Τΐιΐδ ΐδ α άΐ^ΐΐαΐ οοργ οί α ΐ3θθ]<: Ιΐιαΐ \ναδ ρΓ^δεΓνεά ίοΓ ^εηεΓαΙΐοηδ οη ΙΛιαΓγ δΐιείνεδ ΐ3£ίθΓ6 ΐΐ \ναδ οαΓείιιΠγ δοαηηεά \)γ Οοο^ΐε αδ ραΓί οί α ρΓθ]£θΙ
ίο ιηα]<:6 Ιΐιε χνοΓίά'δ ΐ3θθ]<:δ άΐδθον6Γαΐ3ΐ6 οηΐΐηε.
ΙΙ Ιιαδ δΐίΓνΐνβά 1οη§ εηοιι^ΐι ίοΓ Ιΐιε οοργή^ΙιΙ ίο εχρίΓ© αηά Ιΐιε ΐ3θθ]<: ίο εηΙεΓ Ιΐιε ριιΐ3ΐΐο άοιηαΐη. Α ριιΐ3ΐΐο άοπιαΐη ΐ3θθ]<: ΐδ οηο ΙΙιαΙ \ναδ ηενεΓ δΐιΐ3]60ΐ
ίο οοργή^ΙιΙ ΟΓ \ν1ΐ0δ6 Ιε^αΐ οοργή^ΙιΙ Ιεηη Ιιαδ εχρίΓεά. λΥΙιεΙΙιεΓ α ΐ3θθ]<: ΐδ ΐη Ιΐιε ρπΐ3ΐΐο άοιηαΐη ηιαγ ναιγ οοπηίΓγ ίο οοιιηίΓγ. Ριιΐ3ΐΐο άοηιαΐη ΐ3θθ]<:δ
αΓ6 οπΓ §αΐ6\ναγδ ίο Ιΐιε ραδί, τερΓεδεηΙΐη^ α λνεαίΐΐι οί ΙιΐδΙΟΓγ, οπΙΙιίΓε αηά ]<:ηο\νΐ6(1§6 Ιΐιαί'δ οίΐεη άΐίβοιιΐΐ ίο άΐδοονεΓ.
ΜαΓίίδ, ηοΐαΐΐοηδ αηά οΙΙιεΓ ηιαΓ^ΐηαΙΐα ρΓβδεηΙ ΐη Ιΐιε οή^ΐηαΐ νοίπηιε \νΐ11 αρρεαΓ ΐη Ιΐιΐδ βίε - α τεηιΐηάεΓ οί Ιΐιΐδ ΐ3θθ]<:'δ 1οη§ ]οιΐΓη6γ ίΓοηι Ιΐιε
ρπΐ3ΐΐδ1ΐ6Γ ίο α 1ΐΐ3ΓαΓγ αηά βηαΐΐγ ίο γοιι.
υ83§6 ^αίάεϋηεδ
Οοο^ΐβ ΐδ ρΓΟίιά Ιο ραΓίηεΓ \νΐ1β 1ΐΐ3ΓαΓΪ£δ Ιο άΐ^ΐΐΐζε ριιΐ3ΐΐο άοηιαΐη ηιαίεήαΐδ αηά ηια]<:6 Ιβεηι χνΐάεΐγ αοοεδδΐΐ)!©. ΡιιΙ)1ΐο άοηιαΐη ΐ3θθ]<:δ ΐ36ΐοη§ ίο Ιβ©
ρπΙ^Ηο αηά \ν6 αΓ6 ηιειείγ ΙβεΐΓ οιΐδίοάΐαηδ. ΝενεΓίβεΙεδδ, Ιβΐδ \νοΓ]<: ΐδ εχρεηδΐνε, δο ΐη ΟΓάεΓ ίο Ι^εερ ρΓονΐάΐη§ Ιβΐδ ΓεδοιίΓοε, \ν6 βάνε Ιαΐ^εη δίερδ ίο
ρΓενβηΙ αβπδε βγ οοηιηιεΓοΐαΙ ραΓίΐεδ, ΐηο1ιιάΐη§ ρ1αοΐη§ Ιβοβηΐοαΐ ΓεδΙήοΙΐοηδ οη αιιΐοηιαίβά ςπεΓγΐη^.
λνε αίδο αδ]<: ΙβαΙ γοπ:
+ ΜαΙίβ ποη-αοηιπιβΓοίαΙ Η5β ο/ίΗββΙβ^ λΥε άεδΐ^ηεά Οοο^ΐε Βοο]<: ΞεαΓοβ ίοΐ ιίδε βγ ΐηάΐνΐάιιαίδ, αηά \ν6 τεςπεδί ΙβαΙ γοιι ιίδε Ιββδε βίεδ ίον
ρεΓδοηαΙ, ηοη-οοηιηΐ6Γθΐα1 ριίφΟδεδ.
+ Κβ/Γαίη/Γοηι αηίοηιαίβά ρΗβΓγίη§ Όο ηοΐ δεηά αιιΐοηιαίβά ςιιεήεδ οί αηγ δΟΓΐ ίο Οοο^ΐε'δ δγδίεηι: Ιί γοπ αιε οοηάποΐΐη^ τεδεαΓοβ οη ηιαοβΐηε
ΐΓαηδΙαΙΐοη, ορίΐοαΐ οβαΓαοΙεΓ Γεοο^ηΐΙΐοη ογ οΙββΓ αιεαδ \νβ6Γ6 αοοοδδ ίο α ΙαΓ^ε αηιοιιηΐ οί ΙεχΙ ΐδ βείρίιιΐ, ρΐεαδο οοηίαοί ιΐδ. λν© οηοοιίΓα^β Ιβε
ιίδε οί ριιββο άοηιαΐη ηιαίεπαΐδ ίοΓ Ιβεδ© ριίφΟδβδ αηά ηιαγ β© αβί© ίο ββίρ.
+ Μαίηίαίη αίίήΒηίίοη Τβ© Οοο^ΐε "\ναΐ6ΓηιαΓ]<:" γοιι δε© οη εαοβ βίε ΐδ εδδεηΐΐαΐ ίοΓ ΐηίθΓηιΐη§ ρεορίε αβοιιΐ Ιβΐδ ρΓθ]60ΐ αηά βείρΐη^ Ιβεηι βηά
αάάΐΐΐοηαΐ ηιαΐ6ΓΪα1δ ΙβΓΟίι^β Οοο^ΐε Βοο]<: ΞεαΓοβ. ΡΙεαδε άο ηοΐ Γεηιονε ΐΐ.
+ Κββρ ίί Ι6§α1 λΥβαΙεν^Γ γοιίΓ ιίδε, τεηιεηιββΓ ΙβαΙ γοιι αΓ© τεδροηδΐβίε ίοΓ εηδίιήη^ ΙβαΙ \νβαΙ γοιι αΓ6 άοΐη§ ΐδ Ιε^αΐ. Βο ηοΐ αδδΐιηιε ΙβαΙ ]ιΐδΙ
βεοαιίδε \ν6 βεβενε α βοο]<: ΐδ ΐη Ιβε ρπββο άοηιαΐη ίοΓ ιΐδεΓδ ΐη Ιβε ΙΙηΐΙεά δίαΐεδ, ΙβαΙ Ιβε \νοΓ]<: ΐδ αΙδο ΐη Ιβε ριιββο άοηιαΐη ίοΓ ιΐδεΓδ ΐη οΙβεΓ
οοιιηΐήεδ. λΥβεΙβεΓ α βοο]<: ΐδ δΙΐΠ ΐη οοργή^βΐ ναήεδ ίΓοηι οοιιηΐΓγ ίο οοιιηΐΓγ, αηά χνε οαη'Ι οίίεΓ ^ιιΐάαηοε οη χνββΙβεΓ αηγ δρεοΐβο πδο οί
αηγ δροοΐβο βοο]<: ΐδ αΠοχνοά. ΡΙοαδο άο ηοΐ αδδΐιηΐβ ΙβαΙ α βοο]<:'δ αρρβαΓαηο© ΐη Οοο^Ι© Βοο]<: ΞοαΓοβ ηιοαηδ ΐΐ οαη β© ιΐδεά ΐη αηγ ηιαηηοΓ
αηγ\νβ6Γ6 ΐη Ιβο \νοΓΐά. Οοργή^βΙ ΐηίήη^οηίβηΐ ΗαβΐβΙγ οαη βο ςιιΐΐο δονοΓο.
ΑβοαΙ Οοο§ΐ6 Βοοίί δεαΓοΗ
Οοο^ΐο'δ ηιΐδδΐοη ΐδ ίο ΟΓ^αηΐζο Ιβο \νοΓΐά'δ ΐηίοΓηιαΙΐοη αηά ίο ηια]<:ο ΐΐ ιιηΐνοΓδαΠγ αοοοδδΐβίο αηά πδοίιιΐ. Οοο^ΐο Βοο]<: δοαΓοβ βοΐρδ ΓοαάοΓδ
άΐδοονοΓ Ιβο \νοΓΐά'δ βοο]<:δ χνβΐΐο βοΐρΐη^ αιιΙβοΓδ αηά ριιββδβοΓδ Γοαοβ ηοχν αιιάΐοηοοδ. Υοιι οαη δοαΓοβ ΙβΓΟίι^β Ιβο ίηΠ ΙοχΙ οί Ιβΐδ βοο]<: οη Ιβο χνοβ
αί|]ιίίρ : //]οοο1^3 . α^οοα^ΐβ . οοιη/
ΠΙΙ /^ Γ : !ΐ Ι1!Ι
3 2044 019 309 889
ΐϊ^- ■
ιΜ-
Μ^.
ί
..■.%
^ -
ΙΙΒ.^ΑΚΥ ΑϋΕΝ
:ίΕΐΡΖΙϋ:
^ε^ι^Ι
3&ΗΛΗΓΐί €θΙΙΖίίΖ Ιί&ΓΗΓΪ
>
ΚΚΟΜ ΤΗΕ ΒΕΟϋΕδΤ ΟΡ
]ΟΗΝ ΗΑΚνΕΥ ΤΚΕΑΤ
ΟΡ Ι.Α\νΚΕΝΟΚ, ΜΑδδ.
(ΟίΑββ Οί Ι863)
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
ΙΕΡΟΣΟΛΪΜΙΤΙΚΗΪ ΜΪΟΛΟΠΑΙ
βχτοπούμβνα μεν άναλώμασι το5
ΑΠΌΚΡΑΤΟΡΙΚΟΤ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΠΑΔΑΙΣΤΙΝΟΓ ΣΤΑ ΛΟΓΟΥ
σολλεγέντα δέ χαί έχδιδόμενα οπό
Λ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΓΑΟΓ-ΚΕΡΑΜΕΩΣ
ΤΟΜΟΣ Γ'
->•<ο*«}'-«-
ΕΝ ΠΕΤΡΟΤΠΟΔΕΙ
1897
1*1
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΪ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ.
Τίμή.
Όρθόδοξος Παλαιστίνη Συναγωγή: Ρ, κ.
1-ον τεύχος. Ή ορθοδοξία εν τ^ Άγί^ί Γη υπό Β. Ν. Χιτροβου 2 —
2-ον » Όδοιποριχόν Βορδιγάλλων ετει 333-ω, ρωσιστι μεταφρασθέν χαι σχολιασθέν
οπό Β. Ν. Χιτροβοϋ 1 —
3-ον » Βίος χαι δδοιποριχόν του 'Ρώσου ήγοϋμένοο Δανιήλ (1106-1109), έχδ. ύττό
Μ. Α. Βενοβιτίνοβ. Μέρος Ι 2 50
4-ον » 'Οδοιπορία εις Σινά ετει 1881 •<ρ υπό Α. Β. ΈλισσαΤεβ 2 —
5-ον » Περίοδος του αγίου Σάβα άρχιεπισχόποο Σερβίας (1225-1237), έχδοθ. υπό
Λεωνίδου <ζρχΐ{ΐ.ανδρίτου 1 —
β^ν )) Περιήγησις του έμιττόρου Βασιλείου (1465-1466) έχδοθεΐσα υπό Λεωνίδου
άρχιριανδρίτου — 30
7-ον » *Ανασχαφαι εν τφ ρωσιχω χώρω τω παρά τόν ναόν της Αναστάσεως εν 'Ιε-
ροσολόμΌΐς (1883) μετά είχόνων χαρτών χαι δυο παραρτημάτων, ύπό *Αντω-
νίνου άρχιμανδρίτου 6 50
8-ον » Διήγησις Δανιήλ μητροπολίτου Εφέσου χαι περίοδος των Αγίων Τόπων, έχδ.
ύπο Γαβριήλ 1. Δεστούνη 1 βΟ
9-ον » Βίος χαι οδοιποριχόν του ηγουμένου Δανιήλ. Μέρος II μετ* είχόνων χαι
σχεδίων. Έξηντλήθη ' 5 50
10-σν » Παλαιά Γεωργιανά μνημεία εν Παλαιστίνια χαι εν τφ Σινά, μετά πινάχων χαι
είχόνων ύπό Α. Τζαγαρέλη 4 50
11-ον η Διήγησις Έπιφανίου περί της Ιερουσαλήμ χαι των εν αυτί τόπων: σύγγραμμα
έλληνιχόν της θ' έχατ. έχδοθέν, ρωσσιστι μεταφρασθέν χαι διερμηνευ^εν ύπό
Βασιλείου Βασίλειεβσχη 6 50
12-ον » Περιήγησις 'Ιγνατίου του έχ Σμόλνης (1389-1405), έχδ. ύπό Σ. Β. *Αρσένιεβ 1 —
13-ον Λ Το εν Ιερουσαλήμ Ιερόν της Παλαιάς Διαθήχης μετ' ειχόνων χαι πινάχων
ύπό Α. Α. Όλεσνίτζχη 16 —
14-ον » Σερβιχή περιγραφή των Άγιων Τόπων περί το μέσον της ιζ έχατ., έχδ. ύπό
Α. Β. Στογιάνοβιτζ — 50
15-ον » Διήγησις Έπιφανίου μονάχου περί της προς Ιεροσόλυμα όδοιπορίας αύτου
(1415-1417), έχδοθ. ύπό Λεωνίδου άρχιμανδρίτου — 25
16-ον » ΤοεΤς συμβολαι εις τάς περί Παλαιστίνης ρωσιχάς γνώσεις, έχδοθ. ύπό Λεω-
νίδου άρχιμανδρίτου . . 1 —
17-ον » Νιχολάου έπισχόπου Μεθώνης χαι Θεοδώρου του Προδρόμου, συγγραφέων της
ιβ' έχατ., βίοι Μελετίου του νέου έχδιδ. ύπό Βασιλείου Βασίλειεβσχη μετά
προλόγου χαι ρωσιχής μεταφράσεως 4 —
18-ον » Όδοιποριχόν του εμπόρου Βασιλείου Παζνιαχόβου (1558-1561), έχδ. Χρ. Λόπαρεβ 2 —
19-ον » Οί 'Ανσάριοι ύπό Κ. Δ. Πέτχοβιτζ — 75
20-ον » ΡβΓ6£;ηη&ϋο &ά Ι<0€& 8&ηο(& 8&6οιι1ί IV βζβαηϋβ βάίΐ» ΓΟβδίοθ τβηϋ,
ηοϋβ ί11α8ίΓ&ί& &1> Ιοίι. ΡοιηίΑΐονβ^ 5 —
21-ον » Προσχυνητάριον Αρσενίου ΣοΌγά^οξί (1649-1653) μετά ειχόνων χαι σχεδιο-
γραφιών, έχδοθ. ύπό Χρ. Μ. Λόπαρεβ 6 50
22-ον » 'Εχδρομαι χατά την Παλαιστίνην μετά των μαθητών του έν Ναζαρέτ οΊχοτρο-
φείου των αρρένων, ύπό Α. Ι. Γιαχούποβιτζ 2 —
23-ον » *Ιωάννου του Φωχά έχφρασις έν συνόψει τών απ* Αντιοχείας μέχρις Ιεροσο-
λύμων χάστρων χαι χωρών Συρίας Φοινίχης χαι τών χατα Παλαιστίνην αγ(ων
τόπων. Σύγγραμμα έλληνιχόν της ιβ' έχατ. έχδοθέν χαι ρωσιστι μεταφρασθέν
ύπό Ί(ι>άννου Τρόΐτσχι 1 25
24-ον » Περιήγησις Ζωσιμά μονάχου (1419-1422) έχδοθ. ύπό Χρ. Μ. Λόπαρεβ ... 1 25
25-ον » Οί έν Παλαιστίνη έλώδεις πυρετοί ύπό Δ. θ. 'Ρεσσετίλλου 8 —
26-σν » Ανωνύμου περιγραφή τών Αγίων Τόπων περί τά τέλη της ιδ' έχατ,, έχδιδο•
μένη νυν το πρώτον μετά προλόγου ύπό Α. Παπαδοπούλοο-Κεραμέως. 'Ρω-
σιχή μετάφρασις ύπό Γ. Σ. Δεστούνη — 75
27-ον » Περιήγησις Τρύφωνος Καραβέΐνιχοβ (1593-1596), έχδοθ. ύπό Χρ. Μ. Λόπαρεβ 8 —
28-ον » Τ1ιβοάθ8ίιΐ8. Ώβ βϋιι ΤβΓΓ&β δ&ηο(&6 1ίΙ>6Γ β&βοαίο ΥΙ ίηβαηάβ οοηβοή-
ρΐιιβ. Ββοβηβίοηβιη Ι. Οίΐάβιηβίβίβή Γβρβϋγϋ, τβηχοηβιη ΓΟβδίο&ηι ηο(&8-
^υβ λάΐβοϋ Ι. ΡοιηΙ&Ιο'νιτΒ^ 2 —
29-ον η *Εχφρασις διά στίχων πρωτονοταρίου της Εφέσου του Περδίχου, περί τών έν
Ίεροσολύαοις Κυριαχών θαυμάτων χαι θεαμάτων. Ποιημάτιον της ιδ' εχατ., έχδ.
μετά προλόγου ύπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως. 'Ρωσιστι ύπό Γ. Σ. Δεστούνη — 75
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
-ΙΕΡΟΙΟΛΪΜΙΤΙΚΗΕ ΜΜΜΙ
ή
ΣΪΑΑΟΓΗ ΑΝΕΚΔΟΤΩΝ
χαΐ σπανίων έλληνιχών συγγραφών περί των κατά τήν Έωαν
όρ&οδόζων εκκλησιών καΐ μάλιστα της τών Παλαιστίνων
ΣΪΛΑΕΓΕΝΤΑ ΜΕΝ ΚΑΙ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΑ
υπό
Λ. ΙΙΛΙΊΛΑυίΙονΛΟΪ-ΚΚΡΛΜΚϋΐ:
βκτοπού|ΐβνα δβ άναλώμαοι το5
ΑΠΟΚΡΑΤΟΡΙΙνΟΓ ΟΡΗΟΑΟΞΟΓ ΗΑΑΑΤ^ΙΊΝΟΪ ΣΤΑ ΛΟΓΟΥ
ΤΟΜΟΣ ΤΡΙΤΟΣ
-θ-«5θί8θί>-ο-
ΕΝ ΠΕΤΡΟΪΠΟΔΕΙ
Έχ του τυπογραφείου Β. Κιρσπάοϋμ..
1897
••ΙΕΙΡΖΙΟ:
^ειι^^Ι
3&ΗΛΗΓΐί (ίΤοΙΙεβε Ιί&ταΓϊ
ΚΚΟΜ ΤΗΕ ΒΕΟϋΕδΤ ΟΡ
]ΟΗΝ ΗΑΚΥΕΥ ΤΚΕΑΤ
ΟΡ Ι.Α\νΚΕΝΟΚ, ΜΑδδ.
(€ΐΑ8β Οί Ι862)
ΑΝΑΛΕΚΤΑ
ΙΕΡΟΣΟΛΪΜΙΤΙΚΗΙ ΙΤΑΠΟΛΟΠΑΙ
ίχτοπούμβνα μεν άναλώμαοι το3
ΑΓΓΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΤ ΟΡΘΟΔΟΞΟΧ ΠΑΔΑΙΣΤΙΝΟΓ ΣΤΛΑΟΓΟΤ
συλλεγέντα Βέ τιαΐ έχδιδόμενα όπό
Α. ΠΑΠΑΔ0Π0ΓΛ0Ϊ-ΚΕΡΑΜΕ2Σ
ΤΟΜΟΣ Γ'
-β-<5ο)βο(!>— 0-
ΕΝ ΠΕΤΡΟΤΠΟΔΕΙ
1897
τρίαρχβίου τάξιν παρά τω έπάρχω πληρώσας της χώρα; δχρε τελβυ-
της (8 ίοανίοο 1822) ^ Ι^νήμψ επί πράςεσι γενναίαις δληστον έν τ^
^Αδβλφότητι κατέλιπε των Άγιοταφιτών το δε πόνημα τούτου, διη-
ρημένον εις τμήματα τέσσαρα, περιληπτικώς έχ μελέτης ιδία των πα-
τριαρχικών αρχείων ιστορεί τα μεταςύ το5 1δ17-οϋ χαΐ του 1820-ου
έτους Ιν τβ τ^ πόλει Ιερουσαλήμ και έν τη Κωνσταντίνου πόλει
γεγενημένα εις |3λάβην του παλαιστίνου Πατριαρχείου παρά τε των
Δυτικών χαι τών "Αρμενίων, φδονησάντων τούτων έν τοις καιροΐς έκεί-
νοις αμφοτέρων τήν αύτω τούτω τω Πατριαρχεία) τών προσκυνημάτων
έμπεπιστευμένην ύπύ τε τών Ελλήνων καΐ του σουλτάνου της Τουρ-
κίας έπιτήρησιν. ΚαΙ το μεν πρώτον τμήμα ψιλήν εμπεριέχει τών
επίσκοπων και πατριαρχών τής πόλεως ^Ιερουσαλήμ άναγραφήν
το δε τούτου κατόπιν ιστορεί δσα τών Άγιοταφιτών ή Αδελφότης
επα&ε κακώ,ς υπό τών Λατίνων έπι φυλακή τών προσκυνημάτων
άπό της έκκαιδεκάτης έκατονταετηρίδος δχρι του 1820-ου έτους•
τό δε τρίτον τμήμα τάς σχέσεις ά^^αγράφει και τάς πάλας τής
άύτής Άδελφότητος προς τους Αρμενίους, βίαιους άπαιτητάς τής
κυριότητος άποβάντας τών προσκυνημάτων• το δε τέταρτον τμήμα
φιρμανίων τινών εμπεριέχει και γραμμάτων έλληνι-κάς ερμηνείας,
είς βεβαίωσιν ων ό συγγραφεύς έν τοις προτέροις εϊρηκε τμήμασι
χρΐ[|ζομένας, ας έκ τουρκικής καΐ γλώσσης αραβικής αυτός ήρμή-
νευσεν ό Προκόπιος ^, Τέλος δε του Προκοπίου θαυμαστής, ό ές
Αγχιάλου μοναχός ^Ανθιμος, έπισυνήψε τω τούτου πονήματι τμήμα
πέμπτον, δπερ αποτελεί χρονικόν ϊδιον τών άπό του 1809-ου μέχρι
του 1828-ου ένιαυτού γενομένων έν Παλαιστίνγ] (όρα σ. 309-333)^.
* Όρα σ. 323-824 χαΐ 868.
' Τήσδε τη; συγγραφής Προκοττίοο του Ναζιανζηνου μεγάλα "ίβΗ-άχη ϊτρότερον
έγινώ?*Λθ{Λεν έχ τη; ύπο Γρηγορίου οιαχόνου του Παλαμ-α συνταχΗείβης 'Ιεροσολο-
μιάοο;.
' Περί του ές * Αγχιάλου ΐΑοναχου Ά'νΗίμ.ου ορα Β. Κουτλουμουσιανοΰ, 'ΓΓΟ,υ.νημα
ίστοριχόν περί της κατά τήν Χάλχην μιονής τής θεοτόχου. Έν Κωνστα^/τινου-όλει
1846, σ. 158-163. Όρα ωσαύτως τήν ήμετέραν *Ιεροσολυ|Α. Βιβλίθ^>ηχην (τ. Ι, σ. 98»
247, 268, 276, 283, 369, 362, 429, 457, 49;. II, σ. 421, 422, 428, 688. 656, 667.
III, σ. 33-34, 118-120, 232, 331, 293-299, 362) χαΐ τά ημέτερα Άνάλεχτα Ίερο-
ίολυα. Σταχυολογίας, τ. II, σ. 479, 480. III, σ. 123, 309, 323, 334, 455.
' Τέταρτον δε κείμενον έν τώδε χατεχώρισα τω τόμφ,» λαβών
έχ του 72-όο χώοΓΧος της έν Κωνατοτηινουπόλει βιβλιοθήκης τοδ
Πα^>αγίθϋ Τάφου ^, δ^ήχημ^α σπχήρδν περί της ετεε 1.808 -ω γε-^
γενημ^νης έν τω ναω της Αναστάσεως πυρχαϊας (σ• 334-386),-
ης τάς ζημία; εντολή του τότε σουλτάνου της Τουρκίας οί της χώ-
ρας ταύτης "Ελληνες, οία κύριοι του ναού της Αναστάσεως, άδρήΐ
δαπάνη φιλοτιμώτατα διέλυσαν ετει 1809-φ, καθά τουτό τε το στι-
χηρόν φανεροί διήγημα καΐ τα σημειώματα Μαςίμου του Συμαίου ^.
εστί δε του διηγήματος εκείνου ποιητής Προκ(ίπιος ό Ναζιανζηνός.
Την αύτην δμως πυρκαϊάν έμμέτρως ιστόρησε και Νεόφυτος μο^/αχός
ό Κύπριος (του ναού της Αναστάσεως γραμματεύς και συγγραφεύς
άςιέπαινος . χρονικών τίνων και περιγραφών της Παλαιστίνης ακρι-
βέστατων), ου τό σχετικόν υπόμνημα τό πέμπτον αποτελεί τούδε
του τόμου κείμενον (σ. 387-410)* τό δ' δκτον κείμενον (σ. 441-
4 5 δ) εστίν ακολουθία του έν τω δευτέρω τόμω τών αναλέκτων
εμπεριεχομένου € Υπομνήματος περί τών έν Ιερουσαλήμ διαφό-
ρων χριστιανικών εθνών και λογομαχιών αυτών περί τών παναγίων
προσκυνημάτων», ου συγγραφεύς αύτύς πάλιν ό Κύπριος μοναχός
Νεόφυτος• ή δε νυν ώδε περιληφθείσα τούτου του ύπομ^^ή-
ματος ακολουθία ύπόθεσιν έχει τά γενόμενα περί τών προσκυνη-
μάτων από του 1835-ου μέχρι του 1844-ου ένιαυτου. Τέλος δε
κείμενον Ιβδομον έν τώδε κατεχώρισα τω τόμω συγγραφής ετέ-
ρας του αύτου Νεοφύτου τήν αρχήν (σ. 457-509), ήπερ ά^/αγράφει
δσα έγένετο έν Παλαιστίνη μεταξύ του 1821-ου και του 1834-ου
ένιαυτου• ταύτης δέ της συγγραφής, εις δύο τόμους διηρημένης,
επιγραφή τό «Είκοσαετηρίς, ή έζακολούθησις της ιστορίας τών
έν τη όρθοδόξω και αγία εκκλησία ή τω θρόνω τών Ιεροσολύμων
διατρεξάντων μετά τό 1821-ον έ'τος και έξης μέχρι του ένεστώτος
1841-ου» έτους ^• άπαντα δέ ταύτα τά ώδε περιληφθέντα νεο-
* Τό άντίγραφον ες ημετέρας αιτήσεως *Ηλίας έτιοίησεν ό 'Ραφτόπουλος• αυτός
δέ ό χώοιξ έν τω IV τόμω ί:ερί7ραφήσεται της Ίεροσολυμιτικής Βίβλιο^^χης.
" Άναλ. τ. III, σ. 100 χέ.
' Ό της συγγραφής ταύτη; κώοίς έν τω τρίτω περιεγράφη τόμω της *Ιεροσολυμι-
τιχής Βιβλιο^ίήκης, 3. 225, ενϊ)α και ττδρι του Κεοφύτοο βιογραφι-Λαί τίνες ύπάρχουσιν
ειδήσεις.
τ'
φύτεια πονημάτεα λόγου πολλού καΐ μελέτης έστΙν δςια' Νεόφυτος
γάρ δ Κύπριος δσα μετοίζύ του 1797•ου χαΐ του 1844 ου διηγή-
αατο έτους, ταυτ' άχριβως έξ αυτοψίάίς Ιγραψε καΙ μελέτης αρ-
χείων του τε ναού της Αναστάσεως καΐ του Πατριαρχείου της
Ιερουσαλήμ. ΚαΙ μέχρι μεν ώδε ικανά έν οδτω βραχεΤ λόγω
περί τε το5 σκοπού τούδε του τόμου και περί των έν αύτω τούτω
κατακεχωρισμένων κειμέ'/ων* τέλος δέ προς τούτου τω τέλει πα-
ρεθέμην αναγκαία τίνα σημειώματα (σ. 511-518), πίνακα τε των
έν αύτω τω τόμω διορ&ωτέων ονομάτων ή αριθμών, και πάλιν
Ιτερόν τίνα λετττομερη των & περιέχει κυρίων ονομάτων πίνακα.
Έν Πετρουπόλει, τη 7-ΤΒ μηνός ίανουαρίου έτους ^αω^ζ'.
Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΪΛΟΣ-ΚΕΡΑΜΕΓΣ.
Ι.
ΜΑΞΙΜΟΥ του ΣΪΜΑΙΟϊ
ΟΙ ΑΠΟ ΤΗΣ ΕΚΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΓ ΠΑΤΡΙΑΡΧΑΙ ΤΗΣ
ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΑΧΡΙΣ ΕΤΟΥΣ 1810-οϋ».
(Οοά. 8. Οπιοίβ 56, ρ. 321 — 439).
ξε'. θβόδωρος' έγένετο πατριάρχης της Ιερουσαλήμ Ιτη λε' ^,
χαΐ έν τω ιγ' Ιτει της βασιλείας αύτοΰ (Κωνσταντίνου τοδ Πωγωνά-
του) έγένετο ή αγία οίχουμενιχή δκτη σύνοδος, έν Κωνσταντινουπόλει
συγχροτηθεΐσα υπό ρο' αρχιερέων χατά των Μονοθελητών, χαΐ άνα-
θεματίσασα τον Αντιοχείας Μαχάριον χαΐ τόν μαδητήν αύτοΰ Στέ- 5
φανον μεθ' ής συνηριθμουντο ο? τε επίτροποι πάπα Τώμης Αγά-
θωνος καΐ 6 Κωνσταντινουπόλεως πατριάρχης Γεώργιος, καΐ Πέ-
τρος ιερεύς, τοποτηρητής του πατριαρχείου Αλεξανδρείας (έχή-
ρευε γαρ αυτή πατριάρχου τό τηνιχαυτα), χαΐ Γεώργιος ίερεύς,
τοποτηρητής του Ιεροσολύμων Θεοδώρου, χαι ό Ανδρέας 6 έχ 10
Δαμασχου, ό Ίεροσολυμίτης καλούμενος, δς ήν κληρικός καΐ ύπο-
γραφεύς του Ιεροσολύμων, της τε Κρήτης ύστερον αρχιεπίσκο-
πος χρηματίσας. Οί δε της αγίας ταύτης συνόδου πατέρες τό
σύμβολον του Ιεροσολύμων αγίου Σωφρονίου δεζάμενοι έκυρώσαντό
τε και κατά τά έν αυτω έδογμάτισαν, βεβαιώσαντες καΐ τήν πέμ- 15
^ [Αί ύποβημ€(ώσ6ΐς είσι Μαξίμου του Συμαίοο].
• *Ιστέον δτι ό Θεοφάνης ίστορεΤ μετά Σωφρόνιον (πατριάρχην Ιεροσολύμων) Γεώρ-
γιον, μεθ' δν θβοδωρον, με^' δν Άναστάσιον τόν έπι της έν Τρούλλω (συνόδου)• μεθ*
δν Ίωάννην, άρχιβρ^τεύσαντα ετη τριάκοντα• αλλ* ό ^ο^ι^ζος μετά θεόδωρον *Ιωάννην
φέρει πατριάρχην ετη μ'.
ΠΙ. 1
— 2 —
τττην άγίαν οιχουμενεχήν σύνοδον, άφ' ης μέχρι ταύτης ετη διηλ-
θον ρμθ'. Έν δε τω χπε' ετει Χρίστου γεννήσεως του βασιλέως
Κωνσταντίνου έν Κυρίω τελευτήσαντος ^, ό υιός αύτου Ιουστι-
νιανός 6 Τινότμητος άνεδέξατο τά σκήπτρα ετη δέκα καΐ έξω-
δ ρίσθη, και άντ' αυτού Λεόντιος χρόνους τρεις έβασίλευσεν έν δε
τω πρώτω ετει της βασιλείας αύτου μετά θεόδωρον προς Κύ-
ριον έκδημήσαντα Ιεροσολύμων
*■ Έπι τούτου Γρηγόριος δ Άχραγ(χντίνων άνήλθεν έχ θείας επιφανείας προσχυνή-
σων τα Ίερο90λυμ.α τω ιη' ετει τής ήλιχίας του χαι ίιάχονος υπό του Ιεροσολύμων
10 έχειροτονήθη, χαι είτα εις 'Ρώμην έπέστρεψεν* αλλ* ό Συναξαριστής τη χγ' νοεμβρίου
Μαχαριον έπίσχοπον τής Ιερουσαλήμ ιστορεί τον χειροτονήσαντα. Έν τούτοις δμως
τοΙς χρόνοις ουδείς των ίστοριχών (δσον έγωδα) γράφει Μαχαριον τής Ιερουσαλήμ γε-
γονέναι. Έτι σημείωσαι, οτι έπΙ του βασιλεύσαντος Ήραχλεωνα (χατά θεοφάνην) Μαυίας
ό στρατηγός του "Ωμερ Χατάπ τήν Καισάρειαν τή; Παλαιστίνης παρέλαβε, μετά επτά
15 ετη τής πολιορχίας αυτής, χαι επτά χιλιάδας 'Ρωμαίους έν αύτη εσφαξεν. Έν δε τω
χπγ' ετει Χρ. γεν. *Αριμέ>νεχ ό των Αράβων αρχηγός άπέστειλεν οίχοδομήσαι τον
της Μαχώ-Ήμάχε ναόν, χαι ή^ελεν να έπάρη τους έν τη αγία Γεθσημανή χίονας'
αλλά Σέργιος τις (άνήρ χριστιανιχώτατος) ό του Μανσούρ, λογοθέτης χαι λίαν ωχειωμέ-
νος τω αύτω Άβιμέλεχ χαι πατρίχιος ό τοότοΌ εφάμιλλος, 6 προύχων των χατά τήν
20 Πάλαι στίνην χριστιανών, ό έπίχλην Κλαισός, παραχαλέσαντες ήτησαν μή γενέσθαι τό
τοιούτον, υποσχόμενοι ως δι' ίχεσίας αυτών νά χαταπείσωσι τόν βασιλέα Ίοοστινιανόν
τον ρινότμητον νά αποστείλει άλλους άντ' αυτών χ£ονας• διά τούτο εμεινεν ή αγία Γβθ-
σημανή ανενόχλητος• γράψαντες γάρ ούτοι τω βασιλεΐ χαι είσαχουσθέντες (απέστειλε
γάρ ό βασιλεύς χίονας τω Άβιμέ>.εχ) έπλήρωσαν τήν ζήτησίν του. Έπι τούτου χαΐ ό
25 του Έδεσσηνου Θεοδώρου ό συγγενής Μιχαήλ, νέος ώς ετών ειχοσι, ήλθεν από τής
αγίας του ήγιασμένου Σάββα λαύρας εις Ιερουσαλήμ νά πώληση τό έργόχειρόν του χαι
νά άγοράση τροφάς. Έν γοΰν τή αγορά ύπαντήσας ό του *Αβιμέ>.εχ τής γυναιχός εύ-
νοΐίγος^ χαι άγαγών προς αυτήν έπι τω άγοράσαι τάχα τό έργόχειρόν, χαι είσελθών
άνήγγειλεν αύτη περί του Μιχαήλ* ήτις προσχα>.εσαμένη αυτόν χαι πεΐσαι εις τό αυτής
30 θέλημα τό σατανιχόν μή δυναμένη, μήτε με υποσχέσεις, μήτε με άπειλάς, μήτε με
παιδευτήρια, απέστειλε τόν πάναγνον με δύο της ευνούχους προς τόν * Αβιμέλεχ, γρά-
ψασα πώς " ό αναίσχυντος ούτος μοναχός έτόλμησεν ύβρίσαι με* δθεν, ή αυτόν θανά-
τωσον, ή έγώ άποθνήσχω ". Ό γοΰν Άβίμέλεχ φιλογύναιος ων (έγνώρισε γάρ δτι ην
φανερά συχοφαντία), χαι μή θέλων τήν ζήτησιν του γυναίου άθετήσαι, έδοχίμασε χαι
35 αυτός με χολαχείας χαι βασανισμούς νά γυρίση τόν του Χρίστου άθλητήν εις τήν ασεβή
θρησχείαν του, χαΐ μή δυνηθείς άπεχεφάλισεν αυτόν έξω τής Ιερουσαλήμ. Έγένετο
ούν τότε χαλή φιλονειχία περί του λειψάνου του παρθενομάρτυρος• οί μεν γάρ 'Ιερο^
σολυμΤται ήθελον έχειν αυτό δι* άγιασμόν, διχαιολογούμενοι οτι έχει όπου έμαρτύρησε,
έχει νά μένη• οί δε Άγιοσαβϊται άντέλεγον δπου μοναχός έγένετο χαι ήσχησεν, έν-
40 ταΰθα χαι δίχαιον νά ένταφιασθή. Ταύτα μαθών ό *Αβιμέλεχ απεφάσισε νά χομισθη
εις τήν άγίαν λαύραν χαΐ νά ένταφιασθή έχει. Τήν νύχτα λοιπόν, του οσίου λειψάνου
έχεΐσε χαταβιβαζομένου, στύλος πύρινος ούρανόθεν χατελθών, ύπό πάντων φαινόμενος
τήν ερημον χατηύγαζε, προπορευόμενος εως τής λαύρας* δπερ ένεταφιάσθη μετά τών
έπι Χοσρόου προμαρτυρησάντων. Ό δε έν άγίοις Θεόδωρος, μετά τό προσχυνήσαι τά
45 άγια προσχυνήματα χαι βρέξαι αυτά μέ τό πλήθος τών δαχρύων του, χατέβη εις τήν
— 3 —
ξς'. ^Ιωάννης έπΙ τον θρόνον έπήρθη ετη τβσσοίράκοντοι• αλλ
ό Λεόντιος έξώσθη και Άψίμαρις ό καΐ Τιβέριος άντ' αύτου έβα-
σίλευσεν ετη επτά* μεθ' δν αδθες Ιουστινιανός ό Τινότμητος τήν
βασιλείαν έπανέλαβεν ετη δξ. Μετά δέ τον Ίοοστινιανόν έβασί-
λευσεν ό Φιλιππικός Βαρδάνης ετη δύο, ή κατά θεοφάνην έτος 5
εν και μήνας τρεΐς• με&' δν Θεοδόσιος ετη δύο- μεθ' δν Λέων
ό "Ισαυρος ^ θεοΰ παραχωρήσει, ετη κδ' και μήνας τρεΓς. Κατά
τούτους τους χρόνους ό διδάσκαλος Ιωάννου του Δαμάσκηνου,
Κοσμάς ό έκ της Ιταλίας, έν τη λαύρα του αγίου Σάββα τη
στάδια όγδοήκοντα, ήτοι 4 ώρας, της Ιερουσαλήμ άπεχούση, τους 10
ασκητικούς αγώνας έτελείωσε* ό δέ Δαμασκηνός Ιωάννης συν τω
συμμαθητή Κοσμά, μετά τήν ϊασιν της χειρός αύτου ύπό της
μητρός της ζωής, δραμών είς Ιερουσαλήμ και τους έν αύτη σω-
τηρίους προσκυνήσας τόπους, τήν λαύραν καΐ αυτός κατελαβεν (ου
τόν βίον ό Ιεροσολύμων Ιωάννης συνέγραψεν)^ δστις έν τω ιη' ΐδ
ετει της βασιλείας Ίσαύρου τόν βίον μετήλλαξεν.
λαύραν ύποχείρ^νος τω χα^ηγουμένω 'Ιωάνντ;, γενόμενος μοναχός χαΊ ζωήν διάγων
άγγελιχήν -γι^ΟΊΟΌς λς'• χα^' δν χαιρόν ήλθεν ε'ις συνοδίαν του χαι ό όσιομάρτυς Μι-
χαήλ, ώς είρηται. Ούτος ό Θεόδωρος χαι Εδέσσης έπίσχοπος έγένετο, χαΐ τόν βοσι)νέα
της Βαβολώνος Μαυίαν με χώμα του Άγίοϋ Τάφου χαι με νβρόν της αγίας χανδήλας 20
Ιάτρευσεν από ανιάτου ασθενείας• χαι βατττίσας αυτόν έν τω Τίγρει ποταμω μετά τριών
του τταίδων μετωνόμασεν 'Ιωάννην* οστίς εδωχε τω θεοδώρω χρυσίον χαντάρια δύο. αρ-
γυρίου εΤχοσι, ποτήρια χαι θυμιατά άγια χαι ίερατιχά χρυσού φ αντα, χαι άλλα χειμήλια
πολυτιμότερα του χρυσίου, άξια βασιλιχής χειρός χαι πίστεως ά^^ειχάστου, παραγγείλας
αύτώ χρατησαι όσων χρήζει δια τήν έπισχοπήν του, τά δέ άλλα νά μερίστο εΙς τόν πα- 25
νάγιον του Κυρίου τάφον χαι εις λοιπάς του Χριστού έχχ)Νησίας• χαι αυτός παρρησία
τόν Χριστόν θεόν άληθινόν χηρύζας έθανατώθη παρά των της *Άγαρ, άπολαύσας τόν
τού μαρτυρίου στέφανον έν ούρανοΐς* ό δέ όσιος Θεόδωρος τά πάντα χαλώς χαι θεοφι-
λώς οίχονομήσας έπανέχαμψεν εΙς Ιερουσαλήμ, χαΐ δαχρυρροών τους θεοβαδίστους τό-
πους εύλαβώς προσχονήσας, χαΐ έν τη λαύρα γενόμενος μετά τρεΐς εβδομάδος χατέ- 30
λίπε τά πρόσχαιρα, ενταφιασθείς πλησίον του συγγενούς οσίου Μιχαήλ Ιουλίου ιθ'.
* Έπι 'Ζ(ή'Ζθ\^ Στέφανος ό ευγενής των άφ' ηλίου ανατολών εξ αρχής τόν άσχη-
τιχόν βίον ζηλώσας χαι έπι τά τών ανδρών, μοναστήρια, τά χατά τόν Ίορδάνην χαι τήν
έρημον, χαι τού αγίου Ευθυμίου χαι Σάββα χαι ^ζο^ο^κο^ χαταφοιτήσας, χαι έχάστου
τήν διαγωγήν χαταμαθών, ύστερον χατέλαβε τήν Κωνσταντίνου, Και ό Κοσμάς, ό ποιη- 35
τής τών χανόνων, έπίσχοπος Μαϊουμά έχειροτονήθη* ου ζηλωτής ό της αυτής Μαϊουμά
Πέτρος έν τοΤς αύτοΤς χρόνοις έδείχνυτο. έλέγξας τους έχ τη; Άγαρ* δι* ο μαχαίρα
υπ* αυτών τήν χεφαλήν άποτμηθεις τόν του μαρτυρίου άνεδήσατο στέφανον.
♦
— 4 —
ζζ'. Ηλίας ^ έπΙ τόν θρόνον της Ιερουσαλήμ έχάθισεν ετη λδ'•
εν δε τω ψλη' ετει Χγ σεισμός μέγας έν Παλαιστίνη έγένετο και
Ιορδάνη καΐ πάση τη Συρία, υφ' ου πολλαΐ μυριάδες τεθνήχασι
χαΐ μοναστήρια (καΐ μάλιστα κατά τήν ερημον της Αγίας Πόλεως)
5 πετΓτώκασιν ίανουαρίω ιη', ώρα δ'• έν δε τω ψμα' ετει Χγ το5
Ίσαυρου Λέοντος τεθνήζαντος 6 υ£ός αύτου 6 είκονομάχος, καΐ
αύτος ως 6 πατήρ του, ό Κοπρώνυμος Κωνσταντίνος, το κράτος
ελαβεν ετη λε', ή, ώς Θεοφάνης, λδ' καΐ μήνας τρεΐς• και έν
τω κη' ετει αύτου μετά τον Ιεροσολύμων Ίωάννην άνέβη εις
10 τόν θρόνον τής πατριαρχείας
ξη'. Γεώργιος χρόνους λς'. Του γουν Κωνσταντίνου τεθνή-
ζαντος, άντ' αύτου 6 υιός αύτου Λέων ήρξεν ετη πέντε• έν δε
τω ψπ' ετει Χγ μετά τόν Λέοντα Κωνσταντίνος καΐ ή μήτηρ
Ειρήνη τά σκήτττρα της άνακτορίας έζώσαντο οί όρθοδοζώτατοι
15 ετη ιε'• έν δε τω ς' χρόνω τής ευσεβούς βασιλείας αυτών ή
έβδομη αγία και οικουμενική συνεκροτήθη σύνοδος των τξζ' πα-
τέρων έν τη πόλει Νικαία τό δεύτερον, προς σύστασιν των αγίων
εικόνων, έν Ιτει Αδάμ ςσπς', έπΙ Ταρασίου Κωνσταντινουπόλεως,
Αδριανού Τώμης καΐ του Ιεροσολύμων Γεωργίου 2• διήλθον δε
20 ^ Ό δβ Θεοφάνης ίστορεΐ μ.ετά τόν *Ιωάννην Γεώργιον, μ.εθ* δν θβόδωρον, ος ην
μεταξύ της εχτης χα ι εβδόμης των οιχουμενιχών συνόδων* με&* δν Ηλίας δ έπΙ της
εβδόμης σονόδοο• έν δε τφ ψμ' ετει Χγ οί οίοι του *Αχιμ χαΐ του 'Αλίμ, συγγε-
νείς τοΟ Μωάμεθ, διήγειραν τους δούλους χατά των ιδίων δεσποτών* οι όποιοι έθα-
νάτωσαν πολλούς των μετά Μαρουαμ έν μια νυχτί, χαι με τά άρματα των θανατωθέν-
25 '^«»ν χαθοπλισθέντες έγένοντο εις δυνατούς* διαιρούνται δε εις φυλάς δύο, Καΐσινούς
χαι Ίμανίτας ♦, οΐτινες μέχρι τής σήμερον εύρίσχονται χαΐ έν Παλαιστίνη, χαι ούτω
χαλοΰνται Κέϊς χαι Γέμεν, ασπονδον προς αλλήλους διηνεχώς τόν πόλεμον έχοντες.
' Έν τούτοις τοις χρόνοις ό πρεσβύτερος Ίωανας ό των Γραπτών πατήρ, Θεοδώ-
ρου χαι θεοφάνους, έμόνασεν έν τή λαύρ^ του αγίου Σάββα, χαι πολλάς άρετάς χα-
30 τορθώσας έν γήρα χαλφ προς Κύριον έξεδήμησεν τη χα' σεπτεμβρίου* ό δε δσιος πα-
τήρ ημών Κόπρις ώνομάσθη ούτως, επειδή ή μήτηρ αύτου βαστάζουσα αυτόν βρέφος
χαι διωχομένη ύπό *Αγαρηνών χαι φεύγουσα μετ* άλλων πλησιοχώρων χατέλιπεν αυτόν
έν χοπρία εξω τής μονής Θεοδοσίου του χοινοβιάρχου* τών δέ Άγαρηνών άναχωρη-
* Όρθότερον δέ Κισινους χαι Γεαενίτας, Κισινούς μεν, ώς χαταγομένους έχ σπέρ-
35 ματος του Είς, του πατρός του βασιλέως Σαούλ, Γεμενίτας δέ, ώς χαταγομένους εχ
τών Γεμενιτών (χατοίχων τής Εύδαίμονος * Αραβίας), Σαραχηνών * Αράβων τών του
Μωάμεθ οπαδών χαι συγγενών του αυτού Κασίδου. Και οί μέν Νεαπολΐται Άραβες
είσΐν απόγονοι του Κις ή Κισΐται, οί δέ Άπογοσινοι χαι Βηθλεεμΐται ειοι Γεμενΐται*
δθεν χαι άντιφέρονται αεί.
— 5 —
άπό της δκτης μέχρι ταύτης της εβδόμης αγίας συνόδου Ιτη ρκ'•
έβασίλευσε δε χαΐ ΕΙρήνη μόνη ετη πέντε, μεθ' ί]ν Νιχηφόρος
πατρίκιος 6 άπό γενικού ετη η', ημέρας θ', ή, ώς δλλοι, ετη
εννέα. Μετά δε τόν Ιεροσολύμων Γεώργιον τό λογικόν του Χρί-
στου ποίμνιον έποίμανε 5
ξθ'. Θωμάς ετη δέκα ^• έφ' ου ό μολυβοσκεπαστος του ναού
της Αναστάσεως κουμπές διεφθάρη τοσούτον, ώστε έκινδύνευε νά
πέση. Έν δε τω καιρώ τούτω άκρίς έγένετο τοσαύτη εν πάση
τη Παλαιστίνη, υπερβαίνουσα αριθμόν, και διά τούτο πείνα ενέ-
σκηψε δεινή πάνυ, ώστε εθνησκον οί άνθρωποι έκ ταύτης. "Ο&εν 10
θεού οικονομία οΕ έν Ιερουσαλήμ Σαρακηνοί εφυγον άπ' αύτης
και πλην ολίγων ουδείς έν αύτη Ιμεινεν. Εύρε λοιπόν καιρόν
άρμόδιον ό πατριάρχης και άποστείλας εΙς Κύπρον έφερε
δοκούς κέδρινους και πευκίνους πεντήκοντα προς έττανόρθωσιν του
κουμπέ. Έν ταύταις ταΤς ήμέραις ήν τις των χριστιανών έν Αί- 15
γύπτω άνήρ τό συναμφότερον κομών και πλούτω μεγάλω και
ελεημοσύνη δαψιλεΤ, τουνομα Βουκάμ. Ούτος μαθών, δτι 6 κουμ-
πές ανακαινίζεται, απέστειλε τω πατριάρχη χρήματα πολυάριθμα,
γράψας δτι νά έξοδευση ταύτα είς τήν άνέγερσιν τούτου, και, έάν
ουκ άρκέσωσι, να φανέρωση αύτώ και αυτός νά άποστείλη και 20
άλλα, πλην νά μή τύχη και λάβη διά ταύτην τήν άνακαίνισιν
βοήθειαν άπό άλλου, άλλα νά -ξναι δλον τό άνάλωμα εκείνου
μόνου. Εις ταύτα 6 μακάριος Θωμάς, ώς εικός, έχάρη, και τω
θεώ εύχαριστήσας και τω άειμνήστω έκείνω Βουκάμ έπευξάμε-
νος ήρζατο της οικοδομής- κατά δε τους ύπνους έώρακε τους 25
τεσσαράκοντα μάρτυρας, τους έν Σεβαστεία μαρτυρήσαντας, έν τω
άνακαινίζειν τόν κουμπέν κρατουντας αυτόν, ϊνα μή πέση. Έγέ-
σάντων οί μονάχοι άνέλαβον τό βρέφος χοι Κόπριν εκ του σοίλβεβηκότος αυτόν ώνόμια-
σαν, Τό γουν παιδίον έτρέφετο γάλαχτι α'ιγός, ήτις εβοσχε μέν μετά των λοιπών, έν
δε τω χαφω αφ* εαυτής χατερχομένη έθήλαζε τό παιδίον. Ούτος εις ήλιχίαν φθάσας 30
πνεύματος αγίου χατηξίωται,ταΐς άρεταΐς λάμπων χαι τη ίερωσύνη χοσμηθείς, χαΐ η
ετών γεγονώς άτιήλθε προς Κύριον τη χδ' σεπτεμβρίου.
* Ό δε θεοφίΓ/ης μετά τόν Ήλίαν (λέγει οτι) έπατριάρχευσε Θωμάς, μεθ* ον Βα-
σίλειος, μεθ' δν Ιωάννης.
νετο δε ούτος διπλοδς, 6 μεν ξύλι^^ς, 6 δε επάνω τούτου μολυ-
βοσκέπΛστος, μηχος ανδρός Ιχοντος το5 μεταξύ διαστήματος. Ό
γουν θείος ιεράρχης τούτον άπαρτίσας, ώς έφίετο, κάλλκηα χαΐ
εύαρμοστότατα, αφιέρωσε καΐ το ύττό τό καμπαναρεΐον ιερόν θυ-
5 σιαστήριον τοις άγίοις έχείνοις μάρτυσιν, εις διηνεχή της βοή-
θειας των μνήμην χαΐ όμολογίαν της χάριτος. Άλλα τότε συνέβη
χαΐ ό σουλτάνος Άμπεταλλάχ ό του Ντάχερ έπανέστρεφεν άπό
της Αιγύπτου εις τό Μπαγδάτ, χαΐ διέβη άπο της Ιερουσαλήμ•
προς δν οί έν Ιερουσαλήμ ΆγαρηνοΙ διέβαλον τον πατριάρχην
10 ως καινουργώσαντα τόν κοομπέ τηζ Αναστάσεως καΐ ύψώσαντα
αυτόν πλέον του της Σάχρας κουμπέ. Έπι τούτοις ό σουλτάνος
όργισθείς έφυλάκωσε καΐ τόν πατριάρχην καΐ τους αύτου κληρι-
κούς, έως να ποιήση τήν έρευναν ακριβή• άλλα την νύκτα έκεί-
νην γέρων τις των Άγαρηνών ύπήγεν εις τήν φυλακήν και λέγει
15 τω πατριάρχη• "Έάν σοι συμβουλεύσω συμβουλήν σωτηριον, δί-
δου μοι χίλια δηνάρια καθ' δκαστον Ιτος καΐ τοΤς άπογόνοις μου
μετ' έμέ "• ο δέ υπέσχετο. Ή συμβουλή. Λέγει λοιιτόν ό γέρων
" "Οταν φέρωσί σε εις τό κριτήριον και μαρτυρήσωσι κατά σου οί
αντίδικοι, ειπέ* 6 θεός νά στερεώνη τόν αύθέντην μας, όπου μας
20 ήλέησε και μας εδωκεν αδειαν να στηρίξωμεν τόν κουμπέ' δθεν
κατά τόν όρισμύν, ω δέσποτα, της βασιλείας σου οδτως έποιή-
σαμεν, ούτε αύξήσαντες αυτόν, ούτε έλαττώσαντες• ει δέ μή, μαρ-
τυρησάτωσαν ούτοι οί κατήγοροί μου έμπροσθεν της σης ένδοξό-
τητος τήν ποσότητα της αυξήσεως του νεωτέρου άπό του προ-
25 τέρου• εις τό όποιον αυτοί ουδαμώς εΐδησιν εχουσιν, και ούτως
έλευθερεΐσαι άπό της συκοφαντίας". Ταύτην τήν συ}ΐβουλήν ό
πατριάρχης άκουσας συνήκεν, δτι τη άληθεία είναι σωτήριος*
έχάρη, και κατά τήν ύπόσχεσιν εδωκεν αύτω τω γέροντι τό συμ-
φωνητικόν γράμμα των χιλίων δηναρίων, άτινα έδίδοντο χαΐ αυτω
30 καΐ τοις μετ' αυτόν, δως της πατριαρχείας Ηλία, έφ' ου κατή ν -
τησεν ή γενεά του γέροντος είς μίαν και μόνην θυγατέρα, άπό
τήν οποίαν δια χοτζετίου ήγοράσθη ή ομολογία, ήγουν τό συμ-
φωνητικόν εκείνο γράμμα, και ελήφθη οπίσω και άπεκόπη ή συ-
— 7 —
νήθβια. Τω γουν πρωί προαχληθείς εις το χρετήριον ό θωμ^ίς,
ένθα ιταρησαν οι ψεοδομάρτυρεζ, καΐ άπολογησάμενος, καθά συ-
νεβοϋλεύθη, ήλεοθερώθη ακινδύνως θεία βοήθεια άπό τοιαύτης
καταδρομής• ό γάρ σουλτάνος άκουσας εΤπε τω πατριάρχη• " αυτή
ή κρ(σις τω δντι έχει το δίκαιον ", και λέγει τοΓς μάρτυσι• " έζη- &
γήσασθέ μοι, ω μάρτυρες, την διαφοράν, ήν έχει ό δεύτερος
κουμπές του προτέρου ". 01 δε μη γινώσκοντες εΤπον '* σκεψό-
μεθα"• 6 δε ως ψεύστας έδίωζεν αυτούς εκείθεν. Του γουν λαμ-
πρού φωστηρος Θωμά εις γψ καταδύσαντος, άνηλθεν ό
ο'. Βασίλειος, αστήρ τηλαυγής, ό μαθητής αύτου και του 10
θρόνου διάδοχος ετη κε'. Του δε Νικηφόρου τελευτήσαντος 6 υιός
αύτου έβασίλευσε Σταυράκιος μήνας δύο* μεθ' δν Μιχαήλ 6 Ταγγαβέ
ό κουροπαλάτης Ιτει Χγ ωια'• δς δια του αγγελικού σχήματος
τήν έπουράνιον άντι της επιγείου άντικατηλλάςατο. Άντ' αύτου
μέντοι έβασι'λευσε Λέων ό Αρμένιος ετη επτά και μήνας εξ έν 15
ετει Χγ ωιγ'. ΈπεΙ δε 6 Αράβων αρχηγός Ααρών τέθνηκεν
εΙς Χόρασάν καΐ πόλεμος συνέστη εμφύλιος έν ετει Χγ ωα' (Θεο-
φάνης), διά τούτο αναρχίας έπικρατησάσης ή Αγία Πόλις έδοκί-
μασε παρά των της "Αγαρ τά μυρία καΐ βεβηλώσεις. "Απασαι
αϊ λαυραι, του τε άββα Χαρίτωνος καΐ του οσίου Κυριάκου καΐ του 20
πατρός ημών Σάββα, ήρήμωνται• τά κοινόβια του μεγάλου Ευθυ-
μίου καΐ του θαυμαστού Θεοδοσίου, καΐ αυτά ομοίως ήρημώθη-
σαν. Τών χριστιανών οί μεν μαρτυρικώς άνηρέθησαν, οί δε τήν
Κύπρον κατέλαβον, οί δε τήν Κωνσταντίνου• ους 6 χριστιανικώ-
τατος βασιλεύς Μιχαήλ και ό πατριάρχης άγιώτατος Νικηφόρος 25
φιλανθρώπως έξένισαν, περιποιησάμενοι φιλοφρόνως, τοΤς δε έν
Κυπρω έναπομείνασι μοναχοΤς τε καΐ λαϊκοίς τάλαντον χρυσίου
6 δναξ απέστειλε καΐ παντοίως τούτους έθεράπευσε. Τότε καΐ οΕ
έν τη λαύρα του ήγια'σμένου Σάββα σεβάσμιοι πατέρες άπό δια-
φόρων τόπων συναθροισθέντες καΐ τω θεώ δουλεύοντες μετά ίσαγ- 30
γέλου διαγωγής ύπό τών άθεων Σαρακηνών παντοίως βασανι-
σθέντες τάς ψυχάς αυτών τω Κυρίω παρέδωκαν τή κ' μαρτίου.
Τότε καΐ 6 δσιος πατήρ ημών Γρηγόριος ό Κρής τά Ιεροσόλυμα
— 8 —
χαταλαβών, πάντα τόπον οίγιον έπβθυμει προσχυνησαι* όπόσα δε
δεινά παρά των Άγαρηνών καΙ Εβραίων έφ' δλοις δώδεχα ετε-
σιν ύπέμεινε, τίς χατά πλάτος διηγήσεται; Έχεΐθεν δε εις τήν
Κωνσταντίνου άπάρας τήν ψυχή ν τω Κυρ(ω παρέθετο τη ε' Ιανοο-
5 αρίοϋ. ΚαΙ ταδτα μεν οϋτως• εν δε τω ^ςτμ' ετει Αδάμ έν Ίε-
ροσολύμοις σύνοδος ήθροίσθη υπό ^αφθ' πατέρων χατά των είχο-
νομάχων, έπΙ Θεοφίλου (Δοσί&εος έν τω περί Αγάπης). Έν τού-
τοις τοις χρόνοις Μιχαήλ ό σύγχελλος μετά του αδελφού αύτου
Ίώβ χαΐ Θεοδώρου και θεοφάνους των αύταδέλφων έν σπηλαίοις
10 τόν άσχητιχόν βίον άνυοντες χαι λειτουργοί τω θεω δντες προς
του Ιεροσολύμων εις Τώμην στέλλονται, χαι λιβέλλους δε τω
βασιλεύοντι Άρμενίω Δέοντι, είχονομάχω δντι, χατά πάροδον δού-
ναι προστάττονται. Απελθόντες λοιπόν και το προσταχθέν ποιή-
σαντες επαθον παρά των ειχονομάχων τά μυρία δεινά, μέχρις
15 ου έβασίλευσεν ό Μιχαήλ καΐ Θεοδώρα οΐ ορθόδοξοι. Ό γουν
Μιχαήλ ό σύγκελλος θεαρέστως βιώσας ετη π', άνεπαύσατο έν
Κυρίω τη ιη' δεκεμβρίου• 6 δε Θεοφάνης μητροπολίτης Νικαίας
υπό Μεθοδίου Κωνσταντινουπόλεως καθίσταται ια' Οκτωβρίου, ό
δε άοίδιμος πατριάρχης της Κωνσταντίνου Νικηφόρος υπό Λέον-
20 τος του Αρμενίου έξωρίσθη• άντικατέστη δε'θεόδοτος 6 του Μι-
χαήλ Μελισσηνου. Αντικαθίσταται ουν ούτος ό άνθρωπος, δς μη-
δέν πνευματικόν υπήρχεν επισταμένος, μηδέ παιδευθεις τη Γραφή
και μηδεμίαν εύσέβειαν κεκτημένος. Ούτος είσελθών είς τό πα-
τριαρχεΐον ήρξατο ποιεΐν άριστόδειπνα πολυτελή διά κρέατος, καΐ
26 τους έκ νέας ηλικίας μή φαγόντας κρέας κληρικούς και μοναχούς
και επισκόπους έποίησε καταλυσαι και έσθίειν αφειδώς• καΐ ένθα
ποτέ ήν ευλάβεια πολλή χαΐ σεμνότης και εγκράτεια και άρετη,
ήν ίδεΐν γελοία παιγνίδια παλαίσματα και αισχρολογίας γενομέ-
νας. Ταύτα είργάσατο άνοσίως ό άλογος ουτο; άνθρωπος, ό Κασ-
30 σιτερας (τοΰτο τό διήγημα χείσθω χατά πάροδον ενταύθα. Λέων
ό γραμματικός έν τω χρονικω). Του δε Λέοντος θνήξαντος και
Μιχαήλ του Τραυλού εννέα χρόνους βασιλεύσαντος και μήνας
οκτώ, ή, ως ό Θεοφάνης, χρόνους η', μήνας θ', και αποθανόν-
. — 9 —
τος, Θεόφιλος 6 υιός αύτου τα σχήτττρα ένεχεφίσατο της βασι-
λείας ετη δώδεχα' μεθ' δν ό υιός αύτου Μιχαήλ χαΐ Θεοδώρα
ετη δεχαεπτά• καΐ εν τω ιε' έτει της βασιλείας αύτου, του Ιερο-
σολύμων Βασιλείου προς Κύριον έχδημήσαντος, έτυηρθη εις
τον θρόνον δ
οα'. ^Ιωάννης έτη τέσσαρα, χαι φοβηθείς τήν χατ' αύτου των
Σαραχηνων Ιφοδον χαι όρμήν, χαΐ παραιτησάμενος, άνεχώρησε
(χατά τόν Εύτύχιον Αλεξανδρείας). Έν δε τω ωξζ' ετει Χγ μετά
τόν Μιχαήλ Βασίλειος έβασΛευσεν ό Μαχεδών ετη ιθ'• έν δε τω
γ' Ιτει της βασιλείας αύτου μετά τόν Ίωάννην έχάθισεν έπΙ του 10
θρόνου Ιεροσολύμων ό προδούς τοις Σαραχηνοΐς τήν Δαμασχόν,
χαθώς τίνες λέγουσι, χρόνους δεχαέξ
οβ'. Σέργιος χαΐ απέθανε, χαι μετ' αυτόν άρχιεράτευσεν έπΙ
της Ιερουσαλήμ
ογ'. Σολομών ετη πέντε χαι έτελεύτησε• μεθ' δν έγένετο 15
πατριάρχης
οδ'. Θεόδωρος ό χαΐ Θεοδόσιος, δστις έπεμψε δώρα τω
Κωνσταντινουπόλεως άγιωτάτω πατριάρχη Ίγνατίω τόν ποδήρη
(χιτώνα), τήν έπωμίδα χαι τήν μίτραν του Άδελφοθέου• ήν δε
ή μίτρα ούχΙ χρυσή, ουδέ λιθοχόλλητος, άλλα λινή χαΐ λευχή• 20
απέστειλε δε χαΐ έπιστολήν, ήτις περί τό τέλος έχει ούτως• "Ούχ
αγνοείς, όσιώτατε δέσποτα, τήν αΐτίαν, δι' ην ούτε γράφειν ούτε
άποστέλλειν δυνάμεθα προς ύμας, μη ποτέ γενώμεθα προς τήν
χρατουσαν ήμας έξουσίαν έν ύποψίοί χαΐ υπόνοια* χαι γάρ ευνοιαν
πολλήν ενδείκνυνται είς ήμας, δδειαν παρέχοντες οίχοδομεΐν τάς 25
έχχλησίας ημών χαΐ χρατεΓν άχωλύτως τα εθη ημών χαΐ νυν
δε και δια του χαθ' ήμας άμηρα έχελεύσ&ημεν γράψαι. Έχλιπα-
ρουμεν τοίνυν λαλήσαι εις τά ώτα του θεοστέπτου ημών δεσπότου
του χαρίσασθαι ήμΐν δσους άν βούλοιτο Σαρακηνούς, ως δν διά
της τούτων προσαγωγής έζημερώσωμεν τό άγριαΤον τών εξουσία- 30
ζόντων ημών. ΈστεΛαμεν τόν ποδήρη και τήν μίτραν συν τη
έπωμίδι, τήν ιεραρχιχήν στολήν του αγίου Ιακώβου του άδελφο-
θέου, τη ση περιποθήτω καΐ τιμία κεφαλή• άμα δέ καΐ ιερόν
- 10 —
σχβϋος των χεκμηλίων της Αγίας Αναστάσεως, κρατήρα άργύρεον
έν ε?χόνι διάγλυφον, προς αγιασμόν της χαθ' ήμας έχχλησίας
(Μιχαήλ σύγχελλος έν τω έγχωμίω τοδ αγίου Ιγνατίου, χαΐ έχ
των πραχτιχών της έπΙ Φωτίου συν(4δου). Ούτος δε 6 ^Ιεροσολύμων
5 ζήσας έν τη πατριαρχεία ετη θ' έτελεύτησεν άντ' αύτου δε άνέβη
εις τόν θρόνον της Αγίας Πόλεως
οε'. ^Ηλίας ο του Μανσούρ, ό όδηγήσας και αυτός τους Σα-
ρακηνούς εΙς προδοσίαν της Δαμασκού* έφ' ω και πάσα ή οικου-
μένη αυτόν κατηρασατο' άρχιεράτευσεν βμως ετη κθ' καΐ άπέ&ανε*
10 μεθ' δν κατέστη Ιεροσολύμων
ος'. Γεώργιος ή Σέργιος' Ό δε Μακεδών Βασίλειος μετήλ-
λαζε τόν βίον καΐ έβασίλευσεν Ιτη κε' ό υιός αύτου Λέων ό σοφός
έν έτει Χγ ωπς', καΐ μετ' αυτόν έκράτησε της άρχης ό αδελφός
αύτου Αλέξανδρος έτος έν και μήνα ένα• μεθ' δν ό του Λέοντος,
15 ό πορφυρογέννητος Κωνσταντίνος καΐ 6 πενθερός αύτου Τωμανός
ό Λεκαπηνός ετη κς' καΐ μόνος ό Κωνσταντίνος έτη ιε'. ΈπΙ
τούτου του άοιδίμου δνακτος φέρεται και ή παρούσα ιστορία περί
του αγίου φωτός: «Νικήτα βασιλικού (κληρικού) ιστορία προς τόν
βασιλέα Κωνσταντΐνον τόν πορφυρογέννητον περί του μεγίστου
20 θαύματος του έπΙ της αυτοκρατορίας αύτου γενομένου έν τω άγίω
και θεοδόχω τάφω του κυρίου ημών Ίησου Χρίστου, τω άγίω
καΐ μεγάλω Σαββάτω, έν έτει άπό 'Αδάμ ^ςυνε'. Έμελλεν ίρα>
κτλ. ^ — Του γουν Ιεροσολύμων Γεωργίου ή Σεργίου τόν βίον μεταλ-
λάξαντος, άρχιερατεύσαντος ετη δ' καΐ μήνας η', διάδοχος μετ*
25 αυτόν κα&ίσταται
οζ'. Αέων, έφ' ου οι Σαρρακηνοι ώρμησαν εις Άριμαθαίαν ή
Τέμλι καΐ έκρήμνισαν τάς εκκλησίας του αγίου Κοσμά καΐ του
αγίου Κηρύκου, και τάς εκκλησίας 'Λσκάλωνος και Καισαρείας*
οί δε χριστιανοί άναφέρο^>τες ταύτα τω χαλίφη Μουκτάδδας έν
30 * [Έξετυπώθη εΙς τεύχος ιδιαίτεροι, χατά το παλαιόν κείμενον, μετά προλόγου
ημετέρου• άποτελεΤ δέ τό τεύχος μέρος του Πρ&Β00ϋΐ&ΒΗΗ& Π&Λ6ετΗΗ0κί& ΟδορΗΗΚΈ.
Έν Πετρουπόλεί 1894. Μάξιμος ό Συμαΐος παρατίθεται τςιυτην την περί του Αγίου
Φωτός ίστορίαν έν παραφράσει. Έν αύτη πατριάρχης Ιερουσαλήμ αναγράφεται Χριστό-
πουλος ό Άσχαλωνίτης].
— 11 —
ετβι της φογης τια' καΐ όρισμόν λαβόντες άνωκοδόμησαν πά-
λιν αυτάς, ώς ήσαν ττρότερον. Μετά δε τόν εύσεβέστατον βασιλέα
ΚωνσταντΤνον τόν πορφυρογέννητον έν ετει Χγ ένεαχοσιοστω πεν-
τηχοστω ένάτω, άπό δε Αδάμ ,ςυνζ' Τωμανός 6 υιός αυτοΰ έβα-
σίλεοσεν ετη τρία καΐ μψας δ', ή, ώς έν άλλοις εδρομεν, ετη 5
δεχατρία• μεθ' δν Νιχηφόρος 6 Φωκάς άνέβη εις τήν περιωπήν
της άναχτορίας ετη εξ και μήνας έζ. Του γουν πατριάρχου Λέο^^τος
τους οΧσ:Μίς της Ιερουσαλήμ κυβερνήσαντος καλώς έτη ιζ' και
τελευτήσαντος έν τω τρίτω Ιτει της βασιλείας Νικηφόρου, έπήρθη
εΙς τόν θρόνον Ιερουσαλήμ 10
οη'. Χριστόφορος 6 Άσκαλωνίτης (δλλοι δε λέγουσιν !^ι9•α-
νάσιον μετά Αέοντα γεγονέναι πατριάρχην) Ιτη ιδ'. Και έπι τούτου
οι ΣαρρακηνοΙ ώρμησαν τη Κυριακή των Βαΐων εις την έκκλη-
σίαν της του Χρίστου Αναστάσεως καΐ έκαυσαν τάς νοτίους ττύ-
λας της του αγίου Κωνσταντίνου εκκλησίας• τό δε πυρ εφθασεν 15
. δως του ήμίσεος της στέγης* εΤτα δέ κατέκαυσε καΐ τόν άγιον
Γολγοθαν καΐ τόν ναόν της Αναστάσεως. Έγένοντο δέ ταΰτα έν
τω πρώτω πάσχα της πατριαρχείας τούτου του Χριστόφορου.
Άλλ' οι χριστιανοί ταύτα τω χαλίφη Τάδδη άνέφερον, δστις όρ-
γισθεις κατά των κακουργησάντων εδωκεν όρισμόν και άνέκτισαν 20
ταύτας καλλίονας των προτέρων. Πάλιν οΐ ΣαρρακηνοΙ εδραμον
εις τήν Άσκάλωνα καΐ έκρήμνισαν τήν έν αύτη μεγάλην έκκλη-
σίαν της υπεραγίας Θεοτόκου, καΐ άρπάσαντες τά έν αύτη έπυρ-
πόλησαν αυτήν άφ' ής οι θεοκτόνοι ΊουδαΤοι προ&ύμως τά ξύλα
έκόμιζον και παντί τρόπω τους Σαρρακηνούς παρεκίνουν εις τήν 25
εκείνης κατάλυσιν. Διελύθη ούν ή σκέπη μολυβδίνη ούσα υπό της
φλογός καΐ αί κολώναι έπεσον χάριν της οποίας εκκλησίας ο επί-
σκοπος Άσκάλωνος πολλά προς τους χρατουντας κοπιάσας δι' άνα-
καινούργωσιν αυτής, και μηδέν κατορθώσας, άλλα καΐ τήν έπιστρο-
φήν έκεΤσε άπογνούς, των Άσκαλωνιτών Σαρρακηνών φοβεριζόντων 30
αυτόν, εμεινεν εις Τέμλι, ένθα και θανών ετάφη μετά του Ιερο-
σολύμων Χριστόφορου• απέθανε δέ και Νικηφόρος καΐ άντ' αι^τοκ^
έβασίλευσεν Ιωάννης ό Τζιμισκής έτη εξ και μήνας δ;• μεθ' δν
— 12 —
Βασίλειος καΐ Κωνσταντίνος ό πορφυρογέννητος, οΐ υίοΐ τοδ νεω-
τέρου Τωμανοΰ, ετη νγ' έν Ιτει άπό Χγ ένεαχοσιοστω έζηχο-
στω όγδόω• καΐ έν τω τετάρτω ετει της βασιλείας αυτών αντί
του Ιεροσολύμων Χριστόφορου
5 οθ'. Ι^γά&ων εστη έπΙ του θρόνου ετη ιδ', ή, ως έίλλοι,
1\Ιίκολαος' χαΐ έν τω ιη' έτει της βασιλείας αυτών, μετά την
τελευτην Αγάθωνος Ιεροσολύμων,
π'^ 7ω(ίιη^ης εστη άντ' αύτοΰ (η, ως άλλοι, Χριστόδουλος
6 από Άσκάλωνος, μεθ' δν ^ίωοηηο/ς) έν ετει από Αδάμ (κατά
10 Δοσίθεον έν τω περί Άγάττης) ,ςυοε', της δε φυγής τςε'• έφ' ου
πατριάρχου συνέβη, κατά πολλήν του θεού παραχώρησιν, και 6
ναός — φευ — της του θεού Αναστάσεως καίεται ^. Έν Ιερουσαλήμ
ήν τις μουτεβελης, Μεμέτης ό του Σεμπάχ, ζητών χρήματα όπερ
τήν δύναμιν δντα του πατριάρχου• ου γάρ εΤχε* και μή λαμβάνων
15 δσα ήθελεν, εχθρός τω πατριάρχη άσπονδος έγένετο. Λοιπόν μή
δυνάμενος 6 μακάριος υπομεΐναι τους καθημερινούς εκείνου φόβε-
ρισμούς άπήλθεν εις Αϊγυπτον, προς τόν σουλτάνον Κ^αφούρην,
και ζητήσας τινά βοήθειαν έλαβεν δρισμόν προστάττοντα τόν μου-
τεβελήν ^/ά μή λαμβάνη από του πατριάρχου, πλην τών συνειθι-
20 σμένων έλαβε δε και έπιστολήν προς τόν έν Τέμλι ηγεμόνα
Μουχάμετ του Άπτάλλα, διά νά έμποδίση τόν μουτεβελήν νά μή
πεφάζη τόν πατριάρχην. Λοιπόν έν τούτοις ό ευλογημένος Ιωάν-
νης έπέστρεψεν έζ Αιγύπτου* άλλ' ό αιμοβόρος έκεΤνος μάλλον
είς θυμόν παρωξύνθη ταύτα δεξάμενος• ουδέ ό ήγεμών ϊσχυσεν
25 έξημερώσαι τό άνήμερον της γνώμης του, καίτοι και μπεηλικ έκ
μέρους του άποστείλας προς βοήθειαν του πατριάρχου, και με
προσταγήν διά γράμματος καΐ με λόγον διά του μπεηλικ προς
τόν μουτεβελήν ίίπας και δίς• άλλ' ην άκαμπτος παντάπασιν ό
δεινός. "Οθεν άνάψας διά ταύτα τοις θυμοΐς και δλος έζαγριω-
30 * "Οτε Νιχηφόρος τάς εν Συρία χαΐ Κιλιχία πόλεις χατέστρεψεν, οί Σαρραχηνοι
τόν Ίεροβο>νύμιων Ίωάννην ζώντα κατέχαυσαν, ώς ταΐς ύποθήχαις ε'αυτοΰ μέ>λοντος
του Ιίιχηφόρου προς αυτούς άφίςεσθαι• ένέπρησαν δε χαι τόν ναόν της Αναστάσεως•
χαΐ οί *Αντιοχεΐς δέ ταύτα πεποιήχασί. Γεώργιος Κεδρηνός.
— 13 —
θείς άποστείλας έζήτβι τόν πατριάρχην εΙς εαυτόν 6 δέ φοβη-
θείς περί των δλων άπεκρίνατο, 8τι "κατά τό παρόν άδυνάτως
εχω άπελθεΓν". Ό δέ ότυηρέτης του πονηροδ εκείνου καΐ φονέως
έσυμπόνεσε τόν πατριάρχην, καΐ άποστείλας έδωκε τήν άπόκρισιν
καΐ τότε ό Ιωάννης κλείσας τάς πύλας της εκκλησίας συνεκλείσθη 5
καΐ αυτός εν τφ ναω της Αναστάσεως απελπισθείς. Τό δέ άτί-
θασσον θηρίον μαθών ταύτα, καθ' δ άθεος χείρων των άνθρω-
ποκτόνων δαιμόνων, τήν του θεού όργήν είς νουν ουκ εβαλεν
άλλα ουδέ καν του σουλτάνου τους ορισμούς ουκ έδειλίασε, τους
εμποδίζοντας τά πολλά καΐ ασυνήθη καΐ βαρέα ζητήματα των χρη- 10
μάτων, 6 άρπακτικώτατος θήρ• άλλ' ουδέ τάς καθημερινάς παραγ-
γελίας του έν Τέμλι ήγεμόνος ηδέσθη ό άναισχυντότατος, άλλ' δλος
πυρ τυνέων άπό τόν θυμόν έκαβαλλίκευσεν 6 απάνθρωπος με τους
ομοίους της άλογου γνώμης του κακεργάτας, καΐ τρέχει κατά του
πατριάρχου μέ πολλή ν όρμήν, προσκαλών αυτόν άνοΐξαι, διδούς 15
καΐ τό δόλιον άμάν-ου-ράγι, τό σύνηθες αύτοΐς* 6 δέ άπό του φό-
βου άπόκρισιν ουκ έδωκεν. Άλλ' ω της ανοχής σου, Χριστέ! Έγέ-
νετο λοιπόν εκείνος δλος έμμανής. Προσέταξεν 6 ασεβέστατος και
εκαυσαν οΐ υτυηρέται του Σατανά τάς θύρας της εκκλησίας του
αγίου Κωνσταντίνου, είτα καΐ τάς πύλας του θείου ναού της 20
Αναστάσεως συγκατέκαυσαν καΐ τόν έπΙ του ζωοδόχου μνήματος
(φευ) κουμπέ" μεθ' 8 τρέξαντες ως μονιοί άγριοι ήρπασαν τά
ευρεθέντα ιερά του ναού κειμήλια, και εκείθεν (ου γάρ είχε κόρον
ή κακία) έτρεξαν καΐ ε?ς τήν άγία^^ Σιών κατέφλεξαν καΐ έκείνην
τήν σεβασμίαν έκκλησίαν, άρπάσαντες 8σα Τσχυσαν οι δέ θεο- 25
κτόνοι Ιουδαίοι τοσούτο έχάρησαν, ώστε έκαμαν εις τάς του Χρί-
στου εκκλησίας χείρονα των Άγαρηνών. Μετά δέ ταύτα εύρόντες
τη δεύτεροι ήΡ-^Ρί '^ή^ '^^^ ^^^^ πυρπολήσεως τόν εύλογημένον
πατριάρχην Ίωάννην ένδον του ναού, κεκρυμμένον είς τό δοχείον
του ελαίου, έσφαζαν οί αιμοβόροι, πατριαρχεύσαντα έτη δύο και 30
μήνας έξ. "Ιλεως γενου, δέσποτα, έπΙ ταΐς άμαρτίαις ήμώνΐ έγε-
νήθημεν όνειδος τοις θλίβουσιν ήμας, μυκτηρισμός και χλευασμός
τοις κύκλω ημών! Έλέησον, πολυεύσπλαγχνε, τόν λαόν σου και
— 14 —
τήν χληρονομίαν οοοϊ άνόρθωσον τα σχηνώματά σου, παμβασιλευ!
μή έπιχαρείησαν εις τέλος οι μισοΰντες ήμδς δια το δνομά σου
το αγιον! Έγένετο δε ταύτα τα άςιοδάκρυτα τοΤς χριστιανοΐς χαΐ
ανυπόφορα δεινά έν ετει της φυγής τνε', τξ χγ' μαΓου, ήμερα
5 Δευτέρα προ της Πεντηχοστης. Έν δε τω κα' ετει της βασιλείας
των πορφυρογέννητων Βασιλείου και Κωνσταντίνου, μετά την μα-
καρίαν σφαγήν του Ιεροσολύμων Ιωάννου, εστη έπι του θρόνου
πα'. Χριστόδονλος ό και ^Αγάπιος 6 Καισαρείας (τινές
ίστορουσι μετά τον Ίωάννην ^ΑγάΟ'ωνα, μεθ' δν ούτος) ετη δύο
10 και μήνας Εξ. Ούτος έστησε τάς πυλας του σεβασμίου ναού καΐ
το θυσιαστήριον άνωκοδόμησε, και έν Αίγύτυτω τελευτήσας ετάφη.
Μετά δέ την προς Κύριον αύτου έκδημίαν έπατριάρχευσε
πβ'. Θωμάς έτη δέκα. Και ούτος άνεκαίνισε τά κεκρημνι-
σμένα του ναού και έκαινούργωσε τά πλείονα των κατακεκαυμέ-
15 νων, καΐ τελευτήσας ετάφη έν Ιερουσαλήμ. Έν δέ τω λδ' ετει
των πορφυρογέννητων έγένετο Ιεροσολύμων
τυγ'. Ίωση (ρ ό ιατροφιλόσοφος έτη τρία καΐ μήνας η'. Έτε-
λεύτησεν έν Αίγύπτω, συνταφείς τω άγιωτάτω Χριστοδούλω. Έν
δέ τω λη' έτει των αυτών βασιλέων και έν ταΓς ήμέραις του έν
20 Αιγύπτω σουλτάνου Χάκιμ-μπι-'Άμερ-Άλλάχ έγένετο μετά τόν
Ιωσήφ της Ιερουσαλήμ άρχιποίμην ^Αρίστων ή
πδ'. 'Ορέστης έτη είκοσι ^ ΔεΓ δέ είδέναι, δτι έν Ιερουσαλήμ
οι χριστιανοί εΤχον συνήθειαν πάλαιαν, πατροπαράδοτον, δπως
τήν άγίαν των Βαΐων έορτήν βαστάζωσι δένδρα έλαίας καΐ εικόνας
2δ σεβασμίας καΐ τιμίους σταυρούς δ τε πατριάρχης και άπας 6 κλή-
ρος, ένδεδυμένος τάς ιεράς στολάς έκαστος κατά τόν έαυτου βα&-
μόν, και νά έςέρχωνται από της εκκλησίας του αγίου Λαζάρου
της έν Βηθανία μετά ψαλμωδιών και θείων ύμνων, συνοδευόμενοι
μετά του ήγεμόνος και των στρατιωτών του εις φύλαξιν, έως εις
30 τόν ναόν του Αγίου Τάφου. Αύτη δέ ή θεοπρεπεστάτη κατ' έτος
συνήθεια ου μόνον έν Ιερουσαλήμ έπεκράτει, άλλα και έν Αίγύ-
^ Εΰρομεν δε, οτι μετά τόν Ιωσήφ έπατριάρχευσε Θεόφιλος, μ,εθ' ον Νιχηφόρβς,
μεί}* ον Όρέστης.
— 15 —
χυο) χαΐ έν δλλαις των χριστιανών πόλβσι, χαΐ έστολίζοντο αί
έχχλησίαι μετά χλάδων έλαιών καΐ φοινίχων, ώς χαΐ εις πδσαν
την ύφήλιον των ορθοδόξων έχχλησίαν μέχρι της σήμερον έπι-
κρατεΤ, ούχΙ δμως τοσούτον λαμπρώς χαΐ ένδόξως, ώς έν τη αγία
πόλει Ιερουσαλήμ. 'Εξ έχείνων δε των βαίων οΕ ιερείς διαμερί- 5
ζουσι τοις εύσεβέσι χάριν ευλογίας της αγίας ημέρας. Άλλα χατά
τούτον τόν χρόνον ό σουλτάνος ούτος Χάχημ έξέδωχε φοβερόν
όρισμόν, ?να μή τολμήση τις των χριστιανών έν Ιερουσαλήμ έν
πάση τη αοτοο έξουσίοι χαΐ πιάση εις χε?ρας ουδέ φύλλον ότιουν,
ουδέ εις τάς έχχλησίας να φανη τοιούτον τι χατ' έχείνην τήν των 10
Βα(ων ήμέραν, χαί νά παύση παντάπασιν άπό της Ιερουσαλήμ
ή τοιαύτη κοσμοχαρμόσυνος συνήθεια. Προς τούτοις ωχειοποιήθη
ούτος και τά μούλκια του τε Αγίου Τάφου χαι πασών των εκ-
κλησιών χαΐ μοναστηριών έν έτει της φυγής υγ'• έπΙ τούτοις δε
και άλλον όρισμόν άπέστειλεν εις τους κατά τήν έπιχράτειάν του 15
ηγεμόνας, ίνα χαλάσωσι πάσας τάς εκκλησίας και μοναστήρια.
Κατεκρημνίσθησαν λοιπόν εις δύο χρόνους — ω, και τίς νά μή
κλαυση χριστιανός ων; — έν τε Αίγύπτω καΐ Ιερουσαλήμ και Συ-
ρία έκκλησίαι καΐ μοναστήρια χιλιάδες τριάκοντα, και διηρπά-
σθησαν τά έν αύτοΐς πανίερα σκεύη καΐ πολύτιμα, τά οΙκοδομη- 20
θέντα και καλλωπισθέντα καΐ πλουτισθέντα υπό τών ευλαβέστατων
ορθοδόξων εις δόζαν καΐ υμνον Χρίστου του θεού ημών. "Οθεν
εκείνη ή άνομος προσταγή απεστάλη καΐ προς Βαρούχ ηγεμόνα
της Τέμλι* 8ς διά του υίου του Ιωσήφ και Χάσάν υίου του
Ντάχαρ έκρήμνισε καΐ ούτος τόν τε άγιον Γολγοθαν, τόν άγιον 25
Κωνσταντΐνον καΐ τό μοναστήριον τών Σέρβων, ήτοι τό έν Ιε-
ρουσαλήμ του Αρχαγγέλου μοναστήριον οί γάρ Σέρβοι ζαπάνοι
εΐχον αυτό εις κατοίκησιν προσκυνητών Σέρβων και δσα εΤχον
κινητά ήρπασαν, ετι δε και τά της του θείου ναού της Ανα-
στάσεως* άλλα τόν ναόν ουκ ήδυνήθη κρημνίσαι. Λέγουσι δε 8τι 30
οί θεοκτόνοι Εβραίοι καΐ είς ταύτα τά κατά τών χριστιανών δεινά
έστάθησαν αίτιοι, γράψαντες τω Χάκημ πώς έρχεται πλήθος
χριστιανών εις προσκυνησιν του ναού της Αναστάσεως, με σκο-
— 16 —
πόν δμως να χυριεύσωσε τήν Ιερουσαλήμ. Ό δε Κεδρηνός οδτως
ιστορεί. Έν ετει άπό Αδάμ ,^φίη' δ της Αιγύπτου χατάρχων
Άζίζιος, ήγουν ό ρηθείς Χάκημ, διά μικράς αΙτίας καΐ μηδενός
λόγου προσχρούματα δξια τάς προς Τωμαίους λυσας σπονδάς τον
5 τε έν Ιερουσαλήμ, έν τώ τάφω του σωτήρος Χρίστου, έγηγερ-
μένον πολυτελώς θείον ναόν χατεστρέψατο καΐ τα εύαγη έλυμή-
νατο μοναστήρια χαΐ τους έν αυτω ασκούμενους απανταχού της
γης έφυγάδευσεν. Έν έχείναις ταΐς ήμέραις, ταΐς θλιβεραΐς πάνυ,
ήν τις άνήρ έκ των της Παλαιστίνης Αράβων τουνομα σέχ-Μου-
10 φέρεζ, 8ς έξαφνα δραμών μετά πολυαρίθμου στρατού Αράβων
κατά του Βαρούχ έκράτησε καΐ εσφαξεν αυτόν καΐ ηγεμόνευε
πάσης Παλαιστίνης έν Τέμλι άντ' αυτού. Ούτος άναγχάζων με
μεγάλην βίαν τους χριστιανούς, τους έν Ιερουσαλήμ, παρεχίνει
νά άναχτίσωσι πάλιν τάς έπΙ Βαρούχ κρημνισθείσας εκκλησίας,
15 τόν τε δγιον Γολγοθαν καΐ τάς λοιπάς, συμβοηθών και αυτός
αυτοΤς εις τούτο τό θείον έργον δ καΐ έγένετο. Άλλ' ό Χάκημ
μαθών απέστειλε δούκαν έξ Αίγύτυτου, τουνομα Κότπ•ιλ-Ντόλε,
με πολύ στράτευμα νά θανατώσωσι τόν Μουφέρεζ* δς έλθών και
εύρων άσθενήσαντα αυτόν καΐ αποθανόντα έδίωξε τά τέκνα και
20 τούς ανθρώπους του εΙς την ερημον. "Ήν δε εις τάς ημέρας
ταύτας χριστιανός τις, τουνομα *Αλης, τούπίκλην Χαμάρα, άπό
της γης Άράκ, γραμματικός του Χάκημ, δς άνεκαινούργωσε τόν
κουμπέ του Αγίου Τάφου• ετι καΐ δτερος χριστιανός τουνομα
Σούγκουλ, υίός Μπάσερ• καΐ ούτος ό αείμνηστος προεστάτευσεν εις
25 την τελείωσιν της άνοικοδομής του θείου ναοΰ, καΐ κατεσκευασε
τούς υδραγωγούς καΐ έτελείωσε την κατακαυθεΤσαν στέγην της
εκκλησίας του αγίου Κωνσταντίνου. Ή δε στέγη της αυλής του
αγίου Κωνσταντίνου ευρύχωρος ούσα πάνυ εμεινεν ασκεπής• ό γάρ
Χάκημ μετέβαλε γνώμην, του Κυρίου έλεήσαντος τούς έαυτου,
30 καΐ έδωκεν άδειαν τοις χριστιανοΐς εις άνέγερσιν και άνακαινούρ-
γωσιν των διαφθαρέντων θείων ναών έποίησε δε καΐ είρήνην μέ
τόν βασιλέα τών Τωμαίων Βασίλειον, άποστείλας πρεσβευτήν
διά βεβαίωσιν της προς αλλήλους ειρήνης τόν Ιεροσολύμων Άρί-
— 17 —
στωνα η Όρέστην με δώρα πολυτελή- ό δε αδελφός τούτου του
Όρέστου, την κλήσιν Αρσένιος, της Αλεξανδρείας πατριάρχης,
έχυβέρνα καΐ τόν θρ6νον της Ιερουσαλήμ άριστα* και το δώμα
της εκκλησίας του αγίου Κωνσταντίνου άνφκοδόμησεν ούτος, καθά
ην και πρότερον άνεπλήρωσε και τά ελλείποντα είς άνοικοδόμησιν 5
του ναού του Αγίου Τάφου. Τών δε πορφυρογέννητων τελευτη-
σάντων έν ετει άπό κτίσεως κόσμου ,ςφλζ', άπό δε Χρίστου ,ακη',
Τωμανός 6 Αργυρόπουλος έ(3ασίλευσεν ετη πέντε, μήνας δξ.
Ούτος 6 αυτοκράτωρ πρεσβευσας εις τόν σουλτάνον άπέστειλεν
άνακαινίσαι τόν ναόν της Αναστάσεως μεγαλοπρεπώς, άλλ' ένε- 10
ποδίσθη θανάτω. Έτελεύτησε δε καΐ ό θείος πατριάρχης Όρέστης
έν Κωνσταντίνου καΐ ετάφη εκεί. Μετά δε τόν Τωμανόν έττηρθη
είς τόν άνακτορικόν θρόνον έν ετει Χγ αλδ' Μιχαήλ ό Παφλαγών
έτη έτττά καΐ μήνας οκτώ* έν δε τω πρώτω ετει της βασιλεία;
αυτού 6 Σκυθοπόλεως 15
πε'. Θεόφιλος έν Ιερουσαλήμ έπατριάρχευσεν έτη οκτώ και
έτελεύτησεν ^, Μετά δε τόν Παφλαγόνα Μιχαήλ έξουσίασεν ό Κα-
λαφάτης Μιχαήλ μήνας δ', ημέρας ε', μεθ' δν Ζωή και Θεοδώρα
ετη τρία. Έν δε τω ^αμε' ετει Χγ Κωνσταντίνος έβασίλευσεν
ό Μονομάχος ετη δώδεκα. Ίστέον^ δτι ούτοι οΊ δυο, Μιχαήλ ό 120
Παφλαγών καΐ Κωνσταντίνος ούτος, έγένοντο πληρωται του θείου
έργου, άνακαινουργώσαντες τόν περιβόητον ναόν της του Χρίστου
Αναστάσεως. Έν δε τω πρώτω ετει της βασιλείας του Μονο-
μάχου τούτου έγένετο Ιεροσολύμων
πς'. Νικηφόρος, 8ς πρότερον ην ιερεύς, τω γένει ΤωμαΓος, 25
τήν τέχνην τεκτων, έχων υιόν και θυγατέρα, τήν οϊκησιν έχων
έν Αιγύπτω• δθεν καΐ απεστάλη παρά του Χάκημ καΐ δι' αδείας
αύτου έχειροτονήθη έν Ιερουσαλήμ πατριάρχης τη ια' ιουνίου•
και έπιστρέψας είς Αιγυπτον ήξίωται μεγάλης τιμής παρά του
σουλτάνου, μεγάλας βοηθείας λαβών παρ' αύτου. Ούτος γάρ ό 30
* £υρο{ΐ.£ν έν άλλοις |χβτά τόν Όρέστην, τελεϋτήσαντα έπι Μονο{Αάχοϋ Κωνσταν-
τίνου, Μηναν, μιεθ* δν Σωφρόνιον, μεθ' δν Μαρχον, μεθ' δν Συμεών τόν γράψαντα
χατά άζύμων* έφ' ου οι ΛατΤνοι έξουοίοοοτ^ τήν Ιερουσαλήμ έν ετει ^α^θ'.
III. 2
— 18 -
Χάχημ μεγάλης θβό&εν έν τω τέλει της ζωής τοο έτυχε της
εις τό χαλόν των χριστιανών μεταβολής• δι' 8 και προσέταξε τοις
χριστιανοΓς, δπως βοηθήσωσι τω πατριάρχη τούτω με πλούσιας
χορηγίας χρημάτων, δια νά χατασκευάση κειμήλια και σκεύη
5 ίερά διά τόν ναόν του Άγιου Τάφου, διδούς αύτω και όρισμόν,
βτι νά έπαναλάβη και νά διαυθεντεύη τάς τε έν Ιερουσαλήμ
εκκλησίας και τά πέρις μοναστήρια και την έν Αύδδα έκκλησι'αν,
ετι δε νά εχη πάλιν τά τε βακούφια και μούλκια του Πανάγιου
Τάφου εΙς τήν έξουσίαν του. Διά ταίΐ}τοί έν τω τέλει σφοδρώς
10 έπέτελλε• μεθ' δ άτυέθανεν έτοίμως• δν διεδέςατο ό υιός αύτοΰ
Ντάχαρ ό παλαιός• δς έγεννή&η άπό τίνος αιχμαλώτου Τω-
μαίας χριστιανής, ύφ' ης παρεκινήθη και έδωκε και αυτός θέλημα
νά οίκοδομηθη ό ναός της Αναστάσεως• και Νικηφόρον τόν πα-
τριάρχην Ιεροσολύμων προς τόν της Κωνσταντίνου αυτοκράτορα
15 πρεσβευτήν άπέστειλεν, υποσχέσεις διδούς τω άνακτι διά του πα-
τριάρχου, τήν άνακαίνισιν του ναού του Παναγίου Τάφου καΐ των
λοιπών εκκλησιών τών έν Αίγύπτω Παλαιστίνη τε και Συρία (πλην
τών εκκλησιών, δς οι Άγαρηνοι ζαμ^ά έκαμαν) και τήν έπιστρο-
φήν τών υποστατικών αυτών καΐ τήν διαυθέντευσιν τών υποκει-
20 μένων αύτω χριστιανών και τό πραγματεύεσθαι Τωμαίους καΐ
Άγαρηνους εις τάς δύο βασιλείας άνεμποδίστως, χωρίς τίνος φό-
βου ή ζημίας- έφ' οΤς ό δναΕ έστερξε καΐ τόν Ιεροσολύμων πε-
ριεποιήσατο* ος έπίτροπήν λαβών της επανόδου άπό του βασιλέως
εφθασεν εις Άντιόχειαν και εκείθεν εις Τρίπολιν, δπου και έτε-
25 λεύτησε, πατριαρχεύσας ετη πέντε- ό δε θρόνος της Ιερουσαλήμ
εμεινεν άνευ πατριάρχου χρόνους εννέα. Ό γουν Ντάχερ ό ρη-
θείς τό τέταρτον μέρος της Ιερουσαλήμ, τό δρος δηλαδή του
Γολγοθά και της αγίας Σιών, έδωκεν εις τους χριστιανούς διά νά
τά κατοικώσι μόνοι. Έν δε τω υχγ' της φυγής ό μουτεβελής της
30 Ιερουσαλήμ θελήσας άνοικοδομήσαι τά διεφθορότα αυτής τείχη,
ήρξατο κρημνίζειν τάς •έν αυτή εκκλησίας, έτι δέ και τήν άγίαν
Σιών, διά νά λάβη τάς ττέτρας εις τήν οίκοδομήν. Άλλ' ό μέγας
τής Ιερουσαλήμ βασιλεύς θεός ένεπόδισε τό κρήμνισμα τούτο θαυ-
— 19 —
μασίως• σεισμός γάρ τότε μέγας καΐ φοβερός έγένετο τοιούτος,
οίος ουδέποτε ούδενΐ μεμαρτύρηται, έν ετει της φυγής υκε', τη α'
της εβδομάδος του Άσωτου, καΐ έπεσε μέρος της Σίίχρας έν Ιε-
ρουσαλήμ καΐ τό ίί)μισυ του έν Ί^έμλι τείχους, καΐ πλήθος ουκ
εύάριθμον άπέθανεν ή δε πόλες Ιεριχώ κατακρημνισ&εΤσα από 5
τους ένοικουντας, ετι δε καΐ ή Νεάπολις με τάς κώμας αύτης
καΐ ή ΠτολεμαΓς, εις πολλούς των κατοίκων αυτών τάφοι έγέ-
νοντο. "Έφυγεν έτι και ή θάλασσα της αύτης Πτολεμαίδος δως μιας
ώρας διάστημα, καΐ αύθις εις τόν εαυτής τόπον υπέστρεψεν. Ούτος
ό φοβερός σεισμός έκράτησε και την δευτέραν ήμέραν καΐ έπειτα. 10
"Οθεν φοβηθέντες οι έν Ιερουσαλήμ Άγαρηνοι έπαυσαν κρημνί-
ζοντες τήν άγίαν Σιών. — Άλλα μετά τόν Μονομάχον Κωνσταν-
τΐνον Θεοδώρα έβασίλευσεν έτη β' καΐ μήνας επτά* μεθ' ή ν Μι-
χαήλ 6 άπό στρατιωτικού ένιαυτόν ένα' μεθ' 8ν Ίσαάκιος ό Κο-
μνηνός χρόνους δύο και μήνας τρεις• μεθ' δν Κωνσταντίνος ό Δουζ 15
χρόνους επτά και μήνας έξ. Μετά δε τόν Ιεροσολύμων Νικηφόρον
πζ'. Νικόλαος ό Καισαρείας της Παλαιστίνης έστη έπι του
θρόνου έν έτει Χγ ,ανς', άνήρ παντοία αρετή κεκοσμημένος και
περίφημος με δνομα διά τούτο εύκλεέστατον. Ούτος κυβερνήσας
τόν θρόνον, καλώς καΐ θεαρέστως έτη λγ' άφήκε τό πρόσκαιρα. 20
Έν δε τω ^αξγ' Χρίστου γεννήσεως Τωμανός ό Διογένης έβασί-
λευσεν ^τη γ' καΐ μήνας η', μεθ' δν Μιχαήλ ό υιός του Δούκα,
ό Παραπινάκης, έτη ές• μεθ' δν Νικηφόρος ό Βοτανειάτης έτη γ',
και έν τω ^απα' άπό Χρίστου γεννήσεως Άλέςιος έβασίλευσεν ό
Κομνηνός έτη λζ' καΐ μήνας δ'• έν δε τω η' έτει της βασι- 2δ
λείας αύτου
πη' Συμεών ή Ενγέριος έγένετο Ιεροσολύμων, έφ' ου οι
Λατίνοι έκυρίευσαν τήν Ιερουσαλήμ. Κατά τάς ημέρας έκείνας
οί Σαρρακηνοι τής Ιερουσαλήμ ηγεμόνες τοσούτον ήγρίευσαν κατά
τών χριστιανών και έταλαιπώρησαν και τη υπερβολή τής τυραν- 30
νίας πτωχούς κατέστησαν, ώστε ούδεμία^^ αλλην έχοντες παρη-
γορίαν οι ευλογημένοι ούτοι εις τά πικρά των έτρεχον δάκρυα
και εΙς τους θλιβερούς αναστεναγμούς. Αύτη δε ή άπληστος τών
— 20 —
τυράννων έχείνων χαταδυναστεία χαΐ αρπαγή και δβρες ούχ έβλα-
πτε χαΐ χατέφ&εφε μόνον τα εζω χαΐ σωμαηχα υπάρχοντα* αλλά
τό χείριστον της άσυγχρίτου χαχίας των ήν χαί άνυπομόνητον ή
χαταφρόνησις χαΐ δβρις χαΐ αυτών των θείων του Χρίστου μυ-
δ στηρίων δτε γαρ οΐ ιερείς του θεού έπετέλουν την άναίμαχτον
ίεροτελεστίαν, οι ώμοΙ έχεΐνοι χαΐ ασεβέστατοι πηδώντες δως χαί
εις αυτό τό αγιον βήμα, τί μεν ούχ έβλασφήμουν έμπαίζοντες
τους Ιερείς; τι δε των άτοπων ουκ επραττον εις τά δγια; Έμοί
μεν καλόν τό σιωπαν, έκείνοις δέ άθέοις ουσι τό δραν. ΕΙς τού-
10 τους τους καιρούς συνέβη και ήλθε διά προσχυνησιν των αγίων
τόπων πρεσβύτερος τις ερημίτης, Πέτρος τουνομα, καΐ ίδών τάς
θλίψεις καΐ τά άνυποιστα των χριστιανών βάσανα συνέπαθε τήν
καρδίαν, Ικλαυσε και αυτός πικρότατα καΐ τω πατριάρχη καΐ
κλήρω εΤπεν ** Υπομείνατε Ιτι ολίγον καιρόν καΐ θεού ^οηΆεία
15 έλευθερουσθε τών δεινών τούτων". Ούτως εΖπών καΐ προσκυνή-
σας Ιδραμε με θείον ζήλον εις τόν Τώμης, καΐ πεσών εις τους
πόδας αύτου έδιηγήσατο με ποταμηδόν δάκρυα πάσας τάς άνυπο-
μονήτους κακώσεις τών χριστιανών και τών αγίων έν Ιερουσα-
λήμ εκκλησιών, δς Ιπασχον παρά τών Σαρρακηνών. Ό δε πά-
20 πας ταύτα άχοόαας έλυτυήθη μεγάλως, ως εικός, καΐ πάραυτα καρ
δινάλεις και επισκόπους εις δλους τους αύθέντας τών Φράγκων
απέστειλε, παρακαλών αυτούς νά σηκώσωσι τόν σταυρόν χωρίς
τίνος προφάσεως καΐ νά ύπάγωσι νά έλευθερώσωσι τήν Ιερουσα-
λήμ άπό της τυραννίδος τών άσεβων έφ' οΐς οΐ αύθένται έκεΤνοι
25 ύπακούσαντες έτρεξαν με μεγάλην δύνΛμιν ήν γάρ 6 αριθμός τών
στρατευμάτων αυτών τριακόσιαι μεν χιλιάδες τό πεζικόν, εκατόν
δέ χιλιάδες τό Ιτυπικόν. Και πρώτον μεν έπΙ τήν Ταρσόν της
Κιλικίας έπιδραμόντες έπολέμησαν άνδρικώς κυριεύσαντες αυτήν,
εΤτα δέ και τήν Άντιόχειαν καΐ τήν Ααοδίκειαν καΐ τήν Τρίπο-
30 λιν και τήν Τυρον και τήν Πτολεμαΐδα και τήν Παλαιστίνην πα-
σαν και αύττ)ν τήν άγίαν πόλιν Ιερουσαλήμ, ήτις ελήφθη υπ*
αυτών έν Ιτει Χρίστου γεννήσεως ,ακθ', Ιουλίου ιε', ημέρα Πα-
ρασκευή- ένθα και επτά βασιλείς έβασίλευσαν Ιτη τυη', ή, ώς
— 21 —
($λλο(, ϊτη ρδ', ων ό πρώτος ουδέποτε ηθέλησε δίά εύλάβειαν να
φορέση κόρωναν, λέγων "Πώς εΖναι δίκαιον να φορέσω εγώ στέ-
φανον χρυσουν, Ινθα ό παμβασιλεύς θεός ημών Ίησους Χριστός
με άκάνθινον έστεφανώ&η στέφανον"; Δια ταοτα έχάρησαν οι
χριστιανοί και τόν βασιλέα εύφήμησαν. Ου μόνον δέ, άλλα και 5
από διαφόρων τόπων άπό τών χριστια^^ών πολλοί άκούσαντες την
τών Ιεροσολύμων εκ τών Άγαρηνών έλευθερίαν προσηλθον πα-
νοικι και κατωκησαν έν Ιερουσαλήμ. Οι δέ βασιλείς ούτοι και
πέραν έξουσίαζον του Ιορδανού, καΐ τό Χοράχ ή Κοράκ και Σό-
πακ• έπολέμουν δέ πάντοτε μετά τών Αράβων και τών της Αι- ^0
γυτυτου σουλτά^^ων και τών της Δαμασκού άμηράδων καΐ Βαβυ-
λώνος. Τά δέ παλάτια των έχτισαν εΙς τα ανατολικά και νότια
προαύλια και στοάς της μεγάλης εκκλησίας του Παναγίου Τάφου,
τά όποια εφθανον δως εις τόν Φόρον, έν ω ήσαν αι έξωτερικαΐ
τών προαυλίων πύλαΐ' τά δέ μνήματα των εΤχον ένδον του ναού, 15
εγγύς της προσκυνητής του σωτήρος Άποκαθηλώσεως και ύποκά-
τω του αγίου Γολγοθά, έν οΤς έθάπτοντο* διά δέ τήν διοίκησιν
αυτών Φραγκοπατριάρχης έψηφίσθη παρά του πάπα Πασχάλη• οι
δέ τών Τωμαίων πατριάρχαι εΖχον τήν οϊκησιν έν τη αγία Βη-
θλεέμ. "Οθεν ό Συμεών ή Ευχέριος, ώς εϊπομεν, αποστερηθείς 20
της εξουσίας υπό τών Λατίνων, και [δών ου μόνον τήν άπανθρω-
πίαν αυτών, άλλα και τά σχίσματα και τάς αιρέσεις, δς εΐχον,
ήγωνίσθη υπέρ της αληθείας και κατά πρόσωπον αυτών, και τόν
κατά άζύμων θαυμάσιον συνεγράψατο λόγον έν τη αγία Βηθλεέμ•
και ετη ένδεκα πατριαρχεύσας απήλθε προς Κύριον. Μετά δέ 25
τούτον
πθ'. Εΰβ^νμεος έπατριάρχευσεν έτη κγ', έν τώ ιζ' χρόνω
της βασιλείας Άλεςίου του Κομνηνού, και έτελεύτησε• τό ζην δ'
έκμετρήσαντος και του Άλεζίου, ό υιός αύτου έβασίλευσεν Ιωάν-
νης ό Κομνηνός έν ετει χιλιοστώ έκατοστώ δεκάτω όγδόω χρό- 30
νους είκοσιτέσσαρας ή κε' και μήνας ζ' ή η'• και έν τώ β' ετει
της βασιλείας αύτου έγένετο Ιεροσολύμων
τί'. ^Ηροίκλειος ή, ώς άλλοι, Αγάπιος έτη κδ' και έ/.οι-
— 22 —
μήθη' άπεβίω δέ χαΐ ό Ιωάννης καΐ έβασίλεοσεν 6 υιός αύτου
Μανοϋήλ ό Κομνηνός εν ετει ,αρμγ' χρόνους λη', χαί έν τω β'
ετει της βασιλείας αύτου Ιεροσολύμων
πα'. Ίωοατνηζ πατριάρχης μετά τόν Ήράκλειον έγένετο χρό-
5 νους κβ', 8ς και αυτός συνέγραψε λόγους τρεις κατά άζύμων καί
έπι του Μανουήλ δέ ήν έν τη έν Κωνσταντινουπόλει συνόδω
παρών. Ούτος άλλ' ουν Μανουήλ ό φιλόχριστος αυτοκράτωρ (κα-
τά τόν Φωκαν έν τη εκφράσει των αγίων τόπων), δι' 8ν εΐχε
πόθον, τόν Πανάγιον Τάφον ένεδύσατο με καθαρόν χρυσόν, δει-
10 κνυων την προς τόν λυτρωτήν εαυτού πίστιν την δέ περί τόν
Ίορδάνην του Προδρόμου μονήν έκ βάθρων υπό σεισμού άνε-
στραμμένην έκ καινής άνωκοδόμησε, του ταύτης ηγουμένου παρ-
ρησιάσαντος είς τούτον τόν ανακτά και παρακαλέσαντος αυτόν διά
τήν αυτής άνέγερσιν ομοίως καΐ τήν μονήν του προφήτου Ήλιου,
15 τήν μεταςυ Ιερουσαλήμ και Βηθλεέμ υπάρχουσαν, ήτις υπό των
παλαιτάτων μέν άνηγέρθη ανδρών θεοφιλών, έκ δέ του σεισμού
ριζόθεν κατέπεσε. ΚαΙ ταύτην ό αυτός Κομνηνός έκ βάθρων
ανήγειρε, μεσιτευσαντος του ηγουμένου αυτής της μονής, Σύρου
ανδρός• έτι δέ και τόν έπι του Αγίου Σπηλαίου της σεβασμίας
20 Βηθλεέμ περικαλλέστατον ναόν ή φιλότιμος αυτού του πορφυρο-
γέννητου χεΙρ ανήγειρε καΐ με ψηφίδας κεχρυσωμένας δλον τόν
ναόν κάτεκόσμησεν, έφ' δν ό τών έν τη χώρα Λατίνων παρένθε-
τος ποιμήν τόν αυτοκράτορα τάχα της μεγαλοψυχίας αμειβόμενος
έν διαφόροις τόποις, καΐ έν αύτω τω θυσιαστηρίω του αγίου υπερ-
25 θεν στυηλαίου, τήν ώραίαν εκείνου μορφήν άνεστήλωσε. Ταΰτα ό
Φωκάς. Ό δέ Ιωάννης έν τω κδ' ετει τής αυτοκρατορίας τούτου
του βασιλέως έτελεύτησε και έγένετο [πατριάρχης Ιεροσολύμων]
οι μεν λέγουσιν ^Ιωσήφ, οΐ δέ Νικηφόρος, οι δέ μετά τόν δια-
ληφθέντα Εύθύμιον ί4γαπιος, είτα Σάββας, εΓτα Ενχεριος, εΤτα
30 Ιάκωβος, εΤτα ί4ρσένίος, εΤτόι Ιωάννης, Άλλ' ήμεΐς τούτους
αφέντες πειθόμεθα μάλλον εΙς τόν βίον του έν άγίοις Αεοντίου.
"Οθεν μετά τόν 'Ιωάννην
τ^β'. ^^ίεόντως τής Ιερουσαλήμ τόν θρό^^ον έδέξατο ετη ιζ'.
— 23 —
ος ήν άπό Στρουμίτζης {^τις τό πάλαι Τίβεριούπολις έλέγετο)^
6?ς τά πέρατα της Μακεδονίας, είτα Ιερεύς εν Πάτμιω καΐ ηγού-
μενος της έκεΐσε μονής τοδ θεολόγου Ιωάννου• μεθ' δ εις Κων-
σταντίνου άπάρας, του Ιεροσολύμων προς Κύρεον έκδημήσαντος,
της Ιερουσαλήμ πατριάρχης προεχεφίσθη ύπο του αύτοκράτορος 5
Μανουήλ του Κομνηνού• ύφ' ου παρακινηθείς, θέλων και αυτός
νά προσκύνηση τους τόπους, έφ' οΐς δι' ήμας καθ' ήμας γεγο-
νώς έβεβαδίκει, έ^πλευσε και είς την Πτολεμαΐδα τήν και "Ακκα
λεγομένην έπεδήμησε, ^ καΐ έξηλθεν ή περί αύτου φήμη. "Οθεν
ετρεχον προς αυτόν τά πλήθη, οι μεν της ευλογίας, οι δε της 10
ύγιείάς άπολαυσοντες• καΐ έκεΐθεν τήν πορείαν δια της Ναζαρέτ
ποιησάμενος άνέβη εις τά Ιεροσόλυμα και νυκτός εισήλθεν 6 ιε-
ράρχης είς αυτήν, και τους πολλούς λαθών είσέβη είς τόν ναόν
καΐ εις τόν ζωοδόχον του Κυρίου Τάφδν, καΐ προσκυνήσας γονυ-
κλιτώς τάς εύχάς τω Κυρίω άπέδωκεν. "^^Ην δε τότε ή Ίερουσα- 15
λήμ θλιβομένη ύπό πολυημέρου ανομβρίας• ό δε θεός έπΙ τη
παρουσία καΐ εύχη του γνησίου ποιμένος βροχήν μεγίστην εβρε-
ξεν, ήτις τάς στέρνας έγέμωσε και τά χωράφια έπλήρωσεν. Ό
ουν του θεού λαός εγνω τόν αΓτιον, δι' δν 6 θεός ταύτα πεποί-
ηκε και έτίμα και εύφημει, λέγοντες " ό άρχιερεύς του θεού ό 20
μέγας ό όίγιος μέ τόν έρχομόν του άπό του κινδύνου της δίψης
ήμας διεσώσατο". Ό δε έπείσακτος των Λατίνων άρχιερεύς θυμω
άδίκω νικηθείς έπεμψε τήν νύκτα ένοπλους με σπαθία νά θανά-
τωση τόν μηδέν άδικήσα^^τα* άλλ' ό άορασία πατάξας τους Σύρους
ποτέ, ζητουντας τόν Έλισσαΐον, αυτός και τούτους έτυφλωσε• και 25
δλην τήν νύκτα κοπιάσαντες ουδέν έτέλεσαν, καΐ προς τόν άπο-
στείλα^Γτα έπιστρέψαντες άπαντα διηγήσαντο, λέγοντες δτι ακρά-
τητος έστιν ό δίκαιος παντι τω έπιβουλεύοντι, ύπό θεού φυλατ-
τόμενος. Τούτο ήκούσθη εις πασαν τήν Συρίαν, Κιλικίαν τε και
εις αυτόν τόν Μανουήλ τόν Κομνηνόν, δστις φοβούμενος ϊνα μή 30
τι καΐ πάθη 6 άγιος, απέστειλε ζητών νά έπιστρέψη εΙς Κων-
στα^>τίνου. Τούτο καΐ ό της Δαμασκού κατάρχων, καίτοι Άγαρη-
νός ων, μαθών γράμμα προς αυτόν απέστειλε, μέ πασαν ευνοιαν
— 24: —
προς εαυτόν μεταχαλουμενος καΐ υποσχόμενος να χαρίστ) αύτω
τήν έχεΐσε των χριστιανών έχχλησίαν, τήν έπ' ό^^όμαπ της θεο-
μήτορος, δια κατοικίαν του, χαί να παρέχη αύτω σιτηρέσιον ήμε-
ρούσιον ά^>ά εν χρυσόν, ήτοι φλωρίον δ δε άντεγραψεν επαίνων
5 καΐ ευχάριστων τω αμηρα δια τήν καλήν του προαίρεσιν, καΐ
φανερών δτι ου δύναται να άτυελθη προς αυτόν, έπει ό βασιλεύς
μαθών τα υπό τών Λατίνων προς αυτόν κακουργηθέντα προσεκά-
λει προς εαυτόν δια γράμματος• έζήτει δε άπ' αύτου άντΙ πάσης
δωρεάς τε και χάριτος γράμμα διαυθεντευτικόν από τών αύτου
10 θαλαττίων κουρσάρων* ό δε άμηρας εύ&ύς τό γράμμα απέστειλε,
έν ω έγραφε να μένη απαθής κακών αυτός τε και οι μετ' αύτου
ΤωμαΤοί, προσεπιχαριζόμενος και Λατίνους έςήκοντα, αν θελή-
σωσι μετ' αύτου να συμπλεύσωσι (τό όποιον γράμμα εδειςεν ύστε-
ρον καΐ τω βασιλεΤ, εις ελεγχον του βασιλικού φρονήματος τε και
15 πολιτεύματος), τους όποιους πολλά παρακαλέσας και πολλάκις να
λάβη τήν αδειαν να λειτουργήση άρχιερατικώς εις τόν ζωοδόχον
του Κυρίου Τάφον ούκ έτυχε της αιτήσεως, άλλ' ή μόνον μόνης
ως εΤς τών πολλών να άςιωθή της του αγίου τόπου προσκυνή-
σεως. "Οθεν εγνω συμφέρον να άπέλθη άπό της Ιερουσαλήμ"
20 δπερ και έγένετο. Φθάσας ουν εις τήν Βασιλεύουσαν τόν βασι-
λέα ευλογίας ήςίωσε* καί ποτέ ό της Αντιοχείας πατριάρχης Κύ-
ριλλος νόσω εσχάτη κρατηθείς τα λοίσθια μόλις εττ^ει. Συνήλθον
ουν άλλοι τών συγκλητικών και της συνόδου τα έςιτήρια αύτου
έπισκεψόμενοι• συνήλθε δε και Θεοδόσιος ό της Κωνσταντίνου
25 πατριάρχης, συνήλθε δε και ό μέγας ούτος, ό Ιεροσολύμων Λε-
όντιος' και κύκλω στάντες του κατακειμένου, δστις εΤχεν ημέρας
ες έκτάδην κείμενος και ψυχορραγών, αναίσθητων τε και τα επα-
γόμενα ουδόλως ειδώς. Ούτοι λοιπόν οι δύο του Χριστού άρχιε-
ράρχαι, έπεΙ μηδεμίαν αλλην βοηθήσαι αύτω βοήθειαν εν τοι-
30 ούτω καιρώ ούζ εΤχον, έγνωσαν δι' έπιτιμίας ως αρχιερείς να
ελθη ό άγγελος ό τη έςόοω του θνήσζοντος υπηρετών να ελευθέ-
ρωση τόν κείμενον τα/ύτερον. "Οθεν άλλήλοις τα πρωτεία πα-
ρεΤχον δια τό περιόν της ταπεινώσεως, ό μεν λέγων " έπε! συ
— 2δ —
πρόεδρος εΤ του της Κωνσταντίνου θρόνου, σοΙ άνήχει τα της
επιτιμίας έργάσασδαι* έγώ γαρ παρά των κανόνων υπείκειν σοι
ενταύθα καΐ δνευ της σης αδείας μηδέν ποιεΐν άρχιερατικόν προ-
στέταγμαι"• ό δε Κωνσταντινουπόλεως αύθις ένέκειτο λέγων '*Ή
έςουσία οΤδεν έν καιρώ τη άρετη να παραχωρη δσα και ^ούλε- δ
ται ". "Οδεν ό θειος Αεόντιος υπενδούς εις τήν του Θεοδοσίου
έπιταγήν, και άπλώσας εις τόν αέρα την τιμίαν αύτου χεΤρα και
κατασφραγισάμενος, ελεξε- "Τω φοβερω ονόματι της ομοουσίου και
ζωαρχικης τριάδος την έπιτιμίαν έπιτίθημί σοι, του Κυρίου δγγελε,
και ήμΐν τοις ταπεινοΐς όμόδουλε* μη άναβάλης μηκέτι τόν και- 10
ρόν του λαβείν τήν ψυχήν του αδελφού άπό του σώματος- μη
άλλο τι, πλην τούτου• κυριακόν εκτελέσεις έπίταγμα* μη είς δε-
σποτικήν άνέλθης παράστασιν, μηδέ τοΓς συ^/ταξιώταις σου συμ-
παρασταίης, δως δν τό παρόν εκτέλεσης λειτούργημα ". Είπε ταύτα
ό δίκαιος, 6 δέ άγγελος ύπακούσας τήν ψυχήν του της θεουπό- 15
λεως σκήνους αύτίκα έχώρισεν ^ Ό δέ πατριάρχης Λεόντιος
συνεγράψατο και περί της αγίας τριάδος έν ιδ' κεφαλαίοις• κατά
δέ τό ^αρπα' έτος Χγ ό αείμνηστος Μα^>ουήλ κατέλιπε τά πρόσ-
καιρα καΐ έβασίλευσεν ό υιός αύτου Αλέξιος ό Κομνηνός χρόνον
§να και έσφάγη* ό δέ σφαγεύς αύτου και θείος — φευ — Άνδρο- 20
νικος έτυράννησε χρό^^υς δυο καΐ μήνας δξ* έφ' ου ό θαυμάσιος
ούτος και παναγιώτατος Ιεροσολύμων Λεόντιος τη ιδ' μαίου άπήλ-
θεν εΖς τάς αΙωνίους μονάς• τό δέ τίμιον αύτου σώμα τέθαπται
έν τω ναω του αρχιστρατήγου των Στείρου, θαυμασι καΐ μύροις
εύωδεστάτοις βρύον. Έν δέ ,ςφ^ζ' ετει Αδάμ, άπό δέ Χγ ,αρπς'., 25
Ίσαάκιος ό ^Αγγελος έβασίλευσεν ετη η' μήνας ς', του τυράννου
'Ανδρονίκου και αυτού σφαγέντος. Μετά δέ τόν μακάριον Αεόντιον
ύπό τούτου του Ίσαακίου πατριάρχης άνεδείχδη ό Ιεροσολύμων
Ηγ'. ^οσιθ'βος, τό γένος έκ Βενετίκων, άσκητεύων έν τη
του Στουδίου μονή, φίλος Ίσαακίου και προ της βασιλείας προει- 30
ρηκώς αύτω πώς μέλλει νά βασιλεύση• του δέ κατά τήν πρόρρη-
σιν βασιλεύσαντος, μεγίστης ήςίωτο τιμής ό πατριάρχης και τά
* "Ορα τόν Μακάριον Χροσοκέφαλον τά περί τούτου εις πλάτος διηγού|χενον.
— 26 —
μεγάλα δεδύνητο παρά τω βασιλεΐ χαΐ πατριάρχης Ιεροσολύμων
προεβέβλητο. Έν τούτοις τοις χρόνοις χαΐ μοναχός τις Γεράσι-
μος ά^>εχαίνισε τό έν Ιερουσαλήμ μοναστήριον τοδ μεγάλου Ευ-
θυμίου και διαθηχην έποίησεν εις τινας έτερους μοναχούς• έν
δ η χαι 6 βασιλιχός πρεσβευτής Ιωάννης ην παρών ό Τρίχας, ό
λογοθέτης των οιχιαχών ήν ύπέγραψεν ό πατριάρχης Αρσένιος,
δν χαι παναγιώτατον χαλεΐ.ό μοναχός ούτος Γεράσιμος, ό Βασάν
μητροπολίτης Γερμανός, ό Γάζης ύπέρτιμος Μάτος, ό έπίσχοπος
Βηθλεέμ Ηλίας. — Οι Λατίνοι, ως εϊπομεν, ευρισκόμενοι εις τό
10 Κοράχ χαΐ πέριξ ώρμουν κατά των Σαρραχηνών, επιστρεφόντων
άπό του Κιαμπέ, και άλλους μεν έγύμνωνον, άλλους δε έφόνευον
οί δε Άγαρηνοι μή δυνάμενοι τότε προς αυτούς υπερίσχυσαν δμως
καΐ τό μέγα μοναστήριον τό έπι του θαβωρίου δρους έκρήμνισαν,
καΐ δσους ευρον έκεΐσε έθανάτωσαν δθεν 6 περιβόητος της θείας
15 Μεταμορφώσεως ναός άχρι της σήμερον οϋτω μένει κατηδαφισμέ-
νος. Άλλα τούτο τό έργον των Λατίνων πολλάκις τελούντων, χαι
των άπό Κ^αμπέ ούτως υπ' αυτών διαφθειρομένων, παρεχινήθησαν
οΐ Άγαρηνοι εις θυμόν καΐ συνήχθησαν πανταχόθεν με όργήν
άκράτητον πλήθος πολύ σφόδρα, έχοντες στρατηγόν τόν Άγιουπην,
20 χόν μετονομασθέντα Σαλαδϊνον ή Σαλαχιδίν, τόν άμηράν της Δα-
μασκού• δστις συμπαραλαβών συμμάχους καΐ τους ^βηρας έπέ-
δραμε κατά Λατίνων ούτοι δε ετυχον τότε καΐ ήσαν προς αλλή-
λους με έχθρας καΐ φιλονεικίας και διαιρέσεις, 8 τε ρήξ της Ιε-
ρουσαλήμ Λουσιανός και ό κόντε της Τριπόλεως Ταϊμοΰνδος.
25 "Όθεν έν τοιούτοις δντας τους Λατίνους έκροτήθη ό πόλεμος• ένι-
κήθησαν οί Φράγκοι- ελήφθη ή Συρία υπό των Σαρρακηνων, ή
Παλαιστίνη και αυτή ή Ιερουσαλήμ• έκρατήθη καΐ ό Λουσιανός
αιχμάλωτος κατά τήν Τιβεριάδα' έθανατώθησαν και έχ του λάου
χιλιάδες διαχόσιαι έν έτει Χγ ^αρπθ'• αϊ πόλεις κατεσκάφη-
30 σαν τά εσω και έξω της Ιερουσαλήμ μοναστήρια ήφανίσθησαν,
τό μοναστήριον του δρους των Έλαιών κατ' έξαίρετον, τό δυτι-
κόν μέρος του έν Βηθλεέμ μεγίστου ναού• 6 τίμιος σταυρός ό έπΙ
του ναού της του Κυρίου Αναστάσεως κατεβιβάσθη και εΙς τά;
— 27 —
στράτας της Ιερουσαλήμ παρεδειγματίσθη* τα χαμπαναρεΐα, πλην
του της Αναστάσεως χαί της αγίας Βηθλεέμ, κατεχρημνίσθησαν
τά παράθυρα του ναού του Παναγίου Τάφου μέ ζηρόλεθον έχλεί-
σθησαν ή όρθομαρμάρωσις αύτου έζεβλήθη χαΐ τά χυχλω αύτου
κατεχρημνίσθησαν 6 οΤχος του Ιωακείμ χαΐ "Αννης, ό περικαλ- δ
λέστατος δηλαδή ναός ένθα έγεννήθη ή κυρία Θεοτόκος, ό έπί
της Προβατικής, Σαλαχίε υπό του ΣαλαχιδΙν οικειωθείς έκαλέσθη
καΐ ώνομάσθη• τό ΠατριαρχεΤον ζαμί καΐ διδασκαλεΐον των Άγα-
ρηνων έγένετο• και δν ελειπεν ή μεγάλη επιμέλεια του αύτοκρά-
τορος Ίσαακίου του Αγγέλου, μέ δώρα φιλοφρονήσαντος τον Σα- 10
λαδΤνον, τον αυθέντην της Ιερουσαλήμ κατασταθέντα, και πρεσ-
βευσαμένου Γνα μή κακοποίηση τους ορθοδόξους και διαφθείρη τά
σεβάσμια προσκυνήματα και τον ναόν της Αναστάσεως, ουκ δν
έμενε μήτε σημεΓον εΙς τά προσκυνήματα. Ούτος ό Σαλαδΐνος
ήνωσε τήν έξουσίαν της Βαβυλώνος μέ τήν της Αιγύπτου, καΐ 15
μέ πόλεμον κατέλυσε τήν αρχήν των Αράβων. Ούτος έδωκε τό-
πους έν Ιερουσαλήμ τοις συμμάχοις "'ίβηρσι, τόν δγιον Γολγο-
θαν, τό μοναστήριον της αγίας θέκλης, τό του Προδρόμου, τό
του θεολόγου Ιωάννου (έν ω τήν σήμερον οί Φράγκοι), • τό του
αποστόλου Ιακώβου αδελφού του θεολόγου (έν ω και οί Αρμέ- 20
νιοι), τό του αγίου Νικολάου• οί δέ Κόττται και Χαμπαίσιοι και
ΊακωβΤται και Νεστοριανοί ελαβον έπΙ τούτου και ούτοι τόπους
έν Ιερουσαλήμ. '^Γστερον δέ πάλιν φέρεται εις τινας των ιστο-
ρικών, 8τι έν τω ^ασλ' Χγ ετει οί Φράγκοι μέ πλήθος πολύ
άπήλθον εις άπολύτρωσιν της Ιερουσαλήμ, καΐ 8τι ελαβεν αυτήν 25
ό Φριδερΐκος μόνον μέ τέχνας, χωρίς του έκχέαι αΤμα, και έκρά-
τησαν με' χρόνους* άλλοι δέ ίστορόυσιν, δτι ευθύς πάλιν έδιώ-
χθησαν καΐ οί χριστιανοί και τά προσκυνήματα έκακουχήθησαν,
και της πόλεως τά τείχη έχαλάσθησαν παρά των Σαρρακηνών,
πλην του θείου ναού" μεσιτεία γάρ του πατριάρχου και των όρ- 30
θοδόξων διεφυλάχθη ό ναός. Και ταύτα μέν οδτως- 6 δέ Ιερο-
σολύμων Δοσίθεος και άπό τούτου του θρόνου εΙς τόν της Κων-
σταντίνου έπήρθη θώκον, άποδιωχθέντος ύπό του βασιλέως του
— 28 —
της Κωνσταντίνου ποιμενος Δδοντίου. Άλλ' ού διήλθε καιρός
πολύς χαΐ πάντες έμίσουν τόν Δοσίθεον ώς φιλόθρονον, χαΐ έπι-
βάτην αυτόν άλλοτρίας έχκλησίας ώνόμαζον και έκ του θρόνου
έδίωκον. Μετά δε Ίσαάκιον έν ετει Χγ ,αρ^ε' ό αύτάδελφος και
5 τυφλωτής — ώ της απανθρωπιάς -Ίσαακίου έπι τόν θρόνον της
βασιλείας έκάθισεν Αλέξιος χρόνους εννέα, μήνας §ζ• έν δε τω γ'
τούτου χρόνω έν Ιερουσαλήμ
ηΥ- Νικόλαος Ιεροσολύμων έγένετο έτη ιε' και έτελεύτησεν
άλλ' ό Ιεροσολύμων Έφραιμ οδτω καταλέγει: μετά τόν ^οσίΌ'εον,
10 ον προείπομεν, ΆΟ'ανάσων' μεθ' δν ^ίεόιπίΐον, μεθ' δν Γρή-
γορων^ μεθ' δν ^ίάζαρον' έν δε τοΤς των κανόνων δμνοις ευρο-
μεν μετά τόν Ίωάννην Νιχόλαον, μεθ' δν πάλιν Ίωάννην. —
Μετά δε τόν Άλέξιον Αλέξιος ό υιός του έκτυφλωθέντος Ίσαα-
κίου έβασίλευσε μήνας θ' και ημέρας κ • μεθ' δν Αλέξιος Αού-
15 κας ό Μουρζουφλος έτη δύο καΐ ημέρας κ', δτε οι Φράγκοι ελα-
βον την Κωνσταντινουπολιν έν ετει άπό Αδάμ ,<:χιβ', άπό δε Χγ
,ασδ', άπριλίου δωδέκατη, ήμεροι β'• και έβασίλευσαν έν αύτη
βασιλείς τέσσαρες, χρόνους, ώς μέν τίνες λέγουσι, νς', ώς δε άλ-
λοι, ξ', μήνας η', ημέρας ιγ'. Οϋτινες έκουρσευσαν τα έν αύτη
20 ιερά, ατινα, ώς δντα και αυτά κειμήλια, κατά καιρούς αποστελ-
λόμενα δώρα τά πλείω άπό της Ιερουσαλήμ, άπαριθμουμεν (άπα-
ριθμουμεν δε) ολίγα τινά ενταύθα άπό του μακαριωτάτου πα-
τρός καΐ πατριάρχου τής Ιερουσαλήμ Δοσιθέου: Τίμιον ξύλον τό
άπό τής Ιερουσαλήμ κομισθέν παρά τής αγίας Ελένης• δζος ή
25 ρόζος του τιμίου ξύλου, δπερ ό Ηράκλειος ό βασιλεύς είς Κων-
σταντίνου έφερεν, έξ ού ερρει χυμός τις ευωδέστατος θεραπεύων
παν εΤδος άρρωστίας, οί ήλοι, ό άκάνθινος στέφανος, τό πορφυ-
^κ^Ί ιμάτιον, τά σανδάλια του Σωτήρος, ή λόγχη, ό σπόγγος,
6 κάλαμος, τά σπάργανα του Χριστού, ή σινδών, τό λέντιον*
30 άρτος, έξ ου δ Χριστός τοις άποστόλοις έν τω δείπνω τω μυ-
στικω διένειμεν (δς άρτος ην περιεχόμενος έν σκεύει χρυσω μαρ-
γαρολιθοκολλήτω, έχοντι έπιγραφήν ελληνιστί " ένθάδε κείται ό
θεΓος άρτος, δν ό Χριστός τοΤς μαθηταΓς έν τη ώρα του δεί-
— 29 —
πνοο διένειμεν ειπών: λάβετε, φάγετε, τουτό έστι τό σωμά
μοϋ "• δς δρτος ένζυμος ήν)• κιβώριον μιχρόν μέ έπιγραφήν:
έχει με Χριστόν αίμα σαρχός μου φέρον δπερ χεΐται έν τω
σκευοφυλακείω του αγίου Μάρκου* τοδτο τινές θέλουσιν εΤναι άπό
του ρευσαντος έν τω σταυρφ έκ της άχραντου πλευράς, δλλοι δε 6
άπό της έν Κωνσταντίνου εΙκόνος του Σωτηρος, της υπό του
Εβραίου τρωθείσης, και άλλοι άπό της έν Βηρυτω υπό των
Εβραίων έκτίσθη δέ ή του αγίου Μάρκου εκκλησία έν Βενετίςι
(Ι^τις έγένετο πόλις έν ετει Χγ υκα' υπό του Τεάλτου) έν τω
όκτακοσιοστω, τό δέ δγιον αύτου λείψανον εκλάπη παρ* αυτών 10
των Βενετίκων άπό της Αλεξανδρείας καΐ έκομίσθη εις Βενετίαν
τη λ' ίανουαρίου• τούτο δέ κατά παρέκβασιν. Ό λίθος της Άπο-
καθηλώσεως, δν είς Έφεσον Μαρία ή Μαγδαληνή μετήνεγκεν
ή προς Αυγαρον επιστολή του Σωτηρος• άγγεΐον μύρου, δι' ου
ήλείψατο 6 Χριστός• τό στόμιον του φρέατος, έν ω έκάθισεν ό 15
δεσπότης διαλεγόμενος τη Σαμαρείτιδι• οι δώδεκα κόφινοι καΐ
αϊ επτά σπυρίδες, ένθα ετέθησαν τά περισσεύματα εΙς τήν άρ-
τοκλασίαν τοΰ Κυρίου (οϊτινες έθησαυρίσθησαν όποκάτω του πορ-
φυρού κίονος του έν τω πλακωτω του Φόρου) 6 κέραμος 6 έχων
τό άχειροποίητον έκτυπωμα του Κυρίου, ό χιτών του Χρίστου 20
δ άνωθεν υφαντός καΐ τά προσκυνητά αύτου ιμάτια* κιβωτιον
έν τη πόλει Τιφλιζ των Ιβήρων κεκαλλωπισμένον, περιέχον δνα
ήλον του σταυρού, καΐ έτερον χρυσουν, περιέχον μέρος του ζωο-
ποιού α?ματος του Σωτήρος, καΐ μέρος σχοινίου, μεθ' ου έδεσαν
τόν λυτρωτή ν Ιτι δέ και άλλο κιβωτιον, έχον μέρος του σαββά- 25
νου και των τριχών του δεσπότου. Προς δέ πάλιν έν Κωνσταν-
τίνου άττεκομίσθησαν έξ Ιερουσαλήμ τό μαφόριον, ή έσθής καΐ ή
ζώνη της Θεοτόκου• ή είκών της αυτής, ήν ίστόρησεν 6 ευαγ-
γελιστής Αουκας καΐ άπέστειλεν έξ Ιερουσαλήμ τη Πουλχερία ή
βασιλίς Ευδοκία• τά άγια λείψανα τών θεοκηρύκων αποστόλων 30
και τών αγίων νηπίων και του Συμεών του θεοδόχου και του
προφήτου Ζαχαρίου και του άδελφοθέου Ιακώβου και τών σετττών
μυροφόρων και του αγίου Ααζάρου καΐ της αδελφής αύτοΰ Μα-
— 30 —
ρίας χαί του ήγιασμένου πατρός ημών Σάββα, δπερ κατά τήν
Βενβτίαν ευρίσκεται• του τιμίου Προδρόμου τρίχες και μέρος ιμα-
τίου και βόστρυζ πεπιλημένος αϊματι, και ολκός του τιμίου αύτου
σώματος και αίματος, ή του Μωυσέως ράβδος* το κέρας του
δ ελαίου, δΓ ου ό Σαμουήλ τους βασιλείς εχριεν αϊ σάλπιγγες του
Ίησου του Ναυη, δι' ων κατέπεσον τά τείχη Ιεριχώ• ή άξίνη,
δι' ής ό Νώε την κιβωτόν κατεσκεύασε, και οι δύο σταυροί τών
ληστών υποκάτω του πορφυρού κίονος του εν τώ Φέρω. Περί
τούτων και δλλων πλειόνων εύρήσεις και εν τω παρόντι και έν
10 άλλοις σποράδην. Έν δε τω ^ασγ' Χγ ετει μετά τον Μουρζουφλον
αυτοκράτωρ αναγορεύεται έν Νικαία της Βι&υνίας Θεόδωρος ό
Λάσκαρις ετη ιη'• έν δε τω ζ' ετει της βασιλείας αυτοΰ έγένετο
μετά τον Νικόλαον Ιεροσολύμων
Ηε'. Ίωάιη^ης ετη εννέα καΐ άπέδωκε το χρεών μεθ' ον
15 έπατριάρχευσεν
Ης'. ^ΕψραΙμ ετη ιζ' καΙ έπορεύ&η εις τήν έπουράνιον Ιε-
ρουσαλήμ. Μετά δε τόν θεόδωρον έβασίλευσεν ό γαμβρός αύτου
Ιωάννης 6 Δούς, 6 και Βατατζής, ετη λγ'• έν δε τω ις' ετει
του κράτους αύτου πατριάρχης έπΙ του θρόνου της Ιερουσαλήμ
20 έστη
πζ'. ^ίεόντιος^ άνήρ σοφώτατος Λακεδαιμόνιος, ετη τέσσαρα
και έκοιμήθη• εΤτα
Ηη'. Συμεών ετη κγ' καΐ άνεπαύθη έν Κυρίω. Μετά δε
τόν Βατάτζην 6 υιός αύτου έβασίλευσε Θεόδωρος 6 νέος Αάσκαρις
25 έτη τέσσαρα, μεθ' δν Μιχαήλ ό Παλαιολόγος έτη κδ'• έν δε τω
Ζ ετει της βασιλείας αύτου έπανέλαβον ο\ Τωμαΐοι τήν Κων-
σταντινούπολιν από τών Φράγκων. Έν δε τω ^ασπγ' έτη Χγ μετά
τόν Μιχαήλ έβασίλευσεν ό υιός αύτου Ανδρόνικος χρόνους πεντή-
κοντα• έν δε τω β' ετει της βασιλείας αύτου μετά τόν Συμεών
30 έττήρθη είς τόν θρόνον της Ιερουσαλήμ ό θείος
πθ'. Νικηφόρος έτη κ', έν δε τω κδ' ετει της αύταρχίας
Άνδρονίκου
ρ'. Σάβας μετά τήν τελευτήν Νικηφόρου πατριάρχης της
— 31 —
Ίβροοσαλήμ προέστη, ό άπό Καίσαρείας της Παλαιστίνης, Άστις
χαλως το τό5 Χρίστου ποιμάνας λογεχόν ποιμνιον ετη ιδ' μαχα-
ρίως άνεπαύσατο. Έν δε τω λη' ετει της του Άνδρονίχου (βασι-
λείας) 6 μαχαριώτατος της Ιερουσαλήμ πατριάρχης
ρα'. Αεόνηος έχοσμήθη χαΐ τον θρόνον ταΐς άρεταΐς έχόσμησε 5
χαΐ εις τα ουράνια μετέστη, χαι άντ' αύτου έν τω τεσσαραχοστω
όγδόω ετει της βασιλείας Άνδρονίχου οι μεν λέγουσι πατριάρχην
της Ιερουσαλήμ γεγονέναι '^Ιερεμίαν, οι δε τον προειρημένον
Δεόντιον μετά Νικηφόρον άλλ' ό βασιλεύς Κανταχουζηνός Ιωάν-
νης διηγείται, δτι έν τω ,άτλβ' ετει Χγ μετά τόν Άνδρόνικον ό 10
εγγονός μεν Άνδρονίχου, υίος δε Μιχαήλ, Ανδρόνικος δε χαι αυτός
καλούμενος έβασίλευσεν ό Παλαιολόγος ετη θ'• και έν τω ,ατμβ'
ετει Χγ αυτός οοτος ό Ιωάννης ό Καντακουζηνός έβασίλευσε.
