Piscatus  est  verbum  Dei, 
Iactavit  undis  retia, 
Vitam  levavit  omnium. 

4.  Piscis  bonus  pia  est  fides 
Mundi  supernatans  salo, 
Subnixa  Christi  pectore 
Sancto  locuta  spiritu : 


5.  In  principio  erat  verbum, 
Et  verbum  erat  apud  Deum, 
Et  Deus  erat  verbum,  hoc  erat 
In  principio  apud  Deum; 

6.  Omnia   per  ipsum  facta  sunt. 
Sed  ipse  laude  resonet 

Et  laureatus  spiritu 
Scriptis  coronetur  suis. 

7.  Commune  multis  passio 
Cruorque  delictum  lavans; 
Hoc  morte  praestat  martyrum. 
Quod  fecit  esse  martyres. 

8.  Vinctus  tarnen  ab  impiis 
Calente  olivo  dicitur 
Tersisse  mundi  pulverem, 
Stetisse  victor  aemuli. 


ACDEGHKLO.  —  2.  3  natat  ACDEGHIO ;  salum  KO;  salum  korrigiert 
in  salo  L.  —  3,  1  profundum  G.  —  3,  4  levavit  hominum  DEGH.  —  4,  2 
salum  ACDEGHKL.  —  4,  2  Christo  pectora  C;  Christi  pectora  ACDEGH. 
—  4,  4  Sancta  locata  spiritu  L.  —  6,  2  Et  ipse  E;  Sed  laude  ipse 
ADEGHKLO:  Sed  laudem  ipseC;  ipse  se  sonet  KL.  —  8,  1  Victus  AH.  — 
8,  2  ducitur  ADEG.  —  Doxologie :  Gloria  tibi,  Domine,  etc.    II. 


1.  Illuminans  altissimus 
Micantium  astrorum  globos, 
Pax,  vita,  lumen,  veritas, 
Iesu,  fave  precantibus. 

2.  Seu  mystico  baptismate 
Fluenta  Iordanis,  retro 
Conversa  quondam  tertio, 
Praesente  sacraris  die; 

3.  Seu  Stella  partum  virginis 
Caelo  raicans  signaverit, 
Et  hoc  adoratum  die 
Praesepe  magos  duxeris; 

4.  Vel  bydriis  plenis  aquae 
ViDi  saporem  infuderis, 
Hausit  minister  conscius, 
Quod  ipse  non  impleverat; 


—     15     — 

10.   (7.)  In  Epiphaniis  Doniini. 

5.  Aquas  colorari  videus 


Inebriare  flumina, 
Elementa  mutata  stupet 
Transire  in  usus  alteros. 

6.  Sic  quinque  milibus  virum 
Dum  quinque  panes  dividis, 
Edentium  sub  dentibus 

In  ore  erescebat  cibus. 

7.  Multiplicabatur  magis 
Dispendio  cibus  suo; 

Quis  haec  videns  mirabitur 
Iuges  meatus  fontium? 

8.  Inter  manus  frangentium 
Panis  rigatur  profluus, 
Intacta,  quae  non  fregerant, 
Fragmenta  subrepunt  viris. 


ACDEGHIKLO.  —  1,1  altissimum  I.  —  1,  2  Micamptum  E;  globum 
I.  —  1,  3  Pax,  lumen,  vita  I.  —  2,  3  quondam  tempore  I.  —  2,  4  Praesenti 
CFHKLO  ;  Praesentem  sacraris  diem  I;  Praesenti  sacraris  diem  E.  —  3,  1 
stellae  K;  stillam  parto  I.  —  3,  2  Caelum  I;  signaveris  ACDEGHKLO.  — 
3,  3  Et  hac  KL;  diem  DGI  —  3,  4  duxerit  IL.  —  4,  2  saporem  fuderit  I. 
—  4,  3  Auxit  C.  —  5,  2  Inebriari  ACDEGHKO.  —  5,  2  Mutata  elementa 
ACDEGHK;  stupent  ACDEGHKO.  —  6,  1  Si  quinque,  darüber  Pro  I;  Hie 
quinque  A ;  viris  CDEGHK.  —  6,  2  dividunt  CHDEGLO.  —  7,  2  sui  I.  — 
7,  3  Qui  G.  —  8,  3  fregerat  DEH.  —  8,4  vires  I;  viri  AEGKLO.  - 
Doxologie:  Gloria  tibi.  Domine.  D. 


11.   (8.)   In  Natali  Agnes,  Virginis  Martyris. 

4 


1.  Agnes  beatae  virginis 
Natalis  est,  quo  spiritum 
Caelo  refudit  debitum 
Pio  sacrata  sanguine. 

2.  Matura  martyrio  fuit 
Matura  nondum  nuptiis ; 
Nutabat  in  viris  fides, 
Cedebat  et  fessus  senex. 

3.  Metu  parentes  territi 
Claustrum  pudoris  auxerant, 
Solvit  fores  custodiae 
Fides  teneri  nescia. 


Prodire  quis  nuptum  putet, 
Sic  laeta  vultu  ducitur, 
Kovas  viro  ferens  opes 
Dotata  censu  sanguinis. 

Aras  nefandi  numinis 
A dolore  taedis  cogitur, 
Respondet:    Haud  tales  faces 
Sumpsere  Christi  virgines. 


6.  Hie  ignis  exstinguit  fidem. 
Haec  flamma  lumen  eripit ; 
Hie,  hie  ferite,  ut  profluo 
Cruore  restinguam  focos. 


—     16 


7.  Percussa  quam  porapam  tulit! 
Nam  veste  se  totam  tegens 
Curam  pudoris  praestitit, 
Ne  quis  retectara  cerneret. 


8.  In  morte  vivebat  pudor, 
Vulturaque  texerat  manu, 
Terram  genu  flexo  petit, 
Lapsu  verecundo  cadens. 


ACDEGHKLMO.  —  1,1  Agnis  K,  korrigiert  in  Agnes  L.  —  2 ,  4 
Cedebat  effessus  senex  AEGH.  —  3,  2  auxerat  G.  —  3,  3  Solvit  flores 
KL.  —  4,  3  Xovas  vero  ACDEGHKLO.  —  4,  4  census  DE.  —  5,  2  Respondit 
AH;  aut  tales  DEGO.  —  6,  1  Sic  ig-nis  D:  extentit  G.  —  6,  4  extinguam 
C.  —  7,  1  pompa  AKL.  —  7,  2  tegit  CDEKO.  —  8,  2  tegit  manu  K.  — 
8,  3  Terra  H;  flexo  petit  genu  B.  —  Doxolo«ie:  Gloria  tibi,  Domine,  etc. 
BDEH. 

12.   (9.)  In  Die  Pascnae. 


1.  Hie  est  dies  veros  Dei 
Sancto  serenus  lumine, 
Quo  diluit  sanguis  sacer 
Probrosa  mundi  crimiua, 

2.  Fidem  refundens  pertidis 
Caecosque  visu  illuminans ; 
Quem  non  gravi  solvit  raetu 
Latronis  absolutio? 

3.  Qui  praemium  mutans  cruce 
Iesum  brevi  quaesiit  fide 
Iustusque  praevio  gradu 
Pervenit  in  regnum  Dei. 

4.  Opus  stupent  et  angeli 
Poenam  videntes  corporis 
Christoque  adhaerentem  reum 
Vitam  beatam  carpere. 


5.  Mysterium  mirabile, 
Ut  abluat  mundi  luem, 
Peccata  tollat  omniura 
Carnis  vitia  mundans  caro ! 

6.  Quid  hoc  potest  sublimius, 
Ut  culpa  quaerat  gratiam, 
Metumque  solvat  Caritas. 
Reddatque  mors  vitam  novam  ? 

7.  Hamum  sibi  mors  devoret 
Suisque  se  nodis  liget, 
Moriatur  vita  omnium, 
Piesurgat  ut  vita  omnium? 

8.  Cum  mors  per  omnes  transeat, 
Omnes  resurgant  mortui, 
Consumpta  mors  ictu  suo 
Perisse  se  solam  gemat. 


ABCDEGHIKLO.  —  1,  2  Sanctus  sereno  1.  —  1,  3  Quod  diluit  I.  — 
2,  1  perditis  ABDEGHO.  —  2,  2  visus  BCDGHKO.  —  2,  3  Que  non  I.  — 
4.  1  crucem  E:  praemio  mutans  crucem  I.  —  3,  2  breve  I;  quaesivit 
ACDEGHK;  adquisivit  I;  quaerit  O.  —  3,  3  Justosque  ACHEG :  brevio 
korrigiert  in  previo  I.  —  3,  4  Praevenit  CHDEG:  in  regno  I.  —  5,  2  mundi 
lucem  I.  —  6,  1  hoc  post  sublimius  G-  —  6,  2  culpam  quaerat  gratia  KLO. 
7.  2  leget  I.  —  7,  4  ut  fehlt  ABCDEGHKLO:  vita  hominum  EG.  —  8,  3 
bictu  I.  —  8,  4  se  fehlt  H;  sola  gemat  ABCDGH.  —  Doxologie:  Gloria  tibi, 
Domine,  Qui  surrexisti  etc.  G. 


13.   (10.    In  Xatali  Yictoris,  Naboris,  Felicis,  Martyruin 
Mediolanensiuni. 


1.   Victor,  Nabor,  Felix,  pii 
Mediolani  martyres, 
Solo  hospites.  Mauri  genus 
Terrisque  nostris  advenae. 


2.  Torrens  arena  quos  dedit, 
Anhela  solis  aestibus, 
Extrema  terrae  rinium 
Exsulque  nostri  nominis. 


—     17     — 


3.  Suscepit  hospites  Padus 
Mercede  magna  sanguinis, 
Sancto  replevit  spiritu 
Almae  tides  ecclesiae, 

4.  Et  se  coronavit  trium 
Cruore  saero  martyrum 
Castrisque  raptos  impiis 
Christo  sacravit  milites. 

5.  Profeeit  ad  fidem  labor, 
Armisque  docti  bellicis, 
Pro  rege  vitam  ponere, 
Derere  pro  Christo  pati. 


Non  tela  quaerunt  ferrea, 
Non  arma  Christi  milites, 
Munitus  armis  ambulat, 
Veram  fidem  qui  possidet. 

Scutum  viro  sua  est  fides 
Et  mors  triamphus,  quem  in- 

videns 
Nobis  tyrannus  ad  oppidum 
Laudense  misit  martyres. 

Sed  reddiderunt  hostias 
Rapti  quadrigis  corpora, 
Revecti  in  ora  principum 
Plaustri  triumphalis  modo. 


BCDGHKLO.  —  2,  2  Hanela  L.  —  4,  1  Exse  coronavit  G.  —  7,  1 
vero  sua  CDGHO.  —  8,  2  Raptis  CDG;  quadrigiis  B.  —  Doxologie  :  Gloria 
tibi,  Domine,  etc.  CE. 

14.  (11).   In  Iuventione  Protasii  et  Gervasii,  Martyrum 
Mediolanensiuni. 


1.  Grates  tibi,  Iesu,  novas, 
Novi  repertor  muneris, 
Protasio,  Gervasio 
Martyribus  inventis  cano. 

2.  Piae  latebant  hostiae, 

Sed  non  latebat  fons  sacer; 
Latere  sanguis  non   potest, 
Qui  clamat  ad  Deum  patrem. 

3.  Caelo  refulgens  gratia 
Artus  revelavit  sacros, 
Nequimus  esse  martyres, 
Sed  repperimus  martyres. 

4.  Hie  quis  requirat  testium 
Voces.  ubi  factum  est  fides? 
Sanatus  impos  mentium 
Opus  fatetur  martyrum. 

BCDGHKLO.   —  4,  2  est  fide  K. 
—  8,  8  que  fehlt  BDG. 


5.  Caecus  reeepto  lumine 
Mortis  sacrae  meritum  probat 
Severus  est  nomen  viro, 
Usus  minister  publici. 

6.  Ut  martyrum  vestein  attigil 
Et  ora  tersit  nubila, 
Lumen  refulsit  illico 
Fugitque  pulsa  caecitas. 

7.  Soluta  turba  vineulis, 
Spiris  draconum  libera, 
Emissa  totis  urbibus, 
Domum  redit  cum  gratia. 

8.  Vetusta  saecla  vidimus, 
lactata  semicinetia, 
Tactuque  et  umbra  corporum 
Aegris  salutem  redditam. 

—  7,  1  tuba  G.  —  7,  3  Et  missa  H 


15.   (12j.   In  Festo  Petri  et  Pauli  Apostolorum. 


1.  Apostolorum  passio  2. 

Diem  sacravit  saeculi, 
Petri  triumphum  nobilem, 
Pauli  coronam  praeferens. 

Dreves,    Lateinische   Hymnendichter.     II. 


Coniunxit  aequales  viros 
Cruor  triumphalis  necis, 
Deum  secutos  praesulem 
Christi  coronavit  fides. 
2 


18 


3.  Primus  Petrus  apostolus, 
Nee  Paulus  impar  gratia, 
Electionis  vas  sacrae 
Petri  adaequavit  fidem. 

4.  Verso  crucis  vestigio 
Simon,  honorem  dans  Deo. 
Suspensus  ascendit,  dati 
Non  immemor  oraculi. 

5  .  Praecinctus,ut  dictum  est,  senex 
Et  elevatus  ab  altero, 
Quo  nollet,  ivit,  sed  volens 
Mortem  subegit  asperam. 


6.  Hinc  Roma  celsum  verticem 
Devotionis  extulit, 

Fun  data  tali  sanguine 
Et  vate  tanto  nobilis. 

7.  Tantae  per  urbis  ambitum 
Stipata  tendunt  agmina, 
Trinis  celebratur  viis 
Festum  sacrorum  martyrum. 

8.  Prodire  quis  muadura  putet, 
Concurrere  plebem  poli, 
Electa  gentium  caput 
Sedes  magistri  gentium. 


BCDGHKLMOPRS.  -  -  1,  2  saeculis  KU.  —  1,  3  nobilis  K.  —  2,  3 
secutus  S;  praesules  BCDHKRS.  —  3,  3  gratiae  R.  —  4,  2  dat  Deo  B.  — 
5,  1  est  fehlt  D ;  senes  R.  —  5,  2  Et  fehlt  TR.  —  5,  3  Quod  KO :  ibit  R. 
—  6,  4  nobili  CH.  —  Str.  6  und  7  fehlen  R.  —  7,  4  tante  S.  —  8,  1  quis 
mundo  KO;  rnundi  L.  —  8,  4  Fides  magistri  R.  —  Doxologie:  Gloria 
bi,  Domine  etc.  G. 


16.   (13.)  In  Sancti  Laurentii  Martyris. 


1.   Apostolorum  supparem, 
Laurentium  archidiaconum 
Pari  corona  martyrum 
Romana  sacravit  fides. 


5.   Post  triduum  iussus  tarnen 
Census  sacratos  prodere, 
Spondet  pie  nee  abnuit, 
Addens  dolum  victoriae. 


2.  Xystum  sequens  hie  martyrem 
Responsa  vatis  retulit : 
Mäerere,  tili,  desine, 
Sequere  me  post  triduum. 


6.  Spectaculum  pulcherrimum ! 
Egena  cogit  agmina 
Inopesquemonstranspraedicat: 
Hi  sunt  opes  ecclesiae. 


3.  Nee  territus  poenae  metu 
Heres  futurus  sanguinis 
Spectavit  obtutu  pio, 
Quod  ipse  mox  persolveret. 

4.  lam  tunc  in  illo  martyre 
Egit  triumphum  martyris 
Successor  aequus,  syngraphum 
Vocis  tenens  et  sanguinis. 


7.  Verae  piorum  perpetes 
Inopes  profecto  sunt  opes ; 
Avarus  illusus  dolet 
Flammas  et  ultrices  parat. 

8.  Fugit  perustus  carnifex 
Suisque   cedit  ignibus ; 
Versate  me,  martyr  vocat, 
Vorate,  si  coctum  est,  iubet. 


BCDIIKLMO.  —  1,  2  archidiaeonein  BCHDKLO.  —  2,  3  Maereri  CD; 
deside  K.  —  3,  4  persolverat  JJCDH.  —  4,  3  syngrapham  BCDKO.  —  6,  3 
monstrat  praedieans  O.  —  7,  3  Inopes  fehlt  D. 


19 


17.   (14;.   In  Natali  Beatoruni  Martyrum. 


1.  Aeterna  Christi  munera 
Et  martyrum  victorias 
Landes  ferentes  debitas 
Laetis  canamus  mentibus. 

2.  Ecclesiarum  principes, 
Belli  triumphales  duces, 
Caelestis  aulae  milites 
Et  vera  mundi  luniina. 

3.  Terrore  victo  saeculi 
Poenisque  spretis  corporis 
Mortis  sacrae  compeudio 
Lucem  beatam  possident. 

4.  Traduntur  igni  martyres 
Et  bestiarum  dentibus, 
Armata  saevit  ungulis 
Tortoris  insani  manus. 


5.  Nudata  pendent  viscera, 
Sanguis  sacratus  fuuditur, 
Sed  permanent  immobiles 
Vitae  perennis  gratia. 

6.  Devota  sanctorum  fides, 
Invicta  spes  credentium, 
Perfecta  Christi  Caritas 
Mundi  triumphat  principem. 

7.  In  bis  paterna  gloria, 
In  bis  voluntas  spiritus, 
Exsultat  in  bis  filius, 
Caelum  repletur  gaudio. 

8.  Te  nunc,  redemptor,  quaesumus, 
Ut  martyrum  consortiso 
Iungas  precantes  servulos 

In  sempiterna  saecula. 


ABCUHKLMOPRS.  —  1,  2  victoria  DKO;  apostolorum  victorias  S. 
1,  3  Laudes  canentes  S.  —  2,  2  Et  belli  P.  —  3,  3  compendia  S.  —  3,  4 
Vitarn  beatam  ACHS;  lucem  ausradiert  B.  —  4,  4  insanit  manus  S.  —  5,  1 
pendunt  BHOS.  —  5,  2  sacrator  P.  —  7,  1  paterne  K.  —  7,  4  gaudiis  P. 
—  Doxologie:  Gloria  tibi,  Domine,  etc.  AB.  —  Im  heutigen  römischen 
Breviere  bilden  die  Strophen  1,  2,  6  und  7  mit  unverändertem  Anfang  einen 
Hymnus  „de  Communi  Apostolorum"  (ad  Matut.),  die  Strophen  1,  3,  4  und 
5  mit  dem  veränderten  Anfang  Christo  profusum  sanguinem.  Et 
martyrum  victorias  einen  solchen  „de  Communi  plurimorum  martyrum"  (ad 
Matut.).  • 

18.   (15.)   Ad  Horam  Tertiam. 

(Dubius). 


1.   Nunc  sancte  nobis  spiritus, 
Unum  patri  cum  filio, 
Dignare  promptus  ingeri, 
Nostro  refu^us  pectori. 


2.  Os,  lingua,  mens,  sensus,  vigor 
Confessionem  personent, 
Flammescat  igne  Caritas, 
Accendat  ardor  proximos. 


CHGLNOPQT.  —  Ferner:  Psalt.  et  hymn.  Anglicum  saec.  9/io.  Cod. 
Vatican.  Reg.  338.  Aa  —  Brev.  ms.  Montis  Amiati  saec.  10/u.  Cod.  Casanaten. 
1907  (B  II  1).  Bb.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506. 
Cc.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524.  Dd. 
—  Psalt.  et  hymn.  ms.  Farfense  saec.  11.  Cod.  Roman.  175  (Farfen.  4.)  Ee.  — 
Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106  Ff.  —  1,  2  Unus  patris 
QAa;  Unus  patri  BbDd;  vgl.  hiezu  Ambr.  De  incarnat.  1,  7:  „Non  enim, 
quod  eiusdem  substantiae  est,  unus,  sed  unum  est.  —  1,  4  pectore  Cc.  — 
2,  1  linguam  G.  —  2,  2  Confessione  Ef;  personet  HGQAaBbEe.  —  2,  4 
pröximum  N;  proximus  HG.  —  Doxologie  nach  HP: 

2* 


20     — 

Praesta,  pater  piissime 
Patrique  compar  unice, 
Cum  spiritu  paraclito 
Regnans  per  omne  saeculum. 


19.  (16.)   Ad  Horam  Sextam. 

(Dubius.) 


1.  Rector  poteus,  verax  Deus, 
Qui  temperas  rerum  vices, 
Splendore  mane  instruis 
Et  ignibus  meridiem. 


2.  Extingue  flammas  litium, 
Aufer  calorem  noxium, 
Confer  salutem  corporum 
Veramque  pacem  cordium. 


CHGLNOPQT.  —  Ferner:  Psalt.  et.  hymn.  ms.  Anglicum  saec.  9/io.  Cod. 
Vatican.  Reg.  338.  Aa.  —  Brev.  ms.  Montis  Amiati  saec.  10/n.  Cod.  Casanaten. 
1907  (B  II  1).  Bb.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  Cc. 
—  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524.  Dd.  — 
Psalt.  et  hymn.  ms.  Farfense  saec.  11.  Cod.  Roman.  175  (Farf.  4.1  Ee.  — 
Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106.  Ff.  —  1,4  meridie 
NEe.  —  2,  2  calore  O.  — 


20.   (17.    Ad  Horam  Noiiam. 

(Dubius.) 


Rerum  Deus,  tenax  vigor, 
Immotus  in  te  permanens, 
Lucis  diumae  tempora 
Successibus  determinans. 


Largire  darum  vespere, 
Quo  vita  nunquam  decidat, 
Sed  praemium  mortis  sacrae 
Perennis  instet  gloria. 


CHGLNOPQT.  —  Ferner:  Psalt.  et  hymn.  ms.  Anglicum  saec.  9/io.  Cod. 
Vatican.  Reg.  338.  Aa.  —  Brev.  ms.  Montis  Amiati  saec.  10/n.  Cod.  Casanaten. 
1907  (B  II  1)  Bb.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen,  506.  Cc. 
—  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524.  Dd.  — 
Psalt.  et  hymn.  ms.  Farfense  saec.  11.  Cod.  Roman.  175  (Farf.  4.).  Ee.  — 
Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106.  Ff.  —  1,  2  pennanet 
Cc  Ee.  —  2,  1  claro  P;  vesperi  Cc:  vesperum  Ee.  —  2,  2  Quod  H;  vitam 
Q;  nusquam  G.  —  2,  3  praemio  T.  —  4,  4  Perenni   instet  gloriam  H. 


21.   (18.)   Hymnus  Virginitatis. 

(Dubius). 


1.  Iesu,  Corona  virginum, 
Quem  mater  illa  concipit, 
Quae  sola  virgo  parturit, 
Haec  vota  Clemens  accipe. 


2.  Qui  pascis  inter  lilia, 
Saeptus  clioreis  virginum, 
Sponsus  decorus  gloria 
Sponsisque  reddens  praemia. 


—    21     — 


3.  Quocunque  pergis,  virgines 
Sequuntur  atque  laudibus 
Post  te  canentes  cursitant 
Hymnosque   dulces  personant. 


Te  deprecamur,  largius 
Nostris  adauge  mentibus 
Nescire  prorsus  omnia 
Corruptionis  vulnera. 


ABCGHLNRS.  —  1,  2  concepit  ABCGHLXS.  —  2,  3  Sponsas  decoras 
gloria  S.  —  2,  4  Sponsique  AH.  —  3,  4  dulcis  K.  —  Doxologie:  Gloria 
tibi,  Domine,  etc.  ABG;  Praesta,  pater  piissime,  etc.  NS. 


Aurelius  Prudentius  Clemens, 

f  nach  405. 

Die  spärlichen  Nachrichten,  die  wir  über  Leben  und  Lebensumstände 
des  gröfsten  altchristlichen  Dichters  haben,  müssen  wir  ausschliefslich  seinen 
Gedichten,  vor  allen  der  „Praefatio"  seiner  „gesammelten  Werke"  entnehmen. 
Leider  gefällt  sich  letztere  in  Andeutungen  so  unbestimmter  Art ,  dafs  sie 
•wohl  dem  Wissenden  genügen  konnten,  nicht  aber  den  Unwissenden  zu  be- 
friedigen vermögen,  da  sie  von  dem  Wenigen,  das  sie  bieten,  den  Schleier 
eines  störenden  Halbdunkels  nicht  entfernen. 

Prudentius  war  348  (Praef.  24)  in  Spanien,  wahrscheinlich  im  Taraconen- 
sischen  Spanien ,  geboren.  Auf  eine  drückende  erste  Schulzeit  (7)  und  eine 
höhere  rhetorische  r  d.  h.  schönwissenschaitliche  Ausbildung  (8  u.  f.)  folgte 
ein  von  ihm  später,  Avahrscheinlich  in  frommer  Übertreibung,  als  ausgelassen 
(lasciva  protervitas)  bezeichnetes  Jugendleben  (10—12).  Er  scheint  sich 
darauf  der  Advokatur  beflissen  zu  haben  (13 — 15),  dann  in  die  Beamten- 
laufbahn übergetreten  und  zweimal  ..Statthalter  einer  Provinz"  geworden  zu 
sein ;  so  wenigstens  deutet  man  gemeiniglich  die  Verse  16  ff:  Bis  legum 
moderamine  Frenos  nobilium  reximus  urbium.  Endlich  wurde  er  durch 
kaiserliche  Gunst  ipietas  principis)  in  eine  hohe  Charge  berufen  (militiae 
gradu  evectum),  von  der  es  unentschieden  bleibt,  ob  wir  sie  uns  als  ein 
militärisches  oder  als  ein  Hofamt  zu  denken  haben ,  die  ihn  aber  jedenfalls 
in  die  persönliche  Umgebung  des  Fürsten  führte  (21).  Im  Jahre  402  (oder 
403)  unternahm  er  eine  Reise  nach  Rom,  zog  sich  vom  öffentlichen  Leben 
zurück  und  veranstaltete  405,  57  Jahre  alt,  eine  Sammlung  seiner  Gedichte. 
Das  Datum  seines  Todes  ist  ungewifs. 

Für  die  Hymnenforschung  kommt  Prudentius  vorwiegend  durch  sein 
Buch  Cathemerinon ,  teilweise  auch  durch  das  Peristephanon  in  Betracht, 
obschon  letzteres  an  sich  der  erzählenden  Dichtungsart  angehört.  Da  eine 
Neuauflage,  wäre  es  auch  nur  der  Cathemerinon,  im  Rahmen  dieser  Analecta 
ausgeschlossen  erschien,  blieb  mir  wohl  oder  übel  nichts  anderes  übrig,  als, 
dem  Beispiele  meiner  sämtlichen  Vorgänger  folgend ,  hier  nur  jene  Bruch- 
stücke von  Gedichten  des  Prudentius  zusammenzustellen,  welche  in  der 
römischen  Liturgie  als  Hymnen  in  Verwendung  genommen  wurden')  Diese 
Prudentiana  der  Liturgie  halten ,  wie  man  sich  überzeugen  wird,  zum  Teile 
zwischen  dem  Bruchstücke  und  dem  Cento  eine  mittlere  Linie  ein.  Ich 
habe ,  soweit  es  diese  Centonatur  möglich  erscheinen  liefs ,  den  Text  der 
Ausgabe  von  Dressel  (Leipzig  1860),  als  der  z.  Z.  besten,  zugrunde  gelegt 
und  die  Abweichungen  der  liturgischen  Quellen ,  die  für  die  Textgestaltung 
wertlos  sind,  in  den  Lesarten  beigefügt.  Ich  will  noch  hinzufügen,  dafs  ich  aus 
Cod.  Bernen.  455.  drei  Prudentiusbruchstücke  aus  Peristephanon  fortgelassen 
habe,  da  sie  in  allzu  mechanischer  Weise,    ohne  sich  um  den  Abschlufs  des 


1)  Bezüglich    der    Verwendung    des    Prudentius    in    der    mozarabischen 
Liturgie  verweise  ich  auf  die  Ausführungen  Anal.  XXVII,  S.  35  ff. 


—     23     — 

Gedankens  irgendwie  zu  kümmern,  die  Aufaugstrophen  der  betreffenden  Ge- 
dichte wiedergaben.  Allerdings  waren  dieselben,  wie  die  beigefügten  Neumen 
beweisen,  für  den  Gesangsvortrag  bestimmt.  Dies  ist  aber,  der  Merkwürdigkeit 
wegen  sei  es  hervorgehoben,  auch  mit  der  Praefatio,  welche  den  Lebensgang 
des  Dichters  schildert,  der  Fall.  Aus  der  ausgebreiteten  Prudentiusliteratur 
seien  hier  nur  als  die  eingehendsten  Monographien  hervorgehoben:  Brock- 
li.ius,  A melius  Prudentius  Clemens  in  seiner  Bedeutung  für  die  Kirche  seiner 
Zeit.  Leipzig  1872,  und  Rösler,  Der  katholische  Dichter  Aurelius  Prudentius 
Clemens.  Freiburg  1886.  Bezüglich  der  sonstigen  Literatur  sei  verwiesen 
auf  .Schanz,  Gesch.  d.  röm.  Literatur  IV  I,  213  u.  f. 


22.  (1.)   Feria  Tertia. 
In    Laudibus. 

(Cathem.  I,  1-8;  81-84;  97—100). 

1.  Ales  diei  nuntius  3.  Iesum  ciamus  vocibus 
Lucem  propinquain  praecinit,  Flentes,  precantes,  sobrii, 
Nos  excitator  mentium  Intenta  supplicatio 

Iam  Christas   ad   vitam  vocat.  Dormire  cor  mundum  vetat. 

2.  Aaferte,  clamat,  lectulos  4.  Tu,  Christe,  somnum  disice, 
Aegros,  soporos,  desides,  Tu  rumpe  noctis  vincula, 
Castique  recti  ac  sobrii  Tu  solve  peccatum  vetus 
Vigilate.  iam  sum  proximus.  Novumque  lumen  ingere. 

5.  Praesta,  pater  piissime. 

Hymn.  ms.  Hibernieum  saec.  s/9.  Cod.  Paulan.  'Ib.  2.  31  (ol.  Sanbl. 
memb.  86).  A.  —  Psalt.  et  hvmn.  ms.  Aiiglicum  saec.  9io.  Cod.  Vatican. 
Keg.  338.  B.  —  Reg.  ms.  S.  Benedicti  saec.  10.  Cod.  Taurinen.  G  VII  18. 
C.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec  10.  Cod.  Casinen.  506.  D.  —  Collect,  ms. 
S.  Maximini  Treviren.  saec.  10.  Cod.  Treviren.  592.  E.  —  Hymn.  ms. 
Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII.  144.  F.  —  Hymn.  ms.  Severinianum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  G.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  10.  ex. 
Cod.  Roman.  175.  (Farf.  4).  H.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod. 
Capit.  Veronen.  109  (102)  I.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurent. 
Conv.  sup.  524.  K.  —  Hymn.  ms.  Sangallense  (?)  saec.  11.  Cod.  Berolinen. 
Oct.  1.  L.  —  Psalt  et  hymn.  ms.  Marchianense  saec.  [9  et]  10.  Cod.  Duacen. 
170.  M.  — 

1,  2  cecinit  B.  —  1,  3  Nox  A  —  2,  2  Aegros  sopore  ABDEIM;  Aegro 
sopore  FHK.  --  2,  3  Castoque  ADHI;  recte  AIK;  sobrie  BDFHIK;  Casti 
recteque  ac  sobrii  M.  -  2,  4  sum  fehlt  A.  —  3,  2  sobrie.  BDEFHIKM  : 
subrie  A.  —  4,  1  discice  H.  —  4,  2  nostra  vincula  DH.  —  Doxol.  fehlt  A; 
Deo  patri  DH. 

23.  (2.)   Feria  Quarta. 

In  Laudibus. 
(Cathem.  .II,  1—8  ■  48,  49,  52,  57,  59,  60,  67,  68). 

1.  Nox  et  tenebrae  et  nubila,  2.  Caligo  terrae  scinditur. 
Confusa  mundi  et  turbida,  Percussa  solis  spiculo, 

Lux  intrat,  albescit  polus,  Rebusque  iam  color  redil 

Christus  venit,  discedite.  Vultu  nitentis  sideris. 


—     24     — 

3.    Te,  Christe,  solum  novimus,  4.  Sunt  multa  fucis  illita, 
Te  niente  pura  et  simplici  Quae  luce  purgentur  tua, 

Flendo  et  canendo  quaesumus,  Tu  lux  Eoi  sideris 

Intende  nostris  sensibus.  Vultu  seveno  illumina. 

5.  Praesta,  pater  piissime. 

Hymn.  ms.  Hibernicum  saec.  8/9.  Cod.  Paulan.  25.  2.  31  (ol.  Sanbl. 
raemb.  86).  A.  —  Hymn.  ms.  Anglicum  saec.  9/io.  Cod.  Vatikan.  Keg.  338. 
B.  —  Reg.  ms.  S.  Benedicti  saec.  10.  Cod.  Taurinen.  G  VII  18.  C.  —  Hymn. 
ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  D.  —  Collect,  ms.  S.  Maximini 
Treviren.  saec.  10.  Cod.  Treviren.  592.  E.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense  saec. 
10.  Cod.  Rossiau.  VIII.  144.  F.  —  Hymn.  ms.  Severiniauum  saec.  10.  ex.  Cod. 
Parisin.  1092.  G.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  10.  ex.  Cod.  Roman.  175. 
(Farf.  4).  H.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109 
(102).  1.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524. 
K.  —  Hymn.  ms.  Sangallense  (?)  saec.  11.  Cod.  Berolinen.  Oct.  1.  L.  — 
Psalt.  et  hvmn.  ms.  Marchianense  saec.  [9.  et]  10.     Cod.  Duacen.   170.  M. 

1,  1  Nox  tenebrae  et  A.  —  1,  3  polum  DHK.  —  Str.  2  fehlt  A.  —  2,  2 
speculo  E.  —  2,  3  calor  redit  IK.  —  2,  4  nitenti  DH.  —  3,  3  canendo 
discimus,  Edit.  —  4,  1  fuscis  B.  —  4,  3  Tu  rex  Eoi,  Edit.  —  Doxol.  fehlt 
A;  Deo  patri  DH. 

24.   (3.)   Feria  Quinta. 

In   L a u d i b u s. 
(Cathem.  II,  25,  93,  94,  96—108). 

1.  Lux,  ecce,  surgit  aurea,  3.  Sic  tota  decurrat  dies, 
Pallens  fucessat  caeeitas,  Ne  lingua  mendax,  ne  manus 
Quae  nosmet  in  praeceps  diu  Oculive  peccent  lubrici, 
Errore  traxit  devio.  Ne  noxa  corpus  inquinet. 

2.  Haec  lux  serenum  conferat  4.  Speculator  astat  desuper, 
Purosque  nos  praestet  sibi,  Qui  nos  diebus  omnibus 
Nihil  loquamur  subdolum,                  Actusque  nostros  prospicit 
Volvamus  obscurum  nihil.                   A  luce  prima  in  vesperum. 

5.  Deo  patri  sit  gloria. 

Hymn.  ms.  Hibernicum  saec.  8/9.  Cod.  Paulan.  25.  2.  31.  (ol.  Sanbl. 
memb.  86).  A.  —  Hymn.  ms.  Anglicum  saec.  9/io.  Cod.  Vatican.  Reg.  338. 
B.  —  Reg.  ms.  S.  Benedicti  saec.  10.  Cod.  Taurinen.  G  VII  18.  C.  — 
Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  D.  —  Collect,  ms.  8. 
Maximini  Treviren.  saec.  10.  Cod.  Treviren.  592.  E.  —  Hymn  ms.  Moissi- 
acense saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII.  144.  F.  —  Hymn.  ms.  Severiniauum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  G.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  10.  ex. 
Cod.  Roman.  175  (Farfen.  4).  H.  Brev.  ras.  Montis  Amiati  saec.  lü/n.  Cod. 
Casanaten.  B  II  1  (1907).  I.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit. 
Veronen.  109  (102).  K.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian. 
Conv.  sup.  524.  L.  —  Hymn.  ms.  Sangallense  (?)  saec.  11.  Cod  Berolien. 
Oct.  1.  M.  —  Psalt.  et  hymn.  Marchianense  saec.  [9  et]  10.  Cod.  Duacen.  170.  N. 


—     25     — 

1,  1  Sol  ecce  surgit  aureus,  Edit.  —  1,  2  facescat  DX:  fatiscat  DHL; 
fatescat  AF;  fatescit  K.  —  1,  4  devios  B.  —  3,  2  Nee  lingua  mendax  nee 
ABDFHIKLX.  -  •">,  3  N  Oculi  ne  DL;  Oculi  nee  ABFHIKN.  —  3,  4  Nee 
noxa  DFIKN.  —  4,  1  Speculator  stat  B.  —  4,  3  perspicit  A.  —  Doxol. 
fehlt  AE. 

25.   (4.)   Versus  de  Natale  Doiniin. 

(Cathem.  XI,  1— 22). 


1.  Quid  est,  quod  artum  circulum 
Sol  iam  recurrens  deserit? 
Christusne  terris  nascitur, 
Qui  lucis  äuget  tramitem? 

2.  Heu,  quam  fugacem  gratiam 
Festina  volvebat  dies, 

Quam  paene  subduetam  facem 
Sensim  recisa  extinxerat ! 

3.  Caelum  nitescat  laetius, 
Gratetur  et  gaudens  humus, 
Scandit  gradatim  denuo 
Iubar  priores  lineas. 

4.  Emerge,  dulcis  pusio, 
Quem  mater  edit  castitas 
Parens  et  expers  coniugis, 
Mediator  et  duplex  genus. 


5.  Ex  ore  quamlibet  patris 
Sis  ortus  et  verbo  editus, 
Tarnen  paterno  in  pectore 
Sopbia  callebas  prius. 

6.  Quae  prompta  caelum  condidit, 
Caelum  diemque  et  cetera, 
Virtute  verbi  effeeta  sunt 
Haec  euneta.  namverbumDeus. 

7.  Sed  ordinatis  saeculis 
Reruraquc  digesto  statu 
Fundator  ipse  et  artifex 
Permansit  in  patris  sinu, 

8.  Donec  rotata  annalium 
Transvolverentur  milia. 
Atque  ipse  peccantem  diu 
Dmnatus  orbem  viseret. 


Hymn.  ms.  S.  Johannis  Laudunen.  saec.  10.    Cod.  Bernen.  455.  —   1, 
augit.  —  5,  3  in  fehlt.  —  6,  3  verbi  effeeerat.  —  6.  4  nam  berbum.  — 


26.   (5 )   Iu  Natiyitate  Domini. 

(Cathem.  IX,   10-12:   19—27;  109-111). 


1.  Corde  natus  ex  parentis 
ante  mundi  exordium, 

Alpha  et  0  cognominatus, 
ipse  fons  et  clausula 

Omnium,    quae  sunt,    fuerunt. 
quaeque  post   futura  sunt 
saeculorum  saeculis. 


3.  Psallat  altitudo  caeli, 
psallant  omnes  angeli. 
Quidquid  est  virtutis  usquam, 

psallat  in  laudem  Dei, 
Nulla  linguarum  silescat, 
vox  et  omnis  consonet 
saeculorum  saeculis. 


2.  0  beatus  partus  ille,  4.  Ecce,  quem  vates  vetustis 


virgo  cum  puerpera 
Edidit  nostram  salutem 

feta  saneto  spiritu, 
Et  puer,  redemptor  orbis 

os  sacratum  protulit 

saeculorum  saeculis. 


concinebant  saeculis, 
Quem  prophetarum  fideles 

paginae  spoponderant. 
Emicat  promissus  olim, 

euneta  collaudent  eum 

saeculorum  saeculis. 


—     26     — 

5.   Te  senes  et  te  iuventus,  6.  Tibi,  Christe,    sit  cum  patre 

parvulorum  te  chorus,  hagioque  spiritu 

Turba  matrum  virginumque,  Hymnus,  melos,  laus  perennis, 

simplices  puellulae  gratiarum  actio. 

Voce  concordes  pudicis  Honor.  virtus,  victoria. 
perstrepant  concentibus  regnum  aeternaliter 

saeculorum  saeculis.  saeculorum  saeculis. 

Hymn.  ms.  Yeronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102)  A.  — 
Brev.  ms.  Secoviense  saec.  n/i2.  Cod.  Graecen.  770.  B.  —  Brev.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  763.  C.  —  Brev.  ms.  Secoviense  (Monial.) 
saec.  12.  Cod.  Graecen.  864.  D.  —  Brev.  ms.  Pruveningense  saec.  12.  Cod. 
Vindobonen.  1826  E.  —  Matut.  ms.  Admuntense  anni  1180.  Cod.  Admunten. 
18.  F.  —  Brev.  ms.  S.  Petri  Salisbnrgen.  saec.  12.  Cod.  Petrin,  a  V  24. 
G.  —  Brev.  ms.  Superioris  Althae  saec.  12.  Gm.  Monacen.  9638.  H.  —  Brev. 
ms.  Maguntinurn  saec.  12.  Cod.  Cap.  Schafnaburgen.  54.  I.  —  Diurn.  e. 
hymn.  ms.  Scheftlariense  saec.  12.  Clin.  Monacen.  17024.  K.  —  Brev.  mst 
S.  Georgü  Prägen,  saec.  [12/i3  et]  13.  Cod.  Prägen.  XIII  E  5.  I.  —  Brev. 
ms.  Sanblasianum  saec.  ls/i4.  Cod.  Paulan.  25.  1.  20.  (ol.  Sanblas.  memb. 
33).  K.  —  Brev.  ms.  Lambaceuse  saec.  1!  u.  Cod.  Lambacen.  CLXXVII. 
L.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Ostroviense  anni  1174.  Cod.  Capit.  Prägen.  VI 
F  12.  add.  saec.  14.  in.  M.  —  Brev.  ms.  S.  Georgü  Prägen,  saec.  14.  in. 
Cod.  Prägen.  VII  6  7.  N.  —  Process.  ms.  S.  Georgü  Prägen,  saec.  14.  in. 
Cod.  Prägen.  XII  E  15.  O.  —  Brev.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod. 
Paulan.  25.  2.  84.  ("1.  Sanbl.  memb.  34).  P.  —  Viat.  ms.  Johannis  Xoviforen. 
saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  A  12.  Q.  —  Antiph.  et  hymn.  ms.  Suecicum 
saec.  14.  [et  15].  Cod.  Upsalen.  C  422.  R.  —  Brev.  ms.  Magimtinum  saec. 
14.  Cod.  Capit.  Scaflhaburgen.  64.  S.  —  Brev.  ms.  S.  Aeg-idii  Brunswicen. 
saec  14.  (Privatbesitz)  T.  —  Brev.  ms.  Ducumburgense  anni  1451  Cod. 
Ducumburgen.  67.  IT.  —  Diurn.  ms.  Vindobonense  anni  1478.  Cod.  Dueum- 
burgen.  .86.  V.  —  Brev.  ms.  Pataviense  anni  1429.  Cod.  Ducumburgen.  183. 
W.  —  Diurn.  et  hymn.  ms.  Benedictin.  Suecic.  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C 
477.  X.  —  Psalt.  ms.  Thirnsteinense  saec.  15.  Cod.  Florian.  XI  4Ö7.  Y.  — 
Brev.  ms.  Johannis,  plebani  in  Richnow  Bohemicali  anni  1485.  Cod.  Alto- 
vaden.  98.  Z. 

1,  5  fuere  G.  —  Nach  Str.    1   schiebt  K  ein  Cathem.  IX,   16 — lv: 

Corporis  formam  caduci,  membra  mort'(s)  obnoxia 
Induit,  ne  gens  periret  primoplasti  ex  germine, 
M.rserat  quam  lex  profundo  noxialis  tartaro. 

2.  2  virgo  dum  B.  —  8,  2  psallite.  Edit.  —  3.  4  }*allat  Z:  in  laude 
Dei  FHPU.  —  4,  1  vetusti  A:  vatis  veüistas  Z.  —  4,  2  concinebat  Z.  — 
4.  6  Deum  ACUV.  —  5,  2  parvulorumque  chorus  HKZ.  —  5,  5  Voces  A; 
pudici  ACZ:  pudica  UV.  —  5.  6  perstrepent  UV.  —  6,  2  ayoque  U;  pneu- 
mati  G:  pneumate  FKP.  —  Dafs  Rundreim  und  Doxologie  spätere  Zutat, 
braucht  nicht  bemerkt  zu  werden. 


27.   (68  Incipit  Versus  omni  Hora. 
(Cathem.  IX,   1—25). 

R°  Haec  mihi  dulcis  canoro 
laudet  lvra  cantico. 


Da,  puer,  plectruni,  choreis 

ut  canam  fidelibus 
Dulce  Carmen  et  melodum, 

gesta  Christi  insignia; 
Hunc  camena  nostra  solum 

pangat,  hnnc  laudet  lyra. 


Ipse  iussit,  et  creata, 
dixit  ipse,  et  facta  sunt 

Terra,  caelum,  fossa  ponti, 
trina  rerum  machina, 

Quaeque  in  his  vigent  sub  alto 
solis  et  lunae  globo. 


2.  Christus  est,  quem  rex  sacerdos      6.  Corporis  formam  caduci 


adfuturum  protinus 
Infulatus  concinebat 

voce,   chorda  et  tympano, 
Spiritum  caelo  influentem 

per  medullas  hauriens. 


membra  morti  obnoxia 
Induit,  ne  gens  periret 

primoplasti  ex  germine, 
Merserat  quem  lex  profundo 

noxialis  tartaro. 


3.  Facta  nos  et  iam  probata- 
pangimus  miracula, 

Testis  est  orbis,  nee  ipsa 
terra,  quod  vidit,  negat, 

Comminus  Deum  docendis 
proditum  mortalibus. 


0  beatus  ortus  illc, 
virgo  cum  puerpera 

Edidit  nostram  salutem 
feta  saneto  spiritu, 

Et  puer,  redemptor  orbis, 
os  sacratum  protulit 


Corde  natus  ex  parentis 
ante  mundi  exordium, 

Alpha  et  co  cognominatus, 
ipse  fons  et  clausula 

Omnium,  quae  sunt,  fuerunt 
quaeque  post  futura  sunt. 


8.  Psallat  altitudo  caeli, 
psallant  omnes  angeli, 
Quidquid    est  virtutis  usquam, 

psallat  in  laudem  Dei, 

Nulla  linguarum  silescat, 

vox  et  omnis  consonet. 


Hymn.  ms.  S.  Johannis  Laudunen.  saec.  10.  Cod.  ßernen.  455.  —  6,  2 
mortali  obnoxia.  —  6,  5  quam.  —  8,  2  psallite.  Edit. —  Der  Rundreim  ist 
selbstredend  nicht  von  Prudentius. 


28.   (7.)   In  Natali  Innocentum. 

(Cathem.  XII,  125—128:  134,  129,  130,  132,  93,  94,  97,  101.  102:  107—112; 
117,  114,  113,  115;  134,  137,  138,  134). 


1.  Salvete,  rlores  martyrum, 
Quos  lucis  ipso  in  limine 
Christi  insecutor  sustulit 
Ut  turbo  florentes  rosas. 


3.  Audit  tyrannus  anxius 
Adesse  regum  prineipem. 
Exclamat  amens  nuntio : 
Ferrum,  satelles,  arripe ! 


2.  Quid    crimen  Herodem   iuvat? 
Vos  prima  Christi  victima, 
Grcx  immolatorum  teuer 
Palma  et  coronis  luditis. 


Mas  omnis  infans  oeeidat, 
Scrutare  nutricum  sinus, 
Fraus  ne  qua  furtim  subtrahat 
Prolem  virilis  indolis. 


—    28    — 

5.  Transtigit  ergo  carnifex  7.  Quid  profuit  tantum  nefas? 
Mucrone  districto  furens  Inter  coaevi  sanguinis 
Effusa  nuper  corpora  Fluenta  solus  integer 
Animasque  rimatur  novas.  Impune  Christus  tollitur. 

6.  0  barbarum  spectaculum !  8.  Sit  trinitati  gloria, 
Vix  interemptor  invenit  Virtus,  honor,  victoria, 
Locum  minutis  artubus,                      Quae  dat  coronaro  testibus 
Quo  plaga  descendat  patens.  Per  saeculorum  saeeula. 

Rit.  et  hynm.  ms.  Scheftlariense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  17027.  A.  — 
Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  605.  B.  —  Hymn.  ms. 
Beneventanum  saec  10/n.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  C  —  Hymii.  ms. 
Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  D.  —  Brev.  ms. 
Casinense  saec.  11.  Cod.  Yindobonen.  1106.  E.  —  Hymn.  et  Sequent.  ms. 
Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  Theol.  IV.  25.  F.  —  Matut.  ms. 
Admuntense  anni  1180.  Cod.  Admunteu.  18.  G.  —  Brev.  ms.  S.  Petri  Salis- 
burgen.  saec.  12.  Cod.  Petrin,  a  V  24.  H:  —  Brev.  ms.  Superioris  Althae 
saec.  11/i2.  Clm.  Monacen.  9683.  I.  —  Diurn.  et  hymn.  ms.  Scheftlariense 
saec.  12.  Clm.  Monacen.  17024.  K.  —  Brev.  ms.  Pruveningense  saec.  12.  Cod. 
Vindobonen.  1826.  L.  —  Brev.  ms.  Sanblasianum  saec.  13/i4.  Cod.  Paulan. 
25.  1.  20  (ol.  Sanbl.  memb.  33.).  M.  —  Hymn.  ms.  S.  Mariae  Magdalenae 
Claustroneoburgen.  saec.  18/u.  Cod.  Claustroneoburgen.  1001.  N.  —  Brev. 
ms.  Lambacense  saec.  13/ü.  Cod.  Lambaceu.  CLXXVII.  O.  —  Psalt.  et 
hymn.  ms.  Ostroviehse  anni  1174.  Cod.  Capit.  Prägen  A  57.  add.  saec.  14. 
in.  P.  —  Brev.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Paulan.  25.  2.  34.  (ol. 
Sanbl.  memb.  50).  Q.  —  Hymn.  ms.  S.  Mariae  Magdalenae  Claustroneoburgen. 
saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  996.  R.  —  Brev.  ms.  S.  Aegidii  Brunswicen. 
saec.  14.  (Privatbesitz).  S.  —  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  [et  13.]  Cod. 
Florian.  384.  T.  —  Brev.  ms.  S.  Bonifacii  Fulden.  saec.  15.  Cod.  Fulden.  Aa  81.  U. 

1,    1    flores  martyrii  T.  —   1,  2  in  fehlt  D;  limite  C;  lumine  IMNR.  — 

1,  4  Ceu  turbo,  Edit;  nascentas  rosas  BC,  Edit.   —  2,  2  Vox  prima  DE.  — 

2,  4  corona  C.  —  3,  2  principum  E.  —  3,  3  Exclamans  BCE;  nuntius  A; 
nunc  cito  T.  —  3,  4  satellis  CEF;  corripe  AEF;  Satelles,  i  ferrum  rape, 
Edit.  —  4,  1  occidit  M;  occiditur  C.  —  4,  2  Scrutatur  C.  —  4,  3  Fraus 
nequam  BCET :  furtum  BCG.  -  6,  3  artibus  BC.  —  7,  2  Inter  ceni 
sanguinis  C.  —  8,1  trinitatis  D.  —  Dafs  die  Doxologie  späterer  Zeit  an- 
gehört, ist  selbstrt'chnd. 

29.   (8)   In  (Juadragesima. 

Ad  Nocturnum. 
(Cathem.  VII,  1—10). 

1.  0  Nazarene,  dux  Bethlehem,   verbum  patris. 
Quem  partus  alvi  virginalis  protulit, 
Adesto  castis,  Christe,  parsimoniis 
Festumque  nostrum,  rex.  serenus  aspice. 
Ieiuniorum  dum   litamus  victimam. 

2.  Nil  hoc  profecto  purius  mysterio, 
Quo  tibra  cordis  expiatur  uvidi 
Intemperata  quo  domantur  viscera, 
Arvina  putrem  ne  resudans  crapulam 
Obstrangulatae  mentis  ingenium  premat. 


—     29    — 

3.     Sit  trinitati  in  unitate  gloria, 
In  trinitate  unitati  gratia, 
Potestas,  honor  atque  iubilatio 
Nostra  benigne  cum  benevolentia 
Ieiuniorum  acceptanti  munia, 

Psalt.    et  liymn.    ms.  Valcidorense   saec.    n/i2.  Clin.  Monacen.  13067.  A. 

—  Ant.  et   hymn.    ms.    Scarense  saec.  14.  [et  15J.  Cod.  Upsalen.  C  422.  B. 

—  Diurn.    ms.    Lyranum.    saec.    15    (Privatbesitz).  C.  —  Brev.  Poznaniense 
imp.  Lipsiae  1530.  D. 

1,  1  lux  Bethlem,  Edit.  —  2,  2  lividi,  ABCD.  —  2,  4  Arvinam  D; 
putret  B ;  crapula  BD.  —  2,5  Obstrangulante  BD.  —  3,  5  munera  D.  — 
Doxologie  selbstverständlich  spätere  Zutat.     Vgl.  übrigens  Xr.   17. 


30.   (9.)   In  Quadragesima. 

Ad  Completorium 
(Cathem.  VI,  125—153). 

1.  Cultor  Dei,  raemento  5.  0  tortuose  serpens, 

Te  fontis  et  lavacri  Qui  mille  per  maeandros 

Rorem  subisse  sanctum,  Fraudesque  flexuosas 

Te  chrismate  innotatum.  Agitas  quieta  corda. 

2.  Fac,  cum  vocante  somno  6.  Discede,  Christus  hie  est, 
Castum  petis  cubile,  Hie  Christus  est,  liquesce ! 
Frontem  locumque  cordis  Signum,  quod  ipse  nosti, 
Crucis  tigura  signet.  Tuam  damnat  catervam. 

3.  Crux  pellit  omne  crimen,  7.  Corpus  licet  fatiscens 
Fugiunt  crucem  tenebrae,  Iaceat  recline  paulum, 
Tali  dicata  signo                                 Christum  tarnen  sub  ipso 
Mens  fluetuare  nescit.                         Meditäbimur  sopore. 

4.  Procul.  o  proeul  vagantum  8.  Cui  laus  lionorque  summus 
Portenta  somniorum.  Cum  patre  sempiterno 
Procul  esto  pervicaci  Paraclitoque  saneto 
Praestigiator  astu !                              Exstat  per  omne  saeclum. 

Cod.  Ambrosian.  O  60  sup.  saec.  ,3/i4.  add.  saec.  ls/i4.  A.  —  Diurn. 
ms.  Lyranum  saec.  15.  (Privatbesitz).  B.  —  Offic.  ms.  Pragensia  saec.  15. 
Cod.  Florian.  XI  419.  C  —  Collect,  ms.  Boheinicum  saec.  15.  [et  16 1.  Cod. 
Vindobonen.  3480.  D.  —  Vratic.  ms.  Wratislaviense  anni  1412.  Cod.  Civit. 
Wratislav.  1132.  Da  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Olomucense  saec.  14.  Cod.  S. 
Iacobi  Baunen.  24.  Db.  —  Brev.  Poznaniense  imp.  Lipsiae  1530.  E.  —  Brev. 
Gneznense  imp.  Venetiis  1540.  F. 

1,  2  fontis  A.  —  1,  4  innovatam  ABCD:  inunetum  E;  perunetum  F.  — 
2,  1  vacante  E :  fugante  D.  —  4,  1  o  fehlt  A :  vagantur  A.  —  4,  3  per- 
spicaci  A.  —  5,  2.  maeandros  fehlt  C.  —  6,  2  Christus  hie  est  BCDEF.  — 
6,    3  Signo    A.    —    7,    1    Corpus    cui    licet  A.  —  7,  2  reclive  EF;  paululum 


—     30     — 

BCDEF;  Dormireque  ad  paululum  A.  —  7,  4  sapore  E.  —  8,  1  honor 
quesunms  A.  —  8,  4  saeculum  A.  —  Statt  der  obigen  Doxolosjie  haben  aufser 
A  alle: 

Gloria  aeterno  patri 

Et  Christo,  vero  regi, 

Paraelitoque  sancto 

Et  nunc  et   in  perpetuum. 


31.   (10.)   Sabbat o  Sancto. 

Hymnus    ad   Ignem    benedicend  um. 
(Cathem.  V,  1—32;  149—164). 

1.  Invcntor  rutili,  dux  bonc.  lnminis, 
Qui  certis  vicibus  tempora  dividis, 
Mi  iso  sole  chaos  ingruit  horridum, 
Lucem  redde  tuis.  Christe,  fidelibus. 

2.  Quamvis  inuumero  sidere  regiam 
Lunarique  polum  lampade  pinxeris. 
Incussu  silicis  luinina  nos  tarnen 
Monstras  saxigeno  semine  quaerere. 

3.  Ne  nesciret  bomo  spem  sibi  lnminis 
In  Christi  solido  corpore  cond itain, 
Qui  dici  stabilem  se  voluit  petram, 
Nostris  igniculis  unde  genus  venit. 

4.  Pmguis  quos  olei  iure  madentibus 
Lychnis  aut  facibus  pascimus  aridis. 
Quin  et  fila  favis  scirpea  floreis 
Presso  melle  prius  conlita  tingimus. 

5.  Vivax  flamma  viget,  seu  cava  testula 
Succum  linteolo  suggerit  ebrio, 

Seu  pinus  piceam  fert  alimoniam, 

Seu  ceram  teretem  stuppa  calens  bibit. 

6.  I'-ectar  de  liquido  vertice  t'eividum 
Guttatim  lacrimis  stillat  olentibus, 
Ambustum  quoniam  vis  facit  ignea 
Imbreni  de  madido  flerc  cacumine. 

7.  Splendent  ergo  tuis  muneribus,  pater, 
Flammis  mobilibus   scilicet  atria, 
Absentemque  diem  lux  agit  aemula, 
Quam  nox  cum  lacero  vieta  fugit  peplo. 


—     31     — 

8.     Sed  quis  non  rapidi  luminis  arduam 
Manantemque  Deo  cernat  originem, 
Moyses  nempe  Beum  spinifcra  in  rubo 
Vidit  conspicuo  lumine  flammeum. 

i).     0  res  digna,  Deus,  quam  tibi  roscidae 
Noctis  principio  grex  tuus  offerat ! 
Lucem,  qua  tribuis  nil  pretiosius, 
Lucem,  qua  reliqua  praemia  cernimus. 

10.  Tu  lux  vera  oculis,  lux  quoque  sensibus, 
Intus  tu  speculum,  tu  speculum  foris, 
Lumen,  quod  famulans  offero.  suscipe 
Tincturn  paeiferi  cbrismatis  unguine. 

11.  Per  Cbristum  genitum,  summe  pater,  tuum, 
In  quo  visibilis  stat  tibi  gloria, 

Qui  noster  Dominus,  qui  tuus  unicus 
Spirat  de  patrio  corde  paraclitum. 

12.  Per  quem  splendor,  bonor,  laus,  sapientia, 
Maiestas,  bonitas  et  pietas  tua 

Regnum  continuat  numine  triplici 
Texens  perpetuis  saecula  saeculis. 

Trop.    ras.  S.  Albani  Magunt.  saec.   10.     Cod.  Londinen.  Add.  19678.  A. 

—  Collect,  ms.  S.  Iohannis  Lauduneii.  saec.  10.  Cod.  Bernen.  455.  B.  — 
Trop.  ras.  Mindense  anni  1024.  Cod.  Berolinen.  IV0  11.  C.  —  Trop.  ras. 
Cameracense  saec  11.  Cod.  Cameracen.  79  (78.)  D.  —  Ordo  ms.  Komaii. 
saec.  11.  Cod.  Vallicellan.  D  5.  E.  —  Trop.  ms.  Germanicum  saec.  u/i2. 
Cod.  Angelic.  R  IV  38.  F.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  in.  Clm. 
Monacen.  27  130.  G.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  (Monial.)  saec.  12.  in. 
Cod.  Petrin,  a  IX  11.  H.  —  Grad.  ms.  Sanhippolytanum  saec.  12.  Cod. 
Yindobonen.  1821.  I.  —  Grad.  ms.  Secoviense  (?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen. 
13314.  K.  —  Grad.  ms.  Hibernicum  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  C  892. 
L.  —  Grad.  ms.  Argentinense  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Add.  23922.  M.  — 
Pontif.  ms.  Wintoniense  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Tiber.  C.  1.  N.  —  Pontif. 
ms.  Eliense  saec.  \2.  Cod.  Cantabrigien.  LI  II  10.  O.  —  Miss.  ms.  Pragense 
saec.  12.  [14.  et  15.]  Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  D  12.  P.  —  Grad.  ms.  S. 
Albani  saec.  12/i3.  Cod.  Oxonien.  Land.  Miscell.  358.  Q.  —  Miss.  ms.  Aqui- 
legiens.e  saec  Cod.  Rossian.  VIII  18.  R.  —  Miss.  ms.  Cantuariense  saec. 
13.  Cod.  Parisin.  (Arsen.)  135.  S.  —  Grad.  ms.  Mellicense  saec.  13.  Cod. 
Mellicen.  1050.  T.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914. 
U.  —  Miss.  ms.  Ratingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  10075.  V.  —  Miss. 
ms.  Argentinense  saec  15.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  273.  W.  —  Collect 
ms.  Emmeramense  saec.   15.  Clm.  Monacen.   14703.  X.  — 

Strophen    und    Strophenfolge:    1    bis    5;    9.    A.  —   1  bis  8.  B   - 
1    bis  3;    a;    b;    9  bis  12.  O.  —   1  bis  3;  7;  10;   12.  D.  —   1;   2;  7;   12.  E. 

—  1  bis  3;  11.  F.  —  1  bis  6,  GX.  —  1  bis  6;  9;  11;  12.  H.  —  1  bis  7; 
11;  12  IRQ.  —  -1  bis  4;  9;  10  bis  12.  L.  —  1  bis  3;  10;  11.  M  -  1  bis 
3;  7-,  9  bis  12.  N.  —  1;   10  bis  12.  O.  —  1  bis  3  PV.  —   1  bis  3;  5;  9  bis 


—     32     — 

12.  R.  —   1  bis  3;   7;    12.  8.  —  1  bis  4;    11.  T.  —  1  bis  3;    7;   a;  6;  7;  9. 
U.  —  1  bis  3;   10;  12.  W. 

Lesarten:  1,  1  Invento  F.  —  1,  2  Qui  totis  F.  —  1,  4  Lumen  redde 
X;  Lucem  praebe  R;  Lucem  ipse.  tuis  T.  —  Nach  Str.  1  schiebt  P  Cathem. 
V,   125 — 129  in  folgender  Verballhornung  ein: 

Sunt  de  spiribus  saepe  nocentibus 
Poenarum  celeres  sub  Styge  serie 
lila  nocte  sacer  qua  reddit  Deus 
Stagnus  ad  superos  ex  hanc  hierouticis. 

2,  1  innumere  P;  regia  P.  —  2,  4  Monstrans  E;  Nostras  saxigeno  V; 
saxigenis  P;  saxigene  R;  semina  T;  sanguine  quaerere  D.  —  3,  1  Se  ne- 
sciret  TV;  Te  nesciret  U.  —  3,  2  sololido  pectore  F;  conditam  fehlt  X.  — 
Nach  Str.  3  schiebt  C  ein. 

a.  Nos  festis  trahimus  per  pia  gaudia 
Noctem  conciliis  votaque  prospera 
Certatim  vigili  congerimus  prece 
Extuctoque  agimus  liba  sacrario. 

b.  Credas  stelligeram  desuper  aream 
Ornatam  geminis  stare  trionibus 

Et,  qua  bosphoreum  terao  regit  iugum, 
Passim  purpureos  spargier  hesperos. 

4,  1  Tinguis  K;  Lichnis  quos  R;  Qui  vis  quos  L.  —  4,  2  Licnis  T; 
Lignis  R;  et  facibus  GT;  ac  fac.ibus  RX;  Ignis  ac  facibus  L.  —  4,  3  Quam 
et  fila  R;  Quin  et  silia  L.  —  4,4  colita  X.  —  5,  3  Pinus  seu  X;  Seu 
prunis  piceam  R;  pinus  picea  infert  G-  —  5,  4  stupa  R;  bibat  G.  —  6,  2 
alentibus  B.  —  6,  3  vas  facit  R.  —  7,  1  luminibus  pater  E.  —  7,  2  nobilibus 
D.  —  Nach  Str.  7  folgt  Str.  a  U.  —  8,  4  spinifero  rubro  B.  —  9,  1  O  res 
digna  pater  L.  —  9,  2  rex  tuus  A.  —  9,  3  Lucem  quam  UX.  —  9,  4  Luce 
qua  X.  11,  1  Per  Christum  Dominum  T;  Rex  Christum  genitum  I.  —  11,  2 
stat  semper  tibi  Q.  ■ —  12,  3  continuo  Q;  contineat  C;  nomine  KX.  —  12,4 
Terens  Q;  perpetua  V. 

Die  liturgischen  Quellen  für  dies  Lied  liefsen  sich  natürlich  unschwer 
vermehren.  Es  würde  indes  dadurch  nur  der  Wirrwar  in  der  Anordnung 
der  Strophen  und  der  Wust  belangloser  Lesarten  vermehrt  werden.  Die  Ver- 
gleichnng  der  englischen  Handschriften  besorgte  Rev.  H.  M.  Bannister. 


32.   (11.)  De  sancta  Eulalia. 

(l'eristeph.  III,  1—20;  211—215.) 

Germine  nobilis  Eulalia 
Mortis  et  indole  nobilior, 
Emeritam  sacra  virgo  suam, 
Cuius  ab  ubere  prouenita  est, 
Ossibus  ornat,  amore  colit. 

Proximus  occiduo  locus  est, 
Qui  tulit  hoc  decus  egregium, 
Urbe  potens,  populis  locuples, 
Sed  raage  sanguine  martyrii 
Virgineoque  potens  titulo. 


—     33     — 

3.  Curriculis  tribus  atque  novem 
Tres  hiemes  quater  attigerat, 
Cum  crepitante  pyra  trepidos 
Terruit  aspera  carnifices, 
Supplicium  sibi  dulce  rata. 

4.  Iam  dederat  prius  indicium, 
Tendere  se  patris  ad  solium 
Nee  sua  membra  dicata  thoro, 
Ipsa  crepundia  reppulerat 
Ludere  nescia  pusiola. 

5.  Sic  venerarier  ossa  libet 
Ossibus  altar  et  impositum ; 
lila  Dei  sita  sub  pedibus 
Prospicit  haec  populosque  suos 
Carmine  propitiata  fovet. 

6.  Gloria  cum  patre  sit  genito 
Spirituique  proinde  sacro, 
Nunc  Deus  unus  et  omnipotens 
Hanc  memorum  faciat  memorem, 
Qui  celebrare  superna  solent. 

Brev.  res.  S.  Savini  in  Levitania  saec.  14.  Cod.  Tolosan.  70.  A.  — 
Brev.  ms.  S.  Victoris  Massilien.  anni  1497.  (Privatbesitz)  B.  —  5,  1  Sic 
venerari  et  ossa  B.  —  5,  2  altare  impositum  A.  —  5,  5  Carmina  A.  —  Die 
Doxologie  aus  dem  Agatha-Hymnus  Anal.  II,   100. 


33.  (12.)   De  saneto  Laureutio. 

(Peristeph.  II,  18,  397,  398;  21—32;  549,  550). 

1.  En,  martyris  Laurentii  4.  Extrema  vox  episcopi 
Armata  pugnavit  fides,  Praenuntiatrix  gloriae 
Postquam  vapor  diutinus  Nihil  fefellit,  nam  dies 
Excoxit  exustum  latus.  Praedicta  palmam  praestitit. 

2.  Fore  hoc  sacerdos  dixerat  5.  Hinc,  sanete  Laurenti,  tuam 
Iam  Xistus  affixus  cruci  Nos  passionem  colimus, 
Laurentium  flentem  videns  Quod  quisque  supplex  postulatr 
Crucis  sub  ipso  stipite:  Cunctis  favendo  proroga. 

3.  Desiste  discessu  meo  6.  Deo  patri  sit  gloria 
Fletum  dolenter  fundere;  Eiusque  soli  filio, 
Praecedo,  frater,    tu  quoque  Cum  spiritu  paraclito 

Post  hoc  sequeris  triduum.  Reguans   per  omne  saeculum. 

Dreves,   Lateinische  Hrmnendichter.  II.                                                   3 


—     34     — 

Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veroneu.  109  (102.)  A.  — 
Hymn.  et  Sequent.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  Theol.  IV. 
25.  B.  —  Brev.  ms.  Glunicense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  T  p  19.  C.  — Process.  ms. 
S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  XII  E  15  a.  D.  —  Brev.  ms. 
S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  I  G  17.  E.  —  Brev.  ms. 
Teplense  anni  1353.  Cod.  Prägen.  VII  F  23.  F.  —  Brev.  ms.  Pragense 
saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  E  13.  G.  —  Diurn.  ms.  Benedictin.  Bavar. 
saec.  14.  Cod.  Altovaden.  X.  H.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Olomucense  saec. 
14.  Cod.  S.  Iakobi  Brunen.  24.  I.  —  Brev.  ms.  Trebonense  saec.  15.  Cod. 
Prägen.  VI  F  12  b.  K.  —  Brev.  ms.  Iohaunis  plebani  in  Kichnow  Bohemicali 
anni  1485.     Cod.  Altovaden.  98.  L. 

1,  3  sq :  Nam  morte  mortem  diruit  Ac  semet  impendit  sibi  (Peristeph. 
H,  19  und  20)  A.  —  2,  1  Forte  hie  sacerdos  G.  —  3,  4  Post  hac  G;  post 
haec  AL.  —  4,3  iam  dies  G.  —  5,  1  Hinc  quoque  sanete  G.  —  5,  1  sq. 
passionem  tuam  E.  —  5,  2  nos  fehlt  G;  passionem  quaerimus  B,  Edit.  — 
5,  3  Quae  quisque  G.  — 

34.   (13.)  De  sanetis  Petro  et  Paulo. 

(Peristeph.  XII,  1—6;  11—20;  23—28;  55—56;  59:  60). 

1.  Plus  solito  coeunt  ad  gaudia;  die,  amice,  quid  sit? 

Romam  per  omnem  cursitant  ovantque. 

2.  Festus  apostolici  nobis  redit  hie  dies  triuraphi, 

Pauli  atque  Petri  nobilis  cruore. 

3.  Unus  utrumque  dies,  pleno  tarnen  innovatus  anno, 

Vidit  superba  morte  laureatum. 

4.  Prima  Petrum  rapuit  sententia  legibus  Neronis. 

Pendere  iussum  praeminente  ligno. 

5.  Ille  tarnen  veritus  celsae  decus  aemulando  mortis 

Ambire  tanti  gloriam  magistri, 

6.  Exigit,  ut  pedibus  mersum  caput  imprimant  supinis, 

Quo  spectet  imum  stipitem  cerebro. 

7.  Figitur  ergo  manus  subter,  sola  versus  in  cacumen. 

Hoc  mente  maior,  quo  minor  figura. 

8.  Noverat  ex  bumili  caelum  citus  solere  adiri. 

Deiecit  ora  spiritum  daturus. 

9.  Evomit  in  iugulum  Pauli  Nero  fervidum  furorem, 

Iubet  feriri  gentium  magistrum. 

10.  Ipse  prius  sibimet  iinem  cito  dixerat  futurum: 

Ad  Christum  eundum  est,  iam  resolvor,  inquit. 

11.  Nee  mora,  protrahitur,  poenae  datur,  immolatur  ense; 

Xon  bora  vatem,  non  dies  fefellit. 


—     35     — 

12.  Ecce,  duas  fidei  summo  patre  conferente  dotes, 

Urbi  colendas  qaas  dedit  togatae. 

13.  Nos  ad  utrumque  tarnen  gressu  properemus  incitato, 

Et  his  et  illis  perfruaraur  hymnis. 

14.  Nos  modo  supplicibus,  fratres,  rogitemus  precum  votis, 

Nos  reos  nostris  solvant  ut  a  noxis. 

15.  Sit  genitori  salus  par  sit  genitoque  laudis  [hyinnus] 

Spirituique,  qui  par  est  utrique. 

Hynin.  et  Sequent.  ms.   Fredeslariense  saec.  11.  ex.     Cod.  Casselan.  Ms 
heo  .   IV0    25.  —  19  Ipse  primum  sibiinet.  —  14  sq.  Zusätze. 

35.   (14  a.)   Hyiimus  beati  Vüicentii  Martyris. 

(Peristeph.  V,  1—12;  545—548;  557—560.) 

1.  Beate  martyr,  prospera  4.  Adesto  nunc  et  percipe 
Diem  triumphalem  tuum,  Voces  precantum  supplices. 
Quo  sanguinis  merces  tibi                  Nostri  reatus  efficax 
Corona,  Vincenti,  datur.  Orator  ad  thronum  patris. 

2.  Hie  te  ex  tenebris  saeculi  5.  Miserere  nostrarum  precum, 
Tortore  victo  et  iudice  Placatus  ut  Christus  suis 
Evexit  ad  caelum  dies                       Inclinet  aurem  prosperam 
Christoque  ovantem  reddidit.             Noxas  nee  omnes  imputet. 

3.  Nunc  angelorum  partieeps  6.  Extingue,  martyr,  grandia 
Colluces  insigni  stola,  Discriminum  incendia, 
Quam  testis  indomabilis  Ut  puros  nos  siderea 
Rivis  cruoris  laveras.  Sursum  reeeptent  gaudia. 

7.  Praestet  pater  et  rilius, 

Praestet  amborum  spiritus, 

Praestet  verax  et  veritas, 

Praestet  amborum  Caritas. 

Collect,  ms.  incertae  orig.  saec.  10/n.  Cod.  Parisin.  4626.  add.  saec. 
10/n.  —  Str.  6  und  7  vgl.  Anal.  XIX,  270,  Nr.  490.  .Str.  4  und  6.  Nach 
diesem  Hymnus  folgt  in  der  Hs.  „In  Laudibus"  :  Christi  miles  pretiosus, 
Anal.  XIX,  271. 

36.   (14b.)   De  Mincto  Tincentio. 
(Peristeph.  V,  1—12;  281—296). 

1.  Beate  martyr,  prospera  2.  Hie  te  ex  tenebris  saeculi 

Diem  triumphalem  tuum,  Tortore  victo  et  iudice 

Quo  sanguinis  merces  tibi  Evexit  ad  caelum  dies 

Corona,  Vincenti,  datur.  Christoque  ovantem  reddidit. 

3* 


3(3     — 


3.  Nunc  angelorum  particeps 
Colluces  insigni  stola, 
Quam  testis  indomabilis 
Rivis  cruoris  laveras. 

4.  Quin  et  frequentes  angeli 
Stant  et  loquuntur  comminus, 
Quorum  unus  ore  augustior 
Compellat  his  dictis  virum : 

5.  Exsurge,  martyr  inclite, 
Exsurge  securus  tui, 
Exsurge  et  almis  coetibus 
Noster  sodalis  addere. 


6.  Decursa  iam  satis  tibi 
Poenae  minacis  munia, 
Pulchroque  mortis  exitu 
Omnis  peracta  est  passio. 

7.  0  miles  invictissime, 
Fortissimorum    fortior, 

Iam  te  ipsa  saeva  et  aspera 
Tormenta  victorem  tremunt. 

8.  Gloria  tibi,  Domine. 
Gloria  unigenito 

Una  cum  sancto  spiritu 
In  sempiterna  saecula, 


Brev.  ms.  Bisuntinum  saec.  15.  Cod.  Bisuntin.  65.  A.  —  Brev.  ras. 
Cabilonense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Aeduen.  s.  n.  B.  —  Brev.  ms.  Matisconense 
saec.  15.  Cod.  Lugdunen.  1052.  C.  —  Officium  S.  Vincentii,  martyris  et 
levitae  Caesaraugustani ,  patroni  insignis  ecclesiae  Bernensis.  imp.  Basileae 
1515.  D.  —  Str.  4  fehlt  ABC.  —  St*.  5  fehlt  BC.  —  Str.  6  fehlt  ABC.  — 
Str.  7  fehlt  BC.  —  Statt  Str.  4  ff.  setzen  BC  die  folgende  nicht  aus 
Prudentius  entlehnte  Strophe  ein: 

Ergo  te,  martyr,  supplices 
Precamur,  ut  nos  visites 
Nosque  Iesu  concilies, 
Ut  simus  ipsi  compotes. 

Darauf  folgt  dann  die  Doxologie,  die  wie  jene  Strophe  durch  den  Reim 
gebunden  ist: 

Cui  proli  sanctissimo 
Cum  patre  laus  ingenito 
Sit  ab  uü'oque  parili 
Honorque  fuso  flamini. 


37.   (14  c.)   De  sancto  Yincentio. 

(Peristeph.  V,  1—4;  9—12;  545-560). 


1.  Beate  martyr,  prospera 
Diem  triumphalem  tuum, 
Quo  sanguinis  merces  stibi 
Corona,  Vincenti,  datur. 

2.  Nunc  angelorum  particeps 
Colluces  insigni  stola, 
Quam  testis  indomabilis 
Rivis  cruoris  laveras. 

3.  Adesto  nunc  et  percipe 
Voces  precantum  supplices, 
Nostri  reatus  efficax 
Orator  ad  thronum  patris. 

Diurn.  ms.  Catalaunense(?)  saec.  15. 
omnes  amputet  Hs. 


4.  Per  te,  per  illum  carcerem 
Honoris  augmentum  tui, 

Per  vincla,  flammas,  ungulas, 
Per  carceralem  stipitem, 

5.  Per  fragmen  illud  testeum, 
Quo  parta  crevit  gloria, 
Et,  quem  trementes  posteri 
Exosculamur,  lectulum, 

6.  Miserere  nostrarum  precum, 
Placatus  ut  Christus  suis 
Inclinet  aurem  prosperam 
Noxas  nee  omnes  imputet. 

Cod.  Parisin.  1069.  —  6,  4  Noxasque 


—     37     — 

38.   (15  a.)   Tersus  ante  Cibuin. 
CCathem.  III,  1—40). 

1.  0  crucifer  boue,  lucis  sator, 
Omniparens  pie,  verbigena, 
Edite  corpore  virgineo, 

Sed  prius  in  genitore  potens, 
Astra,  solum,  raare  quam  fierent 

2.  Huc  nitido,  precor,  intuitu 
Fleete  salutiferam  faciem, 
Fronte  serenus  et  irradia, 
Nominis  ut  sub  honore  tui 
Has  epulas  liceat  capere.  . 

2.     Te  sine  dulce  nihil,   Domine, 
Nee  iuvat  ore  quid  adpetere, 
Pocula  ni  prius  atque  eibos, 
Christe,  tuis  favor  imbuerit 
Oninia  sanetificante  fide. 

4.  Fercula  nostra  Deum  sapiaut, 
Christus  et  intluat  in  pateras; 
Seria,  ludrica,  verba,  iocos. 
Denique,  quod  sumus  aut  agimus, 
Trina  superne  regat  pietas. 

5.  Hie  mihi  nulla  rosae  spolia, 
Nullus  aroinate  fragrat  odor, 
Sed  liquor  influit  ambrosius, 
Nectareamque  fidem  redolet 
Fusus  ab  usque  patris  gremio. 

6.  Sperne,  Camena,  leves  hederas, 
Cingere  tempora  quis  solita  es. 
Sertaque  mystica  daetylico 
Texere  doeta  liga  strophio, 
Laude  Dei  redimita  comis. 

7.  Quod  generosa  potest  anima, 
Lucis  et  aetheris  indigena, 
Solvere  dignius  obsequium, 
Quam  data  munera  si  recinat 
Artificem  modulata  suum? 


-     38    — 

8.     Ipse  homini  quia  cuncta  dedit, 
Qoae  capimus  dominante  manu, 
Quae  polus  aut  humus  aut  pelagus 
Aere,  gurgite,  rure  creant, 
Haec  mihi  subdidit  et  sibimet. 

Hymu.  ras.  S.  Iohannis  Laudiraen.  saec.  10.  Cod.  Bernen.  455.  —  2,  1 
Hunc  nitido.  —  5,  2  flagrat.  —  6,  4  Texere  doctolege  strophio.  —  7,  4  data 
mandata  si. 

39.    (15  b.)   Hymnus  ante  Cibum. 
(Cathem.  III,  1-20;  86—95;  166—180;  196—200). 

1.  O  crucifer  bone,  lucis  sator, 
Omniparens  pie,  verbigena, 
Edite  corpore  virgineo, 

Sed  prius  in  genitore  potens. 
Astra,  solum,  mare  quam  fierent. 

2.  Huc  nitido,  precor,  intuitu 
Fleete  salutiteram  faciem, 
Fronte  serenus  et  irradia, 
hominis  ut  sub  honore  tui 
Has  epulas  liceat  capere. 

3.  Te  sine  dulce  nihil,  Domine, 
Nee  iuvat  ore  quid  adpetere, 
Pocula  ni  prius  atque  eibos, 
Christe,  tuus  favor  imbuerit 
Omnia  sanetificante  fide. 

4.  Fercula  nostra  Deum  sapiant, 
Christus  et  intiuat  in  pateras; 
Seria,  ludrica,  verba,  iocos, 
Denique,  quod  sumus  aut  agimus, 
Trina  superne  regat  pietas, 

5.  Te,  pater  optime,  mane  novo, 
Solis  et  orbita  cum  media  est, 
Te  quoque  luce  sub  oeeidua, 
Sumere  cum  monet  hora  cibum, 
Nostra,  Deus,  canet  harmonia. 

6.  Quod  calet  halitus  interior, 
Corde  quod  abdita  vena  tremit. 
Pulsat  et  incita  quod  resonam 
Lingua  sub  ore  latens  caveam, 
Laus  superi  patris  esto  mihi. 


—    39    — 

7.  Tu  mihi,  Christe,  columba  potens, 
Sanguine  pasta  cui  cedit  avis, 

Tu  niveus  per  ovile  tuum 
Agnus  hiare  lupura  prohibes 
Sub  iuga  tigridis  ora  premens. 

8.  Da,  locuples  Deus,  hoc  famulis 
Rite  precantibus,  ut  tenui 
Membra  cibo  recreata  levent, 
Neu  piger  immodicis  dapibus 
Viscera  tensa  gravet  stomachus. 

9.  Haustus  amarus  abesto  procul, 
Ne  libeat  tetigisse  manu 
Exitiale  quid  aut  vetitum, 
Gustus  et   ipse  modum  teneat 
Sospitet  ut  iecur  incolume. 

10.     Credo  equidem,  neque  vana  fides, 
Corpora  vivere  more  aniinae; 
Nam  modo  corporeum  memini 
De  Phlegetonte  gradu  facili 
Ad  superos  remeasse  Deum. 

Trop.  ms.  Cremifanense  saec.  12.  Cod.  Cremifanen  309.  —  2,  1  Hie.  — 
4,  5  superna.  —  7,  5  iuga  tyridis.  —  9,  5  iecor  incoluraem.  —  10,  2  Cor- 
pora vincere  morte  animas. 

40.  (15  c)   Versus  in  Pascha  ante  eibum. 
(Cathem.  III,  1—25;  171-180). 

1.  O  crueifer  bone,  lucis  sator, 
Omniparens  pie,  verbigena. 
Edite  corpore  virgineo, 

Sed  prius  in  genitore  potens, 
Astra,  solum,  mare  quam  fierent. 

2.  Huc  nitido,  precor,  intuitu 
Fleete  salutiferam  faciem, 
Fronte  serenus  et  irradia, 
Nominis  ut  sub  honore  tui 
Has  epulas  liceat  capere. 

3.  Te  sine  dulce  nihil,  Domine, 
Nee  iuvat  ore  quid  adpetere, 
Pocula  ni  prius  atque  eibos, 
Christe,  tuus  favor  imbuerit 
Omnia  sanetificante  fide. 


—     40     — 

4.  Fercula  nostra  Deum  sapiant. 
Christus  et  influat  in  pateras; 
Seria.  ludrica,  verba,  iocos, 
Denique,  quod  sumus  aut  agimus, 
Trina  superne  regat  pietas. 

5.  Hie  mihi  nulla  rosae  spolia. 
Nullus  aromate  fragrat  odor, 
Sed  liquor  influit  ambrosius, 
Nectareamque  fidem  redolet 
Fusus  ab  usque  patris  gremio. 

6.  Da,  locuples  Deus,  hoc  famulis 
Rite  preeantibus,  ut  tenui 
Membra  eibo  recreata  levent, 
Neu  piger  immodicis  dapibus 
Viscera  tensa  gravet  stomachus. 

7.  Haustus  amarus  abesto  proeul, 
Nee  libeat  tetigisse  manu 
Exitiale  quid  aut  vetitum, 
Gustus  et  ipse  modura  teneat, 
Sospitet  ut  iecur  incolume. 

Sequent.  ms.  Emmeramense  saec.  12.  Olm.  Monacen.  14845.  —  2,  1  Hiuc 
3,  4  imbuerat.  —  4,  4  quid ;  agamus.  —  4,  5  superna.  —  5,  2  flagrat.  — 


41.   (16  a.)  Versus  post  Cibnm. 
(Cathem.  IV,  1—23). 

1.  I'astis  visceribus  eiboque  sumpto, 
Quem  lex  corporis  imbecilla  poscit, 
Laudem  lingua  Deo  patri  repeudat ; 

2.  Patri,  qui  Cherubim  sedile  sacrum 
Nee  non  et  Seraphim  suum  supremo 
Subnixus  solio  tenet  regitque. 

3.  Hie  est,  quem  Sabaoth  Deum  vocaraus, 
Expers  prineipii  carensque  fine, 
Rerum  conditor  et  repertor  orbis, 

4.  Föns  vitae  liquida  fluens  ab  arce, 
Infusor  fidei,  sator  pudoris, 
Mortis  perdomitor,  salutis  auetor. 


—     41     — 

5.  Omnes  quod  sumus  aut  vigemus,  inde  est ; 
Regnat  spiritus  ille  sempiternus, 

A  Christo  simul  et  parente  missus. 

6.  Intrat  pectora  candidus  pudica, 
Quae  templi  vice  consecrata  rident, 
Postquam  conbiberit  Deum  medullis. 

7.  Sed  si  quid  vitii  dolive  nasci 
Inter  viscera  iam  dicata  sensit. 
Ceu  spurcum  refugit  celer  sacellum. 

8.  Taetrum  fiagrat  enim  vapore  crasso 
Horror  conscius  aestuante  culpa 
Offensumque  bonum  niger  repellit. 

Ilymn.    ms.    S.    Iohannis   Laudunen,    saec.    10.     (Jod     Bernen.   455.     Mit 
Neumen.  —  4,  1  liquide.  —  5,  1  Omne  quod.  —  6,    1  condidus. 


42.   (16  b.)   Hymnus  post  Cibum. 

(Cathem.  IV.  1—3;  28—39;  70—75;  100—103). 

1.  Pastis  visceribus  ciboque  sumpto, 
Quem  lex  corporis  imbecilla  poscit, 
Laudem  lingua  Deo  patri  rependat. 

2.  Sed  ne  crapula  ferveat,  cavendum  est, 
Quae  sedem  fidei  cibis  refertam 
Usque  ad  congeriem  coartet  intus. 

3.  Parcis  victibus  expedita  corda 
Infusum  melius  Deum  receptant ; 

Hie  pastus  animae  est  saporque  verus. 

4.  Sed  nos  tu  gemino  fovens  paratu 
Artus  atque  animas  utroque  partu 
Confirmas,  pater,  ac  vigore  comples. 

5.  Sic  olim  tua  praecluens  potestas 
Inter  raucisonos  situm  leones 

In  lapsis  dapibus  virum  refovit. 

6.  His  sumptis  Danielus  excitavit 
In  caelum  faciem  ciboque  fortis 
Amen  reddidit,  Alleluia  dixit. 

7.  Sic  nos  muneribus  tuis  refecti, 
Largitor  Deus  oinnium  bonorum, 
Grates  reddimus  et  sacramus  hymnos. 


—     42     — 

8.    Nos  semper  Dominum  patrem  fatentes 
In  te,  Cbriste  Deus,  loquemur  unum 
Constanterque  tuam  crucem  feremus. 

Trop.  ms.  Cremifanense  saec.  12.    Cod.  Cremifanen.  809.  —  5,  1  praecliens. 


43.   (16c.)   Post  Cibum. 
(Calhem.  IV,  1—15;  73-75;  100-103). 

1.  Pastis  visceribus  ciboque  suinpto, 
Quem  lex  corporis  imbeeilla  poscit, 
Laudem  lingua  Deo  patri  rependat ; 

2.  Patri.  qui  Cherubim  sedile  sacrum 
Nee  non  et  Seraphim  suum  supremo 
Subnixus  solio  tenet  regitque. 

3.  Hie   est  quem  Sabaoth  Deum  vocamus, 
Expers  prineipii  carensque  fine, 
Rerum  conditor  et  repertor  orbis, 

4.  Föns  vitae  liquida  rluens  ab  arce, 
Infusor  fidei,  sator  pudoris. 
Mortis  perdomitor,  salutis  auetor. 

5.  Omnes  quod  sumus  ac  vigemus,  inde  est; 
Reguat  Spiritus  ille  sempiternus 

A  Christo  simul  et  parente  missus. 

6.  Sic  nos  muneribus  tuis  refecti. 
Largitor  Deus  omnium  bonorum, 
Grates  reddimus  et  sacramus  hymnos. 

7.  Nos  semper  Dominum  patrem  fatentes 
In  te.  Christe  Deus,  loquemur  unum 
Constanterque  tuam  crucem  feremus. 

Sequent.  ins.'  Emnieraiiiense  saec.   12.  Clin.  Monacen.   14845. 


44.   (17.)   Versus  Ieiunantiiim. 
(Cathem.  VII,  1—35). 

0  Nazarene,  lux  Bethlem,  verbum  patris. 
Quem  partus  alvi  virginalis  protulit, 
Adesto  castis,  Christe,  parsimouiis 
Festumque  nostrum,  rex  serenus,  aspice, 
Teiuniorum  dum  litamus  victimam. 


—    43     — 

2.  Nil  hoc  profecto  purius  mysterio, 
Quo  fibra  cordis  expiatur  uvidi, 
Interaperata  quo  domantur  viscera, 
Arvina  putrem  ne  resudans  crapulam 
Obstrangulatae  mentis  ingenium  premat. 

3.  Hinc  subiugatur  luxus  et  turpis  gula, 
Vini  atque  somni  degener  socordia, 
Libido  sordens,  inverecundus  lepos 
Variaeque  pestes  languidorum  sensuum 
Parcara  subactae  disciplinara  sentiunt. 

4.  Kam  si  licenter  diffluens  potu  et  cibo 
Ieiuna  rite  membra  non  coerceas, 
Sequitur  frequenti  marcida  oblectaraine 
Scintilla  mentis  ut  tepescat  nobilis, 
Animusque  pigris  stertat  ut  praecordiis. 

5.  Frenentur  ergo  corporis  cupidines, 
Detersa  et  intus  emicet  prudentia; 
Sic  excitato  perspicax  acumine 
Liberque  flatu  laxiore  Spiritus 
Rerum  parentem  rectius  precabitur. 

6.  Elia  tali  crevit  observantia, 
Vetus  sacerdos,  ruris  hospes  aridi, 
Fragore  ab  omni  quem  remotum  et  segregem 
Sprevisse  tradunt  criminum  frequentiam 
Casto  fruentem  Syrtium  silentio. 

7.  Sed  mox  in  auras  igneis  iugalibus 
Curruque  raptus  evolavit  praepete,, 
Ne  de  propinquo  sordium  contagio 
Dirus  quietum  mundus  adflaret  virum, 
Olim  probatis  inclitum  ieiuniis. 

Collect,  ras.  S.  Iohannis  Laudunen?  saec.  10.  Cod.  ßernen.  455.  — 
2,  2  expiatur  invidi.  —  6,  1  Helia.  —  Vgl.  Nr.  8,  wo  die  zwei  ersten  Strophen 
dieses  Liedes  als  verbreiteter  Hymnus  in  der  Fastenzeit  mitgeteilt  wurden, 
während  hier  sieben  Strophen  als  Tischgebet  oder  Tischgesang  gebraucht  er- 
scheinen. 

45.   (18.)  Versus  post  Ieiunium. 
(Cathem.  VIII,  1—32). 

1.    Christe,   servorum  regimen  tuorum, 
Mollibus  qui  nos  moderans  habenis 
Leniter  frenas  facilisque  saeptos 
Lege  coerces. 


—     44     — 

2.  Ipse  cum  portans  onus  impeditum 
Corporis  duros  tuleris  labores, 
Maior  exemplis  famulis  remisso 

Dogmate  palpas. 

3.  Nona  submissum  rotat  hora  solera 
Partibus  vixdum  tribus  evolutis, 
Quarta  devexo  superest  in  axe 

Portio  lucis. 

4.  Nos  brevis  voti  dape  vindicata 
Solvimus  festum  fruimurque  mensis 
Adfatira  plenis,  quibus  imbuatur 

Prona  voluptas. 

5.  Tautus  aeterni  favor  est  magistri, 
Doctor  indulgens  ita  nos  amico 
Lactat  bortatu,  levis  obsequela  ut 

Mulceat  artus. 

6.  Addit  et,  ne  quis  velit  invenusto 
Sordidus  cultu  lacerare  frontem, 
Sed  decus  vultus  capitisque  pexum 

Comat  honorem. 

7.  Terge  ieiunans,  ait,  omne  corpus, 
Neve  subducto  faciera  rubore 
Luteus  tingat  color  aut  notetur 

Pallor  in  ore. 

8.  Rectius  laeto  tegimus  pudore, 
Quidquid  ad  cultum  patris  exhibemus; 
Cernit  occultum  Deus  et  latentem 

Munere  donat. 

Hymn.  ms.  8.  Iohannis  Laudunen.  saec.  10.  Cod.  ßernen.  455.  —  1,  1 
Christe  sanctorum.  —  2,  1  onus  impediineiitum.  —  2,  2  Corporis  os  tuleris. 
—  2,  4  Domate.  —  3,  1  rota.  —  5,  3  ousequilla.  —  8,  4  domat. 

Ut.   (19.)   Versus  au-te  Somnum. 

(Cathem.  VI,  1—32). 

1.  Adei,  pater  supreme,  3.  Fluxit  labor  diei, 
Quem  nemo  vidit  unquam,  Kedit  et  quietis  hora, 
Patrisque  sermo  Christe  Blandus  sopor  vicissim 
Et  spiritus  benigne.                            Fessos  relaxat  artus. 

2.  0  trinitatis  huius  4.  Mens  aestuans  procellis 
Vis  una,  lumen  unum,  (lurisque  sauciata 
Deus  ex  Deo  perennis,                       Totis  bibit  medullis 
Deus  ex  utroque  missus.  Obliviale  poclum. 


—    45     — 

5.  Serpit  per  omne  corpus  7.  Sed  dum  pererrat  omnes 
Letaea  vis,  nee  ullum  Quies  amica  venas 
Miseris  doloris  aegri  Pectusque  feriatum 
Patitur  manere  sensum.                      Placat  rigente  somno, 

6.  Lex  haec  data  est  caducis  8.   Liber  vagat  per  auras 
Deo  iubente  membris,  Rapido  vigore  sensus 
Ut  temperet  laborem  Variasque  per  figuras, 
Medicabilis  voluptas.  Quae  sunt  operta,  cernit. 

Hymn.  ms.  S.  Iohannis  Laudunen.  saec.  10.  Cod.  Bernen.  455.  —  3,  2 
Kediit  quietis.  — 3,  3  Bländor.  —  4,1  aestuat.  — ■  6,  4  voluptat.  —  8,  1 
ragas. 

47.   (20.)  Versns  circa  Exsequias  Defnncti. 

(Cathem.  X,  1—32). 

1.  Deus,  ignee  fons  animarum, 
Duo  qui  socians  elementa 
Vivum  simul  ac  moribundum 
Hominem,  pater,  effigiasti, 

2.  Tua  sunt,  tua,  rector,  utraque, 
Tibi  copula  iungitur  horum, 
Tibi,  dum  vegetata  cohaerent, 
Spiritus  simul  et  caro  servit. 

3.  Rescissa  sed  ista  seorsum 
Solvunt  hominem  perimuntque, 
Humus  excipit  arida  corpus, 
Animae  rapit  aura  liquorem. 

4.  Quia  euneta  creata  necesse  est 
Labefacta  senescere  tandem 
Compactaque  dissociari 

Et  dissona  texta  retexi. 

5.  Hanc  tu,  Deus  optime,  mortem 
Famulis  abolere  paratus. 

Iter  inviolabile  monstras, 

Quo  perdita  membra  resurgant, 

• 

6.  Ut,  dum  generosa  caducis 
Ceu  carcere  clausa  ligantor, 
Pars  illa  potentior  exstet, 
Quae  germen  ab  aethere  traxit. 


—     46     - 

7.  Si  terrea  forte  voluntas 
Luteum  sapit  et  grave  captat, 
Animus  quoque  pondere  victus 
Sequitur  sua  membra  deorsum. 

8.  At  si  generis  raemor  iguis 
Contagia  pigra  recuset, 
Vehit  hospita  viscera  secum 
Pariterque  reportat  ad  astra. 

Hymn.  ms.  S.  Iobannis  Laudunen,  saec.  10.    Cod.  Beinen.  455.  —  .4,  4 
texa.  —  5,  3  monstrans.  —  8,  4  reportet. 


Meropius  Pontius  Panlinus, 

Episcopus  Nolanus, 
f  431. 

Paulinus,  353  (54)  zu  Bordeaux  einer  ebenso  vornehmen  wie  wohlhaben- 
den Familie  —  sein  Vater  war  praefeetus  praetorio  für  Gallien  —  entsp:  >.ssen, 
erhielt  in  seiner  Vaterstadt  eine  umfassende  und  verfeinerte,  Rechtswissen- 
schaft und  schöne  Literatur  verknüpfende  Bildung.  Unter  seine  Lehrer 
zählte  der  berühmte  Rhetor  Ausonius ,  mit  dem  er  in  ein  innigeres  Freund- 
schaftsverhältnis trat  und  in  regem  brieflichen  Verkehre  blieb.  Paulin  er- 
griff die  Beamtenlaufbahn,  ward  Senator  und  379  Consul,  dann  Consular 
von  Campanien.  Christ  geworden  begab  er  sich  nach  dem  vorzeitigen  Tode 
seines  einzigen  Kindes  mit  seiner  Gemahlin  Therasia,  einer  Spanierin,  in 
deren  Heimat,  woselbst  er  vier  Jahre  in  asketischer  Zurückgezogenheit  lebte. 
In  diese  Zeit  fällt  jener  Briefwechsel  mit  Ausonius,  in  dem  dieser  die  Lebens- 
richtung, die  sein  Schüler  und  Freund  genommen,  beklagte  und  verurteilte, 
während  jener  sein  neugewonnenes  inneres  Glück  mit  Wärme  verteidigte. 
Zum  Presbyter  geweiht  (393),  wandte  sich  Paulin  im  folgenden  Jahre  nach 
Nola,  wo  er,  nahe  dem  Grabe  seines  Lieblingsheiligen  Felix,  das  er  aus- 
schmücken liefs  und  besang,  die  begonnene  Lehensweise  fortsetzte.  Im  Jahre 
409  wurde  er  zum  Bischof  von  Nola  erwählt  und  starb  daselbst  den 
22.  Juni  431.  —  Vgl.  Buse,  Paulin,  Bischof  von  Nola  und  seine  Zeit. 
Regensburg  1856.  —  Schanz,  Gesch.  der  rörn.  Literatur  IV  1,  235  ff. 

Gennadius  zufolge  hätte  Paulin  ein  ganzes  Buch  der  Hymnen  verfafst : 
„Fecit  et  sacramentarium  et  hvmnarium^  oder,  wie  andere  lesen:  „Fecit  et 
sacramentorum  [librum]  et  hymnorum  (de  viris  illustr.  c.  49).  Wenn  unter 
diesem  Hymnenbuche  nicht  etwa  die  C'armina  Natalitia  auf  den  hl.  Felix  zu 
verstehen  sind,  so  ist  dasselbe  als  in  Verlust  geraten  zu  beklagen.  Unter 
den  uns  erhaltenen  Gedichten  Paulins  sind  nur  einige  wenige ,  die  wir  der 
Hymnendichtung,  noch  dazu  der  Hymnendichtung  im  weiteren,  nicht  litur- 
gischen Sinne,  zuzählen  können,  nämlich  aufser  drei  poetischen  Psalmen- 
paraphrasen nur  noch  das  sg.  Morgengebet.  Dieselben  sind  im  folgenden 
aus  der  Ausgabe  Hartls ,  Sancti  Pontii  Meropii  Paulini  Nolani  Carmina, 
Vindob.  1894,  ausgehoben. 

Nicht  aufgenommen  habe  ich  Carmen  V. ;  so  gewichtige  innere  Gründe 
für  die  Abfassung  dieses  Gebetes  durch  Paulin  sprechen  mögen,  angesichts 
der  handschriftlichen  Überlieferung  wage  ich  nicht,  dasselbe  Ausonius  ab- 
zusprechen. Vgl.  Hertens,  Quaestiones  Ausonianae  Lipsiae  1880,  S.  23  ff. 
Philipp,  Zum  Sprachgebrauch  des  Paulinus  von  Nola,  Erlangen  1904,  S.  46  ff. 

Zwei  weitere  unter  den  Begriff  der  christlichen  Hymnodik  fallende  Ge- 
dichte hat  Hartl  im  Appendix  als  Carmen  IL  und  III.  beigefügt.  Letzteres 
hat  zuerst  Angelo  Mai  aus  Cod.  Vatican.  Urbin.  533  saec.  15.  herausgegeben 
und  Paulin  zugesprochen.  Diese  Zueignung  bleibt  unsicher.  Das  andere, 
„Lux    festa  sacris  vult  li tari  paginis",    das  auch  in  Riese  Anthol.  I, 


—     48    — 

2  Nr.  928  (S.  341  u.  f.)  sich  findet,  worauf  Hartl  nicht  aufmerksam  geworden 
zu  sein  scheint,  hat  zuerst  Caspar  Barth,  Advers.  Comment.  1.  XXXIV,  c.  1 
herausgegeben.  Seltsam  klingt  der  Fundbericht:  „Dum  Argentoratum  .  .  . 
spatiantes  vetera  rudera  Carthusiae  perlustramus  ,  ecce  tibi  hominem  bene- 
volum  nostri,  qui,  dum  de  bibliothecis  priscis  inquirentem  audit,  ultra 
nobis  muneratur  codicem  membranaceum,  in  quo  liber  Augustini  de  duodecim 
abusivis,  nescio  an  editus,  an  etiam  legitimus,  ....  tum  vero  in  fine 
reperiuntur  nonnulla  carmina  variorum,  ut  videtur,  auctorum.  Inter  quae 
iambum  hunc  offendi  Latinum ,  doctum ,  disertum ,  quem  si  mei  iudicii  res 
sit,  Paulino  ascribere  non  dubitem."  Niemand  wird  indes  dies  „egregium,  si 
non  plane  divinum  monumentum"  lesen,  ohne  seine  Verwandtschaft  mit  dem 
pseudobernhardinischen  Iubilus  de  Nomine  Iesu  zu  erkennen.  Entweder  der 
Verfasser  des  Iesu  dulcis  memoriae  kannte  diese  Ode,  oder  der  Dichter 
dieser  kannte  den  Iubilus.  Da  aufserdem  die  ganze  Haltung  des  Gedichtes 
eine  solche  ist,  die  eher  den  Humanisten  denn  den  altchristlichen  Dichter 
zu  verraten  scheint,  möchte  ich  glauben,  dafs  wir  es  mit  einer  der  nicht 
seltenen  Fälschungen  jener  Zeit  der  Wiedergeburt  zu  tun  haben. 


18.   (1.)  Oratio. 
Carm.  IV. 

Qmnipotens  genitor,  rerum  cui  summa  potestas, 
Exaudi,  si  iusta  precor;  ne  sit  mihi  tristis 
Ulla  dies,  placidam  nox  rumpat  nulla  quietem, 
Nee  placeant  aliena  mihi,  quin  et  mea  prosint 
5  Supplicibus,  nullusque  habeat  mihi  vota  nocendi 
Aut  habeat  nocitura  mihi,  male  velle  facultas 
Nulla  sit  ac  bene  posse  assit  tranquilla  potestas. 
Mens  contenta  suo  nee  turpi  dedita  lucro 
Vincat  corporeas  casto  bene  conscia  lecto 

10  Illecebras,  turpesque  iocos  obscenaque  dieta 
Oderit  illa  nocens  et  multum  grata  malignis 
Auribus  effuso  semper  rea  lingua  veneno. 
Non  obitu  adfligar  cuiusquam  aut  funere  crescam, 
Invideam  nunquam  cuiquam  nee  mentiar  unquam. 

15  Assit  laeta  domus  epulisque  alludat  inemptis 
Venia  satur  fidusque  comes  nitidusque  minister 
Morigera  et  coniunx  caraque  ex  coniuge  nati. 
Moribus  haec  castis  tribuit  Deus,  hi  sibi  mores 
Perpetuam  spondent  Ventura  in  saecula  vitam. 


Cod.  Leyden.  Vossian.  111.  saec.  9.  A.  —  Cod.  Parisin.  7558.  saec.  9. 
B.  —  5  habet  korrig.  in  habeat  A.  —  6  nocitura  nihil  B.  —  7  sit  hac  A. 
—  8  contemta  A;  dedieta  A.  —  9  vinceat  A.  —  10  turpisque  B.  —  13  obitum 
B.  —  15  que  fehlt  AB.  —  17  coniuge  A.  --  18  bis  ibi  AB.  —  „Incipit 
oratio  saneti  Paulini"  AB.  —  Hartl  p.  3. 


—    49    — 

4J>.   (2.)   Psalmus  I. 

Carm.  VII. 

Beatus  ille,  qui  procul  vitam  suam 
Ab  impiorum  segregarit  coetibus 
Et  in  via  peccantium  non  manserit 
Nee  in  cathedra  pestilenti  sederit, 
5  Sed  corde  toto  fixus  in  legem  Dei 
Praecepta  vitae  nocte  volvit  et  die 
Mentemque  castis  institutis  exeolit. 
Erit  ille  ut  arbor,  quae  propinqua  flumini 
Humore  ripae  nutriente  pascitur 

10  Suoque  fruetum  plena  reddet  tempore 
Et  fronde  nunquam  defluente  pervirens 
Stabit  perenni  vividum  lignum  coma. 
Non  haec  iniqaos  prosequetur  gloria, 
Sed,  ut  favillam  pulveris  ventus  rapit, 

15  Sic  ira  iniquos  verret  a  vultu  Dei. 
Idcirco  tali  dividentur  ordine 
Hominum  per  orbem  dissipatorum  greges, 
Ut  iudicandi  non  resurgant  impii, 
Qui  deüegarunt  debitum  eultum  Deo, 

20  Sed  puniendi;  namque  crimen  evidens 
Non  indigebit  quaestione  detegi, 
Quoniam  imminentem  praeferent  mortis  notam 
Signum  salutis  non  gerentes  frontibus. 
Peccator  autem  non  et  impius  tarnen, 

25  Quae  magna  turba  est,  non  resurget  gloriae, 
Verum  resurget  deputanda  examini. 
Nee  enim  sedere  cum  piis  iudex  potest 
Causas  suorum  redditurus  actuum 
Varieque  gestis  aut  probandus  aut  reus. 

30  Sine  lege  passim  legis  ignari  cadent, 
In  lege  lapsus  lege  iudicabitur. 
Opus  per  omne  curret  ignis  arbiter; 
Quod  non  cremarit  flamma,  sed  probaverit, 
Illud  perenni  praemio  pensabitur. 

35  Qui  concremanda  gesserit,  damnum  feret, 
Sed  ipse  salvus  evolabit  ignibus ; 
Tarnen  subusti  corporis  signis  miser 
Vitam  tenebit,  non  tenebit  gloriam, 
Quia  carne  victus,  mente  non  versus  tarnen, 

40  Etsi  negarit  debitam  legi  tidem 
Per  multa  saepe  devolutus  crimina, 
Tarnen  fidei  nomen  aeternum  gerens, 
Nunquam  salutis  exsulabit  finibus. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    IX. 


—    50     — 

Idcirco  cuncti  nunc  in  isto  saeculo, 
45  Dum  currit  aetas  et  dies  aevi  patet, 

Rectas  agamus  semitas  firmo  pede 

Nee  deferamur  lubrico  latae  viae. 

Praestat  per  artum  dimicantes  tramitem 

Laboriosis  introire  nisibus. 
50  Vias  bonorum  laetus  agnoscit  Deus, 

At  impiorum  pronum  iter  delebitur. 

Cod.  Parisin.  2122.  saec.  10.  A.  —  Cod.  Parisin.  (ol.  Paredien.)  2772. 
saec.  10/n.  B.  —  4  pestilentiae  AB.  —  5  lege  AB.  —  8  bis  51  fehlen  B.  — 
10  fluetu  plena  redde  A.  —  13  prosequitur  A.  —  15  Sic  in  ira  A.  —  20 
nam  crimen  videns  A.  —  21  quaestioni  A.  —  29  Variaeque  A.  —  33 
cremavit  A.  —  42  fidei  non  gerens  A.  —  48  dimicantis  A.  —  50  loetas 
A.  —  Hartl,  p.  18  sqq. 


50.   (3.)   Psalinus  II. 
Carm.  VIII. 

Cur  gentes  fremuere  et  inania  sunt  meditati 
Populi?  Astiterunt  proceres  cum  regibus  acti 
Adversum  Dominum  et  Christum  vesana  frementes; 
Vincula  rumpamus,  iuga  discutiamus  eorum. 
5  Qui  manet  aeterno  totis  moderamine  caelis, 
Irridebit  eos  iustaque  loquetur  in  ira 
Terribilique  minax  verbo  turbabit  iniquos; 
Ast  ego  rex  ab  eo  parili  ditione  creatus, 
Praeceptum  Domini  super  almum  praedico  Sion. 

10  Ipse  ad  me  Dominus :  meus,  inquit,  filius  es  tu, 
Teque  hodie  genui;  pete,  sis  mihi  gentibus  heres, 
Et  tua  fundatur  totis  possessio  terris. 
Ferrea  virga  tibi  est,  valido  quia  iure  tumentes 
Orbe  regis  toto  populos,  ceu  vasa  recocto 

15  Ficta  luto  frangens  corda,  ut  meliora  reformes. 
Et  nunc,  ecce,  omnes  stratis  advertite  reges 
Mentibus  et  quicumque  hominum  famulantia  corda 
Iudicio  regitis  rerumque  tenetis  habenas : 
Deservite  Deo  trepidi  mixtoque  fideles 

20  Exsultate  metu;  hat  discordia  Concors 
Dissimiles  socians  affectus  pectore  in  uno, 
Ne  timor  adfligat  mentes  vel  gaudia  solvant, 
Si  careant  laeto  pavidi  formidine  leti. 
Discite  iustitiam  rectosque  capessite  mores 

25  Et  iusto  trepidate  Deo,  gaudete  benigno, 
Ne  quando  meritum  Deus  irascatur  in  orbem 
Vosque  via  iusta  iuste  pereatis  abacti. 
Amodo  iam  resilire  via  properetis  iniqua. 


—     51     — 

Ecce,  brevi,  cum  magna  potentis  exarserit  ira, 
30  Ventilet  ut  totum  divino  examine  mundum, 
Segreget  et  paleas  igni,  frumenta  saluti ; 
Tunc  omnes,  quibus  est  in  eo  spes  fida,  beati. 

Cod.  Parisin.  2122.  saec.  10.  —  15  lugo  korrig.  in  luto.  —  22  adfligant. 
—  24  capessito.  —  28  Modo  iam.  —  30  Ventilet  u  totum  divine.  —  Hartl, 
p.  20  sq. 

51.   (4).   Psalmus  CXXXVI. 
Carm.  IX. 

Sedimus  ignotos  dirae  Babylonis  ad   amnes 
Captivi,  Iudaea  manus,  miserabile  flentes, 
Cum  patrium  memori  traheremus  pectore  Sion 
Et  meritum  iusta  suspiraremus  ab  ira 
5  Exsilium,  lentis  qua  consita  ripa  salietis 
Hospitibus  populis  urabras  praebebat  amicas. 
lllic  Assyriae  mediis  in  moenibus  urbis 
Obliti  laetas  per  maesta  silentia  voces 
De  salicum  ramis  suspendimus  Organa  nostra. 

10  Namque  dabat  nobis  durum  gravis  ira  dolorem, 
Quod  solita  in  sancto  depromi  cantica  templo 
Haec  ad  delicias  sibi  nos  cantare  iubebat 
Impius  ille,  domo  qui  nos  abduxerat,  hostis. 
Ergone  divinas  laudes  et  carmina  castis 

15   Apta  choris  inter  sacra  barbara  foedaque  busta 
Inter  et  accensas  funestis  ignibus  aras, 
Heu,  male  de  nostro  laetis  maeroi'e  canemus 
Deque  pio  ritu  luxum  faciemus  iniquum, 
Mystica  ad  bostilem  modulantes  cantica  ludum? 

20  Quo  miseri  nunc  ore  sacros  cantabimus  hymnos, 
Quove  loco  Babylon  poscit  sibi  cantica  Sion? 
Sed  Domini  Carmen  tollus  aliena  mereri 
Non  capit,  indignas  sacra  vox  avertitur  aures. 
Si  tarnen  ut  captis  dominus  violentior  instas, 

25  Et  si  tantus  amor  Sion  pia  noscere  vobis 
Cantica,  si  pergis  me  cogere  non  tua  fari 
Et  divina  tibi  quaenam  sint  cantica  Sion, 
Accipe,  quid  captae  Deus  ultor  spondeat  urbi, 
Ne  longum  speres  isto  gaudere  triumpho, 

30  Impie,  quo  sacrum  prodi  tibi  praecipis  hymnum ; 
Ecce,  quis  est  hymnus  Domini,  quae  cantica  Sion : 
Si  fuero  oblitus  mea  moenia,  te,  mea  cara, 
Urbs  Hierusalem,  fiat  mea  non  memor  unquam 
Dextra  mei,  mea  lingua  meis  et  adhaereat  arens 

35  Faucibus,  aeterno  nisi  te  complectar  amore 
Et  irisi  principio  promissi  in  saecula  regni 

4* 


Laetitiaeque  raeae  primo  reminiscar  in  anno, 

Te  cunctis,  Hierusalem,  praeponere  terris. 

Esto  meraor  tum  prolis  Edom,  ut  versa  vice  nostrum 
40  Aspiciat  confusa  diem,  quo  plebs  tua  claram 

Moenibus  aeternis  Hierusalem  habilabit, 

Cni  nunc  gens  oblita  tui  crudele  minatur 

Excidium  dicens :  invisam  funditus  urbem 

Diruite  et  vacuate  manu,  vestigia  donec 
45  Nulla  relinquantur  muris  ad  inane  redactis. 

Infelix  miserae  Babylouis  tilia,  felix, 

Qui  tibi  pro  nobis  in  nos  tua  gesta  rependet, 

Nee  minus  ille  beatus  erit,  qui  parva  tenebit 

Et  simul  elidet  solidae  tua  pignora  petrae. 
50  Si  cupis  extineta  Babylonis  stirpe  beari. 

In  te  ipso  primis  gliscentia  crimina  flammis 

Eräuge  fide.  Iam  propter  adest  petra  Christus ;  in  ipso 

Vipeream  subolem  validis  elide  lacertis. 

Nam  Babylon  nomen  confusio,  filia  cuius 
55  Est  caro,  peccatis  mater,  quae  turba  saluti 

Noxia  corporeis  ducit  mala  semina  fibris. 

Haec  vincenda  tibi,  si  vis  evincere  mortem. 

Namque  tuis  tales  iuclusos  ossibus  hostes, 

Si  permittantur  crescendo  assumere  vires, 
60  Difficili  vinces  luctamine ;  praeeipe  parvos. 

Dum  rudis  ex  utero  cordis  per  pectora  capta 

Reptat  adbuc  teneris  vitiorum  infantia  membris; 

Quae  nisi  praeeaveas,  aueta  virtute  necabit 

Concordein  vitiis  animam  terrena  propago. 
65  Ne  parcas  igitur  talem  maetare  catervam. 

Non  tibi  crimen  erit  nocituram  perdere  gentem 

Ultricemque  malo  perfundere  sanguine  petram ; 

Gaudet  enim  iustus,  si  coneidat  impia  proles. 

Nam  magis  atque  magis  pius  ista  caede  piatur, 
70  Si  perimat  peccata  suis  dominantia  membris 

Et  fraeta  in  Christo  vitiorum  plebe  triumphet. 

Cod.  Parisin.  2122.  saec.  10.  A.  —  Cod.  Parisin.  (ol.  Paredien )  2772.  saec. 
10/n.  B.  —  4  iustas.  —  5  consista  A:  salectis  AB.  —  6  praemebat  B.  —  7 
nrbes  A.  —  8  oblite  B.  —  9  De  salium  rami  B.  —  13  hostes  AB.  — 
17  ca[ne]mes  korrig.  in  canemus  B.  —  18  De  quo  A.  —  20  hymnus  A.  — 
21  canta  Sion  B.  —  24  instans  B.  —  28  bis  31  am  Rande  nachgetragen  A. 
—  31  qui  canta  Sion  B.  —  32  fuere  B.  —  39  Edum,  ut  versa  vice  nustrum 
B.  —  40  que  plehs  B.  —  43  insam  mit  überschriebenem  u  B.  —  47  rependit 
B.  —  49  solida  etua  pignora  patrae  B.  —  50  extinetae  A.  —  51  primi  glis- 
centia grimina  B.  —  52  iam  fehlt  AB.  —  55  materque  A.  —  56  febri  B.  — 
58  tuis  tale  B;  uitales  A.  —  61  rüdes  AB;  exutere  B.  —  62  Repta  B;  in- 
fancia  menbris  B.  —  63  acta  B.  —  64  vieiis  anima  terrenam  B.  —  66  Non 
korrig.  in  nan  B;  crimenen  nerit  nocitura  perdae  regen tem  B.  —  67  pro- 
fundere B.  —  68  prolis  AB.  —  „Incipit  de  psalmis  quibusdam  versus 
eiusdem.  Psal.  centesimus  XXXVI."  A;  Incipiunt  versus  de  psalmo  CXXXVI, 
id  est  de  fluminibus  Babylonis  B.  —  Hartl,   p.  21  sqq. 


Caelius  Sedulius 

saec.  V.  med. 

Die  Nachrichten  über  das  Leben  dieses  christlichen  Dichters  sind  so 
spärlich,  unzuverlässig  und  sich  widersprechend,  dafs  man  rücksichtlich  der- 
selben zu  einem  gesicherten  Resultate  nicht  zu  gelangen  vermag.  Nach 
Huemer,  der  die  eingehendsten  Untersuchungen  über  den  Gegenstand  an- 
gestellt hat  (De  Sedulii  poetae  vita  et  scriptis  commentatio ,  Vindob.  1878), 
wäre  Sedulius,  dessen  zweiter  Name  Caelius  fraglich  bleibt  (S.  9  u.  f.), 
nicht  in  Schottland  (S.  11  ff)  noch  auch  in  Spanien  (S.  15  u.  f.),  sondern  in 
Italien,  und  zwar  in  Rom  beheimatet  gewesen  (S.  16  u.  f.),  hätte  unter  dem 
jüngeren  Theodosius  und  Valentinian  gelebt  (S.  23  ff.),  seine  Werke  in 
Achaia  geschrieben  (S.  27.  u.  f.)  und  sei  aus  dem  Laienstande,  dem  er 
ursprünglich  angehört  habe ,  in  den  geistlichen  übergetreten ,  ohne  dafs  sich 
der  Rang  bestimmen  liefse,  den  er  eingenommen  habe  (S.  28  u.  f.).  Ungewifs 
bleibt,  ob  er  später,  wie  Trithemius  will,  nach  Rom  zurückgekehrt,  ungewifs 
wo  und  wann  er  gestorben  sei  (S.  30). 

Wir  besitzen  von  Sedulius  zwei  Werke,  richtiger  e  i  n  Werk  in  doppelter, 
poetischer  und  prosaischer,  Bearbeitung,  das  Carmen  paschale  und  das  Opus 
paschale,  eine  Art  Evangelienharmonie  in  vier  Büchern,  denen  ein  Buch 
ausgewählter  Begebenheiten  und  Wundertaten  des  alten  Bundes  vorhergeht 
(Vgl.  Leimbach,  Caelius  Sedulius  und  sein  Carmen  paschale,  Goslar  1879). 
Der  Dichter  widmete  das  Carmen  einem  sonst  unbekannten  Presbyter,  Mace- 
donius,  der  ihn  (aus  welchen  Gründen,  entzieht  sich  uns),  veranlafste,  dasselbe 
einer  prosaischen  Neubearbeitung  zu  unterziehen.  Die  Werke  des  Sedulius 
hat  nach  dessen  Tode  Turcius  Rufius  Asterius  V.  C. ,  der  494  Consul  war, 
herausgegeben.  Ob  diese  Ausgabe  die  erste  war,  ob  Asterius  deren  eine 
oder  zwei  veranstaltet ,  ist  nicht  mit  voller  Sicherheit  zu  entscheiden  (Vgl. 
Huemer  1.  c.  31  sq.).  Dem  Carmen  paschale  folgen  in  den  Quellen  in  der 
Regel  die  beiden  Hymnen,  welche  nachstehend  gemäfs  der  Ausgabe  Huemers 
(Sedulii  Opera  omnia,  Vindobonae  1885.  Corpus  Scriptt.  eccl.  lat.  X,  155  sqq.) 
mitgeteilt  werden.  Für  den  ersteren  derselben  habe  ich  die  Münchener,  für 
den  zweiten  die  Wiener  und  Münchener  Handschriften  nochmals  verglichen 
und  die  Lesarten  von  Bruxellen.  8860 — 67  beigefügt.  Bezüglich  der 
Authenticität  der  Hymnen  vgl.  Huemer,  Commentatio  S.  41   ff. 


52.   (1.)   Hymnus  Prior. 

R.    Cantemus,  socii,  Domino  cantemus  honorem, 
Dulcis  amor  Christi  personet  ore  pio. 

1.  Primus  ad  ima  mit  magna  de  luce  superbus, 

Sic  homo,  cum  tumuit,  primus  ad  ima  ruit. 

2.  Unius  ob  meritum  cuncti  periere  minores, 

Salvantur  cuncti  unius  ob  meritum. 


—     54    — 

3.  Sola  fuit  mulier,  patuit  qua  ianua  leto, 

Et,  qua  vita  redit,  sola  fuit  mulier. 

4.  Frater  iniquus  erat,  iustum  qui  perculit  olim, 

Damnator  Christi  frater  iniquus  erat. 

5.  Transitus  ille  monet,  quid  prima  amisit  origo, 

Quid  Ventura  parent,  transitus  ille  monet. 

6.  Area  levatur  aquis,  homines  ut  perderet  aequor; 

Ne  pereant  homines,  arca  levatur  aquis. 

7.  Sume,  pater,  populos  pro  nati    vulnere  eunetos; 

Cum  tradis  Christum,  sume,  pater,  populos. 

8.  Hostia  summa  patris  tacitis  signata  figuris, 

Quam  reserat  Christus,  hostia  summa  patris. 

9.  Claudicat,  ecce,  videns  Dominum,  dum  praevalet,  heres; 

Aspera  gens  Christum  Claudicat,  ecce,  videns. 

10.  Reppulit  ille  famem  venitus  crimine  fratrum, 

Venditüs  est  Christus,  reppulit  ille  famem. 

11.  Perfide,  corde  peris,  dum  vastant  omnia  plagae, 

Dum  cessant  plagae,  perfide,  corde  peris. 

12.  Agnus  ab  hoste  sacer  revoeavit  sanguine  patres, 

Sanguine  nosque  refert  agnus  ab  hoste  sacer. 

13.  Obruit  unda  nefas  populo  gradiente  per  aequor, 

Nunc  populis  mundi  obruit  unda  nefas. 

14.  Murmurat  impietas  manna  veniente  refeeta, 

Panis  adest  Christus,  murmurat  impietas. 

15.  Plebs  sihi  dura  caput  terrae  eultoris  adoptat, 

Abstulit,  heu,  Christum  plebs  sibi  dura  caput. 

16.  Lex  dedit  indicium  veteris  de  crimine  poenae, 

Quodque  salus  veniat,  lex  dedit  indicium. 

17.  En,  lapis  irriguus  !  satiare,  incredule,  fönte! 

Qui  Christum  reprobas,  en,  lapis  irriguus ! 

18.  Carpitur  igne  sacro  munus  votumque  piorum, 

Seditiosa  tribus  carpitur  igne  sacro. 

19.  Regna  beata  patris  legis  non  contigit  heres, 

Iesus  dispensat  regna  beata  patris. 

20.  Destruit  arca  Dei,  muros  dum  cireuit,  hostem; 

Sic  hostem  mundi  destruit  arca  Dei. 


—        55     — 

21.  Area  vellus  habet,  raadido  sed  vellere  sicca  est; 

Siccum  tota  madens  area  vellus  habet. 

22.  Vincis  honore  Dei  promisso  in  raunere  gentes, 

Affectum  natae  vincis  honore  Dei. 

23.  Tu  decus  omne  tuis,  qui  sternis  caede  Goliam: 

Qui  vincis  mundum,  tu  decus  omne  tuis. 

24.  Maxima  dona  Dei  cuncti  cecinere  prophetae, 

Implevit  Christus  maxima  dona  Dei. 

25.  Pondera  dura  tulit  mandatum  legis  et  iram, 

Gratia  mandati  pondera  dura  tulit. 

26.  Virgo  Maria  nitet  nullo  temerante  pudore, 

Post  partum  pueri  virgo  Maria  nitet. 

27.  Filius  hie  hominis  fit  maxima  quaestio  mundi, 

Nobiscum  Deus  est  filius  hie  hominis. 

28.  Gaudia  magna  Dei  mundus  pereepit  et  ambit; 

Respuit,  heu,  mundus  gaudia  magna  Dei. 

29.  Signa  movent  populos,  cernunt  magualia  caeci, 

Nulla  tarnen  duros  signa  movent  populos. 

30.  Aspera  mors  populis  ligno  dedueta  cueurrit, 

Aufertur  ligno  aspera  mors  populis. 

31.  Ipse  tulit  Dominus  pro  poenis  munera  servis, 

Pro  servis  poenas  ipse  tulit  Dominus. 

32.  Vita  beata  necem  miseris  avertere  venit, 

Pertulit  a  miseris  vita  beata  necem. 

33.  Lumen  adesse  Dei  persensit  tartarus  ingens, 

Nee  cernunt  homines  lumen  adesse  Dei. 

34.  Mors  fera  per  hominem  miserum  sibi  subdidit  orbem, 

Subdita  congemuit  mors  fera  per  hominem. 

35.  Suscitat,  ecce,  genus  morti  pater  ille  profanus, 

Ad  vitam  Christus  suscitat,  ecce,  genus. 

36.  Hie  populus  Dominum  dura  cervice  negavit, 

Suscepit  primus  hie  populus  Dominum. 

37.  Sanguine  laeta  redit  fuso  gens  impia  Christi, 

Gustato  Christi  sanguine  laeta  redit. 

38.  Crimina  euneta  suis  terrenus  contulit  auetor, 

Dissolvit  Christus  crimina  euneta  suis. 


—    56     — 

39.  Libera  corda  sibi  facinus  devinxerat  olim, 

Nunc  reficit  Cbristus  libera  corda  sibi. 

40.  Fortia  vincla  dedit  peccati  saeva  potestas, 

Dulcis  amor  Christi  fortia  vincla  dedit. 

41.  Iam  super  astra  sedet;  cuncti  exsultate  fideles ! 

Perfide,  quid  saevis  ?  iam  super  astra  sedet. 

42.  Mortuus  ille  tonat,  caelura  terramque  subegit; 

Quid  facient  hostes?  mortuus  ille  tonat. 

43.  Pellitur  umbra  die,  Christo  veniente  figura; 

Christus  adit  gentes,  pellitur  umbra  die. 

44.  Te  properare  docent  et  signa  et  saecula  prima; 

Nos  sacra,  quae  gerimus,  te  properare  docent. 

45.  Unicus  adveniens  firmavit  vota  priorum, 

Vota  dedit  nobis  unicus  adveniens. 

46.  Passio,  Christe,  tui  complevit  munera  legis ; 

Munera  nostra  replet  passio,  Christe,  tui. 

47.  Hie  homo,  qui  Deus  est,  spes  est  antiqua  priorum, 

Spes  in  fine  piis  hie  homo,  qui  Deus  est. 

48.  Munus  erit  fidei  toto  credentibus  aevo; 

Qui  dedit.  ut  credant,  munus  erit  fidei. 

.  49.  Te  veniente,  Deus,  mundanus  coneidit  error, 
Occidit  hie  mundus  te  veniente,  Deus. 

50.  Gratia  plena  Dei  est,  quae  totis  gentibus  exstat, 

Abscedant  seetae,  gratia  plena  Dei  est. 

51.  Sola  columba  redit,  quae  totum  cireuit  orbem, 

Discedant  corvi,  sola  columba  redit. 

52.  Adveniet  Dominus  dare  digna  piis.  mala  pravis; 

Credite  iam,  miseri !  adveniet  Dominus. 

53.  Visio,  Christe,  tui  tormentum  et  poena  malorum  est, 

Gloria  euneta  bonis  visio,  Christe,  tui. 

54.  Gloria  magna  patri.  semper  tibi  gloria,  nate, 

Cum  saneto  spiritu  gloria  magna  patri. 

Collect,  ms.  Bobbiense  saec.  7.  Cod.  Taurinen.  E  IV  44.  A.  —  Collect, 
ms.  Anglosaxonicum  saec.  8.  Cod.  Gothanus  I  75.  B.  —  Collect,  ms.  Coli. 
Trecen.  saec.  9.  Cod.  Montepessulan.  362  C.  —  Collect,  ms.  S.  Remigii 
Remen.  saec.  9.  Cod.  Parisin.  9347.  D.  —  Collect,  ms.  Corbeiense  saec.  9. 
Cod.  Parisin.  14143.  E.  —  Collect,  ms.  Pratense  saec.  9.  Cod.  Parisin. 
13377.   F.   —   Collect,    ms.   Augiense   saec.   9.   ex.     Cod.   Carolsruhan.  Aug. 


—     57     — 

217.  G.  —  Idem  2°  Ga.  —  Collect,  ms.  Floriacense  saec.  °/io.  Cod.  Bernen. 
267.  H.  —  Collect,   ms.  S.  Petri  Caruoten.    saec.   9/io.  Cod.  Carnoten.  58.  I. 

—  Collect,  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  242.  K.  —  Collect. 
ms.  Tegurinura  saec.  10.  Clm.Monacen.  18  628.  L.  —  Collect,  ms.  Trevirense 
saec.  10.  Cod.  Treviren.  1464.  M.  —  Collect,  ms.  incerti  orig.  saec.  11. 
Cod.  Bernen.  286.  N.  —  Opera  Sedulii  ms.  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  307. 
O.  —  Collect,  ms.  Lambacense  saec.  [10.  et]  11.  Cod.  Vindobonen  85.  P. — 
Collect,  ms  Emmeramense  saec.  11.  Clm.  Monacen.  14  569.  Q.  —  Collect, 
ms.  Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14693.  R. 

R,  1  Dominum  A;  Domino  socii  R.  —  R,  2  Christum,  korrig.  in 
Christi  N;  resonet  A.  —  1,  2  Hie  homo  M.  —  2,  1  perire  D;  minoris  korrig. 
in  minores  A.  —  3,   1  patuit  que  A ;   qua  HI.  —  3,  2  Ex  qua  BDGHIKLM. 

—  4,2  frater  ineus  C.  — •  5  ,  1  quod  Gl ;  prima  misit  A.  —  5 ,  2  patent 
AG.  —  6,1  hominis  A;  ne  perderet  LQR  —  8,  1  über  „tacitis"  dudum  B; 
dudum  G.  —  8,  2  referat  I,  rexerat  C,  referebat  G.  —  Nach  Str.  8  folgt 
Str.  34  N.  —  9,  1  Domino  ADQ;  heros  E.  —  10,  1  tarnen  AK.  —  10,  1 
venditus  BCDFGH1;  venditus  (cum  glossa  distractus)  E;  distractus  KMDQR. 

—  ll,  1  cum  ACLQ.  —  11,  2  Cum  EIKLO;  plagae  korrig.  in  poenae  AG; 
poenae  E.  —  12,  1  sacer  fehlt  Q;  reduxit  ACL;  patris  A;  fratres  E.  —  13,  2 
populi  D;  populus  C;  populos  mundans  R.  —  14,  1  viniente  A;  referta  HI; 
referta  korrig.  in  refeeta  C.  —  14,  1  Murmorat  A.  —  16,  2  venit  P.  —  17,  1 
incredulo  F.  —  20,  1  Distruit  A;  distruis  korrig.  in  destruit  C.  —  17 ,  2 
distruit  korr.  in  destruit  A;  distruit  CD.  —  21,  1  und  2  umgestellt  I.  — 
21,  2  Sic  cum  L;  madans  G.  —  45,  1  gentis  A.  —  22,  2  Effeetum  korrig. 
in  affectum  A ;  nata  A.  —  23,  1  quis  ternos  C;  Golian  CDHKQR.  —  23,  2 
tues  decus  A.  —  26,  1  pudorem  BDEFQ.  —  28,  2  Respuet  A;  hie  mundus 
I;  heus  Q.    —  29,   1  populus  A.  —  29,  2  populos  signa  movent  populos  Q. 

—  30,  1  populi  F,  populi  korrig.  in  populis  G ;  detueto  cocurrit  A.  —  31,  2 
poenis  K.  korrig.  in  poenas  L.  —  32,  1  a  miseris  I.  —  32,  2  Bertulit  G, 
ExtulitL;  a  fehlt  A.  —  33,  2  Nee  credunt  BHILMPR.  —  34,  1  Mors  fuerat 
korrig.  in  ferat  A;  homenem  A;  sibi  miseru  A;  misero  H;  subdedit  A; 
subdit  R.  —  Str.  34  fehlt  N.  —  34,  2  contremuit  CL ;  Subdita  mors  gemuit 
Q.  —  36,  1  Huic  AK;  dura  Dominum  I.  —  36,  2  Suscipit  korrig.  in  sus- 
cepit  A;  primum  BC.  —  37,  1  ridet  DEF;  bibet  P.  —  37  ,  2  costato  A.  — 

38,  1  terrenis  M;  korrig.  in  terrenus  L;    autur  A.  —  38,  2  devixerat  K.  — 

39,  2  refecit  korrig.  in  reficit  G.  —  41,  1  sedit  A;  fidelis  A.  —  41,  2 
Perfede  qued  A;  sedit  L;  sedet  korrig.  in  sedit  A.  —  42,2  faciunt  BEGKMN.  — 
43,  1  Tellitor  A;  pellitus  C;  pella  korrig.  in  pellitur  G;  diei  C;  Christi  L, 
korrig.  in  Christo  C;  figurae  D.  —  43,  2  adet  korrig.  in  adit  A;  gentis  A; 
pellat  G.  —  44,  1  dotent  A;  et  fehlt  A  ;  docent  tot  signa  HR.  —  44,  2  Nos 
satraque  A,  korrig.  in  sacraque;  dotent  A.  —  45,  1  advenies  A;  piorum  GL. 

—  45,    2  Tota  dedit  O.  —  46,    1  tui  korrig.  in  tua  L.  —  46,  2  tua  L.   — 

47 ,  1    homo    que  Deus    pes ;    piorum  GL ;    tuorum   korrig.   in  piorum  A.  — 

48,  1  erat  O;  fedei  A;  tota  redeuntibus  F.  —  48,  2  credunt  F.  —  49,  1  Te 
vente  Deus  A;  Tunc  veniente  P;  contedit  korrig.  in  coneidit  A;  condidit  R. 

—  49,  2  Occubuit  mundus  BCIM;  Coneidit  hie  muudus  Q;  mondus  A.  — 
50,  1  Gratia  Dei  plena  est  AG;  qui  I.  —  50,  2  Obstedant  A;  obeedant  L; 
seeta  K.  —  51,  1  redique  korrig.  in  reditque  A.  —  52,  1  piis  et  mala  L.  — 
5,  2  Gredete  A.  —  53,  l  tormentom  A;  malorum  sit  A.  —  54,  2  saneto 
spirito  A;  spiritu  saneto  IKP;  Flamine  cum  saneto  Q.  — 

Incipiunt  versus  Sedulii  presbyteri  B ;  Incipit  hymnus  saneti  Sedulii  D ; 
Incipit  hymnus  eiusdem  EN;  Incipit  paractericum  carmen  eiusdem  Sedulii 
L;  Incipiunt  versus  eiusdem  Q;  Incipit  eiusdem  veteris  ac  novae  auetoritatis 
Carmen  R.  — Explicit  carminis  liber  Sedulii  F;  Explicit  reeiprocum  carmen 
Sedulii  L.  Die  Aufschrift,  welche  diesem  Gedichte  des  öfteren  gegeben  wird, 
„Collatio  veteris  et  novi  testamenti"  ,  erschöpft  keineswegs  den  Inhalt  des- 
selben. Die  ersten  zwei  Verse :  Cantemus  socii  halte  ich  nicht,  wie  Huemer 
(Commendatio  p.  47)  für  ein  Motto,  „praefatiuneulam  hymnorum  vel  potius 
omnium  Sedulii  librorum",  sondern  für  einen  Rundreim. 


58     - 


53.   (2.)   Hymnus  Alter. 


1.  A  solis  ortus  cardine 
Adusque  terrae  limitem 
Christum  canamus  principem, 
Natum  Maria  virgine. 

2.  Beaius  auctor  saeculi 
Servile  corpus  induit, 

Ut  carne  carnem  liberans 
Non  perderet,  quod  condidit. 

3.  Clausae  parentis  viscera 
Caelestis  intrat  gratia, 
Venter  puellae  baiulat 
Secreta,    quae    non  noverat. 

4.  Domus  pudici  pectoris 
Templum  repente  fit  Dei, 
Intacta  nesciens  virum 
Verbo  creavit  filium. 


10.  Katerva  matrum  personat 
Collisa  deflens  pignora, 
Quorum  tyranuus  milia 
Christo  sacravit  victimam. 

11.  Lavacra  puri  gurgitis 
Caelestis  agnus  attigit, 
Peccata  qui  mundi  tulit, 
Nos  abluendo  sustulit. 

12.  Miraculis  dedit  fidem 
Habere  se  Deum  patrem, 
Infirma  sanans  corpora 
Et  suscitans  cadavera. 

13.  Novum  genus  potentiae! 
Aquae  rubescunt  hydriae 
Vinumque  iussa  fundere 
Mutavit  unda  orisinem. 


5.  Enixa  est  puerpera, 
Quem  Gabriel  praedixerat, 
Quem  matris  alvo  gestiens 
Clausus  Iohannes  senserat. 

6.  Feno  iacere  pertulit, 
Praesaepe  non  abhorruit 
Parvoque  lacte  pastus  est, 
Per  quem  nee  ales  esurit. 

7.  Gaudet  chorus  caelestium, 
Et  angeli  canunt  Deum, 
Palamque  fit  pastoribus 
Pastor  creatorque  omnium. 

8.  Hostis  Herodes  impie, 
Christum  venire  quid  times? 
Non  eripit  mortalia, 

Qui  regna  dat  caelestia. 

9.  Ibant  magi,  qua  venerant, 
Stellam  sequentes  praeviam, 
Lumen  requirunt  lumine, 
Deum  fatentur  munere. 


14.  Orat  salutem  servulo 
Nixus  genu  centurio, 
Credentis  ardor  plurimus 
Extinxit  ignes  febrium. 

15.  Petrus  per  undas  ambulat 
Christi  levatus  dextera; 
Natura  quam  negaverat, 
Fides  paravit  semitam. 

16.  Quarta  die  iam  foetidus 
Vitam  reeepit  Lazarus 
Mortisque  über  vineulis 
Factus   superstes  est  sibi. 

17.  Rivos  cruoris  torridi 
Contacta  vestis  obstruit, 
Fletu  rigante  supplicis 
Arent  fiuenta  sanguinis. 

18.  Solutus  omni  corpore 
Iussus  repente  surgere 
Suis  vicissim  gressibus 
Aeger  vehebat  lectulum. 


—    59    — 

19.  Tunc  ille  Indas  carnifex  21.  Xeromurram  post  sabbatum 
Ansus  magistrum  tradere  Quaedam  vehebant  compares, 
Pacem  ferebat  osculo,  Quas  allocutus  angelus 
Quam    non  habebat  pectore.              Vivum  sepulcro  non  tegi. 

20.  Yerax  datur  fallacibus,  22.  Ymnis,  venite,  dulcibus 
Pium  flagellat  impius,  Omnes  canamus  subditum 
Crucique  fixus  innocens  Christi  triumpho  tartarum, 
Coniunctus  est  latronibus.                  Qui  nos  redemit  venditus. 

23.  Zelum  draconis  invidi 
Et  os  leonis  pessimi 
Calcavit  unicus  Dei 
Seseque  caelis  reddidit. 

Collect,  ms.  Auglosaxonicum  saec.  8.  Cod.  Gothan.  I.  75.  A.  —  Collect, 
ms.  Coli.  Trecen.  saec.  9.  Cod.  Montepessulan.  362.  B.  —  Collect,  ms.  S. 
Remigii  Eemen.  saec  9.  Cod.  Parisin.  9347.  C.  —  Collect,  ms.  Sangallense 
saec.  9.  Cod.  Sangallen.  877.  D.  —  Collect,  ms.  Corbeiense  saec.  9.  Cod. 
Parisin.  14143.  E.  —  Collect,  ms.  Pratense  saec.  9.  Cod.  Parisin.  13377. 
F.  —  Collect,  ms.  Augiense  saec.  9.  ex.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  217.  G.  — 
Idem  2°  Ga.  —  Collect,  ms.  S.  Petri  Carnoten.  saec.  9/io.  Cod.  Carnoten. 
58.  H.  —  Collect,  ms.  Floriacense  saec.  9/io.  Cod.  Bernen.  267.  I.  —  Cod. 
Bruxellen.  88b0 — 67.  saec.  10.  J.  —  Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  10.  Clin. 
Monacen.  18628.  K.  —  Collect,  ms.  Lambacense  saec.  [10.  et.]  11.  Cod. 
Vindobonen.  85.  L.  —  Collect,  ms.  Emmeramense  saec.  11.  Clm.  Monacen. 
14569.  M.  —  Opera  Sedulii  ms.  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  307.  N.  — 
Collect,  ms.  Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14693.  O.  —  Collect, 
ms.  Mellicense  saec.   15.     Cod.  Mellicen.  716.  P. 

1,  1  ortu  BDEJL;  korrig.  in  ortus  AFG.  —  Von  den  9  ersten  Strophen 
gibt  M  nur  die  Initien.  —  1,  2  Et  usqueGa;  Et  usque  J;  Usque  E.  —  2,3 
Et  carne  carnem  N;  Ut  carne  ex  carni  F.  —  2,  4Ne  perderet  BCFHINO; 
quos  BFNO.  —  3,  1  Clausa  JKLNOP;  Castae  CI:  Casta  H.  —  3,  2  intra 
C.  —  4,4  Verbo  concepit  CDHIKLMNP.  —  5,  4  Iohannis  GGa.  —  7,  2 
Deo  BEI.  —  7,4  creator  omnium  GL ;  creatorque  korrig.  in  creator  A ; 
creatus  O.  —  8,  1  Hostes  korrig.  in  Hostis  G.  — •  8,  2  Venisse  Christum  E ; 
Christum  venisse  GKLP;  qui  times  CD.  —  8,  3  arripit  GKNOP.  —  9,  1  qui 
venerant  J;  quam  venerant  BC;  qui  viderant  H;  quam  viderant  KLMNOP. 
—  9,  2  perviam  Ga.  —  10,  2  Amissa  deflens  N;  deflens  B;  deflent  EF.  — 
10,  4  vietima  NO.  —  11,  1  Lavacrum  GKLN.  —  11,  3  qui  mundi  tulit  korrig. 
in  quae  non  detulit  A;  quae  non  detulit  O JKLNOP.  —  11,  4  Non  korrig. 
in  Nos  B;  abluendos  E.  —  12,  2  se  fehlt  J.  —  12,  3  sanans  pectora  N.  — 
13,  2  AquaE:  erubescunt  B;  rubrescuntO;  haebriaeE;  hebreae  G.  —  13,  3 
que  fehlt  K.  —  13,  4  Muta  inda  originem  J.  —  14,  2  Flexus  genu  AHKLP; 
Flexu  B;  Flesus  C.  —  14,  4  Extinguit  HJKLN;  ignem  M  —  15,  1  ambulans 
EF  Ga.  —  15,  2  levatur  EFGaKP.  —  16,  1  Quarto  CGa  KLMNOP ;  fetitus  H; 
feditus  B.  —  16,  2  das  weitere  fehlt  H.  —  16,  4  est  superstes  M.  —  17,  1 
Rivum  O;  horridi  O;  luridi  N:  turgidi  M.  —  17,  2  contracta  O;  obruit 
korrig.  in  obstruit  E;  obruit  KP.  —  17,  3  rigantis  P;  roganti ,  korrig.  in 
rogantis  K;  supplici  FKMNP.  —  17,  4  Claudit  fluenta  N;  Clausit  BF.  — 
18,  1  Solutos  BE.  —  18,  2  Iusso  B;  Iussit  J.  —  19,  1  ille  Iudax  B;  ille 
audax  N.  —  19,  3  Pacem  quaerebat  J;  obsculo  B.  —  19,  4  Quem  B.  — 
20 ,  4  Coniungitur  EFGIKLNOP.  —  21,1  Xero  myrram  IJKLMP :  Sero- 
miram  B;  Hyro  mirram  N;  chero  miram  C;  xeromurra  =  §t)q6,uvooi'  (vgl. 
^ooauvovT]).  —  21,  2  vehebant  corpori  CEFGJLMO;  corpore  KP.  —  21 ,  3 


—     60     — 

alloquimtur  angeli  EFKLOP ;  Quibus  definit  angelus  BJ.  —  21,4  sepulcro 
contegi  LN.  —  22 ,  2  cantemus  B ;  subditi  C ;  canamus  iugiter  korrig.  in 
subditum  K.  —  22,  3  triumphum  nobilein  CEF.  —  22,  4  venditos  BGa.  I. 
—  23,  4  caelo  CEF;  Seque  reddit  caelestibus  B.  —  Die  Doxologie  Gloria 
patri  ingenito ,  Gloria  unigenito  etc.,  die  einige  Hss.  [ALN]  anfügen,  ist 
selbstredend  spätere  Zutat. 

Hymnus  Sedulii  poetae  H;  Incipit  hymnum  eiusdem  B;  Hymnus  sancti 
Sedulii  de  natali  Domini  C;  Incipit  hymnus  Sedulii  G;  Incipit  bymnus 
eiusdem  de  nativitate  Domini  K;  Item  incipit  hymnus  eiusdem  O.  —  Ex- 
plicit  hymnus  Sedulii  poetae  vel  rhetoris  etc.  A. 

Über  den  Gebrauch  dieses  Hymnus  in  der  mozarabischen  Liturgie  vgl. 
Anal.  Hymn.  XXVII,  41  u.  f.;  bezüglich  des  Gebrauches  in  der  römischen 
Liturgie  und  ihren  Töchterliturgien  vgl.  man  in  Chevaliers  Repertorium 
hymnologicum  die  Anfänge  A  solis  ortus  cardine  Nr.  26;  Castae 
parentis  viscera  2662;  Caterva  matrum  personat  2682  u.  2683; 
Enixa  est  puerpera  5491;  Feno  iacere  pertulit  6096;  Hostis 
Herodes  impie  8072  und  73;  Lavacra  puri  gurgitis  10573 — 75; 
Orat    salutem    servulo    14198. 


Magnus  Felix  Ennodius, 

Episcopus  Ticinensis, 
f  521. 

Ennodius ,  durch  seine  Gehurt  einer  angesehenen  Familie  des  südliehen 
Galliens  angehörend,  erblickte  474  zu  Arles  das  Licht  der  Welt.  Wir  er- 
fahren von  ihm ,  dafs  seine  Mutter  Camilla  hiefs.  Frühzeitig  kam  er  nach 
Italien,  bildete  sich  zum  Khetor  aus,  verlohte  sich,  entsagte  aber  der  Braut, 
um  in  den  geistlichen  Stand  zu  treten.  Er  ward  in  der  Folge  (Archi-)Diakon 
von  Mailand  unter  dem  Bischöfe  Laurentius  und  später  (513  oder  14)  Bischof 
von  Pavia.  Als  solcher  ging  er  zweimal  (515  und  17)  im  Auftrage  des  Papstes 
Hormisdas  als  Gesandter  nach  Byzanz  an  den  Hof  des  Kaisers  Anastasius. 
Er  starb  schon  521. 

Unter  den  Gedichten  des  Ennodius  befindet  sich  auch  eine  Reihe  von 
Hymnen,  zwölf  an  der  Zahl.  Es  kann  nicht  wohl  einem  Zweifel  unterliegen, 
dafs  er  dieselben  als  Diakon  der  mailändischen  Kirche  und  zu  dem  aus- 
gesprochenen Zwecke  verfafst  habe,  sie  in  der  mailändischen  Liturgie  neben 
den  Hymnen  des  grofsen  Ambrosius  verwandt  zu  sehen.  Dies  beweist  der 
Umstand,  dafs  er  vorwiegend  mailändische  Heilige  feiert  und,  wie  schon 
Biraghi  scharfsinnig  beobachtet  hat,  nur  solche  Feste  und  Anlässe  mit 
Hymnen  bedenkt,  die  nicht  schon  Ambrosius  zum  Vorwurfe  gedient  hatten. 
Er  hat  diesen  Zweck  nicht  erreicht.  Seine  Hymnen  sind  in  die  mailändische 
Liturgie  nicht  aufgenommen  worden  und  sind  auch  anfserhalb  Mailands  nur  spär- 
lich in  Gebrauch  gekommen.  Als  ein  Ganzes  finden  sie  sich  ausschliefslich 
in  der  Brüsseler  Handschrift  9845 — 47  (saec.  9)  B,  deren  Lesarten  ich  nach 
den  Ausgaben  von  Hartl  (Wien  1882)  und  Vogel  (Berlin  1885)  beifüge; 
einzelne  Hymnen  fand  ich  nur  in  Vatican.  7172,  Ottobonian.  145,  Parisin.  1092. 
(sämtlich  saec.  10)  und  Neapolitan.  VI  F  2  (saec.   12). 

Auch  inhaltlich  wie  formell  schliefst  sich  Ennodius  an  sein  grofses  Vor- 
bild an ,  ohne  indes  der  Eigenart  völlig  zu  entraten.  So  zeigt  er  eine  aus- 
gesprochene Vorliebe  für  Enjambement  und  verleugnet  nirgends  den  echt 
gallischen  Geschmack  an  der  Antithese.  Seine  Hymnen  zählen  wie  die  des 
Ambrosius  stets  acht  Strophen  und  bewegen  sich,  eine  Ausnahme  (Hymn.  8.) 
abgerechnet,  wie  jene  in  jambischen  Dimetern. 

Daniel  legt  in  seinem  Thesaurus  Hymnologicus  I,  151  ff.,  angeblich  nach 
dem  Vorgange  des  Thomasius,  dem  Ennodius  noch  vier  andere  Hymnen  bei, 
die  sich  im  Breviarium  Muzarabicum  finden.  Weder  das  gotische  Brevier 
noch  auch  Thomasius  bezeichnen  indes  Ennodius  als  Verfasser,  sondern  der 
Urheber  des  Thesaurus  fällt  demselben  Irrtum  zum  Opfer,  dem  er  auch 
bezüglich  der  Hymnen  des  Hilarius  verfallen,  ganz  in  der  Weise,  wie  sie 
Anal.  XXVII,  50  ff.  beschrieben  ist.  Thomasius  schreibt  tatsächlich  nur 
den  Hymnus   Nigrante    tectum    pallio   dem  Ennodius  zu. 


1.  Nigrante  tectara  pallio 
Iam  terra  noctera  suscipit. 
Ut  viva  dulci  funere 
Reconvalescant  corpora. 

2.  Mortis  figura  blandior 
Bustum  soporis  admovet, 
Anhela  lucis  aestibus 
Dam  mens  tepescit  otio. 

3.  Lux,  Christe,  vita,  veritas, 
Ne  fusca  somni  tempora 
Tetris  parata  umbraculis 
Nos  ad  tenebras  evocent, 

4.  Nex  nulla  nos  subdat  sibi 
In  noctis  atrae  tegmine, 
Sed  nee  caloris  ebrii 
Mentita  pingat  corpora, 


—     (32     — 

54.   (1.)   Hymnus  Tespertinus. 

5 


Verum  reatum  neseiis 
Falsi  ministrans  criminis. 
Tu  per  quietis  munera 
Assiste,  custos  pervigil. 

6.  Hostis  proeul  sit  callidus; 
Quod  laedit,  illud  dormiat, 
Qui  dente  saevo  mandere 
Certat  cubantes  lectulis, 

7.  Hie  membra  vinetus  lugeat 
Pulsare  sese,  quos  foves. 
Madente  carne  spiritus 
Non  enecetur  naufragus, 

8.  Ornet  cubile  castitas, 

Quae  prima  virtutum  micat, 
Tivat  fides  in  pectore, 
Quae  luce  vernat  perpeti. 


1,  3  dulce  B.  -  2,  3  anela  B.  —  2,  4  tepescet  B.  —  4,  1  Nox  nulla  B.  — 
5,  4  Adsit  te  custus  B.  —  7,4  none  necetur  B.  —  8,  4  quiacluce  vernat 
perpeti  B.  —  „Hymnus  vespertinus  dictus  a  domno  Ennodio".  B.  —  Bei 
Thomasius,  Opp.  Omnia  (ed.  Vezzosi)  II,  420  ohne  Quellenangabe. 


55.   (2.)   Hymnus  Tempore  Tristitiae. 

5 


1.  Deus.  perenne  gaudium, 
Pax,  Christe,  cordis  anxii 
Portusque  fluetuantium, 
Quem    nee    procella,    turbidis 

2.  Si  verrat  inia  motibus, 
Potest  fugare  a  pectore, 
Qui  mersa  ponto  sublevas« 
Qui  bubiugata  sarcinis, 

3.  Qui    dux   prophetae  naufragi, 
Dum  vivit  esca  beluae, 
Dum  nescit  aequor,  quod  tenet, 
Tutum  ferino  e  gutture 

4.  Exactor  abrumpis  eibum. 
Diro  reduetus  remige, 
Custode  salvus  pessimo, 
Vates.  locutus  te  Deum. 


Tunc  iussa  gessit  fortior. 
Immunda  lymphis  sobrium 
Per  busta  terris  vexerat; 
Yivens  sepulcra  pertulit, 

6.  Viventis  urnae  prandium, 
Secreta  ceti  prodidit 
Testis  verendus  intimi. 

Sic  nos  precamur,    rex  Deus, 

7.  Maerore  fractos  ut  eibum 
De  ventre  curarum  rape. 
Vivit  medullis,  quod  necat, 
Turbantur  alta  viscerum, 

8.  In  fönte  carnis  ardor  est, 
Qui  mergit,  urit,  adticit; 
Sed,  si  serenus  aspicis, 
Pressura  gignet  gaudium. 


—     63    — 

1,  4  turpidis  B.  —  3,  2  uiuet  B.  —  3,  4  Totum  ferinoe  B.  —  4,  1  ab- 
rumpe  spibum  B.  — ■  4,  3  saluos  B.  —  4,  4  Vatis  B.  —  6,  1  ornae  B.  —  6,  3 
verendos  B.  —  7,  1  factus  B.  —  8,  2,  adficet  B.  —  8,  3  aspices  B.  —  8,  4 
Presura  gignet  B.  —  „Hymnus  tristitiae  dictus  a  domno    Ennodio"  B. 


56.   (3.)   Hymnus  sancti  Cypriani. 


1.  Vatis  Cypriani  et  martyris 
Cor,  lingua,  sensus,  dignitas 
Mortem  ferendo  proferunt. 
Vitale  bustum  nex  dedit, 

2.  Mucrone  parta  lux  micat. 
Dictis  füit  praefulgidus 
Et  ore  dives  unico, 
Torrentis  undam  gurgitis 

3.  Impacta  cornu  spicula 
Sermone  vincens  promptulo. 
Opes  verendi  pectoris 

Qui  iure  Christo  reddidit, 

4    Nunc  munus  implet  pristinum, 
Orator  orat,  obtinet 
Et  dura  causis  temperat, 
Facit  beatos  ex  reis, 


5.  Peccata  rumpens  carmine. 
Non  flamma,  carcer,  vinculum 
Potest  nocere,  quos  iuvat. 
Mactare  iussus  hostias, 

6.  Lugenda  risit  numina; 
Instante  mox  periculo 
Fugit  pericla  funere, 
Parvas  loquendi  schemate 

7.  Moras  remisit  ictibus, 
Accivit  enses  laetior, 
Currente  leto  plus  celer; 
Proconsul  esse  saevior 

8.  Nequivit  ille  Maximus, 
Dum,  quod  minatur,  munus  est, 
Nee  tardat  ira  lenior 
Christum  volentes  visere. 


1,  3  pro  runt  B.  —  1,  4  uitalibus  tum  B.  — •  3,  2  promolo  B.  —  4,  2 
optenit  B.  —  4,  4  beatus  B.  —  5,  3  iubat  B.  —  6,  4  stemmate  B.  —  7,  4 
Proconsule  B.  —  8,  4  viscere  B.  —  „Hymnus  sancti  Cypriani,  dictus  a 
domno  Ennodio"  B. 


57.    (4.)   Hymnus  de  Pentecoste. 


1.  Et   hoc  supernum  munus  est, 
Quod  lingua  unguis  militat; 
Quis  non  tonantis  praemia 
Per    dona    eiusdem    proferat? 

2.  Facit,  loquendo  qui  sapit, 
Dignum  loquatur  ut  Deo, 
Infundit.  ecce,  spiritus 
Et  ara  rursus  instruit, 

3.  Intrat  veterno  pectora 
Eviscerata  nubilo. 

In  hoc  apostolis  die 

Dum  verba  verbum  dividit 


4.  Sermone  mundi  praepotens 
Et  corda  mundi  coneutit, 
Summis  feratur  laudibus, 
Habet  homo  ora  gentium. 

5.  Thrax,  Gallus,  Indus  unus  est: 
Quod  blanda  ludit  Graecia, 
Quod  saevit  atrox  barbarus, 
Stridor  Canopi  murmurat, 

6.  Quod    lingua   latrat   Parthica, 
Pectus  replevit  hospitum ; 
Mundi  ad  salutem  curritur 
Nolente  mundo  tot  viis. 


64    — 


Quae  sacra  nunc  remissio, 
Paschalis  instar  gratiae, 
Dum  mysticam  septemplici 
Ornat  coronam  munere, 


8.  Augmenta  plenitudinis 
Opas  ministrat  divitis. 
Nunc  mente,  voce  psallite! 
Hoc    nostra  debet  mens  Deo. 


Aufser  B:  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172. 
A.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092  C.  —  Hymn. 
ms.  Beneventanum  saec.  10.     Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  D. 

1,  1  unus  est  B.  —  1,  2  Unguis  unguis  B  ;  militans  CD.  —  1,4  perferat  D.  — 
2,  1  Facit  loquentem  quem  capit  ACD.  —  2,  2  Digne  CD.  —  3,  1  veterna 
ACD.  —  3,  2  Et  viscerata  CD.  —  3,  3  apostoli  D.  —  3,  4  verba  verbo  di- 
vidunt  D.  —  4,  2  mundi  D.  —  4,  2  contulit  B.  —  4,  3  ferantur  D.  — 
4,  4  Homo  habet  B;  Univit  ora  gentium  ACD.  —  5,  1  Trax  B;  Tunc 
Gallus  CD.  —  5,  2  blande  D.  — .5,  3  barbarum  B.  —  5,  4  Canopis  CD; 
murmuris  B.  —  6,  1  hispidum  AC.  —  7,  1  Quid  sacra  B.  —  7,  3  mystico 
D.  —  7,  4  muneris  CD.  —  8,  1  aucmenta  B.  —  8,  2  Opes  ministrant  diviti  B.  — 
8,  4  Ut  nostra  debet  B.  —  D  hängt  folgende,  natürlich  spätere  Doxologie  an: 

Gloria  patri  Domino 
Natoque,  qui  a  mortuis 
Surrexit,  ac  paraclito 
In  saecnlorum  saecula. 

„Hymnus  de  Pentecosten  a  domno  Ennodio"  B. 


ös.   (5.)  Hymnus  sancti  Stephani. 


Quid  Stephano  potentius? 
Dicas  coronam,  martyr  est ; 
Hoc  est  homo,  quod  praemium, 
Fructus  laboris  nomen  est. 

Laus   haec    brevis  prolixa  fit, 
Sic,  sie  vocantur  incliti. 
Necis  minister,  aspice, 
De  morte  vitam  conferens 


5.  Nullis  subaetam  gressibus, 
Secreta  lustravit  poli, 

In  veste  carnis  abditus 
Clamavit :  Ecce,  filius 

6.  Consistit  in  dextra  patris. 
Dum  saxa  ferrent  impii, 
Dum  mille  leti  machinas, 
Solus  bonorum  conscius 


3.  Hoc  dat  saluti,  quod  necat. 
Felix  sub  istis  ictibus 

Fit  sempiternus  exitu, 
Cruore  lucem  praeparat, 

4.  Caelum  sepulcri  munere. 
Hostem    ut  triumphus  effugat, 
Ceu  palma  sie  congreditur. 
Hie  primus  intravit  viam 


Orabat  ex  fide  loquens, 
Ne  nescientes  noxios 
Caelestis  ira  perderet. 
Insons  erat  vesania, 

Reum  furor  provexerat, 
Per  vota  currebat  labor, 
Crucem  gemebat  carnifex 
Crescente,  quem  subegerat. 


1,  1  potentius  est  B.  —  7,  1  Nescis  minister  B.  —  3,  1  negat,  B.  — 
6,  1  consistet  B.  —  7,  3  perdere  B.  —  „Hymnus  sancti  Stephani  dictus  a 
domno  Ennodio."  B. 


65 


55).   (6.1   Hymnus  sancti  Ambrosii. 


1.  Caelo  ferunt  Arabrosium 
Nomen,  honor  vel  actio ; 
Nil  debet  hie  faeundiae, 
Dos  omnis  est  a  moribus. 

2.  Fortis    iuvantem   non  cupit 
Umbone  munitus  suo, 

In  caine  nil  carnis  agit, 
Regina  mens  in  corpore 

3.  Conf regit  omne  lubricum. 
Sic  vixit  ille  non  sibi, 
Sed  totus  auetori  Deo; 
Adiectus  hinc  apostolis 

4.  Reduxit  expulsam  tidem, 
Dixit  triumphos  martyrum 
Linguae  virentis  laureis. 
Hie  ore  praedam  sustulit 


5.  De  fauce  serpentis  feri. 
Qui  bella  Christi  militat, 
Nudus  timetur  ensibus, 
Vivit  sepultus  et  iuvat 

6.  Clavum  tenens  ecclesiae. 
Iustina  virus  perdidit, 
Dat  poena  nati  praemium. 
Sedis  memento  lux  tuae, 

7.  Exorna,  sanete,  posteros 
Auetore  fultos  nobili, 
Ne  dux  sereni  culminis 
In  nube  tectus  horreat. 

8.  Qui  pastor  est  antistitum, 
Quod  fuscat,    omne  submovet, 
Gregein  gubernat  prineipum, 
Magister  est  docentium. 


1,  1  Caelo  perunt  haec  Ambrosium  B.  —  2,  1  iubantera  13.  — -2,  3 
carnis  egit  B.  —  4,  2  triumphus  B.  —  5,  3  Huius  timetur  B.  —  5,  4  Uiuet 
B.  —  7,  2  Autore  fultus  B.  —  8,  1  antestitum  B.  —  8,  2  fucat  B.  — 
„Hymnus  sancti  Ambrosi,  dictus  a  domno  Ennodio"  B. 


<>0.   (7.)   Hymnus  de  Ascensione  Domini. 


1.  Iam  Christus  ascendit  polum, 
Necavit  ante  funera, 

Letum  sepultus  expulit. 
Mors  mortis  impulsu  ruit. 

2.  Cantate  factum,  saecula, 
Funus  subegit  tartarum, 
Vicit  pereniptus  exitum ; 
Mors  inde  luget  pallida, 

3.  Praesumpsit  unde  gaudium. 
Escis  vorator  captus  est, 
Est  praeda  raptor  omnium. 
Iam  rete  vinetum  ducitur, 

4.  Iacet  catena  in  nexibus, 
Serpens  venena  pertulit, 
Mitis  terit  superbiam, 
Agnus  leonem  eviscerat. 


5.  Plus  istud  est  potentiae, 
Quod  nostra,  Christe,  suseipis 
Et  veste  servi  absconditus 
Nos    ad  triumphum  provehis, 

6.  Quam  si  coruscis  sedibus 
Fulgore  teueres  reos. 
Deus  patet  per  omnia, 
Nullo  remotus  tegmine, 

7.  Sed,  ut  iacentes  erigat, 
Dignatus  esse,  quod  sumus, 
Redemit  ipse  ius  suum, 
Ovem  reduxit  perditam 

8.  Pastoris  ad  custodiam. 
Levate  portas,  angeli, 
Intret  tremendus  arbiter, 
Maior  tropaeis  hostium. 


Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    IX. 


—   m     — 

Aufser  B  auch :  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  A.  — 
Hymn.  ms.  Beneventan.  saec.  10.  Cod.  Ottobonian.  145.  C.  —  Hymn.  ms. 
Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Yatican.  7172.  D.  —  Hymn.  ms.  Severinianum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  E.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  S.  Sophiae 
Beneventanae  saec.  12.     Cod.  Neapolitan.  VI  F  2.  F. 

1 ,  2  Nee  auet  B.  —  1 ,  3  Letus  C :  Letu  A.  —  1 ,  4  impulsus  DE ; 
ruet  B.  —  2,  1  saeculi  CDE.  —  2,2  subiecit  ACDEF;  tartareum  CDE; 
tartari  A.  —  2,  4  Sors  inde  B.  —  3,  2  Escae  AF.  —  3,  3  rator  C.  — 
3,  4  rite  vinetus  ADE;  rite  victus  C.  —  4,  1  catenae  ACDEF.  —  4,  2 
protulit  B;  proferens  ACDEF.  —  4,  3  teri  D;  teret  super  viam  B.  —  4,  4 
leonem  viscerat  C.  —  5,2  Quod  nostra  sanetus  induens  ADEF;  nostrae 
sanetus  induens  C.  —  5 ,  3  Servili  veste  absconditus  DE ;  servili  veste 
absconditur  C;  Teste  servili  absconditur  A.  —  5,  4  provehes  B;  provehit 
ACDEF.  —  6,  1  Quam  si  e  coruscis  B  korrig;  Quam  hec  coruscis  DE;  Quam 
me  coruscis  C.  —  6,  2  terreris  B:  Reos  terreres  fulgore  DEF;  terreret  fulgore 
AC.  —  6,  3  patens  ACDEF.  —  7,3  Bedimens  DE.  —  8,  3  Intrat  B.  — 
Nach  Str.  8  folgt  in  D  noch:  Nunc  Christe  scandens.  Gloria  tibi,  Domine, 
Qui  scandis.  —  Die  Kollation  von  F  verdanke  ich  der  Güte  des  Herrn 
Prälaten  Dr.  A.  Franz,  die  von  D  Rev.  Henry  M.  Baimister. 


61.   (8.)   Hymnus  sauetae  Euphemiae. 

1.  Quae  lingua  possit,  quis  valeat  stilus 
Tantae  triumphos  virginis  eloqui? 
Nunc,  mente  molles,  discite,  masculi ! 
Exempla  praestat  —  sumite  desides !  — 

2.  Puella  fortis,  com  superat  viros. 
Virtus  teneri  nescia  semper  est, 
Nee  iura  sexus  fraetaque  mens  ei, 
Quae  corde  Christum  coneeperit  semel. 

3.  Solvunt  caducis  pectora  vineulis, 
Quibus  repostus  mentibus  est  Deus. 
Tormenta  torsit  fortia  corpore, 
Lassante  poena  crevit  amor  crucis. 

4.  Si  scire  posses  vincere  martyram, 
Vesane  tortor,  parcere  disceres; 
Flammas,  flagellum,  caruiiices,  rotas, 

Cui  crux  sequenda  est,  non  metuit  nimis. 

5.  Hanc  cum  caminis  igne  crepantibus 
Iussisse  fertur  praeeipitem  dari 
Priscus,  veneni  fönte  nocentior,  — 
Nam  sie  feralem  tempore  sordido 

6.  Dixere  sanetae  virginis  arbitrum  — 
Huius  ministri,  dum  cuperent  nimis 
Fornacis  escae  tradere  martyram, 
Lux  tunc  Olympi  luce  serenior 


-     67     — 

7.  Opus  removit  saeva  volentium, 

Cum  voce  monstrant  qui  gladium  simul: 
Nos  hinc,  precamur,  dirige  tartaro, 
Nam  nostra  sanctam  non  violat   manus. 

8.  Turgescit  illi  feile  iecur  calens  ; 
Mox  saxa,  fossas,  verbera,  bestias, 
Maius  venenum,  blanditias  parat, 
Quibus  virago  fortiter  obstitit. 

1,  2  triumphus  B.  —  1,  3  mollis  B.  —  2,  4  conciperit  B.  —  4,  1  possis 
B.  —  4.  4  metuet  B.  —  5,  2  Iussi  fefertur  B.  —  7,  1  remouet  B.  —  8,  1 
Turgiscet  illi  feile  iecor  B.  —  „Hymnus  sanctae  Euphemiae,  dictus  a  domno 
Ennodio."  B. 

62.   (9.)   Hymnus  sancti  Xazarii. 

1.  Angusta  vitae  tempora,  5.  Nam    ductor  ille  fortis  est, 
Parvis  coacta  terminis,  Qui   bella  viribus  docet; 
Mors  sancta  donat  crescere,  Quem    dicta    militem   trahant, 
Aeterna  fines  praeparat.  Si  dux  gerendis  abstinet? 

2.  De  fruge  casuum  venit,  6.  Yentosa  linguae  hortatio, 
Quod  surgat  humanuni  genus ;  Quod  forma  praestat,  non  habet, 
In  stirpe  Nazarius  bona  Sed    magna   postquam  semina 
De  morte  lumen  addidit.  Scribente  terra  sarculo 

3.  Nerone  felix  principe  7.  Glebis  refundit  optimis. 
Diversa  perpessus  mala  Mediolanum  mox  petit, 
Substravit  orbem,  non  gravi  In  qua  triumpho  nobili 
Pavore  cordis  algidus.  Carnis  ruinam  reppulit. 

4.  Sed  ut  profanis  inderet,  8.  Qui  sede  non  digna  iacens 
Quo    calle   conscendant  polos,  Vatem  tremendus  mox  monet, 
Verus  magister  actibus  Ut  clara  rursus  munera 
Exempla,  non  verbis  dedit.                Mundo  refusus  adderet. 

Aufser  B :  Hymn.  ms.  Severinianus  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172. 
A.  —  Hymn.  ms.  Severinianus  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  C.  — 
1,  3  dona  AC.  —  1,  4  fines  AC.  —  2,  2  Quo  B.  —  3,  1  infelix  AC.  —  3,  4 
pauor  et  cordis  alcidus  B;  algide  C.  —  4,  1  profanus  indire  A;  indire 
profanus  C.  —  4,2  consendant  polus  B ;  Quod  calle  conscendat  polum  AC. 
—  5,  3  dictam  A;  trahent  C;  tradunt  A. —  6,  1  lingua  AC.  —  6,  2  Qua  A; 
Quae  C ;  non  auet  B.  —  6,  2  postquam  magna  AC.  —  6,  4  Scribentem  AC ; 
terram  B.  —  7,  2  Mediolanium  B ;  petiit  AC.  —  8,  4  perfusus  AC.  —  „Hymnus 
sancti  Nazari,  dictus  a  domno  Ennodio."  B. 

63.   (10.)   Hymnus  sauctae  Mariae. 

1.  Ut  virginem  fetam  loquar,  2.  Exposcit,  ipsa  suggerat. 
Quid   laude    dignum  MariaeV  Sint  verba  ceu  miraculum; 

Det  partus,  ornet,  exigat,  Quid,  mens,  requiras  ordinem? 

Quod  clausa  porta,  quod  patens  Natura  totum  perdidit. 


—    68 

3.  Hoc  est  salus,  quod  vincimur. 
Cum  sola  virgo  degeret, 
Concepit  aure  filium, 
Stupente  factum  corpore 

4.  Turgescit  alvus  spiritu. 
Quod  lingua  iecit,  semen  est, 
In  carue  Verbum  stringitur. 
De  matre  cuuctus  noster  est, 

5 .  De  patre  nil  distans  Deus. 
Utrisque  partus  integer, 
Qui  gignit  et  qui  percipit. 
Nil  maior  ille  servulis, 


6.  Sed  nee  minor  creante  fit. 
Föns  dieta  clausus  aeeipit. 
Föns   membra  clausus  egerit, 
Nee  rima  crescit  artior 

7.  Et  vera  proles  emicat. 

Die,    mater  et  virgo,    precor, 
Quisquamne  claudit  exiens? 
Artantur  exta  fetibus, 

8.  Vinclum  pudoris  natus  est. 
Q[uae  se]de  Christi  dignior. 
Quam  sunt  superna,  crederis, 
Nostri  memento  praepotens. 


4,  1  Turgiscet  B.  —  4,  2  iecet  B.  —  5,  3  praeeipit  B.  —  5,  4  Cnil  B ; 
servolis  B.  —  6,  2  adeepit  B.  —  6,3  egeret  B.  —  7,  3  claudet  B.  — 
8,  3  cre  deres  B.  —   „Hymnus  sanetae  Mariae,  dictus  a  domno  Ennodio."  B. 


64.   (11.)  Hymnus  saneti  Martini. 


1.  Cum  gesta  Martini  loquor, 
Nil  laude  dignum  transeo, 
Divisa  virtus  omnibus 
Unum  coaeta  praetulit. 

2.  Labore  magno  martyr  est 
Victore  carnis  spiritu, 

Hoc  est  triumphis  proximum, 
Si  bella  calcent  intima. 

3.  Perdente  vires  corpore 
Res  fixa  constat  laureis, 
Sublimat  hostem  mentium. 
Qui  vota  membrorum  facit. 

4.  Hie  fontis  ignem  nesciens 
Calore  fervebat  Dei, 
Undis  vapore  iunetus  est, 
Christo  dicatus  actibus. 

3,  4  facet  B.  —  4,  4  decatus  B.  ■ 
in  astrum  1>.  —  8.  2  antestitem  B. 
domno  Ennodio."  B. 


5.  Qua  veste  nudum  texerat, 
Hac  rex  nitebat  aetheris; 
Sordente  panno  adquiritur, 
Quo  fulget  astrorum  globus. 

6.  Quam  iusta  commutatio ! 
Ostrum  rependit  indigens, 
Et  regna  mendicus  parat. 
Mox  sacra  vitae  contigit, 

7.  De  plebe  lusit  daemonum, 
Iussit  favillis  surgere, 
"Vixere  tactu  funera. 
Flagella  passus  est  libens, 

8.  Quibus  coronam  nexuit. 
Compulsus  ad  antistitem 
Votum  repugnans  induit, 
Quod    saneta   complevit  fides. 

5,  4  Quod  B.  —  6,  2  Ostrum  korrig. 
-    „Hymnus    saneti  Martini ,    dictus    a 


(!ö.   (12.)   Hymnus  saneti  Dionysii. 


1.  Dionysio   Christus  dedit 
Quot  bella,  tot  victorias; 
Exsul  piorum  civis  est, 
Urbis  supernae  partieeps. 


2.  Constantius  vatem  loco 
Quondam  tyrannus  expulit  • 
Non  cessit  iste  turbido, 
Crevit  periculis  fides. 


69     — 


3.  Hoc  sancta  die  professio, 
Te  poena  tradit  prosperis, 
Optata  raercaris  malo: 
Persiste,  tortor,  adiuvans, 

4.  Lux  haec  negando  ceditur. 
0  quam  beata  adversitas, 
Si  sie  triumphant  exsules ! 
Nihil  verendo  martyre 

5.  Confessor  iste  distitit. 
Dispersa  mors  quos  afficit, 
Ad  vota  mortis  evolant; 
Nil  lenta  perdit  coetio, 


6.  Intrat  latenter  abdita. 
Vitale  funus  maeror  est, 
Velox  medela  transitus. 
Risit  furorem  prineipis, 

7.  Fide  manente  cursitans 
Fixus  per  orbem  ducitur, 
Qua  sol  coruscat  acrior, 
Negans  bibendi  copiam. 

8.  A  te,  tremende,  sumimus, 
Ceu    nostra   quae   remuneras 
Tu  mitte  sanetum  poscere, 
Quod  ipse  nobis  conferas. 


1,  1  Dionisio  B.  —  1,  2  Quod  B.  —  2,  1  autem  loco  B.  —  2,  3  tur- 
pido  ß.  —  5,  1  destitit  B.  —  5,  2  adficet  B.  —  5,  4  perdet  B.  —  6,  3  medella 
B.  —  6,  4  Riset  B.  —  „Hymnus  saneti  Dionysii,  dictus  a  donmo  Ennodio."  B 


Venantius  Fortunatus, 

Episcopus  Pictaviensis. 
f  nach  600. 

Venantius  Honorius  Clementianus  Fortunatus,  in  der  Nähe  von  Treviso 
im  zweiten  Viertel  des  sechsten  Jahrhunderts  geboren,  erhielt  seine  Aus- 
bildung in  der  Rechtswissenschaft  sowohl  wie  in  den  freien  Künsten  zu 
Ravenna.  Durch  die  Fürbitte  des  hl.  Martinas  von  Tours  auf,  wie  er  glaubte, 
wunderbare  Weise  von  einem  Augenübel  geheilt,  unternahm  er,  wahrscheinlich 
um  das  Jahr  565,  eine  Wanderung  nach  Gallien  zu  dem  Grabe  des  Heiligen. 
Sein  Weg  führte  ihn  über  das  Hoflager  Sigiberts  von  Austrasien,  wo  er 
wertvolle  Verbindungen  anzuknüpfen  vermochte,  während  er  in  Tours  mit 
Gregor,  dem  Eusebius  der  Franken,  in  innige  und  dauernde  Beziehungen  trat. 
Von  Tours  kam  er  nach  Poitiers,  wo  die  fromme  und  hochbetagte  Rade- 
gunde,  die  Witwe  Chlotars  I.,  in  dem  von  ihr  gegründeten  Kloster  des  hl. 
Kreuzes  in  stiller  Abgeschiedenheit  lebte.  Der  vertraute  und  sympathische 
Verkehr,  mit  ihr  und  ihrer  Pflegetochter  Agnes,  der  Äbtissin  des  Klosters, 
bewog  ihn,  in  schon  vorgerückterem  Alter  in  den  geistlichen  Stand  zu  treten; 
er  wurde  zum  Presbyter  geweiht  und  in  der  Folge,  um  die  Neige  des  Jahr- 
hunderts, zum  Bischöfe  von  Poitiers  erkoren.  Die  nähere  Zeit  seines  Todes, 
der  in  das  angehende  siebente  Jahrhundert  fällt,  ist  unbekannt.  —  Über  das 
Leben  Fortunats  vergl.  Hist.  Longobard.  II,  13.  —  Bormann.  Über  das 
Leben  des  lateinischen  Dichters  Venantius  Fortunatus,  Fulda  1848.  — 
Wilh.  Meyer,  der  Gelegenheitsdichter  Fortunat.  (Abhandlgen  der  K.  Gesellseh. 
d.  Wissensch.  zu  Göttingen.  Philol.  hist.  Kl.  Neue  Folge  Band  IV  Nr.  •">) 
Berlin  1901,  S.  5—23. 

Fortunat  hat  nach  dem  Zeugnisse  des  Paulus  diaconus  zahlreiche 
Hymnen  auf  die  verschiedenen  Feste  des  Kirchenjahres  verfafst:  ,,maxime- 
que  hymnos  singularum  festivitatum"  (Hist.  Longobard.  II,  13).  Diese 
Hymnen  entziehen  sich,  wenn  sie  nicht  in  Verlust  gerieten,  jedenfalls  unserer 
Kenntnis.  In  den  elf  Büchern  Gedichte,  die  uns  von  Fortunat  erhalten  sind, 
befinden  sich  nur  die  vier,  im  nachfolgenden  zum  Abdruck  kommenden 
Hymnen.  Die  handschriftliche  Überlieferung  derselben  ist  eine  doppelte,  die 
wir  eine  literarhistorische  und  eine  liturgische  nennen  können,  insofern  die- 
selben auf  uns  kamen  einmal  durch  jene  Handschriften,  welche  uns  Fortunats 
„Gesammelte  Gedichte"  aufbewahrt  haben,  andererseits  durch  liturgische 
Handschriften,  in  denen  diese  Hymnen  eine  Stelle  fanden.  Für  erstere  Über- 
lieferung kann  ich  mich  auf  die  Ausgabe  Leos  (Mon.  Germ.  Auctt.  antiq.  IV) 
beziehen,  aus  der  ich  die  Texte  übernehme,  denen  ich  dann  die  Lesarten 
einer  Reihe  von  Handschriften  der  zweiten  Gruppe  beifüge.  So  richtig  der 
Herausgeber  Fortunats  daran  getan,  diese  Gruppe  nicht  zu  berücksichtigen, 
in  einem  der  hymnologischen  Forschung  dienenden  Werke  würde  man  ihr 
Fehlen  mit  Recht  beanstanden. 


—    71     — 

Aus  den  von  Leo  p.  XXIV  als  „Spuria"  bezeichneten  Gedichten  habe 
ich  drei  aufgenommen  aus  Gründen,  die  bei  den  einzelnen  Hymnen  angegeben 
sind.  Auf  die  andern  kann  ich  hier,  da  es  mich  zu  weit  führen  würde, 
des  näheren  nicht  eingehen.  Nur  das  eine  sei  bemerkt,  dafs  Leos  Nr.  IX 
und  X  im  Hymnarium  des  Kardinals  Tommasi,  entgegen  der  Behauptung 
Leos,  dem  Fortunatus  nicht  zugeschrieben  werden. 


66.   (1.)   In  Hoiiore  sanctae  Crucis. 
Carm.  C.  III,  n.  2. 


Fange,  lingua,  gloriosi 

proelium  certaminis 
Et  super  crucis  tropaeo, 

die  triumphum  nobilem, 
Qualiter  redemptor  orbis 

immolatus  vicerit. 

De  parentis  protoplasti 

fraude  factor  condolens, 
Quando  pomi  noxialis 

morte  morsu  corruit, 
Ipse  lignum  tunc  notavit, 

damna  ligni  ut  solveret. 

Hoc  opus  nostrae  salutis 

ordo  depoposcerat. 
Multiformis  perditoris 

arte  ut  artem  falleret 
Et  medelam  ferret  inde, 

hostis  unde  laeserat. 

Quando  venit  ergo  sacri 

plenitudo  temporis, 
Missus  est  ab  arce  patris 

natus  orbis  conditor 
Atque  ventre  virginali 

carne  factus  prodiit. 

Vagit  infans  inter  arta 

conditus  praesaepia, 
Membia  pannis  involuta 

virgo  mater  adligat, 
Et  pedes  manusque,  crura 

strieta  pingit  fascia. 

Pontif.  ms.  Pictaviense  saec.  8.    Cod.  Parisin.  Arsen.  227.  A.  —  Rit.  et. 


6.  Lustra  sex  qui  iam  peraeta 

tempus  implens  corporis, 
Se  volente,  natus  ad  hoc, 

passioni  deditus, 
Agnus  in  crucis  levatur 

immolandus  stipite. 

7.  Hie  acetura,  fei,  arundo, 

sputa,  clavi,  lancea 
Mite  corpus  perforatur, 

sanguis,  unda  profluit, 
Terra,  pontus,   astra,  raundus 

quo  lavantur  flumine. 

8.  Crux  fidelis.  inter  omnes 

arbor  una  nobilis, 
Nulla  talem  silva  profert 

flore,  fronde,  germine, 
Duke  lignum  dulce  clavo 

dulce  pondus  sustinens. 


9. 


10. 


Fleete  ramos,  arbor  alta, 
tensa  laxa  viscera 

Et  rigor  lentescat  ille, 
quem  dedit  nativitas, 

Ut  superni  membra  regis 
mite  tendas  stipite. 

Sola  digna  tu  fuisti 
ferre  pretium  saeculi 

Atque  portum  praeparare 
nauta  mundo  naufrago, 

Quem  sacer  cruor  perunxit 
fusus  agni  corpore. 


-     72     — 

Miss.  ms.  S.  Albani  Magunt.  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  1888.  B.  —  Collect. 
ms.  S.  Maximini  Treviren.  saec.  10.  Cod.  Treviren.  592.  C.  —  Collect,  ms. 
incert.  orig.  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  114.  D.  —  Collect,  ms.  Laudunense(?) 
saec.  10.  Cod.  Bernen.  455.  E.  —  Trop.  ms.  Bambergense  saec.  10.  Cod. 
Bambergen.  Ed  III  7.  F.  — Trop.  ms.Sangallense  saec.  10.  Cod.  »Sangallen. 
380  G.  —  Collect,  ms.  incert.  orig.  saec.  10.     Cod.  Bruxellen.  8860—67.  H. 

—  Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Eossian.  VIII  144.  I.  —  Trop.  ms. 
Martialense  saec.   10.    Cod.  Parisin.  1240.  K.   —  Hymn.   ms.  Veronense  saec. 

11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102)  L.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10. 
Cod.  Casinen.  506.  M.  —  Brev.  ms.  S.  Eutychii  Nursini  saec.  10/n.  Cod. 
Vallicellan.  B  79.  N.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  in.  Cod.  Sangallen. 
376.  O.  —  Trop.  ms.  Lemovicense  saec.  11.  in.  Cod.  Parisin.  1120.  P.  — 
Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106.  Q.  —  Grad.  ms. 
Cameracense  saec.  11.  Cod.  Cameracen.  79  (78).  R.  —  Trop.  ms.  Emmera- 
mense    saec.    n/i2.    Clm.  Monacen.    14083.    S.  —  Grad.  ms.  Nivernense  saec. 

12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235  T.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  12. 
Cod.  Florian.  III  208.  U.  —  Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12.  Cod.  Cameracen. 
61  (60).  V.  —  Brev.  ms.  Altahense  saec.  n/i2.  Clm.  Monacen.  9633.  W. 

Ferner:  Trop.  ms.  S.  Albani  Magunt. (?)  saec.  10.  Cod.  Londinen.  Add. 
19768.   —   Trop.    ms.  Modoetinum    saec.    10.  ex.     Cod.  Capit.  Modoetini  75. 

—  Trop.  ms.  Eporediense  saec.  11.  in.  Cod.  Capit.  Eporedien.  60.  —  Trop. 
ms.  Martialense  saec.  11.  in.  Cod.  Parisin.  1121.  —  Trop.  ms.  Modoetinum 
saec.  11.  Cod.  Capit.  Modoetini  76.  —  Trop.  ms.  Novaliciense  saec.  11. 
Cod.  Oxonien.  Douce  222.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11.  Cod.  Parisin. 
909.  —  Trop.  ms.  Lemovicense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  —  Trop.  ms. 
Martialense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  1136.  —  Grad,  et  Ant.  ms.  S.  Petri 
Salisburgen.  saec.   12.  in.     Cod.  Petrin,  a  XII  7.  —  Leo  1.  c.  p.  27  sq. 

1,  1  gloriose  H.  —  1,  4  nobile  KP.  —  1,  6  immolandus  OR.  —  2,  1 
parente  H.  —  2,  2  fraude  facta  ACHKLMPRV.  —  2,  3  noxiali  K.  -  2,  4 
mortem  morsu  A ;  morsu  in  mortem  BFGLORSUVW;  curruitP;  morte  mors 
occubuit  HIN;  morsu  mors  incubuit  K.  —  2,  5  Ipsi  lignum  B;  natavit  P; 
natabit  H.  —  3,  3  Multis  formis  N;  proditoris  BEHIKLMNOPQR.  —  3,4 
ars  ut  artem  BDEFGIKLNOPQU.  —  4,  1  sacra  K.  —  4,  3  abarche  patris 
I.  —  4,  5  Hac  de  ventre  I.  —  4,  6  caro  factus  LMST.  —  5,  2  positus 
praesaepia  GIMN.  —  5,  5  Et  manus  pedesque  crura  KLM:  Pedes,  manus 
atque  crura  N.  —  5,6  pangit  fascia  G-,  cingit  fascia  IKMNPQU,  cinxit 
fascia  L.  —  6,  1  Lustris  sex  qui  iam  peracta  M ;  Lustri  sex  qui  iam  peractis 
NW.  —  6,3  natus  ab  (darüber  ob)  hoc  C.  —  6,  5  in  cruce  W;  levatus 
CI.  —  6,  6  immolatus  C;  immolatur  korrig.  in  immolandus  P.  —  7,  1 
aceto  ABCEFHIKLPQSU.  —  7,  2  sputo  BE;  clavis  HIMPQTU.  —  7,  3 
perfciratum  H ;  A  milite  corpus  foratur  C.  —  7,  4undansA;  profuit,  darüber 
aber  die  Interlinearglosse:  currit  vianat  L.  —  7,  5  mundi  H.  —  7,  6 
lavatur  I.  —  8,  3  silva  talem  ABDEFGHIKLMOPQSTLT;  silva  tale  N.  — 
8,  4  fronde  flore  CIKLT;  fronde  florem  BDFOPQ;  frondem  florem  N;  flores 
fronde  H;  flore  fronde  Q;  germinans  BFHNOPQ.  —  8,  5  Dulces  lignum  Q; 
dulce  clavum  C;  dulceru  clavum  AEH;  dulci  clavo  BDG;  dulce  clavi  I;  dulces 
clavos  NQSTU;  dulces  clavum  P;  dulce  clavos  L.  —  8,  6  sustinet  BMPU; 
sustinent  1KL;  sustine  Q.  —  9,  2  densa  laxa  BEOSUW.  —  9,  5  Et  superna 
membra  regi  H.  —  9,  6  Miti  tendas  ADFGMNOQTU;  miti  tendat  KLP; 
miti  tendant  I ;  mite  extendant  H ;  sunt  mittenda  stipite  B.  —  10,  2  pretium 
saecli  CAMI ;  ferre  saecli  pretium  I.  —  10,4  nautae  N ;  mundi  naufrago 
BHMNP.  —  10,  6  fuso  H;   corporis  P.  —  Nach  Str.   10  schiebt  C  ein: 

11.  Tenebrae  et  umbrae  mortis  12.  Viso  redemptore  mundi 
patefactus  inferus,  mox  infernus  tremuit, 

Praevidens  ruina  mundi  Bella  vincla  damnatorum, 

gustatoque  vetito  quos  perversus  perdidit, 

Inde  salvat,  quod  perierat,  Ascendit  sedem  et  celsam 

crucis  fructus  exhibens.  salutemque  reddidit. 


—     73     — 

13.  Quaesumus,  salva  damnatos  14.  Quem    totus  mundus  non  portat, 
agmina  lugentium  ;  monumento  clauditur, 

Te  prophetae  cecinerunt  Tertia  die  resurgit, 

redemptorem  omnium,  saxum  retro  volvitur, 

Tropaeumque  mortis  gustans,  Tellus,  pontum,  polum,  astra, 

dans  vexillum  frontibus.  adest  auctor  omnium. 

An  gleicher   Stelle  fügt  TT  die  Strophe  zu : 

Quem  totus  mundus  non  capit,  uno  saxo  clauditur 
Atque  morte  iain  peracta  claustra  inferni  adiit, 
Sic  Deus  trinus  et  unus  die  surgit  tertia. 

Am  Schlüsse  die  Doxologie:  Gloria  et  honor  Deo  usque  quo  altissimo 
etc.  CILMNOUW;  Gloriam  patri  melodis  personemus  voeibus  etc.  K;  statt 
derselben  in 

FGO  BSU 

Sit  patri  natoque  summo  Gloria  aeterno  patri, 
gratia  cum  spiritu,  qui  creavit  omnia, 

Sempiternae  trinitati  Gloria  unico  eius, 
laus,  salus  et  gloria,  pro  salute  posito, 

Quae  creavit,  quae  redemit  Spiritui  [quojque  saneto 
quaeque  nos  illuminat.  in  aeterna  saecula, 

wobei  in  SU  die  Verse  2  und  4  vertauscht  sind  ,  BS  in  Vers  6  in  sempi- 
terna  lesen.  —  In  allen  Quellen  (Gradualien,  Troparien,  Sakramentarien), 
welche  dies  Lied  als  Prozessionshymnus  in  Parasceve  bieten,  pflegt  Str.  8 
als  Rundreim  vor  Str.  1  (nacb  Str.  1  RV)  zu  stehen ;  in  alten  Quellen,  welche 
das  Lied  als  Hymnus  zu  den  Tagzeiten  bieten  (Brevieren,  Autiphonarien, 
Hymnarien)  pflegt  vor  Str.  6  Divisio  einzutreten  und  Doxologie  angefügt  zu 
werden.  —  Nur  vier  Strophen  (8,  1,  2,  3)  R;  von  Str.  2  ff.  nur  die  Initien  V. 
Es  ist  hier  noch  beizufügen,  dafs  der  Hymnus  Fange  lingua  gloriosi 
nach  dem  Vorgange  Sirmonds  häufig  Fortunat  abgesprochen  und  Claudianus 
Mamertus  beigelegt  worden.  So  beispielsweise  noch  in  Wetzer  und  Weites 
Kirchenlexikon  (2.  Aufl.)  s.  v.  Claudianus:  „Namentlich  rührt  der  schöne 
Hymnus  Pange  lingua  gloriosi  lauream  certaminis  im  Brevier  am 
Passionssonntage  nach  äufseren  und  inneren  Criterien  von  ihm  und  nicht  von 
Venantius  Fortunatus  her."  Sirmond  glaubte  eine  in  sich  nichts  weniger 
als  eindeutige  Stelle  in  einem  Briefe  des  Sidonius  Apollinaris  an  Mamertus 
(Mon.  Germ.  Auctt.  antiq.  VIII,  56)  um  so  mehr  auf  diesen  Hymnus  beziehen 
zu  dürfen  und  zu  müssen,  als  bereits  ein  alter  Scholiast  in  einer  von  ihm 
benutzten  Handschrift  dies  getan  habe.  Ferner  weise  Gennadius  de  viris 
illustr.,  nicht  zwar,  wie  dies  Werk  gedruckt  vorliege,  wohl  aber  wie  er  es 
handschriftlich  in  einem  Codex  von  Mont-Saint-Michel  gesehen  habe,  den 
fraglichen  Hymnus  Mamertus  zu :  „Scripsit  et  alia  nonnulla,  inter  quae  et 
hymnum  de  passione  Domini,  cuius  prineipium  est:  Pange  lingua 
gloriosi."  Nach  Endlicher  (Claudiani  Mamerti  Opera  (Corp.  Scriptt.  eccl. 
XL  Vindobon.  1885,  p.  II)  steht  eine  ähnliche  Bemerkung,  wie  Sirmond  sie 
sah,  auch  in  der  Hs.  H  145  von  Montpellier  (saec.  12.)  fol.  103  b:  „Nota 
quod  Claudianus  composuit  hymnum  Pange  lingua  gloriosi  lauream  certa- 
minis". Dennoch  bemerkt  Endlicher  mit  Recht  abschliefsend :  „Sed  neque 
hoc  neque  Gennadii,  sigenuinum  est,  testimonium  sufficere  videtur,  ut 
hymnum  illum  Mamerto  tribuamus,  quem  et  veteres  scriptores  et  Codices 
omnes  Venantio  ascribant"  (1.  c.  p.  XLIX). 


—     74     — 

67.   (2.)    Hymnus  in  Honore  sanctae  Crucis. 

Carm.  1.  II,  n.  6. 

1.  Vexilla  regis  prodeunt,  5.  Arbor  decora  et  fulgida, 
Folget  crucis  mysterium,  Ornata  regis  purpura, 
Quo  carne  carnis  conditor  Electa  digno  stipite 
Suspensus  est  patibulo.  Tarn    sancta  membra  tangere, 

2.  Confixa  clavis  viscera  6.  Beata  cuius  bracbiis 
Tendens  mauus,  vestigia  Pretium  pependit  saeculi, 
Redemptionis  gratia                            Statera  facta  est  corporis 
Hie  immolata  est  bostia.                    Praedam  tulitque  tartari. 

3.  Quo  vulneratus  insuper  7.  Fundis  aroma  cortice, 
Mucrone  diro  lanceae,  Vincis  sapore  neetare, 
Ut  nos  lavaret  crimine,  Iucunda  fruetu  fertili 
Manavit  unda  et  sanguine.                 Plaudis  triumpho  nobili. 

4.  Impleta  sunt,  quae  concinit  8.  Salve,  ara,  salve,  victiraa, 
David  fideli  carmine  De  passionis  gloria, 
Dicendo  nationibus :  Qua  vita  mortem  pertulit 
Regnavit  a  ligno  Deus.  Et  morte  vitam  reddidit. 

Mart.  ms.  Modoetinum  saec.  9.  Cod.  Capit.  Veronen.  90  (85).  A.  — 
Hyran.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  B.  —  Brev.  ms. 
Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  C.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec. 
10.  Cod.  Parisin.  1240.  D.  —  Collect,  ms.  incertae  orig.  saec.  10.  Cod. 
Viiulobonen.  114.  E.  —  Rit.  et  hymn.  ms.  Scheftlariense  saec.  10.  Clm. 
Monacen.  17027.  F.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11.  in.  Cod.  Parisin. 
1120.  G.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102) 
H.  —  Hymn.  ms.  Bobbiense  saec.   11.     Cod.  Vatican.    5778.  I.  —  Brev.   ms. 

5.  Eutyehii  Nursini  saec.  11.  Cod.  Vallicellan.  B  79.  K.  —  Brev.  ms. 
Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106.  L.  —  Hymn.  et.  Sequent.  ms. 
Fredeslariense  saec.  11.  ex.  Cod.  Casselan.  theol.  IV0  25.  M.  —  Grad,  et 
Ant.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Xouv.  acq.  1235.  X.  —  Leo 
1.  c.  p.  34  sq. 

1,  3  carnem   A.  —  Nach  Str.  1.  schieben  IN  ein; 

Confixus  clavis  innocens 

Mortem  peremit  (pervenit  N)  innocens 

Saevum  tyrannum  vinciens 

Et  nos  ab  illo  liberans. 

Str.  2  fehlt  GKN.  —  2,  2  manum  I.  —  2,  3  gloria  A.  —  2,  4  est  fehlt 
ABDFHM.  —  :J.,  2  dirae  ABCGHKN.  —  3,  4  et  fehlt  BCGHILN;  et  aus- 
radiert M:  sasanguine  X;  —  Str.  4  und  5  umgestellt  F.  —  4.  2  fidelis 
BCFHM.  —  5.  1  et  fehlt  BFGILN.  —  5,  2  Erecta  B;  Elata  AH;  digna  GL 
—   5,   4   Tarn    sacra   F.   —   6,   2  Saecli  pependit  pretium  ABCFGI1IKM.  — 

6,  3  est  fehlt  ABCDEGIKLX.  —  6,  4  que  fehlt  C:  Praedam  tulilque  EL; 
tartari  E;  tartaris  L.  —  Str.  7  und  8  fehlen  BDFGHIKX.  —  7,  1  Fundeng 
CL.  —  7,  2  saporem  C.  —  7,  4  triumphum  L.  —  Die  Hss.,  in  welchen  Str.  7 
und  8  fehlen,  setzen  dafür  ein: 


—       iö       — 

7.  O  crux,  ave,  spes  unica,  8.  Te,  summa  Deus  trinitas, 
Hoc  passionis  tempore,  Collaudet  omnis  spiritus, 

Auge  piis  iustitiam  Quos  per  crucis  mysterium 

Reisque  dona  veniam.  Salvas,  rege  per  saecula. 

8,    2    Collaudat  H.  —  8,    4  Salvas,  regis  H;    Regis,  salva  F.  —  Doxologie: 
Deo  patri  C. 

68.   (3).   De  Cruce  Domiiii. 

Carm.  1.  II,  n.   1. 

Crux  benedicta  nitet.  Dominus  qua  carne  pependit 

Atque  cruore  suo  vulnera  nostra  lavat, 
Mitis  amore  pio  pro  nobis  victima  factus 

Traxit  ab  ore  lupi  qua  sacer  agnus  oves, 
5     Transfixis  palmis  ubi  mundum  a  clade  redemit. 

Atque  suo  clausit  funere  mortis  iter. 
Hie  manus  illa  fuit  clavis  confixa  cruentis 

Quae  eripuit  Paulum  crimine,  morte  Petrum. 
Fertilitate  potens,  o  dulce  et  nobile  lignum, 
10         Quando  tuis  rarais  tarn  nova  poma  geris ! 
Cuius  odore  novo  defuneta  cadavera  surgunt, 

Et  redeunt  vitae,  qui  caruere  diem. 
Xullum  uret  aestus  sub  frondibus  arboris  buius. 

Luna  nee  in  noctem  sol  neque  meridie. 
15    Tu  plantata  micas  secus,  est  ubi  cursus  aquarum. 

Spargis  et  ornatas  flore  recente  comas. 
Appensa  est  vitis  inter  tua  brachia,  de  qua 

Dulcia  sanguineo  vina  rubore  fluunt. 

Collect,  ms.  incert.  orig.  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  114.  A.  —  Hymn. 
ms.  Severinianus  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  B.  —  Hymn.  ms. 
Stverinianus  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  C.  —  Trop.  ms.  Eporediense 
saec.  11.  in.  Cod.  Capit.  Eporedien.  60  D.  —  Trop.  ms.  Xonantulense  saec. 
11.  Cod.  Roman.  1343  (Sessor.  62).  E.  —  Trop.  ms.  Xonantulense  saec.  11. 
Cod.  Casanaten.  C  IY  2.  F.  —  Trop.  ms.  Xovaliciense  saec.  11.  Cod. 
Oxonien.  Douce  222.  G.  —  Grad.  ms.  ßrixiense(?)  saec.  11.  Cod.  Oxonien. 
Miscell.  lit.  366.  H.  —  Trop.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Vatican.  Urbin. 
5#5.  I.  —  Trop.  ms.  Ravennatense  saec.  n/j2.  Cod.  Capit.  Mutin.  O  I  n.  7. 
K.  —  Trop.  ms.  Ravennatense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Paduani  A  47.  L.  — 
Hymn.  ms.  Bobbiense  saec.  12.  Cod.  Taurinen.  F  IV  18.  M.  —  Collect,  ms. 
incertae  orig.   saec.  13.  Clm.  Monacen.  6911.  N. 

I  nites  B.  —  2  lavit  ABX.  —  4  Traxit  amore  lupi  HX ;  quos  sacer  X ; 
qui  sacer  L;  oves  agnus  D:  ovis  L.  —  Transfixus  BEIL.  —  7  Sic  KL.  — 
8  Qui  GKL;  Quae  Paulum  eripuit  X.  —  9  Felicitatem  G:  a  dulceque  nobile 
X.  —  10  gerit  DG;  gerunt  H.  —  11  nova  G.  —  12  Ut  redeunt  KL;  qua 
L;  diem  ABX:  caruerunt  dies  G.  —  13  Uret  nulluni  B:  Xullus  urit  EF; 
Nullus  urens  D :  sub  frontibus  A ;  arboris  vivi  G.  —  14  nocte  A  bis  M ; 
meridiem  H :  meridies  M.  —  15  micas  sedis  est  G ;  es  ubi  M.  —  16  et  ornaris 
DM:  flore  micante  B;  flore  recentes  E;  caumas  G.  —  17  Aspersa  D.  —  Am 
Schlüsse  die  Doxologie: 

Gloria  magna  Deo  magnalia  tanta  patranti, 
Qui  tarn  mira  facit,  gloria  magna  Deo. 


—     76 

KG  ordnen  die  Verse  wie  folgt:  1  bis  4;  9  bis  14;  7,  8,  5,  6,  15  bis 
18.  —  Nach  Str.  18  folgt  noch  weiter  in  B: 

Tartara  fracta  tui  sunt  viribus,  atque  draconis 

Faucibus  erepti  pangimus,  ecce,  tibi. 
Libertatis  opem  capimus  temnendo  tyrannum, 

Iure  tuo  fultos  iacula  nulla  nocent. 
Arbor  amara  fuit  nimium,  quia  gutture  clauso 

Nectus  ad  ima  ruit  primus  in  orbe  parens. 
Dulcis  adesse  satis  nimiumque  suavis  alumna 

Crederis  atque  tuis  vivificansque  salus. 
Romphea  mota  (tuo  patuit  iuvamine  vitae) 

Est  et  tunc  leti,  hinc  perit  atque  fugit. 
Impia  regna  vident,  pavido  terrore  tremescunt, 

Cum,  quem  tu  tuleras,  palluit  atque  chaos. 
Gaudia  magna  tenent,  fuerant  qui  vincla  barathri 

Perpessi  trucibus,  munere  perpetuo. 
Mors  maledicta  cupit  dum  per  te  perdere  vitam 

Seque  perisse  dolet,  vita  manendo  viget. 
Nulla  tuis  meritis  arbor  confertur  opima, 

Cui  decus  e  proprio  pondere  quippe  manet. 
Quo  pendente  super  te  monstrant  saecla  lugubrem 

Cuncta  diem,  noctis  texuit  in  speciein. 
Mors  inimica  ruit,  surgens,  en,  vita  beata, 

Tu  veneranda  micas,  tu  mundL  sceptra  tenes. 
Ista  super  titulo  splendens  tenebras  repulisti, 

Laudibus  inde  tuis  pangimus,  ecce,  melos. 
Salve.,  quae  brachiis  mundo  perferre  medelam 

Digna  fuisti,  tuis  gaudia  magna  manent. 
Plebs  in  honore  tui  sacro  modulamine  plaudat, 

Cuncta  caterva  simul  personet  atque  tibi. 
Nostra  salus  perpes,  tu  crimina  pelle  redemptis, 

Per  te  digna  tibi  quo  modulemur.     Amen. 
Gloria  magna  Deo,  magnalia  tanta  patranti; 

Qui  tarn  mira  facit,  gloria  magna  Deo! 

In  C  sind  die  Verse  1,  2,  5,  6,  7,  8  aus  Carm.  1.  II.  n.  3  ohne  Abstand 
an  Vers  18  angeschlossen.  —  Die  Collationen  der  liturg.  Hss.  verdanke  ich 
H.  M.  Bannister. 


69.   (4.)  Versus  de  Resurrectione  Domini. 
Carm.  1.  III,  n.  9. 

Tempora  florigero  rutilant  distincta  sereno 

Et  maiore  poli  lumine  porta  patet. 
Altius  ignivomum  solem  caeli  orbita  ducit, 

Qui  vagus  Oceanus  exit  et  intrat  aquas, 
5    Armatis  radiis  elementa  liquentia  lustrans 

Adliuc  nocte  brevi  tendit  in  orbe  diem. 
Splendida  sincerum  producunt  aethera  vultum, 

Laetitiamque  suam  sidera  clara  probant. 

Terra  favens  vario  fundit  munuscula  foetu, 

10         Cum  bebe  vernales  reddidit  annus  opes. 


—     77     — 

Mollia  purpureum  pingunt  violaria  carapum, 

Prata  virent  herbis,  emicat  herba  comis. 
Paulatim  subeunt  stillantia  lumina  florum 

Arridentque  oculis  gramina  tincta  suis. 
15    Semine  deposito  lactans  seges  exilit  arvis, 

Spondeus  agricolae  vincere  posse  famem. 
Caudice  desecto  lacrimat  sua  gaudia  palmes, 

Unde  merum  tribuat,  dat  modo  vitis  aquam. 
Cortice  de  matris  tenera  lanugine  surgens 
20         Praeparat  ad  partum  turgida  gemma  sinum. 
Tempore  sub  biemis  foliorum  crine  revulso 

Iam  reparat  viridans  frondea  tecta  nemus. 
Myrta,  salix,  abies,  corylus,  siler,  ulmus  acernus, 

Plaudit  quaeque  suis  arbor  amoena  comis. 
25     Construitura  favos  apes  hinc  alvearia  linquens 

Floribus  instrepitans  poplite  mella  rapit. 
Ad  cantus  revocatur  avis,  quae  carmine  clauso 

Pigrior  hiberno  frigore  muta  fuit. 
Hinc  philomena  suis  attemperat  organa  cannis, 
30         Fitque  repercusso  dulcior  aura  melo. 
Ecce,  renascentis  testatur  gratia  mundi 

Omnia  cum  Domino  dona  redisse  suo. 
Namque  triumpbanti  post  tristia  tartara  Christo 

Undique  fronde  nemus,  gramina  flore  favent. 
35    Legibus  inferni  oppressis  super  astra  meantem 

Laudant  rite  Deum  lux,  polus,  arva,  fretum. 
Qui  crucifixus  erat,  Deus,  ecce,  per  omnia  regnat, 

Dantque  creatori  cuncta  creata  precem. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 
40         Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Nobilitas  anni,  mensum  decus,  arma  dierum, 

Horarum  splendor  scripula  puncta  fovent. 
Hinc  tibi  silva  comis  plaudit,  hinc  campus  aristis, 

Hinc  grates  tacito  palmite  vitis  agit. 
45    Si  tibi  nunc  avium  resonant  virgulta  susurro, 

Has  inter  minimus  passer  amore  cano. 
Christe,  salus  rerum,  bone  conditor  atque  redemptor, 

Unica  progenies  ex  deitate  patris, 
Irrecitabiliter  manans  de  corde  parentis, 
50         Verbum  subsistens  et  penetrare  potens, 
Aequalis,  Concors,  socius  cum  patre  coaevus. 

Quo  sumpsit  mundus  principe  principium, 
Aethera  suspendis,  sola  congeris,  aequora  fundis, 

Quaeque  locis  babitant,  quo  moderante  vigent, 
55    Qui  genus  humanuni  cernens  mersisse  profundo, 

Ut  hominem  eriperes,  es  quoque  factus  homo. 
Nee  voluisti  etenim  tantum  te  corpore  nasci, 

Sed  caro,  quae  nasci,  pertulit  atque  mori. 


—     Yö     — 

Funeris  exsequias  pateris,  vitae  auctor  et  orbis, 
60         Intras  mortis  iter  dando  salutis  opem. 
Tristia  cesserunt  infernae  vincula  legis, 
Expavitque  chaos  lumiiiis  ore  prerai. 
Depereunt  tenebrae  Christi  fulgore  fugatae, 
Et  taetrae  noctis  pallia  crassa  cadunt, 
65     Pollicitam  sed  redde  fidem,  precor,  alma  potestas, 
Tertia  lux  rediit ;  surge,  sepulte  meus. 
Non  decet,  ut  huraili  tumulo  tua  membra  tegantur. 

Neu  pretium  mundi  vilia  saxa  premant. 
Indignum  est,  cuius  clauduntur  cuncta  pugillo, 
70         Ut  tegat  inclusura  rupe  vetante  lapis. 
Liutea  tolle,  precor,  sudaria  linque  sepulcro, 

Tu  satis  es  nobis,  et  sine  te  nihil  est. 
Solve  catenatas  inferni  carceris  umbras 
Et  revoca  sursum,  quidquid  ad  ima  mit. 
75    Redde  tuam  faciem,  videant  ut-saecula  lumen, 
Redde  diem,  qui  nos  te  moriente  fugit. 
Sed  plane  implesti  remeans,  pie  victor,  ad  orbem, 

Tartara  pressa  iacent  nee  sua  iura  tenent. 
Inferus,  insaturabiliter  cava  guttura  pandens, 
80         Qui  rapuit  semper,  fit  tua  praeda7  Deus, 
Eripis  innuinerura  populum  de  carcere  mortis 

Et  sequitur  über,  quo  suus  auctor  adit. 
Evomit  absorptam  trepide  fera  bellua  plebem, 
Et  de  fauce  lupi  subrahit  agDUS  oves. 
85.  Hinc  tumulum  repetens  post  tartara  carne  resumpta 
Belliger  ad  caelos  ampla  tropaea  refers. 
Quos  habuit  poenale  chaos,  iam  reddidit  in  te 
Et  quos  mors  peteret,  hos  nova  vita  tenet. 
Hex  sacer,  ecce,  tui  radiat  pars  magna  triumphi, 
90         Cum  puras  animas  sacra  lavacra  beaut. 
Candidus  egreditur  nitidis  exercitus  undis, 

Atque  vetus  Vitium  purgat  in  amne  novo. 
Fulgentes  animas  vestis  quoque  Candida  signat, 
Et  grege  de  niveo  gaudia  pastor  habet. 
95    Additur  hac  Felix  consors  mercede  sacerdos, 
Qui  dare  vult  Domino  dupla  talenta  suo. 
Ad  meliora  trahens  gentili  errore  vagantes, 

Bestia  ne  raperet,  munit  ovile  Dei. 
Quos  prius  Eva  nocens  infecerat,  hos  modo  reddit 
100         Ecclesiae  pastos  ubere,  lacte,  siiiu, 
Mitibus  alloquiis  agrestia  corda  colendo 

Munere  felici  de  vepre  nata  seges. 
Aspera  gens  Saxo  vivens  quasi  more  ferino 
Te  medicante,  sacer,  bellua  reddit  ovem. 
105    Centeno  reditu  tecum  mansura  per  aevum 
Messis  abundantis  horrea  fruge  reples. 


—     79    — 

Immaculata  tuis  plebs  liaec  vegetetur  in  ulnis, 

Atque  Deo  purum  pignus  ad  astra  feras. 
Una  Corona  tibi  de  te  tribuatur  ab  alto. 
110         Altera  de  populo  vernet  adepta  tuo. 

Collect,  ms.  incertae  orig.  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  114.  A.  —  Trop. 
ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  B.  —  Trop.  ms.  Emmera- 
mense  saec.  u/i2.     Clm.  Monacen.  14083.  C.  —  Leo  1.  c.  p.  59.  ff. 

9  Eus  gaudens  vario  B  über  Easur.  —  10  reddit  et  annus  BC.  —  11 
pingit  B.  —  Floribus  arrident  B.  —  17  Caudice  defecto  A.  — -  19  Cordice 
A.  —  20  Timpora  sub  hiemis  B.  —  25  constructura  ABC.  —  33  Iamque 
C.  —  39  sq.  steben  in  ABC  als  Eundreim  an  der  Spitze  des  Ganzen.  —  41 
mensium  C  —  42  fovens  AC.  —  45  Hinc  tibi  nunc  B.  —  57  tantuin  cum 
corpore  AB.  —  79  pandit  B.  —  83  Evomet  ABC.  —  87  lethale  chaos  C. 
-  87  reddidit  vitae  AB.  —  90  lavacra  habeant  BC.  —  99  reddet  A.  —  100 
obere  leto  sinu  C.  —  102  Munere  felici  B.  — 

BC  gehören  zu  den  wenigen  Bücbern ,  welche  das  ganze  Gedicht 
Fortunats  in  die  Liturgie  einstellen,  obschon  sich  95 — 110  dazu  absolut 
nicht  schicken.  Zahllos  ist  dagegen  die  Zahl  der  Handschriften,  die  Bruch- 
stücke des  Ganzen  als  österlichen  Prozessionshymnus  bieten,  und  unübersehbar 
bunt  die  Auswahl,  die  getroffen  wird.  Seltener  beginnt  dabei  die  Auswahl 
nach  Vorausschickung  des  Eundreims  Salve  festa  dies  mit  „Tempora 
florigero;"  dies  ist  z.  B.  der  Fall  in  dem  Troparium  Miudense  1024  —  33. 
Cod.  Berolinen.  theol.  IV0  11.  Es  bietet  die  ersten  38  Verse  des  Ganzen 
unter  Auslassung  von  29  und  30.  Eine  kürzere  Fassung  bietet  das  Trop. 
Bambergense  saec.  10.  Cod.  Bambergen.  Ed  III  7 ;  es  läfst  auf  die  sieben 
ersten  Distichen  die  Verse  29  und  30,  37  und  38  folgen.  Viel  häutiger  ist 
eine  andere  Auswahl,  die  nach  dem  Eundreime  mit  Vers  31  einsetzt.  Diese 
Auswahl  hat  aus  dem  durchaus  nicht  liturgischen  Original  einen  liturgischen 
Hvmnus  weitester  Verbreitung  herausgeschält. 


Sabbato  Sancto. 

Ad  Processionem. 

E°    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  inferuum  vicit  et  astra  tenet. 

1.  Ecce,  renascentis  testatur  gratia  mundi 

Omnia  cum  Domino  dona  redisse  suo. 

2.  Kamque  triumphanti  post  tristia  tartara  Christo 

Undique  fronde  nemus,  gramina  flore  favent. 

3.  Legibus  inferni  oppressis  super  astra  meantem 

Laudant  rite  Deum  lux,  polus,  arva,  fretum. 

4.  Qui  crucifixus  erat,  Deus,  ecce,  per  omnia  regnat, 

Dantque  creatori  cuncta  creata  precem. 

5.  Nobilitas  anni,  mensum  decus,  arma  dierum, 

Horarum  splendor,  scripula  puncta  fovent. 

6.  Christe,  salus  rerum,  bone  couditor  atque  redemtor, 

Unica  progenies  ex  deitate  patris, 

7.  Qui  genus  humanum  cernens   mersisse  profundo, 

Ut  hominem  eriperes,  es  quoque  factus  homo, 

8.  Funeris  exsequias  pateris,  vitae  auctor  et  orbis, 

Intras  mortis  iter  dando   salutis  opem. 


—     80     — 

9.    Pollicitam  sed  redde  fidem,  precor,  alma  potestas, 
Tertia  lux  rediit,  surge  sepulte  mens! 

10.  Solve  catenatas  inferni  carceris  umbras 

Et  revoca  sursum,  quidquid  ad  ima  ruit. 

11.  Kedde  tuam  faciem,  videant  ut  saeeula  lumen. 

ßedde  diem,  qui  nos  te  moriente  fugit. 

12.  Eripis  innumerum  populura  de  carcere  mortis, 

Et  sequitur  liber,   quo  suus  auctor  adit. 

13.  Hinc  tumulum  repetens  post  tartara  carne  resumpta 

Belliger  ad  caelos  ampla  ü'opaea  refers. 

Rit.  et  Sacram.  ms.  S.  Albani  Magunt.  saec.  10.  Cod.  Yindobonen. 
1888.  A.  —  Trop.  ms.  Epternacense  saec.  12.  Cod.  ParisiD.  10510.  B.  —  Grad, 
ms.  Nivernense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  9449.  C.  — ■  Trop.  ms.  Cameracense 
saec.  11.  Cod.  Cameracen.  79  (78.)  D.  —  Trop.  ms.  S.  Arnulphi  Meten, 
saec.  12.  in.  Cod.  Meten.  452.  E.  —  Grad,  et  Ant.  ms.  S.  Petri  Salisburgen. 
saec.  12.  in.  Cod.  Petrin,  a  XII  7.  F.  —  Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12. 
Cod.  Cameracen.  61  (60)  G.  — Grad.  jus.  Potaviense  saec.  18.  Cod.  Hilarien. 
148.  H. 

Zwischen  1  und  2  eingeschoben:  Tempora  florigero  etc.  C.  —  2,  1 
Iamque  DG.  —  2,  2  frondet  E ;  germine  AF.  —  3,  1  Legimus  inferni  C.  — 
3,  2  Laudent  B.  —  4.  5  und  6  fehlen  DG.  —  5,1  mentium  BCDEFGH; 
arma  fehlt  H.  —  5.  2  Orarum  A;  scrupula  cuncta  H:  scruspula  cuncta  U; 
scrupula  puncta  E:  favent  F:  favens  H;  fovens  ACE.  —  6  fehlt  C.  —  7 
fehlt  A.  —  8  bis  13  fehlen  F.  —  8,  1  poteris  C.  —  8,  2  Intrans  EFH.  — 
9,  1  Pollicita  C;  Sollicitam  DEGH.  —  9.  2  iam  rediit  G.  —  10,  1  catenatia 
E  —  11,  2  moriente  mit  A.  —  12  und  13  fehlen.  DG.  —  12,  2  Persequitur 
liber  B.  —  13  steht  hinter  7  H.  —  13,  1  rumidum  repetens  A.  —  Nach  13 
folgt  in  C,  vermutlich  aus  einem  Osterspiel : 

Xamque  nostrae  abiere 
Atque  Iesum  invisere, 
Caeli  cives  dicunt  illum 
Vivum  iam  regnare. 

Auch  für  Christi  Himmelfahrt  und  Pfingsten  wurden  aus  dein  Gedichte 
Fnrtunats    Prozessionshymnen    gewonnen.      Die    ins    Unendliche   variierende 

Auswahl  ins  Einzelne  zu  verfolgen  ist  untunlich:  wir  müssen  es  uns  an 
einigen  Beispielen  genügen  lassen.  So  gebrauchte  man  in  Klosterneuburg 
den  folgenden  kurzen  Auszug: 


In  Ascensione  Domini. 

Ad  Processionem. 

R°    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  ascendit  victor  et  astra  tenet. 

1.  Ecce,  renascentis  adplaudit  gratia  mundi, 

Sidera  scandenti,  rex  pie,  Christe,  tibi. 

2.  Tu  tumulum  repetens  post  tartara  carne  resumpta 

Belliger  ad  caelos  ampla  tropaea  refers. 

3.  Mox,  bone,  glorifico  remeans  Phlegetonte  triumpho 

Pluribus  exuvüs  nobilis  astra  petis. 

4.  Caelica  naturam  ducens  super  agmina  nostram 

Fide  piis  umeris  pastor  ovem  revehis. 


—     81     — 

Process.  ms.  S.  Mariae  Magd.  saee.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  995.  — 
Das  sind  aus  Fortunatus  entlehnt  fünf  Verse  (39,  31,  32,  85,  86)  und  ebenso- 
viel hinzugedichtete.  —  In  Sankt  Peter  in  Salzburg  sang  man  seit  dem 
12.  Jahrhundert,  bei  dem  gleichen  Anlasse : 

R°    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  ascendit  victor  et  astra  tenet. 

1.  Legibus  inferni  oppressis  super  astra  meantem 

Laudant  rite  Deum  lux,  polus,  arva,  fretum. 

2.  Qui  crucifixus  erat,  Deus,  ecce,  per  omnia  regnat, 

Dantque   creatori  cuncta  creata  precem. 

3.  Hinc  tumulum  repetens  post  tartara  carne  resumpta 

Belliger  ad  caelos  ampla  tropaea  refers. 

Grad,  et  Ant.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin,  a  XII 
7.  —  Dies  sind  aus  Fortunat  die  Verse  39,  35,  36,  37,  38,  85,  86.  —  Noch 
kürzer  fafste  man  sich  am  Himmelfahrtstage  in  Melk: 

Eft    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  ascendit  victor  et  astra  tenet. 

1.  Hinc  tumulum  repetens  post  tristia  carne  resumpta 

Belliger  ad  caelos  ampla  tropaea  refers. 

2.  Immaculata  tuis  haec  plebs  vegetetur  in  undis 

Atque  Deo  purum  pignus  ad  astra  ferat. 

Grad.  ms.  Mellicense  saec.  13/u.  Cod.  Mellicen.  1056.  —  Hier  sind  ent- 
lehnt die  Verse  39,  85,  86,  107,  108.  —  Ein  verwandtes  Beispiel  vgl.  man 
Anal.  IV,  Nr.  29.  —  Sehr  weit  hievon  entfernt  sich  ein  Prozessionshymnus 
auf  Christi  Himmelfahrt,  den  Voisin,  Bulletin  de  la  societe  historique  de 
Tournai,  Tome  VIII.  (1862)  p.  115,  aus  einem  Tournaier  Mefsbuch  des 
14.  Jahrh.  (Cod.  Tornacen.  XIII.)  mitteilt.  Inhaltlich  würde  dieser  Cento 
vielmehr  für  Pfingsten  passen,  denn  er  besteht  aus  den  Versen  39,  85  bis 
104  inkl.,  107  bis  110  inkl.  Der  Herr  Generalvikar  Voisin  hat  keine  Ahnung 
davon  gehabt,  dafs  das  Gedicht  ein  Werk  des  Fortunatus  sei,  sonst  hätte  ei- 
sernen schlechten  Text  nach  den  vorhandenen  Ausgaben  verbessern  können 
und  müssen.  —  Ähnliche  Centos  machte  man  für  Pfingsten.    So  in  St.  Florian: 

R°    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 
Qua  sacer  accendit  Spiritus  igne  suos. 

1.  Rex  sacer,  ecce,  tui  radiat  pars  magna  triumphi, 

Cum  plurimas  animas  sacra  lavacra  tenent. 

2.  Candidus  egreditur  nitidis  exercitus  undis 

Atque  vetus  vitium  purgat  in  amne  novo. 

3.  Splendidulas  animas  vestis  quoque  Candida  signat, 

Et  grege  de  niveo  gaudia  pastor  habet. 

4.  Additur  ac  felix  Concors  mercede  sacerdos, 

Bestia  ne  rapiat,  munit  ovile  Dei. 

Collect,  ms.  S.  Floriani  1476.  Cod.  Florian.  XI  117.  —  Das  Lied  be- 
steht aus  den  Versen:  39  und  89  bis  94  inkl.  —  Ein  längeres  Gedicht,  auch 
für  das  Pfingstfest,  das  dieselbe  Quelle  bietet,  ist  nur  in  der  ersten  Hälfte 
Entlehnung,  wird  aber  sodann  selbständig.  Eine  andere  Gruppierung  für 
dasselbe  Fest  ist  die  folgende: 

R°    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 
Qua  nova  de  caelo  gratia  fulsit  humo. 
Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.     II.  6 


—     82     - 

1.  Iamque  triumphanti  post  tristia  tartara  Christo 

Undique  fronde  nemus,  gramina  flore  favent. 

2.  Altius  ignivomum  solem  caeli   orbita  ducit, 

Qui  vagus  Oceani  exit  et  intrat  aquas. 

3.  Arraatus  radiis  elementa  liquentia  lustrans 

Adhuc  nocte  brevi  tendit  in  orbe  diem. 

4.  Splendida  sincerura  producunt  aethera  vultum, 

Laetitiamque  suam  sidera  clara  probant. 

5.  Eus  gaudens  vario  fundit  munuscula  fetu, 

Cum  bene  vernalis  reddit  et  annus  opes. 

6.  Mollia  purpureum  pingunt  violaria  carapum, 

Prata  virent  herbis,  et  micat  herba  comis. 

7.  Paulatim  subeunt  stillantia  lumina  florum, 

Floribus  arrident  gramina  cuncta  suis. 

Process.  ms.  Lincolniense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  308.  — 
Dies  sind  die  Verse  39,  33,  34,  3  bis  10  inkl.,  13,  14.  —  Eine  andere  Ent- 
lehnung auf  Pfingsten  vgl.  Anal.  IV,  Nr.  30. 

Ein  langer  Cento  „In  diebus  Rogationum  ad  processionem"  findet  sich 
im  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  Cod.  Petrin,  a  IX  11;  er  ver- 
bindet die  Verse  39,  47,  48,  55  bis  70  inkl.,  73,  74,  71,  72,  75,  76,  49  bis 
">4  inkl.,  81,  82,  85,  86,  1,  2,  35  bis  38  inkl.  —  Auf  die  ganze  Osterwoche 
verteilt  findet  sich  ein  Cento  in  einem  Processionale  ms.  S.  Mariae 
Magdalenae  Claustroneoburgen.  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  995, 
wie  folgt: 

R°    Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 

Ecce,  renascentis  testatur  gratia  mundi 

Omnia  cum  Domino  dona  redisse  suo. 
Namque  triumphanti  post  tristia  tartara  Christo 

Undique  fronde  nemus,  gramina  flore  favent. 

F  e  r  i  a  s  e  c  u  n  d  a. 

Tempora  florigero  rutilant  distincta  sereno 

Et  maiore  poli  lumine  porta  patet. 
Altius  ignivomum  solem  vehit  orbita  caeli, 

Qui  vagus  oceanas  intrat  et  exit  aquas. 

Feria   tertia. 

Auricomis  radiis  elementa  liquentia  lustrans 

Adhuc  nocte  brevi  tendit  in  orbe  diem. 
Splendida  sincerum  producunt  sidera  vultum, 

Laetitiamque  suam  sidera  laeta  probant. 

Feria  Quarta. 

Terra  ferax  vario  fundit  munuscula  cultu, 

Cum  bene  vernales  reddit  et  annus  opes. 
Mollia  purpureum  pingunt  violaria  campum, 

Prata  virent  herbis,  et  micat  herba  comis. 

Feria   Quinta. 

Semine  deposito  lactens  seges  exsilit  arvis, 

Spondens  agricolae  vincere  posse  famem. 
Caudice  desecto  lacrimat  sua  gaudia  palmes, 

Unde  merum  tribuat,  dat  modo  vitis  aquam. 


—     83     — 

Feria    Sexta. 

Cortice  de  matris  tenera  lanugine  surgens 
Praeparat  ad  partum  turgida  gemma  sinum. 

Tempore  sub  hiemis  foliorum  crine  revulso 
Iam  reparat  viridans  frondea  tecta  nemus. 

[Sabba  to.] 

Qui  crueifixus  erat,  Deus,  ecce,  per  omnia  regnat, 

Dantque  creatori  cuncta  creata  precem. 
Christe,  salus  rerum,  bone  conditor  atque  redemptor, 

Unica  progenies  ex  deitate  patris. 

Auf  die  Sonntage  nach  Ostern  verteilt  das   Lied  Clm.  Monacen.  27  130. 
Grad.  Ottoburanum  saec.  12.  wie  folgt: 

Dominica   Pascha e. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Tempora  florigero  rutilant  distincta  sereno 

Et  maiore  poli  lumine  porta  patet. 
Altius  ignivomum  solem  caeli  orbita  ducit, 

Qui  vagus  Oceanas  exit  et  intrat  aquas. 
Armatis  radiis  elementa  liquentia  lustrans 

Adhuc  nocte  brevi  tendit  in  orbe  diem. 
Splendida  sincerum  producunt  aethera  vultum, 

Laetitiamque  suam  sidera  clara  probant. 
Terra  favens  (gaudens  Hs.)  vario  fundit  munuscula  fetu, 

Cum  bene  vernales  reddit  et  annus  opes. 
Mollia  purpureum  pingunt  (pingit  Hs.)  violaria  campum, 

Prata  virent  herbis,  et  micat  herba  comis. 
Paulatim  subeunt  stillantia  lumina  florum, 

Floribus  arrident  gramina  tincta  suis. 
Semine  deposito  lactans  seges  exsilit  arvis, 

Spondens  agricolae  vincere  posse  famem. 
Caudice  desecto  lacrimat  sua  gaudia  palmes, 

Unde  merum  tribuat,  dat  modo  vitis  aquam. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus   infernum  vicit  et  astra  tenet. 

Dominica   prima  post  Octavam  Paschae. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Cortice  de  matris  tenera  lanugine  surgens 

Praeparat  ad  partum  turgida  gemma  sinum. 
Tempore  sub  hiemis  foliorum  crine  revulso 

Iam  reparat  viridans  frondea  tecta  nemus. 
Myrta,  salix,  abies,  corylus,  siler,  ulmus,  acernus, 

Plaudit  quaeque  suis  arbor  amoena  comis. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 

Dominica  Secunda. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Constrüitura  favos  apes  hinc  alvearia  linquens 

Floribus  instrepitans  poplite  mella  rapit. 


-     84     — 

Ad  cantus  revocatur  avis,  quae  carmine  clauso 

Pigrior  hiberno  frigore  muta  fuit. 
Hinc  philomena  suis  attemperat  organa  cannis, 

Fitque  repercusso  dulcior  aura   raelo. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  De  us  infernum  vicit  et  astra  tenet. 

Dominica   Tertia. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Ecce,  renascentis  testatur  gratia  mundi 

Omnia  cum  Domino  dona  redisse   suo. 
Namque  triumphanti  post  tristia  tartara  Christo 

Undique  fronde  nemus,  gramina  flore  favent. 
Legibus  infermi  oppressis  super  astra  meantem 

Laudant  rite  Deum  lux,  polus,   arva,  fretum. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 

Dominica   Quarta. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Qui  crucifixus  erat,  Deus,  ecce,  per  omnia  regnat, 

Dantque  creatori  cuncta  creata  precem. 
Nobilitas  anni,  mensum  decus,  arma  dierum, 

Horarum  splendor  scripula  puncta  favent. 
Hinc  tibi  silva  comis  plaudit,  hinc  campus  aristis, 

Hinc  grates  tacito  palmite  vitis  agit. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 

Dominica   Quinta. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Qui  genus  humanuni  cernens  mersisse  profundo, 

Ut  hominem  eriperes,  es  quoque  factus  homo. 
Nee  voluisti   etenim  tantum  te  corpore  nasci, 

Sed  caro,  quae  nasci,  pertulit  atque  mori. 
Funeris  (muneris  Hs.)  exequias  pateris,  vitae  auetor  et  orbis, 

Intras  mortis  iter  dando  salutis  opem. 
Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 

f^L  Vgl.  über  dies  Ostergedicht,  W.  Meyer,  der  Gelegenheitsdichter  Venantius 
Fortunatus  (Berlin  1901.)  S.  81  u.  f. 


70.   (5.)   Sabbato  Sancto. 

1.  Tibi  laus,  perennis  auetor,  2.  Nox  clara  plus  et  alma 
Baptismatis  sacrator,  Quam  luna  sol  vel  astra, 

Qui  sorte  passionis  Quae  lurainum  Corona 

Das  praemium  salutis.  Reddis  diem  per  umbrani, 


85 


3.  Dnlcis,  sacrata,  blanda, 
Electa,  pura,  pulchra, 
Sudans  honore  mella, 
Rigans  odore  chrisma, 

4.  In  qua  redemptor  orbis 
De  morte  vivus  exit 
Et,  quos  catena  vinxit, 
Sepultus  ille  solvit. 

5.  Quam  Christus  aperuit 
Ad  gentium  salutem, 
Cuius  salubre  cura 
Redit  novata  plasma. 


6.  Accedite  ergo  digni 
Ad  gratiam  lavacri, 
Quo  fönte  recreati 
Refulgeatis  agni. 

7.  Hie  gurges  est  fidelis 
Purgans  liquore  mentes, 
Dum  rore  corpus  udat, 
Peccata  tergit  unda. 

8.  Gaudete  candidati, 
Electa  vasa  regni, 
In  morte  consepulti, 
Christi  fide  renati. 


Pontificale  ms.  Pictavense  saec.  8.  Cod.  Parisin.  Arsen.  227.  mit  der 
Bemerkung;  „Interim  canitur  versus  Fortunati  presbyteri  ad  baptizatos." 
—  5,  3  salubri;  Fortunat  setzt  häufig  dem  Verse  zulieb  die  Ablativform  auf 
e,  wo  i  gefordert;  vgl.  Leo  p.  389  s.  v.  Ablativus.  —  5,  4  Da  die  Form 
plasma,  plasmae  bei  Commodian  sich  findet  (Apolog.  310):  Descendit  in 
tumulum  Dominus  suae  plasmae  misertus",  wird  das  Vorkommen  derselben 
bei  Fortunat  nicht  unerklärlich  sein.  —  7,  3  sudat. 

Die  Verfasserangabe  der  Hs.  würde  bei  dem  Alter  dieser  und  da  sie  aus  der 
Bischofstadt  Fortunats  selbst  stammt,  unbedingtes  Vertrauen  verdienen,  wenn 
nicht  Str.  5  Fehler  aufwiese.  Zwei  derselben  sind  vorstehend  erklärt:  der 
dritte  äperüit  (5,  1)  wird  auf  mangelhafte  Überlieferung  zurückzuführen 
sein,  da  das  Wort  ebenso  schlecht  in  den  Sinn  als  in  das  Versmafs  sich  ein- 
fügt. Denn  was  soll  es  heifsen:  Christus  noctem  aperuit?  Man  erwartet 
ein  Wort  im  Sinne  von  „geheiligt"   oder  ähnliches. 


71.   (6.)   Hymnus  in  Xatale  Homini. 


1.  Agnoscat  omne  saeculum 
Venisse  vitae  praemium, 
Post  hostis  asperi  iugum 
Apparuit  redemptio. 

2.  Esaias  quae  praecinit, 
Completa  sunt  in  virgine, 
Annuntiavit  angelus 
Sanctus  replevit  Spiritus. 

3.  Maria  ventre  coneipit 
Verbi  fidelis  semine, 

Quem  totus  orbis  non  capit, 
Portant  quellae  viscera. 

4.  Radix  Iesse  floruit 

Et  virga  fruetum  edidit, 
Fecunda  partum  protulit 
Et  virgo  mater  permanet. 


5.  Praesaepe  poni  pertulit, 
Qui  lucis  auetor  exstitit, 
Cum  patre  caelos  condidit, 
Sub  matre  pannos  induit. 

6.  Legem  dedit  qui  saeculo, 
Cuius    decem  praeeepta  sunt, 
Dignando  factus  est  homo 
Sub  legis  esse  vineulo. 

7.  Adam  vetus  quod  polluit, 
Adam  novus  hoc  abluit, 
Turnens  quod  ille  deicit, 
Humillimus  hie  erigit. 

8.  Iam  nata  lux  est  et  salus, 
Fugata  nox  et  vieta  mors  ; 
Venite,  gentes,  credite, 
Deum  Maria  protulit. 


—     86     — 

Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  A.  —  Hymn.  ms. 
Beneventanum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  B.  —  Hymn.  ms. 
Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  C.  —  Brev.  ms. 
Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  414.  D.  —  Psalt.  et  hymn.  ms. 
Valcidorense  saec.  'Vi 2.  Clm.  Monacen.  13067.  E.  —  Brev.  ms.  Secoviense 
saec.  n/i2.  Cod.  Graecen.  770.  F.  —  Brev.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod. 
Graecen.    864.  G.  —  Brev.   ms.  Secoviense  saec.   12.     Cod.  Graecen.  763.  H. 

—  Brev.  ms.  Superioris  Althae  saec.  12.  Clm.  Monacen.  96H3.  I.  —  Dium. 
et  Hymn.  ms.  Scheftlariense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  17024.  K.  —  Brev. 
ms.  8.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  Cod.  Petrin,  a  V  24.  L.  —  Brev.  ms. 
Pruvningense  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  1826.  M.  —  Psalt.  et  Hymn.  ms. 
Ostroviense  anni  1174.  Cod.  Capit.  Prägen.  A  57.  N.  —  Matut.  ms. 
Admuntense  anni  1180.  Cod.  Admunten.  18.  O.  —  Brev.  ms.  Emmeramense 
saec.  13/i4.  Clm.  Monacen.  14  741.  P.  —  Brev.  ms.  Lambacense  saec.  13/i4. 
Cod.  Lambacen.  CLXXII.  Q.  —  Brev.  ms.  S.  Georgia  Prägen,  saec.  [12/i3. 
et]  14.  Cod.  Prägen.  XII  E  5.  B.  —  Brev.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec. 
14.  Cod.  Prägen.  VII  G  7.  S.  —  Viat.  ms.  Iohannis  Noviforen.  saec.  14. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  A  12.  T.  —  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  [et  13,] 
Cod.  Florian.  XI  384.  U.  —  Antiph.  et  Hymn.  ms.  Suecicum  saec.  14.  [et  15.] 
Cod.  Upsalen.  C  422.  V.  —  Psalt.  et  Hymn.  ms.  S.  Mariae  in  Axpach  saec. 
14.  Cod.  Vindobonen.  1877.  W.  —  Brev.  ms.  S.  Aegidii  Brunswicen.  saec. 
14.  (Privatbesitz).  X.  —  Dium.  et  Hymn.  ms.  Benedictin.  Suecic.  saec.  15. 
Cod.  Upsalen.  C  477.  Y.  —  Brev.  ms.  Hanussii  de  Colowrat  anni  1470. 
Cod.  Capit.  Prägen.  P  11.  Z. 

2,  1  Isaias  E;  Ysaias  CFG;  cecinit  FK.  —  2,  3  Annuntiante  angelo  B. 

—  2,  4  Replevit  sanctus  B.  —  3,  1  concepit  fast  alle  Quellen.  —  3,  2 
Fidelis  verbi  BE;  Fideli  verbi  A;  Verbo  fideli  D;  Verbum  fideli  CGIKO.  — 
3,  3  orbis  non  baiulat  CDEFGIO.  —  3,  4  Gestant  AB.  —  4,1  Iesse  iam 
alle  Quellen,  aber  gegen  die  Reinheit  des  Verses.  —  4,  2  fructus  ADEFGIKO. 

—  4,  3  fructu  protulit  CO.  —  6,  3  homo  factus  est  B.  —  7,  1  Adam  vetus 
homo  polluit  B.  —  7,  3  deiecit  D.  —  8,  2  Fugitque  nox  et  hebetat  mors  B. 

In  zwei  Teile  geteilt  (1 — 4  und  5 — 8)  O;  in  drei  (1  bis  3  ad  Tertiam, 
4  bis  6  ad  Sextam,  7  bis  8  ad  Nonam)  CE ;  in  vier  (1  und  2  ad  Primam, 
3  und  4  ad  Tertiam,  5  und  6  ad  Sextam,  7  und  8  ad  Nonam)  V. 

Clichtovaeus ,  Elucidatorium  Ecclesiasticum ,  Basileae  1517  fol.  18  b: 
„Praesens  hymnus  iambicus  est  dimeter,  ubique  carminis  illius  leges  exacte 
servans  praeter  id,  quod  in  septimo  versu  bis  secündo  loco  pyrrichium  habet 
pro  iambo.  Auetor  eius  Fortunatus  episcopus."  Georg  Fabricius,  Poetarum 
Veterum  Ecclesiasticorum  opera  christiana,  gab  Gedichte  des  Fortunatus 
heraus  nach  einer  Murbacher  Hs.,  die  er  von  Johannes  Oporinus  erhalten ; 
cfr.  Comment.  S.  57.  Diese  Hs.  enthielt  die  WW.  Fortunats  in  Büchern,  und 
darin  diesen  Hymnus,  den  er  S.  694  druckt  mit  der  Aufschrift  „Ex  lib.  II." 
In  den  uns  erhaltenen  Sammlungen  Fortunats  fehlt  der  Hymnus.  Die  Frage 
nach  seiner  Echtheit  hängt  wesentlich  zusammen  mit  derselben  Frage  be- 
züglich des  Hymnus  „Quem  terra,  pontus,  aethera",  denn  beide  sind 
ganz  augenscheinlich  von  einem  Verfasser. 


72.   (7.)   Hymnus  Beatae  Mariae. 

1.  Quem  terra,  pontus,  aethera  2.  Cui  luna,  sol  et  omnia 
Colunt,  adorant,  praedicant,  Deserviunt  per  tempora, 

Trinam  regentem  machinam  Perfusa  caeli  gratia 

Claustrum  Mariae  baiulat.  Gestant  puellae  viscera. 


—    87     — 

8.  Mirantur  ergo  saecula,  6.  0  gloriosa  femina, 
Quod  angelus  fert  semina,  Excelsa  saper  sidera, 

Quod  aure  virgo  concipit  Qui  te  creavit  provide 

Et  corde  credens  parturit.  Lactas  sacrato  ubere. 

4.  Beata  mater  munere,  7.  Quod  Eva  tristis  abstulit, 
Cuius  supernus  artifex  Tu  reddis  almo  germine, 
Mundum  pugillo  continens                 Intrent  ut  astra  flebiles, 
Ventris  sub  arca  clausus  est.  Caeli  fenestra  facta  es. 

5.  Benedicta  caeli  nuntio,  8.  Tu  regis  alti  ianua 
Fecunda  sancto  spiritu,  Et  porta  lucis  fulgida; 
Desideratus  gentibus  Vitam  datara  per  virginem, 
Cuius  per  alvum  fusus  est.  Gentes  redemptae,  plaudite. 

Homil.  ms.  Benedictoburanum  saec.  8.  Clm.  Monacen.  4542.  add.  saec. 
sh.  A.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  B.  —  Collect,  ms. 
Emmeramense  saec.  9.  Clm.  Monacen.  14843.  C.  —  Mart.  et  Collectar.  ms. 
Frisingense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  27305.  D.  —  Rit.  et  hymn.  ms.  Scheft- 
lariense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  17027.  E.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense 
saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  F.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  10.  ex. 
Cod.  Roman.  175  (Farf.  4).  G.  —  Hymn.  ms.  Beneventanum  saec.  10.  ex. 
Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  H.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex. 
Cod.  Vatican.  7172.  I.  — ■  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin. 
1092.  K.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102). 
L.  —  Brev.  ms.  Nursinum  saec.  11.  Cod.  Vallicellan.  B  79.  M.  —  Hymn. 
ms.  Bobbiense  saec.  11.  Cod.  Vatican.  5776.  N.  —  Hymn.  et  Sequent.  ms. 
Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  theol.  IV0  25.  O.  —  Fragm.  Miss. 
et  Brev.  saec.  n/i2.  in  Codice  Admuntensi  215.  saec.  12/i3.  P. 

1,  1  pondus  N.  —  1,2  Colant  F.  —  1,  3  Trina  H;  machina  C; 
maxinam  F.  —  1,  4  baiolat  P.  —  2,  1  Cui  sol,  luna  G.  —  2,  2  Deserviant 
O.  —  2,  4  puellae  viscera  fehlt  P.  —  3,  1  Mirentur  CF;  saeculi  N.  — 
3,  2  fert  nuntia  F.  —  concepit  fast  alle  Hss.;  concoepit  D.  —  4,  1  munera 
C;  mater  Maria  AELP.  —  4,  3  Mundo  N.  —  Vor  Str.  5  in: 

Matrem  per  integerrimam 
Opem  ferens  celerrimam 
Dissolve,  Christe,  vincula, 
Quae  nostra  nectunt  crimina. 

5,  1  Beata  caeli  BCKMN.  —  5,  2  sancta  L.  —  5,  3  Desideratum  N. 
—  Str.  5  fehlt  F;  nach  Strophe  5  schliefst  P  mit  Doxologie  Deo  patri 
sit  gloria  Eiusque  etc.  Rest  fehlt;  nach  Str.  5  Divisio  MN.  —  6,  2 
supra  CE.  —  6,3  providens  N.  —  6,4  Lacta  AO;  Lactans  DN;  Lactasti 
M.  —  7,  2  redde  B ;  alvo  C.  —  7,  3  Intrant  CDE.  —  8,  1  alta  CLN ;  ganua 
C.  —  Nach  Str.  8  in  KN: 

Qui,  Christe,  natus  virginis  (virgine  K) 
Es  auctor  et  mirabilis, 
Nos  ipsius  suffragiis 
Dona  supernis  gaudiis. 

Nach  dieser  Str.  folgt  in  K:  Matrem  per  integerrimam  etc.  wie  weiter 
oben;  statt  dieser  Strophe  lesen  wir  in  F: 

Flos,  Christe,  decus  virginum, 
Florentem  natum  virgine, 
Nos  precibus  virgineis 
Solve  precautes  iugiter. 


Die  Doxologie,  die  dem  Hymnus  ursprünglich  fremd  ist,  ist  verschieden 
in  verschiedenen  Hss.  Der  Hymnus  steht  „In  Annuntiatione  B.  M.  V."  HM; 
„In  Purificatione  ad  Vesperas  F,  ad  Nocturnum  G.  —  Die  Hs.  P  wird  von 
Mone  II,  128  irrtümlich  als  dem  9.  Jahrhundert  angehörig  bezeichnet.  Die 
Frage  nach  der  Authenticität  dieses  Hymnus  hängt,  wie  Ebert,  Gesch.  der 
allgem.  Literatur  des  Mittelalters,  richtig  bemerkt  hat,  mit  der  Frage  nach 
der  Echtheit  des  Buches  De  laudibus  sanctae  Maria e  (Auctt.  antiq. 
IV,  371  sqq.)  zusammen.  Die  Frage  hier  aufzurollen  und  abzuhandeln, 
fehlt  der  Raum.  Ich  mufs  sie  an  anderem  Orte  zur  Sprache  und  zum  Aus- 
trage zu  bringen  versuchen. 


Eugenius  III, 

Episcopus  Toletanus, 

f  658. 

Eugenius ,  Sohn  des  Evantius  ,  eines  edlen  Goten ,  und  Kleriker  arj  der 
Palastkirche  zu  Toledo,  floh,  sich  der  Welt  zu  entziehen  und  den  Studien 
zu  widmen,  nach  Zaragoza,  wo  er  im  Kloster  der  hl.  Engratia  in  die  Schar 
der  Mönche  aufgenommen  wurde.  Nachdem  er  schon  vorher  Erzdiakon  von 
Zaragoza  geworden,  ward  er  647,  nach  dem  Tode  Eugenius  II  (I),  gegen  seine 
Neigung  vom  Könige  Chindaswinth  auf  den  bischöflichen  Stuhl  von  Toledo 
erhoben.  Obschon  schwächlicher  Konstitution  und  von  häufigen  Krankheiten 
heimgesucht,  wufste  er  neben  den  Obliegenheiten  seines  Amtes  noch  Mufse 
für  wissenschaftliche  Studien,  ja  für  dichterische  Betätigung  zu  finden.  So 
überarbeitete  er  auf  Anregung  Chindaswinths  das  Hexaemeron  und  die  Satis- 
faktio  des  Drakontius.     Eugenius  starb  den  13.  November  658. 

Obschon  uns  von  Eugenius  berichtet  wird,  dafs  er  dem  Kirchengesange 
besondere  Pflege  angedeihen  liefs,  und  dafs  er  die  kirchlichen  Officien  neu 
geordnet  habe,  sind  uns  doch  kirchliche  Hymnen  unter  seinem  Namen  nicht 
überliefert.  Da  der  Bischof  Protasius  von  Tarragona  sich  mit  dem  Er- 
suchen an  ihn  wandte ,  er  möge  eine  Messe  zu  Ehren  des  hl.  Märtyrers 
Hippolytus  verfassen,  was  Eugenius  versprach,  so  könnte  vielleicht  der 
Hymnus  auf  diesen  Heiligen  Anal.  XXVII,  183  u.  f.  von  ihm  herrühren,  um 
so  eher,  da  derselbe  noch  metrischen  Bau  aufweist.  Vgl.  Garns,  Kirchen- 
gesch.  von  Spanien  II,  132  ff.  Neues  Archiv  26,  393—409. 

Von  den  Gedichten  des  Eugenius  ist  neuerdings  eine  von  F.  Vollmer 
besorgte  Ausgabe  erschienen  (Auetores  antiquissimi  XIV,  235  sqq.),  aus  der  die 
wenigen  Nummern  unter  den  Poesien  dieses  Dichters  exzerpiert  sind,  welche 
der  Hymnendichtung  zugezählt  werden  können.  Das  Gedicht  De  incommodis 
aestivi  temporis  (Anal.  XI,  24,)  wiederhole  ich  hier  nicht.  Ebensowenig  den 
schon  Anal.  XIX,  119  u.  f.  abgelehnten  Hymnus  auf  Dionysius  Areopagita. 
Mit  dem  dort  S.  120  gesagten  vgl.  man  das  Urteil  Vollmers:  „Dafs  der 
Hymnus  auf  S.  Dionysius  Areopagita,  gedruckt  bei  Hagen,  Carm.  med.  aevi 
p.  56  nicht  von  Eug.  ist,  dem  ihn  Paris.  2832.  fol.  111  und  ein  Codex  von 
Chartres  44.  fol.  2.  saec.  XI.  zuschreiben,  erhellt  auf  den  ersten  Blick  aus 
der  Metrik."     Neues  Archiv  XXVI,  407. 


73.   (1.)    Oratio  ad  Deum. 

Rex  Dens  immense,  quo  constat  machina  mundi, 
Quod  miser  Eugenius  posco,  tu  perfice  Clemens. 
Sit  mihi  reeta  fides  et  falsis  obvia  sectis, 


—     90     — 

Sit  mihi  praecipue  morum  correctio  praesens. 
5  Sim  carus,  humilis,  verax,  cum  tempore  prudens, 

Secreti  tacitus  et  linguae  famine  cautus. 

Da  fidum  socium,  da  fixum  semper  amicum, 

Da  blandum,  sobrium,  parcum  castumque  ministrum. 

Non  me  pauperies  cruciet  aut  languor  obuncet, 
10  Sit   comes  alma  salus  et  sufficientia  victus. 

Absint  divitiae,  fastus  et  iurgia  litis, 

Invidia,  luxus  et  ventris  pensio  turpis, 

Crimine  nee  laedam  quemquam  nee  crimine  laedar. 

Sic  bene  velle  queam,  quo  pravum  posse  recedat, 
15  Nil  turpe  cupiam,  faciam  vel  proloquar  unquam, 

Te  mens  desideret,  lingua  canat,  actio  promat. 

Da,  pater  altitonans,  undosum  fletibus  imbrem, 

Quo  valeam  lacrimis  eulparum  solvere  moles. 

Da,  precor,  auxilium,  possim  quo  vincere  mundum 
20  Et  vitae  Stadium  placido  percurrere  passu. 

Cumque  suprema  dies  mortis  patefecerit  urnam, 

Concede  veniam,  cui  tollit  culpa  coronam. 

Cod.  Londinen.  Vespas.  A  I  saec.  7/s.  A.  —  Cod.  Parisin.  8093  saec.  8 

B.  —  Cod.  Parisin.  2832.  saec.  9.  C.  —  Cod.  Leyden.  Voss.  lat.  Q  69.  saec 
9.  D.  —  Cod.  Berolinen.  Phil.  1825.  saec.  9.  E.  —  Cod.  Darmstadien.  3301 
saec.  9.  F.  —  Cod.  Valentinianen.  405  (387)  saec.  9.  G.  —  Cod.  Parisin.  528 
saec.  9.  H.  —  Cod.  Parisin.  1153.  saec.  9.  I.  —  Cod.  Parisin.  13  377.  saec 
9.  K.  —  Cod.  Casinen.  439.  saec.  9/io.  L.  —  Cod.  Vatican.  Reg.  2078.  saec 
9/io.  M.  —  Cod.  Parisin.  7540.  saec.  10.  N.  —  Cod.  Parisin  8071.  saec.  10 
O.  —  Cod.  Lipsien.  Senat.  XLVIII.  saec.  10.  P.  —  Cod.  Bruxellen.  8860—67 
saec.  10.  Q. 

1.  immensi  A  (korr.)  DHJKO;  immensus  E;  immense  et  G;  qui  K.  — 
2.  Quod  miser  imploro  Eugenius  tu  F;  Quod  miser  imploro  Egilhart  tu  G; 
Quod  miser  imploro  tu  perfice  A;  Quod  miser  imploro  tu  perfice  clemens  D; 
Quo  miser  imploro  per  Christum  perfice  A  (corr.);  Quod  miser  imploro  David 
tu  perfice  H ;  Quod  miser  imploro  exposcens  tu  perfice  K ;  Unde  ego  posco 
miser  supplex  clementer  adest[oj  E :  Quod  miser  imploro  per  Christum,  [da] 
pie  clemens;  dann  noch:  Da  vigilem  sensum,  rex  regum,  euneta  gubernans, 
Da,  precor ,  ingenium ,  da  mentis  lumen  honestum  Q.  —  3  fehlt  CMN.  — 
4  praeeipuae  GN;  praeeipua  K.  — -5  fehlt  P;  verax,  humilis  T;  humilis, 
verus  M  (1.  m.).  —  6  Sim  crebro  E ;  flamine  B;  fulmine  DEGHKPQ,  am  Rande 
N;  limine  CMNO;  eulmine  calamine  F.  —  9  cruciet  nee  AFGI.  —  10  uirtus 

C.  —  11  iurgia,  lites  EFI.  —  12  Invidia  ac  luxus  B;  invidiae  luxus  AEFGI; 
tensio  N  korr.  —  13  ne  laedam  AEFGIMQ;  ne  crimine  E.  —  14  recreat  F.  — 
15  Turpe  nil  Q,  ut  proloquar  M.  —  16  desiderat  DH;  Te  mens,  lingua  canat, 
desiderat,  actio  promat  O ;  Te  mea  mens  sitiat,  sermo  canat,  actio  promat  Q. 
—  17  altetonans  A  (corr.).  —  18  mores  F.  —  19  deprecor  AF;  quo  possim 
AC.  —  20  Studium  D  ;  placidum  percurrere  possim  E.  —  11  Dumque  A.  — 
22  Concedes  OP  (corr.);  concedet  E ;  Da  veniam  demens,  cuitollit  culpa  coronam  : 
dann  noch:  Gloria  summa  tibi,  caeli  terrae  [que]  creator,  Qui  Deus  es  trinus 
regnans  super  omnia  solus  Q. 

Aufschrift:  Oratio  CNO;  Oratio  beati  Eugenii  iunioris  B;  Oratio  eius- 
dem  M;  Oratio  saneti  Eugenii,  Toletani  episcopi  G;  Oratio  Eugenii  epis- 
copi  L;  Oratio  Eugenii,  Toletanae  sedis  episcopi  DHKP;  Oratio  Eugenii, 
Toletani  episcopi  AL;  Oratio  Eugenii,  episcopi  Toletani  F.  —  Auctt.  ant. 
XIV,  232. 


—     91      — 


74.   (2.)  De  Brevitate  huius  Yitae. 


1.  Criminum  mole  gravatus 

et  reatu  saucius 
Carmen  insonare  nitor 

luctuosis  quaestibus, 
Lacrimis  ora  madescant, 

verberentur  pectora. 

2.  Mundus,  ecce,  nutat  aeger 

et  ruinam  nuntiat, 
Tempora  grata  fugantur, 

ingeruntur  pessima, 
Omnia  mala  propinquant, 

et  bona  praetervolant. 

3.  Eugeni  miselle,  plora, 

languor  instat  improbus ; 
"Vita  transit,  finis  urget, 

ira  pendet  caelitus, 
Ianuam  pulsat,  ut  intret, 

mortis,  ecce,  nuntius. 

4.  Cur  inique  concupiscis 

falsa  mundi  gaudia, 
Cur  caduca  non  relinquis. 

curris  ad  perennial 
Dum  petis  tantilla  lucra, 

dona  perdis  maxima. 

5.  Die,  miser,  carne  soluta 

quid  tibi  solacium? 
Nil  boni  portabis  illic, 

quo  recedat  ultio, 
Poena  te  cremabit  ardens, 

anxiabit  Spiritus. 


6.  Nemo  te,  miselle,  crede, 

nemo  consolabitur, 
Non  parentes  aut  propinqui, 

non  sodales  optimi; 
Cuncta  te  proeul  abibunt, 

quae  amasti  dulciter. 

7.  Corrige,  crudelis,  actus, 

terge  noxam  fletibus, 
Sit  tibi  pro  pane  luctus, 

lacrimae  pro  gaudio, 
Pande  Christo  probra  cordis 

eiulando  fletibus. 

8.  0  Deus,  bonum  perenne, 

semper  exorabilis, 
Cerne  fletum  profluentem 

de  medullis  intimis, 
Vincla  criminum  resolve, 

pone  finem  lacrimis. 

9.  Nolo  me,  pater,  Averni 

maneipes  incendio, 
Flamma  quo  iugis  adurat 

membra  citra  terminum; 
Hie  repende,  quod  meremnr, 

sit  quies  post  transitum. 

10.  0  genus  mortale,  mecum 
lacrimas  effundite, 

Pauperi  praebete  victum, 
„parce"   Christo  dicite; 

Forsitan  iram  refrenat, 
donat  indulgentiam. 


Cod.  Parisin.   8093.   saec.   8.  A.   —   Cod.  Parisin.    2832.   saec.    9.  B.   — 

Cod.  Legionen.   8.   saec.    10.  C.    —   Cod.  Bruxellen     8860 — 67.    saec.  10.  D. 

1,  5    ora   ma   A  (korr.);    madeseunt    BCD.    —    1,6  verberantur   ABD. 

—  2,  1  natus  (?)  A;  nuntiet  (?)  C.  —  2,  5  appropinquat  D.  (korr.).  —  3,  1 
Eumenis  ille  plorans  [lies :  Heu  me  miselle  plorans]  D.  —  3,  4  pendit  ABC. 

—  5,  1  solutus  D.  —  5,  2  quod  D.  —  5,  3  nil  boni  tecum  portabis  illic  D. 

—  5,  4  quod  reeipias  ultio  D.  —  5,  6  anxiabis  spiritu  D.  —  6,  1  credet 
ABC.  —  6,  5  Cuucta  a  te  AB  (korr.);  Cuncta  tunc  D;  abebunt  A  (korr.).  — 
7,  1  hactu  A;  actum  B;  crudeles  actus  D.  —  7,  4  lacrimis  korr.  in  lacrimae 
A;  lacrimas  D.  —  7,  5  Christo  pio  corde  D.  —  7,6  hieulando  D.  —  8,  1 
bonus  perennisB ;  bone  perennem  D.  —  8,  3  profluendem  A.  —  9,  3  Flamma- 


—    92    — 

que  iugis  B:  flammae  quo  iugis  D;  aduret(?)  A.  —  9,  4  citra  nmndi  terminum 
D.  —  10,  4  Christe  D.  —  10,  5  ira  refrenans  D.  —  10,  6  donet  B.  —  D 
fügt  noch  bei : 

Gloria  et  honor  Deo,  virtus  et  imperium 
Una  patri  filioque,  incliti  [!]  paraclito, 
Cui  honor  et  potestas  in  aeterna  saeeula. 

Aufschrift:  Carmen  de  brevitate  vitae  C:  Item  eiusdem  metro  trochayco 
de  brebitate  huius  vitae  A ;  De  annuntiatione  ruinae.  D.  —  Auctt.  antiq.  XIV, 
235  sq. 

75.   (3.)   Hymnus  in  Pacem. 

1.  Haec  nostra  nobis  conferunt  peccamina, 
Quae  provocarunt  iudicis  sententiam, 
Quam  nulla  flexit  digna  paenitentia ; 

Parce,  redemptor  ! 

2.  Iucunda  nobis  quando  donat  tempora, 
Nil  laudis  ille,  nil  sacramus  gratiae; 
Nunc  ergo  deest,  qui  ruentes  allevet. 

Parce,  redemptor ! 

3.  Kaptis  amicis  et  perustis  praediis 
Deum  precemur  corde  cum  suspiriis, 
Ut  curvet  hostes  et  resistat  improbis. 

Parce,  redemptor! 

4.  Lux  angelorum,  iam  benignus  accipe, 
Compesce  bella,  redde  pacis  gaudia, 
Contrita  corda  sanet  indulgentia. 

Parce,  redemptor ! 

5.  Mors,  ecce,  dira  nostra  pulsat  pectora, 
Farnes  perurget,  tela  belli  concrepant ; 
Concede,  Christe,  iam  quieta  tempora, 

Parce,  redemptor! 

6.  Non  ira  duret,  sed  medella  proximet, 
Qua  deleantur  prava,  quae  commisimus, 
Et  finiantur  dura,  quae  pavescimus. 

Parce,  redemptor! 

7.  0  pax  perennis,  o  perennis  gloria ! 
Pacem  rogamus,  pacis  infer  copiani, 
Favore  pacis  gens  quiescat  barbara. 

Parce,  redemptor ! 

8.  Pater  superni  numinis  piissime, 
Assiste  fessis  et  iacentes  erige, 
Bellum  paventes  iam  quietos  effice, 

Parce,  redemptor! 


—     93    — 

9.  Quur  nostra  vota,  cur  repellis  lacrimas? 
Cur  deruisti,  ne  gementes  audias? 
Sucurre  lassis  consueta  gratia, 
Parce,  redemptor! 

10.  ßivos  aquarum  profluamus  proximi, 
Panem  petenti  porrigaraus  pauperi, 
Clamemus  omnes,  rugiamus  acriter : 

Parce,  redemptor ! 

11.  Salvator  alme,  qui  creasti  saecula, 
Ignosce,  prosper,  solve  culpae  vincula. 
Ne  pnniamur  tanta  propter  crimina; 

Parce,  redemptor  ! 

Cod.  Matriten.  14,  22  saec.  10.  —  3,  3  ostes.  —  6,  2  pravaque.  —  6,  3 
duraque.  —  7,  1  perhennis,  o  perhennis.  —  7,  3  Fabore.  —  8,  3  pabentes 
—  9,  3  iam  lassis.  —  Nach  Str.  11  noch  die  Worte  „Te  confitentes,  te  do- 
lentes  poscimus.  —  Auctt.  antiq.  XW.  24-7  sq.  —  Die  zwei  vor  Str.  1  be- 
findlichen Strophentriimmer  des  verstümmelten  Abcdars  möchte  Vollmer  wie 
folgt  ergänzen: 

[Frustrantur  urbes  his]  repletae  civibus 
[Cladesque  maer]ent  bestiarum  fletibus, 
[Lupis  et  atris  quod  prae]bentur  vulpibus; 
Parce,  redemptor! 

f Gravis  fortuna  nos]  misellos  opprimit, 
Turbis  ubique  territjamur  ethnicis, 
[Templaque  sancta  nunc]  dicantur  idolis ; 
Parce,  redemptor! 


76.  (4.)   Oratio  Vespertina. 

1.  Inclitae  parentis  almae,  2.  Tolle  monstra,  stringe  fibras 
Christe,  pignus  unicura,  et  soporem  tempera, 

Membra,  quae  labore  fessa  Improba  ne  dum  quiete 

nunc  repono  lectolo,  praegavantur  viscera, 

Cerne  mitis  et  benignus  Daemonum  fraude  maligna 

atque  clementissimus.  sentiant  piacula. 

Cod.  Matriten.  14,  22.  saec.  10.  —  1,1  almi  korrig.  in  alme.  —  1)4 
prepono.  —  2,3  nee  dum.  —  „Versu[s]  supra  lectum."  —  Aucct.  Antiq. 
XIV,  264. 

77.  (5.)   Oratio  pro  Eege. 

Omnipotens  rerum  factor  rerumque  creator, 
Accipe  propitius,  quae  tibi,  summe,  loquor. 

Porrige  victricem  pro  sacro  principe  dextram, 
Quae  praestet  votis  prospera  dona  suis. 


—     94     — 

5  Perferat  insignes  semper  ex  hoste  triumphos, 
Nee  cedat  ullis  te  comitante  malis. 
Sit  blandus  famulis,  sit  lenis  censor  iniquis, 

Sic  nobis  placeat,  ne  tibi  displiceat. 
Ut  multa  breviter  parvo  sermone  perorem, 
10       Sit  bona  tota  gerens  et  mala  nulla  gemens 
Te  donante,  precor,  qui  regnans  trinus  et  onus 
Texis  in  aeternum  saecula  euneta,  Deus. 

Cod.  Matriten.  14,  22.  saec.  10.  —  4  bona  suis.  —  8  nee.  —  11  regnas. 
Auctt.  Antiq.  XIV,  263  sq. 


78.  (6.)  Oratio  pro  Rege. 
(Dubius.) 

Oremus  pariter  toto  de  corde  rogantes, 
Ut  tibi  praesidio  caelestia  porrigat  arma 
Arbiter  omnipotens,  ut  possis  fortiter  hostes 
Debacchare  tuos  ferri  de  cuspide  fossos 
5  Et  valeas  regum  multorura  frangere  colla, 

Qui  Dominum  verum  nolunt  cognoscere  Christum, 
Qui  Deus  est  unus  vere  cum  patre  colendus; 
Quem  superus  totus  cognoscit  et  infimus  ordo, 
Quem  chorus  angelicus  collaudans  semper  adorat, 

10  Et  genitum  patris  totum  diffusa  per  orbem 
Ecclesia  Christum  cognoscit  et  omnipotentem; 
Qui  mare,  tellurem,  caelum,  qui  euneta  creavit, 
Quae  mundus  totus  per  totum  continet  iste ; 
Qui  posuit  celso  lucentia  sidera  caelo 

15  Et  roseis  totum  coloravit  floribus  orbem, 
Sideribus  variis  superum  depinxit  Olympum, 
Muneribus  sacris  mundum  ditavit  et  imum ; 
Qui  concessit  aquis  geminos  producere  fruetus 
Et  diversa  locis  diversis  ponere  sanxit, 

20  Scilicet  altilium  sursum  laticumque  deorsum, 
Ut  plebs  pennivola  caeli  concrescat  in  auris 
Et  squammosa  sali  fluides  concrescat  in  undis, 
Ula  poli  volitans  siccas  transverberet  auras, 
Ista  maris  bibulas  natans  transcurrat  arenas; 

25  Cuius  ad  imperium  rutilans  adlampadat  ignis 
Et  tremulas  mittunt  timida  tonitrua  voces, 
Nebula  discurrens  properat  dispergere  nimbos, 
Grandinis  ut  fractos  iaculet  de  ventre  lapillos, 
Arcus  in  excelso  servato  foedere  dural, 

30  Ne  cataelysmus  aquae  terrarum  germina  perdat, 
Tendit  et  igniferos  mundi  per  compita  crines 


—     95     — 

Sol  nimium  rutilus,  pulcherrimus  atque  coruscus, 
Impleat  ut  totum  proprio  de  luraine  mundum. 
Plura  quid  enumerem?  Christo  parere  potenti 
85  Omnia  festinant,  quae  nunc  per  saecula  durant. 

Cod.  Matriten.  14,  22  saec.  10.  —  4  Debaccaret  uos  foro.  —  8  superius 
korr.  in  superus.  —  19  locus.  —  21  pinnibula;  aures  korrig.  in  auris.  — 
22  squamosalosum.  —  23  siccans.  —  24  transcurrit.  —  26  timidas.  —  30  Nee 
cataclismus.  —  Auctt.  Antiq.  XIV,  275  sq. 


Beda  Venerabilis, 

Monachus  Wirimundensis, 
t  735. 

Geboren  im  Jahre  672  (oder  73)  im  späteren  Territorium  von  Wearmouth, 
das  bei  seiner  Geburt  noch  nicht  gegründet  war,  kam  Beda,  eben  sieben 
Jahre  alt,  als  Oblatus  in  diese  Abtei,  in  der  er  bis  an  sein  Lebensende  ver- 
blieb. Mit  19  Jahren  zum  Diakon,  mit  30  zum  Priester  geweiht,  beide  Male 
durch  die  Hand  des  hl.  Johannes  von  Beverley,  ward  er  vom  Papste  Sergius  I. 
der  ihn  zu  sehen  verlangte,  nach  Rom  berufen,  scheint  aber  die  Reise  dort- 
hin, vermutlich  wegen  des  vorher  erfolgten  Ablebens  des  Papstes,  niemals 
angetreten  zu  haben.  Der  Rest  seines  Lebens  verflofs  in  der  Einsamkeit  der 
Zelle  und  in  der  Freude  an  literarischem  Schaffen.  Im  Jahre  731  konnte  er, 
59  Jahre  alt,  sein  bedeutendstes  Werk,  die  Historia  ecclesiastica  gentis  An- 
glorum  vollenden ;  733  (oder  34)  hatte  er  einige  Tage  im  Kloster  seines 
Ordens  zu  York  und  in  der  Gesellschaft  seines  Freundes,  des  Erzbischofes 
Egbert  verbracht,  mufste  aber  734  eine  erneute  Einladung  mit  Rücksicht 
auf  seine  geschwächte  Gesundheit  ablehnen.  Zu  Anfang  April  735  ward  er 
von  Atembeschwerden  befallen,  welchen  er  am  26.  Mai  desselben  Jahres  erlag. 

Es  kann  nicht  dieses  Ortes  sein,  die  ausgebreitete  literarische  Tätigkeit 
Bedas  im  einzelnen  zu  verfolgen  oder  zu  würdigen  Es  beschäftigt  uns  die 
Frage  nach  seinen  Hymnen.  Einen  derselben,  auf  Ediltrudis,  Nr.  (1)  hat  er 
selbst  in  seine  Kirchengeschichte  Englands  aufgenommen,  und  so  gegen  die 
Skepsis  der  Nachwelt  sichergestellt.  Von  Beda  selbst  erfahren  wir  in 
demselben  Werke,  dafs  er  einen  „librum  hymnorum  diverso  metro 
siverhythmo"  verfafst  habe.  Dieses  Hymnenbuch  als  ein  Ganzes  müssen 
wir  als  verloren  beklagen.  Elf  Hymnen  [Nr.  (2)  —  (12)]  sind  indes  unter 
dem  Namen  Bedas  von  Georgius  Cassander  in  seinen  Hymni  ecclesiastici 
(Coloniae  1556)  gedruckt  worden;  wie  er  selbst  in  der  Widmung  seines 
Werkes  mitteilt,  waren  sie  ihm  von  dem  kaiserlichen  Rate  Kaspar  von  Nydbruck 
zur  Veröffentlichung  übergeben;  „Hortatus  es  nos  subinde,  vir  clarissime,  ut 
eos,  quos  ad  nos  misisti ,  Bedae  presbyteri  hymnos,  si  videretur,  prelo  ex- 
cudendos  tradamus"  (1.  c.  p.  2i.  Über  die  Echtheit  dieser  von  Cassander  an 
das  Licht  gezogenen  Hymnen  sind  die  verschiedensten  Ansichten  laut  ge- 
worden. Einige  verwarfen  alle ,  andere  nach  subjektivem  Empfinden  oder 
Gutdünken  einen  Teil,  dieser  diese,  jener  jene.  Ich  glaube,  dafs  wir  die 
Hymnen  als  authentisch  anzusehen  haben.  Cassander,  dem  wir  unser  Ver- 
trauen nicht  zu  versagen  brauchen,  fand  sie  in  Quellen  vor,  welche  sie  mit 
Bedas  Namen  verknüpften.  Zwei  derselben  Nr.  (2)  und  (3)  vermögen  wir 
wenigstens  in  alten  Quellen  nachzuweisen,  einen,  Nr.  (2),  mit  dem  Namen 
Bedas,  so  dafs  dor  Gedanke  an  ein  späteres  Fälscherstückchen  ausgeschlossen 
ist.  Nach  Inhalt  und  Stil ,  die  von  Schwung  und  Nüchternheit  gleich 
ängstlich  sich  fernhalten,  zeigen  die  Hymnen  nichts,  was  Bedas  Autorschaft 
ausschlösse.  Die  wenigen  prosodischen  Fehler  formides,  (3)  Hymnus  9,  1  und 
perseverat,  (6)  Hymnus  3,  3  sprechen  nicht  gegen  Beda,  der  Miracula  s. 
Cuthberti  XVI,  7  schreibt: 

In  meräcum  latices  valuit  convertere  nectar. 


—     97     — 

Endlich  sind  diese  Gedichte  ersichtlich  das  Werk  eines  Verfassers, 
eine  Auffassung,  eine  Ausdrucksweise,  eine  Verskunst  spricht  aus  allen; 
man  vgl.  beispielsweise  Hymn.  8.  17,  3  u.  f.  mit  Hymn.  9.  7,  3  u.  f.  Dieser 
eine  Verfasser  ist  aber  Beda.  Zweimal  gebraucht  derselbe  in  den  uns  be- 
schäftigenden Hymnen  das  Wort  lar  [laresj  in  der  Bedeutung  von  „Feuer" : 
Einmal  in  dem  Hymnus  Nr.  (5),  in  dem  9,   1  u.  f.  der  Hl.  Geist  angeredet  wird : 

Linguam  simul  doctoribus 
Laremque  sacrum  praebuit, 

wozu  Cassander  (p.  212)  in  der  Marginalnote  bemerkt:  „Larem  pro  igne 
posuisse  videtur".  Demselben  Spracbgebrauche  begegnen  wir  wieder  im  (6.) 
Hymnus,  woselbst  es  11,   3  u.  f.  von  Agnes  heifst: 

Sic  per  lares  et  ferreas 
Ad  astra  portas  praevolat. 

Da  ist  es  von  unschätzbarem  Werte,  dafs  wir  in  einem  unbestrittener- 
mafsen  von  Beda  herrührenden  Werke,  in  den  Miracula  sancti  Cuthberti  IX, 
31  von  den  Jüngern  des  Heiligen,  die  einen  Fisch  am  Feuer  rösten,   lesen: 

Tum  laribus  torrent  epulas. 

Erwähnen  will  ich  noch ,  dafs  in  dem  Gedichte  de  ratione  duodecim 
signorum,  in  der  Baseler  Ausgabe  von  1563  tom.  I,  494  derselbe  prosodische 
Irrtum  sich  befindet,  dem  wir  Hymnus  (6),  3,  3  begegneten: 

Qui  in  bovem  versum  Iovem  fabulose  asseveraut. 

Übergangen  sind  im  folgenden  die  in  der  Baseler  Ausgabe  und  auch  bei 
Giles  fälschlich  als  „Hymnen"  bezeichneten  Gedichte  de  ratione  temporum 
(Giles  I,  54),  de  celebritate  quattuor  temporum  (Giles  I,  55),  de  variis  com- 
puti  regulis  (Giles  I,  69),  de  die  iudicii  (Giles  I,  99). 

Dagegen  reihe  ich  den  Hymnen  Bedas  zwei  metrifizierte  Psalmen  an, 
welche  in  den  Handschriften,  denen  sie  entnommen  sind,  Beda  zugeschrieben 
werden,  und  von  denen,  soweit  ich  sehen  kann,  der  eine  hier  zum  ersten.aale 
gedruckt  wird. 

Bezüglich  der  näheren  Lebensumstände  Bedas  sei  verwiesen  auf  Giles  I, 
XLI — CLXVI.  Was  die  Hymnen  betrifft,  ist  es  unnütz,  sich  auf  andere  Aus- 
gaben zu   beziehen,  da  sie  ausnahmslos  auf  Cassanders  Schultern  stehen. 

Abzusprechen  ist  Beda  zweifelsohne  der  Hymnus  oder  das  Gedicht  de 
psalmis  gradualibus  Ad  Dominum  clamaveram  (Giles  I,  239;  Mone  I, 
593  ;  Wackernagel  1 ,  93).  das  zuerst  mit  anderen  prosaischen  Gebeten  von 
Martene  (Thesaurus  Novus  Anecdotorum  V,  394  sq.)  unter  Bedas  Namen 
veröffentlicht  worden  ist  und  sich  auch  in  der  Münchener  Handsch.  Clm. 
14447.  saec.  9.  befindet. 

Postscript  um.  So  weit  hatte  ich  geschrieben  und  mich  mit  dem 
hymnischen  Eigentum  Bedas  auseinandergesetzt,  als  ich  von  der  Bamberger 
Handschrift  B  II  10,  einem  Sammelbande  des  10.  oder  11.  Jahrh.  aus  dem 
Michaelkloster  bei  Bamberg  Einsicht  nehmen  konnte.  Dieselbe  enthält  u.  a. 
einen  in  vier  Bücher  gegliederten  Traktat  „De  Laude  Dei  et  de  confessione 
orationibusque  sanctorum",  als  dessen  Verfasser  ein  „Alchonius  levita" 
genannt  wird,  in  dem  wir  niemand  anders  als  Alkuin  zu  erkennen  haben. 
(Vgl.  Vollmer,  Auctt.  antiq.  XIV  p.  XV.)  Dieser  Traktat  ist  eine  Sammlung 
von  Gebeten,  die  der  Veranstalter  derselben  der  Hl.  Schrift,  einigen  Vätern  und 
christlichen  Dichtern  entlehnt.  Ein  Kapitel  enthält  solche  Gebete  „de  antipho- 
nario" ,  ein  anderes  (fol.  300  b  sqq.)  solche  „de  hymnis".  Es  sind  dies  an- 
einander gereihte  Bruchstücke  aus  kirchlichen  Hymnen  und  zwar  zwei  aus  Hymnen 
des  Ambrosius,  eines  aus  dem  „Te  Deum",  sieben  von  unbekannten  Verfassern. 
Alle  übrigen  Bruchstücke  sind  aus  den  nachfolgenden  Hymnen 
Bedas  gezogen  und  zwar  aus  Nr.  2  die  Strophen  19,  20,  28;  aus  Nr.  10  Str. 
Dreves,   Lateinische  Hymnendichter    II.  7 


—    98    — 

1  und  2;  aus  Nr.  8  Str.  1,  2  und  20;  aus  Nr.  11  Str.  1  und  12;  aus  Nr.  4 
Str.  1,  31  und  32;  aus  Nr.  5  Str.  1;  aus  Nr.  7  Str.  1  und  4;  aus  Nr.  9 
Str.  1  und  1;  Bruchstücke  also  aus  allen  Hymnen  bei  Cassander,  3,  6  und 
12  ausgenommen.  Mit  diesen  Hymnen  sind  wir  also  nicht  mehr  schlechter- 
dings auf  Cassander  angewiesen;  wir  haben  sie  nicht  nur  in  einer  Quelle 
des  10. — 11.  Jahrh.  nachgewiesen,  sondern  wir  wissen  auch,  dafs  Alcuin 
diese  Lieder  kannte.  Damit  ist  in  dieser  Sache  Cassanders  Glaubwürdigkeit 
glänzend  gerechtfertigt. 

Unter  den  Hymnenbruchstücken  unbekannter  Verfasser  befinden  sich 
zwei,  die  zweifellos,  eines,  das  nicht  unwahrscheinlich  Beda  zuzuweisen.  Das 
legt  zunächst  die  Umgebung  nahe ,  in  der  wir  sie  finden  ,  nämlich  inmitten 
Bedaseher  Hymnen.  Die  zwei  Hymnen  sind  1.  ein  unbekannter  auf  Quadra- 
gesima,  von  dem  drei  Strophen  vorhanden,  die  ich  w.  u.  unter  Nr.  (14)  auf= 
führen  werde.  Aufser  der  Nachbarschaft  kennzeichnet  diesen  die  Anfangs- 
zeile:  Adesto,  Christe,  cordibus  als  Kind  Bedas;  vgl.  Nr.  (10),  Str.  1: 
Adesto,  Christe,  vocibus.  Der  zweite  Hymnus  ist  ein  Osterhymnus, 
es  ist  der  Anal.  XIV  a,  Nr.  65  mitgeteilte,  von  dem  Alkuin  die  erste  Strophe 
ausgehoben  hat.  Dieser  Hymnus  ist  mithin  von  Beda,  zu  dem  er  auch  in- 
haltlich und  formell  pafst.  Wir  sehen  also  ferner,  dafs  Beda  nicht  nur  ein- 
zelne Hymnen,  sondern  tatsächlich  ein  Hymnarium  per  anni  circulum  gedichtet 
hat :  in  die  vorhandenen  Lücken  treten  dieser  Fasten-  und  Osterhymnus 
ausfüllend  ein.  Der  dritte  Hymnus,  von  dem  Alkuin  fünf  Strophen  ausgehoben, 
ist  der  Anal.  XII,  Nr.  52  mitgeteilte  Abcdarius  Alma  fulget  in  caelesti. 
Auch  dieser  Hymnus  kann  nach  Inhalt  und  Form  recht  gut  ein  Werk  Bedas 
sein.  Die  Strophen,  die  Alkuin  auswählt,  sind  1,  18,  23,  24  und  25.  Zwischen 
die  Str.  23  und  24  schiebt  der  Sammler  zwei  Strophen  eines  anderen  Abc- 
darius ein: 

Xristum  regem,  iam  paterna  Ydri  fraudes  ergo  cave, 

claritate  splendidum,  infirmantes  subleva, 

Ubi  celsa  beatorum  Aurum  temne,  fuge  luxus, 

contemplantur  agmina.  suis  [!]  astra  petere. 

Dieselben  dürften  um  so  mehr  einem  anderen  uns  verlorenen  Gedichte 
Bedas  entlehnt  sein,  als  dies  wohl  verschriebene  „suis"  auf  ihn  hinzuweisen 
scheint. 

Noch  drei  weiteren  Strophen  gleichen  Versmafses,  unbekannter  Herkunft 
finden  sich  in  Mitte  der  Exzerpte  aus  Beda,  die  ich  hier  hersetze: 

In  prophetis  inveniris,  Factor  caeli,  terrae  factor, 
nostro  natus  saeculo,  congregationum  maris, 

Ante  saecula  (natus)  fuisti,  Oraniumque  tu  creator, 
factor  prime  saeculi.  quae  pater  nasci  iubet. 


Perfectisque  cum  coronam 
iustus  iudex  afferes, 

Tunc  et  nostrae  parvitati 
largire  indulgentiam. 


7J).   (1.)   Hymnus  sanctae  Edilthridae. 

Alma  Deus  trinitas,  quae  saecula  cuncta  gubernas, 
Adnue  iam  coeptis,  alma  Deus  trinitas. 

Bella  Maro  resonet,  nos  pacis  dona  canamus, 
Munera  nos  Christi,  bella  Maro  resonet. 

Carmina  casta  mihi,  foedae  non  raptus  Helenae 
Luxus  erit  lubricis,  carmina  casta  mihi. 


—     99     — 

Dona  superna  loquar,  miserae  non  proelia  Troiae, 

Terra  quibus  gaudet,  dona  superna  loquar. 
En,  Deus  altus  adit  venerandae  virginis  alvum 
10       Liberet  ut  homines,  en,  Deus  altus  adit. 
Feinina  virgo  parit  mundi  devota  parentem, 

Porta  Maria  Dei,  femina  virgo  parit. 
Gaudet  amica  cohors  de  virgine  matre  tonantis, 

Virginitate  raicans  gaudet  amica  cohors. 
15  Huius  honor  genuit  casto  de  germine  plures, 

Virgin eos  flores  huius  honor  genuit. 
Ignibus  usta  feris  virgo  non  cessit  Agatha, 

Eulalia  et  perfert  ignibus  usta  feris. 
Kasta  feras  superat  mentis  pro  culmine  Tecla, 
20       Eufemia  sacra  casta  feras  superat. 

Laeta  ridet  gladios  ferro  robustior  Agnes, 

Caecilia  infestos  laeta  ridet  gladios. 
Mukus  in  orbe  viget  per  sobria  corda  triuraphus, 

Sobrietatis  amor  multus  in  orbe  viget. 
25  Nostra  quoque  egregia  iam  tempora  virgo  beavit, 

Edilthrida  nitet  nostra  quoque  egregia. 
Orta  patre  eximio  regali  et  stemmate  clara, 

Nobilior  Domino  est  orta  patre  eximio. 
Percipit  inde  decus  regina  et  sceptra  sub  astris, 
30       Plus  super  astra  manens  percipit  inde  decus 

Quid  petis,  alma,  virum,  sponso  iam  dedita  summoV 

Sponsus  adest  Christus ;  quid  petis,  alma,  virum  ? 
Regis  ut  aetherei  matrem  iam,  credo,  sequaris, 

Tu  quoque  sis  mater  regis  et  aetherei. 
35  Sponsa  dicata  Deo  bis  sex  regnaverat  annis 

Inque  monasterio  est  sponsa  dicata  Deo. 
Tota  sacrata  polo  celsis  ubi  floruit  actis, 

Reddidit  atque  animam  tota  sacrata  polo. 
Virginis  alma  caro  est  tumulata  bis  octo  Novembres, 
40       Nee  putet  in  tumulo  virginis  alma  caro. 

Xriste,  tui  est  operis,  quia  vestis  et  ipsa  sepulcro 

Inviolata  nitet,  Christe,  tui  est  operis. 
Ydros  et  ater  abit  sacrae  pro  vestis  honore, 

Morbi  diffugiunt.  ydros  et  ater  abit. 
45  Zelus  in  hoste  furit,  quondam  qui  vicerat  Evam, 

Virgo  triumphat  ovans,  zelus  in  hoste  furit. 


Aspice,  nupta  Deo,  quae  sit  tibi  gloria  terris, 
Quae  maneat  caelis,  aspice.  nupta  Deo. 

Munera  laeta  capis,  festivis  fulgida  taedis, 
Ecce,  venit  sponsus !  munera  laeta  capis. 

7' 


—     100     — 

Et  nova  dulcisono  modularis  carmina  plectro, 
Sponsa,  hymno  exsultas  et,  nova,  dulcisono. 

Nullus  ab  altithroni  comitatu  segregat  agni, 
Quam  affectu  tulerat  nullus  ab  altithroni. 

Historia  ms.  eccl.  gentis  Angloriun  anni  737.  Cod.  Cantabrigien.  Kk 
V  16.  A.  —  Hist.  ins.  eccl.  gentis  Angloruin  saec.  8.  Cod.  Londinen.  Tiber.  C 
II  B.  —  Hist.  ms.  eccl.  gentis  Anglorum  saec.  8.  Cod.  Londinen.  Tiber. 
A  XIV.  C.  —  Hist.  ms.  eccl.  gentis  Anglorum  saec.  10.  Cod.  Londinen. 
Harl.  4978.  D.  —  Hist.  ms.  eccl.  gentis  Anglorum  saec.  11.  Cod.  Londinen. 
Reg.  13  C  5.  E.  —  Homil.  ms.  Benedictoburanuin  saec.  8  9.  Clm.  Monacen. 
4547.  add.  saec.  11.  F.  —  Collect,  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen. 
265.  G.  —  Pass.  ms.  Zwettlense  saec    12.     Cod.  Zwettlen.  24.  H. 

1  gubernans  korrig.  in  gubernas  D.  —  2  Adue  korrig.  in  anue  A; 
alme  Deus  G.  —  3  nos  paucis  C.  —  6  lubricus  korrig.  in  lubricis  A:  lub- 
ricus  FH.  —  7  loquor  F.  ■ —  8  Quae  mundum  exhilarant,  dona  FG.  —  15 
genuit  custode  germine  F.  —  16  virgineis  korrig.  in  virgineos  C.  —  17 
cessat  BE;  Agathe  korrig.  in  Agatha  A;  Agathae  BCEFG;  Agathes  H.  — 
18  Eulalia  perfert  F ;  Eulalia  et  profert  H.  —  19  kasta  fera  H ;  lumine 
Tecla  G.  --  20  sacras  korrig.  in  sacra  A;  sacras  BCFGH;  fera  H.  — -  21 
sq.  gladius  korrig.  in  gladios  D.  —  23  Multos  in  orbe  FG;  figet  korrig.  in 
viget  B.  —  24  multos  FG.  —  25.  Xostra  aliis  sacrior  sed  tempora  FG;  be- 
avit  korrig.  in  beata  B.  —  26  Aedilthryda  AC ;  Etildryda  B;  Ediltrida  D; 
Atheldrytha  E;  Aedildruda  FG;  Ediltruda  H;  nostra  aliis  sacrior  FG.  — 
27  stemmata  F.  —  29  sq.  percepit  korrig.  in  percipit  B.  —  31  sponsa  FG. 
33  aetherei  korrig.  in  aetherii  E;  iam  caelo  sequaris  H.  —  36  annos  F.  — 
37  floruit  astris  F.  —  39  Xovembres  korrig.  in  Novembris  E;  Xovembris 
CD;  bis  octo  novemque  H.  —  40  putet  korr.  in  putret  B;  patet  korr.  in 
putet  C ;  pudet  FG.  —  42  Inviolate  FG.  —  43  sq.  Ydros  korrig.  in  Ydrops 
B.  —  43  abiit  korrig.  in  abit  B ;  festis  korr.  in  vestis  C.  —  45  Telus  in  G. 
—  47  tibi  fehlt  D.  —  51  sq.  In  nova  F;  lies  En,  nova?  —  53  comitatus 
egregat  F;  comitatu  segreger  H;  segregat  almi  G.  —  54  affectu  korrig.  in 
effectu  D. 

„Incipit  vita  sanctae  Edildrudis  virginis"  F;  „Bedae,  famuli  Christi  et 
presbyteri,  explicit  liber  de  virtutibus  sancti  C'udberti,  Lindisfarnensis  eccle- 
siae  episcopi.  Incipit  Carmen  eiusdem  de  virginitate  Edildrudae  reginae'; 
G.  Beda  führt  in  seiner  Hist.  eccl.  IV,  20  den  Hymnus  mit  den  Worten  ein: 
„Videtur  opportunum  huic  historiae  et  hymnum  virginitatis  inserere,  quem 
ante  annos  plurimos  in  laudem  ac  praeconium  eiusdem  reginae  ac  sponsae 
Christi  —  et  ideo  veraciter  reginaer  quia  sponsae  Christi  —  elegiaco  metro 
composuimus,  et  imitari  morem  sacrae  scripturae ,  cuius  historiae  carmina 
plurima  indita  et  haec  metro  ac  versibus  constant  esse  composita."  Steht 
auch  in  Cod.  Capit.  Colonien.  106.  saec.  9.  —  Xach  Analogie  dieses  Hymnus 
sind  die  des  Wulstan  von  Winchester  gebaut;  vgl.  Anal.  XLVIII,  9  ff. 

Die  Collation  der  englischen  Handschriften  verdanke  ich  Rev.  H.  M. 
Bannister,  die  des  Sangallensis  besorgte  in  liebenswürdiger  Weise  Herr 
Stiftsarchivar  Joseph  Müller. 


80.   (2.)   De  Operibus  VI  dierum  et  de  VI  aetatibus. 

1.   Primo  Deus  caeli  globum  2.  At  per  dies  aetatibus 

Molemque  terrae  condidit,  Labentis  aevi  congruos 

Terram  sed  umbris  abditam  Ornavit  orbem  et  aethera 


Abyssus  alta  texerat.  Cunctamnue  mundi  macbinam. 


—     101 


3.  Prima  creator   saeculi 
Die  tenebras  effugans 
Aquis  adhuc  absconditura 
Lampavit  orbem  lumine. 

-i.  Lucis  beata  gaudiis 
Mundi  replevit  incolas 
Aetate  mox  altissimus 
Prima  creator  saeculi. 

5.  Locatur  inter  caerula 
Die  secunda  maximus 

Poli  globus,  divisaque  est 
Utrimque  lympha  labilis. 

6.  Primo  secundae  tempore 
Aetatis  arca  mystica 
Hinc  inde  concurrentia 
Locatur  inter  caerula. 

7    Lucente  saecli  tertia 
Die  fluens  sub  aethere 
Abyssus  alta  subsidet, 
Virensque  paret  arida. 

8.  Electra  proles  Abrahae 
De  perfidorum  tluctibus 
Aetate  florens  claruit 
Lucente  saecli  tertia. 

9.  Quarta   iubar  sublimium 
Die  emicabat  siderum, 

Solo  poloque  fulgidam 
Lucis  daturum  gratiam. 

10.  Hebraea  gens  Davidico 
Regno  refulsit  inclita 
Aetate  pandens  actuum 
Quarta  iubar  sublimium. 

11.  Xovum  genus  progignitur 
Quinta  die  de  limpidis 
Nascens  aquis  natantium 
Volantiumque  sub  polo. 

12.  Aetate  quinta  in  Chaldea 
Poenam  luente  Iudea 
Fidelium  de  pertidis 
Novum  genus  progignitur. 


13.  Sexta  creatus  est   homo 
Die,  creatoris  sui 
Imaginem  qui  praeferens 
Semper  beatus  viveret. 

14.  Summus  creator  omnium, 
Per  quem  creatus  est  homo, 
Aetate  filius  Dei 

Sexta  creatus  est  homo. 

15.  Obdormiente    splendida 
Plasmatur  Adae  femina, 

Os  illius  ex  ossibus, 

De  carne  carnem  obtinens. 

16.  De  carne  Christo  propria 
Et  sanguinis  mysterio 

Iam  sponsa  nata  est  in  cruce 
Obdormiente  splendida. 

17.  Post  facta  celsaconditor 
Die  quiescens  septima 

Eam  vocari  in  saecula 
Et  esse  iussit  sabbatum. 

18.  Aetas  quietis  septima 
Bene  defunctos  excipit, 
Qua  sabbatizat  cum  suis 
Post  facta  celsa  conditor. 

19.  Octava  restat  ceteris 
Aetatibus  sublimior, 
Cum  mortui  de  pristino 
Terrae  resurgent  aggere. 

20.  Vultumque  Christi    perpetim 
lusti  cernent  amabilem 
Eruntque  sicut  angeli 
Caelesti  in  arce  fulgidi. 

21.  Hanc  ad  se  vitae  semitam 
Ostendit  ipse  praevius 

De  matre  natus  virgine 
Deus  Deique  filius. 

22.  Nam  morte  mortem  destruens 
Sexta  subegit  sabbati, 
Quievit  et  in  sabbato 

In  corde  terrae  conditus. 


102 


23.  Vitaeque  prima  sabbati 
Surgendo  pandit  ianuam 
Suisque  congaudentibus 
Ascendit  ad  thronum  patris. 

24.  Et  sex  in  huius  saeculi 
Aetatibus  nos  praecipit 
Nostram  ferendo  iam  crucem 
Ius  omne  leti  vincere. 

25.  Intrabimus  post  omnia 
Devicta  mundi  praelia 
Carnis  soluti  vinculis 
Vitae  perennis  sabbatum. 

26.  Sequetur  una  sabbati 
Claudenda  nullo  termino, 
Cum  carnis  immortalitas 
Aeterna  nobis  redditur. 

27.  Sic  carnis  atque  spiritus 
Bino  potiti  gaudio 
Scandemus  ad  caelestia 
Regni  perennis  moenia. 


28.  Quo  nos  venire,  quaesumus, 
Concede,  sancta  trinitas, 
Unumque  te  cognoscere 
Verum  Deum  per  saecula. 

29.  Hie  igitur  sperantibus 
Nobis  atque  orantibus 
In  spiritu  paraclito 
Sit  plena  consolatio. 

30.  Sint  corda  clara  et  fortia, 
Sit  caro  frugalissima, 

In  modum  solis  fervidus 
Nunquam  tepescat  animus. 

31.  Alas  virtutum  geminas 
Biformis  donans  Caritas 
Creatori  consimilem 
Suam  reddat  imaginem. 

32.  Ut  sabbatismi  requie 
Nostrae  fruantur  animae, 
Donec  surgente  corpore 
Sit  stolae  decus  geminae. 


33.  Praesta,  pater  piissime 
Patrique  compar  unice, 
Cum  spiritu  paraclito 
Nunc  et  per  saecula. 

Collect,    ms.    Salisburgense    saec.    12.      Cod.   Vindobonen.    1743.   A.    — 
Cassander,  Hymni  eccles.  86  sqq.  B.  — 

7,  1  saeculi  A.  —  9,  2  micabat  ß.  —  9,  3  Polo  soloque  ß.  — ■  12,  1   sq. 
zu   Chaldea  und  Iüdea  vgl.  Miracula  s.  Cuthberti  XLIV,   12  sq: 
Namque  opus  hoc,  Salomon  fulvo  quod  fecerat  auro, 
Chaldea  petrarum  obtexit,  heu,  flamraa  minis. 
15,  4  carnem  proferens  B.  —  18,  2  Post  hoc  futura  est  saeculum  B.  —  21,  1 
Quam   nobis    ad    se  semitam  B.  —  22,  2  sabbati  fehlt  B;    dabei  am  Rande: 
„Deest  tartarum  vel  feria  vel  aliquid  tale."     Str.  24  fehlt  A.  —  25,  2  Debita 
inundi  A.   —  Str.    29    u.    ff.   fehlen  B.    —  Str.  33  nur  mit  den  Anfangsbuch- 
staben  der   Worte   A.    —  Dieser  Hymnus  steht  auch  unter  Bedas  Namen  in 
dei   Hs.  106  des  Kölner  Domkapitels  (saec    9.),  fol.  6:   „Item  hymnus  Bedae 
presbyteri    de    opere    sex   dierum    primordialum   et  de  sex  aetatibus  mundi"  ; 
der   Text  fol.   44  b.     Leider   ist   mir   nicht   möglich,    die   Varianten    der    Hs. 
mitzuteilen.  —  Str.  19,  20  und  28  auch  in  Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen. 
saec.  10/n.     Cod.  Bambergen.   B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  ,,De  laude  Dei"). 
—  20,   1  perpetes. 

81.  (3.)  Iu  Natali  Innocentiuiu. 


Hymnum  canentesmar- 

ty  rum 
Dicamus  innocentium, 
Quos    terra  flentes  perdidit, 
Gaudens  sed  aethra  suseipit, 


Vultum  patris  per  saecula 
Quorum  tuentur  angeli 
Eiusque  laudant  gratiam 
Hymnum  canentes  mar 
tyrum. 


103    — 


3.  Quos  rex  peremit  impius, 
Pius  sed  auctor  colligit 
Secum  beatos  collocans 

In  luce  regni  perpetis. 

4.  Qui  mansiones  singulis 
Largitus  in  domo  patris, 
Donat  supernis  sedibus, 
Quos  rex  peremit  impius. 

5.  Bimos  et  inf ra  purvulos 
Herodis  ira  perculit 
Finesque  Bethlemiticos 
Sancto  respersit  sanguine. 

6.  Praeclara  Christo  splenduit 
Mors  innocens  fidelium, 
Caelis  ferebant  angeli 
Bimos  etinfraparvulos. 

7.  Vox  in  Rama  percrebui t 
Lamenta  luctus  maximi, 
Rachel  suos  cum  lacrimis 
Perfusa  flevit  filios. 

8.  Gaudent  triumpho  perpeti, 
Tormenta  quique  vicerant, 
Quorum  gemens  ob  verbera 
Vox  in  Rama  percrebuit. 

9.  Ne,grex  pusille,formides 
Dentes  ieonis  perfidos, 
Pastor  bonus  nam  pascua 
Vobis  dabit  caelestia. 


10.  Agnum  Dei  qui  candidum 
Mundo  sequeris  tramite, 
Manus  latronis  impias 
Ne?grexpusille,formides. 

11.  Absterget  omnem  lacri- 

mam 
Vestris  pater  de  vultibus, 
Mors    vobis  ultra  non  nocet 
Vitae  receptis  moenibus. 

12.  Qui  seminant  in  lacrimis, 
Longo  metent  in  gaudio, 
Genis  lugentum  conditor 
Absterge    tomnem  lacri- 

mam. 

13.  0  quam    beata  civitas, 
In  qua  redemptor  nascitur 
Natoque  primae  martyrum 
In  qua  dicantur  hostiae! 

14.  Nunquam  vocaris  parvula 
In  civitatum  milibus, 

Ex  qua  novus  dux  ortus  est, 
0   quam   beata  civitas! 

15.  Astant  nitentes  ful  gidis 
Eius  throno  nunc  vestibus, 
Stolas  suas  qui  laverant 
Agni  rubentes  sanguine. 

16.  Qui  perpetis  pro  patriae 
Regno  gementes  fleverant, 
Laeti  Deo  cum  laudibus 
Astant  nitentes  fulgidis. 


Cassander  1.  c.  117  sqq.  —  5,  2  Bethleemiticos.  —  12,  3  lugentium. 


82.   (4)   In  Ascensione  Domini. 


1.  Hymnum  canamus  gloriae, 
Hymni  novi  nunc  personent, 
Christus  novo  cum  tramite 
Ad  patris  ascendit  thronum. 

2.  Transit  triumpho  gloriae 
Poli  potenter  culmina, 

Qui  morte  mortem  absumpserat 
Derisus  a  mortalibus. 


3.  Nam  diri  leti  limina 
Caecas  et  umbras  inferi 
Lustrans  sua  potentia 
Leti  ligarat  principem, 

4.  Et,  quos  suos  in  actibus 
Fideque  lectos  noverat, 
Omnes  Averni  faucibus 
Salvavit  a  ferocibus. 


—     104     — 


5.  Laetamque  vitae  ianuam 
Pandit  redemptor  omnibus, 
Quos  lex  amara  corporis 
Vita  pios  privaverat. 

6.  0  mira  rerum  claritas! 
Miranda  salvatoris  est 
Virtus,  gemella  gratia 
Quae  regna  leti  destruit. 

7.  Nara  plurimos  ab  inferi 
Portis  reduxit  spiritu, 
Multos  et  ipso  corpore 
De  fauce  mortis  eruit, 

8.  Surgentis  ut  de  mortuis 
Christi  sonarent  gaudia 
Binos  choros  paschalia 
Vita  nova  laetantium, 

9.  Binae  cohortes  aethera 
Christum  secutae  ascenderent 
Sedesque  caelo  perpetes 
Inter  tenerent  angelos. 

10.  Huuc  ergo  cuncti  consonis 
Diem  feramus  laudibus, 
Victor  petit  quo  fulgidi 
Iesus  Olympi  ianuas. 

1 1 .  Quo  nobis  ipse  apud  patrem 
Thoros  beatos  praevius 

Ac  mansiones  plurimas 
Paravit  auctor  aetheris. 

12.  Quo  tota  praecedentium 
A  saeculo  fidelium 
Caterva  caeli  regiam 
Pandente  Christo  subiit. 

13.  Erant  in  admirabili 
Regis  triumpho  altithroni 
Coetus  simul  caelestium 
Polum  petentes  agminum. 

14.  Apostoli  tum  mystico 

In   monte  stantes  chrismatis 
Cum  matre  claram  virgine 
Iesu  videbant  gloriam. 


15.  Ac  prosecuti  lumine 
Laeto  petentem  sidera 
Laetis  per  auras  cordibus 
Duxere  regem  saeculi. 

16.  Quos  alloquentes  angeli : 
Quid   astra  stantes  cernitis '? 
Salvator  hie  est,  inquiunt, 
Iesus,  triumpho  nobili 

17.  A  vobis  ad  caelestia 

Qui  regna  nunc  assumptus  est, 
Venturus  inde  saeculi 
In  fine  iudex  omnium. 

18.  Haec  dixerant,  et  non  mora. 
Iuncti  choris  felicibus 

Cum  rege  regum  lucidi 
Portis  Olympi    adproximant. 

19.  Emissa  tunc  vox  angeli: 
Portas,  ait,  nunc  pandite, 
Et  introibit  perpetis 
Dux  pacis  et  rex  gloriae. 

20.  Respondit  haec  ab  intimis 
Vox    urbis  almae  moenibus : 
Quis  iste  rex  est  gloriae, 
Intret  poli  qui  ianuas? 

21.  Nos  semper  in  caelestibus 
Christum  solemus  cernere 
Et  eius  una  cum  patre 
Pari  beamur  gloria. 

22.  At  praeco  magni  iudicis 
Dominus  potens  et  fortis  est, 
Qui  stravit  atrum  in  proelio 
Mundi  triumphans  prineipem. 

23.  Quapropter  elevamini, 
Portae  perennis  aetheris, 
Introeat  rex  gloriae, 
Virtutis  atque  gratiae. 

24.  Mirata  adhuc  caelestium 
Requirit  aula  civiuni : 
Quis,  inquit,  est  rex  gloriae. 
Rex  iste  tarn  laudabilis? 


—     105     - 


25.  Herilis  at  mox  buccina 
Respondit:  Auetor  omnium 
Altissimus  virtutum  et 
Rex  ipse  fulget  gloriae. 

26.  Dictis  quibus  rex  gloriae 
Cum  glorioso  milite 
Ingressus  est  in  aethere 
Sublime  regnum  gloriae. 

27.  Qua  mansiones  singulis, 
Quos  de  profundis  inferi 
Abduxerat,  pro  congruis 
Donavit  almus  actibus. 


29.  Venturus  inde  in  gloria 
Vivos  simul  cum  mortuis 
Diiudicare  pro  actibus 
Iusto  potens  examine. 

30.  Quo  nos,  precamur,  tempore, 
Iesu,  redemptor  unice, 
Inter  tuos  in  aetbera 
Servos  benignus  adgrega. 

31.  Da  nobis  illuc  sedula 
Devotione  tendere, 

Qua  te  sedere  cum  patre 
In  arce  regni  credimus. 


28.  At  ipse  euneta  transiens 
Caeli  micantis  eulmina 
Ad  dexteram  sedit  patris 
Consempiternus  nlius, 


32.  Nostris  ibi  tum  cordibus 
Tuo  repletis  spiritu, 
Ostende  patrem  et  sufficit 
Haec  nobis  una  visio. 


Cassander  1.  c.  p.  198  sqq.  A.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  11. 
Cod.  Rossian.  VIII  144.  B.  —  Hymn.  ms.  Bobbiense  saec.  11.  Cod.  Vatican. 
5776.  C.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laureutian.  Conv.  sup.  524. 
D.  —  Hymn.  ms  Veronense  saec.  10.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  ^102)  E.  — 
Hymn.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Kasselan.  Tbeol.  IV  25.  F.  — 
Brev.  ms.  S.  Eutychii  Nursini  saec.  10/n.     Cod.  Vallicellan.  B.  79.  G. 

1,  2  novi  cum  personent  F.  —  1,  4  throno  C.  —  2,  1  triumpho  nobili 
F.  —  2,  3  mortem  morte  DE;  Qui  mors  mortem  C;  assumpserat  CE.  —  6,  2 
regnat  C.  —  15,  1  Hoc  prosecuti  BCDE;  Hunc  prosecuti  G.  —  15,  3  Laeti  per 
auras  cordium  G.  —  16,  4  nobilis  A.  —  17,  1  Qui  vobis  E  ;  A  vobis  hinc 
ad  A.  —  17,  2  Qui  fehlt  E.  —  30,  3  aethere  A.  —  32,  1  cum  cordibus  A.  — 
32,  2  repleti  A.  —  Alle  Quellen  mit  Ausnahme  von  A  haben  nur  die  Strophen 
1,  2,  14,  15,  16,  17,  30,  31  und  die  Doxologie:  Gloria  tibi,  Domine,  Qui 
scandis  super  sidera  usw. 

Str.  1,  31  und  32  auch  in  Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n. 
Cod.  Bambergen.  B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  „De  laude  Dei").  —  1,  1 
Hymnos  canamus.  —  32,  3  sufficiat.  —  3,  4  Haec  nobis  mansio. 


83.   (5.)  In  Die  Sancto  Pentecostes. 


1.  Emitte,  Christe,  spiritus 
Donum  tui  paracliti, 
Quo  nos  replente  munera 
Rite  canamus  ipsius. 

2.  Elegit  hanc  qui  primitus 
Sacratiorem  ceteris 
Diem,  dicaret  qua  suo 
Ecclesiam  charismate. 


3.  Cuius  semel  mirabilis 
Nos  edocet  descensio, 
Pios  sacra  perenniter 
Ut  lampet  omnes  gratia. 

4.  Erantque  in  uno  cum  suis 
Apostoli  consortibus 
Solario  sublimibus 

Dei  vacantes  laudibus, 


106    — 


5.  Cum  niissus  alto  spiritus 
Advenit  a  throno  patris 
Seseque  collaudantium 
Iplevit  almus  pectora. 

6.  Venit  sono  suavissima 
Venitque  ferventissima 
In  visione  flammea 
Lucens  ab  alto  gratia. 

7.  Quae  nos  solet  scientiae 
Lustrare  flamma  ac  lampade 
Dilectionis  intimae 

Ignire  nostra  pectora. 

8.  Linguis  in  altus  igneis 
Linguae  creator  spiritus 
Apparuit  credentibus 
Verbique  donum  contulit. 

9.  Linguam  simul  doetoribus 
Lareraque  sacrum  praebuit, 
Quos  se  loqui  verbis  docet 
Seseque   amare   in  cordibus. 

10.  Linguas  babent  qui  tiamnieas 
Cum  caritatis  spiritu, 
Ardore  mentem  proximi 
Christum  sonando  suggerunt. 


11.  Maiore  qui  miraculo 
Quorum  replevit  pectora, 
His  omnium  mox  contulit 
Late  loquelam  gentium, 

12.  Cunctis  per  orbem  ut  gentibus 
Lingua  canentes  propria, 
Iesu,  tuam  potentiam 
Laudesque  dicerent  tuas. 

13.  0  pulchra  rerum  gratia, 
Cum  dissonas  et  moribus 
Et  voce  plebes  antea 
Nectebat  unus  spiritus ! 

14.  0  sancta  vere  civitas 
Et  vera  pacis  visio, 
Cum  lux  fidei  plurimos 
Iam  cor  in  unum  cogeret! 

15.  Haec  Iudeam  beatitas 
Primo  replevit  munere, 
Haec  usque  mundi  terminos 
Terris  refulget  omnibus, 

16.  Unamque  Christi  gloriam 
Linguae  sonis  distantibus 
Par  mentium  devotio 
Collaudat  uno  in  spiritu. 


Cassander  1.  c.  p.  211  sqq.  —  2,  4  charismati.  —  12,  4  tuas  dicerent.  — 
14,  2  verae.  —  Zu  9,  2  Die  Marginalnote :  Larem  pro  igne  posuisse  videtur. 
—  Bei  12,  4  am  Rande  „forte:  dicerent  tuas."  —  Zu  15,  1  vgl.  die  Bemerkung 
zu  Hymn.  (2)  12,  1. 

Str.  1  auch  in  Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n.  Cod. 
Bambergen.  B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  „De  laude  Dei").  —  1,  3  Quo  nos 
repleti  munere. 


1.  Illuxit  alma  saeculis 
Dies  beatae  virginis, 
Qua  morte  victa  perpetis 
Vitae  recepit  gaudia. 

2.  Intravit  Agnes  auream 
Poli  triumphans  regiam 
Agnique  iuncta  dulcibus 
Congratulatur  nuptiis. 


H4.   (6.)  In  Natali  s.  Agnetis. 

3 


Admixta  castis  virginum 
In  arce  caeli  coetibus 
Carmen  novum  Deo  patri 
Unaque  nato  personat. 


4.  Iam  digna  tali  praemio, 
Quae  fluxa  mundi  prospera 
Pompasque  saecli  sordidas 
Amore  Christi  spreverat. 


107 


5.  Pulsata  nee  non  asperis 
Adversitatum  spiculis, 
Fortis  fide  perseverat, 
Christo  semel  quam  voverat. 

6.  Hostis  ferox  ab  artubus 
Tulit  puellae  pallium, 
Stolam  sed  intus  pectoris 
Auferre  nemo  quiverat. 

7.  Quin   Christus    et   forinsecus 
Mittit  poderem  virgini, 
Hanc  veritatis  intimo 
Doceüs  amietam  linteo. 


8.  Inducta  in  aedem  sordium, 
A  sorde  martyr  libera  est, 
Quin  de  loco  prostibuli 
Precum  repente  fit  locus. 

Cassander  1.  c.  p.  237  sqq. 
Christus.  —  12,  3  Civis. 


9.  Illuminatur  caelitus 

Latebra  quondam  daemonura, 
Pulsoque  leti  principe 
Vitae  minister  cernitur. 

10.  Probi  probant  magnalia 
Deumque  honorant  martyris, 
Illusor  at  miraculi 
Mox   morte   digna  plectitur. 

11.  Ab  inferi  quem  ianuis 
Martyr  beata  suscitans 
Sic  per  lares  ac  ferreas 
Ad  astra  portas  praevolat. 

12.  Qua  conditoris  gloriam 
Cernit  sui  per  saecula 
Cives  et  inter  patriae 
Caelestis  bymnos  concinit. 

1,  2   beata.  —   1,  3   Quae.  —   7,  1   Qui 


85.   (7.)  In  Natiyitate  s.  Iohannis  Bapt. 


1.  Praecursor  alti  luminis 
Et  praeco  verbi  nascitur ; 
Laetare,  cor  tidelium, 
Lucemque  gaudens  aeeipe ! 

2.  Miranda  cuius  saeculis 
Nativitas  per  angelum 
Innotuit  parentibus 
Pia  fide  iam  praeditis. 

3.  Sublime  cui  vocabulum 
Iohannes  ipse  Gabriel 
Imponit  et  clarissima 
Ipsius  acta  praecinit. 

4.  Qui  matris  adhuc  parvulus 
Vulva  retentus  spiritum 
Percepit  almus  gratiae, 
Testis  futurus  gratiae, 

5.  Necdumque  natus  iam  dedit 
De  luce  testimonium, 

Quod  natus  admirabili 
Complevit  ipse  in  gloria. 


6.  Hie  plurimos  ex  Israel 
Christi  fidei  subdidit 

Et  corda  patrum  in  filios 
Docens  superna  transtulit. 

7.  In  Heliae  qui  spiritu 
Venit  prophetae  semitam 
Parare  Christo  ac  plebibus 
Iter  salutis  pandere. 

8.  Quo  feminarum  in  filiis 
Propheta  maior  nullus  est, 
Quin  ipse  miris  actibus 
Plus  quam  propheta  claruit. 

9.  Baptisma  paenitentiae 
Qui  praedicabat  ac  dedit 
Turbasque  Iesu  gratiae 
Illuminandas  obtulit. 

10.  Ipsumque  Iesum,   qui  omnia 
Sancto  lavans  in  spiritu 
Emundat,  in  Iordanici 
Tinxit  fluento  gurgitis. 


—     108 


11.  Et  baptizato  protinus 
Aperta  vidit  aethera 
Nobis  suo  baptismate 
Pandit  polique  regiam. 

12.  Atque  in  columba  spiritum 
Illum  super  descendere 
Vidit.   doli  qui  nescius 
Mentes  requirit  simplices. 

13.  Audivit  et  vocem  patris: 
Dilectus  hie  est  filius 
A  saeculo,  dixit,  meus, 
In  quo  mihi  complacui. 

Cassander  1.  c.  p.  263  sqq.  —  1,1  altus.  —  16,  3  Vultuque.  —  Str.  1 
und  4  auch  in  Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n.  Cod.  Bam- 
bergen. B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  „De  laude  Dei").  —  1,  1  alti.  —  4,  3 
und  4,  4  gratiae  in  beiden  Quellen,  weshalb  ich  die  Lesart  belasse. 


14.  Edoctus  Ins  oraculis 
Baptista  Iesum  praedicat 
Natum  Dei,  qui  in  spiritu 
Sancto  fideles  abluat. 

15.  Quid  sermo  noster  amplius 
Huius  canat  praeconia? 
De  quo  patris  vox  filio 
Olim  locuta  praecinit : 

16.  En,  mitto,  dixit,  angelum, 
Tuam  paret  qui  semitam 
Vultumque    praecurrat  tuum 
Solem  rubens  ut  lucifer. 


86.  (8.)  In  Xatali  ss.  Petri  et  Pauli. 


1.  Apostolorum  gloriam 
Hymnis  canamus  debitis, 
Votis  vacemus  annuis, 
Iesu,  fave  precantibus. 

2.  Bariona  Simon  Petrus 
Et  doctor  almus  gentium 
Festiva  saeclis  gaudia 
Suo  dicarunt  sanguine. 

3.  Coniunxit  hora  transitus 
Poli  petentes  ianuam, 
Quos  una  semper  Caritas 
Mundo  retentos  iunxerat. 

4.  Diversitates  gentium 
Errore  longo  dissonas 
Ad  veritatis  gratiam 
Yerbis  trahebant  consonis. 

5.  Ecclesiae  prineeps  sacer 
In  monte  lesum  conspicit 
Yocemque  patris  igneo 
Audit  poli  de  vertice. 

6.  Fulgentis  ascendens  poli 
Tertia  Paulus  edita 
Arcana  discit,  alteri 
Proferre  nulli  quae  licet. 


7.  Gressus  Cephae  per  caerula 
Christi  iuvantur  dextera; 
Christus  suos,  ne  saeculi 
Demergat  aequor,  erigit. 

8.  Huius  pericla  saeculi 
Vinci  fide  credentium 
Paulus    docet  iam  naufragos 
Salvans  ab  undis  socios. 

9.  Imis  Simon  e  fluetibus 
Mundi  tideles  extrahens 
Pisces  bonos,  ut  liberet, 
Ad  lucis  effert  patriam. 

10.  Kastris  in  huius  saeculi 
Manere  iustos  incolas 
Paulus  docet.  tentoria 
Texendo  castris  congrua. 

11.  Languore  fessos  transiens 
Simonis  urabra  sublevat, 
Mundat  leprae  contagium 
Claudosque  gressu  roborat. 

12.  Magister  altus  gentium 
Atri  furores  spiritus 
Cunctumque  morbuin  per  sua 
Fugat  potens  sudaria. 


—     109     — 


13.  Nox  claudit  ambos  carcere 
Pleno  sed  aethrae  lumine 
Umbras  rident  et  vincala, 
Christi  vident  qui  gloriara. 

14.  Oppessa  leto  corpora 
Ad  Iuris  auras  suscitant 
Hostesque  iusti  perfidos 
Abdunt  tenebris  inferi. 

15.  Praefulgido  stolas  snas 
Agni  cruore  laverant, 
Gustando  mortis  poculura 
Mortis  triumphantprincipem. 

16.  Quantum  sequi  desideret 
Christi  Petrus  vestigia, 

Ad  quem  venire  non  timet 
Scalam  crucis  per  asperam ! 

17.  ßegni  perennis  introit 
Paulus  per  ensem  regiam, 
Nam  qui  Deum  habet  caput, 
Ferro  libenter  dat  suum. 


18.  Sic  principes  ecclesiae, 
Sic  vera  mundi  lumina 
Mortis  triumpho  nobili 
Sumpsere  palmam  gloriae. 

19.  Tropaea  quorum  insignia 
Iam  Roma  felix  continet, 
Quorum  Coronas  totius 
Orbis  celebrat  ambitus. 

20.  Yox  ergo  nostra  te  Deum, 
Te  corda  nostra  personent, 
Teque  in  tuis  mirabilem 
Collaudet  omne  saeculum. 

21.  Xriste,  precamur,  ut  quibus 
Laudes  ovantes  dicimus, 
Horum  frui  nos  lucidis 
Dones  per  aevum  aspectibus. 

22.  Ymnis  per  aethram  ac  sua- 

vibus 
Apostolorum  laudibus 
Noster  chorus  hie  consonet 
Psalmis  canorus  dulcibus. 


23.  Zona  benignus  aurea 
Nos  cinge  castimoniae, 
Ut  te  videntes  laudibus 
Tuis  vacemus  perpetes. 

Cassander  1.  c.  p.  271  sqq.  —  Str.  1,  2  und  20  auch  in  Collect,  ms. 
S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n.  Cod.  Bambergen.  B  II  10  (in  Alkuins 
Traktat  „De  laude  Dei").  —  20,  3  Te  intus  mirabilem. 


87.  (9.)  In  Decollatione  s.  Iohannis  Bapt. 


1.  Praecessor  almus  gratiae 
Et  veritatis  angelus, 
Lucerna  Christi  et  perpetis 
Evangelista  luminis, 

2.  Prophetiae  praeconia, 
Quae  voce,  vita  et  actibus 
Cantaverat,  haec  astruit 
Mortis  sacrae  signaculo. 


Nam  nasciturum  saeculis, 
Nascendo  quem  praevenerat, 
Ac  baptizaturum  suo 
Monstraverat  baptismate, 

Huiusce  mortem  innoxiam, 
Qua  vita  mundo  reddita  est, 
Signat  sui  praesagio 
Baptista  martyr  sanguinis. 


—     110    — 


5.  Quem  vinculis  et  carcere 
Ferox  tyrannus  abdidit, 
Sed  nulla  laedunt  vincula, 
Quem  dona  cordis  sublevant. 

6.  Christi  videt  qui  gloriam, 
Qui  spiritus  charismata, 
Non  hunc  tenebrae  carceris, 
Non  poena  terret  corporis. 

7.  Caput  libens  sanctissimum 
Iam  dissecandum  praebuit, 
Nee  perdidit  pius  caput, 
Verum  caput  cui  Christus  est. 

8.  Exsultat  almi  spiritus 
Praeconis  artus  lin  quere, 
Praecursionis  ut  sacrae 
Sic  coepta  dona  compleat. 

9.  Nam  quem  manens  in  corpore 
Ostenderat  viventibus, 
Hunc  mortuis  iam  mortuus 
Christum  venire  praedicat. 


11.  Iusti,  prophetae  et  martyres 
Et  quique  Cbristum  a  saeculo 
Puris  amabant  cordibus, 
Piis  colebant  actibus, 

12.  Cuncti  Iohannis  dulcibus 
Laeti  fiunt  affatibus 
Christumque  poseunt  ocius 
Suos  venire  ad   servulos. 

13.  Praecursor  alme,  dicito, 
Quando,  putas,  adveniet 
Adventus  ille,  qui  prope  est? 
Descende,   Iesu,  et  eripe. 

14.  Tandem  redemptor  paruit 
Omnesqueinunum  congregans 
Tulit  pios  ab  inferis 
Polique  regnis  indidit. 

15.  Sic  praedicator  optimus 
Magnusque  Christum  praevius 
Postquam  retentis  corpore, 
Postquam  canebat  mortuis, 


10.  Novo  stupeseunt  inferi 
Ereptionis  nuntio, 
Gaudent  chori  fidelium 
Una  patrum  cum  plebibus. 


16.  Ducente  Christo  in  aethera 
Omnes  fidelium  choros 
Cum  ceteris  perennia 
Intravit  ipse  in  gaudia. 


Cassander  1.  c.  p.  290  sqq.  —  13,  2  adveniunt ;  am  Rande:  forte  adveniet. 
—  Str.  1  und  7  auch  in  Collect,  ms.  Bamberg-euse  saec.  10/n.  Cod.  Bam- 
bergen.  B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  „De  laude  Dei"). 


88.  (10.)  In  Natali  sanetae  Dei  Genetricis. 


1.  Adesto,  Christ  e,  voeibus, 
Inesto  nostris  mentibus, 
Tua  benignus  dextera 
Choros  canentum  protege. 


3.  Et  tu,  beata  prae  omnibus 
Virgo  Maria  feminis, 
Dei  genetrix  inclita, 
Nostris  faveto  laudibus. 


Qui  natus  es  de  virgine 
Nostrae  salutis  gratia, 
Da  pura  nobis  pectora, 
Da  membra  casta  corporis. 


4.  Pudica  cuius  viscera, 
Sancto  dicata  spiritu, 
Davidis  ortum  semine 
Regem  ferebant  saeculi. 


—   111   — 


5.  Beata  cuius  ubera 
Summo  repleta  munere 
Terris  alebant  unicam 
Terrae  polique  gloriam. 

6.  Festiva  legis  quae  sacris 
Ad  alta  templi  limina 
Caelestis  aulae  principem 
Ulnis  tulisti  dulcibus. 

7.  Cuius  sinu  iam  parvulura 
Magi  videntes  conditum 
Regem  Deumque  maximum 
Votis  precantur  redditis. 

8.  Christum   ferens  Mempbitici 
Quae  sacra  vertens  numinis, 
Deumque  cernunt  exteri, 
Fugant  sui  quem  patria. 

9.  Quae  maesta  mundi  gaudium 
Cum  patre  Ioseph  quaeritas 
Summique  patris  aedibus 
Ovans  sedentem  repperis. 

10.  Cuius  rogatu  mysticas 

Christus  sedens  ad  nuptias 
Aquas  in  alma  transtulit 
Vini  rubentis  pocula. 


11.  Cuius  pium  pertransiit 
Ensis  doloris  spiritum, 
Natum  tuo  de .  corpore 
Deum  mori  cum  cerneres. 

12.  Quam  filio  tonitrui 
Crucis  tonans  de  vertice 
Commendat   auctor  aetheris, 
Ut  virgo  servet  virginem. 

13.  Nati  Deique  iam  tui 
Quae  cernis  almo  lumine 
Post  dira  mortis  vincula 
Resuscitati  gloriam. 

14.  Lucem  poli  quae  conspicis 
Adire  patris  dexteram, 
Quam  prima  patris  de  sinu 
Terras  adire  videras. 

15.  Sublimis  inter  splendida 
Apostolorum  sidera 
Flamma  sacrique  spiritus 
Impleta  laudes  concinis. 

16.  Laudem,  Deo  quam  supplices 
Christo  canentes  reddimus, 
Christi  genetrix,  et  tua 
Commendet  intercessio. 


17.  Hymnos  sacrae  quos  virgini 
Matrique  castae  dicimus, 
Emmanuel,  tu  suscipe 
Tuamque  plebem  libera. 


Cassander  1.  c.  p.  293  sqq.  —  Str.  1  und  2  auch  in  Collect,  ms. 
S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n.  Cod.  Batnbergen.  B  II  10  (in  Alkuins 
Traktat  „De  laude  Dei"). 


89.   (11.)  In  Natali  sancti  Andreae. 

Hymnus    prior. 


1.  Nunc  Andreae  sollemnia 
Laetis  canamus  mentibus, 
Apostolatus  gloriam 
Qui  ornat  triumpho  sanguinis. 


2.  Quem  piscibus  per  turbida 
Dum  rete  nectit  aequora, 
Christus  vocavit  cum  suis 
Ad  regna  caeli  fratribus 


—     112     — 


3.  Misitque  late  gentibus 
Verbum  salutis  pandere 
Ac  saeculi  de  fiuctibus 
Mentes  levare  credulas. 

4.  Qui  mox  üdei  lampade 
Dum  lustrat  oras  Graeciae, 
Dieque  Christi  fulgidus 
Erroris  umbras  effugat. 

5.  Achaeus  armis  adpetit 
Dux  lucis  arma  tetricis, 
Miles  Dei  sed  fortiter 
Hostis  repellit  impetum. 

6.  Pandit   crucis  mysteria, 
Quae  dira  mortis  pristinae 
Solvit  potenter  vincula 
Mundoque  vitam  contulit. 

7.  Agni  refert  et  bostiam, 
Qui  nos  ab  hoste  liberans 
Vita  beat  trans  aethera 
Regnoque  secum  perpeti. 


8.  Inclusus  atro  carcere 
Lucis  minister  aurea 
Pacis  vias  ad  sidera 
Pandit  catervis  plebium. 

9.  Caesus  flagellis  septies 
Tormenta  risit  omnia, 
Septena  quem  repleverant 
Iam  dona  sancti  spiritus. 

10.  Tandem  levatus  in  crucem 
Terram  reliquit  sordidam 
Mundisque  felix  passibus 
Poli  petivit  ianuas. 

11.  Exeepit  alma  civitas 
Nostrumque  mater  omnium 
Laetata  Christi  martyrem 
Apostolumque  maximum. 

12.  Congaudet  omnis  civium 
Nobis  chorus  caelestium 
Magni  videns  perennia 
Nunc  Andreae  sollemnia. 


Cassander  1.  c.  p.  508  sqq.  —  1,  2  vocibus.  —  5,  2  lucis  alma;  dazu 
am  Rande :  forte  arma.  —  Str.  1  und  12  auch  in  Collect,  ms.  S.  Michaelis 
Bambergen.  saec.  10/n.  Cod.  Bambergen.  B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  „De 
laude  Dei").  —  1,  2  mentibus.  —  12,  3  videns  praemia. 


90.   (12.)  In  Natali  sancti  Andreae. 

Hvmnus    alter. 


1.  Salve,  tropaeum  gloriae, 
Salve,  sacrum  victoriae 
Signum,  Deus  quo  perditum 
Mundum  redemit  mortuus ! 

2.  0  gloriosa  fulgidis 
Crux  emicas  virtutibus, 
Quam  Christus  ipse  propra 
Membris  dicavit  corporis. 

3.  Quondam  genus  mortalium 
Metu  premebas  pallido, 
At  nunc  reples  fidelium 
Amore  laeto  pectora. 


4.  En,  ludus  est  credentium 
Tuis  frui  complexibus, 
Quae  tanta  gignis  gaudia 
Pandis  polique  ianuas. 

5.  Quae  conditoris  suavia 
Post  membra  nobis  suavior 
Es  melle  facta  et  omnibus 
Praelata  mundi  honoribus. 

6.  Te  nunc  adire  gratulor; 
Te  caritatis  brachiis 
Complector,  ad  caelestia 
Conscendo  per  te  gaudia. 


—     113    - 


7.  Sic  tu  libens  me  suscipe 
Illius  alma  servulum, 

Qui  me  redemit  per  tuam 
Magister  altus  gloriam. 

8.  Sic  fatur  Andreas  crucis 
Erecta  cernens  cornua 
Tradensque  vestem  militi 
Levatur  in  vitae  arborem. 

9.  Nee  cessat  altus  de  cruce 
Docere  turbam  astantium, 
"Vitam  perennem  cum  Deo 
Polique  regnum  pandere. 

10.  Quorum  fide  iam  fervida 
Turbaeque  iudex  territus 
Se  pollicetur  nexibus 
Hunc  mortis  atrae  solvere. 

11.  At  Andreas,  caeli  vias 
Regemque  caeli  ac  dulcium 
Frequenti  iam  coneivium 
Caelesti  in  arce  contuens : 

12.  Iesu,  precor,  dixit,  bone 
Magister,  ista  de  cruce 

Me    nemo  vivum  in  corpore 
Vinclis  solutis  auferat, 


13.  Prius  meum  quam  spiritum 
E  carne  raptum  assumpseris 
In  patriaeque  moenibus, 
Cai  milito,  locaveris. 

14.  Haec  dixit,  et  caelestibus 
Emissa  lux  e  sedibus 
Circumdedit  fortissimum 
Christi  corusca  martyrem. 

15.  Splendorque  sole  clarior 
Coram  manendo  plurimum, 
Quae  palma  vel  quae  gloria 
Crucem  sequatur,  edocet. 

16.  Quin  ad  poli  mox  edita 
Reversus  alti  spiritum 
Secum  refert  apostoli 
Nodis  solutum  corporis. 

17.  Qua  cum  tuis  fidelibus 
Iesu  triumphi  carmina 
Victor  beatus  saeculi 
Gaudens  in  aevum  personat. 

18.  Qua  nobis  inter  agmina 
Sublimium  felicia 

Da,  Christe,  sortem  parvulis 
Hymnos  tibi  canentibus. 


Cassander  1.  c.  p.  310  sqq.  —  15,  2  Horum  manendo;  dazu  am  Rande 
die  Bemerkung:  Legendum  videtur  „Coram  manendo  plurimum"  vel  „Huic 
immanendo  plurimum". 


91.  (13.)  In  Resurrectione  Domini. 


1.  Laetare,  caelum,  desuper, 
Adplaude,  tellus  ac  mare, 
Christus  resurgens  post  crucem 
Vitam  dedit  mortalibus. 

2.  Iam  tempus  aeeeptum  redit, 
Dies  salutis  cernitur, 
Quo  mundus  agni  sanguine 
Refulsit  a  nigredine. 

3.  Crux  namque  sacratissima 
Ligni  prioris  vulnera 

In  patre  nostri  seminis 
Sanavit  hostem  saucians. 

Dreves,  Lateinische  Hymendichter.    IX. 


4.  Mors  illa,  mortis  passio 
Est  criminis  remissio, 
Illaesa  virtus  permanet, 
Victus  dedit  victoriam. 

5.  Miretur  omne  saeculum 
Crucis    triumphum  mysticae, 
Haec  signa  congruentia 
Velut  tropaeum  praesto  sunt. 

6.  Sol  namque,  magnum  luminar, 
Horas  dierum  permeans, 
Viso  novo  mysterio 
Decepit  orbem  territus. 


—     114    — 

7.  Velans  caput  caligine  9.  Immitis  ille  tartarus, 
Extinxit  oranem  lampadem,  Ad  se  trahentis  omnia 
Errare  noctem  passus  est  Praesentiam  non  sustinens, 
Meridiano  tempore.                             Auimasfque]  sanctas  reddidit. 

8.  Finduntur  et  fortes  petrae,  10.  Nostrae  fuit  gustus  spei 
Hiantur  antra  plurima,  Hie.  ut  fideles  crederent 
Defuncta  surgunt  corpora,  Se  posse  post  resurgere, 
Yitae  redduntur  mortui.  Vitam  beatam  sumere. 

11.  Nunc  ergo  pascha  candidum 
Causa  bonorum  talium 
Colamus  omnes  strenue 
Tantis  renatis  fratribus. 

Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Yatican.  7172.  A.  — 
Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  B.  —  1,  2  Et 
plaude  AB.  —  3,  3  In  prece  nostro  semine  AB.  —  5,  1  omnem  saeculum 
AB.  —  5,  3  Haec  est  signa  AB.  —  9,  1  tartarum  A.  —  10,  4  beatum  surgere 
B.  —  Str.  1  auch  in  Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n.  Cod. 
Bambergen.  B  II  10  (in  Alkuins  Traktat  „De  laude  Dei"). 


92.    (14.)  In  Quadragesima. 

1.  Adesto,  Christe,  cordibus,  2.  Ad  te  preces,  piissime 

Celsa  redemptis  Caritas,  Iesu,  fide  profundimus, 

Infunde  nostris  fervidos  Dimitte,  Christe,  quaesumus, 

Fletus,  rogamus,  voeibus.  Factis  malum  quod  feeimus. 

3.  Sanctae  crucis  signaculo 
Tuo  sacrato  corpore 
Defende  nos  ut  filios, 
Omnes  rogamus,  undique. 

Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10.    Cod.  Bambergen.  B  II  10 
(in  Alkuins  Traktat  „De  laude  Dei").  —  2,  1  o  piissime.  —  2,  2  perfundimus. 


93.    (15.)   Soliloquium  venerabilis  Bedae  presbjteri 
de  Psalmo   XLI. 

Cervus  ut  ad  fontes  sitiens  festinat  aquarum, 
Sic  mea  mens  ardet  te,  conditor  alme,  requirens 
Viventemque  sitit  te  cernere  libera  lucem. 
O  quando  optati  veniat  mihi  tempus  amoris, 
5  Quando  tuam  liceat  faciem  speciemque  tueri? 


—     115     — 

Namque  diu  lacrimis  pascor,  noctemque  diemque 
Consociat  gemitus,  tolero  dum  dicta  ridentum, 
Me  tibi  qui  vacuis  spebus  servisse  ferebant. 
Hinc  et  ego  laetis  maesta  inter  gaudia  votis 

10  Afticior  totusque  aniraa  exsultante  resolvor, 
Spe  certus,  quoniam  venerandi  limina  templi 
Ingrediar  genitorque  tui  sub  nominis  aula 
Carmina  laetitiae  laudisque  sonare  perennis 
Iam  liceat  fulvoque  lyram  percurrere  plectro. 

15  Quare  ergo  maestas,  mens  o  gemebunda,  querelas 
Volvis  et  anxiferis  turbaris  saucia  curisV 
Quin  magis  a  Domino  vitam  sperare  memento. 
Credo,  pius  genitor  lacrimarum  flumina  siccet, 
Induat  et  placidum  dulcis  confessio  vultum. 

20  Nam  meus  interno  exundat  de  pectore  luctus; 
Meme  quippe  tui  memorem  facit,  alme  creator, 
Ipse  situs  patriae,  quae  collibus  undique  laetis 
Cincta  nitet,  mediam  Iordanis  et  alluit  unda 
Fecundans  patrios  vitreo  de  gurgite  campos. 

25  Ecce,  tuis  tumidi  iussis  fremit  aequoris  aestus, 
Spumeus  inque  vicem  fervor  concurrit  abyssi, 
Me  coniurato  certans  me  perdere  fluctu, 
Sed  tua  mandatur  pietas,  quae  luce  diei 
Clarior  e  summis  atra  sub  nocte  refulget. 

30  Haec  labiis  clausis,  sed  cordis  voce  frequenti 
Deprecor  implorans  tete,  spes  unica  vitae, 
Qui  me,  inquam,  solus  sueras  defendere  ab  hoste 
Solarique  pius  maestum.     Nunc  quare  repente 
Oblitus  miseri  vultus  avertis  egenti, 

35  Solivagusque  gemo,  dirus  dum  praevalet,  bostis? 
Qui  mea  decrucians  vinclis  et  verbere  membra, 
Insuper  ipsa  fero  bacchatur  in  ossa  furore 
Exprobratque,  tui  cunctas  lascivus  in  horas 
Relligio  quod  cassa  hat,  frustraque  perenni 

40  Sedulus  obseq  uium  arderem  deferre  tonanti. 

Sed  rogo,  quid  tristes,  anima  o  tremebunda,  loquelas 
Versas  et  stupido  variaris  in  anxia  quaestu? 
Desipiant  caeci,  tibi  sit  spes  unica  Christus, 
Terget  ab  ille  oculis  luctum  vultuque   ruborem. 

45  Qui  mihi  perpes  erit  Deus,  illi  usque  per  aevum 
Dona  canam  memori  semper  replicanda  relatu. 

Collect,  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  265.  A.  —  Collect. 
ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  10/n.  Cod.  Bambergen.  B  II  10.  B.  — 
Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  10/n.  Clm.  Monacen.  19413.  C.  —  Homil.  ms. 
Benedictoburanum  saec.  8/9.     Clm.  Monacen.  4547.  add.  saec.  11.  D. 

2  alma  D.  —  6  Namque  diu  lacrimis  poscor  B.  —  7  Cum  sociat  A.  — 
8   quia   B.   —   9   gaudia   veris   C.   —    10   Afficiar  ACD;    resolvar    BCD.   — 


—     116    — 

11  lumina  templi  C.  —  12  Ingredior  CD;  aulae  D.  —  15  gemibunda  D.  — 
17  Cum  magis  a  AC.  —  21  memorem  fac  CD.  —  22  patriaeque  B.  —  23 
Cinctam  det  mediam  A;  Cinctam  det  medio  D;  undis  D.  —  25  tumidis  B.  — 
26  inque  virem  fervor  cucurrit  D ;  fervor  concussit  A.  — ■  28  piatasque  B.  — 
31  spe  D.  —  32  sueveras  B.  —  33  Nee  quare  D.  —  34  avertas  CD.  — 
35  bis  Schlufs  felilen  B.  —  36  verberae  C,  verbera  AD.  —  38  in  oras  C.  — 
39  Religio  quod  casta  fiet  (korrig.  in  fiat)  C;  Religio  que  eausa  fuit  A; 
Religioque  eausa  fiat  D.  —  42  quaestus  AD.  —  44  rubore  A.  —  45  Deus 
illiusque  per  C. 

„Item  Carmen  eiusdem  (sei.  Bedae)  soliloquum  de  psalmo  XLI.  com- 
positum" A;  in  C  von  späterer  Hand  am  Rande:  „Soliloquium  venerabilis 
Bedae  presbyteri"  ;  in  B  am  Rande  des  Gedichtes  (nicht  der  Handschrift) 
von  erster  Hand  „Beda". 

Beda  liebt  es  auch  in  den  Miracula  s.  Cuthberti  Psalmverse  zu  metrifi- 
zieren.  Für  die  Echtheit  dieser  Paraphrase  spricht  auch  in  Vers  32  das 
„sueras  defendere  ab  hoste",  womit  zu  vergleichen  Miracula  XII,  7;  XIII, 
19;  XXIV,  22. 

Die  Collation  von  A  verdanke  ich  Stiftsarchivar  Joseph  Müller  in 
St.  Gallen. 

94.    16.)  Carmen  venerabilis  Bedae  presbyteri 
de  Psalmo   CXII. 

Laudate  altithronum,  pueri,  laudate  tonantem, 
Sit  magnum  Domini  benedictum  in  saecula  nomen. 
Solis  ab  exortu  Dominum  laudate  potentem, 
Solis  ad  occasum  in  hymnis  persistite  laudum. 
5   Excelsus  gentes  Dominus  supereminet  omnes, 
Eius  et  astriferos  transscendit  gloria  caelos. 
Quis  Domino  est  similis,  sedes  cui  perpes  in  altis? 
•    Respicit  ast  humiles  caelo  terraque  benignus, 
Maerentes  inopesque  a  rudere  tollit  eosque 
10   Primates  inter  populi  sublimat  opimos. 

In  sterilem  babitare  domo  miseratur  et  amplo 
Laetari  tribuit  natorum  germine  matrem. 

Carm.  ms.  Walafridi  saec.  9.  Cod.  Sangallen.  869.  A.  —  Collect,  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  265.  B.  —  Collect,  ms.  S.  Michaelis 
Bambergen.  saec.  10/ii.  Cod.  Bambergen.  B  II  10.  C.  —  Homil.  ms.  Bene- 
dictoburanum  saec.  8/9.     Clm.  Monacen.  4547.  add.  saec.  11.  D. 

3  laudate  po  .  .  .  D.  —  9  a  rudere  fehlt  (Lücke)  C;  tollet  C.  —  11  In 
sterili  AB;  Inque  sterilem  habitare  domos  C;  miseratus  BD;  opimos  D. 

„Carmen  venerabilis  Bedae  presbyteri  de  psalmo  CXXII".  AD;  „Item 
Carmen  eiusdem  de  psalmo  XXII".  B.  In  C  am  Rande  des  Gedichtes 
(nicht  der  Handschrift):  „Item  Bedae". 

In  B  und  D  folgen  auf  diesen  Psalm  noch  drei  weitere  Verse,  die  sich 
aber  auf  Ps.  3,  6  beziehen  und  also  wahrscheinlich  ein  Bruchstück  einer 
weiteren  Psalmenparaphrase  Bedas  bilden : 

Non  circumdantis  timeo  me  milia  plebis. 
Quem  metuant  fines  terrarum  funditus  omnes, 
Gaudebunt  mea,  cum  tibi  decantavero,  labra. 

Der  letzte  Vers  in  D  irrtümlich :  Gaudebunt  in  ea,  tibi  cum  cantavero, 
labra.  —  Die  Kollation  von  A  und  B  durch  die  Güte  des  Herrn  Stiftsarchivar 
Joseph  Müller  in  St.  Gallen. 


Paulus  Diaeonus, 

Monachus  Casinensis. 
f  799. 

Paulus ,  mit  dem  ständigen  Beinamen  „der  Diakon" ,  entstammte  edler 
Langobardensippe,  die  einst  mit  Alboin  und  Gisulf  nach  Italien  gekommen. 
Seine  Vaterstadt  war  Cividale,  wo  er  um  das  Jahr  730  das  Licht  der  Welt 
erblickte.  Sein  Vater  hiefs  Warnefried,  Theudelinde  die  Mutter,  ein  jüngerer 
Bruder  Arichis.  Erzogen  zu  Pavia  an  Ratchis'  (744—  749)  Hofe,  ward  er 
von  seinem  Lehrer  Flavianus  in  den  Sprachen  Latiums  sowohl  wie  Attikas 
unterrichtet.  Wann  und  wie  er  an  den  Hof  Arichis'  von  Benevent  kam,  ent- 
zieht sich  unserer  Kenntnis;  jedenfalls  befand  er  sich  763  schon  dort.  Eine 
Freundschaft,  die  nur  der  Tod  löste,  verband  ihn  mit  dem  vortrefflichen 
Fürsten  und  seiner  edlen  Gemahlin  Adelperga.  Ebensowenig  sind  wir  über  den 
Zeitpunkt  unterrichtet,  wann  er  dem  geistlichen  Stande  sich  widmete,  wann 
er  zu  Montecasino  in  den  Orden  des  hl.  Benedikt  sich  aufnehmen  liefs ;  wir 
wissen  nur,  dafs  beides  vor  seiner  Reise  nach  Francien,  also  vor  dem  Jahre  782 
geschah.  Es  war  nämlich  Paulus  jüngerer  Bruder,  sei  es  774  bei  der  Ein- 
nahme von  Pavia,  sei  es  776  bei  der  Niederwerfung  des  Aufstandes  Hrodgauds 
von  Friaul,  gefangen  und  über  die  Alpen  weggeführt  worden.  Von  der  Not- 
lage der  Schwägerin  und  ihrer  Kinder  bestimmt,  entschlofs  sich  Paulus  nicht 
nur  die  Freilassung  des  Bruders  in  einem  noch  erhaltenen  Gedichte  an  Karl 
d.  G.  zu  erflehen ,  sondern  begab  sich ,  der  Bitte  gröfseren  Nachdruck  zu 
geben ,  persönlich  an  das  Hoflager  des  Königs  (782).  Hier  wurde  die  Er- 
füllung seiner  Bitte  zwar  noch  einige  Zeit  hinausgezaudert,  ihm  selbst  aber 
der  liebenswürdigste  Empfang  zuteil,  ja  er  wurde  gegen  eignen  Wunsch  und 
Willen  längere  Jahre  (ca.  782 — 786)  am  Hofe  zurückgehalten,  wo  er  wie  mit 
dem  Könige,  so  mit  verschiedenen  Männern  von  Bedeutung  bekannt  und 
befreundet  wurde,  am  innigsten  wohl  mit  Petrus  Diaeonus  aus  Pisa.  Auch  ward 
ihm  der  ehrenvolle  Auftrag  zuteil,  die  Kleriker,  welche  Karls  Tochter 
Rottrudis,  der  Verlobten  des  griechischen  Kaisers,  in  ihre  neue  Heimat  folgen 
sollten ,  in  der  Sprache  von  Byzanz  zu  unterrichten.  Ende  786  war  Paulus 
wieder  in  Montecasino ,  literarischem  Schaffen  hingegeben.  In  diese  Zeit 
fällt  die  Abfassung  jenes  Werkes,  mit  dem  vor  allem  die  Unsterblichkeit 
seines  Namens  verknüpft  ist,  der  Historia  Langobardorum.  Er  starb  den 
13.  April  wahrscheinlich  799.  Vgl.  Bethmann,  Archiv  X,  288 — 324;  Dümmler 
Neues  Archiv  IV,  102—113. 

Von  den  poetischen  Werken  unseres  Dichters,  soweit  dieselben  uns  er- 
halten ,  hat  Dümmler  im  Rahmen  der  Monumenta  Germaniae  Historica  eine 
Ausgabe  veranstaltet  (Poetae  Aevi  Carolin!  I,  27 — 86).  Unter  ihnen  sind 
nur  wenige  Hymnen.  Zwei  Gedichte  auf  den  hl.  Benedikt  hat  Paulus  selbst 
uns  in  seiner  Historia  Langobardorum  aufbewahrt,  das  erzählende  Gedicht 
Ordiar  unde  tuos,  sacer  o  Benedicte,  triumphos  (Dümmler  1.  c. 
36  sqq.),  welches  in  77  Distichen  (versibus  reeiprocis)  die  Wunder  des  hl. 
Benedikt  zusammenfafst  (singula  eius  miracula  per  singula  disticha  elegiaco 
metro    coutexui)   und    einen,    denselben    Vorwurf  nach  den    Dialogen  des  hl. 


—     118     - 

Gregor  behandelnden  Hymnus ,  von  dem  die  meisten  späteren  Benediktus- 
hymnen  abhängig  geblieben  sind.  Von  den  übrigen  Hymnen,  die  ihm  zu- 
geschrieben werden,  werde  ich,  um  hier  nicht  zu  weitläufig  zu  sein,  bei 
den  einzelnen  in  den  Noten  handeln.  Hier  sei  nur  noch  bemerkt,  dafs  ich 
von  den  zwei  Gedichten  auf  die  hl.  Scholastika ,  welche  bei  Wion,  Lignum 
Vitae  I,  47,  Paulus  Diakonus  zugeschrieben  werden,  keins  aufgenommen  habe, 
da  deren  Abfassung  durch  unseren  Dichter  sich  nicht  stützen  läfst.  (Vgl. 
auch  Traube,  Poetae  Aevi  Carolini  III,  392).  Noch  weniger  konnte  ich  mir 
beifallen  lassen,  den  Hymnus  auf  den  hl.  Merkurius,  Martyr  Mercuri 
saeculi  futuri,  den  Bethmann  (Archiv  X,  332  sq.),  aus  dem  „höchst 
.wunderlichen  Buche"  des  Petrus  Pipernus,  De  magicis  effectibus  Neapoli  1634, 
mitteilt,  hier  aufzunehmen,  da  er  ersichtlich  viel  späterer  Zeit  angehört. 
Dagegen  möchte  ich  Paulus  Diaconus  für  den  Verfasser  des  liebenswürdigen, 
jedenfalls  aus  Montecasino  stammenden  Hymnus  auf  den  hl.  Maurus  Confessor 
Domini,  Maure,  paterni  (Anal.  XIV  ff.  45)  halten,  eine  Vermutung, 
die  ich  allerdings  durch  äufsere  Zeugnisse  nicht  zu  stützen  vermag.  Warum 
Dümmler  die  beiden  Abcdare  de  bonis  et  de  malis  sacerdotibus  (Poetae  Aevi 
Carolini  I,  79  sqq.  und  81  sq :  Anal.  hymn.  XXXIII,  186  sqq.  und  188  sqq.) 
unter  die  Opera  dubia  des  Paulus  aufnahm,  ist  mir  völlig  unerfindlich. 


95.   (1.)  Hymnus  sancti  Benedicti. 


1.  Fratres,  alacri  pectore 
Venite,  concentu  pari 
Fruamur  buius  inclitae 
Festivitatis  gaudiis. 

2.  Hac  Benedictes  aurea, 
Ostensor  arti  tramitis, 

Ad  regna  conscendit  pater 
Captans  laborum    praemia. 

3.  Effulsit  ut  sidus  novum 
Mundana  pellens  nubila, 
Aetatis  ipso  limine 
Despexit  aevi  florida 

4.  Miraculorum  praepotens, 
Adflatus  aiti  Haniine, 
Resplenduit  prodigiis 
Ventura  saeclo  praecinens. 

5.  Laturus  esum  pluribus 
Panis  reformat  vasculum, 
Artum  petens  ergastulum 
Extinxit  ignes  iguibus. 

6.  Fregit  veneni  baiulam 
Crucis  per  arma  cymbiam, 
Coercuit  mentein  vagam 
Leni  flagello  corporis. 


7.  Funduntur  amnes  rupibus, 
Redit  calybs  e  gurgite, 
Currit  per  undas  obsequens, 
Peplo  puer  vitat  necem. 

8.  Virus  patescit  abditum. 
Mandata  praepes  efficit, 
Hostem  ruina  content, 
Cedit  fremens  leo  grave. 

9.  Immota  fit  moles  levis, 
Rogus  migrat  phantasticus, 
Fractum  revisit  sospitas, 
Excessus  absentum  patet. 

10.  Rector  vafer,  deprenderis, 
Inique  possessor,  fugis, 
Futura,  praenoscimini, 
Arcana,  cor,  non  contegis. 

11.  Fundantur  aedes  somniis, 
Tellus  vomit  cadavera, 
Dracone  frenatur  fugax, 
Aether  pluit  numismata. 

12.  Vitrum  resistit  cautibus, 
Manant  olivo  dolia, 
Vinctum  resolvit  visio, 
Vitam  receptant  funera. 


—     119    — 

13.  Tanti  potestas  luminis  15.  Haec  inter  instar  nectaris 
Voto  sororis  vincitur,  Miranda  plectro  damit, 
Quo  plus  amat  quis,  plus  valet,  Nam  pinxit  apte  lineam 
Enare  quam  cernit  polum.  Vitae  sacrae  sequacibus. 

14.  Non  ante  saeclis  cognitura  16.  Iam,  dux  alumnis  sat  potens, 
Noctu  iubar  effulgurat,  Assis  gregis  suspiriis, 

Quo  totus  orbis  cernitur  Gliscat  bonis  hydrum  cavens, 

Flaramisque  subvehi  pius.  Sit  callis  ut  sequax  tui. 

Collect,  ms.  Corbeiense  saec.  9.  Cod.  Parisin.  14143.  A.  —  Hymn.  ms. 
Casiuense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  B.  —  Hymn.  ms.  Beueventanum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  C.  —  Hymn.  ms.  Severinianum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172  D.  —  Hymn.  ms.  Rhenoviense(?)  saec.  10/n. 
Cod.  Turicen.  Rhen.  91.  E.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  11.  Cod.  Turicen. 
Rhen.  82.  F.  --  Hymn.  ms.  S.  Sophiae  Beneventan.  saec.  11.  Cod. 
Neapolitan.  VI  E  43.  G. 

1 ,  2  concentum  F.  —  2 ,  1  Ac  Benedictus  E ;  Fac  Benedictus  D.  — 
2,  2  Hostensor  A;  tramite  EF.  —  3,  1  Qui  fulsit  ut  G.  —  3,  3  in  limine 
A;  in  limite  C;  ipse  limite  F.  —  3,  4  Despexit  tui  florida  D.  —  4,  4 
Venturo  B.  —  6,  1  baiula  BDEG.  —  6,  2  cymbria  BEG-  —  6,  3  Cercuit  C.  — 
7,  2  calyps  A.  —  7,  4  puer  vitam  necet  D.  —  8,  3  ruinam  AD  —  8,  4  ut 
leo  D.  —  9,  1  Imo  sit  moles  A.  —  9,  3  Factum  A;  revixit  C.  —  10,  2 
Iniquus  possessor  furit  C.  —  10,  4  contegit  BCDEG.  —  11,  1  aedos  E.  — 
11,  3  frenatum  A.  —  12,  2  olivum  C.  -  12,  4  Vita  C.  —  13,  3  Quod  plus 
amat  D;  quae  plus  valet  D;  qui  plus  valet  CG.  —  13,  4  quem  cernit  G. 
—  14,  2  Natu  iubar  D;  effulgorat  C.  —  14,  4  subvehi  pium  CF;  subvehit 
is  pium  D.  —  15,  3  linea  A.  —  Nach  Str.  15  schieben  BG  ein: 

Cernit  germanae  spiritum,  Forma  vivendi  scribitur, 

Secum  cadaver  condidit,  Iter  migrantis  cernitur, 

Mundum  collectum  conspicit  Ab  angelis  deducitur, 

Vatemque  globo  subvehi.  Demensque  menti  redditur. 

16,  INamduxCF;  alumne  BG;  alumnis  adpetens  C;  alumnis  praepotens 
F.  —  16,  2  Assit  E;  regis  F.  —  16,  3  Gliscant  C.  —  16,  4  callis  tu  A; 
callis  ut  sequacibus  D.     Nach  Str.  16  folgt  in  BG: 

17.  Hymnum  patrono  concinant  18.  Gloria  summum  resonet 
Nursia,  Roma,  Sublacus,  Patrem,  natum,  paraclitum, 

Nosque  datori  munerum  Unum  semperque  Dominum 

Deo  dicamus  gloriam.  Cuncta  per  aevi  saecula. 

18,  1  summo  G.  —  18,  2  Patri,  nato,  paraclitum  B;  Patri  nato, 
paraclito  G.  —    Eine  andere  Doxologie  in  C: 

Alto  tonanti  gloria, 

Sit  proli  laus  quam  maxima 

Cum  spiritu  paraclito 

Et  nunc  et  in  perpetuum. 

In  DE  ist  der  Hymnus  für  die  sog.  kleinen  Hören  in  vier  Teile  zerlegt, 
die  jedesmal  mit  der  Doxologie  Deo  patri  etc.  schliefsen;  die  Teile  um- 
fassen ad  Primam  Str.  1  —  4;  ad  Tertiana  5  —  8;  ad  Sextam  9  —  12;  ad 
Non  am  13—16.     G  teilt  den  Hymnus  in  zwei  Teile   1 — 9  und  10 — 16. 

Diesen  seinen  Hymnus  hat  Paulus  Diaconus  in  seine  Historia  Lango- 
bardorum  I,  c.  26  aufgenommen  und  mit  den  Worten  eingeleitet:  r Hymnum 
quoque  singula  eiusdem  patris  miracula  continentem  metro  iambico  archiloico 


—     120     — 

ita  texuimus."  Für  die  Lesarten  der  Handschriften  der  Historia  Lango- 
bardorum  verweise  ich  auf  die  Ausgabe  von  Waitz,  Script.  Rer.  Langobard. 
et  Italic,  p.  67.  sq.  Von  den  obigen  Hs.  habe  ich  die  Kollation  von  A  Dämm- 
ler  entlehnt;  die  andern  hier  aufgeführten  Hs.  hat  D.  nicht  verglichen 


96.   (2.)    Hymnus  s.  Iohaimis  Baptistae. 

1.  Ut  queant  laxis  resonare  tibris 
Mira  gestorum  famuli  tuorum, 
Solve  polluti  labii  reatum, 

Sancte  Iohannes. 

2.  Nuntius  celso  veniens  Olympo 

Te  patri  magnum  fore  nasciturum, 
Nomen  et  vitae  seriem  gerendae 
Ordine  promit. 

3.  Ille  promissi  dubius  superni 
Perdidit  promptae  modulos  loquelae, 
Sed  reformasti  genitus  peremptae 

Organa  vocis. 

4.  Ventris  obstruso  positus  cubili 
Senseras  regem  thalamo  manentem ; 
Hinc  parens  nati  meritis  uterque 

Abdita  pandit. 

5.  Antra  deserti  teneris  sub  annis 
Civium  turmas  fugiens  petisti, 
Ne  levi  saltem  maculare  vitam 

Famine  posses. 

6.  Praebuit  liirtum  tegimen  camelus 
Artubus  sacris,  strophium  bidentes, 
Cui  latex  haustum,  sociata  pastum 

Mella  locustis. 

7.  Ceteri  tantum  cecinere  vatum 
Corde  praesago  iubar  adfuturum, 
Tu  quidem  mundi  scelus  auferentem 

Indice  prodis. 

8.  Non  fuit  vasti  spatium  per  orbis 
Sanctior  quisquam  genitus  Iohanne, 
Qui  nefas  saecli  meruit  lavantem 

Tingere  lymphis. 


—     121     — 

9.    0  nimis  felix  meritique  celsi, 
Nesciens  labem  nivei  pudoris, 
Praepotens  raartyr  eremique  cultor, 
Maxime  vatum! 

10.  Serta  ter  denis  alios  coronant 
Aucta  crementis,  duplicata  quosdam, 
Trina  centeno  cumulata  fructu 

Te,  sacer,  ornant. 

11.  Nunc  potens  nostri  meritis  opimis 
Pectoris  duros  lapides  repelle, 
Asperum  planans  iter  et  reflexos 

Dirige  calles, 

12.  Ut  pius  mundi  sator  et  redemptor 
Mentibus  pulsa  livione  puris 

Rite  dignetur  veniens  sacratos 
Ponere  gressus. 

13.  Laudibus  cives  celebrant  superni 
Te,  Deus  simplex  pariterque  trine, 
Supplices  ac  nos  veniam  precamur, 

Parce  redemptis. 

Cod.  Bernen.  363.  saec.  9.  A.  — •  Hymn.  ras.  Campidunense  saec.  9/io. 
Cod.  Turicen.  Eh.  93.  B.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen. 
506.  C.  —  Eit.  et  hymn.  ms.  Scheftlariense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  17072. 
D.  —  Mart.  et  Collectar.  ms.  S.  Mariae  Frisingen.  saec.  10.  Clm.  Monacen. 
27305.  E.  —  Hymn.  ms.  S.  Iohannis  Laudunen.  (?)  saec.  10.  Cod.  Bernen. 
455.  F.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Eossian.  VIII  144.  G.  — 
Hymn.  ms.  Ehenoviense  (?)  saec.  10.  Cod  Turicen.  Eh.  91.  H.  —  Hymn.  ms. 
Beneventanum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  I.  —  Hymn.  ms. 
Farfense  saec.  10/n.  Cod.  Eoman.  175  (Farf..4.).  K.  —  Hymn.  ms.  Farfense 
saec.  11.  Cod.  Turicen.  Eh.  82.  L.  —  Hymn.  ms.  Bobbiense  saec.  11. 
Cod.  Vatican.  5776.  M.  —  Hymn.  ms.  S.  Eutychii  Nursini  saec.  11.  Cod. 
Vallicellan.  B.  79.  N.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian. 
Conv.  sup.  524.  O.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen. 
109  (102)  P.  —  Hymn.  et  Seq.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan. 
theol.  IV  25.  Q.  —  Collect,  ms.  S.  Mariae  in  Huisbroch  (?)  saec.  [8 — ]11. 
Cod.  Vatican.  Palat.  235.  E.  —  Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Urbin. 
585.  S.  —  Trop.  ms.  Ehenoviense  saec.  11.  Cod.  Turicen.  Eh.  97.  T.  — 
Hymn.  ms.  Ehenoviense  saec.  n/i2.  Cod.  Turicen.  Eh.  129.  U.  —  Brev. 
ms.  Altahense  saec.  u.'ia.  Clm.  Monacen.  9633.  V.  —  Grad,  et  Ant. 
ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  W.  —  Brev.  ms. 
Pruvningense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  23037.  X. 

1,  2  famuli  tui  T.  —  1,  3  polluti  labiis  G;  pollutis  labiis  N;  labiis 
reatu  H.  —  2.  1  olimpho  G.  —  2,  2  patre  G.  —  2,  3  gerendi  T.  —  3,  1 
promisit  L.  —  3,  2  loquelle  H.  —  4,  1  abstruso  C ;  recubans  cubili  IKM.  — 
4,  3  Hunc  H.  —  4,4  pangit  B.  —  Str.  4  fehlt  E.  —  5,  1  modicis  sub 
annis  HKL;  modicis  ab  annis  I.  —  5,  2  turmis  I;  petistis  HL.  — 5,3 
saltim  BGQ.  —  Str.  5  fehlt  DE.  —  6,  1  hirtum  F ;  irtum  V.  —  6,  2  Artibus 
G;  trophium  W;  bidentis  A.  —  6,  3  Ast  latex  K;  korrig.  N;  austum  GF; 
satiata  B.  —  Str.  6  fehlt  DE.  —  7,1  Ceteri  tarnen  B ;  vates  H ;  affaturum 
B.  —  7,  3  auferentem  Christum  agnum  (Glosse)  A.  —  8,  1  vastis  M.  —  8,  3 


122     

meruit  laevantem  A.  —  Str.  8  fehlt  DE.  —  9,  1  meritisque  O.  —  10,  1 
coronat  M.  —  10,  3  Trino  KQX ;  centena  C;  fructum  L.  —  Str.  10  fehlt 
DE.  —  11,  1  Hunc  BL.  —  11,  3  planas  BGO;  plana  T;  reflexo  F.  —  12,  1 
At  pius  B.  —  12,  2  pulsat  IM;  pulsans  W;  luvione  AOW:  lubione  KL; 
Mentibus  laetis  simulet  piatis  DE.  —  12,  3  sacratus.  —  12,  4  Pandere  gressus 
B.  —  13,  3  at  nos  GIKMTV;  et  nos  NW.  —  Str.  13  fehlt  ABEFOQX; 

statt  dessen  in  A: 

Gloria  patri  genitaeque  proli 
Et  tibi,  compar  utriusque,  semper 
Spiritui  sancto  simul  atque  magnam 
Laudem  et  honorem. 

in  B  (über  Rasur)  und  UX,  in  V  am  Rande  beigefügt: 

Laus  Deo  patri  patris  atque  proli, 
Laus  et  amborum  tibi  pneuma  sacrum 
Nunc  et  in  toto  maneat  futuri 
Tempore  saecli. 

T  fügt  am  Rande  den  Anfang  dieser  Doxologie  bei;  in  EO : 

Hoc  pater  summus  patris  atque  natus 
Praestet  et  complex  utriusque  flatus, 
Trinitas  simplex  pietasque  perpes 
Omne  per  aevum. 

Nach  Str.  13  fügen  IHL  eine  zweite  Doxologie  hinzu ,  die  natürlich  über- 
flüssig und  Zutat  ist: 

Gloriam  patri  resonemus   omnes 
Et  tibi,  Christe,  genite  superne, 
Cum  quibus  sanctus  simul  et  creator 
Spiritus  regnat. 

Der  Hymnus  erscheint  für  den  kirchlichen  Gebrauch  häufig  in  mehrere 
Teile  (Divisiones)  zerlegt.  Keine  Teilung  haben  ADEFIQSU,  von  denen  aber 
DEU  Strophen  auslassen:  einmal  teilen  BCGKLMNOPWX,  u.  z.  vor  Str.  7 
LMOPWX,  vor  Str.  8  CK.  vor  Str.  9  BG;  dreimal  teilen,  wie  die  meisten 
späteren  Handschriften  TW ,  so  dafs  je  vier  Strophen  samt  Doxologie  auf 
Vesper,  Nokturn,  Laudes  treffen.  Diese  Teilung  ist  nicht  nur  die  symmetrischste, 
sondern  auch  die  sinnentsprechendste,  so  dafs  die  Frage  entsteht,  ob  sie  nicht 
schon  vom  Verfasser  beabsichtigt  gewesen  sei. 

Die  Anfangssilben  der  Halbverse  der  ersten  Strophe  Ut,  re,  mi,  fa,  sol, 
la  hat  bekanntlich  Guido  von  Arezzo  zur  Bezeichnung  der  Töne  der  Noten- 
skala gewählt.  —  Dümmler  I,  83  sq. 

Diesen  Hymnus  zählt  Petrus  de  viris  illustr.  Casinen.  c.  8 :  unter  den 
WW.  des  Paulus  auf  mit  den  Worten:  „Hymnus  quoque  s.  Iohannis  Baptistae 
sanetique  Benedicti" ;  ebenso  Albericus  in  seiner  Chronik  (Mon.  Germ.  SS. 
XXIII,  725):  „Fertur  idem  Paulus  composuisse  hymnum  de  s.  Iohanne 
Baptista''.  Bei  Durandus  (Rationale  divin.  offic.  1.  VII)  hat  sich  bereits  die 
Legende  des  Stoffes  bemächtigt:  „Paulus  historiographus,  Romanae  ecclesiae 
diaconus,  Casinensis  monachus,  quadam  die,  cum  vellet  paschalem  cereum 
consecrare,  raucae  sunt  faetae  fauces  eius,  cum  prius  vocales  essent.  Ut  ergo 
vox  sibi  restitueretur,  composuit  in  honore  beati  Iohannis  hymnum  Ut 
queant   laxis." 

Es  ist  mir  unerfindlich,  wie  Dümmler  dazu  kommt  zu  schreiben:  „Hymnos 
autem  de  sancto  Iohanne  baptista  et  de  assumptione  Mariae  virginis  pactos 
ei  vix  cum  scriptoribus  recentioribus  attribuere  audeo ,"  1.  c.  28.  Ich  sehe 
im  Gegenteile  keine  Gründe,  die  allgemeine  Annahme  in  Zweifel  zu  ziehen 
und    diese  Perle    unter   den    lateinischen  Hymnen  dem  Paulus  abzusprechen. 


—     123     — 

Dasselbe  gilt  von  dem  folgenden  Hymnus,  obschon  sich  die  Überlieferung  für 
ihn  weniger  einsetzt.  Es  ist  auffallend,  wenngleich  sehr  erklärlich,  dafs 
unser  Hymnus  jede  Elision  vermeidet:  auffallend  bei  der  sonst  ausgesprochenen 
Nachahmung  der  Antike;  erklärlich,  da  jede  Elision  als  eine  Unbequemlich- 
keit im  Gesänge  empfunden  wird.  Da  ist  jedenfalls  die  Beobachtung  nicht 
ohne  Gewicht,  dafs  Paulus,  während  er  in  anderen  Gedichten,  auch  in 
dem  mit  dem  Hymnus  sancti  Benedicti  verschwisterten  Ordiar  unde  tuos, 
die  Elision  anwendet,  sie  in  beiden  Hymnen,  dem  auf  Benedikt  und  dem 
auf  Johannes,  sorgfältig  vermeidet. 


97.   (3.)   Hymnus  in  Assumptione  B.  Mariae  T. 

1.  Quis  possit  araplo  famine  praepotens 
Digne  fateri  praemia  virginis, 

Per  quam  veternae  sub  laqueo  necis 
Orbt  retento  reddita  vita  est? 

2.  Haec  virga  Iesse,  virgo  puerpera, 
Hortus  superno  germine  consitus, 
Signatus  alto  munere  fons  sacer, 
Mundum  beavit  viscere  caelibi. 

3.  Hausto  maligni  primus  ut  occidit 
Viro  chelydri  lerrigenum  parens, 
Hinc  lapsa  pestis  per  genus  irrepens 
Cuuctum  profundo  vulnere  pereulit. 

4.  Herum  misertus  sed  sator,  inscia 
Cernens  piacli  viscera  virginis, 
His  ferre  mortis  crimine  languido 
Mandat  salutis  gaudia  saeculo. 

5.  Missus  ab  astris  Gabriel  innubae 
Aeterna  portat  nuntia  virgini, 
Verbo  tumescit  latior  aethere 
Alvus  replentem  saecula  continens. 

6.  Intacta  mater  virgoque  tit  parens, 
Orbis  creator  ortus  in  orbe  est, 
Hostis  pavendi  sceptra  remota  sunt, 
Toto  refulsit  lux  nova  saeculo. 


—     124     — 

7.  Sic  virginalis  vincula  permanent, 
Prodit  pudoris  dum  thalamo  potens, 
Mansere  clausae  artius  ut  fores 
Intrante  Deo,  quas  sera  vinxerat. 

8.  Hoc  signat  aedis  ianua  non  patens, 
Quam  celsa  vatis  visio  prodidit, 
Soli  tremendo  pervia  principi, 
Mansura  nempe  clausa  perenniter. 

9.  Sit  trinitati  gloria  unicae, 
Virtus,  potestas,  summa  potentia, 
Regnum  retentans  quae  Deus  unus  est 
Per  cuncta  semper  saecula  saeculi. 

Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  A.  —  Hymn.  ms. 
Severinianum  saec.  10.  ex  Cod.  Vatican.  7172.  B.  —  Hymn.  ms.  Severini- 
anum  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  C.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  11. 
Cod.  Casinen.  420.  D.  —  Hymn.  ms.  S.  Sophiae  Beneventanae  saec.  11.  Cod. 
Neapolitan.  VI  G.  31.  E.  —  Hymn.  ms.  S.  Sophiae  Beneventanae  saec.  11. 
Cod.  Neapolitan.  VI  E  43.  F.  —  Brev.  ms.  S.  Sophiae  Beneventanae 
saec.  11.  Cod.  Vatican.  4928.  G.  —  Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod. 
Vatican.  Urbin  585.  H.  —  Hymn.  ms.  Monasticum  saec.  12.  in.  Cod.  Capit. 
Vaticani  D  156.  I.  —  Psalt.  ms.  S.  Sophiae  Beneventanae  saec.  12.  Cod. 
Neapolitan.  VI  F  2.  K.  —  Hymn.  ms.  S.  Renati  Surrentini  saec.  13.  Cod. 
Barberin.  XI  171.  L.  — 

2,  1  virga  puerpera  BC.  —  2,  4  viscera  BC.  —  3,  2  virus,  alle  Hs.  — 
5,  1  Emissus  astris  DGH.  —  5,2  virginis  BC.  5  Alvus  repente  BC; 
replente  D.  —  7,  2  Prodis  H.  —  7,  4  Intrante  demum  DGH ;  seras  iunxerat 
BC.  —  8,  1  hedis  BC. 

Petrus,  De  Viris  illustr.  Casinen.  c  8.  schreibt  Paulus  Diaconus  einen 
Hymnus  auf  Mariae  Himmelfahrt  zu  mit  den  Worten:  „Exstat  pariter  hymnus 
Alcaico  metro  e  veteri  manuscripto  Langobardo  Beneventanae  ecclesiae  ritu, 
in  festo  assumptae  virginis  driparae  decantari  solitus,  a  nostro  Paulo,  ut 
asseritur,  scriptus."  Dies  Zeugnis,  das  auf  lokaler  Tradition  ruht,  hat  trotz 
des  beigefügten  „ut  asseritur"  seinen  Wert.  Der  Hymnus,  von  dem  Petrus 
redet,  kann  nur  der  obige  sein.  Die  metrischen  Licenzen  sind  nicht  derart, 
dafs  sie  die  Abfassung  des  Liedes  durch  Paulus  ausschlössen;  das  vor- 
wiegende Auftreten  desselben  in  Casinenser  und  Beneventaner  Handschriften 
stützt  die  Tradition. 


98.   (4.)   Oratio  Vespertina. 

Christe,  decus  mundi,  qui  lux  es  clara  diesque 
Noctis  tu  tenebras  illustrans  detegis  atras. 
Lucifer  exoriens  lumen  de  lumine  profers, 
Vitam  dignanter  tribuis  sine  fine  beatis. 


—     125     — 

2.  Tu  nos,  omnipotens,  dementer,  sancte,  precamur, 
Hostis  ab  insidiis  defendas  nocte  dieque. 

Sit  nobis  in  te  requies ;  tu,  conditor  alme, 
Instantem  fieri  noctem  largire  quietem, 

3.  Ne  gravis  impediat  noctis  caligine  somnus, 
Hostis  subrepat  nobis  ne  fraude  maligna, 
Ne  caro  peccando  fragilis  consentiat  illi 
Nosque  reos  statuat  iusto  sub  iudice  Christo. 

4.  Gloria  magna  patri  iugiter  per  saecula  cuncta, 
Gloria  summa  patris  nato  sit  semper  in  aevum ; 
Spiritui  amborum  pariter  sit  gloria  perpes, 
Gloria  saeclorum  per  saecula  sit  trinitati. 

Collect,  ms.  incertae  orig.  saec.  10.  Cod.  Lipsien.  Rep.  I,  74.  Daraus 
Haupt ,  Berichte  der  legi,  sächsischen  Gesell,  d.  Wissensch.  Philol.  histor. 
Kl.  1850,  S.  1—14;  Dümuiler,  Poetae  Aevi  Carol.  I,  78.  —  3,  2  subripiat. 
—  3,  4  iustos. 


Palliums  II, 

Patriarcha  Aquilegiensis, 
t  802. 

Paulinus,  etwa  im  zweiten  Viertel  des  achten  Jahrhunderts,  vermutlieh 
zu  Cividale  gehören,  gehörte  dem  geistlichen  Stande  an  und  war,  wahr- 
scheinlich in  seiner  Vaterstadt  „artis  grammaticae  magister",  als  er  mit 
Karl  dem  Grofsen  bekannt  wurde,  von  ihm  (776)  mit  Landbesitz  ausgestattet 
und  an  den  fränkischen  Hof  gezogen  ward,  wo  er  in  dem  Gelehrtenkreise, 
mit  dem  der  König  sich  umgeben  hatte,  zahlreiche  Freunde  fand.  Im  Jahre 
787  zum  Patriarchen  von  Aquileja  erhoben ,  residierte  er  zu  Cividale ,  be- 
gleitete 796  König  Pipin  in  das  Land  der  Avaren ,  für  deren  Bekehrung  er 
leitende  Grundsätze  aufstellte,  und  hielt  nach  seiner  Rückkehr  noch  in  dem- 
selben Jahre  zu  Cividale  eine  Synode  ab.  Zu  den  dogmatischen  Fragen 
seiner  Zeit ,  namentlich  in  der  Kontroverse  gegen  den  Adoptianismus  des 
Felix  von  Urgel,  nahm  er  in  mehreren  polemischen  Schriften  Stellung.  Er 
starb  den  11.  Januar  802  und  wurde  im  Dom  von  Cividale  beigesetzt. 
Alkuin  dichtete  ihm  die  Grabschrift.  Vgl.  über  sein  Leben  die  Monographie 
Giannonis,  Paulinus  IL,  Patriarch  von  Aquileja,  ein  Beitrag  zur  Kirchen- 
geschichte Österreichs  im  Zeitalter  Karls  des  Grofsen.     Wien.     1896. 

Dafs  Paulinus  gedichtet,  wird  aufser  durch  die  „Regula  fidei"  und  die 
Klage  de  Herico  duce  (Poetae  Aevi  Carolini  1,  126  ff.  und  131  ff.)  auch 
durch  Alkuin  bezeugt,  der  für  eine  poetische  Zuschrift  dankend  (Carm.  XXII, 
4)  von  ihm  sagt:  „Mellifluis  nostras  musis  qui  impleverat  aures;"  dafs  er 
speziell  auch  für  kirchliche  Zwecke  gedichtet,  wird  von  YValafrid  (De  exor- 
diis  et  increm,  rerum  ecclesiast.  c.  24)  berichtet:  „Traditur  siquidem  Paulinum, 
Foroiuliensem  patriarcham,  saepius  et  maxime  in  privatis  missis  circa  immo- 
lationem  sacramentorum  hymnos  vel  ab  aliis  vel  a  se  compositos 
celebrasse." 

Von  den  neun  hier  unter  Paulinus'  Namen  vereinigten  Hymnen  hat 
einige  (Nr.  1,  2,  4,  5,  7)  zuerst  Georgius  Cassander  in  seinen  Hymni 
Eeclesiastk-i,  Coloniae  1556,  (Abdruck  Opera  Omnia,  Parisiis  1616,  I,  147 
bis  315)  mitgeteilt,  Nr.  (5)  ohne  den  Namen  des  Verfassers.  Er  entnahm 
dieselben  laut  Vorrede  (fol.  2  v.)  aus  Handschriften  oder  Abschriften  (ex 
aliis  tuis  libellis),  die  der  kaiserliche  Rat  Kaspar  von  Nydbruck  ihm  behufs 
Herausgabe  gesandt,  „in  quibus  fuerunt  hymni  aliquot  Paulino  inscripti.'' 
Da  Cassander  begriff,  dafs  der  handschriftlich  genannte  Paulinus  nicht  der 
Bischof  von  Nola  sein  könne,  schlofs  er,  dafs  Paulin  von  Aquileja  gemeint 
sein  müsse.  Ihm  schlofs  sich  Madrisius  an,  der  1737  die  erste  Ausgabe  der 
Werke  dieses  raulin  besorgte  (Abdruck  Migne  PP.LL.  99)  und  der  den 
Hymnen  des  Cassander  Nr.  (6)  beifügte.  Von  Nr.  (3),  das  zuerst  Ozanaiu 
(vgl.  Anal.  XIV  a,  5)  aus  Vatican.  7172.  publizierte,  hat  Dümmler  (Poetae 
Aevi  Carolini  I,  140)  erkannt,  dafs  es  in  die  Serie  der  uns  beschäftigenden 
Hymnen  gehöre,  die  er  in  Paulini  Aquileiensis  Carmina  dubia  einreichte, 
leb    kann    zu    den    pondera    Cassanders    und    Madrisius'    ein    neues    Gewicht 


—     127     — 

hinzufügen.  Ein  bisher  unbekanntes  Gedicht  „ad  pluviam  postulandam",  in 
demselben  Versmafse  geschrieben  wie  die  Hymnen  (2) — (8)  findet  sich  unter 
dem  Namen  des  Paulinus  in  der  Münchener  Handschrift  2990.  Die 
Hymnen  (2)— (8)  stammen  zweifellos  von  einem  Verfasser;  dieser  Verfasser 
ward  und  wird  handschriftlich  als  Paulinus  bezeichnet,  kann  also  kaum  ein 
anderer  sein  als  Paulin  II.  von  Aquileja,  um  so  mehr  als  dieser  in  seiner 
Klage  über  Hericus  sich  desselben  Versmafses  bedient.  Ist  dies  in  der 
Klage  weniger  sorgfältiger  gehandhabt  als  in  den  Hymnen,  so  vermag  doch 
diese  Beobachtung  den  Glauben  an  die  Abfassung  jener  und  dieser  durch 
einen  Verfasser  in  dem  nicht  zu  erschüttern,  dem  der  Dichter  kein  Automat 
ist  und  der  insonderheit  das  Postskriptum  Paulins  hinter  dem  Carmen  de 
regula  fidei  (Dümmler  1.  c.  130)  gegenwärtig  hat.  Ähnliche  Gründe  sprechen 
zugunsten  der  Hymnen  (1)  und  (9),  von  denen  letzterer  schon  frühzeitig  mit 
dem  Namen  des  Hilarius  von  Poitiers  in  Verbindung  gebracht  worden;  wohl 
mit  Unrecht.  Madrisius ,  dem  nur  die  zwei  ersten  und  die  beiden  letzten 
Strophen  dieses  Gedichtes  bekannt  waren,  glaubte  schon  aus  diesen  auf 
Paulin  als  Verfasser  schliefsen  zu  sollen.  Und  in  der  Tat  kann  man  sich, 
vergleicht  man  Nr.  (9)  Str.  14  mit  Nr.  (4)  Str.  2,  dieses  Gedankens  nicht 
erwehren. 

Dagegen  mufs  der  Hymnus  0  Petre  petra  ecclesiae,  den  Madrisius  ohne 
Angabe  von  Gründen  Paulin  beilegt,  abgelehnt  werden,  da  er  höchst  wahr- 
scheinlich mozarabischen  Ursprunges  ist.  (Vgl.  Anal.  XXVH,  228).  Ebenso 
ist  es  höchst  zweifelhaft,  ob  das  längere  erzählende  (und  demgemäfs  hier 
ausgeschlossene)  Gedicht  „de  Lazaro"  mit  dem  Anfange  „Fuit  Domini 
(Hiatus  languens  a  Bethanien  Paulin  angehöre.  Ihm  schreibt  es  freilich 
Parisin.  1154  zu;  allein  die  Handsch.  227  der  Bibliotheque  de  T Arsenal, 
ein  Pontifikale  von  Poitiers  aus  dem  8.  Jahrhundert,  welches  neun  Strophen 
des  Gedichtes  zur  Fufswascliung  des  Gründonnerstages  (ad  Mandatum)  vor- 
schreibt, bezeichnet  dieselben  als  „versus  Bedae".  Die  zwei  letzten  Strophen 
der  Handschrift  des  Arsenals  fehlen  dem  Torso  bei  Dümmler  (1.  c.  p.  138 
sqq.)  Sechs  Strophen  des  Gedichtes  finden  sich  auch  in  der  Wiener  Hand- 
schrift 1888,  einem  Sakramentar  von  S.  Alban  in  Mainz  aus  dem  10.  Jahr- 
hundert.    Die  Strophen  stehen  daselbst  „in  letaniis  maioribus." 

99.    (1.)   In  Natiritate  Domini. 

Versus  ante  Episcopum. 

1.  Gloriara  Deo  in  excelsis  hodie 
Caelestis  primura  cecinit  excercitus, 
Pax  angelorum  et  in  terra  voeibus 

Vera  descendit. 

2.  Hodie  caeli  facti  sunt  melliflui, 

Et  mare  dulces  undas  blando  gurgite 
Aequavit  lento  respirante  sibilo 
Flatu  sereno. 

3.  Astra  polorum  rutilanti  radio 
Subfusa  lactis  irrorant  dulcedinera, 
Totus  exsultat  laetabundo  gaudio 

Gavisus  mundus. 

4.  In  hora,  quando  Iesus  Christus  Dominus 
Nasci  dignatus  est  sacra  de  virgine, 
Dulcis,  suavis  ac  desiderabilis, 

Bethlem  in  urbe. 


—     128    — 

5.  Angusti  cunas  pertulit  praesepii, 
Foeno  iacere  non  abhorret  Dominus, 
Summa  qui  patris  sedebat  in  dextera, 

Rex  angelorum. 

6.  Pannis  velatus,  vili  strictus  fascia, 
Inclusus  parvis  lacrimabat  cunulis, 
Mater  beata  sancta  premit  ubera 

De  caelo  plena. 

7.  Sanctus  sacratae  fecundavit  Spiritus 
Virginis  vulvam,  verbum  caro  factum  est, 
Et  habitavit  in  nobis  omnipotens, 

Filius  Dei. 

8.  Gabriel  ante  te  praedixit  angelus, 
Quando  felicem  salutavit  virginera. 
Paries,  inquit,  filium,  Emmanuel 

Nomen  habebit. 

9.  Pastores  erant  proximis  in  pascuis 
Bethlem  ad  urbem,  noctis  sub  silentio 
Instabant  suos  supra  greges  vigiles; 

0  quam  beati ! 

10.  Ciaritas  Dei  cinxit  illos  fulgida; 
Angelus  inquit :  nolite  pavescere, 

En,  ego  modo  magnum  namque  gaudium 
Nuntio  vobis, 

11.  Erit  quod  omni  saeculo  mirabile, 
Hodie  quia  vobis  Christus  Dominus 
Natus  est  Bethlem,  Davidis  in  oppido, 

Salvator  mundi. 

12.  Hoc  vobis  Signum  erit:  in  praesepio 
Infantem  pannis  involutum  positum 
Invenietis  cum  Maria  pariter, 

Matre  beata. 

13.  Subito  facta  fulgentis  militiae 
Est  multitudo  caelestis  exercitus 
Eodem  simul  angelo  cum  flammeo 

Valde  praeclara. 

14.  Gloria  Deo  in  excelsis  sidera 
Plena  sonabant,  pax  et  in  hominibus 
Auditur  bonae  voluntatis  vocibus 

In  terra  sanctis. 


—     120     — 

15.  Pastores  namque  loquebantur  invicem : 
Eamus  usque  in  Betblem  celeriter 

Et  videamus  hoc  de  verbo,  qualiter 
Angelus  dixit. 

16.  Yenerunt  ergo,  invenerunt  puerum, 
Angelus  sicut  dixit.  in  praesaepio 
Positum,  sanctara  genetricem  virginera, 

Ioseph  praesentera. 

17.  In  caelo  Stella  novo  clara  radio 
Refulsit,  ante  quae  nunquam  resplenduit, 
Clarior  cunctis  astris,  mundo  nuntians 

Gaudium   magnum. 

18.  Hanc  stellam  magi  fulgore  perspicuo 
In  Oriente  viderunt  resplendere : 

Hoc  Signum,  fantur,  tarn  famosum,  nobile 
Regis  est  magni. 

19.  Eamus  ergo,  inquiramus,  ubi  est, 
Et  offeramus  Uli  saltem  munera 
Nostris  oblata  de  thesauris  optima, 

Aurum,  tus,  murram. 

20.  Haec  tria  magnum  demonstrant  mysteriura 
Dona,  quae  Deo  hominique  dederant 
Tres  magi,  sancto  perdocente  spiritu 

More  divino. 

21.  In  auro  regis  signat  excelleutiam, 

In  ture  summum  sacerdotem  typicat, 
Per  murram  Christi  sepulturam  mystice 
Optime  docet. 

22.  Ecce,  venerunt  magi  Hierosolymam 
Dicentes :  Stellam  vidimus  perfulgidam 
In  Oriente;  ubi  est,  qui  natus  est, 

Rex  Iudaeorum  ? 

23.  Herodes  magno  timore  perterritus 
Revolvit  sacras  prophetarum  paginas 
Praecepit  scribis :  Legite,  si  verum  est, 

Scriptura  teste. 

24.  Prophetam  dudum  dixisse  commemorant : 
Et  tu,  Bethlem,  in  terra  Iuda  minima 
Nequaquam  eris,  ex  te  dux  egreditur, 

Iacob  qui  regit. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter     II. 


—     130    — 

25.  Herodes  magis  clam  vocatis  inquiens: 
Ite,  videte,  ubi  est;  recurrite, 
Referte  mihi,  ut  et  ego  veniens 

Adorem  eum. 

26.  Vulpes  Herodes,  cur  cauda  dissimulas 
Praedam  captare,  qui  belvino  guttnre 
Sangainem  sitis,  agui  carnes  esuris, 

Lupe  crudelis? 

27.  Non  vales  tuara  satiare  rabiem, 
Non  agnus  ille  singularis  moritur; 
Nam,  velis,  nolis,  ipse  rex  est  Israel, 

Rerum  creator. 

28.  Mori  dignatur  alio  in  tempore, 
Quando  de  cruce  pretiosi  fuderit 
Sanguinis  undam,  quae  mundi  mortifera 

Crimina  tollat. 

29.  Quid  fremis,  pestis?  iste  rex  omnipotens 
Non  quaerit  tuum  regnum  ;  tibi  poterat 
Donare  suum,  si  non  esses  perfidus, 

Valde  superbus. 

30.  Quos  iugulasti  teneros  agniculos 
Sanguinolento,  maledicte,  gladio, 
Ablactat  vivos  in  ovili  proprio 

Pastor  benignus. 

31.  Euntes  magi,  Stella  nova  praevia 

Hos  praecedebat,    donec  venit,  steterat, 
Ubi  tunc  puer  erat  in  cunabulis, 
Redemptor  orbis. 

32.  0  quam  pervalde  magno  magi  gaudio 
Videntes  stellam  sunt  gavisi !  protinus 
Intrantes  domum  invenerunt  puerum, 

Virginis  prolem. 

33.  Qui  procedentes  flexis  eum  genibus 
Adoraverunt  apertis  de  thesauris 
Aurum,  tus,  murram  obtulerunt  Domino, 

Regi  Deoque. 

34.  In  somnis  Persae,  ne  redirent,  caelitus 
Sunt  admoniti,  ad  Herodem  perfidum; 
Suam  reversi  sunt  viam  per  aliam 

In   regionem. 


—     131     — 

35.  Illusum  demens  se  videns  rex  impius 

A  magis,  Bethlem  misit,  cunctos  pueros 
Mox  a  bimatu  et  infra  per  gladium 
Mandat  extingui. 

36.  0  quam  crudelis  saevaque  sententia ! 
Mactare  iubes  teneram  infantiam, 
iDsciam  mali;  cur  non  parcis,  impie, 

Lacteae  proli? 

37.  Vox  in  excelsis,  heu,  quam  tristis  resonat, 
Ploratus  multus,  ululatus  maximus! 
Maternus  luctus  frustra  premit  ubera 

Nullo  sugente. 

38.  Salvete,  flores  martyrum  candiduli, 
Respersi  tarnen  rore,  sed  purpureo, 
Felices  nati  hac  in  luce  rosuli, 

Pulchri,  tenelli! 

39.  Caelestes  prorsus,  manibus  angelicis 
Collecti,  estis  in  canistro  positi, 
Agni  sub  throno  quam  bene  reconditi 

In  sempiternum. 

40.  Herodes  iacet  in  profunde-  tartari 
Combustus  fiammis,  laceratus  vermibus, 
Pice  decoctus,   dissipatus  fulgure, 

Infelix  ille. 

41.  In  paradiso  vos,  famosi  pueri, 
Aureas  domus  fontesque  lactifluos, 
Mellitos  modo  possidetis  rivulos, 

Semper  felices. 

42.  Gloria  sanetae  trinitati  unicae, 
Patri  natoque,  flamini  paraclito, 

Et  nunc  et  ultra  per  immensa  saecula 
Sit  semper.     Amen. 

Collect,  ms.  Martialense  saec.  10.  Cod.  Parisin.  1154.  A.  —  Cod. 
Bruxellen.  8860 — 67  saec.  10.  in.  B.  —  Grad.  ms.  saec.  10ii.  Cod.  Angelic. 
]'.  III  18  (123).  C.  —  Martyrol.  et  hymn.  Modoetin.  saec.  9.  Cod.  Capit. 
Veronen.  90  (85).  D.  —  Cod.  Capit.  Veronen.  88  (83).  saec.  10.  add.  saec. 
10.  E.  —  Georgii  Cassandri  Hymni  Eccles.  imp.  Coloniae  1556.  p.  101 
sqq.  F. 

2,  2  undas  fehlt  E;  unda  D;  dulcis  undis  A.  —  2,  3  Equavi  A.  — 2,4 
Flactus  sereno  C;  Flato  A.  —  3,  1  rutilanti  CDE;  rutilantur  A.  — 
3.  2  Subfusa  D;  laetis  BF;  inroram  C;  inrorat  E;  irrorat  D;  in  terra  A; 
dulcedinis  C;  dulcedine  A.  —  3,  3  laetabundus  C.  —  3,  4  Gavisus  Deus  A. 
—    4,    3    suavis   hec   desiderabilis    D.    —  4,    4  in    orbe    AB;    in    orbem  D; 

9* 


—     132     — 

in  urbem    C.    —  Str.  5  bis  Schlufs  fehlen  D.  —  5,   1  cuna  C:  praesaepia  E. 

—  5,  2  abborreret  A.  —  5,  3  Summa  que  A.  —  Str.  6  und  7  fehlen  E.  — 
6,  1  ulli  strictus  A ;  vili  strictis  C.  —  6,  2  cunolis  A.  —  6,  3  sanctaque 
pre  ubera  A;  premet  BC.  —  7,  2' vulva  A.  —  8,  1  ante  hoc  praedixit 
angelus  F.  —  8,  2  felice  C.  —  8,  3  inquid  A.  —  9,  1  propriis  in  pascuis 
A.  —  9,  2  ab  urbe  AE.  —  9,  3  suas  A.  —  9,  4  Quoque  beati  A;  O  quam 
beata  C.  —  10,  2  inquid  A;  paviscere  B.  —  10,  3  En  ego  mundo  C.  — 
10,  4  Nuntia  B.  —  11,  1  saeculum  mirabilis  E.  —  11,  2  quia  fehlt  C;  nobis 
Christus  Deus  C;  quia  Iesus  Christus  A.  —  11,  3  Bethleem,  Bethleem  C; 
est  in  Bethleem  F;  Natus  in  Bethleem  est  Davidis  pomidis  A.  —  12,  1  eri 
C.  —  13,  1  fulgentes  CE.  —  13.  3  flameo  A.  —  13,  4  Vade  C;  praeclaro 
A.  —  14,  1  Gloriam  AC  —  14,  2  sonabatABC;  in  fehlt  A.  —  14,  3  Auditor 
bone  A;    Audiatur   E.    —  Str.  15  bis  40  inkl.  fehlen  E.  —  15,  4  dixerat  F. 

—  16,  4  praesente  C.  —  17,  1  clara  fehlt  C:  nova  claro  A.  —  17,  3 
resplendere  C.  —  17,  3  sq.  fehlen  C.  —  17,  3  nuncia  A:  nuntiam  B.  — 
18,  1  perspiciunt  A.  —  18,  2  videre  A.  —  18,  1  und  2  fehlen  C.  —  18,  3 
signa  A;  fantur  fehlt  F;  nobilem  AB.  —  18,  4  Regere  rnagrii  A.  — ■  19,  3 
tesauris  obtima  A.  —  20,  1  demonstrat  C;  demontrant  A.  —  20,  2  dederat 
A.  —  20,  3  magis  compar  docente  Spiritus  C;  perducente  ABF.  —  21 ,  1 
regi  AB;  regni  F;  signat  fehlt  C:  signa  A;  excellentia  AC.  —  21,  2  tibigat 
A;  tvpice  C.  —  21,  3  Christus  sepultura  C.  —  21,  4  obtime  A.  —  22,  2 
Stella  C.  —  22,  3  ubi  es  A.  —  23,  2  Revolvit  CF;  prophetarum  fehlt  A.  — 
23,  3  scribi  scripturas  legite  A.  —  23,  4  Scriptu  teste  C.  —  24,  1  Prophetae 
A;  comemorant  A;  commemorat  B.  —  24,  2  in  fehlt  ABF.  —  24,  3  Nequam 
eris  B.  —  25,  2  ubi  est  videte  recurrite  F.  —  26,  1  Vulpis  A,  quur  AB; 
caudam  A.  —  26,  2  captaret  C;  quia  belluino  AF;  gutturu  C.  —  26,  3 
Sanguine  C;  igni  carnes  A.  —  27.  1  valis  A.  —  27,  2  Magnus  ille  C.  —  27,  3 
velles,  nolles  A.  —  28,  3  unda  A;  qui  C.  —  28,  4  tollit  AF.  —  29,  1  Qui 
fremis  C:  petis  A;  istis  C.  —  29,  2  tibi  poterat  fehlt  C.  —  29,  3  Donare 
suum  fehlt  C;  Donare  regnum  BF.  —  29,  4  Calde  superbus  C.  —  30,  2 
Sanguinolente  maledicto  gaudio  A.  —  31,  1  pervia  A.  —  31,  2  donec 
veniens  staret  A.  —  31 ,  3  Ubi  nunc  C.  —  32,  1  per  valde  C;  magnum 
magi  gaudium  A.  —  32,  2  Stella  C.  —  32,  3  Intraute  C.  —  32,  4  Virgines 
proles  C.  —  33,  1  procurrentes  A.  —  33,  2  Adoraverunt  et  apertis  tesauris 
A.  —  33,  4  Regique  Deo  A.  —  34,  4  Sic  regionem  A ;  In  regionem  suam 
C.   —  35,  1  vidit  A.  —  35,  2  magos  A :  cunctus  C ;   puero  F.  —  35,  3  gladio 

A.  —  35,  4  extinguit  C.  —  36,  2  iubet  tenera  infantia  A.  —  36,  3  Inscia 
B;  In  sua  C;  malis  A.  —  36,  4  Lacteo  prolis  A:  Lactea  prole  C.  —  37,  1 
Mox  in  C.   —   37,   3    premet  C:    praebet  A.  —  38,   1  candidoli  A;    candituli 

B.  —  38 ,  2  Respersita  est  rore  set  A.  —  38 ,  3  hac  in  lucem  resoli  C  — 
Str.  39  bis  41  inkl.  fehlen  F.  —  39,  2  Collectis  sitis  A;  in  canesto  C.  — 
39,  4  In  sempiterni  A.  —  40,  2  Combusti  B.  -  41,  1  formosi  E.  —  41,  2 
Aureos  AE ,  domos  E.  —  41,  3  Mellidos  ABC;  possidens  E;  rivolos  B.  — 
42,   1  trinitatis  A;   trinae  C;  unicae  fehlt  C.  —  42,  2  Patri  natoque  flamini 

C.  —  42,  3  saecula  saeculorum  C. 

De   [nativitate]  Christi  B ;   Incipit   versus    de    nativitate    Domini  A ;    De 
nativitate  Domini  E;  Versus  ante  episcopum  C. 


100.   (2.)  In  Purificatione  sanctae  Mariae. 

[.    Refulsit  almae  dies  lucis  candidus 
Partum  puellae  virginis  per  aureum, 
Quando  supernis  filius  de  sedibus 
A  patre  missus  homo  nasci  voluit, 
Permansit  idera  proles  alti  numinis. 


—     133    - 

2.  Legis  sacratae  sanctis  cerimoniis 
Subiectus  omnis  calamo  Mosaico 
Dignatur  esse,  qui  regit  pertulgidos 
In  arce  patris  ordines  angelicos 
Caelumque  terram  fundavit  ac  maria. 

3.  Postquam  puellae  dies  quadragesimus 
Est  adimpletus,  iuxta  legem  Domini 
Maria  virgo  Iesum  sanctum  puerum 
Ulnis  sacratis  templi  tunc  in  atriis 
Tulit  tremendi  genitoris  unicum. 

4.  Mater  beata  carnis  sub  velamine 
Deum  ferebat  umeris  castissimis, 
Dulcia  strictis  basia  sub  labiis 
Deique  veri  hominisque  impresserat 
Ori,  iubente  quo  sunt  cuncta  condita. 

5.  Duos  parentes  tulerunt  candidulos 
Pullos  columbae  lacteolis  plumulis, 
Dedere  in  templo  par  pro  eo  turturum, 
Legis  veluti  promulgabat  sanctio, 
Quales  perustas  consecrarent  hostias. 

6.  Dei  sacerdos  humilis,  mitissimus 
Erat  in  urbe,  iustus,  senex  optimus, 
Felix  beatus  Simeon  caelifluo 
Sanctoque  plenus  adfuit  spiramine 
Sacra  sub  aula  nutu  Dei  concitus. 

7.  Hie  namque  dudum  responsum  aeeeperat 
Sancto  docente  spiritu,  quod  vineulo 
Mortis  resolvi  uon  possit  de  corpore, 
Donec  videret  Cbristum  vivens  Domini, 
Quem  misit  altis  genitor  de  soliis. 

8.  Suscepit  ergo  puerum  in  manibus 
Agens  superno  genitori  gratias, 
Ulnis  retentans  benedixit  Dominum, 
Amore  plenus  cordis  cum  dulcedine, 
Addens  et  alto  sermone  subintulit: 

9.  Dimitte  tuum,  Domine,  nunc  obsecro, 
In  pace  servum,  quia  meis  merui 
Tuum  videre  salutare  visibus, 

Quod .  praeparasti  pietate  unica 
Ante  tuorum  populorum  faciem, 


—    134    — 

10.  Fulgensque  lumen  gentium  in  oculis, 
Gloriam  plebis  Israelis  germini ; 
Positus  hie  est  in  ruinam  scandali 
Et  in  salutem  Iacob  stirpis  aureae, 
Donec  secreta  revelentur  cordium. 

11.  Ipsius,  inquit,  tua,  saneta  genetrix, 
Transibit  ictus  gladii  per  animam. 
Servabat  alto  mystica  sub  pectore 
Maria  verba  conferens  alacriter, 
Dictis  supernis  credula  fideliter. 

12.  Doxa  sit  patri  per  immensa  saecula 
Et  Iesu  Christo,  patris  unigenito, 
Decus,  potestas,  virtus  super  aethera 
Sancto  per  omne  saeculum  paraclito, 
Laus  intinita,  honor  et  imperium. 

Hyran.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  A.  —  Hymn. 
ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  1092.  B.  —  Grad.  ms.  S.  Laurentii 
in  Verano(?)  saec.  10/n.  Cod.  Angelic.  B.  III  18.  C.  —  Georgii  Cassandri 
Hymni  ecclesiastici,  Colon.  1556,  p.  241  ff.  D. 

1,  1  Refulget  D;  candidum  C.  —  1,  2  post  aureum  D.  —  1,  5  prolis 
C;  nominis  CD.  —  2,  1  Regis  sacrato  B;  sanetum  C.  —  2,  2  subiectus 
omnia    AB;    omni   calamo  D.    —   2,   3   Dignatus    esset   qui    regis  de  sedibus 

C.  —  2,  4  Ab  arce  CD.  —  2,  5  Caelum  qui  AB;  terra  C;  fundavitque  CD. 
—  3,  2  adimpletum  C.  —  4,  2  umeri  castissimus  C.  —  4,  2  Dulcis  adstrieta 
C ;  Dulcia  strictim  D.  —  4,  4  Deoque  vero  homini  impresserat  AB.  —  4,  5 
Ore  ABC;  quod  sunt  C.  —  5,  2  lacteoli  plumuli  C.  —  5,  3  Dedero  AB; 
Dederunt  C;  in  fehlt  AB.  —  5,  4  Regis  veluti  C;  Legis  veluti  D;  promul- 
gabant  saneti  os  C.  —  5,  5  Quales  per  istas  ABC.  —  6,  2  in  orbe  D ;  iuxta 
senex  C.  —  6,  3  caelifluos  C.  — -  6,  5  verbi  Dei  conscius  AB.  —  7,  1  suseeperat 

D.  —  7,  3  posset  AB.  —  7,  4  Nisi  videret  AB.  —  7,  5  Que  misit  C;  alto 
genitor  de  solio  AB.  —  8,  1  Suscepit  namque  AB;  de  manibus  C.  —  8,  2  Regis 
superni  genitoris  gratia  C;  Egit  superno  D.  —  8,  3  Ulnis  redemptis  C.  — 
8,  5  Addens  et  almo  C;  sermones  AB.  —  9,  3  Videre  tuum  CD.  —  9,  4 
pietatem  unicam  C.  —  9,  5  facies  C.  —  10,  1  Fulgentem  C,  Fulgente  D.  — 
10,  2  Gloria  C;  Israel  C;  germinis  ABD.  —  10,  5  secreta  cordium  sepellieut 
C;  se  pallient  D.  —  11,  1  Ipsius  ecce  CD.  —  11,  2  Transibit  intus  gladius 
C;  per  nimiam  AB.  — ■  11,  3  Servabat  casto  AB.  —  12,  1  sq.  in  CD: 

Gloria  tibi,  Iesu,  magni  nominis 
Et  tibi,  nate  patris  unigenite, 

nato  pater  unigenito  C.  —  12,  3  potest  C.  —  12,  4  omnes  saeculum 
paraclitum  C.  —  „Incipiunt  versi  in  Purificatione  sanetae  Mariae".  C;  „De 
sancto  Simeone"  D.  —  „Paulini  Aquileg."  D. 

101.   (3.)   Tempore  (Juadrasreshnae. 

1.    Insigne  sanetum,  tempus  aeeeptabile 
Assunt,  salutis  dies  venerabiles, 
Plenis  olivo  sponso  cum  lampadibus 
Curramus  omnes  obviam  palmifero 
Mundi  superbo  superato  principe. 


135    — 

2.  Caste  pieque  vivamus  ac  sobrie 
Soli  tremendo  servientes  Domino, 
De  corde  puro  totisque  praecordiis 
Landes  feramus  trinitatis  unicae, 
Quae  nos  redemit  pretioso  sanguine. 

3.  A  paradisi  laetabundis  gaudiis 
Nos  traxit  olim  ciborum  cupiditas, 
Portas  polorum  dulcedo  gluttifera 
Clauserat  alta  dispensante  gratia, 
Quae  nos  reduxit  ad  caelorum  limina. 

4.  Nos  laeta  traxit  caro  de  paradiso, 
Misit  in  buius  saeculi  exsilium; 

In  lacrimarum  valle  delitescimus, 
Diris  ligati  peccatorum  vinculis  ; 
Afflicta  modo  reducat  ad  sidera. 

5.  Ieiuniorum  sunt  sacrata  tempora, 

In  quibus  hostis  bellum  movet  invidus ; 
Ne  sanctitatis  cumulentur  merita, 
Tentationum  infigit  aculeos, 
Quos  sola  sedat  singularis  bonitas. 

6.  Ieiuna  vincit  vitiorum  milia 
Divina  caro  suffragante  gratia, 
Resistit  irae,  abdicat  libidinem, 
Dat  castitati  triumphale  praemium, 
Cingit  Corona  virginalem  verticem. 

7.  Moyses,  electus  Domini  tirunculus, 
Montis  sub  antro  quadraginta  dierum 
Ieiuniorum  consecravit  ferias, 

üt  possit  almo  legem  scriptam  digito 
Sancta  sub  aura  leniter  suscipere. 

8.  Propheta  sanctus  Helias  abstinuit 
Continuatis  totidemque  diebus, 
Ionas  dicavit  triduani  temporis 
Ninivitarum  celebre  ieiunium, 
Detersit  omne  criminis  piaculum. 

9.  Föns  pietatis,  in  finita  bonitas, 
Suscepta  carne  quadraginta  diebus 
Iesus  redemptor  ore  nullo  pertulit 
Potum  cibumque,  sacravit  ieiunium 
A  spiritali  fame  nos  eripiens 


—     13(3     — 

10.    Gloria  Deo  sit  patri  perenniter, 

Sit  seraper  honor  alti  nato  nominis, 
Virtus,  potestas  sanctoque  spiritui, 
Sit  trinitati  decus  et  imperium 
Per  infinita  saeculorura  saecula. 

Cod.  Bruxellen.  8860—67.  saec.  10.  in.  A.  —  Hymn.  ms.  Severinianum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  B.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10. 
ex.     Cod.  Parisin.  1092.  C. 

1,  5  Mundi  tropaeo  superato  principe  A.  —  2,  1  Casto  A.  —  2,  2 
serviamus  A.  —  2,  3  totis  cum  A.  —  2,  4  Dei  sapientiae  A,  augenscheinlich 
Korrektur.  —  3,  5  Qui  nos  reduxit  A.  —  caro  traxit  BC.  —  4,  3  valle 
directi  sumus  BC.  —  4,  4  Diris  diligati  A.  —  4,  5  revehit  ad  sidera  A.  — 
5,  2  movit  ABC.  —  5,  4  infligit  A.  —  6,  1  Ieiunia  vincit  A ;  Parcitas  vincit 
vitiorum  agmina  BC.  —  6,  2  Divinitatis  suffragante  BC.  —  6,  3  refrenat 
libidinem  A.  - —  6,  4  castitatis  A;  dafs  castitati  zu  lesen,  wird  aus  der 
folgenden  Zeile  deutlich.  —  6,  5  Cinxit  BC.  —  7,  2  Petrae  sub  A.  —  7,  4 
almam  legem  scriptam  digitos  BC.  —  7,  4  sub  aure  B ;  sub  ture  A.  —  8,  1 
Helias  sustinuit  A.  —  8,  3  Ionas  diacum  triduam  A.  —  9,  3  ore  nullus 
pertulit  A.  —  9,  4  Potu  ciboque  BC.  —  9,  5  fame  fehlt  A.  —  10,  2  nati  A.  — 
Die  Doxologie  lautet  in  BC: 

Gloria  tibi  sit,  pater  ingenite, 

Sit  nato  tibi  virtus  et  imperium 

Sancto  simulque  potestas  spiritui, 

Sit  trinitati  salus  individuae, 

Manens  et  regnans  per  immensa  saecula. 

Aus  A  gedruckt  bei  Dümmler  Rhythmorum  ecclesiasticorum  aevi 
Carolini  specimen,  Halis  1881,  p.  20  sq. 


102.   (4.)   In  Resurrectione  Domini. 

1.  Refulget  omnis  luce  mundus  aurea 
Perfusus,  aether  irrorat  dulcedinem, 
Astra,  iucunda  caeli  luminaria, 
Cingit  per  orane  decus  radiantia, 
Distillat  aer  balsamorum  guttulas. 

2.  Occasus,  ortus,  aquilo,  septentrion, 
Tellusque  pontus,  oceani  limites, 
Lati  polorura,  iubilate,  cardines, 
Fontes  aquarum,  Humina  labentia, 
Gaudete,  campi,  montium  cacumina. 

3.  Surrexit,  ecce,  Dominus  ab  inferis, 
Devicta  morte  cum  triumpho  rediit, 
Victor  iniquum  spoliavit  tartarum, 
Claustra  gehennae  fregit  et  chirographum 
Mortis  cruore  diluit  rosifluo. 


—     137     — 

4.  Sol  luminare,  schema  mundi  candidum, 
Delusit  omne  saeculum  meridie, 

Texit  polorum  lampades  nigredine, 
Caelum  tabescit  taetra  nocte  territum 
Languit  omnis  mundus  sub  caligine. 

5.  Expavit  arvum,  tremuerunt  maria, 
Velum  recisum  templi  mox  per  medium, 
Fissae  deinde  patuerunt  silices, 

Multa  piorum  surrexerunt  corpora 

De  monumentis,  dudum  qui  dormierant. 

6.  Ut  vidit  anguis  immolatum  vespere 
Corporis  almi  sanctum  sacrificium, 
Quod  mane  caelum  replevit  odoribus, 
Dolore  multo  saucius  increpuit, 
Perculsus  agni  mansueti  vulnere. 

7.  Vidit  in  ara  sacram  crucis  hostiam. 
Sanguinis  undam,  laticem  de  latere 
Sancto  fluentem,  saeculi  qui  crimina 
Abluit,  alta  paradisi  gaudia 

Data  latroni,  fractus  colla  sibilat. 

8.  Felix  refulsit  tristia  post  sabbata 
Dies  serena  perlustrata  lumine, 
Quae  sola  cunctis  antefertur  diebus, 
In  qua  redemptor  surrexit  a  mortuis 
Mundi  superbo  superato  principe. 

9.  Venit  Maria  Magdalene  sabbato, 
Maria  venit  altera  diluculo 

Ad  monumentum,  portantes  aromata. 
Ut  venientes  corpus  sacratissimum 
Christi  linirent  redolente  chrismate. 

10.  Concussa  tellus  ab  irao  resiluit, 
Terrore  pulsa  riguerunt  marmora, 
Invasit  horror  mulieres  pavidas, 
Ab  ore  namque  monumenti  lapidem 
Dum  sanctus  ovans  angelus  revolveret. 

11.  Flentes  at  illae  loquebantur  mutuo: 
Quis  a  sepulcri  clauso  nobis  ostio 
Magnum  revolvet  lapidem,  quo  smyrnea 
Tinguatur  unda  corpus,  aromaticis 
Litum  respiret  pretiosis  roribus? 


—     138    — 

12.  Angelus,  ecce,  Domini  praefulgidus 
Sedens  in  albis  revoluto  lapide 
Illas  refovit  talibus  alloquiis: 

Quid  vos  in  antris  viventem  cum  mortuis 
Quaeritis  ?  ipse  surrexit,  ut  dixerat. 

13.  En,  ecce  locus,  ubi  fuit  positus 
Dominus;  ite,  dicite  discipulis: 
Surrexit,  autem  Gallilaem  petiit, 
Destruxit  eum,  qui  mortis  imperium 
Habebat  ante,  sicut  ipse  dixerat. 

14.  Ibant  alacri  pectore  feliciter, 
Occurrit  illis  Iesus,  mundi  gloria, 
Mitis,  suavis  ac  desiderabilis, 
Totus  benignus,  dulce  desiderium, 
Salus  perennis  aeternorum  civium, 

15.  Spes  namque  mundi  salutaris  unica, 
Föns,  vita,  virtus  sempiterna  veritas. 
Pietas  ardens,  omnis  consolatio, 
Yultu  sereno  solis  super  radio 
Dixit:  Avete,  sanctis  mulieribus. 

16.  Illae  sacratos  ac  desiderabiles 
Sanctosque  pedes  tenuerunt  dulcius, 
Dedere  strictim  basia  melliflua, 
Plantas  beatas  non  cessabant  lambere 
Per  mille  vices  venerandis  labiis. 

17.  0  quam  beatas,  felices,  lectissimas 
Quapropter  istas  mulieres  dixerim ! 
Sed  nullus  inest  mihi  sermo  facilis, 

Qui  possit  harum  saltem  summum  tegminis 
De  laude  iilum  promulgando  tangere. 

18.  Istos  sacratos  patriarchae  nobiles, 
Multi  prophetae,  reges  et  pontifices 
Pedes  videre  voluerunt  anxie, 

Sed  non  viderunt,  quos  felices  feminae 
Dulci  retentu  meruerunt  stringere. 

19.  Tunc  Iesus  illis,  totus  bonus  Dominus, 
Dixit:  Nolite  iam  ultra  pavescere, 
Sed  ite,  meis  dicite  discipulis, 

In  Gallilaeam  montis  in  cacumine 
Eant,  ibique  me  videbunt  pariter. 


—     139     — 

20.  Haec  quippe  visa  festinantes  poplite 
Peracta  sanctis  dixerunt  discipulis: 
Surrexit,  ecce,  Dominus,  ut  dixerat, 
In  Gallilaea  montis  super  verticem 
Illuc  euntes  vos  eum  videbitis. 

21.  Cursim  venerunt  undecim  discipuli 
In  Gallilaeam,  sed   Petrus  ex  nomine 
Venit  vocatus,  suavique  Domino 
Adoraverunt,  quibus  vulnus  lanceae 
Ostendit  atque  clavorum  vestigia. 

22.  Magno  beati  sunt  gavisi  gaudio 
Omnesque  prorsus  felices  discipuli; 
Quidam  labenti  dubitabant  pectore, 
Firmabat  unus  Tbomas:  Nisi  videro 
Latus  apertum,  non  credam,  per  lanceam. 

23.  Nisi  sacratas  fixuras  in  manibus 
Tangam,  foderunt  quas  clavorum  iacula, 
Non   credam.     Iesus  cui,   dulcis  Dominus, 
Palpanda  membra  concessit  continuo; 
Dominus,  inquit,  meus  et  Deus  meus. 

24.  Tunc  dixit  illis:  Pax  vobis,  en,  ego  sum; 
Omnis  potestas  in  caelo  cum  gloria 

Est  data  mihi,  fixo  corde  credite, 
In  terra  summa  potestas,  victoria 
Mihi  manebit  per  aeterna  saecula. 

25.  Cur  dicis,  alta  Dei  sapientia, 
Hanc  esse  tibi  potestatem  traditam, 
Quam  semper  habes  cum  patre  consimilem, 
Datam  sed  carnis  per  naturam  subditam, 
De  matre  sancta  quam  venisti  sumere? 

26.  A  patre  data  non  creditur  aliter 
Gignendo  nisi  modo  ineffabili, 

Nam  semper  aequa,  semper  compar  gloria 
Patri  tibique  sanctoque  spiritui 
Manet,  potestas,  virtus.  laus,  imperium. 

27.  Spirans  in  eos  insufflavit  protinus, 
Sanctum.  profatur,  accipite  spiritum, 
Peccata  quorum  commissa  dimittitis, 
Erunt  remissa,  quorumque  tenebitis, 
Erunt  retenta;  his  praeceptis  edidit: 


—     140     — 

28.  Nunc  ite,  cunctas  per  mundum  celeriter 
Gentes  docete,  Jordanis  sub  gurgite 

In  patris  atque  filii  et  spiritus 
Sancti  lavate  nomine,  praecipite 
Mundum  servare  sacratum  mysterium. 

29.  Docete  cuncta  servare  ruricolas, 
Praecepit,  vobis  quae  mandavi  lucida, 
Quo  tendit  orbis  quattuor  ad  angulos; 
En,  ego  cunctis  sum  vobiscum  diebus, 
Quousque  saecli  fiat  consummatio. 

30.  Mors  inimica  se  perisse  doleat, 
Mortua  vita  mortis  regnum  diripit, 
Mors  illi  ultra  iam  non  dominabitur, 
Ovem  reduxit  ad  ovile  perditam, 

In  cruce  totum  renovavit  saeculum. 

31.  Sit  tibi  Deo  patri  laus  et  gloria. 
Sit  crucitixo  decus  et  imperium 
Sanctoque  simul  potestas  spiritui, 
Sit  trinitati  salus  individua 

Per  cuncta  semper  saeculorum  saecula. 

Martyrol.  et  hymn.  Modoetin.(?)  ms.  saec.  9.  Cod.  Capit.  Veronen.  90  (85.) 
A.  —  Cod.  Bruxellen.  8860 — 67.  saec.  10.  B.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10. 
ex.  Cod.  Vatican.  7172.  C.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod. 
Parisin.  1092.  D.  —  Psalt.  ms.  S.  Vincentii  Cenomannen.  saec.  15.  Cod. 
Cenomannen.  134.  E.  —  Georgii  Cassandri  Hymni  Ecclesiastici,  Colon.  1556, 
p.  191  sqq.  F.  —  Unvollständig  bei  Mone  I,  186  ff.  nach  einem  Blatte  saec. 
8.  in  Privatbesitz  G. 

1,  1  Refulgit  G.  —  1,  2  dulcidine  G.  —  1,  3  iucundis  caelum  luminariis 
ABFG.  —  Str.  1  und  2  fehlen  E.  —  2,  1  Ortus,  occasus  AG;  septendrion 
A ;  septendrio  F.  —  2,  5  Plaudite  manu  AG.  —  3,  1  Surrexit  enim  G  — 
Str.  4  fehlt  CD.  —  4,1  Sed  schema  mundi ,  decus  caeli  rutilum  A ;  Si 
luminare,  schema  mundi  candidum  E;  Sol,  schema  mundi,  decus  caeli  rutilum 
G,  als  Lesart  F.  —  4,  2  Deluxit  F;  Diluxit  omne  B;  meridiae  G.  —  4,  3 
lampadis  B.  —  4,  4  tabescet  B;  terra  nocte  territur  G;  territus  B.  —  4,  5 
obsidus  G;  Languit  omnis  mundus  sub  caligine  CDF.  —  5.  1  arva  AHF; 
der  Vers  fehlt  G.  —  5,2  Velum  scissum  A ;  scissum  est  BEF ;  rescissum 
est  G.  —  5,  4  corpora  surrexerunt  B ;  corpora  surrexerant  FG.  —  5,  5  quae 
dormierant  E;  De  monumentis  suis  quae  CD.  —  6,  1  Ut  vidit  agnum  immo- 
latum  CD.  —  6,  3  Qui  manet  AB.  —  6,  4  Dolore  multos  A.  —  6,  5 
Perculsus  G,  als  Lesart  F;  Perfusus  agnus  mansuetus  CD.  —  7,  1  In  ara 
sacra  CD;  in  aram  F;  aram  sacram  A.  —  7,  2  unda  A;  latices  de  latere 
AB;  lancea  de  latere  CD.  —  7,  3  fluente  CDG;  saeculique  CD;  crimine  B. 
-  7,  4  Abluit  BG.  —  7,  5  fracta  colla  A ;  fractus  colla  BFG.  —  8,  1  tristia 
post   sabbata   FG,    tristia    post    sabbatum    B;    tristitias    post  sabbati  CD.  — 

8,  2   die    sereno   G;   serena  A;    serenus    perlustratus    B.    —   8,    3  antecellit 
diebus  CDE.  —  8,   1  sabbati  G.  —  9,    2  Altera  simul  Maria  diluculo  G.  — 

9,  3   Ut  valde    mane    corpus  BCDF.  —  10,  2  Terre  pulsari  aguerunt  A.  — 

10,  3   pavidus    A.  —  11,   1   Flente  A.  —  11,  2  sepulcro  G.  —   11,  3  Magno 
removet   lapide  A;    Magno  removit  lapide  G;    revolvet  setze  ich  nach  Marc. 


—     141     — 

16,  3.  —  12,  3  refovet  BEF;  Talibus  illas  refovit  G.  —  12,  4  Quem  vos  in  antris 
CD ;  Quod  vos  in  astris ;  Quid  vos  in  astris  F ;  Quid,  mulieres,  viventem 
cum  mortuis  G.  —  12,  5  ipsum  E.  —  Str.  13  ff.  fehlen  G.  —  13,  2  Citius 
ite  CD.  —  13,  3  Quia  surrexit  F;  Gallilaeam  abiit  E.  —  13,  5  ante  sicuti 
praedixerat  BEF;  Habebat,  ibi  vos  eum  videbitis  A.  —  Str.  14  und  15 
fehlen  CDFG.  —  14,  3  Suavis,  pius  amor  saeeuli  E.  —  15,  2  sempiterna 
deitas  E.  —  15,  5  Habete  sanctis  A.  —  Str.  16  bis  39  inkl.  fehlen  in 
allen  Quellen  aufser  A.  —  16,  3  Dedero  A.  —  17,  4  saltim  sumum  tecminis 
A.  —  17,  5  filium  A.  —  18,  3  ansie  A.  —  20,  1  festinanter  A.  —  21 ,  1 
discipulis  A.  —  21,  3  Venit  vocaui  sonamque  domino  A.  —  21,  5  adquem 
clavorum  A.  —  23,  5  inquid  A.  —  24,  3  Est  fehlt  A.  —  25,  4  ver- 
schrieben A.  —  26,  1  datam  A.  —  26,  2  Ginendo  A.  —  26,  4  que  fehlt  A. 
—  27,  2  prefatur  A.  —  27,  3  Peccatorum  concessa  dimittitis  A.  —  27 ,  5 
Erunt  fehlt  A ;  is  praeceptis  A.  —  28 ,  3  adque  A ;  spiritum  A.  —  28,  5 
sacris  misterium  A.  —  29,  2  mandavit  A.  —  30,  2  vitam  A.  —  16,  3  ultra 
iam  non  illi  CD;  dominatur  A.  —  30,  4  ovilem  A.  —  30,  5  crucem  A.  — 
31,  2  decus  ac  imperium  E;  virtus  et  imperium  CD.  —  31,  4  Salus  individua 
virtus  A.  —  31,  5  Per  fehlt  A. 


103.  (5.)   In  Natali  ss.  Petri  et  Pauli. 

1.  Felix  per  omnes  festuin  mundi  cardines 
Apostolorum  praepollet  alacriter, 

Petri  beati,  Pauli  sacratissimi, 

Quos  Christus  almo  consecravit  sanguine, 

Ecclesiarum  deputavit  principes. 

2.  Hi  sunt  olivae  duae  coram  Domino 
Et  candelabra  luce  radiantia, 
Praeclara  caeli  duo  luminaria; 
Fortia  solvunt  peccatorum  vincula, 
Portas  Olympi  reserant  fidelibus. 

3.  Habent  supernas  potestatem  claudere 
Sermone  sedes,  pandere  splendentia 
Limina  poli  super  alta  sidera; 
Linguae  eorum  claves  caeli  factae  sunt, 
Larvas  repellunt  ultra  muudi  limites. 

4.  Petrus  beatus  catenarum  laqueos 
Christo  iubente  rupit  mirabiliter, 
Custos  ovilis  et  doctor  ecclesiae, 
Pastorque  gregis  conservator  ovium, 
Arcet  luporum  truculentam  rabiem. 

5.  Quodcunque  vinclis  super  terram  strinxerit, 
Erit  in  astris  religatum  fortiter 

Et  quod  resolvit  in  terris  arbitrio, 
Erit  solutum  super  caeli  radium, 
In  fine  mundi  iudex  erit  saeeuli. 


—     142     — 

6.  Non  irapar  Paulus  huic,  doctor  gentium, 
Electionis  teraplum  sacratissimum, 

In  morte  compar,  in  Corona  particeps; 
Ambo  lucernae  et  decus  ecclesiae 
In  orbe  claro  coruscant  vibramine. 

7.  0  Roma  felix,  quae  tantorum  principum 
Es  purpurata  pretioso  sanguine! 
Exceliis  omnem  mundi  pulchritudinera, 
Non  laude  tua,  sed  sanctorum  meritis, 
Quos  cruentatis  iugulasti  gladiis. 

8.  Vos  ergo  modo,  gloriosi  martyres, 
Petre  beate,  Paule  mundi  lilium, 
Caelestis  aulae  triumpbales  milites, 
Precibus  almis  vestris  nos  ab  omnibus 
Munite  maus,  ferte  super  aethera. 

9.  Gloria  Deo  per  immensa  saecula 
Sit  tibi,  nate,  decus  et  imperium, 
Honor,  potestas  sanctoque  spiritui, 
Sit  trinitati  salus  individua 

Per  infinita  saeculorum  saecula. 

Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  A.  — 
Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  B.  —  Hymn.  ms. 
Beneventanum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  C.  —  Hymn.  ms. 
Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  D.  —  Hymn.  ms.  Severinianum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  E.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  10/n. 
Cod.   Roman.    175   (Farf.  4).  F.  —    Psalt.  et  hymn.  Marchianense  saec.  9.  et 

10.  Cod.    Duacen.    170.    add.   saec.  l0/n.  Fa.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec. 

11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  G.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11. 
Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524.  H  —  Hymn.  ms.  Bobbiense  saec.  11.  Cod. 
Vatican.  5776.  I.  —  Brev.  ms.  Benedictinum  saec.  11.  Cod.  Valicellan.  B  79. 
K.  —  Brev.  ms.  Altahense  saec.  n/i2.  Clm.  Monacen.  9633.  Ka.  —  Grad. 
et  Antiph.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  L.  — 
Brev.  et  Orat.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec.  15.     Cod.  Graecen.  1611.  M. 

1,  1  festa  CDE.  —  1,  2  praepotens  DE.  —  2,  1  duo  A.  —  2,  4  Porta 
L:  olimphy  A.  —  3,  1  superna  ADE;  potestates  L.  —  3,  2  Sermonessedes 
Gl:  Sermone  aedes  F.  —  3,  5  limitem  KaM :  hinter  Str.  3  Divisio  L.  — 
4,  2  iuvante  DEF;  rumpit  M.  —  4,  3  ovili  H.  —  4,  5  Arce  AG;  Arcens 
DE;  Arcent  CFI:  truculenta  HI;  rabie  I;  nach  Str.  4  Gloria  Deo  etc.  G.  — 
Str.  5  und  6  umgestellt  A.  —  5,  4  caelum  G;  solis  radium  B.  —  6,  2 
Ecclesiarum  templum  A.  —  6,  5  bibramine  C :  nach  Str.  6  Divisio  AFIKL. 
—  7,  1  tantorum  militum  DE.  —  7,  2  expurpurata  D.  —  7,  5  Quos 
truculentis  A.  —  8,  1  Hos  ergo  B:  gloriosi  principes  ACDEF.  —  8,  5  super 
aethere  D;  super  sidera  AGHIL.  —  9,  1  Patri  supremo  sit  immensa  M.  — 
9,  3  Una  cum  patre  sanctoque  L.  —  9,  4  trinitatis  D;  individuae  Ka.  — 
M  hat  nur  die  Strophen  4,  5  und  9. 

Von  den  Hymnen  des  Paulinus  hat  dieser  allein  weite  und  weiteste 
Verbreitung  gefunden  und  findet  sich  daher  in  zahllosen  Quellen,  die 
sämtlich  zu  vergleichen  ebenso  unnötig  als  unmöglich  wäre.  Er  kommt 
nirgends  handschriftlich  unter  Paulinus  Namen  vor,    wohl  aber  irrtumlicher- 


—     143    — 

weise  (infolge  von  Verwechslung  mit  dem  Hymnus  Aurea  luce  et  decore 
roseo)  unter  dem  der  Elpis;  so  in  Cod.  Prägen.  I  G  39  saec.  15:  „Hunc 
ymprum  fecit  Helpes,  nobilis  domina,  uxor  Boecij  senatoris ,  in  honorem 
sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli."  Georg.  Cassander  1.  c.  p.  167  sqq. 
bietet  diesen  Hymnus  ohne  den  Namen  des  Verfassers;  Thomasius,  Opera 
(ed.  Vezzosi)  II,  388  überschreibt  ihn  „Paulini,"  ohne  Gründe  beizubringen. 
Für  Paulin  sprechen  aufser  den  allgemeinen  Gründen  die  von  Madrisius  und 
Giannoni  mit  Recht  betonte  Übereinstimmung  von  2,  2  mit  Contra  Felicem 
I,  36:  „Ecce,  Petrus  et  Paulus,  duo  videlicet  fulgentia  mundi  candelabra" 
und  von  2,  3  mit  I,  45 :  „Petrum  Paulumque,  duo  praeclara  caeli  luminaria." 
Trümmer  dieses  Hymnus  sind  noch  heute  in  römischem  Gebrauch.  So  dient 
Strophe  4  mit  einer  Doxologie  als  Hymnus  auf  Petri  Kettenfeier  mit  dem 
veränderten  Anfange:  Miris  modis  repente  liber  ferrea  Christo 
iubente  etc.  —  Ebenso  bildet  unter  starker  Umänderung  die  Strophe  5  nebst 
einer  Doxologie  einen  Hymnus  für  das  Fest  Petri  Cathedra  nämlich:  Quod- 
cunque  in  orbe  nexibus  revinxeris.  — Strophe  7  endlich  ist  ebendort 
in  den  umgedichteten  Hymnus  Aurea  luce  et  decore  r  o  s  e  o  (Urbanische 
Fassung:  Decora   lux  aeternitatis   aurea)  eingeschoben. 


104.  (6.)  In  Natali  sancti  Marci. 

1.  Iam  nunc  per  omne  lux  refulget  saeculum, 
Lux  illa,  patris  quae  lucet  de  solio, 
Quae  fons,  origo,  splendor  lucis  aureae 
Habensque  semper  lumen  indeficiens 
Caelum  serenat,  arcens  mundi  tenebras. 

2.  Huius  sacrato  lucis  de  vib ramine 
Suscepit  almum  radium  sub  pectore 
Marcus  beatus,  doctor  evangelicus, 
Factus  lucerna  more  tanti  luminis, 
Ardens  fugavit  saeculi  caliginem. 

3.  Septem  columnis  una  de  candidulis, 
Aureis  septem  unum  de  candelabris 
Cingitque  totum  mundum  claro  sidere, 
Ecclesiarum  nititur  sub  culmine, 
Sustentat  altae  fundamenta  fabricae. 

4.  Quartum.  quod  olim  viderat  Hiezechiel, 
Propbeta  sanctus,  animal  lectissimum, 
Vidit  Iobannes  ceu  Christi  recubitor 
Leonis  boc  et  typice  sub  specie 
Clamore  multo  per  deserta  frendere. 

5.  Sic  a  beato  Petro  missus  adiit 
Aquileiensem  dudum  famosissimam 
Urbem,  sacrati  verbi  pullulantia 
Disseminavit  sata,  quo  centuplices 
Fructus  ad  alta  vexit  felix  horrea. 


—     144     — 

6.  Christi  dicavit  raox  ibi  ecclesiam, 
Nam  fundamentum  tidei  fortissimum 
Fixerat  umim  petram  super  limpidam, 
Quam  flumen  undans  nee  ventorum  fulmina 
Quassare  possunt.  torrentes  nee  pluviae. 

7.  Deinde  rursus  cum  corona  rediens 
Athleta  Christi,  compta  pulchris  liliis, 
Mixtumque  palmis  lauro  atque  rosulis 
Portabat  gaudens  diadema  vertice, 
Ingressus  urbem  Romam  Christo  comite. 

8.  His  ita  gestis  pergit  Alexandriarn 
Sancto  repletus  spiritu,  laetissimos 
Fines  per  omnes  iugiter  Memphiticos 
Patris  tremendi  praedicabat  unicum 
Venisse  mundi  pro  salute  hlium. 

9.  Turba  crudelis  Christi  circa  militem 
Turnens  parabat  tormentorum  spicula, 
Vinxit  catenis,  transtixit  aculeis 
Dilaniando  flagris  sacra  viscera 
Carceris  umbras  misit  ad  phantasticas. 

10.  Primus  superni  nominis  notitiam 
Dedit  in  urbem  Marcus  Alexandriarn, 
Christi  dicavit  mox  ibi  basilicam, 
Quam  expiavit  pretioso  sanguiue, 
Yallavit  almae  tidei  munimine. 

11.  Gloria  patri,  decus  et  imperium 
Sit,  nate,  semper  tibi  super  sidera, 
Honor,  potestas  sanetoque  spiritui, 
Sit  trinitati  virtus  individuae 

Per  infinita  saeculorum  saecula. 

Hymn.  ms.  Severiniantim  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  A.  — 
Hymn.  ms.  Severinianüm  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  B.  —  1,  3  splendorem 
AB.  —  3,  3  Cingit  qui  AB.  —  5,  4  sato  AB.  —  11,  1  Gloriam  AB.  —  11,  4 
trinitati-  AB.  —  Diesen  Hymnus  hat  zuerst  Madrisius  herausgegeben  und 
Paulin  zugeschrieben.  Er  bemerkt:  .. llvninuin  hunc  iuter  schedas  ill.  episcopi 
Adriensis  repertum  nepos eins,  Laurentius  a  Turre,  liumanissime  communieavit. 
Quem,  statim  ac  legi,  Paulinum  illico  auetorem  agnovi."  (Migne  1.  c.  495). 
In  der  Tat  weist  aufser  .Metrum  und  Sprache  hier  vor  allem  der  Inhalt  auf 
den  Patriarchen  von  Aquileja. 

10">.   (7.    In  Dedicatione  Ecclesiae. 

1.    Refulgent  clara  huius  ternpli  eulmina, 
Perfusa  luce  septiformis  spiritus 
Christi  rubeseunt  purpurata  sanguine, 
Perlita  rore  pretiosi  balsami 
Odore  fragrant  mixtis  aromatibus. 


—    145     — 

2.  Sint  semper  istara  supra  domum,  Domiue, 
Tüi  aperti,  deprecaraur,  oculi, 
Auresque  tuae  sint  intentae  iugiter 

Diem  per  omnem  noctis  et  in  tempore, 
Tuoque  semper  ore  benedicito. 

3.  Sit  angelorum  hie  alta  frequentia, 
Descendat  omnis  huc  caelestis  gratia, 
Diffusa  saneto  largiente  spiritu, 
Vultu  sereno  saneta  semper  trinitas 
Pio  favore  dignetur  inspicere. 

4.  Nubes  sacrata,  quae  pendens  ineubuit 
Deo  iubente  supra  tabernaculi 
Tectum,  beatus  quod  Moyses  in  eremo 
Fixit,  precamur,  huius  aulae  moenia 
Adflata  saneto  perfundat  spiramine. 

5.  Famosa,  dudum  quae  replevit  atria 
Templi  dicati,  nebula  perlucida 
Orante  puro  Salomone  pectore, 

Hanc  missa,  Christe,  caeli  de  cacumine 
Domum  feeundet  sempiterno  munere. 

6.  Quicunque  tuum  sanetum  nomen  supplici 
Plenoque  corde  precatusque  fuerit 
Huius  in  aedis  saneto  domicilio, 

Te  largiente  sit  über  a  crimine; 
Exclude  pestem,  morbos  omnes  dilue. 

7.  Tuo  sacrato  hie  depasti  corpore 
Tuoque  saneto  satiati  sanguine, 
Ab  hoste  tuo  defensi  munimine 
Laeti  fideles  sortiantur  servuli 
Vitae  perennis  sine  fine  gaudia. 

8.  Rerum  creator,  Iesu,  patris  unice, 
Munduni  cruore  salvas  qui  purpureo, 
Peccata  tollis  solus  qui  pestifera, 
Dignare  tuos  munere  gratuito 

Ad  astra  caeli  mittere  ruricolas. 

9.  Sit  semper  alta  Deo  patri  gloria, 
Omnis  potestas  sit  dilecto  filio 
Sanctoque  semper  gloria  paraclito, 
Honor  et  virtus,  laus,  decus,  imperium 
Et  nunc  et  ultra  sit  per  euneta  saecula. 

Dreves,  Lateinische  Hyinnendichter.     II.  10 


—     146     — 

Hymn.  ms.  Severiniartum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  A.  —  Hymn. 
ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  B.  —  Georgii  Cassandri 
Hymni  ecclesiastici  Colon.  1556,  p.  230  ff.   C. 

1,  1  Refulget  A :  Clara  refulgent  C.  — -  1,  3  rubescunt  fulgora  sanguine 
A;    purpurato    B.    —    1,  4   Praeleta  rore  A;    Praelato  rore  B;   Perlitatore  C. 

—  1,  5  fragant  A:  flagrant  BC.  —  2,  1  Sint  ista  supra  domum,  üomine, 
tui  AB;  Domini  C.  —  2,  2  Apertis  semper,  deprecamur  AB ;  oculi  A;  oculis 
B.  —  3,  1  Sint  ABC;  alba  irequentia  C.  —  3,  2  hie  AB.  —  4,  1  Nubes 
sacraque  A;  sacrasque  B;  quae  fehlt  AB:  pendentes  B.  —  4,  2  Deo  iuuente 
AB.  —  4,  3  Tecum  beati  A.  —  4,   4  huius  alme  menie  B  ;   alme  meniae  A. 

—  5,  4  Hac  missa  A;  Ac  missa  B;  Hanc,  Christe,  caeli  missa  de  C  — 
5,  5  feeundes  C.  —  6,  2  deprecatus  fiierit  C.  —  6,  3  sacro  domicilio  A.  — 
7,  2  Tuoque  sacro  B.  —  7,  5  perenni  A:  gaudiis  AB.  —  8,  2  salvasti  purpureo 
AB.  —    9,  4  Honorque   virtus  C.  —  Am  Bande:    „Paul in i    Aquileg."   C. 


106.   (8.)    Carmen  S.  Paulini  ad  pluviam  postulandam. 

1.  Herum  Creator,  protector  ornnipotens, 
Älundum  qui  salvas  pretioso  sanguine, 
Aera  complens  luce  qui  condiflua 
Cuncta  gubernas  pio  raoderamine, 

Est  tibi  cura  quoniam  de  omnibus. 

2.  Sol  tuum  iubes  oriri  splendiflue, 

Latum  vestire  mandas  orbera  radio 
Stellasque  roris  imbrera  facis  fluere, 
Bibit  quem  tellus,  fruetus  offerre  optimos, 
Nutrit  de  quibus  proprios  ruricolas. 

3.  Tua  sunt  cuncta,  de  tua  suseepimus 
Omnia  manu,  Domine,  largissima, 
Licet  ingrati  munere  gratuito, 

Qui  reples  omne  animal  dulcedine, 
Das  escas  eunetis  tu  solus  viventibus. 

4.  Te  deprecamur  nos.  quamvis  inutiles 
Servuli  tui,  Deus  pater,  subveni, 
Xullis  confisi  nostris  iam  de  meritis, 
Sed  tua  certi  summa  de  dementia, 
Magna  qui  facis  solus  mirabilia. 

5.  Illo  dignare,  quaesumus,  imperio 
Mandare  ventis,  imperare  nubibus, 

Quod  dudum  nauta  deperit;  cum  carperes 
In  navi  somnum,  dignatus  es  surgere 
Tunc  exoratus  tuis  a  diseipulis. 

6.  Dixisti  mari:  tace!  mox  contieuit ; 
Ventos  iussisti  prorsus  obinutescere, 
In  se  refudit  mare  fluetus  tumidos, 
Procella  venti  dissipata  siluit, 

Est  facta  magna  quapropter  tranquillitas. 


—     147     — 

7.  Beatae  modo  genetricis  virginis, 
Mariae,  sancti  Michael  et  Gabriel, 
Iohannis,  Petri  Paulique  nos  precibus 
Apostolorum,  deprecatu  adiuva 
Patriarcharura,  prophetarum,  martyrum. 

8.  Die  Austro,  flatu  tranquillo  per  aera 
Collecto  spiret  lento,  die  [et]  Africo, 
Fugata  nube,  resoluta  nebula 
Cessent  effusas  irrorare  pluvias, 
Terram  fovere  solis  iube  radio. 

9.  Turbo,  procella,  tempestas  tonitruum, 
Igneus  aether  coruscante  lampade 
Tuo  iubente  mitescant  imperio; 
Flagellum,  digne  quod  meremur,  grandinis 
Sola  suspende  miseratus  gratia. 

10.  Nos  sumus  digni  railies,  quam  patimur, 
Vindicta,  iusto  si  feras  iudicio 
Percelli ;  nostrae  quodsi  recordaberis 
Iniquitatis,  Domine,  quis,  Domine, 
Alta  potestas,  sustinere  poterit? 

11.  Sed  quia  tu  es  pius,  dulcis  Dominus, 
Totus  suavis  ac  desiderabilis, 

Mitis,  benignus,  unicus  omnipotens, 
Aeterni  patris  tu  dilectus  filius, 
Tuo  nos  salva  cruore  rosifluo. 

12.  Kyrie,  eleison,  miserere,  Domine, 
Parce  placatus,  infinita  pietas, 
Kyrie,  eleison,  subveni,  misericors, 
Indulge,  dulcis  bonitas,  altissime, 
Kyrie,  eleison,  Christe,  tu  nos  libera. 

13.  Gloria  Deo  patri  sit  altithrono, 
Gloria  semper  coaeterno  filio, 

Sit  semper  omnis  gloria  paraclito, 
Trinus  qui  regnat  Deus  et  omnipotens 
In  aevum  et  ultra  per  eunetaque  saecula. 

Collect,  ms.  Libehardi,  prioris  Eeichenbacen.,  anni  1476.  Clm.  Monaeen. 
2990.  —  1,  2  salvans.  —  2,  5  Nutrix;  roricolas.  —  5,  3  dudum  nostra 
deperit.  —  5,  4  somno.  —  6,  4  dissipate.  —  7,  2  Michaelis  et  Gabrielis. 
—  9,  1  tonitrum.  —  10,  4  Iniquitate.  —  13,  4  sq.  Trinus  qui  regnat  Deus 
et  unus  in  aeternum  et  ultra  per  euneta  sit  saecula. 

10* 


—     148    — 

107.   (9.)  Versus  de  Paenitentia. 

1.  Ad  caeli  clara  non  sum  dignus  sidera 
Levare  meos  infelices  oculos, 

Gravi  depressus  peccatorum  pondere; 
Parce,  redemptor! 

2.  Bonum  neglexi  facere7  quod  debui, 
Probrosa  gessi  sine  fine  crimiaa, 
Scelus  patravi  nullo  clausuni  termino, 

Subveni,  Cbriste  ! 

3.  Cunctae,  quae  salso  maris  sunt  in  littore, 
Arenae,  mixtae  purpuratis  concbulis, 
Non  meis  possunt  coaequari  vitiis, 

Fateor.  malis. 

4.  Doleo  multis  peccatorum  iaculis 
Confossus  arcu,  quo  Venus  libidinis 
Intorsit  lita  spicula  mortiferi 

Fellis  abunda. 

5.  Effudit  daemon  de  pbaretra  flammeas 
Sagittas,  nieuni  super  vulnus  vulnera 
Inrlixit  statin)  cupido  turpissima 

Fronte  rugosa. 

6.  Factus  sum  vilis  cuncta  super  vilia, 
Venit  latenter  gladius  superbiae, 
Cordi  infixit  mucronem  sub  medio 

Manu  cruenta. 

7.  Genus  serpentis  adfuit  invidia, 
Veneni  portans  poeula  pestiferi 
Dedit  in  siti,  mortis  auctor  exstitit 

Sordida  lues. 

8.  Horrida  vultu  faculam  discordia 
Igne  succensam  deferens  sulpbureo 
Medio  meo  posuit  sub  pectore, 

Coxit  amare. 

9.  Inter  has  quoque  pennas  gerens  plumeas 
Inanis  cursim  transvolavit  gloria, 

Quae  me  ventosa  nitebatur  subito 
Fraude  perire. 

10.    Kanendo  venit  fistula  ingluvies. 
Bona  praesentis  irrogabat  temporis, 
Extendit  ventrem,  temulentum  reddidit, 
Miscuit  risus. 


—     149 

11.  Lugere  modo  me  permitte,  Domine, 
Mala,  quae  gessi,  reus  ab  infantia, 
Lacrimas  mihi  tua  dona  gratia 

Cordis  ab  imo. 

12.  Hü  eis,  ut  puto,  vitiis  tartarea 
Tormenta  multis  non  valent  sufficere, 
Nisi  soccurrat,  Christe,  tua  pietas 

Misero  mihi. 

13.  Nullum  peecatum  super  terrae  faciem 
Potest  aut  scelus  inveniri  quodpiam, 

A  quorum  non  sim  inquinatus  faecibus 
Infelix  ego. 

14.  Ortus,  occasus,  aquilo,  septentrion, 
Caelum  terraque,  mare,  fontes,  flumina, 
Montes  et  colles,  campi,  mixta  rosulis 

Lilia,  flete. 

15.  Plangite  mecum,  astra  rutilantia, 
Mecum  mugite,  bestiae  silvicolae, 
Dicite:  Tu  es  miser,  qui  sub  impio 

Crimine  gemis. 

16.  Quis  me  de  manu  Cocyti  flammivomi 
Erui  potest,  nisi  patris  unica 

Proles,  quae  munduni  pretioso  sanguine 
Iure  redemit? 

17.  Redemptor  mundi,  unica  spes  omnium, 
Aequalis  patri  sanctoque  spiritui, 
Trinus  et  unus  Dens  invisibilis, 

Mihi  succurre. 

18.  Si  me  subtili  pensas  sub  libramine, 
Spes  in  me  nulla  remanet  fiduciae, 
Sed,  rogo,  tua  me  salva  potentia, 

Filius  Dei. 

19.  Tolle  peecatum,  dilue  facinora 
Ablue  sordes  donoque  charismatum, 
Instaura  meum  clementer  pectusculum 

Munere  tuo. 

20.  Yeniam  peto  non  meis  de  meritis 
Fisus,  sed  tua  certus  de  dementia, 
Qui  bona  reis  pietate  solita 

Gratis  impendis. 


—     150    — 

21.  Xriste,  te  semper  recta  fide  labiis 
Confessus,  corde  credidi  orthodoxo, 
Haereticorum  dogma  nefas  respui 

Pectore  puro. 

22.  Ymnum  fideli  modulando  gutture. 
Arrium  sperno,  latrantem  Sabellium, 
Adsensi  nunquam  grunnienti  Simoni 

Fauce  susurra. 

23.  Zelum  pro  Christi  sum  zelatus  nomine, 
Me  sancta  mater  lacte  nam  catholico 
Tempus  per  omne  nutrivit  ecclesia 

Ubere  sacro. 

24.  Gloria  sanctae  trinitatis  unicae 
Sit  Deo  patri,  genito,  paraclito, 
Laus  mea  sonet  in  ore  per  saecula 

Domino  semper. 

Collect,  ms.  Hibernicum  saec.  9  in.  Cod.  Carolsruhan.  Augien.  CXCV. 
A.  —  Collect,  ms.  Martialense  saec.  10.  Cod.  Parisin.  1154.  B.  —  Collect, 
ms.  Laudunense (?)  saec.  10.  Cod.  Bernen.  455.  C.  —  Mart.  et  Collectar.  ms. 
Frisingense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  27  305.  D.  —  Glossar,  ms.  Ansileubi 
saec.  10/n.  Cod.  Claromontan.  240  (189).  E.  —  Opp.  ms.  S.  Hilarii  Pictaven. 
saec.  12.     Cod.  Bernen.  100.  F. 

1,  3  depressos  F.  —  2,  2  cremina  A;  crimine  C.  —  2,  3  nullum  C; 
clauso  DE;  clausu  B.  —  3,  1  Cuncta  E;  mari  CEF;  salsi  D.  —  3,  2 
conchiliis  F.  —  3,  3  coaequare  B ;  quoaequare  E.  —  4,  2  Confosso  sarca  D ; 
Confusüs  arcu  C ;  Confusus  rui  A  ;  quae  Venus  ABE ;  quem  Venus  C ;  qua 
venenum    D.   —   4,    3  licta  E ;    lata  CD ;  mortifera  BEF.  —  4,  4  abunde  E. 

—  6,1  Effudit  demum  ABCDF.  —  5,  2  vulnere  ABCEF.  —  5,  3  Infixit 
ABCF;  Cordis  infixit  mucrone  sub  medio  E.  —  5,  4  Manu  cruenta  E.  — 
6,  1  Factis  A ;  cincta  super  A ;  super  ilia  ABCEF.  —  6,  2  gladium  ABCE ; 
gladio  F;  superbia  ABDF.  —  6,  3  Cordi  D;  sub  fehlt  F;  Infixit  statim  cupido 
turpissima  E.  —  6,  4  Fronte  rugosa  E.  —  7,  2  pestifera  BEF.  —  7,  3  in 
sitem  ABCE;  mortus  B.  —  7,  4  sordita  C.  —  8,  1  Horrido  F;  facula  BCDE. 

—  8,  2  succensa  CDE;  succenso  F.  —  8,  3  mei  D.  —  9,  1  plumbeas  BCE. 

—  9,2  Inanes  C ;  Inanem  BF ;  cursi  B ;  cursim  ACD ;  transvolavi  C ; 
gloriam  B.  —  9,  3  ventosam  B.  —  9,  4  Fraude  decepit  E ;  Perdere  fraude 
F.  —  10,  1  festula  C;   ingluvia  F.  —  10,  2  irrogavit  A.  —  10,  3  ventre  C. 

—  11,  1  me  modo  F.  —  11,  3  Latentia  tuae  mihi  dona  gratiae  D.  —  11,  4 
ab  immo  F.  —  12,  1  Mens  utut  puto  D;  vitis  C.  —  12,  2  Tormenta  non 
valent  sufficere  multis  F.  —  13,  2  invenire  B ;  inveniri  copia  DEF.  —  14,  1 
septentrio  ABEF.  —  14,  2  terramque  BC.  —  14,  3  Montes  fehlt  A;  rosul 
B;  quoque   rosulis  A;  rosula  F;  rosulo  E^rosolis  C.  —  15,  1  rutulantia  A. 

—  15,2  Mecum  mugete  D ;  Mugite  mecum  C ;  silviculae  AC.  —  15,3 
Cremine  C;  geris  F.  —  16,  1  Conciti  E;  Quoquidi  C.  —  16,  2  Eruere  DF; 
lies:  Trahere  potest?  —  16,  3  Prolis  BC;  pretiosi  sanguinis  D.  —  17,  1 
hunica  B.  —  17,  2  Alius  patris  C.  —  18,  1  penses  sub  libramina  E.  — 
18,  3  Sed  rogatiua  A ;  salva  CD ;  dementia  EF.  —  19,  1  delue  A.  —  19,  2 
donaque  AC;  charismata  A.  —  19,  3  clementer  fehlt  D.  —  20,  1  non  de 
meis  BEF.  —  20,  2  Fisus  de  tua  certus  sum  C.  —  20,  3  bona  regis  pietate 
solida  C  —  21,  2  Confessum  B;  ore  confesso  F;  credidit  orthodoxa  E.  — 
21,  4  Pectore  toto  E.  —  22,  1  guttore  A.  —  22,  2  Harrium  B;   latrante  C; 


—     151     — 

et  latrantem  F.  —  22,  3  grunnientem  D;  grunienti  C;  Simoni  fehlt  E.  — 
22,  4  fehlt  E ;  Aure  susurra  BF.  —  23,  1  Zeloque  Christi  BEF ;  zelatus  sum 
D;  sum  zelatus  nomine  fehlt  E.  —  23,  2  Nam  sancta  mater  A;  Me  mater 
sancta  E ;  Me  scamni  lacte  C ;  lacte  iam  F ;  lacte  namque  C ;  lacte  me 
catholico  A;  catholico  fehlt  E.  —  23,  3  omnem  BE;  ecclesae  B.  —  23,  4 
Hubere  B.  —  24,  1  trinitati  AD.  —  24,  3  meum  C;  meo  A;  in  ore  fehlt 
C;  sonnet  omnia  per  E;  in  omne  per  BF;  saeculum  AC.  —  24,  4  Domini 
AD:  Dominum  F. 

„De  lamentatione  cuiusdam"  A ;  „Versus  confessionis  de  luctu  paenitentiae" 
B;  „Versus  de  paenitentia''  C;  „Versus  sancti  Hilarii  episcopi,  almi  confessoris, 
quos  composuit  in  novissimis  diebus  suis  flendo  atque  fideliter  paenitendo 
peccata  sua"  F.  —  Aus  A  bei  Mone  I,  387  ff.  (Irrig  ist  die  Angabe  Mones, 
dafs  A  1,  1  Ad  caeli  culmen  non  sum  dignus  lese);  aus  B  und  E  bei 
Du  Meril  II,  297  ff.  Ein  schlechter  Abdruck  bei  Pitra ,  Analecta  Sacra  V, 
138  ff.,  wiederholt  in  Zeitschrift  für  kath.  Theol.  XIII,  737  ff.  —  Madrisius 
kannte  von  diesem  Hymnus  nur  die  zwei  ersten  und  die  beiden  letzten 
Strophen  und  hielt  das  Gedicht  für  verloren;  die  Bruchstücke  genügten  ihm, 
um  Paulin  als  den  Verfasser  zu  vermuten :  „Inter  Opera  s.  Hilarii  Pictaviensis 
episcopi  (edit.  Paris.  1693  col.  1214)  inseritur  rhythmus  quidam,  qui,  ut 
verum  fatear,  sapit  stylum  phrasemque  Paulini.  (Migne  1.  c.  501).  Vgl. 
u.  a.  Str.  14  mit  Nr.  (4),  Str.  2.  —  A  hatte  Dr.  A.  Holder  die  Güte  für 
mich  nochmals  zu  vergleichen. 


Alcuiims  Flaccus, 

Abbas  S.  Martini  Turonensis, 
f  804. 

Alkuin,  auch  Albinas  genannt,  war  ein  Sohn  Northumbriens  und  das 
Kind  edler  Angeln ,  Willibrords  Verwandter.  Seine  Geburt  dürfte  in  die 
Mitte  der  dreifsiger  Jahre  des  8.  Jahrhunderts  fallen.  Die  Domschule  von 
York  ward  die  geistige  Amme  des  Knaben  und  Jünglings ,  von  der  später 
der  Mann  sang: 

Illie  invenies  veterum  vestigia  patrum, 
Quidquid  habet  pro  se  Latio  Romanus  in  orbe, 
Graecia  vel  quidquid  transmisit  clara  Latiuis. 

Noch  in  jungen  Jahren  war  es  ihm  vergönnt,  mit  Erzbischof  Egbert  (732 — 766) 
Rom  zu  besuchen  und  später  in  Begleitung  oder  im  Auftrage  seines  Lehrers 
Aelbert  Reisen  im  Frankenreiche  zu  machen,  die  ihn  u.  a.  nach  Murbach 
und  Echternach  führten  und  mit  verschiedenen  kirchlichen  Würdenträgern 
bekannt  werden  liefsen.  Als  nach  Egberts  Tode  Aelbert  den  Stuhl  von 
York  bestieg  (767),  folgte  Alkuin  diesem  in  Leitung  der  Schule  und  nach 
dessen  Abdankung  (778)  auch  in  der  der  Bibliothek.  Nach  Aelberts  Tode 
(780)  reiste  er  abermals  nach  Rom,  für  dessen  Nachfolger  Eanbald  das 
Pallium  zu  holen.  Auf  dieser  Reise  traf  er  (781)  in  Parma  mit  Karl  d.  G. 
zusammen,  folgte  (782)  mit  mehreren  seiner  Schüler  dem  Rute  des  Königs 
an  seinen  Hof,  wo  er  als  einer  der  angesehensten  Glieder  in  den  Gelehrten- 
kreis  trat,  mit  dem  sich  Karl  umgeben  hatte  und  in  dem  er  den  Namen 
Flaccus  führte.  Bis  zum  Jahre  789  scheint  Alkuin  ununterbrochen  im 
Frankenreiche  geblieben  zu  sein.  Ausgestattet  mit  den  Abteien  Ferneres 
und  Saint-Loup  de  Troyes ,  blieb  er  bei  Hofe,  mit  der  Leitung  der  Palast- 
schule betraut.  Im  Auftrage  des  Königs  7S9  "der  790  in  die  Heimat  zurück- 
gekehrt, betrat  er  793  von  neuem  die  fränkische  Erde,  in  beständigem  Ver- 
kehr mit  dem  Herrscher  und  von  diesem  mehr  noch  denn  früher  zu  Staats- 
geschäften herangezogen.  Im  Jahre  796  zum  Abte  von  Saint-Martin  in  Tours 
ernannt,  sollte  und  suchte  er  die  dortige  Schule  zu  liehen  und  zu  einer 
Zentrale  geistigen  Lebens  und  Strebens  zu  gestalten.  Von  804  an  /j>o-  er 
sich  ganz  auf  Tours  zurück  und  starb  daselbst  den  19.  Mai  desselben  Jahres. 
Unter  den  zahlreichen  Poesien  Alkuins  linden  sich  nur  wenige,  welche 
der  Hymnendichtung  zuzuzählen  sind.  Dieselben  sind  im  folgenden  nach 
der  Ausgabe  Dümmlers  (Poetae  Aevi  Carolini  I,  160 — 351)  wiedergegeben; 
bei  einigen  konnte  ein  Teil  der  Quellen  neu  verglichen  werden.  Auch 
Dümmlcr  bleibt  mit  einer  Au/ahl  von  Gedichten  auf  die  Ausgaben  von 
Andreas  Quercetanus,  Paris  1617,  und  Frobenius,  Regensburg  1777,.angewiesen. 
Einen  Hymnus  Alkuins  auf  den  hl.  Richarius,  von  dem  Mabillon  Acta  SS. 
IV  [,    117   eine   Strophe  anführt: 


—     153    — 

Tu  struxisti  coenobium 
In  loco  prope  Argubiurn 
Et  aliud  in  Centula, 
Ambo  perenni  merito, 

bat  Dümmler  vergeblich  gesucht  (Poetae  aevi  Carolini  I,  164;:  er  ist  leider 
auch  mir  nicht  zu  Gesicht  gekommen.  Die  Sequenz  Summi  regis 
archangele  Michael,  die  Mone  I,  452  nach  einer  Trierer  Hs.,  Nr.  120 
(1285),  dem  Alkuin  zuschrieb,  ist  nicht  von  diesem  verfafst,  obschon  die 
Handschrift  ihn  als  Autor  bezeichnet.  Denn  diese  Annahme  widerspricht 
anderweitig  festgestellten  Tatsachen.  Die  Sequenz  ist  von  einer  Hand  saec. 
11.  geschrieben.  Der  Vers  „Has  tibi  symphonias  plectrat  sophus,  induperator", 
sind  von  anderer  Hand  am  Bande  beigefügt.  Vgl.  Dümmler  1.  c.  169  und 
348  sq. 

Auetores  antiq.  XIV  p.  XV  schreibt  Vollmer  Alkuin  ein  längeres  Lied 
zu  mit  dem  Anfange  Nunc  tibi,  C briste,  carmina  laeta,  das  sich  in 
Cod.  Bambergen.  B  II  10  befindet.  Er  tut  es,  weil  in  einer  vorhergehenden 
Kapitelangabe  sich  die  Worte  befinden:  „Albinus  credulus",  welche  er 
der  Reihe  nach  auf  das  in  Rede  stehende  Gedicht  beziehen  zu  müssen  glaubt. 
Ich  nehme  dasselbe  unter  Alkuins  Lieder  nicht  auf,  hauptsächlich  weil  ich 
nicht  wage,  ihm  ein  so  verwahrlostes  Gedicht  beizulegen,  in  dem  Adonii 
vorkommen  wie:  Praesepe  parvus  —  Ut  redimeret  —  Iordänis  amnis.  — 
Tamquäm  (oder  Namque)  moriri ;  sodann  weil  sich  die  im  Inhaltsverzeichnisse 
befindlichen  Worte  „Albinus  credulus"  doch  nicht  mit  Sicherheit  auf  dies 
Gedicht  beziehen  müssen.  Teile  desselben  sind  schon  gedruckt  worden 
Anal.  II,  80  und  XI,   14;  das  Ganze  XIX,  10  u.  f. 


108.   (1.)   Hymnus  ad  Deum. 


Te  homo  laudet, 
Alme  creator, 
Pectore,  mente 
Pacis  amore, 
Non  modo  parva 
Pars  quia  mundi  est, 


2.  Sed  tibi,  sanete, 
Solus  imago 
Magna,  creator, 
Älentis  in  arce 
Pectore  puro 
Dum  pie  vivit. 


3.  0  Deus  et  lux, 
Laus  tua  semper 
Pectora  et  ora 
Compleat,  ut  te 
Semper  amemus, 
Sanctus,  ubique. 

Collect,  ms.  Emmeramense  saec.  9.  Clm.  Monacen.  14510.  A.  —  Collect, 
ms.  Emmeramense  saec.  9,io.  Clm.  Monacen.  14  614.  B.  —  Collect,  ms. 
Salisburgense  saec.  9.  Clm.  Monacen.  15813.  C.  —  Opera  ms.  Alcuini  saec. 
11.  Ulm.  Monacen.  (d.  Tegurin.)  18372.  D.  —  Opera  ms.  Alcuini  saec.  9. 
Cod.  Sangallen.  272.  E.  —  Collect,  ms.  incertae  orig.  saec.  8/9.  Cod.  Montis 
Pessulan.   141.  F.  —  Auch  in  Cod.  Casanaten.  B  IV  18. 

1,  5  modo  prava  A.  —  1,  6  Parsque  mundi  que  über  Rasur  A.  —  2,  1 
sanetae  B.  —  2,  6  piae  A;  vivet  F.  —  3,  6  Spiritus  ubique  B. 

Dies  Gedicht  ist  aus  Alkuins  an  Emma  gerichteter  Abhandlung  über  die 


—     154    — 

Seele  genommen.  Auf  die  drei  im  vorstehenden  mitgeteilten,  an  Gott  ge- 
richteten Strophen  folgen  noch  drei  weitere,  in  welchen  Emma  aufgefordert 
wird,  diesen  Hymnus  zu  singen: 


Haec  pia  verba, 
Virgo  fidelis, 
Ore  caneto, 
Ut  tua  mitis 
Tempora  Christus 
Tota  ffubernet. 


5. 


Te  cui  castam 
Corpore,  mente 
Dirige  templum, 
Dulcis  amica, 
Et  sine  semper 
Fine  valeto. 


6.    Qui  tibi  solus 
Sit,  rogo,  semper 
Lux,  amor  atque 
Forma  salutis, 
Vita  perennis, 
Gloria  perpes. 

4,  4  mittis  A.  —  4,  6  gubernat  E.  —  Bei  Dümmler  1.  c.  I.  303  ist  diese 
Ordnung  der  Strophe  irrtümlicherweise  verändert;  es  folgen  sich  1.  2.  5.  ;!. 
4.  6.  Diese  Anordnung  hat  in  der  Tat  B;  ACD  haben  dagegen  die  obige, 
vom  Sinne  geforderte  Anordnung.  Wie  sich  EF  verhalten,  kann  ich  nicht 
sagen,  da  ich  bei  Dümmler  keinerlei  Angabe  über  die  abweichende  Strophen- 
folge finde. 


109.    (2.)  Hymnus  sancti  Vedasti. 

1.  Christe.  salvator  hominis  ab  ore 
Hostis  antiqui  superantis  Adam. 
Nostra  clementer,  Domine,  precamur 

Suscipe  vota. 

2.  Multa  fecisti  meritis  tuorum, 
Dona  Vedasto  propria  dedisti. 
Nos,  tui  servi,  tua  larga,  Christe, 

Corde  rogamus. 

3.  Terra  Francorum  tenebras  habebat. 
Horridas  dempsit  radio  salutis, 
Viscera  nostra  pietate  patris, 

Christe,  refulge. 

4.  Vultibus  caecis  pietate  motus 
Lumina  clara  dedit  ipse  sanctus, 
Lucida  fecit  tenebrosa  corda 

Ignifer  ille. 


Debiles  turbas  solita  salute 
Reddidit  sanas  populo  vidente. 
.Multa  praeclara  Domino  favente 
Fortiter  egit. 


—    155    — 

6.  Mortifer  ursus  timidus  recessit, 
Voce  Vedasti  prohibentis  ultra 
Terminum  scriptum  penetrare  dirum 

Omne  per  aevum. 

7.  Pectore  puro  pia  verba  vera 
Auribus  fudit  populi  fidelis, 
Auxerat  inde  numerum  piorum 

Sedibus  altis. 

8.  Ob  via  venit  radians  columna 
Splendida  caeli  coraitata  plebe 
Spiritum  purum  Domino  vocante 

Fine  beato. 

9.  Zabulo  victo  fide  cum  iabore 
Belliger  miles  penetravit  astra, 
Praemia  digna  retinet  honore 

Regis  in  aula. 

10.    Gloria  laudis  resonet  in  ore 

Omnium  patris  genitaeque  prolis, 
Spiritus  sancti  pariter  resultet 
Laude  perenni. 

Lib.  iniracul.  et  Offic.  S.  Vedasti  saec.  11.  Cod.  Atrebaten.  686.  A.  — 
Pass.  ms.  incert.  orig.  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  550.  B.  —  Martyrol.  ms. 
Modoitiense  (?)  saec.  9.  ex.     Cod.  Capit.  Veronen.  90  (85).  C.  — 

1,  2  Ostis  sanguis  superantis  C.  —  2,  2  Vedasti  C.  —  2,  3  tue  larga 
C.  —  3,  1  babebant  C.  —  3,  2  Orridans  densis  radio  C ;  radios  B.  —  3,  3 
pietatem  C.  —  Str.  4—10  fehlen  C.  —  7,  3  Auserant  B.  —  9,  1  Zibulo  B.  — 
Dümmler  1.  c.  p.  313. 


110.   (3.)   Hymnus  Yespertinus. 

1.  Luminis  fons,  lux  et  origo  Iuris, 
Tu  pius  nostris  precibus  faveto. 
Luxque  peccati  tenebris  fugatis 

Nos  petat  alma. 

2.  Sancta  vis  cuius  horainem  creavit, 
Iusque  damnavit,  pietas  redemit, 
Sis  ut  in  cunctis  pius  atque  iustus 

Omnipotensque. 

3.  Excitat  cur  nos  fidei  potestas, 
Erigit  spei  decus  in  futura, 
Caritas  iungit  habitura  önem 

Tempore  nullo. 


—     156     — 

4.  Et  pias  vitae  moderator  huius 
Et  labor  tempus  habeat  quiesque, 
Dumque  succedunt  sibimet  vicissim, 

Nos  vegetemur. 

5.  Ecce,  transactus  labor  est  diei, 
Nosque  te  tuti  sumus  adnuente, 
En,  tibi  grates  agimus  perennes 

Tempus  in  omne. 

6.  Solis  abscessus  tenebras  reduxit ; 
Ule  sol  nos  irradiet  coruscus, 
Luce  qui  fulva  fovet  angelorum 

Agmina  sancta. 

7.  Caelitus  lumen  rutilum  refunde, 
Et  fuga  mentis  tepidae  tenebras, 
Simus  accensi  ut  face  spiritalis 

Yaseula  lucis. 

8.  Quas  dies  culpas  bodierna  texit, 
Christus  deleto  pius  atque  mitis, 
Pectus  et  puro  rutilet  nitore 

Tempore  noctis. 

9.  Sit  procul  luxus,  procul  omnis  horror 
Atque  phantasma  speciesque  pulchra, 
Mens  sed  insomnis  valeat  supernos 

Cernere  cives. 

10.  Te  Deum  semper  vigilans  requirat, 
Cogitet  cunctis  resoluta  curis 
Actibus  cunctis  queat  ut  placere, 

Rex,  tibi  summe. 

11.  Muniat  frontem  loca  sive  cordis 
Sermo  divinus  crucis  et  tropaeum, 
Daemonum  vafros  abigat  maeandros 

Sive  rapinas. 

12.  Membra,  quae  casto  dabimus  cubili, 
Prompta  consurgant  opus  ad  diurnum, 
Quae  suum  mundum  velit  esse  templum 

Spiritus  almus. 

13.  Quod  pius  totum  habitet  per  aevum, 
Hunc  nee  offendat  vitium  luesque, 
Sed  vocet  vitae  probitas,  fiatque 

Mansio  grata. 


—     157     — 

14.  Sit  via  prndens,  via  fortis,  arta, 
Iusta  seu  sollers  bene  temperata, 
Huius  ut  cursus  peragamus  aevi 

Tramite  recto. 

15.  Sex  dies  iustos  operemur  actus, 
Septimo  captent  anirai  quietem, 
Sint  in  octavo  rediviva  nobis 

Gaudia  vitae. 

16.  Gloria,  laudum  pia  plenitudo, 
Sit  patri,  proli,  tibi,  spiritusque 
Sancte,  qui  trino  vehis  alma  sceptra 

Nomine  solus. 

Dümmler,  Poetae  aevi  Carolini  I,  349  nach  der  Ausg.  von  Quercetanus 
1673  ff.  —  6,  2  inradiat  Q.  —  9,  1  honor  Q.  —  9,  3  inerinis  Q.  —  11,  3 
ambigat  korr.  in  abigat  Q.  —  12,  1  casta  Q.  —  12,  3  venit  Q.  —  14,  1 
Sed  via  prodens  Q.  —  15,  1  operamur  Q.  —  15,  2  animo  Q.  —  16,  2  Sit 
patri  soli  Q;  patri,  nato  Dümmler  (nach  Wattenbach). 

111.   (4.)  Ad  s.  Benedictum  Oratio. 

0  Benedicte,  vale,  monachorum  maxime  pastor, 

Quos  generas  verbis,  hos  rege  iam  precibus. 
Iudicis  ante  thronum  doctorura  quisque  cohortes 

Deducet  proprias,  quas  genuit  Domino. 
5  Tunc  quoque  tu  monaehos  deduxeris  ante  tribunal 

Celsithroni  regis,  alme  pater,  proprios. 
Auxiliare  tuos  precibus,  quapropter  ubique 

Grex  numero  crescat,  pastor  amate,  tuus. 
Iam  gregis  ex  numero  pastoris  gloria  crescit, 
10       Conserva  meritis,  ecce,  tuos   famulos. 

Dümmler  1.  c.  p.  264  nach  den  Ausgaben  von  Quercetanus  und  Frobenius. 
—  4  proprios,  quos  Q.  —  8  tuum  Q. 


112.   (5.)  De  Ecclesia. 

Quam  dilecta,  Deus,  mihi  sunt  tua  templa,   Sabaoth, 

Virtutum  Dominus,  rex  meus  atque  Deus. 
Te,  pater  alme,  meum  cor,  te  caro  quaerit  ubique, 

Tuque,  Deus  vivus,  gaudia  magna  mihi. 
Quique  tuis  tectis  habitant,  sunt  valde  beati 

Et  resonant  laudes  hie  tibi  perpetuas. 
Hie  mihi,  quaeso,  domum  tribue,  mitissime  pastor, 

Utque  tuas  laudes  hie  sine  fine  canam. 

Dümmler  1.  c.  p.  324  nach  den  Ausgaben  von  Quercetanus  und  Frobenius 
4  grandia  magna  Q. 


—     158     — 


113.   (6.)  De  Ecclesia. 

Haec  sit  sacra  domus.  sie  sit,  precor,  aula  salutis, 

Ore  simul,  Christe,  sit  benedieta  tuo. 
Non  hie  flanima  vorax  laedat,  non  falgur  ab  alto, 

Non  languor  cruciet,  non  labor  atque  fames, 
Non  rapidus  daemon  forum  non  factio  fallax, 

Sed  maneat  pietas  hie,  precor,  atque  salus. 

Collect,    ms.  Tegurinum  saec.   9.  Clm.  Monacen.  19410.  —   2  benedictio 
tua.  —    5  facio.    —  Dümmler  1.  c.  p.  268.  — 


111.    (7.)   Benedictio  Mensae. 

Christe,  Leus  noster,  benedic  convivia  mensae, 
Quaeque  tuis  servis,  raitissime,  dona  dedisti, 
Per  te  sint  benedieta  quidem.     Tu  largiter  almus, 
Omnia  tu  dederas  nobis,   iam  quidquid  habemus. 
5  Sunt  bona  quippe  tua,  quia  tu  bonus  omnia  condis. 
Vos  quoque,  convivae,  laudes,  rogo,  dicite  Christo, 
Semper  in  ore  sonent  pacis  vel  verba  salutis. 
Semper  amat  pacem  Christus  qui  dixerat  ipse: 
„Do  vobis  meam  pacem  pacemque  relinquo." 
10  Sit  quoque  nostra  manus  miseris  largissima  semper 
Pauperibus  tribuens  panes  partemque  eiborum. 
Accipiet  Christus,  dederis  tu  pauperi  quidquid, 
Et  tibi  non  tardat  mercedem  reddere  magnam. 

Collect,  ms.  S.  Mariae  Lucionen,  saec.  9.  ex.  Cod.  Parisin.  5577.  A.  — 
Martyr.  ms.  Modoitiense(?)  saec.  9.  Cod.  Capit.  Veronen.  90  B.  —  Cod. 
Angelic.  V  3.  22.  saec.  10.  C.  —  2  Quique  AC ;  tui  servi  B ;  mitissima  AB. 
—  3  Per  te  sunt  AC ;  largitor  ABC.  —  6  Vos  qui  convivae  AC.  —  Nach  6 
folgt  noch  in  B:  Precibus  mercens  crimina  magna;  das  Weitere  fehlt.  — 
8  amate  A;  quia  dixerat  C.  —  10  vestra  manus  C.  —  11  partimque  C.  — 
12  Accipiet  hoc  Christus  A;  paupere  A,  korr.  in  pauperi  C.  —  „Versus 
Alquini  ad  mensam"  A ;  „Versus  Alcuini  ante  mensam"  C.  —  Dümmler  1. 
c.  p.  327  sq. 

115.   (8.)  Post  Cibos  sumptos. 

Assis,  Christe,   dapes  nunc  benedicere  sumptas, 

Ut  satient  famulos  fercula  ista  tuos. 
Tu  nostras  animas,  petimus,  et  Corpora  victu 

Dulcifero  pascas,  semper  alas,  vegetes. 
Xamque  eibum  siccis  et  potum  largum  in  arvis 

Tu  dederas  populo  rite  petendo  tuo. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  9.  Clm.  Monacen.  19410.  —  2  satiant  — 
4  parcas;  vigites.  —  Dümmler  1.  c.  p.  267  sq. 


159     — 


116.   (9.)  Ad  Deum  Precatio. 

0  Deus  omnipotens,  nostrae  spes  sola  salutis, 
Exaudire  preces  famuli  super  omnia  Clemens 
Atque  mei  cordis  tenebras  depeile  malignas, 
Ut  lux  alma  queat  venas  intrare  fatentes. 
5  Da  lacrimas  oculis,  placidos  da  pectore  sensus. 
Da  veniara,  Christe,  sceleratis  da,  rogo,  gestis, 
Da  spem  perpetuae  faraulo  mitissime  vitae. 
Tu  mihi  certa  salus,  dominus,  rex,  vita,  potestas, 
Ad  te  confugio  et  supplex  tua  munera  posco, 

10  Ut  me  defendas  dement  er  ab  hoste  maligno 
Inspiresque  tuum  durato  pectore  amorem 
Inque  vias  laetum  facias  me  pergere  rectas, 
Ne  me  fluctivagi  teneant  mala  gaudia  mundi, 
Nee  scelerum  rapiat  memet  per  crimina  vortex, 

15  Sed  tua  dextra  suum  servum  comitetur  ubique, 
Ut  laudes  laeti  tibimet  dicamus  ubique. 

Collect,  ms.  Salisburgense  saec.  9.  Cod.  Vindobonen.  89.  —  7  mitissima. 
—  11  Inspirasque:  amore.  —  An  das  Lied  schliefst  sich  in  der  Hs.  un- 
mittelbar, ohne  Absatz  das  Gedicht  ßedas  lnter  florigeras  feeundi 
cespitis  herbas.  —  Von  Frobenius  II,  616  aus  dieser  Hs.  unter  Alkuins 
Namen  herausgegeben.  Auch  bei  Dümmler  I,  351,  mit  der  Bemerkung:  „De 
huius  carminis  auetore  nihil  certi  affirmari  potest."    Vgl.  Neues  Archiv  IV,  138. 


Theodulplms, 

Episcopus  Aurelianensis, 
t  821. 

Theodulph,  gotischen  Stammes,  aus  Septimanien  oder  Spanien  stammend, 
zum  höfischen  Gelehrtenkreise  Karls  des  Grofsen  zählend,  spätestens  seit  788 
Bischof  von  Orleans,  Abt  von  Fleury-sur- Loire  und  Saint- Aignan,  besafs 
nicht  nur  selbst  hervorragende  literarische  Bildung,  sondern  bewährte  sich 
auch  als  eifrigen  Förderer  bildender  und  graphischer  Kunst,  wovon  die 
Kirche  zu  Germigny,  die  er  bauen  und  ausmalen,  sowie  die  Bibelhandschriften 
Zeugnis  geben ,  die  er  mit  Miniaturen  schmücken  liefs.  Im  Jahre  798  vom 
Kaiser  zum  „Missus  dominicus"  ernannt,  begleitete  er  Karl  nach  Rom,  um 
mit  ihm  in  der  Streitsache  des  Papstes  Leo  und  seiner  Gegner  zu  ent- 
scheiden. Auch  bei  Karls  Sohn  und  Nachfolger,  Ludwig  dem  Frommen, 
stand  Theodulph  anfänglich  in  gleicher  Gunst;  818  aber  wurde  er,  der  Teil- 
nahme an  der  Schilderhebung  Bernhards,  Königs  von  Italien,  bezichtigt, 
sämtlicher  Würden  entsetzt  und  in  ein  Kloster  in  Haft  gesetzt,  wahrschein- 
lich zu  Angers,  woselbst  er  821  als  Gefangener  verschieden  sein  soll.  Andere 
verlegen  den  Ort  seines  Exils  nach  Le  Mans,  wieder  andere  lassen  ihn,  vom 
Kaiser  rehabilitiert,  auf  der  Rückreise  nach  Orleans  verscheiden.  Vgl.  Bzehulka, 
Theodulf,  Bischof  von  Orleans,  Breslau  1875.  Dümmler,  Neues  Archiv  IV, 
241  u.  f. 

Unter  den  zahlreichen  Gedichten  Theodulphs  befinden  sich  nur  sehr 
wenige,  die  der  hymnischen  Dichtung  zugezählt  werden  könnten.  Sie  sind 
im  folgenden  nach  der  Ausgabe  Dümmlers,  Poetae  Aevi  Carolin!  I,  437  ff. 
wiedergegeben.  Zu  dem  einzigen  in  liturgischen  Gebrauch  gekommenen  Gedichte 
Theodulphs,  dem  weitverbreiteten  Gloria,  laus  et  honor,  sind  die  Lesarten 
weiterer  Handschriften  hinzugefügt  worden. 


117.   (1.)   In  Dominica  Palmarum. 

Ad  Processionem. 

Gloria,  laus  et  lionor  tibi  sit,  rex  Christe,  redemptor, 

Cui  puerile  decus  prompsit  Hosanna  pium. 
Israel  es  tu  rex  Davidis  et  inclita  proles, 

Nomine  qui  in  Domini,  rex  benedicte,  venis. 
5  Coetus  in  excelsis  te  laudat  caelicus  omnis 

Et  mortalis  homo  et  cuncta  creata  simul. 
Plebs  Hebraea  tibi  cum  palmis  obvia  venit, 

Cum  prece,  voto,  bymnis  assumus,  ecce,  tibi. 


—     161     — 

Hi  tibi  passuro  solvebant  munia  laudis, 

10       Nos  tibi  regnanti  pangimus,  ecce,  raelos. 

Hi  placuere  tibi,  placeat  devotio  nostra, 

Rex  pie,  rex  Clemens,  cui  bona  cuncta  placent. 
Fecerat  Hebraeos  hos  gloria  sanguinis  alti, 

Nos  facit  Hebraeos  transitus,  ecce,  pius. 
15  Inclita  terrenis  transitur  ad  aethera  victis, 

Virtus  a  vitiis  nos  capit  alma  tetris. 
Nequitia  simus  pueri,  virtute  vieti, 

Quod  tenuere  patres,  da,  teneamus  iter. 
Degeneresque  patrum  ne  simus  ab  arte  piorum, 
20       Nos  tua  post  illos  gratia  sancta  trahat. 
Sis  pius  ascensor,  tuus  et  nos   simus  asellus, 

Tecum  nos  capiat  urbs  veneranda  Dei. 
Vestis  apostolicae  rutilo  fulgore  tegamur, 

Te  bene  tecta  ut  ea  nostra  caterva  vehat. 
25  Tegmina  sive  animae  sternamus  corpora  nostra, 

Quo  per  nos  semper  sit  via  tuta  tibi. 
Sit  pia  pro  palmae  nobis  victoria  ramis, 

Ut  tibi  victrici  Sorte  canamus  ita: 
Castaque  pro  ramis  Salicis  praecordia  sunto, 
30       Nosque  operum  ducat  prata  ad  amoena  viror. 
Pro  ramis  oleae  pietas,  lux  dogmaque  sancti 

Flaminis  in  nobis  sit  tibi  rite  placens. 
Arbore  de  legis  caedamus  dogmata  quaedam, 

Quis  veniendi  ad  nos  sit  via  tuta  tibi. 
35  Nostraque  sie  praesens  celebret  devotio  festum, 

Continuo  ut  valeant  annua  festa  sequi. 
Urbem  ut  cum  ramis  et  laudibus  imus  ad  istam, 

Celsa  poli  meritis  fac  ita  adire  piis. 
Hanc  in  amore  tuo  collectam  respice  plebem 
40       Suscipe  et  illius  vota  precesque  libens. 
Ecce,  sacerdotum  turbae  popularis  et  aula 

Concinit  et  laudes  sexus  uterque  tibi, 
Quos  habet  Andegavis  venerabilis  ambitus  urbis, 

Qui  pia  devota  carmina  mente  canunt, 
45  Quam  Meduana  morans  fovet  et  Liger  aureus  ornat, 

Quam  rate  cum  levi  Sarta  decora  iuvat. 
Fruge,  ope,  nundinis  pulchris  et  rebus  abundans, 

Obsita  seu  sanetis  est  bene  tota  locis. 
Plebs  venit  Albini  sanetae  haec  de  sede  beati 
50       Cum  voto  et  ramis  carmina  digna  ferens. 
Illaque  baptistae  coneurrit  ab  arce  Iohannis 

Consocians  ramis  dieta  canora  suis. 
Nee,  Martine,  cohors  tua  serior,  ahne,  recurrit 

Fertque  manu  ramos,   mente  et  in  ore  melos. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    II.  11 


—     162    — 

55  Turba  Saturnini  venit  his  sociata  beati, 

Quam  crux  et  rami  laus  et  adornat  ovans. 
Et,  Petre,  cella  tuo  vocitata  e  nomine  sancto, 

Quos  quit,  ad  boc  laudum  mittere  gestis  opus. 
Sergius  et  proprios  martyr  venerandus  alumnos 
60       Mittit  ad  officii  gesta  beata  pii. 

His  tua,  Maurili,  coniungitur,  ahne,  caterva 
Et  prece,  laude,  sono  sie  pia  vota  canit. 
Tardior  Aniani  non  currit  turba  beati, 
Istas  ut  laudes  rex  tibi  Christe  canat. 
65  Plebsque  salutiferae  procurrit  ab  aede  Mariae, 
Huc  quam  transmisit  pons,  Meduana,  tuus. 
Plebs  quoque  Germani  venit  huc  de  sede  beati, 

Praesulis  eximii  pontificisque  sui. 
Scandimus,  en,  sanetum  Michaelis  ad  atria  clivuin, 
70       Christe,  tuus  dulcis  nos  ubi  iungit  amor. 
Quo  sua  pontifici  iungatur  turba  benigno, 

A  capite  et  membris  laus  sonet  ista  Deo. 
Hinc  pia  Mauritii  veniamus  ad  atria  saneti, 

Quo  simul  et  laudum  et  vox  sonet  ista  precum. 
75  Illic  et  titulis  nos  mater  colligat  una, 

Quae  caput  et  speeimen  istius  urbis  habet. 
Nostra  ubi  nos  prex  et  benedictio  praesulis  ornet 
Cum  laude  ac  mittat  ad  sua  quemque  loca. 

Pontif.  ms.  Pictaviense  saec.  8.  Cod.  Parisin.  Arsen.  227.  A.  —  Collect, 
ms.  SangalJense  saec.  9.  Cod.  Sangallen.  899.  B.  —  Trop.  ms.  Augiense 
saec.  10.  Cod.  Bambergen.  Ed  V  9.  C.  —  Trop.  ms.  Bambergense  saec.  10. 
Cod.  Bambergen.  Ed.  III  7.  D.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  10.  Cod. 
Parisin.  1240.  E.  --  Rit.  et  Sacram.  ms.  S.  Albani  Maguntini  saec.  10. 
Cod.  Vindobonen.  1888.  F.  —  Trop.  ms.  S.  Martini  (?J  Lemovicen.  saec.  11. 
in.  Cod.  Parisin.  1120.  G.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  in.  Cod. 
Sangallen.  376.  H.  —  Trop.  ms.  Lemovicense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  I. 
—  Grad.  ms.  Cameracense  saec.  11.  Cod.  Cameracen.  79  (78).  K.  —  Grad, 
ms.  Vedastinum  saec.  11.  Cod.  Cameracen.  76  (75).  L.  — ■  Cod.  Parisiu. 
8319.  saec.  11.  M.  —  Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  11/i2.  Clin.  Monacen. 
14083.  N.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  n/i2.  Cod.  Parisin.  1136.  O.  — 
Grad.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin,  a  XII  7.  P.  — 
Trop.  ms.  S.  Arnulpbi  Meten,  saec.  12.  in.  Cod.  Meten.  452.  Q.  --  Trop. 
ms.  Epternacense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  10510.  R.  —  Grad.  ms.  Cameracense 
saec.  12.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  S.  —  Process.  ms.  Benedictin.  saec.  13. 
Cod.  Vatican.  4750.  T.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod.  Bibl. 
Archiep.  Utinen.  Oct.  2.  U.  —  Grad.  ms.  Mellicense  saec.  13/i4.  Cod. 
Mellicen.  1056.  V. 

Es  enthalten  die  Verse:  1  bis  40,  53  u.  f.,  75  bis  78  G;  1  bis  36  AEM; 
1  bis  14,  21  u.  f.  I;  1  bis  14  OQ;  1  bis  12 BCDFHNPRTUV;  1  bis  10  KS; 
1  bis  8  L.  Das  ganze  Gedicht,  wie  es  vorliegt,  kennen  wir  nur  aus  der  Aus- 
gabe Sirmonds  (Paris  1646),  aus  der  es  bei  Dümmler,  Poetae  Aevi  Carolini  I, 
558  wiederholt  ist. 

3  rex  fehlt  M;  prolis  T.  — -  4  Domine  qui  in  U;  in  fehlt  A;  rex  bene- 
dictus  I.  —  5  caelitus  EGNORSTU.  —  5  sq.  und  7  sq.  umgestellt  IN.  — 
6  et  fehlt  AQ.  —  7  obviam  U.  —  8  hymni  I;  voce  hymnis  U.  —  9  Hie 
tibi  KR;    Si   tibi  G;  solvebat  R;  munera  laudis  M.  —  9  sq.  und  10  sq.  um- 


—     163    - 

gestellt  I.  —  11  Si  placuere  G.  —  11  sq.  und  13  sq.  umgestellt  Q.  —  12  aus- 
radiert H.  —  13  hos  gratia  M.  —  14  faciat  O;  transitis  M.  —  15  transitura  G; 
transiturad  A ;  ad  aethera  vitis  EG.  —  17  virtute  vegeti  AEG.  —  18  dait 
(statt  da  ut?)M;  da  ut  (Dümmler). —  19  Segnes  esque  patrumG;  nos  simus 
E;  ab  arce  EGM;  priorum  A.  —  20  sancte  G.  — -  21  Tu  pius  (Sirm.).  — 
23  togamus  E.  —  24  Te  bene  docta  ut  eis  AM ;  Te  benedicte  ut  eas  nostra 
EG.  ■ —  25  suae  animae  EG;  sie  animae  (Sirm.);  capita  nostra  G.  —  26  sit 
tuta  tibi  Deus  E.  —  27  pro  palmis  G;  victoriam  G;  victoriae  E;  ramus 
EG.  —  30  Nos  (Sirm.);  uico  korrig.  in  viro  G;  virorum  E;  uiros  M.  — 
31  Oro  ramis  G;  pietatis  dogmaque  saneti  E.  —  32  Flammis  in  nobis  E; 
pacens  M.  —  34  Qui  veniendi  E.  —  35  sit  praesens  M.  —  36  Continua  A.  — 
38  facit  adire  piis  G.  —  39  Iam  in  amore  tuo  G.  —  41  et  ala  (Dümmler). 
—  42  Concinit  has  laudes  G.  —  53  recurrat  G.  —  54  Ferque  G.  —  78  hac 
mittat  G.  —  Vers  1  und  2  dienen  als  Rundreim.  Dafs  diese  ihre  Bestimmung 
ursprünglich  vom  Dichter  beabsichtigt,  zeigen  Verse  wie  28,  62  die  ohne  den 
Refrain  des  vollen  Sinnes  entraten. 

Versus  Dieotolfi  C;  Versus  in  ramis  palmarum  E;  Versiculi  F;  Versus 
Tietolfi  unde  supra  H;  Item  versus  I;  Versus  ad  processionem  N;  Versus 
ad  portam  O;  Versus  de  palmis  R.  Auch  in  Trop.  ms  Mindense  saec.  11.  Cod. 
Guelfenbyteran.  1110.  (Helmstad.  1008.)  mit  der  Bemerkung    „Versus  T  i  o  t  o  1  f i." 

—  Die  Legende,  welche  sich  an  diese  Hymne  geknüpft  hat  und  die  uns 
Hugo  von  Fleury  berichtet  (Mon.  Germ.  SS.  IX,  363  sq.),  ist  als  unhistorisch 
fallen  gelassen.  Die  Echtheit  der  zweiten  auf  Angers  bezüglichen  Hälfte  des 
Gedichtes  (Vers  37  bis  78)  ist  bestritten  von  Celestin  Port,  Questions  Angevines, 
Angers  1879,  mit  nicht  zu  verachteten  Gründen  (Dagegen  Liersch,  Die  Ge- 
dichte Theodulfs,  Bischofs  von  Orleans,  Halle  1880,  S.  62  ff.).  Die  Frage 
ist  wesentlich  auf  dem  Boden  der  Angers'schen  Lokalgeschichte  zu  lösen. 
Man  bezieht  auf  Vers  47  die  Stelle  bei  Servatus  Lupus  (Ep.  20.):  „Nundinas 
in  Theodulphi  carmine  legi  producta  paenultima" ,  obschon  an  dieser  Stelle 
nundinis,  nicht  nundinas  steht. 


118.   (2.)  In  die  Resurrectionis. 

Eia,  Camena,  libens  nunc  dicito  carmina,  quaeso, 

Nunc  cane,  posco,  melos,  eia,  Camena,  libens. 
Festa  decora  satis  nunc  mecum  promere  certa, 

Postmodo  ut  aeeipias  festa  decora  satis. 
5  Carmine  dignus  inest,  pangamus  carmina  euneti, 

Iste  dies  rutilus  carmine  dignus  inest. 
Mors  quia  vieta  iacet  Christo  surgente  perempta, 

Laetemur  euneti,  mors  quia  vieta  iacet. 
Tartara  vieta  iacent  Christo  visente  beatos, 
10       Principe  devicto  tartara  vieta  iacent. 

Expulit  inde  probos,  reprobos  dimisit  ibidem 

Calcatoque  hoste  expulit  inde  probos. 
Caelica  regna  petunt  post  tartara  dira  beati, 

Erepti  a  tenebris  caelica  regna  petunt. 
15  Verte,  Camena,  gradum  nee  taedia  fratribus  addas; 

Hinc  te  quaeso,  cito  verte,  Camena,  gradum. 
Dicito  „Praesul,  ave",  colloque  genuque  reflexo 

Hie  et  in  aeternum  dicito   „Praesul,  ave"  ! 

Poetae  Aevi  Carolini  I,  553  nach  Mabillon,  Vetera  Analecta  I,  37. 

11* 


164 


119.   (3.)  In  Adventu  Regis. 

1.  En,  adest  Caesar  pius  et  benignus, 
Orbe  qui  toto  rutilat  coruscus 
Atque  prae  cunctis  bonitate  pollet 

Munere  Christi. 

2.  Cernuus,  prudens,  sapiens,  modestus, 
Mitis  et  Clemens,  moderatus  acta, 
Temperans,  fortis.  probus  et  honestus, 

Censor  et  aequus. 

3.  Hie  decus  Iudae  ecclesiae  paterque 
Ornat  hanc  sollers  recreat  fovetque, 
Erudit,  munit,   colit  instruitque 

Dogmate  largo. 

4.  Hie  potens  armis  Domino  favente 
Viribus  gentes  reprimit  superbas, 
Harura  et  hie  victor  subigendo  calcat 

Colla  triumphans. 

5.  (uius  adventus  miserante  Christo 
Et  nitens  multum  facies  serenat, 
Civitas  temet  populosa  nempe 

Aurelianis. 

6.  Hinc  Deo  laudes  agita  perennes. 
Cuius  hie  nutu  properavit  ad  te, 
Huius  et  vultum  tibimet  videndum 

Praebuit,  ecce. 

7.  Has  canat  clerus  simul  omnis  et  plebs, 
Has  senex  pangat  puer  atque  parvus, 
Pauper  et  dives   reboent  ovantes 

Pectore  puro. 

8.  Hoc  chorus  cleri  populique  turba 
Sapphicum  Carmen  recinens  precetur, 
Des  Hludovico  ut,  Deus,  imperandi 

Tempora  longa. 

9.  Prosperum  Clemens  ferat  omne  semper, 
Pellat  adversum  proeul  et  repellat 
Huius  et  vitam  tueatur  aevo 

Tempore  clemens. 


—     105     — 

10.  Caesaris  huius  valeat  per  aevura 
Nobilis  coniunx  seu  clara  proles, 
Gaudeat  felix  populus  domusque 

Pace  perenni. 

11.  Muniunt  urbem  hanc  proceres  fideles, 
Qui  pio  Christo  sua  dedicarunt 
Hostis  adversi  tolerando  bella 

Corpora  casta. 

12.  Hi  duces  sancti  reducesque  sunto. 
Ut  tui,  Caesar,  foveantque  temet, 
Horam  et  obtentu  superes  duelles, 

Poscimus  omnes. 

13.  Actibus  cunctis  placeas  tonanti 
Et  Dei  leges  mediteris  almas, 
Quis  viara  vitae  valeas  tenere 

Tramite  recto. 

14.  Temporis  huius  spatio  peracto 
Alta  conscendens  subeas  polorum, 
Te  pius  captet   chorus  angelorum 

Et  sibi  iungat. 

15.  0  decus  regni,  imperii  propago, 
Macte  tu  semper  vigeas,  Hluthari, 
Et  patris  sedem  teneas  potenter 

Saecla  per  ampla. 

16.  Sit  patri  et  nato  tibi  spiritusque 
Splendor  aeternus  bonor  atque  perpes, 
Nunc  ut  in  praesens,  ita  et  in  futura 

Saecula  semper. 

Poetae  Aevi  Carolini  I,  529  nach:  Cod.  Sangallen.  899.  saec.  9.  A.  — 
Mabillon,  Vet.  Anal.  410  (e  Cod.  S.  Vitoni)  ß.  —  2,  1  Cermius  A.  —  2,  4 
Censor  et  iudex  B.  —  3,  1  decus  sudam  A ;  sudam  ecclesiaeque  pater  fehlen  v 
B.  —  4,  3  subiendo  A.  —  5,  1  adventu  A.  —  6,  1  agito  AB;  per  annos  B. 
—  7,3  ovanter  B.  —  8,  2  retinens  A.  —  8,  3  ut  fehlt  B;  deus  operandi 
B.  —  11,  2  Qua  B.  —  11,  3  toleranda  B.  —  12,  1  Hie  B.  —  12,  2  faveantque 
B.  —  12,  3  duelles  fehlt  A.  —  13,  3  Quo  B.  —  15,  2  hlothari  B.  —  16,  2 
Semper  aeternus  A.  —  16,  3  Nunc  et  B.  —  In  A  dem  Nachfolger  Theodulfs, 
Ionas  zugeschrieben. 

120.   (4.)   In  Adventu  Regis. 

1.    0  pater  cleri  populique  decus, 
Caesar  insigni  pietate  pollens, 
Ut  fores  nostras  adeas  libenter, 
Poscimus  omnes. 


—     166     — 

2.  0  Dei  cultor  miserorum  et  altor. 
0  pupillorum  viduaeque  tutor, 
Summe  rex  Clemens,  precibus,  rogamus, 

Annue  nostris. 

3.  Ergo  iam  tandem  precibus  rogatus 
Redde  te  nostris  domibus  paratis 
Et  dies  laetos  habeas  in  ipsis, 

Rex  benedicte. 

4.  Te  sacerdotum  cborus  atque  cleri 
Totius   multum  populique  turba, 
Namqae  te  maior  pariterque  minor 

Cernere  gestit. 

5.  Rex,  vale,  prudcns,  venerande,  salve, 
Rex,  ave  nostrum  capito,  precamur ; 
Poscimus  Christum,  ut  tibi  det  salutem 

Poplite  flexo. 

6.  Sähet  Albini  precibus  beati 

Te.  tuam  prolem  sociamque  vitae 
Sorte  felici  tibi  mancipatam 
Christus  ubique. 

7.  Post  dies  saecli  subeas  tonantis 
Regna  tu  felix.  habeas  quietem 
Inter  electos  tribuente  Christo 

Fine  perenni. 

Poetae  Aevi  Carolini  I,  560  nach  Mabillon,  Vetera  Analecta  I,  410. 


Walalifridus  Strabo, 

Abbas  Augiensis, 

f  849. 

Walahfrid,  mit  dem  Beinamen  Strabo  oder  Strabus  (der  Schieler),  war 
nicht  „venerabilis  Bedae  sive  frater  sive  consanguineus"  IPitseus),  sondern 
von  Eltern  niederer  Herkunft,  alamannischen  Stammes  zu  Anfang  des  9.  Jahr- 
hunderts geboren  und  kam  als  Knabe  unter  Abt  Haito  (806 — 823)  in  die 
Reichenau,  wo  nacheinander  Erlebald,  Wettin,  Tatto  und  Grimald  seine 
Lehrer  wurden.  Später  begab  er  sich  zu  Rhaban  nach  Fuld,  kam  durch 
den  Erzkanzler  Hilduin  an  den  Hof  Ludwigs  des  Frommen  und  ward  Er- 
zieher seines  Sohnes  Karl.  Nach  Abt  Erlebaids  Tode  verlieh  ihm  Ludwig 
die  Abtei  Reichenau,  aus  der  er  indes  schon  bald  von  Ludwig  dem  Deutschen 
verdrängt,  842  aber  wieder  eingesetzt  wurde.  Er  starb  849  in  Frankreich 
auf  einer  Reise  zu  seinem  ehemaligen  Schüler  Karl.  Seine  irdischen  Über- 
reste wurden  auf  der  Reichenau  bestattet.  Vgl.  Ebert,  Zu  der  Lebens- 
geschichte Walahfrid  Strabos ,  Berichte  über  die  Verhandlungen  der  kgl. 
sächs.  Gesellschaft  der  Wissensch.  Philol.  hist.  Kl.  XXX  (1878)  S.   100  ff. 

Walahfrids  Gedichte ,  unter  denen  sich  nur  eine  kleine  Anzahl  von 
Hymnen  befinden  —  denn  die  Handschrift  von  der  Jo.  Pitseus  (Relationum 
Historicarum  Tom.  I.  [Parisiis  1619]  p.  146)  redet:  „Sacrorum  hymnorum 
librum  unum,  Oxonii  in  Bibliotheca  publica",  scheint  verschollen  —  sind 
uns  in  verschiedenen ,  vorwiegend  aber  in  St.  Gallischen  oder  ehemals 
St.  Gallischen  Handschriften  erhalten  (vgl.  Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  271  ff.), 
die  uns  interessierenden  vor  allen  in  Sangallen.  869  und  Vatican.  Reg.  469. 
Die  Hymnen  sind  hier  nach  Dümmlers  Ausgabe,  Poetae  Aevi  Carolini  II, 
259  sqq.  wiedergegeben;  den  verbreiteren  sind  die  Lesarten  weiterer,  dort 
nicht  benutzter  Handschriften  hinzugefügt. 


121.   (1.)   Hymnus  de  Natale  Domini. 

1.  Gloriam  nato  cecinere  Christo 
Angeli,  famam  retulere  clara 
Voce  pastores,  nova  concrepabant 

Gaudia  mundo. 

2.  Laus  in  excelsis,  pia  pax  in  arvis 
Dicitur  magnis  celebranda  votis, 
Omnis  adventu  Domini  movetnr 

Machina  rerum. 


—     168    — 

3.  Virgo  conceptu  gravidatur  almo, 
Coniugum  mutae  sterilesque  fibrae 
Iam  vigent  donis  uteri,  prophetat 

Carcere  vates. 

4.  Splendidam  caeli  faculam  dedere, 
Movit  ardorem  sacra  lux  magorum, 
Territant  saevam  nova  Iudaeorum 

Nuntia  plebem. 

5.  Sera  longaevus  Simeon  videndo 
Vota  tarn  longe  prius  expetitam 
Praedicat  cunctis  Domiüi  salutem 

Patris  adesse. 

6.  Anna  iam  natu  gravior,  repente 
Lucis  attactu  penetrata  sanctae, 
Quod  diu  traxit  toleranter  aevum, 

Laeta  peregit. 

7.  Martyrum  flores  ferus  interemptor 
Milibus  multis  avide  cruorem 
Quaeritans  Christi  cruciat  malignae 

Frigore  mentis. 

8.  Ergo  quam  nostrae  caput  optionis 
Novimus  lucem  celebrare  plenis 
Gaudiis,  omni  studeamus  almae 

Pacis  amore. 

9.  Editus  sacro  patris  ore   semper 
Virginis  casta  voluit  sub  alvo 
Arta  naturae  tolerare  factor 

Munia  nostrae. 

10.  Yirgo  portantem  veneranda  portat, 
Lactat  altorem,  vehit  et  parentem, 
Spiritu  praegnans  operantis  in  se 

Mater  opusque. 

11.  Yeritas  terra  pietasque  nata  est, 
Solvit  et  primae  maledictionis 
Damna,  pro  spinis  tribulisque  fructum 

Terra  ministrat. 

12.  Fructus  hie  terrae  prius  a  propheta 
Valde  sublimis  fuit  indicatus, 

Qui  greges  sanetos  saturare  vivo 
Pane  valeret. 


—     169    — 

13.  Hie  sub  humana  specie  coruscans 
Vile  praesaepis  voluit  cubile 
Ferre,  quo  sese  dare  nuntiaret 

Pascua  pastor. 

14.  Gaudeat  caeli  chorus,  ut  creator 
Eius  antiquum  numerum  novaret, 
Ipse  descendit,  simul  et  superbura 

Sterneret  bostem. 

15.  Terra  laetetur  radiata  tanti 
Luminis  tractu  genus  et  rederaptum 
Vota  gratanti  voveat  feratque 

Debita  mente. 

16.  Cbriste,  regnorum  dominator,  äuge 
Principi  nostro  decus  et  triumphos 
Eius  et  prolem  bene  cum  pudica 

Coniuge  salva, 

17.  Sponsa  quo  felix  tua  sub  patronis 
Polleat  tantis  merito  locoque 
Praeminens  mundo  maneatque  longa 

Pace  fidelis. 

18.  Christe,  da  nobis  tua  iussa  vero 
Corde  seetari  simul  et  beatis 
Actibus  vitae  nitidum  mereri 

Stemma  perennis. 

19.  Praestet  hoc  nobis  deitas  beata 
Patris  et  nati  pariterque  saneti 
Spiritus,  summa  pietate  regnans 

Omne  per  aevum. 

Cod.  Vatican.  Reg.  469.  (ol.  Sang-allen.)  saec.  9.  ex.  A.  —  Cod.  Sangallen. 
869.  saec.  9.  ex.  B.  —  8,  3  studii  eamus  korrig".  in  studeamus  A.  —  8,  4 
lucis  A.  —  10,  3  pregnas  A.  —  11,  4  ministrans  A.  —  14,  1  Gaudeant  A.  — 
17,  3  longo  A. 

122.   (2.)   Sabbato  Quattuor  Teniporuiu 

Adventus   Domini. 

R.  Omnipotentem 
Semper  adorent 
Et  benedicant 
Omne  per  aevum 


170    — 


1.  Astra  polorum 
Cuncta  chorique, 
Solque  sororque, 
Lumina  caeli. 


5.  Arida,  montes, 
Germina,   colles, 
Flumina,  fontes, 
Pontus  et  undae. 


2.  Sic  quoque  lympbae 
Quaeque  supernae, 
Ros  pluviaeque, 
Spiritus  omnis. 

3.  Ignis  et  aestus, 
Cauma  geluque, 
Frigus  et  ardor 
Atque  pruina. 

4.  Nix  glaciesque, 
Noxque  diesque, 
Lux  tenebraeque, 
Fulgura,  nubes. 


6.  Omnia  viva, 
Quae  vehit  aequor, 
Quae  vehit  aer, 
Terraque  nutrit. 

7.  Cuncta  hominum  gens, 
Israel  ipse 
Christicolaeque, 
Servuli  quique. 

8.  Sancti  bumilesque 
Corde  benigno, 
Tresque  pusilli 
Exsuperantes 


9.  Rite  camini 
Ignei  flammas, 
Iussa  tyranni 
Temnere  prompti. 


Cod.  Sangallen.  869.  saec.  9.  ex.  A.  —  Grad.  ms.  Vedastinum  saec.  11. 
Cod.  Cameracen.  76  (75).  B.  —  Grad.  ms.  Ravennatense  saec.  11.  Cod.  Capit. 
Mutinen.  O  I  N  7.  C.  —  Grad.  ms.  Martialense  saec.  11.  Cod.  Parisin. 
909.  D.  —  Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  E.  — 
Miss.  ms.  Montis  S.  Michaelis  saec.  13.  in.  Cod.  Abrincen.  42.  F.  —  Miss, 
ms.  S.  Felicis  Gerunden,  saec.  14.  Cod.  S.  Felicis  s.  n.  G.  —  Miss.  ms. 
Gerundense  saec.  14.  Cod.  Capit.  Gerunden,  s.  n.  H.  —  Miss.  ms.  Saris- 
beriense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  213.  I.  —  Missale  Tolosanum  imp. 
Lugduni   1524.  K. 

R,  2  sq.  adorant  et  benedicunt  alle  Quellen  aufser  AD ;  adorant  et  bene- 
dicant  D.  —  1,  2  Cuncti  C;  Cuncta  hominum  gens  I.  —  Str.  2  fehlt  G.  — 
2,  1  Nie  quoque  BE.  —  3,  2  gelique  C.  —  3,  4  pruinae  AF.  —  4,  4  nubis 
C.  —  5,  4  unda  BE.  —  6,  2  Quae  vegit  C.  —  6,  3  Quae  vegit  C.  —  7,  2 
Israel  Christi  G.  —  7,  3  bis  Schlufs  fehlt  A.  —  8,  4  exuberantes  CG.  — 
9,  4  Tempore  prompti.  —  FGHIK  fügen  folgende  Doxologie  an: 

Sit  genitori  laus  genitoque 
Lausque  beato  flamini  sacro; 

das   zweite   laus   fehlt  I.  —  Der  Text  in  D  ist  so  abweichend,   dafs  er  eine 
vollständige  Bearbeitung  darstellt: 


1.  Astra  polorum 
Cuncti   chorique, 
Solque  sororque, 
Lumina  quaeque, 


2.  Frigus  et  aestus, 
Cauma  roresque, 
Nix  glaciesque, 
Noxque  diesque, 


—     171     — 

3.  Luxque  tenebrae,  Cetus  [1:  Cete]  et  ipsae 
Fulgura  nee  ne,                                            Volucres  cunctae, 
Montes  et  colles, 

Flumina  fontes,  6.  Bestiae  cunctae 

Simul  et  omnes 

4.  Maria  nee  non  Spiritus  atque  (et  Hs.) 
Aquae  eunetaeque,  Cuncta  sacrata, 

Sic  quoque  nymfae, 

Quaeque  supernae.  7.  Tres  puerique 
-  Simul  honeste, 

.  Psallat  et  arva,  Sidrag  [et]  Misac 

Landet  et  oret  Abdenagoque 

8.  Terna(m)  persona(rn) 
Unura  collaudent. 

Ganz  so  findet  sieb  der  Text  auch  in  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11.  in. 
Cod.  Parisin.  1121.     Nur  6,  4  liest  diese  Hs.  Cuncta  saneciti. 

Das  Gedicht  ward  als  „Tractus"  benützt  „Sabbato  quattuor  temporum 
adventus  Domini"  I:  „Sabbato  quattuor  temporum  post  Pentecosten"  K  fol. 
CXL  verso;  „Sabbato  quattuor  temporum  Benedictiones"  G;  „Duo  clerici  de 
seeunda  forma  in  superpellicibus  ad  gradum  chori  hoc  modo  dieunt  tractum"  I. 


123.   (3.)   Hymnus  de  saneto  Gallo 

Confessore    Christi. 

1.  Vita  sanetorum,  via,  spes  salusque, 
Christe,  largitor  probitatis  atque 
Conditor  pacis,  tibi  voce,  sensu 

Pangimus  hymnum. 

2.  Cuius  est  virtus  manifesta  toturn, 
Quod  pii  possunt,  quod  habent,  quod  ore, 
Corde  vel  factis  cupiunt,  amoris 

Igne  flagrantes. 

3.  Qui  tua  sanetum  pietate  Gallura 
Indicem  lucis  superae  dedisti, 
Eius  ut  docti  monitis  tenebras 

Mente  fugemus. 

4.  Hie  ad  exemplum  volucris  canorae 
Actibus  sese  prius  excitavit, 

Ut,  quod  ingessit  vigor  instruentis, 
Vita  probaret. 

5.  Qui  potens  verbo,  venerandus  actu, 
Semper  aeternis  inhians  lucellis, 
Multa  virtutis  meruit  supernae 

Dona  patenter. 


—     172    — 

6.  Quaesumus,  mundi  sator  et  redemptor, 
Ut  sacris  eius  precibus  tueri 

Hanc  velis  plebem,  tribuens,  quod  optat, 
Corde  benigne-. 

7.  Temporum  pacem,  fidei  tenorem, 
Languidis  curam  veniamque  lapsis, 
Omnibus  praesta  pariter  beatae 

Munera   vitae. 

8.  Ne,  quibus  tanti  dederas  patroni 
Prima  provisor  documenta  Clemens, 
Illius  sacram  patiaris  umquam 

Defore  curam. 

9.  Cuius  obtentu  liquet  accitari, 

Iste  ne  laudem  tibi,  summe  rerum 
Rector,  aeeeptam  locus  expedire 
Cesset  in  aevum. 

1 0.  Hoc  patris  proles,  pater  boc  benigne, 
Spiritus  praesens  hoc  utrique  compar, 
Nunc  et  aeterno  facias  perennis 
Tempore  saecli. 

Cod.  Vatican.  "Reg.  469.  (ol.  Sangallen.)  saec.  9.  ex.  A.  —  Cod.  Sangallen. 
562.  saec.  9.  B.  —  Hymn.  ms.  Rhenoviense  saec.  10.  Cod.  Turicen.  Rhen. 
111.  C.  —  Hymn.  ms.  Campidunense(?)  saec.  10.  ex.  Cod.  Turicen.  Rhen. 
83.  D.  —  Cod.  Londinen.  Add.  21170.  saec.  10/u.  E.  —  Hymn.  et  Sequent. 
ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Kasselan,  theol.  IV.  25.  F.  —  Collect  ms. 
Cremifanense  saec.  [14.  et]  11.  Cod.  Cremifanen.  126.  G.  —  Cod.  Parisin. 
5364.  saec.  12.  H.  —  Brev.  ms.  Superioris  Althae  saec.  12.  Clm.  Monacen, 
9633.  I.  —  Brev.  ms.  Pruvningense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  23037.  K.  — 
Brev.  ms.  Pruvningense  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  1826.  L.  —  Matut.  ms. 
Admuntense  anni  1180.  Cod.  Adm unten.  18.  M.  —  Brev.  ms.  Pragense 
saec.  14.  Cod.  Prägen.  XII  G  IIa.  N.  —  Brev.  ms.  Emmeramense  saec.  14. 
Clm.  Monacen.  14771.  O.  — Brev.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  Clm.  Monacen. 
14757.  P. 

1,  3  pietatis  D.  —  2,  1  Huius  D.  —  2,  4  flagrantis  D.  —  3,  1  Qui  via 
sanetum  N.  —  3,  3  Ut  docti  eius  G.  —  3,  4  fugiamus  DI.  —  4,  1  canores 
D.  —  4,  3  in  gestis  D.  —  5,  3  Plura  virtutis  DFGIKLMNOP;  supermae  A. 
—  5,  4  signa  BEH;  potenter  N.  —  6,  1  Quos  mundi  N.  —  6,  3  Velis  hanc 
N.  —  7,  2  veniamque  fessis  N.  —  7,  3  praesta  BEHDFGIKLMNOP.  — 
7,  4  Munera  vitae  DEGIKLMNOP.  —  Str.  8  und  9  fehlen  FILMN.  —  8,  1 
De  quibus  DG:  Ut  quibus  L;  Nee  quibus  F.  —  9,  1  Huius  BDFIKLM; 
optentu  E.  —  9,  2  tibi  fehlt  D.  —  9,  3  sq.  fehlen  H;  tibi  expedire  L.  — 
9,  4  Cesset  nunc  et  in  aevum  D.  —  10,  2  Spiritus  praestet  I.  —  10,  3  aeterni 
F;  faciat  D;  perenni  FGHIKLNOP;  facias  manere  M.  —  „Hymnus  de  saneto 
Gallo"  A;  „Hymnus  de  saneto  Gallo  confessore",  H;  „Item  ymrlus  Walah- 
fridi  de  saneto  Gallo,  confessore  Christi"  E;  „Item  ymnus  Waltfridi  de 
saneto  Gallo,  confessore  Christi".  B. 


—     173     - 

124.   (4.)   In  Nataleni  sancti  Mammetis 

Hymnus    eiusdem    Strabonis. 


1.  Laudem  beati  martyris 
Ad  trinitatis  gloriam 
Sanctae  canamus  supplices, 
Quae  dat  coronam  testibus. 

2.  Adversa  mundi  pertulit, 
Calcavit  eins  prospera, 
Mammes  tonanti  reddidit, 
Quod  pro  reis  hie  passus  est. 

3.  Virtute,  vita,  moribus, 
Sermone  iueuudissimus, 
In  caritatis  gratia 
Semper  manens  ditissimus, 

4.  Spernens  opes  cum  casibus 
Mundi  supernis  institit, 
Liber  caducis  exiit 

Nil  ambiens  ex  inrimis. 

5.  Mitis  domans  immitia 
Illisque  promens  mystica 
Vivebat  inter  bestias, 
Quo  cive  gaudent  angeli. 

6.  Adiutus  armis  spiritus 
Vicit  furores  prineipum, 
Saevi  draconis  conterens 
Sacris  caput  conatibus. 


7.  Magni  favor  praeconii 
Debetur  isti  martyri, 

Cui  Christus  esset  vivere, 
Lucrum  resolvi  maximum. 

8.  Mansit  fides  in  pectore, 
Spes  mente  felix  integra, 
His  maior  illum  Caritas 
Intus,  foris  possederat. 

9.  Exsultet  omnis  supplicum 
Coetus  sereno  gaudio 
Huius  patris  suffragia 
Pronis  rogando  cordibus. 

10.  Te,  martyr,  ergo  quaesummus, 
Mammes,  fave  poscentibus, 
Sacro  precatu  protege, 
Quos  instruis  certamine. 

11.  Impende  curam  dapsilis, 
Aufer  malum  placabilis, 
Confer  boni  solacia 
Yitae  parando  praemia. 

12.  Sit  trinitati  gloria, 
Virtus,  honor  per  saecula, 
Quae  nos  beatis  martyrum 
Semper  iuvet  suffragiis. 


Cod.  Vatican.  Reg.  469.  (olim  Sangallen.)  saec.  9.  ex.  A.  —  Cod.  San- 
gallen. 869.  saec.  9.  ex.  B.  —  5,  2  promaus  korrig.  promens  B.  —  12,  4 
iuvat  B.  —  „Hymnus  in  natale  eiusdem"   A. 


125.  (5.)  Hymnus  sancti  Ianuarii  Martyris. 

1.  Festa,  quae  magno  colimus  novoque 
Gaudio,  martyr  Ianuarius  mox 
Fautor  invisit  Dominoque  laudum 

Munera  perfert. 

2.  Additur  tanto  penitus  favori 
Caesar  illustris  cumulatque  vota 
Nomini  trino  tua,  pacis  auetrix, 

Pompa,  Lothari. 


—     174     — 

3.  Gratias  summo  ferimus  parenti, 
Qui  diem  tanti  voluit  tropaei 
Regis  in  nostri  redimire  magno 

Lumine  votum. 

4.  Concrepat  tellus  Latium  per  orane. 
Tota  miratur  via  Transpadani 
Lirainis,  quidnam  nova  gaudiorura 

Nuntia  signent. 

5.  Alta  Penninus  iuga  flectit,  horror 
Solvit  et  cautes,  retrahit  fluenta, 
Murmurant  silvae,  silices  feraeque, 

Terra  stupescit. 

6.  Inde  Ticini  superatur  amnis, 
Mysticis  gaudens  pariter  camenis 
Vera  respondet  stupidasque  mentes 

Erigit  orsis. 

7.  Urbe  de  magna  numeri  perennis 
Unus  advenit,  iuvet  ut  beatum 
Caesaris  nostri  populique  proni 

Semper  honorem. 

8.  Hinc  viri,  matres,  iuvenes  senesque, 
Divites,  sani,  tenues  et  aegri, 
Quique,  quod  possunt,  genus  administrant 

Laudis  lionestae. 

9.  Ipse  pugnaces  docet  et  phalanges 
Instar  agnorum  reboare  laudes 
Pacis,  oblitas  odii  nocentis 

Induperator. 

10.  Purpuram,  sceptrum,  diadema,  fasces 
Militum  turmas,  decus  et  paternum 
Temnit,  ut  Christi  melius  honorem 

Comprobet  in  se. 

11.  Nam  pedes  muHis  medius  catervis 
Vadit  et  sacro  scapulas  feretro 
Ossa  gesturus  pretiosa  subdit 

Martyris  almi. 

12.  Clerus  orditur  sequiturque  clerus, 
Gesta  mirandae  sacra  passionis, 
Militis  Christi  referens   triumphum 

Vocibus  istis: 


—     175     — 

13.  Floridam  mundi  speciem,  beate 
Martyr.  ut  luti  maculas  putasti, 
Respuens  omnes  vitiantis  aevi 

Pectore  noxas. 

14.  Orane  tormentum  gladiosque  saevos 
Corde  risisti,  solido  supernam 
Intuens  palniam  genus  omne  leti 

Lene  putando. 

15.  Tu  pios  inter  speciale  fratres 
Munus  invictae  fidei  secutus 
Spiritus  inter  superos  mereris 

Esse  coheres. 

16.  Te  sacerdotum  veneratur  ordo, 
Hostiam  temet  quia  victimamque 
Vividara  Christo  sacra  proferendo 

Dona  litasti. 

17.  Tota  te  plebis  populique  passim 
Turba  collaudat  Dominumque  pro  te, 
Quos  tui  saevam  faciunt  agones 

Temnere  mortem. 

18.  Ergo  gratanter  capito  pieque 
Dona,  quae  magnus  parat  imperator, 
Iam  subi  sedes  tibi   praeparatas 

Munere  largo. 

19.  Illius  regnum  spatiumque  vitae, 
Coniugem,  prolem  populum  fidelem 
Semper  oratu  meritisque,  martyr 

Alme,  iuvato. 

Cod.  Vatican.  Reg.  469.  (ol.  Sangallen.)  saec.  9.  ex.  —  1,  2  ianurius. 
2,  2  vot[a].  —  10,  2  patenum.  —  17,  4  morter. 


126.   (6.)   Oratio  Dominica. 

Omnipotens  auctor,  caeli  regnator  in  aula, 
Sanctificetur  honore  tuum  laudabile  nomen 
Longe  repulso  hoste,  qui  nos  livore  fatigat, 
In  terrisque  hat  nostris  tua  clara  voluntas, 
Sic  veneranda  poli  qualis  in  culmine  constat. 
Summe  pater,  nobis  panem  concede  diurnum, 


—     17G     — 

Donec  nostra  fides  meritum  succrescat  in  almum, 
Plura[que],  quae  facimus,  nobis  delicta  remitte, 
Ut  veniam  dantes  laxemus  debita  fratrum. 
10  Naturam  nostram  mala  uon  temptatio  frangat, 
Nos  super  et  laqueos  ne  inducas  bostis  iniqui. 
Ergo  mali  magnis  tu  nos  defende  periclis, 
Ut  mereamur  inire  tui  alta  ad  praemia  regni. 
Ista  quidem,  lector,  qui  sim,  cognosce  loquela. 

Cod.  Sangallen.  869  saec.  9.  ex. 


127.   (7.)  De  beata  Maria  Yirg-iue. 

Sit  Dominus  tecum,  semper  tua  gratia  mecum, 
Pacis  et  indicium  porrige  daque  manum. 

Ad  te  clamantes,  lacrimis  et  voce  precantes 
Auxilio  tutos  undique  redde  tuos. 

Exhilara  tristes,  solare,  piissima,  flentes 
Nostraque  turbata  tergito  prece  tua. 

Cod.  Sangallen.  869.  saec.  9.  ex. 


128.   (8.)   Incipit  Psalmus. 

Quam  bonum,  ecce,  simul,  fratres,  concorditer  omnes 
Est  babitare  pios,  capitis  ceu  vertice  quondam 
Limpida  fomenti  fundunt  velamina  pepli, 
Udaque  roriflui  veluti  cacumina  collis 
5   Hermon  et  Sion  bumescunt  rorida  rura  ! 
lllic  perpetuo  pollebunt  munere  patris, 
Vitaque  fine  tenus  durat  per  saecula  sospes. 

Cod.  Sangallen.  869.  saec.  9.  ex.  —  3  perfundunt  korrig.  in  fundunt. 
5  Aermon.  —  6  pollebant  korrig.  in  pollebunt. 


129.   (9.)   In  Adyentu  Hlotharii  Imperatoris. 

R.  Imperator  magne,  vivas 
semper  et  feliciter. 

1.  Innovatur  nostra  laetos  2.  Gaudeat  totum  tuorum 
terra  flores  proferens,  agmen  bic  fidelium, 

Ver  novum  praesentat  aetas,  Omnis  aetas,  omnis  ordo, 

dum   datur  te  cernere.  corde  dicens  intimo: 


—     177 


Exstet  adventus  beatae 
nunc  tuae  praesentiae 

Gaudio  plenus  sereno 
et  favore  simplici. 

Iuste,  felix  et  benigne, 

mitis  et  piissime, 
Pande  mentis  hie  nitorem 

nostra  complens  gaudia. 

Quod  minus  digne  valemus 

Servitute  debita. 
Hoc  tui  donet  favoris 

laeta  nobis  gratia. 

Sancta,  Lotbari,  Maria 
virgo  te  cum  fratribus 

Et  simul  cum  patre  magno 
servet,  arraet,  protegat. 


7.  Et  Valens  iunetus  beatis 

hoc  precetur  omnibus, 
Vestra  pax  ut  pace  eunetos 
firmet  apta  subditos. 

8.  Intus,  extra,  longe,  iuxta 

fulgeat  concordia, 
Brito  cedat  atque  Bulgar, 
omnis  ardor  hostium. 

9.  Vita,  virtus  et  potestas 

robur  et  victoria, 
Fama  felix  te  sequantur 
atque  vitae  praemia. 

10.  Summa  summae  trinitati 
sit  per  aevum  gloria, 
Quae  gubernet  et  Coronet 
per  te  omne  saeculum. 


Cod.  Vatican.  Reg.  469.  (ol.  Sangallen.)  saec.  9.  ex.  A.  —  Cod.  Sangallen. 
899.  saec.  9/io.  B.  —  7,  1  Valens  für  Valentinus,  dessen  Reliquien  830  nach 
Reichenau  kamen.  —  7,  3  euntos  B.  —  8,  1  late  iuxta  A.  —  9,  3  sequatur 
AB.  —   10,  1  Summa  laude  trinitati  A. 


130.   (10.)  In  AdTentu  Caroli,  fllii  Angrustorum. 

R.  Salve,  regum  sancta  proles, 
care  Christo  Carole. 


1.  Ecce,  votis  apta  vestris 

venit  hora,  psallite, 

Gaudium  cordis  patescat 

claritate  carminum. 

2.  Nullus  ordo,  nulla  rerum 

nunc  silescat  vastitas 
Mens  et  lingua,  cor,  voluntas 
laudem  dando  personet: 

3.  Credimus  superna  votis 

angelorum  milia 
Nostris  congaudere  digne, 
ut  dicamus  cernui: 

4.  Anna  vatem,  Sara  risum 

non  fudit  libentius, 
Quam    de  toto  nunc  tenellum 
corde  muleet  Augia. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.     II. 


5.  In  te  terra  nostra  patrem 

suseipit  cum  fratribus, 
Cum  quibus  tibi  decora 
pars  honoris  permanet. 

6.  Ferte  nabla  tibiasque, 

Organum  cum  cymbalis, 
Flatu  quidquid,  ore,  pulsu 
arte  constat  musica. 

7.  Dicat  omne  plebis  agmen, 

clerus  ipse  primitus, 
Dives,  pauper,  sospes,  aeger 
consonent  in  laudibus: 

8.  Te  Maria,  sancta  virgo, 

cum  subiectis  omnibus 
In  salutem  christianam 
protegat  feliciter 
12 


—     178    — 

9.  Turba  quod  simul  piorura,  10.  Gloriara  dignam  triformi 
qui  Deo  sunt  proximi,  pangimus  potentiae, 

Actitet  penes  supernam,  Quae   te  sanum  vexit  isthuc 

poscimus,  clementiam.  Francorura  per  regmina. 

Cod.  Vatican.  Reg.  469.  (ol.  Sangallen.)  saec.  9.  ex.  A.  —  Cod.  Sangallen. 
899.  saec.  9/io.  ß.  —  9,  3  Accitet  A. 


131.    (11.)    Hymnus  de  sanctis  Sergio  et  Baccho. 

(Dubius.) 

1.  Pangite,  caeli,  reboemus  odas. 
Alma  promamus  Domini  tropaea, 
Praecluem  sanctis  celebremus  hymnum 

Cordis  ab  imo. 

2.  Martyres  sancti  meritis  micantes. 
Sergius,  Baccbus,  socii  Corona, 
Carnis  e  claustro  pariter  migrando 

Sidera  supra, 

3.  Athletae  fausti  Domini  superni, 
Morte  devicta  superastis  arma 
Hostis  antiqui  trucis  atque  cosmi 

Carnis  agone. 

4.  Nunc,  corouati  fidei  favore, 

Vos  decus,  virtus  sequiturque  stemma* 
Esse  caelestis  meruistis  agni 
Sanguine  loti. 

5.  Qui  pius  mundi  Deus  et  redemptor, 
Martyr  et  miles  radians  herilis, 
Rore  robustus  roseo  salutis 

Scbemate  servi. 

6.  Quem  vocat  votis  polus,  unda,  tellus, 
Quemque  collaudat  chorus  angelorum, 
Tagma  caelestis  Solymae  supernae 

Consona  cantu. 

7.  Quem  timens  atrox  Erebi  vorago, 
Daemonum  princeps  metuit  rebellis, 
Zabulus  taeter.  sceleris  repertor, 

Mortis  origo. 


—     179     — 

8.  Inde  vos  saecli  pretium  sequentes, 
Quaesumus,  nobis  meritis  favete, 
Noaog  ut  vestris  nequeat  uocere 

Civibus  istis. 

9.  Hie  ronog  vester  vocitatur  Alba 
Civitas,  sacris  decorata  gazis, 
Quem  sacrosaneti  cineres  adornant, 

^a>f.iaza  saneta. 

10.  Sospitas  aegris,  laxqia  lassis, 
Rosque  caelestis  veniaque  nostris 
Fertur  omissis,  timor  atque  maeror 

Tollitur  omnis. 

11.  Hymniger  psallit  eborus  bieque  vobis 
Concinens  nablo  sonitu  sonoro, 
Cantibus  saneti  Trophimi  videmur 

Pangere  melos. 

12.  Vos  crucis  Christi  socios  rogate, 
Qui  Dei  patris  comitantur  aguura, 
Intra  caelorum  mereamur  urbis 

Saepta  subire. 

13.  Doxa  sit  patri  genitoque  Iesu, 
Pneumati  saneto  siniul,  ac  potestas 
Sit  tibi  trino,  deitate  soli, 

Compar  in  aevum. 

Cod.  Sangallen.  899.  saec.  10/n.  A.  —  Brev.  ms.  Schwarzacense  saec.  13. 
Cod.  Carolsruhan.  Sw  2.  B.  —  Milchsack  I,  4  ohne  Angabe  seiner  Quelle  C. 

1,  2  Alma  per  manus  C.  —  1.  3  Praedulcem  C.  —  2,  1  Martyres  fausti 
C.  —  2,  2  et  Bacchus  C;  socius  B.  —  2,  3  migravit  B.  —  3,  2  Mortis 
devicti  B.f —  4,  1  Hinc  coronati  fidei  fervore  C.  — ■  Str.  5  bis  11  incl.  fehlen 
BC.  —  6',  3  Tacma  A.  —  10,  2'Vosque  A.  —  12,  1  socii  fideles  BC.  — 
12,  2  Vos  piis  semper  preeibus  iuvate  BC.  —  13,  1  genitaeque  proli  B.  — 
Vgl.  Neues  Arch.  IV,  276. 


12  = 


Magneutius  Rabaims  Maurus, 

Archiepiscopus  Maguutinus, 

f  856. 

Raban  wurde  zu  Mainz,  glaublich  um  das  Jahr  776,  geboren  und  ward 
unter  Abt  Baugulf  von  Fuld  (780 — 802)  in  die  dortige  Klosterschule  auf- 
genommen. Schon  801  zum  Diakon  ordiniert,  wurde  er  von  Baugulfs  Nach- 
folger Ratgar  nach  Tours  zu  Alkuin  gesandt,  dessen  exegetischen,  moral- 
philosophischen  und  humanistischen  Vorlesungen  er  folgte.  Alkuin,  mit  dem 
ihn  eine  bleibende  Freundschaft  und  später  ein  reger  brieflicher  Verkehr 
verband,  gab  ihm  den  Beinamen  Maurus,  das  Prädikat  Magneutius  scheint 
er  sich  selbst  beigelegt  zu  haben.  Nach  Fuld  zurückgekehrt,  lehrte  Raban 
an  der  dortigen  Schule,  bis  er  822  nach  dem  Tode  Eigils,  der  817,  kurz 
nach  Rabans  Priesterweihe,  Ratgar  im  Amte  gefolgt  war,  zum  Abte  seines 
Klosters  gekürt  ward.  Auch  als  solcher  entsagte  er  nicht  völlig  der  ge- 
wohnten Lehrtätigkeit,  da  in  dieser  Zeit  Lupus,  Walafried,  Otfried  seine 
Schüler  wurden.  Aber  schon  842  legte  Raban  die  ihm  lästige  Würde  nieder 
und  zog  sich  auf  den  Petersberg  bei  Fuld  zurück,  um  daselbst  ausschliefslich 
der  Mufse  und  den  Musen  zu  leben,  als  ihn  847  die  Wahl  von  Klerus  und 
Volk  auf  den  durch  Otgars  Tod  erledigten  Stuhl  von  Mainz  berief.  Noch 
im  ersten  Jahre  seiner  Amtsführung  berief  er  nach  Mainz  eine  Synode,  auf 
der  u.  a.  Gottschalk,  einst  in  Fuld  sein  Schüler,  seiner  namentlich  die  Prä- 
destinationslehre berührenden  Irrtümer  wegen  verurteilt  wurde.  Ein  Achtziger 
starb  Raban  den  4.  Februar  856. 

Auf  die  ausgebreitete  literarische  Tätigkeit  Rabans  einzugehen,  die  sich 
mehr  in  einer  Verarbeitung  des  Gegebenen  als  in  selbsteigenem  Forschen  ge- 
fiel, ist  nicht  dieses  Ortes.  Wir  haben  uns  auf  seine  Dichtungen  und  unter 
diesen  wieder  auf  seine  Hymnen  zu  beschränken. 

Rabans  Gedichte  sind  zuerst  von  Chr.  Browerus  als  Anhang  der  zweiten 
Auflage  seiner  Fortunatus-Ausgabe  aus  einer  alten  Fuldaer  Handschrift  ver- 
öffentlicht worden  unter  dem  Titel:  Hrabani  Mauri,  ex  magistro  et 
Fuldensi  abbate  archiepiscopi  Moguntini,  poemata  de  diver- 
sis.  Moguntiae  1617.  Die  Handschrift,  der  Browerus  diese  Gedichte 
entnahm,  ist  heute  in  Verlust  geraten  bis  auf  ein  wenig  umfangreiches  Bruch- 
stück, das  jetzt  einen  Teil  des  Einsiedler  Miscellan-Codex  266  ausmacht 
und  uns  zeigt,  dafs" Browerus'  Quelle  im  10.  Jahrhundert  geschrieben  war. 
Da  die  Handsclirift  verloren,   mufs  uns  der  Abdruck  die  Quelle  vertreten. 