χρισθεις τω άγίω μύρω και στεφθείς παρά Λαζάρου πατριάρχου
της Ιερουσαλήμ. "Οθεν μοι δοκεΤ άςιοπιστότερον εΤναι τόν βασι- 15
λέα λέγοντα, δτι
ρζ'. Λάζαρος Ιτι ζώντος Ανδρόνικου υπό των συνεπισκόπων
έν τη Αγία Πόλει κεχειροτονημένος, ώσπερ εθος, εις Βυζάντιον
έπειτα παρεγένετο προβληθησόμενος καΐ παρά (του) βασιλέως• έν
δε τω μεταξύ χρόνω του βασιλέως αποθανόντος ό Λάζαρος έν 20
Αδριανού τόν Καντακουζηνόν Ίωάννην είς βασιλέα έστεψεν.
'Όθεν οί του Καντακουζηνού έχθροι έμίσουν καΐ τόν φίλον αύτω
Λάζαρον. Συνέβη δε τότε καΐ Γεράσιμος τις μετά καΐ άλλων
τινών και άπήλθεν έζ Ιερουσαλήμ εις Κωνσταντίνου κατηγορήσαι
τόν πατριάρχην προς συκοφαντίαν τινά* δι' δ ευρόντες άφορμή^^ 25
οί τόν Λάζαρον μισοΰντες, οϊτινες ήσαν οί πολέμιοι του Καντα-
κουζηνού, οί περί τόν Κωνσταντινουπόλεως πατριάρχην Ίωάννην,
κατέκριναν μέν τόν Λάζαρον, έχειροτόνησαν δέ τόν κατήγορον
Γεράσιμον παρανόμως έπίσκοπον της *Λγίας Πόλεις* ό δέ Λά-
ζαρος διαβάς εις Γαλαταν, τό Λατίνων φρουριον, έζήτει τρόπον 30
καθ' δν νά άπέλθη εις Καντακουζηνόν οί δέ έν Βυζαντίω άρ-
χοντες και 6 Κωνσταντινουπόλεως έπεμψαν έκεΐσε ζητοΰντες τόν
πατριάρχην. "Οθεν οί Λατίνοι εΤπον αυτώ νά διαλέζη εν έκ τών
— 32 —
δύο, ή νά χοινωνήσγ] αύτοΐς εις τά δόγματα και να άπολαύη πολ-
λών ευποιιών παρ' αότοΐς και μεγάλων ευεργεσιών και παρά του
πάπα, ή νά τον παραδώσωσιν εΙς τους ζητου^/τας, νά πάθη τα
πάνδεινα θλιβερά. Άλλ' ό Λάζαρος κατεγέλα της εκείνων άνοίας•
5 έφ' φ και δεδεμένον έξέδωκαν εις τους ζητοΰντας. Ό γουν Κων-
σταντινουπόλεως ευλαβήθη τήν άρετήν του ανδρός, άκουσας τά
κατ' αυτόν, και έκάλει όμολογητήν καθίσας αυτόν πλησίον του,
καΐ ημέρου ομιλίας ήξίωσεν. Άλλ' 6 Καντακουζηνός εγκρατής
της Κωνσταντίνου γενόμενος πολλήν έδείκνυε πρόνοιαν εις τον
10 Λάζαρον, και μετά Σεργοπουλου Μανουήλ του Βυζαντίου πρεσβευ-
τήν προς τόν Αιγύπτου και Ιουδαίας και Συρίας (σουλτάνον) απέ-
στειλεν υπέρ τών έκεΐσε χριστιανών και υπέρ αυτού τούτον παρα-
καλών ήν, Ι'να τόν μεν Λάζαρον άποκαταστήση εις τόν θρόνον
της Ιερουσαλήμ, τόν δε Γεράσιμον διώξη. Τόυτων ουν πάντων
15 τελεσθέντων προς του σουλτάνου κατά τήν του βασιλέως άζίωσιν,
ό Γεράσιμος άπήρχετο εις τόν σουλτάνον άπό της Ιερουσαλήμ
καταψεύσασθαι του πατριάρχου• άλλα μετά τρίτην ήμέραν της
έλευσεώς του, του θεοΰ δικάσαντος άπέθανεν ό Γεράσιμος. Απο-
θανόντος δ' έπειτα και του σουλτάνου κατέστη δτερος, υπ' ούδε-
20 μιας αιτίας διωγμόν κατά χριστιανών κινήσας, παρακινούμενος 8?ς
τούτο υπό του μεγάλου εχθρού τών χριστιανών Σειχουν, άρχισα -
τράπου αύτου, πλην τών Κοπτών τούτους γάρ έφοβεΐτο, ίνα μή
μετοχετεύσωσι τόν Νεΐλον άλλοσέ. Έν γουν τούτω τω διωγμώ
πολλοί μεν τών χριστιανών υπέρ Χρίστου έμαρτύρησαν, πολλοί
25 δέ και άπό της πίστεως άπέστησαν, δσοι συνηκολούθουν τω πο-
νηρώ διά της τών έργων φαυλότητος* ου γάρ έστιν, ουκ εστίν,
ϊνα τις τήν άμώμητον του Κυρίου ημών πίστιν άρνήσηται, δς
μετά της πίστεως και τά έργα εργάζεται της πίστεως. Συνέλαβον
λοιπόν οι διώκται και τόν πατριάρχην Λάζαρον, και πρώτον μεν
30 μέ κολακείας, είτα δέ καΐ με τήν σύντροφον αύτου ωμότητα έδο-
κίμαζεν ό Σειχουν νά διαστρέψη τόν άκράδαντον της πίστεως
στύλον Λάζαρον ως δέ ευρεν αυτόν δλως μή πειθόμενον, κατέ-
κρινεν εις θάνατον άλλ' ό σουλτάνος ουκ άφήκεν, άλλα (κατά)
— 33 —
τρόπον 5τερον Ιλεγδ "παίδευσον τήν αυτοΰ άπείθειαν". "Οθεν ό Σει-
χοδν μέ βοόνβυρα γυμνών των σαρχων (ούσών) έμαστίγωαε πλη-
γάς ιυενταχοσίας, 6 δε του Χρίστου αθλητής τόν νουν Ιχων είς
τόν ποθούμενον Χριστόν υπεμενβ χαρτεριχώς• 6 δε Σειχουν χαι
ετι μάλλον έξαπτόμενος τοις θυμοΐς χαΐ δλλας τοσαυτας τω πα- 5
τριάρχη πληγάς ένέτεινεν. Έχοκχίν^ζε λοιπόν το έδαφος μέ τά
αίματα τά πατριαρχιχά- αϊ σάρχες αυτού διελύοντο' τά νεύρα χαι
τά όστα γυμνά σαρχων κατελιμπάνοντο, καΐ αυτός εΙς φυλαχήν
χατερρίπτετο δια νά σφαγή. Άλλ' ό Σειχοδν εντός ολίγου την
ψυχήν αυτού τω πατρί αυτού απέρριψε βιαίως, χαι ό πατριάρχης 10
τί^ς φυλαχής ήλευθεροΰτο χαΐ εις τόν θρόνον αυτού (ήν) έπιστρέ-
ψας (ό γαρ διωγμός τη του Σειχοΰν έχλείψει συγχατέληξε), χΛΐ
τοδτον οόχ ολίγον χρόνον διιθύνότς, χαΐ πρεσβευτής υπό του σουλ-
τάνου εις 'Ιωάννην τόν Παλαιολ<5γον πεμφθεις χαΐ εις Ιερουσαλήμ
έπανελθών άνεπαυσατο εν ειρήνη. Έπι τοόχοο του Καντακουζηνού ΐδ
τινές φράροι Φραντζεσχάνοι εις τήν Ιερουσαλήμ ήλθον, χαΐ τη
αυτών συνήθει δολιότητι ελαβον εις χατοίχησιν της αγίας Σιών
τό μοναστήριον παρά του πατριάρχου, καΐ ύστερον παρά τών Ιβή-
ρων το του θεολόγου Ιωάννου ένδον της Ιερουσαλήμ, δίδοντες
αύτοΐς χαθ' δκαστον χρόνον φλωρία εκατόν ένοίκιον. Έβασίλευσε 20
δε ό Ιωάννης 6 Καντακουζηνός ετη εζ και μήνας επτά, μεθ' δν
ό Παλαιολόγος Ιωάννης ό καΐ Καλοϊωάννης, ό του τρίτου Άνδρο-
νίχου υιός, έν έτει Χγ ,ατνη'. Μετά δέ τόν Λάζαρον πατριαρ-
χευσαντα ετη λβ' Ιεροσολύμων
ργ'. Μάρκος έγένετο Ιτη ιδ' *, μεθ' δν άνέβη τήν άποστολι- 25
κήν καθέδρα^^
ρδ'. ΕνΟνμιος. Περί τούτου εδρομεν έν χοΧς δύο υμνολογι-
τικοΐς τών της Ιερουσαλήμ πατριαρχών κανόσι τροπάριον προς
τό "^ Έπταπλασίως κάμ: " (έχον ούτω)• " Μετά τών άνω τάξεων
λειτουργεΓν ήξιώθητε, ένδοξοι ποιμένες, ιερέ Αεόντιε και Μάρκε 30
* *Αλλοθι δέ εΰρομεν ούτω• μετά τόν Λάζαρον Σωφρόνιος, μεθ' δν Δωρόθεος, μεθ'
δν Θεόφιλος έπι Μανοοήλ χαι Ιωάννου τών Παλααολόγων• μεθ' δν Θεοφάνης, μεθ' δν
'Ιωαχειμ έπι τ?)ς έν Φλωρεντία συνόδου έν έτει Χγ ^αυλη'.
ιπ. 3
— 34 —
μακάριε συν Εύθυμίω τω εύχλβεΤ, τω χρηματισθέντι δι' αγγέλου
αγίου προς τό Σίνα γενέσθαι καΐ κάχεΐ τελεκώααι τον της ιεραρ-
χίας ήγλαϊσμένον δρόμον". Πόθεν δμως ό ποιητής τούτου έλαβε
ταυτην τήν διήγησιν, ουκ ήδυνήθην ευρεΐν έν ούδενΐ των τυχόν-
5 των μοι Ιστορικών δθεν φαίνεται νά ευρίσκεται Τσως έν τοΓς άρα-
βικοΐς. Ούτος ουν ό θείος Ευθύμιος πατριαρχεύσας ετη ιθ' άπηλθε
προς Κυριον. Μετά δε τόν Καλοϊωάννην ό υιός αύτου ^ έβασί-
λευσε Μανουήλ ο Παλαιολόγος ετη λβ' έν ετει Χγ ^ατπδ'• μετά
δε Ευθύμιον τόν τρισόλβιον ιεράρχης της Ιερουσαλήμ έχρημάτισεν
10 ρε'. "Αθανάσιος ετη κβ', άνήρ άρετη και σοφία κεκοσμημέ-
νος, συντάξας άραβιστι ομιλίας ψυχωφελείς κατά πασαν Κυριακήν
καΐ έορτην, τοΤς ευσεβέσιν άναγινωσκομένας. ΚαΙ περί τούτου
αυτόθι προς τό '* Έξέστη έπΙ τούτω ό ουρανός " (κεϊται τροπάριον
έχον ώδε) 2• " Έξέλαμψας ώς ήλιος έν Σιών έκ δυσμων προελ-
15 θών, Αθανάσιε, μοναδικως πρότερον τά πάθη τά της σαρκός
καθυποτάζας πνεύματι καΐ τάς των όρέςεων προσβολάς νεκρώσας
έγκρατείοι* μαρτυρικόν δε τέλος υπό βαρβάρων τυχών εδυνας".
Ούτος ουν ίεραρχήσας χριστομιμήτως ετη κβ', ώς εϊρηται, άπηλθε
προς δν έπόθει Χριστόν. Μετά δε τούτον έν τξ αύτη ένατη ώδη
20 φέρει ό ΝεΓλος ουχί ^Ιωακείμ, ώς άλλοι, άλλ' εκθειάζει Σω-
φρόνων^ προς δν άδει* "^Νομήν άθεωτάτων Άγαρηνών άνα-
στελλων εβλήθης, Σωφρόνιε, έν τη είρκτη• έν ή τετελείωσαι
εύσεβώς• δθεν και μετά πότμον σε άνωθεν δοξάζει ό ποιητής*
τό φως γάρ καταπέμψας επάνω σου της θήκης μεγαλοδώρως σε
25 έδόξασεν". "^Αν λοιπόν τις που ευρη τόν βίον του, παρακαλώ ϊνα
συνείρτι καΐ τούτον ενταύθα. Μετά δέ τόν Μανουήλ ό υιός αύτου
Ιωάννης έβασίλευσεν έτη κγ', μήνας τρεις, έν ετει Χγ ^αυκε'•
και μετά τόν παναγιώτατον Άθανάσιον ύψώθη έπι τόν του θεα-
δέλφου θρόνον
30 ρς'. ^Ιωακείμ ετη μ'• έφ' ου έγένετο ή έν Φλωρεντία σύνο-
^ Τινές φασιν αυτόν είναι όμαίμονα τω Καλοϊωάνν^.
• Ό ποιητής τούτων των δύο ύμνολογητιχών χανόνων ονοαάζεται Νβΐλος, ώς φέ-
ρεται έν τ^ άχροστιχίδι.
— 35 —
δος έν ετει μοΚ-η'- έν δέ τω ^αον' έτελεότησεν ό Ιωάννης χαΐ
έβασίλευσεν ό αδελφός αοτοο Κωνσταντίνος Ιτη δ'. Ή βασιλεύουσα
της ιυόλεως Κωνσταντίνου τοΤς Τούρκοις υποχείριος γίνεται• έν
γαρ τω ^αυνγ' ό Κωνσταντίνος ό Παλαιολόγος επεσεν επί της
μάχης μαΐου χθ', τη α' έβδομάδι της των Αποστόλων νηστείας, 5
έν ώρα της ημέρας τρίτη συν ήμίσει* έχπορθήσας αυτήν — θρήνων
αζιον τοις χριστιανοΐς — ό Τούρκων αύτάρχης, ό δεύτερος Μωά-
μεθ, έχειρώσατο. Του δε πατριάρχου Ιωακείμ τελευτήσαντος
ανέστη έπΙ του θρόνου
ρζ'. Γρηγόριος, δς άπελθών από της Ιερουσαλήμ προς 10
τούτον τον φετίχην Μωάμεθ έλα|3εν έζ αύτου χρυσόβουλλον έν
ετει της φυγής 861, βεβαιωτικόν του τε άχτιναμέ του *Ομερ
Χατάπ καΐ των λοιπών ορισμών, ους κατά καιρούς οι τών Αράβων
σουλτάνοι έδωκαν τοΐς έν Ιερουσαλήμ πατριάρχαις περί τών χρι-
στιανών, εκκλησιών και προσκυνημάτων καΐ άρχιερατεύσας θεα- 15
ρέστως ετη λδ' άπηλθεν εις τάς αιωνίους μονάς. Ό δέ σουλτάνος
Μωάμεθ βασιλευσας έτη λβ' ή κη' εξέλιπε* μεθ' δν ό υιός αύτου
σουλτάν Μπαγ^αζίτης Ιτη λα' έν ετει Χγ ^αυττ/. Μετά δέ τόν
Γρηγόριον έγένετο έν τη αγία πόλει Ιερουσαλήμ πατριάρχης
ρη'. ^Ατάλλας ή Αωρό'3'βος ετη μγ'• έν δέ τω ^αφιδ' Χγ 20
ετει μετά τόν Μπαγιαζίτην ό Σελήμης ό υιός αύτου σουλτάνος
έγένετο Ιτη θ'. Ούτος υπέταξε τό Χαλέπι Δαμασκόν καΐ αυτήν
τήν Ιερουσαλήμ, έν η γενόμενος εξήλθε προς αυτόν 6 μακαριώ-
τατος Δωρόθεος και ύπεδέξατο μετά προσηκόντων δώρων δστις
και ομιλίας αυτόν ήξίωσε και χατ-σερίφιον έχάρισε, βέβαιων αυτώ 25
καΐ αυτός κατά τόν πάττπον του σουλτάνον φετίχην Μωάμεθ έχειν
εις τήν έξουσίαν του και διαυθεντεύειν καΐ χριστιανούς και πάντα
τά προσκυνήματα, μοναστήρια τε και εκκλησίας. Άπό δέ της
Ιερουσαλήμ άπάρας έπορευθη εις Αϊγυπτον, και πολεμήσας καρ-
τερώς τόν κρατούντα αυτής σουλτάνον, αυτόν μεν κατά κράτος 30
ένίκησε, τής δέ Αιγύπτου και αυτής εγκρατής έχρημάτισε* καΐ έν
Κωνσταντινουπόλει γενόμενος έξ ανθρώπων έγένετο* με&' δν ό υιός
αύτου τό κράτος τής εξουσίας ύπεζώσθη, ό κανών -σουλτάν Σου-
— 36 -
λδΐ|χάν, Ιτη μη' ή μς', έν τω ^αφκ' Χγ Ιτει- δς καΐ αυτός χρυ-
σόβοϋλλον ε&ωχε τω μ.αχαρ{ω πατριάρχη Δωροθέω ή Άτάλλα,
ώς χαΐ 6 πατήρ αύτου, έπικυρών δπως έχη 6 πατριάρχης τα
εντός καΐ έκτος της Ιερουσαλήμ προσκυνήματα καΐ αυτήν τήν
δ άγίαν Σιών. Ίστέον, κατά τόν άείμνηστον Δοσίθεον, δτι οι της
Τραπεζουντος βασιλείς τόν δυνατόν τρόπον έπεσκέτττοντο καΐ αδτοί
τήν *Αγίαν Πόλιν οΐ φιλόχριστοΐ' καΐ αί δέσποιναι αυτών αϊ ευ-
σεβέστατοι εις προσκύνησιν αύτης μετά πολλής άπήρχοντο ευλά-
βειας, το ένδον της Ιερουσαλήμ μοναστήριον του άγ(ου Ευθυμίου
10 Ιχουσαι καταγώγιον δπερ πάλαι άνεκαίνισεν ή δέσποινα κυρία
"^Αννα Τραπεζουντία ή πορφυρογέννητος. Όμοίως δε καΐ οι βα-
σιλείς των Ιβήρων βοηθοί καΐ διαυθενταΐ των τε μοναστηριών χαΐ
προσκυνημάτων έφαίνησαν άξιόχρεω οι τρισμάκαρες έπΙ των σουλ-
τάνων της Αιγύπτου, οΓτινες έκυρίευσαν (αυτήν) άπό του Σαλα-
15 δίνου, §ως ου ελαβεν αυτήν 6 σουλτάν Σελήμ χρόνους τλ', δντες
ούτοι Τζερκέζοι, ΆβαζγοΙ καΐ "Ιβηρες. ΚαΙ είς τάς ημέρας δε
αυτών δήλον, δτι τά προσκυνήματα είς χείρας ήσαν τών ορθοδό-
ξων οι γάρ Φράγκοι Φραγκεσκάνοι εΤρηται πότε καΐ δπως έλ-
θόντες εΤχον έλαβον δε άπό τών πατριαρχών καΐ έν Βηθλεέμ
20 δνα οικίσκον, καθά καΐ οί Αρμένιοι, (οϊτινες) Βστερον τών Φράγ-
κων εΙς Ιερουσαλήμ έπήλθον, και ελαβον καΐ αυτοί παρά τών
πατριαρχών εζω της Ιερουσαλήμ, κατά τήν άγίαν Σιών, τό πα-
λάτιον του Καϊάφα, ένθα ό Πέτρος τόν δεσπότην ήρνήσατο, και
δνα οίκίσκον έν Βηθλεέμ. Άλλ' έπΙ τούτου του σουλτάν Σουλεϊ-
25 μάν- Κανών τήν άγίαν Σιών, ήτοι τό μοναστήριον, έστερήθησαν
οί Φράγκοι ούτως. Ιουδαίος τις τω της Ιερουσαλήμ ήγεμόνι συ-
νήθης έπορεύθη εΙς Σιών προσκυνήσαι έν τοις λεγομένοις μνήμασι
Δαβίδ καΐ Σολομώντος, καΐ άποδιωχθείς υπό τών Φρατόρων καΐ
δεινοπαθήσας προς τόν ηγεμόνα έδραμεν, λέγων **ϊνα τί υμεΐς
30 άφίετε τοΤς Φράγκοις Ιχειν Δαβίδ καΐ Σολομώντος τά μνήματα,
καΐ ου κυριεύετε και αυτά, καθά καΐ του Αβραάμ έν Χεβρών";
Εις ταύτα ό ήγεμών έπείσθη• υπήγε μετά τών γραμματέων
και γερόντων της πόλεως έκεΐσε* έδίωζε τους Φράτορας καΐ ίμα-
— 37 —
ρέτι τήν Σιών κατέστησεν. 01 δε Φράγχοι τότε ζητήσαντες άπό
των Ιβήρων τήν μονήν τοδ θεολόγου με ένοίκιον ρ' φλουριά,
χωρίς τους δλλους δασμούς, οϊτινες εις δύο χοτζέτια παρίστανται,
ελαβον δια χατοίκησιν ομοίως δε τότε και οι Αρμένιοι κατά μί-
μησιν των Φράγκων έκατοίκησαν, και αύτοι με ένοίκιον λαβόντες 5
τήν μονήν του άγιου Ιακώβου του αποστόλου, υίου Ζεβεδαίου
παρ' αυτών τών Ιβήρων, έτήσιον φλωρία πεντήκοντα. Άλλ' εις
τάς ημέρας ταύτας ό ναός τής Αναστάσεως ήν μεν εις χείρας
τών ορθοδόξων, είχε δε πολλά μέρη αύτου σεσα&ρωμένα και δεό-
μενα άνακτίσεως και έπιδιορ&ώσεως διά τε τήν παλαιότητα καΐ ίΟ
τό περισσότερον δια τήν τττωχείαν τήν καθ' υπερβολήν οι γάρ
πατριάρχαι δντες ένδεεΤς είργάζοντο ταΐς Ιδίαις αυτών χερσι διά
τον έπιούσιον δρτον, μή Ιχοντες μηδέ σκεύη ιερά, μηδέ ιερατικά
ευπρεπή. "Ο&εν καΐ δτε τάς ιεράς έλειτούργουν αναίμακτους άγι-
στείας, μέ πάνινα Ιερά καΐ με σιδηρούν τρικήριον ταύτας έπετέ- 15
λουν έφ' οΤς 8 τε ναός τής Αναστάσεως, ή τε άγ(α Βηθλεέμ και
τά μοναστήρια, μή έχοντες άνακαίνισιν έκινδύνευον νά πέσωσιν.
Έπι τούτου ετι του σουλτάν Σουλεϊμάν ή Ιερουσαλήμ περιετει-
χίσθη κατηδαφισμένη ούσα, ως εϊρηται, (καΐ) ναός μείζων ή Σά-
χρα άνωκοδομήθη• άλλ' είς ταοτα 6 τοΧγοζ ίου μοναστηρίου του 20
εν Ιερουσαλήμ είς δνομα του τιμίου Προδρόμου έχαλάσθη κα!
αι πέτραι τούτου είς τό νεουργηθέν τής Ιερουσαλήμ τεΤχος ετέ-
θησαν• τάς αγίας πόρτας του θείου ναοο τής Αναστάσεως διετά-
γησαν φύλακες νά κλείωσι και νά βουλλώνωσι, και έν καιρώ
χρείας πάλιν νά άνοίγωσι και νά λαμβάνωσιν άφ' έκαστου ξένου 25
χριστιανού προσκυνητου άπό μέν Φράγκου γρόσια ιδ', άπό δέ Τω-
μαίου, ήτοι Έλληνος, γρόσια επτά, άπό δέ Καραμανλή γρόσια
πέντε, άπό "Αραβος δέ και Κότττου γρόσια τρία, άπό δέ Χαμ-
παισίου ή "Ιβηρος ουδέ όβολόν. Ή δέ τοιαύτη τών χρημάτων
συνάθροισις ούτος 6 σουλτάνος διέταξε νά έξοδεύηται εις τόν Τε- 30
κέν, ήτοι είς τό Πτωχοτροφεΐον, δπερ έστΙν δπου τά Καζάνια
τής αγίας Ελένης, κτισθέν υπό τής παλλακίδος του αύτου σουλ-
τάνου. "^Ετι ίστέον, δτι άπ' αρχής του άδελφοθέου Ιακώβου μέχρι
— 38 —
τούτου του Άτάλλα οί πλβίονες των πατριαρχών ήσαν Ίεροσολυμΐ-
ται, ή της έκ των πέριξ της Ιερουσαλήμ (χώρας), οιτινες έγίνωσχον
καΐ ελληνιστί και άραβιστί (λέγειν), όλίγιστοι δε ΤωμαΤοι καΐ ξέ-
νοι• ή δ' αιτία* οί γάρ Τωμαιοι καΐ "Αραβες Ιχθραν προς άλ•
5 λήλους έχοντες, οί μεν δτι απώλεσαν τους τόπους, οί δε "Άρα-
βες 8τι ήρπασαν αυτούς, φοβούμενοι ίνα μή τους άποστερηθώσι,
ου συνεχώρουν νά ερχωνται εις προσκύνησιν της Ιερουσαλήμ τόν
πλείονα καιρόν ΤωμαΤοι. "Οθεν διά τήν άνεπιμιξίαν ουδέ συνέ-
βαινε πατριάρχας ή επισκόπους γίνεσθαι Τωμαίους• άλλα τό βα<
10 σίλειον κράτος εις δνα σουλτάνον περιορισθέν, τόν της Κωνσταν-
τίνου, αιτία καθέστηκε του πάλιν, ως και πρότερον, τους Τω-
μαίους, καίτοι τους πλείονας τττωχούς, ερχεσθαι με πολλήν ζέσιν
καΐ εύλάβειαν εις προσκύνησιν των θεοβαδίστων τόπων ακινδύνως
και γίνεσθαι καΐ πατριάρχας έν Ιερουσαλήμ καΐ επισκόπους και
15 μοναχούς Τωμαίους. Τούτου χάριν και 6 άπό της πόλεως Σο-
φίας μητροπολίτης αναβιβασθείς έπΙ τόν της Κωνσταντίνου ύπέρ-
τατον θρόνον, 6 Ίωαννίτης πατριάρχης Ιερεμίας, θείω κινούμενος
ερωτι παρεγένετο καΐ διά προσκύνησιν των σεβασμίων έν Ιερου-
σαλήμ προσκυνημάτων και διά νά Ιδη καΐ αύτοΐς όφθαλμοΐς τό
20 "Αγιον Φως• συνέβη δε τότε κατά τόν αυτόν ζήλον καΐ πόθον
νά ελθωσιν εις Ιερουσαλήμ καΐ 6 Αλεξανδρείας Ιωακείμ καΐ ό
Αντιοχείας Θεόφιλος• ήν δε παρών και ό Ιεροσολύμων 'Ατάλλας,
ήγουν Δωρόθεος. "Οτε λοιπόν άπήλαυσαν πάντων των εφετών τη
άγίοι αυτών ψυχή καΐ τυνευματοκινήτω καρδία καΐ 6 καιρός ήγγιζβ
25 της επανόδου ε?ς τά ϊδια έκάστω, ήλθεν ε?δησις τω Κωνσταν-
τινουπόλεως, δτι τινές τών μή τόν Κύριον φοβούμενων κατέστησαν
εις τόν οίκουμενικόν θρόνον τόν άπό Σωζουπόλεως Ίωαννίκιον
οί δέ έν Ιερουσαλήμ λαχόντες τέσσαρες πατριάρχαι σύνοδον ποιή-
σαντες μετά τών τυχόντων αυτόθι αγίων αρχιερέων άφώρισαν καΐ
30 έκάθηραν τόν Ίωαννίκιον, ώς μοιχόν καΐ παράνομον. ΕΓτα 6 γνή-
σιος της Κωνσταντίνου ποιμήν άπό της Ιερουσαλήμ έπανακάμψας
εις τήν Βασιλεύουσαν έδεςιώθη έντίμως, ώς έδει, παρά τε του
κλήρου καΐ τών αρχόντων και του λαοΰ, άνανεωσάμενος αυθι;
— 39 —
τήν πατριαρχίαν χαι δια τοδ σοαλτάν Σοολβϊμάν. Άφίκετο δε
εις ταύτας τάς ημέρας ε?ς Ιερουσαλήμ άπό της Πελοποννήσου
χαΐ ό μαχάρκος Γερμανός, δς ήν άπ6 χωρίου της Τριπολιτζας
Αράχοβα, χαΐ έχρημάτισεν ηγούμενος της άγιας λαύρας του ήγια-
σμένου πατρός Σάββα, συνασχητεύων ΊωαχεΙμ τω έν θαύμασι καΐ 5
σοφίοι χατηγλαϊσμενω• οϊτινες εΤχον συνήθειαν νά περιέρχωνται
χάριν ελεημοσύνης, ό μεν εις τά χατά Παλαιστίνην καΐ Συρ(αν
μέρη, 6 δε θαυμάσιος ΊωαχεΙμ εις τά της Αιγύπτου* χαΐ ούτω
διήγον θεοπρεπως έν τη αύτη σεβάσμια λαύρα ζώντες τήν έν
Χριστώ χεχρυμμένην ζωήν ους 6 Κύριος αμφότερους καΐ έπΙ 10
γης έδόξασε καΐ φωταγωγούς της εκκλησίας ανέδειξε, τον μεν έν
τη των *Δλεξανδρέων πρώτον πατριάρχην έκ τών Τωμαι'ων, τον
δε θείον Γερμανόν έν τη Άγια Πόλει, πρώτον και αυτόν Τω-
μαΤον 6 γάρ μακαριώτατος Ιεροσολύμων Δωρόθεος τόν δπνον
τών 6σ(ων κοιμηθείς έν Κυρίω άνεπαύσατο* μεθ' δν άνέβη έπι 15
τόν θρόνον κανονικώς ό
ρθ'. Γερμανός έν Ιτει άπό Αδάμ ^ζπς', διατριβών ως έπι
τό πλείστον πέραν του Ιορδανού• ήσαν γαρ έκεΤ πολλά πλήθη
χριστιανών ορθοδόξων και εύημερημενων μετά γάρ τόν σουλτάν
Σουλεϊμάν έπι του σουλτάν Άχμέτη έλειψαν ούτοι εκείθεν σχεδόν 20
παντελώς. Έκεΐ γουν διάγοντος του πατριάρχου, οί φίλοι Φράγκοι,
περί ων προείπομεν, ευκαιρίας δήθεν τυχόντες, κιβώτιον ή άλτά-
ριον σιδηρούν επάνω της αγίας εβαλον Άποκαθηλώσεως καΐ έλει-
τούργουν. Άλλ' ό θείος ούτος Γερμανός τό τοιούτον δτε εμαθεν,
ετρεξεν εκείθεν πάραυτα, καΐ είσελθών εΙς τόν ναόν αύταΐς χερ- 25
σίν έρριψεν έκεΐνο έκ της Άποκαθηλώσεως, δνειδίσας αυτούς, ως
Ιπρεπεν, έπΙ τω δράματι. Έν δε τω έννεακοσιοστώ τριακοστώ
τρίτω ετει της φυγής δραμών είς Κωνσταντίνου έδέξατο και ούτος
χρυσόβουλλον παρά του σουλτάνου Κανών-Σουλεϊμάν, δπερ και
αυτό βεβαιοΤ προς τοις άλλοις, δτι καΐ τό μοναστήριον ή αγία 30
Σιών διατελεί εΙς τήν έζουσίαν τών Τωμαίων. Ούτος ό άοίδιμος
καΐ τό κουβούκλιον του Παναγίου Τάφου δν συντετριμμένον πρό-
τερον υπό τών Αράβων άνεκαίνισε και με στύλους μαρμάρινους
— 40 —
έστερέωσε και έχαλλώπιαε και με μόλυβδον έσκέπασεν, ώς φαί-
νεται την σήμερον. Έν δε τω ^αφμε' ετει Χγ ιανουαριου ιδ' σει-
σμός εν τ^ Άγια Πόλει και πάστ] τη Παλαιστίνιο έγένετο φοβε-
ρώτατος, 6φ' οδ κατεκρημνίσθη τό τούρλαιον του ωραιότατου
δ καμπαναρείου, (δπερ) έπιπεσον έπι τό τοόρλαιον της εκκλησίας,
της μέσον των δύο εκκλησιών, της του Άδελφοθέου και Άγιων
Τεσσαράκοντα, συν αΰτω κατηδαφίσ&η• προς δε και τό έν τη αγία
Βηθλεέμ καμπαναρεΐον εναπομείναν και αυτό υπό των Άγαρηνών,
ώς εϊρηται, τότε άνεττηρέαστον υπό του σεισμού δμως έκρημνί-
10 σθη. Ό δε πατριάρχης Γερμανός ευρισκόμενος χάριν ελεημοσύνης
έν Κωσταντίνου^ καΐ μέλλων έπιστρέφειν είς Ιερουσαλήμ, έλαβε
μεθ' εαυτού τόν άδελφιδουν αύτου, Ιερέα δντα, και τό μοναχικόν
αυτόν ένδύσας σχήμα Σωφρόνιον μετωνόμασε και διάδοχον του
θρόνου άνέδειξεν, αυτός καταλιπών τά επίγεια (ζήσας πατριάρχης
15 ετη μς') έν ετει από Αδάμ ,ζρις'.
ρι'. Σωφρόνιος γουν Ιεροσολύμων έγένετο, άνήρ ιλαρός και
εις τα θεΐα ευλαβέστατος* άπεβίω δε και ό σουλτάν Σουλεϊμάν
και έκράτησε της άρχης ό υιός αυτού σουλτάν Σελήμ χρόνους η'
ή θ', έν ετει Χγ ^αφο ή ^αφςς'* μεθ' ον ό υιός αύτου σουλτάν
20 Μουράτης, βασιλευσας χρόνους κ' ή κβ'• μεθ' δν ό υιός αύτου
σουλτάν Μεχμέτης έν ετει ^αχδ' ή ,αφπε', έπικρατήσας έτη η' ή
θ'. Ούτος ό Σωφρόνιος ηθέλησε νά έμποδίση τόν λαόν νά μη
κοιμάται ένδον του ναού εΙς τάς ημέρας των παρρησιών, έτι δέ
και τά φαγοπότια των και τάς όχλαγωγίας των άλλ' ό πάντα
25 υπομένων δι' δμετρον φιλανθρωπίαν Χριστός 6 θεός έφάνη αύτω
κατ' δναρ λέγων € Επίσκοπε, έγώ υπομένω, συ δέ διατί θέλεις
νά έμποδίσης τόν λαόν μου νά μή έναπομένη ένδον του ναού μου;
άρκεΤ εις αυτούς ή προς έμέ ευσέβεια των, κατά δέ τά άλλα
γενέσθω οικονομία». ΈπΙ τούτου του πατριάρχου οι έν Βηθλεέμ
30 πατέρες πορευθέντες, ώς έθος, τήν ήμέραν του μεγάλου Σαβ-
βάτου διά τό "Αγιον Φως εΙς τήν Ιερουσαλήμ, και μή έχον-
τες τίνα ύποψίαν, άφήκαν τήν έκκλησίαν εις τους Φράρους,
έως νά έπιστρέψωσιν άφήκε δέ καΐ ό κανδηλάτττης, ώς απλούς
— 41 —
καΙ άπονήρεατος, και τάς κλεΤς του Αγίου Σπηλαίου. Το
δε πρωί έπιστρέψαντες άπό της πανηγύρεως ές Ιερουσαλήμ
καΐ Βηθλεέμ καΐ συν αύτοΤς 6 κανδηλάπτης, και τάς κλεΐς ζη-
τουντες ήκουσαν άνελπίστως δπερ ουδέποτε εΙς νουν εβαλον οι
γαρ Φράροι ου μ,ονον τάς κλεΤς ουκ άπέδωκαν, άλλα και ιζερώ- 5
βρισαν, καΐ εις τους κρατουντας εν Ιερουσαλήμ χρήματα δόντες
το "Αγιον Σπήλαιον εξουσίασαν. Είς ταύτας δε τάς ημέρας έλ-
τζής των Φραντζέζων άπό της Κωνσταντίνου εις Ιερουσαλήμ συ-
νέβη να ελθη' και ούτος εΙς τους κριτάς εξ χιλιάδας φλωρία δους
έπηρεν άπό των ορθοδόξων τόν άγιον Γολγοθαν. Εις ταύτα ό ίο
μακαριώτατος Σωφρόνιος πάντα λίθον κινών — τό του λόγου — καΐ
δώδεκα χιλιάδας φλωρία εις τους αυτούς κριτάς έξοδεύσας έπηρεν
οπίσω τόν άγιον Γολγοθαν άλλα και τούτον ουχί δλον, άλλα τό '
Κρανίον, δπου ή του Σωτήρος σταύρωσις• τό δε κατά τό νότιον
•τούτου έτερόμηκες τετράγωνον εις χείρας των Φράγκων έμεινε. ΐ5
Μετά δε τόν Μεχμέτην εν ετει Χγ ^αχγ' ή ,αχιζ' έβασίλευσεν
ό σουλτάν Άχμετης ετη ιδ'. Εις τούτου τάς ημέρας ό τρισόλβιος
Ιεροσολύμων άνεκαίνισε τόν ναόν των αγίων θεοστέπτων βασιλέων
Κωνσταντίνου και Ελένης, τόν έν τω Πατριαρχεία), δι' οικείων
άναλωμάτων ετι δε καΐ έν τη εκκλησία της αγίας Βηθλεέμ τάς 20
τεσσάρας καμάρας, τάς εις τά δύο μέρη του Αγίου Σπηλαίου,
άνήγειρεν έκινδύνευε γάρ ή εκκλησία νά πέση. Οίίτως ουν, δσον
ήδύνατο, ό θείος ούτος πατήρ καλώς τελεσιουργήσας και θεοφι-
λώς πολιτευσάμενος έποίησε παραίτησιν της πατριαρχίας εις τόν
συγγενή αύτου παπαν θεοφάνην. 25
ρια'. Θβοψάνης εστη έπι του θρόνου της Ιερουσαλήμ, χει-
ροτονηθείς παρά τε του Αλεξανδρείας Κυρίλλου και Δωροθέου
Αντιοχείας, λαχόντων έν τη Ιερουσαλήμ χάριν προσκυνήσεως.
Του δέ Σωφρονίου διά τό είναι ποδάλγόν και γέροντα παραιτη-
σαμένου, πατριαρχεύσαντος ετη λη' ή κθ', και είτα ετη ια' έπι- 30
ζήσαντος, ό άρχιποίμην τήν μακαρίαν οί\}τθΌ ψυχήν έν τη Ιερου-
σαλήμ τη έπουρανίω Χριστός ό θεός ημών κατετάξατο. Μετά
δέ τόν Άχμέτην έβασίλευσεν ό σουλτάν Μουσταφάς έτη ιη', οι
— 42 —
δέ δανεισταΐ έπίεζον τόν πατριάρχην ζητουντες τάς δώδεχα χι-
λιάδας τά φλωρι'α, περί ών εΐρηται. "Οθεν προσέδραμεν ούτος
εις τά φιλόχριστα σπλάγχνα των ορθοδόξων Ελλήνων, καΐ συ-
νάξας ταύτα άττέδωχε τοΤς δανεισταΤς, ελευθερωθείς (ούτω) του χρέοας
5 έκείνο*\). "Έτι δέ έτελείωσε χαΐ τό τέμπλον του ναού της Ανα-
στάσεως, δπερ ήρξατο μεν κατασχευάζεσθαι έπΙ Σωφρονίου, έλαβε
δέ -πέρας έπΙ τούτοο του θεοφάνους έν ετει ,αχβ'• ό δέ σταυρός
ό επΙ του τέμπλου έτελεσιουργήθη έν ετει ^αχη' χαΐ το τρουλ-
λαιον το έπΙ της άγ(ας τραπέζης* τούτων μέντοι γε ή δαπάνη
10 εδόθη παρά των ευλαβέστατων χριστιανών των έν τη περιφήμω
Κρήτη, ών ή μνήμη εϊη άςΐύμνητος διαιωνιζουσα. — Έθος άρ-
χαΐον έπεκράτησεν, δπως το εσπέρας της παραμονής των Χρι-
στουγέννων γίγνηται έν τη μεγάλη έν Βηθλεέμ εκκλησία λιτότνεία
παρά τε του πατριάρχου και των αρχιερέων και κληρικών καΐ
15 του λάου ούτως. "Αρχεται ή περικύκλωσις της λιτής άπό του δυ-
τικού καΐ βορείου (της εκκλησίας μέσης) μέρους και εισέρχεται
το ίερατείον διά της βορείου πύλης εΐσω του *Αγίου Σττηλαίου,
ψαλλομένου του '' Ή γέννησίς σου, Χριστέ 6 θεός"• είτα εξέρ-
χεται του σττηλαίου διά της νοτίου πύλης αύτοΰ. Κατά τούτο τό
20 έθος έν ετει Χγ ,αχκθ' ήλθεν ό πατριάρχης εΙς Βηθλεέμ τήν
παραμονήν, καΐ γινομένης της λιτανείας και χρείας ούσης νά
διαβη τό Ιερατεΐον άπό της βορείου πύλης του *Αγίου Σπηλαίου
έπΙ τήν νότιον, οι Φράροι έκλεισαν τό "Αγιον Σπήλαιον, λέγον-
τες "Κατά τό παρόν 6 κανδηλάπτης ημών ψωμί τρώγει**. "Οθεν
25 ετέθη θρόνος και ό πατριάρχης έκάθισεν οι δέ Φράροι μετ' ού
πολύ ήλθον λέγοντες• " Ό κανδηλάπτης ημών υπηγεν εις Ιερου-
σαλήμ"• έφ' οΤς ό σεβάσμιος πατριάρχης ταραχθείς ούκ έλάλη-
σεν, άλλ' άφεις τόν έσπερινόν έπορεύθη εις Ιερουσαλήμ έφησυ-
χάζων. Οι δέ Φράροι ούκ έμειναν μέχρι τούτου* άλλα και πάλιν
30 έταράχθησαν τόν γάρ μαρμάρινον πατριαρχικόν θρόνον, τόν έπΙ
του αγίου Γολγοθά, τόν ύπό τήν καμάραν τήν δυτική ν, τήν με-
ταξύ τών δύο τετραγώνων, ώς εϊρηται, τούτον οίκειοποωυμενοι
έτρύπησαν, έτι δέ και τήν αντικρύ του θρόνου καμάραν• και σίδη-
— 43 —
ρον χοντρόν χαΐ δίχτοον σιδηρούν εθηχαν χαΐ έχώρισαν τόν τόπον
περιχλείσαντες, διά νά μένη βοττός υπ* αυτών μόνον τό γάρ ίερδν
Ιδαφος του άγίοο Γολγοθά ην μεν εις πασαν φυλήν χριστιανών
διά προσχόνησιν άχώλοτον, ουχ ήν δέ δδεια χαΐ νά λειτοοργώσιν,
άλλ' ή μόνον οΐ ημέτεροι έλειτούργουν. Έλαβον δέ τό ένδόσιμόν 5
πως παρά των ημετέρων χαΐ οι Φράροι χαΐ Ιχαμνον τά Ιθιμά
των εΙς τό μέρος όπου προείπομεν άλλα τότε οδτοι παντάπασιν
ηθελον νά άρπάσωσι χαΐ τάς δύο χαμάρας χαι (τόν τόπον) ένθα
χεΐται ή ημετέρα αγία τράπεζα άνατολιχά, επέχουσα δλον τό πλάτος
του τόξου της χαμάρας^ χαι Ινθα 6 θρόνος 6 μαρμάρινος, ώς εϊ- 10
ρηται. Άλλ' ό πατριάρχης τότε ταρΛχθεις χαΐ θείω ζήλω πλη-
σθεις ουχ έσιώ-πησεν, ουδέ ήσυχασεν άλλ' άπηλθεν εις τόν χρι-
την του τόπου χαΐ τά χρυσόβουλλα των βασιλέων έδειξε, πως ήμΐν
τά προσχυνήμοΓΓΛ οι σουλτάνοι δίδοντες έπιχυρουσι διαλαμβάνοντα.
Κατά ταύτα λοιπόν άπεφάσισεν 6 χριτής, χαΐ χατά την άπόφα- 15
σιν του κριτου έπανέλαβεν 6 πατριάρχης χαΐ τό "Αγιον Στυήλαιον
χαΐ τόν άγιον Γολγοθαν, χαΐ έξώσθησαν έχεΐθεν οί Φράροι* αί
δέ τρυτυηθεΐσαι όπαι έν τοΐς μαρμάροις σώζονται μέχρι της σή-
μερον, εν οΤς εϊπομεν τόποις, μαρτυρουσαι τό αυθαδες της αυτών
πράξεως. Οί Φράροι δμως πάλιν ταράττονται χαΐ φλωρία πολλά 20
τω έπάρχω της Ιερουσαλήμ Άπουφούλη δόντες παρεχάλεσαν νά
θανάτωση τόν πατριάρχην δστις, χατά τήν αΐτησίν των χαι τό
πλέον χαΐ τό πρώτιστον διά τά φλωρία, έφυλάχωσε τόν θείον θεο-
φάνην εις τήν Άχρόπολιν, χαΐ τό εσπέρας έλθών εις τόν χριτήν
παρεχίνει αυτόν νά συμφωνήση μετ' αύτου χαι νά θα^^ατώση τόν 25
πατριάρχην άλλ' ό χριτής ουδαμώς ήθέλησεν εις τούτο, άλλ' άπο-
στείλας έξήγαγεν αυτόν της φυλαχής χαΐ εις τό χελλιον του επεμ-
φεν. Έμεινε λοιπόν έχεϊ χρυτττόμενος διά τόν φόβον τών Φράρων
τη δέ του προφήτου Ήλιου έορτη, ήτις γίνεται εις τήν μονήν
αύτοΰ, τήν μεταξύ Ιερουσαλήμ χαι Βηθλεέμ, ώς άλλοθι εΐρηται, 30
ό πατριάρχης φορέσας γυναιχείαν στολήν υπήγεν εις τήν μονήν
οδτως, χαΐ έχεΤθεν διά νυχτός έφυγε διά τήν Πτολεμαίδα* δπερ
μαθών ό Άπουφουλης, γράψας ευθέως άπέστειλεν εις τόν ηγεμόνα
— 44 —
του Ζηνίοϋ να συλλαβή τον θεοφάνην έκεΐθδν διαραίνοντα, χαΐ
νά λάβη δια τούτο διά γεφός τοο άπο των Φράρων πολλάς χι-
λιάδας φλωρίων δ δέ τοδτο γνους επεμψεν ευνουχόν τίνα να τόν
εδρη χαΐ να τον φέρη• 8ν ετυχβν άναπαυόμενον πλησίον τινός
5 βρύσεως, εγγύς του Εαρμηλίου. '^Ην δέ ούτος ό ευνούχος ΑΙθίοψ,
χριστιανός πρότερον, χαΐ εύλαβηθεις τόν πατριάρχην Ιδών, χαΐ
λαβών φιλοδώρημα παρ' αύτου φλωρία έχατόν, άφηχεν ελεύθερον
καΐ έπιστρέψας εΤπεν εις τόν αύθέντην του τόν άποστείλαντα πώς
δεν εύρε τόν πατριάρχην. Απαλλαγείς λοιπόν χαΐ έχ τούτου ό
10 Θεοφάνης εδραμε διά θαλάσσης εις Κωνσταντίνου. Κρίνεται εις
τό βασιλιχόν ντιβάνιον, λαμβάνει τα νιχητήρια, δείχνυνται οι Φρά-
ροι δδιχοι, ό σουλτάν Μουράτης δωρεΓται χρυσόβουλλον τω πα
τριάρχη• βέβαιοι αυτω τά προσκυνήματα* άποσπα αυτά, ήγουν
την Άποχαθήλωσιν, τόν Γολγοθαν χαΐ τό "Αγιον Σττήλαιον, από
15 των Φράρων ετι δέ χαι τόν χήπον, τόν οπίσω του βήματος της
έν Βηθλεέμ έχχλησίας, χαΐ τήν νότιον αυτής αύλήν, ένθα ήσαν
καΐ μνήματα χριστιανών. Ταύτα δέ έγένοντο δι' άρχοντος του
σουλτάνου, δς έπ' αύτώ τούτω άπέστειλεν αυτόν εΙς Ιερουσαλήμ•
τάς μέντοι ποδέας χαι χανδήλια τών Φράρων ούχ έξέβαλεν έχ
20 τών προσκυνημάτων ό άρχων. — Έν έτει άπό Αδάμ ^ζρμβ', χύ-
κλος ηλίου β', σελήνης ιζ', ή Χριστού γέννησις ήμέρί^ Τετάρτη,
τά Θεοφάνια ήμέρςι Δευτέρα, νομιχόν πάσχα άπριλίου ε', τό δγιον
πάσχα άπριλίου ς', τό δέ άρμενικόν άπριλίου ιγ'" οί γαρ Αρμέ-
νιοι πασκάζουσιν εΙς κάθε ένενήκοντα χρόνους ύστερον του σωτη-
25 ρίου ημών πάσχα μίαν εβδομάδα• δπερ πάσκα συνέβη τότε, χαθ'
δν χρόνον ην τις έν Ιερουσαλήμ τουνομα Κιρχόρ, τω γένει και
τη γνώμη και Άρμένης καΐ τών Αρμενίων επίτροπος• δς μέ βίαν
κατέπεισε καΐ τους Κόπτας ολίγους όντας νά συνεορτάσωσιν αύτώ
μ ή θέλοντας και νά συνηστεύσωσιν εις δέ τό ημών μοναστήριον
30 έλθών είπε• "Ποιήσατε ύμεΐς τά εαυτών έθιμα, εύγάλετε και τό
"Αγιον Φώς, και ό παράσχων ύμΐν τήν χάριν έκείνην ϊσως και
ήμΐν χαρίσεται". Ούτως ειπών ύπέστρεψε χαίρων, ώς άπατήσας
τους Τωμαίους τη δολιότητι τών ρημάτων. "Έφθασε λοιπόν ή
— 45 —
μεγάλη Δβυτέρα καΐ έττηρεν ό ήγεμών τους ήμων προσχονητάς,
ώς Ιθος^ εΙς τον Ίορδάνην οί Αρμένιοι δέ έμειναν νά υπάγωσι
τήν μετ' έχείνην εβδομάδα* έφθασε δε καΐ ή μεγάλη Παρασκευή,
κύιθ' ήν, του πατριάρχου θεοφάνοος άποδημοδντος εις Κωνσταν-
τίνου^ ενδημούντων δ' έν Ιερουσαλήμ τοϋ Βηθλεέμ Παρθενίου καΐ 5
τοδ Γάζης Αθανασίου^ είσήλθον οΐ ημέτεροι εις τόν ναόν της
Αναστάσεως υμνολογήσαι τόν σταυρωθέντα καΐ υπέρ ημών τα-
φέντα σωτήρα χόριον Ίησοΰν Χριστόν, κατά τήν θεοπαράδοτόν
τάξιν της αγίας του Χρίστου εκκλησίας. Άλλ' 6 Κιρκόρ έξοδεύ-
σας χρυσίον καΐ άργυριον είς τους εντοπίους καΐ εις τόν κριτήν 10
καΐ είς τόν ηγεμόνα και εις τόν μουτεβελήν του Παναγίου Τά-
φου πλήθος πολύ σφόδρα, άποστείλας καΐ υπέρ τάς δέκα χιλιά-
δας αργυρίου και είς τόν έν Δαμασκω σατράττην Κουτζούκ - Αχ-
μέτ-πάσα καΐ δώρα ίσότιμα, και τούτους ούτω πάντας κατέπεισε
νά μαρτυρήσωσιν, 8τι ό λογαριασμός των Τωμαίων περί του 15
πάσχα είναι σφαλερός, των δέ Αρμενίων ορθός• οϊ δέ λαβόν-
τες τά αργύρια εποίησαν ως έδιδάχθησαν, κυρώσαντες, ως ήθε-
λεν ό Κιρκόρ. "Οθεν τό μέγα Σάββατον έφερε τους κρατουντας
είς τόν θεΐον ναόν, εξ ων 6 μέν μουλλας μέ τήν σφραγίδα του
έβουλλωσε τό "Αγιον Κουβουκλιον, οί δέ στρατιώται του ήγεμό- 20
νος και οί της ακροπόλεως γεννιτζάροι μέ δπλα και ράβδους πε-
ριετρίγυριζον τό "Αγιον Κουβουκλιον, μή συγχωροΰντες μηδένα
των ορθοδόξων πλησιάσαι έκεΐ' άλλοι δέ των στρατιωτών καΐ επάνω
άνέβησαν του Αγίου Κουβουκλίου, καΐ έφαγον καΐ επιον, των
Αρμενίων αύτοΓς κομισάντων και οΤνον καΐ φαγητά• οί δέ ήμέ- 25
τεροι πασαν απέρριψαν τήν ελπίδα αυτών εΙς τόν σώζοντα κύριον
ημών Ίησουν Χριστόν τους αληθώς αυτόν λατρεύοντας και πιστεύον-
τας (αύτώ), δι' δν χαΐ ταύτα έπασχον, καΐ μεγαλοφώνως έβόησαν
* Κύριε Ίησου Χριστέ, μή μας υστέρησης της θείας σου χάρι-
τοτ". "Ήκουσεν εξ αγίου κατοικητηρίου αύτου 6 έτοιμος εις βοή- 30
θειαν τοις εΙς αυτόν έλπίζουσιν έδόξασε τό πάντιμον αύτου δνομα
τό έπικληθέν έπΙ τόν περιούσιον αύτου λαόν τη γαρ ένατη ώρα
της ημέρας του αύτου μεγάλου Σαββάτου ό Πανάγιος Τάφος Ιν-
— 46 —
δον τρις μεγαλοφώνως έβρόντησβ και τό "Αγιον Φως ώς αστραπή
ένδον έλαμψε χαΐ παρρησία εΙς δλους έφάνη. '*^Ω, δ6ζα σοι Κύριε !
Εις ταύτα ό λαός των ορθοδόξων δψωσεν εύ8ϋς την φωνή ν, με
φόβον και χαράν μεγάλην καΐ δάκρυα κράζοντες πολλά τό Κύριε
δ έλέησον της δε γης σειομένης, τινές των στρατιωτών άπό του
πολλού φόβου χαμαΐ Ιπεσον κατά πρόσωπον τινές δε αυτών έζί-
σταντο, θαυμάζοντες καΐ ώς έξεστηκότες ένθεν και ένθεν εβλεπον,
καΐ άπαντες με μίαν φωνήν ούτοι "αληθής έστιν ή πίστις τών
χριστιανών" εκραςαν. Άλλ' 6 Κιρκόρ τό "Αγιον Φως βλέπων
10 ολοφάνερα είς φθόνον έτράτυη, και δωρήματα υπισχνεΐτο εις τους
στρατιώτας και τους φύλακας μεγάλα νά μή άφήσωσί τίνα τών
προσκυνητών νά άνάψη τά. κηρία του, άλλ' ουδέ τών εντοπίων
τινά όρθόδοξον άπό εκείνου του θείου και ύπερφυους φωτός• οϊ-
τινες ώς Άγαρηνοι τη φιλαργυρία νικώμενοι έσβων αυτά, άλλα
15 μέ τά έπανωφόριά των, άλλα με τά χεριά των και άλλα μέ νε-
ρόν τό όποΓόν έξεπίτηδες αύτοΐς 6 Κιρκόρ έφερε και είς τό δώμα
του Αγίου Κουβουκλίου. Τότε οι Φράγκοι ίδόντες μέ τά δμματα
έπίστευσαν είς τούτο τό τερατούργημα, τό θεόπνευστον, του *Αγίου
Φωτός, όμολογήσαντες δτι πάντως τω άγίω καΐ μεγάλω Σαββάτω,
20 τη η' ώρα της ημέρας, έκλάμπει έκεΤνο τό φώς παραδόξως άπό
του θεοδέγμονος μνήματος. Και ταΰτα μεν οι Αρμένιοι έν Ιε-
ρουσαλήμ έπονηρευσαντο κατά τών ορθοδόξων, οι δε μάλλον έδο-
ξάσθησαν και εις τήν πίστιν του Χρίστου έστηρίχθησαν καΐ έχά-
ρησαν, του θεού ύπερφυώς ταύτα οίκονομήσαντος. Ταύτη ν τήν
25 ίστορίαν περιέχει ό ιερός κώδιξ του έν Ιερουσαλήμ Πατριαρχείου,
τά δέ έχόμενα (παραλαμβάνομεν) εκ τών του Ιεροσολύμων Δο-
σιθέου. — Μετά δε τόν θαυμάσιον εκείνον έν Ιερουσαλήμ αθλον
τών Αρμενίων έν τω αύτώ έτει έκίνησαν Ιτι και δτερον πολύ
ζοπιαστικώτερον έν Κωνσταντίνου• ηθέλησαν γάρ μέ προσταγήν
30 βασιλικήν νά έχωσιν έν Ιερουσαλήμ τά πρωτεία* ήν δέ τότε ό
σουλτάν Μουράτ εξω της Άδριανουπόλεως οΙκών έν σκηναΐς. "Οθεν
οι ημέτεροι, τών θεοφιλών χριστιανών πολλαΐ χιλιάδες, έκ πολ-
λής ευλάβειας έτρεξαν άπό της Κωνσταντίνου προς τόν σουλτάνον,
— 47 —
οδ ό μεν βεζύρης ήν έξ Αρμενίων και δλος αυτοΐς ηνωμένος,
τοδνομα Ήμπραήμ, ό δε μουσαΓπης και αυτός τοΤς αύτοΓς βοη-
θός, Άπαζα- πάσας καλούμενος* οΕ δε Αρμένιοι εΤχον καΐ άπό
των έν Ιερουσαλήμ γραμματέων και άπό του κριτου δύο αναφο-
ράς βεβαιούσας αύτοΓς τό δίκαιον. Ό γουν βεζύρης προσέταξε 5
Τωμαίους και Αρμενίους να κριθώσιν υπό του καζασκέρη της
Τούμελης. Συναχθέντων αυτών λοιπόν εις τό κριτηριον του αύτοΰ
καζασκέρη, ήρώτησεν ούτος δνα και μόνον των έκε? παρεστώτων
Αρμενίων 'ΈΙτζέ μοι, 6 ^Ωμερ την Ιερουσαλήμ άπό τίνων έλαβε";
"Ο δέ άπεκρίνατο• "άπό των Τωμαίων". Έφη ό καζασκέρης- 10
"τί κοινόν λοιπόν Άρμενίοις κΛι τη Ιερουσαλήμ"; "Οθεν δβρισε
και τον καδδήν και τους γραμματείς τους δόντας τάς ρηθείσας
αναφοράς και διώρισεν, δτι τά πρωτεία εΓναι των ΤωμΛίων.
Έδωκε λοιπόν πάλιν τό νΐκος ό θεός τοις όρθοδόςοις, οΐ'τινες
ελαβον χοτζέτι καΐ κατ' αυτό χατ - σερίφ. Άλλ' οί Αρμένιοι κατά 15
των Τωμαίων ουκ ήρκέσθησαν μέχρι τούτου* άλλ' έπιστρέψαντος
του σουλτάν Μουράτ εις Κωνσταντίνου περιεπάτησαν εΙς τάς των
μεγιστάνων πόρτας ούτοι, υποσχόμενοι γρόσια τετρακοσίας χιλιά-
δας νά δώσωσι τω βασιλεί και μόνον να λάβωσι τά νικητήρια
κατά των Τωμαίων. Οί δέ Τωμαϊοι άκακοι μέν, πτωχοί δέ, 20
άλλ' εις τήν προς θεόν ελπίδα πλούσιοι, ήγωνίζοντο δμως και
τό κατά δυναμιν νά άπαντήσωσι τήν τοιαύτην καταδρομήν. "Οθεν
εδραμον εις τόν μποστανζίμπασιν, δντα έκ χριστιανών* και ή
μήτηρ αύτου εζη και δια της παρακινήσεως του πατριάρχου άπό
της Ελλάδος εις Κωνσταντίνου ήχθη, γεγονυΐα διά της μεσιτείας 25
της προς τόν υίόν ου σμικρά τω πατριάρχη βοήθεια. Ούτος λοι-
πόν ό μποστανζίμπασις έδίδαξε τά ακόλουθα τους προς αυτόν
δραμόντας Τωμαίους. Ήμερα ην ντιβανίου, εις 8 πολύ πλήθος
εδραμεν Αρμενίων καΐ άπό του περισσού πλήθους τούτου ή αυλή
και τά προαύλια κΛι τά της Αγίας Σοφίας πέριξ έγέμισαν, καθ' 30
ήν ήμέραν 8 τε βασιλεύς τεπτίλης και ό μποσταντζίμπασις συ-
νώδευον. "'Ήν δέ τότε ιερομόναχος τις Άγιοταφίτης και μετά ταΰτα
Χίου μητροπολίτης, Χΐος και αυτός, Άμύγδαλος τό έπώνυμον.
— 48 —
Ούτος ήν διδαγμένος παρά του μποστανζίμπασι το ττοιητεον. Ούτος
λοιπόν χατά τάς ύποθήκας προσεγγίσας περιεπάτει με αυτούς χατά
τό μέρος του ντιβανίου- προς δν 6 μποστανζίμπασις έχαμε νεύμα
νά χαμωθη πώς δεν τοός ήξεύρει καΐ νά όμιλήση με έλεοθερίαν.
δ Και λέγει αύτω• **μπρέ χΛλόγηρε, χΐ είναι ή συναξις αδτη των
Τωμαίων"; 'Ό δε εΤπεν "ουχ εστί των Τωμαίων, αύθέντα μοο,
άλλα των Αρμένιων". Λέγει ό βασιλεύς• ''και τί θέλουσιν οι
Αρμένιοι"; Ό δε εφη• "οι Αρμένιοι οδτοι ξένοι χαι Πέρσαι
είσίν, 6 δε τόπος χαι ή βασιλεία των Τωμαίων ί^σαν, καΐ οι
10 Τωμαΐοι είσΙν εντόπιοι. Όθεν οΕ μουσουλμάνοι, τόσον ό '*'Ωμερ
χαΐ οί μετ' έχεΐνον χαλίφιδες χαι άμηράδες και σουλτάνοι, δσον
καΐ οί αυτοκράτορες 'Οθωμανοί, έδωκαν ορισμούς νά Ιχωσι τήν
Ιερουσαλήμ οί Τωμαΐοι ώς ίδιον αυτών κτήμα, καΐ μάλιστα 6
^Ωμερ γράφει έν τξ συνθήκη τ§ μετά του πατριάρχου Σωφρο-
15 νίου, του δόντος αύτω τήν Ιερουσαλήμ, ϊνα πάντες οΕ άπό παν-
τός κόσμου ερχόμενοι χριστιανοί εΙς Ιερουσαλήμ χάριν προσκυ-
νήσεως ώσιν αύτω τω πατριάρχτ^ υποκείμενοι και με τύ θέλημα
του νά προσκυνώσιν εις Ιερουσαλήμ καΐ ό καθείς αυτών νά πα-
ρέχη τω πατριάρχη δώρον Εν -ήμισυ δράμιον άσιμίου. Άλλα νυν
20 οί Αρμένιοι εις τόν πλουτον αυτών καυχώμενοι θέλουσι νά λά
βωσιν άπο τών Τωμαίων καΐ τά προσκυνήματα καΐ τά πρωτεία•
και αδιάντροποι δντες νομίζουσι με τύ πλήθος των νά δώσωσι
φόβον εις τόν βασιλέα". Ό βασιλεύς είπε• "και αρα ό βασιλεύς
έχει τινά τούτων εϊδησιν; μήπως δρα και είναι βοηθός των "; *Ό
25 δε εφη• '' μή γένοιτο, άγα μου, 6 βασιλεύς νά εχη εΐδησιν τούτων
και μάλιστα ό δικαιότατος σουλτάν Μουράτ νά ύποφέρη ποτέ νά
άδικηθη ό καθολικός αύτου ράγιας και νά περιποιηθί) τους Αρ-
μενίους! μόνον φοβούμεθα τόν Άμπαζα - πασαν, τόν μουσαΐπην
του βασιλέως, ώς δντα φίλον τοις Άρμενίοις, και έλαβε καΐ γρόσια
30 παρ' αυτών τριάκοντα χιλιάδας, και μήπως διά ταύτα αναφέρει
τω βασιλεΓ τήν ύπόθεσιν δολίως και γενήσεται ήμΐν αδικία".
Λέγει 6 βασιλεύς• ''καί βέβαια ήξεύρεις πώς αυτός τοσαΰτα παρά
τών Αρμενίων ελαβεν"; Ό Άμύγδαλος είπε* "'ναί ήξεύρω, και
— 49 —
προσέτι νομίζω, 8τι εΤναι τα ποογγεΐα βουλλωμένα ετι μέ ταΤς
|3θϋλλαις των Αρμενίων βίς τό ταμεΐόν του". Ό γοΰν βασιλεύς
εκείθεν άποστείλας έπάτησεν έκεΤνο τό ταμεΐον χαι εδρεν, ως εΤ-
πεν ό Άμυγδαλος, τά πουγγεΤα βοολλωμένα. "Ο δεν εύθυς έκοψε
τοδ Άμπαζδ-πασα τήν κεφαλήν, και κατά τό βήμα στάς της 5
αγίας Σοφίας τη ίδία αδτοδ χειρί 6 βασιλεύς με σαγίττας έθα-
νάτωσεν έκεϊθεν πολλούς των Αρμενίων οϊτινες, δν ό έξ Αρμε-
νίων καπεζηλάρ - κιχαγ^ας οόκ ένεπόδιζε μέ ρήματα την του βασι-
λέως βουλήν, έθανατώνοντο δν άπαντες εν εκείνη τη ημέρα* έθα-
νάτωσε δε και δια τοδ δημίου τρεις των πρώτων Αρμενίων, καΐ 10
προστάςας συνέλαβε διά του βεζύρη όγδοήκοντα άλλους των Αρ-
μενίων καΐ έφυλάκωσε, και ουκ έζέβαλε τής φυλακής, ίως ου έξ
αυτών έλαβε τά υποσχεθέντα τετρακοσίας χιλιάδας γρόσια. Ούτος
δε δ άοίδιμος σουλτάν Μουράτ δούς τοις Τωμαίοις χρυσόβουλλον
διώριζεν, ϊνα ώσιν οί ΤωμαΓοι πχ;ταχου πρώτοι τών Αρμενίων 15
τό δε Τσον τούτου έζ Αρμενίων τις Αθανάσιος ιερομόναχος πε-
ριελθών εις τά της Ανατολής κριτήρια κατεγραψεν εις τά σινζί-
λια. "Επαυσε λοιπόν τότε ό υπό τών Αρμενίων καθ' ημών καΐ
μέγας ούτος άθλος, τοδ παντοκράτορος θεοδ υπερασπιζόμενου
άείποτε τόν έαυτοδ περιούσιον λαόν. — Άλλ' ό τών Φράγκων πά- 20
λιν ήγέρθη καθ' ημών, τοδ προτέρου δολιώτερος• και ούτοι γάρ
με δώρα ήπάτησαν τόν ρηθέντα βεζύρην Ήμπραήμ, δς από του
κωδικός του σουλτάν Σουλεϊμάν άποξέσας τό τών Τωμαίων όνομα
τό τών Φράγκων έγραψε καΐ τω βασιλεΤ εΤπεν, 8τι άπό τό χατ-σερίφ
του σουλτάν Σουλεϊμάν, όπου έχουσιν οι Φράγκοι, φαίνεται πώς 25
τά προσκυνήματα τής Ιερουσαλήμ είναι δεδομένα είς αυτούς• καΐ
οδτως ήπάτησε και αυτός τόν βασιλέα, δς εδωκεν όρισμόν τοις
Φράγκοις νά έχωσιν αυτοί τά προσκυνήματα, λαβών αυτός μεν
διά τοδτο άπό τών Φράγκων φλωρία δεκαέξ χιλιάδας, ό δε βε-
ζύρης γρόσια εΙκοσιπέντε χιλιάδας• οϊτινες Φράγκοι απελθόντες 30
είς Ιερουσαλήμ έλαβον παρά τών Τωμαίων τά προσκυνήματα.
Άλλ' έπεί ήνοίγει ό κατά τών Περσών πόλεμος και ό βασιλεύς
έζεστράτευσε κατ' αυτών και του Μπαγδάτ, κατέστη δ' (ώς ειθι-
— 50 —
οται) καΐμαχάμης άντ' αύτοΰ ό Καροί - Μοοσταφδ - πάσας, τω γένβι
'Δλβανίτης, αγαπών τους Τχόμαίοος• ους χαΐ τό ποιητέον καΐ
αυτός έδίδαζε πβρί της ιιτερήσεως των προσκυνημάτων καΐ αύθις
επαναλήψεως. Λοιπόν 6 μέγας της Ιερουσαλήμ οικονόμος παπδ-
δ Ιωάννης και 6 Άμυγδαλος δια λιβέλλου τω βασιλεΐ άνέφερον τήν
πονηρίαν τοδ Βεζύρη- 6 δε βασιλεύς και αμέσως άραβιστι μετά
του οικονόμου έλάλησε και τόν καϊμακάμην ήρώτησε* και εξ αυτού
βεβαιωθείς, δτι «σα έν τω λιβέλλω είσΐ τά βέβαια καΐ άληθ^,
κατεπει'σθη και άγαν εΙς Παλαιστίνην άποστείλας έβουλλωσε τό
10 δγιον έν Βηθλεέμ σπηλαιον και τάς κλεΤς αύτου και Φρά-
ρους τινάς διά του άγα εις Κωνσταντίνου έκόμισε, καΐ έν αύτξ
Τωμαίων και Φράγκων πρώτον εις τό ντιβάνι του μουφτή, εΤτα
είς τό βασιλικόν, δικασθέντων έδωκε πάλιν ό θεός τω αυτού λαώ
τό κράτος, καταβαλών τους υπεναντίους• ό γάρ πατριάρχης παρά
16 τοδ βασιλέως επανέλαβε τάς κλείδας του *Αγίου Σπηλαίου διά
τοδ καϊμακάμη, καββάδδιον μετά τών επιτρόπων του έφόρεσε,
χουζέτι καΐ χρυσόβουλλον διά δλα τά προσκυνήματα, προς έπικυ-
ρωσιν δτι οί Τωμαΐοί εισιν οίκοκυριοι αυτών, ένεχειρίσθη. 'Αλλ'
έν τούτω τω χρυσοβούλλω μόνος του τη έαυτου χειρί ό σουλ-
20 τάνος κατά τό πλάγιον του μονογράμματος μέρος έγραψε προ-
στάζων και λέγων τω μουλλα της Ιερουσαλήμ και τω πάσα*
'^κατά τόν θεΐόν μου όρισμόν ποιήσατε νά γένη ή ενέργεια* ει
δε ποιήσετε δολιότητα, κότυτω υμών τάς κεφάλας• ούτω γινώ-
σκετε ". Τούτο γουν τό χρυσόβουλλον άγας εις Ιερουσαλήμ έφερε
25 καΐ μέ τους κριτάς εις Βηθλεέμ έδωκε τοΓς Τωμαίοις τά προσ-
κυνήματα* οίτ^νες μετά ττ^ευματικής χαράς δοξάζοντες τόν θεόν
ήνοιξαν τό "Αγιον Στυήλαιον, δν κεκλεισμένον, ως εϊρηται, μήνας
εννέα και βουλλωμένον. Άλλα τό μοναστήριον κατά τήν προστα-
γήν του χρυσοβούλλου άφήκεν εις τους Λατίνους ό επίτροπος του
30 πατριάρχου, ό Βηθλεέμ Αθανάσιος, και ουκ ήθέλησεν αυτό νά
λάβη άπό τους Λατίνους, καίτοι του σουλτάνου καΐ τούτο τοις
Τωμαίοις, ως πρότερον ήν αύτοΐς κτήμα, προστάζοντος νά δοθη.
ό δε Αθανάσιος ου κατεδέξατο. Ό δε πατριάρχης ύπέσχετο νά
— 51 —
δίδη ό θρόνος των Ιεροσολύμων χατ' έτος είζ τό τζαμί του αοολ-
τάν Αχμέτ φλωρία βενετικά τετρακόσΛ ε?χο©ι, διά να μή ^δ-
'ρωσιν οί Φράγκοι εΙς τό έςης γώραν καΐ παρρησίαν ^ς τοί)^
κρατουντας και ένοχλωσι διά τά προβκυνήρΛτα. 'Ιστέον δέ, βτι
δτε ό θεοφάντ^ς ούτος τά ΐτροσχϋ^^ήματα επανέλαβε τό ιτρωτον^ δ
ως εΐρηται, άφηκέ τινας κανδήλας Λατίνων και Αρμενίων Ιν τε
τω άγιω Γολγοθ^ καΐ έν τω άγίω σττηλαίω της του Χρΐ(που
γεννήσεως• άλλ' δτε οί Φράγκοι άφ' ημών ί^ρττασαν τάς κανδήλας
των Τωμαίων, έξω Ιρριψαν. Λοιπόν πάλιν με την βοήθειαν του
θεοϋ καΐ ημείς έπανασώσαντες καΐ λοτρωσάμενοι ταύτα έρρίψαμεν 10
τάς των Λατίνων εκείθεν οι γάρ Αρμένιοι τάς έαοτών μόνοι
έτϋήραν οί ίδιοι έκβαλόντες, προς ους εΤπον βΐ ημέτεροι* "Φίλοι,
δφετε τάς κανδήλας σας Ινδον"• οΐ δέ άττεκρίθησαν '^αυριον πά-
λιν οι Φράγκοι πέρνοοσι τα προσκυνήματα και τάς κρεμωμεν τότε ".
ΚαΙ ούτω χάριτι θεία άπεβλή&ησα•> τά κανδήλια των 'Λρμενίων 15
άπό τε του αγίου Γολγοθδ καΐ 'Λγίου ΣτηΚαίοο μέχρι σήμερον
έτους Χγ ^αωα'. Σημειώσεως ετι και τουτό έστιν αζιον δτι έπι
τούτου του σουλτάνου Μουράτ ήν τις χριστιανός άρχων, συ^/ηθης
τω αύτω σουλτάνω, τήν κλήσιν Σκαρλάτος, (8ς) εύλαβεία φερό-
μενος ήγάτϋησε να ελθη εις προσκύνΐ]σιν των θεοβαδίστων τόπων 20
άλλα χάριν ιστορίας έζήτησε και ελαβεν άπό του σουλτάνου χατ-
σερίφιον διά νά έμβη εΙς τήν Σάχραν. Κατευοδώθη λοιπόν εις
Ιερουσαλήμ, καΐ προσκυνήσας τους Αγίους Τόπους έδοκίμασε νά
είσέλθη και ε[ς τήν ρηθεΐσαν Σάχραν, ήγουν ε[ς τό ζαμί του
^Ώμερ' και εισερχομένου, εΤς των εντοπίων Άγαρηνών Ιδών αυτόν 25
ετι έμβαίνοντα εις τήν πόρταν της αυλής εΤπε* "Χριστιανέ,
Ιχεις ορισμόν νά εισέλ&ης• άλλ' έχεις όρισμόν και νά έςέλθης";
Ό δέ ταύτα άκουσας ουκ εισήλθε. Μεσιτεύσαντος δμως εις τους
κρατουντας, οί έν Ιερουσαλήμ πατέρες ελαβον άδειαν και τόν έν
τω Πατριαρχεία) τοΤχον, τόν έμπροσθεν της εκκλησίας του αγίου 30
Κωνσταντίνου, χαμηλόν δντα ύψωσαν. Δέον ετι είδέναι, δτι οί έν
τω 'Λγίω Σάββα οίκουντες ήσαν Σέρβοι και καθ' έκάστην μεγά-
λως ταλαιπωρούμενοι και ένοχλουμενοι υπό των Αράβων πύρ-
— 52 —
γον δια μιχράν των άφοβίαν έκτισαν και διβυ&έντεοσιν δοτικά
της αγίας λαύρας, προς τόν νότον, έξοδεύσαντες εις τήν τούτοο
οίχοδομήν γρόσια χιλιάδας δώδεκα. "Οθεν και δι' άλλα Ιξοδα
καθημερινά είς χρέος πολύ υπέπεσον καΐ πωλήσαντες εΤ τι και
δ δν εΤχον, ούδ' οδτως έδυνήθησαν να έλευθερωθώσι τοδ χρέους.
Έφογον λοιπόν οδτοι δπαντες φοβούμενοι τους δανειστάς άπό της
Ιερουσαλήμ* μέ πολλήν προθυμίαν δμως έπειτα οι Φράγκοι και
Αρμένιοι ί]θελον νά πληρώσωσι τό χρέος, καΐ οι μεν να λάβωσι
τά μοναστηριον του Αρχαγγέλου, οι δε Αρμένιοι τήν άγι'αν λαύραν.
10 Πλην ό θείος Θεοφάνης ουκ ήδυνήθη ίδβΤν είς τάς ημέρας του τό
τοιούτο μέγα δεινόν δι' δ έπλήρωσεν είς τους δανειστάς τό των
Σέρβων χρέος γρύσια χιλιάδας πεντήκοντα τεσσάρας, καΐ οδτως ουκ
άφήχεν αυτά τά δύο μοναστήρια νά άρπάσωσιν οί αιρετικοί, άλλ'
έλαβε καΐ ταύτα ε?ς τήν έξουσίαν του ό τρισμακάρ ιστός καΐ μέγας
15 ένθερμος των του θεού σκηνωμάτων ζηλωτής.— Ευρέθη επιστολή
του πάπα Αλεξανδρείας Γερασίμου προς τόν θεοφόρον τούτον
Ιεροσολύμων θεοφάνην, έν ^^ διηγείται, δτι με τό νά Ιχη 6 "Αγιος
Τάφος χρέος πολύ, άναγκαζόμενος 6 Θεοφάνης έδωκε τά ιερά
σκεύη του Παναγίου Τάφου καΐ τήν κόρωναν αυτοίϊ τφ παπδί
20 Φιλοθέω καΐ τω γέροντι Βαρθολομαίω νά πωλήσωσιν είς ΑΤγυ-
πτον. Τούτων δε απελθόντων έκεΐσε καΐ τά ιερά σκεύη παραδόν-
των εΙς πώλησίν, άρχων τις των ορθοδόξων, τουνομα Σεηνδαλ-
λάχ, ίδών ταύτα έν τη άγορα είς χεΤρας Εβραίων έπόνεσε κατά
τήν καρδίαν παρακινηθείς δ' ετι και παρά του πάπα Γερασίμου
25 άπέστειλεν οπίσω τά ιερά σκεύη έκεΐνα και ττ]ν κόρωναν μέ φλω-
ρία έξ έαυτου διά βοήθειαν του χρέους χιλιάδας δέκα* οί δε δύο
πατέρες ούτοι λαβίντες ταύτα επέστρεψαν προς τόν θεοφάνην, δς
ως εικός έχάρη δοξάσας τόν θεόν και άμφοτέραις (ταΐς χερσίν)
ευλογήσας εκείνον τόν φιλόχριστον Σεηνδαλλάχ, ου ή μνήμη ^ έν
30 έγκωμίοις. Έτι δε και ό παναγιώτατος πατριάρχης Κύριλλος μέ
ζέσιν πίστεως και πολλήν είς τόν οΤκον του θεού τόν έν Ιερου-
σαλήμ άγάπην διά της παρακινήσεώς του είς τους χριστιανούς
μεγάλως έβοήθησεν είς έλάφρωσιν και άναχούφισιν του βαρυτά-
— 53 —
του χρέους, 3περ ένέπεσεν εις τον έν Ιερουσαλήμ θρόνον έξ
αιτίας των φιλοπόλεμων αίρετιχων, ως εΐργριαι. Ούχ ην δμως
επαρκούσα ή βοήθεια αυτή βίς άπολύτρωσιν του θρόνου άτώ του
χρέους. Διά τούτο 6 θειότατος Θεοφάνης εγνω προστρέξαι εΙς τά
εύσυμπάθητα σπλάγχνα του θεοστέπτου ήγεμόνος Βασιλείου, δπερ 5
χαι έποίησεν χαΐ χωρίς νά δώση πρότερον εϊδησιν, έξαφνα ευ-
ρέθη αιφνιδίως πρωί, είς το έν Γιασίω του ^οεβόνδα ευρέθη λέγω
παλάτιον. Τούτο ό ευσεβέστατος έχεΐνος αύθέντης* μαθών έθαύ-
μασε χαΐ ανυπόδητος είς άπάντησιν του πατριάρχου εδραμεν, άσπα-
ζόμενος δμα χαι τήν αίτίαν ερωτών της ούτως άπροσδοχήτου πα- 10
ρουσίας του• ό δε άγιώτατος πατήρ θρηνών άπαρηγορήτως χαΐ
χέων δάχρυα ποταμηδόν, σχοινίον έχ του χόλπου έζήγαγε χαΐ τω
Βασιλεία) εδωχε λέγων '^τυνίζον με, τέχνον μου συ, παρά νά με
Τϋνίξωσιν οι Όθωμανοι δανεισταί". Ό δέ κατανυγείς ώς εύσπλαγ-
χνιχώτατος τη χαρδία έπαρηγόρησεν, ώς έδει, τόν πατριάρχην με 15
λόγια παρακλητικά" είτα δέ και χείρα βοηθείας και άπολυτρώ-
σεως έζέτεινεν ή χριστομίμητος αότου ψυχή, και ώς ό Σωτηρ
τόν Πέτρον, τόν της Ιερουσαλήμ θρόνον έκ του βυθού άνεσώσατο•
πρώτον μεν γάρ 6 κράτιστος και θεοσεβέστατος εκείνος άνήρ έχα-
ρίσοττο τω θεοφάνει φλωρία βενετικά χιλιάδας δώδεκα, είτα καΐ 20
είς Ιερουσαλήμ δύο τινάς των αρχόντων αότου απέστειλε με χι-
λιάδας τεσσαράκοντα φλωρία ουγκρικα και έπληρώθη καΐ το έν
Κωνσταντίνου καΐ το έν Ιερουσαλήμ χρέος πολυάριθμον του
Αγίου Τάφου• έμειναν δμως ετι γρόσια χιλιάδες τέσσαρες απλή-
ρωτα* ου γάρ ήρκέσθησαν έχεΓνα. "Οθεν οι δανεισταί Όθωμανοι 25
έξηλθον της Ιερουσαλήμ και είς Μπογδανίαν απελθόντες ελαβον
καΐ ταύτα παρά του χριστιανικωτάτου και άξιομακαρίστου υψηλο-
τάτου ήγεμόνος του φερωνύμως Βασιλείου. Ούτως ουν λυτρωθείς
θεόθεν παρά του θαυμασίου ΒΛσιλείου ό πατριάρχης και καιρού
ελευθέρου λαχών, πρώτον μεν έπορεύθη έκ της Μπογδανίας εΙς 30
τά της Ιβηρίας γένη τών χριστιανών και έκεϊθεν ε?ς Ιερουσα-
λήμ και έζ Ιερουσαλήμ εις Κωνσταντίνου κάΙ έζ αυτής εις Μο-
σχοβίαν, εν&α τόν μέν βασιλέα έχειροτόνησεν αρχιερέα, άναδείξας
— 54 "
αυτόν* πατριάρχην καΐ όνομάσας Φιλάρετον, την δε βασίλισσαν
δκειρε καλογραΐαν, τον δε υΐόν αύτων τώ άγίφ μύρω χρίσας τψ
άναχτοριχφ έστεψε στεφάνφ• μετά δε ταύτα άπό των όρθοδ<ίξα>ν
άπάρας Μοσχόβων, εις τά μέρη της Βλαχίας παρεγένετο, ήτις
5 δεινως έβασανίζετα παρά των δυασεβων Γι^εζοοβιτων* οί όποιοι
ήνάγχαζον τυραη^νιχως τοος έχεΤ όρ&οδόζο^ νά προσκυνώσι τ<^
πάπα, τους δε μή πειθομένοος διά το5 έχεΐσε χράλη με διάφο*
ρβ έχόλαζον χο^αατήρια. Τάς των χριστιανών εχλεισαν έχχλησίας'
τό θείον φως της ορθοδοξίας σβέσαι άπό εκείνων των τόπων
10 ήγων^ζοντο• τους των ορθοδόξων αρχιερείς δνδεχα τόν αριθμόν οί
θηριώδεις εκείνοι^ μή βουλομένους άχολοοθήσαι τη μιαρα της πα-
πολατρείας αίρέσει, έδεσαν με άλάσεις σιδηράς και βαρυτάτας χαΐ
ε{ς τό πυρ άπανθρώπως οί ανήμεροι ως σφάγια ιερά με σούβλαις
ώπτησαν και άθλητάς καΐ στεφανίτας εν τοϊς ουρανοΐς πανεκλάμ-
1δ πρους του υτυέρ. ημών σφαγέντος Χρίστου ανέδειξαν. Ταύτα αυτοΐς
όφθαλμοΐς ό συμπαθέστατος βλέπων Θεοφάνης μεγάλως έλυπεΤτο
καί τά σπλάγχνα πυρί της πίστεως κατεκαίετο ό χριστομίμητος
καΐ έργον είργάσατο άποστολιχόν Ιφερε γάρ χρυφίως ίερεϊς δώ-
δεκα καΐ αρχιερείς ά^^υ' εκείνων τών ίερομαρτύρων έχειροτόνησε^
2() καΐ συνοδον συνήθροισε καΐ δίά λόγου καΐ δια της συγγραφείσης
αυτω ορθοδόξου ομολογίας τάς αιρέσεις έξήλεγξε, καΐ ούτω τ^
του Χρίστου δυνάμει καΐ χάριτι τό ποίμνιον του Χρίστου έστε-
ρέωσε, άποσοβήσας τους βαρείς λύκους άπό της του Κυρίου ημών
ποίμνης ό τωόντι χρισταπόστολος έν έκείνοις τοις χρόνοις, καΐ τοδ
25 μ^")^ Αάβαν τά άσημα έσμικρυνοντο, τά δε επίσημα του πατριάρ-
χου Ιακώβ είς πλήθος σχεδόν άναρίθμητον έκτοτε μέχρι τής σή-
μερον θεία ζο\οΐ[ί(^ έπλήθυναν και ηυξησαν διά θεοπειθών ευχών
εκείνου του αγίου πατριάρχου εις τά μέρη τής Βλαχομπογδανίας»
ΚαΙ ταύτα λοιπόν κατορθώσας ό Θεοφάνης, φως θεΤον φανείς
30 'Εοΐς ευσεβέσι φερωνυμως, χαΐ έπιστρέψας εκείθεν εις Κωνσταντί-
νου έδεξιώθη καΐ δικαίως έπηνέθη παρά τών λοιπών πατριαρχών
διά ταΰτα τά θεάρεστα αυτού κατορθώματα. Ούτως ουν άγωνισά-
μένος έν αύλαΐς οίκου θεού ημών έν δλοις Ιτεσι λζ', απήλθε
— 5δ —
προς τόν. άγωνοθέτην Χριστόν ληψόμενος τάς ακήρατους άμει^θας
τφν νομίμων όπερ αύτου δθλων του έν ετει Χγ γιΚιοοτω έξακο-
σιοστω τεσσαρακοστφ πέμ,πτψ^ δεκεμβρίου ιε', τζ Κυριακή των
Προπατόρων, κοιμηδείς έν Κωνσταντίνου- το δε πολύαθλον αύτοΰ
σώμα ετάφη με άζιόχρεων τιμήν έν τζ μον^ της Θεοτόκου τη 5
κοΓτά Χάλκην, ή έν τη νήσφ Πρώτη τη κατά ανατολάς της Κων-
σταντίνου, κατά την μονήν της Αγίας Τριάδος, ως άλλοθι ευρο-
μεν. Οι δε έν Ιερουσαλήμ άπορφανισθέντες του κάλου αυτών ποι-
μένος, γινώσκοντες δτι το ΠατριαρχεΤον της Ιερουσαλήμ δέεται
πατριάρχου ειρηνικού ζηλωτου καΐ ταπεινού ανδρός, ηγουμένου 10
και ου τυράννου, και επισταμένοι τοιούτον τον έν Μπογδανία έν
τω μοναστηρίω Γάλατα λεγομένφ ήγουμενευοντα ΠαΓσιον, παρε-
κάλεσαν τον πρυτανιν τών προσκυνημάτων καΐ ευσεβή προστάτην,
τον βοεβόνδα Βασίλειον, νά γένη σύμψηφος εΙς τήν έκλογήν ταυ-
την και συμπράκτωρ• δπερ καΐ έγένετο* κατά γάρ τήν έκλογήν 1δ
τών έν Ιερουσαλήμ πατέρων έχειροτονήθη πατριάρχης
ριβ'. Ό Παίσιος έν Μπογδανία τη κγ' μαρτίου, τη ε' Κυ-
ριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, έν Ιτει άπό Αδάμ ,ζρνβ' ή
^ζρνγ', πΛρά του Λαρίσσης Γρηγορίου, του καΐ επιτρόπου του
Κωνσταντινουπόλεως Παρθενίου, και του Μπογδανίας Βαρλαάμ και 20
τρίτου £λλου άρχιερέως κανονικώς, άνήρ ων άκτήμων, ζηλωτής
ε(ς τά θεία, ανδρείος καΐ κατά τό σώμα, μικρός τη ανάδρομη
του σώματος, βαθύς τον πώγωνα, μελάγχρους, έκ Δημιτζάνης,
συγγενής του θεοφάνους, εκκλησιαστικός, φιλαλήθης και μεγαλο-
πρεπέστατος. Μετά γουν τόν σουλτάν Μουράτην έβασίλευσεν έτος 25
εν καΐ ήμισυ ό σουλτάν Μουσταφάς, μεθ' 8ν ετη εννέα 6 σουλ-
τά^; Ήμπραήμ, μεθ' 8ν έτη μ' 6 σουλτάν Μεχμέτης. Άλλ' οί έν
Ιερουσαλήμ χριστιανοί σωρόν λίθων, ως εθος τοΤς "Άραψιν, έπι
δρκω έσώρευσαν εζω Ιερουσαλήμ καΐ συνεφώνησαν άλλήλοις νά
μή δεχθώσι τόν Παΐσιον. Ούτος δμως ό νέος πατριάρχης και εις 30
Ιερουσαλήμ εισέβη καΐ τά σκάνδαλα τών χριστιανών έπαυσε και
τοσούτον αίχτοος έσωφρόνισεν, ώστε με μεγάλην εύπείθειαν και
ευταζίαν και είρήνην διηνεκή, ως και τήν σήμερον φαίνονται, νά
— 56 —
μένωσιν εις τους τζατριάρχας κατέστησεν. Έπιμείνας οδν χρόνον
βραχύν εν Ιερουσαλήμ έςηλ&εν έξ αύτης χαΐ εις Κωνσταντίνου
έγένετο, έξ ης τόπους πολλούς χάριν ελέους διελθών καΐ εις Βε-
λιγράδίον κατήντησε, καΐ τότε δή τεράστιόν τι έγένετο έν ταύτη
δ τη πόλει σημειώσεως δξιον. Εορτή ην του ζηλωτου καΐ προ-
φήτου Ήλιου, τη κ' δηλαδή Ιοολίοο^ κα&' ην γυνή τις λατινις
έζύμωνεν ήν χριστιανή ορθόδοξος ιδουσα εΐπεν αύτη• "σήμερον
είναι εορτή του προφήτου Ήλιου• διατί συ δουλεύεις "; ή δε λα-
τινίς εφη- '* δέκα ήμέραι εισίν έξ δτου έπέρασεν ή εορτή του
10 προφήτου ". Και ούτως ήσαν αΙ δύο φιλονεικουσαι. "Ήρξατο λοιπόν
να ζυμώνη ή λατινίς• άλλ' — ω του θαύματος — ευρέθη ή εις τάς
χείρας της ζύμη μεταβληθεΐσα εις πέτραν κι'σηριν. Τοΰτο τό τε-
ράστιον ήκούσθη εΙς δλην τήν Σερβίαν καΐ έγνώσθη ή διόρθωσις
του πασχαλίου άπό των Λατίνων ουχί διόρθωσις, αλλά ανατροπή
15 αύτοΐς των θείων κανόνων, πασι τρόποις του θεού βεβαιοΰντος
τάς έορτάς των ορθοδόξων νομίμους και εύαρέστους αύτω. Διε-
μερίσαντο ουν έκείνην τήν λιθώδη ζύμην οι ορθόδοξοι προς αλ-
λήλους, φυλάττοντες αυτήν εΙς μαρτυριον έξ ής μέρος και 6 μα-
κάριος Παίσιος εφερεν είς Ιερουσαλήμ καΐ έν τη εκκλησία της
20 μονής του προφήτου Ήλιου, της μέσον Ιερουσαλήμ καΐ Βηθλεέμ,
έπΙ της σε|3ασμίας αύτου εικόνος εθετο• δπερ μέχρι του ^αψο' Χγ
έτους έκεΐ έφυλάττετο. Έτι Ιοχέο'^, ως οι Αρμένιοι μετά τήν
αλωσιν της Κωνσταντίνου ήλθον εΙς Ιερουσαλήμ, εις τόν καιρόν
των Όσμανλίδων, ως εΐρηται, και τό μεν πιννοφορεΐν καΐ φελονο-
25 φορεΐν χάριν φιλοτιμίας άπό των Φράρων έλα^ον, τόν δε εις τά
Κατηχουμενα της μεγάλης εκκλησίας τόπον παρά των ημετέρων
(απάτη δμως), τόν δέ ναόν τόν έπι της Ευρέσεως, του Αγίου
Κωνσταντίνου, δδηλον πότε έλαβον τους δέ Χαμπαισίους φαρ-
μά/ω έξήλειψαν της Ιερουσαλήμ, άρπάσαντες τά τε κειμήλια και
30 τόπους αυτών. Επήραν έν Βηθλεέμ τάς οικίας των Συργ^άνων
και αύτάς έμεγάλωσαν οι γάρ Χαμπαίσιοι δντες γείτονες τοις έν
Αιγύπτω σουλτάνοις έδέξαντο παρ' αυτών τόν του μοναστηρίου του
Αβραάμ ύποκάτω (τόπον), οίκον του Ά|3ραάμ καΐ αυτόν καλούμενον.
— 57 —
καΐ τον του θεολόγου και καμάρες χατά τό νότιον μέρος τοδ Αγίου
Κουβουκλίου. Ό δε πατριάρχης έπανελθών είς Ιερουσαλήμ καΐ εύρων
τους Αρμενίους των Χαμπαισιακων κυρίους, εΤπεν αύτοΐς• ""Άφετε
καΐ ήμΓν χάν τόν άλογόμυλον, τον αντικρύ της κατά τόν Φόρον
πόρτας του Πατριαρχείου ". Ούτοι δέ δβρισα^> και τον πατριάρχην 5
και τους οπαδούς του πατριάρχου. "Οθεν ό πατριάρχης επανέρ-
χεται εΙς Κωνσταντίνου, έκβάλλει όρισμόν, καθ' δν καΐ χατ-σερί-
φιον, διαλαμβάνοντα, δτι οι Χαμπαίσιοί είσιν υποκείμενοι τοις
Τωμαίοις, καΐ αύτοΙ και τα υπάρχοντα αυτών καΐ έπιστρέψας
εις Ιερουσαλήμ εξουσίασε πάντα τά Χαμπαισιακά, καΐ τύ μονά- 10
στήριόν των καΐ τά έν τ^ μεγάλη εκκλησία του Αγίου Τάφου
και τάς έν αύτω κανδήλας και πέριξ και τά έν τη Βη&λεέμ, κατά
τόν όρισμον της βασιλείας. Άλλ' οι Αρμένιοι δόντες τω ΧουσεΓν-
πασα, ήγεμόνι της Ιερουσαλήμ και Γάζης, χρυσίου πλήθος επή-
ραν με δυναστείαν πάλιν τά τε Χαμπαισιακά και ετι και μίαν 15
πόρταν του έν Βηθλεέμ Αγίου Σπηλαίου, βαλόντες έν αύτω καΐ
κανδήλας. Έβουλήθησαν δέ τήν αρπαγή ν ταύτην κυρώσαι και διά
βασιλικού ορισμού. "Οτε δέ νά γένη είς Κωνσταντίνου ή βουλή
αυτή Ιμελλεν, έπανέστη το στράτευμα κατά των έν Βυζαντίω
μεγιστάνων και πάντας άπέκτεινε, και ούτω διεσκεδάσθη ή πονηρά 20
αυτών βουλή. Άλλα πάλιν κατέπεισαν τόν βεζυρην του σουλτάν
Μεχμέτη, δς Ιγραψεν φερμάνι, και έχων έν τω κόλπω του άτυήρ-
χετο είς τόν σουλτάνον ποιήσαι αυτό χατ-σερίφ, ώς ήθελον οι
Αρμένιοι• έν δέ τη ώρα ταύτη έξεβλήθη του όφφικίου 6 βεζύρης
ούτος. Πάλιν λοιπόν έματαιώθη αυτών ή βουλή• έγένετο γάρ βε- 25
ζυρης ό Κ^ουπρουλής, ό Αρβανίτης, υιός Ιερέως• και ή μήτηρ
αύτου καλογραία απέθανε. Ό πατριάρχης είς Ιερουσαλήμ έπιβου-
λευόμενος υπό του ΧουσεΓν-πασα έγραψε τοις είς Κωνσταντίνου
έπιτρόποις αυτού νά άπέλθη είς Κωνσταντίνου• οι δέ έν τω
πρώτω του Κρυπρουλή ντιβάνι άναφέραντες αύτω τά κατά του 30
πατριάρχου έλαβον όρισμόν, δπως έπιστρέψη ό πατριάρχης είς
Κωνσταντίνου• δπερ και έγένετο. Άποστείλας γάρ ό Κ^ουπρουλής
μέ τόν όρισμον άγαν είς Ιερουσαλήμ ήγαγεν αυτόν είς Κωνστα^Λ
— 58 —
τίνοϋ- δς στάς έπΙ του ντιβανίου έν ετει Χγ ,αχνς' χαΐ κριθείς
μετά των Αρμενίων ελα^ε πάλιν θεόθεν τα νικιρήρια, χαται-
αχυνθέντων των αναίσχυντων θεοπΛσχιτών ό γαρ βεζύρης άνα-
φοράν εις τον βασιλέα γράψας καΐ κατ' αυτήν χατ-σερίφιον προς
5 του σουλτάνου λαβών τω πατριάρχη εδωκεν αυτό ειπών *'Δός
τω βασιλεΐ δικαιώσαντί σε πενήντα χιλιάδες γρόσια"• δ δε άπε-
κρι'νατο: "Ήμεΐς έσμεν τυτωχοι δνθρωποι και δι'δομεν καΐ εις τό
ζαμι του σουλταν Άχμέτη κατ' έτος φλωρία βενετικά τετρακόσια
είκοσι". Πάλιν λέγει αύτω* " Δός λοιπόν δεκατΓεντε χιλιάδας γρό-
10 σια και υπάγε"• άπερ πέρας οϋτως ελαβον, ώς έζήτησε- μεθ' 8
ό πατριάρχης με τζαούσην τινά ΧουσεΓν, δους αύτω δια τον κό-
πον τής όδοιπορίας του γρόσια εξακόσια, έπεμψε τό χατ-σερίφιον
εις Ιερουσαλήμ• έν η γενόμενος ό τζαούσης έπορεύθη είς τον
μουλλαν, έν&α και ό Χουσεΐν-πασας προσεκαλέσθη, καΐ κατά την
15 κέλευσιν της βασιλείας οι Τωμαΐοι παρέλαβον τά Χαμπαισιακά,
καΐ τη επαύριον ύπήγεν ό τζαουσης μετά του μουλλα είς Βη-
θλεέμ και έδίωζαν τους Αρμενίους άπό τό "Αγιον Σττήλαιον καΐ
παρέδωκαν αυτό τοις Τωμαίοις άπό Χγ ,αχνζ'. Άλλα βλέπε εμ-
πόδια δσα καΐ έξ οΐ'ων είς ταΰτα. Επίτροπος τις του πατριάρχου,
20 τουνομα Άνθιμος, άντι νά χαίρη έπι τοΓς τοιουτοις τοδ Παΐσίου
κατορθώμασι και του γένους εύτυχήμασιν, έφθόνησεν ώς αλλό-
τριος και τί εργάζεται, κατά Δοσίθεον; Απέρχεται καΐ λύει τάς
βουλλας του ναού, δστις, ώς εϊπομεν, ήν του θεολόγου, ύπο-
κάτω του μοναστηρίου του Αβραάμ, του εΙς τήν μεγάλην αύλήν
25 τής αγίας πόρτας του ναού τής Αναστάσεως, καΐ δίδωσιν αυτόν
τόν θεολόγον τοις Άρμενίοις. Ούτος 6 Άνθιμος έδωκε τοις αύτοϊς
είς κατοίκησίν τάς επάνω τής Αγίας Πόρτας τεσσάρας καμάρας.
Ταΰτα μεν ειργάσατο ούτος* ό δε Χουσείν-πασας συμφωνήσας
με τόν έν Δαμασκω δούκα καΐ με άλλους ομοίους νά συναπο-
30 στατησωσι του Κ^ουπρουλή, καΐ διά νά βεβαιώσωσι τήν άποσ«-
σίαν καΐ δτι δέν φοβεΓται τόν βεζύρην, ούτε τόν "Αγιον Ίάκωβον
τοις Τωμαίοις άπέδωκεν, άλλ' ουδέ τόν τζαούσην νά έπιστρέψη
οπίσω είς Κωνσταντίνου εϊασε. Του δέ ΧουσεΓν-πασα έν τω καιρώ
— 59 —
τούτφ μανζούλη γεγονότος χαι της εξουσίας εκπεσόντος, 6 τζαου-
σης εδρε καφόν χαΐ ήλθεν εις Κωνσταντίνου• έξ ου 6 πατριάρχης
τα πατάτα μαθών Ιρχεται είς τόν βεζυρην, διηγείται τά πρα-
χθέντα εν Ιερουσαλήμ, παρακινεί είς θυμόν, χαρίζει εις τό δημό-
σιον της βασιλείας τάς εκατόν χιλιάδας γρόσια, δπερ έν Ίερου- 5
ααλήμ βία παρά τ&ν Τωμαίων έπηρεν 6 ΧουσεΓν-πασας. Έφ' οΤς
ό βεζυρης πακικουλάρ τεσσαράκοντα προς τόν αυτόν Χουσεϊν πεμ-
ψας ανέλαβε παρ' αύτου τάς 100000 γρόσια* άποστείλας δε τίαΐ
μετά τίνος άγα, τουνομα Ισμαήλ, και συν αύτω 5νδρας τεσσαρά-
κοντα και όρισμόν προς τόν Ταγτ,άρογλου προσέταττε νά έπιστρέψη 10
τόν "Αγιον Ίάκωβον τοις 'Ρωμαίοις• δπερ ευαγγελιστείς ό υπέρ-
μαχος της Ιερουσαλήμ Παΐσιος έδωκε δόςαν τω θεώ, ήσθείς ου
μετρίως. Όμοίως καΐ Φράγκοι και Αρμένιοι κατά ζήλον τούτου
και αύτοι ταυτά εκαμον έκεϊ. Ούτος καΐ τήν ήμίσειαν του μεγα-
λομάρτυρος έν Αύδδη έκκλησίαν πολλά δαπανήσας έξουσίασεν 1^
άπό του μέσου αυτής (δπου 6 τάφος του αθλοφόρου καΐ τό λει-
ψανον) δως του δυτικού πέρατος. Ούτος καΐ τό μοναστήριον, περί
ου πολλάκις εΐπομεν, του προφήτου Ήλιου φθαρέν άπό της πολυ-
καιρίας άνεκαίνισεν άνέωζε δε καΐ ό επίτροπος του "Ανθιμος τά
υπό του Σαλαδίνου, ως εϊρηται, κλεισθέντα του ναού της Άνα- 20
στάσεως παράθυρα, πλην των του κουμπέ, καΐ 6 ναός έγένετο
φωτεινός• διώρισε και τήν έν τω ναω της ημερονυκτίου ακολου-
θίας τάζιν πότε νά τελείται, δτε δηλαδή ήμεΐς θέλομεν καΐ ούχΙ
ώς πρότερον αορίστως και ως Ιτυχεν. Ό γουν Ιεροσολύμων χά-
ριν ελεημοσύνης άπό Κωνσταντίνου εις Ίβηρίαν άτυεπλεε, και 25
φθάσας ε(ς Σινώπην τοιούτο τι είργάσατο έν αύτη. Συνέβη
τότε τυυρκαϊάν γενέσθαι μεγάλην, άπό του βορείου άρξαμένην
μέρους δως ε?ς τό κάστρον. Άλλ' 6 θαυμαστός ούτος δδωρ βα-
λών εις τρυβλίον καΐ εύλογήσας απέστειλε μετά τίνος των δια•χό-
νων του ραντίσαι κατά πρόσωπον του πυρός• και τούτου γεγονότος, 30
ώ του θαύματος, Ιστη έκεΐσε τό πυρ, μή προβάν περαιτέρω, Ιως
ου αυτόθι έσβέσθη. Άπάρας δέ έκεΐθεν παρεγένετο εις Ίβηρίαν,
ένθα διάγων τά θλιβερώτατα εμαθεν οί γάρ αδελφοί του ντε-
— 60 —
φτερνδάρη της βασιλείας, βαλλης το άς(ωμα, φλαμπουρι,άρης έν
Ιερουσαλήμ, την γνώμην βαρβαρόμωρος, τοσούτον έβλαψε καΐ
έθλιψε τους έν Ιερουσαλήμ Τωμαίου; χαΐ Άγαρηνοός, ώστε
ούχ ευρέθη πώποτε αύτω δλλος τήν καχίαν δμοιος, έξ δτου οί
δ ΌθωμανοΙ τήν Ιερουσαλήμ υπέταξαν, χρήματα ζητών καΐ ουδέ-
ποτε χορταίνων λαμβάνων, οϊνω μεθυσκόμενος' εΙς δε τήν του
άγιου Κωνσταντίνου έκκλησίαν έμβαίνων και πιάνων θυμιατόν έθυ-
μίαζε, και άπό της ακόρεστου χρηματολογίας του δύο τινάς των
ημετέρων μοναχών έν τω συνοδικω του Πατριαρχείου έκρέμασεν.
10 Ό "^ Ανθιμος δμως έκρύβη, και οί άλλοι των πατέρων κρυφίως
φυγόντες είς τήν Προυσαν Ιδραμον ην γάρ έκεΐ τότε 6 σουλτάνος
καΐ ό βεζύρης• προς ους μετά πικρών δακρύων τήν τυραννίδα
του βαλλή άνέφερον, ό δέ βεζύρης ουδέν άλλο τι αύτω έποίησε,
πάρεξ της αρχής έγύμνωσε, άντικαταστήσας άλλον έν Ιερουσαλήμ
15 άρχηγόν. Άλλ' ή πικρότερα ταύτης αγγελία ήν ή αρπαγή πάλιν
του Αγίου Ιακώβου* ό γαρ μέγας δραγουμάνος της βασιλείας
Παναγιωτάκης χρήματα λαβών δολίως τω βεζύρη έλάλησε τω
Κιουπρουλη περί τούτου του μοναστηρίου• δστις πιστεύσας εις τα
λόγια του Παναγιωτάκη, ώς τάχα Τωμαίου, όρισμόν έδωκε διο-
20 ρίζοντα τό ρηθέν μοναστηριον είναι τοΤς Άρμενίοις• καθ' δν πά-
λιν αυτό ούτοι ήρπασαν ου μήν δέ άλλα και κήπον και πόρταν
έν Βηθλεέμ ελαβον, προσθέντες καΐ δύο οίκους τών Χαμπαισίων.
Ταΰτα μαθών ό θείος πατριάρχης έν Ιβηρία έταράχθη, ώς είκύς*
έλυπήθη κατάκαρδα με ύπερβολήν, και οϋτως έχων έπέστρεψεν
25 εις Κωνσταντίου δρομαίως τό ποιητέον συλλογιζύμενος• έφ' οΤς
έκυριεύθη υπό βαρύτατης νόσου 6 τρισμακάριστος. Άλλ' ουν εγνω
εΙς Ιερουσαλήμ γενέσθαι. Έκπλεύσας λοιπόν δως εις Τόδον, και
έπιβάς εις πλοΐον Συμαϊκόν ήμεδαπόν, εκείθεν μήτε έσθίων, μήτε
πίνων, εΙς τό Καστελλόρριζον κατήντησε, μακράν αύτου ώσεί μί-
30 λια δέκα κατά το μέρος της Ανατολής, δπου και τό κοινόν χρέος
ό πολύτλας έπλήρωαεν εκείθεν δέ ό διάπυρος ζηλωτής τών πα-
νευαγών του Χρίστου σκηνωμάτων άνέβη εις τήν έπουράνιον Ιε-
ρουσαλήμ τους άμαραντίνους ληψόμενος στεφάνους τών υπέρ Χρίστου
— 61 —
μυρίων αγώνων του, πατριαρχβόσας ετη δεχαοκτώ- τό δέ καρτε-
ρ^xώτατον αύτου σώμα έν τξ πλησίον έκεΐσε του δρους έντίμως
ετάφη κορυφή, ώς ό τόπος καΐ ό καιρός άτυητει. Τ( έδει λοιπόν
νά πάθωσιν οι δύο έκεΐνοι του Χριστοδ πολέμιοι καΐ του πα-
τριάρχου ενάντιοι, των δέ αναθεματισμένων αιρετικών καΐ των 5
όρθοδόζων πάντοτε καΐ πανταχού θανασίμως επίβουλων φίλοι και
τών προσκυνημάτων, ώς 6 Ισκαριώτης, προδόται; Έπαθον δζια
των άνοσίων έργων των. ^Ανθιμος λέγω και Παναγιωτάκης έδέ-
θησαν μέ δεσμόν εΙς τόν αιώνα δλυτον, έμαυρισαν με σκοτινάδα
μηδέποτβ καθαριζομένην, προς παράδειγμα κείμενοι τών μεταγε- 10
νεστέρων νά μή πάθωσι τά αυτά. Άλλ* οΐ έν Κωνσταντινουπέλει
ευρισκόμενοι Άγιοταφΐται καΐ οι τών χριστιανών έγκριτοι τήν
προς Κύριον έκδημίαν του Ιεροσολύμων μαθόντες, πολλής τε
σκέψεως περί διαδόχου γενομένης, έκριναν θεία έπιπνοίςι άζιον
τόν Σιναΐτην Νεκτάριον, ώς σοφόν και της Ιερουσαλήμ ένορίτην, ΐδ
δν οι Σιναΐται κατ' αυτάς τάς ημέρας, του Σιναίου κοιμηθέντος
Ίωάσαφ, Σιναίου έψήφισαν (άρχιεπίσκοπον) και εις Ιερουσαλήμ,
ώς νόμος, του χειροτονηθήναι απέστειλαν. "Οθεν οι έν Κωνσταν-
τίνου τόν Φιλιππουπόλεως Γαβριήλ μετά πατριαρχικών καΐ έπι-
τροπίκών γραμμάτων απέστειλαν, προσκαλουντες τόν Νεκτάριον εΙς 20
(πατριάρχην) Ιεροσολύμων. Ό Γαβριήλ ουν Ιφθασεν ε?ς Ίόπτυην
καΐ 6 Νεκτάριος έζ ΑΙγύτττου εις Γάζαν. Συναντηθέντες είς Τέμλι
άνέβησαν είς Ιερουσαλήμ καΐ έν Ιτει Χγ ,αχξα' τη Κυριακή τών
Βαΐων, άπό Αδάμ δέ ,ζρζθ'
ριγ'. Ό Νεκτάριος Ιεροσολύμων έν τω ναώ της Αναστάσεως 25
έχειροτονήθη, καΐ αυτός άνθ' έαυτου Σιναίου ύστερον έχειροτό-
νησεν Άνανίαν τήν κλήσιν. Δει καΐ τοΰτο είδέναι, δτι τό Κουβού-
κλιον του Παναγίου Τάφου ήν πάντοτε είς τήν έζουσίαν του πα-
τριάρχου. Άλλ' δτε έτελεύτησεν 6 τρισόλβιος Παΐσιος, ό επίτρο-
πος του Λαυρέντιος τό σχήμα μοναχός, τήν γνώμην και τόν νουν 30
απλούς, πλανηθείς υπό τών Φράρων δέδωκεν αύτοΐς νά βάλωσι
καστρομύλιον έπΙ του δώματος του Αγίου Λίθου σαθρωθέντος,
καΐ μέ τοιαύτην πονηρίαν ώκειοποιήσαντο αυτό βαλόντες επάνω
- 62 —
εις τάς έορτάς καΐ μανουάλια με κηρία• Ιτι οί ορθόδοξοι τη έορτη
τών Βαΐων έλειτούργοον πρώτον χαΐ βΤτα έλιτίίνεϋον, ως είθι-
σται- μετά δε τους ορθοδόξους χαΐ αΐ φυλαΐ χατά τάξιν: Φράγχοι,
μεθ' ους *Αρμένιοι, είτα Κόπται, είτα Συροι καΐ έζης. Οί γοδν
δ Φράροι υπεκρίθησα^; δεινοπαθειν, ιτώς λιτανεόουσι τάχα με αιρε-
τικούς, και έζήτησαν νά λιτανεύωσι μετά τήν του δρθρου άπόλυ-
σιν ημών. ΚαΙ τούτο αύτοΐς ό Λαυρέντιος εδωκεν οί δε Φράροι
έστησαν μάρτυρας εις τον κριτην, δτι πρό τών Τωμαίων λίτα-
^^υουσιν, ύφ' ου δια τούτο χουζέτιον Ιλαβον. "Οθεν τόν δεύτερον
10 χρόνον έλιτάνευον βραδύτερον, τόν τρίτον το πρωί καΐ μετά έτττά
χρόνους άνατείλαντος του ηλίου, καΐ μετά τήν λιτανείαν τά σκα-
μνία των εβαλλον έμπροσθεν του Κουβουκλίου καΐ έλειτούργουν .
Εφ' ω 6 Δοσίθεος εις την κρίσιν καταβάς, κραχθέντων έκεΐσε
καΐ τών Φράρων, άπέδειξεν αυτούς ματαίους, και χουζέτιον λα-
15 βών, δηλουν δτι έσμέν κύριοι του τόπου και πρώτοι, άττηλθεν
εις τόν σουλτάνον άλλ' ουδέν έποίησεν' ου γάρ εΤχε χρήματα.
Άλλ' οί Φράροι αργύρια τώ κριτή δόντες χουζέτιον δτερον επή-
ραν, δτι αύτοι έχουσι τό δίκαιον δπερ ό ρεσιδέντες της 'Αλαμα-
νίας εΙς τό ντιβάνι του σουλτάνου έφερε και κατ' εκείνο όρισμόν
20 έλαβε. Προς τούτοις ό του μεγάλου κουμπέ τοίχος διερράγη και
ήνοιξε, δι' δν Τωμαΐοι Φράγκοι καΐ Αρμένιοι κοινήν δαπάνην
εθεντο, κτίσαντες τά ποδαρικά του αύτου τοίχου, μεσιτεύσαντος
του της Νεμτζίας ρεσιδέντε καΐ γράψαντος εις τόν όρισμόν πρώ-
τον Φράγκους, δεύτερον Τωμαίους. ΚαΙ ταύτα μεν περί τών πρω-
25 τείων του αγίου δώματος• περί δέ της τάξεως, ή ν εΤχομεν εΙς
τό "Αγιον Κουβουκλιον, λέγωμεν. Οί αρχαίοι τών όρθοδόςων εις
τό Κυριακόν Μνήμα ουκ έλειτούργουν, άλλ' έν τώ *Αγίω Δίθω,
δπισθεν τής θύρας κατά ανατολάς ούσης τής αγίας τραπέζης•
δπερ ήν μάρμαρον χείμενον, έπαρθέν εκείθεν δστερον υπό τών
30 Φράγκων, και τόν τόπον έρμάριον ήγουν ντουλάπιον ούτοι έκαμαν,
τής δέ αγίας προσκομιδής κατά τό βόρειον δπερ μάρμαρον μέχρι
τής σήμερον κεΓται άσάλευτον άλλ' οι Φράροι τήν σήμερον λει-
τουργουσιν είς τό Κυρια•/όν Μνήμα μόνοι. 01 γουν Τωμαΐοι ελει-
- 63 —
τοόργουν καθ' δχαστον Σάβ^ατον άντ^xρύ του Κουβουκλ(θί>, έν τη
τροπτέζη τξ ουση υπό την μεγάλην καμάραν, ήτις καΐ Άνάληψις
λέγεται* Ιχει γάρ την ^Ανάληψιν υπό τό γύρισμα ίστορισμένην
μετά μοσιΌο. *Αλλά την σήμερον εκείθεν έπάρθη εκείνη ή αγία
τράπεζα υπό των Φράρων και τίθεται εί; τό άναλόγιόν των. Οι δ
Φράροι, κατά τόν Νέκτάριον Ιεροσολύμων, τήν έν τψ σεβασμίω
ναω κατοικίαν των όπλοθηκην είργάσαντο• έν γάρ τη δευτέρα
ώρα ημέρας Σαββάτου ό ημέτερος ιερεύς Ιερουργών ϊστατο έν τη
προειρημένη υπό τήν Άνάληψιν αγία τραπέζη, οΐ δε ύττηρέται
παρίσταντο. Οδτοι οι Φράροι άπώσαντες αυτούς έκεΓθεν έδίωκον, 10
διά νά κάμωσι τήν λειτουργίαν των, μή υπομείναντες νά τελείωση
ή ιερά ημών μυσταγωγία* και εςαφνα μέ άκράτητον θυμόν έφορ-
μήσαντες ως λησταΐ Ισυρον τόν Ιερέα και τόν διάκονον άπό τών
αμφίων άλλος δέ τις αυτών δραςάμενος τά ιερά άμφια της αγίας
τραπέζης, έχοντα επάνω τό τε ιερόν, ως εθος, άντιμίνσιον και 15
τό θείον εύαγγέλιον, νά άπορρίτυτη ήθελε* και άλλος έπτυεν είς
τό πρόσωπον τών παρισταμένων, έμπαίζων άπρεπώς, ως οι αναί-
σχυντοι στρατιώται είς τόν Χριστόν. Τούτον τόν έμπαίκτην Φρά-
ρον ό σ/ευοφύλαζ άπωσε καΐ ολίγον μακρύναι έποίησεν, ϊνα μή
λακτίζη κατά της αγίας τραπέζης• 6 δε αναίσχυντος έκαμώ&η 20
πώς έπεσε, και τότε οι κάλοι στρατιώται, οι Φράροι, δντες εικο-
σιπέντε ευθύς εΙς τήν άρματοθήκην των έτρεξαν καΐ εκείθεν
άπαντες ενοττλοι έζέβησαν και τοΐς θυμοΤς μαινόμενοι κατά τών
ημετέρων έπέπεσον, άοπλων και άπολέμων πατέρων, τόν αριθμόν
πέντε, και τό ιερόν εκείνο έδαφος μέ καλογερικά αίματα έκοκκί- 25
νισαν — ήσαν γάρ φέροντες σπαθία, μαχαίρια, ρόπαλα — , καΐ έχυ-
σαν αίματα και έπλήγωσαν θανασίμως πατέρας. Ταύτα έποίησεν
ή του Πιλάτου κουστωδία κατά τών ημετέρων. Πάλιν και τότε
ό Δοσίθεος εις τόν κριτήν έδραμε καΐ τους Φράγκους διά ταύτα
πταίστας άπέδειζεν. "Οθεν ό κριτής άπεφάσισεν, δτι ό "Αγιος 30
Τάφος είναι τών Τωμαίων και έκύρωσεν ϊνα βάλωσιν οι Τω-
μαΐοι εκατέρωθεν της του Κουβουκλίου πύλης δύο λαμπάδας καΐ
δισκέλιον, δτε λειτουργουμεν ύπό τήν μεγάλην καμάραν, και ϊνα
— 64 —
οι Φράροι άπέχωσιν άπό του δώματος του Αγίου Λίθου. ΚαΙ
ταύτα μέν τότε, καθ' δν xα^ρ(5ν, άποδημουντος εις Κωνσταντίνου
του Νεκταρίου, οί Φράρο^ με εργαλεία υπηγαν νά χόψωσι τόν
'Άγ^ον Αίθον ενδοθεν του Κουβουκλίου, καΐ ϊσως νά τον κομί•
5 σωσιν εΙς τους τόπους των άλλ' οΐ ΤωμαΓοι νοήσα^>τες ένεκά-
λεσαν εις τόν κριτήν αυτούς καΐ ένεπόδισαν. "Οθεν έκτοτε οί πα-
τέρες μέ μεγάλην προσοχήν προσεχουσ^ν εις τα προσκυνήματα
καθ' έκάστην. Ό δε Νεκτάριος άπο της Κωνσταντίνου εις Ιερου-
σαλήμ έπανακάμψας — εις γαρ πολλούς τόπους των Τωμαίων
10 περιέδραμε καΐ πολύ έλεος έκεΤθεν έκόμισεν — , εις προσκύνη-
σιν παρεγένετο του Παναγίου Τάφου• άλλ' οί Φράροι τα καν-
δήλια αυτών ουκ άνήψαν. "Οθεν και οί Τωμαΐοι στρωννυοντες
κύκλ<ι> της Άποκαθηλώσεως πευκιά, έπΙ τη λιτανεία τη λεγο-
μένη Δωρεδς των, έξέκοψαν και αύτοι ταύτα. Άλλ' ούτοι τήν σή-
15 μερον και τέσσαρα μανουάλια εχουσιν εις τήν Άποκαθήλωσιν και
τόν αύτης λίθον σκεπάζουσιν έβοομάδα παρ' εβδομάδα, καΐ σκο-
πίζουσιν ομοίως, ως και ήμεΙς• καΐ εις τάς έορτάς των αύτοι
στρωννύουσιν και το θείον Φως αρνούνται. Άλλ' ω κάλοι Λατίνοι
(τα λόγια είσι του αγίου πατρός Νεκταρίου), καΐ ύμεΐς αύτοι 6μο-
20 λογεΐτε λέγοντες, δτι ήν ποτέ καιρός, δτε τό τοιούτον έγένετο τε-
ράστιον αλλά νυν άρνεΐθε τούτο, δτι δι' ημών αναφέρεται, καίτοι
γε ού δι' ημών μόνων, αλλά καΐ έξωθεν του "Αγίου Τάφου κατ
αυτήν τήν ήμέραν και ώραν αδύνατον μή άναφ&ήναι κανδήλαν ή
και δύο (κανδήλας) Ισθ' δτε και τρεις άοράτως εν τινι του ναοΰ
25 μέρει. Πάντες ούν όμολογουσι, καΐ οί βεβατττισμένοι καΐ οί άβά-
πτιστοι, ως δντες του θείου θεάματος θεαταί, τό άπολάμπον δεί-
λης όψίας του Αγίου Σαββάτου έν τω Ζωοδόχω Τάφω του σω-
τήρος ημών θειότατον και ύπεφυέστατον φώς, καθ' ήν ήμέρα^/
παρελάβομεν κατά τους θείους κανόνας ημείς οΐ ορθόδοξοι
30 νά έορτάζωμεν τό άγιον πάσχα καΐ νά τελώμεν, ως άπό
των εξ αρχής πατέρων παρελάβομεν, τήν τοιαύτην μυστΐ]ριώδη
τελετήν (ην έν παλαίω μεμβραΐνω κάγώ εύρων έν τη του αγίου
Σάββα λαύρα, ενέταξα έν τω τέλει του παρόντος είς μαρτύ-
— 65 —
ριον) ^ 6 γάρ πατριάρχης, ή 6 άντ' αύτοδ έπιτροπευων άρχιβρεύς έν
τδ> Παναγίω Τάφφ, βίς προσχόνησιν και προσευχήν εισερχόμενος,
έσβεσμένων πανταχού χαΐ των λαμπάδων χαΐ των χανδηλίων, και
^στάζων μετά χείρας δεσμόν κηρ(ων (φόβοα καΐ τρόμοα γέμει το
όρώμενον) 6ρα έκτου άγιωτάτου λίθου του έπΙ του θεοδέγμονος Τά- 6
φου ωσάν ίδρωτα πυρ λετττότατον έπιπολάζον έκεΐσε, άπό του οποίου
άνάπτει, ή καΐ αυτομάτως άνάπτονται τά κηρία• καΐ οδτω καΐ οι πι-
στοί μεταλαμβάνουσι τό αυτομάτως έκβλύζον εκείνο θείον Φως άπό
της χειρός του άποκομίζοντος ίεράρχου.' "Οτι δε πάσης διαβολής τό
%α\}μα τούτο άνώτερον, μαρτυρουσιν εκείνοι, οϊτινες αύτοίς όφθαλ- 10
μοίς βλέπουσιν ένίας κανδήλας άναπτομένας εζωθεν κατά τόν καιρόν
εκείνον καΐ οι πιστοί άλαλάζουσι, καΐ θαυμάζοντες αυτό κατασπά-
ζο*/ται. Τοσούτο δέ έστι τό τοιούτο θαύμα με τήν άσφαλη παρά-
δοσιν βεβαιωμένον, ώστε καΐ εΙς παλαιότατον βιβλίον έν τω δρει
Σινδ, φησίν ό Νεκτάριος, οδτως άνέγνων ιΤω άγίω καΐ μεγάλω 15
Σαββάτω, καθ' ήν ήμέραν αϊ θείαι κανδηλαι άοράτως άνάτυτονται*
άλλα και ό του Κυρίου Τάφος έζ άρχης πη^ή φωτός έδείκνυτο•
πώς γάρ Ιωάννης καΐ Πέτρος είς τό στυήλαιον έν σκοτία προκύ-
ψαντες εϊδον τά όθόνια κείμενα μόνα; δπερ ό Δαμασκηνός Ιωάν-
νης σαφέστατα έρμηνεύων μελωδεί• '^καΐ δρομαίος ό Πέτρος έπέ- 20
στη τφ μνήματι καΐ τό φώς έν τώ τάφω ορών κατεπλήττετο'
δθεν καΐ κατείδε τά όθόνια μόνα• ουδείς γάρ βλέπειν δύναται έν
νυκτι τά προκείμενα• καΐ πιστευσας έβόησε• δόζα σοι, Χριστέ ό
θεός, δτι σώζεις απαντάς, σωτήρ ημών τοί5 πατρός γάρ υπάρ-
χεις απαύγασμα». Ούτος 6 σοφώτατος πατριάρχης (Νεκτάριος) τό 25
έπΙ τόν θρόνον του χρέους βάρος άνεκούφισε διά τε αυτού καΐ διά
των πολλών μετά δαψιλους ελέους εις Ιερουσαλήμ έλθόντών τότε
προσκυνητών, ετι δέ και διά του παπα Μακαρίου Κ ρητός, του-
πίκλην Άσπρας, άπό της Ελλάδος πολλήν κομίσαντος έλεημοσυ-
* [Λέγει δέ περί τοΰ παλοκου τυπικού της Αγίας Αναστάσεως, δπερ αυτός εύρων
ιιεριέτεμε* χα\ τήν μεν αοτοΰ περίληψιν έξέδωχε τύποις *Αλέξιος ό Δημητριέβσχης
(ΒοΓΟΟίγχβΗΪβ οτρ&ΤΗοΑ Η παοζ&ϋΐΒΗθ& ΰβχΜΗηχ Βΐ Ιβ^γο&ΛΛΜ^ πο γοτ&Βγ IX — χ
Β^κα. Κ&3ΑΗτ 1888-1893 γ.), τό δέ παλαιόν κείμενον εν συνόλω κατεχωρίσθη έν τοις
Άναλέκτοις Ίβροσολυμιτικής Σταχυολογίας, τ. Π, σ. 1-254].