Die  Hymnen  Rabans  stellen  mit  Ausnahme  der  Nr.  1 — 3,  die  im  ersten 
Teile  der  Carmina  sich  befanden,  bei  Browerus  auf  S.  66  ff.  unter  der  Auf- 
schrift: „Hymni  llrabano  in  eodem  msc.  attributi."  Der  Heraus- 
geber  bemerkt  dazu  S.  144:  „Porro  hymnos  nonnullos  hie  reperiri ,  qui 
scriptoribus  aliis  vindicari  possint,  band  diffitear;  et  quia  vetustae  membrauae 
manu  non  antiquissima  nonnullos  insertos  observavimus ,  eos  ad  dis- 
crimen  faciendum  asteriseis  insignivimus ;  reliquos  plerosque,  quia  eodem 
charactere  et  titulo  versuum  Hrabani  praescripti  sunt,  eidem  seu  prolis 
legitimae  parenti  trausscribere  nil  veremur."  Diesem  Schlüsse  pflichtet  zwar 
Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  290  mit  den  Worten  bei:   „Im  allgemeinen  wird 


—     181     — 

man  diese  Annahme  gelten  lassen  können ,  insoweit  nicht  ein  Gegenbeweis 
geführt  werden  wird"  :  in  seiner  Ausgabe  Rabans  (Poetae  Aevi  Carolini  II, 
159  ff.)  bezeichnet  er  jedoch  alle  diese  Hymnen  als  Dubia  mit  Ausnahme 
von  zweien  (Broweri  NNr.  20  und  23),  die  er  stillschweigend  unter  die 
Genuina  versetzt. 

Mit  einem  Sterne  hat  Browerus  nur  fünf  Hymnen  als  von  späterer  Hand 
geschrieben  stigmatisiert,   die  mit  den  Anfängen: 

Quod  chorus  vatum. 

Fit  porta  Christi  pervia. 

Gloria  Deo  in  excelsis  hodie. 

Tibi,  Christe,  splendor  patris. 

Aurea  luce  et  decore  roseo. 
Von    diesen  habe  ich  drei  (den  2.,    3.  und  5.)  als  aufser  Frage  stehend  fort- 
gelassen, zwei  (den   1.  und  4.)  als  zweifelhaft  an  den  Schlufs  gesetzt. 

Von  Browerus'  Nr.  24,  die  aus  mehreren  nicht  zueinandergehörigen 
Stücken  zusammengesetzt  ist,  fangen  aber  ersichtlich  neue  Nachträge  an, 
wenn  sie  auch  von  erster  Hand  geschrieben  gewesen,  da  sich  unter  denselben 
auch  Stücke  anderer,  mit  Namen  genannter  Verfasser,  wie  Columbans  und 
eines  Deudofredus  finden.  Aus  diesem  Wirrwarr  habe  ich  zwei  Stücke  (26) 
Deus  orbis  reparator  und  (25)  Sophia  patris  als  möglicherweise  von  Raban 
herrührend  unter  den  Dubia  beibehalten.  Die  andern  Dinge  haben  mit  ihm 
zweifellos  nichts  zu  schaffen.  Dagegen  habe  ich  zwei  Hymnen,  die  bei  Bro- 
werus sich  nicht  finden,  den  Hymnus  Sanctorum  meritis  (21  und  den 
andern  Fratres  unanimes  (22)  als  Raban  gehörig  eingeschoben.  Für 
diese  Hymnen  Nr.  (1)  bis  (22)  läfst  sich  meines  Erachtens  auch  aus  innern 
Gründen  die  Überzeugung  gewinnen,  dafs  sie  legitime  Kinder  der  Mu<e  Rabans 
sind,  und  dafs  Browerus  recht  hatte,  seiner  Quelle  mit  der  stets  nötigen  Vor- 
sicht zu  trauen.  Ich  mufs  aber  diesen  Beweis,  da  er  hier  zu  viel  Raum  be- 
anspruchen würde,  an  anderem  Orte  führen. 


132.   (1  .    Oratio  Mauri  ad  Deiiui. 

Omnipotens  genitor.  qui  reruni  es  maximus  auctor, 

Xate  coaequalis  Spiritus  atque  Dei, 
Unus  natura,  personis  trinus  et  ipse 

Vivificans  cuncta,  vita  beata,  Deus. 
5    Respice  me  miserum  flenti  et  miseratus  adesto, 

Qui  graviter  peecans  aeger  in  orbe  dego. 
Eripe  me  his,  invicte,  malis,  procul  omnia  pelle, 

Quae  mentem  et  corpus  crimina  dira  tenent. 
Nam  vitam  variis  maeularam  erroribus  omnem 
10        Atque  tuam  legem  spernere  non  timui. 
Lingua,  mente,  manu  commisi  noxia  multa, 

Textus  evangelii  quaeque  vetare  solet. 
Et  quid   tunc  volui  deceptus  fraude  maligni, 

Quemve  sequebar  amens   decipulam  hostis  amans? 
15    Ac  miser  inferni   redolentia  sulfure  stagna 

Ignem  cum  verme,   perpete  cum  gemitu, 
Elegi  amare  magis,  quam  dulcia  gaudia  caeli, 

Turiferos  campos  quam,  paradise,  tuos. 


—     182     — 

Heu  miser,  heu  demens,  ubi  nunc  tua  vita  periret, 
20        Quosve  dares  gemitus  tortus  in  igne  dire, 
Ni  Deus  immensae  bonitatis,  verus  amator 

Humanae  formae,  retraberet  miserans! 
Fit  quoque,  quod  dudum  psalmista  ast  voce  canebat, 

Cum  stupuit  mirans  dona  superna  Dei : 
25    Ni  foret  adiutor  Dominus,  iam  infernus  liaberet 

Sontem  trux  animam  et  cruciaret  eam. 
Nunc,  Deus  alme,  tuum  famulum  pietate  sueta 

Conversum  recipe,  quem  dolor  excruciat. 
Sana  contritum.  flentem  solabere  maestum, 
30        Indulgens,  quaeso.  crimina  cuncta  tuo. 

Da  mihi  spem  veniae,  fac  corda  maerentia  laeta, 

Commutans  lacerum  iam  facias  placidum. 
Daque  fidem  plenam.  da  spem,   da  pignus  amoris, 

Mandataque  tua  corde  mauuque  geram. 
35    Strinxi  nie  voto;  comple  hoc,  pius  arbiter  orbis, 

Natura  fragilis  quod  celerare  nequit. 
Sitque  opus  omne  tuum.  quodcumque  expendis  alumno, 

Sit  tibi  laus  soli  gloria  sitque  tua. 
Cumque  velis  vitae  finem  finemque  laboris 
40        Imponere,  servo  tunc  miserere  tuo, 

Xe  occursus  saevus  noceat,  ne  Tartarus  ardens, 

Missus  sed  lucis  ducat  ad  astra  poli. 
Dum  iudex  venias  meritorum  iura  repandens, 

lustifices  servum  tunc,  precor,  ipse  tuum, 
45.    In  dextra  ponens,  cum  iustis  praemia  reddens, 

Cernam   quod  vultum  lucis  in  arce  tuum. 
Te,  bone  Iesu,  precor,  rector,  salvator  et  auctor, 

Quidquid  protuleram  rite  loquendo  prece  hie, 
Suscipias  miserans  famulum  clementer  et  audi, 
50        Ardua  poscenti  des  quoque  regna  poli. 
Portio  sim  plebis  laudes  et  in  ordine  cantem 

Sanctorum  gratulans  cantica  grata  tibi. 
Gloria  magna  Deo.  sempei  tibi  gloria,  Christe, 

Amen,  in  aeternum  gloria  magna  Deo. 

Collect,  ms.  Fuldense  saec.   10.     Cod.  Eremiten.  266.  —  4  beate  korri^ 
in  beata.  —  39  que  fehlt.  —  Browerus  p.  6;  Diimmler  II,  171  sq. 


133.   (2.)  Ad  Deuin  Oratio. 

O  Deus  aeterne,  mundi  sanetissime  rector, 
Te  mea  mens  ambit  animaeque  ac  vivida  virtus, 
Laus,  amor  atque  decus,  cordis  tu  lumen  honestum, 
Membrorum  gestum  tu  oeculorum  reddis  et  usum. 
5    Auribus  auditum,  manibus  opus  indis  amatum. 


—     183     — 

Quidquid  tellus  habet,  pontus  atque  aethera  claudunt, 
Et  quidquid  sentit,  sapit,  est  et  vivit  ubique, 
Omnia  nempe  tua  sapientia  condita  fulcit, 
Vivificat,  servat  valido  et  regit  omnia  nutu. 

10    Fac  me,  summe  pius,  toto  te  corde  fateri, 
Te  sermone  loqui,  te  discere  dogmate  recto, 
Quaerere  te  manibus  pura  te  et  mente  precari. 
Tu  via,  tu  virtus,  tu  vita  et  ianua  vitae. 
Tu  merces  operis,  tu  factor,  tu  quoque  doctor, 

15    Da  mihi  nunc  veniam  misero  et  mea  crimina  laxa, 
Fac  me  velle  bonum,  scire  actu  et  rite  probare 
Sicque  tuum  laetum  tribuas  tunc  cernere  vultum 
Perpetuo  et  vera  me  gaudia  carpere  fructu. 

Collect,  ms.  Fuldense  saec.  10.     Cod.  Eremiten.  266.  —  Browerus  p.  9: 
Dümmler   II,    175. 


134.   (3.)   Tersus  more  Litaniae  facti. 

Arbiter  omnitenens,  rerum  tu  summe  creator, 

Aspice  de  superis,  omnipotens  genitor. 
Omnipotens  genitor,  ex  quo  sunt   omnia,  vere 

Principium  aeternum,  tu  miserere  tuis. 
5    Filius  ipse  Dei,  per  quem  sunt  condita  cuncta, 

Tu  Clemens  nostras  suscipe,  quaeso,  preces. 
Spiritus  alme  Dei,  caeli  terraeque  repertor, 

In  quo  sunt  cuncta,  tu  pia  vota  vide. 
Trinus  personis,  natura  conditor  unus. 
10        0  Deus  altithrone,  semper  adesto  pius. 
Clara  Dei  genetrix,   sanctissima  virgo  Maria, 

Ora  pro  nobis  rite  favendo  Deum. 
Pro  nobis  poscas,  Michael  archangelus,  ipse 

Et  Gabriel  fortis  et  Raphael  medicus. 
15    Cum  aethereis  turmis  placantes  sceptra  superna 

Propitium  nobis  celsithronum  facite. 
Zachariae  natus  praeco  cunctique  prophetae 

Et  sancti  patres,  conciliate  Deum. 
Coetus  apostolicus,  Christi  comitatus  honestus, 
20        Tu  precibus  nobis  limina  pande  poli. 

Claviger  aethereus  Petrus  Paulusque  magister, 

Andreas,  Iacobus  atque  Iohannis  amor. 
Thomas  cum  Iacobo,  Philippus,  Bartholomaeus, 

"Mattheus  et  Simon,  Thaddeus  et  Mathias. 
25    Doctrina  gratulans  rutilans  et  sanguine  rubro, 

Victorum  alme  chorus,  nos  rege  tu  moniti>. 


—     184    — 

Barnabas,  Silas,  Stephanus,  Marcusquc  Titusque, 

Lucas  et  Clemens,  sanetus  Apollinaris, 
Sixtus,  Alexander,  Cornelius  et  Cyprianus, 
30        Felix,  Urbanus  Mauritiusque  pius. 

Cum  quis  tu,  doctor  Bonifaeius.  inclite  martyr, 

Placans  altithronum  fuade  preces.   petimus. 

Alme  tuos  socios  vaoneas.  Martine,  precamur, 

Pro  nobis  Dominum  poscere  rite  pium. 

35    Hoc  Leo,  Silvester  simul  et  confessor  Amandas, 

Ambrosius  praesul  papaque  Gregorius, 

Augustinus  honor.   doctor  Hieronymus  atque 

Maximinus  pastor  Eusebiusque  gerat. 
Hoc.  Benedicte,  tuis  monaebis  impende,   precamur. 
40        Cum  Antonio  et  Paulo  regna  beata  tenens. 
Martyr  Agatha  Dei,  foveas  nos  rite,  precamur, 

Agnes  sie  virgo,  sie  et  Anastasia. 
Lucia,  Balbina,   Petronella,  Eulalia.  Thecia. 
Regina,  Euphemia,  Caeciiia,  Sotheris, 
45    Eugenia,   Prisca,  Monegundis,  Praxidis.  Afra, 
Christina,  Brigida  turbaque  casta  poli. 
Caelicolae  euneti,  sanetorum  exercitus  omnis, 

Hoc  preeibus  agite,  ut  nos  Deus  ipse  iuvet. 
Expurget  miserans,  exaltet,  diligat,  ornet. 
50        Illaesos  servet,  protegat  atque  regat. 

Det  pacem  veram,  det  plenum  munus  amoris. 

Actus  det  placidos  spemque  rinemque  bonam. 
Virtutum  copiam  tribuat  mentemque  benignain 
Et    carnem  castam  tempus  et  omne  bonum. 
55    Det  victum.  vestem,  fidos  det  semper  amicos 
Atque  hostes  eunetos  arceat  ipse  procul. 
Famem  depellat,  morbos  simul  auferat  omnes, 

Conterat  et  longe  daemonis  insidias. 
Curramus  laeti,  ut  capiamus  regna  beata 
60        Cum  Christo  sursum  semper  in  arce  poli. 
Agnus  sanete  Dei.  qui  tollis  crimina  mnndi, 

Semper  in  aeternum  tu  miserere  tuis. 
Tu  nos.  Christe,  audi.  tu  exaudi.   Christe,  precamur, 
Te  sequimur,  Christe,  te  volumus,  cupimus. « 
65    0  Domine,  salva,  quia  vitam  quaerimus  abs  te, 
Redde  tuum  vultum.  sie  erit  atque  satis. 
Tu  quofniam]  virtus.  tu  vita  es.  Christe  perennis, 
Tu,  Christe,  eleison,  tu  Kyrie  eleison. 

Browerus  p.  48  sqq.;  Dümmler  II.  217  sq. 


185    — 


135.   (4.)   Hymnus  <le  Caritate. 

1.  Alta  res  magnumque  bonum,  salubre 
Munus  ex  alto  veniens  supernum, 
Conditoris  maxime  ius  potentis, 

Lux  pia  mundi, 

2.  Caritas  praeclava  tonantis  atque 
Ardor  et  communio  trinitatis. 
Cuncta  virtus  rite  regens,  potens  lex, 

Agmina  caeli. 

8.    Haec  creaturae  fuit  alma  origo, 

Nam  per  hanc  caelestia  condita  exstant. 
Et  maris  terraeque  simul  reperta 
Germina  constant. 

4.  Haec  Adam  primum  dedit  in  se  habere, 
En,  Dei  exemplar  fieretque  imago 
Conditoris  praeposuitque  toto  hunc 

Conditor  orbi. 

5.  Haec  prophetas  et  patri  —  fecit  —  archas. 
Cum  sacro  spiramine  eos  replevit, 

Ut  salutarem  pie  praedicarent 
Dogmate  Christum. 

6.  Haecque  huc  descendere  fecit  ipsnm 
Filium  summi  patris  ad  medelam, 
Ut  supernam  terrigenamque  plebem 

lungeret  auctor. 

7.  Haec  pati  Christum  cruce,  haec  flagella, 
Sputa,  spinas  ferre  dedit,  sepulcrum 
Atque  victorem  fore  deque  morte 

Surgere  fecit. 

8.  Haec  poli  regnura  dedit  esse  apertum, 
Christus  ex  quo  celsa  petit,  sequentes 
Eius  et  vestigia  fecit  omnes 

Scandere  caelum. 

9.  Spiritum  sanctum  dedit  haec  ab  arce 
Pentecostes  sicque  [diem]  sacravit, 
Primitivum  cum  paracletus  agmen 

Visitat  orbe. 


—     186     — 

10.  Haec  salubrem  dirigit  et  cohortem, 
Primitus  Christi  comites  dehincque 
Praedicatores  fidei,  ut  salutem 

Mundus  haberet. 

11.  Martyres   cum  virginibus  paravit 
Ad  honorem  regis  in  arce  magni, 
Christianam  ducit  ad  astra  plebem,  ad 

Gaudia  vitae. 

12.  Corpus  haec  Christi  copulans  adunit, 
Membra  cum  membris  sociat  valenter, 
Membra  supponit  capiti,  caput  cum 

Corpore  iungit. 

13.  Ecce,  haec  dilectio  vera,  haec  arx 
Summa  virtutum,  caput  et  regina, 
Plenitudo  haec  legis  utriusque, 

Föns  bonitatis. 

14.  Nemo  viventum  sine  hac  videbit 
Regis  aeterni  faciem,  sed  atra 
Introibit  Tartara,  horret  hunc  quo 

Inferus  ardens. 

15.  Hancque  mandatum  vocitat  novum  auctor, 
Hanc  habere  eius  comites  iubebat; 
Valde  hinc  nos  hanc  habeamus  omnes 

Pectore  puro. 

Browerus  p.  66;  Dümmler  II,  244. 


136.    -5.)   Hymnus  de  Natali  Domini. 

R.    Christo  nato,  rege  magno, 
totus  orbis  gaudeat. 

1.  Lumen  darum  rite  fulget  3.  Hunc  regalis  virgo  mater 

orto  magno  sidere,  partu  gaudens  edidit, 

Quod  per  totum  splendet  orbem  Quem  Gabriel  nuntiavit 

umbras  noctis  aufugans.  salvatorem  gentium. 

2.  Dux  de  Iuda,  quem  propheta       4.  Cum  pastores  excubantes. 

olim  iam  praedixerat,  cura  mordet  nam  gregis, 

Laetus  nobis,  ecce,  venit  Clarus  ipsos  ad  laetandum 

Bethlem  nascens  inclita.  exhortatur  nuntius. 


187     — 


5.  Concinebat  angelorum 

turba  laeta  laudibus, 
Terrae  pacem  praedicantes 
caelo  reddunt  gloriam. 

6.  0  stupendum  mirandumque 

sacramentum  gloriae, 
Quod  tonantem  supra  cuncta 
virgo  gestat  parvula! 

7.  Factor  caeli,  terrae  factor 

vulva  est  clausus  feminae, 
Auetor  summus  angelorum 
tit  praesaepe  conditus. 

8.  Palmo  caelum  qui  metitur, 

terram  claudit  pugili, 

Pannis  paucis  obvolutus 

infans  vagit  parvulus. 

9.  Quae  divisit  lucem  ab  umbris 

summi  primum  dextera, 

Matris  mammas,  ecce,  traetat 

lactis  potum  quaesitans. 


10.  Os  praeclarum  conditoris, 

quod  formavit  saeculum, 
En,    admotum  nunc  libenter 
sugit  matris  ubera. 

11.  0  beata  mater  Christi, 

David  stirpis  femina, 
Tu  laus  orbis  et  regina, 
laeta  virgo  Maria. 

12.  Votis  assis  tu  piorum 

omne  servans  saeculum, 
Patriarchis  et  prophetis 
laus,  Corona  gloriae. 

13.  Ecce,  sperant  laetabunda 

angelorum  agmina, 
Christi  plebem  quod  gubernes 
arcanorum  conscia. 

14.  Namte,  virgo,  caelebs,  nupta, 

sexus  oranis  adpetit, 

Tu  parentes  atque  natos 

deprecando  protege. 


15.  Gaudet  caelum  cum  supernis 
angelorum  milibus, 
Omnis  terrae  plenitudo, 
pontus,  astra,  flumina. 


Collect,  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  899.  A.  —  Sacram. 
ms.  S.  Simeonis  Treviren.  saec.  9.  Clm.  Monacen.  10077.  add.  saec.  12. 
B.  —  Viat.  ms.  Iohannis  Noviforen.  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  A  12. 
add.  saec.  14.  C.  —  Browerus  p.  68;  Dümmler  II,  245. 

1,  4  effugans  B;  aufugat  C.  —  2,  1  prophetae  BC.  — •  2,  2  praedixerimt 
B:  praedixerant  C.  —  2,  4  natus  inclitus  BC.  —  3,2  partu  gaudens  fehlt 
C;  ortum  nobis  edidit  B.  —  3,  4  salvatorem  saeculi  B.  —  BC  haben  nur 
drei  Strophen,  ebenso  Browerus ;  in  BC  folgen  nach  dem  Hymnus  die  Worte : 
„Iam  fulget  oriens,  iam  praecurrunt  signa,  iam  venit  Dominus  illuminare 
nos." 


137.   (6.)   Hymnus  de  Natali  Innocentum. 


Carmina  psallere  voce,  lyra, 
Edere  nunc  iuvat  arte  melos, 
Quomodo  lactea  turba  perit 
Principis  impie  caesa  dolo, 
Ipsaque  sanguine  tineta  suo  est. 


—     188    — 

2.  Ast  ubi  se  furiata  lues 
Excitat  inque  necem  Domini 
Provocat  invida  corda  ducis, 
Concite  mittere  cogit  eum 
Stemere  et  agraina  plura  nece. 

3.  Ceu  leo  nam  fremit  in  facinus, 
Cuius  ab  ore  tener  subito 
Effugit  agnus  in  arva  procul, 
Vertit  in  innocuum  arma  gregem, 
Atterit,  excruciat,  lacerat. 

4.  Sic  Herodes  stimulante  chao 
More  lupi  furibundus.  amens, 
Parvula  milia  strage  dedit 
Turgidus,  horridus  atque  ferox, 
Christus  at  arma  nefanda  vitat. 

5.  Quis  tibi  tunc,  lanio,  ardor  erat, 
Talia   cum  quoque  prospiceres. 
Pectore  quosve  dabas  gemitus, 

"  Cum  puerilia  membra  secans 
Matribus  ipse  lugere  dabas? 

6.  Dux  bone,  arbiter  egregius, 
Sanguine  pasceris  innocuo, 
Corporibus  minimis  inbians 
Viscera  sobria  dilaceras, 
Gaudia  mors  aliena  dabit. 

7.  Ergo  age,  tortor,  adure,  seca, 
Divide  membra  coacta  luto ! 
Solvere   rem  fragilem  facile  est; 
Non  penetrat  dolor  interius, 
Mentis  in  arce  manet  Dominus. 

8.  Hie  funeris  quia  causa  fuit, 
Praemia  bis  super  astra  dabit, 
Tu  quo,  mortis  amator  amens, 
Mortis  in  extima  iure  cadis 
Et  gemitum  sine  tine  dabis. 

9.  Cedat  amor  lacrimantum  hominum, 
Qui  celebrare  suprema  solent, 
Flebile  cedat  et  officium, 
Martyribus  quia  regna  patent, 
Gaudia  perpetuaque  manent. 


—     189    — 

10.    0  socii,  sine  fine  Deum 

Carmine  iara  resonemus  eum, 
Qui  sua  munera  rite  dedit 
Nostra  libenter  et  ipse  capit, 
Christus  et  optiraus  hie  Deus  est. 

Browerus  p.  69;  Dämmler  II.  246.  —  1,  2  tunc.  —  4,  5  Christus  et  arma. 
5,  3  quosvis. 

138.   (7).   Hymnus  de  Epipkania. 

1.  En,  caeli  rutilant  lumina  splendida, 
Testantur  Dominum  nascere  parvulum, 
Qui  format  minima  et  qui  ereat  ardua, 
Regni  seeptra  tenens  est  Deus  atque  homo. 

2.  Duxit  Stella  magos  mystica  quaerere 
Regis  paeifici  rite  eunabula, 

Quem  Iudaea  tenens  orbis  in  ultima 
Diffusis  radiis  nuntiat  inclita. 

3.  Herodes  capiens  impius  auribus, 
Quod  rex  hie  fuerat  natus,  in  urbibus 
Iudaeae  hunc  citius  quaerere  praeeipit 
Tristis  moxque  neci  tradere  destinat. 

4.  Inventus  Dominus  indice  sidere  est 

In  Bethlem  pariter  cumque  parentibus, 

Cui  mox  ergo  magi  munera  deferunt, 

Tus,  murram,  aurum  ab  Ophir  regi,  homini,  Deo. 

5.  Huic,  trux  ipse  licet  saeviat  horride 
Herodes,  iubeat  caedere  parvulos, 
Regnum  rite  suum  örmiter  undique 
Servatur  Domino;    corruit  invidus. 

6.  En,   est  ista  dies  munere  nobilis, 
Baptismo  haec  Domini,  nobilis  exstitit, 
Quod  vinum  Dominus  fecerat  ex  aqua, 
Commendat  placide  haec  sacra  dogmata. 

7.  Gaudemus  pariter  mentibus,  en,  precor, 
Quod  nobis  Dominus  hie  pius  advenit, 
Quod  nostra  voluit  munera  sumere, 
Quod  baptisma  dedit,  pocula  contulit. 

8.  Nam  rex  Christus  adest  orbis  et  arbiter, 
Lux  de  luce  pia  et  pater  omnium, 

Qui  nos  ad  patriam  ducat  et  optimam 
Et  vitae  faeiat  gaudia  metere. 

Browerus  p.  70;  Düramler  II,  217. 


—     190     — 

139.    (8.)    Hymnus  de  Epipliania. 

1.  Venit  Deus  factus  homo,  3.  Aurum  potentis  regmina, 
Exsultet  omnis  natio,  Numen  sacrum  tus  indicat 
Caelum  dedit  sidus  novum,  Carnemque  murra  mortuam, 
Apparet  auctor  omnium.                     Mundi  piantera  machinam. 

2.  Magi  ferebant  muuera  4.  Herodes,  hostes  invidus, 
Primi  legati  gentium,  Ignorat  baec  trucissimus, 
Quae  cum  sacro  mysterio  Cbristus  saluti  gentium 
Signant  latentis  gloriam.  Quae  sie  ministrat  praevius. 

5.    Iesus,  precamur,  optime, 
Tu  nos  benignus  dirige, 
Prompti  feramus  quod  tibi 
Laudis  sacrata  munera. 

Diuru.  et  hymn.  ms.  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  477.  A.  — 
Browerus  p.  71 ;  Dümmler  II,  248. 

3,  1  regimen  A.  —  3,  3  myrram  A.  —  Doxologie:  Praesta,  beata  trini- 
tas.  A. 

140.   (9.)  In  Epiphania  Domini. 

Item  alius. 

1.  Cbristus,   redemptor  plebium,  3.  Fletus  amaros  fundite, 
Baptisma  consecrat  novum,  Mentis  secreta  pandite; 
Venite,  euneti,  criminum  Salsae  per  ora  lacrimae 
Lavare  sordes  omnium.                      Dulcern  salutem  praeparant. 

2.  Iordanis  amnem  dedicat  4.  Faex  nulla  nos  coinquinet, 
Salvator  undas  expians,  Mortis  vetustae  portio, 
Fontes  abyssi,  flumina  Sed  lucis  almae  mansio 
Consecrat  orbis  artifex.  Vitam  perennem  conferat. 

5.  Gloria  tibi,  Domine, 

Qui  natus  es  de  virgine  etc. 

Brev.  ms.  Fuldense  saec.  15.  Cod.  Fulden.  Aa  81.  B.  —  Browerus  p.  71; 
Dümmler  II,  248. 

1,  1  Christe  A.  —  2,  2  expiat  A.  —  Der  Umstand,  dafs  dieser  Hymnus 
sich  im  Breviere  von  Fuld,  und  dort  allein  wiederfindet,  spricht  stark  für  die 
Abfassung  durch  Raban. 


141.   (10.)   Hymnus  dicendus  in  Pascha  Domini. 

R  °.    Surrexit  quia  Christus  a  sepulcro, 
Collaetetur  homo  choro  angelorum. 

1.    Cantemus  Domino  Deoque  nostro, 
Fratres  unanines,  probas  verenter 
Laudes  ex  animo  pio  canentes, 
Nunc  paschalia  festa  cum  tenemus. 


—     191     — 

2.  Agnus  nempe  sacer  patres  de  Aegypto 
Olim  eduxerat  edito  cruore, 

Et  nunc  sanguine  Christus  e  tenebris 
Infernalibus  ipse  nos  redemit. 

3.  Qui  sicut  populum  tulit  priorem 

Per  rubrum  mare  hoste  ibi  interempto, 
Sic  baptismate  nosque  liberavit 
Submerso  zabulo  unda  passionis 

4.  Nam  Iudaea  fremens  necem  paravit 
Christo  inferre  crucis  dolo  magistro, 
Quam  sedare  nequit  pia  medela 
Nee  verbi  Studium  boni  parentis. 

5.  Prendunt  arte  nova  prodente  alumno 
Doctorem  manibus,  trahunt  ligando, 
Tradunt  pontifici  dein  tyranno, 
Insontem  ut  cruciet  pium  ac  flagellet. 

6.  Post  quae  dant  alapas,  vomunt  salivam 
In  sacram  faciem  et  caput  coronaut 
Spinis,  in  cruce  hunc  repente  figunt, 
Potum  fei  dederant,  latus  terebant. 

7.  Emittens  animam  chaos  penetrat, 
Christus  mortis  ovans  fugans  tenebras, 
Iustos  eripuit,  ligavit  hostem, 
Donans  astra  piis,  dolorem  iniquis. 

8.  Surgit  dilueulo  a  sopore  mortis 
Salvator  placide  angelo  ministro, 
Custodes  pavitant,  pii  resultant, 
Gaudent  diseipuli,  invidi  dolebant. 

9.  Cognovit  Maria  ex  sono  magistrum, 
Thomas  perque  latus  Deum  reclamat, 
Flagrans  rite  Petrus  adit  sepulcrum, 

In  monte  Dominum  undeeimque  adorant. 

10.  Quid,  Iudaea,  furis  Deo  reluctans, 
Fingens  arte  scelus  dolo  reperto, 
Furatum  crepitans,  qui  ovat  coruscans, 
Qui  mundum  reparat,  Satan  trueidat? 

11.  Laudant  astra,  poli,  mare  solumque 
Gaudentes  Dominum  videre  Christum, 
Tristis  sola  doles  iniqua  fingens 
Consors  daemonum,  partieeps  gehennae. 

Browerus  p.   71;  Dümmler  II,  249.  —   11,  2  vivere  Christum. 


—     192     — 

142.    (11.)   In  Asceiisione  Domini. 

Ad  Vespern  m. 

1.  Adest  dies  sanctus  Dei  4.  Reddunt   quibus  mox  praevia 
Claro  resplendens  lumine,  Haec  angelorum  tum  agmina: 
Quo  victor  ad  caelos  potens  „Rex  gloriae  fortis,  potens, 
Rex  Christus   exsultans  petit.            Est  iste  virtutum  Deus." 

2.  Quem  turba  tunc  cum  laudibus  5.  Claustra  ast  patent  mox  omnia, 
Fortem  resultans  praedicat,  Gaudent  in  alto  milia. 
Regem  triumphantem  sequens  Christum  sedentem  cum  vident 
Intrat  polorum  ianuas.  Laetum  superna  gloria. 

3.  Hoc  tunc  videntes  principes  6.  0  rex  supernae  gloriae, 
Hinc  obstupescunt  protinus,  Qui  patris  in  dextra  sedes, 
Quis  sit  tonans,  interrogant,  Tu  nos  vide  clemens  tuos 
Tanti  ducis  hie  transitus.  Nunc  deprecantes  servulos. 

7.  Da  spem,  fidem  et  catholicam, 
Da  caritatis  munera, 
Grates  pias  rite  ut  tibi 
Reddamus  omni  tempore. 

Browerus  p.  73:  Dünimler  II,  249.  —  Vgl.  Analecta  XII,  81. 


143.   (12).   In  Ascensione  Domini. 

Ad   Matutinum. 

1.  Festum  nunc  celebre  magnaque  gaudia 
Compellunt  animos  carmiua  promere, 
Cum  Christus  solium  scandit  ad  arduum, 

Caelorum  pius  arbiter. 

2.  Conscendit  iubilans  laetus  ad  aethera, 
Sanctorum  populus  praedicat  inclitum, 
Concinit  pariter  angelicus  chorus 

Victoris  boni  gloriam. 

3.  Qui  scandens  superos  vineula  vinxerat, 
Donans  terrigeuis  munera  plurima, 
Districtus  rediet  arbiter  omnium, 

Qui  mitis  modo  transiit. 

4.  Oramus,  Domine,  conditor  inclite, 
Devotos  famulos  respice  protegens, 
Xe  nos  livor  edax  daemonis  obruat 

Demergat  vel  in  inferos. 


—     193     — 

5.  Ut  cum  flammivoma  nube  reverteris 
Occulta  hominum  pandere  iudicans, 
Non  des  supplicia  horrida  noxiis, 

Sed  iustis  bona  praeraia. 

6.  Praesta  hoc,  genitor  optime  maxime. 
Hoc  tu,  nate  Dei  et  bone  Spiritus, 
Regnans  perpetuo  fulgida  trinitas 

Per  cuncta  pie  saecula. 

Collect,  ms.  Emmeramense  saec.  9.    Clm.  Monacen.  14461.  add.  saec.  9. 

A.  —    Rit.    et   hymn.    rns.    Scheftlariense    saec.    10.     Clm     Monacen.    17027. 

B.  —  Mart.  et  Collectar.  ms.  S.  Mariae  Frisingen.  saec.  10.  Clm.  Monacen. 
27305  C.  —  Hymn.  ms.  Beneventan.  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon. 
145.  D.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  E.  —  Hymn. 
et  Seq.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  theol.  IV.  25.  F.  — 
Psalt.  et  hymn.  ms.  Farfense  saec.  11.  Cod.  Roman.  175  (Farfen.  4.)  G.  — 
Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  H.  —  Trop. 
ms.  S.  Benedicti  Mantuani  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  107  (100).  I.  — 
Brev.  ms.  Secoviense  saec.  1I/i2.  Cod.  Graecen.  770.  K.  —  Brev.  ms.  Seco- 
viense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  763.  L.  —  Brev.  ms.  Secoviense  saec.  12. 
Cod.  Graecen.  864.  M.  —  Brev.  ms.  Superioris  Althae  saec.  n/i2.  Clm. 
Mnnacen.  9633.  N.  —  Browerus  p.  73;  Dämmler  II,  249. 

1.  1  bis  3,  2  fehlen  C.  —  2,  1  Conscendens  iubilat  G;  Ascendens  iubilat 
D.  —  2,  4  Victori  bono  D.  —  3,  1  tartara  vinxerat  DGH.  —  3,  3  rediens 
KLM :  Brow.  —  4,  2  protege  B.  —  4,  3  doemonis  F.  —  4,  3  Dimergat 
BCKLMX.  —  5,  1  Ut  cum  in  flammivoma  AG;  mit  5,  1  bricht  I  ab.  —  5,  3  Ne 
des,  Brow.  —  6,  3  Regnas  H ;  perpetua  E ;  perpetue  D.  —  „In  Ascensione, 
in  Laudibus  vel  vesperis"  G;  „In  Vigilia  Ascensionis  ad  vesperas"  H. 


144.   (13.)   Hymnus  in  Pentecosten. 

1.  Veni  creator,  spiritus,  4.  Accende  lumen  sensibus, 
VIentes  tuorum  visita,  Infunde  amorem  cordibus, 
Imple  superna  gratia,  Infirma  nostri  corporis 
Quae  tu  creasti  pectora.  Virtute  firmans  perpeti. 

2.  Qui  paracletus  diceris,  5.  Hostem  repellas  longius 
Donuni  Dei  altissimi,  Pacemque  dones  protinus, 
Föns  vivus,  ignis,  Caritas                   Ductore  sie  te  praevio 
Et  spiritalis  unetio.  Vitemus  omne  noxium. 

3.  Tu  septiformis  munere,  6.  Per  te  sciamus,  da,  patrem 
Dextrae  Dei  tu  digitus,  Noscamus  atque  filium, 

Tu  rite  promisso  patris  Te  utriusque  spiritum 

Sermone  ditans  guttura.  Credamus  omni  tempore. 

7.  Praesta,  pater  piissime, 
Patrique  compar  unice 
Cum  spiritu  paraclito 
Regnans  per  omne  saeculum. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.     II.  13 


—     194     — 

Browerns  p.  74.  A.  —  Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506. 
B.  —  Rit.  et  hymn.  ms.  Scheftlariense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  17  072.  C.  — 
Martyr.  et  Collect,  ms.  S.  Mariae  Frisingen.  saec.  10.     Clm.  Monacen.  27305. 

D.  —    Collect     ms.    S.    Maximini   Treviren.    saec.    10.      Cod.   Treviren.    592. 

E.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII.  144.  add.  saec. 
10/n.  F.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  G.  — 
Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  H.  —  Hymn.  ms. 
Farfense  saec.  10/n.  Cod.  Roman.  175  (Farfen.  4.).  I.  —  Hymn.  ms.  Bene- 
ventan.  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  K.  —  Hymn.  ms.  Fredes- 
lariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  theol.  IV.  25.  L.  —  Hymn.  ms.  Veronense 
saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  M.  —  Hymn.  ms.  Bobbiense  saec. 
1 1.  Cod.  Vatican.  5776.  N.  —  Brev.  ms.  Nursinum  saec.  11.  Cod.  Valli- 
cellan.  B  79.  O.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv. 
sup.  524.  P.  —  Brev.  ms.  Altabense  saec.  n/i2.  Clm.  Monacen.  9633.  Q.  — 
Grad,  et  Ant.  ms.  Xivemense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  R.  — 
Pass.  et  Orat.  ms.  Emmeramense  saec.  14.  in.     Clm.  Monacen.   14528.  S. 

2,  4  spiritali  K.  —  2,  3  ignis  fehlt  A.  —  Str.  3  und  4  umgestellt  R.  — 
3,  1  septiformis  gratiae  BQ;  munere,  darüber  gratiae  F.  —  3,  3  promissum 
patris  BR.  —  3,  4  ditas  CDF :  ditat  K.  —  4,  4  tirma  CDF ;  perpetim  OP.  — 

5,  1  repeile  F.  —  5,  2  Pacemque  redde  F ;  donans  N.  —  5,  4  omnem  noxium 
O.  —  Vor  Str.  6  schieben  CDS  ein: 

Da  gaudiorum  praemia, 
Da  gratiarum  munera, 
Dissolve  litis  vincula, 
Astringe  pacis  foedera. 

6,  3  Te  utrorumque  F.  —  Nach  Str.  6  schieben  OS  ein : 

Hie,  Christe,  nunc  paraclitus 
Per  te  pius  nos  visitet 
Novansque  terrae  iaciem 
Culpis  solutos  recreet. 

Hierauf  folgen  in  S  noch  die  Stropben  7,  5,  6  des  Hymnus  Beata  nobis 
gaudia,  Anal.  II,  50.     Die  Doxologie  lautet 


in  NIOP: 
Gloria  patri  Domino 
Natoque,  qui   ex  mortuis 
Surrexit  ac  paraclito 
In  sempiterna  saecula. 


in  R: 
Sit  laus  patri  cum  filio, 
Sancto  simul  paraclito, 
Nobisque  mittat  filius 
Charisma  saneti  Spiritus. 


Dieser  über  die  ganze  lateinische  Christenheit  verbreitete  Hymnus  stand 
nicht  nur  in  Browerus'  Quelle  unter  anderen  Hymnen  Rabans ,  sondern  er 
wird  auch  in  Cod.  Londinen.  Add.  18922,  einem  Breslauer  Sammelbande  des 
15.  Jahrhunderts,  ausdrücklich  als  „Impnus  Rabani"  bezeichnet.  Beachtet 
man,  dafs  diese  Angabe  von  Browerus'  Quelle  völlig  unabhängig  ist.  und 
dafs  Raban  im  späten  Mittelalter  sozusagen  ein  vergessener  Mann  war,  so 
wird  mau  derselben  ihre  Bedeutung  nicht  absprechen  können. 

Moue  I,  242  bekämpft  die  Meinung  derer,  welche  diesen  Hymnus  Karl 
dem  Grofsen  zuschrieben,  mit  der  Entgegnung,  dafs  „die  Handschriften  dieses 
Hymnus  zum  Teil  älter  sind  als  Karl  der  Grofse."  Von  den  Handschriften, 
die  Mone  benutzt  hat,  ist  aber  keine  älter  als  das  14.  Jahrhundert;  mir  ist 
keine  Handschrift  dieses  Hymnus  bekannt,  deren  Alter  Rabans  Autorschaft 
ausschlösse. 


195 


145.   (14.)  Item  de  Nativitate  Doiuini. 


1.  Gratuletur  omnis  caro 

nato  Christo  Domino, 
Qui  pro  culpa  protoplasti 

carnem  nostram  induit, 
Ut  salvaret,  quos  plasmavit 

Dei  sapientia. 

2.  Verbum  patris  caro  factum 

nascitur  ex  virgine, 
Non  amissa  deitate 

forraam  servi  suscipit, 
Ut  peccatum  de  peccato 

damnaret  omnipotens. 

3.  Magnam  valde  commendavit 

per  Iohannem  gratiam, 
Baptizatus  in  Iordane 

lavit  mundi  crimina, 
Ut  credentium  purgaret 

gentium  piacula. 

4.  Quem  et  vox  paterna  vocat: 

Ecce,  meus  filius, 
In  quo  complacui,  dilectus, 

caeli,  terrae  dominus, 
Ipsi,  gentes,  oboedite, 

regesque,  subdimini. 

5.  Qui  venit  surdis  audituin, 

caecis  visum  reddere, 
Claudis  gressus  restaurare, 

mortuos  viviscere, 
Paralyticos  curare 

daemonesque  pellere, 

6.  Leprosos  quoque  mundare, 

morbos  omnes  tergere, 
Fluctus  raaris  mitigare, 

ire  super  latices 
Et  ignota  demonstrare 

saeculis  miracula. 

7.  Nam  et  sponte  immolari 

voluit  pro  omnibus, 
Colaphis,  sputis  infectus, 

coronatus  sentibus 
Lignoque  clavis  confixus 

in  crucis  patibulo. 


8.  Hoc  in  ligno  vitis  vera 

pinguem    botrum   protulit, 
Ex  qua  nobis  manaverunt 

sacramenta  maxima : 
Sanguis  roseus  et  aqua, 

quae  libantur  mystice. 

9.  Virus  pepulit  chelidri 

et  momordit  inferos, 
Patriarchas  captivatos 

longum  post  exsilium 
Ab  inferno  liberavit, 

paradisum  transtulit. 

10.  Claustra  ferrea  disrupit 

et  concussit  Tartara, 
Terra  tremuit  ab  imo, 

crepuerunt  marmora, 
Et  multorem  tunc  sanctorum 

surrexerunt  corpora. 

11.  Exsultate,  nationes, 

plausu  cordis  intimo, 
Quia  vicit  leo  fortis 

draconem  pestiferum, 
Passus  est  et  resurrexit 

cum  triumpho  nobili. 

12.  Sedem  caeli  repedavit 

dextra  patris  residens, 
Inde  creditur  venturus 

in  die  iudicii 
Mundi  molem  inflammare, 

impios  exurere, 

13.  Reddere  sanctis  mercedem 

digno  de  certamine, 
Qui  praecepta  servaverunt 

testamenti  gemini, 
Ut  effecti  cives  Dei 

socientur  angelis. 

14.  Gloria  aeterno  patri 

et  agno  mitissimo, 
Qui  frequenter  immolatur 

permanetque  integer 
Deus  unus  in  natura 

cum  sancto  spiramine. 
13* 


—     196    — 

Collect,  ms.  Fuldense  saec.  10.  (Nach  Browerus  p.  74)  A.  —  Collect,  ins. 
Coloniense  saec.  9.  Cod.  Capit.  Colonien.  XXXV.  add.  saec.  9.  B.  —  Cod. 
Scorialen.  6  III  2.  saec.  9.  (Nach  Ewahl-Dümmler)  C.  —  Cod.  Bruxellen. 
8860 — 67.  saec.  10.  in.  D.  —  Trop.  ms.  Casinense  saec.  11.  ex.  Cod.  Vati- 
can.  Urbin.  602.  E.  —  Trop.  ms.  incertae  orig.  saec.  11.  Cod.  Angelic. 
B  III  18  (128).  F.  —  Brev.  ms.  Kremsense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Olomucen. 
258.  G.  —  Brev.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen.  789. 
H.  —  Brev.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen.  831.  I.  — 
Brev.  ms.  S.  Mariae  Magdalenae  Claustroneoburgeu.  anni  1336.  Cod.  Clau- 
stroneoburgen.  1000.  K.  —  Brev.  ms.  Claustroneoburgense  anni  1369.  Cod. 
Claustroneoburgen.  967.  L.  —  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  in.  Cod. 
Florian.  XI  401.  M.  —  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI  384. 
N.  —  Brev.  ms.  Salisburgense  saec.  14.  Cod.  Voravien.  378  (89).  O.  — 
Brev.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Salisburgen.  V  1  B  21.  P.  —  Hymn. 
et  psalt.  ms.  Secoviense  saec.  15.  [et  14.]  Cod.  Graecen.  287.  Q.  —  Diurn. 
et  hymn.  ms.  Benedictin.  Suecic.  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  477.  R.  — 
Offic.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  a  VI  52.  S.  — 
Dümmler  II,  25  a. 

1,  3  Quia  culpam  B;  Quia  culpa  BEF;  Qui  ob  culpam  D;  Qui  per 
culpam  LMNK;  protoplausto  B.  —  1,  3  Deus  sapientia  A.  —  1,  5  quod 
plasmavit  GHIKLMNPQRS;  Ut  credentium  purgaret  F.  —  1,6  gentium 
piacula  F.  —  2,  1  Verbum  Dei  GHIKLMNOPQKS ;  caro  factum  est  I.  — 
2,  3  Non  amisit  deitatem  ADEFGHIKLMNOPQS.  —  2,  4  accepit  AB; 
suscepit  korrig.  in  suscipit  C;  suscepit  alle  andern  Hss.  --  2,  5  peccatum  de 
peccatum  de  peccato  C.  —  3,  1  Magna  valde  F:  Magna  nobis  O;  Magnam 
nobis  GHIKLMNPQRS;  condemnavit  E.  —  3,  2  et  per  C;  per  Iohannis 
E.  —  3,  5  sq.  Ut  salvaret  quos  plasmavit  etc.  wie  oben  1,  5  sq.  F.  — 
Str.  4  bis  14  inkl.  fehlen  EF;  nach  Str.  4  fügt  F  bei:  Alleluia,  alleluia  patri 
uni  genito,  Alleluia,  alleluia  spiritui  paraclito,  Alleluia,  alleluia  in  sempi- 
terna  saecula.  -  -  4 ,  1  Quem  vox  paterna  vocavit  ABGHIKLMNOPQRS ; 
filium  vocat  C.  —  4,  2  filius  meus  C.  —  4,  3  In  quo  sibi  complacuit  A; 
In  quo  complacuit  dilectus  B;  In  quo  mihi  complacui  GHIKLOPQRS;  In 
quo  mihi  complacuit  MN.  —  4,  5  Ipsum  gentes  oboedite  BD;  Ipsum  gentes 
obaudite'  GS ;  Ipsi  gentes  obaudite  HIOQ.  —  Str.  5  bis  14  inkl.  fehlen  A ; 
5  bis  13  inkl.  fehlen  GHIKLMNOPQRS.  —  5,  5  Paralyticos  mundare  B.  — 
6,  4  sq.  saeculis  demonstrare  C.  —  7,  1  et  fehlt  D;  immolare  B.  —  7,  5 
Lignum  quoque  clavis  infixum  D.  —  7,  6  patibulum  C.  —  8,  1  Hoc  maligno 
fides  vera  D;  vitis  vere  B.  —  8,  3  Ex  quo  D.  —  8,  6  bibantur  C.  — 
Zwischen  Str.  8  und  9  schiebt  B  ein: 

Mersus  traxit  victor  antri(x)  taetri  laesus  tartara, 

Terra  tremuit  ab  imo,  crepuerunt  marmora, 

Et  multorum  nunc  sanctorum  surrexerunt  Corpora. 

Da  dies  augenscheinlich  nur  eine  andere  Lesart  von  Str.  10  ist,  mufs  ent- 
weder diese  Einschaltung  oder  aber  Str.  10  wegfallen.  —  Str.  9  und  10 
fehlen  D;  umgestellt  C.  —  9,  1  Verus  pepulit  ilitri  B.  —  10,  1  Claustra 
cetea  B.  —  10,  2  tartara  concussit  C.  —  10,  3  ab  imo  tremuit  B.  —  11,  2 
plauso  BCD.  —  Str.  12  fehlt  D.  —  12,  1  repetavit  B.  —  12,  4  diem  B.  - 
13,  2  digno  Dei  B;  dignus  de  D;  digne  de  certantibus  C.  —  13,  4  Christo 
regi  Domino  D.  —  13,  5  Et  effecti  D ;  ut  cafecti  C.  —  13,  6  sociantur  D.  — 
Vor  Str.  14  schiebt  D  noch  ein : 

Gratias  agamus  Deo,  Christo  regi  Domino, 
Qui  baptismo  relevavit  et  redemit  sanguine, 
Esse  facit  coheredes  in  regno  perpetuo. 

Str.  14  fehlt  B.  —  14,  8  immolavit  HI.  —  14,  5  Utraque  Deus  natura  (': 
Veraque  Deus  natura  D;  Unus  Deus  in  natura  S.  —  14,  6  cum  sancto 
spiritu  CD. 


197 


146.   (15.)   Hymnus  de  sancto  Michaele  Arehangelo. 

1.  Christe,  sanctorum  decus  angelorum, 
Rector  human  i  generis  et  auctor, 
Nobis  aeternum  tribue  benignus 

Scandere  regnura. 

2.  Angeluni  pacis  Michael  ad  istam 
Caelitus  mitti  rogitamus  aulam, 
Nobis  ut  crebro  veniente  crescant 

Prospera  cuncta. 

3.  Angelus  fortis  Gabriel,  ut  hostem 
Pellat  antiquum,  volitet  ab  alto, 
Saepius  templum  veniens  ad  istud 

Visere  nostrura. 

4.  Angelum  nobis,  medicum  salutis, 
Mitte  de  caelis  Raphael,  ut  omnes 
Sanet  aegrotos  pariterque  nostros 

Dirigat  actus. 

5.  Hinc  Dei  nostri  genetrix  Maria 
Totus   et  nobis  chorus  angelorum 
Semper  assistat  simul  et  beata 

Contio  tota. 

6.  Praestet  hoc  nobis  deitas  beata 
Patris  et  nati  pariterque  sancti 
Spiritus,  cuius  reboatur  omni 

Gloria  mundo. 

Browerus  p.  75  sq.  —  Trop.  ms.  Martialense  anni  931 — 934.  Cod. 
Parisin.    1240.    A.    —   Hymn.   ms.    Casinense   saec.    10.     Cod.    Casinen.   506. 

B.  —    Rit.    et   hymn.   ms.    Scheftlariense    saec.    10.      Clm.    Monacen.    17  072. 

C.  —  Mart.  et  Collectar.  ms.  S.  Mariae  Frisingen.  saec.  10  Clm.  Monacen. 
27305.  D.  —  Hymn.  ms.  S.  Iohannis  Laudunen.  (?)  saec.  10.  Cod.  Bernen. 
455.  E.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  F.  — 
Hymn.  ms.  Beneventan.  saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  G.  — 
Psalt.  et  hymn.  ms.  Marchianense  saec.  [9.  et]  10.  Cod.  Uuacen.  170.  Gg.  — 
Brev.  ms.  Benedictin.  saec.  11.  Cod.  Vallicellan.  B  79.  H.  —  Brev.  ms. 
Strnmense  saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524.  I.  —  Hymn.  ms. 
Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  K.  —  Hymn.  et  Seq. 
ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  Theol.  IV  25.  L.  —  Grad,  et 
Ant.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235  M.  —  Brev. 
ms.  Rotomagense  saec.  13.     Cod.  Mus.  Venet.  Cicogna  220  (51).  N. 

1 ,  2  Auetor  humani  generisque  rector  GH.  — -1,4  Scaudere  caelum 
BGHI.  —  2,  1  Angelem  G;  Angelus  pacis  Michael  assistat  A.  —  2,  2  mite 
F.  —  2,  4  eunetis  C.  —  3,  1  Angelum  BK;  forti  I:  Gabriel  ut  fortem  A: 
forte  korrig.  in  hostem  E.  —  3,  3  veuiat  F:  veniet  L;  ad  istum  E;  in  istnd 
ABHIM:  et  istud  C.  —  3,  4  Misertus  nostri  F.  —  4,  1  Angelum  pacis  DK.  — 
4,  2  Mite  F ;  de  caelo  E.  —  4,  3  Sanet  languores  A :  languorem  I :  infirmos 


—    198    — 

G.  —  5,     1  Hie  Dei  F.  —  5,    2  Totus   et  omnis  chorus  F.  —  6,   2  ac  nati 
I.   —  6,  3  reboat  in  omni  IMN;  Brow.  —  In  DK  lautet  die  Doxologie: 

Gloria  patri  genitaeque  proli 
Et  tibi,  compar  utriusque  semper 
Spiritus  alme,  Deus  unus  omni 
Tempore  saecli. 


147.  (16.)   Hymnus  in  Natale  saneti  Iohannis  Baptistae. 

1.  Praeco  praeclarus  sacer  et  propheta, 
Regis  aeterni  paranymphus  almus 
Voxque  clamantis,  Domino  potenter 

Dirige  callem. 

2.  Qoi  redemptorem  digito  notasti, 
Rite  tollentem  scelus  omne  mundi, 
Intimans  agnum  pietate  eunetum 

Solvere  mundum. 

3.  Tuque  sensisti  reborare  patrem, 
Spiritum  supra  volitare  sanetum, 
Dum  redemptorem  meruisti  in  undis 

Tingere  Christum. 

4.  Teque  splendentem  fidei  lucernam 
Angelo  teste  decus  et  Heliae 
Credimus  natum,  prece  hodierna 

Quem  colit  orbis. 

5.  Ecce,   poscentum  pie  eerne  plebem 
Facque  rogantes  bene  nos  parentem 
Sorte  clementi  munerave  lucis 

Sumere  vota. 

6.  Augelus  cum  tu  vocitaris  alti, 
Iure  formantem  rogita  Tonantem, 
Quatenus  sanetis  sociemur  astris 

Arce  polorum. 

7.  Hocque  tu  praesta,  genitor  superne, 

Nate  supremi,  dato  hoc,  redemptor, 
Spiritus  rector,  tribue,  precamur, 
Omne  per  aevum. 

Browerus  p.  76.  sq.  A.  —  Hymn.  ms.  Severinian.  saec.  10.  ex.  Cod.  Vati- 
can.  7172.  B.  —  Hymn.  ms.  Severinian.  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin.  1092.  C.  — 
Hymn.  ms.  Rhenovien.  saec.  10/u.  Cod.  Turicen.  Eh.  91.  D.  —  Hymn.  ms. 
Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  E.  —  Hymn.  ms. 
Elienoviense  saec.  n/i2.  Cod.  Turicen.  Rh.  97.  F.  —  Hymn.  ms.  Hermetis- 
villanuni  anni   1553.     Cod.  Griesen.  23.  G. 


—     199     — 

1,  3  potenti  D.  —  2,  1  redemptore  F.  —  3,  1  revoare  D;  roboare  F.  — 
3.  3  creatorem  meruist  in  D.  —  4,  1  eque  mit  fehlender  Initiale  D ;  lucerna 
D.  —  5,  2  Facque  regnantem  bene  ADEF.  —  5,  3  numerare  A;  munerare 
DEF;  luci  AD.  —  6,  1  Angelum  sanctum  vocitaris  D.  —  6,  2  flagita  Tonan- 
tem  F.  —  7,  1  Hoc  tuque  F.  —  7,  2  Nate  superni  dator  ac  redemptor  F.  — 
7,  3  tribue,  precamur  fehlt  F.  —  7,  4  fehlt  F.  —  G  hat  nur  die  Strophen  1, 
2,  6  und  7;   ebenso  Cassander,  Hymni  eccles.  p.  262  sq.  und  Daniel  I,  267. 

14S.   (17.)  Iu  Natale  Apostolorum  Petri  et  Pauli. 

1.  Sanctorum  pariter  promite  principum 

Natalera,  socii,  psallite  laudibus 
Insignemque  triumphum 
Gaudentes  soDitu  date. 

2.  Hoc  poscit  utique  inclita  gloria 
Tantorum  comitum  regis  et  optimi, 

Cum  quo  lucis  in  arce 
Laeti  perpetuo  manent. 

3.  Nam  Petrus  titulura  erigit  arduum, 
Cum  pro  laude  Dei  claviger  aetheris 

Exsultat  generosus 

Caeli  regna  potens  tenens. 

4.  Cuius  perpetuus  exstat  et  inclitus 
Paulus  nam  socius,  doctor  et  optimus, 

Christi  vas  pretiosum 
Et  rector  populi  Dei. 

5.  En,  quos  iste  vocat,  ille  supra  locat, 
Quos  Paulus  adhibet,  hos  Petrus  inserit; 

Christi  testis  uterque  est, 
Caeli  civis  et  incola. 

6.  Christum  morte  crucis  nam  sequitur  Petrus, 
Cum  caesus  capite  Paulus  et  horride  est, 

Victores  caput  unum 

Ambo  rite  tenent  Deum. 


7 


Nos  horum  precibus,  Christe,  piissimis 
Te  dones  citius  poscere  caelitus, 
Absit  quod  scelus  omne 
Et  cuneta  veniant  bene. 

8.    Immunes  manibus  simus  et  actibus, 
Sensum  corde  pium  confer  et  optimum. 
Ut  te  rite  colentes 

Cernamus  Dominum  greges. 


—     200     — 

9.    Cuius  orbis  honor,  cuius  et  aethera, 
Cuius  vita  salus  et  bona  maxima, 
Est  cui  nomen  in  aevura, 
Regnum  perpetuum  simul. 

10.    Sit  patri  ingenito  gloria  maxima. 
Sit  nato  pariter  consona  gloria 
Cum  tlatu  simul  almo 
Per  cuncta  pie  saecula. 

Hymn.  et  Sequent.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  theol. 
IV  25.  A.  —  Browerus  p.  77  sq.:  Dümmler  II,  250.  —  1,  1  promitte  A.  — 
1,  4  sonitum  A.  —  4,  1  ut  inclitus,  Brow.  —  5,  2  hoc  Petrus  inseret  A.  — 
7,  3  Absit  scelus  quod  omne  A.  —  7,  4  veniant  bona  A.  —  9,  2  bona  et 
maxima  A.  —  Str.   10  fehlt  A. 


149.    (18.)   Hynmus  in  Laudem  sancti  Bonifacii  Martyris. 

1.  Inclita  sanctorum  cum  gloria  crescit  ubique. 

Et  meritum  splendor  fulget  in  orbe  soli. 
Asia  magnificat  Jacobum,  Ausonia  quoque  Petrum 
Iohannemque  Ephesus,  Africa  Cyprianum. 

2.  Non  minus  exaltans  celebrat  Germania  laudes 

Et  Bonifacii  opus  martyris  almiticum. 
Ordinat  bunc  Roma,  mittitque  Britannia  mater 
Doctorem  populis  boc  decus  ecclesiae. 

3.  Pontificem  summum,  signorum  fulmine  darum, 

Eloquio  nitidum,  moribus  egregium, 
Tanta  propbetalis  quem  gratia  fulcit  honoris, 
Ventura  ut  multa  retuleritque  nova, 

4.  Quem  Francus  Fresoque  simul  Saxoque  ministrum 

Aeteruae  vitae  praedicat  esse  sibi, 
Quamquam  Fresonum  gens,  moribus  effera  semper, 
Martyris  ergo  manus  sanguine  polluerit. 

5.  Praedixit  Christi  sed  vox  verissima,  quod  nunc 

Cernitur  impletum  pluribus  esse  locis : 
Quod  terra  moritur,  frumentum  plurima  confert 
Semina  fructumque  multiplicare  studet. 

6.  Sicque  sacerdotis  Domini  laetissima  crescit 

Paucis  ex  granis  gloriticanda  seges. 
Älortuus,   ecce,  modo  viveusque,  solebat  ut  ante. 
Lucratur  Christo  agmina  multivaga. 

7.  Signa  movent  populos,  cernunt  magnalia  caeci, 

Surdorumque  sonus  auribus  ipse  tonat, 
Morborum  fugiunt  labes,  furor  impius  atri 
Daemonis  absistit  martyris  ex  precibus. 


—    201     — 

8.  Sicque  suum  famulum  Christus  ditavit  bonore, 

Ut  regnet  caelo  imperet  atque  solo. 
3Iultorum  aeternas  Dominus  dat  crescere  laudes, 
Quos  fidei  meritum  fecerat  esse  sacros. 

9.  Sed  merito  ecclesiae  laudantur  in  orbe  magistri, 

Quos  opus  et  verbum  praeparat  atque  fides. 
Ergo  vir  iste  Dei  spernens  mundana  reliquit 
Pro  Christo  cuncta,  qui  meliora  daret, 

10.  Centuplicemque  metens  fructum  hie  aeeipit  amplum, 

Insuper  aeternam  possidet  et  requiem. 
Dignus  laude  quidem  est  vitara  sine  crimine  ducens, 
Qui  aevi  sie  metas  clauserat  et  numeros. 

11.  Aceola  iam  Domini  saevum  iam  vicerat  hostem, 

Cum  Christo  regnat  aceola  iam  Domini. 
Gaudia  magna  Dei  iam  intravit  laetus  et  ille 
Invitat  nos  ad  gaudia  magna  Dei. 

12.  Sanguine  nempe  suo  requiem  sibi  comparat  almam, 

Impetrat  hanc  nobis  sanguine  nempe  suo. 
Martyrio  decorat,  quidquid  Germania  nutrit, 
Et  proprio  subolem  martyrio  decorat. 

13.  0  patria,  o  populus,  tanto  ditata  patrono, 

Per  quem  vita  venit,  o  patria,  o  populus ! 
Dignaque  quae  fueras,  o  ter  quaterque  beata, 
Praesule  hoeque  regi  dignaque  quae  fueras. 

14.  Gloria  digna  Deo,  talein  qui  illum  dedit  esse, 

Quique  dedit  nobis,  gloria  magna  Deo. 
Gloria  magna  Deo  semper  per  saecula  cuncta, 
Dicamus  omnes :  gloria  magna  Deo. 

Browerus  p.  73;  Dümmler  II,  234  sq. 

150.  (19.)  In  Natale  saneti  Andreae  Apostoli. 

1.    Nobis,  ecce,  dies  ordine  congruo 
Venit  nunc  celebris,  clarus,  amabilis, 
Quo  victor  super  alta 
Scandit  propere  sidera 

"2.    Andreas,  Domini  sanetus  apostolus 
Germanusque  Petri,  prineipis  incliti, 
Princeps  ipse  virilis 
Consors  martyrio  fuit. 

3.    Dum  Christum  comites  gressibus  et  pares 
Exaequant  pariter.  dogmata  colligunt, 
Eius  morte  sequuntur 
Et  vestigia  per  crucem. 


—     202     — 

4.  Piscator  fuerat  Petrus  et  Andreas, 
Post  ambo  rapiunt  orbis  et  agmina, 

Yastant  aequora  mundi 

Ad  regna  atque  trabunt  poli. 

5.  Laudem  rite  crucis  fortiter  expetunt, 
Dum  Christi  crepitant  de  cruce  gloriam, 

Caeli  regna  capescunt, 
Vitam  de  cruce  colligunt. 

6.  Andreas  utique  conspiciens  crucem 
Exclamat  subito  taliter  intonans : 

Salve,  sancte  triumphus, 
Christi  perpetuus  honor. 

7.  Me  nunc  tu  famulum  suscipe  cernuum, 
Quae  dudum  Dominum  extuleras  pium, 

Tu  nunc  redde  magistro, 
Quae  me  exquisieras  Deo. 

8.  Huius  nos  precibus,  Christe,  piissimis 
Absolve,  petimus,  ipse  reatibus, 

Luci  trade  redemptos, 
Purgans  sanguine  noxios. 

9.  Da  mentem  sobriam  sie  regis  advenam, 
Da  stamen  operis  de  fece  corporis, 

Intus,  foris,  ubique 

Tu  nos,  inclite,  protege. 

10.    Praesta  hoc,  genitor  optime  maxime, 
Hoc  tu,  nate  Dei,  et  bone  spiritus, 
Regnans  solus  in  arce 
Per  euneta  pie  saecula. 

Browerus  p.  80 ;  Dümmler  II,  251. 


151.   (20.)  Hymnus  de  Confessore. 

1.  Sancte  confessor,  meritis  beate, 
Gerne  devotum  tibi  congregatum 
Mentibus  coetum  resonare  cantum 

Voce  canorum. 

2.  Qui  tuum  gaudet  celebrare  festum, 
Quo  sacer  letum   viceras  amarum, 
Corporis  claustra  reserans  eumlo 

Victor  ad  astra. 


—    203     — 

3.  Unde  nunc  praesens  pie,  te  rogamus, 
Iadicera  pulses  precibus  sacratis, 
Quatenus  nostri  miserando  Clemens 

Sit  memor  auctor. 

4.  Detque  nos  semper  sibi  corde  fidos 
Actibus  gratis  satis  et  placere, 
Omnis  et  noxae  veniam  mereri 

Ipse  redemptor. 

5.  Hoc,  pater  sancte,  precibus  beati 
Adnuas,  tecum  tuus  atque  natus 
Almus  et  flatus  tribuat,  precamur, 

Trinus  et  unus. 

Browerus  p.  81 ;  Dümmler  II,  252. 


152.  (21.    Hymnus  de  sanctis  Marcellino  et  Petro  Martyribus. 

E.    0  victores  gioriosi. 

his  ovate  laudibus. 


1.  Claras  laudes  ac  salubres, 

posco,  fratres,  dicite, 
Quas  proferre  cogit  apte 
nunc  sanctorum  gloria. 

2.  Quos  virtute  regis  almi 

fortes  vidi  martyres, 
Marcellinus  atque  Petrus 
iam  vicerunt  saeculum. 

3.  Quos  arx  orbis  et  regina. 

Roma  quondam  protulit, 
Ipsa  misit  ad  supernum 
regis  Christi  solium. 

4.  Exorcista  Petrus  exstat, 

Marcellinus  presbyter, 
Plebem  sacram  convocantes 
ambo  Christo  praeparant. 

5.  Verbo  curant  ac  medelam 

aegris  praebent  artubus, 
Ex  insanis  foris  arcent 
vim  horrendam  daemonis. 

6.  Qui  torquentur  caesi  flagris, 

exarantur  unguibus, 

Vincti  taetro  bi  catenis 

includuntur  carcere, 


7.  Xam    in    cippo  Petrus  arto, 

Marcellinus  crustulis 
Fracti  vitri  decubando 
toto  nudus  corpore. 

8.  Iudex  ater  quos  Serenus 

certat  poenis  vincere, 
Uli  laudes  valde   dignas 
Christo  regi  personant. 

9.  Qui  de  caelis  misit  ipsis 

mox  solamen  angeli, 
Ut  de  vinclis  liberati, 
quoquo  vellent,  pergerent. 

10.  Ipsi  vero  roborati, 

confortati  martyres 
Post  sereno  iam  parati 
praesentari  festinant. 

11.  Tunc  Serenus  turbulentus 

valde  iratus  praecipit, 
Ut  in  silva  tracti  foras 
truncarentur  Candida. 

12.  iiuo  profecti  gratulantes 

celsa  scandunt  sidera. 
Laudes  illic  sempiternas 
Christo  dicunt  principi. 


—     204     — 

13.    Hoc  hymnista  Carmen  offert 
pauper  vobis,  martyres, 
Qualecumque  sit,  teuere 
servus  vester  obtulit. 

Browerus  p.  81  sq.;  Dümmler  II,  235  sq.  —  2,  1  Quot.  —  8,  1  serenus.  — 
11,   1   serenus.  —   10,  3  Post  serens. 

153.   (22.)   In  Festis  plurimorum  Martyrum. 

1.  Sanctorum  meritis  inclita  gaudia 
Pangamus,  socii,  gestaque  fortia, 
Nam  gliscit  animus  promere  cantibus 

Victorum  genus  optimum. 

2.  Hi  sunt,  quos  retinens  mundus  inhorruit, 
Ipsum  nam  sterili  flore  peraridum 
Sprevere  penitus  teque  secuti  sunt, 

Rex  Christe  bone,  caelitus. 

3.  Hi  pro  te  furias  atque  ferocia 
Calcarunt  hominum  saevaque  verbera, 
Cessit  his  lacerans  fortiter  ungula 

Nee  carpsit  penetralia. 

4.  Caeduntur  gladiis,  more  bidentium 
Non  murmur  resonat,  non  quaerimonia, 
Sed  corde  tacito  mens  bene  conscia 

Conservat  patientiam. 

5.  Quae  vox,  quae  poterit  lingua  retexere, 
Quae  tu  martyribus  munera  praeparas? 
Rubri  nam  fluido  sanguine  laureis 

Ditantur  bene  fulgidis. 

6.  Te,  trina  deitas  unaque,  poseimus, 
Ut  eulpas  abluas,  noxia  subtrahas, 

Des  pacem  famulis,  nos  quoque  gloriam 
Per  euneta  tibi  saecula, 

Psalt.  et  hymn.  ms.  Anglicanum  saec.  9/io.  Cod.  Vatic.  Reg.  338.  A.  — 
Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casineu.  506.  B.  —  Rit.  et  hymn.  ms. 
Seheftlariense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  17  072.  C.  — ■  Mattyr.  et  Collectar. 
ms.  S.  Mariae  Frisingen.  saec.  10.  Clm.  Monacen.  27305.  D.  —  Collect,  ms. 
S.  Maximini  Treviren.  saec.  10.  Cod.  Treviren.  592.  E.  —  Hymn.  ms. 
Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  F.  —  Hymn.  ms.  S.  Iohannis 
Laudunen. (?)  saec.  10.  Cod.  Bernen.  455.  G.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Marchia- 
nense  saec.  [9.  et]  10.  Cod.  Duacen.  170.  Gg.  —  Hymn.  ms.  Beneventanum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  H.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Far- 
fense  saec.  10/u.  Cod.  Roman.  175.  (Farf.  4.)  I.  —  Hymn.  ms.  Veronense 
saec.    11.      Cod.    Capit.    Veronen.    109  (102).    K.    —  Hymn.    et   Sequent.   ms. 


—     205     — 

Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  Theol.  IV.  25.  L.  —  Grad,  et  Ant. 
ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisiu.  Nouv.  acq.  1235.  M.  —  Brev.  ms. 
Pruvniugense  saec.  12.     Clm.  Monacen.  23037.  N. 

1,  2  socia  E.  —  2,  1  Hie  sunt  F;  inorruit  F.  —  3,  1  ferociam  CG; 
ferocium  D.  ■ —  3,  2  suaque  verbera  G.  —  3,  3  ungulas  G.  —  3,  4  Nee  car- 
sit  B;  Neearsit  G.  —  4,  2  nee  querimonia  A;  Brow.  —  4,  3  cordis  taciti 
C.  —  4,  4  patientia  K.  —  5,  3  Rubris  I;  nam  fulgido  K;  laurei  F  —  5,  4 
bene  fulgidi  F.  —  6,  1  Te  summa  deitas  unaque  Gg;  Te  summa  deitas  una 
te  posciinus  M.  —  6,  2  abluat  K.  —  6,  3  gloria  BFGK. 

Der  Anfang  dieses  Hymnus  ist  entlehnt  aus  Eugenius  Toletan.  ad  Euse- 
bium  presb.  „Sanctorum  meritis  elaro  semperque  beato"  (Auctt.  autiq.  XIV, 
268).  Mehrfach  bezieht  sich  Hinkmar  von  Rheims  in  seinem  Werke  De  non 
trina  deitate  auf  diesen  Hymnus.  Am  interessantesten  ist  für  uns  die  folgende 
Stelle,  aus  der  hervorgeht,  dafs  er  den  Verfasser  unseres  Liedes  nicht  kannte 
oder  auch  vielleicht  nicht  kennen  wollte:  „ex  hymni,  cuius  initium  est: 
„Sanctorum  meritis  inclita  gaudia",  cuiusque  compositorem  hactenus 
in  venire  nequivimus,  finalitate,  ubi  a  quibusdam  cantatur  vel  potius 
blasphematur :  „Te  trina  deitas"  (Migne  PP.  LL.  125,  498.).  Die  Kirche  hat  sich 
in  dieser  Blasphemie  durch  Hinkmar  nicht  irre  machen  lassen;  sie  hat  diese 
Doxologie  so  gesungen  bis  auf  Urban  VIII.,  ja  sie  singt  sie  noch  heute,  da 
der  gröfste  Theologe  der  mittelalterlichen  Kirche  gerade  mit  diesem  be- 
anstandeten Vers  seinen  Sakramentshymnus  „Sacris  sollemnis"  beschliefst. 

154.   (23.)  De  saneto  Martine 

1.  Fratres,  unanimes  foedere  nexili, 
Mecum  partieipes  luminis  annui, 
Quo  solis  bodie  fulminat  orbita 
Martini  revehens  festa  celebria, 

2.  Cantemus  pariter  Carmen  amabile, 
Martini  meritis  oppido  nobile, 
Clerus  nam  populo  consonet  organo, 
Grandi  nam  volupe  est  psallere  gaudio. 

3.  Martinus  quoniam  vota  fidelium 
Attendit  tribuens  euneta  salubria, 
Confert  bic  famulis  rite  canentibus 
Stellis  aureola  serta  micantibus. 

4.  Cunctis  candelabrum  luminis  exstitit 
A  multis  tenebras  mortis  et  expulit, 
Virtutum  statuit  crescere  germina, 
In  quorum  fuerant  pectore  crimina. 

5.  His  nos  subsidiis  undique  praediti 
Pangamus  proprio  cantica  praesuli, 
Laudemus  parili  voce,  quod  adprobat, 
Damnemus  vigili  mente,  quod  improbat. 

6.  Martinum  preeibus  gens  modo  Gallica 
Dignis  sollicitet  nostraque  Francia, 
Martinus  faciat  tempora  prospera ; 
Mundi  Christe  salus,   o  tibi  gloria. 


—     206     — 

Trop.  ms.  Rhenoviense  saec.  n/ia.  Cod.  Turicen.  Rhen.  97.  A.  —  Antiph. 
ms.  Sanctense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Sancten.  s.  n.  B.  —  Brev.  ms.  Tullense 
saec.  15.  (Privatbesitz.)  C.  —  Brev.  ms.  saec.  14.  Cod.  Lincen.  Cc  II  17. 
D.  —  Brev.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  14638.  E.  —  Brev. 
Maguntinuin  imp.  Lugduni  1507.  F.  —  Brev.  Traiectense  imp.  Coloniae 
1517.  G. 

1,  3  fulgurat  orbita  D.  —  2,  2  nobilis  A.  —  2,  3  populis  E:  insonet 
D;  consonat  AB.  —  3,  2  Transscendens  tribuit  DEF.  —  3,  4  aureolis  A.  — 
4.  3  germina  crescere  A.  —  5,  2  über  jiroprio  „inclito"  A.  —  6.  2  Nostra 
et  Germania,  darüber  Saxonia  A:  nostra  Germania  DEF:  nostraque  Fresia 
G.  —  Obschon  F  Germania  liest,  ist  doch  zweifellos  Franeia  die  ursprüng- 
liche Lesung,  was  indes  hier  ..unser  Frankenland"  heilst,  wie  schon  der 
Gegensatz  zu  (Jens  GaUica  anzeigt  und  was  in  die  Zeit  und  den  Mund  des 
„Franken"  Raban  pafst.  (In  französischen  Brevieren  kommt  das  Lied,  wie 
man  sich  in  Chevaliers  Repert.  überzeugen  kann,  nicht  vor.)  Martinus  ist 
Bistumspatron  von  Mainz,  daher  5,  2  Pangamus  proprio  cantica  prae- 
s  u  1  i ,  was  nicht  auf  eine  Abfassung  in  oder  für  Tours  zu  deuten  ist.  — ■ 
6,  3  facit  A. 

155.   (24.)  In  Puriflcatioue  B.  M.  V. 
(Dubius.j 

R°    Qui  sine  peccato  templi  est  oblatus  ad  aram, 
A  nobis  Clemens  crimina  quaeque  demat. 

1.  Quod  chorus  vatum  venerandus  olim 
Spiritu  sancto  cecinit  repletus, 

In  Dei  factum  genetrice  constat 
Esse  Maria. 

2.  Haec  Deum  caeli  Dominumque  terrae 
Virgo  concepit  peperitque  virgo 
Atque  post  partum  meruit  manere 

Inviolata. 

3.  Quem  senex  iustus  Simeon  in  ulnis 
In  domo  sumpsit  Domini  gavisus, 
Ob  quod  optatum  proprio  videret 

Lumine  Christum. 

4.  Tu  libens  votis,  petimus,  precantes 
Regis  aeterni  genetrix  faveto, 
Clara  quae  celsi  retinens  Olympi 

Regna  petisti. 

5.  Sit  Deo  nostro  decus  et  potestas, 
Sit  salus  perpes,  sit  bonor  perennis, 
Qui  poli  summa  residet  in  arce 

Trinus  et  unus. 

Kit.  et  Miss.  ms.  S.  Albani  Maguntini  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  1888. 
A.  —  Trop.  ms.  Maguntinuin  (?)  saec.  10.  Cod.  Londinen.  Add.  19768.  B.  — 
Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.     Cod.  Casinen.  506.  C.  —  Rit.  et  hymn.  ms. 


—    207     — 

Scheftlariense  saec.  10.  Clm.  Monacen.  17  072.  D. —  Hymn.  ms.  S.  Iohannis 
Laudunen. (?)  saec.  10.  Cod.  Bernen.  Ah').  E.  —  Hymn.  ms.  Moissiacense 
saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  F.  —  Hymn.  ms.  Beneventan.  saec.  10. 
ex.  Cod.  Vatican.  Ottobon.  145.  G.  —  Hymn.  ms.  Severinian.  saec.  10.  ex. 
Cod.  Vatican.  7172.  H.  —  Hymn.  ms.  Severinian.  saec.  10.  ex.  Cod.  Parisin. 
1092.  I.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  10/n.  Cod.  Eoman.  175  (Farf.  4.)  K.  - 
Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  L.  —  Hymn. 
ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  theol.  IV.  25.  M.  —  Brev.  ms. 
Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106.  N.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Val- 
cidorense  saec.  u/ia.  Clm  Monacen  13067.  O.  —  Brev.  ms.  Altahense  saec. 
11/i2.  Clm.  Monacen.  9633.  Oo.  —  Grad,  et  Ant.  ms.  Nivernense  saec.  12. 
Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  P.  —  Brev.  ms.  Rotomagense  saec.  13.  Cod. 
Venet.  Cicogna  220  (51).  Q.  —  Viat.  ms.  Iohannis  Noviforen.  saec.  14.  Cod. 
Mus.  Bohem.  XIII  A  12.  R.  —  Diurn.  ms.  Caelestin.  Parisien.  saec.  15. 
Cod.  Vindobonen.  2019.  S.  —  Browerus  p.  74  sq.  T. 

R,  1  templi  oblatus  est  R.  —  3,  3  Hoc  quod  BFNQ;  optavit  F:  videre 
F.  —  4,  1  precantum  BNOo.  —  4,  3  celsa  GK;  retines  MN;  retines  korrig. 
in  retinens  D;  renitens  FQ;  Olymphi  O.  —  4,  5  Regna  beata  MN.  - —  5,  2 
Sit  laus  perpes  HIKL.  —  5,  3  summa  poli  GK.  —  Der  Rundreim  nur  in 
AB,  in  denen  der  Hymnus  als  Prozessionshymnus  zur  Lichtervveihe  steht, 
und  in  R. 

156.   (25.)  Hymnus  de  Mickaele  Archangelo. 

(Dubius.) 

1.  Tibi,   Christe,  splendor  patris,       3.  Quo  custode  procul  pelle, 

Vita,  virtus  cordium,  rex  Christe  piissime, 

In  conspectu  angelorum  Orane  nefas  inimici, 

votis,  voce  psallimus,  mundos  corde  et  corpore 

Alternantes  concrepando  Paradiso  redde  tuo 

melos  damus  voeibus.  nos  sola  dementia. 

2.  Collaudamus  venerantes  4.  Gloriam  patri  melodis 

omnes  caeli  milites,  personemus  voeibus, 

Sed  praeeipue  primatem  Gloriam  Christo  canamus, 

caelestis  exercitus,  gloriam  paraclito, 

Michael  em  in  virtute  Qui  Deus  trinus  et  unus 

conterentem  zabulum.  exstat  ante  saecula. 

Hymn.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  A.  —  Martyr.  et 
Collectar.  ms.  S.  Mariae  Frisingen.  saec.  10.  Clm.  Monacen.  27  305.  B.  — 
Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  C  —  Hymn. 
ms.   S.   Iohannis   Laudunen.  (?)   saec.    10.     Cod.   Bernen.   455.   add.   saec.    10. 

D.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Marchianense  saec.  [9.  et]  10.  Cod.  Duacen.  170. 
Dd.  —  Hymn.  ms.  Beneventanum  saec.  10.  ex.    Cod.  Vatican.  Ottobonian.  145. 

E.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Farfense  saec.  10/ii.    Cod.  Roman.  175.  (Farfen.  4.) 

F.  —  Hymn.  et  Sequent.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Casselan.  Theol. 
IV  25.  G.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup. 
524.  H.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102). 
I.  —  Grad,  et  Antiph.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq. 
1235.  K.  —  Brev.  ms.  Rotomagense  saec.  13.  Cod.  Mus.  Venet.  Cicogna  220 
(51).  L.  —  Brev.  ms.  Romanum  saec.  13/u.    Cod.  Archiv.  Venet.  122.  M. 

1,  2  vita  ac  virtus  Dd.  —  2,  1  Collaudemus  C.  —  2,  6  zabulon  DK.  — 
3,  1  pellens  B.  —  3,  2  Christe  rex  B;  piissimi  E.  —  3,  4  mundo  AGHK;  casto 


—     208     — 

corde    E;    et   fehlt   D.   —    3,    5    redde  tua  I;    redde  tuos  E.  —  4,    1  Gloria 
HIK.  —  4,  5  Qui  trinus  et  imus  Deus  I. 

In  späteren  spanischen  Brevieren  ward  dieser  Hymnus  auf  das  Fest  des 
Angelus  Gustos  angewandt  und  dementsprechend  Str.  3  umgedichtet : 

Collaudemus  venerantes  omnes  caeli  milites, 
Sed  praecipue  custodem  urbis,  regni,  populi. 
Qui  concessus  ahs  te,  praesul,  nos  custodit  perpetim. 

So   Brev.   Bur^ense   imp.   Compluti    1538;   Brev.    Cordubense   irap.   Cordubae 
1557. 

Unter  Urban  VIII.  fand  man  diesen  Hymnus  zu  barbarisch  und  dichtete 
ihn  rücksichtslos  um  in:  Te  splendor  et  virtus  patris  (vgl.  Kepert. 
hymnol.  20236);  als  später  das  Fest  des  hl.  Raphael  eingeführt  wurde,  er- 
innerte man  sich  nicht,  dafs  dieser  Hymnus  früher  verfehmt  worden  war;  er 
war  jetzt  gut  genug,  und  man  änderte  nur  die  dritte  Strophe  entsprechend  um : 

Collaudemus  venerantes  omnes  caeli  principes, 
Sed  praecipue  fidelem  medicum  et  comitem, 
Rapliaelem,  in  virtute  alligantem  daemonein. 

So  hausen  nun  der  Beschnittene  und  der  Unbeschnittene  friedlich  beisammen. 


157.   (26.)   Hymnus  de  Christo. 

(Dubius.) 


Sophia  patris, 
Christe  magister, 
Munera  linguae 
Dulcia  nostrae 
Da,  Deus  auctor 
Rexque  redemptor. 

Semina  verbi 
Sparge  per  orbem, 
Gentibus  ut  te 
Rite  canentes 
Laudibus  ornent, 
Lucis  amator. 

5 


Psallite  summo, 

Psallite  regi, 

Psallite  Iesu, 

Psallite  Christo, 

Psallite  vivo, 

Psallite  vero. 

Hosanna  in  altis, 
Hosanna  in  astris, 
Hosanna  in  arvis, 
Hosanna  in  undis, 
Hosanna  in  istis, 
0  Deus,  odis. 


Gloria  patri, 
Gloria  nato, 
Gloria  sancto 
Spiritui,  qui  es 
Summo  potestas 
Sanctaque  virtus. 


Collect,  ms.  S.  Michaelis  Bambergen.  saec.  n/i2.  Cod.  Bambergen. 
B  II  10.  add.  saec.  13/u.  (Das  Gedicht  hängt  unmittelbar  angeschlossen  an 
Nunc  tibi,  Christe,  und  ist  wie  der  zweite  Teil  von  diesem  im  13.  oder 
14.  Jahrb.  neu  geschrieben,  da  das  letzte  Blatt  beschädigt.)  — ■  Browerus 
p.  84;  Dümmler  II,  257. 

Die  Str.  2 — 5  schon  Anal.  XIX,  12,  ebenfalls  angehängt  an  das  Lied 
Nunc  tibi  Christe,  von  dem  es  aber  die  Doxologie  scheidet.  Vgl.  über 
letzteres  das  in  der  Einleitimg  zu  Alkuins  Hymnen  S.  153  Gesagte. 


158.   (27. 


-     209     — 

Hyniuus  Paenitentis. 

(Dubius.) 


1.  Deus,  orbis  reparator, 

lux  aeternae  gloriae, 
Mihi,  quaero,  paenitenti 
praebe  pius  veniara, 

2.  Ut  admissi  delitescant 

facinoris  cumuli, 
Quorum  gravi  mole  cogor 
anxiari  spiritu. 

3.  En,  ad  rutila  polorum 

non  sum  dignus  sidera 
Infelices  pro  delictis 
sublevare  oculos. 


4.  Nisi  tu  cleinens  mearum 

lacrimarum  rivulos 
Ope  tuae  pietatis 
digneris  respicere. 

5.  Ut  ablata  vitiorum 

sorde  puro  pectore 
Tibi  regi  sempiterno 
grates  queam  solvere. 

6.  Ergo  pius  obstinati 

duritiam  corculi 
Et  mollesce  et  maerore 
sere  medicaminis, 


7.    Qui  cum  patre  sempiterna 
regni  tenes  solium 
In  unitate  perenni 
atque  sancto  spiritu. 

Martyrol.  ms.  Modoitiense(?)  saee.  9.  ex.  Cod.  Capit.  Veronen.  90  (85). 
A.  —  Browerus  p.  83.  B.  —  2 ,  1  eommissa  delitescat  A.  —  2 ,  2  cumulus 
A.  —  2,  3  male  A.  —  2,  4  anxiaris  A.  —  3,  1  ad  ultima  polorum  B  — 
4,  3  Opern  A.  —  Str.  5  ff.  fehlen  B.  —  5,  1  oblata  A.  —  5,  4  gralasque 
ex  absolvere  A.  —  6,  1  obstinate  A.  —  6,  2  torculis  A.  —  6,  4  medicamine 
A.  —  7,  2  tene  A.  —  Zu  Str.  3  vgl.  den  Hymnus  Ad  caeli  dam  non  sum 
dignus  sidera,  w.  o.  S.  148. 


Dreves,  Lateinische  Hymnendichter.     II. 


14 


Florns, 

Diaconus  Lugduncnsis, 
saec.  9.  med. 

Florus,  dem  Klerus  des  Lyoner  Sprengeis  angehörig,  später  Magister  der 
Dornschule,  dann  (Erz-)Diakon  der  Domkirche,  über  dessen  Lebensschicksale 
uns  nichts  Näheres  bekannt  ist,  war  ein  von  den  Zeitgenossen  geschätzter 
und  gefeierter  theologischer  Schriftsteller  und  Dichter.  Walahfrid  Strabo  und 
Wandalbert  von  Prüm,  jener  in  seinem  Gedichte  an  Agobavd  von  Lyon 
(Poetae  Aevi  Carolini  II ,  357) ,  dieser  in  der  Einleitungsepistel  seines  Mar- 
tyrologiums  an  Otricus  (Ibid.  II,  569),  rühmen  sein  Wissen  und  bewundern 
seine  Bücherei.  Über  Florus'  anderweitige  Schriften  vgl.  Ebert,  Allg.  Gesch. 
d.  L.  des  MA.  II ,  268  ff.  Unter  seinen  Gedichten  befinden  sich  zwei ,  die 
der  Dichter  selbst  als  Hymnen  bezeichnet  (1  und  2),  drei  metrische  Psalmen- 
paraphrasen (3,  4  und  5)  und  eine  ebensolche  Umschreibung  des  sog.  Canticum 
trium  puerorum ;  dieselben  sind  im  folgenden  in  der  Dümmlerschen  Passung 
(Poetae  Aevi  Carolini  II,  507  sqq.)  wiedergegeben. 

Nach  dem  Vorgange  Dümmlers  belasse  ich  bei  den  Hymnen  des  Florus 
auch  ein  Carmen  de  cereo  paschali ,  das  einen  sonst  völlig  unbekannten 
Dichter  Drepanius  zum  Verfasser  hat.  Da  es  in  einer  Handschrift  sich 
findet,  in  der  auch  Gedichte  des  Florus  gesammelt  sind,  hat  es  den  ersten 
Herausgeber  der  letzteren,  G.  Morel,  verleitet,  in  seiner  1560  zu  Paris  er- 
schienenen Ausgabe  den  Dichter  Drepanius  mit  unserem  Florus  zu  identifizieren 
und  diesem  den  Namen  Drepanius  Florus  beizulegen.  Wahrscheinlich  war, 
wie  aus  dem  Inhalte  seines  Carmen  abzuleiten  ist,  dieser  Drepanius  wie 
Florus  (Erz-)Diakon  einer  Kirche,  vielleicht  auch  der  Lyoner,  da  der  Diakon 
nicht  nur  die  Laus  Cerei  in  der  Liturgie  des  Charsamstages  zu  singen  hatte, 
sondern  sie  altem  Brauche  zufolge  auch  nicht  selten  verfasste. 


159.   (1.)   Hymnus  in  sollemnitate  sancti  archangeli  Michaelis. 

Clarent  angelici  sublimia  festa  diei 

Allatura  piae  dona  beata  animae. 
Hunc  etenim  Michael,  aulae  caelestis  alumnus, 

Conspicuo  nobis   consecrat  ore  diem, 
5   Dignatus  Petri  Paulique  invisere  sedem 

Imperiumque  fovens,  inclita  Roma,  tuum. 
Qui  proceres  inter  primaeva  luce  coruscos 

Egregio  vultu  splenduit  orbe  novo, 
Cum  Deus  expulsis  luccm  depromeret  umbris 
19       Conderet  et  stabilem  nocte  ruente  diem. 


—     211     — 

Hie  vati  eximio  plaeidi  Iordanis  ad  undam 

Se  castris  Domini  prodidit  esse  ducem, 
Cum  saero  in  campe-  stricto  consisteret  ense 

Subrueretque  piis  impia  saepta  tubis, 
15  Deiciens  Septem  victrici  fulmine  gentes 

Sacratisque  Deo  mystica  regna  ferens. 
Hunc  Gabriel  solum  auxilium  sibi  ferre  fatetur 

Ad  pia  caelestis  castra  tuenda  Dei, 

Admissas  referens  Danielis  in  atria  caeli, 

20       Quas  saneto  impastus  fuderat  ore,  preces. 

Hunc  oculis  mentis  inter  myrteta  beatus 

Zacharias  roseo  sidere  vidit  equo, 
Tendentem  niveas  templa  ad  caelestia  palmas 

Proque  Dei  affectu  plebe  rogare  pio. 
25  Quattuor  ex  gemino  ruerent  cum  monte  quadrigae 

Disparibus  raptae  praeeipitanter  equis, 
Dum  ruti  atque  nigri,  nivei  variique  iugales 

Perlustrant  euneti  iugera  vasta  soli, 
Atque  Dei  summo  referunt  exaeta  ministro 
30       Principis  et  pendent  ad  pia  iussa  sui, 
Hierusalem  Dominus  larga  pietate  reviset 

Atque  illa  aeterno  iam  fiet  aula  Deo, 
Quam  tantus  numerus  hominumque  gregumque    replebit, 

Nullius  ut  muri  cingier  orbe  queat, 
35  Sed  Deus  banc  ignis  iugi  munimine  cinget, 

Consumens  hostes  lumen  et  intus  agens. 
Hie  sub  fine  etiam,  cum  serpens  ille  vetustus 

Intulerit  Christo  proelia  cassa  Deo, 
Caelestem  cupiens  telis  excindere  sedem 
40       Et  populum  sacrum  carpere  dente  fero, 
Consurget  toto  caelestis  turbine  pugnae 

Flammarumque  globis  castra  nefanda  premet. 
Tum  populus  Christi  perfecta  pace  fruetur, 

Semper  et  angelico  concinet  ore  melos. 
45  Hunc  igitur  tantum,  rex  optime.  Christe,  patronum 

Respice  et  ipsius  nos  prece  purifica. 

Cod.  Parisin.  2832.  saec.  9.  A.  —  Cod.  Parisin.  7558  saec.  9.  B.  —  7 
pia  meua  luce  B.  —  10  necte  ruentem.  —  23  planmas  B.  —  25  rurent  B. 
—  33  Hirusalem  B.  —  35  repleam  B.  —  36  cingier  orbeaqueat  B.  —  43 
pagne.  —  Dümmler  II,  504  u.  f. 

160.   (2.)   Hymnus  in  Satale  sanetorum  Iohannis  et  Pauli. 

Iohannis  Paulique  diem  sol  attulit  orbi, 
Qui  rubra  martyrii  serta  cruore  gerunt. 

Unicus  hos  sanguis  germano  foedere  iunx.it, 
Unica  mors  fratres  morsque  fidesque  parit. 

14* 


212     

5  Olim  Romulei  servantes  moenia  regni 

Barbaricos  strarant  saepe  mucrone  globos. 
Nunc  ovium  Christi  purissima  saepta  tuentes 

Daemonicas  arcent  vi  precibusque  minas. 
Hos  morti  addixit  sacra  pro  lege  tyrannus, 
10       Contemptor  Christi,  Iulianus  rabidus. 
Unius  ille  Dei  cultum  prius  ore  ferebat, 

Donec  ad  culmen  scanderet  imperii. 
Ast  ubi  convaluit  misero  terrena  potestas, 
Idolum  vero  praetulit  ille  Deo. 
15  Tum  famulos  Christi  lanians  et  sanguine  pastus 
Iunocuo  horrendis  saevit  ubique  modis. 
Verum  ubi  caelesti  prospexit  Christus  ab  arce 

Audivitque  pii  sanguinis  ille  preces, 
Confestim  misero  cladem  exitiabilis  horae 
20        Destinat,  hostili  hostis  ut  ense  ruat. 
Vastata  ecclesia  Persas  in  bella  vocarat 
Ac  multis  saeptus  milibus  ibat  atrox, 
Cum  subito  arentes  deserti  rux-is  in  agros 
Devenit  et  cuneos  perdit  ubique  suos, 
25  Qua  neque  victus  erat  nee  fons  nee  fluminis  unda. 
Caumate  sed  nimio  tota  iacebat  humus. 
Dumque  fremens  montes,  valles  camposque  peragrat, 

Sicubi  vel  modico  stilla  liquore  fluat, 
Incidit  adversas  condiguo  errore  phalanges 
30       Perfossusque  atra  cuspide  pectus  obit. 
Sed  rabidus  semper  et  in  ipsa  morte  rebellis 

Infremit  et  summum  hac  voce  lacessit  herum : 
Ebibe  nunc  nostrum,  quem  quaeris,  Christe,  cruorem 
Atque  avidus  leto  iam  satiare  meo. 
35  Ille  quidem  tales  iusto  sub  iudice  poenas 
Exsolvit,  post  haec  Tartara  caeca  petens. 
At  Domini  testes  sacrato  sanguine  loti 
Vertice  laurigero  sidera  celsa  petunt, 
Quos  toga  paeifico  vestit  praefulgida  eultu 
40       Regalique  ambit  purpura  clai*a  peplo. 
Hos  ceu  fruetiferas  florens  paradisus  olivas 

Irriguo  vitae  iugiter  amne  rigat. 
Hi  sunt  aeterno  candelabra  fulgida  templo 
Progenies  lucis  et  pietatis  honos, 
45    Sidereo  regi  sublimi  semper  in  aula 

Astantes,  populis  qui  pia  vota  ferunt. 
Quorum  propitius  preeibus  nos  respice.  Christe, 
Et  purga,  obscaenum  quidquid  inesse  vides. 

Cod.  Parisin.  2832  saec.  9.  —   Dflmmler  II.    541  ü.  f.  —    4  Unica  mox 
fratres.  —   14.  Idolium  vero. 


213 


161.   (3.)   Epigranima  Psalmi  vicesimi  secundi. 

Me  pater  oranipotens  clementi  iure  gubemat, 

Non  mihi  dira  fames,  non  ulla  nocebit  egestas. 

Assunt  graminei  colles  et  pascua  laeta, 

Assunt  et  liquidi  fontes  et  flumina  larga. 
5  His  ego  uutritus,  his  semper  abunde  refectus, 

Iustitiae  rectos  contendam  carpere  calles, 

Quos  mihi   dux  mentis  secreto  lumine  pandit, 

Ipsius  ut  nomen  celebretur  laude  perenui. 

Illum  ego  corde  sequens  leti  mortisque  tenebras 
10  Intrepido  calcabo  pede,  mala  nulla  timebo. 

Meme  quippe  tuae,  pie  rex,  correptio  virgae 

Me  baculus,  pater  alme,  tuus  firmatque  regitque. 

Tu  mihi  delicias,  tu  mensam  epulasque  parasti, 

Quis  satur  invictas  adipiscar  pectore  vires 
15  Adversasque  acies  pulchro  certamine  vincam, 

Ut  mihi  post  validos  pugnae  victricis  agones 

Laetitiae  largo  caput  aspergatur  olivo 

Lucifluusque  calix  pleno  me  proluat  haustu 

Servatusque  tua  cunctis  pietate  diebus 
20  Sidereum  Christi  merear  conscendere  templum, 

Sub  quo  perpetuis  vivam  feliciter  annis. 

Cod.  Parisin.  7558.  saec.  9.-2  Non  me.  —  6  colles.  —  9  laeti.  —  17 
capud.  —  19  cinctis.  —  Dümmler  II,  535. 


162.   (4.)   Epigraniuia  Psalmi  vicesimi  sexti. 

Lux  mihi  pura  Deus,  Deus  est  mihi  vivida  virtns, 

Nee  tenebras  igitur  nee  mortis  iura  verebor. 

Hoc  tutore  mea  et  munitur  denique  vita. 

Ne  me  dira  loco  possit  formido  movere. 
5  Sed  spernam  eunetos  robustis  viribus  hostes. 

Qui  properant  nostras  malis  absumere  carnes. 

Ecce,  meum  tanto  pulsant  qui  turbine  pectus. 

Robore  contrito  tristi  periere  ruina. 

Sive  ergo  castris  sedeant  seu  proelia  temptent. 
10  Ponam  corde  metum,  spem  tota  mente  resumam. 

Unum  est.  quod  caeli  dominum  terraeque  poposci 

Quodque  ardens  nimio  voti  fervore  requiram, 

Ut  maneam  cunctis  Christi  sub  moenibus  annis. 

Ipsius  ex  saneto  succensus  semper  amore 
15  Saepius  aeterni  visam  sacra  limina  templi. 

Hie  me  namque,  feris  cum  cingerer  undique  bellis. 


—     214    — 

Swb  proprio  abscondit  thalamo  velisque  sacratis 
Obtectum  grata  niraium  confovit  in  umbra. 
Hie  me  praevalida  saxi  sublimis  in  arce 

20  Constituit  saevosque  super  pius  extulit  bostes, 
Quo  subieeta  meus  temnet  certamina  vertex. 
Ibo   igitur  sacri  veneranda  per  atria  templi 
Ac  munus  laudum  Christi  devotus  ad  aram 
Persolvam  gaudensque  melos  et  carraina  dicam. 

25  0  Deus,  aetberei  censor  mitissirae  regni, 
Pande  salutiferas  maestis  clamoribus  aures, 
Quosque  gemens  fundo,  miseratus  respice  fletus. 
Te  mea  vult  facies,  te  mens,  te  corda  precantur, 
Conspectum  facienique  tuam,  pater  alme,  requiro, 

30  Neve  pios  oculos  sanetum  neu  subtrabe  vultum 
Neu  famulum,  Dominus,  bello  ineumbente  relinque. 
Esto  mihi  Clemens  potius  fidusque  patronus 
Nee  me  contemptum  truculentis  desere  monstris. 
Meme  quippe  feri  quondam  liquere  parentes, 

35  At  bonus  hie  Dominus  dulei  pietate  refovit. 
Pande  mihi  rectum  perplexa  per  avia  callem 
Legis  et.eximiam  tribue  fulgere  lucernam, 
Ne  ferro  accinetos  ineurram  nescius  bostes, 
Sed  duce  te  gradiar  inimica  per  agmina  tutus. 

40  Nam  me  falsiloqui  cinxerunt  undique  testes ; 
Nil  tarnen  insontem  mendacia  vana  nocebunt, 
Sed  mendax  proprium  portabit  lingua  reatum. 
•  Ast  ego  confido,  Domini  quod  gaudia  larga 
Vitali  in  patria  lactus  sine  fine  videbo. 

45  Exspecta  Dominum  constanti  corde  benignum, 
Semper  et  adversis  conrlige  viriliter  armis, 
Nam  bona  perpetui  patiens  feret  inclita  regni. 

God.  Parisin.  7558.  saec.  9.  —  3  et  fehlt.  —  5  hostis.  —  13  anni.  — 
22  sacra.  —  27  fleti.  —  31  bello  fehlt.  —  38  aeinetos.  —  39  tutis.  —  43 
Aest.  —  Dümmler  II,  535  ff. 


163.   (5.)  Epigranima  Psalmi  yicesimi  septiini. 

1.  Ad  te,  polorum  conditor,  3.  Audi  precantis  anxia, 
Clamore  supplex  intimo  Pater  supreme,  murmura, 
Votum  precemque  dirigo ;                   Dum  templa  caeli  ad  ardua 
Aurem  benignus  commoda.                 Elata  tollo  brachia. 

2.  Nam  si  tuis  oraculis  4.  Ne  me  scelestis,  obsecro, 
Indigna  gesto  pectora,  Et  criminosis  coetibus 
His  exsto  iam  simillimus,                   Mixtum  trahas  ad  intima 
Imo  vorantur  qui  laou.                       Poenae  voracis  Tartara, 


—     215     — 


5.  Qui  lingua  et  ore  subdolo 
Pacem  loquuntor  proximo, 
Dirum  sed  altis  contegunt 
Bellum  feri  praecordiis. 

6.  His  ergo,  iudex  optirae, 
Parem  repende  gratiam. 
Tormenta  versutis  vafra 
lnfer  malignis  callida. 

7.  Manus  iniquis  actibus 
Vitamque  fraudi  deditam 
Condigna  plectat  ultio, 
Fraus  fraude  victa  concidat. 

8.  Domus  dolosis  inlita 
Fucis  perenne  corruat, 
Quae  facta  mens  nescit  Dei, 
Densis  tenebris  horreat. 

9.  Grates  polorum  principi, 
Qui  vota  servi  supplicis 
Vocemque  Clemens  flebilem 
Tanto  beavit  munere ! 


10.  Hie  dimicantem  protegit, 
Iuvat,  tuetur,  erigit, 
Huius  favente  numine 
Claros    triumphos    consequor 

11.  Tunc  dura  post  discrimina 
Caro  dolore  libera 
Florebit  et  decus  novum 
Pulchrae  salutis  induet. 

12.  Huic  ergo  prompto  spiritu 
Mei  decoris  principi 
Laudes  sacrabo  debitas 
Dulces  et  bymnos  concinam. 

13.  Hie  namque  virtus  inclita 
Plebis  beatae  praeminet, 
Hie  ipse  Christo  proflua 
Servat  salutis  gaudia. 

14.  Salva,  creator  optime, 
Plebem  redemptam  sanguine 
Tuaeque  dita  praemiis 
Hereditate  gloriae. 


15.  Hanc  cum  potenti   dextera 
Seraper  guberna  et  protege, 
Extolle  summis  hanc  bonis 
Aevi  perennis  saeculis. 

Cod.  Parisin.  7558.  saec.  9.  —  6,  2  rependi.  —  7,  4  vita. 
15,  1  hanc  o  potenti.  —  Dümmler  II,  537. 


14,  4  liereditas. 


IM.   (6.)  Epigramma  Hymni  Ananiae,  Azariae,  Misaelis, 
sanetorum  trium  pueroruin. 

Omne,  quod  aeternus  per  verbum  condidit  auetor, 
Auctoris  nomen  celebret  laudesque  resultet 
Exaltetque  suum  per  saecula  euneta  parentem. 
Angelicae  vestro  turmae  benedicite  regi, 
5  Ingentumque  simul  resonet  vox  celsa  polorum. 

Hunc  modulentur  aquae,  quas  sustinet  arduus  aether, 
Hunc  omnis  saneto  virtus  decantet  amore, 
Hunc  sol  ardenti  psallat  splendore  coruscus, 
Hunc  gelido  fulgens  collaudet  lumine  luna, 
10  Huuc  pariter  totus  stellarum  concinat  ignis. 
Te  pluvia  exundans,  te  ros  lenissimus  edat, 
Discordesque  aurae  concordi  voce  resultent. 


—    216    — 

Artificem  proprium  pulcherrima  flamma  loquatur, 
Et  rapidus  Domini  nomen  simul  aestus  anhelet. 

15  Hoc  glacialis  hiems,  hoc  torrida  personet  aestas, 
Roseida  temperies  et  tempora  cana  pruiuis 
Horrendumque  gelu  et  magni  vis  frigoris  ingens 
Et  glacies  crustis  vertens  immanibus  undas 
Atque  nives  denso  velantes  vellere  terras 

20  Auetori  per  saecla  Deo  sua  carmina  dicant. 
Hunc  nox  somniferis  involvens  euneta  tenebris 
Atque  dies  varios  distinguens  luce  colores 
Mortalesque  animos  terrentia  fulgura  laudent 
Et  nubes  largo  ditantes  ubere  terras. 

25       Te,  sator,  immensas  tellus  fundata  per  undas, 
Te  quoque  sublimi  gaudentes  vertice  montes 
Et  colles  humili  speetantes  sidera  collo 
Aeriaeque  sonent  iueundo  murmure  silvae 
Atque  omnis  celebret  fetus  telluris  opimae. 

30  Tum  fontes  gelido  moderantes  caumata  potu 
Et  maria  horrendo  quatientia  litora  fluetu 
Flumineusque  canat  lapsus  clamore  sonoro. 
Te  ceti  immanes  et  quidquid  reptat  in  undis 
Et  volucrum  dulcis  laudet  concentus  in  agris. 

35  Te  pecorum  mitis  grex,  inclite,  personet  et  te 
Vis  etiam  resonet  rabidarum  torva  ferarum. 
Hüne  hominum  omne  genus  pollens  ratione  potenti 
Innumeris  recinat  unguis,  hunc  ipsa  resultet 
.    Israelitarum  nimium  plebs  cara  tonanti, 

40  Vosque,  sacerdotes,  quos  nobile  germen  Aaron 
Edidit,  et  sacro  levitae  sanguine  creti, 
Quos  propra  templi  voluit  Deus  esse  ministros, 
Perpetuas  supero  laudes  persolvite  regi. 

Spiritus  hunc  animaeque  ciant  per  saecla  piorum 

45  Et  saneti  atque  humiles  pura  pietate  frequentent. 
Hunc  Anania  sacer  summo  sustollat  amore, 
Atque  Azaria  simul  reverendo  praedicet  ore, 
Et  Misael  pulchro  sanetus  collaudet  amore, 
Qui  se  de  medio  fornacis  turbine  tutos 

50  Eruit  et  venti  rorantis  tiamine  fovit, 

Cum  rapidis  cineti  canerent  haec  carmina  flammis, 
Vimque  suam  oblitus  sanetos  non  laederet  ignis. 
Res  mira  et  nullis  abolenda  in  saecula  saeclis! 
Non  caro,  non  vestis,  non  verticis  ipse  capillus 

55  Ardorem  sensit  piceum  flammaeve  vaporem, 
Quin  laeti  atque  alacres  ipso  poscente  tyranno 
Egressi  in  laudes  veri  domuere  profana 
Ora  Dei,  quo  pallcnti  mirantia  vultu 
Horrore  ingenti  tremuerunt  barbara  corda. 


—     217     — 

60       Hunc  et  nos  igitur  summum  sanctumque  parentem 
Cum  nato,  iramensi  statuit  qui  culmina  caeli, 
Cumque  sacro  flatu,  virtutum  auctore  potentum, 
Laudibus  assiduis  digno  exaltemus   honore. 
Te,  Domine,  aeternus  caelorum  praedicat  axis, 

65  Te  laudat  caeli  sacrosancto  exercitus  ore, 
Glorificatque  ingens  cunctarum  machina  rerum, 
Extollit,  metuit,  clamat,  benedicit,  adorat. 

Cod.   Parisin.   7558.   saec.   9.  A.  —    Cod.   Parisin.  2832.   saec.  9.   B.  — 
3  Exsultetque  sum  per  saecla  B.  —  7  virtutis  korrig.  in  virtns  A.  —  17  gelum 

A.  —   19   valentes   A.   —   22    distinguens    lucet   odores  B.    —   25   immensa 
stellus  A.  —   30  acumata  potu  A.  —    35  porsonet  B.  —   39  Hisrahelitarum 

B.  —  42  Quas  A.  —  53  saeculis  A.  —  56  tyramno  A.  —  58  spallenti  B.  — 
63  assiduus  B.  —  Dümmler  II,  538  u.  f. 


165.   (7.)  Incipit  Tersus  Drepaiii  de  Cereo  Paschali. 

Alme  Deus  rerum,  caeli  custodia,  cuius 
Legibus  aeternis  vertigine  concita  iugi 
Volvitur  immensi  socialis  machina  mundi, 
Te  caelum  et,  quidquid  caeli  tegit  aureus  ümbo, 
5  Te  chorus  astrorum,  te  sol,  te  menstrua  luaa, 
Te  nimbi  et  nebulae  verrentesque  aequora  venti, 
Te  lucis  noctisque  vices,  te  quattuor  anni 
Tempora  transcursis  in  se  redeuntia  metis, 
Te  terra  et,  quidquid  terras  ambitque  tegitque. 

10  Te  freta,  te  curvis  errantia  flumina  ripis, 
Te  properi  fontes  et  iussae  stare  paludes, 
Te  pronae  pecudes  sortitaeque  alta  volucres, 
Te  muti  pisces,  te  virosi  serpentes 
Pro  se  quisque  tremunt;  age,  rerum  maxime  rector, 

15  Sidereas  acies  oculorum  blanda  tuentum 
Ad  famulos  demitte  tuos  vultuque  serenus 
Aspice  constructam  tanta  in  mysteria  plebem, 
Unum  quae  trino  celebrat  sub  nomine  numen. 
Non  sie  Idaeis  simulatur  Dindyma  Gallis, 

20  Attica  nee  Grais  nuribus  vigilatur  Eleusis, 
Orgia  Thebanus  vel  agit  nocturna  Cithaeron, 
Nil  habet  insanum  strepitu,  nil  ture  vaporum, 
Sanguine  nil  madidum,  nil  cursibus  immoderatum 
Nox  sacris  operanda  tuis,  tantum  prece  pura, 

25  Simplicibus  votis  manibusque  ad  celsa  supinis 
Te  colimus  natumque  tuum,  quem  euneta  tuentem 
Et  tibi  consortem  verbo  genitore  creasti, 
Ignea  quem  celsi  linquentem  moenia  caeli 
Visurumque  suas  hominis  sub  imagine  terras 

30  Intacto  praegnans  utero  dedit  iimuba  mater. 


—    218    — 

Hunc  ut  per  totam  possimus  dicere  noctera, 
Inferimus  claros  sanctis  altaribus  ignes. 
Vestibus  innumeris  tereti  circuraflua  gyro 
Aequoream  cohibet  formatrix  cera  papyrum, 

35  Cera,  domus  mellis.     Iam  cetera  turba  colentum 
Nigrantes  tenuat  vario  splendore  tenebras, 
Übertat  stuppas,  fervet  discordia  Concors, 
Ut,  dum  sacra  pio  peraguntur  mystica  ritu, 
Aemula  sidereis  vigilent  funalia  üammis. 

40  Haec  tibi  quippe,  tui  patris  indiscreta  propago, 
Multa  luce  micans  terra  nox  splendet  in  omni, 
Nox  claro  mage  clara  die;  gens  nulla  nivali 
Usque  adeo  subiecta  polo  est,  quam  frigore  pigrum 
Sidus  et  aeternae  premat  inclementia  brumae, 

45  Quae  te,  Christe  neget.     Rutilum  qua  flammeus  orbem 
Sol  agit,  occidui  qua  meta  secunda  diei  est 
Et  qua  prima  patet  rediturae  ianua  lucis, 
Tu  coleris.     Dum  finis  erit,  dum  terra  manebit, 
Vertetur  caelum,  vertentur  mensibus  anni, 

50  Semper  bonos  nomenque  tuum  laudesque  canentur. 

Cod.  Parisin.  7558.  saec.  9.  —  Nach  50:  „Finit  Drepanius".  —  Dümmlerü, 
564  ff. 


Godescalcus, 

Monachus  Orbacensis, 
f  86Ö. 

Gottschalk  ,  Sohn  Berns ,  eines  sächsischen  Grafen ,  und  zu  Anfang-  des 
9.  Jahrhunderts  geboren,  ward  in  kindlichen  Jahren  als  Oblat  nach  Fuld  ge- 
stiftet und  von  Raban  gegen  seinen  Willen  zum  Mönch  geschoren.  In  den 
Künsten  der  Schrift  und  des  Gesanges  unterrichtet,  schlofs  er  mit  Walahfrid 
während  dessen  Aufenthaltes  in  Fuld  den  Bund  der  Freundschaft  und  erhielt 
von  diesem  den  Namen  Fulgentius  beigelegt.  Zum  Jünglinge  gereift,  entfloh 
Gottschalk  vor  den  höheren  Weihen  aus  dem  Kloster  und  ward  von  Erz- 
bischof Otgar  von  Mainz  auf  einer  in  seiner  Angelegenheit  einberufenen 
Synode  zu  Mainz  (869)  seiner  Gelübde  ledig  erklärt,  während  Raban  Be- 
rufung an  eine,  vom  Könige  zu  präsidierende  Synode  einlegte.  Gottschalk 
begab  sich  nun  nach  Corbie,  wo  er  mit  Rathramnus  Freundschaft  schlofs, 
besuchte  Bischof  Lupus  von  Chälons  und  mufs  in  dieser  Zeit,  wie  es  heifst, 
von  dem  Chorbischofe  Richbold,  die  Weihen  erhalten  haben.  Wahrscheinlich 
ist  auch  in  diesen  Jahren  ein  erster  Aufenthalt  Gottschalks  in  Orbais  an- 
zusetzen. Von  Francien  zog  derselbe  sodann  nach  Italien,  ward  von  Eber- 
hard ,  Markgrafen  von  Friaul ,  aufgenommen  und  verbrachte  zwei  Jahre  auf 
einer  nicht  näher  bekannten  Insel.  Durch  einen  Brief  Rabans ,  der  ihn 
häretischer  Ansichten  über  die  Prädestination  zieh,  von  dem  Hofe  Eberhards 
verscheucht  (846),  durchzog  er  Dalmatien,  Pannonien,  Steiermark,  überall 
seine  Lehre  von  der  Vorherbestimmung  verbreitend  ,  und  kehrte  auf  diesem 
Wege  nach  Deutschland  zurück,  wo  inzwischen  sein  Freund  Walahfrid  Abt 
der  Reichenau  geworden  war.  Im  Oktober  des  Jahres  848  auf  einer  Mainzer 
Synode  unter  dem  Vorsitze  Ludwigs  des  Deutschen  und  des  inzwischen  zum 
Erzbischofe  beförderten  Raban  verurteilt  und  gestäupt,  ward  er  des  Reiches 
verwiesen  und  zu  Hinkmar  von  Rheims  abgeschoben ,  der  ihn  mit  einigen 
Komplicen  in  das  Kloster  Orbais  sperrte.  Von  neuem  auf  dem  Konzil  zu  Carisiacum 
(Q^uiersy),  849,  unter  dem  Vorsitze  Karls  des  Kahlen  und  Hinkmars  ver- 
urteilt, suspendiert  und  gestäupt  und  in  dem  Kloster  von  Hautvilliers  ein- 
gesperrt, gelang  es  ihm  trotz  des  scharfen  Gewahrsams,  durch  Schriften  und 
Gegenschriften  für  seine  Lehre  zu  kämpfen,  ein  Kampf,  an  dem  sich  Hink- 
mar, Raban ,  Rathamnus  u.  a.  beteiligten ,  das  ganze  Frankenreich  sich  zu 
interessieren  schien.  Noch  auf  seinem  Todesbette  zum  Widerrufe  vermahnt 
und,  da  er  sich  zu  einem  solchen  nicht  verstand,  der  Tröstungen  der  Sterbenden 
beraubt,  verschied  Gottschalk  den  30.  November  869  (870).  Vgl.  Freystedt, 
Studien  zu  Gottschalks  Leben  und  Lehre,  Zeitschrift  f.  Kirchengesch.  XVIII 
(1897)  1—22;  161—82;  529—45  und  vor  allem  Traube,  Poetae  Aevi  Caro- 
ini   III,  707—720. 


—     220     — 

Von  den  Dichtungen  Gottschalks  ist  uns  nur  weniges  erhalten.  Was 
daraus  in  das  Bereich  der  Hymnenliteratur  gerechnet  werden  kann,  ist  im 
folgenden  teils  nach  den  Quellen,  teils  nach  der  Ausgabe  von  Traube,  a.  a. 
O.  724 — 732  wiedergegeben. 


1<»6.   (1.)    Oratio  ad  Christum  Prima. 


Christe,  mearum 
Lux  tenebrarum, 
Memet  in  atrum 
Griminis  antrum 
Sive  barathrum 
Respiee  lapsura. 


6.  Tu  Deus  unus 
Cum  patre  summus, 
Flamine  plenus, 
Semper  amandus, 
Mente  colendus 
Seu  venerandus. 


Unde  per  almum, 
Te  rogo,  flatum, 
Nobile  verbum, 
Qui  regis  ipsum 
Cum  patre  mundum 
Compar  in  aevum, 


7.  Tu  metuendus 
Rexque  tremendus, 
Tutor  haben dus 
Et  reverendus 
Duxque  sequendus 
Atque  petendus. 


Erue  servum 
Valde  misellum. 
Pelle  piaclum, 
Tolle  reatum, 
Dirige  gressum, 
Redde  paratum 


Inclitus  omnis 
Conditor  orbis 
Luxque  perennis, 
Tu  pia  cunctis 
Norma  ministris, 
Forma  salutis, 


Atque  clientem 
Suscipe  tlentem 
Teque  timentem. 
Da  mihi  mentem, 
Fraude  carentem, 
Pravä  caventem, 


Dextera  fessis, 
Spes  quoque  lapsis, 
Palma  regressis, 
Sedula  iustis 
Gloria  servis 
Et  decus  almis. 


Ima  sinentem, 
Summa  petentem 
Tcque  colentem 
Atque  scientem, 
Te  venerantem, 
Quin  et  amantem. 


10.  Spes  mea,  Christe, 
Rex  benedicte, 
Lux  pia  vitae 
Duxque  perite. 
Pastor  amande, 
Quin   venerande, 


—     221 


11.  Respice  nunc  nie, 
Da,  sequar  ut  te; 
Iam  miserere 
Iamque  niedere 
Et  tibi  fac  nie 
Iamque  placere. 


12.  Gloria  lausque 
Sit  tibi,  Cbriste, 
Cum  genitore, 
Quin  et  amore 
Nunc  utriusque, 
Quin  sine  fine. 


Collect,  ms.  incert.  orig.  saec.  11.  Cod.  Guelfenbyteran.  1164  (Heimst. 
1062.1  —  1,  3  atru.  —  3,  3  pliadum.  —  3,  5  dirigre.  —  6,  3  flammine.  — 
7,  1  Tum  intuendus.  —  7,  3  Tu  cor  habeudus.  —  7,  6  Atque  per.  —  9,  4  scedula. 
—  10,  4  rexque  perite.  —  11,  6  placer.  —  12,  5  Nunc  iusque.  —  Überschrift : 
„Versus  Godescalchi".  Einige  Verse  dieses  Liedes  auch  in  Collect,  ms.  S. 
Augustini  Cantuarien.  saec.  11.     Cod.  Cantabrigien,  Gg  V  35,  nämlich: 

1.  Christe,  mearum  3.  Erue  servum 

Lux  tenebrarum,  Valde  misellum, 

Memet  in  altum  Pelle  piaclum, 

Criminis  antrum  Tolle  reatum 

Dirige  gressum  Sive  paratum 

Respice  lapsum.  Aspice  lapsum. 

4.  Atque  clientem 

Suscipe  flentem 

Teque  timentem, 

Da  mihi  mentem 

Temet  amantem 

Omnipotentem. 

1,  3  altrum.  —  3,  3  piaculum.  —  Die  weiteren  Irrungen  dieses  Exzerptes 
zeigt  der  Vergleich  mit  dem  obigen  Texte.  —  Vgl.  Traube  1.  c.  724  sq.  und 
737. 


1(>7.   (2.)   Oratio  ad  Christum  altera. 


1.  Spes  mea,  Christe, 
Rex  benedicte, 
Lux  pia  vitae 
Duxque  perite, 
Pastor  amande 
Seu  vencrande. 

2.  Summe  creator 
Et  reparator, 
Sis  mihi  factor 
Semper  et  auctor, 
Sis  animator 

Et  recreator. 

3.  Tu  iugis  esto 
Gloria  servo, 
Perpes  alumno 
Vita  misello, 
Semper  adesto, 
Rex  pie,  voto. 


Respice  flentem, 
Quaeso.  clientem, 
Te  metuentem 
Atque  petentem, 
Te  venerantem, 
Quin  et  amantem. 

Porrige  dextram, 
Erige  vernam, 
Exue  multam. 
Postulo,  culpam, 
Corrige  vitam 
Tu  male  tritam. 

Tolle  ruborem, 
Mitte  pudorem, 
Pelle  pavorem, 
Funde  nitorem. 
Velle  rigorem 
Daque  vigorem. 


•»} 


Necte  timoreni, 
Quin  et  amorera, 
Posco,  perennem 
Per  genitorem, 
Qui  regit  omnem 
Fortiter  orbem. 

Semper  ubique, 
Christe,  tuere 
Et  mihi,  celse, 
Tu  miserere 
Daque  timere 
Atque  amare, 

Per  tua,  sancte, 
Scripta  meare, 
Corde  vel  ore 
Hinc  peragrare, 
Perpete  niente 
Hinc  recitare. 


10. 


11. 


12. 


Da  meditari 
Et  modulari, 
Ore  profari, 
Corde  operari 
Et  tibi  regi 
Da  famulari. 

Haec  ego  verbi 
Munere  summi 
Atque  corusci 
Posco  adipisci, 
Pressus  enormi 
Mole  piacli. 

Cbriste,  clienti 
Consule  flenti 
Et,  precor,  audi 
Vota  miselli, 
Unice  tili 
Patris  amandi. 


13.  Sedula  dulci 
Laus  genitori 
Et  tibi  proli 
Flamini  et  ipsi, 
Perpes  et  uni 
Laus  deitati. 

Collect,  ms.  Martialense  saec.  10.  Cod.  Parisiu.  1154.  —  7,  3  perhennem 
semper.  —  7,  5  reget.  —  8,  3  Teque  timere.  —  9,  1  per  via  sancte.  —  9,  2 
et  scripta  meare.  —  9,  5  perpeti.  —  10,  3  proferri.  —  11,  5  pressum.  — 
11,  6  More.  —  12,  4  Uitam  miselli.  —  Aufschrift:  ..Incipit  Carmen".  — 
Cfr.  Anal.  XIX,  16;  Traube  1.  c.  725  sq. 


l«s.   (3.)   Oratio  ad  Christum  tertia. 

1.  Christe,  rex  regum,  dominans  in  aevum, 
Lumen  aeternum  patris  atque  verbura, 
Qui  regis  cunctum  pietate  mundum. 

Factor  egentum. 

2.  Flebilem  multum  miserere  servum, 
Mente  corruptum  recreans  alumnum, 
Sis  memor  dudum  tibi  recreatum 

Atque  redemptum. 

3.  Fac  mihi  Signum,  pie  rex,  benignum, 
Quin  et  indignum,  rogo,  redde  dignum, 
Ut  canam  laudum  tibi,   Christe,  metrum 

Nunc  et  in  aevum. 


—     223     — 

4.  Corrigas  ipsam,  precor,  alme,  vitam, 
Fraude  devictam  vitiisque  tritam, 

Ut  tibi  dignam,  Deus,  obsequelam 
Iam  modo  solvara. 

5.  Tende  praecelsam,  peto,  sancte,  dextram 
Et  fuga  foedam  variamque  lepram, 
Pelle  iam  noxam,  nimium  nocivam 

Delue  culpam. 

6.  Expia  vernam  reparando  formam, 
Exhibe  gratum  citius  medelam, 
Forte  ne  tetram  ruar  in  gehennam 

Daemone  plenam. 

7.  Nempe  tu  pridem,  Deus,  hunc  in  orbem 
Veneras  omnem  recreare  plebem, 
Omnibus  pacem  populisque  lucem 

Ferre  perennem. 

8.  Tuque  mortalem,  Deus  alme,  carnem 
Sumpseras  idem,  bomo  factus  autem 
Fuderas  dulcem  simul  et  salubrem 

Sponte  cruorem. 

9.  Hancque  per  mortem  religando  fortem 
Liberas  omnem,  reparator,  orbem, 
Vasa  caelestem  revehens  ad  arcem 

Rege  nitentem. 

10.  Tanta  tu,  pastor  pariterque  doctor, 
Perpes  adiutor  iugis  atque  tutor, 
Feceras,  ductor,  sator  et  redemptor 

Lucis  et  auctor. 

11.  Sis  mihi  factor,  mihi  sis  et  altor, 
Esto  protector  iugiterque  rector, 
Esto  defensor,  necis  o  peremptor, 

Semper  et  ultor. 

12.  Esto  salvator  simul  et  ducator, 
Sis  gubernator,  velut  es  creator, 
Sis  triumphator  mihi  sive  victor 

Et  superator. 


—     224     — 

Collect,  ms.  Martialense  saec.  9.  Cod.  Parisin.  1154.  —  3,  2  Qui  nee 
indignum.  —  4,  2  uniusque  tritam.  —  6,  3  ne  terram.  —  7,  4  Fore.  —  8,  1 
Tu  quem.  —  Zu  9,  1  vgl.  „Cum  fortis  armatus  custodit  atrium  suum, 
in  pace  sunt  ea,  quae  possidet".  Luc.  11,  26.  —  Aufschrift:  „Versus  cuius- 
dam".  —  Cfr.  Anal.  XXIII,  47;  Traube  1.  c.  727  sq. 


169.   (4.)   Oratio  ad  Christum  quarta. 

1.  0  veneranda  Dei  suboles 
Inclita  patris  et  effigies, 
Intime  splendor  et  alma  dies, 
Qui  loca  lumine  euneta  reples 
Totus  et  in  genitore  manes, 

2.  Nempe  minus  patre  nee  quid  habes, 
Sceptra  pari  ditione  tenes, 
Quaeque  cupis,  Domine,  illa  potes, 
Nam  recreas  revocasque  homines 

Et  patria  pietate  foves. 

3.  Qui  miseros  facis  incolumes 
Linquere  crimina  quique  iubes, 
Nos  et  in  exsilio  esse  doles 
Ad  patriamque  redire  mones 
Teque  Deum  reperire  doces. 

4.  Tu,  rogo,  suseipe  nunc  humiles, 
Quas  ego,  rex,  tibi  fundo  preces 
Meque,  precor,  miserum  releves 
Ac  pietate  tua  vegetes 

Et  proeul  a  vitiis  segreges. 

5.  Omnibus,  ora,  bonis  solides, 
Ne  premat  amplius  ulla  lues, 
Sed  merear  tuus  esse  comes, 
Ut  mihi  detur  amanda  quies, 
Quam  meruere  tui  proceres. 

6.  His  tua,  Christe,  patet  species, 
Emicat  et  rutilat  facies, 

Hinc  quoque  sunt  iugiter  hilares 
Teque  colunt  et  amant  alacres; 
His,  Deus,  obsecro,  me  socies. 

Collect,  ms.  incert.  orig.  saec.  10.    Cod.  Parisin.  3877.  —  6,  5  Über  me 
nos.  —  Aufschrift:   „Versus  Gothascalci1'.  —  Vgl.  Traube  1.  c.  728. 


—    225     — 


170.   (5.)   Versus  de  Ploratu  paenitentiae. 

7 


1.  0  Deus,  miseri 

raiserere  servi. 
Ex  quo  enim  me  iussisti 

Hunc  in  mundum  nasci, 
Prae  cunctis  ego  amavi 

Vanitate  pasci. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

2.  0  Deus,  miseri  8, 

miserere  servi. 
Tu  nie,  Domine,  fecisti, 

Ut  servirem  tibi ; 
Ego  miser  te  dimisi 

Et  longe  abivi. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

3.  0  Deus,  miseri  9. 

miserere  servi. 
Tu  me  quoque  redemisti 

De  iugo  servili, 
Et  ego  te  non  agnovi 

Nee  ad  te  redivi. 
Heu.  quid  evenit  mihi ! 

4.  0  Deus,  miseri  10. 

miserere  servi. 
Mandata,  quae  praeeepisti, 

Prob,  dolor,  reliqui, 
Fateor  voce  lugubri, 

Nimium  deliqui. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

5.  0  Deus,  miseri  11. 

miserere  servi. 
Almam  legem,  quam  dedisti, 

Denique  neglexi 
Et  illa,  quae  vetuisti, 

Avide  dilexi. 
Heu.  quid  evenit  mihi ! 

6.  0  Deus,  miseri  12. 

miserere  servi. 
Cuncta  bona  praeterivi 

Animo  libenti 
Atque  multa  mala  egi 

Pectore  ferventi. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

Dreves.   Lateinische  Hymnendichter.   II. 


0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Voluptates  non  dimisi, 

Sed  his  me  addixi 
Et  totius  me  peccati 

Vinculis  devinxi. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Iram  tuam  provoeavi 

Crimine  frequenti 
Ideoque  te  offendi 

Offensa  ingenti. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

0  Deus,   miseri 

miserere  servi. 
Sed  quid  plura  dicam  tibi, 

0  pia  lux  saeeli? 
Mala  quoque,    quae  permisi, 

Cuncta  miser  feci. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Ergo  iam  suecurre  flenti, 

Domine,  clienti, 
Scelera  tibi  fatenti, 

Veniam  petenti. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 

0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Affer  opem  indigenti 

Iam  manu  clementi 
Vulneraque  detegenti 

Medere  languenti. 
Heu,  quid  evenit  mihi! 

0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Subveni  te  invocanti 

Et  in  te  speranti, 
Dextram  da,  quem  redemisti, 

Iam  periclitanti. 
Heu.  quid  evenit  mihi ! 
15 


—     226 


13.  0  Deus,  miseri 

raiserere  servi. 
Igitur  vos,  omnes  sancti, 

Coheredes  Christi, 
Exorate  prece  dulci 

Pro  rae  infelici. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 


17.  0  Deus,  miseri 
miserere  servi. 

Martyrumque  gloriosi 
Beatorum  globi, 

Flagitate  pro  miselli 
Peccatis  alumni. 

Heu,  quid  evenit  mihi ! 


14.  0  Deus,  miseri 
miserere  servi. 

Alma  tu,  Maria,  tui 
Virgo  mater  Dei, 

Interventu  nunc  salubri 
Memor  esto  raei. 

Heu,  quid  evenit  mihi ! 


18.  0  Deus,  miseri 
miserere  servi. 

Patriarchae  quin  electi 
Et  prophetae  sancti, 

Suffragamini  petenti 
Precibus  clienti. 

Heu,  quid  evenit  mihi ! 


15.  0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Sancte  Michael,  insigni 

Supplicato  regi. 
Deprecentur  atque  cuncti 

Angelorum  chori. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 


19.  0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Virgines  o  clarae,  vestri 

Per  amorem  sponsi 
Memoramini  nunc  mei 

Delictis  oppressi. 
Heu,  quid  evenit  mihi! 


16.  0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Claviger  quoque  praecelsi, 

Sancte  Petre,  regni, 
Socios  adiungens  tibi 

Preces  funde  patri. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 


20.  0  Deus,  miseri 

miserere  servi. 
Insuper  vos,  summi  Dei 

Confessores  almi, 
Opern  ferte,  precor,  mihi 

Oratu  instanti. 
Heu,  quid  evenit  mihi ! 


Collect,  ms.  Martialense  saec.  9.  Cod.  Parisin.  1154.  A.  —  Pass.  ms. 
Aeduense(?)  saec.  10.     Cod.  Semin.  Aeduen.  33.  add.  saec.   10.  B. 

1.  -  misere  korr.  13.  —  1,  7  Statt  heu  liest  B  konstant  gunav  (oder 
guay).  —  2,  1  sq.  Diesen  Refrain  setzt  B  nur  einmal  (vor  Str.  1).  3,  7 
quid  evenit  mihi  läfst  B  in  der  Folge  fort.  —  4,  4  dolo  A.  —  6,  5  Atque 
multa  mala  peregi  A:  adque  mala  multa  egi  B.  —  7,  3  Voluntates  AB.  — 
8,  6  offenso  A.  —  9,  5  Malaque  quae  permisisti  B.  —  10,  6  poetenti  B.  — 
11,  5  Vulneraque  degenti  B.  —  11,  6  Me  delinquenti  B.  —  12,  5  quam  AB. 
—  12,  6  peridyanti  B.  —  13,  3  Interea  omnes  A.  ■ —  13,  4  choeredes  B.  — 
15,  '-\  insignis  B.  —  15,  5  deprecemur  A.  —  16,  3  praecelse  B.  —  Str.  18 
steht  vor  16  B.  —  20,  3  Insignes  o  summi  B.  —  20,  5  mihi  precor  B.  — 
Str.  20  steht  vor  19  B. 

„Versus  Godiscalchi  et  oratio"  A;  „Versus  Gotiscalci"  B.  — Cfr. 
Anal.  XXIII,  48  sq. ;  Traube  1.  c.  729  sqq. 


227 


171.    (6.)  In  Landern  ss.  Trinitatis. 


1,  Ut  quid  iubcs.  pusiole, 
Quare  mandas,  filiole, 

Carmen    dulce  me  cantare, 
Cum  sim  longe  exsul  valde 

Intra  mare? 

0  cur  iubes  cauere? 

2.  Magis  mihi,  miserule, 
Flere  übet,  puerule, 

Plus  plorare  quam  cantare 
Carmen  tale.  iubes  quäle, 

Amor  care. 

0  cur  iubes  canere? 

:'>.  Mallem,  scias,  pusillule, 
Ut  velles  tu,  fratercule, 
Pio  corde  condolere 
Mihi  atque  prona  mente 
Conlugere. 
0  cur  iubes  canere V 

4.  Scis,  divine  tiruncule, 
Scis,  superne  clientule. 

Hie  diu  me  exsulare, 
Multa  die  sive  nocte 

Tolerare. 

0  cur  iubes  canere? 

5.  Scis  captivae  plebeculae 
Israeli  cognomine 

Praeceptum  in  Babylone 
Dccantare  extra  longe 

Fines  Iudae. 

0  cur  iubes  canere  ? 


6.  Non  potuerunt  utique 
Nee  debuerunt  itaque 

Carmen  dulce  corain  gente 
Alieua  nostrae  terrae 
Resonare. 
0  cur  iubes  canere? 

7.  Sed  quia  vis  omnimode, 
Consodalis  egregie, 

Canam  patri  filioque 
Simul  atque  procedente 

Ex  utroque. 

Hoc  cano  ultronee. 

8.  Benedictus  es,  Domine, 
Pater,  nate,  paraclite, 

Deus  trine,  Deus  une, 
Deus  summe,  Deus  pie, 

Deus  iuste. 

Hoc  cano  spontanee. 

9.  Exsul  ego  diuscule 

Hoc  in  mare  sum ,  Domine, 
Annos  nempe  duos  fere, 
Nosti  fore,  sed  iamiamque 

Miserere. 

Hoc  rogo  bumillime. 

10.  Huic  cano  ultronee 
Interim  cum,  pusiole, 

Psallam  ore,  psallam  mente 
Psallam  die,  psallam  nocte 
Carmen  dulce 
Tibi,   rex  piissime. 


Collect,  ms.  Martialense  saec.  9.  Cod.  Parisin.  1154.  A.  —  Poss.  ms 
Aeduense(?J  saec.  10.  Cod.  Semin.  Aeduen.  33.  B.  —  Collect,  ms.  Ande- 
gavense(?)  saec.  9.     Cod.  Andegaven.  477  (461).  C. 

1,   1  O    quid  C.  —   1,  2   mandas  fratercule  B.  —  2,  3    plus  plore  A.  — 

2,  4  Carmen  dare  C:  iubes  quare  A.  —  2,  6  canere  fehlt  B;  iubes  canere 
fehlt    von   hier    an    immer  A.  —  3,   1  Malern  A.  —  3,  3  cum  dolore  AC.  — 

3,  4  promo  mente  A.  —  3,  5  Cum  lugere  A.  —  3,  6  canere  fehlt  C.  —  4,  1 
divina  vaetriencule  C;  tyroncule  A.  —  4,  2  superna  cliencule  C.  —  4,4 
Multa  sive  nocte  die  C.  —  4,  6  Von  hier  ab  fehlt  der  Refrain  C.  —  5,  1 
plebicule  BC;  prebicule  A.  —  5,  2  cum  nomine  A.  —  5,  4  longe  extra  BC. 
—  6.   1  itaque  BC.  —  6,  2  utique  BC.  —  6,  4  Alienae  C;  nostri  AC;  nostri 

15* 


—     228     — 

in  C.  —  7,  1  Sed  quam  vis  C.  —  7,  2  O  sodalis  AC  ;  carissime  C.  —  7,  3 
Cano  AC;  Traube  bemerkt:  patri;  entmtiandum  patre;  dazu  ist  doch 
zu  bemerken,  dafs  der  Binnenreim  in  den  ersten  und  zweiten  Zeilen  an- 
gestrebt, aber  nicht  durchgeführt  ist.  —  7,  4  das  weitere  fehlt  C ;  procedeuti 
15.  —  7,  6  O  cur  [iubes  canere]  AB'.  —  8,  2  Nate  pater  A.  —  Str.  9  fehlt 
B.  —  9,  6  Huic  rogo  A.  —  10,  2  Interim  cum  pusione  gegen  den  Rhythmus 
A.  —  10,  3  psallam  voce  B.  —  10,  4  Psallam  mente  ,  psallam  uocte  B.  — 
10,  5  Psallam  die  B.  —  Str.  10  bei  Traube: 

Interim  cum  pusione 
Psallam  ore,  psallam  mente, 
Psallam  voce,  [psallam  corde], 
Psallam  die,  psallam  nocte 
Carmen  dulce 
Tibi,  rex  piissime. 

Vgl.  Anal.  XIX,  10;  Traube  1.  c.  731  sq;  Bibl.  des  Chartos  LIX  (1898) 
667  sq. 


Sedulius  Scottus, 

Scholasticus  Leodiensis, 
f  nach  874. 

Über  die  Lebensschicksale  dieses  Dichters  irischer  Nationalität  besitzen 
wir  keine  anderen  Nachrichten  als  jene,  die  wir  seinen  Gedichten  zu  ent- 
nehmen imstande  sind.  Geboren  im  ersten  Viertel  des  9.  Jahrhunderts,  ver- 
liefs  er,  nachdem  er  sich  tüchtige  theologische  und  literarische  Kenntnisse 
erworben  und  zum  Presbyter  ordiniert  war,  seine  Heimat  und  fand  gastliche 
Aufnahme  bei  Bischof  Hartgar  von  Lüttich.  Dies  geschah  zwischen  840, 
dem  Amtsantritte  Hartgars,  und  851,  dem  Todesjahre  der  Kaiserin  Irmgard, 
das  unsern  Sedulius  schon  in  Lüttich  fand.  Seine  Tätigkeit  an  der  dortigen 
Domschule  liefs  ihm  reichliche  Zeit,  sich  literarisch  zu  betätigen.  Er  selbst 
schildert  uns  die  Aufteilung  seiner  Stunden  unter  seine  vsrschiedenen 
Neigungen  mit  den  Worten: 

Aut  lego  vel  scribo,  doceo  scrutove  sophiam, 
Obsecro  celsithronum  nocte  dieque  meum; 

Vescor,   poto  libens,   rhythmizans  invoco  Musas, 
Dormisco  stertens,  oro  Deum  vigilans. 

Hartgars  Gunst  (dieser  starb  855)  übertrug  sich  auf  dessen  Nachfolger 
Franco,  weiland  Abt  von  Lobbes.  Sedulius  lebte  noch  874.  da  er  die,  in 
diesem  Jahre  zu  Lüttich  stattfindende  Zusammenkunft  Karls  des  Kahlen  und 
Ludwigs  des  Deutschen  besingt.  Vgl.  Grosse,  Sedulii  Scoti  Carolina,  Königs- 
berg 1868.  —  Dümmler,  Sedulii  Scotti  Carmina  quadraginta,  Halle  1869.  — 
Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  315  ff.  — ■  Pirenne,  Sedulius  de  Liege  (Memoires 
courones  et  autres  memoires  publies  par  l'Academie  Royale  de  Belgique 
XXXHI)  Bruxelles  1882. 

Unter  den  zahlreichen  Gedichten  des  Sedulius  finden  sich  nur  wenige, 
die  wir  der  Hymnenliteratur  beizählen  können.  Dieselben  sind  im  nach- 
folgenden der  Ausgabe  Traubes  (Poetae  Aevi  Carolini  III,)  entnommen.  Am 
Schlüsse  füge  ich  zwei  Osterlieder  bei,  die  zuerst  (mit  sechs  anderen  Ge- 
dichten) von  Hagen,  Carmina  medii  aevi,  Bern  1877,  veröffentlicht  wurden, 
und  von  denen  Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  315  ff.  den  Nachweis  angetreten 
und  —  wie  mir  scheint  —  erbracht  hat,  dafs  sie  Sedulius  beizulegen  seien. 
Vgl.  die  beipflichtenden  Aufserungen  Eberts  (Allg.  Gesch.  d.  Literatur  des 
M.  A.  II ,  193)  sowie  die  ablehnenden  Bemerkungen  Traubes  (a.  a.  O.  153). 
Läfst  mau  die  fraglichen  Gedichte  als  Schöpfungen  des  Sedulius  gelten ,  so 
ist  man  deshalb  noch  nicht  genötigt,  diesen  mit  Dümmler  nach  Italien  über- 
siedeln und  dort  sterben,  ja  nicht  einmal  mit  Pirenne  eine  Romreise  unter- 
nehmen zu  lassen.  Die  von  karolingischen  Dichtern  viel  geübte  Praxis  auf 
Bestellung  für  andere  (ex  persona  alterius)  Verse  zu  schreiben,  würde  uns 
einen  dritten,  noch  gangbareren  Weg  zeigen,  um  die  Widmung  von  Gedichten 
des  Sedulius  an  Tado  von  Mailand  (f  868)  erklärlich  zu  finden. 


—     230     — 

172.   (1.)   De  Paschali  Festiritate. 

Sedulius.composuit. 

1.  Haec  est  alma  dies,  sanctarum  sancta  dierura, 

Veris  pulcher  honos  signiferique  decus. 
Hie  est  namque  dies,  Dominus  quem  fecit  Iesus, 
In  quo  laetetur  cosmicus  orbis  ovans. 

2.  Crinibus  hunc  niveis  croceo  vestitus  amictu 

Solis  ab  exortu  lucifer,  ecce,  stupet. 
Clarus  et  oeeiduis  rutilascit  Vesper  in  horis 
Atque  sui  Domini  noscit  amore  diem. 

3.  Vernat  stelligeri  Septemtrio  cardine  caeli 

Haec  septenaria  lampade  festa  colens. 
Aegypti   tenebras  dispellit  luce  Canopus 
Ac  sie   lucifluos  spargit  ab  ore  globos. 

4.  Aurea  sideream  transcurrit  luna  per  aethram, 

Gestans  seeptrigerum  nunc  diadema  novum 
Ipsaque  celsithroni  miratur  cornua  Christi 
Exaltata,  sui  prineipis  ac  domini. 

5.  Titan  gemmigeri  centrum  conscendit  Olympi, 

Ardens  flammivomis  emicat,  ecce,  rotis. 
Victorem  celebrat  Christum  rota  fulgida  solis, 
Dum  fit  nocte  nitens  maior  in  orbe  dies. 

6.  Tellus  florigeras  turgescit  germine  bulbas 

Floribus  et  pictum  gaudet  habere  peplum. 
Nunc  variae  volucres  permuleent  aethera  cantu, 
Produnt  organulis  celsa  tropaea  novis. 

7.  Exsultant  caeli,  laetatur  terreus  orbis, 

Nunc  Alleluia  centuplicatque  tonos. 
Nunc  chorus  ecclesiae  hymnizans  cantica  Sion 
Ad  caeli  superos  tollit  Hosanna  polos. 

Cod.  Vatican.  Palatin.  591.  saec.  15.  —  3,   3  Canopos.  —  6,1  bullas. 
Dümmler,  Sedulii  Carmina  p.  27  sq.;  Traube,  Poetae  Aevi  Carolini  III,  218. 


173.   (2.)  Idem  Contra  Plaijam. 

1.    Libera  plebem  tibi  servientem, 
Ira  mitescat  tua,  sanete  rector, 
Lacrimas  clemens  gemitusque  amaros 
Respice,  Christe. 


—    231     — 

2.  Tu  pater  noster  dominusque  celsus, 
Nos  tui  servi  sumus,  alme  pastor, 
Frontibus  nostris  rosei  cruoris 

Signa  gerentes. 

3.  Infero  tristi  tibi  quis  fatetur? 
Mortui  laudes  tibi  num  sacrabunt? 
Ferreae  virgae,  metuende  iudex, 

Parce,  rogamus. 

4.  Non  propinetur  populo  tuoque 
Nunc  calix  irae  meriti  furoris, 
Clareant  priscae  miserationes, 

Quaesuraus,  audi. 

5.  Deleas  nostrum  facinus,  precamur, 
Nosque  conserva,  benedicte  princeps. 
Mentium  furvas  supera  tenebras, 

Lux  pia  mundi. 

6.  Sancte  sanctorum  dominusque  regum. 
Visitet  plebem  tua  sancta  dextra, 
Nos  tuo  vultu  videas  serenus, 

Ne  pereamus. 

Cod.  Vatican.  Palat.  591.  saec.  15.  —  1,  3  gemens  korrig.  w.  o.  —  2,  2 
tui  serio.  —  5,  2  benedicite  korrig.  w.  o.  —  Pirenne,  Sedulius  de  Liege  p. 
61;  Traube,  Poetae  Aevi  Carolini  III,  209. 

174.   (3.)  Contra  Pluvias  inundautes. 

1.  Te,  beate  rex,  precamur  3.  Quaesumus,  superne  rerum 

ore,  corde,  mentibus,  temperator  oranium, 

Quo  serenus  atque  mitis  Frugibus  sit  te  regente 

des  serena  tempora.  blanda  temperatio. 

2.  Ecce,  nunc  aquosus  aer  4.  Comprecamur,  alme  rerum, 

imbre  rura  perluit,  te,  imperator  omnium, 

Uberes  agros  vides  ut  Vitibus  sit  te  dictante 

über  unda  dissipat.  fertilis  serenitas. 

Cod.  Vatican.  Palat.  591.  saec.  15.  —  2,  4  dissipet.  —  4,  3  Vitibus  te 
uincante  korrigiert  w.  o.  —  4,  4  terulis.  —  Grosse,  Sedulii  Scoti  carmina, 
p.  6;  Traube,  Poetae  Aevi  Caroliui  III,  218.  Der  abrupte  Schlafs  legt  die 
Vermutung  nahe,  dafs  das  Lied  nicht  vollständig  erhalten  ist. 

175.  (4.)  Oratio  contra  falsidicos  testes. 

Lux  aeterna,  Deus,  fons  lucis,  fons  veritatis, 
Perspicua  tales  argue  luce  viros. 


—     232     — 

Ins  est  namque  tibi  gemitus  audire  tuorum, 

Qui  te  quique  tuura  nomen  amore  sonant. 
5.    Tu  pater  es  veri,  verus  Deus,  orania  verax, 

Te  verum  Dominum  cuncta  creata  probant. 
Ergo  fuga  densas,  o  lux  immensa  tenebras, 

Detege  mendosos  luminis  ore  globos 
Non  confundantur  mites  te  principe  pacis, 
10.        0  tili  David,  o  Salomone  prior, 

Sed  confundantur  mendosi  daemonis  arma, 

Quis  inopes  contra  sibilat  aspis  oves. 
Tu,  leo  de  Iuda,  tu,  rex,  tu,  splendide  Cbriste, 

Vince  latebrosas  luce  nitente  strophas. 
15.    Clarescat  cunctis  erroris  et  atra  caverna, 

Unde  serit  piceas  falsa  loquela  faces. 
Tu  quondam  fueras  castae  fautorne  Susannae, 

Testes  falsidici  nee  valuere  viri? 
Non  illis  geminus  numerus,  non  cana  vetustas 
20.        Profuit,  haud  fusum  falsa  per  ora  malum, 
Sed  te  veraci  Domino,  te  iudice  summo 

Sorpserunt  reprobos  Tartara  caeca  viros; 
Qui  dilexerunt  mendosis  figmina  plastis, 

Inter  mendosos  praemia  digna  luunt. 
25.    Magne,  tui  victrix  sie  splendet  celsa  potestas, 

Cuius  in  aspectu  nubila  falsa  cadunt. 
Tu  solus  nobis  sis  iudex,  Christe,  benignus 

Alto  deque  throno  propitiare  tuis. 
Credimus  altitbroni  genitum  te,  maxime  rector, 
30.        Speramus  mitem  mitibus  esse  ducem. 
Ergo  tuis  famulis  alienae  sarcina  molis 

Non  adponatur  iudice  te  Domino. 
In  te  sperantes  non  confundamur  in  aevum, 

Sceptri  virga  tui  frangat  enorme  nefas. 
35.    Iustitiae  trutinam  manibus  rege,  candide  iudex, 

Vera  volent  sursum,  vergat  in  ima  malum. 
Tu  nobis  clipeus,  tu  sis  turrisque  salutis, 

Maxime,  tu  miseros  respice,  Cbriste,  tuos. 

Cod.  Vatican.  Palat.  591.  saec.  15.  —  5  verus  dr  (statt  ds).  —  19  venustas. 
—  20  Profluit.  —  Pirenne,  Sedulius  de  Liege,  p.  64  sq.;  Traube,  Poetae 
Aevi  Carolini  III,  213  sq. 


170.   (5.)   De  Strafe  Normannorum 

Gaudeant  caeli,  mare,  cuncta  terra, 
Gaudeat  Cbristi  populusque  vernans, 
Facta  miretur  Domini  tonantis 
Fortia  patris. 


—    233    — 

2.  Laudibus  dignis,  bonitatis  auctor, 
Magnus  in  magnis  opifex  beatus 
Cuncta  dispensat  dominante  nutu 

Sceptriger  orbis. 

3.  Spes,  salus  raundi,  pius  ipse  rector, 
Conterens  pravos  hurailes  coronat; 
Sublevat  valles  reprimitque  montes 

Celsa  potestas. 

4.  Qui  facit  rectis  radiäre  verum 
Lumen  in  cordis  speculoque  mentis, 
Quos  tegit   semper  pietate  pollens 

Conditor  almus. 

5.  Pauperes,  dites,  laici,  potentes, 
0  coronate  clericalis  ordo, 
Omnis  aetatis  decus  atque  sexus, 

Plaudite  cuncti. 

6.  Brachium  patris  validum  potentis, 
Ecce,  protrivit  subita  rebellem 
Strage  Norraannum,  pietatis  hostem ; 

Gloria  patri ! 


i 


Proelium  campo  struitur  patenti, 
Splendor  armorum  radiat  per  auras, 
Voce  bellantum  varia  tremescit 
Machina  caeli. 

8.  Tela  sparserunt  geminae  phalanges, 
Danus  infelix  sua  damna  quaerit, 
Ferreos  imbres  serit  atque  tixit 

Agmen  enorme. 

9.  Quem  sitiverunt  varios  per  annos, 
Sanguinem  sumunt  rabidi  tyranni, 
DuJce  fit  cunctis  satiare  pectus 

Caede  virorum. 

10.  Quique  foderunt  foveas,  ruere; 
Quae  fuit  turris  nimium  superba, 
Ecce,  curvatur  nihilata  Christo 

Gens  inimica. 

1 1 .  Sternitur  grandis  populusque  fortis, 
Tota  contrita  est  maledicta  massa, 
Sorbet  os  mortis  subolem  malignam; 

Laus  tibi,  Christe  ! 


—     234     — 

12.  Hinc  ferunt  stragem  populi  fuisse 
Praeter  ignotos  hominesque  viles 
Horrido  campo  nimio  cruore 

Tres  myriades. 

13.  Iustus  est  iudex,  dominator  orbis, 
Christian orum  decus  omne,  Christus, 
Gloriae  princeps,  domitor  malorum 

Regraine  sumrao. 

14.  Fortis  est  turris,  clipeus  salutis, 
Conterens  hello  validos  gigantes, 
Cuius  excelsura  super  omne  nomen 

Est  benedictum. 

15.  Ultor  exsistit  populi  fidelis. 

Qui  maris  quondam  tumidis  procellis 
Pressit  Aegyptum  celeres  rotasque 
Obruit  irao. 

16.  Ostriger  Iesus  super  omne  regnat, 
Quidquid  excelsus  genitor  creavit, 
Stirpe  Davidis  benedieta  proles, 

Gloria  nostra. 

17.  Cui  rependatur  tymiama  voti, 
Quem  celebremus  pietatis  actu, 
Cui  melos  promat  super  astra  regi 

Fistula  laudis. 

18.  Gloriae  plausus,  modulans  Hosanna 
Personet  patrem  genitumque  Christum, 
Spiritum  sanctum  polus,  unda,  tellus, 

Gloriticate. 

Cod.   Vatican.   Palatin.   591   saec.    15.   —   3,   2    Conteres.   —  4,  2  Über 
lumen:  „vel  Christus";  speculoque  mtis.  —  8,  1  Tala.  —  9,  4  Caede  suorum. 
-  11,  3  hos.  —  17,  3  über  super  astra  regis  „vel :  liquidi  canoris.  —  Grosse, 
Sedulii  Scoti    Carmina,  p.  8;  Traube,  Poetae  Aevi  Carolini  III,  208. 


177.   (60   Hymnus  Paschalis 

ad  Tadonem  prior. 

1.    Omnium  regi  referamus  oranes 
Gratias.  Christo,  Domino  Sabaoth, 
Cuncta  quem  laudant  elementa  regem 
Consona  votis. 


2.  Quem  canunt  cives  Solymae  supernae, 
Cum  regit  mundum,  mare,  rura,  Stellas 
Continens  nutu  Dominus  creator 

Omne  creatum. 

3.  Pascha  qui  nostrum,  via,  vita  fulsit, 
Ortus  in  terris  oriens  ab  alto, 
Carnis  in  claustro  patiendo  mortem 

Morte  redemit. 

4.  Providus  custos  generis  humani, 
Morte  devicta  rediens  redemptor, 
Victor  ad  vitam  tulit  ipse  praedam 

Mortis  ab  ore. 

5.  Hinc  planetarum  chorus  axe  fulget, 
En,  iubar  pulchrum  speculumque  solis 
Plena  fulgescit  radiisve  luna 

Lumine  fratris. 

6.  Inde  congaudet  polus.  unda,  tellus, 
Gloriam  Christo  recinunt  ovantes 
Praepetes  pennis  volucres  volatu 

Nunc  philomelae. 


7.    Tado,  te  Christi  pretiosa  palma 
Sublevet  semper  meritis  in  altum, 
Omnibus  nobis  pater  atque  fautor 
Orbe  remotis. 

Cod.  Bernen.  363.  saec.  9.  —  1,  3  quae.  —  4,  3  über  praedam  mundum 
—  6,3  über  pennis  omnes.  —  6,4  neben  Nunc  philomelae  „Carmina 
cantant".  —  Hagen,  Carmina  medii  aevi,  p.  1  sq.;  Traube,  Poetae  aevi 
Carolini  III,  232. 


178.  (7.)  Hymnus  Pasclialis 

ad  Tadonem  alter. 

Emicat,  ecce,  dies  paschalibus  alma  triumphis, 

In  qua  congaudent  sidera,  rura,  solum. 
Salve,  festa  dies,  festarum  sancta  dierum, 

Qua  Deus  infernum  vicit  et  astra  tenet. 
Tellus,  en,  vario  pandit  sua  munera  partu, 

Spondens  agricolae  vincere  posse  famem. 
Surrexit  Christus,  sol  verus,  vespere  noctis, 

Surgit  et  hinc  Domini  mystica  messis  agri. 


—     236     — 

Nunc  vaga  puniceis  apium  plebs  laeta  labore 
10        Floribus  instrepitans  poplite  mella  legit. 
Nunc  variae  volucres  permulcent  aethera  cantu, 

Temperat  et  pernox  nunc  philomela  melos. 
Nunc  chorus  ecclesiae  cantat  per  cantica  Sion 
Alleluia  suis  centuplicatque  tonis. 


15    Tado,  pater  patriae,  caelestis  gaudia  paschae 
Percipias  meritis,  limina  lucis:  ave ! 

Cod.  Bernen.  363.  saec.  9.  —  6  Über  agricolae  vincere  posse  famem 
„agricolis  plurima  dona  suis".  —  11  Über  aethera  „aera".  —  12  Über 
melos  „sonos".  —  Hagen  Carmina  medii  aevi,  p.  3. 


Ratpertus, 

monachus  Sangallensis 
f  nach  884. 

Ratpertus,  von  Geburt  ein  Züricher,  über  dessen  äufsere  Lebensumstände 
uns  nur  wenig  berichtet  wird,  blühte  in  der  zweiten  Hälfte  des  9.  Jahr- 
hunderts unter  den  Äbten  Grimald  und  Hartmut  und  war,  wie  Notker  und 
Tutilo ,  wenngleich  älter  als  beide ,  ein  Schüler  Isos  und  des  Marcellus. 
Durch  seine  Casus  sancti  Galli  als  Geschichtsschreiber  für  sein  Kloster,  doch 
nicht  nur  für  dieses  von  Wichtigkeit ,  war  er  auch  als  Dichter  nicht  un- 
tüchtig. So  besang  er  die  Einweihung  des  Frauenmünsters  seiner  Vater- 
stadt, ja  er  beschrieb  sogar  in  deutschen,  uns  leider  nur  in  der  lateinischen 
Übersetzung  des  IV.  Ekkehart  erhaltenen  Versen  das  Leben  des  hl.  Gallus. 
Als  Lyriker  feiert  ihn  schon  Ermenrich  in  seinem  Briefe  an  Grimald :  „Insuper 
et  Alpes  philosophantur  circum,  sub  quibus  iugum  Sambutinum  Radpertus 
lyrico  possidet  sono."  (Ermenrici  Epist.  ad  Grimoldum  ed.  Dümmler,  Halis 
1873,  p.  34.)  Was  uns  von  seinen  liturgischen  Dichtungen  erhalten  und  be- 
kannt geblieben,  verdanken  wir  vorwiegend  der  St.  Galler  Hs.  381.  Ob 
auch  Nr.  (5)  von  Ratpertus  herrührt,  läfst  sich  mit  Sicherheit  nicht  feststellen. 
Der  Tag  seines  Todes  ist  der  25.  Oktober,  das  Jahr  aber  ist  ungewifs. 

Vgl.  Ratperti  Casus  Sancti  Galli,  ed.  Meyer  von  Knonau  (Mitteilungen 
zur  Vaterland.  Gesch.  XIII)  St.  Gallen  1872,  S.  VI  ff.  —  Ekkeharti  (IV) 
Casus  sancti  Galli,  ed.  Meyer  von  Knonau  (Mitteilungen  XV),  St.  Gallen  1877, 
S.  4,  n.   16.  —  Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  542. 


179.   (1.)   Versus  Ratperti  ad  Processionem  diebus  doininicis. 

Ardua  spes  mundi  solidator  et  inclite  caeli, 

Christe,  exaudi  nos  propitius  famulos. 
Virgo  Dei  genetrix,  rutilans  in  honore  perenni 

Ora  pro  famulis,  sancta  Maria,  tuis. 
5  Angele  summe  Dei,  Michael,  miserescito  nostri, 

Adiuvet  et  Gabriel  atque  pius  Raphael. 
Aspice  nos  omnes,  Clemens  baptista  Iohannes, 

Petreque  cum  Paulo  nos  rege  doctiloquo. 

Coetus  apostolicus  sit  nobis  fautor  et  omnis 

10       Ac  patriarcharum  propheticusque  chorus. 

Poscere  nunc  Stephanum  studeamus  carmine  summum, 

Ut  cum  martyribus  nos  iuvet  ipse  pius. 


—     238     — 

Inclite  Laurenti,  qui  flamraas  exsuperasti, 
Victor  ab  aethereo  nos  miserere  choro. 
15  Splendide  Silvester  Gregori  ac  sancte  magister, 
Nos  quoque  cum  sociis  ferte  iuvando  polis. 
0  Benedicte,  pater  monachorum,  Galleque  frater, 

Cum  reliquis  sanctis  nos  refovete  polis. 
Maxime  de  Suevis  superis  coniuncte  catervis, 
20       Sancte  Otmare,  tuum  laetifica  populum. 

Inclite  Magne,  tuam  Clemens  nunc  inspice  plebem, 

Auxilio  tutos  undique  redde  tuos. 
Virgineos  flores  Agnes  Agathesque  ferentes, 
Auxilio  vestris  addite  nos  sociis. 
25  Innocuos  pueros  resonemus  laude  peractos, 

Qui  modo  nos  pueros  dant  resonare  melos. 

Omnes  o  sancti,  nostrae  succurrite  vitae, 

Perque  crucem  sanctam  salva  nos,  Christe  redemptor. 

Ira  deque  tua  Clemens  nos  eripe,   Christe. 
30  Nos  peccatores  audi,  te,  Christe,  rogamus. 

Ut  pacem  nobis  dones,  te,  Christe,  rogamus. 

Crimen  ut  omne  tuis  solvas,  te,  Christe,  rogamus. 

Aurae  ut  temperiem  dones,  te,  Christe,  rogamus. 

Ut  fruges  terrae  dones,  te,  Christe,  rogamus. 
35  Ut  populum  cunctum  salves,  te,  Christe,  rogamus. 

Ecclesiamque  tuam  firmes,  te,  Christe,  rogamus. 

Fili  celsithroni,  nos  audi,  tete  rogamus. 

Agne  Dei  patris,  nobis  miserere  pusillis. 

Christe,  exaudi  nos,  o  Kcgie  ijfxcov  el&ijoov. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Saugallen.  381.  A.  —  Trop.  ms. 
Barnbergense  saec.  10.  God.  Bambergen.  saec.  10.  Ed.  III  7.  B.  —  Rit.  et. 
Miss.  ms.  S.  Albani  Maguntini  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  1888.  C.  — 
Collect,  ms.  liturg.  Cellense  (vel  Hornbacense)  saec.  10.  Cod.  Vatican.  Palat. 
489.  D.  —  Trop.  ms.  Mindense  ann.  1024.  Cod.  Berolinen.  Theol.  IV.  11. 
E.  —  Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  u/i2.  Clm.  Monacen.  14083.  F.  — 
Process.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.   14.  in.     Cod.  Prägen.  IV  G  5.  G. 

6  Adiuva  B.  —  9  fautur  et  omnes  D.  —  9  und  10  fehlen  G.  —  11 
Poscito  tu,  Stephane,  veniam  et,  Heimrame  beate  F.  —  12  nos  iuvet  intrepidus 
G ;  nos  redimat  Dominus  F.  —  13  bis  26  inkl.  fehlen  B.  —  14  miserate  AE.  — 
Vor  15  schiebt  D  ein: 

Martyr  magne  Dei,  nobis,  Fabiane,   faveto 

Cum  socio  Eustachio  prelibus  [sie]  atque  suis. 

An  gleicher  Stelle  G: 

Martyr  sancte  Dei,  nostri  miserere,  Georgi, 

Atque  tuis  preeibus  gaudeat  iste  locus. 
Viteque  Wenceslae,  pariter  (cum)  martyr(e),  Adalberte, 

Martyr  et  ipse  Dei,  nos  refove  miseros. 


239     — 


An  gleicher  Stelle  C 


Care  üeo  martyr,  patriae  decus  huius  herile, 

Sancte  Albane,  tuis  esto  favens  t'amulis, 
Victor,  Alexander,  meritis  utrique  beati, 

Nobis  orate  de  Domino  veniam. 

15  Gregorii  D.  —    17  bis  22  fehlen  D ;  statt  dessen : 

Addere  Perminii  nobis  miserando  misellis 
Atque  tuis   precibus,  sancte  Philippe,  iuva. 

Nach  16  schiebt  D  ein: 

()  Martine,  Dei  confessor,  summe  sacerdos, 
Gemma  sacerdotum,  auxilium  fer  ymon. 

17  Magneque  frater  F.  —  18  Tu  pie  cum  sanctis  nos  refove  reliquis  F.  — 
19  bis  22  inkl.  fehlen  DFG.  —  19  Maxime  de  Francis  D.  —  22  Pontifiees 
fidos  ac  reliquos  famulos  D.  —  Nach  24  schiebt  D  ein: 

His  Waldburga  comes  nostras,  pia,  suscipe  voces 
Nos  et  cum  Domino  protege,  sancta,  polo. 

Am  gleichen  Orte  interpoliert  G:  Sis,  Margareta,  comes  nostras  pia  etc.  wie 
D.  —  25  u.  f.  fehlen  DFG.  —  30  audi  te,  sancte,  rogamus  D.  —  32  his  37 
inkl.  fehlen  B.  —  33  Aeris  ut  temperiem  G.  —  34  u.  f.  fehlen  D.  —  36  te, 
summe,  rogamus  D  —  37  audi,  Christe,  rogamus  D ;  audi,  te  deprecamur  G ; 
nos  exaudito,  precamur  F.  —  39  audi  nos  B;  o  fehlt  B;  ymon  eleison 
A  bis  G.  —  „Versus  Eatperti  ad  processionem  diebus  doininicis"  A; 
„Versus  in  dominicis  diebus"  B;  „Letania  metrica"  D.  Die  Litanei  steht  auch 
in  dem  Trop.  Mindense  saec.  11.  Cod.  Guelfenhyteran.  1110  (Heimst.  1008) 
mit  der  Aufschrift:  „Versus  Katperti  ad  processionem  diebus  festis."  — 
Vgl.  dazu  Ekkehard  IV.  Casus  S.  Galli  c.  6:  Katpertus,  qui  Anlua  spes 
miuuli  ....  dictaverant."  —  Wertlos  für  die  Gestaltung  des  Textes,  ver- 
anschaulichen die  nicht  sanktgallischen  Handschriften  die  Zersungenheit  des 
Liedes. 


ISO.   (2.)  Item  eiusdem  ad  Eucliaristiam  sumendam. 

Laudes,  omnipotens,  ferimus  tibi  dorm  colentes 

Corporis  immensi  sanguinis  atque  tui. 
Tangimus  ecce,  tuara,  rector  sanctissime,  mensam, 

Tu,  licet  indignis,  propitiare  tuis. 
5  Propitiare  pius,  peccata  absolve  benignus, 

Prosit  ut  invictis  appropiare  sacris. 
Angelus  aethereis  sanctus  descendat  ab  astris, 

Purificans  corpus  cor  pariterque  pius. 
Haec  mediana  potens  caeli  nos  ducat  in  arces, 
10       Interea  terris  dans  medicamen  opis. 

Quod  colimus  fragiles,  salvator,  respice  Clemens 

Summeqae  pascentes  protege  pastor  oves. 
Protege,  quas  recreas,  hostis  ne  proterat  illas, 

Consolidans  dono  nos  sine  fine  tuo. 


—     240     — 

15  Nam  sumus  indigni,  quos  ornes  munere  tali, 
Tn  pietate  tua,  rex,  rege  castra  tua. 
Hoc,  pater  omnipotens,  cum  Christo  perfice  Clemens, 
Spiritus  atque  potens,  trinus  et  unus  apex. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  380.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10/it.  Cod.  Sangallen.  381.  ß.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
saec.  10/n.  [et  13.]  Cod.  Sangallen.  382.  C.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11. 
Cod.  Sangallen.  376.  D.  —  Trop.  ms.  Bambergense  saec.  10.  Cod.  Bambergen. 
Ed  III  7.  E.  —  Cod.  Vindobouen.  [Pseudo-Augustinus  de  categoriis]  saec.  10. 
add.  saec.  10  F.  —  Trop.  ms.  Mindense  anni  1024.  Cod.  Berolinen.  Theol. 
IV  11.  G.  —  Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  n/ia.  Clm.  Monacen.    14083.  H. 

3  Pangimus  EFH ;  sanctissime,  laudem  FH.  —  6  ut  intactis  F.  —  7  des- 
cendit  F;  descendat  sanctus  H.  —  9  adarces  EFH.  —  10  dat  medicamen  F.  — 
11  Ad  colimus  E.  —  12  Sumeque  F.  —  16  tua  protege  castra  tua  H.  —  „Item 
eiusdem  ad  eucharistiam  sumendam"  B;  „Ad  eucharistiam  suscipiendam" 
D;  „Versus  Radperci  ad  communicandum."  G;  „Versus  ad  sumendam 
eucharistiam"  H.  —  Mit  der  Aufschrift:  „Versus  Hartmanni  [sie]  ad 
eucharistiam"  in  Trop.  Mindense  saec.  11.  in.  Cod.  Guelfenbyteran.  1110 
(Heimst.  1008). 


181.   (3.)   Item  Ratperti  ad  Beginam  suscipiendam. 

Aurea  lux  terrae,  dominatrix  inclita,  salve, 

Quae  dominus  nostris  nunc  benedieta  venis. 
Larga  maneto  tuis  semper,  clarissima,  servis 

Qui  tibi  mente  canunt  Carmen  et  ore  ferunt. 
5  Plus  bodie  solito  radiat  sol  clarus  in  alto, 

Cumque,  serena,  venis,  nubila  euneta  teris. 
Floribus  arva  nitent,  quia  te  nos  visere  cernent, 

Fetibus  atque  solum  germinat  omne  bonum. 
Gloria  magnificae  rutilas  celsissima  Romae 
10       Atque  Italos  radiis  comis  amoena  tuis. 
At  tibi  se  famulam  praebet  Germania  fidam 

Saepius  et  facie  te  cupit  aspicere. 
Caesaris  ipsa  decus  populorum  corrigis  actus 

Pluribus  et  validis  imperitans  populis. 
15  Nunc  sine  fine  vale  miserans  et  nostra  tuere, 

Sit  tibi  magna  salus,  laus  honor  atque  decus. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10/n.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Trop.  ms. 
Mindense  saec.  11.  in.  Cod.  Guelfenbyteran.  lllU(Helm.  10U8).  B.  —  „Versus 
Ratperti"  B.  —  Dieses  Lied  enträt  des  religiösen  Momentes,  welches  sonst 
die  sanktgallischen  Begrüfsungshymnen  der  Herrscher  kennzeichnet.  Gleich- 
wohl mag  ihm  hier  der  Platz  belassen  sein,  den  ihm  die  Mönche  in  ihren 
liturgischen  Büchern  anwiesen.  —  „Bei  der  Kaiserin,  an  welche  die  obigen 
Verse  gerichtet  sind,  kann  kaum  an  eine  andere  gedacht  werden  als  an 
Karls  des  Dicken  Gemahlin  Richgard ,  die  Tochter  Erchangers,  die  mit  ihm 
zugleich  im  Januar  oder  Februar  881  die  Kaiserkrone  empfing.  Dümmler, 
St.  Gallische  Denkmale  (Mitteilungen  der  antiquarischen  Gesellschaft  in  Zürich 
XII.).     Zürich  1859,  256. 


241 


1S2.  (4.)  Versus  Ratperti  de  Festivitate  Sancti  Galli. 

R.  Annua,  sante  Dei,  celebramus  festa  diei, 
Qua,  pater,  e  terris  sidera,  Galle,  petis. 

1.  Ecce,  dies  populis  micat  haec  sanctissima  nostris, 

Quorum  tu  princeps  auctor  ad  astra  meas. 

2.  Finibus  occiduis  abiens  succedis  eois, 

Dans  lucem  plebi  dogmatis  igne  toi. 

3.  Quae  tenebrosa  fuit  fidei  nee  luce  refulsit. 

Per  te  caelestem  coepit  habere  diem. 

4.  Hie  ubi  nocticolae  tenuere  cubilia  larvae, 

Ad  laudem  Christi  psallit  ubique  chorus. 

5.  Hie  fuit,  ecce,  feris  statio  gratissima  saevis, 

Nunc  sedes  sanetis  te  respuente  manet. 

6.  Tu,  pater,  huc  veniens  fers  tecum  pacis  honores, 

Hinc  totum  pellens,  quidquid  adesse  nocet. 

7.  Expuleras  noeuum  complens  dulcedine  totum, 

Quo  corpus  linquens  spiritus  astra  petit. 

8.  En,  hodie  meritam  tu  post  certamina  palmam 

Sumpsisti,  Galle ;  protege  nos  hodie. 

9.  Iam  super  astra  nitens  famulorum  suseipe  laudes 

Qui  te  devoto  nunc  iubilant  modulo. 

10.  Aspice  propitius  venerantes  nobile  pignus 

Corpus  praeclarum,  Galle  beate,  tuum. 

11.  Aspice,  quae  canimus,  expurga  corda  benignus, 

In  rebus  eunetis  rector  adesto  tuis. 

12.  Hinc  Domino  trino  laeti  pangamus  in  uno, 

Qui  nos  hunc  talem  fecit  habere  patrem. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Process. 
ms.  Sangallense  saec.  12.  Cod.  Sangallen.  260.  B.  —  5,  2  respuente  jeden- 
falls fehlerhaft;  lies  vielleicht  residente  oder  remanente?  Dümmler,  Neues 
Aivli.  IV,  :A1:  ..in  Cod.  S.  Galli  381.  p.  142,  360  p.  25  abgedr.  bei  Canis.  V. 
736,  woselbst  es  Metzler  Ratpert  zuschreibt.  Die  Hss.  nennen  keinen  Ver- 
fasser".    Dies  ist  unrichtig.     Die  Überschrift  steht  in  A. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    II.  16 


242     — 


183.   (5.)   Ad  Descensum  Fontis. 

(D  u  b  i  u  s.) 

Ro  Rex  sanctorum  angelorum, 
totum  mundum  adiuva. 


1.  Ora  primum  tu  pro  nobis, 

virgo  mater  germinis, 
Et  ministri  patris  summi, 
ordines  angelici. 

2.  Supplicate  Christo  regi, 

coetus  apostolici, 
Supplicetque  permagnorum 
sanguis  fusus  raartyrura. 

3.  Sancte  Galle,  pater  alme, 

tuo  fac  oramine, 
Quo  dignetur  his  festivis 
interesse  gaudiis  — 

4.  Implorate,  confessores 

consonaeque  virgines, 
Quo  donetur  raagnae  nobis 
tempus  indulgentiae. 

5.  Omnes  sancti  atque  iusti, 

vos  precamur  cernui, 

Ut  purgetur  crimen  omne 

vestro  sub  oramine. 


6.  Huius,    Christe,    rector  alme, 

plebis  vota  suscipe, 
Qui  plasmasti  protoplastum 
et  genus  giguentium. 

7.  Fac  interna  fontis  huius 

sacratum  mysterium, 

Qui  profluxit  cum  cruore 

sacro  Christi  corpore. 

8.  Mitte  sauctum  nunc  amborum 

spiritum  paraclitun 
In  hancplebem,  quam  recentem 
fons  baptismi  parturit, 

9.  Ut  laetetur  mater  sancta 

tota  nunc  ecclesia 

Ex  profectu  renascentis 

tantae  multitudinis. 

10.  Praesta,  patris  atque  nati 
compar  sancte  spiritus, 
Ut  te  solum  semper  omni 
diligamus  tempore. 


Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Hymn.  et 
Sequent.  ms.  Fredeslarien.se  saec.  11  Cod.  Casselan.  theol.  IV.  25.  B.  — 
Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  n/i2.  Clm.  Monacen.  14083.  C.  —  Miss.  ms. 
Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  r  p  15.  D.  —  Pontif.  ms.  Augustanum 
saec.  12.  Clm.  Monacen.  3917.  E.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  12[ — 15]. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  D  12.  F.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  ,0/n. 
Cod.  Sangallen.  382.  add.  saec.  13.  G.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13. 
Cod.  Kossian.  VIII  18.  H.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  14.  Cod.  Semin. 
Goritien.  G.  I.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  14.  Cod.  Semin.  Gm-itien. 
F.  K.  —  Auch  in  Process.  ms.  Schafihaburgense  saec.  14.  Cod.  Capit. 
Schafthal  nirgen  154.  —  Process.  ms.  Aqueligiense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Utinen. 
VI.  —  Collect,  ms.  Emmeramense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  14  703.  — 
Process.  ms.  Schafihaburgense  saec.  16.  Cod.  Capit.  Schafi'naburgen.  9*.  — 
Rituale  ms.  Glemonense  anni  1559.     Cod.  Civit.  Utinen.  s.  n. 

1,  3  summi  patris  H.  —  2,  3  Supplicatque  D.  —  Str.  3  fehlt  immer 
aufser  in  AG.  —  4,  2  consonentque  HIK.  —  5,  3  omne  crimen  D.  —  -r>.  4  sub 
hnamine    A.  —  Nach  Str.  5  schieben  HIK  ein: 


—     243     — 

Hermachora,  diu  optato 

nos  refove  gaudio, 
Ut  colatur  haec  sancta  te 

praesente  ecclesia. 

6,  4  germen  gignentium  HIK:    genus  gigantium  D,  gygantium  ß.  —    Str.  7 
und  8  umgestellt  BCDEFHIK.  —  7,  1  Ac  in  terra  fontis  D;  Hac  interna  E.  — 

7,  2  sacramentum  mysterium  E.  —  8,  1  abborum  D.  —  8,  3  receutis  E.  — 
Str.  9  fehlt  AG.  —  9,  1  Et  laetetur  BDE.  —  9,  3  Et  profectu  C;  renastis  D. 

„Sabbato  sancto  ad  fontem"  B;  „Letania  ad  baptismum  in  sabbato"  C; 
., Versus  ad  processionem,  quae  fit  ad  fontem  benedicendum  in  vigilia  paschae 
et  pentecostes"  G.  —  Von  Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  542  unter  Nr.  X 
unter  Ratperts  Gedichten  aufgeführt :  „bei  Canisius  V,  745 ;  Daniel  I,  2ö0 : 
Mone  I,  183  (woselbst  es  Ratpert  abgesprochen  wird);"  ebenso  von  Scherer  S.  134. 


16: 


Waldrammus, 

Monachus  Sangallensis, 
saec.  9.  ex, 

Über  das  Leben  dieses  St.  Gallischen  Mönches  und  Dichters,  dem 
Ekkehart  IV.,  wie  es  scheint  mit  Unrecht,  den  Titel  decanus  beilegt,  er- 
fahren wir  nichts  Gewisses.  Abt  Salomo  bezeichnet  ihn  in  seinem  Gedichte 
an  Dado,  Bischof  von  Verdun,  als  „doctiloquus  vir",  Hartmann  der  Biograph 
der  hl.  Weibrath,  als  „venerabilis  monachus  et  presbyter,  literis  eruditus  et 
egregius  praedicator",  während  Ekkehart  IV.  seine  musikalische  Tüchtigkeit 
hervorhebt  mit  den  Worten:   „cuius  etiam  melodiae,  quis  fuerit,  non  celant". 

Als  Verfasser .  der  Sequenz  Nr.  (1)  bezeichnet  ihn  Ekkehart  IV.  in  den 
Casus  S.  Galli  c.  46:  „Waltrammus  autem,  quem  supra  diximus,  decanus, 
sed  et  Hartmanrms.  qui  abbas  noster  factus  est,  quas  fecerant  laudes,  sua 
nomina  quia  proferuntur  in  cantileuarum  libellis,  studiose  transimus,  praeter 
quod  Waltrammi  sequentia  Sollemnüatem  Indus  dewti  filii  ecclesiae  sine 
eius  nomine  scribitur".  Der  Name  des  Dichters  ist  von  späterer  Hand  auch 
in  Cod.  Sangallen.  875  beigefügt.  Das  zweite  und  vierte  Gedicht  wird  ihm 
handschriftlich  zugeschrieben  in  Cod.  Sangallen.  381.  und  Helmstadien.  1008. 
Dafs  auch  (3)  von  ihm,  bleibt  Vermutung.  Vgl.  über  ihn  Ekkeharti  (IV) 
Casus  S.  Galli  ed.  Mayer  von  Knonau  St.  Gallen  1877,  S.  137,  n.  47-5  und 
S.  164,  n.  592. 


184.   (1.)  In  Dedicatione  Ecclesiae. 

1.  Sollemnitatem  huius, 

2  a.    Devoti  2  b.    Nimiruin 

filii,  ecclesiae,  vestrae  matris,   colite, 

3  a.    Quae  vosmet  3  b.    Quae  partus 

ex  alvo  terrenos 

spiritali  genuit,  caeli  beredes  freit. 

4  a.    Igitur  celebris  4  b.    Istius  qui  matris 

haec  eunetis  se  natos 

festivitas  maneat,  esse  pro  certo  sciant. 

5  a.    Oremus  omnes,  5  b.    Omnes  oremus, 


—     245 


6  a. 

Ut  matri  coniunctos 

6  b. 

Ac  pacis  aeternae 

catholicae 

consocians 

omnipotens 

visionis 

filios  faciat  in 

coetibus  angelicis 

Hierusalern 

coheredes 

celsa  iucundos 

esse  tribuat. 

7  a. 

Amen  et  Amen, 

7  b. 

Fiat  et  fiat. 

8  a. 

0  sancti, 

8  b. 

Salvator 

haec  domus 

hoc  nobis 

quorum  artus  continet, 

precibus  vestris  donet, 

9  a. 

Quod  nullis  meritis 

9  b. 

Ut  puta  qui  terra 

coguovimus 

sumus  atque 

nos  mereri  propriis, 

tabescens  cinis. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  add.  saec.  12/i3. 
A.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  '618.  B.  —  Trop. 
ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  380.  C.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
saec.  ,0/n.  Cod.  Sangallen.  382.  D.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  in. 
Cod.  Sangallen.  376.  E.  —  Seq.  ms.  Sangallense  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
(Brander)  546.  F.  —  Trop.  ms.  Mindense  anni  1024.  Cod.  Berolinen.  IV.o 
11.  G.  —  Miss.  me.  Murbacense  saec.  13.     Cod.  Colmarien.  444.  H.        , 

3  b,  3  facit  H.  —  8  b,  3  nostris  ABCEH.  —  9  a,  3  sqq.  fehlen  B. 


185.   (2.)   Versus  ad  regem  suscipiendum. 

Rex  benedicte,  veni,  visens  habitacula  Galli, 

Otmari  tectis  accipiende  sacris. 
Istud  sanctorum  concludit  milia  templum, 

Quam  subiens  aedem  experiaris  opera. 
5  Iugiter  ista  suis  te  servet  turba  sub  alis, 

Cuius  reliquias  haec  tenet  aula  pias. 
Francia  te  Suevis,  o  rex,  direxit  alendis, 

Iam  pecuare  tuum  pasce  diu  viduum. 
Noricus  et  Sclavus,  Bemanus,  Saxo,  Toringus 
10       Corde  manent  alacri  te  dominante  tui. 
Occiduae  gentes,  Hispania,  Gallia  triplex 

Se  studeant  propere  sub  tua  sceptra  dare. 
Italiae  populus  diverso  sanguine  mixtus 

Ad  te  pigmentis  palliolisque  ruat. 
15  Ebrus,  Thermoodon,  Thrax,  Nucbul,  Bosforus,  Ufens 

Sumant  maxillis  iam  tua  frena  suis. 
Hos  inter  populos  nostri  miserere,  monarchos, 

Commonitus  fido  a  Salomone  tuo. 
Fias  placatus  nobis  maneasque  misertus, 
20       Quos  stirps  Scottorum  suasit  in  hanc  eremum. 

Trop.    ms.  Sangallense  saec.  10.     Cod.  Sangallen.  381.  —  10  dominante 
sui.  —  „Item  Waldrammi  de  quo  supra". 


246 


186.   (3.)  Versus  ad  regem  suscipiendum. 

1.  Imperatorum  genimen  potentum, 
Macte  regnorum  novitate  mira, 
Semper  antiquis  famulis  benigne 

Rex,  miserere. 

2.  Franciae  reges  micaere  patres 
Fulgidi  regis  Karoli  per  orbem, 
Nee  minus  matres  Alemanna  tellus 

Misit  honoras. 

3.  Hie  domus,  hac  est  patria  creatus 
Fautor  Otmarus  benedictus  abba, 
Gallus  ex  Scottis  veniens  beavit 

Omnia  nostra. 

4.  Barbaros  terrens  proprios  foveto, 
Cum  quibus  omnes  Orientis  artes, 
Immo  quadrati  superabis  arvi 

Summa  vel  ima. 

5.  Iuris  et  pacis  moderator  aequus, 
Temperans,  fortis  vigeas  per  omne 
Tempus  hie  degens,  super  astra  caeli 

Hinc  abiturus. 

Collect,  ms.  Sangallense  saec.  9.  Cod.  Sangallen.  889.  A.  — -  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  B.  —  „Item  de  quo  supra".  — 
,,Sie  scheint  Waldrammus  zum  Verfasser  zu  haben,  dessen  Namen  beim 
unmittelbar  vorhergehenden  Gedichte  in  der  Handschrift  genannt  ist." 
Schuliger,  Sängerschule  S.  32.  not.  2.  Dieser  Grund  besagt  nichts.  Auch 
Scherer  legt  im  Handschriftenverzeichnis  von  St.  Gallen  das  Gedicht  Wald- 
ramm bei ;  doch  ist  sein  Anspruch  zweifelhaft. 


Ist.   (4.)   Tersus  ad  Processionem. 

R.    Votis  supplieibus  voces  super  astra  feramus, 

Trinus  ut  et  simplex  nos  regat  omnipotens. 

1    Sancte  pater,  iuva  nos,  3.  Summae  sedis  minister, 

Sancte  tili,  salva  nos,  Quis  ut  Deus,  Michael, 

Compar  bis  et  Spiritus,  Cum  supernis  civibus 

Ungue  nos  intrinsecus.  Sis  nobis  propitius. 

2.  Sancta  virgo  virginum,  4.  Praeco  Christi  Iohannes, 

Stella  maris,  Maria,  Agni  Dei  ostensor, 

Tu  pro  nobis  filium  Redemptoris  baptista 

Ora,  Christum  Dominum.  Tu  nos  Deo  commenda. 


—     247     — 


5.  Sancte  Petre  ac  Paule 
Cunctique  apostoli. 
Vos  orate  pro  vestris 
Christianis  populis. 

6.  Iuncti  saucto  Stephano 
Universi  martyres, 
Estote  auxilio 
Populo  catholico. 

7.  Sancte  Galle,  succurre, 
Sancte  Ottmare,  subveni, 
Nos  cum  confessoribus 
Adiuvando  precibus. 

s.  0  martyr  Felicitas 
Cohors  atque  virginum, 
Postulate  pro  nobis 
Maiestatis  Dominum. 

9.  Omnes  sancti  Domini, 
Angeli  et  homines, 
Vos  ad  aures  divinas 
Ferte  preces  sedulas. 

10.  Ut  nobis  remissio 
Peccatorum  donetur, 
Aeris  temperies 
Terraeque  fertilitas. 

11.  Pacem  nobis  imploret 
Vestra  intercessio, 
Sanitätern  corporum 
Et  perenne  gaudium. 


12.  Ut  famem  et  morbi  vim 
Amovere  dignetur 
Omnipotens  Dominus, 
Obtinete  precibus. 

13.  Ut  saeviens  gladius 
Et  paganus  populus 
Depellatur  a  nobis, 
Te  rogamus,  Domine. 

14.  Ut  pastorem  tueri 
Nostrum  velis  et  clerum, 
Omnes  simul  oramus, 
Iesu  Christe,  audi  nos. 

15.  Ut  rex  noster  Chuonradus 
Eius  et  exercitus 

Hinc  et  inde  servetur, 
Oramus,    Christe,  audi  nos. 

16.  Ut  cruore  redemptum 
Pretioso  populum 
Conservare  digneris, 
Oramus,    Christe,  audi  nos. 

17.  Animas  catholicas 
In  aeterua  requie 
Confoveri  iubeas, 
Oramus,    Christe,  audi  nos. 

18.  Omnes  tibi  canimus, 
Universi  clamamus 
Yocibus  et  cordibus : 
Oramus,    Christe,    audi  nos. 


19.    Oramus,  Christe,  audi  nos, 
Christe,  Christe,  audi  nos; 
Kyrie,  eleison,  canimus, 
Christe,  eleison,   psallimus. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Trop.  ms. 
Bambergense  saec.  10.  Cod.  Bambergen.  Ed.  III  7.  B.  —  Rit.  et  Sacram. 
S.  Albani  Magunt.  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  1888.  C.  —  Collect,  ms. 
Cellense  (vel  Hornbacense?)  saec.  10.  Cod.  Vatican.  Palat.  489.  D.  —  Trop. 
ms.  Milidense  anni  1024.  Cod.  Berolinen.  IV0  11.  E.  —  Trop.  ms.  Emmeramense 
saec.  n/i2.  Clm.  Monacen.   14083.  F. 

R,  1  vocis  D.  —  R,  2  ut  fehlt  D.  —  Str.  1  fehlt  D.  —  1,  1  adiuva  F.  — 
1,  4  Iunge  nos  E.  —  2,  1  Sancta  mundi  domina  CE.  —  2,  4  Ora  XPOYE-ßYM. 
D.  —  3,  2  Quis  sicut  Deus  F.  —  2,  4  Nos  iuvato  precibus  D.  —  4,  3 
baptisma  D.  —   4,  4  Nos  Deo  concilia  D.  —   5,   1  Petre  cum  Paulo  D.  — 


—     248     - 

5,  2  Cunctisqtie  apostolis  D.  —  5,  8  pro  cunetis  BEF;    Implorate  pro  nobis 
D.  —  5,  4  Maiestatis  Dominum  D.  —  Vor  Str.  6  schiebt  C  ein : 

Martyr  Christi,  Theodole 
Patroneque  Albane, 
Fune  (?)  vinctis  meritis 
Nos  solvite  criminibus. 


Statt  Strophe  6  haben 

D: 

Protomartyr  Stephane 
Omnes  atque  martyres, 
Vos  orate  pro  eunctis 
Piebibus  catholicis. 


O  praesul  sancte  Emmerame 
Et  omnes  martyres,  devote 
Estote  in  auxilio 
Populo  catholico. 


Vor  Str.  7  schiebt  C  ein: 


Obodarde   confessor 
Martineque  pariter, 
Nos  cum  confessoribus 
Adiuvate  precibus. 


Statt  Strophe  7  haben: 

D: 
Sancte  pater  Philippe 
Pirminiqu.e,    pariter 
Nos  cum  confessoribus 
Adiuvate  precibus. 


0  Benedicte,  pater  pie, 
Sancte  Galle,  doctor  bone, 
Nos  cum  aliis  confessoribus 
Adiuvate  precibus. 


8,  1  Et  martyr  D.  —   8,    2  Et  virginalis   castitas  F.  —  8,  3  Postulate  pro 
nostris  F.  —  8,  4  Iesum  Christum  peccatis  F.  —  Str.  9  lautet  in 


D: 

Omnes  sancti  Domini 
Angeli  et  homines, 
Commendate  populos 
Domino  catholicos. 


F: 

Omnes  sancti  Dei, 
Nos  exaudire  dignemini 
Et  ad  aures  divinas 
Ferte  nostras  miserias. 


Str.  10  ff.  fehlen  F.  —  10,  3  temperiem  C.  —  Str.    11  lautet  in  BCD: 

Ut  pacis  tranquillitas 
Corporumque  sanitas 
A  Christo  detur  nobis, 
Obtinete  meritis. 

Str.  12  fehlt  BCD.  —  Str.  13  hinter  15.  BCD.  —  14,  1  Ut  praesulem  D; 
Ut  N  praesulem  C;  tueri  fehlt  CD.  —  14,  2  Clerum  eius  et  omnem  BD; 
Eius  clerum  et  omnem  D.  —  14,  3  Conservare  digneris  BCD.  —  14,  4 
Oramus,  Christe,  audi  nos.  BCD.  —  15,  1  Ut  rex  noster  D;  rex  noster  Otto  C; 
rex  noster  Henricus  E.  —  Str.  16,  17  und  18  fehlen  BCD.  --  Str.  19 
lautet  in  BCD: 

Christe,  Christe,  audi  nos, 

Kyrie,  eleison,  canimus, 

Christe,  eleison,  canimus  (psallimus  C), 

Iesu  pie,  audi  nos. 

In  der  einzigen  St.  Galler  Hs.,  die  heute  dieses  Lied  enthält,  ist  dasselbe 
namenlos.      Dagegen    überschreibt    das    Mindener    Tropar    (saec.    11    in.)    zu 


—    249    — 

Wolfenbüttel  (Cod.  Helmstadien.  1008),  welches  wie  sein  Milchbruder,  die 
Berliner  Hs.  IV0  11.  mittelbar  oder  unmittelbar  nach  St.  Gallischen  Vor- 
lagen geschrieben  wurde,  dasselbe  mit  den  Worten:  „Versus  Waldrammi 
unde  supra" ;  ein  Beweis,  wenn  es  dessen  bedürfte,  dafs  in  St.  Gallen  Quellen 
vorhanden  waren,  die  heute  nicht  mehr  fliefsen.  Bei  Canisius  Lect.  aut.  V, 
746  wird  das  Gedicht  ohne  jede  handschriftl.  Grundlage  dem  Notker  Balbulus 
zugeschrieben. 

Der  Königsname  in  15,  1  hat  nichts  mit  der  Abfassung  des  Liedes  zu 
schaffen,  wie  Winterfeld  (Poetae  Aevi  Carolini  IV,  327.)  nach  Dümmler  (Neues 
Arch.  IV,  547)  meint ;  er  zeigt  nur  durch  seiuen  Wechsel  an,  unter  welchem 
Kaiser  die  betreffende  Handschrift  geschrieben  wurde. 


Hartmannus, 

Abbas  Sancti  Galli, 
f  925. 

Über  die  Herkunft  und  Jugend  dieses  (jüngeren)  Hartmann  geben  uns 
die  St.  Gallischen  Geschichtsqnellen  keinerlei  Aufschlufs.  Im  Jahre  895  be- 
gegnen wir  ihm  dann  urkundlich  als  Diaconus,  910 — 13  als  Camerarius, 
920  als  Propst.  Nach  dem  Tode  Salomos  III.  (5.  Januar  920),  wenngleich 
erst  nach  längerer  Sedisvakanz,  zum  Abte  gewählt,  stand  er  als  solcher  dem 
Stifte  nur  noch  kurze  Zeit  (drei  Jahre  und  drei  oder  vier  Monate)  vor.  Vgl. 
Ekkeharti ,  Casus  Sancti  Galli  ed.  Meyer  von  Knonau  (Mitteilungen  zur 
Vaterländischen  Geschichte  XV),  St.  Gallen  1877,  S.  4  n.  16;  S.  165  n.  596, 
S.  176  n.  617. 

Unsere  Kenntnis  von  den  liturgischen  Dichtungen  Hartmanns  ruht  wieder 
auf  den  St.  Gallischen  und  einigen  andern  Handschriften ,  die  Abschriften 
von  St.  Gallischen  Vorlagen  sind.  Nur  einer  Dichtung  unseres  Autors  gibt 
auch  Ekkehart  Zeugnis,  wenn  er  in  seinen  Casus  c.  6  schreibt:  „Consuluntur 
Hartmannus,  consilio  magnus,  ille  quidem,  qui  Humili  prece  melodiam  fece- 
rat".     Vgl.  Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  556. 

Die  Nummern  (6)  bis  (10)  folgen  sich,  ohne  Namen  des  Verfassers  in  der 
St.  Galler  Handschrift  381  in  der  hier  beibehaltenen  Ordnung.  Die  fünf 
Lieder,  die  sich  alle  auf  ein  und  dieselbe  Tatsache,  dafs  Adalbero,  Bischof 
von  Augsburg  (887  —  910)  St.  Gallen  mit  Reliquien  des  hl.  Mang  von  Füfsen 
beschenkte,  welche  von  Saloino  III.  in  eine  zu  Ehren  des  hl.  Kreuzes  und 
des  hl.  Magnus  erbaute  Kirche  feierlich  übertragen  wurden  (vgl.  Nr.  (9)  8,  1), 
bilden  somit  einen  Cyklus,  ein  Ganzes;  spricht  man  eines  derselben  Nr.  (10) 
mit  C'anisius,  Schubiger  und  Dümmler  dem  Hartmann  zu,  so  macht  man  es 
eben  dadurch  wahrscheinlich,  dafs  er  alle  fünf  Lieder  verfafst  hat.  Nr.  (10) 
ist  für  das  „Einholen"  der  Reliquien  geschrieben,  Nr.  (11)  für  die  „Über- 
tragung", Nr.  (7),  (8)  und  (9)  sind  für  Umzüge  mit  denselben  gedichtet, 
Nr.  (6)  ist  schlechthin  als  Hymnus  gedacht.  Da  Ratpertus  beim  Amts- 
antritte Adalberos  entweder  schon  tot  war  oder  bald  nach  demselben  ge- 
storben ist,  kann  an  ihn  als  Verfasser  dieser  Mang-Lieder  nicht  gedacht 
werden.     Höchstens  könnte  Notker  in  Frage  kommen. 


188.    (1.)   Versus  Hartmanni  ante  Evangelium  cantandi. 

1.  Sacrata  libri  dogmata  2.  Muuderaus  omnes  corpora 

Portantur  evangelici,  Sensusque  cordis  simplici 

Cunctis  stupenda  gentibus  Purgantes  conscientia 

Et  praeferenda  laudibus.  Verba  pensemus  mystica. 


—     251     — 


3.  Vultus  declini  pariter 
Clausa  tenentes  storaata 
Stemus  intentis  auribus, 
Ut  decet,  ante  Dominum. 

4.  Nee  sat  videtur  sonitus 
Auditu  solo  capere, 

Ni  cor  purgatum  teneat 
Factisque  iussa  compleat. 

5.  Sic  mandat  ipse  maximus 
Magister,  summi  filius, 
Sensus  nostrorum  pectorum 
Arvis  diversis  comparans. 

6.  Sunt,  ait,  rura  plurima, 
Quis  semen  frugis  spargitur, 
Censu  sed  multum  dispari 
Reddunt  aeeepta  foenora. 


7.  Quaedam    saxorum    Stramine 
Replentur  nimis  pessimo, 
Frugemque  necat  maximus 
Ardor  solaris  luminis. 

8.  Quaedam  siccato  germine 
Replentur  spinis  horridis, 
Viarum  strata  plurimis 
Officiunt  seminibus. 

9.  Ast  qui  felices  fertili 
Glebas  feeundat  germine, 
Illum  laetantem  cumulat 
Fructus  laboris  centuplex. 

10.  Sic  voluntatis  integrae 
Perfecta  nitent  opera, 
Terraque  cordis  optimi 
Centenum  refert  numerum. 


Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  378.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  380.  B.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  C.  — Trop.  ms.  Sangallense  saec.  ,0/n.[et  13.] 
Cod.  Sangallen.  382.  D.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen. 
376.  E.  —   Grad.  ms.  Ottobnranum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27130.  F. 

1,  1  evangelii  E.  —  2,  2  simplicis  F.  —  3,  1  Vultus.  —  5,  2  Artus 
diversis  BE.  —  6,  2  Quo  semen  F.  —  9,  3  cumulat  laetantem  D.  —  „Versus 
Hartmanni  ante  evangelium,  cum  legatur,  canendi"  C;  „Versus  H  art  in  anni 
ante  evangelium  cantandi"  E;  „Versus  ante  evangelium,  eum  legatur, 
canendi"  D;  auch  in  Trop.  Mindense  saec.  11.  in.  Cod.  Guelfenbyteran. 
1110  (Heimst.  1008)  mit  der  Aufschrift:  „Isti  versus  Hartmanni  canendi 
sunt,  antequam  legatur  evangelium".  —  1,1  sqq.  und  1,  3  sqq.  abwechselnd 
als  Rundreim  benutzt. 


18$).   (2.)    Versus  eiusdem  de  Natali  Iuuocentum 

Ad  Pr ocessionem. 

Salve,  lacteolo  decoratum  sanguine  festum, 

Salvete,  innocua  corpora  fusa  neci. 
Concinit,  ecce,  Deus,   tibimet  grex  iste  pusillus 

Festivum  laude  praeveniendo  diem. 
5  In  qua  morte  pia  puerorum  maxima  turba 

Occidit  et  victrix  regna  superna  capit. 
Nam  quia  terrenum  metuit  disperdere  regnum, 

Impius  immani  rex  feritate  furit. 
Audierat  regem,  quem  euneta  oracula  dudum 
10        Spondebant  vatum,  virgine  matre  satum, 
Iudaicae  gentis  cui  debita  regna  manerent, 

Hocque  magos  Stella  testificare  nova. 


—     252     — 

Nee  mora,  pestifera  succenditur  efferus  ira, 

Dum  sibi  praeripier  regia  iura  timet. 
15  Mox  iubet  innocuam  ferro  prosternere  plebem 

Destinat  atque  neci  corpora  lacteola. 
Perderet  ut  Cbristura,  dum  nemo  evaderet  ipsum, 

Inter  et  innumeros  sterneret  hunc  pueros. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Trop. 
ms.  Sangallense  saec.  10/n.  Cod.  Sangallen.  382.  B.  —  Trop.  ms.  Mindense 
anni  1024.     Cod.  Berolinen.  Theol.  IV  11.  C. 

10  vatum  fehlt  B.  —  11  bis  Schlufs  fehleu  B.  —  17  Perderet  et  C.  — 
„Versus  eiusdem  de  natali  innocentum  ad  processionem"  AB;  „Versus  in 
vigilia  innocentum  ad  processionem".  C;  auch  in  Trop.  ms.  Mindense  saec. 
11.  iu.  Cod.  Guelfenbyteran.  1110  (Heimst.  1008),  als  „Versus  eiusdem  in 
natale  innocentum".  —  1  und  die  beiden  Hälften  von  2  abwechselnd  als 
Rundreim  gebraucht. 


190.    (3.)   Item  eiusdem  de  eadem  Festivitate. 


1.  Cum  natus  esset  Dominus, 
Turbatur  rex  ineredulus, 
Magi  tulerunt  munera, 
Quos  Stella  duxit  praevia. 


6.  Mas  omnis  infans  oeeidit, 
Quem  novus  partus  protulit, 
Scrutatur,  ah !   eunabula 
Ac  ipsa  matrum  ubera. 


2.  Herodes  rex  interrogat, 
Quo  Christus  nasci  debeat, 
Locumque  dici  Üagitat, 
Ut  hunc  necare  valeat. 


Quid  furis.  crndelissime 
O  carnifex  et  pessime? 
Hie  solus,  qui  requiritur, 
Impune  Christus  tollitur. 


3.  Adorant  magi  Dominum 
Viamque  carpunt  aliam, 
Nee  saevi  regis  impiam 
Ultra  vident  praesentiam. 


8.  Pectus  tenellum  rumpitur, 
Matrum  sinus  perfunditur, 
Sed  lactis  plus  quam  sanguinis 
De  loco  stillat  vulneris. 


4.  Tunc  rex  Herodes  fervida 
Succenditur  insania 
Mandatque  sterni  milia 
Lactantium  innumera. 


9.  Salve,  lactans  exercitus, 
Flores  sanetorum  martyrum, 
Ad  aram  summi  numinis 
Qui  laeti  semper  luditis. 


5.  Completur  saeva  iussio, 
Mactatur  omnis  pusio, 
Aetatis  bimae  parvuli 
Vel  infra  subduntur  neci. 


10.  Nos  vos  laudantes  pueros 
Semper  iuvate  preeibus, 
Vobiscum  uti  iugiter 
Possimus  laeti  psallere. 


Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Trop. 
ms.  Maguntinum  [?]  et  Tegurinum  saec.  10  et  11.  Cod.  Londinen.  Add. 
19  768.  bis.  B  et  C.  —  Trop.  ms.  Mindense  anni  1024.  Cod.  Berolinen. 
Theol.  IV  11.  D. 


I 


—    253    — 

1,  2  Turbatus  D.  —  „Item  eiusdem  de  eadem  festivitate".  A.  —  „Versus 
in  epiphania  Domini  ante  evangelium"  1);  auch  in  Trop.  ms.  Mindense 
saec.  11.  in.  Cod.  Guelfenbyteran.  1110  (Heimst,  1008)  mit  der  Aufschrift: 
„Item  versus  eiusdem  unde  supra". 


191.   (4.)  Item  eiusdem  ad  Processionem  diebus  dominicis. 

R  °  Humili  prece  et  sincera  devotione 

Ad  te  clamantes  semper  exaudi  nos. 

1.  Summus  et  omnipotens  genitor,  qui  cuncta  creasti, 

Aeternus  Christus  filius  atque  Deus, 
Xec  uon  sanctificans  dominator,  spiritus  almus 
Unica  maiestas  trinaque  sola  Dei. 

2.  Ipsa  Dei  genetrix,  reparatrix  inclita  mundi, 

Quae  Dominum  casto  corpore  concipiens 
Perpetua  semper  radias  cum  virginitate, 
Indiguos  famulos,  virgo  Maria,  tuos  — 

3.  Angelici  proceres.  caelorum  exercitus  omnis 

Aeterno  semper  lumine  conspicuus, 
Agmine  ter  trino  supero  per  sidera  regno 

Laudibus  aeternum  concelebrans  Dominum,  — 

4.  Petrus  cum  Paulo,  Thomas  cum  Bartholomaeo 

Et  Iacobus  sanctis  nos  relevent  precibus. 
Andreas,  Mattheus,  Barnabas  atque  Iohannes, 
Matthias,  Lucas,  Marcus  et  altisonus. 

5.  Coetus  apostolicus  duodeno  sidere  comptus, 

Propitius  cunctos  protege  nos  famulos, 
Et,  quos  muitiplices  lacerant  per  crimina  pestes, 
Peccata  absolvens  fac  bona  cuncta  sequi. 

6.  Nunc  Stephanus,  Linus,  Clemens  Anacletus  et  almus 

Xystus,  Alexander  Corneliusque  pius, 
Hippolytus,  Vitus,  Laurentius  atque  Modestus 
Chrysogonusque  pius  nos  miserando  iuvent. 

7.  0  vos  martyrio  decorati  in  nomine  Christi 

Conspicui  testes,  purpurei  proceres, 
Qui  bello  invicti  superastis  daemonis  iras, 
Conspirata  manus  vincere  morte  minas. 

8.  Silvester,  Damasus,  Gregorius  Ambrosiusque, 

Hilarius,  Zeno,  Maximus  atque  Leo, 
Martinus,  Proculus,  Caesarius  Eusebiusque 
Orent  pro  nostris  criminibus  variis. 


—     254    — 

9.  Ordo  sacratus  confessorum  praecipuorum, 
Auxilio  tutos  undique  redde  tuos 
Atque  tua  nosmet  prece  dimittendo  reatum 
Nos  fragiles  multum  cladibus  omnigenis  — 

10.  Paulus  et  Antonius,  Macarius  Arseniusque, 

Pachomius,  Beda,  Attala,   Paphnutius, 
Bertolphus,  Libertinus,  Basilius  atque 

Hieronymus  doctor,  nos  miserate,  precor. 

11.  Galle,  Dei  summi  miles  fortissime  Christi, 

Nobis  nunc  famulis  auxiliare  tuis. 
Nil  sie  perspieuum  poterit  vox  clara  referre, 
Ut  decet  in  tali  nunc  patris   obsequio. 

12.  Hie  tibi  perpetuis  resonant  concentibus  aedes 

Ossibus  et  sacris  semper  habetur  bonos, 
Cum  laeti  famuli  celebrant  hie  festa  benigni 
Laudibus  instantes  nocte  dieque  tuis. 

13.  Dirige  corda  pius  et  tempora  dirige  nostra 

Atque  dies  laetos  ducere  da  famulos, 

Ut  semper  valeant  tibimet  cantare  quieti, 

Te  quoque  caelesti  cernere  luce  poli. 

14.  0   dilecte  Deo,  radians  virtute  corusca 

Sancte  Ottmare  pater,  iunge  preces  pariter. 
Intercede  pius  veniam  poscendo  misellis 
Aureque  iam  blanda  carmina  pereipiens. 

15.  Summe  Dei  eultor,  monachorum  rector  et  abba, 

0  Benedicte,  sacer  atque  benigne  pater, 
Istud  coenobium  coetumque  tibi  famulantum 
Nostraque  sanetificans  euneta  tuere  simul. 

16.  Felicitas  felix.  Eulalia,  Digna,  Verena 

Petronellaque  cum  perpete  Perpetua, 
Agnes  atque  Agathes,  Christina,  Euprepia,  Thecla, 
Eufemia,  Regula,  Eugenia  atque  bona, 

17.  Virginitate  chorus  resplendens  candidularum 

Turba  puellarum  integritate  nitens, 
Quae  geminis  gaudes  pulchrum  decorata  coronis 
Laude  pudicitiae  martyriique  simul, 

18.  Omnes  nunc  saneti,  nostris  suecurrite  lapsis 

Et  veniam  eunetis  ferte  iuvando  malis ; 
Nam  vestris  preeibus,  petitis  quaeeunque  rogantes, 
Annuit  ipse  pius  nilque  negat  Dominus. 


—     255     — 

19.  Pacem  perpetuam,  rogitamus,  prospice,  Christe, 

Et  sanae  vitae  gaudia  longa  diu, 
Temperiem  caeli  tribuens,  ut  copia  frugum 
Omnibus  exundet  ubere  laetitia. 

20.  Agne  Dei  patris,  qui  mundi  crimina  tollis, 

Optatae  pacis  raunera  dona  tuis. 
Kigie  TtavTOXQaTOQ,  Yacog  codiLers  rcdvteq 
— v  ßaoileig  rjfxäiv,  Xqlox\  eXeyoov  r^fxwv. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Trop. 
ms.  Sangallense  saec.  10/n.  [et  13.]  Cod.  Sangallen.  382.  B.  —  Trop.  ms. 
Bambergelise  saec.  10.  Cod.  Bambergen.  Ed  III  7.  C.  —  Rituale  et  Miss. 
ms.  S.  Albani  Maguntini  saec.  10.  Cod.  Vindobonen.  1888.  D.  —  Trop. 
ms.  Maguntinum  (?)  et  Tegurinum  saec.  10.  et.  11.  Cod.  Londinen.  Add. 
19  768.  E.  —  Pass.  ms.  Cellense  (Hornbacense?)  saec.  10.  Cod.  Vatican. 
Palat.  489.  F.  —  Trop.  ms.  Mindense  anni  1024.  Cod.  Berolinen.  Theol. 
IV.  11.  G.  —  Trop.  ms.  Nonantulense  saec.  11.  Cod.  Roman.  1343  (Sessor. 
62).  H.  —  Trop.  ms.  Einmeramense  saec.  11.  Clm.  Monaceu.  14083.  I.  — 
Trop.  ms.  Nonantulense  saec.  u/ia.  Cod.  Casanaten.  C  IV  2  (1741).  K.  — 
Proeess.  ms.   S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.     Cod.  Prägen.  VI  G   15.  L. 

R,  2  Christe  exaudi  nos  DFIKL.  —  1,  2  filius  atque  tuus  L.  —  2,  1 
Sancta  Dei  genetrix  I ;  reparatrix  et  inclita  DFL  —  2,  2  bis  4  fehlen  I ; 
dafür:  Ora  pro  nobis  et  pia  pro  populis.  —  2,  3  Perpetuam  F;  radians  GH. 

—  3,  1  omnes  H.  —  3,  2  conspicuos  C.  —  3,  3  radians  per  sidera  HK; 
regni  K;  regem  H.  —  3,  4  concelebrant  D.  —  3,  2  bis  4  fehlen  I;  dafür:  Pro 
toto  mundo  funde  preces  Domino.  —  4,  2  Et  Iacob  K;  Et  Iacobi  CD; 
sancti  C ;  revelent  F.  —  4,  3  sq.  fehlen  I.  —  Von  4,  4  springt  F  auf  20,  1 
über.  —  Str.  5  fehlt  L.  —  5,  2  Cunctos  propitius  H.  —  5,  3  Ut  quos  C.  — 
5,  4  absolve  H.  —  6,  1  Tunc  L.  —  6,  2  Alexander  precatibus  omnes  C; 
Eustachius  fortis  cum  sociisque  suis  L.  —  6,  3  fehlt  C;  Georgius,  Cosmas, 
Vitus ,  Wenceslaus ,  Adalbertus  L.  —  6,  4  miserendo  A ;  Christo  credentes 
protege  martyr  oves  C.  Dann  springt  C  auf  Str.  19  über.  —  Statt  Str.  6 
setzt  I  ein: 

Norica  regna  tuens,  Heimrame,  precatibus  omnes 

Christo  credentes  protege,  martyr,  oves. 
Istud  coenobium  coetumque  tibi  famulantum 

Nostraque  sanctificans  cuncta  tuere  simul. 

An  eben  dieser  Stelle  schiebt  H  drei  Strophen  auf  Synesius  und  Theopontus 
ein.  Vgl.  Anal.  XXIII,  84;  D  setzt  an  diese  Stelle  Str.  11  bis  14  auf 
Theodolus  angewandt  (Theodole  summi  miles)  und  Str.  14  auf  Alban  (Sancte 
Albane  pater).  —  7,1  Qui  sunt  martyrio  I.  —  7,2  Orent  pro  nostris 
criminibus    variis  I.  —  7,  3    u.   f.    fehlen  I,  das  sofort  auf  Str.   15  übergeht. 

—  Vor  Str.  8  drei  Strophen  auf  Silvester  eingeschaltet  H;  daran  reihen  sich 
Str.  11 — 13  inkl.  auf  Adrian  angewandt  (Adriane  Dei  miles);  die  weiteren 
Abweichungen  von  H  siehe  Anal.  XXIII,  1.  c.  —  8,  1  Urbanus,  Damasus  H. 

—  Str.  9  fehlt  L.  —  9,  1  Ordo  confessorum  sacratus  K.  —  9,  2  Auxilio 
totos  B.  —  10,  2  Bachumius  D.  —  10,  3  Pertolfus  G;  Pertolius  D;  Blasius 
pater,  Augustinus,  praesul  amandus  L.  —  12,  1  perpetuo  B.  —  17,  2  gaudens 
D.  — ■  18,  2  ferte  iuvando  polis  D;  milis  C.  —  18,  3  Iam  vestris  DL.  — 
18.  3  u.  f.  fehlen  I.  —  19,  2  sanctae  vitae  D;  longe  diu  D.  —  Str  19  fehlt 
CFIL.  —  20,   1  sq.    zweimal.  —  20,   1    mundi   qui  K.  —  20,  3  sq.    fehlen  I. 

—  2j,  1  Kyrrie  (Kyrie)  pantocrator  ysos  sodisse  tepantes  AG :  Kyrie  panto- 
crator ysos  sodisse  te  pantes  B;  Kyrie  pantocrator  ysossodisse  te  pantes  CK: 
Kyrie  pantocrator  yson  sodisse  te  pantos  1) ;   ysosodisse  te  pantos  F :  Kyrie 


—     256     — 

panton  craton  ysos  sodisse  te  pantes  H;  ysos  sodisse  te  pontos  L.  —  20,  2 
Suba  syleos  ymon,  Christe,  eleyson  ymas  A;  Su  basyleos  ymon,  Christe, 
eleyson  ymas  B;  Su  basileos  imon,  Christe,  eleison  imas  C;  Sub  basiltos 
ymon,  Christe,  eleyson  ymas  D;  Sub  asileos  ymon  G;  Sub  basileos  ymon, 
Christe,  eleison  ymas  HL;  Sub  basileos  ymon,  Christe,  eleyson  ymas  K.  — 
„Item  eiusdem  ad  processionem  diebus  dominicis"  A;  „Letania  in  dominicis 
diebus"  G;  „Dominieales  Letaniae"  I.  —  Für  die  Feststellung  des  Textes 
sind  die  nicht  St.  Gallischen  Handschriften  so  gut  wie  wertlos;  sie  schildern 
aber  die  liturgische  Zersungenheit  des  Liedes.  Vgl.  bezüglich  dieser  Litanei 
die  Bemerkung  Ekkeharts  w.  o.  in  der  Vorbemerkung'. 


192.   (5.)  Yersus  Hartmanni  ad  suscipienduin  Regem. 

Suscipe  dementem,  plebs  devotissima,  regem 

Ducque  canens  Galli  teeta  sub  alta  pii. 
Iam,  benedicte,  veni,  rector  dignissime  mundi, 

Dextera  te  Christi  protegat  arce   poli. 
5  Actibus  in  eunetis  tibi  prospera  euneta  superne 

Proveniant  votis  et  sine  fine  piis. 
Hoc  nos  instanter  rogitamus  pectore  fido, 

Hoc  petimus  omnes  nocte  dieque  simul. 
Te  nobis  blandum  dederat  dilectio  Cbristi, 
10       Qui   nosmet  tanta  sedulitate  foves 

Insita  te  nobis  bonitas  et  saneta  voluntas 

Ante  dedit  carum,  quam  quoque  visus  eras. 
Cernere  nunc  faciem  liceat  virtute  nitentem, 

Optio  quod  nostra  saepe  cupita  fuit. 
15  Rex,  dominus  regum,  factor  rectorque  potentum, 

Qui  te  terreno  praetulit  imperio, 
Hie  te  confortet  semper  virtute  polorum 

Et  secum  regno  laetificet  populo. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.   10.     Cod.  Sangallen.  381. 


193.   (6.)   In  Susceptione  Reliquiarum  saneti  Magni. 

1 .  Mire  eunetorum  Deus  et  creator, 
Mitis  et  fortis  solidator  orbis, 
"Vota  servorum  tibi  subditorum 

Aspice  Clemens. 

2.  Pangimus  darum  cupidi  triumphum, 
Mente  gaudentes  simul  et  precantes, 
Sanctus  ut  praesens  super  astra  gaudens 

Nos  benedicat. 


—     257     — 

3.  Ille  dam  vita  frnitur  cadnca. 
Lucis  aeternae  radios  videre 
Visibus  cordis  studuit  sab  imis 

Fretus  ab  altis. 

4.  Nomen  hie  Magni  reserando  plebi 
Viribus  magnis  colitur  celebris, 
Auetos  a  Gallo  superis  amando 

Dogmate  largo. 

5.  Hostis  immitem  domuit  furorem, 
Pacis  auetorem  comitando  suavem, 
Omnibus  sanetae  placidaeque  vitae 

Normula  factus. 

6.  Ille  post  darum  remanens  magistrum, 
Eius  exemplis  inhians  beatis, 
Turbidum  mundi  reprobans  honorem 

Terrea  sprevit. 

7.  Spiritu  pauper  fuit  hie  minister, 
Hinc  et  in  regno  micat  ille  dexter, 
Mitis  exstabat,  tenet  atque  terram 

Viva  gerentem. 

8.  Fervido  planctu  simul  hie  dolebat. 
Inde  solatum  Dominus  coronat 
Tristibus  spretis  lacrimisque  tersis 

Perpete  regno. 

9.  Famis,  en,  iustae  pariterque  sitis 
Damna  perpessus  fuit  hie  beatus. 
Unde  divinis  dapibus  repletus 

Gaudet  in  astris. 

10.  Hie  fuit  Clemens  miserans  misellos, 
Eius  et  iudex  miseretur  altus, 
Tota  cum  mundi  species  obibit 

Fine  sub  uno. 

11.  Corde  nam  mundo  fuit  atque  puro, 
Hinc  Deum  clare  meruit  videre 
Filius  summi  simul  et  vocari 

Pacifer  ipse. 

12.  Persecutorem  toleravit  iste, 

Iusta  dum  vovit  Dominoque  redtlit, 
Inde  caelestem  merito  decorem 
Possidet  ipse. 

Dreyes,   Lateinische  Hymnerxliehter.    II.  17 


—    258     — 

13.  Bis  quater  surarais  speciebus,  ecce, 
Praeditus  splendet  pater  hie  beatus, 
Omnibus  nobis  veniam  benignus 

Conferat  idem. 

14.  Inde  nunc  caeli  rutilans  in  aula 
Civis  aeternae  sociusque  turmae 
Nostra  placatus  pius  et  benignus 

Crimina  tergat. 

15.  Praestet  hoc  nobis  genitor  perennis 
Katus  et  plenus  patrii  vigoris 
Spiritus  saneti  moderante  nostros 

Lumine  sensus. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  —  Von  Schubiger, 
die  Sängersehule  St.  Gallens,  S.  38,  doch  ohne  Angabe  seiner  Gründe  Rat- 
pertus  zugeschrieben  und  auch  von  Dümmler,  Neues  Archiv  IV,  542  (als 
Nr.  X)  unter  Ratpertus  Gedichten  aufgeführt.  Bei  Canisius,  Lectt.  Antiq.  V, 
750  als  „Versus  Ratperti  de  saneto  Magno". 

1W.   (7.)  In  Susceptione  Reliquiaruni  saneti  Magni. 

1.  Iam  fidelis  turba  fratrum  4.  Hinc  exsultent  astra  caeli 

voce  dulei  consonet,  lacteusque  circulus, 

Hymnum  dicat  et  serena  Signa  tum  bis  sena  saltent 

partiatur  dramata,  et  Corona   nobilis 

Dulce  pondus  et  beatum  Ornatusque  totus  soli 

in  lectica  deferens.  conditori  cognitus. 

2.  Scandens  et  descendes  inter         5.  Nos  istorum  semper  clara 

montium  confinia  consecuti  munia 

Silvarum  scrutando  loca  Sanctitati  tantae  cantu 

valliumque  coneava,  personemus  bombico, 

Nullus  expers  ut  locus  sit  Exaudire  quod  delectet 

istius  solaminis.  euneti  plasten  saeculi. 

3.  Iamque   caelum  iamque  terra       6.  His  ineeptis  assit  alma 

iamque  pontus  laudibus  felix  et  theotocos, 

Plaudant  atque  circumquaque  Assit  Petrus,  hunc  sequatur 

vox  emissa  plebibus  omnis  atque  apostolus, 

Auctorem  patremque  tanti  Martyr  et  confessor  atque 

tamque  clari  luminis.  turba  saneta  virginum. 

7.    Nunc  redemptor  et  creator, 

auetor  veri  gaudii, 
Largiatur  aptaro  nobis 

virtutis  tiduciam, 
Ut  sibi  volendo  digna 

captemus  perennia. 

Tmp.  ms.  Sangallense  saec.   10.     Cod.  Sangallen.  381. 


—    259    — 


195.  (8.)  In  Susceptione  Reliquiarum  sancti  Magni. 

1.  0  rector  invictissirae  5.  Nam  spiritas  ex  sidere 
Regumque  sator  inclite,  Haec  creditur  revisere, 
Nostras  preces  cum  carmine  Gaudens  honore  provehi 
Intende  nunc  piissime.  Quandoque  reddendnm  sibi. 

2.  Timenda  res  est  denique,  6.  Nunc  Magnus  iste  nomine 
Praesumimus  quam  tangere,  Maiorque  Christi  munere 
Artus  et  horum  pandere,  Defendat  alma  gratia 

Quos  tu  beasti  in  aethere.  Plebis  viantis  pectora. 

3.  Absterge  nostra,  quaesumus,         7.  Portamus,  ecce,  cernui 
Peccata,  quae  commisimus,  Pignus  decoris  spien didi 

Ut  sancta  membra  tangere  Nunc  plana,  nunc  per  aspera 

Non  poena  sit  sed  praemium.  Ad  sedis  aptae  culraina. 

4.  Adest  fides  promptissima,  8.  Hie  civium  caelestium 
Spondens  per  ista  munia  Lux  clara  splendet  obvia, 
Nos  adiuvari  certius;  Ac  compares  fidissimi 
Discedat  hinc  iam  perfidus.  Iunguntur  ore  nobili. 

U.   Illic  parentis  gloriam 
Summique  nati  gratiam 
Cum  claritate  spiritus 
Laetis  canamus  voeibus. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.     Cod.  Sangallen.  381. 


196.   (9.)  In  Susceptione  Reliquiarum  sancti  Magni. 

1.  Christus  ad  nostras  veniat  camenas, 
Christus  et  vocem  tribuat  salubrem, 
Christus  ad  vitam  vehat  et  perennem 

Se  modulantes. 

2.  Audiat  nosmet  chorus  angelorum, 
Protegat  nos  plebs  et  apostolorum, 
Patriarchae  omnes  simul  et  prophetae 

Luce  perenni. 

3.  Martyrum  turbas  petimus  serenas, 
Sanguinis  palma  pretioqae  ciaras, 

'  Vocis  ut  nostrae  modulis  reeeptis 
.  Gaudia  praestent. 

17* 


—     260     — 

4.  Nunc  sacerdotes  monachosque  claros 
Ad  preces  nostras  cupidi  vocaraus, 
Nosmet  ut  seraper  foveant  et  nostra 

Pace  suavi. 

5.  Virginum  dulces  nitidosque  flores 
Semper  in  nostro  petimus  favore 
Esse  praesentes  simul  et  fugantes 

Noxia  quaeque. 

6.  Omniura  sane  rutilus  piorum 
Coetus  ad  nostram  vigilet  salutem, 
Invidum  pellens  rapidumque  furem 

Munere  Christi. 

7.  Christe,  nunc  servos  miserare  fidos 
Ob  precem  sanctae  nitidaeque  plebis, 
Inter  hos  Magni  meritum  recordans, 

Maxime  iudex. 

8.  Per  Crucera  sanctam  moderare  nostram, 
Conditor,  vitam  tribuens  quietam, 
Perditis  culpa  veniam  rependens, 

Luminis  auctor. 

9.  Pacis  augraentum  tribuas,  rogamus, 
Utque  salvemur,  pariter  precamur, 
Ac  remittendi  decus  exhiberi 

Te  miserante. 

10.  Aetheris  blandos  facilesque  raotus 
Frugis  et  largos  reraeare  quaestus, 
Regibus  vitam  populisque  pacem 

Da,  pater  orbis. 

11.  Praesuli  nostro  dominans  faveto 
Huicque  caelestera  tribuens  honorem 
Posthumum  Petri  facito  perenni 

Laude  beatri. 

12.  Agne,  qui  tollis  facinus  reorum, 
Conditor  lucis,  miserere  nobis, 
Christe,  nos  audi,  patris  alme  fili, 

Kyrie,  eleison. 

Trop.  ms.  Sangallense  sae<%  10.  Cod.  Sangallen.  381,  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10/n.  Cod.  Sangallen.  382.  B.  —  Trop.  ms.  Cremifanense 
saee.  12.     Cod.  Cremifanen.  309.  C. 


—     261     — 

Nach  Str.  1  schiebt  C  ein: 

Virginum  virgo  meritis  Maria 
Atque  cum  choris  Michael  novenis 
Digni  cum  dignis  precibus  Iohannis  (Iohannes  Hs.) 
Ferte  iuvameu. 

Da  diese  Str.  in  den  St.  Galler  Quellen  fehlt  und  die  Chöre  der  Engel  auch 
2,  1  vorkommen ,  dürfte  dieselbe  spätere  Zutat  sein.  —  2 ,  2  et  fehlt  C. 
—  3,  2  palmam  C.  —  3,  3  susceptis  C.  —  7,  1  miserere  C.  —  8,  3  repren- 
dens  A.  —  11,  2  que  fehlt  B.  —  In  C  der  Rundreim:  Exaudi,  Domiue, 
miseris  miserere  famulis;  lies:  famulis  miserere?  —  „Dominica  post  as- 
censionem  Domini  ad   processionem.     Ut   Vita  sanctorum  canitur."  B. 


197.   (10.)  In  Susceptioue  Reliqniarum  Sancti  Magni. 

R°.  Carmina  nunc  festis  psallamus  rite  choreis, 
Obvia  laetantes  pectora  qui  ferimus. 

1.  Aurea  iam  resonent  redimitis  carmiDa  bombis, 

Quae  variis  mixtim  vocibus  aura  ferat. 
Nil  sie  perspieuum  poterit  vox  clara  referre, 
Ut  decet  in  tali  nunc  patris  obsequio. 

2.  Sic  devota  tarnen  pandamus  ora  canentes 

Pectore  de  puro  hos  referendo  sonos: 
Istuc  iam  properans,  Domini  dilecte,  propinqua. 
Quo  tibi  condigna  corporis  aula  nitet. 

3.  Hie  tibi  perpetuis  resonant  concentibus  aedes, 

Ossibus  et  sacris  semper  habetur  bonos, 
Dum  laeti  famuli  celebrant  hie  festa  benigni 
Laudibus  instantes  nocte  dieque  tuis. 

4.  Laetus  ob  hoc  nostros  blandusque  invisito  fines 

Atque  pius  servis  auxiliare  tuis; 
Iam  nunc  servitiis  famulum  consuesce  tuorum 
Prosper  et  huc  vultum  flecte,  serene,  tuum. 

5.  Dirige  cor  da  pius  et  tempora  dirige  nostra 

Atque  dies  laetos  ducere  da  famulos, 

Ut  semper  valeant  tibimet  cantare  quieti, 

Te  quoque  caelesti  cernere  luce  poli. 

6.  Sternere  supplieibus  ishaec  modo  patria  votis 

Et  venerans  tanti  suseipe  membra  viri, 

lpsas  omnigeno  decorans  cum  flore  plateas, 

Lumine  perpulchris  obvia  lampadibus. 


—     262    — 

7.  Adveniunt  pariter  necnon  comitantur  euntem 

Perspicui  fratres,  angelici  proceres. 
Qai  sancti  feretrum  circumvolitando  beatum 
Alarum  expansu  undique  membra  tegant. 

8.  Inde  Columbanus,  nostcr  pater  atque  magister, 

Alpibus  excursis  aeriisque  viis 
Hie  aderit  praesens  alacrisque  ad  gaudia  tanta 
Agmina  coniungit  consociata  simul. 

9.  Coniunguntur  ei  celeres  gressusque  fatigant 

Tres  quoque  Francorum  Scottigenae  pariles, 
Quos  volitans  fama  asciscens  ad  gaudia  tanta 
Unitos  tulerat  dulcibus  obsequiis. 

10.  Obvius  hinc  proprios  Gallus  producit  alumnos 
Longius  oecursu  adpropians  rapido. 
Hunc  circum  medium  numerosis  coetibus  auetus 
Densatur  nitidus  caelicolum  populus. 

11.  Omnes  qui  pariter  saneta  te  voce  salutant 

Et  proprios  lares,  Magne,  subire  rogant, 

Ut,  quos  aetbereis  retinet  communio  templis, 

Hie  quoque  consortis  iungat  honoris  amor. 

12.  Interea  Ottmari  praestabit  cura  beati, 

Mansio  construeta  quoque  parata  fiat, 
Ut  nil  displiceat  venientis  hospitis  ori, 
Omnia  splendenti  sed  niteant  facie. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10/n.  Cod.  Sangallen.  381.  —  Zu  diesem 
Gedichte  bemerkt  Canisius  (bezw.  Metzler)  V,  753:  „Incerti  auctoris,  monachi 
tarnen  S.  Galli  atque,  ut  videtur  Hartmanni  propter  quosdam  eius  versus, 
quos  habet  etiam  in  litania  Hurnüi  prece".  Dem  schliefst  sich  Schubiger 
an,  Sängerschule  34,  n.  2  und  zweifelnd  Dümmler  N.  A.  1.  c.  Nr.  VI. 

11)8.   (11.)   In  Susceptione  Reliquiaruin  Sancti  Magni. 

R.    Miles,  ad  castrum  properes  novellum    * 
Pridem  et  notos  repetas  locellos. 
Posside  terram  tibi  praeparatam, 
Iam,  comes  Galli,  sociare  illi. 

1.  Nos  sua,  Magne,  2.  Nunc  studet  ille 
Pignora  Gallus  Rus  laquearque 

Miserat  ad  te  Te  veniente 

Teque  venire  Comere  laute, 

Oppido  poscit.  Nil  remoreris. 


—     263    — 


Sexus  uterqoe, 
Vir  mulierque, 
Turba  pedestris, 
Coetas  equestris 
Vociferantur. 


6. 


Ad  tua  quisque 
Limina  stratus 
Te  sibi  poscat, 
Sancte,  favere; 
Esto  misertus. 


4.  Te,  pater,  aetas 
Expetit  omnis, 
Ut  veniendo 
Concta  mederis 
Et  modulantur. 


Igne  nocivo, 
Grandine,  morbo 
Daemonis  astu, 
Marte  fameque 
Protege  cives, 


Quando  parata 
Ingrediaris 
Tecta,  patrone, 
Nos  famulantes 
Ipse  tuere. 


Corporis  ut  qui 
Reliquiarum 
Condere  partem 
Proraeruerunt, 
Iuveris  illos. 


Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  —  Vgl.  Diimmler 
a.  a.  O.  Nr.  "VTI.  Wem  Hartmann  für  den  Verfasser  von  (6)  gilt,  dem 
liegt  es  nahe,  ihn  auch  für  den  Dichter  dieses  Liedes  für  die  gleiche  Ge- 
legenheit zu  halten.  Ganz  daneben  ist  es  aber,  wenn  Canisius  V.  760  in 
Hartmann  auch  den  Dichter  des  Liedes  Tribus  signis  Deo  dignis  sehen 
möchte,  das  schon  nach  Ausweis  des  Reimes  späterer  Zeit  angehört.  Vgl. 
Anal.  XX,  128. 


Odo, 


Abbas  Cluniacensis, 
f  943. 

Odo ,  der  Begründer  der  berühmten  Kongregation  von  Cluny ,  war  878 
(oder  79)  wahrscheinlich  in  der  Landschaft  Maine  geboren.  Sein  Vater  Abbo, 
durch  Rechtskenntnis  und  literarische  Bildung  hervorragend,  nahm  eine  ein- 
flufsreiche  Stellung  am  Hofe  Wilhelms  von  Aquitanien  ein.  Von  heftigen 
Kopfschmerzen  befallen,  liefs  sich  Odo,  der  vielleicht  schon  von  den  Eltern 
dem  Altardienste  verlobt  war,  zu  St.  Martin  in  Tours  zum  Kleriker  scheren, 
eine  Zeremonie,  die  ihm  Heilung  seines  Leidens  brachte.  Fulko,  Graf  von 
Anjou,  sein  Gönner,  wohnte  derselben  bei.  Odo  studierte  nun  zunächst  unter 
der  Leitung  Odalrichs,  des  Scholasters  von  St.  Martin,  dann  zu  Paris  unter 
der  des  Remigius  von  Auxerre ,  kehrte  hierauf  nach  Tours  zurück ,  wo  er 
Kanonikus,  Scholastikus  und  Präzentor  von  St.  Martin  wurde.  Dies  Leben 
und  Streben  genügte  indes  seiner  frommgerichteten  Seele  nicht.  Mit  einem 
Gefolgsmanne  Fulkos,  Adhegrin  mit  Namen,  liefs  er  sich  908  (oder  909)  von 
Bern  in  die  in  der  Freigrafschaft  Burgund  belegene  Abtei  Baume  aufnehmen. 
Nach  dem  Tode  Bernos,  der  auch  den  Abteien  Cluny,  Massai  und  Bourgdeole 
vorstand,  ward  Odo  um  924  zum  Abte  gewählt  und  ihm  vom  Erzbischofe 
Berengar  von  Besancon,  die  Benediction  erteilt.  Er  beginnt  mit  diesem 
Momente  ein  überaus  tatenreiches  Leben ,  indem  er  in  zahlreichen  Klöstern 
die  ursprüngliche  Zucht  herstellt  und  dieselben  —  ein  bisher  unbekanntes 
und  beispielloses  Vorgehen  —  zu  einer  Art  geistlichen  Ordensstaates  zu- 
sammenschlofs,  der  sich  später  zu  dem  weitverbreiteten,  reichbegüterten  und 
einflufsreichen  „Ordo  Cluniacensis"  erweiterte.  Noch  zu  Odos  Lebzeiten 
hatte  derselbe  nicht  nur  im  gesamten  Frankreich  Fufs  gefafst,  sondern  auch 
weit  über  die  Alpen,  ja  bis  nach  Unteritalien  hinübergegriffen.  Auch  in  die 
öffentlichen  Angelegenheiten  von  Staat  und  Kirche  ward  er,  wie  es  in  einer 
Zeit,  die  Imperium  und  sacerdotium  mehr  und  mehr  verquickte,  nicht  anders 
zu  denken,  tiefer  und  tieier  hineingezogen,  so  dafs  sein  Dasein  fortan  einer 
ununterbrochenen  Reise  nicht  unähnlich  sieht.  Diesen  verschlungenen  Lebens- 
pfaden nachzugehen,  kann  nicht  Aufgabe  dieses  Ortes  sein.  Odo  starb  im 
Kloster  St.  Julien  zu  Tours  den  19.  November  943,  noch  auf  dem  Totenbette 
Hymnen  auf  den  hl.  Martinus  dichtend.  Vgl.  Vita  Odonis  auctore  Iohanne 
monacho  coaevo,  Migne  133,  43 — 86. ;  Haureau,  Hist.  Lit.  du  Maine  I,  133 
sqq.;  Sackur,  die  Cluniacenser  I,  43 — 116. 

Auch  die  literarische  Tätigkeit  Odos  in  ihrer  Gesamtheit  kann  uns  hier 
nicht  beschäftigen.  Bezüglich  derselben  sei  verwiesen  auf  Sackur  II,  331  bis 
336.  Odo  war  besonders  als  Musiker  hervorragend.  „Odo  musicus,"  schreibt 
Sigebert  von  Gembloux,  „ex  archicantore  Turouensi  monachus  et  primus 
abbas  Cluniacensis,  in  homiliis  scribendis  et  declamandis  et  maxime  in 
componendis  sanctorum  cantibus  elegans  ingenium  habuit."  De 
Scriptt.  eccl.  124.  Es  sind  uns  aber  neben  einer  Anzahl  in  Prosa  abgefafster 
Antiphonen     auf    Martin     von    Tours,     den    Lieblingsheiligen    Odos    (Bibl. 


—     2(55     — 

Cluniacen.  262  sqq.),  nur  wenige  Hymnen  erhalten.  Von  den  in  der  Bibl. 
Cluniacen.  mitgeteilten  haben  wir  noch  jenen  der  hl.  Maria  Magdalena 
„Lauda  mater  ecclesia"  zu  streichen.  Er  kann  nicht  von  Odo  stammen,  mit 
dessen  Verskunst  er  im  Widerspruche  steht,  und  gehört  zweifellos  einer 
späteren  Zeit  an.  Stünde  es  fest,  dafs  Odo  Hymnen  auf  Magdalena  verfafst, 
wofür  ich  mich  vergeblich  nach  einem  älteren  Zeugnisse  umsehe,  so  hätten 
eher  die  beiden  Hymnen  „Fidelium  devotio"  und  „Maria  fusis 
crinibus"  (Anal.  II,  97  sq.)  für  sein  Werk  zu  gelten.  Die  uns  erhaltenen 
Trümmer  der  hymnodischen  Tätigkeit  Odos  sind  im  folgenden  zusammen- 
gestellt und  ist  des  Verfassers  Autorrecht  in  den  Noten  begründet. 


199.  (1.)  In  sancti  Martini. 

Ad  Vesperas. 

1.  Rex  Christ e,  Martini  decus,         3.  En,  pauper  hie  et  modicus 
Hie  laus  tua,  tu  illius,  Polum  dives  ingreditur, 

Tu  nos  in  hunc  te  colere,  Caeli  cohortes  obviant, 

Quin  ipsum  in  te  tribue.  Linguae,  tribus,  gentes  ovant. 

2.  Qui  das  per  orbis  cardines,  4.  Ut  vita  fulget  transitus 
Quod  gemma  folget  praesulam,  Caelis  et  arvo  splendidus ; 
Da,  quos  premunt  eulpae  graves,        Gaudere  eunetis  pium  est, 
Solvat  per  ingens  meritum.                Cunetis  salus  sit  haec  dies. 

5.  Sit  trinitati  gloria, 

Martinus  ut  confessus  est, 
Cuius  fidem  per  opera 
Qui  semper  in  nos  roboret. 

Brev.  ms.  Gasinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  A.  —  Collect,  ms. 
Martialense  saec.  10.  Cod.  Parisin.  1240.  B.  —  Psalt.  et  hymn.  ms. 
Marchianense  saec.  [9.  et]  10.  Cod.  Duacen.  170.  C.  —  Hymn.  ms. 
Moissiacense  saec.  10.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  D.  —  Brev.  ms.  Strumense 
saec.  11.  Cod.  Laurentian.  Conv.  sup.  524.  E.  —  Hymn.  ms.  Veronense 
saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102.)  F.  —  Hymn.  ms.  S.  Sophiae 
Beneventan  saec.  11.  Cod.  Neapolitan.  VI  E  43.  G.  —  Brev.  ins.  S. 
Eutychii  Nursini  saec.  11.  Cod.  Vallicellan.  B.  79.  H.  —  Hymn.  ms.  Farfense 
saec.  11.  Cod.  Roman.  175  (Farf.  4).  I.  —  Antiph.  et  Grad.  ms.  Nivernense 
saec  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  K.  —  Bibliotheca  Cluniacen.  col.  264.  L. 

1,  4  Et  ipsum  B.  —  2,  1  Cui  das  A ;  orbem  F.  —  3,  2  Dives  polum 
ABG:  Caelum  dives  CIK.  —  3,  3  Caeli  fehlt  A.  —  4,  2  Caelis  et  orbi  I.  — 
7.  1  trinitatis  F.  —  7,  3  fide  F.  —  7,  4  In  nos  et  ipse  roboret  CEFHIK. 
—  Vor  Str.  5  schieben  B  eine  (die  erste),  D  zwei  Strophen  ein  : 

Erili  nocte  media  Martine,  mundus  te  colit 

Abrahae  sinus  subiit,  Consertum  ut  apostolis, 

Qui  pace  migrat  reddita,  Voces  precantum  suseipe, 

Quam  reddet  et  nunc  dyscolis.  Cunetis,  quod  egent,  obtine. 

Vinzenz  von  Beauvais  bemerkt  in  seinem  Speculum  Historiale  c.  55 
von  Odo:   „Hie  etiam  antiphonas  et  hymnos  de  beato  Martino  dietavit 


—     266     — 

et  vitam  beati  Geraldi  deseripsit",  und  Iohannes  monachus,  der  Biograph 
Odos,  der  spätere  Abt  von  Salerno,  schreibt  in  seiner  Vita  1.  1.  c.  10:  „Tres 
vero  hymnos  in  eius  (sei.  Martini)  laude  composuit,  e  quibus  unius 
tantum  exemplar  inserere  huie  operi  adiudicavi : 

Rex  Christe,  Martini  decus, 
Hie  laus  tua,  tu  illius, 
Tu  nos  in  hunc  te  colere, 
Quin  ipsum  in  te  tribue." 

Sackur  1.  c.  II,  331  bemerkt  dazu  (not.  4  und  5)  „Johannes  zitiert  einen 
davon,  und  zwar  den  gedruckten;  die  andern  sind  unbekannt  geblieben." 
Dies  ist  glücklicherweise  nicht  ganz  zutreffend.  Der  eine  gedruckte  Hymnus 
(Bibl.  Cluniac.  264)  besteht  nämlich  aus  zweien;  der  zweite  beginnt  mit  den 
Worten  Martine  par  apostolis.  Schon  das  Hymnar  von  Moissac,  einer 
Abtei,  die  zu  Cluny  gehörte,  trennt  die  beiden.  Als  dritten  im  Bunde  werden 
wir  dann,    den  Hymnus  Martine    iam   consul    poli  hinzuzufügen  haben. 

Hat  Odo  diese  Hymnen  schon  als  Kanonikus  von  St.  Martin  zu  Tours 
gedichtet,  oder  erst  als  Abt  von  Cluny?  Der  Ort,  an  welchem  Johannes  von 
demselben  spricht,  möchte  ersteres  vermuten  lassen.  Sieht  man  indes  ge- 
nauer zu,  so  kann  man  sich  des  Eindruckes  nicht  erwehren,  dafs  er  von 
denselben  in  einer  Art  Digression  redet  und  die  chronologische  Reihenfolge 
für  einen  Augenblick  verläfst.    Die  Verse  des  zweiten  Hymnus  nämlich  4,  3  sq: 

Monastico  nunc  ordini 
Iam  pene  lapso  subveni, 

die  in  keines  Menschen  Mund  passen,  wie  in  den  Odos,  zeigen  deutlich, 
dafs  diese  Hymnen  nicht  ein  Kononiker  für  Kononiker  sondern  ein  Mönch 
für  Mönche  schrieb.  Die  Hymnen  finden  sich  denn  auch  nicht  in  den  Chor- 
büchern von  St.  Martin. 


•200.   (2.)   In  saneti  Martini. 

Ad  Nocturnum. 

1.  Martine,  par  apostolis,  3.  Qui  ter  chaos  evisceras, 
Festum  colentes  tu  fove,  Mersos  reatu  suscita, 
Qui  vivere  diseipulis                           Diviseras  ut  chlamydem, 
Vis  aut  mori,  nos  respice.                 Nos  indue  iustitiam. 

2.  Fac  nunc,  quod  olim  gesseras,  4.  Ut  specialis  gloriae 
Nunc  praesules  clarifica,  Quondam  recorderis  tuae, 
Auge  decus  ecclesiae,  Monastico  nunc  ordini 
Fraudes  relide  Satanae.  Iam  pene  lapso  subveni. 

5.  Sit  trinitati  gloria, 

Martinus  ut  confessus  est, 
Cuius  fidem  per  opera 
Qui  semper  in  nos  roboret. 

Brev.  ms.  Casinense  saec.  10.  Cod.  Casinen.  506.  A.  —  Collect,  ms. 
Martialense  saec.  10.  Cod.  Parisin.  1240.  B.  —  Psalt.  et  hymn.  ms. 
Marchianense  saec.  [9.  et]  10.  Cod.  Duacen.  17U.  C.  —  Hymn.  ms.  Mossiacense 
saec.   10.    Cod.  Rossian.  VIII   144  D.  —  Brev.  ms.  Strumense  saec.  11.    Cod. 


—     267     — 

Laurentian.  Couv.  sup.  524.  E.  —  Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod. 
Capit.  Veronen.  109  (102)  F.  —  Hymn.  ms.  S.  Sophiae  Beneventan.  saec. 
11.  Cod.  Neapolitan.  VI  E  43.  G.  —  Brev.  ms.  S.  Eutychii  Nursini  saec. 
11.  Cod.  Vallicellan.  B  79.  H.  —  Hymn.  ms.  Farfense  saec.  11.  Cod. 
Roman.  175  (Farf.  4).  I.  —  Antiph.  et  Grad.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod. 
Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  K.  —  Bibl.  Cluniacen.  col.  264.  L. 

Vor  Str.  1  Martine  mundus  te  colit  etc.  B.  —  Str.  1  und  2  umgestellt 
B.  —  1,  4  Vis  et  mori  H;  non  respuis  EH;  non  respuit  I.  —  2,  2  praesule 
E.  —  2,  3  Auge  piis  D.  —  2,  4  elide  AD.  —  3,  1  Cui  ter  A;  eviscera  F. 
—  3,  4  iustitia  B.  —  4,  3  hordini  D.  —  5,  1  trinitatis  F.  —  5,  4  In  nos 
et  ipse  roboret  CEFHIK.  —  Vor  1,  1  Divisio  C;  Divide  H.  Dieser  und 
der  vorhergehende  Hymnus  sind  nur  einer  AGL. 

Dieser  Hymnus  ist  als  von  Odo  herrührend  durch  den  Umstand  be- 
glaubigt, dafs  er  mit  dem  von  Johannes  zitierten  in  Cluny  zu  einem  ver- 
schmolzen war.  Er  ist  es  auch  durch  die  folgende  Stelle  bei  Udalricus, 
Constitutiones  Cluniacenses  1.1,  c.  43:  „Quod  festivitatem  s.  Martini  cum 
octavis  celebramus ,  hoc  processit  a  primo  loci  nostri  abbate  proprio, 
scilicet  domino  Odone,  qui  Turonis  oriundus  S.  Martini  alumnus  et 
canonicus  erat  ibidem;  unde  antiphonas,  non  antiquas  sed  novas,  quas  modo 
decantamus  in  depositione  sancti  confessoris  et  episcopi,  super  nocturnos 
ipse  fecit,  ipse  hymnum,  ipse  quoque,  ut  praemissum  est,  octavas  suas 
indixit  .  .  .  Omnibus  horarum  hymnis  hie  versus  apponitur:  Martine  par 
apostolis." 


201.   (3.)  In  sancti  Martini. 

Ad  Laudes. 

1.  Martine,  iarn  consol  poli,  3.  Coraplexus  olim  monachos 
Causas  precantum  inspice,  Revise  nunc  licet  reos, 
Iam  intimus  comes  Dei,                     Et  simus  in  memoria 
Cunctis,  quod  egent,  obtine.  In  speciali  gloria. 

2.  Te  mundus  omnis  percolit  4.  Affectus  ut  ille  tuus, 
Consertum  ut  apostolis,  Qui  non  refutat  vel  pecus, 
Hanc  redde  singulis  vicem,               Nos  corrigat  donans,  tuae 
Placa  suum  his  iudicem.                    Quod  suppetit  clementiae. 

5.  Sit  trinitati  gloria, 

Martinus  ut  confessus  est, 
Cuius  fidem  per  opera 
Qui  semper  in  nos  roboret. 

Brev.  ms.  Maioris  Monasterii  saec.  11.  Cod.  Rotomagen-  243.  A.  — 
Brev.  ms.  S.  Mauritii  Turonen.  anni  1343.  Cod.  Turonen.  145.  B.  —  Brev. 
ras.  Lingonense  saec.  12.  Cod.  Turonen.  807.  C.  —  Brev.  ms.  Columbense 
saec.  13.  Cod.  Ebroicen.  31.  D.  —  Brev.  ms.  S.  Petri  de  Cultura  saec.  13. 
Cod.  Cenomannen.  188.  E.  —  Brev.  ms.  Lirense  saec.  14.  Cod.  Ebroicen. 
120.  F.  —  Brev.  ms.  Turonense  saec.  15.  Cod.  Turonen.  147—148.  G.  — 
Brev.  ms.  Turonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  1032.  H.  —  Brev.  ms.  Benedictin. 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  1043.  I.  —  Brev.  Turonense  imp.  Parisiis  1522.  K. 
—  1,  3  intime  HI.  —  3,  1  Amplexus  BG.  —  Str.  3  fehlt  H. 

Dieser  Hymnus  erweist  sich  meiner  Meinung  nach  als  der  gesuchte,  zu 
den  beiden  vorhergehenden  gehörige  Drilling,  denn  er  ist  ihnen  formell  und 
inhaltlich    verwandt.      Formell :     er    zählt    dieselbe    Strophenzahl    wie   jene, 


—    268     — 

beobachtet  wie  jene  das  Metrum,  meidet  die  Elision,  aber  ebenso  den  Hiatus 
mit  Ausnahme  nach  m.     Inhaltlich:  Man  vergleiche: 

Hymnus  2.  Hymnus  3. 

Martine  par   apostolis,  Te  mundus  omnis  percolit 

Festum  colentes  tu  fove.  Consertum   ut  apostolis. 

Zu  letzterem  ist  auch  heranzuziehen  Hymnus  4,  Str.  5,  4:  Ut  con- 
sertus   apostolis. 

Hymnus  2.  Hymnus  3. 

Monastico  nunc  ordini  Complexus  olim  monachos 

Iam  pene  lapso  subveni  Eevise  nunc  licet  reos. 

In  Cluny  hat  sich  dieser  Hymnus ,  wenn  er  dort  je  im  Gebrauch  war, 
was  zweifelhaft  ist,  nicht  erhalten,  wohl  aber  in  den  Benediktinerstiften  in 
und  um  Tours.  Es  kann  nämlich  recht  wohl  der  Fall  sein,  dafs  die  Hymnen 
ursprünglich  für  ein  solches  Stift,  Saint  Julien  de  Tours  oder  Marmoutiers 
geschrieben  wurden  und  hernach  in  Cluny  nur  einer,  aus  zweien  zusammen- 
gesetzt, in  Gebrauch  kam. 

Aufser  diesem  Hymnus  erinnern  stark  an  Odos  Art  auch  die  Hymnen 
In  laude  Martini,  Deus,  Anal.  XII,  186,  von  dem  im  Hymnar  von 
Moissac  zwei  Strophen  (5  und  6)  in  den  ersten  Hymnus  Odos  eingegliedert 
erscheinen;  Martine,  praesul  optime,  Anal.  XII,  187,  der  im  Hymnar 
von  Moissac  und  im  Brevier  von  St.  Martin  von  Tours  vorkommt,  der  aber 
einmal  Hiatus  aufweist.  Auch  der  Hymnus  Martine,  confessor  Dei, 
Anal.  XXVII,  218,  gemahnt  manchmal  an  Odos  Behandlungsweise. 

'202.   (4.)   Hymnus  in  honorem  sancti  Martini,  a  S.  Odone  in 
extremis  compositus. 

1.  Martini  renitet,  en,  speciosa  dies, 

Qua  scandit  modicus  dives  Abrahae  sinus, 
Concentusque  poli  obvius  astat  ei, 

Nos  hymnis  hunc  honoremus. 

2.  Est  Iesus  vehemens  laus,  honor  atque  decus, 
Nam  caelos  decorat  arvaque  clarificat. 
Emergens  quasi  sol  alter  ab  occiduo 

Splendorem  dat  in  hunc  diem. 

3.  Cultorem  Domini  hie  tener  imbiberat 
Et  nil  praeter  eum  sumere  iam  poterat, 
Signis  a  puero  plenus  et  in  senio 

Ipso  fide  fit  inclitus. 

4.  Qui,  nee  dum  madidus  fönte  sacro  laticis, 
Vestivit  Dominum  parte  suae  chlamydis 
Et  semet  gelidat,  algidus  ut  tepeat, 

Nosque  nunc  meritis  tegat. 

5.  Ter  virtute  potens  mortibus  imperitat, 
Signorum  titulis  totus  ubique  micat, 

Ut,  quod  Christus  habet,  nomen  ibi  niteat, 
Ut  consertus  apostolis. 


—     269    — 

6.  Instinctu  supero  cardine  quadrifido 

Gens,  linguae,  populi    hunc  celebrant  seduli, 
Certatimque  fluit  illius  ad  tumulum, 
Martinum  decet  hoc  decus. 

7.  Haec,  Martine,  dies  arva  polosque  replet, 
Sit  per  te  salubris  his,  quibus  est  celebris, 
Sit  gaudere  pium,  sit  generale  bonum 

Hoc  per  te,  pater  inclite. 

8.  Tu  pacem  reparas  hie  et  ad  astra  migras, 
Nunc  nos  te  raedio  concilies  Domino 
Odonis  famuli,  hoc  opus  qui  condidit 

Emigrando  de  saeculo. 


9.    Misertus,  domine,  quos  enutristi  pie, 
Semper  misericors,  misericordissime 
Tetolonis  servi  ceterisque  tuis 
Miserere,  o  Martine. 

Mabillon,  Annales  Ord.  S.  Benedicti  III,  p.  712  mit  der  obigen  Auf- 
schrift und  dem  Zusätze :  „Communicavit  D.  Edm.  Martene."  —  2,  4  dat 
hunc  diem,  a.  R.  „alias  invidiam."  —  5,  3  niteseit.  —  8,  4  Emigrans.  — 
Der  Hymnus  ist  metrisch  gedacht,  enthält  aber  einzelne  Fehler,  die  teils 
auf  schlechte  Überlieferung,  teils  auch  darauf  zurückzuführen  sein  mögen, 
dafs  der  Sterbende  nicht  die  Zeit  hatte ,  die  letzte  Feile  anzulegen.  Das 
Metrum : 

—    VJ    —    V^->    —     I     —    ^_A_'    —    ^KJ    — 

—    W    —    ^>— i    —     \J    — 

Fehlerhafte  Stellen  sind:  1,  2  Abrahäe.  —  1,  4  hüue  honoremus.  —  8,  3 
qui  condidit,  was  sich  allenfalls  verbessern  liefse,  ohne  den  Binnenreim  zu 
zerstören  in:  hoc  opus  condidit  hie. 

Der  Binnenreim  ist  ersichtlich  angestrebt,  aber  nicht  durchgeführt.  — 
Str.  9  ist  nicht  mehr  von  Odo,  sondern  von  Erzbischof  Theotolo ,  der  seiue 
Silben  nicht  mifst,  sondern  nur  zählt,  hinzugefügt.  Vielleicht  liefsen  sich 
auch  die  zwei  letzten  Zeilen  von  Str.  7  auf  seine  Rechnung  setzen  unter 
der  Annahme,  dafs  der  sterbende  Odo  sie  unvollendet  gelassen. 

Zur  Geschichte  des  Hymnus  vgl.  Mabillon  l.  c.  III,  461,  wo  nach  der 
Chronik  des  Klosters  Saint-Julien  in  Tours  von  Odos  letzten  Tagen  erzählt 
wird:  „Atque  ut  erat  semper  saneti  Martini  memoria  et  laudibus  oecupatus, 
singulis  diebus  versus  singulos  in  eius  honorem  composuit,  quorum  initium 
est  „Martini  renitet,  en,  speciosa  dies",  extremi :  „Theotoloni  servis  ceterisque 
suis   miserere,  o  Martine." 


203.   (5.)  De  Corpore  Christi. 

Convivas  epuli  mundos  Deus  esse  superni 
Edocet  et  servis  Dominus  vestigia  lavit. 


—    270     — 

Muneribus  variis  et  pluribus  inde  reiectis 
Frumentum  et  vinum  cunctis  hoc  protulit  unum. 
5    Hoc  sacrat,  hoc,  nimium  quod  fit  breve,  quod  ninus  altum 
Tarn  modicum  sumptum,  tarn  facile  tamque  pacatum, 
Sufficit  hoc  solum  mundi  piare  piaclura. 
Hinc  placet  hoc  munus,  quo  fit  de  pluribus  unum; 
Corpus  hinc  capiti,  caput  inde  cohaeret  et  illis. 
10    Hoc  genus,  hoc  unum  placet,  hoc  durabit  in  aevum, 
Hoc  facile  est,  nitidum,  simplex  deitateque  plenum. 

Bibliotheca  Cluniacen.  col.  263.  —  2  Ut  docct;  a.  R.  Edocet.  —  6  facile 
atque  pacatum.  —  8  quod  fit. 


Ekkehartus, 

Decanus  Sancti  Galli, 
+  973. 

Ekkehart  I.,  einer  adeligen  Sippe  des  Thurgaues  entsprossen,  erhielt,  als 
Knabe  der  St.  Galler  Klosterschule  zugewiesen ,  von  seinem  Lehrer  Gerald 
(„ab  adulescentia  usque  senilem  vitae  finem  semper  scholarum  magisteru, 
sagen  von  ihm  die  Casus)  eine  hervorragende  literarische  Bildung,  die  schon 
dadurch  allein  hinlänglich  bekundet  wird,  dafs  er  in  noch  jugendlichen 
Jahren  und  fast  ein  Anfänger  befähigt  war,  den  spröden  Stoff  des  Walthari- 
liedes  in  lateinische  Hexameter  umzugiefsen  und  so  der  Nachwelt  zuzuhanden. 
Sein  vom  vierten  Ekkehart  so  stark  betonter  liebenswürdiger  Charakter 
(natura  et  studio  caritatis  dulcedine  plenus)  bewirkte,  dafs  er  zunächst  unter 
Abt  Craloh  zum  Dekan,  ja  nach  dessen  Tode  (958)  zum  Abte  erwählt  wurde, 
eine  Würde,  der  er  indes,  infolge  eines  Sturzes  vom  Pferde  hinkend,  ent- 
sagte. Nachdem  er  unter  Abt  Burchard  (958 — 971)  eine  Romfahrt  vollendet, 
für  die  vom  Papste  erhaltenen  Reliquien  des  hl.  Johannes  des  Täufers  die 
(1578  niedergelegte)  Johanneskirche  erbaut  und  vier  seiner  Neffen,  zwei 
Ekkeharte ,  Burchard  und  Notger  dem  mönchischen  Berufe  zugeführt  hatte, 
starb  er  den  14.  Januar  973. 

Was  wir  von  den  liturgischen  Dichtungen  des  ersten  Ekkehart  wissen, 
verdanken  wir  den  Angaben  des  vierten:  „Scripsit  enim  doctus  ille  sequentias: 
Prompta  mente  canamus ,  Summum  praeconem  Christi,  Qui  benedici 
cupitis ,  A  solis  occasu.  De  sancta  Afra  Antiphonas,  ut  reliquias  eius, 
mereretur,  Liutoldo  (lies  Udalrico)  episcopo  et  sequentiam  dictavit.  Hymnum 
0  martyr  aeterni  patris,  Ambulans  lesus,  Adoremus  gloriosissimum 
scripsit  (Casus  S  Galli.  c.  80).  Von  diesen  Werken  sind  uns  die  vier  an 
erster  Stelle  genannten  Sequenzen  sowie  der  Hymnus  0  martyr  aeterni 
patris  in  St.  Galler  Handschriften  erhalten.  Über  Afra  ist  uns  unter  Ekke- 
harts  Namen  keine  Sequenz  überliefert;  doch  findet  sich  in  den  älteren 
St.  Galler  Handschriften  eine  Afrasequenz,  die  wir  auf  diese  Angabe  der  Casus 
gestützt,  um  so  eher  Ekkehart  beizulegen  berechtigt  sind,  als  sie  sich  im 
Stile  ganz  den  Sequenzen  dieses  Autors  verwandt  zeigt,  von  denen  Notkers 
aber  sich  entfernt.  Die  beiden  folgenden  Anfänge  bezeichnen  aller  Wahr- 
scheinlichkeit nach  prosaische  Antiphonen,  vermutlich  aus  dem  Officium 
des  hl.  Andreas. 

Nachdem  Ekkehart  IV.  sich  dann  gegen  allzu  sklavische  Übertragungen 
aus  der  Muttersprache  ins  Lateinische  ausgelassen,  fügt  er  bei:  „Quae 
deceptio  Ekkehardum  in  opere  illo  (dem  Walthariliede)  adhuc  puerum  fefellit, 
sed  postea  non  sie,  ut  in  lidio  Charromannico:  Mole  ut  vincendi  ipse 
quoque  oppeteret.u  Auch  diese  Sequenz  ist  uns  in  der  Abschrift  Branders, 
dem  die  Stelle  Ekkeharts  nicht  gegenwärtig  war,  und  der  daher  den  Ver- 
fasser nicht  ahnte,  erhalten.  Wenn  dagegen  Brauder  in  seiner  Sequenzen- 
sammlung auch  die  Prose  auf  den  hl.  Constantius  „Christo,  regi  regum, 
virgo"  vermutungsweise  Ekkehart  beilegt  („Credo  Ekkeharti"),  so  haben  wir 
dieser  Ansicht  schwerlich  gröfsere  Bedeutung  beizulegen.     Von  Interesse  ist 


—     272     — 

es  dagegen  zu  sehen,  dafs  alle  Sequenzen  Ekkeharts  bis  auf  eine  bereits 
vorhandenen  (mit  einer  Ausnahme  auf  Notker  zurückgehenden)  Melodieen 
unterlegt  sind,  dafs  also  Ekkehart  wohl  Dichter,  nicht  aber  auch  Ton- 
dichter war. 

Vgl.  Ekkeharti  (IV)  Casus  S.  Galli,  ed.  Meyer  von  Knonau  (Mitteilungen 
zur  vaterl.  Gesch.  XV  u.  f.)  St.  Gallen  1877,  S.  280  ff. 


204.   (1.)  De  sanctissinia  Trinitate. 

1.    Prompta  mente 

2  a.   Trinitati  2  b.   Patri  summo, 

canamus  qui  cuncta 

individuae:  condidit  verbo, 

3  a.  Eiosque  sancto  3  b.   Universalem 

et  unico  per  quem  pater 

filio  Deo,  fecit  machinam, 

4  a.   Spirituique,  4  b.  Et  omne  bonum 

qui  procedit  fovet,  äuget 

ab  utroque  et  adimplet. 

5  a.   His  tribus  5  b.   Nescia 

est  par  et  simplex  Crescendi,  nunquam 

unaque  deitas,  quae  valet  minui, 

6  a.   Absque  tempore  6  b.  Et  mortalibus 

regnans,  temporibus  pie  quaerentibus 

metas  statuens  vitam  tribuens, 

7.    Quam  nobis  dare 
dignetur. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  378.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  380  ß.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  add.  saec.  10.  C.  —  Sequent.  ms.  Rheno- 
viense  saec.  10/n.  Cod.  Turicen.  Rhen.  132.  D.  —  Trop.  ms.  S.  Benedicti 
Mantuani  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  107  (100).  E.  —  Trop.  ms. 
Emmeramense  saec.  n/ia.  Clm.  Monacen    14083.  F. 

3  b,  3  machina  E.  —  4b,  3  et  implet  AE.  —  5a,  1  Hie  tribus  E.  —  5  b, 
2  sq.  numquamque  F;  quae  nunquam  E.  —  6  a,  3  metas  imponens  CEF.  — 
6  b,  3  vitam  condonans  EF.  —  Mel. :  „Metensis   minor''  ABC. 


205.   (2.)   De  sancto  Beuedicto. 

1.    Qui  benedici  cupitis, 

2  a.   Huc  festini  currite,  2  b.   Terrena  spernite, 

Benedicti  patris  ad  poli  gaudia 

opem  quaerite,  mentes  tendite, 


-     273     — 


3  a.   Qoo  vir  inclitus  iste 

certissimam 
monstravit  semitam, 

4  a.   Hie  iam  a  prirao  flore 

et  annis  teneris 
maturis  raoribus 
seneetam  possidens, 

5  a.   Quantas  Deo  animas 

lucratos  fuerit, 
Dominus  numerat 
et  hostis  ingemit, 

6  a.   Iste  calicem 

letali  potu  spumidura 

eminus 

raisso  signo  crucis 

ceu  saxo  iacto  fregerat. 

7  a.   Ut  sacer  Moyses 

de  rupe  fluvium 

preeibus  elicit, 

ferrum  natare  praeeipit. 

8  a.   Orbati  patris  luctura 

abstersit 

defuneto  vitae  reddito. 

9  a.  Diu  praescriptum 

beati  sui  transitus 

10  a.   Obeunte  eodem 

quidam  pulcberrimam 
viderant  viam. 


3  b.   In  quo  nil  nisi  pia 

simplicitas 

ac  norma  radiat. 

4  b.   Cunctas  laseivae  carnis 

illecebras  domans, 
hagio  pneumati 
se  vas  exliibuit. 

5  b.   Cuius  novas  naenias 

et  crudelissima 
proelia  caelitus 
suffultus  straverat. 

6  b.   Persequentium 

ruinas  dolet  ut  David, 

opera 

absentum  spiritu 

cognoscit  Helisaico. 

7  b.   Ut  Petrum  Dominus, 

sie  Maurum  currere 

fecerat  pelagus, 

pbvsin  per  fidem  superans. 

8  b.   Collectum  mundi  globum 

nocte  ceu 

sub  solis  iubare  vidit. 

9  b.   Diem  praenoscens 

signavit  caris  fratribus. 