ΠΙ. 5
— 66 —
νην. "Ο δεν καΐ κελλία έν τω Πατριαρχείο) κεχαλασμένα άνώρ-
θωσε• τόν μέγαν οίκον τόν έγηγερμένον έπΙ της μεγάλης καμάρας
χαΐ ήνωμενον με το μοναστήρεον του Προδρ(!μοο ήγόρασε• οικίας
έν Τέμλι μη πρότερον ούσας έκτισε• τάς κρυσταλλίνας καΐ ύαλι'-
δ νας θήκας της Λεχίας έφερε καΐ τα δγια λείψανα εν αόταΐς έθη-
σαύρισε καΐ εις τα ύπ' αύτοδ κατασκευασθέντα ντουλάπια ή ερμά-
ρια ή άντίπηγας ένέκλεισεν έν δε ένΐ τούτων των ντουλαπιών
τον σταυρόν ένέθηκεν, δν έν Γ^ασίω ένεούργησεν εΙς μήκος αν-
δρός και χρυσουν μέν έζ ενός μέρους, άργυρουν δέ έκ του ετέρου,
10 περικλείοντα και μέρος τιμίου ζύλου, κεκαλλωπισμένον μετά λίθων
εις τάς γωνίας πολυτίμων, είς δε το πλάτος με κρύσταλλα• έν
ω και θυρίδιον με κλειδίον. Έν τούτω τω σταυρω καΐ δλλα Ιθη-
κεν ιερά, διορίσας Γνα εΙς τάς παρρησίας έν τη μεγάλη εΐσόδω
αΓρεται ούτος ό σταυρός και προπορεύηται των αγίων, εΤτα τά
15 άγια λείψανα• ήτις καλή τάξις μέχρι της σήμερον γίνεται. Ούτος
τό ιερόν σύνθρονον, δν μάρμαρον §ν συντετριμμένον, κατεσκευασεν
ώραιότατον και τό άγιον έπ' αύτου εις θήκην ένέ&ηκεν άρτοφό-
ριον, καΐ έτυτακάνδηλον έμπροσθεν αύτου έκρέμασε• τό δυτικόν τεί-
χος της λαύρας του αγίου πατρός Σάββα άπό του ττύργου μέχρι
20 της κάτω πόρτας ωκοδύμησε και τοίχους έν αύτη άνεκαίνισε καΐ
τό μέγα κελλίον είς ύποδοχήν των προσκυνητών έν αύτη έκτι-
σεν. Έν τω ένδον της Ιερουσαλήμ μοναστηρίω του Αρχαγγέλου
πολλά ένεούργησε, και άλλαχου πάλιν ούχΙ ολίγα έκαλλώπισε συ-
νάρσει του έν τούτοις λατρευομένρυ θεού. Ούτος διά τήν οίκο-
2δ δομήν της έν Βηθλεέμ μεγάλης εκκλησίας παρεκίνησε τόν εύσε-
βέστατον και φιλόχριστον άρχοντα Μανολάκην Καστοριανύν, και
πείσας ελαβεν ές αύτου διά ταύτην τήν ύπύθεσιν σταυρόν πολύ-
τιμον, φλωρία χιλιάδας είκοσι, ξύλα ανά ιε' -πήχεις τό μήκος μ'
καΐ άνά οκτώ πήχεις π' καΐ άνά επτά σν', Πανίδας, σίδηρον και
30 ήλους, άτινα πάντα τη συνεργία του Κωου μονάχου Φιλόθεου εις
Ίότπτην έξεκομίσθησαν και εκείθεν διά του Βάντι - Σαλαμάν, του
βορείως της Εμμαούς, είς Ιερουσαλήμ και έξ αυτής εις Βηθλεέμ
με αμάξια δίτροχα. Ούτος παρέλαβε με άρκετάς δαπανάς καΐ τάς
-τ- 67 —
έττάνώ της Άγιας θέκλης• οΙκ(ας, δπου 6 κήπος, άιζ6 τους απο-
γόνους του μακαριωτάτου πατριάρχου Δωροθέου άγοράσας, κτήμα
αύτου ούσας• αίτενες ήνώθησαν μέ τό μοναστήρεον, ήτοι τό Πα-
τριαρχεΐον έν δε τφ ,αχζδ' Χγ 6 τρισόλβιος Νεκτάριος παρη-
τήσατο του θρόνου χαϊ 5
ριδ'. ο ^οσ/Ό'δος έτυήρθη άντ' αυτοΰ, 6 άπά χωρίου 'Αράχοβα
της Κορίνθου, ευρών χρέος του θρόνου εν τε Ιερουσαλήμ και
Κωνσταντίνου γρόσια όγδοήκοντα χιλιάδας και μίαν καΐ περιπα-
τήσας και έν Ελλάδι και Βλαχομπογδανία συνηξεν είκοσι χιλιά-
δας γρόσια άπό των ευλογημένων χριστιανών, κομίσας εις Ίερου- 10
σαλήμ και κανδήλας αργυράς τεσσαράκοντα και χρυσην μίαν και
χρυσοΰν θυμιατηριον τά δε έν τω ναφ της Αναστάσεως κατά το
νότιον του *Αγίου Κουβουκλίου των αιρετικών τίνα κατασκευάσματα
έκρήμνισεν άπάρας έκεΐθεν. Ό ναός της αγίας Βηθλεέμ πρώτον
υπό του μεγάλου έκτίσθη Κωνσταντίνου, ως εϊρηται, μικρός* εΤτα 15
υπό του πατριάρχου Ηλία εις μέγα μεν μέγεθος έκτίζετο, ουκ
έτελειουτο δέ, άλλα παρά του μεγάλου Ιουστινιανού, ως εϊρηται,
άτυηρτίσθη και εΙς θαυμαστόν δσον και οίον κάλλος εύπρεπίσθη*
έπειτα ύστερον υπό του Μανουήλ του Κομνηνού άνεκαινίσθη και
ίστορίσθη, δπου καχ ή μορφή του βασιλέως μέχρι της σήμερον 20
φαίνεται και γράμματα άναγινώσκονται, λέγοντα* " Έτελειώθη τό
παρόν έργον διά χειρός Έφραιμ μονάχου μουσιάτορος και του
άγιωτάτου επισκόπου της αγίας Βηθλεέμ Ταγουήλ, έτους, ,<:χοζ^>.
ΈπΙ δέ Νεκταρίου καΐ Δοσιθέου πάλιν διαφθαρείς άνεκαινίσθη
/ατά τήν στέγην οι γάρ τοΐχοί είσι τεχνικώτατα κατεσκευασμένοι 25
λριΐ ασφαλέστατα και με ευκολίαν άδυνάτως έχουσιν εις τό νά δια-
φθαρώσιν άλλ' ή στέγη ζυλίνη ούσα έφθάρη υπό αμελείας• και
γάρ κατά καιρόν του έπ' αύτου μολύβδου άνακαινιζομένου βρέχε-
ται αυτή και σηπεταΐ' δθεν καΐ δ πλείων μόλυβδος καΐ τά ζύλα
αύτης ήσαν πεσμένα. Μετά γοΰν τήν άνακαίνισιν ταύτης και στή- 30
ριξιν, αι μετά ξηρολίθων κτισμέναι θυρίδες ήνεώχθησαν και σι-
δηρά και ύαλία έν αύταΐς ένετέθησαν εις φύλαξιν τά εκατέρωθεν
του Αγίου Σττηλαίου δύο βήματα κατεστρώθησαν με μάρμαρα
- 68 —
εντόπια, οι τοίχοι έχρίσθησαν καΐ οΐ χωρίζοντες τοίχοι τό "Αγιον
Σττήλαιον άτϋο των δύο ήμιχυχλίων έχρημνίσθησαν πόρτα ι τρβΐς
ετέθησαν β2ς τάς υπό Σωφρονίου νβουργηθείσας καμάρας^ διά φυ-
λαξιν και τοδ Άγίοο ΣτζηΚαίοο καΐ του Άγίοο Βή(χατος• ή έν τξ
δ Κολυμβήθρα πόρτα ήνεώχθη- πρότερον γάρ άπο τοδ βήματος
άνέβαινον χαΐ χατέβαινον είς τό μοναστήριον οί πατέρες* &λλη
πόρτα ήνεώχθη έν τω Ιζώ τοίχω, κατά τό χωρίον τό τέμπλον
ώραιότατον πελεκισθέν ετη τέσσαρα διά Χίων τεχνιτών ταλιαδού-
ρων ίδρύνθη καΐ άνηγέρθη ασφαλώς καΐ έδραίως με τέχνην θαα-
10 μάσιον ή γή καΐ τά τεθαμμένα των Φράρων σώματα χρόνους
δεκαπέντε έν τη αύλ^ έξεχώθησαν καΐ άνωρόχθησαν εκείθεν,
με πολλά βμως ίξοδα. Έν δε τω ^αχοδ' ετει Χγ έλθών ήν εις
Ίόππην έλτζής Φραντζέζος, άπό του βεζύρη Ιχων όρισμόν δια νά
προσκύνηση έν Ιερουσαλήμ. Οί γουν Φράροι στολίζοντες τό Κου-
15 βούκλιον του Παναγίου Τάφου είς υποδοχήν του έλτζή, έφιλοκα-
λουν με σχοινία τάς τρυπάς, δι' ων ό καττνός των κανδηλίων
εξέρχεται. Έσωθεν μεν του Κουβουλίου εΤς των Φρατόρων ιστά-
μενος έβάστα τήν κάτωθεν £κραν του σχοινίου, δλλοι δέ Ιμελ-
λον νάναβωσι, νά πιάσωσι τήν £νω άπό του δώματος του Κου-
20 βουκλίου (έν τούτω τω δώματι ήσαν τότε καΐ ήμέτεραι κανδήλαι
κρεμάμεναι), είς τους οποίους εΐπον οί πατέρες μας• ** Ήμεΐς άνα-
βαίνομεν καΐ πιάνομεν τήν άνωθεν του σχοινίου δκραν* διότι, άν
ύμεΐς άναβήτε, οΙκειοποιεΤσθε τό Κουβουκλιον '\ Οί δέ Φράροι μα-
χόμενοι του άναβήναι έκτυττησαν δυο πατέρας (δνα γέροντα πνευ-
25 ματικόν Μακεδόνα τήν κλήσιν Μακάριον, τον δέ δτερον τόν σκευο-
φυλακα, τουνομα Ζακχαΐον), άφήσαντες αυτούς ήμιθανείς. Άλλ'
εις Σπανιόλος έκτύττησε με πέτραν δυνατά Κλήμεντα μοναχόν άπό
Τουσίκου της Μυσίας και έθανάτωσε μαρτίου γ'. Ό Κελτός έν
Τέμλι ων καΐ άναβάς είς Ιερουσαλήμ πάντα έμαθε ταύτα• είς
30 χου οποίου τήν προϋπάντησιν οί πατέρες μας ουκ έζηλθον, δντες
εις θλΤψιν δι' δ και έμάνη ό άλαζών ούτος• καί ποτέ άπό τής
πόρτας του Πατριαρχείου διαβαίνων χαΐ πατέρας ίδών έχεΤ πα-
ρευρεθέντας έπρόσταζε και έζέσχισαν αυτών τά καμηλαύχια, και
^ 69 —
δλλα ώμά είργάσατο καΐ παράνομα, χαΐ τφ πατριάρχη Νεκταρίφ
έπιατολήν 8πβμψ$ν, δλην γεμάτην άναισχυντιδν 3(αΙ μ$γάλα>ν φο-
βερίσμφν 6 δέ αείμνηστος φοβηθείς εις τό Σίναιον εφογε, χαΐ
έχεΓ διότι άνεχώρηαε της Ιερουσαλήμ πολλά φοβερά είδε χαι δΙς
έχστατιχός έγένετο* δθεν χαΐ ε{ς Ιερουσαλήμ έπανεστρεψε. Πά- δ
λιν ό Κελτός πορευθείς εις Βηθλεέμ έζήτησεν δδειαν άπό τόν
ήγουμενόν μας νά άπομείνη τήν νύχτα, έλθών δίά προσχυνησιν,
με πονηρίαν δμως• ου γάρ ην 6 σχοπος του νά ελθη τήν νύχτα
διά τάχα ήσυχιαν, άλλα διά νά ήναι δτοιμος τότε Φράτωρ χαΐ νά
λειτουργηση έξαφνα έν τφ *Αγίω . Σπηλαίφ* τόν όποιον δόλιον 10
σκοπόν του ό ηγούμενος εμαθεν άπό ενός ύτυηρίτου του Κελτου»
δς ήν χαΐ τω γένει καΐ τη πίστει Τωμαϊος. "Οθεν 6 ηγούμενος
(δς ήν άνήρ άζίότιμος, ιερομόναχος τήν χλήσιν Κύριλλος άπό της
Κύπρου) είδησιν έδωχεν εις τους έν Βηθλεέμ χριστιανούς, χαί
προτού νά εμβη τήν νύχτα εις τήν έκχλησίαν ό έλτζής, προέλαβον 15
ούτοι είσελθόντες ευθύς με τό άνοιγμα της πόρτας, χαι οδτως
έματαιώθη ή πανουργία του Φραντζέζου. Τη δέ Μεγάλη Δευ-
τέρα, χαθ' ήν οί προσχυνηταΐ απέρχονται είς τόν Ίορδάνην, ό
μεγαλοπρετυεστατος ούτος έμβάς εις τόν ναόν της Αναστάσεως
έχρύβη δπισθεν του άγιου βήματος, εις τό παραχλήσιον τό 'Δχάν- 20,
θινος Σχέψίχ^ς χαλούμενον, ένθα υπό τήν άγίαν χεΐται τράπεζαν
μέρος της χολώ^/ης, έν η έδεσαν τόν Κύριον χαΐ έμαστίγωσαν.
Είς τούτον τόν τόπον ών 0 πρέσβυς ούτος με άζίνας έσπουδαζε
νά κλέψη τήν χολώναν* άλλ' οΐ πατέρες αίσθανθέντες τό έργον
έμήνυσαν τω έπιτρόπω, δ δέ ετρεζεν. εις τόν κριτήν, συνέχεε τήν 25
πόλιν. "^Ηλθον των εξουσιαστών άνθρωποι, ήνοιξαν αιφνίδια τόν
ναόν. Ό Κελτός ίδών χαι νοήσας, άφείς έχει τάς άςίνας άπό τοΟ
φόβου, ευθύς έφυγεν ό δέ επίτροπος πολλά τούτον έλέγξας, τόν
έδίωξεν έξω της του Χρίστου εκκλησίας τη ιε' άπριλίου, Έν δέ
τω ^αχος' έτει Χγ, τόν ίανουάριον, ό πατριάρχης Δοσίθεος άπό 30
της Κωνσταντίνου είς Ιερουσαλήμ έκδημήσας μέ όρισμόν βασιλι-
χόν, συμπαραλαβών και τόν κριτήν αυτής καΐ εγκρίτους, είσήλθεν
είς τόν νάόν της Αναστάσεως. Του γοΰν ορισμού έν αύτω άνα-
— 70 —
γνωσθέντος ό χριτής έζέβαλβ χαΐ τάς ιτοδεας των Φράρων χαΐ τά
8σα χαινά εΤχον, χαι παρέδωχε τον "Αγιον Τάφον τοις Τωμαίο^ς,
έν ω χαΐ τω πρωί έλείτούργησαν οΐ Τωμαΐοί, σηχώσΛντες καΐ
τάς τρεις των Φράρων χανδήλας, τάς υπό τήν μεγάλην της Άνα-
5 λήψεως χαμάραν, αφέντες τάς έν τω Άγίω Τάφω, χρεμάσαντες
τάς^ εαυτών έν αύτω χαΐ ^λλας δέκα. Ταυτοτ έπραξε χαλως έν τω
θείω ναω ό πατριάρχης• χαΐ έν τη Βηθλεέμ δέ, δτε άττηλθεν, οι
Φράροι παρεχίνησαν Βηθλεεμι'την να ^αΊατίΛ}(Γ(ι τον πατριάρχην
δ δέ μαθών χαι φυγών θεοδ έσώθη βοήθεια. Ούτος με όριαμ&ν
10 ετι ωκοδόμησε τήν 'χαμάραν τήν άπό του Πατριαρχείου μέχρι της
Άγιας Θέκλας έκτεινομένην. Τούτο το μοναστηριον οι "Ίβηρες τω
πατριάρχη θεοφάνει έχαρίσαντο• άλλ' 6 Παΐσιος ήγόρασεν άπό
των κριτών το νότιον μέρος τούτου του μοναστηρίου, δν σεσα-
θρωμένον καΐ γεματον άττό δφεων καΐ σκορπίων. Με ταύτην τήν
15 καμάραν λοιπόν και ένωσις έγένετο του Πατριαρχείου μέ τήν
Άγίαν θέκλαν, και ατηριξις της αύτης εκκλησίας, ήτις διερράγη
καΐ νά πέση εμελλεν. Έν δέ τω αύτω Ιτει ίουνίου ιδ' ό τυατριάρ-
χης Νεκτάριος μετήλλαξε τον βίον, βιώσας ετη οδ', έζ ων έπα-
τριάρχευσεν ετη οκτώ, Κρής τήν πατρίδα άπό της πόλεως Χάν-
20 δάκος, γράψας καΐ τήν πολλής σοφίας γέμουσαν κατά Λατίνων
βίβλον. θανών ουν ετάφη ύποκάτω του Καμπαναρείου, ένθα τών
πατριαρχών τό κοιμητήριον. Μετά δέ τόν σουλτάνον Μεχμέτην
(έβασίλευσεν) ό σουλτάν Σουλεϊμάνης έτη πέντε. Άπό τούτον τον
βασιλέα 6 Δοσίθεος όρισμόν έπηρε διορίζοντα Φράγκους έν 1ε-
25 ρουσαλήμ εύρίσκεσθαι μόνον, ήτοι Φράρους, λς'• έγράφη δέ τούτο
τό χατ-σερίφιον έν έτει της φυγής χιλιοστώ ένενηκοστώ ένάτω.
Έν δέ τω ,αχοζ' ετει Χγ καΐ δλλον ό μακαριώτατος όρισμόν
έλαβε, κωλύοντα τους Φράγκους νά μή λιτανεύωσι προτήτερα ημών,
άλλα πρώτον ήμεΐς καΐ ύστερον οι Φράγκοι, καθ' έκάστην έσπέ-
30 ραν. Έν δε τω ^αχοη' τό μοναστηριον ό τρισμάκαρ άνεκαίνισε του
προφήτου Ήλιου εσωθεν και εζωθεν, καΐ τά ποδαρικά έκεϊ έκτισε
καΐ τήν έκκλησίαν έχρισε, και τήν μεγάλην πόρταν καΐ θυρίδας
ήνοιζε καΐ τό Επποστάσιον νάρθηκα κατέστησε, καΐ άλλα πολλά
— 71 —
έχαλλώπκσεν* Έν δέ τω ,αχπα' ετβε Χγ ό τοδ πατριάρχου επί-
τροπος άπλοϋς ων, την έχχλησίαν όποδ είναι εις το χαλασμένον
χατά τό χωρίον Ποιμένες μοναστήριον, τό κατά ανατολάς υπό τήν
Βηθλεέμ, άνεκαίνισεν δνεο θελήματος τοδ κριτοδ' των δέ Φρά-
ρων προδοτών είς τόν κριτήν γεγονότων, έζημίωσεν ούτος τό μο- 5
ναστήριόν μας γρόσια. χιλιάδας πέντε, πράγμα πιχρόν και άνυπό-
φορον άλλ' 6 μουφτής έξέβαλε τοδ αξιώματος τόν κριτήν, ως
ζημιώσαντα ήμας παρά τό δίκαιον καΐ παρά τόν βασιλικόν όρισμόν,
χαΐ κατέστησεν άλλον κριτήν. Έν τούτοις τοις χρόνοις 6 πατριάρ-
χης έλευθερώσας τά Ιβηρικά μοναστήρια άπό του χρέους, έπλή- 10
ρωσεν έν μια έβδομάδι χρέος των Ιβήρων γρόσια χιλιάδας ένε-
νήκοντα τεσσάρας• ό δέ πάσας έζημίωσεν αυτόν φλωρία τρεΓς
χιλιάδας• άλλ' έδωκε γράμμα βεβαιωτικόν διά τήν έξόφλησιν τοδ
Ιβηρικού χρέους καΐ δδειαν τοδ άνακαινίσαι τήν λαύραν τοδ ήγια-
σμένοϋ Σάββα• ην γάρ αδτη κατεκρημνισμένη κατά τό νότιον 15
μέρος καΐ ή εκκλησία έξώτειχος έμενε, των αραβικών κτηνών
εκεί έπαυλιζόντων καΐ έν τη εκκλησία δέ αυτή οι ^Αραβες μετά
των γυναικών των ήσαν κατοικοδντες και βόας καΐ καρπούς αυ-
τών έκεΐ είχον. "Οθεν ό αείμνηστος κατηλθεν εις τήν λαυραν μέ
ανθρώπους τοδ κριτοδ τοδ ήγεμόνος καΐ της γερουσίας, καΐ ποιή- 20
σας καταγραφήν τών δεομένων τόπων οΙκοδομής, συν αύτοΓς εις
Ιερουσαλήμ έπανέστρεψε* καθ' ην καταγραφήν δ κριτής ίλάμι
έπιδους ως Ιθος έκυρωσεν. Έν γοδν έτει Χγ ^αχτυη' άπό μηνός
ίουλίου ήρζατο ή οικοδομή και έτελειώθη Ιως μηνός νοεμβρίου.
α) Ό μέγας ήγέρθη τοΓχος άπό τοδ βήματος της εκκλησίας §ως 25
του άσκητηρίου τοδ αγίου Σάββα, β') Τό αυτό άσκητήριον. γ) Τό
Κουβουκλιον. δ') Ή πλακόστρωσις της περί τόν ναόν της λαύρας,
ε') ΤεΤχος δτερος καινός άπό της εξω θύρας έως της ραχίας καΐ
τοδ εζω ιυύργου έκτίσθη. ς') Έκκλησίαι δύο υποκάτω της εκκλησίας
άνεκαινίσθησαν και οικίαι επτά κατά τό νότιον μέρος, ζ') Σκάλα 30
πετρίνη καΐ νέα οικία διά τους ξένους έκτίσθη εσωθεν της θύ-
ρας, η') Ό τοδ Δαμασκηνοδ άνεκαινίσθη πύργος, θ') Ό μέγας
τοίχος ό άπό του επάνω πύργου δως τοδ Χρυσοστόμου τρεΤς πή-
— 72 —
χεις ύψώθη. ι') Ή μεγάλη έχχλησία, έχουσα τήν όροφήν κβχα-
λασμενην, έσχεπάσθη, άνεxοι^ν(σ&η καΐ έχρίσ^τ]. ια') Τοίχοι οι
λοιποί, πλην των χελλίων χαΐ δβξαμβναι άνεκαινίσ&ησαν. Εις δε
ταύτην την οίκοδομήν έξωδεόθησαν γρόσια περισσότερα τών δώ-
δ δεχα χιλιάδων. Έν δε Ιερουσαλήμ άνεχαινίσ&ησαν διά χουζετίου
τά Ίβηριχά υπό τών Τωμαίων, δηλονότι τό μοναστηριον του
Σταύρου, τό του άγιου Νικολάου, τό του αγίου Βασιλείου, τό τών
αγίων Θεοδώρων, τό της αγίας "Άννης, ήτοι της Σεηνδαναγίας,
τό του αγίου Γεωργίου κατά τήν Έβραϊκήν. Έν δε τω /χχπη'
10 ετει Χγ βαρέα δοσίματα έπεφορτίσθησαν εις τους χριστιανούς και
καλογήρους, ταραχαι τών Φραντζέζων και καταδρομαί τών προσ-
κυνημάτων συνέβησαν οι γάρ Γάλλοι μεσολαβή σαντες ε[ς φιλίαν
τών Τούρκων με τους Νέμτζους, δια μισθόν τά προσκυνήματα
ελαβον έν ετει της φυγής 1100 με χατ-σερίφιον. Έλθόντες ουν
15 οι Φράροι από της Κωνσταντίνου εις Ιερουσαλήμ με τον όρι-
σμόν και με δνθρωπον του σουλτάνου, ήρπασαν μετά δυναστείας
καΐ τά πρωτεία, συνέτριψαν τό έν Βηθλεέμ του ναοδ τέμπλον,
τόν σταυρόν και τάς εικόνας περιεγέλων χαταπατουντες οΐ δυσσε-
βεΐς Φράροι• τήν ύποκάτω της της Αναλήψεως καμάρας άγίαν
20 τράπεζαν (περί ης πρότερον 'εϊπομεν) κατέσκαψαν και τήν ύπο-
κάτω της αγίας τραπέζης, τήν Ιμπροσ&εν του της Αναστάσεως
κουβουκλίου τεθησαυρισμένην θήχην μετά αγίων λειψάνων έσυλη-
σαν. Αυτή δε ή άξεοδάχρυτος θρηνωδία καΐ μεγάλη συμφορά
έγένετο ήμΐν κρίμασιν άνεξερευνήτοις του θεού έν ετει ,αχπθ',
25 μηνΐ άπριλίω. — Μετά δε τόν Μεχμέτην ό Σουλεϊμάν, 8ν
προείπομεν, δστις, ως έν άλλοις εδρομεν, έβασίλευσε χρόνους
χρεϊς• μεθ' δν έν ετει ,αχ^α' ό σουλτάν "Άχμετ χρόνους δ'• μεθ
δν έν ετει ,αχπε' 6 σουλτάν Μουσταφάς χρόνους ζ'• έν δε τω
μ^Υ μετά τόν Μουσταφαν έβασίλευσεν ό σουλτάν *Αχμετ έτη χη'.
30 Έν δε τω ^αψζ' Χγ ένιαυτώ, τη ζ' φεβρουαρίου, ό τρισόλβιος
Δοσίθεος έχοιμήθη έν είρήνη, πατριαρχευσας Ιτη λζ'• έν δέ τη η'
του αύτου φεβρουαρίου μετετέθη άπό Καισαρείας Παλαιστίνης ό
άδελφιδους αύτου
— 73 —
ριβ'. Χρυσαν^Ός εις τόν πατριαρχίχόν θρόνον τ&ν Ιεροσο-
λύμων, 6 σοφώτατος• έν δέ τω ,αψθ' ένιαυτω άπό της τοδ χορίου
ήμων 'Ιησου Χρίστου χατά σάρκα χοσμοσωτηρίου γεννήσεως, χατά
τόν άπρΛιον μήνα, πραξις έγένετο συνοδκχή χαΐ διατυπωσις έν τη
άγια πόλει Ιερουσαλήμ παρά του αύτου Ιεροσολύμων Χρύσανθου. 5
έχθέτουσα ταύτας τάς επαρχίας του άποστολιχου τούτου καΐ πα-
τριαρχικού θρόνου της αγίας πόλεως του μεγάλου βασιλέως Ιε-
ρουσαλήμ ^. «Έν τω παρόντι αίώνι μητροπολΐται του ^ρΟΊθο των
Ιεροσολύμων είσΐν ούτοι* α') ό Καισαρείας της Παλαιστίνης, δς
λέγεται ύπίρτιμος χαΐ εξαρχος πρώτης Παλαιστίνης• β') ό Σχυθο- 10
πόλεως, 8ς λέγεται υπέρτιμος καΐ εξαρχος δευτέρας Παλαιστίνης•
γ') 6 Πέτρας, δς λέγεται ύπερτιμος χαΐ εξαρχος τρίτης Παλαιστί-
νης χαΐ Πετραίας Αραβίας* δ') ό Πτολεμαΐδος, δς λέγεται ύπέρτι-
μος καΐ εξαρχος πάσης Φοινίκης• ε') ό Βηθλεέμ, δς λέγεται
όπέρτιμος και εξαρχος πάσης Ιουδαίας• ς') ό Ναζαρέτ, δς λέ- 15
γεται ύττέρτιμος καΐ εξαρχος πάσης Γαλιλαίας. Αρχιεπίσκοποι δε
ούτοι• α') ό Δύδδης, δς λέγεται και ύπέρτιμος' β') ό Γάζης• και
ούτος ύπέρτιμος' γ') ό Σιναίου• καΐ ούτος ύπέρτιμος* δ') ό Ίότττυης•
και ούτος υπέρτιμος' ε') ό Νεαπόλεως καΐ Σαμαρείας• ς') 6 Σε-
βαστείας• ζ') 6 θαβωρίου δρους. Επίσκοπος δε εις, ό Φιλαδελ- 20
φείας, δς αναφέρεται προς τήν μητρόπολιν Πέτρας». Και ταύτα
μεν ούτως• έν δε τω ^αψιδ' Χγ ετει ό θεοσεβέστατος αύθέντης
Μολδοβλαχίας Νικόλαος αφιέρωσε τήν έν Χίω έκκλησίαν της με-
γαλομάρτυρος Κυριακής μετά πάντων των έν αύτξ και περί αυ-
τήν πραγμάτων εις τόν Πανάγιον Τάφον, εις μνημόσυνον αΐώνιον 25
αυτού τε καΐ του αειμνήστου πατρός αύτου Αλεξάνδρου του έξ
Απορρήτων, του σοφωτάτου καΐ ευσεβέστατου αύθέντου ^. Έν δέ
* [Πρ^. Χρύσανθου πατρ. των 'Ιεροσολύμιων, Σϋνταγμάτιον τών όφφ(χία>ν, χ>-.η-
ρκχάτων χαΐ άρχοντιχίων της του Χρίστου αγίας έκχλησία;. Ένετίτ^σι 1778, σ. 78].
• [Ή άφιέρωσις έγένετο διά χρυσοβού>Λόο λόγου, χαταχεχωρισμιένοο εν τ•^ Έχχλησ.
Αληθείς, τ. II, ο. 800. Έύρίσχεται (έ χάν τούτω τω βιβλίφ: Έλληνιχόν έΐ:ιστολάριον.
ΕρίβίοΙαΪΓβ ^Γβο οα Γβοηβίΐ άβ ΙβηΓββ αάΓββδέβδ ροαΓ Ια ρΙαρ&Γί & ΟΙίΓγβαηΙΙιβ
ΝοΐΑΓ&8, ρΑΐτί&ΓοΙιβ άθ Ιέπιβαΐβΐ!!, ρΑΓ 168 ρΓΐιιβββ (1β Υαΐ&εΐιίθ 6( άθ ΜοΙ(1&γίβ;
ριιΜίό ρΛΓ έπιϋβ Ιίβ^ΓΛηά. ΡλγΙβ 1888, σ. 117-120].
~ 74 —
τω ,αψίη' Χγ ετει, μηνΐ Σανουαρίω, αυμφωνίΰί έγένετο μεταξύ του
πατριάρχου Χρύσανθου χαΐ του πρέσβεως του βασιλέως των Γάλ-
λων, ϊνα ό μεν μέγας μολυβοσχέπαστος χουμπές του Παναγίου Τά-
φου σαθρωθείς άναχαινισθ^, ό δε οΤχος του Αγίου Τάφου μετά
δ του έπ' αυτού μιχρου χουβουχλίου μένη, ως εστί, χαΐ ευρίσχηται
άμεταχίνητος, χωρίς νά γένη ε?ς αυτόν χαθόλου άναχαινισμός•
δθεν χαΐ εδόθησαν έγγραφα βέβαια ε?ς ταυτην την υπόθεσιν
χαΐ έχ των δυο μέρων. Είς την Τψηλήν λοιπόν Πόρταν άναφο-
ραι εδόθησαν παρ' ημών χαι παρά των Γάλλων, δτι νά άναχαι-
10 νισθώσιν ένδον του Ίαο\> δλοι οί άναχαινισμου δεόμενοι τόποι χαι
άδεια νά δοθη, δπως έχάστη φυλή διόρθωση τους Ιδίους αυτών
τόπους• Ιδίως δμως χατά την ξεχωριστήν ημών (λέγει 6 πατρι-
άρχης Χρύσανθος) ^ αΓτησιν εδόθη ήμΓν δδεια νά άναχαινίσωμεν
ου μόνον τά εντός του ναού, αλλά χαΐ τά έχτός. ΚαΙ ούτως
15 έγένετο. "Ήρχισε λοιπόν χαλώς έν τω ^αψιθ' σωτηρίω ένιαυτω,
μηνΐ μαΐω, χαΐ έτελείωσε συν Θεώ με ευτυχίαν ό μέγας μολι-
βοσχέπαστος χουμπές έν τω ,αψχ', μηνι μαρτίω. Έν δε τω ^αψχα'
ετει ό αυτός αύθέντης άφιέρωσεν εΙς τόν Πανάγιον Τάφον, εις
άείμνηστον αυτοΰ χλέος, και τό έν Βουχουρεστίω χατά τό Βαχα-
20 ρέστιον μοναστήριον της ζωοποιού χαΐ ομοουσίου Τριάδος μετά
αφιερωμάτων πολλών. Ούτος ό θεσπέσιος πατριάρχης άνεχαίνισε
χαι τό έν Κωνσταντίνου μετόχιον του Παναγίου Τάφου τυυρπολη-
θέν, χαΐ εγγράφως χαΐ διά ζώσης φωνής τό Χρίστου λογιχόν
ποίμνιον ταΐς χρυσαυγέσιν αύτου όμιλίαις χαι θεοτυνευστοις διδα-
26 σχαλίαις φωτίσας τω θείω φωτΐ της γνώσεως, χαΐ ποδηγετήσας
τη χατά Χριστόν τών θεσπεσίων χεχρυμμένη ζωη, χαι χαταλεί-
ψας τά πρόσχαιρα έν ετει ^αψλα' φεβρ. ζ' άπήλθεν είς την έπου-
ράνιον και άχήρατον, πατριαρχευσας έτη εικοσιπέντε.
ρις'. Μελέτιος διάδοχος του θρόνου έγένετο έν τω αυτώ
30 ετει, ό εξ Αϊνου, μετά δε τόν σουλτάν Άχμέτην έβασίλευσεν ό
σουλτά^^ Μαχμούτης έτη κε'. ΈπΙ τούτου του πατριάρχου οί Άρ-
.* [ΧροσάνΒοο Ίεροσολύ(Αων ιστορία χαι περιγραφή της Αγίας Γης τιαι της αγίας
πόλεως Ίερουσαλήρι. Έν Ίεροσολυριοις 1862, σ. 122-182].
— 75 —
μύριοι χαθ' ημών χινηθέντβς, λόγω αρπάγης των προσκανημάτων^
ουδέν ισχοσαν* ά)Λά χάί τόν βασιλίχόν όρισμόν, δν δόλω ελαβον,
έστβρήθησοίν, ξεσχισθέντα δπό του βααίλκχου κριτηρίου, ως το χΛτ-
σερίφ δηλοΐ του σουλτάν τούτου Μαχμούτ. Δώ ουν τάς τοιαύτας
κατά καιρούς καταδρομάς ήν πάλιν ό θρόνος των Ιεροσολύμων 6
εις χρέος βαρύτατον ό δε Μελέτιος γέρων ων καΐ μή δυνάμενος
ποιησαί τίνα άνακούφισιν του χρέους, κατέστησε διάδοχον άνθ'
εαυτού έν τω ,αψλζ', 8ς ην
ριζ'. 6 ΠοιρΌ'ένιος ό εξ Αθηνών ούτος γάρ 6 θείος πα-
τήρ ών κεκοσμημένος και λόγω καΐ πράξει ταΐς θεοειδέσιν άρε- 10
ταΐς, καΐ θεΤον έχων ζήλον είς τον πατριαρχικόν αύτου θρόνον,
ουκ Ιφερε βλέπειν αυτόν καταβαρούμενον τω πολυαριθμήτω χρέει*
άλλα καΐ διά καταπειστικών αύτου επιστολών προς τους απαντα-
χού τών ορθοδόξων καΐ τη αύτοσώμω αύτου παρουσίοι είς πολ-
λούς τόπους έν κόπω και μόχθω και όδοιπορία πολυετεΐ καΐ τα- 16
λαιπωρία του σώματος παντοία και πολυπόνω τό χρέος άπαν
εκείνο ου μόνον θεία βοηθεία άπό του θρόνου έσηκωσε και όλο-
τελώς έξήλειψεν, άλλα καΐ άρκετήν της ελεημοσύνης ποσότητα
έθησαύρισεν οι γάρ ευλαβέστατοι τών χριστιανών διά τε τήν άξιο-
τίμητον ύπόληψιν της τών Ιεροσολύμων πατριαρχίας, διά τε τόν 20
λόγον της παντέρπνου διδασκαλίας, διά τε τόν βίον και τήν κατά
Χριστόν διαγωγήν αύτου και πολιτείαν, προς δε και διότι 6 θεός
είς πολλά μέρη της γης έθαυματούργει δι* αύτου ύπερφυή θαύματα,
οι χριστιανοί λέγω άνοίξαντες τά σπλάγχνα της συμπαθέστατης
αυτών καρδίας, δαψιλώς τω Παρθενίω τούτω τω σεβαστώ έβοή- 25
θησαν πατριάρχη. Μετά δε τόν σουλτάν Μαχμούτην έβασίλευσεν
δ σουλτάν Όσμάνης έτη τρία• έν δε τω ^αψνς' έτει Χγ οΐ Φράροι
τη έορτη τών Βαίων "Άραβας - Γατολύκους είσάξαντες κρυφίως
αρματωμένους είς τήν μεγάλην του Παναγίου Τάφου έκκλησίαν,
καθ' ημών ήγειραν μέγαν πόλεμον, άποστάται της βασιλείας προ- 30.
φανώς δεικνύμενοι* ατινα πάντα φανερωθέντα τω σουλτάνω καΐ
κρίθέντων τών ημετέρων καΐ τών Φράρων είς τό βασιλικόν ντι-
βά'^ι έγένο^ΛΓο ταύτα αφορμή της εαυτών ύφ' εαυτών κατατυτώσεως,
— 76 —
8ΐ και [ΐή χατααέψάΚα διόλου, 8ΐς τοός Φράροος• οίτινες έν ταύτη
τη παγίδι, η έκρύφθησαν, συνελήφθησαν κδν γοδν τόν πόδα.
"Οθεν εδωκβν 6 σουλτάνος τω πατριάρχη το κράτος κατά των
πολεμίων Φράρων, θεόθεν τούτο ζητήσαντι πρότερο ν 6 γαρ πα-
δ τριάρχης, 8τε ήν έν Ιερουσαλήμ, με προσκυνητάς πολλούς την
έορτην των Χριστουγέννων άπηλθεν ε?ς Βηθλεέμ, και σταθείς
πολλήν &ρ(χ^ εξω άπό τήν έκκλησίαν, οι Φράροι ουκ ήνοιξαν
αύτω την πόρταν της εκκλησίας• καΐ μεγάλως λυπηθείς (ώστε
καΐ έλιγοθύμησεν), έπεκαλέσθη μετά δακρύων τόν παιδεύοντα καΐ
10 πάλιν ΐώμενον, τόν γεννηθέντα έν τω σπηλαίω σωτήρα Χριστόν,
δτι νά μή πάρη την ψυχήν του 6 Χριστός, δν δεν ελευθέρωση
τά προσκυνήματα άπό των ττνευματομάχων Φράρων. "Ήκουσεν δ
ποιών τό θέλημα των φοβούμενων αυτόν καΐ ηύδόκησεν, ϊνα με
τοοχο^ τόν τρόπον πλήρωση αυτός ό Χριστός τήν δικαία^; του πα-
15 τριάρχου αϊτησιν. Μετά δε τήν κρίσιν και άπόφασιν της βασιλείας
έν ετει ,αψνζ', νοεμβρίου ια', ήμερα γ', έφθασε καπιζής άπό της
Κωνσταντίνου είς Ιερουσαλήμ, Έμιν-έφέντης τό έπώνυμον, απε-
σταλμένος παρά του παναγιωτάτου πατρός τών Ιεροσολύμων με
χατ-σεριφ της βασιλείας, καΐ τη κγ' του αύτου μηνός, ήμερα
20 Σαββάτω, είσέβη εις τόν πανάγιον ναόν της Αναστάσεως και
κατά τήν προσταγήν του χατ-σερΙφ έβάλαμεν δύο μα^^ουάλια ε!ς
τήν *Αγίαν Άποκαθήλωσιν έςουσιάσαμεν επτά καμάρας άπό του
βορείου μέρους του Καθολικού, ήγουν άπό τάς Κλάπας ^ως εις
τό Μή μου άπτου* έβάλαμεν καλόγηρον φύλακα ένδον του Αγίου
25 Κουβουκλίου του θεοδέγμονος Τάφου. Τη δε εικοστή ένατη του
αύτου μηνός παρελάβομεν τάς κλεΐς της έν Γεθσημανη θεομητο-
ρικής εκκλησίας, έχοντες δλην αυτήν είς τήν έξουσίαν μας, έκ-
φορήσαντες καΐ τάς κανδήλας τών Λατίνων ες αυτής της εκκλη-
σίας* καΐ δεκεμβρίου ια', ήμερα ε', έξουσιάσαμεν τό Καθολικόν,
30 ήγουν τήν μεγάλην έκκλησίαν της αγίας Βηθλεέμ άπασαν καΐ
μίαν πόρταν του Άγιου Σττηλαίου καΐ τήν προσκυνητήν Γέννησιν,
άφήσορντες τόν άργυρουν κύκλον έπΙ του προσκυνήματος και καν-
δήλας--, ετι δε καΐ τήν Άγίαν Φάτνην δλην καΐ πόρταν δυτι-
— 77 —
κήν, την ϊνδον του σπηλαίου, καΐ ετέρας κανδήλας - - . ΚαΙ την
νότιον μ<ν, ως εϊπομβν, πυλην έχομεν ημείς, την δέ βίίρειον του
σιτηλαίου καΐ τήν έπΙ του αύτου, τήν εις το μονασεήρίον των
Φράρων είσάγουσαν πυλην, έμειναν Ιχοντες οι Φράροι (λειτουργου-
μεν δέ ήμεΤς μόνοι καθ' ήμέραν έπΙ της τραπέζης, δπου εΤναι ή 5
Γέννησις), τάς δέ ποδέας αυτών ουκ έςεβάλομεν άπό του *Αγ£ου
Σπηλαίου, πλην των έν τη Γεννήσει καΐ των περί τήν νότιον πυ-
λην αυτόθι γάρ ήμεΐς στόλίζομεν. Έπηραμεν καΐ τό ήμισυ πε-
ριβόλιον, τό κατά ανατολάς του άγιου βήματος της μεγάλης ταύ-
της εκκλησίας, άνοίζαντες καΐ τήν πάλαιαν πόρταν τήν άπό του 10
ημετέρου μοναστηρίου. Ταύτα καΐ μόνα ό θεός τότε Ιδωκεν ήμΤν
άπό των αγίων προσκυνημάτων διά του χατ - σερίφ• άφήκεν βμως
προς τοις έναπολοίποις καΐ τά πρωτεία τοις Αατίνοις. Μετά δέ
τόν σουλτάν Όσμάνην έβασίλευσεν ό σουλτάν Μουσταφάς (Ιτη ις')
έν Ιτει της φυγής 1171, άφ' ου οι Αρμένιοι χάτι Ιλαβον ττοι- 15
εΐν τά εθιμά των έν Γεθσημανη, ουχί δέ καΐ λειτουργεΐν. ΈπΙ
τούτου του θειοτάτου Παρθενίου άνεκαινίσθη έκ βάθρων και ή
κατά τήν Ναζαρέτ έν τη Αγία Πηγή ωραιότατη εκκλησία του
Ευαγγελισμού, δι' επιμελείας του επιτρόπου αυτού καΐ άρχιμαν-
δρίτου Νεοφύτου Τοδίου, εξόδων δέ του Παναγίου Τάφου• άνε- 20
καινίσθησαν και τά εντός και εκτός της Ιερουσαλήμ μοναστήρια*
έπλακοστρώθησαν καΐ τά δώματα της μεγάλης του *Αγίου Τάφου
εκκλησίας καΐ του Αγίου Ιακώβου πάντα* άνηγέρθη και τό μέγα
άρχονταρίκιον, τό κατά νότον της Αγίας Θέκλας. Έν δέ τω Χγ
ετει ,αψξς' ό αείμνηστος έφρόντισε διά διάδοχον άξιον της τε σο- 25
φίας καΐ άγιότητος καΐ αρετής καΐ ένθερμου ζήλου δμοιον αύτω
εις τά πανάγια προσκυνήματα* καΐ δή θεόθεν εμπνευσθείς έξελέ-
ξατο τόν έν Κύπρω
ριη'. ίεροδιδάσκαλον, 8ς ήν 6 "Εψραίμ 6 έξ Αθηνών* αυτός
δέ άπήλθεν είς τήν έπουράνιον Ιερουσαλήμ, προς δν έπόθει Χρι- 30
στον, ταφείς έν τη βασιλευούση των πόλεων, έν τη Κωνσταντί-
νου φημί, έξ ής έπειτα μετεκομίσθησαν τά Ιερώτατα αύτου λεί-
ψανα είς Ιερουσαλήμ, θησαυρισθέντα μετά των συναγωνιστών
-^ 78 —
αδτοδ άοιΒίμων πατριαρχών ύπρκάτω τοδ Καμπαναρείον. Και έν
ταΐς ήμέραις δε τούτου τοδ σοφωτάτου πατριάρχου ΈφραΙμ οι
Φράροι έδοκίμασαν μέ τάς συνήθεις αύτοΐς προς τους κρατουντας
δολιότητας νά άρπάσωσι Γεθσημανήν χαΐ Βηθλεέμ• θλως δμως
ίδ ουκ ίσχυσαν έχ της τοιαύτης όρμης ένοχλησαι τους αγίους εκεί-
νους τόπους• δ γάρ έν τω στυηλαίω γεννηθείς δυσωπούμενος παρά
της έν Γεθσημανη κηδευθείσης θεοτόκου Μαρίας της μητρός των
ορθοδόξων φιλόστοργου, ένευσεν είς την κοτρδίαν του βασιλέως και
οδτως 6 τρισμάκαρ ΈφραΙμ έδέςατο τα κατά των Φράρων νικη-
10 τήρια. ΚαΙ ούτος έπειτα διά έλάφρωσιν τοδ χρέους άπάρας έκ
της τοδ Βυζαντος εις Βλαχομπογδανίαν παρεγένετο* άλλ* έπει
ήγέρθη ό μεταξύ Τωσίας καΐ Τουρκίας έν τω ,αψξη' έτει Χγ
πολυθρύλητος πόλεμος, έφοβήθη Γνα μη τι των δεινών οί υπό
τήν έξουσίαν τών δυναστευόντων χριστιανοί πάθωσιν, συκοφαντού-
15 μενοι ως πρόσφυγες τη πολεμία αυτών Τωσία* δθεν επανέκαμψε
τάχιστα εις Κωνσταντίνου, ένθα καΐ έκοιμήθη έν εΙρήνη, έν
έτει ^αψοα'• οΐ δε έν Κωνσταντίνου τοδ Παναγίου Τάφου επίτρο-
ποι έψήφισαν τόν άπό Πτολεμαίδος
ριθ'. Σωφρόνιον' έν δε τω ,αψοε' ετει ούτος μεν άνέβη
20 εις τόν ύπέρτατον θρόνον της Κωνσταντίνου άπό Ιεροσολύμων
(μετατεθείς), άντ* αύτοδ δε και ύπ' αύτοδ έτει τω αύτώ διωρίσθη
πατριάρχης της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ
ρκ'. Ι^βράμιος, 8ς έν Βλαχομπογδανία γενόμενος έκ της Κων-
σταντίνου πολλά έκοπίασε διά συνάθροισιν χρηματικής βοηθείας
2δ του άποστολικοδ τών Ιεροσολύμων θρόνου ό τρισόλβιος• έφ' ου
/αΐ τό έν τη Βασιλευούση μετόχιον πυρποληθέν, ως καΐ έπΙ Χρύ-
σανθου, άνεκαινίσθη• τό γάρ δυτικόν τείχος αύτοδ σαθρωθέν και
πεσόν ήγέρθη, στερεωθέν μέ ποδαρικά δυνατά, Τό τείχος τό δυ-
τικόν της εκκλησίας της αγίας Βηθλεέμ διαρραγέν ήπείλει καΐ
30 αυτό πέσιμον* δθεν καΐ αυτό έστηρίχθη μέ μέγα και στερεόν πο-
δαρικόν. Νέον μετόχιον επάνω τοδ παλαιού έν Ίόττπη κτισθέν
ήνώθη τω παλαίω διά άνάπαυσιν τών προσκυνητών καΐ άλλαε
πολλαΐ ανακαινίσεις (έγένοντο) εις τάς εύτυχισμένας αύτοδ ημέρας,
^ 79 —
καΐ εντός καΐ έχτός της Ιερουσαλήμ, έπιστατουντος εΙς ταύτα καΐ
έπιμελοαμένοϋ μέ ζέσιν ψυχής θεοφιλούς το5 επιτρόπου της αυτού
μαχαρι6τητος Ναζαρέτ (αρχιεπισκόπου) Νεοφύτου Πελοποννησίου.
Μετά δέ τόν σουλτάν Μουσταφαν έβασίλευσεν ό σουλτάν ΆπτΙλ-
Χαμήτ ις' ετη, υφ' ου και ό *Αβράμιος, ώς εθος, πατριάρχης δ
έκυρώθη• πατριαρχευσας χρόνους δώδεκα και άποδημήσας προς
Κυριον ετάφη έν Κωνσταντίνου έν Ιτει ^αψπζ'• οί δέ έν Βα-
σιλευουση του Παναγίου Τάφου επίτροποι αντικατέστησαν εΙς τόν
έν Ιερουσαλήμ πατριαρχικόν θρόνον
ρκα'. Προκόταον τόν από Καισαρείας Παλαιστίνης, διατρί- 10
βοντα έκεΐ έν Κωνσταντίνου• δς δνα χρόνον πατριαρχευσας άνέ-
δειξεν άνθ' εαυτού διάδοχον τόν πρώτον μεν Σκυθοπόλεως υπό
Σωφρονίου, είτα δέ υπ* αύτου Προκοπίου Καισαρείας Παλαιστίνης
προβιβασθέντα, καΐ άνεπαύσατο έν ειρήνη, ταφείς καΐ αυτός έν
Κωνσταντίνου. 15
ρκβ'. Ι^νΟ^μος ούτος ην ό αναδειχθείς του Προκοπίου διά-
δοχος (τόν μέν έγώ καΐ όνομάζειν αΐδέομαι• τυερι γάρ με φιλεϊ
και χήδεται θυμω) έν έτει ^αψπη' Χγ, τ^ έορτη του θεαδέλφου
καΐ πρωτόθρονου των Ιεροσολύμων Ιακώβου. Ούτος ουν όρμαται
μέν άφ* ηλίου ανατολών, προσκαλείται δέ υπό της θείας προνοίας, 20
ώς ό Αβραάμ, εκ γης Χαλδαίων είς τήν άγίαν πόλιν Ιερουσα-
λήμ, ένθα καΐ άναγενναται τω θείφ του παναγίου πνεύματος
λουτρώ, ων χρόνων τη ηλικία έως τεσσάρων, και διδάσκεται τα
της εκκλησίας και τά θύραθεν μαθήματα παρά του έν ίεροδιδα-
σκάλοις Ιακώβου, ανδρός και σοφού κΑΐ ενάρετου, διδασκάλου της 25
έν Ιερουσαλήμ σχολής καΐ ίεροκήρυκος, έκ της νήσου Πάτμου καΐ
έκ της έν αύτη μεγάλης ίερας σχολής. Ό δέ λαχών έτι παρά
θεού και τόν τότε κατ' εύκληρίαν, τόν του πατριάρχου έπίτρο-
πον λέγω, τόν σεβάσμιον έν πρέσβυτέροις Ιωακείμ (δνδρα και
αυτόν δντα πρακτική άρετη και διαγωγή της μοναχικής ακριβείας 30
πεπαιδευμένον) γέροντα καΐ ττνευματικόν αύτου πατέρα καΐ κηδε-
μόνα κατ' άμφότερον, γυμνάζεται τήν έν Χριστώ ζωήν, διδαχθείς
καΐ τά αραβικά και περσικά, άμφω τάς διαλέκτους καΐ τά γράμ-
— 80 —
ματα, προς δε χαί την των Όθωμανών σύνευνον οίον έξ έχείνων
γλώσσαν ες δχρον χαΐ έντελέστατα* τδ> γάρ άπτέρω τάχει τι)ς
φόαεως χαΐ τη της διανοίας όξύτητι και τη σπουδή της φιλο-
πονίας και ασκήσεως μετά τοδ εΙς
["Επονται σελίδες άγραφοι έιττά χαΐ δέχα].
(Συνέχεια της πατριαρχιχής ιστορίας Μαξίμου τοΟ Συριαίου κατά τον 186-ον τιώδιχα
της πατριαρχικής συλλογής, φ. 206-209).
- - - Μεθ' δν (Προχόπιον) ό άπό Καισαρείας της Πάλαι•
λαιστί^Λ]ς σοφώτατοί "Άνθιμος έν ετει ,αψπη' άνεδέζατο τον θρό-
10 νον Ιεροσολύμων, άπελθών εΙς Κωνσταντίνου* έφ' ου κατά τό
^αψπθ' έτος, μαρτίου δ', τη νυκτΐ της έπιφωσκούσης Κυριακής^
έν ωρα τετάρτη άνεμου ζέφυρου ττνέοντος έγένοντο βρονταΐ τρεις
φοβέρα ι και αστραπή καταπληκτική, καΐ κεραυνός κατασκήψας έπΙ
της ακροπόλεως Ιερουσαλήμ επάνω του μιναρέ κατεκρήμνισε
15 τούτον καΐ διόλου κατέρρηζεν, ως φαίνεται μέχρι της σήμερον.
ΈπΙ της αύτοΰ τρισολβίου πατριαρχίας άνεκαινίσθησαν καΐ τά
τρία μοναστήρια των μοναζουσών έν Ιερουσαλήμ, Σαηντανάγιας,
αγίου Ευθυμίου και αγίας Αικατερίνης* και 6 δυτικώτατος τοΧ^ο^ι
του Πατριαρχείου χαμηλός ων ύψώθη, και ό νάρθηξ του Αγίου
20 Κωνσταντίνου καΐ τό άνώγαιον του δραγομάνου Άβερκίου. Έπι
δε του ,αψπη', ίουνίου κθ', πληροφορηθε'ντες οι έν Ιερουσαλήμ
Σαρακηνοί τήν εφοδον των Γάλλων κατά της Αλεξανδρείας και
Αίγυτττου, καΐ τους πολέμους αυτών μαθόντες, ους εποίησαν μετά
των έν έκείνοις τοις τόποις μπέιδων, καΐ φοβηθέντες μήπως και
25 ημείς καΐ οί Φράτορες καΐ οΐ "Αρμένιοι ένωθωμεν μετ" εκείνων
των Γάλλων (και) καταπροδώσωμεν τήν Ιερουσαλήμ αύτοΤς,
πρώτα μεν έβαλον εις φυλακήν κατά τήν άκρόπολιν τόν έπίτρο-
πον του πατριάρχου Σκυθοπόλεως μητροπολίτην κύριον 'Αρσένιον
καΐ τόν έπίτροπον τών Φράγκων και τόν έρμηνέα τών Αρμενίων
30 είτα έλθόντες και εις τό ΠατριαρχεΤον μετά δπλων ελαβον τάς
— 81 —
κλεΐς των θυρών φυλάττοντες τους πατέρας, ίνα μή τις έξ ήμώγ
απόδραση. Έφυλακίσθησα^> λοιπόν οι επίτροποι νύκτα μίαν• έμει-
ναν και οι φυλακές έν τοΓς τρισΐ μοναστηρίοις τοσούτον καιρόν
μετά δε παρέλευσιν ου πολλών ημερών ύποπτευόμενοι ούτοι οι
Σαρακηνοί δτι εχομεν δπλα, Ιρευναν άκριβη εποίησαν πρώτον εΙς 5
τό τών Φράγκων, είτα εις τό ήμέτερον δως και τών σεντουκίων
καΐ ερμαρίων* ευρον δμως ουδέν, καίτοι ουδέν τών κελλίων αφέν-
τες άνεξέταστον. Δις δε έπΙ τό τών Φράρων τήν ορμή ν ποιή-
σαντες καΐ τας θύρας κατεαγότες και πολλά τών ευρεθέντων άφαρ-
πάσαντες καΐ αυτούς φονευσαι θελήσαντες, οϊτινες εφυγον εΤς τε τό 10
Νοσοκομεΐον και Άρχάγγελον και διεσώ&ησαν, ούδ' ούτως ησύ-
χασαν αλλά κατά τήν κα' του ίουλίου συνδραμόντες άττό μικρού
έως μεγάλου τά ΐΚο-^α θηρία, πρώτα μεν τους Φράρους, Ιπειτα
δε και ήμας ως λύκοι τους αρνας συναγαγόντβς αριθμώ πάντας
ώς εις φυλακήν εΙς τόν ναόν της Αναστάσεως έφρούρησαν, έπι ΐδ
αυθημερόν άπωλεία ημών τε και του ναού. Έφρουρούμεθα ουν έν
αύτώ αρχιερείς, άρχιμανδρϊται, πρωτοσύγκελλοι, ιερομόναχοι καΐ
μονάχοι μετά παιδίων ψυχαΐ τριακονταέϊ μόνον ήμεΤς οι Τωμαΐοι,
έκτος τών Φράγκων και Αρμενίων, ημέρας ρη', μέχρι της ε' νοεμ-
βρίου, 8τε διά κελεύσματος εγγράφου του σουλτάν Σελήμ και 20
υπερασπίσεως του Ζεζάρ-πασα, ήγεμόνος της Πτολεμαίδος, ήλευ-
θερώθημεν της φυλακής και του θανάτου. Έν δε τω ^αψπθ'
ετει, φεβρουαρίου ιγ', οί ρηθέντες Γάλλοι έξ Αιγύπτου διέτυτη-
σαν και νόμω πολέμου τό είς τό Άρησι του Ζεζάρ-πασα στρά-
τευμα διέφθειραν καΐ Γάζαν και 'Ρέμπλι καΐ Ίότπυην ε{ς όλι- 25
γίστας ημέρας έαλωκότες, κατά την κα' του αυτού φεβρουαρίου
έτρεξαν και εΙς ΠτολεμαΓδα, καθ' ην μέχρι τάς αρχάς του μαΐου
πολεμήσο'^τες καΐ πολλούς διαφθείραντες τών Τούρκων καΐ "Άγ-
κλων, τών συμμάχων τω Ζεζάρ, και λοιμικη νόσω καταπονούμενοι
άφήκαν άπαντα και εις Αϊγυτττον έστρεψαν. Κατά δε τήν κς' 30
του φεβρουαρίου οί έν Ιερουσαλήμ Σαρακηνοί και οΐ πέριξ έτρεξαν
εις Τέμλι και τους έν αύτη δσους ευρον διήρπασαν έξ ων οί
έν άνδρες προέλαβον και εφυγον, άλλοι ε?ς Ίόππην και δλλοι
ΠΙ. 6
- 82 —
εις τά περίχωρα Νεαπέλεως* των δε γυναικών έπιμεινασών μετά
των άνηλίχων παίδων, ως μηδεμίαν όποψίαν έχουσών, αϊφνης
αότάς αίχμαλωτίσαντες, διήρπασαν τους οίκους αυτών κατασκά-
ψαντες μέχρι καΐ αυτών τών θεμελίων τήν δε έκκλησίαν του
5 μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, δπου καΐ ή κολώνη της χήρας, πυρί
κατεκρήμνισαν και τόν έν αύτη πρεσβυτερον παπα Ιωσήφ του-
πίκλην Ζαχαάν κατέσφαζαν μετά του κανδηλάτττου• τους δε αιχ-
μαλώτους έπώληααν εις τό μοναστήριον ημών, ώς δντας τους
πλείονας ομόδοξους, ους καΐ έν τω μοναστηρίω τών αγίων θεο-
10 δώρων κατωκισαν οι ημέτεροι, δντας ψυχάς έγγυς τυου τών δια-
κοσίων, ζωοτροφουντες καΐ ένδύνοντες τούτους πολύν χρόνον. Κατά
δε τήν ιε' του αύτου φεβρουαρίου μετά πολλών απειλών οι εν-
τόπιοι Σαρακηνοί έφυλάκωσαν έν τω ναώ της Αναστάσεως άνδρας
ύπερχιλίους ορθοδόξους, Φράγκους, Αρμενίους και Κότυτας* δπου
15 τη ιθ' του αύτου μηνός, ημέρα Σαββάτω προς τό εσπέρας, έφάνη
τό θείον Φώς έπι του Παναγίου Τάφου, ούχ άπαξ, ουδέ δίς,
ουδέ ύπό τίνων μέν ώράθη, υπό τίνων δ' ούχ ώράθη, άλλα σχε-
δόν ύπό πάντων καΐ μάλιστα τών προσκυνητών οίτινες δντες υπέρ
τους εκατόν καΐ ούτοι υπέκυψαν τη άλόγω δρμη τών ανήμερων
20 θηρίων, φυλακισθέντες σκοπώ άπανθρώπω καΐ άγρίω του θανατώ-
σαι αυτούς έν μι^ ήΠ'έρα άπονητί καΐ έπειτα τους καλθ]ρί]ρους• 6
δέ Ζωοδόχος Τάφος τρΙς μυροβλύτης ανεδείχθη, παρηγορουντος
αυτούς του έν αύτω τΑφέντος παντοδυνάμου θεού. Έφρουρουντο
τοιγαρουν οί χριστιανοί έν τη τοιαύτη φυλάκη, τρεφόμενοι ύτυό
25 του μοναστηρίου ημών υπέρ τάς οε' ημέρας, δτε μετά πολλών
χρημάτων προς τους Σαρακηνούς τά μοναστήρια οιονεί και αυτούς
ώς αιχμαλώτους έξαγοράσαντες ίζ'ίΐιιύΓίΟΊ της αγίας φυλακής. Τω
δ' αυτώ ετει ,αψπθ', τη κγ' μαΓου, ημέρα δ', &ρα ς' της ημέ-
ρας, άφίκοντο και στρατός εις Ιερουσαλήμ άνδρες χίλιοι διΛκό-
30 σιοι, προς φυλαξιν της πόλεως, τό πλεΐον από τών εντοπίων Σα-
ρακηνών ηκούσθησαν γάρ τά καθ' ημών μεγάλα καΐ άνύποιστα
δεινά §ως εις τά ώτα του ρηθέντος σουλτάνου. Κατ αυτήν τήν
ώραν και πατριαρχικόν απεστάλη (γράμμα), διορίζον έπίτροπον της
- 83 —
Ίερουσοχλήμ τον πανιερώτατον δγιον Ναζαρέτ χύριον Κύριλλον, χαΐ
κατά τήν Τρίτην της εβδομάδος, τξ χδ' του αότοδ μαΐου, παρέλαβε
τά της επιτροπής, παράιτησαμένου αυτήν τοΰ πανιερωτάτου αγίου Σκυ-
θοπόλεως κυρ Αρσενίου. Αυτήν τήν ήμέραν ήλθε καΐ γράμμα εκ Πτο*
λεμαΐδος, δηλοποιουν τήν προς Κύριον έκδημίαν του Σεβάστείας Άγα- 5
πίου, ήτις έγένετο έν αύτη τη Πτολεμαίδι τη κα' άπριλίου. Τω δ' αότω
ετει, μηνΐ όκτωβρίω, έφθασαν άπό της Κωνσταντίνου ό βεζύρης
Ιωσήφ μετά στρατεύματος υπέρ τάς ρ' χιλιάδας, καΐ έσκή-
νωσαν έζωθεν της Ίόπτυης, εΙς τόν Τάς-Ίλαήν καλούμενον τό-
πον. Κατά τά μέσα του αύτου Οκτωβρίου άνέβη εις Ιερουσαλήμ 10
καΐ ό σαράφης του βεζύρη, Μονοφυσίτης, έχων με&* έαυτου πλείο-
νας των τετρακοσίων Αρμενίων χάριν προσκυνήσεως* δι' δν 6
μαντριάρχης των Αρμενίων ζητησας δδειαν παρά του αγίου επι-
τρόπου λειτουργήσαι έν Βηθλεέμ και μή λαβών, ως ασύνηθες
(δις γάρ του έτους και μόνον εδόθη αοτοίς λειτουργεΤν κατά τήν 15
βόρειον πύλην του Αγίου Σπηλαίου, έξωθεν, μίαν τά Φώτα καΐ έτε-
ρον μετά τήν Άνάστασιν), έσιώπησε κακά βυσσοδομεύων ου γάρ
κατά καιρούς παύουσιν ούτοι οι Αρμένιοι τη μέν γλώσση άσματα
φθεγγόμενοι, τη δέ φυχη καΐ έργοις καιρού τυγχάνοντες δόλους καΐ
ζημίας καΐ τόπους αρπάζοντες, ότέ μέν φιλοκαλήματα [ποιεΐν], δπου 20
ούκ είθισται, έν τη Άγί^ Πόρτα του θείου ναοΰ της Αναστάσεως,
ότέ δέ εις τήν άγίαν Γεθσημανήν λειτουργεΐν άπαξ του έτους
έπΙ των θεοπατόρων μνημάτων τη μνήμη Ιωακείμ και ^Αννης-
δπερ διά φιλοτιμίαν έγένετο αύτοΐς έν ετει ,αψτυγ', ζητήσαντος
τούτο διά τότε καΐ μόνον Ιωακείμ του μαντριάρχου αύτων. 2δ
Τον δέ δεύτερον χρόνον και τόν εξής, των ημετέρων σιωτυησάντων,
έθος έτελέσ&η κατ' ένιαυτόν. "Αλλοτε σεντούκαν μεγάλην έβαλον,
άπο τό μέρος τάχα των Κοπτών (έπΙ τήν Γεθσημανήν καΐ τούτο),
σαμτάνιον έπηξαν έν τω άνατολικώ τοίχω, δπόυ εξω του θεο-
μητορικού Μνήματος προσκυνουσιν οί Όθωμανοί* κανδήλια, λει- 30
τουργίας ασυνήθεις• κλείδα εχουσι της πόρτας της εκκλησίας, της
αύτης αγίας θεομητορικής εκκλησίας, και καταβαίνουσι τάς νύκτας
καΐ λειτουργουσιν, δτε θέλουσιν, έν αύτη• καΐ ποΓος δύναται, εί
— 84 —
μη ή Δέσποινα, ή δπ' αυτών αότή τβ χαΐ 6 μονογενής αότης οίος
δυσφημοόμενοι, άντιπολεμήααι τοοτοις'^ ΚαΙ ταύτα μεν περί τού-
των κατά Βέ τόν αυτόν όχτώβρίον ήλθε καΐ ό υιός του Άπου-
μάρακ ήγεμών της Ιερουσαλήμ καΐ Γάζης, χατζή•Μεεμέτης. Περί
5 δε τά τέλη του αυτού Οκτωβρίου άνέβη εις Ιερουσαλήμ ήμεροι
β' της εβδομάδος ό κουμαντάντης Ίσμήτ Έγκλέγος και του με•
γάλου σταυρού καβαλλίέρης, 8ν υπεδέζατο 6 ρηθεις ήγεμών φίλο•
φρόνως. Ούτος τοίνυν ό Ίσμήτ διερχόμενος των προσκυνημάτων
χάριν περιδιαβάσεως με σημαίαν Ιχουσαν σταυρόν, άπηλθβ καΐ
10 εις Βηθλεέμ* προς δν άνέφερον υπουλως οι Φράτορες, ίνα συν
ήμΐν φιλοκαλωσι τό Ιζωθεν του κατωφλίου της βορείας πύλης του
Αγίου Στυηλαίου- δστις μή είδώς τό των Φρατόρων πανουργον
εΤπεν Ινα συμφιλοκαλωμεν, καΐ δτι ου δεϊ έρίζειν προς αλλήλους
και γεμίζειν τά πουγγεΐα των Σαρακηνών χρήμασι, πάνυ ψρο'^Ι-
15 μως• δστις τη δ' της εβδομάδος, β' δε νοεμβρίου, έπανέστρεψεν
καταβάς ε?ς Ίόππην, Έμειναν λοιπόν οί Φράροι συμφιλοκαλουντες
τόν ε{ρημένον τόπον συν ήμΐν έν δε ετει ^αω', μαρτι'ου ι', ήμέρςτ
Σαββάτου, ώρ^ θ', ωρμησαν "Άραβες σκηνΐται μαύροι, τόν αριθ-
μόν ιη', εις τήν λαύραν του αγίου Σάββα, καΐ ύποτιθέντες τυυρ
20 εις τήν θύραν του μοναστηρίου τήν κατά δυσμάς, κατέκαυσαν αυ-
τήν καΐ είσπηδήσαντες ευρον τήν του νάρθηκος θύραν κεκλεισμέ•*
νην, καΐ μή δυνηθέντες θεού δυνάμει ποιήσαι ουδέν, έτρεξαν εις
τό ιερόν κουβούκλιον του οσίου Σάββα, και πυρπολήσαντες τήν πύλην
ήρπασαν δσα ευρον. Όμοίως ειργάσαντο οί λησταΐ και έν τω ναω
2δ του αγίου Νικολάου και έν τω κελλίω του ηγουμένου, τφ έν τη
αυτή ^βριοχη, και ευθέως εφυγον, ουκ όλίγην δράσαντες ζημίαν
χαΐ φόβον τοις έκεΤσε άσκουμένοις έμβαλόντες. Τη δε επαύριον,
ήτις έστιν ή Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, φροντίδα άζιό-
χρεων μαθόντες οί περί τόν πανιερώτατον έπίτροπον κατέβαλον,
30 πε'μψαντες τέκτονας, ζύλα, σανίδας και σίδηρα, καΐ ο&τως πάλιν
άνεκαίνισαν τά διεφθορότα. Άλλ' ή θεία δίκη αυτούς τους κα-
κούργους κατ' αυτόν τόν μήνα ταχέως ύπεξήλθε* όρμήσαντες γάρ
ούτοι καΐ εις τά περίχωρα της Βηθανίας και εΙς άλλους σκηνίτας
— 86 —
εχθρούς αυτών άρπάσαι τό τυχόν, χαΐ γνωσθέντες χατωφάγηοταν
αυτοί τε χαΐ 5λλοκ ό|ΐογ6ν6?ς αυτών, ώς λ^γοασιν, ύιτέρ το6ς έξή-
χοντα. Ύ^ δέ κζ' μαρτίοα έμάθομ«ν, βτι ό ρηθείς β(ζ6ργ]ς^ 6 χατά
τον ιυαρβλθόντα νοέμβριον έχοτρατίόσας, άπό τό 'Ράς-*Ιλαήν κατ-
έλαβα τό Άρήβι, πόργον όχυρόν ύττό τών Γάλλων φροοροόμβνον, 5
χαΐ νόμω πολέμου λαβών τόν δεχέμβριον ζΐς Αϊγυπτον όνέζευξεν,
ώς δ(ά ουνθηχών μετά τών Γάλλων χυριευΜί τϊίς ΑΙγύπτου. Δκα-
τρ{ψας οΰν ίανουάρεον χαΐ φεβρουάριον Ιξωθεν τ^ς ΑΙγύπτου,
χαΐ μβτά ταύτα διά προφάσεων πολλών οίχτρώς 6πό τών Γάλλων
διωχθείς έπανέστρεψε, μόλις τό ζην φυλάζας, εΙς τό Άρ^σι χαΐ 10
έχεΐθεν έπανϊ)λθε πάλιν εΙς τό Τάς-'Ιλαήν κατά τήν Ίόππην, τ^
χς' μαρτίου, μετά ολίγου στρατεύματος. Τ-ξ μέντοι κη' του αύτου,
τζ ιβ' ώρα τό εσπέρας, {χλειψις σελήνης έγένετο, τό ?]μΐσυ μέ-
ρος αύτης άπό του νοτίου μέρους• χαθ' ί^ν ήμέραν έμάθομεν, δτι
ό ήγεμών της Ιερουσαλήμ, ό χατζή-Μεεμέτης Άπουμάραχ, έπόρ- 15
θησε τό Μπέετ-Ζημπρίν, όχύρωμα δυσάλωτον ύπό Χεβρωνιτών
φρουρούμενον, καΐ έθανάτωσε πολλούς χαΐ 'ήχμαλώτευσεν ούκ ολί-
γους. Μαίου δέ φθίνοντος χατεβη ό μαντριάρχης 6 προειρημένος
τών Αρμενίων εΙς Ίόππην, προς τόν βεζύρην έγχαλ^σων ήμδς
περί τών προσκυνημάτων Βηθλεέμ καΐ Γολγοθά, σύμμαχον έχων 20
τόν καιρόν καΐ τους περί σαράφην καΐ όπωσουν καΐ αυτόν τόν
βεζύρην διαυθεντευτήν, ίτι δέ και τόν χρυσόν συνέβη γαρ τότε
καΐ απεβίωσε καΐ 6 ένθερμος υπέρμαχος τών προσκυνημάτων, 6
(ψηθείς Γεωργάχης μπεηζαντές Καρα!1£ς ό μέγας δραγομάνος.
Άλλ' ό θεός έξήγειρε τόν σιώρ Φραγγίνην, περί οδ προείπομεν, 25
έπίτροπον τών Τώσσων, έχοντα παραγγελίαν παρά του έν Βασι-
λευούστ(] πρέσβεως διαυθεντεύειν τό μοναστηριον τών Τωμαίων
κατέστρεψε δέ ή θεία δίκη τόν πολέμιον αυτής έν τάχει *Αρμε-
νάρχην, δν εΤπομεν, έν Ίότπυη, διαρραγέντος καΐ του φερμανίου
ύπό του Φραγγίνη, του δπερ έλαβον οι Αρμένιοι δια τα ρηθέντα 30
προσκυνήματα. Τη δέ γ' Οκτωβρίου προσταγής άπαραιττ)του φθα-
σάσης εΙς τό μοναστηριον ημών, διοριζούσης περί επιτρόπου και
δραγομάνου Τωμαίων και Αρμενίων καταβήναι εΙς Ίόππην, ώς θέ-
— 86 —
λοντος αυτούς του βεζύρη, κατέβησαν, *Ην δε ή βουλή αυτοΰ^
ϊνα ήμεΤς καΐ οί Αρμένιοι δανείσωμεν το βασίλειον των ΌσμοτΑίδων
πεντακόσιας χιλιάδας γρόσια* δπερ, ώς ήμίν άδυνατον,' θεού συνερ-
γουντος καΐ του αγίου επιτρόπου κλαίο^/τος και παρακαλουντος, μό-
5 λις απεφασίσθη ε?ς εκατόν εικοσιπέντε χιλιάδας γρόσια μόνον παρ'
ημών 8 καΐ έγένετο, και έδανείσθη το βασίλειον δι' ομολογίας τά
ρηθέ^/τα• μετά δε ταύτα καΐ 6 βεζυρης καΐ ό πάσας της Ιερου-
σαλήμ χατζή -Μεεμέτης• ώστε συμποσούνται υπέρ τά πεντακόσια
πουγγεΐα. Μή έχον δε τό μοναστήριον ημών τήν τοσαυτην πο-
ίο σότητα, έδανείσθη άπό τών εθνών μετά τόκου βαρέος' καΐ πωλή-
σαντες τά κανδήλια καΐ δλλα σκευή άργυρα και χρυσά του Πα-
ναγίου Τάφου, μετά βίας έξηρκεσαν. Τόν δέ δεκέμβριον καΐ Ιανουά-
ριον, έν ετει ,αωα', δις κλέπται διά νυκτός χαλάσαντες τό προς
τήν δύσιν έκτισμένον παραθύριον της θεομητορικής έν τη Γεθση-
15 μανή εκκλησίας, τό πλησιάζον προς τήν θυραν αυτής, έκλεψαν
μόνα τά ευρεθέντα ιερά σκευή και άμφια μόνον ημών τών Τω-
μαίων. "Οθεν έν υποψία οί Αρμένιοι περί τούτων έγένοντο• κατά
γάρ ταύτας τάς ημέρας έζήτησαν έκβαλεΐν τήν ήμετε'ραν ποδίαν,
ήν (ώς εΙς δλον τό ιερόν κουβουκλιον περισκέπομεν, οδτω και
20 χατ' εμπροσδεν της δυτικής πύλης τούτου, ώς δν δλον ήμέτερον)
καΐ διά χειρός ημών έξέβαλον, έπιθέ^>τες τήν εαυτών τίαΐ φοβε-
ρίζοντες έπΙ τώ αυτών πλουτω, έάν μή ταυτην έπάρωμεν εκεί-
θεν, έγκαλέσαι ήμας εις τόν βεζυρην υποσχέσεσι πολλών πουγγείων,
καΐ άφελειν τόν ναόν δλον άφ' ημών τό δέ ρηθέν παραθύριον δι'
25 αδείας τών κρατούντων έκλείσθη ύφ* ημών.
II•
(ΜΑΕΙΜΟΪ τοδ ΣΪΜΑΙΟϊ)
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΜΗ ΚΑΤΑΣΤΡΩΘΕΝΤΑ ΕΝ ΤΩΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΙ ΤΗΣ
ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ.
(Οοά. ΡΛίτίΛΓοΙι. 18β, ί. 89β— 105β, 209α -216?).
Παρθένιός τις μετά δυο ανεψιών τβϋ δια μικράν άφορμήν κα-
τέφυγβν εΙς "Αραβας, πολέμων το μοναστήριον των Τωμαίων
οδ ζηλωτής καί τις Γ^ακούπ Άκριώτης έγένετο, πρόσφυξ φυγών
εις τήν 'Ορεινήν. Άλλ' 6 μεν Παρθένιος, ώς δήθεν μετανοήσας,
πρό πέντε ήδη χρόνων της μάχης έτ:έστρεφεν εις τήν μονήν τοδ 5
προφήτου Ήλιου, δπου διατριβών έν ετει ^αωα' με τουφέκι έκτό-
πησεν "Άραβα τίνα Τουρκον άλόγως• δς μετά παρέλευσιν ολίγων
ήμερων έκ της πληγής απέθανε τόν τρέξαντα νοέμβριον ό δε
κτυτυησας με τόν ένα των ανεψιών του φυγάς ωχετο εις Ίόπτυην
ό δε Γτ,ακουτυης πολλά φοβερίσας τους Τωμαίους άφαντος έγέ- χο
νετο (,αωα'), ζημιώαας [ήμας] γρόσια 600.
Τω αύτφ Ιτει, τ^ εορτή τής Χρίστου γεννήσεως, προσκυνη-
τής τις έμπροσθεν τής μεγάλης κολυμβήθρας αποπληξία πεσών
τω πρωί έτελεύτησεν έν Βηθλεέμ- τη δέ κγ' του δεκεμβρίου οι
Όρεινΐται ευρόντες τόν τής Βηθλεέμ ήγούμενον Ίερεμίαν, άπερ- ΐ5
χόμενον μετά ενός παιδός χριστιανού Βηθλεεμίτου εις Βηθλεέμ,
έπιασαν και έφυλάκωσαν εις τήν Όρεινήν, κρατησαντες αυτόν
δπου τά Πέτρινα Τεβίθια, δι' α ζητουσι παραλόγως έκ τών μο-
ναστηριών [άσπρα]. Οι αύτοΙ πρό επτά ήδη χρόνων εισδραμόν-
— 88 —
τες την νύχτα εις το μοναστήριον του Σταύρου, τφ μεγάλφ Σαβ-
βάτω, έθανάτωσαν τόν μοναχόν Ίερεμ(αν, ήγουμενον αυτόθι, χαΐ
τίλείω των οχτώ χιλιάδων ήρπασαν γροσιών.
Τ^ κς' του δεκεμβρίου του αοτόο έτους, τ^ πρώττ^ ώρα της
δ ημέρας, έγένετο σεισμός μιχρός έν τη Ιερουσαλήμ.
Τω δε ^αωβ' Ιανουαρίου ι&' άφηχαν άφ' εαυτών. Ισως φοβη-
θέντες τον έρχομόν του ήγεμόνος άπό της ΑΙγύπτου, τόν ^ηθέντα
*Ιερεμίαν ίερομόναχον χαΐ ήγουμενον της Βηθλεέμ, έξαποστεί-
λαντες άνευ λύτρων καΐ 4νευ δώρων (ποι^ήσαντα έν τη σχλαβίοί
10 ημέρας κη'), οι Όρεινΐται φημί. Ούτος δε ό ήγεμών έπανελθών
άπα της Αίγύτυτου εις Ιερουσαλήμ, χαΐ μαθών τήν υποστροφήν
του βεζύρη εξ ΑΙγύτττου χαΐ αύτόθεν εις Κωνσταντίνου, χατέβη
εις Γάζαν χαΐ Τέμλι διά προϋπάντησιν. ΚαΙ μετά τό υποχωρήσαι
τόν βεζύρην ε?ς τήν προς Συρίαν φέρουσαν, κατήλθε καΐ είς 'Μπ-
15 πην, και τη β' του μαρτίοο, Κυριακή της Όρθοδοξίας, Ιφερεν
είς τό αυτοΰ κριτήριον τόν έν Ίόιτπη ήγουμενον δρχιμανδρίτην
Άγάπιον καΐ εστρωσεν εις τό ζυλον καΐ έδειρε πληγάς ρν', και
είτα άπέστειλεν αυτόν φοράδην ριφήναι εΙς τήν θάλασσαν, {να
πνίγη• τοοτο δε έποίησεν άκουσας τόν μουτσελήμην αύτου έν Ιότπη),
20 συκόφαντησαντα τόν ρηθέντα Άγάπιον, ως είπόντα περί των προσ-
φύγων χριστιανών είς αυτόν τω αύτω μουτσελήμη *Απουζάφαρ,
βτι *Όί χριστιανοί, ους ζητείς άναιτίως ζημιώσαι^ είσι ραγιά-
δες μου". Δια τοοτο'Φ τόν λόγον έκινδύνευσβ τήν ζωήν ό ευλο-
γημένος ούτος ηγούμενος, ει μή ό θεός Ινευεν εΙς τήν καρδίαν
25 του ήγεμόνος καΐ επέστρεφε του θανάτου. Φυλακισθέντα δ' εΤτα
αυτόν έρρύσατο της φυλακής 6 ηγούμενος τών Φράγκων πάτρε
Αογίζος, φιλία φερόμενος μετά του αυτού Αγαπίου, μεσιτεύσας
εις τόν αυτόν ήγεμό^Λχ• δστις έπειτα άποστείλας εΙς Ιερουσαλήμ
κατεβίβασε τόν έπίτροπον του πατριάρχου δγιον Ναζαρέτ κύριον
30 Κύριλλον, περί ου προείπομεν, και τόν δραγουμάνον τών Μονο-
φυσιτών και ζητήσας έλαβε πόλισσας άφ' έκαστου μοναστηρίου
άνά εκατόν χιλιάδας γρόσια, του άποδοθήναι ταύτα παρά τε τών
ημετέρων και τών Αρμενίων τοις έν Βασιλευουσι κρατουσιν. Έν-
— 89 —
ταδθα μέντοι ύπέσχετο άποδοδναι τοις μοναστηρίοις μ$τά παρέ-
λευσιν ήμερων ένβνήχοντα τριών, αρχομένων άπό η' μαρτ^ου ,αωβ'
έτους. Εδόθη δε χαΐ παρ* ημών δδεια τοις Άρμενίοις καΐ έλει-
τουργησαν εΙς τήν άγίαν Βηθλεέμ τη ιβ' μαρτίου, ημέρα Τε-
τράδκ, εις την τράπεζαν δπου χαΐ οί Κόιτται δή λεκτουργοααι χατ' 5
ετος' τούτο δε τοις Άρμενίοις εδόθη, ως τάχα μη λεετουργήσασι
τήν συνειθισμένην των λείτουργίαν τά Θεοφάνια. Οί αύτοΙ Αρμέ-
νιοι έχρέμασαν πρό τριών ήδη χρόνων είχόνα χαΐ χανδήλαν άρ-
γοραν εις τήν έν τω μοναατηρίω τοδ άγιου Γεωργίου έχχλησίαν,
χατά τόν Πεζαλάν, άνευ αιτήσεως έχ τών ημετέρων, πλην του 10
τότε εύηθεστάτου ήγουμενεύοντος.
Έν ετει ^αωα', τόν νοέμβριον, οί Φράγχοι το αγορασθέν προς
αυτών παρά του Ζεράλλα Ίεροσολυμίτου στεήλαιον τών αγίων
Αποστόλων, τό έν τη αγία Γεθσημανη πρόσεγγυς, χατά τό νό-
τιον μέρος της έχχλησίας, ωκοδόμησαν [στησαντες] επάνω αυτού 15
χυχλον υψηλόν χτιστόν, άνοιχτόν χαΐ υπαιθρον δντα, χαΐ έν τω
μέσω τουτοο εθεντο σίδηρα χο'^τρά ως δίχτυον δεχαέζ, χαι τω
^αωβ' τη κη' μαρτίου έστησαν χαΐ θύραν σιδηράν [ζυγίζουσαν]
όχάδες διαχοσίας έβδομήχοντα. Έν τω αύτώ έτει χαι οί Αρμέ-
νιοι έστησαν πόρταν σιδηραν, τόν ίανουάριον, εις τό λεγόμενον 20
χάνι έν Βηθλεέμ, ύποχάτω εΙς τό μοναστήριόν των τό δε χατώ-
φλιον, τήν πέτραν, έλαβον παρ' ημών αίτήσαντες, ουσαν έγγυς
της έξω της μεγάλης έχχλησίας παλαιότατης πόρτας.
Έν τω αύτώ έτει άπριλίου β' την νύχτα της Τετράδος *Αρα-
βες χλέττται χατέαξαν τήν πόρταν της έχκλησίας του αγίου Γεωρ- 25
γίου, της εξω της Ιερουσαλήμ, χατά μεσημβρίαν προς τήν πόρ-
ταν του χάστρου τήν λεγομένην Μπάμπ-ίλ-Χαλήλ, ήτοι του Αβραάμ,
χαΐ είσελθόντες έχλεψαν χαι φελόνια δύο καΐ τό δισχοπότηρον τό
ιερόν χαΐ 8σα ευρον βιβλία της ακολουθίας.
Έν τω αύτώ έτει άπριλίου χα' έγένετο δμβρος μέγας εις τά 30
μέρη της λαύρας του αγίου Σάββα, ώστε έπλημμύρησεν ό κάτω
χήπος χαΐ έλίμνασε, σταθέντος έν αύτώ του δδατος έπιπόλαιον
ημέρας δύο.
— 90 —
Έν αύτη τη ήμ^ρα συνεφώνησαν οι έν Ιερουσαλήμ Σαρακη-
νοί καΐ άπέστησαν από της έξοοσιας του ήγεμόνος Μεεμέτ-πααα
^ο5 τφορρηθέντος, καΐ απέστειλαν λίβέλλους δύο, τόν μεν ε?ς τόν
έν Πτολεμαίοι Ζεζάρ-πασαν, ϊνα διαυθεντεύσή την Ιερουσαλήμ,
δ τόν δε σταλησόμενον δι' αύτου .εΙς τόν έν Κωνσταντίνου σουλτά-
νον Σελήμ, δηλοποιουντες τάς άνυποίστους όδιχίας καΐ άρπαγας
του ρηί>έντος Μεεμέτ• δστις προς τοις ίλλοις άδ^χήμασι χαΐ βιαίαις
χρηματιχαις πολυαρίθμοις λήψεσι κατ' αυτήν τήν ήμέραν απέστειλε
ζητών άπό μεν των σπαχίδων γρόσια τριάκοντα χιλιάδας, άπό δε
10 έκαστου άνωφλίου καθόλου, Μωαμετάνου δηλαδή Ιουδαίου καΐ των
Νασάρα, άνά πεντήκοντα γρόσια. "Οθεν διά ταύτα ένωθέντες ούτοι
συν τοις πέριζ της Ιερουσαλήμ "Αραψι καΐ περιοίκοις, ήγειραν
κατ' αύτου του Μεεμέτ-πασα τήν άποστασίαν.
^ωβ' μαΐου δ', ωρϋζ, δ', άπ' Ά^ατολτις εις Δύσιν έπέτων
15 υψηλά άραχνοειδή φάσματα έν τη Ιερουσαλήμ, και τη ι' του
αύτου, ήμερα Σαββάτου, ώρα ε', είσηλθεν είς Ιερουσαλήμ ό Σο-
λομών-πασας, μουχαφίσης της αυτής, απεσταλμένος παρά του Ζε-
ζάρ-πασα άπό της Πτολεμαΐδος συν στρατεύματι [έξ] 150 [αν-
δρών], δν ύπεδέξαντο ο{ εντόπιοι χαίροντες. Όμοίως δε άπεστά-
20 λησαν παρά του αύτου Ζεζάρ-πασα και είς Γάζαν Τέμλι και
Λύδδαν μουτσελήμιδες' τήν δε Ίότπυην διά στρατού καΐ στρατηγού
μέχρι τεσσάρων χιλιάδων 6 αυτός Ζεζάρ έχει ήδη τρίτην ήμέ-
ραν πολιορκημένη ν, ζητών ζώντα συλλαβέσθαι τόν Μεεμέτ-πασα
τόν Άσσάλ. Ούτος 6 Άσσάλ μετά πολυημέρου πολυειδους βασάνου
25 τόν ρηθέντα Άπουζάφαρ έθανάτωσεν. Οδτως ήκούστη σήμερον τη
ι&' μαΓου.
Τη κη' του Ιοολίοο οι Όρεινΐται ζητήσαντες παρ* ημών άναι-
τίως γρόσια 500 καΐ μή λαβόντες διά νυκτός κατέκαυσαν καΐ
κατέκοψα^; έλαίας του Τιμίου Σταύρου 43, και Ιτι μένοντες μετά
30 πλείονος απειλής ζητουσι ταύτα• άλλ' ελαβον εΤτα αυτά, ϊνα μή
ποιήσωσι χείρονα.
Τη λα' αύγούστου, ήμερα Κυριακή, τη §κτη ώρα της νυκτός
έγένετο Ικλειψις σελήνης, τό ήμισυ αυτής μέρος.
— 91 —
Τ^ ι' σεπτεμβρίου ήλθεν εϊδησις, δτ^ ό Άπτουλλά-πασας
χατέστη χαΐ πάλιν ήγεμών της Δαμασχοδ Νεαπόλεως Ιερουσαλήμ
χαΐ Χεβρών διά τοΰ Ζεζάρ-πααα* 6 δε Άσσάλ ετι μένει έν τη
πολιορκία^ της Ίόππης περιχεχλεισμενος μέχρι του ,αωγ' φεβρουα-
ρίοϋ γ'• χα&' ί)ν ήμε'ραν διά την άνύποιστον πεΓναν είσελθών εΙς 5
χαΐχιον Ίοππιτών συν τοις άναγχαίοις αύτου άνθρώποις έζώχειλεν
είς Λαοδίχε'.αν• είς γάρ διάστημα των τελευταίων δέχα ημερών,
εγγύς της φυγής αχ^τοο Ίότυπηθεν, έπωλήθη παν είδος όσπριου
ή όχά άνά δέχα γρόσια, ώστε εφαγον χαΐ μουλλάρια χαΐ γάτας
χαι τα δμοια οί στρατιώται αύτου, χαΐ μέ το αίμα των τοιούτων 10
έζυμωνον τόν μπαμπαχόσπορον μέ άλλοις άχαθαρσίας χαΐ Ιτρωγον
έλαβε δε δάνεια παρά του Αγαπίου χαΐ Προχοπίου των έν Ίόππη
ηγουμένων έπέχεινα των έχατον χιλιάδων γροσίων, ίίτινα έδανεί-
σθησαν αύτοΙ άπό τε των στρατιωτών, άπό τε τών εντοπίων δι'
ομολογιών, χαι έδωχαν αύτώ τω Άσσάλ, ραβδισδέντες πρότερον 15
πληγαΐς διαχοσίαις πεντηχοντα και φοβερισδέντες χαΐ θάνατον
ώστε 6 Αγάπιος άπό του φόβου χαΐ την δρασιν σύν τη ζωη
κινδυνεύει, βλαβείς και το λογικόν. Τών δανειστών ουν ζητούντων
τά δάνεια παρά τών ηγουμένων, άνέβη ό Προκόπιος είς Ιερου-
σαλήμ καΐ παραλαβών αρκούσαν ποσότητα συνεκατέβη μετά του 20
καμαράση Μητροφάνους εΙς Τέμλι, δπου μα&ών 8τι προσταγή,
εξήλθε παρά του έν "Ακρι ήγεμόνος Ζεζάρ, ϊνα μή πληρωθώσι
τά δάνεια, ει μή διά χειρός αύτου, άνέβη σήμερον τη ις' φε-
βρουαρίου 6 Μητροφάνης. Έλύθη λοιπόν ή πολιορκία ή έναήμε-
ρος της Ίόππης. Εγκρατής μεν ταύτης έγένετο 6 Ζεζάρ τη γ' 25
φεβρουαρίου, ούκ έχειρώσατο δέ και δΓ δν ή πολιορκία Άσσάλ,
και 6 θεός γένοιτο ϊλεως• ζη γάρ το άδικώτατον καΐ πονηρότα-
τον θηρίον, ζη. Έπληρώθησαν τά δάνεια.
Κατά τούτο τό έτος οί Τούρκοι απελθόντες, ως έθος, είς
τόν Κ;^αμπέ πολλά τών δεινών έπαθον εγερθείς γάρ τις τουνομα 30
Άτυτηλαζήζ, τούπίκλιν Μουάχεπ, υιός τίνος πραγματευτου Μωα-
μετώ^ου πλουσίου άπό της Έύδαίμονος Αραβίας, ήτοι Γεμέν, τήν
ήλικίαν ήδη διάγων ετών εικοσιεπτά, πρό χρόνων άρτι δώδεκα
— 92 —
έζβχήροζβ τό δνομα .του Μουχάμβτ χαΐ μόνον 8ν δνομα χηρόττων,
τ4 θεός εις, έπεισε πολλούς χαΐ ήχολουθηβαν ^ύτω* χαΐ πολλούς
των έκεΤαε, ή χαΐ πάντας τους "Άραβας, ύποτάξας, άπελθών χαΐ
εΙς τήν Μέχχαν, χατεδάφισεν αυτήν χαΐ χατέατφαζε τους έν αύτη,
5 χαΐ ώς ίΐδεται τήν πόρευαν ποιείται χαΐ εις τά τι}ς Παλαιστίνης*
το δέ Μεντινέ τήν πόλιν ?χει πολιορκημένην, ήν χαΐ έχειρώ-
σατο, ώς δδεται.
Κατά δε τήν χα' του ήδη τρέχοντος Ιουνίου ο{ *Αρ|ΐένιοι έπα-
νέστησαν χαθ' ήμ,ών ζητουντες τά μή συνήθη, χαι Ιδειραν τόν
10 χανδηλάτΓτην ημών έν τη Γεθσημανη 8νεχεν τούτου, χαΐ έχρέ-
μασαν χαι έν τη άλύσει τά χατέναντι του θεομητορικού Κουβου-
κλίου χαΐ έτερα τρία κανδήλια, καταβιβάσαντες τη κδ' του αύτου
χαΐ άνθρωπον του γένους Τζάραγα χαΐ του μουφτή, ώς δήθεν
φοβούμενοι ήμας ώς στασιαστάς, διά φύλαξιν αυτών. Ούτω τρέχει
15 δχρι τούδε.
Τ'^ β' ίουνίου χατεβιβάσθη υπό του μουφτή από τό αξίωμα
του μουτσελημλίου 6 Κασημ- μπέης, καΐ τ^ ς' του αύτου άπε-
κομίσθη άπό της "Ιερουσαλήμ είς τό "Άκρι, δπου καΐ εΙς παι-
δείας υποβληθείς δχρι τούδε βασανίζεται, τή ζ' {ουλίου* και
20 έπειτα ήλευθερώθη χαΐ μετά τον θάνατον του Ζεζάρ ήλθεν ε{ς
"Ιερουσαλήμ.
^Αωγ', αύγούστου ε', ήμερα δ', ώροι β', ίχλειψις ηλίου έγέ-
νετο, σκεπασθέντων κατά τό νότιον μέρος τών δυο αύτου τρίτων
ώρας δύο, βορειόθεν ύποδραμουσης της σελήνης εΙς τά νότια.
25 Έν Ιτει ^αωδ' άπριλίου κα' ήκοόσθη, 8τι άπέθανεν εΙς τήν
"Άκην ό Ζεζάρ-πασας. Μαίου α' ένεποδίσθη ό δεύτερος καφε«
λες τών προσκυνητών του καταβήναι εις Ίόπτυην, βντων 6πέρ τους
χιλίους• διότι οι Άπουγόσιδες έζήτουν με τό μέσον τών μονα-
στηριών έλευθερωθήναι τόν συγγενή αυτών Ώτμάν. "Όθεν άπέ-
80 στειλαν τά μοναστήρια τη ς' μαίου, επίσης καΐ οΐ Εβραίοι έ*κ
μέρους των, ανθρώπους εις τήν "Ακην, προς τόν έπιτροπικόν του
Ζεζάρ Ίσμαήλ-πασαν, διά έλευθερίαν του Ώτμάν, καΐ μέχρι τούδε
οκτώ ήμερων διάστημα ούκ ηκούσθησαν. Εχθές εστάλη γράμμα
— 93 -
όριστιχόν παρά του Ήμπραήμ-πασα, ήγβμόνος τοΰ Χαλέπ, διορί-
ζον βτι προεβιβάσθη βίς την ήγεμονίαν της Δαμάσκου καΐ Ίβ-
ρουααλήμ.
Σήμερον ημέρα β', τη ις' μαίου, 6 δεύτερος χαφελές των
χ(ατζήδων) αφέθη, έπΙ σομφωνίςι ϊνα ληφθωσιν δμηροι οί δρα• 5
γοί)μα*>ίοι των μοναστηρίων. "Οθεν ό δραγουμάνος Άβέρχιος 6
!δ(χ6ς μας χαΐ δ των Αρμενίων εστάλησαν εις Εμμαούς, ίως
ου έλευθερωθη 6 Ώτμάν τη δέ ιη', ημέρα δ', επέστρεψαν άπό
της Έμμαοδς 61 τε δύο δραγουμανέοι χαΐ 6 μοατσελήμης- χαΐ
γάρ χαΐ αυτός συνέμεινεν αοτοΧς- υπέσχοντο δέ έπιστρέψαι χαΐ 10
ελευθέρωσαν τόν 'Ωτμάν άπό των χειρών του Ίσμαήλ-πασα, χαΐ
οδτως ίφηχαν αυτούς. Τη δέ χ' του αύτου οί αυτοί δραγομάνοΕ
έξηλθον της Ιερουσαλήμ χαΐ πορεύονται είς τήν "Άχην διά έλευ-
θερίαν του Ώτμάν, έπεί ήλθον γράμματα παρά του χαμαράση
Μητροφάνους τη ιη', δτε ούχ άφίησιν αυτούς 6 Ίσμαήλ-πασας, 15
χδν χίλια πουγγεΐα διδωσι. Μετά τόν ^ά>κχτο^ του Ζεζάρ έπέ-
στρεφεν άπό τό Ζήσηρ-Γχάχουπ τό χατά τήν Τιβεριάδα στρά-
τευμα του Ζεζάρ είς τήν "Αχην, ϊνα λάβωσι τό σςτηρέσιον αυτών,
χαΐ ύτϋήντησαν τους είς Άνατολήν άττό Ιερουσαλήμ απερχόμενους
Αρμενίους, μεθ' ών ήσαν χαΐ ιε* χριστιανοί προσχυνηταί. Έγύ- 20
μνωσαν λοιπόν τό στράτευμα ντελίδες τους χατζήδες τοοτοος χαΐ
έφ<{νευσαν χαΐ δνα Τραπεζούντιον χατζή-Άντώνην, χαΐ Ιλαβον
αίχμάλωτον χαΐ δνα νέον Άρμένιον χαΐ ήλθον είς τήν "Αχην.
Τη δέ χθ' μαΐου ύπαχούσας τής πρεσβείας των δραγομάνων 6
Ισμαήλ-πασας ήλευθέρωσε τόν Ώσμάνην χαΐ ήλθεν [ούτος] είς 25
τό Κάριε, τήν πατρίδα του• χαΐ τη γ' Ιοο^Αοο επέστρεφαν άπό
τής Πτολεμαΐδος διά τής Νεαπόλεω; είς Ιερουσαλήμ ό δραγο-
μάνος Άβέρχιος χαΐ ό χαμαράσης Μητροφάνης, πληρώσαντες έλευ-
θερωτηρια γρίσια έχατόν χιλιάδας χαΐ έξοδα τοΰ δρόμου των
είχοσιπέντε χιλιάδας* τοσαυτα δέ χαΐ οΊ Ζερβοί. Τη δέ ι' ίουλίου, 30
ώρα ένδεχάτη, ήρξατο Ιχλειψις σελήνης δως δευτέρας ώρας της
νυχτός, σχιασάσης δλον εαυτής τόν δίσκον, πλην ήμίσεος τεταρ-
τημορίου.
— 94 -
Έν ετει ,αφμβ', τη ιδ' ίανουαρίου (χαθώς εδρηται εν τινι
παλαίω χώδκχι της Ιερουσαλήμ, δτι εγραφεν [οδτως] 6 πατριάρ-
χης Ιερουσαλήμ Γερμανός εις Κρήτην), έγένετο σεισμός φοβερώ-
τατος έν τξ Άγ(α Πόλει• δτε έπεσε τό τούρλαιον του ωραιότατου
5 καμπαναρειΌυ και έχάλασε τό τουρλαιον της Αναστάσεως. Έπεσε
χαϊ 6 πύργος της Βηθλεέμ, δς ήν καΐ αυτός καμπαναρεΐον, χαθ'
8ν καιρόν ευρον ^δειαν και επήραν οι Φράγκοι τό "Αγιον Σπή-
λαιον.
Έν ετει ^αωδ', μηνΐ σεπτεμβρι'ω, ό Άσσάλ-πασας άπέστει-
10 λεν άπό Συρίας κουμερκ^άρην εΙς Ίότυπην καΐ μουτσελήμην εις
'Ρέμλην καΐ άλλον εις Γάζαν, κηρύξας δτι έλαβε τους τόπους
τούτους άπό τήν βασιλείαν άλλ' ό έν 'Κππη άγας τήν έζουσίαν
τούτων ελαβεν άπό τόν καπετάν-πασαν, έλθόντα διά νά παραλαβή
τήν περιουσι'αν του αποθανόντος Ζεζάρ έν *Ακρη άπό τόν Ισμαήλ-
15 πασαν, έκεΐ έν φυλακή τυχόντα καΐ μετά τόν θάνατον του Ζεζάρ
αυτόν δλου του Άκρίου κυριον κατασταθέντα. Ήκούσθη δμως,
δτι εδωκεν ό αυτός Ίσμαήλ-πασας τό ήμισυ της περιουσίας του
Ζεζάρ τω καπιτάν-πασα καΐ Ιλαβε διά βασιλικού ορισμού τήν
ήγεμονείαν Σάιδδα καΐ "Άκρι, και ούτως έλύθη ή άπό ζηρας
20 πολιορκία του Άκρίου διά τοΰ Ήμπραήμ-πασα, ήγεμόνος Σάμι
καί Ιερουσαλήμ κτλ.
Εις τήν άκοήν του Άσσάλ δμως οί εντόπιοι Ίεροσολυμΐται,
δσοι έχθροΙ αυτού, φοβούνται μεγάλως μήπως Ιλθη καΐ έκδίκησιν
κάμη, καθώς έφοβέριζε και αοτους και τά δύο μοναστήρια Τω-
25 μαίων καΐ Αρμενίων, ως μή δόντα τάχα έν εΐδει πολίτζης τό
έν Κωνσταντινουπόλει [δάνειον, τό] άπό 100000 γροσίων §καστον.
Εις αυτάς τάς ημέρας καΐ οΐ πέριξ της Ιερουσαλήμ Κτ,ές και
Γέμεν Άραβες μάχονται προς αλλήλους διά τό κατά τόν Άγιον
Γεώργιον Πεζαλά συστάν νεοχώριον.
30 Τη ιδ' νοεμβρίου 6 ψηθείς Άσσάλ έλθών εις Ίόππην απέ-
στειλε καΐ έλαβε τάς γυναικάς του άπό της Ιερουσαλήμ μετά
πάσης της αυτού περιουσίας καΐ έκήρυζεν εαυτόν καΐ της Ιερου-
σαλήμ ηγεμόνα, και έζήτησε πόλιτζαν άπό τό μοναστήρι των
— 95 —
Τωμαίων χαΐ Αρμενίων άνά εκατόν χιλιάδας γρόσια, νά πλη-
ρωθώσιν βίς τήν Κωνσταντίνου χαΐ αυτός νά τά άποχριθη έδώ
εις Ιερουσαλήμ μετά χα' ήμέραν. Σήμερον χα' του αύτου νοεμ-
βρίου Ιβαλον φύλαχας οι εντόπιοι άνά έχατόν δνδρας εις τάς δυο
πόρτας, του Δαβίδ χαΐ Άμούτ, χαΐ έφόρεσαν δπλα νά πολεμή- 5
σωσιν, άν έλθωσιν οί δύο πασάδες, Ήμπραήμ χαΐ Άσσάλ, χατά
της Ιερουσαλήμ- τξ δέ χβ', ήμερα γ', εις τάς δυο ώρας της νυ-
κτός, απεστάλη δ χεχαγ^ας του Ήμπραήμ-πασα μέ δέχα μόνους
άνδρας, φέρων ορισμούς του αύτου πααα^ δτι χαΐ ή Ιερουσαλήμ
εστίν εις τήν έξουσίαν του, χαΐ ζητεΓ τά συνήθη του τέλη άπό τε 10
των μοναστηριών χαι άπό των πέριξ, χαΐ ουχί, χαθώς ό Άσσάλ
Ιγραψεν εΙς τους Ίεροσολυμίτας φημίζων εαυτόν έξουσιαστήν της
Ιερουσαλήμ καΐ διορίζων ϊνα, έάν Ιλθη εις Ιερουσαλήμ 6 Ήμ-
πραήμ-πασας, μή δωσιν αύτφ, βτι μή άνά επτά χιλιάδας χαΐ
τετρακόσια γρόσια• δπερ γράμμα εΐχον αποστείλει τω Ήμπραήμ- 15
πάσα οι Ίεροσολυμΐται ζητοΰντες μαθεϊν ποίος αυτών έχει άπό
του σουλτάνου τήν Ιερουσαλήμ. Διά τοί}το απέστειλε τον κεχα-
γιαν, ως εϊπομεν, καΐ έκήρυξεν εις τάς πλατείας της πόλεως
αυτ^ς ηγεμόνα τόν Ήμπραήμ* βστις κεχαγχας σήμερον νοεμβρίου
κς' λαβών τά συνήθη καΐ τήν λεγομένην αύτφ βοήθειαν γρόσια 20
50 πουγγεΤα, προς δέ τό σύνηθες άμπουτιέ γρόσια 7400 καΐ
σεζακιέ, άνεχώρησεν.
Έν ετει ^αωε' 6 Ήσμαήλ έν "Ακρι πάσας πολέμων τόν Σου-
λεΐμάν-πασαν, χαι αποκλεισθείς άπό των κατοίκων έν "Άκρι, και
βουλόμενος καταφυγεΐν είς τό Σαννούρ έκρατήθη καΐ παρεδόθη 2δ
τφ Σουλεϊμάν-πασα, καΐ απεστάλη διά πλοίου εΙς Κωνσταντίνου*
6 δέ Άσσάλ κατά τόν φεβρουάριον προσθείς είς τήν διακόσια
πουγγεΐα πόλιτζαν καΐ δτερα εκατόν, καΐ άποστείλας είς Κωνσταν-
τίνου, άπεβλήθη' οί γάρ Αρμένιοι καΐ Φράγκοι ού κατεδέξαντο
άποκριθήναι τήν τοσαύτην ποσότητα* οί δέ ημέτεροι άδηλον εί 30
άπεκρίθησαν, ή ου. Έπιστρεψάντων λοιπόν των πολισσών οπίσω,
ώργίσθη 6 Άσσάλ, καΐ κατά τά τέλη του μαρτίου έζήτησε άνά
εκαστον των τριών μοναστηρίων γρόσια 225000, ήγουν άνά πεν-
— 96 —
ταχόσια πουγγεΐα* δπερ μαθόντβς οι έν Ίβροοσαλήμ αύθένται χαΐ
εις τον μουλλαν συναθροισθέντες χαΐ τους τρεις των μοναστη-
ριών επιτρόπους προσκαλέσαντες σήμερον άπριλίοο ιβ', απεφά-
σισαν ουδέ γράμμα ούτε άποσταληναι εΙς Ίόππην, ούτε εκείθεν
5 πεμφθηναΐ' καΐ τοΰτο διά χήρυχος τό ψήφισμα έχηρύχθη εις
δλας τάς φυλάς. Απέστειλαν δε αύτοΙ χαΐ άπό μέρους των μο-
ναστηριών χαι έχ μέρους των αναφοράς χατ' αύτοΰ του Άσσάλ
εις τόν σουλτάνον διά πεζοδρόμου, παραγγειλαντες ϊνα διά χειρός
του έλτζή των Τώσων έγχειρισθώσιν εις χείρας του σουλτάν,
10 φοβούμενοι μήπως ό βεζύρης ως οιχειουμενος τόν Άσσάλ χρύψη
τάς ά^>αφοράς• ό δε Άσσάλ μαθών δτι οι έν Ιερουσαλήμ ου βου-
λονται άποστεΐλαι τους προσκυνητάς εις Ίόππην, άλλα διά της
Νεαπόλεως είς τό "Αχρι, έπεμψε στράτευμα §ως πενταχοσίους
εις τό Μπήρι, ϊνα μή έάσωσιν εκείθεν διαβήναι τους προσχυνη-
15 τάς. "Οθεν φοβηθέντες οί εντόπιοι, μή κατά της Ιερουσαλήμ
όρμήσωσιν [οί στρατιώται], προσεχαλέσαντο είς βοήθειαν τόν Ίπν-
Ζεράρ-σεχ-Νταουτ άπό τό Σαννούρ, δς τ-ή χα' του αύτου άπρι-
λίου εφθασεν εις Ιερουσαλήμ, Ιχων μεθ' ίαοτοο τριακόσιους
ίππότας χαΐ τριακόσιους πεζούς- χαι τήν νύχτα της αυτής ήμέ-
20 ρας ούτοι τρέξαντες εις τό Μπήρι έκλεψαν ϊππους οχτώ* έφ' ω
θυμωθέντες οί έν Μπήρι του Άσσάλ στρατιώται, τή χς' του αυ-
τού καΐ πεζοί χαι Ιππόται ώρμησαν κατά της Ιερουσαλήμ, χαι
σταθέντες αντικρύ τό μεσημέρι, μακράν ημισείας ώρας διάστημολ,
ουδέν άλλο επραζαν, δτι μή λαβόντες άπό τό χωρίον Σωφάς δυο
25 καμήλους και άπό τό αμπέλι του μουφτή δύο βόας έκεΐσε εργα-
ζομένους και άγέλην αιγών επανέκαμψαν κατά τήν ώραν. Οί δε
χριστιανοί τη χζ' δυσφορήσαντες, δτι ουκ άφίενται χαταβήναι εΙς
Ίόττπην, συνήχθησαν δχλω και θορύβω και κραογη, οί μέν μετά
ξύλων, οί δε καΐ λίθοις, τόν έπίτροπον και δραγομάνον λιθολευ-
30 στήσαι καΐ τύψαι ήτοιμάσθησαν έπαύσαντο δε προς καιρόν άνα-
κουφισθέντες του χόλου, μαθόντες δτι ό επίτροπος υπάγει είς
τόν μουφτήν του παρακαλέσαι, δπως άφήση αοτοΧς ελευθέρων τήν
εις Ίόπτυην [εζοδον]• ό δε ούτε λόγοις, ούτε δακρύοις, ούτε χρή-
— 97 —
μασιν, οίς έχρήσατο 6 επίτροπος, έπβίσ&η• τζ δε χη' 6 επίτρο-
πος σϋμπαραλαβών τρβϊς τών άρχιβρέων άπηλθβν εΙς τα μονα-
στήρια χαΐ ώμίλησε τα δέοντα τοις χριστιανοΐς, ινα παυσωσι της
άλογου όρμης του μή τι τών όλεθριωτάτων τοις Τούρχοίς παθβΐν
ήμας• ου μόνον γάρ κατά χαλογήρων τα χείριστα Φλέγον οι χρι- δ
στιανοί, άλλα και χατ' αυτών τών Τούρκων, υφ' ων και ήπειλεΐτο
6 καθ' ημών κίνδυνος. Κατά γάρ αυτήν τήν ήμέραν και δνα τών
χριστιανών έντόπιον μπιστόλη βαλών τις άλόγως και άναιτίως
εκτεινεν, οι δε οικείοι του αποθανόντος ώρμησαν μετά μεγάλων
κραυγών είς τό Πατριαρχεΐον, και ευρόντες τήν πύλην κεκλει- 10
σμένην, λίθους καΐ εΙς ταύτην και τά παραθύρια ύ|3ρίζο^;τες ερρι-
πτον, προσκαλούμενοι του; πατέρας εις έκδίκησιν του κτανθέντος.
Τ^ κθ' ήλθεν είδησις παρά του Ήμπραήμ-πασα, δτι έπέστρεψεν
άπό τοδ Κιαμπέ και δτι απα^^τες, οί τε εν Νεαπόλει καΐ Ιερου-
σαλήμ καΐ Χεβρών, πολεμήσουσι τον έν Έπτπ) Άσσάλ (δθεν καΐ 15
διά τών πυροβόλων εποίησαν οι έν Ιερουσαλήμ τήν χαράν τη
μεσημβρία καΐ εσπέρα), και διότι ή ηγεμονία αυτώ άνεκυρώθη.
ΜαΓω γ' έπανέστρεψεν άπό του Μπήρ τό στρτάτευμα του Άσσάλ
εις Τέμλι, έπΙ λόγφ του μή τίνα τών προσκυνητών διά της Νεα-
πόλεως διελθεΤν, άλλα διά της Εμμαούς^ έπιστατουντος του Ώτ- 20
μάν Άμπουγόης είς Ίόπτυην. Μαΐου δ' διά της Ίεριχους άπό του
Ιωσήφ Ζεράρ έφθασε και άλλη συμμαχία (χαβάριδες 82) είς
Ιερουσαλήμ, φέροντες μεθ' εαυτών καΐ τεσσάρας κεφάλας τών
Άχτέμιδων, άντισταθέντων α^τοίς. Μαΐου ς' 6 Κασίμ-πεης, πρώην
μουτσελήμης, διήγειρε τόν Πέντερ διά του σεχ-Νταούτ ΣανουρλΙ 26
και τών δύο σέχιδων τών Ζεμαήνιδων, καΐ κατέπεισαν τόν μου-
φτην διά νά δοθ^ άδεια νά κατέβωσιν οι χατζήδες εις Ίόππην.
Όθεν καΐ κατέβησαν χθες τη αύτη ήμερα καΐ σήμερον πολλοί,
πλην 6 κιρας έως είκοσι γρόσια τό καμήλί και ιε' τά ιππικά.
Τω αότώ ετει έγένετο Ιλλειψις ύδατος τη Ιερουσαλήμ, ώστε 30
έπωλήθη τό όνικόν φορτίον άπό του έν τη πηγή του Ίωάβ δδα-
τος μαΐδία είκοσι τόν όχτώβριον ου τη εικοστή άνεμος μέγας
ήγερθη, ώστε συνετρίβησα^^ τά έν Ίόππη πλοία* και τη πέμτυτη
ιπ. 7
— 98 —
ομοίως νοεμβρίου τό άπό της Πόλεως των χατζήδων καράβι εν
ΠτολεμΛίδι* 6 δε Άπτοολλδ- πάσας, ήγεμών της Δαμασκοδ, έζη-
[χίωσε τά μοναστήρια δκαστον υπέρ τάς έχατόν χιλιάδας γρόσια,
έλθών κατά τον όκτώβριον [και] έπιμει'νας δεκαέξ ημέρας εν Ίε-
5 ρουσαλήμ. Έγένετο δέ βροχή με εκείνους τοί>ς άνεμους πολλή,
καΐ οδτω διελύθη ή Ινδεια του ύδατος• άλλ' 6 σίτος τό καφίσι
πωλείται μαϊδία γρόσια 22 7^, το σισαμέλαιον αί δνδεκα οκάδες
γρόσια 24 καΐ τό χλωρόν μάλαθρον επτά δράμια εις τόν §να
παραν.
10 Νοεμβρίου ιθ' διελάλησε κήρυξ, ίνα οι ΠαλαιστινοΙ φυγάδες,
[οι] δντες άπό Τέμλι, Γάζης καΐ Λύδδης, άπέλθωσιν εΙς τά ϊδια,
κατά την προσταγήν του έζουσιάσαντος τούτους τους τόπους Σου-
λεΐμάν-πασα, ήγεμόνος Σιδώνος καΐ "Ακης, ^βηρος, του ποτέ μου-
χαφίσι της Ιερουσαλήμ, ώς εϊρηται* 6 γάρ Άπουμάρακ καθτ^ρέθη
15 παντάπασι καΐ της ήγεμονείας, καΐ κινδυνεύει και εις αυτήν τήν
ζωήν, διά τήν προς τήν βασιλείαν άπείθειάν του, ώς μή άπελ-
θών εΙς τό έν Ζήτα διορισθέν εις αυτόν πασαλίκι καΐ διά τάς
παρά άνθρωπον άρπαγας και αδικίας αοτοο. 'Όθεν και τήν σήμε-
ρον μένει έγκλειστος έν Ίόππη. Σήμερον τξ κα' των Έίσοδίων
20 ήλθεν εΤδησις άπό της Ίόππης, 8τι χθες προς τάς δυο ώρας της
νυκτός ό Άπουμαράκης μετά άλλων ανθρώπων του έφυγε διά
τό ΜπΛγδάτ τιαΐ έπιάσθη υπό του στρατεύματος του Άτττουλλα-
πασα και έφυλακίσθη ε?ς τήν Χαμάν πολεμήσας γάρ τό στρά-
τευμα του Σουλεϊμάν-πασα ημέρας πέντε, καΐ γνούς δτι ου δύνα-
25 ται προς αυτό καΐ διά τήν Ιλλειψιν των τε πολεμικών καΐ των
προς τό ζην και χρημάτων - - -
'^Ηλθεν εϊδησις πικρά, δτι νοεμβρίου πέμτυτη, τω ^αωε' ετει,
τό καράβι με τους άπό Πόλεως προσκυνητάς συνετρίβη υπό με-
γίστης φουρτούνας εΙς τό "Ακρι και έττνίγησαν ψυχαΐ όγδοήντα
30 έτΓτά, και οί λοιποί δως έξήκοντα έσώθησαν και ήλθον εις Ιε-
ρουσαλήμ, βρέφη, γέροντες, γερόντισσαι . καΐ ολίγοι νέοι* οί
δέ αποθανόντες, οί πλείους ακμάζοντες καΐ άκμάζουσαι. Κρίσις
θεία ανεξιχνίαστος ! Τό δέ πράγμα, δπου έξέβρασεν ή θάλασσα.
— 99 —
δλον παρέλαβον οι ζώντες, μαρτυρήσαντες 8τι ήν Ιδεκόν των εις
τόν Σοϋλεϊμάν-πασαν τό δέ δγνωστον έκράτησεν αυτός. Ε?ς τήν
τοιαύτην φορτούναν, χατά τήν Τρίπολιν της Συρίας, προς τ^ άκρω-
τϊ}ριον Κάβο-Μπ6ζο λεγίίμενον, έσυντρίφθη και δτερον καράβεον
με έζήκοντα χροσκυνητάς, οϊτινες ατίο^τες — ώ των θείων κριμά- δ
των — άπεπνίγησαν, και μόνος εΤς έσώθη και ήλθεν εΙς Ιερου-
σαλήμ και άπήγγειλε τό γεγονός. Έν δε τω ^αως' ετει, άπριλίου
ένατη, ήμερα β', ώρα ένατη πρΙν της ανατολής του ηλίου, άπέ-
δωκε το χρεών ό επίτροπος Ναζαρέτ Κύριλλος, νόσω καχεξίας
νοσήσας μήνας σχεδόν τρεΐς. Έν δε τω αύτω Ιτει, Ιοολίοο ιη', 10
ήλθον παρά του μακαριωτάτου [πατριάρχου τής Ιερουσαλήμ] γράμ-
ματα διορίζοντα έπίτροπον πάλιν τόν αγιον Σκυθοπόλεως κύριον
Άρσένιον. Έν ταύτα ις ταΐς ήμέραις άνηγέρθη και ή καμάρα ή
έν τη μεγάλη πόρτα του Πατριαρχείου, ή πετρόκτιστος. Αύγουστου
ιε' έκωλυθημεν άπό τών Μονοφυσιτών λειτουργήσαι έπΙ του θεο- 15
μητορικου Τάφου, ότι ήν Σάββατον, παραμονή αυτών.
Σεπτεμβρίου ζ' έγένετο συνέλευσις ένδον του θείου ναού τής
Αναστάσεως (άπό μέν του μέρους τών Τωμαίων ό πανιερώτατος
δγιος Πέτρας κυρ Μισαήλ, άπό δε του μέρους τών Φράγκων ό
πρώην έν τω Άγίω Τάφω χρηματίσας εξ χρόνους κανδηλάτττης 20
Φρά-Μικέλος, νυν δε καμαράσης, άπό δε τών Μονοφυσιτών επτά),
καΐ έθεωρήθη έν τω σκευοφυλακίω τό περί του σκουπίσματος,
του υπό τάς καμάρας του έμπροσθεν [τόπου] τής Αγίας Πόρτας,
ένθα εισίν αί δύο μεγάλαι κολώναι, τάς οποίας οι Αρμένιοι αύθαδώς
[έσκούπιζον], ημών μή θελόντων τών καθημερινών σκανδάλων καΐ 25
σιωπώντων, πρώτα μέν με κάλαμον μόνον τήν στέγην τήν υπό τάς
καμάρας, ως εΐπομεν είτα [δ'] έβαλον, δέσαντες και βαΓον έν τω
καλάμω, καΐ έκάστην Παρασκευήν έσκούπιζον καΐ τάς δύο κολώνας
με δολιότητα δως εδάφους. "Οθεν σήμερον εκρίθη υπό τής τών ρη-
θέντων συνελεύσεως, με κοινήν γνώμην, νά έξαραχν^άζουν οι Αρμέ- 30
νιοι τήν στέγην και μέχρι του ήμίσεος τών δύο κολώνων, ήμεΤς δε
καΐ οι Φράγκοι άπό τής τρύπας τής προς τόν δγιον Γολγοθαν βλε-
πούσης κολώνης δως εΙς τό έδαφος με βαΓον καΐ τάς δυο κολώνας.
— 100 ~
Έν ετει ,αωζ', Ιουλίου ιε', έκηρύχθη νέος σουλτάνος, ό άπό
Μεεμέτης Μουσταφάς ό του Άπτήλ-Χαμίτ, έν Ιερουσαλήμ. Τ-ξ
κζ' του αύτου εμφύλιος ήγέρθη μάχη καΐ πόλεμος έχροτήθη: οι
μετά του πρώην μουφτή χαΐ οι μετά του νέου μουτσελήμ Κα-
δ σήμ, οι μεν άπό της Ιερουσαλήμ προς τόν πυργον, οΐ δε άπά
του πύργου προς τήν Ιερουσαλήμ, με τουφέκια και μπορμπάρδες*
εξ ων εν κομμάτιον βολίου σίδηρου κατά τήν δεκάτην ώραν τό
εσπέρας της Δευτέρας, τξ κθ' του αύτου μηνάς, έρρίφθη εις τόν
κουμπέν του Καθολικού, προς τό ζωνάριον του αύτου, άνωθεν
10 του τελίου του μολιβέν^ου τούρλου και εκείθεν έπΙ του επάνω του
Ζωοποιού Τάφου, χωρίς δμως τινός βλάβης.
Έν ετει τω σωτηρίφ αωζ', τόν ίούλιον, απέστειλαν οι Φρά-
ροι νά έγείρωσι τοΐχον επάνω της εκκλησίας των Ποιμένων, και
κωλυθέντες έδειξαν χοζέτιον εις τους ημετέρους, 8τι Ιχουσι τάς
15 επάνω της έκεΐσε εκκλησίας έλαίας ήγορασμένας πρό τριάκοντα
ήδη έτψν. Ούκ έκωλύθησαν δμως κατά τό παρόν ύπό των ημε-
τέρων του εγχειρήματος.
Αύγουστου τρίττ^ έτελεύτησε μία μοναχή τουνομα Σωφρονία^
και διά μουρασοΛέ του μουλλά ετάφη ύπό τήν έκκλησίαν του μο-
20 ναστηρίου του αγίου Βασιλείου* ού γαρ ήν δυνατόν ύπό του πλή-
θους των πολεμίων έκκομισθήναι εις τήν άγίαν Σιών.
Αυγούστου δ' έφονεύθη και ό θυρωρός της πύλης της πο-
λεωΓ, της προς Βηθλεέμ, Χαλήλ ονομαζόμενος, ύπό των αυτών
πολεμίων, ως ων μέρος των έν τη "Ακρα.
25 Έν ετει τω σωτηρίω ,αωη', σεπτεμβρίου λ', προς τό ξημέ-
ρωμα^ τη δεκάτη &ρ(^ της νυκτός, ήμεροι Τετράδι, καθ' ή ν εορ-
τάζεται ό ίερομάρτυς Γρηγόριος τ1|ς Μεγάλης Αρμενίας• κατ*
αυτήν λοιπόν τήν ήμέραν έγένετο καΐ ό μέγας θρήνος είς ήμδς
και απαρηγόρητος, οΤς δικαίοις κρίμασιν οΤδεν ό Κύριος* οι γάρ
30 Αρμένιοι Ιβαλον κοντάκιον εΙς τό μέρος της συναγωγής των,
ένθα λειτουργουσι, κατά τά παράθυρα του αγίου βήματος της εκ-
κλησίας του αγίου Κωνσταντίνου καΐ Ελένης, προς ανατολάς. Οί
γάρ Αρμένιοι ούτοι έξώρισαν δύο κακούργους αύτων έκ του μονά-
— 101 —
στηρίοϋ των είς τόν θβΤον ναόν της Άναστάσβως πρό δύο εβδο-
μάδων, χάί κατ' έχείνην τήν νύχτα (χεθυσθέντβς χΛΐ τό β^ολί παίζον-
τες χαΐ έκδίκησιν τάχα των προβστώτων αυτών ποιησαι θελή-
σαντες, καΐ όπό πασών τών πονηρών δυνάμεων κινηθέντες, παρα-
χωρήσει πάντως θεοΰ εβαλον τό κοντάκεον, έργαλεΐον κατάίσκεαα- δ
στον με διάφορα είδη έμπρησμοδ, ως ζημιώσαι μόνον τήν εκεί-
νων σοναγωγήν άλλα τό πυρ άνήφθη έπΙ πλέον, καΐ βουληθέντες
σβέσαι ουκ ήδυνήθησαν. "Οθεν έκρουσαν τό σιδηρούν σημεΤον
ανάγκης (ήν γάρ τηνικαυτα ασύνηθες τούτο κρούβιν, άλλ' εις δλ-
λους συνειθισμενους καιρούς)• δπερ ήμεΐς άκούσαντες καΐ άπορη- 10
σαντες (ήρξάμεθα γάρ τότε ψάλλειν τους κανόνας έν τω 'Αγίω
Κωνσταντίνο)) καΐ δραμόντες εϊδομεν έκ τών παραθύρων τήν φλόγα
δρπουσαν και τήν ύποκειμένην δλην ξυλικήν πασαν ούσαν κατε-
σθίουσαν καΐ μεγάλως φοβηθέντες, μη τι πάθοι ό μολιβοσκέπαστος
χοΐ)[κτάς 6 μέγας του Παναγίου Τάφου, συνεδράμομεν πάντες οί εύρε- 15
θέντες πατέρες, μικροί και μεγάλοι, με διάφορα αγγεία ύδωρ πολύ
κομίζοντες και έκ τών υψηλών παραθύρων του ναού τών αντικρύ
του Καμπαναρείου χέο^/τες. Άλλ' εΙς μάτην έκοπιάσαμεν ού γάρ ήν
δυνατόν ήμΐν τό ύδωρ κατά της φλογός βαλεΐν, ούτε έκ τών είρημέ-
νων παραθύρων τών υψηλών, ούτε έκ τών του αγίου βήματος, ως 20
εΤρηται, πολλού δντος του διαστήματος. Έκράχθησαν οί πορταρέοι.
*Αλλά πότε ήλθον και ήνοιζαν τήν Άγίαν Πόρταν; Μετά μίαν
ώραν, δτε ή φλόζ κατεκυρίευσε πάντα τά τών Αρμενίων. "Έπειτα
(φευ ! ω Κύριε, φεΤσαι• φεΐσαι, πανοικτΤρμον δέσποτα !), έπειτα
ύψώθη και εις τόν κουμπέν, 8ν καΐ πάντα τό παμφάγον πυρ κα- 25
τέφαγε, καΐ άνέβαινεν ή φλόξ έκ του ανοικτού μέρους τοσούτον
πολλή καΐ μεγάλη, ώστε Ιφεγγεν δλην τήν Ιερουσαλήμ. Κατ' αυ-
τόν τόν καιρόν κατεκαύθησαν και τά λεγόμενα 'Ρωμαϊκά και Κο-
τττικά, υπό τά τών Αρμενίων δντα. Διέλυσε πάσα ή μόλυβδος,
καΐ του μεγάλου χουμπέ καΐ του μικρού, του έπι του Ζωοδόχου 30
Μ*/ήματος' και ό μικρός γάρ κατεκαύθη και έφθασε τό πυρ δως
εις τήν πόρταν της στέρνας και έως εις τάς αναβάσεις της τών
Φράγκων συναγωγής, καΐ παν τό εύρεδέν κατηνάλωσεν, ευπρη-
— 102 —
στον δν, τάς δέ χολώνας διέρρηζε τάς χόχλω του Παναγίου Τάφοο,
τάς μεγάλας και τάς μιχράς. Αυτό δε το πδρ κόρον μή λαβόν
δνωθεν της Αγίας Πόρτας, κατέκαοσε καΐ αυτήν καΐ τό κελλίον
του σχευοφυλακος καΐ πάντα τα επάνω αύτου του κελλίου ξυλικα
5 κελλία καΐ τά έν τω άγίω Γολγοθά και τα εν τω Άγίω Βήματι, τό
σκευοφυλάκιον, τό μέγα τέμπλον, τά εςω τέμπλα, τά ύποκάτω του
ωκοδομητοΰ κουμτυέ του μεγάλου, την άγίαν τράπεζαν, την άγίαν
πρό&εσιν, τό ίερόν συνθρονον και τους δύο θρόνους, τόν πατριαρ-
χικόν και τόν άρχιερατιχόν. Διέρρηξε τάς πέριζ του Άγιου Βή-
10 ματος κολώνας, κατακρημνισθείσης της άχιβάδος της έπ' αυτών.
Κατεκρημνίσθη και τό δώμα του ναού, τό επάνω τών Αρμενίων
κατεκαυσεν εικόνας, ιεράς ατολάς, κανδήλια έτηξε καΐ μανουάλια.
Τοσαυτη καΐ τοιαύτη υπερβολική ήν εκείνη ή φλόξ, υπερβαίνουσα
άσυγκρίτως πολύ της ίζατιούοτοο Χαλδαϊκής• εκείνη γάρ ή Χαλ-
15 δαϊκή ήν φοβηθεΤσα τόν συγκαταβάντα τοις τρισΐ νεανίσκοις* αυτή
δε αναιδεστέρα φανεΐσα πολλώ τω μέτρω, κατέκαυσε πάντα τόν
θείον ναόν, πλην του της Ευρέσεως καΐ τών Κλαπών ταύτα γάρ
μόνα έσώθησαν. Ό ασεβέστατος καΐ άναισχυντότατος και άλογώ-
τατος δραγομάνος Άρμένης ώμολόγησεν ίίτι, '^ήμεΐς δεν τό ήλ-
20 πίζομεν νά ελθη ως τόσον"• και χοοτο εΤπεν έμπροσθεν του
μουφτή καί τίνων ιδικών μας εις τήν αύλήν του ναού. Έμέρι-
σεν δμως είς τους εντοπίους φλωρία πολλά• οΐ γάρ κρατούντες
εβαλον σκηνάς εις αυτήν τήν αύλήν τεσσάρας ημέρας καΐ έφυ-
λαττον, ϊνα μή τις τι τών άτοπων ποιη έν τω ναώ, ή άρπάση, ή
25 κτυτϋήση, ή άλλο τι έργάσηται• οι δε χριστιανοί και Φράγκοι καί
Αρμένιοι μετβτόπισαν τάς πέτρας καΐ τά χώματα άπό τών αναγ-
καιοτέρων τόπων, έκαστος έν τοΓς ίδίοις, μέχρι του Σαββάτου,
τη γ' Οκτωβρίου, καθ' ήν τό πρωί έπεφάνη τό θείον Φώς ως
μαργαρίτης έπι του Παναγίου Τάφου, μέχρι τό εσπέρας του αυτού
30 Σαββάτου όραθέν παρά πάντων τών εισερχομένων εις τό θείον
'Άντρον έκτίσθη δε καΐ ή Αγία Πόρτα του ναού με πέτρας παρά
τών Τωμαίων διά προσταγής τών εγκρίτων, του μουλλβί, του
μουφτή, του μουτσελήμη, ως ίδιον αυτών κτήμα. Και πόρτα νέα
— 103 —
χατέσπ] ζυλίνη, καΐ αυτή παρά των κρατούντων έν αύτω τω τόπω,
μικρά 8μως• ή δέ οικοδομή έγένετο προς στήριγμα των κατακε-
καομένων άνωφλ(ων καΐ παραστάθμων, και συνηθροίσθη καΐ τό
άναλϋθεν μολφιον έπάνωθβν του Αγίου Τάφου έκ του μικρού κου-
βουκλίου, ως δντος και αύτου των Τωμαίων. Άφ' ου λοιπόν 5
έκλείσθη ή νέα Αγία Πόρτα, έξέλιπον καΐ οΐ φυλάσσοντες, ήρθη-
σαν καΐ αϊ σκηναί* τό δέ του μεγάλου κουμπέ μολίβιον ήρπασαν
άκρίτως οι Φράγκοι, ομοίως και τους ήλους.
Τ'5 κε' φεβρουαρίου ήλθε διά γραφής του νέου πατριάρχου
Ιεροσολύμων, πατριάρχου Πολυκάρπου [εϊδησις], 8τι ό πάλαι Ίε- 10
ροσολύμων ^Ανθιμος έζέλιπε τό ζήν νοεμβρίου δεκάτη και [8τι]
τη αύτη ημέρα διεδέζατο τήν πατριαρχίαν 6 αυτός κύριος Πολύ-
καρπος. Έν Ιτει ,αωθ', τη κε' φεβρουαρίου, ήλθεν ή εϊδησις• ήν
δέ τό γράμμα τη ιβ' νοεμβρίου γεγραμμένον.