10  b.   Per  quam  illis  est  dictum 
Benedictum  patrem 
caelos  advectum, 


11     Quo  sequi 

nos  donet  Christas. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  378.  A.  —  Trop  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  331.  add.  saec.  10.  B.  —  Trop.  ms. 
Sangallense    saec.    10/ii.    [et    13.]     Cod.    Sangallen.    382.    C.  Grad.   ms. 

Sangallense  saec.  12.  Cod.  Sangallen.  375.  D  —  Trop  ms  Bambergense 
saec.  10.  Cod.  Bambergen.  Ed  V  9  —  Trop.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod. 
Casinen.  546.  F.  —  Trop.  ms.  Mindense  anni  1024.  Cod.  Berolinen.  theol. 
IV.  11  G.  —  Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  1'/i2.  Clm.  Monacen.  14083.  H. 
—  Hvmn.  t-t  Sequent.  ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Kasselan.  Theol. 
IV.  25.  I.  —  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  T  o  15.  K.  — - 
Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  12.  Cod.  Paulan.  25.  3.  17  (Blas.  memb.  60). 
L-  —  Trop.  ms.  S  Benedicti  Mantuani  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen. 
107  (100J.  M.  —  Trop  ms.  Wingartensei?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgartien.  HB 
Asc.  95.  N. 

2a,  2  gaudia  poli  I.  —  2a,  3  mentem  M.  —  3  b.  1  In  qua  HI.  —  5a, 
2  fuerat  M.* —  5b,  1  Huius  H.  —  5b,  4  sraverat  GL  —  7a,  4  praeeepit 
Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.     II.  18 


—     274     — 

GH.  —  7  b,  4  pbysira  N.  —  8b,  2  per  noctem  M,  —  8b,  3  videt  ABEGHIL. 
—  9  a,  1  perseriptnm  M.  —  10  a,  3  viderat  M;  viderunt  N.  —  11,  1  Quam 
sequi  I.  —  Mel:   lustus    germinabit. 


206.   (3.)  De  sancto  Columbano. 

1.    A  solis  occasu 
usque  ad  exortum 


2  a.   Est  cunctis  nomen  tuum, 

Deus,  laudabile, 

3  a.   Qui  lustret  orbem  radiis 

4  a.   Hie  Columbanus  nomine 

columbinae 
vitae  fuit, 

5  a.   Hie  terram  cum  Abraham 

reliquit  et  cognatos 
propter  Deum. 

6  a.   Huic  pastum 

dat  Deus 
in  deserto 
cum  Moyse. 

7  a.   Hie  feras  mansuefacit 

et  corvos  ut  Elias 
et  Daniel. 

8  a.   Huic  ipse  veritatis  hostis 

nutu  Dei 


2  b.    Qui  in  de  novum  solem 

mittis  mira  lege, 

3  b.   Et  foetu  terras  vegetet. 

4  b.   Dignus  habere  Spiritus 

saneti  pignus 
in  hac  vita. 

5  b.   Hie  cum  Iohanne  regis 

incestum  increpare 
non  metuit. 

6  b.   Huic  caelum 

obsequi 
est  parat  um 
cum  Iosue. 

7  b.  Hie  persecutiones 

cum  apostolis  Christi 
perpetitur. 

8  b.   Testatur,    quod    hie  veritatis 

eultor  foret. 


9.    Nos  ergo  tete  poseimus, 
beate,  quo  nos  Domino 
tu  commendes. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Bangallen.  378.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  380.  B.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  C.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10/n.  [et 
13.]  Cod.  Sangallen.  382.  D.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  in.  Cod. 
Sangallen.  376.  E.  —  Grad.  ms.  Sangallense  saec.  12.  Cod.  Sangallen.  375. 
F.  Trop.    ms.   Bambergense   saec.    10.     Cod.    Bambergen    Ed  V  9.  G.  — 

Trop.  ms.  Bambergense  saec.  10.  Cod.  Bambergen.  Ed  III  7.  H.  —  Trop. 
ms.  Emmeramense  anni  1024—39.  Clm.  Monacen.  14322.  I.  —  Trop.  ms. 
Emmeramense  saec.  llli>i.  Clm.  Monacen  14083.  K.  —  Hymn.  et  Sequent. 
ms.  Fredeslariense  saec.  11.  Cod.  Kasselan.  IV.  25.  L.  —  Trop.  ms. 
Sammaglorianum  saec.  11.  in.  Cod.  Parisin.  13252.  M.  —  Grad.  ms. 
Sanbippolytanum  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  1821.  N.  —  Sequent.  ms. 
Ehenoviense  saec.  ,0/n.     Cod.  Turicen.  Khen.   132.  O. 

2b,    1    solem    novum    L.    —    3a,    1  lustrat  IK.  —  3b,   1  i'otu  HIKL. 
4  b,  2  sq.  umgestellt  M.  —  4b,  3   in  hae  terra  L.  —  5b  verstellt  M.  —  6a 


—    275    — 

und  6  b  hinter  7  a  M.  —  7  a,  1  mansuefecit  L:  mensefecit  M.  —  7  a,  2  et 
Helias.  B.  Von  ut  Elias  an  Neuschrift  saec.  13.  D.  —  7  b,  8  a  und  8  b  fehlen 
M.  —  7b,  1  persecutionem  IK.  —  Vor  Str.  9  schiebt  M  ein:  Hie  Danielis 
eonsors  inter  preces  secretorum  resplenduit;  darauf  5  b.  —  9,  1  te  depos- 
eimus  GHIKLMN.  —  9,  2  domine  M.  —  9,  3  commendas  K.  —  9,  1  bildet 
in  den  Hss.  meist  eine  eigene  Klausel,  seltener  9,  2;  musikalisch  besteht 
aber  kein  Parallelismus  zwischen  9,  1  und  9,  2.  —  Melodie:  Beatus  vir, 
qui    suffert. 


207.   (4.)   In  Decollatione  s.  Iohannis  Bapt. 


Summum  praeconem  Christi 
collaudemus  laeti, 


2  a.   Quo  ipsa  veritas 

protestatio 

maiorem  fore  neminem 

3  a.   Hie  matre  diu 

iam  sterili  editus 

4  a.   Sed  qui  de  eaelo 

meruit 
nominari, 
mundi  nequit 
illecebris  infici; 

5  a.   Et  solus  solius 

inhaerens  Dei  visibus 

6  a.   Severitatemque 

sibimet  placitam 
ceteris  intentans 

7  a.   Hie  idem  maior  vatibus, 

aequipar  angelis, 


peccata  mundi 
tollentem  notat  digito, 

Hunc  talem 
ac  tantum 
protervae  saltatrici 
exponit  praemium 
maechus  rex  adulter. 


2  b.   In  natis  gignentum 

praeter  unum, 
naq&iviy  casta  genitum. 

3  b.   Non  solum  patri 

muto  eloquium  reddit, 
sed  plurimis  gaudium. 

4  b.   Innocens  degere 

qui  cum  desiderat, 
vitat  omnes 
exsecrandi 
consortii  aditus 

5  b.   Corporis  lubricos 

Inxus  edomans  carnem 
spiritui  subegerat 

6  b.   cOöov  ad  civ&gwntov 

corda  parat  Deo 
verbis  et  exemplis. 

7  b.   Utque  nil  boni  deforet, 

famulus  Dominum, 
patris  saperni 
voeibus  prodiho», 
supersedente  saneto 
spiritu  caelo 
mirante  lavat  flumine. 

8  b.   Proh  dolor, 

proh  nefas, 
ah,  scelus  inauditum  ! 
quis  tantum  facinus 
cogitaret  unquam? 
18* 


—     276 


9  a.    Sed  tu  quidem,  Christi 
nepos  egregie, 
martyr  memorande, 


9  b.   Praecurre  iam  gaudens, 
nuntia  mortuis 
vitam  adventare 


10.    Nosque  de  tenebris 
luci  restitutos 
offer  Christo. 

Grad.  ms.  Sangallense  saec.  12.  Cod.  Sangallen.  875.  A.  —  Grad.  ms. 
Sangallense  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  379.  B.  —  Trop.  ms.  Emmeramense 
saec.  ll/i2.  Clm.  Monacen.  14088.  C.  —  Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  12. 
Cod.  Paulan.  25.  3.  17.  (Blas.  memb.  60).  D.  —  Miss.  ms.  Sanblasianum  anni 
1482.     Cod.  Paulan.  25    2.  15  (Blas.  memb.  61).  E. 

1,  2  collaudamus  CE.  —  2  a,  2  protectatur  A.  —  2  b,  3  parthenu  ABCDE. 
—  5  a,  1  At  solus  DE.  —  6  b,  1  Adon  ad  DE.  —  7  a,  2  et  qui  par  CDE.  — 
8b,  2  ius  omne  violatum  C.   — 9b,  3  advenisse  CDE.  —  Mel:  „Captiva"  A. 


208.   (5.)  De  saiicto  Paulo. 


2  a. 


3  a. 


5  a. 


1.    Concurrite  huc 
et  insulae, 

Mentibus  ut  promptulis 

magist ro   gentium 

assistatis, 

laudibus 

hunc  super  aethera 

elevantes. 


populi 


Et  qui  tuuc,  sub  umbra 

■priscae  legis 

velamine  Mosaico 

obsitus, 

daemoni 

se  praebuit  hospitium, 


2  b.   Hie  lupus  licet  ferox 
ovile  Domini 
turbaverit, 
mitior 

agnelli  vellere 
induitur. 

3  b.   Ecce,  nunc  caelesti 

illustratus 

ex  iubare.  pneumatico 

hagio 

nitidum 

vas  exhibet  et  electum. 


Nee  mora, 

ubi  Christum 

indi^nantem 

[audivit], 

quod  sibi  praesumpsisset 

contra  calcitrare, 

se  protinus 

coaptavit 

ad  eius  opus. 


Iamque  baptizatus 

atque  spiritalis 

unetione  charismatis 

refectus 

plehi  iustorum  iungitur 


5  b.   Et,  qui  paulo  ante 
castra  christiana 
perseeutor  invaserat, 
pro  iisdem 
dimicans  signa  corripit 


—     277     — 


6  a.   Et  primo  eongressu 

rabiem  Iudaicam 
in  Damasco 
confuderat  acri  bello. 

7  a.    Denique  iste  belliger 

eximius 

Asiam 

et  Lybiam  indomitam 

monarcbo 

priraato 

tributarias  esse  fecit. 

8  a.   Hie  Cilicos 

atque  Achaicos, 
Rhodios,  Iconium, 
Thessalonieam,  Pontum 
Galatiarnque  vicit, 

9  a.    His  pro  sudoribus 

sie  eum  Dominus 
coronavit, 

10  a.   Post  longos 

in  membris  mundi  conflictus 
caput  ipsura  Romam 
in  impetu  mentis  adit. 

IIa.   Quem    verus  tantas  sibimet 
rex  ferentem 
vidit  laureas, 

12  a.   Nunc  preces  fundite  sedulas, 

qui  gratia  vos 
Christi  nostis  indigos, 
quia  Paulus  hie 
magnus  est  apud  Deum, 

13  a.   Nos  igitur  supplices 

in  hac  die 

nee  non  omni  tempore, 

o  Paule, 

cum  Christo  refice. 


6  b.   Exinde  collectis 

viribus  Arabicam 

experiri 

profectus  est  barbariem. 

7  b.   Noctibus  tarn  indefessus 

ut  diebus 

ad  solam 

summi  imperatoris 

laudem  arte 

et  virtute 

palmae  gloriam  asciscere. 

8  b.   Emathios, 

Troas,  Ephesios, 
Atticos,  Corinthios, 
Pamphilicos[que]  Cretas, 
Thraces  et  lllyricos. 

9  b.   Ut  arcana  caeli 

prius  intraret,  quam 
obierit. 

10  b.   Haue  tanto 

propulsaverat  triumpho, 
mole  ut  vincendi 
ipse  quoque  oppeteret. 

IIb.   Simoni,   dueum  prineipi, 
mox  coaequat 
in  arce  poli. 

12  b.   Ut  preces  dando  continuas 

magnus  ille  nos 
in  paradisiacis, 
in  quae  raptus  est, 
collocet  secum  locis. 

13  b.   Ut  Stadium  fidei 

legitimum 

haud  lassis  permeantes 

cursibus 

coronam  reportemus. 


Sequent.  ms.  Sangallense  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  Brander)  546.  — 
7,  5  arti  —  8  a,  2  et  Achaicos.  —  9  a,  2  sie  eum  coronavit  Dominus.  — 
13b,  1  Studium.  — .3b,  3  haud  lapsis.  —  Aufschrift:  De  sanetissimo  Paulo 
apostolo  ac  gentium  doctore  in  commemoratione  eiusdem  „liddy  Karlo- 
mannici."  Vgl.  eine  zweite,  derselben  Weise  folgende  Sequenz  bei  Dume- 
ril  I,   163  ff.  und  über  beide  Bartsch,  die  lat.  Sequenzen  des  M.A.,    157  ff.  — 


—     278     — 

Vgl.  Meyer  von  Knonau  a.  a.  V.  S.  290,  n.  964.  Die  Deutung  Meyers, 
„liddy"  oder  wie  Ekkehart  IV  schreibt  „lidius"  von  der  Lydischen  Tonart 
herzuleiten,  möchte  ich  mir  nicht  aneignen.  Auch  die  w.  o.  zitierten  Worte 
Ekkeharts  enthalten  Unverständliches,  da  es  sich  doch  bei  diesem  Werke 
unseres  Dichters  scheinbar  nicht  um  eine  Übertragung  handelt,  sondern  um 
Unterlegung  eines  neuen  lateinischen  Textes  unter  die  vorhandene  Melodie 
eines  deutschen  Sanges. 


209.   (6.)   Hymnus  in  fatale  unius  Martyris. 


1.  0  martyr  aeterni  patris, 
Invicte  miles  filii, 
Athleta  fortis  Spiritus, 
Nobis  fave  poscentibus. 

2.  Christi  crucem  tu  baiulas 
Christoque  confixus  cruci, 
Iucunda  spernens  saeculi, 
Gau  des  modo  in  regno  Dei. 


3.  Nunc  ergo  nobis,    quaesumus, 
Praesens  adesto  comminus 
Omne  impetrando  commodum 
Et  post  perenne  gaudium. 

4.  Praesta,  pater  piissime 
Patrique  compar  unice, 
Cum  spiritu  paraclito 
In  sempiterna  saecula. 


Brev.  ms  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  387.  A.  —  Brev.  ms. 
Sangallense  saec'  11.  Cod.  Sangallen.  413.  zweimal:  fol.  442.  B:  fol.  457. 
C.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  440.  D.  — 
Hymn.  ms.  Sangallense  (Mindense?)  saec.  12.  Cod.  Berolinen.  VIII  1.  E.  — 
Brev.  ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  526.  F.  —  Brev.  ms. 
Disertinum  saec.  12.  Cod.  Sangallen.  403.  G.  —  Hymn.  ms.  Severinianum 
saec.  10.  ex.  Cod.  Vatican.  7172.  H.  —  Hymn.  ms.  Severinianum  saec.  10. 
ex.  Cod.  Parisin.  1092.  I.  Brev.  ms  Emmeramense  saec  ]3/u.  Clm.  Monacen. 
14741.  K. 

1,  1  Confessor  aeterni  ACDK.  —  2,  1  baiulans  E.  —  2,  4  in  fehlt  EI. 
3,  2  Praesens  fehlt  K.   —  4,  1   sqq.  Deo  patri  HI. 


210.   (7.)  De  sancta  Afra. 

1.    Laudes  Deo  perenni, 


2  a.   Auctori  redemptionis, 

nostra  persultet  nunc 
harmonia, 

3  a.   Huius  ipse 

diei  nobis 
consecravit 
sancta  praeconia, 

4  a.   Mutatio  dexterae 

placida  cuius 

apparebat 

in  beata  Afra, 


2  b.   Qui  vult  omnes  salvos  esse, 

nulluni  fraudans  sua 
dementia. 

3  b.   Mundans  vas  ad 

spiritalia. 
quod  replebat 
inimicitia, 

4  b.   Quam  sordibus  erutam 
fecerat  munda 
sibi  offerrc 
thymiamata 


—     279     — 
5.    Carnis  ac  suae  sacrificia. 

6  a.   Quam  de  luto  sumptam  6  b.  Et  cum  candidulis 

caelestia  virginibus 

fecit  calcare  fecit  habere 

pedibus  lilia  regni  consortia, 

7.    Huius  obtentu 
nostra  tergat 
pius  delicta. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  381.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen  380  add.  saec.  13.  B.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saee.  10/n.  Cod.  Sangallen.  382.  Xeuschrift  saec.  13.  C.  — 
Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  378.  D.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  376.  E.  —  Trop.  ms.  Mindense  anni 
1024.  Cod.  Berolinen.  IT0  11.  F.  —  Trop.  ms.  Heidenhemen.se  saec.  11. 
Cod.  Oxonien.  Seiden  sup.  27.  G.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12. 
Clm.  Monacen.  27130.  H.  —  Sequent.  ms.  Sangallense  anni  1507.  Cod. 
Sangallen.  (Brander)  546.  I. 

2a,  2  praesultet  CDGHI.  —  3b,  1  Mundans  nos  DH;  Mundans  hoc  ad 
AEI.  —  3b,  3  quos  D:  replebit  AH.  —  4a.  4  Afara  E.  —  4  b.  2  fecerat 
amoris  H.  —  6a,  1  Quam  delicto  H.  — •  6a,  3  dedit  calcare  G.  —  6b,  1  Ac 
cum  AEFHI:  At  cum  D:  candulis  H.  —  7.  1  Cuius  CGH.  —  Melodie: 
Amoen;1.  CF:  Pascha  AI:  Fidicula  E. 


Fulbertus, 

Episcopus  Carnotensis, 
f  1028. 

Fulbert  mufs  etwa  um  die  Mitte  des  zehnten  Jahrhunderts  geboren  sein, 
aller  Wahrscheinlichkeit  nach  in  Italien,  vielleicht  in  Rom.  Er  entstammte 
unangesehener  und  unbegüterter  Sippe: 

Sed  recolens,  quod  non  opibus  neque  sanguine  fretus 
Conscendi  cathedram,  pauper  de  sorde  levatus, 
schreibt  er  von  sich  selbst.  In  der  Jugend  Kleriker  bei  einem  italienischen 
Bischöfe,  kam  er  später  nach  Rom,  ward  vielleicht  hier  schon  ein  Schüler 
Gerberts,  dem  er  dann  nach  Rheirns  gefolgt  sein  könnte.  Jedenfalls  treffen 
wir  ihn  als  Schüler  Gerberts,  als  Mitschüler  und  Freund  Roberts  des  Frommen 
zwischen  den  Jahren  984  und  987  in  der  Krönungsstadt  der  französischen 
Könige.  Vielleicht  9>7,  jedenfalls  992  kam  er  nach  Chartres,  erhielt  hier 
ein  Lehramt,  ein  Kanonikat  und  endlich  das  Kauzleramt,  das  er  urkundlich 
1004  bereits  innehatte.  Im  Jahre  1006  durch  die  Gunst  Roberts  zum 
Bischof"}  ernannt  und  von  Leotheric,  Erzbischof  von  Sens,  seinem  früheren 
Mitschüler  konsekriert,  entsagte  er  auch  als  Bischof  dem  Lehrfache  nicht, 
entfaltete  aber  aufser  demselben  auch  eine  rege  äufsere  Tätigkeit,  wie  er  sich 
denn  neben  dem  kirchlichen  auch  am  politischen  Leben  der  Nation  lebhaft 
beteiligte.  Den  7.  September  1020  zerstörte  Feuer  die  Kathedrale  von 
Chartres;  Fulbert  baute  sie  von  neuem.  Das  Jahr  1022  ist  durch  eine 
Romreise  des  Bischofs  bezeichnet;  1028  am  10.  April  verschied  er,  nachdem 
er  21  Jahre  und  6  Monate  den  bischöflichen  Sitz  innegehabt,  einen  der  ge- 
feiertsten Namen  seines  Jahrhunderts,  ja  des  gesamten  Mittelalters,  der  Nach- 
welt hinterlassend.  Vgl.  Pfister,  De  Fulberti  Carnotensis  vita  et  operibus, 
Paris  1885;  Clerval,  Les  ecoles  de  Chartres  au  moyeu-age  (Memoires  de  la 
societe  archeologique  d'  Eure  et  Loire  Tome  XI)  Chartes  1895,  p.  31 — 40. 

Bezüglich  der  Hymnen  Fulberts  sind  wir  im  grofsen  und  ganzen  auf 
die  Editio  princeps  seiner  Werke  angewiesen  Auch  die  eingehenden 
Forschungen  Clervals  haben  hier  keine  neuen  Wege  gewiesen.  Die  erste 
Ausgabe  Fulberts  veranstaltete  Charles  de  Villiers:  „D.  Fulberti  Carnotensis 
episcopi  antiquissimi  opera  omnia.  Parisiis  MLCVHI."  Villiers  konnte  aus 
drei  Handschriften  schöpfen:  die  eine,  damals  im  College  de  Navarre  be- 
findlich, ist  noch  vorhanden:  es  ist  der  heutige  Parisinus  14167.  Die  11s. 
enthält  keine  Hymnen.  Die  beiden  anderen  Hss. ,  Dennys  Petau  und 
Nicolas  Lefevre  gehörig,  sind  verschollen.  Im  nachfolgenden  sind  aus  der 
Ausgabe  de  Villiers  diejenigen  Stücke  ausgehoben,  welche  als  in  die  Hymnen- 
literatur  gehörig  bezeichnet  werden  können.  Wo  mir  Handschriften  zur 
Hand  waren,  habe  ich  sie  verglichen;  wo  nicht,  mufste  ich  de  Villier  folgen. 
Nicht  unwichtig  ist  die  Pariser  Hs.  2872,  aus  der  Pfister  einige  noch  un- 
edierte  Gedichte  Fulberts  mitteilen  konnte.  Sie  besteht  aus  drei  Teilen:  der 
erste  (fol.  1 — 24)  saec.  12.  enthält  nur  Briefe;  der  zweite  (fol.  25 — 28)  saec. 
11.  in.  enthält  fast  nur  Gedichte,  darunter  leider  blofs  zwei  Hymnen;  der  dritte 


—     281     — 

(fol.  29-  130),  ein  Apographum  des  angehenden  17.  Jahrh.,  enthält  Briefe, 
Predigten  und  Gedichte.  Eine  Anzahl  von  Stücken,  die  de  Villiers  als 
„Hymnen"  oder  als  „Prosen"  bezeichnet,  habe  ich  nicht  aufgenommen,  aus 
dem  einfachen  Grunde,  weil  sie  weder  das  eine  noch  das  andere  sind.  Nennt 
er  doch  z.  B.  den  Hymnus  Chorus  novae  Jerusalem  fol.  184  ein  Respon- 
sorium.     Sie  einzeln  hier  aufzuführen,  kann  ich  füglich  unterlassen. 

Ein  weiteres  liturgisches  Opuskulum  Fulberts  lehrt  uns  Wilhelm  von 
Malmesbury  (Gesta  pontificum  Anglorum,  Lond.  1870,  p.  440)  kennen.  Er 
erzählt,  dafs  eine  gelähmte  Person,  die  schon  viele  Heiltümer  Heilung  halber 
besucht  hatte,  doch  immer  vergebens,  angelockt  durch  die  Wundertaten  Ald- 
heltns,  nach  Malmesbury  kam.  „Iam  paschalis  laetitiae  favor  mentes  mor- 
talium  hilaraverat,  iarmuie  secunda  die  peregrinos  agebamus.  Cantabatur 
ille  versus,  quo  Fulbertus  Carnotensis  episcopus  pulcherrima  dis- 
iuncta  Iudaeos  convenerat,  ut  aut  sepultum  reddant  Christum,  aut  resurgeutem 
adorarent,  cum  illa  ante  erucifixum  baculis  innixa  stans  gravi  praeter  solitum 
ad  terram  ruina  pavimentum  allisit."  Dieser  „Versus"  Fulberts  lautet  (nach 
Brev.  ms.  Pruvningense  saec.   12.     Clm.  Monaeen.  27037): 

Dicant  nunc  Iudaei,  quomodo  milites  custodientes  sepulcrum  perdiderunt 
regem  ad  lapidis  positionem.  Quare  non  servabant  petram  iustitiae?  Aut 
sepultum  reddant,  aut  resurgentem  adorent  nobiscum  dicentes  Alleluia. 

Dieser  Versus  kommt  auch  vor  mit  Farsa  (nach  Brev.  ms.  Garstense  anni 
1415.     Cod.  Lincen.  r  p  12): 

Dicant  nunc  Iudaei, 

Qui    crucifixerunt    filium    Dei, 

Quomodo  milites, 

Scelerum    suoriini    coraplices, 

Custodientes  sepulcrum  perdiderunt  regem 

Caelum    et   terram    regentem 

Ad  lapidis  positionem? 

Advolverunt   enim    sepulcro    lapidem. 

Quare  non  servabant, 

Sicut   pacti    fuerant, 

Petram  iustitiae, 

Qui   sunt   convicti   suae   perfidiae? 

Aut  sepultum  reddant,  — 

Alterum    illorum   eligant  — 

Aut  resurgentem  adorent 

Piaque    voce   Concorden t 

Nobiscum, 

Ut   laudent   Christum 

Dicentes  Alleluia.    • 

Es  bleibt  somit  ungewifs,  ob  der  tropierte  oder  der  tropierende  Text  von 
Fulbert  herrührt.  Die  gröfsere  Wahrscheinlichkeit  spricht  wohl  für  den 
ersteren. 

Eine  Oxforder  Hs.,  Cod.  Iunius  121.,  legt  fol.  1  in  einer  im  13.  Jahr- 
hundert niedergeschriebenen,  die  Verfasser  verschiedener  Sequenzen  betreffenden 
Notiz  Fulbert  die  Sequenz  Exsultemus  in  hac  die  festiva  (Anal.  VIII,  220) 
bei.  Es  heifst  in  der  Hs.  an  vorletzter  Stelle:  „Fulbertus,  episcopus 
Carnotensis:  Exsultemus  in  hac.  die  festiva."  Die  Notiz  enthält,  soweit 
sie  kontrollierbar  ist,  wahres  und  falsches  fast  zu  gleichen  Teilen.  Auf 
welche  Seite  diese  Angabe  zu  schlagen,  bleibt  unsicher.  Ich  habe  daher  den 
Text  aus  Anal.  VIII  nicht  wiederholt. 

Endlich  ist  hier  auf  die  zum  Teile  jedenfalls  unechten,  zum  Teile  sehr 
fraglichen  Poesien  hinzuweisen,  die  Fulbert  im  sogenannten  Codex  Calixtinus 
zugeschrieben  werden.  Vgl.  über  die  (Quelle  Anal.  XVII,  5  — 16;  die  Texte 
ebenda  S.  191,  200—207. 


211.   (1).   Precatio  ad  Deum. 

Tu,  qui  de  nihilo  mundum  finxisse  probaris  — 

Nam  tibi  materies  nulla  coaeva  fuit  — 
Et  nutu  facili  noto  tibi  tempore  solves, 

Tarn  diutarne  debinc,  quam  prius  exstiteras, 
Quantulus  hie  noster  modus  est,  quo  saecula  volvi 

Cum  vitiisque  iubes  strenua  bella  geri ! 
Regem  militibus  propriis  te  semper  adesse 

Ad  bene  certandum  nos  vegetando  proba. 

Opera   ms.  Fulberti  saec.  [12.  11.  in.  et]  17.     Cod.  Parisin.  2872.  A. 
De  Villiers  fol.  182  b.  B.  — 


•212.  (2).   In  Xatiritate  Domini. 


2  a.    Cuius  pater  fecit 

omnia, 

mater  est 

virgo  sacratissima. 

3  a.    Verbum,  corde  patris 

genitum  ante  saecula, 

4  a.    0  mira  genitura, 

o  stupenda  nativitas ! 

5  a.    Sic  te  nasciturum, 

fili  Dei, 

vates  tuo  docti 

spiritu  dixerant. 

6  a.    Elementa 

vultus  exbilarant, 

7  a.    Clamando : 

Salve  nosque  salva, 


Sonent  regi  nato 
nova  cantica, 

2  b.    Generalis  bic  nescit 

feminam, 

illa  est 

sine  viro  gravida. 

3  b.    Alvus  matris  prodit 

corporatum  post  tempora. 

4  b.    0  proles  gloriosa, 

humanata  divinitas ! 

5  b.    Sic  te  Oriente 

laudes  tibi 

cantant,  pacem  terris 

angeli  nuntiant. 

6  b.    Omnes  saneti 

gaudentes  iubilant 

7  b.    Deitas 

in  personis  trina, 

Simplex  usia. 


Trop.  ms.  Wintoniense  saec.  10/u.  Cod.  Oxonien.  Bodl.  775.  add.  saec. 
11.  A.  —  Trop.  ms.  Wintoniense  saec.  11.  Cod  Coli.  Corp.  Christi  Canta- 
brigien.  473.  b.  —  Trop.  ms.  Carnotense  saec.  13.  Cod.  Angelic.  D  V  3 
(435),  C.  —  Grad.  ms.  Rotomagense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  905.  D.  —  Sequent 
et  hymn.  ms.  Emmeramense  saec.  15/ie.  Clm  Monacen.  14667.  E.  —  Miss. 
ms.  Silvanectense  saec.  15.  Cod.  Sangenovefen.  BB1.  11  Fol.  (102i.  F.  — 
Miss.  ms.  Rotomagense  saec.  15.  Cod.  Portos  Gratiae  325.  G.  —  De  Villiers 
fol.  173  b. 


—     283     — 

1,  1  regi,  alleluia,  nato  C.  —  2b,  1  nescit  hie  C.  —  2b,  4  sine  virgo 
gravida  D.  —  3a,  1  corde  prius  F.  —  3b,  1  matris  gessit  DEG.  —  3b,  1 
per  tempora  E.  —  6b,  2  laudantes  AB;  cantantes  D.  —  5a.  4  dixerunt 
D.  —  5b,  3  docti  tuo  DE.  —  7a,  1  Salve  clamando  ABCDEFG.  —  Vgl. 
Kehrein  S.  33. 

213.   (3).   In  Epiphania  Domiui. 

1.  Nuntium  vobis  fero  de  supernis: 
Natus  est  Christus,  dominator  orbis, 
In  Betlüem  Iudae,  sie  enim  propheta 

Dixerat  ante.' 

2.  Hunc  canit  laetus  chorus  angelorum, 
Stella  declarat,  veniunt  Eoi 
Principes  digno  celebrare  eultu 

Mystica  dona. 

3.  Tus  Deo,  murram  troelotem  humando, 
Bratheas  regi  ebryseas  decenter, 
Dum  colunt  unum,  rneminere  trino 

Tres  dare  terna. 

4.  Gloriam  trinae  monadi  canamus, 
Cum  Deo  divae  genitore  proli 
Flamini  nee  non  ab  utroque  fuso 

Corde  fideli. 

Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  ex.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  A.  —  Hymn. 
ms.  Veronense  saec.  1 1.  Cod.  Capit.  Veronen.  90.  B.  —  Grad,  et  Antiph. 
ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  C.  —  Offic.  ms. 
Praedicat.  Italic,  saec.  13.  (Privatbesitz).  D.  —  Horar.  et  Vesp.  ms.  Atrebatense 
saec.  15.  (Privatbesitz).  E.  —  Brev.  Augustense  imp.  Taurini  1533.  F.  — 
Opera  ms.  Fulberti  Carnoten.  saec.  [12.  11.  in  et]  17.  Cod.  Parisin.  2872. 
G.  —  De  Villiers  fol.  183  a.  H. 

2,  1  Nunc  canit  C;  Tunc  canit  DF;  Hiuc  canit  E.  —  2,  2  veniunt  eo 
G.  —  2,  3  Principe  C;  Principem  B;  Principi  E;  dignum  celebrare  cultura 
ACG.  —  3,  1  Tus  Deum  ABC;  myrra .  A;  troclades  B;  troclatem  C;  trocletes 
E:  trocletam  F;  murram  tribuunt  sepulto  D;  tribuunt  sepulcro  G.  —  3,  2 
BratheaA;  BrateaD;  BratheamF;  regis  A;  chryseaA;  chryseam  F;  decenti 
ABCF;  Auream  regi  speciem  decenti  DG.  —  3,  3  meruere  trino  D.  —  3,  4 
ternas  ACE.  —  4,  1  trino  A;  monodi  C;  Gloriam  magno  Domino  canamus  ß; 
Gloriam  patri  modo  decantemus  EF.  —  4,  2  Cum  Deo  diro  genitori  proli 
A;  Cum  Deo  digno  E.  —  4,  3  fuso  fehlt  A;  Flamine  sacro  ab  utroque  E; 
Et  tibi  nee  non  ab  utroque  C.  —  4,  4  fidelis  B. 

Zwei  Gründe  lassen  sieb  allenfalls  gegen  die  Abfassung  dieses  Hymnus 
durch  Fulbert  geltend  machen:  einmal  das  Alter  von  A,  das  die  Verfasser- 
schaft Pulberts  zwar  nicht  ausschliefst,  aber  gefährdet  erscheinen  läfst; 
zweitens  der  Gebrauch  des  griechischen  Wortes  chryseas ,  da  Fulbert  des 
Griechischen  unkundig  war : 

Me  non  Argolici  doeuit,  sed  virga  Latini, 
Mecum  Virgilius,  nequaquam  lusit  Homerus. 

Aber  auch  ein-  des  Griechischen  Unkundiger  kann  ja  ein  Gedicht  mit 
einzelnen    griechischen   Brocken    verunzieren.     Dagegen   spricht    wieder   sehr 


—     284     — 

für  Fulbeit,  dafs  die  Doxologie  des  Hymnus  dieselbe  ist  wie  die  des  Hymnus 
auf  den  hl.  Geist  (Nr.  6).  Üo  mufs  es  bei  dem  Verdachte  sein  Bewenden 
haben.  Sicher  ist  der  Hymnus  französischen  Ursprungs,  da  er  in  französischen 
Handschriften  häufig,  aufserhalb  Frankreich  äufserst  selten  sich  findet. 

214.    (4).   De  sancta  Cruce. 

Vexillum  regis  venerabile  cuncta  regentis, 
0  crux  sancta,  micans  super  omnia  sidera  caeli, 
Mortifero  lapsis  gustu  quae  sola  reportas 
Antidotum  vitae,   fructum  suspensa  perennem, 
5    Te  colo,  te  fateor  venerans,  te  pronus  adoro. 
Christus  principium,  finis,  surrectio,  vita, 
Merces,  lux,  requies,   sanctorum  doxa,  coroua, 
Pro  servis  Dominus  redimendis  hostia  factus, 
In  te  suspendens  per  lignutn  toxica  ligni 

10    Purgavit  clausae  reserando  limina  vitae. 

Tantae  pars  ego  suni  libertatis,  bone  pastor, 
Sed  mala  semper  agens  nunquam  tibi  digna  rependi. 
Heu,  mihi  iam  bibulae  numerum  transscendit  arenae 
Sarcina  multorum,  mihi  quae  crevere,  malorum ! 

15    Sed  quia.  peccantis  potius  bona  quam  mala  quaeris, 
Plusque  tibi  pcccat,  spem  qui  peccando  relinquit, 
Ad  te  confugio,  tibi  supplico  connteorque. 
Parce,  precor,  miserere  mei,  miserere  meorum, 
Defuncti  qui  sunt  et  in  liac  qui  luce,  parentum. 

20    Qui  bona  fecerunt  mihi  pro  te,  centupla  redde, 
•  Qui  mala,  convertens  peccamina  cuncta  remitte, 
Omnes  hoc  signo  qui  te  venerantur  et  orant, 
Dirige,  sustenta,  custodi,  protege,  salva. 
Da,  procul  a  nobis  elatio  sistat  ut  omnis, 

25    Quo  tibi  submisso  placeamus  pectore  semper. 
Protege  nos  iugiter  ventosae  laudis  ab  aura 
Et  nobis  dignas  confer  tibi  solvere  grates, 
Invidiae  maculam  de  mentibus  ablue  nostris 
Infundens  nobis  ignem  caelestis  amoris, 

30    Irae  compescens  stimulos  fac  nos  patientes 

Tristitiamque  fugans  in  damnis  spem  retinentes. 
Crimen  avaritiae  nobis  dona  fugiamus, 
Ut  pietatis  opus  placite  tibi  ferre  queamus. 
Ingluviem  ventris  nos  vincere  sobrietate 

35    Luxuriaeque  luem  casto  concede  pudore, 

Ut  per  te  mundi,  per  te  quoque  viribus  aucti 
Constanter  vitam  studeamus  adire  supernam. 

Opera  ms.  Fulberti  saec.  [12.  11.  in.  et]  17.  Cod.  Parisin.  2872.  A.  — 
De  Villiers  fol.  177  b.  B.  —  2ü  fecerunt  bis  per  te  centupla  B.  —  21  remittis 
B.  —  25  submissi  placeamus  pectore  puro  B.  —  26  ventosa  B.  —  33  pla- 
cide  A.  — 


—     285     — 


215.  (5).  In  Resnrrectione  Domini. 


1.  Chorus  novae  Ierusalera 
Novam  meli  dulcedinem 
Promat  colens  cum  sobriis 
Paschale  festum  gaudiis. 

2.  Quo  Christus,  invictus  leo, 
Dracone  surgens  obruto, 
Dum  voce  viva  personat, 
A  morte  functos  excitat. 

3.  Quam  devorarat  improbus, 
Praedam  refundit  tartarus, 
Captivitate  libera 

Iesum  sequuntur  agmina. 


4.  Triumphat  ille  splendide 
Et  dignus  amplitudine, 
Soli  polique  patriam 
Unam  fecit  rempublicam. 

5.  Ipsum  canendo  supplices 
Regem  precemur  milites, 
Ut  in  suo  clarissimo 
Nos  ordinet  palatio. 

6.  Per  saecla  metae  nescia 
Patri  supremo  gloria 
Honorque  sit  cum  filio 
Et  spiritu  paraclito. 


Hymn.  ms.  Moissiacense  saec.  10.  ex.  Cod.  Rossian.  VIII  144.  A.  —  Hyran. 
ms.  Bobbiense  saec.  11.  Cod.  Vatican.  5776.  B.  —  Brev.  ms.  Sangallense 
saec.  11.  Cod.  Sangallen.  387.  C.  —  Brev.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec. 
12.  Cod.  Petrin,  a  V  24.  D.  —  Brev.  ms.  Pruvningense  saec.  12.  Clm. 
Monacen.  23037.  E.  —  Brev.  ms.  Engelbergense  saec.  12.  Cod.  Engelbergen. 
42.  F.  —  Brev.  ms.  Baiocense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Baiocen.  73.  G.  — 
Brev.  ms.  Pataviense(?)  saec.  13.  Cod.  Hilarien.  III.  H.  —  Psalt  et  hymn. 
ms.  Portae  Mariae  Virginis  in  Axpach  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1877. 
I.  —  Collectar.  et  Capitular.  ms.  Hilariense  saec.  14.  Cod.  Hilarien.  48. 
K.  —  Hymn.  ms.  Pragense('P)  saec.  14.  in.  Cod.  Vindobonen.  15108.  L.  — 
Hymn.  ms.  Cisterciense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Pm.  47.  M.  —  Brev. 
ms.  Tegurinum  saec.  14.  Clm.  Monacen.  19302.  N.  —  Psalt.  et  hymn.  ms. 
Buribergense  anni  1395.  Clm.  Monacen  23101.  O.  —  Sequent.  et  hymn. 
ms.  Emmeramense  saec.  15/i6.  Clm.  Monacen.  14667.  P.  —  De  Villiers  fol. 
184  a. 

1,  2  Nova  meli  dulcedine  BDH;  Nova  mellis  dulcedine  L.  —  1,  3  Promat 
edens  cum  A.  —  2,  1  invivietus  B.  —  2,  2  obruta  B.  —  2,3  viva  voce 
BE.  —  3,  2  Praedam  refudit  BDEGHOP.  —  3,  3  Cativitate  B.  —  4,  2  Et 
difi-nis  L ;  Qui  dignus  O.  —  4,  4  Una  fecit  A.  —  5,  1  Ipsum  canendo  D.  — 
5,  4  hordinet  A.  —  6,  1  saecla  mente  nescia  LP.  —  6,  3  Honor  virtus  cum 
L.  —  6,  4  Sancto  simul  paraclito  L. 

Dieser  Hymnus  wird  Fulbert  zugeschrieben  in  der  Chronik  des  Martinus 
Oppavien.  (al.  Martinus  Polonus):  „His  temporibus  floruit  Fulbertus,  Carno- 
tensis  episcopus,  qui  inter  alia  laudabilia  Stirps  lesse  et  Solem  iustitiae  et 
Chonis  novae  Ierusalem  composuit."  Mon.  Germ.  SS.  XXII,  466.  Auf  dies 
Zeugnis  beruft  sich  G-  Fabricius,  Comment.  p.  57.,  von  dem  vermutlich  wieder 
G.  ('assander  abhängig  ist  (Hymn.  eccles.  1556  p.  183).  Das  Zeugnis  des 
Polonus  gewinnt  an  Glaubhaftigkeit,  weil  es  den  Hymnus  zusammen  mit 
Antiphonen  nennt,  die  auch  sonst  Fulbert  zugeschrieben  werden. 


216.   (6).   De  Spiritu  Sancto. 

Organum  mentis  tibi,  quaeso,  nostrae 
Temperans  plectro  moderare  linguae. 
Cuius  ad  laudem  cupide  movemur, 
Spiritus  alme. 


—    286     — 

2.  Tu  Dei  patris  genitique  pura 
Caritas,  qua  se  pariter  benigne 
Confovent  et,  quae  bona  audit  auctor 

Esse  creata. 

3.  Tu  fidem  spiras,  sacra  iura  dictas, 
Gratiae  largus  venia  reperta, 
Victor  errorum,  probe  veritatis 

Testificator. 

4.  Cum  venis,  culpam  lacrimae  sequaces 
Diluunt,  vitae  recalescit  ignis, 
Atque  compuncti  cremat  ara  cordis 

Tus  pietatis. 

5.  Gloriam  trinae  monadi  canamus, 
Cum  Deo  divae  genitore  poli 
Flamini  nee  non  ab  utroque  fuso 

Corde  fideli. 

Opera  ras.  Fulberti  saec.  [11.  in.  12.  et]  17.  Cod.  Parisin.  2872.  A.  — 
De  Villiers  fol.  184  a.  B.  — 

217.   (7).   In  Nativitate  B.  M.  V. 

1.  Solem  iustitiae,  regem  paritura  bupremum, 
Stella  Maria  maris  bodie  procesbit  ad  ortum ; 
Cernerc  divinum  lumen  gaudete,  fideles. 

2.  Stirps  Iesse  virgam  produxit  virgaque  florem, 
Et  super  bunc  rlorem  requievit  spiritus  almus; 
Virgo  Dei  genetrix  virga  est,  flos  fiiius  eius. 

3.  Ad  nutum  Domini  nostrum  ditantis  bonorem 
Sicut  spina  rosam  genuit  ludaea  Mariam, 
Ut  vitium  virtus  operiret,  gratia  culpam. 

De  Villiers  fol.  177  b.  A.  —  Brev.  ms.  Dominican.  saec.  14.  [et  15]. 
Clm.  Monacen.  23154.  B.  —  Collect,  ms.  Franciscan.  Parisien.  saec.  15/i6. 
Cod.  Parisin.  ^639.  C.  —  1,  2  nobis  processit  C.  —  In  B  bilden  diese  Verse 
die  dritten  Responsorien  der  drei  Nokturnen  zum  Feste  der  Geburt  Mariens 
u.  z.  1  in  der  dritten,  2  in  der  ersten,  3  in  der  zweiten  Nokturn.  Betreffs 
der  Autorschaft  Fulberts  vgl.  das  beim  Hymnus  Chorus  novae  Ierusalem 
Gesagte. 

2ls.   (8).   De  saneto  Carauno. 

1.    Carus  abunde,  Caraune,  nites 
Idque  vocamine  significas  5 
Lyricos  ideo 
Tibi  versiculos 
Canimus  hilares 
Et  amore  pio, 
Tu,  pie  martyr, 

Posce  nobis  veniam. 


—     287     — 

2.    Roma  superba  suis  titulis 
Hunc  genitoribus  eximium 
Tulit  ingenii 
Validi  puerum, 
Animo  facilem. 
Specie  nitidum ; 
Tu  quoque,  martyr, 
Posce  nobis  veniam. 

De  Villiers  fr.  181.  b.  —  Auf  dies  Bruchstück  eines  Caraunus-Hymnus 
folgt  ohne  Überschrift  ein  anderes  Gedicht  mit  dem  Anfange  Prandia  laut« 
modum  :  in  dem  Abdrucke  bei  Migne  ist  aus  den  beiden  disparaten  Stücken 
eines  gemacht. 


211).   (9;.   De  sancto  Martine 


1.  Inter  patres  monastiei 
Yel   cleriealis  ordinis 
Martinas  est  virtutibus 
Insignis  et  miraculis. 

2.  Non  quilibet  de  pluribus. 
Sed  ille  solitarius 
Primo,   dehinc  Turonicae 
Praesul  paterque  patriae. 

3.  Directa  quem  prudentia 
Fortisque  temperantia, 
Quin  universa  sanetitas 
Ornavit,  hoc  est  Caritas. 

4.  Is  pauperi  quam  dividit, 
Se  veste  Cbristus  induit. 
Dans  signa  tantae  gratiae 
Necdum  renato  cernere. 


Mox  foute  caeli  roseidus, 
Sancto  repletur  spiritu 
Divoque  fretus  numine 
1t  ut  potens  apostolus. 

Confutat  ortas  baereses, 
Iussu  repellit  daemones, 
Leprae  medetur  oseulo 
Et  mortuis  precario. 

Quid  igne  rapto  caelitus 
Cremasse  fana  funditus 
Gravesque  moles  per  fidem 
Hunc   transtulisse   praedicem, 

Dedisse  caecis  sidera, 
Sentire  surdis  Organa 
Mutisque  praecinentibus 
Aptasse  claudos  saltibusV 


9.    Quot  gesserit  buiusmodi 
Miraculorum  milia, 

Fugit  ligari  calculo 
Velut  suburra  pontica. 

Opera  ms.  Fulberti  saec.  11.  in.  [12.  et  17.].  Cod.  Parisin.  2827.  A.  — 
Brev.  ms.  Maioris  Monasterii  saec.  13.  Cod.  Turonen.  153.  B.  —  Brev.  ms. 
Lirense  saec.  14.  in.  Cod.  Ebroicen.  119.  C.  —  Brev.  ms.  S.  Vincentii 
Cenomannen.  saec.  15.  Cod.  Semin.  Cenomannen.  s.  n.  D.  —  De 'Villiers 
fol.  176  b.  E.  — 

1,  1  patres  monachalis  E.  —  1,  3  sq.  Virtutis  excelentia  |  Martinus  [est] 
notabilis  E.  —  Str.  2  fehlt  C.  —  2.  3  Primo  deinde  E.  —  3,  1  Diserta 
quem  E  —  5 ,  1  roseido  DE.  —  5,2  repletus  E :  replente  D.  —  5,  4  Id 
ut  B;  Et  ut  E.  —  6,  3  Medetur  leprae  E.  —  De  Villiers  bezeichnet  dieses 
Lied  als  „Prosa  de  divo  Martino ;"  die  Bezeichnung  ist  unzutreffend,  da  das 
Stück  ein  metrisch  gebauter  Hvmnus  ist. 


—     288     — 


220.   (10).   Prae  Gaudio  Pacis. 

1.  Sanctum  simpliciter  Patrem  cole, 

pauperum  caterva, 
Quantumque  nosti,  laudibus  honora, 

2.  Ad  normani  redigit  qui  subdita 

saecla  pravitati, 
Potens  novandi  sicut  et  creandi 

3.  Et,  grave  damnate,  longi  tibi 

subvenit  laboris 
Opern  ferendo  pacis  et  quietis. 

4.  Iam  proceres  legum  rationibus 

ante  desueti, 
Quae  recta  discunt,  strenue  capessunt. 

5.  Praedo  man  um  cobibet  furcae  memor, 

et  latrone  coram 
Inermis  alte  praecinit  viator, 

6.  Deute  saturnali  restringitur 

evagata  vitis 
Cultuque  tellus  senta  mansuescit. 

7.  Gaudet  lancea  falx,  gaudet  spata 

devcnire  vomer, 
Pax  ditat  imos,  pauperat  superbos. 

8.  Salve,  summe  pater,  fer  et  oranibus 

integram  salutem, 
Quicunque  pacis  diligunt  quietem. 

9.  At,  qui  bella  volunt,  hos  contere 

dextera  potenti, 
Tradens  gehennae  filios   maligni. 

Opera  ms.  Fulberti  saec.  11.  in.  [12  et  17].  Cod.  Parisiu.  2872.  A.  — 
Ibidem  2°  manu  saec.  17.  B.  —  De  Villiers  fol.  182a.  C.  —  2,  3  Potens 
uouendi  B.  —  3,  1  Et  grave  dam  nati  B;  Et  gratia  damnati  C.  —  4,  3 
recte  BC.  —  9,  1  Et  qui  AC.  —  9,  3  Trudens  C. 


221.   (11).   Oratio  pro  Rege. 

Regum  princeps  atque  virtus, 

cuius  nutu  inaria 
Caelum  gyrat,  terra  perstat, 

disponuntur  saecula, 


289    — 


De  Villiers   fol. 
10  vivat  in  aethere. 


Regi  Ruodberto,  nato 
stirpe  nobilissima, 

Sic  doraare  des  superbos 
et  subiectis  parcere, 

Ut  hie  regnans  gloriosus 
quondam  vivat  aethere. 


177  a. 


2    cuius  nutu  mundi.  —  5  Regi  Roberto.  — 


(12.)  Kyrie  rex  genitor. 


1  a.    Kyrie,  rex  genitor 
ingenite, 
vera  essentia 
eleison. 


1  c.    Kyrie,  qui  nos  tuae 
iraaginis 
signasti  specie 
eleison. 


De  Villiers  fol.  182b.  —  Vgl.  dies  Kyrie  farcie  Anal.  XLVII,  75  sqq. 
Das  Alter  der  Quelle  A  schliefst  Fulberts  Autorschaft  nicht  aus,  da  es  als 
saec  10.  ex  bezeichnet  wird,  eine  Wertung,  die  ohnehin  nur  auf  paläo- 
graphischer  Abschätzung  ruht. 


Dreves.  Lateinische  Hymnendichter.    II. 


19 


Heribertus  a  Rothenburg. 

Episcopus  Eistadiensis, 
t  1042. 


Heribert,  der  Eichstädter  Überlieferung  zufolge  aus  dem  Geschlechte  der 
Grafen  von  Rothenburg  a.  T.  entsprossen  und  verwandt  mit  dem  gleich- 
namigen Erzbischofe  von  Köln,  studierte  in  Würzburg,  ward  Domherr  und 
1021  Bischof  von  Eichstädt.  Als  solcher  reduzierte  er  sein  Kapitel  von 
70  auf  50  Kanoniker,  entfaltete  eine  grofse  Bautätigkeit  und  war  bemüht, 
den  Verlust,  welchen  die  Errichtung  des  Bamberger  Bistumes  seinem  Sprengel 
zugefügt,  zu  ersetzen.  Konrad  II.  war  bereit,  ihm  die  Abtei  Neuburg  a.  D. 
zu  überweisen,  wenn  er  den  Sitz  des  Bistums  verlegen  und  die  Gebeine  des 
hl.  Willibald  dahin  überführen  wolle.  Ein  plötzlicher  Sinneswechsel  des 
Kaisers  verhinderte  die  Ausführung  des  Planes  und  alterierte  den  Bischof 
derart,  dafs  er  auf  der  Rückkehr  vom  kaiserlichen  Hoflager  in  Freising  er- 
krankte und  den  24.  Juli  1042  verschied.  —  Vgl.  über  ihn:  Anonymus 
Haserensis,  De  episcopis  Eistetensibus  (ed.  Bethmann)  Mon.  Germ.  SS.  VII, 
261  sqq.  —  Gretzer,  Catalogus  episcoporum  Eistettensium,  Ingolstadii  1617. 
—  Strauss,  Viri  scriptis,  eruditione  ac  pietate  insignes ,  quos  Eichstadium 
vel  genuit  vel  aluit.     Eichstadü  1790. 

Unsere  Kenntnis  von  der  Tätigkeit  Heriberts  als  Hymnendichter  ruht 
auf  den  detaillierten  Angaben  des  nur  wenig  jüngeren  Anonymus  von  Hase- 
rieth  (Herrieden);  er  lebte  unter  Bischof  Gundechar  IL  (f  1075).  Derselbe 
schreibt  in  dem  schon  erwähnten  Lebensabrisse :  „Hie  Herbipoli  jnutritus, 
edoctus,  egregia  dietandi  dulcedine  in  tantum  enituit,  ut  tunc  tem- 
poris  hac  in  arte  nulli  seeundus  fuerit.  Ilic  spiritu  saneto  adüatus  sex 
hymiKis  pulcherrimos  composuit:  unum  de  sanota  cruce:  Salve  crux 
sinn tu:  alterum  de  saneto  Willibaldo:  Muri,  fons,  ostium;  tertium  de  saneta 
Walpurga:  Ave,  flos  virginum;  quartum  de  saneti  Stephani  Inventione: 
Deus  deorum  Domine;  quintum  de  saneto  Laurentio:  Conscewlat  i<s,int> 
sidera;  sextum  de  omnibus  sanetis:  Omnes  si</»nn  ordines.  De  saneta 
Maria  vero  fecit  quinque  intimas  orationes,  quarum  onmium  commune  initium 
est:  Ave,  Maria,  gratia  plena.  Fecit  etiam  duas  has  initiatas  [?|  modulationesj 
„Advertite,  omnes  popidi"  ei  „Peccatores,  peccatrices  quandam."  Mon. 
Germ.  1.  c.  p.  261.  Die  sechs  genannten  Hymnen  sind  uns  erbalten:  die 
Mariengebete  und  die  beiden  letztgenannten  Stücke  kennen  wir  nicht.  Soviel 
alier  scheint  gewifs,  dafs  sie  nicht  in  den  Kreis  der  Hymnendichtung  Helen. 
Wir  beobachten,  dafs  die  Hymnen  Heriberts,  namentlich  Nr.  (4)  und  (6)  in 
den  Brevieren  verschiedentlich  gekürzt  wurden;  es  ist  daher  nicht  aus- 
geschlossen, dafs  wir  von  einigen  nicht  den  vollen  Text   besitzen. 


—     291 


223.   (1.)  De  saiicta  Crnce. 

1.  Salve,  crux  sancta,  salve,  mundi  gloria, 
Vera  spes  nostra,  vera  ferens  gaudia, 
Signum  salutis,  salus  in  periculis, 
Vitale  lignum,  vitain  portans  omnium. 

2.  Te  adorandam,  te  crucem  vivißcam 
In  te  redempti,  dulce  decus  saeculi, 
Semper  laudamus.  semper  tibi  canimus, 
Per  lignum  servi,  per  te,  lignum,  liberi. 

3.  Originale  crimen  necans  in  cruce, 

Nos  a  privatis,  Christe,  munda  maculis, 

Humanitatem  miseratus  fragilem 

Per  crucem  sanctam  lapsis  dona  veniam. 

4.  Protege,  salva,  benedic,  sauctifica 
Populum  cunctum  crucis  per  signaculum, 
Morbos  averte  corporis  et  animae, 

Hoc  contra  signum  nulluni  stet   periculum. 

5.  Laus  Deo  patri  sit  in  cruce  tilii, 
Laus  coaequali  sit  sancto  spiritui, 
Civibus  summis  gaudium  sit  angelis, 
Honor  in  mundo  sit  crucis  inventio. 

Hymn.  ms.  Bobbiense  saec.  11.  Cod.  Vatican.  5776.  A.  —  Hymn.  ms 
Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109.  B.  —  Hymn.  ms.  S.  Sophiae 
Benevent,  saec.  11.  Cod.  Neapolitan.  VI  E  43.  C.  --  Hymn.  ms.  Angli- 
canum  saec.  11.  Cod.  Londinen.  Vesp.  D  XII.  D.  —  Matut.  ms.  Admuntense 
anni  1180.  Cod.  Admunten.  18.  E.  —  Brev.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec. 
12.  in.  Cod  Petrin,  a  V  24.  F.  —  Brev.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec. 
12/i3.  Cod.  Graecen.  1237.  G.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Mosacense  saec.  13. 
Cod.  Archiep.  Utinen.  8°  20.  H.  —  Brev.  ms.  Aquilegiense  saec.  13/i4.  Cod. 
S.  Danielis  166.  I.  —  Brev.  ms.  Gorziense  saec.  14.  in.  Cod.  Spinalien. 
204  (97).  K.  —  Brev.  ms.  Emmeramense  saec.  14.  ex.  Clm.  Monacen.  14771. 
L.  —  Brev.  ms.  Zagrabiense  saec.  15.  Cod.  Cathed.  Zagrabien.  VII  6.  115. 
M.  —  Breviarium  Eistettense  imp.  s.  1.  et  a.  N.  —  Breviarium  Eistettense 
imp.  s.  1.   1483.  O. 

Ferner  Brev.  ms.  Pruvningense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  23037.  —  Brev. 
ms.  Emmeramense  saec.  l3/u.  Clm.  Monacen.  14741.  —  Psalt.  et  hymn. 
ms.  Ostroviense  anni  1174.  Cod.  Cap.  Prägen.  A  57.  add.  saec.  14.  in.  — 
Brev.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen  VI  F  12  a.  - 
Brev.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen.  789.  —  Brev. 
ms.  Teplense  anni  1353.  Cod.  Prägen.  VII  F.  23.  —  Brev.  ms.  Pragense 
saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  E  13.  —  Brev.  ms.  Pragense  saec.  14. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  F  14.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Portae  Mariae  V.  in 
Axpach  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1877.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Olomucense 
saec.  14.  Cod.  S.  Iacobi  Brunen.  33.  —  Brev.  ms.  Trebonense  saec.  15. 
Cod.  Prägen.  VI  F  12.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Buribergense  anni  1395.  Clm. 
Monacen.  23101.  — Brev.  ms.  Hanussii  de  Colowrat  anni  1470.    Cod.  Capit. 

19* 


—     292     — 

Prägen.  P  11.  —  Psalt.  et  Antiph.  ms.  S.  Petri  Erphesfordien.  anni  1481. 
Cod.  Rosenbergen.  62.  —  Brev.  ms.  FF.  Teutonicorum  anni  1498.  Cod.  Mus. 
Bohem.  XII  G  17.  —  Breviarium  Coenobii  S.  Mariae  Suessionen.  imp. 
Parisiis   1533. 

1,  2  vera  muudi  gaudia  B.  — -  1,  4  portans  hominum  M.  —  2,  1  vivi- 
ficandam  K.  —  2,  4  per  te  suraus  liberi  K.  —  Nach  Str.  2  häufig  „Divisio", 
u.  a.  G.  —  3,  3  liberatus  fragilem  A.  —  4,  1  salvifica  G.  —  4,  3  Virtutes 
äuge,  vitia  cuncta  preme  B.  —  4,  4  Concordes  serva,  rebelles  pacifica  B.  — 
5,  1  Laus  Deo  patri ,  laus  in  cruce  A1KO ;  Sit  Deo  patri  laus  in  cruce 
BCFGH;  Sit  trinitati  laus  in  cruce  M.  —  5,  2  Sit  coaequalis  laus  sancto 
ACFGHIK,  gegen  den  Reim;  Sit  coaequali  laus  sancto  B;  Sit  coaequalis 
laus  semper  spiritui  E:  Laus  coaequalis  sit  sancto  M;  Laus  coaequali,  laus 
semper  spiritui  O.  —  5,  4  crucis  sit  ABFGK;  statt  „inventio"  häufig 
„exaltatio" ;  häufig  „ad  libitum"  daneben. 

Dieser  Hymnus  steht  auch  in  Cod.  Carnoten.  162.  saec.  12  fol.  250  b 
mit  der  Angabe;  „Versus  Henrici  imperatoris  de  sancta  cruce;"  ge- 
meint ist  Heinrich  II.  Dieselbe  Bemerkung  wiederholt  Cod.  Alexandrin.  93. 
I  (Acta  SS.  ms.  Constantini  Caietaui)  fd.  22:  „Hymnus  Henrici  regis  in 
festo  iuventionis  sanctae  crucis."  Am  Schlüsse :  Excerptum  ex  antiquo 
breviario  nostrae  bibliothecae  (d.  h.  Monte  casinos)  ante  annos  septingentos 
scripto."  So  interessant  diese  Angabe  und  so  frappant  die  Übereinstimmung 
der  beiden  Quellen  ist,  die  bestimmten  Angaben  des  Anonymus  Haserensis 
schliefsen  die  Autorschaft  Heinrichs  aus. 


224.   (2.)  De  sancto  Willibaldo. 

1.  Mare,  fons  ostium  atque  terrarum, 
Deus,  tu  omnium  caput  bonorum, 
A  te  bona  fluunt,  ad  te  recurrunt. 

2.  Longe  ab  insulis  pars  bona  maris 
Ad  fontem  rediit  teque  requirit, 
Iesu,  viventium  fontera  aquarum. 

3.  Maris  fons  est  Deus,  pars  Willibaldus, 
Quem  proeul  patriis  sitit  ab  oris, 
Cervi  more  suum  tendit  ad  baustum. 

4.  Anglorum  insulae  felix  alumne, 
Nos  prece  sedula  dignos  fac  aqua, 
Quam  quisquis  biberit,  sitim  post  nescit. 

5.  Mundos  baptismate  fraudes  iniquae 
Semper  inficiunt  maleque  mergunt 

Per  stagnum  criminis  in  poenam  mortis. 

6.  Sed  tuis  preeibus  omnes  rogamus 
De  saeva  eripi  noxa  Charybdis 
Tangentes  lacrimis  portum  salutis. 

7.  Laus  tibi,  trinitas,  laus  et  potestas, 
Te  laudant  flumina,  caeli  ac  terra, 
A  mari  ad  mare  laus  sit  hac  die. 


—     293    — 

Brev.  ins.  Pruvningense  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  1826.  A.  —  Brev. 
ms.  Emmeramense  saec.  14.  ex.  Clm.  Monacen.  14771.  B.  —  Brev.  Eistettense 
imp.  s.  1.  et  a.  C.  —  Brev.  Eistettense  imp.  s.  1.  1483,  D.  —  5,  1  fraudes 
fehlt  C.  —  5,  2  malosque  mergunt  B.  —  Vgl.  Anal.  IV.  174.  Dieser  und 
der  folgende  Hymnus  sind  auf  Melodie  und  Schema  des  ^Nikolaus-Hymnus 
Plnudat  Jaditia  lux  hodierna  gedichtet.  Letzterer  ist  der  ältere:  er  ver- 
bindet Metrum   und  Reim,  während  die  Hymnen  Heriberts  rhythmisch  sind. 


225.   (3.)  De  sancta  Walpnrgra. 

1.  Ave,  flos  virginum,  soror  magnorum 
Fratrum  Willibaldi  et   Wunibaldi, 
Ave,  virginei  sponsa  decoris. 

2.  iDter  innumeros.  quos  misit  sanctos, 
Te  lectam  genuit  lectamque  misit 
Florem  angelicum  Anglia  raater. 

3.  Te  mater  Domini,  mater  et  virgo, 
Choreis  virginum  virginem  iunxit 
Filioque  suo  sponsam  dicavit. 

4.  Ingressa  thalamum  regis  caelorum 
Audis  angelicum  earmen  iucundum: 
Intra.  virgo.  tui  gaudium  sponsi. 

5.  Laus  tibi,  trinitas,  laus  et  potestas, 
Te  laudant  virgines  quinque  prudentes, 
Te  oret  pro  nobis  virgo  "Walburgis. 

Brev.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  VI  F  12.  A. 
—  Brev.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  VII  G  7.  B.  — 
Brev.  ms.  S  Georgii  Prägen,  saec.  14.  Cod.  Prägen.  XII  G  11.  C.  —  Brev. 
Eistettense  imp.  s.  1.  et  a.  D.  —  Brev.  Eistettense  imp.  s.  1.  anno  1483. 
E.  —  Ferner:  Brev.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  [12/is.  et]  13.  Cod.  Prägen. 
XII  E  5  —  Hymu.  et  Antiph.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  Cod. 
Prägen.  XII  E  15  c.  —  Diurn.  ms.  Pruvningense  saec.  14.  Cod.  Alto- 
vaden.  X. 

2,  2  Electam  genuit  lectamque  A :  Te  laetam  genuit  laetamque  BDE.  — 
5.  3  Walburga  B;  Walpurgis  D.  —  Cfr.  Anal.  IV,  256. 


220.   (4  i  In  Iuventione  8.  Stephani. 

1.  Deus,  deorum  domine,  3.  Omnes  devoti  martyres, 
Rex  sempiternae  gloriae.  Laudate  protomartyrem, 
Rex  invictorum  militum,  Vestris  dignus  est  laudibus 
Carmen  exaudi  supplicum.                 Vestri  dux  belli  praevius. 

2.  Terra  tegens  absconditum  4.  Donatur  primus  laurea 
Dulcis  thesauri  pretium  In  acie  dominica, 
Invento  protomartyre  Quem  prostratum  lapidibus 
Mundo  reddit  spem  gratiae.  Dei  assumpsit  tilius. 


—     294     — 


5.  Iam,  protomartyr  Stephane, 
Preces  devotas  accipe, 
Quibus  per  te  nos  quaesumus 
Deo  placari  caelitus. 

6.  Quem  pro  persecutoribus 
Exaudiebat  Dominus, 

Et  pro  tuis  supplicibus 
Exaudiet  propitius. 


7.  Vosque  iuncto  Nicodemo, 
Gamaliel  et  Abibon, 

Pro  sine  fine  excessibus 
Finem  non  date  precibus. 

8.  Deo  patri  sit  gloria 
Eiusque  soli  tilio 
Cum  spiritu  paraclito 

Et  nunc  et  in  perpetuum. 


Collect,  ms.  Benedictoburanum  saec.  n/i2.  Clin.  Monacen.  4608.  A.  — 
Brey.  ms.  S.  Georgii  Prägen  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  I  G  17.  B.  — 
Hymn.    ms.    S.  Georgii  Prägen,    saec.    14.  in.     Cod.  Prägen.  XII  E   15  a.  C. 

—  Hymn.  ms.  S.  Mariae  Magdalenas  Claustroneoburgen.  anni  1336.  Cod. 
Claustroneoburgen.  1000.  D.  —  ßrev.  ms.  Chimense  (?)  saec.  14.  Cod. 
Vindobouen.  1893.  E.  --  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  [et  13.]  Cod. 
Florian.  384.  F.  -  Brev.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Lambacen.  CLXXIV. 
G.  —  Brev.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1199. 
H.  — ■  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI  416.  I.  —  Collect. 
ms.  BrigittinumC?)  saec.  15.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  282.  K.  —  Brev. 
ms.  S.  Iacobi  Viennen.  saec.  15.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  70.  L.  — 
Brev.    ms.  Claustroneoburgense    saec.  15.     Cod.  Claustroneoburgen.  1189.  M. 

—  Brev.  et  Orat.  ms.  S.  Andreae  ad  Traisam  saec.  15.  Cod.  Ducumburgen. 
85.  N.  —  Brev.  ms.  Hospitalense  saec.  15.  Coi.  Paulan.  26.  1.  25  (ol. 
Hosp.  memb.  122).  O.  —  Brev.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Admunten. 
874.  P.  —  Brev.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  15.  ex.  Cod.  Claustroneo- 
burgen. 1169.  Q. 

ABC  haben  nur  die  Str.  1,  5,  7.   —  1,  1  Deus,  tuorura  domine,  HKLMQ. 

-  1,  4  Exaudi  carmen  K.  —  2,  3  In  ventre  protomartyre  D.   —  3,  4  Nostri 

dux    KL.  —   4,    1    Coronatur    K;    primus    fehlt  N.  —  5,   1  Nam  protomartyr 

(':   Nunc  protomartyr  BC.  —  5,  4  Deo  placere  LN.  —  7,   1   Vosque  que   K. 

—  7,-  2  Abiban  K.  —  7,  3  Pro  fine  sine  BC.  —  7,  4  Finem  nobis  date  K; 
Non  date  finem  N".  —  Der  Hymnus  ist  der  einzige  unter  den  sechs,  der  sich 
im  gedruckten  Eichstätter  Brevier  nicht  findet. 


227.   (5.)  De  saneto  Laurentio. 


1 .  Conscendat  usque  sidera 
Caelique  pulset  intima 
Vox  atque  cantus  omniuin 
Te  Deum  collaudantium. 


Qui  superatis  ignibus 
Et  impiis  tortoribus, 
Devictis  saevis  hostibus 
Nunc  gaudet  in  caelestibus. 


2.  Adest  namque  festivitas 
Et  dies  venerabilis, 
In  quo  caelum  pro  meritis 
Laurentius  ingressus  est. 


4.   Ipse  dignetur  Dominum 
Rogare  clernentissiinuni, 
Ut  ab  aeternis  ignibus 
Nos  salvet  et  daemonibus. 


5.    Deo  patri  sit  gloria 
Eiusque  soli  filio 
Cum  spiritu  paraclito 
Et  nunc  et  in  perpetuum. 


—    295    — 

Hymn.  ms.  Veronense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Veronen.  109  (102).  A.  — 
Matut.  ms.  Admuntense  anni  1180.  Cod.  Admunten.  18.  B.  —  Brev.  ms. 
Superioris  Althae  saec.  'Via.  Clm.  Monacen  9633.  add.  saec.  12.  C.  —  Psalt. 
et  hymn.  ms.  Mosacense  saec.  I2/i3.  Cod.  Archiep.  Utinen.  Fol.  18.  D.  — 
Brev.  ms.  Lambacense  saec.  '"  u.  Cod.  Lambacen.  CLXXVII.  E.  —  Brev.  ms. 
Emmeramense  saec.  18/u.  Clm.  Monacen.  14741.  F.  —  Brev.  ms.  S.  Georgii 
Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Piagen.  1  G  17.  G.  —  Hymn.  et  Ant.  ms.  S. 
Georgii  Prägen,  saec.  14  in.  Cod.  Prägen.  XII  E  15  c.  H  —  Brev.  ms. 
SanbTasianum  saec.  14.  Cod.  Paulan.  25.  2.  34  (Sanbl.  memb.  50).  I.  — 
Brev.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bolitm.  XIV  G  13.  K.  —  Brev.  ms. 
Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixinen.  s.  n.  L.  —  Brev.  ms.  Ioliannis, 
plebani  in  Bichnow  Bohemicali  anni  1485.  Cod.  Altovaden.  98.  M.  — 
Breviarium  Eistettense  imp.  s.  1.  et  a.  N.  —  Breviarium  Eistettense  imp.  s. 
1.  1483.  O. 

Ferner  :   Brev.  ms.  Gluniacense  saec.  12.  [et  14.J     Cod.  Lincen.  T  p  19. 

—  Brev.  ms.  Teplense  anni  1353.  Cod.  Prägen.  VII  F  23.  —  Brev.  ms. 
Pragense  saec  14.  [et  15.]  Cod.  Prägen.  VI  F  12  a.  —  Brev.  ms.  Trebonense 
saec.  15.  Cod.  Prägen.  VI  F  12  b.  —  Brev.  ms.  Hanussii  de  Colowrat  anni 
1470.  Cod.  Capit.  Prägen.  P  11.  —  Brev.  ms.  Pragense  saec.  15.  Cod. 
Capit.  Prägen.  O  83.  —  Psalt.  et  Antiph.  ms.  S.  Petri  Erpbest'urten.  anni 
1481.  Cod.  Rosembergen.  62.  — •  Diurn.  et  hymn.  ms.  Benedictin.  Suecie. 
saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  477.  —r  Brev.  ms.  Salislmrcrense  saec.  15.  Cod. 
Salisburg-en.  V  1.  I.  257.  —  Brev.  ms.  S.  Michaelis  Hildeshemen.  saec.  15. 
(Privatbesitz).    —   Brev.    ms.    Emmeramense  saec.  14.  Clm.  Monacen.   14  771. 

—  Brev.  ms.  Gorziense  saec.  14.  in.  Cod.  Spinalien.  204  (97).  —  Brev.  ms. 
Canon.  August,  saec.  15.  Clm.  Monacen.  23  101. 

1,  4  Te,  Deus  I.  —  2,  3  In  qua  AL.  —  3,  3  Saevis  devictis  G.  —  4,  4 
Salvet  nos  K.  —  In  L  auf  Vincentius 


228.   (6.)   De  Omnibus  Sanctis. 


1.  Omnes  superni  ordines,  6. 
Quibus  dicatur  hie  dies, 

Mille  milleni  milies, 
Vestros  audite  supplices. 

2.  Primum  virtutes  igneae,  7. 
Mox  repletae  scientiae, 

Exin  iuvate  nos  prece, 
Sessiones  dominicae. 

3.  Tum  vos,  caelestes  Domini  8. 
Et  prineipes  praevalidi 
Potentiaqae  praediti, 

Estote  nobis  placidi. 

4.    Hinc  ditati  virtutibus  9. 

Vosque  tremendi  nutibus 
Et  fulgurosi  vultibus, 
Christi  favete  plebibus. 

.">.  Omnes,  quos  Dei  gratia  10. 

Ab  hac  exemit  patria 
Bona  donans  caelestia, 
Xostra  laxate  crimina. 


Tu  pater  assis  Abraham, 
Ciaram  regens  prosapiam, 
Cum  ipsis  necessariam 
Nobis  precando  veniam. 

Tandem,  David,  hymnidicis 
Hinc  inde  stipatus  choris, 
Pulcher  coronis  regiis, 
Cunctis  suecurre  miseris. 

Sacer,  adesto  flagitans, 
Coetus  futura  praedicans, 
Nobis  Christum  concilians, 
In  caelo  iam  tripudians. 

Omnes,  dum  carnem  induit, 
Quos  Christus  praesens  doeuit 
C'uosque  absentes  imbuit, 
Erigite,  quod  corruit. 

Hinc  posce,  Dei  genetrix, 
Omnisque  carnis  domitrix, 
Ut  cesset  culpa  perditrix, 
Et  plebs  salvetur  debitrix. 


—     296     — 

11.  Nostros,  superne  claviger,  12.  Nunc  omne  sacerdotium, 
Et  novae  pacis  legifer  Primus  ordo  pontificum, 

Omnisque  Christi  crucifer,  Clerum  docendo  subditum 

Actus  mundate  pariter.  Fletura  tergite  supplicum. 

13.    Istud  concede,  triuitas 
Et  indivisa  unitas, 
Domus  regens  pacificas 
Aetates  per  interminas. 

Collect,  ms.  Sangallense  saec.  12.  [et  14.]  Cod.  Sangallen.  18.  A.  — 
Brev.  ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  418.  B.  —  Psalt.  ms. 
Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  438.  C.  —  Brev.  ms.  Sangallense  saec. 
15.  Cod.  Sangallen.  526.  D.  —  Legend,  ms.  Alderspacense  saec.  10.  Clm. 
Monacen.  2531.  add.  saec.  1!/ia.  E.  —  Brev.  ms.  Emmeramense  saec.  14.  ex. 
Clm.  Monacen.  14  771.  F.  —  Psalt.  et  hymn.  Bnribergense  anni  1395.  Clm. 
Monacen.  23  101.  G.  —  Hymn.  ms.  incertae  orig.  saec.  15.  Cod.  Stuttgartien. 
16 101  (nach  Mone  III,  13).  H.  —  Antiph.  ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod. 
Sangallen.  529.  I.  —  Hymn.  ms.  Cellae  S.  Mariae  in  Austria  saec.  15.  Cod. 
Campolilien.  15.  K.  —  Brev.  ms.  Eistettense  imp.  s.  1.  et  a.  L.  —  Brev. 
Eistettense  imp.  s.  1.  1483.  M. 

Der  ganze  Text  nur  in  ACH;  B  hat  1.  2.  4.  6.  10.  11.;  D  hat  1.  2.  4. 
6.  10.  11.  12.  18;  E  hat  1.  2.  6.  10  und  Doxol.:  Deo  patri;  F  hat  1.  2.  4. 
6.  10  ohne  Doxol.;  G  hat  1.  2.  4.  10.  6  und  Doxol.:  I  hat  1.  5.  6.  8.  12. 
11.  13.;  LM  haben  2.  4.  6.  10  und  Doxol. 

1,  2  baec  dies  BCH.  —  1.  3  millenis  B;  Milleni  mille  milies  D;  Mille 
in  milies  I.  —  1.  4  Xostros  F.  —  2,  3  Exhinc  CD;  Exinanite  nos  (a.  K: 
Exin  iuvate)  B.  —  2,  4  Sessionis  G.  —  3,  1  Cum  vos  H;  Dum  vos  C.  — 
3,  3  praedici  H.  —  4,  1  dicati  H.  —  4,  2  tremendis  D ;  mutibus  M.  —  4,  3 
fulgurosis  CD.  —  4,  4  fovete  (a.  E.  favete)  B ;  precibus  BF.  —  5,  2  dans 
CI.  —  6,  2  Ciaram  gerens  FGHLM.  —  6,  4  Nobis  donando  E.  —  7,  2 
chorus  CH.  —  8,  2  Caecus  t'utura  H.  —  8,  3  conciliens  H.  —  9,  2  Christe 
A.  —  9,  4  qui  corruit  ACH.  —  10,  1  Nunc  posce  ACI;  Hoc  posce  D;  Tu 
pascis  Dei  13.  —  10,  3  cessat  BH;  culpae  B.  —  10,  4  salvatur  BI;  solvatur 
AC.  —  11,  1  suprenie  elavier  A:  Pater  adesto  clavier  BF;  Sacer  adesto 
clavier  CELM;  Sacer  adesto  claviger  DG.  —  12,  1  Hinc  omne  C.  —  12,  4 
Fletus  D.  —  13,  3  regnas  H. 


Odilo  de  Mercoria, 

Abbas  Cluniacensis, 
t  1048. 

Odilo ,  der  dritte  Sohn  Beralds  von  Mercoeur  und  seiner  Gemahlin 
Gerberga,  erblickte  das  Licht  der  Welt  962.  Er  studierte  zu  St.  Julien  de 
Brioude  und  ward  Kanoniker  daselbst.  "Wilhelm  Abt  von  St.  Benigne  zu 
Dijon  wufste  ihn  für  das  Mönchtum  zu  gewinnen  und  Majolus  von  Cluny 
nahm  ihn  in  seine  Abtei  auf.  Schon  bald  darauf  liefs  dieser,  die  Last  des 
Alters  empfindend,  Odilo  zu  seinem  Coadjutor,  den  11.  Mai  994  zum  Abte 
■wählen.  In  Odilo  wiederholt  sich  die  rastlose  Tätigkeit  Odos.  Unter  ihm 
greift  die  Reform  nach  Deutschland  und  Spanien  hinüber,  erreicht  Cluny  den 
Höhepunkt  innerer  Tüchtigkeit  und  äufserer  Machtstellung.  Mit  den  Päpsten 
seiner  Zeit  von  Gregor  V.  bis  zu  Clemens  II.  steht  er  in  fortwährendem 
Kontakte,  häufig  in  persönlichem  Verkehre.  Ebenso  zu  den  Kaisern  sächsischen 
und  salischen  Stammes,  zu  Otto  III.  und  Heinrich  IL,  zu  Konrad  IL  und 
Heinrich  III.  Innige  Freundschaft  verband  ihn  mit  der  hl.  Kaiserin  Adelheid, 
deren  Leben  er  beschrieb,  die  er  durch  ein  kirchliches  Offizium  verherrlichte. 
Im  Jahre  998  führte  er  das  Fest  Allerseelen  in  der  Obedienz  von  Cluny  und 
damit  in  der  Christenheit  ein;  1032  ernannte  ihn  Johann  XIX.  motu  proprio 
zum  Erzbischofe  s'on  Lyon  und  übersandte  ihm  das  Pallium ;  aber  Odilo 
lehnte  die  angetragene  Würde  beharrlich  ab,  und  auch  das  Mifsvergnügen 
des  Papstes  machte  ihn  in  seinem  Entschlüsse  nicht  wankend.  Im  Jahre 
1046  unternahm  der  Abt  von  Cluny  seine  letzte  Romreise  —  es  war  die 
neunte  —  wohnte  der  Wahl  und  Krönung  des  Papstes  Clemens  IL  (des 
Bischofs  Suidger  von  Bamberg)  sowie  der  Kaiserkrönung  Heinrichs  III.  bei. 
Willens  heimzukehren  verunglückte  er  den  13.  Januar  1047  durch  einen 
Sturz  vom  Pferde.  Im  Oktober  1048  begab  er  sich  zur  Visitation  in  das 
Priorat  von  Souvigny  (Bourbonais)  und  starb  daselbst  den  31.  Dezember  des- 
selben Jahres.  Er  ward  später  im  linken  Nebenschitfe  der  Kirche  an  der 
Seite  seines  Vorgängers  Majolus  beigesetzt,  dessen  Officium  er  verfafst,  den 
er  in  Hymnen  verherrlicht  hatte.  Vgl.  Jotsaldus ,  Vita  Odilonis,  Bibl. 
Cluniacen.  329  sqq.;  Ringholz,  der  hl.  Abt  Odilo,  Brunn  1885;  Sackur,  Die 
Cluniacenser  I,  300  ff.:  Jardet,  Saint  Odilon,  Lyon  1898. 

Die  literarische  Hinterlassenschaft  Odilos  ist  nicht  grofs.  Zu  aus- 
gebreiteter literarischer  Tätigkeit  mufste  dem  Vielbeschäftigten  die  nötige 
Mufse  fehlen.  So  sind  uns  auch  nur  wenige  Hymnen  von  ihm  erhalten,  zwei 
derselben  sogar  unvollständig.  Diese  geringen  Reste  seiner  hymnodischen 
Dichtung  sind  im  folgenden  teils  nach  handschriftlichen  Quellen,  teils  nach 
Marriers  Bibliotheca  Cluniacensis  zusammengestellt.  Vgl.  Sackur  a.  a.  O. 
II,  341  u.  f. 


298 


•229.   (1.)   In  Assninptione  Beatae  Mariae. 


1.  Adest  dies  laetitiae, 
Iucundus  omni  lumine, 
In   quo  regina  virginum 
Scandit  iter  astriferum. 

2.  Angelorum  praefulgidis 
Circumvallata  cuneis, 
Quamque  sanctarum  virginum 
Sequitur  agmen  inclitum. 

3.  Ut  decet  omnes  credere, 

Caelesti  diademate 
Clarus  occurit  obvius 
Christus  ex  ea  genitus 


4.  Ultra  angelorum  gloriam 
Thorum  delicti  neseium 
Secum  ad  patris  solium 
Reportat  pignus  Optimum. 

5.  Caelestis  regni  civitas 
Et  eius  omnis  dignitas 
Parentem  sui  principis 
Votis  honorat  congruis. 

6.  Cum  quibus  nos  laetissima 
Huius  diei  gaudia 
Concelebremus  alacres 
Deum  laudando  supplices. 


7.    Huius  festi  clarissima 
Prosequamur  praeconia 
^lentis  affectu  supplices, 
Effectu  vocis  alacres. 

Collect  ms.  Cluniacense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1496.  A. 
—  Biblioth.  Cluniacen.  col.  406.  B.  —  „Reliqua  desiderantur  in  ms.  sicut 
et  magna  pars  sermonis  sequentis."  B. 


230.  (2.)  In  Natmtate  Beatae  3Iariae. 

1.    Oritur  sidus  inclitum 
Illustrans  omne  saeculum, 
Per  quod  dies  et  tempora 
Assumunt  vitae  lumina. 

Collect,    ms.    Cluniacense    saec.    12.     Cod.    Parisin.    Nouv.    acq.  1496.  A. 
Biblioth.  Cluniacen.  col.  408.  B.  —  ..Reliqua  non  exstant  in  Ms."  B. 


231.   (3.)  In  sanctae  Adelheidis. 


1.  Anni  voluto  tempore 
Festiva  lux  Adalheidae 
Nobis  beatae  elarait, 

Qua  saeculum  iam  respuit. 

2.  Apostolici  dogmatis 
Instructa   didascalicis, 
Sic  utitur  regalibus, 

Ut  usa  non  sit   fastibus. 


-"..  Fudit  opes  largissimas 
Donis  replens  ecclesias, 
Regni  facultas  maxima 
Dispersa  pavit  agmina. 

4.  Marthara  sequi  decreveratj 
Opus   manu  compleverat, 
Ainii   Mariam  pectpre, 
Secuta  Christum  cernere. 


—     299     — 

5.  Summo  tonanti  gloria 
Aeterna  sit  per  saecula, 
Qui  nos  sacris  sollemniis 
Iungat  polorum  gaudiis. 

Vita  ms.  S.  Adelheidis  saec.  15.  Cod.  Eremiten.  86.  A.  —  Brev.  ms. 
Pollingense  saec.  15.  Clin.  Monacen.  11771.  B.  Breviarium  Magdeburgense 
imp.  Xurembergae  1491.  C.  —  Bibliotheca  Cluniacen.  col.  369.  D. 

1,  2  Adelhaidis  B;  Adheydis  C.  —  1,  4  Quae  C;  Quae  secu  lumen 
resplenduit  B.  —  2,  1  In  apostolici  B.  ■ —  2,  2  didascolicis  BC.  —  3,  1 
largissime  C.  —  4,  2  manus  compleverat   B.  —  Vgl.  Mon.  Germ.  SS.  IV,  649. 


232.    4.)  In  sancti  Maioli. 
In  1.  Vesperis. 


1 .  Victoris  agni  sanguine 
Dies  sacratus  hodie, 
Fusus  suprerao  lamine, 
Gemina  pollens  lampade. 

2.  Ecce,  paschale  gaudiam 
Fulget  per  omne  saeculum 
Magni  Maioli  transitum, 
Vitam  siraul  et  meritum 

3.  Pangat  clerus  et  populus, 
Maxime  grex  monasticus, 
Quo  nil  habuit  dulcius, 
Dum  esset  terris  positus. 

4.  Praecedit  Christus  patiens, 
Maiolus  illum  confitens 
Sequitur  recto  tramitc. 
Dei  praeventus  munere. 

5.  Patriarcharum  solidam 
Fidem  opere  coluit, 

Quod  chorus  vatum  cecinit, 
Fideli  tide  credidit. 


6.  Ordinis  apostolici 
Sectando  sacra  dogmata 
Factus  est  pater  inclitus 
Ipse  vir  apostolicus. 

7.  Cuius  clara  confessio 
Coronatur  martyrio 
Decertando  legitime 
Subacto  mundi  principe. 

8.  Templum  ipse  virgineum 
Pectus  sacravit  proprium, 
Caelestis  vitae  nuntius 
Recte  vocatur  angelus. 

9.  Quorum  gaudet  nominibus 
Pater  noster  egregius, 
Hie  nos  iungat  in  aethera 
Christi  favente  gratia. 

10.  Tibi  sit  laus  et  gloria 
Tollenti  mundi  crimina 
Cum  patre  et  saneto  spiritu 
In  sempiterna  saecula. 


Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1496  saec.  12  in.  —  Augenscheinlich  aus  der- 
selben Hs.  Bibliotheca  Cluniacen.  col.  291.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XIX, 
187  sq. 


233.   (5.)  In  sancti  Maioli. 

Ad  Xocturnum. 

1.    Cbriste,  eunetorum  via,  lux  sanetorum, 
Precibus  sacris  venerandi  patris, 
Magni  Maioli,  populo  fideli 
Gaudia  pacis 


—     300     — 

2.  Mitte  de  caelis  veniamque  nostris 

Largire  culpis 

Assit  et  nobis  gratia  perennis 

Spiritus  almi. 

3.  Cuius  protecti  munere  potenti 
Patrum  exemplis  meritisque  celsis 
Pariter  artum  mereamur  altum 

Scandere  regnum. 

4.  Gloria  patri  genitaeque  proli 

Et  tibi,  compar  utriusque  semper 
Spiritus  alme,  Deus  unus,  omni 
Tempore  saecli. 

Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1496.  saec.  12.  in.  —  Daraus  Bibl.  Cluniacen. 
col.  291  sq.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XIX.  188. 

234.   (6.)  In  sancti  Maioli. 

Ad  Laudes. 

1.  Maiole,  consors  procerum  3.  Unde,  pater,  nos  respice 
Regum  regi  placentium,  Pressos  peccati  pondere, 
Inter  caelestes  aulicos,  Depone  gravem  sarcinam, 
Divinitatis  conscios,                             Leviga  conscientiam. 

2.  Honoris  privilegio  4.  Hie  faseibus  depositis 
Coetu  iunetus  monastico,  Mortis  solutos  vineulis 
Sed  et  choris  angelicis  Iunge  nos,  tuos  servulos, 
Frueris  aula  luminis.  Monachis  praestantissimis. 

5.    Cum  quibus  nos  perpetua 
Possideamus  gaudia 
Christi  favente  gratia 
Per  infinita  saecula. 

Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1496.  saec.  12.  in.  —  Daraus  Bibl.  Cluniacen 
col.  292.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XIX,   189. 


235.   (7.)   In  sancti  Maioli. 

In  2.  Vesperis. 

1.  Christe,  eunetorum  pariter  tuorum 
Palmitum  vitis,  Deus  alme,  nobis 
Praebe  Maioli  celebrare  tanti 

Festa  patroni. 

2.  Quem  tibi  nostris  placuit  diebus 
Pluribus  signis  meritisque  dignis 
Regibus  coram  bominumque  turmis 

Glorificare. 


—    301    — 

3.  Annuas  istisque  sie  interesse 
G-audiis  nos  perpetuis  et  almis, 
Pro  reis  gestis  merito  carere 

Ut  nequearaus. 

4.  Quaesumus,  rector,  pietatis  auetor, 
Noster  hie  pastor  tibi  sit  precator, 
Quo  tua  nobis  pietate  eunetis 

Crimina  dones. 

5.  Cuius  in  tanto  pia  vota  festo 
Congruit  nobis  iugiter  caneudo, 
Insuper  Paschae  tibi  duplicatas 

Solvere  laudes. 

6.  Trinitas,  unus  Deus  atque  summus, 
Sit  tibi,  rex,  gloria  sempiterna, 
Qui  regis  tanta  bonitate  euneta 

Omne  per  aevum. 

Cod.    Parisin.    Nouv.    acq.    1496.    saec.     12.    in.    —    Daraus    Biblioth. 
Cluniacen.  col.  292.  —  6,  2  Deus  unus.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XIX,  189  sq. 


Leo  IX., 

Romanus  pontifex, 

t  1054. 

Bruno,  der  Sohn  Hugos  II.  Grafen  von  Egisheim,  und  der  Hilewida  von 
Dagsburg,  erblickte  da*  Liebt  der  Welt  ilen  21  Juni  1002  zu  Egisheim  im 
Elsas*.  Beide  Eltern  waren  nicht  nur  von  hoher  Geburt  ider  Vater  war 
ein  Vetter  Konrads  II.),  sondern  auch  von  höherer  Bildung;  waren  sie  doch 
beide  des  Lateinischen  mächtig.  Fünf  Jahre  alt,  ward  Bruno  dem  Ilischofe 
Bertbold  von  Tul  zur  Erziehung  übergeben:  Adalbero,  nachmals  Bischof  von 
Metz,  ein  älterer  Studiengenosse  des  Knaben,  versah  bei  diesem  eine  Art 
von  Hofmeisterstelle.  Nach  der  Wahl  Konrads  II.  zum  römischen  Könige 
kam  Bruno  an  dessen  Hoflager  und  machte  als  Erzdiakon  von  Toul  an  der 
Spitze  der  Bistumsmannen  den  Römerzug  des  Kaisers  mit  (1026).  Wahrend 
desselben  starb  den  1.  April  Bischof  Hermann  von  Toul,  ein  Todestall,  der 
Bruno  in  die  Heimat  zurückrief.  Zum  Nachfolger  des  Verstorbenen  erkoren, 
ward  er  am  19.  Mai  von  seinem  Verwandten,  dem  Bischöfe  Dieterich  von 
Metz,  inthronisiert,  aber  erst  am  9.  September  des  folgenden  Jahres  von  Erz- 
bischof Poppo  von  Trier  geweiht  Als  Bischof  hielt  er  treu  zu  Kaiser  und 
Reich,  so  namentlich  im  Kriege  desselben  um  Burgund  gegen  Odo  von 
Champagne.  Diese  Treue  übertrug  er  auch  auf  Konrads  Nachfolger  Heinrich  III. 
Inzwischen  war  am  9.  August  Papst  Damasus,  der  zweite  deutsche  Papst, 
mit  Tode  abgegangen.  Da  der  Erzbischof  von  Lyon  die  auf  ihn  gefallene 
Wahl  ablehnte,  einigten  sich  auf  dem  Fürstentage  zu  Worms  der  Kaiser  und 
die  Abgesandten  des  römischen  Klerus  auf  Bruno  als  Nachfolger,  der  auch 
nach  einigem  Zögern  die  Wahl  unter  dem  Namen  Leo  IX.  annahm.  Als 
Papst  führte  er.  ähnlich  wie  die  Kaiser  pflegten,  ein  fast  ununterbrochenes 
Wanderleben,  das  ihn  von  Salerno  bis  Köln,  von  Reims  bis  Pressburg 
führte.  Zahlreich  sind  die  Konzilien  und  Synoden,  die  der  den  L'luniaeensischen 
Reformideen  zuneigende  Papst  in  den  wenigen  Jahren  seiner  Regierung  ab- 
hielt. Die  letzten  Anstrengungen  seiie-s  Leben-  galten  der  Vertreibung  der 
Normannen  aus  Unteritalien.  Dieselbe  mifslang  gänzlich.  In  der  unglück- 
lichen Schlacht  von  Civitate  (18.  Juni  1053)  ward  er  selbst  ein  Gefangener 
des  Feindes.  Doch  konnte  er  den  12.  März  1054  Benevent  verlassen  und 
nach  Rom  zurückkehren,  wo  er  den  19.  April  desselben  Jahres  verschied. 
Vgl.  Wibertus,  Vita  Leonis  papae  IX.  (Mabillon  Acta  SS.  VI.  II,  49;  Migne 
141.  457  sqq.).  Brucker,  P.  P.,  L'Alsace  et  l'Eglise  au  temps  du  pape 
saint  Leon  IX.     Strassbg.   1889. 

Bruno  von  foul  war  als  Musiker  hervorragend.  So  schreibt  von  ihm 
Sigebert  von  Gemhloux  in  seiner  Chronik  zum  Jahre  1048:  „Hie  de  multis 
sanetis  cantus  composuit  et  scripsit  ecclesiae  utilia."  (Mon.  Germ.  SS.  IV. 
359).  Ebenso  der  Anonymus  Mellicensis  c.  85:  „Hie  in  musica  subtilis- 
simus  fuit  et  inter  cantus  alios,  quos  plurimos  edidit,  historiam  beatissimi 
papae  Gregorii  satis  artificiose  composuit  (Ausg.  v.  Ettlinger 
S.  S3).  Am  eingehendsten  berichtet  Wibert,  der  Biograph  Leos  1.  I.  c.  13: 
„Sapientia  divinarum  humanarumque  arrium  in  eo  refulgebat  amplissima, 
maxime  artis  delectabilis  musicae  peritia,  qua  antiquis  auetoribus  non  modo 


I 


—     303     — 

aequiparari  poterat,  iramo  in  mellifica  dulcedine  nonnullos  eorum  praecellebat. 
Nam  componens  responsoria  in  veneratione  gloriosi  martyris  Cyriaci 
sanctique  Hidulphi,  Treviroram  archiepiscopi ,  nee  non  beatae  Odiliae 
virginis  atque  venerandi  Anglorum  apostoli  Gregorii  doctoris  divini  laudes 
servitii  mirifico  decore  ampliavit"  (Migne.  1.  c.  481).  Der  Dominikaner 
Johannes  de  Bayono,  welcher  in  der  ersten  Hälfte  des  14.  Jahrhunderts  schrieb, 
nimmt  zwar  diese  „Responsorien"  für  einen  Mönch  von  Moyenmoutier  namens 
Hnmbert,  der  später  Kardinal  wurde,  in  Anspruch,  welcher  dieselben  dem  Bischöfe 
Bruno  zur  Komposition  übergeben  habe:  „Hie  anno  1044  laudes  SS.  .  .  .,  quae 
vulgo  responsoria  nominantur,  rhythmice  ac  metrice  componens,  episcopo 
Brunoni  modulanda  tradidit"  (Vgl.  Brucker  1.  c.  p  119.  not.  3).  Auf  diese 
Behauptung  ist  indes  kein  grofses  Gewicht  zu  legen  gegenüber  den  Angaben 
des  gleichzeitigen  Wibert. 

Von  den  Werken,  welche  dieser  anführt,  können  wir  leider  nur  das 
Gregoriusotficum  nachweisen.  Es  ist  zweifellos  das  Anal.  V,  184  mitgeteilte, 
das  im  elften  Jahrhundert  wie  auf  einen  Schlag  in  den  römischen  Brevieren 
auftaucht.  Die  Zeit  stimmt  also  mit  der  Leos  IX.,  und  es  begreift  sich  das 
Auftreten  im  römischen  Breviere,  wenn  ein  Papst  der  Verfasser  war.  Das 
Officium  auf  Hidulphus  Anal.  V,  192  tf.  kann  nicht  von  Bruno  herrühren; 
es  ist  jünger  und  zeigt  spätere  Formen  in  Rhythmik  und  Reim.  Bei  den 
vielen  und  nahen  Beziehungen,  die  Bruno  als  Bischof  von  Toul  zur  Abtei 
Saint-Evre  hatte,  möchte  man  erwarten,  dafs  er  Hymnen  oder  ein  Officium 
auf  den  hl.  Aper  gemacht.  Aber  auch  das  Officium  auf  diesen  Heiligen 
Anal.  XVIII,  20  sq.  fällt  in  eine  jüngere  Zeit.  Sonst  habe  ich  in  Hand- 
schriften nur  noch  die  beiden  im  folgenden  mitgeteilten  Gedichte  unter  Leos 
Namen  gefunden. 


236.    (1.)   De  saiicto  Gregorio. 
In  I.  Vesperis. 
Ad  Magniücat. 

A.    Gloriosa  sanetissimi 
Sollemnia  Gregorii 
Toto  corde  catholica 
Suscipiat  ecclesia, 
Cuius  doctrina  aurea 
Per  mundi  splendet  climata, 
Quam  meritis  et  preeibus 
Christo  commendet,  quaesumus. 

Vgl.  Anal.  V,  184  sqq.  Aufser  den  dort  genannten  findet  sich  dies 
Officium  u.  a.  in  folgenden  Quellen: 

Antiph.  ms.  Romanum  saec.  11.  Cod.  Graecen.  258.  —  Brev.  ms.  Pratense 
saec.  12.  Cod.  Parisin.  12035.  —  Antiph.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod. 
Parisin.  Nouv.  acq.  1236.  —  Brev.  ms  Crucilingense  saec.  12.  Cod. 
Frauenfelden.  Y  28.  —  Brev.  ms.  Maguntinum  saec.  12.  Cod.  Scaffnaburgen. 
54.  —  Brev.  ms.  incert.  orig.  saec  12.  Cod.  Bruxellen.  353.  —  Brev.  ms. 
Aquüegiense  saec.  12/i3.  Cod  S.  Danielis  V.  —  Antiph.  ms.  Lambrechtense 
saec.  J-/i3.  Cod.  Graecen.  258.  —  Brev.  ras.  Wingartense  saec.  13.  Cod. 
Fulden.  Aa  56.  —  Antiph.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  in.  Cod.  Clau- 
stroneoburgen.  1015.  —  Collect,  ms.  Aspacense  saec.  [13.  et]  14.  in  (Jim. 
Monacen.  3215.  —  Brev.  ms.  S.   Sepulchri  anni  1340.    Cod.  Capit.  Posonien. 


—     304     — 

88.  —  Brev.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Capit.  Posonien.  32.  —  Antiph. 
ms.  Sabariense  saec.  14.  Cod.  Sabarien.  s.  n.  —  Brev.  ms.  S.  Floriani 
saec.  14.  Cod.  Florian.  401.  —  Brev.  ms.  Wratislaviense  saec.  14.  Cod. 
Capit.  Posonien.  159.  —  Brev.  ms.  Wormatiense  (Reinoldi  de  Sickingen) 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  1310.  —  Antiph.  ms.  Schaffnaburgense  saec.  15. 
Cod.  Schafmaburgen.  4.  —  Brev.  ms.  Hungaricum  saec  15.  Cod  Gyula- 
Febervarien.  Ms.  IV  S.  —  Brev.  ms.  Walthausense  saec.  15.  Cod.  Lincen. 
L  p  24.  —  Viat.  ms.  Johannis  Noviforen.  saec.  15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII 
A  12.  —  Brev.  ms.  S.  Alexandri  Embecen.  saec.  15.  Cod.  Gotingan.  239. 
—  Brev.  ms.  Nissense  saec.  15.  Cod.  Wratislavien.  I  Q  246.  —  Brev.  ms. 
Stephani  de  Nagylak  saec  15.  Cod.  Mus.  Hungar.  343.  —  Antiph.  ms. 
Posoniense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Posonien  2.  —  Brev.  ms.  Lamspringense 
anni  1446.  Cod.  Guelfenbyteran.  168  (Helm.  145).  —  Brev.  ms.  Ducum- 
burgense  anni  1451.  Cod.  Ducumburgen.  67.  —  Breviarium  Lubucense  imp. 
s.  1.  et  a.  —  Breviarium  Sedunense  imp.   1497. 


237.   (2.)   In  Tigilia  Natiyitatis  Domini. 

Ad  Laudes. 

1.  Egredere,  Emmanuel,  3.  Sicque  lege  deposita 
Quem  nuntiavit  Gabriel,  Tua  simus  sub  gratia, 
Uti  sponsus  de  thalamo  Qui  aperis  diu  clausuni 
Virginis  matris  utero  Bonis  intrandi  aditum. 

2.  Spiritus  sancti  opere  4.  Laus  sit  patri  et  filio, 
Sine  virili  semine,  Spiritui  paraclito, 

Ad  tuum  natalitium  Unitati  sit  gloria 

Delens  Evae  flagitium.  Per  infinita  saecula. 

Brev.  ms.  Casinense  saec.  11.  Cod.  Vindobonen.  1106.  A.  —  Brev.  ms. 
S.  Sophiae  Beneventän.  saec.  1,/i2.  Cod.  Vatican.  4928.  B.  —  Brev.  ms. 
S.  Sophiae  Beneventanae  saec.  n/ia.  Cod.  Neapolitan.  VI  E  43.  C.  — 
Collect.  Fragment,  ms.  saec.  [11.  et]  12.  Cod.  Eremiten.  366.  D.  —  Psalt. 
et  hymn.  ms.  Eugelbergense  saec.  13.  Cod.  Engelbergen.  61.  E.  —  Cod. 
Wratislavien.  I  F  236.  saec.  15.  F.  —  Milchsack  I,  6  (ohne  Angabe  einer 
Quelle)  G.  —  Brev.  Constantiense  imp.   1499.  H. 

1,  1  Egredietur  H.  —  1,  3  Tamquam  sponsus  H.  —  2,  3  Per  tuum  G  ; 
Factus  in  tine  temporum  G.  —  2,  4  Homo  creator  omnium  H.  —  Nach 
Str.  3  schiebt  G  ein: 

Verbum  procedens  a  patre, 

Lumen  verum  de  lumiue, 

Deus  de  caelis  humilis, 

Homo  nobis  visibilis. 

3.  1  Da,  ut  lege  G.  —  Statt  Str.  3  und  4  setzt  H: 

3.  Terra  nostra  fructifera  4.  Gentium  exspectatio 
Germen  profert  puerpera,  Patris  descendens  solio, 

Ad  eius  natalitium  Et  [1.:   Ut]  in  Israel  reliquias 

Delens  Evae  flagitium.  Spiritu  misso  colligas. 

Nach  Strophe  3  schiebt  G  ein: 

Servos  veni  redimere  Ut  cum  sanctis  perenniter 

Tuo  sacrato  sanguine,  Laudes  solvamus  pariter 

Fac  nos  tecum  resurgere  Saeculorum  altissimo 

Devicto  mortis  principe,  Laudes  ovantes  Domino. 


-    305    — 

In  BundC  wird  der  Hymnus  bezeichnet  als  „Leonis  papae",  womit 
nur  Leo  IX.  gemeint  sein  kann,  zu  dessen  Metrik  der  Hymnus,  so  wie  ABC 
ihn  bieten,  stimmt.  Man  erinnert  sich  angesichts  der  Quellen  unwillkürlich 
an  den  unfreiwilligen  Aufenthalt  dieses  Papstes  in  Benevent,  wo  er  auch  das 
Weihnachtsfest  1053  feierte,  das  vielleicht  zu  diesem  Hymnus  Anlafs  ward. 
Vgl.  Anal.  XXIII,  13. 


238.  (3.)   Kit  hin  us  papae  Leonis  IX. 


1.  0  pater  Dens  aeterne, 

de  caelis,  altissime, 
Respice  iacentera  multis 

perforatum  iaculis, 
Singaltibns  in  extremis 

suspirantem  ultirais. 

2.  Invoco  te,  Iesu  Christe, 

fili  patris  unice. 
Cui  consabstantialis, 

deitate  similis, 
Pietate  factus  homo 

virginis  ab  atero. 

3.  Advocatum  te  subnixe, 

Spiritus  paraclite, 
Proeedentem  ab  utroque, 

flagito,  sanetissime, 
Per  te  patrem  nliumque 

credam  omni  tempore. 

4.  Unus  es  in  trinitate, 

trinus  unus  Domine, 
Fabricator  sempiterne 

[trinae  mundi  machinae], 
Lapsum  stude  reformare, 

prostratum  erigere. 

5.  Heü,  miser  per  peccatum  11. 

attraxi  exordium, 
In  peccatis  sum  coneeptus 

parentum  sceleribus, 
Huic  natus  luctuosae, 

proh  dolor,  miseriae. 

6.  Ex  quo  natus  visum  cepi,  12. 

auditum  obtinui, 
Tactum,  gustum,  odoratum 

a  te,  factor  omnium, 
Talibus  ditatus  donis, 

studui  laseiviae. 

Oreves,   Lateinische   Hymnendichter.     II. 


7.  Beneficium  aeeepi, 
non  servans,  ut  debui, 

Sed  perverse  errabunda 

destruxit  infamia, 
Quod  ad  bonum  datum  fuit, 

in  malum  se  contulit. 

8.  Sicque  crescendo  decrescens, 
multa  mala  peragens, 

Quae  nie  vexit  tum  perversa 

gravitas  infantia, 
Hanc  post  sibi  effraenata 

capit  pueritia. 

9.  Adulescens  perpetravi 
mala,  quaeque  potui, 

Verbis,  factis,  totus  foedus 

cogitationibus, 
Vitia  sie  sum  lucratus 

miser  pro  virtutibus. 

10.  luventute  iam  constrictus 

patratis  sceleribus 
Catenatus  sum  induetus 

servus  ut  emptitius 
Volens,  nolens  per  diversa 

reatus  facinora. 

Unde  magna  cum  virtute, 
heu,  coepi  deficere, 

Amans  malum,  vitans  bonum 
deserensque  Optimum, 

Mensque  fuit  ruitura 
per  quaeque  flagitia. 

Iam  tunc  coepi  cogitare 
saeculo  me  tradere 

Delectari  atque  eius 
oblectationibus 

Adversa  nee  ulla  timens, 
salutera  despiciens. 
20 


306     — 


13-    Hierusalem  linquens  sanctam, 
eivitatem  optimam, 

Yere  est  quae  pacis  visio, 
descenderam  Iericho, 

Huius  mundi  ad  defectum 
totuin  dedi  animuni. 

14.  Insperate  laqueatus 

cecedi  improvidus 
In  manus  tan  dem  latronum 

dire  saevientium, 
Me  quaerentum  devorare 

leonina  rabie. 

15.  Captum,  caesum,  vulneratum. 

spoliatum,  miserum 
Reliquerunt  semivivum, 

ad  terrain  depositum, 
Duris  rlatibus  spirantem 

peneque  exauimem. 

16.  Sic  et  omnis  male  captus, 

saeculo  qui  deditus 
Sanctae  pacis  visionem 

dimittit  Hierusalem, 
Iericho.  lunae  defectum 

adhuc  tenens  noxium, 

17.  Inde  cadet  in  latrones, 

videlicet  daemones, 
Vitiis  misellum  plagant, 

virtutibus  spoliant, 
Immortalitatem  demunt. 

rationem  nequeunt. 

18.  Iam   [iacet]  velut  captivus, 

cui  nullus  proximus. 
Parens.  notus  vel  amicus, 

doloris  qui  conscius, 
Nisi  pius  Deus  meus, 

super  omnes  providus. 

19.  Sacerdos  currens  transivit, 

viso  nie  praeteriit, 
Perdidit  compassionem 

non  sciens  se  liominem, 
Pietatem  habens  nullam 

seu  misericordiam. 


20.  Ut  sacerdos,  sie  levita 

ipsa  tenens  devia, 
Minor  gradu,  par  in  actu 

simili  exhibitu, 
Mente  transit  ipse  prava 

cordis  cum  duritia. 

21.  Transiens  Samaritanus 

visum  flexit  placidus 
Et  respexit  me  iacentem, 

lividum  ac  debilem, 
Magna  sua  pietate 

accessit  humillime. 

22.  Custos  qui  Samaritanus, 

Christus  Dei  filius, 
Peccatores  sauciatos 

respexit  in  filios, 
A  respectu  pio  cuius 

recreatur  Spiritus. 

23.  Secum    ducens   in  iumentum 

corpus  quidein  carneum 
Ecclesiae,  quo  sanandum 

dueimur,  ad  stabulum. 
Plagis  aptans  legis  vinuni 

gratiaeque  oleum. 

24.  Respice  nunc,  Iesu  Christe, 

pietatis  unicae, 
Fleete  visum  tuum  ad  me, 

rlagito,  piissime, 
Ut  respectus  queam  mea 

plangere  facinora. 

25.  Respexisti  quondam  Petrum 

peccato  obnoxium. 
Qui  respectus  flevit  dure 

divino  ex  munere, 
Ad  gratiam  restauratus 

permansit  apostolus. 

26.  Respexisti  et  latronem, 

sceleratum  liominem, 
Ut  te  Detim  maiestatis 

fateretur  humflis: 
Meruit  sie  paradisi 

tecum  portas  ingredi. 


—     307 


27.  Respexisti  at  Mariam, 

peccatricem  animara, 
Quae  compuncta  sub  momento 

haud  se  dedit  nuntio, 
Pedibus  sed  provoluta 

deflevit  flagitia. 

28.  Lacrimis   eos  rigavit 

et  capillis  abluit 
Frequentibus  stillans  guttis, 

ut  careret  maculis, 
Perunxitque  pretiosi 

fomento  antidoti. 

29.  Multum  est  sibi  dimissura, 

quod  dilexit  plurimum, 
Passionem  veneratur 

huius,  quo  diligitur, 
Eius  capiti  unguentum 

superfundens  pisticum. 

30.  0  sancta  taa  voluntas, 

creator  et  bonitas, 
Respicis  qui  te  credentes, 

ut  a  morte  revoces, 
Bodus  pastor  oves  tuis 

reportas  in  umeris. 


31.  Sic,  sie.  pastor,  nunc  iacenti. 

languido  ac  debili 
Elevandum  manum  praebe, 

velis  me  erigere, 
Ut  erectus  possim  stare 

coram  te,  dulcissime. 

32.  Piagas  meas,   [cicatrices] 

novas  atque  veteres 
Studeas  sie  tu  curare, 

quaeso,  bone  medice. 
Sim  per  te  ut  hinc  securus, 

sanatus  languoribus. 

33.  Oleum  infundens  sanetum. 

vinnm  simul  optimum, 
Tuum  ponens  interventum 

perducas  ad  stabulum. 
Pellens  mortem,  donans  vitam 

fac,  tecum  ut  veniam. 

34.  Duobus  largitis  nummis 

donis  fulto  mysticis, 
Stabulario  comitte 

mei  curam  gerere, 
In  tua  reversione 

respice  me,  Domine. 


35.  Hoc  des,  pater  ingenite, 

nate  unigenite, 
Par  spiritus  ab  utroque 

procedens  paraclite, 
Deus  unus,  sempiterne 

regnator  per  saecula. 

Pass.  ms.  Admuntense  saec.  1,/i2.  Cod.  Adraunten  664.  —  6,  6  Lies: 
laseiviis?  —  9,3  factus  11,  5  Mensque  fit.  —  13,  3  Übersehufs  von  einer 
Silbe.  —  15,  5  suspirantem.  —  16,  5  Hierusalem  lunae  defectum.  —  20,  5 
transit  ipse  prae.  —  29,  4  a  quo  diligitur.  —  31,  3  Elevandum  für  ad  elevandum. 
—  34,  3  comite.  —  35,  1   Hoc  Deus  pater. 


20- 


Herimannus  Contractus, 

Monachus  Augiensis, 
f  1054. 

Herimann,  mit  dem  Beinamen  Contractus,  ward  den  18.  Juli  1013  ge- 
boren (1013  Herimannus  ego  15.  Kai.  Augusti  natus  sum).  Sein  Vater  war 
Wolfenrad  IL,  Graf  von  Veringen  auf  Altschhausen  (OA.  Saulgau);  die 
Mutter,  Hiltrude  mit  Namen,  wird  uns  vom  Sohne  als  eine  Frau  von  seltener 
Herzensgüte  gerühmt.  Sieben  Jahre  alt  bezog  Herimann  unter  Abt  Hern 
die  Klosterschule  der  Reichenau  (1020  ego  Herimannus  litteris  traditus  sum 
17.  Kai.  Octobris),  um  später  in  die  Zahl  der  dortigen  Mönche  eingereiht  zu 
werden ,  unter  denen  sich  auch  einer  seiner  Brüder  —  er  hatte  im  ganzen 
dreizehn  Geschwister  ■ —  Werinharius  befand.  Von  Kindheit  an  gichtbrüchig 
und  verkrümmten  Oberleibs,  so  dafs  er  aufserstande  war,  sich  alleine  fort- 
zubewegen, war  er  auch  der  Sprache  halb  beraubt,  vermochte  blofs  im  Flüster- 
tone zu  reden  und  konnte  mir  schwer  verstanden  werden.  All  dies  körper- 
liche Elend  hinderte  ihn  nicht,  ein  beliebter  Lehrer  und  ein  fruchtbarer  und 
gefeierter  Schriftsteller  zu  werden.  Aufser  seinem  Hauptwerke,  dem  Chronicou 
Augiense,  der  ersten  Weltchronik  des  MA. ,  verfafste  er  mathematische, 
astronomische  und  musikalische  Schriften.  Namentlich  als  Komponist  erfreute 
er  sich  allgemeiner  Bewunderung.  Er  starb  den  21.  September  L054  und 
ward  in  der  Familiengruft  zu  Altschhausen  beigesetzt.  Vgl.  über  sein  Leben 
das  Elogium  Herimanni  seines  SchüleVs  und  Freundes  Bertholdus,  Mon.  Germ. 
SS.  V,  267  sqq;   Hansjakob,  Herimann  der  Lahme,  Mainz   1875. 

Von  den  liturgischen  Schöpfungen  Herimanns  ist  uns  nur  wenig  unter 
seinem  Namen  überliefert.  Sein  Schüler  Bertholdus  schreibt  in  dieser  Hin- 
sicht: „Cantus  item  historiales  plenarios ,  utpote  quo  musicus  peritior  nou 
erat,  de  sancto  Georgio,  sanctis  Gordiano  et  Epimacho,  sancta  Afra  martyre, 
sancto  Mangno  confessore  et  de  sancto  Wolfgango  episcopo  mira  suavitate 
et  elegantia  euphonicos  praeter  alia  huiusmodi  perplura  neumatizavit  et 
composuit."  Berthold  redet  hier  von  sog.  Historien  oder  Officien.  Eine 
dieser  Historien  ist  uns  bekannt,  die  der  hl.  Afra.  Vgl.  Brambach,  Die 
verloren  geglaubte  Historie  der  hl.  Afra  und  das  Salve  regina  des  Hermanuus 
Contractus,  Karlsruhe  1892.  Dies  Officium  trägt  im  Cod.  Augien.  LX.  zu 
Karlsruhe  die  Marginalnote:  „Haue  historiam  composuit  Hermanuus  contrac- 
tus:" es  ist  bis  auf  ein  Kesponsorium  [vgl.  Nr.  (9)]  in  Prosa  abgefafst.  Den 
in  Augsburg  zu  diesem  Officium  üblichen  Hymnus  „Gaucle,  civitaa  Aitfi)<xt<iu 
werden  wir  Herimann  nicht  zuschreiben  dürfen.  —  Die  Kreuzsequenz  „GfrateSf 
honos,  hierarchia"  wird  dem  Contractus  von  Gottschalk  von  Limburg  zu- 
gewiesen: „domnus  Herimannus  de  sancta  cruce  sequentiam  Grates,  honus, 
hierarchia  dicitur  composuisse";  vgl.  Dreves,  Godescaleus  Lintpur^ensis, 
Leipzig  1897 ,  S.  105  Diese  Angabe  Gottschalks  findet  ihre  Bestätigung  in 
der  Einsiedler  Hs.  366.  saec.  12.,  in  welcher  bei  dieser  Sequenz  am  Rande 
der  Name  Herimannus  steht.  —  Bezüglich  Nr.  (2)  habe  ich  ein  älteres 
Zeugnis  für  Herimann  nicht  gefunden,  glaube  aber  den  neueren  Autoren,  wie 
Schuliger  (Sängerschule  S.  84)  aufs  Wort ,  dafs  diese  Sequenz  von  ihm  her- 


—    309     — 

rührt,  weil  sie  ebenso  wie  Nr.  (4)  und  (5)  ganz  die  in  Nr.  (1)  sich  häufenden, 
charakteristischen  Eigentümlichkeiten  an  sich  trägt.  —  Rücksichtlich  der 
NN.  (6  ,  (7)  und  <9)  kann  ich  auf  die  angezogene  Schrift  von  Brambach  ver- 
weisen. Nr.  (3)  wird  zwar  in  der  Einsiedler  Handsch.  366  p.  6  durch 
Marginalnote  einem,  sonst  völlig  unbekannten  „[He]  iuricus  m"  zugeschrieben, 
einem  Zeugnisse,  bei  dem  ich  mich  unbedingt  beruhigen  würde '),  wenn  nicht 
die  spätere  Tradition,  welche  diese  Sequenz  dem  Contractus  zuweist,  durch 
die  stilistischen  Besonderheiten  derselben  eine  so  starke  Stütze  fände ,  und 
wenn  es  nicht  ein  nur  zu  leicht  zu  erklärender  Lapsus  calami  wäre  wenn  ein 
Heinricus  statt  eines  Herimannus  monachus  der  Feder  entflösse.  In  Cod. 
Oxonien.  Iunius  121  heifst  es  fol.  13.  von  einer  Hand  des  13.  Jahrb.  geschrieben: 
„Hermannus  contractus  fecit  Sancti  Spiritus  assit  nöbis  grafin  et  Are 
praeclara."  Die  erstere  Angabe  ist  irrig;  die  zweite  zeigt  aber  doch,  dafs 
Htrimann  schon  im  13.,  nicht  erst  im  16.  Jahrhundert  für  den  Verfasser  der 
berühmten  Sequenz  galt.  —  Nr.  (8)  wird  dem  Reichenauer  Sänger  von 
Thrithemius  (Chronicon  Hirsaugien.  I,  149)  zugeschrieben.  Wer  dieselbe 
mit  Nr.  (9:  vergleicht,  wird  dem  unschwer  beistimmen. 

Durandus  (1230 — 96)  legt  in  seinem  Rationale  divinorum  officiorum  1. 
IV.  p.  I.  rub.  22.  noch  audere  Dichtungen  dem  Herimann  bei:  „Hermannus 
Contractus  Thetunieus,  inventor  astrolabii.  composuit  sequentias  illas: 
Bex  omnipotens  et  Sancti  Spiritus  et  Are  Maria  et  Antiphonam  Alma 
■redemptoris  mater  et  Simon  Bariona.  Die  Sequenz  Bex  omnipotens  kann 
aber,  abgesehen  davon,  dafs  sie  keinerlei  Ähnlichkeit  mit  andern  Werken 
desselben  zeigt,  Herimann  schon  deshalb  nicht  zugeschrieben  werden,  weil 
sie  in  Handschriften  vorkommt,  die  älter  sind  als  er.  Vgl.  Anal.  VII,  83. 
Dasselbe  gilt  von  der  Sequenz  Sancti  Spiritus  as*it  nöbis  gratia.  Bei  der 
Antiphon  oimon  Bariona  handelt  es  sich  um  einen  prosaischen  Text,  den 
Herimann  wohl  nur  vertont  hat;  was  dagegen  Durandus  mit  der  Sequenz 
„Ave  Maria"  meint,  bleibt  leider  ungewüfs.  Wollte  er  vielleicht  die  in 
Frankreich  nicht  übliche  Sequenz  Ave  praeclara  niaris  Stella  bezeichnen? 
Von  Sequenzen,  die  wortwörtlich  beginnen,  wie  Durandus  sie  beginnen  läfst, 
und  für  uns  in  Betracht  kommen  könnten,  wage  ich  die  eine  Are,  Maria, 
gratia  plena,  Dominus  tecum,  virgo  serena  (Kehr.  S.  203)  unserem  Dichter 
nicht  beizulegen,  weil  sie  sich  der  Reimsequenz  sehr  viel  mehr  nähert,  als 
dies  sonst  mit  seinen  Sequenzen  der  Fall  ist;  die  andere:  Ave  Maria,  gratia 
plena,  Dominus  tecum  (Anal.  XL,  115)  enthält  eine  Reihe  von  Wendungen, 
welche  mich  bestimmt  an  die  Autorschaft  Gottschalks  von  Limburg  glauben 
lassen. 

Von  einem  Rhythmus  Herimanns  auf  die  Ungarnsiege  Kaiser  Heinrichs 
vom  Jahre  1040  hat  uns  Otto  von  Freising  wenigstens  die  Kunde  bewahrt: 
„Unde  rursus  est  ille  rhythmus  Hermanni  Contracti  de  praefato  triumpho 
compositus,  qui  sie  ineipit:  Vox  haec  melos  pangatu.  Sein  Gedicht  de  octo 
vitiis  prineipalibus  hat  Dümmler,  Zeitsch.  f.  deutsches  Altertum  XIII,  385  ff., 
herausgegeben. 


239.   (1.)  De  saneta  Cruce. 

1.  Grates,  honos, 
hierarchia 
et  euphonizans  tibi 
interrainabiliter 
hymnologia, 


J)  Vgl.   Dreves  Godescalcus  Lintburgensis,  Leipzig,  1897,  S.  21. 


—    310     — 


2  a.   Sacrosancta 

tu  patris  hostia, 

Iesu  Christe,  rex  monarchos, 

omniura  antistes  et 

evXoyovfiGve, 


2  b.  Pietate 

tu,  propitiator, 
qui  gratuita  ipsum  te 
propter  nos  obtuleras 
ozavooi   in  ara. 


3  a.    Suavitatis  Spirans 

Deo  torridulus  odorem, 
cum.  eumandrita, 
profunderes  tuum 
pro  erroueo 
grege  cruorem. 


3  b.  Yas  excoctus  igne 

passionis  ut  testaceum, 
summe  plastes,  tu 
fragilium  physin 
restauras  pius 
irae  vasorum. 


4  a.    Legis  qui  peccatum 

crucisque 

factus  es  maledictum, 

libidinis  victimarum 

bestiale  nostrum 

caelitus, 

o  Emmanuel,  ablue  delictum. 

5  a.  Tu  magnus, 

respice  parvulos, 
archiater,  nos  morbidulos 


6  a.  Tu  totus  desiderium, 

böni  totius  genus 

generalissimum, 

gaudiraonium 

tu  quam  verissime 

hyperbolicum 

solaque  tu  soteria, 

Clemens  tui  nos  intima 

pasce  theoria. 

7  a.  Fac,  nos  calix  inebriet 

perquam  optimus 

sobrietatis, 

spiritalium 

dulcedinis, 

aeternorum  mirae 

dilectionis 

sophiaeque  salutaris, 

quo  vitis  Sorech  palmites 

fructus  plures 

forre  queamus  laetantes. 


•ib.  Reconciliator, 
asylum 

spesque  sola  reorum, 
inspirans  dedititiam 
tu  confessionem, 
fer  nobis, 
parclite.  propitiationem. 

5  b.  Et  contra 

mortis  poterium 

Yitae  propines  antidotum. 

6  b.  Qe ög  TtdiTa  ekeij/xtov, 

acfEGig  benignula 

tu  xCov  ai.iaQTiLüi', 

sanctimonium 

dulce,  iucundulae 

tu  deliciae, 

portus  quietis  unicae, 

aqyog  patrum  et  optimas 

ikerjGov  tjuäg. 

7  b.  Et  tu,  solus  qui  fortiter 

crucis  torcular 
tristeque  prelum  — 
vir  de  gentibus 
nullus  tecum  — 
idem  ipse  botrus 
elegaus  Cypri 
rubicundulus  calcasti, 
bibens  nobiscum  poturn  te 
ipsum  nobis 
tui  fer  patris  in  regno, 


—    311     — 

a.  Nos  ut  immolantes  8b.  Teque,  dux,  sequamur 

tui  sanguinis  sacri  sponte  voluntaria. 

tibi  rubentia  non  abre  ut  Simon 

musta  cotidie  et  in  angaria, 

mundicorditer  mundo  revera 

et  intime  moriendo 

nudam  crucem  nuduli  tibique  nos,  non  nobis, 

baiulemus  vera  vita, 

carne  et  noy,  postbac  vivendo, 

9.  Rex,  Christe,  noster  crucifixe, 
praestante 
tua  pietate  nimia, 
qui  redemptio  sola 
totaque  nostra 
tu  propitians 
es  misericordia. 


Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  12.  in.  Clm.  Monacen.  14845.  A.  —  Grad, 
ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin,  a  XII  7.  B.  —  Miss, 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  C.  —  Seq.  ms.  Secoviense  saec. 
12.  Cod.  Graecen.  1584.  D.  —  Sequent.  ms.  Eremitense  saec.  12.  Cod. 
Eremiten.  366  E.  —  Grad.  ms.  Ottobnranum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27  VoO. 
F.  —  Auch :  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  F  o  15.  —  Miss. 
ms.  Augustanum  saec.  12.     Cod.  Londien.  Add.   11669. 

1,    5   ymnoloia  D.  —  2a,    5  eulogemene  A.  —  26,    2  tu  fehlt  ABCDF. 

—  2  b,  4  obtuleris  E.  —  2  b,  5  stauros  CD ;  stayros  ABE.  —  3b,  1  Vas  es 
coctus  B.  —  3b,  3  tu  fehlt  ABCDEF;  fragilium  fehlt  E.  —  3b,  5  restaures  F. 

—  4a,  4  und  4b,  4  Neue  Initiale  CD.  —  4b,  4  inspiras  E.  —  5b,  2  poti- 
rium  F.  —  5  b,  3  propinans  AE.  —  6  a,  2  totius  generis  E.  —  6  a.  4  sancti- 
monium  BCD.  —  6a,  5  verissimum  B.  —  6a,  7  tu  fehlt  E.  —  6a,  8  tua 
B.  —  6  b,  1  Theu  ABCDEF ;  panton  B ;  eleymon  ABCDE  —  6  b,  2  affesis  A 
benignicula  AE.  —  6  b,  3  tu  ton  amartyon  BE;    amartion  A;  amarthion  CD. 

—  6b,  4  gaudimonium  BCD.  —  7a,  2  per  quem  ACDE.  — ■  Str.  7a  und  7b 
umgestellt  E.  —  7b,  5  nullusque.  F.  —  7b,  10  ipsum  nobis  F.  —  7b,  11 
regnum  B.  —  Str.  8  a  ff.  fehlen  E.  —  8a,  7  nudula  A.  —  8  a,  9  die  unrichtige 
Form  noy  (statt  r&3)  beizubehalten  zwingt  das  Versmafs.  —  8b,  3  zu  abre 
vgl.  Diefenbach,  Glossarium  Latino-Germ.  p.  5.  —  8  b,  9  post  haec  AC  9,  1 
Te  Christe  A;  O  Christe  F.  —  9,4  qua  redemptio  CD.  —  9,  5  totaque 
fehlt  F;  nostra  que  F. 

Die  Autorschaft  des  Hermannus  Contractus  bezeugt  E ,  das  den  Namen 
des  Verfassers  beifügt,  sowie  Gottschalk  von  Limburg  Opusc.  2,  12:  Domnus 
Herimannus  de  sancta  cruce  sequentiam  Grates,  honos,  hierarchia  dicitur 
composuisse."     Vgl.  Hymnol.  Beiträge  I,   105. 


•240.   (2.)   In  Pascha  Domini. 

1.  Rex  regum,  Dei  agne, 
leo  Iuda  magne. 


—     312 


2  a.  Cruce  virtutum 
mors  peccati, 
vita  iustitiae, 

Daus  fructum  iam  ligni  vitae 
pro  gustu  scientiae, 
pro  rapina  gloriae. 

3  a.   Haec  dies  Domini  celebris 

pax  est  in  terris, 
fulgor  inferis 
et  lux  superis, 
Dies  duplicis  baptismi 
legis,  evangelii. 

4  a.   Submersis  hostibus, 

signatis  postibus 
assum  pascba 
nocte  domo 
una  iam  cum  lactucis 
ede  agrestibus. 

5  a.  Hac  die 

nos  lava.  Christe, 
mundans  bysopo 
Fac  et  dignos 
boc  mysterio, 
mare  siccans, 
Leviathan 

perforans  maxillam 
hämo,  armilla. 

6  a.  0  flos  virgineae 

virgae  fraglans, 

Plena  septemplici 

rore  lampas, 

Vino,  lacte  pulchrior 

specie, 

Rosae  rubor, 

lilii  candor, 

Quo  te  tantae  clementiae 

cousilio 

Microcosmi 

inclinaveras  auxilio, 

Ut  miseri  particeps 

redemptor  esses, 

Absque  peccati  naevo 

gestans  formulam  peccati. 


2  b.  Dum  tuus  sanguis 

ius  rompbcae 
restrinxit  flammeae, 
Paradisi  pandit  hortum 
stirps  oboedientiae 
mediana  gratiae. 

3  b.  Christus    pascha  est  homini, 

dum  vetus  transit, 

novus  surgit ; 

haec  dies  Domini. 

Gaude,  mens  expers  fermenti, 

plena  panis  azimi. 

4  b.  Accinctis  renibus, 

pellitis  pedibus 
cum  baculo 
propera  et 

caput  cum  in  testinis 
et  pedibus  vora. 

5  b.  Calice 

nos  inebria, 
sopi,  suscita, 
De  torrente 
bibens  in  via 
damna  nostra, 
Tu  pontifex 
hostia,  torcular 
calcans  tu  uva. 

G  b.  0  consanguinee 
servi  domine, 
Spes  avaavdaeiog 
primae,  ultimae 
per  iusiurandum  semini 
Abrahae 
Firma  et  nos, 
dux  düdvarog, 
Nos  tuo  convivificans 
corpori, 
Commortuos 
Adae,  parenti  veteri, 
Tu  membris  fortioribus 
iungens  infirma, 
Vitae  aeternae 
des  pascua,  tu  pascha. 


—     313    - 

Trop.  ms.  Germanicum  saec.  1!/i2.  Cod.  Angelic.  R  IV  38  (948).  A.  — 
Sequent.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  B.  —  Grad.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314  C.  —  Miss.  ms.  Admuntense 
saec.  12.  Cod.  Admunten.  786.  D.  —  Miss.  ms.  Florianum  saec.  12.  Cod. 
Florian.  III  208.  E.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  Cod.  Petrin. 
a  IX  11.  F.  —  Grad.  ms.  Wingartense  saec.  12.  ex.  Cod.  Mus.  Palat.  Vin- 
dobonen. 118.  G.  —  Trop  ms.  incertae  orig.  saec.  13.  Cod.  Stuttgartien. 
HB.  Asc.  I  95.  H.  —  Grad.  ms.  Pataviense  (?)  saec.  13.  Cod.  Hilarien.  148. 
I.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.  Cod.  Sangallen.  378.  add.  saec.  13. 
K.  —  Miss.  ms.  Mellicense  saec.  14.  Cod.  Mellicen.  1057.  L.  —  Miss.  ms. 
Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  M.  —  Miss.  ms.  Zagrabiense  saec. 
15.  Cod.  Capit.  Zagrabien.  XLIV  2.  323.  N.  —  Ferner:  Enchir.  S.  August, 
ms.  saec.  12.  Clin.  Monacen.  17  058.  add.  saec.  12.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense 
saec.  13.  Cod.  Turicen.  Rh.  23.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  15.  Cod. 
Graecen.  147.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.    Cod.  Rossian.  X   158. 

1,  1  Rex  Deus,  Dei  agne  BCDEFGIL.  —  2  a,  1  Crucis  virtute  BCDEFKN; 
crux  es  virtutum  M.  —  2  a,  4  da  BCDEG.  —  2  b,  1  Cum  BDFJKL.  —  2  b, 
2  rompheae  fehlt  M;  ropheae  L;  tropheae  N.  —  2  b,  3  restinxitDH;  restin- 
guit  BCEF;  restringit  I;  perstrinxit  N.  — -2b,  6  gloriae  M.  —  3a,  1  Hie 
dies  HK.  —  3a,  2  est  pax  EF.  —  3  a,  3  fulgur  BCDEGIL.  —  3a,  4  ut  nix 
superis  BCDEFGILM;  lumen  superis  N.  —  5a,  3  duplici  FI.  —  3a,  6  et 
evangelii  GHIKLMN.  —  3b,  1  hominis  N;  Domini  CH.  —  3b,  4  hie  H; 
dies    fehlt  M.   —    3b,  3  novum  KL.  —  3b,  5  Pange  mens  K;    fermentis  H. 

—  4a,  3  assunt  pascha  H.  —  4a,  5  iam  fehlt  DGK.  — -4b,  1  und  2  um- 
gestellt K.  —  4b,  6  ac  pedibus  K;  et  plantis  N;  fora  L.  —  5a,  2  nos 
Christe  lava  ELN.  —  5  a,  3  mundans  nos  F.  -   5a,  4  et  fehlt  BCDEFGIKLMN. 

—  5a,  5  nos  mysterio  EFIKLM.  —  5a,  8  maxilla  E.  —  5a,  9  armillam 
DGHIKLMN.  —  5b,  3  sopis  I;  sopitos  suscita  H.  —  5b,  5  in  via  bibens 
L.  —  5  b,  6  damua  fehlt  F;  nostri  F;  poenas  nostras  N.  —  5  b,  9  tu  calcans 
N;  tu  una  L.  —  6  a,  1  O  fehlt  E.  —  6  a,  2  nagrans  BEGHIKLM;  flammans 
F.  —  6  a,  4  Nive  lacte  GK.  —  6a.  5  sq.  und  6  sq  umgestellt  DK.  —  6a,  9 
Quod  te  H.  —  6  a,  12  inclinaverat  H.  —  6  a,  13  miseris  LX.  —  6  a,  16  formula 
E.  —  6  b,  1  Ergo  consanguinee  EFIL.  —  6  b,  3  Spe  BCEFGIKLM.  —  6  b,  9 
Tuo  nos  N;  Nunc  tuo  CEFIL;  Hunc  tuo  B.  —  6  b,  10  corporis  H.  —  6  b,  12 
veteris  G.  —  6b,  15  In  te  aeternae  BC  EFILM;  aeterne  mit  Melisma.  — 
6  b,  16  dano  LMN. 


241.   (3.)  In  Assumptione  B.  Mariae  V. 

1.  Ave,  praeclara 
maris  Stella, 
in  lucem  gentium 
Maria, 
divinitus  orta. 


2  a.   Euge,  Dei  porta, 
quae  non  aperta 
veritatis  lumen, 
ipsum  solum  iustitiae, 
indutum  carne 
ducis  in  orbem. 


2  b.   Virgo,  decus  mundi , 
regina  caeli, 
praeelecta  ut  sol, 
pulchra  lunaris  ut  fulgor, 
agnosce  omnes 
te  diligentes. 


—    314 


3  a.   Te,  plenam  fide 

virgam  almae  stirpis  Iesse, 

nasciturara 

priores 

desideraverant 

patres  et  prophetae. 

4  a.   Tu  agnum  regem, 

terrae  dominatorem, 

Moabitici 

de  petra  deserti 

ad  montem  filiae  Sion 

transduxisti. 

5  a.   Hinc  gentium 

nos  reliquiae 

tuae  sub  cultu  memoriae, 
mirum  in  modum 
quem  es  enixa, 
propitiationis  agnum, 
regnantem  caelo 
aeternaliter, 
devocamus  ad  aram 
mactandum  mysterialiter. 

6  a.  Fac  fontem  dulcem, 

quem  in  deserto 

petra  praemonstravit, 

degustare 

cum  sincera  fide 

renesque  constringi 

lotos  in  mari, 

anguem  aeneum  in  cruce 

speculari. 

7  a.  Audi  nos, 

nam  te  tilius 

nihil  negans  honorat. 

8  a.  Da  fontem  boni  visere, 

da  purae  meutis  oculos 
in  te  defigere, 


3  b.  Te,  lignum  vitae, 

sancto  rorante  pneumate 

parituram 

divini 

floris  amygdalum 

signavit  Gabriel. 

4  b.   Tuque  furentem 

Leviatban  serpentem 

tortuosumque 

et  vectem  collidens 

damnoso  crimine  mundum 

exemisti. 

5  b.    Hinc  manna  verum 

Israelitis 

veris,  veri  Abrabae  filiis, 

admirantibus, 

quondam  Moysi 

quod  typusfigurabat,  iamnunc 

abducto  velo 

datur  perspici ; 

ora«  virgo,  nos  illo 

pane  caeli  dignos  effici. 

6  b.   Fac  igni  sancto 

patrisque  verbo, 
quod  rubus  ut  flamma 
tu  portasti, 
virgo  mater  facta, 
pecuali  pelle 
discinctos  pede 
mundis  labiis  cordeque 
propinquare. 

7  b.  Salva  nos, 

Iesu,  pro  quibus 
mater  virgo  te  orat. 

8  b.  Quo  haustu  sapientiae 

saporem  vitae  valeat 
mens  intellegere, 


9.  Christianismi  fidem 
operibus  redimire 
beatoque  fine 
ex  huius  incolatu  saeculi, 
auctor,  ad  te  transire. 


—    315    — 

Grad.  et.  Antiph.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin,  a. 
XII  7.  A.  —  Miss.  ms.  Admuntense  saec.  12.  Cod.  Admunten.  780.  B.  —  Mis-^. 
ms.  Sanblasianum  saec.  12.  Cod.  Panlan.  25.  3.  17  (ol.  Sanbl.  membr.  60). 
C.  — •  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  D.  —  Grad. 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13814.  E.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani 
saec.  12.  Cod.  Florian.  III  208.  E.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  Clm. 
Monacen.  27130  G.  —  Sequent.  ms.  Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen. 
14845.  H.  —  Grad.  ms.  Bambergense  saec.  12.  Cod.  Bambergen.  Ed.  III  2. 
I.  —    Miss.    ms.  S.  Petri  Salisburgen.    saec.    12.     Cod.  Petrin,    a   IX    11.  K. 

—  Grad.  ms.  Salisburgense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  11004.  add.  saec.  12. 
L.  —  Evang.  ms.  S.  Floriani  saec.  12.  Cod.  Florian.  XI  29.  add.  saec.  12. 
M.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/i3.  Cod.  Vindobonen.  1909  N.  — 
Grad.  ms.  Pataviense  saec.  13.  in.  Cod.  Hilarien.  148.  O.  —  Grad.  ms. 
Aquilegiense  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII  18.  P.  —  Miss.  ms.  Maguntinum 
saec.  13.  [et  15.]  Cod.  Rossian  VIII  120.  Q.  —  Miss.  ms.  Veteris  Montis 
saec.  13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  R.  —  Grad.  ms.  Minorum 
Colonien.  anni  1299.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VIII  237.  S.  —  Grad, 
ms.  Mellicense  saec.  13/i4.  Cod.  Mellicen.  1056.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Barbarae 
in  Algia  saec.  13/i4.  Cod.  Sangenovefcn.  96  (BB1.  Fol.  7.)  U.  —  Grad. 
ms.  Aquisgranense  anni  1330.     Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XIV.  V.  — 

Ferner:  Miss.  ms.  S.  Coronae  saec.  13.    Cod.  Prägen.  IB  10.  add.  saec.  14. 

—  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19  (Hosp.  memb. 
49).   —  Trop.  ms.  Wingartense?   saec.  13.     Cod.  Stuttgartien.  HB  I  Asc.  95. 

—  Miss  ms.  Monasteriense  saec  15.  Cod.  Monasterien.  347  (41).  —  Grad, 
ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  445.  add.  saec.  15.  — -  Grad, 
ms.  Praedicatt.  Colonien.  anni  1425.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  — 
Miss.  ms.  Zwettlense  saec.  15.  Cod.  Zwettlen.  198.  —  Miss.  ms.  Agriense 
anni  1394.  Cod.  Capit.  Agrien.  U  2  VI  5.  —  Grad.  ms.  Praedicatt.  Insulen. 
saec.  15/i6.     Cod.  Upsalen.  C  513. 

1,  3  in  luce  IP.  —  2b,  4  fulgur  P.  —  2b,  6  über  diligentes  indigentes 
E.  —  3a,  1  und  3b,  1  vertauscht  A.  —  3a,  5  desideraverunt  I.  —  3b,  5 
über  signavit  aqnovit  E.  —  4a,  6  transduxisti  korrig.  in  traduxisti  E.  — 
5a,  1  Sic  gentium  P.  —  5a,  7  in  caelo  GP.  —  5a,  9  devotamus  AIL;  re- 
vocamus  G.  —  Str.  6  a  und  6  b  umgestellt  H.  —  6  a,  5  quam  sincera  II.  — 
6  a,  6  resque  N.  —  6  b,  3  flamma  IT.  —  6  b,  7  discincto  G.  —  6  b,  8  mundos 
H.  —  7b,  3  virgo  mater  E.  —  8a,  1  Fac  fontem  GL.  —  8a,  2  da  puros 
AFHI.  —  Str.  8  b  fehlt  AEHIL;  ist  nachgetragen  F.  —  9,  2  redimere  I.  — 
9,  3  que  fehlt  I;  Alinea  H. 


242.   (4.)  De  sancta  Maria  Magdalena. 

1.  Exsurgat  totus  almiphonus 
supercaelestium  chortis 
citharoedorum 
omnifarie  Deo 
eulogizans  cum  Alleluia. 

Vgl.  Text  und  Lesarten  dieser  Sequenz  Anal.  XL1V,  204  ff 


243.  (5.)  De  sanctissima  Trinitate. 

1.  Benedictio 
trinae  unitati, 
simplici  deitati 
semper  omnifaria: 


31 G 


2a.   Parenti, 

cui  sempiternalis 
stat  identitas, 
sempiternitas 
iatriel  mira : 


2  b.  Par  verbo, 

quod  coessentiva 
sapientia, 
vere  veritas 
exsplendet  viva. 


3  a.  Tibi  et,  amborum 
voluntas, 

pneuma,  et  suavitas; 
tu  beatitudo  sancta, 
sanctitas  es  exstantiva. 


3  b.    Tres  omnium  genus 
bonorum 
generalissimum, 
wv,  ens,  nobis  ex  quo   vita 
stillat,  atnor  et  sophia. 


4  a.  Optima  veraque 
aeternitas, 
aeterna  et  optima 
veritas, 

vera  aeternaque 
bonitas. 


4  b.  Odium,  falsitas 
morsque  cedant, 
figuram  tuam  nobis 
explicet 
usia,  ratio, 
Caritas. 


5  a.    Föns,  in  quo  sunt,  vivunt, 
quorum  umbras  mortales 
expetunt, 
vitae  deliciae, 
decus,  sotheria, 
regnuin.  virtus, 
victoria. 


5  b.  Fac  tuos  supplices 
tuae  dilectionis 
compotes, 
effuga  daemones, 
orbem  cbristianum, 
io  y.ai  dlcpa, 
magnifica. 


6  a.   Pater,  El,  Eloi, 
Eloe,  Elion, 
Ia,  Sadai, 
lux,  Samain, 
tu  Eie,  rex 
Sabaoth,  ineffabilis, 
Adonai, 

tuum  nos  plasma 
conserva. 


(Jb.  Proles  Emmanuel, 
mire  niirabilis, 
summe  consul, 
])eus  fortis, 
Dominus  iustus, 
futuri  pater  saeculi, 
princeps  pacis, 
Iesu  Messia, 
nos  salva. 


t  a. 


Spiritus  timoris 
pietatis, 
scientiae, 
fortitudinis, 
consilii, 
iniellectus 
ac  sapientiae, 
nos  illustra, 
unge,  sanctifica. 


7  b.  Simplex  trinitatis 
tu  unitas, 
unitatis 
trina  deitas, 
purga  culpas, 
aegros  sana, 
hostes  pacitica, 
solve  vincla, 
pelle  pericula. 


—    317     — 

8.  Ac  te  sitientes 
pio  vultu  saties 
paceque  aeterna 
in  Ierusalera  superna. 

Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  Clin.  Monacen.  27130.  A.  —  Grad, 
ins.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13  314.  B.  — Seq.  ms.  Emmera- 
mense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14845.  C.  —  Miss.  ms.  Florianum  saec.  12. 
Cod.  Florian.  III.  208.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  12.  Cod. 
Petrin,  a  IX  11.  E.  —  Miss.  ms.  SeligenpergenseT?)  saec.  12.  Cod.  Florian. 
XI  396.  add.  saec.  12  13.  F.  —  Grad.  ms.  Ratingense  saec.  12/i3.  Clm.  Monacen. 
10  075.  G.  —  Grad.  ms.  Pataviense  saec.  13.  in.  Cod.  Hilarien.  148.  H.  — 
Offic.  ms.  Altahensia  anni  1442.  Clm.  Monacen.  9508.  I.  —  Grad.  ms. 
Monasteriense  saec.  15  (Privatbesitz).  K.  — 

Ferner:  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10.    Cod.  Sangallen.  380  add.  saec. 

12.  —  Grad.  ms.  Cranenburgense  saec.  13.     Cod.  Capit.  Cranenburgen.  s.  n. 

—  Sequent.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  —  Oration.  ms. 
Secoviense  (Monialium)  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1501.  (In  beiden  letzteren 
Anfang:    Benedictio    summae  trinitati.)  —  Grad.  ms.  Veteris  Montis  (1)  saec. 

13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colouien.  VI  2.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/i3. 
Cod.  Vindobonen.  1909.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan  27. 
3.  19.  (Hosp.  memb.  49).  —  Miss.  ms.  Hospitalense  anni  1427.  Cod.  Paulan. 
26.  1.  9.  (Hosp.  memb.  7).  —  Miss.  ms.  S.  Gangolphi  Maguntini  anni  1444. 
Cod.  Maguntin.  136.  —  Cant.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  — 
Grad.  ms.  Freckenborstense  (Oitbergae  de  Langen)  anni  1530.  Cod.  Frecken- 
horsten.  s.  n. 

1,  2  summae  trinitati  B;  unitatis  F.  —  2  a,  2  qui  sempiternalis  CD.  — - 
2a,  3  est  identitas  K;  idemptitas  G.  —  2a,  5  iactriel  D;  yatriel  Fl;  ia  triel 
H;  ya  triel  E.  —  2  b,  1  verbum  AG.  —  2  b,  2  quo  H;  coessentia  I.  —  2  b,  4 
vera  ADEFH.  —  2  b,  5  exsplendent  G;  explens  et  viva  A.  —  3a,  1  Sibi  H. 

—  3a,  4  sacra  H.  —  3a,  5  extentiva  D.  —  3  b,  1  Tu  es  omnium  D;  Rex  es 
omnium  K;  Tres  omnium  F.  —  3  b,  2  simplex  et  F.  —  3  b,  3  principalissimum 
F.  —  3b,  4  o  ens  D;  oriens  F.  —  4b,  1  Odia  CDEH.  —  4b,  2  cedat 
CGHIK.  —  4b,  4  explicet  C;  exprimat  F;  exprimant  E;  expleat  AGH1K; 
expleant  D.  —  4b,  5  usya  EF;  usion  D.  —  5a,  2  cuius  umbram  D.  — 
5  a,  4  in  te  deliciae  EFGK.  —  5  a,  6  virtus  fehlt  C.  —  5  b,  1  Fac  nos  supplices 
C  —  5b,  2  dilectioni  AFI.  —  5  b,  6  oki  alpha  A;  o  et  alpha  GIK;  o  qui 
alpha  CDEFH;  w  fehlt  H.  —  5b,  7  sanctifica  DK.  —  6a,  1  hei  A;  eloy 
CDEFHK;  eloym  I;  heloim  A.  —  6a,  2  heloe  AI;  eloym  K;  helion  AI; 
elyon  DEFGHK.  —  6a,  3  Ya  EFGK;  saday  FK;  sadday  AGEIK;  saddaym 
E:  iassadday  D;  iassa  day  H.  — -6a,  4  samay  F;  sammay  D;  sammaym 
CH ;  amayn  K;  amaim  A;  amaym  G.  —  Eye  G;  eige  A;  egie  C;  yeie  I; 
yge  E;  geie  F;  genye  D;  iege  K;  ie  ie  H.  —  6  a,  9  sanctifica  D.  —  6  b,  5 
Dominus  fehlt  E;  iustus  fehlt  E.  —  6  b,  6  pater  futuri  DEK.  —  7  a,  1  Öpes 
timoris  C.  —  7a,  7  laus  sapientiae  A.  —  8,  1  Et  te  A;  Ad  te  FGHK.  — 
8,  2  tuo  vultu  D;  vultu  tuo  A.  —  8,  3  pacemque  H. 


244.   (6.)  Antiphona  Maior  de  B.  M.  V. 

Alma  redeniptoris  mater,  quae  pervia  caeli 
Porta  manes  et  Stella  maris,  succurre  cadenii, 
Surgere  qui  curat,  populo,  tu  quae  genuisti 
Natura  mirante  tuuni  sanctum  genitorem, 
Virgo  prius  ac  posterius,  Gabrielis  ab  ore 
Sumens  illud  Ave,  peccatorum  miserere. 


—     318     — 

Brev.  ms.  Pruvningense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  23037.  A.  —  Psalt. 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1119.  B.  —  Psalt.  et  Orat.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1202.  C.  —  Brev.  ms.  Secoviense  saec.  12. 
Cod.  Graecen.  832.  D.  —  Collect,  ms.  Emmeramense  saec.  11.  Clm.  Monacen. 
14965  a.  add.  saec.  12.  Da.  —  Trop.  ms.  Maitialense  saec.  11 — 14.  Cod  Parisin. 
1139.  add.  saec.  13.  E.  —  Diurn.  ms.  Pruvningense  saec  14.  Cod. 
Altovaden.  X.  F.  —  Caut.  ms.  Altovadense  anni  1410.  Cod.  Altovaden.  42. 
G.  —  Orat.  ms.  Tirnsteinense  saec.  15.  Cod.  Ducuraburgen.  84.  H.  —  Horae 
et  Orat.  Ultraiectinum  saec.  15.  Cod.  Altovaden.  II.  I.  —  Cant.  ms.  S. 
Iacobi  Augustani  anni  1481.  Clm.  Monacen.  6913.  K.  —  Collect,  ms.  Italicum 
anni  1489.  Cod.  Paulan.  25.  4.  19  (ol.  Sanbl.  memb.  45).  L.  —  Psalt.  et 
hvmn.  ms.  SS.  Udalrici  et  Afrae  anni   1494.  Clm.  Monacen.  4301.  M. 

2  manens  BCDDaEFGHIKLM.  —  3  quae  D;  curas  ACEFGH;  cura  O. 
—  4  mirantem  A.  —  5  prius  tu  posterius  ABCDDaE ;  aut  posterius  F.  — 

In  A  ist  fol.  329  b  sqq.  Herimans  Historia  sanctae  At'rae  von  einer  Hand 
des  12.  Jahrh.  eingetragen.  Unmittelbar  an  dieses  Officium,  mit  dem  sie 
doch  nichts  zu  tun  hat,  schliefst  sich  fol.  241  b  die  Antiphon  Alma  redemp- 
toris.  Der  eine  Verfasser  beider  Stücke  erklärt,  warum  sie  beide  hier 
beieinanderstehen.  —  In  Da  steht  die  Antiphon  mit  Neumen  en  points 
superposes.  —  Die  Antiphon  steht  auch  in  Cod.  Vindobonen.  3721  (Collect, 
ms.  Luuaelacense  saec.  15).  Die  Tabulae  codicum  III,  S.  63  geben  als  Ver- 
fasser  Johannes  Sax  an.  Diese  Angabe  ist  unrichtig,  ebenso  wie  der  an 
gleichem  Orte  angegebene  Anfang  „Maria  redemptoris  mater".  Die  Hs.  liest 
richtig:  „Alma  redemptoris".  Vor  dem  Liede  steht  zufällig  die  Einleituugs- 
formel  eines  Briefes,  die  beginnt:  „Iohannes,  dictns  Sax  etc.;  dieselbe  wurde 
von  den  Tabulae  irrtümlicherweise  als  Autorenangabe  aufgefafst. 


245.    (7.)    Antipliona  Maior  de  B.  M.  V. 

Salve,  regina  misericordiae, 
\"ita,  dulcedo  et  spes  nostra,  salve! 
Ad  te  clamamus  exsules  tilii  Evae, 
Ad  te  suspiramus  geraentes  et  flentes 
5  In  liac  lacrimarum  valle. 
Eia  ergo,  advocata  nostra, 
Illos  tuos  misericordes  oiulos  ad  nos  converte 
Et  Iesum,  benedictum  fructum  ventris  tui, 
Nobis  post  hoc  exsilium  ostende, 
10  0  Clemens,  o  pia, 
0  dulcis  Maria. 

Brev.  ms.  Secoviense  saec.  11/ia.     Cod.  Graecen.  1244.  A.   —   Psalt.  ms. 
Secoviense  saec.  12.     Cod.  Graecen.   1119.  B.  —  Brev.  ms.  Secoviense  saec. 

12.  Cod.  Graecen.  832.  C.  —  l'salt.  et  Orat.  ms.  »Secoviense  saec.  12.  Cod. 
Graecen.  1202.  D.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11 — 14.  Cod.  Parisin.  1139. 
add.  saec.  13.  E.  —  Antiph.  ms.  Lambrechtense  saec.  12.  Cod.  Graecen. 
528.  add.  saec.  13.  F.  —  Collect,  ms.  Ottoburanum  saec.  12/ia.  Clm.  Monacen. 
9921  add.  saec.  13.  Fa.  —  Antiph.  ms.  S.  Coronae  saec.  13.  Cod.  Fragen. 
XII  C    7  a.  G.  —  Hvmn.  et  psalt.  ms.  Cistereiense  (postea  Valdicense)  saec. 

13.  Cod.  Prägen.  VII  V  11.  add.  saec.  14.  in.  II.  —  Horar.  et  Orat 
Ultraiectinum  saec.  15.  Cod.  Altovaden.  II.  1.  —  Cant.  ms.  S.  Iacobi 
Augustani  anni  1481.  Clm.  Monacen.  6913.  K.  —  Psalt.  ms.  Hasileense  saec 
1  16.  Cod.  Paulan  25.  '_'.  33  (ol.  Sanbl.  memb.  57).  L.  —  l'salr.  et  hvmn  ms. 
SS.   Udalrici    et  Afrae    anni    1494.  Clm.  Monacen.    4301.  M.   —   „Ad  M.igni- 


—     319    — 

ficat"  E;  „In  Purificatione  B.  M.  V.  ad  Magnif."  G;  „In  festis  IX  lectionum 
et  infra  I.  —  Vgl.  über  das  Salve  regina  Brambach  a.  a.  O.  S.  15  und 
S.  16  n.  8 — 17.  —  Das  jetzt  übliche  Wort  mater  in  Vers  1  (mater  miseri- 
cordiae)  findet  sich  in  keiner  Quelle  und  ist  ein  spätes  Einschiebsel  des 
XVI.  Jahrh. 


246.   (8.)  Antipkoua  de  B.  Maria  Y. 

0  Hörens  rosa,  Domini  mater  speciosa, 
0  virgo  mitis,  o  fecundissima  vitis, 
Clarior  aurora,  pro  nobis  omnibus  ora, 
Ut  simus  digni  postrema  luce  beari. 

Offic.  ms.  Millestadien,  saec.  12.  Cod.  Virunen.  38.  A.  —  Brev.  ms. 
Emmeramense  saec.  14.  ex.  Clin.  Monacen.   14771.  B.  — 

2  o  iucundissima  vitis  B.  — 4  fehlt  B.  —  Ant.  ad.  Complet.  in  Concept. 
B.  M.  V.  A.  —  Ant.  2.  ad  Laudes  in  Assumpt.  B.  M.  V.  B.  —  Vgl.  Anal. 
V,  50;  XXIV,  6. 


247.    (9.)   Responsorium  d.  s.  Afra. 

R.  Martyr  sancta  Dei,  quae  flagrans  igne  fidei 
Flammas  sprevisti  tortorum,  victima  Christi, 
Qui  foedant  mores,  precibus  restingue  calores, 

V.  Crescat  ut  in  nobis  divini  fervor  amoris. 

Antiph.  ms.  Augiense  saec.  12.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  LX.  A.  —  Brev. 
ms.  Pruvningense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27037.  add.  saec.  12.  B.  —  Brev. 
ms.  Augustanum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  3902.  C.  —  In  2.  Noct.  Resp.  4 
A;  In  1.  Vesp.  Resp.  C. 


Otlilo. 


Monachus  Emmeramensis. 
f   1072. 

Othlo  (auch  Otlohc  geschrieben)  war  in  Oberbayern  zu  Anfang  des  11. 
Jahrhunderts  geboren.  Schon  als  Knabe  kam  er  nach  Tegernsee,  wo  er  mit 
gleichgrofsem  Eifer  als  Erfolg  die  Kunst  des  Bücherschreibens  erlernte,  und 
von  da  nach  Franken.  In  die  höheren  Wissenszweige  führte  alsdann  die 
Hersfelder  Schule  ihn  ein:  namentlich  fühlte  er  sich  von  den  Klassikern, 
unter  ihnen  am  meisten  von  Lucanus  angezogen.  Durch  Bischof  Meginhard, 
der  von  seiner  Kunst  als  Schreiber  erfahren,  erhielt  er  einen  Ruf  nach  Würz- 
burg und  ein  Kanonikat  an  der  dortigen  Kathedrale,  entsagte  indes  1032  der 
Welt  und  trat  unter  Abt  Burkhard  in  das  Kloster  St.  Emmerau  ein.  Bald 
ward  er  mit  der  Leitung  der  dortigen  Klosterschule  und  zwischen  1052  und 
56  auch  mit  der  des  Stiftsdekanates  betraut.  Nachdem  er  dreifsig  Jahre  im 
Kloster  zugebracht .  entzog  er  sich  1062  den  Anfeindungen  der  jüngeren 
Ordensgenossen,  indem  er  mit  Genehmigting  des  Abtes  Reginward  sich  in 
die  Abtei  Fuld  begab.  Vier  Jahre  weilte  er  dort,  seine  Zeit  zwischen  Schreiben 
uL,d  Abschreiben  von  Büchern  teilend.  Im  Jahre  1066  nach  Regensburg  zurück- 
berufen, begab  er  sich  zunächst  nach  Amorbach  und  von  da  im  folgenden 
Jahre  nach  St.  Emmerau.  wo  er  den  23  November  1072  (oder  73)  verstarb. 
Vergl  über  sein  Leben  B.  Pez,  Thesaurus  Anecdot.  III.  p.  1  sqq.  Monum. 
Germ.  SS.  XI,  376  <qq. 

Die  Schritten  Othlos  gehören  teils  der  Hagiographie  (Leben  des  hl. 
Wolfgang,  des  hl.  Boniracius,  des  hl.  Magnus  teils  der  asketischen  und 
mvstischen  Theologie  an  iLibrr  de  t<-ntationibus  suis.  Liber  visiouum  u.  a.  I 
Migne  PP.  LI..  146,  10 — 122:  Mon,  Germ.  SS.  XI.  378  sqq.  Die  hier 
mitgeteilten  religiösen  Gedichte  sind  seinem  eigenen  Autogramm,  den  Münchener 
Handsch.  1-4-4HJ  und  l-4  7-V>  t-ntnommen.  die  beide  mannigfache  Korrekturen 
von  der  Hand  de<   Verfassers  aufweisen. 


24*.   (1).   Oratio  ad  Deum. 

0  princeps  pacis,  recolendus  nomine  patris, 

0  patris  verbum,  per  quod  manet  omne  ereatum. 

Spiritus  o  sancte,  quo  constant  cuncta  creante. 

His  qui  personis  Deus  unus  semper  haberis, 

Ordine  qui  miro  finis  constas  et  origo 

Leges  aeternas  ac  solus  iure  gubernas, 

0  pater  aeterne,  cui  semper  idem  manet  esse. 

Qui  genus  humanuni  miseratus  mortificatam 


—    321     — 

Propter  mortifera  primi  delicta  parentis 
10  Vivere  fecisti  pretioso  sanguine  Christi, 

Cuius  in  adventu  mundum  totum  reparasti, 

Cuius  iudicio  statuentur  cuncta  sub  aequo, 

Da  mihi  velle  bonam,  vires  ad  perficiendum. 

Nam  sine  te  nequeo  vel  mente  capessere  quidquam, 
15  Tu  nisi  des  votum,  frustrabor  ad  omnia  motum. 

Unde  mihi,  posco,  Clemens  hoc  annue  primo, 

Quo  proferre  queam  poscendi  verbula  recte, 

Exin  sinceris  precibus,  precor,  ut  pius  assis; 

Da  mihi,  quaeso,  fidem,  per  quam  te  semper  adorem 
20  Quaque  sciam  plane,  quod  iustum  sit  vel  inane. 

Spem  concede  mihi  talem,  spes  unica  nostri, 

Qua  sufferre  queam  vitae  caelestis  habenam. 

Restat  in  bis  prima  virtus,  dilectio  bina. 

Qua  te  factorem  debemus  amare  hominemque, 
25  Quam,  Deus,  infunde  super  intima  cordis  abunde. 

Non  mea  mens,  quaeso.  laedatur  more  superbo, 

Adveniat  rite  custos  patientia  vitae. 

Mors  et  perditio,  discedat  caeca  libido. 

Me  quoque,  posco,  regas,  cum  videro  res  alienas, 
30  Ne  quid  in  bis  captus  fieri  compellar  avarus. 

Non  cibus  aut  potus  me  deprimat  immoderatus. 

Fac,  precor,  et  vestes  contemnere  me  pretiosas, 

Da  vigiles  artus  ad  cuncta  tui  famulatus 

Atque  quiescentes  solita  de  fraude  tuere, 
35  Ne  corrupta  caro  somno  turbetur  araaro. 

Sint  procul  invidia,  iactantia,  lis,  sed  et  ira, 

Nee  rebus  vanis  me  laus  seducat  inanis. 

Non  peto,  divitias  nee  honores  carnis  ut  addas, 

Sed  da  propitius  tantum  solacia  victus 
40  Fructificaque,  mihi  quaeeunque  talenta  dedisti, 

Quatenus  usuram  merear  tibi  reddere  iussam. 

Sicque  meos  mores  in  amore  tuo,  precor,  aptes, 

Ut  mea  sit  cura,  quod  gestet  vita  futura, 

Ac  regno  Christi  merear  tandem  sociari, 
45  Qui  tecum,  pater,  et  cum  pneumate  regnat  in  aevum. 

Opera  autogr.  Othloui  Emmeramen.  saec.  11.  Clm.  Monacen.  14490. 
A.  —  Opera  autogr.  Othloni  Emmeramen.  saec.  11.  Clm.  Monacen.  14756. 
fol.   106.  ß.   —   Ibidem  2°  fol.    159.  C. 

1.  O  pater  aeterne,  cui  semper  idem  manet  esse  BC.  —  2  bis  4  incl. 
fehlen  B.  —  4  O  qui  personis  tribus  his  Deus  unus  haberis  C.  —  7  fehlt 
BC;  zwischen  den  Zeilen  nachgetragen  A.  —  9  zwischen  den  Zeilen  nach- 
getragen ABC.  —  11  zwischen  den  Zeilen  nachgetragen  AC.  —  12  fehlt  B.  — 
24  zwischen  den  Zeilen  nachgetragen  AC.  —  25  Quam,  precor,  infunde.  BC.  — 
31  und  32  zwischen  den  Zeilen  nachgetragen  AC.  —  Vor  33  schiebt  B  ein: 
Ne  videar  quemquam  per  tales  laedere  vestes.  —  3^  Non  rogo  divitias  C; 
vel  honores  B.  —  45  tecum  patre  et  A. 

Dreves.  Lateinische  Hvmnenclichter.     II.  21 


322     — 


249.    (2.)  Hymnus  de  Xatali  Domiiii. 

1.  0  salus  rnundi,  sator  universi. 
Sola  spes  vitae,  decus  o  perenne, 
Debitas  laudes  tibi  nos  ferentes 

Suscipe  cleraens. 

2.  Qui  volens  totum  reparare  mundum. 
Gratiam  miris  dederis  habenis, 

Ne  iugo  legis  premeretur  omnis 
Plasmatis  aetas. 

3.  Haec  agens  gratis  vice  caritatis 
Res  protoplasti  miserans  levasti 

Et  premens  taudem  Leviathan  anguem 
Nos  revocasti. 

4.  Kam  coaeternum  tibi,  summe,  verbum 
Prolis  bumanae  speciem  probare 
Miseras  orbi,  sine  labe  naevi 

Virgine  sumptam. 

5.  Iam  novum  lumen  datur  ad  salutem. 
Natus  est  nobis  novus  auctor  orbis, 
Splendor  aeterni  patris  ac  superni 

Iam  caro  factus. 

6.  Ille  signatas  reserans  figuras 
Legis  obscurae  fideique  purae 
Sensibus  nostris  aderit  perennis 

Pro  renovaudis. 

7.  Nulla  vis  nobis  remanet  doloris, 
Filius  summi  vigor  exstat  omni, 
Qui  fide  pura  vigilique  cura 

Credit  in  ipsum. 

8.  Hinc  melos  bymni  resonemus  illi 
Supplici  voto  studioque  toto, 

Ut  coheredes  sibimet  fideles 
lnveniamur. 

9.  Laus  patri  summo  sit  honorque  nato, 
Pneumati  sancto  decus  atque  doxa, 
Qui  manens  trinus  Deus  est  et  unus 

Semper  ubique. 

Opera  autogr.  Othloni  Emmeramen.  saec.  11.    Clin.  Monacen.   14756.  — 


323     — 


250.   (3.)  Yersus  super  Evangelium 

„Cum   natus    esset   Iesus". 

1.  Cum  puer  Iesus  deitate  plenus 
Bethlehem  Iuda  genetrice  summa 
Editus  mire  sub  Herode  rege 

Viseret  orbem, 

2.  Mox  recens  Stella-  simul  est  oborta. 
Quam  magi  quidam  Oriente  visam 
Usque  regalem  comitantur  urbem 

In  Hierusalem. 

3.  Et  requirentcs  inibi  manentes 
Inquiunt  illis:  Reserate  nobis, 

Quo  sit  hie  natus  modo  tarn  probatus 
Rex  Hebraeorum. 

4.  Vidimus  mempe  super  hoc  potente 
Sideris  miri  radios  oriri, 

Hüne  ut  oremus,  ideo  venimus 
Partibus  istis. 

5.  Audit  haec  maestus  nimium  scelestus 
Atque  cum  totis  Hierosolymitis 
Anxius  cura  capitur  dolosa 

Hostis  Herodes. 

6.  Et  vocans  eunetos  populi  raagistros 
Sciscitabatur,  quid  ad  haec  agatur, 
Unde  sit  Christus,  ubi  quippe  natus 

Inveniatur. 

7.  At  requisiti  ita  sunt  locuti: 
Bethlehem  castrum  parit  ergo  Christum, 
Sicque  revera  legitur  propheta 

Hinc  cecinisse : 

8.  Bethlehem  Iuda,  eris  haud  minuta 
Inter  affines  procerum  cohortes, 
Exiet  namque  novus  auetor  a  te, 

Qui  regat  omnes. 

9.  Tunc  magis  illis  pariter  vocatis 
Coepit  oeculte  ab  eis  notare, 
Quando  praedictum  iubar  esset  ortum, 

Quod  sibi  fulsit. 

21 


—     324     — 

10.  Exin  insanus  ait  his  tyrannus: 
Ite  iam,  quaeso,  puerum  sequendo 
Et  nimis  caute,  ubi  sit,  rogate 

Regulus  idem. 

11.  Cumque  compertum  teneatis  illura, 
Siquidera  certe  mihimet  referte, 
Ipse  quo  regem  veniens  eundem 

Pronus  adorem. 

12.  Haec  magi  dicta  capiant  dolosa; 
Tum  dehinc  rursum  iniere  cursum 
Ac  satis  gratum  iter  inchoatum 

Perficiebant. 

13.  Sed  statim  Stella  Oriente  visa 
Praevia  luce  comes  est  ubique, 
Usque  dum  supra  remaneret  ipsa, 

Quo  fuit  infans. 

14.  Cuius  aspectu  nimium  gavisi 
Tngredi  sancta  meruere  tecta, 
Quo  puer  Iesus  genetrix  et  eius 

Inveniuntur. 

15.  Moxque  prostrati  studio  fideli 
Supplices  Christum  venerantur  ipsum, 
Insuper  dona  tribuere  trina 

Mystica  valde. 

16.  Nam  Deus  ture  celebratur  apte, 
Est  et  in  murra  hominis  figura, 
Rexque  nimirum  rutilans  per  aurum 

Significatur. 

17.  At  magi  somno  moniti  supremo, 
Ut  minus  regem  redeant  Herodem, 
Sunt  viam  nisi  aliam  reverti 

In  regionem. 

Opera  antogr.  Othloni  Emmcramen.  saec.   11.     Clm.  Monacen.  14756. 


251.   (4.)  In  Resurrectioiie  Domini. 

Oblato  Christo  studeat  sibi  quilibet  isto 
Tempore  paschali  laudis  dono  speciali 
Pacificare  Deum,  qui  depopulans  hypogaeum 
Ut  tiro  magnus,  tondendus  mitis  ut  agnus, 


—     325     — 

5    Agnos  excinit  exinde  suosque  redemit, 
Nos  miseros  vero  simili  pietate  supremo 
Patri  placavit,  miserando  reconciliavit. 
Mors  contra  vitani  pugnam  confert  inimicam, 
Dux  regnat  vitae  vivus  mortis  sine  Ute. 

10    Die,  die  ergo  pia  nobis  dukisque  Maria, 

Quid  vidisti  flens  prope  tumbam  quando  stetistiV 
Angelicos  festes,  sudaria,  lintea,  vestes. 
Unica  spesque  mea  surrexit  et  hoc  Gallilaea 
Approbat,  est  visus  ibi  nara  multis  redimendus. 

15    An  vis  Iudaee  tibi  credamusve  Mariae? 
Illius  sanis  verbis  tu  falsificaris. 
Qui  vivis  vere,  tu  nobis,  rex,  miserere. 

Opera  autogr.  Othloni  Erameramen.  saec.  11.  Clin.  Monacen.  14490. 
Zuschrift,  wie  es  scheint,  von  Othlos  Hand.  —  Von  Vers  5  an  metrische  Um- 
schreibung des   Victimae  paschali. 


252.   (5.)  Item  in  Resurrectione  Domini. 

Vocibus  altisonis  Dominum  laudemus  in  odis 
Caelestique  melos  regi  dulces  iubileraus, 
Per  se,  non  actus,  qui  caelitus  est  caro  factus 
Sub  carnis  fatis  latitante  typo  deitatis. 
5    [Dum]  tegitur  pannis  mundis  puerilibus  annis, 
Illi  fit  euna  praesaepis  mansio  dura. 
[E]ius  praeeeptum  miserans,  qui  fecit  ineptum, 
Non  inproviso  nudum  pulsum  paradiso, 
Subditur  egregie  Iosepb  matrique  Mariae. 

10    Se  circumeidi  patitur  [ri]tu  puerili, 
Sicut  peccator  in  templo  purificatur, 
Crimina  delere  qui  scitur  nostra  valere. 
Sub  ditione  pari  baptismi  fönte  lavari, 
Qui  sibi  servus  erat,  ab  eo  dignando  volebat. 

15    Fortis  et,  ut  nostis,  temptamina  pertulit  hostis, 
A  nullo  tactus  lapidum  refugit  quoque  iactus 
Sustinuitque  famem  plerumque  sitis  cruciamen 
Ac  auditorum  plantas  lavit  ipse  suorum. 
Haec  intus  facta,  quamvis  vi  corporis  acta, 

20    Non  poterat  sane  deitas  eius  latitare. 
Verbo  divino  mutavit  aquam  cito  vino, 
Orbatos  visu  vestivit  luminis  usu, 
Sanos  reddebat  leprosos,  quosque  videbat, 
Patres  defunetos  iubet  ipse  resurgere  eunetos. 

25    Omnes  curabat,  quos  [a]quae  vis  debilitarat, 
Quos  cruor  impinxit,  iluxus  hos  ipse  restrinxit. 


—     326     — 

Panibus  e  quinque  satiavit  milia  quinque, 

Ventos  sedavit,   mare  ceu  siccum  peragravit, 

Linguas  mutorum  iussu  verbi  reseravit, 
30    Aures  surdorum  sputo  tactas  reparavit, 

Febres  morborum  quartanas  porro  fugavit. 

Talia  post  signa,  post  haec  signacula  digna 

Sponte  sua  capitur,  crucifigitur  et  sepelitur. 

Ast  in  morte  sua  sol  subtrahitur  quoque  luna. 
35    En,  lux  illius  est  nobis  orta  diei, 

Quam  fecit  Dominus,  typus  aeternae  requiei. 

In  qua  ceu  fortis  leo  vicit  debita  mortis 

Atque  suis  visus  est   dilectis  redivivus 

Post,  primus  primae  peecanti  primo  Mariae, 
40    Fratribus  undenis  post  bac  maerore  repletis, 

Informans  illos  scripturas  corde  pusillos, 

Gentibus  ut  plane  scirent  iilas  reserare. 

Ecce,  resurgentem  sollenniter  omnitenentem 

Laetitia  multa  laudant  nascentia  cuncta. 
45    Cuncta  carent  luctu,  segetes  vernant  modo  fructu, 

Producit  flores  varios  ex  more  colores 

De  terra  late  tersa  nivis  asperitate. 

Carmina  nunc  plena  dulcedine  dat  philomena, 

Nunc  sol  et  luna  perlucent  clarius  una, 
50    Herbarum  vellus  producit  florida  tellus. 

Ergo  die,  fratres,  hac  exsultemus  alacres, 

Instat  quae  fulgens,  in  qua  de  morte  resurgens 

Mundi  salvator,  verus  vitae  reparator, 

Caelestis  nobis  patefecit  iter  regionis. 
55    Totus  iucundus  sit  per  pia  gaudia  mundus, 

Coniubilent  sancti  simul  Alleluia  tonanti. 

Opp.  autogr.  Othlonis  Emmeramen.  saec.  11.  Clin.  Monacen.  14490.  — 
Zuschrift  von  anderer  Hand ,  aber  mit  einer  Korrektur,  die  Othlos  Hand  zu 
sein  scheint. 

253.  (6.)   Versus  super  sequentiam  sancti  Spiritus. 

Assit  iam  nobis  dementia  spiritus  alini, 
Quae  sibi  cor  nostrum  faciat  consistere  templum, 
Expellens  inde  peccatorum  genus  omne. 
Spiritus  alme,  veni  nos  et  dignare  tueri, 
5    Fac  procul  borrendas  de  nostro  corde  tenebras. 
Tu  consolator  et  purae   mentis  amator, 
Infer  chrisma  tuum  clemens  in  pectora  nostrüm. 
Tu  quoque  cunctorum  mundator  flagitiorum, 
Mundatos  hominis  oculos  fac  interiores, 
10    Ut  sie  caelestem  mereamur  cernere  patrem, 
Quem  possunt  oculi  iustorum  cernere  soli. 


—     327     — 

Tu  sanctos  vates  fecisti  degere  tales, 

Ut  rairanda  Dei  canerent  praeconia   Christi. 

Discipulos  Christi  tarn  fortes  esse  dedisti, 
15    Eius  ut  in  cunctum  veherent  miracula  mundum. 

Cum  machinam  reruni  faceret  Deus  oranigenarum, 

Tu  foturus  aquas  has  iure  tuo  solidabas. 

Tu  lymphas  pandis  animabus  vivificandis 

Ipseque  carnales  fieri  das  spirituales, 
20    Tu  quoque  divisum  per  linguae  Schismata  mundum 

Et  varios  ritus  coadunasti,  pie  flatus. 

Idolatras  gentes,  hoc  est  simulacra  colentes, 

Ad  cultam  Domini  tu,  praesul  summe,  vocasti. 

Nunc  assis,  sancte,  nobis  clamantibus  ad  te ; 
25    Nam  sine  te  frustra  tit  tota  precatio  nostra. 

Tu,  qui  cunctorum  docuisti  corda  piorum, 

Efficiens  illos  proprio  de  numine  dignos 

Christi  discipulos,  hodie  tu,  spiritus,  ipse 

Insolito  cunctis  benedicens  munere  saecl[is] 
30    Hunc  idcirco  diem  fecisti  iure  celebrem. 

Opera  autogr.  Otbloni  Emmeramen.  saec.  11.  Clm.  Monacen  14756.  — 
Aufschrift  wie  oben.  —  Poetische  Umschreibung1  der  Sequens :  Sancti  spiritus 
assit  nobis  gratia. 

254.   (7.)   Versus  de  die  iudicii. 

0  vos  christicolae,  qui  iam  remanetis  in  orbe, 

Dum  bene  possitis,  pergite  de  vitiis, 
Nam  valet  hie  multa  constans  oratio  vestra, 

Quam  tunc  pro  nihilo  proferet  omnis  homo, 
5    Cum  suprema  dies  actus  reseraverit  omnes, 

Et  Deus  omnipotens  de  superis  veniens 
Iustos  in  dextra,  sed  pravos  parte  sinistra 

Pastor  ut  ex  hoedis  dissociabit  oves. 
Talibus  intenti  verbis  animo  sapienti 
10        Semper  traetate,  quod  genus  estis  Adae. 

Praesens  vita  brevis,  sed  erit  Ventura  perennis, 

Nempe  beatus  homo  despicit  apta  modo, 
Aedificat  mores,  ad  veros  tendit  honores, 

Nam,  quod  mundus  amat.  hoc  velut  umbra  labit. 
15    Si  nos  ex  variis  cognoseimus  ultimn   signis, 

Hinc  minus  incauti  turbine  iudicii, 
Eius  in  oecursum  teneamus  pectora  sursum, 

Ut  Dominus  veniens  inveniat  vigiles. 
Nam  sol  et  luna  pallescent  lege  sub  una, 
20        Rebus  abhinc  finis  coeperit  esse  cinis. 

Denique  nil  restat,  nisi,  quod  spes  ultima  praestat, 

Quod  mortale  fuit,  hoc  moriendo  ruit, 
At  animae  meritum  mercedis  pereipit  usum. 


—     328     — 

Sic  quondam  lenis  propitiusque  nimis, 
25    At  tunc  districtus  veniet  nimiumque  verendus. 
Tunc  quoque  monstrabit  vulnera,  quae  subiit. 
Quem  transfixerunt,  ut . fert  scriptura,  videbunt 
Reddentes  planctum,  prob   dolor,  ia  vacuum. 
Cum  transfixa  cutis  sit  spes  et  causa  salutis, 
30        Si  quos  error  amat,  bosce  salus  reprobat. 
Porro  dies  ille  complebit  vata  Sibyllae 

Atque  propbetarum  comprobat  indicium, 
Cordis  et  arcana  fieut  hoc  tempore  plana, 
Illic  sero  gemet,  quem  modo  risus  habet. 
35    Ille  dies  mire  pravis  advenerit  irae, 

Quos  reparare  modo  nulla  valet  ratio, 
Si  quasi  securi  sectantes  commoda  mundi 

Nee  curant  animas  aedificare  suas. 
Illic  causa  gravis,  quam  nee  incredulus  audis, 
40        0  miser  imprudens,  pessima  quaeque  gerens. 
Nolis  sive  velis,  hoc  iudieium  patieris, 
Gestis  et  ipse  tibi  discutiendus  ibi. 
Tunc  igitar  linques  invitus  carnis  amores, 
Nil  mercedis  habens,  his  quia  nunc  frueris, 
45    Sed  magis  aeternum  pro  talibus  ibis  in  ignem, 
Quo  dolor,  ah  et  vae  semper  erit  sine  spe. 
0  nimium  miseri,  sentite  locum  miserendi 
Et  vel  adhuc  vobis  poscite  pacis  opem. 
Currite,   dum  quitis  et  vitae  lumen  habetis, 
50        Dum  maneat  tempus,  non  neglegatur  opus. 
At  neglegens  tempus  fuerit  sine  fine  neglectus, 
Quod  sibi  quisque  legit,  hoc  habiturus  erit. 
Nam  sermone  brevi  concluditur  hie  modus  ei, 
Perpes  vita  bonis,  mors  sine  fine  malis. 
55    Haec  pensate,  viri,  libeat  virtute  potiri, 
Ne  mortis  turbo  vos  capiat  subito. 

Opera  autogr.  Othloui  Emmeramen.  saec.  11.     Clm.  Monaden.  14490. 


Alplianus  L, 

Archiepiscopus  Salernitanus, 
f  1085. 

Alphanus  von  Salerno  erblickte  das  Lieht  der  Welt  in  der  Stadt,  die 
ihm  den  Beinamen  gegeben,  unter  der  Regierung  des  Fürsten  Guaimarus  III., 
mit  dem  er  nahe  verwandt  war.  Seine  Geburt  mufs  in  die  Jahre  1015  bis 
1020  fallen.  Er  besuchte  die  berühmte  ärztliche  Hochschule  seiner  Vater- 
stadt, verband  aber  mit  dem  Studium  der  Medizin  das  der  schönen  Wissen- 
schaften und  der  Gottesgelehrtheit  und  trat  in  jungen  Jahren  in  den  geist- 
lichen Stand.  Seine  Brüder,  deren  Namen  uns  die  Geschichte  verschweigt, 
nahmen  Teil  an  der  Verschwörung  des  Pandulphus,  der  am  3.  Juni  1052 
Guaimarus  IV.  zum  Opfer  fiel.  Dafs  Alphanus  an  dieser  Gewalttat  be- 
teiligt gewesen,  ist  unwahrscheinlich,  jedenfalls  aber  unerwiesen.  Übergehen 
wir  die  weiteren  politischen  Ereignisse.  Im  Jahre  1054  kam  Desiderius, 
Mönch  des  Sophienklosters  zu  Benevent,  ein  Sprofs  des  langobardischen 
Fürstenhauses  dieser  Stadt,  Heilung1  suchend  nach  Salerno.  An  ihn  schlofs 
sich  Alphanus  in  inniger  Freundschaft  an,  begleitete  ihn  nach  Benevent  und 
nahm  daselbst  das  Ordenskleid  des  hl.  Benedikt.  Zwei  Jahre  später  traten 
beide  in  das  Kloster  von  Monte  Casino  über,  doch  schon  1057  ward  Desiderius 
zum  Abte  des  Klosters  von  Capua,  Alphanus  zum  Abte  des  Klosters  San 
Benedetto  in  Salerno  erwählt.  Nach  dem  Tode  des  Erzbischofes  Johannes 
ward  Alphanus  zu  seinem  Nachfolger  erkoren  und  in  den  Quatembertagen 
des  März  1058  zu  Rom  vom  Papste  Stephan  IX.  konsekriert.  Die  Regierung 
Alphanos  fällt  in  die  Zeit  der  Ausbreitung  der  Normannischen  Herrschaft  in 
Unteritalien ,  welche  derjenigen  seines  eigenen  Hauses  ein  Ende  bereitete. 
Seine  Lage  mufste  eine  noch  schwierigere  sein,  weil  die  Päpste  von  Leo  IX. 
bis  zu  Gregor  VII.  mehr  denn  einmal  ihre  Politik  gegenüber  den  eindringenden 
Eroberern  wechselten,  je  nach  den  Bedürfnissen  des  Atigenblicks.  Es  ist 
schwer,  an  diesem  Orte  unmöglich,  die  politische  Stellung  Alphanos  in  den 
verschiedenen  Phasen  dieses  Kampfes  zu  verfolgen  und  zu  präzisieren.  Am 
13.  Dezember  1076  zog  Robert  Guiscard  in  Salerno  ein;  das  letzte  lango- 
bardische  Fürstentum  des  unteren  Italien  war  gefallen.  Das  Verhältnis  des 
Kirchenrürsten  zu  dem  Eroberer  war  ein  freundliches;  sie  fanden  sich  zu  ge- 
meinsamer Arbeit  zusammen,  indem  sie  die  berühmte  Kathedrale  des  hl. 
Matthäus  erbauten.     Um  die  Concha  der  Apside  lief  die  Inschrift: 

Da,  Mathaee  pater,  patris  hoc  det  et  innuba  mater, 
Ut  pater  Alphanus  maneat  sine  fine  beatus. 

Zu  Anfang  des  Jahres  1085  konnte  Gregor  VII.,  von  Heinrich  VI.  aus 
Rom  vertrieben,  den  vollendeten  Dom  einweihen;  am  28.  Mai  starb  der  Papst, 
und  Alphano  begrub  ihn  in  seiner  Kathedrale.  Am  9.  Oktober  desselben 
Jahres  folgte  der  Bischof  dem  Papste  in  die  Grube.  Wir  besitzen  über  Alphano 
eine  eingehende  Monographie  von  Michelangelo  Schipa,  Alphano  I.. 
Archivescovo  di  Salerno,  Studio  Storico-Letterario.  Salerno  1880.  Vgl.  auch 
Gisebrecht,  De  literarum  studiis  apud  Italos  primis  medii  aevi  saeculis.  Berolini 
1845.     Über   Alphanos   Schriften  vgl.  Petrus  Diaconus,    De    viris    illustribus 


—     330     — 

Casinen.   VI ,    10  (bei  Muratori ,  Rerum  Italic.  Scriptt.  VI ,  34  sq.) ;  Leo  von 
Ostia,  Chronicon  Montis  Casinen.  Muratori  IV,  455. 

Für  die  Gedichte  Alphanos  kommen  zwei  Hauptquellen  in  Betracht: 
Erstens  die  Handschrift  seiner  Gedichte  Cod.  Casinen.  280  saec.  11.  ex.; 
zweitens  das  seltene  Sammelwerk  des  Tito  Prospero  Martinengo ;  vgl.  Titel 
und  Inhalt  Anal.  XXII,  5  sq.  Aus  diesen  beiden  Quellen  sind  die  liturgischen 
Hymnen  Alphanos  bereits  im  XX.  Bande  der  Analecta  gedruckt  worden.  Es 
sind  die  folgenden : 

Adesto  sancte  Spiritus XX,  190. 

Ad  patris  decus  optimi 244. 

Alma  dies  rutilat  toto  celeberrima  mundo 230. 

Apostolorum  nobili  victoria 188. 

Ardet  intactae  faciem  puellae 18. 

Aureo  solis  radio   perenni 54. 

Ecce  dies  rediit  iubili 207. 

Fontem  perennis  gratiae 73. 

Fulgur  aspectus  placuit  virorum 274. 

Gaudere  fratres  nos  hodie  decet 197. 

Igne  divini  radians  amoris 17. 

Laetare  mater  parturis  quae  filios 189. 

Laudibus  vestris  modulando  noster 241. 

Praebe  Christe  canentibus 242. 

Quid  tuo  nobis  potius  placere 198. 

Eex  regum  Deus  omnium 205. 

Salve  dies  tutoribus 104. 

Sanctis  martyribus  laus  honor  et  decus 103. 

Virgo  dicata   üeo  nobis  Christina  faveto 72. 

Virgo  sideris  ardua  sedibus 73. 

Votis  tuorum  Christe  fidelium 107. 

Ein  Reimofncium  auf  die  hl.  Sabina  steht  Anal.  XXIV,  274  sqq.  Es 
bleiben  hier  nur  einige  andere  lyrische  Poesien  Alphanos  nachzutragen,  die 
sich  nur  bei  Martinengo  rinden.  Dom  Bruno  Albers  in  Monte  Casino  hatte 
die  Güte,  die  Texte  nochmals  mit  der  ersten  Ausgabe,  Nr.  (1)  mit  der  Hand- 
schrift zu  vergleichen. 


255.   (1.)  Ad  Christum  precatio. 

Christe  Deus,  vitae  verae  fabricator  et  almae, 

Christe  Deus,  pulchri  conditor  atque  boni, 
Christe  Deus,  per  quem,  quod  non  est,  tendit  ad  esse 

Atque,  quod  est,  factum  creditur  ex  nihilo; 
5    Christe,  malum  qui  non  ullum  facis  et  facis  esse, 

Pessima  ne  fiant  et  bona  proveniant; 
Christe,  malum  nibilum  qui  confugientibus  ad  te, 

Qui  vere  bonus  es,  ex  ratione  probas; 
Christe  Deus,  per  quem  sunt  et  cum  parte  sinistra 
10         Omnia  perfecta  condita,   pulclira,   bona; 

Christe  Deus,  quem,  quidquid  amare  potest,  amat  illud. 

Sive  sit  ignoi*ans  sive  sciens,  quod  amat ; 
Christe,  pater  Clemens,  cui  verum  non  nisi  mundos 

Noscere  perfectum  et  reperire  placet ; 


—     331     — 

15    Christe,  sator  veri,  per  quem  sunt  omnia  vera 
Et  per  quem  sapiunt  omnia,  quae  sapiunt; 
Christe,  pater  clemens,  perfectaque  summaque  vita, 

Quo  vivit  summe,  vivere  quidquid  habet ; 
Christe  Deus,  cuius  totius  machina  mundi 
20        Est  regnum,  quem  non  sensus  obire  potest ; 
Christe  Deus,  cuius  de  regno  venit  in  ista 

Lex  etiam  regna  iustitiaeque  vigor ; 
Christe,  pater  clemens,  a  quo  discedere  mors  est, 
Est  in  quem  regredi  vita,  manere  salus; 
25    Christe  Deus,  nisi  deeeptus,  quem  nemo  relinquit, 
Quem,  nisi  praemonitus,  quaerere  nemo  valet; 
Christe,  pater  Clemens,  quem  non  nisi  iustificatus, 

Non  nisi  mundatus  invenit,  invoco  te. 
Christe,  pater  Clemens,  ad  quem  contendere  amare, 
30        Et  quem  conspicere  est  illud  habere,  quod  est; 
Christe,  fides  cui  nos  vera  excitat,   erigit  et  spes, 
Iungit  amor,  per  quem  vincimus  omne  malum; 
Christe,  pater  Clemens,  qui  nos  miserando  reducis 
Ad  te,  qui  vera  ianua,  vita,  via  es; 
35    Christe  Deus,  proprio  qui  nos  dignaris  honore 
Quique  coheredes  nos  facis  esse  tuos; 
Pax  mea,  laus  mea,  spes  mea,  res  mea,  lux  mea,  Christe, 

Glorifico,  veneror  te,  benedico,  colo. 
Te  solum  laetor,  te  solum  gaudeo,  solum 
40        Amplector,  cupio,   diligo,  quaero,  sequor. 

Cod.  Casinen.  280.  saec.  11.  fol.  73b.  sqq.  —  Vorstehendes  ein  Bruch- 
stück aus  einer  längeren  „Oratio  seu  confessio  metrica"  mit  dem  Anfange 
Pr.isca  lavans  proprio;  vgl.  Ughelli,  Italia  Sacra  II,  1115  sq.  Das 
Ganze ,  ein  Dialog  zwischen  dem  Betenden  und  Christus  konnte  ich  füglich 
nicht  aufnehmen,  diese  charakteristische  Partie  mochte  ich  nicht  missen.  Die 
zum  Teil  sinnstörenden  Lesefehler  Ughellis  hier  zu  verzeichnen  hat  keinen 
Zweck. 

256.   (2.)   Loquitur  Maria  virgo  ad  lesum  natuin. 

Has  mundi  tenebras  noster  bene  veneris  infans 
Visere,  qui  lato  diffundis  lumina  caelo. 
Fili  mei  filique  Dei,  novus  accola,  salve. 
Sed  quis,  quo  properas,  compar  genitoris,  ab  alto 
5    Prosiliens,  quo  nate  venis?  qui  lata  polorum 
Reples,  telluris  sinus  hie  mage  complacet  artus? 
Concludi  num  forte  venis,  qui  fine  carebas? 
Qui  stans  euneta  moves,  venisti  in  carne  moveri? 
Qui  geris  in  dextra  mundanae  pondera  molis, 
10    Ancillae  tremulique  senis  portabere  palma? 
Cuius  caelicolae  paseuntur  munere,  parvas, 
Quas  tarnen  implesti,  placuit  tibi  sugere  mammas? 


—     332     — 

Quem  superi  cecinere  chori.  quo  dante  beati 
Exsultant  animi,  venisti  emittere  luctus? 

15    En,  age,  iam  nostros  subeas,  mi  nate,  lacertos, 
Parva  geret  magnura  genetrix  fragilisque  potentem, 
Factorem  gestabit  opus  nubesque  deoorem. 
Astat  inops  ancilla  tibi,  quae  mollia  parvo 
Membra  tegat  panno ;  non  hie  domus  inclita  sumptus 

20    A dparat,  ancillae  desunt  gnavique  ministri, 

Cumque  furat  Boreas,  non  igne  aut  pelle  fovebo. 
En,  tenerum  patere  loculo  deponcre  corpus, 
En,  tibi  pro  lecto  praesaepe  insternitnr  amplo, 
Qualia  nate  legis,  tali  tibi  more  parabo. 

Martinengo  1.  c.  p.  193  sq.  — 


257.  (3.)   Incipit  Oda  in  honorem  Innocentum. 


10 


Candentem  segetis  novae 
Miremur  cumulum,  choros, 
Qui  fauces  teneras  agant 
Coram  principe  canticis. 
Gaudet  primipilos  recens 
Ductor  mittere  praevios, 
Laetatur  paribus  puer 
Flurum  primitias  legens. 
Hie  gaudet  titulis  loqui, 
Quo.s  prorsus  dabat  inscius 
Aetas  et  sine  crimine. 
Sic  dignis  canitur  prior, 
Insons  innoeuum  tonat; 


Si  linguae  officio  carent, 
15  Clamat  sanguineus  rubor, 
Occisi  resonant  decus, 
Quod  vivi  nequeunt  loqui. 
Quid  vis,  tigride  durior, 
Quid,  saevis  canibus  canis 
20  Peior?  quid  furiis  vacasV 
Pignus  caelicolum  putas 
Infandis  manibus  premi? 
Sed  frustra  tumeat  furor, 
Et  te  magnificum  puer 
25  Materna  ubera  subbibens 
Vincat,  te  fugiens  dornet. 


Martinengo  1.   c.  p.   19">  sq.   —  5  primipulos.  —   10  inseios. 
quid.  —  „Explicit  de  Innocentibus". 


20  Prior 


10 


258.  (4.)  De  saneta  Christina. 

Intemerata  fide  nostrae  suecurre  ruinae, 

Ipse  dedit  vires,  cuius  amore  viges. 
Te  patre  contempto  regi  coniuneta  superno 

Iurgia  derides,  verbera  nulla  times. 
Et  quia  te  Christus  salvator  possidet  intus, 

Ira,  furor,  gladius  nil  valet  exterius. 
Iussa  dueum  spernis,  temnis  praeeepta  parentis, 

Sic  servat  sponsam  rex  in  agone  suam. 
Aestuat  Urbanus,  fremit  Idion  et  lulianus; 

Arma  pudicitiae  quis  superare  potest? 


—     333     — 

Sed  quia  mente  colis  Christum,  quem  nomine  prodis, 

In  fragili  sexu  fortis  inest  animus. 
Caelitus  igniti  frigescit  flamma  camini, 

Virgineum  corpus  non  retinet  pelagus. 
15    Non  rota,  non  ferrum,  non  spicula  mille  furentum 

Immutant  animum,  virgo  beata,  tuum. 
Virgineis  precibus  iuvenis  de  morte  resurgens 

Aetherei  regis  subditur  imperiis. 
Quid  Iuliane  facis  ?  quid,  censor  inique,  moraris? 
20        Yictus  es,  ut  video,  pectore  femineo. 

Pertice,  quod  restat,  tenta,  quod  durius  exstat, 

Non  cesset  feritas,  non  vacet  impietas, 
Aufer  adhuc  linguam,  miser,  aufer  utramque  mamillan, 

Sed  si  non  loquitur,  mente  Deo  fruitur. 
25    Nos  tibi  commissos,  Christina,  piissima  virgo, 

Protege  perpetuis,  poscimus,  auxiliis. 
Affluat  in  nobis  aeterni  munus  amoris, 

Quam  colis,  ad  patriam  grex  tuus  ut  veniat. 

Martinengo  1.  c.  p.   170.  —  „In  eandem"  (sei.  Christinam). 


259.   (5.)  De  saneta  Katharina 

Laudes  non  pigeat  promere  cantibus, 
Quas  virgo  meruit,  nee  meritis  pares. 
Candor  virgineus,  praeeipuus  nitor, 
Quo  fulsit  sapiens,  et  stabilis  valor 
5    Extolli  titulis  iure  petunt  novis, 
Virtutum  numerus,  quo  viguit  brevi 
Hoc  vitae  spatio  sub  fragili  statu, 
Extolleas  Catharinae  niveum  decus, 
Quod  non  dilacerent  plurima  commoda, 

10    Non  tollat  species,  divitiis  cadat, 
Sexus  feminei  libera  portio. 
Grandis  sub  tencrae  visa  scientia 
Arcano  iuvenis  multa  scientibus, 
Dum  profert  fidei  mystica  dogmata, 

15    Non  infert  aliquid  conscia  contio 
Victricis  retinens  lumina  fulgidae 
Perdentesque  animas  inveniunt  eas. 
Excellens  fragili  robur  in  arbore 
Experta  est,  regimen  quae  tenuit,  manus, 

20    Dum  pulsat  precibus,  dum  furiis  minax 
Carnem  dilacerans  sub  tenebris  locat, 
Ut  demptis  dapibus  praeeipitet  neci. 


—    334    — 

Splendor  sed  famulae  gaudia  congregat, 

Ut  carnem  foveant;  pabula  pracparat. 
25    Verbum  fructificat,  germina  colligit, 

Fortis  terribiles  non  timuit  rotas 

Et  mortem  patitur.  ne  subeat  necem, 

Et  lac  consequitur  vulnera  candidum, 

Montanoque  locant  vertice  funera 
30    Dextrae  caelicolum,  quis  refluit  liquor 

Reddens  debilibus  membra  valentia. 

Martinengo  1.  c.   191  sq.    —  8  Caterinae.  —  „Alia  oda  in  ipsius  laudem'' 


•2(>0.   (6.)   De  sancta  Katharina. 

Alulta  nos  cogit  bonitas  puellae 

Cantico  laudes  agitare  nostro, 

Pauca  dum  spernit,  sibi  quae  parentes 

Liquerant.  multis  opibus  fovetur. 
5    Sceptra  dum  regis  fragilis  reliquit. 

Alta  dotavit  iuvenem  corona. 

Plurima  fulsit  Catbarina  forma. 

Sed  magis  pulcbram  numerosa  virtus 

Reddidit  summi  meruitque  patris 
10    Unico  iungi  speciosa  nato. 

Eius  amplexu  cupiens  foveri, 

Terra  quod  posset  dare,  non  cupivit 

Prosperum  quidquam  mala  nee  refugit. 

Unde  nee  praesul  potuit  minaci 
15    Pectus  illius  removere  vultu 

Eius  et  sprevit  placitis  favere. 

Monstrat  arguto  rationis  actu, 

Quae  ridem  lustrent,  senibus  togatis  • 

Vicit,  et  victis  placuit  subesse, 
20    Fine  dum  vitam  sübeunt  carentem. 

Carnifex  ferro  lacerat  tenellam, 

Forte  sed  pectus  nequiit  ferire; 

Carceris  taetra  latuit  caverna, 

Splendor  ast  summi  patuit  decoris 
25    Et  lucrum  Cbristo  parat  in  caterva. 

lam  novum  pondus  cecidit  rotarum 

Ante  se,  sacrum  tulit  et  maniplum. 

Iussa  sed  tandem  caput  amputari, 

Suj>plices  Cbristo  rogitat  ferendos. 
30    Vulnus  illatum  laticem  dat  album, 

Caelicae  turbae  sepelivit  ossa 

Puritas,  manant  oleum  salubre. 

Martinengo  1.  c   \>.  190.  —  7  Caterina.  —  „Oda  in  laudem  eiusdem  virginis.'- 


335     — 


261.   (7.)  Ad  Landern  sanctae  Luciae  virgiuis  et  martyris. 

Qui  caelos  quondam  statuisti  lumina  terris 
Spargere,   da  tenebras  pellentis  munera  lucis. 
Nocte  licet  pressos  nubes  nos  pallida  condat, 
Lucida  gaudemus  tarnen  hie  quaudoque  tueri. 
5    Clara  quidem  fidei  gestans  sub  agmine  virgo 
Lumina  nos  doeuit  constanti  lucida  bello 
Sistere,  dura  preeibus  Dominum  vicisse  tonantem 
Yisa  quoque  est  morbo  praestans  sufi'ragia  matris. 
Multa  parat  daemon,  vis  carnis  proelia,  mundus, 

10    Docta  ferit  iaculo  latitantem  nubibus  hostem. 
Luce  micans  fidei  carnis  molimina  viiicit, 
Dam  se  terricolae  faeibus  non  iungit  amantis. 
Quae  potiora  quidem  caelestis  foedere  sponsi, 
Quem  fovet  in  minima  diffundens  munere  raembra? 

15    Fortior  insurgit  mundus  pro  marte  seeundus, 
Inde  sinister  adest  et  verbo  et  verbere  turgens. 
Nulla  potest  animum  fragili  sub  carne  virilem 
Frangere  vis  clausuni,  de  cuius  robore  traxit 
Robora  mortalis  moles;  nam  sistere  visa  est 

20    Multimodis  hominum  conatibus  acta  boumque, 
Ad  loca  perdendi  ut  traheretur  foeda  pudoris. 
Incensas  superat  flammas  nee  vulnera  mortis 
Expavit  sacroque  cbarismate  fota  reliquit 
Membra  quidem  terrae,  sed  spiritus  aethera  scandit. 

25    Hie  tua  lucifero  resplendet  eulmine  sedes, 

Hie  sacer  amplexus  tibi  porrigit  oscula  sponsus, 
Huc  quoque  nos  tua  vota  trabant,  o  lucida  virgo. 

Martinengo,  1.  c.  p.   194  sq.  — 


262.   (8.)   Incipit  Oda  excitativa  militis  Christi. 

Quid  stas?  otio  quid,  pugil,  haeres? 
Belli  moveat  fervidus  horror. 
Quodsi  retrabat  frivola  virtus, 
En,  auxilium  dextera  Christi 
5    Praestat,  fragiles  portans  umeros. 
Intende  ducis,  quam  cape,  formam, 
Forti  dabitur  fulva  Corona. 
Prudentia  te  protegat  ante, 
Et  iustitia  postera  purges, 
10    Ac,  ne  tumeas  temne  seeunda, 
Laevam  retine  robore  fortis. 


—     336     — 

Summi  capias  iussa  magistri 

Servant  fragilem,  si  bene  servas, 

Sermone  sacro  sternitur  hostis. 
15    Ensem  capias  hunc  tibi  tutum, 

Nee  le  subigi  crux  sinet  hosti. 

Hac  qui  steterit,  non  timet  illum, 

Miles  tegitur  votaque  fundens, 

Moyses  populum  protegit  orans. 
20    Scutum  fidei  suseipe  fervens, 

Ictus  poteris  tollere  victor ; 

Spes  d'et  galeam,  quae  caput  abdit, 

Cape  loricam  membra  tegentem, 

Quam  iustitiae  dextra  propinet. 
25    Multum  iuvat  et  cingere  lumbos, 

Pacis  caligas  subdere  talis, 

Hostis  latitans  his  cadet  armis. 

Martinengo  1.  c.  p.  209.  —  7  Dabitur  forti  —  18  Tegitur  miles.  —  25 
Iuvat  et  multum.  — -  26  Caligis  pacis  subdere  talos.  —  Zwei  Fehler  oder 
Anomalien  vermag  ich  nicht  zu  beheben :  5  portans  nmeros  ist  eine  erste 
Vershälfte  an  Stelle  einer  zweiten;  2:3  Cape  loricam  fehlerhaft  oder  allenfalls 
eine  zweite  Vershälfte  an  Stelle  einer  ersten. 


•J(>;{.   (9.)   De  Omnibus  Saudis. 

1.  Gaudete,  iusti,  mites  et  paeifici, 
Et  omnes  recti  corde  gloriamini, 
Semper  manentis  possessores  bravii, 
Filii  Dei,  conspectores  Domini, 

Sic  ordo  sacri  testatur  eloquii. 

2.  In  vobis  quidem  sanetus  ille  iugiter 
Spiritus  pietatis,  sapientiae 

Et  intellectus,  timoris,  scientiae, 
Consilii,  fortitudinis  residet, 
Largiter  satis  unumquemque  imbuens. 

3.  Inenarranda  Domini  est  pietas, 
Qui  tantum  diligit  corda  humilia, 
Ut  ca  replens  septiformi  gratia 
Spiritus  sui  condat  babitacula, 

Cuius  est  fruetus  gaudium,  pa\,  Caritas. 

4.  Sternit  elata,  fundit  arrogantia, 
Bracbio  suo  content  praelustria, 

Sic  quondam  summa  redimitum  gloria 
Pro  sola  tantum  angelum  superbia 
Felicitate  reppulit  perpetaa. 


—     337     - 

5.  Qui  tarn  formosus  et  decorus  exstitit, 
Ut  nihil  intra  paradisum  Domini 
Aequari  posset  eius  pulchritudini, 
Platani,  cedri,  vertex  et  abietis 
Fondibus  eius  non  fuit  aequabilis. 

6.  Similitudinis  Dei  signaculum 
Erat  decoris  specie  praenimius, 
Cuius  in  veste  fulserat  carbunculus, 
Sapphirus,  iaspis,  sardius,  chrysolithus, 
Smaragdus,  onyx,  beryllus,  topazius. 

7.  Infelix  homo,  qui,  cum  superbierit 
Elationis  crimine,  passurus  sit, 

Si  iustus  iudex  veniam  non  tribuit, 
Qui  claritatis  tantae  lumen  intulit, 
Ut  rite  cunctis  praeferetur  angelis. 
« 

8.  Sed  felix  ille,  quem  res  istae  possident : 
Mens  bona,  pectus  purum,  vita  innocens, 
Cuius  in  caelo  merces  orbe  maior  est, 
Et  nomen  ille  magnus  über  continet, 
Quem  ante  tempus  scripserat  oranipotens. 

9.  Illic  divinae  pietatis  munere 

Vos,  Oderisi,  tu,  Dinetras  mundule, 
Conscripti  vitae  fulgitis  caractere; 
Apostolorum  chorus  hinc  et  martyres 
Et  confessores  exsultant  ac  virgines. 

10.  Postquam  finita  statione  saeculi 

Vos  scriptor  idem  antiquus  citaverit, 
Caelorum  regni  claviger  mox  aperit, 
Regis  aeterni  virgo  mater  excipit 
Et  statim  choris  sociat  angelicis. 

11.  Sanctorum  omnis  concinit  exercitus, 
lubal  est  primus  in  choro  canentium, 
Pulsat  Maria,  soror  Aaron,  tympar.um, 
Rex  autem  David  personat  psalterium 
Et  Benedictus  reguläre  praemium. 

12.  Cernit  insignes  legis  sui  dogmate 
Inter  ignitos  et  condensos  lapides 
Nitore  miro  coruscare  pariter, 
Miratur  opus  et  laudat  artificem, 
Inde  scholarem  rimatur  originem. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter    II.  22 


—     338    — 

13.  Accedit  Maurus,  Honoratus,  Placidus, 
Et  Coustantinus,  Faustus  et  Simplicius, 
Beato  Patri  omnes  ita  referunt: 

Quos  sie  miraris,  ex  Casino  prodeunt; 
Hos  expolivit  noster  Desiderius. 

14.  Cui  pater  almus  grates  fert  innumeras 
Eique  digna  praemia  pronuntiat, 
Auctorem  rerura  omnium  expostulat, 
Ut  in  superna  angelorum  gloria 

Sibi  cum  illo  congaudere  liceat. 

15.  Inter  haee  vobis  Seraphim  micantia 
Sanctus  et  sanetus,  sanetus  proclamantia 
Inaestimanda  conferunt  tripudia, 
Canere  iubent  canticorum  cantica, 

Ut  illa  quater  triginta  sex  milia. 

16.  Citharizantes  cantico  virgineo 
Decenter  agno  psallitis  purpureo, 
Laudatis  eum  in  choro  et  tympano, 
Cantatis  ei  in  chordis  et  organo, 
Caeli  terraeque  iubilatis  Domino. 

17.  Cuius  effecti  gloriae  partieipes, 

Iam,  precor,  sitis  mei  seraper  memores, 
Sic  eum  mihi  facite  placabilem, 
Ut  me  dignetur  superis  coniungere, 
Unde  vos  possim  vel  longe  respicere. 

Martinengo  I.  c.  p.  178  sqq.  —  2,  1  In  nobis.  — -  6,  1  quid  cum.  —  6,  5 
praeferrentur.  —  8,  3  Conscriptis.  —  9,  2  Vos  oderis  .  .  .  tudine  .  .  .  tras 
mundule.  —  16,  3  Sic  tum  mihi.  —  Da  dieser  Hymnus  bei  Martinengo  unter 
den  Werken  des  Alphanus  steht,  belasse  ich  ihn  da,  wo  ich  ihn  finde,  ob- 
schon  Zweifel  an  seiner  Echtheit  nur  zu  begründet  sind,  du  wir  sonst  keine 
rhythmischen  Dichtungen  von  Alphanus  kennen. 


Godescalcus  Luitpurgensis, 

Praepositus  Aquensis, 

f  1098. 

Über  die  Lebensumstände  dieses  fruchtbaren  deutschen  Sequenzendichter* 
sind  wir  nur  sehr  ungenügend  unterrichtet.  Wir  erfahren  aus  seinen  eigenen 
Werken,  die  uns  in  der  Wiener  Handschrift  917  (saec.  12.)  aufbewahrt  sind, 
dafs  er  Mönch  zu  Limburg  an  der  Hardt  war,  dafs  er  zum  Lehrer  einen 
Mönch  Heinrich  mit  Namen  hatte ,  der  gleichfalls  Komponist  war  und  ein 
Eesponsorium  mit  dem  Anfange  Omni*  lapis  pretio'sus  verfafst  hatte.  Wir  er- 
fahren, dafs  Gottschalk  in  seinem  Kloster  das  Predigtamt  ausübte,  und  dafs 
seine  Predigten  seinen  Mitmönchen  Anlafs  zur  Kritik  gaben;  dafs  er  eine 
Historia,  d.  h.  ein  Festoffizum,  auf  die  Patrone  seines  Stiftes,  die  hl.  Irenäus 
und  Abundius ,  verfafst  und  vertont  hatte ;  endlich  dafs  er  Dichter  von 
Sequenzen  war,  von  denen  er  vier,  die  Nr.  1,  2,  4  und  5,  mit  den  Anfangs- 
worten nennt,  von  einer,  Nr.  3,  den  vollen  Text  mitteilt. 

Wir  erfahren  dann  aus  anderer  Quelle,  einem  Werke  des  bekannten 
Humanisten  Wimpheling  „De  Hymnorum  et  Sequentiarum  auctoribus  .  .  . 
brevissima  eruditiuncula"  vom  Jahre  1499,  dafs  Wimpheling,  Wackei  und 
Keuchlin  in  dem  pfälzischen  Kloster  Klingenmünster  eine  handschrift- 
liche. Kaiser  Heinrich  IV.  gewidmete  Sequenzensammlung  sahen,  welche 
dessen  Hofkaplan  Gottschalk,  zugleich  Probst  des  Liebfrauenmünsters  in 
Aachen,  zum  Verfasser  hatte.  Aus  den  Sequenzen,  welche  dieselbe  enthielt, 
teilt  der  Humanist  fünf,  die  Nr.  4,  5,  6,  7  und  8  mit.  Da  zwei  dieser 
Sequenzen,  4  und  5,  auch  unter  den  fünf  Sequenzen  der  Wiener  Handschrift 
sich  befinden,  so  folgt,  dafs  der  Mönch  Gottschalk  von  Limburg  a.  d.  Hardt 
und  der  Probst  Gottschalk  von  Aachen  eine  Persönlichkeit  sind.  Dies  wird 
bestätigt  durch  eine  Nachricht  des  Necrologium  Aquense,  dem  zufolge  der 
Probst  Gottschalk  in  Aachen  das  Fest  der  Divisio  Apostolorum  einführte, 
für  welches  wir  schon  den  Mönch  eine  Sequenz  verfassen  sahen.  Gottschalk 
starb  als  Probst  von  Aachen  den  24.  November  1098. 

Eine  dritte  kurze  Nachricht  über  ihn  bietet,  das  obige  bestätigend  und 
ergänzend,  der  Anonymus  Mellicensis  (ed.  Ettlinger  p.  95):  „Gotscalchus, 
monachus  de  Clinge  (nicht  Declinge),  scripsit  inter  alia  libellum  quattnor 
sermonum,  quorum  primus  est  de  conceptione  s.  Iohannis  Baptistae,  secundus 
de  sancta  Maria,  tertius  de  dispersione  apostolorum,  quartus  de  initio 
evangelii  secundum  Matthaeum."  Wir  erfahren  also  von  eifern  zweiten 
opusculum  quattuor  sermonum,  ähnlich  offenbar  dem  der  Wiener  Handschrift 
917,  in  welchem  der  zweite  sermo  möglicherweise  identisch  ist  mit  dem  von 
mir  aus  Vindobonen.  2235  herausgegebenen.  Dafs  diese  Nachricht  des  Ano- 
nymus vertrauenswürdig  ist,  beweist  der  Inhalt  des  dritten  Sermo.  Wir  er- 
fahren ferner,  dafs  Gottschalk  auch  Mönch  des  Klosters  Klingenmünster  war, 
in  welchem  Wimpheling  sein  Opus  Sequentiarum  fand.  Ob  wir  den  Aufent- 
halt Gottschalks  in  diesem  anderen  pfälzischen  Kloster  vor  oder  nach  seiner 
Liinburger  Zeit  anzusetzen  haben,  bleibt  ungewifs.    Vgl.  Dreves,  Godescalcus 

22* 


—     340     — 

Lintpurgensis  (Hymnol.  Beiträge  I)  Leipzig  1S97,  aus  welcher  Monographie 
im  folgenden  Gottschalks  Sequenzen  übernommen  sind.  Ich  habe  denselben 
nur  eine  weitere  (Nr.  19)  hinzugefügt,  an  der  ich  untrügliche  Anzeichen 
Gottschalkischer  Art  wahrzunehmen  glaubte. 


264.   (1.)  De  sancta  Cruce. 

1.    A  solis  ortu 
et  occasu, 

ab  aquilone  et  mari, 
Christe,  laus  sit  tibi, 


2  a.    Quattuor  per  crucis  cornua 

viva  pacis  hostia, 

3  a.    Non  tarnen  in  omni  homine, 

sed  in  his  tantum,  qui  te 
credunt  et  fatentur 
solum  Deura, 

4  a.    Peccati  destruis  corpus 

qui  Deus, 

suis  quattuor 

partibus  quod  construxit 

diabolus. 

5  a.    Suggestio,  delactatio, 

consensus,  consuetudo 
mali,  quibus  perit  homo. 

6  a.    His  nialis  captivam 

Sunanitera  animam 
ecclesia 
revocat  ad  te 
quater  dicens  ei: 

7  a.   Hunc  artos  et  dysis, 

anatole,  mesis  notant, 
qua  suis  in  primis 
Adam  literis 
signant  nomine. 

8  a.    Nam  via  crucis 

quos  ad  te  non  trahis, 

in  quadrifida 

nunquam 

lucis  gaudebunt  patria. 


2  b.    Quattuor  per  mundi  cliraata 

rumpens  mortis  vincula, 

3  b.    Quem  clamant  evangelia 

quattuor  Deum  missum 
a  patre.  Dominum 
Iesum  Christum. 

4  b.    Quae  sunt  aspis,  basiliscus 

et  leo 

simul  et  draco, 

quatriduanae  mortis 

vocabula. 

5  b.   Quattuor  quae  crucis  cornibus 

adfigens  mortificas 
tuae  carnis  vulneribus. 

6  b.    Revertere,  revertere, 

revertere, 
revertere 
despecta,  crucis 
notans  quadrangulum. 

7  b.    Quem  disseminatum 

his  quattuor  plagis  terrae 
suis  in  filiis 
ad  te  revocas, 
bone  crucifer. 

8  b.    In  cruce  iungis 

simul  caelestia 

et  terrestria, 

per  tuum 

sanguinem  cuncta  paciticans. 


341 


9  a.    0  benedicte, 

dum  tu  maledictum 

factus  es  pro  nobis, 

maledictus 

nam  omnis,  qui  pendet 

in  ligno,  nos  facis 

de  maledictis  benedictos. 

10  a.   Hanc  tituli 
inscriptionem, 

inscriptam 

nobis  spiritu  sancto 

crucis  charactere, 

IIa.    Cuius  est  imago 

regis   et  superscriptio, 
quae  moneta  nos, 
dragma,  quam  invenisti. 

12  a.    Dominus  quorum  tu 

sicut  hominum 

hinc,  qnod  Deus  homo 

factus  es ; 

13  a.    Frumento  et  vino 

stabilitus  es  nobiscum 
stayros  in  ara? 

14  a.    Corpore 

qui  tuo  et  sanguine, 
quos  devirginavit  Satan, 


9  b.    Te  adorantes, 
Iesu  Nazarene, 
rex  Iudaeorum, 
in  occulto, 
non  in  manifesto 
Iudaei,  qui  tuo 
imperio  sunt  intitulati. 

10  b.    Ne  corrumpi 
sinas  in  nobis 
in  finem, 

tu,  finis  sine  fine, 
Dei  patris  nate. 

IIb.    Quam  inspicientes 

patriae  cives  supernae 
dignantur  suos 
conservos  cognoscere. 

12  b.    Angelum  in  caelo 

vitae  confortans 
de  morte  hominem 
reparas. 

13  b.    Panis  angelorum 

nos  reficiens  et  vinum 
germinans  virgines. 

14  b.    Nos  tuos 

revirgines,  virginis 
tili,  Deus  benedicte, 


15.    Ut  simus  revirginati 
cum  sancto  sancti. 

Miss.  ms.  Slierbacense  saec.  12.  Cod.  Stierbacen.  I  13.  A.  —  Miss.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum  saec. 
12.  Clm.  Monacen.  27 130.  C.  —  Orat.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec.  12. 
Cod.  Graecen.  1501  D.  —  Sequent.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen. 
1584.  E.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.     Cod.  Graecen.  769.  F. 

1,  4  Laus  sit  tibi,  Christe  BDEF.  —  2  a,  2  patris  hostia  ADEF.  — 
3  a,  3  et  feblt  D.  —  2  b,  2  mortis  pocula  C.  —  4  a,  3  suis  a  quattuor  D.  — 
5  a,  3  quibus  perit  homo  tribus  A.  —  5  b,  1  Quattuor  per  crucis  cornua  AD. 
—  6  a,  2  Sunanitis  A.  —  7  a,  1  Hinc  arctos  D  —  7  a,  2  mesim  D.  —  8  a,  2 
quod  ad  te  D.  —  8  a,  3  quadrifidae  ADEF.  —  8  a,  5  in  patria  E.  —  9  a,  2 
cum  tu  D.  —  9b,  1  Te  adoramus  AD.  —  IIa,  2  et  fehlt  D.  --  IIa,  3  sq. 
qua  monetas  nos  dragmam  AEF;  quam  monetam  nos  dragma  D.  —  11  b,  4 
agnoscere  DEF.  —  12  a,  1  Dominus  quorum  es  BDEF.  —  12  a,  3  tu  qui 
Deus  BDEF;  in  quo  Deus  C.  —  12b,  4  reparans  DEF.  —  13b,  3  vino 
ABC.  —  13  b,  3  germinas  ABC.  —  14  a,  2  quo  tuo  DEF.  —  14  b,  2  revirgines 
fili  DEF.  —  14  b,  3  virginis  Deus  EF;  benedicte  D. 


—     342     — 

265.   (2.)  De  beata  Maria  Virgine. 

1.    Fecunda  verbo 
tu  virginüm  virgo, 

2  a.    Maria,  2  b.    Dignare 

Dei  raater  inclita,  nos  indignos  famulos 

omni  laude  te  laudare, 

tu  sola  digna.  regina  caeli, 

3  a.    Mediatrix  3  b.    In  qua  Deo 

raediatoris  iunctus  est  homo 

tu  genetrix,  Deus  homini. 

4  a.    Unius  tria  sunt  facta  4  b.    Angelus  ne  cadat,  homo 

trinitatis  opera  lapsus  hinc  ut  redeat 

in  carne  de  te  snmpta:  temptator  nee  resurgat. 

5  a.    Se  similans  altissimo  5  b.    Immortaliter  mortuus 

iam  nee  par  est  infirao,  sed  est  mendax  spiritus, 

redemptus  quia  quem  strangulat  ventris 

vivit  homo.  tui  fruetus. 

6  a.    At  nos  vitae  reparat,  6  b.    Ergo,  omnium  domina, 

angelum  firmat,  filium  placa, 

in  se  quos  unus  sociat.  supplices  tuos  adiuva, 

7.    Per  quam  solam  solus 
omnibus 
vitam  dat  salvandis. 

Trop.  ms.  Rhenoviense  saec.  l0/n.  Cod.  Turicen.  Rhen.  132.  add.  saec. 
11.  A.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  12.  Cod.  Florian.  III  208.  JB.  —  Miss. 
ms.  Slierbacense  saec.  12.  Cod.  Slierbacen.  I  13.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Petri 
S.ilisburgen.  saec.  12.  Cod.  Petrin,  a  IX  11.  ü.  —  Miss.  ms.  Garstense 
saec.  12.  Cod.  Lincen.  r  o  15.  E.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12. 
Cod.  Sitanstetten.  CXXVll.  F.  —  Miss.  ms.  Voraviense  saec.  12.  Cod. 
Voravien.  37.  G.  —  Grad.  ms.  Sanhippolytanum  saec.  12.  Cod.  Vindobonen. 
1821.  H.  —  Grad.  ms.  Secoviense(?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  I. 
—  Sequent.  ms.  Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14845.  K.  —  Grad, 
ms.  Ottoburanum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27  180.  L.  —  Grad.  ms.  Disertinum 
saec.  12.  Cod.  Sangallen.  344.  M.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  13.  Cod. 
Altovaden.  CXII.  N.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII 
18.  O.  —  Miss.  ms.  Magimtinum  (Monastic.)  saec.  13.  in.  God.  Rossian.  VIII 
120.  P.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  Q. 

3a,  3  tui  genetrix  OP;  tu  genetrix  homini  C.  —  3b  lautet  in  I:  In 
qua  Deus  factus  est  homo  et  homo  Deus.  —  3  b,  3  homini  fehlt  und  4  a 
schliefst  ohne  Absatz  an  3  b  an.  C.  —  4a,  3  der  ursprüngliche  Text  in  una 
carne  tua  (vgl.  Godecalcus  Lintpurgen.  p.  77j  ACM.  —  4  b,  1  Angelus  ut 
gaudeat  I.  —  4b,  3  ne  resurgat  ABCLNOP;  ne  triumphet  CI.  — ■  5a,  1  Sed 
similans  O;  simulans  C.  —  6  a,  1  Ad  nos  A:  Et  nos  K.  —  6  a,  2  angelos 
BI;  integrat  I.  —  6  a,  in  te  quos  L;  unum  OP.  —  Mel.  siehe  Godescalcus 
Lintpurgen.  p.  19-J. 


343 


266.  (3.)  In  Assumptione  beatae  Mariae. 

1.    Exsulta,  exaltata 
super  creata  cuncta. 


2  a.   Creatoris  omnium 

genetrix  Dei, 
virgo  virginum, 

3  a.   Cui  chorus  omnis  obviat 

in  excelsis 
beatorura  spirituum, 

4  a.   Quam  Christus    per  seipsum 

hie  visitat, 

de  carnis  ergastulo 

suseipiens 

matris  animam, 

5  a.   Sed  cum  sit  sepultum 

corpus  tuum 
mortis  debito, 

6  a.   Quam  solidavit 

ignis  spiritus  saneti, 
testam  tui 
corporis  virginei, 
in  qua  patris 
splendor  voluit 
incorporari, 

7  a.   0  quanta  vel  qualis 

gloria  tuo  sufficit 
corpori  plus 
quam  virgineo    . 

8  a.   Qui  sie  suam 

in  te  devinxit 
omnipotentiam, 
quod  nulli  sine  te 
suam  monstrabit 
praesentiam. 

9  a.   Sed  nee  patriarcha 

nee  propheta 

nee  plus  quam  propheta 

ante  te  pervenit 

ad  Dominum 

adhuc  clauso 

caeli  regno, 


2  b.    Stella  maris,  Mai'ia, 

caeli  regina, 
mundi  domina. 

3  b.    Iubilans  dignis  laudibus 

exeunti 

hinc,  Aegypti  de  finibus. 

4  b.   Honorem  tibi  praebens, 

quem  fieri 
praeeipit  parentibus 
de  filiis 
a  se  genitis. 

5  b.  Adhuc  ne  sepultum 

sit,  est  tuo 
dignum  filio. 

6  b.   Hanc  nee  corrumpi 

nee  putredine  solvi 

optat  tibi 

plebs  fidelis  Domini 

et  Corona 

resurgentium 

nunc  te  laetari. 

7  b.  Hinc,    quod    comprehenderat 

incomprehensibilem 
Deum  cuncta 
comprehendentem  ? 

8  b.  Nam  te  sine 

sicut  Deus  non 
venit  ad  hominem, 
sie  homo  sine  te 
ad  Deum  nunquam 
perveniet. 

9  b.   Exspectantes  tui 

ventris  fruetum, 

qui  est  spes  sanetorum, 

per  quam  exspeetatus 

fidelium 

caeli  claustra 

reseravit. 


344     — 


10  a. 


IIa. 


Cuius  claves 
tenens  Petrus 
nulli  pandit, 
nisi  tuum  natum 
adorantibus. 

Inter  quos 
noscat  nos 
natus  ex  te 
virgine 
notatos  suae 
crucis  caractere. 

12. 


10  b.   Qui  ad  tuum 
imperium 
dat  ingressum 
se  tibi  devote 
commendantibus. 

IIb.    Cum  dederit 
dilectis 
suis  somnum, 
nos  simus 
iilii  mercis 
fructus  ventris  tui. 


Qui  fructus 

in  se  nos  dignetur 

mortis  in  somno  sopire 

et  cum  sanctis  suis 

resuscitare. 

Opusc.  ms.  Godescalci  saec.  12.  in.     Cod.  Vindobonen.  917.  A.  —  Grad, 
ms.  Secoviense(?)  saec.  12.     Cod.  Vindobonen.  13314.  B  —   2b   fehlt  B.  — 

4  b,   2  quem  deferri    B.   —    6  a,  5   in  quo  B.  —  7  a,  3  competit  B.  —  8  a,  5 
monstravit  B.  —  9  b,  4  cuius  mors  in  cruce  B.  —  9  b,  5  fidelibus  B.  —  IIa, 

5  genetrice  B.  —  IIb,  5  merces  B. 


267.   (4.)   In  Divisione  Apostolorum. 

1.    Caeli  enarrant  gloriam 
Dei  filii, 
verbi  incarnati, 
facti  de  terra  caeli. 


2  a.    Haec  enim  gloria 

soli  Domino  est  congrua, 

3  a.   Istud  consilium, 

lapso  bomini  auxilium, 
est  antiquum  et  profundum 
et  verum  factum,  solis 
tantum  sanctis  cognitum. 

4  a.   Hie  est  dominus 

exercituura, 

Deus,  cuius  sunt  angeli 

missi  in  terram  apostoli. 

5  a.   Pax  vobis,  ego  surn, 

inquit,  nolite  iam  timere, 
praedicate  verbum  Dei 
creaturae  omni 
coram  regibus  et  prineipibus. 


2  b.   Nomen  est  cuius 

magni  consilii  angelus. 

3  b.   Cum  angelus  iste, 

bomo  natus  ex  muliere, 
immortalem  ex  mortali. 
de  terra  caelum  fecit, 
ex  homine  angelum. 

4  b.   Quibus  se  ipsum 

vivum  praebuit 

resurgens  multis  argumentis, 

pacem  victor  mortis  nuntians. 

5  b.   Sicut  misit  nie  pater, 

et  ego  mitto  vos  in  mundum ; 
estote  ergo  prudentes 
sicut  serpentes 
estote  ut  columbae  simplices. 


—    345    — 


6  a.  Hinc  Petrus  Romam, 

apostolorum 

princeps,  adiit, 

Paulus  Graeciam, 

ubique 

docens  gratiam; 

ter  quattuor  alii 

proceres  in  plagis  terrae 

quattuor  evangelizantes 

trinum  et  unura. 

7  a.  In  omnem  teram  exivit 

sonus  eorum 

8  a.  Quam  speciosi 

pedes  evangelizantium 
bonum,  praedicantium  pacem, 

9  a.  Qui  verbo 

saecula  fecit, 

quod  pro  nobis  verbum 

caro  factum 

est  in  fine  saeculorum, 

10  a.  Hi  sunt  caeli, 

in  quibus,  Christe,  babitas, 
in  quorum  verbis  tonas, 
fulguras  signis. 
roras  gratia. 

IIa.  Germen  iustum, 

suscita  terram  nostram, 
quam  apostolicis 
verbis  serens 
germinare  facias. 


6  b.  Andreas,  Iacobus 

uterque,  Philippus, 

Bartbolomaeus, 

Simon.  Thaddaeus. 

Iobannes, 

Thomas  et  Matthaeus, 

duodecim  iudices, 

non  ab  uno,   sed  in  unum. 

divisi  per  orbem  divisos 

in  unum  colligunt. 

7  b.  Et  in  fines  orbis  terrae 

verba  eorum. 

8  b.  Sanguine  Christi 

redemptis  ita  dicentium: 
Sion,  regnabit  Deus  tuus ! 


9  b. 


10  b. 


IIb. 


12  b. 


12  a.  Hi  caeli, 

quos  magni  consilii  angelus 

inhabitas, 

quos  non  servos, 

sed  amicos  appellas, 

quibus  omnia, 

quae  audisti 

a  patre,  notificas. 

13.    Miserere  nobis 
tu,  qui  habitas, 
rex,  in  caelis. 

Trop.  ms.  Rhenoviense   saec.  10/n.     Cod. 
A.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10/n. 


11. 


Hoc  verbum, 

quod  praedicamus 

Christum  crucitixum, 

qui  vivit 

et  regnat  Deus  in  caelis. 

His  dixisti : 

Rorate,  caeli,  desuper, 

et  nubes  pluant  iustem, 

aperiatur 

terra  germinans. 

Quorum  verbis 
verbum  patris  tenentes 
in  patientia 
fructum  ferre 
fac  nos  tibi,  Domine. 

In  quorum 

divisione  collectum  gregem 

custodias 

indivisum 

et  in  vinculo  pacis, 

ut  in  te  unum 

simus,  sicut 

in  patre  tu  es  unus. 


Turicen.  Rhen.    132.  add.  saec. 
Cod.  Sanoallen.  378    add.  saec. 


—     346     — 

13.  B.  —  Grad.  ms.  Secoviense  (?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13  814.  C. — 
Trop.  ms  Ottoburanum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27130.  D.  —  Sequent.  ms. 
Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14845.  add.  saec.  12.  E.  —  Grad, 
ms.  Salisburgense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  11004.  add.  saec.  13.  F.  — 
Miss.  ms.  Ratingense  saec.  13/u.  Clm.  Monacen.  10075.  G.  —  Miss.  ms. 
Maguntinum  (Monastic.)  saec.  13.  in.  Cod.  Rossian.  VIII  120.  H.  —  Grad, 
ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII  18.  I.  —  Grad.  ms.  Augus- 
tanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  K.  — -  Miss.  ms.  Bambergense  saec.  15. 
Cod.  Rossian.  VIII  232.  L. 

1,  1  hinter  gloriam  Alinea  A.  —  3a,  2  hinter  auxilium  Alinea  AF.  — 
3  a,  4  factis  F.  —  3  b,  1  Dum  DI.  —  3  b,  2  factus  ex.  E.  —  3  b,  3  Alinea 
AF.  —  4  b,  3    in  multis  FHL.  —  5  a,  3  Alinea  F.  —  5  b,  3  Kein  Alinea  F. 

—  6  a,  4  Alinea  DFGK.  —  6  a,  5  ibique  D.  —  6  a,  6  gratiam  fehlt  F.  — 
6a,  7  alii  ausgestrichen  C;  quattuor  hii  HL.  —  6a,  7  Alinea  DGK.  — -6a, 
7  sq.  proceres  alii  F.  —  6  b,  4  Kein  Alinea  DFG ;  Alinea  K.  —  6  b,  7  Kein 
Alinea  DG;  Alinea  K.  —  6b,  8  sed  in  uno  EK.  —  6b,  9  colligunt  in  unum 
L.  —  Str.  8  ff.  fehlen  A.  —  8a,  3  bona  H.  —  9a,  1  Hoc  verbum  K.  - 
10b,  5  germinet  F.  —  IIa,  3  suscitat  FL;  terra  nostra  CG;  in  H  ist  das 
m   in   beiden   Worten    ausradiert.   —    IIa,   5  faciat  F.  —  IIb,  3  Alinea  E. 

—  12  a,  3  Alinea  E.  —  12  b,  2  festivitate  collectum  H.  —  12  b,  6  unum  ut 
in  te  unum  DEHIK.  —    12b,  6  Alinea  E.  —    12b,  7  simus  semper  sicut  C. 

—  Mel.  siehe  Godescalcus  Lintpurgen.  p.  196  sqq. 


268.   (5.)   De  s.  Maria  Magdalena. 

1.    Laus  tibi,  Christe, 
qui  es  creator 
et  rederaptor, 
idem  et  salvator ; 


2  a. 


3a 


Caeli,  terrae,  maris, 

angelorum 

et  hominum 


Qui  peccatores, 

venisti, 

ut  salvos  faceres, 

4  a.  Quorum  de  grege 

ut  Chananaeam 
Mariam  visitasti 
Magdalenam, 

5  a.  In  domo  Simonis 

leprosi  conviviis 
aecubans  typicis. 

6  a.   Peccator  contemnit 

compeccantem, 
peccati  nescius 
paenitentem 
exaudis. 
emundas, 
foedam  adamas, 
ut  pulchntm  facias. 


2  b. 


3  b. 


4  b. 


Quem  solum  Deum 

confitemur 

et  Dominum ; 

Sine  peceato 

peccati 

assumens  formulam. 


Eadem  mensa 
verbi  divini 

illam    micis ,   hanc    refovens 
poculis, 

5  b.  Murmurat  pharisaeus, 

ubi  plorat  femina 
criminis  conscia. 

6  b.  Pedes  amplectitur 

dominicos, 
lacrimis  lavai, 
tergit  crinibus 
lavanda, 
tergenda, 
unguento  unxii. 
osculis  circuit. 


347     - 


7  a.  Haec  sunt  convivia, 
quae  tibi  placent, 
o  patris  sapientia. 


7  b.  Natus  de  virgine 
qui  non  dedignaris 
tangi  de  peccatrice. 


8  a.  A  pbarisaeo 
es  invitatus, 
Mariae  ferculis 
satiatus. 


8  b.  Multum  dimittis 
multum  amanti 
nee  crimen  postea 
repetenti. 


9  a.  Daemoniis 
eam  septem 
mundans  septiformi 
spiritu, 


9  b.  Ex  mortuis 
te  sorgentera 
das  eunetis  videre 
priorem. 


10  a.  Hac,  Christe,  proselytam 
signas  ecclesiam, 
quam  ad  filiorum  mensam 
vocas  alieniMnam. 


10  b.  Quam  inter  convivia 
legis  et  gratiae 
spernit  pharisaei  fastus, 
lepra  vexat  haeretica. 


11  a.  Qualis  sit,  tu  scis,  tangit 
te  quia  peccatrix, 
quia  veniae  optatrix. 


Hb.  Quidnam  haberet  aegra. 
si  non  aeeepisset, 
si  non  medicus  adesset? 


12.    Rex  regum  dives 
in  orones, 
nos  salva 

peccatorum  tergens  euneta 
crimina, 
sanetorum  spes  et  gloria. 

Trop.  ms.  Rhenoviense  saec.  10/n.     Cod.  Turicen.  Ehen.   132.  add.  saec. 

11.  A.  —  Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  11.  Clm.  Monacen.  14322.  B.  — 
Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14083.  C.  —  Grad.  ms. 
Ottoburanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  27130.  D.  —  Sequent.  ms.  Emmera- 
mense   saec.    12.  Clm.  Monacen.  14845.  E.  —  Grad.  ms.  Salisburgense  saec. 

12.  Clm.  Monacen.  11004.  F.  —  Grad.  ms.  8ecoviense(?)  saec.  12.  Cod. 
Vindobonen.  13314.  G.  —  Miss.  ms.  Maguntinum  (Monast.)  saec.  13.  in. 
Cod.  Rossian.  VIII  120.  H.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  10'ii.  Cod. 
Sangallen.  378.  add.  saec.  13.  I.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod. 
Rossian.  VIII  18.  K.  —  Miss.  ms.  Ratingense  saec.  13.  Clm.  Monacen.  10075. 
L.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  M.  —  Miss, 
ms.  Bambergense  saec.  15.     Cod.  Rossian.  VIII  232.  N. 

1,  2  Alinea  A.  —  1,  3  et  fehlt  B.  —  2  b,  1  Te  solum  Deum  F.  —  2  b, 
3  et  hominem  EGK.  —  6  a,  3  Alinea  D.  —  6  a,  5  Alinea  D.  —  6  a,  5  sq. 
exaudis,  emundas  E;  exaudit,  emundat  F.  —  6  b,  3  sq.  lacrimis  pedes  tergit 
A.  —  6  b,  4  sq.  lavando,  tergendo  ABCDKN.  —  6  b,  7  nngit  A.  —  7  b,  3  a 
peccatrice  A.  —  9  a,  3  sq.  septiformis  spiritus  DFK.  —  9  h,  2  resurgentem 
KN.  —  10  a,  1  Hanc,  Christe  DL.  —  10  b,  3  pharisaeus  factus  L.  —  10  b,  4 
vexatus  haeretica  A.  —  10  b,  4  falsa  vexat  iustitia  G.  —  Mel.  siehe  Godes- 
calcus  Lintpurgen.  p.  201. 


348 


269.   (6.)  In  Conversione  s.  Pauli. 

1.    Dixit  Dominus: 
ex  Basan 
convertam, 
convertam  in  profundum  maris. 


2  a.  Quod  dixit  et  fecit, 

Saulum  ut  stravit 
Paulum  et  statuit 

3  a.  Quod  dum  impugnat 

audivit:  Säule, 

Säule,  quid  nie  prosequeris? 

4  a.  A  facie 

Domini  mota  est 
terra  contremuitque 
mox  et  quievit. 

5  a.  Hinc  lingua  tuoium 

est  canum 

ex  inimicis 

rediens  ad  te,  Deus, 

6  a.  Docens  crucifixum, 

nee  esse  alium 

praeter  Christum  Deum, 

7  a.  Hinc  lingua  sacerdotum 

more  canis  dum  perlinxit, 
legis  et  evangelii 
duos  molares 
in  bis  contrivit. 

8  a.  Qui  convertendis 

conversum  converteras 
Paulum,  vas  electum, 

9  a.  Quo  docente  Deum 

mare  vidit  et  fugit, 

Iordanis 

conversus  est  retrorsum, 


2  b.  Per  verbum  suum 

incarnatum,  per  quod 
fecit  et  saecula. 

3  b.  Ego  sum  Christus ; 

durum  est  tibi, 

ut  recalcitres  stimulo. 

4  b.  Dum  cognito 

credidit  Domino, 
Paulus  persequi  cessat 
conchristianos. 

5  b.  Dum  Paulus  in  ore 

omnium 

sacerdotum 

iura  dat  praeeeptorum, 

6  b .  Cum  patre  qui  regnat 

et  saneto  spiritu, 
cuius  testis  Paulus. 

7  b.  Corrosit  universas 

species  medicinarum, 
quibus  curantur  saucii, 
reficiuntur 
enutriendi. 

8  b.  Per  quem  conversus 

ad  nos  tu  vivificas, 
Christe,  peccatores. 

9  b.  Quia  turba  gentium, 

vitiorum  rediens 

profundo, 

Og,  rege  Basan,  confuso 


10.    Te  solum  adorat, 
Christe,  creatorem, 
quem  et  cognoscit  in  carne 
venisse  redemptorem. 


-    349    — 

Grad.  ms.  Secoviensef?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  —  Grad, 
ms.  Ottoburanum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27  130.  13.  —  Sequent.  ms.  Emmera- 
mense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14845  add.  saec.  12.  C.  —  Grad.  ms.  Salis- 
burgense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  11004.  add.  saec.  13.  D.  —  Miss.  ms. 
Katingense  saec.  13.  Clm.  Monacen.  10075.  E.  — ■  Trop.  ms.  Sangallense 
saec.  10/n.  Cod.  Sangallen  378.  add.  saec.  13.  F.  —  Grad.  ms.  Augustanum 
saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  G.  —  Miss.  ms.  Barabergense  saec.  15.  Cod. 
Kossian.  VIII  232.  H.  —  Grad.  ms.  Gaesdoncanum  saec.  15  Cod.  Gaesdon- 
can.   s.  n.  I. 

1,  3  convertar  C.  —  1,  4  convertam  nachgetragen  C.  —  3  a,  2  audiit 
B.  —  3  b,  1  Christe  C;  Iesus  HI.  —  4  a,  3  quo  fehlt  B.  —  4  b,  3  cessans 
ABDE.  —  4b  4  christianos  C.  —  5a  fehlt  D.  —  5a,  1  Hie  lingua  AC; 
Hie  linguas  B.  —  5  b,  3  secretorum  CD.  —  7  a,  1  Hie  lingua  C.  —  7  a,  2 
canum  CH.  —  7a,  5  contritas  A;  contritos  CD.  — •  7b,  1  corrasit  ADE; 
collegit  B;  conlegit  (legit  korr.)  C.  —  7  b,  5  et  nutriendi  D.  — •  8  a  fehlt  EI. 
—  8  a  und  b  umgestellt  BC.  — -  8  a,  1  Quo  convertendi  D.  —  8  a,  2  conversus 
D.  —  8b  fehlt  DEI.  —  9b,  2  rediens  vitiorum  B;  relicto  vitiorum  EHI.  — 
10,  1  Te  Deum  adorat  B.  —  10,  2  Christum  BEHI.  —  10,  3  et  fehlt  D  ; 
teque  cognoscit  I.  —  Nach  10,  4  von  anderer  Hand:  Te  solura  cum  patre  et 
spiritu  saneto  trinum  et  unum  semper  laudamus  Amen.  C.  — ■  Mel.  siehe 
Godescalcus  Lintpurgen.  p.  204.  sqq. 

Von  dieser  Sequenz  schreibt  der  Anonymus  Mellicensis  (ed.  Ettlinger 
p.  77):  „Paulus* Iudaeus,  Fuldensis  monachus,  vitam  saneti  Herhardi,  Ratis- 
ponnensis  episcopi,  sed  et  de  conversione  saneti  Pauli  apostoli  composuit 
prosam,  cuius  hoc  est  exordium:  Di  xit  Dominus:  ex  Bas  an  convertam." 
Diese  Angabe  des  Anonymus,  der  ja  auch  sonst  mancherlei  Irrtum  bucht, 
kann  gegenüber  dem  Zeugnisse  Wimphelings,  der  die  Sequenz  in  der  Klingen- 
münsterer  Sammlung  Gottschalkscher  Prosen  sah ,  wohl  kaum  ins  Gewicht 
fallen,  um  so  weniger,  als  sie  ganz  den  Charakter  des  Legendarischen  an 
der  Stirne  trägt. 


270.  (7.)  In  Decollatione  s.  Iohamiis  B. 

1.    Psallite  regi 
nostro  psallite, 
psallite, 
psallite  sapienter. 


2  a.  Nam  psalteriura 

est  iueundura  com  cithara. 


2  b.  Nato  virginis 

quo  psallens  natus  sterilis 


3  a.  Citharam  carnis 
percussit 
in  domo  Doraini, 


3  b.  Dum,  quod  sonabat 
clamando, 
doeuit  vivendo, 


4  a.  Mortificando, 

quae  super  terram 

sunt,  membra 

et  hoc  alios  docendo, 


4  b.  Praeparans  Christo 
plebem  perfeetam 
Iohannes, 
vox  clamantis  in  deserto. 


5  a.  Sed  vox  haec  impium 
Herodem,  quem  corripit, 
minime  corrigit. 


5  b.  Haud  tarnen  taeuit, 

sed  ad  usque  sanguinem 
sceleri  restitit. 


350     — 


6  a.  Non  licet,  inquit,  te 

fratris  tui 

habere  coniugem 

raptam  sibi, 

peccasti, 

quiesce, 

paenitentibus 

sie  praeeipit  Dominus. 

7  a.  Sedet  in  tenebris 

lucerna  lucis, 
araicus  omnipotentis ; 

8  a.  Meretrix  suadet, 

nata  precatur, 
rex  iubet,  sanetus 
decollatur. 

9  a.  En,  quoraodo 

perit  iustus, 
quasi  non  sit  Deo 
dilectus,  . 

10  a.  Nos  corde  percipiinus, 

qualis  et  quantus  est,  quam 
convicinus  dignitate 
Christo  sit  et  morte. 

1 1  a.  Carcere  carnis 

duetum  quem  ferunt 

psallendo 

caelis  angeli  angelum. 


6  b.  Vocem  incantantis 

sapienter 

Herodes  ut  aspis 

surda  spernit, 

ut  iustum 

et  sanetum 

Iohannem  timet, 

quem  vinxit  in  carcere. 

7  b.  Studet  deliciis 

mundi  prineipis 
filius  perditionis. 

8  b.  Dat  rex  saltanti 

caput  Iohannis, 
qui  sanetus  ante 
tit  quam  natus. 

9  b.  Cum  sit  eius 

pretiosa 

mors  haec  in  conspectu 

Domini. 

10  b.  Nam  morte  turpissima 

damnatur  sponsus,  sponsi 
et  amicum  damnat  morte 
recte  turpissima, 

IIb.  Et  nos  in  terris 
tibi  psallere 
fac,  Christe, 
in  memoriam  baptistae, 


12.    Herodis  spreta 
quo  mensa, 

ipsum  te  dum  sumimus, 
sein  per  tibi  psallamus. 

Grad.  ms.  Secoviense(V)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  — ;  Grad, 
ms.  Otloburanum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27  130.  B.  —  Miss.  ms.  Maguntinum 
(Monast.)  saec.  13.  in.  Cod.  Rossian.  VIII  120.  C.  —  Trop.  ms.  Wingartense 
(?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB.  1  Asc  95.  add.  saec.  13.  D.  —  Grad, 
ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  E.  —  Miss.  ms.  Bambergense 
saec.  15.     Cod.  Rossian.  VIII  232.  F. 

1,  3  fehlt  CD.  —  1,  4  prudenter  BCF.  —  3a,  2  percussam  D.  —  3b,  1 
sonavit  A.  —  4a,  4  boc  fehlt  F;  et  haec  B.  —  6b,  6  ut  sanetum  CF.  — 
6b,  7  timens  I).  --  7a,  2  lucens  D.  —  7b,  2  prineeps  huius  A.  —  8a,  2 
puella  saltat  F.  —  8b,  3  antequam  sit  natus  F.  —  8b,  4  sit  quam  D.  — 
9b,  1  Dum  sit  CD.  --.9b,  3  hie  A.  —  10a,  1  pereepimus  F.  —  10a,  2 
talis  ac  tantus  ABD;  est  fehlt  A.  —  10a,  3  quia  vieimus  BCF.  —  10  b,  3 
sq.  et  amicum   morte  turpi  damnat  turpissimi  A.  —   10  b,  4  turpissima  korr. 


—     351     — 

in  turpissimi  B.  —  IIa,  2  fehlt  F;  eductum  A.  —  10a,  4  caelis  fehlt  A; 
sancti  angeli  F.  —  12,  1  ut  spreta  A.  —  12,  2  quo  fehlt  A ;  mensam  D.  — 
12,  4  te  quie  A:  te  Deum  sumimus  F.  —  12,  5  caiiamus  DF.  —  Mel.: 
Laus  tibi,  Christe  qui  es  creator. 


271.   (8.)  De  Tilginibus. 

1.    Exsultent  filiae  Sion 


in  rege  suo, 


2  a.  Nescientes  thorum 

delicti  crimine 
sordidatum, 

3  a.  Cuius  gratiae 

mira  opera 
in  sanctis  tuis 
sunt  merita, 

4  a.  Quae  fragili 

sexu  femineo 

viriliter 

carnis  iure  domito 

5  a.  Hoc  miratur 

serpens  antiquus, 
calcaneum  eius 
observabat  callidus. 

6  a.  Insidias  bostis 

hanc,  Christe,  docuisti 

virginem  vincere 

in  prima  congressione. 


7  a. 


a. 


Quem  haec  virgo 
resistens  a  se 
fecit  fugere, 

Kam    inter  virgines  adducta 
post  eam,  quae 
est  mater  intacta, 
virginum  virginis, 
Mariae  digna  est 
pedissequa. 


2  b.  Quarum,  Christe,  sponsus 

virginum  virginis 
es  tilius. 

3  b.  Ut  das  cernere 

hac  in  virgine, 
cuius  festa 
sunt  hodie. 

4  b.  Angelicam 

hie  vitam  duxerat, 

in  carne  dum 

praeter  carnem  vixerat. 

5  b.  Quo-d  nocere 

dum  machinatur, 
sub  pedibus  feminae 
caput  eius  teritur. 

6  b.  Dum  non  consentiret, 

sed  illi  resisteret, 
vincere  qui  solet, 
temptatus  si  non  repugnet. 

7  b.  Quo  fugato 

adpropinquavit 
tibi  Domino. 

8  b.  Te  agnum  sine  macula 

iam  sequitur 
stola  Candida, 
filium  virginis, 
quocumque,  virginum 
flos,  ieris. 


9.    Cuius  intercessione 
tu  nos  tuere. 

Grad.    ms.   Secoviense    (?)    saec.    12.      Cod.   Vindohonen.    13314.   A.    — 
Grad.    ms.    Ottoburanum    saec.    12.    Clm.   Monacen.    27 130.    B.    —  Trop.  ms. 


—    352     — 

»Sangallense  saec.  10/u.  Cod.  Sangallen.  378.  add.  saec.  13.  C.  —  Grad.  ms. 
Salisburgense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  11004.  add.  saec.  13.  D.  — Sequent. 
ms.  Emmeramense  saec.  12.  Clm.  Monacen.  14845.  add.  saec.  12.  E.  —  Grad, 
ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII  18.  F.  —  Grad,  ms  Augustanum 
saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  G.  —  Miss.  ms.  Bambergense  saec.  15.  Cod. 
Rossian.  VIII  232  HG. 

3a,  4  sunt  edita  BGH.  —  5a,  4  observare  H.  —  5b,  1  Quo  H:  Ut 
noceret  E.  —  6b,  4  temptatum  D:  repugnat  B.  —  7b,  2  appropinquabit 
BD.  —  7  b,  3  tibi,  Domine  H;  Dominus  E;  Christo  Domino  A;  —  8  a,  1 
Nunc  inter  BDEFH.  —  8  a,  2  postea  quae  B.  —  8a,  3  mater  est  BDFH. 
-  8  a,  4  filium  virginis  Mariae  B.  —  8  a,  5  es  DE.  —  8  b,  1  ierit  DFH.  — 
9,  1  Huius  DF.  —  Mel.  siehe  Godescalcus  Lintpurgen.  p.  '206  sqq. 


272.   (9.)  In  Xativitate  Douiini. 


1  a.  Verbum  aeternaliter 

unigenitum, 
infallibile  principium, 

2  a.  Vigor 

lucis,  aevura  temporis, 

mundi 

mobilis  rex  stabilis, 

3  a.  Ut  dragmam  requireret 

decimarn. 

Lucernam  accendit, 

tabernaculum 

in  sole  posuit, 

prodiit, 

quo  flamma 

sui  caloris 

testa  duresceret 

hominis. 

4  a.  Se  uobis  pabulum 

parvulis,  potum, 

lac,  butyrum  praebens  et 

solidum  cibum. 

5  a.  Gustent  Adae  filii 

bunc  suaviter 
adipern  tritici, 
benedictum  seminis 
Abrahae  granum. 

6  a.  0  magni 

consilii  angelus, 

o  pax,  o  veritas, 

ad  gemmam  in  caeno  venis 

e  caelo. 


1  b.  Patris  lingua,  calamus, 

sapientia, 

virtus,  ratio  perpetua, 

2  b.  Panis, 

quo  greges  angelici 

vivunt, 

cives  theologici, 

3  b.  Ut  ovem  redimeret 

perditam, 

Pastor  bonus  fit  agnus 

ovis  virginis, 

ros  absque  macula 

velleris, 

quo  primae 

nos  bysso  stolae 

ut  sponsam  revestiat 

gloriae. 

4  b.  In  favo  est  mel 

hominis  verbi, 

in  manna  Emanuel 

Israel  veri. 

5  b.  Virus  vomant  colubri, 

desiderent 
fontem  vivum  cervi 
serpentis  antidoto 
aenei  hausto. 

6  b.  Rex  pie, 

nos  dirige  in  arta, 
qua  cursitas.  via, 
gigas,  vita,  Hos  de  virga 
Maria. 


—    353    — 

Grad.  ms.  Secoviense  (?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13  314.  —  3b,  3 
und  8  eine  Silbe  mehr  als  die  Gegenzeile;  ebenso  4a,  1  —  Mel. :  Dies 
sanctificatus.  —  Wiederholt  aus  Anal.  IX,  14  sq. 


273.   (10.)  In  Octava  Epiphaniae. 

1.    Laus  tibi,  Christe, 
sponso  sponsae, 
laus  in  te 
trinitati  sanctae. 


2  a.  Quia  mundi  sator, 

salus  es  et 
reparator, 

3  a.  Vi  rationis 

cor  signans 
angeli  et  hominis, 

4  a.  Tu  fons  benigne, 

finis  aeterne, 

origo 

rerum,  clausula  operum, 

5  a.  Ut  consors  naturae 

humanae 
des  homini 
divina  sapere, 

6  a.  Quem  pater  tunc  per  te 

in  pneumate 
voluit,  fecit, 
fovit  machinam, 
creatae, 
formatae 
distiuguis,  pingis 
speciem  variam. 

7  a.  Hanc.  flos  stirpis  Iesse, 

unctus  oleo 
ungis  laetitiae, 

8  a.  Cuius  timoris 


2  b.  Rebus  dans  singulis 

tuae  umbras 
imaginis, 

3  b.  Eius  crystallum 

indurans, 

nuius  testam  solidans. 

4  b.  Corde  parentis 

unicus  uatus, 

es  fratres 

habere  nos  dignatus; 

5  b.  Et  lucis  particeps 

divinae 

cor  hominis 

non  laedant  tenebrae. 

6  b.  Tibi  corpus  aptans 

ecclesiae. 

palmites  viti, 

membra  capiti, 

sordentem, 

marcentem 

tu  fide  mundas, 

spiritu  vegetas. 

7  b.  Septeno  chrismate, 

quod  in  Iordane 
columba  intulit  Noe. 

8  b.   Vox  in  virtute 


vox  super  aquas,  est  pietatis, 

ut  mentes  terreat  moralis  regula 

fluetivagas,  gravitatis. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.  IX. 


23 


354 


9  a.  Scientiae 

sacrae  dogma 

vox   est 

in  magnificentia. 

10  a.  Vox   scindit  consilii 

flammas  incendii, 
voce  intellectus  movet 
Cades  desertum  Dominus. 

11  a.   Pax  mundi  cordis,  Christe, 

miserator  noster, 
egens,  lugens, 
mitis,  pauper, 

12  a.  Te  solem  de  Stella  ortnm 

in  ture,  auro,  murra, 
monstrat  Stella  gentium, 
dominum,  regem,  mortulem. 


9  b.  Vox  Domini 
fortitudo, 
cedros 
confringit  in  Libano. 

10  b.  Vox   de  sapientia 
cervis  dat  pascua, 
his,  quibus  descendit  Deus, 
homo  ascendit  gradibus. 

IIb.  Tu  mali  temptantis 
dimitte  debita, 
tu  pauis,  da 
regnum  patris. 

12  b.  In  vinum  converte  aquam 
et  legem  in  gratiam, 
pro  figura  veritas, 
pro  iugo  tu  hereditas. 


Grad.  ms.  Secoviense  (?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  —  3a,  3 
angeli,  hominis.  —  6b,  1  korrig.  in:  tibi  coniungens  corpus.  —  7a,  1  stirps 
Iesse.  —  7a,  3  fehlen  zwei  Silben.  —  IIb,  2  korrig.  in:  solve  debita.  — 
IIb,  3  sq.  tu  panis,  fac  nos  velle  regnum  patris;  über  „fac  nos"  die  Korrektur: 
„da".  —  Mel:  Laus  tili/  Christe  oder  Psallite.  —  Wiederholt  aus  Anal. 
IX,   18  sq. 


274.   (11.)  In  Transflguratione  Domini. 

1.    Speciosus  forma 
prae  filiis  bominum, 


2  a.  Vultum  desiderant  cuius 

angeli 

deiformem  intueri, 

3  a.  Hodie 

formae  pandit  divinae 
lucem  inaccessam  per  lucem 
theophanicam, 

4  a.  Vultu  soli, 

veste  par  nivi, 

qualem  soli 

tres  cernebant  tbeorici. 

ö  a.  Hie  est  natus 
mihi  dilectus, 
in  quo  mihi  complacui, 


2  b.  Pro  nobis  exinanitus, 

in  forma 

servi  rex  humiliatus, 

3  b.  In  monte 

transnguratus  celso, 
verus  ipse  mons  montium, 
celsior  caelo. 

4  b.  Caro,  sanguis 

non  revelavit, 

sed  caelestis 

pater,  vox  cuius  edixit: 

5  b.  Hunc  docentem 

omnes   audite, 

buic  iubenti  oboedite. 


—     355    — 


6  a.  0  vere  nimium  beati 

huius  secreti  conscii, 

7  a.  Mirabile  secretura 

vobis  est  revelatura, 
quos  nubes  obumbravit 
pater  docuit. 

8  a.  Hie,  caeli  claviger, 

carne  dormis,  corde  impiger. 


9  a.  In  hunc  montem  conscendite 
post  tres  istos 
de  tribus  quique 
tomis  terrae. 

10  a.  In  paternae 
maiestatis 
regnans  celsitudine, 


6  b.  Vos,  Petre,  Iacobe,  Iohannes, 

ex  electis  electi  tres! 

7  b.  Nubes    haec   non  terrorem, 

sed  gratiae  dat  rorem, 
non  fumo  subobscura, 
sed  lucivoma. 

8  b.  0  sonum  gratiae 

vobis    condignura,    Boaner- 
gae! 

9  b.  Nunc  homo  supra  hominem 

exstat  Iesus, 

mons  niundis  corde 

conspieuus. 

10  b.  Ut  Moyses 
et  prophetae 
cecinere  consone. 


11.    Quo  nos  post  te, 
rex  Iesa,  trabe. 

Grad.  ms.  Secoviense(?)  saec.  12.     Cod.  Vindobonen.   13314.  A.  —  Offic. 
ms.  Altahensia  anni    1442.  Clm.  Monacen.  9508.  B.   —  Miss    ms.  Brixinense 


—  Hymn.  et  Sequent.  ms.  Emmera- 
D.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  anni 
Grad.    ms.    Sedlicense   saec.    15.   ex. 


saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1782.  C. 
mense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  14667. 
1490.  Cod.  Vindobonen.  1778.  E.  — 
Cod.  Prägen.  XIII  A  5  c.  F.  — 

1.  2  prae  natis  BCDEF:  hominum  Iesus  CEF.  —  3a,  4  symbolicam 
BCDEF.  —  3  b,  2  excelso  C.  —  3  b,  3  mons  ipse  montium  E.  —  4  a,  1  solis 
BF.  —  4a,  2  par  veste  nivi  D.  —  4a,  4  deividi  BD;  dei  filii  CE.  —  4b,  3 
sq.  pater  caelestis  ABC'DEF.  —  4b,  4  cuius  vox  DCF.  —  5  a,  1  Hie  natas 
est  E.  —  5  b.  2  semper  audite  B.  —  5  b,  3  soli  omnes  oboedite  B.  —  6  b,  1 
Tu,  Petre,  BCDEF.  —  7a,  3  quod  nubes  E.  —  7a,  4  edoeuit  CBDEF.  — 
7  b,  3  subobscurat  B.  —  Str.  8  a  und  b  umgestellt  BCDEF.  —  8  a,  1  Tu 
caeli  claviger  BDF.  —  8b,  1  O  somnum  gratiae  BCDEF.  —  8b,  2  nobis 
D.  —  9  a,  4  thronis  terrae  B.  —  9  b,  3  mundus  BCF.  —  9  b,  4  prospieuus 
B;  perspieuus  CDEF.  —  Str.  10a  und  b  umgestellt  BD  —  11,  1  Tu  nos 
post  te  CEF.  —  CEF  nach  Rev.  H.  M.  Bannister.  —  Mel:    Eia    turma. 


275.   (12.)   In  Octava  Pentecostes. 

1.    Pater,  da  per  verbum 
nobis  septiformera  spiritum, 


2  Li.  Qui  septena 
signacula 
dissignans   doceat 
nos  oninem   iustitiara 


2  b.  Et  devotas 
cor  excitans 
in  preces  provebat 
per  beatitudines. 

23* 


356 


3  a.  Timor  Domini, 

iudicii  claviger, 

Summo  iudici 

dos  prosternat, 

hactenus 

inilatos  et  rebelies 

reddat  supplices 

ac  spiritu  pauperes, 

4  a.  Clavis  pietas  Christi 

scansionis 

peccatis 

nostris  adversanti 

legi 

donet  consentaneos. 

5  a.  Det  scientia 

resurgendi  conscia 

His  paraclitum, 

qui  lugent,  ut  liberentur 

mortis  corpore, 

quod  repugnat  animae. 

6  a.  Qui  esuriunt  iustitiam, 

hos  fortitudo  reficiat, 
Christi  tumulum  recludens, 
quae  scandalizant, 
membra  proiciat, 
panem  rogitet. 

7  a.  Intellectus, 

baptismatis 
dissignator, 

8  a.  Unde  Deum    rogent 

mundicordes, 

9  a.  Similitudo 

patris  pacificis 

Detur  spiritu, 

qui  dat  sapere, 

qui  Domini  aperit  natale, 

10  a.  His  muneribus 
cumulavit 

patres  Dei   digitus: 
Adam  nomina 
primitiva 
rebus  cunctis 
imposuit, 
inspiratus 
dono  sapientiae; 


3  b.  Legis  apicem 

et  iota  non  solvere, 

Fratri  temere 

non  irasci 

vel  laeso 

mox  reconciliari, 

sanctum  fieri 

orans  nomen  Domini. 

4  b.  Adaperiens  novum 

testamentum 

heredes 

patris  formet  mites, 

petat, 

Dei   regnum  veniat. 

5  b.  Pellat  etiam 

a  corde  luxuriam, 
Nos  erudiens 
flagitare,  ut  voluntas 
fiat  Domini 
tarn  carne  quam  spiritu. 

6  b.  Dono  parili  consilium 

misericordes  remuneret, 
Crucem  reserans  exoret 
pro  inimicis, 
dimitti  debita 
pacto  postulet. 

7  b.  Mundet  corda, 

ut  nesciat 
dextram  laeva. 

8  b.  In  temptationem 

ne  inducat. 

9  b.  Ducat  ad  vitam 

viam  per  arduam 
Per  ieiunia, 

elemosynam, 

oramen  a  malo  liberatos. 

10  b.  Noe  habuit 
intellectum, 
Abraham  consilium, 
Fortis  Isaac 
permanebat, 
scitus  Iacob 
et  Moyses 
legislator 
pius,  David  humilis. 


357 


IIa.    Ergo  pari 

voto  imploremus 
spiritum 

septiformem,  septuplura 
nos  expurget  tandem 


IIb. 


Et  per  septem 
gradus  spiritales 
perducat 

expurgatos  ad  ipsam 
contemplationem 


12.    Veritatis. 

Cod.  Palat.  Vindobonen.  628.  saec.  11.  A.  —  Grad.  ms.  Secoviense(?) 
saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  B.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  14. 
in.  Clm.  Monacen.  39U6.  C.  Miss.  ms.  Augustanum  saec.  14.  Cod.  Vatican. 
Palat.  503.  D.  —  Sequent.  ms.  Sangallense  anni  1516.  Cod.  Sangallen. 
(Brander)  546.  E. 

la,  3  designans  DE.  —  2  b,  3  preces  vehat  E.  —  3a,  8  et  spiritu  B.  — 
3b,  2  iotam  ABE.  —  4a,  6  donec  D.  —  5a,  1  Ut  scientia  B.  —  5b,  1  Pellat 
et  B.  —  6  b,  5  dimitti  fehlt  D.  —  7  a,  3  designatur  E.  —  8  a,  1  Inde  BC.  — 
9  a,  3  spiritui  C.  —  9  a,  5  qui  donum  B.  —  9  b,  1  viam  D  —  9  b,  2  vitam 
D.  —  9  b,  3  ieiunium  C.  —  10  b,  5  permanebit  E.  —  10  b,  6  sqq.  fehlen  E.  — 
IIb,  1  Ut  per  C.  —  IIb,  4  ipsius  B.  —  IIb,  5  contemplatione  C;  in- 
spectionem  B.  —  DE  nach  Rev.  H.  M.  Bannister.  —  Mel. :  Frigdola. 


276.   (13.)   In  Exaltatione  s.  Crucis. 


2  a.    Dominum  mecum 

et  exaltemus  nomen 
eius  in  id  ip&um, 

3  a.    0  altitudo 

atque  profundura 
crucis  purpuratae 
in  Christi  sanguine, 

4  a.    Haec  sursum  corda 

stipite  suo 
levat,  quo  exaltatus 
est  per  ipsam 
trahens  ad  se  omnia, 

5  a.    Sed  quia  tunc  vere 

diligitur  Dominus, 

cum  servus 

ut  sese  diligit 

conservulos, 

amicos 

et  hostes  pariter. 

6  a.    Hoc  signo  consignati 

famuli 
clareamus 
conformes  Domino, 


Magnificate 

2  b.   Qui  ascendit  in 

palmam,  apprehendere 
fructus  eius  dulces. 

3  b.   Quae  caelo  terram 

reconciliat, 
suprema  contingens 
et  ima  penetrans. 

4  b.    Ut  toto  corde, 

tota  anima, 

tota  fortitudine 

diligatur 

nos  in  finem  diligens. 

5  b.    In  ligno  transverso 

sacri  patibuli 
docemur 

expansis  manibus 
crucifixi 
dextros  et 
sinistros  amplecti. 

6  b.    Ut  iugiter  in  nobis 

ferveat 
ipsius  et 
fratrura  dilectio. 


—     358     — 

7  a.    Cuius  ne  tepescat  7  b.    Ligna  duo  crucis, 

ignis  caelicus,  en,  colligimus, 

8.    Per  quae  panis  coquatur, 
quo  Elias  verus 
pascens  pascatur. 

Grad.    ms.    Secoviense (?)   saec.  12.     Cod.  Vindobonen.  13314.  —  3a,   2 
et  prorandum.  —  Wiederholt  aus  Anal.  IX,  26  sq. 


(i4.; 
l. 


In  Exaltatione  s.  Crucis 


2  a.    Magni  regis  novam 

in  cruce  victoriam, 

3  a.    Qua  evacuatum 

est  peccati  veteris 
chirögraphura. 

4  a.    Qua  torcular  calcat, 

de  Edom  qui  venerat 
et  de  Bosra. 

5  a.   Per  crucem  Deo 

reconciliatur  mundus, 

per  lignum  nunc  redemptus, 

per  lignum 

in  Adam  venditus. 

6  a.    Crux,  vitae  lignum, 

vitam  mundi  portans 
atque  pretium, 
tu  vectrix  es  botri, 
nati  in  vineis  Engaddi. 

7  a.    0  virtus  crucis, 

mundum  attrahis 
amplexando  tuis 
hinc  inde  brachiis. 

8  a.    Christus  carnis  templum, 

hac  dierum 

summa  constructum, 

quod  tetragrammaton 

Adam  graece 

colligit,  in  te 

dissolvendum  obtulit 

sed  ut  mundum  • 

salvet  quadritidum, 

reaedificat 

post  triduum. 


Magnificent  confessio 
atque  pulchritudo 

2  b.    In  qua  triumphatus 
est  mortis  principatus. 

3  b.  Qua  paschalis  agni 
immolatur  victima 
pro  ovili. 

4  b.    Cuius  antidotum 
serpentini  vulneris 
sanat  morsum. 

5  b.    Per  crucem  astris 
sociatur  matutinis 
factura  novissima, 
restaurans 
caeli  dispendia. 

6  b.    Christus,  pax  nostra, 
inimicitias 
solvens  in  te 
his,  qui  erant  prope, 
dans  pacem,  et  qui  a  longe. 

7  b.    0  excelsa  crux, 
ima  perforans, 
vinctos,  quos  absolvis, 
ad  summa  erigis. 

8  b.    Agne  patris  summi, 
cruce  tollens 
crimina  mundi,  . 
da,  ut  in  augmento 
caritatis, 
fidei,  spei 

stayros  sacrosanctae 
valeamus 

cum  sanctis  omnibus 
dimensiones 
comprehendere. 


359 


9  a. 


Ut  proximis 

condolentes, 

carnera 

macerantes, 

crucis  alraae 

baiulos 

tua  trahas  post 

vestigia. 


9  b. 


Quo  hie  tuti 
et  indemnes, 
ibi 

ad  tribunal, 
iudex,  tuum 
simus 

sanetae  crucis 
per  signaculum, 


10. 


Annuntiantes 
in  geutibus, 
quia  regnavit 
Deus  a  ligno. 


Cod.  Palat.  Vindobonen.  628.  saec.  11.  A.  —  Grad.  ms.  Secoviense(?) 
saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  B.  —  Trop.  ms.  Emmeramense  auni 
1106 — 25.  Clm.  Monacen.  14845.  add.  saec.  12.  C.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum 
saec.  12.  Clm.  Monacen.  27 130.  D.  —  Sequent.  ms.  Secoviense  saec.  12. 
Cod.  Graecen.  1584.  E.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen. 
3914.  F.  —  Miss.  ms.  Augustanum  saec.  14.  in.  Clm.  Monacen.  3906.  G.  — 
Miss.  ms.  Vindobonense  saec.   15.  (Privatbesitz)  H. 

Ferner:  Grad.  ms.  Sangallense  saec.  ,3/i4.  Cod.  Sangallen.  379.  —  Grad, 
ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  in.  Cod.  Claustroneoburgen.  588.  —  Miss, 
ms.  Sangallense  saec.  14.  Cod.  Sangallen.  337  b.  —  Miss.  ms.  Strigoniense 
saec.  15.  Cod.  Salisburgen.  V  3  B  20.  —  Sequent.  ms.  Lunaelacense  anni 
1461.  Cod.  Vindobonen.  4977.  —  Sequent.  ms.  Sangallense  anni  1516.  Cod. 
Sangallen.  (Brander)  546. 

1,  1  Magnificet  BEFG.  —  3a,  2  pacti  AB.  —  3b  und  4a  umgestellt 
H.  —  3b,  1  paschali  H.  —  5a,  3  nunc  ausradiert  C.  —  6a,  4  vectris  AB; 
vectis  CDEFG.  —  6  b,  5  dat  pacem  CFGH;  pacem  et  qua  longe  E.  —  7  a,  3 
tuis  amplexando  D.  —  8  a,  2  ac  dierum  E.  —  8  a,  4  Alinea  FG;  quam  ACDF; 
detragrammaton  FG.  —  8a,  6  te  fehlt  E;  in  se  CFG.  —  8a,  10  fehlt  AB.  — 
8b,  4  Alinea  FG;  in  alimento  E.  —  8b,  5  verae  caritatis  B.  —  8b,  11 
comprehendere  DEFG.  —  9a,  1  Christe  B.  —  9a,  7  sq.  tua  adtrahas  post 
veniam  D.  —  9  b,  1  Ut  hie  BEFGH.  —  9  b,  8  signacula  A.  —  10,  4  a  ligno 
Deus. 


278.   (15.)  In  Exaltatione  s.  Crucis. 


1  a.    Serpens  antiquus 

vicit  in  ligno, 

2  a.    Quo  Claudicat  dudum 

in  posteris 
carnis  successio, 

3  a.    Verum  arcano 

gratiae  commercio 
subvenit  plasmator, 
protoplastum 
reformans  veterem. 


1  b.    Primo  parenti 

virus  infundens. 

2  b.   Et  colligit  spinas 

et  tribulos 
prona  posteritas. 

3  b.    Ligno  contractum 

primum  Adam  seeundus 
extendit  in  ligno, 
in  quo  mortem 
vita  mortifieat. 


—     360 


4  a.    Christi  figuram  aeneara 

intuebatur  populus 
antiquus  in  ligno, 

5  a.    Hoc  crucis  tropaeum 

praecessit  crucem, 

quod   in  ligno  crucifigendi 

crucifigendus  agebat. 

6  a.    Christe  Iesu, 

fili-Dei  athanatos, 
qui  unigenitus  theotocos, 
intactae  virginis, 
passus  es  in  cruce. 


4  b.    Et  intuentem  populum 

Christus  venturus  in  carne 
salvabat  a  morte. 

5  b.    Qui  ferens  in  cruce 

nostros  languores 

ovem,  quam  hostis  abstulerat, 

victor  reportat  umeris. 

6  b.    Dele  culpam 

et,  quam  pro  culpa  patimur, 
tolle  afflictionem  corporis, 
hagios  o  theos, 
per  virtutem  crucis. 


Grad.  ms.  Secoviense(?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  —  Miss, 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  769.  add.  saec.  ,2/i».  B.  —  Miss, 
ms.  Millestadiense  saec.  12.  Cod.  Virunen.  (Hist.  Verein  f.  Kärnthen)  214 
(6/35).  C.  —  Miss,  ms-  Secoviense  saec.  12.  ex.  Cod.  Graecen.  479.  D.  — 
Grad.  ms.  Pataviensef?  saec.  13.  Cod.  Hilarien.  CXLVIII.  E.  —  Miss  ms. 
Mellicense  saec.  13.  Cod.  Mellicen.  1701.  F.  —  Miss.  ms.  Secoviense  anni 
1320.  Cod.  Graecen.  469.  G.  —  Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  Cod. 
Cremifanen.  373.  H.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI 
388.  I.  —  Grad.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  14.  Cod.  Petrin,  a  IV  14. 
K.  —  Miss.  ms.  Slierbacense  anni  1484.  Cod.  Slierbacen.  I  14.  L.  —  Sequent. 
ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  16.  Append.  ad  Miss.  Roman,  imp.  Venetiis 
1513.  M. 

2  a,  1  Quod  E.  —  3  a,  1  arcanum  H.  —  4b,  1  populos  B.  —  4b,  2  in 
carne  venturus  E.  —  5  a,  1  O  crucis  EH.  —  5  a,  3  in  signo  B;  crucifigendis 
I.  —  6  a,  3  genetricis  BDG.  —  6  a,  5  es  fehlt  B.  —  6  b,  3  tolle  feblt  EH.  — 
Wiederholt  aus  Anal.  VIII,  23. 


279.   (16.)  De  Ang-elis. 

1.    Summae  trinitatis 
tres  summi 
adestote  angeli, 


2  a.    Tu  purgator  Raphael, 

illustrator  Gabriel, 
consummator  Michael, 

3  a.    Nam  tu  purgator 

oculorum, 

quos  caecavit  stercus 

avium, 

et  demonstras 

purgatorem  cordium, 

quibus  nocet 

foeditas 

cogitationum. 


2  b.    Nos  purgantes  macula, 

replentes  scientia, 
consummantes  gratia. 

3  b.    Sed  tu,  qui  visum 

Danieli 

pandis  et  secretum 

virgini, 

te  ostendis 

scientiarum  miuistrum, 

quae  de  sursum 

descendunt 

a  patre  luminum. 


361 


4  a.    Tu,  qui  habes  aureum 

turibulum 

cum  incensis  orationum, 

5  a.    Ergo,  quod  Petras, 

Iohannes,  lacobus 
inter  apostolos, 

0  a.    lacobus 

et  Raphael  explantant 

vitia, 

Iohannes  atque  Gabriel 

illustrant  corda. 


7  a. 


8  a. 


9  a. 


10  a. 


IIa. 


12  a. 


Tu  draconem, 
tu  Nerouem 
bumilias, 
tu  angelum, 
tu  hominem, 

Michael 

nani  sonat :  Quis  ut  Deus  ? 
humilis  at  crucem 
gyrat  Petrus, 

Sic  ter  terni 
docetis  ordines, 
ter  sanctus  consone 
conclaraantes, 

Ad  huius  sanctae 
trinitatis  cultum  saDC- 
tissimura 

Vos  ternos 
continue 
ordines  vestro 
iuvamine 


Ut  qui  per  superbiam, 
vanitatem.  illecebram, 
heu,  samus  oppositi 
patri,  verbo,  pneumati, 

13  a.    In  sancta  fide,  spe, 
caritate 
sani,  laeti,  integri. 

14 


4  b.    Deum  placas  humilis 

altissimum, 

minister  consummationum. 

5  b.    Hoc  vos,  Michael, 

Gabriel,  Raphael, 
estis  inter  angelos. 

6  b.    Tu,  Petre, 

tuque,  Michael,  bini 
vertices, 

perfectricis  virtutis 
paris  perfectores. 

7  b.    Hinc  daemonum, 

hinc  Romanum 
triumphantes 
in  Domino 
principatum. 

8  b.    Docentes 

omnem  gloriam  caelo, 
terra  soli  Deo 
condebitam. 

9  b.    Trinum  atque 

unum  Deum,  solum 
sanctum,  sanctis  cunctis 
praeferendum. 

10  b.    Coniugatorum, 

contineutium  atque 
rectorum 

IIb.    Purgate, 
illustrate, 
humilitate, 
perficite. 

12  b.    Iam  per  abstinentiam, 

oramen,  elemosynam 
sobrie,  iuste,  pie 
vivamus  Deo  placite, 

13  b.   Ter  sanctus  clamantes 

dulcisone 

corde,  ore,  opere, 


Simusque  vobiscum  grati 
summae  trinitati. 


Grad.  ms.  Öecoviense('?J  saec.  12.    Cod.  Vindobonen.  13314.  — ■  Cberschufs 
von  je  einer  Silbe:  3b.  6:  5b,  3:  6b,  5  ;  12b,  4.  —  Wiederholt  aus  Anal.  IX,  275. 


—     362     — 


280.   (17.)  De  Angelis. 

1.    Michael,  Gabriel, 
Raphael,  adestote, 


2  a.    Summae  trinitatis 

nuntii  summi, 

3  a.    Nam  tu  sacerdotum 

Deo  ministrantum 
comminister 
es,  Michael, 

4  a.    Sed  tu,  Gabriel, 

sine  fiue  Iesum 
nuntias  regnaturum, 

5  a.    Tu,  Raphael, 

medicando 
atque  nuptias 
ordinando 

6  a.    Sic  tus  et  aurum 

murraraque  vos  offertis 
et  offerre  docetis 


2  b.    Tres  tribus  officiis 

praepositi. 

3  b.  Iuxta  aram  templi 

director  incensi 
aureum  per 
turibulum. 

4  b.    Contra  peccatum 

administras  regnum 
iustitiae  invictum. 

5  b.    Deo  mentem, 

menti  carnem 
casto  socias 
coniugio. 

6  b.    Sacerdotale 

regnum  in  castitate 
disponendo  ecclesiae. 


7.    Quae  sacrata  ut  regina 
coniuncta  Christo 
iara  plene  vobis  collaetetur, 
per  vos  vestrosque  cives  iuvetur. 

Grad.  ms.  Secoviense(?)  saec.  12.     Cod.  Vindobonen.  18  314. 
holt  aus  Anal.  X,  267. 


Wieder- 


281.  (18.)  De  beata  Maria  Virgine. 

1.    Mater  dilecta 
dilecti  ex  dilecto, 
dilectionis  gratia  plena, 
semper  virgo, 
sancta  Maria. 


2  a.    Nam  ut  ovum  volucris 
fotu  et  calore 
animatum 
circumdare 
cognoscitur  intra 
se  fotum, 


2  b.    Sic  tu  integra  divino 
calescens  amore 
virum  novum 
circumdabas 
iuxta  leremiae 
praedictum. 


363    — 


3a.    Conceptum  hunc 

in    utero  sine  tactu  pudoris 

genuisti 

integra,  non  sentiens 

partum  doloris. 

4  a.    Quo  veneno 

infecti  medullitus 

5  a.  Ut  te  iuvante 

antidotum 

de  tua  carne  confectum 
in  altaris  mysterio 
digne  sumamus, 


3  b.    Tu  es  ergo 

evangelicum  illud  patrisovum, 
seorpionis 
letifero  veneno 
prorsus  oppositum. 

4  b.    Te  benignam 

pulsamus  gemitibus, 

5  b.    Ne  ultra  scorpio 

inficiat, 

sed  tuus  amor  foveat, 
quo  fovente  sanissimi 
semper  vivamus, 


6.    Dilecti  tuo 

dilecto  ex  dilecto, 
dilectionis  plena  virgo. 

Grad.  ms.  Secoviense('P)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  —  Miss, 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Miss.  ms.  Secoviense 
saec.  12.  Cod.  Graecen.  789.  C  —  Sequent.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod. 
Graecen.  1584  D.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  12.  Cod.  Florian.  III  208. 
E.  —  Brev.  ms.  German.  saec.  12.     Cod.  Londinen.  Add.   18302.  F. 

2  a,  2  fetum  et  A;  fotu  te  D.  —  2  b,  1  Hie  tu  D.  —  3  b,  1  Tu  es  igitur 
ACE.  —  5  a,  1  Et  te  D.  —  5  b,  1  kein  Alinea  D.  —  6  b,  2  inhiscat  D.  — 
5b,  4  Alinea  D.  —  6,  3  virgo,  saneta  Maria  E.  —  Wiederholt  aus  Anal. 
X,   107  sq. 

2S.».   (19 )   De  beata  Maria  Yirgine. 

1.    Ave,  Maria, 
gratia  plena, 
Dominus  tecum, 
benedieta 
tu  in  niulieribus. 


2  a.    Gratiam 

filii  tui, 

quam  merito 

amisimus, 

tu,  gratia 

plena,  piis  repara 

preeibus. 

3  a.    Tu  super 

omnia  benedictum 

generans  benedieta, 
nos  a  mortis 
maledicto  libera. 


2  b.    Dominum, 

qui  nasciturus 
ex  te  totus 
erat  tecum, 
obtineas 

misericordem  esse 
nobiscum. 

3  b.    Tu,  vitae 

porta  supernae  et 

via  caelestis  patriae, 
nos  exsules 
digneris  reducere. 


—    364    — 

4  a.    Ave,  gratia  plena  4  b.    Hie  nobis  et  mortis  in 
et  pietate,  bora  suecurre 

quae  genuisti  plenum  ac  in  orbis  examine 

gratia  et  veritate.  nos  tuos  recognosce. 

Grad.  ms.  Secoviense(?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  —  Miss. 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  769.  B.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense 
saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  XIV.  C.  —  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod. 
Lincen.  ro  15.  D.  —  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  [13.  et  14.]  Cod.  Lincen. 
Jp  17.  E.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  27 130.  F.  — 
Grad,  et  Sacram.  incertae  orig.  anni  1151.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  Fol.  20. 
G.  —  Grad.  ms.  S.  Albani  Mosacen.  saec.  13.  in.  Cod.  Oxonien.  Canon. 
Lit.  340.  H.  —  Collect,  ms.  Scbeftlariense  saec.  13.  [et  12.]  Clm.  Monacen. 
17212.  add.  saec.  13.  in.  I.  —  Miss.  ms.  Admuntense  saec.  13/i4.  Cod. 
Admunten.  751.  add.  saec.  14.  K.  —  Miss.  ms.  Mellicense  saec.  14.  Cod. 
Mellicen.  1057.  L.  —  Miss.  ms.  Mellicense  saec.  15.  Cod.  Mellicen.  991. 
M.  —  Miss.  ms.  Lambrecbtense  saec.  15.  Cod.  Graecen.  115.  N.  —  Miss, 
ms.  Admuntense  anni   1485.     Cod.  Admunten.  692.  O. 

2  b,  1  Domini  KO;  nascitur  DI.  —  2  b,  2  ex  te  feblt  LM.  —  2b,  5  esse 
misericordem  N.  —  3  a,  3  generas  ENO.  —  3  b,  1  porta  vitae  HN.  —  3  b,  2 
ad  viam  K.  —  4  b,  1  Hinc  nobis  DEO;  Sic  et  nobis  X.  —  4b,  3  ac  mortis 
examine  ACGH ;  ac  mortis  in  examine  N.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XL,  115. 


283.    (20.)   In  saneti  Petri  ad  Vincula. 

1.    Benedictes  Dominus 
Deus  Israel, 

qui  erexit  nobis 
cornu  salutis. 

2  a.    Nam  salutis  cornu,  2  b.    Ventilans  destruxit 

fides  Petri  apostoli,  huius  prineipem  saeculi. 

3  a.    Quis  est,  qui  vincit  3  b.    Nisi  qui  credit, 

nunc  mundum  quod  Petrus 

et  eius  prineipem,  confitens  doeuit? 

4  a.    Tu,  quem  bomines  4  b.    Super  homines 

bominem  dieunt  atque  prophetas 

excelsum  es  Christus, 

sicut  unum  ex  prophetis,  viventis  Dei  filius. 

5  a.    Fortior  inferi  5  b.    Quam  caro  et  sanguis 

est  portis  haec  fidei  nequaquam  revelavit, 

clara  confessio,  sed  pater  caelestis. 

6  a.    A  petra  sumitur  6  b.    Haec  est  victoria 

nomen  Petri,  vincens  mundum 

qui  iunetus  angulari  fides  nostra,  deprompta 

lapidi  per  Petrum, 

portatur  quae  vincula 

et  portat  dissolvit, 

strueturam  firmam  tenebras  fugat, 

totius  ecclesiae.  aperit  carceres. 


—    365     — 


7  a.    Haec  est  laetitia  7  b. 

suo  pastori 
congaudentis  ecclesiae, 

8  a.    Victo  Herode  8  b. 

succedit  Nero 
vincendus  a  Petro 
apostolo. 

9  a.    Cum  Simone  9  b. 

quoque  mago 

fuit  illi 

maximus  conflictus ; 

10  a.   Nunc,  pastor  ecclesiae,  10  b. 

nos  vinctos  respice 
duabus  catenis 
magnis,  culpis 
culparumque  poenis. 

IIa.   Lupos  rapaces  arce  IIb. 

de  gregibus  Christi, 
quos  pascendos  suscepisti, 


Quod  lupus  Herodes 

frustratus  fremit 

et  plebs  Iudaica  gemit. 

Illum  vivendo, 
hunc  moriendo 
devicit  vinci 
nescius  Petrus. 

A  Simone 
tarnen  magno 
Simon  magus 
cecidit  devictus. 

Culpas  septuagies 
septies  dilue, 
poenas  amovendo 
sempiterna 
gaudia  obtine. 

Simonis  magi  fraudes 

destrue  malignas 

per  tuas  preces  benignas, 


12.    üt  portis 
inferi  fractis 
et  caeli 
elevatis 

grex  tui  regiminis 
pascatur  vitae  pascuis. 

Grad.  ms.  Secoviense(?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  —  Sequent. 
ms.  Sangallease  anni  1516.     Cod.  Sangallen.  (Brander)  546.  B. 

5  a,  1  Fortior  est  inferis  B.  —  5  a,  2  est  portis  fehlt  B.  —  6  a,  7  firmat 
B.  —  6b,  8  carcerem  B.  —  7b,  2  prostratus  B.  —  8b,  1  videndo  B.  — 
9b,  3  Simon  magis  B.  —  10a,  1  Tu  pastor  B.  —  IIb  fehlt  B.  —  12,  1  Et 
portis  B.  —  12,  2  über  fractis :  ablatis  A.  —  Mel:  Laus  tibi,  Christe,  qui 
es  creator  oder  Psaüite.  —  „Cuiusdam  nostrorum  antiquorum  patrum  tituli 
Iucunda."  B.  —  Die  Lesarten  von  B  nach  Kehrein  Nr.  383. 


284.   (21.)  De  ss.  Iolianne  Bapt.  et  Iohanne  ETang. 


1. 


Audite,  cali, 
audi,  tellus, 
auditu  digna 
testimonia 
divinitus  data. 


366 


2  a.   Verbum  summi  patris, 

quod  eructatum 
homini,  angelo  dedit 
esse  ac  sernper  esse, 
ut  daret  isdem 
optime  esse. 

3  a.    Hoc  verbum,  caro  factum 

in  matre  virgiue, 
processit  de  thalamo 
sponsus  amabilis 
in  habitu  carnis. 

4  a.    Vox  enim  tonans 

Iobanues  evangelista 

conterruit  fugans, 

fuhninavit  hostes 

ecclesiae 

verbi  fortitudine. 

5  a.    Kam    vox   tonitrui  apostolus 

in  rota  orbis 
terrae  cognitus, 
sed  vox  clamantis 
est  in  deserto  parata 
Domino  parare 
perfectam  plebem, 
praeco  nobilis, 
ardens  et  luceus  lucerna 
aeterni  luminis. 

6  a.    Nam  caro  verbum 

et  verbum  caro 

est  unus  Emmanuel 

in  naturis 

equidem  duabus,  sed 

unitus  taliter, 

ut  unum  sit  electrum, 

in  quo  nostri 

argenti  fulgor  crevit. 

7  a.    Audi  nos,  homo, 

quem  sie  pater 
euneta  donans  honorat. 

8  a.    Audite,  pariles 

Iobanues,  qui  quasi 
duo  Cherubim 
vosmet  respicitis, 


2  b.    Carnem  nostram  sumpsit, 

qua  instauraret, 

quae  in  caelis  sunt,  omnia, 

quaeque  in  terris  sunt,  euneta, 

coniungens  in  se 

ista  et  illa. 

3  b.    Hoc  verbum,  vocem  sumens 

in  casto  theologo, 
gigas  currens  prodiit 
in  fortitudine 
vocis  tonitrui. 

4  b.    Haec  vox  dum  personat, 

abyssus  abyssum  invocat, 
Iohannes  evangelista 
Iohannem  baptistam, 
testis  testem, 
verax  veracem,  vox  vocem. 

5  b.    Uterque  pari  testimonio 

in  huius  mundi 

auditorio 

plenum  gratia 

et  veritate  confirmat 

unigenitum  patris, 

regnantem  caelo 

aeternaliter, 

sed  visum  in  terris  localiter 

ac  temporaliter. 

6  b.    Crevit  revera, 

crevit  in  tantum, 

ut  nihil  sit  praeclarius; 

nam  lux  lunae 

lucem  solis  induit, 

dum  non  ad  inensuram 

clarificando  Deus 

hominem 

lux  nubem  lucem  fecit. 

7  b.    Audi  nos,  pater, 

quem  et  Deus 
factus  homo  honorat. 


8  b. 


Cum  testimonio 
pari  asseritis 
totum  aureum 
propitiatorium. 


—     367     — 

9.    Quod  ut  propitium 
sit  nobis, 
vos  orando  impretate. 

Grad.   ms.    Secoviense(?)   saec.   12.     Cod.    Vindobonen.    13314.   —  Mel : 
Ave,  praeclara. 


285.  (22.)  De  sancto  Matthaeo. 

1.    In  Deum  vivum 
exsultet  iubilando 
caro  et  cor  nostnim. 


2  a.    Etenim  passer 

adinvenit  sibi  domum, 

3  a.    Ascensiones 

in  corde 

qui  tanc  disposuit, 

4  a.    Misericordias 

nunc  et  in  aeternum 
cantemus  patri 
misericordiarum, 

5  a.    Clarior  facie  Moysi 

resplenduit 
facies  Matthaei, 

6  a.    Hi  duo  consistunt 

in  capite 

veteris  ille,  hie 

novae  scripturae, 

sed  ille 

antiquam, 

hie  novam 

scribit  genealogiam. 

7  a.    Haec  est  mutatio, 

quam  operatur  excelsi 
prineipis  dextera. 

8  a.    Talis  est  fruetus 

paenitentiae 

et  gratiae  lapsos 

relevantis 

9  a.    Est  etenim 

omne  debitum 
ad  hoc  servo 
a  Deo  dimissum, 


2  b.    Quando  Christus  Iesus 

ad  se  voeavit  Matthaeum. 

3  b.    Cum  mundanarum 

curarum 
vincla  deposuit. 

4  b.    Inter  apostolos 

et  evangelistas 

qui  locavit 

conversum  publicanura. 

5  b.    Nam  liber  generationis 

Christi  clarior 
est  libro  Genesi. 

6  b.    Proinde  quanta  est 

distantia 

inter  scripturarum 

prineipia 

antiquae 

et  novae, 

tanta  est 

in  Matthaeo  et  Moyse. 

7  b.    Legem  qui  dederat, 

nunc  evangelizatur  a 
legis  transgressore. 

8  b.    Et  publicanos 

eunetos  unius 
exemplo  ad  vitam 
revocantis. 

9  b.    Ut  suiniet 

per  exemplum 

misereri 

sciat  conservoruin. 


—     368    — 


10  a.    Hinc  vultu  propitio 

humana  facie 
praefulget 
in  caelis 
iuxta  thronum 
suramae  gratiae, 

11  a.   At  tu,  Mattbaee, 

cordis  et  vultus  humani, 
plagam  generis  humani 


10  b.    Qua  leo,  bos,  aquila 
vultu  borribili 
praemoustrant 
virtutem 
divinorum 
terribiliura. 

IIb.    Clemens  respecta 

simul  et  precibus  cura, 
sicut  tua  est  curata. 


12.    Quo  tuo 
freti  auxili 

per  Christum  sie  sanemur 
a  peceatis  omnibus, 
ut  te  sanatum  credimus. 

Grad.  ms.  Secoviense  (?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  A.  —  Miss, 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Prosar.  ms.  Secoviense 
saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  C.  —  Miss.  ms.  Vindobonense  saec.  15. 
(Privatbesitz)  D. 

3b,  1  Dum  D;  mundarum  C.  —  5b,  3  genesis  D.  —  6a,  8  taxat  (lies 
texit)  genealogiam  D.  —  6b,  6  ac  novae  A.  —  8a,  4  revelantis  D.  — 
8b,  1  Ac  BC.  —  8b,  3  ad  se  BCD.  —  9a,  1  enim  B.  --  9a,  3  hoc  sibi 
D.  —  IIb,  2  et  pleniter  BCD.  —  Mel:  Laus  tibi,  Cliriste,  qui  es  Creator 
(oder  Psallite).  —  Vgl.  Mone  III,  128,  der  die  Sequens  aus  B  mitteilt  mit 
dem  verstümmelten  Anfange:  In  Deuru  exsultet. 


5  a. 


286.  (23.)  In  Natale  Eyaugelistaruni. 

1.    Regnum  tuum 

regnum  omnium  saeculorum, 
Domine,  rex  regum. 


2  a.    Cuius  regni  gloriam 

et  potentiam 
tuam  loquuntur 

3  a.    Leo,  vitulus,  homo, 

aquila  profunda 
rimans  mysteria: 

4  a.  Quorum  forma  et  doetrina, 

Christe  cum  regina, 
sponsa  tua, 
significaris  ecclesia. 


Et  ecclesiae 
nati  horaines 
ut  membra  novi 
sunt  hominis, 


2  b.    Plena  oculis  quattuor 

animalia 
ante  et  retro. 

3  b.    Marcus,  Lucas,  Matthaeus, 

Iohannes  oeculta 
verbi  eruetuans. 

4  b.    Homo  factus,   bos  in  cruce, 

leo,  cum  resurgis, 

aquila 

super  astra  Deus  volitans. 

5  b.    Crucifigentes 

se  cura  vitiis 
in  crucis  ara 
sunt  vituli. 


369 


6  a.    Vultu  sunt  leonino 

ad  resistendum 
fortiter  diabolo; 

7  a.    Sic  sunt  enira,  Christe, 

quadrigae 
tuae  salvatio, 

8  a     Auriga  tui  currus 

super  hos  equos 
scandens,  Domine, 

9  a.    Ut  subvecti 

hoc  in  curru 
maris  de  tumultu 
portum  perpetuae 
contingamus  patriae. 


6  b. 


7  b. 


8  b. 


9  b. 


Aquilam  tunc  exprimunt, 
in  verum  solem 
figunt  ut  intuitum. 

Quadrifida  cruce 
quam  rotae 
dant  evangelicae. 

Viam  fac  equis  tuis 
in  luto  multo 
nostri  pectoris. 

Ubi  sanctus, 
sanctus,  sanctus 
nato  maris  stellae 
tibi  clamemus 
his  cum  animalibus. 


10.    Quorum  sit  nobis 
oculorum  multitudo 
bonae  vitae  circumspectio. 

Grad.  ms.  Secoviense (?)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  add.  saec. 
12.  A.  —  Sequent.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  B.  —  Miss. 
ms.  Secoviense  saec.  12.  ex.  Cod.  Graecen.  479  C.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum 
saec.  12.  Clm.  Monacen.  27130.  D.  —  Hymn.  et  Sequent.  ms.  Emmeramense 
saec.   15.     Clm.  Monacen.  14667.  E.  — 

2a,  3  loquentur  B;  loquitur  D.  —  3a  und  b  umgestellt  BC.  —  3b,  3 
eructans  AB.  —  5b,  3  in  ara  crucis  D.  —  7a,  1  Hie  sunt  BC.  —  8b,  2 
in  multo  luto  D. 


Dreves,  Lateinische  Hymnendichter.    II. 


24 


Reginaldus  Cantuariensis, 

Monachus  Sancti  Augustini, 
f  nach  1109. 

Das  Geburtsjahr  Reginalds  von  Canterbury  haben  wir  im  zweiten  Viertel 
des  elften  Jahrhunderts  zu  suchen.  Als  den  Ort  seiner  Geburt  bezeichnet  er 
selbst  ein  in  Frankreich  gelegenes  Fagia,  nach  Liebermann  Faye-la-Vineuse 
im  nordöstlichen  Poitou,  nach  andern  Tiffauges  oder  Titauge  (Theofagium) 
an  der  Sevre.  In  seinem  Heimatsorte  in  die  ersten  Anfangsgründe  des 
Wissens  eingeführt,  kam  er,  jedenfalls  frühzeitig,  in  die  Abtei  Noyers  im 
Bistume  Tours.  Vielleicht  dafs  er  schon  hier  dem  Benediktinerorden  sich 
anschlofs,  vielleicht  dafs  es  erst  später  in  Le  Bec  geschah ;  dieses  wie  jenes 
bleibt  blofse  Vermutung.  Gewifs  ist,  dafs  er  vor  dem  Jahre  1092  nach  Eng- 
land auswanderte  und  Mönch  von  Saint-Austin  in  Canterbury  wurde.  Hier 
begann  er  —  die  Zeit  ist  ungewifs  . — ■  jedenfalls  aber  vor  1102,  sich  der 
lateinischen  Dichtkunst  hinzugeben  Das  genaue  Datum  seines  Todes  ent- 
zieht sich  unserer  Kenntnis;  jedenfalls  war  er  1109  noch  am  Leben,  in 
welchem  Jahre  ihn  ein  uns  erhaltenes  poetisches  Dankschreiben  erfreute. 
Vgl.  Wright,  Biographia  Britannica  II,  77  sqq.;  Liebermann,  Reginald  von 
Canterbury  (Neues  Archiv  XIII,  519 — 556);  Dictionary  of  National  Biography 
XLVII,  420  sq. 

Wir  besitzen  von  Reginald  eine  Sammlung  kleinerer  Gedichte,  meist 
poetischer  Episteln,  die  uns  in  drei  Handschriften,  zwei  englischen  und  einer 
Münchener,  überliefert  sind.  Diese  kleineren  Gedichte,  die  Liebermann  a. 
a.  O.  herausgegeben  hat,  enthalten  nichts,  was  in  den  Rahmen  der  Hymnen- 
dichtung einbezogen  werden  könnte,  zwei  kurze  Elegien  (Nr.  11  und  12) 
ausgenommen,  die  sich  nur  in  Laud.  Miscell.  40  finden  und  von  Liebermann 
wohl  aufgeführt,  aber  nicht  abgedruckt  sind.  Alle  diese  Gedichte  Reginalds 
sind,  in  den  verschiedenen  Spielarten  des  leonischen  Hexameters,  zum  Teil 
mit  ausgesuchten  Künsteleien  geschrieben.  Dasselbe  gilt  (bis  auf  einige 
wenige  Parerga)  von  dem  gröfseren  epischen  Werke,  das  vor  allem  den  Ruf 
Reginalds  begründete,  der  Vita  Malchi  monachi  captivi.  Diese  enthält  am 
Schlüsse  im  Vi.  Buche  eine  ganze  Reihe  von  Gebeten  und  anderen  lyrischen 
Zugaben,  welche  für  die  hymnologische  Forschung  von  Interesse  und  zum 
Teil  nicht  ohne  poetischen  Wert  sind.  Dieselben  werden  hier  zum  ersten- 
mal veröffentlicht.  Ich  mufs  dankend  erwähnen,  dafs  ich  die  Kollation  der 
englischen  Handschriften  der  Liebenswürdigkeit  meines  allzeit  hilfsbereiten 
Freundes  Rev.  H.  M.  Bannister  verdanke. 


287.   (1.)   Tristichon  Malchi  ad  Deum  patrem. 

1.    Rerum  plasmator,  Deus,  omnipotcnsque  creator, 
Perpetui  nati,  patre  perpetuo  generati, 
Participes  fieri  fac  nos  ab  eoque  lueri. 


—    371     — 

2.  Principium  verum,  cui  subdita  machina  rerum 
Vivit  et  incedit.  respondet,  servit,  oboedit, 
Fac  tibi  nos  subici,  calcare  dolos  inimici. 

3.  Qui  Satanam,  caelis  deiectum  vi  Michaelis, 

In  barathrum  trudis,  hominem  pro  daemone  cudis, 
Fac,  bene  vivamus,  ne  cum  Sathana  pereamus. 

4.  Qui  post  fallacem  Sathanam  ratione  capacem 
Adam  plasmasti,  sed  eurn  culpa  reprobasti, 
Casibus  innumeris  hominis  miseri  misereris. 

5.  Qui  per  Abel,  fratcr  quem  Cain  perdidit  ater, 
Iam  Christi  rubeum  signabas  morte  tropaeum, 
Per  Christi  mortem  Christi  defende  cohortera. 

6.  Qui  per  Enoch  raptum,  paradisi  sedibus  aptum, 
Praestruis  in  fine  mundi  medicare  ruinae, 
Nunc  etiam  morbis  pietas  tua  consulat  orbis. 

7.  Qui  Noe  vexisti  super  aequor  et  eripuisti, 
Saecula  iusta  parum  cum  mersit  abyssus  aquarum, 
Ne  male  mergamur,  te  quaesumus,  eripiamur. 

8.  Qui  per  Abram  perimis  spoliatos  rebus  opimis 
Quinque  simul  reges  nisos  evertere  leges, 
Quantumcunque  vales,  nisus  preme  daemoniales. 

9.  Qui  Loth  de  Sodomis  dux  ad  campestria  promis 
l'erdis  et  obscaenos  Sodomitas  stercore  plenos, 
Exime  cunctorum  nos  de  puteo  vitiorum. 

10.  Qui  lob  vexatum  totiens  totiensque  probatum 
Sanas  divina  bona  multiplicans  medicina, 
Aspice  languentes,  fer  opem  sanaque  dolentes. 

11.  Quique  Ioseph  gratum  tibi  servas  immaculatum 
Et  dominam  cari  proprio  siuis  igne  cremari, 
Effice  nos  gratos  tibi  semper  et  immaculatos. 

12.  Qui  mare  siccasti  populum  per  sicca  vocasti, 
Cum  superimponis  pelagus  cuneo  Pharaonis, 
Perde  malignantes  et  nobis  insidiantes. 

13.  Qui  Deus  Adonai  tabulas  in  monte  Sinai 
Sancto  scripsisti  digito  Moysique  dedisti. 
Per  tua  mandata  vehe  nos  ad  regua  beata. 

14.  Qui  nuce,  qui  flore,  qui  germine,  fronde,  virore 
Gestamen  vestis  Aaron  signis  manifestis, 

Fac,  ut  amor  crescat  in  nobis  spesque  virescat. 

24* 


—     372     — 

15.  Qui  genus  omne  Chore  puncto  facis  unius  horae, 
Hoc  obitu  dignos,  terram  sorbere  malignos, 
Disice  placatus  nostri  genus  omne  reatus. 

16.  Qui  Phinees  ira  propria  requiescis  ab  ira 

Et  removes  plagam,  dedit  ut  manus  aemula  plagam, 
Vulnera  nostrarum  sana  miserans  animarum. 

17.  Ut  male  pergentem  per  asellam  verba  loquentem, 
Quod  populum  vendit,  Balaam  tua  vox  reprehendit, 
Sic  mala  vitare  doceas  nos  et  superare. 

18.  Qui  muros  Iericho  sub  Iosue  frangis  amico 
Civibus  et  turbis  deletis  illius  urbis, 
Duritiam  cordis  tollas  et  crimina  sordis. 

19.  Qui  facis  exertos  Deborae  per  bella  lacertos, 
Tempora  per  Sisarae  quae  clavum  fixit  amare, 
Expedias  actus,  noster  cadat  hostis  abactus. 

20.  Qui  duo  signa  boni  praesaga  notas  Gedeoni, 
Quae  simul  ac  vidit,  bostilia  castra  cecidit, 
Signa  triumphandi  zabulum  dabis  et  superandi. 

21.  Qui  nece  Susannam  salvas,  maeroribus  Annam, 
Natum  dans  Annae,  cynicos  perdendo  Susannae, 
Da  subolem  vitae,  vitae  da  regna  cupitae. 

22.  Qui  subvertis  Heli,  ne  iudicet,  et  Samueli 
Das  puero  vati  cathedram  vatis  reprobati, 
Nos  transferre  velis  ad  regna  tui  Samuelis. 

23.  Qui  Saulis  rabie  David  manibusque  Goliae 
Eripis  et  vasti  regni  sibi  sceptra  locasti, 
Eripe  nos  morti,  caelorum  iunge  cohorti. 

24.  Qui  vim  Samsoni  dederas,  sensum  Salomoni  — 
Pacifer  est  alter,  invicti  roboris  alter  — 

Da  dociles  mores  et  vires  interiores. 

25.  Qui  tibi  Thesbitem  iusfüm,  super  omnia  mitem, 
Subvehis  igne  rota  regione  locando  remota, 
Culpae  suspensos  nos  esse  fac  irreprehensos. 

26.  Qui  praedam  ditis,  puerum  revocas  Sunamitis  — 
Reddunt  tartarei  iuvenem  meritis  Helisaei  — 
Nos  a  peccato  redivivos  purificato. 

27.  Quique  manum  Iudith  regis,  ut  caput  extaque  fudit 
Regis  Holofernis,  et  eum  turpi  nece  sternis, 

Sic  vegeta  mentem  cum  daemone  bella  gerentem. 


—     373     — 

28.  Qui  per  opem  caeli  clauso  coraes  es  Danieli 
Per  solitumque  bonum  defendis  ab  ore  leonura, 
Dextra  soo  more  tua  nos  trabat  hostis  ab  ore. 

29.  Qui  pueros  mire  per  flamraas  ire,  redire 
Cogis  inambustos,  hymnum  tibi  pangere  iustos, 
Ure  cor  et  renes  nostros  et  fac  tibi  lenes. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect, 
ms.  Rofiense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect,  ms. 
Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Vesp.  E  III.  C.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  500.  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.     Cod.  Oxonien.  Digby  65.  E. 

3,  1  .Sathanas  D;  Sathan  E.  —  3,2  trudi  D.  —  3,  3  nee  eum  B.  — 
7,  2  mersis  A.  —  8,  2  Quinque  C.  —  8,  3  Ut  quaeunque  vales  B.  —  Str. 
14  steht  hinter  16  E.  —  15,  3  Discite  B.  —  16,  1  requiescit  AC.  —  16,  3 
sanas  CD.  —  18,  2  delectis  D.  —  19,  2  quem  clavum  fixit  A:  clavum  quem 
fixit  BCDE.  —  19,  3  Expidias  A.  —  21,  1  salvans  A.  —  24,  1  dederis 
BCD.  —  29,  2  tibi  fehlt  E.  —  In  allen  Hss.  geht  Str.  1  voraus: 

Fecerat  et  monachus  sub  eodem  tempore  Malchus 
Quaedam  scripta  precum  faciens  hoc  ordine  secum, 
lila  peroravit,  calamo  cantuque  notavit. 

BD  haben  am  Rande  zu  Str.  20  die  Glosse: 

l'rimtim  Signum : 
Rore  madet  vellus,  sub  rore  fit  arida  tellus. 

Secundum: 
Aruit  et  vellus,  maduit  sub  vellere  tellus. 

B  setzt  die  beiden  Verse  sogar  in  den  Text. 


288.  (2.)   Tetrastichon  Malchi  ed  fllium  Dei. 

1.  Cbriste,  patris  verbum,  qui  destruis  omne  superbum, 
Exaltas  bumiles,  tumidos  reputas  tibi  viles, 

Cum  patre  maiestas,  cui  gloria,  summa  potestas ; 
Esto  memor  memorum,  remove  genus  omne  tumorum. 

2.  Factor  facturae  ratione  tibi  placiturae, 
Cum  non  essemus,  qui  feceris,  ut  fieremus, 
Lapsos  postea  nos  tollis  de  pulvere  sanos; 
Nunc  etiam  sana  nova  vulnera  et  veterana. 

3.  Virgine  de  sacra  sine  semine  qui  caro  sacra 
Et  Deus  egrederis  et  in  bac  hominis  misereris. 
Sic  duo,  sie  unum,  ne  sis  duo,  Christus,  at  unum, 
Ne  ruat  in  peius,  hominem  serva,  genus  eius. 

4.  Sic  homo,   sie  Deus  es,  non  unus  ut  esse  recuses, 
Sic  caro,  sie  anima  duo,  sed  substantia  prima 

Et  species  simplex,  hominis  substantia  duplex; 
Respice  figmentum.  caro  carnem,  membra  parentum. 


—     374     — 

5.  Hanc  tibi  pro  reprobvis  carnera  placuit  dare  nobis, 
Nobis,  pro  nobis,  de  nobis,  omnia  nobis, 

Qui  tibi  credidimus,  tidei  ruga  quique  subimus ; 
Hoc,  quod  es,  et  serva,  rogat  baec  bumana  catcrva. 

6.  Hoc,  quod  habes  et  amas,  carnem  caro  nostra  reclamat, 
Hac  alapas,  letora,  convitia  fers  et  acetum, 

Sputa,  fei  et  miseris,  Deus,  hac  in  carne  mederis; 
Aegrotos  cernas,  medicinas  adde  supernas. 

7.  Quique  resurgendo,  scandendo,  dona  serendo 
Mysti^a  de  caelis,  vatis  promissa  lohelis, 
Frigida  corda  virum  reddis  flamraantia  mirum; 
Ut  facis  haec,  vere  fac  nos  hoc  igne  calere 

8.  Gloria  cui  Domino  perpes  de  funere  trino, 
Dasque  tribus  vitam  mortemque  repellis  avitara, 
Urna,  domus,  porta  festes,  quia  lux  redit  orta; 
Erige  labentes  et  adhuc  in  sorde  iacentes. 

9.  Ut  tibi  baptistam  Iohannem  sive  sophistam 
Dissimilem  iustis  facis  uti  melle  locustis 
Et  iugulo  plecti  nee  vero  morte  reflecti; 
Fac  nos  eunetorum  luxus  odisse  eiborum. 

10.  Ut  tribuis  Petro  solacia  carcere  taetro, 
Dura  catenarum  disrumpens  vincla  suarum, 
Vinctus  ab  Herode  über  fugit  indice  Rodae; 
Vincula  nostrorum  pariter  dissolve  malorum. 

11.  Ut  facis  electum  tibi  vas  in  quadra  refectum, 
Cum  fureret,  Saulum,  mutato  nomine  Paulum, 
Mox  infeeundi  verbum  parit  orbita  mundi ; 
Nos  ita  mutato  tibi  quadrifidosque  dolato. 

12.  Ut  tuus  Andreas,  quem  puniit  hostis  Aegeas, 
Cum  patitur  pro  te,  Salve  crux,  inquit,  amo  te, 
Te  per  te  fruitur,  flammis  alius  sepelitur; 

Sic  nobis  dona  requiem  secumque  Corona. 

13.  Utque  sub  insano  Iohannem  Domitiano 
Illaesum  pleno  pice,  sulphure  prodis  aeno, 
Vita  redit  iuvenum,  sua  perdit  iura  venenum; 
Perpetuus  custos  sie  omnes  protege  iustos. 

14.  Cum  lapidaretur,  tua  quem  tutela  tuetur, 
Stephanus  invictus,  lapidam  non  senserat  ictus, 
Agnum  cumque  videt  caelo,  sua  vulnera  ridet; 
Sic  mala  nos  mundi  contemnere  fac  fugibundi. 


—    375    — 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect, 
ms.  Roffense  saec.  12.  Cud.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect  ms. 
Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Vesp.  E  III.  C.  —  Collect,  ms.  Ang- 
licum  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  500.  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Digbv  65.  E.  —  Orat.  ms.  Tegurinum  anni  1469. 
Clm.  Monacen.   19124.  F. 

1,  3  Cum  prece  AF;  pars  potestas  D;  parque  potestas  BCE.  —  1,4 
timorum  D.  —  2,  4  vel  veterana  BCDE.  —  3,  2  et  fehlt  D.  —  3 ,  4  in 
poenis  B.  —  5,  1  placuit  fehlt  AF.  —  5,3  Qui  tibi  est  didymus  AF.  — 
6,  2  cum  vitia  C.  —  7,  4  vera  face  BE;  vere  face  CD.  —  9,  2  facias  AF.  — 
9,  3  vera  F.  —  10,  3  incide  D.  —  11 ,  2  nomine  pua  B.  —  12,  1  punit 
C.  —  12,  3  Ut  per  te  E;  aliis  ACE.  —  12,  4  secum  quoque  dona  AF.  — 
13,  1  Ut  sub  C.  —   14,  4  furibundi  AF. 


2sy.   (3.)   Tetrasticon  ad  sanctani  crucem. 

1.  0  decus,  o  clavi  suaves  in  stipite  suavi, 

0  über,  o  lignum  divino  sanguine  dignum, 
0  pia  crux  Christi,  quae  tincta  cruore  fuisti; 
Sanguinis  hoc  sacro  sacri  nos  tinge  lavacro. 

2.  Robora  conscendit  tua  Christus  ibique  pependit, 
Virginei  floris  honor  et  Mos  castus  honoris, 

Fers,   geris  ipsa  Deum,  sumis  de  morte  tropaeum; 
Servet  ab  impura  lue  nos  tua  sancta  figura. 

3.  Rex  in  te  magnus  pia  victima  fit,  pius  agnus, 
Victima,  quae  lavit  nos  et  te  sanctificavit, 
Suscipis  hinc  rorem  laticis  rubeumque  liquorera ; 
Potibus  bis  menles  nostras  satia  sitientes. 

4.  Sola  polum  scandis  secretaque  caelica  pandis, 
Gaudia  stelliferae  sedis  per  te  patuere, 

His  habiles  donis  iustos  hac  sede  reponis, 

Vota  precesque  danius,  fac,  ut  illuc  ire  quearaus. 

5.  Per  te  vita  datur,  per  te  mors  evacuatur, 
Clausa  recluduntur,  reclusi  suscipiuntur, 
Pondeie  peccati  per  te  sumus  exonerati; 
Per  te  quaesitae  vehe  nos  ad  gaudia  vitae. 

6.  Cum  barathri  clatros  leo  fortis  frogerit  atros, 
Te  duce  confregit,  praedas  ex  hostibus  egit, 
Te  duce  terrificum  tutudit  perimens  inimicum  ; 
Hac  ope  communi  Stimulantia  crimina  puni. 

7.  Furibus  antiquis  timor  exstiteras  et  iniquis, 
31  agnus  eras  terror  Iudaeis,  gentibus  error, 
Qui  prius  horrori,  nunc  est  cruciatus  amori-, 
Hostibus  horrorem,  credentibus  infer  aruorem. 


—     376     — 

8.  Alta  super  caelos  gemitus  attendis  anhelos, 

Te  polus  iinplorat,  mare  servit,  mundus  adorat, 

Angelicus  coetus  pangit  tua  munia  laetus; 

Te  prece  condigna  petimus,  famalos  rege,  signa. 

9.  Morte  gravabamur,  sed  te  relevante  levamur, 
Dum  mors  vivebat,  mortis  nos  vita  premebat, 
Mors  iacet  exstincta,  per  te  sunt  vincla  revincta ; 
His  sumus  exuti  per  te,  simus  ergo  soluti. 

Collect,  ms.  Tegurinuin  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580  A.  —  Collect, 
ms.  Roffens'e  saec  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect,  ms. 
Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Vesp.  E  III.  C  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  500.  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  65.  E.  —  Orat.  ms.  Tegurinum  anni  1469. 
Clm.  Monacen.  20124.  F. 

2,  1  ubique  F.  —  3,  1  Rex  cum  te  E.  —  3,  3  hunc  E.  —  4,  1  scelera- 
taque  B.  —  4,  3  ac  sede  D.  —  4,  4  Vita  precesque  D;  illic  ACF.  —  5,  1 
Certe  vita  A.  —  5,  2  seclusi  B :  recipiuntur  E.  —  5,  3  simus  ADF.  —  6,  1 
barathri  datos  AF:  barathri  claustros  BD.  —  7,  1  tumor  B.  —  7,  2  timor 
AF:  gentililius  F.  —  7,  3  Quae  pi-ius  F;  prius  errori  D;  non  est  AF.  — 
8,  2  servi  D.  —  8,  3  tua  numina  DF;  coetus  peragit  DE.  —  9,  1  relevare 
D.  —  9,  3  revicta  D ;  sumus  ergo  C. 


290.   (4.)   Tristichon  ad  sanctam  Crucem. 

1.  O  crux,   vivificum  quae  pondus  sustinuisti 
Et  portare  Deum  cum  corpore  promeruisti 
Nudaque  nudatum  Domini  corpus  tetigisti; 

2.  O  crux,  quae  pretium  mundi  benedicta  tulisti 
Et  rubeum  rubra  calicem  de  vite  bibisti, 
Expugnare  malos  hoc  sanguine  praevaluisti. 

3.  0  crux  Iudaicam  feritatem  deseruisti, 
Ecclesiam  fundans  gentiles  edomuisti 

Et  domitos  Christo  fidei  lymphis  genuisti. 

4.  O  crux,  quae  Satanam  de  gentibus  bis-  pepulisti; 
Mysterioque  crucis  veram  subolem  peperisti 

Et  regale  genus  de*servis  instituisti; 

5.  O  crux,  ante  metum  viventibus  exhibuisti, 
Morte  sacrata  Dei  terrore  malo  caruisti, 

Ergo  places,  o  crux,  quae  quondam  displicuisti. 

6.  O  crux,  velle  mori  pro  iustitia  monuisti 
Et  tormenta  pati  debere  tuos  docuisti 
Aethereamque  domum  dare  te  nobis  pepigisti. 


—     377     — 

7.  0  crux,  quae  tenebras  comitante  Deo  petiisti 
Infernique  seras  et  pessula  comminuisti 

Et  mortis  laqueos  et  scandala  saeva  scidisti; 

8.  0  crux,  de  paleis  frumentum  seposuisti, 
Solos  de  tenebris  electos  eripuisti, 

Cum  quibus  ereptis  caelos  etiam  subiisti. 

9.  0  crux,  sideribus  quae  clarior  emicuisti 

Ac  renitens  caelo  sanctis  loca  sancta  dedisti, 
Gratia  magna  tibi,  quae  tot  potes  et  potuisti. 

10.    Ergo  bonis  tantis  sit  laus  ex  ore  precantis, 
Ergo  fave  genti  crucifixum  teque  fatenti 
Cultoresque  crucis,  o  crux,  fer  ad  atria  lucis. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect, 
ms.  Koffense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect, 
ms.  Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Yesp.  E  III.  C.  —  Collect,  ms. 
Anglicum  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  oUO.  D.  —  Collect,  ms. 
Anglicum  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  65.  E.  —  Orat.  ms.  Tegurinum 
anni  1469.     Clm.  Monacen.  19 124    F.  — 

1,  2  portare  Dominum  D.  —  2,  2  de  vita  B.  —  3,  2  Ecclesiamque 
ADF.  —  6,  3  pepegisti  ACDF.  —  10,  1  boni  E.  —  Dieses  Lied  hängt  in 
allen  Quellen  unmittelbar  mit  dem  vorhergehenden  zusammen,  und  hat  also 
keine  Aufschrift:   nach   10,  3  folgen  noch  die  beiden  Verse: 

O  crux,  protege  me  sub  mortis   agone  supremae, 
Crux  sacra,  dum  vivo,  me  salvet  ab  hoste  nocivo. 


291.   (5.)   Tetrastichon  Malchi  ad  Spiritum  Sauctum. 

1.  Omnipotens  flauten,  patris  prolisque  ligamen, 
Spiritus  amborum,  parium  par  nexus  amorum, 
Vivificum  numen,  oriens  de  lumine  lumen, 
Pleno  sorde,  malis,  tua  sit  mihi  laus  venialis. 

2.  Hie  ubi  vult  spirat,  vadit,  manet,  omnia  girat, 
Res  nova  procedit,  venit  inde  nee  inde  recedit, 
Mirificum  totum  sensu  linguaque  remotum, 
Expiet  hie  mentem  magnalia  tanta  paventem. 

3.  Luminis  alme  dator,  caeli  terraeque  creator, 
Ordo,  Dei  digitus,  donum  patris,  unetio,  ritus, 
Gratia,  fons  vivus,  lex,  ignis,  amor  genitivus, 
Spiritus,  ipse  veni,  maerentum  pectora  leni. 

4.  Pneumate  repletis  cum  mystica  dona  prophetis 
Das,  opifex  horum  sapiens  mirabiliorum, 
Mira  loqui  mutos  facis  et  sapientia  brutos, 
Pneumatis  ignaros  fac  enaros  et  tibi  caros. 


—     378     — 

5.  Sic  ope  divina  cum  claustra  salus  inopina 
Yirginis  intravit,  nee  se  nee  eam  violavit, 
Yirginei  partus  utero  tu  conficis  artus ; 
Ad  vitam  portus  sit  nobis  illias  ortus. 

6.  Sic  avis  in  specie  partum  super  ipse  Mariae 
Veneras  et  mundas  Iordanis  feceras  undas, 
Intrat  aquas  harura  duce  te  plasmator  aquarura ; 
Munditiae  munus  praebete,  duo  Ueus  unus. 

7.  Discipuli  Christi,  quibus  ignea  dona  dedisti, 
Fantur  inaudita  nee  in  hac  coramunia  vita, 
Gens  stupet,  arescit,  sonus  viget,  gloria  crescit ; 
Propitius  dona  nobis  haec  ignea  dona. 

8.  Subiuga  sub  ritum  fidei  summe  stabilitum, 
Qui  coadunasti  gentes,  quas  ante  creasti 
Cum  patre  cum  nato  deitate  tibi  sociato; 
Annue,  gens  eadem  compagine  vivat  eadem. 

9.  Catholicae  testes  fidei  qui  fingis  agrestes. 

Per  quam  dulce  mori  nee  parcere  velle  cruori 
Alartyribus  donas  et  eos  super  astra  Coronas. 
Quo  vivant  tecum,  da  nobis  vivere  seeum. 

10.    Quod  nocet,  extricas,  Satanae  fraudes  inimicas 
Vi  premis  aeterna,  componis  in  arce  superna 
Elysiae  sedis,  quos  dignos  lumine  credis; 
Hanc,  petimus,  sedem  per  te  mereamur  et  aedem. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clin.  Monacen.  18580  A.  —  Collect, 
ms.  Eoffense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect,  ms. 
Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Vesp.  E  III.  C.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  500  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  ö5.  E.  —  Orat.  ras.  Tegurinum  anni  M69. 
Clm.  Monacen.  19124.  F.  — 

1,  4  tua  laus  mihi  sit  venialis  BCDE.  —  2,  1  Hie  qui  vult  D;  Sic  ubi 
vult  ACF.  —  2,  3  remotu  D.  —  3,  4  maerentium  BCDEF.  — -  4,  1  Pneumatis 
AF.  —  4,3  multos  B.  —  6,  2  Veneris  ABCDEF;  feceris  ABCEF.  —  6,  3 
duce    fehlt    B.  6,4    praebete  Deus    duo  unus  C;    praebete  Domino  Dens 

unus  E.  —  7  ,  1  ignea  corda  dedisti  C.  —  7,  3  sonus  urget  B.  —  8,  3  tibi 
solidato  D.  —  9,  4  vivant  F.  —  10,  1  extrices  F.  —  10,  3  Helisie  ACDEF; 
Elisei  B. 


292.   (6.)  Tetrastichon  Malchi  ad  s.  Mariam  et  ad  apostolos. 

1.    O  genetrix  Christi,  quae  virgo  Deum  genuisti, 
3later  virtutis  et  nostrae  causa  salutis. 
Tu  tuus  et  natus  nostros  tergete  reatus, 
Salva  per  puerum  sanetissima  nos  mulierum. 


—     370     — 

2.  Virgo  Deo  sirailis,  te  causa  rogat  nionachilis, 
Esto  cunctorum,  genetrix,  custos  monachorum, 
Vise,  parens  Christi,  per  amorem  quos  genuisti, 
Ipsis  esto  pia  protectrix,  virgo  Maria. 

3.  Tuque,  sacer  Roraae  Petre  pastor  et  incola,  prome 
Numen  et  omne  nefas  dimitte,  piissime  Cephas; 
Est  ignoscendi  data  lex  tibi  vel  miserendi, 

Dilue  dilutus,  solvendos  solve  solutus. 

4.  0  tu,  Thoma  sacer,  vir  spiritualis  et  acer, 
Doctor  et  o  Paule,  caelestis  verbifer  aulae, 

Qui  sermone  piagas  premis,  alter  pollice  piagas, 
Munus  opis  certae  nobis  orando  referte. 

5.  Philippumque  patrem,  sanctum  Simonis  quoque  fratrera, 
Andream  iustum  petimus  Marcumque  venustum, 
Consortes  fidei,  verbi,  crucis  et  requiei, 

Ut  maculas  tergant,  ne  nos  in  tartara  mergant. 

6.  Cari  cara  Dei  sancti  suboles  Zebedaei, 

Hie  martyr  faustus,  hie  sacri  pontifex  haustus, 
Arabo  refulgentes,  caelo  terraque  potentes, 
Impetret  hie  veniam  poscentibus,  ille  sophiam. 

7.  Simon,  Thaddaeus,  Matthias,  Bartholomaeus, 
Natus  et  Alphaeo,  Lucas  sociante  Matthaeo, 
Signiferi  caeli,  populo  praebete  fideli, 

Quod  sibi  praeberi  per  vos  rogat  et  redhiberi. 

8.  Sanctae  vel  sancti,  quotquot  placuere  tonanti 
Vita  condigna,  Christi  pietate  benigna 
Obtineant  vitam  prece  nobis  usque  cupitam  ; 
Tuque  mei  miseri  dignare,  Deus,  misereri, 
Protege  nie,  rege  me,  sit  cura  tibi,  rogo,  de  me. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect, 
ms.  Roffense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect,  ms. 
Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Vesp.  E  III.  C.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  500.  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  65.  E.  —  Orat.  ms.  Tegurinum  anni  1469. 
Qm.  Monacen.  19124.  F. 

1,  1  Deum  peperisti  BCE.  —  1,3  tergite  F.  —  3,  4  solvendo  C.  — 
4,  1  O  fehlt  AF.  —  6,  2  hie  sacer  ADF.  —  6,  3  Ambo  resurgentes  D. 


293.    (7.)   (Juaterniones  Malchi  ad  Angeluni  suiiin. 

1.    Angele,  qui  meus  es  custos  pietate  superna, 
Me  tibi  commissum  serva,  tueare,  guberna; 
Terge  meain  meutern  vitiis  et  labe  veterna 
Assiduusque  comes  mihi  sis  vitaeque  lucerna. 


—    380    — 

2.  Angele,  fide  comes,  sapiens,  venerande,  benigne, 
Me  movet  et  turbat  mortis  formido  malignae 
Intentatque  mihi  poenas  et  tartara  digne, 

Tu  succurre,  precor,  barathri  ne  niergar  in  igne. 

3.  Angele,  confiteor,  quia  saepe  fidem  violavi 
Spiritibusque  malis  numeroso  crimine  favi 
Et  praecepta  Dei  non,  sicut  oportet,  amavi, 
Prob  dolor,  et  prave  Christum  vivendo  negavi. 

4.  Angele,  quando  meos  actus  per  singula  tango 
Meque  reum  mortis  video,  per  singula  plango, 
Ora  rigo  lacrimis,  meutern  cruciatibus  ango ; 
His  me  solve  malis,  et  laudes  votaque  pango. 

5.  Angele,  me  iugi  tua  salvet  cura  rogatu, 

Ne  pro  multimodo  peream  damnerque  reatu, 
Me  de  terribili  tua  liberet  ars  cruciatu, 
Dignus  ut  angelico  possim  fieri  comitatu. 

6.  Angele,  qui  nosti,  quae  sunt  in  fine  futura, 

Qui  medicus  meus  es,  mea  spes,  mea  vulnera  cura, 
Yulnera,  mens  quibus  est,  nisi  eures  me,  peritura; 
Ergo  mei  cordis  fac  sint  penetralia  pura. 

7.  Angele,  nulla,  reor,  vox  sufficit  enumerare, 
Quotve  quibusve  modis  libuit  delicta  patrare, 

Sed  mibi,  qui  potis  es,  fer  opem  veniamque  precare, 
Proque  salute  mea,  comes  optime,  sollicitare. 

8.  Angele,  mox  ut  ego  baptismate  sum  renovatus 
Et  posui  veteris  maculas  in  fönte  reatus, 
Sum  tibi  tuque  mihi  tradente  Deo  sociatus; 
Fac,  precor,  ut  tecum  pro  me  roget  ordo  beatus. 

9.  Angele,  trina  mali  vis  urget  me  vehementer 

Et  trahit  in  facinus  mentemque  rapit  violenter, 
Scilicet  ebrietas  et  luxus  et  ira  frequenter, 
Has  igitur  furias,  has,  angele,  perde  potenter. 

10.  Angele,  communi  luxus  nocet  utilitati, 
Ebrietas  auffert  regni  promissa  beati, 
Ira  viri  sanctae  contraria  tit  gravitati; 

Haec  portenta,  rogo,  metuendi  comprime  fati. 

11.  Angele,   qui  veram  confers  animae  medicinam, 
Ex  anima  divelle  mea  pestem  hanc  genuinam, 
Ne  ruat  in  casus  aliquos  mortisve  ruinam, 
Sed  valeam  laetus  deitatem  cernere  trinam. 


—    381     — 

12.    Angele,  tolle  metum,  spem.  gaudia,  tolle  dolorem, 
Quatuor  haec  hominem  sutfocant  interiorem, 
Haec  adimunt  fidei  sacrum  temerando  liquorem; 
His  igitur  pulsis  sanctum  mihi  confer  amorem. 

18.    Angele,  verna  tuus  humili  te  voce  precatur, 
Ut  tibi  commissam  se  serves,  ne  moriatur, 
Nam  corruptelae  vitiis  et  mole  gravatur; 
Ergo  tuum  vegeta,  ne  mortis  fasce  prematur. 

14.  Angele,  per  Christum  rogo  te,  quo  gloriticaris, 
Ut  non  cum  reprobis  reprobari  me  patiaris, 
Sed  me  iustifices  et  ab  hoste  malo  tuearis 
Meque  iuves  caelo  cuneis  assistere  claris. 

15.  Angele,  fac  per  eum,  qui  fecit  in  aethere  Stellas, 
Mysterium  cuius  nullas  scio  scire  tabellas, 

Ut,  quaecunque  nocent,  propria  virtute  repellas, 
Iurgia,  livorem  remove  mundique  procellas. 

16.  Angele,  qui  nostram  fragilem  scis  condicionem, 
Solve  Deo,  quam  non  valeo,  pro  me  rationem 
Ac  mihi,  dum  vivo,  veram  pete  relligionem, 
Vivorumque  simul  post  mortem  da  regionem. 

17.  Angele,  sobrietas,  modus  et  pietas  abierunt, 
Hisque  superfluitas,  tumor  et  levitas  subierunt, 
Omnis  me  virtus  et  bonestas  deseruerunt, 

Tu  revoca  vires,  quae  sie  me  destituerunt. 

18.  Angele,  qui  meus  es  caelesti  munere  custos, 
Qui  veterem  vitam  reprobas  moresque  vetustos 
Et  nos  esse  novos  cupis  et  sine  crimine  iustos, 
Renes  ure  meos  ardore  libidinis  ustos. 

19.  Angele,   qui  mentis  nitidae  verax  es  amator 
Iustitiaeque  meae  studiosus  ad  aethra  relator, 
Ante  Denm  testis  meus  esto,  mei  miserator, 
Parce  mihi,  ne  me  reprobet  damnetque  creator. 

20.  Angele,  multa  premunt,  vincenda  superbia  restat, 
Haec  me  prae  eunetis  vitiis  odiosa  molestat, 
Haec  per  verba  foris  iaetantia  se  manifestat, 
Huic  oppone  manum  per  eum,  qui  vivere  praestat. 

21.  Angele,  mille  modis  stimulant  me  crimina  centum 
Et  mihi  divinum  cupiunt  auferre  talentum, 

"Non  ars  ulla  iuvat  nee  opes  nee  cura  medentum ; 
Spes  raea  tu  solus,  me  fatis  eripe  fientum. 


—     382     — 

22.  Angele,  qui  maestos  et  tristia  corda  serenas, 
Aufer,  quas  timeo,  meritas  pro  crimine  poenas; 
Crimen  namque  meum  pelagi  superavit  arenas, 
Tu  mala,  quae  merui,  .remove  torraeuta,  catenas. 

23.  Angele,  roundani  consurguut  undique  fluctus, 
Undique  formido,  lacriraae,  suspiria,  luctus, 
Iustitiaeque  boni  vix  sunt  hoc  tempore  fructus; 
Sed  tot  ab  aerumnis  sim   te  revocante  reductus. 

24.  Angele,  saepe  rui,  volo  surgere  meque  fatigo, 
Membraque  cum  vitiis  tidei  sartagine  frigo 
Et  cum  daemonibus  iugi  certamine  Üigo, 
Meque  iuva  per  eum,  cuius  nescitur  origo. 

25.  Angele,  qui  meus  es  paedagogus  et  assecla  dives, 
Qui  tribuente  Deo  felix  per  saecula  vives, 
Ducat  ad  aetheros  tua  me  dementia  cives, 

Nee  me  pro  meritis  aeterno  lumine  prives. 

26.  Angele,  cuius  id  est  deitatis  nosse  profundum, 
Qui  potes  in  puncto  totum  percurrere  mundum, 
Curre,  veni,  fer  opem  simul  et  munimen  abuudum, 
Semper  adesto  mihi  praesens  mea  vota  seeundum. 

27.  Angele,  peceavi;  non  sunt  tot  in  aequore  stillae, 
Non  tot  in  orbe  manent  per  regna  iacentia  villae, 
Quot  mala  commisi,  neque  sunt  tot  in  igne  favillae; 
Evacua  tarnen  haec,  quamvis  sint  millia  mille. 

28.  Angele,  multa  tibi  mea  sum  peccata  professus 
Et  prope  defeci  eulparum  pondere  pressus ; 
Tu  remove  eulpas  et  mentis  dirige  gressus, 
Mens  ut  inire  queat  sanetos  ereeta  recessus. 

29.  Angele,  respice  me  miserum  peccata  fatentem, 
Eftice  securum  preeibus  tormenta  paventem 
Auxiliisque  tuis  ad  caelum  dirige  mentem, 
Meutern  corporea  sub  conditione  gementem. 

30.  Angele,  quo  fugiamV  tot  sunt  contraria  laetis, 
Ut  vix  sufficiant  ullis  recitanda  poetis, 

Vix  et  ego  valeam  portum  sperare  quietis; 
Sed  tu  cum  soeiis  requiem  portumque  rogetis. 

31.  Angele,  fe^tiua,  tege  me  munimine  grato 
Invidiaeque  malum  fraudisque  venena  fugato, 
Intus  et  exterius  me  semper  purificato, 

Ut  per  te  merear  regno  gaudere  bcato. 


—    383     — 

32.    Angele,  dulce  tuum,  mihi  sie  irapende  iuvamen, 
Lustret  ut  omnipotens  per  te  mea  pectora  flamen 
Optaturaque  mihi  tribuat  mentis  renovamen, 
Subjungatque  pium  plebs  omnis :  Fiat  et  Amen. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect, 
ms.  Roffense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  Collect,  ms. 
Burtonense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Vesp.  E  III.  C.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  500  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  65.  E.  —  Orat.  ms.  Tegurinum  anni  1470. 
Clm.  Monacen.  20021.  F.  —  Orat.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  15.  Cod. 
Petrin,  a  IV  39.  G. 

1,  2  serva,  defende,  guberna  ACFG.  —  3,  3  non  ut  oportet  FG.  — •  3,  4 
Christum  prave.  D.  —  4,  2  mortis  videns  FG.  —  5,  2  Nee  pro  B ;  damner 
peveamque  E.  —  6,  2  Qui  meus  es  medicus  FG.  —  6,3  nisi  eures  mea 
peritura  ADFG.  —  8,  3  satiatus  G.  —  8,  4  ut  fehlt  C.  —  Str.  9  fehlt  D.  — 
9,  1  terna  mali  G ;  terreni  mali  F ;  me  fehlt  AFG.  —  9,  2  rapit  vehementer 
E.  —  9,  4  Has  ergo  furias  FG.  —  10,  4  portenda  A.  —  11,  1  animae  confers 
ABFG.  —  11,  2  hanc  fehlt  C.  —  12,  4  His  ergo  pulsis  FG.  —  13,  1  precamur 
B.  —  13,  2  se  fehlt  AFG.  —  14,  3  fehlt  E.  —  14,  4  Me  iuves  E.  —  15,  1 
fac  fehlt  AFG;  fecis  I).  —  15,  4  livores  AFG.  —  16,  2  Solve,  quam  non 
valeo,  pro  me  Deo  rationem  FG.  —  19,  2  aethera  velator  B.  —  19,  4  Parce 
mihi  reo  D.  —  20,  3  seminifestat  C.  —  21,  3  nee  opus  AFG;  cura  fehlt  E; 
medendum  B.  —  21,  4  solus  es,  es  über  der  Linie  C.  —  22,  4  tormenti 
FG.  —  23,  3  bone  korrig  in  boni  E.  —  23,  4  sum  F.  —  24,  2  sartagine 
fingo  B.  —  24,  4  Me  iuva  per  AFG.  —  Str.  25  fehlt  D.  —  27,  4  haec  tarnen 
F;  haec  tu  quamvis  G.  —  28,  4  excessus  FG.  —  29,  1  me  respice  FG.  — 
30,  1  quos  fugiam  D;  contraria  legis  AFG.  —  30,  2  reeidenda  poetis  C.  — 
30,  3  Vix  ut  ego  FG.  —  31 ,  2  Invidique  D.  —  32,  3  Aptatumque  C.  — 
32,  4  et  fehlt  G.  — 

Aufschrift:  Quaterniones  Malchi  ad  angelum  suum  AB;  Tetrasticon  ad 
sanetum  angelum  D ;  Tetrasticon  Malchi  E.  —  Drei  Strophen  dieses  Gebetes 
(1.  3.  2)  stehen  auch  in  Clm.  Monacen.  (ol.  Schiren.)  17466  saec.  15.  auf 
einem  Vorsetzblatte  saec.  14.  sowie  in  Cod.  Petrin,  a  IV  38  saec.  15.  Fünf 
Strophen  (1.  2.  3.  4.  5.)  finden  sich  in  der  Prager  Hs.  XIII  E  3  saec.  14 


294.   (8.)  Epodou  Reginaldi  super  Malchum. 


1.    Pater  Deus,  factor  meus, 
Regurn  rex  et  Domine, 
Te  cum  nato  ioereato, 

Te  cum  saneto  flamine 
Supplex  oro  et  adoro, 
Licet  pressus  crimine. 


Quem  foedavit  et  gravavit 
Multa  labes  scelerum, 

Tua  manus,  ut  sim  sanus, 
Me  confortet  miserum, 

Ope  tua  lues  sua 
Medicatur  vulnerum. 


Assistentis  et  credentis 
Pius  fave  preeibus, 

Me  clementer  ac  potenter 
Duris  solve  nexibus, 

Quibus  ligor  et  affligor 
Miris   cruciatibus. 


4.    Quam  tinxisti  et  lavisti 
lnsiguitam  titulis 

Semel  sacro  in  lavacro, 
Mentem  lava  maculis, 

Sit  abluta  et  soluta 
A  peccati  vineulis. 


—     384     — 

5.    Fac  benignus,  ut  sim  dignus 

Preces  tibi  fundere, 

Te  laudare,  praedicare, 

Nomen  tu.uni  canere, 

Furo  corde  absque  sorde 

Hymnura  tibi  pangere. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  (Jim.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect. 
ms.  Roffense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Land.  Miscell.  40.  B.  —  In  B  sind 
die  Strophen  nur  vierzeilig,  es  fehlt  jedesmal  die  fünfte  und  sechste  Zeile. 
Str.  1  lautet  in  B: 

Audi,  Dens,  quid  te  reus, 
M->le  pressus  criminum, 
Supplex  orat  et  implorat, 
i  Credens  in  te  Dominum. 

4,  1  Quam  finxisti  et  dedisti  B.  —  4,  2  Mentem  lava  maculis  B.  —  Auf 
diese  Invocatio  folgt,  im  selben  Versmafse  geschrieben,  in  A  in  sechs-,  in  B 
in  vierzeiligen  Strophen ,  ein  langes  erzählendes  Lehrgedicht  de  mundo ,  de 
elementis,  de  Adam,  de  Eva  etc.  etc.  Den  Schlufs  bildet  dann  der  folgende 
Hymnus  auf  Malchus,  eingeleitet  mit  den  Worten:  Nunc  canamus  et  pro- 
mamus  Malchum  nostri   ordinis. 


295.   (9.)  De  sancto  Malcho. 


3. 


4. 


Suo  rhythmum  bunc  et  hymnura 

Dedicemus  nomini, 
Ad  honorem  et  amorem 

Christi  tarnen  Domini, 
Ut  superno  et  aeterno 

Assignemur  lumini. 

Uli  detur  et  cantetur 
Laus  et  honor  iugiter, 

Qui  virtutis  et  salutis 
Dona  praestat  largiter, 

Per  quem  tanta  scripsi,  quanta 
Malchus  egit  fortiter. 

Plurimorum  laudes,  quorum 
Deus  est  laus,  contuli, 

Ad  extremum  verba  demum 
In  captivum  appuli, 

Vita  cuius  non  est  buius, 
Qui  nunc  vivit,  populi. 

Non  peccabo,  si  aequabo 
Sanctis  huius  temporis 

Malclii  vitam,  redirnitam 
Omni  lucendecoris, 

Ipsum  cio  corde  pio, 
Ut  sit  memor  memoris. 


5.  Ergo  ille  sanctis  mille 

Est  aequandus  meritis, 
Qnisquis  amat  Deum,  clamat 

Huius  nomen  militis 
Nee  non  fandae  et  amandae 

Suae  sacrae  comitis. 

6.  Illura  ferae  servavere, 

Nam  paganos  ocius 
Invaserunt  et  straverunt, 

Malchus  stabat  medius 
Ista  videns  et  conti dens, 

Adhuc  tarnen  dubius. 

7.  Cui  bona  inter  dona 

Tum  per  innocentiam 
Spes  manebat  et  gaudebat 

Tum  per  Dei  gratiam, 
Evadendi  et  vivendi 

Habebat  fiduciam. 

8.  Quid  terroris,  quid  amoris 

Corde  suo  fuerit, 
Cum  servire  et  perire 

Suos  hostes  viderit, 
Se  servatum  et  vitatum, 

Null us  sermo  prompserit. 


385 


9.    Quam  virtutem  et  salutem 
Menüs  suae  puritas 
Uli  dedit,  sicut  credit 

Sensus  nostri  parvitas, 
Causa  pravis  leti  gravis 
Exstitit  rnalignitas. 

10.    Vera  fide  homicidae 
Strangulati  pereunt, 

Ibi  stulti  sunt  sepulti 
Nee  ad  sua  redeunt 

Sic  iniusti,  sed  raox  iusti 
De  spelunca  exeunt. 

13 


11. 


12. 


Unde  rogo  te  et  cogo, 
Nostri  lector  epodi, 

Sero,  mane  mecum  cane 
Monachum  huiusraodi, 

Retractemus  et  narreraus 
Sui  textum  exodi. 

Digno  laude  viro  plaude, 
Mecum  ede  canticum, 

Verba  misce,  mecum  disce. 
Carmen  istud  rhythmicum, 

Lyram  tange,  mecum  pange 
Melos  panegyricura. 


Aetas  frequens  et  plebs  sequens, 

Universi  posteri 
Docti  fiant,  vitam  sciant 

Huius  nostri  pueri, 
Nam  benignus  est  et  dignus 

Menü  purae  inseri. 

Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clm.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect, 
ms.  Koffense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  4,  4  lue 
decaris  A.  —  4,  5  Ipsum  eio  A.  —  In  ß  ist  das  Lied  so  abweichend,  dafs 
es  angezeigt  ist,  seinen  vollen  Text  hier  folgen  zu  lassen : 

1.    Suo  rhythmuni  hunc  et  hymnum  4.    Dei  donum,  quod  leonum 
Dedicemus  nomini,  Dono  sospes  viveret, 

Ad  honorem  et  amorem  Cum  saevire  et  perire 

Christi  tarnen  Domini.  Suos  hostes  viderit. 


Per  quem  tanta,  scripsi  quanta, 

Malchus  egit  fortiter, 
Uli  detur  et  cantetur 

Laus  et  honor  pariter. 

Ergo  ille  sanetus  mille 
Sanctis  vixit  sanetius, 

Cui  bona  inter  dona 
Datur  hoc  excelsius 


5.  Quam  virtutem  et  .salutem 

Mentis  dedit  puritas, 
Mortem  hostis,  sicut  nostis, 
Sua  dat  iniquitas. 

6.  Unde  rogo  te  et  cogo, 

Nostri  lector  epodi, 
Sero,  mane  mecum  cane 
Munachum  huiusmodi. 


7.    Digna  laude  mecum  plaude, 
Mecum  ede  canticum, 
Illum  laudo,  illi  plaudo 
Carmen  edens  rhythmicum. 


296.   (10.)  De  quot  quot  et  tot  tot. 


Quot  sunt  horae  et  quot  morae,      2. 

Quot  annorum  spatia, 
Quot  suntlaudes  et  quot  fraudes, 

Quot  in  caelis  gaudia, 
Quot  sunt  visus  et  quot  risus, 

Quot  virorum  studia ; 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.     II. 


Quot  sunt  montes  et  quot  fontes 
Et  quot  ignes  aetheris, 

t^uot  sunt  apes  et  quot  dapes 
Et  quot  aves  aeris, 

Quot  sunt  metus  et  quot  fletus, 
Quot  labores  miseris : 
25 


386    — 


3.  Quot  sunt  lares  3t  quot  pares, 

Quot  per  raun  dum  flumina, 
Quot  sunt  boves  et  quot  oves, 

Quot  in  pratis  gramina,  . 
Quot  sunt  stillae  et  quot  villae, 

Quot  villarum  nomina  •, 

4.  Quot  sunt  leges  et  quot  greges 

Et  quot  fron  des  arborum, 
Quot  sunt  valles  et  quot  calles 

Et  quot  urabrae  nemorum. 
Quot  sunt  manes  et  quot  canes 

Et  momenta  temporum  ; 

5.  Quot  sunt  formae  et  quot  normae, 

Quot  in  terris  bomines, 
Quot  sunt  luctus  et  quot  fluctus, 

Quot  in  mari  turbines, 
Quot  sunt  grues  et  quot  sues 

Et  quot  vitae  ordines: 

6.  Quot  sunt  stellae  et  quot  velle, 

Quot  in  castris  milites, 
Quot  sunt  rura  et  quot  iura, 

Quot  in  orbe  divites, 
Quot  sunt  fures  et  quot  mures, 

Quot  in  agris  limites ; 


10. 


Quot  sunt  patres  et  quot  matres 
Et  quot  matrum  pueri, 

Quot  sunt  rogi  et  quot  logi, 
Quot  metrorum  numeri, 

Quot  sunt  poenae,  quot  catenae, 
Quot  in  orco  miseri; 

Quot  sunt  mores,  quot  colores 
Et  quot  rerum  species, 

Quot  sunt  vites  et  quot  lites, 
Quot  bellorum  acies, 

Quot  sunt  mortes  et  quot  sortes, 
Quot  malorum  rabies: 

Tot  honores,  tot  favores 
Et  tot  laudum  titulos 

Malcho  demus  et  cantemus 
Dulces  illi  modulos, 

Qui  ut  bonus  sie  patronus 
Nos  agnoscat  famulos. 

Voce  rauca  seripsi  pauca; 

Malcbe,  grata  sumito 
Meque  Deo  gratum  meo 

Tua  prece  facito. 
Hie  consisto,  versu  isto 

Malchi  Carmen  limito. 


11.    Alpba  Deus  initium, 
£2  sit  finis  et  praemium. 


Collect,  ms.  Tegurinum  saec.  12.  Clin.  Monacen.  18580.  A.  —  Collect. 
ms.  Roffense  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  B.  —  1,  3  fraudes 
et  quot  laudes  B.  —  4,  3  calles  et  quot  valles  B.  —  9,  1  Quot  honores  tot 
A.  —  Aufser  diesen  Abweichungen  fehlen  in  B  von  allen  Strophen  die  fünfte 
und  sechste  Zeile;  ebenso  11,  1  sq.  Aufschrift  in  B:  Comparatio. 


2!>7.   (11.)   Homo  de  Terra. 

Quid  tibi  pendenti  loquar  et  pro  nie  morienti? 
Quid  loquar  aut  edam?  stupeo  magnalia  quaedam. 
Mens  bebet  et  cordis,  sua  lux  fugit.  borrida  sordis, 
Efficior  mutus,  feror  in  lacrimis  resolutus, 
Non  babeo  mentem,  qua  te  videam  morientem. 
Intueor  lignum,  clavos  pretiumque  benignuin 
Et  lateris  rivum,  qui  diluit  orane  noeivum. 


—     387     — 

Penso  raeam  causam,  numeroso  crimine  clausam. 

Nee  spes  ulla  manet,  nisi  nie  tua  passio  sauet. 
10    Dignus  eram  poenis,  croce,  flammis.  morte,  catenis, 

Et  quasi  sub  eultro  positum  me  surripis  ultro. 

0  pietas  Christi,  quid  in  hoc  fieri  voluisti  ? 

Dum  pro  me  moreris,  me  vivere  velle  videris. 

Quas  referam  grates,  quae  dona  per  has  bonitatis  ? 
15    Cordis  vota  boni  tua  sint  libamina  doni. 

Collect,  ms.  Roffense  saec.  12.     Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40.  —   13, 
me  velle  vivere  videris  Hs.  — 


298.   (12.)    Christus  de  Cruce. 

Quid  contemplaris  ?  morior,  ne  tu  moriaris, 
Tactus  amore  pio  pia  pro  te  victima  ho, 
Mortis  ut  exsortem  faciam  te.  suffero  mortem, 
Probra  crucis  tolero,  tua  dum  lucra,  non  mea,  quaero. 
5    Huius  agone  crucis  tibi  comparo  gaudia  lucis, 
Scilicet  istud  ago.  mea  ne  moriatur  imago. 
Tota  salus  hominis  meus  est  in  hac  cruce  finis, 
Mortem  morte  gravi,   dum  pro  te  suffero,  stravi, 
Sanguine  quaesitam  mortalibus  erogo  vitam. 

10    Robora  conscendi  crueifixus  ibique  pependi. 
Grates  ergo  bonas  et  praemia  digna  reponas. 
Ne  sis  ingratus  mihi,  cuius  es  arte  piatus. 
Haec  nisi  magna  satis  sunt  dona  meae  pietatis, 
Addo  tuus  Iesus  fio  tibi  potus  et  esus, 

15    Suaviter  appositae  bibe;   mandc  eibaria  vitae. 

Collect,  ms.  Roffense  saec.   12.     Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  40. 


25* 


Marbodus, 

Episcopus  Redonensis, 
t  1123. 

Marbod,  neben  Hildebert  von  Lavardin  und  Baudry  de  Bourgeuil  eine 
der  gefeiertsten  literarischen  Gröfsen  des  11.  Jahrhunderts,  erblickte  das  Licht 
der  Welt  um  das  Jahr  1035  zu  Angers,  wo  sein  Vater  Robert,  nach  seinen 
urkundlich  beglaubigten  Beinamen  Pelliciarius  undParamentarius  zu  schliefsen, 
ein  Pelzhändler,  das  Haupt  einer  zahlreichen  und  angesehenen  Familie  war. 
Seine  ersten  Studien  machte  Marbod  in  den  Schulen  der  Vaterstadt  unter  der 
Leitung  Rainalds,  eines  Schülers  Fulberts  von  Chartres.  Mit  Recht,  schreibt 
er  in  der  Vita  Maurilii  II,  3  ff,  besinge  ich  diesen,  den  Patron  von  Angers, 

Scilicet  a  puero  proprio  quem  iungere  clero 
Dignatus,    pavit  iuvenemque  docendo  levavit. 

Später  übte  er  ebenda  die  erste  Lehrtätigkeit  aus,  welche  solchen  Bei- 
fall fand,  dafs  ihn  Bischof  Eusebius  Bruno  1067  an  die  Spitze  aller  Schulen 
der  Stadt  berief.  Nachmals  finden  wir  ihn  mit  der  Würde  des  Erzdiakons  be- 
kleidet. Diesen  Titel  führte  er,  als  ihn  1096  Urban  II.  zu  Tours  zum  Bischöfe 
von  Rennes  ernannte.  Als  nach  der  Resignierung  Gottfrieds  von  Angers 
Zwi^tigkeiten  bezüglich  der  Wiederbesetzung  des  Stuhles  Klerus  und  Volk 
in  zwei  Parteien  spaltete,  trat  Marbod  mit  Entschiedenheit  für  den  jugend- 
lichen Rainald  von  Martigne,  einen  seiner  ehemaligen  Schüler  ein,  wurde 
aber  wegen  dieser  seiner  Parteinahme  von  den  Gegnern  Rainalds,  wie  es 
liiefs,  auf  Anstiften  Gottfrieds  von  Vendome  gefangen  und  eine  Zeit  lang  in 
Haft  gehalten.  Nachdem  Rainalds  Wahl  durchgedrungen,  geriet  er  mit  diesem 
selbst  in  Zwistigkeiten,  da  derselbe  ihn  aller  Pfründen  beraubte,  die  er  auch  als 
Bischof  von  Rennes  noch  in  der  Heimatdiözese  besafs,  und  erst  1108  kam 
eine  Aussöhnung  der  Prälaten  zustande.  Im  Jahre  1104  auf  dem  Konzil 
von  Tours  anwesend,  verwaltete  Marbod  1109  während  einer  Romreise  Rai- 
nalds auch  dessen  Diözese.  Gegen  Ende  seines  Lebens  zog  er  sich,  acht- 
undachtzig Jahre  alt,  in  das  Kloster  Saint- Aubin  zurück  und  starb  daselbst 
den  11.  September  1123.  Vgl.  Ernault.  Marbode  eveque  de  Rennes.  Sa  vie 
et  ses  oeuvres.  Rennes  1889.  (Bulletin  et  Memoires  de  la  societe  archeologique 
du  departement  Ille-et-Vilaine.  Tome  XX,  II). 

Marbods  Gedichte,  unter  denen  sich  nur  wenige  hymnische  oder  hymnen- 
verwandte  Dichtungen  finden,  liegen  uns  in  der  Ausgabe  von  Beaugendre 
(Paris  1708)  vor.  Bei  der  durch  Haureaus  Untersuchungen  über  Hildebert 
erschütterten  Zuverlässigkeit  dieses  Herausgebers  ist  es  von  Wichtigkeit,  zu 
erfahren,  dafs  er  in  wesentlichen  Dingen,  namentlich  aber  bezüglich  der 
Hymnen,  ganz  auf  der  Editio  princeps  der  Werke  Marbods  fufst.  Diese 
hat  den  Titel:  „Incipit  liber  Marbodi,  quondam  nominatissimi  praesulis 
Redonensis  etc.  —  Coloph.>n:  „Impressum  Redonis  ...  impensis  reverenr 
dissimi  .  .  .  Domini  |   Yvonis,  I>>i  ijnttin  Ri-rtoni  mis  ,],;.<<■<],)  .  .  .  ||  per 

loannem  Bäudowyn,  primum  et  wnicum  chälcographum finitque  die 

sabbati,  vigesima  prima  mensis  Maii    mnw  Domini  millesimo  quingentesimo 


-     389    — 

vicesimO  quarto."  Vgl.  Brunet  III.  1391  sq.;  Panzer  VIII,  244;  Grässe  IV, 
379  sq.  Das  Werk  ist  in  kl.  4  °  mit  gotischen  Typen  auf  unpaginiertem 
Papier  gedruckt;  es  enthält  folgende  Gedichte: 

Fol.  2  b.  Maria  mater  Domini  —  De  s.  Maria  Magdalena. 

„  Omnes  immundi  currite  —  De  s.  Maria  Magdalena. 

„  Peccatrix  quaedam  femina  —  De  s.  Maria  Magdalena. 

„  Aniversae  [sie  ]  creaturae  —  Oratio  ad  Patrem. 

Fol.  3  a.  Iesu  Christe,  Dens  noster  —  Oratio  ad  Filiuni. 

„  Cum  recordor,  quanta  cura  —  Oratio  ad  Deum. 

„  O  saneta  virgo  virginum  — -  Oratio  ad  s.  Mariam. 

Fol.  3  b.  Cum  sacerdotum   celebrant  —  De  sacerdotibus. 

Eine  zweite  Serie  von  sechs  Gedichten  findet  sich  zwischen  der  Vita  b. 
Maurilii  und  dem  Liber  de  Lapidibus  eingeschoben : 

Fol.  25a.  Stella  maris,  quae  sola  paris  —  Oratio  ad  matrem  Domini. 

„  Missus  ad  egregiam  tulit  —  De  annuntiatione  Domini. 

Fol.  25  b.  Inter  festa  Dei  micat  huius  —  De  epiphania. 
Fol.  26  a.  Scribere  delectat  rem.  quae  —  De  ypapanti  Domini. 

„  Destructor  mortis  vitaeque  —  Triumphus  Christi. 

Fol.  26  b.  Confessor  vel  laus  stat  primus  —  De  XII  patriarchis. 

Bei  der  Seltenheit  dieser  Ausgabe,  die  schon  zu  Beaugendres  Zeit  zu  den 
libri  rarissimi  gehörte,  wollte  ich  diese  Angaben,  die  ich  Henri  Omont  danke, 
nicht  unerwähnt  lassen.  Die  vier  letzten  Gedichte  habe  ich  im  folgenden  nicht 
aufgenommen,  weil  sie  der  didaktischen  Poesie  angehören,  nicht  der  hymnischen. 
Hält  man  mit  Ernault  und  Ferry  (De  Marbodi,  Kedonensis  episcopi,  vita 
et  carminibus,  Nemausi  1877)  die  Autorschaft  Marbods  bezüglich  des  Lapi- 
darius  aufrecht,  so  kann  ihm  doch  der  Hymnus  Cives  caelestis  patriae 
(Beaugendre  col.  1679)  nicht  zugeschrieben  werden.  Sein  Vorkommen  im 
Hymnar  von  Moissac  (Anal.  II,  97)  schliefst  Marbod  aus,  dem  das  Gedicht 
wohl  nur  wegen  der  Berührung  mit  dem  Inhalte  des  Lapidarius  beigelegt 
ward. 


299.   (1.)   Oratio  Marbodi  Episcopi. 


1.  Saticti  Felix  et  Adaucte, 

pretiosi  martyres. 
(^iui  per  fidem  superastis 
saevos  mundi  prineipes. 

2.  Impetrate  mihi  vestro 

peccatorum  veniam, 
Qui  soletis  sitienti 
terrae  dare  pluviam. 

3.  Vidi  bis,  cum  siccitate 

morerentur  segetes, 
Arva  finderentur  siti. 
desperarent  homines. 

4.  Postquam  vestra  saerosaneta 

sunt  prolata  pignora, 
Statim  venit  de  superuis 
exoptata  pluvia. 


5.  Rursum  vidi,   dum  natarent 

arva  magnis  imbribus, 
Premerentur  curvae  messes 
noeivis  grandinibus, 

6.  Postquam  vestras  sacrosanetas 

promsimus  reliquias, 
Statim  fulsit  impetrata 
caelitus  serenitas. 

7.  Vos  habetis  potestatem 

caeli  portas  claudere. 

Rursus  inde,  quando  vultis, 

largas  imbres  fundere. 

8.  Irrigate,  quaeso,  meam 

sitientem  animam, 
Non  per  imbrem,  sedperillam, 
quae  nie  mundet,  gratiam. 


—    390     - 

9.    Vobis  mens  deservivit 
qualiscunque  calaraus, 
Per  vos  inundi  conservator 
mihi  sit  propitius. 

Comment.  Bibl.  ms.  saec.  11.  Cod.  Rotomagen.  148  (A  202).  add.  saec. 
12.  A.  —  Beaugendre  col.  1546  B.  —  Diese  Oratio  folgt  auf  die  Vita  rhyth- 
mica  der  beiden  Märtyrer.  Sie  ist  also  wie  diese  in  Angers,  mithin  vor 
1096,  geschrieben;  denn  die  Reliquien  dieser  Heiligen,  von  deren  Tragen 
im  Bittgange  diese  Oratio  redet,  befanden  sich  in  Angers.  Cfr.  Acta  SS. 
Aug.  VI,  547.  n.  9. 

Dies  Gebet ,  das  an  den  Schlufs  einer  vita  metrica  der  beiden  Märtyrer 
angefügt  ist.  die  allgemein  für  authentisch  angesehen  wird,  ist  für  uns  des- 
halb von  Wichtigkeit,  weil  es  wie  die  Vita  den  Nachweis  erbringt,  dafs 
Marbod  es  sich  bei  reimenden  trochäischen  Tetrametern  mit  dem  stumpfen 
Reime,  mit  der  sogenannten  Assonanz  genügen  liefs. 


300.    (2.)   De  Aniiuntiatione  B.  Mariae. 

Missus  ad  egregiam  Gabriel  tulit  ista  Mariam : 
Innuba  semper,  ave,  Hos  pulcber  olensque  suave 
Christum  ventre  feres,  benedicta  super  mulieres, 
Solus  eri.t  salvas,  tua  quem  salvaverit  alvus. 
5    Ex  te  nascetur^  qui  sceptra  David  moderetur, 
De  fructu  cuius  spes  gei.ninis  exiet  buius, 
Nunc  et  in  aeternum  geret  hie  diadema  paternum, 
Iesus  erit  dictus,  super  omnia  rex  beneriietus. 
O  felix  fruetus  vertens  in  gaudia  ludus, 

10-0  germen  sanetum,  neque  tale  fuit  neque  tantum  ! 
Talibus  auditis  reddit  virguneula  mitis: 
Quomodo  coneipiam  vel  mater  quomodo  riarn, 
Quae,  sicut  vovi,  neque  nosco  virum  neque  novi? 
( lorruptos  artus  sequitur  coneeptio  partus ; 

15    Quae  coitum  nescit,  venter  suus  unde  tumescit? 
Virgine  sie  fata  vox  est  divina  relata  : 
Progenies  Iesse,  Deus  est  qui  sie  iubet  esse, 
Quique  iubens  esse  facit  esse  iubendo  necesse, 
Spiiitus  aeternus  tibi,  casta,  favorque  paternus 

20    Intus  obumbrabit  ventremque  tuum  gravidabit, 
Filius  ipse  Dei,  noctis  sator  atque  diei. 
Rector  caelorum,  Deus  et  dominus  dominourn, 
Natorae  geminae,   sine  prineipio,  sine  fine, 
Ultimus  et  primus,  longus,  brevis.  altus  et  imus, 

25     l'arvulus  et  magnus.  magnus  leo,  parvulus  agnus, 
Ex  te  mortalis,  qualis  pater,  ex  patre  talis. 
Et  tu,  Stella  maris,  miseris  eris  auxiliatrix, 
Spes  peccatorum,  regina  beata  polorum, 
In  terris  totis  pia.  saneta  vocabere  votis. 


—    391    — 

30    Iustitiae  solis  genetrix  sine  semine  prolis. 
Neu  dubitare  velis  exemplo  facta  fidelis, 
Helisabeth  sterili  datus   est  in  ventre  senili 
De  marcente  viro  magnus  puer  ordine  miro. 
Lacte  tumens  pectus  iam  discit  habere  senectus, 

35    Pignore  gaudet  anus,  gaudet  quoque  pignore  canus. 
Partus  cognatae  minor  est  et  discrepat  a  te ; 
Iudex  et  praeco  nee  pondere  penditur  aequo. 
Sed  tarnen  et  similem  servi  probat  actus  herilem, 
Si  sterilis  gravis  est,  si  virgo  puerpera  visa  est. 

40    Unam  qui  credit,  non  hunc  res  altera  laedit. 
Hinc  firmato  fidem,  duo  mira  Deus  facit  idem. 
Credula  respondit :  Qui  per  te  tanta  spopondit, 
Ut  sähet  mundum,  mihi  det  tua  verba  seeundum. 


Collect,  ms.  8.  Gatiani  Turonen.  saec.  12.  Cod.  Turonen.  890.  A.  — 
Collect,  ms.  Augustin.  Tolosan.  saec.  13.  Cod.  Tolosan.  871.  B.  —  Collect. 
ms.  Tongerloense  saec.  13.  Cod.  Bruxellen.  3185  (7797—806).  C.  — Beaugendre 
col.  1567.  D.  —  3  mente  feres  B.  —  7  gerit  D.  —  10  tale  fecit  neque  B.  — 
11  fatur  virguncula  D.  —  19  tibi  castae.  —  31  Nee  dubitare  B:  velis  verbo 
iam  facta  D.  —  38  tarnen  ut  similem  D.  —  40  non  habet  res  altera  D.  — 
41  facit  Deus  D. 


301.   (3)    Oratio  paenitentis  saepe  lapsi 

Me  miserum !  quid  agani?  porto  sub  pectore  plagam, 

Plagam  peccati  foetentis  et  inveterati, 

Tamquam  si  portem  sub  eodem  pectore  mortem. 

Quam  quotiens  lavi,  quotiens  emplastra  ligavi, 
5    A  corruptela  totiens  est  vieta  medela. 

Mille  ligaturas  admovi  nil  valituras, 

Semper  rupta  cutis,  semper  via  nulla  salutis. 

Hinc  totis  horis  mens  est  mea  plena  timoris, 

Nam   formidat  ita  subito  discedere  vita 
10    Et  flammas  horret,  quibus  ultio  crimina  torret, 

Flammas  aeternas  infernalesque  cavernas. 

Cum  tarnen  haec  meditor,  frustra  consurgere  nitor, 

Haerens  quippe  luto  prae  consuetudine  nuto. 

In  tot  et  in  tantis  violavi  iussa  tonantis, 
15    Quod  prope  despero  meliorari,  quia  sero. 

Sed  quamvis  sero,  tarnen  adiutoria  quaero, 

Non  humaiia  quidem,  nam  sunt  mihi  cognita  pridem; 

Sola  divina  sum  salvandus  medicina. 

Ad  te  suspiro,  caeli  non  subdite  gyro, 
20    Summe  sacerdotum,  tibi  defero  debile  votum. 


—     392     — 

Dextera  salvatrix,  fac,  haereat  ista  cicatrix, 
Nee  renovet  sulcum,  sicut  solet,  ulcus  hiuleum. 
Christe,  Dei  verbum,  qui  despicis  omne  superbum, 
Exaltas  bumiles,  tollis  de  pulvere  viles, 

25    Plasmator  rerum,  lumen  de  lumine  verum, 
Huc  adhibeto  manus,  ut  fecit  Samaritanus, 
Ablue  divino  saniem  cum  sanguine  vino 
Et,  donec  vivo,  perfundito  vulnus  olivo. 
Ut  vino  lotum  saneturque  unguine  fotum. 

30    Et,  maior  caelo,  tibi,  quod  dolet,  omne  revelo, 
Culpas  agnosco,  laxari  debita  posco. 
Spernere  me  noli,  quia  peceavi  tibi  soli, 
Nee  me  trade  neci,  quia  coram  te  mala  feci. 
Mundi  salvator  nostraeque  salutis  amator, 

35    Per  cuius  nutum  replet  faeundia  mutum, 
Per  cuius  numen  reeipit  caecatio  lumen, 
Ex  oculis  cordis  mihi  tolle,  quod  est  ibi  sordis, 
Et  linguam  mutam  fac  ad  bona  verba  solutam. 
Languida  qui  sanas,  cava  reples5  aspera  planas, 

40    Rectiticas  tortum,  mortem  convertis  ad  ortum, 
His  aliisque  malis  pleno  mihi  sis  venialis. 
Virgo  parens  Christi,  placa  mihi,  quem  genuisti, 
Audi,  care  Deo,  qui  natus  es  ex  Zebedeo, 
Exora  pro  me,  Petre,  nobilis  incola  Romae, 

45    Et  tu,  Paule  sacer,  vir  spiritualis  et  acer, 
Omnes  electi.  Dominum  prece  cogite  flecti. 


Collect,  ms.  S.  Gatiaui  Turonen.  saec.  12.  Cod.  Turonen.  890.  A.  — 
Collect,  ms.  S.  Mariae  de  Prato  saec.  12.  Cod.  ßernen.  710.  B.  —  Collect. 
ms.  Floriacense  saec.  12.  [13.  et  14.J  Cod.  ßernen  702.  C.  —  Collect,  ms. 
Voraviense  saec.  12/i3.  Cod.  Voravien.  33  (111).  D.  —  Collect,  ms.  Fürsten- 
feldense  saec.  13.     Clm.  Monacen.  6911.  E.  —  Beaugendre  col.  1574.  F. 

4.  Nam  C.  —  5  fehlt  B.  — -6  admovi  ut  valituras  D.  —  7  rupta  cuptis 
C.  —  8  In  totis  B;  Omnibus  hanc  horis  E;  horis  cum  mens  mea  plena  F.  — 
9  fehlt  B;  decedere  F.  —  11  fehlt  B.  —  12  Cum  tarnen  hoc  B.  —  13  prae 
consuetudine  mitto  C;  nitor  D.  —  14  sq.  fehlen  B.  —  15  Quot  B;  quod 
pene  F;  quoque  sero  DE.  —  Nach  16  schieben  BC  ein: 

Filius  est  irae,  qui  vult  impune  perire, 

Ast  impune  perit,  qui  non  sibi  congrua  quaerit, 

Ergo,  licet  sero,  tanien  adiutoria  quaero. 

17.  non  sunt  nisi  cognita  E.  —  19  fehlt  B.  —  20  debile  totum  C.  — 
21  fac  fiat  plaga  cicatrix  C;  fac  ut  abeat  ista  D.  —  22  Nee  removet  sulcum, 
sicut  movet  ulcus  in  ulcum  D;  Nee  renovet  sulcum,  sicut  movet  ulcus  inulcum. 

E.  —  23  esse  superbum  C.  —  26  Hie  adhibeto  F;  Hunc  adhibeto  E.  —  27 
divino  famem  F.  —  28.  Atque  redivivo  perfundito  BC.  —  29.  sanetur  et 
unguine  BC.  —  36  fehlt  BC.  —  37  Visum  restaura,  quia  vitiet  omnia  bona 

F.  —  44  Petre  urbis  incola  D.  —  46  Dominum  mihi  cogite  BC.  —  De 
paenitentia  versus  D.  —  Vgl.  über  die  Echtheit  dieses  Stückes  Haureau,  Des 
Poemes  Latins  attribues  ;'i  Saint  Bernard  p.  20. 


393 


302.   (4.)   Oratio  ad  Matrem  Domiui. 

Stella  maris,  quae  sola  paris  sine  coniuge  prolem, 
Iustitiae  darum  specie  super  omuia  solem, 
Gemma  decens,  rosa  nata  recens,  perfecta  decore, 
Mella  cavis  inclusa  favis  imitata  sapore 
5    Omnirnodos  tuus  almus  odos  praecellit  odores, 
Exsuperat,  quos  ver  reserat,  tua  gratia  flores. 
Corporeus  te,  casta,  Deus  conceptus  inundat, 
Exoriens,  passus,  moriens  nos  crimine  mundat. 
Ut  miseros  trahat  ad  superos,  venit  altus  ad  ima, 

10    Eripitur,  dum  mors  moritur,  plasmatio  prima. 
Eximium  fuit  hoc  nimium  tibi,  sancta  virago, 
Virgineum  quod  per  gremium  patris  exit  imago. 
Amplexus  solet  hie  sexus  sentire  pudendus, 
Ut  paribus  de  seminibus  queat  edere  fiendos, 

15    Tu  vero  praegnans  utero  servansque  pudorem 
Producis  Dominum  lucis  vitaeque  datorem. 
Luciferi  mater  pueri,  te  mundus  adorat, 
Te  preeibus,  te  carminibus  devotus  adorat. 
Post  Dominum  tu  spes  hominum,  quos  conscia  mordet 

20    Mens  sceleris,  quae  per  Veneris  contagia  sordet. 
Supplicium  post  Judicium  removeto  gehennae, 
Elisios  concede  pios  habitare  perenne. 


Collectan.  ms.  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  65  A.  —  Beaugendre 
1559  sq.  B.  —  4  mutata  sapore  B.  —  5  bis  16  fehlen  A.  —  18  honorat  B.  — 
19  quo  conscia  B.  —  22  Elisios  habitare  pios  concede  perenne  B.  —  An 
dies  Gedicht  ist  in  der  Oxforder  Hs.  ohne  Absatz  an  das  Carmen  Petri  Pic- 
toris  angehängt  „Esse,  quod  est  ex  se,  Deus  est"  etc.  Zu  der  An- 
rede „casta"  (v.  7)  vgl.  Nr.  2,  19. 


303.  (5.)   Oratio  pro  fldelibus  defuuetis. 

Christus,  rex  magnus  atque  Dei  patris  agnus, 
Qui  ligno  fixum  se  morti  tradidit  ipsum, 
Ob  nostros  actus  placabilis  hostia  factus. 
Ante  suum  letum  fei  praegustans  vel  acetum, 
Ut  nos  eriperet.  quos  vis  inimica  teneret, 
Arbore  pro  quadam,  quam  perfidus  attigit  Adam 
Per  deeeptorem  vetitum  gustando  saporem, 
Unde  fuit  dignum  pro  ligno  ponere  lignum, 
Sicque  fuit  iustum  pro  gustu  ponere  gustum, 


—     394     — 

10    Hie  tandem  medicus,  cui  subditus  est  iniraicus 
Et  mors  et  morbus  et  frigus  et  ardor  et  orcus, 
Huic,  cui  vos  vultis,  prosit  reliquisque  sepultis. 

Collect,  ms.  S.  Gatiani  Turonen.  saec.  12.  Cod.  Turonen.  890.  A.  — 
Collect,  ms.  S.  Albini  Andegaven.  saec.  12.  Cod.  Andegaven.  303  (294).  B.  — 
Collect,  ms.  Audegavense  saec.  [11.  et]  13.  Cod.  Andegaven.  287  (276).  C.  — 
Beaugendre  col.  1578.  D. 


304.    (6.)   Oratio  ad  Patreai. 


1   Universae  creaturae 
Domiuator  increate. 
Rerum  motus  principalis, 
Beatus  et  immortalis, 
5    Virtus  una,  spien  clor  unus, 
In  quo  non  est  plus  et  minus ; 
Unus  Deus,  tres  personae, 
Trinum  nomen,  unum  esse; 
Qui  de  limo  primum  patrem 

10  Et  de  patre  primam  matrem, 
Consequenter  ex  duobus 
Propagasti  totum  genus, 
Quibus  et  de  eaelo  mentes 
Inspirasti  descendentes, 

15  Ut  sequenda  nosse  possent 
Sequerentur  et,  quae  nossent. 
Praesta  mihi,  Deus  meus, 
Factor  et  refector  meus, 
Ut  mens  ortus  sui  memor 

20  Te  sequatur,  bone  duetor, 
Et   sie  currat  libens  post  te, 
Ut    et  corpus  trahat  post  se. 
In  mandatis  tuis  vadat 
Sic,  ut  nunquam  prorsus  cadat. 

25  Peto  ergo  mentem  sanam 


Et  amantem  diseiplinam 
Et  cum  sanitate  mentis 
Incolumitatem  carnis. 
Tu  plasmator  utriusque, 

30  Da,  quod  competit  utrique. 
Ad  peccandum  proni  sumus 
Et  ad  bumum  redit  bumus; 
Tu  ruinam   nostram  fulei 
Pietate  tua  dulci. 

35  Quid  est  homo,  proles  Adae, 
Germen   necis  dignum  clade? 
Quid  est  bomo  nisi  vermis, 
Res  infirma,  res  inermis? 
Ne  digneris  huic  irasci, 

40  Qui  non  potest  mundus  nasci, 
Noli,  Deus,  hunc  damnare, 
Qui  non  potest  non  peccare. 
Iudicare  non  est  aequum 
Creaturam,  non  est  tecum. 

45  Non  est  miser  bomo  tanti, 
Ut  respondeat  tonanti. 
Sicut  umbra,  sicut  fumus, 
Sicut  foenum  facti  sumus, 
Miserere,   Deus  trine, 

50  Miserere,  miserere. 


Beaugendre  col.  1557  sq.  —  38  Res  infima.  —  44  non  est  mecum.  — 
Dieses  und  das  folgende  Gedicht  stehen  wohl  augenscheinlich  in  einem  ge- 
wissen Zusammenhange  mit  Hildeberts  Oratio  ad  ss.  Trinitatem.  Was  abhält, 
diese  Dichtungen  ohne  weiteres  als  Erzeugnisse  Marbods  anzusehen ,  ist  die 
Tatsache ,  dafs  der  Beim  (hier  der  weibliche)  unvergleichlich  nachlässiger 
gehandhabt  ist,  als  es  in  Marbods  Hexametern  der  Fall  ist.  Ist  der  Inhalt 
seiner  nicht  unwürdig,  die  Form  möchte  man  ihm  nicht  zutrauen.  Indes  ist 
anderseits  zu  beachten  dafs  wir  auch  bei  Marbods  Zeitgenossen  Gottfried 
von  Vendome  auf  ähnliche  Nonchalance  stofsen,  die  dieser  jedenfalls  leicht 
in  der  Lage  gewesen  wäre  zu  vermeiden;  ich  erinnere  an  Keime  wie  reo 
und  virgo  r  carnem  und  precem  etc.  Gesetzt,  Marbod  hätte  diese  Verse  ge- 
schrieben, so  müfsten  wir  ihnen  das  Verdienst  zuweisen,  llildebert  zu  seinen 
unsterblichen  Trochäen  veranlafst  zu  haben. 


:l!>: 


30*.   (7.)   Oratio  ad  Filium. 


1   Jesu  Christe,  Deus  r.oster, 
Bone  pastor  et  magister, 
(^ui  cum  esses  forma  Dei 
Coaequalis  patris  tui, 
5  Propter  hominum  saiutem 
Induisti  carnis  vestem 
Et  de  ventre  virginali 
Tamquam  sponsus  processisti. 
Sic  in  carnis  vetustate 

10  Conversatus  sine  labe, 
Ut  et  opus  adimpleres 
Et  exemplum  nobis  dares; 
Opus,  in  quam,  pietatis, 
Superans  affectum  mentis. 

15   Contumeliis  vexatus 
Et  in  cruccm  sublevatus 
Generalis  mortis  iura 
Destruxisti  morte  tua. 
Dormivisti,  surrexisti, 

20  Super  caelos  ascendisti.    , 
Inde  venies  in  fine, 
Quae  fecisti,  iudicare, 
Redditurus  digna  factis 
Cum  redditione  carnis. 

25  Deus-homo,  Iesu  Christe, 
Miserorum,  miserere  ; 
Deus-homo,  rex  caelorum, 
Miserere  miserorum. 
Huius  fidei  confessor, 

30  Licet  reus  et  transgressor 
Duplex,  oro,  Iesu  Christe, 
Nomen  super  nomen  omne, 
Ut  peccata  confitenti 
Et.  virtutes  anhelanti 

35  Haec  condones,  illas  dones, 


Sicut  ipse  docens  mones, 
Ut  et  lumbos  praecingamus 
Et  luceruas  teneamus. 
Cum  virtutes  mandas  quaeri, 

40  Quas  appellas  reguum  Dei, 
Da,  quod  iubes,  ut  quaeramus, 
Et  sie  iube,  quod  agamus. 
Inter  euneta,  quae  requiro, 
Unum  est,   ad  quod  suspiro, 

4  h  Quod  exposco  speciatim, 
Hoc  et  posco  nominatim, 
Contra  carnis  corruptelam 
A  te  flagito  medelam. 
Propter  tuam  pietatem 

50  Dona  mihi  castitatem 
Et  me  ipsum  et  te  nosse, 
Sicut  est  humanuni  posse. 
Ilis,  ex  quibus  voluisti 
Me  seeundum  carnem   nasci, 

55  Et  maioribus  ipsorum 
Computatis  retroversum 
Cunctis  praesta,  Deus  dives, 
Vitam  inter  tuos  cives. 
Fratres  meos  et  sorores 

60  His  in  donis  fac  consortes ; 
Parentela  mihi  iunetos, 
Clemens  Deus,  salva  eunetos. 
Omnes,  qui  tideles  vivunt 
Vel  fideles  obierunt. 

65  Sempiterna  fac  quiete 
Frui  sine  meta  metae. 
Sit  laus  patri  sempiterno 
Filioque  coaeterno, 
Tibi,  flamen  utriusque, 

70  Laus  sit  aequa  cum  utroque. 


Beaugendre  col.  1558.  —  Vgl.  das  zur  vorhergehenden  Nummer  Bemerkte. 


r0f>.  (8.)    Oratio  ad  sanetam  Mariam. 

2 


O  saneta  virgo  virginum 
Quae  genuisti  Dominum, 
Triumphatorem  zabuli, 
Reparatorem  saeculi, 


Ego  peccator  nimium 
A  te  posco  remedium, 
Esto  patrona  misero, 
Sa  ms  atque  defensio. 


396 


3.  Incumbunt  hostes  undique 
Mortem  quaerentes  animae, 
Perversi  foris  homines, 
Intus  maligni  daemones. 

-i.  lam  mihi  multä  vulnera 
Inflicta  sunt,  o  domina. 
Quae,  nisi  tu  curaveris. 
Sunt  mihi  causa  funeris. 

5.  Consensi  suadentibus 
Mortale  crimen  hostibus 
Et  ob  hoc  reus  tencor, 
Culpam  meam  contiteor. 

6.  Kam  quinque  sensus  corporis 
Effeci  portas  criminis, 
Pulchra  videndo  cupiens, 
Lene  tangendo  diligens. 

7.  Audivi  libens  turpia. 
Narravi  gaudens  frivola, 
Kares  replivi  saepius 
Illicitis  odoribus. 

8.  Esu  potuque  dulcium 
Sum  delectatus  nimium, 
Peccavi  per  superbiam 
Et  per  inanem  gloriam. 

9.  Pollutus  sum  periurio, 
Contaminatus  odio, 

Per  iniquum  mendacium 
Fefelli  saepe  proximuin 

10.  Et  de  rapinis  pauperum 
Collegi  lucrum  pcssimum, 
Irae  et  avaritiae 
Servivi  quasi  dominae. 

11.  In  corpore  et  anima 
Commisi  cuncta  scelera, 
Kam,  corpus  quod  non  potuit, 
Mens  perpetrare  voluit. 


12.  Me  turpis  cogitatio. 
Me  pestilens  locutio, 

Me  culpa  damnat  operum, 

Me  nequitas  consensuum. 

13.  Haec  tibi  nunc  confietor, 
0  cunctis  sanctis  sanctior, 
Tu  causam  meam  suscipe, 
Tu  dignum  poenis  eripe. 

14.  Exora  tuum  filium, 

Ut  mihi  det  remediuin. 
Ex  tua  carne  genitus 
Favebit  tuis  precibus 

15.  Et  matri,  quae  se  peperit. 
Kegare  nihil  poterit. 

Per  eius  natalitium, 
Per  ipsius  ieiunium, 

16.  Per  asperas  iniurias, 
Flagella,  sputa,  alapas. 
Quae  sponte  sua  pertulit. 
Qui  se  pro  suis  obtulit, 

17.  Et  per  vestem  coccineam, 
Et  per  coronam  spineam, 
Per  clavos,  per  patibnlum. 
Per  cicatrices  vulnerum. 

18.  Per  aperturam  lateris, 
Per  rivum  sacri  sanguinis. 
Per  sanctam  eucharistiam 
Et  per  baptiömi  gratiam, 

19.  Per  sacramenta  fidei. 
Quae  corde  credcns  didici, 
Imploro  te,  piissima. 

Pro  impetranda  venia, 

20.  Ut  mihi  Christi  passio 
Culparum  sit  remissio 
Et  eius  ressurectio 
Virtutum  augmentatio. 


Collect,  ms.  s.  Jacobi  in  Insula  Leodii  saec.  I8/u.  Cod.  Darmstadien; 
2777.  A.  —  Pass.  et  Orat.  ms.  Emmerameuse  saec.  14.  in.  Clm.  Monaceu, 
14528.  B.  —  Orat.  ras.  Lambacense  saec.  14.  Cod.  Lambacen.  (I. XXXVI.  C\ 
—  Collect,  ms.  incerti  orig.  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Canon.  Scriptt.  eccl.  1 1 T 
D.    —  Orat.  ms.  Hercnlis    ducis  Ferrarien.  saec.   15.     Cod.  Marcian.  L  II  60. 


—    397     — 

E.  —  Collect,  me.  Hospitalense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4347.  F.  —  Orat. 
ms.  Campense  anni  14ö'2.  Cod.  Darmstadien.  521.  G.  —  Scala  caeli  saec.  14. 
Cod.  Prägen.  X11I  E  3.  H.  —  Collect,  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  15. 
Cod.  Petrin,  b  VI  3.  I.  —  Collect,  ms.  Augiense  saec.  u  iö.  Cod.  Carolsruhau. 
Aug.  36.  K.  —  Collect,  ms.  Franciscan.  Parisien.  saec.  15i6.  Cod.  Parisin. 
3639.  L.  —  Orat.  ms    Gallicum  saec.   15.    Cod.  Hagen.  AA  175.  M.  —  Horae 

11.  M.  V.  ad  usum  Cisterciensem  imp.  s.  1.  et  a.  (1497.)  X.  —  Opera  Marbodi 
1524.  tbl.  3.  (ap.  Beaugendre  1559)  O. 

1,  1  Sancta  virgo  virginum  C;  Ave,  regina  virginum  E:  Maria,  virgo 
virginum  F.  —  1,  2  peperisti  F.  —  1,  3  Trium  factorem  cubulli  D.  —  2,  1 
Ego  peccavi  nimium  BCEL.  —  2,  2  peto  O.  —  2,  3  patrona  devio  B.  — 
2,  3  sq.  feblen  F.  —  2,  4  Et  salus  et  defensio  O.  —  3,  1  Me  gravant  hostes 
CGF.  —  3,  3  Adversi  foris  H;   Foris  perversi  BCE.   —  4,  1  Xam  mihi  CF. 

—  4,  2  Inflixere,    o   domina  C.  —  4,  3  Quae  tu  nisi  EFL.  —  4,  4  Sint  C. 

—  5,  1  heu,  suadentibus  EF.  —  5,  2  Mortalen  E.  —  5,  3  Et  fehlt  D:  Et 
ob  id  E;  Ob  hocque  reus  I;  In  hoc  reus  videor  G.  —  5,  4  Meam  culpam 
D.  —  6.  2  Portas  effeci  H:  Effecti  portae  criminum  O.  —  6,  3  videndo 
diligens  BG.  —  6,  4  Leve  C:  Lena  I;  Levia  G;  tangendo  cupiens  BG.  — 
7,  4  In  illicitis  D.  —  8,  1  Esuque  potu  dulcium  H.  —  8,  4  Et  per  vanam 
gloriam  D  —  9,  2  otio  0.  —  9,  3  saepe  fehlt  O.  —  10  sq.  fehlen  H:  später 
zugefügt  B.  —  1U,  1  Et  de  substantia  pauperum  BGI;  De  substantia  C.  — 
10,  2  Sum  male  usus  plurimum  BG:  Collegi  censum  plurimum  CL.  —  10,  1 
et  fehlt  G  :  vel  avaritiae  0:  ira  et  avaritia  E.  —  10,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt 
D.  —  10,  2  Feci  hierum  D.  —  10.  4  quasi  fehlt  H;  Servivi  et  lucuriae  BCDI; 
et  superbiae  F.  —  11.  1  vel  anima  O;  et  in  anima  F.  —  11,  2  multa  scelera 
CDEGL:  euneta  crimiua  II;  multa  crimina  F.  —  11,  3  Xam  quae  corpus  GL; 
non  valuit  L.  —  11,  4  studuit  F.  —  Str.   12  fehlt  H:  später  zugefügt  B.  — 

12,  2  pestilis  D;  Me  pestilens  aecusat  locutio  G.  —  12,  3  eulpae  damnant  F. 

—  12.  4  Me  iniquitas  BC;  Iniquitas  consensuum  G;  Me  pravitas  consensuum 
F:  nequitas  consciorum  O.  —  Xach  Str.   12  schiebt  D   ein: 

Peccavi  per  malitiam, 
Quandoque  per  miseriam, 
Xec  possum  de  nie  surgere 
Tanto  depressus  pondere. 

Diese  Str.  ist  spätere  Zutat,  wie  der  Reim  zeigt.  —  13,  1  Hoc  tibi  F;  tibi 
fehlt  D.  —  13,  2  O  fehlt  BD;  In  eunetis  sanetis  sauetior  F:  Quae  eunetis 
exstas  sanetior  G.  —  13,  4  Et  dignum  CEFL;  Me  dignum  DG;  erue  D.  — 
Xach  Str.  13  schiebt  D  ein: 

Tuis  beatis  labiis 
Et  dedicatis  meritis. 

14.  1  Exoro  C;  Exora  pro  me  filium  F.  —  14,  2  Ut  det  mihi  BEFGHL.  — 
14,  3  Ex  carne  tua  H.  —  14,  4  Tuis  favebit  CEFI.  —  15,  1  quae  te  peperit 
D;  quae  se  genuit  CG:  Matri,  quae  Iesum  peperit  L.  —  15.  2  Nihil  negare 
BDFL.  —  15,  4  Et  per  ipsius  D:  Et  per  eius  G.  —  16,  2  Flagella.  Sputa 
CH:  et  alapas  BD.  —  16,  3  Quas  BEO.  —  16,  3  Cum  se  pro  F;  Dum  se 
pro  c.  —  17,   1   Et  fehlt  BFH;    Per  chlamydem  CGI.  —  17,  2  Et  fehlt  CIL 

—  17,  4  Et  per  mortis  supplicium  F;  Per  mortis  supplicium  C;  Et  mortis 
per  supplicium  I.  —  18,  2  rivos  BF.  —  18,  4  Et  fehlt  CH.  —  19,  2  Quae 
credendo  didici  C.  —  19,  4  Per  impetranda  C:  Ut  mihi  detur  venia  B.  — 
20,  1  Ut  Christi  mihi  GH.  —  20,  2  Sit  eulparum  L:  Sit  de  praesenti 
remissio  E.  —  20,  3  Et  sua  resurrectio  B.  —  Xach  20.  3  eingeschoben: 
Malorum  diruinutio  FI.  —  20,  4  Et  virtntum  F;  Et  tuae  ac  suae  pietatis  optata 
propitiatio  I.  —  Xach  20,  4  wird  beigefügt: 

E:  Atque  eius  ascensio,  B:  Laus  trinitati  debita, 

Spiritus  saneti  missio.  Honor,  potestas  (et)  gloria 

Tu  haec  mihi  des  gaudia,  Perenniter  sit  omnia 

Cum  ipso  sim  in  gloria.  In  saeculorum  saecula. 


—     398    — 

CF :  Te  opitulante 
Et  ipso  donante 
Domino  nostro  Iesu  Christo, 
Tuo  dilecto  filio, 

in  der  zweiten  Zeile  Ipsoque  praestante  C,  das  dann  noch  fortfährt:  qui  cum 
patre  et  spiritu  sancto  vivit  et  regnat  Deus  per  usw. 
D :  Et  per  suam  ascensionera  G :  Et  ipsius  ascensio 

Me  ducat  ad  visionem.  Sit   mihi  consolacio. 


307.   (10.)    De  sancta  Maria  Magdalena. 

Ad  Yesperas. 


1.  Peccatrix  quondam  feraina, 
Ecclesiae  notissima, 
Exuta  carnis  onere 
Caelos  ascendit  hodie. 

2.  Huius  qui  coluut  exitum, 
Recenseant  introitum 

Ad  laudem  summi  Domini, 
Qui  tantum  praestat  bomini. 

3.  Sedebat  apud  Simonem 
Deus  indutus  bominem, 
Accessit  niaerens  languida 

Ad  medici  vestigia. 

4.  Ex  magno  desiderio 
Processit  b%ec  praesumptio, 
Ut  attrectaret  meretrix, 
Quem  tulit  virgo  genetrix. 


5.  Quid  vellet,  voce  tacuit, 
Sed  lacrimis  exposuit, 
Et  osculis  et  crinibus 
Oravit  pro  criminibus. 

6.  Interpellavit  unguine. 
Cum  non  est  ausa  famiue, 
Dans  pbarisaeo  scandalum, 
Sed  Deo  sacrificium. 

7.  Ob  hoc  recessit  omniuni 
Soluta  nexo  criminum 
Christo  ferente  veniam, 
Qui  protulit  sententiam, 

8.  Sit  patri  laus  ingenito 
Et  eius  unigenito 
Cum  spiritu  paraclito 
Nee  nato  nee  ingenito. 


Brev.  ms.  Redonense  saec  15.  Cod.  Vatican.  Ottohon.  548.  A.  —  Brev. 
ms.  s.  Albini  Andegaven.  saec.  15.  Cod.  Andegaven.  10S.  B.  —  Brev.  ms. 
SS.  Cosmae  et  Damiani  prope  Turones  saec.  15.  Cod.  Turonen.  152.  C.  — 
Hymn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  105.  D.  ■ —  Hymn.  ms. 
Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven  106.  E.  —  Breviarium  Lochense 
imp.  Turonibus  1536  F.  —  Breviarium  S.  Albini  Andegaven.  irnp.  Andegavi 
1531.  G.  —  Brev.  S.  Melanii  Redonen.  imp.  Redonis  1526.  11.  —  Beaugendre 
1.  c.  col.   1557.  I. 

1,  1  Peccatrix  quaedam  CGI.  —  1,  2  novissima  H.  —  2,  1  Cuius  qui 
CI.  —  7,  3  Ipso  ferente  I.  —  Vgl.  Anal.  XII,    167. 

Dafs  Marbod  wirklich  der  Verfasser  dieses  und  der  folgenden  beiden 
Hymnen  sei,  welche  die  editio  prineeps  ihm  zuschreibt,  findet  eine  nicht 
unerhebliche  Stütze  in  dem  Umstände,  dafs  die  Hymnen  gerade  in  dem 
Kloster  in  Gebrauch  waren,  in  dem  Marbod  seine  Tage  beschlofs,  in  Saint- 
Aubin  zu  Angers,  und  auch  in  das  Brevier  der  Kirche  zu  Rennes  übergingen 
Der  Umstand,  dafs  der  Reim  nicht  zweisilbig,  kann  gegen  Marbod  nicht 
zeugen,  spricht  vielmehr  für  ihn.     Vgl.  das  zu  Nr.  (1)  Bemerkte. 


-     399     - 

308.   (11.)    De  sancta  Maria  Magdalena. 
Ad  Noeturnum. 


1.  Maria,  mater  Domini. 
Maria,  soror  Lazari, 
Duae  patronae  caelitus 
Collatae  sunt  fidelibus. 

2.  Impar  aucilla  dominae, 
Sed  pari  fulgens  nomine ; 
Haec  forma  paenitentiae, 
At  illa  mater  veniae. 

3.  Est  illa  virgo  virginum, 
Sanctorum  princeps  omnium, 
Haec  peccatorum  eonscia 

Et  criminosis  commoda. 

4.  Maria  pedes  genuit, 
Quos  illa  plorans  tenuit. 
Quiii  dilexit  nimium, 
Purgatur  labe  criminum. 


5.  Haerens  humi  miserrima 
Complectitur  vetigia, 
Undas,  quas  fudit  oculis, 
Piis  desiccans  osculis. 

6.  Accessit  eiu5  merito 
Mirabilis  dignatio. 
Unguento  nardi  pistici 
Perfudit  caput  Domini. 

7.  Aequalis  mundi  terminis 
Laus  huius  vivet  operis, 
Concurrens  evangelio 
Ipso  testante  Domino. 

8.  Huic  se  resurgens  Dominus 
Manifestavit  primitus, 

Infamem  quondam  feminam 
Constituens  apostolam. 


9.  Sit  patri  laus  ingenito 
Et  eius  unigenito 
Cum  spiritu  paraclito 
Nee  nato  nee  ingenito. 

Brev.  ms.  S.  Albini  Andegaven.  saec.  15.  Cod.  Andegaven.  108.  A.  — 
Brev.  ms.  SS.  Cosmae  et  Damiani  prope  Turones  saec.  15.  Cod.  Turonen. 
152.  B.  —  Hymn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  105.  C.  — 
Hyinn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  106.  D.  —  Breviarium 
Lochense  imp.  Turonibus  1536.  E.  —  Breviarium  S.  Albini  Andegaven.  imp. 
Andegavi  1531.  F.  —  Brev.  S.  Melanii  Redonen.  imp.  Eedonis  1522.  G.  — 
Beaugendre  1.  c.  col.   1555.  sq.  H. 

Str.  3  fehlt  F.  —  5,  4  desiccat  G.  —  Str.  7  nur  in  H.  —  8,  1  Huic  se 
surgens  E.   —  Tgl.  Anal.  XII,  167  sq.  sowie  das  zu  Nr.   10  Bemerkte. 


30!).    (12.)   De  sancta  Maria  Magdalena. 

Ad  Laudes. 


1.  Omnes  immundi,  currite, 
Föns  patet  indulgentiae, 
Nullus  desperet  veniam, 
Qui  servat  paenitentiam. 

2.  Exemplum  Dei  filius 
Ostendit  peccatoribus, 
Mariam,  vas  spurcitiae, 
Septeno  plenam  daemone. 


3.  Qua  quondam  nulla  turpior, 
Qua  nunc  vix  ulla  sanetior, 
Quae  Cbristi  pedes  abluit, 
Sed  mox  et  caput  irabuit. 

4.  Abhorret  Christus  neminem, 
Deus  non  spernit  homineni , 
Agamus  illi  gratias 

Pias  fundendo  lacrimas. 


—     400     — 

5.  Pedes,  quos  nudat  Dominus,  7.  Peccatrix  haec  sanctissima 
Tergamus  nostris  crinibus,  Nostra  propulset  crimina, 
Superfluis  ex  opibus  Eius  nobis  oratio 
Ministremus  pauperibus.  Sit  virtutum  largitio. 

6.  Augebit  nobis  gratiam,  8.  Sit  laus  patri  ingenito 
Qui  praestat  indulgentiaui.  Et  eius  unigenito 

Ut  nostra  ex  fragrantia  Cum  spiritu  paraclito 

Redoleat  ecclesia.  Nee  nato  nee  ingenito. 

Brev.  ms.  Redonense  saec.  15.  Cod.  Vatiean.  Ottobon.  548.  A.  —  Brev. 
ms.  S.  Albini  Andegaven.  saec.  15.  Cod.  Andegaven.  108.  B.  —  Brev.  ms. 
SS.  Cosmae  et  Damiani  prope  Turones  saec.  15.  Cod.  Turonen.  152.  C.  — 
Hymn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  105.  D.  —  Hymn.  ms. 
Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  106.  E.  —  Breviarium  Lochense 
imp.  Turonibus  1536.  F.  —  Breviarium  S.  Albini  Andegaven.  imp.  Andegavis 
1531.  G.  —  Breviarium  S.  Melanii  Redonen.  imp.  Redonis  1522.  H.  — 
Beaugendre  1.  c.  col.   1557.  I. 

2,  4  plenam  dedecore  I.  —  3,  4  caput  inunxit  I.  —  Vgl.  Anal.  XII, 
168  und  das  zu  Nr.   10  Bemerkte. 

Anerkennt  man  diese  drei  Magdalenenhymuen  als  das  Produkt  Marbods, 
so  entsteht  die  Frage,  ob  ihm  nicht  auch  die  drei  Hymnen  auf  den  hl.  Albinos, 
Anal.  XII,  Nr.  125 — 127  zuzuweisen  sind,  von  denen  die  beiden  ersten  den 
Magdalenenhymnen  nicht  unähnlich,  der  letztere  der  folgenden  Nr.  13  ver=> 
wandt  erscheinen. 


810.    (13.)   Hymnus  de  Sacerdotibus. 
Ad  Laudes. 

1.  Dum  sacerdotum  celebrant  fideles 
Festa  sollemni  veneranda  eultu, 

In  tuas  laudes  honor  hie  redundat, 
Summe  sacerdos. 

2.  Cuius  ex  dono  potuere  saneti 
Saeculi  fastus  et  opes  caducas 
Ac  voluptatum  laqueos  tenaces 

Luditkare. 

3.  Sed  nee  adversis  poterant  moveri 
A  tuae  certo  fidei  tenore, 

Quos  futurorum  rata  praemiorum 
Spes  animabat. 

4.  Unde  post  vitae  fragiles  labores 
Rite  decursos  patrias  adepti 
Caelitus  sedes  solida  beati 

Pace  fruuntur. 


—    401     — 

5.  Gloriae  summum  decus  atque  laudis 
Rex  tibi  regum,   deitas  perennis, 
Quidquid  est  rerum,  celebret  per  orane 
Tempus  et  aevum. 

Hymn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  106.  A.  —  Hymn. 
ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  105.  B.  —  Breviarium  Ande- 
gavense imp.  Andegavis  1541.  C.  — ■  Beaugendre  1.  c.  col.  1560.  D. 

3,  1  adversus  B.  —  3,  2  Adrie  certi  B.  —  4,  2  patriae  AB.  —  4,  3 
Caelicas  sedes  AB ;  Aetheris  sedes  C.  —  Str.  5  fehlt  G.  —  Vgl.  Anal.  XIX,  29  sq. 

Zugunsten  der  Annahme,  dafs  dieser  Hymnus,  den  ihm  die  Editio  princeps 
zuschreibt,  von  Marbod  verfafst  sei,  spricht  der  Umstand,  dafs  er  in  an- 
gevinischen,  und  nur  in  angevinischen  Quellen  vorkommt.  Ist  dieser 
Hymnus  von  Marbod  verfafst,  dann  sind  es  aber  auch  die  beiden  folgenden, 
die  ich  deshalb  hier  aus  Anal.  XIX,  28  sq.  wiederhole. 


311.    (14.)  Hymnus  de  Sacerdotibus. 

Ad  Vesperas. 

1.  Hi  sacerdotes  Domini  sacrati 
Consecratores  Domini  fideles 
Atque  prudentes  famuli  fuere 

Ecclesiarum. 

2.  Namque  susceptae  benedictionis 
Dona  servantes  studuere,  lumbos 
Fortiter  cincti,  manibus  coruscas 

Ferre  lucernas. 

3.  Dum  clientelae  Domini  fatentur 
Esse  se  factos  bumiles  ministros, 
Debitum  cunctae  meminere  victus 

Solvere  sumptus. 

4.  Sicque  suspensi  vigilesque,  quando 
Ianuam  pulsans  Dominus  veniret, 
Obviaverunt  cito  properanti 

Pandere  limen. 

5.  Gloriae  summum  decus  atque  laudis 
Rex  tibi  regum,  deitas  perennis, 
Quidquid  est  rerum,  celebret  per  omne 

Tempus  et  aevum. 

Hymn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  106.  A.  —  Hymn. 
ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  105.  B.  —  Str.  1 — 3  incl.  aus- 
radiert. B.  —  3,  1  fatentes  A.  —  Mel:  Iste  confessor. 

Dreves,  Lateinische  Hymnendichter.   II.  26 


—     402     — 

312.  (15.)  De  Sacerdotibus. 

Ad  Matutinum. 

1.  Talis  ac  tanti  meriti  laborem 
Regis  aeterni  pietas  benigna 
Munerans  larga  retributione 

Dulciter  inquit: 

2.  Euge.  dilecti  mihi,  serapiterni 
Gaudii  mecum  bona  iara  tenete, 
Rebus  in  paucis  quia  vos  fideles 

Esse  probavi. 

3.  lam  in  Abrahae  sinibus  recepti, 
Iara  suae  certi  solidae  salutis, 
Nos  adhuc  carnis  laqueis  ligatos 

Solvere  curent. 

4.  Gloriae  summum  decus  atque  laudis 
Rex  tibi  regum,   deitas  perennis, 
Quidquid  est  rerum,  celebret  per  omne 

Tempus  et  aevum. 

Hymn.  ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  106  A.  —  Hymn. 
ms.  Andegavense  saec.  14.  Cod.  Andegaven.  105.  B.  —  3,  1  Nam  in  AB.  — 
Der  Hymnus  ist  wohl  nur  ein  Teil  (divisio)  des  vorigen.    Mel:  Iste  confessor. 

313.  (16.)   Oratio  ad  Denm. 

1.  Cum  recordor,  quanta  cura  5.  Cum  singultu  preces  fundo, 
Sum  sectatus  peritura  Flecto  genu,  pectus  tundo, 
Et  quam  dura  sub  censura                Ore  loquens  tremebundo 
Mors  exercet  sua  iura,  Ad    te  clamans  de  profundo: 

2.  In  interiori  meo,  6.  Iesu  Christe,  tili  Dei, 
Quod  est  parens  soli  Deo,  Consubstantialis  ei,h 
Dans  rugitum  sicut  leo,                      Factor  noctis  et  diei, 
Pro  peccatis  meis  fleo.                      Quaeso,  miserere  mei. 

3.  Cum  recordor  transiturum  7.  Per  parentis  primae  morsum 
Me  per  mortis  iter  durum  Lapsi  sumus  huc  deorsum, 
Et,  quid  de  me  sit  futurum  Gravant  nobis  culpae  dorsum, 
Post  examen  illud  purum,  Quas  commisimus  seorsum. 

4.  Mentis  anxius  tumultu,  8.  Per  secundam  genetricem, 
Quae  virtutum  caret  cultu,  Saeculi  reparatricem, 
Tristi  corde,  tristi  vultu,                   Veterem  converte  vicem 
Preces  fundo  cum  singultu.               Corpus  lavans  atque  psychen. 

9.  Sit  laus  Christo,  nostro  patri, 
Sit  laus  suae  sanctae  matri, 
Qui  nos  tueantur  atri 
A  suppliciis  barathri. 


—     403     — 

Collect,  ms.  S.  Gatiani  Turonen.  saec.  12.  Cod.  Turonen.  890.  A.  — 
Beaugendre  col.  1558  sq.  ß;  ein  zweites  Mal  col.  1619  sq.  C.  —  3,  1  Dum 
AC.  —  5,2  Fleso  genu  C.  —  7,  2  Lapsus  sum  et  hinc  retrorsum  B.  — 
7,  4  comittimus  B.  —  8,  4  psychen  fehlt  B ;  Sichern  C.  —  9,  1  Christo  sit, 
laus  patri  B.  —  9,  2  Sit  laus  et  aeternae  B:  matri  fehlt  B.  — 

Dieses  Lied,  das  die  Editio  princeps  Marbod  zuschreibt,  wäre  nach 
Inhalt  und  Form  Marbods  nicht  unwert;  es  findet  sich  auch  in  einer  Hand- 
schrift, die  nachweislich  viele  Gedichte  Hildeberts  und  Marbods  enthält. 
Seine  wohlbesagte  Form  steht  aber  in  einem  auffallenden  Gegensatze  zu  der 
vernachlässigten  von  Nr.  (6)  und  (7),  so  dafs  es  schwer  fällt,  beide  ein  und 
demselben  Autor  zuzuweisen  Da  aber  Hildeberts  Hymnus  auf  die  Drei- 
faltigkeit: Alpha  et  0,  magne  Dens  ebenso  wohl  besorgte  Formen  zeigt,  wird 
man  auch  mit  der  Möglichkeit  rechnen  müssen,  dafs  Marbod,  der  überhaupt 
in  einer  Zeit  des  Überganges  lebt,  die  sich  allmählich  zu  reineren  rhythmischen 
Formen  durchringt,  im  hohen  Alter  dem  Fortschritte  der  Zeit  gefolgt  sei, 
den  er  in  seiner  Jugend  nicht  kannte.  Es  wird  also  seine  Autorschaft  nur 
mit  Mifstrauen  anzunehmen  sein,  um  so  mehr  als  dies  Lied  eine  auffallende 
Verwandtschaft  zu  anderen,  jüngeren  Dichtungen,  so  zu  dem  Liede  Heu,  lun, 
mala  mundi  vita  (Mone  1,  411  ff.)  und  Cum  revolvo  ioto  coräe  (Mone  I,  413  ff.) 
aufweist. 


2U 


Goffridus  Viiidocinensis, 

Abbas  SS.  Trinitatis  et  Cardinalis  S.   Priscae, 
f  1132. 


Gottfried  von  Vendome  war  zu  Angers  als  Sprosse  einer  vornehmen 
Familie  geboren,  nennt  er  doch  Moritz  und  Rainald  von  C'raon  seine  Ver- 
wandten. Vermutlich  war  auch  der  Erzdiakon  von  Angers,  Haimericus,  der 
den  Knaben  aufzog,  ein  solcher.  Noch  in  kindlichem  Alter  trat  dieser 
in  das  Benediktinerkloster  der  heiligen  Dreifaltigkeit  in  Vendome,  zu  dessen 
Abte  er,  ungeachtet  seiner  Jugend,  nach  dem  Rücktritte  Bernos  gewählt 
ward  (21.  Aug.  1093).  Yvo  von  Chartres  erteilte  ihm  die  Benediktion.  Schon 
im  folgenden  Jahre  eilte  er  nach  Rom,  wo  er  dem  von  den  Wibertisten  be- 
drängten Papste  Urban  II.  zu  dem  Besitze  des  Laterans  und  der  Engels- 
burg zu  verhelfen  wufste,  indem  er  die  nötigen  Summen  vorschofs,  die  der 
Befehlshaber  Terrucio  für  Übergabe  derselben  forderte.'  Der  Papst  bewiefs 
ihm  seine  Dankbarkeit  dadurch,  dafs  er  dem  Stifte  die  ihm  entrissene  Kirche 
der  heiligen  Prisca  am  Aventin  und  dem  Abte  den  mit  ihr  verbundenen 
Kardinalstitel  verlieh.  Nach  dem  berühmten  Konzile  von  Clermont,  dem  auch 
Gottfried  beiwohnte,  besuchte  der  Papst  diesen  in  seiner  Abtei  (1095).  Auch 
mit  den  folgenden  Päpsten  von  Paschalis  II.  bis  Innocenz  II.  blieb  Gottfried 
in  ununterbrochenem  Verkehr,  überstieg  er  doch  nicht  weniger  als  zwölfmal 
die  Alpen,  wobei  er  mehrfach  in  Gefangenschaft  geriet.  Im  übrigen  erwies 
er  sich  als  ein  unerschrockener  und  nimmermüder  Vorkämpfer  für  die  Rechte 
seines  Klosters  und  mischte  sich  nicht  selten  auch  in  die  Händel  seiner 
geistlichen  Nachbarn,  so  u.  a.  1101  in  die  strittige  Bischofswahl  zu  Angers, 
in  der  er  gegen  Reinald  von  Martigne  und  dessen  Beschützer,  Marbod  von 
Rennes,  Partei  ergriff.  Nachdem  er  noch  1131  dem  Konzil  von  Reims 
beigewohnt,  starb  er  den  26.  März  des  folgenden  Jahres  zu  Angers.  Vgl. 
Gallia  Christiana  VIII,  1368;  Compain,  Etüde  zur  Geoffroi  de  Vendöme, 
Paris  1891. 

Die  literarische  Bedeutung  Gottfrieds  liegt  in  seinen  Streitschriften  (Vgl. 
Neues  Archiv  XVII,  327  ff)  und  seinen  Briefen  (Vgl.  Hist.  Liter.  XI,  180  ff; 
Neues  Archiv  XVIII.  666  ff.)  Hymnen  besitzen  wir  von  ihm  nur  wenige  und 
wenig  hervorragende  ,  die  aber  insofern  von  literarhistorischem  Werte  sind, 
als  sie  auf  die  Umbildung  der  rhythmischen  Formen  im  ausgehenden  elften 
und  angehenden  zwölften  Jahrhundert  Licht  verbreiten.  Sie  sind  hier  nach 
der  Ausgabe  Sirmonds  (Paris  1610)  unter  Angabe  seiner  Quellen  wiederholt. 


—    405 


314.   (1.)   Oratio  ad  Matreiu  Domini. 


1.  0  Maria  gloriosa, 
Iesse  proles  generosa, 

Per  quem  fuit  mors  clamnata 
Atque  vita  reparata. 

2.  Virgo  semper  pretiosa, 
Super  omnes  speciosa, 
Stella  maris,  eaeli  porta, 
Ex  qua  mundo  lux  est  orta. 

3.  Templum  sacrum  salvatoris, 
Refugium  peccatoris, 
Mundi  salus,  mors  peccati, 
Summi  facta  parens  nati. 


9.  Hie,  cuius  est  semper  esse, 
Seit,  quid  mihi  sit  necesse; 
Meam  seit  infirmitatem, 
Quam  sauet  per  pietatem. 

10.  Est  haec  mea  infirmitas 
Peccatum  et  iniquitas. 
Cicatrix  mei  vulneris 
Obduratio  sceleris. 

11.  Morbo  peccati  langueo, 
Qui  rae  curet,  non  habeo, 
Sola  misereri  mei 
Potest  mediana  Dei. 


4.  Quae  filium  habes  regem, 
Qui  divinam  dedit  legem. 
Tu  mater,  tu  sponsa  Dei, 
Mei  miserere  rei. 

5.  De  convalle  lacrimarum, 
Pressus  mole  peccatorum, 
Ad  te  clamo,  virgo  pia, 
Sis  mihi  dux  atque  via. 

6.  Quem  tu,  beuedieta,  regis, 
Observat  praeeepta  legis, 
Deum  amat,  Heum  credit, 
Numquam  ab  illo  recedit. 

7.  Rege,  quaeso,  nie  miserum, 
Sanctissima  mulierum, 

Ut  divinae  memor  legis 
Sim  ad  velle  magni  regis. 


12.  Peccans  corde,   peccans  ore 
Recessi  a  Creatore, 

Sed  suecurre  mihi  reo, 
Mater  eius,  saneta  virgo. 

13.  Fac  mihi  [hunc]  propitium, 
Quem  genuisti  filium, 

Pro  nie  apud  Iesum  ora 
Et  suecurre  sine  niora. 

14.  Qui  assumpsit  ex  te  carnem, 
Exaudiet  tuam  precem  ; 
Nihil  tibi  denegabit, 

Quem  mamilla  tua  pavit 

15.  Et  cui  inter  eunabula 
Cara  dedisti  oscula ; 
Quidquid  illum  petieris, 
Impetrare  [tu]  poteris. 


Qui  per  suam  caritatem 
Praestet  mihi  castitatem, 
Ut  mundus  ab  omni  sorde 
Hunc  diligam  puro  corde. 


16.  Heus  puer  ex  te  natus 
Et  filius  nobis  datus 
Mundet  sua  pietate 
Me  omni  iniquitate. 


Opera  ms.  Goffridi  Yindocinen.  saec.  12.  Cod.  Ceuoniannen.  (ol.  s. 
Petri  de  Cultura)  130  fol.  19  b.  —  Sirmond  1.  c.  316  sqq.  —  8,  3  Et  mundus. 
—  16,  4  Me  ab  omni. 


406 


315.   (2.)  De  sancta  Maria  Magdalena. 

Ad  Vesperas. 


Maria  paenitentiae, 
Forma  lapsis,  spes  veniae, 
Ut  nos  auctor  bonitatis 
Iam  sepultos  in  peccatis 
Resuscitet,  obtine. 

Oi^a  pro  peccatis  nostris, 
Iustificata  peccatrix, 
Eo  mentis  studio, 
Quo  aeterno,  vivo,  vero 
Supplicasti  Domino. 

Irrigavit  te,  Maria, 
Christi  pietatis  unda; 
Qui  te  lavit  et  mundavit, 

Nos  abluat  a  peccatis 
Caritatis  gratia. 


Haec  infirma  ad  medicum 
Venit  quaerens  remedium, 
Prosternitur,  non  loquitur, 
Sed  lacrimis  confitetur; 
Sic  agit  negotium. 

Plenus  misericordia 
Dat  medicus  remedia, 
Nulla  respuit  vulnera 
Omnipotens  medicina, 
At  vult  cordis  intima. 

Offert  haec  paenitentiam, 
Hie  confert  indulgentiam, 
Fugat  septem  daemonia 
Septiformis  dementia 
A  conversa  femina. 


7.  Paenitentis  devotio 
Peccatorum  remissio 
Fiat  nobis ;  summo  Deo, 
Qui  est  nostra  redemptio, 
Laus,  honor  et  gloria. 

Opera    ms.    GoftVidi    Vindocinen.    saec.    12.      Cod.    Vindociuen.    193. 
Sirmond'l.  c.  p.  318  sp.  —  1,  2  Formula.  —  2,  3  fehlt  eine  Silbe.  — 


31<>.   (3.)   De  sancta  Maria  Magdalena. 
Ad  Nocturnum. 


1.  Maria  quaedam  nomine, 
Magdalena  cognomine. 
Arte  sedueta  daemonum 
Peccatrix  fuit  nimium. 

2.  Quae  specie  intumuit 
Et  turpiter  suceubuit, 
Superbae  mentis  vitio 
Venit  carnis  corruptio. 

3.  Crimen  quidem  est  gravius 
Mentis,  sed  carnis  turpius ; 
Dum  turpius  erubuit, 
Quod  est  gravius,  timuit. 


•1.  Quaerit  ancilla  dominum, 
Optat  infirma  medicum ; 
Obtulit  haec  obsequium, 
Hie  contulit  remedium. 

5.  Mirifica  potentia 
Et  pietatis  gratia, 
Quae  in  ista  peccatrice 
Vulnus  sanavit  vulnere. 

6.  Gloria  sit  patri  summo, 
Laus  eius  unigenito, 
Honor  spiritui  saneto, 
Trinitati  uni  Deo. 


Opera    ms.    GoftVidi    Vindocinen.    saec.    12.     Cod.    Vindocinen.    193. 
Sirmond  1.  c.  p.  320. 


407 


317.   (4.)  De  sancta  Maria  3Iagdalena. 

In  Laudibus. 


1.  Et  miseras  et  miseros 
Vocat  üeus  misericors 
Omnes  ad  paenitentiam 
Et  pollicetur  veniam. 

2.  Contemptor  paenitentiae 
Solus  est  expers  veniae, 
Factor  misericordiae, 
Christe,  nostri  misererc. 

3.  Immensa  tua  bonitas 
Mariae  dedit  lacrimas, 
Per  lacrimarum  fluvium 
Fluxum  restrinxit  criminum. 


4.  Haec  subdita  daemoniis 
Atque  dedita  vitiis 

A  te  prius  obtinuit, 
Quidquid  tibi  exhibuit. 

5.  A  te  cordis  compunctio 
Et  capillorum  tersio 
Et  pedum  osculatio 

Et  unguenti  effusio. 

6.  Totum  tuae  pietatis, 

Quod  fecit  baec  pro  peccatis, 
Quod  pro  nostris  faciamus, 
Da  pie,  ne  pereamus. 


7.  Deo  patri  et  filio, 
Spiritui  paraclito 
Honor,  virtus  et  gloria 
In  sempiterna  saecula. 

Opera    ras.    Goffridi    Vindocinen.    saec.    12.      Cod.   Vindocinen.    193. 
Sirmoud  1.  c.  320  sq. 


flildebertus  de  Lavartiiio, 

Archiepiscopus  Turonensis, 
f  1133. 

Hildebert,  einer  der  distinguiertesten  lateinischen  Dichter  des  gesamten 
Mittelalters,  erblickte  1056  auf  dem  Kastell  von  Lavardin  bei  Montoire-sur- 
Loire  das  Licht  der  Welt.  Sein  Vater,  ebenfalls  Hildebert  genannt,  war 
Dienstmann  des  Salomon  von  Lavardin,  seine  Mutter  trug  den  Namen 
Beresindis.  Man  hat  Hildebert  zu  einem  Schüler  Berengars  von  Tours  ge- 
macht, dem  er  ein  Epitaphium  gedichtet;  es  ist  uns  indes  über  Hildeberts 
literarischen  Werdegang  nichts  berichtet.  Er  tritt  uns  zuerst  (nach  1085) 
als  Scholaster  der  Domschulen  von  Le  Mans  entgegen ;  1091  wird  er  vom 
Bischöfe  Hoel  zum  Archicfiakonus  befördert  und  nach  dessen  Tode  (Juli  1096) 
in  zwiespältiger  Wahl  zum  Bischöfe  von  Le  Mans  gekürt.  Der  Herr  von 
Le  Mans,  Elie  de  la  Fleche,  stimmte  der  Wahl  zu,  der  Lehnsherr,  Wilhelm 
der  Rote  von  England,  lehnte  sie  ab;  erst  zu  Weihnachten  konnte  die 
Konsekration  erfolgen.  Als  drei  Jahre  später,  nach  der  zweiten  Fehde  gegen 
Elie  de  la  Fleche  der  König  nach  Le  Mans  kam,  führte  er  Hildebert  in  einer 
Art  Gefangenschaft  mit  sich  nach  England ,  weil  der  Bischof  sich  weigerte, 
die  Türme  seiner  Kathedrale  niederzulegen,  von  denen  aus,  wie  der  König 
behauptete,  seine  Truppen  beschossen  worden  seien.  Erst  der  Tod  Wilhelms 
(2.  Aug.  1100)  gab  Hildebert  die  Freiheit  wieder.  Er  benutzte  sie  zu  einer 
Romreise,  erbat  von  Paschal  II.  seine  Enthebung,  kehrte  aber,  als  diese 
verweigert  wurde,  mit  reichen  Mitteln  für  den  Ausbau  seiner  Kathedrale  nach 
Hause  Izurück  (Pfingsten  1101).  Im  Jahre  1112  ward  Hildebert  hinter- 
listiger Weise  von  Hubert,  Truchsefs  des  Grafen  Rotrou  du  Perche,  in  Nogent- 
le-Rotrou  gefangen  gesetzt  und  bis  März  1112  in  Haft  gehalten.  Im  Jahre  1116 
erschien  in  Le  Mans,  eben  als  Hildebert  seine  zweite  Romreise  antrat,  Heinrich 
von  Lausanne ,  erbat  und  erhielt  die  Erlaubnis,  in  der  Diözese  zu  predigen 
und  benutzte  die  Gelegenheit,  diese  gegen  den  abwesenden  Bischof  auf- 
zuwiegeln. Als  Hildebert  um  Pfingsten  zurückkehrte,  entwich  der  fanatische 
Sektierer  aus  der  Stadt  nach  Saint-Calais,  und  bald  auch  aus  dem  Sprengel, 
doch  hatte  der  Prälat  noch  lange  zu  tun,  bis  sich  die  Wogen  wieder  glätteten, 
die  jener  erregt  hatte.  Am  25.  April  1120  erlebte  Hildebert  die  Freude,  die 
im  wesentlichen  vollendete  Kathedrale  zu  konsekrieren;  1123  reiste  er  ein 
drittesmal  nach  Rom  zu  Kalixt  II  und  wohnte  aller  Wahrscheinlichkeit  nach 
dem  Laterankonzil  dieses  Jahres  bei :  sieber  ist  seine  Anwesenheit  auf  dem 
Konzil  von  Chartres  1124.  Nach  dem  Tode  Gisleberts  von  Tours  ward  er 
von  Klerus  und  Volk  des  Erzbistums  einstimmig  zum  Nachfolger  erwählt; 
lange  schwankte  er,  ob  er  die  Wahl  annehmen  solle;  ein  Befehl  des  Papstes 
und  die  Bestätigung  des  Königs  machten  seinem  Schwanken  ein  Ende.  Auch 
diese  letzten  Jahre  Hildeberts  verliefen  nicht  ohne  Störungen;  sie  brachten 
ihn  in  Gegensatz  zum  Könige,  der  das  Recht  beanspruchte,  die  Domdigni- 
täten  zu  vergeben,  mit  dem  Bischof  von  Dol,  der  die  Metropolitanwürde 
über  die  bretonischen   Bistümer,  beanspruchte.    In  dem  römischen  Schisma  von 


—     409     — 

1130  nahm  Hildebert  eine  zuwartende  Stellung  ein;  noch  im  Februar  weihte 
er  eine  Kapelle  des  Klosters  Eedon;  den  18.  Dezember  desselben  Jahres  ent- 
schlief er  zu  Tours,  siebenundsiebzig  Jahre  alt.  Yg].  über  Hildeberts  Leben 
Dieudonne  Hildebert  de  Lavardin,  eveque  du  Maus,  archeveque  de  Tours 
(1056—1133).     Sa  vie,  ses  lettres.     Paris   1898. 

Wir  besitzen  von  Hildeberts  poetischen  Werken  nur  eine  vollständige 
(leider  zu  vollständige)  Ausgabe,  die  von  Beaugendre  (1708),  die  1854  von 
Bourasse  neu  herausgegeben  und  noch  weiter  „vervollständigt"  wurde  (Migne 
PP.  LL  171);  beide  Herausgeber  haben  nämlich  ohne  Berechtigung  und  Be- 
weis ,  ja  vielfach  ohne  den  Versuch  eines  solchen,  Hildebert  Dinge  zu- 
gelegt, die  dieser  nicht  geschrieben.  Dies  veranlafste  Haureau  zu 
seinen  vorbildlichen  Untersuchungen:  Les  Melanges  Poetiques  d'  Hildebert 
de  Lavardin  (Paris  1882.)  Nur  verschwindend  wenige  unter  Hildeberts 
lyrischen  Gedichten  lassen  sich  den  Hymnen  (im  weiteren  Sinne)  zuzählen. 
Dies  Wenige  ist  im  folgenden  zusammengestellt.  Nicht  aufgenommen  habe 
ich  die  zuerst  von  Bourasse  veröffentlichte  ,  von  Haureau  nicht  behandelte 
„Lamentatio  peccatricis  animae",  Migne  1.  c.  1339  spp.  Sie  steht  in  der  Hs. 
von  Tours  1040  (13.  Jahrh.),  aus  der  sie  Bourasse  herausgab,  ohne  Namen 
des  Verfassers.  In  der  Behandlung  erinnert  sie  lebhaft  an  das  bekannte 
Dulcis  Iesii  memoria  und  dürfte  wie  dieses  dem  13.,  höchstens  dem  aus- 
gehenden 12.  Jahrh.  zuzuweisen  sein.  Der  männliche  Keim  ist  hier  niemals 
stumpf,  sondern  stets  zweisilbig : 

Cum  dies  mortis  venerit,  Unde  nunc  miser  rideo, 

Cum  mors  urgere  coeperit,  Unde  sie  modo  gaudeo? 

Tunc   mihi  risus  deerit,  Quare  non  semper  lugeo, 

Tunc  sero  luctus  aderit.  Cur  peccata  non  defleo. 

Ist  der  Reim  besser,  als  Hildebert  ihn  gebraucht  hätte,  so  ist  die  Be- 
tonung schlechter.  Aber  auch  inhaltlich  lassen  sich  solche  breitspurigen 
Geistlosigkeiten  dem  immer  geistreichen  Hildebert  nicht  zuweisen. 


318.  (1.)  De  sanctissiina  Trinitate. 

Alpha  et  O,  magne  Deus,  Mundummovensnonmoveris, 

Heli,  Heli,  Deus  raeus,  Locum  tenens  non  teneris, 

Cuius  virtus  totura  posse,  Tempus  mutans  non  mutaris, 

Cuius  sensus  totum  nosse,  Vaga  firmans  von  vagaris, 

5    Cuius  esse  summum  bonum,  25    vis  externa  vel  necesse 
Cuius  opus,  quidquid  bonum.  Non  alternant  tuum  esse. 

Super  euneta,  subter  euneta,  Heri  nostrum  cras  et  pridem 

Extra  euneta,  intra  euneta  :  Semper  tibi  nunc  et  idem  • 

Intra  euneta  non  inclusus,  Tuum,  Deus,  hodiernum 

10    Extra  euneta  non  exclusus,  30    Iudivisum,  sempiternum. 
Super  euneta  nee  elatus,  In  hoc  totum  praevidisti, 

Subter  euneta  nee  substratus ;  Totum  simul  perfecisti 

Super  totus  praesidendo,  Ad  exemplar  suramae  mentis 

Subter  totus  sustinendo.  Formam  praestans  elementis, 

15    Extra  totus  complectendo,  35        Nate  patri  coaequalis, 
Intra  totus  es  implendo.  Patri  consubstantialis, 

Intra  nusquam  coartaris,  Patris  splendor  et  figura, 

Extra  nusquam  dilataris.  Factor  factus  creatura, 

Super  nullo  sustentaris,  Carnem  nostram  induisti, 

20    Subter  nullo  fatigaris.  40    Causam  nostram  suseepisti, 


410    — 


Sempiternus  temporalis, 

Moriturus  immortalis, 

Veras  horao,  verus  Deus,  90 

Impermixtus  horao-deus. 
45    Non  conversus  hie  in  carnem 

Nee  minutus  propter  carnem, 

Hie  assumptus  est  in  Deum 

Non  consumptus  propter  Deum,       95 

Patri  compar  deitate, 
50    Minor  carnis  veritate. 

Deus  pater  tantum  Dei, 

Virgo  mater  sed  et  Dei. 

In  tarn  nova  ligatura  100 

Sic  utraque  stat  natura, 
55    Ut  conservet,  quidquid  erat, 

Facta  quiddam,  quod  non  erat. 

Noster  iste  mediator, 

Iste  noster  legislator,  105 

( ürcumeisus,  baptizatus, 
60    Crucifixus,  tumulatus, 

Obdormivit  et  descendit, 

Resurrexit  et  ascendit, 

Sic  ad  caelos  elevatus  110 

Iudicabit  iurlicatus. 
65         Paraclitus  increatus, 

Neque  factus  neque  natus, 

Patri  consors  genitoque 

Sic  procedit  ab  utroque,  115 

Ne  sit  minor  potestate 
70    Vel  discretus  qualitate. 

Quanti  illi,  tantus  iste, 

Quales  illi,  talis  iste, 

Ex  quo  illi,  ex  tunc  iste.  120 

Pater  alter,  sed  gignendo, 
75    Natus  alter,  sed  nascendo, 

Flamen    ab   bis  procedendo, 

Tres  sunt  unum  subsistendo. 

Quisque  trium  plenus  Deus,        125 

Nos  tres  tarnen  dl,  sed  Deus. 
80    In  hoc  Deo,  Deo  vero, 

Tres  et  unum  assevero, 

Dans  usiae  unitatem 

Et  personis  trinitatem. 

In  personis  nulla  prior,  130 

85    Nulla  minor,  nulla  maior, 

Unaquaeque  semper  ipsa 

Sic   est  constans  atque  fixa, 


Ut  nee  in  se  varietur 
Nee  in  ullam  iransmutetur. 

Haec  est  fides  orthodoxa, 
Non  hie  error  sive  noxa, 
Sicut  dico,  sie  et  credo 
Nee  in  partem  pravam  cedo. 
Inde  venit,  bone  Deus, 
Ne  desperem  quamvis  reus. 
Reus  mortis  non  despero, 
Sed  in  morte  vitam  quaero. 
Quo  te  placem  nil  praetendo 
Nisi  fidem,  quam  defendo. 
Fidem  vides;  hac  imploro, 
Leva  fascem,  qua  laboro, 
Per  hoc  sacrum  cataplasma 
Convalescat  aegrum  plasma. 

Extra  portum  iam  delatum . 
Iam  foetentem,  tumulatum 
Vitta  ligat,  lapis  urget, 
Sed,  si  iubes,  hie  resurget. 
Iube,  lapis  revolvetur, 
Iube,  vitta  disrumpetur, 
Exiturus  nescit  moras, 
Postquam  clamas :  Exi  foras! 

In  hoc  salo  mea  ratis 
Infestatur  a  piratis, 
Hinc  assultus,  inde  fluetus, 
Hinc  et  inde  mors  et  luctus. 
Sed  tu,  bone  nauta,  veni, 
Pro   nie  ventos,  mare  leni, 
Fac,  abscedant  hi  piratae, 
Duc  ad  portum  salva  rate. 

Infecunda  mea  fieus, 
Cuius   ramus  ramus  siecus, 
Incidetur,  incendetur, 
Si  promulgas,  quae  meretur. 
Sed  hoc  anno  dimittatur, 
Stercoretur,  fodiatur, 
Quodsi  needum  respondebit, 
Flens  hoc  loquor,  tunc  ar- 
debit. 

Vetus  hostis  in  nie  furit, 
Aquis  mersat,  flammis  urit, 
Inde  languens  et  afflictus 
Tibi  soli  sum  relictus. 
Ut  hie  hostis  evanescat, 
Ut  intirmus  convalescat, 


411     — 


Tu  virtutem  ieiunandi 

135    Des  intirmo,  des  orandi. 
Per  haec  duo  Christo  teste 
Liberabor  ab  hac  peste. 
Ab  hac  peste  solve  m entern,       175 
Fac  devotum  paenitentem, 

140    Da  timorem,  quo  prioiecto 
De  salute  nil  coniecto. 
Da  spem,  fidem,  caritatem, 
Da  discretam  pietatem,  180 

Da  contemptum  terrenorum, 

145    Appetitum  supernorum. 

Totum,  Deus,  in  te  spero, 
Deus.   ex  te  totum  quaero, 
Tu  laus  mea,  meum  bonum,       185 
Mea  cuncta  tuum  donum. 

150    Tu  solamen  in  labore, 
Medicamen  in  languore, 
Tu  in  luctu  mea  lyra, 
Tu  lenimen  es  in  ira, 
Tu  in  arto  liberator,  190 

155    Tu  in  lapsu  relevator, 

Metum  praestans  in  provectu, 
Spem  conservans  in  defectu. 
Si  quis  laedit,  tu  rependis, 
Si  minatur,  tu  defendis,  195 

1 60    Quod  est  anceps,  tu  dissolvis, 
Quod  tegendum,  tu  involvis. 
Tu  intrare  me  non  sinas 
Infernales  officinas, 
Ubi  maeror,  ubi  metus, 

165    Ubi  foetor,  ubi  fletus, 

Chi  probra  deteguntur,  200 

Ubi  rei  confunduntur, 
Ubi  tortor  semper  caedens, 
Ubi    vermis  semper  edens, 

170    Ubi  totum  hoc  perenne. 


Quia  perpes  mors  gehennae. 

Me  receptet  Sion  illa, 
Sion,  David  urbs  tranquilla, 
Cuius  faber  auctor  lucis, 
Cuius  portae  lignum  crucis, 
Cuius  claves  lingua  Petri, 
Cuius  cives  semper  laeti, 
Cuius  muri  lapis  vivus, 
Cuius  custos  rex  festivus. 
In   hac  urbe  lux  sollennis, 
Ver  aeternum,  pax  perennis, 
In  hac  odor  implens  caelos, 
In  hac  festum  semper  melos. 
Kon  est  ibi  corruptela, 
Non  defectus  nee  querela, 
Non  minuti,  non  deformes, 
Omnes  Christo  sunt  con- 

formes. 
Urbs  caelestis,  urbs  beata, 
Super  petram  collocata, 
Urbs  in  portu  satis  tuto, 
De  longinquo  te  saluto. 
Te  saluto,  te  suspiro, 
Te  affecto,  te  requiro. 
Quantum  tui  gratulentur, 
Quam  festive  conviventur, 
Quis  affectus   eos  stringat 
Aut  quae  gemma  muros  pin- 

Qnis  chalcedon,  quis  iacin- 

thus, 
Norunt  illi,  qui  sant  intus. 
In  plateis  huius  urbis 
Sociatus  piis  turbis 
Cum  Moyse  et  Elia 
Pium  cantem  Alleluia. 


Collect,  ins.  s.  Nicolai  Patavien.  saec.  12.  Clm.  Monacen.  16073  A.  — 
Collect,  ms.  Victorinnm  saec.  12.  Cod.  Parisin.  14867.  B.  —  Collect,  ms. 
Cirencestrense  saec.  13.  Cod.  Parisin.  11867.  C.  —  Collect,  ms.  Carthusiae 
Montis  s.  Üeati  prope  Confluentiam  saec.  13.  [14.  15.]  Cod.  Vindobonen.  898. 
D.  —  Collect,  ms.  Voraviense  saec.  12/i3.  Cod.  Voravien.  33.  (111).  E.  — 
Collect,  ms.  Pruvningense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  12007.  F.  —  Speculum 
historiale  Vincentii  Bellovacen.  saec.  14.  Clm.  Monacen.  17132  G. 

1  AO  Deus  meus  ABD.  —  2  mens  Deus  B.  —  9  nee  inclusus  D.  —  9  und 
10  hinter  12  AF;  —  10  und  9  hinter  12  G.  10  nee  exclusus  F.  —  11  und  12 
umgestellt  BCG,  —  12  nee  subtractus  A.  —  13  Supra  totus  C:  possidendo  B. 
—  14  subsistendo  AB.  —   16  Intra  totus  in  complendo  FG.  —  17  nunquam  B. 


—     412     — 

—  17  und  18  umgestellt  und  hinter  20  A.  —  19  und  20  umgestellt  BDG.; 
19  und  20  hinter  24  F.  —  25  Vis  alterna  B;  Vel  externa  D;  Vel  alter- 
num  A;  vel  necesse  ABDF.  —  26  Non  alternat  BG;  noii  alterna  F.  —  31 
Iam  hoc  totum  D;  praevidisti  F.  —  35  pater  G.  —  36  substantialis  F.  — 
41  Sempiternus  immortalis  AD.  —  42  Moriturus  temporalis  AD.  —  46  Nee 
initus  propter  D ;  Nee  consumptus  propter  B.  —  47  Haec  assumptus  F ; 
assumptus    es  BD.    —   50  Minor  patris  veritate  D.  —  52  mater  sedque  Dei 

C.  —  53  Iam  tarn  nova  F.  —  56  Facta  quidem  quod  F.  —  58  Iste  noster  E.  — 
62  fehlt  B.  —  63  Hie  ad  caelos  D.  —  65  Paraclytus  A.  —  69  Nee  sit  F;  Nee 
est  B.  —  70  Nee  discretus  B;  Vel  districtus  F.  — Hinter  73:  Quantum  illi, 
tantum   iste  BG.   —   74  Pater   alter  non  nascendo  D.  —  76  Flamma  ab  bis 

D.  —  79  sed  fehlt  F;  sed  unus  Deus  D.  —  89  Nulla  BCD.  —  Vers  1—89  incl. 
fehlen  E;  statt  dessen: 

Tres  personae  principales, 
Coaeternae,  coaequales, 
Deus  unus,  Deus  trinus, 
Nihil  maius,  nihil  minus 
In  hac  trina  unitate, 
In  hac  una  trinitate; 
Patris  manus  atque  munus 
Est  cum  patre  Deus  unus. 

91  error  sine  noxa  ABCDFG;  error,  non  est  noxa  E.  —  93  Non  in  pravam 
B;  Nex  in  ullam  AF.  —  94  bis  Schlufs  fehlen  F.  —  94  Inde  veni  B;  As>is 
ergo  bone  E.  —  .95  Ne  disperem  C.  —  96.  Deus  mortis  D.  —  99  quam 
ostendo  B.  —  100  haue  imploro  CDG :  hac  implora  A.  —  101  facem  AD ; 
qua  B;  quam  E.  —  106  Victa  ligat  G;  Vinclum  ligat  E.  —  107  fehlt  G; 
Si  tu  iubes  E.  —  108  lapis  revertetur  D.  —  109  victa  CG;  vinclum  E; 
dissolvetur  E.  —  110  und  111  fehlen  E ;  dafür  Per  te  verum  salvatorem  etc. 
Vgl.  Nr.  lb  XVI,  7—16.  --  112  In  hoc  solo  G.  --  114  et  inde  E.  - 
115  Et  inde  mors  et  inde  luctus  E.  —  113  abscedat  D.  —  122  Incendetur, 
ineidetur  E.  —  123  Sed  promulgas  A ;  quae  meretur  B.  —  124  Hoc  et  anno 

E.  —  126  Quodsi  nondum  B.  —  127  Flens  hoc  dico  E;  dann  Hoc  averte 
etc.  Vgl.  Nr.  lb,  XVI,  33—36.  —  130  Unde  C.  —  131  Soli  tibi  E  — 
135  et  orandi  E.  —  141  nil  congesto  B.  —  Nach  145  in  E:  Seda  lites  etc. 
Vgl.  Nr.  1  b  ,  XVII ,  19  bis  XIX ,  5.  —  147  Totum  Deus  ex  te  AD.  —  148 
Tu  lux  mea  A.  —  149  Cuncta  mea  E.  —  151  in  dolore  EG.  —  153  Tu 
solamen  es  AD.  —  156  praestas  B;  in  profectu  E.  —  157  conservas  G.  — 
158  tu  defendis  A.  —  158  und  159  fehlen  C.  —  159  minetur  B.  —  160  tu 
involvis  E.  —  161  tu  dissolvis.  —  Nach  161  in  E:  Tu  aspiras  etc.  Vgl. 
Nr.  lb.  XIX,  21  bis  XX,  2.  —  164  ubi  fletus  E.  —  165  uti  metus  E.  — 
167  deteguntur  A.  —  168  Ubi  terror  semper  E.  —  171  Quasi  perpes  B.  vis 
gehennae  D.  —  Nach  171  schiebt  E  ein: 

Sed  cum  caris  meis  eunetis, 
Sive  vivis  sive  defunetis, 

173  Urbs  Davidis,  urbs  E.  —  175  porta  E ;  Signum  crucis  B.  —  176  signum 
Petri  C.  —  182  und  83  fehlen  D.  —  183  semper  festum  BDE.  —  185  nee 
querela  E.  —  188  und  89  fehlen  D.  —  191  Ex  hoc  mari  te  saluto  C.  —  Nach 
191  in  E:  De  longinqua  regione  etc.  Vgl.  Nr.  lb  XXI,  21—24.  —  192 
Iam  saluto,  iam  suspiro  E.  —  193  Iam  affecto,  iam  requiro  E.  —  194  Quan- 
tum in  te  A;  gratulantur  B.  —  195  convivantur  B.  —  197  quae  muros 
gemma  AD;  quae  murum  gemma  E.  —  Nach  201  schliefst  E  wie  Nr.  1  b 
XXI,  35  ff.  —  201  Sociatus  felicibus  turbis  D.  —  103  cantum  Alleluia  C, 
cantem  laetanter  Alleluia  C. 

„Hildeberti  archiepiscopi  de  s.  Trinitate"  A.  — Über  andere  Quellen 
mit  Hildeberts  Namen    sowie    über   seine  Autorschaft   vgl.   Haureau  a.  a.  O. 


-     413     — 

72  Nr.  XXXVIII ;  doch  ist  zu  bemerken,  dafs  die  Münehener  Hs.  8304  nicht 
Hildebert  als  Verfasser  nennt,  sondern  anonym  ist,  auch  nicht  das  Gedicht 
Hildeberts,  sondern  eine  weitgehende  Bearbeitung  desselben  bietet.  Dieselbe 
zeigt,  was  ein  lyrischer  Dichter  zu  gewärtigen  hat,  wenn  er  einem  Theologen 
in  die  Hände  fällt,  und  wie  sehr  sich  ein  Gedicht  durch  blofse  Zusätze,  die 
nicht  einmal  schlechte  sein  müssen ,  verderben  läfst.  Diese  Bearbeitung  ist 
im  folgenden  unter  Nr.  lb  mitgeteilt: 


(lb)   Confessio  fldei  catholicae  de  s.  Trinitate. 
I.    De  Patre. 


Adonai,  magne  Dens, 
Heli,  heli  Dens  meus, 
Cuius  virtus  totum  posse, 
Cuius  sensus  totum  nosse, 
5  Cuius  esse  summum  bonum, 
Cuius  opus  omne  bonum. 
Super  cuncta,  subter  cuncta, 
Extra  cuncta,  intra  cuncta, 
Intra  cuncta  nee  inclusus, 

10  Extra  cuncta  nee  exclusus, 
Subter  cuncta  nee  substratus, 
Super  cuncta  nee  elatus, 
Super  totum  praesidendo, 
Subter  totum   sustinendo, 

15  Extra  totum  complectenclo, 
Intra  totum  es  implendo. 
Intra  nusquam  coartaris, 
Extra  nusquam  dilataris, 
Subter  nullo  fatigaris, 

20  Super  nullo  sustentaris, 

Mundum  movens  non  moveris, 
Locum  tenens  non  teneris, 
Tempus  mutans  non  mutans, 
Vaga  firmans  non  vagaris, 

25  Vis  externa  vel  necesse 


Non  alternant  tuum   esse. 
Heri  nostrum,  cras  et  pridem 
Semper  tibi  nunc  et  idem. 
Tuum,   Dens,  hodiernum 

30  Indivisum,  sempiternum ; 
In  hoc  totum  praevidisti, 
Totum  simul  perfecisti 
Ad  exemplar  artis  purae 
Formam  praestans  creaturae. 

35  Haec  ars  lumen,  virtus,  vita 
In  facturis  viget  ita, 
Ut  lux  lucis  inaccessae 
Cunctis  rebus  praestet  esse 
Et  lux  lucens  in  obscuris 

40  Formam  donet  creaturis. 
Lumen  verum  lucet  darum 
In  obscuro  tenebrarum ; 
Lucem  tenebrae  perpendunt, 
Sed  non  eam  conprehendunt. 

45  Quotquot  eam  reeeperunt, 
Lux  in  luce  semper  erunt. 
Haec  lux  vita,  verbum,  causa 
Apud  patrem  fuit  clausa, 
Sed  per  verbum  eruetatum, 

50  Quidquid  exstat,  est  creatum. 


II.    De   Incarnatione   Verbi. 


Verbum  altum  et  profundum, 
Per  quod  fecit  Deus  mundum, 
Est  in  mundo  factum  caro, 
Gaudet  mundus  facto  raro. 
5  Verbum  magnum  et  immensum, 
Quod  excedit  omnem  sensum, 
Quod  excellit  intellectum, 
Virgo  capit,  vas  electum. 
Verbum  patris,  verbum  bonum, 

10  Per  amborum  sacrum  donum 
In  cor  matris   eruetatum 
Virgo  parit  incarnatum. 
Eructavit  verbum  pater, 
Quod  coneepit  virgo  mater; 

15  Ventrem  virginis  intactum 
Implet  verbum  caro  factum. 
Verbum  pater  eructavit, 


Quo  virginem  feeundavit; 
Virgo  mater,  sponsa  Dei, 

20  Parturivit  na  tum  ei. 

Splendor  patris  et  figura, 
Veras  Deus  in  natura, 
Verus  homo  fit  ex  matre 
Nullo  nisi  Deo  patre. 

25  Vultus  patris  et  imago, 
Pater  matris  et  propago, 
Portus  virginis  mirandus, 
Homo  Deus  adorandus, 
Verbum  patris  et  sophia 

30  Carnem  sumpsit  de  Maria. 
Verbum  caro  de  Maria, 
Deus  homo,  tu  Messia, 
Deus  solus   et  supernus, 
Quem  nee  polus  nee  internus,. 


414 


35  Quem  non  capit  terra,  mare 
Corpus  intrat  puellare. 
Deus  loquens  in  prophetis : 
0  pastores,  ut  videtis, 

In  praesaepi  quasi  mutus 


40  Vagit  pannis  involutus. 
Virgo  viruin  sine  viro 
Parit  mirum  partu  miro ; 
Partu  novo,  partu  raro, 
Deus  horao,  verbum  caro. 


III.    De   laude   Virginis   matris. 


Solem  Stella  matutina, 
Regem  regum  tu,  regina, 
Verbo  casta  concepisti, 
Virgo  clausa  genuisti. 
5  Virgo  mater  felix  nimis, 
Fide  pulchra,  spe  sublimis, 
Desponsata  caritate, 
Fecundata  deitate, 
Sola  mater  impolluta, 
10  Virgo  partum  consecuta. 
Sola  nato  digna  Deo, 
Virgo  permanens  cum  eo. 
Virgo  flore  fructuosa, 
Virgo  prole  gratiosa, 


15  Virga  fructu  pretiosa, 
Virgo   partu  gloriosa, 
Inter  matres  nominanda, 
Super  matres  honoranda, 
Vultu  quasi  sol  et  luna 

20  Partu  vincis  omnes  mia. 
Porta,  virgo,  partum  tuum, 
Qui  te  portat  opus  suum, 
Pasce  panem  angelorum, 
Lacta  regem  saeculorum. 

25  Sic  descendit  huc  de  caelis 
Semen  Abrahae  fidelis, 
Semen,  quod  in  se  eredentes 
Benedicit  omnes  gentes. 


IV.    Item    de   Verbi    Incar natione. 


Verbum  patri  coaequale, 
Patri  consubstantiale, 
Splendor  patris  et  figura, 
Factor  factus  creatura, 
5  Carnem  nostram  induisti, 
Causam  nostram  suseepisti, 
Verus  horao,  verus  Deus, 
Impermixtus  homo  Deus. 
Virgo  partu  virginali 
10  Et  coneeptu  spiritali 
Proe.reavit  increatum 
Verbum  patris  incarnatum. 
Non  est  versus  hie  in  carnem 
Nee  minutas  propter  carnem, 


15   llic  assumptus  est  in  Deum 
Nee  consumptus  propter  Deum. 
Patri  compar  deitate, 
Minor  earnis  veritate, 
Verus  Deus,  verus  homo, 

20  Homo  Deus,  Deus  homo. 
In  tarn  nova  ligatura 
Sic  utraque  stat  natura, 
Ut  conservet,  quidquid  erat, 
Facta  quiddam,  quod  non  erat. 

25  O  humanae  linguae  plectrum 
Lauda  mirum  hoc  electrum, 
Quo  divina  et  humana 
Uniuntur  tide  sana. 


V.    DePassione,    Resurrectione   et   Ascensione. 


C  Friste,  noster  mediator, 
Christe,  novae  legis  lator, 
Circumcisus,  baptizatus, 
Crucifixus,  tumulatus, 
5  Obdormivit  et  descendit, 
Resurrexit  et  ascendit, 
Sic  ad  caelos  elevatus 
Regnat  rex  inthronizatus. 
Cuius  sedes  est  a  dextris 

10  Summi  regis,  Dei  patris, 
Cui  conregnat  sumptus  homo 
De   David  regali  domo, 
Ut  sit  salus  inde  reo, 
Quod  conregnat  homo  Deo. 

15  Hie  in  throno  pietatis 

Dans  virtutum  dona  gratis, 
Post  in  throno  aequitatis 
Reddens  iusta  pro  patratis, 


Tandem  iudex  revelatus 

20  Indicabit  iudicatus. 
Prae  immensitate  cuius 
Detit  locus  mundi  huius, 
Sempiternitate  cuius 
Cedet  tempus  mundi  huius. 

25  Specialitati  cuius 

Cedet  forma  mundi  huius, 
Praeteribit  nam  figura 
Mundi  huius,  non  natura, 
Quando  solüs  apparebit, 

30  Sub  quo  mundus  disparebit, 
Sicut  apparente  sole 
Nunc  disparent  luna,  stellae. 
In  splendore  tanti  solis 
Lumen  dulce  fiet  solis. 

35  Quibus  opus  tenebrarum 
In   hac  vita   non  est    earum. 


415     — 


VI.    De   Spiritu    Sancto. 


Paraclitus  increatus, 
Neque  factus  neque  natus, 
Patri  consors  genitoque 
Sic  procedit  ab  utroque, 
•5  Ne  sit  minor  protestate 
Vel  discretus  maiestate. 
Quantus  pater,  tantus  natus, 
Tantus  utriusque  flatus; 


Qualis  pater,  talis  natus, 
10  Talis  utriusque  flatus. 
Pater  alter,  sed  gignendo, 
Natus  alter,  sed  nascendo, 
Flamen  ab  bis  procedendo, 
Tres  sunt  unum  subsistendo ; 
15  Quisque  trium  plenus  Deus, 
Non  tres  di,  sed  unus  Deus. 


VII.    De   Deo   trino    et  uno, 


In  hoc  uno  Deo  vero 
Sic  tres  unum  assevero, 
Ut  usiae  unitatem 
Et  personis  trinitatem 
5  Assignare  non  formidem, 
Cum  sit  trinus  unus  idem. 
In  personis  nulla  prior, 
Nulla  minor,  nulla  maior, 
Unaquaeque  semper  ipsa, 

10  Sic  est  constans  atque  fixa, 
Ut  nee  in  se  varietur 
Nee  in  ullam  transmutetur. 
Summus  pater,  summus  natus, 
Summus  utriusque  flatus, 

15  Hi  tres  unus  summus  Deus, 
Unus  trium  bomo-Deus. 
Pater,  verbum,  sacer  flatus, 
Tres  sunt  unus  potentatus; 

VIII.    Quod    Christus 
persona, 

Christus,  clausae  matris  partus, 
Non  cum  tribus  est  ut  quartus, 
Sed  ex  tribus  trium  unus. 
Tres  hi  pater,  natus,  munus. 
5  Tres  sunt  pater,  natus,  munus, 
Homo  Deus  trium  unus, 
Divae  matris  divus  partus, 
Unus  trium,  nullus  quartus. 
Una  trium  personarum 
10  Homo  compar  est  duarum, 


Unus  trium  verbum  patris 

20  Fit  per  flatum  caro  matris. 
Pater,  filius  ac  munus, 
Tres  personae  Deus  unus ; 
Unde  Deus  tres  personae 
Vera  sunt  confessione. 

25  Tres  hi  tribus  in  personis 
Unum  fide  rationis, 
Una  trium  est  usia, 
Unus  trium  de  Maria. 
Una  trium  non  persona, 

30  Sed  natura  valde  bona, 

Summe  bona,  summum  bonum, 
In  quo  nihil  passionum. 
Una  trium  est  natura, 
Nullus  trium  creatura, 

35  Licet  unus  trium  natus 
Sit  ex  matre  proereatus. 

sit   tertia   in   trinitate 
non   q  u  a  r  t  a. 

Homo  verbi  unitate 
Unus  est  de   trinitate. 
Tres  personae  principales, 
Coaeternae,  coaequales, 

15  Deus  unus,  Deus  trinus, 
Nihil   maius,  nihil  minus. 
In  hac  trina  unitate, 
In  hac  una  trinitate 
Patris  manus  atque  munus 

20  Est  cum  patre  Deus  unus. 


IX.    Quod   Christus   in   naturis 

Verbum  caro  sunt  unita 
Sicut  auro  margarita, 
Una  fit  ex  bis  corona, 
Una  sie  ex  his  persona. 


duabus    una    sit   persona. 

5  Haec  et  haec  est  ex  duobus 
Et  perroanet  in  ambobus, 
Una  tarnen  est  utraque 
Vera  fide  usquequaque. 


X.    De   personal]    et   naturali   unione. 
Una  magis  haec  persona  Adunatus  in  persona, 


Quam  sit  una  haec  corona, 
Una  haec  est  unione, 
Una  haec  conexione. 
Factor  factus  est  factum 
Geminatus  in  natura, 


Non  compactus  ut  corona. 
Unio  haec  personalis 
10  Et  omnino  naturalis, 
lila  neque  naturalis 
Nee  omnino  personalis. 


41Ö 


XI.    Ostensio   personalis   unionis  per   simile. 


Duae  Christi  sunt  naturae, 
Creatoris,  creaturae, 
Una,  non  duae  personae 
Naturarum  unione, 
5  Sicut  earo  corporalis 
Animaque  spiritalis 


Units  homo,  una  vita, 
Duo  simul  sunt  unita. 
Hoc  Iudaeus,  hoc  paganus, 
10  Hoc  et  pseudochristianus, 
Si  non  credat  in  scripturis, 
Saltem  oernat  in  naturis. 


XII.    Ostensio   naturalis   unionis    per  simile. 


Sunt  naturae   dissidentes, 
Nuiiquam  sese  capientes, 
Ut  lux  solis  circumfundi 
Terrae  potest,  non  infundi. 
5  Sunt  et  aliae  naturae, 
Quae  servato  suo  iure 
Per  naturam  uniuntur 
Nee  imitae  permutuntur[!]. 
Aurum  igne  inflammatur, 

10  Aer  luce  illustratur, 
Sed  nee  aer  lumen  erit, 
Neque  aurum  igne  perit. 
Sola  solis  lux '  apparet, 
Sed  lux  aere  non  caret, 

15  Ut  nee  aer  caret  luce, 
Quam  capit  natura  duce. 
Sic  et  ignis  solus  claret, 
Cum  et  aurum  vix  apparet; 


Sed  hoc  aurum  magis  purum, 

20  Quod  in  igne  fit  obscurum. 
Sic  utraque  uniuntur 
Nee  utraque  confunduntur, 
Xe  utrius  sit  defectus, 
Sed  alterius  profectus. 

25  Ignis  auro  adunatur, 

Non  in  aurum  permutatur, 
Natttraliter  concreta 
In  natura  sunt  discreta. 
Auri  massa  cum  ignitur, 

30  Ignem  passa  counitur, 

Totum  aurum,  totum  ignis; 
Sic  in  ferro,  sie  in  lignis. 
Totum  toti  adunatur, 
Totum  hoc  et  hoc  vocatur, 

35  Non  hoc  vel  hoc  ut  ex  parte, 
Sed  hoc  et  hoc  sine  parte. 


VIII.    Confirmatio   de   unione   duarum   naturarum 
salva    utriusque    proprietate. 


Sic  nimirum  fide  sana 
Lux  divina,   lex  humana, 
Unus  Christus,  homo-Deus, 
Tottis  homo,  totus  Deus. 
5  Duae  Christi  sunt  naturae, 
Quaeque  salvo  suo  iure, 
Utriusque  nihil  perit, 
Sed,  quod  fuit,  est  et  erit. 
Eadem  sunt  adunata, 
10  Non  in  altera  mutata, 


Nihil  hie  divisionis, 
Nihil  est  confusionis. 
Non  est  ergo  Iesus  mens 
Semihomo,  semideus, 

15  Sed  tinitus  ex  dttohus 
Et  perfectus  in  ambobus. 
Sic  assumens  et  assumptus, 
Non  absumens  et  absumptus, 
Deus-homo,  unus  Christus, 

20  Indi visus,  incommistus. 


XIV.    Quod  dorn us   creatoris   sit   creatttra   nationalis. 


Domus  huius  maiestatis, 
Creatricis  trinitatis, 
Est  creatus  intellectus 
Ita  sanus  et  perfectus, 
5  Ita  purus  et  quietus, 
Ut  est  angelorum  coetus, 
Cui  homo  sociatur, 
Dum  peccatis  expurgatur, 


Ut  amborum  coniunetura 
10  Domus  ntinquam  ruitura 
Ipso  stet  inhabitante, 
Quo  fundata  est  creante. 
Haec  est  fides   orthodoxa, 
Non  hie  error,  non  est  noxa, 
15  Sicut  dico,  sie  et  credo 

Nee  in  partem  pravam  cedo. 


417     — 


XV.    (»ratio    ad    totam    triuitatem. 


Assis  ergo,  bone  Deus, 
Ne  desperem,  quamvis  reus, 
Heus  mortis  non  despero, 
Sed  in  morte  vitam  quaero. 
5  Quo  te  placem,  nil  praetendo 


Nisi  ridem,  quam  defendo; 
Fiele  vivens  hac  imploro, 
Leva  fascem,  qua  laboro. 
Per  hoc  sacrum  cataplasma 
10  Convalescat  aegrum  plasma. 


XVI.  Oratio    contra   carnem. 


Extra  portam  iam  delatiuii 
Iam  foetentem  tumulatum 
Vinclum  ligat,   lapis  urget ; 
Si  tu  iubes,  hie  resurget. 
5  Iube,  lapis   revolvetur, 
Iube,  vinclum  dissolvetur, 
Per  te  verum  Salvatorem 
Foetor  meus  in  odorem, 
Mors  in  vitam  convertetur, 

10  Si  a  te  praeeipietur ; 
Exiturus  nescit  moras, 
Postquam  clamas:  Veni  foras. 
Ergo  clama  voce  forti, 
Violentus  esto  morti 

15  Captivans  captivitatem, 
Dans  captivo  libertatem. 
In  hoc  salo  mea  ratis 
Infestatur  a  piratis, 


Hinc  assultus,  inde  fluetus, 

20  Hinc  et  inde  mors  et  luctus. 
Sed  tu,  bone  nauta,  veni, 
Preme  ventos,  mare  leni, 
Fac,  abscedant  hi   piratae, 
Duc  ad  portum  salva  rate. 

25  Infecunda  mea  ficus, 

Cuius  ramus  pene  siecus, 
Incidetur,  incendetur, 
Si  promulgas,  quod  meretur. 
Sed  hoc  anno  dimittatur, 

30  Stercoretur,  fodiatur; 

Quodsi  needum  respondebit, 
Flens  hoc  dico,  tunc  ardebit. 
Hoc  averte,  clemens  Deus, 
Ne  succendar,  quamvis  reus ; 

35  Tu  in  risum  verte  luctum, 
Infecundo  praestans  fruetum. 


XVII.    Oratio    contra    hostem. 


Vetus  hostis  in  me  furit, 
Aquis  mersit,  flammis  urit, 
Inde  languens  et  adflictus 
Tibi  soli  sum  relictus. 
5  Ut  hie  hostis  evanescat, 
Ut  infirm  us  convalescat, 
Tu  virtutem  ieiunandi 
Des  infirmo  et  orandi. 
Per  haec  duo  Christo  teste 
10  Liberabi >r  ab  hac  peste. 


Ab  hac  peste  solve  mentem, 
Fac  devotum   paenitentem, 
Da  timorem,  quo  proiecto 
De  salute  nil  coniecto. 

15  Da  spem,  fidein,  caritatem, 
Da  discretam  pietatem, 
Da  contempeum  terrenorum, 
Appetituni  supernorum, 
Seda  lites,  fac  nos  mites, 

20  Quos  in  omni  bona  dites. 


XIX.    Contra    murjdum. 


Iesu  Christe,  fili  Dei, 
In  te  fidein  cordis  raei, 
In  te  iacto  cogitatum, 
Tibi  subdo  me  prostratum. 
5  Totum,  Deus,  in  te  spero, 
Deus,  ex  te  totum  quaero, 
Tu  laus  mea,  meum  bonum, 
Cuncta  mea  tuum  donum. 
Tu  solamen  in  dolore, 
10  Medicam en  in  languore, 
Tu  in  luctu  mea  lyra, 
Tu  lenimen  es  in  ira, 
Dreves,   Lateinische  Hyinnendichter 


Tu  in  arto   liberator, 
Tu  in  lapsu  relevator, 
15  Metum  praestas  in  profectu, 
Spem  conservas  in  defectu. 
Si  quis  laedit,  tu  rependis, 
Si  minatur,  tu  defendis, 
Quod  est  aneeps,  tu  dissolvis, 
20  Quod  tegendum,  tu  involvis. 
Tu  aspiras  velle  rectum, 
Velle  transfers  in  effectum, 
Ut  non  in  se  glorietur. 
Quisquis  verum  intuetur. 
IL  27 


418 


25  Sed  in  te  auctore  boni, 
Dante  vires  ratione, 
Quibus  premat  carnis  motum, 
Habens  a  te  posse  tot  um. 


Tu  serenas  nebulosa, 
30  Tu  exornas  maculosa, 
lnhonesta  tu  honestas, 
Indecoris  decus  praestas, 


XX.    De   Inferno. 


Fili  David,  manu  fortis, 
Qui  fregisti  portas  mortis, 
Tu   intrare  me  non  sinas, 
Internales  officinas, 
5  Ubi  maeror,  ubi  metus, 
Ubi  foetor,  ubi  fletus, 


Ubi  probra  deteguntur, 
Ubi   rei  confunduntur, 
Ubi   tortor  semper  caedens, 
10  Ubi  vermis  semper  edens, 
Ubi  totum  boc  perenne, 
Quia  perpes  mors  gehennae. 


XXI.   De   Ierusalem   caelesti. 


Sed  cum  caris  meis  cunctis 
Sive  vivis  seu  defunctis 
Me  receptet  Sion  illa, 
Urbs  Davidis,  urbs  tranquilla, 
5  Cuius  faber  auctor  lucis, 
Cuius  porta  lignum  crucis, 
Cuius  muri  lapis  vivus, 
Cuius  eustos  rex  festivus. 
In  hac  urbe  lux  sollennis, 

10  Ver  aeternum,  pax  perennis, 
In  hac  odor  implens  caelos, 
Tn  hac  semper  festum  melos. 
Non  est  ibi  corruptela, 
Non  defectus,  non  quaerela, 

15  Non  minuti,  non  deformes, 
Omnes  Christo  sunt  conformes. 
Urbs'  caelestis,  urbs  beata. 
Supra  petram  collocata, 
Urbs  in  poi'tu  satis  tuto 

20  De  longinquo  te  saluto. 
De  longinqua  regione, 
De  hostili  legione 
Te  paccatam  civitatem 
Tuamque  iucunditatem 

25  Iam  saluto,  iam  suspiro, 
Iam  affecto,  iam  requiro. 
Quantum  tui  gratulentur, 
Quam  festive  conviventur, 
Quis  te  murus  circumcingat, 


30  Aut  quae  murum  gemma  pingat, 
Quis  chalcedon,  quis  iacinthus, 
Norunt  illi,  qui  sunt  intus. 
Ad  asylum  huius  urbis 
Sociandum  piis  turbis 

35  Trahe  me  post  te,  Messia, 
Trahi  fac  nos,  o  Maria. 
Quo  tu,  virgo,  mater  Christi, 
Nos  post  ipsum  praecessisti, 
Ubi  fructus  ventris  tui, 

40  Ipse  Christus  atque  sui, 
Ubi  soli  simul  cuncti 
Deo  suo  sunt  coniuncti, 
Ubi  mala  iam  non  erunt, 
Quae  priora  transierunt. 

45  Ubi  sine  nocte  dies, 
Ubi  sine  fine  quies, 
Ubi   pax  firmatis  portis, 
Ubi  nulla  poena  mortis, 
Ubi  nullus  finis  vitae, 

50  Ubi  laudes  infinitae. 

Cunctis  sanctis  unus  cantus 
Semper  sanctus,  sanctus,  sanctus. 
Sanctus  pater,  sanctus  natus, 
Sanctus  utriusque  flatus, 

55  Cuncti   concinunl  creati 
Increatae  trinitati, 
Uni,  soli,  vero  Deo 
In  aeterno  iubilaeo. 


Collect,  ms.  Augustin.  Monacen.  saec.  12.  Clin.  Monacen.  8304.  —  XIV, 
16  in  parvam  partem.  —  XVI.  7  verum  Salomonem.  —  i0  praecipitetur.  — 
XVII,  5  hi  hostis.  — 

Eine  kürzere  Bearbeitung,  die  mit  vorstehender  das  Meiste  gemeinsam 
hat,  steht  in  einem  Collect,  ms.  Haslacense  anni  1240.  Clin.  Monacen.  12513; 
es  ist  deshalb  nicht  notwendig ,  dieselbe  liier  mitzuteilen.  Ebenso  halte  ich 
für  unangezeigt,  die  Bearbeitung  des  Prior  Konrad  von  Gaming  hier  wieder 
abzudrucken.  Auch  sie  stützt  sich  auf  die  vorstehende,  umfafst  aber  nur 
die  erste  Hälfte  des  Hildebert'schen  Gedichtes.  Wer  sich  für  dieselbe 
interessiert,  sei  verwiesen  auf  Mone  I,  14,  wo  dieselbe  aus  Clm.  Monacen. 
3012  (Collect.  Andecense  saec.   15)  mitgeteilt  ist. 


419    — 


319.   (2.)  In  Nativitate  Domini. 

Salve,  festa  dies,  toto  venerabilis  aevo, 

Qua  Deus  illuxit,  lux  et  imago  Dei. 
Ecce,  novae  lucis  oriuntur  gaudia  nobis, 

Nox  abit,  orbis  avet,  mors  peritura  pavet. 
5  Iam  repetit  sursum  solaris  lampada  cursum, 

Pax  redit  et  requies ;  boc  docet  aucta  dies. 
Saecula  iucundo  redeunt  Saturnia  mundo, 

Aurea  regna  vigent ;  desine,  ferrea  gens  ! 
Omnia  mirentur,  stupeant,  timeant,  venerentur ! 
10       Qui  regit  omne,  quod  est,  fit  caro,  sed  Deus  est. 
Quod  patriarcharum  typicaverat  umbra  piorum, 

Quod  lex  et  vates  clauserat,  ecce,  patet. 
Spina  rosam,  Iudaea  Deum,  nubecula  solem 

Et  genuit  iugem  Stella  Maria  diem. 
15  Virga  ferens  florem  cum  fructu  spirat  odorem, 

Flos  Christus,  caro  nux,  nucleus  est  deitas. 
Cui  sine  matre  pater,  cui  patre  manet  sine  mater, 

Dixerat  ut  Gabriel,  nascitur  Emmanuel. 
Salve,  porta  Dei,  via,  virgo  Maria,   diei, 
20       Per  quam  lux  orbis  fulsit  ab  arce  patris. 

Collect,  ms.  S.  Nicolai  Patavien.  saec.  12.  Clm.  Monacen.  16073.  — 
Da  das  Lied  in  dieser  Handschrift  zwischen  Gedichten  Hildeberts  steht  — 
«s  folgt  unmittelbar:  Tollimur  e  medio  fatis  urgenti  b  us  omnes  ,  so- 
dann: In  natale  sacro  novae  solle  in  nia  missae  mit  der  Autschrift 
„EiusdemCur  in  natale  Dei  tres  celebrentur  missae"  — ,  zweifle  ich  nicht, 
dafs  es  von  Hildebert  sei ,  dessen  Geist  es  unverkennbar  atmet.  Vgl. 
Anal.  XLIII,  18. 


320.   (3)   De  Yirginitate  beatae  Mariae. 

Sol,  crystallus,  aqua  dant  qualemcunque  figuram 

Virginci  partus  aedilicantque  fidem. 
Si  tingatur  aquis  et  soli  subiciatur, 

Scintillas  profert  integer  ille  lapis. 
5  Flamine  sie  mundata  sacro  subieetaque  soli 

Iustitiae  peperit  integra  virgo  Deum. 
Si  bene  euneta  notes,  aqua,  sol,  crystallus  et  ignis 

Sunt  flamen,  verbum,  virgo  Deusque  puer. 
Flamen  aquae,  verbum  soli,  virguneula  gemmae, 
10        Stirps  igni  quadam   conditione  coit. 

Flamen  aqua,  quia  lavit  eam,  verbumque  supernum 

Sol,  quia  non  violat  et  tarnen  intrat  eam. 
Yirgo  lapis,  quia  virgo  parit,  puer  exprimit  ignem, 

Nam  virtute  micat,  lumine  corda  replet. 

27* 


15  Sic  umbra  Hamen,  ingressu  caelibe  verbara, 
Virgo  fide,  suboles  carne  Deoque  simul 
Conficiunt  cataplasma  novum,  quo  vita  sepultis 

Virtuti  merces,  moribus  ordo  redit. 
Ho*-  aperit  tumalos,  hoc  agmina  sacra  refundit, 
j         Hoc  sopplel  casum  terra,  gebenna,  polus. 
Ad  caelos  hinc  subsilient  cinis,  ossa,  medulla; 
Hoc  animam  earni  reddet,  atrique  Deum. 

Collect,  ms.  S.  Nicolai  Patavien.  saec  12.  Clin.  Monacen.  1(>0T:>  A.  — 
Haureau,  Los  Melanies  poetiques  d'  Hildeberl  de  Lavardin  p.  -17.  B.  —  2 
erudiuntque  fidem  B,  —  :>  tinguatur.  A.  —  •">  sq.  fehlen  A.  11  nquae  A.  — 
16  simul  fehlt  A.  21  All  caelum  sie  subsilient  B.  21  raedullae  B.  „Idera 
[sol.  Hildebertus]  «!<■  aequipollentia  virginitatis  Dei  genetriois."  A. 


821.     [.)   Planotus  Animae« 

Angustae  fragilisque  d<  mus  iamiamqae  ruentis 

Hospita  servili  condicione  preraor 
El  tamquaro  gravibus  vinclis  seu  carcere  clausae 

Spem  Libertatis  vis  superesse  licet. 
5  Triste  iugum  cervice  gero  gravibusque  catenis, 

l'roli  dolor,  ad  mortem  non  moritura  trahor. 
Magna  satis.  reminiscor  enim,   sperare  solebam, 

Dum  non  alter  amans,  Christe,  sed  unus  eras, 
Integritas,  species,  vestis  nova,  digna  ftiere 
10       Sublimis  sponsi  dote,  favore,  thoro. 

Dos  celebris,  favor  aetemus,  thronus  immäculatus, 

Fructus  in  Ins  et  honor  paxque  perennis  erat. 
Tota  placens,  quia  tota  recens,  quia  Candida  eultu 

Sperabain  caelos  pacta  pudore  Deum. 
15    vi  sup  ros  iter  arripui,  via  niulta  patebat, 

Qui  comitaretur  quique  praeiret,  erat 
Heu  mihi,  quam  docilis  t'alli.  quam  prompta  subire 

Turpia,  quam  velox  ad  mea  damna  t'ui ! 
Hospitium  sponsus  mira  fabrieaverat  arte. 
20       *^uo  suseopta  brevi  tempore  casta  t'ui. 
Nam  mihi  yersutus,  sed  origiue  clarus  adulter 

Illusit  famula  subreserante  t'ores. 
111  ins  lenocinio  periisse  pudorem 

Flagitiisque  ream  suceubuisse  fleo. 
25  Sie  male  eontemptum  sponsi  suspiro  t'avoreni 

Ad  primumque  gemens  mente  recurro  \irum. 
Mussitat,  obloquitur,  praesentibus  imperat  uti 

Deliciis,  opibus,  nomine  laetat  eram. 
His  perversa  modis  coeptum  pervertit  honestum 
:"0       Et  miseram,  quo  vult,  imperiosa  trahit. 


—    421     — 

HoepitH  lex 

- 

i 

Ta 

40       E 
Qu 

Qu., 

40   . 

Ap' 

•  " 
Verba  ; 
U 


etm  Auiiixa»-. 

1.  He«, 

Qu, 

2.  h 
Vi:  1 . 
Vir  i 
Vix  impf 


3.  1  c 
Merx.  • 
Jj; 
Va: 

i 

Qui  b 

Qui        . 
Qu. 


422     — 

5.  Laus  sublimis  opes,  crimen  egestas, 
Praepollet  facinus,  sordet  honestas ; 
Ha,  nunc  innocuis  iura  rainantur, 
Ausi  flagitium  sceptra  lucrantur. 

6.  Ha,  quam  sollicito  quisque  labore 
Occursat  medico  carnis  amore; 
De  morbis  animae  nulla  querela, 
Aegrotam  sequitur  tarda  medela. 

7.  Quo  tarn  fida  comes  sim  reditura, 
Quam  tristem  calicem  tunc  bibitura, 
Non   attendis,  homo,  quodque  fateris, 
Xec  nostri  sociam  ncc  revereris. 

8.  Sic  nunc,  sie   etiam  sunt  tibi  nota 
Xec  prosunt  animae  tot  sua  vota, 
Esto  praemonitus,  aedibus  istis 
Succedet  propere  mansio  tristis. 

Hommey  p.  427.  A.  —  Beaügendre  col.  948.  B.  —  2,2  est  omni  (Var.) 
B.  —  6,  4  Egressam  sequitur  A.  —  7,  3  quod  quaeque  A.  —  8,  1  Si  nunc 
sie  A;  Si  nee  sie  etiam  (Var.)  B.  —  8,  3  sedibus  istis  (Var.)  B.  —  Genommen 
aus  Hildeberts  „Q uerimonia   et  conflictus   carnis    et  Spiritus". 


Bernliardus  Morlanensis, 

Monachus  Claniacensis, 
um  1140. 

Bernhard  von  Morias  Heimat  dürfte,  da  er  ausdrücklich  als  Fraucigena 
bezeichnet  wird ,  nicht  zu  Morlaix  in  der  Bretagne,  sondern  in  Morias  (oder 
Morlac,  heute  Morlaas),  der  alten  Hauptstadt  von  Bearn ,  zu  suchen  sein. 
Über  die  Zeit  seiner  Geburt  wie  über  seine  Lebensschicksale  sind  wir  ohne 
jede  Nachricht.  Wir  erfahren  nur,  dafs  er  unter  Peter  dem  Ehrwürdigen, 
dem  er  sein  Carmen  de  contemptu  mundi  widmet,  Mönch  in  Cluny  war. 
Die  Verfasser  der  Histoire  Literaire  de  la  France  unterscheiden  ihn  aus- 
drücklich von  Bernhard  von  Cluny,  der  unter  Abt  Hugo  die  Consuetudines 
Cluniacenses  aufzeichnete,  sowie  von  einem  anderen  Cluniacenser  gleichen 
Namens,  Bernhard  dem  Dicken,  Grofsprior  von  Cluny,  dem  Peter  der  Ehr- 
würdige ein  Epitaphium  dichtete  (Migne  PP.  LL.  189,  40),  während  Brau- 
müller (Wetzer  und  Weite  2.  Aufl.  II ,  435  u.  f.)  die  Identität  mit  letzterem 
Bernhard  für  sicher,  mit  ersterem  für  wahrscheinlich  hält.  "Vgl.  Histoire 
Literaire  XII,  236  sqq. 

Unter  den  poetischen  Werken  Bernhards  von  Morias  ragen  zwei  be- 
sonders hervor,  sein  Gedicht  de  Contemptu  mundi  und  das  s.  g.  Mariale, 
das  nachfolgend  zum  Abdrucke  kommt.  Ersteres,  ein  umfangreiches  Lehr- 
gedicht in  einer  Spielart  des  leoninischen  Hexameters  geschrieben,  ist  schon 
frühzeitig  durch  den  Druck  vervielfältigt,  zuerst  1482  in  Paris  „in  magna 
domo  Campi  Gaillardi";  gekürzt  ebendaselbst  „apud  Guidonem  Mercatorem" 
(Liron,  Singularites  historiques  III,  484).  Flacius  Illyrikus  nahm  es  in  seine 
„Varia  doctoruin  piorumque  virorum  de  corrupto  ecclesiae  statu  poemata" 
Basel  1556  auf,  Nathan  Chyträus  und  Elhard  Lubin  veranstalteten  eigene 
Ausgaben,  Bremen  1597,  Rostock   1610  (Vgl.  Leyser  418). 

Das  Mariale  wurde  zuerst  von  Hommey  in  seinem  Supplementum  patrum 
(Paris  1684),  163 — 180  herausgegeben,  der  sich  in  einer  eigenen  Dissertatio 
bemühte ,  die  Autorschaft  des  hl.  Bernhard  von  Clairvaux  nachzuweisen,  in- 
dem er  zahlreiche  parallele  Stellen  aus  Bernhards  Prosa  beibrachte.  Neuer- 
dings hat  Ragey  denselben  Weg  beschritten,  indem  er  ein  gleiches  mit 
Stellen  aus  den  Werken  Anselms  von  Canterbury  versucht,  den  er  für  den 
Dichter  des  Mariale  erklärte  (Sancti  Anselmi,  Cantuariensis  archiepiscopi 
Mariale  seil  liber  precum  metricarum.  Londini  [1884]).  Auch  von  dem  Ver- 
suche Rageys  gilt  mutatis  mutandis  das  Urteil ,  welches  die  Verfasser  der 
Histoire  Literaire  über  den  Hommeys  aussprechen ,  wenn  sie  von  dem 
Mariale  sagen:  „ecrit,  que  le  P.  Hommey  s'efforce  en  vain  de  revendiquer 
ä  Tabbe  de  Clairvaux"  (1.  c.  p.  24F.  Anselm  wird  durch  die  Verskunst  des 
Mariale  ausgeschlossen,  welche  von  der  seinen  verschieden,  mit  der  Bernhards 


—     424     — 

von  Morias  dagegen  auffallend  verwandt  ist.  Das  entscheidendste  Argument 
Rageys,  nicht  um  Anselms  Verfasserschaft  zu  begründen,  wohl  aber  um  die 
der  beiden  Bernharde  auszuschliefsen,  .beruht  auf  Täuschung.  Er  behauptet 
nämlich  Cod.  Londinen.  21927.  der  Bruchstücke  des  Mariales  enthält,  gehöre 
dem  11.  Jahrhundert  an.  sei  somit  älter  als  Bernhard.  Rev.  H.  M.  Bannister 
hat  auf  meine  Bitte  das  Alter  der  Handschrift  geprüft  und  von  drei  anderen 
kompetenten  Beurteilern  prüfen  lassen;  alle' weisen  die  Handschrift  einstimmig 
in  die  Mitte  des  12.  Jahrhunderts  zurück.  Schon  Haureau  hat  instinktiv 
an  der  Richtigkeit  der  Behauptung  Rageys  gezweifelt  (Vgl.  Des  Poemes 
Latins  attribues  ä  Saint  Bernard  p.  87).  Er  fafst  sein  Urteil  über  die  An- 
sprüche der  beiden  Kirchenlehrer  an  das  Mariale  später  dahin  zusammen: 
„Le  poeme  Ut  iucundas  cervus  undas  ....  n'est  certes  pas  plus  de  Saint 
Anselme  que  de  saint  Bernard  ä  qui  d'autres  copistes  l'ont  attribue"  (Xotices 
et  extraits  V,  öl). 

Trotz  der  verschiedenen  Ausgaben  des  Mariale,  bezüglich  derer  ich  auf 
Haureau  an  ersterem  Orte  S.  82  verweise,  auch  trotz  der  Rageys  von  1884, 
ist  die  vorliegende  die  erste  mit  kritischem  Apparate.  Die  Handschriften, 
auf  denen  die  folgende  Textrezension  ruht,  sind: 

Collect,  ms.  Gallicum  saec.  12.  in.  Cod.  Parisin.  2445  A.  A.  —  Collect. 
ms.  Zwettlense  saec  12.  Cod.  Zwettlen.  55.  B.  —  Psalt.  ms.  Tinmuthense 
(?)  saec.  12.  med.  Cod.  Londinen.  Add.  21927.  C.  —  Collect,  ms.  Tinmu- 
thense (?)  saec.  12.  ex.  Cod.  Londinen.  Harl.  2882  D.  —  Collect,  ms.  Gal- 
licum saec.  12.  ex.  Cod.  Parisin.  2833  add.  saec.  12/i3.  E.  —  Collect,  ms. 
Pratense  (ol.  Cirencestrense)  saec.  13.  Cod.  Parisin.  11867.  F.  —  Collect. 
ms.  Gallicum  saec.  12  13.  Cod.  Parisin.  10522.  G.  —  Collect,  ms.  Anglicum 
saec.  14.  Cod.  Londinen.  Reg.  2  A  IX.  H.  —  Collect,  ms.  Anglicum  saec. 
14.  Cod.  Londiuen.  Reg.  8  B  I.  I.  —  Collect,  ms.  Dunelmense  saec.  14.  ex. 
Cod.  Londinen.  Reg.  7  A  VI.  K.  —  Collect,  ms.  Sosmense  saec.  15.  Cod. 
Parisin.  15161.  L.  — ■  Orat.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19824. 
M.  —  Collect  ms.  Parisinum  saec.  15/i6.  Cod.  Parisin.  3639.  X.  —  Collect. 
ms.  Augiense  saec.  u/i5      Cod.  Carolsruhan.  Aug.  36.  O. 

Die  Kollation  von  B  verdanke  ich  der  Güte  des  Herrn  Stiftsbibliothekar 
von  Zwettl  P.  Benedict  Hammerl  O.  C. ;  die  von  CDHIK  der  liebenswürdigen 
Mitarbeit  Rev.  H.  M  Bannisters,  der  auch  Provenienz  und  Alter  bestimmte; 
die  von  EF  besorgte  Cl.  Blume.  Ich  brauche  wohl  nicht  hinzuzufügen,  dafs  mir 
aufser  diesen  noch  andere  Handschriften  des  gesamten  Mariale  bekannt 
sind.  Solcher,  die  nur  einzelne  Teile  desselben  enthalten,  ist  eine  ungezählte 
Menge;  sie  alle  herauszuziehen  wäre  ein  Ding  der  Unmöglichkeit,  das  uns 
obendrein  nicht  weiter  brächte,  als  wir  schon  sind.  Ob  Prooemium  und  Epi- 
logus  dem  Mariale  ursprünglich  angehören  oder  nicht,  ist  eine  Sache,  die 
sich  nicht  so  einfach  erledigt,  als  Ragey  dies  glaubt.  Da  weder  das  eine 
noch  der  andere  etwas  enthält,  was  die  Autorschaft  das  Verfassers  ausschliefst, 
und  das  Prooemium  sich  in  mehreren  Quellen,  der  Epilogus  sich  in  einer 
Quelle  findet,  belasse  ich  dieselben  da,  wo  sie  sich  finden. 


323.  (l.)  Mariale 
Prologus. 

0  lumen  verum,  quo  lux  est  facta  dierum, 
Lumen  praeclarum.  sapientia,  fons  animarum, 
Quae  requiem  fessis  tribuis.  solacia  fessis. 
Et  quae  iustificas  animas  clementer  iniquas, 


-    425     — 

5  Ad  te  suspiro,  tibi  supplico  teque  requiro, 
Pane  salutari  cupiens  te  dante  cibari; 
Verus  enim  panis  tua  verba  cibusque  perennis. 
Föns  vitae,  rora  refovens  mea  caelitus  ora, 
Funde  tuum  rorem,  ne  deficiendo  laborera 

10  Et,  ne  languescam,  mibi  da,  quae  non  perit,  escam. 
Langueo  ieiunus ;  quo  sublever,  annue  munus ; 
Nempe  super  dulces  epulas  pia  pectora  mulces. 
Insuper  excellis  dulcore  cibaria  mellis. 
Tu  super  argentum  renites  oculis  sapientum. 

15  Nee  lapides  cari  tibi  possunt  aequiparari; 

Auruni  vile  putat  mens,  quam  tua  gratia  mutat. 
Solis  fulgorem  superas  lunaeque  decorem 
Cunciaque  transscendis.  quibus  instat  mundus  habendis. 
Te  quicumque  caret,  quasi  foenum  transit    et  aret, 

20  Prudentes  animae  dono  pietatis  opimae 

Fructibus  et  specie  cumulantur  ad  instar  olivae. 
Stultus  ut  herba  cadit,  modicura  viget  et  cito  vadit, 
Iustus  florebit  quasi  palma  diuque  raanebit. 
Ut  cedrus  Libani  vivet  radice  perenni, 

25  Sic  benedicetur,  te  quisquis  habere  meretur. 
Da  mihi,  lux  lucis,  nullis  haerere  caducis, 
Sic  me  purifica,  ne  mens  mea  tractet  iniqua. 
Da  fidei  scutum,  me  reddens  undique  tutum. 
Praesta  virtutem,  qua  crimina  euneta  refutem, 

30  Sensum  sincerum,  valeam  quo  cernere  verum. 
Virtutum  genetrix  et  criminis  unica  victrix, 
Sic,  precor,  ut  renes  reprimas  carnemque  refrenes, 
Ut  sanete  vivam  curam  cohibendo  noeivam, 
Ut  sie  restringam  cauto  moderamine  linguam, 

35  Ne,  dum  laxatur,  quae  sint  reticenda,  loquatur. 
Christe,  fave  votis,  quem  sensibus  invoco  totis, 
Ut  sapiens  tiam  veram  sitiendo  sopliiam. 
Verba  sapore  salis  mea  condi  spiritualis, 
Fac  me  sollertem,  ne  sentiat  hostis  inertem. 

40  Qui  facis  infantes  charisraate  laudis  ovantes 
Oraque  muta  doces  formosas  promere  voces, 
Oris  claustra  mei  resera  sermone  fideli, 
Quo  tibi  laus  detur,  quo  proximus  aedificetur. 
Sic  me  caelesti  virtute,  piissirae,  vesti, 

45  Ut  sim  paeificus  prudensque,  piusque  pudicus. 
Me  tibi  commendo,  ne  peccem  despiciendo, 
Mecum,  quaeso  mane,  ne  quidquam   fallat  inane, 
Et  sie  interna,  quos  diligo,  luce  guberna. 
Ut  mecum  vitam  mereantur  habere  beatam. 


426 


Rhythmus    I. 


1.  Ut  iucundas  cervus  undas 

Aestuans  desiderat, 
Sic  ad  Deum,  fontem  vivum 
Mens  fidelis  properat. 

2.  Sicut  rivi  fontis  vivi 

Praebent  refrigerium, 
Ita  menti  sitienti 
Deus  est  remedium. 


10.  Recordare,  quis  et  quare 

Sis  a  Deo  conditus, 
Cuius  heres  nunc  maneres, 
Si  fuisses  subditus. 

11.  0  mortalis,  quantis  malis 

Meruisti  aftici, 
Dum  reetori  et  auctori 
Noluisti  subici ! 


3.  Quantis  bonis  superponis 
Servos  tuos,  Domine ! 
Sese  laedit,  qui  recedit 
Ab  aeterno  lumine. 


12.  Sed  maiores  sunt  dolores 
Infernalis  carceris, 
Quo  mittendus  et  torquendus 
Es,  si  male  vixeris. 


4.  Vitam  laetam  et  quietam, 

Qui  te  quaerit,  repperit ; 
Nam  laborem  et  dolorem 
Metit,  qui  te  deserit. 

5.  Pacem   donas  et  coi*onas 

His,  qui  tibi  militant, 
Cuncta  laeta  sine  meta 
His,  qui  tecum  habitant. 

6.  Heu,  quam  vana,  mens  humana, 

Visione  falleris 
Dum  te  curis  nocituris 
Imprudenter  inseris  ! 

7.  Cur  non  caves  lapsus  graves, 

Quos  suadet  proditor, 
Nee  affeetas  vias  rectas; 
Quas  ostendit  conditor '? 

8.  Resipisce  atque  disce, 

Cuius  sis  originis, 
Ubi  degis,  cuius  legis, 
Cuius  sis  et  ordinis. 

9.  Ne  te  spernas,  sed  discernas 

Homo,  gemma  regia, 
Te  perpende  et  attende, 
Qua  sis  factus  gratia. 


13.  Cui  mundus  est  iueundus, 

Suam  perdit  animam, 
Pro  re  levi  atque  brevi 
Vitam  perdit  optimam. 

14.  Ergo  cave,  ne  suave 

Iugum  spernas  Domini 
Nee  abieeta  lege  reeta 
Servias  libidini. 

15.  Si  sunt  plagae,  curam  age, 

Ut  curentur  citius, 
Ne,  si  crescant  et  putrescaut, 
Pergas  in  deterius. 

16.  Ne  desperes,  nam  coheres 

Christi  esse  poteris, 
Si  carnales,  quantum  vales, 
Affectus  excluseris. 

17.  Si  formidas,  ne  diffidas, 

Sed  medelam  postula, 
Noxam  plange,  corpus  ange, 
Dilue  piacula. 

18.  Si  vivorum  et  funetorum 

Christum  times  iudicem, 
Debes  scire,  quod  perire 
Suum  non  vult  supplicem. 


—     427 


19.  Preces  funde,  pectus  tunde, 

Flendo  cor  humilia; 
Paenitenti  et  gementi 
Non  negatur  venia. 

20.  Exorando  et  laudando 

Mariam  commemora, 
Nam  delere  potest  vere 
Quaecumque  facinora. 

21.  Si  antiquus  inimicus 

Suggeiit  illicita, 
Stellam  maris,  r.e  vincaris, 
Alente  posce  subdita. 

22.  Si  te  sentis  temptamentis 

Urgeri  daemonicis, 
Mox  respiras,  si  requiras 
Matrem  sunimi  iudicis. 


26.  Nam  placatum  eius  natum 

Tunc  habere  poteris, 
Si  fideli  mente  caeli 
Reginam  rogaveris. 

27.  Virgam  Iesse,  quam  praeesse 

Cunctis  scis  viventibus, 
Supplex  ora  et  implora 
Totis  hane  visceribus. 

28.  Hanc  require,  quae  lenire 

Solet  corda  tristium; 
Certus  esto,  quod  sit  praesto 
Votis  se  preeantium. 

29.  Haec  regina  de  ruina 

Faciet  te  surgere, 
Haec  profecto  te  directo 
Deducet  itinere. 


23.  Nam  si  quando  te  temptando 

Dirus  serpens  laeserit, 
Suspiranti  et  oranti 
Pia  mater  aderit. 

24.  Quodsi  forte  mortis  portae 

Te  vicinum  sentias, 
Crede  tarnen,  quod  iuvamen 
Per  eam  accipias. 

25.  Si  te  doles  ferre  moles 

Culparum  prementium, 
Hanc  precare,  ut  placare 
Possis  eius  filium. 


80.  Ipsa  multos  iam  sepultos 
Fecit  reviviscere, 
Haec  adversos  et  subversos 
Potest  Deo  iungere. 

31.  Ipsam  ama,  ad  hanc  clama 

Cordis  desiderio, 
Ut  sust entet  et  praesentet 
Te  beato  filio. 

32.  Hanc  si  colis,  veri  solis 

Perfrueris  lumine, 
Hac  adiutus  eris  tutus 
Ab  omni  formidine. 


Hoc  credendum  et  fatendum 

Ad  honorem  Domini, 
Quod  subiecit,  quidquid  fecit, 
,  Christus  matri  virgini. 


Rhythmus   II. 


1.  Omni  die  die  Mariae, 
Mea,  laudes,  anima, 
Eius  festa  eius  gesta 
Cole  splendidissima. 


Contemplare  et  mirare 
Eius  celsitudinem, 

Die  felicem  genetricem, 
Die  beatam  virginem. 


428 


3.  Ipsam  cole,  ut  de  mole 

Criminum  te  liberet, 
Hanc  appella,  ne  procella    • 
Vitiorum  superet. 

4.  Haec  persona  nobis  bona 

Contulit  caelestia, 

Haec  regina  nos  divina 

Illustravit  gratia. 

5.  Lingua  mea,  die  tropaea 

Virginis  puerperae, 
Quae  inflictuin  maledictum 
Miro  transfert  genere. 

6.  Sine  fine  die  reginae 

Mundi  laudum  cantica, 
Eius  bona  semper  sona, 
Semper  illam  praedica. 

7.  Omnes  mei  sensus,  ei 

Personate  gloriam, 

Frcquentate  tarn  beatae 

Virginis  memoriam. 

8.  Nullus  certe  tarn  disertae 

Exstat  eloquentiae, 
Qui  condignos  promathymnos 
.Eius  excellentiae. 

9.  Omnes  laudent,  undegaudent, 

Matrera  Dei  virginem, 
Kullus  fingat,    quod  attingat 
Eius  celsitudinem. 

10.  Nemo  dicet,  quantum  licet 
Laudans,  eius  merita, 
Cuius  euneta  sunt  creata 
Ditioni  subdita. 


11.  Sed  necesse,  quod  prodesse 

Constat  piis  mentibus, 
Ut  intendam  et  impendam 
Me  ipsius  laudibus. 

12.  Quamvis  sciam,  quod  Mariam 

Nemo  digne  praedicet, 

Tarnen  vanus  et  insanus 

Est,  qui  illam  reticet. 

13.  Cuius  vita  erudita 

Disciplina  caelica 
Argumenta  et  tigmenta 
Destruxit  baeretica. 

14.  Cuius  mores  tamquam  flores 

Exornant  ecclesiam, 
Actiones  et  sermones 

Miram  praestant  gratiam. 

15.  Evae  crimen  nobis  limen 

Paradisi  clauserat, 
Haec,   dum  credit  et  obedit, 
Caeli  claustra  reserat. 

16.  Propter  Evam  homo  saevam 

Accepit  sententiam, 
Per  Mariam  babet  viam, 
(L)uae  ducit  ad  patriam. 

17.  Haec  amanda  et  laudanda 

Cunctis  specialiter, 
Venerari  et  precari 
Decet  illam  iugiter. 

18.  Ipsam  posco,  quam  cognosco 

Posse  prorsus  omnia, 
Ut  evellat  et  repellat, 
Quaecumque  sunt  noxia. 


19.   Ipsa  donet,  ut,  quod  monet 
Eius  natus,   faciam. 
Ut  finita  carnis  vita 
Laetus  hunc  aspiciam. 


Rhythmus    III. 


0  eun darum  feminarum 
Decus  atque  gloria, 

Quam    electam  et  proveetam 
Seimus  super  omnia. 


2.  Clemens  audi,  tuae  laudi 
Quos  instantes  conspicis, 
Munda  reos  et  fac  eos 
Bonis  dignos  caelicis. 


429     — 


3.  Virga  Iesse,  spes  oppressae 

Mentis  et  refugium, 
Decus  mundi,  lux  profundi, 
Domini  sacrarium. 

4.  Vitae  forma,  morum  norma, 

Plenitudo  gratiae, 
Dei  templum  et  exemplum 
Totius  iu&titiae. 

5.  Virgo,  salve,  per  quam  valvae 

Caeli  patent  miseris, 
Quam  non  flexit,  nee  illexit 
Fraus  serpentis  veteris. 

6.  Gloriosa  et  formosa 

David  regis  filia, 
Quam  elegit  rex,  qui  regit 
Et  creavit  omnia. 

7.  Gemma  deeens,  rosa  recens, 

Castitatis  lilium, 
Castum  chorum  ad  polorum 
Quae  perducis  gaudium, 

8.  Rationis  et  sermonis 

Facultatem  tribue. 
Ut  tuorum  meritorum 
Laudes  promam  strenue. 

9.  Opto  nimis,  ut  imprimis 

Tui  des  memoriam, 
Ut  frequenter  et  decenter 
Tuam  cantem  gloriam. 

10.  Quam  vis  muta  et  polluta 

Mea  sciam  labia, 
Praesumendum,  nonsilendum 
Est  de  tua  gloria. 

11.  Virgo.  gaude,  omni  laude 

Digna  et  praeconio 
Quae  damnatis  libertatis 
Facta  es  occasio. 

12.  Semper  munda  et  feeunda 

Virgo  et  puerpera, 
Mater  alma,  velut  palma 
Floren  s  et  fruetifera. 


13.  Cuius  flore  vel  odore 

Reereari  cupimus, 
Cuius  fruetu  nos  a  luctu 
Liberari  credimus. 

14.  Pulchra  tota,  sine  nota 

Cuiuscumque  maeulae, 
Fac  nos  mundos  et  ineundos 
Te  laudare  sedule. 

15.  0  beata,  per  quam  data 

Nova  mundo  gaudia, 
Et  aperta  lide  certa 
Reg  na  sunt  caelestia. 

16.  Perquammunduslaetabundus 

Vero  fulget  lumine, 
Antiquarum  tenebrarum 
Exutus  caligine. 

17.  Nuuc  potentes  sunt  egentes 

Sicut  olim  dixeras, 
Et  egeni  fiunt  pleni, 
Quod  tu  prophetaveras. 

18.  Per  te  morum  nunc  pravorum 

Relinquuntur  devia, 

Doctrinarum  perversarum 

Pulsa  sunt  vestigia. 

19.  Mundi  luxus  atque  fluxus 

Docuisti  spernere 
Deum  quaeri,  carnem  teri, 
Vitiis  resistere, 

20.  Mentis  cursum  tendi  sursum 

Pietatis  studio, 
Corpus  angi,  motus  frangi 
Pro  caelesti  praemio. 

21.  Tu  portasti  intra  casti 

Claustra  ventris  Dominum 
Redemptorem,  ad  honorem 
Nos   reformans  pristinum. 

22.  Mater  facta,  sed  int  acta, 

Genuisti  lilium, 
Regem  verum  atque  rerum 
Creatorem  omnium. 


—     430     — 


23.  Benedicta,  per  quam  victa 
Hostis  est  versutia, 
Restitutis  spe  salutis 
Datur  indulgentia. 


29.  Eruditus  et  munitus 
Divinis  eloquiis, 
Timoratus  et  ornatus 
Sacris  exercitiis. 


24.  Benedictus  rex  invictus, 

Cuius  mater  crederis, 
Qui  reatus  ex  te  natus 
Nostri  solvit  generis. 

25.  Reparatrix  et  solatrix 

Desperantis  aniraae, 
A  pressura,  quae  Ventura 
Malis  est,  me  redime. 

26.  Pro  me  pete,  ut  quiete 

Sempiterna  perfruar, 

Ne  tormentis  comburentis 

Stagni  miser  obruar. 

27.  Quod  requiro,  quod  suspiro, 

Mea  sana  vulnera, 

Et  da  menti  te  poscenti 

Gratiarum  munera. 

28.  Ut  sim  castus  et  modestus, 

Dulcis,  blandus,  sobrius, 
Pius,  rectus,  circumspectus 
Simultatis  nescius. 


30.  Constans,  gravis  et  suavis, 

Benignus,  amabilis, 
Simplex,  purus  et  maturus, 
Patiens  et  humilis. 

31.  Corde  prudens,  ore  studens 

Yeritatem  dicere, 
Malum  nolens,  Deum   colens 
Pio  semper  opere. 

32.  Esto  nutrix  et  adiutrix 

Cbristiani  populi, 
Pacem  praesta,  ne  molesta 
Nos  perturbent  saeculi. 

33.  Da  levamen  et  iuvamen 

Tuum  illis  iugiter, 
Tua  festa  sive  gesta 
Qui  colunt  alacriter. 

34.  Pater  Deus,  fili  Deus, 

Deus  alme  spiritus, 

Per  aeterna  nos  guberna, 

Deus  unus,  saecula. 


Rhythmus    IV 


1.  Salutaris  Stella  maris, 

Summis  digna  laudibus, 
Quae  praecellis  cunctis  stell is 
Atque  luminaribus. 

2.  Tua  dulci  prece  fulci 

Supplices  et  refove, 
Quidquid  gravat  vel  depravat 
Mentes  nostras,  remove. 

3.  Virgo,  gaude,  quae  de  fraude 

Daemonis  nos  liberas, 
Dum  in  vera  et  sincera 
Deum  carne  generas, 


4.  Illibata  et  ditata 

Caelesti  progenie, 

Gravidata  nee  privata 

Flore   pudicitiae. 

5.  Nam.  quod  eras,  perseveras, 

Dum  intaeta  generas, 
111  um  traetans  atque  lactans, 
Per  quem  facta  fueras. 

6.  Mihi  maesto  nunc  adesto 

Dans  perenne  gaudiuni, 
Dona,  quaeso,  nimis  laeso 
Optatum  remedium. 


431 


7.  Commendare  me  dignare 

Christo,  tuo  filio, 
Ut  non  cadara,  sed  evadam 
De  rnundi  naufragio. 

8.  Fac  me  mitem,  pelle  litem, 

Compesce  lasciviam, 
Contra  crimen  da  munimen 
Et  mentis  constantiam. 

9.  Non  me  liget  nee  fatiget 

Saeculi  cupiditas, 
Quae  obseurat  et  indurat 
Mentes  sibi  subditas. 

10.  Nunquam  ira,  nunquam  dira 

Me  vincat  elatio, 
Quae   multorum  fit  malorum 
Frequenter  occasio. 

11.  Ora  Deum,  ut  cor  meum 

Sua  servet  gratia, 
Ne  antiquus  inimicus 
Seminet  zizania. 

12.  Da  virtutum  mihi  scutum 

Ne  in  hello  concidam 
Fidem  rectam,  spem  robustam, 
Caritatem  fervidam. 

13.  Da  furoris  et  timoris 

Superare  vitia, 
Et  ut  linguam  sie  restringam, 
Ne  loquatur  noxia. 

14.  Maris  Stella,  interpella, 

Quem  portasti  utero, 
Ut  hoc  mare  transmeare 
Cursu  donet  prospero. 

15.  Det  timorem  et  amorem 

Sui  semper  nominis, 
Donet  pacem  et  fornacem 
Extinguat  libidinis. 

16.  Castitatis,  pietatis 

Munimenta  conferat, 
Assit  rector  et  protector 
Nee  unquam  me  deserat. 


17.  0  praeclara.  viam  para 

Ad  supernam  patriam, 
Sic  me  sana,  ut  mundana 
Gaudia  despiciam. 

18.  Quod  imploro,  non  ignoro 

Dare  te  fidelibus, 
Cuius  iussa  inconeussa 
Manent  modis  omnibus. 

19.  Mater  bona,   meis  dona 

Requiem  parentibus 
Necnon  eunetis  iam  defunetis 
Notis  et  affinibus. 

20.  Hunc  egenum  fac  ad  plenum 

Pervenire  gaudium, 
Quo  mauere  et  videre 
Tuum  possim  filium. 

21.  Meos  notos  fac  devotos 

Piis  semper  actibus, 
Ut  mandatis  veritatis 
Totis  instent  viribus. 

22.  Mala  pelle  et  refeile 

Hostium  versutias. 
Spiritales  et  carnales 
Compesce  nequitias. 

23.  Virgo  lenis,  a  catenis 

Criminum  nos  eripe, 
Ut  soluti  simus  tuti 
Victo  mortis  principe. 

24.  Adiutricem  et  tutricem 

Te  ubique  sentiant. 
Qui  felicem  genetricem 
Dei  te  pronuntiant. 

25.  Maris  Stella,  de  procella 

Saeculi  nos  libera 
Protegendo  et  praebendo 
Cuncta  nobis  prospera. 

26.  Splendorpatris,  factor  matris, 

Iesu,  nostra  gloria, 
Da,  ut  fiam  per  Mariam 
Tui  dignus  gratia. 


—     432 


27.  Dominator  et  salvator 
Mundi  benignissime, 
Da  virtutem  et  salutem 
Corporis  et  animae, 


Ut  saluti  restituti 

Te  laudemus,  Domine, 
Qui  salvasti,  quos  creasti, 

Natus  alma  virgine. 


29.  Pater  Deus,  fili  Deus, 
Deus  alme  spiritus, 
Per  aeterna  nos  guberna, 
Deus  unus,  saecula. 


Rhythmus    V. 


1.  Mater  Christi,  quae  tulisti 

Sacris  hunc  visceribus 
Absque  viro  partu  miro, 
Quo  pax  datur  gentibus. 

2.  Huc  aspectum,  huc  affectum 

Dirige  propitium, 
Condescendens  et  impendens 
Miseris  auxilium. 

3.  Virgo  mitis,  quae  contritis 

Spem  largiris  veniae, 
Posce  Deum,  ut  tropaeum 
Suae  det  ecclesiae. 

4.  Dona  pacem  et  fallacem 

Inimicum  contere, 
Ne  ignitis  is  sagittis 
Possit  nos  elidere. 

5.  Iucundare,  quae  portare 

Meruisti  Dominum, 
Mundi  lucem,  vitae  ducem, 
Salvatorem  hominum. 

6.  Incorrupta  et  intacta 

Genuisti  puerum, 
Nulluni  tarnen  hinc  gravamen 
Tuum  laesit  uterum. 


8.  Aliarum  teminarum 

Proles  fletu  funditur, 

Partus  iste  nil  seit  triste, 

Quando  Deus  nascitur. 

9.  Benedicta,  quae  delicta 

Primae  matris  operis 
Et  divinam  medicinam 
Impetrasti  miseris. 

10.  Benedictus,  qui  amictus 

In  te  carnis  trabea 
Nos  erexit  et  evexit 
Ad  regna  siderea. 

11.  0  quam  letis  a  prophetis 

Es  laudata  voeibus, 
Hoc  secretum,  quod  impletum 
Est  in  te,  mirantibus ! 

12.  Te  beatam  et  praelatam 

Cunctis  esse  doeuit, 
Cum  suave  illud  Ave 
Gabriel  aperuit. 

13.  Tu  portasti  et  lactasti, 

Benedicta  domina, 
Quem  adorat,  quem  honorat 
Mundi  trina  machina. 


Alter  partus  gravat  artus, 

Incutit  suspiria; 
Tuus  fruetus  pellit  luctus 

Dans  aeterna  gaudia. 


14.  Adorabas  et  lactabas 

Deum  factum  hominem, 
Qui  nos  lavit  et  salvavit 
Suum  ponens  sanguinem. 


—     433     - 


15.  Vagientem  et  lactentem 

Confovebas  gremio, 
Servi  ille,  tu  ancillae 
Functa  es  officio. 

16.  Tu  docentis  et  vescentis 

Usa  es  praesentia, 
Te  sciente  et  vidente 
Fecit  mirabilia. 

17.  Te  praesente  et  monente 

Consecravit  nuptias, 
Quando  vino  repentino 
Sex  implevit  hydrias. 

18.  Tu  divinae  disciplinae 

Pascebaris  gratia, 
Dum   signorum  et  verborum 
Eins  esses  conscia. 

19.  Quot  angores,  quot  dolores 

Tua  sensit  anima, 
Cum  in  crucem  summum  ducem 
Gens  levavit  pessima ! 

20.  Quot  lamenta,  quot  tormenta, 

Quanti  tui  gemitus, 
Cum  rex  caeli  tarn  crudeli 
Morti  esset  traditus ! 

21.  Corde  tristi  pertulisti 

Passionis  gladium, 

Cum  irrisum  et  occisum 

Tuum  cernis  filium. 

22.  Nam  rex  magnus  velut  agnus 

Immolari  voluit 
Et  par  crucem  nobis  lucem 
Et  salutem  tribuit. 

23.  Eius  poena  nos  ad  regna 

Provehit  caelestia, 

Crux  virtutis  et  salutis 

Certa  est  fiducia. 

24.  Mundum  regens  velut  egens 

Visus  est  incredulis, 
Ut  per  formam  servi  normam 
Vitae  daret  servulis. 

Dreves,  Lateinische  Hymnendichter. 


25.  Rex  immensus  est  suspensus 

Crucis  in  patibulo, 
A  poenarum  aeternarum 
Salvans  nos  periculo. 

26.  Pius  Iesus  flagris  caesus 

Et  Corona  spinea 
Coronatus  et  per  latus 
Est  transfixus  lancea. 

27.  Qui  effringens  chaos  ingens 

Spoliavit  inferos, 
Fractis  portis  dirae  mortis 
Vinctos  facit  liberos. 

28.  0  quam  laeta  es  effecta 

Die  facta  tertia, 
Cum  rex  fortis  victae  mortis 
Protulit  indicia ! 

29.  Nam  antiquum  inimicum 

Diris  stringens  vinculis 
Se  videndum  et  tangendum 
Praebuit  discipulis. 

30.  Quis  narrare,  quis  pensare 

Tuum  possit  gaudium, 

Quando  maestis  rex  caelestis 

Pacis  dedit  nuntium? 

31.  Unde  tibi  laus  ascribi 

Debet  atque  gloria, 
Quae  tantorum  gaudiorum 
Facta  es  materia. 

32.  Post  tot  signa,  quae  tu  digna 

Meruisti  cernere, 
Ad  paternum  vides  thronum 
Filium  ascendere. 

33.  Cui  iuncta  super  cuncta 

Potestatem  obtines, 
Omnis  soli,  omnis  poli 
Supergressa  ordines. 

34.  0  regina,  huc  inclina 

Piae  mentis  lumina 
Et  excusa  prece  fusa 
Servulorum  crimina. 
II.  28 


—    434     — 


35.  Iam  sublirais  facta  nimis 
Manes  iuxta  filiura, 
Celsa  sede  intercede 
Pro  salute  omnium. 


38.  Ulis  mecum  dona  precum 
Tuarum  suffragia, 
Ut  moderna  et  aeterna 
Fruamur  laetitia. 


36.  Nos  conforta  et  reporta 
Munus  indulgentiae, 
Ut  reformes  nos  enormes 
Ad  statura  iustitiae. 


33.  0  Maria,  mater  pia, 
Tuum  da  subsidium, 
Quo  vincamus  et  vivamus 
In  terra  viventium. 


37.  Meis  caris  largiaris 

Iam  defunctis  veniam 
Et  cunctorum  commodorum 
His,   qui  vivunt,  copiam. 


40.  Da  medelam  et  tutelam 
Cunctis  te  colentibus, 
Pacera  bonam  et  coronam 
Cum  supernis  civibus. 


41.  Pater  Deus,  fili  Deus, 
Deus  alme  Spiritus, 
Per  aeterna  nos  guberna 
Deus  unus  saecula. 


Rhythmus   VI. 


1.  Ave,  virgo,  quae  origo 

Nobis  es  laetitiae 
Redemptorem  et  auctorem 
Pariendo  gloriae. 

2.  Virgo  mater,  per  quam  ater 

Spiritus  occubuit, 
Quo  primaeva  mater  Eva 
Suggerente  corruit; 

3.  Alma  parens,  omni  carens 

Corruptelae  macula, 
Quam  elegit,  qui  conf regit 
Dirae  mortis  vincula ; 

4.  Clemens  praesta,  ut  qui  festa 

Tua  gaudent  colere, 
Gratulentur  et  ditentur 
Verae  lucis  munere. 

5.  Mater  Christi,  quae  das  tristi 

Animae  laetitiam, 
Da,  quod  quaero,  ut  sincero 
Corde  Christo  serviam. 


6.  Mansuetum  et  quietum 

Redde  meum  animum, 
Ut  in  Deum  aut  in  meum 
Nou  delinquam  proximum. 

7.  Margarita  summi  sita 

Regis  diademate, 
Quae  cunctarum  gratiarum 
Es  ornata  schemate; 

8.  Maris  Stella,  Dei  cella 

Virtutisque  speculum, 

Quam  miratur  et  precatur 

Universum  saeculum ; 

9.  Da,  ut  queam  meutern  meam 

Emundare  vitiis 
Exercendo  et  colendo 
Sacris  eam  studiis. 

10.  Dona,  inquam,  ut  evincam 
Temptamenta  daemonum, 
Ne  permittas  per  sagittas 
Me  perire  criminum. 


435    — 


11.  0  decora,  Deum  ora, 

Ut  det  mihi  veniam. 

Et  sis  custos,  ne  rohustos 

Meos  host  es  sentiam. 

12.  Obtineto,  ut,  quod  peto, 

Merear  accipere. 
Ut  in  finem  non  declinem 
A  recto  itinere. 

13.  0  puella,  quae  ut  Stella 

Matutina  radias, 
Cum  nocturnas  pellensumbras 
Veram  luceui  nuntias, 

14.  Curam  habe,  ut  a  labe 

Criminum  purifices, 

Et,  qua  nites,  tuos  dites 

Castitate  supplices. 

15.  Princeps  mortis  nos  intortis 

Inquietat  iaeulis-, 
Tu  resiste,  ne  nos  iste 
Suis  trahat  vineulis. 

16.  Dona  pacem,  per  quam  vacem 

Divinis  obsequiis, 
Ne  per  curas  transituras 
Veris  priver  gaudiis. 

17.  Da,  ut  gratum  famulatum 

Reddam  regi  gloriae, 
Et  ipsius  amor  pius 
Meae  sint  deliciae. 

18.  Reos  munda  et  circumda 

Tuo  nos  praesidio, 
Fac  securos  nos  et  puros 
Ab  omni  contagio. 

19.  Liberari  et  salvari 

Per  te  nos  confidimus. 

Quam  dementem  et  potentem 

Super  omnes  novimus. 

20.  Nam  praedives  inter  dves 

Es  caelestis  patriae, 
Ex  qua  manat,  qui  nos  sanat, 
Föns  caelestis  gratiae. 


21.  0  sophia,  quam  Maria 

Incarnatam  edidit, 
Nee   sie  florem  vel  decorem 
Castitatis  perdidit, 

22.  Tibi  canto  nunc  pro  tanto 

Laudes  beneficio, 
Quo  laetati  et  ditati 
Sumus  vitae  praemio. 

23.  Rex  virtutum,  cuius  nutum 

Nihil  potest  fallere, 
Nos  tuere  atque  verae 
Lucis  dita  munere. 

24.  En,  ieiunus  a  te  munus 

Posco,  ne  deficiam, 
Ut  sacrarum  scripturarum 
Mihi  des  scientiam. 

25.  Micas  panis  velut  canis 

Dari  mihi  postulo. 
Et,  quod  quaero,  tuo  spero 
Te  daturum  servulo. 

26.  Rex  benigne,  fac  me  digne 

Tuam  matrem  colere, 
Quae  portavit  et  lactavit 
Te  sacrato  ubere. 

27.  Da  virtutem,  ut  refutem 

Omnem  immunditiam, 

Fac  me  mitem,  ut  devitem 

Zelum  et  superbiam. 

28.  Honestorum  mihi  morum 

Para  elegantiam, 
Pelle  dolum,  ut  te  solum 
Pura  mente  cupiam. 

29.  Iesu  bone,  sie  dispone 

Horam  mei  transitus. 

Ut  ad  chorum  electorum 

Meus  pergat  Spiritus. 

30.  Pater  Deus.  tili  Deus, 

Deus  ahne  Spiritus, 

Per  aeterna  nos  guberna, 

Deus  unus.  saecula. 

23* 


—     436     — 


1.  Luxsanctorum,  speslapsorum, 

Virgo  mater  Domini, 

Per  quam  vita  restituta 

Est  perennis  homini, 

2.  Geraebundo  corde  fundo 

Ad  te  preces,  domina, 

Namque  gravi,  quam  paravi, 

Premor  valde  sarcina. 


8.  Solve  moles,  sicut  soles, 
Quibus  pressus  iaceo, 
Et  excusa,  quod  confusa 
Mente  factum  doleo. 

4.  Dolor  ingens  me  constringens 

Vehementer  cruciat, 
Culpae  telum  cor  anbelum 
Siquidem   dilaniat. 

5.  0  quam  pravi  et  ignavi 

Sunt,  qui  mundum  diligunt, 
Xou  attendunt,  cui  vendunt 
Se,  qui  Deum  negligunt. 

6.  Yere  caecus  et  ut  pecus, 

Expers  est  scientiae, 
Quem  deflectat  hoc,  quod  spec- 
tat 
In  valle  miseriae. 

7.  Namquem  fructum  nisi  luctum 

Praestant  mundi  gaudia, 
Cuius  cura  gignit  dura 
Miseris  supplicia? 

8.  Parce  flenti  et  dolenti; 

Summe  rerum  arbiter, 
Kam  mandata  per  te  data 
Sum  transgressus  nequiter. 

9.  Erubesco  et  tabesco 

Tuam  timens  faciem, 

Dum  meorum  delictorum 

Perpendo  congeriem. 


Rhythmus    VII 
10 


Ingens  metus  atque  fletus 
Meam  turbat  animam, 

Pavet  sensus,  dum  suspensus 
Horam  pensat  ultimam. 


11.  Quis  futurus  est  seeurus 

In  illo  examine, 
Quando   patent,    quae    nunc- 
latent, 
Arguente  lumine? 

12.  Quo  dolore,  quo  maerore 

Deprimentur  miseri, 
Qui  abyssis  pro  commissis- 
Snbmergentur  inferi  1 

13.  Ululatus  et  ploratus 

Frustra  dabuut  perditi, 
Cum  maligni  saevo  igni 
Semel  erunt  traditi. 

14.  Heu,  quid  egi,  quo  impegir 

Quo  infelix  cecidi ! 
Quo  deducunt,  quem  seducunt,, 
Fraudes  hostis  perfidi ! 

15.  Ad  quem  tendam,  ut  tremen- 

dam 
Evadam  sententiam? 
Quem  requiram,  per  quem  iram 
Iudicis  effugiamV 

16.  0  Maria,  qua  sophia 

Prodiit  altissimi, 
Ut  credendo  et  sequend» 
Posset  homo  redimi, 

17.  Formidandura  redde  blandont 

Iudicem  supplicibus, 
Ke  iratus  ob  reatus 
Saevis  tradat  ignibus. 

18.  Caeli  scala,  fac  me  malar 

Quae  impugnant,  vincere 
Et  in  bono,  quod  proponor 
Constanter  persistere. 


437     — 


19.  Nunquam  sinas  in  me  spinas 

Vitiorum  crescere, 
Quae  ad  fructura  nos  virtutum 
Doces  semper  tendere. 

20.  Clemens  dona,  ut  patrona 

Velis  esse  misero, 
Ut  sis  mecum,  cum  ad  aequum 
Tribunal  processero. 

21.  Supplicando  me  commendo 

Tuo  patrocinio, 
Ne  rex  fortis  dirae  mortis 
Tradat  me  supplicio. 

22.  Preces  funde  et  responde 

Pro  me  ante  iudicem, 
Nam  offensae  sunt  immensae, 
Quae  accusant  supplicem. 

23.  Desperarem,  si  pensarem 

Mea  tantum  merita 
Nee  audissem  aut  sensissem 
Te  salvare  perdita. 

21.  Mater  alma,  tuis  salva 

Precibus  hunc  miserum, 
Quem  subegit  et  confregit 
Magna  moles  scelerum. 

25.  A  peccatis  et  a  mortis 
Libera  praepositis 
Te  poscentem  et  habentem 
Spem  in  tuis  meritis. 


26.  Virgo  lenis,  a  terrenis 

Munda  nos  affectibus 

Et  eunetorum  delictorum 

Nos  absolve  nexibus. 

27.  Paradisi,  quo  divisi 

Exsulamus,  aditum 
Nobis  pande,  quod  ob  grande 
Nimis  potes  meritum. 

28.  lllic  patrem  atque  matrem 

Meam  fac  constitui 
Et  bonorum  aeternorum 
Ubertate  perfrui. 

29.  Regem  caeli  pro  fideli 

Semper  ora  populo, 
Ut  ab  isto  duce  Christo 
Eruamur  saeculo. 

30.  Deo  cara,  uobis  para 

Viam  ad  caelestia, 
Ubi  frui  Christi  tui 
Mereamur  gloria. 

31.  Auetor  mundi,  qui  effundi 

Tuo  ventre  voluit, 
Se  amare  et  servare 
Nobis  det,  quod  doeuit. 

32.  Pater  Deus,  tili  Deus, 

Deus  alme  Spiritus, 

Per  aeterna  nos  guberna, 

Deus  unus,  saecula. 


Rhythmus    VIII. 


1.  Caeli  porta,  qer  quam  orta 

Salus  est  fidelium. 
Porta  lucis,  quae  perducis 
Ad  perenne  gaudium : 

2.  Virgo  clara,  quae  ignara 

Virilis  consortii 

Meruisti  esse  Christi 

Mater,  Dei  filii: 


3.  Virgo prudens,  quae  exeludens 

Primae  eulpam  feminae 
Gestas  fruetum  non  produetum 
Ex  virili  semine; 

4.  Sume  vota  nee  remota 

Tuis  sis  supplieibus, 
Sed  intende  et  defende 
Nos  a  malis  omnibus. 


438     — 


5.  Multa  de  te  sunt  prophetae 

Locuti  praesagia, 
Non  ignari  singulari 
Te  ditandam  gratia. 

6.  Nam  qui  nasci  atque  pasci 

Tua  carne  voluit. 
Nee  scripturis   ncc  figuris 
Tuas  laudes    tacuit. 

7.  Prima  parens  sensu  carens 

Meruit  interitum, 
Dum  serpenti  se  fallenti 
Credit  gustans  vetitum. 

8.  Causa  plane  tu  humanae 

Salutis  praecipua, 
Tua  causa  quondam  clausa 
Patet  caeli  ianua. 

9.  Nam  spernendo  et  cavendo 

Blandimenta  saeculi, 
Quod  est  mirum,  caput  dirum 
Contrivisti  zabuli. 

10.  Serpens  dirus  suum  virus 

Evae  dando  nocuit. 
Sed  prudentem  tuam  mentem 
Fallere  non  potuit. 

11.  Tu  primatum  et  ducatum 

Gerens  continentium 

Casti  gregis  chorum  regis 

Per  callem  egregium. 

12.  Mundi  florem  contra  morem 

Tui  spernens  generis 

Carnis  curam  et  natnram 

Cohibendam  suggeris, 

13.  Yiam  rectam  et  perfectam 

Pandens  te  sequentibus. 
Ut  modestis  et  honestis 
Se  perornent  moribus. 

14.  Nam  mundana  prorsus  vana 

Docuisti  gaudia, 
Fugitiva  et  nociva, 
Falsa,  deceptoria. 


15.  Mater  Eva  morte  saeva 

Prolem  suam  perdidit; 
Toa  fides.  qua  renides, 
Nobis  vitam  reddidit. 

16.  Tu  praeclarus  es  thesaurus 

Omnium  charismatum. 
Sane  plenus  et  amoenus 
Hortus  es  aromatum. 

17.  Fonsredundans,reosmundans 

Aquarum  viventium, 
Hinc  qui  bibunt,  non  peribunt 
Sed  habent  remedium. 

18.  Föns  signatus,  non  turbatus 

Bestiarum  pedibus, 
Non  confusus,  red  conclusus 
Divinis  virtutibus. 

19.  Exquiiitis  margaritis 

Ornantur  monilia, 
Sed  tuorum  plane  morum 
Exstat  maior  gratia. 

20.  Solent  mire  delinire 

Yernantes  areolae; 
(^uam  plus  grata  vernant  sata 
Caelestis  agricolae ! 

21.  Flores  verni  solent  cerni 

Voluptate  nimia ; 
Tu  delectas  mentes  rectas 
Praecellenti  gratia. 

22.  Nam  si  flores  dant  odores 

Et  decorem  proferunt, 
Mox  marcescunt  et  arescuut 
Nee  durare  poterunt. 

23.  Tuus  viror,  quem  plus  miror. 

Non  est  corruptibilis, 
Nee  marcescit  nee  decrescit, 
Sed  est  immutabilis. 

24.  Tua  fama  tbynüama 

Balsamumcjue  superat, 
Dum  fraglascit,  mentes  pascit 
Et  a  morte  liberal. 


-     439 


25.  Nunc  elati  sunt  prost rati, 

Sicut  dicis  cantico, 
Et  abiecti  sunt  provecti 
Honore  mirifico. 

26.  Universus  est  aspersus 

Mundus  Christi  gratia, 
Qui  te  matre  sine  patre 
Natus  regit  omnia. 

27.  Concubinae  et  reginae 

Tuas  laudes  praedicant, 
Linguae,  gentes iam  credentes 
Tibi   rite  supplicant. 

28.  Te  laudantes  et  mirantes 

Pulchrae  Sion  filiae 
Illustrari  et  ornari 
Tua  gaudent  specie. 

29.  Te  decoratn  ut  auroram 

Universis  praeferunt, 

Te  electam  et  perfectam, 

Te  reginam  asserunt. 

80.  Quae  est  ista  tarn  venusta, 
Elegans  et  inclita, 
Quae  tot  donis,  tot  coronis 
Est  virtutura  praedita? 

31.  Turturinas  habes  genas, 

Columbinos  occulos, 
Speciosa  ut  columba 
Ad  aquarum  rivulos, 

32.  Cuius  vita  insignita 

Cunctis  est  virtutibus, 
Cuius  gesta  sunt  honesta 
Prae  cunctis  viventibus; 

33.  Quae  pigmentis  et  unguentis 

Cunctis  es  suavior, 
Speciosis  prorsus  rosis 
Liliisque  gratior. 

34.  0  felicem  genetricem, 

Cuius  sacra  viscera 
Meruere  continere 
Continentem  aethera! 


35.  Felix  pectus,  in  quo  tectus 

Rex  caelorura  latuit, 
Felix  venter,  quo  clementer 
Carnem  Deus  induit. 

36.  Felix  sinus,  quo  divinus 

Requievit  spiritus, 
Felix  alvus,  quo  fit  salvus 
Homo  fraude  perditus. 

37.  Felix  thorus  et  decorus 

Istius  puerperae, 
Quem  maritus,   ut  est  ritus, 
Non  praesumpsit  tangere. 

38.  0  mamilla,  cuius  stilla 

Fuit  eius  pabulum, 
Qui  dans  terrae  fructus  ferre 
Pascit  omne  saeculum. 

39.  Hac  in  domo  Deus  homo 

Fieri  disposuit, 
Hie  absconsus  pulcher  sponsus 
Vestem  suam  induit. 

40.  Sic  natura  vinci  iura 

Novo  stupet  ordine, 
Rerum  usus  est  exclusus 
Pariente  virgine. 

41.  Mater  Dei,  nostrae  spei 

Causa  et  exordium, 
Posce  natum,  ut  optatum 
Nobis  det  remedium. 

42.  Istum  caecum  sana  precum 

Tuarum  suffragio, 

Ut  per  viam  ire  sciam 

Tuo  gratam  filio. 

43.  In  hac  vita  sie  me  dita 

Donis  salutaribus 
Dando  pignus,  quo  sim  dignus 
Gaudiis  caelestibus. 

44.  De  mortalis  vitae  malis 

Me  dignanter  erue 
Et  post  mortem  fac  consortera 
Quietis  perpetuae. 


—    440     — 


45.  Pro  meorum  propinquorum 
Te  salute  postulo, 
Ut  laetentur  et  salventur 
Ex  omni  periculo. 


46.  0  beata,  miserata 

Preces  meas  suscipe. 
Et  de  malis  universis 
Nos  dementer  eripe. 


47.  Pater  Deus,  fili  Deus, 
Deus  alme  Caritas, 
Per  aeterna  nos  guberna 
Saecla,  Deus  trinitas. 


Rhythmus    IX. 


1.  Animarum  spes  lapsarum, 

Virgo  raater,  unica, 
Gignens  regem ,  cuius  legem 
Mundi  servat  fabrica, 

2.  Porta  ducis,  qui  per  crucis 

Salvans  nos  mysterium 
Ad  sanctorurn  angelorum 
Restaurat  consortium. 

3.  Sume  laudes  atque  grates, 

Quas  devotus  concino, 
Namque  scio  sie  me  pio 
Placiturum  Domino. 

4.  0  beata,  benedieta, 

Gloriosa  domina, 
Quae  divina  medicina 
Mundi  purgas  crimina. 

5.  Felix  mater,  cuius  venter 

Omni  carens  macula 

Regem  texit  atque  vexit, 

Qui  gubernat  saecula. 

6.  Quam  sacrata,  quam  beata 

Manus  atque  brachia, 
Quaepaverunt.  quaegesserunt, 
Per  quem  vigent  omnia. 

7.  Culpa  Evae  corruptelae 

Fecit  nos  obnoxios, 
Tu  captivos  adoptivos 
Facis  Dei  filios. 


8.  Virgo  mitis,  imperitis 

Lumen  da  scientiae 
Et  adflictis  pro  delictis 
Posce  munus  veniae. 

9.  Quae  es  sola  plena  schola 

Yirtutum  caelestium, 
Intuere  et  niedere 
Morbis  te  poscentium. 

10.  Quis  narrare,  quis  pensare 

Tua  possit  merita, 
Per  quam  gratis  captivatis 
Est  libertas  reddita. 

11.  Non  est  sensus  sie  extensus 

Ut  tot  laudes  disserat, 

Nee  humanuni  os  tarn  sanum, 

Ut  tot  voces  proferat. 

12.  Nulluni  naevum.  nihil  saevum, 

Nil,  quod  laedat,  contines, 
Tarn  decore  quam  honore 
Universis  praemines. 

13.  Omnes  orent  et  honorent 

Tuam  excellentiam, 
Quamvis  bene  nullus  plene 
Tuam  narret  gloriam. 

14.  Licet  digne  tarn  insigne 

Nullus  laudet  meritum, 
Magnum    tarnen  est  iuvamen 
Hoc  fateri  debitum. 


441     — 


15.  Stella  niaris,  quae  praeclaris 

Emicas  virtutibus, 
Praedicata  et  laudata 
A  supernis  civibus, 

16.  Ab  errore  tuo  more 

Pereuntes  libera, 
Fac  redire  et  largire 
Gratiarum  munera. 

17.  Primum  quidem  nobis  fidem 

Tuis  äuge  precibus 
Et  da  nobis,  ut  te  probis 
Imitemur  actibus. 

18.  Spe  labentes  firma  mentes, 

Caritate  robora, 
Fac  concordes,  pelle  sordes, 
Exousa  facinora. 

19.  Iesse  proles,  solve  moles, 

Quaemepremunt,  scelerum 
Atque  pacem  da  feracem 
Perfectorum  operum. 

20.  Truculentus  et  cruentus 

Hostis  instat  nimium, 

Nempe  certat,  ut  subvertat 

Me  per  carnis  vitium. 

21.  Nunc  latenter,  nunc  patenter 

Non  cessat  irruere, 
Quaerens  artem  atque  partem, 
Qua  possit  subripere. 

22.  Conservare  me  dignare, 

Gloriosa  domina, 
Et  relide  homicidae 
Furentis  conamina. 

23.  Sermo  vanus  aut  insanus 

Mihi  non  subripiat, 
Non  auditus  aut  pruritus 
Gulae  me  decipiat. 

24.  Kon  me  tactus  aut  olfactus 

Ad  peccatum  concitet, 
Non  me  visus  sive  risus 
Aut  furor  praecipitet. 


25.  Sic  nociva  incentiva 

Sopiantur  corporis, 
Ut  frigescant  et  quiescant 
Pravi  motus  pectoris. 

26.  Sit  serena  mens  et  plena 

Spiritali  gaudio, 
Illustrata  et  purgata 
Yerae  lucis  radio. 

27.  Meum  pectus  sie  affectus 

Caritatis  repleat, 
Ut  abeo,  quidquid  Deo 
Displicet,  removeat. 

28.  0  Maria,  vitae  via, 

Plena  Dei  gratia, 
Inter  Deum  et  hunc  reum 
Precor,  ut  sis  media. 

29.  Funde  precem,  ne  in  necem 

Decidam  perpetuam. 
Ut  sim  castus  atque  fastus 
Huius  mundi  respuam. 

30.  Ille  duetor  et  instruetor 

Assit  mihi  spiritus, 
Qui  te  mundam  et  feeundam 
Fecit  esse  caelitus. 

31.  lila,    inquam,  ne  delinquam, 

Me  conservet  gratia, 
Qua  replevit  te,  qui  flevit 
Inter  tua  brachia. 

32.  Orbis  rector  et  protector 

Noster  clementissime, 
Nos  invise,  ut  elisae 
Convalescant  auimae. 

33.  Lumen  sparge  tuae  largae 

Super  nos  clementiae, 
Atque  maestis  da  caelestis 
Solamen  laetitiae. 