Έν ετει ^αωθ', ίουλίου ιθ', εστη έπΙ του πυλώνος ή νέα δι- ΐδ
πτυχος πύλη του ναού της του Κυρίου ημών Αναστάσεως, τό
πρωί τής Δευτέρας τής εβδομάδος, ώρα σχεδόν δευτέρα, έκ ζύ-
λων άσηπτων, μεσές τουρκιστί λεγομένων, ελληνιστί φηγός, μή-
κος καΐ πλάτος ϊση τη κατακαυθείση, έργασαμένων αυτήν τε-
κτόνων Τωμαίων ένδον του Πατριαρχείου, έπιστατούντων του τε 20
κάλφα Κομνηνού [του] έκ Μυτιλήνης καΐ Δράκοντος πρωτοτέ-
κτονος Τοδίου. Περί δέ τής τϋύλης ταύτης έγένετο τήν χθες Κυ-
ριακήν, καθ' ήν έορτάζομεν εφέτος τήν τών χλ' θεοφόρων πατέ-
ρων συνοδον, λογοτριβή μεγάλη• οι γάρ νέοι θεοκτόνοι, οί Μονο-
φυσΤτοι, μετά τών Φράρων (οϋτινες και πόρταν προητοίμασαν διά 2δ
τόν θεΤον ναόν) κατέβησαν είς τόν Μεχκεμέν ζητουντες είς κρί-
σιν και τους ημετέρους, έχοντες έν χερσι τά εαυτών παμπάλαια
σενέτια, διαλαμβάνοντα 8τι οί μεν Αρμένιοι νά προσκυνώσιν άκω-
λύτως είς τά προσκυνήματα, οΐ δέ Φράροι νά άνακαινίσωσι μετά
του Ιεροσολύμων Χρύσανθου τόν μολιβοσκέπαστον πάλα ιόν κουμ- 30
πέν, τόν μέγαν του τής Αναστάσεως ναού. Ούτοι έζήτουν κρίσιν
μετά τών ημετέρων, φάσκοντες αυτών είναι τά προσκυνήματα
Προς γουν τόν μουχζούρην άπεκρίθησαν οί ημέτεροι, άπαξ καΐ
— 104 —
δΙς έλθόντα εΙς προσκάλβσιν αυτών, δτι '^ήμεΐς χρίσιν έν Ιερου-
σαλήμ ουκ εχομεν ιδού έν Κωνσταντίνου το βασλικόν ντιβάνιον,
χαΐ έκεΐ θεωρείται ή κρίσες ημών. "Οστις -«υν θέλει μεθ' ημών
κρι'νεσ&αι, έκεΐ παρασταθήτω καΐ έκεΐ γίνεται ή κρίσις". Ταύτα
δ άπεκρίθησαν. θέλοντες οί ταγισμένοι καδδηδες να δ^αβάσωσι τα
σενέτια εκείνα, άντεστάθη ό μουτσελήμης λέγων ενώπιον πάντων
""Ά γκ^αούριδες, δν εχητε άπό του νέου σουλτάνου χατ-χουμαΐ
περί των προσκυνημάτων σας, αποδείξατε αυτό και έσται, ώς δια-
λαμβά'^εΐ' άλλ' επειδή ουκ έχετε, λοιπόν μαζώξατε αυτά τα νε-
10 κρά σενέτια ". Και ούτω μετά ύβρεως άνεχώρησαν εκείθεν οί γάρ
ημέτεροι, δτε κατεκαυθη υπό τών θεοπασχιτών 6 θεΐος ναός,
μετά οκτώ ημέρας απέστειλαν εις Κωνσταντίνου και γράμματα
καΐ ιλάμι του μουλλα προς τον πατριάρχην κύριον ^Ανθιμον, δη-
λωτικά περί της του ναού πυρπολήσεως, μετά του πρωτοσυγκέλ-
15 λου Ιωακείμ και του γέροντος Γαβριήλ. Οϋτινες άπό της ογδόης
του Οκτωβρίου έςελθόντες της Ιερουσαλήμ έφθασαν εΙς Κωνσταν-
τίνου τη ις' νοεμβίου, καΐ τόν μεν πατριάρχην "^Ανθιμον ουχ ευ-
ρον (έτελεύτησε τη δεκάτη τοΰ αύτου μηνός άπό της λύτυης), τόν
δε νέον πατριάρχην Πολυκαρπον, ώς εΐρηται, ευρόντες έπέδωκαν
20 τά συνοδικά γράμματα και έκ στόματος εξήγγειλαν τά περί του
ναοΰ άκριβεστερον, ώς ήδύναντο. ΕΤπομεν ανωτέρω, 8τι 6 πα-
τριάρχης κύριος ** Ανθιμος έξεψύχησε λύπη, ης ή αιτία ην τοι-
αύτη. Ό Μουσταφα-μπαΐρακτάρης καταστάς βεζύρης (μετά τό θα-
νατωθήναι πνιγμώ τους δύο σουλτάνους Σελήμην καΐ Μουσταφαν)
25 του νυν αύταρχουντος σουλτάν Μαχμούτ• — έβασίλευσε δε 6 μεν
Σελήμ χρόνους δεκαεννέα, ό δε Μουσταφάς χρόνον §να και μή-
νας δυο* — ούτος λέγω ό βεζύρης εΤχέ τίνα Άρμένην οίκεΐον το-
σούτον, ώστε και μπέην ώνόμασε και εις τά της Βλαχομπογδα-
νίας μπεηλίκ^α έμελλε νά ψί)φίση μπέην. Τούτου τοις λόγοις κα-
30 ταπεισθεις εγρχψε βασιλικούς ορισμούς διορίζοντας τοις Άρμενίοις
τά έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα καΐ έκβάλλοντα ήμας τε και
Φράρους έξ αυτών τών προσκυνημάτων. Ταύτα άκουσας 6 πατρι-
άρχης έπεσεν έκ της λύπης εις βαρυτάτην άσθένειαν, δι' ης και
— 105 —
βυρε τό τέλος του βίου έν τω Νβοχωρίφ της Πόλεως, ένθα καΐ
ετάφη, πατριαρχεόσας χρόνους εΤκοσί καΐ ημέρας δεκαέξ, ετών
ων πλείω των όγδοήκοντα. ΚαΙ ό μεν οδτως έτελείωσεν, ό δε
βεζόρης έπιβουλάς χαθ' ημών έβουλεύετο* καΐ βτε ήτοίμασε τους
κατά τών προσκονημάτων ορισμούς, ίνα προσφέρη τω σουλτάνω 5
του κυρώσαε αυτούς Ιδία χεφί, ως είθισται, τότε έζηλθε λαλιά εις
τα ώτα τοδ σουλτάνου, δτι ό βεζύρης ράπτει δόλους κατά της
οικείας ζωής, διά νά στηστ[] έπΙ τύν θρόνον της [ϊασιλείας τύν
Τουτζουκλήν Μουσταφαν. "Απερ μαθών 6 σουλτάνος κατέφυγεν
εις τους Γεννιτζάρους, οϊτινες έδωκαν τύν Μουσταφαν τω πυρί 10
νοεμβρίου γ'• κατεκαύθησαν δε και οί ορισμοί, ώσπερ κατεκαύθη
και έν τω θείω ναώ μόνος ό ηγούμενος τών Αρμενίων με τον
γάτον του. Ό δε Μανούκης φυγάς ετρεζεν εις Βλαχίαν, εκείθεν
εις Τωσίαν, έκεΐθεν εις τό Σιμπίρι, καΐ ούτως ελαβον πέρας αϊ
κατά τών προσκυνημάτων έπιβουλαΐ τότε. Ό δε Ιωακείμ σύν τω 15
Γαβριήλ έφθασαν εΙς Κωνσταντίνου τή ις' νοεμβρίου και έκήρυ-
ζαν τρανώς εΙς πάντας τους χριστιανούς τήν πυρπόλησιν του ναού•
οϊτινες ομοθυμαδόν μετά πικρών δακρύων έφώνησαν, 8τι " άπαντες
καΐ τό ύποκάμισον πωλουμεν, αλλά τόν θεΓον ναόν καταστήσαι ού-
τως ερημον ούχ ύποφέρομεν *'. Και οδτως έγένετο γ^;ώμη κοινή, ϊνα 20
Ικαστος τόν δυνατόν τρόπον βοηθήση είς τήν τούτου άνακαίνισιν.
"Ορα τό συνοδικόν διά τύπου εκδοθέν έπΙ του οικουμενικού κυρου
Καλλινίκου και τό αύτου έζαρχικόν, διορίζο^/τα εις τε τους κατά
τόπον αρχιερείς και πάντας τους χριστιανούς τους ύπό τόν οικου-
μενικών διά καλογήρων Άγιοταφιτών του δούναι δαψιλή έλεημο- 25
συνην εις άνακαίνισιν του ναού ^ ΚαΙ ταύτα μεν έγένετο ούτως, άπο-
^ Τό σονοδίχόν τοΰτο γράμιμα τύττοις εξεδόθη εις μ-έγα φύ)Λον, ου τό χείμενον
δίστη)^ον• τό αυτό χα\ τουρκιστί• αλλά χαι έτερον γράμ-μια προς τους χατοίχοος Κων-
οταντινοοπόλεως εξεδόθη τυποις ωσαύτως έν ένΐ μ.εγά>νω φύλ>νφ έτει 1θ08-ω. Του δέ
χοινοΰ συνοδιχοΰ γράμιματος έγένετο χαΐ μετατύπωσις διπλή εΙς βιβλιάριον 4-ου σχή-
ματος, έλ>νηνιχή χαΐ τοορχιχή. Της έλ>.ηνιχής έχδόσεως ή επιγραφή: Παράφρασις εις τό
άπλούστερον του πατριαρχιχοΰ χαΐ συνοδιχοΰ γράμματος προς άνάγνωσιν χαι προτροπήν
τών απανταχού ορθοδόξων χριστιανών, όπερ έξέδωχεν ό παναγιώτατος, θειότατος χαι
οιχοομενιχός πατριάρχης χύριος χύριος Κα)λίνιχος προς του; έν Κωνσταντινουπόλε
— 106 —
σταλέντων των καλογήρων προσδραμόντες δε καΐ προς τον υψη-
λότατον σοολτάνον έζήτησαν χατ-χοϋ[ΐαϊ δεά τοδ φιλοχρίστου αύ-
θεντοϋ χυρίοϋ Άλεζάνδρου Μουρούζη καΐ τοδ ενδοξότατου μεγάλου
δραγομάνου της Πόρτας κυρίου Δημητρίου, αύταδέλφου αύτω• χαΐ
5 δόντες άρζιχάλιν έπέτυχον βύμενείας θείω έλέει και Ιλαβον τά
χατ-σερίφ, δεαλαμ^άνον πάντα τα έν Ιερουσαλήμ και εκτός, εκ-
κλησίας μοναστήρια χαΐ προσκυνήματα, 8τι είσΐ των Τωμαίων,
διορίζον [ετι] τους Τωμαίους ως οίκοκυρίους, ϊνα άνοιχοδομήσωσι
τον πυρποληθέντα ναόν άπαντα. "Ον όρισμόν παραλαβών χοζα-
10 κ^άνης τις μετά του ρηθέντος χΰρ Ιωακείμ διά ςηρας ήλθον ει
Ιερουσαλήμ τη πέμπτη του ήδη τρέχοντος μαΓου, και μετά πολ-
λού κόπου και εξόδων προς τε τον μουλλαν καΐ τους περί αυτόν
και μουφτήν, ομοίως χαι τον μουτσελήμην, έπέχεινα των τριακο-
σίων πεντήκοντα πουγγείων γροσίων δχρι της σήμερον, ήλθε το
15 έργον τούτο είς τοιαύτην μόρφωσιν, ήγουν έτεκτονήθη ή δίτττυχος
πύλη και κατέστη δπου ην χαταφλεχθεΤσα, δύο όργυιάς το πλάτος
και τρεις τό υψος. Άλλα τήν αυτήν ώραν, καθ' ήν αότήν τήν
πύλην έτέχταινον οι τέκτονες, ως εϊρηται, καΐ έγγυς [ήσαν] του
τελειώσαι, Ιδού τη πέμπτη και ημισεία ώρα της ημέρας διήγει-
20 ραν Φράροι και Αρμένιοι τους κρατοΰντας, μουφτην και μουλλαν,
και έχίνησαν διωγμόν χαθ' ημών διά τών λεγομένων Ζαχίλιδων
Τούρκων, εισελθόντων ένδον του ναού και τουφέκι καΐ μάχαιραν
έκτεινάντων κατά τε του χοζακτ^3η; χαΐ του πρωτοσπαθαρίου του
ήγεμόνος της Δαμασκού, δστις σιλιχτάρης απεστάλη εκείθεν έπ"
25 αύτω τούτω, προς φύλαςιν από της τών εντοπίων αταξίας. Οϊτι-
χ,αι απανταχού ευσεβείς %αι .ορθοδόξους χριστιανούς, διαγραφών τήν επισυμιβασαν έν
τω ναω του Αγίου Τάφου ττυρχαϊάν, %αι πανσόφως προτρεπων απαντάς εις ζήλον
χαι ττροθυμίαν της τοότοΌ ά^οηκ.ο^\».Ίΐς χαι άναχτίβεως• νυν πρώτον τυποις έχδο&εΐσα
δι' έπιμ-ελείας χαι προτροπής του πανοσιολογιωτάτου αγίου Άρχιμανδρίτου του πανα-
γίου χαι ζωοδόχου Τάφου χυρίου Καισαρίου Βυζαντίου. Έν τω του Πατριαρχείου Κων-
σταντινουπόλεως τυπογραφείω• ετει ^αωθ'. 1809. Σελίδες 40 σχήματος 4-ου. Τών
έχδόσεων τούτων αντίτυπα έχει τό πατριαρχεΐον τής Ιερουσαλήμ έν τε τοΐς άρχείοις
χαι έν ταΐς βιβλιοθήχαις αοτοιί. Πρβλ. Βρετοΰ, Νεοελλ. Φιλολογ. Ι, σ. 164. Π. Λάμ-
πρου, Κατάλογος β' σπανίων βιβλίων. Άθήνησι 1864, σ. 50-51. Β. Μυσταχίδου, Ίστο-
ριχαι ειδήσεις περί Κουρουτσεσμέ. Έν Αθήναις 1888, σ. 37 χαι 100.
— 107 —
νες χοζακ^άν χαΐ σίλιχτάρης ώρμηααν εΙς τό να καβαλλικεόσωσι
καΐ νά τρέξωσι προς τόν ηγεμόνα κατά τήν Δαμααχόν* άλλ' έκω-
λύθησαν δίά του μουφτή, παρακαλοΰντος αοτοος^ του άποχωρησαι
άπό της ^Ιερουσύίλήμ καΐ καταπαυσαι τό έργον ομοίως καΐ πάν-
τες οί Γεννίτζαροι παρεκάλεσαν. Απέστειλαν Ιτι οι ευλογημένοι 5
έν τη Πόλει χριστιανοί καΐ οΐ πατριάρχαι, 8 τε οικουμενικός
κύριος Καλλίνικος καΐ 6 Ιεροσολύμων κύριος Πολύκαρπος, καΐ τε-
χνίτας του μεγίστου έργου, τόν τε βασιλικόν κάλφαν τζελεπη -
Κομνηνόν καΐ τόν . χατζη-Δράκοντα Τόδιον και δλλους οικοδόμους
τέκτονας και λιθοζέστας, καΐ μετ' αυτών ζύλοι δώ σκαλωσιάς καΐ 10
σίδηρον και άλλα εργαλεία αρμόδια διά τήν τοιαύτην οίκοδομήν,
και ιερά ίμφια. Ταύτα δμως μετά των περιεχόντων αυτά σεν-
τουκιών έκράτησε φυλακίσας 6 έν Ίόππη κουμερκιάρης, ζητών
άσυνήθως άνοΐζαι. "Οθεν καΐ μέχρι της σήμερον τρεΐς μήνας και
έπέκεινα Ιχει κεκρατημένα* τά δε λοιπά δπαντα έκομίσθησαν εις 15
Ιερουσαλήμ ασφαλώς.
Τη δε εικοστή δκτη του ίουλίου, ήμέρ(Χ Δευτέρα, ήρξαντο
οί μαΐστορες έργάζεσ&αι έν τω θείω έργω, άρξάμενοι άπό του
Αγίου Βήματος, επειδή έκωλύθησίίν άπό της Άγιας Πόρτας διά
Ζαχίλιδων Τούρκων, κινουμένων υπό του μουφτή εΙς τούτο, διά 20
πολλών χρημάτων διεγερθεντος τοις κακίστοις Τζιφούτισι, ήτοι
Άρμενίοις. *Όλην λοιπόν τήν ήμέραν τής Δευτέρας ηύτρέπισαν
και άνέστησαν τάς σκαλωσίας μέχρις επάνω τής μεγάλης καμάρας,
ένθα τά τρία κυκλοειδή παραθύρια• ομοίως καΐ τήν ήμέραν τής
Τρίτης, και οδτως ήρξαντο οί μαστόροι νά χαλώσιν άνωθεν τήν 25
τε Τετράδα ΠέμτΓΠ]ν τε και Παρασκευήν κατεκρήμνισαν δλον τόν
μύακα, κατέσπασαν και τάς κολώνας και τά τοξοειδή σκαλούνια
τά πέριξ του ίερου συνθρόνου, και άφήκαν μόνον δυο, τά κατω-
τάτω τοξοειδή. Έστησαν δε σκαλωσίας άλλας κύκλω του ναού
άπό του Αγίου Βήματος τό Σάβ^ατον τη λα' Ιουλίου* ήτοίμασαν 30
ξυστούς λίθους* άλλ' 6 επιτροπικός μουτεβελής, μή λαβών παρ'
ημών χρήματα δσα ήθελεν, έβράδυνε τόν καιρόν τω πρωί τής
ιβ' ώρας, καΐ τη ιβ' εστειλεν ανθρωπόν του και οδτως ήνοιξαν
— 108 —
την Άγίαν Πόρταν, καΐ εύθυς έν τω είσέρχεσθαι τους μαστόρους
συνεμίγη αύτοΐς 6 παραδραγομάνος Άρμέ^/ης, άμπώθων καΐ άμπω-
θούμενος. 'Όθεν έφώναξε δυνατά τοΐς Τούρκοις, 8τι τόν δμπωσαν
οι μαστόροι καΐ έζήτει κρίσιν. Γενομένης ουν ακριβούς έρεόνης
5 έδείχθη μάταιος ό μάταιος• άλλα τη αύτη ημέρα και ώρα §κτη
έβδομη καΐ όγδοη ήνώθησαν οι Αρμένιοι τοΐς Φράγκοις διά την
μετακίνησιν των λί&ων. Οι μεν Αρμένιοι έφώναζον **διατί εις
τό Διεμερίσαντο τά ιμάτια μου έβάλετε οί Τωμαΐοι [τινάς] των
κρημνισ&έντων λίθων "; οί δέ Φράγκοι ** διατί νά μεταφέρητε τους
10 λίθους όπισθεν του Άγιου Βήματος, άπ' έμπροσθεν του Αγίου
Κουβουκλίου, και τίθεσθε τούτους καταγής, ?νθα τά κάγκελλα'";
Και ούτω διηρέθησαν οί δχασαζίδες, οί μεν διαυθεντεύοντες τους
Τωμαίους, οί δέ τους Φραγκαρμενίους, και έζεσπάθωσαν εις τό
άναμεταζύ των οί δέ χριστιανοί οί ευρεθέντες ήτοιμάσθησαν εις
16 πόλεμον με πέτρας, μέ εργαλεία τεκτονικά και ξύλα. Χάριτι όμως
θεία ουδείς έτυψε, ουδέ έπλήγη, άλλα σχολάσα^^τες τη ογδόη καΐ
ημισεία ωρα έζηλθον του ναού αβλαβείς.
Τη α' του αύγούστου μηνός εΤς χριστιανός άττηρχετο εις την
αύτου ύπηρεσίαν διά του Μαχαλά του Αρμένικου καΐ έτυχον έκεΐσε,
20 Αρμένιοι, καΐ κακώς μετά πληγών έξ αυτών άνεχώρησε* και
άπελθών εΙς τόν μουτσελήμην προσκλαιόμενος, έζητήθη μάρτυρας*
καΐ ως μή έχων, απάντων όντων Αρμενίων, άπεβλήθη. "Άλλος
δέ χριστιανός μετά φορτίου έπΙ της όνου διερχόμενος και αυτός
εκείθεν και ίδών ως μέλλει πληγηναι υπό των Αρμενίων, άφείς
25 τό ύποζύγιον μετά του φορτίου έφυγε, και ούτως εύλύτωσε τάς
πληγάς• εΤς δέ τών Τούρκων άπελθών ήλευθέρωσε τό ύποζύγιον
μετά του φορτίου. Τη δέ δεύτεροι του αύγούστου και δευτέρα της
εβδομάδος μελλόντων τών μαστόρων εισελθεΤν ε?ς τόν ναόν, ?να
ποιήσωσιν αρχήν της οικοδομής, ό μουτεβελής ούκ ήλθεν, ως
30 σύνηθες, εΙς τό άνοιγμα της Αγίας Πόρτας• ύστερον όμως μετά
την πρώτην ώραν έδωκεν δδεια^> νά άνοιχθη• άλλ' επειδή οί Αρ-
μένιοι εβαλον Τούρκους και αύτοι οί ϊδιοι ώς παράτολμοι νά κτυ-
πήσωσι τόν κάλφαν ή καΐ άλλον τινά, δν ήθελον τύχωσί' και
— 109 —
τοδτο τοδ χάριν; ϊνα ευρωσιν άφορμήν βταν γαρ έχεΐνοι τ^θελον
χτοπήσγ] τινά των ημετέρων, ανάγκη και οι ημέτεροι να άντι-
κτυττήσωσι καΐ οδτω να άκολου&ήστ] φόνος, και τότε να έπιλά-
βηται αφορμής δη&εν ευλόγου ό μουφτής καΐ νά έμποδίση τό
Ιργον, λέγων '^ ό βασιλεύς άπέστειλβν όρισμόν νά κτισθη ό ναός, δ
ούχι νά φονευητε". Και καθημερουσιον πά^ηα κάλων, τό του λό-
γου, κινουσιν Αρμένιοι και Φράγκοι, ώστε νά κτυτυήσωμέν τίνα
εξ αυτών. Ό θεός δμως, προς δν και μόνον εχομεν την ελπίδα,
έλυτρώσατο ημάς καΐ [έβοήθησεν, ώστε] δξαι τό θεΐον έργον εις
τέλος καλόν. Λοιπόν δεν έτολμήσαμεν άπό του φόβου νά ανοίξω- 10
μεν και νά δουλεύσωμεν τό δεύτερον, ϊνα μη τι, δ μη γένοιτο,
γένηται.
Σήμερον τη Τρίτη ήμερα καΐ πέμπη ώρα ήνοιξεν ή Αγία
Πόρτα καΐ είσηλθον μόνοι οι τέκτονες καΐ έργάται είς τό έργά-
ζεσθαι, κατά τήν άπόφασιν του μουτσελήμη και μουφτή, παρόντων 15
είς τό Πραιτώριον και των τριών ερμηνευτών, ϊνα μή τις τών
5λλων φυλών εΖσέλθη, πλην τών εργαζομένων τό Ιργον, και δστις
τών απάντων ενοχλήσει, [θέλει] παιδεύεσθαι προς του μουτσελήμη.
Τη δέ τετάρτη τοδ μηνός καΐ της εβδομάδος, ώρα δεκάτη,
τω πρωί πρό του ηλίου, κατέβησαν οι τέσσαρες αρχιερείς, δ τε 20
επίτροπος, ό Λύδδης, 6 Νεαπόλεως και 6 Θαβώρ, καΐ εττηξαν
τεσσάρας σταυρούς μολύβδινους είς τάς τεσσάρας τετραγώνους κτι-
στάς κολώνας εν τοΐς αυτών θεμελίοις, καΐ έδ^άβασαν τήν έπΙ
θεμελίου της εκκλησίας εύχήν, κατά τόν τύπον, καΐ ούτως έγέ-
νετο αρχή του κτίζειν άπό του Αγίου Βήματος, δηλαδή τόν 25
μύακα αότου. Διήλθον δέ άπό τής λ' σετττεμβρίου, καθ' ήν έπυρ-
πολήθη 6 ναός, μέχρι της αυτής τετράδος του αύγούστου ήμέ-
ραι τθ'.
Τη ιγ' του αύτου αύγούστου άνεβιβάσθησαν, έλευθερωθέντα της
έν Ιόπτυη φυλακής, τά 8σα - - - ήσαν κεκρατημένα εΙς Ίερου- 30
σαλήμ, μετά τό έμπλησθήναι τό άκόρεστον χρημάτων του τε έν
Ίότπτη κουμερκ3άρη και Σελήμ-πασα έν *Άκη, χωρίς δμως άνοι-
χθήναι αυτά. Τη δ' του σεπτεμβρίου, ήμερα Σαββάτου, άνφκοδο-
— 110 —
μήθησαν εΙς ημέρας είχοσιέζ οΐ δυο τοίχοι του Καθολικού, άπό
της προθέσεως μέχρι τοδ άρχιερατιχοδ θρόνου, καΐ άπό τοδ αντι-
κρύ ταύτης ποτέ σκευοφυλακίου μέχρι τοδ πατριαρχικού [θρόνου],
περιέχοντες και τάς δύο πύλας καΐ την μικράν πύλην την φέ-
5 ρουσαν εΙς τόν δγιον Γολγοθαν, καΐ ό τοΧχος τοδ αγίου Γολγοθά
άπό κάτωθεν δως άνω εις την στέγην καΐ ή έν αύτω ήνοίχθη
πύλη άντΙ της παλαιάς καΐ τρία θυρίδια, τά δύο παρ' έκάτερα
και τό Εν άνω της τώλης ωοειδές. Έζετάθησαν καΐ σίδηρα άπό
της πλευράς τοδ αύτοδ τοίχου μέχρι τοδ τοίχου τοδ Καθολικοδ,
10 καΐ ύτυεράνω αυτών δτερα. Όμοίως ένεουργήθη καΐ καμάρα άπό
μέρους της αριστεράς στήλης των τεσσάρων στηλών μέχρι του
μεγάλου τοίχου τοδ ναοδ, καΐ αί τέσσαρες στηλαι αΐ τετραγω-
νοειδεΐς, άπαντα στερεά, συνδεδεμένα δια σιδήρων καΐ μολύβδων^
διά λίθου πελεκητού λευκοδ, μελεκι καλουμένου, έκβαλλομένου
15 άπό τε τοδ μέρους ένθα έπριονίσθη ό προφήτης ΉσαΓας κατά
την Σιλωάμ, άπό τε τής αγίας Βηθλεέμ, Άρτάσι τε και θεκουέ,
και έκκοτυτομένου άπό τε τοδ μέρους, ένθα τό τοδ προφήτου Ή-
λιου μοναστήριον, και άπό του κάμπου τοδ κατά τήν όδόν τήν
προς τό μοναστήριον του Σταύρου. Ούτος δέ ό λίθος κοκκινοειδής
20 και σκληρός πάνυ καΐ λευκοειδής έστι, μίζ άραβιστι καλούμενος,
ό άπό του Προφήτου Ήλιου καΐ τοδ Σταύρου• οι δέ άλλοι [λίθοι]
καΐ ό λατομηθείς άπό τών Νταραζάτ μέλεκι [καλείται], αγορα-
σθέντος βλου τοδ πετροκοπείου άπό τίνος Καλελι διά γρόσια 250
μέ χουζέτιον.
25 Τη ς' σεπτεμβρίου συν θεώ αρχή τών καμάρων. Τη ζ' σε-
πτεμβρίου συνεχύθησαν οΐ Αρμένιοι λέγοντες *' μή κτίσητε επάνω
τοδ Διεμερίσαντο τά ιμάτια παρακλησίου άνευ αδείας τοδ μονα-
στηρίου μας". Κατέβη λοιπόν 6 χοζακι^άνης εις τόν μουλλαν έκεΐ
προσκλαιόμενος• κατήλθε δέ καΐ ό δραγομάνος τών Αρμενίων
30 προσκαλεσθείς, ον ό χοζακ^άνης πολλά έκπλύνας ταΐς υβρεσιν
[είχε και] μετά κρίσεως άνεχώρησεν ό Άβεντίκης άπρακτος. Τη
δ' αύτη ημέρα, ώρα ζ', ήλθον δύο Τάταροι καΐ εις Άρμένης έκ
της Ίόττπης προς τό άρμένικον [μοναστήριον]• τήν δ' αΐτίαν ουπω
— 111 —
οϊδαμεν εγνωμβν^δέ, 8τι χατζηδες ήσαν τεπτηλι. Τη η' σεπτεμ-
βρίΟϋ, προσχλαυθέντων των Αρμενίων ζΐς τήν κρίσιν, έζητήθη 6
χάλφα Κομνηνός καΐ αποκριθείς τά δέοντα έπέστρεψεν ειρηνικώς.
Ίωβάνος δέ τις σαράφης ορθόδοξος κραχθείς είς το Άρμένικον
μετά του σιλικτάρη υπ' αύτοΰ του σιλικτάρη, έζ Αρμενίων δντος, δ
και φιλευθεις τη ζ' του σεπτεμβρίου, τη η' έπι της λογομαχίας
περί της καμάρας, ώς εϊρηται, πρώτος και μόνος όπέσχετο, δτι
τό κανδήλιον των Αρμενίων αύταΤς ιδίαις χερσί να κρέμαση υπό
τήν νέαν γενομένην καμάραν καΐ εγγράφως να πιστοποίηση αυτούς,
ου μόνον δέ [τούτο], αλλά και διά χουζετίου της κρίσεως. Ούτω 10
γελάσας αυτούς ησύχασαν.
Τη ιη', ήμερα Σαββάτου, έσκεπάσθησαν αϊ καμάραι, καΐ τη
κ' του αύτου, ήμερα β', ήρξατο ή οικοδομή του μύακος, ήτοι
της αχιβάδας έπΙ των καμάρων, έφ' ων τέσσαρες ωοειδείς πέτραι
κατά πρόσωπον έστηλώθησαν εις τύπον των τεσσάρων Εύαγγε- 15
λιστών.
Προχθές τη ιη' του σεπτεμβρίου, ήμερα, ώς εΤρηται, Σαβ-
βάτου, συνήχ&ησαν εν τη αγία Σιών οι άγχάνιδες της Ιερουσα-
λήμ καΐ 6 του Άπουγός Ώτμάνης, και έδχάβασαν τήν φέτχαν
καΐ συνέθεντο, εΐ και μή πάντες, ϊνα άποστατησωσι του τανΰν 20
ένσκηνουντος κατά τό Ζηνιν ήγεμόνος Ίωσήφ-πασα, μετά τήν
θανήν δηλαδή του μουφτή. Άλλ* επειδή καΐ έγνώσθη τό πράγμα
τω μουτσελήμη καΐ σιλιχτάρη καΐ πολλοί τών προυχόντων, ώς 6
μουλάς και νακήπ και άλλοι, ουκ εστερξαν τήν τοιαύτην άποστα-
σίαν, ήβουλήθη ό Άπουγός νά άπέλθη μέ φελλάχιδες είς τήν 25
πύλην και νά κράτηση αυτής. "Οθεν έκλείσθησαν αί πύλαι του
κάστρου καΐ ένεποδίσθη τό έργον της αποστασίας. "Οθεν μέ αμάν
καΐ ρέγι ό μουτσελήμης καΐ ό σιλιχτάρης και οι μή θέλοντες
εντόπιοι τήν άποστασίαν έκραξαν έν τη Σιών τη Κυριακή, τη
ιθ' του σεπτεμβρίου, τόν Άπουγός καΐ ειρήνευσαν και κατέπαυσαν 30
τό προμελετουμενον μετά τόν αποθανόντα μουφτήν, τά της απο-
στασίας• 6 γάρ μουφτής και 6 Άπουγός ύπέσχοντο τοΤς Φραγκο-
αρμενίοις άποτελέσαι τούτο, ϊνα μή έλθών ό ήγεμών φοβίση τους
— 112 —
εντοπίους Τοόρκοας τοδ κωλοσακ ήμδζ του θείου Ιργου της οικο-
δομής έν Ιερουσαλήμ- οΓτινες Άρμενοφράγκοϋ εδωκοτ; υπόσχεσιν
νά δώσωσε τω μουφτή, Άπουγός καΐ έντοπίοίς, δως γρόσια δια-
κοσίας πεντήκοντα χιλιάδας• δσα εΤχον, να δώσωσι τω ήγεμόνι•
5 άλλα και αδτη ή βουλή θεία ενεργεία μεματαίωται.
Τη κ' σετυτεμβρίου έτεθησα^> έκ λίθου έρυθροΰ τρεις σταυροί
έπΙ των πέντε καμάρων είς τύπον των τριών σταυρών του με-
γάλου Κωνσταντίνου: Ίησους Χριστός νικητής. Τη κα' σεπτεμ-
βρίου έπληρώθησαν ήμέραι τεσσαράκοντα• έν η ετέθησαν καΐ δύο
10 πέτραι έν τοις δυσΐ μέρεσι της άκρας της άχιβάδος, εΙς ίστορίαν
δύο ^Αρχαγγέλων.
Τη Πεντηκοστή από τής αρχής του θεμελίου και πρώτη Οκτω-
βρίου, ήμερα ς', ήρξαντο οίκοδομεΐσθαί τα πέντε παραθύρια κατά
τήν αχιβάδα. Τη ζ' του Οκτωβρίου ήλθον οί μαστύροι είς τήν
15 'Ιόππην. Τη η' ήλθεν άπό τής Πόλεως καΐ ό καμαράσης Μη-
τροφάνης. Τη θ' του αυτού, ήμερα Πέμπτη της εβδομάδος, ώρα δ'•
ήλθεν είς Ιερουσαλήμ ό ήγεμών Ίωσήφ-πασας μετά παρατάξεως
πολλής .
Τη ιδ' Οκτωβρίου [ήρζατο] άνακομίζεσθαι διά καμήλων άπό
20 τής Ίόππης εΙς Ιερουσαλήμ μόλιβος, μάρμαρα, σανίδες, τά άπό
τής Βασιλευούσης σταλέντα, τό πλείονα βμως συντετριμμένα, τά
μάρμαρα, άπό δυστροπίας, τών καμηλιτών. Τη ιε' Ιστη ζύλινος
περίβολος κύκλω του Ίερου Κουβουκλίου, προσμενύντων ημών εις
άνοικοδόμησιν αύτου τόν νέον όρισμόν του ήγεμόνος, ύποσχεθέν-
25 τος αύτη τη ημέρα δούναι, δως ου δηλαδή λήψεται 6 ήγεμών
και έκ τών Φράρων δπερ απαιτεί αργύρια. Τη αύτη ήμερα έδύθη
6 του ήγεμύνος ορισμός ήμΓν. "Οθεν τη ις' του αγίου Λογγίνου,
ήμερα Σαββάτφ, άνωρθώθησαν αί σκαλωσίαι διά προσταγής του
ήγεμύνος, άποστείλαντος τόν τε χοζακ^άνην και τόν σιλιχτάρην
30 ένδον του ναού• οϊτινες έφώνησαν τους τε Αρμενίους καΐ Φράγ-
κους, παραγγείλαντες αύτοΤς ϊνα άποβάλωσιν έκ του Πα^;αγίου
Κουβουκλίου οί μεν Φράγκοι τάς τε ποδέας είκόνας και κανδήλια
και τενεκέδες και ντουλάπιον, οί δε τήν εικόνα καΐ κανδήλια• άλλ*
— 113 —
οί μεν Φράροι εΤπον, δτι έχεΤνοι όπου ταΰτα έκεΤ ε&εντο εισίν οΕ
έλτζηδες, οι δε Αρμένιοι δτι "προσταγήν έχ του μοναστηρίου μας
ουκ εχομεν, ϊνα ταύτας έκβάλωμεν". "Ο&εν και έγένετο αρκετή
λογοτριβή άπο ώρας β' μέχρις ώρας τετάρτης. ΚαΙ τότε βλέπον-
τες οι Φράροι τό άμετάθετον . ιδίαις χερσίν άπαντα τά αυτών 5
έζέβαλον έκ του Κουβουκλίου, δως και τους εν τοΓς τοίχοις ?)λους•
οι δε Αρμένιοι {σχυρογωμονήσα^^υες ουκ έζέβαλον δι' 8 οι περί
χοζακι^άνην καΐ σιλιχτάρην ίίπαντα τα τών Αρμενίων έςώσαντο.
Άλλ' ουκ ηρέμησαν Φράροι καΐ Αρμένιοι, άλλ' αύ&ωρόν ετρεςαν
προς τον ηγεμόνα καταβοώντες κα&' ημών, φέροντες και τα πα- 10
λαια σενέτια αυτών, ώς διαλαμβάνοντα περί τών άνωθεν σκευών
ό δε ήγεμών συναθροίσας τους προκρίτους τών εντοπίων και τόν
δραγομάνον μας και τον χοζακι^άνην και τον προρρηθέντα χαx^η-
Ίωβάν από χωρίοο θεοδοσιουπόλεως τουνομα Βάνκ, και έρευνή-
σας ακριβώς απεφάσισε λέγων " από του νυν δστις φέρει σενέτιον ΐ5
περί τόπων και σκευών τών εν τη εκκλησία, εκείνος έχει και τό-
πους και σκεύη ". Αύτοι δε μη έχοντες διελύθησαν ώσεί καπνός.
Τη ιζ' του αυτοΰ Οκτωβρίου, τη Κυριακή, ώρα β' της ημέ-
ρας, έκρημνίσ&η ό νότιος τοΧ'χος^ 8 τε ανατολικός και δ δυτικός
του πανιέρου Κουβουκλίου, ώς εκ τε της αρχαιότητος, έκ τε του 20
πυρός σεσαθρωμένος, και έφάνη τό πανάγιον αντρον μονόλιθος,
σπήλαιον τό δε του Αγίου Λίθου όλον οίκοδομητόν έκ λίθων, κα'^
ήρξατο και ή οικοδομή έξωθεν έκ θεμελίου, τοίχος νέος. Τη δε
θ' ώρα της αυτής ημέρας έμαζώχθησαν οΐ Άρμενόφραγκοι εις τό
"Αγιον Κουβούκλιον ζητουντες κρεμάσαι τάς κανδήλας των, ή καν 25
δούναι έγγραφον υπόσχεσιν, 8τι μετά τήν τελείωσιν της οίκοδομής
έώμεν αυτούς κρεμάσαι ταύτας, Έν δε τώ μεταςύ ζητουντες τον
κάλφαν άνοϊξαι τόν φραγμόν, δν ένέβαλε τη πύλη του Αγίου Λί-
θου, ήκούσθη δτι ό κάλφας και ό επίτροπος, 6 δραγομάνος και
ό χατζή-Ίωβάνος άττηλθον προς τόν ηγεμόνα, και προσμένοντες 30
οι Άρμενόφραγκοι εμαθον, έλθόντος εκείθεν τζαόύση, οτι ό ήγε-
μών άπεφάσισεν ούτε κανδήλας να κρεμάσωσιν, ούτε να μετρή-
σωσιν, ούτε όμολογίαν, ούτε εγγράφως, ούτε έκ στόματος να λά-
ιιτ. 8
— 114 —
^ωσιν εκ των Τωμαίων, καίτοι τό πρωί ταύτα πάντα άποφασι-
σαντος αυτοΤς γενέσθαι ούτως. Ό θεός ημών διεσκέδασε τάς βοα-
λάς (αυτών) καΐ έστι βοηθός ημών τω άπείρω αυτού έλέειΐ
Τ*^ ιη', ώρ^ θ' της ημέρας, οι 'Δρμενό,ρραγκοι διήγεφαν τόν
δ χοζακ^άνην και σιλιχτάρην και εφερον προσταγήν του ήγεμόνος,
ϊνα κρεμάσωσι τάς κανδήλας των ένδον του Κουβουκλίου, λέγοντες
δτι ^'τό ένδον του Κουβουκλίου ου χρήζει μερεμέτι" και δτι "ήμεΤς
έκαρφώσαμεν κανδήλας καΐ άνάπτομεν καΐ κερί "• έν οΓς ψευδείς
άποδειχθέντες έγύρισαν πάλιν έν αισχύνη οί αναίσχυντοι• ου γαρ
10 ευρον κανδήλας, ουδέ κερί οι περί τό κέσφιον, και τό Κουβού-
κλιον, ως χρ^ζον επανορθώσεως δλον άπ' αυτής της στέγης, κα-
τεβιβάσθη. Άλλ' ου πάλιν, ούχ ησύχασαν έγένετο δε και φιλο-
νεικία τών ημετέρων προς αλλήλους, οΊ μεν θέλοντες μετά ερυ-
θρού λίθου την οίκοδομήν, του κομισθέντος, ως εΤρηται, άπό
15 κάμπου του μοναστηρίου του Σταύρου, ως λαμπρότερου του μαρ-
μάρου, οί δε μετά τών μαρμάρων τών άπό Κωνσταντίνου έκκο-
μισθέντων εις Ιερουσαλήμ, ώς αφιέρωμα του Φώτη κάλφα. Ή
αρχή δμως έγένετο διά του κόκκινου.
Ταύτα τά μάρμαρα εφερεν εν καράβιον Μαυροθαλασσίτικον,
20 έχον καπητάνον τινά Νταούτ Ιμπραήμ, ορίζοντα μόνον τό ήμισυ
του καραβίου, τό δε άλλο ήμισυ [ώριζεν] εΤς Άρμένης οίκων έν
Κωνσταντίνου, Γαγονναπίογλου [καλούμενος]• δς τοιαυτην παραγ-
γελίαν έδωκε τω καπητάνω: ϊνα ευκαιρίας τυχών τρυπήση τό
πλοΐον και βυθίση και τά μάρμαρα και τους χατζήδες και τους
25 μαστόρους καΐ τόν πρώην Πρεσρένης [αρχιερέα] και [τόν] καμαράσην,
δντας τους πάντας πλείονας τών ρλ' ψυχών, καΐ δλην τήν άπο-
σκευήν των, καΐ αυτός νά τω πλήρωση τήν τιμήν τοί5 μερδικού
του και άλλα χαρίσματα, εκατόν πεντήκοντα πουγγεΐα, νά έγχει-
ρίση. Έχων λοιπόν ό καπητάνος τοιαυτην παραγγελίαν, ποίαν
30 στενοχωρίαν ουκ εδειξεν εις τους είρημένους χατζήδες; νερόν θά-
λασσαν τους έπότιζεν, εΙς τό αμπάρι τους εκλειεν, ώστε ούδεμίαν
ανεσιν νά εχωσιν. ^Ην δε ή συμφωνία, ϊνα είς τό Γιάφφα πλή-
ρωση τόν πλουν άλλ' αυτός είς τό Χάιφα υπήγε και έκεΤ έβου-
— 115 —
λετο τελειώσαι την παραγγελίαν δ&εν χρυφίως έτρύπησε τό κα-
ράβι καΐ ήρςατο γεμίζειν έκ της όπης νερόν άλλ' ό οδηγός του
πλοίου, Τόδιος χριστιανός ων, έμαθε με τρόπον τον όλέθριον
σκοπόν, έκοινολόγησε την πονηράν βουλήν. Εύρε την τρύπαν,
εκλεισεν αυτήν, έξέ^αλον τό νεβόν, έκραζαν τέσσαρα πλεούμενα 5
τυχόντα έκεΓ διά ώνήν σίτου άπό της Τδρας [με] χριστιανούς
προς βοήθειαν, ϊνα καΐ οί χατζηδες εις εκείνα είσέλθωσι και τό
πράγμα είσάγωσιν ό δε κάπητάνος έναντιούμενος ουκ ήθελεν έασαι
τους χατζηδες. "Ο&εν οΐ Τδριώται, εισελθόντες εις τό Μαύρο-
θαλασσίτικον, τόν μεν καπητάνον έδεσαν, τους δέ χατζηδες καΐ τό 10
πράγμα των και τά μάρμαρα, πλην ολίγων μονοσανίδων και λί&ους
καΐ χαβιάρι, τά πάντα εις τό οίκεΐον καράβιον μετεκόμισαν, και
άπό του Χάϊφα εις τό Γιάφφα χωρίς ναυλον εύώδωσαν, καΐ ού-
τως ή θεία χάρις ένίκησε την πονηρίαν και άπανθρωπίαν του Άρ-
μένη και έσωσε τους πιστούς δούλους του έκ του θανάτου. 15
Τη ιθ', ήδη τετάρτην φοράν, άπήλθον εις τόν ηγεμόνα καΐ
εΓπον, δτι 6 κάλφας εις τό πείσμα του ήγεμόνος έχάλασε τό Κου-
βούκλιον, όπου ήν γερόν καΐ μή δεόμενον χαλάσματος. "Οθεν ό
ήγεμών έστειλε τόν μουφτήν και τόν υίόν του μπας-κτ,ατηπ, ευρε-
θέντος καΐ του χοζακ^άν, εις τόν ναόν οιτινες έξετάσαντες δλον 20
τό Κουβούκλιον καΐ εύρόντες σεσαθρωμένον ύβρισαν τους Αρμε-
νίους και άπήλθον, μεινάντων καΐ κατά τούτο των Αρμενίων των
άναισχόντων έντροπιασμένων. Έγένετο δέ ταύτα προς τή θ' ώρςι
της ημέρας τής Τρίτης• οι δέ όρδόδοζοι έδοζάσαμεν τόν θεόν και
σωτήρα ημών. 25
Σήμερον, ήγουν κατ' αυτήν τήν ήμέραν τής Τετράδος, εβαλον
καΐ τά καλούπια των παραθύρων και καμάρων τής άχιβάδος. Τή
δεκάτη ώρα τής ημέρας τής Τρίτης δι' αδείας του ήγεμόνος εν
τη Αγία Πόρτα συνήχθησαν αϊ τρεις φυλαί και έγραψαν τά δσα
εκάστη φυλή εΐχεν έν τω Άγίω Κουβουκλίω, κανδήλια, ποδέας 30
καΐ εικόνας• τόν δέ κατάλογον τοοτοΊ ελαβεν ό ήγεμών και ως
φασιν έζέσχισεν.
Τη κα' οι Αρμένιοι έσάρωσαν τό όπισθεν του "Αγίου Κου-
— 116 —
βοϋχλίοϋ, κατά τά λεγόμενα Συροχόπτιχα, χαΐ τάς πέτρας χαΐ τον
χουν απέρριψαν χατά τό δοχεΤόν μας• έχτισαν με πέτρας καΐ τά
μνήματα του Ιωσήφ χαΐ Νιχοδήμου. "Οπερ οΐ ημέτεροι μαθόν-
τες, τό μεν κτίσμα έχάλασαν και τά μνήματα ήνοιξαν, αυτούς δέ
δ τοις ρήμασιν εβαλον. Τ*^ χβ' εΤς των χατζήδων Αρμενίων έλθών
τη γ' ώρα εΙς τον περίβολον τον έχ σανίδων, ένδον τοδ οποίου
οι μαστόροι εκτιζον, έκ των οπών επτυεν αυτούς. Τούτον δέ τις
ντελίμπασις παρατηρήσας πτυοντα, δραζάμενος έκ του ώμου, έξείλ-
κυσεν εκείθεν, και εν ράπισμα έζαρκουν αυτώ δούς μετά ύβρεων
10 έζεδίωζε της Αγίας Πόρτας.
Τη χγ' απεστάλη ό σιλιχτάρης άπό του ήγεμόνος εις τον ιερόν
περίβολον, καΐ ευρών τόν τιμιώτατον καΐ φρονιμώτατον κάλφαν,
τον Κομνηνόν, εΤπεν, δτι οΐ Αρμένιοι ζητοΰσιν αυριον την Κυ-
ριακήν νά είσάζωσι τους χατζηδές των εις τόν ναόν καΐ νά προσ-
15 κυνήσωσι τό "Αγιον Μνήμα* 6 δέ κάλφας άπεκρίθη• "' Βλέπεις
πώς δλος ό τόπος έστΙ σεσαθρωμένος καΐ κατακρημνισμένος, πλή-
ρης χωμάτων λοιπόν εσται δυνατόν τούτο γενέσθαι; Άλλ' έστω
υπομονή, ώστε καθαρισθήναι τών πετρών και χωμάτων καΐ άνοι-
κοδομηθήναι, δως τήν άλλην εβδομάδα, και τότε έλθέτωσαν και
20 αύτοΙ και ποιησάτωσαν τό ζιαρέτι των". ΚαΙ ούτως άνέστρεψεν
ό σιλιχτάρης. Άλλα κατά τήν δευτέραν ώραν της νυκτός προα-
ποστείλας 6 ήγεμών προσεκ&λέσατο εις εαυτόν τόν τε δραγουμά-
■ νον κυρ Άβέρκιον καΐ τόν Κομνηνόν κάλφαν προσέταζεν αυτούς,
δπως άπροφασίστως άνοίζωσι τήν όδόν και καθαρίσωσι τήν φέ-
25 ρουσαν είς τό Ζωηφόρον Μνήμα, ϊνα προσκυνήσωσιν οι Αρμένιοι•
τη γάρ τεσσαρακοστή ήμερα άπό της υψώσεως του τιμίου σταυ-
ρού ποιουσιν έορτήν αυτού, ως αύτοι λέγουσιν, έορτάζοντες κάτω
είς τήν έκκλησίαν του Ισαποστόλου Κωνσταντίνου, άνωθεν της
Ευρέσεως του Σταυρου' τήν οποίαν έκκλησίαν ήρπασαν άπό τους
30 Χαμπεσίους, καθώς καΐ τό παρακλήσιον, τό Διεμερίσαντο τά ιμά-
τια, καΐ τό υπό τό μοναστήριον του Αβραάμ, τό έπ' ονόματι
Ιωάννου του θεολόγου. Αοιπόν οι ημέτεροι, ευπείθειαν υποδεί-
ξαντες τω ήγεμονικώ προστάγματι, συνήγαγον τους μαστόρους, προϊ-
— 117 —
στάμενος τούτων 6 χάλφας Κομνηνός, χαΐ ζΐς τρεϊς ώρας, μέχρι
της δχτης δηλαδή, συνήγαγον τάς χρημνισμένας πέτρας, μετακο-
μίζοντες 5μα αύτοΐς καΐ τόν χοδν εΙς τό παρακλήσιον του αγίου
Λογγίνοϋ* τήν δε όρθομαρμάρωσιν, την τε έκτος, τήν έν τω
Άγίω Λίθω όμοδ και τό μάρμαρον της παλαιάς προθέσεως, και 5
άπαντα τα μάρμαρα τα 6πό τό "Αγιον "Άντρον, συνέλεξαν και
έφυλαξαν, όμου καΐ τα σίδηρα τά επάνω του Άγιου "^Αντρου, τα
έπΙ τό Ζωηφόρον Μνήμα, εις διατήρησιν παρά τω άγίω σκευο-
φύλακι. Έφάνη λοιπόν δλον τό "Αγιον Άντρον σπηλαιον, λίθος
μέλεκι, ήτοι βασιλικός, ου τό μήκος ττηχεις τρεΓς, τό πλάτος πή- 10
χυς εις καΐ ήμισυς, τό υψος πήχεις τέσσαρες• κατά τά έκάτερα
μέρη, ήτοι νότια καΐ βόρεια, έστι μόνον λαξευτός- κατά γάρ τά
ανατολικά και δυτικά και τήν επάνω στέγην είσΐ κτιστά• τό δε
έδαφος δλον τό τε του * Αγίου Αίθου, τό τε του θεοδέγμονος "Άν-
τρου, έστι λίθος ριζιμαΐος, ουκ οίκοδομητός, ουδέ εις τό κάτω 15
μέρος σ/απτός, άλλ' δλον τό έπίπεδον τούτο μία αυτοφυής πέτρα.
Επάνω δέ τούτου έστρώθησαν μάρμαρα τό πάλαι διά καλλωπι-
σμόν και διαφύλαξιν ομοίως και δ μαρμάρινος τάφος, ό επάνω του
κατά τό βόρειον του θείου Σπηλαίου επικείμενος, διά εύπρέπειαν
ήνώρθωται. Τ-^ λ' δμως Οκτωβρίου έξεβλήθησαν τά μάρμαρα τά 20
έστρωμένα, τά έν τω Άγίω Αίθω• τή λα' ουκ είργάσαντο οι
μαστόροι, ουχί διότι [ην] Κυριακή, άλλα διά άνάπαυσιν [έκ] του
κόπου.
Τ-^ α' νοεμβρίου εισήγαγεν 6 ήγεμών φύλακας εις τόν πύρ-
γον του Δαυίδ, ζητησάντων τούτους των ημετέρων οί γάρ αίρε- 25
τικοί ουκ έπαυσαν φοβερίζοντες ήμας μετά τήν του ήγεμόνος άνα-
χώρησιν διεγεΓραι τους εντοπίους Τούρκους καθ' ημών. Τήν αυτήν
ήμέραν ό ήγεμών ήγέρθη μετά ολίγων του στρατεύματος και
άπήλθεν εις τήν Χεβρών. Αι καμάραι έσκεπάσθησαν της αχιβά-
δας και ήρξατο ή επάνω τούτων άχιβάς, έν η γενήσονται στήλαι 30
δτεραι δέκα καΐ μικραι αχιβάδες έννέΛ.
Τη β' νοεμβρίου ό σαράφ χατζή -Ίωβάνος διά τινας υπηρε-
σίας του ήγεμόνος, καί τις χατζή-Φίλιττπος, άττήραν της Ίερου-
— 118 —
σαλημ εΙς Ίόππην, ϊνα άπέλθωσιν εις Βασιλεόουσαν δστις χατζν
Ίωβάνος έζεζήτησεν καΐ λογίδριον άφ' ημών έπιτάφιον καΐ έδώ-
χαμεν, μη έχοντες το πώς εύλυτώσαι εξ αότου• ό δε χατζη-Φί-
λιπτΓος υπάγει δ'.ά κερεστέν του κουμπέ.
δ Τη ς' νοεμβρίου οί Φράγκοι έκίνησαν άγωγήν καθ' ημών
προς τόν ηγεμόνα, προβάλλοντες δτι έτυήραμεν μήκος πολύ καΐ
πλάτος και υψος του Αγίου Κουβουκλίου. "Ο&εν έκράχθησαν εις
τό όρδι οί πορταρέοι και έφανέρωσαν, δτι ούτε μήκος, ούτε πλά-
τος έξετάθη πλέον του αρχαίου* τό δε υψος ουπω έφάνη. Έκράχθη
10 και ό κάλφας καΐ παρέστη σε προς τούτοις καΐ δτι ή πύλη του
Αγίου Κουβουκλίου κατά την άρχαίαν εχεί' και λαβών προς του
ήγεμόνος του έργάσασθαι το έργον [δδειαν] ώς γινώσκει, πλην
ταχύτερον, ύπέστρεψεν ό μεν ευχάριστων τώ θεώ, οί δε Φράγκοι
έγύρισαν καΐ εν τούτω κατησχυμμενοι καΐ άπρακτοι.
15 Τη ι' νοεμβρίου έπανέστρεψεν 6 ήγεμών διά την Δαμασκόν,
ό δε σιλικτάρης τη ιη', και αυτός ομοίως.
Τη ΐι>' του νοεμβρίου τολμήσας 6 κάλφας, παρακαλεσ&είς πρότε-
ρον ύπ' έμου, ηνοιξε μέρος του Παναγίου Τάφου κατά δυσμάς καΐ
ευρέθη δλος εύωδία άρρητος, δλος αν ιστάμενος μέχρις αύτου του
20 μαρμάρου, έχων φραγμόν κατά μεν τό νότιον δύο μάρμαρα και
επάνω αύτου δύο μάρμαρα, τό εν επάνω του άλλου, ομοίως έκά-
τερα, τό δε άνατολικόν έχων επάνω αύτου τοΐχον ομοίως χαΐ τό
δυτικόν τό δε βόρειον δλον αυτοφυής λίθος ήτο τό παναγιώτατον
σπηλαιον τό δε μέσον του σπηλαίου άνοικτόν, καταναλωθέν υπό
25 τών πολλών κανδηλίων και κηρίων, άναπτομένων τοσούτους χρό-
νους• δθεν ήδη και χτίζεται επάνω του θεοδέγμονος Τάφου κα-
μάρα. Εισερχομένων λοιπόν ημών εις προσκύνησιν, τό Ιδαφος
μένει κάτω, 6 δε Πανάγιος Τάφος άνω, χαθά όραται• και τοις
ά^^αξίοις μου όφθαλμοΐς εΤδον και τρόμος τίατέλα^ε τά όστα μου
30 καΐ δάκρυα ερρεον οί οφθαλμοί μου. Ούτως ήζίωμαι Ιδεΐν σήμε-
ρον, χάριτι του ζωοποιού Χρίστου μου,' και εΤδον καΐ έπίστευσα,
δτι ούτως, ώς γράφω, εχεί' εστί δε τω χρώματι ό Ζωηφόρος
Τάφος άργυρόχρυσος, απαλός.
-119-
Τη κα' νοεμβρίοϋ, τη ιβ' ώρα της Κυριαχης, του ηλίου δύ-
Νοντος, ετέθη ή χλείς έττΐ της άχιβάδος δι' ευχής των εγκαινίων
καΙ αγιασμού.
Τη εικοστή όγδοη του ήδη λήγοντος νοεμβρίου θεία συνάρσει
έλαβε πέρας πάσα ή οικοδομή του μεγάλου μύακος είς ημέρας 5
103, καΐ τούτω τω διαστηματι συνεπληρώθη καΐ το κατά την
Ιεράν πρόθεσιν επάνω της βορείου καμάρας διώροφον σκευοφυ-
λάχιον^ έχον τήν έπ' αύτου όροφήν συνηρμοσμένην διά σιδήρων
καΐ τούβλων εν τω μεταξύ αυτών των σιδήρων.
Τη αύτη ήμερα άνέστρεψαν άπό της Πτολεμαίδος παρά του 10
Σελήμ-πασα εις Ί07ππ]ν 8 τε καμαράσης καΐ ό σαράφης χατζή -
Γτ,ουβάνος, λαβ6^>τες δδεια^; παρ' αύτου του πάσα παραλαβεΓν τά
έναποκεκλεισμένα τοσούτον καιρόν, τά τε άπό της Πόλεως και τά
του πρωτοσυγκέλλου, και άνέβησαν ε [ς Ιεροσόλυμα• έποιήσαντο
δε τήν πορείαν διά ξηράς άπό το "Ακρι- ήν γάρ έναντίος ό 1δ
άνεμος.
Τη κθ' του αύτου ήρξατο θεμελιουσθαι του Καθολικού το
μέγα τέμπλον έκ λίθων και τά στασίδια τά βόρεια.
Τη ιζ' του δεκεμβρίου, έν ήμερα Παρασκευή, ώρα δ' της
ημέρας, ήγέρθη έπανάστασις καθ' ημών ύπό τών εντοπίων Όθω- 20
μανών, καΐ εδραμον εις τόν μέγαν ναόν μετά τουφεκίων, μπιστο-
λίων καΐ μαχαιρών, και έκτύττησαν Ενα χριστιανόν πετραν τουνομα
Γαβριήλ εις τό μήλιγγαν με τουφέκι, και διεβη τό μολίβι αντι-
κρύ• 6 δε έπεσε νεκρός• και άλλον Κρήτα και δτερον έργάτην και
δνα Ίεροσολυμίτην. Εισήλθον δε εις τό Κουβούκλιον του Παναγίου 25
Τάφου• ή δε αιτία, πρώτον δτι ύπεκινήι)ησαν ούτοι οι ζαχίλιδες
ύπ' Άρμενοφράγκων καΐ είτα δτι εβλεπον νεοφανή κτίσματα*
έπειτα, δτι καΐ ζητουντες άπό τών ημετέρων χρήματα ούκ έλάμ-
βανον, ως ήθελον. Όποιος δε φόβος καΐ τρόμος κατέλαβεν ήμας
και τους τεχνίτας της οΙκοδομής, ούκ εστίν έκφράσαι* εις γάρ 30
άπελπισμόν ήλθομεν καΐ τοί5 ζήν. Εισήλθον οι αύτοι συντρίψαν-
τες τήν θύραν του οϊκου του Άβερκίου δραγομάνου• ήρπασαν τό
άργυρουν κανδήλιον και έν τω του παραδραγομάνου, καΐ έκλεψαν
— 120 —
τά ζάρφια αύτου• αυτούς γαρ ζητουντες ούχ εορον. Και τξ νυκτΐ
τη αύτη όπεμείναμεν έκ του φόβου αυττ/οί έν ένΐ των οΤχων του
Άπουχαναχά λεγομένου. Άπό του φόβου τούτου διεπεράσαμεν έν-
τρομοι χαί χατά την ιη', δντων οπλοφόρων των ζαχίλιδων χαι
δ φοβεριζόντων θάνατον δούναι πάσι τοΓς χαλογήροις, εάν μη έςα-
χθώσι έχ του πύργου του Δαβίδ οι χαβάριδες• ούτω χινήσαντες
εισΐ χαθ' ημών τους τοιούτους ζαχίλιδες οι Φραγχοαρμενιοι. Ό
δε επίτροπος χαι ο πρώην επίτροπος χατέβησαν εις τον μουλλάν,
χαι συναχδέντων [των] της γερουσίας και ζητηθέντος παρ' αυτών
10 τό ποιητέον, κοινή γνώμη απεφασίσθη, ϊνα έζέλθωσι του πύργου
οι χαβάριδες• ό δε μουτσελήμης μόνος άντέστη λέγων, δτι " έάν
μη άπόφασις έςέλθη άπό του ήγεμόνος, έγώ ού δύναμαι άλλως
ποιησαι ". 'ΈΓ{ίΊθΊτο δε συνελεύσεις άπό της ένατης ώρας της Πα-
ρασκευής μέχρι της έκτης ώρας της Κυριακής δεκατέσσαρες εν
15 τε τη οικία του μουφτή και νακίτυη, εν τε τη του μουτσελήμη και
μουλλα, εν τε τη του σεχ - Άμποΰ Σωούτ και έν τη του σεχ-
Πέτέρ παρά τω σεχ-Μουχάμετ Ίακούπ Μουγραπλη• ύς τάς οποίας
συνελεύσεις παρά πάντων τών γεροντότερων της Ιερουσαλήμ ουδέν
έλέγετον, δτι μη να έξέλθωσιν άπό της Ακροπόλεως οι άφεθέν-
20 τες χαβάριδες. Και ημείς συν αι^τοίς ένωθέντες χαι μια γνώμη
όμοφωνήσα^πες απεφασίσθη, ϊνα ώμεν συνηνωμένοι μετ' αυτών και
διαυθεντευόμεθα προς αλλήλους εις πασαν κρίσιν και οδτως εστερ-
ςαν και κατεπείσθησαν ούτοι οί γέροντες και άττέστειλαν έξαγα-
γόντες άπό του θείου ναού τους ζαχίριδες και άπό του Πατριαρ-
25 χείου και άπό του Αβραάμ και άπό τοί5 ^ζτοηιίοι^ της Γεθση-
μανής, ένθα ήσαν έπηρεάζοντες οι κάλοι ούτοι φύλακες, ή, τό
άληθέστερον ειπείν, φοβερίζοντες λησται και βίαιοι άρπαγες• έξε-
κομίσθη δε και ό διά του πυροβόλου αποθανών πέτρας Γαβριήλ
και ετάφη• κινδυνεύει δέ εις θάνατον ό πληγείς Κρητικός• οί δέ
30 άλλοι δύο ούκ έχουσι φόβον συνετρίβησαν δέ και τά μάρμαρα τά
όρθωθέντα έν τω Άγίω Κουβουκλίω, καί τίνα άλλα τών νεοοικο-
δομη Μέντων κτιρίων κατεκρημνίσθησαν κατέαςαν καΐ τόν έν τω
άγίω Γολγοθά ύάλινον πολυέλεον έφοβέριζον δέ καΐ τους μαστό-
— 121 —
ρους τους έν τω αατω θείω ναω του θανατώσαι• ο? δε έν τω
^Αβραάμ λτβσταΐ τ^ρπασαν πολλά, χαΐ χρήματα καΐ πράγματα των
τε παρευρεθέντων προσκυνητών χαΐ του ηγουμένου• οι δε έν τώ
Πατρεαρχείω έδυνάστευον τους πατέρας, δσους ευρισχον, λαμβά-
νοντες παρ' αυτών χρήματα. ΚαΙ χατά τήν τρίτην ώραν της νυ- δ
χτός της έπιφωσχούσης Κυριακής χατέδραμον χαΐ κατά του όσπη-
τίου του Άπουχανανία χΛλουμένου, ζητουντες νά φονεύσωσιν ένθα
ήσαν 8 τε κάλφας καΐ ό δραγουμάνος Άβερχιος χαΐ ό χοντζα-
χχάνης. Ουδέν δμως έπραξαν, προφ&ασάντων εκείνων καΐ άποφυ-
γόντων 3(λλος άλλαχόσε, δπου ήδυνήθησαν. Αυτοί δε οί λησταΐ 10
κωλυθέντες υπό τών ένδον του οΤκου τούτου μαϊστόρων άπαξ και
δις άπεκωλύ&ησαν της φονώδους ορμής, καΐ οϋτως άπαντες έφυ-
γον από του όσπητίου και αφέθη κενός ό οΤκος άπό τε τών προσ-
φυγόντων έκεΐσε πατέρων, άπό τε τών μαστόρων. "Οθεν είσελ-
θόντες οί λησται ουδέν έπραξαν, άλλ' ουδέ τους οίκους ήνοιξα^^ 15
έν άνέσει δντες, ουδέ άλλον τινά τών έν τω Πατριαρχείω οϊκων
έβλαψαν, πλην τής οικίας του δραγουμάνου, ως εϊρηται. Και ταΰτα
μέν έγένοντο μέχρι τής ογδόης ώρας τής Κυριακής, καθ' ήν,
ως εϊπομεν, εξήχθησαν έκ του Πατριαρχείου• ότε και 6 επίτρο-
πος μετά του πρώην επιτρόπου κυρ Γερασίμου επανέκαμψαν άπό 20
τών κριτών, ποιήσαντες έν αύτοΐς νύκτας δύο, και τήν μέν πρώ-
την ένυκτέρευσαν έν τω οϊκω του νακίπη, τη δέ δευτέρα έν τω
οίκω του μπας-κτ^ατίτυη. Διαμένουσιν δμως τά πράγματα ούχΙ το-
σούτον ασάλευτα.
Σήμερον ημέρα Δευτέρα, τη εικοστή του δεκεμβρίου, ό πα- 25
νοικτίρμων θεός έλεήσατο ήμας, και διατηρήσαι καΐ διαφυλάξαι
άσινεΐς και ά^^επηρεάστους, και ήμας και τόν πανάγιον αύτου οίκον,
οΤς τρόποις οΤδε, διά το άπειρον αύτου έλεος!
Τη κδ' του αύτου μηνός, τή παραμονή δηλαδή τής Χρίστου
γεννήσεως, ένεποδίσθημεν άπαξάπαντες οί έν Ιερουσαλήμ ορθό- 30
δοξοι εις το νά άπέλθωμεν εΙς τήν άγίαν Βηθλεέμ και νά πανη-
γυρίσωμεν, ως είθισται ετησίως, την παγκόσμιόν πανηγυριν διότι
οί Φράροι, δντες έκεΐ έν τή Βηθλεέμ, πρώτον διήγειραν έμφύλιον
— 122 —
πόλεμον, -/ινήσαντες τον λεγόμενον Γχαχουπ Ζαάρ, έχ της φα-
τρίας αυτών Βηθλεεμίτην, δμοδ καΐ δλην την γενεάν των Φαρα-
χήδων κατά πάνω των άλλων γενεών, Τούρκων καΐ Τωμαίων
έπειτα έμισ&ώσαντο και τους συνομώτας, τους τήν φάραγγα οί-
5 χούντας Σιλωάμ, ϊνα πιάσωσι τους δρόμους καΐ φονεύσωσιν δντινα
ευρουσι τών ορθοδόξων, κα&ώς αύτοι άπήγγειλαν ήμΐν και δια
τούτο, ϊνα μη τι γένηται τών απευκταίων, έκωλυ&ημεν της προς
τήν άγίαν Βηθλεέμ θείας πανηγύρεως. Οι αύτοι Φράροι, όμου
και οι Αρμένιοι, αύταΐς μιαραΐς αυτών χερσιν έτόλμησαν οί δυσ-
10 σεβέστατοι και συνέτριψαν πασαν την όρθομαρμάρωσιν, τήν έν τω
Άγίω Κουβουκλίω, καΐ δλλα πολλά νεουργηθέντα κτίσματα ένδον
του αγίου Γολγοθά και έν τώ Καθολικώ ήχρείωσαν συντρίψαντες*
δθεν και μένει αργούν τό θείον έργον άπό της ιζ' του ήδη λή-
γοντος μέχρι τής σήμερον κατέκαυσαν δε καΐ μέρος της Αγίας
15 Πόρτας οί κάλοι μισθωτοί τών Μωαβιτών χαι Άμμανιτών.
Κατά δέ τήν η' του τρέχοντος Ιανουαρίου, ώρα όγδοη τής
ημέρας, έκράχθησαν είς το κριτήριον του μουλλα 8 τε επίτροπος
καΐ 6 πρώην επίτροπος, και έγένετο συμφωνία ενώπιον πάντων τών
άγχάνιδων και τών μικρών, δτι ούτε ήμεΐς νά κατατρέξωμεν τους
20 εντοπίους, ούτε αύτοΙ ήμας πλέον νά ένοχλήσωσιν, ουδέ είς το
παραμικρόν και οΰτω τη ενάτη ώρα διελύθη ή σύναζίζ των και
άνήλθον εις το Πατριαρχεΐον οί επίτροποι ήσυχάζοντες όπωσουν.
Οί έντότΓϊοι δμως, καίτοι, ως εϊπομεν, συμφωνησα^^τες τοις χεί-
λεσιν, άλλα ούκ έπαύοντο έν τω αναμεταξύ αυτών φοβερίζοντες,
25 δπως έκείνην τήν νύκτα λαχόντες ήμας άμερίμνους έπιδράμωσιν - - - -
[Λείπει το εξής].
ΠΙ•
ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ μονάχου ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟϊ
ΤΟΥ ΑΡΑΜΠΟΓΛΟΪ
δραγομάνου του Πατριαρχείου των Ιεροσολύμων
ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΚΑΤΑΠΑΤΟΪΜΕΝΗ.
(Οοά. ΡεΙγ. 176, ρΕ^. 1 - 357).
Πρόλογος Ανθίμου μονάχου του εξ *Αγχιάλοϋ.
Τοις έντενϊομένοις. — Ε[μΙ χάγώ χριστιανός* δι' δ όφει-
λομένως σπεύδω γενέσ&αι καΐ τοΐς πλησίον ωφέλιμος τη έκδόσει
της ανά χεΤρας βίβλου, η δνομα "^ Ιερουσαλήμ χαταηατονμένη'
δι' ής χαι ώς ναζιραΐος φιλαλή&ως άναχαλυτττω τα δντα (άλλα
πάνυ συντόμως, χα&' δ δει), ων πάντες έπι&υμουσι καΐ οίων ευ- 5
χονται εχειν την γνώσιν κατά συνέχειαν χαΐ άλληλουχίαν των
εποχών και της χρονολογίας, τ) δη τους πάντας τέως διαλανθά^^ει,
καΐ οδτως 6 ορθόδοξος έν ταύτη ώς έν έσόπτρω καθορών τόν μη
κατ' έπίγνωσιν τών αιρετικών ζηλον, αυτός έν έπιγνώσει καΐ ουκ
έν δεισιδαιμονία θερμότερος έσται. Διηρηται δε ή βίβλος έν πέντε 10
τμήμασί' τό αϊ μεν περιέχει τόν κατάλογον ακριβώς τών πατρι-
αρχευσά^^ων έν Ιερουσαλήμ, άρχόμενον άπό του Ιακώβου του
άδελφοθέου και πρώτου ίεράρχου- τό δε β' περιέχει έκ τίνος επο-
χής ήρξα^^ο οι Φράτορες καταπατεΐν τήν *Αγίαν Πόλιν, καΐ 8σΛ
καθ' ημών έδολιεύσαντο, και δπως άφήρπασαν τά άγια προσκυ- 1&
νήματα καΐ μοναστήρια άφ' ημών τό δέ γ' ωσαύτως εμπεριέχει
πότε οι Αρμένιοι ήρςαντο καταπατεΤν τήν Άγίαν Πόλιν, και 'δσΛ
— 124 —
χαθ' ή(ΐών άνήίδώς κατεφγάσαντο, καΐ πώς άφήρπασαν τα ημών
άφ' ημών τό δε δ' εμπεριέχει εν μεταφράσει τους υψηλούς βά-
σιλιχους αυτογράφους ορισμούς (8 έστι τά χατ-σερίφια), ους χατ'
έλεος οί τροπαιούχοι αξιομνημόνευτοι χαΐ δικαιότατοι ημών βασι-
5 λεις μεγαλοπρεπώς άλληλοδιαδόχως έχαρίσαντο• τό ε' δε χαί τε-
λευταίον τμήμα εμπεριέχει τό παράρτημα τών έπισυμβάντων εν
τη παρελ&ούση πολυχρότφ της δεχαετηρίδος έποχη ^, έζ ων απάν-
των ευδηλον γίγνεται που χαι πώς χατεςοδευ&ησαν τά του Πανα-
γίου Τάφου χειμήλιά τε χαι χρήματα* χαι εστίν έν ένΐ λόγω ή
10 βφλος σύντομος άμα χαΐ περίεργος Ιστορία χαι αμα τών Άγιο-
ταφιτών μιχρά απολογία• ην ήρξατο μεν 6 χυρος Προκόπιος Να-
ζιανζηνός, δια δε τόν έπισυμβάντα αύτώ πρόωρον θάνατον έπέ-
θηχα έγώ και την έσχάτην χείρα προσεπιδιορθώσας, άτε αύτο-
παθής χαί αύτότυτης γενόμενος. Μέμνησθε ουν χάμου οΐ έντευξό-
15 μενοι, μέμνησθε δε χαΐ τών φιλοτίμων και φιλοχρίστων έκδοτων,
ών ή μνήμη εϊη άθά^^ατος.
ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΓ ΠΑΝΑΓΙΟΙ ΤΑΦΟΪ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟΝ,
ττεριέχον τόν χατάλογον τών εν 'Ιεροσολύμοις πατριαρχεοσάντων ά::ό 'Ιαχώ^οο
του άδελφοθέοϋ [χέχρι του ήδη εύχ>.εώς πατριαρχεύοντος χυρίοο Πολυκάρπου.
20 Μετά την άνάληψιν του κυρίου ημών Ίησου Χρίστου πρώτος
Ιεράρχης καθίσταται ό παρ' αύτου του Χρίστου τώ λγ' ετει χει-
ροτονηθείς Ιάκωβος 6 άδελφόθεος, 8ς έπισχοπεύσας χρόνους κθ'
έκομίσατο και τον μαρτυρικόν στέφανον, μνημονευόμενος έν τω
Μηνολογίω κατά την κγ' Οκτωβρίου. Ούτος πρώτος συνέγραψε και
25 την θείαν λειτουργίαν. — Μετά το^^τοΊ δεύτερος έπισκοπεύει
Συμεών α', ό κατά σάρκα ανεψιός του Κυρίου• έπισκοπεύσας δε
χρόνους κς', ή κατ' άλλους λθ', έκομίσατο και ούτος έπι Τραϊανού
αύτοκράτορος τόν ίερομαρτυρικόν στέφανον, μνημονευόμενος έν τω
Μηνολογίω κατά την κζ' άπριλίου. — ΕΤτα έπισκοπεύει 'Ιοοατος α\
* [Έν τω χρασπέδω διά χειρός ε'τέρας: «έννοεΐ δε την έλληνικήν έπανάστασιν,
την άπο του 1821 - 1831 διαρχέιασαν».
— 125 —
6 χαΐ Ιωσήφ χαΐ Βαρσαβας καΐ Ιούδας λεγόμενος, χρόνους ζ'•
τούτου διάδοχος καθίσταται — Ζαχχαϊος, ούχ ό άρχιτελώνης• τούτον
έπισχοπεύσαντα χρόνους θ' διαδέχεται — Τωβίας ή Τωβίτ, έπισχο-
πεύσας χρόνους β'• μετά τούτον — Βενιαμίν α'- καΐ ούτος έπισκο-
πεύει χρόνους β'. — Ιωάννης α', ό την κλησιν Χαριτώνυμος• και δ
ούτος χρόνους β'. — Ματθίας 6 καΐ Ματθαίος χρόνον δνα. — Βε-
νιαμίν β', ό καΐ Φίλιππος λεγόμενος• και ούτος χρόνον δνα. —
Σενέκας ό καΐ Πινθίας• χρόνον καΐ ούτος δνα. — Ίουστος β' ή
, Ίούστης χρόνους ε'. — ΔευΙς ή Δευη χρόνους β'. — Έφρής δ και
Έφραιμ χρόνους γ'.— Ιωσήφ α', ό και ΊεσσαΙ λεγόμενος, χρό- 10
νον δνα ή ε' κατ' δλλους. — Ιούδας έπΙ ΆδριΛνοΰ Αιλίου αύτο-
κράτορος 'Ρωμαίων χρόνους β'. Οι μέχρι το{)τοο έπισκοπευσαντες
ήσαν έκ" τυεριτομής. — Μετά δε τοδτον ίεραρχεύει ις' πρώτος των
άπεριτμήτων Μάρκος• και ούτος έπι Αδριανού, δστις κυβερνήσας
την έν Ίεροσολυμοις έξ εθνών συγκροτηθεΤσαν έκκλησίαν χρόνους ΐδ
η' έκοιμήθη έν Κυρίω. — Τούτου διάδοχος γίνεται Κασοιανός καί
ίεραρχεύει χρόνους ε'. — ΕΤτα Πουπλιος• και οοτος χρόνους ομοίως
ε'. — Μάξιμος α' χρόνους η'. — Ιούλιος ό καΐ Ιουλιανός χρόνους
δ'. — Γάιος ό και Γαϊανός έπι Μάρκου Αύρηλιανου του φιλοσόφου
χρόνους γ'. — Σύμμαχος έπΙ του αύτου Μάρκου χρόνους β'. — 20
Γάιος β', ό και Κάιος, χρόνον §να. — Ιουλιανός 6 και Ούάλης
χρόνους δ'. — Καπίτων ό καΐ Καπιτών έπΙ Κομμόδου χρόνους γ'
και μήνας δξ. — Ηλίας α'• και ούτος χρόνους γ' και μηνάς §ζ. —
Μάξιμος β' χρόνους δ'. — Αντώνιος χρόνους ε'. — Ούάλης ό καί
Βάλης χρόνους γ'. — Δολιτιανός ό καΐ Δολιχιανός χρόνους δ'. — 25
Νάρκισσος χρόνους κ'• 8ς διά τό συκοφαντηθήναι υπό τίνων ίερο-
χατηγόρων παραιτησάμενος άνεχώρησεν είς τόπον δγνωστον. —
Διεδέςατο ούν τόν θρόνον Αϊλιος ή Δίων, έπισκοπεύσας χρόνους
β'. — Είτα Γερμανίων χρόνους δ'. — Μετά τούτον Γόρδιος, έπΙ καίσα-
ρος Τώμης Βασσιανου Αντωνίου του Καρακάλλα, χρόνους ε'. 30
Έπι της ιεραρχίας τούτου αναφαίνεται πάλιν ό θεΐος Νάρκισσος,
και αναλαμβάνει τόν ϊδιον θρόνον άλλα διά το γήρας μή δυνά-
μενος νά υπηρέτη τό της επισκοπής λειτούργημα, καθίστησι διά-
— 126 —
δοχον κατά θείαν άποχάλυψιν τον έπίσκοπον της Καππαδόκων
Καισαρείας, δς ην Αλέξανδρος• άλλ' ό μεν θεΤος Νάρκισσος
μετ' ολίγον κάφόν της διάδοχης του θείου τούτου 'Α).ε;άνδροϋ
έκομίσατο και τον μαρτυρικόν στέφανον, μνημονευόμενος εν τω
δ Μηνολογίο) τω νέω κατά την ζ' αυγούστου• 6 δε θεΓος Αλέξανδρος
ίεραρχεύσας χρόνους λε', η κατ' άλλους λη', έκομίσατο και ούτος
τόν μαρτυρικόν στέφανον, μνημονευόμενος κατά την ιβ' δεκεμ-
βρίου. — Μετά τούτον δε ίεραρχεύει Μαρζαβάνης ή Μαζαβάνης,
ή Άμαρζιπαν λεγόμενος, χρόνους ιε'. — Είτα Τμέναιος, έπι Γαληι-
10 νου 0100 Ούα)νλεριανου, χρόνους κδ', ή κατ' άλλους λα'• — Ζάμβας
ή Ζάμβδας, ή κάλλιον Λάμβας, έπι καίσαρος Τωμαίων ΙΙρόβου,
χρόνους γ'. — Έρμων έπι Διοκλητιανου χρόνους ιδ'. Μέχρι τούτου
τόυ ίεράρχου οΐ των Τωμαίων βασιλεΓς ήσαν Έλληνες και διώ-
κται της ορθοδοξίας. — Μετά δε το χριστιανίσαι τους βασιλείς,
15 ων πρώτος βασιλεύς Τωμαίων όρθοδοξότατος 6 μέγας Κωνσταν-
τίνος, διαδέχεται τον θρόνον Μακάριος α', δστις παρην καΐ έν τξ
α' αγία οικουμενική συνόδω τη έν Νικαία, καΐ έπισκοπεύει χρό-
νους κ'. — ΕΤτα Μάξιμος γ', ό και Μαξιμωνας, χρόνους δ', ή κατ'
άλλους κγ'. — Κύριλλος ό παμμέγιστος, έπΙ Κωνσταντίου υίου
20 του μεγάλου Κωνσταντίνου* δς παρην καΐ έν τη β' άγίορ οικου-
μενική συνόδω τη έν Κωνσταντινουπόλει, έπι της βασιλείας Θεο-
δοσίου του μεγάλου, καΐ τότε ώνομάσθη αυτός τε και ό Κων-
σταντινουπόλεως πατριάρχης. Πατριαρχευει δε 6 θείος Κύριλλος
χρόνους ιε', ή κατ' άλλους κγ' ^ Είτα εξορίζεται εις Ταρσόν καΐ
^ επιβαίνει του θρόνου 'Ερέννιος 6 και ΕίρηναΓος χρόνους γ'. —
ΕΤτα Ηράκλειος ό και Ευτύχιος• και ούτος χρόνους γ'. — Μετά
τούτον Ίλάριος ή Ίλαρίων χρόνους ε'• τους οποίους ή εκκλησία
ου τάττει εις τόν τών'πατριαρχών κατάλογον, ως παραβάτας καΐ
έπιβάτας του θρόνου. — Μετά δε τόν Ίλάριον άναδέχεται πάλιν
30 τόν θρόνον ό θείος Κύριλλος έπι του παραβάτου Ιουλιανού, και
ζήσας μετά την άνάκτησιν του θρόνου ικανούς ετι χρόνους άνηλ-
θεν εις την άνω Ιερουσαλήμ• έν δε τω Μηνολογίω μνημονεύεται
' [Έν τω κρασπέδω λγ'].
— 127 —
κατά τήν νη μαρτίοα. — Τούτον διαδέχεται Ίωά^^νης β', και πα-
τριαρχεύει χρόνου; κγ', ή κατ' άλλους κθ'. — ΚαΙ μετά τούτον
ϋραυλιος χρόνους κ'. — ΕΤτα Ίου|3ενάλιος, έπ'ι Θεοδοσίου του μι-
κρού και έπΙ Μαρχιανοΰ, δς παρην και έν ταΐς άγίαις οίκου-
μενικαΐς συνόδοις, τξ έν Έφέσω γ' και τη έν Χαλκηδόνι δ'• πα- 5
τριαρχεύει δε χρόνους κη'. — Είτα αποβάλλεται και επιβαίνει του
θρόνου Θεοδόσιος ο Μονοφυσίτης, και κατακρατήσας του θρόνου
μήνας είκοσι καθαιρείται και άποδίδοται τω θρόνω ό θείος πάλιν
Ίουβενάλιος, και πατριαρχευει ετι χρόνους δέκα• μ^/ημονεύεται
δ' έν τω νέω Μηνολογίω κατά τήν ^ Ιουλίου. — Μετά δε τόν 10
θείον Ίουβενάλιον πατριαρχευει Αναστάσιος α' χρόνους ιη . —
Τούτον αποβάλλει δυναστικώς καΐ επιβαίνει του θρόνου Γερόντιος
6 Μονοφυσίτης, κατακρατήσας τοί5 θρόνου χρόνον ένα* ου καθαι-
ρεθέντος πατριαρχευει κανονικώς Μαρτύριος ό Καππαδόκης χρό-
νους η', ή κατ' άλλους θ'. — Είτα Σαλλούστιος χρόνους και ούτος 15
η' ή θ'. Έπι τούτου άπέσχισεν 6 πάπας Τώμης διά το ένωτικόν
του Ζήνωνος. — Μετά τούτον ανάγεται εις τόν θρόνον Ηλίας β',
"Άραψ τό γένος, καΐ πατριαρχεύσας χρόνους κγ' εξορίζεται υπό
του βασιλέως Αναστασίου του Δικόρου* μεθ' δν πατριαρχευει —
Ιωάννης γ' ό σταυροφύλαζ χρόνους ια' ή ιγ', μνημονευόμενος έν 20
τη Μηνολογίω Νικόδημου τη λ' μαρτίου. — Είτα Πέτρος έπι Ιου-
στινιανού του μεγάλου χρόνους ιη' ή κ'. Μνημονεύεται καΐ ούτος
έν τω αύτω Μηνολογίω κατά τήν ια' μαρτίου εΙς τον βίον του
οσίου Γεωργίου του ΣιναΓτου. — Μακάριος β' χρόνους γ', ου πα-
ραιτησαμένου γίνεται — Εύστόχιος, δς παρήν καΐ έν τη άγια οίκου- 25
μβνικη 'ε' συνόδω τη έν Κωνσταντινουπόλει, έπΙ Ιουστινιανού του
μεγάλου. — Μετά δε τούτον, πατριαρχεύσαντα χρόνους λθ', ή κατά
άλλους με', άναδέχεται πάλιν τόν θρόνον ό — Μακάριος β', και πα-
τριαρχευει ετι χρόνους δ'. — Μεθ' δν Ιωάννης δ' χρόνους ε'. —
Είτα Άμμώς χρόνους η', έπΙ Μαυρικίου• μετά τοοτοΊ — Ίσαάκιος 30
ό καΐ Ησύχιος, και πατριαρχευει χρόνους η'. ΈπΙ τούτου έγεν-
νήθη 6 Μωάμεθ τω χ' σωτηρίω ετει. — Μετά τούτον διαδέχεται
τόν θρόνον Ζαχαρίας, έπι βασιλέως Ηρακλείου* ου τω ε' ετει
— 128 —
της βασιλείας έάλω ή Ιερουσαλήμ υπό του Περσάρχου Χοσρόου•
ύφ' ου άπήχθη μετά των λοιπών ορθοδόξων εΙς Βαβυλώνα ^ αιχμά-
λωτος χαΐ 6 θείος ούτος Ζαχαρίας• άλλ' ό βασιλεύς Ηράκλειος
κατατροπώσας τόν Χοσρόην έλυτρώσατο τους ορθοδόξους και τον
δ πατριάρχην Ζαχαρίαν, και ά-^έλαβε τήν Ιερουσαλήμ. Ό ουν θεΤος
Ζαχαρίας έπιστρέψας εις "Ιεροσόλυμα μετά του βασιλέως καΐ των
τιμίων ξύλων, υψωσεν αυτά έν τω άγίω Γολγοθά, ως ήσαν έν τη
θήκη αυτών ανέπαφα, και έχάρησαν ό λαός και ό βασιλεύς, δο-
ξάζοντες τόν έν τούτοις προσηλωθέντα κυριον και λυτρωτήν του
10 παντός Ίησοΰν Χριστόν. Ό δε θεΐος Ζαχαρίας πατριαρχεύσας
πρό της αιχμαλωσίας και έν τη αιχμαλωσία και μετά τήν αιχ-
μαλωσίαν χρόνους κβ', ή κατ' άλλους κε', άπήλθεν εις τάς αιω-
νίους μονάς, μνημονευόμενος έν τω Μηνολογίω κατά τήν κα' φε-
βρουαρίου. — Μεθ' δν ανάγεται εις τόν θρόνον Μόδεστος και πα-
15 τριαρχεύει χρόνον δνα' δστις μνημονεύεται έν τω Μηνολογίω κατά
τήν ις' δεκεμβρίου. — Μετά τούτον Σωφρόνιος α'. Έπι τούτου
παρεδόθη ή Ιερουσαλήμ τω "Ωμερ-Χαττάπ έν ετει σωτηρίω χλς'•
πάρ' ου εδόθη τω πατριάρχη τούτω άχδιναμές (συνθήκη) είς
άραβικήν διάλεκτον περί τών έν Ιερουσαλήμ προσκυνημάτων. Πα-
20 τριαρχεύσας δε χρόνους ιβ' άνήλθεν εις τάς επουρανίους σκηνάς,
μνημονευόμενος κατά τήν ια' μαρτίου. Διά γουν τήν τών Σαρα-
κηνών τυραννίαν μένει ό θρόνος τών Ιεροσολύμων άνευ πατριάρ-
χου χρόνους κθ'. — • Έπι δε της βασιλείας Κώνσταντος, έγγόνου
του βασιλέως Ηρακλείου, πατριαρχεύει, κατά τόν Ευτύχιον, Γεώρ-
25 γιος α' χρόνους ιδ'. — Είτα Θεόδωρος α' χρόνους ι' ή ιδ'. Τούτου
ό τοποτηρητής Γεώργιος ό πρεσβύτερος μοναχός παρήν έν τη
αγία και οικουμενική §κτη συνόδω τη έν Κωνσταντινουπόλει, έπι
Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου. — Μετά τούτον γίνεται Αναστάσιος
β', και πατριαρχεύει χρόνους κε'• παρήν δε ούτος και έν τη
30 αγία οΙκουμενικη πενθέκτη συνόδω τη έν Τρούλλω λεγομένη. —
Μετά τούτον Ιωάννης ε' χρόνους μ'. — ΕΤτα Γεώργιος β' χρόνους
δ'.— Μεθ' δν Θεόδωρος β' .χρόνους ιθ'. — Έπειτα Ηλίας γ', ου
* [Έν τω κρασ;:έοω Περσία»/],
— 129 —
ό τοποτηρητής Θωμάς παρήν έν τη άγια οιχουμενικη εβδόμη
συνόδω τη έν Νίκαια, έπΙ Κωνσταντίνου καΐ Ειρήνης της μητρός
αυτοδ. Πατριαρχεύει δέ ούτος χρόνους λς' χαι διαδέχεται τόν
θρόνον ό είρημένος — Θωμάς α' χρόνους δέκα. — Είτα Βασίλειος
ό μαθητής αύτου, ομοίως δέκα, ή κατ' δλλους ιε'. — Ιωάννης ς 5
χρόνους δ'• ος δια τήν των Σαρακηνών τυραννίαν παραιτησάμενος
άνεχώρησε. — Σέργιος α', υιός του Δαμάσκηνου Μανσούρ, χρόνους
ις'. — Σολομών ό και Σαλμωνας χρόνους δ'. — Θεόδωρος ό και
Θεοδόσιος χρόνους ι'. — Ηλίας δ', αδελφός του άνωθεν Σεργίου α',
χρόνους κθ'• και κοιμηθείς θάτυτεται ένδον της εκκλησίας του 10
προφήτου Ήλιου, της μεταξύ Ιερουσαλήμ και Βηθλεέμ κειμένης. —
Σέργιος β' χρόνους δ' καΐ μήνας η'. — Δέων χρόνους ιζ'. — Αθα-
νάσιος α' χρόνους β', ος άσθενήσας παρητήσατο. — Νικόλαος χρό-
νους ιε'. — Χριστόδόυλος α ό Άσκαλωνίτης χρόνους ιδ' ή κ . Έπι
τοότοΌ ήρξαντο αϊ ταραχαΐ τών έν Αίγύπτω βασιλέων κατά των 15
Σαρακηνών διό φοβηθείς άνεχώρησεν εις Τέμλι, κάκεΐ άποδη-
μήσας προς Κυριον ετάφη έν τη έκεΤσε εκκλησία. — Ιωάννης 6 ζ'
χρόνον §να• έφ' ου οι έν Αίγύπτω βασιλεΓς, οί λεγόμενοι Μάμε
λουκοι, άρπάζουσι τήν Ιερουσαλήμ από τους Σαρακηνούς, τους
εις Παγδάτι τότε βασιλεύοντας Χουλεφάϊ-Άμπασιγι^έ λεγόμενους, 20
και κατακαύσαντες τόν ναόν της Αναστάσεως, συγκατακαίουσι καΐ
τόν θείον τούτον Ίωάννην. — Μεθ' ον γίνεται Άγάθων χρόνους
ιδ'. — Χριστόδουλος β', ό και Αγάπιος, χρόνους β' και μήνας ς'. —
Θωμάς β' χρόνους ι' και θνήσκει έν Αίγύπτω. — Ιωσήφ ό Ια-
τροφιλόσοφος χρόνους γ' και μήνας η'. — Θεόφιλος α' χρόνους η'• 25
ου θανόντος μένει ό θρόνος χηρεύων χρόνους ια'. — ΕΤτα λαμ-
βάνει τόν θρόνον Νικηφόρος α' και πατριαρχεύει χρόνους ε'. —
Μεθ' δν 'Ορέστης χρόνους κβ'• ην δέ ούτος έξ αίματος βασΛικου.
Έπι τούτου ήρζατο ό βασιλεύς Τωμανός ό Αργυρόπουλος άνα-
χτίσαι τόν έπΙ Ιωάννου του ζ' πυρποληθέντα ναόν της Άναστά- 30
σεως, άλλ'. ούκ έφθασε τελειώσαι άπονους τό χρεών άπετελείω-
σαν δέ τοοτοΊ οί αυτοκράτορες Μιχαήλ ό Παμφλαγών καΐ Κων-
σταντίνος ό Μονομάχος, έπιστατουντος του ειρημένου 'Ορέστου• δς
τιι. 9
— 130 —
άπελθών εΙς Κωνσταντινούπολιν έχοιμήθη έν Κυρίω. — Μετά δέ
τούτον πατριαρχεύει Μήνας μήνας οχτώ. — ΕΤτα Σωφρόνιος β' χρό-
νους ίβ'. ΈπΙ τούτου έν ετει σωτηρίω ^ανε' ήρξαντο άπέρχεσθαι
εις Ιεροσόλυμα οι Δυτικοί χάριν προσχυνήσεως των Αγίων Τό-
5 πων. — Μετά δε τοοτο^ πατριαρχεύει Μάρχος β' χρόνους ιδ'. —
Συμεών β', ό γράψας χατά άζυμων, χρόνους ιβ'. — Ευθύμιος χρό-
νους ιθ', έφ' ου έάλω ή Ιερουσαλήμ υπό των Δυτιχών έν ετει
σωτηρίω ,απθ', ίουλιου ιε'• έκυρίευσαν δ' αυτήν χρόνους πη'. —
Μετά δέ ταΰτα καθίσταται πατριάρχης Αγάπιος ό από Σελευ-
10 κείας της Πιερίας ^ χρόνους ε'. — Σάββας ό άπό Καισαρείας της
Παλαιστίνης χρόνους ιγ'. — Ευχέριος χρόνους ς'. — Ιάκωβος β' χρό-
νους ιε'. — Αρσένιος χρόνους κ'. — Ιωάννης η' χρόνους ζ'. — Νι-
κηφόρος β' χρόνους θ'. — Δοσίθεος α' έπΙ Ίσαακίου του Αγγέλου
χρόνον §να, και μετατίθεται είς τόν της Κωνσταντινουπόλεως
15 θρόνον έπι τοοτοο έάλω ή Ιερουσαλήμ υπό του Μέλεκ-Σαλάχ-
έδδίν, σουλτάνου της Αίγύπτου, διωχθέντων των Δυτικών έν Ιτει
σωτηρία) ^αρτυζ'. — Αθανάσιος β' χρόνους λε'• έπΙ τούτου έάλω
υπό των Δυτικών ή Κωνσταντινούπολις έν έτει ,ασδ', άπρι-
λίου ιβ'. — Λεόντιος χρόνους λη', μνημονευόμενος κατά την ιδ'
20 μαΐου εις τό Νέον Έκλόγιον. — Γρηγόριος α' χρόνους κζ'. Έπί
τούτου άνέλαβον οι Τωμαΐοι τήν Κωνσταντινουπολιν, — Λά-
ζαρος χρόνους ιγ', — και επιβαίνει του θρόνου δυναστικώς Γε-
ράσιμος ό παράνομος• — έπΙ δέ Ιωάννου του Καντακουζηνού
αναλαμβάνει πάλιν τόν θρόνον ό Λάζαρος. — Σωφρόνιος γ'
25 χροΊοος μς'. — Δωρόθεος α' χρόνους λη', ή κατ' άλλους μη'. —
Θεόφιλος β', έπΙ Μανουήλ Παλαιολόγου του γέροντος καΐ του υιού
αύτου Ιωάννου, χρόνους λβ'. — Θεοφάνης α' χρόνους ιε'. ΈπΙ τού-
του συνήχθη και ή έν Φλωρεντία ψευδοσύνοδος. — Ιωακείμ χρό-
νους θ' ή ιβ', έφ' ου έάλω ή Κωνσταντινούπολις υπό του σουλ-
30 τάν Μεχμέτη β' έν έτει ,αυνγ', μαΓου κθ', ημέρα Τρίττ). — Αθα-
νάσιος γ' χρόνους δ'. Ούτος άπελθών εις Κωνσταντινουπολιν έλαβε
παρά του ρηθέντος σουλτάν Μεχμέτη β' βασιλικόν αύτόγραφον
* ΡΕν τω χρασπέδω* «Συρίας»].
— 131 —
(χάτι-σσερίφι) περί των έν ^Ιερουσαλήμ προσκυνημάτων εν ετει
όθωμανιχω 862. — Γρηγόριος β' χρόνους κς', ή χατ' δλλους λς'. —
Δωρόθεος β', ό καΐ Άτάλλάς άραβεστί λεγόμενος, χρόνους μα'.
ΈπΙ τούτου έάλω ή Ιερουσαλήμ υπό του σουλτάν Σελίμη α',
άποδιώζαντος έχεΐ&εν τους Τζερκέζους καΐ Αιγυπτίους. "Έλα^ζ 5
και ούτος παρά του ρηθέντος σουλτάν Σελίμη α' βασιλιχόν αύτό-
γραφον περί των αυτών προσκυνημάτων. — Μετά δε τούτον διεδέ-
ςατο τον θρόνον έν ετει σωτηρίω ^αφλδ' Γερμανός ό Πελοποννή-
σιος, από χωρίου της Τρεπολιτζας Αράχοβα. Ούτος κατεσκεύασε
τό "Αγιον Κουβούκλίον του Παναγίου Τάφου, πατριαρχεύσας χρό- 10
νους με'. — Σωφρόνιος δ'• καΐ οοτος Πελοποννήσεος από Δημιτζά-
νης, χρόνους κζ', ή κατ' άλλους λζ'. — Με&' δν πατριαρχευει
Παΐσιος (καΐ ούτος από Δημιτζάνης) χρόνους ιε' ή ιη'. — Νεκτά-
ριος ό Κρής, δς ήν Σιναίτης πρότερον, και πατριαρχεύσας χρό-
νους ζ' και μήνας θ' παρητήσατο οικειοθελώς καΐ διαδέχεται 15
τούτον — Δοσίθεος β'• και ούτος Πελοποννήσιος από χωρίου τής
Κορίνθου Αράχοβα• πατριαρχεύει χρόνους λη' καΐ διαδέχεται
αυτόν ό ανεψιός αύτου, ό άπό Καισαρείας τής Παλαιστίνης προ-
βιβασθείς, - Χρύσανθος ό σοφώτατος, και πατριαρχεύει χρόνους
κβ'• δν διαδέχεται ό άπό Καισαρείας τής Παλαιστίνης προβιβα- 20
σθείς — Μελέτιος ό έξ Αϊνου, χρόνους θ'• — μεθ' δν ό άπό Καισα-
ρείας Παρθένιος ό έξ Αθηνών πατριαρχεύσας δε χρόνους λβ',
ή κατ' άλλους λε', παρητήσατο οικειοθελώς• — ου διάδοχος ό άπό
Βηθλεέμ Σωφρόνιος ε'. Ούτος ήν άπό Βερροίας τής Συρίας• τήν
σήμερον λέγεται Χαλέπι. Κυβερνήσας δε τόν Ίεροσολυμιτικόν 25
θρόνον χρόνους δ', τω ^αψοδ' σωτηρίω ετει μετατίθεται εις τόν
τής Κωνσταντινουπόλεως θρόνον, κατά τήν κε' μηνός δεκεμβρίου•
ανάγεται δέ εις τόν τών Ιεροσολύμων θρόνον ό άπό Καισαρείας
τής Παλαιστίνης προβιβασθείς— Άβραάμιος 6 ές Ιβηρίας ορμώ-
μενος, πατριαρχεύσας χρόνους ιβ'. — Μεθ' δν ανάγεται εις τόν 30
θρόνον 6 άπό Καισαρείας τής Παλαιστίνης Προκόπιος ό άπό Ζα-
γοράς καταγόμενος, πατριαρχεύσας χρόνον δνα. — Μετά τούτον
αναβιβάζεται εΙς τόν θρόνον ό άπό Σκυθοπόλεως προβιβασθείς
*
— 132 —
"Ανθιμος ό άπό της Μεσοποταμίας ορμώμενος εν ετει σωτηριω
^άψπη' χατά την χγ' Οκτωβρίου, και πατριαρχευσας χρόνους κ' άνε-
παύθη εν Κυριω. — Τούτον διαδέχεται κανονικώς και ανάγεται
εις τόν θρόνον ό άπό της μητροπόλεως Βηθλεέμ προβιβασθεις
δ εν ετει σωτηρίω ,αωη', κατά την δεκάτην νοεμβρίου, ό ήδη εύ-
κλεώς πατριαρχεύων Πολύκαρτϋος ό έζ Αγχιάλου της Θράκης
ορμώμενος ^
ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΓ ΠΑΝΑΓ10Τ ΤΑΦΟΓ ΤΜΗΜΑ ΔΕΓΤΕΡΟΝ,
περιέχον τα χοθ' ημών έπισυμβάντα παρά των Φράγκων περί των παναγίων
προσχυνημάτων και τόπων.
10 Οί Φράγκοι ήρξαντο άπέρχεσθαι εις Ιεροσόλυμα χάριν προ-
σκυνήσεως έπΙ της πατριαρχείας Σωφρονίου του Β®" τω ^ώνε' σω-
τηρίω ετει• αλλά κατά τό ^απθ' κροτήσαντες τόν σταυροφορικόν
λεγόμενον πόλεμον έκυρίευσαν την Ιερουσαλήμ• τω δε ^αρπζ' ετει,
ή κατ άλλους ^αρπθ', όρμήσας άπ' Αιγύπτου ό Μέλεκ-Σαλάχ-
15 έδδίν, και κυριευσας την Ιερουσαλήμ, τους μεν των Φράγκων
κατέσφαςε, τους δε διόλου άπέβαλε και άπεδίωξε. Μετά παρέ-
λευσιν ουν πολλοτάτων χρόνων ήρξαντο πάλιν ^ άπέρχεσθαι εις
Ιερουσαλήμ, αλλά μη έχοντες έν αύτη έκκλησίαν και κατοι-
κίας προσέπεσον τοις τότε πατριάρχαίς, *Αραψιν ούσι, καΐ ελα-
20 βον παρ' αυτών κατ' έλεος την• έκτος της Ιερουσαλήμ έκκλη-
σίαν της αγίας Σιών (ημετέρα γάρ ην τότε) μετά των περί
αυτήν οικημάτων άλλ' ύστερον και ταύτης άποστερηθέντες ^
* [Παρέπονται προσ»)ήκαι |χετογενέστεραι περί των μέχρι Νικόδημου α* πατριαρ-
χών], — • [Έν τω κρασπέοω• «περί τά τέλη του 1517»].
' Ή Σιών, ώς ειρηται (τ^ωτέρω, ην υπό την κυριότητα ημών άχρι Σωφρονίου
του δ', κα»}ά ρητώς και έν τοις όρισμοΐς του τε Σουλτάν Σελίμη α', του κυριεύσαντος
την Ίερουσα).ήμ, διαλαμβάνεται, και του υίοΰ αύτοΰ Σουλτάν Σουλεϊμάν• ά)».λ' δτε ειχον
αυτήν οί Φράγκοι άπελθών εις Έβραΐος, γνωστός τω τότε τοπάρχη και μέγα παρ* αύτώ
ισχύων, και κωλυθείς παρ* αυτών του προοκυνήοαι τά εκεί προφητικά μνήματα, μάλ-
λον δέ και άτίμως αποβληθείς, προσελθών τω τοπάρχη και διαφοροτρόπως παρακινήσας
και διεγείρας, κατέπειοεν ινα άποβάλη έκεΐθεν τους Φράγκους• ος άποβαλών τούτους
εκείθεν κατέστησε — φευ — την έκκλησίαν τζαμί, καθώς μέχρι της σήμερον φαίνεται,
εξ αιτίας τών Φράγκων.
— 133 —
ελαβον παρά των Ιβήρων δί' ένοιχίοο τό εντός της Ίερουσα-
λή[ΐ μοναστηριον τοδ άγιου Ιωάννου τοδ θεολόγου, η του Σω-
τηρος Χρίστου έπονομαζόμενον (των Ιβήρων γάρ ήν και τούτο,
χαθώς καΐ άλλα), καΐ μέχρι χαιρου έπλήρωναν αύτοΐς τό ίνοίχιΟΊ*
ύστερον δέ ίδιοποιησάμενοι κατεχράτησαν δυναστιχώς έκεΤνο και 5
χατακρατουσιν άχρι της σήμερον. ΈττΙ δέ του πατριάρχου Γερμα-
νού του Πελοποννησίου, του κατά τό ^αφλδ°^ έτος πατριαρχεύ-
σαντος, ευκαιρίας οι χαλοι Φράγκοι δραςάμενόι, διά τό τον Γερ-
μανόν διατρίβειν ώς έπΙ τό πλείστον εις τά πέραν του Ιορδανού
χωρία χάριν ελέους και βοηθείας (ήσαν γάρ τότε έκεΐ "Αραβες 10
πλούσιοι καΐ ελεήμονες), είσηλθον εις τόν της Αναστάσεως ναόν
καΐ ήρζαντο λειτουργεΐν έν τη Αγία Άποκαθηλώσει, έπι της
σιδηράς διακένου τραπέζης των, ήν ώσπερ κιβώτιον επίτηδες άντε-
στραμμένον τότε κατεσκευασαν. Άλλα μαθών τούτο έκεΐ 6 θεΤος
Γερμανός και έλθών εις Ιερουσαλήμ άπέβαλεν εκείθεν τήν τρά- 15
πεζάν των. ΈπΙ δέ του Σωφρονίου του δ', του κατά τό ^αφπα'
έτος μετά τόν Γερμανόν πατριαρχεύσαντος, οι βέλτιστοι ούτοι
Φράγκοι πλήθος χρημάτων προς τους εντοπίους των Τούρκων δια-
νείμαντες ελαβον υπό τήν δεσποτείαν των τόν άγιον Γολγοθαν έν
τω ναω και τό "Αγιον Σπήλαιον του Ίησοΰ έν Βηθλεέμ. Ό ούν 20
ρηθεις Σωφρόνιος αναγκασθείς έξώδευσε τά δίπλα* άλλα μόλις τό
ήμισυ του άγοο Γολγοθά ήδυνήθη να λάβη οπίσω* τό δέ "Αγιον
Σπήλαιον της Βηθλεέμ έμεινεν εις χεΤράς των .άχρι της πατρι-
αρχείας του κυρ θεοφάνους. ΈπΙ δέ του θεοφάνους άπατησαντες
οι φίλοι τόν σουλτάν Μουράτη δ' διά του υπάτου αύτου Ίπραχίμ- 25
πασσα, έξέλαβον και όρισμόν άπατηλώς περί της αγίας Βηθλεέμ-
άλλα του ρηθέντος υπάτου κατά του Παγδατίου έκστρατεΰσαι προ-
σταχθέντος, εύρων εύκαιρίαν ό κυρ Θεοφάνης δέδωκε τω βασιλεΤ
άναφοράν διά του ανθυπάτου Καρα-Μουσταφα-πασσα, ύποδηλώσας
έν αυτή τω βασιλεΤ και τήν δολιοτροπίαν του υπάτου. Ό γουν 30
βασιλεύς έπιρ;ούς τά γενόμενα, ίδιον επίτηδες εΙς Ιερουσαλήμ
άπέστειλεν δνθρωπον, 8ς σφραγίσας τό αγιον έν Βηθλεέμ Σττή-
λαιον, καί τινας των Φραγκοπατέρων μεθ' εαυτού συμπαραλαβών.
— 134 —
έποΓ^ήλθεν αδθις ζΐς Κωνσταντινούπολιν, ένθα χρισολογηθεις ό Θεο-
φάνης μετ αυτών έπΙ παρουσία του σεϊχουλοσλάμη χαΐ τών κα-
ζασχέριδων καΐ άλλων αρχικών καΐ μεγιστάνων του Δεβλετίου
έλαβε κατά τών Φράγκων χάριτι θεού τα νικητήρια* και λαβών
5 όρισμόν δια βασιλικού αυτογράφου έπικυρωμένον άπέστειλεν εις
Ιερουσαλήμ και άπέσπασεν από τάς άρπακτικάς χείρας τών Φράγ-
κων το τε "Αγιον Στυηλαιον και τάς κλεΐς αυτού έν ετει όθωμα-
νικώ 1047. Ό αυτός Θεοφάνης άνεκαίνισε καΐ έπι της στεφη-
φορίας του σουλτάν ΊπραχΙμ τόν ρηθέ^^τα όρισμόν του σουλτάν
10 Μουράτη δ', λαβών καΐ παρ' αύτου άλλον άπαράλλακτον με χάτι
έν ετει όθωμανικώ 1054 ^' άλλ' έπι λόγω του να μήν ένοχλώνται
εις το έξης περί της Βηθλεέμ παρά τών Φράγκων οί κατά και-
ρόν πατριάρχαι τών Ιεροσολύμων, ύπέσχετο 6 κυρ Θεοφάνης να
δίδωνται κατ' έτος εις τό ίμαρέτι (πτωχοτροφεΐον) του τζαμιού
15 του σουλτάν Άχμέτη, του πατρός του σουλτάν Μουράτη τούτου,
άνά χίλια γρόσια κατ' έτος• τά όποΤα 6 κυρ Δοσι&εος έπΙ της
πατριαρχει'ας του διά τά επακολουθήσαντα παρά τών Φράγκων
ύστερον ανέτρεψε διά βασιλικού ορισμού, άπαλλάξας τους μετ' αυ-
τόν και εαυτόν άπό τήν δόσιν έκείνην, ως είρήσεται κατόπιν έν
20 τοις κατ' έκεΐνον.
ΈπΙ δε της πατριαρχει'ας του κυρ Δοσιθέου, ^ έπιτροπεύοντος
έν Ιερουσαλήμ του πρώην Ιεροσολύμων κυρ Νεκταρίου κατά τό
σωτηριον ,Λχοδ' έτος, έλτζής τις Φραντζέζος λαβών όρισμόν, ως
έθος, ϊνα άπέλθη εις Ιερουσαλήμ χάριν προσκυνήσεως, έφθασεν
26 εις Ίόττπην. Οί ουν Φράροι έν Ιερουσαλήμ ως έμαθον τούτο,
φουσκωθέντες έστόλισαν τό "Αγιον Κουβούκλιον ενδοθεν πλην
μή άρκεσθέντες εις τόν ένδον του Κουβουκλίου γενόμενον καλλω-
πισμόν, ηθέλησαν νά στολίσωσι και τό έκτος του Κουβουκλίου και
άνωθεν άλλ' έμποδιζόμενοι παρά τών ημετέρων της έπΙ του
30 Κουβουκλίου αναβάσεως ^, έκτύπησα^; τρεΐς τών πατέρων μας, τόν
* Ό παρά του σουλτάν Ίπραχιμ εκδοθείς όριομός ών σύμ.φωνός τε χαι απαράλ-
λαχτος με τόν του σουλτάν Μουράτη δ' δεν [χετεφράσθη, προς αποφυγήν της ταυτολογίας.
' Έχωλυοντο της αναβάσεως οί Φράροι παρά τών ^Ρωμαίων διχαίως* έπιχρατεΐ
γάρ εν Ιερουσαλήμ, εις ολα χοινώς τά έχει έθνη χαχίστη συνήθεια τοιαύτη• ήτοι τό
— 135 —
σχευοφυλαχα Ζακχαΐον, τον πνευματικόν Μακάριον και τον μονα-
χόν Κλήμεντα (άλλ' οι μεν δύο έζησαν ύστερον, ό δέ Κλήμης
έμεινε πάραυτα θανατωμένος), καΐ ούτως άναβάντες τότε επάνω
εις το Κουβούκλιον έκυρίευσαν δλον ύστερον δυναστικώς. Και ου
μόνον ταύτα ειργάσαντο καθ' ημών τα δεινά και τό άγιον έκυ- δ
ρίευσαν Κουβούκλιον, αλλά καΐ καθ' ημών έγραψαν τα μύρια καΐ
εΐπον προς τον Κελτον άλλα και άπό του να λειτουργώμεν εν
αύτώ μας εμπόδισαν άπανθρώπως οι αγνώμονες. Ό δέ Κελτός
άνελθών άπό Ίόππης εις Ιερουσαλήμ, και διαβάς έμπροσθεν της
θύρας του ημετέρου Πατριαρχείου, έπρόσταςε τους περί αυτόν και 10
έξέσχισαν τα καλυμμαύχια τών έκεΐσε παρευρεθέντων πατέρων
μας• και άλλοις ατιμίας και άχρειότητας ένέδειξαν προς αυ-
τούς, άλλα καΐ ό ϊδιος εστειλεν έπιστολήν άναίσχυντον και άπει-
λητικήν προς τόν πρώην Ιεροσολύμων Νεκτάριον, έπίτροπον τότε
δντα έν Ιερουσαλήμ του κυρ Δοσιθέου (ό γάρ Δοσίθεος μετά τό 15
τελειώσαι τόν ναόν της Βηθλεέμ άτυηλθεν εις Κωνσταντινούπολιν
χάριν ελέους)• δς άναγνούς έκείνην, δειλία συσχεθείς, άνεχώρησεν
εις τό Σίναιον δρος (Σιναιτης γάρ ην πρότερον)• άλλ' επανήλθε
πάλιν δστερον. Ούτος ό Κελτός είσελθών έν τω ναώ της Ανα-
στάσεως κατά τήν Κυριακήν τών ΒαΓων εμεινεν έν τω ναώ, προσ- 20
ποιούμενος τόν ευλαβή και θεοσεβή• άλλ' ό καθ' αυτό σκοπός του
ήτον, εύρων ευκαιρίαν νά άφαρπάση τό μέρος τής αγίας πέτρας
ή κολώνας, έφ' ης έκάθισαν οι στρατιώται τόν Κύριον και φο-
ρέσαντες τόν άκάνθινον στέφανον ένέπαιζον αύτώ• τό όποιον αυτό
κείται υπό τήν άγίαν τράπεζαν τήν έν τω παρεκχλησίω τω τιμώ- 25
μένω έπ' ονόματι του Άκανθίνου Στεφάνου. Ώς δέ ό ρηθεις
Κελτός επεχείρησε του έργου, έμαθον έν τω αμα οι θυρωροί
άπαξ τ.οτε ή προς χάριν, ή προς άτζο^Ό^ψ Ιριδος, ή δι* άλλην τινά αιτίαν φθάσαν γε-
νέσθαι, ου% ανατρέπεται ύστερον εύχόλως %αι μ.έ φιλίαν* άλλα προβαλλομένου του οτι
" πέρισυ ούτως έγένετο, τον παρελθόντα μ-ήνα ετζι ήχολούθησε ", καταντά έχεΐνο τό
άπαξ γενόμενον, ή δωρεά είναι και χάρις, ή τελετή και τζιριμόνια, ή άλλο τι παρό-
μοιον, νά γίνεται συνήθεια και νά έπικρατή ώς νόμ-ος ισχυρός• πράγμα τψ δντι παρα-
λογώτατον, άδικώτατον και τοΐς λοιποΐς τών ανθρώπων άπίστευτον αλλά τοις τά έν
Ίερουσαλήα. τρέχοντα είδόσι δεκτόν και 6[ΐ.οΚ(ηο()ΐι.ε>ιθΊ,
— 136 —
τό δράμα, καΐ αίφνης έπιδραμόντες ευρον αυτόν με τους σκατυτηρας
εις τάς χεφας, χαΐ άποβαλοντες του ναού μετ' αισχύνης και ατιμίας
άπεδίωξαν κακώς έχοντα. Μαθών ουν ό κυρ Δοσίθεος έν Κωνσταντί-
νου τα δσα εις Ιερουσαλήμ παρά των Φράρων και παρά του Κελτου
5 κα&' ημών συνέ[3ησαν, δέδωκεν άναφοράν περί τούτων τω σουλτάν
Μεχμέτη δ' εις Άδριανούπολιν, και έλαβε παρ' αυτού ύψηλόν όρισμόν
κατά τό 1086 έτος, άπαράλλακτον κατ' εννοιαν και σύμφωνον κα&'
δλα με τόν όρισμόν και τό χάτι του σουλτάν Μουράτη δ', τόν έπι
κυρ θεοφάνους εκδοθέντα, ως εΐρηται έν τοΐς κατ' εκείνον. Ό δε
10 Κελτός έπανελθών είς Κωνσταντίνου από Ιερουσαλήμ, πολλά τε
υπεκίνησε και διενήργησεν, αλλά μάτην ό μάταιος καθ' ημών και
κενά έμελέτησεν ό γάρ Δοσίθεος και δευτέραν έν Κωνσταντίνου
δούς άναφοράν τω βασιλεϊ, και άλλον έζέλαβεν όρισμόν κατά το
1088 έτος, και άπελθών εις Ιερουσαλήμ έξέβαλεν από του Αγίου
15 Κουβουκλίου τάς καινοτομηθείσας ποδέας των Φράγκων, έλαβεν
υπό την δεσποτείαν του τό "Αγιον Κουβούκλιον και ένδον αύτου,
ως και πρότερον, λειτουργεΓν ήρζατο. Ταΰτα καΐ ό θεΐος Νεκτά-
ριος, ό της μακαριότητες του επίτροπος, αύταΐς ιδών δψεσιν
και πλήρης χαράς γενόμενος έδοϊολόγησε τόν θεόν και εύχαρί-
20 στήσε τόν τήν προλαβουσαν θλΐψίν του εις χαράν μεταβαλόντα
και έν έσχατα ις ταΐς ήμέραις του παραμυθήσαντα.
Ό αυτός κυρ Δοσίθεος έλαβεν όρισμόν καΐ παρά του σουλτά^/
Σουλεϊμάν β', έπι της στεφηφορίας του, κατά τό 1099 έτος
με χάτι-σσερίφι έπικυρωμένον, δμοιον κατά πάντα και σύμφωνον
25 με τους προεκδοθέντας και άνακαινισθέντας, έν ω προσέθετο τό
νά μή λιτανεύωσιν οι Φράγκοι πρό ήμών^ τό νά μή περιφέρωσι
σημαίας καΐ φλάμπουρα, σταυρούς τε και είδωλα, κερχά και μα-
νουάλ^α• τό νά μή λειτουργώσιν έν τω Κουβουκλίω, τό νά άρθώ-
σιν δσα ένεωτέρισαν, τό νά εΤναι έν τη Ιερουσαλήμ εντός και
30 έκτος λς' μόνον Φράτορες, τό νά έναπομένωσιν ένδον του ναού
γ' μόνον, τό νά άπέρχωνται ούτοι οΐ λς' μετά τριετίαν είς τάς
πατρίδας των, και άλλοι νά έρχωνται άντ' εκείνων. Άλλ' οι Φραν-
τζέζοι μεσολαβή σαντες διά φιλίαν εις τους πολέμους κατά τό
— 137 —
^αχπθ' σωτήριον [έτος], όθωμανιστί δε μρ\ ελαβον ορισμούς με χά-
τια, καΐ απελθόντες είς Ιερουσαλήμ με μοοπασίρε, άφήρπασαν δυνα-
στικώς τά πρωτεία άφ' ημών άττεβαλον την έν τω Κουβουκλίω
άγ(αν τράπεζαν ημών, άποστερήσαντες και του καλ)^ωπισμου του
Αγίου Κουβουκλίου παρ' ημών κατέσκαψαν την αντικρύ του Κου- 5
βουκλίου κατ' (ίνατολάς κειμένην υπο την βασιλικήν μεγάλην κα-
μάρα^> άγίαν τράπεζαν ημών έκυρίευσαν την άγίαν Γε&σημανη,
κατεζουσίασαν την άγίαν Βηθλεέμ, συντρίψαντες άσυνειδήτως το
έν τω καθολικώ αύτης τεχνικώτατον και άξιολογώτατον τέμπλον.
το όποιον πολυεξόδως εις τεσσάρας μόλις έτεχνουργήθη χρόνους. 10
και άλλα μύρια είργάσαντο καθ' ημών κακά και ζημίας. Ό ουν
κυρ Δοσίθεος, επειδή δι' ορισμών υψηλών άφήρπασαν οι Φράγκοι
άφ' ημών τά τε άλλα και τήν Βη&λεέμ, εδωκεν άναφοράν προς
τον σουλτάν Άχμέτη β' περί τών έν Βηθλεέμ ύποσχεθέντων
καΐ διδομένων χιλίων γροσίων, καΐ ελαβεν όρισμον κατά το 1102 15
όθωμανικόν έτος, ι'να μή απαιτούνται εΙς τό έξης τά είρημένα
χίλια γρόσια.
Έπι δε της πατριαρχείας Χρύσανθου του σοφωτάτου μετά
τό μ'Υ σωτήριον έτος, διέβη πρώτον εις Άντιόχειαν ό Αντιοχείας
λεγόμενος πατριάρχης Λατίνων είχε γάρ ή Τώμη προ πολλών ετών 20
πατριάρχας με Αλεξανδρείας και Αντιοχείας γυμνά ονόματα*
άλλ' εκείνοι ήσαν εικόνες τών αληθινών πατριαρχών, επειδή είς
Τώμην έγεννώντο και έκεΐ έζων και έκεΐ άπέθνησκον, και ό
πάπας έδιδεν είς αυτούς τροφάς καΐ ελάμβανε σκιάς, και είς τό-
σους αιώνας δέν έτόλμησεν έξ αυτών νά φανη ουδείς ή είς Άλε- 25
ζάνδρειαν ή είς Άντιόχειαν. Τότε ουν διεπέρασαν είς Συρίαν
καΐ Αιγυπτον πλήθος μισιοναρίων^ και πολλούς απέκτησαν
προσηλύτους εις τε τάς πόλεις καΐ είς τά χωρία και είς τά
βου^^ προσέτι. "Οθεν θαρρήσας ό τότε έν Τώμη ονομαζόμενος
Αντιοχείας, πρώτος διέβη είς Άντιόχειαν κατά το ^αψιδ' σωτή- 30
ριον έτος, έχων συνοδείαν μεγάλην άπό ιερείς καΐ μοναχούς και
διδασκάλους λατίνους• και διασκορπίσας τούτους έκεΐ, έσπούδαζε
νά συστήση τόν θρόνον του. Διεσπάρησαν λοιπόν οί ρηθέντες
— 138 —
χατ' αρχάς όποχρυπτόμενοι, και έσυραν πολλούς ε[ς τά δόγματα
των, χαρίζοντες τοις ποίοι τα πάντα χαΐ δια λόγων και διά χρη-
μάτων έχεΐ&εν δ' έξεχύ&ησαν εις Αιγυτυτον, Παλαιστίνην και Άρα-
|3ίαν, διασπαράττοντες τά λογικά του Χρίστου πρόβατα.
5 Έν ταύτη ουν τη μανία των Δυτικών κατά των όρθοδόζων
πολλά επαθον και έδοκίμασαν οι γνήσιοι ποιμένες των έκεΐ ορθο-
δόξων, των οποίων πολλοί, κουφοί δντες και εύαπάτητοι, και μά-
λιστα διά την απόλυτον δδειαν των σαρκικών ορέξεων και επι-
θυμιών, και δια τά απερ παρ' αυτών τών Λατίνων έλάμβανον
10 χρήματα, άπεπλανήθησαν και έκείνοις προσεκολλήθησαν. Άφ' ου
δε τούτους κατεδούλωσαν, ώρμησαν οι μισιονάριοι και εις τά πέριξ
της Ιερουσαλήμ, σπουδάζοντες νά κάμωσι και έκεΐ τά αύτά' καΐ
διά νά τελειώσωσι τον σκο;ϋόν τους, έμεταχειρίσθησαν κάθε τρό-
πον διά νά κυριεύσωσι τά Πανάγια Προσκυνήματα, έλπίζοντες,
15 {ίτι, δν τούτο κ^ίτορθώσωσι, θέλουσιν υποκύψει δλα τά πέριξ έθνη
τών χριστιανών εις Λυτούς. Διά τούτο έβαλαν δλα τά δυνατά των,
ϊνα καταπονέσωσι τους έκεΐ αγίους αρχιερείς της Παλαιστίνης καΐ
στενοχωρήσωσι τους Άγιοταφίτας Πατέρας, και καταπατήσωσι
τους έκεΐ ορθοδόξους και καταπολεμήσωσι τον πατριάρχην της
20 Ιερουσαλήμ, ώστε ύποχωρόντας καΐ δίδοντας τον τόπον του
εις αύτοός, νά αναχώρηση εκείθεν. Συνεκίνησαν ουν τους εντός
και κύκλω εθνικούς με δώρα, διά νά έπηρεάζωσι με κάθε λο-
γής τρόπον τους έκεΐ ορθοδόξους, διέβαλλον συνεχώς τους Άγιο-
ταφίτας εις τους κρατοϋντας, εβλαπτον καΐ παρεμπόδιζον τους
25 προσκυνητάς, διενοχλουντες παντοιοτρόπως• έπέφερον πολλούς
κινδύνους και χρηματικάς ζημίας, και ό άγων ην μέγας τότε
έκεΐ περί τε τών προσκυνημάτων και περί ορθοδοξίας. Άλλ' έν
τη τοιαύτη λύσσα και μανία τών Δυτικών άντέστησαν γενναίως
και τάς βουλάς αυτών διεσκέδασαν, και διά λόγων καΐ δι' ερ-
30 γων και διά γραμμάτων τάς πανουργίας των διήλεγξαν δ τε έξ
Αι νου κυρ Μελέτιος, ό μετά τόν κυρ Χρυσανθον πατριαρχβύ-
σας, και ό τότε μεν ιερομόναχος, ύστερον δε τοΰ Μελετίου
διάδοχος κυρ Παρθένιος, άγωνίζόμενοι καρτερικώτατα και διά
— 139 —
την σωτηρίαν των έκεΓ ορθοδόξων, καΙ δια την συντηρησιν των
πανσέτΓτων προσκυνημάτων έφ' οΐς και πολλά άσπρα έζώδευσαν,
διά να άπαντήσωσι τάς έπφουλάς των Δυτικών καΐ κακίας^ τάς
δια των έκεΓ κρατούντων και εξουσιαστών ένεργουμένας.
Έπι δε της πατριαρχείας του έζ Αθηνών κυρου Παρθενίου δ
περί τό ^αψνς' σωτηριον έτος, κινηθέντες πάλιν κατά τών Άγιων
Προσκυνημάτων, ήρξαντο να μας έπιβουλεύωνται και φανερώς και
κρυφίως- καΐ λοιπόν εισήγαγον μέσα εΙς τον ναον της Αναστάσεως
κρυφίως μέ δπλα και πυροβόλα "Αραβας κατολίκους, και κατά
την Κυριακήν τών Βαΐων ήγειραν φανερόν πόλεμον καθ' ημών, 10
καΐ έφάνησαν άποστάται προφανέστατοι* και τότε εγένοντο ήμΐν
αί μεγάλαι ζημίαι καΐ διαρπαγαί, καθότι δλοι μας οι πολύτιμοι
καλλωπισμοί, όπου εϊχομεν τότε διά την τοιαύτην μεγάλην καΐ
δεσποτικήν τών Βαίων έορτήν, διηρπάγησαν παρά τών ομοθρήσκων
τους Αράβων. ΚαΙ ταύτα μεν έν Ιερουσαλήμ. 15
Έν δε τη Κωσταντινουπόλει έζήτησαν παρά τών πρέσβεων
άπό του 'Οθωμανικου Δεβλετίου τά προσκυνήματα φανερώς, άλλα
φιλικώς. Ό ουν κατ' έκεΤνον τον καιρόν ύπατος, ό περίφημος,
πολυμαθής, φρονιμώτατος καΐ πολύπειρος εκείνος λέγω ανήρ, Τα-
γΐπ-πασσας, ων ακριβής ειδήμων τών έν Συρία καΐ Αίγύπτω 20
παρά τών Δυτικών κατά τών ορθοδόξων επιγενομένων (προϋπήρξε
γάρ έν ταυταις σατράπης), έβοήθησε μεν τους Χριστιανούς, μέ
τό νά ϊξευρεν, ίίτι αδικούνται μεγάλως άπό τους Δυτικούς, διέ-
λυσε δέ τά ζητήματα τών Δυτικών τρόπω νουνεχεΐ και πολιτικώ
τοιώδε. Άνέθετο τό ζήτημα τών Δυτικών εις τό μέγα κριτήριον, 25
προστάξας ϊνα παρασταθώσιν έκάτερα τά γένη ε?ς τό ύπατικόν
βήμα, ώς διαφερόμενα' έκαμε δέ τούτο διά νά δείξωσιν οι Τω-
μαιοι τά εις χείρας των βασιλικά τών βασιλέων έγγραφα, καΐ
ίδόντες εκείνα οι νομικοί και αρχικοί και πληροφορηθέντες τά δί-
καια νά δικαιώσωσι τους Τωμαίους, καΐ μέ μίαν γνώμην δλοι 30
κοινώς νά έπικυρώσωσι τά δίκαια των, Ό γουν πατριάρχης Παρ-
θένιος προειδώς τά έν Ιερουσαλήμ γενόμενα παρά τών Φράγκων
και τήν τοιαύτην λαβών προσταγήν παρά του υπάτου, ου μόνον δεν
— 140 —
έταράχθη ούδ' έδειλίασεν, άλλ' έχάρη μάλλον καΐ έδόξασε τον θεόν
ειπών "τώρα εΤναι έλπίς νά παύση ό των Δυτικών πόλεμος ττ]
θεοδ βοήθεια και χάριτι". Την δ' έπιοδσαν ήμέραν άττηλθε προς
τόν πατριάρχην Παρθένιον ό ευλαβέστατος και άκρος ζηλωτής
5 του Παναγίου Τάφου κύριος Αλέξανδρος Υψηλάντης, ό και του
ρη&έντος υπάτου άρχιιατρός, και έπληροφόρησβ την μακαριότητα
του τήν μετά δικαιοσύνης κρίσιν και άπόφασιν της ύψηλότητός του,
και δτι νά έτοιμάση ανθρώπους άξιους και ειδήμονας, ϊνα παρα-
σταθέντες εις το κριτήριον μετά των βασιλικών μαρτυρικών έγ-
10 γράφων και θεσπισμάτων άποκρίνωνται εύστόχως καΐ προσφυώς
εΙς τάς προς 'αύτους γενομένας ερωτήσεις. Έγραψεν ουν ό κυρ
Παρθένιος άναφοράν τήν προσήκουσαν, και λαβόντες αυτήν οι διο-
ρισθέντες *ΑγιοταφΤται άπήλθον εις το ύπατικόν βήμα, και παρα-
σταθέντες έδωκαν αυτήν τω ύπάτω• ης άναγνωσθείσης, ήρώτησαν
15 οί συνελθόντες τους παρασταθέντΛς Άγιοταφίτας• " Πόθεν δήλον,
δτι τα έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα εΤναι εδικά σας, τών Τω-
μαίων; έχετε μαρτυρίας περί τούτων"; Άπεκρίθησαν εκείνοι*
"Ναί, κύριοι, εχομεν μαρτυρίας και μάρτυρας περί το{}τοο τοαοί)-
τον αληθινούς καΐ άςιοπίστους, όπου δοκίμιον και ερευναν δέν έπι-
20 δέχονται παντελώς", έννοουντες με τούτο τα βασιλικά αυτόγραφα
και υψηλά προστάγματα καΐ θεσπίσματα. Έπρόσταςεν ούν ό ύπα-
τος τους παρασταθέντας, ϊνα μετά τρίτην ήμέραν, λαβόντες μεθ'
εαυτών τάς μαρτυρικάς αποδείξεις και τους μάρτυρας, παραστα-
θώσιν έπι του βήματος πάλιν, δπως θεωρήσωσιν άκριβέστερον
25 τά περί τούτων. Ένστασης ουν της ρητής ημέρας, και της συνε-
λεύσεως τών αρχικών και νομικών συγκροτηθείσης, παρεστάθησαν
οί ημέτεροι εκ μέροος και οι Φράγκοι εκ μέρους, και προσενέγ-
καντες οΐ ημέτεροι τά ανά χεΤρας αυτών βασιλικά έγγραφα και
θεσπίσματα εΤπον " Ιδού οί άπό μέρους ημών μάρτυρες, δτι τά
30 εν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα εΤναι άνωθεν και άπ' αρχής τών
Τωμαίων και δχι τών Δυτικών ". Οί δε συνελθόντες τότε νομικοί
καΐ αρχικοί λαβόντες τά βασιλικά έκεΐνα προστάγματα, τους μεν
παρασταθέντας απέλυσαν, τά δε έγγραφα μετ επιστασίας άνα-
— 141 —
γνόντες έπληροφορήθησαν, Άτι τα έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα
άνέχαθεν έδόδησαν παρά των σουλτάνων εις τους Τωμαίους χαί
δχι ε?ς τους Δυτικούς, και Άτι αδίκως ένοχλοΰσιν οι Δυτικοί τους
Τωμαίους. "Οθεν και κοινή γνώμη άποφασίσαντες άνέφερον προς
τόν βασιλέα δι' ένσφραγίστου αναφοράς των τάς νομικάς, καθά 5
απαιτεί τό δίκαιον, αποφάσεις των δ δε βασιλεύς έπικυρώσας
τήν νομικήν αύτων άπόφασιν, προσέταξεν εγγράφως έπι τη ανα-
φορά των, δτι "έγένετο βασιλική μου δδεια". "Οθεν εξεδόθη
από τό διβάν-καλεμι ο περιλητυτικός των τρεζά^ηων υψηλός ορι-
σμός, επικυρωθείς και ούτος με βασιλικόν αύτόγραφον, και έπε- 10
δόθη τω πατριάρχη κυρ Παρθενίω εν ετει όθωμανικω 1170"
δν παραλαβών ό κυρ Παρθένιος άπέστειλεν εις Ιερουσαλήμ μέ
βααιλικόν επίτηδες ανθρωπον και άπέσπαοεν από τάς άρπακτικάς
χεΓρας των Φράγκων, παραλαβών εΙς τήν έςουσίαν του τάς Κλά-
πας, ήτοι τό παρεκκλήσιον των Κλαπών και της Θεοτόκου μέ 15
δλον τό έδαφος, τό ύποκάτωθεν των Επτά Καμάρων, ων τό
άνωθεν έμεινεν εις χείρας των Φράγκων και μένει εισέτι* έθετο
δύο μανουάλια έν τη Αγία Άποκαθηλώσει, διώρισεν έν τω Άγίω
Κουβουκλίω φύλακα παντοτεινόν, παρέλαβε τήν άγίαν Γεθσημανή,
παρέλαβε τό Καθολικόν της αγίας Βηθλεέμ και τήν προσκυνητή ν 20
Γέννησιν μέ εν κλειδί του Αγίου Σπηλαίου. Άλλ' έτι του ρη-
θέντος μουπασίρη εις Ιερουσαλήμ διατρίβοντος• και περί τήν
ένέργειαν του ειρημένου ορισμού ενασχολούμενου, έγένετο άπο-
θα^^εΐν τόν σουλτάν Όσμάν γ' και άναβήναι εις τόν θρόνον τόν
σουλτάν Μουσταφά γ'. Ό γουν Παρθένιος άνευ αναβολής καιρού 25
άνακαινίσας τό προεκδοθέν χάτι, έλαβε και παρά του σουλτάν
Μουσταφά γ' ύψηλόν όρισμόν μέ χάτι ^ και άπέστειλεν εις Ιε-
ρουσαλήμ προς τόν αυτόν μουπασίρη, καΐ οϋτως έλαβον τό αΓσιον
τέλος των τά έπίτου αειμνήστου Παρθενίου.
ΈπΙ δέ της πατριαρχείας Έφραιμ του έξ Αθηνών, κινη- 30
* Ό παρά του σουλτάν Μουσταφά γ' εκδοθείς υψηλός (χέ χάτι-σσερίφι όρίσμιός,
ών κατά πάντα σύμ.φωνος και απαράλλακτος μ.έ τόν όρισ[ΑΟν του σουλτάν Όσμιάνη γ',
δεν μιετεφράσθη, ώς περιττός.
— 142 —
θέντος πολέμου μεταζύ των 'Οθωμανών χαΐ Τώσσων, έπΙ της
βασιλείας του αύτοδ σουλτάν Μουσταφά γ', άνεθάρρησαν πάλεν
οι Δυτικοί δια την συμμαχίαν, χαΐ πάλιν έζινήθησαν κατά των
προσκυνημάτων δια των πρέσβεων φιλίως, δια νά μας άποστε-
δ ρήσωσιν εκείνα δολίως. Έφανερώθη λοιπόν το ζήτημα των προς
τον βασιλέα• ό δε βασιλεύς, ή ως λησμονήσας τό δπερ προλα-
βόντως έζέδωκε χάτι, ή θέλων επίτηδες νά δοκιμάση, ήρώτησε
τόν τότε σσεϊχουλισλάμη, τόν έπιλεγόμενον Τοπ-Καπουλου, τίνι
τρόπω έξουσιάζουσιν οι Τωμαΐοι τά εν Ιερουσαλήμ προσκυνή-
^^ ματα, καΐ δν τό συγχωρη 6 νόμος και ό φετφάς νά χαρίση αυτά
εις τους φίλους Δυτικούς• ό δε σσεΐχουλισλάμης ως φρόνιμος άνε-
βάλετο τότε τήν ύπόθεσιν, ειπών προς τόν βασιλέα, 8τι αϋτη ή
ύπόθεσις με τό νά χρειάζεται άκριβεστεραν σκέψιν, κατά τά πο-
λιτικά των εθνών δίκαια, πρέπει νά σχεφθη περί ταύτης καλώς
15 καΐ νά έρευνήση ακριβώς, καΐ τότε θέλει δώσει προς τό κράτος
του τήν νομική ν άπόφασιν. Ό ουν είρημένος σσεϊχουλισλάμης έχων
ίατρόν πολλά άγαπητόν και μυστικώτατον, Νικόλαον Σκουλιδαν
έπιλεγόμενον, ήρώτησεν αυτόν, άν ζη ό εις τό Πατριαρχεΐον της
Κωνσταντινουπόλεως ευρισκόμενος κληρικός Κριτίας• ό δε ιατρός
20 άπεκρίθη• "Ούτος, αοΗ^τα, πρό πολλού απέθανε". Λέγει αυτώ'
"ΚαΙ λοιπόν ποίος άλλος ευρίσκεται άντ' εκείνου εις τό Πατριαρ-
χεΐον; επειδή ■ δνας τοιούτος μοι είναι πολλά αναγκαιότατος διά
μίαν άναγκαιοτάτην του γένους σας ύπόθεσιν, τήν οποίαν σοΙ μόνω
ως μυστικώ μου φανερώνω. Οι Δυτικοί έζήτησαν από τόν βασι-
2δ λέα φιλίως τά έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα, και ό βασιλεύς με
ήρώτησε περί τούτων δθεν θέλω νά μάθω ακριβώς και νά λάβω
περί τούτων λεπτομερή Ιδέαν και πληροφορίαν ". Λέγει αύτω
ό Νικόλαος ιατρός• "Περί τούτων, αύθέντα, ευρίσκεται άλλος,
πλέον ειδήμων και πολύπειρος από τόν αποθανόντα Κριτίαν, ό
30 όποιος και εις αυτήν τήν Ιερουσαλήμ, αρκετούς χρόνους διέτριψε
και της αραβικής είναι εγκρατής, και περί τούτων ιδέαν έχει
ίκανήν και έν ένι λόγω αυτός εΤναι ό μόνος δςιος καΐ ικανός
εις τό νά σας δώση, αύθέντα, περί τούτων ιδέαν όρθήν και ακριβή
— 143 —
χαΐ πληροφορίαν εντελή". Προς ταΰτα εΤπεν ό σσείχουλισλάμιης
προς τόν ίατρόν "Επειδή λοιπόν ούτως έχει τά περί το5 ανδρός
τούτοι), ώς λέγεις, φέρε τον προς ήμδς ταχέως, με τρόπον δμως
πολλά μυστιχόν". Ό δε ιΛτρός άπελ&ών αμέσως προς τόν κυρ
Σωφρόνιον ΠτολεμαΓδος χαι διάδοχον του κυρ Έφραίμ, διηγήθη 5
αυτω τά πάντα* 6 δε κυρ Σωφρόνιος τω μακαριωτάτω, και οΰτως
όμου συσκεψαμένων ελαβεν ό κυρ Σωφρόνιος τά βασιλικά αναγκαία
έγγραφα και μετά του ρηθέντος Σκουλιδα άπηλθε κρυφίως προς
τον μουφτή. Ό δέ μουφτής παρά τε του κυρ Σωφρονίου καΐ από
των βασιλικών θεσπισμάτων πληροφορηθείς ακριβώς τά περί των 10
προσκυνημάτων και εύχαριστήσας, ώς ήθελε, τήν περιέργειάν του,
τους μέν ευχαρίστως άπέστειλεν, ζΐς δέ τόν βασιλέα τόν σουλτάν
Μουσταφαν γ' άπόκρισιν ελευθέρως εδωκεν, 8τι " Ούτε νόμιμον είναι,
ούτε δίκαιον, άλλ' ούτε βασιλικόν, τό νά αθέτησης τοσούτων βα-
σιλέων τοσούτους καΐ τοιούτους ορισμούς καΐ θεσπίσματα, και νά 15
χαρίσης εις τους Δυτικούς τά τών Τωμαίων προσκυνήματα".