34.  Dei  fili,  ex  hostili 

Serva  me  fallacia. 
Da,  ut  fiam  per  Mariam 
Tua  dignus  gratia. 


442 


35.  Ob  amorem  et  honorem 
Matris  tuae  tribue, 
Ut  cum  bonis  fruar  donis 
Quietis  perpetuae. 


36.  Te  laudamus  et  rogamus 
Per  ipsius  meritum, 
Ut  aeterni  nobis  regni 
Clemens  pandas  aditum. 


37.  Pater  Deus,  fili  Deus, 
Deus  alme  Caritas, 
Per  aeterna  nos  guberna 
Saecla.  Deus  trinitas. 


Rhythmus    X. 


1.  0  regina,  quam  divina 

Praeelegit  gratia, 
Cuius  partus  sacrosanctus 
Instauravit  omnia. 

2.  Quae  odorem  gratiorem 

Türe  das  et  balsamo, 
Qua  excelsus  est  egressus 
Ut  sponsus  de  thalamo. 

3.  Mater  regis,  per  quem  legis 

Panduntur  mysteria, 

Cuius  natum  olim  vatum 

Canebant  praeconia. 

4.  Föns  virtutum,  da,  ut  lutum 

Vitiorum  deseram, 
Mentis  visum  atque  nisum 
Ad  superna  transferam. 

5.  Sic  infundas,  qua  redundas, 

Cordi  meo  gratiam, 
Ut  terrena  fide  plena 
Praeditus  despiciam. 

6.  Mater  Dei,  cordis  raei 

Munda  penetralia 
Ac  meorum  labiorum 
Dilue  contagia, 

7.  Ut  peccatis  expurgatis 

Deum  honorificem 
Et  a  corde  pulsa  sorde 
Laudes  tuas  praedicem. 


8.  0  benigna,  quis  te  digna 

Laude  possit  colere, 
Quae  ditari  singulari 
Meruisti  munere? 

9.  Cum  aurora  sit  decora, 

Quando  rubens  oritur, 
Comparata  minus  grata, 
Minus  pulchra  cernitur, 

10.  Luna  claret,  quando  paret 

Nullis  tecta  nubibus, 

Sed  maiorem  tu  fulgorem 

Piis  infers  mentibus. 

11.  Cunctis  horis  lux  fulgoris 

Tui  nos  laetiticat, 
Nam  vix  una  nocte  luna 
Super  terram  emicat. 

12.  Luna  plena  fit  amoena, 

Sed  defectum  patitur, 
Modo  patens,  modo  latens 
Nunquam  stare  noscitur. 

13.  Tu  corusca,  nunquam  fuscar 

Nostri  dux  itineris, 

Non  obtecta,  sed  electa 

Sicut  sol  aspiceris. 

14.  Est  revera  solis  sphaera 

Mira  luce  praedita, 
Saepe  tarnen  ob  velameu 
Nobis  est  abscondita. 


—     443     — 


15.  Tu  praeclara,  nunquam  rara, 

Cuncta  supergrederis, 
Quae  uec  tectum  nee  defectum 
Aut  occasum  pateris. 

16.  Tota  munda  et  iueunda, 

Tota  es  mirabilis, 
Tibi  vita  nee  audita 
Nee  est  visa  similis. 

17.  Cives  poli  tuae  proli 

Semper  cantant  gloriam 
Venerantes  et  mirantes 
Tuam  excellentiam. 

IS.  Angelorum  nempe  chorum 
Dignitate  superas, 
Principatus,  potentatus 
Et  virtutes  ceteras. 

19.  0  quam  grata  et  beata 

Tua  est  memoria ! 

Actiones  et  sermones 

Tui  sunt  remedia. 

20.  Cuncta  reeta  et  perfecta, 

Cuncta  sunt  salubria, 
Ex  bis  venit,  quae  nos  lenit, 
Vitalis  fragrantia. 

21.  Gratulamur  et  conamur 

Laudes  tuas  canere, 
Quam  vis  totum  cor  devotum 
Nequeat  exprimere. 

22.  Sic  est  densa,  sie  immensa 

Laudis  tuae  copia, 

Ut  profunda  et  faeunda 

Succumbant  ingenia. 

23.  Nemo  praebet,  quantas  debet, 

Laudes  tuae  gloriae, 
Qua  processit,  qui  repressit 
Auctorem  malitiae. 

24.  Benedicta,  quae  relicta 

Vana  carnis  gloria 
Aeternorum  gaudiorum 
Exstitisti  nuntia. 


25.  Benedictus,  qui  adfiictus 

Crucis  in  patibulo 

Nos  salvavit  et  douavit 

Pacem  suo  populo. 

26.  Yirgo  mitis.  inbnitis 

Praedicanda  laudibus, 

Tuum  natum  fac  placatum 

Cunctis  te  colentibus. 

27.  Da  perfectum  intellectum, 

Quo  devitem  noxia 
Fac  nie  nosse  et  da  posse 
Quaeque  sunt  utilia. 

28.  Curam  gere,  ut  sincere 

Conversari  studeam 
Et  devotus  carnis  motus 
Spiritu  coerceam. 

29.  Mater  agni,  qui  tyranni 

Victor  cepit  spolia, 
Quo  elisi  paradisi 
Caremus  laetitia. 

30.  Noxas  dele  parentelae 

jNIeae*  tuis  preeibus 
Et  da  cunctis  mihi  iunetis 
Frui  bonis  omnibus. 

31.  Virgo  saneta,  mater  casta, 

David  proles  inelita, 
Pia  prece  nos  de  faece 
Peccatorum  suscita. 

32.  Proles  Iesse,  per  quam  fessae 

Reparantur  animae, 
Fac  nos  fortes  et  cohortes 
Tenebrarum  comprime. 

33.  Ab  bis  telis  tuos  velis 

Supplices  defendere 
Quibus  perit,  quisquis  quaerit, 
Carni  satisfacere. 

34.  Virgo  lenis,  nos  a  poenis 

Salva  gehennalibus 
Nee  substerni  nos  inferni 
Sinas  cruciatibus. 


444     — 


35.  Vitam  laetam  et  quietam 

Fac  nos  semper  agere, 
Ut  virtutis  et  salutis 
Gaudeamus  munere. 

36.  Supplex  oro,  ut  in  choro 

Te  sanctorum  videam 
Et  divinae  sine  fine 
Dono  lucis  gaudeam. 

37.  Iesu  Christe,  per  quem  iste 

Mundus  primo  factus  est, 
Homo-Deus,  per  quem  reus 
Homo  liberatus  est; 

38.  Metuende  rex,  defende 

Nos  a  malis  omnibus 
Redde  vicem  hanc  feliccm 
Mariam  colentibus. 


39.  Ut  restaures  nos,  baec  aures 

Tuas  pulset  precibus, 
Haec  sustentet  et  praesentet 
Tuis  nos  aspectibus. 

40.  Rex  aeterne,  pio  cerne 

Supplices  iutüitu 
Et  illustra  corda  nostra 
Tuo  sancto  spiritu. 

41.  Propter  illam,  quaemamillam 

Tibi  dedit  parvulo, 
Munimentum  et  augmentum 
Tuo  praesta  populo. 

42.  Pastor  bone,  a  leone 

Tuas  oves  libera 
Et  cum  illis,  qui  in  caelis 
Gaudent,  nos  adnumera. 


43.  Regi  magno  laus  et  agno, 
Patri  atque  filio 
Flaminique,  qui  utrique 
Compar  est  imperio. 


Hb yt  hm  us    XI. 


1.  Beatarum  feminarum 
Virgo  beatissima, 
Illum  gerens,-  qui  nos  quaerens 
Visitavit  infima, 


5.  Ut  non  segnis  sumniis  regnis 
Admisceri  studeam, 
Ne  ab  istis  exsul  tristis 
Sine  rine  maneam. 


2.  Regis  mater,  cuius  pater 

Non  cognovit  feminam, 
Mater  eius,  mundi  huius 
Qui  gubernat  machinam. 

3.  Quae  caelesti  adimplesti 

Totum  orbem  dogmate, 
Nos  emunda,  quae  fecunda 
Facta  es  charismate. 


6.  0  beata  fiant  grata 

Nostra  tibi  cantica. 

Nee  sit  vilis  haec  exili? 

Tibi  laus  et  modica. 

7.  Grates  solvo,  dum  revolvo, 

Quanta  nobis  feceris, 
Dum  perpendo,  quam  horrendo 
Malo  nos  subtraxeris. 


De  terreno  fac  me  caeno 
Nisu  mentis  surgere 

Atque  totum  meum  votum 
Ad  summa  dirigere. 


8.  Crimen  Evae  fecit  breve 
Nostrae  vitae  spatium, 
Intinitae  per  te  vitae 
Nobis  datur  gaudium. 


—     445     — 


9.  Non  est  iustum  tarn  venustum 
Opus  et  piissimum 
Oblivisci,  quod  addisci 
Convenit  potissimum. 

10.  Immo  vere  hoc  silere 

Magnum  est  periculum, 
Quo  purgari  et  salvari 
Constat  omne  saeculum. 

11.  Praedicandus  et  laudandus 

Tui  fructus  uteri, 
Tua  gesta  manifesta 
Debent  cunctis  fieri. 

12.  Gabrielis  est  de  caelis 

Ad  te  factum  nuntium, 

Quod  completum  hosti  metum, 

Nobis  dat  praesidium. 

13.  A  praeclara  missus  aula 

Sublimique  solio 
Fert  secreta,  quae  repleta 
Sunt  perenni  gaudio. 

14.  Sic  legatus  destinatus 

Ob  regales  nuptias 
Petit  terras,  ut  supernas 
Pandat  amicitias. 


15. 


16. 


Ad  terrenas  officinas 
Est  elapsus  aethere, 

Dei  nutum  et  statutum 
Tibi  curat  pandere. 


19.  Primis  annis  plena  magnis 

Thesauris  scientiae, 
Deo  cara  et  ignara 
Totius  malitiae ; 

20.  Vincens  sexum  et  complexum 

Carnalem  despiciens, 
Deo  placens  sive  tacens 
Sive  os  aperiens ; 

2 1 .  Corde  prudens,  semper studens 

Legis  observantiae, 
Ex  hoc  sane  non  huraanae 
Laudem  quaerens  gloriae; 

22.  Actione  et  sermone 

Irreprehensibilis 
Et  cunctarum  gratiarura 
Fulgore  mirabilis. 

23.  Divinorum  secretorum 

Lator  ad  te  properat, 
Fert  arcanum,  quod  humanuni 
Genus  fide  liberat. 

24.  Nee silendum,  quod stupendum 

Honorem  exhibuit 
Te  mirante,  nam  hoc  ante 
Nulla  nee  post  meruit. 

25.  Hie  legatus  est  testatus 

Cunctis  te  praecellere, 
Plane  quando  te  mirando 
Salutavit  genere. 


Adte  tendens,quaeresplendens  26.  Pandit  ore  cum  honore, 
Eras  stirpe  regia,  Quod  futurum  noverat, 

Deo  cari  et  praeclari  Et  declarat,  quod  rex  paratr 

David  regis  filia;  Qui  te  consecraverat. 


17.  Mente  mitis,  margaritis 

Gratiarum  praedita, 
Nulli  nocens ,  omnes  docens 
Vita  Deo  placita; 

18.  Iam  adulta  et  inculta, 

Non  mente,  sed  corpore, 
Sancta  eultu,  saneta  vultu, 
Prorsus  sancta  pectore; 


27.  Salutavit,  nuntiavit 

Dei  beneheium 
Ore  blando  declarando, 
Quod  haberes  tilium. 

28.  Primum  Ave,  post  suave 

Depromit  mysterium, 
Quod  est  ingens  et  pertingens- 
Ad  salutem  omnium. 


446 


29.  0  Maria,  Deo  digna, 

Plena,  inquit,  gratia, 
Benedicta  et  beata 
Saecula  per  omnia. 

30.  Amans  Deum  apud  eum 

Invenisti  gratiam, 
Qua  repleta  eris  laeta 
Prolem  gignens  regiam. 

31.  Ne  formides,  sola  fides 

Tibi  dabit  filium, 
Contra  morem  salvatorem 
Generabis  omnium. 

32.  Mater  eris  et  diceris 

Omnis  orbis  domina, 
Eris  parens,  sed  non  carens 
Castitate  pristina. 

33.  Ne  tarberis,  ne  raiseris 

Audiens,  quod  paries; 
Gignes  quidera,  sed  ut  pridem 
Virginem  te  senties. 

34.  Appetitus  et  pruritus 

Carnis  ignorabitur, 
Partum  tarnen  in  te  flamen 
Sanctum  operabitur. 

35.  Summa   virtus  atque  sanctus 

Te  replebit  Spiritus, 

Ut  cunctorum  saeculorum 

Rex  sit  tuus  genitus. 


39.  Credidisti,  quod  audisti 

Mente  devotissima, 
Ante  partum  et  post  partum 
Manens  integerrima. 

40.  Ut  scripturae  praedixere, 

Facta  es  puerpera, 
Iam  cum  nato  coronato 
Regnas  super  aethera. 

41.  Universae  iam  conversae 

Gentes  te  magnificant, 

Te  precantur,  te  mirantur 

Ac  devote  praedicant. 

42.  Sunt  caelestes  chori  testes, 

Quibus  es  praeposita. 
Te  cunctorum  electorum 
Transscendisse  merita. 

43.  Totus  orbis  te  pro  morbis 

Et  necessitatibus 
Deprecatur,  ut  fruatur 
Optatis  successibus. 

44.  Te  laudamus  et  rogamus, 

Feminarum  gloria, 
Tuam  prolem,  verum  solem, 
Nobis  reconcilia. 

45.  Nos  conserva,  ne  caterva 

Laedat  adversantium. 
Atque  caecis  tuae  precis 
Porrige  subsidium. 


36.  Erispraegnaus,namque  regnans  46.  Preces  fände,   ne  immundae 
In  aeternum  Dominus  Succumbam  libidini, 

Sumet  corpus,  per  quod  opus  Ut  mens  mea  non  sit  rea 

Mundi  tollet  facinus.  In  conspectu  Domini. 


37.  Is  salvabit,  quem  purgabit 

A  peccatis,  populum, 
Regnaturus  et  daturus 
Regnum    Ins  in  saeculum. 

38.  Exsultabunt  et  laudabunt 

Te  lideles  feminae, 
Erunt  omnes  nationes 
Tuo  salvae  germine. 


47.  Stella  maris,  quae  ignaris 

Subvenis  et  perditis, 
In  hoc  sab  nos  a  malo 
Tuis  salva  meritis. 

48.  Ne  amaris  patiaris 

Absorberi  fluetibus, 
Qui  extollunt  atque  colunt 
Te  devotis  mentibus. 


-     447 


49.  Virgo  mitis,  ab  ignitis 

Iaculis  me  libera, 
Quibus  cadunt,  qui  non  vadunt 
Tua  per  itinera. 

50.  Geraebundas  fero  pondus 

Culparum  ingentium, 

His  solutum  ad  virtutum 

Trahe  me  fastigium. 

51.  Alma  virgo,  supplex  rogo 

Tuam  excellentiam, 
l't    aeternam  per  te  cernam 
Tui  nati  gloriam. 

52.  0  Messia,  de  Maria 

Nate  seraper  virgine, 
Qui  purgasti  et  salvasti 
Mundum  tuo  sanguine. 

.53.  Auetor  vitae,  nobis  mitte 
Yeritatis  spiritum, 
Ut  sciamus  et  agamus. 
Quod  est  tibi  placitum. 

54.  Da  virtutem,  ut  immutera 
Usum  pravi  operis, 
Dona,  inquam,  ut  relinquam 
Cursum  vitae  veteris. 


55.  Rex  immense,  me  recense 

In  terra  viventium, 
Ne  sis  meraor,  quibus  premor. 
Peccatorum  omnium. 

56.  Culpas  lava,  quibus  prava 

Sordet  conscientia, 
Ut  sincera  mente  pura 
Comprebendam  gaudia. 

57.  Nee  in  lacum  me  opacum 

Permittas  descendere, 
Quo  mittuntur,  qui  premuntur 
Peccatorum  pondere. 

58.  Lux  aeterna,  sie  guberna, 

Quos  vocasti,  filios, 
Ut  incestus  atque  quaestus 
Devitemus  noxios. 

59.  Iudex  iuste,  rogamus  te, 

Ut  des  eunetis  veniam, 
Qui  Mariae,  matris  tuae, 
Diligunt  memoriam. 

60.  Sit  divinae  sine  fine 

Decus  atque  gloria 
Maiestati,  qua  creati 
Sumus  nos  et  omnia. 


Rbythmus   XII. 


1.  Virgo  splendens,   quae  trans- 
scendens 
Electnrura  ordines 
Magistratum  et  primatum 
Sanctitatis  obtines: 


4.  Föns  virtutum,  sie  pollutum 
Meum  os  purifices, 
Ut  favore  digua  fore 
Mea  verba  iudices. 


2.  Quae  enixa  non  amissa 

Castitate  Dominum 
Via  pacis  ire  facis 

Nos  ad  patrem  luminum; 

3.  Stella  maris,  quae  testaris 

Erroris  itinera 
Relinquenda  et  agenda 
Novae  lucis  opera ; 


5.  Importunus  et  indignus 

Tuis  sum  praeconiis, 
Cum  obsessus  et  oppressus 
Multis  sim  flagitiis. 

6.  Tarnen  spero,    quod  non  ero 

Expers  voti  penitus, 
Si  te  colam,  per  quam  solam 
Est  ad  vitam  reditus. 


448     — 


7.  Benedicts,  cuius  vita 

Summo  regi  placita 
Hostera  stravit,  culpam  lavit, 
Restauravit  perdita. 

8.  Mater  Dei,  preces  ei 

Funde,  quae  nos  muniant, 
Preces  funde,  ut  secundae 
Quaeque  res  eveniant. 

9.  Tuas  preces  efticaces 

Esse  nunquam  ambigit, 
Quisquis  illum,  quem  pusillum 
Lactavisti,  diligir. 

10.  Yirgo  lenis  a  venenis 

Me  draconis  libera, 
Cuius  doli  celsa  poli 
Labefactant  sidera. 

11.  Pensa,  pensa,  quam  immensa 

Carnis  sit  fragilitas, 
Quam  iniquum  inimicum 
Nostra  fert  humanitas ! 

12.  Dei  aula,  circumvalla 

Tuo  nos    munimine. 
Reos  solve,  iustos  fove, 
Imbecilles  sustine. 

13.  Mediatrix  et  salvatrix 

Intirmarum  mentium, 
Fave  votis,  dans  aegrotis 
Optatum  remedium.          ' 

14.  Caecis  lumen  et  acumen 

Caligosis  repara, 
Leva  pressos,  iuva  fessos, 
Maerentes  exbilara. 

15.  Egenorum  et  vinctorum 

Consolare  gemitum, 
Peregrinis  et  captivis 
Gratum  posce  reditum. 

16.  Ut  laetantes  navigantes 

Veniant  ad  littora, 
Violentos  Claude  ventos 
Mota  sedans  aequora. 


17.  Inimicos  fac  amicos 

Et  benignos  invicem, 
Ut  non  gravem,  sed  suavem 
Sentiamus  iudicem. 

18.  Pro  Iudaeis,  licet  reis, 

Tuum  roga  filium, 
Ut  agnoscant  hunc  et  poscant 
Eius  adiutorium. 

19.  0  magistra  et  ministra 

Verae  sapieutiae, 
Fac  me  rectum  et  perfectum 
In  via  iustitiae. 

20.  Posce  natum,  ut  reatum 

Meum  ipse  deleat, 
Et  implora,  ut  in  bora 
Mortis  nil  me  terreat. 

21.  Ora  regem,  ut  sie  legem 

Ipsius  custodiam, 
Ut  ex  mundo  transeundo 
Laetus  hunc  aspiciam. 

22.  0  beata,  sie  peccata 

Tuis  dele  preeibus, 
Quae  commisi,  paradisi 
Ut  quiescam  sedibus. 

23.  Te  colentes  fac  gaudentes, 

Cuncta  pellens  noxia 
Et  procura,  ut  mansura 
Perfruamur  gloria. 

24.  Maris  Stella,  sie  compella 

Aures  summi  iudicis, 
Ut  nos  festis  rex  caelestis 
Societ  angelicis. 

25.  Ut  in  sorte  et  cohorte 

Supernorum  avium 

Numeremur  et  laetemur 

In  terra  viventium. 

26.  Vitae  dator  et  plasmator 

Ac  redemptor  hominis, 

Clavis  David,  quem  portavit 

Venter  almae  virginis. 


449     — 


27.  Benedicte  rex,  dimitte 

Cuncta  mihi  debita, 
Quae  contraxi,  nara  haec  auxi 
Semper  agens  vetita. 

28.  Heu,  quam  male  spiritale 

Baptismi  mysterium 
Violavi!  nam  foedavi 
Me  per  omne  vitiom. 

29.  Male  feci,  quod  subieci 

Pravis  me  spiritibus 
Serviendo  et  favendo 
Sceleratis  actibus. 


30.  Fili  Dei,  cordis  mei 

Dissipa  caliginem, 
Ne  descendam  in  horrendam 
Inferni  voraginem. 

31.  Tnterventu  et  obtentu 

Matris  tuae  virginis 
Me  timore  et  amore 
Reple  tui  nominis. 

32.  Pius  esto  et  memento, 

Quid  pro  nobis  feceris, 
Pro  indignis  et  malignis 
Quanta  sustinueris. 

33.  Preees  audi  et  custodi 

Nos  a  cunctis  hostibus, 
Exoratus  et  placatus 
Matris  tuae  precibus 


34.  Intercedat  baec  et  reddat 

Nobis  te  placabilem, 
Quem  portavit  atque  pavit 
Lacte  factum  humilem. 

35.  Propter  eam,   quaeso,  meara 

Munda  conscientiam, 

Ne  offendam  reverendam 

Vultus  tui  gloriam. 

36.  0  beate,  pietate 

Tua  me  iustifica, 
Quid  gerendum,    quid  dicen- 
dum, 
Mihi  semper  indica. 

37.  Deus  homo,  fac  de  domo 

Nos  exire  carceris, 
Ut  iam  dones  mansiones, 
Quibus  ipse  cerneris. 

38.  Tuum  vultum  nunc  occultum 

Tuis  iam  fictelibus 
Manifesta  atque  praesta 
Pacem  te  colentibus. 

39.  Fac  intrare  nos  praeclarae 

Tuae  domus  atria 
Atque  bonis  mansionis 
Nos  supernae  satia. 

40.  Tibi  nato  cum  beato 

Patre  laus  et  gloria 
Flaminique,  qui  utrique 
Compar  est  per  omnia. 


Rhythmus    XIII. 


1.  Laus  fidelis  Israelis, 

Virgo  plena  gratia, 
Quae.  dum  paris,  non  privaris 
Virginali  gloria, 

2.  Quam  praescitam  et  electam         - 

Deus  ante  saecula 
Benedixit  et  promisit 
Per  vatum  oracula; 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    II. 


3.  Iesse  virga,  sie  nos  purga 
Vitiorum  sordibus, 

Ut  remotis  bis  devotis 
Te  laudemus  mentibus. 

4.  Insensatos  et  ingratos 
Esse  Dei  gratiae 

Se  ostendunt,  qui  non  reddunt 
Laudem  tuae  gloriae. 
29 


—    450 


5.  Sese  fraudat,  qui  non  laudat 

Genetricem  Domini, 
Qui  non  orat  hanc,    ignorat, 
Quid  sit  datum  homini. 

6.  Precor  ergo,  sacra  virgo, 

Ut  meum  obsequium 
Sit  acceptum  nee  ineptum 
Sit  laudantis  Studium. 

7.  Benedictus  sit  beatus 

Tui  fruetus  uteri, 
Cuius  dono  pax  humano 
Restauratur  generi. 

8.  Quam  iueundum  lux  in  muudum 

Venit  indeticiens, 
Carne  sumpta  ex  innupta 
Matre  nobis  oriens. 

9.  Res  novella,  quod  puella 

Regem  nostrum  genuit, 
Regem  magnum  nee  sie  damnum 
Pudoris  sustinuit. 

10.  Quam  sacrata  et  beata 

Genetricis  ubera, 
Ex  qua  natus  et  lactatus 
Est,  qui  regit  sidera. 

11.  0  mamillae,  quibus  ille 

Parvulus  nutritus  est, 

Iussu  cuius  mundi  buius 

Ornatus  perfectus  est. 

12.  Protoplasti  culpa  euneti 

Gloriam  amisimus, 
Per   consortem  eius  mortem 
Gemiuam  ineurrimus. 

13.  Per  Mariam,    dum  Messiam, 

Eius  natum,  sequimur, 
Immortales  et  aequales 
Angelis  effieimur. 

14.  Dei  mater,  fae  gratanter 

Tua  nos  soll  ein  nia 
Celebrare  et  vitare 
Carnis  desideria. 


15.  Virgo  mitis,  impeditis 

Libertatem  postula, 
Pelle  falsa  et  relaxa 
Delictorum  vineula. 

16.  Maris  Stella,  seda  bella, 

Seda  malos  bomines, 
Ne  nosmergant  aut  dispergant 
Mundi  huius  turbines. 

17.  In  hoc  mari  dominari 

Non  permittas  spiritus, 
Quibus  mentes  imprudentes 
Subruuntur  funditus. 

18.  Ex  boc  freto  tuo  peto 

Erui  praesidio 
Et  postremo  in  supremo 
Collocari  gaudio. 

19.  lter  tutum  per  virtutum 

Gradus  mibi  praepara, 
Gressum  leva,  ne  in  saeva 
Miser  ruam  tartara. 

20.  Magnum  onus  gesto  pronus 

Culparum  congerie, 
Onus  grave,  quod  est  pravae 
Poena  conscientiae. 

21.  Audiendo  et  videndo, 

Verbis  et  operibus 
Me  destruxi  et  seduxi 
Variis  erroribus. 

22.  Virgo  clemens,  tuam  gemens 

Precor  excellentiam, 

Ut  eunetorum  delictorum 

Mibi  poscas  veniam. 

23.  Mater  bona,  mente  prona 

Deprecor  ac  supplico, 
Da  virtutem,    ut  non  nutem 
Impetu  daemonico. 

24.  Te  requiro,  ut  a  diro 

Hoste  me  custodias 
Et  coronam  sempiternam 
Mibi  dari  facias. 


—    451     — 


25.  Sit  voluntas,  nam  facultas 

Tuum  velle  sequitur, 

Quidquid  völes,  tua  proles 

Dare  non  raorabitur. 

26.  Virgo  pulchra  falgens  ultra 

Cuncta  caeli  sidera. 
Postulamus,  ut  sumamus 
Per  te  vitae  raunera. 

27.  Curam  gere.  ut  videre 

Mereamur  filium. 
Quaere  pacem,  ne  rainacem 
Vibret  in  nos  gladium. 

28.  Meam  vitam  fac  munitam 

Fide  et  operibus, 
Ut  ad  ceuam  intrem  plenam 
Bonis  imraortalibus. 

29.  Dei  verbum,  qui  superbum 

Cruce  vincens  zabulura 
Expiasti  protoplasti 
Noxa  tuum  populum. 

30.  A  malignis  pro  indignis 

Patiens  crudelia, 

Ut  terrenos  et  egenos 

Sublimares  gloria. 


31.  Rex  caelestis,  sie  modestis 

Me  perorna  moribus, 
Ut  bonorum  aeternorum 
Dignus  sim  muneribus. 

32.  Munimentum  sit  credentum 

Eius  intercessio, 
Quae   te  pavit  et  gestavit 
Sacrosancto  gremio. 

33.  Reis  parce.  qui  ab  arce 

Missus  es  aetherea 
Carne  sumpta,  ut  eorrupta 
Restaurares  terrea. 

34.  Tua  mundet  et  feeundet 

Corda  nostra  gratia, 
Ut    virtutum  ferant  fruetum 
Expellendo  vitia. 

35.  Innocenter  et  prudenter 

Fac  nos  cuncta  gerere. 
Xe  phantasma  tuum  plasma 
Possit  ullum  fallere. 

36.  Fac  me  cautum  atque  promp- 

tum 
In  hoc  vitae  stadio. 
Ut  per  fletus  fruar  laetus 
Summae  pacis  bravio. 


R  h  v t  h  m  u  s    XIV 


1.  Stella  maris,  singularis 

Mater  excellentiae, 
Quae  post  natum  prineipatum 
Tenes  sanetimoniae 

2.  Mediatrix,  summi  patris 

Ex   qua  nasci  genitus 
Est  di  gnatus,  per  quem  datus 
Est  ad  vitam  reditus. 

3.  Roga  Christum,  ut  auditum 

Praebens  te  colentibus 
Xos  gubernet  et   exornet 
Gratiae  muneribus. 


4.  Salve  virgo.  quae  nos  iugo 

Absolvisti  criminis, 
Quo  ligavit  nos  et  stravit 
Primi  lapsus  hominis. 

5.  Iesse  virga,  omnis  lingua 

Debet  te  percolere, 
Tibi  gentes  debent  grates 
Atque  laudes  reddere. 

6.  Xam  dum  verbum  sempiternum 

Summi  patris  generas, 
Tuo  partu  a  reatu 
Nos  antiquo  liberas. 
29* 


452 


Reges  multi  atque  iusti, 
Per  divinam  gratiam 

Inspirati,  tui  nati 

Poscebant  praesentiam. 


16.  Iesse  virga,  tuura  roga 
Benedictum  filium, 
Ut  nos  servet  et  enervet 
Fraudes  adversantium. 


0  beata,  revelata 

Per  te  nunc  prophetica 
Sunt  secreta  et  completa 

Legis  priscae  mystica. 


17.  0  beata,  postulata 

Nobis  Clemens  obtine, 
Redde  tutos  et  exutos 
Nos  ab  omni  crimine. 


9.  Virgo  florem  contra  morem 
Atque  fructum  arida 
Germinavit,  quae  signavit, 
Quod  tu  fores  gravida. 


18.  Dei  mater,  iucessanter 
Nobis  posce  veniam 
Et  ounctorum  commodorum 
Confer  affluentiam. 


10.  Tu  nimirura  nunquam  virum 
Passa  prolem  regiam 
Edidisti  nee  sensisti 
Pariens  trist itiam. 


19.  Aufer  bella  et  flagella 

Famem,  pestem,  gladium, 
Tribulatis  pietatis 
Impende  solaeium. 


11.  Stella  maris,  quae,  dum  paris, 
Non  perdis  signaculum 
Castitatis,  a  peccatis 
Tuum  solve  servulum. 


20.  Pax  et  quies  nostros   dies 
Faciant  laetissimos, 
Ne  languores  aut  maerores 
Nostros  gravent  animos. 


12.  Virgo  splendens,  quae  ascendens  21.  Mater  bona,  nobis  dona 
Sicut  fumi  virgula  Tuum  patrocinium, 

Procedentis  ex  pigmentis  Ut  regnemus  et  laudemus 

Omni  cares  macula,  Tuum  semper  rilium. 


13.  Sit  salutis  causa  eunetis, 

Quod  te  Deum  eredimus 
Genuisse  et  mansisse 
Yirginem  asserimus. 


22.  Factor  orbis,  qui  pro  nobis 
Natus  es  ex  femina, 
Crucis  poena  aliena 
Qui  purgasti  crimina, 


14.  0  Maria,  prece  pia 
Nobis  fer  auxilium, 
Cuius  nomen  dat  solamen 
Miseris  ad  gaudium. 


23.  Ad  te  clamo,  ut  ex  hämo 
Me  peccati  liberes 
Et  coronae  sempiternae 
Donativo  muneres. 


15.  Nomen  sanetum,  per  quod 
planctum 
Aeternum  evasimus. 
Nomen  bonum.  per  quod  donum 
Salutis  aeeepimus. 


24.  Matris  prece  me  de  nece, 
Quam  formido,  libera 
Pelle  metum,  fac  me  laetum 
Cuncta  sanans  vulnera. 


—    453    — 


25.  Rex  virtutem  fac  devotum 

Me  in  tuae  laudibus 
Genetricis,  quae  pudieis 
Gessit  te  visceribus. 

26.  Eius  laudes  contra  fraudes 

Inimici  faciant 
Nos  invictos  et  adflictos 
A  nialis  eripiant. 

27.  Rex  perennis,  fac  nie  regnis 

Gaudere  caelestibus 
Cum  amicis  genetricis 
Tuae  sanctae   precibus. 


28.  Inter  oves.  quas  tu  foves 

Pietatis  gratia. 
Me  recense  atque  raensae 
Tuae  bonis  satia. 

29.  Illibatae  matris  nate, 

Christe,  spes  fldeliura, 

Da  cum  sanctis  ignorantis 

Finem  regni  gaudium. 

30.  Tibi  nato  cum  beato 

Patre  laus  et  gloria 
Flaminique,  qui  ntrique 
Compar  est  per  omnia. 


Rhythmus  XV 


1.  Mater  Dei,  per  quam  rei 

Consequuntur  veniam, 
Quae  vicisti  maledicti 
Serpentis  astutiam, 

2.  Benedicta,  fac  nos  ita 

Tua  festa  colere, 
Ut  venturam  per  te  iram 
Possimus  evadere. 

.  0  insignis,  ut  te  dignis 
Valeamus  laudibus 
Yenerari,  fac  mundari 
Nos  a  culpis  omnibus. 

4.  Te  laudare,  praedicare 

Atque  benedicere 
Delectantur.  qui  conantur 
Ad  summa  pertingere. 

5.  Nam  et  ipsi  quondam  missi 

Caeli  cives  incliti 
Congaudebant  nee  tacebant, 
Quanti  esses  meriti. 

6.  Virgo  felix,  per  quam  caelis 

Atque  terris  gaudium 
Est  tributum,  quae  virtutum 
Gemmis  fulges  omnium, 


7.  Deprecare,  ut  vitare 

Nos  peecata  faciat 
Rex  aeternus,   ne  infernus 
Post  mortem  deglutiat. 

8.  Virgo  saneta,  cerne,  quanta, 

Perferanus  iugiter 
Temptamenta,  et  sustenta 
Nos.  ut  stemus  fortiter. 

9.  Heu,  quid  feci,  cum  me  neci 

Tradidi  perpetuae, 
Vanitate  captus  vitae 
Brevis  et  exiguae. 

10.  Quantis  visus  sum  elisus 

Et  auditus  lapsibus, 

Gustus,  tactus  et  olfactus 

Vulneratus  sensibus  ! 

11.  Virgo  mitis,  ad  te  tristis 

Et  maerens  confugio. 
Meliorem  ad  languorem 
Curam  non  invenio. 

12.  Te  rogare  singulare 

Lapsis  est  remedium, 
Sanitatis  vulneratis 

Per  quam  datur  gaudium. 


454     — 


13.  Te  requirat,  qui  suspirat 

Pressus  mole  criminum, 
Habens  ratum,  quod  placatum 
Reddes  ei  Dominum. 

14.  Deo  iuncta  potes  cuncta 

ftare  te  rogantibus, 
Cum  benignis  et  malignis 
Imperes  spiritibus. 

15.  Quae  seductis  spes  salutis 

Esset  aut  solacium, 
Si  non  nobis  factor  orbis 
Daret  hoc  remedium  ? 

16.  Si  divina  medicina 

Defuisset  vulneri, 
Quid  facturi,  quo  ituri 
Nos  eramus  miseri  ? 

17.  Mater  prima  nos  ad  ima 

Suo  traxit  crimine, 
Nunc  reatus  est  ablatus 
Tuae  prolis  sanguine. 

18.  Nunc  regressus  est  concessus 

Ad  superna  gaudia 
His,  qui  vincunt  et  relinquunt 
Mundi  desideria. 


20.  Virgo  mitis,  a    delictis 

Nos  emunda   prccibus, 
Ut  purgati  simus  apti 
Iungi  caeli  civibus. 

21.  Lumen  verum,  factor  rerum, 

Mundi  rector  fabricae, 
Tot  procellis,  tot  flagellis 
Nos  adflictos  respice. 

22.  In  diebus  nostris  rebus 

Nos  secundis  sustine 
Et  custodi  nos  ab  omni 
Incorruptos  crimine. 

23.  Fide  muni  nos  et  uni 

Caritatis  munere, 
Nullus  terror,  nullus  error 
Possit  nos  subvertere. 

24.  Rex  aeterne,  a  gehennae 

Salva  nos  supplicio, 

Quos  peccato  solvis  dato 

Mortis  tuae  pretio. 

25.  Prece  matris  nos  ab  atris 

Libera  spiritibus, 
Ne  cum  ipsis  pro  commissis 
Damnemur  reatibus. 


19.   Cunctis  sanctis  es  pro  tantis 
Grata  beneficiis, 
Cunctis  cara  et  praeclara 
Magnis  privilegiis. 


26.  Iesu  bone,  visione 
Tua  nos  laetifica, 
Sic  guberna  nos,  ut  regna 
Consequamur  caelica. 


27.    Tibi  noto  cum  beato 
Patre  laus  et  gloria 
Flaminique,  qui  utrique 
Compar  est  per  omnia. 


Epilogus. 

1.    0  salutaris,  virgo,  Stella  maris, 
Generans  prolem,  aequitatis  solem, 
Lucis  auctorem.  retinens  pudorem, 
Suscipe  laudem. 


—     455     — 

2.  Caeli  regina,  per  quam  medicina 
Datur  aegrotis.  gratia  devotis, 
Gaudium  maestis,  mundo  lux  caelestis 

Spesque  salutis. 

3.  Aula  regalis,  virgo  specialis, 
Posce  medelam  nobis  et  tutelam, 
Suscipe  vota  precibusque  cuncta 

Pelle  molesta. 

•i.  Virtutum  chori,  summo  qui  rectori 
Semper  astatis  atque  iubilatis, 
Ovis  remotae  memores  estote 
Xüsque  iuvate. 

5.  Felicis  estis  patriae  caelestis 
Cives,  cunctorum  nescii  malorum, 

Quae   nos  infestant  miseramque  praestant 
Undique  vitam. 

6.  Unde  rogamus  atque  supplicamus, 
Ut  foveatis  atque  muniatis 

Vestros  conservos,  quorum  rex  super  vos 
Cum  patre  regnat. 

7.  Patriarcbarum  atque  prophetarum 
Pollens  senatus  diluat  reatus, 
Sedens  in  tbronis,  renitens  coronis, 

Vestibus  albis. 

8.  Ordo  sanctorum  nos  apostolorum 
Regat  docendo,  foveat  regendo, 
Votis  intendant,  supplices  defendant, 

Vincula  solvant. 

9.  Pacis  augmentum  poscat  innocentum 
Grex  candidatus,  quos   rex  perturbatus 
Iussit  necari,  metuens  privari 

Culmine  regni. 

10.  Triumphatores,  mundi  qui  rectores 
Fide  vicerunt,  gloriam  spreverunt, 
Xobis  suorum  praestent  triumphorum 

Gaudia  secum. 

11.  Impetret  votum  cborus  sacerdotum 
>~ecnon  cunctorum  coetus  confessorum. 
Omnes  qui  gratum  Deo  famulatum 

Exhibuerunt. 


-     456    — 

12.  Grex  virginalis  oret,  ut  de  malis 
Saecli  praesentis  sicut  et  sequentis 
Eripiamur  et,  quod  postulamus, 

Accipiamus. 

13.  Universorum  cunei  sanctorum 
Caelo  regnantes  audiant  rogantes, 
Quibus  adiuti  mereantur  uti 

Luce  perenni. 

14.  Omnes  electi,  compotes  effecti 
Vitae  beatae,  Dominum  rogate, 
Nobis  ut  laetam  donet  et  quietam 

Ducere  vitam. 

15.  Praestet  levamen  nobis  et  iuvamen, 
Quo  mundi  fluctus  gehennaeque  luctus 
Sic  evadaraus,  ut,  quod  peroptamus, 

Obtineamus. 

16.  Lux  sempiterna,  pie  nos  guberna, 
Pater  ac  nate  parque  deitate 
Spiritus  sancte,  Deus  unus  ante 

Saecula  trinus. 

I  Lesarten.  Prologus  AB;  ferner  Collect,  ms.  Trebonense  anni  1381. 
Cod.  Prägen.  XIII  B  5.  P.  —  1  lumen  rerum  B.  —  5  te  supplices  A.  — 
10  Ut  non  lacescam  A;  Ut  ne  lacescam  BP.  —  13  Tu  superexcellis  A.  — 
14  oculos  P.  —  18  habendus  P.  —  21  Fructibus  et  spiritus  B.  —  22  et  cito 
cadit  B.  —  24  Utque  cedrus  A.  —  32  ut  vires  A.  —  40  Tu  facis  BP.  — 
44  bis  49  fehlen  A.  —  45  pius,  pudicus  P. 

Rhythmus  I.  —  1,  1  iucundus  (später  korr.)  A.  —  1,  3  Sic  ad  divum 
N;  fontem  verum  M.  —  2,  2  praebet  A.  —  2,  3  se  ierenti  F.  —  2,  4  Est 
Deus  K.  —  3,  1  Tantis  bonis  L;  Multis  bonis  E.  —  3,  2  Servis  tuis  O.  — 
4,  2  requirit  B;  invenit  EL.  —  5,  2  Hos  qüi  M.  —  5,  3  Cuncta  bona  L.  — 
6,  3  Cum  te  EN;  te  crucis  F.  —  6,  4  Impudenter  FKO;  nescienter  E;  in- 
geris  B.  —  7,  1  Tu  non  E;  Dum  non  B.  —  7,  2  Quos  nunc  suadet  M; 
suauet  (später  korr.)  B.  —  7,  3  Non  affectas  G.  —  8,  1  Respice  I.  —  8,  3 
Cuius  regis,  cuius  legis  EM;  Cuius  degis,  cuius  egis  L;  Cuius  legis  cuive 
degis  N;  Ubi  legis,  cuius  legis  BG.  —  8,  4  Cuius  sis  et  originis  B.  — 
9,  1  Nee  F.  —  9,  3  te  attende  E.  —  10,  1  quid  et  quare  BDGIL;  quod  et 
quare  MN.  —  10,  3  Huius  A;  Cui  L.  —  11,  1  Immortalis  LN.  —  11,  3 
Cum  FNO;  actori  I;  Creatori  et  auetori  BGM.  —  12,  1  Sed  peiores  D;  sunt 
tortores  L.  —  12,  3  Quo  torquendus  et  mittendus  GM.  —  13,  1  fit  ioeundus 
I.  —  13,  3  Pro  re  brevi  atque  levi  BGO.  —  14,  2  iugum  perdas  EL.  — 
14,  3  Ne  abieeta  D;  Ne  subieeta  M;  Et  abieeta  FK.  —  14,  4  exeluderis 
F.  —  15,  1  sint  N.  —  15,  2  Ut  curantur  L;  Ut  sanentur  E.  —  15,  3  cres- 
cant,  inputrescant  B.  —  15,  4  Pergant  I;  Pereas  velocius  L.  —  16,  1  Non 
desperes  EO;  iam  coheres  A.  —  16  ,  2  Esse  Christi  L.  —  16,  3  sq.  fehlen 
B.  —  17,  3  plangens,  corpus  angens  E.  —  17,  4  Diluens  E.  —  18,  1  Si 
vivorum  defunetorum  M.  —  18,  4  Non  vult  suum  BLO;  Suum  fehlt  E.  — 
19,    1  Pectus  tunde,  preces  funde  G.  —  20,  4  Cuncta  haec  facinora  DEIN; 


457 


Haec  cuncta  facinora  0.  —  21,  3  ne  cunctaris  O.  —  21,  4  posse  F;  Roga 
mente  subdita  E.  —  22,  2  daemocis  B;  daemoniacis  KM;  Affligi  E.  — 
23,  2  Malus  serpens  E ;  Dirus  draco  O.  —  23,  3  Superanti  L.  —  24,  1  Sed 
si  forte  E.  —  24,  4  Per  illam  M;  recipias  DI;  suscipias  O.  —  26,  2  Nunc 
habere  O.  —  26,  4  oraveris  E.  —  27,  2  sis  F;  Cunctis  sanctis  viventibus 
O.  —  27,  4  Cunctis  bis  DI.  —  28,  1  linire  BF.  —  28 ,  2  Corda  solet  D.  — 
28,4  rogantium  O.  —  29,  2  Facit  et  resurgere  N;  Faciet  resurgere  10.  — 
Str.  30  fehlt  B.  —  30,  3  aversos  DIKL ;  et  submersos  DEIKLMNO.  —  31,  1  et 
hanc  clama  L.  —  32,  1  Veri  solis,  si  hanc  solis  DIEMO.  —  Str.  33  fehlt  N. 
Rhythmus  II.  —  1,  2  Laudes  mea  aniina  O.  —  1,  3  Eins  gesta,  eius 
festa  BFKO;  Eius  bona  semper  sona  M.  —  1,4  splendidissime  B;  Semper 
illam  praedica  M.  —  2,2  Suam  celsitudinem  E ;  Eius  pulchritudinem 
L.  —  4,  1  He  persona  nobis  dona  I.  —  4,  3  sq.  nebem  obigem  Text:  Haec 
regina  de  ruina  |  Faciet  te  surgere  B.  —  5,  2  virgini  BL.  —  5,  3  Quae  in- 
fictum  G.  —  5 ,  4  Miro  mutat  munere  C.  —  6,2  Mea  laudes  anima  M.  — 
6,  3  Eius  bono  F;  Huius  bona  L;  Eius  festa,  eius  gesta  M.  —  6,  4  illa  B; 
Cole  splendidissima  M.  —  7,  1  Neue  Initiale  G ;  Omnes  ei  sensus  mei  L.  —  8,  1 
Nemo  certe  GO.  —  9,2  Dei  matrem  M.  ■ —  9 ,  3  fingit  korr.  in  fingat  C ; 
Nullus  dicat  quod  G;  ut  attingat  A.  —  9,  4  Huius  CDI.  —  Str.  10  fehlt 
N.  —  10,  1  quantum  decet  L.  —  10,  2  Eius  laudans  M.  —  10,  3  Eius 
cuncta  C ;  Quae  prae  cunctis  Dei  sanctis  L.  —  10,  4  Erit  semper  praeelecta 
L.  —  Str.  11  fehlt  N.  —  11,2  Piis  constat  mentibus  EG,  Piis  distat  mentibus 
F.  —  11,  3  Ut  intendam  me  impendam  G.  —  12,  2  Nullus,  digne  G.  —  12,  3 
Vanus  tarnen  G;  vel  insanus  E.  —  12,  4  Est  qui  eam  M;  eam  reticet 
D.  —  14,  2  Illustrant  FK.  —  14,  4  Miram  dant  fragrantiam  C.  —  Str.  15 
hinter  19.  C.  —  15,  1  nobis  lumen  B.  —  15,  4  claustrum  C.  —  Str.  16 
fehlt  C.  —  16,  1  homo  tristem  I.  —  16,  2  Audivit  sententiam  E.  —  Str.  17 
fehlt  N.  —  17,  2  Nobis  specialiter  C.  —  17,  4  Decet  eam  LO.  —  18,  2 
depellat  K.  —  18,  3  et  depellat  F.  —  18,  4  Sunt  quaecunque  ACDEGI.  — 
19,  2  Natus  eius  CDFIKL.  —  19,  3  Et  finita  G;  carnis  lucta  L.  —  CDIN 
ziehen  die  Str.  1  und  2  des  folgenden  noch  zu  diesem  Hymnus.    Dann  schiebt  Nein: 


1.  Speciosa  plus  quam  rosa 

Magis  candens  lilio, 
Garens  pari,  singulari 
Sola  digna  filio; 

2.  Plus  decora  quam  aurora, 

Luna  praecellentior 
Et  solaris  luminaris 
Radio  intensior; 

3.  Flos  regalis,  virginalia 

Chori  lux  egregia, 
Quam  de  Iesse  ortam  esse 
Stirpe  constat  regia; 

4.  Dans  odorem  meliorem 

Murra  et  aromate, 

Odoratum  magis  gratum 

Omni  thymiamate ; 

5.  Purga  mentem  iam  foetentem 

Et  corruptam  graviter, 
Resipiscat  et  iam  discat 
Fragrare  suaviter 

6.  Foetor  gravis,  qui  de  pravis 

Procedit  radicibus, 
In  odorem  meliorem 
Versis  cedat  vicibus. 


7.  Inquinavi  sorde  gravi 

Mentem,  linguam,  opera, 
Ad  delendas  omnes  mendas, 
Quae  me  laedunt,  propera. 

8.  Casta  parens  labe  carens, 

Salutis  puerpera, 
Stella  maris,  ab  amaris 
Casibus  me  libera. 

9.  Sacra  vitis,  uva  mitis, 

Da  potum,  quem  sitio, 
Ut  affectum  geram  rectum 
Purgatus  a  vitio. 

10.  Fluat  stilla  de  mamilla 

Gloriosae  virginis, 
Fundat  rorem,   qui  ardorem 
Extinguat  libidinis. 

11.  O  puella,  interpella 

Tuum  pro  me  filium 
Et  dignare  meo  dare 
Dolori  consilium. 

12.  Roga  Deum,  ne  me  reum 

Damnet  propter  crimina, 
Sed  afflicto  pro  delicto 
Vitae  pandat   limina. 


458 


18.    Delictorum  funestorum 
In  profundum  corrui, 
Virens  male  criminale 
Vix  quidquam  abhorrui. 

14.  Sum  periurus  nee  sum  purus 

A  reatu  sanguinis, 
Involutus  et  pollutus 
Foetore  libidinis. 

15.  Sum  profanus,   mendax,   vanus, 

Sum  tenax  et  stupidus, 
Sum  dolosus  et  gulosus, 
Detractor  et  invidus. 

16.  Sum  superbus  et  acerbus, 

Carens  patientia, 
Quasi  demens  ira  fremens, 
Pacatus  ad  vitia. 


17.  Plenus  vanis  ac  profanis 

Cogitationibus, 
Dolo  plenis  et  obscaenis 
Effluo  sermonibus. 

18.  Sic  malorum  qui  tantorum 

Mole  pressus  iaceo, 
Huius  rei  causa  Dei 
Nomen  sanctum  taceo. 

19.  Pro  peccatis  perpetratis 

Vehementer  doleo 
Et  ad  Deum  vultum  meum 
Levare  non  audeo. 

20.  Mater  Dei,  cordis  mei 

Dolorem  considera, 
Preces  meas,  quaeso,  vehas 
Ad  regentem  sidera. 


21.    O  benigna,  laude  digna 
Gloriosa  domina, 
Quae  divina  medicina 
Mundi  purgas  er  ira  in  a. 


Hierauf  folgen  Rhythmus  IX,   1(3 — 27;  dann 


22.  lila,  inquam,  ne  delinquam 

Me  conservet  gi-atia, 
Qua  replevit  te,  qui  flevit 
lnter  tua  hrachia. 

23.  Mater  casta,  semper  asta, 

.David  proles  inclita, 
Pia  prece  me  de  faece 
Vitiorum  suscita. 


24.  Te  honoro,  te  adoro, 

Mater,  flexis  genibus, 

Tu  eunetorum   delictorum 

Absolve  me  nexibus. 

25.  Mei  patris  atque  matris 

Memorare,  domina, 

Hos  conserva  et  enerva 

Eorum  peccamina. 


Dann  Rhythmus  VIII  Str.  45,  worauf  weiter 


26.  Serva  eunetos  mihi  iunetos 

Amoris  solacio, 
Orbem  totura  fac  devotum 
In  tuo  servitio. 

27.  Nostrum  regem,  iustam  legem 

Fac,  quaeso,  componere 
Et  post  mortem  fac  consortem 
Requiei  superae. 


28.  Rege  clerum,  äuge  verum, 

Rectores  ecclesiae 
Fac  ferventes,  non  tepentes 
In  zelo  iustitiae. 

29.  Tarn  absentes  quam  praesentes 

Fratres  nostres  refove 

Et  ab  illis,  quidquid  illis 

Est  noeivum,  remove. 


30.    Auge  fruetus,  pelle  luctus, 
Fluctus  tolle  noxios 
Et  imbelles  et  rebelles 
Tibi  fac  obnoxios. 

Dann  folgen  der  Reihe  nach  XII  Str.   17,  18,    14,  15,  16;  XV,   1;  XIV,  19, 
20;  XII,  28.     Vor  letzterer  Strophe  aber   noch: 

31.    Pro  defunetis  Deum  eunetis 
Exora  fidel  ibus, 
Ut  gaudentes  resurgentes 
Perfruamur  gloria. 


—     459     — 

Rhythmus  III.  —  1,  3  Et  transvectam  E.  —  2,  2  infantes  L;  aspicis 
GM.  —  2,  3  sq.  nachgetragen  C.  ■ —  2,  4  Dignos  bonis  0.  —  3,  4  refugium 
L.  —  4,  1  Vitae  uornia ,  morum  forma  BG.  —  5,3  Quod  non  K.  —  6,  1 
fructuosa  M.  —  6,  3  elegit,  qui  nos  regit  0.  —  7,  3  et  polorum  O.  —  7,  4 
Qui  F.  —  9,  1  opta  I.  —  9,  3  Ut  decenter  et  frequenter  B.  —  9,  4  Landein 
tuam  gloriam  O.  —  10,  2  Meam  scia  F.  —  10,  3  nee  silendum  A ;  vel  silendum 
F.—  10,  4  gratia  B.  —  11,  3  überaus  K:  (später  korr.)B:  ubertatis L.  —  11,  4 
es  KI.  —  12,  2  Virgo  es  EFK;  Es  virgo  D.  —  12,  4  et  fehlt  G.  —  13,  1 
et  odore  K;  vel  colore  B;  Cuius  flore  velut  rore  M.  —  14,  3  Fac  me  mundum 
et  iueundnm  O.  —  Str.  15  und  16  umgestellt  A.  —  15,  1  quam  fehlt  B.  — 
16,  1  Per  te  mundus  MO;  O  quam  mundus  L;  mundus  est  iueundus  B.  — 
16,  2  Vero  fulgens  lumine  B.  —  16,  4  Exitus  O.  —  17,  1  Tunc  A.  —  17,  3 
*icut  pleni  E.  —  17,  4  Sicut  prophetaveras  O.  —  18,  1  morum  perversorum 
MO ;  morum  pessimorum  E.  —  18,  2  Relieta  sunt  M.  —  18,  4  vestia  (später 
korr.)  B;  praestigia  AFKLMO.  —  Str.  19  bis  22  verstellt  N.  —  19,  1  sq.  und 
3  sq.  umgestellt  DI.  —  19,  1  Mundi  fluxus  atque  luxus  LO.  —  20,  3  Carnem 
frangi  motus  angi  DI ;  Corpus  frangi,  motus  angi  B.  —  20,  4  caelesti  studio 
L.  —  21,  2  Ventris  claustra  GM.  —  21,  3  Creatorem  ad  0;  ad  amorem  K.  — 
21,  4  Nos  fehlt  0.  —  22,  3  Deum  verum  M.  —  23,  3  Destitutis  BEKLMN. 

—  24,  4  Solvit  nostri  A.  —  25,  1  et  salvatrix  0.  —  25,  2  animis  F.  — 
Str.  26  bis  33  verstellt  B;  statt  dessen  hier: 

Da  virtutem  et  salutem  Corporis  et  animae, 
Ut  saluti  restituti  Te  laudemus,  Domine, 
Qui  salvasti,  quos  ereasti  Xatus  alma  virgine. 

26,  3  tormentis  obruentis  DIN.  —  26,  4  Stanni  G;  eruar  0.  —  27,  1  sq.  und 
3  sq.  umgestellt  E.  —  27 ,  1  Quot  B;  Hoc  requiro,  hoc  O.  —  28,  1  castus 
spernens  fastus  N.  —  28,  2  clemens  ,  sobrius  O.  —  28,  3  Ut  resurgam  et 
non    tangam  E.  —  28,  4  Simulatus  FO;    Simulatis  B;   Perversa  ulterius  E. 

—  29  ,  2  Diversis  eloquiis  L.  —  29,  4  Sacris  aedifieiis  L.  —  30,  1  ac  FK  ; 
Nulli  gravis  sed  suavis  O.  —  Str.  32  fehlt  E.  —  32,  4  conturbent  DKIL; 
comburent  X.  —  33,  3  sine  gesta  K;  tua  gesta  B.  --  Str.  34  fehlt  EN.  — 
34,  4  Deus  alme  Spiritus  L:   Saecula  divinitus  F. 

Rhythmus  IV.  —  1,  1  Singularis  M.  —  2,  2  Supplica  et  refove  A.  — 
2,  3  aut  depravat  O.  —  2,  4  refove  (später  korr.)  B.  —  3,  1  Virgo  quae  de 
fraude  gaude  B.  —  3,  2  Daemonum  FKLMO.  —  3,  3  Cum  DF;  Dum  tu  vera 
A.  —  3,  4  Carne  Deum  BEL.  —  4,  1  dila  (später  korr.}  B  ;  dicata  L.  —  5,  3 
traetas  atque  lactas  E.  —  6,  1  Mihi  quaeso  nunc  BG.  — •  6,  2  fehlt  B.  — 
6,  3  Dona  quaeso  fehlt  B;  mihi  laeso  E.  —  7,2  Iesu  tuo  O.  —  8,  1  me 
fehlt  L :  pellens  B.  —  8,2  Compelle  AEN ;  Depelle  D ;  Compelle  korr.  in 
Depeile  I.  —  8,  4  mente  custodiam  BG ;  Et  vinetis  constantiam  F.  —  9,  1 
ne  tätiget  EL.  —  9,  3  et  obdurat  F;  indurat  et  obscurat  O.  —  10,  1  ira 
neque  devia  O.  —  11,  4  Inserat  cicania  M.  —  12,  3  Fidem  iustam  N;  spem 
perfeetam  O;  spem  ereetam  EK;  perfeetam  (korr.  saec.  15.}  B.  —  13,  1  Da 
tumoris  et  furoris  GMO.  —  13,  3  lignum  F.  —  14,  2  in  utero  O.  —  14,  4  Cursu 
queam  prospero  L.  —  15,  1  Da  timorem  DIL.  —  15,  3  Dones  L.  —  15,  4 
Extingue  L.  —  16,  4  Nee  me  unquam  DG;  Ne  me  unquam  BFIKLO;  Un- 
quam  me  ne  N ;  Qui  me  nunquam  E.  —  17,  2  Ad  caelestem  BFK.  —  18,  3 
Cuius  missa  F.  —  18,  4  Modis  manent  BG.  —  19,  4  Votis  K.  —  Str.  20 
und  21  umgestellt  M.  —  20.  1  Me  egenum  LMO.  —  20,  4  Possim  tuum  L. 
—  Str  21  fehlt  O.  —  21.  2  semper  affectibus  B;  Caritatis  actibus  G.  — 
21,  4  instet  B.  —  Nach  Str.  21  in  M: 

Föns  amoris,  eunetis  horis 

Nobis  posce  veniam 
Et  eunetorum  commodorum 

Confer  affluentiam. 


—     460     — 

22,  2  Bestiales  et  O.  —  22,   4  Compelle  DFIN.  —  23,   1  de  catenis  O.  — 

23,  2  Daemonum  nos  B.  —  24,  1  et  nutricem  BEFGIKLM.  —  24,  2  sentiat 
K.  -  24,  3  Qui  gaudenter  et  frequenter  M.  —  24,  4  Te  Dei  N  ;  Tuas  laudes  nun- 
tiant M.  —    Str.    26   und    27   umgestellt  DIN.   —   26,   2   vera   gloria  F.    — 

26,  4  Tua   dignus  DK;   Dignus  tua  B.  —  27,   3  Nos  a  malis  tuearis  B.  — 

27,  4  Semper  clementissime  B.  —  Str.  28  verstellt  B.  —  28,  3  Quos  salvasti 
LN.  —  28,  4  alme  O.  —  Str.  29  fehlt  EL.  —  29,  4  Saeeula  divinitus  O.  — 
Statt  Str.  29  in  N: 

Iesu  bone,  sie  dispone 

Horam  mei  transitus, 
Ut  ad  chorum  electorum 

Meus  pergat  spiritus. 

Rhythmus  V.  —  1,1  Pater  (später  korr.)  F.  —  2,  1  Huc  affectum,  huc 
aspectum  F;  Hunc  affectu,  hunc  prospectu  K.  —  2,  2  dirie  B;  propitius 
M.  —  2,  3  Condescendens  B;  Non  descendens  K;  et  appendens  I.  —  4,  2 
destrue  B.  —  4,  3  hie  saggittis  M;  bis  saggitis  ELN.  —  4,  4  Possit  nos 
hie  laedere  I;  fehlt  B.  —  5,  1  Iucundare,  quae  portare  B.  —  5,  3  mundi 
ducem  L.  —  6,  1  et  innupta  DFKN.  —  6,  2  filium  O.  —  6,3  huic  K.  — 
6,  4  Tuum  sensit  uterum  B.  —  7,  1  Altet  I.  —  7,  3  Huius  fruetus  L.  — 
8 ,  2  Geminarum  F.  —  8 ,  3  nil  sit  triste  I ;  nil  dat  triste  M ;  nihil  triste 
LO.  —  Str.  9  und  10  umgestellt  BFGKLMO.  —  10,  2  Vitae  carnisL;  Nost- 
rae  carnis  N.  —  10,  3  et  provexitDIN;  et  revexit  MO.  —  11,  1  et  prophetis 
D.  —  11,  3  quod  completum  DGI;  impletum  B.  —  11,  4  In  te  est  BFGIKO. 
- —  12,  3  Dum  NO.  —  12,  4  apparuit  L.  —  13,  3  et  honorat  M;  Quem  hono- 
rat  et  adorat  N.  —  13,  4  Trina  mundi  DEFIKLNO;  Tota  mundi  GB.  — 
14,  4  fundens  O.  —  15,  2  Quem  fovebas  K;  Cum  fovebas  F.  —  15,  3  Tu 
servile,  tu  arcili  D;  Tu  servile,  tu  ancillae  I;  Servit  ille,  tu  aneillae  EG, 
Maeret  ille,  tu  ancillae  M;  Lactens  ille,  sed  ancillae  N.  —  16,  1  Tu  nas- 
centis  et  docentis  N.  —  16,  3  et  praesente  EF.  —  17,  1  Te  vidente  et  F; 
Te  monente  et  praesente  K.  —  18,  1  Cum  divinae  BEFIKM.  —  8,3  Cum 
signorum  G;  De  verborum  et  factorum  L.  —  19,  1  tot  dolores  B;  et  dolores 
E;  Quot  languores,  quot  dolores  IK;  Quot  dolores,  quot  angores  FL.  — 
19,  3  Dum  in  LO;  ducem  fehlt  15.  —  19,  4  impia  E.  —  20,  1  Quot  tormenta, 
quot  lamenta  FK.  —  20,  3  Dum  rex  M.  —  21,  3  Dum  BGLO.  —  21,  4  cernens 
M;  Tuum  vides  E.  —  22,  1  Hie  rex  magnus  sicut  O.  —  23,  1  Cuius 
DEFGKMO;  nobis  regna  L;  nos  ad  regna  O;  ad  amoena  N.  —  23,  2  Nos  vexit 
N;  Vere  duxit  gaudia  O.  —  23,  4  fudutia  B.  —  24,  3  Ut  per  norraam  vitae 
formam  E.  —  24,  4  dares  F;  Servi  daret  E.  —  25,  1  est  extensus  G.  —  25,  2 
In  crucis  E.  —  25,  3  De  poenarum  L.  —  25,  4  Salva  K;  Salvat  E.  —  26,  1  Diris 
Iesus  LMO.  —  26,  3  Verberatus  et  per  N;  et  prelatus  L;  et  velatus  O.  —  26,  4 
Transfixus  est  B ;  Et  transfixus  N ;  Ac  transfixus  O.  —  Str.  27  ff.  fehlen  L.  ■ —  27,  1 
Confringens  BM;  effringens  A.  —  27,  4  fecit  BDEIKN.  —  28,  1  es  completa 
N;  et  repleta  O.  —  28,  2  Die,  virgo,  tertia  N;  Facta  die  tertia  O.  —  28,  3 
Dum  MO;  Qua  rex  N;  dirae  mortis  E.  —  28,  4  Pertulit  EFO;  iudicia  AE 
—  29,  2  Duris  E.  —  29,  3  Dum  tangenduni  se  videndum  O.  —  30,  1  Quis 
pensare,  quis  narrare  F;  Hinc  narrare,  quis  pensare  O.  —  30,  3  Unde  maestis 
O;  Quoniam  maestis  B.  —  31,  1  Inde  tibi  NO.  —  32,  1  Post  haec  signa 
GB.  —  32,  2  Ad  patronum  N;  vides  regnum  B.  —  32,  4  conseendere  FG: 
contendere  K.  —  33,  1  semper  K;  nater  euneta  B.  —  33,  3  Omnis  poli, 
omnis  soli  E ;  Omnes  soli,  omnes  poli  GMNO.  —  34,  1  adelina  E.  —  34,  4 
Famulorum  B.  —  35,  1  Nam  DIMO;  suellmis  I.  —  35,  2  Iuxta  niane  filium 
B.  —  35,  4  hominum  F.  —  3'5,  1  Nunc  DI.  —  36,  3  Et  reformes  DIN.  — 
37,  1  Tuis  caris  O.  —  37,  1  sq.  iam  defunetis  largiaris  E.  --  37,  3  Et 
bonorum  meritorum  MO.  —  38,  3  vel  aeterna  D.  —  38,  4  Perfruamur  gloria 
O.  —  Str.  39  und  40  fehlen  N.  —  39,  1  Raum  für  neue  Initiale  B.  —  Str. 
39  lautet  in   C: 


—    461     — 

Sustentare  nie  dignare, 

Henedicta  domina, 
Xe  dimissum  in  abyssum 
Gravis  trahat  sarcina. 
Str.  41  fehlt  EO. 

Rhythmus  VI.  —  Str.  1  bis  25  fehlen  N.  —  1,  2  laetitia  I.  —  1,  3  sq. 
hinter  3,  2  F.  —  1,  3  actorem  I.  —  1,  4  gratiae  K:  gloria  I.  —  2,  1  Ave, 
mater  L:  per  quam  pater  K.  —  4,  1  Gemens  F.  —  4,  4  lucis  aethere  O.  — 
•5,  1  das  fehlt  (später  ergänzt)  B.  —  5,  3  quod  rogo  L.  • —  6,  1  Tu  mansuetum 
M.  —  6,  2  Meum  redde  M.  —  6,  3  nee  in  meum  O;  atque  meum  E.  —  6,  4 
Non  fehlt  O.  —  7,  1  Margita  (später  korr.)  B.  —  7,  4  Exornata  B;  stemate 
BDGIK.  —  8,  2  Virtutumque  M;  Tu  virtutis  speculum  O.  — ■  9,  2  Amovere 
noxiis  LMO.  —  9,  3  Excolendo,  exercendo  LO.  —  9,  4  Eam  sacris  D.  —  10,  1 
convincam  D.  —  10,  3  Nee  D.  —  11,   1  Ac  decora  L;  decora  mater,  ora  E.  — 

11,  3  Et  sit  DI;  Esto  custos  GO;  ut  robustos  L.  —  11,  4  Hostes  meos  FGIK.  — ■ 

12,  3  Et  in  hnem  LO.  —  13,  3  Dum  EGLO ;  nocturnas  pellis  LO.  —  14,  1  Curae 
habe  L;  et  a  labe  O.  —  14,  3  Ut  quo  K;  Esca  dites  tuos  nites  E.  —  14,  4 
Castitatis  E ;  simplices  O.  —   16,  2  eloquiis  B.  —  16,  3  perituras  ABGIKMO. 

—  16,  4  liget  vineulis  O.  —  17,  1  Et  ut  LO.  —  17  ,  3  Ac  ipsius  O;  prius 
B.  —  18,  2  Nos  tuo  O.  — ■  19,  3  Quam  demente  et  potente  I ;  Dux  dementem 
F.  -—    19,    4  Super  euneta  G.  —  20,    1  Iam  praedives  A;"intra  cives  F.  — 

20,  2  Es  supernae  patriae  G;  Es  caelestis  gloriae  B.  —  20,  3  sq.  fehlen 
AB.    —    20,    3  Ex    quo  L.    —  20,   4  Sol  caelestis  G.  —  21,    1  quem  B.  — 

21 ,  2  incarnatum  B.  —  22 ,  2  Laudis  A.  —  22 ,  3  Nam  saluti  restituti 
Sumus  hoc  mysterio  ABEFGIKLMO.  —  23,  2  Nemo  potest  BG.  —  23,  4 
dieta  (später  korr.)  B ;  Dita  lucis  GL.  —  24,  1  atque  munus  DI ;  En,  ieiunus 
posco  munus  BFM;  Hoc  ieiunus  posco  LO.  —  24,  2  A  te,  ne  BFMO.  — 
24,  3  Et  F;  Ac  O;  sanetarum  BI.  —  24,  4  Ut  quod  L.  —  25,  2  Mihi  dari 
BEFKM.  —  25,  3  Et,  quod  spero,  tuo  quaero  DI.  —   26,  2  Matrem  tuam  G. 

—  27,  4  Crimen  et  B;  et  invidiam  E.  —  28,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt  N.  — 

28,  2  Praesta  BDEFGIKO.  —  28,  3  vite  solum  B.  —  28,  4  sentiam  LMO.  — 

29,  2  mei  exitus  M.  —  4  purgat  F.  —  Str.  29  fehlt  E.  —  Str.  30  fehlt  BENO. 
Rhythmus  VII.  —  Str.   1  bis  15  fehlen  N.  —   1,  1  Dux  ABEGO;  spes 

maestorum  DI.  —  1,4  Perennis  est  BFGKL.  —  2 ,  1  Tremebundo  L.  — 
2 ,  2  Preces  ad  te  domina  BEFGI.  —  2,  3  Quia  gravi  O ;  Nam  quem  gravi, 
quem  speravi  B;  qua  peceavi  LM.  —  3,  3  excussa  L.  —  4,  4  Fortiter 
dilaniat  E.  —  5,3  Cur  futura  permansura  O.  —  5,  4  Homines  non  eligunt 
O.  —  5,  3  sq.  fehlen  L.  —  6,  1  velut  pecus  O;  Vere  est  caecus  ut  pecus 
B.  —  6,  2  es  A.  —  6,  3  Quem  deketat  BDIKMO;  hoc  quod  speratB;  quod 
exspeetat  M.    —  7,    1  Nam   quem  luctum  nisi  lutum  K;    Nulluni  fruetum  O. 

—  7,  2  Praebet  I.  —  7,  4  suspiria  M.  —  8,  1  Ergo  flenti  O.  —  8,  2  Parce, 
rerum   arbiter  O.  —  8,    3    a  te  data  G.  —  Nach  Str.  8  eingeschoben  in  M: 

Pro  peccatis  perpetratis 

Paenitere  renui. 
Paenitere  vel  dolere 

Pro  peccatis  nolui. 

9,  1  et  tremesco  M.  —  9,  3  Cum  KM.  —  9,  4  caliginem  O.  —  10,  1  fletus 
atque  metus  BG.  —  10,  2  turbat  DEFIK.  —  10,  4  Horam  timet  BDGI.  — 
Horam  penso  L.  —  Str.  11-32  fehlen  E.  —  11,  1  Qui  D.  —  12,  1  Quo 
maerore,  quo  dolore  O.  —  12,  2  Depriventur  B;  Deprimuntur  F.  —  12,  3 
Cum  abyssäs  M.  —  12,  4  Submerguntur  FI;  Demergentur  B.  —  13,  1 
prostatus  F.  —  13,  2  dabant  I;  miseri  L.  —  13,  3  Dum  O;  semeligni  DFL 

—  13,  4  Simul  erunt  M;  Saevo  erunt  F;  Servo  erunt  DI.  — -14,  3  quae 
sedueunt  O;  Quos  dedueunt,  quos  B.  —  15,  1  Ad  quid  ADHK;  Nam  quo 
tendam  G.  —  15,  1  sq.  ut  evadam  tremendam  B.  —  15,  3  sq.  Qui  neglexi 
et  despexi  |  Divinam  praesentiam  O.  —  16,  1  quam  KO.  —  Str.  17  fehlt 
N.   —   18,    1  Felix  scala  LO.  —  19,    1  nie  in  spinas  B.  —  19,   3  Quae  ad 


—     462     — 

luctum,  non  ad  fruetum  N;  Sed  ad  fructum  me  virtutum  O.  —  19,  4  Doce 
F :  Doces  nos  ascendere  B ;  Cogunt  semper  tendere  N.  —  20,  3  Et  sis  AKLO. 
—  20,  4  perrexero  L;  processio  F;  Iudicem  processero  B.  —  21,  1  Contidendo 
me  N.  —  21,  4  Me  tradat  B.  —  23,' 2  Mea  solum  L;  tantum  crimina  B.  — 
23,   3  Ni  audissem  A;    Nee  audissem,  nee  sensissem   M;    et  sensissem  K.  — 

23,  4  Te  salvantem  N.  —  24,  1  Caeli  valva  N.  —  24,  2  me  miserum  O.  — 

24,  4  Moles  magna  BF;  criminum  BO.  —  25,  1  A  eulparum  vel  poenarum 
ABFGKLMO;  0  beata  non  post  fata  N.  —  25,  2  Me  salva  propositis 
ABLM;  Salva  me  propositis  GO;  Me  shias  cum  perditis  N.  —  25,  3  Me 
poscentem  et  0.  —  Nach  Str.  26  schiebt  M  ein: 

Nos  divinae  medicinae, 

Yirgo  sine  macula, 
Munda  reos  et  t'ae  eos, 

ßegnare  per  saecula. 

27,  1  quem  amisi  N.  —  27,  2  Morsu  patris  aditum  N.  —  27,  3  quae  ob 
M;  Mihi  pande  quod  per  grande  N.  —  28,  2  meam  fehlt  B.  —  29,  1  Regi 
O.  —  30,  1  viam  para  BFGHIKLNO.  —  30.  2  Nobis  ad  BFGHIKLNO.  — 
31,  2  Ventri  tuo  H;  Tuo  venire  voluit  B.  —  31,  2  Tuo  alvo  O.  —  31 ,  3 
Te  amare  DFHIO.  —  31,  4  quod  voluit  K.  —  Str.  32  fehlt  L;  Vor  Str.  32: 
Regi  magno  laus  et  agno  etc.  K;  Statt  Str.  32:  Regi  magno  laus  et  agno 
etc.  DIN;  statt  Str.  32  in  M. 

Quod  optamus  et  rogamus, 

Donet  almus  spiritus, 
Qui  te  lavit,  qui  vallavit, 

Qui  sacravit  caelitus. 

Rhythmus  VIII.  —  1,  3  deducis  B.  —  2,  3  Meruisti  esse  mater  B.  — 
2,  4  Dei  Christi  filii  B.  —  3,3  Gestans  N:  perductiun  F.  —  4,  3  Huc  in- 
tende  BFGHK.  —  5,1  Multe  O.  —  5,  4  Te  ditam  gratia  B:  Te  ditatam 
G.  —  6,  3  De  scripturis  B;  Nee  figuris  nee  scripturis  I.  —  6,4  Landes 
tuas  H.  —  7 ,  1  sq.  und  7,  3  sq.  umgestellt  DIN.  —  7,  3  Dum  DIK.  — 
8,  1  Causa  sane  O.  —  8,  3  Tui  causa  ABU;  Cuius  Causa  MO.  —  8,  4  Caeli 
patet  BGM.  —  11,  2  Geris  BGM.  —  11,  3  choros  FGHK;  Casti  regis  choros 
gregis  B;  Casti  regis  chorum  gregis  O.  —  12,  2  Spemens  tui  DIN;  Tui 
spernis  BG.  —  12,  4  Cohibere  BGM  :  Colli bendo  HK.  —  15,  2  Prolem  suum 
B;  Suam  prolem  IK;  prodidit  E.  —  15,  3  renites  BDGILM.  —  15,  3  sq. 
lauten  in  N :  Fides  tua  mundum  sua  j  Mundum  culpa  reddidit.  —  15,  4 
Vitam  nobis  FHK.  —  16,  1  sq.  lauten  in  N:  Super  aurum  te  thesaurum  | 
Pentiums  charismatum.  —  17,  1  redundans  et  abundans  L.  —  17,  3  Hunc 
K;    Hinc    qui    non    peribunt    bibunt  A.    —    17,   4  De    terra  viventium  O.  — 

18,  3  Non  couclusus  sed  confu-uis  (später  korr.  in  perfusus)  B:  Non  conclusus 
sed  couclusus  L.  —  19,    1  Exquisitas  margaritas  O.  —   19,    2  ornant  K.  — 

19,  4  Maior  exstat  BDGHIKL;  gloria  B.  —  20.  1  mire  redimire  N.  —  20,  3 
Plus  quam  grata  O;  versant  F.  —  Str.  20  und  21  fehlen  I.  —  21,  3  Mentes 
nostras  tu  delectas  O.  —  22,  2  praeferunt  DFGHIKLM.  -  22.  3  mades- 
eunt  L.  —  23,  1  quod  plus  BHK;  quo  plus  LMO;  quam  plus  N.  —  23,  3 
Non  marcescit  BHFNO;  Non  madescit,  non  decrescit  L;  nee  durescit  (über 
Rasur)  K.  —  24,  3  Cum  FL;  flagrascit  ß,  über  Rasur  K;  flagrescit  A; 
fragrascit  IKM :  mentem  FH.  —  25,  1  elati  nunc  prostrati  A.  —  25,  2  doces 
BHK.  —  26,  3  patre  sine  matre  B.  —  26,  3  Qui  de  matre  L;  patre  sine 
matre  B;  Qui  te  patre  sine  G.  —  27 ,  2  Laudes  tuas  G.  —  27,  3  Lingua 
mente  iam  intentae  LO,  iam  fehlt  indes  O;  Longe  gentes ,  Korrekt,  saec. 
15.  B.  -  27,  4  Tibi  recte  L.  —  Str.  28  fehlt  I.  —  29,  1  In  decoram  F; 
et  auroram  BO.  —  29,  2  Universi  ALMN;  proferunt  F.  —  30,  1  Neue  Initiale 
vorgesehen  B;  tarn  sumista  O.  —  30,  2  et  coronis  O.  —  Str.  30  und  31  lauten 
in  N: 


463 


30.  Quae  est  ista  sancti  cista 
Et  utri  sacranum  ? 
Miror  matrem  Deum   patrem 
Habentem  et  filium. 


31.  Mater  Dei,  habe  mei 
In  morte  memoriam, 
Iube  nato,  ne  renato 
Mihi  neget  veniam. 


Str.  31  und  32  fehlen  B.  —  31 ,  1  habens  AGHIKO.  —  31,  3  Eius  gesta 
L.  —  32,  1  Tua  vita  N.  —  32,  2  sq.  fehlen  A.  —  32,  3  Tua  gesta  N.  — 
32,  4  Cunctis  admirantibus  LO.  —  33,  2  est  BGH1K.  —  33,  3  cunctis  rosis 
O;  rosis  fehlt  L.  --35,  1  Felix  lectus  A ;  Sanctus  pectus  O.  —  35,  2  Rex 
virtutum  ABCDHKMO;  tacuit  A.  —  35,  3  Felix  mater  L:  quae  K.  —  Str. 
35  und  36  umgestellt  M.  —  36,  1  Almus  sinus  O ;  Felix  venter,  quo  clementer 
M.  —  36,  2  quäl;  Christus  est  absconditus  M.  —  37,  1  thorus  atque  ehorus 
15.  —  37,  3  Quam  ABCDGIL.  —  Nach  Str.  37  schiebt  C  ein: 

O  sacratae  et  beatae 

Manus  atque  brachia, 
Quae  paverunt  et  vexerunt. 

Per  quam  vigent  omnia. 

38,  3  Qui  dat  G;  fructum  DFIK.  —  38,  4  Pascens  O.  —  39,  1  Fac  in  D; 
In  hac  O.  —  39,  3  Sic  DO.  —  40,  1  Hie  BCFHIKL;  Hinc  natura  GM; 
Haec  natura  O ;  vinci  iam  K.  —  40 ,  3  Cuius  usus  est  A ;  exusus  B.  — 
Nach   Str.   40  schiebt  M  ein : 

Felix  sinus,  quo  divinus 

Requievit  Spiritus, 
Felix  ulna  sub  mamilla 
Christus  iacet  inicltus. 

42,  1  Meque  caecum  M;  Istura  coetum  DK.  —  42,  2  praesidio  BG.  —  42,  4 
Gratam   tuo  G;    Gesta   tno  L;   Gestam    tuo  B.   —   43,   2    spiritalibus  A.  — 

43,  3  Dona  pignus  LMO.  —  45,  1  Ac  meorum  O.  —  45,  3  Ut  lactentur  et 
solvantur  B.  —  45,  4  Ab  omni  BMN.  —  46 ,  2  Preces  nostras  BDGHKM. 
46,  3  Et  de  maus,  specialis  N.  —  46,  4  Clementer  nos  B;  Virgo  servum 
eripe  N.  —  Str.  47  fehlt  LN.  —  47,  2  alme  Spiritus  BFGO.  —  47,  3  Ad 
te  mane  nee  non  sane  O.  —  47 ,  4  Deus  unus  saecula  BF ;  Mens  pergat 
exitus  O.  —  Nach  Str.  47  schiebt  B  ein : 


1.  O  Maria,  Stella  maris, 
Naviganti  salutaris, 

O  Maria,  caeli  porta, 

Per  quam  mundo  lux  est  orta; 

2.  O  Maria,  virga  Iesse, 
Digna  Dei  mater  esse, 
Quae  tulisti  germen  iustum 
Rubum  servans  incombustum ; 

3.  Ut  ab  isto  tarn  benignus 
Invocetur,  non  est  dignus, 
Semper  egit  malam  vitam, 
Vitam  malam  malis  tritam. 


4.  Sed  qui  matrem  deprecatur, 
Christus  eum  miseratur, 
Splendor  patris  coaequalis 
Homo  factus  est  mortalis. 

5.  Sumpta  carne  verae  matris 
Ex  amore  Dei  patris, 

Ut  deleret  nostram  sordem 
Tradens  se  misericordem. 

6.  Ora,  mater,  pro  nie  natum, 
Poenam  tollat  et  reatum, 
Quia  dixit :  Mortem  nolo, 
Peccatoris  vitam  volo. 


In   virtute  sanetae  crucis 
Sequitur  Stella  tantae   lucis. 

Rhythmus  IX.  — ■  1,  1  Feminarum  spes  L.  —  1,  3  gignes  B.  —  1,  4 
Servat  mundi  BG.  —  2,  1  Porta  lucis  FHIK ;  quae  H.  —  2,  2  Salvas  I.  — 
3,  1  laudes  tu  quae  gaudes  O.  —  3,  2  O  beata  nobis  grata  O;  O  beata  at- 
que dieta  B.  —  4,  4  purgans  B;  Purgas  mundi  F.  —  6,  1  Quam  sacratae, 
quam  beatae  DGHIKLO.  —  6,  3  et  gesserunt  O.  —  6,  4  vient  (später  korrig.) 


—     464     — 

B.  —  7,  2  Nos  fecit  HK.  —  8,  3  Tu  afflictis  FGHK.  —  9,  1  Quae  es  tota 
redundata  B.  —  9,  4  morbura  H.  —  11,  2  und  11,  4  vertauscht  O.  —  11,  4  Ut 
tot  laudes  BL.  —  12,  1  Nulluni  venum  F ;  Nulluni  novum  DI ;  nihil  senum 
F;  nulluni  sevum  M.  —  12,  1  sq.  fehlen  B.  —  12,  2  laedit  A;  Non,  quod 
laedat  continens  M;  retines  LO.  —  13,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt  D.  — 
13,  3  Quamvis  plene,  nullus  bene  AN.  — ■  13,  4  narrent  L.  —  14,  2  Nemo 
laudet  BGO.  —  14,  3  est  hoc  iuvamen  B.  —  15,  1  Kaum  für  neue  Initiale 
belassen  B.  —  15,  2  emines  K.  —  15,  3  praedita  (spater  korr.)  B.  —  18,  1 
Spem  labentis  F;  Spem  habentes  I;  Spe  gaudentes  B;  Sepe  labentes  M; 
firma  mentis  FH.  —  18,  4  Exclude  N.  —  19,  3  veracem  AHMO  ;  feracem 
korr.  in  veracem  I.  —  20,  1  Frauduleutus  et  M.  —  20,  4  Per  carnis  me 
HN.  —  21,  1  Nunc  patenter,  nunc  latenter  IML;  Nunc  patenter  nunc  silenter 
O;  Nunc  patent,  nunc  latent  B.  —  21,  2  irrumpere  N.  —  21,  3  partem  fehlt 
B;  Quaerens  partem  atque  artem  L.  —  21,  4  subrepere  HIK.  — ■  22,  2 
O  benigna  domina  N.  — -22,  4  molimina  N.  —  23,  1  atque  insanus  B.  — 
23,  2  Non  mihi  BFHKN.  —  23,  3  non  pruritus  A ;  et  pruritus  I ;  vel  pruritus 
N.  —  23,  4  deiciat  O.  —  24,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt  L.  —  24,  1  Non 
auditus  aut  I;  et  olfactus  O;  vel  olfactus  N.  —  24,  2  excitet  A.  —  24,  3 
risus  sive  visus  BG ;  risus,  non  me  visus  A ;  visus  neque  risus  O.  —  24,  4 
Aut  iocus  N.  —  25,  3  Et  I;  Ut  restringat  et  B;  Ut  quiscant  et  frigescant 
M.  —  25,  4  Motus  pravi  N.  —  26,  1  cerena  I;  mens  impleta  B.  —  26,  2 
Salutari  gaudio  LN.  —  28,  1  vitae  pia  D.  —  28,  3  et  me  reum  KMO.  — 
29,  1  ne  in  necem  DHIK.  —  30,  1  et  inductor  O.  —  31,  4  Intra  GM.  — 
32,  3  Nos  revise  M;  ut  illisae  F;  ut  allisae  O.  —  34,  1  sq.  und  3  sq.  um- 
gestellt M.  —  34,  3  sq.  Fac  videre  et  gaudere  |  De  Mariae  gloria  FHK.  — 
36,  1  Te  rogamus  et  laudamus  AFL;  Te  rogamus  et  oramus  O.  —  36,  3  Ut 
perenni  nobis  M ;  Ut  aeterni  clemens  regni  H.  —  36 ,  4  Nobis  pandas  H ; 
pendas  L.   —  Str.  37  fehlt  L.  —  37,    2  alme  Spiritus  FO;   alme  trinitas  B. 

—  37,  4  Saecula  I;  Deus  unus  saecula  O. 

Rhythmus  X.  —  1,    2  Praeelegit  dementia  L.  —  1,  3  Cui  partus  B; 
Cuius  natus  mire  datus  N.  —  1,  4  Restauravit  FIN.  —  2,  3  Que  exclusus  L. 

—  2,  4  e  thalamo  HO.  —  3,  1  Pater  regis  B;  per  quam  FHKLO.  —  4,  1 
Mons  B  .  —  4,  3  nisum  atque  visum  DIN.  —  5,  1  Infundas  korr.  in  infundo 
H;  ut  retundas  B.  —  5,  3  fine  plena  F.  —  5,  4  penitus  FHK;  despiciam 
B.  —  7 ,  1  peccatis  expiatis  vel  purgatis  D ;  expugnatis  M.  —  7 ,  4  Tuas 
laudes  M.  —  8,    1  Raum  für  Initiale  belassen  B.  —  8,   2  Possit  laude  BG. 

—  9,  1  Dum  aurora  sie  L;  Tunc  aurora  fit  BG.  —  10,  2  Nulla  I.  —  10,  3 
tunc  fulgorem  B.  —  11,  1  sq.  und  11,  3  sq.  umgestellt  HK.  —  11,  2  clari- 
ticat  HK.  —  11,  3  Nam  vix  luna  noctem  una  O.  —  11,  4  terrat  O.  —  12,  1 
sq.  und  3  sq.  umgestellt  M.  —  12 ,  2  Novi  dux  N.  —  12,  4  Nusquam  stare 
BFG;    cernitur  HK.  —  13,    1   nusquam  K.  —  14,    1  Tu  es  vera  BFGHKM. 

—  14,  3  Spera  tarnen  BGHK;  obvelamen  M;  et  velamen  BG;  per  velamen 
HK.  —  14,  4  Nobis  es  BM;  Nunquam  es  GHK.  —  15;  1  praeclara  nam- 
que  rara  A;  praeclara  Deo  cara  FL.  —  15,  4  Nee  occasum  HK.  —  16,  2 
Tota  et  I.  —  16,  3  Tua  vita  K;  Tue  vita  H;  Tibi  nulla  nee  M.  —  17,  2 
canunt  O.  —  18,  3  potestatus  M;  potestates  DI.  —  19,  3  Actionesque  F.  — 
20,  3  qui  KL.  —  20,  4  Vitali  O;  flagrantia  B;  fraglantia  G.  —  21,  1 
Gratulantur  et  conantur  BG.  —  21,  2  Tuas  laudes  BO.  —  21,  3  Te  quaerat 
exprimere  B.  —  22,  2  Tuae  laudis  BFHK.  —  22,  4  suecumbunt  I.  —  23,  1 
Nemo  potest  L;  quantum  BFG.  —  23,  3  represcit  I.  —  25,  1  qui  adfixus 
M;  rex  adflictus  B.  —  25,  3  Qui  sanavit  B.  —  25,  4  suam  D.  —  Str.  26 
hier  und  nach  Str.  22  ein  zweitesmal  B.  —  27,  1  profectum  N.  —  27,  4 
Haec  quae  sunt  A;  Quaecumque  utilia  O.  —  28,  2  valeam  M.  —  28,  3  Ut 
GM.  —  Str.  29  fehlt  N ;  Str.  29—43  fehlen  L.  —  29,  1  Mater  magni  M; 
Mater  Dei  BG.  —  29,  4  Caruirnus  B.  —  31,  1  sq.  in  N:  Virgo  facta,  ut  in- 
taeta  |  Mater  sis  et  inclita  N.  —  32,  2  roborantur  DIMNO.  —  32,  3  nos 
sortes  B;    me  fortem  et  cohortem  O.  —  32,    4  reprime  I.  —  33,   1  tuuni  O. 

—  33,  2  Supplicem  O;  eripere  B.  —  33,  3  quisquis  velit  M.  —  34,  3  me 
inferni  O.  —  35,  2  me  semper  O.  —  35,  4  Gaudeam  de  miniere  O.  —  Nach 


—    465     — 

Str.  35  schiebt  I  Str.  6  des  Rhythmus  XI.  ein.  —  36,  3  Ut  divinae  G.  — 
36,  4  Lucis  dono  G.  —  Str.  36  bis  Schlufs  als  selbständigen  Teil  N.  —  37,  2 
primum  BFDHIK.  —  39,  1  Et  N;  restauret  H  ;  hie  HK.  —  39,  3  Et  su- 
stentat  N ;  praesentat  et  sustentat  O.  —  39,  4  Nos  tuis.  —  40,  3  Creator  da 
nostra  corda  N.  —  40 ,  4  Firma  saneto  spiritu  N.  —  42,  2  Tuos  F;  Oves 
tuas  O.  —  42,  3  quae  in  FI;  Liberatae,  collocatae  N.  —  42,  4  Laetentur 
in  dextera  N.  —  Nach  Str.  43  schiebt  N  ein: 


Ad   sanetissimam  Dei   genetricem. 


I. 

1.  O  Maria,  vitae  via, 

Vitis  vitam  germinans, 

Primae  sortis  damna  mortis 

Nostrae  vita  terminans. 

2.  Templum  Dei,  salus  rei, 

Mater  regis  gloriae, 
Caeli  porta,  qua  lux  orta, 
Nostrae  spes  victoriae. 

3.  Gignens  natum  nee  creatum 

Sine  maris  semine 
Partu  miro,  carens  viro 
Contra  morem  feminae. 

4.  Me  tuere,  Stratum  fere 

Vitiorum  pondere, 
Quae  fovere  mors  est  vere, 
Prorsus  mors  recondere. 

II. 

1.  0  Maria,  mater  pia, 

Gabrielis  famine 
Fide  grata,  spe  beata 
Sacro  plena  flamine. 

2.  Mater  prolis,  carens  dolis, 

Speciosa  facie, 
Stella  solis,  vernans  polis, 
Vas  caelestis  gratiae. 

3.  Vas  electum,  vas  dilectum 

Dei  providentiae, 
Vas  provisum,  post  excisum 
Manu  sapientiae. 

4.  Me  tuere,  quamvis  serae 

Datum  paenitentiae, 
Seit  prodesse,  non  obesse 
Tuae  vis  potentiae. 

III. 

1.  O  Maria,  vitae  via, 

Christi  sponsa  Domini, 
Ventris  fruetu  dempto  luctu 

Vitam  reddens  homini. 
Dreves,   Lateinische  Hymnendichter. 


2.  Stella  poli,  maris,  soli, 

Sola  potentissima, 
Plena  luce,  Christo  duce 
Vitae  spes  certissima. 

3.  Mater  facta,  sed  intaeta 

Blandientis  nexibus, 
Mater  facta,  sed  intaeta 
Carnis  a  complexibus. 

4.  Castrum  cordis  plenum  sordis 

Deprime  radicitus, 
Ut  perversus  mox  subversus 
Motus  sit  illicitus. 

IV. 

1.  O  Maria,  mater  pia, 

Castitatis  lilium, 
Carne  munda,   qua  feeunda 
Dei  gignis  filium. 

2.  Mundi  lumen,  caeli  numen, 

Ex  te  rex  egreditur, 
Sic  natura  carnis  iura 
Superans  transgreditur. 

3.  Flos  honoris,  flos  decoris, 

Flos  spineti  gloria, 
Ex  te  duetus  nobis  fruetus 
Pax  est  et  victoria. 

4.  Fac  me  servum  non  protervum, 

Tuae  laudi  deditum, 
Spe  salutis  et  virtutis, 
Ope  summa  praeditum. 

V. 

1.  O  Maria,  vitae  via, 

Virga  florens  aurea 
Et  regina  iam  divina 
Sublimata  laurea. 

2.  Dei  thronus,  noster  bonus 

Cibus  et  mirabili.s, 
Vivis  eunetis  et  detunetis 
Placens  et  amabilis. 
II.  30 


—     466     — 


3.  Super  caelos  tibi  melos 

Sonat  vox  angelica, 

Vox  in  polo,  vox  in  solo 

Tibi  plaudit  caelica. 

4.  Me  devotum  tibi  totum 

Servum  fac  exsistere 
Et  de  corde  mundo  sorde 
Laudibus  insistere. 

VI. 

1.  O  Maria,  mater  pia. 

Stirpe  nascens  regia. 
Virginalis  flos,  regalis 
Proles  et  egregia. 

2.  Ex  te  nasci,  laete  pa^ci 

Rex  caelorum  voluit, 
Sola  digna,  sis  benigna. 
Cum  mens  iuxta  coluit. 

3.  Tu  lucerna,  qua  superna 

Lux  Christus  exoritur. 
Nobis  salus,  qui,  ne  malus 
Mmiatar,  moritur. 

4.  Cuius  morte  mortis  sorte 

Muni   me,   piissima, 
Et  hac  laude,  virgo,  gaude 
Recoli,  dignissima. 

VII. 

1.  O  Maria,  vitae  via. 

Mundi  salus  praevia, 
Iter  caeli,  lux  fideli, 
Dux  ignorans  devia. 

2.  Labe  carens,  sola  paren^ 

Tanti  digna  filii, 

Singularis  ex  te  paris 

Angelum  consilii. 

3.  Virga  Iesse,  non  subesse 

Carnis  nosti   vitiis, 
Carne,  corde  carens  sorde, 
Patet  res  indiciis. 


4.  Terge  dono  tibi  prono 
Meae  mentis  crimina, 
Clausa  rite  malis  vitae 
Mihi  pande  limina. 

VIII. 

1.  O  Maria,  mater  pia, 

Spiritus   sacrarium, 

Prece  pura  foedum  cura 

Pectoris  armarium. 

2.  Mala  deme,  hostem  preme 

Tua  vi  nefarium, 
Pande  gratis  pietatis 
Tuae  promptuarium. 

3.  Nobis  verum  patrem  rerum 

Dans  consiliarium 


4.  Da  caeleste  tuis  peste 
Liberis  donarium, 
Nostri  cordis,  pleni  sordis, 
Morbum  curans  varium. 

IX. 

1.  O  Maria,  vitae  via. 

Fidei  spectaculum, 
Castitatis,  honestatis, 
Gratiae  signaculum. 

2.  Prophetarum  fide  darum, 

Et  legis   oraculum. 
Incarnati  Christi  nati 
Corporis  umbraculum. 

3.  Veri  cibi  iugis  tibi 

Sub  fide  signaculum, 
Mater  vitae,  nostri  mitte 
Criminis  piaculum. 

4.  Matris  fide  natos  vide 

Mortis  vincens  iaculum, 
Mater,  ave,  natis  fave 
Vitae  dans  spectaculum. 


III  4,   1  Castum.  —  VII  3,  2  Carni.  —   Rhythmus  XI— XV  fehlen  .V 

Rhythmus  XL  —  3,  1  sq.  und  3,  3  sq.  umgestellt  FHK.  —  3,  3  Me 
emunda  O:  quo  AI.  —  4,  2  Visu  I.  -  4,  3  votum  meum  B.  —  Str.  6  fehlt 
I.  —  6,  2  Tibi  nostra  B:  Tibi  mea  0;  Mea  tibi  M.  —  6,  3  Ne  sitMO;  hie 
K:  hoc  (später  korr.)  B.  —  7,  4  Nos  malis  B.  —  8,  2  Vitae  nostrae  BFHK. 

—  8,    3  Infinitae  nobis  vitae  BFHK.  —8,   4  Per  te  datur  BFHK.  —  9,2 
Opus  tarn  piissimum  O.  —  9,   3  adipisci  B.  —  10 ,  3  ac  B.  —  11,   1  ac  B. 

—  11,   4  Cunctis  debent  H.  —  12,   3  hostis  B.   -   12 ,  4  da  I.  —  13,  1  O 
praeclara  ();    Christus  clara  H.  —  13,  2  Caelestique  FHK.  —  13,  3  Fer  0. 

—  14,    1  Hie   legatus  FGHIKMO;    Hie   ligatus    (später   korr)  B.     -  14,   3 


—     467     — 

Metit  DI  :  ut  aeternas  O.  —  15,  2  Elapsus  de  aethere  15.  —  15,  4  Curat 
tibi  BPHK.  —  16,  2  Eins  stirpe  M.  —  16,  3  cara  et  praeclarä  K.  —  17,  2 
Virtutumque  praedita  O.  —  18,  1  Nam  adulta  O:  sed  inculta  FH;  hie  in- 
culta  K.  —  18,  3  Sancta  vultu,  saneta  eultu  HKO.  —  18,  4  Sancta  prorsus 
BGHKMO.  —  Str.  20  fehlt  I.  —  21,  1  Corde  pudens  virgo  prudeus  0.  - 
21,  2  Legis  studens  observantiae  O.  — -  23,  3  Et  arcanum  O.  —  24,  1  quam  I.  — 

24,  3  non  hoc  ante  I.  —  24,  4  Nee  post  ulla  DI;  Ulla  non  promeruit  M.  — 

25,  1  Sic  legatus  10.  —  27,  4  habens  B.  —  28,  1  quam  suave  F.  —  28,  2 
miraculum  B.  —  2y,  1  O  benigna  Deo  O.  —  29,  3  Semper  grata  et  O.  —  30,  2 
Meruisti  K.  —  30,  3  Quae  repleta  A.  —  31,  2  Dabit  tibi  B.  —  32,  2  Terrae, 
caeli  domina  O.  —  32,  3  et  non  DI.  —  33,  1  Non  turberis  DI :  Nee  turberis 
O ;  nee  mireris  10.  —  33,  3  Digna  quidem  sed  O.  —  35,  1  Summi  virtus  patris 
sanetus  M.  —  35,  3  Et  DI.  —  35,  4  tuus  sit  BG.  —  36,  1  atque  regnans 
K;  ipse  regnans  O.  —  36,  4  Tollet  nundi  FHKO.  —  37,  1  Hie  salvabit 
BDGIO;  Sie  salvabit  A;  Is  salvabit  H.  —  37,  4  Eegnum  is  O.  —  Nach 
Str.  37  Regi  magno  etc.  0.  —  38,  2  fideles  animae  BGO.  —  38,  4  Salvae 
tu  FHK.  —  40,  2  Nam  cum  nato  O.  —  40,  4  Regnans  B.  —  41,  3  et  pre- 
cantur  I;  et  mirantur  M:  Te  mirantur,  te  precantur  BGO:  Te  mirantur  ac 
precantur  FHK.  —  41,  4  Te  devote  GHK.  —  43,  3  Te  precatur  10.  — 
44,  3  Tuum  B.  —  45,  4  Porrige  solatium  G.  —  46,  2  Subcubant  B;  eupidini 
AB.  —  47,  3  sq.  fehlen  A.  —  48,   1  Nee  amaris  GKM.  —  49,  2  Me  iaculis 

A.  — -49,  4  Per  tua  I.  —  50,  2  ingentia  A;  prementium  H.  —  50,  3  His 
ablatum  D;  is  ablutum  I.  —  50,  4  flagitium  B.  —  51,  1  virgo  tuam  rogo 
KO.  —  51,  2  Tua  exeellentia  I;  Supplex  excellentiam  O.  —  51,  3  aeternam 
vite  cernam  O.  —  51,  4  gloria  I.  —  52,  1  in  AB  neuer  Abschnitt.  —  52,  2 
Natus  M.  —  52,  3  salvasti  et  purgasti  BHK.  —  53,  4  sit  tibi  M.  —  55,  3 
Nee  sis  BGM.  —  55,  4  Peccatorum  pondere  B.  —  56,  3  mente  vera  BFHIKMO. 

—  57  ,  1  Ne  in  lacum  G.  —  58 ,  4  Per  te  vitem  noxios  D.  —  59,  3  matris 
piae  O.  —  60,  4  Nos  sumus  H.  —  Nach  Str.  60  Regi  magno  etc.  und 
Pater  Deus  etc.  O. 

Rhythmus  XII.    — -    1,    2    quantus   cendens  F.  —  1,  3  Magistratus  et 
primatus  FK ;    Magistratum  et  primatum  III ;   Magistratum   qui  primatum  D. 

—  2,1  enixa  virga  fixa  O.  —  2,  2  Sanctitate  B.  —  2,3  Viam  BHK;  iter 
facis  I.  —  3,  2  itinere  O.  —  3,  3  Delinquenda  DI.  —  3,4  novae  legis  O. 

—  4  ,  2  Os  meum  H.  —  4,  4  Verba  mea  H.  —  5,  3  Dum  DI.  —  5,  4  sim 
fallatiis  B.  —  7,  1  Benedicta  digne  dieta  O.  —  7,  2  placuit  M;  Cuncta  Deo 
placita  O.  —7,4  Reparavit  BFGHKO;    Perdita  restituit  M.  —  8,  2  qui  I. 

—  8,  3  sq.  fehlen  B.  —  9,2  nullus  FHK.  —  9,  4  Tu  lactasti  O.  —  11,  1 
Ergo  pensa,  quam  O.  —  11,  2  sit  fehlt  D.  —  12,  4  Imbelliees  B.  —  13,  4 
Optimum  remedium  O.  —  l4,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt  O.  —  14,  1  Mentis 
lumen  FHK.  —  15,  3  Iuva  pressos,  leva  fessos  M.  —  15,  1  et  victorum  D ; 
et  eunetorum  KO  —  15,  4  posce  DMO;  meritum  BDFHIMO.  —  16,  1  Ut 
ovantes  G.  —  16,  2  Redeant  ad  G.  —  16,  3  tunde  ventos  N.  —  16,  4  Mea 
sedans  M;  Meta  B:  sedens  B.  —  17,  2  Et  concordes  N;  ad  iuvicem  B.  — 
18,  3  Ut  cognascant  hunc  G ;  hie  et  poscant  N.  —  18,  4  Optatum  remedium 
X:  Suum  adiutorium  O.  —  19,  1  Raum  für  neue  Initiale  B.  —  21,  1  et  sie 
D.  —  21,  3  Et  de  mundo  M.  —  22,  3  Dele  tuis  HK.  —  23,   1  Te  credentes 

B.  —  23,  2  pelle  ANO.  —  23,  3  ut  futura  N.  —  Nach  25,  4  Amen  O; 
neuen  Abschnitt  markieren  ABFO.  —  26,  2  Et  redemptor  G.  —  26,  4  Alvus 
almae  MO;  Alvus  saerae  FHK.  —  27,  3  nam  vel  auxi  B.  —  27,  4  agens 
debita  D:  augens  debita  I:  Agens  semper  BK.  —  28,  2  Baptismi  sacra- 
mentum  G,  später  korrig.  in  sacrificium  B.  —  29,  2  Me  pravis  FHKO:  me 
fehlt  B.  —  29,  3  fovendo  O.  —  31,  3  Te  timore  B.  —  31,  4  Tai  reple 
DHIK.  —  32,  1  esto,  memor  est<>  M.  —  32,  2  Qui  (m2  que)  proficeris  K: 
Quid  nobis  pro  feceris  H :  profeceris  0.  —  33,  4  Tuae  matris  FKO.  —  34,  1 
et  haec  O.  —  34,  3  Quae  portavit  G;  Linguam  frenet,  cor  serenet  M.  — 
34,  4  Carnem  stringat  fragilem  M.  —  35,  4  gratiam  B.  —  36,  1  Iesu  nat.- 
pietate  O.  —  36,  3  Quid  dicendum,  quid  gerendum  FHK.  —  36,  4  Semper 
mihi  M.  —  37,    3  Et  iam  AHF:    Atque  dones  O.  —38,    1  non  ocultum  B- 

30* 


—     408      - 

--39,  1  praedare  nos  intrare  DI.  —  39,  4  supernis  K;  socia  FM.  —  40,  3 
quod  utrique  M.  —  Nach  Str.  40  Pater  Deus  etc.  O. 

Rhythmus  XIII.  —  1,1  Lux  fidelis  H.  —  1,  3  non  gravaris  0.  — 
2,  3  et  praemisit  F;  et  praedixit  B;  Xobis  fecit  et  praefecit  M.  —  2,  4  Omni 
sine  macula  M.  —  3,  4  laudemus  O.  —  4,  4  laudes  FGHK.  —  6,  1  O  honesta 
virgo  praesta  M.  — -6,  4  gaudium  F.  —  7,  1  O  quam  gratus  et  beatus  M. 
—  7,4  Restauruntur  K.  —  8,  1  Quod  iucundum  O;  immundum  D.  —  8,  2 
Nee  non  indeficiens  I.  —  9,  2  Nostrum  regem  RKM.  —  9,  4  Pudens  sus- 
tinuit  B.  —  10,  1  quam  beata  BHK.  —  10,  2  Quam  F;  genitrix  D.  -  10,  4 
regit  omnia  (später  korrig.)  B.  —  12,  4  Gemitum  amisimus  I.  —  13,  2  Natum 
eius  BGHKMO ;  Natus  eius  F.  —  14,  1  Dei  mater  nobis  grata  B ;  Fac  gratanter 
et  constanter  M.  —  14,  2  Tua  fac  sollemnia  B.  —  15,  3  Falsa  pelle  et  evelle 
M.  —  15,  4  Peccatorum  M.  —  16,  1  feda  bella  B.  —  16,  3  disperdant  O  - 
16,  4  Huius  mundi  BFKM.  —  17,  4  BEHKO:  penitus  O.  —  19,  1  Inter 
tuum  B.  —  19,  3  Pressum  leva  ABGKMO.  —  19,  4  Ego  ruam  O.  —  Str. 
20  und  21  hinter  24  B.  —  20,  1  Magnus  O.  —  20,  3  Cuius  F;  grave  et  per- 
prave  M.  —  20,  4  Poenam  M.  —  21,  3  me  seduxi  K;  detruxi  B;  et  fehlt 
B.  —  21,  1  Ergo  Clemens  O.  —  22,  4  Poscas  mihi  FHK.  —  23,  3  Des  M; 
et  non  FHK.  —  23,  4  daemoniaco  K.  —  24,  2  Me  hoste  B;  24,  3  Ut  co- 
ronam  O;  Atque  cernam  sempiternam  M.  —  24,  4  dare  I;  Vitam,  in  qua 
radias  M.  —  25,  2  Velle  tuum  H.  —  27,  2  Tuum  possim  filium  FHK.  — 
27,  3  Tuere  pacem  B.  —  28,  2  Vite  et  D;  Verbis  et  I.  —  29,  1  Iesu 
verbum  O.  —  30,  3  Ut  extremos  M.  —  31,  4  honoribus  B.  —  32,  1  Sic  I; 
cernendum  B.  —  32,  -3  Quae  portavit  et  gestavit  M.  —  32,  4  Te  saneto  suo 
gremio  M.  —  33,  1  Mihi  parce  FH.  —  33,  2  Missus  est  K;  Missus  sum 
F.  —  34,  3  Et  virtutum  H:    ferant  frustrum  D.  —  34,  4  Expellenda  B.  — 

35,  1  Prudenter  et  pudenter  O.  —  35,  2  agere  B.  —  35,  4  laedere  BM.  — 

36,  1  nee  non  castum  O;  promptum  atque  cautum  M.  —  36,  2  Ut  post 
DFGHIKM;  fruat  K;  —  36,  4  Summae  lucis  radio  F.  —  Nach  Str.  36  hat  M 
zwei  Doxologien:  Pater  Dens,  fili  Deus  etc.  und  vor  dieser; 

Tibi  nato  cum  beato 

Patre  laus  et  gloria 
Flaminique,  quod  utrique 

Compar  est  per  omnia 

Rhythmus  XIV.  —  1,4   Tenens  D.    —    2,1  Mater    nati    summi  A; 
summe  I;  Mediatrix  et  salvatrix  O.  —  Nach  Str.  3  schiebt  O  ein: 

In  aeternum  per  supernum 

Regnum  suae  gloriae 
Victoria  et  gloria 

Mariae,  matri  piae. 

Darauf:  Eius  nato  cum  beato  etc.;  Pater  Deus,  fili  Deus  etc.  —  4,2  Obli- 
visci  criminis  M.  —  4,  3  Quos  B.  —  5,  1  virgo,  omnis  ordo  K.  —  5,  2 
colere  B.  —  5,3  Omues  gentes  complaudentes  M ;  Tibi  gentes  atque  grates 
O.  —  5,4  solvere  B;  Debent  grates  reddere  M;  Debent  laudes  O.  —  6,  3 
Illo  partu  M.  —  8,  2  Per  te  sunt  HKQ.  —  8,  ö  Nunc  secreta  FHKO.  — 
8,  4  Sacrae  legis  FHK  ;  Priscae  legis  O.  —  9,  2  fruetu  B.  —  9,  3  sq.  fehlen 
F.  —  y,  8  quem  I.  —  9,  4  flores  O;  Quod  tu  ferres  gaudia  B.  —  10,  2  Fassa 
A.  —  11,  4  salva  FHKO;  populum  FH.  —  12,  2  Velut  fumi.  O.  —  12,  3 
pimentis  D;    praecedentis  I.  —   12,  4  carens  BGDI;    C'arens  omni  FHKMO. 

—  13,  1  Fit  salutis  AO.  —  13,  2  Qui  te  M;  crederis  O.  —  13,  3  Tenuisse 
et  B.  —  13,    4  Virginem  te  asseris  O.  —  14,    1   Raum  für  neue  Initiale  B. 

—  15,  2  evadimus  B.  —  15.  4  aeeipimus  I.  —  16,  1  Tu  aurora  solis  ora 
M.  —  16,  3  nos  salvet  B.  —  16,  4  Fraudem  O.  —  17,  3  tuos  K.  —  20,  3 
ac  maerores  D;  et  maerores  I;  vel  maerores  B.  —  21,  1  bona  sis  patrona 
M.  — -  21,  2  Nobis  in  auxilium  M.  —  22,  1  Auetor  orbis  K:  qui  iam  nobis 


—     460     — 

B  :  qui  et  nobis  G.  —  22,  2  Factus  es  H.  —  23,  2  Peccati  me  BH.  —  23,  4 
numeres  BO.  —  24,  1  a  nece  O.  —  24,  2  Quem  B.  —  25,  1  Fac  me  totum 
nunc  devotum  M.  —  25,  2  tili  D;  tuis  BI,'  In  ipsius  laudibus  M.  —  26,  1 
Tuae  laudes  O.  —  26,  3  Nos  munitos  et  invictos  M.  —  26,  4  A  malo  A.  — 
27,  4  sanctis  HIKM.  —  28,  4  Bonis  saucias  O.  —  29,  2  Iesu,  spes  O.  — 
29 ,  3  Da  cum  bonis  pacem  malis  M ;  Sic  purgatos  fac  beatos  O.  —  29 ,  4 
In  terra  viventium  O.  —  Str.  30  fehlt  O. 

Rhythmus  XV.  —  1,  3  Da  cunctorum  commodorum  N.  —  1,  4  Nobis 
affluentiam  N.  —  2,  2  Festa  tua  FHK.  —  3,  1  Cunctis  signis  0.  —  3,2 
Mereamur  laudibus  G.  —  4,  1  laudare,  venerari  M.  —  4,  4  Ad  summum  O. 
—  5,1  olim  missi  O.  —  5,  4  Cuius  esses  FH;  Cuius  essent  K.  —  6,  2 
terrae  DI.  —  6,  4  fulgens  F.  —  7,4  Nos  post  mortem  glutiat  HKO;  Post 
mortem  absorbeat  G.  —  8,  2  Perferamur  B.  —  8,  4  Nos  fehlt  B.  —  9,  1 
cur  me  D;  quod  me  I.  —  10,  1  sq.  visus  et  auditus  sum  elisus  HK.  — 
10,  2  lapidibus  B.  —  11,  1  Virgo  clemens  ad  te  maerens  M.  —  11,  2  Ac 
tristis  M.  —  12,  3  Vanitatis  K.  —  13,  1  qui  respirat  I.  —  13,  2  Mole 
pressus  FHO.  —  13,  3  Habens  carum  B.  —  13,  4  Reddet  B;  eis  H.  — 
14,  1  potens  FH.  —  14,  2  te  colentibus  B;  te  petentibus  FMO.  —  15,  2 
aut  auxilium  FGKO.  —  15,  3  Si  non  bonis  DI.  —  17,  3  Hie  reatus  DI.  — 
18,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt  O.  —  18,  1  Hinc  B;  Hunc  D;  ingressus  est 
DI;  est  eonfessus  B.  —  18,  3  His  convineunt  et  B.  —  18,  4  Munda  B; 
Carnis  desideria  FHKO.  —  19,  1  est  pro  H.  —  19,  3  Cunctis  clara  B ;  clara 
atque  cara  O.  —  20,  1  Ergo  mitis  O.  —  21,  2  factor  fabricae  BM.  —  22,  2 
Nos  terrenis  sustine  O.  —  22,  3  Et  ab  omni  nos  custodi  M.  —  23,  1  muni 
atque  uni  M.  —  24,  1  et  gehennae  I ;  Rex  caelorum  a  malorum  M.  —  24,  3 
Tot  flagellis,  tot  procellis  F.  —  25,  3  Ne  abyssis  pro  commissis  M.  —  25,  4 
Mergamur  reatibus  M.  —  26  nos  et  regna  B;  ut  nos  regna  O.  —  27,  3  quod 
utrique  M.  —  Nach  Strophe  27  in  H  folgende  üuzugehörige  Strophen: 

1.  Mater  patris  et  filia,  2.  Regina  poli  curiae, 
Mulierum  laetitia,  Mater  miserieonliae, 

Stella  maris  eximia,  In  hac  valle  miseriae 

Audi  nostra  suspiria.  Sis  reis  porta  veniae. 

3.  Maria,  propter  filium 
Confer  nobis  remedium, 
Bone  fili,  prece  matris 
Dona  tuis  regna  patris. 

In  F  schliefst  sich  an  gleicher  Stelle  das  Lied  Virgo,  gaude,  digna  laude 
(Mone  II,  373)  an,  da-<  wohl  gleiches  Versmafs  mit  dem  Mariale  hat,  indes 
ein  selbständiges  Lied  zu  sein  scheint. 

Epilogus.  —  Aufser  A  auch  in  Cod.  Vatican.  311.  add.  saec.  15.  V. 
—  10,  1  Mundique  rectores  V.  —  10,  3  donent  triumphorum  V.  —  13,  2  Caelo 
gaudentes  nobis  sint  dementes  V.  —  15,  3  ut  quae  nunc  speramus  V.  — 

II.  Abteilung  und  Umstellung.  —  A  teilt  den  Hymnus  ein,  wie  er 
vorstehend  gedruckt  ist,  nur  hat  es  neue  Initialen  auch  bei  XI,  52  und 
XII,  26 ;  diese  bedeuten  indes  nicht,  dafs  ein  neuer  Rhythmus  beginnt,  sondern 
dafs  der  Dichter  sich  am  Schlüsse  des  Hymnus  an  Gott  wendet.  Vgl.  IV, 
27:  VI,  23:  IX,  32:  X,  37:  XIII,  29:  XIV,  22;  XV,  21. 

B  stellt  stark  um:  I:  II;  HI  1—26;  IV;  V  1—34;  III  27—34;  VIII; 
IV  1-27;  V  35-41;  VI;  VII:  IX;  X  1—22:  26;  23— 43;  XI;  XII;  XIII 
1-13;  XIV  10-30;  XV  1—10;  XIII  14—36;  XIV  1-9:  XV  11—27. 

C  hat  nur  II  1—14;  17—19;  15;  III;  IV  1—2  mit  der  Aufschrift:  „Laus 
et  oratio  de  saneta  Maria";  V  34 — 41  mit  der  Aufschrift:  „Ad  eandem"; 
VIII  34-40  unter  dem  Titel:   ,,  Item  de  cadem". 

D    setzt  Initialen    an   folgenden  Stellen:    I;    II;  III  3;  IV;  V  1;  V  11: 


—     470     — 

VI;  IX:  X;  XI  1:  XI  29;  XI  52;  XII  1;  XII  26;  XII  35;  XIII;  XIV  14; 
XV  1;  XV  21;  es  setzt  keine  VII   1,  VIII  1,  XIV  1. 

E  enthält:  I;  II;  III  1-10;  VIII  24-32;  III  11—31;  33;  IV;  V; 
VI  1—28:  VIII  1—10;  VI  29-30. 

F  markiert  alle  Hymnenanfänge  mit  Initialen,  ausgenommen  II  und  XIV, 
hat  aber  dafür  Initialen  bei  XI  52  und  XII  26  (wie  A).  Am  Rande  hat 
spätere  Hand  die  einzelnen  Teile  mit  Zahlen  numeriert,  die  auch  bei  II 
und  XIV,  XI  52  und  XII  26  angebracht  sind  und  daher  (wie  in  A)  17  statt 
15  Teile  ergeben. 

G  ordnet  ähnlich  wie  B :  I;  II;  III  1 — 26:  Da  virtutum  etc. ;  Pater  Deus  etc. ; 
V  1—34;  III  27—34;  IV  1—26:  V  35—41:  VI;  VII;  VIII;  IX;  X;  XI;  XII; 
XIII  1—14:  XIV  11—30;  XV  1—10;  XIII  15—36;  XIV  1-9;  XV  11—15.  — 
Es  setzt  folgende  Nummern  zu  den  einzelnen  Abschnitten :  1(1,  1):  II  (V,  1); 

III  (IV,  1);    IV  (VI,  1);    V  (VII,  1);    VI  fVIII,   1);  VII  (IX,  1);  VIII  (X,   1); 

IX  (XI,  1);  X  (XII,  1),  XI  (XIII,  1);  XII  (XV,  1).  Initialen  auch  bei  II,  7; 
III,  25;  V,  19;  V,  25;  IX,  15;  XI,  52;  XII,  19;  XII,  26;  XIII,  16;  XIV,  4; 

XIV,  22;  eine  solche  fehlt  XIV,   1. 

H  beginnt  erst  mit  VII  30;  HK  setzen  Initialen  vor  allen  Hymnen  mit 
Ausnahme  von  XII. 

I  setzt  Initialen  zu  III  3;  IV;  V  1;  V  39;  VI:  VII  1;  VII  16;  VIII;  IX; 
XI;   X  34;    XI  1;  XI  29;  XI  52;  XII  1;  XII  26:  XIII;  XIV  1;  XIV  14; 

XV.  Es  fehlen  solche  bei  I,  II,  III  1. 

L  geht  nur  bis  X  29  infolge  von  Beschädigung  der  Handschrift. 

N  bietet:  I;  II;  dann  Interpolation  mit  der  Aufschrift:  „Ad  miserorum 
et  pauperum  adiutricem";  III  „Alia  ad  virginemu ;  IV;  V;  VII  16 — 32  „Ad 
Dei    matrem" ;    VIII    1 — 46    „Ad   caeli    et    terrae    imperatricem"    VI  26 — 29 ; 

X  1  —  36  „Ad  caelestis  panis  et  poculi  propinatricem" ;  X  36 — 43  „Ad  matrem 
salvatoris"  ;  Interpolation  „Ad  sanctissimam  Dei  genetricem". 

O  macht  aus  dem  Ganzen  zwei  Teile,  jeden  mit  einer  Praefatio;  Prae- 
fatio:   II    1;   I   20-33;   II   2—19;    III   1—4;    29.     Erster  Teil:   III   5—34; 

IV  1—19;  21;  20;  22—26;  III  10  (2°);  IV  27—29;  V  1-8;  10;  9:  11—40; 
VI;  VII;  VIII;  IX  4—6;  28—31;  1-3;  7—27;  32-37.  Praefatio:  I  1—19. 
Zweiter  Teil:  X;  XI  1 — 37,  Regi  magno  usw.;  38 — 60,  Regi  magno  usw., 
Pater  Deus  usw.;  XII  1—25,  Doxol:  26—40,  Doxol.;  XIII;  XIV  1—3  Inter- 
polation, Doxol.;  XIV  4—29;  XV  1—27. 

Die  gröfsten  Umstellungen  und  Interpolationen  erlaubt  sich  M,  welches 
andere  Gedichte  gleichen  Versmafses ,  darunter  eins  mit  dreifachem  Binnen- 
reim in  das  Mariale  hineinarbeitet;  deswegen  sind  oben  nur  die  Lesarten 
der  Hs.  eingetragen,  unbekümmert  um  die  Stellung  der  Strophen.  Die  Um- 
stellungen und  Interpolationen  derselben  sind  folgende.  Auf  I  und  II  als 
„Pars  Prima"  folgt 

Pars    II. 
Beginnt  mit  Rhythm.  III,   1;  7—9;  14;  dann: 

6.  Me  dignare  te  laudare,  9.    Da,  beata,  mihi  rata 

Stella  clare  radians,  Atque  recta  scribere, 

Genti  sane  christianae  Me  ditari  et  testari 

Verum  mane  nuntians.  Velle,  fari,  facere. 

7.  Föns  divinae  medicinae,  10.    Os  facundum,  cor  fecundum, 

Virgo  sine  macula,  Dona  mundum  labium. 

Munda  reos   et  fac  eos  Rationem  et  sermonein, 

Regnare  per  saecula.  Ne  quid  sonem  impium. 

8.  Servum  audi  et  exaudi  11.    Non  superbis,  non  acerbis 

Tuae  laudi  sedulum,  Assit  verbis  gratia, 

Os  distingue,  cor  accinge,  Iutellectus  regat  \  ectus 

Solve  linguae  vinculum.  Sermo  rectus  labia. 


471     - 


12.  O  beata,  os  dilata, 

Sint  haec  grata  carmina, 
Sit  accepta,  non  despecta 
Tibi  mea  pagina. 

13.  Hanc  dignare  acceptare, 

Mater,  aure  placida, 
Fiant  vota  tibi  nota, 
Dicta  nostra  lucida. 

14.  Da  fateri  verbum  veri, 

Dux  misericordiae, 
Da  vigorem,  ne  laborem, 
Funde  rorem  gratiae. 

15.  Lac  distilla  ex  mamilla 

Dulci  illa  labiis, 
Ut  amicam  te  pudicam 
Verbis   dicam  sobriis. 


17. 


18. 


19. 


20. 


21. 


Huic  servire  dat  redire 

Ipsis  irae  filiis, 
Huic  substerni  dat  aeterni 

Frui  regni  gaudiis. 

Genetricem  tarn  felicem 
Laudibus  nunc  efferam, 

Hanc  adibo  et,  ut  quibo, 
Preces  ei  offeram. 

Hanc  affecto  sensu  recto 

Collaudando  promere, 
Hanc  ex  voto  corde  toto 

Semper  opto  poscere. 

Surgam,  quaeram  matrem  veram 
Et  sinceram  virginem, 

Quae  dat  mutis  os  virtutis, 
Dissolutis  ordinem. 


16.    Virgo  diva,  tu  nociva 
Ope  Dei  reprime, 
Eius  bona,  eius  dona 
Pande,  sona,  exprime. 

Es  folgen  Rhythm.  III,  12  und  IV,  24. 

24.    Quod  rogamus,  quod  optamus, 

Donet  almus  Spiritus, 

Qui  te  lavit,  qui  vallavit, 

Qui  sacravit  caelitus. 


Non  desistam  hanc  magistram, 
Matrem  istam  quaerere, 

Quae  de  portis  dirae  mortis 
Potest  me  eripere. 

Darauf: 


Pars  III. 


1.  Ave,  virgo,  qua1)  caligo 

Ab  hoc  mundo  pulsa  est, 
Mox  absorpta  lux  est  orta, 
Caeli  porta  patens  est. 

2.  Virgo  gaude,  virgo  plaude, 

Ave,  virgo  regia, 
Per  quam  saeva  et  primaeva 
Tolluntur  naufragia. 

3.  Mater,  gaude,  digna  laude, 

Quae  nos  fraude  eruis, 
Cum  antiquum  inimicum 
Vincis,  victum  obruis. 

4.  Vas  decoris,  dux  pudoris 

Cincta  choris  virginum. 
Plus  decora  quam  aurora, 
Pro  me  ora  Dominum. 

5.  Gravidata  nee  privata 

Dote  sacrae  virginis, 

Placa  natum  sat  iratum 

Ob   reatum  criminis. 

6.  O  dileeta  et  proveeta, 

Fac  nos  reeta  agere, 

Culpas  flere,  spe  gaudere, 

Deum  vere  quaerere. 


10. 


11. 


12. 


Nil  obliquum,  nil  iniquum, 

Nihil  fictum  agere, 
Nil   avari  aemulari, 

Nihil  fari  temere. 

Malum  ferre,  non  referre, 
Terram  terrae  linquere, 

Te,   lucerna  sempiterna, 
Caeli  verna  cernere. 

Menti  fessae  et  oppressae, 

Radix  Iesse,  subveni, 
Quae  suecurris  perituris 

Facta  turris  Libani. 

Carnis  flammas,  quas  non  amas 
Tu  nos  fac  extinguere, 

Vitae  cursum  tendi  sursum, 
Mundi  luxum  spernere. 

Da,  dux  aequi,  reeta  sequi, 

Velle,  fari,  facere, 
Me  corones,  mihi  dones, 

Haec,  quae  mones,  agere. 

Caelo  sita  margarita, 

Lux  et  vita  gentium, 
Fac  lucemam  sempiternam. 

Tuum  cernam  filiuin. 


l)    1,  1  quam  Hs.  — 


472 


13.  Da  timere,  da  videre 

Lucem  verae  fidei, 
Iesum  Christum,  benedictum 
Fructum  ventris  nivei. 

14.  Tuearis  me  praeclaris 

Cingens  charismatibus, 

Oma  donis,  quae  probaris 

Dare  pronis  mentibus. 

15.  Fac  me  mitem,  ut  devitem 

Iram,  litem,  odium, 
Fac  amandum,    mitem,  blandum, 
Gravem,  cautum,  sobrium. 

16.  Circumspectum  et  perfectum, 

Fortem,  rectum,  humilem, 
Patientem  et  prudentem, 
Mundum  flentem  debilem. 

17.  Castum,  purum  ac  maturum, 

Mundi  mundum  maculis, 
Timoratum  et  armatum 
Sacris  patrum  regulis. 

18.  Clemens  dele  parentelae 

Meae  cuncta  scelera, 
Des  cognatis  pietatis 
Tuae  grata  viscera. 

19.  Stella  maris,   largiaris 

Meis  caris  gratiam, 
Vivis  cunctis  ac  defunctis 
Mihi  iunctis  veniam. 

20.  Meum  patrem,  meam  matrem 

Duc  in  partem  dexteram, 
Meis  notis  dextra  fortis 
Subdat  mortis1)  viperam. 

21.  Christi  praesta  fortis  dextra, 

Tu,  fenestra  aetheris, 
Quae  te  pandis  et  expandis 
Liberandis  miseris. 

22.  Me  terrenum,  me  egenum 

Duc  ad  plenum  gaudium, 
Da  locari  et  laetari 
In  terra  viventium. 

23.  Serpentinas  in  me  spinas 

Nunquam  sinas  crescere, 
A  pressura  me  Ventura 
Pia  cura  tegere. 


24.  Cum  districtus  et  invictus 

Iudex  Christus  venerit, 
Vox  terroris  et  horroris 
Cives  orbis  fregerit, 

25.  Tunc  indigni  et  maligni 

Flebunt  igni  subditi 
Et  internas  et  externas 
Lugent  poenas  perditi. 

26.  Heu,  quid  feci,  cur  obieci 

Mentem  neci  nesciam? 

Heu,  quid  egi,  cur  perfregi 

Normam  leti  sociam? 

27.  Quo  tunc  pergam,  quo  me  vertam, 

Quem  tunc  quaeram  medium  ? 
Quo  patrono,  cuius  dono 
Iungar  choro  ovium. 

28.  Quem  requiram,    per  quem   iram 

Possim  illam  fugere, 
Per  quem  Iesum  saepe  laesum 
Queam  flexum  reddere? 

29.  0  Maria,  mihi  pia 

Sis  in  die  Domini, 
Tunc  adiutrix  et  conductrix, 
Modo  nutrix  subveui. 

30.  Meliorem  vel  maiorem, 

Quam  nunc  orem,  nescio 
Nee  personam,  quam  praeponam, 
Aeque  bonam  sentio. 

31.  Quod  sincero  corde  quaero, 

Saltem  sero  tribue, 
Intestinae  me  ruinae 
Vel  in  fine  erue. 

32.  O  decora,  Iesum  ora, 

Ut  in  hora  ultima 
Reum  salvet,  omne  levet, 
Quidquid  pavet  anima. 

33.  Da  sim  tecum,  et  sis  mecum 

Ante  aequum  iudicem, 
Tunc  absconde  et  reconde 
Yerbis  placans  vindicem. 

34.  Sis  persona  et  matrona 

Et  da  bona  stautia, 
Sis  medela  et  tutela, 
Mea  vela  turpia. 


35.    Me  impendo,  me  commeudo 

Tibi  flendo,  domina, 

Me  dignare  conservare 

Caeco  dare  lumina. 


')    20,  4  Mortis  subdat  Hs. 


—    473 


Es  folgen  Rhythm.  IX,  19—22,  dann: 

40.    Lux  naturae,  lux  scripturae, 
Renes  ure  famuli, 
Ut  devotus  tibi  totus 
Frangam  motus  Stimuli. 

Hierauf  wieder  aus  Rhythm.  IX,  23 — 27;  dann: 


46.  Lacrimando  laudes  pando 

Tuo  sancto  nomini, 
O  patrona,  mihi  dona 
Clemens  bona  Domini. 

47.  De  culparum  plurimarum 

Leva  Stratum  pondere, 
His  solutum  ad  virtutum 
Fac  me  statum  pergere. 

48.  Ora  Deum,  poscens  eum, 

Ut  cor  meum  foveat, 
Ut  ipsius  me  unius 
Amor  pius  repleat. 

49.  Me  conforta  et  reporta, 

Caeli  porta  veniam, 
Obtineto  et  faveto 

Ut,  quod  peto,  capiam. 

50.  Imperitis  et  contritis, 

Virgo  mitis,  subveni, 
Pro  peccatis  et  orbatis 
Vultum  patris  praeveni. 

51.  Aufer  maesta,  vires  praesta, 

Tu  fenestra  siderum, 
Mater  casta,  fer  ad  astra 
Holocausta  pauperum. 

52.  Tura  precum  defer  tecum 

Ad  conspectum  Domini 
Et  iratum  ob  peccatum 
Placa  natum  homini. 

Zum  Schlüsse  Pater  Deus , 
Lied  Virgo,  gaude,  digna  1 
Strophen  erweitert.     Sodann: 


53.  Rex  aeterne,  rex  superne, 
Tuos  cerne  supplices, 

Nee  iratus,  sed  placatus 
Nostros  actus  iudices. 

54.  Culpae  vindex  atque  index, 
Iuste  iudex  Domine, 

Rex  Messia,  de  Maria 
Nate  pia   virgine, 

55.  Mors  serpentis,  spes  iacentis, 
Partus  ventris  nivei 

Rex  virtutum,  pelle  luctum 
Daque  fruetum  fidei. 

56.  Sitientis  et  egentis 
Audi  mentis  gemitum, 

Ad  internam  et  aeternam 
Pande  vitam  aditum. 

57.  Nobis  parce  stans  in  arce, 
Flos  immarcessibilis, 

Nos  caelesti  stola  vesti 
Rex  inaestimabilis. 

58.  Rex  benigne,  fac  nos  digne 
Fac  nos  sine  scelere, 

Matrem  illam,  matrem  piam, 
Matrem  tuam  colere. 

59.  Factor  orbis,  esto  nobis 
Turris  fortitudinis, 

Nos  ab  hoste  trabe  post  te, 
Fili  matris  virginis. 

fili  Deus  usw.    —  Es  folgt  als  Pars  IV  das 
au  de  (Mone  II,  373),  doch  um  eine  Reihe  von 


Pars    V. 


O  Maria,  mater  pia 

Cunctorum  fidelium, 
Quae  portasti  et  lactasti 

Christum  Dei  filium. 

Stella  maris,  singularis 

Consolatrix  omnium, 
Vitae  porta,  qua  est  orta 

Laus  et  salus  gentium. 

O  dileeta,  praeelecta 

Inter  omnes  feminas, 
Quae  per  Christum  mundumistum 

Obscurum  illuminas. 


Virga  Iesse,  velis  esse 

Mihi  in  auxilium, 
Pro  me  Deum  rogans  meum, 

Tuum  dulcem  filium. 

O  lucerna,  qua  superna 

Gratia  resplenduit, 
Dum  creator  et  salvator 

Mundi  carnem  induit. 

Virgo  felix,  quae  in  caelis 

Dominaris,  omnium 
Consolatrix  et  salvatrix 

Sis  ad  te  clamantium. 


474 


Da  timorem  et  amorem 
Dei  mihi,  domina, 

Da  honorem  et  decorem 
Et  devinci  crimina. 

Te  laudantes  et  amantes 
Non  possunt  deficere, 

Te  laudare  et  amare 

Est  cum  Christo  vivere. 


10. 


Illum  regis  et  protegis 
A  cunctis  criminibus, 

Ut  in  caelis  per  te  felix 
Laetetur  cum  civibus. 

Cives  caeli  cum  fideli 
Plebe  laudant  Mariam, 

Matrem  Christi,  quae  dat  isti 
Mundo  caeli  gloriam. 


Str.  11  und  12  sind  Str.  3  und  4  aus  Rhythmus  III. 

23.    Benedicta  eius  vita 


13.  Lux  caelorum,  spes  lapsorum, 

Virgo  morum  praevia, 
0  lucerna  sempiterna, 
Dei  plena  gratia. 

14.  O  decora,  doce  ora, 

Doce  corda  nescia, 
Nee  sit  vilis  haec  textilis 
Mei  oris  hostia. 

15.  His  loquelis,  his  querelis 

Aures  velis  flectere, 
Et  affectum  et  aspectum 
Ad  nos  rectum  ducere. 

16.  Columbinos  et  benignos 

Flectens  ad  nos  oculos, 
Tuae  laudi  laetos  audi, 
Nos  custodi  sedulos. 

17.  Primum  quidem  spem  et  fidem 

Des  et  idem  sapere, 
Spe  pugnare,  fide  stare, 
Caritate  currere. 

18.  Ab  ignitis  me  sagittis, 

Virgo  mitis,  exime, 
A  catenis  et  venenis, 
Virgo  lenis,  erue. 

19.  Efficaci  et  veraci 

Cinge  patientia, 
A  re  prava  corpus  lava, 
Cor  ab  avaritia. 

20.  Mater  agni,  regis  magni, 

Templum  saneti  spiritus, 
Fac  perire,  non  sentire 
In  me  irae  fremitus. 

21.  Da,  succingam  et  restringam 

Freno  linguam  intime, 
Impudicam  et  iniquam 
Carnem  iungam  animae. 

22.  A  mundana  vel  humana 

Peste,  vana  gloria, 

Me  defende  et  intende, 

Ne  sit  menti  noxia. 


Fuit  ita  sobria, 
Ut  virtutis  et  salutis 
Esset  cunctis  praevia. 

24.  Generosa  et  formosa 

Virgo  rosa  Nazareth, 

Roga  natum,  ut  beatum 

Nobis  statum  reparet. 

25.  Nos  guberna,  lux  supemaT 

Lampas  plena  Iericho, 
Impinguata,  illustrata 
Lumine  seraphico. 

26.  O  Maria,  prophetia 

A  te  dieta  geritur, 
Est  prostrata  gens  elata, 
Pauper  aueta  cernitur. 

27.  Fidem  äuge,  hostem  punge, 

Regina  Ierusalem, 
David  germen,  Iacob  semenr 
Vivens  lumen  Bethlehem. 

28.  Sion  turris,  quae  oecurris, 

Iuncta  muris  Israel, 
Cui  fit  diguus  atque  divus 
Paranymphus  Gabriel. 

29.  Nos  sincere  contuere, 

Virgo  serenissima, 
Qui  turbamur,  confutamur, 
Veluti  peripsima. 

30.  Quis  narrare,  quis  pensare 

Posset  dotum  titulos, 

Quibus  eulta  et  suffulta 

Fulges  ultra  angelos. 

31.  O  Maria,  prece  pia 

Nobis  fer  auxilium, 

Cuius  nomen  est  solaraen 

Miseris  et  gaudium. 

32.  Nomen  sanetum,  per  quod  plano- 

tum 
Aeternum  evasimus, 
Nomen  bonum,  per  quod  donum 
Salutis  aeeepi ums. 


47; 


33.  O  Maria,  o  tu  pia, 

Pacis  via  mentibus, 
Dat  solamen  et  levamen 
Timm  nomen  omnibus. 

34.  Spem  reportat,  cor  confortat, 

Dulce  sonat  nimium, 

Cum  dulcore,  cum  amore 

Stat  in  ore  omnium. 

35.  O  Maria,  mater  pia, 

Dum  generas  filium, 
Xos  de  portis  dirae  mortis 
Perducis  ad  gaudium. 

36.  Nam  dum  facta  et  mandata 

Nati  tui   sequimur, 
Post  hanc  lucem  caeli  ducem 
In  requie  (con)  sequimur. 

37.  Virgo  munda  et  fecunda, 

Dulcis  spes  amantium, 
Quae  amicta  carne  sita 
Caelo  iuxta  filium, 

38.  Es  superna  praestans  dona 

Omnibus  fidelibus, 
His  inprimis,  qui  opimis 
Tuis  instant  laudibus. 


39.  O  benigna,  laude  digna 

Salvatrix  fidelium, 

Mater  Dei,  cordis  mei 

Munda  domicilium. 

40.  Mater  felix,  quae  das  caelis 

Et  terrae  laetitiam, 
Caritatis  atque  pacis 
Praesta  mihi  gratiam. 

41.  O  spes  mea,  ad  me  mea 

Dulci  cordis  tramite 

Et  me  necte  viae  rectae 

Mandatorum  semitae. 

42.  O  iucunda,  sordes  munda 

Mentis  meae  sauciae, 
Uti  laeter  et  iucunder 
Domo  conscieutiae. 

43.  Gaude,  sancta,  per  quam  tanta 

Deus  mundo  tribuit, 
Quod  aeternum  Dei  verbum 
In  te  carnem  induit. 

44.  Te  laudare  et  amare 

Da  mihi  cum  gaudio, 
Atque  velis  me  in  caelis 
Praesentare  filio. 


Hier  folgen  aus  Rhythmus  IV  Str.  26—29. 


Pars    VI. 


1.  Virgo,  gaude,  digna  laude, 

Porta  salve  caelica, 

Quae  fulsisti,  quae  fuisti 

Mater  Christi  unica. 

2.  Fulgens  una  plus  quam  luna 

Sol  et  cuncta  sidera, 
A  caducis  nos  educis 
Monens  lucis  opera. 

3.  Concubinae  et  reginae 

Tibi  digne  cantitant, 
Speciosae  ac  formosae 
Tibi  sponsae  militant. 

4.  Cinctam  florum,  liliorum 

Ac  rosarum  specie 
Te  facundae  ac  fecundae 
Laudant  cunctae  filiae. 

ö.    Tarn  venusta,  tarn  augusta 
Quae  est  ista,  inquiunt, 
Quam  caelestes  et  terrestres 
Ierarchiae  ambiunt? 

6.    Cuius  genae  sunt  serenae 
Quasi  genae  turturis, 
Columbinus  ac  benignus 
Visus  expers  fulguris. 


7.  Flore  salvo  huius  caro 

Fervet  aromatibus, 
Ipsa  miram  primam  myrram 
Castis  spirat  manibus. 

8.  Haec  unguentis,   haec  pigmentis 

Sacrae  mentis  affluit, 
Haec  odorem,  haec  maiorem 
Caelo  florem  genuit. 

9.  O  felicem  genetricem, 

Per  quam  pacem  sumpsimus, 
O  felicem,  quam  doctricem, 
Lucis  lucem  hausimus. 

10.  O  in  caelis  regnans  felix, 

Dux  fidelis  gentium, 
O  tu  fortis  victrix  mortis, 
Finis  mortis  mentium. 

11.  O  flos  florum,  doctrix  morum, 

Angelorum  domina, 

Nostra  Eva,  nostra  laeva 

Nostra  lava  crimina. 

12.  O  polita  margarita, 

Regis  sita  vertice, 
O  sublimis  facta  nimis 
Nos  in  imis  respico. 


—     476     — 

13.'   O  Maria,  mater  pia,  15.    Quies  fessis,  portus  mersis, 
Dux  et  via  praemii,  Universis  requies, 

Dux  Hebraei,  porta  spei,  Vera  vita,  tuos  dita 

Mater  Dei  filii.  Benedicta  milies. 

14.    Dux  constanti,  pes  labenti,  16.    0  beata,  qua  est  data 
Princeps  sanctimoniae,  Veritas  et  gratia, 

Auris  surdo,  vestis  nudo  Caeli  cives  fac  nos,  dives 

Plenitudo  gratiae.  In  misericordia. 

17.    Nos  reflamma  cordis  flauima, 
O  tu  manna  gratiae, 
Dulci  illa  de  mamilla 
Eorem  stilla  veniae. 

Hier  folgen  aus  Rhythmus  IV  Str.  6  —  16  incl.:  dann  aus  Rhythmus  XII 
Str.   19 — 25  incl. :  endlich  aus  Rhythmus  IX  Str.  32 — 36,  mit  der  Doxologie 

Sit  Messiae,   sit  Mariae 

Omni  die  gratia, 
Patri,  proli  et  amori 

Deo  soli  gloria. 

Es    folgt   Pars    VII    =    Rhythmus    XI.     Pars  VIII  =  Rhvthm.  III,    5 
und  6;  XIV,  1—17;  IV,  17—26;  XIV,   19-21:  XII,  1—18:  dann: 

Quod  optamus,  quod  rogamus, 

Donet  almus  Spiritus, 
Qui  te  lavit,  qui  vallavit, 

Qui  sacravit  caelitus. 

Hierauf  aus  Rhythm.  XV  Str.  21—27. 

Pars    IX. 

1.    Gaude.  virgo,  quae  origo 
Nobis  es  laetitiae 
Redemptorem  et  auctorem 
Pariendo  gloriae. 

Es  folgen  aus  Rhvthm.  IV  ►Str.  3  und  2:    VI,    3-5:    VIII,  34;    IX,  5; 
VIII,  36,  35,  39,  40. 

14.    Felix  sinus,  quo  divinus 
Requievit  Spiritus, 
Felix  ulna(!)  sub  mamilla. 
Christus  iacet  inclitus. 

Hierauf  aus  Rhythm.  VIII  Str.  36  und  38,  aus  XIII  Str.  11  und  10. 

18.    Quam  sacratae  quam  beatae 
Manus  atque  brachia, 
Quae  paverunt  et  gesserunt, 
Per  quem  vigent  omnia. 

19.    Pulchrae  genae  iunctae  plene 
Genulis  deifici-. 
Os  beatam  saturatum 
Osculis  mellirluis. 

Sudann  aus  Rhvthm.  III   Str.   11—13,  15-33  und  aus  VIII  Str.  41. 


4; 


42.  Mater  Dei,  nostrae  spei 

Causa  et  exordium, 

Posce  natum  ut  optatum 

Xobis  det  remedium. 

43.  Quo  sonati  sauciati 

Sine  sorde  vulnerum 
Transferamur  et  ducamur 
In  sanctorum  numerum. 

Hierauf  VIII.  42,  43;   IX,  4:  VIII,  45;  IX,  28-31;  «odann:   Quod  op- 
tamus  usw.:  endlich  VI,  21  —  30. 

Pars   X  besteht  aus  V,  1—4;   VI,  4—  6; 
V,  39—41 :  XIV,  22—30. 


V,  5-38;    IX,  1-3;    8-18; 


1.  O  sanctamm  femiuarum 

Lumen  darum,  femina, 
Princeps  poli,  maris,  soli, 
Digna  caeli  domina. 

2.  Iucundare  et  laetare, 

Habes,  quare  gaudeas, 
Plane  geris,  quo  laeteris 
Unde  felix  polleas. 

3.  Enutristi,  portavisti 

Membra  Christi  pueri, 
Adorasti,  quem  lactasti 
Fructum  casti  uteri. 

4.  Puer  erescit.  culpam  nescit, 

Qui  quod  fecit,  factus  est, 
Felix  mater,  tuus  pater 
Ipse  puer  tuus  est. 

5.  Servit  tibi  et  tu  sibi 

Forma  servi  subditur, 
Tu  ancillae,  servi  ille 
Puer  vice  fungitur. 

6.  Te  hortante  et  astante 

Votis  sancte  operi 
Primum  Signum  duxit  dignum 
Aquam  vinum  fieri. 

7.  Honoratae  ac  sacratae 

Sunt  et  a  te  nuptiae, 
Quando  vinum  ad  divinum 
Xutum  fundunt  hydriae. 

8.  Quam  flevisti,  cum  vidisti 

Corpus  Christi  Domini, 
Per  Pilatum  flagellatum, 
Saevo  datum  agmini. 

9.  Es  maerentis  ac  dolentis 

Passa  mentis  gladium 
Sub  tortore,  sub  angore 
Cernens  fore  filium. 


Pars    XI. 
10. 


•pinis  laesum,  flagris  caesum 

Cernis  Iesum   Dominum, 

Tuam  prolem  mundi  solem, 

Redemptorem  homiuum. 

11.  Rex  virtutis  se  acutis 

Clavis,  sputis,  alapis 
Et  illatis  offert  gratis 
Palmis,  flagris,  colaphis. 

12.  Kex  damnatus,  perforatus 

Est  per  latus  lancea, 
Duriora  passus  lora 
Cum  Corona  spinea. 

13.  Rex  suavis,  o  vox  gravis ! 

Ligno  clavis  tenditur, 
Rex  immensus  est  suspensus 
Cruce,  tensus  figitur. 

14.  O  quam  laeta  es  effecta, 

Quo  impleta  gaudio, 
Cum  Messiae  lux  Mariae 
Fulsit  die  tertio! 

15.  Cum  finita  et  contrita 

Morte  vita  claruit, 
Cum  tonantis,  triumphantis 
Vultus  sanctus  paruit. 

16.  Cum  rex  David  hostem  stravit, 

Spoliavit  inferos, 
Nos  refecit,  hunc  deiecit, 
Servos  fecit  liberos. 

17.  Cum  absorptis,  vinclis  mortis 

Fortis  fortem  perdidit, 
Qui  leonis  et  draconis 
Caput  nobis  subdidit. 

18.  Laetiora  suis  ora 

Sine  mora  referens, 
Lactu  pleuae  Magdalenae 
•Se  Mariae  offerenc. 


478 


19.  Tu  dux  moris,  dux  pudoris, 

Iuncta  choris  gratiae, 
Non  divisa  es  gavisa 
Iesu  visa  facie. 

20.  Istis  factis  et  peractis 

Throno  patris  dexterae 
Exaltatum  et  levatum 
Vides  natum  scaudere. 

21.  Tuam  prolem.  verum  solem, 

Praeceptorein  fidei, 
Sempiteruis  et  paternis 
Regnis  ceruis  invehi. 

22.  Quem  sincere  meruere 

Tua  ferre  viscera, 
Stat  elatis  conculcatis 
Eex  in  patris  dextera. 

23.  Stat  protector  et  prorector, 

Sed  et  rector  omnium, 

Eex  cunctorum  saeculorum 

Regit  thionum  patrium. 

24.  Cui  iuncta  et  assumpta 

Super  cuncta  tolleris, 
Coronaris,  dux  vocaris 
Terrae,  maris,  aetheris. 

25.  Angelorum   et  sanctorum 

Omnem  cborum  transiens 
Es  sublimis  facta  nimis 
Summa  imis  unieus. 

26.  Principatum  et  primatum 

Iuxta  natum  obtines, 
Sicut  soli,   sie  sunt  poli 
Tibi  proni  ordines. 

27.  In  sollenni  et  peremii 

Summi  regni  gloria 
Imperatrix  et  salvatrix 
Regnas,  radix  regia. 


28. 


Dux  venusta,  dux  augusta, 

Sedens  iuxta  filium 
Celsa  sede  intercede, 

Nunc  pro  grege  gentium. 


29.  Ascendisti  et  sedisti 

Iuncta  Christi  lateri, 
Ciaritatem,  venustatem 
Ipsa  praestans  aetberi. 

30.  Nobis  nata,  nobis  data, 

Exaltata  nobis  es, 
Et  pro  nobis,  prineeps  orbis, 
Redemptoris  mater  es. 

31.  Quo  te  rapis,  vivens  lapis. 

Quo  evadis  altior, 
Restitutis  dux  virtutis. 
Quo  me  fugis  celsior? 

32.  Huc,  regina,  te  inclina, 

Caelos  digna  regere, 
Regnas  caelis,  dux  fidelis, 
Ne  me  velis  fugere. 

33.  Exaltata  et  levata 

Super  alta  siderum. 
Amplexanda,  veneranda, 
Mater  blanda  pauperum. 

34.  Te  quaerentem  et  currentem 

Post  te  meutern  sustine, 
Me  interne  et  materne 
Mentis  cerne  lumine. 

35.  0  sublimis  facta  nimis 

Caeli  primiceria, 
O  proveeta,  me  exspeeta 
Donans  reeta  omnia. 

36.  Maior  caelo  te  anbelo 

Culpae  telo  saue  ins. 
Te  requiro,  te  suspiro 
Morbo  diro  anxius. 

37.  Sponsa  Dei,  placens  ei 

Ad  te  mei   oculi 
Dirigantur,  si  gravantur, 
Curam  gere  servuli. 

38.  Sui'ge,  blanda,  surge.  saneta, 

Surge,  magna  domina, 
Surge,  curre  et  suecurre 
Carnis  ure  crimina. 


39.    Consolatrix  et  salvatrix, 
Iesse  radix,  adveni, 
Ad  te  fleudo  cor  accendo, 
Manus  tendo,  subveni. 

Es  folgen  schliefslich  aus  Rhythm.  XIII  Str.  23—36. 

Pars    XII  =  Rhythm.  II,  1—2;  VIII,  1—34:  VI,  7— 20     dann 


51.    Illibatae  et  beatae, 

Iesu,  nate  virginis, 
Vitae  dator,  mundi  sator, 
Homo,  factor  hominis, 


52.    Fili  Dei,  compar  ei, 
Porta  spei  publicae, 
Rex  fidelis   Israeli-. 
Nos  de  caelis  respice. 


479     — 


53. 


54. 


55. 


A  mundaua  ehristiana  56. 

Plaga  sana  pectora 
Et  sustentes  te  credentes, 

Aegras  mentes  robora. 

Rex  tremende,  nos  defeude,  57. 

Nobis  tende  dexteram, 
Inimicam  et  antiquam 

Sterne  victam  viperam. 

A  leone  et  dracone,  58. 

Iesu  bone,  libera, 
Quos  de  portis  traxit  mortis 

Tua  fortis  dextera. 


Benedicte  rex,  eraitte 
Lumen  vitae  mentibus, 

Regnum  patris  dona  matris 
Sacrae  sacris  precibus. 

Rex  virtutum.  nobis  tutnm 
Praebe  scutum  fidei, 

In  supernum  et  paternum 
Fac  nos  regnum  provehi. 

Sit  Messiae,  sit  Mariae 

Omni  die  gratia, 
Patri,  proli  et  amori 


Deo  soli  gloria. 

Pars    XIII  ==  Rliythm.  X,  1—30;  XV,  2—20:  dann: 

50.    Benedictis  a  delictis 

Nos  emunda  precibus, 
Ut  purgati  simus  apti 
Iun^i  caeli  civibus. 


Quod  optamus,  quod  rogamus  usw.  — 
X,  37—43. 

Pars 

1.  O  Maria,  o  tu  pia, 

Fulgens  diademate. 
Cordis  penum  fac  serenum, 
Sacri  plenum  pneumate. 

2.  Föns  medelae,  corruptelae 

Meae,  dele  facinus, 
Ope  precum  fer  buuc  tecum. 
Ut  sit  mecum  Dominus. 

3.  Opern  suam  atque  tuam. 

Ut  non  ruam,   flagito, 
Caeli  s.cala  pellens  mala 
Me  sub  ala  tegito. 

4.  Flos  fraglascens,  flos  non  marcens, 

Fructus  pascens  angelos, 
Flos  provecte,  flos  electe 
Ad  nie  flecte  oculos. 

5.  In  hoc  freto  inquieto 

Cursum  peto  liberum, 
Deo  cara  et  praeclara, 
Portum  para  prosperum. 

6.  Lux  exortum,  duc  ad  portum 

Nos  per  luraen  gratiae, 
In  hoc  salo  nos  a  malo 
Salva,  virgo  gloriae. 

7.  Mater  ducis,  quae  producis 

Germen  lucis  hominum, 
Me  in  grege  Christi  rege 
Et  in  lege  Domini. 

8.  Da,  timorem  et  ardorem 

Carnis  plorem  iugitei 
Et  ut  ream  vitam  meam 
Gaudens  fleam  dulciter. 


Pater  Deus,  tili  Deus  usw.  —  Endlich 

XIV 

9.    Puriores  praesta  mores, 

Ut,  quod  horres,  horream, 
Meos  renes  sie  refrenes 
Ut,  quod  tenes,  teneam. 

10.  Post  tumultus,  post  singultus 

Dei  vultum  videam, 
Sempiternam  et  aeternam 
Pacem  certam  habeam. 

11.  Xon  casuros,  non  lapsuros 

Cernam  muros  gloriae 
Et  sonorum  illum  chorum 
Filiorum  gloriae. 

12.  Praesens  Dei  faciei 

Laudes  ei  resonem, 
Iubilando  et  cantando 
Ore  blando  intonem. 

13.  David  proles,  sicut  soles, 

Solve  moles  scelerum. 
Ad  magistrum  Iesum  Christum 
Reduc  istum  miserum. 

14.  Post  errorem  ad  pastorem 

Reduc  ovem  perditam, 

A^pirandae  et  sperandae 

Vitae  pande  semitam. 

15.  Ora  Deum,  poscens  eum, 

Ut  hunc  reum  liberet 

Xe  molestus  et  infestus 

Carnis  aestus  superet. 

16.  Carnem  frena,  cor  serena, 

Virgo  plena  gratia, 
Lumbos  stringe,  cor  accinge 
Mentis  terge  vitia. 


480 


17.  0  patrona,  mihi  dona 

Cingi  zona  aurea, 
Da  successum,  fer  oppressum 
Atque  fessuni  recrea. 

18.  Stirps  Iessaea,  dux  astraea, 

Mea  terge  scelera, 
Et  mundana  ac  humana 
Clemens  sana  vulnera. 

19.  O  regina,  buc  festina, 

Plagis  vina  inice, 
De  olivo  compassivo, 
Donec  vivo,  refice. 

20.  Cor  compunge,  mentem  unge, 

Vino  iunge  oleum, 
Des  amorem  in  auctorem 
Et  da  florem  hiveum. 

21.  A  terrenis  nos  venenis, 

Virgo  lenis,  libera, 
Medicamen  et  solamen 
Vulneratis  praepara. 

22.  Stirps  regalis,  dux  vitalis 

Nos  a  malis  eripe, 
A  peccato  defensato 
>[<>rtis  fraeto  principe. 

23.  Radianti  et  flagranti 

Igne  sancti  spiritus 
Ruiturae  et  impurae 
Carnis  ure  fremitus. 

24.  Reluctantis  et  obstantis 

Blanda  carnis  iurgia 
Tu  eompesce  pia  prece 
Mediatrix  regia. 

25.  Maris  Stella,  caeli  cella, 

Interpella  filium, 
Üt  placatus  rex  beatus 
Praestet  nunc  auxilium. 


26.  Speciosa  caeli  rosa, 

Gloriosa  domina, 
Corruptelae  et  querelae 
Nostrae  dele  crimina. 

27.  Roga  gratis  vultum  patris 

Pro  peccatis  omnium, 
Et  discordes  fac  concordes 
Tergens  sordes  mentium. 

28.  Mater  Dei,  in  qua  rei 

Habent  spei  plurimum, 

Nos  dignare  transportare 

Mundi  mare  maximum. 

29.  Ne  erremus,  te  videmus, 

Assis  remus,  anchora, 
Et  ignaris  largiaris 
Nobis  maris  litora. 

30.  Dux  credentum,  spes  iacentum 

lube  ventum   conteri, 
Sis  conductus,  ne  nos  fluctus 
Poenis  mergant  inferi. 

31.  Stella  maris,  quae  probaris 

Stellis  claris  clarior, 
Vere  pura  creatura, 
Ipsis  caelis  purior. 

32.  Stella  lucens,  nos  conducens, 

Nostra  mulcens  pectora, 
Da  quieta  et  repleta 
Pace  laeta  tempora. 

33.  Urbs  conclusa,  nos  excusa 

Prece  fusa  filio, 
Et  repelle  vim  procellae 
Tuae  stellae  radio. 

34.  Vultu  leni  princeps  veni 

Nazareni  agminis, 
Nos  de  portis  trabe  mortis, 
Turris  fortitudinis. 


35.    Iustos  tege,  reos  rege, 
Mater  novae  gratiae, 
Nos  circumda,  nos  emunda 
Lavans  unda  veniae. 

Hiernach  Pater  Deus,  Ali  Deus  usw.  und  letztlich  XII,  26 — 40. 
Pars   XV  =  Rhytbm    VII,  1;  XIII,   1—9;  12—22;  X,  31—36. 
Quod  optamus  usw.,  Pater  Dens  usw.  und  endlicb : 


Dann 


1.  Bona  mater,  per  quam  frater 

Nobis  noster  auctor  est, 
Qua  reatus  expiatus, 
Ex  qua  Deus  natus  est. 

2.  Propter  illum,  quem  pusillum 

Lactavisti,  subveni, 

Nos  accessu  et  successu 

Dona  Iesu  Domini. 


3.  Pili  bone,  menti  pronae 

Bonum  omne  tribuas, 

Propter  matrem  sospitatem 

Atque  pacem  aunuas. 

4.  Actiones  et  sermones 

Nobis  dones  regere 
Et  peccatis  emundatis 
Vultum  patris  cernere. 


481 


5.  Mater  bona,  pia,  dona, 

Quod  mens  prona  supplicat, 
Suspirando  et  orando 
Ore  blando  praedicat. 

6.  Propter  partum  tibi  datum, 

Tuo  altum  utero, 
Miserere  et  niedere 
Modo  huic  misero. 

7.  Fili  dulcis,  qui  nos  fulcis, 

Lux  et  lucis  conditor, 
Fili  matris,  verbum  patris, 
Pietatis  genitor, 

8.  Propter  illam,  quae  mamillam 

Suam  tibi  praebuit, 
Da  sincere  te  videre, 
Quem  haec  ferre  meruit. 

9.  O  amanda,  mater  blanda, 

Amplexanda  domina, 
Stella  lucis,  quae  conducis 
Sanctae  crucis  agmina. 

10.  Propter  Christum,  benedictum 

Tui  fructum  uteri, 
Sempiternum  et  supernum 
Nobis  regnum  aperi. 

11.  Bone  tili,  de  hostili 

Dissi  m  i  1  i  tudinis 
Regione  nos  expone, 
Fili  bonae  virginis. 

12.  Tibi  gratis  et  beatis 

Tuae  matris  precibus 
Efficacem  et  veracem 
Dona  pacem  omnibus. 

13.  Mater  pia,  vim,  Maria, 

Frange  diabolicam, 
Flectas  agnum,  regem  magnum, 
Pelle  manum  hosticam. 

14.  Propter  illum,  quo  vexillum 

Dante  primum  obtines, 

Sis  conductus,  pelle  luctus, 

Pacis  fructus  semines. 

15.  Fili  pie,  stirps  Mariae, 

Nos  in  die  Domini 
Contuere  et  dignare 
Opern  ferre  homini. 

16.  Prece  huius,  inter  cuius 

Infans  flesti  brachia, 
Fove  stantes,  fer  labantes, 
Discordantes  socia. 
Dreves,  Lateinische  Hymnendichter 


17.  Mater  clara,  Deo  cara 

Incom  p  a  r  a  biliter, 
Cunctis,  qui  te  colunt  rite, 
Bona  mitte  iugiter. 

18.  Mater,  mater,  bona  mater, 

Immo  mater  optima, 
Universis  te  professis 
Mater  assis  proxima. 

19.  Fili  matris  pietatis, 

Splendor  patris  luminum, 
Dux  bonorum,  salva  chorum 
Filiorum  hominum. 

20.  Prece  matris  solve  gratis 

Vetustatis  filios 
Vagos  funda,  lapsos  munda 
Et  circumda  sobrios. 

21.  Mater  bona  et  persona, 

Cunctis  dona  gaudium, 
Adoptatis  et  renatis 
Pande  matris  gremium. 

22.  Mater  nostra,  matrem  monstra, 

Nos  a  culpis  expia, 
Et  peceato  propulsato 
Natos  nato  socia. 

23.  Bone  fili,  sis  ovili 

Reconciliatio, 
Da  felicem  genetricem 
Gregi  ducem  proprio. 

24.  lila  mater  est,  tu  frater, 

Magnus  super  alios, 
Fide  firma  tu  confirma 
Fratres,  illa  filios. 

25.  Bona  mater  et  tu  frater, 

Bone  noster  Domine, 
Tu  Maria,  tu  Messia, 
Nate  pia  virgine, 

26.  Ambo  mites,  ambo  dites 

In  misericordia, 
Caritate  nos  ligate, 
Nobis  date  gaudia. 

27.  Quod  iubetis,  id  donetis 

Malis  spretis  agere, 

Quod  amatis,  tribuatis 

Vi  vis  factis  colere. 

28.  Bone  frater,  bona  mater, 

Ambo  semper  placidi, 
Amovete  et  arcete 

Fraudes  hostis  perfidi. 
II.  31 


—     482     - 

29.    Scorpiouis  et  leonis  30.    Sit  Messiae,  sit  Mariae 
Tensa  bonis  retia  Omni  die  gratia, 

Dirumpatis  et  frangatis  Patri,  proli  et  amori, 

Suae  artis  noxia.  Deo  soli  gloria. 

31.    Sit  divinae   sine  fine 
Deens  atque  gloria 
Maiestati,  qua  creati 
Sumus  nos  et  omnia. 

Es  folgen  noch  die  überzähligen  Worte :  redempti  et  salvati ;  dann : 
Amen.  Expliciunt. 

III.  Handschriftliche  Bemerkungen.  „Incipiunt  Commendationes 
beatae  Mariae"  F.  —  „Incipiunt  hymni  sanctae  Mariae"  G.  —  „In  Laudibus 
beatissimae  virginis  Mariae"  L.  —  „Invocatio  divinae  sapientiae  facta  a 
Bernard  o  monacho  in  laudem  perpetuae  virginis"  A.  —  „Bernardi 
Francigenae  orationes  rhythmicae  in  honore  virginis"  N.  —  In  I  am 
Anfange : 

„Auctorem  sciri  si  sit  revera  necesse, 

Gallia  Be  mar  dum  doctorem  credidit  esse". 

In  K  am  Schlüsse  von  erster  Hand : 

„Auctorem  sciri  si  sit  revera  necesse, 
Gallia  Bernard  um  doctorem  edidit  esse. 
Nomen  in  hoc  velut  in  reliquis  vis  nosse  libellis? 
Apella  Mariale,  quod  est  de  laude  Mariae". 

An  den  hl.  Bernhard  denkt  Collectan.  ms.  Carthusiae  Erfordien.  saec.  15. 
Cod.  Londinen.  Add.  30935  fol.  363:  „Per  octavam  Assumptionis  gloriosae 
virginis  Mariae  vel  omni  tempore,  cum  tibi  placuerit,  semper  dicendae  sequentes 
orationes  in  honore  virginis  Mariae.  Et  sunt  orationes  sancti  Bernardi, 
devoti  doctoris".  Ganz  dieselbe  Bemerkung  in  einem  andern  Orat.  ms. 
Carthusiae  Erfordien.   saec.  15  in   Privatbesitz. 

O  hat  folgende  Bemerkungen :  Soliloquium  (später  korrig.  in  Praefatio 
in  soliloquium)  s.  Thomae  de  Aquino".  —  „Explicit  praefatio;  incipit 
soliloquium  soliloquiorum  sancti  Thomae  Aquino  praedicatoris  ad 
sanctam  Mariam  virginera  gloriosam".  —  „Explicit  soliloquium  soliloquiorum 
sancti  Thomae  de  Aquino". 

„Incipiunt  rhythmi  devotissimi  S.  Leonis  papae  in  laudem  gloriosae 
et  semper  virginis  Mariae"  M.  —  Ähnlich  Orat.  ms.  S.  Petri  Salisburgen. 
saec.  14.  [et  15.]  Cod.  Petriu.  a  I  20:  „Incipiunt  devotissimi  rhythmi  sive 
orationes  beati  Leonis  papae  ad  honorem  editi  virginis  gloriosae". 

Cod.  Parisin  16499.  fol.  343:  „Meditationes  sancti  Anselmi  de  beata 
virgine". 


Hildegardis. 

Älagistra  Montis  S.  Ruperti, 
f  1179. 


Hildegard,  die  gefeierte  Mystikerin  des  12.  Jahrhunderts,  war  1098 
(oder  99)  als  das  zehnte  Kind  ihrer  Eltern  auf  Burg  Böckelheim  an  der 
Nahe,  unfern  von  Kreuznach,  geboren.  Ihr  Vater  Hildebert  und  Mechtild, 
ihre  Mutter,  waren  adeligen  Stammes  und  gräflich  Sponheimsche  Dienst- 
mannen. Als  dieselben  an  ihrer  Tochter  schon  in  zartester  Jugend  Zeichen 
visionärer  Veranlagung  wahrzunehmen  glaubten ,  übergaben  sie  Hildegard 
im  Alter  von  nur  acht  Jahren  zur  Erziehung  an  eine  Xonne,  Jutta  mit 
Namen ,  die  eine  Schwester  des  Grafen  Meginhardt  von  Sponheim  war  und 
das  Frauenkloster  zu  Disibodenberg  leitete.  Hildegard  blieb  in  der  Fol?e 
in  diesem  Kloster  und  ward  nach  dem  Tode  ihrer  Erzieherin  1136  Coder  37) 
an  deren  Stelle  zur  Meisterin  desselben  erwählt.  Seit  dem  Jahre  1141  be- 
gann sie,  innerem  Antriebe  gehorchend,  ihre  Visionen  aufzuzeichnen,  wobei 
sie  sich  der  lateinischen  Sprache  bediente.  Da  sie  diese  aber  nur  höchst 
mangelhaft  beherrschte,  standen  ihr  nacheinander  verschiedene  Mönche 
(Volmar,  Gottfried,  Ludwig,  Wibert)  zur  Seite,  welche  Casus  und  Tempora 
in  ihrem  Diktat  „in  Ordnung  zu  bringen"  hatten.  Im  Jahre  1147  auf  48 
prüfte  Papst  Eugen  III.,  damals  gerade  in  Trier  verweilend,  die  Aufzeichnungen 
Hildegards,  hiefs  sie,  namentlich  auf  Anregung  Bernhards  von  Clairvaux, 
gut  und  erlaubte  der  Verfasserin  niederzuschreiben,  was  immer  sie  sehe. 
In  demselben  Jahre  1147  verlegte  Hildegard  ihr  Kloster  auf  den  Rupertsberg 
bei  Bingen:  nachmals  (1165)  stiftete  sie  das  Filialkloster  Eibingen.  Neben 
der  Aufzeichnung  ihrer  Visionen  beschäftigte  sie  ein  ausgebreiteter  Brief- 
wechsel mit  Personen  aller  Stände;  zählten  doch  Kaiser  und  Papst. 
Kardinäle  und  Bischöfe,  Äbte  und  andere  Würdenträger  zu  ihren  Korre- 
spondenten. Auch  unternahm  sie  in  kirchlichem  Interesse  Reisen  nach 
Frankreich,  Schwaben,  dem  Niederrhein,  nach  Köln,  Trier  und  Metz,  Würz= 
bürg,  Bamberg  und  anderen  Orten.  Sie  starb  hochverehrt  und  hochbetagt 
den  17.  September  1179  und  ward  auf  dem  Rupertsberge  beigesetzt.  —  Vgl. 
über  Hildegards  Leben  vor  allem  Schmelz  eis,  das  Leben  und  Wirken 
der  hl.  Hildegardis.  Freiburg  i.  B.  1879.  —  Roth,  F.  W.  E.  Beiträge  zur 
Biographie  der  Hildegard  von  Bingen  O.  S.  B.  (Zeitschrift  f.  kirchl.  Wissen- 
schaft und  kirchl.  Leben.     Jahrg.   1888,  S.  453  ff). 

Unter  den  Schriften  Hildegards  finden  sich  auch  eine  Reihe  von  geist- 
lichen Gesängen.  Sie  bilden,  mit  ihren  Singweisen  versehen,  den  Schlufs 
der  Wiesbadener  Hildegard-Handschrift  Nr.  1  (Codex  mit  der  Kette),  der  im 
12.  Jahrhundert  geschrieben  ist.  Die  Noten  sind  auf  fünflinige  Systeme  mit 
roter  F-  und  gelber  C-Linie  eingetragen.  Aus  dieser  Quelle  teilte  zuerst 
Mone  einige  Lieder  Hildegards  mit,  weitere  Schmelzeis  (a.  a.  O.  S.  460-494; 
Singweisen   zu    fünf  Liedern    im  Anhange).     Den  gesamten  Liederinhalt  der 

31* 


—     484     - 

Handschrift  publizierte  Willihalra  Roth  in  seinen  Fontes  rerum  Nassoicarum 
I  III  (Wiesbaden  1880)  433 — 456.  Diese  Gesänge  setzen  sich  aus  Antiphonen 
und  Responsorien ,  Hymnen  und  Sequenzen  zusammen  und  schliefsen  mit 
einem  allegorischen  Melodrama,  Ordo  vir  tu  tum  betitelt.  In  den  Rahmen 
dieser  Analecta  konnten  nur  die  als  Hymnen  und  Sequenzen  bezeichneten 
Stücke  Aufnahme  finden ',  die  ich  zu  diesem  Zwecke  aus  der  Quelle  selbst 
kopiert  habe.  Streng  genommen  haben  wir  in  diesen  in  Prosa  nieder- 
geschriebenen Liedern  nur  den  Entwurf,  die  Kladde  von  Hymnen  und 
Sequenzen  vor  uns.  Hildegard,  welche  das  Latein  so  wenig  meisterte ,  dafs 
sie  sich  stets  eines  Korrektors  ihrer  Aufzeichnungen  bedienen  mufste,  be- 
herrschte selbstredend  noch  weniger  die  kunstreichen  Formen  der  Hymnen- 
und  Sequenzenstrophen  ihrer  Zeit.  Den  Korrektoren  aber  mochte  es  un- 
tunlich erscheinen ,  selbst  wenn  sie  es  vermocht  hätten,  diese  Entwürfe  in 
Verse  umzugiefsen,  da  sie  bei  einem  solchen  Versuche  genötigt  worden 
wären,  sich  zu  weit  vom  Originale  zu  entfernen.  So  blieb  es  denn  bei  den 
Entwürfen,  die,  sei  es  von  Hildegard,  sei  es  von  anderer  Hand  mit  Sing- 
weisen versehen  wurden.  Diese  Melodien  sind  jedesmal  andere  für  die 
einzelnen  Strophen  der  Hymnen  sowohl  als  der  Sequenzen.  Von  musikalischem 
Parallelismus  kann  bei  letzteren  so  wenig  Rede  sein  wie  von  textlichem,  ja 
der  erstere  versagt  oft  gerade  da  am  meisten ,  wo  man  noch  eine  Spur  des 
letzteren  vermuten  möchte,  wie  z.  B.  in  Nr.  4  Absatz  7  und  8.  Durch 
diesen  Mangel  an  Form  unterscheidet  sich  Hildegard  sehr  zu  ihren  Un- 
gunsten von  Herradis  von  Landsberg,  welche  sie  andererseits  durch  die 
Originalität  des  Inhaltes  weit  hinter  sich  zurückläfst. 


324.   (1.)   Sequentia  de  Spiritu  Sancto. 

1.  0  ignis  Spiritus  paracliti,   vita  vitae  omnis  creaturae,  sanctus 
es  vivificando  forraas. 

2.  Sanctus    es  ungendo   periculose    fractos,    sanctus  es  regendo 
foetida  vuluera. 

3.  0    spiraculum    sanctitatis ,    o  ignis  caritatis,  o  dulcis  gustus 
in  pectoribus  et  iufusio  cordium  in  bono  odore  virtutum. 

4.  0   fons  purissimus,  in  quo  consideratur ,    quod  Deus  alienos 
colligit  et  perditos  requirit. 

5.  0  lorica  vitae  et  spes  compaginis  membrorum  omnium  et  o 
cingulum  honestatis,  salva  beatos. 

6.  Custodi  eos ,  qui  carcerati  sunt  ab  inimico,  et  solve  ligatos, 
quos  divina  vis  salvare  vult. 

7.  0    iter    fortissimum,    quod  penetravit  omnia  in  altissimis  et 
in  terrenis  et  in  omnibus  abyssis,  tu  omnes  componis  et  colligis. 

8.  De  te   nubes  fluunt,    aetber  volat,  lapides  humorem  habent, 
aquae  rivulos  educunt,  et  terra  viriditatem  sudat. 

9.  Tu  etiam  semper  educis  doctos  per  inspirationem  sapientiae 
laetificatos. 

10.  Unde   laus  tibi  sit ,    qui  es  sonus  laudis  et  gaudium  vitae, 
spes  et  bonor  fortissimus,   dans  praemia  lucis. 


-    4S: 


325.   (2.)  Hymnus  de  Sancto  Spiritus 

1.  0  ignee  spiritus,  laus  tibi  sit,  qui  in  tympanis  et  cytharis 
operaris. 

2.  Mentes  bominum  de  te  flagrant  et  tabernacula  anirnarum 
eorum  vires  ipsarum  continent. 

3.  Inde  voluntas  ascendit  et  gustum  animae  tribuit,  et  eius 
lucerna  est  desiderium. 

4.  Intellectus  te  in  dulcissimo  sono  advocat  ac  aedificia  tibi 
cum  rationalitate  parat,  quae  in  aureis  operibus  sudat. 

5.  Tu  autem  semper  gladium  habes  illud ,  abscifnjdere  ,  quod 
noxiale  pomum  per  nigerrimum  homicidium  profert, 

6.  Quando  nebula  voluntatem  et  desideria  tegit ,  in  quibus 
anima  volat  et  undique  circuit. 

7.  Sed  mens  est  ligatura  voluntatis  et  desiderii. 

8.  Cum  vero  animus  se  ita  erigit,  quod  requirit  pupillam  mali 
videre  et  maxillam  nequitiae ,  tu  eum  citius  in  igne  comburis ,  cum 
volueris. 

9.  Sed  et  cum  rationalitas  se  per  mala  opera  ad  prona 
declinat .  tu  eam ,  cum  vis ,  stringis  et  confringis  et  reducis  per 
infusionem  experimentorum. 

10.  Quando  autem  malum  ad  te  gladium  suum  educit,  tu  illud 
in  cor  illius  reflngis,  sicnt  in  primo  perdito  angelo  fecisti,  ubi  turrim 
superbiae  illius  in  infernum  deiecisti. 

11.  Et  ibi  aliam  turrim  in  publicanis  et  peccatoribus  elevasti, 
qui  tibi  peccata  sua  cum  operibus  suis  confitentur. 

12.  Unde  omnes  creaturae,  quae  de  te  vivunt,  te  laudant,  quia 
tu  pretiosissimum  unguentum  es  fractis  et  foetidis  vulneribus ,  ubi 
illa  in  pretiosisshxas  gemmas  convertis. 

13.  Nunc  dignare  nos  omnes  ad  te  colligere  et  ad  recta 
itinera  dirigere.     Amen, 


326.   (3.)   Sequentia  de  Sancta  Maria. 

1.  0  virga  ac  diadema  purpurae  regis,  quae  es  in  clausuni 
tua  sicut  lorica. 

2.  Tu  frondens  floruisti  in  alia  vicissitudine,  quam  Adam  omne 
genus  bumanum  produceret. 

3.  Ave.  ave,  de  tuo  ventre  alia  vita  processit,  qua  Adam  filios 
suos  denudaverat. 

4.  0  flos,  tu  non  germinasti  de  rore  nee  de  guttis  pluviae, 
nee  aer  desuper  te  volavit ,  sed  divina  claritas  in  nobilissima  virga 
te  produxit. 

5.  0  virga,  floriditatem  tuam  Deus  in  prima  die  creaturae 
suae  praeviderat. 


—     4S6     — 

6.  Et  de  verbo  suo  auream  materiam,  o  laudabilis  virgo,  fecit. 

7.  0  quam  magnum  est. in  viribus  suis  latus  viri,  de  quo  Deus 
formam  mulieris  produxit,  quam  fecit  speculum  omnis  ornamenti  sui 
et  amplexionem  omnis  creaturae  suae ! 

8.  Inde  concinunt  caelestia  Organa  et  miratur  omnis  terra,  o 
laudabilis  Maria,  quia  Deus  te  valde  amavit.  Quam  valde  plangen- 
dum  et  lugendum  est,  quod  tristitia  in  crimine  per  consilium  serpentis 
in  mulierem  fluxit. 

9.  Nam  ipsa  mulier,  quam  Deus  matrem  omnium  posuit,  viscera 
sua  cum  mulieribus  ignorantiae  decerpsit  et  plenum  dolorem  generi 
suo  protulit. 

10.  Sed ,  o  aurora,  de  ventre  tuo  novus  sol  processit,  qui 
omnia  crimina  Evae  abstersit  et  maiorem  benedictionem  per  te 
protulit,  quam  Eva  hominibus  nocuisset. 

11.  Unde,  o  salvatrix,  quae  novum  lumen  humano  generi 
protulisti,  collige  membra  filii  tui  ad  caelestem  barmoniam. 


327.   (4.)   De  Sancta  Maria. 

1.  0  viridissima  virga,  ave,  quae  in  ventroso  flabro  sciscitationis 
sanctorum  prodisti, 

2.  Cum  venit  tempus,  quo(d)  tu  floruisti  in  ramis  tuis;  ave, 
ave  sit  tibi,  quia  calor  solis  in  te  sudavit  sicut  odor  balsami. 

3.  Nam  vitae  rloruit  pulcher  flos ,  qui  odorem  dedit  omnibus 
aromatibus,  quae  arida  erant. 

4.  Et  illa  apparuerunt  omnia  in  viriditate  plena. 

5.  Unde  caeli  dederunt  rorem  super  gramen  et  omnis  terra 
laeta  facta  est,  quoniam  viscera  ipsius  frumentum  protulerunt,  et 
quoniam  volucres  caeli  nidos  in  ipsa  habuerunt, 

6.  Deinde  facta  est  esca  bominibus  et  gaudium  magnum 
epulantium ;    unde,  o  suavis  virgo,  in  te  non  deficit  ullum  gaudium. 

7.  Haec  omnia  Eva  contempsit. 

8.  Nunc  autem  laus  sit  altissimo. 


328.   (5.)   Hymnus  de  Sancta  Maria. 

1.  Ave,  generosa,  gloriosa  et  intacta  puella,  tu  pupilla  castitatis, 
tu  materia  sanctitatis,  quae  Deo  placuit. 

2.  Nam  haec  superna  infusio  in  te  fuit,  quod  supernum  verbum 
in  te  carnem  induit. 

3.  Tu  candidum  lilium ,  quod  Deus  ante  omnem  creaturam 
inspexit. 

4.  0  pulcberrima  et  dulcissima,  quam  valde  Deus  in  te 
delectabatur,  cum  amplexionem  caloris  sui  in  te  posuit  ita,  quod  tilius 
eius  de  te  lactatus  est. 


-     487     — 

5.  Venter  enim  tuus  gaudium  habuit,  cum  omnis  caelestis 
symphonia  de  te  sonuit,  quia  virgo  filium  Dei  portasti;  ubi  castitas 
tua  in  Deo  claruit. 

6.  Viscera  tua  gaudium  habuerunt  sicut  gramen ,  super  quod 
ros  cadit,  cum  ei  viriditatem  infudit,  ut  et  in  te  factum  est,  o  mater 
omnis  gaudii. 

7.  Nunc  omnis  ecclesia  in  gaudio  rutilet  ac  in  symphonia  sonet 
propter  dulcissimam  virginem  et  laudabilem  Mariam,  Dei  genetricem. 
Amen. 


329.   (6.)  Hymnus  de  Sancto  Matthia. 

1 .  Matthias,  sanctus  per  electionem,  vir  praeliator  per  victoriam, 
ante  sanguinem  agni  electionem  non  habuit,  sed  tardus  in  scientia 
fuit  quasi  homo,  qui  perfecte  non  vigilat. 

2.  Donum  Dei  illum  excitavit,  unde  ipse  prae  gaudio  sicut 
gigas  in  viribus  suis  surrexit,  quia  Deus  illum  praevidit  sicut  hominem, 
quem  de  limo  formavit ,  cum  primus  angelus  cecidit ,  qui  Deum 
negavit. 

3.  Homo,  qui  electionem  vidit,  vae,  vae,  cecidit;  boves  et 
arietes  habuit,  sed  faciem  suam  ab  eis  retrorsum  duxit  et  illos 
dimisit. 

4.  Unde  foveam  carbonum  invasit  et  desideria  sua  osculatus 
in  studio  suo  illam  sicut  Olympum  erexit. 

5.  Tunc  Matthias  per  electionem  divinitatis  sicut  gigas  surrexit, 
quia  Deus  illum  posuit  in  locum ,  quem  perditus  homo  noluit.  0 
mirabile  miraculum,  quod  sie  in  illo  resplenduit ! 

6.  Deus  enim  ipsum  praevidit  in  miraculis  suis ,  cum  nondum 
haberet  meritum  operationis,  sed  mysterium  Dei  in  illo  gaudium 
habuit,  quod  idem  per  institutionem  suam  non  habebat. 

7.  0  gaudium  gaudiorum,  quod  Deus  sie  operatur,  cum  nescienti 
homini  gratiam  suam  impendit  ita,  quod  parvulus  nescit,  ubi  magnus 
volat,  cuius  alas  Deus  parvulo  tribuit. 

8.  Deus  enim  gustum  in  illo  habet,  qui  seipsum  nescit,  quia 
vox  eius  ad  Deum  clamat ,  sicut  Mathias  fecit ,  qui  dixit :  0  Deus, 
Deus  meus,  qui  me  creasti,  omnia  opera  mea  tua  sunt. 

9.  Nunc  ergo  gaudeat  omnis  ecclesia  in  Matthia,  quem  Deus 
in  foramine  columbae  sie  elegit.     Amen. 


330.   (7.)  Sequeutia  de  Sancto  Disibodo. 

1.  0   praesul   verae    civitatis,    qui   in  templo  angularis  lapidis 
ascendens  in  caelum  in  terra  prostratus  fuisti  propter  Deum. 

2.  Tu  peregrinus  a  semine  mundi  desiderasti  exsul  fieri  propter 
amorem  Christi. 


—    488    — 

3.  0  mons  clausae  mentis,  tu  assidue  pulchram  faciem  aperuisti 
in  speculo  colurabae. 

4.  Tu  in  absconso  latuisti,  inebriatus  odore  florum,  per  cancellos 
sanctorum  emicans  Deo. 

5.  0  culraen  in  clavibus  caeli,  quod  propter  perspicuam  vitam 
mundum  vendidisti,  hoc  certamen,  alme  confessor,  semper  habes  in 
Domino. 

6.  In  tua  enim  mente  fons  vivus  clarissima  luce  purissimos 
rivulos  eduxit  per  viam  salutis. 

7.  Tu  magna  turris  ante  altare  summi  Dei  et  huius  turris 
culmen  obumbrasti  per  fumum  aromatum. 

8.  0  Disibode,  in  tuo  lumine  per  exempla  puri  soni  membra 
mirificae  laudis  aedificasti  in  duabus  partibus  per  filium  hominis. 

9.  In  alto  stas  non  erubescens  ante  Deum  vivum  et  protegis 
viridi  rore  laudantes  Deum  ista  voce: 

10.  0  dulcis  vita  et  o  beata  perseverantia,  quae  in  hoc  beato 
Disibodo  gloriosum  lumen  aedificasti  in  caelesti  Ierusalem ! 

11.  Nunc  sit  laus  Deo  in  forma  pulchrae  tonsurae  viriliter 
operante 

12.  Et  superni  cives  gaudeant  de  his ,  qui  eos  hoc  modo 
imitantur. 


331.   (8.)  De  Sancto  Euchario  Sequentia. 

1.  0  Euchari,  inclita  via  ambulasti,  ubi  cum  filio  Dei  mansisti, 
illum  tangendo  et  miracula  eius,  quae  fecit,  videndo. 

2.  Tu  eum  perfecte  amasti,  cum  sodales  tui  exterriti  erant  pro 
eo,  quod  homines  erant,  nee  possibilitatem  habebant  bona  perfecte 
intueri. 

3.  Tu  autem  in  ardente  amore  plenae  caritatis  illum  amplexus 
es,  cum  manipulos  praeeeptorum  eius  ad  te  collegisti. 

4.  0  Euchari,  valde  beatus  fuisti,  cum  verbum  Dei  te  in  igne 
columbae  imbuit,  ubi  tu  quasi  aurora  illuminatus  es  et  sie  funda- 
mentum  ecclesiae  aedificasti. 

5.  Et  in  pectore  tuo  coruscat  dies,  in  quo  tria  tabernacula 
supra  marmoream  columnam  stant  in  civitate  Dei. 

6.  Per  os  tuum  ecclesia  ruminat  vetus  et  novum  vinum, 
videlicet  poculum  sanetitatis. 

7.  Sed  et  in  tua  doctrina  ecclesia  effeeta  est  rationalis  ita, 
quod  supra  montes  clamavit ,  ut  colles  et  ligna  se  declinarent  ac 
mamillas  illius  sugerent. 

8.  Nunc  in  tua  clara  voce  filium  Dei  ora  pro  hac  turba ,  ne 
in  caeremoniis  Dei  deficiat ,  sed  ut  vivens  holocaustum  ante  altare 
Dei  fiat. 


489 


332.   (9.)  Sequentia  de  Sancto  Maximino. 

1.  Columba  aspexit  per  cancellos  fenestrae,  ubi  ante  faciem  eius 
sudando  sudavit1)  balsamum  de  lucido  Maximinus. 

2.  Calor  solis  exarsit  et  in  tenebris  resplenduit,  unde  gemma 
surrexit  in  aedificatione  templi  purissimi  cordis  benevoli. 

3.  Iste  turris  excelsa,  de  ligno  Libani  et  cypresso  facta, 
iacyntho  et  sardio  ornata  est,  urbs  praecellens  artes  aliorum  artificura. 

4.  Ipse  velox  cervus  cucurrit  ad  fontem  purissimae  aquae, 
fluentis  de  fortissirao  lapide,  qui  dulcia  aromata  irrigavit. 

5.  0  pigmentarii,  qui  estis  in  suavissima  viriditate  hortorum 
regis  ascendentes  in  altum,  quando  sanctum  sacrificium  in  arietibus 
perfecistis. 

6.  Inter  vos  fulget  bic  artifex,  paries  templi,  qui  desideravit 
alas  aquilae  osculando  nutricem  sapientiam  in  gloriosa  fecunditate 
ecclesiae. 

7.  0  Maximine,  mons  et  vallis  es  et  in  utroque  alta  aedificatio 
appares,  ubi  capricornus  cum  elepbante  exivit  et  sapientia  in 
deliciis  fuit. 

8.  Tu  es  fortis  et  suavis  in  caeremoniis  et  coruscatione  altaris 
ascendens  ut  fumus  aromatum  ad  columnam  laudis. 

9.  Ubi  inter  cedis  pro  populo,  qui  tendit  ad  speculum  lucis, 
cui  laus  est  in  altis. 


333.   (10.)   De  Sancto  Ruperte 

1.  0  Ierusalem,  aurea  civitas,  ornata  regis  purpura, 

2.  0  aedificatio  summae  bonitatis,  quae  es  lux  nunquam 
obfuscata ! 

3.  Tu  enim  es  ornata  in  aurora  et  in  calore  solis. 

4.  0  beata  pueritia,  quae  rutilas  in  aurora,  et  o  laudabilis 
adulescentia,  quae  ardes  in  sole ! 

5.  Nam  tu,  o  nobilis  Ruperte,  in  bis  sicut  gemma  fulsisti, 
unde  non  potes  abscondi  stultis  hominibus ,  sicut  nee  mons  valli 
celatur. 

6.  Fenestrae  tuae,  Ierusalem,  cum  topazio  et  saphyro  specialiter 
sunt  decoratae. 

7.  In  quibus  dum  fulges,  o  Ruperte,  non  potes  abscondi  tepidis 
moribus,  sicut  nee  mons  valli ,  coronatus  rosis  ,  liliis  et  purpura  in 
vera  ostensione. 

8.  0  tener  flos  campi  et  o  dulcis  viriditas  pomi  et  o  sarcina 
sine  medulla,  quae  non  flectit  pectora  in  crimina ! 

*)  sudan  Hs. 


—    490    — 

9.  0  vas  nobile,  quod  non  est  pollutum  nee  devoratum  in 
saltatione  antiquae  speluncae  et  quod  non  est  maceratum  in  vulneribus 
antiqui  perditoris ! 

10.  In  te  symphonizat  Spiritus  sanetus ,  quia  angelicis  choris 
associaris  et  quoniam  in  filio  Dei  ornaris ,  cum  nullam  maculum 
habes. 

11.  Quod  vas  decorum  tu  es,  o  Ruperte,  qui  in  pueritia  et  in 
adulescentia  tua  ad  Deum  anhelasti  in  tiraore  Dei  et  in  amplexione 
caritatis  et  in  suavissimo  odore  bonorum  operum. 

12.  0  Ierusalem,  fundamentum  tuum  positum  est  cum  torrentis *) 
lapidibus ,  quod  est  cum  publicanis  et  peccatoribus ,  qui  perditae 
oves  erant,  sed  per  filium  Dei  inventae  ad  te  cueurrerunt  et  in  te 
positi  sunt. 

13.  Deinde  muri  tui  fulminant  vivis  lapidibus,  qui  per  summum 
Studium  bonae  voluntatis  quasi  nubes  in  caelo  volaverunt. 

14.  Et  ita  turres  tui,  o  Ierusalem,  rutilant  et  candent  per 
ruborem  et  per  candorem  sanetorum  et  per  omnia  ornamenta  Dei, 
quae  tibi  non  desunt,  o  Ierusalem. 

15.  Unde  vos,  o  ornati  et  o  coronati,  qui  habitatis  in  Ierusalem 
et,  o  tu  Ruperte,  qui  es  socius  eorum  in  hac  habitatione,  suecurrite 
nobis  famulantibus  et  in  exsilio  laborantibus. 


334.   (11.)   De  Undecim  Milibus  Virginuin. 

1.  0  ecclesia,  oculi  tui  similes  saphyro  sunt  et  aures  tuae 
monti  Bethel ,  et  nasus  tuus  est  sicut  mons  murrae  et  turis  et  os 
tuum  quasi  sonus  aquarum  multarum. 

2.  In  visione  verae  fidei  Ursula  filium  Dei  amavit  et  virum 
cum  hoc  saeculo  reliquit  et  in  solem  aspexit  atque  pulcherrimum 
iuvenem  voeavit  dicens: 

3.  In  multo  desiderio  desideravi  ad  te  venire  et  in  caelestibus 
nuptiis  tecum  sedere,  per  alienam  viam  ad  te  currens  velut  nubes, 
quae  in  purissimo  aere  currit  similis  saphyro. 

4.  Et  postquam  Ursula  sie  dixerat,  rumor  iste  per  omnes 
populos  exiit. 

5.  Et  dixerunt :  Innocentia  puellaris  ignorantiae  nescit,  quid  dicit. 

6.  Et  coeperunt  ludere  cum  illa  in  magna  symphonia,  usque 
dum  ignea  sarcina  super  eam  cecidit. 

7.  Unde  omnes  cognoscebant,  quia  contemptus  mundi  est  sicut 
mons  Bethel. 

8.  Et  cognoverunt  etiam  suavissimum  odorem  murrae  et  turis, 
quoniam  contemptus  mundi  super  omnia  ascendit. 

9.  Tunc  diabolus  membra  sera  invasit,  quae  nobilissimos  mores 
in   corporibus  istis  oeeiderunt. 


l)  torrentibus  Hs. 


—     491     — 

10.  Et  hoc  in  alta  voce  omnia  elementa  audierunt  et  ante 
thronum  Dei  dixerunt: 

11.  Wach,  rubicundus  sanguis  innocentis  agni  in  desponsatione 
sua  effusus  est. 

12.  Hoc  audiant  omnes  caeli  et  in  summa  symphonia  laudent 
agnum  Dei ,  quia  guttur  serpentis  antiqui  in  istis  margaritis  materie 
verbi  Dei  suffocatum  est. 


335.   (12.)   Hymnus. 

1.  Cum  vox  sanguinis  Ursulae  et  innocentis  turbae  eius  ante 
thronum  Dei  sonuit,  antiqua  prophetia  venit  per  radicem  Mambrae 
in  vera  ostensione  trinitatis  et  dixit : 

2.  Iste  sanguis  nos  tangit,  nunc  omnes  gaudeamus. 

3.  Et  postea  venit  congregatio  agni  per  arietem  in  spinis 
pendentem  et  dixit : 

4.  Laus  sit  in  Ierusalem  per  ruborem  huius  sanguinis. 

5.  Deinde  venit  sacrificium  vituli,  quod  vetus  lex  ostendebat, 
sacrificium  laudis  circumamicta  varietate  et  quae  faciem  Dei  Moysi 
obunbilabat,   dorsum  illi  ostendens. 

6.  Hoc  sunt  sacerdotes,  qui  per  linguas  suas  Deum  ostendunt 
et  perfecte  eum  videre  non  possunt. 

7.  Et  dixerunt:  0  nobilissima  turba,  virgo  ista,  quae  in  terris 
Ursula  vocatur ,  in  summis  columba  nominatur ,  quia  innocentem 
turbam  ad  se  collegit. 

8.  Turba  magna,  quam  incombustus  rubus ,  quem  Moyses 
viderat,  significat  et  quam  Dens  in  prima  radice  plantaverat,  in 
homine,  quem  de  limo  formaverat,  ut  sine  commixtione  viri  viveret, 
cum  clarissima  voce  clamavit  in  purissimo  auro,  topazio  et  saphyro 
circumamicta  in  auro. 

9.  Nunc  gaudeant  omnes  caeli  et  omnes  populi ,  cum  illis 
ornentur.     Amen. 

336.   (13.)   Symphonia  Virginuin. 

1.  0  dulcissime  amator,  o  dulcissime  amplexator,  adiuva  nos 
custodire  virginitatem  nostram. 

2.  Nos  sunus  ortae  in  pulvere,  heu,  heu,  et  in  crimine  Adae; 
valde  durum  est  contradicere,  quod  habet  gustus  porai ;  tu  erige  nos, 
salvator  Christe. 

3.  Nos  desideramus  ardenter  te  sequi;  o  quam  grave  nobis 
miseris  est  te  immaculatum  et  innocentem  regem  angelorum  imitari ! 

4.  Tarnen  confidimus  in  te,  quod  tu  desideres  gemmam  requirere 
in  putredine. 

5.  Nunc  advocamus  te  sponsum  et  consolatorem ,  qui  nos 
redemisti  in  cruce. 


—     402     — 

6.  In  tuo  sanguine  copulatae  simus  tibi  cum  desponsatione, 
repudiantes  virum  et  eligentes  te  filium  Dei  pulcherrima  forma,  o 
suavissimus  odor  desiderabilium  deliciarum ,  semper  suspiramus  post 
te    in  lacrimabili  exsilio;    quando   te  videamus  et  tecum  maneamus? 

7.  Nos  sumus  in  mundo,  et  tu  in  mente  nostra,  et  amplectimur 
te  in  corde,  quasi  babeamus  te  praesentem. 

8.  Tu,  fortissimus  leo,  rupisti  caelum  descendens  in  aulam 
virginis  et  destruxisti  mortem  aedificans  vitam  in  aurea  civitate. 

9.  Da  nobis  societatem  cum  illa  et  permanere  in  te,  o  dulcissime 
sponse ,  qui  abstraxisti  nos  de  faucibus  diaboli ,  primum  parentem 
nostrum  seducentis. 


337.   (14.)   Syinphonia  viduarum. 

1.  0  pater  omnium  et  o  rex  et  imperator  gentium,  qui  constituisti 
nos  in  costa  primae  matris ,  quae  construxit  nobis  magnum  casum 
aerumnae;  et  nos  secutae  sumus  illam  in  propria  causa,  in  exsilio 
sociantes  nos  illius  dolori. 

2.  0  tu  nobilissime  genitor,  per  summum  Studium  currimus  ad 
te  et  per  dilectissimam  atque  dulcissimam  paenitentiam ,  quae  nobis 
per  te  venit,  anhelamus  ad  te  et  post  dolorem  nostrum  devotissime 
amplectimur  te. 

3.  0  gloriosissime  et  pulcberrime  Christe,  qui  es  resurrectio 
vitae ,  nos  reliquimus  propter  te  fertilem  amorem  coniunctionis  et 
comprehendimus  te  in  superna  caritate  et  in  virginea  virga  nativitatis 
tuae  et  in  altera  vice  copulatae  sumus  tibi ,  quam  prius  essemus, 
secundum  carnem. 

4.  Adiuva  nos  perseverare  et  tecum  gaudere  et  a  te  nunquam 
separari. 


Herradis  a  Laudsberg, 

Abbatissa  Hohenburgensis, 
t  1195. 


Über  Herkunft  und  Lebensschicksale  der  Äbtissin  Herrat  von  Hohenburg 
ist  so  gut  wie  nichts  zu  ermitteln.  Sogar  der  Familienname  „von  Landsberg" 
ruht  nur  auf  örtlicher  Überlieferung,  ohne  sich  urkundlich  beglaubigen  zu 
lassen.  Herrat  folgte  als  Äbtissin  der  am  22.  August  1167  verstorbenen  ge- 
lehrten Relindis,  welche  auf  dem  Odilienberge,  wie  Hohenburg  auch  genannt 
wird,  die  Regel  des  hl.  Augustin  eingeführt  oder  neu  belebt  hatte.  Be- 
rühmter als  durch  ihre  Stiftungen,  die  Priorate  St.  Gorgon  und  Truttenhausen, 
ist  Herrat  durch  ihr  Werk,  den  Hortus  deliciarum,  geworden.  Es  war  dies 
eine  mit  Miniaturen  reich  ausgestattete  Handschrift  von  324  Blättern ,  die 
sich  inhaltlich  als  eine  Art  theologisch-mystischer  Encyklopädie,  eine  Synopse 
aus  den  Büchern  der  hl.  Schrift  und  eine  Blütenlese  aus  den  Werken  der 
Väter  und  kirchlichen  Schriftsteller  darstellte ,  in  welche  auch  eine  Anzahl 
geistlicher  Lieder  und  religiöser  Dichtungen  verwebt  war.  Alle  diese  Ge- 
dichte glaubte  man  ohne  weiteres  der  Äbtissin  Herrat  zuschreiben  zu  dürfen. 
Ich  habe  an  anderem  Orte  (Zeitschrift  für  kathol.  Theol.  XXIII  [1899] 
S.  632 — 648)  den  Beweis  geführt,  dafs  dies  nicht  angängig  ist,  dafs  sich  viel- 
mehr nur  einige  wenige  Lieder  des  Lustgartens  als  literarisches  Eigentum 
Herrats  behaupten  lassen.  Da  die  Handschrift  des  Hortus  zugleich  mit  einer 
späteren  Abschrift  den  23.  August  1870  ein  Raub  der  Flammen  wurde,  sind 
diese  Lieder  im  folgenden  nach  dem  Werke  Engelhardts  „Herrad  von  Landsberg,. 
Äbtissin  zu  Hohenburg  oder  St.  Odilien  im  Elsafs  im  zwölften  Jahrhundert 
und  ihr  Werk  Hortus  deliciarum ,  Stuttgart  und  Tübingen  1818",  mitgeteilt, 
welches  uns,  selbst  bereits  zur  Seltenheit  geworden,  das  verlorene  Original 
notdürftig  ersetzen  mufs.  Zum  Vergleiche  konnte  bei  einigen  Texten  heran- 
gezogen werden :  Albrecht ,  History  von  Hohenburg  oder  St.  Odilienberge 
Schlettstadt  1751.  Für  alles  weitere  Detail  kann  ich  mich  auf  meine  vor- 
erwähnte Abhandlung  beziehen,  woselbst  auch  die  Literatur  über  Herrat 
zusammengestellt  ist.  Den  Liedern  Herrats  lasse  ich  anhangsweise  zwei 
Gedichte  des  Hortus  über  ihr  Kloster  Hohenburg  folgen,  welche  nach  Aus- 
weis des  Akrostichons  zwei  ihr  befreundete,  uns  nicht  näher  bekannte  Geist- 
liche namens  Konrad  und  Hugo  verfafst  haben. 


494    — 


338.   (1.)  Rhythmus  Rerradis  abbatissae, 

per  quem  Hohenbursreuses  virsrunculas  amabiliter  salutat  et  ad  veri 

sponsi  ftdem  dilectionenique  salubriter  iiivitat. 


1.  Salve,  cohors  virginum 
Hohenburgiensium , 
Albens  quasi  lilium, 
Amans  Dei  filium. 

2.  Herrat  devotissima, 
Tua  fidelissima 
Mater  et  ancillula, 
Cantat  tibi  cantica. 

3.  Te  salutat  millies 
Et  exoptat  in  dies, 
Ut  laeta  victoria 
Yincas  transitoria. 

4.  0  multorum  speculum, 
Sperne,  sperne  saeculum, 
Virtutes  adcumula, 

Veri  sponsi  turmula. 

5.  Insistas  luctamine 
Diros  hostes  sternere. 
Te  rex  regum  adiuvat, 
Quia  te  desiderat. 

6.  Ipse  tuum  animum 
Firmat  contra  zabulum, 
Ipse  post  victoriam 
Dabit  regni  gloriam. 

7.  Te  decent  deliciae, 
Debentur  divitiae, 
Tibi  caeli  curia 
Servat  bona  plurima. 

8.  Christus  parat  nuptias 
Miras  per  delicias, 
Hunc  exspectes  principem 
Te  servando  virginem. 

9.  Interim  monilia 
Circumdes  nobilia 
Et  exornes  faciem 
Mentis  purgans  aciem. 


10.  Christus  odit  maculas, 
Rugas  spernit  vetulas. 
Pulchras  vult  virgunculas. 
Turpes  pellit  feminas. 

11.  Fide  cum  turturea 
Sponsum  istum  redama. 
Ut  tua  formositas 

Fiat  perpes  claritas. 

12.  Vivens  sine  fraudibus 
Es  monenda  laudibus. 
Ut  consummes  optima 
Tui  gradus  opera. 

13.  Ne  vacilles  dubia 
Inter  mundi  flumina, 
Yerax  Deus  praemia 
Spondet  post  curricula. 

14.  Patere  nunc  aspera 
Mundi  spernens  prospera. 
Nunc  sis  crucis  socia, 
Regni  consors  postea. 

15.  Per  hoc  mare  naviga 
Sanctitate  gravi  da, 
Dum  de  navi  exeas, 
Sion  sanctam  teneas. 

16.  Sion  turris  caelica, 
Bella  teneus  astria, 
Tibi  fiat  statio 
Acto  vitae  spatio. 

17.  Ibi  rex  virgineus 
Et  Mariae  filius 
Amplectens  te  redamat, 
A  maerore  relevat. 

18.  Parvipendens  omnia 
Tentatoris  iacula 
Tunc  gaudebis  iugiter 
Iubilando  suaviter. 


—    495 


19.    Stella  maris  fulgida, 
Virgo  mater  unica, 
Te  coniungat  filio 
Foedere  perpetuo. 


22.    Vale,  casta  contio, 
Mea  iubilatio. 
Vivas  sine  crimine, 
Cliristum  seraper  dilige. 


20.    Et  me  tecum  trahere 
Kon  cesses  precamine 
Ad  sponsura  dulcissimum, 
Virginalem  filium. 


23.    Sit  hie  über  utilis, 
Tibi  delectabilis 
Et  non  cesses  volvere 
Hunc  in  tuo  pectore. 


21.    Ut  tuae  victoriae, 
Tuae  magnae  gloriae 
Particeps  inveniar. 
De  terrenis  eruar. 


24.    Ke  more  struthineo 
Subrepat  oblivio 
Et  ne  viam  deseras, 
Antequam  pervenias. 


Engelhard  p.  121.  A.  —  Albrecht  p.  283.  B.  —  1 ,  2  Hohenburgensium 
B.  —  4,2  Sperne,  quaeso,  saeculum  B.  —  5,  4  Qui  vel  te  desiderat  B.  — 
8,  3  Nunc  exspectes  B.  —  11,  2  reclama  A.  —  11,  4  Caritas  B.  —  12,  3 
consumas  B.  —  12,  4  Tua  gradus  A.  —  13,  3  Verus  Deus  B.  —  15,  3  de 
nave  prodeas  B.  —  16,  2  tenens  aeria  B.  —  16,  3  fiet  B.  —  17,  1  Tibi  rex 
B.  —  17,  3  te  reclamet  A;  te  redamnat  B.  —  17,  4  relevet  A;  A  maiore 
reluat  B.  —  19,  3  Te  coniungens  B.  —  20,  2  Ne  cesses  B.  —  21,  3  inveniat 

A.  —  21,   4  eruat  A.  —  23,   3  Non  cesses  revolvere  B.  —  24,  2  Surripiat 

B.  —  24,  4  provenias  A. 


339.   (2.)   Rhythmus  de  primo  homine. 


Primus  parens  hominum, 
Lumen  cernens  caelicum, 
Ita  fuit  eonditus, 
Coetus  ut  angelicas 
Consors  esset  illius 
Ac  foret  perpetuus. 


4.    Hunc  et  spoliaverant, 
Semivivum  liquerant. 
Cui  subvenit  gratia 
Ille  de  Samaria, 
Stabulo  induxerat, 
Curam  eius  egerat. 


Serpens  hunc  deeeperat, 
Pomum  quod  gustaverat, 
Fuerat  quod  vetitum, 
Et  sie  vicit  miserum, 
Statim  pulsus  patria, 
Pulcbra'  liquit  atria. 


5.    Eius  sanans  vulnera 
Solita  dementia. 
Sic  nos  pius  Dominus 
Eruit  de  faueibus 
Colubri  nequissimi, 
Hostis  invidissimi, 


3.  Flebilis  miserrimum 
Ruit  in  exsilium, 
Plagis  est  impositus 
Diris  de  latronibus, 
Quos  infelix  ineidit, 
Patria  dum  excidit. 


Qui  hurnani  generis 
Gaudet  de  miseriis 
Cruciatu  pascitur, 
Poenae  pater  dicitur. 
Visu   est  horribilis. 
In  omni  terribilis. 


—    496    — 


7.  Nullis  flecti   precibus 
Potest  crudelissimus, 
Si  in  malo  opere 
Quemquam  sentit  vivere, 
Hunc  dolose  decipit, 
Servum  sibi  eligit. 

8.  Servis  suis  praemia 
Dabit  amarissima, 
IUos  quando  tartarum 
Mergit  in  sulphureura ; 
Eius  aula  sordida 
Multa  habet  tristia. 


14.  Habet  post  delicias 
Haec  aeternas  tenebras; 
Ibi  fletus  hominum 

Et  est  Stridor  dentium, 
Claraor  hie  plorantium, 
Dolor  ululantium. 

15.  Iudex  hie  tartareus 
G-audens  cruciatibus 
Mala  nostra  trutinat 
Poenam  et  remunerat. 
Ne  nos  in  voragine 
Versaremur  raisere. 


9.    Ibi  errant  animae, 
Dolor  adest  undique, 
Gemitu  raaerentiura 
Et  luctu  dolentium 
Domus  tota  personat, 
Ipse  poenas  ordinat. 

10.  Orcus  sedens  solio 
Ignis,  pice  furaido, 
Visus  eius  horridus, 
Dolor  aestuantibus, 
Pro  diversis  vitiis 
Poenas  tradit  singulis. 

11.  Potentes  potentibus 
Committit  tortoribus ; 
Ibi  sunt  angustiae 
Et  multae  miseriae, 
Ibi  paenitentia 

Sine  indulgentia. 

12.  Vae,  vae  lamentabile 
Clamant  semper  animae, 
Verba  dant  precantia 
Nee  auxiliantia, 

Post  calorem  nimium 
Aquas  intrant  nivium. 

13.  Nulla  tarnen  anima 
Nisi  carnis  faniula 
Pertimescat  tartarum 
Et  regem  tartareum, 
Quae  internis  tenebris 
Carne  iacet  debilis. 


16.  Deus  quaerens  venerat 
Ovem,  quam  perdiderat, 
Et,  qui  legem  dederat, 
Legi  se  subdiderat 

Et  pro  bis,  quos  condidit, 
Mortem  diram  subiit. 

17.  Nobis  sie  compatiens 
Dederat  omnipotens 
Liberum  arbitrium 
Devitandi  tartarum, 
Vitia  si  spernimus 
Et  si  bona  faeimus, 

18.  Nil  nocebit  animam, 
Veniet  ad  gloriam. 

Et  debemus  Dominum 
Et  amare  proximum; 
Haec  praeeepta  gemina 
Ducunt  ad  caelestia. 

19.  Et  per  portam  ferream 
Dant  ad  urbem  semitam, 
In  qua  lux  iustitiae 

Et  est  vox  laetitiae, 
In  qua  gaudent  agmina 
Eequie  perpetua. 

20.  Est  vere  floridior 
Et  sole  splendidior, 
Mellis  habet  flumina, 
Dulcis  aurae  flamina, 
Dicta  pacis  visio 
Ornatu  angelico. 


—    497 


21.    Est  exstructa  civitas, 
In  qua  est  iucunditas. 
In  tarn  dulci  patria 
Nulla  erunt  taedia, 
Ibi  exsultatio, 
Ibi  delectatio. 


22.    Inenarrabilia 

Ibi  dantur  gaudia, 
Quae  paravit  Dominus 
Sese  diligentibus ; 
Festinemus  ingredi 
Civitatem  Domini. 


23.    Fungamur  exsilio, 
Ut  nos  Dei  filio 
Iungamus  feliciter 
Et  perpetualiter. 
Hoc  concedat  omnibus 
Saeculorum  dominus, 
Qui  per  cuncta  tempora 
Regnat  summa  gloria. 

Engelhardt,   S.    142.   —    10,4   Dolor   est   aestuantibus. 
intrans.  —  23.1  Fugiamus  exsilio. 


12,  6    Aquas 


340.   (3.)  Rhythmus  de  Domino 

1.  0  rex  pie,  o  dux  viae,  5. 

Iesu  Christe,  optirae, 
Nostrum  chorum  laudes  morum 
Doce  tibi  promere. 

2.  Ut  concordes  mentis  sordes 

Tua  ope  caelica 
Espurgemus  et  mundemus 
Cordis  nostri  intima. 

3.  Ut  psallamus  et  vovamus 

Vota  nostra  pleniter, 
Spe  sincera,  vita  vera 
Te  colentes  iugiter. 

4.  Tu,  fons  vitae  manans  rite 

In  purgata  pectora, 
Rigas  mentem  sitientem 
Sancta  per  charismata. 

Engelhardt,  p.  147.  —  3,  2  plenitus.   —  3,  4  iugitus.  —  5,  3  jedenfalls 
verderbt;  lies  vielleicht  Onus  grave  fac  suave  oder  ähnliches. 


nostro  Iesu  Christo. 

Tu  solamen  et  levamen 
Pro  te  tribulantibus. 

Onus  leve  huius  suave 
Bene  laborantibus. 

Flos  virtutis,  spes  salutis, 

Honor  ineffabilis, 
Pulchritudo,  sanctitudo 

Est  inaestimabilis  : 

Te  sitire  et  te  scire 
Fac  nos  in  hac  nebula, 

Sic  curramus,  ut  spernamus 
Mundi  huius  flamina, 

Ut  secure  viae  durae 
Linquamus  pericula 

Et  mox  laete  ac  quiete 
Caeli  dones  praemia. 


341.   (4.)   Rhythmus  de  Monte  Hohenburc. 

(Appendix  I). 


1.    Hoc  in  monte  vivo  fönte  2. 

Potantur  oviculae, 
Esum  vitae  sine  lite 
Congestant  apiculae. 

Dreves,   Lateinische  Rymnendichter.     II. 


Nectar  darum  scriptuarum 

Potant  liberaliter, 
Bibant,   bibant,  vivant,  vivant 

Omnes  aeternaliter. 
32 


—    498 

3.  Yultus  harum  lumen  carum         7 

Habent  datum  caelitus, 
Reginarum  has  sanctarum 
Credas  esse  penitus. 

4.  Genus  tale  speciale,  8 

Genus  Christo  proximum, 
Est  commune  tibi,  une, 
Fructum  portans  maximum. 

5.  Naevum  nescit ,    nam  ignescit      9. 

Caelibatus  gloria, 
Semper  mentem    gemiscentem 
Dat  sponsi  memoria. 

6.  Illum  spectat,    vix  exspectat,    10. 

Ut  remoto  speculo 
Bonae  spei  faciei 
Contempletur  oculo. 


Ut  sodales  virginales 
Vivant  sine  crimine 

Sub  Messia  cum  Maria, 
Virgines  cum  virgine. 

Coetus  iste  nihil  triste, 
Nihil  laevum  doleat, 

Rectitudo,  sanctitudo 
Semper  hinc  redoleat. 

Aula  I)ei  virginei 

Chori  sunt  et  thalamus, 
Dictat    namque    sie  utramque 

Cito  scribens  calamus. 

Yerus  sponsus  nunc  absconsus 

In  caeli  palatio 
Servet,  regat,  has  protegat 

Saeculorum  spatio. 


Engelhardt  p.  128  A.  —  Albrecht  p.  285.  B.  —  3,  3  hos  B.  —  8,  3 
utrumque  AB.  —  9,  3  reget  B.  —  Str.  7  steht  an  letzter  Stelle;  das 
Akrostichon:  „Hohenburgensibu  s  Conrad  us",  weist  ihr  indes  den 
richtigen  Platz  an  hinter  Str.  6.  Es  beweist  auch ,  dafs  dies  Gedicht  nicht 
von,  sondern  fü  r  Herrat  geschrieben  ist. 


342.   (5.)   Item  Rhythmus  de  Monte  Hohenburc. 
(Appendix  II). 


Cantus    suavis,   gestus  gravis, 
Modus  pudicitiae 

Eternalis  absque  malis 
Signa  sunt  laetitiae. 

Regis  natae  sie  ornatae 
Sunt  ab  intus  singulae, 

Dant  fimbrias  tunc  aureas 
Nunc  absconsae  gemmulae. 

0  spes  certa,  quae  operta 
Licet  sit  in  speculo, 

Sponsum  Deum,  regem  verum, 
Videbitis  oculo. 

Engelhardt  p.  131.  A.  —  Albrecht  p.  285  B.  —  2,  2  Gaude  fehlt  A. 
5,    1    sunt    ornatae    B.  --  5,  2  Sic  ab  intus   B.  —  Das  Akrostichon  „Hugo 
Sacerdos"  beweist,  dafs  auch  dies  Lied  für  Herrat  geschrieben,  nicht  von 
ihr  verfafst  wurde. 


1.  Hunc  ad  montem  vitae  fontem 

Derivavit  gratia, 
Ubertatis,  castitatis 
Irrorans  solacia. 

2.  Gaude  laeta,  canta  sueta, 

Gaude,  cohors  virginum, 
Ordo  cuius  ornat  huius 
Saecli   domicilium. 

3.  Sacer  eultus,    simplex  vultus, 

Casta  mens  et  humilis, 
Amatori,  servatori 
Christo  est  amabilis. 


Peregrinus, 

Monachus  Hirsaugiensis, 
saec.  12/i3. 

Unter  diesem  Namen,  richtiger  vielleicht  Pseudonym,  ist  uns  in  Hand- 
schriften des  12.  und  13.  Jahrhunderts  ein  Dialog-  zwischen  einem  Presbyter 
Peregrinus  und  einer  Jungfrau  Theodora  erhalten ,  welcher  in  einer  Reihe 
von  Quellen  von  einem  akrostichischen,  doppelchörigen  Hymnus  begleitet  ist, 
der  den  Titel  Epithalamium  virginum  führt.  Nach  dem  Vorgange  von 
Trithemius  (De  Scriptt.  eccl.  384)  ist  dieser  Dialog  und  der  zugehörige  Hymnus 
von  Leyser,  Fabricius  u.  a.  als  das  Werk  eine-  Conradus  Hirsaugiensis,  der 
zu  Beginn  des  12.  Jahrh.  gelebt  habe,  angesehen  worden.  Noch  G.  Schepss, 
der  1889  ein  anderes,  von  Trithemius  demselben  Konrad  von  Hirschau  bei- 
gelegtes Werk  ediert  hat  (Conradus  Hirsaugiensis  Dialogus  super  auctores 
sive  Didascalion.  Würzburg  1889),  schreibt:  „Die  für  unseren  Zweck  ent- 
scheidende Stelle,  an  deren  Richtigkeit  zu  zweifeln  wir  trotz  der,  wie  be- 
kannt ,  bedenklichen  Unzuverlässigkeit  des  Trithemius  keinen  genügenden 
Grund  haben,  findet  sich  in  dem  Werk  De  Scriptoribus  ecclesiasticis  c.  384". 
(S.  3).  Diesen  von  Schepss  noch  vermifsten  Grund  zum  Zweifel  hat  seitdem 
Dr.  Valentin  Rose  (Die  Handschriftenverzeichnisse  der  Kgl.  Bibliothek  zu 
Berlin  XII,  137)  erbracht.  In  dem  Berliner,  vom  Verfasser  selbst  herrührenden 
Manuskripte  der  Scriptores  des  Trithemius  aus  dem  Jahre  1492  (Cod.  lat. 
Fol.  410j  weifs  dieser  noch  nichts  von  einem  Konrad  von  Hirschau,  nennt 
vielmehr  den  Verfasser  nur:  „Peregrinus,  monachus,  ut  fertur,  eiusdem 
coenobii  Hirsaugiensis".  Erst  in  der  Baseler  Ausgabe  von  1494  ist  aus 
dem  Peregrinus  endgültig  ein  Konrad  von  Hirschau  geworden.  Dafs  wir  es 
bei  dieser  Bereicherung  seines  Wissens  nicht  sowohl  mit  einem  Funde,  als 
mit  einer  Erfindung  des  Trithemius  zu  tun  haben,  das  legen  Analogieen  aus 
der  sonstigen  Sehriftstellerei  des  Abtes  von  Sponheim  nur  zu  nahe.  So 
wird  es  geraten  sein,  wenn  wir  es  uns  mit  dem  Wissen  desselben  von  1492 
genügen  lassen. 

Das  Epithalamium  des  Peregrinus  ist  im  folgenden  nach  drei  Hand- 
schriften wiedergegeben:  der  Z wettler  Handschrift  180,  12.  Jahrh.  (A), 
der  Würzburger  Handschrift  Mp.  th.  f.  107,  einst  nach  Ebrach  gehörig, 
12.— 13.  Jahrh.  (C);  der  Handschrift  von  Troyes  252,  13.  Jahrh.,  die  aus 
Clairvaux  stammt.  Das  Gedicht  findet  sich  auch  in  der  Berliner  Hand- 
schrift Phil.  17013,  13.  Jahrh.,  deren  Heimat  Igny  ist.  Der  Umstand,  dafs 
alle  diese  Handschriften  gerade  aus  Zisterzienserklöstern  stammen,  läfst  auch 
die  Angabe,  dafs  Peregrinus  ein  Mönch  von  Hirschau  war,  in  bedenklichem 
Lichte  erscheinen.  Bezüglich  der  Zwettler  Handsch.  möchte  ich  noch  be- 
merken, dafs  der  gedruckte  Handschriftenkatalog  des  Stiftes  das  Corpus 
derselben  dem  12. ,  das  Epithalamium  aber  dem  13.  Jahrhundert  zuschreibt, 
ein  Eindruck,  den  ich  nicht  gewonnen  habe.  Die  Handschrift  gibt  uns  so- 
mit auch  für  die  Altersbestimmung  des  Verfassers  nach  unten  hin  eine  Grenze. 

32* 


—    500     — 

Jeder  der  beiden  Chöre,  die  nebeneinander  herlaufen  und  so  zu  singen, 
beziehungsweise  zu  lesen  sind,  dafs  nach  Str.  1  des  ersten,  Str.  1  des  zweiten, 
nach  Str.  2  des  ersten  Str.  2  des  zweiten  Chores  folgt  u.  s.  f.,  besitzt  ein 
eigenes  Akrostichon.  Das  des  ersten  lautet :  „O  qualis  es,  o  quantus,  quam 
suavis,  o  rerum  pater  in  gratia,  qua  stabit  aeternaliter  unica  mater  catholica, 
sponsa,  columba,  intermiuabili  munere  rosa,  Alleluia"  ;  das  des  zweiten: 
„O  quam  miranda ,  quam  praeclara,  quam  magna  multitudo  dulcedinis  tuae, 
Domine,  quam  abscoudisti  timentibus  te,  perfecisti  autem  sperantibus,  Deus, 
in  te,  Alleluia".  Nur  in  der  Würzburger  Handschrift  sind  beide  Akrostichen 
(bis  auf  Kleinigkeiten)  ungestört  und  die  Strophen  parallel  geschrieben,  wie 
sie  nachstellend  im  Drucke  wiedergegeben  werden.  In  den  beiden  andern 
Handschriften  sind  die  Strophen  derart  durcheinander  geworfen,  dafs  nicht 
nur  das  Akrostichon  zerstört,  sondern  jedes  Verständnis  unmöglich  gemacht 
ist.     Die   Strophenfolge  ist  nämlich 

in  A:  I,  1—33;  II,  1—33;  I,  34—66;  11,34—66;  I,  67-98;  II,  67-98; 
I    99  — 129 :  II    99 129. 

in  B:  I,  1-U«;  II,  1-48;  I,  49-96;  II,  49—96;  I,  97—129;  II,  97—129. 

Aus  dieser  Zusammenstellung  ist  tabellarisch  abzulesen ,  durch  welchen, 
beiden  Schreibern ,  dem  von  Zwettl  und  dem  von  Clairvaux ,  gemeinsamen 
Irrtum  die  Verwirrung  in  beiden  Handschriften  entstand.  In  beider  Vorlage 
war  das  Gedicht  in  zwei  Kolumnen  geschrieben ,  so  dafs  Chor  neben  Chor 
stand ;  die  Abschreiber  sprangen  aber  am  Kolumnenschlusse  statt  von  Kolumne 
1  der  ersten  auf  Kolumne  1  der  zweiten  Seite  u.  s.  f. ,  von  Kolumne  1  der 
ersten  auf  Kolumne  2  der  ersten  Seite  über.  Wir  sehen  auch,  dafs  in  der 
Vorlage  des  Zwettler  Schreibers  2  x  33  Zeilen  auf  die  Seite  kamen,  in  der 
des  Kopisten  von  Clairvaux  2  X  48.' 

Dies  zur  Erklärung  vorausgeschickt ,  mag  der  Text  der  interessanten 
Dichtung  mit  beigefügtem  Variantenverzeichnisse  sich  anschliefsen. 


343.   (1.)   Epithalamiuiu  Christi  virginum  altemantium. 


Chorus   prior. 

1.  0  fontis  im  da  perpetis  1. 
Inexhaustae  dulcedinis, 

2.  Quis  meutis  saltus  peudulae        2. 
Praevidit  donum  gratiae, 

:).    Yiventis  Stella  gratiae,  3. 

Mundi  claret  in  vespere, 

4.  Ad  quos  sponsa  mirifica,  4. 
Mater  surgit  catholica, 

5.  Lex  nempe  mortis  abiit.  5. 
Vita  Christus  ut  prodiit, 

6.  Intrant  sponsae  palatium  6. 
Regis  aeterni  roseum, 

7.  Splendentis  aulae  solium  7. 
Sponsus  pandit,  rex  omnium, 

8.  Eternitatis  gratia  8. 
Caeli  patescunt  atria, 

9.  Sanctorum  sancta  penetrat  9. 
Regina,  rex  quam  adlevat, 


Chorus    alter. 

0  mellis  stilla  stabilis, 
Christe,  tuis  spes  credulis  ! 
Quod  sanctis  tuis  praeparas, 
Vices  rerum  ut  terminas. 
Ymbram  mundani  corporis 
Vincens  perfectis  radiis. 
Amicta  stola  duplici 
Lege  inaestimabili. 
Miranda  praebens  gaudia, 
Vera  disponens  sabbata. 
Mane  concivit  fulgidum 
Vitae  splendens  ad  praemium. 
Intranti  secretissima 
Assignando  sponsalia. 
Rerum  cum  muiabilium 
Cursus    cessat  et  temporum. 
Agonis  acta  proelia 
Recompensans   per  praemia. 


501     — 


10.  0  lingua,  mentis  iubilum  10. 
Quae   profert  illis  cognitum, 

11.  Quam  dignis  fulget  meritis        11. 
Sponsa  caelorum  principis, 

12.  Vernantis  templum  regiae  12. 
Scandit  Christo  iam  praeduce, 

13.  Agelli  vernant  rosei,  13. 
Campi  rubent  purpurei, 

14.  Non  alba  marcent  lilia,  14. 
Rubens  spirat  bic  rosula, 

15.  Turgescunt  dulci  nectare  15. 
Virentes  florum  gemmulae, 

16.  Yictricem  palma  turmulam        16. 
Exornat  florentissimam, 

17.  Sparguntur  horti  gramina,         17. 
Nardus,  narcissus,  balsama, 

18.  Quae  constant  sanctis  typica,      18. 
Mastix  et  gutta  cibara, 

19.  Yitalis  ligni  gratia  19. 
Diversa  thyraiamata 

20.  Attendit  corapta  floridis  20. 
Virgo  decus  fasciculis, 

21.  3Iirandis  fulgens  floribus  21. 
Sic  sponsa  surgit  altius, 

22.  Signa  praetendit  laurea  22. 
Lata  conscendens  atria, 

23.  Yirtutum  pompis  inclita  23. 
Regis  procedit  filia, 

24.  Aeterno  iunctae  tempori  24. 
Cursus  respondet  meriti, 

25.  Virgo  iuncta  candidulis  25. 
Festiva  iam  virgunculis, 

26.  Intranti  sponsus  obviat,  26. 
Re,  spe,  donis  corroborat, 

27.  Surgens  aurora  eroceos  27. 
Spargit  splendore  radios, 

28.  O  quantus  amor  intimus  28. 
Ardescit  illic  ignibus, 

29.  Riruare  fontem  gratiae,  29- 
Quam    propinat  rex  patriae, 

30.  Exponit  clausos  bactenus  30. 
Thesauros    Christus   civibus, 

31.  Rorant  caeli  iustitiam,  31. 
Abstrusam  produnt  gratiam, 

32.  Voluntas  singularibus  32. 
Alma  dives  muneribus 


Natalem  qui  suscipiunt, 
Ultra  mori  qui  nequeunt? 
Dum   naevo    carnis  solvitur, 
Quo  surgente  nunc  labitur. 
Appendit  visu  stupido, 
Quod    profertur  in  praemio. 
Qua  spirant  opobalsama 
Soli  sponsae  recondita. 
Yirtutum  odor  intimus 
Sed  notatur  bis  floribus. 
Ardentes  candent  violae, 
Murra,  crocus  bic,  aloe. 
Miratur  hortum  germinis 
In  floreis  deliciis. 
Pratum  florenti  purpura 
Veris  proponit  tempora. 
Recens  amomum,  fistula, 
Grana  turis  cum  cassia. 
Exponit,  carpobalsama, 
Storax  hie,  xylobalsama. 
Commendat  auster  omnia 
Perflans  hortum  per  gramina. 

Lucis  adeptum  floreis 
Prodens  triumphum  palmulis. 
Aulam  vernantem  rosulis 
Plantis  oberrans  pendulis. 

Regnis  inveeta  lacteis, 

Campis  laeta  mellifluis. 

Applaudunt  chori  caelici 

Dote  ditatae  virgini. 

Quibus  concessit  capere 

Solis  sponsus  vim  gratiae. 

Vita  viventes  solidat, 

Bonum  firmans,  quod  fecerat. 
Avertens  umbram  sidere, 

Sole  clarae  iustitiae. 

3Iembra  dum  vero  capiti 

Iungit  effectus  fidei ! 

Mirandum  eunetis  saeculis, 

Magis  sed  lucis  filiis. 

Auri  fulgentis  pondera 

Sensus  replens  scientia. 

Gratis  collatam  incolis 

Iactis  proeul  miseriis. 

Mutantes  gratis  statuit, 

Statutos  lumen  efricit. 


502 


33.  Morantem  tantis  gaudiis  33. 
Chorum  vitae  perpetuis 

34.  Promissum  virgo  caelica  34. 
Sponsi  cernit  per  praemia, 

35.  Auetori  iuneta  omnium  35. 
Yitae  sumit  initium, 

36.  Taedis  splendet  sponsalibus,      36. 
Quot  processit  virtutibus, 

37.  Emerge,   dulcis  filia.  37. 
Nitesce  iam,   virguneula. 

38.  Regnanti  regnura  obviat.  38. 
Christo  sponso  se  collocat 

39.  In    mundi  quondam  vespere      39. 
Quam  nox  pressit  miseriae, 

40.  Non  ultra  vergit  pendula  40. 
Eventum  rerum  dubia 

41.  Gratanter  iuneta  prineipi  41. 
Vestitur  stola  duplici. 

42.  Regalis  ponipa  thalami  42. 
l'ulchrae  profertur  virgini, 

43.  Astringit  istam  purpura  43. 
Auro,  gemmis  interlita, 

44.  Cingunt  arniillae  braebia  44. 
Et  dextram  tloxtrochiria, 

45.  Istam  discriminalia  45. 
Comunt  olfactoriola, 

46.  Aevis  fulgit  splendoribus  46. 
Et  mysticis  ornatibus, 

47.  Quaenam  hie  tarn  niirificis         47. 
Ornanda  tot  induniis, 

48.  Yirgo  sericas  sindones.  48. 
Teristra,  periscelides 

49.  Amor,  o  Christe.  virginis  49. 
Unda  redemptae  sanguinis, 

50.  Sancte  sanetorum  Domine,         50. 
Quis  hoc  stabit  in  munere, 

51.  Tantis  donis  ut  dignus  sit,        51. 
Quis  unquam  hie  sie  prolicit, 

52.  Alma  virtus  tidelium,  52. 
Tuorum  leeus  civium, 

53.  Beatus  urbis  aecola.  53. 
Plenae  festiva  gratia. 

51.    Inventus  cum  virgineis  54. 

Flos  stabit  conventiculis, 
55.    Tempus  interminabile  55. 

Paschali  constans  ordine 


Agnus  praecurrit,  agmina 
Digna  sequuntur  milia. 
3Iutari  prorsus  nescia, 
Statu  transscendens  tempora. 
Vitali  seeptro  glorians. 
Legi  carnis  flos  dominans. 
Laetatur  lucis  gratia, 
Quam  fert  iustis  iustitia. 
Tandem  visura  nobilem 
Christum  Deum  et  hominem. 
Iam  regnatura  perpetim 
Donis  collatis  affatim. 
Tuetur  sol  immobilis 
Et  pax  interminabilis. 
Yeracis  festo  sabbati 
Lucra  metens  iam  fldei. 
Dona  suseepta  laudibus 
Signans  et  votis  omnibus 
Ostrum  insigne,  specula 
Yates  praedixit  talia. 
Dotalis  torques.  lunula, 
Mitra,  vitta  cum  iibula. 
Yernat  monile  gemmulis 
In  aures  iunetis  annulis. 
Lapilli  vernant  aureis 
Huius  ornatu  guttulis. 
Coronis  rubet  aureis 
Yictis  horrendis  proeliis. 
Ex  torta  bysso  Candida 
Cocco  bis  tineto  florida'.' 
Dotali  sumit  pignore; 
0  vestis  decor  mysticae ! 
In  hac  te  fixa  gratia 
Quae  digne  laudant  carminaV 
Xotis  tuis  quod  praeparas, 
Yices  rerum  ut  terminas. 
Iactura  licet  omnium 
Te  quaerat,  spem  viventiam? 
Sion  urbis  introitum 
Quis    habebit    et  praemium? 
Totum    bonum  qui  vendicat, 
Quod  ex  parte  praeviderat. 
Vernat  in  patre  omnium 
Unus  amor  laetantium. 
Estatis  ortu  tenditur. 
Quo  labor  omnis  tollitur. 


503 


56.  Exstat  unus  in  omnibus,  56. 
Ut  semper  flos  stet  spiritus, 

57.  Tempus  vicissitudines  57. 
Nee  habet  hie  rautabiles, 

58.  Ex  solis  huius  iubare  58. 
Est  vis  plena  scientiae, 

59.  ßerum  nosse  prineipium  59. 
Est  verum  iustis  sabbatum, 

60.  Nil  huic  comparabile,  60. 
Splendori  tanto  simile, 

61.  Adsanctosbaecluxspargitur,      61. 
Hinc  tota  merces  sequitur, 

62.  Lux    lucis  haec  cognoscitur,      62. 
Umbra   mentis  qua  vincitur, 

63.  Iesu,  Iesu,  rex  omnium,  63. 
Quos  gratis  salvas,  civium. 

64.  Tua  tuos  in  gratia  64. 
Dum  perfundis  iusolita, 

65.  Electis  o  tripudium  65. 
Saltu  mentis  praecognitum 

66.  Regum  regis  o  regia,  QQ. 
Vocatis  plena  eopia. 

67.  Ynitum  aedificium  67. 
Compago  reddit  lapidum, 

68.  Non  intrat  istam  perfidus,         68. 
Non  exit  lucis  filius. 

69.  Isti  suas  per  species  69. 
Sunt  vitro  comparabiles, 

70.  Coruscat  templum  iaspide,          70. 
Fide  virenti  lapide, 

71.  Aulae  sapbyrus  congruit,  71. 
Quem  solis  splendor  provebit, 

72.  3Iittens  ex  se  ut  aureas  72. 
Hie  ebrysoprassus  guttulas 

73.  Arcis  supernae  solium  73. 
Monstrat  in  bis  ebrysolitbum, 

74.  Transscendens  lapis  omnia        74. 
Glaucus  rerum  viridia 

75.  Extra  pallenti  formula,  75. 
Virens  intus  per  merita, 

76.  Regni  floret  in  foribus  76. 
Iacintbus  gratus  regibus, 

77.  Color  triplex  quem  denotat,      77. 
Non  ametbystus  lateat 

78.  Alto  virtutum  speculo  78. 
Laetatur  urbs  topazio, 


Defectus  non  bic  senii. 
Non  mors  ex  arte  colubri. 
Orto  sole  iustitiae 
Mortales  cedunt  tenebrae. 
3Iundo  cordi  cognitio 
Deitatis  et  visio. 
In  boc  beatis  requies 
Cognovisse,  quod  Deus  es. 
Non  mundi  Vertex  aureus 
Nee  totus  orbis  ambitus. 
Eternae  pacis  visio. 
Trinitatis  agnitio. 
Qua  fruetus  vitae  prodeunt, 
Vel  mutari  qui  nesciunt. 
Totis,  voce  quis  explicat, 
Urbs  caelestis  quod  praeparat  ? 
Adunans  uno  munere 
Multos  in  nostro  vespere. 
Mori  nunquam  nee  cadere, 
Mutari  nee  deficere! 
Alta  muris  et  turribus, 
Clara  suis  in  milibus ! 
Bono  constans  artifice, 
O  civis  buius  regiae ! 
Stat  ordo  bxus  lapidum 
Quater   trium  per  numerum. 
Constant  quidam  purpureae 
Naturae,  quidam  igneae. 
Olim  mundi  qui  pallidum 
Virtute  vicit  flosculum. 
Notans  colore  sidera, 
Claras  in  mundi  vespera. 
Dictae  perornat  Solymae 
Castra  virenti  iubare. 
In  verbo  legis  aureum, 
Menü  lucentem  hominum. 
Se  smaragdus  bis  inserit, 
Morum  decor  quem  prospicit. 
Talis  beryllus  ponitur, 
Qtri  caesus  fulgens  redditur. 
In  sanetis  immutabilis, 
Cursu  mutatur  temporis. 
Testern  Cbristi  purpureus, 
Violaris  et  roseus. 
Insignis  bic  multicolor. 
Unde  coniunetis  dignior. 


—     504     — 


79.  Templi  stat  portis  aureis  79. 
Onyx  coloris  triplicis, 

80.  Hie  flaramescit  carbunculus,        80. 
Vitae  clarus  virtutibus, 

81.  Ornat  aulam  sed  ultimus  81. 
Compar  in  gestis  sardius, 

82.  Luculenta  chrysocomis  82. 
Templi  strueturam  gemmulis 

83.  Iunguntur  vivi  lapides,  83. 
Polivit  istos  artifex, 

84.  Constat  caelestis  specnla  84. 
Hamm  petrarum  formula. 

85.  Attriti  corporalibus  85. 
Probandi  tuusionibus 

86.  Sion  istis  construitur,  86. 
His  petris  vivis  cogitur, 

87.  Pace  regnum  componitur,  87. 
Non   bellis  saevis  quatitur, 

88.  Ordo  quietis  omnia  88. 
Pace  disponit  agmina, 

89.  Non  signifer  Romuleis  89. 
Coronam  captat  aquilis, 

90.  Suspendit  fidem  visio  90. 
Regis  patente  solio, 

91.  Alta  corda  quae  tenuit.  91. 
Pars  augetur,  non  deficit, 

92.  Caelum  caeli  pax  aperit,  92. 
Quae  sola  sanetis  adfuit, 

93.  O  merces,    vitae  speculum,        93. 
Fontis  aeterni  poculum, 

94.  Lucis  creator,  Domine,  94. 
Quis    hie  stabit  in  munere, 

95.  Tnde  profectus  hominum  95. 
Te,   Christe,  promerentium, 

96.  Millenae    mortes  martyrum        96. 
Tale  non  aequant  meritum, 

97.  Bona  bonus,  rex  optime,  97. 
Sorti  procuras  propriae 

98.  Agonistae  victoria,  98. 
Tu  Corona  stas  aurea, 

99.  Iesu,  vita  viventium,  99. 
Spes  aeterna  regnantium, 

100.  Nomen  tuum  in  saecula  100. 
Quae  digne  laudant  carmina. 

101.  Trinum  personis  applica,         101. 
Sed  unum  in  substantia. 


Mitis,  benignus,  sobrius, 
Christo  nihil  aeeeptius. 
Exemplo  lux  et  dogmate, 
Matri  iunetus  catholicae. 
Non  legis  carnis  inscius, 
Dum  florebat  virtutibus. 
Tutis  adauget  gaudia, 
Cessat  ferri  materia. 
Iactos  duris  malleolis 
Cursu  labentis  temporis. 
Beatos  quae  significat, 
Sanctos  Dei  quae  typicat. 
Yivaci  lima  secti  sunt, 
Inde  muris  conveniunt. 
Sunt  ab   hac  proeul  omnia 
Vitae,  mortis  discrimina. 
Terror  letalis  buccinae 
Silet  paccato  milite. 
Exstat  proeul  his  finibus 
Inflatis  mors  draconibus. 
Portae  iam  nitent  patulae, 
Pax  una  certae  patriae. 
Ex  donis  iam  exhibitis 
Spes  peribit  ex  superis. 
Regnans  sursum  immobilis, 
Quia  interminabilis. 
Florem  mundi  dum  tererent 
Et  pacem  Deum  quaererent. 
Ethra  per  alta  bibulos 
Sitibundis  dans  rivulos ! 
Cum  regni  sit  introitus 
Merces  actis  laboribus? 
Iam  te  fontem  qui  hauriat, 
Lux  aeterna  quo  radiat. 
Semper  quod  est  nee  deficit, 
Cui  bono  nil  officit. 
Te  ipsum  dando  filiis ; 
Quid  plus  quaerant  in  prae- 

miisV 
Intranti  praebens  lauream 
Post  felicem  victoriam. 
Amore  quo  tunc  iubilet, 
Te  lucem  qui  suseipiet ! 
Ybi  trinus  et  unitas 
Ubi  unus  et  trinitas? 
Totum  indivisibilem 
Nee  gradibus  rotabilem. 


505     — 


102.  Ex  mundi  ponto  naufragi        102. 
Carapum  portus  siderei 

103.  Rex  saeculorum  Domine,         103. 
Miles  clamabit  curiae 

lu4.    Mille  malis  in  bravio  104. 

Xulla  fit  comparatio, 

105.  lam  factorera  conspicere  105. 
Est  sine  fine  vivere, 

106.  Nota  creantis  visio  106. 
Cuncta  replet  in  gaudio, 

107.  Auris  habet,  quo-d  mulceat,      107. 
Gustus,   suave  quod  sapiat, 

108.  Bonum  hie  orane  saeculo,        108. 
Statu  florenti  caelico, 

109.  Instate  tantae  gratiae,  109. 
O  vos  omnes  orbicolae, 

110.  Lux  in  te,  rex,  lucentium,      110. 
Quos  gratis  salvas,  omnium, 

111.  Iam  mundi  nutat  orbita,  111. 
Rerum  vergit  materia, 

112.  Morbis  mundus  et  moribus      112. 
In  nos  grassatur  languidus, 

113.  Yerba  tua  cognoseimus  113. 
Pressuris  multiformibus, 

114.  Non  sol,  non  luna  tempora      114. 
Adesse  celant  ultima. 

115.  Ex  terrae  motus  murmure,      115. 
Yentorum  crebro  turbine, 

116.  Rector  rerum,  hinc  respice,      116. 
Quos  virga  regis  gratiae, 

117.  Ex  te  restat  auxilium,  117. 
Qui  casus  nosti  mentium, 

118.  Robur  adauge  stantibus,  118. 
Spem    surgendi  oadentibus, 

119.  O    lux  et  dux  ad  patriam,      119. 
Christe,  lapsis  da  dexteram, 

120.  Sole  tuo  nos  praeveni,  120. 
Ne  nos  diei  ultimi 

121.  Auetori  laudum  cantica  121. 
Mentis  fidelis  immola, 

122.  Ad  sponsum  laudes  fundite.      122. 
Sponsae,  flores  ecclesiae, 

123.  Laetetur  virgo  virginum,  123. 
De  qua  fruetus  viventium, 

124.  Lucernas  ornet  splendidas,      124. 
Stolas  aptet  candidulas 


Ex  dono  tuo  capiunt, 
Qui   te  corde  nunc  sitiunt. 
Mille  actis  laboribus  : 
Quid  salvati  rependimus? 
Summam  longi  certaminis 
Non   coaequat  lex  muneris. 
Porta  mortis  dum  clauditur 
Nee  esse  nox  permittitur. 
Expleto  flendi  nnbilo 
Sol  umbram  vertit  radio. 
Restant  perblanda  tactui, 
Dulcis  odor  olfactui. 
Aeterni  Status  temporis, 
Talis  Christus  in  praemiis. 
Noctem  mundanam  fugite, 
Dum  vacat  lacem  quaerere. 
Te  suspirando  quaerimus, 
Precum  assis  effectibus. 
Iam  decor  omnis  avolat, 
Quem  vis  nativa  proereat. 
Benigne  fer  auxilium 
Tuis  iam  necessarium. 
Yenere,  quae  praedixerat 
Vox,  quae  torpentes  excitat. 
Signa  patent  praenuntia, 
Turbatur  mens  hinc  anxia 
De  fluetuum  excursibus 
Rerum  finem  perpendimus. 
Egris  offer  et  baculum, 
Casuris  sustentaculum. 
Teile  tuum,  vis  praepotens, 
Abiectos  hinc  recolligens. 
Sis  portus  culpa  naufragis, 
Lux  sanetis  conscientiis. 
In  te  ad  te  nos  erige, 
Rector,  oecursu  veniae. 
Nox  involvat  taeterrima. 
O  rex,   o  nos  tunc  adiuva. 
TE  lucem  qui  iam  reddidit, 
Noctem   mortis    quem  rep- 

perit. 
Ad  florem  florum  germina 
Ferte  rosas  et  lilia. 
Laturus  saeclo  dulcia 
Yitis  vera  convivia. 
Lucis  gratanter  suboles 
Pannos  ponendo  veteres. 


—     506     — 

125.  Ex    dignis  sponsus  nobilis,  125.    Expertes  lucis  animae 
Laudatur  conscientiis,  Digne  nullo  stant  carmine. 

126.  Laudando  cunctis  saeculis  126.    Laus    sit  in  novis  canticis, 
Die  hymnum,  decus  virginis,  Agnum  vitae  ffuae  sequeris. 

127.  Vincenti  lignum  dabitur,  127.    Yitae  coronarn  aeeipit, 
Quo  paradisus  colitur,  Mundum  virgo  quae  vicerit. 

128.  Intranti  man  reconditum  128.    In  Stella  victrix  fulgida 
Christus  offert  et  calculum,  Lucis  cognovit  opera. 

129.  Ascripta  suramis  civibus  129.    Aspectus  ad  nunc  animo 
Locat  throne-  rex  inclitus,  Hymnus  erit  cum  cantico. 

Chorus  prior.  1,  1  O  fons  unda  C.  —  5,  2  Vita  Christus  prodiit  C.  — 
6,  1  Intranti  ABO.  —  14,  1  marcent  hie  ABC.  —  14,  2  spirant  C.  —  18,  1 
sacris  B.  —  20,  1  floridulis  AB.  —  21,   1  folgent  B.  —  24,  2  respondit  BC. 

—  25,  2  Festina  C,  virguneula  B.  —  26,  2  spem  B.  —  28,  1  quantis  C.  — 
29,  2  Quem  B.  —  30,  2  Omnibus  B.  —  31,  1  Rorantes  poli  C.  —  33,  1  in 
gaudiis  AC;  et  tantis  B.  —  34,  1  virgo  catholica  ABC.  —  36,  1  Tot  telis 
A;  Tot  taedis  BC.  —  36,  2  Quod  AC.  —  37,  1  Emergit  BC.  —  37,  2  Nites- 
cit  BC.  —  38,  2  Christo  sponsa  BC.  —  39,  2  processit  B;  praecessit  C.  — 
40,  2  Eventu  B.  —  43,  2  inclita  B.  —  45,  1  Iam  discriminalia  A.  —  46,  1 
Aeternis  folget  ABC.  —  46,  2  Sic  mysticis  BC.  —  47,  1  haec.  B.  —  47,  2 
in  divitiis  AC.  —  48,  1  sindones  sericas  AC.  —  56,  2  stent  ABC  —  57,  2 
Non  habet  C.  —  61 ,  2  Haue  BC.  —  62,  2  cum  vincitur  B.  —  68,  2  Non 
fehlt  C.  —  69,  1  Istis  A.  —  73,  2  Monstrate  A.  —  75,  2  per  omnia  B.  — 
84,  1  caelesti  B.  —  86,  1  exstruitur  BC.  —  87,  2  belli  B.  —  91,  1  qui  A; 
quum  B.  —  91,  2  nee  deficit  BC.  —  95,   1   Unum  B.  —  97,  1  Bonum  bona 

B.  —  100,  2  Quod  digne  AC.  —  102,  1  mundo  AC ;  naufragii  A.  —  104,  2 
sit  AB.  —  107,  2  qui  A.  —  108,  1  omni  A.  —  108,  2  Statim  A;  Stanti  B; 
Santi  C- —  110,   1  Lux  vitae  C.   —  110,  2  salvas  gratis  B. —  116,    1  hie  A. 

-  119,    2  lapis  A.  —  120,    2  Et  nos  diei  A.   —  121,   2  Meute  fidelis   AC. 

—  124,    1  splendifluas  A.  —  128,   1  manna  ABC. 

Chorus  älter.  1,  2  Christus  C.  —  6,  1  conseivit  ABC.  —  8,  1  Rerum 
commutabilium  B.  —  10,    2  morique  nequeunt  B.  —  11,    2  cum  urgente  B. 

-  22,  2  splendulis  AC.  —  25,  1  carpere  C.  —  27,  2  clara  C.  —  28,  2  affectus 

C.  —  33,  1  procurrit  C.  —  41 ,  1  Bona  C.  —  43,  1  Dotales  C.  —  43,  2 
confibula  AC.  —  45,  2  ornatum  B.  —  44,  1  monili  et  gemmulis  A.  —  50,  1 
quos  praeparas  A.  —  51,  1  Factum  A;  Näctura  B.  —  59 ,  1  In  his  B.  — 
69,  1  Constat  B.  —  69,  2  quaedam  AC.  —  70,  1  qui  perfidum  A.  —  73,  2 
luceuti  B.  —  81,  1  lege  B.  —  87,  2  peccato  A.  —  88,  1  Exstant  AB.  — 
89,  1  iam  nee  patulae  A;  iam  nunc  patulae  C.  —  90,  2  perhibet  A.  — 
92,  2  pacem  Domini  C.  —  105,  2  Nee  esse  nostrum  mutabitur  C.  —  114,  1 
per  nuntia  AB.  —  117,  1  rex  praepotens  A.  —  117,  2  hinc  fehlt  A.  — 
120,  1  involvat  AB.  —  120,  2  O  rex  tunc  nos  C.  —  126,  2  qua  C  - 
129,  1  Primus  erit  in  A.  —  Vgl.  Zeitschrift  für  kath.  Theol.  Jahrg.  1900, 
S.  346.  ff. 


Guido  de  Basochis, 

Cantor  Catalaunensis, 
t  1203. 

Guido  von  Bazoches  entstammte  einer  altadeligen  Familie  ,  die  auf  dem 
Stammgute  gleichen  Namens  safs  und  einen  Ast  des  weitverzweigten  Ge- 
schlechtes derer  von  Cätillon  bildete.  Sein  Vater  hiefs  Gervasius ;  seine 
Mutter,  Hadewidis  von  Rumigny,  war  eine  Enkelin  des  Kreuzfahrers  Balduin  II. 
von  Hennegau.  Guido  hatte  zwei  jüngere  Brüder,  Nicolaus,  Herrn  von  Bazoches 
und  Milo,  Abt  von  Saint-Medard  de  Soissons,  sowie  eine  Schwester,  die  nach 
der  Grofsmutter  Aelidis  hiefs  und  mit  einem  Herrn  von  Chäteau-Porcien  ver- 
mählt war.  Ihr  Sohn ,  Rainaudus ,  trat  wie  der  Onkel  in  den  geistlichen 
Stand  und  ward  Archidiakonus,  wir  wissen  nicht,  in  welchem  Sprengel. 
Seiner   Mutter  Bruder,    Balduin   von  Rumigny,   war  Archidiakon   von  Laon. 

In  seinem  siebenten  Jahre  ward  Guido ,  den  seine  Mutter  schon  vor 
seiner  Geburt  „Gott  verlobt"  hatte ,  von  seinem  Onkel  väterlicher  Seite, 
Haimo,  damals  noch  Archidiakonus,  später  Bischof  von  Chälons-sur-Marne 
(1151 — 1153),  aus  dem  elterlichen  Hause  entführt,  in  den  Wissenschaften 
unterrichtet  und  (nach  1151)  zum  Kleriker  geschoren.  Haimo  starb  zu  rasch, 
um  seinen  Neffen  zu  den  Würden  verhelfen  zu  können,  die  er  ihm  zweifels- 
ohne zugedacht.  Guido  wurde  Subdiakon  und  später  Kanonikus  und  Kantor 
der  Kirche  von  Chälons.  Ersteres  sagt  er  selbst  in  einer  für  seinen  Grab- 
stein verfafsten  Inschrift: 

Officium  q u i n t u s  contulit  ordo  mihi, 

denn  der  fünfte  ordo  ist  eben  der  des  Subdiakonats;  dafs  er  als  Kantor  von 
Chälons  starb ,  bezeugt  Alberich  von  Troisfontaines.  Höher  ist  er  auf  der 
Staffel  hierarchischer  Würden  nicht  gestiegen.  Dafs  er  sich  um  solche  nicht 
angelegentlicher  bemühte,  ward  ihm,  namentlich  seitens  seiner  Verwandten, 
zum  Vorwurfe  gemacht.  Er  verteidigte  sich  gegen  denselben  in  einer  eigenen 
Schrift,  Apologia  contra  malignos  (vgl.  Wattenbach,  Die  Apologie  des  Guido 
von  Bazoches;  Sitzungsberichte  der  kgl.  preufs.  Akad.  d.  Wissenseh.  1893 
I,  395 — 420).  Aus  den  Briefen  Guidos  erfahren  wir,  dafs  er  sich  studien- 
halber auch  in  Paris  (Ep.  4.)  und  Montpellier  (Ep.  9.  11.  13.)  aufhielt,  von  wo 
er  die  Abtei  Saint-Gilles  besuchte,  sowie  dafs  er  durch  seine  Lehrtätigkeit 
zeitweise  von  Chälons  ferngehalten  wurde.  Im  Jahre  1190  schlofs  er  sich 
dem  Kreuzzuge  Philipp  Augusts  an  ,  über  den  zwei  seiner  Briefe  uns  spär- 
liche Nachrichten  geben ,  machte  die  weltberühmte  Belagerung  von  Akkon 
mit  und  starb,  in  die  Heimat  zurückgekehrt,  im  Jahre  1203.  Guido  war, 
wie  er  in  der  schon  erwähnten  Grabschrift  uns  belehrt,  von  mittlerer  Gröfse 
(Maior  eram  brevibus,  brevior  maioribus) ,  weder  reich  noch  arm  (Nee  dives 
nee  egens),  sondern  mit  seinem  bescheideneu  Einkommen  zufrieden,  dem 
Spiele,  d.  h.  vor  allem  der  Jagd,  und  dem  Studium  zugetan  (Et  ludis  datus 
et  studiis),  doch  jenem  selten,  diesem  anhaltend  sich  hingebend  (sed  rarus  in 
illis,  creber  in  bis). 

Die  Hymnen  des  Guido  von  Bazoches  sind  uns  in  der  Handschrift  seiner 
Briefe,  einst  der  Abtei  Orval  gehörig,  nuflmehr  auf  der  Athenäumsbibliothek 
zu  Luxemburg  befindlich  (Cod.  27,  ancien  108),  aufbewahrt.    Vgl.  Wattenbach, 


—     508     — 

die  Briefe  des  Kanonikus  Guido  von  Bazoches,  Sitzungsber.  d.  kgl.  preufs. 
Akad.  d.  Wissensch.  1890  I,  161 — 179.  Er  pflegt  nämlich  jeden  seiner 
Briefe  mit  einem,  sei  es  geistlichen,  sei  es  weltlichen,  Liede  zu  beschliefsen. 
Mehrere  derselben  sind  aus  eben  dieser  Handschrift  bereits  von  Mone  heraus- 
gegeben, einige  andere  von  Wattenbach,  Aus  den  Briefen  des  Guido  von  Bazoches, 
Neues  Archiv  XVI,  67 — 113.  Ich  würde  der  Schrift  nach  diese  Handschrift 
in  das  13.  Jahrhundert  setzen ;  Mone  hat  sie  dem  12.  zugeschrieben,  und  auch 
Wattenbach  urteilt:  „Vermutlich  ist  uns  das  Original  (er  will  sagen  eine 
vom  Autor  veranstaltete  und  revidierte  Sammlung)  erhalten,  obgleich  auf  den 
ersten  Blick  die  Handschrift  etwas  jünger  erscheint"  (Sitzungsber.  S.  177). 
„Wichtiger  aber  ist  die  ganze  Anlage;  es  ist  durchaus  keine  gleichmäfsig 
gemachte  Abschrift,  sondern  von  verschiedenen  Händen  gemachte  Kopien, 
welche  meistens  sorgfältig  durchkorrigiert  sind  u.  z.  an  einigen  Stellen  so, 
dafs  kaum  eine  andere  Hand  als  die  des  Verfassers  anerkannt  werden  kann" 
(S.  178).  Ich  habe  im  Abdrucke  jedem  Liede  die  Worte  hinzugefügt,  mittelst 
deren  es  an  den  Text  des  Briefes  angeschlossen  wird.  Zur  Genealogie  Guidos 
vergleiche  man  Lippert,  Zu  Guido  von  Bazoches  und  Alberich  vonTroisfontaines, 
Neues  Archiv  XVII,  414. 


344.   (1.)   De  Xatiyitate  Domüii. 


1.  Qui  cuncta  condidit 

In  sapientia, 
Per  eius  reddidit 

Nobis  auxilia, 
Quae  prima  perdidit 
Insipientia, 

Per  illam  reparans, 
Quos  serpens  perdidit 
A  Deo  separan  s. 

2.  Haec  domura  similis 

Scrutanti  feminae, 
Quae  testae  fragilis 

Accenso  luraine 
Apparens  humilis 
Dragmam  in  nomine 
Repperit  decimam. 
Regis  imagine 

Fulgentem  animam. 

3.  Sol  veri  luminis, 

Quem  virgo  concipit, 
De  carne  virginis 

Dum  carnem  accijiit, 
Naturam  hominis, 
Kon  culpam  suscipit 

Et  necessariam 
Poenam  non  recipit 
Sed  voluntariam. 


4.  Merito  numinis 

Fit  homo  socius 

Per  ipsum  luminis 

Lumen,  ut  alius 

Non  esset  hominis 

Quam  Dei  filius. 

Et  idem  hominum 
Mediator  pius 

Esset  ad  Dominum. 

5.  Carnem  ingenitus 

Sumere  potuit 
Ut  unigenitus, 

Sed  non  opportuit, 
Quia,  qui  geuitus, 
Et  non,  qui  genuit, 

Humano  generi 
Et  mitti  debuit 
Et  homo  fieri. 

6.  Cur  datum  filio, 

Carnem  ut  sumeret, 
Quae  dignos  odio 
Caros  efficeret, 
Est  item  ratio, 
Prolis  acciperet 

Ne  nomen  alius, 
Vel  idem  fieret 
Pater  et  filius. 


—    509    — 

7.    Illud  angelicum 
Igitur  gloriae 
Cantemus  canticum 

Regi  iustitiae, 

Qui  misit  anicum, 

Ut  eius  hodie 

Nos  a  miseria 
Redderet  gratiae 
Misericordia. 

Ep.  VI.  —  Scholaribus  sociis  suis  sibi  pluriruum  diligendis.  —  Am 
Schlüsse:  .,  In  margine  paginae  respicite,  precor,  et  recipite  pro  amore  meo 
missum  vobis  a  nie  munusculum  de  meorum  flosculis  studiorum  ad  vestrorum 
recreationem  atque  solaciura  laborantium  semper  in  stndiis  animorum". 


34.5.   (2.)  In  Circumcisione  Doniini 

De  Festo  Baculi. 


Anni  novi  reditus 
Nova  reddit  gaudia, 

Concessa  divinitus 
Sollennis  laetitia 

Nobis  datur  hodie, 

Datorern  laetitiae 
Collaudet  ecclesia. 

0  lux  digna  laudibus, 
Xovam  refers  speciem, 

IVIediis  frigoribus 
Pingens  urbis  faciem 

Floribus  purpureis. 

In  vernalem  revehis 
Hieme  temperiera. 

Florum  speciositas 
Conventus  nobiliura, 

Canora  iucunditas 
Est  concentus  avium, 

Fructus  notaut  opera, 

Largitoris  munera 

Dant  messis  indicium. 

Vere  flores  varii 
Et  fructus  amabiles 

Viri  sunt  egregii 
Et  personae  nobiles, 

Qui  florent  in  frigore 

Et  brumali  tempore 
Sunt  immarcessibiles. 


7. 


Praeferendus  ceteris 
Morum  celsitudine 

Non  minus  quam  generis 
Multiformi  lumine 

Serenat  ecclesiam, 

Magis  autem  patriam 
Luminoso  nomine. 

Fructus  tui  probitas 
Sunt  illius  opera, 

Mira  cuius  largitas 
Quamvis  det  innumera, 

Magis  placent  omnibus, 

Quam  his  pro  muneribus, 
Propter  ipsum  munera. 

0  gestator  baculi, 

Te  probat  et  praedicat 
Cleri  vox  et  populi, 

Tuis  gestis  vendicat 
Laudis  omne  solium, 
In  te  solum  omnium 

Invitantur  oculi. 

Quae  te  canet  debitis 
Laudibus  subtilitas, 

Quoniam  a  meritis 
Humilis  sublimitas 

Tuis  non  erigitur, 

Cuius  esse  noscitur 
Sublimis  bumilitas. 


—     510     — 

9.    Iam  triumphat  aemulos 

Laus  tuörum  actuum, 
Tuos  canit  circulos, 

Celebrat  noraen  tuum 
Aeterna  memoria, 
Tibi  laus  et  gloria 

Nunc  et  in  perpetuum. 

Epist.  V.  —  Adulescenti  clarissimo.  — •  Am  Schlufs:  „Verum  quia  te 
cognovi  promerendae  scholaris  amore  gloriae  et  dulcedine  laetitiae  iuvenilis 
illectum,  quanta  decet  hilaritate  nobilem  animum  exspectata  gaudia  de  baculi 
festivitate  clero  populoque  tuae  civitatis  in  anni  principio  redditurum,  carmen 
epistulae  subditum  mitto  tibi  de  te  noviter  editum,  lascivae  iuventutis  in 
choro  coram  te  modulatione  dulcisona  decantandum". 

Nach  Str.  1  folgen  noch  die  Verse:  Qui  praeclarum  genere  |  Se  declarat 
opere,  die  dem  Versmafse  nach  überzählig,  dem  Sinne  nach  sich  nicht  als 
Rundreim  anfügen.  —  Vgl.  Neues  Archiv  XVI,  74. 


346.   (3.)  In  Cireumcisione  Domini. 

De  Festo  Baculi. 


Adest  dies 

optata,  socii, 
Quidquid  agant 
et  velint  alii, 
Nos  choream 
ducamus  gaudii. 

Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 

Hoc  omnibus 

unum  negotium 
Nobis  instat 

et  negat  otium, 
Laetitiae 

Dans  exercitium. 

Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 

0  quam  felix, 

•     cuius  ad  gaudia 

Conveniunt 

de  tota  Francia 
Referentes 
ei  praeconia. 
Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 


4.  Decet  ergo 

baculi  baiulum, 
Tantae  iure 

laudis  ad  cumulum 
Bene  gestis 

ut  emat  aemulum. 

Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 

5.  Xovum  dandi 

genus  inventitat, 
Petentibus 

ita  subventitat, 
Quod  petentes 

dando  praeventitat. 

Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 

6.  Dator  ille 

non  debet  negligi, 
Pro  se  dona 

Qui  magis  colligi 
Quam  donando 
se  facit  diligi. 
Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 


—     511     — 

7.    Cantilenam 

dilectis  sociis 
Guido  rnittit 

hanc  de  Basociis, 
Interesse 

promptus  his  gaudiis, 
Nisi  procul 

esset  in  studiis. 

Pro  baculo 
Exsultet  hodie 

clerus  cum  populo. 

Ep.  XXII.  —  Dilectis  in  Christo  Domino  fratribns  et  sociis  suis 
Cathalaunensibus.  —  Schlufs :  „Invitatus  autem  vestrae  sollemnitatis  ad 
gaudia ,  quia  scholaribus  vinculis  irretitus  advenire  non  possum ,  ne  toturn 
deesse  me  doleam,  quibus  interesse  gauderem,  non  timui  (sed  inverecundiam 
excusat  affectus)  subnectere  carmen  et  nrittere  vobis,  non  quidem  viris 
altioris  inte] lege ntiae  praesentandum,  sed  in  Chorea  lasciviae  iuvenilis  coram 
gestatore  baculi  decantandum".  —  Vgl.  Xeues  Archiv  XVI,  84. 


347.   (4.)   In  Epiphania  Doniini. 


1  a.    Regi  nato,  quem  decorus 

Dedit  incorruptae  thorus, 
Psallat    corde  noster  chorus 
Et  ore  supplici, 

2  a.    In  hac  enim  adoratur, 

In  Iordane  baptizatur, 
Aqua  vinum  consecratur 
Divino  munere. 

3  a.   Reges  regem  veritatis 

Tres  adorant  tribus  datis, 
Trina  fidem  trinitatis 
Signat  oblatio. 

4  a.    Lavit  plasma  plasmatorem, 

Lavit  mundus  mundiorem, 
Lavit  sanctus  sanctiorem, 
Fontem  in  flumine. 

5a.   Novum  opus  et  divinum! 
Aqua  coepit  esse  vinum, 
Conditorum  se  dominum 
Ostendit  conditor, 

6  a.    Stella  duce  speciali 
Ducem  quaerunt 
Principes  Sabaei, 


1  b.    In  hac  die  laudis  mirae 

Nos  dignetur  exaudire, 
Quam  dignatur  insignire 
Honore  triplici. 

2  b.   Stella  solem  declaravit, 

Praeco  verbum  baptizavit, 
Aquam  vinum  dulcoravit 
Mutato  genere. 

3  b.    Confitentur  enim  pure 

Regem  auro,  Deum  ture, 
Murram  dedit  sepulturae 
Mira  devotio. 

4  b.   Sed  quis  lavit  et  quem  ?  Deum 

Homo,  servus  regem,  eum, 
Qui  redemit  suum  reum 
Proprio  sanguine. 

5  b.   Dum  factum  est,  ut  imperat, 

Dum  diversa  confoederat 
Et  naturam  rege[ne]rat 
Naturae  genitor. 


6  b. 


Murram  ferunt, 
Tus  filio  Dei. 


512     — 


7  a.    Imperator  a  milite 

Coronatur, 

Christus  a  Iokanne; 

8  a.    Formam    ponit   elementum, 

Quam  dederat 
Prima  nativitas, 

9  a.    Et  nos  ergo  mente  pari 

Reges  istos  imitari 
Sicque  trinum  venerari 
Deum  studeamus, 

10  a.    Ut  nos  perfundat  radio, 
Quem  magorum  consilio 
Inspiravit  indicio 
Stellae  clarioris 

Ha.    Et  qui  über  a  crimine, 
Sacro  respersus  flamine, 
Mundi  crimen  in  flumine 
Detersit  hodie, 

12  a.   Et  ut  aquam  contra  morem 
Vini  vertit  in  liquorem, 
Ita  suae  per  amorem 
Misericordiae 


7  b.   Diva  peruuctus  alite 

Baptizatur 

In  Iordanis  amne. 

8  b.  Dum  mutatur  in  pigmentum, 

Quae  fuerat 

Legis  austeritas. 

9  b.   Aurum  in  sapientia, 

Tus  in  precum  flagrantia. 
Carnis  in  abstinentia 
Murram  offeramus. 

10  b.   Et  nos  per  suam  gratiam 
Yisitatos  ad  patriam 
Vi  am  ducat  per  aliam 
Vitae  melioris. 

Hb.    Nos  expurget  a  peccatis 
Et  antiquae  vetustatis 
Labern  tollat  a  reatis 
ßaptismo  gratiae. 

12  b.   Nostris  malis  nos  exuat, 
Fide  sua  nos  imbuat 
Et  aeternalis  induat 
Splendore  gloriae. 


Ep.  III.  —  ß.  de  Roseto ,  carissimo  suo  simul  et  elarissimo  viro.  — 
Schlafs:  „Quia  vero  Carmen,  quod  in  festivitatis  illius  (sacrae  videlicet  ap- 
paritionis)  honore  tibi  paraveram,  in  qua  luce  lucidius  mira  tuae  claritatis 
probitas  apparens  et  detractionis  omnino  delevit  maculas  et  invidiae  tenebras 
abolevit,  inter  impetus  eonvolantium  et  videre  volentiura  et  diripientium 
procellas  manus  tuas  evasisse  conquereris  illud  tibi  supponi[t]  pagina  sequens 
et  imponit  epistolae  finem,  qui  dilectioni  meae  non  potest  imponi".  ■ — 


•Us.   (5.)  De  Beata  Maria  V. 

R.    Nostris,  regina,  precibus 
Esto  patens  ad  filium, 
Quo  clauso  venit,  ostium, 
Salvare  nos  ab  hostibus. 


Laudes  canamus  virginis, 
Quae  sermone,  non  semine 
A  Deo,  non  ab  homine 
Fit  Dei  mater  hominis, 
Superni  saepta  flaminis 
Urbs  septiformi  flumine. 


2.    Salve,  virgo,  flos  virginum, 
Producens  fructum  gratiae, 
Cuius  esus  esuriae 

Spes  saginatur  hominum. 

In  quo  medela  criminum, 
In  quo  salus  ecclesiae. 


513    — 


Ex  parte  rerum  principis 

Salutem  tibi  nuntius 

Affert  seruiniverbius ; 

Dum  verbum  aure  percipis, 

In  verbo  verbum  concipis, 

Fit  tuus  Dei  filius. 


Ros  gratiarum  omnium 
Dum  vellus  tuum  saturat, 
In  quo  gratum  refulgurat 

Deo  reclinatoriura, 

Carnis  in  te  cilicium 

Verbi  splendore  purpurat. 


4.    0  quam  bene  te  iudicas 

In  tbrono  tanti  muneris, 
Quantae   culmen  ascenderis 
Humilitatis,  indicas, 
Dum  ancillam  te  praedicas, 
Cuius  mater  eligeris. 


Tota  descendit  deitas 
In  templum  tui  pectoris; 
De  terra  tui  corporis 

Nobis  est  orta  veritas 

Et  aeterna  divinitas 
Incepit  esse  temporis. 


In  qua  propitiatio 

Veritati  fit  obvia, 

Per  quam  pax  et  iustitia 
Convenerunt  in  basio 
Iustorum  in  concilio. 

Dei  mater  et  filia, 

Tuo  nos  reconcilia 
Patri  simul  et  filio. 


Ep.  VIII.  —  Excellenti  dominae  de  Castello  Porcensi ,  sorori  suae 
plurimum  diligendae.  —  Am  Schlufs;  „Huius  gloriosae  Dei  genetricis  et 
virginis  quia  novi  landibus  insistere  celebrandis  et  devotissiraam  exsistere 
te  cultricem ,  tibi  laudes  eiusdem  rhythmice  mitto  compositas ,  supplicatu 
ante  reverendam  eius  imaginem  dicendas  in  oratione  seu  dulci  modulatione 
cantandas*.     Mone  II,  35  u.  f. 

E,  3  hostium.  —  2,  2  Procedens.  —  5,  6  Verbis.  — 


349.   (6.)  De  Beata  Maria  Y. 

R.    0  gloriosa  domina, 

Quorum  te  laudant  carmina, 
Precamur,  dele  crimina. 


1.     Dei  matris  cantibus 

Sollemnia 
Recolat  sollennibus 

Ecclesia. 
Vota  tuis  auribus 

Concilia 
Te  devotis  vocibus 

Laudantia, 
Digna  dignis  laudibus. 

Dreves,   Lateinische  Hvninemliehter.    II. 


2.    Tua  nos  restituit 


Conceptio, 
Quos  serpentis  obruit 

Deceptio, 
De  mortis  eripuit 

Confinio 
Et  finem  imposuit 

Exsilio, 
Quod  Eva  promeruit. 
33 


514 


Est  et  venerabilis 

Sollemnitas 
Nobis  tua  nobilis 

Nativitas, 
Surgeret  ut  fragilis 

Humilitas, 
Per  quam  venit  humilis 

Sublim  itas 
Incomprehensibilis. 

Quam  tibi  vox  attulit 

Angelica, 
Mund  um  salus  extulit 

Ad  caelica, 
Bona  secum  detulit 

Vivifica, 
Mala  nobis  abstulit 

Mortiüca 
Et  in  salutem  contulit. 


Pudoris  incognitus 

In  te  nitor, 
Cuius  nullus  coitus 

Est  cognitor, 
Ex  te  nobis  editus 

Est  conditor, 
Idem  tibi  genitus 

Et  genitor, 
Patris  unigenitus. 

Te  decet  fecunditas 

Virginalis, 
Luminum  festivitas 

Spiritalis ; 
Cera  est  virginitas 

Parentalis, 
Linum  est  humilitas 

Filialis, 
Ignis  est  divinitas. 


7.    Ades  ergo  miseris 

Supplicibus, 
Et  nostri  niemineris 

Ut  precibus, 
Nos  coniungas  superis 

Spiritibus, 
Quo  praelata  ceteris 

Caelestibus 
Fructu  tuo  frueris. 

Ep.  VII.  —  Dominae  de  Basochiis  honorandae  plurimum  et  diligendae 
sibi  genetrici  suae  G.,  primo  genitus  eius.  —  Am  Schlufs :  „Quam  (Mariain) 
quia  diligis  et  quidquid  intellegis  concinere  laudes  ipsius  et  ad  gloriam 
pertinere,  mitto  tibi  singulas  de  singulis  eius  sollemni  tati  bus  lauda- 
tionis  rhyth[micae]  clausulas,  quas  edidisse  sive  dixisse  decenter  ad  eius 
honorem  non  sinet  inremuneratum  esse,  quae  genuit  bonorum  omnium 
largitorem".  —  Mone  II,  6  u.  f. 

R,  2  te  am  Rande.  —  4,  3  Bemerkenswert  ist  das  Wort  salus  im  Sinne 
von  Salutatio.     Vgl.  Anal.  XLVI,  6. 


350.   (7.)  De  sancto  Aegidio. 

1.  Alme  confessor  meriti  potentis, 
Gratiae  templum  supereminentis, 
Sume  devotae  tibi  vota  meutis 

Aure  benigna. 

2.  Quae  quidem,  semper  quoniam  petenti 
Larga  blanditur  gremio  patenti, 

Si  tarnen  digne  petat,  est  frequenti 
Supplice  digna. 


—     515     — 

3.  Flore  sub  primae  tenerae  iuventae, 
De  novo  factus  senior  repente, 
Luce  virtutura  satis  evidente 

Enituisti. 

4.  Dum  genus  cclsum  celebremque  fundum 
Iussa  contemnens  Domini  secundum, 
Mira  res !  mundo  superando  mundum 

Terga  dedisti. 

5.  Tu  comes  verus  Domini  sequelae, 
Qui  dator  reddis  celeris  medelae 
Luminum  caecis  decus  et  loquelae 

Munera  mutis. 

6.  Tu  pio  transfers  animo  petitus 
Naufragas  mentes,  opifex  peritus, 
Pacis  ad  portum  veniaeque  litus, 

Aura  salutis. 

7.  Hinc,  quod  ut  sanctus  merito  colaris, 
Quod  Deo  dignus,  quod  et  assequaris, 
Quidquid  excelsum  Dominum  precaris, 

Ciaret  ubique. 

8.  Ergo  pro  nobis,  pie  pastor,  ora, 
Nos  ut  extrema  facias  in  bora 
Horrida  longe  positos  ab  ora 

Partis  inique. 

Ep.  XIII.  —  Non  solum  generis  principalis,  sed  renalis  etiam  dignitate 
nee  minus  vitae  titulia  excellentioris  illustri,  domino  et  avuneulo  suo  N.  — 
Am  Schlufs:  „Ante  sacrum  cuius  altare  flexis  genibus,  erectis  manibus, 
supinis  oculis ,  corpore  simul  ac  mente  profusus  ad  sublimis  curiae  faciem 
fidelem  causae  meae  dirigens  advocatum  famulante  fluvio  lacrimarum  ad 
portum  misericordiae  suae  nullum  timens  repulsae  naufragium  navigium 
hui  us  orationis  impegi.  —  Mone  III,  165. 

351.   (8.)   De  saneto  Aegidio. 

Susoipe,  sanete  pater  Aegidi,  quos  tibi  fruetus 

Obsequiis  peperit  mens  mea  nupta  tuis. 
Suscipe,  quos  supplex  tibi  dedico  laudis  honores, 
Flores  ingenii  deliciasque  mei. 
5  Ille  crucis  titulus,  baec  ubera  semper  amavit, 
Pascua  cordis  amat  binnulus  ille  patris. 
Pectore  sincero  nihil  est  pretiosius  Uli, 

Munus  ei  nulluni  gratius  esse  reor. 
Unde  tibi  placeant,  o  digne  sacerque  sacerdos, 
10       Quae  constant  Domino  dona  placere  tuo. 

33* 


—    51(5     — 

Auribus  ergo  piis,  oculis  dignare  serenis, 

Quas  tibi  devotus  offero,  mentis  opes. 
lila  meis  aditum  pictas  tua  praebeat  ad  te, 

Quae  nunquam  precibus  novit  abesse  piis. 
15  Haec  illos  oculos,  illas  mihi  porrigat  aures, 

Quas  super  adfiietos  semper  habere  soles. 
lila  suae  dono  dulcedinis,  haec  mihi  vota 

Compleat  hancque  mihi  compluat  imbre  sitim. 
Sicut  corporeis  merui  tua  limina  per  te, 
20       Sic  merear  pedibus  cordis  adire  Deum. 

Sit   requies  labor  iste,  sit  haec  veniae  via  limes, 

Iu  quibus  excessi,  lima  sit  iste  mihi. 

Ep.  XIV.  —  Sacro  conventui  Sancti  Aegidii.  —  „Unde  laudes  eiusdera 
[sancti  Aegidii]  in  extremo  margine  praesentis  paginae  comprehendens  breviter 
eas  et  deliciose  depingit.  Quorum  ego  frontem  bis  apud  eum  supplicantibus 
verbis  versibus  insignivi".  —   10  constat.  — 


352.   (9.)    De  sancto  Aegidio. 


Quantum  decet,quantum  valet, 
Quanto   Dei  zelo  calet 

Caterva  fidelium, 
Digna  laude  veneretur, 
Cui   digna  laus  debetur, 

Beatum  Aegidium. 


Sanum  prece  pretiosa 
Reddit  virum,  quem  virosa 

Consumebat  laesio; 
Solvit  clave  labiorum 
Et  virtute  meritorum 

Captum  a  daemonio. 


Hie  Athenis  oriundus 
Adhuc  aevo  tener,  mundus 

A  mundi  laseivia, 
Vicit  opes  virtutibus, 
Genus  excessit  moribus, 

Aetatem  scientia. 


Christi  verus  imitator 
Paupertatis  fit  amator 

Et  relictis  omnibus 
Exsul  abit,  tollit  crucem, 
Älavult  Christum  sequi  ducem, 

Quam  praeesse  dueibus, 


3.    Hie  fons  largae  pietatis 
Opus  piae  largitatis 

Primum  suae  tribuit 
Sanctitatis  argumentum, 
Dans  egeno  vestimentum, 
Quo  se  magis  induit. 


7.    Praedam  ventis  atque  mari 
Datos  munit  salutari 

Precum  propugnaculo ; 
Dat  salutem  destitutis, 
Opern  vitae  constitutis 

Mortis  in  articulo. 


Ut  compararet  caelicam, 
Terrenam  dedit  tunicam, 

Dedit,  immo  vendidit; 
Emit  enim  largiendo, 
Quod  avare  possidendo 

Primus  homo  perdidit. 


Arelatem  transfretavit, 
Hie  a  febre  revoeavit 

Filiam  Theocritae ; 
Fines  petit  Nemausorum, 
Gratuletur  gens  Gotorum 

Tanto  felix  hospite. 


517     — 


Corvus  pavit  in  deserto 
Servum  Dei,  quem  aperto 

Currus  tulit  aere; 
Mel,  locusta  praecursori, 
Cerva  patris  huius  ori 

Lac  propinat  ubere. 


10.    Armipotentis  Franciae 
Regem  orando  gloriae 

Regi  reconciliat, 
Suum  ei  dum  reatum, 
A  quo  sibi  revelatum, 
Et  dimissum  nuntiat. 


EP.  XIV. 
Mone  in,  165. 
getragen. 


11.    Nobis  ergo  propitius 
Sanctus  pater  Aegidius 

Precum  suarum  aegide 
Gregem  se  venerantium, 
Nostrae  salutis  ostium, 
Defendat  a  tyrannide. 

Folgt   unmittelbar   auf  Suscipe   sancte   pater    (Nr.   8).   — 
8,  3  Tehocrite.  —  9,  3  bis  11,  6  von  anderer  Hand  nach- 


353.   (10.)   De  s.  Iohanne  Baptista. 


1  a.    0  praecursor,  ortu  cuius 

Gloriosa  fulget  huius 
Diei  sollemnitas, 

2  a.   Dies  enim  haec  insignis, 

Dies  est  haec  digna  dignis 
Laudibus  ecclesiae, 

3  a.    Vox  clamantis  in  deserto, 

Gabrielis  non  incerto 
Conceptus  oraculo 

4  a.    Ventris  adhuc  in  abdito 

Materni  clausus  posito 
Virginis  in  regia, 

5  a.    Citra  virum,  supra  vires 

Soli  subis  ut  servires 
Deo  solitudinem, 

6  a.    Victus  ibi  tibi  vilis, 

Tibi  vestis  hirta  pilis 
Sacros  artus  induit, 

7  a.    Yere  maior  mulierum 

Inter  natos  Deum  verum 
Baptizans  in  homine. 

8  a.    Divina  voce  merito 

Plus  quam  propheta  diceris. 
Qui  salvatorem  populo 


1  b.  Dona  nobis,  te  rogamus. 

Ut  devote  persolvamus 
Laudes  tibi  debitas. 

2  b.  Qua  lux  solem  praecessisti, 

Odor  florem  praevenisti, 
Miles  regem  gloriae. 

3  b.  Reserasti  mox  genitus 

Vocem  patri  divinitus 
Negatam  ihcredulo. 

4  b.  Tuae  regi  iustitiae 

Dedicasti  laetitiae 
Beata  primordia. 

5  b.  Fugis  turbas,  fugis  urbes, 

Ne  qua  levitate  turbes 
Sanctitatis  ordinem. 

6  b.  Tantae  tarnen  dignitatis, 

Quod  et  verbo  veritatis 
Approbari  meruit. 

7  b.  Lavans  eum,    qui  nos  lavit 

A  peccatis  et  mundavit 
Mundum  suo  sanguiue. 

8  b.  Deum  demonstras  digito. 

Longe  visum  a  ceteris 
Et  veluti  sub  speculo. 


—     518    — 

9  a.    0  quam  felix  eremita,  9  b.  Cuius  illustratur  vita 

Quantae  vir  abstiuentiae,  Tot  septiformis  gratiae, 

Quam  sacris  pollens  do-  Tot  virtutum  insignibus  ! 

tibus, 

10  a.    In  quo  labes  vitiorum  10  b.  lila  vestis  angelorum, 

Nulla   prorsus  laboravit,  Virgiualis  ignoravit 

Sed  naevum  immunditiae  Candor  innocentiae. 

1 1  a.    Fructus  ditat  hos  ter  denus,      IIb.  Nos  ergo  piis  precibus 

Ulos  vero  sexagenus,  Tuis  astantes  laudibus 

Ornat  honor  te  centenus  Solve  noxarum  nexibus, 

Caeli,  vatum  maxime.  Martyr  invictissime. 

Ep.  XXIX.  —  Ohne  Anrede  des  Adressaten.  —  Schlufs:  „Dilectis  autem 
fratribus  et  sociis  meis,  quos  ego  felices  et  unanimes  esse  desidero,  carmen 
mitto  suppositum  de  sancti  baptistae  Iohannis  imminente  natali  compositum, 
noviter  expositum  (1:  expolitum?)  ab  inende  meditationis  et  compositionis 
vagina  recenter  egressum,  quod,  ut  eis  praesentes  et  eos  ex  parte  mea  salutes, 
plurimum  meminisse  volo".  —  Mone  III,  42  u.  f. 

IIa,  2  Hornat. . —  IIa,  4  natum  maxime  (Mone).  — 


354.   (11.)   De  saneto  Lupeutio. 

Martyr  insignis  sacer  et  sacerdos, 
Quem  tuae  laudis  modulamur  hymnum 
Blandus  aeeeptes,  tibi  supplicamus, 
Sancte  Lupenti. 

Iura  qui  propter  Domini  subisti 
Carceris  tristes  tenebras  iniqui, 
Digna  perpessus  mala  criminosis 
Crimine  liber. 

Qui  Brunichildis  solio  superbae 
Sanguinem  iustum  sitiente  ferro 
Caesus  invicto  bravium  petisti 
Mortis  agone, 

Dum  sacrum  non  es  caput  exsecratis 
Pro  fide  verae  veritus  salutis 
Perfidos  vertens  dare,  veritatis 
Verus  amator. 

Ad  duas  partes  duo  mira  fiunt: 
Alterum  prineeps  caput  amne  mersum 
Reddidit  luci,  tulit  unda  corpus 
Pondere  pressum. 


—     519    — 

6.  Tunc  repertores  referant  moventur 
An  caput  membris  capitive  corpus; 
Sed  caput  membris  placuit  reponi 

Pacis  amore. 

7.  Unde  collaudet  populus  fidelis 
Cum  pari  summum  genito  parentem 
Atque  px*ocedens  ab  utroque  flamen, 

Compar  utrique. 

Fol.  136.  Ungewifs,  zu  welchem  Briefe  gehörig.  Vorher:  „Schedula 
nondura  clausa  cum  subisset  animum,  quod  super  absentia  mea  deberem  vos 
aliquo  rhythmico  carmine  consolari ,  vosque  iuxta  vestram  consuetudinem 
inter  duplicibus  festis  nou  habere  de  sancto  Lupentio  laudem  praecedentem 
ad  legendum  evangelium  procedentem ,  scribere  placuit  et  vobis  mittere  de 
eodem  hymnum  sapphico  pede  currentem  et  praecurreutem  fistulam  laudationis 
tubam  evangelicae  lectionis.  —  Vgl.  Neues  Archiv  XVI,   110. 


355.   (12.)   De  sancto  Lupentio. 

1.  Christo  nostra  devotio, 

Sacro  flagrans  spiramine, 
Laudis  excelsa  gloriam 
Voce  resultet  hodie, 
Qui  certanti  Lupentio 
Sancto  pro  suo  nomine 
Concessit  et  victoriam 
Et  praemium  victoriae. 

2.  Hie  dum  pro  vitae  merito 

Dignum  et  aeeeptabile 
Regi  regum  exhiberet 
Sacerdotis  officium, 
Agone  mortis  inclito 

Nactus  tropaeum  nobile, 
Declaravit,  quod  haberet 
Regale  sacerdotium. 

3.  Qui  Brunichildis  impiae 

Comprehensus  malitia, 
Iussa  cuius  hostiliter 

Fervebant  contra  Dominum, 
Pro  amore  iustitiae 
Poenas  in  patientia 
Superavit  alacriter 

Caesus  a  viris  sanguinum. 


—    520     — 

4.  Huic  dum  nocturno  tempore 

Rohdo  simul  et  Augminus 
Degeneri  militia 

Nudatis  instant  ensibus, 
Caput  truncant  a  corpore, 
Sed,  ut  occultent  facinus, 
Gravi  pressum  materia 

Trudunt  utrumque  fluctibus. 

5.  In  laudem  Christi  militis 

Duplex  ibi  mirabile 
Divinitatis  munere 

Datur  eidem  tempori: 
Nam  de  profundo  gnrgitis 
Caput  refert  pes  aquilae, 
Corpus  obrutum  pondere 
Reportat  unda  littori. 

6.  Tunc  repertores  partium 

Movet  pia  contentio 

Super  diversis  partibus, 
Quae  cui  reddi  debeat. 
Tandem  Deum  timentium 
Mediante  consilio 

Placet,  ut  pulsis  litibus 

Caput  ad  membra  redeat. 

7.  Iste  martyr  egregius 

Dignus  laude  iidelium, 
Cuius  Deus  exaudiat 
Insistentes  praeconiis, 
Gregem  istum  Lupentius 
Orando  spiritalium 

Nunc  et  semper  custodiat 
A  luporum  insidiis. 

Fol.  136.     Das  Lied  folgt  unmittelbar  auf  den  vorhergehenden  Hymnus. 
Vgl.  Neues  Archiv  XVI,  111. 


356.   (13.)   De  sancto  Reinigio. 

1  a.    Oremus  omnes  pariter,  1  b.  Voce  profert  laetabunda, 

Imploremus  humiliter,  Deo  nostro  sit  iucunda 

Ut  haec,  quam  nostra  contio  Decoraque  laudatio. 

2  a.    Christi   namque   confessoris  2  b.  Cuius  doctrina,  moribus 

Nostri  vox  resultat  oris  Et  exemplorum  floribus 

Gloriosa  praeconia,  Sancta  vernat  ecclesia. 


521     — 


3  a.    Huic  in  Laudunensi  pago 
Felix  ortus  et  propago 
Clara  parentum  serie; 


3  b.  Laudunensi  pago  uatus 
Fuit,  sed  praedestinatus 
Pater  Remensi  patriae. 


4  a.    Princeps  hie  praesulum 
Francorum  populum 
Prius  incredulum, 
Super  quem  zabulum 
Regnare  repperit, 


4  b.  Eo,  quod  impio 
De  sub  dorainio 
Raptum  remigio 
Praedicatorio 
Prudenter  traxerit 


5  a.    Ad  portum  gratiae, 
Datos  perfidiae 
Reddens  iustitiae 
Navis  ecclesiae 
Rector  egregius. 


5  b.  Fuit  divinitus 

Antequam  genitus 
Noraine  cognitus 
Et  sacra  proditus 
Voce  Reraigius. 


6  a.    Ciaret  ab  exordio 
Sancta  conversatio, 
Deitatis  munere 
Signa  coepit  agere, 
Dum  adhuc  nutricio 
Penderet  ab  ubere. 


6  b.  Quo  nutritus  fuerat, 

Lacte  matris  reserat 

Liniendo  loculos 

Oculorum  oculos 

Eius,  qui  praedixerat 

Ortus  sui  titulos. 


7  a.    Necdum  adoleverat 
Cum,  sicut  didicerat, 
Se  subtraxit  populo, 
Retraxit  a  saeculo 
Pedem,  quo  vix  steterat 
In  eius  vestibulo. 


7  b.  Declaratur  pontifex 
Et  salutis  opifex 
Spiritali  lumine 
Perfusus  et  unguine, 
Fitque  sacer  sacrifex 
Coram  sacra  virgine. 


8  a.    Captum  mente, 

constrictum  vineulis 
Inopiae, 

carentem  oculis, 
Verbo  solvit, 
recreat  epulis, 
Decorat  lumine. 


8  b.  Sic  unitas 

summa  per  famulum, 
Trinitatis 

eultorem  sedulum, 
Operatur 

uno  miraculum 

Trinum  in  homine. 


9  a.    Conflagrantis 

urbis  Remensium 
Se  dans  globis 

flammarum.  ovium 
Sedat  ignes, 

sed  et  daemonium 
Puellae  nobilis 


9  b.  Fugat  fusis 

ad  Deum  preeibus 
Et  mox  mortis 

addictum  legibus 
Redivivam 

reddit  parent  bus. 
Ob  hoc  plus   humilis. 


522     — 


10  a.    Christus  chrisma 
paradisiacum 
Misit  ei, 

cum  Parisiacum 
Regem  Deo 

sacravit  una  cum 
Regis  militia, 


10  b.  Iniraicos 

crucis  exsuperans 
Et  sanguine 

Christi  confoederans, 
Generatos 

morti  regenerans 
Ad  vitae  praemia. 


IIa.    0  Francorum 

gentis  apostole, 
Super  ea, 

quam  Deo  subole 
Lucratus  es, 
affectu  condole 
Paterni  pectoris 


IIb.  Et  in  huius 

mundi  naufragio 
Fluctuantes 

tuae  remigio 
Sanctitatis 
refove  gaudio 
Superni  littoris. 


1 2  a.    Sancte  pater 

et  venerabilis, 
Digne  praesul 

et  admirabilis, 
Esto  clemens 
et  exaudibilis 
Tuis  supplicibus, 


12  b.  Ut  per  tibi 

concessam  gratiam 
Apud  Christi 

misericordiam 
Invenire 

possimus  veniam 
Nostris  excessibus. 


Ep.  I.  —  Reverendo  patri  ac  domino  Henrico,  Remorum  archiepiscopo. 
—  Am  Schlüsse :  „In  cuius  honore  sacratissimi  Deoque  gratissimi  confessoris 
depictum  flore  rhythmico  facienti  finem  epistolae  dictamen  adnecto".  — 
Mone  III,  490  ff.     • 

Str.  4a  und  b  über  Rasur.  —  4b,  2  Desub  dominio  (Mone),  mit  der 
Anm.  „für  sub  nach  dem  Französischen  dessous;  ich  glaube,  man  verweist 
richtiger  auf  den  Hebraismus  im  Officium  S.  Clementis  (ßrev.  Rom.  Nov.  23. 
Noct.  I  Resp.  1.):  „de  sub  cuius  pede  fons  vivus  emanat".  —  4b,  3  Remigio 
(Mone).  —  9  a,  1  Cum  flagrantis.  —  9  a,  3  Sedans.  —  11  a,  4  sobole.  —  11  b,  4 
Remigio  (Mone).  — 


357.   (14.)  De  ss.  Rufiuo  et  Valerio. 


In  hoc  sacro  sollemnio 
[Sollenni  cum  praeconio] 
Laudes  regentis  omnia 
Resultet  in  ecclesia 
Modulis  laetitiae, 
Qui  pro  se  militantium 
Rufinum  et  Valerium 
Donativo  muneravit 
Et  victores  honoravit 
Mercede  victoriae. 


2.    Vere  namque  sunt  victores 
Veritatis  assertores, 
Qui  pretioso  sanguine 
Fuso  pro  Christi  nomine 
Purpurant  ecclesiam. 
Claris  Romae  natalibus 
Orti  Gallorum  gentibus 
Deum   verum   praedicabant 
Et  egenis  erogabant 
Facultatum  copiam. 


—    523 


Hoc  audito  iudex  quaeri 
lubet  eos  et  torqueri; 
Infideles  atque  rei 
Catenatos  servos  Dei 
Trahunt  ad  supplicium. 
Sistuutur  ante  praesidem, 
Profitentur  veram  fidem, 
Flagellantur  a  iudice, 
Christum  fatentes  publice 
Verum  Dei  filium. 


Post  tormenta,  post  labores, 

Post  flagella.  post  dolores, 
Signo  Christi  triumphali 
Praemuniti,  capitali 
Plectuntur  sententia. 

Quorum  devotis  precibus 

Irretitos  criminibus 
Nos  a  peccatis  abluat 
Rex  caelestis  et  annuat 
Sempiterna  gaudia. 


■i.    Furibundus  frendet  leo, 
Uli  laudes  canunt  Deo, 
Mox   truduntur  in  carcere, 
Sub  catenarum  pondere 
1    Clamantes  ad  Dominum : 
Pro  cuius  fide  caedimur, 
Cuius  amore  patimur 

Haec   tormentorum  genera, 
Christe  redemptor,  libera 
Nos  a  viro  sanguinum. 


Christi  martyr,  o  Rufine, 
Cum  quo  viges  sine  fine, 
Pande  nobis  tua  prece, 
Qui  iacemus  in  hac  faece, 
Polorum  palatia. 
Christi  miles,  o  Valeri, 
Memor  esto  nos  tueri 

Et  pro  nobis  orans  Deum 
Pio  regi  gregem  reum 
Pie  reconcilia. 


Fol.  115.  Ungewifs,  zu  welchem  Briefe  gehörig.  —  Vor  dem  Hymnus 
die  Worte:  „De  sanctis  martyribus  nostris,  quia  tantis  in  periculis  invocati 
fuerunt  a  nie  suppliciter  et  in  tanta  mihi  miseria  misericorditer  adfuerunt, 
seribere  placuit  et  mittere  tibi  laudes  triumphalem  eorum  passionem  sub 
elegantia  rhythmica  concinentes.  — 


358.   (15.)  De  sancto  Stephano. 


1.    Protomartyr  Stephanus 
tuus,  o  rex  gloriae, 
Et  invictus  signifer 
caelestis  militiae 
Hostes  tui  nominis 
vicit  ho  die, 
Domine, 
Suo  sanguine. 


3.    Sit  laus  protomartyri 

Stephano,  qui  Spiritus 
Sancti  plenus  gratia 

veritatis  inclitus 

Defensor  exsistere 

non  est  veritus, 

Domine, 

Suo  sanguine. 


Tui  protomartyris 

Stephani  sollemnia 
Psalmis,  hymnis,  laudibus 

recolat  ecclesia, 
Qui  promissa  meruit 
a  te  praemia, 
Domine, 
Suo  sanguine. 


Tuum  protomartyrem 

Stephanum,  qui  fortiter 
Triumphavit  hodie, 

collaudemus  pariter, 
Consecrans  ecclesiam 
tuam  digniter, 
Domine, 
Suo  sanguine. 


-     524     — 


Protomartyr  Stephane, 
qui  devotis  precibus 
Exorasti  Dominum 

pro  te  lapidantibus. 
Assistentes  protege 
tuis  laudibus. 
Domine, 
Tuo  sanguine. 


6.    Pro  beato  Stepbano 
tibi  benedicimus. 
Rex,  Corona  martyrum. 

tibi  grates  agimus, 
Imitari,  petimus, 
da.  quod  colimus, 
Domine, 
Suo  sanguine. 


Ep.  XXIV.  —  G.  de  Basochis  b.  Cathalauneusis  ecclesiae  venerabili 
concanonieo  et  amantissimo  sibi  philograpbo.  ...  —  Sehlufs:  ..Sed  et  Carmen, 
etsi  forte  minus  laudabile,  laudatorium  tarnen  domini  et  patroni  nostri  proto- 
martyris  ad  honorem  et  amorem  tuum  flore  tibi  rbvthmico  simul  et  rbetho- 
rico  colore  depinxi ,  qui  color  inter  multiplices  species  annominationis  non 
Ultimos  elegantiae  blandimento  per  commutationem  casuum  fit  hoc  modo'".  — 
Mone  III,  510. 

359.    (16.)   De  8.  Thoma  Cantuariensi. 


1  a.    Martyr  Christi,  quem  laudamus 

Martyr,  cuius  eelebramus 
Diem  natalitium. 

2  a.    Iste  dignus  Thomas  dici 

Non  solum  apostolici 
Norainis  promeruit. 

3  a.    Adversanti  qui  perverso 

Propter  Deum  ex  adverso 
Staus  in  die  proelii, 

4  a.    Yirum  angelicum 

Et  patrem  patriae 
Propter  iustitiam 
Damnat  exsilio 
TyrannusAnglicus. 

5  a.    In  hoc  certamine 

Vir  plenus  gratia, 
Pro  Christi  nomine 

Pulsus  ab  Anglia, 
Venit  magnifkum 

Ad  regem  Franciae, 
Regem  pacificum. 

Regem  ecclesiae 

Dcfensorem. 

6  a.    Sub  hac  perfidia 

Redditur  Anglicis 
Pater  amabilis ; 


1  b.  Donet  nobis.  ut  insigne 

Recolamus  sui  digne 
Triumphi  praeconium. 

2  b.  Sed  virtutum  et  sanctorum 

Apostoli  meritorum 
Consors  esse  studuit. 

3  b.  Pastor  bonus  exposuit 

Et  pro  suis  opposuit 
Se  murum  refugii. 

4  b.  Fremit  in  medicum 

Frenantem  impie 
^lentis  insaniam 
Sacro  consilio 

Suum  phreneticus. 

5  b.  Illustris  exsulum 

Rex  reconciliat 
Tyranno  praesulem, 

Qui  dolum  palliat 
Pacis  umbraculo 

Fictae  vel  fictilis, 
Namque  discipulo 

Tradenti  similis 
Occulit  osculo 
Proditorem. 

6  b.  Redit  iustitia. 

Comes  pontificis 
Inseparabilis. 


7  a.    Proh   dolor,  igitur 
Dolus  cletegitur, 
Et  quid  atrocius? 
Quo  patre  lilius 

Immolatur, 
Hie  e  contrario 
Pater  a  filio 
Trucidatur. 
Ornat  altaria 

Spiritalis 
Iam  pridem  hostia 
Triumphalis. 


>25     - 

7  b.  Mactatur  pontifex 
Sacer  et  sacrifex 
Fit  sacriticium 
Suave  nimium 

Maiestatis 
Summae  conspectibus, 
Res  mira !  manibus 
Exsecratis. 
Punitus  gladiis 
Anglicorum, 
Potitur  gaudiis 
Angelorum. 


Ep.  XVIII.  —  N. ,  carissimo  fratri  suo,  militanti  Deo  vitae  claustralis 
in  castris  Ocliis  sub  nigris  indumentis.  —  Am  Schlafs:  ..Quod  si  non  ista 
sufficiunt,  interim,  donec  nos  offeramus  invicem  oculis  et  osculis  nos  iun- 
gamus,  precor,  ut  in  epistolae  üne  respicias  et  reeipias  pro  solacii  supple- 
niento  Carmen,  quod  de  novi  et  electi  martyris  et  archipraesulis  Deo  dilecti 
Thomae  victoriosa  passione  compositum  tibi  mitto".  — 

3  a,  1  Adversante.  — 


2. 


300.   (17.)   De  s.  Thoiua  Cantnariensi. 

3 


Luge  lucis,  Anglia, 
Sublato  tibi  radio, 
Luge,  rnater,  pro  filio, 

Plange  patrem,  filia, 

Plange,  Cantuaria, 

Tuum  decus  et  decorem, 
Sponsa  virum,  grex  pastorera, 

Magistrum  eeclesia. 

Sed  parcendum  potius 

Est  lacrimis,  vox  flentium 
Convertatur  in  gaudium  ; 

Nam  de  morte  clarius 

Triumphat  egregius 

Christi  miles,  quem  deeepit 
Mortis  reus  et  praeeepit 

Oecidi  rex  impius. 


Dat  caritatis  Stadium 
Largam  dolendi  copiam 
Et  maerendi  materiam, 

Sed  vincendi  Studium 

Et  vincentis  praemium 
Premit  causam  tristitiae, 
Dat  gaudere  victoriae 

Corona  Stipendium. 

Nam  tanta  de  praemio 
Triumphantis  debet  esse, 
Tarn  sollennis,  est  necesse, 

Sit  ut  exsultatio, 

Quanta  de  supplicio 
Patientis  et  agone. 
De  beata  passione 

Quam  pia  compassio. 


Haec  est  illa  lacrimarum 

Bipertita  divisio, 

Quas  bimembris  compunetio 
Fönte  trahit  gratiarum, 
Ut  in  sacro  scripturarum 

Invenimus  eloquio. 


Lavat  istis  se  lamentis 
Sub  timore  eonstitutus, 
Sed  amore  resolutus 
Consolatur  bis  fluentis, 
Aestum  liquefacit  mentis, 
Ut  dilectus  est  locutus. 


526 


Pia  naturae  pignora 
Gignit  ex  carne  genitus 
Affectus  istos  gemitus, 
Praesentis  inter  aequora 
Vitae  pacis  ad  littora 
Suspirat  in  his  spiritus. 


10.    Hie  est  typus  altarium. 

Quorum  hoc  aere  regitur, 
Illud  ex  auro  legitur; 
In  isto  sacrificium 
Immolatur  carnalium, 
In  illo  tus  incenditur. 


Sic  non  de  carne  femina, 
Sed   de  costa  producitur, 
Cum  animale  regitur 
A  ratione  domina, 
Cuius  cum  siccat  lumina, 
Caro  pro  costa  redditur. 


11.    Debemus  diligentius 

Hunc  sanetorum  affectuum 
Modum  servare  mutuum 
Sicut  axa  superius. 
Cum  haberet  inferius, 
Suspirabat  irriguum. 


9.    In  hac  scala  descendentes 
Per    gradus  eius  mysticos 
Super  greges  erraticos 
Et  iterum  ascendentes 
Contemplari  piae  mentes 
Solent  cives  angelicos. 


12.    Ergo  chorus  ecclesiae 

Poenis  assit  medullitus, 
Quas  vicit  martyr  inclitus 

Congratulemur  gloriae, 

Qua  gloriatur  hodie 

Victor  in  astris  positus. 


Ep.  XX.  —  G.  de  Basochiis  dilecto  suo  Petro.  —  Schlafs :  „Unde  pro 
solacii  detrimento,  quod  mutuo  nobis  facit  absentia,  redimendo  de  beato 
Thoma  novo  martyre  uoviter  editum  carmen  epistulae  tibi  dedieatae  subnecto'*.  — 


361.   (18.)  Becta  nionentem  sequendum. 


Quisquis  consilia 

reeta  monentis, 
Perverse  prohibet 

lumina  mentis; 
Est  ergo  funditus 

qui  sapientis 
Contemnit  stolidus 

iussa  medentis. 


Talern  nie  fateor 

ergo  fuisse, 
Qui  te  sustinui 

deseruisse, 
Iutirmus  medico 

terga  dedisse, 
Qui  vere  poteras 

consuluisse. 


2.    Nolentem  raedici 

iussa  subire 
■Infirmum  merito 

constat  obire, 
Sic,  qui  consilium 

spernit  inire, 
Censetur  pariter 

iure  perire. 


4.    Tu  me  consilii 

luce  serenus, 
Dives  cuius  eram 

mentis  egenus, 
Castigando  tuis 

doctor  amoenus 
Certabas  monitis 

reddere  foenus. 


—     527     — 

5.    Hi  virtutis  erant  6.    Sed  ventis  tribuens 

fortia  tela,  haec  vagabundis 

Quorum  zelus  erat  Digue  nostra  caret 

absque  querela,  cymba  secundis, 

Vitae  naufragiis  Quam  contra  variis 

prospera  vela,  atque  profundis 

Morum  vulneribus  Fortunae  pelagus 

apta  medela.  militat  undis. 

7.    Iam  succurre  meis, 

obsecro,  spebus 
Sacris  autidoto 

de  speciebus, 
Sic  sint  laeta  tuis 

tempora  rebus 
Et  multis  faveat 

vita  diebus. 

Ep.  IX.  —  Venerabili  viro ,  magistro  suo  N.  —  Schlufs :  „Quapropter 
ex  vagina  metrici  carminis  sententiosum  praecipitans  in  mea  dilecta 
mucronem  ex  ore  meo  me  iudico.     Parcite  confitenti.  — 

2,  3  meritor.  —  3,  8  consiluisse. 


362.   (19.)   De  Bono  Mortis. 

Quam  gravis  exsilii  fuit  baec  proscriptio,  per  quam 

Ad  patriam  reditus  non  nisi  morte  datur. 
Haec  uigra  condicio  est  et  Candida,  flebile  pactum, 

Laetitiaeque  simul  levis  et  aspera  lex. 
5  Non  vitet  quis  enim,  valeat  cum  vivere,  mortem, 

Ad  patriam  nolit  quisve  redire  suam. 
Sed  superat  reditus  dulcedo  mortis  amarae, 

Cedit  et  invitus  victus  amore  timor. 
Mors  ea  mors  felix,  mors  vivere  digna  vocari, 
10       Mors,  vitae  praeco,  semper  emeuda  mibi. 
Mors  ea  mors  haec  est,  de  qua  scriptura:  Beati 

In  Domino,  clamat,  qui  moriuntur,  erunt. 
Det  Deus  omnipotens  placiti  cum  venerit  hora 

Consummare  tuos  hoc  tibi  fine  dies. 

Ep.   XXI.    —   G.   de    Basochiis    carissimo    suo  Petro.    —    Das    Gedicht 
schliefst  ohne  weitere  Einleitung  an  den  Brief  an. 


Philippus  de  Grevia, 

Cancellarius  Parisiensis, 
t  1236. 

Philippe  de  Greve  war  nach  Alberich  von  Troisfontaines  in  der  zweiten 
Hälfte  des  12.  Jahrh.  zu  Paris  geboren.  Wir  werden  daher  seinen  noch 
ungedeuteten  Beinamen  vielleicht  mit  der  Pfarre  Saint-Jean  en  Greve  (Sancti 
Johannis  in  Gravia)  in  Verbindung  bringen  dürfen,  deren  Kirche  im  Jahre 
1800  niedergelegt  ward ,  um  dem  Hotel  de  Ville  Platz  zu  machen.  Über 
seine  Jugend,  seinen  ersten  Unterricht,  seine  weiteren  Studien,  die  ihn  wohl 
kaum  aus  seiner  Vaterstadt  geführt  haben ,  sind  wir  völlig  ununterrichtet, 
Im  Jahre  1217  (Alberich  nennt  das  Jahr  1223)  finden  wir  ihn  als  Kanzler 
der  Pariser  Kirche  (nicht  des  Königs ,  auch  nicht  der  Universität)  an  der 
Spitze  aller  vom  Erzstuhle  abhängigen  Unterrichtsanstalten.  „Eodem  anno 
factus  est  cancellarius  Parisiensis  Philippus,  optimus  theologus,  de 
ipsa  civitate  oriundus,  cuius  patruus  fuit  Galtherius  senior,  camerarius" 
(Alberich,  Mon.  Germ.  SS.  XXIII,  913).  Bald  nach  seiner  Ernennung  geriet 
der  Kanzler  in  heftige  Fehde  mit  der  Universität,  die  er  seiner  Jurisdiktion 
botmäfsig  machen  wollte;  er  ging  so  weit,  die  Lehrenden  zu  exkommunizieren, 
die  Lernenden  einzusperren.  Die  Sache  kam  nach  Rom  vor  Honorius  III. 
(1219),  der  Philipp  vorlud,  gegen  ihn  entschied,  seinem  Spruche  indes  keine 
weiteren  unliebsamen  Folgen  gab. 

Um  1224  erhob  dieser  neuen  Streit,  diesmal  gegen  die  Bettelmönche,  denen 
er  untersagte ,  andere  Hörer  als  ihre  eigenen  Kleriker  zuzulassen.  Wieder 
entschied  der  Papst,  diesmal  Gregor  IX,  der  grofse  Gönner  der  Mendikanten, 
gegen  den  streitbaren  Kanzler. 

Abermals  loderte  der  Streit  1229  auf,  diesmal  zwischen  der  Universität 
und  den  Bettelorden.  Dafs  der  Kanzler  auch  an  diesem  Zwiste  sich  beteiligt 
habe,  macht  der  Umstand  wahrscheinlich,  dafs  er  sich  1230  aus  Paris  ge- 
flüchtet hatte,  wo  ihm  vermutlich  der  Boden  zu  heifs  geworden.  Im  folgenden 
Jahre  war  er  indes  wieder  in  Paris  und  waltete  seines  Amtes,  „theologicae 
scholae  Parisiis  gloriose  praefuit"  (Henricus  Gandaven.  de  ^criptt.  eccl. 
c.  50). 

Einen  letzten  Streit,  in  dem  nur  Magister  Arnoldus,  späterer  Bischof 
von  Amiens,  ihm  zur  Seite  stand,  focht  der  Kanzler  mit  gewohnter  Schärfe  zu- 
gunsten der  Erlaubtheit  der  cumulatio  beneficiorum.  Er  starb  nach  Alberich 
von  Troisfontaines,  der  seine  Grabschrift  mitteilt,  zu  Weihnachten  des  Jahres 
1237  (Mon.  Germ.  1.  c.  940),  nach  Henri  d'Andeli,  der  wohl  mehr  Glauben 
verdient,  am  Stephanstage   1236: 

Qui  de  sa  mort  vuet  savoir  terme, 

M  et  CC  et  XXXVI 

loigne  ensemble,  et  tot  issis 

De  sa  mort  saura  verite 

L'  andemain  de  Nativite. 


—    529     — 

(Vgl.  Paul  Meyer,  Henri  d'Andeli  et  le  chancelier  Philippe.  Roraania  I, 
215).  Thomas  von  Cantimpre  erzählt  uns  eine  Sage  über  den  Tod  des 
„Kanzlers"  (De  apibus  I,  6),  Henri  d'Andeli  feiert  ihn  in  Versen,  welche 
uns  die  hohe  Bedeutung  des  Mannes  für  die  Kirchen-  und  Gelehrtengeschichte 
seiner  Zeit  nahebringen,  den  er,  ohne  sich  dem  Gesj)ötte  preiszugeben,  den 
tüchtigsten  und  weisesten  nennen  darf,  „qui  fut  en  la  crestiente". 

Der  rastlose  Kanzler  war  auch  ein  fruchtbarer  Schriftsteller.  Wir  be- 
sitzen von  ihm,  noch  ungedruckt,  eine  Summa  theologica  und  drei  Predigt- 
werke: Sermones  festivales,  Sermones  super  Psalterium,  Sermones  super 
Evangelia.  Daneben  fand  er  noch  Zeit  für  die  Dichtkunst  und  die  Musik ; 
denn  er  ist  immer  einer  der  besten  und  produktivsten  Dichter  des  13.  Jahr- 
hunderts, der  sich  an  der  liturgischen  wie  der  nichtliturgischen,  an  der 
geistlichen  wie  der  weltlichen ,  an  der  lateinischen  wie  der  Poesie  in  der 
Volkssprache  mit  gleichem  Eifer  beteiligt.  Wir  besitzen  leider  kein  voll- 
ständiges Repertoir  der  poetischen  Werke  des  Kanzlers ,  sondern  lernen 
einzelne  hier,  andere  dort  kennen. 

Eine  Anzahl  seiner  Poesien  verrät  uns  Salimbene  in  seiner  Chronik, 
eine  weitere  die  Handschrift  des  Britischen  Museums  Egerton  274  (vgl.  Anal. 
XX,  16  ff.),  eine  dritte  die  Darmstädter  Hs.  2777,  ein  Sammelband  des 
Dominikanerklosters  St.  Jakob  in  Insula  zu  Lüttich  aus  dem  13.  oder  dem 
Anfange  des  14.  Jahrhunderts.  Sie  stellt  fol.  3a  bis  4b  26  Texte,  leider 
meist  unvollständig,  oft  nur  die  erste  Strophe  wiedergebend,  zusammen  unter 
der  Überschrift:  „Ista  sunt  dicta  Cancellari  Parisiensis."  Aufser  diesen  drei 
Quellen  finden  wir  einzelne  Lieder  da  und  dort  dem  Kanzler  zugeschrieben. 
Da  die  meisten  seiner  Gedichte  bereits  im  XX.  und  XXI.  Bande  der  Analecta 
gedruckt  sind,  können  im  folgenden  nur  die  noch  ungedruckten  mitgeteilt 
werden.  Ich  werde  aber  hier  eine  alphabetisch  geordnete  Liste  seiner  Lieder, 
so  weit  sie  uns  bekannt  sind,  zusammenstellen  unter  Angabe  der  Quelle, 
welche  uns  Philipp  als  Autor  nennt,  und  des  Ortes,  wo  das  Gedicht  gedruckt 
ist.  Ich  werde  dabei  Salimbenes  Chronik  mit  S.,  die  Egertonhandschrift  mit 
E,  die  Lütticher  Handschrift  zu  Darmstadt  mit  L  bezeichnen. 

Zuvor  noch  eine  Bemerkung.  Ich  habe  Anal.  XX,  17  in  bezug  auf  die 
Egerton-Hs.  gesagt:  „Sicher  von  Philippus  ist,  was  vor  fol.  42a  steht, 
sicher  nicht  von  ihm,  was  nach  fol.  58  a  folgt,  vielleicht  von  ihm,  vielleicht 
auch  nicht,  was  zwischen  beiden  Grenzen  liegt."  Dies  ist  durch  die  Darm- 
städter Handschrift  widerlegt.  Sie  enthält  ein  Gedicht,  das  in  der  Egerton 
Hs.  auf  fol.  42a  steht;  es  sind  also  auch  die  Lieder  fol.  42a  bis  56b  von 
Philipp.  Dies  bestätigt  Henri  d'Andeli,  der  in  seinem  Dit  du  Chancelier 
Philippe  diesem  ein  Lied  zuschreibt,  das  in  der  Egerton  Hs.  auf  fol.  45a  steht: 

Un  condut,  ou  il  ne  faut  rien, 
Fist:  Ar/mina  militiae, 
Que  li  der  n'ont  mie  oblie. 

Ferner  folgt  nun  (vgl.  Anal.  XX,  19),  dafs  alle  Lieder  der  Ab- 
teilung XIII.  des  Codex  Laurentianus  PI.  29.  1  von  Philipp  de 
Greve  sind.  Ich  werde  diese  Lieder  also  in  die  Liste  aufnehmen  und  mit 
einem  XIII.  bezeichnen,  da  sie  uns,  eines  ausgenommen,  nirgends  als  Lieder 
des  Kanzlers  bezeichnet  werden,  sondern  seine  Verfasserschaft  nur  durch 
einen  Schlufs  festgestellt  ist. 

Ad  cor  tuum  convertere      .     .     L XXI,  104. 

Aestimavit  hortulanum  .     .     .     S L, 

Agmina  militiae E XXI,  195. 

Annus  renascitur XIII XX,  91. 

Aristippe  quamvis  sero  _    .     .     L XXI,  152. 

A  sinu  patris  mittitur    .     .     .     XIII XXI,  45. 

A  solis  ortus  cardine     .          .     XIII XX,  37. 

Ave  gloriosa  virginum  regina     E XX,  170. 

Ave  Maria  virgo  virginum      .     XIII XX.  208. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    II.  34 


—     530 


Beata  uobis  gaudia  .... 
Beata  viscera  Mariae  virgims 
Bonum  est  confidere  .  .  . 
Breves  dies  hominis  .... 

Bulla  fulminante 

Centrum  capit  circulus  .  .  . 
Christo  psallat  ecclesia  .  .  . 
Christo  sit  laus  in  caelestibus 
Christus  assistens  pontifex.  . 
Christus  patris  gratiae  .  .  . 
Crux  de  te  volo  conqueri  .  . 
Culpae  purgator  veteris  .  . 
Cum  sit  omnis  caro  tbenum  . 
De  patre  principe       .... 

Descende  caelitus 

Dies  salutis  oritur  .... 
Dum  medium  silentium  .  . 
Ecce  mundi  gaudium  .  .  . 
Ecce  tempus  gaudii  .... 
Excutere  de  pulvere  .... 
Exsultet  haec  contio  .  .  . 
Exsultet  plebs  fidelium  .  .  . 
Exsurge  dormis  Domine  .  . 
Felix  dies  et  grata     .... 

Festa  dies  agitur 

Fidelium  sonet  vox  sobria  .     . 

Filii  Calvariae 

Fontis  in  vivulum  .... 
Gaude  Sion  devoto  gaudio 

Homo  considera 

Homo  natus  ad  laborem     .     . 
Homo  quam  sit  pura      .     .     . 
Homo  qui  semper  moreris 
Homo  vide  quae  pro  te  patior 
Iam  ver  aperit  terrae  gremium 
Illuxit  lux  caelestis  gratiae     . 

In  agni  convivio 

In  Domino  confidite  .... 

In  hac  die  Dei 

In  hoc  ortus  occidente  .  .  . 
In  hoc  statu  gratiae  .... 
In  omni  fratre  tuo  .... 
In  rerum  principio  .... 
In  salvatoris  nomine .... 
Inter  membra  singula  .  .  . 
In  veritate  comperi  .... 
Laqueus  eonteritur  .  '  .  . 
Luto  carens  et  latere      .     .     . 

Minor  natu  tilius 

Mors  vitae  propitia  .... 
Mundi  princeps  eicitur  .  .  . 
Mundus  a  munditia  .... 
Nicolae  praesulum  .... 
Nitimur  in  vetitum     .... 

Novum  ver  oritur 

Offerat  ecclesia  

( t  labilis  sortis  humanae    .     . 

0   Maria  noli  rlere      .     . 

O  Maria  virginei 


L     . 

L  . 
L  . 
XIII 
E  . 
S  . 
XIII 
XIII 
L  . 
XIII 


XIII 
E  . 
XIII 
XIII 
XIII 
L  . 
XIII 
XIII 
L  . 
XIII 
XIII 
L  . 
XIII 
E  . 
XIII 
XIII 
L  . 
XIII 
E  . 
LE. 
S  . 
L  . 
E  . 
XIII 
XIII 
XIII 
XIII 
XIII 
L  . 
XIII 
E  . 
XIII 
E  . 
E  . 
E  . 
E    . 


XXI, 

XX, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XX, 

XXI, 

XX, 

L, 

XXI; 

XXI. 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XX, 

XX, 

XX, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

L, 

XXI, 

XX, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XX, 

XX, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XX, 

XX, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XX, 


E  XIII XXI, 


E  . 
XIII 
XIII 
E  . 
XIII 
E  . 
XIII 
X1I1 
L    . 

s    . 

E    . 


XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XXI, 

XX, 

XXI, 

XXI, 

L, 

XX, 


176. 
148. 
122. 

95. 
126. 

88. 
4::. 
93. 

45. 
20. 
47. 
95. 
37. 
55. 
47. 
38. 
95. 
93. 
105. 
86. 
42. 

27. 

89. 

44. 

85. 
146. 

51. 

93. 
197. 

20. 

98. 

18. 

94. 

91. 

66 

41. 

38. 

53. 

95. 
200. 

60. 
189. 
116. 
203. 
195. 

39. 
196. 

40. 

41. 
144. 

88. 
106. 

94. 

50. 

97. 

141. 


—    531     — 

O  mens  cogita  quod  proderit     .    .   E XXI,  97. 

Omnes  gentes  plaudite XIII XXI,  43. 

O  quanto  consilio XIII XX,  210. 

Pange  lingua  Magdalenae      .    .    .   S L, 

Passionis  aemuli XIII XXI,  48. 

Pater  creator  omniura XIII XX,  89. 

Pater  sancte  diete  Lotharius.    .    .   E XXI,  173. 

Procedenti  puero XIII XX,  90. 

Processit  in  capite XIII XXI,  46. 

Psallite  regi  gloriae XIII XX,  95. 

Quid  ultra  tibi  facere L XXI,  141. 

Qui  pro  nobis  mori XIII XXI,  50. 

Quisquis  cordis  et  oculi SE XXI,  114. 

Quo  me  vertara  neseio L XXI,  143. 

Quomodo  cantabimus L XXI,  165. 

Quo  vadis,  quo  progrederis    .    .    .   L '    .    .  XXI,  107. 

Rex  et  sacerdos  praefuit     .    .    .    .   L XXI,  173. 

Rex  omnipotentiae XIII XXI,  41. 

Salva  nos  Stella  maris XIII XX,  209. 

Salve    virgo  virginum XIII XX,  209. 

Si  vis  vera  frui  luce L L, 

Sol  est  in  meridie E XX,  212. 

Sol  oritur  in  sidere L XX,  82. 

Suspirat  spiritus E XXI,  109. 

Tempus  adest  gratiae XIII XXI,  51. 

Tempus  est  gratiae E .    .  XX.  31. 

Transite  Sion  filiae XIII XXI,  49. 

Vae  mundo  a  scandalis L XXI,  148. 

Venditores  labiorum     ......   E XXI,  203. 

Veni  sancte  spiritus E XXI,  56. 

Venit  Jesus  in  propria L XX,  164. 

Veris  principium XIII XX.  92. 

Veritas  aequitas E XXI,  127. 

Veritas  veritatum L XXI,  120. 

Veterem  maerorem  pellite  ....   XIII XX,  92. 

Vetus  purgans  facinus XIII XXI,  43. 

Vide  quo  fastu  rnmperis     .    .    .    .   L XXI,  159. 

Vineam  meam  plantavi XIII XXI,  47. 

Vitia  virtutibus E XXI,  118. 

Vivere  quae  tribuit XIII XXI,  39. 

Vocis  tripudio XIII XXI,  46. 

Mit  dieser  Liste  ist  natürlich  die  poetische  Produktion  Philipps  de  Greve 
keineswegs  erschöpft.  Zweifellos  hat  er  auch  einen  guten  Teil  der  anderen 
Lieder  des  Codex  Laurentianus  geschrieben,  so  beispielsweise  die  beiden 
Gedichte  über  den  Nagel  Christi:  Clavus  pungens  acumine  (Anal.  XXI, 
22)  und  Clavis  clavo  retunditur  (Anal.  XXI,  169),  da  uns  Alberich 
von  Troisfontaines  berichtet,  dafs  er  ein  opusculum  über  den  Verlust  und 
die  Wiederauffindung   dieser  Reliquie   verfafst  hat  (Mon.  Germ.  1.  c.  p.  931). 

Die  Handschrift  der  Laurentiana  PI.  25.  3.,  ein  Franziskanergebetbuch 
vom  Jahre  1293  (vgl.  Bandini  I,  751)  bezeichnet  Philipp  als  Verfasser  des 
Liedes  Virgo,  templum  trinitatis,  (Mone  II,  165)  und  der  Sequenz 
Mi  ss  us  Gabriel  de  caelis  (Mone  II,  53),  welch  letztere  indes  die  Ox- 
forder Hs.  Jun.  121  in  einer  gleichfalls  dem  13.  Jahrhundert  angehörigen 
Eintragung  einem  Prior  von  Montaigu  zuweist:  „Prior  Montis  acuti: 
Hodiernae  lux  diei  et  Missiis  Gabriel  de  caelis."  Beide  Gedichte 
lassen  indes  den  Geist,  der  aus  den  sonstigen  Poesien  des  Kanzlers  spricht, 
stark  vermissen  und  verletzen  nicht  nur  ausnahmsweise  die  Cäsur,  die 
Philipp  de  Greve  nach  der  zweiten  Dipodie  des  trochäischen  Tetrameters  zu 

34* 


—     532     - 

beobachten  pflegt,  so  dafs  ich  es  nicht  wage,  ihm  die  beiden  Hymnen  bei- 
zulegen. Den  Geist  des  Kanzlers  vermisse  ich  auch  in  dem  Glossenliede 
Ave,  Dei  genetrix  et  immaculata,  welches  in  Clm.  Monacen.  14940 
demselben  zugeschrieben  wird,  während  die  Salzburger  Handschr.  Petrin,  a 
I  14  und  a  IV  9  Robert  Grossetete  als  Verfasser  bezeichnen:  „Sequens 
salutatio  virginis  gloriosae  est  composita  per  magistrum  Rudbertum, 
tjuscopum  civitatis  Linconiensis,  et  Urbanus  VI.  eam  confirmavif 
etc.  (vgl.  Anal.  XXX  274  ff.).  Dagegen  könnte  von  ihm  herrühren  die 
Sequenz  Inter  natos  mulierum  (Anal.  XXXIX,  173  sq.),  die  eine  Kölner 
Handschrift  mit  seinem  Namen  in  Verbindung  bringt,  obschon  auch  diese 
Sequenz  dreimal  die  beregte  Cäsur  verletzt.  Ferner  sind  im  Stile  des 
Kanzlers  auch  die  beiden  Cantionen:  Post  dubiam,  post  nugatoriam 
und  Xec  mare  flu  mini  gehalten,  die  Hagen  (L'armina  medii  aevi,  182  ff. 
und  186  ff)  aus  Codex  Bernen.  568  herausgegeben  hat,  dessen  Alter  (saec. 
12.)  dann  vielleicht  etwas  zu  hoch  eingeschätzt  ist.  Doch  da  dies  alles  sich 
wohl  vermuten,  nicht  aber  beweisen  läfst,  mag  es  genügen,  darauf  hin- 
gewiesen zu  haben. 


363.   (1  )   De  sancta  Maria  Magdalena. 

Ad  Vesperas. 


Pange.  liugua.  Maudalenae 
Lacrimas  et  p;audium. 

Sonent  voces  laude  plenae 
De  concentu  cordium. 

Ut  concordet  philomenae 
Turturis  suspirium. 


4.    In  praedulci  mixtione 

Nardum  ferens  pisticum 

In  unguenti  fusione 

Typum  gessit  mvsticum, 

Ut  sanetur  unctione. 
Unxit  aegra  raedicum. 


lesum  quaerens  eonvivarum 
Turbas  non  erubuit. 

Pedes  unxit,  lacrimaruin 
Fluvio  quos  abluit. 

Crine  tersit  et  culparum 
Lavacrum  promeruit. 


5.    Pie  Christus  lianc  respexit 

Speciali  gratia, 
Qaia  raultum  hunc  dilexit, 

Dimittuntur  omnia, 
Christi,  quando  resurrexit, 

Facta  est  praenuntia. 


Suum  lavit  mundatorem, 
Rivo  fons  immaduit, 

Pium  fudit  fons  liquorem 
Et  in  ipsum  refluit, 

Caelum  terrae  dedit  rorem, 
Terra  caelum  compluit. 


Gloria  et  honor  Deo, 
Qui  paschalis  hostia, 

Agnus  mente,  pugna  leo, 
Victor  die  tertia 

Resurrexit  cum  tropaeo 
Mortis  ferens  spolia. 


Collect,  ms.  Pratense  (ol.  Cirencestren. '?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
11867.  A.  —  Collect,  ms.  Italicum  saec.  14.  in.  Cod.  Rossian.  IX  43.  B. — 
Brev.  ms.  FF.  Teutouicorum  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1197.  C. 
—  Brev.  ms.  Cantabrigiense  saec.  15.  Cod.  Duacen.  167.  D.  —  Collect,  ms. 
Vadstenense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  23.  E.  —  Diurn.  et  hymn.  ms. 
Benedictin.  Suecic.  saec.  15.  Cod.  Upsalen  C  477.  F.  —  Brev.  ms.  Emmera- 
mense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  14  757.  G.  —  Orat.  ms.  Campense  anni  1462. 


—    533    — 

Cod.  Darmstadien.  521  H.  —  Miss.  ms.  Romano-Franciscan.  amii  1478.  Cod. 
Capit.  Xovarien.  XLI  (129).  I  —  Brev.  ms.  FF.  Teutonicorum  anni  1498.  Cod. 
Mus  Bohem.  XII  G  17  K. 

1,  1    Collaudemus  Magdalenae  DE.  —  1,  2  Lacrimis  I.  —  1,  3  lade  B. 

—  1,  5  Et  concordet  BCDFGH.  —  2,  5  Crimen  A;  texit  BI.  —  2,  6  Lavacrum, 
quod  meruit  B.  —  3,  2  Rivo  fontis  immaduit  I.  —  3,  3  fundit  A.  —  3,  6 
Caelum  terra  CG;  Caelum  terrae  F;  Terra  caelo  B.  —  4,  3  Et  unguenti 
AF.  —  4,  5  Spiritalis  unctioue  I.  —  4,  6  Aegra  unxit  F.  —  5,  2  Spiritali 
gratia   I.  —   5,  3   hanc  dilexit  I.  —  5,  5  Christus  I.  —  6,  2  paschali  BCF. 

—  6,  3  Agnus  morte  pugnat  I ;  Agimus  mente  F.  —  6,  6  Ferens  mortis  praemia 
C.  —  Str.  5  und  b'  fehlen;  an  Str.  4  schliefst  sich  ohne  Unterbrechung: 
Aestimavit  hortulanum  etc.  G. 


364.   (2.)  De  sancta  Maria  Magdalena. 

Ad  Xocturnum. 

1.  Aestimavit  hortulanum  4.    Iesu  bone,   Iesu  pie, 

Et  hoc  sane  credidit,  Quid  te  monstrans  latitas? 

Seminabat  enim  granum,  Quid  occultas  te  Mariae, 

Quod    in  mentem  cecidit,  Meutern  cuius  habitas  ? 

Linguain  movit  et  non  manum,  Intus  plena  vero  die 

Lingua  Iesum  indidit.  Nescit,  ubi  veritas. 

2.  Non  agnovit  figurali  5.    0  quam  mire  Iesu  ludis, 

Latentem  imagine,  A  quibus  diligeris ! 

Menüs  agrum  spiritali  Quando  ludis,  non  illudis, 

Excolentem  semine,  Nee  fallis  nee  falleris, 

Sed  cum  eam  speciali  Sic  includis,  quod  exeludis, 

Designavit  nomine.  Notus   non  agnosceris. 

3.  Haec  a  Iesu  Iesum  quaerit,         6.    Gloria  et  honor  tibi, 

Sublatum  conqueritur,  Spes,  vita,  lux  animae. 

Iesum  intus  mente  gerit,  Per  quem  sperat  se  proscribi 

Iesus  praesens  quaeritur,  Libro  mortis  pessimae; 

Mentem  colit,  mentem  serit  Praestent  sibi  nos  conscribi 

Iesus,  nee  pereipitur.  Peccatricis  lacrimae. 

Collect,  ms.  Pratense  (ol.  Cirencestren. '?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
11867.  A.  —  Collect,  ms.  Italicum  saec.  14.  in.  Cod.  Rossian.  IX  43.  B. — 
Brev.  ms.  FF.  Teutonicorum  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1196.  C.  — 
Brev.  ms.  Cantabrigiense  saec.  15.  Cod.  Duacen.  167.  D.  —  Diurn.  et  hymn. 
ms.  Benedictin.  ^ueeic.  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  477.  E.  —  Brev.  Emme- 
ramense  saec.  15.  Lim.  Monacen.  14757.  F.  —  Orat.  ms.  Campense  anni 
1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  G.  —  Brev.  FF.  Teutonicorum  anni  1498  Cod. 
Mus.  Bohem.  XII  G  17.  H. 

1.  3  .Seminavit  E.  —  1,  5  Linguam  novit  AB.  —  Str.  2  fehlt  F.  —  2,  1 
Nam  agnovit  G.  —  2,  5  sq.  designavit  speciali  E.  —  3,  1  Hie  a  Iesu  G.  — 
3,  6  non  perspicitur  F.  —  4,  1  Iesu,  Iesu,  Iesu  pie  B.  —  4,  2  Quid 
demonstrans  latitas  A.  —  4,  4  Mente  cuius  BG.  —  5,  1  Iesu  laudis  C.  — 
5,  3  nee  illudis  F.  — ■  5,  5  Sed  includis  A;  nee  exeludis  F;  Iam  amanti  te 
exeludis  E.  —  6,  1  et  honor  Christi  F.  —  6,  2  Spes  vitae  G.  —  6,  3  Per 
quam  BE.  —  6,  4  mortis  anxiae  F. 


—    534     — 

365.   (3.)  De  sancta  Maria  Magdalena. 

Ad   Landes. 


0  Maria,  noli  flere, 

Iam  non  quaeras  aliura; 
Hortulanus  hie  est  vere 

Et  colonus  mentium, 
Intra  mentis  hortum  quaere 

Mentis  operariura. 


Iam  non  miror,  si  nescisti 
Magistrum,  dum  seminat ; 

Semen,  quod  est  verbum  Christi 
Te  magis  illuminat, 

Et  Rabboni  respondisti, 
Dum  Mariam  nominat. 


2.    Unde    planctus  et  lamentumV      5.    Pedes  Christi  quae  lavisti 


Quid  mentem  non  erigisV 
Quid  revolvis  monumentum  ? 

Tecum  est,  quem  diligis ; 
Iesum  quaeris,  et  inventum 

Habes  nee  intelligis. 


Fönte  Iota  gratiae, 
Quem  ab  ipso  reeepisti, 

Funde  rorem  veniae. 
Resurgentis,  quem  vidisti, 

Fac  consortes  eloriae. 


Unde  gemis,  unde  ploras? 

Verum  habes  gaudium ; 
Latet  in  te,  quod  ignoras, 

Doloris  solacium  ; 
Intus  habes,  quaeris  foras 

Languoris  remedium. 


Gloria  et  honor  Deo. 

Cuius  praefert  gratia 
Invitanti  pharisaeo 

Mariae  suspiria, 

Cenam  vitae  qui  dat  reo 
Gratiae  post  prandia. 


Collect,  ms.  Pratense  (ol.  Cireucestren. '?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
11867.  A.  —  Collect,  ms.  Italicum  saec.  14.  in.  Cod.  Rossian.  IX  43.  B. 
—  Collect,  ms.  Vadstenense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  23.  C.  —  Brev.  ms. 
Cantabrigiense  saec.  15.  Cod.  Dnacen.  167.  D.  —  Orat.  ms.  Campense  anni 
1462.     Cod.  Darmstadien.  521.  E. 

2,  2  mentis  B.  —  3,  1  gemis  fehlt  B.  —  3,  5  Habes  intus  A.  —  4,  1 
quod  nescisti  A.  —  4,  6  Cum  Maria  B:  Mariam  cum  E.  —  5,  2  leta  gaudie 
A.  —  5,  5  Eesurgentem  quem  B;  Kesurgentem  quae  AE.  —  6,  3  Invitante  A 


36(J.   (4.)   In  Inventione  s.  Crucis. 


1  a.    Si  vis  vera  frui  luce, 

In  praeclara  Christi  cruce 
Gloriari   studeas, 

2  a.    Haec    est  clavis  secretorum, 

•   Hoc  in  fronte  signatorum 
Signum  est  victoriae: 

3  a.    In    hoc  vecte  botrus  vectus. 

In  hoc  palo  praedilectus 
Morbos  sanat  omnium ; 


1  b.    Ut  de  passionis  clavis 

Fabricetur  tibi  clavis, 
Qua  caelum  introeas. 

2  b.    Hoc  sigillum  summi  regis, 

Haec    est   scala  novae  legis, 
Hoc  vexillum  gloriae. 

3  b.    Hie  est  lectus  praeelectus. 

Ex  electis  est  confectus 
Liliis  convallium. 


—    535    — 

4  a.    In  hoc  signo  triumphali,  4  b.    Mare  credit  et  obedit. 

In  hac  virga  pastorali,  Mundus  credit,  et  recedit 

Yirga  paenitentiae,  Error  ignorantiae. 

5  a.    Ergo  mundas  et  fecundas  5  b.    Aqua  munda.  nos  emunda 

Nobis  undas.   crux,  effundas  Et  caelesti  nos  fecunda 

De  petra  dulcedinis.  Fönte  plenitudinis. 

Collect,  ms.  S.  Iacobi  in  Insula  Leodii  saec.  13  14.  Cod.  Darmstadien. 
2777.  A.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  13.  Cod.  Parisin.  1086.  B.  —  Trop. 
ms.  Martialense  saec.  11  — 14.  Cod.  Parisin.  1139.  add.  saec.  ir  i-i.  C.  — 
Cant.  ms.  Petri  de  Medicis  saec.  13.  ex.  Cod.  Laurentian.  PI.  1.  29.  D.  — 
Hymn.  et  Sequent.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  14667.  E-  — 
Miss.  ms.  Posoniense  saec.  15.  Cod.  Mos.  Hungarici  219.  F.  —  Grad.  ms. 
Caelestin.  Parisien,  saec  16.  Cod.  Ma  zarin.  448.  G.  —  Sequent.  ms. 
Sangallense  anni  1516.     Cod.  Sangallen.  (Brander-)  546.  G. 

Str.  2  fehlt  AD.  —  3  a,  1  recte  F.  —  3  a,  2  praeelectns  C.  —  3  b,  2 
collectus  AD.  —  Str.  4  fehlt  AD. 


367.   (5.)   Contra  Potentes  saeciili. 

Exsurge,  dormis  Domine? 
Nihil  in  tuo  nomine 

Potentes  agunt  hodie, 

Miserere  miseriae 
Miserandorum  pauperum 
Et  inventorum  scelerum 

Tua  virtute  dexterae 

Potentes  cito  contere, 
Qui  laborem  consideras 
*  Et  laborantem  liberas. 

Collect,  ms.  S.  Iacobi  in  Insnla  Leodii  saec.  13/u.    Cod.  Darmstadien.  2777. 


36s.   (6 )   Cantio  de  Christo. 

Christus  assistens  pontifex 
Formam  scripsit  pontificum, 
Quibus  praefecit  unicam, 
Ut  pauperum  sit  opifex. 
In  quo  virtutum  normula, 
In  quo  vivendi  regula 

Monstrat  satis  inspecta, 
Quod  ceteris  praemineat. 
Quasi  qui  viam  doceat, 

Zachaeus  super  tecta. 

Collect,  ms.  S.  Iacobi  in  Insula  Leodii  saec.  13/u.    Cod.  Darmstadien.  2777. 


Hermannus  Iosephus, 

Canonicus  Steiuveldensis, 
f  1241. 


Hermann,  der  sich  später  den  Beinamen  Joseph  zulegte,  wurde  um  die 
Mitte  des  zwölften  Jahrhunderts  zu  Köln  von  armen  Eltern  geboren.  Schon 
die  Knabenzeit  desselben  ist,  wenn  wir  der  Legende  vertrauen,  erfüllt  von 
naiv-frommen  Erscheinungen  und  Wundern,  welche  das  asketische  Stilleben 
dieser  mystisch-innigen  Seele  begleiten.  Erst  zwölf  Jahre  alt  trat  Hermann 
in  das  Prämonstratenserstift  Steinfeld  in  der  Eifel  (Kreis  Schieiden).  Zu 
seiner  Ausbildung  nach  Friesland,  vermutlich  in  das  Prämonstratenserkloster 
Mariengaerdt ,  gesandt,  kehrte  er  von  dort  nach  Steinfeld  zurück,  um  dies 
nicht  mehr  zu  verlassen,  es  sei  denn  für  kurze  Tage,  während  derea  er  in 
benachbarten  Frauenklöstern  aushilfsweise  der  Seelsorge  oblag  und  mit  der 
Einrichtung  von  Uhren  sich  befafste.  Er  starb  auf  einem  solchen  Ausflug-e 
in  dem  Cisterzienserinnenkloster  Hoven  bei  Zülpich  den  7.  April  1241.  Er 
ward  zunächst  in  Hoven  beigesetzt,  später  aber  nach  Steinfeld  überführt. 
Sein  Leben  ist  uns  von  einem  seiner  vertrautesten  Ordensgenossen,  in  dem 
man  den  Prior  seines  Stiftes  erkennen  will,  in  anmutiger  Weise  beschrieben. 
Gedruckt  von  Van  der  Sterre,  Lilium  inter  spinas,  Vita  b.  Joseph  presbyteri 
et  canonici  Steiuveldensis,  Antwerpiae  1626.;  Acta  SS.  April  I,  682  sqq. 
Das  Leben  des  Prämonstratensers  Goetghebuer  von  Tronchiennes  ist  neuer- 
dings gedruckt  von  F.  Timmermans,  Yie  du  bienheureux  Herman  Joseph, 
suivie  de  sa  vie  latine  par  Eonovicinus  Kaso.  Lille  19Ü0.  Vgl.  über  die 
älteren  Vitae  Van  der  Sterre  S.  268  ff. 

Was  die  Hymnendichtungen  Hermanns  betrifft,  so  berichtet  uns  sein 
Steinfelder  Biograph,  dafs  er  zu  Ehren  der  hl.  Ursula  und  ihrer  Gefährtinnen 
„novi  cantus  historiam"  verfafst  habe,  eine  Aufgabe,  in  der  er  von  einer  der 
Jungfrauen  in  wunderbarer  Weise  unterstützt  wurde,  sowohl  was  den  Text 
als  was  die  Singweise  betrifft.  Es  ist  darüber  gestritten  worden  (vgl.  Van 
der  Sterre  S.  312  ff),  was  wir  unter  dieser  „Historia"  zu  verstehen  haben. 
Nach  Mafsgabe  des  mittelalterlichen  Sprachgebrauchs  unmöglich  etwas  anderes 
als  ein  liturgisches  Officium  auf  die  Heiligen.  Ob  ein  gereimtes  und  welches 
etwa  aus  den  bekannten,  läfst  sich  nicht  bestimmen.  Ferner  stammt  von 
ihm  jedenfalls  der  Jubilus  O  vernantes  Christi  rosae  und  das  Marien- 
lied Gaude,  plaude,  clara  rosa,  wahrscheinlich  auch  das  Lied  I e s u 
du  1  eis  et  decore.  Dagegen  haben  wir  keine  hinreichenden  Gründe,  ihn 
mit   Van    der    Sterre    für   den    Verfasser   der    Sequenz   Virginalis    turma 


—      öoi      — 

sexus  (Kehrein  S.  823)  und  des  Gebetes  Claude,  virgo  gratiosa,  (Ana- 
lecta  XV,  93)  zu  halten.  Ähnliche  Wendungen  lassen  mich  Hermann  Joseph 
auch  für  den  Verfasser  des  Liedes  Summi  regis  cor,  aveto  halten,  das 
dem  Liede  Salve  mundi  salutare  ursprünglich  nicht  angehört,  sondern  im 
Stile  wie  in  der  Überlieferung  stark  abweicht.  Endlich  kann  man  sich  fragen, 
ob  unser  Dichter,  da  er  ein  Reimofficium  auf  Ursula  verfafst  hat,  nicht  auch 
Verfasser  des  Reimofficiums  und  der  Hymnen  auf  den  hl.  Potentinus  (Anal. 
XIII,  217  sqq.  und  XII,  221  sq.)  sei/  Die  von  Van  der  Sterre  S.  228  ff. 
herausgegebenen  Texte  sind  neuerdings  ohne  jede  Verbesserung  oder  Er- 
läuterung, ja  unter  Weglassung  der  Anmerkungen  des  Herausgebers  ab- 
gedruckt worden  von  Van  Spilbeeck,  Beati  Hermanni  Joseph  .  .  .  Opuscula, 
Namurci  1899. 


300.   (1.)  Inbilns  de  s.  Ursula  et  Sociis. 


0  vernantes  Christi  rosae, 
Supra  modum  speciosae, 
0  nitentes  margaritae, 
Diligenter  exquisitae. 
Eleganter  expolitae, 
Advenite,  nie  audite, 

In  servura  me  suscipite. 
Ego  pauper  atque  talis, 
Ut  sim  vester  specialis, 
Vestro  fervens  in  amore, 
Vestro  fiat  cum  fervore, 
Dum  vos  oro  vel  honoro, 
Gratum  vestro  sit  in  choro, 

Et  vicem,  quaero  reddite. 


0  reginae   puellares, 
Passione  sancta  pares, 
Deo  vos  familiäres, 
Praedilectae  singulares, 
Nunc  florete,  nunc  gaudete, 
Semper  novae,    semper  laetae 

Festivum  chorum  ducite. 
Vos  iucundae  philomenae, 
Quarum  turmae  sunt  undenae, 
Sponsae  Dei  Deo  plenae, 
Decantate  laudem  bene, 
Virginales  per  choreas 
Et  caelestes  per  plateas 

Iucundum  Carmen  dicite. 


2.    0  puellae,  o  agnellae, 

Christi  carae  columbellae, 
Sine   dolo,  sine  feile, 
Caeli  stellae,  Dei  cellae, 
lubilate  purpuratae. 
Coronatae  conregnate 

Cum  agno  innocentiae. 
0  quam  estis  vos  securae, 
Deo  semper  frniturae, 
Cum  quo  estis  permansurae, 
Nun  quam  eo  cariturae, 
Quem  videtis,  quem  tenetis, 
Qui  vos  ulnis  stringit  laetis 

Serena  ridens  facie. 


4.  Date  voces  in  sublimi, 
Angelorum  chori  primi 
Locum  dantes  admirentur, 
Iucundantes  collaetentur, 
Vestram  novam  melodiam, 
Inauditam  harmoniam, 

Auscultet  sancta  trinitas. 
0  dilectae  consorores, 
Quarum  nunquam  marcent  flores, 
Ipse  sibi  vos  praevidit. 
Qui  de  valle  vos  praescidit. 
Vos  elegit,  vos  collegit 
Et  in  sertum  sibi  fregit, 

Pulcherrima   divinitas. 


538 


5.    Te,  o  turba  generosa, 
Praeit  illa  florens  rosa. 
Sola  rosa  principalis, 
Nee  est  ibi  rosa  talis, 
Quae  sit  sibi  coaequalis, 
Mater  tota  curialis, 

Quae  tulit  caeli  dominum. 
Ipsa  est  dileeta  mea 
Vos  praecedens  in  Chorea, 
Cuius  nomen  et  persona 
Sua  lucent  in  Corona, 
Quam  inscripsit  Deus  pater, 
Haec  est  illa  Iesu  mater, 

Maria,  virgo  virginum. 


Ad  hanc  vocem,  o  athletae, 
Laetas  aures  adhibete ; 
Quid  decantet,  peraudite 
Et  post  agnum  mitem  ite, 
Novis  stolis  decoratae 
Post  dilectum  ambulate 

Cantantes   cum  tripudio: 
Eia,  modo  iubilemus, 
Laudem  Deo  decantemus, 
Qui  a  mundo  nos  protexit 
Et  de  mundo  nos  transvexit, 
Nos  de  terris  adunavit 
Et  in  caelis  coronavit, 

Nos  implens  omni  gaudio. 


6.    Haec  vos  praeit  cum  bonore, 
Trabens  suo  vos  odore, 
Ferens  Signum  vexillare 
Modulatur  vobis  clare, 
Per  floreta,  per  roseta 
Promit  vobis  Carmen  laeta, 

Cantantes  subsequimini. 
Sumraas  voces  angelorum, 
Omne  genus  musicorum, 
Haec  suprema  pbilomena 
Sua  vincit  cantilena, 
Quam  sequentes  condecenter 
Diligenter  et  ardenter 
Dilectum  complectimiui. 


9.  Exsultemus  et  laetemur 
Et  cum  agno  iueundemur, 
Delectemur,  epulemur, 
Novo  cantu  modulemur. 
Hie  est  annus  iubilaeus, 
0  quam  suavis  es,   o  Deus! 

Post  te  ardenter  currimus. 
Aestuantes  prae  amore 
Nos  consperge  dulei  rore, 
Sponse  noster  praedilecte, 
Trabe  nos  post  te  directe, 
Te  sitimus,  te  sentimus. 
In  cor  tuum  omnes  imus, 
De  vena  vitae  bibimus. 


7.    Dulcis  sponsus,  qui  vos  amat, 
Sic  ad  vos  de  tbrono  clamat: 
0  dileetae.   o  sodales, 
Sponsae  meae  speciales, 
Me  videte,  me  habete, 
Memet  ipsum  possidete, 

Sentite,  perfruimini. 
Per   meipsum  vos  complector 
Et  in  vobis  condelector, 
.  0  victrices,  e  felices, 
Meae  carae  dilectrices, 
Yester  ego  sum  et  ero, 
Quem  amastis  corde  mero, 

Me  sponsum  osculamini. 


10.  In  te  omnes  commoramur, 
Te  in  nobis  amplexamur, 
Yultum  tuum  contemplamur, 
Quem  amantes  inflammamur 
Et  nos  satis  admiramur, 
Quod  de  te  non  satiamur, 

Excedis   enim  omnia. 
Tibi  laudem  cum  Maria. 
Quae  nos  duxit  in  bac  via, 
Nostro  dam us  salvatori, 
Pro  quo  dulce  fuit  raori, 
Qui  amasti,  qui  iuvisti, 
Qui  ad  te  nos  pertraxisti, 

Tibi  sit  laus  et  gloria. 


—     539    — 

11.  0  insignes  spousae  Dei,           12.  Nulla  vestrum  ibi  desit, 
Mementote,  quaeso,  mei,  Virgo  mater  prima  praesit, 
Non  sit  vobis  hoc  indignum  Si  qua  mihi  faex  inhaesit, 
Paupertatis  meae  Signum,  Quae  me  sua  labe  laesit, 
Et  hoc  vobis  Carmen  darum,  Vestra  prece  procul  fiat, 
Quam  vis  parvum.  quam  vis  parum,  Vos  praesentes  hostis  sciat 

Feratis  cum  laetitia.  Et  se  confusum  doleat. 

0  praeclarae  vos  puellae,  Quidquid  unquam  feci  mali, 

Nunc  implete  meum  velle  Vestro  flore  virginali, 

Et,  dum  mortis  venit  hora,  0  puellae,  palliate 

Subvenite  sine  mora;  Et  me  Deo  praesentate, 

In  tarn  gravi  tempestate  Coram  eo  mecum  State, 

Me  praesentes  defensate  Causam  meam  defensate, 

A  daemonum  instantia.  Ne  draco  locum  habeat. 

Van  der  Sterre  (ex  ras.  Steinfeldensi)  p.  231  sqq.  A.  —  Orat.  ms. 
Lunaelaeense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  3835.  B.  —  Orat.  ms.  S.  Petri 
Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  a  IV  29.  C.  —  Orat.  ms.  Campense  anni 
1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  D.  —  Collect,  ms.  SS.  Udalrici  et  Afrae  1481. 
Clra.  Monacen.  4423.  E.  —  Orat.  ms.  Lehninense  anni  1518.  Cod.  Perolinen. 
IV.  29.  F. 

Ferner:  Orat.  ms.  incert.  orig.  saec.  15.  Cod.  Stuttgardien.  lb  40.  — 
Orat.  ms.  Germanicum  saec.  15.  Cod.  Parisin.  11343.  —  Orat.  ms.  S.  Petri 
Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  b  II  3.  —  Weitere  Quellen  und  deren 
Lesarten  siehe  Mone  III,  545. 

1,  3  Refulgentes  margaritae  BCE.  — ■  1,  7.  In  famulum  suscipite  F.  — 
1,  8  Ego  pauper  et  egenus  malis  F.  —  1,  11  Fiat  vestro  BCE.  —  2,  1  et 
agnellae  BCE.  —  2,  2  Carae  Christi  D.  —  3,  2  Castitate  sancta  CE;  Casti- 
tate  facta  B.  —  3,  9  turbae  DE;  sunt  amoenae  BCE.  —  4,  11  praecidit 
BCDE.  —  5,  1  Deo  turba  C.  —  5,  2  Exit  illa  BCE.  —  5,  6  tota  divinalis 
BCE.  —  5,  10  Nomen  cuius  D.  —  5,  13  illa  fehlt  F.  —  6,  2  Suo  trahens 
BCE;  Trahens  vos  suo  F.  —  6,  5  per  vineta  BCE.  —  6,  9  Omne  melos 
organorum  F;  Omne  melos  musicorum  BCDE.  —  6,  12  Consequentes 
condecenter  BCE.  —  7,30  dilectae  consodales  BCE.  —  7,  5  Me  habete, 
me  videte  F.  —  7,  8  Per  memutipsum  vos  E.  —  7,  9  Et  vobiscum  F.  — 
7,  10  Per  victricss  o  felices  BCE.  —  7,  11  Meae  raerae  B;  Carae  meae  D. 
—  7,  13  corde  mero  D.  —  8,  2  Aures  pronas  adhibete  B ;  Aures  vestras 
CE.  —  8,  4  Et  post  raitem  agnum  F;  Post  hunc  agnum  mitem  B.  — •  8,  12 
terris  adamavit  BCE.  —  9,  3  Delectemur,  iucundemur  (!)  F.  —  9,  5  Hie  est 
noster  iubilaeus  BCE.  —  9,  6  es  tu,  Deus  F.  —  9,  9  dulei  ore  BCEF.  — 
9,  4  De  vera  vite  BCE.  — •  10,  1  A  te  omnes  coronamur  F.  —  10,  2 
complexamur  BCE.  —  10,  4  Quam  EF;  videntes  F.  —  10,  6  Quo  non  satis 
satiamur  BC.  —  10,  12  qui  vivisti  C.  —  10,  13  Qui  nos  ad  te  BCE;  Qui 
nos  ad  hoc  F.  —  10.  4  Sit  tibi  laus  BCDF;  Tibi  laus  et  E.  —  11,  5  Sit 
hoc   vobis    F.    —    11,    6   Quamvis    parum,    quamvis    rarum  F.  —  11,  10  bis 

12,  2  inkl.  fehlen  B.  —  11,  10  urget  hora  CDE;  coget  hora  F.  —  12,  5 
fehlt  F.  —  12,  11  fehlt  F;  Coram  Deo  mecum  CE.  —  Nach  12,  14  setzt  F 
Amen,  fügt  aber  dann  noch  bei: 

O  caelestis  aulae  rosae, 
Super  solem  speciosae, 
Cum  dilecto  eompausantes, 
Sublevate  nos  laudantes 
Ad  aeterna  gaudia. 

Nach    Str.  12  fügen  BCE  noch  die  folgenden  drei  Strophen  auf  Maria  bei: 


—     540    — 


Super  cunctas  et  prae  cunctis 
Iara  puellis  Christo  iunctis 
Te  extollo,  te  honoro, 
Seraphino  super  choro 
Quae  potenter  dominaris, 
Universis  principaris, 

Maria  potentissima. 
Imperatrix  reginarum, 
Arcis  Sion  sceptrum  darum 
Summa  tenes  potestate, 
In  qua  cuneti  civitate 
Te  regln  am  venerantur, 
Inclinantur,  incurvantur 

Tua  ad  imperia. 

Principissa  tu  praeclara, 
Christo  sponso  valde  cara, 
Quem  iucunde  oseularis, 
Laetabunde  amplexaris, 
Cuius  gustu  satiaris, 
Nee  a  quoquam  superaris 
Per  euneta  caeli  agmina. 


Singularis  es  et  una, 
Cui  nulla  est  seeunda, 
Intra  thalami   secreta 
Cubans  cum  dilecto  laeta, 
Cuius  frueris  amplexu, 
Eins  gaudens  in  aspectu, 
Sponsa  divinissima. 

Nostrum  decus  et  lucerna, 
Te  appello  tuus  verna, 
Cuius  thoro  virginali 
Semper  glisco  famulari 
Cum  caterva  puellarum, 
Tuarum  pedissequarum, 

Te  praesenta  filio. 
Pro  me  illum  depreceris, 
Quae  repulsam  non  vereris 
Ante  thronum  maiestatis, 
Ut  agnoscat  mis  peccatis 
Meque  salvet,  qui  creavit 
Et  cruore  suo  lavit, 

Me  suo  aptans  solio. 


1,  13  Inclinantur  et  curvantur  B.  —  2,  4  Laetabundo  C.  —  2,  13  Cuius 
gaudens  C;  in  conspectu  korrig.  in  aspectu  E.  —  3,  1  O  nostrum  decus  CE; 
Omnius  decum  et  B.  —  3,  7  praesente  BE.  —  Gegen  die  Authentizität  dieser 
Strophen  spricht  das  Fehlen  derselben  bei  Van  der  Sterre,  die  gegenseitige 
Abhängigkeit  von  BCE,  das  Fehlen  der  Anakruse  1,  14;  2,  7;  2,  14;  3,  7; 
endlich  die  Verletzung  der  Cäsur  2,   10  und  11. 

Für  die  Authentie  des  Gedichtes  spricht  es ,  dafs  van  der  Sterre  es  aus 
einer  Steinfelder  Handschrift  veröffentlichen  konnte:  „de  hymno,  qui  in 
Steinveldensi  MS  vocatur  Iubilus"  (p.  314);  vor  allem  aber  die  Ausdrücke 
columbellae  2,  2  und  rosa  5,  2—4,  die  Hermanns  Lieblingsausdrücke 
waren  zur  Bezeichnung  der  Jungfrauen  Ursulas  und  seiner  ,,Braut"  (vgl. 
Vita  c.  22  und  oben  5 ,  8)  Maria.  Denn  so  erzählt  uns  das  Steinfelder 
Leben  Hermanns  c.  29.:  „unde  et  postea  totam  sacram  sodalitatem  illam 
neenon  omnes  virgines  Deo  devotas  Col  um  beilas  vocare  quasi  nomine 
usitato  consuevit,"  (v.  d.  Sterre  p.  89)  und  c.  24 :  „Cognoscens  ille  loquentem 
(Mariam),  quam  non  noverat  in  aspectu:  Tune  es,  inquit,  o  Rosa?  Sic 
enim  ex  nimia  familiaritate ,  suppresso  nomine  reverentiae  eam  vocitare 
consuevit"  (v.  d.  Sterre  p.  76).  Dafs  das  Gedicht  irrtümlicherweise  Lans- 
pergius  zugeschrieben  (vgl.  Sterre  p.  345),  beweisen  die  Handschriften,  die 
älter  sind  als  dieser. 


370.   (2.)   Iubilus  de  B.  Maria  V. 


Gaude,  plaude,    clara  Rosa, 
Esto  maesto  cara  prosa, 
Salutanti,  supplicanti, 
Te  roganti  die  amanti: 
•    In  Christo  te  servavero. 
Colens  volens  te  sentire, 
Quod  sis  praesens,  faemescire, 
Intuentem  intuere, 
Sinum  tuum  da  patere 
Me  totum  tibi  offero. 


2.    Gaude,  mea  speciosa, 

Cui  clamo :  Rosa,    Rosa, 
Pulchra  niinis  et  formosa, 
Super  omnes  amorosa 

Tu  sola  sine  compare. 
Gaude,    mea  tu  dulcedo, 
Vere  dulcis  plus  quam  medo, 
Tu  cor  meum  dulcorare 
Et  me  debes  debriare 

Voluptuoso  neetare. 


—     541     — 

Das  Weitere  dieses  Liedes  vgl.  Anal.  XXXII,  92  sqq.  —  Dasselbe 
findet  sich  bei  v.  d.  Sterre  p.  245  mit  der  Bemerkung:  „Alia  oratio,  quae 
ab  eodem  creditur  esse  composita."  Schon  Anal.  1.  c.  p.  99  habe  ich  be- 
merkt, dafs,  wenn  das  Ursulalied  Hermann  Joseph  zum  Verfasser  habe,  man 
ihm  auch  das  Lied  zuschreiben  müsse.  Da  jenes  feststeht,  ist  kein  Grund 
mehr  vorhanden ,  an  der  Angabe  des  Cod.  Paulan.  Hosp.  cart.  326  zu 
zweifeln:  „Item  quidam  presbyter  devotus  nomine  Ioseph  composuit 
sequentem  orationem  de  beata  virgine."  Vgl.  die  Anrede  Mariens  als  Ro  sa: 
1,  1;  2,  2;  16,  4:  Sola  Rosa  tu  vocaris  etc.  Vgl.  21,  1  Gaude  nunc, 
dilecta  mea,  und  Nr.  (1)  5,  8  Ipsa  est  dilecta  mea. 

Da  ich  keinen  Grund  sehe ,  den  Text  Sterres  als  authentischer  an- 
zusehen ,  so  wiederhole  ich  hier  das  Lied  aus  Anal.  XXXII  nicht ,  sondern 
begnüge  mich  die  Abweichungen  des  Druckes  von  Sterre  hier  beizufügen. 
Sein  Text  ist  im  ganzen  um  drei  Strophen  länger;  dies  Mehr  findet  sich 
zumeist  eingangs  des  Gedichtes : 

1.  Gaude,  plaude,  clara  Rosa,  3.    Gaude,  mea  specialis, 
Esto  maesto  cara  prosa,  Pulchra,  suavis,  curialis, 
Salutanti,   supplicanti,  Meus  amor,  spes  in  malis, 
Te  roganti  die  amanti  Non  est  tanta.  non  est  talis, 

In  Christo  te  servavero.  Tu  omnium  pulcherrima. 

Ex  quo  nusquam  absque  pia  Ave,  mater,  ave,  cara, 

Trinitate  es,  Maria,  Sancta  parens,  aurem  para 

Atque  choris  angeloruin,  Salutanti,  supplicanti 

Corda  movet  hoc  tuorum  Te  roganti  et  amanti 

Et  me,  qui  te  desidero.  Tu  semper  esto  proxima. 

2.  Gaude,  mea  valde  grata,  4.    Tu   imago  Dei  viva, 
Non  ingrata,  sed  parata  Sanctitatis  expressiva, 
Sis  indigno  famulanti,                                   Vultum  tuum  rosulentum, 
Te  instanter  collaudanti,                               Adamatum,  luculentum 

Accepta  hoc,  quod  profero.  Recogito,  considero. 

Gaude,  volo  te  sentire,  Vellem,  vellem  te  sentire, 

Quod  sis  praesens,  fac  me  scire,  Quod  sis  praesens,  fac  me  scire, 

Intuentem  intuere,  Aurem  tuam  huc  inclina, 

Sinum  tuum  da  patere  Caeli  mitis  es  regina, 

Me  totum  tibi  offero.  Me  totum  tibi  offero. 

In  diesen  Strophen  sind  so  auffallende  Wiederholungen  (vgl.  1 ,  3  und 
sq.  3,  8  sq.;  2,  10  und  4,  10),  dafs  man  versucht  wird  zu  glauben,  Sterre 
habe  Varianten  in  den  Text  aufgenommen.  Mit  Str.  5  =  Str.  2  folgt  nun 
sein  Text  dem  Analecta  1.  c.  mitgeteilten  mit  folgenden  Abweichungen: 

2,  2  Tibi  clamo.  —  2,  9  Debes  et  hoc  debriare.  —  3,  1  conspectum.  — 

3,  3   Quod   tu   pia.   —  3,  8  et  neglecto.  —  4,  3  Cuius  amor  est  ut  mel.  — 

4,  4  Cuius  sapor  nescit  fei.  —  4,  7  hunc  qui.  —  4,  8  Multum  laetus  ad- 
miratur.  • —  4,  10  tuo.  —  5,  1 — 5  fehlen.  —  5,  10  amoenitas.  —  6,  7  0 
sollennis    sponsa.   —   7,    5    Et   dicis :    Cur  non  curritis?    —  7,  6  est  vox    — 

7,  9    et   sentite.    —   7,    10    Vos    fehlt.    —    8,  5  Ac.  —  8,  7  Dominatoris.  — 

8,  10   timidis.  —  9,  4  Quam  sentire  tarn  suave.  —  9,   9  In  qua  gaudet.  — - 

10,  10  Fac  eulpae,  poenae.  —  11,  3  und  4  umgestellt.  —  Zwischen  11,  5 
und  6  eingeschoben: 

Gaude,  gignens  Dei  natum, 
Tractans,  lactans  osculatum 
Reverenter,  diligenter, 
Quo  me  frui  da  frequenter, 
Alumna  feeundissima. 

11,  7  Quem  in  morte  habuisti.  —  12,  3  Carbo,  lampas,  fax,  scintilla.  — 
13,   2   Consolare    me   fruetuosa  (formosa   korr.   Sterre).  —  13,  9  ad  te  ridet. 


—     542     — 

—  15,  1  ex  fervore.  —  15,  6  Perge  mecum  tu  in.  —  16,  8  meo  tu  inngaris. 

—  16,  9  Ad  cor  meum  tu  loquaris.  —  16,  10  nunc  ad.  —  17,  1  summa 
creatura.  —  17,  2  Mater  Dei,  virgo  pura.  —  17,  10  Et  meum  desiderium.  — 
18,  2  Virgis  gemmis.  —  19,  1  aspectu.  —  19,  2  defectu.  —  19,  6  Intra 
dulcis  meum.  —  10,  9  und  10  umgestellt.  —  20,  2  In  quo  lucet.  —  20,  4 
Egressuros  de  liac.  —  20,  5  Tu  trahe  nos  non.  —  21,  4  Cantantes  novum 
canticum.  —   21,  9    es.   —   22,  5  Caritatis  brachio.  —  22,  8  prompte  dabis. 

—  22,  10  Quin  dicas:  Ecce.  —  23,  1 — 5  lauten: 

Gaude,  decor  virginalis, 
Tu  conserva  nos  a  malis 
Et  in  tua  laude  vere 
Dona,  virgo,  nos  gaudere, 
Gaudentium  laetitia. 

23,    7   absque   viro.   —    24,   2    Cordi   tuo.  —   24,  7   Cum  te  mea  mens 
affectat.    —   24,    10  O  virgo  beuignissima.  —  25,  7  Quis  amare  te  nequibit. 

—  25,  10  abicias.  —  26,  4  Tu  in  vera.  —  26,  5  Es  totum,  quod.  —  26,  10 
In   sanctorum.  —   27,  4  Qui  amare  te  addiscunt.  —  27,  8  Cuius  fulgens.  — 

27,  9    Est    candoris   blandimentum.    —   28,    2   In    qua.  —  28,  3  De  qua.  — 

28,  4  De  qua.  —  28,  9  vadens.  —  28,  10  animam.  —  29,  4  Et  cor  meum 
dulcorare.  —  29,  9  me  sustenta.  —  29,  10  abicias.  —  30,  1  Gaude,  mater 
verbi  Dei.  —  30,  2  Me  exaudi,  te  elegi.  —  30,  3  gaudens.  —  30,  5  Et  totis 
meis  viribus.  —  30,  6  tu  decora.  —  31 ,  3  Leva  lapsum ,  foedum  lava.  — 
31,  5  caste,  caute.  —  31,  9  in  vigore.  —  32,  3  speculare.  —  32,  4  con- 
templare.  —  32,  5  In  sua.  —  32,  6  in  eo.  —  32,  10  vivo  lumine.  —  33,  6 
Meum  gaude.  —  33,  9  Te  ut  laudem,  mihi  fave.  —  34,  1  Gaude,  cara,  carens. 

—  34,  8  Ne  sit  amo'r  sine  causa.  —  35,  5  Sed  fehlt.  —  35,  7  purum  dans 
affectum.  —  37,  1  Gaude,  semper  tota  37,  2  Audi  clemens  vota.  —  37,  3 
Gaude,  laeta  plus.  —  37,  5  sonent  auribus.  —  37,  6  Cara  mea.  —  37,  8 
Totum  tibi. 

371.   (3i  Inbilus  de  D.  N.  Iesu  Christo. 


1 .  Iesu  dulcis  et  decore,  3. 
Rosa  fragrans  miro  more, 
Sponse  meus  amorose, 

Supra  modum  speciose, 
Dilectc  mi  pulcherrime. 

Ubi,  quaeso,  commoraris, 

Ubi  vis,  ut  perquiraris, 

Ubi  cubas  aut  quiescis, 

Qui  sie  sapis  et  dulcescis, 
O  dulcis  sapor  animae? 

2.  Trahe  me,  o  mi  dilecte,  4. 
Meam  in  te  mentem  flecte, 

Tuo  curram  in  odore 
Fatigata  prae  amore, 
•    Da  manum  dicens :  sequere. 
Vide  mentem,    quae  te  videt, 
Cuius  cor  ad  te  subridet, 
Nullam  curam  habet  sui, 
Ut  dilecto  possit  frui ; 
Sta,  care  mi,  convertere. 


Esto  mihi  simque  tibi, 
Ubi  cubas,  sim  et  ibi, 
Mecum  meo  sis  in  lecto, 
Ut  cum  tali  sim  dilecto, 

Sit  lectus  noster  floridus. 
Uonius  nostra  liliosa 
Delicata  sit  cum  rosa, 
Nam  et  noster  est  dilectus 
Pulcher  totus  et  perfectus, 

Rubicundus  et  candidus. 

Adpropinqua,  veni,  care, 
Cum  amante  commorare. 
Ne  offendam  te  amicum, 
Tolle,  quidquid  est  iniquum. 

De   cordis  mei  medio. 
Omne  bonum  de  te  spero, 
Corde  fruor  te  sincero, 
De  me  prorsus  nil  praesumo, 
Cuius  vita  par  est  fumo, 

Tu  scis  in  me,  quod  nescio. 


>43     - 


5.     Ergo  veni,  Iesu  bone, 
In  cor  meum  te  repone. 
Esto  mecum  ista  vice, 
0  dilecte  mi  amice, 

Sic  venias,  ut  senüam. 
Iam   cor  meum  dilatatur 
Et  iam  in  te  delectatur, 
Sentit  vere  te  praesentem, 
Sentit  te  in  se  in  an  entern, 

Praegastat  suavem  gratiam. 


9.    Iam  cor  meum  non  sit  suum, 
Vivat  tibi  sitque  tuum : 
Sit  in  te  et  tu  in  eo, 
Ut  quiescat  sie  cum  Deo 

Fiatque  unus  Spiritus. 
Cordis  mei  in  conclavi 
Fare  mihi  voce  suavi, 
Sponse  meus  tarn  dilecte. 
Singularis,  praeelecte, 

Quem  diligo  medullitus. 


6.    0  quam  dulcis  hie  affectus.       10. 
Quo  iam  gaudet  meum  peetus, 
Blandus  amor  atque  lenis 
Meis  natat  iam  in  venis, 

0   tantae  grates  gratiae ! 
Mihi.   care.  coaptare, 
Mihi  totus  adplicare 
Te  amantem  amplexare 
Et  cor  meum  osculare : 

0  qualis  hie  es  hodie ! 


Da  responsum  colloquenti, 
Te  ex  corde  complectenti, 
In  meipso   tu  loquaris 
Et,  ut  intus  audiaris. 

Auditum  cordis  aperi. 
Quid  in  caelis  mihi  eris, 
Qui  tarn  dulcis  hie  haberis? 
Quid  es  ibi,  rex  caelorum, 
Choros   implens  angelorum, 

Qui  talis  hie  es  pauperi? 


7.    0  dulcedo  magna  Dei, 
Imple  sinum  cordis  mei, 
Dulis  amor,  augmentare, 
Quidquid  placet,  operare, 

Da  mei  et  favuni  ingere. 
Cellam  pande,  plue  vinum, 
Funde  lac,  da  mei  divinum, 
De  torrente  voluptatis 
Large  da,  nam  habes  satis; 

Non  possunt  haec  sufheere. 


11.    Ubi  lucent  tot  coronae, 
Iesu  dulcis.  Iesu  bone, 
Quam  es  ibi  gloriosus 
Et  omnino  copiosus 

Quam  largus  in  dulcedine. 
Tuo   vacant  in  amore, 
Qui  te  vident  in  decore, 
Ad    tarn   dulce  blandimentum 
Post  hoc  carnis  tegumentum 

Me  fer  pro  tuo  nomine. 


Temet  ipsum  dabis  totum, 
Da   de  manu  tua  potum, 
Cellam  tuam  intro  tecum, 
Totus  eris  ibi  mecum. 

Datums  dulce  poculum. 
Da  et  gustum  de  lagena 
Granatorum  musto  plena, 
Cordis  tui  de  catino 
Principali   da  de  vino 

Post  poculum  dans  osculum. 


12.    Ubi  coram  tuo  vultu, 

Eaptus  carnis  de  tumultu, 
Fruar  te  pro  velle  meo. 
Satiatus  dulei  Deo 

Amore  individuo 
Languet  meum  cor  et  aret, 
Quoadusque  non  apparet, 
Cuius  me  sagitta  ferit; 
0  quam  bene  mihi  erit. 

Cum  fruar  te  perpetuo  1 


—     544     - 

13.    Eia,  solve  me  captivam, 
Ut  in  aevum  tecum  vivani ; 
Quod  te  amo,  non  ignoras ; 
Frange  ergo  longas  moras, 

Quo  citius  perficiar. 
Ad  amoena  vitae  loca 
Sunamitem  tuam  voca; 
Mei,  qoaeso,  memoreris 
Et  in  longum  ne  moreris, 

Aut  hie  amore  moriar. 

Van  der  Sterre  p.  239  sqq.  A.  —  Orat  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod. 
Vindobonen.  3848.  15.  —  Orat.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Clm.  Monacen. 
20001.  C.  —  Orat.  ms.  Lehninense  anni  1518.  Cod.  Berolinen.  IV0  29.  D. 
—  Orat.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19824.  E.  —  Orat.  ms. 
S.  Petri  Salisburgen.   saec.   15.     Cod.  Petrin,  b  VII  10.  F. 

1,  2  Flos  odorans  BCDEF.  —  1,  5  mi  revertere  F.  — ■  1,  6  demoraris 
BCDEF.    —   1,    8    et    quiescis    BCDEF.     -   2,  2  Mentem  meam  BCDEF.  — 

2,  3  currat  BCDEF.  —  2,  4  Fatigatus  A;  Fatigato  BEF.  —  2,  5  sequere 
me  B.  —  Sta  fehlt  BCEF;  O  care  D.  —  3,  3  Meo  mecum  DF.  —  3,  4  Ac 
sub   uno    simus   tecto    B;    Ac  si  uno  simus  CE;    Ac  de  sub  uno  tecto  F.  — 

3,  7   sit   ut   rosa  BCDEF.  —  3,  10  et  fehlt  ABF.  —  4,  2  commorare  E.  — 

4,  7  fruar  BCDEF.  —  4,  8  De  me  vero  nil  BCDEF.  —  5,  1  Iesu  veni 
BCDEF.  —  5,  2  te  compone  BCDEF.  —  5,  3  mecum  in  hac  vice  BDF ; 
hac  in  vice  CE.  —  5,  6  dilatetur  BCDEF.  —  5,  7  inflammetur  BCDEF.  — 

5,  8  Sentiat  te  venientem  BCDEF.  —  5,  9  Semper  mecum  permanentem 
BCDEF.  —  5,  10  Praegustet  BCDEF.  —  Vor  6,   1  schiebt  D  ein: 

Ut  cum  fönte  lacrimarum 
Cor  contritum  et  amarum 
Tuo  saneto  in  altari 
Delectetur  epulari 

Affectu  tantae  hostiae. 

6,  7  Quo  dulcescit  meum  pectus  BCDEF.  —  6,  5  O  fehlt  BCEF;  alles 
weitere  fehlt  BCDEF. 

Van  der  Sterre  überschreibt  das  Gedicht:  „Oratio  ad  D.  N.  Iesum 
Christum,  quae  ab  eodem  creditur  composita;"  sie  stand  in  der  Handschrift, 
welcher  er  sie  entnahm,  unmittelbar  vor  Nr.  (2).  Die  Analogie  des  Liedes 
mit  den  beiden  vorhergehenden,  was  Versmafs,  Stil  und  Stimmung  betrifft, 
läfst  an  der  Autorschaft  des  Hermann  Joseph  nicht  zweifeln. 


Ioliaimes  de  Garlandia, 

Magister  Studii  Parisini, 
f  nach  1252. 

Johannes  de  Garlandia  war  seinem  eigenen  Zeugnisse  zufolge  ein  geborener 
Engländer.  Die  Zeit  seiner  Geburt  werden  wir  im  letzten  Viertel  des  12.  Jahr- 
hunderts zu  suchen  haben.  Denn  er  ging,  nachdem  er  in  Oxford  unter  einem 
sonst  unbekannten  Lehrer  mit  Namen  Johannes  von  London  studiert,  behufs 
weiterer  Ausbildung  nach  Paris,  und  da  er  hier  noch  Alanus  von  Lille  hörte, 
der  1202  starb ,  ist  die  Zeit  dieses  Pariser  Aufenthaltes  und  damit  auch  ein 
Anhaltspunkt  für  die  ungefähre  Bestimmung  der  Zeit  seiner  Geburt  gegeben. 
Er  hat  Frankreich  nicht  wieder  verlassen ,  das  er  als  seine  zweite  Heimat 
betrachtete. 

Anglia  cui  mater  fuerat,  cui  Gallia  nutrix. 

De  triumphis  ecclesiae  (ed.  Wright)  p.  59.  Aus  einem  andern  seiner  Werke, 
dem  Dictionarius,  erfahren  wir,  dafs  er  1218  bei  der  Belagerung  von  Toulouse 
gegenwärtig  war.  Als  1229  die  Universität  dieser  Stadt  errichtet  wurde,  ward 
er  einer  der  ersten  Professoren  der  neuen  Hochschule;  er  blieb  indes  nur  drei 
Jahre  an  derselben  tätig.  Nach  dem  Tode  des  Bischofs  Folquet,  genannt  von 
Marseille  (25.  Dez.  1231),  sank  die  Universität  zusehends,  und  die  wachsende 
öffentliche  Unsicherheit  veranlafste  viele  zur  Flucht,  unter  ihnen  Johannes  de 
Garlandia.  In  der  Nähe  von  Moissac  gefangen  genommen,  infolge  eines  glück- 
lichen Zufalls  aber  wieder  befreit,  erreichte  er  nicht  ohne  weitere  Abenteuer 
Paris  (1232  oder  33),  wo  er  den  Rest  seines  Lebens  verbracht  zu  haben  scheint. 
Hier  ward  u.  a.  auch  Roger  Bacon  sein  Schüler.  Er  war  1252  noch  am  Leben, 
da  er  den  Tod  Ferdinands  III.  von  Kastilien  (30.  Mai  1252)  berichtet,  dürfte 
aber  dieses  Datum  nicht  allzulange  überlebt  haben. 

Bezüglich  der  Lebensumstände  des  Dichters  beziehe  ich  mich  auf  Wright, 
Th.,  Johannes  de  Garlandia,  De  Triumphis  Ecclesiae  Libri  octo,  London  1856, 
S.  V  bis  X ;  vgl.  derselbe,  Essays  on  subjects  connected  with  the  Literature, 
populär  superstitions  and  history  of  England  in  the  middle  ages,  I  (London 
1856)  p.  215 — 218;  bezüglich  der  von  ihm  verfafsten  Schriften  sei  auf  Haureau, 
Notices  sur  les  ceuvres  authentiques  ou  supposees  de  Jean  de  Garlande 
(Notices  et  Extraits  XXVII  (1877)  II,  1—86)  verwiesen. 

Von  Hymnen  und  geistlichen  Liedern  können  wir  dem  fruchtbaren 
Versifex  nur  diejenigen  zuweisen,  die  er  als  Beispiele  seiner  Poetria  magna 
(vgl.  Haureau  1.  c.  p.  81  sqq.)  einverleibt  hat.  Einen  Teil  dieser  Poetria, 
die  „ars  rhythmica" ,  hat,  ohne  den  Verfasser  zu  kennen,  Zarncke  nach  der 
Wiener  Handschrift  3121  in  den  Berichten  über  die  Verhandlungen  der  kgl. 
sächs.  Gesellschaft  der  Wissenschaften,  Bd.  XXIII  (1871),  S.  55.  ff.  abgedruckt. 
Die  im  folgenden  mitgeteilten  Hymnen  und  Lieder  konnten  von  Zarncke  der 
Mehrzahl  nach  nur  unvollständig  wiedergegeben  werden. 


Dreves,  Lateinische  Hymnendichter.     II.  35 


—     546    — 

372.   (1.)  De  Conceptione  beatae  Mariae. 

Hymnus  Primus. 

1.  Rerum  frena  tenens  conditor  omnium, 
Portus  naufragii,  dextra  natautium, 
De  Stella  rutilans  sol  sine  motibus, 

Nobis  surge  cadentibus. 

2.  Virtus  oranipotens,  vera  scientia, 
Perdurans  bonitas,  oranibus  omnia, 
Stellam  mitte  tuam  nocte  viantibus, 

Quae  sit  dux,  via  gressibus. 

3.  Floris  principio  prata  virentia 
Dant  risura  genito  flore  recentia, 
Gaadet  mater  humus,  gaudet  et  incola 

Concepta  sibi  vermula. 

4.  Matris,  Christe,  tuae  festa  colentibus 
Purgatis  tribuas  aethera  sordibus, 
Laetura  redde  diera,  quo  rosa  gignitur, 

Flos  florum  tibi  pingitur. 

5.  Promissam  canimus  laude  propbetica, 
Quae  lux  est  miseris  stellaque  Dautica, 
Lucis  principium  mox  colit  infima, 

Ne  uox  luce  sit  ultima. 

6.  Udam  fons  hodie  dulcis  humum  facit. 
Granum  laetitiae  cultor  humi  iacit, 
Phoenix  concipitur  lapsis  et  unica 

Lampas  scalaque  caelica. 

7.  Mundi,  Christe,  salus  veraque  pbysica, 
Falli  vulneribus  nescia  practica, 
Conceptae  meritis  pectoris  ulcera 

Mundes,  qui  regis  aethera. 

Clm.  Monacen.  6911.  saec.  13.  A.  —  Cod.  Palat.  Vindobonen.  3121.  saec. 
15.  B.  —  1,2  Pons  post  naufragii  B.  —  1,  2  notantium  B.  —  2,  1  una 
scientia  B.  —  2,  3  Stella  A.  —  3,  2  Dat  B.  —  3,  3  über  mater  als  Glosse 
Anna,  über  incola  ebenso  Joachim  A.  —  3,  4  Et  concepta  sibi  A;  Sibi 
concepta  B.  —  Str.  4  bis  7  fehlen  B  —  7,  2  nescit  practica  A.  —  Als  Beispiel 
für  das  Metrum  asclepiadeum  choriambicum  „ut  in  hoc  hymno,  quem  com- 
posui  de  conceptione  beatae  Mariae  virginis.  Quae  conceptio  intellegitur 
sanctificatio  in  utero".  Nach  dem  Hymnus:  „Cantus  huius  hymni  idem  est 
cum  cantu  huius  hymni,  qui  sie  ineipit:  Sanctorum  meritis  inclita  gaudia 
etc."  A.  —  Zarncke  a.  a.  O.  S.  78  u.  f.  Str.  1  bis  3;  seine  Quelle  liest  aber 
2,  1  nicht,  was  er  in  ihr  gelesen  hat. 


—     547     — 

373.   (2.)   De  Conceptioiie  beatae  Mariae. 

Hymnus  secundus. 

1.  0  parens  virgo  pariens  parentem, 
Splendor  aestivus  sine  carnis  aesta, 
Dumus  incensus,  sine  rore  virga 

Florida,  salve. 

2.  Germinat  radix,  humas  irrigatur, 
Planta  pubescit,  rosa  purpuratur, 
Hortus  alludit,  violae  resultant, 

Incola  plaudit. 

3.  Lucis  allatrix,  medicina  morbi, 
Scelerum  latrix,  lavacrum  reorum, 
Gratiae  mater,  genetiva  pacis 

Surgit  oliva. 

4.  "Virgo  lactatrix,  genetrix  pudica, 

Laeta  spes,  vernans  via,  sol  obumbrans, 
Umbra  perlucens,  inarata  tellus, 
Perdita  reddis. 

5.  Erigas  lapsos,  tenebras  serena, 
Vise  desertos  fragilesque  firma 
Pauperes  dita,  moderare  modum, 

Pectora  munda. 

6.  Vasculum  fusum  Ioachim  decorum 
Nectar  includat,  satiem  virorum, 
Manna  de  caelo,  medicura  reorum, 

Cuncta  regentem. 

7.  Summe  rex  Clemens,  tribuas  colenti 
Festa  conceptae  genetricis  almae 
Posse  caelestem  patriam  videre 

Te  duce,  Cbriste. 

Clm.  Monacen.  6911.  saec.  13.  A.  —  Brev.  ms.  Lambacense  saec.  14. 
Cod.  Lambacen.  CLXXIV.  B.  —  Brev.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian. 
XI  403.  C.  —  Brev.  ms.  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1893.  D.  —  Brev.  ms. 
Montis  Aprini  saec.  15.  Clm.  Monacen.  6035.  E.  —  Cod.  Palat.  Vindobonen. 
3121 ;  saec.  15.  F.  —  1,2  Splendor  feblt  B.  — ■  1,  3  Divinus  incensus  B.  — 
2,  3  Ortus  A;  Cetus  alludit  F.  —  Str.  3  bis  6  fehlen  B.  —  3,  2  lavatrix 
C.  —  5,  1  Dirigas  lapsus  A.  —  5,  2  Planta  desertas  C ;  In  se  desertas  B.  — 
6,  1  Vasculo  fuso  C.  —  6,  2  satiem  verorum  DE ;  reorum  C. 

„Item  est  alius  hymnus  corapositus  de  conceptione  beatae  Mariae  virginis. 
Est  autem  metrum  sapphicum,  adonicum  ....  Cantus  huius  idem  est  cum 
cantu   huius   hymni:    Ut   queans    laxis  resonare  fibris."     A.  —  2,   4  Incola 

35* 


—    548     — 

plaudit  ist  zu  vergleichen  mit  Nr.  (1)  3,  3  gaudet  et  incola  und  der  zu- 
gehörigen Glosse.  —  Zarncke  a.  a.  V.  Str.  1,  2  und  7.  —  Wiederholt  aus 
Anal.  IV,  42  sq. 


374.   (3.)  De  Conceptione  beatae  Mariae. 

Hymnus  Tertius. 


1.    Solis  superni  regia, 
Te  summa  fulcit  gratia 
Septem  columnis  aureis 
Et  clausulis  eburneis. 


Semen  solo  committitur, 
Quo  vita  mundo  redditur, 
Suo  colonus  semine 
Loto  revivit  crimine. 


2.  Pyropus  illic  emicat, 
Opusque  fabrum  praedicat, 
Materiae  praeiudicat, 

Hanc  Christo  sedem  vendicat. 

3.  Huins  domus  inceptio 
Est  virginis  conceptio. 
Casae    colunt   hanc  corporum, 
Ut  tecta  mundet  pectorum. 


5.  Serena  virgo  virginum, 
Noctem  serena  flentium, 
In  hoc  mari  tarn  mobili 
Tu  risus  esto  flebili. 

6.  Pedes  regas  per  lubricum 
Pede  regendo  lubricum, 
Ne  vox  opusque  iambicent 
Statumque  meutis  implicent. 


7.    Oliva.  pacis  virgula, 
Nos  expiet  virguncula 
Eeisque  rumpens  vincula 
Sähet  suos  per  saecula. 

C'lm.  Monacen  6911.  saec.  13.  A.  —  Cod.  Palat.  Vindobonen.  3121.  saec. 
15.  B.  —  Str.  3  bis  6  fehlen  B.  —  4,  1  Semel.  A.  —  4,  3  über  colonus 
wieder  Joachim.  A.  —  5,  3  In  hoc  nobili  mari.  A.  —  6,  3  Über  iambicent 
erläuternd:  titubent  A.  —  7,  3  Reosque  A.  —  Vor  dem  Hymnus :  „Item  est 
metrum  iambicum  dimetram,  quäle  estistud:  Iam  lucis  arto  sidere,  constans 
ex  iambis  positis  indifferenter  cum  iuterpositione  spondaeorum,  qui  ponuntur 
semper  in  primo  loco,  ut  hie."  Nach  dem  Hymnus:  Cantus  huius  rhythmi 
idem  est  cum  cantu  huius  hymni ,  qui  sie  ineipit:  VexiUa  regis  prodeunt. 
A.  —  Bei  Zarncke  a.  a.  O.  Str.  1,  2  und  7. 


375.   (4.)   De  beata  Maria  Tirgine. 


1  a.   Virgo  mater  salvatoris, 
Stella  maris,  stilla  roris, 
Et  cella  dulcedinis. 


1  b.    Da  spiramen  veri  rloris, 
Florem  fruetus  et  odoris, 
Fructum  fortitudinis. 


2a.   In  hoc  mari  sis  solamen  2b.    Aura  perfles  in  hoc  mari, 

Xobis,  cymba,  dux,  tutamen,  Quae  praefalges  singulari 

Remex,  aura,  statio,  Semper  igne  pi-aevio. 


—     549     — 


3  a.   Haec  est  arca  Noe  viva, 

Haec  columba  cum  oliva, 
Haec  est  pacis  nuntia, 

4  a.    Dat  Rebecca  luctatorem, 

Rachel  loseph  provisorem 
In  Aegypti  finibus; 

5  a.   Haec  post  mare  tyrupanizat, 

Haec  Saüli  citharizat 
David  mundo  pariens; 

6  a.    Ruth   in  agro  spicas  legit, 

Booz  sponsam  hanc  elegit 
Salutaris  nuntius, 

7  a.    Raguelis  haec  est  nata, 

0  Tobia,  tibi  data 
Servata  coniugio, 

8  a.    Holofernem    Iudith   stravit. 

Iahel  clavo  perforavit 
Te  fugacem,  Sisara; 

9  a.    Semper  lucens  est  lucerna, 

Extra    Bethlehem    cisterna, 
Quam  rex  David  sitiit ; 

10  a.   Parturit  ex  Elcana 

Tandem  Anna  filium, 
Spes  Saülis  orphana, 
Quo  ius  perdit  regium. 

IIa.    Haec  regina  veniens 

Ab  Austernis  finibus, 
A  stupendo  rediens 
Salomonis  dotibus. 

12  a.    Isti  sunt  apostoli 

Fontes  duodeni 

13  a.    Quid    intrico   tot  scripturas 

Et  extrico  tot  figuras? 
Haec  est  nobis  omnia. 


3  b.    Haec  est  Sara  nobis  ridens, 

Sibi  risum  dari  videns 
Isaac  ex  gratia. 

4  b.    Haec  est  via  rubro  mari, 

Per  quam  viam  naufragari 
Nequis    mundi   fluctibus. 

5  b.    Haec  est  David  Sunamitis, 

Casto  thoro  casta,  mitis, 
Thorum  viri  nesciens. 

6  b.    Haec  Susanna,  quam  accusat 

Nunc  Iudaeus  et  incusat 
Fraudis   fictae    conscius. 

7  b.    Esther  uxor  haec  Assueri, 

Per  quam  Aman  contorqueri 
Meruit  suspendio. 

8  b.    Haec  est  palmae  nuntiatrix, 

Haec  sub  palma  iudicatrix 
Manu  forti  Delbora. 

9  b.    Manna  Gomor    adimpletur, 

Quo  plebs  Christi  satietur, 
Diu  quod  esuriit. 

10  b.    Samuelem  parturit 

Quo  pastor  inungitur, 
Rex  austerus  deperit, 
Et  puer  extollitur. 

IIb.    Terra  plaudit  fontibus 
Helim  duodenis 
Et  palmis  virentibus 
Decies  septenis. 

12  b.    Et  palmae  discipuli 

Decies  septeni. 

13  b.    Haec  est  decus  virginale 

Et  exemplum  speciale 
Mulierum  gratia. 


Clm.  Mouacen.  6911  saec.  18/u.  (Str.  1  bis  4a  fol.  22b;  Str.  4b  bis  13b 
fol.  17  b.  A.  —  Cod.  Londinen.  Reg.  7  A  VI.  saec.  u/i5.  B. —  Cod.  Admunten. 
637.  saec.  14.  C.  —  Cod.  Mellicen.  711.  saec.  15.  D.  —  Cod.  Palat.  Vindobonen. 
3121.  E.  —  1  b  1  vivi  floris  A:  mihi  floris  ü.  —  2a  1  mare  E.  —  2b,  1  perflens 


—    550    — 

B;  perflas  E.  —  2b,  3  Super  igne  B.  —  3  a,  1  arbor  Noe  B.  —  4  b,  1  est  fehlt 

C.  —  4b,  3  Nequi  B;  Nequis  tradi,  nicht  tendi  (Zarncke),  fluctibus  E.  —  5a  1 
Haec  et  Sauli  E.  —  5  a,  3  periens  AD.  —  6  b,  1  accusat  fehlt  B.  —  6  b,  2  Nunc 
videns  est  BD.  —  6  b,  3  Fraudis  suae  A.  —  7  a,  3  Servato  AE.  —  7  b,  1 
uoxor  D;  haec  fehlt  A.  —  8a,  2  Ioel  C;  Kachel  E.  —  8a,  3  Te  fugantem 
CD;  fugentem  B;  Cisara  CE;  Cisaram  A;  Cisura  D.  —  8b,  3  forto  C.  — 
9  a,  3  Qua  C.  —  9  b,  1  Sicut  manna  Gomor  B;  Magna  Gomor  D.  —  10  a,  1 
ex  Elena  D.  —  10  a,  3  Spes  Saülis  fehlt  D  ,-  Spes  est  Saulis  E;  Spe  salutis 
orphana  B.  —  11  a,  2  Austrinis  E.  —  11  a,  3  radiens  E;  —  Astupescit  rediens 
A.  —  IIb,  1  sq.  fehlen  D.  —  12b,  1  Et  palim  C.  —  13a,  1  Quid  in  circo 
E.  —  13a,    2  Quid  ex  circo  E.  —  Zeilenfolge  in  Str.  15:    1,  2,  4,  6,  5,  3 

D.  —  ,,Sequitur  rhythmus  tertius  IohannisAnglici  diversimode  coloratus." 
BD.  —  Zarncke  a.  a.  O.  S.  70  sq. 


376.   (5.)   De  sancta  Katharina. 


1  a.    Vita  nobis  exemplaris, 

Vita  tota  militaris 
Katharinae  floruit. 

2  a.    Flos  est  soli  Pelopaei 

Katharina,  sponsa  Dei, 
Costi  regis  filia, 

3  a.    Nescit  pudicitiae 

Sigillum  confringere, 

4  a.    In  tristi  laetitia, 

Amica  saevitia 

Iucundari  negligit, 

5  a.    Nam   ut    fuit  morti  parens 

Virginis  uterque  parens, 
Caeli  crevit  pluvia, 

6  a.   Flos   pruinam  reprehendit, 

Argumentis    ad  hoc  tendit, 
Vernet  ut  iustitia, 

7  a.   Est  illaesa  coma,  vestis, 

Rosam    gravis   artat  restis, 
Est  et  rlecti  nescia; 

8  a.    Nutrit    rosam    sol  de  caelo 

.   Et  illustrat  sacro  zelo, 
Tormentorum  ut  in  prelo 
Rideat  victoria. 

9  a.    Rosa  flagris  tiagellatur 

Et  plus  trita  decoratur 
Rotis,  clavis  media; 


1  b.    Virgo,  gemma  virginalis, 

Norma  vitae  triumphalis, 
Nos  pugnare  docuit. 

2  b.    Flos  in  bruma  plus  vernavit, 

Idolatras  dum  perflavit 
Congelans  malitia. 

3  b.    Nescit  immunditiae 

Blandimentis  cedere. 

4  b.    Sed  dulce  naufragium, 

Mellitum  absynthium 
Dedignanter  abigit. 

5  b.    Dum  in  patris  tectis  manet, 

In  tyranno  bruma  canet, 
Surgit  flos  audacia. 

6  b.    Quinquaginta  viri  docti 

Sunt  conversi,  flammis  cocti 
Pro  vitali  gloria. 

7  b.    Rosa,  heus,  incarceratur, 

Haue  regina  consolatur, 
Porphyrii  socia. 

8  b.    Angelus  hanc  consolatur, 

Nix  regina  roseatur 
Tarn    decenter    et   ornatur 
Morum  per  crinalia. 

9  b.    Rotas  has  Crasates  fecit, 

Angelus  rotas  deiecit 
Quattuor  sternens  milia. 


551     — 


10  a.   Rosa  vernat  inoffensa. 

Sed  regina  laude  pensa 
Trans  mamillas  est  suspensa 
Fixa  per  hastilia. 

1 1  a.   Vox  oranti  favet  Dei, 

Quod,  qui  laude  servit  ei, 
Quae  vult,  sumatpraemia. 

12  a.    Haec   in  monte  novo  more 

Est  delata  cum  canore 
A  caelesti  curia; 


Christi  miles  gloriatur, 
Cum  ducentis  laureatur. 
Est  eductus,  ut  caedatur 
Flos  ab  Alexandria. 

Lac   est  fusum  pro  cruore 
Et  caelorum  flos  odore 
Spirat  in  sublimia. 


12  b.    Oleum  de  tumba  manat, 
Morbos  omnes  fide  sanat, 
Flos  nos  sanet  venia. 


10  b. 


IIb. 


Clm.  Monacen.  6911.  saec.  is/n.  (Str.  1  bis  5b  fol.  17b:  Str.  6a  bis  12b 
fol.  22a).  A.  —  Cod.  Admunten.  637.  saec.  14.  B.  —  Cod.  Mellicen.  711.  saec. 
15.  C.  —  Cod.  Palat.  Vindobonen.  3121.  saec.  15.  D.  —  1  a,  1  Via  D;  novis 
C.  —  la,  2  Via  D.  —  1  b,  2  Normae  vita  C.  —  2a,  3  Costi  regis  erat  filia 
A.  —  2b  3  Cogelans  A;  militia  CD.  —  3b,  2  Blandimenti  AB;  Blandimenta 

C.  —  4  b,  2  absonicum  C.     -    4  b,  3  Dedignatum  BC.  —  5  a,  3  circuit  pluvia 

D.  —  5b,  1  tectis  fehlt  D.  —  5b,  3  flos  andaga  D.  —  6a,  3  Fervet  ut  C. 
—  6b,  2  Sunt  ferrenti  flamma  cocti  D.  — -7a,  2  artat  testis  D.  —  7a,  3 
Et  est  flecti  CD.  —  8  a,  2  sacro  gelo  D.  —  8  a,  3  Eeddat  victoria  C.  —  8  b 
2  Vix  regina  C;  Vir  regina  B;  Et  regina  D.  —  8b,  3  Cum  ducentis  coro- 
natur  C;  Cum  cedendis  at  ornatur  D.  —  9a,  2  plus  torta  C.  —  9b,  1 
Rosas  has  Cirates  B;  Bas  Crasates  rotas  C;  Has  Cursares  rotas  D;  vgl. 
zu  diesem  Eigennamen  die  Anm.  bei  Zarncke  a.  a.  0.  S.  67.  —  9  b,  3  Quater 
sternens  CD.  —  IIa,  1  Exoranti  favet  D.  —  IIa,  2  servet  B.  —  „Sequitur 
secundus  rhythmus  Iohannis  Anglici  de  sancta  Katharina."  C.  —  Vgl.  Zarncke 
a.  a.  O.  S.*66  u.  f. 


377.   (6.)   De  Principio  Magistrali. 


1.  Ad  insultus  aequoris 

nutat  parva  ratis; 
Quae  non  ratis  pertiraet 

minas  tempestatis? 
Vos  phaselum  dubiam 

meae  parvitatis 
Ad  portum,  benevoli 

nautae,  dirigatis. 

2.  Intro  cum  formidine 

Magna  magnum  mare, 
Xon  est  mirum  militem 

novum  formidare , 
Sed  vos  mihi  speculum 

laetor  radiäre, 
Per  quos  viam  speculer 

timens  oberrare. 


Faciem  in  speculo 

virgo  speculatur, 
Prospicit,  in  facie 

si  quid  deformatur, 
Emundata  facies 

amne  reformatur 
Et  formosa  speciem 
nivis  aemulatur. 

Speculo  sie  ratio 

modo  puellari 
Naturae  primordio 

fertur  speculari; 
Triplex  sed  est  speculum, 

triplex  contemplari, 
Triplici  se  ratio 

studet  conformari. 


552 


5.    Primum  lucet  vitreum, 

in  quo  perscrutatur, 
In  subiecto  qualiter 

forma  maritatur, 
Quid  miscet  concretio 

et  quid  iramutatur, 
Quid  perdit,  quid  generat 

et  quid  generatur. 


10.    Dum  rixatur  aquilo 

tempore  brumali 
Et  aquas  incarcerat 

claustro  glaciali, 
Iam  exspirant  lilia 

flatu  boreali, 
Rosa  pallens  moritur 

fr-igore  letali. 


6.    Ex  argento  speculum 

aliud  candescit, 
Hie  subiectum  prospicit, 

quomodo  quiescit, 
Ut  res  forma  indita 

fluetuare  nescit, 
Forma  cum  abstrahitur, 

pura  iuvenescit. 


11.    Yer  aeternum  possidet 

causa  primitiva, 
In  hoc  saneti  speculo 

euneta  vident  viva, 
Quae  subieeta  tempori 

mutant  defectiva, 
Per  peccatum  stygiae 

mortis  ineursiva. 


7.    Tertium  binc  speculum 

auro  depuratur, 
Meliori  specie 

res  hie  figuratur, 
Hie  idea  nobilis 

Deos    decoratur, 
Mundi  flens  exsilio 

longe  deviatur. 


12.    Hie  esse  phantasticum 

nostrum  lamentamur, 
lllic  Deo  similes, 

hie  adnihilamur, 
lllic  esse  verius 

longe  contemplamur, 
Sed  hie  esse  perdimus, 

culpa  deformamur. 


8.    Fontis  sui  specie 

caret  obfuscata, 
Orbata  prineipio, 

patre  viduata, 
Res  terrestris  subiacet 

caeno  deturpata, 
Huc  illuc  in  fluetibus 

orbis  agitata. 


13.    Ergo  si  nos  volumus 

Deo  reformari, 
Exsules  virtutibus 

decet  renovari, 
Culpa  sapientiam 

dedit  ignorari, 
Yirtute  scientia 

petit  restaurari. 


9.    Sic  fit,  ut  in  tempor.e 

veris  palliatur 
Tellus  palla  viridi, 

tota  picturatur. 
In  parentis  gremio 

dum  flos  educatur. 
Carpi  nondum  rustica 

manu  lamentatur. 


11.    Prout  est  scientia, 

demum  virtus  erit, 
Ex  virtute  defluit 

vitiumque  terit, 
Habitu  disposita 

extra  si  se  gerit, 
Virtutis  originem 

uullam  sibi  quaerit. 


553     — 


15.  Suscitata  studio 

surgit  rediviva 
Et  cescit  scientia 

virens  ut  oliva, 
Seritur  in  pueris 

hora  sementiva, 
Floret  in  iuvenibus 

fructus  redditiva. 

16.  Viri  fructum  colligunt 

cum  raaturitate, 
Auetori  consimiles 

raentis  honestate; 
Planta  sapit  arborera 

vitae  venustate 
Et  radicem  surculus 

raorum  novitate. 

17.  Quia  Status  optimus 

virtus  floret  mentis 
Speciali  gratia 

euneta  largientis, 
Rore  suo  compluat 

os  ineipientis, 
Ut  virtutum  vireat 

novis  incrementis. 

18.  Si  ferar  Piatonicam 

per  opinionem, 
Evagatur  animus 

per  digressionem, 
Sed  sie  philosophicam, 

tangam  rationem, 
Licet  usus  arguat 

banc  assertionem. 


19.  In  nobis  scientia 

sera  sepelitur, 
Corporis  ex  carcere 

languens  inanitur, 
Ut  scintilla  flamine 

paulum  enutritur 
Et  adulta  dogmate 

longa  reperitur. 

20.  Descendit  ut  pluvia 

mentis  irrigatrix. 
Quemque  suo  modulo 

visit  amplexatrix. 
Haec  ut  mentis  nubilo 

pulso  sit  viatrix, 
Attulit  huc  logica 

me  sermocinatrix. 

21.  Via  patet  logices 

vera  directiva 
Et  ad  certitudinem 

veri  deduetiva, 
Huius  comes  mathesis 

est  demonstrativa, 
Vera  tantum  eligens 

ex  his  processiva. 

22.  Rationis  speculum 

vestrae  porrigatis, 
Speculer  ut  Vitium 

meae  ruditatis, 
Ut  limetur  ruditas 

lima  novitatis, 
Et  illimis  pateat 

via  veritatis. 


Clm.  Monacen.  6911.  saec.  13/u.  A.  —  Cod.  Mellicen.  711.  saec.  15.  B.  — 
Cod.  Palat.  Yindobonen.  3121.  saec.  15.  C.  —  1,  2  natat  A.  —  1,  3  rata  ABC. 
—  2,1  Ictus  cum  formidine  C.  —  2 ,  2  Magnum  magna  B.  —  2,5  bis  8 
fehlen  C ;  infolgedessen  läfst  Zarncke  a.  a.  O.  S.  62  mit  Str.  3  ein  neues  Lied 
beginnen.  —  3,  5  Et  nudata  C.  —  3,  6  ame  reformatur  B  ;  omne  reformatur 

A.  —  4,  1  Specula  B;  sit  C.  —  4,  7  Triplici  de  radio  A.  —  4,  8  se  conso- 
lari  BC.  —  5,  1  Primo  B.  —  5,  3  In  seeundo  qualiter  B.  —  5,  5  Quod  B.  — 
5,    6  quod  B.  —  5,  7  Quod  perdit;  Quid  perat  C;  Quod  B.  —  5,  8  et  quod 

B.  —  6,  2  aliud  eadem  seit  A.  —  6,  3  Hinc  seeundum  prospicit  B.  —  6,  5 
forma  vidua  B;  formis  vidua  C.  —  6,  6  fruetuare  B.  —  6,  7  subtrahitur 
B.  —  7,  4  res  hinc  BC.  —  7,  5  Hinc  B;  ide  nobilis  A.  —  7,  6  Deus  B.  — 
7,  7  Munda  A.  —  7,  8  derivatur  C.  —  8,  6  scaeno  B.  —  8,  7  Hinc  illud 
B-,  in  flexibus  C.  —  9,  6  Dum  flos  fehlt  B.  —  10,  1  Cum  BC;  vehitur 
aquilo  C.  — 8,  4  gratiali  C.  —  11,  3  In  hac  se  iam  speculo  C.  —  11,  4 
videt  A.  —  11.  6  mutant  A.  —  11,  7  Per  pet  stygi  B.  —  12,  3  Hie  Deo 
dissirailes  B.  —   12,  4  hie  auxiamur  A.  —  12,  5  Illud  B.  —  12,  7  hoc  B.  — 


—     554     — 

13,  2  Ex  multis  virtutibus  B.  —  14,  2  donum  virtus  BC.  —  14,  4  vniumque 

B.  —  14,  5  disposito  C;  Habita  dispositio  B.  —  14,  6  sie  se  C.  —  14,  7 
Yirtus  B.  —  15,  1  suscitatur  C.  —  15,  2  crescit  rediviva  BC.  —  15,  4  virtus 
ut  oviva  B;  tnatris  ut  oliva  C.  —  15^  8  rediviva  A.  —  16,  3  consiliens  B. 
—  16,    6   plantae    venustate  C.  —   16,    7  radice  A.  —  17,    2  Virtus   floruin 

C.  —  17,  7  Et  AB.  —  18,  1  ferat  C;  Platonica  B.  —  18,  4  discretionem 
B.  —  19,  5  sq.  und  6  sq.  umgestellt  B.  —  19,  7  adulto  A.  —  19,  5  flamen 
B.  —  19,  6  parvo  enutritur  C.  —  20,  4  crescit  B.  —  20,  5  Haec  in  mentis 
B;  Hie  ut  C.  —  20,  6  pullo  fit  matrix  B.  —  20,  7  hinc  B;  hie  C  —  21,  1 
logicis  AB.  —  21,  2  veri  C.  —  21,  4  rerum  deduetiva  C  —  22,  2  speculae 
B.  —  22,  6  meae  novitatis  AB.  —  22,  7  Et  vel  imus  pateat  B.  —  „Sequitur 
primus  rhythmus  Iohannis  Anglici  in  traetatu  de  rhythmis  pro  exemplo 
domestico  de  prineipio  magistrali."     B.  —  Vgl.  Zarncke  a.  a.  O.  S.  62  ff. 


378.  (7.)  De  Licentia  Puerorum  circa  Natale  Doiuini. 


1.  Ludo  praeter  solitum 

et  ludendo  salto, 
Applico,  qui  fueram 

fluetuans  in  alto, 
Regis  natalitia 

caelestis  exalto, 
Iam  nova  progenies 

caelo  demittitur  alto. 

2.  Carceris  excutio 

catenas  ex  collo, 
Cum  plausu  repatrians-. 

quod  est  meum,  tollo, 
Per  quem  iugum  tollitur, 

Dominum  extollo, 
Casta,  fave,  Lucina,  tuus 

iam  regnat  Apollo. 

3.  Doctorem  laudabimus 

eum  describentes, 
(v>uem  benignum  sensimus 

saepe  delinquentes, 
Saepe  nos  adduxerat 

secum  colludentes, 
Saepe  refert  animus 

lusus  gravitate  carentes. 

4.  Sua  pulchritudine 

superat  affines, 
Gallicanos  undique 

perscruteris  fines, 
Eum  ferre  lauream, 

velis  vel  non,  sines 
Ob  digitos  Baccho 

dignos    et  Apolline    crines. 


Naturae  ditaverat 

largitas  doctorem, 
Dans  illi  dulcedinis 

melicae  canorem, 
Singularem  contulit 

florentis  bonorem 
Oris  et  in  niveo 

mixtum  candore  ruborem. 

Sapit  linguam  Tullii 

vox  oris  faGundi, 
Fontem  pigmentarium 

pectoris  profundi, 
Doctriuale  balsamum 

sermonis  iueundi 
Dictaque  mirantum 

magni  primordia  mundi. 

Ratione  logica 

destruit  errores, 
In  arte  syntaxeos 

superat  maiores, 
Dirigit  erraticos, 

instruit  minores, 
Hie  canit  errantem 

lunam  solisque  labores. 

Curego  nequissimus 

Verres  paret  verri, 
Optet  ut  in  Socratem 

Anytos  deferri 
Aut  ut  Nero  Senecam 

faciat  offer ri ; 
Quis  furor,  o  cives, 

quae  tanta  licentia  fern? 


555     — 


Citius  avertite 

scuticorum  lora, 
Aut  de  vestro  scelere 

personabunt  fora, 
Nascetur  confusio 

cessabunt  priora 
Olla  ceu  mundi 

suprema  coegerit  hora. 


12.    Amodum  refugium 

invenire  spero, 
Ludam  cum  puellulis, 

illud  est,  quod  quaero, 
Petrus,  noster  socius, 

bacchatur  ex  mero 
Et  clavam  ostendens: 

haec,  ait,  arma  gero. 


10.    0  doctor  liberrime, 

dissolve  catenas 
Et  disiungas  compedes 

et  laxes  habenas, 
Quae  nostras  ex  studio 

minuerunt  genas, 
Parte  leva  minima 

nostras  et  contrahe  poenas. 


13.    Noster  doctor  doctior 

est  inter  doctores, 
Est  inter  discipulos 

mitis  mitiores, 
Comis  comes  omnibus, 

sive  sint  algores 
Seu  mulcent  zepbyri 

natos    sine   semine   flores. 


11.    Magister  de  cetero 

ludat  cum  magistra 
Dicens:  crura  Candida 

nobis  subministra 
Ostendendo  mentulae 

turgida  registra, 
Ceu  gerat  in  d extra 

baculum  clavamque  sinistra. 


14.    Ergo  qualis  fuerit 

doctor,  si  quis  quaerat, 
Ex  praedictis  animum 

certiorem  gerat, 
Hie  doctorem  audiat, 

et  audita  serat, 
Inscribat  foliis: 

Naso  magister  erat. 


Clm.  Monacen.   6911.    saec.  13/u.  A.  —  Cod.  Mellicen.  711.  saec.  15.  B. 

—  Cod.  Palat.  Vindobonen.  3121.  saec.  15.  C. 

1,   1  Lucto  B.  —  1,  3  Amplico  B.   —  1,  5  natalitio  B.  —  2,  1  exartio  A. 

—  2,2  a  collo  C;  catenas  Apollo  A.  —  2,  7  tuus  A.  —  3,  1  C  liest  nicht 
Datorem  (Zarncke).  —  3,  5  Saepe  nos  dedux  B.  —  3,  7  refert  annus  B.  —  3,  8 
gravitate  caelites  B.  —  5,  2  C  liest  nicht  decorem  (Zarncke).  —  5,  4  mellitae 
A  ;  mellicae  BC.  —  Str.  6  bis  14  fehlen  C.  —  7,  3  synthaseos  mit  der  Glosse 
„grammatica"  A ;  synthesias  B.  —  8,  1  Curgo  nequissimus  B ;  mit  der  Interlinear- 
glosse :  „Nomen  latronis  vel  mali  pueri,  qui  vult  verberare  magistrum  suum 
ad  natale"  A.  —  9,2  verces  parat  B.  —  8,  8  Optat  et  in  B.  —  8,  4  anetus  A ; 
auerus  B.  —  8,  8  quae  fehlt  AB.  —  9,  1  avertute  A.  —  9,  2  sentit  lora  B.  — 
9,  3  de  nostro  A.  —  9,  6  cessabunt  prae  ora  B.  — -9,  7  Scelera  ceu  B.  —  9,  8 
cum  suprema  B.  —  10,  3  disiunge  B.  —  10,  7  Parce  leva  mina  B.  —  12,  1 
Modo  A.  —  12,  4  id  est  quod  B.  —  12,  6  bacham  ex  mero  B.  — ■  12,  8  et  ait 
arma  B.  —  13,  2  est  fehlt  B.  —  13,  5  Comes  comis  B.  —  14,  7  Conscribat  B. 

—  „Sequitur  riemus  quartus  I  ohannnis  Anglici ,  ubi  versus  adiungitur,  et 
est  ille  riemus  de  licentia  puerorum  circa  natale  Domini."  B.  Diese  „Versus 
adiuneti"  sind:  1,  8  Virg.  Ecl.  IV,  7;  2,  8  Virg.  Ecl.  IV,  10;  3,  8  Ovid  Ex 
Ponte»  I  9,  9;  4,8  Ovid  Metam.  III,  421;  5,  8  Ovid  Metam.  XV,  67;  6,  8 
Virg.  Aen.  I,  742;  7,  8  Lucan.  Pharsal.  I,  8.  —  8,  8  Lucan.  Pharsal.  I,  73; 
9,  3  Ovid  Ex  Ponto  II  8,  35;  10,  8  Ovid  Fast.  I,  99;  Ovid  Fast.  I,  254: 
Ovid  Metam.  I,  108;  Ovid  Art.  amat.  III,  812. 


556     — 


379.   (8.)   Landes  Studii. 

1.  Concinat  laetas  lyra  mentis  odas, 
Voxque  sit  laetae  coraes  aequa  menti, 
His  opus  firmo  sociare  cantor 

Foedere  temptet. 

2.  Die  Deo  foris  modulos  placentes, 
Lacrimis  summo  modulare  duci, 

Per  preces  temptes  penetrare  caelum 
Tramite  stricto. 

3.  Ut  viam  discant,  fugiant  scholares 
Deditos  carni  vitiique  servos, 
Semper  insistant  operi  venusto, 

Seria  quaerant. 

4.  Me  iuvat  laudes  studii  levare, 
Fönte  nos  cuius  Dea  sacra  potat, 
Q.uae  reservatrix  Heliconis  aufert 

Nectaris  haustum. 

5.  Cuius  exbausit  Nicolaus  undam 
Et  bibit  plene  Katherina  potum 
Et  salutaris  sitiebat  aquae 

Pocula  Paulus. 

6.  Non  onus  fortes  retrahit  catervas, 
Lucta  sed  dulcem  revebit  quietem, 
His  labor  ludum  sapit  et  voluntas 

Robur  adauget. 

7.  Vita  florescit  speciosa  cleri, 
Pulchra  Pallas  si  comitatur  illum, 
Et  fugit  Cypris,  fugit  et  gementis 

Planctus  avari. 

8.  Non  dolo  fallax  aliena  raptat. 
Dives  est.  quando  nihil  est  in  arca, 
Poculum  dicit  fluviale  Bacchum 

Parvula  laudans. 

9.  Unus  in  dignam  cathedram  levatur, 
Claustra  gratatur  reliquus  tenere, 
Alter  in  densis  eremita  silvis 

Pascitur  herbis. 


—    557     — 

10.    Hie  oves  pascit  dape  spiritali, 
His  facit  vitae  scaturire  fontem, 
Hie  studet  turbam   studii  rigare 
Fönte  Minervae. 

Clm.  Monacen.  6911.  saec.  13  ij.  A.  —  6,  2  Luctu  sed  dulcis.  —  6,  4 
Kobur  äuget.  —  Aus  einer  Serie  von  19  Oden  in  horazischen  Mafsen,  welche 
die  Poetria  magna  abschliefsen. 


:JnO.  (9.)   Oda  de  constautia  beatae  Katharinae. 

1.  Huc  adverte  libens,  Pari, 
Mentem   munditiae  verbaque  suseipe, 

Quae  claudas  animo  tuo, 
Quae  fruetum  pariant  dentque  tibi  eibura 

2.  Sexus  debilior  virura 

Prudens  induerat,  virgo  Deo  placens, 

Costi  progenies  pia. 
Heu,  fortes  pudeat,  magnanimos  viros 

3.  Hos  dum  femina  praeterit 
Et  carnis  stimulos  militia  domat, 

Vincit  supplicii  rainas, 
Non  horret  tenebras,  vineula,  verbera 

4.  Scandit  clavigeras  rotas, 
Poenae  nescit  onus  salvifica  fide, 

Quam  dat  gymnasii  labor, 
Et  doctrina  Dei  levat  in  aethera. 

Clm.  Monacen.    6911.   saec.    13/u.  —  Aus   derselben  Serie  von  19  Oden. 


Ioliannes  Fidauza  Bonaventura. 

Cardinalis  Episcopus  Albanensis, 
f  1274. 

Geboren  1221  zu  Bagnorea  im  Kirchenstaate,  Sohn  des  Johannes  Fidanza 
und  der  Maria  Ritella,  trat  der  junge  Johannes  Fidanza,  nachdem  er  diesen 
Familiennamen  mit  dem  Namen  Bonaventura  vertauscht,  wahrscheinlich  schon 
1238,  siebzehn  Jahre  alt,  in  den  Orden  der  Minderbrüder  ein,  studierte  zu- 
nächst an  der  Ordensschule  zu  Orvieto ,  dann,  von  1242  oder  43  an,  unter 
der  Leitung  seines  Ordensgenossen,  des  Alexander  von  Haies,  zu  Paris,  wo- 
selbst er  1248,  zum  Bakkalaureus  promoviert,  die  eigene  Lehrtätigkeit  er- 
öffnete. Der  von  1254  bis  1260  währende,  mit  der  Niederlage  der  Akademiker 
und  der  Verbannung  ihres  Vorkämpfers  des  Mag.  Wilhelm  von  Saint-Amour 
endende  Streit  der  Hochschulprofessoren  gegen  die  Bettelmönche,  an  dem 
auch  Bonaventura  durch  eine  Schrift  sich  beteiligte,  war  schuld,  dafs  er  erst 
1257,  zugleich  mit  Thomas  von  Aquino,  den  Doktorgrad  erhielt,  nachdem  er 
bereits,  von  seinem  Vorgänger  Johannes  von  Parma  hierfür  empfohlen,  zum 
Minister  generalis  seines  Ordens  erwählt  worden  war.  Er  wirkte  in  dieser 
Eigenschaft  an  der  inneren  Pazificierang  und  Festigung  des  Ordens  bis 
zum  Jahre  1273,  in  welchem  ihn  Gregor  X.,  der  nicht  zum  wenigsten  den 
Empfehlungen  Bonaventuras  die  Tiara  verdankte ,  zum  Kardinalerzbischofe 
von  Albano  ernannte.  Schon  früher ,  1265,  hatte  ihm  Clemens  IV.  das  eng- 
lische Erzbistum  York  angetragen,  welches  er  indes  ausschlug.  Mit  den  Vor- 
bereitungen des  Lyoner  Konzils  von  1274  betraut,  das,  dem  Wunsche  des 
Papstes  entsprechend,  eine  Vereinigung  der  griechischen  und  der  abend- 
ländischen Kirche  in  die  Wege  leiten  sollte ,  starb  er  noch  vor  Schlufs  der 
Kirchenversammlung  in  der  Nacht  vom  14.  auf  den  15.  Juli  desselben  Jahres. 
Erst  zwei  Jahrhunderte  später  ward  er  von  Sixtus  IV.  in  die  Zahl  der  Heiligen 
versetzt  (1482),  nachdem  ihn  längst  die  Franziskaner  (oder  Skotisten)  Schule, 
als  Doctor  seraphicus  dem  Doctor  angelicus,  dem  hl.  Thomas  von  Aquin,  ent- 
gegengestellt hatte. 

Bezüglich  der  Dichtungen  Bonaventuras  ist  eine  Tatsache  höchst  auf- 
fallend, dafs  nämlich  in  Handschriften  des  13. ,  ja  des  14.  Jahrhunderts  nur 
höchst  selten  und  vereinzelt  ihm  ein  Lied  zugeschrieben  wird,  dafs  dagegen 
in  Handschriften  des  15.  Jahrhunderts  auf  einmal,  wie  ex  condicto,  zahlreiche 
Poesien  mit  seinem  Namen  in  Verbindung  gebracht  werden.  Es  geschieht 
dies  regelmäfsig  in  Handschriften  des  ausgehenden  15.,  wo  nicht  des  angehenden 
16.  Jahrhunderts,  die,  wie  die  wörtlich  übereinstimmenden  Rubriken  ver- 
muten lassen,  aus  Wiegendrucken  geschöpft  haben,  in  denen  wir  genau  die- 
selben Angaben  finden.  Diese  Bewegung  steht  wieder  augenscheinlich  mit 
der  zu  Ende  des  Jahrhunderts  (1482)  erfolgten  Kanonisation  des  Heiligen  in 
ursächlichem  Zusammenhange. 

Auch  in  der  neuesten  Ausgabe  der  WW.  des  Heiligen,  in  welcher  im  VIII. 
Bande  ein  Teil  der  hierhergehörigen  Poesien  zusammengestellt  ist,  findet 
sich   noch    Einzelnes,    was    Bonaventura   schlechtweg   abzusprechen.      Dahin 


—    559     — 

gehört  vor  allem  das  Alphabetum  Religiosorum  p.  LIX.  Ein  Blick  auf  die 
Handschriften  genügt,  um  das  eben  Gesagte  bestätigt  zu  finden.  Dahin  gehört 
die  Philomena ,  die  zweifelsohne  nicht  Bonaventura,  sondern  John  Peckhatn 
angehört.  Die  Corona  beatae  Mariae,  wie  sie  1.  c.  p.  677  sq.  abgedruckt 
ist,  besteht  aus  zwei  getrennten  Dingen,  die  an  sich  nichts  miteinander  zu 
schaffen  haben ,  nämlich  aus  dem  kurzen ,  später  viel  als  Sequenz  benutzten 
Liede  Gaude,  virgo,  mater  Christi  (Mone  II,  162)  und  einem  andern  Mediatrix 
Dei  et  hominum,  dessen  Strophenanfänge  den  Namen  Maria  bilden,  und  dessen 
Rhythmik  und  Reimkunst  sich  auf  den  ersten  Blick  als  von  der  des  ersteren 
Liedes  völlig  verschieden  erweisen.  Verfasser  des  zweiten  Liedes  kann 
Bonaventura  nicht  sein,  weil  er  einer  solchen  Vei'skuust,  wie  sie  ihm  hier 
zugemutet  wird ,  nicht  fähig  war.  Das  erste  Lied ,  das  für  sich  allein  in 
geradezu  unzähligen  Quellen  überliefert  ist ,  habe  ich  nirgends  Bonaventura 
zugeschrieben  gesehen.  Eine  Zwettler  Handschrift  (Collect,  ms.  Zwettlense 
saec.  12.  Cod.  Zwettlen.  353),  welche  es  in  einer  Zuschrift  des  13.  oder  14. 
Jahrh.  enthält,  fügt  die  Bemerkung  bei:  „Hanc  orationem ,  scilicet  Gaude, 
Maria,  sanctus  Edmundus  constituit  et  eo  tempore  a  domino  papa  obtinuit, 
ut,  quacunque  '.die  eam  quis  dixerit,  ea  die  indulgentiae  [ !]  quadraginta  dierum 
habetit." 

Auf  die  Gedichte,  welche  die  neuesten  Herausgeber  abgelehnt  haben, 
will  ich  hier  nicht  näher  eingehen.  Keines  von  ihnen  hat  Ans  pruch  darauf, 
rehabilitiert  zu  werden,  denn  sie  sind  sämtlich  Bonaventuras  unwürdig,  zwei 
ausgenommen,  die  Paraphrase  des  Salve  regina  und  das  sog.  Psalterium 
minus.  Diese  beiden  Gedichte  enthalten  sachlich  und  formell  nichts ,  was 
gegen  eine  Abfassung  durch  Bonaventura  spräche;  der  Psalter  ist  sogar  ein 
unter  der  mittelalterlichen  Hyrnnenliteratur  hervorragendes  Werk.  Beide  aber 
sind  nicht  beglaubigt.  D  ie  drei  Handschriften,  die  beim  Psalter  Bonaventuras 
Namen  nennen,  gehören  dem  späten  15.  und  dem  16.  Jahrhundert  an.  Das- 
selbe gilt  von  dem  Salve  regina]  die  vier  Handschriften,  die  es  Bonaventura 
zuweisen,  verraten  durch  den  Ausdruck  „ordinatum  per  sanctum  Bona- 
venturam"  ihre  Abhängigkeit  von  den  Wiegendrucken.  Es  kann  daher  auch 
die  an  letzter  Stelle  angeführte  Breslauer  Handschrift  unmöglich  saec.  15.  in. 
sein ,    da  Bonaventura    erst  Ende  des  Jahrhunderts  heilig  gesprochen  wurde. 

Ein  Gedicht  haben  zuerst  die  neuesten  Herausgeber  dem  doctor  seraphicus 
beigelegt.  Es  ist  das  Passionslied  Anal.  XXXI,  64.  Die  Herausgeber  fanden 
es  in  einer  römischen  Handschrift  (Corsin.  41  E  28),  die  sie  dem  14.  Jahrh. 
zuweisen  mit  der  Bemerkung:  „Incipit  meditatio  beati  Bonaventurae  de 
passione  Domini  nostri  Jesu  Christi."  Inhalt  und  Form  stehen  dieser  An- 
nahme nicht  im  Wege.     Von  nochmaligem  Abdrucke  sehe  ich  indes  ab. 


381.   (1.)   Ligimni  Vitae. 


1.    0  crux  frutex  salvificus, 
Vivo  fönte  rigatus, 
Cuius  flos  aroraaticus, 
Fructus  desideratus. 


Iesus  ex  Deo  genitus,  3.    Iesus  conformis  patribus, 
Iesus  praefiguratus,  Iesus  raagis  monstratus, 

Iesus  emissus  caelitus,  Iesus  submissus  legibus, 

Iesus  Mariae  natus.  Iesus  Mariae  natus. 


—    560 


Iesus  baptista  caelicus,  9. 

Iesus  hoste  temptatus, 
Iesus  signis  mirificus, 

Iesus  transfiguratus. 

Iesus  pastor  sollicitus,  10. 

Iesus  fletu  rigatus, 
Iesus  rex  nobis  agnitus, 

Iesus  panis  sacratus. 

Iesus  dolo  venumdatus,  11. 

Iesus  orans  prostratus, 
Iesus  turba  circumdatus, 

Iesus  vinclis  ligatus. 

Iesus  notis  incognitus,  12. 

Iesus  vultu  velatus, 
Iesus  Pilato  traditus, 

Iesus  morte  damnatus. 

Iesus  spretus  ab  omnibus,  13. 

Iesus  cruce  clavatus, 
Iesus  iunctus  latronibus, 

Iesus  feile  potatus. 


Iesus  sol  morte  pallidus, 
Iesus  translanceatus, 

Iesus  cruore  madidus, 
Iesus  inturnulatus. 

Iesus  triumphans  mortuus. 

Iesus  surgens  beatus, 
Iesus  decor  praeeipuus, 

Iesus  orbi  praelatus. 

Iesus  ductor  exercitus, 
Iesus  caelo  levatus, 

Iesus  largitor  spiritus, 
Iesus  laxans  reatus. 

Iesus  testis  veridicus, 
Iesus  iudex  iratus, 

Iesus  victor  maguificus, 
Iesus  ponsus  ornatus. 

Iesus  rex,  regis  filius, 
Iesus  über  signatus, 

Iesus  fontalis  radius, 
Iesus  finis  optatus. 


14.    His  nos,  crux,  ciba  fructibus, 
Illustra  cogitatus, 
Rectis  duc  itineribus, 
Hostis  frange  conatus. 


15.    Sacris  reple  fulgoribus, 
Spira  pios  afflatus, 
Sisque    Christum    timentibus 
Tranquillus  vitae  Status. 


Collect,  ms.  S.  Crucis  Florent.  saec.  13/i4.  Cod.  Laurent.  Plut.  XIX 
Cod.  10;  zweimal,  mit  prosaischem  Zwischentext  A;  ohne  denselben  B.  — 
Sequent.  et  hymn.  ms.  Senense  saec.  14.  Cod.  Senen.  G  III  2.  C.  —  Collect, 
ms.  Pruvuingense  [saec.  12.  et]  anni  1384.  Clin.  Monacen.  13  102.  D.  —  Collect, 
ms.  incertae  orig.  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23444.  E.  —  Collect,  ms.  incertae 
orig.  saec.  15.  Clm.  Monacen.  23449.  F.  —  Orat.  ms.  Augustanum  saec.  15. 
Clm.  Monacen.  3702.  G.  —  Libri  et  tractatus  s.  Bonaventurae  imp.  Coloniae 
1486.  H. 

2,  2  fehlt  D.  —  2,  4  Maria  natus  F.  —  3,  2  tribus  magis  H.  —  5,  2 
fructu  rigatus  C.  —  5,  3  agnitus  fehlt  F ;  cognitus  ü  ;  Iesus  propheta  agnitus 
H.  —  6,  4  vinculis  EGH.  —  7,  3  Pilato  praesentatus  D.  —  8,  2  cruci  dam- 
natus B;  cruci  elevatus  F.  —  8,  4  aceto  potatus  H.  —  9,  1  sol  fehlt  B.  — 
9,  2  Iesus  tarnen  lanceatus  B.  —  10,  4  orbis  AE.  —  13,  1  rex  regum  H.  — 
13,  4  sumus  optatus,  a.  Rand  korrig.  in  finis  A. 

Dieses  Lied  ist  aus  dem  Werke  des  hl.  Bonaventura ,  das  den  Titel 
Lignum  vitae  trägt,  ausgezogen,  in  welchem  die  einzelnen  Verse  der  Strophen 
2  bis  13  gleichsam  Kapitelüberschriften  bilden,  während  die  Str.  1,  14  und 
15  in  der  Einleitung  stehen.  Ich  verweise  bezüglich  dieses  Werkes  auf  die 
neue  Ausgabe  S.  Bonaventurae  Opera  Omnia  VIII,  p.  XL  sq.;  ferner  p.  XLII, 
woselbst  dies  Werk  als  in  175  Handschriften  vorfindlich  nachgewiesen  wird, 


—     561     — 

von  denen  29  verglichen  wurden.  Der  „textus  genuinus"  steht  ebenda  S.  69 
u.  f.  ohne  Lesarten.  Er  weicht  von  dem  vorstehenden  nur  dadurch  ab,  dafs 
die  Str.  14  und  15  hinter  Str.  1  gestellt  sind,  welchen  Platz  sie  in  den  Hss. 
einzunehmen  pflegen ,  welche  das  ganze  Werk  bieten ,  während  sie  in  den 
Codices,  welche  nur  das  Gedicht  exzerpieren,  öfter  (und  richtiger)  an  den  Schlufs 
gestellt  erscheinen.  Vgl.  der  Lebensbaum,  aus  dem  Lateinischen  usw.  Zweite 
Auflage,   Freiburg  i.  B.  1888.,  Vorwort  z.  2.  Aufl. 

Dieses  aus  dem  Werke  des  seraphischen  Lehrers  exzerpierte  Lied  ist  als- 
dann mehreren  Erweiterungen  und  Bearbeitungen  unterzogen  worden,  welche 
sich  meist  auch  schon  dadurch  als  spuria  verraten ,  weil  sie  bezüglich  des 
Reimes  nicht  die  Regeln  durchführen ,  welche  wir  Bonaventura  in  diesem 
„textus  genuinus"  beobachten  sehen.  Es  erstreckt  sich  nämlich  bei  ihm  auch 
der  männliche  oder  stumpfe  Reim  ausnahmslos  über  zwei  Silben:  genitus, 
caelitus;  patribus,  legibus;  caelicus,  mirificus. 


2.  Iesus  ex  patre  genitus, 

Iesus  liber  signatus, 
Iesus  cunctorum  dominus, 
Iesus  desideratus. 

3.  Iesus  promissus  patribus, 

Iesus  praefiguratus, 
Iesus  emissus  caelitus, 
Iesus  Mariae  natus. 

4.  Iesus  sub  lege  positus, 

Iesus  magis  rnonstratus, 
Iesus  redemptor  parvulus, 
Iesus  infans  fugatus. 

5.  Iesus  puer  proficiens, 

Iesus  vir  baptizatus, 
Iesus  panis  esuriens, 
Iesus  victor  temptatus. 

6.  Iesus  nobis  circuiens, 

Iesus  nobis  lassatus, 
Iesus  pro  nobis  indigens, 
Iesus  inhonoratus. 

7.  Iesus  miranda  faciens, 

Iesus  verbis  sensatus, 
Iesus  peccata  diluens, 
Iesus  transfiguratus. 

8.  Iesus  unguentis  redolens, 

Iesus  asello  latus, 
Iesus  subiectis  serviens, 
Iesus  agnus  oblatus. 

9.  Iesus  futura  praevidens, 

Iesus  angustiatus, 
Iesus  cruore  effluens, 

Iesus  orans  prostratus. 
Dreves  ,  Lateinische  Hymnendichter. 


Bearbeitung  I. 

O  crux,  frutex  salvificus, 
Vivo  fönte  rigatus, 

Quem  flos  exornat  fulgidus, 
Fructus  fecundat  gratus. 

10 


Iesus  emptus  argenteis 
Iesus  turba  vallatus, 

Iesus  captus  ab  impiis, 
Iesus  ter  denegatus. 

11.  Iesus  satur  opprobriis, 

Iesus  vultu  velatus, 

Iesus  concisus  alapis, 

Iesus  collaphizatus. 

12.  Iesus  astrictus  vinculis, 

Iesus  perflagellatus, 

Iesus  punctus  aculeis, 

Iesus  dire  plagatus. 

13.  Iesus  risus  a  perfidis, 

Iesus  falso  accusatus, 
Iesus  spretus  a  propriis, 
Iesus  morte  damnatus. 

14.  Iesus  crucem  circumferens, 

Iesus  veste  nudatus, 
Iesus  morti  se  offerens, 
Iesus  ligno  clavatus. 

15.  Iesus  orbem  concutiens, 

Iesus  planctu  rigatus, 
Iesus  matri  compatiens, 
Iesus  feile  potatus. 

16.  Iesus  clamando  moriens, 

Iesus  transverberatus, 
Iesus  infernum  adiens, 
Iesus  intumulatus. 

17.  Iesus  captivos  eruens, 

Iesus  resuscitatus, 
Iesus  ad  patrem  rediens, 
Iesus  glorificatus. 
II.  36 


)G2 


18.    Iesus  dona  distribuens, 
Iesus  clarificatus, 
Iesus,  monarcha  praesidens, 
Iesus  summe  beatus. 


19.    Iesus  purgans  a  sordibus, 
Iesus  splendor  optatus, 
Iesus  spirans  afflatibus 
Iesus  cruce  immolatus. 


20.    Per  hunc,  crux,  christiformibus 
Esto  vitalis  flatus, 
Profectus  in  virtutibus 
Ac  sempiternus  status. 

Collect,   ms.    S.  Crucis   Florent.    saec.    13/i4.     Cod.   Laurent.   Plut.   XIX. 
Cod.    10.  A.  —  Collect,  ms.  incertae  orig.  saec.  14.     Cod.  Marcian.  L  II  65. 

B.  —  Collect,  ms.  Pruvningense  [saec.  12.  et]  anni  1384.  Clin.  Monacen.  13 102. 

C.  —  Cant.  ms.  Franciscan.  saec.  15.     Cod.  Marcian.  It.  IX  145.  D. 

1 ,    4  fecunda  A ;   fecundit  B ;   Fructus    desideratus  D.  —  2,3  culitorum 
A.  —  2,  3  bis  3,  2  inkl.  fehlen  B.  —  3,  4  Iesus  ex  matre  natus  B;  de  matre 

C.  —  4,  1  u.  f.  fehlen  D.  —  6,  1  circumiens  B ;  compatiens  D.  —  6,  3  indiens 
A.  —  7,    2   viris  sensatus  D.  —  8,    1  redoles  D.  —  8,    3  subditus  serviens 

D.  —  Von  Str.  8  an  verläuft  D  wie  folgt. 


Iesus  amore  fervidus, 
Iesus  amaricatus, 

Iesus  cruore  madidus, 
Iesus  angustiatus. 


13.    Iesus  astrictus  vinculis, 
Iesus  dure  plagatus, 
Iesus  crucem  baiulans, 
Iesus  immaculatus. 


10.    Iesus  a  Iuda  venditus, 

Iesus  percussus  graviter, 
Iesus  a  turba  vallatus, 
Iesus  ter  denegatUs. 


14.    Iesus  foras  egrediens, 
Iesus  veste  nudatus, 
Iesus  ultro  se  offerens, 
Iesus  (in)  cruce  levatus. 


11.  Iesus   contemptus  turpiter, 

Iesus  vultu  velatus, 
Iesus  percussus  graviter, 
Iesus  colaphizatus. 

12.  Iesus  contemptus  viliter, 

Iesus  morte  damnatus, 
Iesus  illusus  nequiter, 
Iesus  false  accusatus. 


15.  Iesus  orbem  concutiens, 

Iesus  planctu  rigatus, 
Iesus  matri  compatiens, 
Iesus  feile  potatus. 

16.  Iesus  clamando  moriens, 

Iesus  translanceatus, 
Iesus  emittens  spiritum, 
Iesus  cruce  immolatus. 


17.   Iesus  infernum  adiens, 

Iesus  intumulatus, 
Iesus  captivos  eruens, 

Iesus  resuscitatus, 
Iesus  ad  patrem  rediens, 

Iesus  glorificatus. 

10,  1  datus  argenteis  A.  —  13,  3  spretus  apostolis  A.  —  13  ,  4  donatus  A. 
—  14,  1  vocem  circumferens  A.  —  15,  2  platu  A.  —  19,  4  cruci  C;  immo- 
ratus  A.  —  20,  1  crux  fehlt  B;  christiformi  B.  —  20,  3  Perfectus  A.  — 

„Expliciunt  LXXII  operationes  Iesu  Christi.  Sequuntur  duodecim  loca 
notabilia,  in  quibus  gessit  Christus  operationes  mirabiles,  quae  quidem  loca 
digesta  sunt  breviter  a  praedicto  fratre  Bonaventura  rhythmice."  Unter 
letzterem  ist  der  „textus  genuinus",  wie  oben  mitgeteilt,  verstanden.  Diese 
Bearbeitung  I  vgl.  S.  Bonaventurae  Opera  VIII,  86  sq. 


563     — 


Bearbeitung  II. 

O  crux,  frutex  salvificus, 
Vivo  fönte  rigatus, 

Quem  flos  exornat  fulgidus, 
Fructus  fecundat  gratus. 


2.  Iesus,  rex,  regis  filius, 

Iesus  de  Deo  natus, 

Iesus  promissus  patribus, 

Iesus  praefiguratus. 

3.  Iesus  afflatu  genitus, 

Iesus  donis  ditatus, 
Iesus  in  lucem  editus, 
Iesus  sol  mundo  datus. 

4.  Iesus  infans  pauperculus, 

Iesus  mamrna  lactatus, 
Iesus  tener  puerulus, 
Iesus  cultro  plagatus. 

5.  Iesus  legi  suppositus, 

Iesus  ulnis  portatus, 

Iesus  ostensus  regibus, 

Iesus  regno  fugatus. 

6.  Iesus  plenus  virtutibus, 

Iesus,  vir  baptizatus, 
Iesus,  ferarum  socius, 
Iesus  hoste  temptatus. 

7.  Iesus  verbis  veridicus, 

Iesus  zelo  flammatus, 
Iesus  signis  mirificus, 
Iesus  transfiguratus. 

8.  Iesus  pius  affectibus, 

Iesus  illacrimatus, 

Iesus,  rex  orbis  agnitus, 

Iesus  asello  latus. 

9.    Iesus,  servorum  famulus, 
Iesus,  panis  sacratus, 
Iesus  Iudaeis  proditus, 
Iesus  orans  prostratus. 


10.  Iesus  turba  circumdatus, 

Iesus  vinclis  ligatus, 
Iesus  spretus  ut  reprobus, 
Iesus  ter  denegatus. 

11.  Iesus  Pilato  traditus, 

Iesus  morte  damnatus, 
Iesus  flagellis  lividus, 
Iesus  cruce  clavatus. 

12.  Iesus  iunctus  latronibus, 

Iesus  feile  potatus, 
Iesus  clamansque  anxius, 
Iesus  exanimatus. 

13.  Iesus  cruore  madidus, 

Iesus  translanceatus, 
Iesus  sepulcro  conditus, 
Iesus  mundo  sublatus. 

14.  Iesus  triumphans  mortuus, 

Iesus  surgens  beatus, 
Iesus  ductor  exercitus, 
Iesus  caelo  levatus. 

15.  Iesus  hierarcha  eaelitus, 

Iesus  orbi  praelatus, 

Iesus  largitor  spiritus, 

Iesus  laxans  reatus. 

16.  Iesus,  princeps  pacificus, 

Iesus,  sponsus  ornatus, 

Iesus,  iudex  aequissimus, 

Iesus,  rex  exspectatus. 

17.  Iesus,  cunctorum  dominus, 

Iesus  desideratus, 
Iesus,  alpha,  principium, 
Et  0,  finis  optatus. 


Purga  nos,  crux,  a  sordibus, 

Perlustra  cogitatus, 
Perfectos  fae  virtutibus 

Sacrosque  spira  flatus. 


19.    Defensa  nos  ab  hostibus 
Nosterque  sis  ducatus,' 
Quo  per  te  sit  mortalibus 
Aeternae  vitae  Status. 


Collect,  ms.  Simonis  Tungren.  (S.  Iacobi  Leodien.)  saec.  13/u.  Cod. 
Darmstadien.  2777.  A.  —  Cant.  ms.  Franciscan.  saec.  15.  Cod.  Marcian.  It. 
IX  145.  B. 

3,  1  afflatus  B.  —  3,  4  mundo  natus  B.  —  11,  4  cruce  levatus  B.  — 
12,  1  vinctus  latrouibus  B.  —  12,  3  clamans  et  anxius  B.  —  17,  4  Iesus 
desideratus  B.   — 

36* 


—     564     — 

„In  nomine  Domini  nostri  Iesu  Christi  incipit  arbor  vitae,  in  quo 
tota  Christi  texitur  series,  cdita  per  beatum  patrem  fratrem  B  onaventuram, 
ordinis  niinomm,  sacrosanctae  ecclesiae  Romanae  cardinalem."     B.  — 

Die  aus  dem  Lignum  vitae  exzerpierten  und  die  sodann  erweiterten  Texte 
wurden  schon  frühzeitig  auch  mit  Singweisen  versehen.  Die  Herausgeber 
der  Opera  Omnia  bemerken  diesbezüglich  Bd.  VIII,  p.  XL  sq.:  Hoc  referunt 
chronica  Fr.  Bartholomaei  Aquensis,  ordinis  Praedicatorum,  asservata  Taurini, 
biblioth.  Universitatis  in  Cod.  G  II  84  merabr.  saec.  13.  vel  14.  Ibi  fol.  57 
legitur  :  „Illo  etiam  tempore  floret  B  o  naventu  ra,  magnus  frater  in  ordine 
Fratrum  Minorum  et  homo  clericus  et  devotus  crucifixo.  Qui  posuit  passionem 
Iesu  in  cantilena  fletus  sequentiae,  quae  sie  currit:  O  crux,  frutex  salvificus, 
etc.  et  in  qualibet  clausula  replicatur:  O  crux  etc.  Kequire;  alibi  habes."  — 

Eine  Singweise  zum  „textus  genuinus"  ist  uns  in  einer  Berliner  Hand- 
schrift des  14.  Jahrb.  erhalten,  von  der  „Lebensbaum"  S.  68  ein  Faksimile 
gibt.  Die  Singweise  ist  eine  hymnische,  d.  h.  dieselbe  Melodie  kehrt  für 
alle  Strophen  wieder,  nur  der  Rundreim  hat  eigene  Weise. 


^=:ö>=:^:=r-J. 


H: 


C5^_=_|_=_ 


:=±=c£E35 


R.    0     crux,   fru  -  tex     sal  -  vi   -  fi  -   cus,    Vi   -  vo      fori   -   te 

z|— ,, s_0_^— - 1 1: 


1.    Ie-sus   ex    De  -  o     ge  -    -  ni-tus,   Ie  -  sus  prae-ti  -  gu  -  ra   -    tus 

illliilli^ölilll 

Ie-sus     e-mis-sus  cae-li-tus     Ie-sus,  Ma  -  ri  -  ae   na  -  tus. 

Auf  diese  Melodie  kann  sich  die  vorerwähnte  Nachricht  des  Fr.  Bartho- 
lomaeus  Aquensis  nicht  beziehen,  da  diese  von  einer  sequenzartigen  Melodie, 
„cantilena  fletus  sequentiae"  redet  Eine  solche  Melodie,  aber  nicht  zum 
„textus  genuinus" ,  sondern  zur  „Bearbeitung  II"  enthält  die  vorerwähnte 
Darmstädter  Hs.  2777.  Der  Refrain  hat  aber  hier  eine  dreifache  Singweise, 
die  abwechselnd  wiederholt  wird : 


R.  1.   0  crux,  fru-tex  sal -vi    -    fi-cus,    Vi  -  vo   fon  -  te    ri  -  ga  -  tus, 


— *=====3=S=. 


— 1=: 


EE=E 


J=5= 


Eg^s: 


t- 


Ö=t 


?» 


Cu  -ius  flos    a  -  ro  -  ma  -  ti  -  cus,  Fruc-tus  de-si  -  de  -  ra    -  tus. 


—     565     — 


Fp=p— £p-ö:=F 


-p 


-- 


^I==^    Ll^-h-^ — — — i — 


i     f  Ie  -  sus, 
|  Ie  -  sus 


rex,     re  -  gis     fi 
af  -    fla  -  tu      ge 


li   -    us, 
ni  -  tus, 


Ie  -  sus      de 
Ie  -  sus      do- 


:Ä 


a^£^ 


De    -    o        na 
nis        cli   -    ta 


tus, 
tus, 


Ie  -  sus  pro-mis  -  sus      pa  -  tri  -   bus, 
Ie  -  sus  in      lu    -    cem     e   -   di    -    tus, 


4— \~ 


Ie  -  sus    prae  -  fi  -  gu   -    ra  -  tus. 
Ie  -  sus    sol    niun-do        da  -   tus. 

-f= — fe — f= 


2    ' 


Ie  -  sus,        in  -   fans      pau-per  -   cu    -  lus,     Ie  -  sus  mam  -  ma 
Ie  -  sus         le   -  gi  sup-po    -    si   -    tus,     Ie  -  sus  ul    -     nis 


EB£ 


m 


t=t 


:t: 


lac 
por 


ta 

ta 


tus, 
tus, 


[e 
Ie 


sus,    te 
sus      0 


ner 
sten 


pu 

sus 


e 
re 


ru    -    lus, 
gi    -    bus, 


Ie  -  sus     cul  -  tro 
Ie  -  sus     reg  -  no 


pla  -  ga 

fu  -   ga 


tus. 
tus. 


«Ö^ 


--:t-c=ÜpIEr 


— ^_]I — »_i 3 


R.2.     0 


crux,  fru-tex       sal  -  vi   -  fi  -  cus, 


i 


£= 


-R — f=— f= — — - 


T- 


Vi  -  vo    fon  -  te    ri   -   ga    -    -    tus,   Quem  flos     ex  -    or  -  nat 


:f=: 


pf=! 


:r; 


il ^=55 


m^i 


i'ul  -  gi  -  das,  Fruc  -  tus  fe  -  cun  -  dat   gra 


tus. 


^J=iE^ 


:fcp 


4— s-l^ 


1=t 


!=^fe^EE 


o      f  Ie  -  sus  ple-nus  vir  -  tu    -    ti-bus,   Ie-sus,  vir  bap-ti  -  za      -       tus. 
\  Ie  -  sus  ver-bis    ve  -  ri    -    di-cus,    Ie-sus  ze  -  lo   flam-ma     -       tus. 


—    566 


:=r|=£=^ 


Ie  -  sus,       fe  -  ra  -  rum  so  -   ci  -  us,     Ie-sus  ho  -  ste  tenip  -  ta-tus, 
Ie  -  sus        sig-nis  mi  -  ri  -  fi  -  cus,  Ie-sus  trans-fi   -  gu  -  ra-tus. 


.    j  Ie   -  sus     pi  -  us      af  -  fec 
|  Ie   -  sus,    ser  -  vo  -  rum  fa 


ti  -  bus,      Ie  -  sus    il    -    la- 
mu-lus,       Ie  -  sus,  pa   -  nis 


cn 
sa 


ma 
cra 


tus, 
tus, 


Ie     -     sus,  rex    or   -    bis     a     -     gni  -  tus, 
Ie    -    sus  Iu  -  dae  -  is      pro  -   di   -   tus, 


Ie  -  sus     a  -  sei 
Ie  -  sus     o  -  rans 


^=£e^e^ 


:^=t: 


lo      la    - 
pro  -  stra 


tus. 
tus. 


-    f  Ie  -  sus         tur  -  ba         cir  -  cum  -  da  -  tus,     Ie-sus    vin  -  clis 


)  Ie  -  sus         Pi  -   la 


to     tra   -   di  -  tus,    Ie-sus    mor-te 


li   -   ga 
dam  -  na 


tus, 
tus, 


Ie  -  sus  spre  -  tus 
Ie  -  sus   fla  -   ge 


ut 

lis 


re  -  pro  -  bus, 
li    -   vi  -   dus, 


f— bzt— B 


Ie   -  sus 
Ie  -  sus 


ter     de  -   ne  -    ga     -     tus. 
cru  -  ci       cla  -  va    -      tus. 


ni  -  bus,     Ie  -  sus    fei  -  le 
di  -  dus,     Ie  -  sus    trans-lan- 


567     — 


=£333 


|^==^===i=|^ 


R.  3.   0  crux,  fru-tex  sal  -  vi  -  fi  -  cus,    Vi-  vo    fon-te      ri  -  ga  -  tus 


: P^t — o— — - 


Eg-mrraaES 


S=cH 


Juem  flos  ex-or-nat    ful  -  gi-dus     Fruc  -  tus    fe-cuu-dat  gra-tus. 

p>"  ';üil 


:t=t 


iü 


=E£ 


~    f  Ie  -  sus    tri-um-phans  raor-tu  -  us,     Ie  -  sus  sur-gens    be  -  a   -   tus, 
\  Ie  -  sus,  hie-rar  -  cha    cae-li  -  tus,    Ie  -sus  or  -  bi      prae-la  -  tus, 


Ie-sus,  duc-tor    ex  -  er  -  ci  -  tus,  Ie-sus  cae-lo         le  -  va  -  tus. 
Ie-sus,  lar- gi  -  tor   spi-ri-tus,  Ie-sus,  rex  ex   -    spec-ta  -  tus. 


;ea 


i; 


t=4= 


q    I  Ie   -  sus,    prin  -  ceps    pa    -    ci    -    fi  -  cus,      Ie  -  sus,     spon- 
'  \  Ie   -  sus,    cunc  -  to   -  rum     do   -   mi-nus,     Ie  -  sus      de- 


— = — s — P — i 


sus     or  -  na  -  tus,      Ie  -  sus,     iu  -  dex         ae  -  quis  -  si  -  mus, 
si    -   de  -  ra  -  tus,      Ie  -  sus,     al  -  pba,      prin  -  ci  -    pi  -  um, 


fc^ 


^— =p: 


Ie  -  sus,  rex     ex  -  spec  -  ta 
Et      0,       fi    -    nis     op     -    ta 

—.fcs.  -=, 


tus.    | 
tus.   J 


K.  3.  rep. 


:=t 


qz 


q    f  Pur-ga      uos,  crux,     a 
'  \  De  -  t'en  -  sa     nos       ab 


sor  -  di  -  bus,       Per  -  lu  -  stra 
bo  -  sti  -  bus,       No  -   ster-  que 


f=F 


=t 


:=: 


:z: 


:z: 


co  -  gi   -   ta   -   tus,      Per  -  fec  -  tos     fac     vir  -  tu  -   ti   -  bus 
sis     du  -  ca   -  tus,      Quo    per    te       sit     mor  -  ta  -   li   -  tas 


:z: 


Sa  -  cros- 
Ae  -  ter  - 


que    spi  -  ra      fla  -  tus.  \         L 
nae    vi  -   tae     sta  -  tus.  j  p 


>68     — 


iünnü 


Zum  Schlüsse  noch  die  Bemerkung,  dafs  das  Lied  nicht  nur  eine  sequenzen- 
artig eingerichtete  Melodie  hatte,  sondern  dafs  es  vereinzelt  auch  als  Sequenz 
liturgisch  benutzt  wurde,  so  in  der  Missa  votiva  de  nomine  Iesu  im  Missale 
Fratrum  B.  Mariae  de  Mercede,  imp.  Barcinonae  1507  (Bibl.  du  Mans). 


382    (2.)   Officium  sanctae  Crucis. 

Ad  Ma  tut  in  um. 


1.  In  passione  Domini, 
Qua  datur  salus  homini, 
Sit  nostrum  refrigerium 
Et  cordis  desiderium. 

2.  Portemus  in  memoria 
Et  poenas  et  opprobria 
Christi,  coronam  spineam, 
Crucem,  clavos  et  lanceam. 

3.  Et  piagas  saeratissimas, 
Omni  laude  dignissimas, 
Acetum,  fei,  arundinem. 
Mortis  amaritudinem. 


4.  Haec  omnia  nos  satient 
Et  dulciter  inebrient, 
Nos  repleant  virtutibus 
Et  gloriosis  fructibus. 

5.  Te  crucifixum  colimus 
Et  toto  corde  poscimus, 
Ut  nos  sanctorum  coetibus 
Coniungas  in  caelistibus. 

6.  Laus,  bonor  Christo  vendito 
Et  sine  causa  prodito, 
Passo  mortem  pro  populo 
In  aspero  patibulo. 


Ad  L a u d e  s. 


Christum  ducem, 
Qui  per  crucem 

Redemit  nos  ab  hostibus, 
Laudet  coetus 
Noster  laetus, 

Exsultet  caelum  laitdibus. 

Poena  fortis 
Tuac  mortis 

Et  sanguinis  effusio 
Corda  terant, 
Ut  te  quaerant, 

Iesu,  nostra  redemptio. 


3.  Per  felices 
Cicatrices, 

Sputa,  flagella,  verbera, 
Nobis  grata 
Sint  collata 

Aeterna  Christi  munera. 

4.  Nostrum  tangat 
Cor,  ut  plangat, 

Tuorum    sanguis   vulnerum, 
In  quo  toti 
Simus  loti, 

Conditor  ahne  siderum. 


Passionis 
Tuae  donis 

Salvator  nos  inebria, 
Qua  fidelis 
Dare  velis 
Bcata  nobis  gaudia. 


—    569    — 

Ad  Primam. 

1.    Tu,  qui  velatus  facie  2.    Te  petimus  attentius, 
Fuisti,  sol  iustitiae,  Ut  sis  nobis  propitius 

Flexis  illusus  genibus,  Et  per  tuam  clementiam 

Caesus  quoque  verberibus,  Perducas  nos  ad  gloriam. 

3.    Laus,  honor  Christo  vendito. 

Ad  Terti  am. 

1.    Hora  qui  ductus  tertia  2.    Fac  nos  sie  te  diligere, 
Fuisti  ad  supplicia,  Sanctamque  vitam  ducere. 

Christe,  ferendo  umeris  Ut  mereamur  requie 

Crucem  pro  nobis  miseris,  Frui  caelestis  patriae. 

3.    Laus,  honor  Christo  vendito. 

Ad  Sexta m. 

1.    Crucem  pro  nobis  subiit  2.    Honor  et  benedictio 
Et  stans  in  illa  sitiit  Sit  crueifixo  filio, 

Iesus  sacratis  manibus  Qui  suo  nos  supplicio 

Clavis  fossus  et  pedibus.  Redemit  ab  Aegyptio. 

3.    Laus,  honor  Christo  vendito. 

Ad  Nonam. 

1.    Beata  Christi  passio  2.    Gloria  Christo  Domino, 
Sit  nostra  liberatio,  Qui  pendens  in  patibulo 

Ut  per  hanc  nobis  gaudia  Clamans  emisit  spiritum 

Parata  sint  caelestia.  Mundumque  salvans  perditum. 

3.    Laus,  honor  Christo  vendito. 

Ad  Yesperas. 

1.  Qui  pressura  3.    Nostrae  genti, 
Mortis  dura  Recolenti 

Solvisti  nexus  criminum,  Tuae  mortis  supplicium, 

Nos  ad  pacem  Da  virtutem 

Duc  veracem,  Et  salutem, 

Iesu,  Corona  virginum.  Christe,  redemptor  omninm. 

2.  In  flagellis  4.    In  amara 
Potum  fellis  Crucis  ara 

Bibisti  amarissime,  Fudisti  rivos  sanguinis, 

Pro  peccatis  Iesu  digne, 

Perpetratis,  Rex  benigne, 

Aeterne  rex  altissime.  Consors  paterni  luminis. 


—     570     — 

5.    Sanguis  Christi, 
Qui  fuisti 

Peremptor  hostis  callidi, 
Fac  sitire 
Nos,   venire 

Ad  cenam  agni  providi. 

Ad  Completorium. 

1.    Qui  iacuisti  mortuus  2.    Succurre  nobis,  Domine, 
In  petra,  rex  innoeuus,  Quos  redemisti  sanguine, 

Fac  nos  in  te  quiescere  Et  düc  nos  ad  suavia 

Semperque  laudes  reddere.  Aeternae  pacis  gaudia. 

3.    Laus,  honor  Christo  vendito. 

Brev.  ms.  Franciscanum  saec.  14.  in.  Cod.  Vatican.  10000.  A.  —  Brev. 
ms.  Xanctonense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  16309.  B.  —  Orat.  ms.  Italicum 
saec.  14.  Cod.  Roman.  477.  C.  —  Horae  B.  M.  V.  sec.  usum.  Gebennensem 
saec.  14.  Cod.  Vatican.  Palat.  538.  D.  —  Scala  caeli  saec.  14.  Cod.  Prägen. 
XIII  E  3.  E.  —  Orat.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521. 
F.  —  Orat.  ms.  Caelestin.  S.  Mariae  de  Parisius  saec.  15.  Cod.  Mazarin. 
3897  (605).  G.  —  Oi'at.  ms.  Italicum  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  48.  H.  — 
Orat.  ms.  Vallis  Iocosae  saec.  15.  Cod.  Labacen.  44.  I.  —  Orat.  ms.  Vallis 
Iocosae  saec.  15.  Cod.  Labacen.  45.  K.  —  Orat.  ms.  Claraevallense  saec.  15. 
Cod.  Trecen.  1612.  L. 

AdMatutinum.  —  1,  4  Et  fehlt;  Et  mentis  L.  F.  — Str.  1  fehlt  hier, 
findet  sich  aber  später.     L.  —  2,   2  Et  fehlt  AEGIK.  —  3,  1  Et  poenas  A. 

—  3,   4  Et  mortis  F.  —  4,    1  nos  sauciet  D.  —  4,   2  illunünent  C.  —  Str. 
4   bis  6  fehlen  hier,  finden  sich  aber  später  L;  statt  dessen: 

Qui  pax  et  summa  requies,  Hie  traditur  et  capitur, 

Vexatus  mit  pluries,  Conspuitur  et  caeditur, 

Triginta  nummis  venditus  Deluditur,  exuitur, 

Et  sine  causa  proditus.  Velatur  et  oeeiditur. 

6,  3  Mortem  passo  CEG. 

Ad  Laudes.  —  Dieser  Hymnus  fehlt  L.  —  1,4  Psallat  coetus  K.  — 
1 ,    5  Nune  laetus  K.  —  2 ,    1  Poena  fortissime  I.  —  2,   2  Dirae  mortis  FG. 

—  2,  4  Corda  trahant  A ;  Nos  damnatos  C.  —  2,  5  Et  te  A ;  Reddat  gratos 
C.  —  3,  5  Sunt  collata  CGHIK.  —  4,  1  Primuin  tangat  C.  —  4,  3  sanguem 

1.  —  4,  5  Sumus  ADEF.  —  Auch  nach  diesem  Hymnus  wiederholt  die  Doxo- 
logie  des  vorhergehenden  CFIK. 

Ad  Primam.  —  1,3  Felix  illusus  E;  illusis  D.  —  1,4  Diris  caesus 
verberibus  L.  —  2,  1  Te  petamus  C.  —  Nos  perducas  ADI. 

Ad  Tertiam.  —  1,  'S  Gravem  frendo  CH.  —  2,  1  Fac  nos  in  te  quies- 
cere I.  —  2,    2  Vitamque  sanetam   D;    Carnem  mundumque  vincere  CH.  — 

2,  3  Ut  valeamu.5  EIK;    frui  requie  A.  —  2,   4  Caelestis  frui  FG;   caelestis 
gloriae  CH. 

Ad  Sexta m.  —  1,  1  Crucem  sanetam  subiit  E.  —  1,  3  Et  sacratis  I; 
Iesus  sacratus  K.  —  1,  4  Clavis  fossis  AHGI;  Clavis  ac  fossis  pedibus  E; 
Clavis  fixus  ac  pedibus  K;  Fixis  clavis  et  C.  —  2,  2  crueifixo  Domino  FGI. 

—  2,  4  Ab  Aegypto   C;  Salvavit  ab  D;  ab  exitio  AFGK ;  ab  exsilio  DL.  — 


—     571     — 

Ad  Nonarn.  —  1,  2  Sit  nobis  AF.  —  1,  3  Et  per  haue  E;  Per  quam 
et  nobis  H.  —  1,  4  Collata  sint  C;  Aperta  sint  D;  Donata  sunt  H.  —  Str. 
1  fehlt  L.  —  Str.  2  und  alles  weitere  fehlt  C.  —  2,  1  Commoriamur  Domino 
H.  —  2,  4  Mundum  sie  salvans  G;  Sic  mundum  salvans  L;  Mundum  restaurans 
perditum  E.  —  Nach  Str.  2  fügt  L  bei: 

Haec  horrent  caeli  sidera, 
Dum  vident,  tollunt  lumina, 
Scinduntur  templi  marmora, 
Mors  viva  reddit  corpora. 

Ad  Y esperas.  —  2,  1  Cum  flagellis  E.  —  2,  2  Potu  A.  —  3,  1  Nostrae 
gentis  D :  Tuae  genti  H ;  Omni  genti  IK ;  Piae  genti  G ;  Nostrae  menti  E.  — 

3,  2  Recolentis  D.  —  3,  3  Mortis  tuae  HIK.  —  3,  4  Iesu  redemptor  FG.  — 

4,  4    sq.  Per   quem  caecis  lumen  reddis  H.  —  5,   3  hostis  invidi  DEIK.  — 

5,  4  Fac  secure  IK;    Nos  conducas  H.  — -  5,   5  Et  nos  venire  F;    et  inducas 
H.    —  Dieser  Hymnus  fehlt  L.  — 

Ad  Completorium.  —  1,  2  In  pace  rex  H.  —  1,  4  Semperque  laudes 
solvere  D ;  Tibique  laudes  reddere  K ;  Et  te  redemptor,  quaerere  H.  —  2,  2 
redemisti  Domine  F;  Redemptis  tuo  sanguine  H.  —  2,  3  nos  ad  caelestia 
EFGIK;  Educ  nos  de  miseria.  —  2,  4  Aeterna  A;  Aeternae  vitae  DL;  Et 
dona  pacis  gaudia  H.  — 

Von  diesem  Officium  spricht  die  Chronik  der  24  Generäle ;  „Hie  Generalis 
(Bonaventura)  ad  instantiam  Domini  et  saneti  Ludovici,  regis  Franciae,  officium 
devotissimum  de  cruce  composuit"  (Cfir.  Anal.  Franciscana  III ,  331).  Eben- 
so B :  „Incipit  officium  sanetae  crucis ,  completum  a  fratre  Bonaventura  ad 
preces  domini  Ludovici."  Weniger  Gewicht  ist  auf  die  Zeugnisse  des  Franciscus 
Samson  (Minister  generalis  von  1475—1499)  u.  a.  zu  legen  (vgl.  Opera  Omnia 
V,  p.  LVII  sq.);  denn  da  ihnen  bezüglich  anderer  Opuscula  Irrtümer  unter- 
laufen, ist  ihre  Autorität  vermindert.  Dagegen  weist  die  eigentümliche  Form 
der  Hymnen  ad  Laudes  und  ad  Vesperas,  die  zuerst  in  dem  Hymnus  Decus 
morum ,  (lux  minorum  (Officum  s.  Francisci  in  2.  Vesp.)  von  dem  Cardinal 
Thomas  von  Capua  angewandt  wurde,  bestimmt  auf  einen  Franziskanerdichter. 
Man  kann  sich  daher  nur  dem  Urteil  der  neuesten  Herausgeber  der  Opera 
Omnia  anschliefsen :  „Hinc  satis  certum  videtur  illud  esse  opus  S.  Bonaventurae" 

vm,  P.  lxi). 


383.   (3.)  Landismns  de  saneta  Cruce. 
Pars  Prior. 

1.  Recordare  sanetae  crucis,  3.    Ama  crucem,  mundi  lucem, 
Qui  perfeetam  vitarn  ducis,  Et  habebis  Christum  ducera 

Delectare  iugiter:  Per  aeterna  saecula; 

Sanetae  crucis  recordare,  Cruce  corpus  circumeinge, 

Et  in  ipsa  meditare  Hanc  constringe,   manu  pinge 

Insatiabiliter.  Consignando  singula. 

2.  Stes  in  cruce  Christo  duce,  4.    Cor  in  cruce,    crux  in  corde 
Donec  vivas  in  hac  luce  Sit,  cum  corde  sine  sorde, 

Moto  proeul  taedio,  Quae  tranquillum  faciat; 

Non  quiescas  nee  tepescas,  Lingua  crux  efficiatur, 

In  hoc  crescas  et  calescas  Crucem  promat  et  loquatur 

Cordis  desiderio.  Et  nunquam  deficiat. 


—     572    — 


Crux  in  corde,  crux  in  ore 
Quodam  intimo  sapore 

Det  tibi  dulcedinem, 
Crux   in  membris  dominetur 
Et  ubique  situetur 

Intra  totum  hominem. 


12.    Cum   temptatus    et   afflictus, 
Derelictus  quasi  victus 

Es  inter  angustias, 
Non   sis  piger  neque  lentus, 
Sed  sollicitus.  intentus, 

Cruce  frontem  munias. 


10. 


11. 


Cor  a  cruce  sorbeatur 
Et  in  illara  rapiatur 

Amoris  incendio, 
Dissipata  carnis  rixa 
Mens  sit  tota  crucifixa 

Spiritali  gaudio. 

Specialem  fer  amorem 
Et  praecipuum  bonorem 

Crucis  salutiferae. 
Cum  fervore  medullarum 
Nisu  virium  tuarum 

Velis  banc  diligere. 

In  praeclara  cruce  stude 
Et  in  ipsam  te  reclude 

Magna  cum  laetitia : 
Cbristo  sis  contixus  cruci, 
Ut  tu  valeas  perduci 

Secum  ad  caelestia. 

Quaere  crucem,  quaere  clavos, 
Quaere  manus,   pedes  cavos, 

Quaere  fossam  lateris; 
Ibi  plaude,  ibi  gaude 
Sine  fraude  summa  laude, 

Quantumcunque  poteris. 

Istud  pactum  non  sit  fractum, 
Crux  praecedat  omnem  actum, 

Ut  succedant  prospera ; 
Crux  est  optima  medela, 
Contra   zabulorum  tela 

Valde  salutifera. 

Sis  in  cruce  Christi  totus, 
Prompto  animo  devotus 

Iubilo  dulcedinis ; 
Servum  Dei  crux  defendit, 
Comprehendit  et  ostendit 

Viam  rectitudinis. 


13.  Cum  quiescis  et  laboras, 
Quando  rides,  quando  ploras, 

Doles  sive  gaudeas, 
Quando  vades,  quando  venis, 
In  solaciis  et  poenis 

Crucem  corde  teneas. 

14.  Crux    in    omnibus  pressuris, 
Multum  gravibus  et  duris 

Est  tutum  remedium, 
Crux  in  poenis  et  tormeatis 
Est  dulcedo  piae  mentis 

Et  verum  refugium. 

15.  Crux  est  vena  paradisi, 
In  qua  solum  sunt  confisi, 

Qui  vicerunt  omnia ; 
Crux  est  mundi  medicina, 
Per  quam  bonitas  divina 

Fecit  mirabilia. 

16.  Crux  est  salus  animarum, 
Verum  lumen  et  praeclarum, 

Et  dulcedo  cordium; 
Crux  est  vita  beatorum 
Et  thesaurus  perfectorum 

Et  decor  et  gaudium. 

17.  Crux   est    speculum   virtutis, 
Gloriosae  dux  salutis, 

Tota  spes  ridelium; 
Crux  est  decus  salvandorum 
Et  solacium  eorum 

Atque  desiderium. 

18.  Crux  est  navis,  crux  est  portus, 
Crux  deliciarum  hortus, 

In  quo  florent  omnia ; 
Crux  est  fortis  armatura 
Et  protectio  secura 

Conterens  daemonia. 


573    — 


19.    Crux  est  arbor  decorata, 
Christi  sanguine  sacrata, 

Cunctis  plena  fructibus, 
Quibus  aniraae  fruuntur, 
Cum  supernis  nutriuntur 

Cibis  in  caelestibus. 


21.    Crucem  quaere,  crucem  gere, 
Christi  crucem  intuere, 

Ut  amore  langueas, 
Summa  fide  crucem  vide 
Et  plenissime  conride 

Donec  vitam  habeas. 


20.    0  quam  felix  permanebis,         22.    Circa  crucem  exercere 


Nunc  in  cruce  si  studebis, 
Donec  mundo  vixeris, 

Sine  fine  laetus  eris 

Tu,  qui  san et  am  crucem  quaeris, 
Si  perseveraveris. 


Mentem  debes,   huic  placere 

Et  hanc  semper  gerere; 
Hoc  est  opus  salutare 
Circa  crucem  laborare 
Corde,  ore,  opere. 


Pars  Altera. 


Recordare,  frater  pie, 
Septem  vieibus  in  die 

Passionis  Domini, 
Per  quam  sumus  liberati 
Et  aeternae  vitae  dati 

Ac  superno  lumini. 


Quam  despectus  et  abiectus 
Rex  caelorum  est  effectus, 

Ut  salvaret  saeculum; 
Esurivit  et  sitivit, 
Pauper  et  egenus  ivit 

Usque  ad  patibulum. 


2.    Hanc  si  amas  et  honoras, 
Dicas  illi  certas  horas 
Adhibendo  Studium : 
Horam  primam,  matutinam, 
Sextam,   ternam,  vespertinam, 
Nonam,  completorium. 


6.    Recordare  paupertatis 
Et  extremae  vilitatis 

Et  gravis  supplicii ; 
Si  es  compos  rationis, 
Esto  memor  passionis, 
Fellis  et  absynthii. 


Quando  sedes,  stas  et  iaces, 
Quando  loqueris  et  taces, 

Fessus  cum  quieveris, 
Christum  quaeras,  in  quosperas, 
Crucifixum  corde  geras, 

Ubicumque  fueris. 


7.    Cum  deduetus  est  immensus 
Et  in  cruce  tunc  suspensus, 

Aberant  diseipuli ; 
Manus,  pedes  confoderunt 
Et  aceto  potaverunt 

Summum  regem  saeculi. 


Diligenter  pone  mentem 
Super  Christum  patientem 

Ut  tibi  condoleas, 
Christi  mortem,  Christiane, 
Plange  sero,  plange  mane, 

In  planctu  congaudeas. 


Illi  oculi  beati 

Sunt  in  cruce  obscurati 

Et  vultus  expalluit ; 
Suo  corpori  tunc  nudo 
Non  remansit  pulchritudo, 

Decor  omnis  abfuit. 


—    574    - 

-9.    Propter  hominum  peccata  13. 

Eins  caro  crnciata 

Fait  inter  verbera, 
Membra  sua  sunt  distenta 
Propter  aspera  tormenta 

Et  illata  vulnera. 

10.  Inter  raagnos  cruciatus  14. 
Est  in  cruce  lacrimatus 

Et  emisit  spiritum : 
Suspiremus  et  fleamus, 
Toto  corde  dolearaus 

Super  unigenitum. 

11.  Dum  boc  audis.  ingemisce         15. 
Et  in  istis  planctum  misce 

Et  cordis  maestitias, 
Corpns  ange,  corde  plange, 
Mentem  frange,  manu  tange, 

Christi  mortem  sentias. 

12.  Virum  respice  dolorum  16. 
Et  novissimum  virorum, 

Fortem  ad  supplicia; 
Tibi  gratum  sit  et  aequum 
Iam  in  cruce  mori  secum 

Et  pati  convicia. 


Quando  vides  te  afflictum, 
Desolatum,  ita  victum, 

Quod  quasi  deficias, 
Christi  cogita  dolores, 
Graves  poeuas  et  labores, 

Sputa,  contumelias. 

Bone  f rater,  quidquid  agas, 
Crueifixi  vide  piagas 

Et  sibi  compatere, 
Omni  tempore  sint  tibi 
Quasi  spiritales  cibi, 

His  gaudenter  fruere. 

Crucifixe,  fac  me  fortem, 
Ut  libenter  tuam  mortem 

Plangam,  donec  vixero, 
Tecum  volo  vulnerari, 
Te  libenter  amplexari 

In  cruce  desidero. 

Da  cruorem  quasi  rorem, 
Ut  te  plorem  redemptorem 

Christum,  qui  me  refoves, 
Non  tc  trices,  sed  felices 
Cicatrices  mille  vices 

Tuas  in  me  renoves. 


17.    Totum  sit,  quod  ego  dixi, 
Ad  honorem  crucifixi, 

Ad  laudem  et  gloriam, 
Üt  meorum  peccatorum 
Gloriosus  rex  caelorum 

Mihi  donet  veniam. 


Collect,  ms.  Silvae  S.  Martini  (prope  Geraldiraontem)  saec.  15.  Cod. 
Vindobonen.  (KK.  Familien-Bibl.)  7961.  A.  —  Orat.  ms.  Augiense  saec.  14/i5. 
Cod.  Carolsruban.  Aug.  36.  B.  —  Cod.  Darmstadien.  2775.  saec.  15.  C.  —  Collect, 
ms.  Fianciscan.  Monacen.  saec.  15.  Clm.  Monacen.  9003.  D.  —  Orat.  ms.  Tegu- 
rinum  saec.  15.  Clin.  Monacen.  19824.  E.  —  Orat.  ms.  Cleophae  de  Baden 
anni  1516.  Cod.  Paulan.  25.  1.  l£.  (Sanbl.  memb.  76).  F.  —  Collect,  ms. 
Minorum  Trecen.  anni  1517.  Cod.  Mazarin.  996  (902).  G.  —  Orat.  ms. 
Lebninense  anni  1518.  Cod.  Berolinen.  IV6  29.  H.  —  Orat.  ms.  S.  Petri  Salis- 
burgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin.  I  b.  20.  I.  —  Libri  et  tractatus  s.  Bonaventurae 
imp.  Coloniae  148^.  K. 

Pars  prior.  —  Anordnung  der  Strophen  in  B:  10:  5;  6:  7;  11:12:14; 
16,  1—3;  17,  4-6;  18;  19:  20,  4—6;  20,  1—3;  21;  22.  Fünf  Strophen  des 
ersten  Teiles  (1.  3,  9,  12,  15)  hat  es  in  den  zweiten  Teil  hinübergenommen; 
drei  Strophen  (13,  14,  19)  fehlen  ihm  gänzlich:  dagegen  bietet  es  fünf  Strophen, 
die  in  den  andern  Quellen  nicht  vorhanden  sind.  Die  erste  derselben  ersetzt 
Str.    1    und  lautet : 


—     575     — 

1.    Si  virtutes  Christi  scires,  Si  temptares  et  gustares, 

Dando  vires  reperires  Quam  libenter  laborares 

Maxima  solacia,  Ad  habenda  talia. 

Ferner  schaltet  es  nach  Str.  19  folgende  drei  Strophen  ein: 

Crux  exoellit  omne  donum  Crux  est  tota  virtuosa, 

Et  acquirit  omne  bonum  Speciosa,  copiosa 

Suis  amatoribus,  Glorioso  munere. 

Crux  expellit  omnem  metum 

Et  cor  facit  esse  laetum  Crux  doctrinas  dat  divinas, 

Plenumque  fulgoribus.  Notas  neque  peregrinas, 

Ad  se  trahit  omnia, 

Crux  est  plena  gaudiorum,  Crux  amanda,  crux  miranda, 

In  qua  Christus,  rex  caelorum,  Veneranda  praedicanda 

Voluit  occumbere,  Dona  dat  caelestia. 

Am  Schlüsse  des  ersten  Teiles,  nach  Str.  22  fügt  endlich  B  noch  bei: 

Nos  dignare  custodire,  Per  virtutem  sanctae  crucis 

Crucifixe,  cui  servire  Duc  nos  ad  aeternae  lucis 

Iure  debent  omnia,  Gloriosa  gaudia. 

I,  3  Conlectare  CD.  —  1,  5  in  ipsa  delectare  A.  —  2,  2  vivis  DH.  —  2,  3 
Modo  procul  dubio  CDHK.  —  2,  4  non  tepescas  DH.  —  2,  5  ut  calescas 
CDK;  et  valescas  H.  —  4,  2  Absque  sorde  sit  cum  corde  CK;  Absque  sorde 
sit  concorde  D;  Absque  sorde  sie  concorde  H.  —  5,  3  Dat  B.  —  5,  4  bis 
6   lauten  in  B: 

Crux  est  gladius  et  scutum, 
Quod  ex  omni  parte  tutum 
Esse  facit  hominem. 

7,  2  Praecipuum  da  honorem  H.  —  7,  3  Crucis  A.  —  7,  4  Nisi  virium  BC- 

—  8,  2  in  ipsa  CH.  —  9,  3  fossa  CDH.  —  10,  5  Contra  zabulontis  HK.  — 

II,  6  Vitam  rectitudinis  CD.  —  12,  3  Et  inter  CD.  —  12,  5  sollicite  CHK. 

—  12,  6  frontem  inclinas  D.  —  13,  1  aut  laboras  C.  —  13,  5  et  in  poenis 
K.  —  14,  2  Et  in  gravibus  CDK;  In  gravibus  atque  duris  H.  —  14,  3  Est 
tutum  CK;  Totum  est  remedium  H.  —  15,  1  Crux  est  porta  paradisi  BCDHK. 

—  15 ,  2  In  qua  saneti  sunt  BCH.  —  16,  2  Sacrum  lumen  B.  —  16 ,  3  Ac 
dulcedo  B.  —  17,  3  Cuncta  spes  DK;  Tuta  spes  H.  —  19,  3  Plena  eunetis 
B.  —  19,  4  animae  eruunter  K.  —  l9,  4  bis  6  lauten  in  B: 

Quibus  animae  devotae 
Sunt  ab  omni  labe  latae 
Nitentque  virtutibus. 

20,  1  manebis  K.  —  20,  2  Si  in  cruce  nunc  studebis  B.  —  20,  3  Si  per- 
severaveris  B.  —  20,  6  Donec  mundo  vixeris  B.  —  21,  2  Crucifixum  intuere 
B.  —  21,  3  Ut  defendi  valeas  B.  —  22,  2  Mentem  debes  hinc  CD;  Mente 
fehlt  H;  Debes  omnibus  placere  A;  Debet  omnibus  B.  —  22,  3  Hanc  corde 
semper  gerere  C;  Et  hanc  corde  semper  gerere  CK;  Et  hanc  corde  gerere 
H.   —  22,  5  Secus  crucem  laborare  B.  —  22,  6  et  opere  K. 

Pars  Altera.  ■ —  Nur  dieser  zweite  Teil  auch  in:  Orat.  ms.  S.  Mariae 
de  Parisius  saec.  15.  Cod.  Mazarin.  3897  (605).  L.  —  Reihenfolge  der  Strophen 
in  B:  II  1;  3;  2;  4  bis  12;  I  9;  1;  II,  13;  14:  I  15;  16,  4—6;  17,  1—3; 
II  15  bis  17. 

1,  6  Et  superno  CDK.  —  2,  1  Hunc  si  amas  B.  —  2,  3  Ad  habendum 


—     576     — 

Studium  B.  —  2,  4  Matutinam  horam  primam  H.  —  2,  5  Priraam,  sextam 
CDHK.  —  3,  1  aciaces  B.  —  3,  4  Iesum  quaeras  B.  —  4,  6  Et  in  planctu 
gaudeas  D.  —  5,  1  et  deiectus  D.  —  6,5  Memor  esto  L.  —  7,  3  Abierunt 
discipuli  DHK.  —  7,  4  pedes  perfoderunt  DH ;  prob,  foderunt  C.  —  8,  1  Cuius 
oculi  CDHK;  Eius  oouli  L.  —  8,  4  und  5  umgestellt  L.  —  8,  6  Omnis  decor 
B:  aufugit  CDH.  —  9,  2  Sua  caro  CD;  cruentata  B.  —  9,  3  Dira  ferens 
verbera  B.  —  9,4  Membra  eius  B.  —  10,  1  bis  3  und  10,  4  bis  6  um- 
gestellt. L.  —  10,  3  Sic  emittens  spiritum.  B.  — -11,  1  Dum  haec  B;  Qui 
haec  audis  DHKL.  —  11,  6  Christique  saucias  B;  Christi  mortis  saevitias 
CDK;  Secum  poenas  sentias  L.  —  12  ,  6  Compati  CH;  confitia  B.  —  13,  1 
Qnando  eernis  B.  —  13,  2  atque  victum  B.  —  13,  3  Et  quasi  B.  —  13,.  4 
Iesu  cogita  B;  cogites  CDHK.  —  13,  5  Poenas  graves  et  CDHKL;  et  mae- 
rores  CDHK:  Diras  poenas  et  squalores  B.  —  14,  1  Eia  frater  B.  —  14,  5 
Delicati  cordis  cibi  L.  —  15,  4  Tecum  peto  B.  —  15,  5  Et  libenter  H.  — 
16,  1  Da  maerorem  B;  Da  dolorem  DHK.  —  16,  3  Iesu,  qui  me  B;  qui  te 
renoves  CK.  —  16,  4  Non  te  plices  CDHK;  detubices  A;  da  vibices  L:  da 
in  vices  B.  —  16,  5  Mille  vices  cicatrices  L.  —  16,  6  Yias  in  me  renoves 
A;  refoves  C;  Tuas  in  te  refoves  K.  — 

Die  Gewifsheit,  dafs  dies  Gedicht  von  Bonaventura  verfafst  sei,  ist  nicht 
so  grofs,  wie  sie  es  für  das  vorhergehende  Officium  s.  crucis  ist.  Die  neuesten 
Herausgeber,  haben  dies  Gedicht  in  20  Handschriften  nachgewiesen,  von 
denen  nicht  weniger  als  14  dasselbe  ausdrücklich  dem  doctor  seraphicus  zu- 
schreiben. Aber  gerade  die  beiden  einzigen  Hss.  des  14.  Jahrhunderts,  Corsin. 
41  E  28  und  Faustina  A  VI,  sowie  eine  Oxforder  Hs.  von  1433  bezeichnen 
—  irrigerweise  selbstredend  —  Bernhard  als  Verfasser.  Mit  Unrecht  folgern 
die  Herausgeber  aus  der  von  ihnen  zitierten  Stelle  des  Repert.  Hymnol.  (II, 
448  Nr.  17045),  dafs  die  Hs.  406  von  Grenoble  Bonaventura  als  Verfasser 
nenne.  Chevalier  sagt  dies  nicht;  ob  es  der  Fall,  entzieht  sich  meiner  Kenntnis. 
Ein  anderer  Irrtum  ist  es,  dafs  sich  das  Gedicht  in  der  Münchener  Hs.  19139 
befinden  soll.  Dies  trifft  nicht  zu;  ich  war  daher  auch  nicht  in  der  Lage, 
die  Lesarten  dieser  Quelle  beizufügen. 

Von  den  jüngeren  Handschriften  (sämtlich  saec.  15 — 16)  haben  nicht 
weniger  .als  neun  in  wörtlicher  Übereinstimmung  die  folgende  Rubrik: 
„Laudismus  de  sancta  cruce,  quem  cecinit  venerabilis  Bonaventura,  epis- 
copus  et  cardinalis,  cord'is,  de  visceribus."  Das  weist,  namentlich  die 
auffallende  Schlufswendung,  auf  eine  gemeinsame  Quelle;  und  da  diese  Rubrik 
genau  so  in  der  Strafsburger  Ausgabe  von  1495  steht,  vielleicht  also  auch 
in  der  Kölner  von  1484,  kann  man  sich  der  Vermutung  kaum  erwehren,  dafs 
diese  späten  Handschriften  Abschriften  aus  Wiegendrucken  seien,  deren  älteste 
sich  möglicherweise  unserer  Kenntnis  entziehen,  wie  denn  die  früheren  Heraus- 
geber gedruckte  Quellen  kannten,  welche  den  letzten  Editores  unauffindlich 
blieben.  Gegen  diese  Vermutung  spräche  lediglich  der  Umstand ,  dafs 
Bonaventura  in  der  angezogenen  Rubrik  nicht  „heilig",  sondern  nur  „venera- 
bilis" genannt  wird,  was  auf  die  Zeit  vor  1482  (Jahr  der  Kanonisation)  weisen 
würde.  Das  Gesagte  gilt  auch  von  der  zweiten  Rubrik,  die  sich  überein- 
stimmend in  einer  Münchener  (Clm.  9003)  und  einer  Darmstädter  Hs.  (2242) 
findet,  und  also  ebenfalls  auf  eine  gemeinsame  Quelle  zurückgeht:  „Laudismus 
sanctae  crucis,  editus  a  fratre  et  domino  Bonaventura,  ordinis  Minorum 
cardinali  episcopo  Albanensi,  magistro  sacrae  paginae  et  doctore  eximio." 

Es  kommt  hinzu,  dafs  dieser  Laudismus  im  II.  Teile,  jStr.  13,  1  sq., 
Str.  14,  2  sq.,  namentlich  aber  in  Str.  15  so  starke  Anklänge  an  das  Stabat 
mat'cr  enthält,  dafs  notwendig  der  Verfasser  des  einen  Liedes  das  des  andern 
gekannt  und  vor  Augen  oder  im  Ohre  gehabt  haben  mufs.  Am  liebsten  würde 
man  für  beide  Lieder  einen  Dichter  annehmen.  Die  Abfassung  des  Stabat 
mater  durch  lacopone  da  Todi  ist  bekanntlich  nichts  weniger  als  feststehend. 

Endlich  kann  ich  mich  des  Eindruckes  nicht  erwehren,  dafs  zwischen 
dem  Tone  des  Lignum  vitae  und  zwischen  dem  lyrisch  getragenen  des 
Laudismas    ein  tiefgehender  Unterschied  zutage  tritt. 


—     577    — 

Was  wir  aus  dem  Gesagten  zu  folgern  haben ,  ist  wohl  dies :  Das  Ge- 
dicht findet  sich  erst  in  späten  Handschriften  mit  dem  Namen  Bonaventuras 
in  Verbindung  gebracht.  Ich  meinesteils  würde  mich  nicht  wundern ,  wenn 
auch  dieses  Lied  Peckham  angehört,  an  dessen  Art  und  Weise  es  gemahnt. 
Wir  haben  aber  keine  durchschlagenden  Gründe,  es  aus  der  Liste  der  Werke 
Bonaventuras  zu  streichen,  sondern  werden  richtiger  tun,  dasselbe,  immer 
mit  der  nötigen  Reserve,  dem  herkömmlichen  Verfasser  zu  belassen. 


384.  (4.)  De  Septem  Yerbis  DX.  Iesu  Christi. 

Primum   Verbum. 


Iesu,  salutis  hostia, 
Salutis  sacrificium, 
Iesu,  salutis  gratia, 
Salutis  beneficium, 
5  Iesu,  tuta  fiducia, 
Iesu,  tutum  refugium. 
Tu  pro  humano  geuere, 
Ut  captivum  redimeres, 
Tu  pro  huinano  foedere, 

10  Ut  exsulem  reduceres, 
Tu  pro  humano  scelere, 
Culpas  nostras  ut  tolleres, 
Tu  pro  divino  munere, 
Ut  nos  Deo  coniungeres, 

15   Non  recusasti  vincula, 
Non  flagella,  non  verbera, 
Non  latronum  patibula, 
Non  livores,  non  vulnera; 
Sed  dum  te  crux  susciperet 

20  Et  hostis  in  te  fremeret, 
Dum  malleus  percuteret, 
Et  clavus  carnem  scinderet, 
Dum  sensum  dolor  angeret 
Et  sacer  sanguis  flueret, 

25   Dum  passio  te  premeret 
Angustiaqae  cresceret, 


Patrem  rogasti  precibus, 
Ut  tamquam  ignorantibus 
Tuis  ignoscat  hostibus 
30  Ac  te  crucifigentibus, 

Dicens:  Pater,  ignosce  Ulis, 
quia   nesciunt,   quid  faciunt. 


0  mitis  patientia, 
0  mansueta  mititas, 
0  immensa  dementia, 
0  immensa  benignitas, 

35  Qui  ut  ovis  mitissima 
Non  promis  querimoniam, 
Qui  ut  mater  carissima 
Iam  excusas  iniuriam, 
Ut  anima  dulcissima 

40  Tenes  benevolentiam, 
Ut  voluntas  piissima 
Praestas  misericordiam. 
Ad  te  vadit  spes  animae, 
Ad  te  clamant  suspiria, 

45  Ad  te  decurrunt  lacrimae, 
Te  pulsant  desideria 
Confidenter  dicentia: 
Ignosce  nobis,  Domine. 


Secundum  Verbum. 


Iesu,  largitor  veniae, 
Iesu,  solamen  tristium, 
Iesu,  laus  paenitentiae, 
Iesu,  spes  paenitentium, 
5  Dum  penderes  innoxius 


Crucifixus  et  anxius 
Inter  latrones  medius, 
Horum  in  poena  socius, 
Dum  te  unus  argueret 
10  Et  stulte  reprehenderet, 


Dreves,  Lateinische  Hymnendichter    II. 


37 


—    578 


Dum  insultans  insurgeret 
Et  blasphemando  diceret : 
„Si  tu  es  Dei  filius, 
Salva  temetipsum  et  nos, 

15  Esto  tibi  propitius, 
Tu,  qui  salvasti  alios"  ; 
Dum  alter  hunc  corriperet 
Et  hunc  stultum  ostenderet, 
Dum  se  malum  concederet 

20  Et  te  iustum  assereret, 
Dum  ad  te  se  converteret 
Et  supplex  tibi  diceret : 
Memento  mei.  Domine, 
Dum  ad  tuum  perveneris 

25  Regnum  plenum  dulcedine, 
Dum  te  regem  ostenderis; 
Tu  amans  paeniteutiam, 
Corda  trahens  per  gratiam, 
Kon  solum  hanc  memoriam 

30  Concessisti.  sed  gloriam 


D  i  c  en  s :  Amen7  dico  tibi,  li  odie 
mecum  eris  in  paradiso. 


0  prompta  Dei  Caritas, 
Prompta  misericordia, 
0  prompta  liberalitas, 
Prompta  munificentia, 

35  Ad  te  currit  devotio, 
Ad  te  redit  memoria, 
Ad  te  languet  affectio 
Et  ad  te  paenitentin 
Coram  te  fit  co 

40  Tibi  patent  prac 
Ideo  cum  fiducia 
Tibi  precamur,  L 
Qui  es  sine  malit 
Solus  et  sine  crimine, 

45  In  tua  patientia 

Memento  nostri,  Domine. 


Tertium    Verb  um. 


Iesu,  lux  et  rex  gloriae, 
Fili  Dei  et  hominis, 
Iesu,  flos  pudicitiae, 
Fili  Mariae  virginis, 
5  Dum  haec  virgo  sanctissima, 
Tota  plena  doloribus, 
Genetrix  amantissima, 
Tot  confecta  maeroribus, 
Tua  mater  carissima 

10  Tota  perfusa  fletibus, 
Nutrix  diligentissima, 
Tota  fracta  singultibus 
Iuxta  crucem  assisteret 
Et  te  pendentem  cerneret, 

15  Dum  tormenta  conspiceret 
Et  prae  luctu  deficeret, 
Tu  videns  matrem  flebilem, 
Pressam  amaritudine, 
Matrem  tarn  venerabilem, 

20  Dignam  beatitudine, 

Videns  quoque  discipulum 
Amatum  et  amabilem, 
Fidelem  Dei  famulum, 
Iohannem  vita  nobilem 


25  Adloquens  ambos  dulciter 
Piae  vocis  oraculo 
Commendasti  benigniter 
Matrem  tristi  discipulo 
Dicens  matri:  Midier,  ecce 
filins  hius.    Deinde  dis- 
cipulo; Ecce,  mater  tua. 


O  qualis  permutatio, 
30  O  quanta  inaequalitas, 
O  qualis  consolatio, 
O  quam  magna  acerbitas, 
Dum  custos  matri  traditur, 
Pro  magistro  discipulus, 
35  Dum  per  matrem  suscipitur 
Pro  Deo  vir  pauperculus, 
Dum  matri  custos  mittitur 
Pro  rege  simplex  famulus ! 
Sic  tuae,  Iesu,  gratiae 
40  Me  commendo  humiliter 
Tuaeque  providentiae 
Me  committo  perenniter, 


579    — 


Ut  exorante  virgine 
Pro  nobis  te  suppliciter 


45  A  peccatorura  turbine 
Simus  securi  iugiter. 


Quartum   Verbum. 


Iesu,  patris  ingeniti 
Yirtas  et  sapientia, 
Iesu,  cuiusque  conditi 
Tenor  et  consistentia, 
5  Tu  virtute  rairabili 

Stellam  infans  produxeras, 
Tu  virtute  consimili 
Panes  multiplicaveras, 
jNIorbos  omnes  sanaveras, 

10  Defunctos  suscitaveras, 
Opera  mira  feceras, 
Totum  orbem  formaveras, 
Tu  virtute  terribili 
Daemonia  eieceras, 

15  Tu  virtute  consimili 
Hostes  tuos  prostraveras, 
Sed  affixus  patibulo, 
Patri  factus  oboediens, 
Iussu  patris  in  vinculo 

20  Vinctus  manens  et  patiens, 
Qui  vult,  quod  banc  angustiam 
Ut  infirmus  sustineas 
Nee  divinam  potentiam 


Te  liberans  exerceas; 
25  Quapropter  tuo  sensui 
Condolens  naturaliter. 
Clamorem  confers  planetui 
Dicens  lamentabiliter : 
Heli,  Hell,  lama  sabaetani, 
hoc  est :  Bens  mens,  Dens  meus, 
ut  quid  dereliquisü  me? 


0  lamentum  mirabile 
30  Salutem  agens  hominum, 
0  innocens  cor  bumile 
Poenas    deplorans    criminum ! 
Ad  te  me  fert  compassio, 
Te  pro  me  pati  sentio, 
35  Ante  te  me  proicio 
Tecumque  luctum  facio. 
Nam  iste  luctus  utilis 
Est  mihi  pro  solacio, 
Qui  mihi  praemiabilis 
40  Sit  in  aeterno  gaudio. 


Quintum   Verbum. 


Iesu,  dulcis  memoria. 

Sitibunda  dilectio, 

Iesu,  dulcis  fiducia, 

Laetabunda  refectio, 
5  Dum  extensus  exsisteres 

Super  oram  patibuli, 

Dum  immolatus  ageres 

Redemptionem  populi. 

Dum  lamentum  ostenderet 
10  Super  te  vultus  saeculi, 

Dum  te  nudum  aspiceret 

Muudus  instar  speetaculi, 

Dum  hostes  te  deluderent 

Et  noti  tui  fugerent, 
15  Dum   clavi  membra  tenderent 

Et  nervi  se  contraherent. 


Dum  vulnera  tumescerent 

Et  humores  defluerent, 

Dum    carnes    contremiscerent 

20  Et  virtutes  arescerent, 
Sitim  sensisti  fervidam, 
Sitim  amore  languidam, 
Sitim  virtutum  cupidam, 
Nostrae  salutis  avidam, 

25  Benigne  dicens:  Sitio, 
Hominum  fidem  cupio 
Salutemque  desidero, 
Pro  qua  me  pati  offero. 


O  sitis  saluberrima 
30  Exoptans  amicitias, 
37' 


580    — 


0  sitis  cordis  intima 
Frangeiis  concupiscentias. 
Praesta,  ut  ad  te  sitiam 
Et  ista  siti  ardeam, 
35  Pravamque  sitim  fugiam, 


Donec  ad  fontem  transeam. 
Potumque  vitae  capiam, 
Quo  felix  semper  maneara 
Et  Deum  meum  videam 
40  Sanctam  ingressus  patriam. 


Sextum   Verbum. 


Iesu,  nostra  redemptio, 
Iesu,  redemptor  omnium, 
Iesu,  nostra  dilectio, 
Iesu,  salus  credentium, 
5  Dum  per  crucis  mysterium 
Diligenter  perageres 
Redeniptoris  officium, 
Ut  hominem  redimeres 
Sustinendo  supplicium, 

10  Ut  inde  nos  eriperes, 
Consummans  sacrificium 
Tuae  carnis  et  sanguinis, 
Consummans  pacis  proelium 
Salutaris  certaminis, 

15  Consummans  transitorium 
Cursum  huius  imaginis, 
Consummans  opificium 
Redemptionis  hominis, 
Dum  mortis  horam  cerneres, 

20  Dum  hac  vita  deficeres, 
Dum  finem  iam  contingeres, 
Dum  omnia  perficeres, 
Ut  in  summa  concluderes, 
D  i  x  i  s  t  i :  Consummatiim  est. 


25  Nam  Iesus  crucifixus  est 
Et  agnus  immolatus  est, 
Nam  sanguis  eius  fusus  est 
Et  pretium  solutum  est, 
Diabolus  devictus  est 

30  Et    bellum  consummatum  est, 
Chirographum  deletum  est 
Et   homo  iam  redemptus  est. 


0  bonitas,  bone  Iesu, 
Qui  es  nostra  iustitia, 

35  0  veritas,  vere  Iesu, 
Qui  es  nostra  scientia, 
0  Caritas,  care  Iesu, 
Qui  es  nostra  redemptio, 
0  sanctitas.  sancte  Iesu, 

40  Nostra  iustificatio, 

Consumma  nobis  gratiam 
Et  consumma  iustitiam, 
Consumma  conscientiam 
Et  consumma  laetitiam. 


Septimciin  Verbum. 


Iesu,  via  rectissima, 
Iesu,  salutis  ostium, 
Iesu,  porta  tutissima, 
Iesu,  protector  omnium, 
5  Iesu.  salubris  veritas 
Et  lux  mentem  illuminans, 
Iesu,  vitae  felicitas. 
Dulcor  in  corde  iubilans, 
Dum  in  extremis  ageres, 
10  Ut  animam  deponeres, 
Dum  hanc  vitam  desereres, 
Ut  ad  limbum  descenderes, 
Volens  viam  ostendere, 


Per    quam    debemus    pergere, 
15  Volens  cunctos  instruere, 
Qui  facti  sunt  de  pulvere, 
Volens  illum  ostendere, 
Qui  potest  nos  defendere, 
In  quo  debent  confidere, 
20  Qui  mortem  debent  capere, 
Tuum  sacratum  spiritum 
Tuo  patri  sanstissimo 
Commendasti  per  gemitum 
Sermone  devotissimo 
D  i  c  e  n  s :  Pater,  in  rhanus  tuas 
commendo  spiritum  meum. 


581     — 


25  Et  inclinato  capite 
Fixus  in  crucis  stipite 
Tu  emisisti  spiritum 
Et  orbi  talem  freraitum, 
Quod  quisque  per  circuitum 

30  Tuum  percepit  obitum, 
Ut  cuncta  fletum  facerent 
Et  elementa  tremerent, 
Ut  saxa  se  dirumperent 
Et  sepulcra  se  panderent, 

35  Ut  terrae  motus  fieret, 
Velum  templi  se  scinderet. 
Ut  luna  retrocederet 
Solque  contenebresceret, 
Ut  mundus  ingemisceret 

40   Et  natura  flens  diceret: 
Ego  lugens  deficio, 
Vel  Deo  inest  passio. 


0  mors,  mors  lacrimabilis, 
Super  quam  plorant  omnia, 

45  0  mors,  mors  lamentabilis, 
Super  quam  flent  innoxia, 
0  mors,  mors  admirabilis, 
Qua  suscitantur  mortui, 
0  mors,  mors  amicabilis, 

50  Qua  exaltantur  strenui, 
0  mors  sacra,  mors  nobilis, 
Per  quam  delentur  scelera, 
0  mors  pia,  mors  utilis, 
Per  quam  donantur  munera, 

55  Praesta,  ut  haec  memoria 
Nos  teneat  continue 
Et  stimulet  praecordia 
Corque  pungat  assidue, 
Ut  menti  lumen  influat 

60  Et  in  agendis  instruat, 
Ut  nos  a  culpis  exuat 
Et  vitae  donum  tribuat. 


Collect,  ms.  Ludovici,  ducis  Aurelianen. ,  saec.  15.  Cod.  Parisin.  458. 
A.  —  Orat.  ms.  Caelestinor.  S.  Mariae  de  Parisius  saec.  15.  Cod.  Mazarin. 
3897  (605)  B,  —  Orat.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  b  I 
20.  C.  —  Orat.  ms.  Franciscan.  Monacen.  saec.  15.  Clm.  Monacen.  9084.  D. 

—  Collect,  ms.  Minorum  Trecen.  anni  1517.  Cod.  Mazarin.  996  (902).  E.  — 
Orat.  ms.  Cleophae  de  Baden  anni  1516.  Cod.  Paulan.  25.  1.  18.  (ol.  Sanbl. 
memb.  76).  F. 

Primum  Verbum.  —  5  und  6  fehlen  AB.  —  6  Iesu  fehlt  CF.  —  9 
und  10  fehlen  AB.  —  13  und  14  fehlen  AB.  —  15  verbera  AB.  —  16  non 
vincula  AB.  —  17  und  18  umgestellt  AB.  —  22  crucem  scinderet  C.  —  23 
Dum  dolor  sensum  A;  Cum  dolor  sensum  B;  ageret  B;  augeret  C.  —  31  ff. 
fehlen  F.  —  42  Praebes  C.  —  46  Et  pulsant  desideria  C. 

Secundum  Verbum.  —  In  AB  steht  „Quintum  verbum"  an  zweiter 
Stelle.  —  3  paenitentium  F.  —  6  und  7  fehlen  CF.  —  6  Et  cruciflxus  anxius 
A.  —  16  Sicut  salvasti  CF.  —  Nach  16  noch  einmal:  Salva  temetipsum  et 
nos  A.  —  18  fehlt  AB.  —  20  fehlt  AB.  —  25  dulcedinis  B.  —  26  ostenderes 
ABF.  —  29  huic  memoriam  AB.  —  31  ff.  fehlen  F.  —  37  und  38  fehlen  C. 

—  41  und  42  fehlen  AB.  —  43  Cum  tu  sine  malitia  Aß.  —  44  Tu  solus  sine 
AB.  —  46  Memento  mei  A  B. 

Verbum  Tertium.  —  6  Tota  perfusa  fletibus  AB.  —  7  und  8  fehlen 
AB.  —  10  und  11  fehlen  AB.  —  10  percussa  fletibus  CF.  —  19  Matrem  hanc 
AB.  —  23  Fidelem  tuum  famulum  AB.  —  28  Christi  discipulo  CF.  —  29  ff. 
fehlen  F.  —  31  desolatio  C.  —  32  O  quae  matris  acerbitas  C.  —  34  Pro  rege 
simplex  famulus  AB.  —  37  und  38  fehlen  AB.  —  39  O  Iesu  tuae  AB.  — 
42  Commendo  me  AB.  —  44  Pro  nobis  stet  suppliciter  C.  — 

Verbum  Quartum.  —  3  cuiuscunque  A.  —  6  induxeras  CF.  —  6  und 
8  vertauscht  CF.  —  9  steht  hinter  11  CF.  —  15  fehlt  AB.  —  19  ut  vinculo 
CF.  —  21  Qui  vult  per  hanc  AB.  —  23  Nee  dietam  potentiam  CF.  —  29  ff. 
fehlen  F.  —  29  sq.  und  31  sq.  umgestellt  AB.  —  33  fert  me  C;  Ad  te  me 
confert  A.  —  34  Pro  me  te  pati  C.  — 

Verbum  Quintum  —  7  und  8  fehlen  AB.  — -  9  sq.  und  11  sq.  um- 
gestellt CF.  —  9  Dum  te  mundus  aspiceret  AB.  —  10  Nudum  instar  AB.  — 


—     582     — 

13  hostea  de  te  luderent  C;  hostis  de  te  luderet  F.  —  15  Et  clavi  AB.  — 
17  und  18  fehlen  AB.  —  20  decrescerent  AB.  —  21  Sitim  sumpsisti  CF.  — 
22  und  23  fehlen  AB.  —  28  Pro  quo  pati  me  C;  fehlt  F.  —  29  ff.  fehlen 
F.  —  34  isti  C.  —  35  Pravam  sitim  effugiam  C.  —  36  ad  te  fontem  C.  —  37 
hauriam  C.  —  39  Et  felix  in  te  gaudeam  AB. 

Verbum    Sextum.    —  2  Iesu  virtus  credentium  AB.  —  3  devotio  AB. 

—  4  Iesu  redemptor  omnium  AB.  —  15  Consummas  B.  —  16  huius  fehlt 
A.  —  20  fehlt  AB.  —  27  Sanguis  eius  effusus  est  CF.  —  33  ff.  fehlen  F.  — 
40  Qui  es  nostra  B;  Qui  es  iustificatio  A.  — 

Verbum  Septimum.  J —  9  in  fehlt  B.  —  17  und  18  fehlen  AB.  — 
26  Iesus  in  crucis  F.  —  Nach  26  schieben  CF  zwei  Verse  ein : 

Acriter  cruentato  te 
Turpiter  et  indebite, 

in  denen  der  Beim  unrein  ist.  —  28  orbis  CF;  talis  C.  —  29  und  30  fehlen 
AB.   —   32  und  alles  weitere  fehlt  A.  —  33  Ut  petrae  B.  —  39  et  orbis  B. 

—  42  Dei  B.  —  43  ff.  fehlen  F.  —  43  sq.  und  45,  sq.  umgestellt  B.  —  48  und 
49    fehlen  B.    —   50  Qua    sublimantur    cernui  B.  —  54  donantur  praemia  C. 

—  58  Et  cor  pungat  B.  —  62  Et  caeli  bonum  tribuat  B. 

„G.,  patriarchae  Antiocheni,  de  Septem  verbis  ultimis  in  passione 
Domini",  Aufschrift  späterer  Hand,  B.  —  „Incipit  opus  seraphici  doctoris, 
sancti  Bonaventurae,  valde  devotum  de  Septem  verbis  Domini  nostri  Iesu 
Christi  in  cruce."  E.  —  „Incipit  opus  praeclari  Bonaventurae  valde  devotum 
de  Septem  verbis  Domiui  nostri  Iesu  Christi  in  cruce."  C.  —  „Incipit  opus 
sancti  Bonaventurae  valde  devotum  de  septem  verbis  Domini  nostri  Iesu 
Christi."  F. 

Dieser  Hymnus  wird  Bonaventura  nur  in  jüngeren  Handschriften  zu- 
geschrieben, denen  obendrein  B  widerspricht.  Wir  kennen  aber  scheinbar 
auch  keine  älteren  Handschriften.  In  der  äufseren  Mache  der  sieben  Lieder 
ist  nichts,    was   die  Autorschaft  Bonaventuras  ausschlösse.     Nur  zweimal  (II, 

14  und  16,  VII,  6  und  8)  kommt  ein  ungenügender  Reim  vor;  dies  ist  aber 
auch  in  dem  zweifellos  echten  Officium  sanctae  crucis  einmal  der  Fall.  In- 
haltlich liegt  nichts  zutage,  was  gegen  Bonaventura  spräche,  ja  es  ist  sogar 
eine  groise  Ähnlichkeit  zwischen  diesem  Werke  und  dem  Lignum  vitae  nicht 
zu  verkennen.  So  wird  man  sich  dem  Urteile  der  neuesten  Herausgeber  der 
WW.  Bonaventuras  anschliefsen  müssen:  „Deficientibus  antiquioribus  testimo- 
niis  hymnus  adnumerandus  est  dubiis  opusculis."  Opp.  Omnia  VIII,  p.  CVI; 
vgl.  p.  674  not.  3.  Vgl.  denselben  aus  andern  Hss.  Anal.  XV,  40  ff. 


Thomas  Aquinas, 

Ordinis  Praedicatorum, 

t  1274. 

Thomas  von  Aquin  erblickte  das  Licht  der  Welt  zu  Eoccasecca,  unweit 
von  Aquino,  wahrscheinlich  zu  Ende  des  Jahres  1225.  Sein  Vater  Landoltb, 
Graf  von  Aquino,  war  langobardischer  Abkunft,  seine  Mutter  Theodora,  eine 
geborene  Gräfin  von  Theate,  normannischen  Blutes.  Fünf  Jahre  alt  ward 
Thomas  zum  Besuch  der  dortigen  Schulen  nach  Monte  Casino  verbracht, 
von  wo  er  1235  nach  Neapel  an  die  dortige  Hochschule  übersiedelte.  Aber 
noch  im  selben  Jahre  nahm  er  das  Kleid  des  hl.  Dominikus.  Aus  Besorgnis 
vor  dem  Unwillen  seiner  Familie  ward  er  von  den  Ordensoberen  nach  Rom 
und  weiter  nach  Paris  verschickt,  auf  der  Reise  dahin  aber  bei  Aquapendente 
von  seinen  Brüdern  überfallen  und  auf  Castell  San  Giovanni  gefangen  gesetzt. 
Nach  Jahresfrist  durch  den  Einflufs  der  Mutter  in  Freiheit  gesetzt,  ging  er 
mit  dem  Magister  generalis  seines  Ordens ,  Johannes  Teutonicus,  über  Paris 
nach  Köln,  wo  er  Alberts  des  Grofsen  Schüler  wurde.  Er  begleitete  diesen 
in  der  Folge  nach  Paris  (1245),  kehrte  aber  1248  mit  ihm  an  den  Rhein 
zurück,  unter  seiner  Leitung  mit  Vorlesungen  für  die  studierenden  Ordens- 
genossen betraut.  Von  1251  an  las  er  zu  Paris  im  Konvent  Saint-Jacques 
über  den  Meister  der  Sentenzen,  wrard  1254  (oder  56)  zum  Lizenziaten  promo- 
viert und  nach  längerem  Widerstände  der  Universität  im  Oktober  1257  in 
das  Dozentenkollegium  eingereiht.  Im  Jahre  1260,  spätestens  61,  verliefs 
er  aber  Paris  wieder  und  wreilte  teils  in  der  unmittelbaren  Umgebung  des 
Papstes  Urban  IV. ,  teils  in  verschiedenen  Städten  Italiens.  Das  Bistum 
Neapel,  das  ihm  von  Clemens  IV.  angetragen  wurde,  schlug  er  aus,  wohnte 
1265  dem  Kapitel  seines  Ordens  in  Anagni  bei  und  leitete  1269  bis  71  die 
Schulen  der  Dominikaner  in  Rom;  1272  finden  wir  ihn  wieder  in  Paris, 
1274  in  Neapel,  von  wo  ihn  Gregor  X.  zum  zweiten  Konzil  von  Lyon  berief. 
Auf  dem  Wege  dahin  erkrankte  er  im  Hause  seiner  Nichte  Francesca  von 
Ceccano  zu  Maenza  und  starb  in  dem  nahegelegenen  Zisterzienserstifte 
Fossa  nuova  den  7.  März  1274.  Johann  XXII.  versetzte  ihn  den  18.  Juli 
1323  in  die  Zahl  der  Heiligen. 

Für  die  Hymnologie  kommt  Thomas  von  Aquin  in  Betracht  als  Ver- 
fasser des  Officiums  für  das  Fest  des  Fronleichnams.  Dieses  Fest  verdankt 
seinen  Ursprung  den  Gesichten  einer  Klosterfrau  namens  Juliana  von  Cornillon- 
Mont  bei  Lüttich ,  welche  sich  dem  Dominikaner  Hugo  und  dem  Erzdiakon 
Jacobus  Pantaleon  anvertraute.  Ersterer  ward  bald  darauf  zum  Kardinal- 
legaten ernannt  und  führte  das  Fest  zunächst  im  Lütticher  Sprengel  ein; 
letzterer  ward  1261  Papst  und  dehnte  das  neue  Fest  1264  auf  die  ganze 
Christenheit  aus.  Mit  Abfassung  des  Officiums,  Tagzeiten  und  Messe,  be- 
traute er  Thomas  von  Aquin,  der  jene  mit  unvergänglichen  Hymnen,  diese 
mit  einer  unsterblichen  Sequenz  ausstattete.  Aufserdem  stammt  von  ihm 
das  tief  empfundene  Adoro  te  devote.  Ferner  wird  ihm  zuweilen  ein 
Tropus  zum  Sanctus  mit  dem  Anfange  Divinum  mysterium  zugeschrieben. 
Vgl.  denselben  Anal.  XLVII,  333. 


584 


385.  (1.)  In  Festivitate  Corporis  Christi. 

Sequentia. 


1  a.    Lauda,  Sion,  salvatorem, 

Laucia  ducem  et  pastorem 
In  hymnis  et  canticis. 

2  a.   Laudis  thema  specialis 

Panis  vivus  et  vitalis 
Hodie  proponitur, 

3  a.    Sit  laus  plena,  sit  sonora, 

Sit  iucunda,  sit  decora 

Mentis  iubilatio ; 
Dies  enim  sollennis  agitur, 
In  qua  mensae  prima  recolitur 

Huius  institutio. 

4  a.    Quod  in  cena  Christus  gessit, 

Faciendum  hoc  expressit 
In  sui  memoriam, 

5  a.    Dogma  datur  christianis, 

Quod  in  carnem  transit  panis 
Et  vinum  in  sanguinem; 


6  a.    Sub  diversis  speciebus, 

Signis  tantum  et  non  rebus 
Latent  res  eximiae, 

7  a.    A  sumente  non  concisus, 

Non  confractus,  non  divisus, 
Integer  accipitur; 

8  a.    Sumunt  boni,  sumunt  mali, 

Sorte  tarnen  inaequali 
Vitae  vel  interitus; 

9  a.    Fracto  demum  sacramento 

Ne  vacilles,  sed  memento 

Tantum  esse  sub  fragmento, 

Quantum  toto  tegitur. 

10  a.    Ecce,  panis  angelorum, 
Factus  cibus  viatorum, 
Vere  panis  tiliorum, 
Non  mittendus  canibus. 


1  b.  Quantum  potes,  tantum  aude, 

Quia  maior  omni  laude, 
Nee  laudare  sufficis. 

2  b.  Quem  in  sacrae  mensa  cenae 

Turbae  fratrum  duodenae 
Datum  non  ambigitur. 

3  b.  In  hac  mensa  novi  regis 

Novum    pascha  novae  legis 

Phase  vetus  terminat ; 
Vetustatem  novitas, 
Umbram  fugat  veritas, 
Noctem  lux  eliminat. 

4  b.  Docti  sacris  institutis 

Panem  vinum  in  salutis 
Consecramus  hostiam. 

5  b.  Quod  non  capis,  quod  non 

vides, 
Animosa  firmat  fides 
Praeter  rerum  ordinem. 

6  b.  Caro  cibus,  sanguis  potus, 

Manet  tarnen  Christus  totus 
Sub  utraque  specie. 

7  b.  Sumit  unus  ,  sumunt  mille, 

Quantum  isti,  tantum  ille, 
Nee  sumptus  consumitur. 

8  b.  Mors  est  malis,  vita  bonis  ; 

Vide,  paris  sumptionis 
Quam  sit  dispar  exitus. 

9  b.  Nulla  rei  fit  scissura, 

Signi  tantum  fit  fractura, 
Qua  nee  Status  nee  statura 
Signati  minuitur. 

10  b.  In  figuris  praesignatur, 
Cum  Isaac  immolatur, 
Agnus  Paschae  deputatur, 
Datur  manna  patribus. 


—    585     — 

IIa.   Bone  pastor,  panis  vere,  IIb.  Tu  qui  cuncta  scis  et  vales, 
Iesu  nostri  miserere,  Qui  nos  pascis  hie  mortales, 

Tu  nos  pasce,  nos  tuere,  Tu  nos  ibi  comrnensales, 

Tu  nos  bona  fac  videre  Coheredes  et  sodales 

In  terra  viventium.  Fac  sanetorum  civium. 

Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  add.  saec.  13. 
A.  —  Grad.  ms.  Bambergense  saec.  12/i3.  Cod.  Bambergen.  Ed  III  2.  add. 
saec.  13.  B.  —  Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13.  [et  14.]  Cod.  Capit.  Baiocen. 
62.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Dorotheae  Vindobonen.  (ol.  Centulense  ?)  saec.  13. 
Cod.  Vindobonen.  1933.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  13.  Cod.  Florian. 
XI  390.  add.  saec.  13.  ex.  E.  —  Miss.  ms.  Stubenbergense  saec.  13/i4.  [et  15.] 
Cod.  Graecen.  281.  add.  saec.  ,3/i4.  F.  — Miss.  ras.  Lambrechtense  saec.  13/i4. 
Cod.  Graecen.  703.  G.  —  Miss.  ms.  Admuntense  saec.  13/i4.  Cod.  Admunten. 
751.  H.  —  Grad.  ms.  Mellicense  saec.  13/i4.  Cod.  Mellicen.  1056.  1.  —  Miss. 
ms.  Hilariense  saec.  14.  in.  Cod.  Hilarien.  9.  K.  —  Trop.  ms.  S.  Patricii 
Dublinen.  anni  1352.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  L.  —  Miss.  ms.  Zwett- 
lense  saec.  13.  Cod.  Zwettlen.  398.  add.  saec.  14.  M.  —  Miss.  ms.  Pataviense 
saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  N.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in. 
Cod.  Paulan.  27.  3.  19.  (ol.  Hosp.  memb.  49.)  add.  saec.  14.  O.  —  Miss.  ms. 
Praedicatt.  Novae  civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen.  878.  P.  —  Miss.  ms. 
Westmonasteriense  saec.  14.  Cod.  Westmonasterien.  s.  n.  Q.  —  Miss.  ms. 
Montis  S.  Michaelis  saec.  14.  Cod.  Abrincen.  43.  R.  —  Miss.  ms.  Mellicense 
saec.  14.  Cod.  Mellicen.  1057.  S.  —  Miss.  ms.  Ord.  S.  Iohannis  Hierosoly- 
mitani  saec.  14.  Cod.  Petrin,  a  V  12.  T.  —  Miss.  ms.  Metense  saec.  14. 
Cod.  Capit.  Treviren.  161.  U.  —  Miss.  ms.  8.  Hippolyti  anni  1399.  Cod. 
Vindobonen.  1828.  V.  —  Trop.  et  Seq.  ms.  Clai'omontanuin  saec.  15.  Cod. 
Claromont.  57.  W.  —  Miss.  ms.  Sarisberiense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII 
213.  X.  —  Grad.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  60.  Y.  — 
Miss.  ms.  Aquilegiense  anni  1478.     Cod.  Vindobonen.  1831.  Z. 

Offic.  ms.  Pratensia  saec.  13.  Cod.  Parisin.  13232.  —  Grad.  ms.  Bam- 
bergense saec.  13.    Cod.  Bambergen.  Ed  III  13.  — ■  Miss.  ms.  Gallicum  saec. 

13.  ex.  Cod.  Londinen.  Add.  23935.  —  Miss.  ms.  Romanum  saec.  13.  ex. 
Cod.  Oxonien.  Bodl.  Miscell.  Liturg.  354.  —  Miss.  ms.  Praedicatt.  saec.  13. 
Cod.  Carolsruhan.  Pm.  46.  —  Grad.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  13/i4. 
Cod.  Petrin,  a  IV  14.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  14.  Cod.  Londinen. 
Add.  30058.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  388.  —  Miss. 
ms.  S.  Floriani  saec.  14.      Cod.  Florian.  391.  —  Miss.  ms.  S.  Coronae  saec. 

14.  in.  Cod.  Prägen.  XIV  B  20.  —  Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  Cod. 
Cremifanen.  14.  —  Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  Cod  Cremifanen.  373. 
—  Miss.   ms.  Aeduense   saec.   15.      Cod.  Semin.  Aeduen.  120.   add.  saec.  15. 

lb,  1  tantum  gaude  ABEGHIKMNOPUVXZ;  gaudes  F.  —  1  b,  3  sufficit 
D.  —  2a,  1  thema  spiritalis  AEHKMOPV.  —  2a,  2  vivus  et  letalis  B.  — 
2b,  1  sacra  AFKOUV.  —  2b,  2  Turba  I.  —  3a,  1  sit  serena  FMN.  — 
3a,  2  Sit  iueunda  itque  munda  M;  Sit  iueunda,  sit  amoena  N.  —  3a,  4 
enim  fehlt  M ;  Dies  iste  sollennis  B.  —  3a,  5  In  fehlt  M ;  prima  fehlt  X ; 
prima  colitur  AHM.  —  3b,  3  Pasce  vetus  Z;  Pasche  vetus  B.  —  3b,  6 
Nocte  V;  ehvminat  F;  illuminat  BDKUX.  —  4  a,  1  tristis  gessit  C.  —  4  b,  1 
Doctis  ADEFHIPV;  Sacris  nobis  institutis  MN.  —  4  b,  3  Consecravit  AEF 
HIMOPV.  —  5  b,  1  Quod  non  sapis  HOP.  —  6  a,  2  Signis  tarnen  AEFIMN 
TVZ.  —  6b,  2  Christus  tarnen  O.  —  7a,  1  non  consumens  W.  —  7a,  2 
nee  divisus  K.  —  7b,  2  Tantum  isti,  quantum  ille  FMN ;  illi  G.  —  8  a,  2 
tarnen  non  aequali  B.  —  8b,  2  Inde  paris  DF ;  Vide  panis  N.  —  9  a,  2 
Non  facilles  Z.  —  9b,  2  Signi  tarnen  B.  —  9b,  4  Signatim  FG.  —  10a,  2 
Lux  factus  eibus  W.  —  IIa,  3  Tu  nos  pasche  DPX;  Tu  nos  pastor  E.  — 
IIb  fehlt.  B.  —  IIb,  3  Tuos  ibi  DW.  —  IIb,  5  fac  sanetorum  omnium 
AEFHIKNOV. 


586 


3S6.   (2.)  In  Festivitate  Corporis  Christi. 

Ad  Vesperas. 


Pange,  lingua,  gloriosi 
Corporis  mysterium 

Sanguinisque  pretiosi, 
Quem  in  mundi  pretium 

Fructus  ventris  generosi 
Rex  effudit  gentium. 


4.    Verbum  caro  panem  verum 
Verbo  carnem  efficit, 

Fitque  sanguis  Christi  merum, 
Et,  si  sensus  deficit, 

Ad  firmandum  cor  sincerum 
Sola  fides  sufficit. 


Nobis  natus,  nobis  datus 
Ex  intacta  virgine 

Et  in  mundo  conversatus 
Sparso  verbi  semine 

Sui  moras  incolatus 
!Miro  clausit  ordine. 


5.    Tantum  ergo  sacramentum 
Yeneremur  cernui, 
Et  antiquum  documentum 

Novo  cedat  ritui, 
Praestet  fides  supplementum 
Sensuum  defectui. 


In  supremae  nocte  cenae 
Recumbens  cum  fratribus 

Observata  lege  plene 
Cibis  in  legalibus 

Cibum  turbae  duodenae 
Se  dat  suis  manibus. 


Genitori  genitoque 

Laus  et  iubilatio, 
Salus,  bonor,  virtus  quoque 

Sit  et  benedictio, 
Procedenti  ab  utroque 

Compar  sit  laudatio. 


Brev.  ms.  S.  Dorotheae  Vindobonen.  saec.  13.      Cod.  Vindobonen.  1717. 
A.   —   Antiph.  ms.  S.  Mariae  de  Villari  saec.   13.     Cod.  Bruxellen.  6436.  B. 

—  Hymn.  ms.  S.  Mariae  Magdalenae  Claustroneoburgen.  saec.  13/u.  Cod. 
Claustroneoburgen.  1001.  C.  —  Antiph.  ms.  Salemitanum  anni  1318.  Cod. 
Heidelbergern  Salem.  X  6.  D.  —  Brev.  ms.  Secoviense  (Monial.)  saec.  14.  in. 
Cod.  Graecen.  789.  E.  —  Antiph.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod. 
Prägen.  ATII  II  1.  F.  —  Agenda  et  hymn.  ms.  Cistercien.  saec.  14.  in.  Cod. 
Prägen.  VI  E  17.  G.  —  Collect,  ms.  Aspacense  saec.  [13.  et]  14.  in. 
Clin.  Monacen.  3215.  H.  —  Antiph.  et  hymn.  ms.  Suecicum  saec.  14.  [et  15.] 
Cod.  Upsalen.  C  422.  I.  —  Collect,  ms.  Hilariense  saec.  14.  Cod.  Hilarien. 
48.   K.   —   Brev.  ms.  Pragense  saec.  14.     Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  E  13.  L. 

—  Matutin.  ms.  Admuntense  anni  1180.  Cod.  Admunten.  18.  add.  saec.  14. 
M.  —  Viat.  ms.  Iohannis  Noviforen.  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  A  12. 
N.  —  Orat.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  VI  G  16  c.  add. 
saec.  14.  O.  —  Brev.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen. 
1199.  P.  —  Diurn.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  (Monial.)  saec.  14.  Cod. 
Petrin,  a  IV  11.  Q.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Portae  Mariae  V.  in 
Axpach  saec.  14.    Cod.  Vindobonen.  1877.  R.  —  Brev.  ms.  Chimense(?j  saec. 

14.  Cod.  Vindobonen.  1'893.  S.  —  Brev.  ms.  Florianum  saec.  14  [et  13.] 
Cod.  Florian.  XI  384.  T.    —  Antiph.  et  hymn.  ms.  Benedictin.  Suecic.  saec. 

15.  Cod.  Upsalen.  C  477.  U.  —  Brev.  ms.  Trebonense  saec.  15.  Cod. 
Prägen.  VI  F  12  b.  V.  —  Brev.  ms.  Pragense  saec.  14.  [et  15.]  Cod. 
Prägen.  VI  F  12  a.  W.  —  Brev.  ms.  Hanussii  de  Kolowrat  anni  1470. 
Cod.  Capit.  Prägen.  P  11.  X.  —  Psalt.  ms.  Basileense  saec.  15/i6.  Cod. 
Paulan.  25.  2.  33  (ol.  Sanbl.  memb.  57).  Y.  —  Hymn.  ms.  Sanblasianmn 
anni  1504.     Cod.  Paulan.  25.  1.  34  (ol.  Sanbl.  memb.  12  ).  Z. 


—     587 


Nach  Str.  2  schalten  die  Zisterzienserbreviere  DK  ein: 


Ipse  verbum,  quo  creavit 
Alpha  cuncta  primitus, 

Ens  antiquum  incarnavit 
Innovans  paraclitus, 

Hinc  nos  suo  carne  pavit 
Dens  homo  genitus. 


O   mirandum  sacramentum, 

Idem,  quando  nascitur, 
Se  daturus  alimentnm 

In  praesaepe  ponitur, 
Xiiviim  condens  testamentum, 

Dum  [Cum  K]  pascha  recolitur. 


Hinter  Str.  2  Divisio  DK.  —  3,  3  legis  plene  M.  —  4,  2  Verbum  carnem 
CE.  —  4,3  Christi  sanguis  E.  — -  5 ,  1  Tandem  ergo  A ;  Sanctum  ergo  C. 
—  5,2  Venei-emur  pretiosi  N.  —  5 ,  3  Et  antiqui  M.  —  6 ,  5  Procedentis 
A.  —  6,  6  Semper  sit  CHK. 

Das  Brev.  ms.  Praedicatorum  saec.  13.  ex.  Cod.  Barberin.  XI  43  ent- 
hält das  Officium  Corporis  Christi  nachgetragen  mit  der  Bemerkung:  „Incipit 
officium  de  corpore  Christi  editum  a  fratre  Thoma  de  Aquino,  ordinis 
fratrum  Praedicatorum".  Das  Brevier  enthält  bereits  das  Officium  des  hl. 
Dominikus,  das  später  nachgetragen  ist. 


387.   (3.)  In  Festivitate  Corporis  Christi. 

Ad  Nocturnum. 

1.  Sacris  solleraniis  iuncta  sint  gaudia, 
Et  ex  praecordiis  sonent  praeconia, 
Recedant  vetera,  nova  sint  omnia, 

Corda,  voces  et  opera. 

2.  Noctis  recolitur  cena  novissima, 

Qua  Christus  creditur  agnum  et  aziraa 
Dedisse  fratribus  iuxta  legitima 
Priscis  indulta  patribus. 

3.  Post  agnum  typicum  expletis  epulis 
Corpus  dominicum  datur  discipulis 

Sic  totum  omnibus,  quod  totum  singulis 
Eius  fatemur  manibus. 

4.  Dedit  fragilibus  corporis  ferculum. 
Dedit  et  tristibus  sanguinis  poculum, 
Dicens:  accipite,  quod  trado,  vasculum, 

Omnes  ex  eo  bibite. 

5.  Sic  sacrificium  istud  instituit, 
Cuius  officium  committi  voluit 

Solis  presbyteris,  quibus  sie  congruit, 
Ut  sumant  et  dent  ceteris. 


6.    Panis  angelicus  fit  panis  hominum, 
Dat  panis  caelicus  figuris  terminum ; 
0  res  mirabilis !  Manducat  Dominum 
Servus  pauper  et  humilis. 


—     588    — 

7.    Te,  trina  deitas  unaque,  poscimus, 
Sic  tu  nos  visita,  sicut  te  colimus, 
Per  tuas  semitas  duc  nos,  quo  tendimus, 
Ad  lucem,  quam  inhabitas. 

Hymn.  rns.  S.  Mariae  Magdal.  Claustroneoburgen.  saec.  13,i4.  Cod. 
Claustroneob.  1001.  A.  —  Brev.  ms.  Secoviense  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
789.  B.  —  Antiph.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  VII 
H  1.  C.  —  Orat.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen.  VI  G 
16    c.    D.    —   Collect,  ms.  Aspacense  saec.  14.  in.      Clm.  Monacen.  3215.  E. 

—  Matut.  ms.  Admuntense  anni  1080.  Cod.  Admunten.  18.  add.  saec.  14. 
F.  —  Brev.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  E  13.  G.  — 
Viat.    ms.    Iohannis    Noviforen.  saec.  14.      Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  A  12.  H. 

—  Brev.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1199. 
I.  —  Brev.  ms.  Chimense(?)  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1893.  K.  —  Brev. 
ms.  Florianum  saec.  14.  [et  13.]  Cod.  Florian.  XI  384.  L.  —  Brev.  ms. 
Cisterciense  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI  399.  M.  —  Brev.  ms.  Pragense 
saec.  14.  [et  15.]  Cod.  Prägen.  VI  F  12  a.  N.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  Portae 
S.  Mariae  in  Axpach  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1877.  O.  —  Antiph.  et 
hymn.  ms.  Suecicum  saec.  14.  [et  15.]  Cod.  Upsalen.  C  422.  P.  —  Diurn. 
ms.  S.  Petri  S ausbürgern  (Monial)  saec.  14.  Cod.  Petrin,  a  IV  11.  add. 
saec.  14/i5.  Q.  —  Brev.  ms.  S.  Dorotheae  Vindobonen.  saec.  13.  Cod.  Vindo- 
bonen. 1717.  add.  saec.  15.  R.  —  Diurn.  et  hymn.  ms.  Benedictin.  Suecic. 
saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  422.  S.  —  Brev.  ms.  Trebonense  saec.  15.  Cod. 
Prägen.  VI  F  12  b.  T.  —  Brev.  ms.  Hanussii  de  Kolowrat  anni  1470.  Cod. 
Capit.  Prägen.  P  11.  U.  —  Hymn.  ms.  Sanblasianum  anni  1504.  Cod. 
Paulan.  25.  1.  34.  (ol.  Sanbl.  memb.  12.)  V. 

1,    4  Cordis  voces  B.  —  2,  3  legitimae  A.  —  2,  4  Pacis  indulta  A.  — 

3,  2   dator  A;   datum  H.  —  3,   3  Fit   totum  H.  —  Str.  3   und  4  fehlen  B. 

4,  2  saluti  poculum  E.  —  4,3  quod  dardo  vobis  vasculum  A.  —  7,  2  Sic 
nosque  visitas  BE;  Sic  tu  nos  visites  H;  Sicut  nos  visitas  F.  —  7,  4 
Suppliciter  te  petimus  AB. 


388.  (4.)  In  Festivitate  Corporis  Christi. 

Ad  Laudes. 