Έκτοτε λοιπόν ήτόνησεν όπωσοΰν ή ορμή τών Δυτικών και έπαυ-
σαν ολίγον τά πολλά των και μεγάλα σκάνδαλα, δχι δμως νά
κατάπαυση όλοτελώς και ή κακία και ό φθόνος των.
ΈπΙ γάρ τής πατριαρχείας του έκ Μεσοποταμίας σοφωτάτου 20
πατριάρχου Ανθίμου, δόντες άναφοράν εις τήν Πόρταν διά του
έν Βασιλευούση πρέσβεως τών Γάλλων, έξητήσαντο, ϊνα τόν εν
τω ναω τής Αναστάσεως έπι του μνήματος του Ίησου ζύλινον
μολυβδοσκέπαστον όδαν ώς διαφθαρέντα καΐ εγγύς του πεσεΐν δντα
άνακαινίσωσιν, έτι δέ καΐ τό έκτος τής Ιερουσαλήμ κατά τόν 25
χείμαρρον Βαδ•ίλ-Χάσσου (•= τών Κέδρων) έπιλεγόμενον Σπη-
λαιον τής Μαριάμ έπισκευάσωσι καΐ πόρταν εις αυτό και κλειδί
βάλωσί' καΐ επειδή οί δόλιοι ύπέκρυψαν δολίως τήν δολιότητά των,
αναφερόντες έν τη αναφορά των διαφορετικά τά ονόματα και πα-
ρηλλαγμένα, ήπάτησαν τό Δεβλέτι. "Οθεν και όρισμόν ύψηλόν μέ 30
βασιλικόν χάτι-σσερίφι, κατά τήν διάληψιν τής αναφοράς των, ^έ-
λαβον άπατηλώς παρά του σουλτάν Σελίμη γ' έν ετει σωτηρίω
μέν ^αωδ' όθωμανιχώ δέ 1218, καΐ εις Ιερουσαλήμ άποστεί-
— 144 —
λαντες ήθελον να έπισκευάσωσι τόν έπάνωθεν του "Αγίου Κου-
^3ουχλίου μικρόν μολυβδοσκέπαστον ξύλινον κουμπέν, και νά μας
αρπάσωσι το έκτος της αγίας Γε&σημανης ιερόν σττήλαιον, εις
το όποΓον εν τω καιρώ της προδοσίας (του 'Ιησου) έκρυβησαν
5 οί απόστολοι, καταλιπόντες τόν Κυριον. Ό ουν μακαριώτατος
"Άνθιμος, άνακαλύψας εις το Δεβλέτι την άπάτην των, έξέλαβεν
όρισμόν άλλον, άναιρετικόν του προς αυτούς προεκδοθέντος, και
άπέστειλεν εις Ιερουσαλήμ άνευ καιρού αναβολής• και από του
νά έπισκευάσωσι μεν τόν ρηθέντα μολυβδοσκέπαστον μικρόν κουμ-
10 πέν του Κουβουκλίου έμπόδισεν, άλλα τό σπήλαιον με τό νά
έπρόλαβαν και άφήρπασαν έπι της ήγεμονείας του Μεχμέτ-πασσα,
επιλεγομένου Άπου-μάρακ διά χρηματικής άδρας δόσεως έκυρίευ-
σαν οι οίρπαγες.
Έπι δε της πατριαρχείας του ήδη ευκλεώς πατριαρχευοντος
15 κυρίου Πολυκάρπου του έξ Αγχιάλου της Θράκης, λαβόντων ημών
παρά του ήδη κραταιώς άνάσσοντος πολυχρονίου ίνακτος τών
Ό&ωμανών σουλτάν Μαχμούτη β' υψηλόν διά χατ-σσεριφίου όρι-
σμόν, "να τόν πυρποληθέντα της Αναστάσεως θείον ναόν ήμεΐς
μόνον οι Τωμαΐοι (χωρίς νά έπιμιχθη κανέν άλλο εθ^^ος) άνοι•
2ϋ κοδομήσωμεν καΐ έπισκευάσωμεν, και άρξαμένων ημών της άνοι-
κοδομήσεως και επισκευής, πόσα κακά και ποταπάς ζημίας έπρο-
ξένησαν ήμϊν οί φίλοι Φράγκοι έν τούτω τω μεταξύ της οικοδο-
μής διαστήματι, ένωθέντες και όμοφωνήσαντες τοις Άρμενίοις.
γραφή παραδοΰναι αδύνατον. Τής δε άνοικοδομήσεως θείω έλέει
25 μετά πολλούς κίνδυνους και κόπους, διαρπαγάς και ζημίας, τε-
λειωθείσης τω ^αωι' σωτηριω ετει, κατά τήν ιβ' σεπτεμβρίου, και
άρξαμένων ημών ως χαι πάλαι λειτουργεΤν έν τω Άγίω Κου-
βουκλίω, ήτοι έν τω Άγίω Λίθω και έπΙ του Ζωοδόχου Τάφου,
έξεμάνησαν καθ' ημών οί φίλοι Φράγκοι, μήν υποφέροντες νά
30 μας βλέπωσι νά ίερουργώμεν ένδον του Αγίου Κουβουκλίου κα:
νά φαινώμεθα κύριοι, ή μάλλον ειπείν και άληθέστερον, κτίτορες•
έφαντάζοντο γάρ και φαντάζονται, 8τι αύτοι μόνοι ως Φράγκοι
πρέπει νά είναι κύριοι και του Παναγίου Τάφου κΑι δλων σχεδόν
— 145 —
των πανσέπτων προσκανημάτων. "Οθεν χαί έγραψαν προς τους
έν Βασιλευούση κα&' ημών, Άτι άφηρπάσαμεν τους έξιδίασμένους
ανέκαθεν αύτοϊς τόπους, ένεωτερίσαμεν παρά τόν βασιλικόν όρι-
σμόν εΙς τήν ανοικοδόμησαν, καί δλλα μυρ(α έπεσώρευσαν καθ'
ημών, και προ πάντων, δτι έν ω ούδεμίαν κυριότητα έχομεν εις 5
το "Αγιον Κουβούκλιον, έτολμήσαμεν και λειτουργοΰμεν έν αύτώ
καΐ ίεροπρακτουμεν άναιδώς• και έζήτουν τών άνοικοδομηθέντων
κατεδάφισιν και κρημνισμόν, του Αγίου Κουβουκλίου έξιδιασμόν
και πληρεξουσιότητα και τήν ημών από του Αγίου Κουβουκλίου
διόλου άπο^οΚψ και άποςένωσιν. Οί ουν έν Βασιλευούση πρώτι- 10
στοι αυτών καΐ υπέρμαχοι τα γραφόμενα αληθή νομίσαντες εδω-
κα^^ άναφοράν άκρίτως εις τό Τψηλόν Δεβλέτι και έξέλαβον όρισμόν
μέν, ούχι δε άπότομον καΐ άποφασιστικόν, άλλα " έάν ή ύπό-
θεσις οΒτως εχη, ως οί Φράγκοι ανήγγειλαν, μετά τήν ακριβή
περί πάντων ερευναν νά διαιτηθώσι τα πάντα κατά το άρχαΐον ". 15
Εστάλη ουν 6 ορισμός εις Ιερουσαλήμ και άνέγνώσθη έπΙ του
κριτηρίου• άλλ' επειδή δεν ημπόρεσαν νά άποδείξωσι πραγματικώς
τάς καθ' ημών κατηγορίας καί συκοφαντίας των, δυνάμει χρη-
μάτων εϊλκυσαν τους εντοπίους κριτάς και έςουσιαστάς, και είσελ-
θόντες έν τώ ναώ άπέβαλον από του *Αγίου Κουβουκλίου τα ιερά 20
ημών σκεύη, εικόνας φημί, σταυρούς, κανδηλέρια, κανδήλας και
τάλλα, ρίτΓΓοντες αυτά τήδε κάκεΓσε* έκάλυψαν με ποδέας τάς
εντός και έκτος του Άγιου Κουβουκλίου έν τοις μαρμάροις λε-
λαζευμένας εικόνας ημών και τα ελληνικά γράμματα• έκυρίευσαν
τάς δύο πλαγίας εντός του Κουβουκλίου σκάλας, δι' ων γίνεται 25
ή άνάβασις είς τό δωμάτιον του αύτο!3 Κουβουκλίου* άπέβαλον
τόν ήμέτερον φύλακα άπό του Αγίου Κουβουκλίου και κατέ-
στησαν έδικόν τους• άτυερριψαν τά έκτος του Κουβουκλίου προς
τη θύρα έκ πλαγίων μανουάλια ημών έκώλυσαν ήμας της έν τω
άγίω Κουβουκλίω λειτουργίας• έκυρίευσαν ένα όδαν (οίκίσκον) έπί 30
τών Κατηχουμένων καί ήνωσαν είς τό άνώγεον, έν ω έχουσι τά
δργανά των συνέτριψαν τά είς τόν τόπον της Ευρέσεως του Τι-
μίου Σταύρου δυο πέτρινα μανουάλια ημών, και τήν τό σημεΤον
III. 10
— 146 —
του σταυρού εχουσαν πλάκα ημών έν τω έςιδ^ασμένω ήμΓν τόπω
άπεβαλον, κατασυντρίψαντες τα έκεΤσε κρεμάμενα τρία κανδήλεα
ημών καΐ άλλα πολλά κατειργάσαντο ημών κακά και έζημίωσαν,
άλλα δια το σό^τομο^^ παρατρέχομεν. Και ταΰτα μεν τ^ κζ' μαΐου
δ του ^αωια' σωτηρίου έτους• τη δ' επαύριον κατεκρήμνισαν το δπερ
κατεσκευάσαμεν αύτοΐς άνώγεον, έν ω εΤχον τεθειμένα τα δργανά
των, καΐ άλλο αύτοι ες ιδίων κατεσκεύασαν^ άνοίςαντες και θυρα^;
νέαν, Ίνα δι' αύτης εισέρχωνται έκεΐδεν εις τόν οίκίσκον^ δνπερ,
ως εΐρηται ανωτέρω, άφήρπασαν παρ' ημών έπι τών χάτω Κα-
10 τηχουμενων του ναού. Ταύτα οι καλοί μας Φράγκοι άνταπέδωχαν
ήμΐν, ά^^&' ων έκοπιάσαμεν^ έςωδιάσαμεν, έκινδυνεύσαμ£ν και τα
πάνδεινα έδοκιμάσαμεν εις την άνοικοδόμησιν και τών αύτοΐς τε
και άλλοις έςιδιασμένων καΐ προσδιωρισμένων μερών χαΐ τόπων.
'Αλλ' έστησαν δρα μέχρι τούτων; εύχαριστηθησα^; τάχα είς
15 τά τόσα καθ' ημών κακά; έπαυσαν εις τό έςής και ησύχασαν:
δχι• άλλ' έγειρόμενοι περί τό μεσονύκτιον και εισερχόμενοι έν
τω Άγίω Κου|3ουκλίω με τζεκίτζια μικρά και σκεπαρνάκια κατε-
τζάκιζον και συνέ&λαττον τά καλλωπισμένα και με άκραν φιλο-
τεχνίαν σκαλισμένα μάρμαρα, τά όποΤα μέχρι του νυν όρώνται
20 άπδ τους περιέργους. Τά δργανά των ηύςησαν και κατέστησαν με
προσ&ήκην συρίγκων τοσούτον |3ροντόφωνα, ώστε άπδ την υπερ-
^3ολικήν ήχολογίαν και άπδ τον |3όμβον ούτε ήαεΐς ούτε αϊ λοιπαί
φυλαι έν τώ ναώ ήμπορούσαμεν να διαβάσωμεν, ή νά άκούσωμεν
άκολουθίαν. Την μετρίαν εικόνα, ην εΤχον έπι της θύρας του
25 Αγίου Κουβουκλίου έζ άρχης, καταβιβάσαντες έβαλον άντ' εκείνης
αλλην τοσούτον υπερμεγέθη, ώστε δλην σχεδόν έκείνην την πλευ-
ράν του Κου|3ουκλίου έσκέπασε. Τό αυτό έκαμα^; και ένδον του
Κουβουκλίου• τήν μετρίαν εικόνα, ην εΤχον προς την βόρειον
πλευράν του Παναγίου Τάφου, καταβιβάσαντες αλλην άντ' εκείνης
30 έβαλον, ήτις δλην έκείνην τήν βόρειον πλευράν έκάλυψεν. Τπό
τό Τρικάμαρον, τό υπό την Βασιλικήν λεγομένην Καμάραν έπι
την δυτικήν του ημετέρου Καθολικού θύραν κατεσκευασμένον,
έκρέμασαν έδικάς των κανδήλας, τάς ημετέρας καταβιβάσαντες.
— 147 —
καΐ έπΙ λόγω του να απτωσεν έκείνας εισερχόμενοι εις τό ήμέτερον
Καθολικόν ώθουν τάς έχεΤ ίσταμένας έν τ^ άχολου&ία των ορθοδό-
ξων γυναΤκας, ουκ ολίγα καταλέγοντες και φλυαρουντες. "Οταν ηρχοντο
περιηγηταΐ και μιλ)ν20ρδοι και έποίουν τό κατάλυμα τους παρ' αύτοΐς
ξενιζόμενοι, μετά τήν πρώτην εντευζιν ή δευτέρα έςάπαντος ήτο 5
καθ' ημών, δτι δηλαδή ήρπάσαμεν τους τόπους των, δτι τους
άπεςενώσαμεν, ίίτι τους κάμνομεν πολλά και μεγάλα καχά, δτι
τους έπιφέρομεν πάντοτε χρηματικάς ζημίας, δτι τους τάφους των
βασιλέων τους (ως αύτοι λέγουσι) κατεκαυσαμεν, κατεσυντρίψαμεν
καΐ αφανείς διόλου έποιήσαμεν, προσάτυτοντες εις ήμας και τα 10
έργα της πυρκαϊας• άλλ' οί φρόνιμοι, καίτοι ήκουον τά τοιαύτα
των αηδή παράλογα και ψευδή παράπονα, άλλ' ου προσεΤχον τοις
λεγομένοις, γνωρίζοντες δτι είναι ψεύματα προφανή και συκοφαν-
τίαι, πηγάζοντα από πά&η και ιντερέσα. Ταύτα λοιπόν τά καδ'
ημών κακά τών ευγνωμόνων φίλων Φράγκων έγένοντο γνωστά και 15
τω μακαριωτάτω Πολυκάρπω καΐ τοις του γένους ημών προκρίτοις,
και μεγάλην λύπην τοΤς έπροςένησαν άλλ' εύχαριστήσαντες τω
άγίω θεώ έσιώπων και υπέμενον έν γενναιότητι και μεγαλοψυχία.
01 δε Φράγκοι έν Ιερουσαλήμ, δσον έβλεπον τους έκεΐ Άγιο-
ταφίτας πατέρας ήσυχους και ειρηνικώς προς αυτούς φερομένους 20
έν ταπεινότητι, τοσούτον έφυσιουντο αύτοΙ άλαζονευόμενοι και ύπερ-
οπτικώς έφέροντο έν άχρειότητι, ώστε και οί κοσμικοί των κα&'
όδόν, δταν εβλεπόν τίνα Τωμαΐον κοσμικόν ή καλόγηρον, αύ-
θαδώς έλεγον αύτώ• " Που απέρχεσαι ; εΙς τόν ναόν, ή άλλαχου ;
εις τόν ναόν μετοχήν δεν έχετε πλέον μετ' ολίγας ημέρας κυ- 25
ριευομεν καΐ τήν άγίαν Βηθλεέμ δλην, σας άποβάλλομεν και από
τήν Γεθσημανή, κάΙ τότε που μέλλετε νά άπέλθητε, άθλιοι Γραι-
κοί " ; Επειδή ουν κατήντησε τό πράγμα άνυπόφερτον πλέον, έγρα-
ψαν ο{ έν Ιερουσαλήμ ημέτεροι Άγιοταφΐται άναφοράν τω Σου-
λεϊμάν-πασσα της Δαμασκού, δηλώσαντες αυτώ πάντα τά γενό- 30
μένα καθ' ημών πάρα τών Φράγκων. Έγραψεν ουν ό ρηθεις
Σουλεϊμάν -πασσας προς τόν έν Ιερουσαλήμ μουσελλήμην, δτι
τάς μεταςύ τών Τωμαίων καΐ Φράγκων περί τών έν τω ναω
— 148-
προσκυνημάτων χαΐ τόπων έπιθβωρήστβ διαφοράς χαΐ διαιτήση
αύτάς έν διχαιοσυνο χαΐ άληθεία, χωρίς νά υπερασπίζεται τίίΧΊέ'^α
μέρος από τα δύω. Άλλ' 6 μουαελλήμης ων υποχρεωμένος χαΐ
δεδοϋλωμένος σχεδόν άπό τους Φράγχους, άδιαφόρησεν εις τα
δ γραφόμενα χαι έπαιζε τα ιυραγμα με τό σήμερον χαΐ αυριον, και
μετά πολλά μόλις συγχατένευσε νά έξωσθη του Κουβουκλίου ό
παρά των Φράγκων προσδιορισθείς κανδηλάτττης, και νά άποκα-
τασταθη ό ημέτερος φύλαξ• δπερ έγένετο τη ζ' αύγουστου του
αύτου σωτηρίου έτους αωια'. Μετά παρέλευσιν δε λς' ήμερων,
10 ήτοι τη ιγ' σεπτεμβρίου του αυτού έτους, μετά πολλάς πάλιν
δυσκολίας μόλις έλάβομεν τήν δδειαν, ϊνα έπιθέσωμεν της Ευρέ-
σεως του Σταύρου τήν πλάκα ημών, ώς και πρότερον. Τη δε θ'
μαρτίου ^αωιβ' μόλις κατεπείσθησαν καΐ άκοντες νά καταβιβάσωσι
τάς υπό τό Τρικάμαρον κανδήλας των και νά τάς κρεμάσωσιν εις
15 τήν έξω του Τρικαμάρου άλυσον, τάς οποίας έκτοτε άχρι της
σήμερον ούτε άναψαν, ούτε έπεμελήθησαν, ούτε δλως αύταΐς προ-
σήγγισαν.
Τω δε ^αωιε' σωτηρίω ετει του Σαλίχ-πασσα Σσάμ-βαλισή
διορισ&έντος άπό των Μαδενίων, και του εις Πτολεμαΐδα χατζή -
20 Σουλεϊμάν-πασσα, αχρις ου ελθη εις Δαμασκόν ό Σαλίχ-πασσας,
έπιτροπικώς διορισθέντος και τά κατ' εκείνον ώς τοποτηρητοΰ δι-
οικούντος, φυσιω&έντες πάλιν οι Φράγκοι έγραψαν καθ' ήμων προς
αυτόν, ενάγοντες καΐ προσκλαιόμενοι καΐ άπατήσαι πειρώμενοι•
άλλ' 6 ρηθείς έςετάσας περί των καθ' ήμων γραφέντων καΐ πλη-
25 ροφορηθείς, δτι άνάπαλιν Ιχει τό πράγμα καΐ δτι αυτοί μάλλον
ένεωτέρισαν καΐ ήμας ήνώχλησαν καΐ ένοχλουντες ου παυουσιν,
έναντίως τοΐς βασιλικοΓς όρισμοΐς καΐ τη ανέκαθεν έπικρατουση
συνη&εία φερόμενοι, έγραψε καΐ απέστειλε μπουγτ,ουρουλδι είς
Ιερουσαλήμ, προς τους κριτάς ταύτης και αρχηγούς, έπιτάττων,
30 δπως παύσωνται εΙς τό έζής οι Φράγκοι έναντίως τη πάλαια
συνηθεία φερόμενοι καΐ τοΐς Τωμαίοις έπεμβαίνοντες και διενο-
χλουντες, καΐ άρωσιν έκ μέσου τά δσα ένεωτέρισαν άνευ αδείας
και άνευ ορισμών βασιλικών. Άλλ' οί Φράγκοι είς ουδέν λογισά
— 149 —
μενοι τάς προσταγάς άδιαφόροαν. Έδηλώθη ουν δι' Ιλαμίοο χαΐ
άρζ(μ,αχζαρ{ου προς τόν ρηθέντα ηγεμόνα καΐ τοποτηρητήν ή
παρακοή άνϋποταςία χαΐ αδιαφορία των Φράγκων ό δε καΐ δεύ-
τερον μπογχουρουλδΐ έντονώτερον του πρώτου απέστειλε, διορίσας
έπΙ τούτω και μουπασίρην ούτινος μετά του μπουγ^ουρουλδιου 5
φθάσαντος εις Ιερουσαλήμ και τους Φράγκους εΙς το κριτήριον
μβτακαλέσαντος δις και τρι'ς, και τούτων μή ύπακουσάντων, ουδέ
δλως απελθόντων καΐ άποστάτας εαυτούς προφανώς άποδειξάντων,
έδηλώθησαν τω ήγεμόνι τα τρέξαντα• ό δε διά τήν ήν ένεδεί-
ςαντο άπείθειαν οργής καΐ θυμού πλησθείς εγραψεν, ίνα και 10
απόντων αυτών ένεργηθώσι τά προσταττόμενα διά μέσου τής κρί-
σεως και του μουπασίρη. "Οθεν απελθόντες εΙς τόν ναόν 8 τε
παρά τής κρίσεως διορισθείς νομικός καΐ ό παρά του ήγεμόνος
διορισ&εις μουπασίρης μετά καΐ άλλων ενήργησαν πραγματικώς
τά προστατόμενα• κατεβίβασαν δηλαδή τήν έπι τής θύρας του ΐδ
Κουβουκλίου έξωθεν υπερμεγέθη, ως εΐρηται, είχόνα των* έμε-
τρίασαν τά δργανά των, ως ήν καΐ πρότερον, άφαιρέσαντες τάς
προστεθειμένας σύριγγας έξ αυτών, ούσας τον αριθμόν έτττά προς
τοις τεσσαράκοντα* τήν εντός δμως του Άγιου Κουβουκλίου έπι
τοί5 Παναγίου Μνήματος προς βορραν υπερμεγέθη εικόνα των οι 20
Φράγκοι ου κατεβίβασαν, ουδέ άπό τάς πλαγίας έκτος του Κου-
βουκλίου αναβαθμίδας πώρητήσαντο, ούτε τάς εντός του Άγιου
Κουβουκλίου καΐ εκτός ποδέας των έσήκωσαν, ούτε νά λειτουρ-
γήσωμεν έν τω Ζωοδόχω Μνήματι μας άφησαν. "Οθεν καΐ ίλά-
μιον περί τούτων ζητησαντες έλάβομεν παρά του καδή (ούτος 25
έλέγετο Ίσμέτ-πεϊζαδές-Άρίφ-πεϊς) και άρζιμαχζάριον παρά των
εντοπίων, καΐ άποστείλαντες εΙς Βασιλευουσαν έδηλώσαμεν και
πάλιν τω μακαριωτάτω Πολυκάρπω τά τρέξαντα* ό δε δι' ανα-
φοράς του ύπεδήλωσε τω βασιλεΐ άπαντα καΐ ύψηλόν όρισμόν διά
χατ-σσεριφίου έπικυρωμένον εξέλαβε και εις Ιερουσαλήμ διά του 30
μετά επίτηδες ταχυδρόμου τω ^αωιζ' ετει κατά νοέμβριον απέ-
στειλε και τάς καινοτομίας των Φράγκων κατήργησε, και πάλιν
τής έν τω Άγίω Κουβουκλίω λειτουργίας ημών [ήμας] ήξίωσεν, ης
— 150 —
ή αρχή έγένετο χατά τψ κη' δεχεμβρίου του αυτοΰ έτους. Άλλ' οι
Φράγχοι βαρέως τό πράγμα εφερον, χαΐ δυσφόρητον λογιζόμενοι
δεν επαυον ένοχλουντες ήμΐν και έπεμβαίνοντες λόγοις τρόποις
και χινήμασι διαφόροις. Άλλ' επειδή και με 8λα των αυτά τά
δ κινήματα δεν ημπόρεσαν να μας διεγείρωσι, καθώς έφαντάζοντο,
εις κανένα δτοπον κίνημα, έστοχάσθησαν νά κάμωσι τό εξής. Τω
αύτω ^αωιζ' σωτηρίω ετει, δτε παρ' ήμΐν μεν ήν εσπέρα Σαβ-
βάτου τής Διακαινησίμου, προς τήν Κυριακήν του Θωμά, παρ'
αυτοΐς δε τρίτη μαίου, κα&' ήν έορτάζουσι τήν του έν ούρανω
10 φανέντος σταυρού έορτην, αύτων μεν εις τό σττήλαιον της Ευρέ-
σεως του Τιμίου Σταύρου, ημών δε εις τό του ναού Καθολικόν
τον έσπερινόν άναγινωσκόντων δμνον, κατέβησαν ως εθος οι ημέ-
τεροι διάκονοι εις τήν Άγίαν Ευρεσιν, Γνα θυμιάσωσιν εις τόν
έξιδιασμένον ήμΓν εκεί τόπον (επειδή έπβκράτησεν αρχαιότατη
15 συνήθεια άνά πασαν έσπέραν νά θυμιάζωσιν δλα τά έν τω ναω
προσκυνήματα αι ένδον του ναού εύρισκόμεναι φυλαι χριστιανικαί)•
άλλ' ούτοι έχοντες άλλους σκοπούς, καθώς οι ϊδιοι όμόθρησκοί
των ύστερον ώμολόγησαν, δχι μόνον τους ιεροδιακόνους μας δεν
άφήκαν νά θυμιάσωσι κατά τήν συνήθειαν, άλλα συλλαβόντε; αυ-
20 τους έξαφνα άθρόον έπέπεσον έπ' αύτοΐς, και τά θυμιατήριά των
λαβόντες ήρςαντο τύπτειν αυτούς και δαίρειν ανηλεώς• τάς προ-
πορευομένας αυτών λαμπάδας συνέτριψαν, τά καλυμμαύχια των
κατεπάτησαν υπό τους πόδας των, τά εις χείρας αυτών κιβώτια
κατά γης έρριψαν, τάς κόμας της κεφαλής των έξερρίζωσαν, τά
2δ στιχάριά των έξέσχισαν• εις δ' ε; αυτών Φράρος, έχων περασμέ-
νην με λουρίδα εις τό χέρι του μίαν στουρναρόπετραν, επληττεν
άπανθρώπως τόν δνα ίεροδιάκονον, τόν Παντολέοντα λεγόμενον
Μυτιληναΐον, ό όποιος αισθανόμενος δτι αι πλήξεις και τά κτυ-
πήματα δεν είναι χειρός, άπό τόν ύπερβολικόν πόνον τής καρ-
30 δίας του θερμανθείς έκαρδιώθη, και κρατήσας τόν Φράρον απέ-
σπασε τήν πέτραν έχ της χεφός του με τήν λουρίδα, και απέ-
φυγε τάς χεΓρας του Φράρου ήμιθανής, πλην και " μέ τήν ψυχήν εις
τό στόμα", κατά τήν παροιμία^λ Μαθόντες ούν ήμεΓς τά τρέξαντα
— 151 —
χαΐ τους διακόνους μας ούτως (δοντες διακειμένους, άλλοι έξ άλ-
λων χατέστημεν, χαΐ όποπτεύσαντες μή τι των απευκταίων άκο-
λοϋ&ήστ) (ην γαρ διά την έορτήν συνηγμένον δλον τό πλήθος
των προσκυνητών και λοιπών ορθοδόξων έν τω ναω), καταλιπόν-
τες την άκολουθίαν του εσπερινού αμέσως έτρέςαμεν, και πρΙν 5
λάβη το πλήθος εΐδησιν τών τρεξάντων παρά τών Φράγκων κατά
των διακόνων, τους μεν διακόνους είσεκλείσαμεν έν τινι οίκίσκω,
το δε πλήθος αμέσως έξηγάγομεν του ναού, αφέντες εκεί τους
Φράγκους μόνους* οϊτινες ιδόντες, δτι άπέτυχον του οχοποο των,
και δτι με δλα τά ειρημένα όπου έκαμαν κακά δεν συνέβη κανέν 10
άπευκταΓον, ως έφαντάζοντο, ύποτυτεύσαντες μήπως έγκαλέσωμεν
αυτούς εΙς τό κριτήριον, έπρόλαβον αύτοΙ και ένεκάλεσαν ήμας'
άλλα μέ δλον όπου και έπρόλαβον αύτοΙ και ένεκάλεσαν αυτοί,
άλ)ν' απεδείχθησαν ψευσται αυτοί, και πάλιν ταραξίαι αύτοΙ καΐ
πάλιν κατησχυμμένοι αυτοί. "Οθεν εδόθη αναφορά άπό του κριτή- 15
ρίου, αποδεικτική της κακίας των και τών ων καθ' ημών κακών
κατειργάσα^;το• δπερ μαθόντες, ϊνα δήθεν άθωώσωσιν εαυτούς παρά
τω ήγεμόνι της Δαμασκού και άκυρώσωσι τά παρά τών κριτών
δοθέντα έγγραφα μαρτυρικά, έγραψαν καθ' ημών άναφοράν προς τον
ρηθέντα ηγεμόνα της Δαμασκού* ό δε άπέστειλεν εις Ιερουσαλήμ 20
επίτηδες μουπασίρη, προς άκριβεστέραν του πράγματος έρευναν
και έξέτασιν. "Οθεν πάλιν συνελεύσεις και πάλιν κρισολογίαι, και
πάλιν απεδείχθησαν υπεύθυνοι και αρχηγοί τών κακών. Άλλ'
επειδή και μέ αυτό τό κίνημα δεν κατώρθωσαν τίποτες, άπήλθον
χαί οί ίδιοι εις Δαμασκόν, πάλιν δια νά μας έγκαλέσωσιν άπό 25
στόματος* δθεν μετακληθέντες άπήλθομεν εις Δαμασκόν, ένθα
και έπι του ήγεμόνος κρισολογηθέντες άπεδείξαμεν κάκεΐ τήν δο•
λιοτροπίαν και τήν καθ' ημών κακίαν των και ούτως εΙς Ιερου-
σαλήμ ημείς μεν τω θεώ εύχαριστουντες και χαίροντες [έπεστρέ-
ψαμεν], εκείνοι δε .... . 30
Ταύτα και τά τοιαύτα μαθών έν Κωνσταντινουπόλει ό μακα-
ριώτατος δεσπότης κύριος Πολύκαρπος, καΐ έπιγνούς δτι τά τοι-
αύτα τών Φράγκων κινήματα εις άλλο τι δεν άφορώσιν, ε? μή
— 152 —
εις τό νά μας έμποδίσωσί της έν τω Άγίω Κθϋ{3οϋκλ(ω λειτοαρ-
γίας μας, χαΐ εις τό να μας άφαρπάαωσι τήν κυριότητα του Αγίου
Κουβουκλίου, έδωκε πάλιν άναφοράν τω σουλτάν Μαχμούτη β'
και πάλιν όρισμόν ύψηλόν με βασιλικόν χάτι έπικυρωμένον έξέ-
5 λαβεν, έν ω προσέθετο ό ρηθεις Πολύκαρπος έζίαωαιν ημών μετά
των Φράγκων έν τω Άγίω Κουβουκλίω• τόν όποιον και εις Ιε-
ρουσαλήμ δια ταχυδρόμου επίτηδες τω ^αωιθ' αωτηρίω ετει κατά
μήνα όκτώβριον απέστειλε. Συναπέστειλεν τω αυτω ετει ή μα-
καριστής του και άλλον ύψηλόν όρισμόν, τόν περί της εκκλησίας
10 των Ποιμένων, ϊνα παραλάβωμεν αυτήν τε και τα περί αυτήν
από των Φράγκων. Ούτοι γάρ οι φίλοι πρό χρόνων τινών, προ
τών ^αωια', δολίως μας άφήρπασαν υστερήσαντες τήν έκκλησίαν
των Ποιμένων ^ εις τήν όποία'^^ καθώς έμαρτυρήθη και απε-
δείχθη ύστερον, έως εις ένα καιρού διάστημα έπήγαιναν οι έν
15 Βηδλεέμ ευρισκόμενοι Φράροι κρυφίως τήν νύκτα και έλειτούργουν
έπι της αγίας ημών τραπέζης• έπειτα διά δόσεως άσπρων προς
τινας τών εγχωρίων Τούρκων ήγόρασαν κρυφίως τό επάνω ταύ-
της της υπογείου εκκλησίας χωράφιον καΐ ελαιώνα και λοιπά
δένδρα, λαβόντες παρ' εκείνων έν χωρικόν πωλητήριον γράμμα,
20 και μετά παρέλευσιν χρόνου ικανού έζέδωκαν φήμην, δτι ήγόρα-
σαν τό ρη&έν έπι τήν έκκλησίαν τών Ποιμένων χωράφιον με τά
έν αύτώ δένδρα. Άλλ' ήμεΤς, καίτοι ήκούομεν τά φημιζόμενα,
άλλ' είδότες καλώς, δτι οι Φράγκοι δεν ημπορούν νά αποκτήσουν
εις τήν 'ϋθωμανικήν έπικράτειαν κτήματα, και δτι τό χωράφιον
25 αυτό και τά έν αύτώ είναι βασιλικά, δεδομένα διά βασιλικού μπε-
ρατίου εις τήν έξουσίαν τών Σιπαχίδων, δεν έπιστεύομεν εις τά
φημιζόμενα και λεγόμενα* διό και έμένομεν αμέριμνοι. Άλλ' οι
φίλοι, του καιρού προβαίνοντος, ήρχισαν νά πηγαίνωσιν εις τήν
έκκ)νησίαν καΐ τήν ήμέραν φανερώς και δχι, ως πρότερον, οπο-
30 κεκρυμμένως και έν νυκτί. Τούτο ήμεΤς μαθόντες έμηνύσα-
* Χωρίον το^το υπό τήν ύπώρείαν της αγίας Βηθλεέμ., χείμ-ενον προς ανατολάς,
ούτω χα}νθύ(χενον• απέχει δε του χωρίου ή έχχ).ηαία αυτή ώς τόξου βολήν* ά>λ* έρηριος
χαι χαταπεπτωχυΐα, ήτοί υπόγειος• έχει δέ έπ* αυτήν ελαιώνα χαι περί αυτήν χωράφια.
— 153 —
μεν αύτοΐς φελίως, ϊνα παύσωσι των τοιούτων σχανδαλοποίών
^(Ενημάτων και δραμάτων άλλ' αότοί δχι μόνον δέν έπαυ-
σαν, άλλα καΐ τόν ήμέτερον ιερέα άπερχόμενον μετά των εγχω-
ρίων χριστιανών δια νά λειτουργήση άτιμάσαντες άπεδίωξαν και
κακώς έχοντα άπέβαλον, έπαπειλήσαντες, δτι αν τολμήστ[] δλλοτε 5
κδν νά πλησίαση ε?ς έκεΓνο το μέρος, θέλουσι τον παιδεύσει
αυστηρώς, καθότι ή εκκλησία αυτή και τα χωράφια είναι ϊδια
κτήματα προ τοσούτων χρόνων των Φράγκων, καΐ αυτοί, εϊτουν
οι Τωμαϊοι, ούδεμίαν έκεΤ εχουσι μετοχήν. Ταύτα τοίνυν πληρο-
φορη&έντες ήμεΐς έδώκαμεν κατά χρέος εις τήν έςουσίαν εϊδησιν, 10
ήτις ακριβώς τά περί τούτων έρευνήσασα και δια μαρτυριών καΐ
άλλων αποδείξεων πληροφορηθεΐσα, δτι ή έκλησία αυτή εΤναι
τών Τωμαίων εκπαλαι, δέδωκε τά περί ταύτης αναγκαία απο-
δεικτικά και μαρτυρικά νομικά έγγραφα, τά όποΐα άποσταλέντα
τω μακαριωτάτω κατά το ^αωιη' έτος σωτήριον ενεφανίσθησαν εις 15
τό Τψηλόν Δεβλέτι συντροφευμένα με άναφοράν του ιδίαν, και
ούτως εξεδόθη υψηλός καΐ περί της εκκλησίας τών Ποιμένων καΐ
περί τών έπ' αύτη και περί αυτήν ορισμός και συναπεστάλη εις Ιερου-
σαλήμ, ως προείρηται, τω είρημένω ετει. Τους οποίους [ορισμούς],
ήτοι τόν περί της λειτουργίας και έξισώσεως έν τω Κουβουκλίω 20
καΐ τόν περί της εκκλησίας τών Ποιμένων, τω ^αωκ' σωτηρίω
ετει περί τάς αρχάς μαΐου έμφανίσαντες τω Ίσμιρλή-χατζη-Σου-
λεϊμάν-πασσα της Δαμασκού, στρατοπεδεύσαντι τότε ως έθος έκτος
της Ιερουσαλήμ, έλάβομεν τήν τε έκκλησίαν τών Ποιμένων με
τά παρεπόμενα αύτη και τήν έν τω Άγίω Κουβουκλίω κατά πάντα 25
έξίσωσιν μετά τών Φράγκων, ετι τήν μίαν έν τω Άγίω Κουβου-
κλίω σκάλαν, τήν εις τό δωμάτιον άνάγουσαν κατεβιβάσαμεν τήν
έπι του Παναγίου Μνήματος προς ^ορραν υπερμεγέθη είκόνα τών
Φράγκων, καΐ έφάνη ή ημετέρα, ή ούσα τεχνουργημένη εις τό
μάρμαρον, και έβάλομεν αί δύω φυλαΐ ανά μίαν μετρίαν* διεμοι- 30
ράσαμεν τάς εντός και έκτος του Κουβουκλίου ποδέας• τάς έπι
της θύρας του Κουβουκλίου έξωθεν και έσωθεν εικόνας τών Φράγ-
κων άνεβιβάσαμεν υψηλότερα και έφάνησαν και αί ήμέτεραι, αί
- 154 —
εις τά μάρμαρα σκαλισταί, και έν ενί λόγω έγένοντο τα πάντα
εξίσου- περί ου έλάβομεν καΐ παρά του είρημένου ήγεμόνος της
Δαμασκού καΐ από του έν Ιερουσαλήμ κριτηρίου νομικόν εγγρα-
φον (Ιλάμι) και παρά των εντοπίων αρχικών άρζιμαχζάρι (άνα-
5 φοράν), ένσφράγιστα πάντα καΐ επικυρωμένα, δηλωτικά των πρα-
ξάντων και ένεργηθέντων εις την ύπόθεσιν ταύτην της έζισώσεως
των δύο φυλών, Τωμαίων δηλαδή και Φράγκων. Το όποΓον ίλάμι
μετά των λοιπών άλλων έγγραφων, ως ανωτέρω είρήκαμεν, απε-
στάλησαν εις Βασιλεύουσαν τω μακαριωτάτω ημών δεσπότη κυ-
10 ρίω Πολυκάρπω• ή δε μαχαριότης τόυ και ταύτα πάντα δι' Ιδίας
του αναφοράς προσήνεγκεν εις τήν 'ϊψηλήν Πόρταν και τρίτον
ύψηλόν διά χάτ-σσεριφίου έπικυρωθέντα αύθις έξέλαβεν όρισμόν,
διαλαμβάνοντα δτι τά πάντα καλώς διαιτηθέντα θέλουσι διαμέ-
νει αμετάθετα καΐ άπαράτρεπτα διά παντός• και οϋτως Ικτοτε
15 ησύχασαν όπωσουν και εΙρήνευσαν και έπαυσαν άπό του νά μας
ένοχλώσιν.
ΙΪΤΟΡΙΑΣ ΤΟΪ ΠΑΝΑΓΙΟΪ ΤΑΦΟΪ ΤΜΗΜΑ ΤΡΙΤΟΝ.
Τά περί των *Αρρ.ενίων.
20 Μετά τήν άλωσιν της Ιερουσαλήμ υπό του σουλτάν Σελίμη
α' ήρζαντο νά πηγαίνωσιν ε[ς Ιερουσαλήμ πολλά ολίγοι Αρμένιοι
χάριν προσκυνήσεως τών Παναγίων Τόπων και νά μένωσιν έκεΓ
ο{ όποιοι τότε μεγάλην τήν ύποταγήν καΐ δκραν τήν εύλάβειαν
έδείκνυον προς τους ημετέρους• διό καΐ τό εκτός της Ιερουσαλήμ,
25 πλησίον της αγίας Σιών, κείμενον όστυήτιον του "Αννα εδόθη αυ-
τοΤς προς κατοικίαν παρά τών ημετέρων τότε* άλλ' ούτοι προϊόν-
τος του καιρού κατεξουσίασαν αυτό ίδιοποιησάμενοι και άχρι της
σήμερον κατεξουσιάζουσιν. "Υστερον δε άπό αρκετούς χρόνους,
λαβόντες άπό τών Φράγκων τό παράδειγμα, έζήτησαν άπό τών
30 Ιβήρων με ένοίκιον τό μοναστήριον του αγίου Ιακώβου του Ζε-
βεδαίου (τών Ιβήρων γάρ ην και τοοτο), και ελαβον παρ' εκείνων
επί συμφωνία ενοικίου ετησίως φλωρία Πολίτικα πεντήκοντα, και
— 155 —
δόντες αύτοϊς πενταχόσια φλωρία, ένοίκεον δηλαδή δέκα ολοκλή-
ρων χρόνων, ελα^ον παρ' αυτών άποδεικτικον και ένεχειρίσ&ησαν
το ρηθέν μοναστήριον οί Αρμένιοι* εΙς τήν συμφωνίαν ταύτην
ήν παρών χαΐ δ Γερμανός πατριάρχης. Περί ταύτης της συμφω-
νίας έγένετο χαΐ άραβιστί άπό μέρους του έν Ιερουσαλήμ κριτή- 5
ρίου άποδειχτικόν χοτζέτιον (εγγραφον), καΐ εδόθη τω πατριάρχη
Γερμανω (οί γάρ "Ιβηρες ήσαν τότε γι^αμάκια υποκείμενοι ήμΐν,
αυτοί τε και τά εαυτών)• το όποΐον σώζεται παρ' ήμΐν μέχρι της
σήμερον. Μετά τον Γερμανόν πατριαρχεύσας ό Σωφρόνιος α , επειδή
έτελείωσεν ή προγεγονυΤα συμφωνία της δεκαετίας, αλλην εκ νέου 10
έκαμεν ο Σωφρόνιος μετά τών Αρμενίων, αύξησας το ένοίκιον
εις φλωρία Πολίτικα ετησίως διακόσια, τά όποΤα μετά τήν τε-
λείωσιν του χρόνου, κατά τήν συμφωνίαν, του Σωφρονίου ζητή-
σαντος ήρνήσαντο οί φίλοι, και έζήτουν νά πληρώσωσι μόνον
πεντήκοντα, κατά τήν παρελθουσαν συμφωνίαν, τήν έπι Γερμανού 15
γενομένην. Άλλ' ό Σωφρόνιος έγκαλέσας αυτούς είς τό κριτήριον
και άποδείξας ψευδείς καΐ δολίους ελαβεν ανελλιπώς τά διακόσια
φλωρία, λαβών καΐ έτερον άραβιστι χοτζέτιον περί τούτου, ο μετά
τών λοιπών σώζεται παρ' ήμΐν. Μετά παρέλευσιν δε τινών χρό-
νων ήρξαντο οί Αρμένιοι νά οίκοδομώσιν έν τω μοναστηρίω οί- 20
χοδομάς τινας νέας και νά έπισκευάζωσι καΐ νά μερεμετίζωσιν
άνευ της αδείας του πατριάρχου κρυφίως• δπερ μαθών ό Σωφρό-
νιος ένεκάλεσεν αοτοος εις τό κριτήριον περί τούτων τω 1021
ετει όθωμανικω, βασιλεύοντος του σουλτάν Άχμέτη α'• ένθα
έπι κριτηρίου ώμολόγησαν, 8τι τά δσά τοιαύτα οικοδομήματα και 25
μερεμέτια κάμνουσιν εις τό ρηθέν μοναστήριον, κάμνουσιν προς
χάριν του βακουφίου, καΐ ουδέν τών γενομένων εξόδων θέλει λο-
γισθή εις ένοίκιον, και δτι τό μοναστήριον αυτό είναι τών Τω-
μαίων, καΐ δτι ούδεμίαν αύτοΙ έν αύτώ εχουσι μετοχήν, άλλα
δι' ενοικίου κατοικουσιν έν αύτώ• έφ' ω καΐ έτερον άραβικον έγέ- 30
νετο χοτζέτιον καΐ εδόθη τω Σωφρονίω άπό του κριτηρίου, τό
όποΐον και αυτό σώζεται προς τοΓς άλλοις.
ΈπΙ δε κυρου θεοφάνους, άποδημοΰντος τότε εις Κωνσταν-
— 156 —
τινούπολιν, ό εις Ιερουσαλήμ επίτροπος των Αρμενίων, Κφχόρης
λεγόμενος Πέρσης, διαμοφάσας εΙς τους Ίεροσολυμίτας Σαρακη-
νούς, νομικούς τε καΐ αξιωματικούς, και εις τόν μουτεβελλή του
Αγίου Τάφου και εις τόν επαρχον της Ιερουσαλήμ, πλήθος
5 χρημάτων, έλαβε παρ' αυτών Ιλάμια καΐ νομικά έγγραφα, διά να
προηγήται ημών και να προλιτανεύη εις τάς εν τω ναώ συνήθως
γινομένας τάξεις καί λιτανείας, και μάλιστα εις τήν κατά τό μέγα
Σάββατον τάξιν και λιτανείαν τά όποΤα άποστείλας εΙς Κωνστοιν-
τινουπολιν έζήτει νά έκλάβη και όρισμόν βασιλικόν κατ' εκείνα
10 άπατηλώς, καΐ ούτω νά μας άφαρπάση δολίως τά πρωτεία. Άλλ'
ό Θεοφάνης έν Κωνσταντίνου διατριβών, ως προείρηται, μαθών
τά παρά τών Αρμενίων καθ' ημών υπενεργούμενα, εδωκεν άνα-
φοράν τω σουλτάν Μουράτη δ', και κριθείς μετ' αυτών έπΙ δι-
βανίου, έλαβε χάριτι θεού τά νικητήρια καΐ όρισμόν υψηλόν με
15 χάτι-σσερίφι έπικυρωμένον παρά του αύτου σουλτάν Μουράτη δ',
έν ετει όθωμανικώ 1044 ^
ΈπΙ δε της πατριαρχείας Παϊσίου, εις Κωνσταντινούπολιν
τότε διατρίβοντος, εύρόντες καιρόν έν Ιερουσαλήμ (επειδή εΤχον
προεκλάβει άπατηλώς διά χρημάτων όρισμόν έπικυρουντα αύτοϊς
20 τους Χαμπεσίους) έκυρίευσαν έν τη Βηθλεέμ τά Χαμπεσιακά
λεγόμενα οικήματα καΐ τόν έμπροσθεν τούτων κήπον, και έκτισαν
έν τω κήπω τοΧγοΊ^ διαχωρίσαντες τό ήμέτερον μοναστήριον άπό
τά είρημένα Χαμπεσιακά οικήματα* έκυρίευσαν προσέτι καΐ μίαν
πόρταν του αγίου Σπηλαίου, έν ω έκρέμασαν και κανδήλας.
25 Ταύτα μαθών ό ΠαΓσιος έν Κωνσταντινουπόλει δίδει άναφοράν
τω βασιλεΤ, και κριθείς μετ' αυτών έπΙ διβανίου λαμβάνει χάριτι
θεού τά νικητήρια, και εκλαμβάνει παρά του σουλτάν Μεχμέτη
δ' υψηλόν όρισμόν με βασιλικόν αύτόγραφον (χάτ-σσερίφι), έπικυ-
ρωμένον τω 1067 όθωμανικώ έτει• τόν όποιον με μουπασίρι
80 επίτηδες, Χουσεΐν-τζαούση λεγόμενον, άπέστειλεν εις Ιερουσαλήμ,
* Τήν τούτοο μετάφρασιν σονοπτιχώς εύρήσεις εις τό δ' τμήμα* τά εις ταύτην
τήν χρισολογίαν τρέςαντα πλατύτερον διηγείται ό χΰρ Δοσίθεος εις τήν Δωδεχάβιβλον,
χαΐ δρα βιβλίον ΙΒ', σελ. 1186.
— 157 —
Ινα ένεργήστ^ έκεΐ τα έν αύτ•^ προσταττόμενα. Άλλ' ο{ Άρ[ΐ£νΕθΐ
τω έπάρχω της Γάζης χαΐ Ιερουσαλήμ Χουσεΐν-πασσα λεγόμενα)
πληθοζ χρημάτων δόντες, ομοίως και τοΐς λοιποΤς των εντο-
πίων, χαι αύτοΐς έπιστηριχθέντες, ούτε βασιλιχόν όρισμόν έλογί-
σαντο, ούτε άφ' ών Ί(]ρπασαν παρεχώρησαν. Ό γουν Παίσιος μα- 5
θών τα τρέξαντα έν ^Ιερουσαλήμ εγραψεν αύθις άναφοράν προς
τον ϋπατον (βεζύρη) Κ^οπρουλου Μεχμέτ-πασσα εις Άδριανουπο-
λιν (ήν γάρ έχει στρατοπεδευων τότε, έν πεδίω Τζαπή-πασσα λε-
γομένω), ην χαΐ απέστειλε μετά τίνος Διονυσίου τουνομα. Ό δέ
ύπατος γνούς τα έν τη αναφορά έθυμώθη λίαν, χαΐ άλλον έξέ- 10
δωχεν ύψηλόν έχεΐθεν όρισμόν χατά το 1068 όθωμανιχόν έτος,
άλλα και ίδια μεχτούπια σφοδρά καΐ έπαπειλητιχά προς τον επαρ-
χον της Ιερουσαλήμ και λοιπούς κρατουντας έξέδωκεν, ϊνα ένερ-
γήσωσιν άμεταθέτως τα έν τω ύψηλω βασιλικω όρισμω προστατ-
τόμενα* τα όποια δλα άτυεστειλεν εις Κωνσταντινούπολιν προς τόν 15
κυρ ΠαΓσιον διά τίνος Μουσταφά -τζαούση, διωρισμένου επίτηδες
μουπασίρη εις τήν έκτέλεσιν των προσταττομένων. Δαβών ουν
ό ΠαΓσιος τον υψηλόν όρισμόν και τά μεκτούπια και χαράς πλη-
σ&εις άπέστειλεν αμέσως εις Ιερουσαλήμ διά του αύτοΰ μουπα-
σίρη Μουσταφά -τζαουση• ό δέ φθάσας έκεΐ αίσίως άπέβαλε του 20
Αγίου Ιακώβου τους Αρμενίους έν Ιερουσαλήμ καΐ των Χαμπε-
σιακών οικημάτων έν Βηθλεέμ, και τάς κανδήλας των άπό του
Αγίου Σπηλαίου άποβαλών παρέδωκεν ήμΐν, έπΙ παρουσία και
των υπερασπιστών αύτων των προειρημένων έφ' ω και χοτζέτια
βεβαιωτικά άπό του έν Ιερουσαλήμ κριτηρίου έγένοντο και έδό- 26
θησαν ήμΐν, άτινα σώζονται μετά των λοιπών μέχρι της σήμερον.
Άλλ' οί δόλιοι καΐ κάκιστοι, μετά παρέλευσιν καιρού, ευρόντες
άρμόδιον καιρόν και μέσα και πλοΰτον καταδαπανήσαντες άπειρον
καΐ άναρίθμητον, άφήρπασαν πάλιν δολίως τό μοναστήριον του
αγίου Ιακώβου καΐ τά Χαμπεσιακά έν Βηθλεέμ* και ου μόνον 30
ταύτα, άλλα καΐ τεσσάρας καμάρας έπΙ των Κατηχουμένων έν
τω ναω της Αναστάσεως, καΐ τά δυο μεγάλα παράθυρα, όπου
εΤναι έπάνωθεν της Αγίας Πόρτας του Ίαοο^ τά προς τήν αύλήν
— 158 —
εζω του ναού άφορώντα' ετι δέ και τήν εν τη αύλη έχκλησίαν
του αγίου Ιωάννου του θεολόγου, τήν υπό το μοναστήριον του
Αβραάμ χείμένην τα όποΓα άχρι της σήμερον χατακρατουσιν
οΐ παμβέβηλοι. ΚαΙ έκτοτε μεν έφάνησαν πώς ησύχασαν εις το
5 φανερόν, άλλ' έν τω κρύπτω ώδινον καΐ έκοιλοπονουσαν τάς καθ'
ημών έπΐ|3ουλάς χαΐ παρετήρουν τον δεξιόν αυτοϊς καιρόν, επειδή
άπό τον καιρόν της έπι Χρύσανθου άνοικοδομήσεως του μεγάλου
μολυβδοσκεπαστοΰ κουμπέ και της επισκευής τών λοιπών εκάστη
φυλή έξιδιασμενων μερών και τόπων ήρζαντο να συνάγωσι διά
10 χρημάτων άπό τών έν Ιερουσαλήμ κριτών και κρατούντων γράμ-
ματα και μαρτυρίας, και γεμίσαντες εκ τούτων σακέλλας και κι-
βώτια ήτοιμάζοντο προς ήμετε'ραν καταδρομήν. Έπι γαρ της
πατριαρχείας του άοιδίμου Μελετίου, τω ^αψλ' σωτηρίω ετει, βα-
σιλεύοντος του σουλτάν Μαχμούτη α' τω 1143 όθωμανικώ ετει,
15 συνέβη έν Κωνσταντινουπόλει και έπανάστασις τών Γενιτζάρων,
καΐ ήκμαζεν εΙσέτι ή αοατροψΎΐ και ή αρπαγή• άλλ' επειδή τότε
ύπερεπλούτησαν, έλπίζοντες εις τά πλούτη των, δεν εύχαριστή-
θησαν να εΤναι και αύτοι καθώς και τά λοιπά έθνη, άλλ' έφαν-
τάσθησαν άνοήτως νά κυριεύσωσιν όλα τά προσκυνήματα, έν ω
20 δεν εΤχον κατ' αρχάς εις τήν Ιερουσαλήμ μήτε βήμα ποδός* έφ'
ω και τήν μελετωμένην κακίαν των παμπονήρως έκίνησαν. Έχον-
τες λοιπόν αύτάς τάς ματαίας ελπίδας ελαβον και αΙτίας δεςιάς.
Ό βασιλεύς τότε σχεδόν ήτον υπό τήν έζουσίαν τών αποστατών
οι μεγιστάνες περίφοβοΐ' οι πάντες πάμπτωχοι διά τήν κοινήν
25 γύμνωσιν ή αφροσύνη έτιματο και ή άναισχυντία έκυρίευε. Συνέβη
ουν κατ' έκεϊνο καιροΰ νά κατασταθη ύπατος (βεζύρης) αντί του
έξωσθέντος Τοπάλ Όσμάν-πασσα ό άπό Τεβανίου Άλή-πασσας•
αυτός δέ εΤχεν ακραν φιλίαν και εύνοιαν προς τους Αρμενίους,
καΐ μάλιστα προς κάποιον Σσεχπόζη, καΐ Σσιρίνη σαρράφιδες,
30 οί όποιοι ήσαν πρότερον ψωμάδες και άρτοπώλοι. Ή άνάβασις
λοιπόν του ρηθέντος Άλή-πασσα έπι τήν ύπερτάτην αρχήν έδωκεν
είς τους Αρμενίους μεγάλον θάρρος και εύκολίαν εις τάς δολιο-
τροπίας και κακίας των. Σκέψεως ουν μεταςύ των γενομένης,
— 159 —
εδλογον έκρί&η παρ' αύτοΤς να δώσωσεν άναφοράν τω ύττάτω,
τήν οποίαν χαΐ εδωχαν. Έγραψεν ουν έν αύτ*^ ό ύπατος όρισμόν,
ώς §θος (πουγ^οορουλδΐ τοδτο λέγεται το έν τη αναφορά παρά
του υπάτου γραφόμενον πρόσταγμα), ίνα έξαχθώσιν άπό των κω-
δίχων των καλεμιών τα Τσα των ορισμών των τοις Άρμενίοις 5
δοθέντων* οΕ δε λαβόντες τήν παρά του υπάτου όρισθεΐσαν άνα-
φοράν των εδωχαν τω πεϊλιχτζτ] - έφένδη (επιστάτης ούτος υπό
τόν ρεΐζ-έφένδη των χωδίχων του δΐ|3άν - χαλεμίου), διά νά γράψη
εις το περιθώριον της αναφοράς των τα 7σα των δεδομένων Λυ-
τοις ορισμών ό όποΤος έρευνήσας άχριβώς τους παρ' αύτώ χω- 10
διχας, χαι ούδένα υπέρ αυτών εύρων έν αύτοΐς όρισμόν, εΐ μη
υπέρ ημών, έχ τούτων τρεις μόνον άντιγράψας χαΐ έν τζ ανα-
φορά των έγχατα]^ράψας άπέδωχεν αύτοΐς.
Ίδόντες ουν δτι το κίνημα αυτό και επιχείρημα των εύγήκε
χατ' αυτών μάλλον, .παρά υπέρ αυτών, άλλην μετεχειρίσ&ησαν 15
πονηρίαν και δολιότητα. Ένέπλησαν χρημάτων τόν έπίσκοπος-
καλφαση (οοτος και μαλιέ-καλφαση λέγεται), και διαφθείραντες
έπίβουλον τών βασιλικών κωδίκων άπεκατέστησαν, και κατέπεισαν,
'ίνα άντιγράψη άπό τών παρ' αύτώ βασιλικών κωδίκων (έν οΐς
εισίν εγγεγραμμένοι οι τοις Τωμαίοις δοθέντες κατά καιρούς όρι- 20
σμοί) τόν όρισμόν του σουλτάν Σελίμη α', του και άλωτου της
Ιερουσαλήμ, τόν έν τω καιρώ της αλώσεως αύτης δοθέντα τοΐς
Τωμαίοις παρ' αύτου έν Ιερουσαλήμ, καΐ έγκαταγράψη τό Τσον
αύτου εις §να τών παλαιών κωδίκων, μεταποιήσας τό όνομα του
πατριάρχου τών Τωμαίων εις τό δνομα του έδικου των έθνάρχου 25
και τήν λέξιν Τουμ είς τό Έρμέν, και ένσημειώση εΙς τόν κώ-
δικα τήν αυτήν χρονολογίαν και μηνολογίαν, καθώς είναι και εις
τόν τών Τωμαίων όρισμόν, διά νά δώση εις αυτόν αρχαιότητα.
Ό ουν ρηθεις κάλφας τη γνώμη καΐ αδεία του ρηθέντος υπάτου,
χαθώς ώμολόγησεν ύστερον ό αυτός κάλφας φωραθείς, άντέγραψεν 30
άπό του ημετέρου ορισμού άλλον όρισμόν, κατά τήν άρέσκειαν
αυτών, και έδωκεν αύτοΤς, ένσημειώσας και έγκαταγράψας τό ίσον
εκείνου και εις τους παρ' αύτώ παλαιούς κώδικας (αυτή ή ένση-
— 160 —
σημείωσις χαΐ καταγραφή λέγεται παρ' ΌθωμανοΓς χάιδι), δια
να φαίνεται εις τους μετέπειτα, δτι άπ' έχείνου τοδ καιροΰ, δη-
λαδή άπό τον χαιρον του σουλτάν Σελίμη τούτου, εδόθη αατοΐς,
χαΐ εχτοτε έγένετο χάιδι εΙς τους παλαιούς χώδιχας. Τούτων
δ οδτως δολιοτροπία χαΐ πονηρία διενεργηθέντων, συνήλθον χαΐ δεύ-
τερον οι Αρμένιοι, χαι πάλιν συσκεψάμενοι έκριναν ευλογον και
απεφάσισαν, ?να δώσωσιν άναφοράν καθ' ημών αύτω τω βασιλεΤ'
τήν οποίαν και εν μια Παρασκευή, έζελθόντι τω βασιλεΐ εΙς προ-
σκύνησιν κανενός τζΑμίου, συναθροισθέντες πλήθος πολύ άνέ-
10 φερον και έδωκαν ή δε αναφορά των αδτη διελάμβανε ταύτα•
«Άδικούμεθα, βασιλευ κράτιστε, τά μέγιστα παρά των Τω-
μαίων, ζητούντων άφαρπάσαι ποίρ' ημών τους άπ' αυτής τής αλώ-
σεως δια τοσούτων βασιλικών ορισμών εΙς χείρας ημών δντας τό-
πους και μοναστήρια και προσκυνήματα, και θέλουσι νά άποζε-
15 νώσωσιν ήμας εκείνων και διόλου να άποστερήσωσιν. "Οθεν δεό-
μεθα οί ήδικημένοι σκλάβοι σου, ίνα επίβλεψης έφ' ήμας, και ϊνα
θεωρηθέντων τών άνά χείρας ημών έγγραφων ύπο του καζασκέρη
τής Τούμελης και τών καϊδίων τών ανέκαθεν δοθέντων ήμΐν βα-
σιλικών ορισμών και θεσπισμάτων έςαχθέντων άπό τών παλαιών
20 βασιλικών κωδίκων ύπό του κάλφα του πίσκοπος-καλεμίόυ, και τω
σώ κράτει τής αληθείας δηλωθείσης δι' ιλαμίου (αναφοράς), δωρήση
ήμΐν όρισμόν του βασιλικόν, κατά τους παλαιούς εκείνους, προσε-
πικυρουντα ήμΐν τοΐς Άρμενίοις τα ά^^έκαθεν εις χείρας ημών
μοναστήρια και προσκυνήματα, καΐ άποτόμως έμποδίζοντα τού;
25 Τωμαίους άπό του νά μας παρενοχλώσι > .
Δοθείσης τοίνυν τής τοιαύτης των αναφοράς τω βασιλεΐ, έπε-
γράφη έν αύτη, ως εθος, πουγρυρουλδί, ήτοι προσταγή, ι'να ό μεν
καζασκέρης τής Τούμελης θεωρήσας τά άνά χείρας τών Αρμε-
νίων έγγραφα δήλωση δι' ιλαμίου του, εΐ είσιν ά)νηθή, ό δε ϊψο-
30 ρος (κάλφας) τών κωδίκων τοί5 πίσκοπος - καλεμίου, έρευνήσας τους
παλαιούς κώδικας τών άπό αλώσεως δοθέ^/των τοΓς Άρμενίοις βα-
σιλικών ορισμών και θεσπισμάτων, έξαγάγη άπ' αυτών τών κωδι-
κών τά Τσα τών έγκαταγεγραμμένων ορισμών και έγγράψη εί^ το
— 161 —
περιθώριον της αναφοράς ταύτης (τούτο λέγεται παρ' ΌθωμανοΓς
καϊδλερή - δερκτ^ενάρ). Λα^36ντες οδν οι Αρμένιοι την όρισθεΐσαν
ταύτην άναφοράν των άπηλθον' προς τόν καζασχέρην Πουραδέρ-
ζαδέ - Μεχμέτ - έφένδη λεγόμενον (προς δν έμήνυσεν ό ρη&εις ύπα-
τος τα προς τό συμφέρον των Αρμενίων ένεργησαι), καΐ δείζαν- 5
τες έχείνω τα δσα δια χρημάτων έσύναςαν έγγραφα, ως προείρη-
ται, ελαβον παρ' έχείνου δηλωτιχόν (ιλάμι), 8τι τα εις χείρας των
Αρμένιων έγγραφα εισιν άληθη χαι νόμ;μα• κάκεΐθεν άπήλθον
εις τον κάλφα του πίσκοπος ■ χάλεμίου, δς ήν αδελφός τοΰ υπάτου,
κα! έδειξαν αύτω τό δπερ παρά του καζασκέρη ελαβον ιλάμιον 10
και την όρισθεΐσαν άναφοράν των δ δε έπέγραψεν εν τη ανα-
φορά τό Ισον τοΰ ψευδεπιπλάστου εκείνου ορισμού του σουλτάν
Σελίμη α', ως προείρηται, και τη ιδία ως εθος έπικυρώσας υπο-
γραφή έδωκε τοΙς Άρμενίοις• οϊ δε άπεκομίσαντο τω ύπάτω, ό
όποιος ωρισεν έπ' αύτη έγγράψας οδτω* '^Κατά την διάληψιν του 15
νομικού ιλαμίου και κατά την περίληψιν των ιερών βασιλικών
ορισμών των εν τοΐς κώδιξι σωζόμενων δοθήτω τοις Άρμενίοις
ορισμός". Έγράφη ουν 6 υψηλός ορισμός από τοΰ αυτοΰ καλε-
μίου και κάλφα, και εδόθη τοΐς Άρμενίοις• οϊ δε διά τοΰ υπάτου
αυτοΰ άνήνεγκαν τω βασιλεΐ σουλτάν Μαχμούτη α', δστις μη ε?- 20
δώς την δολιοτροπίαν και άπάτην έπεκύρωσε και καΐησφαλίσατο
διά βασιλιχοΰ αυτοΰ αυτογράφου (χάτι - σσεριφίου) και έπέδωκε τω
ύπάτω έν ετει οθωμΛνικώ χιλιοστω έκατοστω τεσσαρακοστω έβδό-
μω, έν σωτηρία) δέ 1734.
Έν τούτοις δέ τοΐς πράγμασιν ό μεν πατριάρχης κΰρ Μελέ- 25
τιος ή ν έν Ιερουσαλήμ, και ούδεμίαν περί των τρεξάντων εΤχεν •
εϊδησιν οι δ' έν Κωνσταντινουπόλει χριστια^^οΐ έλυποΰντο κατά
πολλά και συνελεύσεις εποίοο^^ πολλάς, και ήθελον νά δώσωσιν
άναφοράν εις τόν βασιλέα* άλλ' οι πρόκριτοι τοΰ γένους ήξεύ-
ροντες την τρέχουσαν τότε τοΰ πράγματος κατάστασιν και τό άσύμ- 30
φορον τοΰ τοιούτου κινήματος, εμπόδισαν την όρμήν τοΰ πλήθους
με αυτό τό δικαιολόγημα, προτείναντες δτι, απόντος τοΰ πατριάρ-
χου των Ιεροσολύμων, δεν εΓναι ζοΧο^ο"^ νά έπιχειρισθώσι τέ-
III. Π
- 162 —
τοιον πρδγμα. "Έπεμψαν λοίπόν οί έν Βασιλευούστ] Άγιοταφΐχαι
επίτηδες ταχυδρόμον (Τάταρον) εις Ιερουσαλήμ προς τόν μαχα-
ριώτατον χδρ Μελέτιον, χαι έδήλωσαν τα γενόμενα πάντα, περι-
χλείσα^^τες ε[ς τα προς αυτόν γράμματα χαΐ εν ίσον του τοΤς Άρ-
5 μενίοις δοθέντος ορισμού. Ό δε θεΤος Μελέτιος γνούς τήν ύπόθε-
σιν εις δύο - τρεΓς προχρίτους γέροντας χαι μυστικούς έφανέρωσε
μόνον αυτήν έφο^3εΐτο γαρ τήν ορμή ν του πλήθους των χριστια-
νών και τήν άταςίαν των εντοπίων όρθοδόςων άλλα και αύτοι οί.
Αρμένιοι έδειλίων και έφοβουντο και δεν ήθελον να διαδοθη ή
10 φήμη αυτή δια τήν ανωτέρω αίτίαν. Μετά δέ το άγιον Πάσχα
άπελθών εις Κωνσταντινούπολιν ό κυρ Μελέτιος ήσύχαζεν έχεΤ,
τόν καιρόν πραγματευόμενος• ιδών γαρ τήν τρέχουσαν τότε των
πραγμάτων κατάστασιν και τήν των Αρμενίων ίσχυν και δύναμιν,
δεν εχρινεν ευλογον να κινηθη, ϊνα μή παρά τόν άρμόδιον χαι-
15 ρόν κινούμενος, δχι μόνον δεν χατορθώση τι, άλλ' άποστερηθη
χαΐ των ανά χείρας ορισμών και χατ-σσεριφίων τότε γαρ τό
παν ήν τών Αρμενίων. "Οδεν καΐ απεφάσισε νά περιέλθη μερι-
κόν καιρόν εις τόπους τινάς και επαρχίας, εν μεν δια νά περάση
τόν καιρόν του, άλλο δέ διά νά βοηθηθΫ^ και εις τά αναγκαία κα-
20 θημερινά του εζοδα.
Διέβη λοιπόν άπό της Κωνσταντίνου εις Μουδανιά, κάκεΤθεν
εις Προυσαν, ένθα ήκουσε τήν καθαίρεσιν (άζλι) του υπάτου Άλή-
πασσα και τήν εις τήν του μποσταντζή-παση φυλακήν σιδηρόδε-
σμον κάθειρξιν του σαρράφη Σσεχπόζη του προρρηθέντος.^ και οτι
25 διωρίσθη δπατος ό Μπαγδάτ βαλισή Γκιουρτζής Ίσμαήλ-πασσας.
Άπό της Προύσης ουν έλθών εις Κίον, κάκεΐθεν εις Έλεγμούς,
και άπό εκεί εις Μουδανιά, ένθα πληροφορηθείς τόν αϊσιον έρ-
χομόν του ρηθέντος υπάτου έπέστρεψεν εις Κωνσταντινούπολιν,
μέ σκοπόν καΐ άπόφασιν διά νά άντιπαραταχθη πλέον με τους
30 Αρμενίους. "Οθεν συναγαγών τους έχει Άγιοταφίτας χαί τινας
τών προυχόντων του γένους, έφανέρωσεν αύτοΐς τόν σκοπόν του.
Εκρίθη ουν παρά πάντων κοινώς ευλογον, ϊνα γένηται ή κατά τών
Αρμενίων αγωγή, άλλ' δχι απλώς και άπροδιαθέτως, άλλ' άναγ-
— 163 —
καιότατα πρέπει νά εύρε&^ πρώτον ύποκείμενον δχι μόνον εις τήν
έπιχείρησιν της υποθέσεως δςιον, αλλά χαΐ φρόνιμον, στοχαστιζόν ,
άπροσωπόληπτον και δίκαιον, διά νά εΤναι ό τοιούτος δχι μό-
νον βοηθός, άλλ' οδηγός έν ταύτω και σύμβουλος. "Ήν δε τότε
άνήρ τοιούτος ό της ύπατικης άρχης οικονόμος (κεχαγιά-μπεϊς). 5
ονόματι Χαλισας. Ό ουν κυρ Μελέτιος διά του κυρίου Θωμά
ιατροφιλοσόφου του ρηθέντος Χαλισα ανήγγειλε τήν γνώμην του
προς αυτόν, δεόμενος αύτοϋ), ϊνα γένηται υπέρμαχος αύτου και του
δικαίου υπερασπιστής• ό δε Χαλισας κατανεύσας εις τήν δέησιν
του πατριάρχου Μελετίου έμήνυσεν αύτω νά στείλτ] τά εις χεΤράς 10
του σωζόμενα βασιλικά θεσπίσματα* ό δε πατριάρχης χαροποιη-
θείς έπι τούτω, διεχώρισεν από των βασιλικών ορισμών επτά*
α') τον άκτιναμέ του "Ώμερ Χαττάπ, β') τον του σουλτάνου Μελέκ
Σαλάχ-έδδίν, γ') τόν του σουλτάνου Μεχμέτη β', άλωτου της Κων-
σταντινουπόλεως, δ') τόν του σουλτάν Σελίμη α', άλωτου της Ίε- 15
ρουσαλήμ, ε') τόν του Κανονή-σουλτάν- Σουλεϊμάν, ς') τόν του σουλ-
τάνου Μουράτη δ', ζ') τόν του σουλτάν Μεχμέτη γ', καΐ αλλάς τι-
νάς νομικάς αποφάσεις καζασκέρηδων, κρινάντων κατά καιρούς τους
"Ρωμαίους καΐ Αρμενίους, και τά Αραβικά χοτζέτια τών εΙς *Ιε-
ρουσαλήμ χρηματισάντων μουλ).άδων, τά περί του μοναστηρίου του 20
αγίου Ιακώβου τών Ιβήρων τρέξαντα διαλαμβάνοντα. Ταύτα πάντα
απέστειλε με τόν ειρημένον ίατροφιλόσοφον θωμαν προς τόν Χα-
λισαν ό δε πάντα μετά προσοχής και ακριβείας άναγνούς, και
έπιρ^ούς τήν αρχαιότητα, δεν ήθέλησεν αμέσως κατά τόν του δι-
καίου λόγον νά δικαίωση τους Τωμαίους, χωρίς νά περιεργασθή 25
και τά τών Αρμενίων έγγραφα. "Οθεν εμήνυσε και τοΤς Άρμε-
νίοις νά στείλωσι προς αυτόν τά εις χεΤράς των έγγραφα• άνα-
γνους δε έσκεμμένως και τά εκείνων ψευδεπίγραφα και κατ' άπά-
την και δόλον έκδεδομένα, έξηκρίβωσε καλλίτερα τήν άλήθειαν καΐ
έδικαίωσεν άποφασιστικώς τους 'Ρωμαίους. Της αληθείας ουν και 30
του δικαίου έξιχνιασθέντος και φανερωθέντος, άπεφάσισεν ό Χα-
λισας νά δώση αρχήν εις τήν ύπόθεσιν, και εις ολίγων ήμερων
διάστημα έκαμε νά καταλάβουν όλοι οι άςιωματικοί τήν άρχαιό-
— 164 —
τητα χαΐ τήν άλήθειαν των Τωμαίων, χάμνοντας την πρέπουσαν
παραστατικήν διήγησιν εις χάθε όρισμόν και βασιλικόν θέσπισμα.
Έν τοσούτο) βλέποντες οί Αρμένιοι.^ Άτι παντού διαφημίζεται
το πράγμα και διακηρύττεται ή αλήθεια, απεφάσισαν νά προσδρά-
5 μωσιν είς τον Χαλισαν, έλπί!1οντες δτι, άφ' ου τον διαφθείρουν
με τά πουγγεΤά των, θέλουν τον αποκτήσει βοηθόν και δεφένσορα,
καθώς ποτέ και τους άλλους. Άπήλθον ουν προς αυτόν άρκετήν
ποσότητα ύποσχεθέντες, άλλ' ό Χαλισάς, επειδή άττεστρέφετο τήν
δωροληψίαν (δια το όποιον και έπαινεΐτο, και έπαινούμενος ήγα-
10 πάτο, και άγαπώμενος έτιματο παρά πάντων), άπέβαλεν αυτούς
και άπεδίωξεν άτίμως. Άπελπισθέντες δε άπό τον Χαλισαν, προ-
σέδραμον εις τους άλλους μεγιστάνας και άςιωματικούς, υποσχό-
μενοι πολλά, καί δώρα και χρήματα, άλλ' ούδ' εκείνους ημπόρε-
σαν νά διαφθείρουν και νά καταπείσουν. Τέλος πάν':ων άπήλθον
15 προς τον κυρ Μελέτιον, και ότέ μεν παρακαλεστικούς λόγους έπρό-
βαλλον, ότέ δε φοβεριστικούς• παρά του πατριάρχου δμως ουδέν
άλλο ήκουον, δτι μή " Ό βασιλεύς εΤναι κύριος και δίκαιος κρι-
τής, ό θεός έφορος και επιτηρητής και ή κατά νόμους άπόφασις
δικαία και αληθής. Κρινόμεθα λοιπόν εΙς το κριτήριον, και δ τι
20 αποφασίσει το δίκαιον κριτήριον, γίνεται χωρίς νά παραπονεθη
κανένας μας". Τούτων οϋτως ειρημένων πολλάκις άνεχώρησαν οί
Αρμένιοι άπό τόν πατριάρχην Μελέτιον, είπόντες προς τοις άλ-
λοις και τούτο τουρκιστί* "πάρα ιλέ πιτέρ χέρ ήσσ", ήτοι διά των
χρημάτων τελειώνει κάθε ύπόθεσις.
25 Διεδόθη λοιπόν και διεφημίσθη ή ύπόθεσις ου μόνον εις τους
μεγιστάνας και αρχικούς, άλλα σχεδόν και εις τους παραμικρούς*
δθεν ην έπόμενον νά δοθη και αναφορά άπό του γένους μας.
Εδόθη λοιπόν εις τόν ϋπατον πρώτη αναφορά σύντομος, έν η
έτυέγραψεν ό ύπατος ως εθος όρισμόν (πουγ^ουρουλδι) ούτω•
30 «Τά έν τη παρούση αναφορά διαλαμβανόμενα ακριβώς θεω•
ρηθήτωσαν, και τά αντίγραφα τών τοις Τωμαίοις δοθέντων βα-
σιλικών ορισμών άπό τών παλαιών κωδίκων και καταστίχων έξαχ-
θέντα, επιμελώς ενταύθα καταγραφείτωσαν». Της ορισθείσης ουν
— 165 —
ταύτης αναφοράς προς τόν κάλφαν του έπίσχοπος-καλεμίου στα-
λείσης, 6 ρηθείς χάλφας ό καΙ αδελφός του προεξωσθέντος ύπα-
του Άλη-πασσα, ως προεφηται, ού μόνον τα Τσα των ορισμών
άττό των παρ' αύτω κωδίκων δέν έςήγαγεν, αλλά και έν τ*^ ανα-
φορά ούτως υπέγραψε• " Τοιούτοι ορισμοί υπέρ Τωμαίων έν τοις 5
κώδιζι του καλεμίου ούχ εύρέ&ησαν κατεστρωμένοι ". Ίδών ουν
ό θείος Μελέτιος τα έν τη αναφορά παρά του ρηθέντος κάλφα
ύποσημειωθέντα, ανήγγειλε προς τόν Χαλισαν. Εκρίθη ουν ευ-
λογον και απεφασίσθη νά φανερωθη εις μέσον ή επιβουλή του
κάλφα και ή δολιοτροπία των Αρμενίων δια κοινής δευτέρας του 10
γένους αναφοράς είς πλάτος προς το ύπατικόν βήμα.
Συνετέθη ουν αυτή ή κοινή του γένους αναφορά ε?ς πλάτος
παρά του γενικού μεγάλου διερμηνέως κυρίου Αλεξάνδρου Γκίκα
τακτικώτατα, σκεπτικώτατα και αληθέστατα* δοκιμασθεΤσα δε παρά
πολλών δεινών περί τά τοιαύτα και μάλα έπαινεθεΓσα, έσφραγί- 15
σ&η πρώτον παρά του τότε Κωνσταντινουπόλεως [πατριάρχου]
κυρίου Νεοφύτου ε' του Πατμίου, ος μεγάλην ένεδείξατο προθυ-
μίαν και άκρον τόν ζήλον εις την ύπόθεσιν ταύτην δεύτερον παρά
του κυρ Μελετίου, και τρίτον παρά των λοιπών ενδημούντων τότε
εις Κωνσταντινούπολιν αγίων αρχιερέων. Διωρίσθησαν δέ νά άπέλ- 20
θωσιν εις τό ύπατικόν βήμα μετά τής αναφοράς ταύτης άπό μέν
της αγίας Συνόδου [του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως] ό Πι-
σιδείας κυρ Κοσμάς καί^ τίνες τών εφημερίων τής Μεγάλης Εκ-
κλησίας, άπό δέ τών Άγιοταφιτών ό Καισαρείας τής Παλαιστίνης
και του κυρ Μελετίου διάδοχος Παρ&ένιος, ό Σεβαστείας Άβράμιος 25
ό έζ Ιβηρίας καί τίνες τών Άγιοταφιτών ίερομο^Λίχων.
Άπήλθον ουν οι ρηθέντες και έδωκαν τω ύπάτω καθημένω
έπί του βήματος την αναφορά^;• ης άναγνωσι^είσης, έπεγράφη έν
αυτή ως εθος ορισμός (πουγτ^ουρουλδί) τοιούτος• "Τά Τσα τών
τοις Τωμαίοις ορισμών καί βασιλικών θεσπισμάτων έξαχθήτωσαν 30
άφεύκτως άπό τών παλαιών κωδίκων του πίσκοπος-καλεμίου".
Ό ουν κάλφας ιδών έν τη αναφορά τό δνομά του και δτι
έφανερώθη ή επιβουλή τής δολιότητός του, ην προλαβόντως ειρ-
— 166 —
γάσατο, στένων και τρέμων άπό του φό^ϊου του εδραμεν αμέσως
προς τον τότε Ήραχλείας κυρ Γεράσιμον άπό Λέρνης, καΐ γονυ-
πετήσας έμπροσθεν του με ποταμηδόν δάκρυα παρεκάλει αυτόν
λέγων, δτι το σφάλμα του δεν ήτον έζ οικείας του προαιρέσεως,
5 άλλ' ήτο προσταγμένος άπό τον άδελφόν του υπατον τον προε-
ςωσθέντα, και δια τούτο να τον υπερασπιστή και να τον ελευ-
θέρωση από τόν κίνδυνον. Ό δε Ήρα/λείας ουδόλως προσέξας
εις τά λεγόμενα 'Κ(x^^ αυτού, αλλά και ονειδίσας άπέβαλεν. Απελ-
πισθείς ουν εκείθεν εδραμε προς τόν Χαλισάν και εΙς τους λοι-
10 πους αρχικούς της Τψηλής Πόρτας, άλλ' ό άθλιος παρ' ούδενός καν
παρηγορήθη, δχι και να ύπερασπισθη. Οι δε Αρμένιοι άπελπισθέν-
τες, ως προείπομεν, άπό δλους τους άςιωματικούς και μεγιστάνας,
απεφάσισαν νά δοκιμάσουν τήν γνώμην του υπάτου τοιουτοτρόπως.
Εν μια ήμερα έδωκαν τώ υπάτω άναφοράν, τήν οποίαν λα^3ών ό
15 ύπατος και άναγνούς απέστειλε τω Χαλισα* άναγνους δε και ο^ίτο^ και
τήν δολιοτροπίαν των έπιγνούς, μετεκαλέσατο τινάς των προκρίτων
τους, και ίκανώς έλέγςας και έπιτιμήσας άπεδίωξε. Ταΰτα Ιδόν-
τες οι Αρμένιοι έστοχάσθησαν οί ανόητοι νά μεταφέρωσι τήν
κρίσιν εις τόν μουφτήν (σσεϊχουλισλάμη) διά |3ασιλικου ορισμού,
20 ή τέλος εις τόν Τουμελη-καζασκερή, νομίζοντες δτι τά προγε-
γονότα ούτοι αναλογιζόμενοι ϊσως έντραπώσι και δικαιώσωσιν
αυτούς. Έδωκαν λοιπόν άναφοράν προς τόν βασιλέα, ό δε βασι-
λεύς άπέστειλεν αυτήν, ως έθος, προς τόν υπατον, ό δε ϋπατος
προς τόν Χαλισαν. Ό δε Χαλισας άναγνούς και ταύτην μετεκα-
25 λέσατο και πάλιν τους Αρμενίους, και πάλιν έπιτιμήσας ίκανώς
εΤπεν " Ίξεύρετε καλώτατα, δτι αν εις το έςής ένοχλήσητε τινά
με άναφοράν σας, θέλει παιδευθή ό τολμήσας τούτο αυστηρότατα".
Ταΰτα ως ήκουσαν και εΤδον οί Αρμένιοι, ^^^οί^^^α περίλυποι έγέ-
νοντο καΐ σχεδόν άπηλπίσθησαν.
30 "Ήλθεν ουν ή ρητή ήμερα, και διαμηνυθέντες έκάτερα τά
γένη, άπήλθον εις τό ύπατικόν βήμα, άπό μεν των Τωμαίων,
ό Κωνσταντινουπόλεως κύριος Νεόφυτος ό προρρηθείς, ό Ιεροσο-
λύμων κύριος Μελέτιος, ό Κυζίκου κυρ - - -, ό κυρ ΙΙαρθέ-
— 167 —
νιος, του Μελετίου διάδοχος, ό μέγας διερμηνβύς χυριος Αλέ-
ξανδρος Γκίχας, ό διδάσζαλος χαι μέγας έχκλησιάρχης Κριτίας•
άπδ δέ τών Αρμενίων σχεδόν υπέρ τους διαχοαιίους, μ' δλον δπου
ητο προσταγή νά παραστα&ώσι και εκ τούτων επτά μόνον. Έν
τούτω ήλθε χαΐ 6 μουφτής (σσεϊχουλισλάμης) μετά των χαζασκέ- 5
ριδων, καΐ ό τής Κωνσταντινουπόλεως κριτής (Σταμπόλ-έφέν-
δης) χαι άλλοι. Έλέγετο λοιπόν μεταξύ ύπατου χαι των ρηθέν-
των, δτι "Προσταγή είναι του βασιλέως νά θεωρηθ-^ έπι παρουσία
ποτ^των ήμων ή μεταςύ των δύω φυλών, Τωμαίων χαΐ Αρμε-
νίων, διαφορά". Ό ούν μουφτής τότε μαθών τήν αιτίαν της προσ- 10
κλήσεως του (ου γάρ ην προϊδεασμένος), του έκακοφάνη και εμ-
πόδισε την κρίσιν λέγοντας* '' Διατί τόση συνέλευσις ε?ς μίαν ύπό-
θεσιν γκ^αουράδων; δεν εφθανεν δνας κριτής νά τους χρίνη";
Και ούτω διελύθη ή συνέλευσις. Άνεχώρησαν ουν οί μέν Τω-
μαΤοι περίλυποι, οί δέ Αρμένιοι περιχαρείς. Άλλα τό πλήθος 15
τών ορθοδόξων βλέποντες, δτι παρέρχονται αι ήμέραι και ή ύπό-
θεσις μένει αμετάκλητος, έδωκαν άναφοράν έν μια Παρασκευή
προς τόν βασιλέα χαΐ άλλη ν προς τόν ϋπατον τη αύτη ήμερα.
Ό γουν βασιλεύς άναγνούς τήν άναφοράν του πλήθους, και όργι-
σθεις διά τό προσυμβάν δόλιον, εμήνυσε τω ύπάτω νά του ύπάγη 20
και τών δύο φυλών τά βασιλικά θεσπίσματα, τά τε παλαιά και
νέα* ό δέ σφρ^χγίσας έν σακέλλη, άπεχομίσατο προς τόν βασιλέα,
χαθ' ήν ήμέραν έτυχε νά άπέλθη προς τό κράτος του χαι ό
μουφτής.
Μετεκλήθημεν ουν τήν έπιοΰσαν ήμέραν ήμεΐς τε και οι Άρ- 25
μένιοι εις τό ύπατικόν βήμα, παρό^ηος και του μουφτή. Έρωτή-
σαντος δέ ήμας [αύτου] περί τίνος είναι ή αγωγή ημών, άτυε-
κρίθημεν αύτώ• " Διά τόν κατά δόλον χαι άπάτην προεκδοθέντα
τοΓς Άρμενίοις ύψηλόν όρισμόν και διά βασιλικού χατ-σσεριφίου
έπικυρωθέντα, τόν άπάδοντα εις τά τόσα και τόσα εις χείρας 30
ημών σωζόμενα παλαιά τε καΐ νέα βασιλικά θεσπίσματα και
χατ-σσερίφια ". Ήρώτησε δέ τόν μουφτήν δ ύπατος, λέγων
" Ταυ-ία τά προλαβόντως γενόμενα μέ τήν εΐδησίν σας έγένοντο
— 168 —
ή ου"; ο δε άπεκρίθη 'Όύχί "— " Άλλ' έγώ ", εΤπεν ό ύπατο;,
" έχεΤνα όπου χωρίς τήν άδείαν καΐ εϊδησίν σας έγιναν, δεν θέλω
αφήσει άνερεύνητα οϋτω και άνεςέταστα, επειδή μέμφομαι εις
άκρον τα πράγματα όπου γίνονται κρυφά, και δια τούτο φανερά
5 &έλω κάμει τήν περί τούτων ακριβή ερευναν ". Είπε δε και προς
ήμας επιστραφείς οϋτω• "Να ήξεύρητε καλώς, δτι αυτή ή υπό-
θεσις δεν τελειώνει με δόσιν άσπρων, αλλά με κρίσιν δίκαιον-
καΐ λοιπόν απέλθετε εις τά Τδια και ησυχάσατε". Ταΰτα άκού-
σαντες άπελύθημεν, και ήμεΓς μεν ήσυχάσαμεν, έχοντες τάς έλ-
10 πίδας μας εις τόν θεόν, οι δέ Αρμένιοι τουναντίον.
Άλλ' ό πανάγαθος θεός δεν μας άφήκεν έπι πολύ θλιβομένους
και παραπονεμένους• και γαρ μεθ' ημέρας τινάς μετεκαλέσατο ό
ύπατος ήμας τε καΐ τους Αρμενίους, καΐ παρασταθέντων έκατέ-
ρων των γενών έπΙ του υπάτου, παρόντος του τε Χαλισα και
15 του ρεΐζ-έφένδη, και του τζαούσ-παση και άλλων τινών, επιστρα-
φείς ό ύπατος προς τους Αρμενίους και βλοσυρώς περιβλεψάμενος
εΤπεν ""Οπερ έλάβατε προλαβόντως έπι της ύπατείας του Άλή-
πασσα βασιλικόν θέσπισμα και χάτι-σσερίφι, μετά νομικής διαδι-
κασίας και αποφάσεως τό έλάβατε ή ου"; Τών δέ άποκριθέντων
20 ουχί, εΤπεν ό ύπατος• " Επειδή λοιπόν κατά δόλον καΐ άπάτην
έςεδόθγ] ό βασιλικός έκεΓνος ορισμός και ούχι μετά κρίσεως και
νομικής αποφάσεως, άπαιτεΤ πάλιν οπίσω ό βασιλεύς νά έπιστραφή
ό ορισμός ' εκείνος με τήν παρουσαν βασιλικήν του άπόφασιν".
Και ίζθί•^α^[ωΊ από του κόλπου του τήν έ'γγραφον βασιλικήν άπό-
25 φασιν άνέγνω* " Τό προλαβόντως δοθέν τοΤς Άρμενίοις βασιλικόν μου
θέσπισμα και ιερόν αύτόγραφον, ως δι' απάτης και δόλου εκδο-
θέν, άκυρωθήτω και προς τό κράτος μου άφεύκτως έπιστραφείτω ".
Ζητού^/τος δέ του υπάτου άπό τών Αρμενίων τό βασιλικόν, ως
εΐρηται, πρόσταγμα, άπεκρίθη εις βαρδαμπέτης• " Άλλ' έκεΓνο,
30 ως άναγκαΐον δν εις Ιερουσαλήμ, προαπεστάλη έκεΓ". Εΐπεν ό
ύπατος• "Λοιπόν θέλομεν αποστείλει επίτηδες έδικόν μας ανθρω-
πον, δια νά ύπάγη εις Ιερουσαλήμ νά τό φέρη. Απέλθετε τοί-
νυν". Και ούτως άπελύθημεν, έπευφημή σαντες, ως εθος• και
— 169 ~
ήμεΓζ μέν έςήλθομεν, αινουντες τον θεόν και εύλογουντες, οι δε
Αρμένιοι άσχάλλοντες και άδημονουντες.
Απεστάλη ουν ό δνθρωπος του υπάτου εις Ιερουσαλήμ μετά
ορισμού, Ι'να παραλαβή άπδ των Αρμενίων τον άκυρω&έντα ορι-
σμδν και απόξεση από των κωδίκων και σιτζιλλίων των κριτή- 5
ρίων της τε Δαμασκού καΐ της Ιερουσαλήμ τήν ένσημείωσιν καΐ
καταγραφήν του. Και ο μέν &Ί%ρα>πος του υπάτου, δς ην πασσ-
τζαούσης του, λαβών τήν προσταγήν άνεχώρησεν ό δε ύπατος
μετ ου πολύ κα&αιρεθεις της ύπατε ίας έςωρίσδη εις Χίον. Τότε
δή τότε έβλεπε τις τους Αρμενίους χαίρο^^^ας καΐ σκιρτώ^^τας, 10
χορεύοντας και πηδώντας• ένόμιζον γάρ οι ανόητοι, δτι υπερα-
σπιστής ημών ην δχι τό δίκαιον και ή αλήθεια, άλλ' 6 έζω-
σθεις ύπατος. Άλλ' ό υπερασπιστής του δικαίου Χαλισας ιδών τα
έν Κωνσταντινουπόλει συμβάντα, και τα εν Ιερουσαλήμ συμβη-
σόμενα διανοη&είς, τόν δια του πασσ-τζαούση Χαλίλ-αγα στα- 15
λέντα εις Ιερουσαλήμ όρισμύν άνεκαίνισε, και με ΐδιόν του άν-
θρωπον και έδικήν του ξεχωριστήν έπιστολήν δρομαιότατα εις Ιε-
ρουσαλήμ απέστειλε, ϊνα δπου και αν φθάση τόν είρημένον Χα-
λίλ-αγα έμποδίση, και λαβών παρ' εκείνου τόν όρισμόν άπέλθη
αυτός εις Ιερουσαλήμ με τόν άλλον, τόν άνακαινισι)έντα όρισμόν, 20
και ενεργή ση τα προσταττόμενα.
Οι δέ Αρμένιοι εις Ιερουσαλήμ, με τό να προέγραψαν αύ-
τοΐς οι εδικοί των άπό Κωνσταντινουπόλεως, να τοις προφθάσω-
σιν άπό Ιερουσαλήμ καμμίαν βοήθειαν, επειδή οί Τωμαΐοι έδω-
καν άναφοράν και έγκαλουσιν αυτούς επί του ύπατικοίϊ βήματος, 25
εδραμον εις τόν μουλλαν της Ιερουσαλήμ και εΙς τους λοιπούς,
και διαμοφάσαντες πλήθος χρημάτων, παρά μέν του μουλλα
ελαβον ίλάμιον, παρά δέ τών λοιπών άναφοράν άρζιμαχζάριον με
σφραγΤδας υπέρ τάς ρν', άγοράσαντες τήν κάθε σφραγίδα, και τήν
πλέον ούτιδα^^ήν, διά γρόσια σν'. Έν τοσούτω σφραγιζομένης της 30
κοινής ταύτης αναφοράς, Ιδού εφθασεν εις Ιερουσαλήμ άπό Δα-
μασκού καΐ ό άνθρωπος του Χαλισά μέ τόν όρισμόν. Έμειναν
λοιπόν τά ίλάμια και άρζιμαχζάρια άκυρα νεκρά και άνενέργητα•
— 170 —
' μόνον τά διανεμηδέντα άσπρα ενεργά χαΐ 8?ς την πενίαν τών
Ίεροσολυμιτών Τούρκων μεγάλη παρηγοριά. Παραλαβών ούν ό
άνθρωπος του Χαλεσα ^όν άχυρωθέντα όρισμόν, χαί άποςέσας από
τών χριτηρίών τά κάϊοια, έπέστρεψεν εις Κωνσταντινούπολιν μεθ'
5 ημέρας νγ'• παραλαβών δε τούτον ό Χαλισας παρέδωκε τω ύπάτω
Μεχμέτ-πασσα, δ δέ απέστειλε τω βασιλεΐ• ό δε βασιλεύς έκ-
κόψας το Γδιον αύτόγραφον και έπιγράψας έπι τον όρισμόν ίδια
χειρί *'Τό παρόν σχισθήτω", άπέστειλεν αύθις προς τόν δπατον
ό δέ λαβών έσχισεν αυτόν και προσταγήν εγγραφον προς τό πί-
10 σκοπος-καλεμι άπέστειλεν, ϊνα έζαλειφθη τό Τσον του προεκδο-
θέντος τοις Άρμενίοις ορισμού, ως ακυρωθέντος, άπό τών κω-
δίκων αύτου του καλεμίου• άλλα και εις τό διβάν^καλεμι απε-
στάλη εΐδησις, ινα κάχεΐθεν έξαλειφθέν έγκαταγραφ-η και υποση-
μειωθη ή ύπόθεσις. Τούτων δέ ούτως εχόντων, εξεδόθη προς
15 ήμας υψηλός ορισμός αναιρετικός του τοις Άρμενίοις προεκδο-
θέντος και ως εϊρηται ύστερον καταργηθέντος και ακυρωθέντος,
και επικυρωτικός τών άνά χείρας ημών βασιλικών ορισμών και
θεσπισμάτων ό όποιος κατεγράφη και είς τά σιτζίλλια τών έν
Δαμασκώ καΐ Ιερουσαλήμ κριτηρίων και μεχκεμέδων, εκδοθείς
20 κατά +0 1148 όθωμανικόν έτος.
Και έκτοτε μεν έπαυσαν και ησύχασαν. Άλλ' έπι της πα-
τριαρχείας του σοφωτάτου Ανθίμου τω αψπθ' σωτηρίω ετει, έπι
της βασιλείας του σουλτάν Σελίμη γ', πάλιν έπανέστησαν καθ'
ημών. ^Οντος γάρ εις Ίόππην του υπάτου Γι^ουσούφ-πασσα, και
25 μέλλοντος έκστρατευσαι κατά τών την Αϊγυπτον κυριευσάντων Γάλ-
λων, ό το\}το\) σαρράφης ων Αρμένιος, Αντώνης λεγόμενος, άνέβη
εις Ιερουσαλήμ κατά τήν ιε' Οκτωβρίου, και μέλλων άπελθεΐν
και ε?ς τήν άγίαν Βηθλεέμ χάριν προσκυνήσεως, ώδηγήθη υπό
του έθνάρχου των, ι'να ζήτηση άφ' ημών δδειαν καΐ εκδοσιν
30 αδείας έπι τω λειτουργήσαι τόν τούτου έθνάρχην προς χάριν του
έν τη αγία Βηθλεέμ. Ό ουν τότε επίτροπος του πατριάρχου Αν-
θίμου, είδώς πάνυ καλώς τήν δολιότητα τών Αρμενίων, ουκ ένέ-
δωκεν, ως παρά συνήθειαν δντος του αιτήματος (δις γάρ του ένι-
— 171 —
αυτού λειτουργουσιν οι Αρμένιο ι έν τ^ άγια Βηθλεέμ, έπΙ της
τραπέζης των Χαμπεσίων, δι' άδειας ημών έγγραφου, άπαζ μετά
το Πάσχα ημών, χαΐ δπαξ μετά τα Φώτα), μάλιστα δε, διότι
ϊξευρε δτι αύτο το γένος φύσει εΤναι ϋφαλον, ύποχριτικόν, χαΐ
έπΙ τώ νεωτερίζειν προ&υμότατον πολλάκις γάρ διά την απλό- 5
τητα και κουφότητα τών ημετέρων, ή δός ειπείν διά χάριν και
φιλι'α^; ένδωσάντων και υποχωρησάντων εις τά ζητήματα και θε-
λήματα αυτών, πολλών ήμας άπεστέρησαν, και τά προνόμια ημών
άφήρπασαν, και πολλά ένεωτέρισαν, ως ή ιστορία συνοπτικώς
μέχρι τοΰδε έδήλωσε* και ου παύουσι καινοτομοΰντες, και καιρού 10
δεξιού επιτυγχάνοντες τών προσκυνημάτων ήμας άποστερουντες.
Και γάρ κατά το ^αψπγ' σωτήριον έτος ό τότε εθνάρχης των,
ό έν Ιερουσαλήμ Άβαγκέμ λεγόμενος, λαβών διά φιλίαν άδειαν
νά λειτουργήση έν τη άγια Γεθσημανη, κατά τήν η' ήμέραν της
έορτης της κοιμήσεως της Θεοτόκου, έπι τών μνημάτων Ιωακείμ 15
και *Αννης, ως Ιωακείμ και ούτος λεγόμενος, και μεγάλην έχων
προς τους αγίους τήν εύλάβειαν, έλειτούργησεν εκείνον τόν χρό-
νον με δδειαν αλλά τόν δεύτερον χρόνον δχι άδειαν νά ζητήση,
άλλ' ουδέ ψιλήν εϊδησιν έδωκεν εις τους ημετέρους, και ούτως
άπεκατέστησαν συνήθειαν τούτο άχρι της σήμερον. Κατηγορούνται 20
δμως οι άθλιοι Άγιοταφιται και παρ' αυτών σχεδόν τών ομο-
γενών τους αδίκως, δτι είναι άπολίτευτοι και δέν έχουν έμπει-
ρίαν εις τά πολιτικά, και δέν πολιτεύονται με τά έθνη έν Ιε-
ρουσαλήμ, και διά παραμικρά τίνα προξενούν μεγάλα σκάνδαλα και
διαφοράς επιβλαβείς και έπιζημίους, και συγχυσιν έπιφέρουσιν είς 25
τό γένος ουκ όλίγην άλλ' οί κριτικοί νομίζω, δτι άποδίδουσιν δλα
τά δίκαια, και μεγάλα δίκαια, πληροφορουμενοι έκ της αληθούς ταύ-
της ιστορίας τήν άλήθειαν. Άλλ' έπι τό προκείμενον έπανέλθωμεν.
Λοιπόν κατά τόν νοέμβριον του αύτου ^αψ^θ' έτους άπήλθεν
ό ρηθεις ύπατος εις τήν έπιστρατείαν του, και τη κς' μαρτίου 30
έπανήλθεν αύθις εις Ίόττπην τω ^αω' ετεΐ' περί τά τέλη δε μαΓου
λαβών ό είς Ιερουσαλήμ διατριβών εθνάρχης τών Αρμενίων
χρυσόν πολυάριθμον και δώρα Ικανά και πολύτιμα, έχων και τόν
— 172 —
όμόθρησκον σαρράφην του υπάτοϋ συνεργόν και σύμμαχον, διέ-
νειμε τόν χρυσόν χαι τά δώρα, και δούς άναφοράν από μέρους
των έν Ιερουσαλήμ Αρμενίων έλαβε κρυφίως όρισμόν, Γνα το
γένος των Αρμενίων άκωλύτως και ελευθέρως έκτελη τά έθιμα
5 της θρησκείας του ε[ς δλα τά έν Ιερουσαλήμ κοινά προσκυνή-
ματα, τόσον εντός της Ιερουσαλήμ, ένδον του ναου.^ δσον και
έκτος της Ιερουσαλήμ, έν τη Βηθλεέμ και Γεθσημανη, χωρίς
νά παρεμποδίζωνται και νά ενοχλούνται τό παράπαν άπό των
Τωμαίων κατά τούτο, μέ τό νά είναι τά ρηθέντά προσκυνήματα
10 κοινά και εις τά δύο έθνη, κατά τά παλαιά των Αρμενίων βα-
σιλικά έγγραφα και ιερά αυτόγραφα και χάτι-σσερίφια. Τούτον
δέ τόν όρισμόν μέ δλον όπου οι Αρμένιοι κρυφίως ελαβον κατά
απάτη ν και δόλον διά του χρυσοίϊ, άλλ' ουκ έλαθε τους ημετέρους
έν Ιερουσαλήμ. "Ομως τί εΤχον ποιήσαι, ει μή προς θεόν μόνον
15 έλπίσαι ; Άνέστησε λοιπόν ό των αβοήθητων ταχύτατος βοηθός
κύριος προμάχους έν έκείνω τω καιρώ τους δύο εκείνους άνδρας,
τόν διερμηνέα του βασιλικού στρατού λέγω μπείζαδέ Γεωργάκην
Καρατζά, και τόν έπιτροπ^κόν της Τωσίας μονσιου Φραγκίνην,
έμπνεύσαντες εις τάς θεοσεβείς καρδίας έκατέρων ενθερμον καΐ
20 διακαή, φιλότιμον και χριστιανικόν ζήλον, οϊτινες τη του θεού
βοηθεία απέδειξαν άκυρους και ματαίας τάς καθ' ημών περί των
προσκυνημάτων έπιβουλάς και σκευωρίας τών Αρμενίων. Ό ουν
Άρμενάρχης μή ύπενέγκας τό ό'νειδος και τήν αίσχύνην, διαρρα-
γείς υπό της λύπης του, άττεχρέμψατο τήν μιαράν αύτου ψυχή ν,
25 ταφεις εις Ίόττττην. Άλλα τω ^αωγ' έτει σωτηρίω, τη κα' ίου-
λίου, καταβάντες οι Αρμένιοι εις τήν άγίαν Γεθσημανη, έκρέμα-
σαν παρά συνήθειαν εις τήν εζωθεν κατέναντι του αγίου κουβου-
κλίου του θεομητορικού Τάφου κρεμαμένην άλυσον και δλλας καν-
δήλας, άνευ είδήσεως καΐ αδείας* τόν δέ κανδηλάτυτην ημών, θέ-
30 λοντα έμποδίσαι αυτούς, ήμιθανή κατέλιπον άπό τάς πολλάς πλη-
γάς όπου τω έδωκαν. Ταύτα μαθών ό θεΐος "Άνθιμος, καΐ δους
άναφοράν κατ' αυτών, έζέλαβεν ύψηλόν όρισμόν διά βασιλικού
αυτογράφου έπικυρωμένον και άποστείλας εις Ιερουσαλήμ τω 1218
— 173 —
όί)ωμανιχώ ετεί, χατε(3ί[3ασε τάς έν τη Γεθοημιαν^, ως εϊρητα^,
καινοτομηθείσας των Αρμενίων χανδήλας.
Αόγος περιαδόμενοζ έν Ιερουσαλήμ έλέγετο, δτε ό Τουτζου-
χλης Μουσταφά -πασσας χατεχράτησε της Κωνσταντινουπόλεως,
άγων τα πάντα χαΐ φέρων, ως βούλεται, καΙ 8τι παρ' έχείνω 5
ισχύει και τό παν δύναται ό Μανούκ σαρράφ-πασσας και οΕ περί
αυτόν λοιποί κερματισταί, οΐ πάντες Αρμένιοι. Αυτή ή φήμη
έν Ιερουσαλήμ συνεκίνει τους Αρμενίους εις δτοπα παράλογα
μανιακά και ι)εοστυγη κινήματα* ό £έ πονηρός Δαίμων διεθέρ-
μανε τάς φαντασίας των φαυλότερων, οί όποιοι με άσε^εστάτην χαί 10
δαιμονιχήν γνώμην απεφάσισαν νά καύσωσι τον πανσέβαστον ναόν
του πανιε'ρου και ζωοδόχου Τάφου, ήτοι τόν της Αγίας Ανα-
στάσεως, ειπόντες έν έαυτοΐς* "Ιδού αρμόδιος καιρός νά πάρω-
μεν άπό τους Τωμαίους τά προσκυνήματα χαι νά τά χυριεύσω-
μεν εις αυτήν τήν έποχήν, δν και καύσωμεν ήμεΐς τόν ναόν, 15
αύτοΙ ούτε δδειαν ημπορούν νά λά|3ουν διά τήν άνοικοδόμησίν του,
ούτε τόσα δσπρα έχουν νά έξοδεύσουν ήμεϊς λοιπόν τώρα και
δυναμιν εχομεν, και δδειαν πέρνομεν, και δσπρα διά νά τόν άνοι-
κοδομήσωμεν εχομεν, και ούτω κυριεύομεν και αυτόν και δλα τά
δλλα προσκυνήματα ". Λοιπόν κατά τήν λ' του σετυτεμβρίου μηνός 20
του ,αωη' σωτηρίου έτους, ήμερα Τετράδι, περί τάς ε; ώρας
της νυκτός, ε|3αλον τό πυρ εις τάς έπι των Κατηχουμένων έξι-
διασμένας αύτοΐς κατοικίας- και άφ' ου έξήψε τό πυρ μετά ίκανήν
ΆροίΊ, ήρξαντο νά βοώσι και νά κραυγάζωσι, νά κροτουσι και νά
κτυποΰσι, σπουδάζοντες τάχα νά τό σβυσωσιν. "^Εδραμον ουν προς 25
βοήθειαν οί ημέτεροι χαι οΕ Φράγκοι* άλλ' οί επάρατοι δεν άφή-
καν αυτούς, διά νά άνέλθωσιν εις τά οίκήματα, λέγοντες δτι δεν
είναι χρεία και 8τι αύτοι κα&' εαυτούς σβεννύουσι τό πυρ. Και
ταΰτα μεν έν λόγοις ελεγον, έν εργοις δέ τάναντία επραττον,
χέοντες έπί του έξαφ&έντος πυρός στάμνας ολόκληρους γεμάτας 30
άπό ρακί και νεί5τι και δλλας δλας φλογιστικάς* οί δ' έν τω ναω
ευρισκόμενοι εβλεπον μεν μχλρό^εΊ τάς στάμνας χεομένας, άλλ'
ένόμιζον δτι είναι νερόν. Ίδόντες δέ, δτι τό πυρ και ή φλόξ έξα-
— 174 —
πλουται περισσότερον χαι ώς άγριωτάτη λέαινα έςαγριουται ετι
μάλλον, χαΐ ώς χαμδλαίων άλάσσει διάφορα χρώματα, ήρξαντο
να όλολύζωσι και να φωνάζωσιν, έπιχαλούμενοι εις βοήθειαν χαΐ
σωτηρίαν των τους έν τω Πατριαρχεία) λοιπούς πατέρας* οΐτινες
5 παρά πασαν ελπίδα το φρικωδέστατον τοοτο ίδόντες τέρας, έδρα-
μον κοινώς άπαξάπαντες, χαΐ έξωθεν δσα το πράγμα και ό καιρός
απαιτούσε μετά σπουδής έκαμαν άλλα οί ένδον του νοίοιί ουδόλως
άπώναντο, ουδ' ώφελήθησαν. "Εως γάρ νά έξυπ^^ήσωσιν οί Τούρ-
κοι θυρωροί, και δως νά ε^θωσι και νά άνοίξωσι την θύραν του
10 ναού, διά νά είσέλθωσιν οί έκτος προς βοήθειαν των εντός, υπε-
ρίσχυσε το πυρ καΐ έξηπλώθη ή φλό; εις όλον τον ναόν, υπερ-
βάσα και τήν Βαβυλωνίαν έχείνην κάμινον δθεν και το νά σβύση
εις το έξης ην των αμήχανων καΐ αδυνάτων.
Κατεκάησαν μέν ούν πρώτον τά τών Αρμενίων οικήματα,
1δ έ'πειτα ό ναός του αγίου Γολγοθά με τά περί αυτόν ημέτερα
οικήματα• ύψώθη ή φλόξ και περιέλαβε τον μεγάλον ξυλινον μο-
λυβδοσκέπαστον κουμπέν, και τήν μέν έν τω ναώ και έν τω
κουμπέ πασαν ξυλίνην υλην κατέκαυσε, τόν δέ μόλυβδον του με-
γάλου κουμπέ ανέλυσε. Τό Καθολικόν δλον, τό εύρυχορώτατον
20 ιερόν βήμα, τό περικαλλέστατον τέμπλον, τά έν τω ίερώ βήματι
δύο ξύλινα σχευοφυλάκια, τό ιερόν σεδεφένιον και τεχνικώτατον
πατριαρχικόν σύνθρονον, τά δύω μεγάλα ερμάρια μετά τών έν
αύτοΐς διαφόρων αγίων λειψάνων ένέπρησε πάντα και κατέκαυσε.
Τάς ύποκειμένας υπό τήν άχυβάδα του ιερού μεγάλας και άξιο-
2δ λόγους μαρμαρέντ^ας κολώνας κατατεφρώσασα, τήν άχυβάδα δλην
κατεκρήμνισε* τάς δέ εικόνας και τά ιερά άμφια, τους πολυελέους
καΐ τά κανδήλια και τά λοιπά διάφορα ιερά και άργυρόχρυσα
σκεύη, ώς κηρόν κατηνάλωσε και διέλυσε* και έν ένι λόγω ουδέν
τών έν τω νάώ άφήκεν άνέπαφον, μόνον τήν του Άγιου Κου-
30 βουκλίου ίεράν ττύλην, καίτοι περικυκλωθεϊσαν υπό του πυρός δύο
σχεδόν ημερονύκτια, ουδόλως κατέφλεξεν, ήτις εις τό ΙΙατριαρ-
χεΐον ήδη ευρίσκεται, έν τω κάτω λεγομένω Συνοδικω, προς θεω-
ρίαν τών όρώντων και δοξολογίαν του αγίου θεού. Πόση λοιπόν
- 175-
φθορά καΐ ζημία, πόσος φόβος και τρόμος, πόση οδύνη χαΐ λύτυη
τών ημετέρων, χαΐ πόση εν Ιερουσαλήμ και έν τοΐς πέριξ τα-
ραχή και συστροφή δια το φρικτον καΐ άνέλπιστον συμβεβηκός
τούτο, δήλον και φανερόν έκάστω νουν εχοντι και κρίσιν.
Άλλ' έν μεν τη Ιερουσαλήμ τοιούτον φρικωδέστατον και άσε- 5
βέστατον έργον, εϊτε με κοινήν γνώμην, εϊτε με μερικήν ^αλο-
τροπίαν, είργάσαντο* έν δέ τη Κωνσταντινουπόλει, του ειρημένου
Μουσταφα-πασσα τυραννουντος, ήρξαντο συγκινεΐν υποτρεφομένους
αυτών κακούς σκοπούς, έχοντες τον τύρανον εις δσα ή{)ελον προ-
&υμότατον. Άλλ' ό εθνών βούλας διασκεδάζων καΐ λογισμούς άρ- 10
χόντων άδετων Κύριος, και τούτων τάς βουλάς διεσκέδασε* κατά
γαρ τήν γ' νοεμβρίου του αυτού ^αωη' σωτηρίου έτους, έπανα-
στάντων έν Κωνσταντινουπόλει τών Γενιτζάρων, τον μεν τύραννον
Μουσταφα-πασσαν, τον ύπερασπιστήν αυτών και βοηθον κατέκαυ-
σαν, τους δέ οπαδούς αύτου διά ξίφους και πυρός απώλεσαν. 15
Μεταξύ δέ τούτων τών της επαναστάσεως ημερών, του σοφωτάτου
Ανθίμου πατριάρχου προς Κύριον έκδημήσαντος και του εύκλεώς
ήδη πατριαρχεύοντος κυρίου Πολυκάρπου τον άποστολικον τών
Ιεροσολύμων θρόνον διαδεξαμένου, ούπω παρήλθον πέντε ήμέραι
και ήκούσθη μία φωνή, δτι εις τον ναύν του Παναγίου Τάφου 20
ήκολούθησε πυρκαϊά με μεγαλωτάτην ζημίαν τών ορθοδόξων Τω-
μαίων. Διεταράχθη γουν ό μακαριώτατος Πολύκαρπος, και διη-
ρεύνα ϊνα μάθη τί γέγονε και πόθεν το κακόν τούτο ένέπεσεν.
Έν τοοοΌτ{Ά έφθασαν εις Κωνσταντινούπολιν και οι έξ Ιερουσα-
λήμ άποσταλέντες επίτηδες δύω πατέρες, ό πρωτοσυγκελλος λέγω 25
Ιωακείμ ό Κύπριος και ό μοναχός Γαβριήλ ό έκ Καππαδοκίας,
και παραστάντες τω μΛκαριωτάτω Πολυκάρπω άπέδωκαν τά άπό
Ιεροσολύμων γράμματα , δντα έπιγεγραμμένα προς τόν άείμνηστον
και σοφώτατον προκάτοχον αύτου και γέροντα "^Ανθιμον, και ελε-
εινή τη φωνή δακρυρροούντες εΐπον προς αύτον "Δέσποτα ημών 30
μακαριώτατε, οι Αρμένιοι μας εκαυσαν τόν ναόν της Αναστάσεως•
οι θεοήλατοι κατέστησαν έρείπιον και έλεεινόν θέαμα εκείνον τόν πε-
ρικαλλέστατον ναόν που προσδραμούμεθα; προς τίνα καταφύγωμεν ";
— 176 —
Έγένετο οδν το πένθος κοινόν χαι μέγα εις τους Άγιοτα-
φίτοίς- ο! τε παρόντες, οΐ τε απόντες την μεγίστη ν ταύτη ν συμ-
φοράν μαδόντες, δαχρυρροουντες, σφόδρα έλυπήθησαν. Άναγνω-
σθέντων ουν των έξ Ιερουσαλήμ γραμμάτων, άναστενάςας άπό
5 βαθέων χαρδίας 6 μαχαριώτατος Πολύχαρπος, και θερμότατα έπα-
φεις κρουνηδόν δάκρυα, μεγαλοφώνως έβόησε λέγων "Δέσποτα
παντοκράτορ, παντοδύναμε, πολυέλαιε, πολυευσπλαγχνε, φιλάνθρωπε
και μα/ρύθυμε Ίησου Χριστέ ό θεός ημών, μη δη παρίδης
ήμας, άλλ' ιλέω τω δμματι έπίβλεψον έπι την άσθένειάν ημών
10 και έπι τα σκηνώματα του οίκου σου• έςαπόστειλον την βοήθειάν
σου έπι τον λαόν σου, και δος ισχύν τοις άγαπώσί σε. Δεΐξον,
Κύριε, εις ήμας τά άρχαΐα ελέη σου* αισχυνθείησαν οί πονη-
ρευόμενοι επι τον λαόν σου και έπι τά σκηνώματα της δόξης σου,
έγειρον την δυναστείαν σου και άνύψωσον τον ναόν της δόξης σου
15 έν άγαλλιάματι καρδίας ημών ταπεινοί γαρ ήμεΐς και ασθενείς
παρά πάντας τους κύκλω ημών συ μόνος υπάρχεις ημών κατα-
φυγή• συ ή μόνη έλπις ημών. Γένοιτο ουν, Κύριε, τό ελεός σου
έφ' ήμας, καθάπερ ήλπίσαμεν έπΙ σέ, και ΐδοιμεν τον περικαλλή
εκείνον ναόν σου άνεγηγερμένον διά της σης αντιλήψεως και χά-
20 ριτος, προς σήν δόξαν και αϊνεσιν".
Ταΰτα δε προσευξάμενος, επιστραφείς παρηγορεί τους περί
αυτόν Άγιοταφίτας λέγων ^^ Ει και ό καιρός πάνδεινος και ή
ανάγκη τών ορθοδόξων μεγάλη, και ή ένδεια ημών πολλή, άλλ'
ή του θεού δυναμις τά πάντα νικήσει, καΐ εκ τών άπορων και
25 αδυνάτων τά πάντα προφθάσει, και τον θεΤον εκείνον ναόν του
πάλιν άνακτίσει• μόνον έστέ σταθεροί και ευέλπιδες, και εχβτε
έν πληροφορία πίστεως τήν ελπίδα σας εις Χριστόν τον θεόν".
Τοιαύτα δε και• τους οικείους νουθετήσας, ευθύς έφρόντισε νά δη-
λοποιήση τά συμβάντα προς τους πανεκλάμπρους αύθέντας και
30 ηγεμόνας, και προς τον τότε παναγιώτατον καΐ οίκουμενικόν πα-
τριάρχην κύριον Καλλίνικον, τον άπό Μουδανίων όρμώμενον, και
προς τους λοιπούς ένδημουντας αγίους αρχιερείς, και προς τους
προκρίτους του γένους. Και μετά του έκλαμπροτάτου πεϊζαδέ Δη-
— 177 —
μητριού Μουρούζη, του ακρότατου ζηλωτου χαΐ προστάτου του
Παναγίου Τάφου, του τότε τα της δραγουμανείας της όί)ωμανικης
Τψηλης Πόρτας διαχυβερνώντος χαΐ δίέποντος, ιδίως συνομιλήσας
εις πλάτος μεγάλην και πολλήν ελα^ε την παρηγορίαν διότι, κα-
θώς ή μακαριότης του έπό&ει την άνέγερσιν του ναοΰ, ούτω και 5
ή έκλαμπρότης του ύπέσχετο να έςομαλίση πασαν του έργου δυσ-
χέρειαν και νά διενεργήση την είς τοί5το δδειαν.
Τη γουν έφεξης Κυριακή, γενομένης πληρέστατης συνόδου έν
τω του οικουμενικού θρόνου Πατριαρχείω, παρόντος και του μα-
καριωτάτου μετά των περί αυτόν, άνεγνώσθησαν εις έπήκοο^) πάν- 10
των παρρησία τα άπό Ιερουσαλήμ έλθόντα γράμματα, και πάντες
άκούσαντες καΐ ακριβώς μαθόντες πάντα τα έν τω ναω συμβάντα,
περιήλγησαν καΐ έδεινοπάθησαν, και πάντες όμόΰ έν ένΐ στόματι
και μια καρδία και γνώμη εΤπον προς τον μακαριώτατον " Ανά-
λαβε, μακαριώτατε δέσποτα, τον αγώνα της άνοικοδομήσεως, και 15
δλοί- μας συντρέχομεν, δλοι μας βοηθουμεν δεν άνεχόμεθα παν-
τελώς την στέρρησιν εκείνου του θείου ναού, δεν παραχωρουμεν
διόλου την δόξαν του γένους ημών εις άλλα έθνη• μη δειλιάσης,
μή• δυνατός ό κύριος και σωτήρ ημών Ίησους Χριστός, είς δν
έλπίζομεν βάλε αρχήν καλήν αμέσως χωρίς αναβολής καιρού, 20
καΐ συγκίνησον τα προς τήν άνοικοδόμησιν ". Και ήρξαντο νά
καταγράφωσι κατ' δνομα έν καταστίχω' διώρισαν δε νά εκδοθώ-
σιν εις δλους τους απανταχού ορθοδόξους και εγκύκλιοι συνοδικαι
έπιστολαι έν τύποις, προς κοινήν συνδρομήν και βοήθειαν της
άνοικοδομήσεως του περιωνύμου εκείνου ναού. Έκ της κοινής γουν 25
ταύτης προθυμίας και του ενθέρμου ζήλου τών ευσεβών και ορ-
θοδόξων χρηστοτέρας άνέλαβεν ό μακαριώτατος τάς ελπίδας, και
τω δεσπότη Χριστώ εύχαριστήσας, και βοηθόν μετά δακρύων
έπικαλεσάμενος και τό παν έργον είς αυτόν αναθεμένος, και εις
αυτόν έλπίζων άδιστάκτως, ήρξατο αμέσως νά συγκινη και νά 30
φροντίζη πρώτον περί της εκδόσεως της βασιλικής αδείας.
Άλλ' έν ω ό ΪΊί^ερ\»Λζ ζηλωτής έκλαμπρότατος πεϊζαδές και
τής 'ϊψηλής Πόρτας γενικός διερμηνεύς κύριος Δημήτριος Μου-
III. 12
— 178 —
ρούζης έσχεδίασε τήν προς τον ανακτά σοαλτάν Μαχμούτη δ' χοι-
νην του γένους άναφοράν περί της άδειας, έγένετο αύτω βασι-
λική προσταγή, ϊνα συναπέλθη εις το στρατόπεδον μετά του τότε
ρειζ - έφένδη Γαλίπη. Παρέδωχεν ούν τα σχεδια' ταύτα- τω τόπο-
5 τηρη'^Χ] αυτού ευγενέστατα) άρχοντι σπα&άργ] κυρίω Τωσσέτω,
παραγγείλας αύτω, ?ν ένεργη πάντα κατά τήν γνώμην του μακα-
ριωτάτου, συνειδυίας και διευ&υνούστ3ς πασαν πραςιν της έκλαμ-
προτάτης κούρτης των Μουρούζηδων. Παραλαβών ούν ό είρημένος
άρχων σπαι^άρης τήν περί τούτων φροντίδα, τον ίσον ζήλον έπε-
10 δείςατο, και εις άρμόδιον καιρόν διήγειρε τον μακαριώτατον να
ζητήση παρά του βασιλέως με τήν κοινήν του γένους άναφοράν
τήν δδειαν της άνοικοδομήσεως και επισκευής του πυρποληθέντος
ναοΰ. Άνενεχθείσης γουν τής αναφοράς τω βασιλεΐ, επέτρεψε
διά βασιλικού αύτου έπι τήν άναφοράν αυτογράφου νά άνοικοδο-
15 μ^ηθη ό πυρπολη&εις ναός τής Αναστάσεως, ως το πρότερον.
Εγράφη ουν και έςεδοθη ό υψηλός βασιλικός ορισμός, τον όποιον
παραλαβών ό μακαριώτατος έχάρη μεγάλως, ομοίως και δλος ό
ευσεβής και ορθόδοξος λαός.
Έφρόντισεν ουν ή μακαριότης του ευθύς και πρώτον περί
20 ευρέσεως κάλου μουπασσίρη, του από μέρους τής Τψήλής Πόρτας
μέλλοντος έπιστατήσειν έν Ιερουσαλήμ εις τήν άνοικοδόμησιν
προαισθανόμενος γάρ τά έν Ιερουσαλήμ υπό των αλλοεθνών συμ-
βησόμενα κακά και δεχνά έφρόντισεν, ϊνα '§ ό διορισθησόμενος
μουπασσίρης τίμιος, πράος, ήσυχος, έντιμος, και προ πάντων
25 άδωρόληπτος. Τοιούτον δ' εύρων τόν Έλμάς-πασσα-ζαδέ-Άπδιρ-
ραχίμ-πεϊ λεγόμενον, και πρό πάντων τά δέοντα συμβουλεύσας,
και ως άνίδεον τών τής Ιερουσαλήμ ίκανώς όδηγήσας και νουθε-
τήσας, άπέστειλεν εΙς Ιερουσαλήμ μετά του βασιλικού ύψηλου
προστάγματος και ορισμού τω ^αωθ' σωτηρίω ετει, τη λα' μαρ-
30 τίου, συναποστείλας μετ αύτο3 και τόν ές Ιερουσαλήμ προστα-
λέντα, ως εΐρηται, πρωτοσύγκελλον ?Ιωακειμ Κύπριον, χειροθεσία
άρχιμανδρίτην γενόμενον. Τούτων δε τήν διά ξηρδς εις Ιερου-
σαλήμ φέρουσαν άψαμένων, έφρόντισε' δεύτερον 'ό μακαριώτατος
— 179 —
καΐ ττερί της χατ' άρχά; άναγχαία; ττρός τήν οιχοδομήν ύλης, την
οποίαν προετοιμάσας έναύλωαε κοίρά^3ίον κα: εΐχεν ετοιμον. και
δεν επαυεν ήμέραν και νύκτα κοπιών και φροντίδων δια δλα τα
ανήκοντα εις αύτο το μέγα και θεΤον έργον, συγκαλών και παρα-
κινών κάθε §να εις συνδρομήν και ^οήθειαν, προετοιμάζων τα 5
άναγκαΓα και χρειώδη, διευθετών τα καθέκαστα κατ' όνομα, συν-
ελεύσεις ιδιαιτέρας ανά πασαν Κ/^ριακήν ποιατν των γενικώς τότε
διορισθέντων επιτρόπων και λοιπών εύσε^ϊών ζηλωτών, προθυμο-
ποιών και έςάπτων τον ζήλον τών εύλα|3ών καΐ έμφυτεύων κοινώς
εις δλους πόθον διακαή και σπουδήν ακραν, και έν λόγοις και 10
εν εργοις πραγματικώς. Διαλογιζομένου δε περί του εις το'^το
το μέγα έργον έπιστατήσοντος άρχιτέκτονος (έδει γαρ εΤναι τούτον
γενναΐον και προθυμότατον), ιδού και ό ^3ασιλικός αρχιτέκτων
Κομνηνός ό Μυτιληναίος, εκ θεού εμπνευσθείς, αυτόκλητος έλθών
προς τήν μακαριότητα του, λέγει* "Δεσπότη μου μακαριώτατε, 15
είμαι ετοιμότατος και θέλω να απέλθω εις Ιερουσαλήμ να οου-
λεύσω τον Κύριόν μου Ίησουν Χριστόν, και με ακραν μου προ-
θυμίαν και χαράν να κοπιάσω και να ^3άψω τάς χείρας μου με
τα άγια έκεΤνα χώματα. Δός μοι λοιπόν τήν μακαρίαν σου εύχήν
και ευλόγησόν με πατρικώς". Ίδών δε ό μακαριώτατος τόν πολύν 20
πόθον και τήν μεγάλην προθυμίαν του επισήμου άρχιτέκτονος,
έδάκρυσεν έν αγαλλιάσει καρδίας, και έδόςασε τόν σωτήρα Κύριον,
τόν εμπνέοντα εΙς τάς ψυχάς τών πιστών τοιούτον πόθον αρετής,
και μακαρίσας τόν αρχιτέκτονα ευλόγησε και έπευχήθη αύτώ πάν
αΤσιον. Και ό μεν Κομνηνός κάλφας παραλαβών μεθ' εαυτού 25
μαΓστορας και τέκτονας και τήν ως εΤρηται προετοιμασθεΐσαν
άναγκαίαν υλην, τη γ' μαΐου άνεχώρησεν από Κωνσταντινουπό-
λεως• μεθ' ου συναπήλθε καί τις τών σαρράφιδων χατζή -Γιωβά-
νης λεγόμενος, και ό προρρηθείς μοναχός Γαβριήλ Καππαδόκης,
ό προαποσταλεις ες Ιερουσαλήμ με τα γράμματα. Τότε διορι- 30
σθέντες απεστάλησαν άπΐί Ιερουσαλήμ και έ'ςαρχοι εις •8λας τάς
επαρχίας μετά τών εγκυκλίων συνοδικών επιστολών, χάριν ελέους
και βοηθείας του Παναγίου Τάφου.
— 180 —
Άλλ' έν μεν τί] Κωνσταντινουπόλει τοιαύτα έγένοντο, οία 6
λόγος κα&ιστόρησεν έν δε τη Ιερουσαλήμ μεγάλη ταραχή και
σύγχυσίζ, και έν τω καιρώ της πυρκαϊας και μετά τήν πυρκαϊάν.
Και ό μεν όρ&όδοξος λαός συνεστρέφετο και άκρως έλοπεϊτο δια
5 τήν ζημιαν του περικαλλεστάτου εκείνου ναοΰ, οί δε Αρμένιοι,
μή δυνηθέντες να ύποκρύψωσι τήν κακουργιαν των, έκρύπτοντο
ως κακούργοι, δια να φύγωσι τήν• κατηγορίαν, και έξεκένωσαν
τους θησαυρούς των εις τάς χείρας των εκεί δυνατών προς ύπε-
ράσπισιν εαυτών, και έπιστηριζόμενοι εις τά πλούτη των και εις
10 τήν ευνοιαν τοί5 τυράννου Μουσταφα-πασσα (ουπω γαρ εΤχε φθάσει
εις τάς άκοάς των έν Ιερουσαλήμ ή καταστροφή καΐ απώλεια
του), έφέροντο πάλιν αύθαδώς οί αναίσχυντοι και έτοιμάζοντο νά
ανέβουν εκείθεν εις Κωνσταντινούπολιν, διά νά τελειώσουν τους
κακούς σκοπούς των. Διορισθείς ουν έζ αυτών δνας βαρδαμπέτης
15 μεγάλος, ήτοιμάζετο διά νά άνέβη εΙς Κωνσταντινούπολιν πλην
δεν έπέρασε πολύ και έ'φθασεν ή φήμη και εις Ιερουσαλήμ, 8τι
ό Μουσταφα-πασσας κακηγκάκως άπώλετο. Έταράχθησαν ουν οι
Αρμένιοι και σφόδρα έλυττήθησαν, ως έκπεσόντες τών μεγάλων
ελπίδων τους• αλλά δεν ήθελον νά φαίνωνται μήτε ως λυπούμε-
20 νοι, μήτε πώς άφησαν τήν έτοιμασίαν του τυηγαιμου των, μήτε
πώς οί σκοποί των έματαιώθησαν καΐ ελαβον μεταβολήν δθεν
και άργοετοιμάζοντο και εις τά της αποδημίας των κατεγίνοντο,
και έπρόσμενον νά τοΤς έλθη άπόκρισις και γνώμη άπο τών έν
Κωνσταντινουπόλει πλουσίων άμηράδων τους περί του κινημου
25 των. ^Ηλθε ' λοιπόν μετά καιρόν ή άπόκρισις, δτι επειδή έκινή-
θησαν διά τό κοινόν καλόν, νά έξακολουθήσωσι τόν σκοπόν τους
και νά άναβώσιν εις Κωνσταντινούπολιν με δλα τά αναγκαία και
χρειώδη. Επειδή ουν ελαβον τοιαύτην άπόκρισιν, έκίνησαν και
έφθασαν εΙς Κωνσταντινούπολιν, τους οποίους ύπεδέχθησαν οί έν
30 Κωνσταντινουπόλει άμηράδες, τυφωθέντες ετι μάλλον με τόν έρχο-
μόν τους; και έπαιρόμενοι εις τάς φαντασιώδεις ελπίδας των και
συγκινουμενοι καθ' ήμέραν ύπεθερμαίνοντο καΐ συνεσκέπτοντο νά
εϋρωσιν οδούς και τρόπους• και φρονουντες άνοήτως, δτι διά των
— 181 —
χρημάτων τα πάντΛ γίνονται, έςεν.ένο>σαν τους θησαυρούς των,
έλπίζοντες νά χερδήσωσι τους ματαίους σχοπούς των.
ΚαΙ τοιαύτα μεν έν Κωνσταντινουπόλεί ύποκρυτυτόμενοι ένήρ-
γουν οι Αρμένιοι- δσα δ' έν Ιερουσαλήμ έδρασαν, τίς αν δυναιτο
διηγήσασθαι λόγος ; Φθάσαντος γαρ έκεΐ του προειρημένου βασι- 5
λικου μουπασσίρη, και το της αδείας βασιλικον πρόσταγμα έπΐ
κριτηρίου ώς εθος άναγνώναι και εις πραςιν βαλεϊν τά προστατ-
τόμενα θέλοντος, κατεταράχθησαν, και τω τότε μουφτή, Χασάν-
έφένδη λεγομενω, προσπεσόντες και ίκανήν ποσότητα δόντες εμ-
πόδισαν δι' αύτοΰ την του ορισμού άνάρωσιν και ένέργειαν, έπι 10
προφάσει του 8τι λείπει ό μουλλας της Ιερουσαλήμ (ου γαρ ην
εισέτι ένδεδημηκώς, περιεμένετο δε), και δτι απόντος του μολλα
τό νά άναγνωσθ'5 ό υψηλός ορισμός είναι άτοπον και άνάρμοστον
δθεν έμεινε και τό έργον της θείας οικοδομής άνενέργητον. Άλλ'
ουκ -έπι πολύ• ό γαρ τοπάρχης και σατράτυης της Δαμασκού 15
Γκτ^έντζ χατζή-Γιουσούφ-πασσας γράψας προς αυτόν τον είρημε-
νον μουφτήν και προς τόν μουσελλήμην καΐ προς τους λοιπούς
τά δέοντα, απέστειλε εις Ιεροσόλυμα και τόν σιλιχδάρη του (σπα-
θάριον) Γρυσούφ-αγα, διορίσας αυτόν μουπασσίρην από μέρους
του, διά νά συμβοηθη τω βασιλικω μουπασσίρη είς τά της άνοι- 20
κοδομήσεως. Έν τοσούτω έφθασε και ο νέος μουλλας της Ιερου-
σαλήμ. Άνεγνώσθη ουν ό υψηλός ορισμός έπι συνελεύσεως των
πάντων εις τό κριτήριον, ώς εθος, και ήρςατο τό έργον της οι-.