1.  Verbum  supernum  prodiens  4.    Se  nascens  dedit  socium, 
Nee  patris  linquens  dexteram,  Convescens  in  edulium, 
Ad  opus  suum  exiens  Se  moriens  in  pretium, 
Venit  ad  vitae  vesperam.  Se  regnans  dat  in  praeraiura. 

2.  In  mortem  a  diseipulo  5.    0  salutaris  hostia, 

Suis  tradendus  aemulis  Quae  caeli  pandis  ostium, 

Prius  in  vitae  ferculo  Bella  premunt  hostilia, 

.  Se  tradidit  diseipulis.  Da  robur,  fer  auxilium. 

3.  Quibus  sub  bina  specie  6.    Uni  trinoque  Domino 
Carnem  dedit  et  sangoinem,  Sit  sempiterna  gloria, 
Ut  duplicis  substantiae  Qui  vitam  sine  termino 
Totum  eibaret  hominem.  Nobis  donet  in  patria. 


—    589    — 

Hymn.  ms.  S.  Mariae  Magdalenae  Claustroneoburgen.  saec.  13|u.  Cod. 
Claustroneoburgen.  1001.  A.  —  Brev.  ms.  Secoviense  saec.  14.  in.  Cod. 
Graecen.  789.  B.  —  Orat.  ms.  S.  Georgii  Prägen,  saec.  14.  in.  Cod.  Prägen. 
VI  G  16  c.  add.  saec.  14.  C.  —  Brev.  ms.  Pragense  saec.  14.  [et  15.]  Cod. 
Prägen.  VI  F  12  a.  D.  —  Matut.  ms.  Admuntense  anni  1180.  Cod.  Admunten. 
18.  add.  saec.  14.  E.  —  Brev.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  Cod. 
Claustroneoburgen.  1199.  F.  —  Brev.  ms.  Chimense(?)  saec.  14.  Cod. 
Viudobonen.  1893.  G.  —  Brev.  ms.  Florianum  saec.  14.  [et  13.]  Cod. 
Florian.   384.    H.   —  Collect,  ms.  Hilariense  saec.  14.     Cod.  Hilarien.  48.  I. 

—  Collect,  ms.  Aspacense  saec.  [13.  et]  14.  in.  Clm.  Monacen.  3215.  K.  — 
Antiph.  et.  hymn.  ms.  Suecicum  saec.   14.  [et  15.]     Cod.  Upsalen.  C  422.  L. 

—  Diurn.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  (Monial.)  saec.  14.  Cod.  Petrin,  a  IV 
11.  add.  saec.  14/i5.  M.  —  Brev.  ms.  S.  Dorotheae  Vindobonen.  saec.  13 
Cod.  Vindobonen.  1717.  add.  saec.  15.  N.  —  Psalt.  et  hymn.  Portae  Mariae 
V.  in  Axpach  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1877.  O.  —  Diurn.  et  hymn.  ms. 
Benedictin.  Suecic.  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  477.  P.  —  Brev.  ms.  Trebo- 
nense  saec.  15.  Cod.  Prägen.  VI  F  12  a.  Q.  —  Brev.  ms.  Hanussii  de 
Kolowrat  anni  1470.  Cod.  Capit.  Prägen.  P  11.  R.  —  Hymn.  ms.  Sanbla- 
sianum  anni  1504.     Cod.  Paulan.  25.   1.  34.  (ol    Sanbl.  memb.  12.)  S. 

2,  1  morte  B;  discipulis  E.  — -2,  3  ferculis  E.  —  3,  2  Corpus  dedit 
K.  —  3 ,  3  Ut  triplicis  substantiae  K ;  dann  ist  triplicis  substantiae  auf 
Christus   zu  beziehen.  —  5,  2  Bella  premis  B. 


389.   (5.)   Oratio  in  praesentia  Corporis  Christi. 

1.  Adoro  te  devote,  latens  deitas, 
Quae  sub  bis  figuris  vere  latitas; 
Tibi  se  cor  raeum  totum  subicit, 
Quia  te  contemplans  totum  deficit. 

2.  Visus,  gustus,  tactus  in  te  fallitur, 
Sed  auditu  solo  tute  creditur ; 
Credo,  quidquid  dixit  Dei  filius, 
Verbo  veritatis  nihil  verius. 

3.  In  cruce  latebat  sola  deitas, 

Sed  hie  latet  siraul  et  humanitas, 
Arabo  tarnen  credens  atque  confitens 
Peto,  quod  petivit  latro  paenitens. 

4.  Piagas  sicut  Thomas  non  intueor, 
Deum  tarnen  meum  te  confiteor ; 
Fac  me  tibi  semper  magis  credere, 
In  te  spem  habere,  te  diligere. 

5.  0  memoriale  mortis  Domini, 

Panis  vivus  vitam  praestans  homini, 
Praesta  meae  menti  de  te  vivere 
Et  te  illi  semper  dulce  sapere. 


—     590    — 

6.  Pie  pelicane,  Iesu  Domine, 

Me  immundum  munda  tuo  sanguine, 
Cuius  una  stilla  salvum  facere 
Totum  mundum  posset  omni  scelere. 

7.  Iesu,  quem  velatum  nunc  aspicio, 
Quando  fiet  illud,  quod  tarn  sitio, 
Ut  te  revelatu  cernens  facie 
Visu  sim  beatus  tuae  gloriae. 

Orat.   ms.   Lehninense   anni    1518.     Cod.    Berolinen.  Theol.  lat.  IV0  29. 

A.  —  Orat.  ms.  Libehardi,  prioris  Reichenbacen.,  anni  1476.  Clm.  Monacen. 
2990.  B.  —  Collect,  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Casanaten.  D  V  26 
(311).  C.  —  Orat.  ms.  Herculis  Ferrarien  (?)  saec.  15.    Cod.  Marcian.  L  II  60. 

D.  —  Orat.  ms.  V.  Iustinae  Patav.  saec.  15.  ex.     Cod.  Marcian.  L.  III  173. 

E.  —  Collect,  ms.  Italicum  saec.  15.  Cod.  Rossian.  IX  44.  F.  —  Collect, 
ms.  incert.  orig.  saec.  15.  Cod.  Yindobonen.  4061.  G.  —  Orat.  ms.  S.  Petri 
Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  a  III  37.  H.  —  Orat.  ms.  Caelestinorum 
S.  Mariae  de  Parisius  saec.  15.     Cod.  Mazarin.  3897  (605).  I. 

Orat.  ms.  Ehenoviense  saec.  15.  Cod.  Turicen.  Rhen.  CXIX.  K.  — 
Orat.  ms.  Cisterciense  saec.  15.  Cod.  Darmstadien.  8°  1228.  L.  —  Orat. 
ms.  incert.  orig.  saec.  15.  Cod.  Darmstadien.  2772.  M.  • —  Miss.  ms. 
Casinense(?)  saec.  14.  Cod.  Casinen.  128.  add.  saec.  14/ib.  N.  —  Orat.  ms. 
Wratislaviense   saec.    15.      Cod.   Univ.    Friburgen.   Helv.    s.   n.  O.  —  Horae 

B.  M.  V.  sec.  usum  Romanae  Curiae  saec.  15.  Cod.  Vatican.  6259.  P.  — 
Collect,  ms.  Cluniacense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  346.  Q.  — ■ 
Cursus  de  Domina  sec.  ecclesiam  Hamburgensem  imp.  Rostochie  (Ludov. 
Dietz)  1522.  R.  —  Varianten  aus  K — R  nicht  verzeichnet. 

1,  1  te  fehlt  FG,  nachgetragen  G;  latens  veritas  CDEFGH;  latens 
hostia  B.  —  1,  2  Teque  sub  his  G;  sub  istis  figuris  I;  sub  his  formis  FG. 
- —  1,  3  Tibi  cor  meum  se  E;  totum  afficit  H.  —  2,  1  gustus  fehlt  G;  Visus, 
tactus,  gustus  FI.  —  2,  2  Sed  solo  auditu  BFHI ;  Sed  solus  auditus  G ;  tuto 
creditur  A ;  in  te  creditur  H ;  in  te  tuto  creditur  B.  —  2,3  Nihil  veritatis 
verbo  Gl;  Nihil  verbo  veritatis  H;  Nil  veritatis  hoc  verbo  CDE.  —  3,  1 
sola   divinitas  B.  —  3,    2   simul  fehlt  H.  —  3,   3  Ambo  vere  credens  BW. 

4,  1  non  fehlt  H.  —  4,  2  Meum  tarnen  Deum  FG;   te  esse  confiteor  A.  — 

5,  2  Panis  verus  CDEF;  Panis  vive  I;  Panis  veram  vitam  G.  —  5,  3  Fac 
me  semper  de  te  magis  vivere  I.  —  5,  4  te  fehlt  H;  illi  fehlt  G;  Et  te 
mihi  semper  I;  Et  te  semper  illi  CDEF;  dulcem  I.  —  6,  2  Munda  me 
immundum  L  —  6,  3  Una  stilla  sola  salvum  facere  H.  —  6,  4  possit  A; 
potest  E ;  Mundum  posset  totum  ab  omni  I.  —  7 ,  1  Iesum  D ;  Iesu  te 
velatum  H;  Iesu  pie,  quem  nunc  A;  O  Iesu,  quem  B;  Iesu,  quem  nunc 
velatum  G.  —  7,  2  istud  G ;  puod  iam  sitio  B ;  quod  tantum  sitio  E ;  quod 
tarn  cupio  G.  —  7,  3  te  fehlt  H;  cernam  I;  revelata  facie  videam  B.  — 
7,  4  Visu  fehlt  G;  Visus  H;  statt  dieses  Verses  in  I:  In  regno  tuae  collo- 
catus  gloriae  I;  in  B:  In  perenni  requie,  ubi  tu  es  gloria  beatorum  per  in- 
finite saecula  saeculorum. 

„Ad  sacramentum  eucharistiae  oratio  beati  Thomae"  A.  —  „Oratio 
sancti  Thomae  de  Aquino,  quam  dixit  in  obitu  suo ,  quando  sumpsit 
eucharistiam".  B.  —  „Oratio  sancti  Thomae  de  Aquino,  quam  ipse 
dicebat  ante  hostiam  consecratam".  C.  —  „Oratio,  quam  dicebat  sanctus 
Thomas  de  AquiDO  post  elevationem  corporis  Domini  nostri  Iesu  Christi". 
D.  —  „Devota  oratio  sancti  Thomae  de  Aquino  in  honore  corporis 
Christi  dicenda  ab  omni  communicare  volenti".  E.  —  „Oratio,  quam  dicebat 
sanctus  Thomas  de  Aquino  ante  corpus  Christi".  F.  —  „Sequitur  oratio, 
quam   fecit   Thomas   de    Aquino    super   corpus  Domini    in  extremis  vitae 


—     591     — 

suae  horis".  G.  —  „Oratio  sancti  Thornae,  quam  dixit  in  felici  transitu 
suo,  quando  recepit  eucharistiam".  H.  —  „Oratio  in  praesentia  corporis 
Christi".  I. 

„Devota  oratio  beati  Thomae  de  Aquino  ad  corpus  Christi".  K.  — 
„Oratio  sancti  Thomae  de  Aqu  i  n  o".  L.  —  „Oratio  sancti  Thomae  de  Aquino, 
quam  dixit  in  felici  transitu  suo,  [quando]  eucharistiam  recepit".  M.  — 
„Alia  oratio  sancti  Thomae".  N.  —  „Oratio  beati  Thomae  de  Aquino". 
0.  —  „Hos  versus  promisit  [sie]  sanetus  Thomas  de  Aquino  instante 
suo  obitu  ante  sumptionem  corporis  Domini  nostri  Iesu  Christi".  P.  — 
„Oratio  dicenda,  quando  corpus  Christi  in  altari  traetatur,  quam  sanetus 
Thomae  de  Aquino  composuit".  Q.  —  „Oratio  beati  Thomae  de  Aquino 
ante  communionem".  R  — 


Ioliannes  Peckham, 

Archiepiscopus  Cantuariensis. 
f  1292. 

John  Peckham  (Johannes  Pecchamus)  ward  zu  Peckham  in  Sussex  in 
der  Nähe  von  Lewes-Priory  geboren.  Ob  er  mit  der  adeligen  Familie  der 
Peckham  of  Arches,  die  noch  im  18.  Jahrhundert  blühte,  in  Verbindung  zu 
bringen  ist,  bleibt  ungewifs.  Er  studierte  zuerst  in  Lewes-Priory,  dann  zu 
Oxford  und  trat  ebenda  in  den  Orden  des  hl.  Franziskus,  begab  sich  dann 
nach  Paris  (bald  nach  1250),  hörte  Bonaventura  und  erhielt  nach  Erlangung 
des  Doktorgrades  einen  Lehrstuhl  der  Theologie.  Wie  Bonaventura  ver- 
teidigte auch  er  den  Orden  gegen  die  Angriffe,  deren  Seele  Wilhelm 
von  Saint-Amour  war  (1252 — 62).  Im  Jahre  1270  als  Lektor  für  seine  Ordens- 
genossen nach  Oxford  zurückgekehrt ,  ward  er  1275  zum  Provinzial  der 
englischen  Franziskaner  erwählt  und  wohnte  im  ersten  Jahre  seines 
Provinzialates  dem  Generalkapitel  des  Ordens  in  Padua  bei.  Wenige  Jahre 
später  ward  er  vom  Papste  als  „Lector  sacri  palatii"  nach  Rom  berufen. 
Als  solcher  sah  er  Bischöfe,  Kardinäle  und  sonstige  Würdenträger  unter 
seinen  Zuhörern,  die  sich  erfurchtsvoll  erhoben,  wenn  er  den  Hörsaal  betrat, 
ein  Zeichen  der  Deferenz,  das  sie  alsbald  unterliefsen ,  als  er  zum  Erz- 
bischofe  ernannt  war,  da  sie  es  auf  den  Menschen,  nicht  auf  den  Bischof  be- 
zogen wissen  wollten. 

Nach  dem  Tode  Roberd  Kilwardbys  (1278)  war  nämlich  Robert  Burnell 
zum  Erzbischofe  von  Canterbury  gewählt  worden.  Nikolaus  III.  verwarf  die 
Wahl  und  ernannte  Peckham ,  sehr  gegen  dessen  Wunsch  und  Neigung 
(25.  Jan.  1279).  Am  ersten  Fastensonntage,  den  19.  Februar,  wurde  dieser 
konsekriert,  reiste  über  Paris,  Amiens  (21.  Mai)  und  Abbeville  nach  England, 
wo  er  den  4.  Juni  landete.  Seine  Inthronisation  fand  erst  den  8.  Oktober 
in  Gegenwart  Eduard  I.  statt;  doch  hatte  er  schon  am  29.  Juli  zu  Reading 
eine  Synode  abgehalten.  Eine  zweite  tagte  1281  zu  Lambeth.  In  dem  um 
diese  Zeit  sich  entspinnenden  Kampfe  mit  Wales  spielte  Peckham  insofern 
eine  hervorragende  Rolle ,  als  sein  Bestreben ,  Wales  den  englischen  Ge- 
bräuchen zu  konformieren,  nicht  wenig  zum  Ausbruch  der  Feindseligkeiten 
beitrug,  Absichten,  die  er  dann  nach  dem  Tode  Llywelyns  von  Wales  aus- 
zuführen in  die  Lage  kam.  Persönlich  liebenswürdig  und  bescheiden  ward 
Peckham  als  Erzbischof  gleichwohl  in  eine  fast  ununterbrochene  Reihe  von 
Händeln  mit  seinen  Suifraganen,  mit  Äbten  und  Klöstern,  ja  mit  dem  Könige 
verwickelt,  Händel,  die  mit  wechselndem  Geschick  und  Erfolg  zum  Austrage 
gebracht  wurden  und  sich  um  so  häufiger  wiederholten,  als  der  Erzbischof 
sich  nicht  nur  um  die  Wahrung  der  Rechte  seines  Stuhles  (wirklicher  oder 
vermeintlicher),  sondern  ebenso  um  die  der  Mendikanten,  in  erster  Linie  des 
eigenen  Ordens   bemühte.     Eine   besonders   lebhafte  theologische  Fehde  ent- 


—    593    — 

spann  sich  1284  zu  Oxford  zwischen  ihm  und  den  Dominikanern  bezüglich 
der  Lehre  über  die  Form  des  Leibes  Christi  im  Grabe  und  in  der  hl. 
Eucharistie.  Peckham  starb  nach  langwieriger  Krankheit  zu  Mortlake  den 
8.  Dezember  1292  und  ward  den  19.  desselben  Monats  im  nördlichen  Quer- 
schiff des  Domes  von  Canterbury  begraben.  Eine  ausführliche  Lebens- 
beschreibung Peckhams  gab  Ch.  T.  Martin,  Registrum  epistolarum  Fratris 
Iohannis  Peckham,  archiepiscopi  Cantuariensis.  Vol.  I-II1,  London  1882 — 83. 
I,  LYII— LXXV;  II,  XXXVII— CVIII;  III,  XXVII-  LVI.  Ein  Auszug 
daraus  Dictionary  of  National  Biography  XLIV,  190—197. 

Peckhams  ausgebreitete  philosophische  und  theologische  Schriftstellerei 
kann  uns  hier  ebensowenig  beschäftigen  als  seine  umfassende  administrative 
Tätigkeit.  Eine  Liste  seiner  Werke,  die  zum  gröfsten  Teile  ungedruckt 
sind,  gibt  Martin  a.  a.  O.  III,  LVI — CXLIV,  zugleich  mit  dem  Nachweise 
handschriftlicher  Quellen,  soweit  ihm  solche  auffindbar  waren.  Was  seine 
religiösen  Dichtungen  betrifft,  die  ihm  einen  der  ehrenvollsten  Plätze  unter 
den  mittelalterlichen  Hymnoden  sichern,  so  sind  dieselben  im  folgenden  zu- 
sammengestellt. Ausgeschlossen  habe  ich  die  „Defensio  fratrum  m  endi- 
cantium"  (Cambridge  Dd  XIV  20)  mit  dem  Anfange:  „0  Christi  vicarie 
monarcha  terrarum",  da  dieselbe  der  didaktischen,  nicht  der  lyrischen 
Dichtung  angehört;  Auszüge  bei  Martin  1.  c.  III,  CX  sqq.  Ferner  ein  Ge- 
dicht über  die  Unterschiede  des  Jugend-  und  Greisenalters  (Cambridge  Ee 
VI  6),  das  mit  den  Worten  beginnt:  „Dum  iucenis  crem,  hidens  wunquam 
re<[uievi" ;  abgesehen  vom  Inhalte,  ist  auch  die  Autorschaft  Peckhams  nicht 
erwiesen,  da  das  Gedicht  in  der  Handschrift  ohne  Namen  ist.  Vgl.  Martin 
1.  c.  III,  CXXII  sq.  Endlich  ein  langes  Gedicht,  eine  Art  Planctus  „humiliter 
confitentis",  das  in  der  zuletztgenannten  Cambridger  Handschrift  fol.  42  aus- 
drücklich Peckham  zugeschrieben  wird.  Es  fehlt  aber  in  der  Handschrift 
infolge  von  Beschädigung  der  Anfang  des  Gedichtes.  Auch  kann  ich  das 
Bedenken  nicht  unterdrücken,  dafs  der  häufige  und  ungenierte  Gebrauch  des 
Taktwechsels  von  der  sonstigen  Art  Peckhams  abweicht.  Vgl.  Martin  1.  c. 
IH,  CXVIH  sqq.  —  Was  endlich  das  nach  Tanners  Bibliotheca  Britannica  vom 
Handschriftenkatalog  der  Universitätsbibl.  von  Cambridge  II,  519  und  von 
Martin  1.  c.  IH,  CXX  Peckham  zugeschriebene  Psalterium  Beatae 
Mariae,  beginnend  mit  den  Worten  „Mente  concipio  laudes  conscribere" 
oder  vielmehr:  „Ave,  virgo  virginum,  jxtrens  absque  pari"  anlangt,  mufs  ich 
auf  das  Anal.  XXV,  171  Gesagte  zurückverweisen.  Es  ist  zu  beachten,  dafs 
keine  Hs.  Peckham  als  Verfasser  dieses  Psalters  bezeichnet,  während  zwei 
Stephen  Langthon  nennen,  der  auch  Hymnograph  war. 


390.  (1.)  De  sanctissima  Trinitate. 

Officium. 

In    1.   Vesperis. 
Antiphonae. 

1.    Sedenti   super  solium  2.    Sequamur  per  suspiriura, 
Congratulans  trishagium  Quod  geritur  per  gaudium 

Seraphici  clamoris  In  sanctis  caeli  choris, 

Cum  patre  laudat  filium  Levemus  cordis  Studium 

Indifferens  principium  In  trinum  lucis  radium 

Reciproci  amoris.  Splendoris  et  amoris. 

Dreves,   Lateinische  Hyninendichter.     II.  38 


—    594    — 

Vgl.  das  Weitere  Anal.  V,  19  sqq.,  wo  dies  Officum  abgedruckt  ist.  — 
Zu  den  dort  mitgeteilten  Quellen  wären  hinzuzufügen:  Collect,  ras.  Cantu- 
ariense  auni  1452.  Cod.  Londinen.  Reg.  10  B  IX.  —  Brev.  ms.  Franciscan. 
saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1164.  —  Brev.  ms.  Franciscan.  saec.  15. 
Cod.  Parisin.  13244.  —  Brev.  ms.  Franciscan.  saec.  15.  Cod.  Parisin.  760. 
—  Brev.  ms.  Franciscan.  saec.  15.  Cod.  Borgian.  M  VI  23.  Ferner  alle 
Brevierhandschriften ,  die  zu  den  folgenden  drei  Hymnen  namhaft  gemacht 
werden.  —  Betreffs  der  Autorschaft  Peckhams  vgl.  Anal.  XXIII,  5  sq.; 
XXV,  5;  Martin  1.  c.  III,  CXXIX.  —  Einen  ausführlichen  Kommentar  zu 
diesem  Officium  schrieb  Franciscus  Titelmannus  unter  dem  Titel :  Liber  de 
sacrosancta  et  superbenedicta  Trinitate,  in  quo  ecclesiasticum  officium,  quod 
in  illius  sollemnitate  legit  Romana  ecclesia  clare  lucideque  explanatur,  simul 
et,  quidquid  de  illa  fide  tenendum  est,  facili  compendio  succincte  exponitur. 
Per  fratrem  Franciscum  Titelmannum  Hassellensem  etc.  Antwerpiae  1530.  — 
Unter  Sixtus  IV.  ward  das  Officium  Peckhams  ins  römische  Brevier  auf- 
genommen, unter  Pius  V.  daraus  wieder  entfernt. 


391.   (2.)   De  sanctissima  Trinitate. 

Ad  Vesperas. 


1.    In  maiestatis  solio 

Tres  sedent  in  triclinio, 

Nam  non  est  consolatio 
Perfecta  solitario. 


4.    Hoc  gaudium  est  spiritus, 
Quo  patri  natus  iungitur, 
Et  unum  bonum  funditus 
In  tribus  bis  concluditur. 


2.    Aeternae  mentis  oculo 
Dum  pater  in  se  flectitur, 
In  lucis  suae  speculo 
Imago  par  exprimitur. 


In  tribus  est  simplicitas, 
Quos    non   distinguit  qualitas, 
Nee  obstat  tribus  unitas, 
Quam  ampliat  immensitas. 


Imaginis  consortium 
Nativus  praebet  exitus, 
Consorsque  spirant  gaudium 
Ingenitus  et  genitus. 


6.    Per  solam  vim  originis 
Communio  tit  numinis 
Nativi  duetu  germinis 
Votivique  spiraminis. 


7.    Ingenito  et  genito 
Cum  spiritu  paraclito 
Honoris  simpli  debito 
Psallamus  corde  dedito. 

Brev.  ms.  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1164.  add. 
saec.  14/i5.  A.  —  Brev.  ms.  Franciscan.  Gallic.  saec.  15.  Clm.  Monacen. 
19299.  B.  —  Brev.  ms.  Lambacense  saec.  [14.  et]  15.  Cod.  Lambacen. 
CLXXIII.  C.  —  Diurn.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  (Monial.)  saec.  15.  Cod. 
Petrin,  a  II  26.  D.  —  Brev.  ms.  Romanum  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII 
30.  E.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  SS.  Udalrici  et  Afrae  anni  1494.  Clm.  Monacen. 
4301.  F.  —  Brev.  ms.  Olivetanum  saec.  15.  Cod.  Ambrosian.  Z  33  sup.  G.  — 
Brev.  sec.  rubricam  sacri  monasterii  Montis  Pannoniae  imp.  Venetiis  1506. 
H.  —  Psalterium  cum  fideli  castigatione  magnis  cliaracteribus  impressum 
Parisiis  (Berchtoldus  Rembolt)  1509.  I.  —  3,  3  spirans  F.  —  5,  4  Quos 
ampliat  F.  —  7,  4  corde  debito  A. 


—     595     - 


392.   (3.)   De  sanctissinia  Triuitate. 

Ad  Nocturnum. 


1.  0  lux  beata  trinitas, 
Tres  unum,  triam  unio, 
Imperialis  unitas 

In  trium  contubernio. 

2.  0  pater  innascibilis 
Natura  semper  pullulans, 
Pondus  rei  vertibilis 
Verbo  virtutis  baiulans. 

3.  0  verbum  in  principio, 
Paternae  splendor  gloriae, 
Tu  conditorum  ratio, 
Lux  cordium,  fons  veniae. 


4.  0  amor,  sancte  Spiritus, 
Concordiae  spiraculum, 
Summi  dulcoris  halitus, 
Pax,  foedus,  fructus,  osculam. 

5.  Pater  gignit  imaginem 
Aequatam  sibi  penitus, 
Solamque  per  originem 
Ab  ipsis  differt  spiritus. 

6.  Tres  unum  Deum  credimus, 
Unam  trium  essentiam, 
Tribus  unam  impendimus 
Honoris  reverentiam. 


Brev.  ms.  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  1164.  add. 
saec.  u/i5.  A.  —  Brev.  ms.  Franciscanum  saec.  14/i5.  Cod.  Parisin.  1290. 
B.  —  Brev.  ms.  Franciscanum  anni  1474.  Cod.  Hilarien.  CXII.  C.  —  Brev. 
ms.  Franciscan.  Gallic.  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19299.  D.  —  Brev.  ms. 
Lambacense  saec.  [14.  et]  15.  Cod.  Lambacen.  CLXXIII.  E.  —  Brev.  ms. 
Romanum  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  30.  F.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  SS. 
Udalrici  et  Afrae  anni  1494.  Clm.  Monacen.  4361.  G.  —  Brev.  ms.  Olivetanum 
saec.  15.  Cod.  Ambrosian.  Z  33  sup.  H.  —  Brev.  sec  rubricam  saeri  monasterii 
Montis  Pannoniae  imp.  Venetiis  1506  I.  —  Psalterium  cum  fideli  casti- 
gatione  imp.  Parisiis  1509.  K.  —  1,  2  Tres  fehlt  A;  trinum  A.  —  Str.  1 
lautet  abweichend  in  B : 

O  lux,  beata  trinitas 

Et  vita.  semper  radians, 

Tu  principalis  unitas, 

Cuncta,  quae  sunt  concilians. 

2,  1  O  fehlt  A.  —  3,  3  conditoris  C.  —  3,  4  fons  vive  (oder  virie)  B.  — 
4,  1  sancti  C.  —  5,  2  Aequalem  sibi  I.  —  6,  1  Deum  colimus  DI.  —  6,  2 
Trinam  essentiam  B.  —  6,  3  unam  fehlt   B. 


393.  (4.)  De  sanctissima  Triuitate. 

Ad  Laudes. 


1.    Festi  laudes  hodierni 

Ritu  ductas  annuo 
Cives  gaudio  superni 

Celebrant  perpetuo. 
Regem    trinum  dum  ter  terni 

Chori  laudant  mutuo. 


2.    Vita,  melos,  cor  supinum, 
Trini  cultus  munere 
Veneremur  regem  trinum, 

Voce,  votis,  opere, 
Quem  lex  iubet  masculinum 
Ter  in  anno  colere. 
38* 


—     596     — 

3.    Singulari  maiestati 

Decus  et  imperium, 
Sacrosanctae  trinitati 

Sit  pereune  gaudium, 
In  quo  siraus  nos  beati 

Per  te,   Ckriste,  praemium. 

Brev.  ms.  Eomano-Franciscan.  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen. 
1164.  A.  —  Brev.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  saec.  14.  Cod.  Petrin,  a  IV  1. 
B.  —  Brev.  ms.  Franciscan.  Gallicum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19  299.  C.  — 
Brev.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  476.  D.  —  Brev.  ms.  S. 
Petri  Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  a  IV  12.  E.  —  Brev.  ms.  S.  Petri 
Salisburgen.  saec.  15.  Cod.  Petrin,  a  I  10.  F.  —  Brev.  ms.  Romanum  saec. 
15.  Cod.  Rossian.  VIII  30.  G.  —  Brev.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod. 
Lambacen.  CLXXVI.  H.  —  Psalt.  et  hymn.  ms.  SS.  Udalrici  et  Afrae  anni 
1494.  Clm.  Monacen.  4301.  I.  —  Brev.  ms.  Franciscan.  saec.  15.  Cod. 
Borgian.  M  VI  23.  K.  —  Brev.  ms.  Olivetanum  saec.  15.  Cod.  Ambrosian. 
Z  33  sup.  L.  —  2,  3  Veneremur  H.  —  Mel:  Fange  lingua.  —  Wiederholt 
aus   Anal.   IV,    14. 


394.   (5.)  De  sanctissinia  Trinitate. 

In  2.  Vesperis. 

1.  Aeternae  lucis  claritas  4.    Per  solara  vim  originis 
Nos  tribus  ornans  viribus  Naturae  fit  communio, 
Monstrat,  quod  causans  veritas            Nativitas  imaginis, 
Trina  sit  hypostasibus.  Spiraminis  processio. 

2.  Trium  una  dum  cernimus  5.    Quam  felix  trium  Caritas 
Signatos  nos  imagine,  Uno  se  fruens  gaudio, 
Unam  trium  advertimus  Quia  non  est  iucunditas 
Lucem  in  trino  lumine.                      Perfecta  solitario. 

3.  Patris  se  mens  intelligens  6.    Laudum  clara  praeconia, 
Ortum   dat  unigenito  Sint  trinitati  simplici, 
Natamque  prolem  diligens                  Ipsique  nos  per  omnia 
Processum  dat  paraclito.  Subdamus  corde  supplici. 

Brev.  ms.  Romano-Franciscan.  saec.  15.  Cod.  Vatican.  4760  (II).  — 
1,  3  Monstratque.  —  6,  4  corde  simplici.  —  Der  Hymnus  steht  in  der  Quelle 
zur  zweiten  Vesper  des  Dreifaltigkeitsofficiums  von  Peckham,  ist  daher  wahr- 
scheinlich von  diesem  verfafst.  Da  auch  das  Officium  des  hl.  Franziskus, 
nach  dessen  Schema  dasjenige  Peckhams  gedichtet  ist,  vier  Hymnen  besitzt, 
ebenso  das  des  hl.  Antonius  von  Padua ,  ist  es  wahrscheinlich ,  dafs  auch 
dieses  vier  Hymnen  hatte,  von  denen  der  der, zweiten  Vesper  leicht  aufser 
Gebrauch  kommen  konnte.  Auch  der  Hymnus  Festi  laudes  fehlt  in  vielen 
Quellen,  welche  die  andern  beiden  Hymnen  haben.  Dann  atmet  aber  dieser 
Hj'mnus  ganz  und  gar  den  Geist  der  drei  andern.  Vgl.  namentlich  5,  3  sq. 
mit  Nr.  (2)  1,  3  sq.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XXIII,  10. 


597     — 


395.   (6.)  De  Corpore  Christi. 

1.    Ave.  vivens  hostia,  2.    Ave,  vas  clementiae, 

Veritas  et  vita,  Scrinium  dulcoris, 

In  qua  sacrificia  In  quo  sunt  deliciae 

Cuncta  sunt  tinita,  Caelici  saporis, 

Per  te  patri  gloria  Veritas  substantiae 

Datur  infinita,  Tota  salvatoris, 

Per  te  stat  ecclesia  Sacramentum  gratiae, 

Iugiter  munita.  Pabulum  amoris. 

Vgl.  den  Text  Anal.  XXXI,  111  sq.;  Über  die  Autorschaft  Peckhams 
ebenda  S.  113:  Martin  1.  e.  III,  CXIV;  ferner  weiter  unten  Nr.  (8),  An- 
merkung, S.  601. 

Zu  den  Anal.  XXX,  112  sq.  genannten  Quellen  ist  noch  hinzuzufügen. 
Cod.  Londinen.  Arund.  374  saec.  14:  „Incipit  devota  meditatio  de  sacramento 
altaris  et  eius  utilitatibus,  edita  a  fratre  Iohanne  Picthano,  ordinis 
minorum,  archiepiscopo  Cantuariensi  et  primate  totius  Angliae".  —  Cod. 
Londinen.  Harl.  913.  saec.  14.,  der  aber  nicht  den  vollständigen  Text,  sondern 
nur  Bruchstücke  bietet:  „Haue  meditationem  de  corpore  Christi  composuit 
Frater  Iohanne s  Pecham  de  ordine  Fratrum  minorum,  archiepiscopus 
Cantuariensis."  —  Clm.  Monacen.  5362  saec.  15:  „Dominus  Iohannes, 
archiepiscopus  Cantuariensis,  composuit  istam  meditationem.  Quicumque 
eam  devote  dixerit,  XL  dies  veniae  pro  peccatis  criminalibus  obtinebit."  — 
Clm.  Monacen.  7611  saec.  15:  „Hanc  orationem  de  saci-amento  altaris  edidit 
Iohannes  frater  de  Pischano,  ordinis  minorum,  archiepiscopus  Cantu- 
ariensis et  primate  [!]  totius  Angliae."  —  Collect,  ms.  Italicum  saec.  15. 
Cod.  Rossian.  IX  44:  „Devota  meditatio  de  sacramento  altaris  et  eius 
virtutibus,  edita  a  fratre  Iohanne  Pisano,  archiepiscopo  Cantuariensi" 
(A).  —  Brev.  ms.  Cavense  anni  1 308.  Cod.  Casanaten.  C  III  2  (1575) :  „Haec 
carmina  de  corpore  Christi  composuit  frater  Iohannes  de  Pithyano."  — 
Orat.  ms.  Carth.  Hildeshemen.  saec.  15.  Cod.  Capit.  Treviren.  116:  „Iohannes 
Pisanus,  archiepiscopus  Cantuariensis." 

Ohne  Angabe  des  Verfassers:  Orat.  ms.  S.  Mariae  Magdalenae  Hildes- 
hemen. saec.  15.  Cod.  Gotingan.  233.  —  Orat.  ms.  Vallis  Iocosae  saec.  15. 
Cod.  Labacen.  44.  (B).  —  Orat.  ms.  Anglicum  saec.  15.  Cod.  Oxonien. 
Eawlin.  C  558  (C).  —  Als  Hymnus  auf  Matutin  und  Laudes  verteilt  im 
Breviarium  Kimense  imp.   1518. 

Lesarten  in  ABC :  1,  3  In  quo  AC.  —  1,  5  patris  C.  —  Str.  3  und  4 
umgestellt  C.  —  4.  2  Munus  et  finale  A.  —  5,  6  Est  hoc  beatorum  C.  — 
6,  8  Pereat  divine  C.  —  7,  4  Xon  solum  AC.  —  8,  7  Potestque  hoc  A.  — 
9,  7  suggitur  C.  —  11,  6  Qui  vis  nos  C.  —  12,  1  Mos  est  hinc  amantium 
B.  —  13,  4  digneris  A.  —  Str.  13  hinter  15  B.  —  15,  1  superna  C.  —  In 
B  folgt  am  Schlufs  noch  :  Nobis  consecrantibus  etc.  (Anal.  1.  c.  113)  und  weiter: 

Laus   et  iubilatio  sit  uni  et  trino, 
Honor,  virtus,  gloria  sit  donanti  dona, 
Per  quae  sacrificia  offert  (nunc)  ecclesia 
Ad  delendum  crimina  per  nos  perpetrata. 

Insuper  altissimo  grates  referamus, 
Qui  nos  semper  reficit,  quem  nos  manducamus, 
Sic  ipsum,  quem  sumimus,  ita  collaudemus, 
Hie  semper  sie  vivimus,  ut  secum  regnemus. 


—     598     — 

Dafs  diese  Strophen  unecht,  braucht  nicht  bemerkt  zu  werden.  In  C 
ist  das  Lied  zu  einem  Stundeng-ebet  aufgeteilt;  Doxologie  jedesmal :  Gloria 
tibi,  Domine  |  Pascens  nos  cottidie  etc.     Vgl.  Anal.  1.  c.  114. 

Str.  9  und  10  dieses  Liedes  hat  Roth  aus  einer  Darmstädter  Hs.  ab- 
gedruckt, (Romanische  Forschungen  VI,  44j,  ohne  das  Bruchstück  als  solches 
zu  erkennen.  —  Auf  gleicher  Unkenntnis  beruhen  in  Chevalier's  Repert. 
Hymnologicum  die  Nr.  23597,  23749,  27686,  33769,  wo  die  Bruchstücke 
dieses  Reimgebetes  als  „Hymnen"  des  Papstes  Johannes  XXD1.  ausgegeben 
werden. 


396.   (7.)   De  Sacrameuto  Altaris. 

Hostia  viva,  vale,  fidei  fons,  gloria  matris, 

Donuni  finale,   vera  figura  patris. 
Vivens  panis,  ave,  cum  nurnine  iuncte  suave, 

Me  prohibens  a  vae,  mis  memor,  eia,  fave. 
5  Manna  viatorum,  veniae  via,  forma  sopliiae, 

Ductor  amatorum,  sis  mihi  norma  viae. 
Panis  dulcoris,  caeli  cibus,  esca  saporis, 

Vas  salvatoris,  esto  memor  memoris. 
Praesidium,  Domine,  virtus  plebis  peregrinae, 
10       Quam  Deus  in  fine  frangere  neve  sine. 

In  te  pane  quidem  sunt  tres,  non  dii,  Deus  idem, 

Sunt  tres  non  idem,  non  tria  numen  idem. 
Duplex  natura  Deus  es,  bominis  caro  plena 

Permanens  pura ;  laus  tibi  verbigena ! 
15  Corpus  idem   numero,  quondam  de  virgine  natum, 

In  cruce  letatum,  credo  videre  mero. 
Panis  in  altari,  caelo  caro  pura  videris, 

Visu  mutari,  nurnine  non  poteris. 
Nil  etiam  pateris  indignum,  si  comedaris, 
20       Ut  vis,  sie  caperis,  hostia  sponte  daris. 
Tu  qui  dignaris  tribui  nobis  et  in  esu, 

Esca  salutaris,  mis  miserere,  Iesu. 

Orat.  ms.  Anglicanum  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Rawlinson  C  558.  — 
6  amator.  —  „Versus  compositi  a  fratre  Iohanne  de  Peccham,  totius  Ang- 
liae  primate,  de  sacramento  altaris."  —  Abschrift  von  Rev.  H.  M.  Bannister. 


397.  (8.)  De  Deliciis  Virginia  Gloriosae. 

Salve,  saneta  mater  Dei,  2.    Salve,  Deo  consecrata, 

Radix  vitae,  robur  spei  Priusquam  buic  mundo  nata, 

Mortis  in  angustiis.  Intra  matris  uterum, 

Per  te  quaeso  consolari,  Dono  fixa  speciali, 

Da  sincere  meditari  Ut  nee  lapsu  veniali 

De  tuis  deliciis.  Peccares  in  posterum. 


—    599     — 


3.  Salve,  Stella  principalis, 
Tai  namque  lux  natalis 

Finem   fert  erroribus; 
Virginalis  flos  illuxit, 
Vita  tota  formam  duxit 

Vitae  novae  moribus. 

4.  Salve,  tantae  paritatis 
Vas,  ut  regem  maiestatis 

De  supernis  traxeris, 
Gabriele  nuntiante 
Inaudita  post  et  ante 

Nuntia  susceperis. 

5.  Salve,  tutrix  castitatis 
Nee  adhaerens  nuntiatis, 

Donec  certa  fieres, 
Salvo  virginali  flore 
Quod  caelesti  fusa  rore 

Filium  coneiperes. 

6.  Salve,  casta  Sunamitis, 
Fide  credens  inauditis, 

Dei  plena  radio ; 
Salve,  lux  humilitatis, 
Te  ancillam  vocans  gratis 

Data  regi  filio. 

7-    Salve,  spiritu  lustrata, 
Salve,  carne  repurgata 

Caeli  refrigerio; 
Salve,  Deo  superfusa, 
Salve,   generans  conclusa 

Cordis  ex  incendio. 


10.  Salve,  tantam  gerens  prolem, 
Fructum  vitae  laesis,  solem 

Tenebratis  proferens, 
Visionem  pastoralem 
Stellam  viamque  regalem 

Corde  puro  conferens. 

11.  Salve,  lege  volens  regi, 
Non  astrieta  tarnen  legi 

Purgandae  puerperae; 
Nam  impurum  nil  sensisti 
Nee  de  viro  coneepisti, 

Sed  de  Dei  munere. 

12.  Salve,  templo  figurali 
Finem  eultui  legali 

Ferens  tuum  filium, 
Simeone  gratulante 
Sed  et  tibi  comminante 

Suae  mortis  gladium. 

13.  Salve,  tutrix  Nazarei, 
Qui  est  omnis  tutor  rei, 

Secessu  Aegyptio, 
Tui  cura  et  custodis 
Frustrans  furiam  Herodis 

Fugiens  cum  filio. 

14.  Salve,  gratulans  infantem 
Ex  Aegypto  remeantem 

Galilaeae  eivibus; 
Sic  stans  extra  nunc  Iudaeam 
Tandem  visitabit  eam 

Veniens  ex  gentibus. 


Salve,  Deum  ventre  gerens,      15.    Salve,  Iesum  quae  latentem 


Qui    humanuni  genus  maerens 

Per  te  sie  laetificat; 
0  quam  gaudens  cecinisti, 
Alvo  Christum  cum  sensisti, 
Canticum  Magnificat! 

9.    Salve,  partu  singularis, 
Virgo  gignens  virgo  paris, 

Virginum  purissima; 
Gaude  tanti  vultum  regis 
Videns,  cuius  pannis  tegis 

Membra  sincerissima. 


16. 


Repperisti  disserentem 

Tridui  post  reditum  ; 
Laeta  tecum  reduxisti, 
Gaudens  tecum  tenuisti 
Regem  regum  subditum. 

Salve,  cernens  coruscantem 
Miris  factis  et  monstrantem 

Deitatis  gloriam, 
Operando  potestatem, 
Praedicando  veritatera, 

Vitae  sanetimoniara. 


600     — 


17.    Salve,  grandi  cum  dolore 
Iesum   madidurn  cmore 

Cernens  in  patibulo; 
Sed  hinc  minus  doluisti, 
Quod  hunc  pati  credidisti 

Pro  salvando  saeculo. 


22.    Salve,  caelitus  assurapta, 
Xou  mens  sola,  sed  resumpta 

Corporis  substantia, 
Ubi  sola  te  transcendit. 
Olim   in  te  qui  descendit, 
Incarnati  gloria. 


Salve,  salutis  alumna, 
Salve,  fidei  columna, 

In  qua  rides  floruit, 
Quando  percusso  pastore 
Grex  dispersus  est  timore 

Et  in  fide  eorruit. 


23.    Salve,  iubar  singulare, 
Caeli  summi  luminare 

Toti  mundo  radians, 
Universum  restauratum 
Per  te  videns  et  substratum 

Tibi  digne  glorians. 


19.    Salve,  Iesum  triumphantem 
Et  infernum  spoliantem 

Cognoscens  cum  gaudio. 
Et  post  mortem  vitae  datum 
Yique  sua  suscitatum. 

Gaudens  tali  rilio. 


24.    Salve,  virgo  tarn  sublimis, 
Carceratos  nos  in  imis 

Prece  tua  libera. 
In  te  iuva  confidentes 
Et  devote  recensentes 

Data  tibi  munera. 


20.    Salve,  virgo.  videns  laeta 
Mala  mundi  post  deleta 
Conscendentem  rilium, 
Super  solium  caeleste 
Coucurrente  turba  teste 
Civium  caelestium. 


25.    Salve,  sola  spes  salutis, 
Nos  in  valle  servitutis 

Pressos  tot  miseriis 
Iuva  pia  potestate, 
Tabescentes  egestate 

Tuis  reple  gaudiis. 


21.    Salve,    gaudens  contemplata 
De  supernis  destinata 

Munera  discipulis, 
Iuxta  filii  promissum 
Spiritum  de  caelis  missum 

Igneis  in  lingulis. 


26.    Hoc  in  fine,  mater,  oro, 
Votis  totis  boc  imploro, 

Virginum  piissima, 
A  nie  diligi  dignare 
Et  me  digne  fac  amare 
Te,  virso  dulcissima. 


27.    Cessent  alii  amores, 
Tui  trabant  me  odores 

Et  incendant  gratiae ; 
Hoc  detinear  languore. 
Hoc  nutriri  da  dulcore 
Ad   obtentum  gloriae. 


Collect,    ms.  Anglicuni   saec.  13.     Cod.  Coli.  Balliol.  Oxonien.  230.  add. 
saec.    13.    A.    —    Collect,   ms.    Italicum   saec.  14.     Cod.  Marcian.  VI   174.  B. 

—  Collect,   ms.  Duuelmense   saec.    14.  ex.     Cod.  Londinen.  Reg.  7  A  VI.  C. 

—  Orat.  ms.  Angiense  saec.  14  15.     Cod.  Carolsruhan.  Aug.  3H.  D.  —  Kotuli 


—     601     — 

ms.  precum  Margaretae  Andegaven.,  reginae  Angliae  1445 — 1448.  Cod.  Coli. 
Iesu  Oxouien.  124.  E.  —  Orat.  ms.  Flandricum  saec.  15.  Cod.  Bruxelleu. 
5826.  F. 

Str.  2  bis  23  inkl.  fehlen  A.  —  1,  5  Da  sermonem  meditari  B.  —  2,  2 
Ante  huic  mundo  D;  Postquam  huic  B.  —  2,  5  Ut  ne  CD;  totam  B.  —  4,  2 
virga  regem  B.  —  4,  6  susciperes  D.   —  5,  1  turris  C;   nutrix  E;  mater  D. 

—  5,  2  adhaeres  D.  —  5,  4  Salve  DEF.  —  5,  5  Quae  caelesti  BD.  —  6,  1 
sola   mitis   F.  —    6,  3  plena  gaudio  E.  —  6,  4  Ave,  lux  D.  —  6,  5  vocant 

B.  —   6,  6   Dato   regni  solio  CE;    Data  regni  solio  D.  —  7,  1  illustrata  F. 

—  7,  2  carne  fehlt  C.  —  7,  6  in  incendio  E.  —  8,  2  Qua  E.  —  8,  3  Per 
te  hoc  laetificat  D.  —  8,  4  gaudens  occurristi  B.  —  8,  5  gaudens  genuisti 
D.  —  9,  2  Virgo  manens  D.  —  9,  4  Gaudet  vultum  tanti  B;  Ave,  vultum 
tante  regis  D.  —  9,  5  eius  pannis .  D ;    pannis  regis  DEF.  —  10,  1  geris  F. 

—  10,  2  lapsum  [1.  lapsis]  solem  D.  —  10,  6  proferens  C;  perferens  DF.  - 
11,  2  astricta  vero  legi  B.  —  12,  4  Simeonem  gratulantem  D.  —  12,  5  tibi 
comminante  B;  Atque  tibi  comminantem  D.  —  13,  2  Quae  est  tutor  omnis 
D.  —  13,  3  Seeessu  in  Aegypto  D.  —  13,  4  Tui  iura  cum  custodis  C ;  Cui 
curam  cum  custodis  E.  —  13,  5  furias  D.  —  14,  4  nunc  fehlt  D ;  Sic  stans 
non  extra  B ;  Sic  reducens  ad  F.  —  14,  5  visitabat  B ;  visitasti  D.  —  15,  1 
Salve  Christum  BCDE;  reclusisti  B.  —  16,  6  Vita  BE.  —  17,  2  Christum 
BCEF.  —  17,  4  hinc  fehlt  D.  —  17,  5  Quod  tunc  D.  —  17,  6  pati  doluisti 

C.  —  18,  2  Ave  D.  —  18,  5  dispersus  prae  timore  D.  —  18,  6  Dum  in 
fide  D.  —  18,  6  Gaude  EF.  —  19,  6  Gaude  tali  BC.  —  20,  2  Mundi  huius 
post  D.  —  20,  3  Concedentem  B ;  Ascendentem  D.  —  20,  4  Supra  BCE.  — 
20,  5  Occurrente  D.  —  21,  6  In  liguis  igneis  D.  —  22,  4  solam  ACEF.  —  22,  6 
incarnata  C.  —  23,  2  summum  BCDE.  —  23,  5  Pro  te  F.  —  24,  4  In  te 
vive  confidentes  B.  —  24,  6  Tua  sancta  munera  D.  —  25,  1  Salve,  schola, 
spes  C;  Salve,  spes  nostrae  salutis  D.  —  25,  3  Pressus  D.  —  25,  4  Iuva 
tua  pietate  BD.  —  25,  6  reple  copiis  BF.  —  26,  3  purissima  D.  —  26,  6 
Virgo  dilectissima  D.  —  27,  2  me  dulcores  D.  —  27,  3  incedant  D;  inten- 
dant  E.  —  27,  4  detineant  C.  —  27,  5  Hoc  nutriti  da  C ;  Hoc  nutri  tuque 
dulcore  F.  —  27,  6  Ad  optatum  D. 

„Iubilus  sancti  Bernardi  abbatis  ad  Mariam  virginem  de  omnibus  deliciis 
eiusdem"  D.  —  Die  Handschrift  F  bemerkt  zu  diesem  Liede  u.  zu  Nr.  395  (6) 
das  Folgende: 

„Simplex  pertractatio  deliciarum  virginis  gloriosae;  item  meditatio  de 
sacramento  altaris  perutilis. 

Universi  noverint  christifideles,  quod  anno  Domini  1276  existente  anno 
primo  pontificatus  Domini  papae  Nicolai  tertii,  qui  vocabatur  dominus 
Iohannes  Gaytans[!]  eodem  anno  frater  Iohannes  Anglicus,  lector 
fratrum  minorum ,  Romae  composuit  duas  salutationes ,  unam  de  beata 
virgine  Maria  et  alteram  de  sacramento  altaris ,  quas  scripsit  in  quadam 
scedula ,  quam  scedulam  pependit  iuxta  ostium  altaris  domini  papae  in 
ecclesia  beati  Petri  Romae.  Et  eodem  anno  ego  Iohannes  Iudoci 
Flandrigena,  Morinensis  dioecesis,  iuvenis  clericus  exsistens  in  curia  Romana 
et  impetratione  mea  perpetrata  in  forma  communi  copiam  praedictarum 
salutationum  obtinui  gratiose.  Deinde  anno  Domini  1326  ego  praedictus 
Iohannes  Iudoci ,  senex  effectus  et  debilis ,  quia  per  48  annos  curam  ani- 
marum  personaliter  obtinui  et  ad  praesens  habeo  curam  animarum  parochiae 
Montis  glaciei  i.  e.  de  Ysemberghe  in  territorio  Furnensi,  et  maxime 
desiderans  salutem  animarum  omnium  fidelium  christianorum ,  et  ideo  prae- 
dictas  salutationes,  quae  praevalent  omni  auro  et  argento  et  omni  lapide 
pretioso,  in  quadam  scedula  scriptas  nomine  testamenti  mei  multis  praelatis 
et  presbyteris  curatis  Morinensis  dioecesis  destinare  propono.  Quam  scedulam, 
domini  mei,  in  ecclesiis  vestris,  si  vobis  placuerit,  honeste  ponatis,  ita  quod 
quilibet  fidelis  literatus  valeat  copiam  obtinere.  Valete  in  nostro  salutari,  pro 
me  et  pro  fratre  Iohanne  Anglico ,  compositore  praedictarum  salutationum, 
si  placuerit,  velitis  orare".  —  Die  Lesarten  von  ACE  verdanke  ich  Rev.  H.  M. 
Bannister. 


—     602     — 

398.  (9.)   Philouiena. 

I.    Prooemium. 


1.  Philoraena,  praevia 

temporis  amoeni, 
Qoae  reccssum  nuntias 

imbris  atque  caeni, 
Dum  demulces  aniraos 

tuo  cantu  leni, 
Avis  prüden tissima, 

ad  nie,  quaeso,  veni. 

2.  Veni,  veni,  inittam  te. 

quo  non  possura  ire, 
Ut  amicum  valeas 

cantu  delinire, 
Tollens  eius  taedia 

voce  dulcis  lyrae, 
Quem,  heu,  modo  nequeo 

verbis  convenire. 

3.  Ergo,  pia,  suppleas 

meum  imperfectum 
Salutaudo  dulciter 

unicum  dilectum 
Eique  denunties, 

qualiter  affectum 
Sit  cor  meum  iugiter 

eius  ad  prospectum. 

4.  Quod  si  quaerat  aliquis, 

quare  te  elegi 
Meum  esse  nuntium, 

sciat,  quia  legi 
De  te  quaedam  propria, 

quae  divinae  legi 
Coaptata  mystice 

placent  summo  regi. 

5.  Igitur,  carissime, 

audi  nunc  attente, 
Nam  si  cantum  volucris 

huius  serves  mente, 
Eius  imitatio 

spiritu  docente 
Te  caelestem  musicum 

faciet  repente. 


6.  De  bac  ave  legitur, 

quod,  cum  deprehendit 
Mortem   sibi  proximam, 

arborem  ascendit 
Summoque  diluculo 

sursnm  rostrum  tendit 
Diversisque  cantibus 

totam  se  impendit. 

7.  Cantilenis  dulcibus 

praevenit  auroram, 
Sed  cum  dies  rutilat 

circa  primam  horam, 
Elevatur  altius 

vocem  in  sonoram, 
In  cantando  nesciens 

pausam  sive  moram. 

8.  Circa  vero  tertiam 

quasi  modum  nescit, 
Quia  semper  gaudium 

cordis  eius  crescit, 
Fere  guttur  rumpitur, 

sie  vox  invalescit, 
Et  quo  cantat  amplius, 

et  plus  inardescit. 

9.  Et  cum  in  meridie 

sol  est  in  fervore. 
Tunc  disrumpit  viscera 

nimio  clamore, 
0  ci,  oci  clamitat 

illo  suo  more 
Sicque  sensim  deficit 

cantus  prae  labore. 

10.    Sic  quassatis  organis 

huius  philomenae, 
Rostro  tantum  palpitans 

fit  exsanguis  paene, 
Sed  ad  nonam  veniens 

moritur  iam  plene, 
Cum  totius  corporis 

disrumpuutur  venae. 


—     603     — 


11.    Ecce,  dilectissime, 

breviter  audisti 
Factum  huius  volucris, 

sed,  si  meministi, 
Diximus  iam  primitus, 

quia  cantus  isti 
Mystice  conveuiunt 

legi   Iesu  Christi. 


14.    Mane  vel  diluculum 

hominis  est  Status, 
In  quo  mirabiliter 

Adam  est  creatus; 
Hora  prima,  quando  est 

Christus  iucarnatus; 
Tertiam  die  spatium 

eius  incolatus; 


12.    Restat,  ut  int  ellegas 

esse  philomenam 
Animam  virtutibus 

et  amore  plenam, 
Quae,  dum  mente  cogitat 

patriam   amoenam, 
Satis  favorabilem 

texit  cantilenam. 


15.    Sextam,  cum  a  perfidis 

voluit  ligari, 
Flagellari,  conspui, 

dire  cruciari, 
A  ludaeis  perfidis 

nequiter  traetari, 
Crucifigi  denique, 

clavis  terebrari. 


13.    Ad  augmentum  etenim 

suae  sanetae  spei 
Quaedam  dies  mystica 

demonstratur  ei, 
Porro  beneficia, 

quae  de  manu  Dei 
Homo  consecutus  est, 

horae  sunt  diei. 


16.    Nonam  die,  cum  moritur, 

quando  consummatus 
Cursus  est  certaminis, 

quando  superatus 
Est  omnino  zabulus 

et  hinc  exturbatus; 
Vesperam,  cum  Christus  est 

sepulturae  datus. 


IL    Cantus    in   Diluculo. 


17.  Diem  istam  anima 

commorans  in  hortis 
Suae  facit  terminum 

spiritalis  mortis, 
Scandens  crucis  arborem, 

in  qua  leo  fortis 
Vicit  adversarium 

fractis  mortis  portis. 

18.  Statim  cordis  organa 

sursum  elevando, 
Suum  a  diluculo 

cantum  inchoando 
Laudat  et  glorificat 

Deum  replicando 
Ei,  quam  munificus 

fuit  haue  creando. 


19.  Pie,  inquit,  conditor, 

quando  me  creasti, 
Quam  sit  tua  pietas 

larga,   declarasti, 
Nam   consortem  gloriae 

tuae  cogitasti 
Facere  gratuito, 

gratis  quam  amasti. 

20.  0  quam  mira  dignitas 

mihi  est  concessa, 
Cum  imago  Domini 

mihi  est  impressa, 
Sed  crevisset  amplius 

dignitas  possessa, 
Nisi  iussum  Domini 

fuissem  transgressa. 


—     604 


21.    Nam  tu,  summa  Caritas, 

tibi  cohaerere 
Me  volebas  iugiter 

sursumque  habere 
Dulce  domicilium 

tecumque  manere 
Et  me  velut  filiam 

alere,  docere. 


23.    Unica  suavitas, 

unica  dulcedo, 
Cordium  amantium 

salutaris  praedo, 
Totum,   quidquid  habeo 

vel  sum,  tibi  dedo, 
Denique  depositum 

meum  tibi  credo. 


22.    Ex  tunc  disposueras 

me  coadunare 
Caelicis   agminibus 

teque  mihi  dare, 
Sed  pro  tanta  gratia 

quid  recompensare 
Possum.  prorsus  nescio, 

nisi  te  amare. 


24.    Oci  cantat  tale  cor 

gaudens  in  pressura, 
Dicens,  quia  dignum  est, 

ut  a  creatura 
Diligatur  opifex 

talis  mente  pura. 
Ei  cum  exstiterit 

de  se  tanta  cura. 


III.    Cantus   ad  Primam. 


25.    Sic  mens  hoc  diluculum 

transit  meditando; 
Sed  ad  Primam  transferens 

vocem  exaltando, 
Tempus  acceptabile 

pie  ruminando, 
In  quo  venit  Dominus 

carne  se  velando. 


28.    Digne  zelus  vehemens 

est  hie  ardor  dictus, 
Cuius  est  dominio 

rex  caelorum  victus, 
Cuius  sanetis  vineulis 

captus  et  constrictus 
Pauperis  infantuli 

pannis  est  amictus. 


26.    Tunc  liquescit  anima 

tota  per  amorem, 
Pavida  considerans 

omnium  auetorem 
Yagientem  puerum 

iuxta  nostrum  morem, 
Ut  curaret  veterem 

servuli  languorem. 


29.    0  praedulcis  parvule, 

puer  sine  pari, 
Felix,  cui  datum  est 

te  tunc  amplexari, 
Pedes,  manus   lambere, 

de  te  consolari, 
Tuis  in  obsequiis 

iugiter  morari. 


27.    Plorans  ergo  clamitat : 

die,  fons  pietatis, 
Quis  te  pannis  induit 

nostrae  paupertatis? 
Tibi  quis  consuluit 

sie  te  dare  gratis, 
Nisi  zelus  vehemens, 

ardor  caritatis '? 


30.    Heu  me,  cur  non  lieuit 

mihi  demuleere 
Yagientem  parvulum, 

dulciter  tenere, 
Illos  artus  teneros 

sinu  refovere 
Eiusque  eunabulis 

semper  assidere. 


-     605     — 


31.    Credo,  pius  parvulus 

hoc  non  abhorreret, 
Immo  more  parvuli 

forsan  arrideret 
Nee  se  a  pauperculo 

tangi  probiberet 
Et  petenti  veniara 

facile  faveret. 


33.    0  quam  dulce  balneum 

ei  praeparassem, 
0  quam  libens  umeris 

aquam  adportassem, 
Praesto  matri  virgini 

semper  ministrassem 
Pauperisque  parvuli 

pannulos  lavassem. 


32.    Felix,  qui  tunc  temporis 

matri  singulari 
Potuisset  preeibus 

ita  famulari, 
Ut  in  die  sineret 

semel  osculari 
Suum  dulcem  parvulum 

eique  iocari. 


34.    Sic  affeeta  pia  mens 

sitit  paupertatem, 
Cibi  pareimoniam. 

vestis  vilitatem, 
Labor  ei  vertitur 

in  iueunditatem, 
Yilem  esse  saeculi 

dicit   venustatera. 


IV.    Cantus   ad   Tertiam. 


35.    Ergo  sie  infantiam 

Christi  recolendo, 
Horae  primae  canticum 

strenue  psallendo, 
Transitum  ad  Tertiam 

facit  recolendo, 
Quanta  Christus  passus  est 

homines  docendo. 


38.    Clamat  ergo:  Domine, 

dulcis  praedicator, 
Exsulum  refugium, 

pauperum  amator, 
Qui  es  paeüitentium 

pius  consolator, 
Post  te  debet  currere 

iustus  et  peccator. 


36.  Tunc  cum  fletu  recolit 

illius  labores, 
Sitim,  famem,  frigora, 

aestus  et  sudores, 
Quae  dignanter  pertulit 

propter  peccatores, 
Dum  illorum  voluit 

innovare  mores. 

37.  Mox  amoris  faeibus 

tota  concremata 
Oci,  oci  clamitat 

avis  haec  beata. 
Mundo  mori  cupiens, 

quia  via  lata, 
Ei  foetet  saeculi, 

sie  est  delicata. 


39.  Iusto  quippe  regula 

tua  est  doctrina, 
Peccatorum  speculum, 

vitae  diseiplina, 
Fessis  et  debilibus 

efficax  resina, 
Aegris  et  languentibus 

potens  medicina. 

40.  Primus  in  hoc  saeculo 

caritatis  scholam 
Instaurasti,  qnaerere 

docens  Dei  solam 
Gloriam,  deponere 

gravem  mundi  molam 
Et  sie  posse  perditam 

rehabere  stolam. 


—     606     — 


41.    Sed  hanc  scholam  temere 

mundus  irridebat, 
Spernens  et  adnihilans, 

quid  quid  promittebat ; 
Tua  vero  bouitas 

vices  non  reddebat, 
Immo  paenitentibus 

totum  ignoscebat. 


44.    Ut  quid  multa  dicerem? 

quotquot  sunt  secuti 
Eius  magisterium, 

a  suis  abluti 
Vitiis  sunt,  optimis 

moribus  imbuti 
Et  ab  hostis  invidi 

fraude  facti  tuti. 


42.    Quippe  cui  proprium 

erat  misereri, 
Diligi  desiderans 

magis,  quam  timeri, 
Ubera,   non  verbera 

proferens  austeri 
Praeceptoris  noluit 

more  revereri. 


45.    Felix,  cui  licuit 

sub  hoc  praeceptore 
Conversari  iugiter 

et  ab  eius  ore 
Mel  caeleste  sugere, 

cuius  prae  dulcore 
Amarescunt  cetera, 

plena  sunt  foetore. 


43.    Hoc  in  adulterio 

novit  deprehensa, 
Quam  sit  tua  pietas 

dulcis  et  immensa, 
Magdalena  sensit  hoc, 

ei  cum  offensa 
Est  dimissa,  gratia 

multiplex  impensa. 


46.    Haec  et  multa  talia 

dum  mens  meditatur, 
Ad  reddendas  gratias 

tota  praeparatur, 
Et  laudando  Dominum 

magis  inflammatur, 
Sicque  horae  tertiae 

cantus  terminatur. 


V.    Cantus 

47.  0  c  i ,  o  c  i  anima 

clamat  in  hoc  statu, 
Crebro  fundens  lacrimas 

sub  hoc  incolatu, 
Laudans  et  glorificans 

magno  cum  conatu 
Christum,  qui  tot  pertulit 

suo  pro  reatu. 

48.  In  hac  hora  pia  mens 

ebria  videtur, 
•    Sed  circa  m  e  r  i  d  i  e  m 

calor  cum  augetur, 
Ut  amoris  iaculo 

tota  perforetur, 
Mox  ab  illa  passio 

Christi  recensetur. 


ad   Meridiem 
49 


50. 


Plorans  ergo  respicit 

agnum  delicatum, 
Agnum  sine  macula, 

spinis  coronatum, 
Lividum  vulneribus, 

clavis  terebratum, 
Per  tot  loca  corporis 

totum  cruentatum. 

Tunc  exlamat  milies 

oci  cum  lamentis, 
0  c  i ,  oci  miseram, 

quia  meae  mentis 
Turbat  statum  pallidus 

vultus  morientis 
Et  languentes  oculi 

in  cruce  pendentis. 


—     607 


51.    Quare  sie  decuerat, 

inquit,   te  benignum 
Agnum  mortis  exitum 

pati  tarn  indignum? 
Sed  sie  disposueras 

vincere  malignum, 
Et  hoc  totum  factum  est 

ad  amoris  Signum. 


56.    Quasi  hamum  Caritas 

tibi  praesentavit, 
Mori   cum  pro  nomine 

te  sollicitavit, 
Sed  sub  esca  placita 

hamum  oecultavit, 
Cum  lucrari  animas 

te  per  hoc  monstravit. 


52.    Haec  amoris  signa  sunt, 

quae  postrema  primis 
Copulans  associas, 

summa  iungens  imis, 
Monstrans,  quod  sie  moriens 

nos  amares  nimis  ; 
Totum  enim  effluis 

tot  apertis  rimis. 


57.    Te  quidem  aculeus 

hämi  non  latebat, 
Sed  illius  punetio 

te  non  deterrebat, 
Immo  hunc  impetere 

tibi  complacebat, 
Quia  desiderium 

escae  te  trahebat. 


53.    Tu  amicus  novus  es, 

tu  es  novum  mustum; 
Sic  te  vocat  sapiens, 

et  est  satis  iustum, 
Totus  enim  effluis 

reddens  dulcem  gustum, 
Fundens  carnis  dolium, 

licet  vas  venustum. 


58.    Ergo  pro  me  misera, 

quam  tu  dilexisti, 
Mortis  in  aculeum 

sciens  impegisti, 
Cum  te  patri  victimam 

sanetam  obtulisti 
Et  in  tuo  sanguine 

sordidam  lavisti. 


54.    Tantis  signis  monitus 

paenitens  iam  credat, 
Quod  praecordialiter 

Christus  ei  se  dat; 
Ista  signa  recolam, 

ne  me  Satan  laedat, 
Nam  peccati  rabiem 

nihil  ita  sedat. 


59.    Quis  miretur  igitur, 

si  pro  te  suspiro, 
Iuncta  sine  meritis 

tarn  zelanti  viroV 
Nam  affectum  allicis 

meum  modo  miro, 
Pro  me  vitam  finiens 

exitu  tarn  diro. 


55.    Ista  signa  recolens 
o  c  i ,  o  c  i  clamo, 
Dulcis  Iesu,  querula, 
quod  te  minus  amo, 
•    Stringi  tarnen  cupio 
diseiplinae  chamo, 
Sicut  pro  me  captus  es 
caritatis  hämo. 


60.    Vere  iam  non  debeo 

tantum  suspirare, 
Immo  iuxta  verbum  lob 

carnem  lacerare, 
In  caverna  lateris 

nidum  praeparare 
Et  extremum  spiritum 

illic  exhalare. 


—    608 


61.    Plane,  nisi  moriar,  66. 

tecum  non  quiescam, 
Oci,  oci  clamitans 

nunquam  conticescara, 
Ab  hoc  desiderio 

vere  non  tepescam, 
Quantumcunque   plus  in  hoc 

saeculo  vilescam. 


Heu,  cur  beneficia 

Christi  passionis 
Penes  te  meraoriter, 

homo,  non  reponis? 
Per  hanc  enim  rupti  sunt 

laquei  praedonis, 
Per  hanc  Christus  maximis 

te  ditavit  bonis. 


62.    Tunc  ut  demens  clamitat: 

veniant  lanistae, 
Qui  adfigant  miseram 

cruci  tuae,  Christe; 
Erit  enim  exitus 

dulcis  mihi  iste. 
Si  complectar  moriens 

propriis  ulnis  te. 


67.    Suo  quippe  corpore 

languidum  te  pavit, 
Quem  in  suo  sanguine 

gratis  balneavit, 
Post  hoc  suum  dulce  cor 

tibi  denudavit, 
Ut  sie  innotesceret, 

quantum  te  amavit. 


63.    Yere  sie,  non  aliter 

rabies  doloris. 
Qua  cor  meum  singulis 

terebratur  horis, 
Deliniri  poterit, 

nisi  tu,  dulcoris 
Föns  abundans,  medicus 

mei  sis  languoris. 


68.    0  quam  dulce  balneum, 

esca  quam  suavis, 
Quae  sumenti  digne  fis 

paradisi  clavis ! 
Ei,  quem  tu  reficis, 

nullus  labor  gravis, 
Licet  sis  fastidio 

cordibus  ignavis. 


64.    Sane  dulcis  medicus 

es,  qui  nunquam  pungis, 
Sed  a  corde  vitium 

leniter  emungis; 
Nam,  quos  tibi  firmiter 

per  amorem  iungis, 
Tuis  charismatibus 

semper  eos  ungis. 


69.    Cor  ignavi  siquidem 

minime  perpendit, 
Ad    quid  Christus  suum  cor 

homini  ostendit, 
Super  alas  positum 

crucis  nee  attendit, 
Quod  reclinatorii 

vices  hoc  praetendit. 


65.    Heu,  quam  damnabiliter . 
mundus  est  caecatus, 
•  Qui  cum  sit  ab  hostibus 
dire  vulneratus, 
Hunc  detrectet  medicum, 

cum  sit  tarn  paratus, 
Languidis  aperiens 
suum  dulce  latus ! 


70.    Hoc  reclinatorium 

quotiens  monstratur 
Piae  menti,  totiens 

ei  glutinatur, 
Et  sicut  aeeipiter 

totus  inescatur 
Super  carnem  rubeam, 

per  quam  revocatur. 


609 


71.    Post   hoc  clamat  anima 

quasi  dementata: 
0  reclinatoriura, 

caro  cruentata 
Per  tot  loca  propter  rae, 

cur  non  eruciata 
Tecum  sum,  dum  moreris, 

tibi  colligata? 


74.    Ergo  dulcis  gutturis 

organo  quassato, 
Lingua  tantum  palpitans 

sonitu  sublato, 
Sed  pro  verbis  pia  mens 

fletu  compensato 
Lamentatur  Dominum 

corde  sauciato. 


72.    Quamvis  tarnen  miserae 

istud  sit  negatum, 
Mihi  quendam  eligam 

novum  cruciatum, 
Gemitum  videlicet 

iugemqae  ploratura, 
Donec  mundi  deseram 

gravem  incolatum. 


75.    Sic  languenti  siquidem 

nil  nisi  plorare 
Potest  satisfacere, 

sive  suspirare; 
Suos  enim  oculos 

nequit  revocare 
A  Christi  vulneribus 

aut  cor  separare. 


Post  haec  dulcis  anima 

plus  et  plus  fervescens 
Sensu  tota  deficit, 

corpore  tabescens 
Iam  vix  loqui  sufficit, 

sed  affectu  crescens 
Suo  lecto  recubat 

utpote  languescens. 


76.    Sic  est  autem  animus 

illius  illectus, 
Quasi  ei  praesens  sit 

moriens  dilectus, 
Nee  a  cruce  Domini 

retrahit  aspectus, 
Quia  ibi  oculus, 

ubi  est  affectus. 


77.    Gemitus,  suspiria, 

lacrimae,   lamenta, 
Sibi  sunt  deliciae, 

eibus,  alimenta, 
Quibus  nova  martyr  est 

iugiter  intenta, 
Suoque  martyrio 

praebent  incrementa. 


VI.    Cantus   ad    Non  am. 


78.    In  hoc  statu  respuit,  79. 

quidquid  est  terrenum, 
Mundique  solacium 

reputat  venenum, 
Sed  ad  N  o  n  a  m  veniens 

moritur  ad  plenum, 
Cum  amoris  impetus 

rumpit  carnis  frenum. 

Dreves,  Lateinische  Hymnendichter.     II. 


Nam  cum  Consummatum  est 

recolit  clamasse 
Hora  nona  Dominum 

et  sie  exspirasse, 
Quasi  simul  moriens 

clamat  penetrasse 
Vocem  istam  suum  cor 

atque  lacerasse. 
39 


—    (310 


80.    Ferre  tandem  impotens 

iaculum  tarn  forte, 
Moritur,  ut  dictum  est, 

sed  felici  morte; 
Nam  panduntur  protinus 

ei  caeli  portae, 
Dignam  ut  intellegat 

se  sanctorum  sorte. 


84.    Iam  quiescant  oculi, 

cesset  aquaeductus, 
Nam  ex  parte  percipis 

spei  tuae  fructus, 
Quia,  per  quem  saeculi 

evasisti  fluctus, 
Tuos  inter  oscula 

consolatur  luctus. 


81.    Requiem  pro  anima 

tali  non  cantamus, 
Immo  est  Introitus 

missae  Gaudeamus, 
Quia,  si  pro  martyre 

Deum  exoramus, 
Ut  decretum  loquitur, 

ei  derogamus. 


85.    Die,  die,  dulcis  anima, 

ad  quid  ultra  fleres? 
Habes  caeli  gaudium 

tecum,  et  lugeres? 
Et  si  velles  amplius, 

certe  non  valeres, 
Quia  salus  omnium 

est,  cui  adhaeres. 


82.    Eia,  dulcis  anima, 

eia,  rubens  rosa, 
Lilium  convallium, 

gemma  gratiosa, 
Cui  carnis  exstitit 

foeditas  exosa, 
Felix  tuus  exitus 

morsque  pretiosa. 


86.    Sed  iam  metrum  finio, 

ne  sim  taediosus, 
Nam  si  vellem  scribere, 

quam  deliciosus 
Sit  bic  Status  animae 

quamque  gloriosus, 
A  malignis    dicerer 

fallax  et  mendosus. 


83.    Felix,  quae  iam  frueris 

requie  cupita, 
Inter  sponsi  brachia 

dulciter  sopita 
Eiusque  spiritui 

fortiter  unita, 
Ab  eodem  reeipis 

oscula  mellita. 


87.    Quidquid  tarnen  alii 

dieunt,  frater  care, 
Istam  novam  martyrem 

libens  imitare, 
Dumque  talis  fueris, 

Christum  deprecare, 
Ut  nos  cantus  martyris 

doceat  cantare. 


Collect,  ms.  S.  Cuthberti  Dunelmen.  saec.  [13.  et]  14.  Cod.  Oxonien. 
Laud.  miscell.  368.  A.  —  Collect,  ms.  Anglicum  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien. 
Rawlinson  A  389.  B.  —  Collect,  ms.  Anglicum  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien. 
Ee  VI  6.  C.  —  Collect,  ms.  Anglicum  saec.  15.  Cod.  Cantabrigien.  Dd  IV 
35.  D.  —  Collect,  ms.  Anglicum.  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Reg.  8  G  VI. 
E.   —   Collect,   ms.   Gottwicense   saec.  14.  [et  15.]     Cod.  Gottwicen.  192.  F. 

—  Collect,  ms.  Campense  saec.  14/i5.  Cod.  Vindobonen.  883.  G.  —  Collect, 
ms.  Claustri  Superioris  apud  Nursiam  saec.  15      Cod.  Vindobonen.  4547.  H. 

—  Orat.  ms.  Caelestin.  S.  Mariae  de  Parisius  saec.  15.  Cod.  Mazarin.  3897 
(605).  I.  —  Collect,  ms.  Roggenburgense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  15312. 
K.   —   Collect,  ms.   Augiense   saec.   14/i5.     Cod.  Carolsruhan.  Augien.  36.  L. 

—  Orat.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19824.  M. 

Str.  1   bis  7  fehlen  C.  —  1,  4  atque  sceni  EM;  nivis,  brumae,  caeni  L. 


—    611     — 

—  1)5  Dum  mulcescis  FKM.  —  1,6  cantu  tuo  A.  —  1,7  Avis  prae- 
dulcissima  ABDEGHIL.  —  1,8  quero  E.  —  2,  1  Veni,  precor,  mittam  te 
L.  —  2,  3  Ut  dilectum  H;  dilectam  FG.  —  2,  5  eius  tristia  KM.  —  2,  6 
vice  dulcis  BEI;  sono  dulcis  F.  —  2,  7  Quam  FGH;  modo  nescio  FHK.  — 

3,  4  cor  mihi  dilectum  FG.  —  3,  8  ad  eius  I;  profectum  FGHI;  iu  aspectum 
A.   —    4,  4  sciant  I.  —  4,  7  Et  optato  muuere  K;  Adoptata  mystica  G.  — 

4,  8   summo   placent   BE.  —  5,  1   carissima  ABEFGI.  —   5,  3  cantu  G.  — 

5,  4  serves  huius  A ;  servas  GH.  —  5,  5  Et  secutus  fueris  H.  —  5,  7 
musicam  AI;  tibiam  GH;  scire  tuam  musicam  L.  —  Nach  Str.  5.  „Explicit 
prologus".  Iucipit  earmen  Philomena  M.  —  6,  2  deprehendi  G.  —  6,  3 
propriam   E.    —   6,  4  ascendi  G.  —  6,  6  rostrum  sursum  FGHKM;  tendi  G. 

-  6,  7  Et  diversis  F;  Diversis  melodiis  L.  —  6,  8  se  totam  BDEI;  impendi 
G.  —  7,  2  praeviat  M.  —  7,  3  rutilat  dies  I.  —  7,  5  Elevata  dulcius  M.  — 
7,  6  in  canoram  ABDEFL.  —  7,  8  neque  moram  IL.  —  8,  2  moram  nescit 
H.  —  8,  4  eius  cordis  I;  cordis  ei  L.  —  8,  7  Ex  quo  I;  cantat  altius 
FGHIKM.  —  8,  8  hinc  plus  D;  hie  plus  A;  magis  inardescit  H.  —  9,  1  At 
cum  II ;  Sed  cum  LM.  —  9,  2  solet  in  fervore  F.  —  9,  3  discerpit  viscera 
FGH.  —  9,  5  clamitans  CDEFIL.  —  9,  6  fehlt  G;  illa  suo  H.  —  9,  7  sensu 
FH ;  sensus  CD.  —  9,  8  dolore  L.  —  10,  1  cassatis  ABCDE.  —  10,  3  tarnen 
palpitans  HLM.  —  10,  5  Sic  ad  nonam  H;  iam  pene  G.  —  11,  1  Ecce, 
dilectissima  FG ;  Ecce,  o  dulcissima  ABE:  Ecce,  iam  dulcissima  D;  Ecce, 
nunc  dulcissima  H;  En,  dilecte  frater  mi  L.  —  11,  2  quia  breviter  L.  — 
11,  5  Dicimus  D;  Factus  sum  tarn  L.  —  12,  1  ut  intellegam  G;  ut  intellego 
FM.  —  12,  5  mente  peragrat  FGHKM ;  mente  pertraetat  I.  —  12,  7  delecta- 
bilem  GKM.  —  12,  8  tesit  L.  —  13,  2  sanetae  suae  F.  —  13,  3  Quae  dum 
mystica  dies  F;  quidam  dies  mystici  M.  —  13,  4  demonstrantur  M.  —  13,  8 
sunt   horae   FGHM.    —    14,  4  homo  est  F.  —  14,  5  Prima  quando  filius  H. 

—  14,  5  Dei  incarnatus  H.  —  14,  5  sq.  Christus  est  A.  —  14,  7  Tertia 
est  spatium  C;  Tertia  dum  Pontio  H.  —  14,  8  esse  incolatus  M;  Pilato 
immolatus  H.  —  15,  1  Sexta  cum  CG;  Sexta  dum  H.  —  15,  4  dure  cruciari 
GM;  dire  cruciari  D;  spinis  coronari  L.  —  15,  5  und  6  fehlen  L.  —  15,  5 
bis  8"  lauten  in  FGHKM: 

Crucifigi  denique,  clavis  terebrari 
Caputque  sanetissimum  spinis  coronari. 

Nach  15,  8  in  L: 

Pendens  cum  latronibus  tandem  lanceari. 

16,  1  Nona  cum  sie  moritur  G:  Nona  vero  moritur  H;  Nonam,  quando 
moritur  F;  Sed  nona  cum  L.  —  16,  6  conturbatus  G;  effugatus  L.  —  16,  7 
Vespera  GHIL.  —  17,  1  ictum  GH.  —  17,  2  meditans  in  F.  —  17,  4 
specialis  C.  —  17,  5  Crucis  scandens  A.  —  17,  8  mortis  fractis  portis 
mortis  ABCH.  —  18,  1  Sicque  cordis  L;  cordis  Organum  FGM ;  fractis  portis 
G;  mentis  Organum  CD.  —  18,  3  Eum  a  dilueulo  C;  Summoque  dilueulo  H.  — 

18,  5  Pandat  et  B.  —  18,  6  meditando  F.  —  18,  7  Ei  quam  magnificus  ABFH ; 
Ei    quam    mirificus  I ;   Sibi    quam    mirificus  M ;   Quantumque  mirificus  I.  — 

19,  1  Die,  inquit  D;  Clemens,  inquit  L.  —  19,  3  Quam  sie  H;  Quam  sit 
larga  pietas  F;  Quam  larga  sit  pietas  L.  —  19,  4  tua  declarasti  FL.  — 
19,    6   tuae   coaptasti   L.   —    19,  7   gratuitam  H.  —  19,  8  quem  ABCEFI.M. 

—  20,  2  est  mihi  BCDE.  —  20,  6  dignitas  concessa  H;  res  possessa 
M.  —  21 ,  1  summa  deitas  G.  —  21,  4  tecumque  habere  AC;  et  tecum 
habere  F;  tecum  habere  D.  —  21,  5  bis  32,  5  fehlen  G.  —  21,  7  me  fehlt 
D;  Et  nie  velis  filiam  A;  Et  me  velut  filium  IM.  —  21,  8  et  docere  D; 
fovendo  docere  L.  —  22,  1  Iam  tunc  F.  —  22,  5  pro  tua  gratia  F.  —  22,  7 
Possim  BFIL.  —  22,  8  fehlt  F.  —  23,  4  salvatoris  praedo  CD.  —  23,  5 
totum  quod.  D.  —  23,  6  aut  sum  L;  tibi  cedo  BH ;  tibi  redo  AD;  tibi 
reddo  I.  —  23,  7  Meumque  depositum  L.  —  23,  8  tibi,  Iesu,  credo  L.  — 
24,    1    clamat  F;   cantant   D.   —   24,-  1   sq.   Congaudens   tale   cantat   oci   in 

39* 


—     612     — 

pressura  L.  —  24,  7  Cum  diligentis  fuerit  AC;  Cum  diligenti  fuerat  E ;  Cum 
dilecta  fuerit  B;  Cui  diligens  fuerit  DI;  Cum  de  ipsa  fuerit  L.  —  24,  8  tarda  de 
se  cura  H;  de  te  tanta  G;  de  me  tanta  F;  illi  tanta  L.  —  Str.  25  fehlt  AD.  — 
25,  1  diluculo  C.  —  25,  2  pergit  meditando  L.  —  25,  4  elevando  F.  —  26,  1 
Hinc  liquescit  D ;  Sic  liquescit  L.  —  26,  4  actorem  E.  —  26,  5  Vagieutem 
parvulum    ACDEHILM.  —  27,  1  clamita  L.  —  27,  2  Diffons  pietatis  A.  — 

27,  5    Quis   tibi    ABCEI:    Quis   te   D.    —    27,  7  Nobis  nisi  vehemens  L.  — 

28,  1  Dignus  C.  —  28,  2  hie  amor  CDE.  —  28,  3  Per  quam  sponte  Dominus 
L.  —  28,  4  sq.  und  5  sq.  umgestellt  C.  —  28,  4  est  caelorum  L.  —  28,  5 
Suis  sauetis  C.  —  29,  1  Pie  dulcis  D.  —  29,  2  Iesu  sine  L.  —  29,  4  cui 
nunc   D.   —   29,    5   Manus,    pedes   H.   —    29,  6  flentem  consolare  FHM.  — 

29,  7  Tuis  et  obsequiis  L.  —  29,  8  digne  maneipare  L.  —  30,  1  Heu,  heu, 
cur  non  H;  Heu  cur  me  D.  —  30,  3  puerum  H.  —  30,  4  et  cum  flente 
flere  FHKM;    blandaque    tenere    L.    —    30,  5   Illius    artus  D;    teneres  E.  — 

30,  6  confovere  HM.  —  31,  1  Puto  pius  FHKLM.  —  31,  2  haec  FHIKM. 
—    31,  3    sq.  und    5   sq.  umgestellt  FHILM.  —  31,  4  forsitan  rideret  H.  — 

31,  7  Et  peccanti  veniam  F.  —  31,  8  facillime  faveret  BE;  facile  praeberet 
HL.  —  32,  6  semel  amplexari  H.  —  32,  7  pedes  sui  parvuli  L.  —  32,  8 
locari  E.  —  33,  1  sq.  und  3  sq.  umgestellt  FH.  —  33,  1  O  quam  libens 
balneum  FGIK;  Et  quam  libens  balneum  H.  —  33,  3  humero  CD;  libens 
humilis  H;  Quam  libens  in  humeris  M.  —  33,  5  In  hoc  libens  virgini 
FGHKM ;  O  quam  matri  L.  —  33,  7  Pamuüosque  parvuli  H ;  Eiusque  in- 
fantuli  L :  Ut  sie  tristem  aiiimum  F.  —  33,  8  pannulos  levassem  G ;  pauperis 
lavissem  H;  meum  recreassem  F.  —  34,  3  parsimoniam  L.  —  34,  7  saeculi 
fehlt  M:  saeculo  H.  —  35,  2  retexendo  FGHKM.  —  35,  3  primae  strenue 
A.  —  35,  6  revolvendo  L.  —  35,  4  canticum  psallendo  A;  strenue  canendo 
IM.  —  35.  7  Quantum  FI:  Christus  pertulit  L.  —  35,  8  hominem  C;  populos 
docendo  A.  —  36,  1  recitat  FGHIKM ;  replicat  L.  —  36,  4  et  dolores  L.  — 
36,  5  dignanter  passus  est  L.  —  36,  8  emendare  L.  —  37,  1  Mox  illorum 
faseibus  ABCDE ;  illorum  faeibus  I.  —  37,  4  mente  sublimata  L.  —  37,  6 
cuius  via  lata  FK.  —  37,  7  Ei  foret  saeculi  C;  Et  foetet  saeculi  D;  Cui 
foetet  saeculum  FK.  —  37,  8  sie  est  Deo  data  I.  —  38,  1  Domino  CDEIL; 
Dominus  G.  —  38,  3  O  exsulum  E.  —  38,  5  Atque  paenitentium  L.  — 
39,  1  Iirsta  EFG;  Iusta  nempe  L;  Iusti  HI.  —  39,  2  vitae  est  F;  via  es 
M :  tu  es  et  doctrina  I.  —  39,  3  Sanctitatis  speculum  L.  —  89 ,  4  Menti 
disciplina  F:  Mitis  disciplina  GH:  Miti  diseiplina  M:  vitae  medicina  D.  — 
39,  5  ac  L.  —  40,  1  Prius  in  hoc  GH.  —  40,  3  Instaurare  C:  Docuisti 
quaerere  G.  —  40,  4  Doces  BE;  ei  solam  GH:  stolam  L.  — 41,  2  deridebat 
GL;  abhorrebat  F.  —  41,  3  Spernans  G.  —  41,  6  vicem  F.  —  41,  8  remitte- 
bat  GH.  —  42,  1  Quippe  tui  AB;  Quippe  tibi  CGH.  —  42,  3  Desiderans 
diligi  BEI.  —  42,  5  Verba  et  non  verbera  C.  —  42,  7  voluit  DG;  renuens 
L.  —  Nach  Str.  42  folgt  in  D  Str.  53.  —  43,  1  Haec  in  FM ;  Sic  in  G.  — 
43,  2  movit  F.  —  43,  3  Quanta  sit  H  ;  eins  pietas  BE.  —  43,  3  sq.  scilicet 
pietas  G.  —  43,  4  scilicet  immensa  FM;  bonitas  immensa  H.  —  43,  5 
sentit  E:  Hoc  sensit  Magdalene  L.  —  43,  6  Cum  ei  L.  —  43,  7  et  gratia 
C.  —  44,  1  Et  quid  BCDEGHIM :  Et  quid  plura  L;  Quitquit  multa  dicere 
F.  —  44,  2  quotquot  sint  F:  quidquid  sint  secuti  G.  —  44,  3  tuum  magi- 
sterium  L.  —  44,  4  a  suis  absoluti  G;  a  suis  imbuti  D.  —  44,  5  sunt  moribus 
GHM.  —  44,  6  moribus  induti  D;  optimis  imbuti  GHM.  — 45,  1  Quam 
felis  cui  L.  —  45,  3  Conservari  G.  —  45,  5  caelestis  E;  suggere  CD.  — 
45,  7  Pompa  mundi  vilis  est  L.  —  45,  8  sunt  dolore  G;  plenaque  foetore 
L.  —  47,  1  Oci,  oci  clamitat  F.  —  47,  2  anima  in  hoc  F.  —  47,  3  fundans 
E.  —  47,  6  cum  magno  ABCDEIL:  dulci  pro  palatu  F.  —  47,  7  Illum  qui 
tot  L.  —  47,  8  prorsus  L ;  pro  suo  ABCDEI ;  pro  nostro  F.  —  Str.  48  fehlt 
H.  —  48,  1  pura  mens  M.  —  48,  4  cum  calor  ABCDEI.  —  48,  6  vita  per- 
foratur  E.  —  48,  7  Sic-  ab  illa  I:  ab  illo  G.  —  48,  8  remmtetur  G.  — 
49,  1  respice  L.  —  49,  5  verberibus  M.  —  49,  6  perforatum  LM.  —  49,  7 
loca  laterum  M:  lacerum  FG;  Ac  per  euneta  corporis  L.  —  49,  8  fossum, 
cruentatum  FGHKM;  loca  cruentatum  L.  —  Str.  50  fehlt  G.  —  50,   1  Nunc 


—    613    — 

D;  exclama  L;  exclaraat  inilies  FHIM.  —  50,  3  misera  L;  Oci,  o  me 
miseram  BE ;  occy,  occy  miseriam  D.  —  50,  5  Statum  turbat  L.  —  50,  7 
languentis  D;  oculos  AC.  — ■  50,  8  cruce  morientis  I.  —  51,  1  Siccine  decu- 
erat  FGM;  decreveras  H;  decreverat  D;  Quare  sie  oportuit  L.  — 51,  2  Iesu 
te  L;    benigno    G.    —    51,   3    Agni  A.  —  51,  4  patri  iam  E;    indigno  G.   — 

51,  5  Atque  sie  H;  proposuerat  A.  —  51,  6  maligno  G.  —  51,  7  totura  pati 
est  M.  —  51,  8  ob  amoris  Signum  HL;  sub  amoris  signo  G.  —  52,  1  Haec 
amoris  signa  sunt  L;  Sed  amoris  A.  —  52,  2  et  postrema  M.  —  52,  3 
copulas  associans  AB;  copulans  associans  E;  copulans  assoeiat  FILM; 
copulansque    dulciter   G.  —  52,  4  summis  F.  —  52,  5  Monstrans  DFHI.  — 

52,  6  nos  amare  A ;  nos  amores  E ;  nos  amaret  F.  —  52,  7  Dum  te  totum 
funderes  FGHILM.  —  52,  5  bis  8  lauten  in  D  : 

Dum  te  totum  funderes  tot  apertis  rimis, 
Ut  et  me  virtutibus  reficeres  opimis. 

53,  1  Tu  verus  es  amicus  L.  —  53,  2  atque  novum  L;  tuum  novum  F.  — 
53,  4  dignum  hoc  et  iustum  L.  —  53,  5  affluis  M.  —  53,  6  dulce  BDE.  — 
53,  7  Mentemque  inebrians  L.  —  53,  8  licet  sit  vetustum  A;  licet  vas 
vetustum  BCDH;  licet  vas  nee  ustum  G;  facis  cor  venustum  L.  —  Str.  53 
steht  in  D  hinter  Str.  42.  —  54,  1  signis  paenitens  M.  —  54,  2  paenitens 
dum  credat  F;  merito  iam  credat  M.  —  54,  3  Quam  praecordialiter  CDFGHM. 

—  54,  4  ei  cedat  AE.  -  -  54,  6  non  me  Satan  G.  —  54,  7  peccandi  rabiem 
BCDEL ;  Nee  peccati  G.  —  54,  8  ita  cedat  G.  —  55,  1  recolans  E ;  recolam 
C ;  Mortem  Christi  recolens  L.  —  55,  3  Dulce  GH ;  querulor  M.  —  55,  4 
quare  te  non  amo  L;  nimis  amo  GH.  —  55,  5  Stringi  tantum  C;  cupiens 
F.  —  55,  6  hämo  G.  —  55,  7  per  me  G;  es  fehlt  L.  —  Str.  56  fehlt  H.  — 
56,  3  Cum  mori  L.  —  56,  5  Et  cum  esca  placida  BC;  Sed  hunc  hamum 
placita  L.  —  56,  6  esca  palliavit  L.  —  56,  7  lucraretur  G;  Per  eum  cum 
lucrari  L.  —  56,  8  per  hoc  te  monstravit  FG ;  per  hoc  demonstravit  C ; 
animas  monstravit  L.  —  57,  3  Aut  illius  punctum  L.  —  57,  4  non  te  L; 
detinebat  G.  —  57,  5  appetere  F ;  competere  BEI ;  Sed  sie  hunc  competere 
L.  —  57 ,  8  escae  attrahebat  F;  esse  detrahebat  G;  sitis  te  L.  —  58,  1 
per  me  G.  —  58,  2  quam  sie  dilexisti  FH.  —  58,  5  Dum  te  GH;  Cum  tu 
D ;  patri  hostiam  F.  —  58,  6  sponte  obtulisti  L.  —  58,  7  in  cruce  meque 
tuo  L.  —  58,  8  sanguine  lavisti  L.  —  59,  1  miratur  H.  —  59,  2  pro  te  s> 
FGHM.  —  59,  3  merito  B;  si  euneta  sine  E.  — ■  59,  5  Cum  affectum  illicis 
I.  —  59,  6  modum  D.  —  59,  7  Vitam  pro  me  L.  —  59,  8  vere  morte  diro 
L.  —  60,  4  carnes  FGHM;  macerare  I.  —  60,  6  nidulum  parare  FGHM; 
iam  nidificare  L.  —  60,  8  illuc  BEH.  —  Str.  61  fehlt  G.  —  61 ,  7 
Quantumcunque  saeculo  FM;  Quantumcunque  polero  H;  Quantumcunque 
propter  hoc   L.    —    61,  8  propter  hoc  vilescam  FM;    propter  te  vilescam  H. 

—  Str.  62  fehlt  G.  —  62,  1  Nunc  ut  DM;  En,  ut  L;  clamito  LM.  -  62,  3 
adfigant  animam  A;  effigant  miseram  E.  —  62,  6  mihi  dulcis  iste  BCEFIM. 

—  62,  7  Si  complexar  BE ;  Si  amplexar  M;  Si  complector  H;  Si  complectens 
moriar  F ;  Si  complector  propriis  CD.  —  62,  8  moriens  ulnis  te  CD.  — 
63,  1  Sic,  sie  et  non  L.  —  63,  3  Quia  cor  D.  —  63,  8  mei  sis  doloris 
AFGHM.  —  64,  1  Plane  dulcis  F;  Yalde  dulcis  M.  —  64,  3  sq.  leviter 
vitium  A.  —  64,  5  Nam  illos,  quos  firmiter  GH.  —  64,  4  leviter  C.  —  64,  7 
Tuis  caris  manibus  ABCDE;  Tuis  sanetis  manibus  I;  In  pressuris,  gaudiis 
L.  —  64,  8  Supernis  inungis  L.  —  65,  1  quam  mirabiliter  G.  —  65,  2  est 
creatus  AE;  caecatus  korrig.  in  creatus  B;  mundus  est  datus  D.  —  65,  5 
detraetat  D;  retraetat  E;  detreetat  FG;  refutat  H;  renuit  D;  devitat  L; 
declinat  M.  —  65,  6  tarn  fehlt  G;  cuius  dulce  latus  L.  —  65,  7  Languido 
FI;  Libens  tarn  aperuit  L.  —  65,  8  semper  sanare  paratus  L.  —  66,  1  sq. 
und  3  sq.  umgestellt  H.  —  66,  1  O  mi  beneficia  G;  Tanta  beneficia  H.  — 
66,  2  suae  passionis  E.  —  66,  4  homo  cur  non  H.  —  66,  7  Per  hunc  AC; 
Christi  D;  maximus  F.  —  66,  8  nos  ditavit  I;  donis  ABC.  —  67,  1  quippe 
sanguine  A.  —  67,  2  languidum  depavit  BE ;  languido  nos  pavit  I.  —  67,  3 
Quam   H ;   Quos   I.   —   67,  4   Christus  baiulavit  G.  —  67,  4  Post  hoc  dulce 


—    614     - 

suum  D ;  Post  haec  suum  dulce  C ;  Post  baec  dulce  suurn  D ;  Demum  suum 
dulce  FGM;  Unde  suum  dulce  H;  67,  6  nobis  denudavit  T.  —  67,  1  inno- 
tesceres  C.  —  67,  8  nos  amavit  I.  —  68,  2  cibusque  suavis  L.  —  68,  3 
digne  sis  CDEGH;  Qui  sumenti  L;  .digne  fit  LM.  —  68,  5  Sed  et  quem 
reficis  L':  Et  ei  quem  M.  —  68,  7  Licet  sit  ADEM.  —  68,  8  ignaris  B.  — 
69,  1  iguavum  H;  ignavus  I.  —  69,  3  Ad  quid  Dens  GH:  Christus  homini 
EGH;  Quare  Christus  homini  L;  Ad  quid  homini  M.  —  67,  4  suum  cor 
ostendit  FHLM ;  cor  suum  ostendit  G.  —  69,  5  positus  AD.  —  69,  6  non 
attendit  E.  —  69,  7  Sed  reclinatorii  M;  Quod  reclinatorium  F;  Quod  recli- 
natorii  ABDE;  Et  quis  sicut  moriens  L.  —  69,  8  vice  hoc  ABDE;  vires 
hoc  F ;  videt  hoc  H ;  hoc  vice  I ;  vices  hoc  pependit  C ;  vice  hoc  protendit ; 
in  ligno  pependit  L.  —  70,  1  reclamatorium  ABCDE.  —  70,  3  Pene  menti 
D.  —  71,  1  Post  haec  D.  —  71,  2  demendata  E.  —  71,  3  reclamatorium 
ABCDE.  —  71,  5  Propter  me  per  tot  loca  L.  —  71,  6  non  vulnerata  F.  — 
71,  7  cum  moreris  M;  Tecum  sum  et  moriens  L.  —  71,  8  tecum  colligata 
C:  tibi  colligata  L.  —  72,  1  Licet  tarnen  FGM;  Licet  mihi  H.  —  72,  2  sit 
istud  L;  istud  relegatum  G.  — ■  72,  3  Mihi  enim  eligam  H.  —  72,  5 
Gemiuum  E.  —  72,  6  luctumque  ploratum  H.  —  72,  7  Dones  mundi  G.  — 
Str.  73  fehlt  M.  —  73,  1  sancta  anima  I.  —  73,  2  plus  plusque  L;  ferves- 
cit  F.  —  73,  4  tabescit  F.  —  73,  5  Iam  vis  D;  Nam  vix  FGH;  Vix  iam 
L.  —  73,  6  sed  amore  L;  crescit  F.  —  73,  7  Suo  loco  H;  Lecto  suo  L; 
decubat  FGH.  —  73,  8  languescit  F.  —  74,  3  palpitat  F ;  Piae  mentis  labiis 
I.  —  75,  1  si  quidem  fehlt  H.  —  75,  6  nescit  revocare  FGHM.  —  75,  8  aut 
corde  separare  C.  —  76,  1  Si  est  BC;  Sic  autem  est  F;  Sic  est  enim  GH; 
Sic  namque  est  I;  Est  namque  sie  L.  —  76,  2  illius  electus  G;  illius  allectus 
H;  eius  tum  illectus  M.  —  76,  3  praesens  ei  sit  FIM;  praesens  sit  ei  GL; 
praesens  moriens  H.  —  76,  4  Sit  ei  dilectus  H.  —  76,  5  sq.  fehlen  G.  — 
76,  5  Et  a  cruce  minime  FGHM.  —  76,  7  ubi  H.  —  76,  8  ibi  est  H;  ubi 
est  D.  —  Nach  76,  8  fügt  G  bei:  IlluclJ]  solum  efficit,  purus  intellectus.  — 
—  77,  1  Hinc  fletus,  suspiria  L.  —  77,  3  Sunt  sibi  I;  Cibi  sunt  L;  Tibi 
sunt  G.  —  77,  4  et  alienta  E;  dapes,  alimenta  L.  —  77,  6  interim  intenta 
FI  IM:  iterum  intenta  G.  —  77,  7  Suo  sie  martyrio  M.  —  77,  8  praebens 
M ;  adiumenta  G.  —  78,  1  Iam  hoc  statu  M.  —  78,  8  carnis  sumpsit  M ; 
rupit  carnis  G;  transit  carnis  I.  —  79,  1  Nam  dum  BCDIL;  Ac  dum  G; 
Ac  tum  H.  —  79,  2  recolis  E.  —  79,  3  nono  D.  —  79,  5  secum  moriens 
CL.  --  79,  6  sentit  penetrare  L.  —  79,  7  illam  G;  Cor  suum  clamat  ista 
L.  —  79,  8  perforasse  BEL.  —  80,  1  Ferre  quidem  L.  —  80,  2  iam  B.  — 
8,  4  tarn  felici  H.  —  80,  7  Dignum  D.  —  80,  8  se  fehlt  D.  —  81,  2  huic 
non  F.  —  81,  3  introitus  est  I.  —  81,  8  saneto  derogamus  FGHM.  —  82,  1 
Ey,  dulcis  F ;  O  mi  dulcis  GH.  —  82,  2  Ey,  dulcis  rosa  F:  Eia  dulcis  rosa 
HM.  —  82,  4  generosa  M;  gloriosa  I;  pretiosa  D.  —  82,  4  sq.  foeditas 
exstitit  F.  —  82,  6  voluptas  exisa  L;  82,  7  Felix  cuius  FGL.  —  83,  1  iam 
fueris  E  •,  quae  sie  frueris  H.  —  83,  6  firmiter  FM.  —  83,  7  A  quo  tu  nunc 
reeipis  H;  respicis  E;  pereipis   FM;   pereipe  D.  —  84,   1  quieseunt  FGH. — 

84,  2  cessant  FGH;  cessent  M.  —  84,  3  Iam  ex  parte  C;  Ab  eodem  H; 
reeipis  ABCDE.  —  84,  5  Sed  cum  carne  saeculi  L.  —  84,  6  luctusG;  post 
istius  fluctus  L.  —  84,  7  Plenum  erit  gaudium  L.  —  84,  8  consolaris  I.  — 
Nach  .Str.  84  schiebt  L  ein : 

Cum  ad  plenum  taedia  cessabunt  malorum, 
Cum  coniuneta  fueris  choris  angelorum, 
Ubi  salus  gaudii  durat,  fons  bonorum, 
Ibique  in  domino  eris  dominorum. 

85,  1  Die,  o  dulcis  G ;  In  sali  gaudio  L.  —  85,  3  Habens  CFM;  Tanto  pro 
solacio  L.  —  85,  4  tecum  quid  lugeres  A  ;  quo  modo  lugeres  L;  tecum  cur 
langueres  BE ;  tuum  cur  lugeres  M.  —  85,  5  sq.  und  7  sq.  umgestellt  M.  — 
85,  5  Nonne  salus  omnium  L.  —  85,  6  non  langueres  GFM ;  est,  cui  iam 
adhaeres    L.  —   85,    7    Qui    salus    est   M ;    Quin    solus    dux    est    omnium    G ; 


615 


Utinara   solacium  L.  —  85,  8  est  fehlt  G;  huic  nunc  adhaeres  M;   iuge  hoc 
näheres.  —  Nach  Str.  85  schiebt  L  folgende  Strophen  ein: 


Sed  hora  dimidia 

vix  hie  tarn  laetaris, 
Cito,  heu,   impelleris 

fluetibus  amaris, 
Seiuncta  ab  oculis 

viatori  caris, 
Mundo,  carne,  daemone 

nam  saepe  turbaris. 

Vitam  tandem  mortuam 

inde  condolendo, 
Pro  tuis  defectibus 

hoc  esse  credendo, 
Vide  matrem  virginem 

astare  lugendo, 
Sed  et  multos  alios 

Dominum  deflendo. 

Post  hoc  Ioseph  conspice 

ire  ad  Pilatum, 
Domini  deposcere 

corpus  sibi  gratum, 
Ad  crucem  accedere 

virum  tarn  beatum 
Et  corpus  deponere 

totum  vulneratum. 


Parans  murram,  sindonem 

Lugens  contemplare 
Magdalenae  lacrimas 

Et  collacrimare, 
Nicodemi  gemitus 

gemens  recordare, 
Haec  et  liis  similia 

traetans  lamentare. 

Dulcemque  Dei  filium 

supplex  memorare, 
Eius  actus  ruminans 

tuosque,  narrare 
Actus,  verba  satage 

menteque  mundare 
Atque  soli  ocius 

castum  te  servare. 

In  praedicto  cantico 

cor  sie.  citharizet, 
Se  baptizet  lacrimis, 

planctu  martyrizet 
Crebrisque  suspiriis 

nunc  sie  organizet, 
Ut  cum  Christo  postea 

semper  sollemnizet. 


86,  3  vellem  dicere  L.  —  86,  4  quam  sit  gratiosus  A.  —  •  86,  6  quam 
deliciosus  A;  que  fehlt  E;  quamque  gratiosus  I.  —  86,  8  fallax  vel  D;  et 
ventosus  H.  —   87,   1  bis  5  lauten  in  EFGH: 

Sed  tu,  cui  volui,  metrum  destinare, 
Soror,    novam  martyrem  libens  imitare, 

87,  1  Ergo  quidquid  alii  L.  —  87,  2  dicant  ABDILM.  —  87,  5  Cumque  B ; 
talis  fehlt  D ;  Atque  supplex  Dominum  L.  —  87,  6  Deum  deprecare  A ; 
mecum  deprecare  L.  —  87,  7  Ut  me  GHM ;  Ut  te  F;  cantum  H;  martyrum 
M;  Ut  nos  secum  iugiter  L.  —  87,  8  facit  regnare  L. 

Mit  Str.  87  schliefsen  die  englischen  Hss.  mit  Ausnahme  von  E;  ebenso  IL. 
—  FGHM  fügen  nach  Str.  87,  E  vor  derselben,  noch  folgende  drei  Strophen  bei : 


Frequentemus  canticum 

istud,   soror  pia, 
Ne  nos  frangat  taedio 

vitae  huius  via, 
Nam  laetantem  animam 

in  hac  melodia 
Post  hanc  vitam  suseipit 

Iesus  et  Maria. 


89.    Ergo,  soror,  tuum  cor 

ita  citharizet, 
Se  baptizet  lacrimis, 

planctu  martyrizet, 
Christo  totis  viribus 

sie  nunc  organizet, 
Ut  cum  Christo  postea 

semper  sollemnizet. 


90.    Tunc  cessabunt  gemitus 

planctuum,  dolorum, 
Cum  adiuneta  fueris 

choris  angelorum, 
Nam  cantando  transies 

ad  caelestem  chorum, 
Nupta  felicissime 

regi  saeculorum. 


—     616     — 

88,  1  istud  canticum  H.  —  88,  2  soror  nunc  o  pia  H.  —  88,  4  mundi  huius 
E.  —  89,  1  Nunc  dilectum  tuum  cor  H.  —  89,  7  ut  cum  ipso  H.  —  90,  2 
Et  planctus  dolorum  F.  —  90,  5  transiens  G.  —  90,  7  iuncta  felicissiine  E ; 
Nupta  felicissima  F;  felicissimo  HM.  —  90,  8  regi  angelorum  HM. 

Diese  drei  Strophen  brauchen  nicht  unecht  zu  sein ;  denn  es  liegt  offen- 
bar eine  doppelte  Bearbeitung  des  Gedichtes  vor,  die  eine  gerichtet  an  einen 
Freund  (2,  3  sq  ut  amicnm  valeas  cautu  delinire ;  87,  2frater  care),  die 
andere  einer  Freundin  gewidmet  (2,  3  ut  dilectam  valeas;  87,  1  sqq. 
Sed  tu,  cui  volui  |  metrum  destinare  |  soror).  Deshalb  schreibt  z.  B.  Cod. 
Colonien.  7,  ein  Orat.  saec.  15.  ex:  „Explicit  meditatio  beati  Bernhardi  abbatis 
de  philomela,  quam  destinavit  sorori  suae."  Auffallend  ist  es  nur, 
dafs  es  Handschriften,  ja  Drucke  gibt,  in  denen  die  beiden  Redaktionen  ver- 
quickt sind.  So  redet  die  Hs.  M  87,  2  einen  fr  ater  carus  und  gleich  darauf  88,  2 
eine  soror  pia  an.  In  der  vorstehenden  Wiedergabe  habe  ich  alle 
Wendungen  der  zweiten  Redaktion  in  die  Noten  verlegt. 

Die  Vergleichung  der  Hss.  ABE  besorgte  Rev.  H.  M.  Bannister,  die  von 
CD  Mr.  Rogers ,  Cambridge.  Die  Varianten  von  K  habe  ich  nicht  voll- 
ständig eingetragen,  da  die  Hs.  stark  gekürzt  und  schlecht  ist.  —  L  schickt 
dem  Opusculum  ein  „Prohemium  spirituale"  voraus  Si  cirtutes  Christi  scires  etc. 
Es  ist  das  nichts  anderes  als  eine  Anzahl  Strophen  aus  dem  Laudismus 
sanctae  er u eis.  Die  Philomena  schliefst  dort  mit  dem  Distichon:  Tractatus 
est  hie  merito  dictus  philomena,  Illius  verba  quia  sunt  ut  cantus  amoena. 

Die  Autorschaft  Beckhams  ist  zweifellos.  Nur  späte  Handschriften 
aufserhalb  Englands  nennen  Bonaventura.  ,,Incipit  meditatio  fratris  Iohannis 
de  Peccham,  quondam  Cantuariensis  archiepiscopi,  de  ordine  fratrum  minorum, 
quae  vocatur  philomena."  A.  —  „Explicit  philomena  Peccham."  A.  — 
„Hie  ineipit  passio  salvatoris  sab  proprietatibus  philomenae,  compilata  a 
fratre    Iohanne",  das  weitere  ist  weggerissen. 

Bonaventura  nennen  eine  Hs.  in  Donaueschingen  (31)  vom  Jahre 
1495,  eine  in  Löwen  (15  A)  vom  Jahre  1487,  eine  in  Salzburg  (Petrin,  b  I 
20)  die  gleichfalls  dem  Ende  des  Jahrhunderts  angehört.  Dafs  auch  Bern- 
hard als  Verfasser  genannt  wird,  ist  nahezu  selbstverständlich.  Ebensowenig 
Wert  ist  auf  die  Angabe  der  Stamser  Hs.  81  vom  Jahre  1489  zulegen:  „De 
philomena  Alan  i  sub  nota  Ave  vivens  hostia" ;  —  „Explicit  philomena 
Alani,  poetae  eximii,  sub  nota  Ave  vivens  hoatia." 

Die  Philomena  Peckhams  darf  micht  verwechselt  werden  mit  dem  gleich- 
namigen, viel  umfangreicheren  Gedichte  JohnHovedens,  das  mit  den  Worten 
beginnt:  Ave  verbum,  ens  in  prineipio.  Den  Herausgebern  der  neuen 
Ausgabe  Bonaventuras  ist  die  Verschiedenheit  der  beiden  Philomenen  leider 
entgangen.  Vgl.  Opera  Omnia  VIII,  p.  CV.  Auch  Haureau,  Notices  et 
extraits  VI,  278  unterscheidet  die  beiden  Nachtigallen  nicht,  und  weifs  daher 
nicht,  welchem  von  beiden  Autoren,  Peckham  oder  Hoveden ,  er  die  vor- 
liegende zuweisen  soll. 

Peckhams  Philomena  ist  schon  von  C.  Vötter  in  „Teutsche  Sprach 
übersetzt."  Die  Übersetzung  erschien  1612  zu  München.  Die  Münchener 
Bibliotheken  besitzen  kein  Exemplar  derselben,  wohl  aber  das  Britische 
Museum.  Später  brachte  Bälde  den  Nachtigallensang  in  klassische  Verse: 
„Paraphrasis  Lyrica  in  Philomelam  D.  Bonaventurae.  Monachii  1645. 


Orricus  Scacabarotius, 

Archipresbyter  MediolaDensis, 
f  1293. 

Was  uns  über  die  Lebensschicksale  dieses  Dichters  bekannt  ist,  habe 
Analecta  XIV  b,  S.  149  sq.  mitgeteilt.  Beifügen  möchte  ich  zu  dem  dort 
Gesagten  nur,  dafs  sich  unter  den  Urkunden  Papst  Alexander  IV.  eine  vom 
25.  Febr.  1256  datierte,  Scaccabarozzi  betreffende  befindet,  welche  ihn,  ob- 
schon  er  bereits  Probst  von  San  Nazario  in  Brolio  sei,  ermächtigt, 
„Forisdecanatu  et  praebenda  in  ecclesia  Brivatensi,  Claromontensis  dioecesis, 
resignatis  non  obstantibus  quibuscumque"  andere  Beneficien  in  seiner  mai- 
ländischen  Diözese  zu  kumulieren.  Vgl.  Les  registres  d'Alexandre  IV. 
publiees  par  C.  Bourel  de  la  Ronciere  etc.  p.  334,  n.   1116. 

An  der  bezeichneten  Stelle  der  Analecta  ist  sodann  bereits  Scaccabarozzis 
Liber  Officiorum  ediert  worden.  Einen  Nachtrag  zu  demselben  bildet  das 
im  folgenden  erstmals  publizierte  Officium  des  hl.  Ulrich  mit  den  zugehörigen 
Hymnen  und  der  eingeschalteten  Sequenz.  Die  Kenntnis  dieses  Officiums 
verdanke  ich  einer  Note  in  Wilhelm  Meyers  Gesammelten  Abhandlungen  II, 
119;  die  Abschrift  aus  Cod.  Ambrosian.  P  165  sup.  Herrn  Georg  Fell,  S.  L, 
Poenitentiar  am  Dorne  zu  Mailand.  Das  Officium  ist  für  die  Huiniliaten  zu 
Pavia  im  Jahre  1282  verfafst,  wie  die  folgende  in  der  Hs.  dem  Officium 
beigefügte  Epistel  bekundet : 

Epistola  ad  praepositum  Michaelem ,  ad  preces  cuius  domnus  archi- 
presbyter compillavit  hoc  opus. 

Viro  religiosissimo  et  suo  praedilecto  in  Christo  amico ,  domno  fratri 
Michaeli,  praeposito  Domus  Novae  ultra  Ticinum  Papiensis ,  ordinis 
Humiliatorum,  Orricus  Scacabarotius,  sanctae  Mediolanensis  ecclesiae 
archipresbyter,  se  ipsum  cum  salute.  Quamvis  insufficientes  cogitare  aliquid 
a  nobis  quasi  ex  nobis  ad  compillandam  beati  Odelrici  historiam  nos  sciremus, 
confidentes  tarnen  de  Dei  misericordia ,  qui  dat  omnibus  affluenter  et  non 
improperat  nee  non  de  meritis  gloriosi  confessoris  Odelrici  ad  precum 
vestrarum  instantiam  pro  inodulo  nostrae  scientiae  perfeetam  historiam  tarn 
in  dietamine  quam  in  cantu  laboravimus  et  studuimus  compillare  de  legenda 
ipsius  pauca  de  multis,  quibus  ipse  commendabilis  redditur,  decerpentes  et 
ipsi  historiae  inserentes,  quam  vestrae  dilectioni  per  latorem  praesentium, 
nostrum  familiärem  cum  legenda  ipsius  duximus  destinandam ,  parati  in 
consimilibus  et  aliis  semper  ad  vestra  beneplacita  et  mandata.  Vestris 
orationibus  nos  multipliciter  recommendamus.  Data  Mediolani  die  Martis 
XXIH.  mensis  MCCLXXXI1. 

Vor  dem  Officium  die  Note:  „Incipit  officium,  quod  compillavit  domnus 
Orricus  Scacabarotius,  Mediolanensis  ecclesiae  archipresbyter,  tarn  in 
dietamine  quam  in  cantu". 


—    618    — 

De  sancto  Udalrico. 

399.  (1.)   Hymnus  ad  Vesperain. 


1.  Odelrici  pontificis 
Festivum  natalitium 
Concelebret  sollenniter 
Cunctorum  plebs  fidelium. 

2.  Odas  suaves  personet 
Agens  festiva  gaudia 
Et  reverenter  concinat 
Eius  mira  praeconia. 

3.  Ortus  ex  Alamanniae 
Patre,  matre  nobilibus, 
Honestis  verbis  claruit 
Hie  et  iustus  operibus. 

4.  Hie  constans  patientia, 
Pius  misericordia, 
Caritate  praestabilis, 

Hie  mitis,  castus,  bumilis. 


5.  Orationi  deditus, 
Frequentibus  ieiuniis, 
Largus  in  elemosynis, 
Assiduus  vigiliis. 

6.  Odelricum  sanetissimum 
Miraculorum  gratia 
Miriiicavit  Dominus 
Mirabili  potentia. 

7.  Hie  praesul  post  tot  opera 
Claustra  relinquens  infera 
Locatus  super  sidera 
Gaudet  in  aula  supera. 

8.  Tua  nos  prece  muniens 
Ab  hostium  insidiis, 
Odelrice,  perennibus 

Fac  perfrui  nos  praemiis. 


9.    Patri,  nato  et  flamini 
Honor,  virtus  et  gloria, 
Potestas,  laus,  imperium 
Per  saecula  sint  omnia. 


400.   (2.)   Hymnus  ad  Matutinum. 


1.  Festum  sollenne  celebrent  5. 
Odelrici  cum  laudibus 

Cuncti  coetus  fidelium 
Festivis  cum  honoribus. 

2.  Ut  honoratus  merito,  6. 
Benignus  et  laudabilis 

Hie  in  eorum  preeibus 
Reddatur  exaudibilis. 

3.  Hie  in  commissi  populi  7. 
Cura  se  dedit  vigilem 

Coram  Deo  et  bomine 
'  Se  praebuit  et  kumilem. 

4.  Talenta  sacra  duplicans  8. 
Pastoris  per  officium 

Fidele  reddit  Domino 
Servus  prudens  servitium. 


Hie  praesul  Cbristi  vernula 
Fidelis  mente  sedula 
Verbi  divini  pabula 
Dat  populo  non  paueula. 

Sanctis  fulgens  operibus, 
Potentibus  miraculis, 
Hie  felix  gaudens  residet 
Aeternis  habitaculis. 

Consociatus  coetibus 
Beatis  caeli  sedibus 
Nunc  fruitur  honoribus 
Debitis  et  operibus. 

Sit  patri  semper  gloria, 
Honor,  potestas  filio 
Una  cum  sancto  spiritu, 
Qui  regnat  caeli  solio. 


—     619 


401.   (3.)   Hymnus  ad  Laudes. 


1.  Felix  Augusta  civitas 
Agat  sollenne  gaudium, 
Pangat  insigne  multiplex 
Odelrici  praeconium. 

2.  Laetetur,  quod  per  praesulem, 
Suum  germen  egregium, 
Odelricura  raultiplicat 
Semper  *)   nostrum  collegium. 

3.  Quem  Dei  Providentia 
Monstrant  nati  priniordia, 
Quod  sperneret  terrestria, 
Diligeret  caelestia. 

4.  Cuius  sancta  sunt  opera, 
Excellens  sanctimonia, 
Fides,  spes  atque  Caritas 
Et  ingens  patientia. 


5.  Aquarum  Tarri  pontifex 
Tumorem  sedat  fluminis 
Eius  ripa  conficiens 
Dei  corpus  et  hominis. 

6.  Hunc  sanctum  in  virtutibus 
Sequamur  et  operibus. 
Veneremur  cum  laudibus 
Et  debitis  honoribus. 

7.  Odelricum  frequentibus 
Rogemus  omnes  precibus, 
Ut  in  beata  patria 
Nobis  praestet  suffragia. 

8.  Patri.  nato,  spiritui 
Paraclito  sit  gloria. 
Tribus  personis  singulis, 
Quae  sunt  una  substantia. 


402.  (4.)   De  sancto  Udalrico. 

Sequentia. 


1  a.    Odelrico  collaetemur, 

Eius  festo  iucundemur 
Lyra?  viella,  tympano; 

2  a.    Nobilis  hie  Alamannus 

Fuit,  civis  Augustanus, 
Clara  natus  prosapia, 

3  a.    Sublimant  istum  sanetitas, 

Episcopalis  dignitas 
In  Augustensi  patria, 

4  a.    Fervens  fuit  caritate, 

Perennis  humilitate. 
Miris  pollens  operibus, 

5  a.    Trina  pavit  hie  pastura 

Diligenti  plebem  cura 
Fidelis  pastor  ovium, 

6  a.    Miraculis  mirabilis, 

Fide  firmus,  spe  stabilis 
Et  fortis  patientia, 


1  b.  Sancta  vita  hunc  sectemur, 

Hunc  laudantes  veneremur 
In  cymbalis  et  orgauo. 

2  b.  Praesul  iustus  et  urbanus, 

Cuius  fuit  larga  manus, 
Pius  misericordia. 

3  b.  Ornat  morum  nobilitas 

Mundumque  reddit  castitas 
Mentis,  carnis  munditia. 

4  b.  Affluens  benignitate, 

Liberalis  largitate 

Subveniens  pauperibus. 

5  b.  Verbo,  eibo,  vita  pura 

Gregi  sua  reddens  iura, 
Ut  docet  evangelium. 

6  b.  Deo  fuit  amabilis, 

Hominibus  affabilis, 

Circumspectus  prudentia. 


')    Super  Hs. 


—     620     — 


7  a.    Servus  bonus  Odelricus 

Domini  fuit  amicus, 
Modestus  temperantia, 

8  a.    Odelrice,  nobis  dona, 

Perfruamur  ut  Corona 
Tuae  precis  instantia 


7  b.  Vitiorum  inimicus 

Dat  virtutum  dulces  ficus 
Suavi  cum  fragrantia. 

8  b.  In  superna  caeli  zona, 

In  qua  bonis  cuncta  bona 
Praestantur  Dei  gratia. 


403.   (5.)  De  sancto  Udalrico. 

Officium. 


In 


1.    Vesperis. 
Antiphonae. 


1.  Ad  Odelrici  praesulis 
Festum  concurrant  populi, 
Hunc  honorent  cum  gaudio 
Magni,  maiores,  parvuli. 

2.  In  sancti  monasterio 
Galli  docendus  traditur 
Odelricus,  qui  moribus, 
Scientia  imbuitur. 

3.  Odelricus  sublimatus 
Ad  pastoris  dignitatem 
Est  in  caelis  coronatus 
Propter  suam  sanctitatem. 

4.  Odelricus  ecclesias 
Collapsas  reaediticat 
Et  studio  pervigili 

Has  renovans  magnificat. 

5.  Religiosa  mulier 
Aegris  membris  dissoluta 
Est  Odelrici  precibus 
Sanitati  restituta. 

Ad  Magnificat. 

A.   Magnificemus  Dominum 
Magnificum  per  omnia, 
■Qui  Odelricum  praesulem 
Sua  magnificentia 
Magnifice  magnificat 
In  supernorum  patria; 
Hunc  laudibus  magnificis 
Magnificet  ecclesia. 


Ad    M a t u t i n u m. 
Invitatorium. 

Exsultantes  iubilemus 
Redemptori  omnium, 

Qui  perduxit  Odelricum 
Ad  caeleste  solium. 

In    1.    Nocturne 
Antiphonae. 

1.  Sagina  scientiae 

ac  religionis 
Odelricus  exstitit 
plenus  Dei  donis. 

2.  Festum  fideles  celebrent 
Odelrici  sollemniter 

Et  eius  mira  personent 
Magnalia  suaviter. 

3.  Suis  diebus  Domino 
Iustus  inventus  placuit 
Odelricus,  qui  Dominum 
Sacerdos  magnus  coluit. 

Responsoria. 

1.    Concelebret  ecclesia 
Odelrici  sollemnia 
Festiva  cum  laetitia, 
Qui  verbo  vitae  claruit, 
Sanctitate  resplenduit, 
Miraculis  emieuit, 

V.   Cuius  beatis  meritis 
Suffragiis  et  inclitis 
Tanto  magis  adiuvamur, 
Hunc  quo  magis  veneramur. 


—    621 


2.  Sanctus  ex  Alemanniae 
Udalricus  maioribus 

In  Augustensi  exstitit 
Urbe  natus  parentibus. 

V.   Cuius  Ubaldus  genitor, 
Mater  Teberga  opibus, 
Nobilitate  praeminent, 
Decorantur  insignibus. 

3.  Hie  Odelricus  duplicans 
Talenta  pastor  ovium 
Intrat  in  sui  Domini 
Servus  fidelis  gaudium. 

V.   Non  in  terra  fodiens 
Abscondit  peeuniam, 
Sed  ipsam  multiplicat 
Prudens  per  industriam. 

In    2.    Nocturne 
Antiphonae. 

1-.    Serve  prudens  et  fidelis, 
Subvenire  nobis  velis, 
Odelrice,  eolentibus 
Te  tuis  sanetis  preeibus. 

2.  Praesul  mirae  sanetitatis 
Est  talentis  duplicatis 
Odelricus  cum  beatis. 

3.  A  paganis  incolas 

August ae  molestantibus 
Odelrici  liberat 
Deus  orationibus. 

JResponsoria. 

1.    Odelricus  conspieuus 
Fuit  omni  bonitate, 
In  fide  cum  spe  stabilis, 
Fortis  fuit  caritate. 

V.   Hie  Odelricus  patiens 
Et  verax  in  eloquiis 
Rectus,  mitis  et  humilis 
Et  iustus  in  iudieiis. 


2.  Quam  felix,  Augustensium 
Urbs,  cuius  pontificium 
Tuae  proli  Odelrico 

Dei  traditur  amico  x) ! 
Miraculorum  fulgidus 
Mira  fuit  claritate. 

V.   Hunc,  christiaua  contio, 
Implora  piis  preeibus, 
Ut  per  suum  praesidium 
Loceris  caeli  sedibus. 

3.  Nitore  castimoniae 
Odelricus  coruscabat, 
Corpus  conculcans  proprium 
Hie  frequenter  ieiunabat, 
Austerus  hie  vigiliis 

Hoc  orando  castigabat. 

V.   Quam  clara  et  pulcherrima 
Est  casta  generatio, 
Quam  cum  eleemosynis 
Bona  semper  oratio! 

In   tertio   Nocturno. 
Antiphonae. 

1.  Inter  regem  et  filium 
Pacis  componit  foedera 
Odelricus  paeificus 

Qui  regnat  super  sidera. 

2.  Tarri  sedavit  impetum 

Hie    praesul  sanetis  preeibus, 
Ut  esset  tutus  transitus 
Transire  hunc  volentibus. 

3.  Dum  Odelrico  aderat 
Corporalis  potentia, 
Celebrabat  cottidie 
Missarum  hie  sollemnia. 

Besp>onsoria. 

1.    Odelricum  pontificem 
Honoremus  sollenniter, 
Eius  laudes  magnificas 
Personemus  suaviter 
Et  hunc  devotis  preeibus 
Imploremus  humiliter, 


!)   Das  Wort  amico  hinter  E  2,  6.     Hs. 


—     622     — 


V.  Dt  ipse  rogat  Dominum 
Pro  nobis  efficaciter, 
Quod  ad  aeternam  gloriam 
Perducat  nos  feliciter. 

2.    Fuit  praesul  Odelricus 
Maximus  Dei  amicus, 
Viridis,  non  ramus  siccus, 
Bonus,  bonas  ferens  ticus, 
Quem  recepit  caeli  vicus. 

V.  Hie  a  eunetis  iidelibus 
Reverenter  honorandus, 
Sanctissimus  hie  pontifex 
Odelricus  est  laudandus. 

3.    Odelricus  exuberat 
Pietatis  operibus, 
Qui  largas  elemosynas 
Largus   donat  pauperibus 
Et  hospitalis  colligit 
Vagabund  os  in  domibus. 

V.  Felix,  qui  super  pauperes 
Toto  corde  intelligit, 
Non  habentes  hospitium 
In  sua  domo  colligit, 

In    Laudibus. 
Antiphonen. 

1.  Odelricum  Dominus 

Induit  fortitudine, 
Praecinxit  virtutibus 
In  omni  certamine. 

2.  Cuncti  fideles  populi, 

Deo  nostro  iubilate, 
Servite  in  laetitia, 
Odelricum  honorate. 

3.  Odelricus  ad  Dominum 

Sanctus  de  luce  vigilat, 
Qui  fidei  et  operum 

Splendore  clarus  rutilat. 

4.  Benedicite  Domino, 

Caeli,  terra,  maria, 
Qui  Odelrico  praesuli 
Regno  dat  caelestia. 


5.    In  Odelrici  praesulis 

Festo  laudet  in  tympano 
Deum  fidelis  populus, 
In  cymbalis  et  organo. 

Ad  Benedictes. 

A.   Dominus  Deus  Israel, 

Benedictus  per  omnia, 
Odelricum  pontiticem 
Benedixit  in  patria 
Et  sibi  dedit  perfrui 
Vitae  perennis  gloria. 

In   2.    Vesperis. 

Antiphonae. 

1.  Odelricus  iustissimus 

In  aeterna  memoria 
Non  ab  auditu  metuens 
Malo  gaudet  in  patria. 

2.  Odelrice,  praesidium 

Tuum  da  tuis  famulis, 
Libera  piis  preeibus 
Nos  a  eunetis  pericul's. 

3.  Odelrice,  roga  Christum, 
Ut  expurget  mundum  istum 
A  vitiorum  sordibus 
Informetque  virtutibus. 

4.  Festivas  age  gratias, 

Christicolarum  contio, 
In  Odelrici  praesulis 
Festivo  natalitio. 

5.  Odelrice,  suecurrere 

Digneris  tuis  preeibus 
Tuis  devotis  servulis 
Tuum  festum  colentibus. 

Ad  Magnificat. 

A.    Odelrice  magnificis 
Magnifica  praeconiis 
Christum,  qui  te  magnificat 
Cum  gloriosis  praemiis 
Associatum  superis 
Beatorum  collegiis. 


—     623     — 

404.  (6.)  De  saucto  Udalrico. 

Missa. 


Introitus. 

Hie  Odelricus  deserens 
Huius  vitae  miseriam 
Christi,  solis  iustitiae, 
Desideratam  regiam 
Gaudens  intravit  hodie, 
Adeptus  caeli  gloriam. 


Graduale. 

Sunt  apertae  caeli  portae 
Odelrico  sumpta  sorte 
Supernorum  cum  cohorte, 
Quibus  vita  sine  morte, 

In  qua  sanetis  gaudium 

est  sine  maerore 
Beataque  requies 

est  sine  labore. 


Alleluia. 

Hie  Odelricus  pontifex 
Caelum  ascendit  hodie, 
Optata  qui  perfruitur 
Beatae  vita  gloriae. 

0  f  f  ertorium. 

Aeceptam  laudis  Domino 
Nos  offeramus  hostiam, 
Dantes  eius  obsequiis 
Nos  per  vitae  munditiam, 
Qui  Odelrici  praesulis 
Peragimus  memoriam. 

Communio. 

Christi  sub  panis  specie 
Corpus  quod  nuper  latuit, 
A  sacerdote  sumitur, 
Sicut  Christus  instituit ; 
Conficere,  reeipere 
Hoc  Odelricus  meruit. 


Iacobus  Caietani  de  Stephanescis, 

Cardinalis  Diaconus  S.  Georgii  ad  Velum  Aureura, 
t  1343. 

Als  das  Geburtsjahr  des  Kardinals  Iacobus  Gaetani  de  Stephaneschi  wird 
das  Jahr  1270  angegeben.  Sein  Vater,  Petrus  Stephani,  wie  er  selbst  den 
Namen  schreibt,  war  1292 — 1294  römischer  Senator,  seine  Mutter  Perna  ge- 
hörte dem  Hause  der  Orsini  an.  Zu  weiterer  Ausbildung  begab  sich  der  junge 
Kömer  an  die  Hochschule  zu  Paris,  wo  er  nach  knapp  sechs  Semestern 
Artium  liberalium  magister  wurde  und  die  venia  legendi  erhielt.  Nach  dem 
Befehle  der  Eltern  (Maiorum  suorum  iussuj,  nicht  aus  eigener  Neigung 
(invitus),  wandte  er  sich  dem  Studium  des  kanonischen  und,  heimgekehrt, 
dem  des  zivilen  Rechtes  zu ,  nebenbei  literarischen  Neigungen  nachgebend, 
die  ihn  zu  Lucan  und  Vergil  hinführten.  Vielleicht  1289,  jedenfalls  aber 
1291  (quarto  Nicolai  IV.  anno)  war  er  Subdiakon,  wurde  Kanonikus  von 
S.  Peter  und  Auditor  Rotae.  Nach  der  Wahl  Bonifaz  VIII.,  seines  Ver- 
wandten (12.  Dez.  1294),  ward  er  von  diesem  zum  Kardinaldiakon  mit  dem 
Titel  des  hl.  Georgius  in  Velabro  ernannt  (14.  Febr.  1296)  und  in  der  Folge 
zu  verschiedenen  Legationen  in  Italien  verwandt.  Als  Kenner  und  Förderer 
der  bildenden  Künste  erwies  er  sich,  indem  er  das  Paradies  der  Basilika 
des  hl.  Petrus  sowie  seine  eigene  Titelkirche  mit  musivischen  Bildwerken 
schmücken  liefs  (Reumont,  Gesch.  der  Stadt  Rom  II,  711;.  Den  Nachfolgern 
Bonifaz  VIII.  folgte  er  nach  Avignon.  Ein  von  ihm  herrührendes  Zeremoniale 
(Avignon  Cod.  1706;  Mabillon,  Museum  Italicum  II,  243 — 443;  Labande, 
Bibliotheque  de  l'Ecole  des  Chartes  LIV  [1893J  45  ff.)  beschreibt  uns  einen 
Teil  der  festlichen  und  denkwürdigen  Anlässe,  bei  denen  er  zugegen  war, 
u.  a.  die  Sitzungen  des  Konzils  von  Vienne  (16.  Okt.  1311  bis  6.  Mai  1312), 
auf  dem  die  Aufhebung  des  Templerordens  verfügt  wurde.  Im  Jahre  1334 
ernannte  ihn  Johann  XXII.  zum  Kardinalprotektor  der  Minderbrüder.  Er 
starb  zu  Avignon  den  23.  Juni  1343,  nachdem  er  48  Jahre  Kardinal  gewesen 
und  an  der  Kürung  von  fünf  Päpsten  teilgenommen  hatte.  Seine  Leiche 
wurde  nach  Rom  überführt  und  in  St.  Peter  beigesetzt  (Cod.  Capit.  S.  Petri 
in  Vaticano  129  C).  Vgl.  über  sein  Leben  vor  allem  die  kurze  Selbst- 
biographie in  der  Vorrede  zum  dritten  Teile  seines  Opus  Metricum  (Acta 
SS.  Mai  IV,  243);  Eggs,  Purpura  Docta,  Francofurti  1710,  I  257—59.  Eine 
Monographie  über  Stephaneschi  von  Dr.  Ignaz  Hösl  wird  im  Laufe  dieses 
Jahres  erscheinen. 

Unter  den  dichterischen  Werken  des  Kardinals  steht  an  erster  Stelle 
sein  Opus  metricum  tripartitum,  welches  Leben  und  Abdankung  Coelestins  V., 
die  Wahl  Bonifaz  VIII.  und  die  Heiligsprechung  des  ersteren  behandelt 
(Acta  SS.  Mai  IV,  437  sqq.).  Aufserdem  kennen  wir  zwei  Gedichte  über 
das  Jubiläum  der  Jahrhundertwende  (ebenfalls  in  den  Acta  SS.  gedruckt) 
und  ein  noch  unveröffentlichtes  Carmen  heroicum  über  ein  Wunder  der 
allers.  Jungfrau  zu  Avignon,  welches  sich  in  der  Pariser  Handschrift  5931 
findet.     Diese    Handschrift   enthält    ferner   eine    Reihe    von    kleinen    Gebeten 


—     625     — 

und  Epigrammen  für  die  Marienfeste  des  Jahres,  die  im  folgenden  mitgeteilt 
sind.  Ferner  verfafste  Stephaneschi  eine  Anzahl  rem  Responsorien  und 
Antiphonen  auf  den  hl.  Petrus  de  Murrone,  einige  darunter  in  Versen. 
Endlieh  enthält  ein  Graduale  des  Kardinals,  Cod.  129  C  des  Kapitelarchivs 
von  St.  Peter  in  Rom ,  zwei  Hymnen  auf  den  hl.  Georg,  ein  Responsorium, 
zwei  Antiphonen  und  zwei  Versus  Alleluiatici  auf  denselben.  Von  diesen 
scheinen  die  letzteren  mit  den  Anfängen:  „Detege  fune  stos"  und  „Mile  s 
in  arma  ferox"  metrisch  zu  sein.  Bei  den  Umständlichkeiten,  welche  die 
Benutzung  des  Archivs  zu  erschweren  und  zu  verleiden  bestimmt  scheinen, 
konnte  ich  nicht  daran  denken,  irgend  jemand  zuzumuten,  um  solcher 
Kleinigkeiten  willen  jene  Barrieren  zu  überwinden.  Was  ich  über  die 
Handschrift  weifs,  verdanke  ich  Mitteilungen  Dr.  I.  Hösls. 


405.   (1.)  De  saneto  Georgio. 

Ad  Vesp.  et  Noct. 

1.  Scandit  caelum,  micans  telum      3.    Docet  rüdes  hoc,  quod  tu  des, 

Draconi  figens  acrius,  Christe  Deus,  potentiam, 

Flagrans  miles,   nostras  viles  Quos  convertit  et  avertit 

Terras  linquens  Georgius.  Baptismi  praebens  gratiam. 

2.  Hie  venustus,  haud  exustus,        4.    Fraudem  cernit  hanc  et  sternit, 

Florem  indutus  speciem  Unum   prospeetans    daemo- 

Intus  nitet,  cum  evitet  num, 

Obscaenam  mundi  faciem.  Quem  delusum  cruce  fusum 

Mittit  Averno  dissonum. 

5.    Patrem,  natura,  miles,  datum 
Almum  deposce  meritis, 
Ut  victores  allectores 
Trudanius  proeul  abditis. 

Grad.  ms.  Iacobi  de  Stephanescis.  saec.  14.  Cod.  Capit.  Vaticani  129 
C.  A.  —  Brev.  ms.  Paiisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1024.  B.  —  Brev. 
ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1263.  C.  —  Brev.  ms.  Parisiense 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  1291.  D.  —  Brev.  ms.  Parisiense  (?)  saec.  15.  Cod. 
Carlopolitan.  146.  E.  —  Brev.  ms.  Parisiense  saec.  15/i6.  Cod.  Parisien. 
(Arsen.)  660.  F. 

1,  1  Candit  caelum  micans  A:  Cadit  micans  caelum  C;  caelum  mittens 
telum  DE.  —  1,2  fidens  C.  —  2,  1  Hie  vir  iustus  hanc  exustus  C;  Hie 
non  ustus  aut  exustus  BF.  —  2,  3  cum  enitet  D.  —  3,  1  Docet  vides  A.  — 

3.  2  Deus  clementiam  D.  —  3,  3  aut  avertit  C;  ac  vertit  A.  —  3,  4  praebens 
fehlt  C.  —  4,  1  Fraudem  fuit  et  refundit  C.  —  4,  2  Virum  prospeetans  CDE ; 
Rumen  prospeetans  C.  —  4,  4  Mittit  a  verbo  C.  —  5,  2  sepq.  Almum  deposce 
mentis  victores  tuideamus  proeul  abditis  C.  —  „Subsequentia,  ynnos  videlicet 
duos:  „Scandit  caelum"  et  rO  athleta" ,  Responsorium  unum  „Exsurgat  in 
laude?" ,  Antiphonas  duas:  „Georgiii!)  miles  egregie'1 ,  et  „Invictus  rictor 
Georgius1'  nee  non  Alleluia  duo:  „Detege  funestos"  et  „Miles  in  arma  ferox", 
singula  quaeque  tarn  in  litera  (prosa  videlicet  et  metro)  quam  in  cantu  de 
beato  Georgio  martyre  idem  Iacobus  saneti  Georgii  ad  Velum  Aureum  dia- 
conus  cardinalis  composuit".  A.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XIX,  143. 

Dreves,   Lateinische  Hymnendichter.    II.  40 


—     626     — 

406.   (2.)   De  saiicto  Georgio. 

Ad  Laudes. 

1.  0  athleta  victor,  laeta,  3,    Multos  terror  vicit,  error 

Georgi,  fulgens  laurea,  Multorum  palam  dissonat, 

Te  laudamus,  hie  ovamus,  Cum   egressus  vir  nee  fessus, 

Lux,  ecce,  surgit  aurea.  Voxclara,ecce,intonat. 

2.  Fide  rectus,  spe  provectus,         4.    Christum  fatur,  quo  ditatur, 

Quem    fruens  ignit  Caritas,  Strages  firmavit  comitum, 

Mortem  spernit,  vitara  cernit,  Stat  tribunus,   prineeps  unus, 

0  lux,  beata  trinitas.  Deus,  tuorum  militum. 

5.    Ergo  fortem  contra  mortem 
Poscat  mens  ducem  saucia, 
Ut  exsistat,  quae  nunc  distat, 
Aeterna   caeli   gloria. 

Grad.  ms.  Iacobi  de  Stepbanescis  saec.  14.  Cod.  Capit.  Vaticani  129 
C.  A.  —  Brev.  ins.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1024.  B.  —  Brev. 
ms.  Parisiense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  1291.  C.  —  Brev.  ms.  Parisiense  (?) 
saec.  15.  Cod.  Carlopolitan.  146.  D.  —  Brev.  ms.  Parisiense  saec.  15/i6. 
Cod.  Parisin.  (Arsen.)  660.  E.  — 

1,    1  virgo  laeta  C.    —    1,3  huic  oramus  D.   —   3,   1  Multa  BCE.  — 

3.  3  vix  nee  B.  —  4,  1  Ipsum  fatur  D.  —  4,  2  firmat  D;  firmatur  B.  — 
5,  1  Virgo  fortem  C.  —  Die  Lesarten  von  A  stehen  mir  nicht  zu  Gebote. 
Vgl.  das  zum  vorigen  Hymnus  Bemerkte.  —  Wiederholt  aus  Anal.  XIX,  143. 


407.  (3.)  De  s.  Petro  Caelestino. 

Kesponsorium. 

R.    Fit  monachus,  qui  papa  fuit,  simplexque  sacerdos 
Praesul  et  inclinans  se  bis,  cui  regia  seeptra 
Paruerant, 
V.    Imperii  diadema  sacrum  mitraeque  bicornes. 

Cod.  Casanaten.  934  (D  III  13.)  saec.  16/i7.  A.  —  Acta  SS.  Maii  IV, 
484.  B.  —  2  inclinans  aliis  B.  —  „Subsequentia  responsoria  tria,  Alleluia 
unum  cum  versibus  in  litera  cantuque  ac  orationes  tres  nee  non  antiphonas 
duas  in  litera  et  cantu  de  beato  Petro  confessore  Iacobus  S.  Georgii  ad 
Velum  Aureum  diaconus  eardinalis  composuit".  A.  —  Vorauf  geht  ein  Brief 
„Religiosis  viris ,  amicis  carissimis,  Priori  Generali,  Detinitoribus  Capituli 
Generalis  ordinis  s.  Petri  de  Murrone"  etc.  Bedauernd,  die  versprochene 
Historia  metro  heroico,  durch  Amtsgeschäfte  verhindert,  noch  nicht  senden 
zu  können,  schicke  er  einstweilen  einige  Antiphonen  usw.  „Verum  ne  interim 
nostrae  devotionis  modulus  sileat,  quin  iramo  sub  dulcis  harmoniae  musica 
ipse  vesterque  chorus  eidem  egregio  confessori  laudibus  iubilet,  Responsoria 
tria  una  cum  versibus,  Alleluia  in  litera  cantuque  et  orationes  tres  per  nos 
composita  de  ipso  confessore  per  fratrem  Petrum  de  Romano,  priorem 
monasterii  S.  Mariae  de  Collemadio,  ordinis  vestri ,  latorem  praesentium, 
....  destinamus.  In  eiusdem  igitur  saneti  laudem  et  gloriam,  quae  misimus, 
grate    suseipite    illaque    ipsius  festivo  applicetis  officio  decantanda"  etc.   AB. 


—     627     — 

40S.   (4.)  De  s.  Petro  Caelestiuo. 

Alleluia. 

0  felix,  papale  clecus  supremaque  calcans, 
Quaeque  supergressus  vincensque  per  omnia  luxum, 
Ingrediens  caeleste  solum  terrasque  supernis 
Commutas  fineque  probas  te  attingere  palmam. 

Cod.   Casanaten.  934  (D  in  13)  saec.   16/it.   A.  —   Acta   SS.   Maii  IV. 
484.    B.    —   4   Conimutans  B.  —  Vgl.  die  Bemerkung  zur  vorigen  Nummer. 

409.   (5.)  De  s.  Petro  Caelestiuo. 

Antiphonae. 

Ad   Magnificat. 

Alme  pater,  natos  memora,  quos  sacra  profudit 
Religio,  memoransque  doce  doctosque  reserva, 
Ne  pereant,  sed  eant  in  caelnm,  dirige  calles. 


Ad   Benedictus. 

Te  caelo  insertum  nobis  assistere  terris 
Poscimus,  ut  celebrem  sectemur  in  ardua  patrem. 

Cod.  Casanaten.  934  (D  III  13.)  saec.  16/n.  A.  —  Acta  SS.  Maii  IV, 
484.  B.  —  „Subsequentes  duas  antiphonas  in  litera  cantuque  Iacobus  S.  Georgii 
ad  Velum  Aureum  diaconus  cardinalis  composuit  post  confectam  epistolam 
positam  in  principio  libri  et  ideo  de  ipsis  antiphonis  non  fit  mentio  in 
prima  epistola".  A.  —  Als  ein  Beispiel  der  Kompositionsweise  des  Kardinals 
möge  hier  der  Cantus  der  Antiphona  ad  Benedictus  Raum  gegönnt  sein. 


te-re  ter     -     ris 


sei  -  mus,  ut     ce  -  le    -   brem 


inü 


& 


3=? 


sec    -    te 


du  -  a 


pa 


trem. 


40' 


—     628     — 

410.  (6.)  De  Nativitate  beatae  Mariae. 

Humani  generis  sator  et  qui  parcere  lapsis 
Instituis,  maculas  veteris  rubiginis  aufer 
Argento,  thalamus  tibi  sit  quo  virgo  refulges. 

Cod.  Parisin.  5931.  saec.  14.  —  „Iacobi,  sancti  Georgii  ad  velum  aureum 
diaconi  cardinalis ,  de  nativitate  gloriosae  Dei  genetricis  virginis  Mariae 
dudum  factum  heroicum  carmen". 

411.   (7.)   De  Ammntiatione  beatae  Virginis. 

Tuque,  super  cunctis  benedicta  puerpera,  salve, 
Yirgula,  quae  sponsum  nescis,  quam  gratia  sacri 
Flaminis  irradiat,  caelo  maris  adnue  sidus. 

Cod.  Parisin.  5931.  saec.  14.  —  „Eiusdem  de  Annuntiatione  beatae 
virginis". 

412.  (8.)  De  Nativitate  Christi. 

Iam  puerum,  iam,  summe  pater,  post  tempora  natura 
Accipimus,  genitum  tibi  quem  nos  esse  coaevum 
Credimus  hincque  olei  scaturire  liquamina  Tibrim. 

Cod.  Parisin.  5931.  saec.  [15.  16.]  14.  —  „Eiusdem  de  Nativitate  Christi". 

413.   (9.)  De  Adoratione  et  Oblatione  Magorum. 

Gentibus  ignotus  Stella  duce  noscitur  infans 
In  praesaepe  iacens,  caeli  terraeque  profundi 
Conditor  atque  magi  murram,  tus,  accipit  aurum. 

Cod.  Parisin.  5931.  saec.  14.  —  „Eiusdem  de  adoratione  et  oblatione 
Magorum". 

414.  (10.)  De  Puriflcatione  beatae  Tirginis. 

Sistitur  in  templo  puer  et  Simeonis  in  ulnas 
Accipitur,  cui  danda  quies,  nam  lumina  servi 
Conspexere  Deum,  darum  iubar  omnibus  ortum. 

Cod.  Pai-isin.  5931.  saec.  14.  —  „Eiusdem  de  oblatione  Christi  in 
templo  Simeoni  sive  de  Puriticatione  beatae  virginis". 

415.  (11.)  De  Assumptione  beatae  Tirginis. 

Ad  summi  regina  tbronum  defertur  in  altum 
Angelicis  praelata  choris,  cui  fertur  et  ipse 
Filius  occurrens,  matrem  super  aethera  ponit. 

Cod.  Parisin.  5931.  saec.  14.  —  „Eiusdem  de  Assumptione  beatae 
virginis". 


—     629     — 

416.  (12.)  Ad  beatani  Tirginem  deprecatio. 

Lucida  regna  tenens,  humili  virtute  superbos 
Contere  fidentes  coeptis  fallacibus  bostes 
Tuque  Deum  complexa  sinu  servaudo  pudorem 
Virgineura  raatris  fundens  per  saecula  nomen, 
Aspice  compunctos  animos  iniserata  tuorum, 
Nam  tua  collisos  prospectans  gratia  vultus 
Erexit  tutamque  dedit  sub  numine  curam. 

Cod.  Parisin.  5931.  saec.  14.  —  „Eiusdem  humilis  et  devota  ad  beatam 
virginem  depi-ecatio  receptique  beneficii  recognitio". 


Gualterus  Wiburnus, 

Ordinis  Minorum  Frauciscanorum, 
f  nach  1367. 

Über  das  Leben  dieses  fruchtbaren  und  gewandten  Franziskanerdichters 
sind  wir  ohne  alle  Nachrichten.  Seine  Zugehörigkeit  zum  Franziskanerorden 
folgerte  Pitseus  aus  dem  Umstände,  dafs  er  an  Minoriten  schreibend,  diese 
seine  „Brüder"  nenne.  Die  Tatsache  bestätigt  das  folgende  Gedicht  (Str.  156,  6). 
Derselbe  Autor  mutmafst ,  dafs  Wiburn  dem  Kloster  in  Norwich  angehört 
habe  und  läfst  ihn  1367  unter  Eduard  III.  tätig  sein;  es  ist  dies  aber  eine 
blofse  Konjektur  desselben.  Sprache  und  Stil  des  Dichters  würden  eher 
das  13.  Jahrh.  vernraten  lassen.  Baläus  will  seine  Werke  in  der  „Bibliothek 
der  Mönche  von  Norwich"  gesehen  haben.  Als  solche  führen  beide,  aufser 
einem  prosaischen  Werke  „Pr  o  prietate  s  terrae  sanctae"  betitelt,  das 
mit  den  Worten  beginnt  „Pulscmte  fratrum  industria"  auf:  1.  De  virgine 
M  aria'carmine  hexametro  lib.  unum. —  2.  De  eadem  et  eius  filio  libr. 
unum,  mit  dem  Anfange:  „Mariae  carmina  quondam  hexametra" ;  dies 
Gedicht  ist  uns  erhalten  in  Cod.  Oxonien.  Laud.  Miscell.  368  fol.  203  a  sqq. 
und  iimfafst  einige  tausend  Verse.  —  3.  Encomium  virgiuis  lib.  unum. 
Das  Incipit  wird  nicht  mitgeteilt.  Da  dies  Encomium  virginis  bei  Pitseus 
ausdrücklich  von  1  unterschieden  wird,  so  ist  die  Annahme  naheliegend, 
dafs  das  im  folgenden  mitgeteilte  Gedicht  eben  dies  Encomium  sei.  — 
4.  Carminum  diversi  generis  libr.  unum. — Vgl.  Lelandus,  Comment. 
de  Scriptt.  Britan.  (Oxon.  1709.)  p.  326.  —  Pitseus,  Relationum  historic.  de 
rebus  Anglicis  Tom.  I.  (Parisiis  1619)  p.  500.  —  Balaeus  Scriptt.  Illustr. 
Britanniae  Catalogus  (Basileae  s.  a.  1557)  p.  45.  —  Tanner,  Bibl.  Britannica 
(Lond.  1748)  p.  765  und  Wadding  Scriptt.  Ord.  Minorum  (Romae  1806)  p.  102, 
fügen  keine  neue  Linie  hinzu;  Sbaralea,  Supplementum  et  Castigatio  ad 
Scriptt.  trium  Ordinum  S.  Francisci  (Romae  1806) ,  p.  765  führt  nur  den 
Namen  an. 

Das  auf  den  folgenden  Blättern  zum  Abdrucke  gelangte  Gedicht  auf 
Maria,  als  dessen  Verfasser  sich  Str.  153  und  156  ein  Gauterus  bekennt, 
der  sich  an  letzterem  Orte  „alga  cleri  Minorumque  scoria"  betitelt, 
scheint  mir  nach  dem  Gesagten  ein  Werk  Wiburns  zu  sein.  Dasselbe  be- 
findet sich  in  der  Handschrift  232  des  Corpus-Christi-College  in  Oxford 
(fol.  73  b  sqq.)  saec.  14.,  aus  der  es  Rev.  H.  M.  Bannister  abgeschrieben  hat. 
Es  findet  sich  wieder  in  Cod.  Digby  19.,  von  einer  Hand  des  14.  Jahrhunderts. 
Hier  ist  aber  das  Gedicht  zu  einem  Psalterium  Mariae  von  drei  Quinquagenen 
(vgl.  Anal.  XXXV,  5)  umgearbeitet  und  hat  dabei  solche  Veränderungen 
erfahren,  dafs  die  Varianten,  Umstellungen  und  Auslassungen,  wollte  ich  sie 
verzeichnen,  ebensoviel  Platz  beanspruchen  würden  als  das  Gedicht,  ohne 
für  die  Textkritik  Wesentliches  zu  bieten.  Leider  fehlen  in  Digby  19  gerade 
die  wenigen  Stellen,  in  denen  Corpus  232  einer  Korrektur  bedürfte. 


—    631     — 
417.   (1.)  Eucominm  Beatae  Mariae. 


Ave;  virgo,  mater  Christi, 
Quae  pudore  meruisti 

Dici  phoenix  virginura ; 
Ave,  virgo,  cuius  fructus 
Nobis  dedit  finem  luctus 

Et  lamenti  termiuum. 


7.    Ave,  virgo,  verbi  zeta, 
Caste  casto  flatu  laeta, 

Non  immundo  semine; 
Tibi  digne  damus  odas, 
Quae  cum  Deo  limum  nodas 
Et  matrera  cum  virgine. 


2.    Ave,  virgo  speciosa, 
Cuius  laudi  neque  prosa 

Neque  metrum  sufficit; 
Ave.  virgo,  mali  meta, 
Vena  vitae,  per  quam  theta 

Taetrae  mortis  explicit. 


Ave,  virgo,  verbi  cella 
Camis  condens  sub  nubella 

Deitatis  radium; 
Ave,  virgo,  Dei  tbeca, 
Per  quam  lusca.  lippa,  caeca 

Mens  habet  collirium. 


Ave,  virgo  gloriosa, 

Quae  commentum  es  et  glosa 

Scripturae  propheticae, 
Cuius  glosa  facit  nudum, 
Quod  velatum  erat  dudum 

Literali  cortice. 


Ave,  virgo,  gurges  mellis, 
Quae  fei  priscae  procul  pellis 

Mortis  et  maestitiae, 
Quae  coniungis  Deo  limum 
Et  cum  summo  suis  imum 

Acu  providentiae. 


Ave,  virgo,  caeli  clavis, 
Ave,  novis  nova  navis 

Onerata  mercibus, 
Per  quam  plena  plenis  velis 
Est  allata  lux  de  caelis 

Caecis  et  errantibus. 


10.    Ave,  virgo,  mortis  serra, 
Cuius  venter  est  acerra 

Caelestis  aromatis; 
Ave,  virgo,  quam  sacravit, 
Fortunavit  et  formavit 

Virtus  almi  pneumatis. 


5.    Ave,  gemma  puellaris, 
Ave,  clara  Stella  maris, 

Ave,  capsa  numinis, 
Ave,  lampas  et  laterna, 
Qnam   accendit  lux  superna, 

Fax  aeterni  luminis. 


11.    Ave,  virgo  gratiosa, 

Sola  praegnans  et  ventrosa 

Sine  maris  opere, 
Firmamentum  infirmorum 
Tollens  onus  peccatorum 

Pio  ventris  onere. 


6.    Ave,  virgo,  cuius  venter 
Sigillatus  diligenter 

Fetu  novo  tumuit; 
Sine  poenis  et  tortura 
Splendor  patris  et  figura 

De  te  nasci  voluit. 


12.    Ave.  virgo,  mentis  dulcor, 
In  qua  reus  et  exsul  cor 
Fundat,  figit,  anchorat, 
Quam  in  morbo,  quam  in  mari, 
Quisquis  studet  liberari, 
Studiose  memorat. 


—     632 


13.    Ave,  virgo,  quam  in  artis 
Christiani  mortis  Martis 

Invocant  terroribus; 
Ave,  prudens  et  cordata, 
Per  quam  salus  profligata 

Redditur  credentibus. 


19.    Ave,  vertex  honestatis. 
Ave,  monstrum  sauctitatis, 

Ave,  vitae  scatebra, 
Ave,  pinna  puritatis, 
Ave,  thoral  trinitatis, 
Ave,  lucis  latebra. 


14.    Ave,  caeli  tbymiama, 
Cuius  odor,  cuius  fama 

Summa  ferit  sidera, 
Cuius  nomen  aures  mellit, 
Cum  prolatum  bas  percellit, 

Et  pigmentat  aera. 


20.    Ave,  virgo,  Dei  reda, 
Dei  fanum,  in  quo  taeda 

Caelestis  accenditur, 
Tu  salutis  es  minera, 
Clava,  cuspis  et  machaera, 

Qua   mors   caesa  moritur. 


15.    Ave.  pelta  peccatorum 
Et  asylum  elegorum  1), 

Immo  refectorium  ; 
Ave,  sporta  pane  plena, 
Christi  ciclas,  Christi  lena 2), 

Christi  dogmatorium. 


21.    Ave.  per  quam  surgunt  hi,  qui 
Ceciderunt  per  antiqui 

Serpentis  astutiam; 
Ave,  quae  per  castum  tborum 
Carnis  ius  et  logicorum 

Fallis  consequentiam. 


16.    Ave.  per  quam  uniuntur, 
Coniugantur,  coniunguntur 

Yirginali  fibula 
Agnus  leo,  via  finis, 
Splendor  nubes,  numen  cinis, 
Radius  et  nebula. 


22.    Dicunt  enim  sequi  tales, 
Quibus  favent  naturales : 

Haec  est  mater,  igitur 
Yirum  novit  et  est  facta; 
Sed  Maria  prolera  nacta 

Dicit,    quod  non  sequitur. 


17.    Ave,  cuius  est  ex  alvo 
Sed  pudoris  flore  salvo 

Yerbum  patris  editum, 
Sine  mare  marem  paris, 
Non  per  germen  sata  maris, 

Sed  per  sanctum  spiritum. 


23.    Dicant  illi,  quod,  si  caret 
Planta  succo,  semper  aret, 

Arens  nunquam  pullulat ; 
Sed  intacta  virgo  Christum 
Pariendo  nodum  istum 

Solvit  et  eftibulat. 


18.    Ave,  nubes  penetrata 

Pboebi  flammis  et  ornata 

Deitatis  iride, 
Quae  sub  umbra  lucem  celas 
Et  aeternum  verbum  velas 

Nostrae    carnis  chlamyde. 


24.    Ave,  parens.  partus  morem 
Partu  mutans,   nam  dolorem 

Partui  postposteras, 
Florem  paris,  sed  in  partu 
Neque  florem  nee  iubar  tu 
Pudoris  obliteras. 


')    vel  miserorum.  — 
-)    vestis  senatoria.  — 


—    633 


25.    Dolor  matris  prolongatur, 
Donec  proles  patiatur, 

Ut  siniul  parturiant, 
Quia  probra  patientis 
Sputa,  clavi,  crux  parentis 

Animam  digladiant. 


31.    Ave,  gemma  feminarum, 
Quae  prae  cunctis  gratiaruin 

Invenisti  copiam, 
Pulchrum  in  te  fecit  zeuma, 
Cum  univit  verbo  pneuma 
Duplicem  substantiara. 


26.    Ave,  virgo  singularis, 
Apotheca  salutaris 

Pigmenti  thearchici, 
Ave,  cuius  cor  a  cunis 
Consecratum  erat  prunis 

Amoris  exstatici. 


32.    Ave.  virgo,  pulcbra  tota, 
Cuius  nulla  naevi  nota 

Pudorem  deliliat, 
Ave,  novi  musti  crater, 
Ave,  parens,  ave,  mater, 

Quam  Venus  non  vitiat. 


27.    Ave,  virgo,  vas  verbale 
Decus  plantans  matronale 

Virginis  in  stipite; 
Ave,  cuius  ventris  promus 
Et  virtutis  sacrae  domus 

Deo  gaudent  bospite. 


33.    Ave,   crater,  cuius  mustum 
Illum  fidum,  illum  iustum 

Petrum  debriaverat, 
Haustu  cuius  ausum  nactus 
Novus  verbi  praeco  factus 

In  verba  proruperat. 


28.    Ave,  virgo  laeta  prole, 
Quam  amictam  vidit  sole 

Iobannes  deividus, 
Cuius   planus  est  sabstratus 
Lunae  globus,  ut  praefatus 
Astruit  altividus. 


34.    Ave,  caeli  decor,  ave, 
Dei  templum  et  conclave, 

Cuius  in  praeconio 
Omnis  altus  scriba  iacet, 
Omnis  rbetor  acer  acet 

Et  sordet  eloquio. 


29.    Ave,  virgo,  morum  schola, 
Quae  naturae  nostrae  stola 

Trabeasti  filium  x), 
Praeparasti  Deo  tborum 
Et  actorem  2)  angelorum 

Fecisti  novitium. 


35.    Ave,  cuius  pia  prece 
Peccatorum  tersa  faece 

Rei  gaudent  venia, 
Quos  confractis  inferorum 
Claustris3)  transfers  ad  cae- 
lorum 
Stellata  palatia. 


30.    Ave,  mater,  virgo  pura, 
Leti  letum  et  censura, 

Melos  musae  tristibus; 
Ave,  gaude,  virgo  dulcis, 
Laxis  fibris  et  hiulcis 

Collaudanda  faucibus. 


*)  elarium.  — 
2)  alborem.  — 
8)    clatras.  — 


36.    Ave,  novum  vas  humanas 
Aquas  prius  malesanas 

Dei  sale  condiens; 
Ave,  Deum  in  secretum 
Tborum  trabens  et  concretum 

Ex  abstracto  faciens. 


634    — 


37.    Ave,  cuius  pia  dextra 
Sordescentes  intos,  extra 

Pie  solet  tergere 
Et  deterso  culpae  caeno 
Serenatos  in  sereno 
Regno  Dei  ponere. 


43.    Ave,  virgo,  vas  argutum 
Maiestatis,  quae  virtutum 

Summas  carpis  semitas, 
Expers  labis,  expers  sordis, 
Quia  tui  chordas2)  cordis 

Dei  tendit3)  Caritas. 


38.    Ave,  virgo,  virga  Iesse, 
Quam  caelestis  indefesse 

Laudat  chorus  curiae, 
Et  succumbunt  omnes  Musae 
Laudatorum  sub  diffusae 

Pondere  materiae. 


44.    Ave,  virgo,  quae  diurnam 
Facem  vincis  et  nocturnam 

Radiosa  facie, 
Tui  sacri  ventris  cista 
Placet  Christo,  quia  crista 

Cares  arrogantiae. 


39.    Ave,  virgo,  mater,  gaude, 
Cuius  in  canenda  laude 

Par  est  Cherub  cherilo 1), 
Satis  culta  sine  cultu 
Fratrem  Phoebes  vincis  vultu 
Rutilantem  rutilo. 


45.    Ave,  thynium,  caltha,  rosa, 
Vitis  ferax  et  frondosa 

Palmaque  vermicoma, 
Ave,  fornax,  in  qua  fiagrat 
Et  flagrando  magis  fragrat 

Caritas  ignicoma. 


40.    Ave,  victrix  hostis  saevi, 
ClaudensDeum  claustro  brevi, 

Magnum  parvo  metiens, 
In  frumentum  carnis  foenum 
Et  in  aurum  vertis    caenum 

Verbo  carnem  uniens. 


46.    Ave,  doxa  virginalis, 
Vas  arvinae  spiritalis, 

Gratiae  lardarium, 
Strena  pacis,  arrha  vitae, 
Maiestatis  infinitae 

Subtile  compendiura. 


41.    Ave,  cuius  speciei 
Coraparata  lux  diei 

Sudae  nox  est  horrida ; 
Phoebus  funus,  caelum  caenum, 
Luna  limus,  mel  venenum, 

Favus  coloquintida. 


47.    Ave,  caeli  brevis  apis, 
Quae  de  Dei  sinu  rapis 

Redolentem  flosculum 
Et  de  Üore  sugis  favum, 
Gustu  cuius  ad  octavum 

Pervenitur  saeculum. 


42.    Ave,  casta  sponsa  Dei, 
Quae  beatae  faciei 

Nive  nives  superas, 
Quae  per  vultumpraefulgorum 
Aquilinam  angelorum 

Aciem  reverberas. 


*)   chilo.  — 

2)  chorda.  — 

3)  ardescendit.  — 


48.    Ave,  mater,  ave,  virgo, 

Quem  in  summo  vitae  pyrgo, 

Quisquis  credit,  invocat, 
Quam,  qui  motor  est  caelorum, 
Super  trinam  angelorum 

Ierarchiam  collocat. 


—     635     — 


49.    Ave,  mater,  quam  in  throni      56.    Ave,  pura  virgo,  mater, 


Diguitate  superponi 

Voluit  caelicolis 
Is,  qui  frenat  et  aurigat 
Caeli  raptum  et  qui  ligat 

Elementa  symbolis. 

50.  Ave,  virgo,  quae  tonantem 
Lacte  nutris  et  lactantem 

Stricta  cingis  fascia; 
Ave,  semel,  ave  rursura, 
Quae  per  carnem  sistis  cursuin 

Carnis  ad  declivia. 

51.  Sicut  unda  praeceps  fluit, 
Sic  corruptae  carnis  ruit 

Moles  ad  flagitia, 
Sed,  dum  unis  carni  Deum, 
Carnis  aquam  in  Lyaeum 

Vertis  ventris  hydria. 

52.  Ave,  de  qua  Deo  gratum 
Est  numisma  fabricatum, 

Quo  mundus  redimitur, 
Praeter  morem  usitatum, 
Non  per  follem,  sed  per  flatum 

Haec  moneta  cuditur. 

53.  Ave,  per  quam  fit  passivum 
Yerbum  illud,  quod  activum 

Erat  ab  initio, 
Ave,  per  quam  serpens  ille, 
Qui    maeandros  serpit  mille, 

Tollitur  de  medio. 

54.  Ave,  virgo,  mater  alma, 
Quae  divinum  es  agalma, 

Nidulus  et  camera, 
Cuius  fructu  vegetamur, 
Vegetati  veneramur 

Viscera  deifera. 

55.  Ave,  digna  Deum  ferre, 
Cuius  sancta  caelum  terrae 

Castitas  conterminat, 
Cuius  cor  in  caelo  fixum 
Et  amoris  igne  frixum 

Iesum  semper  ruminat. 


Ave  semel,  bis,  ter,  quater, 

Ave  mille  vicibus. 
Ave,  virgo  comis,  mitis, 
Ave,  mater  exquisitis 
Extollenda  laudibus. 

57.  Ave,  mater,  maestis  prompta, 
Quam  non  possunt  satis  compta 

Laudare  facundia 
Tot  Marones,  tot  Sibyllae, 
Quot  sunt  vasti  maris  stillae, 

Conflantes  ingenia. 

58.  In  te  primum  ultimatur, 
Primitivum   derivatur; 

Talis  derivatio 
Non  est  nota  Prisciano 
Nee  Maroni  Mantuano 

Nee  vati  Maeonio. 

59.  Tu  mortis  es  ablativa, 
Quia  prolis  genetiva 

Sine  culpa  genitae. 
Tu  fletus  es  abstersiva, 
Restauratrix  et  dativa 

Libertatis  perditae. 

60.  Ave,  mater  et  puella, 
Quae  captivos  a  dicella 

Servitutis  liberas 
Et  in  lucis  regione 
Superato  Pharaone 

Superis  adlateras. 

61.  Ave,  cama  Iesu  Cbristi, 
Quae  mortalis  ostendisti 

Nobis  vitae  speculum, 
Quae  latoris  es  fiscella 
Novae  legis  et  cistella, 

Currus  et  vehiculum. 

62.  Tu  leebytus  es  olivi, 
Tu  vitalis  via  rivi, 

Dei  brevigerula, 
Tu  columna  clinicorum, 
Tu  celeuma  naufragorum 

Et  seeunda  tabula. 


636 


63.  Tu  vas  mellis,  lactis  uter, 
Scaturigo,  fous  et  luter 

Purgativus  sordium, 
Christi  lectus  et  lectica, 
Sponsa.  mater  et  amica, 

Yelum  et  tentorium. 

64.  Tu  fons  es,  qui  non  arescis, 
Tu  fios  es,  qui  non  marcescis, 

Paradisi  lilium, 
Tu  nutantis  es  bacillus, 
Tu  tonantis  es  pulvillus 

Et  reclinatoriuni. 

65.  Tu  portella  procis  clausa, 
Salus  aegris,  fessis  pausa, 

Tristibus  tripudium, 
Sabbatismus  fatigatis 
Et  morbosis  sanitatis 

Es  electuariuin. 

66.  Tu  naucleri  nostri  Unter, 
Tu  catella  sive  spinter 

Luto  iungens  figulum, 
Tu  pastoris  es  magale, 
Qua  fideles  ad  vitale 

Minat  oves  pabulum. 

67.  Ave,  virgo,  norma  morura, 
Ave,  lima  vitiorum, 

Ave,  serra  sordium, 
Ave,  pyxis  deitatis, 
Ave,  summae  maiestatis 

Sacrum  breviarium. 

68.  Ave,  virgo  pia,  quae  nos 
Proseucbantes  et  egenos 

Suscitas  de  pulvere; 
Nostra  nostrum  herum  hera 
Salva  tarnen  alvi  sera 

Meruisti  parere. 

69..    Ave,  cuius  pia  prole 
Peccatores  sunt  a  raole 

Peccatorum  liberi, 
Quae  potenti  caelos  palmo 
Concludentem  brevis  almo 

Yallo  vallas  uteri. 


70.  Miro  quodam  argumento 
Cum  extremis  adiumento 

Yirginali  medio 
Minus  infers  de  maiori, 
Sed  et  maius  de  minori; 

Felix  haec  illatio. 

71.  Ave,  virgo,  cuius  rore 
Mundus  ante  floreus  flore 

Redivivo  viruit, 
Ave,  mater,  mater,  ave, 
Cuius  dirae  mortis  a  vae 

Partus  nos  eripuit. 

72.  Ave,  Stella  matutina, 
Quae  nutautes  in  labina 

Vitae  regis  lubricae; 
Ave,  virgo,  quam  super  se 
Recognoscunt  tersam  tersae 

Virtutes  uranicae. 

73.  Ave,  templum  Salomonis, 
Ave,  vellus  Gedeonis, 

Ave,  verbi  casula, 
In  qua  Deus  incarnatur 
Ut  ansatus  teneatur 

ISostrae  carnis  ansula. 

74.  Ave,  virgo  gloriosa, 
Cuius  semper  est  rimosa 

Manus  indigentibus; 
Tu  lusco  lux,  tu  claudo  pes, 
Aerumnosis  opem,  opes 

Influis  inopibus. 

75.  Ave,  virgo,  quam  turbavit 
llle,  qui  te  salutavit 

In  conclavi,  Gabriel; 
Per  te  rectus  fit  obliquus, 
Per  te  puer  fit  antiquus, 

De  quo  scripsit  Daniel. 

76.  Ave,  virgo  columbina, 
Sedes,  aedes,  officina 

Grata  Dei  filio, 
Cuius  cordis  in  asbesto 
Caritatis  fax  honesto 

Flammavit  incendio. 


637     — 


77.    Ave,  virgo,  verbi  parens, 
Ante  partum  et  post  carens 

Corruptelae  notula. 
Cuius  laudes  minus  fide, 
Quamvis   manu  tacta  Midae, 

Personaret  fistula. 


83.    Ave,  luna  semper  plena 

Flammis  Phoebi,  quamterrena 

Pila  non  ecclipticat, 
Quam  sanctorum  chorus  totus 
Pronus,  supplex  et  devotus 

Cernuusque  praedicat. 


78 .    Ave,  nostris  spes,  Maria, 
Languidorum  salus,  quia 

Salutis  confectio, 
Qua  languori  subvenitur, 
Tui  ventris  invenitur 

In  antidotario. 


84.    Ave,  lampas  caeli  suda, 
Cuius  sudus  fulgor  uda 

Nunquam  nube  tegitur, 
Cuius  vultus  vibramen  dat, 
In  quam  Cherub  ut  intendat, 

Connivere  cogitur. 


79.    Ave,  virgo,  casa  dia, 
Quae  dolentis  es  Thalia, 

Pauperis  refugium, 
Ave,  virgo,  Clio  maestis. 
Quae  canalis  es  caelestis 

Eoris  et  impluvium. 


85.    Ave,  caste  nacta  prolem, 
Supergressa  sola  solem 

Feminina *)  specie, 
Perspicacem  visum  vincis 
Aquilarum,  immo  lyncis, 

Oculorum  acie. 


80.    Laudes  tantae  matris  Maro 
Non  araret  celte  claro 

Xeque  Titus  Livius: 
Hie  Homerus  est  exlinguis 
Et  Minerva  flatu  pinguis, 

Hie  est  traulus  Tullius. 


86.    Ave.  pulchi'o  pulchra  crine, 
Dente,  labris,  o  divinae 

Maiestatis  mantica 
Pulchra     mammis,     pulchra 

fronte, 
Pulchra  foetu,  tarnen  non  te 
Venus  urit  lubrica. 


81 .    Ave,  veha  nostri  ducis, 
Ave,  gleba,  quae  producis 

Gramen  sine  palea, 
Vulnerasti  crine  bello 
Sponsum  tuum  et  ocello 

Facieque  lactea. 


87.    Ave,  pulchra  pelle  pulpa, 
Fecundata  sine  culpa, 

Sine  viri  semine, 
Ave,  cuius  pulchrimenti 
Totus  splendor  firmamenti 

Vincitur  vib ramine. 


82.    Ave,  virgo,  per  quam  sospes 
Fit  morbosus  tuus  hospes, 

Per  quam  exsul  remeat; 
Ave,  per  quam  est  subaeta 
Mors  immitis,  quae  compaeta 

Solvit  et  disuneat. 


Ave,  pulchra  naso,  malis, 
Pulchra  dorso,  pulchra  palis 

Dentiumque  serie, 
Pulchra  pulchram  tiliorum 
Formam  vincis  et  olorum 

Olorina  facie. 


reninma. 


—     638     — 


89.  Ave,  pulchra  colomellis 
Et  gingivis  et  labellis, 

Pulchro  pulchra  cilio, 
Ave,  cuius  ealcem  clare 
Nee  centenni  commendare 

Sciret  Seraph  studio. 

90.  Ave,  pulchris  pulchra  suris, 
Pulchra  pulchri  nive  cruris, 

Musculis  et  tibiis, 
Pulchra  planus,  pulchra  talis, 
Umbilico,  coxis,  alis, 

Nervis  et  arteriis. 

91.  Ave,  pulchra  fauce,  nare, 
Cuius  nemo  caraxare 

Potest  formam  graphio, 
Pulchra  nive  digitorum, 
Scapularum,  lacertorum 

Et  interscapulio. 

92.  Ave,  pulchra  flexu  fagi 
Vincens  trica,  quidquid  Tagi 

Fulvum  ripae  redditur 
Ave,  pulchra.  per  quam,  in  qua 
Deitatis  lux  propinqua 

Pulchre  nobis  oritur. 

93.  Ave.  pulchra  lacte  colli, 
Nullo  luxu,  nulla  molli 

Fracta  petulantia, 
Cuius  castae  sanetitatis, 
Cuius  sanetae  castitatis 

Alternantur  lilia. 

94.  Ave,  pulchris  pulchra  costis, 
In  quam  ne  quis  urgens  hostis 

Notellam  impungeret, 
Cuius  solis  et  aurorae 
Faber  fabri  stilo  flore 

Solus  laudes  pingeret. 

95:    Ave,  pulchra  lyneeorum, 
Immo  magis  limpidorum 

Oculorum  acie, 
Pulchra  prole  gravidata 
Nullo  tarnen  urticata 

Pruritu  laseiviae. 


96.  Ave,  scopa,  qua  purgatur 
Et  qua  proeul  relegatur 

Prisca  mundi  foeditas ; 
Per  te  rectum  circulatur, 
Dum  naturae  copulatur 

Infimae  divinitas. 

97.  Tuo  pio  partu  reeta 
Naturarum  imperfecta 

Consummatur  linea, 
Dum  supremus  fit  extremus 
Et  extremus  fit  supremus 

Sumpta  carnis  trabea. 

98.  Ave,  virgo,  schema  poli, 
Quam  novercam  habent  soli, 

Qui  iacent  in  sordibus; 
Ave,  fornax  caritatis, 
Clara  colo  castitatis, 

Claris  clara  moribus. 

99.  Ave,  vivi  panis  pera, 
Conditorem  condens  stera 

Trinae  mundi  rnachinae: 
Ave,  caste  feeundata, 
Nulla  carnis  titillata 

Lasciva  libidine. 

100.  Ave,  virgo,  per  quam  rei 
Consequuntur  iubilaei 

Sempiternam  feriam ; 
Ave,    per  quam  homieidae, 
Paricidae,  patrieidae 

Redeunt  ad  patriam. 

101.  Ave,  templum  summi  regis 
Et  latoris  novae  legis 

Altare  turicremum ; 
Ave,  cuius  faber  poli 
Renovavit  sibi  soli 

Virginalem  eremum. 

102.  Ave,  mater  et  virago, 
Quae  vestisti  carnis  sago 

Vestientem  lilia; 
Ave,  per  quam  Deus  nascens 
Ex  antiquo  puerascens 

Yinctus  est  initia. 


—     639    — 


Ave,  summi  regis  ostrum, 
Ave,  virgo  Deum  nostrum 

Casto  lactans  ubere, 
Partu  gaudens  glorioso, 
Quia  nunquam  fastuoso 

Tumuisti  tubere. 


109.    Ave,  via  veritatis 

Et  amussis1)  aeqaitatis, 

Ave,  recti  regula, 
Sanctitatis  ordinale, 
Novum  morum  doctrinale, 
Novae  vitae  forraula. 


104.  Ave,  per  quam  sol  saccatur, 
Per  quam  Deus  humanatur, 

Per  quam  Deus  panditur, 
Per  quam  luctus  limitatur, 
Per  quam  dolor  obelatur, 

Per  quam  risus  redditur. 


110.    Ave,  mater  et  ancilla, 

Summi  regis  quae  papilla 

Tuum  pascis  pabulum, 
Lacte  pascis  te  pascentem, 
Ventre  claudis  te  claudentem, 

Tuum  geris  gerulum. 


Ave,  casta  sponsa  Dei, 
Quae  pulsata  pandis  ei 

Tuae  mentis  pessulum, 
Dulcis  dulce  das  respoDSum 
Et  admittis  dulcem  sponsum 

Ruentem  in  osculum. 


111.    Deus  ad  te  salutandam 
Et  salute  gravidandam 
Suum  mittit  militem; 
Tu  respondes  verbis  gnaris, 
Visco  carnis  puellaris 
Capis  Dei  alitem. 


Ave,  pluta  caeli  nimbo, 
Udas  orcum  et  a  limbo 
Sanctos  patres  eruis; 
Huius  mundi  cataclismo 
Foedos  vitae  barbarismo 
Mundas,  purgas,  abluis. 


112.    Tu  caelestis  es  hirudo 
Favum  sugens,  plenitudo 

Cuius  non  ebibitur; 
Sugit  Deus  favum  tuum, 
Et  tu  sugis  favum  suum, 

Melle  mel  rependitur. 


Föns  es  lactis  nunquam  aren^ 
Puteusque  fundo  carens 

Et  abyssus  mellea, 
Paradisi  fragrans  rosa, 
Vestis  verbi  non  corrosa 

Corruptelae  tinea. 


113.    Ave,  nostra  mediatrix, 
Ave,  cuius  turnet  matrix 

Sine  viri  copula, 
Tu  pistrinum  es  abundum, 
In  quo  Deus  mundamundum 

Panem  pinsit  pinsula. 


108.    Tui  mellis  cataclismus 
Salutaris  est  baptismus, 

Quo  mundus  abluitur; 
Tuum  nectar  est  medela, 
Qua  peccatum  et  sequela 

Peccati  detegitur. 


114.    Ave,  virgo  Deo  placens, 
De  mundanis  muta,  tacens, 

De  divinis  garrula; 
Quidquid  habet  in  thesauris 
Deus  dives,   pauper  hauris 
Yirginali  situla. 


*)    immensis.  — 


640     — 


115.    Ave,   mater  praevignorum, 
Ave,  bibax  divinorum 

Fluentorum  spongia, 
Tu  es  rubus  ardens  igni 
Iuventutis,  sed  insigni 

Salva  pudicitia. 


116.  Ardet  in  te  calens  aetas 
Iuventutis,  sed  tu  raetas 

Iuveniles  praeteris, 
Nam  nativus  in  te  calor 
Flagrat,  sed  te  nullus  squalor 

Foedae  foedet  Veneris. 

117.  Ave,  cuius  lanae  floccum 
In  regale  vertit  coccum, 

Qui  floccat  et  fulminat  • 
Ave,  per  quam  spoliatur 
Mortis  carcer  et  is  datur, 

Qui    mortem  exterminat. 

118.  Ave,  virgo,  quia  per  te 
Portae  caeli  sunt  apertae. 

Per  te  caelum  aeneum 
Emollitur  et  mollitum 
Rorem  fundit  concupitum 

Et  madorem  melleum. 

119.  Ave,  quae  nos  a  draconis 
Imposturis  et  leonis 

Eruisti  rabie; 
Yivi  panis  te  canistrum 
Confitemur  et  registrum 

Totius  ecclesiae. 

120.  Ave,  per  quam  fit  creator 
Creaturae  ministrator, 

Dominus  mancipium, 
Rei  iudex  rei  Iesus, 
Rbetor  primus  puer  blesus, 

Yerbum  participium. 

121.  Ave,  virgo,  mortis  frenum, 
Plenum,  immo  superplenum 

Vitae  promptuarium, 
Ave,  mater,  arx  timenti, 
Quae  vitalis  es  frumenti 

Vitale  granarium. 


122.  Ave,  per  quam  mors  mor- 

detur, 
In  qua  tota  continetur 

Annona  lidelium, 
Is,  qui  caelos  fabricavit, 
Tuum  sibi  dedicavit 

Ventrale  palatium. 

123.  Ave,  virgo,  quae  paventi 
Pax  es  et  fons  sitienti, 

Flenti  facitergium, 
Tu  virtutis  es  exemplum, 
Dei  penus,  Dei  templum 

Et  gazophylacium. 

124.  Ave,  per  quam  insons  reus 
Et  per  quam  fit  noster  Deus 

Noster  convicaneus, 
Per  te  magnus  minoratus, 
Per  te  papa  fit  legatus, 

Primas  suffraganeus. 

125.  Per  te  fit  sol  hypogaeus, 
Dum  de  caelo  lapsus  Deus 

Carnis  toga  tegitur; 
Sic  noctescit,  sed  psalmista 
Teste  sicut  dies  ista 

Nox  illuminabitur. 

126.  Fulgor  solis  aeternalis 
Umbra  glebae  virginalis 

Involutus  conditur, 
Nulla  tarnen  bac  eclypsi 
Pulchritudo  vel  lux  ipsi 

Cynthiae  detrahitur. 

127.  Per  te  leo  fit  agnellus, 
Dominator  domicellus 

Et  antiquus  pusio ; 
Tu  de  colle  facis  callem, 
De  praerupta  monte  vallem 

Et  viam  ex  invio. 

128.  Sol  in  sacco  clanculatur 
Et  ventrali  trutinatur 

Statera  divinitas, 
Lumen  limo  temperatur, 
Deitate  penulatur 

Mortalis  infirmitas. 


641     — 


129.    Ave,  virgo,  vas  pudicum, 
Ad  quam  auris  per  posticum 

Venit  rex  altissonus, 
Caius  pectus  clipeavit 
Et  ab  hoste  defensavit 
Increatus  trigonus. 


135.    Omnis  aetas,  ömnis  sexus 
Inclinatus,   curvus,  flexus, 

Omnis  cosmi  natio, 
Omnis  caeli  symphonista 
Te  collaudat,   sed  non  ista 

Sufficit  laudatio. 


130.    Deus  pater  gignit  natum, 
Qui  cum  patre  spirat  flatum, 
Ecce,    scutum  trigonum ! 
Istud  scutum  te,  Maria, 
Contra  tela  tuit x)  tria 
Mundi,  carnis,  daemoDum. 


136.    Tibi  laudes  curvae,  pronae, 
Tara  puellae  quam  matronae 

Senesque  cum  pueris 
Phono  fundunt  indefesso, 
Quas  virtutum  inaccesso 

Phono 2)  supergrederis. 


131.    Dum  te  laudo,    mater  Dei, 
Verecundor  propter  mei 

Sensus  scabri  sairosim ; 
Nam  nil  ago  te  laudando, 
Sed  rem  grandem  defalcando 

Pecco  per  tapeiussim. 


137.    Nee  Homerus  neque  Maro3), 
Virgo  clara,  stilo  claro 

Laudes  tuas  caneret, 
Immo  neque  Gabriel  te 
Digna  musa,  digno  celte 

Lucubrando  pingeret. 


Deus  in  te  se  minorat, 
Minoratus  te  maiorat 

Sanctitatis  apice, 
Quam  dum  conor  commendare, 
Nihil  loquor  in  tanta  re, 

Sed  cornicis  ethice. 


138.    Ave,  cuius  in  figura 

Potens  plus  quam  ars  natura 

Descripsit  ingenium, 
Sed  natura  suecumbente 
Dei  patris  ars  intente 

Complevit  negotium. 


Omnes  caeli  philomenae 
Laetabundo  tibi  plene 

Dulces  cantant  raodulos 
Sed  suecumbit  harmonia 
Quia  vincis,  o  Maria, 

Tanti  meli  titulos. 


139.    Ave,  cuius  pulchritudo 

Plus  excellit,  quidquid  cudo, 
Quam  lux  solis  faculam: 
Ergo,  qui  me  laudatorem 
Laudum  leget  et  scriptorem, 
Irridebit  ululam. 


134.    Cum  non  possis  laude  claudi,      140.    Ave,  virgo,  quae  candore 


Te  laudando  tuae  laudi 

Vereor  detrahere, 
Quam  non  potest  Cherub  chelys 
Digne  dignis  stilis,  melis 

Digniter  attollere. 


J)   cluit.  — 

2)  Föne.  — 

3)  Uaro.  — 

Dreves,  Lateinische  Hymnendichter.    II. 


Nives  vincis  et  decore 

Plus,  quam  corvos  lilium, 
Cuius  vultu  sepelitur, 
Quidquid  splendensinvenitur 
Infra  Dei  radiura. 


41 


—     642     — 


141.    Quae  candore  tanto  cluis, 
Esto  Dobis,  servis  tuis, 

Clemens  et  propitia, 
Rurape  viles  Evae  netus, 
Nee  nos  saltus  ille  vetus 

Arceat  a  eloria. 


147.    Yirgo,    nutrix   orphanorum. 
Yirgo,  parnia  pavidorum 

Et  aegis  egentium, 
Tuum  ')  quaeso  vel  ocellum 
Ad  curvosum  et  misellum 

Converte  maneipium. 


142.    Ave,  virgo  reverenda, 
Sine  naevo,  sine  menda, 

Luna  sine  cornibus, 
Tu.  quae  prava  sunt,  emenda, 
Gaudis  gressum  et  lumen  da 

Caecis,  risum  tristibus. 


148.    Virgo,  tuam  tuo  servo, 
Qui  virtutis  caret  nervo, 

Dextram  peto  porrigi, 
Quando  labor,  esto  prope, 
Cuius  fulcro,  cuius  ope 

Lapsi  solent  erigi. 


143.    Yirgo  pia,  virgo  lenis, 

Quae  dedisti  calcem  tbrenis, 

Opern  nobis  tribue 
Et  in  buius  vitae  salo 
Naufragantes  nos  a  malo 

Tempestatum  erue. 


149.    Yirgo,  verbi  genialis, 
Tutis  tue2)  tuum  alis 

Et  extento  braebio. 
Trahe  tuum  post  te  sursum, 
Fausto  falsae  vitae  cursum 

Claudens  completorio. 


144.    Felix  tellus  ingravata. 

Sed  nee  scissa  uec  sulcata 

Rusticani  vomere, 
Captiones  eius  cassa, 
Qui  nos  bamo,  reti,  nassa 

Nititur  deeipere. 


150.    Scelus  meum  et  peccamen 
Recognosco,  lente  tarnen 

Hoc  deflere  satago, 
Irretitus  sum  peccatis, 
Sed  de  tuae  pietatis 

Yasto  tido  pelago. 


145.    Yirgo,   staurum  perditorum 
Et  medela  languidorum 

Lyraque  lugentium. 
Servum  tuum,  qui  te  balbo 
Laudat  ore,  fac  in  albo 
Scribi  triumpbantium. 


151.    Meutern  meam premit  tremor, 
Cum  attendo,  quibus  premor 

Et  quot  malis  sordeo, 
Memor   borum  in  spe  nuto 
Tui  memor  te  saluto 

Et  spem  mihi  spondeo. 


146.    Yirgo  munda,  mundi  vita, 
Concba,  de  qua  margarita 

Pretiosa  nascitur, 
Miserere  tuo  servo, 
Qui  peccati  tentus  ervo 

Iesum  lente  sequitur. 


1)  Meum. 

2)  clue.  - 


152.  Per  te  servo  tuo  detur, 
Ut  hymnizet  et  laetetur 

In  conventu  caelitum, 
Ubi  cedit  maeror  melis, 
Ubi  non  est  infirmae  lis 

Carnis  contra  spiritum. 


—     043     — 
153.    Virgo  casta,  sed  fecunda,        158.    Per  te,  mater,  inter  illos 


Cuius  fabrum  mundi  manda 

Lactaverunt  ubera, 
Salvum  tuuni  fac  Gau  t  er  um  , 
Cum  instabil  tempus  serum, 
Id  est  mundi  vespera. 

154.  Te  supinis  oro  palmis, 
Corde,  oris  hymnis,  psalmis, 

Angelorum  domina. 
Servo  tuo  da  quieta 
Frui  vita  post  expleta 

Temporuni  volumina. 

155.  Benedictum  benedicta 
Profers  fructum  non  affiicta, 

Quia  tecum  Dominus, 
Per  te,  quaeso,  mihi  detur 
Panis  ille,  quo  repletur 

Ventris  tui  cophinus. 

156.  Virgo,  sacrae  legis  arca, 
Quas  nulli  parcens  parca, *) 

Quae  tarnen  inertia, 
Memor,  oro,  sis  Gauteri, 
Qui  faex  est  et  alga  cleri 

Minor  um  que  scoria. 

157.  Föns   dulcoris  inexhaustae, 
Servi  tui  Claude  fauste 

Cosmicam  periodum, 
Ut  pro  malis  non  multetur, 
Cum  citatus  propelletur 

Ad   extremum   synodum. 


Servos  tuos  et  carnillos 

Mihi  detur  synedra, 
Quibus  doctor  angelorum 
Librum  legit  ethicorum 
In  sublimi  cathedra. 

159.  Virgo  candens  ut  ligustrum, 
Cuius   felix  venter  lustrum 

Est  caelestis  hinnuli, 
Hanc  errantem  ad  pastorem 
Ovem  mina  post  laborem 

Et  palaestram  saeculi. 

160.  Virgo,  per  quam  Deus  datur 
Et  humanae  tunicatur 

Natnrae  diploide, 
Servum  tuum  duc  ad  vitam 
Post  conscissam  et  detritam 

Togam  carnis  putridae. 

161.  Virgo,  mundi  medicina, 
Verbi  vestis  et  vagina, 

Christi  creditaria, 
De  ruina  vitiorum 
Nos  ereptos  angelorum 

Coetibus  associa. 

162.  Servum  tuum  de  profundis 
Tractum   misce  laetabundis 

Superum  consortiis, 
Ut  cum  illis  iucundetur 
In  aeternum  et  cibetur 

Dapibus  ambrosiis. 


J)  Dieser  und  der  folgende  Vers  scheinen  verderbt  zu  sein. 


41* 


Arnoldus  Heimericius, 

Decanus  Sanctensis, 
f  1491. 

Arnoldus  Heimerich  entstammte  einer  elevischen  Scböffenfamilie.  Sein 
Grofsvater  war  aller  Wahrscheinlichkeit  nach  Arnold  Heimerich ,  der  1357 
als  Schöffe  und  Richter  zu  Cleve  und  Rindern  urkundlich  vorkommt ,  1359 
noch  am  Leben,  1400  aber  bereits  verschieden  war.  Die  Clever  Stiftsherren 
Friedrich,  Wienand  imd  Johann,  die  1371  und  1399  genannt  werden,  sowie 
Gottfried  Heimerich ,  der  Scholaster  und  Rentmeister  des  Grafen  Adolf  von 
Cleve  war  (1371),  werden  seine  Verwandten,  vielleicht  Vatersbrüder  gewesen 
sein.  Als  seinen  Vater  werden  wir  vielleicht  einen  Johann  Heimerich,  gleich- 
falls Schöffen  zu  Cleve,  ansetzen  können.  Arnold,  der  später  üechant  von 
Xanten  wurde,  ward  1460  von  Herzog  Johann  I.  zu  Pius  II.  nach  Rom,  und 
von  Johann  H.  1481  an  Kaiser  Friedrich  entsandt,  um  von  diesem  die  Be- 
lehnung mit  der  Grafschaft  Cleve  zu  erlangen.  Im  Jahre  1484  widmete  er 
„VI  Libri  Sophiologici"  dem  Bischöfe  Philipp  von  Nevers ,  einem  Sohne 
Johanns  I.  Ein  langer  Brief  an  Ludolph  von  Venna,  Dekan  von  Utrecht, 
rindet  sich  bei  Dumbar,  G.  Analecta,  Daventriae  1719.  S.  345 — 440;  er  be- 
handelt „confliccum  inter  patientiam  et  fortunam  Roperti ,  Archiepiscopi 
Coloniensis  cum  historia  Davidis  episcopi  Traiectensis"  und  ist  datiert  „ex 
urbe  Xanctensi  Troia  minore  anno  ab  ortu  salvatoris  Christi  sexto  et  septua- 
gesimo  supra  millesimum  quadringentesimumque  quinto  idus  Iulias."  In  diesem 
Briefe  erwähnt  Heimericius  eines  weiteren  von  ihm  verfafsten  Werkes,  be- 
titelt: „Libellus  de  religione  ante  puberes  annos  non  ineunda."  Dumbar 
bemerkt  hierzu  (p.  416)  „Exstat  hie  libellus  in  bibliotheca  Daventriensi." 
Nach  Schölten  wäre  auch  ein  von  Heimericius  verfafstes  „Rosarium  explicitum" 
im  Drucke  erschienen.  Als  Dekan  von  Xanten  entfaltete  er  eine  rege  Tätig- 
keit zur  Wiederaufnahme  der  feierlichen  Viktorstracht,  die  1464  nach  langer 
Ruhe  zum  erstenmal  wieder  gehalten  wurde,  und  die  der  Herzog,  die  Prinzen 
und  der  Hof  mit  ihrer  Gegenwart  beehrten.  Arnold  starb  1491  den 
30.  November  zu  Deventer.  Vgl.  Schölten,  Die  Stadt  Cleve,  Cleve  1879,  258 
u.  f. 

Die  im  folgenden  mitgeteilten,  sich  ausschliefslich  dem  Xantener  Stifts- 
patrone Viktor  zuwendenden  Dichtungen  entnehme  ich  folgenden  Quellen  : 
1.  Opuscula  Arnoldi  Heimericii  Cliviensis,  decani  Xantensis.  Stiftsarchiv 
Xanten.  (A).  —  2.  Miss.  et.  Collect,  ms.  Belisianum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen. 
9786—90  (B).  —  3.  F.  I.  Pels,  Deliciae  Xantenses.  1735.  Vol.  2.  Stiftsarchiv 
Xanten  (C). 


—     645 


4ls.   (l.)   Oratio  ad  Patronum. 

0  Victor  aeterne,  victoria  nocuos  Sterne, 
Et  martyr  fidelis,  nos  fidei  cura  medelis, 
Atque  miles  fortis,  disrumpe  vincula  mortis, 
Et  sancte  patrone,  nobiscum  sis  in  agone. 

A.  —  fol.  37  a.  Hierzu  die  Bemerkung:  Quodsi  cuipiam  haec  oratio  longa 
nimis  appareat,  breviorem,  quae  sequitur,  cotidie  dicendam  accipiat. 


4PJ.   (2.)   Oratio  Brevior. 

0  Victor  bone,  martyr,  milesque  patrone, 
Nos  in  agone  fac  Christus  evehat  prone. 


A.  fol.  37  a. 


420.   (3.)   Antiphona  cum  Yersu. 

Salve,  miles  triumphalis 

Caeli  inter  athletas, 
Salve,  dux  et  consodalis 

Sacraque  societas, 
Victor,  ave, 
Vas  suave, 

Martyr  et  patrone, 
Nobis  fave, 
Morbos  cave, 

Assis  in  agone. 

V.    Laetetur  in  caelis  Thebaeorum  turba  fidelis, 
Et  Victor  cum  sociis  exsultet  martyr  fidelis. 


A.  fol.  6  b. 


421.   (4.)   Antiphona  cum  Collecta,  per  decanum 
factae  ad  patronum. 

Eia,  Victor  gloriose, 
Qui  vicisti  animose 

Mortem  fide  stabili 
Quique  mortem  delegisti, 
Ut  gauderes  pro  hac  tristi 

Vita  perdurabili ; 


—     646     — 


A. 


Tuos  servos  et  devotos 
Fac  cruore  tuo  lotos, 

Ut,  qui  empti  sanguine 
Christi,  queant  vivere 
Tecum  omni  tempore. 


422.   (5.)  In  Octava  beati  Victoris  super  [Masrnificat]. 


1.    Dominum  magnificemus 
Et  devote  celebremus 

Victoris  sollemnia, 
Eius  quoque  sociorum, 
Quibus  Christus,  rex  caelorum, 

Dedit  vitae  praemia. 


2.    Nam   pro  fide  sunt  prostrati, 
Immo  magis  evocati 

Ad  aeternam  patriam, 
Cum,  pro  fide  qui  necantur, 
In  aeternum  ostendantur 
Vivere  per  gloriam. 


3.    Sancte  Victor,  martyr  mitis, 
Pro  nobis  cum  tuae  litis 
Supplices  consortibus, 
Ut  rex  regum,  qui  nos  gratis 
Redemit,  ab  insperatis 
Xos  conservet  mortibus. 


423.    6.)  De  sancto  Tictore  Antiphona. 

Inclite  martyr,  ave,  darum,  venerabile,  suave 
Non  solum  nomen  Victoris  habens  sed  et  omen, 
Qui  non  vincendo  vim  vi,  sed  vim  patiendo 
Hostem  vicisti,  passus  pro  nomine  Christi, 
Suscipe  servorum  dignanter  vota  tuorum. 


C  II,  p.  107. 


424.   (7.)   Eigmus  ymnicus  decani  Xantensis. 


Conditor  rerum  omnium, 
Spes  unica  credentium, 
Depeile  omne  somnium, 
Quo  torpet  virtus  mentium, 
Ut  in  adventu  filii 
A  te  possimus  diligi 
Eundem  diligentes. 


Qui  protoplasto  condolens 
Eiusdem  perpere  factum 
A  nobis  pie  removens, 
Tuus  implet  natus  pactum, 
Ex  te  nobis  tandem  datus, 
Nostra  culpa  trucidatus 
Iudaeos  per  amentos. 


647     — 


3.  Vergente  caeli  numine 
Verbam  angelus  nuntiat, 
Maria  novo  lumine. 

Quo  Christum  nobis  pariat, 
Microcosmi  salvatorem, 
Qui  per  piura  nos  amorem 
A  gehenna  protegat. 

4.  Cuius  forti  potentiae 
Nemo  potest  resistere, 
Sed  tantae  est  clementiae, 
Qua  nequimus  deficere; 
Hinc  eandem  imploremus, 
Ut  peccata  emendemus, 

Quae  hie  pie  corrigat. 

A.  fol.  127  a.  — 


6. 


Occasum  sol  retineat 
Cata  mane  refulgendo, 
Alba  luna  emineat 
Nos  simul  respiciendo, 
Ut  extremo  iudicio 
Sistamus  sine  vitio 
Casta  meriti  vita. 

Te  deprecamur,  Domine, 
Qui  lapsum  scis  in  homine, 
Incastitatem  reprimas, 
Frugalem  vitam  conferas, 
Ut  tecum  in  laetitia 
Tandem  sine  maestitia 
Canamus  omnes  ita. 


425.   (8.)   Carmen  Zanctis  datum. 

4. 


Victor,  miles  sanetissimus, 
Effulsit  in  ecclesia 
Ut  homo,  1  e o  ,  vitulus 
Et  volans  avis  regia. 
Claruit  in  pugna 

nimis  miles  iste  beata 
Iamque  Dei  vultu 

fungitur  absque  metu. 

0  homo  pius,  patiens, 
0  Victor,  miles  inclite, 
Amabilis  commilitibus, 
Confortans  hos  virtutibus. 
Hunc  Dominus  pugilem 

repperit  eunetis  vigilantem, 
Quemque  super  populum 

statuit  ipse  suum. 

Hie  audax  leo  restitit 
Tyrannorum  supplieiis 
Nisibus,  quibus  potuit, 
Mundi  camisque  vitiis 
Atque  manu  forti 

percussit  et  ore  Goliam, 
Fiat  ut  a  Domino 

magna  salus  populo. 


6. 


Eleazar  ut  vitulum 
Sic  hie  eibavit  proprium 
Per  mortem  et  martyrium 
Corpus  in  sacrificium 
Et,  quia  fortis  erat, 

Iosue  bellando  secutus 
Cum  Domino  totus 

nunc  sine  fine  manet. 

Hie  avis  visu  limpidus, 
Superna  vidit  clarius, 
Ad  alta  volans  avidus 
Caelum  cepit  quantocius. 
Gloria  sit  Domino 

famuli  felice  triumpho; 
Hostis,  quem  vicit, 

perniciosus  erat. 

0  pater  amantissime, 
0  Victor,  miles  inclite, 
In  via  fer  auxilium, 
Nam  vana  salus  hominum. 
Verba  tui  famuli 

felice  [sume]  triumpho, 
Sume  preces  populi, 

quos  dabit  ipse  tibi. 


B.   —    1,  7    Iamque   de  vultu.  —  5,  1  O  avis.  —  6,  7  prece.  —  Str.  6 
dient  als  Kundreim  und  steht  als  solcher  hinter  Str.  2. 


648    — 


426.   (9.)  De  sancto  Tictore  cautio. 

R.    0  diem  hunc  pulcherrimum 
Sollennem  in  condensis, 
Excelsum  et  uberrimum 
Praeconiis  iramensis ! 


1.  Iure  quidem  praedecorum 
Diem  illura  posterorum 

Slilus  dat  memoriae, 
Quo  defertur  cum  festiva 
Sanctus  Victor  comitiva, 

Miles  regis  gloriae. 

2.  Qui  bis  denus  in  Augusto 
Adnuente  Deo  iusto 

Clarus  tunc  enituit 
Anno  quater  C  milleno 
Quartoque  et  sexageno, 

Clerus  ut  instituit. 

3.  Dies  ille  iubilaeus, 

Quo  contritus  quivis  reus 
Sumpsit  indulgentiam, 

Hinc  portentum  atque  cleri 

Xantis  erat  intueri 
Vulgique  praesentiam. 

4.  Tunc  Francorum  darum  genus, 
Hie  de  Cüvis  dux  serenus 

Rutilans  apparuit, 
Clara  venustate  cuius 
Clarus  dies  festi  huius 

Clarior  inclaruit. 

5.  Sic  ducissa  de  ducali 
Inclita  Burgundiali 

Prodiens  origine 
Diem  colens  tunc  divinum 
Fulsit  hie  ut  matutinum 

Sidus  in  caligine. 

6.  Quorum  nati  tres  maiores 
Tres  fuere  portitores 

Nostri  primicerii, 
Patre  quidem  praecedente 
Primum  locumque  supplente 

Tanti  ministerii. 


7.  Isti  sane  tres  venusti, 
Aevo   iam   tunc  non  vetusti, 

Potius  tenelluli, 
Deportati  deportabant 
Clari  clarumque  traetabant 

Duces  tunc  novelluli. 

8.  Mox   ut  arcam  amplexantur 
Duces,  ipsos  comitantur 

Comites  ingenui, 
Hinc  insignes,  binc  barones, 
Milites  atque  tirones 

Numero  non  tenui. 

9.  Porro  clerus  reverenter 
Praecedebat  et  decenter 

Congruis  ordinibus, 
Mente  prorsus  devotizans, 
Sed  et  digne  sollemnizans 

Tubis  et  carminibus. 

10.  Troiae   vero   plebs  vulgaris, 
Martyri  peculiaris, 

Gressu  individua 
Defensabat  a  pressura 
Vulgi  clerum  sua  cura 

Forti  et  assidua. 

11.  De  mandato  coneurrentum 
Data  quinquaginta  centum 

Erat  plebanatuum, 
Ubi  pastor  et  patronus 
Civis  erat  et  colonus 

Diversorum  statuum. 

12.  Erat  visu  tunc  vagari 
Et  castrorum  speculari 

Fortium  speetacula, 
Coetus  quorum  feminarum 
Vultus,  eultus,  mores  quarum 

Erant  absque  macula. 


—     649    — 


13.  Sanctum  Dei  sie  deduxit  16. 
Turma,  ferme  quae  conlluxit 

Trecentorum  milium, 
Iuxta  morem  et  decretum 
Pulchre  nimis  ad  consuetum 

Montis  supercilium. 

14.  0  festivum  phase  tale,  17. 
Nusquam  reperitur  quäle 

In  sacris  codieibas, 
Nostra  sed   nee  vidit  aetas, 
Siquidem  excedit  metas 

Modis  multiplieibus. 

15.  Eia,  Xantis,  iueunderis,  18. 
Illustrari  quod  mereris 

Tara  praeclaro  luraine, 
Amplexare  sacrum  funus 
A  remotis  tibi  munus 

Missum  Dei  numine. 


In  te  cubans,  sacra  polis, 
Victor  lucet  instar  solis 

Signis  coruscantibus, 
Dans  obsessis  libertatem, 
Mortem  raorbis,  sanitatem 

Multis  infirmantibus. 

0  solamen  in  tormentis, 
0  tutamen  nostrae  gentis, 

Decus  et  laetitia, 
Te  rogamus  vehementer, 
Mala  pelle  diligenter, 

Morbos  atque  vitia 

Tu  vas  auri  solidatum, 
Cunctis    gemmis   adornatum 

Radians  ut  facula, 
Quo   resplendent   longe  nota 
Tibi,  martyr,  iam  devota 

Troiae  tabernacula. 


19.    Sub  vexillis  sanetae  crucis 
Morte  pressus  divae  lucis 

Stola  iam  indueris; 

Hinc  precamur  voce  pari, 

Fac  nos  tecum  illustrari 

Lumine,  quo  frueris. 

BC.  —  1,  4  cum  festiva  fehlt  B.  —  1,  5  comitiva  fehlt  B.  —  1,  6  fehlt 
B.  —  2,  4  Anno  quater  et  milleno  A.  —  4,  6  Clarior  apparuit  B.  —  Str.  8 
bis  19  fehlen  C.  —  14,  3  sacres  B.  —  19,  2  pressis  B.  —  Dieses  Lied  schildei  c 
die  grofse  Viktorstracht  von  1464. 


Iohaiines  Tisserandns, 

Frater  Ordinis  Minorum, 
f  1494. 

Johannes  Tisserant,  Doktor  der  Theologie,  Franziskaner  zu  Paris,  stiftete 
1493  den  Orden  der  sog.  bufswirkenden  Jungfrauen  oder  büfsenden  Magdalenen, 
denen  Ludwig  von  Orleans ,  der  spätere  König  Ludwig  XII.,  das  Spital  von 
Orleans  überwies.  Wir  besitzen  von  ihm  eine  Geschichte  der  fünf  in  Marokko 
gemarterten  Franziskaner:  „Acta  Bernardi  de  Corbio  et  quinque  aliorum 
martyrum  ordinis  s.  Francisci,  1220  in  Mauritania  occisorum."  Auf  dieses 
Werk  bezieht  sich  wohl  auch  die  Note  bei  Schulung,  Bibliotheca  ecclesiastica 
III,  114:  „Quinque  Minorum  passio  habeüir  in  Breviario  Minorum  antiquato 
in  officio,  quod  edidit  Iohannes  Tisserandus,  ordinis  eiusdem  doctor  theologus." 
Hat  aber  Tisserant  ein  eigenes  Officum  verfafst,  so  gehören  ihm  vielleicht 
die  Hymnen  Anal.  XIII,  Nr.  423 — 425  an.  —  Vgl.  Iöeher  IT,  1221 :  Fabricius 
VI,  565. 

Die.  zwei  hier  mitgeteilten  Gedichte  befinden  sich  mit  Angabe  des  Ver- 
fassers in  der  Pariser,  einst  Franziskanern  gehörigen  Handschrift  3639. 


427.   (1.)  De  Septem  festis  Virginis. 


Ave,  genetrix,  Maria, 
Dei  veri  et  hominis, 
Plena  superni  numinis, 

Offerimus  mente  pia, 

Per  quod  mundus  renovatur, 
Dum  Ex  Eva  Ave  datur; 

Suscipe,  virgo  Maria. 


3.    Ave,  in  innocentia 

Concepta  et  praeservata, 
Nulla  labe  maculata 

Dextrae  Dei  potentia 
Peccati  originalis 
Xec  cuiusquam   actualis; 

Ab  his  nos  solve,  Maria. 


Ave,  carens  infamia, 
Caius  fuit  conceptio 
Dotata  privilegio, 

Quod  non  est  datum  in  via 
Filiabus  Adae  natis 
Xeque  filiis  damnatis; 

Salva  nos,  potens  Maria. 


4.    Ave,  de  stirpe  regia 

Orta,  cuius  nativitas 
Mundi  fuit  iucunditas, 
Angelorum  laetitia, 

Cuius  ortu  mors  moritur 
Et  vita  restituitur; 
Hanc  nobis  confer,  Maria. 


651     — 


5.  Ave,  cuius  infantia 

A  tua  nativitate 
Superavit  claritate 

Caelorum  luminaria, 
Ut  Lucifer  principians 
Ortum  solis  denuntians; 

Illumina  nos7  Maria. 

6.  Ave,  virginum  gloria 

Quam  mira  praesentatio 
Gratam  pro  Dei  filio 

Fecit  patris  dementia, 
Dum  in  templo  praesentata 
Fuisti  et  acceptata; 

Acceptos  fac  nos,  Maria. 

7.  Ave,  superans  lilia, 

Cuius  praesentatione 

Plena  admiratione 
Illustratur  ecclesia, 

Dum  virgo  trium  annorum 

Data  es  Deo  deorum; 
Dona  ei  nos,  Maria. 

8.  Ave,  transcendens  omnia, 

Cuius  annuntiatio 
A  Gabriele  nuntio 

De  caelesti  hierarchia 
Facta  est  Dei  virtute 
Pro  electorum  salute ; 

Fac  de  illis  nos,  Maria. 


9.    Ave,  mater  et  filia, 

Deo  patri  valde  grata, 
Pro  filio  salutata 

Aeterna  sapientia, 

Ut  tu  esses  digna  mater 
Eius,  qui  est  noster  f rater ; 

Fac  simus  digni,  Maria. 

10.  Ave,  facta  praenuntia 
Tua  v  i  s  i  t  a  t  i  o  n  e 
De  Christi  conceptione, 
Nova  nuntians  gaudia 
Elisabeth  visitando, 
Magnificat  decantando ; 
Sic  visita  nos,  Maria. 


11.  Ave,  quae  post   colloquia 

Tuae  salutationis 
Atque  visitationis 

Iohannem  plenum  gratia 
Dignum  esse  meruisti, 
Dum  matrem  visitavisti; 

Ne  deseras  nos,  Maria. 

12.  Ave.  virgo  eximia. 

Cuius  purificatio 
Facta  cum  tuo  filio 

Humilitate  nimia 

Est  die  quadragesimo 
Ab  eius  ortu  maximo; 

Purifica  nos,  Maria. 

13.  Ave,  plena  munditia, 

Quae  salvatorem  portasti 
Adtemplum  et  praesentasti, 

Quem  mira  reverentia 
Senex  Simeon  suscepit 
Et  post  mortem  laetus  cepit ; 

Fac  sie  mori  nos,  Maria. 

14.  Ave,  magnificentia 

Exaltata  super  caelos, 

Cui    concinit    dulce  melos 
Angelorum  militia, 

Dum     super    omnes    a  s  - 
sumpta 

Fuisti  carne  resumpta; 
Post  te  trabe  nos,  Maria. 

15.  Ave,  suprema  praemia 

In  tua  assumptione 

Ac  glorificatione 
Obtinens  atque  gaudia, 

Quae  post  Deum  exaltaris 

Ac  ubique  dominaris; 
Semper  rege  nos,  Maria. 

16.  Deo  patri  sit  gloria 

Eiusque  unigenito 
Cum  spiritu  paraclito 

Per  saeculorum  spatia 
Tibique,  nostra  salvatrix 
Atque  mundi  gubernatrix ; 

Glorifica  nos,  Maria. 


—     652     — 


Orat.  ms.  Parisiense  saec.  15/i6.    Cod.  Parisin.  3639. 
Iohannis  Tisserant  de  Septem  festis  virginis.'' 


.Salutatio  Fratris 


428.   (2.)   Super  Salve  Regina. 


1.  Salve,  virgo,  alma  parens, 

0  Maria  mater  cari, 
Gemma  candens,  labe  carens, 

Plasmatio  sine  pari, 

Cui  valet  nil  aequari, 
Tu  virgula  nunquam  arens, 

Recta,  nequiens  curvari, 
Stella  maris  semper  clarens. 

2.  Regina  in  palatio 

Alti  poli  gloriaris, 
Insedentis  triclinio 

Super  omnes  tu  bearis 

Postque  ipsum  dominaris, 
Fruens  summo  imperio, 

Quaecumque  vis,  operaris 
Tibi  parente  filio. 

3.  Misericordiae  vena, 

Nullus  venit  ad  veniam, 
Dulcis,  mitis  ac  serena, 

Qui  non  habet  tis  gratiam ; 

Heu  ergo  me,  quid  faciam, 
Pauper  ego  et  advena, 

Ni  releves  inopiam, 
A  mortis  trahar  habena. 

4.  Vita  per  quam  abolita 

Est  mors  saeva  damnatorum, 
Credo,  quod  non  es  oblita 

Gemitus  compeditorum ; 

De  numero  sum  illorum, 
Erubescens,  quod  sit  ita, 

Totus  plenus  peccatorum; 
Ad  bonum  me  babilita. 

5.  Dulcedo  melle  dulcior, 

Salubre  medicamentum, 
Nulla  via  te  tutior, 

Intirmis  praestans  fomentum, 

Sana  vulnera  languentum ; 
Me  adiuva;  en,  morior, 

Sauciatus  ut  iumentum 
Neci  durae  subicior. 


6.  Et  res  multo  deterior, 

Unde  dolore  langueo, 
Haec  est  mihi  lex  gravior 

Repugnans  legi  Deo 

Spiritui  datae  meo; 
Ob  quod  malis  concutior 

Neque  ad  bonum  valeo; 
Ni  nie  iuves,  heu,  quatior. 

7.  Spes,  turris  fortitudinis, 

Virtus,  sanitas  cordium, 
Sis  in  che  formidinis 

Mihi  tutum  refugium; 

Flagitiosum  Vitium, 
Virus  amaritudinis 

A  me  repellat  nimium 
Per  te  vis  sancti  flaminis. 

8.  Nostra  directrix  in  via 

Super  omnes  tu  probaris, 
Oberrantes  per  devia 

Tu  requiris  et  solaris; 

Domina  es  singularis, 
Bona,  mitis  atque  pia, 

Ad  te  versos  praestolaris, 
Ut  hos  loces  in  patria. 

9.  Salve  ergo,  pacifica 

Non  abhorrens  peccatores, 
Tu  metiatrix  unica 

Inter  spinas  legens  flores, 

Nam  ut  digna  ad  hoc  fores, 
Fecit  arte  mirifica, 

Ut  non  sentires  foetores 
Culpae,  virtus  deitica. 

10.    A  d  gloriam  tuae  laudis 
Gratiis  ego  exutus 

Veneno  semoto  fraudis, 
Licet  labiis  pollutus, 
Recenseo  haec,  ut  tutus 

Per  te  fiam,  quae  me  audis; 
Aliter  sum  desütutus, 

Si  me  reum  non  exaudis. 


653    — 


11.    Te  obsecro,  te  exoro, 

Ad  te  tendit  cultus  rueus, 

Mala  iuventutis  ploro, 
Ingemisco  tamquam  reus, 
Vultus  tuus  virgineus 

In  excelso  fruens  thoro 
Respiciat  nie,  ut  Deus 

In  tarn  alto  locet  choro. 


16.    Ad  fletus  et  suspiria 

Intende  nostros  dementer 

Nostraque  desideria 

In  te  attende  ferventer, 
Ut  valeamus  decenter 

Tibi  obsequi  in  via, 

Tandem  assequi  gaudenter 

Vitae  bona  perennia. 


12.    Clamamus  vim  patientes, 

Audi  voces  lugentium 
Suscipeque  fugientes 

Subtus  tuum  praesidium; 

Terror  pulsat  nos  hostium, 
Furiae  assunt  furentes, 

Premunt  bella  hostilium, 
Adiuva  deficientes. 


17.    Te  requirunt,  maris  Stella, 

In    noctis    buius   tenebris, 
Qui  titubant  in  fiscella, 

Absorpti    culpae   latebris ; 

Hos  ignita  urit  febris, 
Fragrans  unguentorum  cella, 

Caligantibus  palpebris 
In  voraginis  procella. 


13.    Exsules  a  patris  domo 
Culpa  sumus  exigente 

Ex  veteri  ligni  pomo 
Diabolo  suggerente, 
Nee  nisi  te  suecurrente 

Iustiücabitur  homo 

Natus  ex  non  saneta  gente  ; 

Audi   vota,  quae  depromo. 


18.    Suspiramus    in  tormentis 
Gravati  maestitudine 

Allectique  blandimentis 
Mundi,  carnis  dulcedine 
Nee  vaiemus  conamine 

Totius  bumanae  mentis 
Aspicere  in  lumine 

Boni  indeficientis. 


14.    Filii  protoparentis, 

Patris  sumus  egenorum, 

Frondes  arboris  arentis, 
Igni  apti  tartarorum, 
Ni  tu,  mater  miserorum 

Huius  saeculi  labentis, 
Nos  praesentes  ante  tbronum 

Tui  nati  innocentis. 


19.    Gementes  ideo  sumus 
Gravi  effecto  corpore, 
Dum  nos,    eunetis  qui  prae- 
sumus, 
Desidentes  prae  torpore 
Mortis  depressi  sopore 
Deficimus  uti  fumus 

In  hoc  gratiae  tempore ; 
Erige,  quos  premit  humus. 


15.    Evae  primae  superbia 

Nos  deiecit  cum  miseris 

Ex  serpentis  invidia, 
Qui  fuit  auetor  sceleris : 
Unde,  nisi  nos  iuveris 

In  hac  grandi  miseria, 
Detrudemur  in  inferis 

Cum  infernali  furia. 


20.    Et  tu  dulei  tuo  rore 

Formatas  de  terrae  limo 

Carnes  confige  timore 
Degentium  hie  in  imo, 
Ne  trudamur  in  infimo, 

Sed  filium  cum  tremore 
Venerantes  tuum  primo 

Eius  fruamur  amore. 


—     654 


21.    Flentes,  beu,  super  fiumina      26.    Eia,  domina  spei, 


Civitatis  Babylonis 
Elegi  damus  carmina 

Recordantes  visionis 

Sion  altae  mansionis, 
Qua  gaudent  caeli  agmina 

Cum  mundi  huius  colonis, 
Sua  qui  flerunt  crimina. 


Tua  nos  erigat  laeva, 
Accende  lumen  fidei 

Cum  caritate  coaeva; 

Nam   infestat,    heu,    mors 
saeva 
Nos,  filios  irae  Dei ; 

Hoc  virus  porrexit  Eva 
Adae,  unde  sumus  rei. 


22.    In  mundi  huius  vespera 
Te  precamur  sollicite, 

Fac  nos  sequi  itinera, 

Per  quae  tendamus  debite, 
Ut  tandem  recto  tramite 

Per  meritorum  opera 
Queamus  habere  rite 

Aeterna  Christi  munera. 


27.    Ergo  veni,  accelera, 

Accede,  datrix  munerum, 

Nato  regenti  aethera 
Vota  porrige  pauperum, 
Imperatori  superum 

Praesentet  tua  dextera, 
Ut  merita  det  operum 

Abstcrgens  nostra  scelera. 


23.    Hac  de  causa  sumus  nati,        28.    Advocata  propitia 


Hoc  nostrum  desiderium, 
In  hanc  lucem  educati 

Ad    habendum  consortium 

Cunctorum  caeli  civium; 
Fac  igitur,  simus  grati 

Deo  patri  per  filium, 
Qui  voluit  ob  hoc  pati. 


Cunctorum  hie  degentium, 
Audi  vota,  mater  pia, 

In    te    semper  sperantium 

Nobisque  fac  propitium 
Natum  tua  dementia, 

Qui  se  donans  in  pretium 
Alta  promisit  gaudia. 


24.    Lacrimal' um  dulcis  potus 
Assit  meo  cordi  vere, 

Per  te  intus  ut  commotus 
Mea  queam  mala  flere, 
Et  amore  fac  fervere 

Me,  ut  tibi  sim  devotus, 
Quem  conspicio  siclanguere, 

Da,  sitiam  in  te  totus. 


29.    Nostra    tu  es  bona  mater, 
Nos  quoque  tui  filii, 

Natus  tuus  noster  frater; 
Ad  vos  fugimus  conscii, 
Quia  non  sumus  inscii, 

Quod,  quae  vultis,  facit  pater; 
Date,  ut  hostes  impii 

Nos  non  premant  neque  ater. 


25.    Valle  in  ista  fuisti, 

Unde  mundo  lux  est  orta; 

Gloriosa  mater  Christi, 
Hac  lumine  me  conforta 
Tuo,  quae  es  vitae  porta, 

Succurrens  misero  tristi 
Gaudia  nati  reporta 

Filii,  quem  genuisti. 


30.    II los  servatis  iugiter, 

Qui  diligunt  vos  dulcius, 
Aut  pandite  certe  iter, 

Per  quod  incedant  tutius ; 

Nulluni  credo  suavius, 
Ob    quod   ad  vos  suppliciter 

Propero,  ut  quantocius 
Cursum  agam  feliciter. 


655 


31.    Tuos  araas  et  protegis, 
Quos  vis  tibi  famulari, 

Tu  Palladis  fortis  aegis, 
Stella,  portus  hoc  in  mari, 
Ducens  Deo  salutari, 

Quos  confoves  atque  regis ; 
Fac  nos  in  te  contemplari 

Et  in  vultum  samrai  regis. 


36.    Converte  nos  potens  cito, 
Nam,    dum  voles,  conver- 
temur ; 
Haec  spes  nostra  in  te,  scito  ; 
Age,  ne  malis  gravemur, 
Ab  hostibus  deterremur, 
Deficiemus  subito 

Contreraiscit  iamque  femur 
Dono  gratiae  sopito. 


32.    Misericordes  vos  estis 

Super  cunctis  peccantibus ; 
Eripite,  quos  potestis, 

De  inferorum  domibus ; 

Procul  a  nostris  mentibus 
Pellatur  culparum  pestis, 

Ut  tandem  in  caelestibus 
Immortalis  detur  vestis. 


37.    Et  ideo  iamiam  terras 

Miseras  nostras  aspice. 

0  directrix,  quae  non  erras, 
Hostemque  nostrum  deice, 
Nos  solare  magnifice, 

Nam  patimur  iages  guerras, 
Fortes  in  bello  effice, 

Gloriae  impetrans  arrbas. 


33.    Oculos  fers  columbiaos 

Lustratos  lumine  puro, 
Hos  defige  in  nos  binos, 

Qui  quatimur  iugo  duro; 

Assis  nobis  bic  pro  muro 
Servans  nostros  sensus  quinos, 

Ne  volvamur  in  obscuro 
Intra  gurgites  marinos. 


38.    Iesum   nobis    fac  placatum 
Antequam  sit  peccamine 

Corpus  fomite  foedatum, 
Quo  aggravantur  animae, 
Mortisque  in  examiue 

Sentiamus  laeti  gratum, 
Qui  crucis  in  certamine 

Piavit  nostrum  reatum. 


34.    Ad  vivum  fontem  sitiont 
Fessi  in  solitudine, 

Accedere  sed  nescinnt 
Hebetati  formidine, 
Mortis  amaritudine, 

Quam  horrent  ac  refugiunt ; 
Hos  leva  de  putredine 

Malorum,  quae  inficiunt. 


39.    Benedictum  salvatorem, 

Nobis  datum  pro  peccatis, 
Praecave,  ut  stillet  rorem 

Hie  de  fönte  pietatis; 

Vos,  rivuli  ubertatis, 
Fundite  in  nos  liquorem, 

Ut  per    vos   potati   gratis 
Culpae  vitemus  ardorem. 


35.    Nos  coneives  caelestium 

Cor  gerimus,  quod  esurit ; 

Una  voluntas  omnium, 
Quae  coneepit  et  parturit 
Foetum.  ex  quo  daemon  furit 

Mundusque    movet  proelium, 
Adversatrix  caro  urit; 

Exstingue  flammas  litium. 


40.    F  r  u  c  t  u  m  date,  quo  fruamur 

Gustu  eius  cum  sapore, 
In  vos  amore  trabamur 

Sugendo  corde  et  are; 

Quam  clementer  pio  more 
Nos  servatis,  ne  laedamur, 

Ut  dueti  vestro  dulcore, 
Ubi  estis,  vos  sequamur! 


—    656 


41.    Ventris  partus  amabilis 

De  te  velut  sol  exiens, 
Genetrix  venerabilis, 

Advenit  mundo  oriens ; 

Qui  post  ad  patrem  rediens 
Yeluti  rex  mirabilis, 

Suis  dona  elargiens, 
Gaudens  scandit  visibilis. 


46.    Exsilium  nunc  sustinent 

Damnati  mortis  legibus, 
Quos    vincla  culpae  detinent 

Detrusi  in  carceribus; 

Adest  iudex  in  foribus, 
Quem  non  latent,  sed  eminent 

Acta  plena  eriminibus, 
Ex  quibus  poenae  imminent. 


42.    Tui  nati  grandis  Status; 

Scan  den  s  tribunal  dexterae 
Euax  nimis  exaltatus 

Est,  quem  lactasti  ubere ; 

Ora,  ut  suo  munere 
Nostros  bic  tollat  reatus, 

Qui  cuncta  habet  regere, 
Ostendens  pro  nobis  latus. 


47.    Ost  ende  ob  haec  ubera 

Ad  placandum  tuum  natum 
Pietatisque  viscera, 

Ne  videamus  reatum; 

Finem  quoque  da  beatum, 
Ne  laedat  mors  damnifera 

Exsolvens  nostrum  reatum 
Reforma  pacis  foedera. 


43.    Nobis  ibi  degentibus 

Dona  larga  tu  largire, 

Succure  impotentibus 
Nee  nos  dimittas  perire, 
Nato  tuo  fac  servire 

Nos  tibi  obsequentibus, 
Ut  postmodum  introire 

Possimus  in  caelestibus. 


48.    0  clavis  caelum  reserans, 
Turris  David  eburnea, 

Nubes  ardorem  temperans, 
Granum  purum  in  area, 
Regna  regens  aetherea, 

Aegris  salutem  operans, 
Per  te  lux  surgit  aurea, 

Ros  et  imber  refrigerans. 


44.    Post  te  quaerimus  currere 
In  odorem  unguentorum, 

Defunctis  confers  vivere, 
Cella  odoramentorum, 
In  regione  vivorum 

Vergente  mundi  vespere 
Para  loca  beatorum, 

Ad  quae  nos  fac  conscendere. 


49.    Clemens  mundi  imperatrix, 

Quam  laudat  caeli  curia, 
Angelorum  reparatrix, 

Te  decet  laus  et  gloria; 

Ut  vis,  disponis  omnia, 
Post  Dominum  gubernatrix, 

Per  te  reis  fit  venia, 
Divorum  munerum  datrix. 


45.    Hoc  semper  est,  quod  optamus,    50. 

Assequi  vitae  bravium, 
Tibi,  mater,  supplicamus, 
•    Adauge  vota  cordium 

Carnisque  supercilium 
Legi  mentis  substernamus, 

Post  buius  pugnae  taedirm 
Ut  gloriose  vivamus. 


0  Venus,  dea  amoris, 

Soli  Deo   summe  haerens, 

Rosa  immensi  odoris, 
Lignum  vitae  fruetum  gerens, 
Lucifer  radium  ferens, 

Sol  exurens  vi  ardoris, 
Tuo  amore  cor  maerens 

Accende  intus  et  foris. 


—    657 


51. 


54.  Maria,  maior,  maxima 
Creaturarura  omnium, 

Summo  principi  proxima, 
Assistens  iuxta  filium, 
Sanctis  cunctis  es  gauclium  ; 

Mulierum  pulcherrima, 
Esto  mihi  refugium, 

Virtute  potentissima. 

55.  Amen,  precor,  tu  largire, 
Mater  regis  angelorum. 

Ne  permittas  me  perire 
In  conflictu  vitiorum, 
Sed  dirumpe  vincla  horum. 

Antequam  sit  dies  irae, 
Ut  ad  gaudia  sanctorum 

Per  te  possim  introire. 

56.  Laudes  huius  dictaminis 
Praesenta  parens  genito, 

Patri  ductu  spiraminis 
Fine  claudens  cum  debito 
Et  da,  ut  corde  dedito 

In  hoc  campo  certaminis 
Merear  vitae  merito 

Palmam  beatitudinis. 

Orat.  ms.  Parisiense  saec.  16/ie.  Cod.  Parisiu.  3639.  —  2,  8  parenti.  — 
3,  4  habet  is.  —  19,  5  depresso.  —  38,  2  sit  examine.  —  „Fratris  Iohannis 
Tisserant."  —  Als  Kuriosum  sei  beigefügt,  dafs  im  rRepert.  Hymnologicum'- 
Chevaliers  dieses  Reimgebet  als  Dichtung  eines  „Johannes  Lissarant" 
ausgegeben  wird.  Der  gleiche  „Lissarant"  darf  noch  weitere  sieben  Mal 
ebendort  als  Autor  einer  „Salutatio"  aufmarschieren.  Die  sieben  Salutationes 
sind  Bruchstücke    des    einen    Reimgebetes  „Ave    genetrix"  (Nr.  427). 


Pia  semper  es  miseris 

Impetrans  indulgentiam, 
Tui  sunt,  quos  decreveris 

Praestans  misericordiam ; 

Ad  sempiternam  gloriam 
Admittes,  quos  volueris; 

Oro  tuam  clementiam, 
Me  dirige  in  superis. 

52.  0  sanctorum  lux  amoena, 

Decus  naturae  humanae, 
Summe  fruens  luce  plena, 

Ut  aurora   surgens  mane, 

In  carne  rutilans  plane 
Et  anima  tarn  serena 

Sicut  de  te  credit  sane 
Fidelium  plebs  egena. 

53.  Dulcis  genetrix  Domini, 

Certe  dicere  audeo, 
Quod  tuo  magno  nomini 

Data  est  virtus  a  Deo, 

Potiorque  sit  sub  eo, 
Nam  angelico  agmini 

In  culmine  empyreo 
Praesides  atque  homini. 


Berichtigungen  und  Zusätze. 

Nr.   1,  S.  4.     Str.  2,   1:  genite  Dens  (statt:  geniti  Deus). 

Nr.  69,  S.  78.     Vers  103:  saxo  (statt:  Saxo). 

Nr.  71,  S.  85.     Str.  3,  4:  Portant  puellae  (statt:  quellae). 

Nr.   137,  S.  188.     Str.  8,  3:  Tu  quoque  (statt:  Tu  quo). 

Die  Hymnen  des  hl.  Ambrosius  unter  Nr.  5  und  7  (Splendor  paternae 
(ßoriae  u.  Deus  Creator  otrmium)  finden  sich,  um  eine  noch  ältere  Quelle 
als  die  schon  benützten  zu  erwähnen,  im  Psalter,  et  Collect,  ms.  st.  Augustini 
Cantuariensis  saec.  7/s.     Cod.  Londinen.  Vesp.  A.  I. 

Für  „Primo  Deus  cacli  gloJium"  (S.  100)  ist  die  ältere  Quelle,  Collect, 
ms.  Hibernicum  saec.  9.  Cod.  Capit.  Colonien.  106,  bereits  erwähnt;  die 
Varianten  aber  bleiben  besser  für  den  Band  der  „Epilegomena"  aufbewahrt. 
Ebendort  werden  Nachträge  zum  „Salve  regina,,  (S.  318)  zeigen ,  dafs  der 
Zusatz  ..mater"  misericordiae  schon  im  14.  Jahrh.  vorkommt. 


Dreves,   Lateinische  Hvmnendiehter.    II. 


42 


Inhaltsverzeichnis. 


I.   Iudex  Auctoruni. 

Seite 

1.  Alcuinus  Flaccus,  Abbas  s.  Martini  Turonensis 152 — 159 

2.  Alphanns  I.,  Archiepiscopus  Salernitanns 329—338 

3.  Arnoldus  Heimericius,   Decanus  Sanctensis 644 — 649 

4.  Aurelius  Ambrosius,  Episcopus  Mediolanensis 10 — 21 

5.  Aurelius  Prüde ntius  Clemens 22 — 46 

6.  Beda  Veuerabilis,  Mouachus  Virimundensis 96 — 116 

7.  Bernhardus  Morlanensis,  Monachns  Cluniacensis 423—482 

8.  Caelius  S  e  d  u  1  i  u  s 53 — 60 

9.  Ekkehardus,  Decanns  st.  Galli 271—279 

10.  Eugenius  III.,  Episcopus  Toletanus 89 — 95 

11.  Florus,  Diaconus  Lugdunensis 210—218 

12.  Fulbertus,  Episcopus  Carnotensis 280 — 289 

13.  Godescalcus  Lintpurgensis,  Praepositus  Aqueusis 339 — 369 

14.  Godescalcus,  Monachns  Orbacensis 219 — 22S 

15.  Goffridus  Vindocinensis,  Ablias  ss.  Trinitatis  et  Cardinalis  s. 

Priscae 404-407 

16.  Gualterus  Wiburnus,  Krater  Ordinis  Minnram  st.  Francisci    .  630 — 644 

17.  Guido  de  Basochis,  Cantor  Catalaunensis 507 — 527 

18.  Hartmannus,  Abbas  st.  Galli 250—263 

19.  Heribertus  a  Rothenburg,  Episcopus  Eistadiensis      ....  290 — 296 

20.  Herimaunus  Contractns,  Monachns  Augiensis 308—319 

21.  Hermannus  Iosefus,  Canonicus  Steinveldensis 536 — 544 

22.  Herradis,  Abatissa  Hohenburgensis 493 — 498 

23.  Hilarius,  Episcopus  Pictaviensis 3 — 9 

24.  Hildebertus  de  Lavartino,  Archiepiscopus  Turonensis    .     .     .  408 — 422 

25.  Hildegardis,  Magistra  Montis  st.  Ruperti 483-  492 

26.  Iacobus    Caietani    de    Stephanescis ,    Cardinalis    Diaconus    st. 

Georgii  ad  Velum  aureum 624 — 629 

27.  Iohannes   Fidanza    Bonaventura,    Cardinalis  Episc.  Alba- 

nensis 558—582 

28.  Iohannes  de  Garlandia,  Magister  Studii  Parisini 545—558 

'-".*.  Iohannes  Peckham,  Archiepiscopus  Cantuariensis       ....  592 — 616 

30.  Iohannes  Tisserandus,  Frater  Ordinis  Minornm  s.  Francisci  .  650 — 657 

31.  Leo  IX.,  Romanus  Pontifex 302—307 

32.  Magnentius   Rabanus  Maurus,  Archiepiscopus  Moguntinus  .  180 — 209 

33.  Magnus  Felix  Ennodius,  Episcopus  Ticinensis 61—69 

34.  Marbodus,  Episcopus  Redonensis 388 — 403 

35.  Meropius  Pontius  Paulinus,  Episcopus  Nolanus    ....       47 — 52 

36.  Odilo  de  Mercoria,  Abbas  Cluniacensis 297 — 301 

37.  Odo,  Abbas  Cluniacensis 264 — 270 


—    659    — 

Seite 

38.  Orricus  Scacabarotius,  Arehipresbyter  Mediolanensis     .     .     .  617—623 

39.  Othlo,  Monachus  Emmeramensis 320 — 328 

40.  Paulinus  II.,  Patriarcha  Aquilegiensis 126 — 151 

41.  Paulus  Diaconus,  Monachus  Casinensis 117 — 125 

42.  Peregrinus,  Monachus  Hirsaugiensis 499 — 506 

4i.  Philippus  de  Grevia,  Cancellarius  Parisiensis 528 — 535 

44.  Katpertus,  Monachus  Sangallensis 237 — 244 

45.  Reginaldus  Cantuariensis,  Monachus  st.  Augustini     ....  370 — 387 

46.  Sedulius  Scottus,  Scholasticus  Leodieusis 229 — 236 

47.  Theodulphus,  Episcopus  Aurelianensis 160 — 166 

48.  Thomas  Aquinas,  Frater  Ordinis  Praedicatorum 583 — 591 

49.  Venantius  Fortunatus,  Episcopus  Pictaviensis 70 — 88 

50.  Walahfridus  Strabo,  Abbas  Augiensis 167 — 179 

51.  Waldrammus,  Monachus  Sangallensis 244 — 249 


II.   Verbaliiidjßx. 


Adae  carnis  gloriam  .     .     .     . 
Ad  caeli  clara  non  sum  dignus 
Ades  pater  supreme      .     . 
Adest  dies  laetitiae  |  Iucundus 
Adest  dies  optata  socii     .     . 
Adest  dies  sanctus  Dei     . 
Adesto  Christe  cordibus  . 
Adesto  Christe  vocibus     .     . 
Ad  insultus  aequoris    . 
Ad  Odelrici  praesulis  .     .     . 
Adonai  magne  Deus  |  Heli  . 
Adoro  te  devote  latens     .     . 
Ad  summi  regina  thronum   . 
Ad  te  polorum  conditor   . 
Aestimavit  hortulanum      .     . 
Aeterna Christi  munera  [  Aposto 

lorum 

Aeterna  Christi  munera  |  Etraar 

tyrum 

Aeternae  lucis  claritas  |  Nos 
Aeterne  rerum  conditor  |  Noctem 
Agnes  beatae  virginis  .     . 
Agnoscat  omne  saeculum 
Ales  diei  nuntius     .... 
Alma  Deus  trinitas  quae 
Alma  redemptoris  mater  quae 
Alme    confessor  meriti  potentis 
Alme  Deus  rerum  caeli    .     . 
Alme  pater  natos  memora    . 
Alpha  et  O  magne  Deus  |  Hei 
Alta  res  magnumque  bonum 
Amore  Christi  nobilis  |  Et  filius 
Angele  qui   meus  es  custos  . 
Angustae  fragilisque  domus 
Angusta  vitae  tempora     .     . 
Animarum  spes  lapsarum 
Anni  novi  reditus  [  Nova 
Anni  voluto  tempore   .     .     . 


Seite 

8 
148 
44 
298 
510 
192 
114 
110 
551 
620 
413 
589 
628 
214 
533 

19 

19 

596 

11 

15 

85 

23 

98 

317 

514 

217 

627 

409 

185 

14 

379 

420 

67 

440 

509 

298 


Annua  sancte  Dei  celebramus 
Ante  saecula  qui  manens 
Apostolorum    gloriam  |  Hymnis 
Apostolorum  passio  [  Diem 
Apostolorum  supparem     . 
Arbiter  omnitenens  rerum 
Ardua  spes  mundi  solidator 
A  solis  occasu  usque  ad 
A  solis  ortu  et  occasu 
A  solis  ortus  cardine  . 
Assis  Christe  dapes  nunc 
Assis  ergo  bone  Deus 
Assit  iam  nobis  dementia 
Astra  polorum  cuncta  chorique 
Audi  Deus  quid  te  reus 
Audite  caeli  audi  tellus 
Aurea  iam  resonsnt 
Aurea  lux  terrae  dominatrix 
Ave  flos  virginum  soror 
Ave  generosa  gloriosa 
Ave   genetrix    Maria  j  Dei   veri 
Ave   Maria   gratia  pl.  |  .  . 

Gratiam 

Ave  praeclara  maris  Stella 
Ave  regina  virginum  |  Ego 
Ave  virgo  mater  Christi  |  Q 

pudore     

Ave  virgo  qua  caligo  .  . 
Ave  virgo  quae  origo  .  . 
Ave  vivens  hostia  |  Veritas 


Beata  Christi  passio  .  . 
Beatarum  feminarum  |  Virgo 
Beate  martyr  prospera  .  . 
Beatus  ille  qui  procul  vitam 
Benedictio  summae  trinitati 
Benedictio  trinae  unitati  .  . 
42* 


Seite 
241 

4 

108 
17 
18 
183 
237 
274 
340 
58 
158 
417 
326 
170 
384 
365 
261 
240 
293 
486 
650 


363 
313 

395 


631 
471 
434 
597 


569 
444 
35 
49 
315 
315 


mo 


Seite    ' 

Benedictes  Dominus  Deus  Israel  346 

Bona  mater  per  quam  frater     .  480 

Caeli   enarrant   gloriam  Dei     .  344 

Caeli  porta  per  quam  orta  .     .  437 

Caelo  ferunt  Ambrosium       .     .  65 

Candentem  segetis  novae      .     .  332 

Cantemus  Domino  Deoque  .     .  190 

Cantemus  Domino  socii   ...  53 

Cantemus  socii  Domino   ...  53 

Carmina   nunc  festis  psallamus  261 

Carmina  psallere  voce  lyra .     .  187 

Carus  abunde  Caraune  nites     .  286 

Cervus  ut  ad  fontes  sitiens  .     .  114 

Chorus  novae  Ierusalem  .  .  .  285 
Cbriste   cunetorum    pariter  tuo- 

rum 300 

Christe  cunetorum  via  lux   .     .  299 

Cbriste  decus  mundi  qui  lux  es  124 

Christe  Deus  noster  benedic     .  158 

Christe  Deus  vitae  verae  .  .  330 
Christe   mearum  |  Lux  tenebra- 

rum 220 

Christe  noster  mediator   .     .     .  414 

Christe  patris  veibum  qui    .     .  373 

Christe  redemptor  plebium  .     .  190 

Christe  rex  regum  dominans     .  222 

Christe  salvator  hominis .  .  .  154 
Christe    sanetorum  decus  ange- 

lorum ll»7 

Christe   servorum  regimen  tuo- 

rum 43 

Christo  nato  rege  magno      .     .  186 

Christo  nostra  devotio      .     .     .  519 

Christo  profusum  sanguiuuin  .  19 
Christum   ducem  ]  Qui  per  cru- 

cem 568 

Christus    ad    nostras  veniat  ca- 

menas 259 

Christus   assistens  pontifex  .     .  535 

Christus    clausae   matris  partus  415 

Christus  redemptor  plebium      .  190 

Christus  rex  magnus  atque  .     .  393 

Clara  refulgent  huius  templi     .  144 

Claras  laudes  ac  salubres     .     .  203 

Clarent  angelici  sublimia      .     .  210 

Collaudemus  Magdalenae      .     .  532 

Columba  aspexit  per  cancellos .  489 

Concinat  laetas  lyra  mentis       .  556 

Concinit  ecce  Deus  tibimet  .     .  251 

Concurrite  huc  populi  et  insulae  275 

Conditer   rerum   omnium  ]  Spes  646 

Confessor  aeterni  patris    .     .     .  278 

Conscendat  usque  sidera .     .     .  294 

C'onvivas  epuli  mundos  Deus    .  269 

Corde  natus  ex  parentis  ...  25 

Criminum  mole  gravatus  ...  91 

Crucem  pro  nobis  subiit .     .     .  569 


Crucein  sanetam  subiit     .     . 
Crudelis  Herodes  Deum  .     . 
Crux  benedieta  nitet  Dominus 
Cultor  Dei  memento    .     . 
Cum  gesta  Martini  loquor    . 
Cum  natus  esset  Dominus    . 
Cum    puer  Iesus  deitate  plenu 
Cum  recordor  quanta  cura  . 
Cum  vox  sanguinis   Ursulae 
Cur    gentes    fremuere  et  inania 

Da  puer  plectrum  choreis    .     . 
Deus  creator  omnium  |  Polique 
Deus  deorum  domine  .     . 
Deus  ignee  fons  animarum 
Deus  orbis  reparator  .     . 
Deus  perenne  gaudium     . 
Deus  tuorum  Domine  .     . 
Dionysio  Christus  dedit  . 
Dixit  Dominus  ex  Basan 
Dominum  magnificemus    . 
Domus  huius  maiestatis   . 
Duae  Christi  simt  naturae 
Dum  sacerdotum  celebi'ant   . 
Dux  sanetorum  spes  lapsorum 

Ecce  dies  populis  micat  haec 
Ecce  votis  apta  vestris     .     . 
Egredere  Emanuel  |  Quem    . 
Eia  Camena  libens  nunc .     . 
Eia  Victor  gloriose  ]  Qui 
Emicat  ecce  dies  paschalibus 
Emitte  Christe  Spiritus     .     . 
En  adest  Caesar  pius .     .     . 
En  caeli  rutilant  lumina . 
En  martyris  Laurentii      .     . 
Et  hoc  supernum  munus  est 
Et  miseras  et  miseros 
Exsiüta  exaltata       .... 
Exsultent  filiae  Sion    .     .     . 
Exsurgat  totus  almiphonus  . 
Exsurge  dormis  Domiue  . 
Extra  portam  iam  delatum  . 

Fac  nunc  quod  olim  gesseras 
Fecunda  verbo  tu  virginum 
*Fefellit  saevam  verbum  factum 
Felix  Augusta  civitas  .     .     . 
Felix  per  omnes  festum   .     . 
Feminarum  spes  lapsarum    . 
Festa  (juae  magno  colimus  . 
Festi  laudes  hodierni  .     .     . 
Festum  nunc  celebre  magnaque 
Festum  solemne  celebrent 
Fili  David  manu  fortis     . 
Fit  monachus  qui  papa  fuit 
Fratres  alacri  pectore  .     . 
Fratres  unanimes  foedere  nexili 


661     — 


Seite 

Gaudeant  caeli  märe  euneta    .  232 

Gaude  plaude  clara  rosa      .     .  540 

Gaudete  iusti  niites  et  pacifici  336 

Gaude  virgo  quae  origo  .     .     .  476 

Gentibus  ignotus  Stella  duce     .  628 

Germiue  nobilis  Eulalia  .     .     .  32 

Gloria  laus  et  honor  tibi  sit     .  160 

Gloriam  Deo    in   excelsis  hodie  127 

Gloriam  nato  ceciuere  Christo .  167 

Gloriosa  sanctissimi  |  Sollemiiia  303 

Grates  honos  hierarchia  .     .     .  309 

Grates  tibi  Iesu  novas     ...  17 

Gratuletur  omnis  caro      .     .     .  195 

Haec  est  alma  dies  sanctarum  230 

Haec  nostra  nobis  conferunt     .  92 

Haec  sit  sacra  doraus ....  158 

Has  mundi  latebras  noster  .     .  331 

Heu  quam  turpe  nefas      .     .     .  421 

Hie  est  dies  verus  Dei     ...  16 

Hie  Odelricus  desereus     .     .     .  623 

Hi  sacerdotes  Domini  sacrati   .  401 

Hoc  in  monte  vivo  fönte      .     .  497 

Hora  qui  duetus  tertia     .     .     .  569 

Hostia  viva  vale  fidei  fons  .     .  598 

Huc  ad  verte  libens  Pari          .  557 

Humani  generis  sator  ....  628 

Humili  prece  et  sincera  .     .     .  253 

Hunc  ad  montem  |  Vitae       .     .  498 

Hymnuni  canamus  gloriae   .     .  103 

Hymnum  canentes  martyrum    .  102 

Iam  Christus  ascendit  polum    .  65 

Iam  tidelis  turba  fratrum      .     .  258 

Iam  nunc  per  omne  lux.       .     .  143 

Iam   puerum  iam  summe  pater  628 

Iam  surgit  hora  tertia  |  Qua     .  12 

Iesu  Christe  Deus  noster      .     .  395 

Iesu  Christe  tili  Dei    ....  417 

Iesu  Corona  virginum.       ...  20 

Iesu  dulcis  et  decore  ....  542 

Iesu  dulcis  memoria  |  Sitibunda  579 

Iesu  largitor  veniae     ....  577 

Iesu  lux  et  rex  gloriae    .     .     .  578 

Iesu  nostra  redemptio  |  Iesu     .  580 

Iesu  patris  ingeniti  |  Virtus       .  579 

Iesu  salutis  hostia 577 

Iesu  via  rectissima 580 

Illuminans  altissimus  ....  15 

Illuxit  alma  saeculis    ....  106 

Imperator  magne  vivas     .     .     .  176 

Imperatorum  genimen       .     .     .  246 

Inclitae  parentis  almae     ...  93 

Inclita  sanetorum  cum  gloria    .  200 

Inclite  martyr  ave 646 

In  Deum  vivum  exsultet .     .     .  367 

In  hoc  sacro  sollemnio          .     .  522 

In  hoc  uno  Deo  vero  ....  415 


Seite 

In  maiestatis  solio 594 

Innovatur  nostra  laetos    .     .     .  176 

In  passione  Domini  |  Qua    .     .  568 

Insigne  sanetum  tempus  .     .     .  134 

Intende  cjui  regis  Israel  ...  13 

Intemerata  fide  nostrae     .     .     .  332 

Inter  patres  monastici       .     .     .  287 

Inventor  rutili  dux  bone ...  30 

Iohannis  Paulique  diem   .     .     .  211 

Israel  es  tu  rex  Davidis  .     .     .  160 

Iure  qtiidem  praedecorum     .     .  648 

Kyrie  rex  genitor 289 

Laetare  caeluin  desu  per      .     .  113 

Lauda  Sion  salvatorem    .     .     .  584 

Laudate  altithronum  pueri  .     .  116 

Laudem  beati  martyris     .     .     .  173 

Laudes  canamus  virginis      .     .  512 

Landes  Deo  perenni     ....  278 

Laudes  non  pigeat  promere      .  333 

Laudes  omnipotens  ferimus .     .  239 

Laus  fidelis  Israelis     ....  449 

Laus  tibi  Christe  qui  es  creator  346 

Laus  tibi  Christe  sponso  sponsae  353 

Libera    plebem   tibi   servientem  230 

Lucida  regna  tenens  humili      .  629 

Ludo  praeter  solitum  ....  554 

Luge  lucis  Anglia  |  Sublato      .  525 

Lumen  darum  rite  fiüget     .     .  186 

Lnminis  fons  lux  et  origo    .     .  155 

Lustra  sex  qui  iam  peraeta       .  71 

Lux  aeterna  Deus  fons    .     .     .  Jol 

Lux  ecce  surgit  aurea      ...  24 

Lux  fidelis  Israelis       ....  449 

Lux  mihi  pura  Deus   ....  213 

Lux  sanetorum  spes  lapsorum  .  436 

Magnificate  Dominum      .     .     .  357 

Magnificent  confessio   ....  358 

Maiole  consors  procerum       .     .  300 

Mare  fons  ostium  atque   .     .     .  292 

Maria  mater  Domini    ....  399 

Maria  paenitentiae 406 

Maria  quaedam  nomine    .     .     .  406 

Maria  virgo  virginum  ....  395 

Martine  iam  consul  poli  .     .     .  267 

Martine  mundus  te  colit .     .     .  266 

Martine  par  apostolis  ....  266 

Martini  renitet  en  speciosa  .     .  268 

Martyr  Christi  quem   laudamus  524 

Martyr  insignis  sacer  et  .     .     .  518 

Martyr  saneta  Dei  quae  .     .     .  319 

Mater  Christi   quae  tulisti    .     .  432 

Mater  Dei  per  quam  rei.     .     .  453 

Mater  dileeta  dilecti     ....  362 

Mathias  sanetus  per  electionem  487 

Me   miserum  quid  agam  .     .     .  391 


662     — 


Seite 

Me  pater  omnipotens  ....  213 

Michael  Gabriel  Raphael      .     .  362 

Miles  ad  castrum  properes  .     .  262 

Mire  cunctorum  Deus  et  creator  256 

Miris  modis  repente  liber     .     .  141 

Missus  ad  egregiam  Gabriel      .  390 

Multa  nos  cogit  bonitas  .     .     .  334 

Nigrante  teetam   pallio    ...  62 

Nobis  ecce  dies  ordine  eongruo  201 

Nostris  regina  precibus    .     .     .  512 

Nox  et  tenebrae  et  nubila    .     .  23 

Nunc  Andreae  sollemnia       .     .  111 

Nunc  sancte  nobis  spiritus  .     .  19 

Nuntium  vobis  fero  de  supernio  283 

O  athleta  victor  laeta      .     .     .  626 

O  Benedicte    vale   mouachorum  157 

Oblato  Christo  studeat  sibi .     .  324 

O  crucifer  hone  lucis  sator .     .  37 

O  crux  frutex  salvificus    .     .     .  559 

O    crux   vivificum  quae  pondus  376 

O  cunctarum  feminarum  .     .     .  428 

O  decus  o  clavi  suaves    .     .     .  375 

Ödelrici  pontificis 618 

Odelrico  collaetemur    .     .     .     .  619 

O  Deus  aeterne  mundi     .     .     .  182 

< )  Deus  miseri  miserere  servi  .  225 

O  Deus  omnipotens  nostrae      .  159 

Ö  dulcissime  amator    ....  491 

( )  ecclesia  oculi  tui      ....  490 

( )  Euchari  inclita  via ....  488 

O  felix  papale  decus    ....  627 

O  florens  rosa  Domini      .     .     .  319 

O  fontis  unda  perpetis     .     .     .  500 

O  genetrix  Christi  quae  virgo  .  378 

O  gloriosa  domina  |  Quorum     .  513 

(>  gloriosa  femina  |  Excelsa      .  87 

O  Ierusalem  aurea  civitas  .  .  489 
O  ignee  spiritus  laus  tibi  .  . 
O  ignis  spiritus  paracliti.  .  . 
O  lumen  verum  quo  lux  .  .  . 
Ö  lux  beata  trinitas  |  Et  vita  . 
O  lux  beata  trinitas  j  Tres 
O  Maria  gloriosa  |  Iesse  .  .  . 
O  Maria  mater  pia  |  Castitatis 
0  Maria  mater  pia  |  Cunctorum 
Ö  Maria  mater  pia  j  Gabrielis  . 
O  Maria  mater  pia  |  Spiritus  . 
O  Maria  mater  pia  |  Stirpe  .     . 

O  Maria  noli  flere 

O  Maria  o  tu  pia  | 

O  Maria  vitae  via 

O  Maria  vitae  via 

O  Jlaria  vitae  via 

O  Maria  vitae  via 

O  Maria  vitae  via  |  Vitis 

O  martyr  aeterni  patris 


Fulgeus 

Christi  . 
Fidei  . 
Mundi  . 
Virgo    . 


484 
424 
595 
595 
405 
465 
473 
465 
466 
466 
534 
479 
465 
466 
466 
465 
465 
278 


Seite 

Graue  quod  aeternus  per       .     .  215 

Omnes  immundi  currite   .     .     .  399 

Omnes  superni  ordines     .     .     .  295 

Omni  die  die  Mariae  ....  427 

Omnipotens  auetor  caeli  .     .     .  175 

Omnipotens  flamen  patris     .     .  377 

Omnipotens    genitor   qui  rerum  181 

Omnipotens    genitor    rerum  cui  48 

Omnipotens  rerum  facto r      .     .  93 

Omnipotentem  semper  adorent .  169 

Omnium    regi  referamus  omnes  234 

O  Nazarene  dux  Bethlehem     28  u.  42 

O  parens  virgo  pariens    .     .     .  547 

O  pater  cleri  populique  decus  .  165 

O  pater  Deus  aeterne  ....  305 

O  pater  omnium  et  o  rex     .     .  492 

O  praecursor  ortu  cuius  .     .     .  517 

O  praesul  verae  civitatis       .     .  487 

O  prineeps  pacis  recolendus      .  320 

O  rector  invictissime    ....  259 

O  regina  quam  divina      .     .     .  442 

Oremus  omnes  pariter      .     .     .  520 

<  >remus  pariter  toto  de  corde   .  94 

O  rex  pie  o  dux  viae  ....  497 

Organuni  mentis  tibi  quaeso     .  285 

O  salus  mundi  sator  universi  .  322 

( )  salutaris  virgo  Stella  maris  .  454 

0  sanetarum  feminarum  .     .     .  477 

( )  saneta  virgo  virginum      .     .  395 

O  veneranda  Dei  suboles      .     .  224 

O  vernantes  Christi  rosae     .     .  537 

O  Victor  aeterne  victoria     .     .  645 

O  Victor  bone  martyr  milesque  645 

O  virga  ac  diadema     ....  485 

O  viridissima  virga  ave  .     .     .  486 

O  vos  christicolae  qui  iam  .     .  327 

Pangelinguagloriosi  |  Corporis  586 

Pangelinguagloriosi  j  Proelium  71 

Pange  lingua  Magdalenae     .     .  532 

Pangite  caeli  reboemus  odas     .  178 

Paraclitus  increatus      .     ,     .     .  415 

Pastis  visceribus  eiboque  sumpto  40 

Pater  da  per  verbum  nobis  .     .  355 

Pater  Deus  factor  meus   .     .     .  383 

Peccatrix  quondam  femina    .     .  398 

Petrus  beatus  catenarum .     .     .  141 

Philomena  praevia  temporis      .  602 

Plus  solito  coeunt  ad  gaudia    .  34 

Praecessor  almus  gratiae      .     .  109 

Praeco  praeclarus  sacer   .     .     .  198 

Praecursor  alti  luminis     .     .     .  107 

Pritno  Deus  caeli  globum     .     .  100 

Primus  ad  ima  ruit  magna  .     .  53 

Primus  parens  horainum  .     .     .  495 

Prompta  mente  trinitati   .     .     .  272 

Protomartyr  Stephanus     .     .     .  523 

Psallite  regi  uostro  psallite.     .  349 


663 


•  Seite 

Quae  lingua  possit  quis  valeat  66 

Quam  bonuin  ecce  simul  fratres  176 
Quam  decora  es  et  delectabilis 

Quam  dilecta  Deus  mihi       .     .  157 

Quam  gravis  exsilii  i'uit  .     .     .  527 

Quantum   decet   quantum  valet  516 

Quem  terra  pontus  aethera  .     .  86 

Qui  benedici  cupitis     ....  272 

Qui  caelos  quondam  statuisti    .  335 

Qui  cuncta  condidit      ....  508 

Quid  contemplaris  morior     .     .  387 

Quid    est    quod  artum  circulum  25 

Quid  stas  otio  quid  pugil     .     .  335 

Quid  Stephano  potentius ...  64 

Quid  tibi  pendenti  loquar     .     .  386 

Qui  iacuisti  mortuus    ....  570 

Qui  pressura  mortis  dura     .     .  569 

Qui  sine  peccato 206 

Quis  possit  amplo  famine     .     .  123 

Quisquis  consilia  recta     .     .     .  526 

Quod  chorus  vatum  venerandus  206 

Quot  sunt  horae  et  quot  morae  385 

Recordare  frater  pie   ....  573 

Recordare  sanctae  crucis .     .     .  570 

Kector  potens  verax  Deus    .     .  20 

Refulgent  clara  huius  templi     .  144 

Refulget  omnis  luee  mundus      .  136 

Refulsit  almae  dies  lucis .     .     .  132 

Regi  nato  quem  decorus  .     .     .  511 

Regnum  tuurn  regnum  omni  um  368 

Regum  princeps  atque  virtus    .  288 

Rerum  creator  protector  .     .     .  146 

Rerum  Deus  tenax  vigor      .     .  20 

Rerum  frena  tenens  conditor     .  546 

Rerum  plasmator  Deus     .     .     .  370 

Rex  benedicte  veni  visitans      .  245 

Rex  Christe  Martini  decus    .     .  265 

Rex  Deus  immense  quo  constat  89 

Rex  regum  Dei  agne  .     .     .     .  311 

Rex  sanctorum  angelorum    .     ■  242 

Sacrata  libri  dogmata      .     .     .  250 

Sacris  sollemniis  iuneta  siut     .  587 

Salutaris  Stella  maris  ....  430 

Salve  cohors  virginum      .     .     .  494 

Salve  crux  sancta  salve  .     .     .  291 
Salve    festa   dies    t.  v.  a.  |  Qua 
Deus  ascendit  v.  et  a.  t.  ||  Ecce 

renasc 80 

S.  i.  d.  t.  v.  a.  |  Q.  D.  a.  v.  et 

a.  t.  ||  Hinc 81 

S.  f.  d.  t.  v.  a ||  Legibus  81 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  |  Qua    Deus    il- 

luxit 419 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  |  Qua  Deus  in- 
fernum  vicit  et  astra  tenet  || 

Construitura 83 


Seite 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  | ||  Cortice 

de  matris 83 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  |  .    .    .   .  ||  Ecce 

renascentis 79  u.  82 

S.    f.    d.    t.    v.  a.  |  ....  ||  gui 

crucitixus 84 

S.   f.   d.   t.   v.  a.  |  .   .    .    .  ||  Qui 

genus 84 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  |  .   .   .  .  ||  Tem- 
pora florigero 83 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  |  Qua   nova   de 

caelo 81 

S.  f.  d.  t.  v.  a.  |  Qua  sacer  .     .  81 

Salve  lacteolo  decoratum      .     .  251 

Salve  miles  triumphalis  .     .     .  645 

Salve  regina  misericordiae   .     .  318 

Salve  regum  sancta  proles  .     .  177 

Salve  sancta  mater  Dei  .     .     .  598 

Salvete  flores  martyrum  ...  27 

Salve  tropaeum  gloriae    .     .     .  112 

Salve  virgo  alma  parens      .     .  652 

Sancte   confessor  meritis   beate  202 

Sancte  pater  iuva    nos     .     .     .  246 

Sancti  Felix  et  Adaucte  .     .     .  389 

Sanctorum  meritis  inclitagaudia  204 

Sanctorum  pariter  promite   .     .  199 

Sanctum  simpliciter  Patrein  cole  288 

Scandit  caelum  micans  telum  .  625 

Sed  cum  caris  meis  cunctis      .  418 

Sedenti  super  solium   ....  593 

Sedimus  ignotos  diraeBabylonis  51 

Serpens  antiquus  vicit  in  ligno  359 

Sistitur  in  templo  puer    .     .     .  628 

Sit  Dominus  tecum  semper .     .  176 

Si  vis  vera  frui  luce    ....  534 

Sol  chrystallus  aqua  dant     .     .  419 

Solem    iustitiae  regem  paritnra  286 
Solem  Stella  matutina.     .     .     . 

Solis  superni  regia       ....  548 

Sollemnitatem  huius  devoti  .     .  244 

Sonent   regi   nato  nova  cantica  282 

Sophia    patris  Christe  magister  208 

Speciosus  forma  prae  filiis  .     .  354 

Spes  mea  Christe  rex  benedicte  221 

Splendor  pate.rnae  gloriae     .     .  11 

Stella  maris  quae  sola  paris     .  393 

Stella  maris  singularis     .     .     .  451 

Summae  trinitatis  tres  summi  .  360 

Summum  praeconem  Christi      .  275 

Summus   et  omnipotens  genitor  253 

Sunt  naturae  dissidentes  .     .     .  416 

Suo  rhythmum  hunc  et  hymnum  384 

Surrexit  quia  Christus      .     .     .  190 

Suscipe  dementem  plebs .     .     .  256 

Suscipe  sancte  pater  Aegidi      .  515 

Talis    ac    tanti    meriti  laborem  402 

Te  beate  rex  precamur    .     .     .  231 


949  U 


664     - 


Te  caelo  insertum  nobis  .  . 
Te  homo  landet  |  Alme  Creator 
Tempora  florigero  rutilant  . 
Tibi  Christe  splendor  patris 
Tibi  laus  perennis  auctor  . 
Tuque  super  cunctis  benedicta 
Tu  qui  de  nihilo  mundum  . 
Tu  qui  velatus  facie    .     .     • 

Una  magis  haec  persona  . 

Universae  creaturae      .     .  . 

Ut  iucundas  cervus  undas  . 
Ut  queant  laxis  resonare 

Ut  quid  iubes  pusiole .     .  . 

Ut  virgiuem  fetam  loquar  . 

Vatis  Cj'priani  et  martyris  . 
Veni  creator  Spiritus    .     . 
Veni  redemptor  gentium  .     . 


Seite 
627 
153 

76 
207 

84 
628 
282 
569 

415 
394 
426 
120 
227 
67 

63 

193 

13 


Venit  Dens  factus  homo  .  . 
Verbum  aeternaliter  .  .  . 
Verbum  altum  et  profundum 
Verbum  caro  sunt  unita  .  . 
Verbum     supernum    prodiens  | 

Nee 

Vetus  hostis  in  ine  furit .     . 
Vexilla  regis  prodeunt 
Vexillum  regis  venerabile     . 
Victoris  agni  sanguine      .     . 
Victor  miles  sanetissimus 
Victor  Nabor  Felix  pii     .     . 
Virgo  gaude  digna  laude 
Virgo  mater  salvatoris      .     . 
Virgo  splendens  quae  transcen 

dens 

Vita  nobis  exemplaris.     .     . 
Vita  sanetorum  viaspessalusque 
Vocibus  altisonis  Dominum 
Votis  supplieibus  voces    . 


Seite 
190 
352 
413 
415 


417 
74 
284 
299 
647 
16 
475 
548 

447 
550 
171 
325 
246 


Altenburg 

Pierersche  Hofbuchdruck«r«i 

Stephan  Geibel  &  Co. 


Analecta  hymnica  medii  aevi.  BQ 

5253 
.A5 
v.5P 
IMS 


LIBRARY