κοδομής. Και δή πρώτον άνεστηλώθη δίπτυχος ή Άγια Πόρτα
του ναού κατά τήν ιθ' ίουλίου του ^αωθ' σωτηρίου έτους. Ώς 25
ουν είδον οι Άρμένιοί, δτι και τά σκοπούμενα των έματαιώθησαν,
και τά διανεμηθέντα άσπρα των είς μάτην έςωδεύθησαν, άλλους
τρόπους μετεχειρίσθησαν της καθ' ημών κακίας των, και ύποκι-
νήσαντες τους χαζελέδες τών εντοπίων διήγειραν καθ' ημών οΐ-
τινες έπιδραμόντες ένοπλοι είς τόν ναόν, τη αδεία μέντοι και ει- 30
δήσει του ειρημένου μουφτή, ώρμησαν κατά τών μαϊστόρων καΐ
ήρςαντο νά τους κτυπώσι μέ τά τουφέκια* διασκορπισθέντων δέ
πάντων, άλλοι έκρήμνιζον τάς αναβαθμίδας και σκαλωσίας τάς
— 182 -
έμπροσθεν ττ^ς θύρας του ναού στημένας εσωθεν δλλοι έκυνη-
γουσαν τους μαστόρους και λοεπούς. πατέρας, άλλοι έζήτουν τόν
κάλφα και τους μουπασσιρηδαις, άλλοι ετρεχον και περιεφέροντο
μέσα εις τόν ναόν ως μαινόμενοι μέ άτακτους φωνάς και άλλο-
5 κότους κραυγάς καΐ άγριους άλλαλαγμούς. Όποιος λοιπόν φόβος
και τρόμος περιέλαβε τους δυστυχεΤς τεχνίτας και λοιπούς πατέ-
ρας τότε, κάθε φρόνιμος ας τό συμπεράνη.
Κατέπαυσεν ουν τό έργον της θείας οικοδομής, και μετακλη-
θέντες έπι κριτηρίου υπό των κρατούντων έπροστάχθημεν εντόνως,
10 ϊνα παυσώμεθα της άνοικοδομησεως. δως ότου γράψαντες οι Αρμέ-
νιοι προς τους εδικούς των εις Κωνσταντινούπολιν λάβωσι τάς
αποκρίσεις• λογοτριβης δε γενομέ^π]ς περί της διορίας, εκρίθη εύ-
λογον να δοθη προθεσμία τοις Άρμενίοις διάστημα ήμερων μιας
και έξήκοντα. "Έγραψαν ουν οι Αρμένιοι και απέστειλαν δια τα-
15 χυδρόμων εις Κωνσταντινούπολιν (ου γαρ ηδεισαν οί κακούργοι
τάς έκεΐ γενομένας μεταξύ ημών και αυτών έπΙ του υπέρτατου
κριτηρίου κρισολογίας). δεινολογουντες και ^υα^^ορουΊτες υπέρ της
δοθείσης ήμΤν άδειας• και έζήτουν παρ' αυτών τών άμηράδων τους,
ϊνα άνοικοδομήσωσι και εκείνοι καν τα έςιδιασμένα αύτοΐς μέρη.
20 και νά τοις προφθάσωσι την δδειαν ή άλλην τινά βοήθειαν τό
όγληγορώτερον, καθότι έςήκοντα και μία^> μόνον ήμέραν ελαβον
προθεσμίαν συνάπέστειλαν δε μετά τών γραμμάτων τούτων καΐ
δσα εΤχον έγγραφα και νομικάς αποδείξεις και Ισα ορισμών ψευ-
δεπιπλάστων και κατ' άπάτην χαΐ δόλον έκδεδομένων, και περιέ-
25 μ ενόν άτενώς τάς παρ' εκείνων χαροποιάς και έπιθυμητάς απο-
κρίσεις.
Και ταύτα μεν διενήργουν δολιοτρόπως εις Ιερουσαλήμ οί
Αρμένιοι• έν δε τη Κωνσταντινουπόλει τολμήσαντες έδωκαν έν
μια Παρασκευή κατά τό Σκουτάρι άναφοράν προς τόν βασιλέα,
30 προσκ)^αιόμενοι καθ' ημών, οτι άδικοΰμεν αυτούς και άποστερουμεν
άπό τά έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα, και ιδιοποιούμενοι ταύτα
αδίκως και παραλόγως εχομεν σκοπόν νά τους άποδιώςωμεν 8λως
δι όλου, όχι μόνον άπό τόν ναόν καΐ άπό τά προσκυνήματα, άλλα
— 183 —
καΐ από αυτήν την πόλΐΊ τήν Ιερουσαλήμ. Ό γουν βασιλεύς άνα-
γνούς τήν άναφοράν των, έχατάλαβε μεν τήν δολιοτροπίαν των,
άλλα δια νά δημοσίευση ή κακία των καΐ να φανερωθη ή δι-
καιοσύνη του, έπρόσταξε νά συστη&η κριτήριον εκ των μεγίστων
κριτών και μεγιστάνων, τη γνώμη και αδεία του υπέρτατου των 5
σοφών σσεϊχουλισλάμη, και νά έξετασ&η νομίμως και κανονικώς
ή διαφορά τών δύο έ&νών και γενομένης ακριβούς εξετάσεως καΐ
νομικής αποφάσεως, νά άνενεχθη δΓ ιλαμίου καΐ αναφοράς προς
το κράτος του. Συνήλ&ον ουν κατ' έκλογήν του τότε μουφτή
(σσεϊχουλισλάμη) Δουρή-ζαδέ-Σέγιδ Άπδουλλάχ-έφένδη κριταΐ και 10
διαιτηται της διαφορίϊς ταύτης άπο μεν τών σοφολογιωτάτων κρι-
τών και ούλαμάδων ό Έμμίν-πασσα-ζαδέ-Μεχμέτ-ΈμΙν-έφένδης,
πρώην μέν Άνατόλ-καζασκερή, τότε δε Τούμελη-καζασκερή πα-
γιέν, ήτοι βαθμόν, έχων ό Μεχμέτ-ΤαχΙρ-έφένδης, πρώην μέν
Σταμπόλ-έφενδισή, τότε δέ Άνατόλ-καζασκερή παγιέν έχων άπδ 15
δέ τών μουδερρίσιδϋ^ν ύπδ τη εφορία τών ανωτέρω κριτών ό φετβα-
έμινή Μεχμέτ Τασσίδ-έφένδης ό κασάμη-άσκερή ΣεγΙδ Σουλεϊ-
μάν - έφένδης• άπο δέ τών ριτζάλιδων του 'Γψηλού Δεβλετίου ό
ρε?ζ-έφένδης Μεχμέτ-Έμιν-Βαχιδ-έφένδης, 6 πρώην δεφτερδάρης
Γ^ουσούφ-'Αγγιάχ- έφένδης, ό τεροχανέέμινή Άχμέτ-Άζίζ έφένδ^ις. 20
Έκ τούτων ουν τών ανωτέρω συνεκροτήθη το γένικόν κριτήριον,
οΐ'τινες έζήτησαν και άπο τά δύο έθνη, ϊνα διορίση κά})ε γένος
επιτρόπους πληρεξουσίους, άντιπροσωπουντας έκατε'ρους.
Ό ουν μακαριώτατος Πολύκαρπος μετά του τότε άπο Μυτι-
λήνης παναγιωτάτου κυρίου Ιερεμίου του Κρητός και της αγίας 25
καΐ ιεράς Συνόδου και τών υψηλοτάτων αύθεντών και ηγεμόνων,
και του έκλαμπροτάτου πεϊζαδέ Παναγιωτάκη ιΜουρούζη, του το-
ποτηρητού οντος τότε της μεγάλης δραγουμανείας, καλώς συσκε-
ψάμενοι διώρισαν κατά τήν ύψηλήν προσταγήν επιτρόπους πλη-
ρεξουσίους του ημετέρου γένους, από μέν της αγίας και ίερας 30
Συνόδου τον μητροπολίτην θεσσαλονίκης κύριον Γεράσιμον, τον
μητροπολίτην Ίλο^ήου κύριον Κύριλλον άπο δέ τών Άγιοταφιτών
τον μοναχόν ΙΙροκόπιον Ναζιανζηνόν, τον μοναχόν Μητροφάνη
— 184 —
Προυσηνόν, άπό δέ των έγχρίτων τον τιμιώτατον έν πραγματευ-
ταΐς κυρ Χάννα Φάχρι Λαοδίκέα, καΙ τον τιμιώτατον κυρ Νικο-
λάκη Καστρινόν. Δίώρισαν δέ και οί Αρμένιοι άπό μέρους των
μίαν άγέλην άλλ' οι έτττά μόνον παρεστάθησαν^ των άλλων
5 πάντων άποβληδέντων και άποδιωχθέντων.
Συνηλθον ουν οί κριταΐ ε?ς ρητήν ήμέραν, και συσταθέντος
του μεγάλου κριτηρίου παρέστησαν άντιπροσωποΰντες οί Αρμέ-
νιοι ενάγοντες και οί ημέτεροι εναγόμενοι. Ήρώτησαν ούν τους
Αρμενίους οί κριταί, τί ζητουσι καΐ περί τίνων ένάγουσι τους
10 Τωμαίους• ο'ί δέ άπεκρίθησαν "Τα οσα ήμεΤς ζητουμεν και
περί ών ένάγομεν τους Τωμαίους, είναι πάντα εις πλάτος εγγε-
γραμμένα εις την άναφοράν". ΕΤπον αύτοΤς οί κριταί* '' Ναι μεν
εισίν εγγεγραμμένα, άλλ' οφείλει και άπό στόματος λέγειν ό ενά-
γων τα περί ων ενάγει, ι'να κατά την όμολογίαν του ενάγοντος
15 και κατά την άπολογίαν του εναγομένου έπικριθτ| ή διαφορά και
γένηται ή άπόφασις, καττά τόν του δικαίου ορθόν λόγον". "Ήρ-
ςαντο βατταρίί^ειν και λέγειν άτίό στόματος 8σα ή δολιοτροπία καΐ
κακία των τοις υπαγόρευε, χωρίς νά ημπορούν νά άποδείζουν και
νά παραστήσουν τό δίκαιον οί δέ κριταί μην υποφέροντες πλέον
20 νά άκούωσι τά παράλογα και παράφορα αυτών ζητήματα και
προβλήματα, ώνείδισαν αότούς και σιωπήσαι έπρόσταςαν. Είτα
ήρώτησαν ημάς λέγοντες• '* Δια τί αδικείτε τους Αρμενίους, ιδιο-
ποιούμενοι τά προσκυνήματα; και όποιας υπεραπολογίας έχετε εις
τάς προτάσεις και ζητήσεις των Αρμενίων"; Άπεκρίθημεν και
25 ήμεΐς, δτι "Τά έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα είναι άνωθεν και
ες αυτής της αλώσεως άπ' αρχής των 'Ρωμαίων αύτοι οί Γδιοι
πορθηται και άλωται της Ιερουσαλήμ και οί λοιποί καθεςής κρα-
ταιότατοι βασιλείς όμολογουσι διά των αναντίρρητων και ισχυρό-
τατων αυτών βασιλικών θεσπισμάτων και αυτογράφων (χατσσερι-
30 φίων), και αύτοι απολογούνται άνθ' ημών και αποκρίνονται εις
τας τών φίλων μας Αρμενίων αδίκους και παραλόγους προτά-
σεις". Και έχοντες ανά χείρας τον άχδιναμέ του "^Ωμερ-Χαττάπ
και τό χατ-σσερίφι του σουλτάν Σελίμη α', και τό του υιού αύτου
— 185 —
Κανονη-σουλτάν Σουλεϊμάν, δεδώκαμεν αμέσως τοις είρημένοις
χριταΤς• οι δέ άναγνόντες έκεΓνα εΐπον παρρησία• " Ούδεμίαν χε-
ραίαν ήμπορουμεν ή να προσι^έσωμεν εις αυτά, ή να αφαιρέσω -
μεν". Συνήνεσαν δέ εις τούτο χαΐ οι λοιποί ύπέρτιμοι έφέντιδες
χαι ριτζάλιδες• εΤπον δέ οι χριταί προς τους παριστάμενους* 5
'" Απέλθετε δή, και μετά τρίτην ήμέραν έλεύσεσι)ε πάλιν". Και
ούτως άπελύι)ημεν.
Συνηλθον ούν χαΐ δεύτερον οι υπέρτατοι χριται, και παρεστά-
ιίημεν πάλιν οι δέ Αρμένιοι εφερον μει)' εαυτών Τσά τίνα άντι-
γεγραμμένα άπ' &)1(χ Τσα παλαιών τίνων ακυρωθέντων ορισμών, ίο
καΐ έμφανίσαντες τοΤς κριταΤς ηΟελον με αυτά τάχα να άποδεί-
ςωσι και να παραστήσωσι την εις τά προσκυνήματα κυριότητα
και ιδιοχτησίαν των οι δέ κριται άναγνόντες εκείνα^ κοιντ^ τη
γνώμη εΤπον προς αυτούς έκφώνως* " Ει έχετε, φίλοι, έγγραφα
ισοδύναμα μέ τά εις χείρας τών Τωμαίων, εμφανίσατε* ει δέ 15
μη, μέ αυτά τά Τσα τών ίσων δέν ημπορείτε νά κατορί)ώσητέ τι,
ουδέ νά δ^καιω&ήτε". ΕΤπον οί Αρμένιοι• '' Τά έγγραφα ημών
πάντα εισίν έν Ιερουσαλήμ, άλλ' αί καταγραφαΐ (κάίδτ,α) καΐ τά
ίσα τών πρωτοτύπων εισιν • άφεύκτως έγκαταγεγραμμένα εις τους
βασιλικούς τών καλεμιών κώδικας* έξαχι)ήτωσαν ουν άπο τών 20
κωδίκων αί χαταγραφαΐ και τά Τσα τών πρωτοτύπων, και διερευ-
νήσωμεν άκρΐ|3ώς την ύπόι^εσιν μετά τρίτην ήμέραν". Και ούτω
διελύθη και ή δευτέρα συνέλευσις.
Συνήλθον ουν και τρίτον οί ύπέρτιμοι γ,^ιταί^ και παρεστά-
ί)ημεν πάλιν. Ήρώτησαν ούν τους Αρμενίους, ει έςήγαγον άπύ 25
τών κωδίκων τών καλεμιών τά Τσα τών ων λέγουσιν εις Ιερου-
σαλήμ έχειν έγγραφων τών δέ έν πάση αναίδεια άνοήτως άπο-»
κρίί)έντων, οτι ούχ εύρήνται καταστρωμένα εις τους κώδικας και
δτι άμνημόνησαν, ως φαίνεται, οί τότε νά τά καταγράψωσιν εις
τους κώδικας, εΤπον οί κριται έπιστραφέντες προς ήμας καΐ τους 30
Αρμενίους έμπαϊςαι ι)έλοντες• " Άλλ' ω ΤωμαΤοι, αν καΐ συνέ-
τια ισχυρά δέν έχουσιν οί Αρμένιοι και δίκαια νά παραστήσουν
δέν ημπορούν οί ζα^Βάλιδες (οί ά&λιοι), αλλά τί προς τούτο; ποιή-
- 186 —
σατε αυτούς μετόχους χαΐ συντρόφους εις τψ άνοεκοδόμησιν χαΐ
έπίσκευήν του ναού, Γνα χαΐ ούτοι των προσκυνημάτων γένωνται
κύριοι και κτίτορες του ναού λογισ&ήσωνται". Προς ταύτα είπο-
μεν ήμεΐς• " Ή δικαία κρίσις παρ' ύμΐν τοΤς δικαιοις και άπρο-
5 σωπολήπτοις κριταΤς κεΤται• τους ανά χείρας ημών υψηλούς βασιλι-
κούς ορισμούς εΐδετε μετ' επιστασίας και προσοχής άνέγνωτε, τα
έν αύτοΤς καλώς έπέγνωτε. Έγνωτε ουν ακριβώς, δτι ουδεμία τών
λοιπών χριστιανικών φυλών έχει κυριότητα και ίδιοκτησίαν εις
τα έν Ιερουσαλήμ προσκυνήματα, ούτε συγχώρησιν και δδειαν
10 εις τήν έπίσκευήν και άνοικοδόμησιν τούτων, άλλα πασαι αι χρι-
στιανικά! φυλαΐ εισιν ύποκείμεναι εις τους Τωμαίους και γιαμά-
κι,α. ΉμεΤς άλλ' δμως με δλα αυτά, δλα τα έν Ιερουσαλήμ εν-
δημούντα και ευρισκόμενα ε&νη, και μάλιστα τους φίλους Αρμε-
νίους, άπ αρχής έδεςάμε&α φιλικώς, και διωρίσαμεν αύτοΤς τόπους
15 περιποιητικώς, και ουδέποτε παρεμποδίσαμεν άπο το να κάμνωσι
ζιαρέτι εις τα προσκυνήματα, και άπο του να έκτελώσι τα έθιμα
της ι>ρησκείας των εις τους παρ' ημών προσδιορισθέντας αύτοΤς
τόπους, καΐ ουδέ εις το έ;ής θέλομεν εμποδίσει ούτε αυτούς, ούτε
άλλους, ως υποκειμένους ήμΐν και γ^αμάκ^α ημών μάλιστα, ως
20 άπ' αρχής ήμεν κύριοι του ναού και τών προσκυνημάτων, και
ώς άπεκατέστημεν πάλιν ύστερον παρά τοσούτων και τοιούτων
κραταιοτάτων [ϊασιλέων κύριοι, και έ'χομεν παρ' αυτών δια βασι-
λικών τους χατ-σσεριφίων ήμεΐς μόνον τήν αδειαν και έλευθερίαν
εις τήν άνοικοδόμησιν και έπίσκευήν, άφ' ου άνοικοδομήσωμεν τον
25 ναον και τους έν αύτώ επισκευής χρήζοντας τόπους, και τα αύ-
τοΐς και άλλοις έ;ιδιασ[^^να μέρη πάλιν θέλομεν αφήσει εις• χεί-
ρας των και ύπδ τήν χρήσίν των, χωρίς να τους ένοχλήσωμεν
το παράπαν μήτε δια το ζιαρέτι τών προσκυνημάτων, μήτε δια
τά θρησκευτικά των έθιμα ". Ταύτα ημών παρρησία ερπόντων, έξω
30 φρενών έγένοντο οί Άρμένιοΐ' άλλοιωθέντες τε και θυμού πλη-
σθέντες εΐπον προς ήμας μεγαλοφωνοΰντες* " Το γένος τών Αρ-
μενίων δεν εΤναι ύποκείμενον εις τους Τωμαίους, ούτε' γ^αμάκι
. τών Τωμαίων γίνεται* άλλ' ε?ναι γένος έντιμότερον καΐ πιστότε-
— 187 —
ρον χαΐ τη βασιλεία γνωστότερον χαΐ ύποληπτιχώτερον, και δέν
το οΓ^έχεται τό να ανοικοδόμηση τα έξιδιασμένα αύτώ μέρη το
γένος των Τωμαίο^ν. Τό γένος των Αρμενίων δύναται να άνα-
κτίση εκ θεμελίων τόν ναόν αυτόν όλόκληρον, καΐ δέν έχει χρείαν
^ά ανοικοδόμηση τα μέρη και τους τόπους του τό γένος των δ
Τωμαίων "•
Προς ταύτα τά μεγαλοφώνως παρ' αυτών άναιδώς ρηθέντα
άπεκρίθη ό Μεχμέτ-Έμιν-έφένδης και είπεν " Γ^ά χου, ήτοι ώ
φίλοι Αρμένιοι, μην άγανακτήτε και θυμώνετε* έγώ ίξεύρο)
πολλά καλά, δτι δχι τό έθνος των Αρμενίων όλόκληρον, αλλά 10
ένας μόνον σαρρά'^ης Άρμένης ημπορεί και έχει τον τρόπον διά
νά οικοδόμηση τόν εν Ιερουσαλήμ ναόν όλόκληρον αλλά δέν έχετε
κανένα δικαιολόγημα, ή καμμίαν λα(5ήν• επειδή ό αείμνηστος και
τρισμακάρ ιστός σουλτάν Σουλεϊμάνης μετά σφοδρας απειλής προσ-
τάζει άποφασιστικώς, ϊνα ή του ναού άνοικοδόμησις και επισκευή 15
γίγνεται από των Τωμαίων μόνων, και δχι από άλλο κανένα
έθνος". Και ταύτα εΤπεν αύτοΐς πραεία καΐ χθαμαλη τη φωνή
επιεικώς. Οι δε Αρμένιοι έπέφερον άσυνέτως αύθαδώς και άναι-
δώς, προς όνειδος τάχα ήμέτερον και κατηγορίαν, ταύτα• '' Ό
^Ωμερ-Χαττάπ τώ γένει τών Αρμενίων έδωρήσατο τόν άχδιναμέ* 20
άλλ' οι Τωμαΐοι κλέψαντες αυτόν οικειοποιήθησαν και άναιδώς
καταχρώμενοι λέγουσιν, 8τι εδόθη αύτοΤς, και ψευδόμενοι ουκ
αίσχύνονται ". Προς ταύτα γελάσαντες ήμεΐς, ομοίως και οι εν
τη συνελευσει ύπέρτιμοι, εΓπομεν προς αυτούς• " '^Ω φίλοι, μή
δυσφορεΤτε έπι τοΤς έν δικαιοσύνη και άληθεία λεγομένοις, και 25
άγανακτουντες άλόγως κατηγορείτε ήμας αδίκως, συκοφαντοΰντες
ώς κλέπτας αναιδείς και ψευδολόγους. Τά τοιαύτα προτερήματα
δέν είναι Τδια του πτωχού γένους τών Τωμαίων. "^Αν ό άχδινα-
μές τοις Άρμενίοις εδόθη παρά του χαζρέτι ^Ωμερ, ή τοΤς Τω-
μαίοις, εστίν ευαπόδεικτον αυτός διαλαμβάνει, δτι κατά τήν προ- 30
φητικήν διαθήκην όπου εδόθη εις τους Τωμαίους άπό αυτόν τόν
ίδιον Μωάμεθ, εδόθη και αυτός ό άχδιναμές άπό τόν ^Ωμερ τόν
ϊδιον εις τους Τωμαίους. Πότε λοιπόν έλάβετε ύμεΐς οΊ Αρμέ-
— 188 —
ψ,οί διαθήκην παρά του Μωάμεθ, όπου κατ' έχείνην νά λάβητε
χαΐ παρά το?) ^Ωμερ συνθήκην; Έπειτα ό '*Ώμερ γράφει, δτι
εδωκεν αότόν εις τον πατριάρχην των Τωμαίων Σωφρόνιον λοι-
πόν το Σωφρόνιος όνομα τοΤς Άρμενίοις εΤναι ίδιον, η τοις Τω-
5 μαίοις^ προς τούτοις, δταν ό '*^Ωμερ ελαβεν άπο των Τωμαίων
τήν Ιερουσαλήμ, που εύρίσκετο τότε ϊχνος Αρμενίων έν Ιερου-
σαλήμ; εις έκείνην τήν έποχήν δύο έθνη εύρίσκοντο εις Ιερου-
σαλήμ, οί Γκ^ουρτζήδες και Χαπέαιοι μόνον, οι όποιοι καί αοτοί,
καθώς καΐ τά λοιπά άλλα έθνη, ήσαν και εΤναι γ^αμάκ^α των
10 Τωμαίων. Το νά φαντάζεσθε λοιπόν τά τοιαύτα άτοπα φρονή-
ματα, είναι έντροπή σας, δχι τό νά τά λέγετε παρρησία και έκφώ-
νως, καί μάλιστα ενώπιον των συνελθόντων τούτων ιερών καί
σεβασμιωτάτων υποκειμένων".
Ταύτα δε ημών λεγόντων ύπεμειδίων οί έν τη συνελεύσει.
15 προς αλλήλους ένατενίζοντες' οι δε Αρμένιοι καταισχυνθέντες
έμειναν έννεοί καί κωφεύοντες άλαλοι. Ζητησάντων δε ημών παρ'
αυτών και τό χρεωστούμενον ένοίκιον του μονασρ)ρίου του αγίου
Ιακώβου τών Ιβήρων, ήρώτησαν οί κριταί* " Κα\ πόθεν δήλον,
δτι οί Αρμένιοι έπλήρωναν προς τους Τωμαίους ένοίκιον δι' αύτο
20 τό μοναστήριον " ; Έχοντες δε παρ' ήμΤν τά περί τούτου απο-
δεικτικά αραβικά έγγραφα καί χοτζέτια, έδώκαμεν τοις κρεταίς-
οί δέ άναγνόντες εκείνα έγνώρισαν καί τήν περί του ενοικίου γε-
νομένην προς ήμας άοικίαν και ζημίαν καί τήν ήν μετεχειρί-
σθησαν τότε δολιοτροπίαν καΐ πονηρίαν. Άλλ' Γνα είρηνεύσωμεν
25 καί παύσωμεν από τάς διαφοράς καί κρισολογίας καί νά ήσυχά-
σωσι καί οί κριταί, επειδή άπέκαμον πλέον, εΤπον προς ήμας
ταυτα' '' Τά δίκαια σας είναι φανερά, τά δικαιώματα σας εΤναι
αναντίρρητα* τά δαα διαλαμβάνουσι τά εις χείρας σας σωζόμενα
ιερά βασιλικά χάτι-σσερίφια είσίν άντιλογίας ανεπίδεκτα• άλλ'
30 επειδή άπ' αρχής έδέχθητε φιλικώς τους Αρμενίους, καί εις τό
έςής θέλει περνάτε με αυτούς φιλικώς καί είρηνικώς, άφινοντες
πάλιν ε?ς χεΓράς των τά δσα καί άπ' αρχής εΤχον περί δέ του
απαιτουμένου παρ' αυτών ενοικίου, επειδή πρό τοσούτ(«ν χρόνων
— 189 —
παραιτησάμενοι ούκ έλάβετε, χαΐ εις το έξτ^ς τταραίτη&ητε χαΐ
μήν τους ζητητε, καθότε το γένος σας δεν ελπίζει να εύτυ-
χήση με αυτό το ένοίχιον". Ταύτα ήμεΐς άχούσαντες παρά των
χριτών ύπεχύψαμεν εύχαριστουντες, χαι οϋτω δεελύ&η χαΐ ή τρίτη
συνέλευσις. 5
Συνηλθον ουν καΐ τέταρτον οι ύπέρτιμοι κριται εΙς ρητήν
ήμέραν, χαΐ παρεστάθημεν πάλιν. Έξετάσαντες δε ακριβώς πόσα
μέρη ήσαν άπ' άρχης έξιδιασμένα τοις Άρμενίοις εν τω ναω και
πόσα κανδήλχα χαί μανουάλια εΤχον, και που καΐ πότε έ^/τός της
Ιερουσαλήμ και έκτος έτέλουν τα εθιμά των, και δν συγχατα- 10
νεύωμεν ήμεΤς να τα εχωσι πάλιν ως το άπ' αρχής, και δν εύ-
χαριστοΰ^/ται καΐ αύτοΙ εις 8σα ήμε7ς συγκατανεύομεν και των
μεν Αρμενίων άποδεςαμένων και ευχαριστηθέντων εις ταύτα,
ημών δέ εκουσίως συγκατανευσάντων, έγραψαν καταστρώσαντες
τα πάντίί καθαρώς και ακριβέστατα, και τήν καταγραφήν ταύτην 15
και τόν τρόπον τής διατάξεως παρρησία εις έπήκοον πά^/των άνα-
γνόντων, ήρώτησαν τζρωτοΊ τους Αρμενίους, δν εΖς τά καταγρα-
φέντα και διαταχθέντα είναι εύαρεστημένοι και ευχαριστημένοι*
όμολογησάντων δ' εκείνων δτι και μάλα, ήρώτησαν καΐ ήμας, δν
καΐ ήμεΐς συγκατανεύωμεν εις ταύτα και μένωμεν εύάρεστοι και 20
ευχάριστοι• όμολογησάντων δέ και ημών και τών Αρμενίων, είποΊ
οι κριται προς δκαστον ημών και τών Αρμενίων *' Απέλθετε
δή, και κάθε γένος ας στοχασθη καλώς και ας διανοηθή έσκεμ-
μένως τά γραφέντα και άναγνωσθέντα, καΐ μετά τρίτη ν ήμέραν
έλθετε, "να και πάλιν άκριβέστερον τήν διακατοχήν τών υποθέ- 25
σεων (μαζπατάν) έπιθεωρήσωμεν, και ει προσθεΐναι δεήσει, προ-
σθήσωμεν, ζΐ δ' άφαιρέσαι, άφαιρήσωμεν, τέλος έπιτιθέντες τοΤς
πασι". Και οϋτω ^ιελύθη και ή τετάρτη συνέλευσις.
Συνηλθον ουν και πέμττϋον οι ύπέρτιμοι κριταΙ είς τήν ρητήν
ήμέραν, καΐ πάλιν παρεστάθημεν άλλ' εν ταύτη τη ύστερινη πέμτττη 30
συνελεύσει συμπαρεστάθη ήμΤν και ό έκλαμπρότατος πεϊζαδές Πα-
ναγίωτάκης Μουρούζης, ό τής μεγάλης δραγουμανείας, ως προεί-
πομεν, τοποτηρητής. Άνέγνω ουν ό υπέρτιμος κριτής Μεχμέτ-
— 190 —
Έμιν-έφένδης-πασσδ-ζαδές τψ ττρογεγονυΤαν καταγραφήν και διά
ταςιν πάλιν εις επ-ηχοον πάντων παρρησία, καΐ μετά τήν άνά•
γνώσιν ήρώτησε τους παριστάμενους Τωμαίους καΐ Αρμενίους,
αν εχωμεν νά προσ&έσωμεν, ή ν' άφαιρέσωμεν καμμίαν ύπό&εσιν,
5 κανένα νόημα, καμμίαν λέξιν των δέ Αρμενίων και ημών κοινώς
δμολογησάντων έκφώνως ως ες ενός στόματος, δτι ουδέ κεραίαν
έκ τών γραφέντων εστίν άφαιρέσαι ή προσ&εΐναι, ως πάντων
κατ' άρέσκειαν εκάστου γέ^^ους καΐ εύάρεστον γνώμην καταγρα-
φέα/των, έπευφήμησεν ως εθος αυτός πρώτος τόν βασιλέα• μετ'
10 αυτόν δέ ο πεϊζαδές Παναγιωτάκης, ως άπό μέρους του ημετέρου
γένους. Τπερεκθειάσας ως έδει, επευφήμησε πρώτον τόν βασιλέα
και δεύτερον τους ύπερτίμους κριτάς και τους λοιπούς, τους συν-
ελθόντας, και προσπεσών αμέσως τοΐς γόνασιν αυτών, ήσπάσατο
τάς χείρας αυτών. Κατόπιν δέ χο{)τοο και ήμεΓς, με&' ήμδς δέ
15 οί Αρμένιοι• προς ους εΐπεν 6 Γτ^ουσουφ-Άγγχάχ-έφένδης, τάς
χείρας τούτου άσπαζομένους, άστεϊσμου χάριν άστεΐον "^Ω φίλοι
Αρμένιοι, έλατε νά γίνετε Τωμαΐοι διά νά ήσυχάσωμεν και
ήμεΤς άπό τους πελάδες και νιζάδες σας, νά έχετε και έσεΤς
μετοχήν και κυριότητα εις δλα τα προσκυνήματα". Διελύ&η ουν
20 και αϋτη ή πέμπτη και τελευταία συνέλευσις, και ήμεΤς μεν
άττήλθομεν έκΛστον γένος εις τά ίδια, οί δέ ύπέρτιμοι κριται
σφραγίσαντες την νομικήν των ταύτην διάταξιν άνέφερον προς τόν
βασιλέα• ό δέ άναγνούς έκείνην έπεκύρωσεν άποφασιστικώς διά
βασιλικού αύτου αυτογράφου οΰτω• "Της διαφοράς ταύτης ούτω
25 διαιτηθείσης, γραφείτωσαν δύω ορισμοί απαράλλακτοι, περιεκτικοί
της διαδικασίας και της δοθείσης νομικής αποφάσεως, και εις
οκαστον γένος άνά εΤς ορισμός δοθήτω". Και άπέστειλεν εις τόν
τότε άνθύπατον (καϊμακάμη), δστις λαβών αυτήν, έπρόσταςεν άμε-
σης νά γραφώσιν οί δύω βασιλικοί ορισμοί άπαραλλάκτως.
30 Ό δέ μακαριώτατος Πολύκαρπος ου μόνον εις την κρισολο-
γίαν ταύτην ην έπαγρυπνών και τοΓς άπό του γένους διορισθεΤσιν
έπιτρόποις τάς άναγκαιοτάτας ίδέας περί τών έν Ιερουσαλήμ
άπ' αρχής μεταςύ τών εθνών τρεςάντων υποβάλλων και φανερών,
— 191 —
ίστορών τε χα: χαθοδηγών, άλλ' έντ^σχολεΤτο έπΙ πάσι τούτοις καΐ
εις τά άλλα χρειώδη της θείας οΙλοοο\ΐΎ^ς, φροντίζων ττερι της
αναγκαίας ϋλης χαΐ περί άλλων τεχνιτών χαΊ μαϊστόρων δσας δε
προς ταύτα έδοκίμαζε δυσκολίας δια τε τάς δυστυχίας του έςη-
πορημένου γένους και δια τάς καιρικάς περιστάσεις και άνωμια- 5
λίας, ές αιτίας του τότε μεταςύ Πόρτας και Τωσίας ^:ο\έμο'^^
παντι νουν έχοντι κρίσιν τε και ιδέαν εικάσαι ε\)'κο'Κθ''^ και δυ-
νατόν. Περί τά μέσα γοΙ3ν σεπτεμβρίου του αω&' σωτηρίου έτους
άπέστειλεν ή μακαριότης του εις Ιερουσαλήμ τάς προετοιμα-
σθείσας υλας και τά λοιπά χρειώδη χαΐ τους τεχνίτας, διορίσας 10
έπιστάτην εις το καρά[ϊι τον όσιώτατον έν μοναχοΐς κυρ Μητρο-
φάνη Προυσαέα, καμαράσην δντα τότε του έν Ιερουσαλήμ Πα-
τριαρχείου και ώς εΓρηται ζΐς τάς κρισολογίας παρόντα. Άπά-
ραντος δε του πλοίου τούτου, έφρόντισεν ή μακαριότης του και
άλλο τρίτον καράβι, κ«ι άλλας αναγκαίας ϋλας και τεχνίτας και 15
χρειώδη της θείας οικοδομής, και διορίσας εις τούτο έπιστάτην
τον όσιώτατον έν μοναχοϊς κυρ Προκόπιον Ναζιανζηνόν, τον ως
εϊρηται παρόντα και τούτον εις τάς είρημένας κρισολογίας, και
μάλιστα πρωταγωνιστή ν, άπέστειλεν εις Ιερουσαλήμ. Άπάραντος
δε και τούτου κατά τήν κ' όκτω[ϊρίου του αύτου ^αω&' έτους, 2)
έλαβεν εις χεφας ή μακαριότης του τον ώς εΓρηται εκδοθέντα
ύψηλόν βασιλικόν όρισμόν διά του έκλαμπροτάτου πεϊζαδέ Πανα-
γιωτάκη Μουρούζη, τοποτηρητου της μεγάλης δραγουμανείας, ώς
είρηται, και περιχαρής γενόμενος ευχαριστήρια ε&υσε τω οϋτως
έξοικονομήσαντι τά καθ' ήμας παναγάθω θεώ. 25
Τούτον τόν όψηλόν όρισμόν ένέκρινεν ή μακαριότης του, Γνα
κατασφαλίση διά βασιλικού ιερού αυτογράφου, και εις τούτο εύρων
σύμφωνον και τον είρημένον πεϊζαδέ, απέστειλε διά του αύτου
προς τον άνθύπατον και ρεΐζ-έφένδη* ο? δε ώς εθος απέστειλαν
δι' αναφοράς προς τό βασίλειον κράτος. Ό δε βασιλεύς έπεκύ- 30
ρωσεν αυτόν διά βασιλικού αύτου αυτογράφου (χατ-σσεριφίου)
ούτω• " Κατά τον ιερόν μου τούτον όρισμόν γενέσθω ή ενέργεια,
ώσπερ ρητώς διαλαμβάνει τό ιλάμιον, τό περιέχον τόν μετά τήν
— 192 —
κρίσιν γενόμενον συμβι^ασμόν έν άμοΐ|3αία έκατέρων των μερών
ευχαριστήσει- και του λοιπού μηδεις τούτω άντΐ[3αινέτω, άπαρεγ-
χείρητός τε και απαράβατος διατηρείσθω ".
Άλλα διά να καταγραφή ούτος ό δια βασιλικού αυτογράφου
δ κατασφαλισ&είς και επικυρωθείς υψηλός όρισμ(5ς, και εις τα λοιπά
καλέμια και εις τους έν Κωνσταντινουπολει μεχκεμέδες, ομοίως
και εις τους της Δαμασκού και Ιερουσαλήμ και Πτολεμαΐδος μεχ-
κεμέδες, ένήργησεν ή μακαριότης του να έκδο&η καΐ έπι τόΰτω
άλλος υψηλός όρισμ(5ς, όστις και έςεδό&η διά βασιλικού αύτο-
10 γράφου. Λαβών ουν και τούτον ή μακαριότης του και εύχαριστήσας
τω άγίω θεω, άπέστειλεν αμέσως εις Ιερουσαλήμ και τους δύω,
μέ επίτηδες μουπασσίρη, λεγόμενον Αχμέτ -άγα, χαζναδάρη του
τότε πειλικτζή Άχμέτ-Άριφ-έφένδη• μεθ' ου συναπέστειλε και
τον κυρ Ματ&αΤον πρωτοσύγκελλον τόν Ταιδεστηνόν. Άνεχώρησαν
15 δε οι ρη}>έντες από Κωνσταντινουπόλεως διά ξηράς περί τά τέλη
νοεμβρίου τοΟ αύτου ^αω&' σωτηρίου έτους, ό&ωμανικου δε 1224,
τέλη ραμαζανίου. Και ταύτα μεν ό μακαριώτατος κυρ Πολύκαρπος
μετά θερμότατου ζήλου διενεργών έν Κωνσταντινουπολει ήγωνί-
ζετο περί πάντων, και προς πάσας τάς χρείας και απαιτήσεις
20 χοτι προς τά παντοΓα αλλεπάλληλα έξοδα γενναίως απαντών καΐ
προφθαίνων, του θεοΰ τά πάντα εύοδουντος και κατορ&ουντος.
Τά δ' έν Ιερουσαλήμ παρά τών Αρμενίων καθ' ημών υπο-
κινούμενα τε καΐ ύπενεργούμανα τις αν ειη ικανός διηγήσασθαι;
ούτοι γαρ παρά τών έν Βασιλευούστ[) ομοφύλων αυτών λαβόντες
25 πληροφορητικά τών έκεΤ διατρεξάντων έν ττ) μεταξύ μας κρισο-
λογία έπι του υπέρτατου κριτηρίου, και ιδόντες δτι άπέτυχον παρ'
ελπίδα πασαν από τους μελετωμένους πρό καιρού σκοπούς των.
ήρξαντο μηχα">άς παντοίας μηχανασι>αι, και όλεθρίους κα&' ημών
σκευωρίας σκευωρείν και δή έφελκύσαντες διά της τών χρημάτων
30 διανομής τους αρχηγούς και πρωτίστους της Ιερουσαλήμ, ύπεκί-
νησαν καΐ διήγειραν κα&' ημών τους ζορπάδες και κακοήθεις
εντοπίους, υποσχόμενοι αοτοΧς^ δτι αν τήν οικοδομήν έμποδίσωσι,
και τόν δραγουμάνον Άβερκιον μετά του μουπασσίρη Άπδουρρα-
— 193 —
χί'μ-πβΐ θανατώσωσι, μεγάλων χΛΐ πολλών άξιωθήαονται δωρεών
τε χαΐ χαρίτων.
Άλλα του της Δαμασχοα ήγεμόνος Γκ^εντζ-χατζη-Γχουαοόφ-
πασσα χατά την θ-ην όχτωβρίοϋ του αυτού ^αωθ' έτους έχτός της
Ιερουσαλήμ υπό σχηνάς ώςεθος στρατοπεδευσαντος, έπί τω συνα- 5
γαγεΐν τά κανονικά αυτού δικαιώματα, οί καλοί Αρμένιοι φοβη-
θέντες παρήγγειλαν τους αχρείους τούτους καΐ ζορπάδες, ϊνα ήσυ-
χάσωσι προς καιρόν, δχρις ου αναχώρηση άπό Ιερουσαλήμ ό πασ-
σας. ΚαΙ αυτούς μεν οδτω καθησύχασαν ένωθέντες δε μετά
τών Φράγκων ένεκάλεσαν ήμας προς τον είρημένον πασσα λέγον- 10
τες, δτι έπισκευάζομεν τό "Αγιον Κουβούκλιον καΐ άλλα τινά μέρη
έν τω ναώ, επισκευής καΐ άνοικοδομήσεως μή δεόμενα• καΐ ύπο-
σχεθέντες αύτώ άρκετήν χρημάτων ποσότητα, ήξίουν αυτόν έμπο-
δίσαι τήν άνοικοδόμησιν. Άλλ' ό ήγεμών πληροφορηθείς την κακίαν
καΐ δολιοτροπίαν των, ίκανώς έπιτιμήσας και ως δολίους όνειδίσας, 15
απέπεμψε• τους τε αρχηγούς τών εντοπίων έπι τοΐς προγεγονόσι
παρά τών κακοηθών άτοπήμασι και κακουργίαις αρκούντως έπιτι-
μήσας, τά δεόντα συνεβούλευσε και συστέλλειν τους τοιούτους πα-
ρήγγειλεν. Άλλ' ούτοι συσκιάσαι καΐ ύποκρύψαι τά κατ' αυτών ύπο-
πτευόμενα θέλοντες (έν υποψία γάρ ήσαν παρά τω ήγεμόνι δικαίως, 20
Άτι συνεργοί της προλαβούσης τών κακοηθών ήσαν ανταρσίας), έζή-
τησαν επιμόνως παρ' αύτου, προς συστολήν δήθεν καΐ φόβον τών
αχρείων, ίνα άφήση αύτοΐς μερικούς άπό τους. στρατιώτας του είς
τήν Άκρόπολιν 6 δε ήγεμών Ιδών αυτών τήν έπίμονον ζήτησιν,
διώρισεν είς τήν Άκρόπολιν εύαρίθμους τινάς Αφρικανούς, και άπά- 25
ρας έκεϊθεν έπανέστρεψεν εις Δαμασκόν.
ΈνεργεΤτο λοιπόν τό έργον της θείας οικοδομής ήσύχως και
άταράχως εις διάστημα σχεδόν δύο μηνών. Κατά δέ τήν ιζ' δεκεμ-
βρίου του αύτου έτους αίφνης έπανέστησαν καθ' ημών οΕ εντό-
πιοι, και όρμήσαντες πρώτον είς τόν ναόν κατά τών τεχνιτών και 30
μαϊστόρων, δνα μεν λιθοξόον χατζή- Γαβριήλ λεγόμενον Καισα-
ρέα βαλόντες πυροβόλοις έφόνευσαν δύο δέ άλλους έπλήγωσαν, ^
ων ό μεν ην Μαϊτ^ανός, 6 δέ εντόπιος Ίεροσολυμίτης- οί δέ λοι-
ΠΙ. , 13
— 194-
τΓοΙ τ^δε χάχβΐσε διασκορπισθεντβς χαι διαφυγόντες έζέφογον τάς
μιαιφόνους αυτών χείρας καΐ διεσώθησαν. Πβριάγοντες δ' έν τω
ναω ένοπλοι χαΐ ως λύχοι ίγριοι χαΐ μαινόμενοι, δλλρι μεν τά
μάρμαρα καΐ τους κίονας κατέθλων, δλλοι δε τήν το5 Αγίου
δ Κουβουκλίου όρθομαρμάρωσιν κατέσπων, καΐ άλλοι τα έν τω
ναω κελλία των πατέρων άνοίγοντες δίήρπαζον ως κλέττται.
Άπό του ναού δ' εξελθόντες έπέδραμον ένοπλοι είς τό Πατριαρ-
χεΤον, και οι μεν ωρμησαν είς τά το5 κάλφα οίκήματα διά
να τόν φονευσωσιν άφευκτως, οι δε είς τά των πατέρων κελλία
10 διαρπάσαντες τά έν αύτοΤς πάντα• οι δε ωρμησαν είς τά του δρα-
γουμάνου Άβερκίου κελλία, καΐ τήν μέν του ενός κελλίου θύ-
ραν καταθλάσαντες καΐ είσελθόντες διήρπασαν τά έν αύτω, έπι
δέ τήν έτέραν έλθόντβς και καταθλάσαι μή δυνηθέντες ήρξαντο
βάλλειν διά των πυροβόλων. Ό ουν ρηθείς δραγουμάνος Άβέρχιος
15 καΐ 6 άπό του ναού διαφυγών μουπασσίρης *Απδιρραχίμ-πεϊς^
δντες είς τό κελλίον τούτο εγκλειστρι, και Ιδόντες τά διά των του-
φεκίων ριπτόμενα βόλια να τρυπούν τήν πόρταν καΐ νά κτυπούν τά
προσκεφάλαια όπου ήσαν πλησίον των, δεν ίξεύρω πώς διετέθη-
σαν* αυτοί μόνοι τους τό ίζεύρουν και 8σοι τοιαύτα έδοκίμασαν.
20 Τέλος πάντων άπελπισθέντες οί κακούργοι άνεχώρησαν άπό τό
Πατριαρχεΐον καΐ ώρμησαν ένοπλοι εις τά λοιπά μοναστήρια των
Τωμαίων.
Ό δέ δραγουμάνος ευκαιρίας τότε δραζάμενος διεπέρασβν αί-
ρόμενος άπό του κελλίου του είς άλλο χελλίον, κάκεΐθεν άναλα-
25 βών αυτόν έπ' ώμων ό χατζή -Λάζος δουβαρτζήπασης εφερεν εις τό
του κάλφα οίκημα, κάκεΐθεν είς εν υπόγειον, και άπό έκεΤ διά
τίνος θυρίδος στενής υττό των μαζών, χειρών, υπήνης και ποδών
έλκόμενος και συρόμενος διεπεράσθη εΙς Ιν άνυποπτον όσττήτιον
(ων γάρ πρό χρόνων ποδαλγός ουκ ήδυνατο δχι μόνον ττεριπατεϊν
90 καΐ βηματίζειν, άλλ' ούδ έστάναι έπι τους πόδας αυτού), κάκεΐ-
θεν μετά τρεϊς ημέρας ευκαιρίας τυχών εξήλθε νυκτός της Ιε-
ρουσαλήμ καΐ κατέφυγε εις τίνα κώμην ' άπέχουσαν τρεΤς ώρας
άπό Ιερουσαλήμ, λεγομένην Ταμάλλαν.
— 195 —
"Οσας δέ διαρπαγάς εχαμαν οι γεννάδες ούτοι χαί εΙς τά λοιπά
ώς εϊρηται μοναστήρια, τίς είναι ίχανός να τάς περιγράψΐβ; Άλλ'
εις δλα &ύτά μή άρχεσθέντες περιώδευον ώς λύχοι λασσωντες
εις τάς αγοράς χαι πλατείας, χαΐ ους μεν τα>ν ορθοδόξων εΐϋτττον
ανηλεώς, οας δε έλιθοβόλουν, τους δε χαι περί μέσην ήμ^ραν άπε- 5
1
γυμνουν ώς λησταί, πάντας τε χατασφάξαι χαΐ ήβηδόν θυσιάσαι
ήπείλουν, έάν μή έξαγάγωμεν το στράτευμα άπό της Άχροπόλεως,
χαι έάν μή παραδώσωμεν αυτοΐς ταυτην, ώς τό πρότερον εισερ-
χόμενοι τε χαθ' έχάστην εΙς τό Πατριαρχεΐον, άφ' ου ετρωγον
χαΐ δπινον, έτελουν έν αύτω χαΐ τά της θρησκείας των, χαΐ μεθ' 10
δρχων ελεγον προς τους υττηρετοΰντας αυτούς πατέρας, 8τι " δν οί
μεγάλοι χαΐ αρχηγοί σας δεν γράψωσιν ε!ς τόν πασσαν να σηχώ^η
από τήν Ιερουσαλήμ τό στράτευμα, δχι μόνον τό μοναστήρί σας
τούτο θέλομεν χάμει τζαμί, άλλα χαΙ έσας δλους θέλομεν θα-
νατώσει". - 1δ
Ό ουν επίτροπος του μαχαριωτάτου χΰρ Μισαήλ μητροπολίτης
Πέτρας έν άμηχανί(;( του πραχτέου χαταστάς, προσχαλεσάμενος
τους λοιπούς αγίους αρχιερείς χαι άλλους προχρίτους πατέρας χαι
γέροντας, συνεσχέψατο μετ' αυτών πολλάχις, χαι συμπαραλαβών
χατά κοινήν γνώμην με^' έαυτοδ τόν πρώην έπίτροπον άρχιμαν- 80
δρίτην χυρ Γεράσιμον, χαΐ τόν ίερομόναχον Σωφρόνιον τόν Γανο-
χωρίτην, άττηλθεν είς τόν μουλλαν χαΐ τόν προειρημένον μουφτή
Χασάν-έφβνδη, χαΐ ναχίπη χαι άλλους αρχηγούς, χαΐ προσπεσών
αυτοΐς μετά δαχρύων παρεχάλει, Ινα συστείλωσι τους άποστάτας
χαΐ χαχοήθεις, χαι άπαλλάξωσι τά μοναστήρια )ΐαι τους χαλογή- 25
ρους χαΐ λοιπούς ορθοδόξους από των χαχιών χαι επηρειών
αυτών. Οι δε χατ' αρχάς μέν άπεποιήθησαν διόλου τάς παρακλή-
σεις των είρημένων πατέρων, δστερον δε μετά πολλά παρηγο-
ρήσαντες αυτούς εΤπον, δτι σχέψονται εις τό έξης περί της απαλ-
λαγής των χαι μεθ' ημέρας τινάς μεταχαλεσάμενοι τους πατέρας 30
είπον προς αυτούς* "Ε[ς τό μεταξύ των ήμερων τούτων πολλάκις
μετεπέμψαμεν αυτούς τους άλιτηρίους, χαΐ χοινώς χαι ίδίως τά
δέοντα έσυμβουλεύσαμεν, χαι παύ^ασθαι του λοιπού παρεχινήσαμεν,
— 196 —
καΐ χρήματα δσα θέλουσιν εξ οίχείων δούναι ύπεσχβθημεν άλλ'
οί άχρεΤοι ουκ ήβουλήθησαν υπακοϋσαι ήμΐν καΐ συνιέναι τήν
ιδίαν εαυτών ώφέλβιαν καΐ κέρδος, και επιμένοντες θέλουσιν
καΐ άφεύκτως ζητοΰσιν, ϊνα γράψητε προς τον ηγεμόνα της Δα-
5 μαακου, ϊνα έξαγάγη άπό της Ακροπόλεως το στράτευμα καΐ
λάβωσιν αύτοΙ υπό τήν έξουαίαν των, ως τό πρότερον καΐ
δίδουσιν ύμΐν διορι'αν ήμερων μιας και τριάκοντα, και ζητουσι
παρ' υμών εγγραφον νομικόν δχι της εξαγωγής μόνον του στρα-
τεύματος άπό τό κάστρον, αλλά και δτι εΤσθε παρά πάντων αυτώ
10 ευχαριστημένοι• καΐ εΐ μεν ταύτα γίνωνται και άρθ-ξ τό στρά-
τευμα άπό τήν Άκρόπολιν εν τη ρητή ταύτη διορία, εσεσθε άπηλ-
λαγμένοι και έκ πάντων ελεύθεροι, ει δε μη γε, ενόρκως λέγου-
σιν, δτι πάντας ύμδς άπολέσουσιν άθρόον. Και αύτοΙ μεν ταύτα
καΐ τά τοιαύτα λέγουσιν καΐ άφεύκτως ζητοΰσιν, ύμεΐς δε στοχα-
15 σθήτε τά συμφέροντα σας και προ^ατε ως βούλεσθε".
Οι γουν άθλιοι Άγιοταφΐται λαβόντες τήν τοιαύτην άπόκρισιν
και τελευταίαν άπόφασιν, καΐ πληροφορηθέντες δτι τριάκοντα και
μίαν ήμέραν μελλουσι νά ζήσωσιν ακόμη, ήρξαντο θρηνεΤν και
κλαίειν, και ουκ ήθελον παρακληθήναι, δτι ουκ εΤχον-5λλως ποιή-
20 σαι καΐ τόν κίνδυνον του θανάτου άποφυγεΤν δθεν και τάς ελπί-
δας αυτών εΙς τόν σωζειν δυνάμενον μόνον θεόν άπορρίψαντες
εΤπον προς αλλήλους τοΤς δάκρυσι περιρραινόμενοι• '^'Ώ αδελφοί,
ό %ώ^ατος^ ως όρώμεν, επίκειται ήμΐν δφευκτος καΐ αναπόδραστος
παρ' αυτών τών κακούργων γεννηθήτω ουν τό θέλημα του Κυ-
25 ρίου, του ζωής καΐ θανάτου έχοντος τήν έξουσίαν "• καΐ οδτω δα-
κρυρροουντες άπήλθον είς τόν Μεχκεμέν διά νά δώσουν τά ζητού-
μενα παρά τών αποστατών νομικά υποσχετικά Ιγγραφα και χο-
τζέτια.
Άλλ' ό έν έλέει άνείκαστος και παντοδύναμος Κύριος, ό πα-
30 τάσσων και πάλιν ίώμενος, ό τών έν κινδύνοις σωτήρ και τών
έν άνάγκαις άπροσμάχητος βοηθός, όργάνω τω ειρημένω ήγεμόνι
Γκ^έντζ-Γιουσούφ-παβσα χρησάμενος έρρύσατο ήμας άνελπίστως•
ούτος γάρ μαθών μετά πληροφορίας τά δσα καθ' ημών ούτοι οί
— 197 —
πάνδβινοι βίργάσαντο καχά και δεινά, οργής χαί θυμού πλησθείς,
δνα των αρχιστρατήγων του μετακαλεσάμβνος, Μεχμέτην τουνομα,
Άποϋζαρίαν τούπίκλην, Άφρικανόν τό γένος, γενναΐον τοΤς τρόποις,
δόκιμον εν πολέμοις, έπρόσταςε ν' άπέλθη εις Ιερουσαλήμ ανυ-
περθέτως, και συλλαβών τους κακούργους τούτους άπολέση και 5
θανάτωση• ό δε παραλαβών τους υπ' αυτόν δντας υπέρ τους εξα-
κόσιους ως αετός ύπότυτερος εφθασεν εΙς Ιερουσαλήμ, έλθών διά
της Ιεριχώ, καί αιφνιδίως είσήλθεν εΙς τήν πόλιν διά της πύλης
της λεγομένης της Γεθσημανής, καθ' ή ν ήμέραν καΐ ώραν ήμεθα
εις τό κριτήριον συνηγμένοι διά νά δώσωμεν τά έγγραφα εις τους 10
κακούργους καΐ τάς αποφάσεις του [δίου ήμων θανάτου.
'Έδραμον ουν τινές μέ αγρίας φωνάς λέγοντες* '' Πολέμιοι^ πο-
λέμιοι κατεπάτησαν ημών τήν πόλιν, είσελθόντες άπό τήν Πόρταν
της Γεθσημανής "• οί δέ γενναιότατοι δοκουντες γεννάδες άλλοιω-
θέντες τάί δψεις, και εξελθόντες άπό τόν Μεχκεμέ, δέν ΐξευραν 15
που νά καταφυγωσι κο{ΐ που νά κρυβώσιν 8&εν και πλανώμενοι
ττ|δε κάκεΐσε συνελήφθησαν υπό των στρατιωτών, καί δεσμευ-
θέντες άτυήχθησαν εις τήν φυλακήν της Ακροπόλεως• άλλοι δ' εξ
αυτών κατέφυγον είς τήν άγίαν Σιών ως άσυλον, και άλλοι εις
τό έκτος της Ιερουσαλήμ έν τη Σιών κείμενον μικρόν μοναστή- 20
ριον τών Αρμενίων άλλα κάκεΐθεν αυτούς οί στρδιτιώται έξήγα-
γον και δέσμιους προς τήν συντροφείαν των είς τήν Άκρόπολιν
απέστειλαν. Μεθ' ημέρας δέ ακριβώς έξετάσαντες περί ων καχουρ-
γιών έπραξαν, και πληροφορηθέντες άπό στόματος διά ζώσης αυ-
τών φωνής τους αιτίους καΐ τά αίτια της τοιαύτης αυτών άνταρ- 26
σίας και κακουργίας, δι' αγχόνης πάντας απώλεσαν, τάς κεφάλας
αυτών έκτεμόντες• ήσαν δέ οί θανατωθέντες τόν αριθμόν τριά-
κοντα τέσσαρες• οί γάρ λοιποί κρυβέντες εφυγον διά νυκτός και
διεσώ&ησαν.
Ταύτα τά καλά έπροξενησαν, καί με αύτάς τάς δωρεάς άντη- 30
μείψαντο οί καλοί Αρμένιοι τους εντοπίους Ίεροσολυμίτας Τούρ-
κους. Άλλα κατ' έκείνην τήν έσπέραν της τών κακούργων απώ-
λειας, ήτοι τη θ' Ιανουαρίου του ^αωι' έτους, εφθασεν εις Ίερου-
— 198 —
σαλήμ α{σ(α>ς χαΐ ό προρρηθβΐς χαζναδάρης του πεϊλιχτζ^-έφένδη
Άχμέτ-άγδς μετά τοδ προεφημένοο κυρ Ματθαίου πρωτοσυγχέλ-
λου, φέρων ώς εΐρηται μεθ* έαυτου τους δύο υψηλούς ορισμούς,
τόν μέν μετά τάς χρισολογίας εκδοθέντα χαΐ διά ^σιλ^κοδ αότο-
5 γράφου έπιχυρωθέντα, τόν δέ μετά τοδτον εκδοθέντα χαΐ τόν
πρό αύτου-, ένσημεεωθηναί ε?ς τά καλέμια και κριτήρια, ως προ-
είρηται, διαλαμβάνοντα.
Κατά δέ τήν κ' ίανουαρίου του αύτου ^άωι' έτους, μόλις μετά
τριμηνιαίαν όλόκληρον θαλασσοπορίαν καΐ μετά πολλούς καΐ δια-
10 φόρους εν τε θαλασσή και ξηρ$ κινδύνους εύωδώθη θείω έλέεΐ εΙς
Ίόππην καΐ 6 προρρηθείς Προκόπιος μονάχος Ναζιανζηνός μετά
του τρίτου καραβίου καΐ των έν αύτω. Έχάρησαν ουν και έπΙ τούτω
οι ΆγιοταφΤτΑι συνάδελφοί του και έδοξολόγησαν τόν διασώσαντα
αυτόν καΐ τους μετ' αύτου πολύελεον θεόν ήκουοντο γάρ δι' αυτόν
16 απευκταία. Καθησύχασαν λοιπόν οί πάντες και άταράχως ένηρ-
γεΐτο τό Ιργον της θείας οικοδομής, δχρις ου δλος 6 πανσεβαστος
έτελειώθη ναός. Ό δέ είρημένος Άχμέτ-άγας μουπασσίρης άνα-
γνούς έπΙ κριτηρίου, παρόντων και των Αρμενίων, τους είρημέ-
νους βασιλικούς ορισμούς εις τε τήν Ιερουσαλήμ πρώτον, Ιΐϋέιτα
10 και εΙς Δαμασκόν καΐ είς Πτολεμαΐδα, και ένεργήσας τά προστατ-
τόμενα, καΐ *αρά πάντων των κριτηρίων λαβών τά δηλωτικά της
ενεργείας νομικά έγγραφα, έπανέστρεψεν εις Κωνσταντινούπολιν.
ΚαΙ οι μέν έν Ιερουσαλήμ Αρμένιοι ταύτα και τοιαύτα «ίρ-
γάσαντο καθ' ήμων πάνδεινα, ώς ό λόγος συνοπτικώτατα καθι-
25 στόρησεν (Λ δ' έν Κωνσταντινουπόλει ομόφυλοι αυτών, πληροφο-
ρηθίντες άπό των έξ Ιερουσαλήμ επίτηδες σταλέντων βαρταττέτι-
δων αυτών, 8τι άν καΐ δλας τάς δυνάμεις των €βαλον καΐ βλας
τάς σκευωρίας τ^ν και έπιβουλάς μετεχειρίσθησαν, άλλα μήτε τήν
άνοικοδόμησιν ημπόρεσαν νά έμποδίσωσι, μψε άλλο τι άπό τά
80 μελέτώμενα αύτοΐς ημπόρεσαν νά κατορθώσωσιν, άλλ* έματαιώ-
θησαν προσέτι χαΐ τά τόσα πλούτη των, έκινήθησαν πάλιν λαθ*
ημών. ΚαΙ έν ω ε?ς έξαμηνιαΓον διάστημα ούδεις λόγος έν Κων-
στανΐινουπόλει καΐ ουδεμία φωνή περί του ναοΰ τιχοοετο, έτόλμη-
— 199 —
σαν πάλιν (ώ της άναισχυντίας των) χαΐ εδωχαν άναφοράν προς
τό βασίλειον χράτος, χαΐ έζήτουν Ιχδοσιν ορισμού χαΐ οίδειαν, Υνα
τα μεν έν τω ναω έζιδιασμένα αυτοΧς μέρη αυτοί μόνοι ιδίως
έπισχευάσωσι, τα δέ λοιπά μέρη κοινώς• προς τούτοις χαι τάς
5λλας νά εχωσιν υπ' αυτούς χριστιανικάς χαι 6μοθρ^^σxους φυλάς, &
ώς άνέχα&εν αύτοΐς ύποχειμένας ούσας χαΐ γ^αμάχ^α, χαι δχι
τοις Τωμαίοις, χατά τα άνά χβΐρας αυτών βασιλιχά έγγραφα χαι
Ιερά έπιτάγματα, τά όποια χατ αύτάς τάς ημέρας μετεχομίσαντο
έξ Ιερουσαλήμ.
Δοθείσης τοίνυν της τοιαύτης αναφοράς, ωρισεν έπ' αύτης 6 ^^
ανθύπατος έγγράψας, ινα έξαχθώσιν από τών χωδίχων των καλε-
μίων τά ίσα των είς χείρας τών Αρμενίων υψηλών χαι βασιλι-
κών ορισμών τών δε Αρμένιων λαβόντων την δρισθεΐσαν ταύτην
άναφοράν των χαΐ προς τους καλφάδες τών καλεμιών άπαγαγόν-
των, άπεκρίθησαν εγγράφως οι καλφάδες, ώς εθος, δτι ίσα τοι- Ιδ'
αυτά και καϊδία εις τους παρ' αύτοΓς κώδικας τοιούτων ορισμών
τοις Άρμενίοις δεδομένων ούχ ευρηνται. Άλλ' οί Αρμένιοι μ'
8λον όπου και εΤδον και ανέγνωσαν τήν άπό τών καλεμιών ένυ-
πογραφεΤσα^; εις τήν άναφοράν των άπόκρισιν, πλην δεν ησύχα-
σαν* άλλα και δλλην άναφοράν διά μέσου τών περί τον άνακτα ^
Ιτζερλήδων και υπερασπιστών τους έδωκαν πάλιν προς τό κράτος
τοϋ. Έξήλθεν ουν προσταγή άπό του κράτους του, ϊνα συστηθ^
'λλΙ πάλιν κριτήριον εκ τών ούλαμάδων καΐ ριτζάλιδων του Δεβλε-
τίου, χαΐ έν άχριβείςι καΐ όρθότητι θεωρηθείσης της τών δύω
εθνών διαφοράς έν ευθυδικία τό προσήκον τέλος έπιδοθη. 25
Και δή κατά τήν έκδοθεΐσαν βασίλειον προσταγήν, τη γνώμη
και άδείβί του προειρημένου σσεΐχουλισλάμη Δουρή - ζώδέ - ΣεγΙτ-
Άπδουλλα^έφένδη, συνήλθον κατ' έκλογήν τ•ξ ζ' άπριλίου του
^αωι' έτους άπό μέν τών ούλαμάδων κριται και διαΐτηταί, ό κ«-
ζβσκέρης της Τούμελης Ίζέτ-πείς, 6 Τουμβλη καζασκερλικίου έχων 30
παγιέν χατζή-ΧαλΙλ-έφένδης, ό πρώην Άνατολ-καζασκερή προρρη-
θεις Μεχμέτ-ΤαχΙρ-έφένδης, καΐ υπό τη εφορία αυτών ό νακίττης
Ζεϊνουλαπιδήν-Σέγιτ- Άχμέτ-έφένδης, ό φετβα-έμινή ΟύριανΙ-ζα-
— 200 —
δέζ-Μεχμέτ-Ρασσιτ-έφένδης, ό σσεραατζης Κα^άλαλ-ης Σέγιδ-Σου-
λεϊμάν - έφένδης• από δε των ριτζάλιδων του Τψηλου Δεβλετίου ό
ανθύπατος (καϊμακάμης) Ίσμιτλης Χαλίλ-πασσας, ό ρεΓζης Ποζοϋ-
κλο5 Μουσταφά - έφένδης, ό ζαρπχανέ - έμινη Αχμέτ ΣσαχΙρ-
5 έφένδης, ό πρώην τζαούαπασης κάί σσεχέρ-έμινης ΊπραχΙμ-έφέν-
δης, ό πεϊλικτζης Άχμέτ-ΆφΙφ- έφένδης, ό άμεττζης Μεχμετ
Σεϊδα- έφένδης, και τίνες τών χαλεμίων κ^εσεδάρίδες. Παρεστά-
θησαν δε οί άπό μέρους του γένους μας κατ' έκλογήν διορισθέν-
τες πληρεξούσιοι επίτροποι, άπό μεν της ίερας Συνόδου άρχιε-
10 ρεΐς ό Νικομήδειας κυρ Αθανάσιος Κύπριος, ό θεσσαλονίκης κυρ
Γεράσιμος Κρής• άπό δε τών Άγιοταφιτών πατέρων ό αρχιμαν-
δρίτης κυρ Αθανάσιος Ταιδεστινός, ό αρχιμανδρίτης κυρ Καίσα-
ρ ιος Βυζάντιος- ό γαρ Προκόπιος Ναζιανζηνός ην προαποδημών
εις Ιερουσαλήμ, ώς προειρήκαμεν άπό δε τών πανευγενεστάτων
15 αρχόντων ό άρχων καμαράσης Δημήτριος Μανουήλ Ζαμπακός,
άπό δε τών τιμιωτάτων σαρράφιδων ό Λαμπίκος Γεωργίου Κα-
ρατζας^ ό Γεώργιος Σιλβέστρου Ώχάνης, 6 χατζή-Σάββας Νικολάου
Έγινλης (συμπαρίστατο και ούτος, άλλ' ου διείληπται εις τόν όρι-
σμόν), άπό δε τών χρησιμωτάτων πραγματευτών ό Θεοδόσιος
20 Σταματίου Τζικαλιώτης Χίος, 6 Ανέστης Παρασκευα Κερεστέτζο-
γλους, ό χατζή-Πανανός Θεοδώρου τζεβαχερτζής• άπό δε τών τιμίων
έσναφίων ό Χριστόδουλος Μαυρουδή τερζίπασης, 6 χατζή-Άνανίας
Κυριάκου άπατζής. Διώρισαν δε και οι Αρμένιοι άπό μέρους των
κατ' έκλογήν επιτρόπους πληρεξουσίους δέκα, ων τα ονόματα εί-
25 σιν εγγεγραμμένα έν τω έκδοθέντι τότε όρισμώ.
Συνήλθον ουν οί ύπέρτιμοι κριται καΐ συμπαρεστάθημεν και
ήμεΐς μετά τών Αρμενίων, οϊτινες πρώτοι ήρξαντο λέγειν και
λαλεΐν ώς ενάγοντες, προβάλλοντες και ζητουντες να γένη ή
άνοικοδόμησις του ναού και ή επισκευή τών μεν έξιδιασμένων
30 αυτοΐς μερών ιδίως άπό αυτούς μόνους, τών δε λοιπών προσκυ-
νημάτων κοινώς και άπό τα δύο γένη, τα δέ γ^αμάκ^α να είναι
εΙς αυτούς υποκείμενα ώς ομόθρησκα αύτοΐς. Οί δέ κριται εΤπον
αύτοΐς• " ^Ω φίλοι, τα περί τούτων έθεωρήθησαν προλαβόντως
— 201 —
έν τη πρώτη άγωγη υμών και κρισολογία χαΐ ελαβον τέλος
τότε, χατά σογχατά&εσιν των Τωμαιων και κατ' εύαρέστησεν
υμών τών Αρμενίων περί ων καΐ ιλάμιον έγένετο, κατά τήν
νομικήν άπόφασιν, και ορισμοί υψηλοί κατ' έχεΐνο έζεδόθησαν,
και δεν δπεται πλέον νά κινητέ περί τών αυτών άγωγάς καΐ νά δ
κριαολογ^σθε• οι δέ ταύτα πάλιν ελεγον και ταύτα έζήτουν επι-
μένοντες, και δεΚαντες τοΐς κριταΤς τό ψευδεπίπλαστον χάτι του
σουλτάν Σελίμη α', του άλωτου της Αιγύπτου καΐ Ιερουσαλήμ ^,
ήγωνίζοντο νά άποδείξωσιν αυτό άληθινόν, καΐ 8τι Ιχουσι και
αύτοΙ κυριότητα ζΐς τον ναόν και εις δλα τά προσκυνήματα. 10
Ίδόντες ουν οι κριται τήν άμετάθετον αυτών έπιμονήν και
πεισμονήν, έζήτησαν παρ' ημών τά εΙς χεΤρας ημών σωζόμενα
βασιλικά προστάγματα, τά όποια άναγνόντες έζήτησαν επομένως
και παρά τών Αρμενίων τά εις χείρας αυτών έγγραφα• οι δέ
έπέδωκαν αύτοΐς τό περί ου προείρήται ψευδεπίπλαστον χάτι του 15
Σελίμη α', τό όποΓον άναγνόντες έπρόσταξαν τους τε ημετέρους
καλογήρους και τους τών Αρμενίων ντερδέριδες νά έξέλθωσι του
συνεδρίου καΐ νά παραμείνωσι τινές τών λαϊκών, και μάλιστα ^
δσοι άπήλθον ποτέ εις Ιερουσαλήμ καΐ έγένοντο του ναού θεαταί.
Έμεινα^/ ουν παριστάμενοι έκ τών ημετέρων ό χατζή -Άνα- 20
νίας Κυριάκου άπατζής, ό χατζή-Σάββας του Νικολάου σαρράφης
και ό Λαμπίκης Γεωργίου Καρατζάς σαρράφης, των άλλων πάν-
των εξελθόντων. Τούτους ήρώτησαν οι κριται περί του ναο^ καΐ
τών έν αύτώ μερών καΐ προσκυνημάτων οι δέ, περιγράψαντες
αύτοΐς τά του ναού και τά δέοντα άποκριθεντες εις δσα ήρωτή- 2δ
θησαν, απέδειξαν και δια του χάτι σσεριφίου του σουλτάν Μαχ-
μούτη α' τήν δολιοτροπίαν και παράφορον τόλμην τών Αρμενίων
άλλ' οι κριταΙ εΤπον προς αυτούς• " Επειδή τά εξ αρχής παραχω-
ρηθέντα και τοΐς Άρμενίοις έξιδιασθέντα μέρη καί είς τήν προ-
λαβοΰσαν άγωγήν και κρισολογίαν παρεχωρήθησαν αύτοΐς κατά 30
^ Περί τούτοι) του ψευδεττιττλάστου όρισμιοΰ, πότε χαι τίνι τ^όπψ εβαλον εις χεΤ-
ρας οί Αρμένιοι, άρχούντως εΐπομεν δηλώσαντες εΙς τά έπΙ Μελετίου τρέξαντα* δρα
εις τό Γ' τμ-ήμ-α.
— 202 —
ααγχοιτάθεαιν αμβτέραν χοά κατ' 6ύαρέσττ]σιν έχείνων, έπόμενον
εΓναι χοίΐ άχόλουθον να δοθη χαΐ τούτοις ορισμός έςιδιάζων ύιεό
τήν έξουσίαν καΐ χϋρβότητα αυτών τα μέρη ταδτα χαΐ ιτροσχονή-
ματα• άλλ' απέλθετε ήδη καΐ μετά τρίτην ήμε'ραν Ιλθετε *'. ΚαΙ
5 ούτως άπελύθημεν.
Σανηλθον οδν και δεύτερον οί υπέρτιμοι χριταί, καΐ πάλιν
παρεστάθημεν χαί πρώτον μεν έπέδωχαν οί ημέτεροι τήν προε-
τοιμασθεΐσαν άπό μέρους του γένους ημών χοινήν άναφοράν
και τίνα τών παρ' ήμϊν σωζόμενων βασιλικών θεσπισμάτων, τά
10 όποια άναγνόντες πάντα, προς μέν τους ημέτερους ουδέν εΤπον,
τοις δε Άρμενίοις εΤπον ούτως• *' Έχετε και υμείς, ώ φίλοι, τοι-
αύτα βασιλικά προστάγματα, όπου ζητείτε νά άνοικοδομήσητε
και νά επισκευάσετε τά εν τω ναφ έξιδιασμέ^^α υμΐν μέρη"; Οι δέ
άπεκρίθησαν " εχομεν "• και κρατούντες άνά χείρας εν Γσον όρι-
15 σμου, δοθέντος τοΓς Φράγκοις μάλλον ή αύτοΤς ποτέ, έπΙ
της πατριαρχείας του άοιδίμου Χρύσανθου, κατά τό ^αψιθ'
έτος σωτήριον, έθωμανικόν δέ 1131-ον, δτε ό μέγας του ναού
μολυβδοσκέπαστος κουμπές και τά λοιπά έν τω ναώ έπεσκευά-
σθησαν παρά τε ημών και τών λοιπών φυλών μέρη, έπέδωκαν
80 αυτό τοις κριταΤς• ομοίως έδωκαν και τό του σουλτάνου Σελίμη α'
ψευδεπίπλαστον έκεΤνο περάτι• και μή θελόντων τών κριτών άνα-
γνώναι έκεΤνα, αύτοι έπέμενον παρακαλουντες αύτους προς τήν άνά-
γνωσιν. Άλλ' οί ημέτεροι προς μέν τό ΐσον του της επισκευής
ορισμού ά-πηνττ^σαν αύτοΓς διά του χατ-σσεριφίου του τε σουλτάν
25 Σουλεϊμάν α' και διά του αυτογράφου του μετά τήν πρώτην κρι-
σολογίαν εκδοθέντος παρά του βασιλείου κράτους, ως προείρηται*
προς δέ τό ψευδεπίπλαστον περάτι του σουλτάν Σελίμη α' διά
του βασιλικού χατ-σσεριφίου του σουλτάν Μαχμούτη α' και τών
λοιπών καθ' έξης σουλτάνων, άποδείξαντες δι' αυτών, δτι πάντα
30 τά εις χείρας τών Αρμενίων έγγραφα καΐ προστάγματα, δντα κατά
δόλον καΐ άπάτην έκδεδομένα, 8λα διά τών εις χείρας ημών σφ-
ζομένων βασιλικών ορισμών και χατ-σσεριφίων εΤναι κατηργημένα
καΐ άκυρα. Προς ταύτα είπεν ό ρεΤζ-έφένδης• "0£ και προς τά δυο
— 203 —
Ιθνη δοθέντβς βασιλικοί ορισμοί άνάγχη πδσα νά είναι χατεστρωμένοι
άφεόχτως είς τοας χώδιχας των χαλεμίων, χαΐ εν δσω υμεΤς ο{
ΤωμαΤοι δέν δχετε την ύττόληψιν είς τά άνά χείρας τών Αρμε-
νίων βασιλιχά Ιγγραφα χαΐ προστάγματα, ούτε οί Αρμένιοι δεν
θέλουν έχει όπόληψιν εις τά άνά χείρας ύμων των Τωμαίων, 5
χαΐ βδτως οόδέποτε θέλει παύσει ή μεταζύ σας διαφορά χαΐ χρι-
σολογία• άλλ' απέλθετε ήδη χαΐ είς δλλην ρητήν ήμέραν πάλιν
παρασταθήσεσθε ". ΚαΙ ο&τως άπελύθημεν άναχωρήσαντες.
Ένστασης δε της ρητής ημέρας, Ι)τις ην ή ιδ' άπριλώυ του
αυτοϋ ^αωι' σωτηρίου έτους, ήμερα Μεγάλη Πέμπτη, παρεστάθη- 10
μεν χαι τρίτον και οί μέν Αρμένιοι τά αυτά πάλιν Ιλεγον χαΐ
τά αυτά έβαττάριζον, δσα καΐ είς τάς προλαβούσας συνελεύσεις•
Ιχοντες δέ προητοιμασμένον καΐ εν ^έσμι του ναού άπο χάρτην
(μουκαββδν) κατεσκευασμένον, ψηλαφητόν, παρέστησαν εις τό μέ•
σον της συνελεύσεως καΐ έδακτυλοδείκτουν εν έκείνω τά έκάστω 15
γένει έξιδιασμένα μέρη, εΙς σαφεστέραν τάχα καΐ πραγματικήν
άπόδειξιν των ών έξουσιάζουσι μερών καΐ τόπων. 01 δέ κριταΐ χαΐ
οί έν τξ συνελευσει πάντες υπέρτιμοι έζήτησαν δνα των ημετέρων
ιδεδτον" του ναού• παρασταθείς δέ ό Άγιοταφίτης αρχιμανδρίτης •
Αθανάσιος χαί άποδεβας 8τι τό σχέδιον αυτό ουδεμίαν έχει μέ 90
τόν ναόν ομοιότητα, ώς σχεδιασθέν κατά την υπαγύρευσιν των Αρ-
μενίων, προίιέθετο είς τήν άπολογίαν του και τούτο, δτι. *'ΝαΙ μέν
τοις Άρμενίοις καΐ τοις άλλοις εθνεσιν είναι μέρη έν τω ναω έξι-
διασμένα καΐ προσδιωρισμένα έξ άρχης, άλλα προς χρησιν αυτών
καΐ κατοικίαν εΐναι παρακεχωρημένα, ουχί δέ καΐ προς κτησιν χαι 25
παντελϊ) έξουσίαν• δθεν ουδέ παρ' αυτών εκάστου απαιτείται ή τού-
των των μέρων Ιΐυισκευή 'τε καΐ άνοικοδόμησις• άλλα τό ήμέτερον
γένος ζΐζ ένδειξιν τής προς τό 'ϊψηλόν Δεβλέτι εμπιστοσύνης του,
άφ' ου άνοικοδομ^ίση τά πάντα, θέλει παραδώσει και αφήσει εις
χεΤρας εκάστου γένους τά προσδιωρισμένα αυτω μέρη, κατά τήν 30
ήν Ιδωκεν εις τόν πρώτον μουραφάν υπόσχεσιν έφ' ω χαΐ υψη-
λός βασιλικός εξεδόθη ορισμός μετά τήν κρισολογίαν, κατά τήν
γΐΒνομένην νομικήν άπόφασιν". Τούτων ούτως είρημένων ήρθη έκ
— 204 —
μέαοα τό σχέδιον καΐ ρεσμι των Αρμενίων, άπβμακρύνθη δε και
ό ρηθεις Αθανάσιος αρχιμανδρίτης. Προσηλθον ούν κατά πρ^σκλησιν
των κριτών 8 τε δγιος θεσσαλονίκης κυρ Γεράσιμος και 6 Δαμττης
Γεωργίου Καρατζάς, οι προειρημένοι, τους όιτοίοος παρεκίνουν οι
5 .κριταΐ διαφοροτρόπως, ϊνα ένδώσαντες εις τά παρά των Αρμενίων
προβαλλόμενα συγκατανεύσωσιν εΙς τά ζητήματα των, άλλως γάρ
γενέσθαι αδύνατον εΤναι λέγοντες καΐ άδιόρθωτον τήν διαφοράν
ένδεικνύοντες•, οί δε ρηθέντες, άφ' οδ εις κάθε των πρότασιν τήν
προσήκουσαν εδιδον άπόκρισιν και άπολογίαν, τέλος εΤπον και
10 τούτο• "Τό ήμέτερον δυστυχές γένος εις τά προλαβόντως εν τω
πρώτω μουραφα νομικώς άποφασισθέντα καΐ διά βασιλικού ορισμού
έπικυρωθέντα στέργει, ευχαριστείται, συγκατανεύει και αποδέχε-
ται• δν δμως ό πολυχρόνιος και δικαιότατος ημών βασιλεύς ως
δεσπότης και κύριος πάντων ημών και των κτημάτων και υπαρ-
15 χόντων ημών ήθελεν άποφασίση και άνατρέψη τόν τε άχδιναμέν
του ^Ωμερ-Χαττάπ και τους καθεζής ορισμούς τών τεσσάρων με-
γάλων βασιλέων και προκατόχων του και τύ ϊδιον βασιλικόν του
• αύτόγραφον τό προλαβόντως εκδοθέν, ουδείς έσται βέβαια ό άντε-
ρων καΐ άντιστησόμενος ". ΚαΙ τούτων ούτως εν συστολή ταύτα
20 είπόντων έξηλθον οί ημέτεροι πάντες άπό της συνελεύσεως καΐ
είσήλθον κοιτά ζήτησιν δύο τών προκρίτων Αρμενίων, προς ους
τί εΤπον και τι έλάλησαν οί έν τη συνελεύσει ούκ οϊδαμεν. Άλλα
προσταχθέντες νά άναχωρήσωμεν και είς δλλην ρητήν πάλιν ήμέ-
ραν νά άπέλθωμεν, άπελύθημεν οί πάντες και άνεχωρήσαμεν Ικαστον
25 γένος εις τά ίδια.
Ένστασης ουν της ρητής ημέρας, ϊ]τις ην ή κε' άπριλίου,
ημέρα Πέμπτη της Διακαινησίμου, συνηλθον οί ύπέρτιμοι κριταί,
και πάλιν παρεστάθημεν και οί μεν Αρμένιοι πάλιν ελεγον τά
αυτά, καΐ πάλιν τά ϊδια προβλήματα και ζητήματα έζήτουν, καΐ
30 έχοντες άνά χείρας εκείνο* τό σαχτέδικον και ψευδεπίπλαστον πε-
ράτι του σουλτάν Σελίμη α' (περί ου πολλάκις εϊρηται) ήγωνί-
ζοντο νά παραστήσωσιν εκείνο άληθινόν, ως άπό χειρός του ίδίου
ιένον αύτοΐς έν Ιερουσαλήμ και τω καιρώ της αλώσεως αύ-
— 205 —
της, καΐ 8τι δυνάμει εκείνου ζητουσι τά εν Ιερουσαλήμ προσκυ-
νήματα και τά λοιπά ίδια αυτοΐς μέρη, διά να άνοικοδομήσωσι
καΐ έπισκευάσωσιν αυτά καΐ νά φανώσι κύριοι καΐ αυτοί, ώς και
ήμεΐς ο£ Τωμαΐοι. Είς ταύτα με δλον όπου οι κριταΐ καΐ οι λοι-
ποί πάντες συνεδριάζο^^τες παρεκίνουν ποικιλοτρόπως τους ήμέ- δ
τέρους διά νά συγκατανεύσωσι και νά άποδεχθωσιν ώς άληθινόν
τό ρηθέν περάτι του σουλτάν Σελίμη α', άλλ' οί ημέτεροι παν-
τελώς δεν ένέδωκαν* άλλ' άποδεικνύοντες διά πολλών ισχυρών
βασιλικών ορισμών, 8τι 8σα έγγραφα και βασιλικά προστάγματα
έφθασαν νά βάλουν εΙς χεΤρας οΕ Αρμένιοι, είναι 8λα έκδεδομένα 10
κατ' άπάτην καΐ δόλον, και βλα εΤναι κατά διαφόρους καιρούς
ακυρωμένα και κατηργημένα, έπέμενον είς τούτο. Οι δε κριται
τό άνένδοτον τών ημετέρων ιδόντες και φόβον έν ταΤς καρδίαις
των ένστάζαι θέλοντες εΤπον αύτοΐς μετά θυμού* "'ϊμεΐς έστε
άπειθεΐς τη βασιλική θελήσει και σκληροτράχηλοι"• άλλ' οί ήμέ- 15
τεροι άπεκρίθησαν• "Ουκ έσμέν άπειθείς, άλλα μάλιστα δούλοι
του βασιλέως μας ευπειθέστατοι. *Αν λοιπόν τό κράτος του
θέλη καΐ άποφασίζη άνευ ακριβούς εξετάσεως και άνευ νομικής
κρίσεως καΐ άνευ νομίμου και δικαίας αποφάσεως νά υστερηθη
τό γένος μας άπό τά προπατορικά αύτου κτήματα καΐ δικαιώματα, 20
τίς εσται ό άντερων"; Τούτων δε οδτως είρημένων διελυθη καΐ
ή τετάρτη συνέλευσις, καΐ άπελύθημεν.
Άπό γουν της κε' άπριλίου ταύτης του ^αωι' Ιτους ^ άχρι της
κδ' φεβρουαρίου του ^αωια', ούδεις έγένετο λόγος, ούτε φωνή
ήκούετο έν Κωνσταντινουπόλει περί της διαφοράς ταύτης και κρι- 25
σολογίας, άλλ' άκρα ήν σιωπή• τήν οποίαν ταύτην δεκαμηνιαίαν
σιωπην τέλος τών κρισολογιών και διαφορών ένομίζομεν. Άλλ' ουκ
εΐχεν οδτως• οί γάρ προειρημένοι κριται μετά τήν τετάρτην συ-
νέλευσιν, μηδενός έξ ημών είδότος, έγραψαν προς τό κράτος του
ιλάμιον, ώς αύτοΙ ήθελον, ϊσως ώς ήθελον και ο£ Αρμένιοι, καΐ 30
απέστειλαν διά του τότε ανθυπάτου• 6 δέ βασιλεύς λαβών τό ίλά-
* Τω αύτω ^αω(' σωτηρίω ετει, τη ιβ' σεπτεΐΑβρίοϋ, έλαβε σον θεώ τέλος χαΐ ή
του ^αο^ί δλου άνο(χο(ό|Λη9ΐς χαΐ έπισχευή, χα\ τη ις' του αύτοΟ μηνός έγένετο τό χέσφι.
- 206 —
μιον καΐ πιστβύσας τοις γραφομένοις (ένόμιαε γαρ Άτι χατ' βυχα-
ρίστησιν χαΐ συγχατάθεσιν ημών έγένβτο) έπέγρβψεν έν τοότφ ιδία
χβιρι ταδτα• €Κατά τήν διάληψιν του παρόντος ίλαμίοο γραφεί-
τωσαν δύω υψηλοί όρεαμοί, καΐ άνά βΐς δοθητω έκάστω γένει,
δ οϋτινες χαΐ εις τους χώδιχας τα>ν τε χαλεμ{ων χαί των χριτηρίιον
εγχαταγραφείτωσαν* ομοίως γραφειτω χαΐ νομιχόν χοτζέτιον, ου τό
ΐαον μετά των ϊσων των δοθησομένων ορισμών σταλείτω^αν χρός
τό βασιλικόν μου κράτος, ϊνα φυλάττωνται• τό δε γένος των Αρ-
μενίων άποδότω τοις Τωμαίοις ανελλιπώς τά εις άνοιχοδόμησιν
10 καΐ έπιακευήν των έζιδιασμένων τοις Άρμενίοις μερών έςοδευ-
θέντα παρά των Τωμαίων, χαΐ Ιστωααν του λοιπού οι Αρμένιοι
συγκοινωνοί ε!ς τά προσκυνήματα, ε2ς μέν τά κοινά έκατεροις κοι-
νώς, εις δε τά έξιδιασμένα έκάστω γένει ίδίως- οί δε εΙς τήν
προλαβουσαν κρισολογίαν εκδοθέντες υψηλοί όριαμοί και το?ς Τω-
15 μαίοις δοθέντες άκυρωθήτωσαν, καΐ έχ των κωδίκων απολεσθέν-
τες καταργηθήτωσαν, καΐ τοιουτοτρόπως δοθήτω της υποθέσεως
και διαφοράς ταύτης τό τέλος καΐ ό ραπουτας, καΐ ούτως ένεργη-
θήτω». Και μετά δεκαμηνιαΤον, ως εΓρηται, διάστημα άπέστειλεν
εις τόν τότε άνθυπατον Αχμέτ -Σσαχίρ-πασσαν, πρώην ζαρπχα-
20 νέ-έμινη.
Τ-ξ γουν κε' φεβρουαρίου του ^αωια' σωτηρίου ίτους, ήμέρςί
Σαββάτω, διεμηνυθη ό μακαριώτατος Πολυκαριεος παρά του προει-
ρημένου ανθυπάτου Άχμέτ-Σσαχίρ-πασσα, ϊνα άποστείλη εΙς την
αύλήν του σσεΐχουλισλάμη ΣαμανΙ-ζαδέ-Όμέρ^Αουλουση-έφένδη (ό
• • • • •
26 γάρ προ αυτού Δουρη -ζαδές -Σέγιδ • Άπδουλλάχ - έφένδης καθαι-
ρεθείς προεξωρίσθη) τους άπό μέρους του γένους των Τωμαίων
πληρεξουσίους έπιτρόιτους, ϋπως άκοάσωσι τά παρά του βασιλείου
κράτους άποφανθέντα* δπου θέλουσι συνέλθιο και οι υπέρτατοι χρι-
τάί καΐ ουλαμάδες, και άλλοι αρχικοί και μεγιστάνες του Ύψηλου
80 Δεβλετίου. Διωρίσθησαν ουν κατά κοινή ν γνώμην και άπόφασιν
νά άπέλθωσιν είς τήν αυλήν του ρηθέντος νομοκράτορος οί έξης•
ό άπό θεσσαλονίκης Χαλκηδόνος κυρ Γεράσιμος 6 Κρής, 6 Νι-
καίας κυρ Ίωαννίκιος ό Χίος, 6 Προκόπιος Ναζιανζηνος 6 Άγιο-
— 207 —
ταφίτης (ήν γαρ έπανβληλυθώς είς Κωνσταντινούπολιν άπό Ιε-
ρουσαλήμ), 6 χοτζδ -Λαμπίκης Γεωργίου σαρράφης, 6 Χρισ«$-
δουλος του Μαυρουδτ) "τέρζίπασης- οϊχίνες και άπηλθον τήν έπιοΰ-
σαν ήμέραν ε?ς τήν ρηθεΤσαν αυλήν, ένθα συνελεύσεως γενομέ-
νης των υπέρτατων ούλαμάδων καΐ £λλων αρχικών του 'Γψηλου 5
Δεβλετίου, παρεστάθησαν, άντίπαρασταθέντων καΐ των Αρμενίων.
Ό ουν είρημένος ανθύπατος άτενίσας προς ήμας εΓπεν " Ό πο-
λυχρόνιος καΐ κραταιότατος ημών βασιλεύς έπικυρώσας τό εις τήν .
προ δέκα μηνών γενομένην κρισολογίαν νομικόν Ιλάμιον δι' ίδίου
βασιλικού αυτογράφου, απέστειλε προς ήμας, ϊνα έκδοθώσι κατά 10
τήν εκείνου διάληψιν οι απαιτούμενοι ορισμοί "* και δούς τό Ιλά-
μιον τω ρεΤζ-έφένδη εΤπεν '^Άνάγνωθι, έφένδη, τούτο εΙς έπηκοον
πάντων ". Ό δε λαβών, πρώτον άνέγνω τό Ιλάμιον (του οποίου, ώς
προείπομεν, ούδεμίαν ουδόλως Ιδέαν εΤχομεν, ώς κρύφα ημών γε-
νομένου), Ιπειτα 'άνέγνω και τό έπ' αυτού βασιλικόν αύτόγραφον, 15
ώς ίπισθεν έγράψαμεν. Μετά δε τήν άνάγνωσιν ύπολαβών πάλιν
ό ανθύπατος είπε προς ήμας• " Ό πολυχρόνιος ημών δναξ έγκολ-
πούμενος και τα δύο έθνη, καΐ θέλων νά συνδιάγετε εις τό έξης
ώς σύνδουλοι καΐ συνυποτελεΐς είρηνικώς καΐ φιλίως, έξεδωκε τοι-
ούτον, ώς ήκούσατε, χάτι-σσερίφι, Γνα παύσωσιν εις τό μετά ταύτα ^
αϊ μεταξύ σας διαφοραΐ καΐ άλληλομαχίαι".
Ταύτα άκούσαντες, οι μέν Αρμένιοι ύπερεχάρησαν και αμέ-
σως επευφήμησαν τόν βασιλέα, ήμεΤς δε ου μόνον υπερελυπήθημεν,
άλλα και έκτος εαυτών γενόμενοι, μόλις ταύτα άποκριθήναι ήδυ-
νήθημεν. ^Άύθένται, αυτή ή ύπόθεσις με μίαν μόνην συνέλευσιν 25
δεν λαμβάνει τέλος, καθότι ήμεΐς οί ταπεινοί δουλοί σας άπεστά-
λημεν άπό του γένους μας διά νά άκούσωμεν τ})ν πανένδοξον
προσταγήν σας κΛί νά τήν άναγγείλωμεν εις τό γένος μας. "Οθεν
καθά ήκούσαμεν, θέλομεν αναφέρει εις τους πατριάρχας και ε!ς
δλον τό γένος, καΐ οποίαν άπόκρισιν ήθελε μας δώσει τό γένος 30
θέλομεν αναφέρει πάλιν είς τό 5ψος σας". Προς ταύτα εΤπεν ό
ανθύπατος• *'Τώ δντι αυτή ή ύπόθεσις με μίαν μόνην συνέλευσιν
τέλος δέν λαμβάνει• απέλθετε ουν καΐ δηλώσατε προς ους δεΐ τήν
— 208 —
τ) ν ηχούσατε άπόφασιν του κράτους του, καΐ οίαν λά^τε άποκρι-
σιν, αναγγείλατε τω ρε?ζ-έφένδη". Άναχωρήσαντες ουν ημείς από
της αύλης του νομοκράτορος άνηγγείλαμεν τοις πατριάρχαις καί τξ
ίερα Συνόδω καί τισι προκρίτοις του γένους την τε δ!άληψιν του
5 ολέθριου εκείνου Ιλαμίου καΐ τήν δννοίαν του έπ' αυτού εγγραφέντος
βασιλικού αυτογράφου. Σκέψις ουν έγένετο κοινώς περί του ποίαν
ίκανήν άπόκρισιν και υπεραπολογίαν νά δώσωμεν είς τήν τοιαιίτην
εντονον και άπότομον βασιλικήν άπόφασιν, τό μεν διά νά μην φα-
νώμεν έναντίοι και άπει&εΐς τη βασιλική άποφάσει, τό δέ διά νά
10 άνακαλύψωμεν έπιτηδείως τήν κατά δγνοιαν και άπάτην γενομένην
τοις μεν Άρμενίοις άδικον υπεράσπισιν, ήμΤν δέ άκούσιον άδικίαν.
Εκρίθη λοιπόν παρά πάντων ευλογον νά γένη δι' αναφοράς ή προς
τό υπέρτ(3ΐτον κριτήριον του γένους άπόκρισις, τήν οποίαν καΐ σφρα-
γίσαντες οί δύο πατριάρχαι, ό Κωνσταντινουπόλεως δηλαδή και
15 ό μακαριώτατος Ιεροσολύμων, καΐ οί ενδημούντες εν Βασιλευούση
αρχιερείς και οί του Κοινού της Μεγάλης Εκκλησίας επίτροποι,
απέστειλαν εις τόν ρεΐζ-έφένδη, κατά τήν προσταγήν. Άλλα πα-
ρελθουσών τίνων ήμερων επεστράφη προς ήμας ή αναφορά πάλιν
παρά του ρηθέντος ρεΐζ-έφένδη, παραγγείλαντος ήμΤν, ϊνα έν ρητή
20 ήμεροι λαβόντες αυτήν και εις τήν αύλήν του νομοκράτορος απελ-
θόντες, δπου θέλουσι συνέλθη δλοι σχεδόν οί υπέρτιμοι κριται
και ούλαμάδες καΐ αρχικοί καΐ μεγιστάνες, δώσωμεν εκεί παρ-
ρησία τήν άναφοράν ταύτην. Τοιαύτης ουν προσταγής προς ήμας
γενομένης, εκρίθη ευλογον γενικώς, ϊνα έν ταύτη τη τελευταία και
25 κρισίμω καΐ πληρέστατη συνελεύσει άπέλθη αύτοσώμως και ό μα-
καριώτατος Πολύκαρπος, συμπαραλαβών μεθ' έαυτου και δσους δν
έγκρίνη άλλους άπό του γένους.
Ένστασης ουν της ^ητης ημέρας άπήλθον είς τήν αύλήν
του νομοκράτορος ΣαμανΙ-ζαδέ-'Ομέρ-Λουλουσή-έφένδη ό μακαριώ-
30 τατος κύριος Πολύκαρπος• μεθ' ου 6 Χαλκηδόνος κυρ Γεράσιμος,
ό Νικαίας κυρ Ίωαννίκιος, ό ηγούμενος του Σιναϊτικού μετοχίου
κυρ Ίλαρίων, ό Άγιοταφίτης Ναζιανζηνός κυρ Προκόπιος, ό άρ-
χων πάνος Κωνσταντίνος Καρατζάς, ό άρχων χάτμανος Δημή-
— 209 —
τριος Σχοινδς, ό άρχων καμαράσης Δημήτριος Ζαμπαχός, ό άρ-
χων ποστέλνικος Ίωάγκος Νέγρης, ό δρχων ποστέλνικος Ίαχω-
βάκης Τοΐζος, ό μισέρ Θεοδόσης Τζικαλιώτης, ό χατζη-Πανανος
τζοβαχβρτζης, ό χοτζδ-Γεώργιος Σιλβέστροο Ώχάνη σαρράφης,
ό χότζα- Γεώργιος Μουσική σαρράφης, ό χοτζδ-Ααμπης Γεωργίου 5
Καρατζά σαρράφης, ό Χριστόδουλος του Μαυρουδη τερζίπασης
δ χατζή - Κωνσταντης' πακφτζής, ό Σταυράκης χατζή -Ίωβίκη,
6 χατζή -Σάββας του ποτέ Νικολάου και δλλοι τινές, οπού ήσαν
συνελθόντες κατά τήν αυτήν ήμέραν, ήτοι κατά την κε' άπριλίου
τοδ αύτου ^αωια' έτους, ημέρα Τρίτη. Και οι κάτω&εν ό είρη- 10
μένος νομοκράτωρ ΣαμανΙ-ζαδές-Όμέρ-Αουλουσή-έφένδης, ό πρώην
Τουμελη-καζασκερή Ίζέτ-πέϊς, ό Τουμελη-καζασκερή Άτά-έφέν-
δης, ό πρώην Άνατόλ-καζασκερή Μεχμέτ-ΤαχΙρ-έφένδης, ό χα-
τζή-Χαλιλ-έφένδης έχων βαθμόν καζασκερλικίου Τούμελης, ό να-
κίπης Σέγιτ-Μουχάμμεδ-Ζεΐνούλ-Άπιδίν, ό φετβδ-έμινή Ούριανι- 15
ζαδέ - Μεχμέτ-Τασσιδ-έφένδης, ό σεραατζής Καβάλαλης Σέγιτ- Σου-
λεϊμάν-έφένδης. Και ούτοι μεν εκ των ούλαμάδων εκ οέ των
αρχικών τής Πόρτας ούτοι• ό ανθύπατος Άχμέτ-Σσ^ακίρ-πασσας.
ό κεχαγχάμπεις Μώραλη-Όσμαν- έφένδης, ό δευτερδάρης ΊπραχΙμ
Σαριμ-έφένδης, ό ^είζης Ποζουκλούς Μουσταφα-Μαζχάρ- έφένδης, 20
ό ζαρπχανέ-έμινή Μουσταφδς-Τασσιδ-έφένδης, ό Μώρα-ναζιρή
Άζμή - έφένδης, 6 πρώην τζαουσπασης και σσεχέρ-έμινή ΊπραχΙμ^
έφένδης, 6 πεϊλικτζής Άχμέτ-ΆφΙφ-έφένδης, ό άμετζής Μεχμέτ-
Σεϊδα-έφένδης και πέντε κ^εσεδάριδες των καλεμίων.
Παρεστά&ησαν ουν ενώπιον τούτων πάντων οι μεν ημέτεροι 25
δεζιόθεν, οι δε Αρμένιοι άριστερόθεν, καΐ άνεγνώσθη πάλιν εις
έπήκοον πάντων τό τε προειρημένον Ιλάμιον και τό έπ' αύτου
βασιλικόν αύτόγραφον και μετά τήν ά^^άγνωσιν ύπολαβών ό μα-
καριώτατος εΐπεν οϋτως• " Τό ήμέτερον γένος και ημείς οι παρι-
στάμενοι δουλοί σας, με τό νά μήν δυνάμεθα ^ή άναφέρωμεν τά 30
δικαιολογήματά μας από στόματος διά τήν άμάθειάν μας, και διά
τό προς τήν ίεράν συνέλευσιν σέβας, άναφέρομεν αυτά διά τής
παρούσης ημών δουλικής αναφοράς". Και έχων άνά χείρας τήν
ιπ. 14
— 210 —
ττρορρηθεΐσαν άναφοράν έθηχεν εμπροσ&εν του νομοκράτορος.
Άλλ' ό πρώην Άνατόλ-χαζασχερή, ό είρημένος, όπολαβών χαΐ
προλαβών είπε μετ' οργής και θυμοδ- " Τι αναφορά καΐ μεταφορά
είναι αυτή ; δεν έχετε πλέον, ούτε σας εμεινεν άλλη απολογία
5 και δικαιολογία• το γένος σας συγκατένευσε τότε εΙς την δεύτερον
χρισολογίαν, ε?ς δσα διαλαμβάνει το νομικον τούτο ίλάμιον, τό
όποΤον και διά βασιλικού αυτογράφου έπεκυρώ&η". Μετά τούτον
και ό ειρημένος χατή - Χαλιλ-έφένδης βλέμμα βλοσυρόν έπαφείς
και)' ημών και έςηγριωμένον καΐ την κεφαλήν κινών και έκφοβίσαι
10 ήμας θέλων, είπε και ουχος ούτω• " ΈσεΓς τήν του βασιλέως άπό-
τομον προσταγήν και άπόφασιν έχετε σκοπόν νά αναιρέσετε"; Προς
ταύτα άπεκρίί^ημεν '' ΉμεΓς οί δούλοι και σκλάβοι του πολυχρονίου
ημών βασιλέως μή γένοιτο νά φαντασ&ώμεν κδν τό τοιούτον
εις μεν γάρ τάς δικαιοτάτας της βασιλείας του αποφάσεις έσμεν
15 εύπειθέστατοι, εις δε τάς άδικους και παραλόγους ζητήσεις και
θελήσεις τών φίλων μας Αρμενίων ούτε έστέρξαμεν προλαβόντως,
ούτε στέργομεν, επειδή ή μεταξύ μας διαφορά εις τόν έπΙ Έμίν-
πεϊ πρώτον μουραφα έ&εωρήθη κατά νόμους, καΐ τέλος έλαβε,
καΐ νομικον έγένετο ίλάμιον, και ορισμοί βασιλικοί έξεδόθησαν,
20 καΐ διά βασιλικού αυτογράφου έπεκυρώ&ησαν, και είς δλα τά κα-
λέμια και κριτήρια κατεστρώθησαν• και καθώς είναι τοις πασι
γνωστόν, μία υπόθεσις και διαφορά δταν έννόμως θεωρηθη και
νομικώς άποφΛσισ&εισα λάβη τέλος, δεν δπεται πλέον νά άνα-
θεωρηθη και τά περί ταύτης γεγονότα νομικά έγγραφα καΐ βασι-
25 λικά άποφαντικά προστάγματα και θεσπίσματα νά μετατραπώσιν
άναιρεθέντα. "
Προς ταύτα εΤπον ήμΤν οί ρηθέντες ύπέρτιμοι καΐ μάλιστα
ό Μεχμέτ-Ταχιρ-έφένδης (ωσάν όπου εις τόν α' μουραφαν, ως
προειρήκαμεν, αυτός τε καΐ ό Έμίν-πεϊς ήσαν οί κριταί)• "'Τό εις
30 τον β' μουραφαν γεγονός ίλάμιον παρά του Ίζέτ-πεϊ είναι δμοιον
και άπαράλλακτον με τό Ιλάμιον τό είς τόν α' μουραφαν γενόμβ-
νον παρά του Έμίν-πεϊ καΐ έμου. Τοσούτον δε μόνον διαφέρουσιν,
δτι τό μεν του α' μουραφα εΤναι διεξοδικόν, τό δε του β' είναι
— 211 —
σϋνοπτικόν". Εϊπομβν ήμεΤς- "ΕΙ ουν είσΐν δμοια, τί τό αίτιον το
νά άκορωθώσιν οί προεκδοθέντες βασιλικοί ορισμοί"; Άπεκρίθη τις
των όπερτίμων' " Τά προεκδοθέντα τοις Τωμαίοις χάτι-σσερίφια
ου δυνατόν άκυρω&ηναι ". ΕΓιτεν £λλος των συνεδριαζόντων '^Κατά
τους άνά χεΓρας έκαστου γένους σωζόμενους ιερούς ορισμούς του δ
αουλτάν Σελίμη α', του κυριεύσαντος τήν Ιερουσαλήμ, έχέτω &κα-
στον γένος τήν κυριότητα εις τά έπιμαχόμενα μέρη ". Προς ταύτα
εΐπομεν ήμεΐς• "Τό άνά χείρας ημών των Τωμαίων σωζόμενον
χάτι-σσερίφι του σουλτάν Σελίμη α', καΐ έκεΤνο όπου εβαλον εΙς
χείρας οι φίλοι μας Αρμένιοι, Ιχουσιν βάσιν και θεμέλιον τον 10
άχδιναμέν του χαζρέτι "^Ωμερ-Χαττάπ. ΉμεΤς λοιπόν οι Τωμαΐοι
δτι Ιχομεν εις χείρας μας τόν κα&' αυτό ίδιόχειρον άχδιναμέν
του χαζρέτι "'Ώμερ, εΤναι άποδεδειγμενον καΐ άναντίρρητον, καΐ δτι
κατ' εκείνον μας έδό&η παρά του σουλτάν Σελίμη α' και ίδιόχει-
ρον του αυτόγραφον βασιλικόν, εΤναι όμολογούμενον. Άλλ' οι Άρ- 15
μένιοι, ένω δεν εΤδον τόν χαζρέτι ^Ωμερ, πώς ημπόρεσαν κα^
ελαβον άχδιναμέν παρ' αύτου, όπου και εις τόν άείμνηστον εκεί-
νον Σελίμη τόν έδειζαν καΐ κατ' έκεΤνον συμφώνο)ς και χάτι-
σσερίφι δλαβον, ένω τότε εις τόν καιρόν της βασιλείας του μήτε
ένας Άρμένης απλώς εύρίσκετο εις Ιερουσαλήμ, δχι πατρίκης 20
καΐ ρουχπάνιδες καΐ γένος Αρμενίων, άγκαλά και τώρα εις τους
παρόντας καιρούς μόλις ευρίσκονται είς Ιερουσαλήμ εκατόν Αρμέ-
νιοι; Αυτά τίνι τρόπω τά κατώρ&ωσαν, αύτοΙ μόνοι το ίςεύρουσιν ".
Προς ταύτα εΐπον ήμΐν οι αρχικοί* "' Άλλ' έχετε σκοπόν νά
αποβάλετε τους Αρμενίους από τά έν Ιερουσαλήμ προσκυνή- ' 25
ματα "; Άπεκρίθημεν " Ουχί "• " Τοιγαρουν ας εχωσι καΐ αύτοΙ τήν
κυριότητα, καθώς καΐ εκπαλαι". ΕΓπομεν ήμεΐς' "Τά περί τούτων
προεθεωρήθησαν εις τόν α' μουραφαν τόν έπΙ Έμίν-πεϊ και ΤαχΙρ-
έφένδη υπέρτατων κριτών, κατ' εύχαρίστησιν καΐ συγκατάθεσιν
έκατέρων τών μερών, καΐ έγένετο περί τούτων νομικόν ίλάμιον και 30
κατ' έκεΓνο έξεδό&ησαν και βασιλικοί ορισμοί διά χάτι-σσεριφίων
επικυρωμένοι, καΐ πάντα ελαβον τότε τό νόμιμον καΐ προσήκον
τέλος των". Προς ταύτα εΤπεν ό σσεϊχουλισλάμης ό ρη&είς• "Έάν
*
— 212 —
εις το παρά τοΰ Έμίν-πεϊ και Ταχφ-έφένδη ττρογεγονος νομικόν
ίλάμιον περιλαμβάνεται άπαραλλάχτως το θέσπισμα τοδ σοολτάν
Σελίμη α', χαΐ κατ' εννοιαν και κατά φράσιν και κατά λέζίν
καΐ κατά συνθεσιν, δεν εΤναι τρόπος νά άχυρωθη ό κατά το ιλά-
5 μιον έκεΤνο προεκδοθείς βασιλικός ορισμός, καΐ οι Αρμένιοι δς
πάγουν νά τζαμπουνίζουν". Εϊπομεν ήμεΐς• "Ευμενέστατε ήμΐν αυ-
θέντα, εις τό ρηθέν ιλάμιον άπαραλλάκτως καθ* όλα περιλαμβά-
νεται τό θέσπισμα του σουλτάν Σελίμη α'"• και ταύτα είπόντες,
έχοντες μεθ' εαυτών τον ;<ατά τό ιλάμιον ως προείπομεν τοδ
10 Έμίν-πεϊ εκδοθέντα όρισμόν παρεθέμεθα τω ρηθέντι μουφτξ, 8ς
καΐ άναγνωσθήναι τούτον έπέταζεν εις έττήκοον πάντων παρρησία.
Μετά δε την άνάγνωσιν του ρηθέντος ορισμού έσιώττησαν
οι πάντες αρκετή ν ώραν έπειτα εΐπεν ό ανθύπατος ένατενίσας
προς τον μουφτην "Έκάτερα τά γένη πρέπει νά φέρωσι τά εΙς
15 χεΤράς των παλαιά έγγραφα και θεσπισματα εις την ύπατικήν
αυλήν και άφ' ου έπιθεωρηθώσι μεταφρασθώσι καΐ παραβληθώσι
προς άλληλα, τότε θέλει φανη τό δίκαιον τίνος είναι, καΐ τότε
θέλει δοθη προς αυτούς ή τελευταία αποφασιστική άπόκρισις". Και
ούτως άπελύθημεν, άναχωρήσαντες άπό της αυλής, ώς εΤρηται,
20 του μουφτή. Τη γουν κθ' άπριλίου του αύτου έτους άπέστειλεν
ή μακαριότης του εις τήν Ύψηλήν Πόρταν προς τόν άνθύπατον
τά κάτωθεν έγγραφα• τόν άχδιναμέν του "^Ωμερ-Χαττάπ, δς εΤνΛι
αραβικός• τόν όρισμόν του σουλτάν Μεχμέτη β\ άλωτου της πό-
λεως• τόν όρισμόν του σουλτάν Σελίμη α', πορθητου της Αίγυ-
25 ΤΓΓου, και τόν του υΙου του Κανών -Σουλεϊμάν τά όποια μετά πα-
ρέλευσιν ικανών ημερών πάλιν επεστράφησαν διά του μπείζαδέ
Παναγιωτάκη Μουρούζη προς τήν μακαριότητα του, καΐ έκτοτε
άχρι της ιη' Ιανουαρίου ^αωιβ', ήτοι εις διάστημα σχεδόν έννεά-
μηνον, άκρα ην σιωτυή, καΐ ουδείς έγίνετο ή ήκούετο λόγος περί
30 τής διαφοράς ταύτης.
Περί τά τέλη δ' Οκτωβρίου του ^αωια' έτους του μεν πεϊζαδέ
Δημητράκη Μουρούζη, διερμηνέως τής Υψηλής Πόρτας εΙς τό ε?ς
Σουμλαν ευρισκόμενον βασιλικόν ορδί, παρά πασαν ελπίδα κάρα-
— 213 —
τομηθέντος, του Ββ αύταδέλφου του πεϊζαδέ Παναγίωτάκη Μου-
ρούζη, του καΐ τά της δραγουμανείας διέποντος έν Βασιλευούση,
πβρί τάς αρχάς νοεμβρίου έπΙ της Σιδηράς λεγομένης Πόλης και
τούτου άνελπίστως άποτμηθέντος (ών ή μνήμη έν έγκωμίοις αΐώ-
νιος), άντικατέστη είς την Ύψηλήν Π<5ρταν μέγας διερμηνεύς 6 5
ενδοξότατος κύριος Ίακωβάκης Αργυρόπουλος. Κατά γοΰν την ιθ'
Ιανουαρίου του αύτοΰ ^αωιβ' έτους διεμηνύ&η άνελπίστως ό μα-
καριώτατος κυρ Πολύκαρπος παρά του τότε άν&υπάτου Τουστή-
πασσα (ό γάρ προ αύτου Άχμετ-Σσ^ακίρ-πασσας κα&αιρεθείς της
άνθυπατειας έζωρίσ&η εις την νήσον Κώ), ϊνα άπέλ&η προς 10
αυτόν έν ττ| ύπατικη αύλ-η και λάβη άμεαως παρ' αύτοΰ τόν περί
της διαφοράς της προλαβού(3ης εκδοθέντα ήδη ύψηλύν όρισμόν,
τόν και διά βασιλικού αυτογράφου έπικυρωθέντα• άλλ' ό μακαριώ-
τατος μή δυνάμενος τότε άπελθεΐν άνταπέστειλεν άνθ' έαυτου
τόν πανιερώτατον δγιον πρώην Πρεσρένης κυρ Γεράσιμον, ώς προ- .15
λαβόντως Άγιοταφίτην γενόμενόν, και έλαβε τόν ύψηλόν όρισμόν
παρά του είρημένου ανθυπάτου Τουστη-πασσα διά του ρηθέντος
ενδοξότατου δραγουμάνου Αργυροπούλου. Άλλ' οι Αρμένιοι μ' δλον
όπου καΐ εκείνοι τόν αυτόν κατ' έννοιαν όρισμόν ελαβον, πλην δεν
εύχαριατηθησαν οί επάρατοι εις αυτόν, άλλ' ύπενήργησαν και έξέ- 20
λαβον και άλλους δύο ορισμούς, ών ό μεν εις διελάμβανεν, ϊνα
ό εις τόν α' μουραφαν εκδοθείς και διά χατ-σσεριφίου επικυρω-
θείς υψηλός ορισμός, ακυρωθείς και καταργηθείς από των καλε-
μίων και σιτζιλλίων, έγκαταγραφη ό ήδη εσχάτως εκδοθείς- ό δε
έτερος περιειχεν, Ινα γενομένης της εκτιμήσεως των εξόδων των τοις 25
ΆρμενιΌις έξιδιασμένων έν τω ναω μερών, άποδοθή ή έκτιμηθεΤσα
ποσότης ανελλιπώς εις τό γένος τών Τωμαίων παρά τών Αρμενίων.
Λαβόντες δε τους ορισμούς τούτους έζήτησαν και τρεΐς μου-
πασίριδες παρά της Πόρτας, δνα μουβελλαν, ενα χοτζακ^άνην και
8να μεϊμάρ-καλφασή, τους οποίους και ελαβον, και όδηγήσαντες 30
τά 8σα ήθελον εις Ιερουσαλήμ απέστειλαν προς ένέργειαν τών
είρημένων ορισμών. Οί όποιοι φθάσαντες εις Ιερουσαλήμ και •
έπι κριτηρίου άναγνόντες τους ορισμούς, πρώτον μέν κατέγραψαν
— 214 —
•κείνους εις τους χώδιχας το5 κριτηρίου, έξαλείψαντες τήν κατα-
γραφήν του ήμίν προλαβόντως εκδοθέντος ορισμού διά βασιλικού
αυτογράφου, είς τον πρώτον ως εΐρηται μουραφαν έπΙ του Έμίν-
πεΐ• έπειτα απελθόντες εις τον ναόν έζετιμήσαντο τά ε?ς των
δ Αρμενίων μέρη κατά άναλογίαν των έδικων μας μερών έξο-
δευθέντα, και έλογίσαντο εκείνα γρόσια τριάκοντα τεσσάρας χι-
λιάδας καΐ πεντακόσια είκοσιεννέα καΐ κθ' ίσπρα ψιλά, $νευ
τών εργατικών ημερομισθίων τά όποια γρόσια ηθέλησαν τότε
αμέσως να τά εκπληρώσουν προς ήμας οι Αρμένιοι 8ιά τών
10 είρημένων μουπασίριδων είς "Ιερουσαλήμ, άλλ' οι ημέτεροι ουδέ
όβολόν ηθέλησα^; λαβεΐν παρ' αυτών, είπόντες αύτοΤς, δτι " Ό
πατριάρχης ημών καΐ το γένος εΤναι εΙς Κωνσταντινούπολιν,
καΐ προς αυτούς απελθόντες εκπληρώσατε τήν ποσότητα αυ-
τήν"• και οδτως άπεποιήθησαν τήν περιλαβήν καΐ έκπλήρωσιν
15 τών Αρμενίων. ΕΤτα έζήτησαν οί Αρμένιοι νά τοις δοθη από
του κριτηρίου διά τών αυτών ειρημένων μουπασίριδων και κλειδί
του ναού της αγίας Βηθλεέμ, διά νά εισέρχωνται άκωλύτως καΐ
καταβαίνοντες εις τό "Αγιον Σπήλαιον νά λειτουργώσιν, καΐ έν τή
Γεθσημανη έπι του θεομητορικού Μνήματος καθ' έκάστην άλλ'
20 ό τότε μουλλας, Μουσαννιφ-έφένδης επιλεγόμενος, φιλοδίκαιος ων
καΐ μετά τήν άκριβεστάτην έζέτασιν καΐ ερευναν της αρχαίας
συνηθείας πληροφορηθείς παρά πολλών άξιοπίστων καΐ παρ' αυ-
τών τών ίδίων Αρμενίων, δτι οι Αρμένιοι εΐχον άπ' αρχής συ-
νήθειαν δύο φοράς τόν καθέκαστον χρόνον νά λειτουργώσιν είς
25 Βηθλεέμ έπΙ της τραπέζης τών Κοπτοχαμπεσίων (καΐ τούτο με
γράμμα αδείας παρά του επιτρόπου τών Ιεροσολύμων), καΐ δύο
φοραΐς τήν εβδομάδα νά λειτουργώσιν είς τήν άγίαν Γεθσημανή,
μίαν φοράν έπι του θεομητορικού Μνήματος και μίαν φοράν εξω
έπΙ του άλταρίου των, ουκ ένέδωκεν εΙς τά ζητήματα των, ως
30 παράλογα δντα καΐ παρά τήν άρχαίαν συνήθειαν και εναντία ζΐς
τόν ανά χεΤρας αυτών όρισμόν, τόν διαλαμβάνοντα δτι δκαστον
γένος νά έζακολουθη καΐ νά έκτελη τά της θρησκείας του κατά
τήν άρχαίαν συνήθειαν. Οί δε Αρμένιοι ίδόντες τό άνένδοτον του
— 215 —
^ηθέντος μουλλα ύπεσχέθησαν οώτώ εκατόν χΑιάδας γρόσεα, νομί-
σαντες δτί δια της δόσεως θέλουσι κατορ&ώσει τοας σκοπούς των
άλλ' άπέτυχον ό γαρ είρημένος μουλλας ο5τε να το άκουση δεν
ήθέλησεν. "Οθεν οί Αρμένιοι άπελπισθέντες άπό αυτόν άλλα έτε-
χνεύθησαν καΐ εις δλλην όδόν έτράπησαν δντες γαρ βέ|3αιοι, δτι 5
δν τό κλειδί όπου ζητούν εις Βηθλεέμ κατορθώσωσι να λάβωσι
τώρα, οοΜποτε ε?ς τόν αιώνα θέλουσι λάβει, προσέπεσον εις τινας
των εντοπίων προκρίτων καΐ προς τόν άπό Βασιλευούσης έλθόντα
μουβελλαν, και πλήσαντες αυτούς χρημάτων καΐ δώρων ελαβον
παρ' αυτών ' αναφοράς προς τό 'Γψηλόν Δεβλέτι κατά του μουλλα, 10
δτι δηλαδή δωρολήπτης ων και παρά τών Τωμαίων πλήθος χρη-
μάτων λαβών ουκ ένέδωκεν όλως εις τήν ένέργειαν τών βασιλικών
χάτι-σσεριφίων, και υπερασπιζόμενος τους Τωμαίους αδικεί τους
Αρμενίους, μή συγχωρών νά δοί)ή καΐ τοις Άρμενίοις κλειδί έν
Βηθλεέμ, δια νά έκτελώσι τά εθιμά των καΐ οι Αρμένιοι έκεΐ, 15
ομοίως και έν τ^ Γεθσημανή έπι του μνήματος της Σίττι-Μεριέμ.
Ταύτας τάς αναφοράς λαβόντες οί Αρμένιοι καΐ κρυφίως άπο-
στείλαντες εΙς Βασιλεύουσαν προς τους οΐλείοος των έςέλαβον
όρισμόν διά βασιλικού αυτογράφου εκδοθέντα, δτι ή Βηθλεέμ και
ή Γεθσημανή νά είναι συντροφική μεταζύ Τωμαίων και Άρμε- 20
νίων ό δέ ορισμός ήν άποτεινόμενος προς τόν της Δαμασκού
ηγεμόνα και προς τόν μουσελλήμην της Ιερουσαλήμ, και προς
τόν έλευσόμενον μουλλαν της Ιερουσαλήμ* τόν γάρ είρημένον υπε-
.ρασπιστήν του δικαίου μάλλον ή ημών ενήργησαν οί Αρμένιοι
ινα έξορισθη• ούτινος έςορισθέντος καΐ του νέου μουλλα Χαλιδι- 25
ζαδέ-Μουσα-έφένδη Ίεροσολυμίτου ,άπό Βασιλευούσης φθάσαντος^
και του είρημένου ορισμού έπι συνελεύσεως εις τόν Μεχκεμέν
άναγνωσθέντος, ελαβον οί Αρμένιοι τό ήμισυ της άγιας Γεθση-
μανής και κλειδί μιας θύρας έν Βηθλεέμ• και ούτως εισερχόμενοι
άκωλύτως εις τά είρημένα δύο προσκυνήματα ως κύριοι έκτελουσι 30
τά της θρησκείας των, ώς θέλουσιν, άχρι της σήμερον. Ταύτα
και τά τοιαύτα είργάσαντο και>' ημών και οί Αρμένιοι, κα&ά ή
ιστορία μέχρι τούδε πάνυ συντόμως έδήλωσεν.
— 216 —
ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΓ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΪ ΤΜΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟΝ,
περιέχον τάς μεταφράσεις των αναγκαιοτέρων ορισμών των χατά διαφόρους χοί-
ρους έχοοθέντων ήμΐν περί των εν Ιερουσαλήμ προσχονημάτων παρά των 'Οθω-
μανών σουλτάνων, χαΐ πρώτον του άχ^ιναμέ του ^2μερ-Χαττάπ, του δοθέντος τω
πατριάρχη! Σωφρονίω α' εν τω χαιρώ της παραδόσεως της Ιερουσαλήμ παρ* αυ-
τού εν ετει σωτηρίω χλη', ο&ωμανιχώ δέ ιε' από της του Μωάμεθ φυγής.
1.
Εις το όνομα του θεοΟ του έλεοΰντος χαι ελεήμονος ^Ωμερ υιός Χαττάπ.
Χάρις τω θεώ τω ποιήσαντι ήμδς ένδόςους δια τοδ Ίσλα-
μ(ου (εύσε(36ίας) καΐ τιμήσαντι δια της πίστεως και έλεήσαντι
διά του προφήτου αύτου Μωάμεθ (έφ' ω ευςαιτο ό θεός και
δ ειρήνη εΤη έπ' αύτω), και όδηγήσαντι ήμας άπό της πλάνης και
συναγαγόντι ήμας δι' αυτοΰ άπό της διασποράς, και ένώσαντι
τάς καρδίας ημών και δόντι ν(κας ήμΤν κατά των έχθρων, και
στερεώσαντι ημάς εΙς τάς χώρας, και καταστησαντι ήμας αδελ-
φούς συνηγαττημένους. Ευχαριστήσατε ουν τχρ θεώ οι λάτραι του
10 θεού έπΙ τη τοιαύτη χάριτι. Το παρόν εΤναι γράμμα έμου του
^Ωμερ υίου Χαττάπ καΐ εδόθη τω έντίμω και σεβασμίω πατρι-
άρχη του βασιλικού έθνους Σωφρονίω εν τω δρει των Ελεών,
τω τόπω της ίερας Ιερουσαλήμ, συνθήκη και ύπόσχεσις εις πε-
ρίθαλψιν των υποτελών και ιερέων και καλογήρων καΐ καλογραίων,
15 ένθα ήθελον είναι καΐ δπου ήθελεν ευρίσκονται, καΐ εις τό νά
εχωσιν παρ' ημών έμπιστοσύνην (δταν γάρ ό υποτελής φυλάττη
τά της υποτέλειας καθήκοντα, πρέπει νά εχη έμπιστοσύνην παρά
τε ημών τών πιστών και παρά τών μεθ' ήμας ήγεμονευσόντων)
και εις τό νά έκκόψη άπό αυτούς τά αίτια τών ενοχλήσεων αύ-
* ["Ορα τό άρα^ιχόν χείμενον μεθ* έ)χ>νηνιχής ερμηνείας ακριβεστέρας έν τω βιβλίφ
Βενιαμίν Ίωαννίδου, Του προσχυνητορίου της Άγιας Γης τεύχος α'. Έν Ίεροσολύμιοις
1877, σ. 144-145. Πρβλ. (Κωνσταντίου του άπό Σινά), Άπάντησις χατά του ζητή-
ματος του χ. Ευγενίου Βορε περί τών έν Ίεροσολύμοις Αγίων Τόπων. Έν Κωνσταντι-
νουπόλει 1851, σ. 47-51. Κωνσταντίου α' του άπό Σιναίου πατριάρχου Κωνσταντινου-
πόλεως του Βυζαντίου βιογραφία χαι συγγραφαΐ αϊ ελάσσονες. Έν Κωνσταντινουπόλει
1866, σ. 260-261. Γρηγορίου Παλαμά Ίεροσολομιάς, ήτοι ο(ί^το\ίος ιστορία της αγίας
πόλεως Ιερουσαλήμ. Έν 'Ιεροσολύμοις 1864, σ. τπβ'- τπδ'].
-217 —
των κατά την ί^ν Ιδειζαν υποταγήν καΐ βύπβίθειαν καΐ εις τό
να βΤναι εμπιστοσύνη έπ' αυτών καΐ έπΙ των εκκλησιών αυτών
κΛι έπΙ τών μοναστηριών αυτών καΐ έπι πάντων τών υπό την
κυριότητα αυτών λοιπών προσκυνημάτων, τών εντός της Ιερουσα-
λήμ και έκτος δντων τά όποια εΤναι ό Καμαμές (ήτοι ό ναός δ
της Αναστάσεως) ^ καΐ ή έν Βηθλεέμ μεγάλη εκκλησία της Γεν-
νήσεως του Ίησου (έφ' φ εΐη εΙρήνη) καΐ τό σπήλαιον τό έχον
τρεις θύρας, μεσημβρινήν, άρκτικήν καΐ δυτικήν και εις τό νά
εΤναι τά λοιπά ευρισκόμενα έκεϊ χριστιανικά έθνη (ήτοι οΐ "Ίβηρες
καΐ οι Χαμτυέσιοι) καΐ εκείνοι δπου Ιρχονται χάριν προσκυνήσεως 10
Φράγκοι, Κότυται, Συριανοί, Αρμένιοι, Νεστοριανοί, Ίακωβΐται και
Μαρωνΐται, υποκείμενοι καΐ ακόλουθοι είς τον ρη&έντα πατριάρ-
χην καΐ αυτός νά είναι πρωτεύων έπ' αυτών, επειδή εδόθησαν
παρά του τιμίου καΐ αγαπητού προφήτου, του παρά του υψίστου
θεού απεσταλμένου, και έδοζάσθησαν τη σφραγΐδι της τιμίας 15
αύτου χειρός, και έπρόσταξεν εις τό νά εχωμεν ευνοιαν προς Λυ-
τούς και νά έχωσιν έμπιστοσύνην παρ' ημών. Όμοίως ουν και
ήμεΐς οι πιστοί εύεργετουμεν αυτούς προς χάριν καΐ τιμήν του
εύεργετήσαντος αυτούς* διό και θέλουσιν ε?ναι έλεύ&εροι από τό
χαράτζι καΐ άπό τό καφάρι καΐ άττηλλαγμένοι από δλας τάς έπηρείας 20
και φόρους έν τε τη ξηρά καΐ έν ταΐς θαλάσσαις, και έν τω ε?σέρ-
χεσθαι αυτούς εις τόν Κάμαμε και εις τά λοιπά των προσκυνη-
τήρια νά μή πληρώνουν ουδέν οι δέ λοιποί τών χριστιανών τών
προσερχόμενων είς τόν Κάμαμε χάριν προσκυνήσεως νά δίδη
έκαστος αυτών προς τόν πατριάρχην έν δράμι άσημίου καΐ §ν 25
τρίτον του δραμίου. Πας ουν πιστός και πάσα πιστή θέλει φυ-
λάττη τά δσα έπροστάξαμεν έν τώ παρόντι, ή βασιλεύς ήθελεν
είναι, ή κριτής, ή ήγεμών έξουσίαν έχων έπΙ της γης, πλούσιος
ή πένης άπό τους πιστούς και άπό τάς πιστά;. Και εδόθη αύτοΐς
ή παρούσα ημετέρα επιταγή, έπι παρουσία της όμηγύρεως τών 30
εντίμων φίλων, του Άπδουλλα, του Όσμάν υίού Άφφάν, του
^ Ούτω γαρ οί Μωο|χεθανοι έτζονοΐΛάζουσιν αυτόν, τταραφί^είραντε; την άραβικήν
λέξ'.ν χΐάμ€, δηλοΰσαν την άνάστασιν.
— 218 —
Σάβδ ϋΐου Ζεϊδ, τοδ Άπδφραχμάν ϋΐοδ ^Αουφ καΐ των λοιπών
αδελφών και έντιμων φίλων. Βββαιωθήτω οδν έκαστος εις τα
γραφόμενα έν τω ήμετέρω γράμματι, και ένεργείτω κατά τοδτο,
άφίνοντάς το πάλιν είς τάς χείρας των ευξαιτο δε ό θεός και
5 δφη ειρήνην έπΙ τω δεσπότη ημών Μωάμεθ και έπι τη όμηγύ-
ρει αύτοϋ, και ευχαριστία τφ θεώ, τώ κυρίω τών κόσμων.
Ικανός ήμΐν ό θεός καΐ κάλλιστος έστιν επίτροπος. Έγράφη τη
κ' του μηνός Τεπιουλλεββέλ, τώ ιε' (ετει) της προφητικής φυγής.
"Οστις δε ανάγνωση την παρουσαν ήμετέραν έπιταγήν καΐ πα-
10 ραβη αυτήν, από του νυν και δως της ημέρας της κρίσεως θέλει
είναι παραβάτης της διαθήκης του θεού και μισητής του ήγαττη-
μένου αύτου αποστόλου.
2.
Μετάφρασις συνοπτική του όρίσ|χοϋ τοΰ σουλτάν Μεχμέτη β', άλωτοΟ της Εων-
15 αταντινουπόλεως, του δοθέντος τφ πατριάρχη *Αθανααίω *.
Τό βασιλικόν έπ' αύτώ αύτόγραφον, ήτοι χάτι-σσερίφι- ιΚατά
τήν περίληψιν του ίερου μου ορισμού ένεργείσθω* δστις δε θελήσει
να αναίρεση τό εύλογημένον ευτυχές καΐ ίσχυρόν μου τούτο χάτι,
έστω υπεύθυνος τώ του θεού άναθέματι*.
20 Ό βασιλικός δλος ορισμός.
Μέ τήν δύναμιν του υψίστου ,θεου καΐ μέ τήν βοήθειαν τοδ
τιμίου προφήτου άλωθείσης της Κωνσταντινουπόλεως ήλθον εις
τήν εύτυχεστάτην μου αύλήν από διάφορα μέρη και τόπους έλ-
τζήδες συγχαίροντές μοι από μέρους τών σσάχιδων και κράλιδων
25 δι' αναφορών αυτών έπι τη αλώσει. Έλθών δε μετά τών καλο-
γήρων του και ό εις Ιερουσαλήμ πατριάρχης ήδη τών Τωμαίων
Αθανάσιος, ένεφάνισεν εΙς τί]ν ύψηλήν μου αυλήν τά είς χείρας
αυτού Ιερά θεσπίσματα και αυτόγραφα του τε ύπερεντίμου απο-
στόλου καΐ του "^Ωμερ-Χαττάπ και τών προπαρελθόντων βασι-
30 λέων, καΐ έζητήσατο, ϊνα κατά τό ανέκαθεν γεγονός αυτοΐς έλεος
εχωσι πάλιν υπό τήν έζουσίαν καΐ χρήσίν των τόν εντός της
^ [Άπάντησις κατά τοΰ ζητήματος του κ. Ευγενίου Βορέ περί τών έν Ίεροσολό-
μοις Αγίων Τόπων, σ. 152-154. Κωνσταντίου βιογραφία και συγγραφαΐ αϊ έλάσσονβς,
σελ. 314-315].
— 219 —
Ιερουσαλήμ δντα Κάμαμε καΐ δλα τα εν αύτω εμπεριεχόμενα
προσκυνήματα, και τόν "Αγιον Ίάκωβον (= τον του Ζεβεδαίου), μο-
ναστηριον των Γκιουρτζήδων, και τά έκτος της Ιερουσαλήμ ευρι-
σκόμενα προσκυνήματα και μοναστήρια καΐ εκκλησίας και τήν έν
τη Βηθλεέμ της Γεννήσεως του Ίησου μεγάλην έκκλησιαν και το 5
Στυήλαιον καΐ τά κλειδία τών έν τη εκκλησία τριών θυρών, της
μεσημβρινής δυτικής καΐ αρκτικής, καΐ τά έν τη Βηθλεέμ ευρι-
σκόμενα χριστιανικά γένη, τά τώ πατριάρχη υποκείμενα• και ίνα
αυτοί τε και τά αφιερώματα αυτών ώσιν ελεύθεροι, άπό τά χα-
ράτζια, πάτζια, καφάρια, και άπό 8λα τά βίαια δοσίματα. Κατ' 10
εκείνους λοιπόν τους ορισμούς και κατά τό ανέκαθεν γεγονός προς
αυτούς έλεος ήλέησε και ή ημετέρα βασιλεία τούτους, καΐ διά
του παρόντος μου ύψηλωνύμου ορισμού έπρόσταξα, ϊνα οί έξου-
σιάζοντες τάς έν τη ζηρδ και θαλασσή ύποκειμένας τη βασιλεία
μου επαρχίας υπερασπίζω ντα ι τόν πατριάρχην και τους καλογή- 15
ρους της Ιερουσαλήμ, χωρίς νά ενοχλούνται παρ' ούδενός" δστις
δε άπό τών έζής διαδόχων μου καΐ άπό τών υπέρτατων βεζυ-
ράδων, ούλαμάδων καΐ εξουσιαστών και δούλων τής βασιλικής μου
αυλής, και απλώς άπό τών τής Μωαμετανικής φυλής, ή προς χά-
ριν, ή προς άπόλαυσιν άσπρων, θελήσει νά άνατρέψη τους πάλαι 20
παρά -ίου προφήτου και του "'Ώμερ-Χαττάπ και παρά τών προ-
παρελθόντων βασιλέων και ήδη παρά τής ημετέρας βασιλείας
δωρηθέντας ιερούς καΐ υψηλούς ορισμούς, νά ύποπέση εΙς τήν όρ-
γήν του θεού καΐ του προφήτου, Οδτω γινωσχέτωσαν. Έγράφη
περί τά μέσα μηνός Σσεββάλ, έν ετει τής προφητικής φυγής 862, 25
έν Κωνσταντινουπόλει.
3.
Μετάφρασις του όρισμοΰ του σουλτάν Σελί|Λη α', άλωτου τής^ Αιγύπτου •ΛαΙ 'Ιε-
ρου9αλή{Λ, δοθέντος έν ^ερουσαλήμι τω ποτριάρχ-^ Δωροθέω υ| Άττάλλ^
άραβιστι λεγομένω ^.
Τό έπ' αύτώ βασιλικόν αύτόγραφον (χάτι-σσερίφι)• «Κατά τόν
* [Άπάντηαις χατά του ζητήματος του χ. Ευγενίου Βορέ, σ. 154-157. Κωνσταντίου
βιογραφία -και σογγραφαι οί ελάσσονες, σ. 315-317. Γρηγορίου Παλαμά Ίεροσολυμ-ιάς.
σ. υο'- ϋοβ. Βενιαμίν Ίωαννίδου του προσχυνηταρίου τής Αγίας Γης τεύχος α', σ. 177-178].
— 220 —
ιερόν μοϋ όρισμόν ένβργείσθω- δστις δε ήθελε χάμη άλλεοτρόπως
χαΐ ήθελεν άνατρέψη αυτόν, νά ύποπέση εις τό σπαθί του θεοδ».
Ό ορισμός.
Τ-^ βοηθείί]^ του υψίστου θεού καΐ του ήγαπημένου αυτού
αποστόλου έλθών εΙς Ιερουσαλήμ, τον οίκον του θεού μου, κατά
5 την κε' του μηνός Σεφέρ, έκυρίευσα αυτήν. Ό ούν πατριάρχης
των Τωμαίων Άττάλλας λεγόμενος έλθών μετά των λοιπών κα-
λογηρων καΐ υποτελών έξητήσατο, Ι'να τάς εντός και έκτος της
Ιερουσαλήμ κειμένας εκκλησίας και μοναστήρια και προσκυνή-
ματα έχωσι καΐ πάλιν, καθώς και άπ' αρχής, δπό τήν κυριότητα
10 καΐ χρήσίν των, κατά τον ιερόν άκτιναμέν του "^Ωμερ και κατά
τους ορισμούς των προπαρελθόντων βασιλέων. Έπρόσταξα γουν
και έγώ με τόν παρόντα μου ιερόν όρισμόν, ϊνα έζουσιάζη τό αν-
τικρύ της πύλης του Κάμαμε κατά μεσημβρίαν κείμενον Μουγτε-
σέλ ^ με τά άρχαΓα δυο μανουάλια καΐ τάς κανδήλας, τό άνω
15 και κάτω τών τεσσάρων καμάρων των έπι του Γολγοθά λεγομέ-
νου τόπου κειμένων, του τη πατριαρχεία υποκειμένου* τό άνω και
κάτω τών επτά καμάρων τών κειμένων έπι του τόπου της δε-
σποίνης Μαρίας λεγομένου ^• τό μέσον της μεγάλης εκκλησίας ^,
τόν Τάφον και τον Κουμπέν * με δλα τά προσκυνήματα ^• τάς
20 έκτος του Κάμαμε εν τη αύλη κειμένας τρεις εκκλησίας ^, τήν αν-
τικρύ τούτων έκκλησίαν του αγίου Ιωάννου "^, τήν εν τοις Πατριαρ-
χείοις έκκλησίαν της Ελένης λεγομένην, και τήν άγίαν θέκλαν
τήν Σεϊδανάγιαν ^, τό μοναστήριον του άγιου Ευθυμίου, της Αγίας
Αικατερίνης, του αγίου Μιχαήλ του Αρχαγγέλου, του αγίου Γεωρ-
* Τήν Άποχα^ήλωσιν έννοητέον. — * Τάς Κλάπας έννοεΐ, ένθα τό παρεχγλήσιον
της Θεοτόκου χα\ τό έδαφος τών επτά χαμαρών, χαΐ τά επάνω τούτου χατηχούμιενα,
τά όποια τήν σήιιερον εύρίσχονται υπό τήν έξουσίαν χαΐ χρήσιν τών άρπαχτιχών χειρών
τών Φράρων. — * Ήτοι τό Καθολικόν του ναοΰ. — * Τόν μολυβδοσχέπαστον μεγάλον
χουμιπέν, τόν έπι του Αγίου Κουβου•Λ).ίου, έννοεΐ. — * Τά εντός του ναοΰ προσχονητά
παρεχχλήσια.— • Έτοι τήν έχχλησίαν του αγίου ^Ιαχώβου του ΆδελφοΙ>έου, τών μι' μαρ-
τύρων, χαι τήν εν μέσω τούτων έχχ)<.ησίαν τής ^Αναστάσεως. — ' Τήν υπό τό μονα-
στήριον του Αβραάμ χειμένην έχχλησίαν του αγίου Ιωάννου του θεολόγου, τήν οποί ν
χαταχρατο{3σι τήν σήμερον οι Αρμένιοι. — ' *Ητοι τήν μονήν τής θεοπρομήτορος Άννης.
— 221 —
γίοϋ ^, του αγίου Ιωάννου (του θεολόγου) μετά του κήπου ^, χοΰ
αγίου Βασιλείου, του αγίου Νικολάου, του αγίου Δημητρίου, της
δεσποίνης Μαρίας ^, Ιτερον μοναστηριον του αγίου Ιωάννου *
χαΐ έτέραν έχχλησίαν του αύτου ^, τόν "Αγιον Ίάκωβον (τόν
του Ζεβεδαίου) των Γκιουρτζήδων ^, το μοναστήριον του αγίου δ
Γεωργίου "^, το έκτος της Ιερουσαλήμ μνημεΐον της δεσποίνης
Μαριάμ, την άγίαν Σιών ^, την Φυλακήν του Ίησου ^, τό 'Οσπητιον
του *Αννα ^^, τά είς τόν κάμπον μνημεία, τό μοναστήριον του Σταύ-
ρου των Γκιουρτζήδων, τό του αγίου Συμεών ^^, τό του αγίου
Ήλιου με τους ελαιώνας καΐ αμπελώνας, το του αγίου Σάββα, 10
τό του αγίου Γεωργίου τό έν τη κώμη Πέϊ-τουζ^άλα κείμενον, τό
έν Βη&λεέμ Στϋήλαιον της Γεννήσεως του Ίησου καΐ τα κλειδία
των δύο θυρών, τών προς άρκτον και μεσημβρίαν, καΐ τα πέριξ
δυο κομμάτια τών κήπων ^^ χζχ\ χί^^ ελαιώνα και τα μνημεΓά των,
καΐ τα εΙς τά λοιπά χωρία δντα μοναστήρια και εκκλησίας των, 15
και τους τω πατριάρχη υποκειμένους Γκ^ουρτζήδας, Χαμπεσίους
και Σέρβους, και δλα τά αφιερώματα των, καΐ τους μητροπολί-
τας και καλογήρους• καΐ ϊνα παραλαμβάνη τά κατάλοιπα τών
αποθανόντων μητροπολιτών και επισκόπων και καλογήρων, καΐ ϊνα
εΙς την πόρταν της Ίερυσαλήμ και τό Ζεμζέμ-σουγιου λεγόμε- 20
νον νερόν ^^, και είς τό Άραπ-καφαρή και είς ταϊς σκάλαις μη
πληρώνη κουμέρκια καΐ μπάτζι, μήτε δταν κάμνωσι κιέσφια* καί
ίνα ώσιν ελεύθεροι διόλου από δλα τά βίαια δοσίματα, καΐ ϊνα
μή ένοχλώνται άπό κανένα άλλο έθνος κατά τόν παρόντα μου
* Τό νυν λεγόμενον Νοσοκομιεΐον. — • Τό υπό την έξοοσίαν τών Φράρων ήδη μονα-
στήριον.—' Της Μεγάλης Παναγίας τανυν λεγόμιενον. — * Τό του τιμίου Προδρόμου. —
' Την έν τξ έχχληαία του αύτου Προδρόμου ύπόγειον έκκλησίαν. — ^ Την σήμερον
κατοικοΰσιν έν αύτη οί επάρατοι Αρμένιοι. — ' Τό κατά την Έβραϊκήν κείμενον. —
' Την σήμερον είναι τζαμί τών Ό&ωμανών' την αΐτίαν δρα είς τό β' τμήμα. —
• Την σήμερον είναι ερημον, κείμενον ένδον του ήδη σαραγίου του έπαρχου της
Ιερουσαλήμ. — ^^ Τούτο κεΐται έκτος τής Ιερουσαλήμ παρά τή αγία Σιών, δπερ ήδη
κατακρατοΰσιν οί Αρμένιοι. — *^ Τήν σήμερον είναι ερημον Καταμόνας λεγόμενον. —
** Τό εν κομμάτι τούτων τών κήπων εχομεν την σήμερον υπό τήν έξουσίαν μας• τό δ*
άλλο κομμάτι κατακρατοΰσιν οί Φράγκοι άχρι της σήμερον τό όποιον ήρποσαν εις τόν
καιρόν του πατριάρχου Σωφρονίου• δρα τό β' τμήμα. — ^' Τόν *Ιορδάνην εννοεί.
— 222 —
ιερόν όρισμόν, άλλα από πίχσων των φυλών ό πατριάρχης των
Τωμαίων να πρωτεύη. Κατά τόν άχδιναμέ λοιπόν τοδ '^Ωμερ-
Χαττάπ χαΐ κατά τους ορισμούς των προπαρελθ<5ντων βασιλέων
ούτω δέδωχα κάγώ, καΐ με τόν παρόντα μου ίερόν όρισμόν έπρό-
δ σταξα, ϊνα γίνεται ή ενέργεια δν τρόπον εΤρηται. Έάν δε μετά
τήν σήμερον ή οι βασιλεύσοντες, ή οί υπέρτατοι βεζυράδες, ή
ούλαμάδες, ή σουλεχάδες, ή κατηδες, ή βοεβοδάδες, ή πεϊτουλ-
μάλιδες και κασέμιδες, ή σουπασάδες, ή ζαίμιδες και τιμάρ-σα-
χαπίδες, ή μουτεφερρικάδες και τζαουσάδες, ή σιπαχηδες και γε-
10 νιτζάροι, ή οί λοιποί απλώς ύπηρέται και δούλοι της αύλης μου
θελήσωσι νά άνατρέψωσι τόν παρόντα μου όρισμόν, οί τοιούτοι,
όποΓοι και άν ώσιν, εστωοαν υπεύθυνοι εις την όργήν και ε?ς τα
κολαστήρια του υψίστου θέου• έώντες δε είς χείρας των τόν
ιερόν μου όρισμόν, νά δείξωσιν εύπείθειαν. Έγράφη έν Ιτει 923
15 της φυγής. Έν Ιερουσαλήμ.
4.
Μετάφρασις του ορισμού του Κανονή-Σουλεϊμάν, ό'νπερ έττι της στεφηφορίας του
δέδωχε τω πατριάρχη Γερμανφ.
Τό έπ' αυτώ βασιλικόν αύτόγραφον (χάτι-χουμαγιουν)• «Κατά
20 τόν ίερόν μου όρισμόν ένεργείσθω• ό δε άνατρέψας αυτόν να ύπο-
πέση είς τά βασανιστήρια του υψίστου θεού χαι εις τήν όργήν
του ύπερεντίμου προφήτου» ^
Ό ορισμός.
* Ό ήδη έν Ιερουσαλήμ κάτοικων πατριάρχης τών Τωμαίων
25 Γερμανός λεγόμενος άνέφερεν είς τήν αυλή ν μου δι' αναφοράς του,
δτι ό άοίδιμος πατήρ μου σουλτάν Σελιμ - χάν, καθ' δν καιρόν
έκυρίευσε τήν Ιερουσαλήμ, με τό νά παρεστά&η εις τήν βασι-
λείαν του μετά τών λοιπών καλογήρων και ραγιάδων ό τότε πα-
τριάρχης Άττάλλας κοίΐ έξητήσατο παρά του χράτοος του, ϊνα τά
30 ανέκαθεν υπό τήν έξουσίαν του δντα μοναστήρια και έκκλησίαι
καΐ προσκυνήματα, τά εντός και έκτος της Ιερουσαλήμ εύρισκό-
^ [Άπάντησις κατά του ζητήματος του χ. Ευγενίου Βορέ, σ. 158-162. Κωνσταν-
τίου βιογγραφία χαι συγραφαι αί ελάσσονες, σ. 317-319].
— 223 —
μβνα, μένωσι πάλιν όπό τήν έζουσίαν του, <ί>; χαΐ πρότερον, ό
μακαρίτης πατήρ μου κατά τόν άχδιναμέ του '^Ώμβρ καΐ των πά-
λαι βασιλέων τους ορισμούς ήλέησεν αυτούς καΐ έπροσταζβν, ϊνα
εχωσιν υπό τήν έξοοσίαν καΐ χρήσίν των τάς τε εκτός και έντό;
της Ιερουσαλήμ εκκλησίας, μοναστήρια καΐ προσκυνήματα, το 5
αντικρύ της πόρτας του Καμαμέ κατά μεσημβρίαν κείμενον Μουγ-
τεσάλ με τα μανουάλια και κανδήλια, τάς τεσσάρας καμάρας άνω-
θεν και κάτωθεν του Γολγοθά, τάς έτττά καμάρας άνωθεν και
κάτωθεν, τάς έπΙ του τόπου της δεσποίνης Μαριάμ λεγομένου, τόν
μεγάλον ναόν, τό μέσον του ναού χαΐ τόν κουμπέν αύτου με δλα 10
τά έν τω ναω προσκυνήματα, τάς έκτος του ναοΰ εν τη αύλη
κειμένας τρεις εκκλησίας, τήν αντικρύ τούτων έκκλησίαν του Ιωάν-
νου, τήν έπί της σκάλας έκκλησίαν της Ελένης λεγομένην ^, τήν
έν τοις Πατριαρχείοις έκκλησίαν, τάς έπΙ των δύο οδών καμάρας,
τό αντικρύ τούτων μοναστήριον της αγίας θέκλης, τήν Σεϊδανά- 15
γιαν, τόν "Αγιον Εύθύμιον, τήν Άγίαν Αίκατερίνην, τόν "Αγιον Μι-
χαήλ, τόν "Αγιον Γεώργιον, τό μοναστήριον του Στύλου (ή της
Κολώνας) ^, τόν "Αγιον Ίωάννην (τόν θεολόγον) μετά του περι-
πολίου^, τόν "Αγιον Βασίλειον, τόν 'Άγιον θεόδωρον, τόν "Αγιον Νι-
κόλαον, τόν "Αγιον Δημήτριον, τήν δέσποιναν Μαρίαν, έτερον "Αγιον 20
Ίωάννην (τόν Πρόδρομον), έτέραν έκκλησίαν του αύτου, τόν "Αγιον
Ίάκωβον (τόν του Ζεβεδαίου) μοναστήριον των Γκιουρτζήδων με-
τά του κήπου καΐ έλαιωνος, τήν Φυλακήν του Ίησου, τόν "Αγιον
Γεώργιον, τό έκτος της Ιερουσαλήμ μνημεΐον της δεσποίνης Μα-
ριάμ, τό δρος των Έλαιών, τήν έν τη Σιών έκκλησίαν του προ- 25
φήτου Δαβίδ, τό μοναστήριον της Έλαίας *, τό Όσπήτιον του
"^Αννα, τά έν τω κάμπω νεκροταφεία, τό μοναστήριον των Μεγγρέ-
λιδων Γκιουρτζήδων του Σταύρου, τό μοναστήριον του Συμεών Κα-
ταμένας και τό του άγίουΉλιού, τόν έν τη κώμη Πέϊ-τουζ^άλα
* Τήν σήμιερον εχουσίν εις χεΐράς των χαχ εις χρήσίν των οι Φράγγοι, ή όποια
είναι επάνω του παρεχχλησίου τής όσιας Μαρίας. — * Τήν σήι^ερον εχοοσιν αυτό οι
^Αρμένιοι. — ' Τόν υπό των Φράγχων ήδη χρατούμ.ενον. — * Τανυν είναι εις χεΐρας
των *Αρμ.βνίων, έν ω χατοιχουσιν αί παρ* αύτοΐς λεγό(χεναι χαλογροΐαι.
— 224 —
"Αγιον Γεώργιον, το έν τξ Βηθλεέμ Στυήλαιον της Γεννήσεως τοα
Ίησοϋ, τα κλειδιά των έν αύτη τη έχχλησία δυο θυρών, των
προς δρκτον και μεσημβρίαν, τά περί αυτήν δυο κομμάτια του
κήπου και τον ελαιώνα, και τό νεκροταφεΤον, τά εις τά άλλα
5 επίλοιπα χωρία μοναστήρια και εκκλησίας των, τους τω πατρι-
άρχη υποκειμένους Γκιουρτζήδας Χαμπεσίους και Κόπτας και
δλα τά αφιερώματα των καΐ δταν κατά τήν θρησκείαν των ση-
μαίνωσι σήμαντρα και θυμιάζωσι κατά πασαν έσπέραν και δτττωσι
τά κηρία των από τό έπιφαινόμενον Φως και λιτανεύωσιν, 6 πα-
10 τριάρχης και οΐ περί αυτόν νά πρωτεύωσι και νά προηγούνται
των άλλων φυλών, και έπειτα μετ' αυτούς αΐ λοιπαι φυλαί* χαΐ
τά κατάλοιπα τών αποθανόντων καλογήρων και μητροπολιτών και
επισκόπων καΐ καλογραιών νά παραλαμβάνη ό ρηθείς πατριάρχης•
και εις τήν πόρταν της Ιερουσαλήμ και εις τό Ζεμζέμ-σουγιού
15 λεγόμενον νερόν, καΐ εις τό Άράπ-καφαρή και εΙς ταΐς σκάλαις
και εις τά κέσφια νά μήν πληρώνουσιν ουδέν, και νά ε7ναι ελεύ-
θεροι από τό χαράτζιον και άπό τό κουμέρκι και τό πάτζι• και
νά έπισκευάζωσι τάς εκκλησίας των κατά τήν πάλαιαν θέσιν
και σχήμα των και νά άνοικοδομώσι κελλία και νά άνοίγωσιν
20 ή νά κλείωσι πόρτας και παράθυρα, και νά κατασκευάζωσι καμά-
ρας άπό σπήτι εις σπήτι, καΐ νά είναι άπηλλαγμένοι και ελεύθεροι
άπό δλα τά βίαια δοσίματα, και καμμία φυλή νά μήν τους ένο-
χλη* αλλά οι πατριάρχαι τών Τωμαίων νά προεστεύωσι καΐ νά
πρωτεύωσι τούτων, και νά εΤναι αύται ύποκείμεναι εΙς αυτούς.
25 "Οθεν κατά τόν όρισμόν του πατρός μου έδωκα κάγώ κατά τόν
είρημένον τρόπον τόν παρόντα μου ιερόν όρισμόν, καΐ έπρόσταξα
ϊνα τοιουτοτρόπως ένεργήταΐ' εάν δε τινάς, ή βασιλεύς ήθελεν
είναι, ή άπό τών βεζυράδων, ούλαμάδων, σουλαχάδων, μίρι-μι-
ράνιδων, μίρι λεβάδων, βοεβοδάδων, πειτουλμάλιδων, κασέμιδων.
30 μουτεβελλήδων τών βακουφιών, σουπασάδων, ζουαμάδων, τιμάρ-
σαχαπήδων, μουτεφερρικάδων, τζαουσάδων, σιπαχήδων, γενιτζά-
ρων και τών λοιπών έχλι - δρφιδων και ύττηρετών της αυλής μου,
και τών της θρησκείας απλώς του εντίμου προφήτου, θελήση νά
— 225 —
άνατρέψη τον άχδινβμιέν του '*Ώμερ-Χαττάπ, και το θέσπισμα του
πατρός μου καΐ τον ηδη δοθέντα βασιλικόν μου όρισμόν, έστω
υποκείμενος εις την όργήν του θεού, καΐ να εχτ^ να δώσττ) άπο-
λογίαν εις τον υψιστον θεόν το δε παρόν ιερόν μου χάτι θέ-
λετε αφήσει εΙς χείρας των. Οδτω γινώσκετε και τω ιερω μου ση-
μείω πιστώθητε. Έγράφη κατά τό 933 έτος της φυγής, περί τα
μέσα Τεπιουλλεββέλ, έν Άδριανουπόλει.
Μετάφραβις τοΰ δρισ|χοϋ του σοολτάν Μοοράτη δ', δοθέντος τώ ποτριάρχίβ
θεοφάνει μετά τον μοοραφαν των Φράγχων περί του έν Βηθλεέ(χ 10
Άγίοο Σπηλαίου χα ι Γολγοθά.
Τό έπΙ του υψηλού ορισμού βασιλικόν ιδιόχειρον ιΚατά τόν
ιερόν μου όρισμόν ένέργησον έάν κάμης άλλέως, κόπτω την κε-
φαλήν σου• έτσι νά ήζευρης».
Ό ορισμός. 15
Ό έν Ιερουσαλήμ ευρισκόμενος πατριάρχης των Τωμαιων
και οι λοιποί υποτελείς ΤωμαΤοι καλόγηροι Ιδωκαν άναφοράν εις
τό ρεκ^άπι μου, διαλαμβάνουσαν δτι ό έν Ιερουσαλήμ ευρισκόμε-
νος ναός, Κάμαμε λεγόμενος, και τό έν αύτω Μουγτεσελ καΐ ή
έν Βηθλεέμ Γέννησις του Ίησου, καΐ τά περιβόλια και αι κα- 20
μάραις και 6 τξ Πατριαρχεία υποκείμενος Γολγοθάς καΐ τα μα-
νουάλια και κανδήλια και των προς δρκτον καΐ μεσημβρίαν δύο
θυρών τά κλειδία, άπό τόν καιρόν του ^Ωμερ δως της παρού-
σης όντα υπό τήν έζουσίαν του πατριάρχου των Τωμαίων, έφ'
ω και διάφορα των παρελθόντων βασιλέων ισχυρά έγγραφα και 25
βεβαιωτικά εχουσιν, προ καιρού τά επήραν άπό τάς χεΐράς τους
οι Φράγκοι τρόπω βιαίω και δυναστικω. "Οθεν έξετασθείσης ταύ-
της τής υποθέσεως έν τη Βασιλευούση παρά τε του σεϊχουλ-
ισλάμη Γ^αχρ^α και των υπέρτατων, του τε βεζύρη και των κα-
ζασκέριδων, έγινε διάδηλον, 8τι οι άνω είρημένοι τόποι και τά 30
κλειδία ήσαν άπ' αρχής εις τήν έξουσίαν των Τωμαίων δθεν, άφ'
ου έγνώσθη, δτι εΤναι των Τωμαίων, έγένετο παρ' αυτών και ή
νομική άπόφασις• και έκτος τούτου, έν ω πληρώνουσι κατ' έτος εις
III. 15
— 226 —
τό τζαμί τοδ μαχαρίτου πατρός μου σουλτάν Αχμέτ- χάν ανά χί-
'^ια γρόσια, οι Φράγχοι έναντίως τ^ξ άρχ^κία τάξει χαΐ συνήθεια
φερόμενοι, χαι προβάλλοντες, δτι τό εν των κλειδιών εδόθη εις
αυτούς, έπηραν άπό τάς χείρας των Τωμαίων χαι τα τρία χλει-
5 δία και άπέβαλον αυτούς διόλου εκείθεν χαί εκτός τούτου, κυ-
ριεύσαντες . και τό μοναστήριον, τό όποιον είναι ωσάν κάστρον, καθ'
έκάστην πληθύνονται συναγόμενοι εν αύτω, και τους έκεΓ πέριξ
ευρισκομένους ραγιάδες φέροντες εις την ήπατημένην αυτών θρη-
σκείαν άποστέλλουσι και τους παΐδας αυτών εις την Φραγγι^άν•
10 διό και ή επήρεια αυτών προβαίνει εις τό πλεΤον τούτο δε εις
ήμας έφανερώθη δι' ίλαμίου. Έξγ]τήσαντο ουν οι ΤωμαΤοι, 'ίνα
κατά τό εκπαλαι παραδοθώσιν είς χείρας του πατριάρχου και των
Τωμαίων τα ρηθέντα κλειδ;ά, ληφθέντα οπίσω άπό τάς χείρα;
τών Φράγκων όθεν εξεδόθη ό παρών υψηλός μου ορισμός, ίνα
15 τά είρημένα μέρη, δηλαδή ή Βηθλεέμ και τά περιβόλια μέ τά ακό-
λουθα 'ζων, ό Καμαμές λεγόμενος ναός και τά κανδήλια καΐ αϊ
καμάραι και τά κλειδία παραδοθώσι και έγχειρισθώσιν είς χείρας
τών καλογήρων Τωμαίων, και είς τό έξης νά γίνεται ή ενέργεια
κατά τήν διάληψιν του ίερου μου ορισμού, και νά μήν ύττενδίδετε
20 είς τό νά γίνεται παραμικρά ένόχλησις είς τους Τωμαίους άπό
μέρους τών Φράγκων • εναντίον της αρχαίας τάξεως και συνήθειας,
και εναντίον του υψηλού μου ορισμού• αλλά πέρνοντες οπίσω τά
κλειδι^ά άπό τάς χείρας τών Φράγκων νά τά εγχειρίσετε είς χεΤ-
ρας του είς Ιερουσαλήμ ευρισκομένου πατριάρχου τών Τωμαίων
25 και τών -/αλογήρων' και ή εκκλησία της Βηθλεέμ και τάκόλουθά
της, και αϊ καμάραι και τά περιβόλια και ό Καμαμές και τά
παρεπόμενα του νά παραδοθώσιν είς τήν έξουσίαν τών Τωμαίων
καΐ του πατριάρχου τών Τωμαίων καΐ εάν θελήσωσιν οι Φράγκοι
νά προσκυνήσωσιν είς τά είρημένα μέρη, νά πηγαίνωσι μέ τήν
30 δδειαν και γνώμην του πατριάρχου τών Τωμαίων, χωρίς νά προ-
ξενώσι τήν παραμικράν είς ταύτα παράβασιν. Ούτω νά γινώσκετε*
είς τό ιερόν σημεΐον νά δίδετε πίστιν, Έγράφη εν έτει της φυ-
γής 1047, περί τά μέσα τού μηνός Τζεμαζιλλεββέλ, εν Κων/πόλει.
— 227 —
6-8.
01 παρά τοο σουλτάν Μεχμέτη δ' έπΙ Δοσιθέου εκδοθέντες
χατά Φράγκων δύο υψηλοί ορισμοί, μέ βασιλικά έπικυρωθέντες
αυτόγραφα, 6 μέν τω ,απς' όθωμανεκω ετει, 6 δε τω ,αττη',
απαράλλακτοι δντες κατ' εννοιαν και σύμφωνοι με τόν του σουλ- 5
τάν Μουράτη δ' όρισμόν, και πολλά όλίγην έχοντες τήν δια-
φοράν, δέν μετεφράσ&ησαν προσέτι και δ έπι της στεφηφορίας
του σουλτάν Σουλεϊμάν β' ανακαινισθείς παρά του αύτου κυρ
Δοσιθέου υψηλός ορισμός τω ^α^θ' όθωμανικω ετει, σύμφωνος ων
τοις προεκδοθεΤσι καΐ είρημένοις, και αυτός δέν μετεφράσθη• εις 10
τοοτο"^ δμως έγένετο προσθήκη ταύτα• «Τό μη λιτανεύειν τους
Φράγκους πρό ημών» καΐ τά λοιπά* δρα δε ταΰτα έν τω β'
τμήματι.
9.
Μετάφρασις του ορισμού του δοθέντος τω πατριάρχη Δοσιθέω χατά τό ^αρ,3' όθω- 15 '
μανιχόν έτος παρά του σουλτάν Άχμέτη β', ϊνα μ.ή απαιτούνται εις τό έξης
τά έπι θεοφάνους ύποσχεθέντα διά τήν Βηθλεέμ χίλια γρόσια
εις τό Ίααρέτι του σουλτάν *Αχμέτη.
Οι έν Ιερουσαλήμ ευρισκόμενοι πτωχοί ΤωμαΤοι καλόγηροι
έδωκαν άναφοράν εις τό κράτος μου, ταΰτα διαλαμβάνουσαν δτι 20
«τω 1043 έτει, καθ' ο έκόπη ή περί των έν Ιερουσαλήμ προσκυ-
νημάτων γενομένη διαφορά, ϊνα μένη ή των προσκυνημάτων κυ-
ριότης και έζουσία εις ήμας τους Τωμαίους, διωρίσθη έν έκείνω
τω καιρώ της κρισολογίας νά δίδωνται παρ' ημών κατ' έτος εις
τό τζάμι του σουλτάν Άχμέτη άνά χίλια γρόσια. Έκτοτε λοιπόν 25
μέχρι της σήμερον έλάμβανον παρ' ημών οι μουτεβελλήδες του
ειρημένου τζαμίου αυτά τά χίλια γρόσια• άλλ' επειδή ήδη τά
προσκυνήματα έκεΐνα εδόθησαν εις άλλους, οι ρηθέντες μουτεβελ-
λήδες δχι μόνον μας επήραν πέρισυ τά χίλια γρόσια, αλλά τά
ζητουσι και εφέτος• αυτά δε τά χίλια γρόσια, επειδή τότε διω- 30
ρίσθησαν διά τά προσκυνήματα, τά έπέρναμεν από τους Τωμαίους
ραγιάδες και τά έδίδομεν εις τους μουτεβελλήδες » • τώρα δμως
επειδή τά προσκυνήματα εδόθησαν εις άλλους, οΐ Τωμαΐοι ριαγιάδες
δέν δίδουν αυτά τά άσπρα, ικαΐ τό νά τά δίδωμεν ήμεΐς οί πτω-
«
— 228 —
χοΐ καλόγηροι είναι αδιχον. Παραχαλοαμεν λοιπόν να έςετασ&ώσιν
οι χώδικες και να άκυρωθη αυτή ή δ<5σις άπο ήμας τους τυτω-
χούς, δια να μήν μας γίνεται αδικία». Κατά τήν παράκλησίν των
λοιπόν άνερευνηθέντων των κωδίκων έγνώσθη, δτι τό τοιούτον
δ είναι πράγμα άποτρόπαιον καΐ έφάμαρτον και επειδή ή ρηθείσα
εκκλησία δέν εΤναι υπό τήν έζουσίαν των τήν σήμερον, από του
νυν και εις τό έζής να μήν απαιτούνται παρ' αυτών τα διαλη-
φθέντα δσπρα• έφ ω καΐ ό παρών έζεδ(ίθη υψηλός ορισμός, κα-
ταγραφείς και ένσημειωθείς άπαραλλάκτως και είς τους κώδικας
10 του βακουφίου. Εδόθη δε αύτοΤς τό παρόν Ισον του δεφτέρι-χα-
ζινέ, άντιγραφέν 'άπό του πρωτοτύπου άπαραλλάκτως, ϊνα μή απαι-
τούνται εις τό έξης παρ' ουδενός, κατά τήν διάληψιν του υψηλού
ορισμού, του εκδοθέντος έν ετει 1102 τήζ φ^τήζ^ '^ β' Ταμα-
ζανίου.
10.
15 Μετάφρααις τοΰ όρισμοΰ τοϋ σουλτάν Όσμάνη, του δοθέντος τω πατριάρχτ)
Παρθενίω μετά τήν των Φράγκων χρισολογίαν περί των έν Ιερουσαλήμ
προσχυνημάτων χαι περί της αγίας Βηθλεέμ *.
Τό έπ' αυτω βασιλικόν αύτόγραφον «Κατά τήν, διάληψιν του
ένεργείσθω » .
20 Ό ορισμός.
Ό της Ιερουσαλήμ Τωμαΐος πατριάρχης Παρθένιος εδωκεν
άναφοράν εις τό κράτος μου διαλαμβάνουσαν, δτι κατά τους ορι-
σμούς τους διά βασιλικών αυτογράφων επικυρωμένου; έχοντες υπό
τήν έζουσίαν και χρήσίν τους τά τε εντός καΐ έκτος της Ίερουσα-
25 λήμ προσδιωρισμένα και αυτοίς έξιδιασμένα προσκυνήματα, και
θέλοντες ήδη νά άπέλθωσιν εις προσκυνησιν της Άποκαθηλώσεως,
εμποδίζονται καΐ ενοχλούνται παρά των Φράγκων οΐ όποιοι έκυ-
ρίευσαν τά έν τη Άποκαθηλώσει δύο μανουάλια αυτών και τάς
κανδήλας και τόν έπι του Κουβουκλίου του μνήματος του Ίησου
30 μικρόν κουμπέν, και προς τους χάριν προσκυνήσεως απερχόμενους
^ [Άπάντησις χατά του ζητήματος του κ. Ευγενίου Βορέ, σ. 163-178. Κωνσταν-
τίου βιογραφία χαΐ συγγραφαΐ αί ελάσσονες, σ. 320-327].
— 229 —
χάμνουαιν έζιγέτι* χαΐ δτι το έδαφος χάτω των επτά χαμαρων,
των έπΙ του τόπου της δεσποίνης Μαριάμ. λεγο|ϋ^νου χειμένων.
με τό να είναι των Τωμαίων προσχύνημα, χαι τό άνω τούτων
των χαμαρών μέρος, με τό νά εΐναι των Φράγχων χατάλυμα χαι
οϊχημα, έν ω διέρχονται οΐ 'Ρωμαΐοι εις τό ρηθέν αυτό προσχύ- δ
νημά των, οι Φράγχοι χαλόγηροι βάλλοντες αυτούς με ξύλα χαι
πέτρας χαι πυροβόλα, επιβουλεύονται αύτοίς• χαι δτι την έν τη
Βηθλεέμ μεγάλην έχχλησίαν χαι τό έν αύτη Σπηλαιον της Γεν-
νήσεως του Ίησου μετά των χλειδι^ών χυριεύσαντες δεν άνοίγουσι
την πόρταν, άλλα μετά δύο χαΐ τρεις ώρας, δταν θέλωσι, προ- 10
ξενουντες άτιμίαν εΙς αυτούς χαι περιφρόνησιν χαι δτι χυριεύσαν-
τες τά δύο χλειδ^ά των προς δρχτον χαι μεσημβρίαν θυρών του
ρηθέντος σπηλαίου, χαΐ τά περί τήν έχχλησίαν δύο χομμάτια πε-
ριβόλια χαΐ ελαιώνας, χαι τό έν τη Γεθσημανη μνημεϊον της
Μαριάμ, άδιχοΰσι παρενοχλοΰντες τους Τωμαίους, έναντίως φερό- 15
μενοι τών εις χείρας των σωζόμενων παλαιών έγγραφων χαι άπο-
δεικτιχών χαι δτι επειδή ελαβον χαι οι Φράγχοι όρισμόν χατά τό
1169 έτος δια τήν έπισχευήν του ρηθέντος χουβουχλίόυ χατά τον
όρισμόν τον εκδοθέντα τω 1060, με αυτήν τήν αΐτίαν χαι πρόφασιν
εΤναι προφανέστατον, δτι αύτοι θέλουσι μετακομίσει τάς πέτρας 20
τών προσκυνημάτων εις τήν Φραγκίαν, χαι δτι μέ αυτόν τον τρό-
πον θέλουσι παρακινηθή οί ΤωμαΤοι να πηγαίνωσιν έκεΐ έξ ανάγ-
κης χάριν προσκυ^^σεως και να γίνωνται κατόλικοι. Άλλα προς
τη αναφορά των ταύτη ένεφάνισαν καΐ αλλην κοινήν τών Ίερο-
σολυμιτών άναφοράν άραβιστι γεγραμμένην έςαιτητικήν εκδόσεως 25
Ιερου μου ορισμού καταπαυστικοΰ και έμποδιστικου τών χατά τών
Τωμαίων εναντίον της αρχαιότητος γενομένων επηρειών και ενο-
χλήσεων τών Φράγκων, και παρεκτικου της κυριότητος του ρη-
θέντος κουβουκλίου και τών λοιπών τόπων εις τους Τωμαίους
χατά τό εχπαλαΐ' προσεπιτούτοις θεωρηθέντων πολλάκις και τών 30
ένσημειώσεων χαι καταγραφών τών εις χείρας τών Τωμαίων δο-
θέντων έχπαλαι παρά τών προπαρελθόντων βασιλέων υψηλών ορι-
σμών (αί όποΐαι χαταγραφαι σώζονται εις τό διβάνι-χαλεμι) ευρέθη
-230 —
οτι εΤναε δεδομένος εις τους Τωμαίους κατά τον άχδιναμέ του
χαζρέτι ^Ωμερ-Χαττάπ του 2-ου χαλιφέ* καΐ κατά τους ορισμούς των
ττροπαρελθόντων βασιλέων εδόθη υψηλός ορισμός παρά του άλωτου
της Ιερουσαλήμ σουλτάν ΣελΙμ-χάν δι' αυτογράφου του βασιλικού
5 επικυρωμένος, κατά το 923-ον έτος, διαλαμβάνων, 8τι το αντικρύ
της θύρας του έν Ιερουσαλήμ Κάμαμε λεγομένου ναού προς με-
σημβρίαν κείμενον Μουγτεσέλ, καΐ τά δύο μανουάλια και κανδή-
λια, και τύ δνω και κάτω των τεσσάρων καμάρων των έπΙ του
Γολγοθά του τη Πατριαρχεία υποκειμένου, και το ανω και κάτω
10 των έτττά καμάρων των έπι του τόπου της δεσποίνης Μαριάμ λε-
γομένου, τό μέσον της μεγάλης εκκλησίας, τόν Τάφον και τόν κουμ-
πέν με δλα τά προσκυνήματα, τάς εκτός του Κάμαμε έν τ^
αύλη κειμένας τρεΓς * εκκλησίας, την αντικρύ τούτων έκκλησίαν του
άγιου Ιωάννου, την έν τοΐς Πατριαρχείοις έκκλησίαν της Ελένης,
15 την άγίαν θέκλαν, την Σειδανάγιαν, τό μοναστήριον του αγίου
Ευθυμίου, της αγίας Αικατερίνης, του αγίου Μιχαήλ, του αγίου
Γεωργίου, του αγίου Ιωάννου (του θεολόγου) μετά του κήπου, του
αγίου Βασιλείου, του αγίου Νικολάου, του αγίου Δημητρίου,
της δεσποίνης Μαρίας, δτερον μοναστήριον του αγίου Ιωάννου
20 (του Προδρόμου) καΐ έτέραν έκκλησίαν του αύτοΰ, τόν άγιον Ίά-
κωβον (τόν του Ζεβεδαίου) των Γκιουρτζήδων, τό του αγίου Γεωρ-
γίου, τό έκτος της Ιερουσαλήμ μνηαεΐον της δεσποίνης Μαριάμ,
τήν άγίαν Σιών, την Φυλακήν του Ίησου, τό Όστυήτιον του "Αννα,
τά εις τό κάμπον μνημεία, τό μοναστήριον του Σταύρου των Ίβή-
2") ριον, τό του άγιου Συμεών, τό του αγίου 'Ηλιού μετά των ελαιώ-
νων καΐ αμπελώνων, τό του αγίου Σάββα, τό έν τη κώμη Πεϊ-
τουζ^άλα του αγίου Γεωργίου, τό έν Βηθλεέμ Σττήλαιον της Γεν-
νήσεως του Ίησου με τά κλειδία των προς δρκτον και μεσημ-
βρίαν δύο θυρών, και τά πέριξ δύο κομμάτια των κήπων και
30 τόν ελαιώνα και τά μνημεΤά των, και τά εις τά άλλα χωρία
μοναστήρια και εκκλησίας των, νά εχούν υπό τήν έξουσίαν τους
καΐ περί τούτων κανένα άλλο έθνος νά μήν τους ένοχλη• και
δτι μετά τούτον και ό άοίδιμος σουλτάν Σουλεϊμάν - χάν εδωκεν
— 231 —
αύτοΐς όρισμ,όν με βασιλιχ6ν του- αύτόγραφον έπιχυρωμένον, εκδο-
θέντα τω 933-ω ετει, ϊνα ένεργώνται τά έν αύτω άπαραβάτως,
χαΐ δτι έπειτα με το να έκϋρίεοσαν οΐ Φράγκοι τήν έν τω ναω
του Καμαμέ Άποκαθήλωσιν και τήν έν τη Βηθλεέμ Γέννησιν του
Ίησου με τά περιβόλια, και τάς καμάρας με τόν Γολγοθαν και 5 ,
με τά κανδήλια και μα^;οϋάλια, και τά κλειδιά των προς δρκτον
και με(3ημβριαν δύο θυρών (τά όποΤα δλα ήσαν υπό τήν κυριότητα
και έξουσι'αν των Τωμαίων), έθεωρήθη αυτή ή διαφορά των έν
Βασιλευούστ] με άκραν έπιμέλειαν και προσοχήν, έπι παρουσία
του σέϊχουλισλάμη και των καζασκέριδων και με το να απεδείχθη 10
κατά τά εις χείρας των σωζόμενα αποδεικτικά, δτι εισι των Τω-
μαίων, απεφασίσθη νομικώς νά εΓναι πάλιν των Τωμαίων άλλ'
αύτοι έναντίως τη άρχαιότητι φερόμενοι πεισματικώς πάλιν ενο-
χλούσαν τους Τωμαίους. "Οθεν ό τών Τωμαίων πατριάρχης και οι
περί αυτόν καλόγηροι δόντες άναφοράν έξητήσαντο ϊνα οί ει- 15
ρημένοι τόποι, δηλαδή ή Βηθλεέμ και τά περιβόλια και ό Κα-
μαμές και τά κανδήλια καΐ αί καμάρας και τά κλειδιά παρα-
δοθώσιν εις τους Τωμαίους, ως τό άπ' αρχής* εφ ω και κατά
τό 1047 έτος εξεδόθη υψηλός ορισμός με βασιλικόν αύτόγραφον
επικυρωμένος παρά του αειμνήστου σουλτάν Μουράτ-χάν και 20
δτι μετ' αυτόν άνεκαίνισε τοοτο"^ τόν ειρημένον όρισμόν μέ βασι-
λικόν του αύτόγραφον κατά τό 1054 έτος ό διάδοχος του σουλ-
τάν Ίπραχιμ-χάν καΐ δτι μέ δλα αυτά πάλιν οι Φράγκοι δχι
δέν κατεπείσθησαν ουδέ ύττήκουσαν, άλλ' έκυρίευσαν και τό έν
μέσω του Καμαμέ Κουβουκλιον δυναστικώς και ένεωτέρισαν δια- 2δ
φόρους νεωτερισμούς (τό όποιον και άνηνε'χθη δι' αναφοράς)* και
δτι δια τούτο και τά δύο άντιφερόμενα μέρη έκρισολογήθησαν εις
τό υψηλόν μας βήμα έπι παρουσία τών αρχικών και μεγιστάνων
και δτι οι Φράγκοι προτείναντες έν τη κρισολογία δτι έχουσιν
αποδεικτικά περί τών διαφερομένων μερών, έζήτησαν διορίαν 30
αλλά με δλον όπου παρήλθον εξ μήνες, δέν ημπόρεσαν νά έμφα-
νίσωσι κανένα έγγραφον και άποδεικτικόν διό κατά τους εις χεί-
ρας τών Τωμαίων ιερούς ορισμούς παρεδόθησαν εις χεΤράς των
^ 232 —
οι ρηθέντες τόποι, ομοίως καΐ τά ρηθεντα κλειδιά, ληφθέντα από
των χειρών των Φράγχων έσηχώθησαν προσέτι και τα δσα ένεω-
τέρισαν και δτι είς τό νά μή φέρωνται εις τό έξης έναντίως
τη παλαιοί συνήθεια και τοΓς ύψηλοΤς όρισμοΐς, και εις τό νά μή
δ παρενοχλώσι και παρεντίθενται τοις Τωμαίοις, εξεδόθη υψηλός
ορισμός κατά τό 1086 έτος, και έτερος πάλιν προσεπικυρωτικός
τούτου κατά τό 1088 έτος παρά του σουλτάν Μεχμέτ-χάν καΐ
πάλιν κατά τό 1099 έτος άνεκαινίσθη ό περί των είρημένων
τούτων τόπων ορισμός παρά του σουλτάν Σουλεϊμάν -χάν των
10 οποίων τούτων ορισμών αί καταγραφαι ευρέθησαν έγγεγραμμέναι
εις τους κώδικας, ως εϊρηται. θεωρηθέντων δε και τών εις χεί-
ρας τών Φράγκων δοθέντων τοις μεν Φραντζέζοις άκτιναμέ, τοις
δε καλογηροις των νισσανίου βασιλικού, ευρέθη διαλαμβανόμενο ν
εις αυτά, δτι τά εντός και εκτός της Ιερουσαλήμ προσκυνήματα
15 και τά εντός του Κάμαμε, τά άπ' αρχής προς κατοικίαν αυτοΐς
δοθέντα και ήδη εις χεΐράς των ευρισκόμενα, νά μένωσιν εις
χείρας των, χωρίς νά τοις γίνεται από κανένα έθνος περί τούτων
ένόχλησις• ετι δέ και δτι τό έν μέσω του ναοΰ κείμενον Μνήμα
του Ίησου (κατά τήν δόξαν των) νά καλλωπίζωσι με καλύμματα,
20 καΐ τά έπι τούτου του μνήματος δύο μολυβδοσκέπαστα τρούλλαια,
τό μικρόν τε και μεγάλον καΐ δτι εντός τούτου του μνήματος
και έκτος και εΙς τό προαύλιόν του νά στρώννουσι καΐ νά σκου-
πίζωσι και νά κάμνωσι λειτουργίας και νά βάλλωσι σσαμδάνια
και περτέδες• ετι δέ καΐ δτι τό από τής θύρας τούτου του μνη-
25 μείου, δως ου νά ελθη εις τήν έκκλησία^^ τών Τωμαίων (έν η
ως σύνορα είναι βαλμένα σιδηρά κάγκελλα), τό μεταξύ τούτου του
τόπου κείμενον σέτιον μικρόν, ήτοι ϋψωμα μικρόν, και τά εΙς
τήν μεγάλην καμάραν άπό μέρους του βασιλέως τής Φράντζας
κρεμάμενα κανδήλιά των καΐ δτι εις τό ήμισυ του Γολγοθά,
33 τόπον τής Σταυρώσεως λεγόμενον, νά λειτουργώσι και νά βάλλωσι
κανδήλιά και μανουάλια, καΐ δτι νά προηγούνται άπό τά λοιπά
έθνη, και τό άνω καΐ κάτω μέρος τών επτά καμάρων τών Σίττι-
Μεριεμ λεγομένων και δτι, έν ω άττήρχοντο εις τήν πέτραν τής
— 233 —
Άποχαθηλώσεως, προς έκτέλεσιν των εθίμων της θρησκείας των,
οί Τωμαΐοι δυναστικως τους έπηραν τα πρωτεία και τους εμπό-
δισαν και δτι τα κλειδία των θυρών του Στυηλαίου της Γεννή-
σεως του Ίησου, τό έν μέσω της κατά την Βηθλεέμ εκκλησίας
της μεγάλης κείμενον, δντα ανέκαθεν εις χεΤρας των Φράγκων 5
οι ρηθέντες Τωμαΐοι, κατά άπάτην λαβόντες όρισμόν, τους εμπό-
δισαν και δτι είς τον τόπον τον δντα εντός της μεγάλης εκκλη-
σίας, δπου είσΐ τά νεκροταφεία τούτων, οΐ Τωμαΐοι ένεωτέρισαν
μίαν πόρταν και δτι των ε?ς την Γέννησιν του Ίησου υποκει-»
μένων δύο κομματιών περιπολίων τάς θύρας κλείσαντες ίλλας έκ 10
νέου δύο θύρας ήνέωζαν, καΐ δτι ταύτα πάντα άνεκαλύφθησαν
και έθεωρήθησαν παρά πολλών άζιοπίστων και δικαίων Μουσουλ-
μάνων, τότε εις τήν συνέλευσιν της ιεράς κρίσεως παρόντων, καΐ
δτι οι είρημένοι διαφερόμενοι τόποι άπ' εκπαλαι αφέθησαν εις
χείρας τών Φραγκοκαλογηρων, καΐ έγένοντο περί τούτων χοτζέτια 15
και αρζι-μαχζάρια- καΐ δτι κατά τους ιερούς φετφάδες και κατά
τάς ομολογίας τών παρελθόντων βασιλέων εδόθη και έπι της βα-
σιλείας του σουλτάν Μουράτη κατά το 1045 έτος νισσάνι βασι-
λικόν, καΐ πάλιν κατά το 1101 έτος δτι άνεκαινίσθη τούτο και
έπΙ της βασιλείας τοΰ σουλτάν Μουσταφα-χάν, και πάλιν κατά 20
το 1115 έτος ανακαινισθέν έπεκυρώθη και διά βασιλικού αυτο-
γράφου* έπειτα πάλιν δτι άνεκαινίσθη διά βασιλικού έπικυρωθέν
αυτογράφου κατά το 1144 έτος, και πάλιν κατά το 1169 δτι
άνεκαινίσθη αδθις. Ταύτα πάντα ευρέθησαν μεν διαλαμβανόμενα
είς τό βασιλικον νισσάνι, πλην ή Ιερουσαλήμ και τά πέριξ αυτής 25
μέ τό νά έκυριεύθησαν και ήλώθησαν με τά σπαθία τών προ-
κατόχων μου μεγάλων βασιλέων και έγιναν κτήματα βασιλικά μου
λόγω κληρονομικώ, τά διαφερόμενα καΐ έπιμαχόμενα αυτά προσ-
κυνήματα δέν εδόθησαν εΙς τά δύο διαφερόμενα έθνη προς κυ-
ριότητα και κτησιν, άλλ' είς προσκύνησιν και χρήσιν καΐ εις 30
έκτέλεσιν τών εθίμων της θρησκείας των καΐ τοις μεν ύπο-
τελέσι και δεχομένοις τό χαράτζι εδόθησαν έζ αρχής καΐ άνω-
θεν, τοΓς δε καλογήροις τών Φράγκων μετά παρέλευσιν καιρού,
— 234 —
χατ' εόσπλαγχνίαν καΙ έλεος χαί ευεργεσίαν, τό μεν ϊνα έχτε-
λώσι τά εθιμά των εις μεριχους τόπους, βάλλοντες κανδήλεα χαΐ
στολίζοντες χαι δλλα τοεαδτα ποιουντες• έφ' ω χαΐ εδόθησαν αύ-
τοΐς παρά των προκατόχων μου έγγραφα χαΐ βεβαιωτεχά• χαΐ
5 πρώτον μεν, κατά τό βααιλικόν νισσάνι τό δοθέν αότοΤς εν
έτει 1101, εδόθη εις αυτούς ορισμός κατά τό 1145, δτι εις
τά ειρημένα προσκυνήματα νά προσκυνώσι και νά κάμνωσι τά
εθιμά των και νά καλλωπι'ζωσι καΐ τά τούτοις δμοι^χ νά ποιώσι
κατά την θρ7]σκείαν των. Άλλ' αυτός ό ορισμός της αδείας της
10 προσκυνήσεως και εκτελέσεως των εθίμων των^ με τό νά δια-
λαμβάνη δτι νά εχωσιν οι Φράγκοι υπό την χρήσίν των τά ρη-
θε'ντα προσκυνήματα και νά έπεντίθενται και παρεντίθενται εις
άλλα μέρη, εΤναι όμολογουμενον και οι είς έκάτερα τά μέρη δο-
θέντες . ορισμοί, δτι εΤναι παρεκτικοί αδείας της προσκυνήσεώς των
15 και έμποδιστικοι των από του ενός μέρους γενομένων προς τό
άλλο επηρειών και ενοχλήσεων, είναι πασίδηλον με δλον τούτο
προς περισσοτέραν σαφήνειαν και βεβαίωσιν της αληθείας ήρω-
τήθησαν πολλάκις οι δραγουμάνοι και καλόγηροι και τών δυο δια-
φερομένων εθνών περί τών έπιμαχομένων τούτων μερών, και
20 τέλος, διά νά κοττη ή διαφορά των και νά παύσωσιν αΕ λογοτρι-
βαί των και νά δοθη τό προσήκον νιζάμι έν ζυγω δικαίου και
όρθότητος, έθεωρήθησαν πολλάκις με άκρίβειαν τά εις χεΤρας τών
'Ρωμαίων σωζόμενα αρχαία έγγραφα και αποδεικτικά• έθεωρήθη
κατά συγκατάβασιν και ή περίληψις του εις χεΓρας τών Φράγκων
25 βασιλικού νισσανίου, καΐ κατ' αυτόν τόν τρόπον έγιναν αί κόπιαι
τών γραφησομένων ορισμών, σταλεΓσαι είς τό κράτος μου* έφ'
αΤς και έπε]^ράφη αύτόγραφόν μου βασιλικόν, δτι δέδωκα τήν
αδειαν. Και δη τό νά έκτελώσιν οι Φράγκοι τά εθιμά των εις την
πέτραν της Άποκαθηλώσεως, είναι σύμφωνον με τήν διάληψιν του
30 βασιλικού νισσανίου* άλλ' επειδή και κατά τάς ομολογίας τών δυο
μερών είναι τήν σήμερον προσκύνημα και τών δύο μερών ό τό-
πος οοτος^ δταν τυηγαίνωσι και οι ΤωμαΐΌι εκεί χάριν προσ/υ-
νήσεως, νά μή τους έμποδίζωσιν οι Φράγκοι, ούτε νά τους ένο-
— 236 —
χλωαι διόλου- χαί τά δντα εις τήν Άποκαθήλωσιν δυο μανουάλια,
με τό νά εΤναι τήν σήμερον υπό τήν έξουσίαν των Φράγχων, νά
βάλωσιν εκεί χαι οι Τωμαΐοι δλλα δύο μανοοάλια, προς κατά-
παυσιν της διαφοράς χαΐ έζίσωαιν, επειδή καΐ κατά τα εις χείρας
των Τωμαίων αποδεικτικά ήσαν τ6 πάλαι των Τωμαίων, και 5
κάθε γένος νά περιποιήται τα εδικά τοο μανοοάλια. Και επειδή
εΙς τήν ρηθεΐσαν Άποκαθήλωσιν εχουσι καΐ τά δύο μέρη καν-
δήλια, νά άτυτη κάθε μέρος τά εδικά του κανδήλια, χωρίς νά πα-
ρενοχλη το άλλο. Και τό έν μέσω του ναού εύρισκόμενον κατά
τήν δόξαν των Μνημεϊον του Ίησου ναι μεν εΤναι και των δύο 10
μερών προσ/ύνημα, αλλά του έπι του ρηθέντος μνημείου κειμέ-
νου μικρού τρουλλαίου επισκευαζόμενου παρά των Φράγκων ην
ύποπτευόμενον παρά τοΤς Τωμάίοις, 8τι οΐ Φράγκοι ημπορούσαν
νά πάρουν τά χώματα καΐ τάς πέτρας του και νά τάς μετακομί-
σωσιν εις τάς πατρίδας των ή οποία αυτή υποψία εδιδεν εις τους 15
Τωμαίους σύγχυσιν και ταραχήν. Διά τούτο, ήτοι διά τόν στο-
χασμόν τους αυτόν και διά τήν υποψίαν των αυτήν, τω 1130
ετει, δτε διά τήν έπισκευήν του μεγάλου θόλου του Κάμαμε εδόθη
τω Φραντζέζω ορισμός αδείας, με τό νά εδόθη και αύτοϊς τότε
άπό τό βασιλικόν Διβάνι ορισμός με βασιλικόν αύτόγραφον διαλαμ- 20
βάνον, δτι έν τω διαστήματι της επισκευής του ρηθέντος μεγά-
λου θόλου δν άκολουθήση καμμία ζημία εις τόν μικρόν θόλον,
τόν έπι του Μνημείου του Ίησου, κατά περίστασιν καΐ χρειασθη
έπισκευήν καΐ μερεμέτι, νά γίνεται ή επισκευή του άπό μέρους των
Τωμαίων, αυτή ή δόσις του ορισμού δχι μόνον έβεβαίωσε τήν 25
υποψίαν των, άλλ' έπεκυρωσεν εις αυτούς, δτι εκπαλαι ό ρηθεις
κουμπές του Κουβουκλίου ην υπό τήν έφορίαν και έπιτήρησιν των
Τωμαίων ιδίως, διά τοΰτο, ήτοι διά τό μη εΤναι τους Τωμαίους
έν υποψία, καΐ διά νά ήσυχάση ό λογισμός τους, ό είρημένος
μικρός κουμπές νά είναι και πάλιν^ καθώς καΐ εκπαλαι υπό τήν 30
έπίσκεψιν καΐ έπιτήρησιν των Τωμαίων τό όποιον αυτό ουδέ εις
τό βασιλικόν νισσάνι είναι άντιφερόμενον καΐ άπαδον. ΚαΙ εάν ποτέ
λάβη ό ρηθεις μικρός θόλος χρείαν επισκευής, νά γίνεται ή έπι-
— 236 —
σκευή τοο άπ6 μέρους των Τωμαίων, χωρίς τίνος συγχύσεως και
λογοτρεβης των Φράγκων καΐ των έπί του Γολγοθά τεσσάρων κα-
μάρων αϊ μεν δύο με τΟ νά εΓναι των Τωμαίων, κατά τα εις
χείρας των παλαιά έγγραφα και αποδεικτικά, αϊ δε αλλαι δύο με
5 το νά εΤναι των Φράγκων, κατά το βασιλικόν νισσάνι, νά μήν ακό-
λουθη περί τούτων αναμεταξύ των σύγχυσις• και των έτττά κα-
μάρων τά μέν άνω με τό νά είναι κατοικίαι των Φράγκων, το 8έ
κάτω έδαφος με το νά είναι προσκύνημα των Τωμαίων κατά τάς
ομολογίας έκατέρων των μερών άντιπροσωπούντων, κάθε με'ρος νά
10 έκτελη τά της θρησκείας του εις τό έξιδιασμένον αύτω μέρος,
χωρίς νά τυαρεντίθεται εις τό του άλλου, και ^^ παύση εις το
έξης ή άπό μέρους των Φράγκων τοις Τωμαίοις επιγενόμενη
επιβουλή και επήρεια με τό ρίψιμον των ξύλων, πετρών και πυ-
ροβόλων κατ' επάνω αυτών. Και ή έν Βηθλεέμ μεγάλη εκκλησία
15 με τό νά εΤναι των Τωμαίων, κατά τά εις χείρας των παλαιά
έγγραφα και αποδεικτικά, και κατά τήν περίληψιν του βασιλικού
νισσανίου με τό νά απαιτείται νά είναι κατά τό εκπαλαι έξιδια-
σμένη εις τους Τωμαίους, νά έξιδιασθη και ήδη εις τους Τω-
μαίους μέ τό μέσον του διορισθέντος μουπασίρη• και τό εντός της
20 μεγάλης αυτής εκκλησίας Σττήλαιον, μέ τό νά είναι προσκύνημα
και τών δύο μερών, και τά κλειδιά τών θυρών του $ντα άπ' αρ-
χής εις χείρας τών καλογήρων τών Τωμαίων και ύστερον διελ-
θόντα δόλω και δυναστεία ε[ς χεΓρας τών Φραγκοκαλογηρων, μέχρι
τής σήμερον ευρίσκονται εις τάς χεΓράς των διό και δταν άπέρ-
25 χονται έκεΤ οι προσκυνηταΐ ΤωμαΓοι, δέν άνοίγουσι τήν πόρταν
?ως δύο ή τριών ωρών διάστημα και τους ταλαιπωρουσιν. "Οθεν
νά φθ^ασθη εν άλλο ξεχωρισ^όν κλειδί μέ τό μέσον του μουπα-
σίρη πάλιν και νά παραδοθή έγχειρισθέν εις τόν πατριάρχην και
εις τους καλογήρους τών Τωμαίων, και δταν έκτελώσιν έν αυτώ
30 (τω σπηλαίω) τά έθιμα τής θρησκείας των, νά μή τους γίνεται
καμμία ένόχλησις και έμπόδιον. Και τά εΙς τήν Γέννησιν του
Ίησου υποκείμενα δύο κομμάτια περιβόλια, μέ τό νά τά έκυρίευ-
σαν οί Φραγκοκαλόγηροι, λέγοντες 8τι είναι αύτοϊς έξιδιασμένα,
— 237 —
άλλ' εις μέν τα των Τωμαίων έγγραφα ρητώς και άχριβώς ταύτα
διαλαμβάνονται, εις δε το των Φράγχων βασιλιχον νισσάνι διηγη-
ματιχώς* μ' δλον τούτο εξίσου χαι άπό τα δύο μέρη νά έπισχέ-
τυτωνται χαΐ νά περιποιούνται. Και το έχτός της Ιερουσαλήμ χεί-
μενον μνημεΐον της δεσποίνης Μαριάμ δτι εΤναι των Τωμαίων, 5
διαλαμβάνεται ρητώς ε?ς τά έχδοθέντα υψηλά προστάγματα, τα
χαι διά βασιλικών αυτογράφων έπιχυρωθέντα, τό μέν εκδοθέν κατά
το 923 έτος, το δε κατά το 933 έτος, το δε κατά το 1167
έτος• εις δε τό βασιλικόν νισσάνι παντελώς δεν διαλαμβάνεται• διό,
τών περί τούτου ως διαλαμβανομένων καθαρώτατα εις τά τών 10
Τωμαίων έγγραφα, καΐ το νά εισακούωνται αι έξαιτήσεις τών τη
κραταιά μου βασιλεία υποκειμένων υποτελών και ραγιάδων μου
Τωμαίων ως μη δντος άπάδοντος καΐ εναντίου εις τό βασιλικόν
νισσάνι και εις τον άχδιναμέ τών Φράγκων, τό ρηθέν μντ^μεΐον
της δεσποίνης Μαριάμ, έξιδιασθέν κατά τό εκπαλαι είς τους Τω- 15
μαίους, νά παραδοθη πάλιν εις τόν πατριάρχην καΐ εις τους κα-
λογήρους τών Τωμαίων, και από του νυν και εις τό έξης νά μην
ένοχλώσιν οι Τωμαΐοι τους Φράγκους διά τά προσκυνήματα των
και διά τά έθιμα της θρησκείας των, μήτε οι Φράγκοι τους Τω-
μαίους έπ' ουδενι λόγω και αιτία παντελώς, αλλά νά καταπαύ- 20
σωσιν αϊ προς τους Τωμαίους έπιγενόμεναι παρ' αυτών ζημίαι
και έπιβουλαί* και δποιον μέρος χρειάζεται έπιταγήν και τενττηχι,
νά τό παραγγείλετε, εντόνως, διά νά έξακολουθη κατά τό άρχαΐον
και κατά τόν ά^;ωτέρω διαληφθέντα τρόπον τό προσκύνημα του
εις την έχτέλεσιν τών εθίμων του, χωρίς νά παρενοχλη τό άλλο* 25
και ύμεΐς νά προσέχετε και νά φυλάττεσθε άκρως άπό του νά
ύπενδίδετε εις τό νά γίνεται κανένα κίνημα άπαδον και εναντίον
τω παρόντι ήμετέρω υψηλώ ίερώ όρισμώ• έπι τούτω καΐ γάρ
εξεδόθη σταλείς διά του μουπασίρη επίτηδες. Φθάσαντος ουν θέ-
λετε ενεργήσει τά έν αύτώ προσταττόμενα, προσέχοντες και μέ- 30
χρι τριχός άπό την παράβασίν του. Ούτω γινώσκετε• τω ιερώ
μου σημείω πιστώθητε. Έγράφη περί τά τέλη του μηνός Ζιλκαδέ
έν έτει της φυγής 1170, έν Κωνσταντινουπόλει.
— 238 —
11.
Ό παρά του σουλτάν Μουσταφά γ' ανακαινισθείς και διίτ βα-
σιλικού του αυτογράφου έπικυρω&εις υψηλός ορισμός ων κατά πάντα
σύμφωνος καΐ απαράλλακτος τω ανωτέρω , όρισμω του σουλτάν
δ Όσμάνη γ' δέν μετεφράσ&η, ώς περιττόν.
12.
Μετάφραβίς σονοιττιχή του δια βασιλίχοΰ αυτογράφου εκδοθέντος υψηλοΰ όρ ι-
σάλου του σοολτάν Μαχμούτη β', έϊτιδοθέντος τω πατριάρχτβ χυρίω Πο-
λϋχάρπω χατά το 1224 όθωριανιχον έτος, περί της έπισχεοής χαι
10 άνοιχοδοριήβεως του πυρποληθέντος ναοΰ της ^Αναστάσεως.
"Οταν ό '^Ωμερ - Χαττάπ έκυρίευσε τήν Ιερουσαλήμ, εδωκεν
εις τό γένος των Τωμαίων ιερόν του άχδιναμέν, Υνα τά εντός και
έκτος της Ιερουσαλήμ ευρισκόμενα εις χείρας των προσκυνήματα,
ήτοι ό Καμαμές καΐ τά έν αύτω και ή Βηθλεέμ καΐ 8λα τά
15 λοιπά μοναστήρια και αί έκκλησίαι, εχωσι πάλιν εις χεΤράς των,
καΐ ϊνα αί λοιπαΐ έκεϊ ουσαι πασαι χριστιανικαΐ φυλαι ώσιν ύπο-
κείμεναι τω πατριάρχΐ[] των Τωμαίων κατ' αυτόν δε τον ιερόν
άχδιναμέν εδόθησαν εις αυτούς και παρά των έζής σουλτάνων και
βασιλέων άλληλοδιαδόχως υψηλοί προσάλληλοι με βασιλικά των
20 αυτόγραφα επικυρωτικοί ορισμοί. "Οθεν, επειδή και πρό μηνών
τίνων ήκολούθησεν εις τον ναόν του Κάμαμε πυρκαϊά, έζελθουσα
άπό τήν έκκλησίαν των Αρμενίων, και κατέκαυσεν δλα τά έν
αύτω άργυρα σκεύη των Τωμαίων, και ένέπρησε διόλου τάς τε
άπό ζυλικής οικοδομάς και κατοικίας των, καΐ τήν του ειρημένου
25 ναού έζώπορταν, και διά τό υπερβάλλον της φωτιάς κατέπεσον καΐ
έκρήμνισαν πολλά αυτών οικοδομήματα πέτρινα και τοΤχοι, κατά
τά έκεΤθεν έλθόντα περιληπτικά τούτων δυο νομικά ί λάμια, άνή-
νεγκον οι Τωμαϊοι ταύτα εις τήν Τψηλήν μου Πόρταν και έξτβ-
τήσαντο διά γενικής αναφοράς του πατριάρχου των και των μ^ιτροπο-
30 λιτών και λοιπών προκρίτων του γένους των τήν κατά τό άρχαΐον,
άνευ τινός προσθήκης ή εκτάσεως ή υψώσεως, άνοικοδόμησιν και
έπισκευήν των πυρποληθέντων και καταπεσόντων αυτών μερών
και τόπων. Της ουν επισκευής καΐ άνοικοδομήσεως του ειρημένου
ναού αναγκαίας ούσης και χρειώδους, ήρωτήθη ό μουφτής, ** αν
— 239 —
μία έχκλησία μιοίς άναίμωτί καΙ είρηνικώς άλωθείσης πόλεως ήθελε
πυρποληθη, άρα εΤναί έπιτετραμμένον υπό του νόμου και δίκαιον
Ενα άνοικοδομηθη παρά τ&ν έν αύτη υποτελών, άνευ τινός προ-
σθήκης, κατά τό παλαιόν, ή ουχί "; Του δε δώσα^/τος φετβαν,
δτι είναι έπιτετραμμένον, έΕεδ(5ί)η ιερόν βασιλικόν μου αύτόγρα- 5
φον, ίνα κατά τον νομικόν φετβαν καΐ κατά την διά κοινής καΐ
γενικής του γένους των Τωμαίων αναφοράς γενομένην παράκλη-
σιν και έξαίτησιν έκδοΟή υψηλός ορισμός, τής άδειας του άνα-
καινισμοΰ και τής επισκευής του Κάμαμε διαληπτικός* έφ' ω καΐ
έςεδόθη ό παρών υψηλός ορισμός, ϊνα τά πυρποληθέντα- τε και 10
καταπεσόντα μέρη και οικήματα τών Τωμαίων έν τω ρη&έντι ναω
άνοικοδομηι^ώσι καΐ έπισκευασ&ώσιν ως τό πάλαι υπό τών Τω-
μαίων, άνευ τινός προσ&ήκης ή εκτάσεως ή υψώσεως, καΐ διά του
Έλμάς-πασσα-ζαδέ-μιρ-Άπδουρραχίμη του από τών καλφάδων του
καλεμίου του μεκτουπτζή τής υπατείας, του έπι τούτω Ιδίως διο- 15
ρισι^έντος, απεστάλη προς ύμας. Φθάστ^τος τοίνυν θέλετε άπέλθη
αύτοσωμάτως ύμεΤς οι διαληφ&έ^/τες εις τόν ρηθέντα πυρποληθέντα
ναόν, καΐ θέλετε ανακαλύψει δλα τά επισκευής καΐ άνοικοδομή-
σεως χρτ3ζοντα μέρη, και θέλετε κάμη την ακριβή τούτων απάν-
των καταγραφήν, προσέχοντες άκρως από του νά μην γένΐ(] ή 20
άνοικοδόμησις και επισκευή τούτων παρά τό άρχαΤον ούδεμίαν
σπιθαμήν, ή καθ' υψος, ή κατ' εκτασιν, αλλά, καθά απαιτεί ή
ιερά κρίσις, κατά τήν άρχαίαν αυτών θέσιν καΐ σχήμα άπαραλ-
λάκτως', και άπομακρυνόμενοι εις άκρον άιυό του νά ένοχλήτε τους
Τωμαίους διά τήν άνοικοδόμησιν, έπΙ σκοπώ του νά πάρετε άπό 25
αυτούς άσπρα* επειδή, άν τό τοιούτον γνωσ&ή προς ήμας, θέλετε
παιδευ&ή άνιλεώς. Ούτω γνώσκετε. Έγράφη κατά τό 1224 έτος,
περί τά μέσα Σεφερίου, έν Κώνστα ντινουπόλει.
13.
Μετάφρασις του διά βασιλικού αυτογράφου έπικυρωθέντο; ύψηλοΰ ορισμού του σουλτάν 30
ΜαχίΑούτη β', του έί:ιδοί)έντος τω πατριάρχτβ κυρ Πολυκάρττω, περί τής εις
τό "Αγιον Κουβούκλιον εκτελέσεως τής λειτουργίας (χας, και πβρΊ τής
αποβολής των πάρα τών Φράγκων νεωτερισ&έντοίν έν τω ναω.
Τό βασιλικόν αύτόγραφον «Ή έννοια του παρόντος ημετέρου
— 240 —
βασιλικού ορισμού έπβζεργασθήτω επιμελώς, και ή ημετέρα προ-
σταγή και θέλησις παρατηρηθήτω ακριβώς, και οσα ένεωτερίσθη-
σαν παρά τών Φράγκων εναντίον τών προλαβόντως καΐ εσχάτως
εκδοθέντων ορισμών, άποβληδέντα καθαιρεθήτωσαν• και μηδείς
5 ά^^τιφερ()μενος τοις ύψηλοΓς μου όρισμοΐς, τοις δοθείσι τω γένει
τών Τωμαίων, τών υποτελών δντων και υπηκόων του Τψηλου
μου ΔεβλετιΌυ, ήθελεν έμποδίση αυτούς άπό του νά έκτελώσι τα
της θρησκείας των και άπό του νά κάμνωσι λειτουργίαν εις τον
παρ' αύτοΐς Τάφον του Ίησου νομιζόμενον, και ό υψηλός όρι-
10 σμός έχέτω ές άει το κύρος».
Ό ορισμός. ^
Επειδή εφθασεν ήδη είς το βασιλικόν μας κατώφλιον ίλάμι
και μαχζάρι, περιέχοντα δτι οι έν Ιερουσαλήμ ως μουσαφίριδες
κατοικουντες καλόγηροι Φράγκοι πρό εκατόν ήδη χρόνων εΤχον
15 φέρη άπό τήν Εύρώττην μεγάλα όργανα, καΐ θέλοντες νά τά βάλ-
λουν εις τόν ναόν του Κάμαμε έμποδίσθησαν παρά τε τών Ίσλά-
μιδων καΐ τών ραγιάδων, τόσον διά το βροντόφωνον αυτών, δσον
και διότι δεν είναι συγχωρημένον νά γίνωνται νεωτερίσματα έν τω
ναώ• δθεν και εΤχον μείνη άνενέργητα. Προλαβόντως δε εις τήν
20 συμβάσαν πυρκαϊάν του Καμαμέ, με τό^ νά έπυρπολήθησαν τά
εκπαλαι έν αύτώ μικρά των όργανα, έζήτησαν οι ρηθεντες Φράγ-
κοι μετά τήν άνοικοδόμησιν του ναού νά βάλωσι τά ειρημένα με-
γάλα όργανα• άλλ' έμποδίσθησαν παρά του Σάιδα-βαλισή Σουλεϊ-
μάν-πασα, δντος τότε και Σσάμ-βαλιση. Εσχάτως δέ, έπι τών
2δ ήμερων του θανόντος Σσάμ-βαλιση Σουλεϊμάν-πασα, άνενέωσαν
αύθις τήν προτέραν αϊτησίν των. Τέλος πάντων συγκατένευσαν οι
Ρωμαίοι εις το νά βαλθώσι τά δργανά των, πλην έπι συμφωνία
του νά άφαιρεθώσιν έζ αυτών περίπου εκατόν πεντήκοντα σύριγ-
γες και νά έφαρμοσθη ή φωνή των μέ τήν φωνήν τών πυρπο-
30 ληθέντων μιχρών οργάνων καΐ ούτω δοθείσης άδειας και παρά
' του Σουλεϊμάν -πάσα εύχαριστήθησαν αμφότερα τά μέρη και ήκο-
λουθει το πράγμα τοιουτοτρόπως μέχρι τούδε. "Ήδη δε οΐ καλό-
γηροι Φράγκοι δχι μόνον προσθέτοντες εις τά δργανα αυτά τεσσα-
— 241 —
ράχοντα επτά σύριγγας ύψωσαν την φωνήν των οργάνων τους,
αλλά και τήν έπΙ θύρας τοΟ Τάφου του Ίησοΰ χειμένην εικόνα
των έσήκωσαν καΐ άντ' αύτης ίλλην εβαλον εΙκόνα υπερμεγέθη.
ΕΙδοποιηθείσης ουν της ίερας κρίσεως, 8τι ταύτα πάντα γίνονται
αιτία της διασποράς του γένους των Τωμαίων, μετεκαλέσθησαν 5
αμέσως παρά της ίερας κρίσεως οι δραγουμανοι των Φράγκων,
καΐ έδηλώθη αύτοΐς, 8τι κατ' ούδένα τρόπον δέν εΤναι δεκτοί οι
τοιούτοι νεωτερισμοί, καΐ τοΓς εδόθη παραγγελία το νά μετΛφέ-
ρωσι τό περί οργάνων και περί εικόνος κεφάλαιον εις το κατά τό
παλαιόν άλλ' οι ρη&έντες με το νά έδειξαν τρόπους παρακοής, 10
άνηγγέλθη ή ύπόθεσις άπό του γένους των Τωμαίων και προ-
λαβόντως καΐ εσχάτως τω Σάιδα-βαλιση, ως μη φθάσαντος σου
του Σσαμ-βαλιση μέχρι της έποχης εκείνης εΙς τό Σσάμι• έφ' φ
καΐ απεστάλη άπό μέρους αύτου μουπασσίρης καΐ δύο πουγιου-
ρουλδ^ά, διά νά έμποδισθώσι καΐ νά έζαλειφθωσι διόλου οΐ ρηθέν- 15
τες νεωτερισμοί, ως αντικείμενοι τοις είς χείρας των Τωμαίων
σωζομένοις ύψηλοΓς όρισμοΐς- συγχρόνως δε έφανερώ&η πολλάκις
και καθώς επρεπεν ή ύπόθεσις καΐ εις τους Φραγκοκαλογήρους•
άλλ' αύτοΙ έπέμενον πάλιν εις τήν προτέραν τους παρακοήν, δει-
κνύοντες διαφόρους βαρβαρότητας και σκληροτραχηλίας. "Οθεν 20
έστάλθησαν εις τόν ναόν δ τε παρά του διαληφθέντος πασσα μου-
πασσίρης και οι παρά του μουλλα και μουσελλήμη διωρισμένοι
μετά και των λοιπών ών έδει, οΓτινες έσήκωσαν τήν ρηθεΐσαν
μεγάλην εικόνα καΐ άντ' αύτης εθεντο τήν παλαιά^;• απέσπασαν
δε και τάς προστεθείσας εις τά δργανα τεσσαράκο';τα έτττά συ- 25
ριγγας. Ταύτα πάντα άνηγγέλθησαν ήμΤν διά των ήδη έλθόντων
μαχζαρίων και ιλαμίων καΐ διά τακριρίου και αναφοράς του έν
Κωνσταντινουπόλει πατριάρχου των Ιεροσολύμων, έν οΤς έζαι-
τουνται τό νά έκδοί)^ υψηλός ορισμός διορίζων του νά παύσωσιν
οι ρηθέντες καλόγηροι άπό τάς τοιαύτας έπηρείας και ενοχλήσεις 30
καΐ άπό του νά έμποδίζωσι τό γένος των Τωμαίων άπό τήν έκτέ-
λεσιν της λειτουργίας των είς τό μέρος τό λεγόμενον Τάφος του
Ίησου. 'Εξετασθεισίρν λοιπόν των καταγραφών ευρέθη, δτι προ-
ιπ. 16
— 242 —
λαβ^ντως μέ τό να έφανέρωσε τό γένος των Τωμ^ίων, δτι οΐ
Φραγχοκαλόγηροι έναντίως φερόμενοι χαι αντιβαίνοντες τφ παρά
του "^Ωμερ-Χαττάπ δοθέντι άχδιναμέ καΐ τοΤς παρά των ένδόζων
προγόνων μου ύψηλοΐς όρισμοΤς χαΐ βασιλιχοΤς αότογράφοις, δχι
5 μόνον εξουσίασαν δυναστιχώς τό εν τω μέσω του ναού Κουβού-
χλιον, τό όποιον έσχέπασαν &νωθεν έναντίως τ^ θρησχεία των
χαΐ έβαλαν άντιχρυς αυτοΰ παρά συνήθειαν αλυσσον μέ χανδήλας,
καΐ έβαλαν δργανα μεγάλα προς βορραν, άλλ' ένεωτέρισαν προς
τούτοις χαΐ εΙς άλλα διάφορΛ μέρη, χαΐ 8τι έχρι'θησαν χαι τά δύο
10 διαφερόμενα ' μέρη εις τό βασιλιχόν μου Διβάνι έμπροσθεν των
βεζυράδων μου καΐ χαζασχέριδων, χαι δτι επειδή ή άπαίτησις των
Φράγχων ήτον ανυπόστατος χαι αυτόχρημα πονηρία, έζεδόθησαν
μετά την διαδιχασίαν χαι χρίσιν δύο υψηλοί ορισμοί έπιχυρωτιχοί
των προλαβόντως έχδοθέντων καΐ δτι μετά ταύτα, έν ω δεν συγ-
15 χωρεΐται ή άναθεώρησις μιας χρισολογίας προαποφασισθείσης εις
τό βασιλιχόν μου Διβάνι, οΐ Φραγχοχαλόγηροι ουδόλως πειθόμενοι
έκίνησαν αύθις διαφοράς χαι διενέξεις, ζητουντες νά χάμωσι λει-
τουργίαν έναντίως των βασιλικών ορισμών και της θρησκείας και
παλαιάς συνηθείας των* καΐ προς τούτοις έβαλαν και σσαμδάνια'
20 μέ κηρία καΐ εικόνας και σταυρόν, και έκαμαν και άλλας καινο-
τομίας, και δτι τούτων δηλωθέντων αύθις παρά του γένους των
Τωμιαίων εξεδόθη βασιλικός ορισμός τω 109 9 -ω ίτει περί τά
τέλη του Δζεμαζιλαχίρ επικυρωμένος μέ αυτοκρατορικόν χάτι,
εις τό νά άρθώσιν αϊ γενόμεναι καινοτομίαι και εις τό νά παύ-
25 σωσιν οι Φραγκοκαλόγηροι άπό του νά μάχωνται καΐ άπό του νά
ζητώσι νά κάμνωσι λειτουργίαν, ωσάν όπου ή πόλις Ιερουσαλήμ
μετά των πέριξ αυτής είναι κληρονομικόν κτήμα τής ημετέρας
βασιλείας, κυριευθέν διά του ξίφους των ένδοξων προγόνων μου*
και δτι τά έκτος προσκυνήματα δεν άφιερώθησαν, ούτε κατά κυ-
30 ριότητα εδόθησαν, ή εις τό εν μέρος, ή εις τό άλλο, αλλά τοις
μέν ύποτελέσι και ύπηκόοις εδόθη άδεια τό νά προσκυνώσι τά
ειρημένα μέρη καΐ νά έκτελώσι τά τής θρησκείας των, τοις δε
Φράγκοις μετά παρέλευσιν καιρού κατά χάριν καΐ έλεος εδόθησαν
— 243 —
σδνέτια περιεκτικά αδείας, έπΙ ημερών των ένδοξων προγόνων μου,
τοδ να προσκονώσιν εις μερικά προσκυνήματα και εις μερικά μέρη
νά έκτελώσι τά της θρησκείας των και νά πράττωσιν άλλα τινά,
οΓον τό νά βάλλωσι κανδήλια καΐ τό νά εύτρεπίζωσιν. Άλλ' αυ-
τοί, έζιδιασθέντες έπειτα τά μέρη αυτά, δχι μόνον εμπόδισαν δ
τους Τωμαίους άπό του νά προσκυνώσι και νά έκτελώσι τά της
θρησκείας των, άλλ' ήι^έλησαν νά επεμβαίνουν και είς τά μέρη
τά ανέκαθεν εις χείρας τών Τωμαίων ευρεθέντα, δντα ΐδιά των
προσκυνήματα• καΐ δτι, δηλωθέντων τούτων απάντων άπό μέρους
τών Τωμαίων, εξεδόθη και δτερος υψηλός μου ορισμός, έπιβε- 10
|3αιωμένος με βασιλικόν αύτόγραφον, κατά τό 1223-ον έτος, περί
τά τέλη του Τετζεπ^ου, προς άνακαινισμόν τών προεκδοδέντων και
δια βασιλικών αυτογράφων έπικυρωθέντων διεξοδικών ορισμών* έν
ω υψηλώ όρισμώ ορίζεται, δτι διά νά παύσουν αϊ διαφοραι και
διενέξεις, τό Τάφος του Ίησου νομιζόμενον μέρος νά είναι προσ- 15
κυνητήριον αμφοτέρων τών μερών, εις δε τά λοιπά μέρη νά προσ-
κυνη εκαστον γένος, άνευ τινός Ιριδος, και νά έκτελη τά της
{θρησκείας του, χωρίς νά έτυηρεάζη τό εν γένος τό άλλο, εναντίον
της παλαιάς τάξεως και συνηθείας. Επειδή λοιπόν πάντα τά ανω-
τέρω έφάνησαν κατεστρωμένα εις τους κώδικας του καλεμίου του 20
•• βασιλικού μου Διβανίου, και επειδή κατά πάντα λόγον είναι εναν-
τίον της αυτοκρατορικής μας θελήσεως τό νά ένοχλώνται οι υπο-
τελείς της κραταιάς ημών βασιλείας άπό μέρους τών έν Ιερου-
σαλήμ ως μουσαφίριδων κατοικούντων Φράγκων μέ τοιαύτας και-
νοτομίας έναντίως τής θρησκείας των και τών εκπαλαι σωζόμενων 25
βασιλικών ορισμών, και μάλιστα μέ κινήματα, δι' ων πάσχουσιν
οί ρηθέντες Φράγκοι νά τους έμποδίζωσιν, εναντίον τής παλαιάς
τάξεως, άπό του νά κάμνωσι λειτουργίαν έν τω νομιζομένω Τά-
φω του Ίησου, άποφαινόμεθα βασιλικώς, δτι εις τό έξης νά μήν
ήθελον έπιτραπή παντελώς αί τών Φραγκοκαλογήρων τοιαυται 30
καινοτομίοίι, άλλ' αμέσως νά σηκωθώσι και νά άνατραπώσΐ' προ-
σέτι νά έμποδισθή διόλου ή ένόχλησις αυτών προς τους Τωμαίους
περί τής εκτελέσεως τής λειτουργίας των έν τω είρημένω τόπω.
— 244 —
* Διό καΐ έζεδόθη βασιλιχόν ήμέτερον αύτόγρΛφον, κατά τό όποΤον
έγένετο επίτηδες ό παρών έντονος υψηλός ορισμός, έπιγεγραμ-
μένος μέ βασιλικών μας αύτόγραφον, προς έμπέδωσιν και έπικό-
ρωσιν του πράγματος. "Ο&εν υμεΐς, 8 τε πασσας μουλλας μου-
5 φτηδες και οι λοιποί, γινώσκοντες δτι κατ' ουδένα τρόπον δεν στέρ-
γομεν να πειράζωνται οί υποτελείς της βασιλείας μας, είτε παρά
των εν τη επικράτεια μας ώς μουσαφίριδων κατοικουντων Φράγ-
κων, εΤτε παρ' άλλου τινός, καΐ 8τι άπαιτουμεν μάλιστα μετ' επί-
μονης τό να ύπερασπίζωνται υπό την σκιάν του δένδρου του ήμε-
10 τέρου βασιλικού ελέους, δν εις τό έζης ο{ Φραγκοκαλόγηροι, μη
ευχαριστούμενοι εις τά προς αυτούς δαψιλώς συγχωρηθέντα, ήθε-
λον τολμήσει αύθις νά καινοτομήσουν εναντίον του έκπαλαι έθους
και των μέχρι τοΰδε δοθέντων σενετίων και υψηλών ορισμών, τών
διά βασιλικών αυτογράφων επιβεβαιωμένων, έπι σκοπώ του νά
15 βλάψουν τους υποτελείς της βασιλείας μας, προσέχετε μεγάλως,
όπου νά σηκώσετε αμέσως τάς καινοτομίας των και νά κωλύετε
τάς παραλόγους καΐ εναντίας τη πάλαια τάζει ενοχλήσεις των,
τάς έπιγενομένας εις έμπόδιον τών Τωμαίων περί της εκτελέ-
σεως της λειτουργίας των εν τω τόπω τω λεγομένω Τάφω του
20 Ίησου, και νά εμποδίζετε τάς εναντίον τών προσταγμάτων μας
κάθε λογής ενοχλήσεις των. θέλετε λοιπόν ενεργήσει τά εν τω
παρόντι υψηλώ όρισμώ περιεχόμενα, κατά χρέος της ευπειθείας
καΐ υποταγής, απέχοντες είς άκρον άπό του νά επιτρέπετε νά γί-
νεται τό παραμικρότερον κίνημα εναντίον τών βασιλικών μου προ-
25 σταγών. Οδτω γινώσκετε και τω ίερώ σημείω πείθεσθε. Έγράφη
εν ετει 1232, περί τά μέσα Ζιλκαδέ, έν Κωνσταντινουπόλει.
14.
Ό μετά τον ανωτέρω έχοο&εις υψηλός ορισμός χαι διά βασιλιχοΰ αυτογράφου έπι-
χυρωΙ^εις εΐναι απαράλλαχτο; μέ τον ανωτέρω• διό χαι δεν είναι χρεία νά μεταφρασθη
30 όλος. Άλλ' επειδή εις αυτόν είναι προστεθειμένη ή έν τω Κου3ουχ>νίω έξίσωσις τών
Φράγχων χαι 'Ρωμαίων, τά περί ταύτης μόνον διαλαμβάνοντα μετεφράσ^σαν, χατα-
γραφέντα χαι ώδε• χαι πρώτον τό έπ* αύτώ βασιλιχόν αύτόγραφον «Ή Ιννοΐα του
παρόντος υψηλού ορισμού μετ' επιστασίας μελετηθητω• εις άπό-
— 246 —
κροοσιν των παρά των Φράγκων ένοτντίον των ιερών μοο ορισμών
έπινοηθέντων επιμονή γενέσθω- εις τους δοθέντας τοΤς υποτελεσι
τοδ ϋψηλοϋ μου κράτους υψηλούς ορισμούς μηδεμία έναντιότης
γινέσθω, μήτε μήν έμπόδιον ποσώς παρ' αυτών, τόσον εΙς τήν
έκτέλεσιν τών εθίμων της θρησκείας των, δσον και εις τήν λει- 5
τουργίαν των τήν έπι του παρ' αάτοΐς υποτιθεμένου Μελήματος του
Ίησου• ό δε παρών υψηλός μου ορισμός εΐη κραταιός τε καΐ ισχυ-
ρός δως ου θέλη δν ό θεός».
Μετάφραβις της προσ&ήχης του όριβμιοΰ από του εις τον ανωτέρω όρισμόν εν τω
περιθεωρίω σημειωθέντος άστερίσχου χαι εξής: 10
Διό και εΤχεν έκδοθή εσχάτως κατά το 1232-ον έτος υψη-
λός μου ορισμός με βασιλικόν μον αύτόγραφον έπιγεγραμμένος.
Επειδή δμως έπι του παρόντος έγένετο γνωστόν εΙς τό βασιλι-
κόν μου κράτος από ιλάμια και μαχζάρια, δτι μεταξύ Τωμαιων
καΐ Φράγκων διά λόγους τινάς εΙς τό περί εκτελέσεως θρησκευ- 15
τικών εθίμων έτυχε νά συνέ|3ουν λογομαχίες, και δτι τό περί τού-
του ημπορεί νά διευθετηθη κατά τήν χρείαν, δπως δόξη τω κρα-
τεί μου• και επειδή εσχάτως καΐ 6 έν Βασιλευούση πατριάρχης
της Ιερουσαλήμ εΐχεν έςαιτήσει δι' αναφοράς του, ινα έκδοθη έν-
τονος Ιερός μου ορισμός, διαληπτικός της ίσότητος έκατέρων τών 20
μερών, και άγκαλά νά μήν έμεινε πλέον εις τό έςής λόγος Ιρι-
δος και λογομαχίας περί τοότοο, μέ τό νά έματαιώθησαν δι' ισχυ-
ρών υψηλών ορισμών αΐ μέχρι τούδε γενόμεναι στάσεις και έκά-
τερα τά μέρη έδυσωπήθησαν άλλ' επειδή και από τήν συνέπειαν
τών πραγμάτων γίνεται καταφανές, δτι οί Φραγκοκαλόγηροι μή 25
άρκεσθε'ντες εις τήν ισότητα μέ τους Τωμαίους, είς τό νά έκτε-
λώσι τά της θρησκείας των κατά τό άρχαϊον και εις τό νά κο-
σμώσι τό προσκύνημα, θέλουσι προξενήσει έκ νέου άρχιτεκτόνου
διχόνοιαν, καΐ επειδή εΤναι φανερόν, δτι αυτός ό τρόπος αντίκει-
ται τόσον εις τήν πάλαιαν τάξιν, δσον και εις τήν έν δικαιοσύνη 30
συγκρατον βασιλικήν μου διάθεσιν και εις αυτήν τήν άρμονίαν
της διοικήσεως, εξεδόθη έντονώτερος του προεκδοθέντος ορισμού
ό παρών υψηλός μου ορισμός, ϊνα διαιτηθη τό πράγμα μέ άπο-
^ — 246 —
χήν τβλείαν αντιστάσεως. "Ο&εν ιτροστάζω να διενεργήσητε χατά
τήν εννοιάν του άπαραλλάχτως, προσέχοντες καλώς άπο του να
μή έπιτρέτυητε να γίνεται ή παραμιχροτέρα έναντιότης, τόσον από
των έν τη έπιχρατεία μου παροιχούντων Φράγχων, δσον και από
5 έίλλων, άλλ' άρκούμενοι οι Φράγκοι εις τήν προς αυτούς δαψι-
λευθεΓσαν βασιλικήν μας συγκατάβασιν, να μή ένοχλώσι τους υπο-
τελείς της βασιλείας μας Τωμαίους, και τα απεναντίας των υψη-
λών ορισμών και του παλαιού Ι&ους κινήματα των νά ματαιώ-
νωνται. Ούτω γινώσκετε και τω ιερώ σημείω πείθεσ&ε. Έγράφη
10 περί τά τέλη Ζιλκαδέ του 1234-ου έτους έν Κωνσταντινουπόλει.
15.
Μετάφραβις του ορισμού του έχοο&έντος διά βασιλικού αυτογράφου
περί της έχχλησίας των Ποιμένων χαι των περί αυτήν.
Τήν έκτος της Ιερουσαλήμ κειμένην πλησίον του χωρίου Πει-
15 τισαχούρ ^ Ίλκασάρα λεγομένου έκκλησίαν μετά των περί αυτήν,
καίτοι ουσαν ανέκαθεν υπό τήν έξουσίαν και χρήσιν τών Τω-
μαίων, άλλ' οι Φραγκοκαλόγηροι πρό χρόνων τινών κατακρατή-
σαντες με τρόπον έκυρίευσαν αυτήν. Έν ω δε περί τούτου έκρι-
σολογοΰντο έκάτερα τά διαφερόμενα μέρη εις το ιερόν κριτή ριον,
20 έπρόβαλαν οι Φράγκοι, δτι ή ρηθεΓσα εκκλησία μετά τών περί
αυτήν εΤναι ϊδιον αυτών κτήμα, ως αγορασθείσα παρ' εκείνων διά
χοτζετίου και αποδεικτικού έγγραφου, διαλαμβάνοντος τάχα τήν
άγοράν καΐ πώλησιν. 'Αλλά τό χότζέτι τούτο και άποδεικτικόν ην
χωρικόν εγγραφον άγροίκων, διαλαμβάνον έν εΐδει διηγήσεως τήν
25 άγοράν ταύτην, δτι τών περί τήν ρηθεΤσαν έκκλησίαν δένδρων
καΐ του στυηλαίου τά μεν ήμίση προλαβόντως ήγοράσθησαν παρά
τών Φραγκοκαλογήρων, τά δε άλλα ήμίση έμειναν εις χείρας
τών Τωμαίων Αράβων. Επειδή ουν ή πώλησις και αγορά, αδτη
ουκ έ'πι κριτηρίου έγένετο, παρόντων και τών προσώπων, εΤναι
30 προφανέστατον, δτι μήτε αληθινή είναι, μήτε βέβαιος και νόμιμος•
και προς τούτω έμαρτυρήθη παρά πολλών εχλι-ίσλάμιδων και
* Χωρίον τών Ποιμένων τανον λέγεται.
— 247 —
άλλων βίδημύνων αξιόπιστων, έχει πλησίον καΐ πέριξ κατοικούν -
των, δτι ή ρηθείσα εκκλησία ήν άπό αλώσεως τοδ είρημένοο
χωρίου εκκλησία, καΐ 8τι οι του χωρίου τούτου υποτελείς καΐ
ύτυήκοοι πάντοτε έν εκείνη έκκλησιαζόμενοι έτέλουν τα θρησκευ-
τικά των έθιμα και τήν λειτουργίαν των, χωρίς νά τοις γίνεται 5
παρά τίνος έμπόδιον καΐ έπΙ τούτοις εστάλησαν επίτηδες άνθρω-
ποι αξιόπιστοι άπό μέρους της τε ιεράς κρίσεως και του μουτε-
σελήμη προς έξακρίβωσιν του πράγματος έπΙ του τόπου, οϊτινες
αύτοΓς όφθαλμοΐς εΤδον και τήν έκκλησίαν και τα έν αύτη ευρε-
θέντα, είκόνας δηλαδή κανδήλια κανδηλέρια καΐ τράπεζαν τά όποια 10
έφάνησαν καΐ άπεδείχθι^σαν, δτι εΤναι Τωμαϊκά τω δντι καΐ δχι
Φράγκικα. 'Εξ απάντων ουν τούτων, καίτοι έπιστοποιήθη καΐ απε-
δείχθη προφανώς, δτι ή μεν ρηθείσα εκκλησία εκπαλαι εΤναι των
Τωμαίων καΐ υπό τήν χρήσιν και έξουσίαν των, ή δε αγωγή
καΐ στάσις των Φράγκων εΤναι άτοπος καΐ ανυπόστατος, άλλα και 15
τά εις χείρας των Τωμαίων ιερά θεσπίσματα καΐ βασιλικά προ-
στάγματα ούτω διαλαμβάνουσιν, δτι αϊ εις τά χωρία δλα εύρισκό-
μεναι έκκλησίαι των Τωμαίων νά μένωσιν είς χείρας των Τω-
μαίων, χωρίς νά αφαιρώντας άπ' αυτών παρά τίνος, καΐ δτι τά
εντός καΐ έκτος της Ιερουσαλήμ προσκυνήματα δεν άφ<ερώθησαν, 20
ούτε κατά κυριότητα εδόθησαν, μήτε είς το εν μέρος, μήτε είς
τό άλλο, άλλ' εδόθη άδεια νά έκτελώσιν έν τοις ^ηθεΐσι τόποις τά
έθιμα μόνον της θρησκείας των. Τούτων ουν πάντων φανερωθέν-
των εΙς τήν Τψηλήν μου Αύλήν άπό τε' του Ιλαμίου του μουλλδ
της Ιερουσαλήμ καΐ άπό της συν αύτω αναφοράς του έν Βασι- 25
λευούση πατριάρχου των Τωμαίων της Ιερουσαλήμ, άνηνέχθη
ή ύπόθεσις αυτή είς τό βασιλικόν μου κράτος, "να διαιτηθη τά
περί τούτου κατά τήν βασιλικήν μου θέλησιν και άπόφασιν. Εξε-
δόθη λοιπόν αύτοκρατορικόν μου αύτόγραφον, ϊνα ή μεν ρηθείσα
έ)<κλησία μένη κατά τό έκπαλαι είς χείρας τών Τωμαίων, ή δε 30
περί ταύτης τών Φράγκων προς τους Τωμαίους ένόχλησις άνα-
τραπη καΐ άποκρουσ&η. Κατά τήν ίεράν μου τοίνυν βασιλικήν
θέλησιν καΐ άπόφασιν εξεδόθη ό παρών μου υψηλός ορισμός, δι'
— 248 —
ου προστάττω, ϊνα, άμα όπου φθάστ^, σύ τε ό βεζύρης μου, ό
ρηθείς Σίιάμ-βαλιση, χαΐ σύ ό μουλλας της Ιερουσαλήμ χαι οι
λοιποί ένεργήσητε χατά τε τήν εννοιαν καΐ διάληψίν του τα προ-
σταττόμενα άπαραλλάχτως, συμφώνως τη βασιλιχη μου θελήσει
5 χαΐ άποφάσει φερόμενοι, προσέχοντες εις αχρον άπο του να μήν
άχολουθηση τό παραμιχρότερον εναντίον χίνημα. Οδτω γινώσκετε
•χαι τα λοιπά. Έγράφη περί τα τέλη Τεπιουλλεββέλ του 12 35 -ου
έτους έν Κωνσταντινουπόλει.
16.
10 Μετάφρασις συνοπτιχή του παρά του μοολλα της Ιερουσαλήμ δοθέντος ιλαμίου
(αναφοράς) περί της εΙς τό "Αγιον Κουβοάχλιον έξισώσεως ημών |χετά τών
Φράγκων, χατά τήν διάληψιν του υψηλού βασιλιχοΰ ορισμού χαι δηλοιτιχοΰ
της διαιτήσεως τών έν τω Κουβουχλίφ πραγμάτων.
Άναφέρομεν εις τήν Τψηλήν Αύλήν γνωστοποιουντες, δτι του
15 ήδη εσχάτως έχδοθέντος χαι διά βασιλιχου αυτογράφου έπιχυρα>-
θέντος περί της εις τό Κουβούχλιον έζισώσεως υψηλού ορισμού
έπ' αισίοις φθάσαντος καΐ έπι της έν τω ίερω κριτηρι'ω συνελεύ-
σεως του ενδοξότατου Σσάμ-βαλισή Σουλεϊμάν-πασσα χαι τών
μουφτήδων χαι ούλαμάδων χαι μουδερρι'σιδων χαι άγιάνιδων χαι
20 τών λοιπών αρχηγών και προκρίτων, παρόντων και τών άπό μέ-
ρους του γένους τών Τωμαίων και του γένους τών Φράγκων
διορισθέντων πληρεξουσίων επιτρόπων τε καΐ δραγουμάνων, μετ'
επιστασίας άναγνωσθέντός και τών πάντων κατά χρέος της οφει-
λομένης υποταγής έπευφημησάντων καΐ υποταγέντων, έγνωστο-
25 ποιήθη τοις Φράγκοις ή έννοια του υψηλού ορισμού και παρηγ-
γέλθη, δτι επειδή ό έπιμαχόμενος και παρ' αύτοΐς Τάφος του
Ίησοΰ δοζαζόμενος τόπος εΤναι κοινόν έκατέροις προσκύνημα, κατά
τήν του είρημένου ορισμού διάληψιν, ανάγκη πάσα, ϊνα καΐ προ-
σκυνήται κοινώς έζ ϊσου παρ' έκατέρων και καλλωπιζόμενος κο-
30 σμήται καΐ τα της θρησκείας έκαστου έν ίσότητι εκτελώ ντα ι κατά
το άρχαϊον οΓτινες τω υψηλω όρισμώ πειθόμενοι και τάς παραγ-
γελίας άποδεςάμενοι μετ' εύχαρίστου γνώμης παρρησία υπεσχοντο,
δτι θέλουσιν εξακολουθήσει τά προσταττόμενα άπαρα^άτως εΙς τό
— 249 —
έζης, άνευ τινός άντιλογίας καΐ έριδος. Και δή, μέ το νά ήσαν
τεθειμένα έμπροσθεν της θύρας τοΰ ρηθέντός Μνημείου άπό μεν
των Φράγκων τέσσαρα μανουάλια, άπό δέ των Τωμαίων δύο μ(5-
νον, προσετέθησαν ετι δύο μανουάλια από μέρους των Τωμαίων
δια τήν ισότητα, χαΐ έγένοντο και αυτών τέσσαρα* ετι, έπάνωθεν 5
της θύρας του Μνημείου εζωθεν, με τό να εΐχον οι Φράγκοι τήν
εΙκόνα των τεθειμένην έπΙ της εικόνος των Τωμαίων, της έν
τω τοίχω έπΙ μαρμάρω λελαζευμένης εκπαλαι, καί δεν έφαίνετο
ή ε?κών των Τωμαίων, έτυήρίΚ] άνώτερον ή Ρηθείσα εΐκών των
Φράγκων καΐ έφάνη ήδη ή των Τωμαίων, καΐ οδτω φαίνονται 10
καΐ αι των δύο φυλών εικόνες ές ίσου. Ωσαύτως καΐ ή έπΙ της
θύρας του Μνημείου εσωθεν είκών τών Φράγκων, ούσα τεθειμένη
έπι της λελαξευμένης ανέκαθεν εικόνος τών Τωμαίων, έτυήρθη
και αδτη άνώτερον, και ούτως έφάνη και ή τών Τωμαίων ετι,
τών δύο πέτρινων αναβαθμίδων τών εις τό δωμάτιον τοί5 ειρη- 15
μένου Μνημείου άναγουσών ή μεν προς βορραν αφέθη ε?ς χείρας
τών Φράγκων, ή δέ προς μεσημβρίαν εδόθη τοις Τωμαίοις προς
έξίσωσιν προσέτι, της επάνω του τάφου προς βορραν τεθείσης
άπό μέρους τών Φράγκων εικόνος άρ&είσης, ετέθησαν δυο εικόνες
ισομεγέθεις, ή μεν άπό μέρους τών Φράγκων, ή δέ άπό μέρους 20
τών Τωμαίων δια τήν ισότητα* ομοίως, καΐ του επάνω του Μνή-
ματος άπό μέρους τών Φράγκων τεθεΐ|ΐένου αργυρού περβαζίου
(περιθεωρίου) άρθέντος, ετέθη άντ' εκείνου άλλο, τό μεν ήμισυ
τούτου άπό μέρους τών Φράγκων, τό δ' άλλο ήμισυ άπό μέρους
τών Τωμαίων προς έζίσωσιν, και Ικαστον γένος έθετο έζ ϊσου 25
έπι του αναλογούντος αύτώ ημίσεως, ή τμήματος, άνά Εξ μικρά
κανδηλέρια• ωσαύτως, καΐ τά έπάνωθεν του Τάφου κρεμάμενα
κανδήλια, τά μέν τών Τωμαίων δντα είκοσιέν, τά δέ τών Φράγ-
κων δεκατρία, κατεβιβάσθησαν ^πό τά τών Τωμαίω> οκτώ, γε-
νόμενα και τά τούτων δεκατρία, δια τήν Ισότητα. Όμοίως, και 30
εις τον γυρον μέν του μικρού κουμπέ, όπου είναι επάνω του ρη-
θέντος Μνημείου, μέ τό νά εΤναι κρεμάμενα άπό μέρους τών
Φράγκων δώδεκα κανδήλια, ε?ς τό μέσον δέ εν κανδήλι, έκρεμά-
— 260 —
σθησαν καΐ από μέρους των Τωμαίων δλλα τόσα ισάριθμα προς
έξίσωσιν ετι, των προς χαλλωπισμόν χαΐ σκέπην του ρηθέντος
Μνημείου άπό μέρους των Φράγχων άπηωρημένων περτέδων χαί
παραπετασμάτων άρθέντων, ετέθησαν χαΐ άπηωρήθησα^; άλλοι
5 τμηματιχώς χαΐ διηρημένως, οϊ μεν άπό μέρους των Φράγχων^
οΓ δε άπό μέρους των Τωμαίων, δώ τήν ισότητα- τό αυτό έγε-
νετο χαΐ εΙς τόν μουσσαμαν τον επί της θύρας χαι του προαυ-
λίου του ρηθέντος Μνημείου χρεμάμενον. Προσεπιτούτοις παρηγ-
γέλθη τοις εϊρημένοις Φράγχοις, Γνα χαΐ τό σάρωμα χαι πάστρευμα
10 του Μνημείου γένηται είς τό έξης παρ' έχατέρων τών μερών,
τόσον εις τά εσωθεν χαΐ εςωθεν, δσον χαΐ είς τά έπάνωθεν χαι
γύροθεν αυτού, εξ ίσου χαΐ άπό τά δύο έθνη• ομοίως, χαι τά
είς τάς έορτάς χαι πανηγύρεις έχάστου γένους προς εύπρέπειαν
χαΐ χαλλωπισμόν τιθέμενα κανδήλια χαι χανδηλέρια, ϊνα τίθωνται
1δ παρ' έχατέρων έζ ϊσου, χωρίς να ένοχλη χαΐ έπεντίθεται θάτερον
γένος θατερω. Τούτων ουν οδτω διαιτηθέντων καΐ τελειωθέντων,
χαΐ είς τό μετά ταύτα είρηνιχώς χαΐ φιλίως συνδιάγειν προς αλ-
λήλους παραγγελθέντων, διόλου ήρθη έχ μέσου αυτών ή μέχρι
τούδε μεταςύ τών δύο φυλών τρέχουσα ερις χαΐ διχόνοια, χαι έλα-
20 ^εν 6 χατά τήν αύτοχρατορικήν άπότομον θέλησιν χαΐ άπόφασιν
έχδοθεις υψηλός ορισμός τήν προσήχουσαν ένέργειαν. Έξαιτουσι
δε οί Τωμαΐοι, ινα έχδοθη υψηλός βασιλικός ορισμός, διαλαμβά-
νων και έπιτάττων, δπως ή ανωτέρω διαληφθεΐσα διαίτησις εχη
τό κύρος και μένη άμετάτρεπτος. Ταύτα μεν προς είδοποίησιν
25 έν εΐδει αναφοράς• 6 δέ ορισμός και ή άπόφασις κεΓται παρ' 6-
μΓν. Έγράφη περί τά μέσα Τετζεπίου του 1235-ου έτους. —
Ό δούλος και εύχέτης του Ύψηλου Δεβλετίου, 6 ίμάμης του
πρώην υπάτου Χασάν-πασσα, Χουσεΐνης καδής της Ιερουσαλήμ.
17.
30 Μετάφρασις του χατά τό διαληφΙ^έν ανωτέρω Ιλά(ΐιον έχ^οθβντος
χαΐ $ιά βασιλιχου αυτογράφου έπιχυρωθέντος ύψηλοΰ ορισμού.
Τό βασιλικόν αύτόγραφον «Ό παρών ημέτερος υψηλός όρι-
— 251 —
σμός Ιστ' δν θέλη θεός, έχέτω το χ5ρος, χαΐ από τοδ να συμβαίνη
άπ' εναντίας αύτου κίνημα, μεγάλη γενέσθω άποχης προσοχή».
Ό ορισμός.
Άλλ' έπει^ χαί ο^χοζ 6 ορισμός εΤνοκ τοΐς προεχ^οθεΐσι χαι μεταφρασθεΐσιν
όρισμοΐς σύμφωνος χαι απαράλλαχτος, προς αποφυγήν της ταυτολογίας δέν μετεφράσ&η 5
δλος, άλλα τα παρατιατιόντα:
Κατά τόν προλαβόντως τω 1233-ω ετει εκδοθέντα καΐ διά
βασιλικού αυτογράφου έπικυρωθέντα υψηλόν όρισμόν εΤχεν έκδο&η
καΐ εσχάτως τω 1234-ω ετει δλλος υψηλός μου ορισμός, και
ούτος διά βασιλικού μου αυτογράφου επικυρωμένος, περί της έξι- 10
σώσεως και ανενόχλητου άπό των Φράγκων εκτελέσεως των θρη-
σκευτικών εθίμων και της λειτουργίας των Τωμαίων έπΙ του τό-
που του Τάφου του Ίησου δοξαζομένου παρ' αύτοΓς, του δντος
κοινού έκατέρων των μερών προσκυνήματος• του οποίου εσχάτως,
ως εΤρηται, εκδοθέντος υψηλού ορισμού, εις έπήκοον πάντων 15
έπι συνελεύσεως άναγνωσθέντος, καΐ της εννοίας αύτου έκάστω
είδοποιηθείσης καΐ της έζισώσεως έκατέρων των μερών έπι του
είρημένου τόπου ένεργηθείσης, και ούτω της Ιριδος και διχόνοιας
έκ μέσου άρθείσης και παυσαμένης, καθά διελάμβανον τά τε άπό
μέρους σου του Σσάμ - βαλισή σταλέντα γράμματα, και το άπό 20
μέρος σου του μουλλα της Ιερουσαλήμ σταλέν ίλάμιον, και ή των
λοιπών ουλαμάδων και εντοπίων Ίεροσολυμιτών κοινή αναφορά
καΐ άρζιμαχζάριον έν οΓς προς τούτοις διελαμβάνετο, 8τι οι Τω-
μαΤοι έζαιτοΰσιν, δπως έκδοθη έντονώτερον επικυρωτικός του προ-
εκδοθέντος υψηλού ορισμού καΐ έτερος βασιλικός μου ορισμός, Γνα 25
εχη ές άεΐ τό κύρος. Εκδοθείς τοίνυν ό παρών μου έντονος υψη-
λός ορισμός, ό και διά βασιλικού μου αυτογράφου επικυρωμένος,
αποστέλλεται προς ύμας. Γινώσκοντες ουν ύμεΐς οί διαληφθέντες,
δ τε πασσας του Σσαμίου και ό μουλλάς της "Ιερουσαλήμ καΐ οί
μουφτήδες καΐ οί λοιποί άγτ^άννιδες και πρόκριτοι, δτι ό είρημένος 30
έπιμαχόμενος τόπος δεν είναι αφιερωμένος, ούτε κατά κυριότητα
δεδομένος εΙς κανένα έθνος, άλλα προς έκτέλεσιν μόνον τών θρη-
σκευτικών έκαστου γένους εθίμων και προς καλλωπισμόν παρ' έκα-
τέρων τών μερών έζ ίσου και προς προσκυνησιν, και δτι κατ'
— 252 —
•
οϋδένα τρόπον δεν είναι βασίλιχή μας θέλησις εΙς τό να γίνεται
εις τό έξης χαΐ μέχρι τριχός εναντίον του υψηλού τούτου ορισμού
χίνημα παρ' ούδενός, θέλετε προσέχει ακριβώς του να μήν έπι-
τρέττητε να γίνεται τό παραμικρότερον εναντίον χίνημα. Ούτω γι-
5 νώσκετε χαι τά λαπά τοΰ όρισμοϋ. Έγράφγ] περί τά μέσα Μουχαρρεμίου
του 1236 -ου έτους έν Κωνσταντινουπόλει .
18.
Μετάφρασις τοΰ ύψηλοΰ διά βασιλιχοα αυτογράφου βχ^ο&έντος ορισμού του βουλ-
τάν Μοοράτη δ' δο^ντος τω πατριάρχη θεοφάνει μετά την κρισολογίαν
10 τήν (χετά των * Αρμενίων.
Τό έπι τ^ αναφορά (τελχίζι) τοΰ υπάτου έπιγραφέν βαβιλιχόν αύτόγραφον:
ιΔιά νά είσέρχωνται πρώτον οι Τωμαΐοι, να δώσης όρισμόν».
Ό ορισμός.
Άπό μέρους του έν Ιερουσαλήμ πατριάρχου τών Τωμαίων
15 εστάλησαν άνθρωποι εις την Τψηλήν μου Αύλήν χαΐ δι' αναφοράς
των άνήγγειλον, δτι έν ω εΤχον συνήθειαν άπ' αυτής της αλώ-
σεως νά έμβαίνωσιν οι Τωμαΐοι πρώτον εις τόν ναόν του Κά-
μαμε και νά προηγούνται εις τήν προσκύνησιν του επιφαινομένου
Φωτός και εις τάς λοιπάς συνήθεις λιτανείας, τών λοιπών φυ-
20 λών, δηλαδή Αρμενίων, Γκτ,ουρτζήδων, Φράγκων και Χαπεσίων,
και έν ω εΐναι συνήθεια νά έκτελώσιν α'ι είρημέναι φυλαΐ τά
έθιμα της θρησκείας των κατά τάξιν μετά τους Τωμαίους, έλθών
τις ήδη άπό τήν Κιζιλπασίαν (Περσίαν) Γοργόρης τουνομα, και
συναθροίσας και άλλους τινάς Αρμενίους, ήνωσαν έαυτοΤς καΐ
25 τους κριτάς, και δυνάμει χρημάτων λαβόντες εις χείρας έγγραφα
τίνα, άπ' εναντίας τε τοΓς ίεροΓς τών πάλαι βασιλέων και τϊ) αρ-
χαία συνη&εί(^ κινούμενοι, προηγούνται τώ.ν Τωμαίων καΐ έκτε-
λοΰσι τά έθιμα των πρό αυτών, άδικουντες αυτούς και τόν πα-
τριάρχην. "Ο&εν παραστάντες έπι δφανίου έδειξαν οι ΤωμαΓοι
30 τά άνά χεΐράς των βασιλικά Ιερά έγγραφα• ομοίως έδειζαν καΐ οί
Αρμένιοι έγγραφα τίνα καΐ εκρίθησαν ενώπιον τών καζασκέριδων
Ανατολής καΐ Τούμελης, και απεδείχθησαν τά μεν τών Αρμε-
νίων έγγραφα ψευδή και δυνάμει χρημάτων παρμένα, τά δε τών
Τωμαίων βασιλικά προστάγματα αληθή και βέβαια* έφ' ω καΐ οι
-253 —
ρηθέ^/τες χρεταΐ ώρισαν άποφασιστικώς, δτι το δίκαιον χαΐ τα πρω-
τεία εΤναι τών Τωμαίων, χαΐ άνέφερον τήν ύπόθεσιν εις τό κρά-
τος μοϋ. Εξεδόθη λοιπόν δια βασιλικού μου αύτογρά'^ου επικυ-
ρωμένος υψηλός ορισμός, Ι'να το γένος των Τωμαίων και 6 πα-
τριάρχης των προηγεΤται πασών των έίλλων φυλών, καΐ πρώτοι δ
εισέρχωνται εΙς τόν ναόν καΐ εις τά λοιπά προσκυνήματα, και
πρώτοι έκτελώσι τά θρησκευτικά των έθιμα και προσκυνώσι και
λιτανεύωσι καθ' έκάστην έσπέραν, καΐ θυμιώσι και άναγινώσκωσι
τό Εύαγγέλιον καΐ δπτουσι κηρία άπο το ειρημένον Φώς, και
προπορεύωνται αυτοί τε και ό πατριάρχης των άπό τους Άρμε- 10
νιους, Φράγκους, "Ιβηρας κΛι Άβησινους καΐ άπο τάς λοιπάς
φυλάς. 'Άν δε οί Αρμένιοι, η και άλλαι φυλαί, μή πειθόμενοι
εις τόν παρόντα ήμετερον υψηλόν όρισμόν ήθελον εμφανίσει έγ-
γραφα τίνα, ή χοτζέτια νομικά, και ήθελον ζητήσει τά πρωτεία
των Τωμαίων, τά τοιαύτα έγγραφα ληφθέντα άπό τάς χεΐράς 15
των και έν σακέλλη σφραγισθέντα νά σταλώσιν εις τήν Τψηλήν
μου Αυλήν, διά νά παιδευθώσιν οί ταύτα τολμήσαντες αυθάδεις•
καΐ συνελόντι φάναι τό γένος τών Τωμαίων και ό πατριάρχης των
νά προηγώνται πασών τών άλλων φυλών, και έν τω ναώ καΐ
έν τοις λοιποΐς προσκυνήμασι• τους δε άπειθώς και έναντίως τω 20
ήμετέρω τούτω όρισμω φερομένους καΐ έν πεισμονή παρενοχλούν-
τας καΐ βλάβη ν επιφέροντας τοις Τωμαίοις νά παιδεύετε, καθώς
πρέπει, φερόμενοι κατά νόμους και κατά τους κανόνας της πα-
λαιάς συνήθειας. Οδτω γινώσκετε, τόν δέ παρόντα μου ιερόν όρι-
σμόν μετά τήν άνάγνωσιν θέλε-ίε αφήσει είς χείρας τών Τω- 25
μαίων. Έγράφη περί τά μέσα μηνός Σεφέρ του 1044-ου έτους
έν Κωνσταντινουπόλει.
19.
^ Μετάφρασις του ύψηλοΰ ορισμού του διά βαβιλικοΰ αυτογράφου έττιχυρω-
θέντος χαι τω πατριάρχη Παϊσίω παρά του σουλτάν Μεχμ.έτη δ' 30
μετά τήν χρισολογίαν τών Αρμενίων έπιδοθέντος.
Τό έπΙ τω όρισμω βασιλικόν αύτόγραφον «Κατά τους άχδινα-
μέδες όποί5 εδόθησαν εις τον καιρόν του χαζρέτι '^'Ωμερ και του
— 254 —
προγόνοα μοο ΣελΙμ έδωκΑ τήν ένέργειαν, χαΐ οί Αρμένιοι να
μην ένοχλωσι».
Ό ορισμός.
Ό έν Ιερουσαλήμ πατριάρχης των Τωμαίων μετά τών έν
δ τη επικράτεια μου υποτελών Τωμαίων και χαλογήρων έδωκαν εις
τήν Τψηλήν μου Αύλήν άναφοράν, άναγγέλλοντες, 8τι "τα έν
Ιερουσαλήμ έντος καΐ έκτος προσκυνήματα, ήτοι 6 ναός μέ δλα
τά έν αύτη προσκυνήματα καΐ τα λοιπά εντός της Ιερουσαλήμ
και έκτος ευρισκόμενα προσκυνήματα και εκκλησίας, και αϊ λοιπαί
10 χριστιανικά! φυλαΐ μέ τά αφιερώματα καΐ προσκυνήματα των, άπό
τον καιρόν του κυριεύσαντος τήν Ιερουσαλήμ ^Ωμερ-Χαττάπ, κατά
τήν διάληψιν του δοθέντος ήμΐν παρ' αυτού άχδιναμε, ήσαν υπό
τήν κυριότητα τών Τωμαίων • κατά τόν ρηθέντα δε άχδιναμε
εδόθησαν καθεξής και παρά τών προπαρελθόντων βασιλέων του
15 τε σουλτάν Σελίμη καΐ του σουλτάν Σουλεϊμάν επικυρωτικοί προ-
σάλληλοι ορισμοί, ομοίως και τταρά του σουλτάν Άχμέτη. Άλλ'
οΊ Αρμένιοι προλαβόντως, με τό νά έςέβαλον άπατηλώς όρισμόν
κατά διάληψιν ^ένός χοτζετίου όπου έδειζαν, έκυρίευσαν τους τοΤς
Τωμαίοίς έξίδιασμένους τόπους και τά κλειδία των"• τό όποιον
20 άνηγγέλθη τω μακαρίτη θείω μου σουλτάν Μουράτη, και έκρισο-
λογήθησαν μετά τών Αρμενίων έπι της ίερας κρίσεως περί τών
διαφερομένων αύτου τόπων, και απεδείχθη δτι οΕ έπιμαχόμενοι
είρημένοι τόποι ήσαν υπό τήν κυριότητα τών Τωμαίων καΐ ούδε-
μίαν μετοχήν εΤχον οι Αρμένιοι τούτων. "Οθεν εδόθη μετά τήν
25 κρισολογίαν εις τους Τωμαίους νομικόν περί τούτου άποδεικτικόν
και μετά τούτο και ορισμοί υψηλοί διά βασιλικών επικυρωμένοι
αυτογράφων, καΐ μάλιστα μέ τό νά δίδωσι κατ' έτος ανά χίλια
γρόσια εις τό τζαμί του άοιδίμου σουλτάν Άχμέτη διά λάδι,
κατά τά τότε γενόμενα ίσχυρά βασιλικά έγραφα καΐ αποδεικτικά,
30 έμποδίσθησαν άπό του νά προξενώσι^ εις τους Τωμαίους ένό-
χλησιν. 'Αλλ' αυτοί δολίως πάλιν κινηθέντες και προτείνοντες,
δτι οί ρηθέντες Χαμπέσιοι είναι εις αυτούς υποκείμενοι και γία-
μάκιά των ένεφάνισαν πάλιν τόν δνπερ προλαβόντως κατ' άπάτην
- 255 —
χαΐ δόλον ένελαβον όρισμόν δθεν χαΐ έχρισολογήθησαν πάλιν έπΙ
Διβανίοα ενώπιον των υπέρτατων χριτών χα ι βεζυράδων μου. ΚαΙ
των έγγραφων χαΐ άποδειχτιχών έχατέρων των διαφερομένων με-
ρών θεωρη&έντων απεδείχθη, δτι οι είρημένοι Κόπται χαΐ Χα-
πέσιοι καΐ τά προσκυνήματα των εΤναι ύποχείμενα είς τους Τω- 5
μαίοος, καΐ δτι ή αγωγή των Αρμενίων εΓναι αυτόχρημα πονη-
ρία και δόλος• διύ καΐ κατά τά ε?ς χείρας των Τωμαίων σωζό-
μενα Ιερά θεσπίσματα και νομικά έγγραφα έδό&η τοις Άρμενίοις
ή νομική άπόχρισις και τοις Τωμαίοις απεφασίσθη νομικώς το
δίκαιον. Άνενεχθείσης λοιπόν της υποθέσεως εις το βασιλικόν μου 10
κράτος δι' αναφοράς καΐ τελχιζίου, έζεδόθη βασιλικόν μου ιερόν
αύτόγραφον, δτι οι Χαπέσιοι και τά προσκυνήματα και οί τόποι
των με τά παρεπόμενα και άκόλου&ά των, και τά κλειδία τών
δυο θυρών με το νά ήτον άνωθεν καΐ έξ αρχής τών Τωμαίων,
κατά τον είς χεΤράς των σωζόμενον άχδιναμέν, νά μένωσι πάλιν 15
υπό τήν κυριότητα των, και είς το έξης μήτε οι Αρμένιοι, μήτε
άλλη καμμία φυλή, κατ ούδένα τρόπον νά ένοχλή και έπεμβαίνη
τοϊς Τωμαίοις• έφ' ω εξεδόθη και ό παρών ημέτερος υψηλός ορι-
σμός, καΐ απεστάλη προς υμάς* του οποίου φθάσαντος, θέλετε
ενεργήσει τά έν αυτω διά βασιλικού μου αυτογράφου έπιταττό- 20
μένα. Και οι μέν ΤωμαΙΌι, κατά τά είς χείρας των σωζόμενα
{ερά θεσπίσματα και άχδιναμέν του τε χαζρέτη "^Ωμερ και τών
λοιπών βασιλέων και του πατρός μου σουλτάν Ίπραχιμ-χάν, νά
εχωσιν υποκειμένους τους Γκχουρτζήδες, Χαπεσίους και Συριανούς,
και υπό τήν κυριότητα των τά προσκυνήματα και αφιερώματα των 23
και τους τόπους των με τά ακόλουθα των όμοίω,ς και τά έν τω
ναω του Κάμαμε έξιδιασμένα αύτοΐς μέρη καΐ προσκυνήματα• οι
δέ Αρμένιοι νά μήν ένοχλώσι τους Τωμαίους διόλου. Και δν
ήθελον κινήσει εΙς τό έξης άγωγήν τίνα κατά τών Τωμαίων, νά
μήν εισακουωνται τό παράπαν, άλλα νά ενεργείται άπαραβάτως 30
παρά πάντων τών εξουσιαστών και ηγεμόνων και τών λοιπών
ό παρών μου υψηλός ορισμός, ό διά βασιλικού μου εκδοθείς αυτο-
γράφου, άπεχομένων έχ παντός τρόπου κίνημα. Οδτω γινώσκετε•
10
— 256 —
τω Εερω μου σημείφ πείθβσδε. Έγράφη περί τά τέλη Τεπ(θθλ-
λαχίρ του 1067-οϋ έτους έν Κωνσταντινουπόλει.
20,
Μετάφρασις του από του βασιλιχοΰ στρατοπέδου εκδοθέντος το δεύτερον υψηλού
ορισμού παρά του αύτου σουλτάν Μεχριέτη δ', έπιχορωτιχου του προεχδο-
θέντος, περί των έν Βηθλεέμ Χαπεσιανών χαι του χήποο αότών
χαΐ του Αγίου Σπηλαίου.
Ό των Ιεροσολύμων πατριάρχης των Τωμαίων Παΐσιος άπέ-
στειλεν εις τό πανευτυχές βασιλιχσν μου στρατόπεδον άναφοράν
του, δτι έχοντες μεταξύ των οΐ Τωμαΐοι χαΐ Αρμένιοι διαφοράς
καΐ στάσεις έκρισολογήθησαν προλαβόντως περί τούτων έπΙ πα-
ρουσία των υπέρτατων χαζασχέριδων χαι βεζυράδων- οί όποιοι
θεωρήσαντες τά εις χεΤρας των Τωμαίων σωζόμενα ιερά προ-
στάγματα καΐ βασιλικά θεσπίσματα χαΐ αυτόγραφα, τά άπό μέρους
15 του τιμίου προφήτου καΐ άπό μέρους του ένδοξου *Ωμερ-Χαττάπ
και άπό μέρους των μεγίστων καΐ αειμνήστων προκατόχων μου,
του τε σουλτάν Σελιμ καΐ του σουλτάν Σουλεϊμάν και του σουλτάν
Μουράτ καΐ των λοιπών δεδομένα, και άνακρίναντες τήν διαφοράν
αυτών ανήγγειλαν δι' Ιδίας των νομικής αναφοράς τήν υπόθεσιν
20 προς τό βασίλειόν μου κράτος. Κατά τήν νομικήν ουν άπόφασιν
εξεδόθη αύτοκρατορικόν μου αύτσγραφον, Ι'να τά ανέκαθεν εις χεΤ-
ρας τών Τωμαίων ευρισκόμενα μοναστήρια καΐ προσκυνήματα
μένωσι πάλιν επικυρωμένα τοις Τωμαίοις κατά τό εκπαλαι, και
Ίνα μή παρενοχλώσιν αυτούς έπεμβαίνοντες οί Αρμένιοι• έφ' ω
25 και μουπασσίρης εστάλη επίτηδες, Υνα κατά τόν εκδοθέντα ύψη-
λόν μου όρισμόν έπιστρέψη εκείνα προς τους Τωμαίους κατά τό
εκπαλαι, και Ινα παύσωσιν εις τό εξής οί Αρμένιοι παρενοχλουν-
τες και άδικουντες τους Τωμαίους, 'Αλλ' οί Αρμένιοι τω της
Γάζης έπάρχω ΧουσεΓνη έπιστηριζόμενοι καΐ τω διά βασιλικού μου
30 αυτογράφου έκδοθέντι υψηλώ όρισμώ άπειθώς φερόμενοι, και τξ
αρχαία τάξει και συνήθεια άπ' εναντίας κινούμενοι, βιαίως και
δυναστικώς κατεξουσιάζουσι τό μοναστήριον του αγίου Ιακώβου τών
Γκ^ουρτζήδων μετά του περί αυτό κήπου αυτού και τών πάρε-
— 257 —
πομενων αύτω. Κατακραιουσι προσέτι και τψ έν τη Βηθλεέμ σίδη-
ραν πόρταν καΐ το κλειδί αυτής και τα έπάνωθεν δντα βακοαφικά
οικήματα των Χαπεσιων, καΐ τον αντικρύ τούτων κήπον, άδικουν-
τες μεγάλως τους Τωμαίους. Ταΰτα πάντα.^ ως εϊρηται, άναγ-
γειλας έξητησατο, ϊνα έκδοθη καΐ ηδη έντονώτερος υψηλός βασι- 5
λικδς απότομος ίερόζ μου ορισμός, επικυρωτικός του προεκδοθέν-
τος, δπως τά ρηθέντα μοναστήρια και οι τόποι καΐ οι κήποι έπι-
στραφώσιν εΙς χεΐράς των, και δπως προσταχθώσιν οί Αρμένιοι
να παυσωσι του λοιπού αυτοί τε και αϊ λοιπαΐ φυλαι παρενο-
χλουντες και έπεντιθέμενοι τοΐς Τωμαίοις. Εξεδόθη τοίνυν ό πα- 10
ρών υψηλός βασιλικός μου έντονος ορισμός, και προστάττω ϊνα
ένεργηθη κατά τον ανωτέρω είρημένον τρόπον, και Γνα τά ρη-
θέντα μοναστήρια και οι κήποι και οί λοιποί τόποι παραδοθώσιν
εις χείρας των Τωμαίων, κατά τό εκπαλαι, και ϊνα έξουσιάσωσιν
αυτά παραλαβόντες οί ΤωμαΓοι, και ϊνα 6 έν μέσω του κήπου 15
νεωτερισθείς τοίχος κατεδαφισθή, καΐ ϊνα εις τό έξης μήτε οί
Αρμένιοι μήτε άλλο έθνος παρεμποδιζη και παρενοχλη τους Τω-
μαίους άπ' εναντίας του διά βασιλικού μου αυτογράφου προλαβόντως
εκδοθέντος ύψηλοΰ ορισμού και του ήδη εσχάτως εκδοθέντος• τον
όποιον θέλετε ενεργήσει άπαραβάτως, χωρίς νά παραδράμητε ουδέ 20
κεραίαν τους δε άπειθουντας και Ιναντιουμένους θέλετε φανερώσει
δι' αναφοράς και ίλαμίου εις τό βασιλικόν μου στρατόπεδον, ϊνα
γένηται αύτοΐς ή προσήκουσα και ανάλογος παιδεία κατά τον έξης
έκδοθησόμενον ύψηλόν μου όρισμόν. Ούτω γινώσκετε* τω ίερω
σημείω πείθεσθε. Έγράφη περί τάς αρχάς του Μουχαρρεμίου 25
του 1068 -ου έτους έν τω πεδίω του Τζ^απή-πασσα.
21.
Μετάφραβις του υψηλού όρισ{χοϋ, του ύστερον χαΐ δια βασιλικού έπιχυρωθέν-
τος αυτογράφου, του επιδοθέντος τω πατριάρχτ^ κυρ Πολυκάρπω ^ιετά την
κρισολογίαν την (χετά τών Αρμενίων γενομένην περί της άνοι- ^0
κοδο^λήσεως του πυρποληΟέντος ναοΰ της Αναστάσεως και τών
λοιπών προσκυνημάτων.
Τό έπι του ορισμού βασιλίκόν αύτόγραφον «Ό παρών ημέ-
τερος ιερός ορισμός, ό την εννοιαν του ίλαμίου διαλαμβάνων, του
III. 17
— 258 —
π6ρ(6χοντ(5ς τόν μετά τήν χρίσεν και διαδοχασίαν έν αμοιβαία έχα-
τέρων των μερών ευχαριστήσει γενομενον συμβιβασμόν, ενεργεί -
σθω και μηδεις άντιβαινέτω, άπαρεγχείρητός τε του λοιπού και
απαράβατος διατηρείσθω».
5 Ό όρισμ.ός *. %
Ό διχαστιχώτατος κριτής των Μουσλιμάνων, δ δριστος δι/α-
στής των Μονοθεϊτων, ή πηγή της μαθήσεως καΐ άλη&ους γνώ-
σεως, ό φέρων τάς σημαίας του νόμου καΐ της πίστεως, ό κλη-
ρονόμος της σοφίας τών προφητών και αποστόλων, ό οίκειωμέ-
10 νος τω άπείρω του βοηθού θεοΰ έλέει, ημέτερε δέσποτα, κριτά
της Ιερουσαλήμ, αύζηθείησα^; αΐ άρεταί σου• και καυχήματα τών
ακριβέστατων σοφών, ό μουφτής και οί ούλαμάδες, αύξηθείη ή
σοφία σας• και καυχήματα τών προκρίτων και ένδοξων, δ τε
μουτεσελλήμης της σημαίας της Ιερουσαλήμ και οι άγ^άννιδες καΐ
15 οί έξουσιασταί, αύξηνθείη ή δόξα υμών και καυχήματα τών ομοίων
και όμοταγών, οΐ έν τω τόπω πρώτοι και τελεσιουργοι και ων ό
λόγος ισχύει, αύξηνθείη ή ύπόληψις υμών. Φθάσαντος του παρόν-
τος υψηλού βασιλικού μου σημείου, γ^;ωστόν έστω πασιν υμΐν, δτι
εΙς τήν ύψηλήν ύπατικήν μου πόρταν συγκροτηθεί σης ίερας συνε-
20 λεύσεως παρά τών δι' αδείας του σσεϊχουλισλάμη διορισθέντων σο-
φωτέρων πάντων τών ακριβών σοφών, του πρώην μεν Άνατόλ-
καζασκερή, ήδη δε βαθμόν Τούμελης έχοντος, Μουχάμεδ Έμίνη,
υίου του προπρώην υπάτου Έμίν-πασσα, και του πρώην μεν Σταμ-
πόλ-καδισή, νυν δε βαθμόν Άνατόλ-καζασκερλικίου έχοντος, Μου-
26 χαμέδ Ταχίρη (ων ό ύψιστος θεός διατηρείη τήν σοφίαν), πα-
ρόντων συν αύτοΐς και συνδιορισθέντων τών ενδοξότατων μουδερρί-
σιδων, τών υπογραμμών τών αληθών σοφών, του ήδη φετβα έμινή
Μουχαμέδ Τασσίδη και του ήδη κασάμη-άσκερή ΣεγΙδ Σουλεϊμάνη
(ων αύξηνθείη ή μάθησις) και τών μεγιστάνων του 'ϊψηλου μου
1 Έν τω χρασπέδω διά χειρός ου του συγγραφέω;, αλλ* έτέροϋ τίνος* «Ουτός έστιν 6
δικαιότατος χαι χρησιμώτατος ήιι-ΐν πρώτος ορισμός του σουλτάν Μαχμούτ β', έχοοί)εις
χατά τό 1224 χαι ανατραπείς παρά του αύτοΰ εις τά χαιριώτατα με δεύτερον αύτοΰ
όρισμόν, χατά τό 1228, δόλω χαι άπάττ) τών Αρμενίων, ή μάλλον εΙπεΐν χραβέοις
δπλοις».
- 259 —
Δεβλετίου, των καυχημάτων των ενδοξότατων καΐ εντιμότατων,
τοδ ήδη ρείσ-ουλ-χ^ουτάπ του ρεκ^άπι-χουμαγ^ουνίου μου ΣεγΙδ-Μου-
χάμεδ-ΈμΙν-Βαχίδη καΐ του πρώην δεφτερδάρη του ρεκ^άπ-χουμα-
-γΐοοψ.οο μου Γ^ουσούφ - Άγγίάχη, καί του ήδη έπιστάτου του
πλουσίου μου τερσχανέ Αχμέτ Άζίζη (ών διατηρηθείη ή δόξα), δ
οΐ έπΙ τη άγωγη της κατωτέρω ρηθησομένης υποθέσεως έκ μέ-
ρους του Αρμένικου ε&νους κατ' εκλογή ν διορισθέντες επίτροποι,
δ τε Πογώσης υίος του Κιρκόρ, δ καΐ επίτροπος του εν Ιερου-
σαλήμ πατριάρχου των Αρμενίων, ό κεχαγιάς των σαρράφιδων
Καραπέτης υιός του Κασπάρ, ό σαρράφ Ώβανέζης υίος του Ου- 10
ζοίϊν-Άρετουν, ό σαρράφ ' Κ ιλουζόγλους Αντώνης υίός του Μικαέλ,
ό σαρράφ Κιρκόρης υιός του Κεβόρκ, 6 γραμματικός του Τιγκίρ-
ογλου Μηνάσης υιός του Πογώς, ό παρουττζή Άρακέλης υιός του
Νικογώς, συμπαρόντων έν ταΐς άλλεπαλλήλαις ταύταις συνελεύσεσι,
ταϊς περί ταύτης της υποθέσεως γενόμενα ις, καΐ των έκ μέρους 15
του Τωμαϊκου έθνους κατ' έκλογήν διορισθέντων επιτρόπων, του
τε θεσσαλονίκης μητροπολίτου Γερασίμου υίοΰ του Ιωάννου, του
μητροπολίτου Ικονίου Κυρίλλου υίοΰ του Βασιλείου, του κεχαγιδ
του Ιεροσολύμων πατριάρχου Μητροφάνους υίου του Νικόλα, του
χαζνεδάρη του αύτου πατριάρχου Προκοπίου υ'.οΰ του Χάννα υίου 20
του Φάχρι, και του Νικολάκη Καστρινού υίου του Θεοδώρου, διε-
ξοδικώς έκθέσαντες τήν ύπόθεσιν, τους Τωμαίους διενάγοντες, έδω-
καν άναφοράν εΙς τό και τη σελήνη Ισα λαμπρόν βασιλικόν μου
ρεκιάπιον, δτι, έν ω τό πάλαι οι Αρμένιοι εΤχον κοινώς μέν και
εξ ίσου μετά των Τωμαίων τον έν μέσω της [μεγάλης εκκλησίας 25
Κάμαμε λεγομένης Τάφον του Ίησου (κατά τήν δόξαν των) καΐ
τήν Άποκαθήλωσιν καΐ τόν Γολγοθαν καΐ τό έν Βηθλεέμ Στυή-
λαιον, έν ω έγεννήθη 6 Ίησους, και τόν τάφον της δεσποίνης Μα-
ριάμ, καθώς διαλαμβάνουσι καΐ τά άνά χείρας αυτών σενέτια,
ιδίως δέ έκυρίευον μόνοι οι Αρμένιοι τό άνω καΐ κάτω του Κα- 30
που - Ιτζερισή μέν λεγομένου τόπου, εντός δέ της ρη&είσης εκκλη-
σίας προς άριστεράν κειμένου, και τάς επτά καμάρας τάς ούσας
έπι του τόπου του Σίττι-Μεριέμ ονομαζόμενου καΐ τη αύτη έκ-
♦
— 260 —
χλησία προσχεχολλημένου, χαΐ τα δύο παράθυρα τα εις τον δρό-
μον άφορώντα, χαΐ τον άντιχρύ τοΰ Τάφου χείμενον τόπον ττ^ς
λειτουργίας, ετι χαΐ το αντικρύ του Τάφου μουσλουχι του νερού,
και τον όπισθεν του Τάφου τόπον, χαι αυτόν Σίττι-Μεριέμ λεγό-
5 μενον, χαι τόν έπι χαμάρας προς άριστεράν της πόλης χεί-
μενον δνα όδαν, χαΐ τήν μικράν έκκλησίαν τήν ένδον της ρηθεί-
σης εκκλησίας Τζόρτζης όνομαζομένην, και άλλον ετι τόπον του
Διαμερισμού των ιματίων του Ίησου (κατά τήν δόζαν των) λεγό-
μενογ, και τόν μικρόν όδαν τον όπισθεν του ^Τάφου, και τήν έκ-
10 κλησίαν του αγίου Ιωάννου τήν έν τη αυλ-η της ρηθείσης εκκλη-
σίας απέναντι της θύρας τοΰ ναού κειμένην έξωθεν, και τό μο-
ναστήριον του άγιου Ίακώίϊου τό κατά τήν Σιών κείμενον, έν ω
, κατοικεί ό πατριάρχης των Αρμενίων, έτι και τό πλησίον αύτοΰ
μοναστήριον, της Έλαίας έπιλεγόμενον, και τό Φυλακή τοΰ Χρι-
15 7τοΰ καλούμενον μοναστήριον, και τήν έν Βηθλεέμ έκκλησίαν, ξε-
νοδοχεία τίνα των Αρμενίων περιεχουσαν, και τό υποκάτωθεν
αύτης σιδηρόπορτον χάνι, και τόν είς τό Σπήλαιον της Γεννήσεως
τοΰ Ίησοΰ προς άριστεράν τόπον της λειτουργίας, και τό κλειδί
της προς άρκτον κειμένης πύλης, της έκ των έν τη αύλη τοΰ
20 ρηθέντος σπηλαίου θυρών, — οι Τωμαΐοι τά άφήρπασαν βιαίως
από τάς χείρας των καΐ δτι, έν ω και τό κλειδί αυτό χαι ό
προσκεκολλημενος τω τάφω της Σίττι-Μεριέμ τόπος της λειτουρ-
γίας ήσαν ίδια καθ' αυτά των Αρμενίων, ομοίως και οι Χαπέ-
σιοι Κόπται και Σύροι ήσαν υποκείμενοι και γ^αμάκια κλθ' αυτό
26 των Αρμενίων, οί Τωμαΐοι απόντων αυτών κατώρθωσαν δχι μό-
νον ^>ά έςαλείψωσιν άποξέσαντες τά καίδια τών ων εχουσιν απο-
δεικτικών περί τούτων υψηλών ορισμών, αλλά νά έκλάβωσι και
άλλους ορισμούς εναντίους μέ τους άνά χείρας των, και δτι μέ
αυτόν τόν τρόποι κατεξουσίασαν τους τόπους, τους όποιους εΤχον
30 οί Αρμένιοι, τους μεν κοινώς μετά τών Τωμαίων, τους δε ιδίως
μόνοι αυτοί, θέλοντες νά άποστερήσωσι διόλου τους Αρμενίους
άπό τήν Ιερουσαλήμ* και δτι πυρποληθέντος ήδη τοΰ ναοΰ, έν ω
εΤχον μέσα είς αυτόν τόπους, τους μεν κοινώς μετά τών Τω-
— 261 —
μ,αίων, τους δε ιδίως αύτοΤς έξιδίααμένους, χαΐ έν ω έδει -επομέ-
νως άνοίχοδομουμένου ήδη του ναοδ να κάμωσι την άνοιχοδόμη-
σεν των μέν χοινών τοΐς Άρμενίοις καΐ Τωμαίοες τόπων χοινώς
τα δύο έθνη, των δε ιδίων τοΐς Άρμενίοις οι Αρμένιοι, οΐ Τω-
μαΤοι, μη άλη&ώς παραστήσαντες την ύπόθεσιν, χατώρθωσαν πά- 5
λιν να λάβωσιν ορισμούς δια νά τους άνοιχοδομήσωσι μόνοι αυτοί*
χαι επομένως παρεκάλουν οί ρηθέντες επίτροποι των Αρμενίων,
ϊνα των μέν εις χείρας των ' Ρωμαίων ορισμών αί καταγραφαι και
τά κάϊδ^Λ άπαλειφθώσιν, άλλοι δε έκ νέου ορισμοί ύψηλοι έκδο-
θώσιν έπιταττικοί, ινα τους κοινούς Τωμαίοις και Άρμενίοις τό- 10
πους ανοικοδομήσω σι κοινώς καΐ τά δύο έθνη, τους δε έξιδιασμέ-
νους τοΐς Άρμενίοις μόνοι οί Αρμένιοι. Ταύτα πάντα άνέφε-
.ρον ενάγοντες οί Αρμένιοι. Ερωτηθέντες δέ και οι επίτροποι
τών εναγομένων Τωμαίων τι προς ταύτα απολογούνται, άπε-
κρίθησαν ούτως* δτι τω 923-ω όθωμανικώ ετει, οτε δηλαδή 16
ό άοίδιμος σουλτάν Σελίμης πρώτος, ό της Ιερουσαλήμ άλωτής
(8ν κατοικίσαι ό θεός έν μέσω του Παραδείσου), έκυρίευσεν εκεί-
νους τους Αγίους Τόπους, προσελθόντος του πατριάρχου τών Ιε-
ροσολύμων Άττάλα εις προσκύνησίν του και παρακαλέσαντος αυ-
τόν νά έλεήση το γένος τών Τωμαίων και νά χαρίση εις αυτούς 20
νά Ιχωσι πάλιν τους ους εκπαλαι εΤχον τόπους και μέρη, ή βα-
σιλεία του κινηθείσα εΙς ελεον και οίκτείρασα τους Τωμαίους*
έχάρισεν εις αυτούς δλους τους ανω ρηθέντας τόπους και τά γι,α-
μάκιά των, τους όποιους οί ΤωμαΓοι ε7χον άπό τον καιρόν του
άοιδίμου δευτέρου χαλιφέ Ώμέρ υίου Χαττάπ μέχρι τών εύτυ- 25
χών της βασιλείας του ημερών, τους οποίους ήδη ζητοΰσιν οί
Αρμένιοι, και εύηργέτησε τού; Τωμαίους και με εκδοσιν υψηλού
ορισμού περί τούτου, κεκοσμημένου με βασιλικόν του ίερόν αύτό-
γραφον έκτοτε δέ οί διάδοχοι του άοιδίμου εκείνου βασιλέως αεί-
μνηστοι βασιλείς άλληλοδιαδόχως μέχρι της σήμερον δέν επαυ- 30
σαν έπικυρουντες τόν όψηλόν όρισμόν του άοιδίμου εκείνου βασι-
λέως καΐ νά έκδίδωσι νέους ορισμούς κεκοσμημένους μέ ιερά των
αυτόγραφα* και δτι οί μέν Αρμένιοι άπ' αρχής δέν εΤχον καμ-
— 262 —
μίαν μετοχήν εις αυτούς τους τόπους, οι δέ ΤωμαΓοι μόνοι εχου-
σιν αυτούς χατ' έλεος της υψηλής όθωμανιχης" βασιλείας, χαΗώς
χαΐ εκπαλαι, δεδωρημένους αύτοΐς διά τοσούτων υψηλών ορισμών.
Επειδή όμως και οι Αρμένιοι εΤναι και αύτοι χριστιανοί, κα&ώς
δ άπ' άρχης δέν έμποδίζοντο, ούτω και του λοιπού συγχωρούνται
εΙς προσκυνησιν τών ιερών τόπων και θέλουσιν απολαμβάνει παρά
τών Τωμαίων παντοίαν περιποίησιν: Έπι τούτοις φέροντες έδει-
ξαν και τόν ύψηλον όρισμύν του αειμνήστου εκείνου βασιλέως, κε-
κοσμημένον με βασιλικόν του αύτόγραφον, σύμφωνον εύρεί^έντα με
10 τό κάϊδι του τύ εις τό διβάν-καλεμι σωζόμενον ο όποιος και
άνεγνώσθη έπι παρουσία πάντων έκεΐ και εύρέ&η δτι έξηγεΓ τω
δντι καΐ περιέχει λεπτομερώς, δτι οΐ ΤωμαΓοι να εχωσιν αντι-
κρύ της θύρας του ναού προς μεσημβρίαν εΙς τήν Άποκαθήλω-
σιν δύο μανουάλια καΐ κανδήλας, τό δνω και κάτω τών τεσσά-
15 ρων καμάρων τών έπΙ του Γολγοθά του έν τω ειρημένω τόπω
κειμένου και τη Πατριαρχεία υποκειμένου, τό δνω και κάτω τών
έτυτά καμάρων τών άνωθεν της δεσποίνης Μαριάμ κειμένων, τό
μέσον της μεγάλης εκκλησίας καΐ τόν Τάφον όμου με δλα τά
προσκυνήματα, τάς εκτός του ναού έν τη αυλή τρεις εκκλησίας,
20 την αντικρύ αύτου έκκλησίαν του αγίου Ιωάννου, τήν έν τοις Πα-
τριαρχείοις έκκλησίαν της Ελένης, τήν *Αγί«ν θέκλαν, τό μονα-
στήριον της δεσποίνης Μαριάμ^ τό του αγίου Ευθυμίου, τό της
αγίας Αικατερίνης, τό του αγίου Μιχαήλ, τό του αγίου Γεωργίου,
τό του αγίου Ιωάννου μετά του κήπου, τό του αγίου Βασιλεώυ,
26 τό του αγίου Νικολάου, τό του αγίου Δημητρίου, τό της δεσποί-
νης Μαρίας, έτι τό του άγιου Ιωάννου, και έτι έτέραν έκκλησίαν
του αύτου, τό του αγίου Ιακώβου τών Ιβήρων, τήν έκκλησίαν
του αγίου Γεωργίου, τόν έκτος της Ιερουσαλήμ κείμενον τάφον
της δεσποίνης Μαριάμ, τήν άγίαν Σιών, τήν Φυλακήν του Ίη-
30 σου, τόν Οίκον του *Αννα, τά εΙς τόν κάμπον μνημεΐά των, τό
μοναστήριον του Σταύρου τών Ιβήρων, τό του αγίου Συμεών, τό
του άγ.οα Ήλιου μετά τών ελαιώνων και αμπελώνων, τό του
αγίου Σάββα, τό του αγίου Γεωργίου έν τω χωρίω Πέι-τουζάλα,
— 263 —
τό εν τί) Βηθλεέμ Σπήλαιον της Γεννήσεως του Ίησοδ, τα δόο
χλειδία των έχ τ-^ έχκλησία προς αρχτον χαΐ μεαημβρίών δύο θυ-
ρών, τους πέρ^ξ δύο κήπους, τους ελαιώνας και τα μνημεία των,
τάς εις τα λοιπά χωρία κειμένας εκκλησίας και μοναστήρια, τους
τω πατριάρχη υποκειμένους Γκ^ουρτζήδας Χαπεσίους Σέρβους και δ
τα υποστατικά των και αφιερώματα, τους μητροπολίτας και κα-
λογήρους των προσέτι νά παραλαμβάνωσι τά κατάλοιπα των απο-
θνησκόντων μητροπολιτών επισκόπων και καλογήρων, μήτε νά
πληρώνωσι κουμέρκι κάι πάτζι, και άπό του νά πληρώνωσιν εις
τήν πόρταν της Ιερουσαλήμ καΐ είς τό Ζεμζέμ-σουγ^ου καΐ βίς τό 10
Άράπ-καφαρή και είς τάς σκάλας και δταν κάμνωσι κέσφια νά
εΤναι ελεύθεροι, ομοίως και άπό κάθε είδους δόσιμον, καΐ δ πα-
τριάρχης τών Τωμαίων νά προτιμάται άπό τά λοιπά γένη, χωρίς
νά τόν έττηρεάζη κανένα άλλο έθνος. Ταύτα πάντα περιείχοντο
εΙς τόν άναγνωσθέντα όρισμόν του αειμνήστου σουλτάν Σελήμ. Μετά 15
τούτον εδειζαν και τόν ιερόν όρισμόν του λαμπρού και ένδοξου
υΙου εκείνου αειμνήστου σουλτάν Σουλεϊμάνη, δστις άναβάς εΙς
τόν αυτοκρατορικόν θρόνον τω 927 -ω ετει έπεκύρωσε τόν του φι-
λοστοργωτάτου πατρός αυτού όρισμόν, άνακαινίσας αυτόν με ύψη-
λόν του άλλον όρισμόν διά βασιλικού του αυτογράφου έπικεκοσμη- 20
μένον δστις ευρέθη σύμφωνος με τό είς τό διβά^^ί-χουμαγιουν-
καλεμι σωζόμενον κάιδι του, προσδιορίζων και σαφηνίζων ρητώς,
δτι δταν έπιφαίνεται τό παρ' αύτοΐς Φώς, και δταν κάμνωσι τάς
λιτα^^είας των, νά προηγήται ό πατριάρχης τών Τωμαίων και οι
περί αυτόν άπό τους Γκ^ουρτζήδαις Χαπεσίους και Κόπτας και άπό 25
τά λοιπά έθνη, καΐ πρώτον αυτός και οί περί αυτόν νά έμβαίνωσι
καΐ νά προσκυνώσι καΐ ύστερον νά εισέρχωνται τά άλλα γένη• και δτι
αί έπισκευαι της εκκλησίας νά γίνωνται παρ' αυτών κατά τήν πά-
λαιαν αυτών θέσιν, καΐ δτι νά εΤναι ελεύθεροι καΐ άπηλλαγμένοι άπό
δλα τά δοσίματα, και δτι του λοιπού κανένα έθνος νά μή τους ένο- 30
χλη, μήτε νά τοΓς έπιμίγνυται. Προς τούτοις έδειξαν οι Τωμαΐοι καΐ
άλλους ορισμούς τών υψηλών διαδόχων τών αειμνήστων βασιλέων,
τους μεν ανακαινιστικούς τών ρηθέντων, τους δε περιεκτικού; μέν
— 264 —
των έννοίών τούτων, έκδοθέντας δε κατά καιρούς, δταν συνέβαι-
νον καΐ άνεφυοντο μεταξύ των γενών τούτων διαφοραί. Έδειξαν
προς τούτοις και τόν ιερόν μου ύψηλόν όρισμόν, τον έν άρχ-ξ
της ευτυχούς βασιλείας μου έκδο&έντα, περιέχοντα πάντα τα νοή-
δ ματα των ορισμών τών προκατόχων μου βασιλέων, και έπικυρο)-
τιχόν δντα τών λαμπρών εννοιών τούτων ου μόνον δέ τόυτον,
αλλά και τόν μετά τήν πυρπόλησιν τοδ ναού κατά ζήτησιν τών
Τωμαι'ων περί της επισκευής και άνοικοδομήσεως τούτου εκδο-
θέντα άπό τό διβάνι-χουμαγιουνί μου ιερόν ύψηλόν μου όρισμόν τω
10 1224-ω ετει, κατ' αρχάς του μηνός Σεφέρ, συμφωνον δντα μετά
σσουρουτια και τάς εννοίας τών προλαβόντων υψηλών ορισμών και
με τόν ιερόν φετβάν, καΐ προστάττοντα ϊνα γένη ή επισκευή τών
επισκευής δεομένων τόπων άπό μέρους τών Τωμαίων, κατά τό
παλαιόν σχήμα και κατά τήν αρχαία^; θέσιν, καθόσον έπιτρέτυει
15 ό ιερός νόμος. Τούτους πάντας τους ορισμούς δεικνύοντες και ταύτα
λέγοντες διελεύκαναν και διεσάφησαν τά ζητήματα των. Έν ω δέ
οι Αρμένιοι προτείνοντες κάιδι,α τινά ορισμών και Ισα ϊσων χο-
τζετίων τινών ήθελον νά άντιλέγωσι και νά έναντιουνται προς τους
Τωμαίους, επειδή οι ΤωμαΓοι, καθώς ανωτέρω εΤρηται, εΐπον,
20 δτι δεν έπαυσαν ποτέ περιποιούμενοι αυτούς και τά λοιπά χάριν
προσκυνήσεως προσερχόμενα έθνη, συνεβιβάσθησαν τέλος πάντων
προς αλλήλους οι Τωμαΐοι και Αρμένιοι με τάς έξης συνθήκας.
Και πρώτον μεν οί Αρμένιοι ελαβον τοιαύτην άπόκρισιν δτι,
επειδή εις τόν ιερόν όρισμόν του αειμνήστου σουλτάν Σουλεϊμάν
25 ρητώς περιέχεται, δτι ή επισκευή τών έπιμαχομένων τούτων τό-
πων έν καιρώ χρείας επισκευής νά γίνεται άπό μέρους τών Τω-
μαίων, και επειδή ό ήδη μετά τήν πυρκαϊάν εκδοθείς υψηλός μου
ορισμός εΤναι σύμφωνος μέ τόν ειρημένον όρισμόν και μέ τόν ιε-
ρόν φετβαν, διά τοΰτο δπεται άναγκαίως οί ΤωμαΓοι νά κάμωσι
30 τήν έπισκευήν. Δεύτερον δέ, επειδή οί Τωμαΐοι ώμολόγησαν, δτι
δέν θέλει γίνη άπό μέρους των προς τους Αρμενίους καμμία ένό-
χλησις και επήρεια διά τό ανωτέρω είρημένον καΐ έν τω ύψηλω
όρισμώ σημειωμένον μεγάλον μοναστήριον του άγιου Ιακώβου, τό
— 265 —
κατά τήν Σιών κείμενον και παρά του πατριάρχου των Αρμενίων
κατοικούμενον, ετι και διά τον τόπον Φυλακή του Ίησου λεγόμε-
νον, ετι καΐ διά τήν εν τη αύλη του Κάμαμε ναού κειμένην έκ-
κλησίαν του αγίου Ιωάννου, τήν ύποκάτωθεν του μοναστηρίου
των Τωμαίων Αβραάμ λεγομένου ουσαν, ετι και διά το έν Βη- δ
θλεέμ μοναστήριον, ΞενοδοχεΓον των Αρμενίων λεγόμενον, ετι
και διά τους οντάδες τους ένδον του ναού προς άριστεράν κείμε-
νους μεταζύ των Τώμαϊκών και των Κοπτικών οντάδων άνωθεν
και κάτωι)εν, ων τά δώματα είσΐν υπό τήν έςουσίαν τών Τωμαίων,
ετι και διά τον τόπον της λειτουργίας, ό όποιος εΤναι είς τό ρη- 10
θέν μέρος τών οντάδων, ετι καΐ δίά τον έν ω έλειποθύμησεν ή
Μαριάμ τόπον, τόν έμπροσθεν τής σκάλας τών είρημένων οντά-
δων κείμενον, ετι και διά τον τόπον της λειτουργίας, δς παρά μέν
τοις Άρμενίοις Κιρκόρ-κιλισασή, παρά δε τοις Τωμαίοις του Γρη-
γορίου εκκλησία επονομάζεται και έν τω ναώ δεξιόθεν προς τό 15
μέρος ττ^ς Ευρέσεως του Σταύρου κείται* προσέτι ώμολόγησαν^
δτι τά δύο μανουάλια όπου εΐχον οι Αρμένιοι είς τήν έν τω ναω
'Άποκαθήλωσιν, νά μένωσι πάλιν, ώς και πρότερον χαι δτι τό
Εν κανδήλιον τών Αρμενίων, τό έπι της αυτής Άποκαθηλώσεως,
νά άπτωσι πάλιν ώς και πρότερον αυτό μόνον τών γάρ Άρμε- 20
νίων δύο κανδήλια έ'χειν έκεΐ εκπαλαι διισχυροζομενων^ οι Τω-
μαΐοι εν μόνον εχειν ώμολόγησαν και τό άλλο διόλου ήρνήσαντο*
και δτι τήν είκόνα, ήν εΤχον προ καιρού εις τό ποδαρικόν τ7^ς
καμάρας της προσκεκολλημένης τη μεγάλη εκκλησία τών Τω-
μαίων, τη έν τω μέσω του ναού κειμένη, νά προσκυνώσιν δν τρό- 25
πον και άρχήθεν προσεκύνουν, είτε δηλαδή ένας μόνος, είτε καΐ
πολλοί όμου• και οτι νά ϊστανται μέν έκεΓ, δσην ώραν έθέλου-
σιν, έπι συμφωνία δε τοιαύτη, του νά μήν έμποδίζωσι τους Τω-
μαίους, δταν έκεϊθεν διαβαίνωσι* και δτι νά άπτωσιν οί Αρμένιοι
μίαν κανδήλαν έπι της πύλης του Κουβουκλίου, και εντός τούτου 30
τάς δσας έκπαλαι εΤχον κανδήλας* και δτι νά προσκυνώσι κατά τό
έκπαλαι τόν κατά τήν δόξαν των Τάφον του Ίησου• νά προτι-
μάται δμως καΐ νά πρωτεύη ό πατριάρχης τών Τωμαίων και
— 266 —
δτι, επειδή Ικπαλαι είθισται νά προσχυνώσιν οι Αρμένιοι εις τόν
τάφον της δεσποίνης Μαρίας δις της εβδομάδος καΐ νά λειτουρ-
γώσιν εις τόν πλησίον αότοδ τόπον, χαι του λοιπού πάλιν, καθώς
και πάλαι, να προσκυνώσι καΐ να κάμνωσι λειτουργίαν και δτι
δ ^^ απτωσιν εντός έπι του τάφου της Κυρίας εξ κανδήλια και τρία
έκτος, κατά τό εκπαλαι• και δτι είς τόν Γολγοθαν και εις τους
άλλους συνήθεις τόπους να κάμνωσι τάς λιτανείας των καΐ είς τό
έξης, καθώς και πάλαι* και δτι να προσκι^νώσι καΐ νά λειτουρ-
γώσιν έπΙ του τόπου του έν ω Διεμερίσαντο τα ιμάτια του 'Ιησου
10 λεγομένου• καΐ δτι των θυρών του Σπηλαίου της Γεννήσεως του
Ίησου άνεωγμένων ουσών, νά προσκυνώσιν απολύτως έν τίο σπη-
λαία)• και δτι, επειδή ήτον συνήθεια νά λειτουργώσιν οί Αρμέ-
νιοι δις του ένιαυτου εις τό προς δρκτον κείμενον μέρος της έν
Βηθλεέμ εκκλησίας των γενεθλίων του Ίησου με γράμμα αδείας
15 του πατριάρχου των Τωμαίων, νά δίδη πάλιν ό πατριάρχης έν
καιρώ, καθώς καΐ πάλαι, τό γράμμα της άδειας- και δτι νά έχωσι
πάλιν, καθώς και πρότερον, εν κλειδί του τάφου της Κυρίας• καΐ
δτι νά μήν έμποδίζωνται με κανένα τρόπον από του νά προσχυ-
νώσιν είς τα προσκυνήματα κατά την άρχαίαν συνήθειαν, χαθά
20 ά'^ωτέρω έκτεταμένως εϊρηται, έπι συμφωνία μέντοι του νά πρω-
τευη ό πατριάρχης των Τωμαίων. Ταύτα πάντα υπεσχέδησαν οι
ΤωμαΤοι, και ούτως οί επίτροποι έκατέρων των μερών ευχαρι-
στη&έντες και άποδεξάμενοι καΐ διαπιστωθέντες προς αλλήλους διέ-
λυσαν πασαν τήν μεταξύ των εριδά τε και διένεξιν, και έζήτησαν
26 αμφότερα τά μέρη νά τοις δωρηθ-ζ ανά εις υψηλός ορισμός, διά
νά εχη αυτή ή διαίτησις τό κύρος πάντοτε άπαρεγχείρητον και
άμετάβλητον τά όποια αυτά δλα οί ρηθέντες δύο μου βελλάδες, δ
τε Έμίν-πασας-ζαδές-Μεχμέτ - Έμίνης καΐ 6 Μεχμέτ Ταχίρης,
άνέφβρον διά κοινού ίλαμίου των καΐ αναφοράς* του οποίου ίλα-
30 μίου εμφανισθέντος τω βασιλεία) μου κρατεί καΐ παρά της στε-
φηφόρου μου κεφαλής θεωρηθέντος, έγράφη έπ' αυτω ίερόν βα-
σιλικόν μου αυτόγραφον έπιτάττον, Γνα κατά τήν ^διάληψιν του
ίλαμίου γραφώσιν οί ζητούμενοι ορισμοί και δοθώσιν ανά εις έκά-
— 267 —
στα) γένει- έφ' ω εκδοθείς άπό του βασίλίχου μοο ρετιακίοο ό πα-
ρών υψηλός ίερός μου ορισμός εδόθη τω γένει των Τωμαι'ων.
"Οθεν ύμεΤς, δ τε μουλλας, ό μουφτής, οί ουλαμάδες, ό μουτε-
σελλήμης και οί λοιποί οί διαληφθέ^/τες, θέλετε έπιμελεΐσθε εις
τό να φυλάττεται του λοιπού αμετάβλητος αυτή ή διαίτησις και δ
το νιζάμι, τό όποιον έγένετο μετά την ενταύθα κρισολογία^; καΐ
διρχδικασίαν έκατέρων των μερών, ύποσχεθέντων δτι κατ' ούδενα
τρόπον ουδέποτε θέλουν κινηθη άπ' εναντίας των διαταγέντων και
άποφανθέ^ηων, και θέλετε προσέχει ϊνα μη παρενοχληται τό^εν
μέρος υπό του θατέρου, έναντίως τη τάξει και ταΐς συμφωνιαις, 10
ύπερεπιμελουμενοι ε?ς τό να ένεργηται ή υψηλή ιερά μου προ-
σταγή καΐ βασΓλική λαμπρά άπόφασις, και άποφευγοντες εΙς άκρον
τήν εκείνης παράβασιν, και προσέχοντες, ώς ένεστιν, άπό του νά
παραχωρητε καΐ νά ένδίδητε ^ά άκολουθ-ξ τι εναντίον έπΙ τούτω
γάρ εξεδόθη 6 παρών μου υψηλός ορισμός, δι' ου προστάττω, 15
ϊνα φθασα*/ϋος αυτόσε ποιήσητε ένεργηθηναι κατά τήν εννοιαν
αυτού, τήν υποταγήν απαιτούντος άφευκτον και τήν εύπείθειαν κατά
χρέος. Ούτω γινώσκετε• τω ίερω σημείω πείθεσθε. Έγράφη περί
τάς αρχάς του Σσααπάν μηνός του 1224-ου έτους έν Κωνσταν-
τινουπόλει. 20
22.
Μετάφρασις του υψηλού όρι9<^.οδ του δια βαβιλιχου αυτογράφου έχδοϋέντος, Τνο
ό προεχδοί^εις μετά τί)ν χρισολογίαν χαι δίά βασιλιχοΰ αυτογράφου έπιχοσμη-
θεις ιερός ορισμός ένσηριειω^)^ χαι χαταγραφ-ή εις τό διβάν-χοομ-αγιοΰν-χαλεμι
χαι εις τα λοιπά χαλέμια χαι εις τους χώξιχας των έν Βαβιλευουσι^ χριτηρίων 25
χα'Γτών έν Ιερουσαλήμ χαι Δαμασχω χαι Πτολεμαίοι μεχχεμέοων^ απο-
τείνεται δε προς τους σατράπας της τε Δαμασχου χαι της Πτολεμαΐδος,
χαι προς τους μουλλάδες χαι ναΐπιδες Δαμασχου Ιερουσαλήμ χαι
Πτολεμαΐδος, χαι προς τους λοιπούς έχεΐσε πρωτίστους χαι
ισχύοντας, χαι προς τον μουπασσίρη χαι έπιστάτην της 30
οιχοδομής Έλμάς-πασσα-ζαδβ-Άπδουρραχίμην.
Φθάνοντος του ιερού μου υψηλού βασιλικού ορισμού, γνωστόν
έστω ύμΐν, δτι, επειδή έδηλώθη προλαβόντως δι' ίλαμίου, δτι 6
έν Ιερουσαλήμ ναός Κάμαμε λεγόμενος μέ τά έν αύτω ασημέ-
νια κανδήλια και λοιπά σκευή, και ό έν μέσω του ναού μόλυβδε- 35
— 268 —
ν^ος χουμπές χαΐ το ύπ' αυτόν Μνημ&ΐον του Ίησου δοςαζόμενον,
και αϊ ζύλινοι προς τούτοις οίχοδομαΐ χαΐ ή έζώπορτα του ναού
διόλου χατεχάησαν χαΐ άνηλώθησαν από τήν από τό μέρος της
έχχλησίας των Αρμενίων έξελθουσαν φωτίαν, χαι δτι από τήν
5 σφοδρότητα του πυρός τα περισσότερα μέρη των τοίχων χαΐ των
πετρίνων οικοδομών του ρηθέντος ναού χατηδαφίσθησα^, χαί επειδή
ό πατριάρχης των Τωμαίων μετά των μητροπολιτών χαΐ λοιπών
πρωτίστων του γένους των έξητήσαντο βασιλιχήν μου ύψηλήν
δδειαν, ϊνα τόν είρημένον ναόν άνοιχοδομήσωσι χατά τήν πάλαιαν
10 του θέσιν, ήρωτή&η ό ιερός φετβας, δτι " δν εις μίαν πόλιν αμα-
χητί παραδοθεΓσαν αυτοπροαιρέτως ήθελε χαή καμμίά τών έν
αύτη έχχλησιών, δύνανται οί έν αύτη υποτελείς να άνεγείρωσιν
αυτήν χατά τήν πάλαιαν αυτής θέσιν, άνευ τινός προσ&ήχης, χαθ'
δσον έγχωρεΤ ό νόμος"; — , χαΐ δο&είσης άποχρίσεως, οτι δύνα^;-
15 ται, έξεδό&η ιερόν μου βασιλιχόν αύτόγραφον τω ίερω φετβα σύμ-
φωνον, έπιτάττον, ϊνα τά ύπό τήν έπίσχεψιν τών Τωμαίων δ^;τα
μέρη χαι χρηζοντα επισκευής παρ' αυτών ιδίως έπισχευασθώσιν,
δνευ εκτάσεως τίνος ή υψώσεως, κατά τήν άρχαίαν αυτών θέσιν,
άπό μέρους τών "Τωμαίων πάλιν. Άλλ' επειδή ανεφύησαν με-
20 ταξύ Τωμαίων χαι Αρμενίων διάφοροι έριδες και διαφοραι περί
αύτου του ναού του Καμαμέ, έδέησεν "να δυσωπηθώσιν έκάτερα
τά μέρη κατά κρίσιν και εύθυδικίαν. Διωρίσθησαν τοίνυν δΓ αδείας
του νομοκράτορος είς τήν άναθεώρησιν και διαίτησιν ταύτης της
υποθέσεως κριταΐ και διαιτηταί, 8 τε βαθμόν χαζασκερλικίου Τού-
2δ μελής έχων ήδη υιός τοΰ προπρώην υπάτου Έμίν-πασσα. Μεχ-
μέτ Έμίνης, καΐ ό βαθμόν καζασχερλικίου Ανατολής έχων ήδη
Μεχμέτ Ταχίρης, συνδιορισθέντων ύπ' αυτούς του τε φετβα-έμινή
Μεχμέτ Τασσίδη και του κασάμη-άσκερή ΣεγΙδ Σουλεϊμάνη, και
του πρώην ρεΓση του βασιλικού μου ρεκιαπίου Μεχμέτ Έμίν Βα-
30 χίδη, και τοΰ πρώην δεφτερδάρη Γ^ουσούφ Άγγι,άχη, και του ήδη
τερσχανέ-έμινή Αχμέτ Άζίζη• οϊτινες πάντες όμου είς εν συνα-
χθέντες πολλάκις είς τήν της Τψηλής μου επιτροπής Πόρταν, και
συναγαγόντες τά δύο μέρη και τήν ύπόθεσιν άνακρίναντες, διά κοι-
— 269 —
νου ιλαμίου των άνέφερον, δτι, άφ' οδ τοΤς Άρμενίοίς εδόθη ή
άπόκρισις. του δτι άνάγχη πδσα νά γένη ή έπισχευή τών έπιμα-
χομένων μερών άπο μέρους τών ^Ρωμαίων, το μεν διότι εμπε-
ριέχεται ^ητώς έν τώ άνά χεΤρας τών Τωμαίων ύψηλώ του σουλ-
τάν Σοϋλεϊμάνη όρισμώ, δτι όσάχις τά έιτιμαχόμενα αυτά μέρη 5
χρηζουσιν επισκευής, νά έπισχευάζωνται, δσον επιτρέπει ό νό-
μος, άπό μέρους τών Τωμαϊων, χωρίς να έπιμίγνυται εις τήν
τοιαύτην έπισχευήν κανένα άλλο έθνος* τό δέ, διότι έςεδόδη μετά
τήν πυρκαϊάν και βασιλικός μου ορισμός τώ ίερώ φετ[3α σύμφ<ΐ)-
νος και τώ ρηθέντι όρισμώ, ϊνα γένηται ή επισκευή άπό μέρους 10
τών Τωμαίων, και δτι, άφ' ου ύπεσχέθη τό γένος τών Τωμαίων
(έπι συμφωνία του να πρωτεύη ό πατριάρχης τών Τωμαίων),
δτι θέλει επιστρέψει εις τους Αρμενίους τους τόπους δπου έκπα-
λαι εΤχον, και δτι δεν θέλει έττηρεάζει τους Αρμενίους κατ' ού-
δένα λόγον και τρόπον, καθώς και άπ' αρχής, δια τά προσκυνή- 15
ματά των, και δτι άφ' ου οι επίτροποι έκατέρων τών μερών όμο-
λογήσαντες άποδεςάμενοι ύποσχεθέντες και προς αλλήλους δια-
πιστωθέντες διέλυσαν κάθε είδος διαφοράς και λογομαχίας, έξη-
τήσαντο Ινα έπιδοθή έκάστω γένει άνά εΤς υψηλός ορισμός άπα-
ριθμών και περιέχων τά τέ προσκυνήματα αυτών και τά εΓδη τών 20
προσκυνημάτων, και προστάττων άποτόμως τήν άμετάβλητον ένέρ-
γειαν της γενομένης διατάξεως. Το ρηθέν ουν ίλάμιον άφ' ου
άποσταλέν άνηνέχθη εις τό βασιλ^κόν μου κράτος, έπεγράφη έπ'
αύτοΰ ιερόν μου βασιλιχόν αύτόγραφον οϋτω• " Κατά τήν του ιλα-
μίου διάληψιν οι όρισμόι γραφείτωσαν και εις έκάτερα τά γένη 25
άνά εις έπιδοθήτωσαν". Εκδοθέντες ουν οι ορισμοί έπεδόθησαν
έκάστω γένει (ό τοΤς Τωμαίοις μέντοι επιδοθείς ορισμός έπεκο-
σμήθη και διά βασιλικού μου Ίερου αυτογράφου διαλαμβάνοντος
ούτω• " Ό παρών μου ιερός ορισμός, ό διαλαμβάνων τήν εννοιαν
τοΕ) ιλαμίου, του περιέχοντος τον γενόμενον μετά τήν κρίσιν συμ- 30
βιβασμόν έν αμοιβαία αμφοτέρων τών μερών ευχαριστήσει, ένερ-
γείσθω• μηδε;ς δέ τούτω άντιβαινέτω, άπαρεγχείρητός τε του λοι-
πού και απαράβατος διατηρείσθω")• είτα εξεδόθη και Ετερον βα-
— 270 —
σιλιχόν μου αύτόγραφον, οϋτως έπιτάττον " Ή έννοια του υψη-
λού μου όρισμοΰ χαΐ του βασιλικού μου ίερου αυτογράφου ένση-
μειω&εΐσα χαταγραφείτω εις το χαλέμι του διβάνι-χουμαγιουνίου
μου καΐ εις τα λοιπά χχλέμια χαΐ εις τους κώδιχας των ενταύθα
δ χαΐ εν Ιερουσαλήμ χαΐ εν Δαμασχω και Σάιδα μεχχεμέδων'\
"Οθεν, κατά τό εκδοθέν τούτο ιερόν βασιλικόν μου αύτόγραφον,
κατεγράφη ένσημείωθεις ε[ς το διβάν-καλεμί και εΙς τα άλλα κα-
λέμια καΐ εΙς τους κώδικας των ενταύθα κριτηρίων ό τοΐς Τω-
μαίοις επιδοθείς και δια βασιλικού μου αυτογράφου έπικοσμηθείς
10 υψηλός μου ορισμός. Και ύμείς λοιπόν οί ρηθέντες, άφ' ου κα-
ταγράψητε τόν ρηθέντα ιερόν υψηλόν μου όρισμόν εις τους κώδι-
κας των έν Ιερουσαλήμ και Δαμασκω και Σάιδα κριτηρίων, θέ-
λετε τόν επιστρέψει εις χείρας πάλιν των Τωμαίων, φερόμενοι
ευπειθώς και άπαραβάτως ενεργούντες τά έν αύτω προσταττόμενα*
15 έπι τούτω γάρ εξεδόθη ό παρών υψηλός μου ορισμός, επιδοθείς
τοΐς Τωμαίοις• δι' ου προστάσσω, ϊνα, φθάσαντος προς υμάς,
ποιήσητε ένεργηθήναι κατά τήν εννοιαν αύτου, προσέχοντες εις
άκρον άπό του νά έπιτρέπητε νά ακόλουθη άπ' εναντίας τη είρη-
μενη διατάξει κίνημα• άλλα κατά τάς γενομένας έζ έκατέρων των
20 μερών υποσχέσεις νά μην παρενοχλη θάτερον θατέρω γένει ουδέ-
ποτε. ΚαΙ συ δε ό είρημένος μουπασσίρης πρόσχες καλώς, ϊνα
φέρησαι κατά τήν διάληψιν του ίερου μου υψηλού όρισμΟυ, και
ϊνα γένηται ή επισκευή τών επισκευής χρηζόντων μερών και τό-
πων άπό μέρους τών Τωμαίων, άνευ τινός εκτάσεως καΐ υψώ-
25 σεως, κατά τήν άρχαίαν αυτών θέσιν καΐ ούχι παρηλλαγμένην καΐ
διαφέρουσα^;, έπιμελούμενος παντι σθένει είς το νά άποφευγης καΐ
άποτυοιήσαι τήν του ενός μέρους υπεράσπισιν και τήν του έτερου
άδιαφορίαν καΐ άποστροφήν, ώ; άπάδοντα καΐ αντιβαίνοντα τά
τοιαύτα τη ίερα ημών βασιλική επιταγή και θελήσει. Ούτω γι-
30 νώσκετε• τω ίερίρ σημείω πείθεσθε. Έγράφη κατά τά τέλη Ταμα-
ίΐανίου του 1224-ου έτους έν Κωνσταντινουπόλει .
— 271 —
23.
Μετάφρασις της ιτρώτης χοινής του ήμ.ετέρου γένους αναφοράς, τής δοθείσης
προς τους χριτάς χαΐ συνεδριάζοντας εν τη δευτέρα συνελεόσει εις την
δευτέραν ήμ.ών μετά των 'Αρμιενίων %ριαολογί(ζν, εν τη αύλη του νο-
μοχράτορος γεγονυΐαν ή γαρ πρώτη χρισολογία έγένετο εν τη 5
ύπατιχη (Πασα-χαπουσου)• ήτις ην το χονάχι του ποτέ βα-
λιδέ-χεχαγιασή Γι^ουσούφ-αγα Κρητιχοΰ.
Τό γένος μας εΤχβν υπό τήν εξοασίαν του τόσον τόν Καμαμέ,
δσον χαΐ τα υπ' αυτόν διά βασιλικών αυτογράφων, άπό τβ του
ένδόζου 'Ώμερ-Χαττάπ και των έφεςής βασιλέων δχρι τούδε* τα 10
όποια, δτι εισΐ προσάλληλα επικυρωτικά, δείκ^^υται έκ των κωδί-
κων των βασιλικών καλεμίων, ως εν έκείνοις δντα καταγεγραμ-
μένα. Μ' δλον τούτο οί Αρμένιοι, είτε άγνοουντες ϊσως τόν βα&-
μόν της δυνάμεως καΐ ειλικρίνειας τών εις χεΐράς μας σενετίων,
είτε μή είδότες τήν άπ' άρχης μέχρι τούδε σειράν της χρόνο- 15
λογίας, δεν λείπουσιν έκ διαλειμμάτων άπό του νά προξενώσι
διαφοράς καΐ λογομαχίας, παρενοχλοδντε; το Τψηλόν Δεβλέτι και
τό ήμέτερον έκταράττοντες πτωχόν γένος. Αύτοι μην έχοντες καμ-
μίαν μετοχή ν άπ' αρχής ούτε άπό τό μοναστήριον του αγίου Ια-
κώβου, ούτε άπό άλλα τινά μέρη, ότέ μεν τήν άπό μέρους του 20
γένους μας παραχώρησιν εΙς αποφυγήν τών λογομαχιών, ότέ δε
τους τω Τψηλώ Δεβλετίω απαρέσκοντας τρόπους καΐ βίαια κινή-
ματα μερικών βαλίδων καΐ καδήδων ε[ς έκτέλεσιν τών σκοπών τους
μέσον λαμβάνοντες, έξέτειναν χείρα; είς μερικά μέρη• εκτός δε
τούτου και ορισμούς έξέλαβον μέ διαφόρους τρόπους και ψευδή 25
προβλήματα και πλεΤστα ένεφάνισαν σενέτια. Μετά δε παρέλευσιν
καιρού φωραθέντων τών υποκεκρυμμένων δολίων τρόπων τους,
άλλα μεν ληφθέντα έσχίσί)ησαν, άλλων δε αϊ καταγραφαι και τά
κάιδ^α έξηλείφθησαν άπό τών κωδίκων, καθώς είναι γεγραμμένα
κατ' εκτασιν και εις πλάτος σεστ^μειωμένα εΙς τους κώδικας τών 30
βασιλικών καλεμίων* μ' δλον τούτο έπρεπε τουλάχιστον άρκούμενοι
εΙς αυτό μόνον νάποφευγωσι τάς έριδας και φιλονεικίας• άλλ' αυ-
τοί άδιαλείτυτως ανυπόστατους τινάς έπινοουντες αιτίας άπησχο-
λήθησαν εΙς τό νά έκτείνωσι πόδα έτυηρείας, ως έκ τών προλα-
— 272 —
βόντως διατρείάντων εΓναι χατάδηλον. Το γένος μας, ένω πάν-
τοτε αποφεύγει του νά έμβάλη μεταςύ των δύο γενών ιόν φθόνου
καΐ άλληλομαχίας, περί πολλού ποιούμενον τήν μεταξύ όμόνοιαν
και είρήνην τοσούτον, ώστε χαΐ αποδεδειγμένου δντος άπό τε του
5 ιλαμίου χαι του μαχζαρίου τών κατοίκων της Ιερουσαλήμ του
δτι αύτοι έγένοντο διαφόρως παραίτιοι απείρων δαπανημάτων εις
το -η^ιέτεξίΟΊ τττωχον γένος δια τήν του Κάμαμε πυρκαϊάν, δχι
^ μόνον δεν έχινήθημεν εις άγωγήν τοιαύτην, άλλα και ύπεσχέ&η-
μεν εν τη ύψηλη συνελεύσει, δτι θέλουν έπιστραφή αύθις μετά
10 τήν έπισκευήν και θέλουν έγχειρισθή τούτοις τα μέρη έκεΐνα,
απερ εΤχον εις χεΤράς των και προ τής πυρκάΐας. Εις ουδέν δμως
λογιζόμενοι τήν εις τούτο ύπόσχεσιν του γένους μας άντιπαρετάτ-
τοντο άνοήτως εις τε τον άχδιναμέν του χαζρέτη ^Ωμερ και εις
άλλους ομοίους τούτω ορισμούς, τους οποίους τόσοι αιώνες έσε-
15 βάσθησαν και τοσούτων μεγάλων βασιλέων προσάλληλα επικυρω-
τικά ιερά θεσπίσματα, έπιμιγνύντες καΐ ονόματα ξένα άντεπεισά-
γοντες (το όποΤον είναι ενδειςις του 3τι δεν εχουσιν ιδέαν τών
εις τά είρημένα ιερά μέρη άπό της εποχής του δευτέρου χα-
λιφέ άχρι τούδε διατρεςάντων καΐ άλλων λεπτομερών της ύπο-
20 θέσεως ταύτης, ένω τό περί τούτου δίκαιον του γένους μας είναι
ήλιου λαμπρότερον, καί έπί τών αισίων ήμερων του κράτους του
ό ζυγός της ευθυδικίας κατακοσμεΐ τά κριτήρια), έκινουντο αύθις
εις κακόβουλους διενέξεις. ΉμεΤς δέ πασαν έριδα άποφεύγοντες
και τό μέγα και ύψηλόν της συνελεύσεως αίδούμενοι παρεβλέψαμεν
25 τόσον τό διά Ισχυρών σενετίων κτήμα ημών, τό μοναστήριον δη-
λαδή του αγίου Ιακώβου, δσον και τάς άπό καιρόν εις καιρόν
έπενεχθείσας ήμΐν βίας και αδικίας των. Και καθώς μαρτυρεΐται
παρά μιας τοιαύτης υψηλής συνελεύσεως, έκόττη κάθε διαφορά
τη συγκαταθέσει, ύποσχέσει, αποδοχή, ομολογία τε και έπικυ-
30 ρώσει έκατέρων τών μερών ου ενδεικτικά γράμματα άνεγνώσθησαν
έν ταΓς έκκλησίαις ημών και εκείνων, και οϋτως έπισφραγιζομέ-
νων τών λογομαχιών με εύχάς προς τό 'ϊψηλόν Δεβλέτι εξεδόθη
ίερός ορισμός με βασιλικόν αυτόγραφον δστις καταστρωθείς εις
— 273 —
τε τά βασιλικά καλέμια και εΙς τους μβχκεμέδες απεστάλη εις
Ιερουσαλήμ• καΐ άφ' ου κατεγράφη καΐ εις τους κώδικας των
της Ιερουσαλήμ Σσαμίου και Άκρ(ου μεχκεμέδων, έπεταχύνθη
ή επισκευή της οΙτιο^ομΎΐς, και ήδη θείω έλέει καΐ δυνάμει του
βασιλικού ορισμού τά περισσότερα του ναού μέρη ελαβον τέλος δ
και τά έξιδιασμένα τοΤς Άρμενίοις προσκυνητήρια ομοίως εΤναι
περί το τελειουσθαι* έφ' ω καΐ διάφορα γένη ιδία φωνή αυτών
και διαλέκτω εύχονται προς θεόν υπέρ συντηρήσεως του θεο-
φρουρήτου κράτους του και υπέρ δυσπραγίας των πολεμίων. Ό
εχθρός δμως της ησυχίας των ανθρώπων Διάβολος έμφυσήσας 10
έζ υπαρχής είς τόν νουν των φίλων μας Αρμενίων πνεύμα Ιρι-
δος, τους παρεκίνησε νά μεταχειρισθούν διαφόρους δολιότητας εις
τό νά διακωλύσουν καΐ νά αργήσουν τήν έπισκευήν μέ τοιούτον
τρόπον, οίον δεν έκτεινόμεθα νά τον έκφράσωμεν, εύλαβούμενοι
τό υψος της συνελεύσεως καΐ άποφεύγοντες τήν υπόνοιαν του δτι 15
φερόμεθα έμπαθώς προς αυτούς. Και μετά τοοτο άπετόλμησαν
ήδη νά παρενοχλήσωσι και τό κράτος του, προβάλλοντες 8τι με-
τεπέμψα^^ϋο έξ Ιερουσαλήμ μερικά των ε^^ραφα' διό, ανατεθείσης
της υποθέσεως είς τό πΑρά πάντων διαφημιζόμενον κριτήριον της
δικαιοσύνης του νομοκράτορος, έγένετο επιταγή νά διορισθώσι και 20
νά πεμφθώσι και εκ μέρους ημών επίτροποι• έφ' ω καΐ διωρί-
σθησαν οι έμφανίζοντες τήν παρουσαν ημών ταπεινήν άναφοράν.
"Οθεν, α{ ά^^ήκουσαι απαντήσεις είς δ φρονουσι καΐ προβάλλουσιν
οί είρημένοι φίλοι μας, επειδή πολλάκις έρρέθησαν, διά νά μή
βαρυνωμεν τάς ιεράς σας άκοάς, τάς περιωρίσαμεν είς τάς έν- 26
νοίας τάς περιεχομένας εν τω εσχάτως κατά τό εύθυδικον (λάμι
έκδοθέντι καΐ διά βασιλικού αυτογράφου έπικοσμηθέντι ίερφ άπο-
τόμω και άποφασιστικώ όρισμώ, τήν δέ άντιπαράστασιν είς τά
απερ έμφανίζουσιν ήδη σενέτια έλπίζο^/υες είς θεόν άνατιθέ-
μεθα εις τήν σειράν τών εμφανισθέντων τω υψει υμών σενετίων. 30
Τοιαυτην λοιπόν παραγγελίαν Ιλαβον οί δουλοί σας επίτροποι μας•
δθεν, άς είναι, παρακαλουμεν, διά τόν θεόν καΐ διά τήν λαμ-
πράν κορυφήν του κράτους του• δς γένη έν μέρει θεωρία και πα-
πί. 18
— 274 —
ρατήρησις ζΐς τους τρόπους, δι' ων βαθμηδόν είσεχώρησαν εις τον
Κάμαμε οι ρηθέντες Αρμένιοι, ούτινος ούδεμίαν εΤχον μετοχήν,
χατά τα εις χεΤράς μας ύποληπτικά σενέτια, χαΐ επομένως, εις
τιμήν των σενετίων αυτών και εις συμπάθειαν της ης ύπομένο-
δ μεν αδικίας και δυστυχίας του γένους μας, δς προσταχθώσιν, πα-
ρακαλουμεν, οι Αρμένιοι νά λείψουν άπό τάς μετά την διαδικα-
σίαν καΐ εύχαρίστησίν τους φρονουμένας καινοτομίας. Και επειδή
ή Ιδιοποίησις καΐ ή προσπάθεια μας εΤναι ή άνέγερσις του Κά-
μαμε, ώς δείγμα της προς τό 'ϊψηλόν Δεβλέτι ανέκαθεν μετά
10 πίστεως δουλείας και ύποτελείας μας συνίσταται και λογίζεται
χρε'ος του σαδακατίου μας τό νά μήν ένδώσωμεν νά εισχωρή-
σουν αλλότριοι είς πράγμα άναφερόμενον τω γένει μας καΐ τη
βασιλική έπιχρόιτεία* δς προσταχθώσι, παρακαλουμεν ένθέρμως, νά
παύσωσιν έκτείνοντες χεΤρα και παρενοχλοΰντες τά άρχαΐα ημών
1δ δικαιώματα ε?ς τε τήν Ιερουσαλήμ και εις τόν Καμαμέ, κατά τόν
υψηλόν άχδιναμέ και κατά τά τόσα βασιλικά σενέτια• δς προστα-
χθώσι, παρακαλουμεν, νά έπιτελώσι τά της θρησκείας των καΐ
νά λειτουργώσι καΐ νά προσκυνώσιν, ώς καΐ πρότερον, εις τά
έξιδιασμενα αύτοΐς μέρη, φυλάττοντες τά καθήκοντα της ειρήνης
20 καΐ ομονοίας.
24.
Μετάφρασις της δευτέρας γενικής ημών αναφοράς, της εν τη εσχάτη εΙς τήν
ούλήν του τότε νομοχράτορος Σαμ.ανι-ζαδέ-*2μ,έρ-Αουλουσή•έφένδη συγ-
κροτηθείσης πληρέστατη των ύπερτίμιων συνελεύσει, δοθείσης παρά
25 του [λαχαριωτάτου κυρίου Πολυκάρπου, αύτοσώμως τότε παρι-
σταμένου.
Άφ' ου 6 "^Ωμερ-Χαττάπ ένεφάνη εΙς τά πέριξ της Ιερουσα-
λήμ με πολυάριθμον πλήθος, άνεκαλυφθη τω τότε πατριάρχη των
Τωμαίων εν Ιερουσαλήμ Σωφρονίω, 8τι, "επειδή ή παρ' εκείνου
30 του δευτέρου χαλιφέ δλωσις της Ιερουσαλήμ εΤναι' συγκεχωρη-
μένη δνωθεν και παρά θεού επιτετραμμένη, σπευσάτω είς υπο-
ταγήν αυτός τε καΐ τό έθνος αύτου, διότι θέλει ένδείξει ε[ς δλους
των και είς τους προσκυνητηρίους τόπους των πασαν ύπεράσπι-
σιν". Ό ουν ρηθεις πατριάρχης Σωφρόνιος, προσελθών εκουσίως
— 275 —
μετά των ομοφύλων του, ύπδτάγη τω '^'Ωμερ-Χαττάπ αυτοπροαι-
ρέτως• παρ' ου καΐ ηχούσε ταύτα* " Έγώ ήμην προσταγμένος από
του Καυχήματος των "Οντων (= Μωάμεθ) χαΐ διωρισμενος ύπ' αυ-
τού, Ι'να χυριεύσω τήν Ιερουσαλήμ καΐ τα πέριξ αυτής• χαΐ επειδή
έν τω δρει Σινά εδειςαν έχούσιον και αύθόρμητον υποταγήν καΐ δ
ελαβον διά τούτο παρά τής ένδοξότητός του ιερόν άχδιναμέν, τή
παλάμττ) τής τίμιας αύτου χειρός έσφραγισμένον (έν ω κάγώ ώς
παρών τότε εΙμι μάρτυς καΐ τό έμόν προσόνομα τοις λοιττοΤς των
μαθητών όνόμασι περιέχεται ρητώς έν έκεινω), οίίτω και ύμεΤς,
επειδή ένεδείςατε προς με αύθόρμητον υποταγήν καΐ έκουσιον ευ- 10
πείθειαν, θέλετε έχει πασαν υπεράσπισιν παρ' έμου και έλευθε-
ρίαν, αυτοί τε υμεΤς καΐ τά προσκυνήματα σας ". "Οθεν, μετά
τήν εΤσοδον αύτου έν Ιερουσαλήμ δέδωκε τω γένει τών Τω-
μαιων ιερόν του άχδιναμέν, συμφώνως τω Καυχήματι τών "Οντων
φερόμενος και τοις ϊχνεσιν εκείνου επόμενος• δ και ρητώς έν τω 15
αύτφ διαλαμβάνεται άχδιναμέ, 8τι δηλαδή συνωδά τω Καυχήματι
τών "Οντων φερόμενος έδωρήσατο καΐ ούτος τοις Τωμαίοις έν Ιε-
ρουσαλήμ άχδιναμέν, ϊνα μέχρις ου διδώ θεός φυλάττωνται ζωηρά
καΐ εισαει διαμένοντα άμετάτρεπτα τά λαμπρά Τχνη τής πανεκ-
λάμπρου αύτου εύμενείας και υπερασπίσεως. "Οτι 6 έν Ίερουσα- 20
λήμ ναός του Καμάμέ είναι άρχαιότατον οικοδόμημα και κτίριον
τής Ελένης, τής μητρός του κτίτορος τής πόλεως Κωνστοιντίνου
του καίσαρος, και δτι κατά τον ανωτέρω είρημένον τρόπον έ'μει-
νεν αυτός ό ναός εις χείρας τών Τωμαίων, καΐ δτι άπό τον και-
ρόν τής βασιλείας τών χαλεφέδων και διαδόχων Βεσσίτιδων, Άπα- 25
σιέδων και Άμβιέδων, είναι ό Καμαμές υπό τήν έζουσίαν τών
^Ρωμαίων, ού μόνον εις τά αληθή και ύποληπτικά ιστορικά εΤναι
έγγεγραμμένον και κατεστρωμένον, άλλα και εις τους σοφούς και
γραμματείς τής τε ίερας Δαμασκού και τής αγίας Ιερουσαλήμ εί-
ναι γνωστόν και όμολογούμενον. Ό νουνεχέστατος και έπιστημονικώ- 30
τατος άλωτής τής Κωνσταντινουπόλεως, αείμνηστος σουλτάν Μεχ-
μέτης δεύτερος, τους άνά χείρας τών Τωμαίων ιερούς άχδιναμέδες
υπερασπιζόμενος, δέδωκεν έκείνοις ύψηλόν βασιλικόν του όρισμόν,
— 276 —
διαφόρους περιέχοντα άπειλάς χαΐ κατάρας. Ό άοίδιμος σοϋλτάν
ΣελΙμ α\ ου αϊ βασιλιχαΐ αλώσεις εΤναι χατεατρωμέναι εις τους
απανταχού της οιχουμένης ιστοριογράφους, δταν ήλευθέρωσε τήν
Ιερουσαλήμ κυριεύσας τήν Αϊγυπτον, τον μέν έν Σινά δωρηθέντα
5 παρά του Καυχήματος των "Όντων Ιερόν άχδιναμέ και τόν έν Ιερου-
σαλήμ χαρισθέντα παρά του ένδοξου *Ωμερ-Χαττάπ (διΌις αυτού
βασιλικοΐς Ιδών δμμασι, τά τε έν έκείνοις έζερευνήσας ακριβώς
καΐ πληροφορηθείς λίαν καλώς, δέδωκε τοΐς Τωμαίοις έν Ιερου-
σαλήμ και τό κράτος του βασιλικόν του όρισμόν, κατά τόν ιερόν
10 του '^Ωμερ-Χαττάπ άχδιναμέ, άρών τοΐς παραβάταις εκείνου πε-
ριεκτικόν και τω τερατουργώ αυτοΰ καλάμω έπικυρωτικόν. Ό αεί-
μνηστος υιός αυτού σουλτάν Σουλεϊμάνης ου μόνον τόν πατρικόν
ωσαύτως όρισμόν βασιλικώς έπεκύρωσε πιστοποιησάμενος, αλλά
και δι' Ιδίου αύτου προστάγματος τήν έπισκευήν τοϊς Τωμαίοις
15 έξαιρέτως έζιδιάσας άνέθετο. Ωσαύτως καθεζής καΐ ή αλληλοδιά-
δοχος σειρά των προπαρελθόντων δικαιοτάτων βασιλέων τοις ϊχνε-
σιν εκάστου επομένη, και τους ορισμούς εκάστου έπικυρουσα, τάς
άπό τών Φράγκων και Αρμενίων έπιγενομένας άγωγάς αποποιού-
μενη διεκώλυε καΐ άπεκρούετο, καθά και έπΙ της βασιλείας του
20 άοιδίμου σουλτάν^ Μαχμούτη α' φωραθείσης της δολιότητος και
έζελεγχθέντος του απατηλού τρόπου, δι' ου ημπόρεσαν νά λάβουν
εΙς χείρας οι Αρμένιοι βασιλικόν εγραφον, ήκυρώθη τότε 6 παρά
της βασιλείας του δοθείς αύτοΤς ορισμός, καΐ ληφθείς άπό τών
χειρών αυτών διεσχίσθη• τό οτζοΧο"^ καΐ είς τά καλέμια καταγρα-
25 φέν έσημειώθη καΐ είς τόν άνά χεΐρας τών Τωμαίων σωζόμενον
υψηλόν της βασιλείας του όρισμόν ρητώς έπεδηλώθη. Όμοίως και
έπΙ τών άειμακαρίστων βασιλέων του τε σουλτάν Όσμάν και σουλ-
τάν Μουσταφά, διαφοράς μεταξύ Τωμαίων και Φράγκων άναφυεί-
σης, ό τω Χεκίμ-ογλου Άλ-^-πασσα δουλεύσας καΐ τφ της σα-
80 τραπείας άζιώματι τήν τε Αϊγυπτον και τό Χαλέπι περιελθών, ό
και εις άκρον ειδήμων τών ιστοριών, και ό διαφόρων εγκρατής
επιστημών και τεχνών, ό τήν βασιλικήν τότε σφραγίδα φέρων
ύπατος Ταγίπ-πασσας, τήν διαφοράν έκείνην τότε μάλα καλώς έξα-
— 277 —
χρφώσας καΙ τάς των Φράγκων αδίκους άγωγάς άποπόιησάμβνος
ματαίας άπέδειζε* διό καΐ τους είς χείρας των Τωμαίων ιερούς
ορισμούς άνεκαίνισεν ωσαύτως και είς τάς των *Λρμενίων ανύ-
παρκτους άδολεσχίας μή όπενδώσας δλως, καΐ τάς εκείνων άγω-
γάς άποκρουσάμενος, άπε|3άλετο. Οι Αρμένιοι, κοντά όποδ έτε- δ
χνεύοντο και κατεγίνοντο διά μέσου των εΙς Ιερουσαλήμ κριτών
καΐ ηγεμόνων με ποΐον τρόπον, τάχα μή δοκουντα εναντίον τοΐς
όψηλοΐς όρισμοΐς, νά άνατρέψωσι τους ανά χείρας των Τωμαίων
κατά τήν διάληψιν των άκτιναμεδων έκδεδομένους Ιερούς ορισμούς,
έπέτυχον προσέτι και καιρόν έπιτήδειον και εΙς τους μελετωμέ- 10
νοας σκοπούς των λίαν άρμόδιον, τήν ύπατείαν το5 Τουστζουκλου
Μασταφα-πασσα* καΐ γνωρίζο^/τες τήν ενδειαν καΐ πτωχείαν των
Τωμαίων διά τά καιρικά του πολέμου περιστατικά και τήν διά
τούτο άδυναμίαν των εις τήν άνοικοδόμησιν καΐ έπισκευήν του Κά-
μαμε ναοΰ, χωρίς νά' φοβη&ώσι τόν θεόν έτόλμησαν νά καύσω- 15
σιν αυτόν, καθώς και τό από Ιερουσαλήμ Ιλάμιον του κριτου δη-
λοποιεϊ" και τόν Μανούκη σαρράφην Άρμένιον έχοντες δργανον
διελογίζοντο βουλευόμενοι τίνι τρόπω νά άπατήσωσι και προς εαυ-
τούς νά έλκύσωσι τους περί τόν εφημένον Μουσταφα-πασσαν, φαν-
ταζόμενοι ϊνα αύτοΙ μεν κύριοι και κτίτορες του Κάμαμε γίνων- 20
ται, ήμας δε τους Τωμαίους εις βαθμόν ένοικατόρων και προσκυ
νητών καταστήσωσιν. Άλλ' επειδή άχρις ου φθάστ] εΙς Βασι-
λεύουσαν ή εϊδησις της του Καμαμέ πυρπολήσεως, δέν είχε μείνη
κανένας άπό τους δυναμένους νά έμποδίσωσι τό δίκαιον καΐ τήν
άλήθειαν, ή ευμενέστατη επιείκεια του βασιλικού διαδήματος, κατά 25
τό άνεζάντλητον του ελέους αύτου πέλαγος, εις τάς δουλικάς τών
Τωμαίων έςαιτησεις συγκατανεύσασα συγκατέθετο εΙς εκδοσιν υψη-
λού βασιλικού ορισμού, ϊνα έπισχευασθη καΐ ανοικοδομηθώ) ό Κα-
μαμές άπό μέρους του γένους τών Τωμαίων. Της τοιαύτης ουν
δωρεάς και βασιλικής ευεργεσίας καΐ χάριτος παντί τω γένει ημών 30
δηλωθείσης, άκρως οι πάντες έχάρησαν, υπέρ του βασιλείου κρά-
τους κατ' όφειλήν εύγνωμόνως άπαραίτητον έπευχόμενοι, καΐ τήν
εκ τών καιρικών περιστάσεων ακραν αυτών πτωχείαν παριδόντες
— 278 —
' καΐ Ινδειαν βις τό μέγα τούτο έργον διά δανείων επεχείρησαν.
Άλλ' οί ΆρμένιοΕ εν τω έγγίζειν τό τέλος τούτου καθ' ημών
άγωγάς έδωκαν μεθ' ων πολλάκις, ως εατι δήλον, έκρισολογήθη-
μεν, άλλ' ουδέποτε ίσχυσα^; έμφανίσαι άληθη καΐ ισχυρά έγγραφα*
5 ελεγον δε άπό στόματος, δτι εχουσιν εκείνα πεφυλαγμένα εν Ιε-
ρουσαλήμ. Άπό τά έγγραφα δε αυτά όπου ελεγον Άτι Ιχουσιν,
άλλα μέν ήσαν άκυρα καΐ έξηλειμμένα, άλλα δέ διόλου έν τοις
βασιλικοΐς κώδιζιν άνέγγρατττα. 'Ό&εν και κατά νόμον καΐ κατά
νουν και κατά κανόνας έπόμενον ήν καΐ πάνυ ευλογον νά έκβλη-
10 θώσιν δλως του Κάμαμε καΐ έπΙ τω προσκυνεΐν μόνον νά Ιχωσι
τήν δδειαν μέ δλον τούτο ήμεϊς τι) προτροπή του μακαρίτου
Έμιν-πει και του Χάλα 'Δνατόλ-καζασκερή Ταχιρ-έφένδη και των
λοιπών ριτζάλιδων του Δεβλετίου συγκατεθέμεθα ευχαρίστως οι-
κεία γνώμη καΐ θελήσει και άφήκαμεν πάλιν εις χείρας τών Άρ-
15 μενίων ου μόνον τό μοναστήριον του αγίου Ιακώβου τών Γκρυρ-
τζήδων (τό οποίον εΤχον ποτέ δι' ενοικίου), παραβλέψαντες εκεί-
νου τοσούτων χρόνων ένοίκιον, αλλά και τά έν τω Κάμαμε έξι-
διασμένα αυτοΐς μέρη και κατοικίας, έπΙ τοιαύτη μέντοι συμφωνία
, καΐ υποσχέσει, ότι νά έπισκευάσωμεν ημείς εκείνα, κατά τόν ιερόν
20 όρισμόν του σουλτάν Σουλεϊμάνη, καΐ οδτω κατά τόν είρημένον
τρόπον έλαβε τέλος ή διαφορά μας και Ιγινεν ίλάμι άπό μέρους
της ιεράς κρίσεως, κατά τό οποίον καΐ υψηλός εξεδόθη ορισμός
διά βασιλικού αυτογράφου ταύτα διακελευοντος έπικεκοσμημένος*
'* Ό παρών μου ιερός ορισμός έχέτω τό κύρος καΐ κατά τήν διά-
25 ληψίν του ένεργείσθω". Τό οποίον ως δικαιοσύνης παράδειγμα
εΙς δλα καταγραφέν τά καλέμια καΐ είς της Βασιλευούσης και
Ιερουσαλήμ Δαμασκού τε καΐ Σάιδας κριτηρίων τους κώδικας άπα-
ξάπασιν απλώς φανερόν έγένετο. "Όντες ουν πληροφορημένοι ημείς,
8τι ή μετά διαδικασίαν έν συγκαταθέσει θεωρηθείσα ύπόθεσις καΐ
30 τέλος λαβουσα κατά νόμον και κρίσιν, κατά κανόνας και υφός του
'ϊψηλοΰ Δεβλετίου, δεν θέλει μεταβληθή ποτέ, ή άλλην τινά θέ-
λει λάβει άλλοίωσιν, άλλα θέλει έχει τό κύρος άείποτε, και μήν
υποπτεύοντες της Αρμενίων αγωγής άνανέωσιν έσπουδάζομεν εις
— 279 —
τα της οίχοδομης χρειώδη• άλλ' οΕ Αρμένιοι προτείναντες τήν έζ
Ιερουσαλήμ πρό δέκα τάχα μηνών άποστολήν των έγγραφων τους,
έχ{νησαν αύθις άγωγήν καθ' ήμων καΐ είς την έν τη νομοκρα-
τορικη συνέλευσιν αύλη όρισμόν τίνα του σουλτάν Σελίμη α' έδει-
ξαν, ώς παρά της βασιλείας του δεδωρημένον τάχα αυτοΐς (ου τό 5
πρωτότυπον εΙς χείρας ημών σώζεται)• εΙς τον όποιον όρισμόν
ουδόλως διείληπται, 8τι ό Καμαμες και τα έν αυτω προσκυνήματα
να είναι κοινά άπροσδιορίστως καΐ εΙς τά δύο γένη, κατά τους
έκάστω γένει δοθέντας ορισμούς. 'Εν αύτη τη νομοκρατορικη αυλή
ώμολόγησεν ό ΝακΙπ-έφένδης, δτι τά είς χείρας των Τωμαίων 10
σωζόμενα Ιγγραφα εχουσι την αρχήν των άπό τόν ιερόν άχδινα-
μέν του Καυχήματος των "Όντων, ου τό πρωτότυπον έν τω της
Αιγύπτου σώζεται θησαυροφυλάκια). Οι άνά χείρας τών Τωμαίων
υψηλοί ορισμοί άπό της ίερας εποχής του *Ωμερ-Χαττάπ ανακαινί-
ζονται μέχρι τούδε, κατά διαδοχήν παρά τών κραταιοτάτων βασιλέων 15
έπικυρούμενοι. Τούτων δε οδτως εχόντων, δπεται ό είς χείρας τών
Τωμαίων υψηλός του σουλτάν Σελίμη πρώτου ορισμός νά εΤναι ό
αληθινός καΐ ορθός, δ δε άλλος νά είναι ψευδεπίγραφος καΐ σφα-
λερός, καΐ προς τούτοις ό τοις- Τωμαίοις παρ' αύτοΰ του ιδίου
σουλτάν Σελίμη δοθείς ορισμός και ό είς χείρας τών Αρμενίων ίΚ)
ευρισκόμενος του αυτού, ώς λέγουσιν, ορισμός εχουσι βάσιν καΐ
θεμέλιον τόν του "Ώμερ-Χαττάπ ιερόν άχδιναμέν. ΕΙς όποιον λοι-
πόν γένος εδόθη ό είρημένος ούτος ιερός άχδιναμές και δποιον
γένος έχει και σώζει αυτόν μέχρι τούδε, έκεΤνο τό γένος έπεται
νά εχη αναντιρρήτως και τόν άληθινόν τοΰ σουλτάν Σελίμη όρι- 25
σμόν. Οί Αρμένιοι, δτι προ όγδοήκοντα χρόνων και έπέκεινα εύ-
ρόντες τό μέσον του κάλφα του έπίσκοπος-καλεμίου και σύμφωνη -
σαντες μετεποίησαν τήν λέξιν Τουμιάν είς τήν λέζιν Ά ρ με-
ν ι άν, καΐ δτι τοιαύτη δολιοτροπία έβαλον είς χεΤρας τοιούτον όρι-
σμόν, και δτι άπό τους ορισμούς όπου λέγουν πώς έχουν ο? μεν 30
είσιν άκυροι, οι δε διόλου άσημείωτοι και άνέγγραπτοι είς τους
τών καλεμιών κώδικας, διαλαμβάνουσιν οί κώδικες καΐ τά ιστο-
ρικά τά περί τών έν Ιερουσαλήμ προσκυνημάτων τρέξαντα καθι-
— 280 —
στοροΰντα καΐ διαλαμβάνοντα. Οι Αρμένιοι άπό τον καιρόν των
αειμνήστων βασιλέων του τε σουλτ^τ; Όσμάν και του σουλτάν
Μουσταφά και του σουλτάν Άπδούλ-ΧαμΙτ ουδέποτε έκίνησαν
άγωγήν μέχρι τούδε υπέρ των ακυρωθέντων τούτων ορισμών,
δ άλλ' εΙς τοσούτου καιρού διάστημα τήν σΐωπήν έζελέζαντο.
Μία ύπό&εσις, δταν όίκειοθελεΤ του ενάγοντος γνώμη άφεθεΐσα
δεν θεωρηθ-^ εΙς έξήκοντα ή έβδομήκοντα χρόνων διάστημα, ή
του ήμίσεος τούτων, ή περί ταύτης πλέον αγωγή κατά τους τύ-
πους και κανόνας του τε Τψηλου Δεβλετ(ου καΐ της ίερας χρί-
10 σεως μήτε εΙσακούεται, μήτε θεωρείται, άλλα μένει ως ήν άπ'
αρχής. Ό ρηθεις κανών και τύπος έλπίζοντες ήμεις δτι θέλει
φυλαχθή καΐ εις τό ήμέτερον γένος άμετάτρετυτος καΐ αναλλοίω-
τος (με δλον όπου διά πολλών ισχυρών έγγραφων εις τήν πρό
δέκα μηνών γενομένην ίεράν συνέλευσιν άπεδείζαμεν τά δίκαια
15 μας), παρεβλέψαμεν και πολλάς ήμΐν κατά καιρούς έπιγενομενας
παρά τών Αρμενίων διαρπαγάς καΐ καταδυναστείας, μόνον και μό-
νον διά νά άποφύγωμεν τάς μετ' αυτών διαφοράς και λογομαχίας.
ΚαΙ τότε εΤχον ομολογήσει οι έπίτροποί μας και κατά τήν προς
αυτούς γενομένην παραγγελίαν μας εΤχον έκφωνήσεΐ' μετά μεγά-
20 λης αιδους, δτι εις αλλην μορφήν έκτος εκείνης όπου εδόθη προ-
λαβόντως με τό νομικόν ίλάμιον δεν στέργουσι, και έπ' αύτω
τούτω εΐχομεν δώσει είς τους επιτρόπους μας αυτούς και Ιδίαν
μας δουλικήν άναφοράν, ά^^ενεχθεισαν τότε τη πανεκλάμπρω Ιερά
συνελεύσει, ίνα μήτε οί Αρμένιοι τήν όμολογίαν έκείνην τών έπι-
25 τρόπων μας άρνησάμενοι μεταποιήσωσι, μήτε οί έπίτροποί μας
άρνησάμενοι μεταποιήσωσι, μήτε οί έπίτροποί μας άποδεξωνται
άλλον τινά λόγον, εκτός τών εν εκείνη τη ά^^αφορα ημών περιε-
χομένων μάλιστα δέ τότε εΙς το τέλος της κρισολογίας εΤχεν
ειπεί και εν τών εν τη συνελεύσει ένδοξων υποκειμένων, 3τι οί
30 Τωμαΐοι δεν παραιτούνται από τό προγεγονός κατά συγκατάθεσιν
έκατέρων τών μερών νομικόν ιλάμιον.
Του γένους ούν ημών δι' ας παρά του Υψηλού Δεβλετίου
έλαβε δωρεάς κατ' όφειλήν υπέρ του βασιλείου έπευχομένου κρά-
— 281 —
τοας χαΐ παραμυθουμένοϋ, καΐ πβρί των βίρημένων διαφορών μη-
δενός λόγου χαλου ή χαχου παντελώς έχφωνουμένου, της έπε-
σχευης τε του Κάμαμε χατά τόν ύψηλδν όρισμόν περαιωθείσης
(χα8ά χαΐ τα εκείθεν έλθόντα Ιλάμια χαΐ μαχζάρια δηλοποιουαι),
χαΐ τών τοΤς Άρμενίοις έζιδιασμε'νων μερών χαΐ προσχυνητηρίων δ
τόπων ώς το άπ' άρχης έπισχευασθέντων χαΐ εις χείρας αυτών
παραδοθέντων χαΐ έγχειριαθέντων, μετεχλήθησαν έν τη νομοχρα-
τοριχη πάλιν αύλη οί του γένους ημών επίτροποι, προς ους εν
ίλάμιον ενεφανίσθη ανέλπιστα του πρώην χαζασχερη Ίζέτ-πεΐ, έν
ω ήτον έπιγεγραμμένη ή βασιλική θέλησις χατά την εννοιαν εκεί- 10
νην και διάληψιν τό όποιον, με τό να περιείχε χαΐ διελάμβανεν,
δτι εις μεν τα προσκυνήματα να είναι κοινώς και οί Αρμένιοι
σύντροφοι και κύριοι, εις δε τα έςιδιασμένα αύτοΐς μέρη ιδίως
καΐ μόνοι αύτοΙ κύριοι, ώς οι ΤωμαΤοι .ευχαρίστως εις τούτο
συγκατέθεντο καΐ ώμολόγησαν, ην εναντίον και όλως διόλου άσύμ- 15
φωνον με τήν προλαβόντως γεγονυΐαν νομικήν διαίτησιν και διά-
ταξιν. Προς τούτοις διελάμβανεν ετι αυτό τό ίλάμιον, καΐ κατ' αυτό
και ή έπ' αύτου βασιλική θέλησις, οτι τα εις τήν έπισκευήν τών
τοις Άρμενίοις έςιδιασμένων μερών και τόπων τρέςαντα εςοδα
λογαριασθέντα νοι εισπραχθώσιν άπό τών Αρμενίων και άνελλι- 20
πώς να άποδοθώσιν εις τό γένος τών Τωμαίων. Ταύτα ώς ήκου-
σαν οί ημέτεροι επίτροποι, ώς υπό κερΛυνου βληθέντες εςω εαυ-
τών ε^έ^ίΟ'^το καΐ ό νους αυτών όλως έξησθένησε, καΐ μόλις ταυτην
τήν άπόκρισιν, τό ότι άναγγελουσι ταύτα τοις πατριάρχαις και τω
γένει, δούναι δυνηθέντες, κλαίοντες καΐ στένοντες, θρηνουντες και 25
όδυρόμενοι έδήλωσα^> ήμΐν τα εκ νέου διατρέζαντα• έφ' ω και τό
δυστυχέστατον ημών γένος είς βαθυτάτην λύτυην καταβεβύθισται
όντως δια τό υπερβάλλον της θλίψεως. Τό ήμέτερον γένος, έν ω
γνωρίζει τόν εαυτόν του, ότι δια νά άποδείςη τό προς τό βασί-
λειον κράτος όφειλόμενον σαδακάτι του προσπαθεί διαφόρως καΐ 30
αγωνίζεται πολυτρόπως, και ότι δια τό όγουρι του βασιλέως του
καΐ αυτήν του τήν κεφαλήν και ψυχήν θυει, και δτι κατά τα εις
χείρας του σωζόμενα αληθή και ύποληπτικά έγγραφα έχει όλα
— 282 —
τα δίκαια• χαΐ έν ω ίξεύρδί, δτι 6 ζυγός της εύθυδιχίας χαΐ δι-
χαιοσύνης του βασιλείου αυτού χράτους χαταχοαμεί χαΐ λαμπρύνει
τά ιερά κριτήρια, τό να έμφραγώσι κατά του δυστυχούς ημών
γένους αι του ελέους χαΐ των οικοδομών πηγαί, εάν προέρχεται
5 άπό άγνωστα εις αυτό σφάλματα, παρακαλεί θερμώς, δέεται μετά
δακρύων, ϊνα ό του αιώνος τούτοο Σολομών έπιβλέψας ευμενώς
έλεήσττ) τό γένος αυτό βασιλιχώς, και έπικυρώσας τά άπό τόν
καιρόν του χαζρέτι 'Ώμερ χαΐ τών μεγίστων προκατόχων του
βασιλέων προνόμια του γένους τούτου ελευθέρωση της τοιαύτης
10 δουλείας τους έλευθερίαν μη είδότας δούλους και σκλάβους του*
επειδή τό νά πωλήσωσιν εις άλλους με άσπρα έκείνην τήν οίκο-
δομήν, όπου εις τό εΤναι εφερον με τοιούτου βασιλέως σπανιω-
τάτου και δυσμιμήτου έν τώ αίώνι βασιλικήν άδειαν, εΤναι δλως
διόλου εναντίον τών δογμάτων και της θρησκείας των. . Ό είς τό
1δ δεύτερον νομικόν ίλάμιον του Ίζέτ-πεΐ εγγεγραμμένος (πώς οι
ΤωμαΓοι συγκατέθεντο) λόγος, 8τι ουδέποτε έκ του στόματος τών
επιτρόπων μας εξήλθε, μαρτυρουσι τά εις προλαβούσας συνελεύ-
σεις πανένδοξα υποκείμενα, ων τήν κατά θεόν μαρτυρίαν άποδε-
ξάμενοι μή παραβλέψητε, δι' άγάπην θεού καΐ τήν του βασιλέως
20 κορυφήν, τήν άκραν τοδ γένους ημών καΐ άπαράκλητον θλΐψιν.
Απανταχού της γης εΓναι περιαδόμενον, δτι ό τάς ήνίας πάντων
κρατών και τά έργα κατακοσμών καΐ λαμπρύνων ζυγός της δικαιο-
σύνης κατέχεται καΐ κρατείται βασιλικώς άπό τάς κραταιάς χείρας
της ακαταμάχητου αύτου βασιλείας, της επιρροής τών δωρεών τών χα-
25 ρίτων, της τυηγής της όρθότητος καΐ της δικαιοσύνης. Παρακαλουμεν
λοιπόν θερμώς, δεόμεθα δουλικώς, καθικετεύομεν δακρυρρόως, ίνα
ό έν τη προλαβούση κρισολογία κατά τά εις χείρας ημών πρό χιλίων
χρόνων σωζόμενα αληθή καΐ υπολητυτικά έγγραφα και κατά τό τότε
γενόμενον νομικόν ίλάμιον τό της συγκαταθέσεως έκατέρων τών με-
30 ρών περιεκτικόν εκδοθείς υψηλός και διά βασιλικού αυτογράφου επικυ-
ρωθείς και εις πάντα τά καλέμια και ιερά κριτήρια ένσημειωθεις και
καταγραφείς βασιλικός ορισμός μένη καΐ πάλιν κεκυρωμένος, ή δέάπό-
φασις κείται παρ' ύμΓν τοις έκλάμπροις και πανενδόξοις αυθένταις ημών.
— 283
25.
Μετάφρασις του εσχάτως μ,ετά την δευτέραν χρισολογίαν μας μετά των * Αρμενίων
χατά το ιλάμ(ον του *Ιζέτ--ί^ε'ι εχδοθέντος χαΐ (ιά βασιλιχου αυτογράφου επιχορω-
θέντος χαι ήμΐν, ώς χαΐ τοις Άρμενίοις, έπιδοΒέντος ύψηλοΰ βασίλιχοΰ έρισμοΰ.
ϊό επ* αύτω βασιλιχον αύτόγραφον *. Αποτείνεται δέ δ ορισμός προς τον ήγε- 5
μόνα της Δαμασχοΰ χαι προς τον μουλλαν της Ιερουσαλήμ χαι προς τους μοο-
φτήδαις χαι νομο^ιδασχάλους των τεσσάρων μοοσλιμανιχών δογμάτων, χαι προς
πάντας εν γένει τους έξουσιαστάς, προχρίτους τε χαι τελεσιουργους
άνδρας της Ιερουσαλήμ, ων ό λόγος Ισχύει.
Ό άοίδιμος προγονός μου σουλτάν Σελίμ, δταν κατά τό 923-ον ίο
έτος έκυρίευσε τήν Ιερουσαλήμ, εδωκεν εις τό γένος των Τω-
μαίων ύψηλόν του όρισμόν δίά βασιλικού αύτου αυτογράφου έπι-
κεκοσμημένον, διαλαμβάνοντα περί της προσκυνήσεως του Καμαμέ
λεγομένου ναού αύτολεξεί οϋτως ^• "Κατά τήν κε' του μηνός Σε-
φέρ του 923-ου έτους, 8τε έκυρίευσα τήν Ιερουσαλήμ, 6 τότε 15
πατριάρχης των Τωμαιων Άττάλας (Δωρόθεος) λεγόμενος και
οι καλόγηροί του μετά των λοιπών υποτελών έλθόντες και προσ-
κυνήσαντές με έξητήσαντο παρά της βασιλείας μου, ίνα τάς εντός
καΐ έκτος αρχαίας αυτών εκκλησία; καΐ μοναστήρια και λοιπά των
προσκυνήματα εχωσιν, ώς το εκπαλαι, υπό τήν κυριότητα και 20
χρήσίν των. Κατά τόν άχδιναμέν λοιπόν του χαζρέτι ^Ωμερ και
κατά τους υψηλούς ορισμούς τών προπαρελθόντων βασιλέων κάγώ
έδωκα αυτοΐς τόν παρόντα μου υψηλόν βασιλικόν όρισμόν, και
προστάσσω ϊνα ό ρηθεις πατριάρχης κατά τήν διάληψιν του ίερου
μου τοότοο ορισμού έξουσιάζη τά αντίκρυ της θύρας του Καμαμέ 25
προς μεσημβρίαν εις τήν Άποκαθήλωσιν δντα δύο μανουάλια και
κανδήλας, τό άνω και κάτω τών έπι του Γολγοθά τεσσάρων κα-
μάρων τών τ^ Πατριαρχείοί υποκειμένων έν τω είρημένω τόπω,
τό άνω και κάτω τών επτά καμάρων τών έπΙ της δεσποίνης
Μαριάμ κειμένων, τήν μέσην της μεγάλης εκκλησίας καΐ τό Κου- 30
βούκλιον συν πασιν όμοΰ τοις προσκυνήμασι, τάς έκτος του ναού
έν τη αύλη κειμένας τρείς εκκλησίας, τήν αντίκρυ τούτου έκκλη-
σίαν του αγίου Ιωάννου, τήν έν τοΤς Πατριαρχείοις έκκλησίαν
[* Αντιπαράβαλε την έτερον έρμηνείαν σελ. 290-222].
— 284 —
της Ελένης, την αγία ν θέχλαν, την Σεϊδανάγιαν, τον "Αγιον
Εόθύμίον, τήν Άγίαν Αίχατερίνην, τον "Αγιον Μιχαήλ, -^ον
"Αγιον Γεώργιον, τον "Αγιον Ίωάννην μετά του ί(ήποϋ, τον "Αγιον
Βασίλειον, τόν "Αγιον Νικόλαον, τόν "Αγίον Δημήτριον, την δέ-
δ σποίναν Μαριάμ, τόν δτερον "Αγιον Ίωάννην, την έτέραν αύτου
έκκλησίαν, τόν "Αγιον Ίάκω^ον, μοναστήριον των Γκιουρτζήδων,
τόν "Αγιον Γεώργιον, το έκτος της Ιερουσαλήμ κείμενον μνη-
μεΐον της δεσποίνης Μαριάμ, τήν *Αγίαν Σ ιών, τήν Φυλακήν του
Ίησου, τον ΟΤκον του *Αννα, τα εις τον χάμπον μνημε?ά των,
10 τό μοναστηριον τοΰ Σταύρου των Γκιουρτζήδων, τόν "Αγιον Συ-
μεών, τό μοναστηριον του άγιου Σάβ^α, τόν "Αγιον Γεώργιον έν
τω χωρίω ΙΙέι-τουζάλα, τό Σττήλαιον έν Βηθλεέμ της Γεννή-
σεως του Ίησου, τά κλειδιά των κατ' αρκτον και μεσημ^3ρίαν έν
τη εκκλησία δύο θυρών, τους πέριξ δύο κήπους, τους ελαιώνας
15 και τά μνημεΐά των καΐ 8λα τά εις τά λοιπά χωρία μοναστήρια
καΐ εκκλησίας των, τους τω πατριάρχη υποκείμενους "Ίβηρας,
Χαπεσίους καΐ Σέρβους μετά των υποστατικών και αφιερωμά-
των τους, τους μητροπολίτας και καλογηρους των νά παραλαμ-
βάνωσιν ετι τά κατάλοιποι τών αποθνησκόντων μητροπολιτών έπι-
20 σκύπων και καλογήρων ετι εΙς τήν πόρταν της Ιερουσαλήμ και
εΙς τό Ζεμζέμ-σουγ^ου καΐ εις τό Άράπ-καφαρι καΐ εΙς τάς σκά-
λας νά μή πληρώνωσι κουμέρχι καΐ πάτζί' καΐ δταν κάμνωσι
κτ^έσφι, νά μή δίδουν τι, αλλά νά εΤναι πάντη ελεύθεροι και
από κάθε είδους δόσιμον άπηλλαγμένοι καΐ ό ρηθείς πατριάρχης
25 τών Τωμαίων νά μήν ένοχλήται και έπηρεάζηται άπό κανένα
έθνος, αλλά νά πρωτεύη άπό τά λοιπά άλλα έθνη. Ούτως ουν
κατά τόν άχδιναμέ του "^Ωμερ και κατά τους ορισμούς τών παρ-
ελθόντων βασιλέων έδωσα κάγώ τόν παρόντα μου ιερόν βασιλικόν
όρισμόν, και προστάσσω "να διασώζεται άπαρεγχείρητος. "Οστις
30 δέ τών διαδόχων μου, ή τών υπάτων καΐ ούλεμάδων, ή τών σου-
λεχάδων καΐ κριτών, ή μίρι-μιράνιδων και μίρι-λιβάδων, ή τών ^
βοεβοδάδων και πει-τουλμάκιδων, ή τών σουπασίδων καΐ ζουαμά-
δων, ή τών τιμάρ-σαχαπίδων και μουτεφερριχάδων, ή τών τζαου-
— 285 —
σιδων χαΐ σιπαχίδων, ή των γεννιτζάρων καΐ δλλων θεραπόντων
της αυλής μου, θελι^σει νδτ άνατρέψη τον παρόντα μοο βασιλι>(όν
όρισμόν, νά είναι υπόδικος και υποκείμενος εις τήν οργήν και είς
τά βασανιστήρια του υψίστου θεού, άλλα διενεργουντες αυτόν νά
τόν άφίνωσιν εις χείρας των". 'Ώσαύτως εδόθη και τοΐς 'Αρμε- 5
νίοις παρά του αύτου προκατόχου μου υψηλός ορισμός με βασι-
λικόν του αυτόγραφον έπικεκοσμημένος, διαλαμβάνων οδτως• **Κατά
τό 923-ον έτος έλθών εις Ιερουσαλήμ έκυρίευσα αυτήν κατά τήν
κε' του μηνός Σεφέρ. Ό τότε γουν πατριάρχης των 'Αρμενίων
Σερκίζης λεγόμενος έλθών μετά των καλογήρων και λοιπών υπο- 10
τελών έξητήσατο παρά της βασιλείας μου, ϊνα τά εκπαλαι υπό
τήν έζουσίαν του δντα μοναστήρια εκκλησίας καΐ λοιπά προσκυ-
νήματα και τάς εντός καΐ έκτος κειμένας εκκλησίας και ευκτή-
ριους οίκους των εχωσι πάλιν υπό τήν κυριότητα των, ως ανέ-
καθεν, και ϊνα τά υπό τήν έζουσίαν των κατά τόν άχδιναμέν του 15
χαζρέτι ^Ωμερ και κατά τους παρά του μέλεκ Σαλάχ-έδδΙν ορι-
σμούς δντα μέρη, ήτοι ό Καμαμές λεγόμενος ναός, καΐ τό έν
Βηθλεέμ σπήλαιον και ή προς αρκτον αύτου πύλη καΐ ή μεγάλη
εκκλησία του αγίου Ιακώβου του Ζεβεδαίου, και τό μοναστήριον
της Έλαίας και ή Φυλακή του Χρίστου καΐ τό Ναπουλούς και 20
οί είς τήν έκκλησίαν των υποκείμενοι ομόθρησκοι αύτοΐς Χαπέ-
σιοι ΚότΓται και Συριανοί ώσιν υποκείμενοι τοΐς πατριάρχαις των,
καΐ ϊνα μή ένοχλώνται παρ' ουδεμίας άλλης φυλής και έ&νους.
Κατά τήν παράκλησίν των λοιπόν έδωκα τόν παρόντα μου ιερόν
• όρισμόν, και προστάσσω ϊνα οί έν τϊ) ρηθείσ^ εκκλησία του αγίου 25
Ιακώβου κατοικουντες *Αρμενοπατριάρχαι εχωσιν υπό τήν έζου-
σίαν των τάς εντός καΐ έκτος κειμενας εκκλησίας και μοναστήρια
και λοιπά των προσκυνήματα, και ϊνα εχωσιν ύφ' αυτούς τους
όμο&ρ'ήσκους των Χαπεσίους Κόπτας και Συριανούς, έπιθεωρουντες
τάς εμπίπτουσας αυτών εξώσεις τε και αποκαταστάσεις και τάς 30
είς τά αφιερώματα των άναγομένας υποθέσεις των, και ϊνα παρα-
λαμβάνωσι . τά κατάλριπα των άπο&ανόντων μητροπολιτών επι-
σκόπων καλογήρων ιερέων γιαμακτ,ών και λοιπών *Αρμενίων, και
— 286 —
ϊνα μή παρενοχλη του λοιπού χανένα άλλο έθνος μήτε αυτούς,
μήτε τάς έχκλησίας χαΐ μοναστήρια των, μήτε τους άνέχαθεν υπό
τήν κυριότητα των Άρμενοπατριαρχών δντας ευχτηρίους οΤχους
των χαΐ λοιπά προσκυνήματα των, μήτε τα ομόθρησκα γιαμάκιά
δ των και ϊνα οι Αρμένιοι και οΐ πατριάρχΛι των έζουσιάζωσι το
εν μέσω του Κάμαμε Κου^ούκλιον και τό Σπήλαιον έν Βηθλεέμ
της Γεννήσεως του Ίησου καΐ τό κλειδί της προς δρκτον θύρας
αύτου καΐ ένδον τα της θύρας τοδ Κάμαμε δύο μανουάλια καΐ καν-
δήλας και τάς προς τήν θύραν του Κου^3ουχλ{ου καΐ εντός τούτου
10 κανδήλας των, καΐ τα απερ καίουσι κηρία και θυμιάματα* και ϊνα
είσέρχωνται μετά των ομοθρήσκων τους ένδον του Κουβουκλίου,
επιφαινομένων έν τω Κάμαμε κατά τήν θρησκείαν των του Πυρός
καϊ των κηρών και ϊνα λιτανεύωσι περί τό Κουβούκλιον, και ϊνα
έζουσιάζωσι τό ανω και κάτω του εντός ^της πύλης του Κάμαμε
15 καΐ τά δύο παράθυρα καΐ τα εντός προ^ικυνητήριά των καΐ τήν
στέρναν καΐ τήν έν τη αύλη του Κάμαμε έκκλησίαν του άγιου
Ιωάννου και τήν έκτος του μοναστηρίου του αγίου Ιακώβου πλη-
σίον α{)τοο κειμένην Φυλακήν του Ίησου καΐ τά λοιπά των μο-
ναστήρια και νεκροταφεία και τά έν Βηθλεέμ πλησίον του Σττη-
20 λαίου δ^^α οΙκήματα και ξενοδοχεία των, και τους κήπους και
αμπελώνας καΐ ελαιώνας των και δλας τάς ρηθείσας εκκλησίας
και μοναστήρια καΐ εύκτηρίους οίκους και προσκυνήματα των, και
τους ομοθρήσκους αύτοΓς καΐ γιαμάκια καΐ τά τούτων υποστατικά
τε και κτήματα• και ϊνα μή παρενοχλώνται του λοιπού οΐ Άρμέ-
25 νιοι άπό τους λοιπούς έξουσιαστάς καΐ ηγεμόνας και τους λοιπούς
άλλους και άπό κανένα άλλο έθνος, μήτε όταν εις τάς εκκλη-
σίας των χάριν προσκυνήσεως άπέρχωνται, μήτε εις τό Ζεμζέμ-
σουγχου, μήτε εΙς τάς πανηγύρεις των, μήτε εΙς τους άλλους
εύκτηρίους οίκους των. Οδτω και κατά τόν ειρημένον τρόπον διε-
30 νεργείσθω ό παρών μου υψηλός ορισμός. "Οστις δέ των διαδό-
χων μου βασιλέων, ή των υπάτων και υπέρτατων βεζυράδων, ή
των ούλεμάδων και σουλεχάδων, ή των κριτών και ηγεμόνων, ή
των σαντζάκ-πεΓδων και μίρι-μιράνιδων, ή των βοεβοδάδων και
— 287 —
πεϊτοαμάλοδων, ή των χασέμοδων χαΐ των ανθρώπων τους, η των
σοοπασίδων καΐ ζαΐμιδων, ή των τιμάρ-σαχαπίδων και μουπασσί-
ριδων, ή των τελεσίουργών χαΐ μουτεσαρρίφι-έμβάλίδων, ή χαΐ
άλλων των έκ της βασιλικής μου θεραπείας χαΐ λοιπών όποιων-
δηποτοΰν δντων, ήθελε διασείσει ή παραχαράξει τι των είρημένων, ^
ό τοιούτος λογιζέσθω παρά τω θεω αμαρτωλός καΐ ανόσιος".
Ταύτα περιέχουσιν οι εΙς έκάτερα τα γένη παρά τοΰ άοιδίμοο
σουλτάν Σελιμ δοθέντες υψηλοί ορισμοί, καθ' ους ώφειλον και νά
φέρωνται. Άλλ' επειδή κατά διαφόρους καιρούς διάφοροι συνέβη-
σαν μεταζύ των διενέξεις και διαφοραι περί της προσκυνήσεως 1^
του Κάμαμε χαΐ διάφοροι εδόθησαν αοτοΐς αντιφατικοί προς αλ-
λήλους ορισμοί, ωσαύτως συνέβησαν μεταξύ των είρημένων δια-
φοραΐ και περί της προσυμβάσης έν τω ναω τοΰ Κάμαμε πυρ- •
καϊας• δθεν εξεδόθη προλαβόντως (κατά τό 1224) βασιλικόν μου
αύτόγραφον• προς διάλυσιν της ρηθείσης Ιριδος και διαφοράς των. 15
Διωρίσθησαν ουν έπι τούτω έφορος μεν ό πρώην σσεϊχουλισλάμης
Δουρή-ζαδέ-ΣεγΙδ-Άπδουλλας εις το προλαβον μουφτηλήκί του,
διαιτηται δε καΐ κριταΐ ό Τούμελη-καζασκερή Ίζέτ-πέις, ό Τού-
μελη-καζασκερλικίου έχων βαθμύν Χαλίλης, ό προπρώην Άνατύλ-
καζασκερή Μεχμέτ-Ταχίρης, συμπαρουσιαζόντων του τε προπρώην 20
καϊμακάμη και τοΰ πρώην μεν καϊμακάμη τότε δε ζαρπχανέ-
έμινή Αχμέτ Σσακίρη, τοΰ νακίτυη Σέγιτ-'Άχμετ-Ζέιν-ούλ-Άπι-
δήν, τοΰ έκ των μουδερρίσιδων φετβα-έμινή Ούριανή-ίΙαδέ-Μεχ-
μέτ-Τασσίδη, τοΰ σσερααττζή Καβάλαλη Σέγιδ Σουλεϊμάνη, τοΰ
νυν ρείση Μουσταφά Μαχζάρη, τοΰ προπρώην τζαούσπαση σσέ- 25
χιρ-έμινή Ίπραχίμη, τοΰ αποθανόντος πρώην πεϊλικτζή Αχμέτ
Άφίφη, τοΰ νυν μεν πεϊλικτζή τότε δε άμεττζή Μεχμέτ Σεϊδα
καΐ των κιεσεδάριδων των καλεμιών. Συνελεύσεων ουν πολλών
γενομένων και τής μεταξύ των είρημένων δύο εθνών διαφοράς
μη διαλυθείσης, εσχάτως πάλιν επΙ τοΰ μουφτηλικίου τοΰ άπο- 80
θανόντος σσεϊχουλισλάμη Όμέρ-Αουλουσή-έφένδη έπαρρησιάσθησαν
εις την συνέλευσιν οι άπο μέρους των Αρμενίων κατ' έκλογήν
διορισθέντες επίτροποι, ήτοι ό τοΰ εις Ιερουσαλήμ Άρμενοπα-
— 288 —
τριάρχοο επίτροπος Πογώσης του Κιρκόρη, ό Τόσιος τοδ Καρα-
πέτη, ό σαρραφλάρ-κεχαγχαση Καραπέτης του Κασπάρη, ό σαρ-
ράφ Ώβαννέζης τοδ Ούζουν-Άρετούνη, ό σαρράφης Κφκόρης του
Κεβορχη, ό σαρράφης Κασπάρης του Κεβόρχη, ό σαρράφης Κιλ-
5 τζόγλους Αντώνης του Μιχαήλ, ό σαρράφης Τζανίχης του Συ-
μεών, ό σαρράφης Χατζαδουρης του Μάρτυρος, ό σαρράφης Μα-
νουέλ του Μιγχιρδίτζη, άντιπαρισταμένων χαΐ των από μέρους
των Τωμαίων χατ' έχλογήν διορισθέντων επιτρόπων, ήτοι του
θεσσαλονίκης μητροπολίτου Γερασίμου υίου του Γιάννη, του Νι-
10 χομηδείας μητροπολίτου Αθανασίου του Αντωνίου, του κεχαγιά
του πατριάρχου της Ιερουσαλήμ * Αθανασίου του Γεωργίου, του
χαζναδάρη του πατριάρχου του ειρημένου Καισαρίου του Αντω-
νίου, του Δημητρίου του Μανόλη, του σαρράφη Λαμπίχη Καρα-
τζά, του Γεώργη του Σελβίκη, του Χρήστου Μαυρουδή, του Άνα-
15 νίου του Κυριάκου, του Ανέστη ΙΙαρασκευα, του Θεοδόση του
Σταμάτη, του Παναγιώτου του θεοδωρή. Κατά τήν άγωγήν λοι-
πόν των Αρμενίων, τήν προς τό ύπέρλαμπρον κράτος της βασι-
λείας μου άνενεχθεΐσαν, έκαμαν οι ρηθέντες διαιτηταΐ καΐ κριταΐ
ίλάμι, δτι περί της επίσης παρ' έκατέρων των εθνών προσκυνή-
2) σεως του Καμαμέ κατά τήν εκάστου θρησκείαν, έπι συμφωνία
του προτιμασθαι τόν πατριάρχην των Τωμαίων, ομοίως χαΐ περί
της Ιδίως προσκυνήσεως των εκτός του Καμαμέ έκάστω γένει
έξιδιασμένων καΐ όνομαστί καταγεγραμμένων μερών καΐ τόπων κατά
τήν ανέκαθεν εκάστου ιδιοκτησίαν, δεν είναι μεταζύ των καμμία
25 ερις και λογομαχία, με τό νά διαλαμβάνωνται ρητώς εΙς τους
ως βάσεις θεωρούμενους και κατά τόν είς χείρας τών Τωμαίων
φανέντα ιερόν άχδιναμέν του δευτέρου χαλιφέ "^Ωμερ Ίλφαρουκ
δόθέντας τοΐς τε Τωμαίοις καΐ Άρμενίοις υψηλούς ορισμούς του
άοιδίμου σουλτάν Σελίμ, του κατά τό είρημένον έτος τους ιερούς
30 εκείνους τόπους κυριεύσαντος• ήν δ' έπίμαχον καΐ διαφιλονεικού-
μενον τό περί της εντός του ναού έζιδιασμένης κατοικίας των.
ΈπεΙ δε καΐ περί τούτου ρητώς περιέχεται εΙς τους άνά χεΤρας
εκάστου γένους ιερούς ορισμούς, στεργουν έκάτερα τά γένη νά
— 289 —
έζουσιάζωσιν ιδιοχτήτως τα άπό αλώσεως προσδιωρισθέντα αύτοΓς
εντός του Καμαμέ μέρη χαί κατοΓ/ίας. Μένουσιν ουν δύο δλλαι
διαφιλονειχούμεναι υποθέσεις, ων ή μεν έστι τό περί Χαπεσίων
Κοπτών χαΐ Σύρων (περί ων εναγόντων των Αρμενίων, δτι ανέ-
καθεν αύτοΐς ήσαν, ως όμοθρτ^σχοις, έξιδιασμένοι χαΐ υποκείμενοι, 5
χαΐ δτι οι Τωμαΐοι παρά τό άρχαΐον καΐ παρά τον όρισμόν ζη-
τουσι νά έξιδιάσωσιν αυτούς έαυτοΓς, εδόθη αύτοΐς άπόκρισις, 8τι
το περί γ^αμακ^ών έπάναγκες είναι νά άνατεθ^ δι' ύψηλου ορι-
σμού εις τον μουλλαν της Ιερουσαλήμ, ϊνα έπΙ τον τόπον τοϊίτο
έξακριβώσας διαιτήστ) και διάταξη κατά τό άρχαιον, ως των ρη- ίο
θέντων γ^αμακ^ών χάριν προσκυνήσεως εις Ιερουσαλήμ απερχο-
μένων και ώς απόντων δλως άπό της συνελεύσεως), ή δέ τό περί
επισκευής του Καμαμέ, περί ης εναγόντων των Αρμενίων, δτι
διά τό εχειν - αυτούς ένδον του ρηθέντος Κάμαμε ϊδια μέρη και
κοινά, άτινα εν τη προσυμ|3άση πυρκαϊα έπυρπολήθησαν, δπετα». 15
νά έπισκευάσωσιν εκείνα, τά μεν κοινά επίσης καΐ κοινώς, τά δέ
ϊδια και μόνοις αύτοΓς έξιδιασμένα ιδίως, έδηλώθη αύτοΐς, δτι
επειδή τό περί επισκευής κεφάλαιον έξήρτηται μόνον και μόνον
άπό τήν αυτοκρατορική ν μου βουλήν και θέλησιν, ουδείς τε δλ-
λος εΙς τοΰτο έπιμίγνυται ουδέ μετέχει, ανατίθεται ή βασιλεία μου 20
τό περί επισκευής χρείας τυχούσης εις δντινα τών υποτελών μου
θέλει και βούλεται. Όθεν, έπεί ανετέθη ήδη εις τό γένος τών
Τωμαίων ή του Καμαμέ επισκευή, κώι έπει έγένετο άπασα ή
τούτου άνοικοδόμησις δι' αυτών, δέν έπεται κανένα άλλο έ'θνος νά
παρενοχλή, νά περιορίζη καΐ έξουσιάζη τά είς έκάτερα τά γένη 25
ανέκαθεν έζιδιασθέντα μέρη. Τούτων τοίνυν απάντων ακριβώς και
είς τά δύο γένη δηλοποιηθέντων και φανερωθέντων ώμολόγησαν,
εύχαριστήθησαν και έδέχθησαν οι ρηθέντες επίτροποι εκάστου γέ-
νους, ϊνα έζουσιάζωσιν έκάτερα τά γένη τά μέν κοινά μέρη κοι-
νώς, τά δέ ϊδια ιδίως, και έν γένει νά φέρωνται κατά τους ανά 30
χεΓρας αυτών ιερούς ορισμούς του ρηθέντος σουλτάν Σελίμ, του
άλωτου τής Ιερουσαλήμ, καΐ οδτω διελύθη ή μεταξύ των έρις και
φιλονεικία. Αυτό λοιπόν τό ιλάμι ενεφανίσθη εις τό κράτος μου,
ΠΙ. 19
— 290 —
έφ' οϋ έπεγράφη καΐ βασιλίχ6ν μου αύτόγραφον έχον οϋτ<ο• "Αδτη
ή ύπόθεσις διευθετηθήτω κατά το παρόν ίλάμι, και δοθήτωσαν
εις έκάτερα τα γένη ορισμοί επικυρωτικοί των ανά χεΤρας εκά-
στου γένους σωζόμενων ιερών ορισμών του άοιδίμου προκατόχου
δ μου σουλτάν Σελίμ, περιέχοντες έν έαυτοΐς Λυτολεζει και τους
ιδίους ορισμούς και της διαδικασίας τον τρόπον καΐ την έννοια^;
του ιλαμίου, καΐ εκδοθέντες καταγραφήτωσαν εις δλα τα καλέμια
του ιλαμίου και κριτήρια". Έφ' ω καΐ εξεδόθη άπό τό Διβάνι-
χουμαγχουνί μου υψηλός μου ορισμός κατά τό ρηθέν ίλάμι, και
10 εδόθη ό παρών εΙς χείρας τών Τωμαίων. "Οθεν εί^/αι απότομος
βασιλική μου βούλησις, Γνα, ως βάσεων έκλαμβανομένων τών εΙς
χεΤρας έκατέρων τών μερών ιερών ορισμών του άοιδίμου σουλτάν
Σελήμη, έκτελώνται τα έν τω ειρημένω ίλαμίω, και ϊνα έκάτερΛ
τα γένη έξουσιάζωσι τάς κατοικίας καΐ προσκυνητηριά των, τα μέν
15 κοινά κοινώς, τά δε ϊδια ιδίως, ως και ανέκαθεν, καΐ εις τό έξης
μηδεμία έρις καΐ φιλονεικία κατ' ουδένα τρόπον μεταξύ τών δύο
γενών περί ταύτης της υποθέσεως άναφυείτω• ει δε και τολμηθη
τι τοιούτον, μη είσακουέσθω, άλλ' 6 κατά τό ιλάμιον εκδοθείς
ουτός μου υψηλός ορισμός διενεργείσθω. Εδόθη δέ ωσαύτως καΐ
20 τοις Άρμενίοις άλλος υψηλός μου ορισμός, σύμφωνος τούτω, πε-
ριεκτικός του τε ορισμού τόυ προκατόχου μου άοιδίμου σουλτάν Σε-
λήμη και του ειρημένου {λαμίου, και κατεγράφησαν εις τους κώ-
δικας τών καλεμιών και κριτηρίων. Αυτό τοοτο λοιπόν πληροφο-
ρούμενοι καΐ ύμεΐς οί ανωτέρω ρηθέντες, ό βεζύρης, ό κάδης.
25 μουσελήμης καΐ οί λοιποί, άφ' ου καταγράψητε τόν παρόντα μου
ύψηλόν όρισμόν εις τόν κώδικα του κριτηρίου της Ιερουσαλήμ, θέλει
τόν εγχειρίσετε ε?ς τους Τωμαίους, προσέχοντες καλώς εις τό νά ένερ-
γήται άπαραβάτως. Τω ^ασκη' ετει, κατ' αρχάς μηνός Μουχαρρεμίου.
26.
30 Μβτάφ{ΐασις του ίεροΟ αυτογράφου του θεοστηρίχτου κράτους, δι* ου χαρίζεται χαΐ
ή|χΐν τήν έν τω παναγία) χαι ζωοττοιω Τάφω λειτουργίαν, ώς χαι πρότερον.
. Έπεξεργαζομένης επιμελώς της εννοίας του παρόντος ήμετε-
του βασιλικού ορισμού καΐ της ημετέρας προσταγής καΐ ακριβούς
— 291 —
θελήσεως παρατηρούμενης, θέλει γένη φροντις είς τ6 να άπο^λη-
θώσε χαΐ να χαθαφεθώσεν δσα νεοφανή ετέθησαν παρά των Φράγ-
κων εναντίον των εσχάτως τε και προλαβόντως εκδοθέντων ορι-
σμών ουδείς δε άντιφερόμενος τοΤς ύψηλοΤς μου όρισμοΐς, τοΤς δο-
θεΤσι τω γένει των Τωμαιων (οΐ'τινες είσΐν υποτελείς καΐ ύπή- δ
κοοι του 'ϊψηλοΰ μου ΔεβλετιΌυ) να μην ήθελεν εμποδίσει αοτους
από του ^>ά έκτελώσι το άγινί των και να κάμωσι κουδάσι (δ έστι
λειτουργι'αν) εις το μέρος τό νομιζόμενον παρ' αύτοΤς Τάφος του
Ίησου. Έχέτω ουν ες άει κύρος ό υψηλός μου ορισμός.
Μετάφρασις του υψηλού όρισμοΰ. 10
Ημέτεροι Σσάμ-βαλησί, μουλλας των Ιεροσολύμων, μουφτή-
δες των τεσσάρων δογμάτων, μουσελήμ και άπαξάπαντες ζαπΤται
και πρώτιστοι των κατοίκων, φθάσαντος του παρόντος βασιλικού
υψηλού ημών ορισμού γνωστόν έστω ύμΐν, δτι, επειδή εφθασεν
ήδη εις τό βασιλικόν ημών κατώφλιον ίλάμι και μαχζάρι, περιέ- 15
χοντα δτι οι κατά τά Ιεροσόλυμα ώς μουσαφίριδες κατοικοΰντες
καλόγηροι Φράγκοι πρό εκατόν ήδη χρόνων μετακομίσαντες άπό
τήν Εύρώτυην μεγάλα όργανα, μ' δλον όπου ηθέλησαν νά βάλω-
σιν αυτά εν τω ναώ, αλλά τότε αντιστάσεως γενομένης παρά τε
τών εχλι-ισλάμιδων και ραγιάδων, τόσον διά τό βροντόφωνον αύ- 20
τών, δσον και διά τό δτι δεν είναι συγκεχωρημένον νά εισάγων-
ται εν τω ναώ νεοφανή πράγματα, εΤχον μένει άνενέργητα εν τή
εκκλησία τών Φράγκων προλαβόντως δε είς τήν συμβασαν πυρ-
καϊάν του ναού, με τό νά έπυρπολήθησαν τά εκπαλαι εν αύτω μι-
κρά όργανα, έζήτησαν οι διαληφθέντες Φράγκοι μετά τόν άνα- 2δ
καινισμόν του ναού νά στήσωσι τά ανωτέρω μεγάλα ό'ργανα* έμπο-
δίσθησαν δε του τοιούτου σ/οποΰ αυτών διά πουγιουρουλδίου του
βαλή της Σάιδας Σουλεϊμάν -πασσα τότε Σσάμ-βαλησί. Άλλ' εσχά-
τως, έπΙ ήμερων του θανόντος Σσάμ-βαλησί Σουλεϊμάν-πασσα,
άνενέωσαν αύθις τήν προτέραν αΤτησίν των δι' δ, τέλος πάντων, 30
τό γένος τών Τωμαίων συγκατένευσεν εις τό νά στηθώσι τά δρ-
γανα έπΙ συμφωνία του νά άφαιρεθώσι περίπου εκατόν πεντή-
κοντα σύριγγες και νά έφαρμοσθη ή φωνή των μέ έκείνην τών
— 292 —
πυρποληθέντων μιχρων οργάνων, καΐ οδτω δοθείσης αδείας καΐ
παρά τοδ (ϊποθανόντος Σουλεϊμάν -πασσα ευχαριστήθησαν αμφότερα
τά μέρη χαΐ ήκολουθει τό πράγμα τοιουτοτρόπως μέχρι τούδε.
ΤΒδη δε οί καλόγηροι Φράγκοι 8χι μόνον ύψωσαν την φωνήν των
5 οργάνων, προσθέσαντες τεσσαρακονταετυτά σύριγγας εις τάς πρότε-
ρον άφαιρεθείσας, άλλα καΐ έν τω ναω αύτω έσηκωσαν τήν έμ-
προσθεν της θύρας του Τάφου του Ίησου κειμένην είκόνα των και
άντ αύτης εθεντο έτέραν εικόνα υπερμεγέθη. Είδοποιηθείσης ουν
της ιεράς κρίσεως, δτι ταύτα πάντα γίνονται αίτια είς τό νά δια-
10 σπαρ^ τό γένος των Τωμαίων, μετεκαλέσθησαν αμέσως δραγου-
μάνοι των Φράγκων παρά της ίερας κρίσεως και έδηλώθη αυτοΐς,
δτι κατ' ούδένα τρόπον δεν εΤναι δεκτοί οΐ τοιούτοι νεωτερισμοί•
και τοις εδόθη παραγγελία το νά έπανέλθη κατά τό παλαιόν τό
τε περί οργάνων καΐ τό περί εικόνος κεφάλαιον. Με τό νά εδει-
15 ζαν όμως τρόπους παρακοής οι ρηθέντες καλόγηροι, ά^^ηγγέλθη ή
υπόθεσις παρά του γένους των Τωμαίων, καΐ προλαβόντως και
εσχάτως, τω Σάιδα-βαλησί, ως μη φθάσαντος σου του Σσάμ-βα-
λησί μέχρι της έποχης εκείνης εις τό Σσάμΐ' έφ' ω και εστάλη
άπό μέρους αύτου μουπασσίρης και δυο πουγ^ουρουλδία, διά νά
20 έμποδισθώαι και νά έζαλειφθώσι διόλου οι ρηθέντες νεωτερισμοί,
ως αντικείμενοι των είς τάς χείρας των Τωμαίων σωζόμενων υψη-
λών ορισμών. Συγχρόνως δε έφανερώθη ή υπόθεσις πολλάκις και
ως έδει τοις καλογέροις των Φράγκων άλλ' αυτοί έπέμενον πάλιν
εις τήν προτέραν παρακοήν, δεικνύοντες διαφόρους βαρβαρότητας
25 καΐ σκληροτραχηλίας. "Οθεν έστάλθησαν είς τόν ναόν 8 τε παρά
του διαληφθέντος πασσα μουπασσίρης καΐ οι παρά του μουλλα και
μουσελημη των Ιεροσολύμων διωρισμένοι, μετά καΐ τών λοιπών
ων εδεί' οΓτινες έσηκωσαν τήν ρηθεϊσαν μεγάλην εικόνα καΐ ά^^τ'
αυτής εθεντο τήν πάλαιαν, απέσπασαν δε και τάς προστεθείσας
30 είς τά δργανα τεσσαρακονταεπτά σύριγγας. Ταΰτα πάντα άνηγγέλ-
θησαν ήμΤν δώ τών ήδη έλθόντων μαχζαρίων και ίλΑμίων καΐ
διά τακριρίου του έν Κωνσταντινουπόλει πατριάρχου τών Ιεροσο-
λύμων, έν οΤς παρακαλείται προσέτι του νά έκδοθή υψηλός όρι-
— 293 —
σμός διορίζων του να παύσωσιν οί ρηθέντες Φραγχοκαλόγηροι άπό
τάς τοιαύτας επηρεάσεις χαί ενοχλήσεις, ωσάν όπου ζητουσι νά
έμποδίσωσι το γένος των Τωμαίων άπό του νά έκτελη χουδάσι
(λειτουργίαν) εις τό μέρος τό λεγόμενον Τάφος του Ίησου. Έζε-
ταχθέντων λοιπόν των χαϊδ^ών ευρέθη, δτι προλα^ντως με τό νά δ
έφανέρωσε τό γένος των Τωμαίων, πως οί Φραγκοκαλόγηροι απέ-
ναντι του παρά του Όμερ-ϊπνι-Χατάπ δοθέντος άχδιναμέ καΐ αν-
τιβαίνοντες τοΤς διά βασιλικών αυτογράφων των ένδοξων προγόνων
μου έκδοθεϊσιν ύψηλοϊς όρισμοΐς οχ ι μόνον εξουσίασαν δυναστικώς
τον έν τω μέσω του ναού τουρπέν, τον όποιον και έσκέπασαν άνω- 10
θεν, εναντίον του άγινίου των, και παρά συνήθεια ν εθεντο αντι-
κρυς αύτου αλυσσον με κανδήλας και δργανα μεγάλα προς βορ-
ραν, άλλ' έκαμαν προς τούτοις και πολλάς καινοτομίας εις διά-
φορα άλλα μέρη, εκρίθησαν και τά δυο διαφερόμενα μέρη εις
τό βασιλικόν μου Διβάνι, έμπροσθεν των ημετέρων βεζυράδων και 15
καζασκέριδων και επειδή ή άπαίτησις των Φράγκων ήτον ά^>υ-
πόστατος καΐ αυτόχρημα πονηρία, έζεδόθησαν μετά την κρίσιν δύο
υψηλοί ορισμοί επικυρωτικοί των προλαβόντως εκδοθέντων. Μετά
ταύτα, έν ω δεν συγχωρείται ή άναθεώρησις μιας κρισολογίας
προαποφασισθείσης εις τό βασιλικόν μου Διβάνι, οί Φραγκοκαλό- 20
γηροι ουδόλως πειθόμενοι έκίνησαν αυθίς διενέξεις, ζητουντες νά
κάμωσι κουδάσι εναντίον των βασιλικών ορισμών και του άγινίου
των εθεντο δε προς τούτοις και κανδηλέρια με κηρία καΐ εικό-
νας καΐ σταυρόν και άλλας καινοτομίας διεπράξαντο. Αυτών δή
τούτων δηλωθέντων αύθις παρά του γένους των Τωμαίων έξε- 25
δόθη βασιλικός ορισμός, γεγραμμένος τω χιλιοστώ ένενηκοστώ ένά-
τφ περί τά τέλη του Τζεμάζελ-αχΙρ καΐ έπιγεγραμμένος μέ αύ-
τοκρατορικόν αύτόγραφον, εντελλόμενος του νά άφαιρεθώσιν αϊ γε-
νόμεναι καινοτομίαι και νά παύσωσιν οί Φραγκοκαλόγηροι άπό του
νά μάχωνται ζητουντες του νά κάμωσι κουδάσι, ωσάν όπου ή πό- 30
λις Ιερουσαλήμ μετά τών πέριξ αυτής είναι κληρονομικόν κτήμα
τής ημετέρας βασιλείας, κυριευθέν διά του ξίφους τών ένδοξων
προγόνων μου, και τά εντός καΐ τά εξω του ναού -προσκυνητή ρια
— 294 —
δεν άφίβρώθησαν, ούτε χατά χυριότητα έδό&ησαν ή εις τό εν ή
εις τό δλλο μέρος, άλλα τοΤς μεν ύποτελέσιν ύπηκόοις εδόθη άδεια
του να προσκυνώσι τα είρημένα μέρη χαΐ να έχτελώσι τό άγίνι
των, εις δε τους Φράγκους κατ' έλεος και χάριν εδόθησαν μετά
δ τιαρέλευσιν καιρού σενέτια νά- έκτελώσι μόνον τό άγίνι των εις
τίνα μέρη και να πράττωσιν άλλα τινά, οίον τό νά βάλλωσι χαν-
δήλας καΐ τό νά εύτρεπίζωσιν. Άλλ' αύτοι έξιδιασθέντες έπειτα
τά μέρη, εις & τοις εδόθη άδεια προσκυνήσεως και εκτελέσεως
άγινιου, ουχί μόνον εμπόδισαν τους Τωμαίους άπό του νά προ-
10 σκυνώσι καΐ νά έκτελώσι τό άγίνι των, άλλ' ηθέλησαν καΐ έπεμ-
|3α{νουν χαΐ εΙς τά μέρη, τά όποΐα ευρέθησαν ανέκαθεν ε?ς χεί-
ρας των Τωμαίων, δντα ϊδιά των προσκυνήματα. Δηλωθέντων λοι-
πών τούτων πάντων άπό μέρους των Τωμαίων, εξεδόθη καΐ δτε-
ρος υψηλός μου ορισμός, έπιβεβαιωμέ'/ος με βασιλικόν μου αύτό-
15 γραφον και γεγραμμένος περί τά τέλη του Τετζεπίου του χιλιο-
στού διακοστου είλοστοο τρίτου έτους, προς άνακαινισμόν των προεκ-
δοθέντων και διά βασιλικών αυτογράφων έπφεβαιωθέντων διεξοδι-
κών ορισμών έν ω υψηλώ όρισμώ διορίζεται, δτι διά νά παύσουν αι
διενέξεις, τό μέρος δπερ νομίζεται Τάφος του Ίησου νά είναι προ-
20 σκυνητήριον αμφοτέρων των μερών, εις δε τά λοιπά μέρη νά προ-
σκυνη έκαστος άνευ έριδος και νά έκτελώσι τό άγίνι των, χωρίς
νά έττηρεάζη ό εΓς τόν άλλον εναντίον της παλαιάς τάξεως και
συνηθείας. Επειδή λοιπόν πάντα τά ανωτέρω έφάνησαν καταγε-
γραμμένα εις τους κώδικας του καλεμίου του βασιλικού μου Δι-
25 βανίου, καΐ επειδή χατά πάντα λόγον εΤναι εναντίον της ημετέ-
ρας αυτοκρατορικής θελήσεως τό νά ένοχλώνται οί ύποτελεΤς υπή-
κοοι της κραταιας βασιλείας μου άπό μέρους τών έν τη "Ιερουσαλήμ
ως μουσαφίριδων κατοικούντων Φράγκων μέ τοιαύτας καινοτομίας,
εναντίον του άγινίου των και τών εκπαλαι σωζόμενων βασιλικών
30 ορισμών, και μάλιστα με κινήματα δι' ων πάσχουσιν οί ρηθέντες
Φράγκοι νά τους έμποδίζωσιν εναντίον της παλαιάς τάξεως άπό
του νά κάμωσι κουδάσι (λειτουργίαν) έν τώ τόπω τώ νομιζομένφ
Τάφω του Ίησου, άποφα^^με&α βασιλικώς, δτι εΙς τό έξης νά
— 29δ —
μην ήθελον έπίτραττξ ουδόλως αί των καλογήρων Φράγκων τοι-
αΰται καινοτομίαε, άλλ' άμεσως να σηκωθώσι και νά άνατραπώσι•
προς δέ να έμποδισθη διόλου ή ένόχλησις αυτών προς τους Τω-
μαίους περί της εκτελέσεως του λεγομένου κουδασσ-άγινίου των έν
τω είρημένω τόπω. Δι' δ και εξεδόθη ήμέτερον βασιλικόν αύτό-
γραφον, κατά τό όποΤον έγένετί) επίτηδες ό παρών έντονος υψη-
λός ορισμός, έπιγεγραμμένος με αύτοκρατορικόν μου αύτόγραφον,
προς έμπέδωσιν καΐ έπικυρωσιν του πράγματος. "Οθεν ύμεΐς 8 τε
πασσας, μουλλας, μουφτίδες καΐ λοιποί, γινώσκοντες δτι κατ' ούδένα
τρόπον δεν στέργομεν τό νά έπηρεάζωντΛι οι της κραταιας και άϊδίου 10
^σιλείας μου υποτελείς ύττηκοοι, εΤτε παρά των έν τη έπικρατεία
μου ως μουσαφίριδων κατοικουντων Φράγκων, είτε παρά τίνος αλ-
λ(ίυ, και δτι άπαιτουμεν μάλιστα μετ' επίμονης τό νά υπερασπί-
ζωνται υπό της σκιάς του δένδρου του βασιλικού μου ελέους, δν
είς τό έξης οι Φραγκοκαλόγηροι μη εύχαριστούμενοι ε?ς τά προς 15
αυτούς δαψιλώς συγχωρηθέντα ήθελαν τολμήσει αύθις νά καινο-
τομήσουν εναντίον του εκπαλαι έκτελουμένου άγινίου των και των
μέχρι τούδε δοθέντων σενετίων καΐ υψηλών ορισμών, επιβεβαιω-
μένων με βασιλικά αυτόγραφα, έπΙ σκοπώ του νά βλάψουν τους
ύποτελεΓς υπηκόους της βασιλείας μου, προσέχετε μεγάλως ^λζ 20
σηκώσετε αμέσως τάς καινοτομίας αυτών, νά άποβάλητε τάς πα-
ραλόγους και ένα^/τίον τη πάλαια τάξει επηρεάσεις των, εις τό νά
έκτελώσιν οι Τωμαΐοι τό κουδάσι εις τό μέρος τό λεγόμενον Τά-
φος του Ίησου, και νά έμποδίζητε κάθε άλλας ενοχλήσεις των
εναντίον τών προσταγών μου• απέχετε δέ εις ά'κρον του να έπι-' 25
τρέπετε ^ή γίνηται τό παραμικρότερον κίνημα απέναντι τών βα-
σιλικών μου παραγγελιών και προσταγών. Φθάνοντος ουν του επί-
τηδες εκδοθέντος παρόντος υψηλού ημών ορισμού θέλετε ενεργή-
σει τά έν αυτώ περιεχόμενα κατά χρέος της εύπειθείας καΐ υπο-
ταγής. Ούτω γινώσκετε και πείθεσθε τοις ήμετέροις παράγγελμα- 30
σιν. Έτει ,ασλβ', περί τά μέσα του μηνός Ζιλκαδέ.
296 —
27;
Μετάφρασι; του υψηλού ίερου βασιλιχοΰ αυτογράφου χαΐ 6ρΐ9{χοΰ ττερί της
εχχ^ψίας των Ποιμένων, δτι ημετέρα ην %λ\ του λοιπού έστω χαΐ
δχι των Φράγχων, άδίχως χατεχόντων.
5 Τήν έκτος της Ιερουσαλήμ πλησίον του χωρίου Σέετ-σαχουρ
Ίλκασάρα λεγομένου χειμένην έχχλησίαν με τα περί αυτήν, χαίτοι
άπ' αρχής ουσαν υπό τήν έξουσίαν των Τωμαίων, οΐ Φραγχοχαλόγη-
ροι δμως προ χροίνων τινών δολίω τρόπω καταχρατήσαντες έχυρίευ-
σαν αυτής• εν ω δε περί τούτου έκρίσολογοΰντο έκάτερα τα μέρη
10 εις τό ίερόν κριτήριον, έπρότειναν οι Φράγκοι, δτι ή ρηθείσα εκ-
κλησία καΐ τα περί αυτήν εΤναι κτήμα έδικόν τους, ως άγορασθέ^/τα
παρ' αυτών δια χοτζετίου κτλ. [Ουκ άντεγραψάμην δλον τον όρι-
σμόν τούτον, ώς δντα σύμφωνον τώ άπό τής 246-ης σελίδος
άναγινωσκομένω παρομοίω πως όρισμώ],
28.
15 Όρισμός δεύτερο; περί τής ^είας λειτουργίας έπι του Παναγίου Τάφου, χα\ δτι
ημείς εχομεν εν μέρει χαλλωπίζειν χαι χοσμεΐν, χαι όλως περί έζισώσεως.
Μετάφρασις του ίερου βασιλικού αυτογράφου του έπι του υψη-
λού ορισμού• «Του παρόντος υψηλού ορισμού μου ή έννοια μετ'
επιστασίας να μελετηθή• να γένη επιμονή εις άπόκρουσιν των δσα
20 οί Φράγκοι έπενόησαν άπ' εναντίας των ιερών ορισμών μου, ετι
δε να μήν γίνεται καμμία έναντιότης εις τους δοθέντας υψηλούς
ορισμούς μου προς τους χαρατζ-κιουζάριδες ραγτ^άδβς μου του υψη-
λού κράτους, ούτε να έμποδί^ωνται ποσώς παρ' αυτών, τόσον εΙς
τον ίτζρά του άγινίου των, δσον και ε?ς τήν έκτέλεσιν τής λειτουρ-
25 γίας των έπι του παρ' αύτοΤς υποτιθεμένου Μνήματος του Ίησου*
ό δε παρών υψηλός ορισμός μου, έ'στ' δν θέλη θεός, εΤη ισχυρός τε
και κραταιός».
Ό ορισμός.
Πληρεξούσιε, υπέρτατε, μεγαλοπρεπέστατε βουλευτά τής διοι-
30 κήσεως του κόσμου, διευθυντά τών υποθέσεων του πλήθους μετ'
εμβριθούς περινοίας, εκτελεστά τών πραγμάτων τών ανθρώπων
μετά φρονήσεως άδιαπταίστου, θεμελιωτά τής οικοδομής του κρά-
— 297 —
τους καΐ της ευδαιμονίας, στηρικτά των θεμελίων της δόζης χαι
της εύκλείας, πεπροικισμένε με περιουσίας δώρων του υψίστου
βασιλέως, Σσάμ βαλησί βεζύρη μου χατζή -Σαλίχ-πασσα (διαιωνί-
ζοι ό θεός την εύπρέπειάν του), και κριτικώτατε κριτά των
Μουσλιμάνιδων, πρώτιστε των πρωτίστων των πιστών, μεταλλεΤον 5
της σοφίας καΐ εύφραδείας, ό υψών τό Γίλάμ του σσεριατίου καΐ
της πίστεως, κληρονόμε της σοφίας τών προφητών και τών απο-
στόλων, έζιδιασμένε με την περιουσίαν του ελέους του βοηθού
βασιλέως, ημέτερε κύριε Κούδουσ-σερΙφ-καδισι (αύζηνθείη ή ευ-
φράδεια του), καΐ καυχήματα τών αληθινών σοφών τών τεσσάρων 10
μετιχεπίων, μουφτίδες (αύξηνθείη ή παιδεία των), και καυχήματα
τών έν τοις ίσοτίμοις έξοχων Κούδσι-σερΙφ-μουτεσελλημί, δλοι
οΐ ζαπΤται κάτοικοι και πρόκριτοι (αύξηνθείη ή άζία των). Φθά-
νοντος του παρό^^υος βασιλικού μου ορισμού ύμιν γνωστόν έστω,
δτι, άγκαλά και οί έν Ιερουσαλήμ παροικοΰντες Φραγκοπαπάδες 15
προ εκατόν ήδη χρόνων μετακομίσαντες άπ' Εύρώτυης εν μέγα
όργανον έσκοπεύσαντο νά τό προσαρμόσωσιν έν τω ναώ της Ανα-
στάσεως (τω λεγομένω Καμαμέ), επειδή δμως είναι άττηγορευμέ-
νον τόσον του νά προσαρμοσθη τι έκ νέου έφευρημένον έπΙ του
είρημένου τόπου, δσον και ό ήχος του μεγάλου τούτου οργάνου, 20
ετι δε επειδή εΤναι και έμποδισμένον τό τοιούτον παρά τε τών
εχλι-ισλάμιδων χαι ρεγι^άδων, εΤχε καταντήσει τό ειρημένον όργα-
νον νά μένη μεματαιωμένον έν ταΤς ίδίαις αυτών έκκλησίαις• έπι
δε της προλαβόντως έπισυμβάσης πυρκαϊας του ναού άποτεφρω-
θέντος και του έν αύτώ εκπαλαι τεθειμένου μικρού οργάνου, έν 25
τη ανακαινίσει του ναού έξητήσαντο οί είρημένοι Φραγκοπαπάδες
νά προσαρμόσωσιν έν αύτώ τό άττηγορευμένον μέγα όργανον. Και
άγκαλά νά εΤχεν έμποδισθή τό τοιούτον ζήτημα των διά πουγ^ου-
ρουλτίου του Σάιδα-βαλησι βεζύρη μου Σουλεϊμάν-πασσα, διοι-
κούντος τότε και τήν σατραπείαν της Δαμασκού, μ' όλον τοι^το 30
εσχάτως οι ρηθέντες Φραγκοπαπάδες, έπι σατραπείας του μακα-
ρίτου Σουλεϊμάν-πασσα, επεχείρησαν νά προτείνωσι πάλιν τό αυτό
ζήτημα των, και τελευταΓον έπΙ συνθήκη του νά άφαιρέσωσιν
— 298 —
ώσεί εκατόν ττεντήχοντα ποαροΰδες άπό του μεγάλου οργάνου χαί
να άποχαταστήαωαι τον ήχόν του ϊσον τω του άποτεφρωθέντος
μεκροΰ οργάνου. Άγχαλά και να είχε συγκατατεθη το των Τω-
μαίων έθνος εις το να προσαρμοσθη εν τω έρημένω ναω το
δ διαληφ&έν όργανον, και κατά τοΰτο, δοθείσης αδείας παρά του
ρηθέντος μακαρίτου σατράπου, εΐχον δυσωττηθή έκάτερα τα μέρη
και ούτως άπετελεΐτο εκατέρωθεν το άγίνι των, οι Φραγκοπαπάδες
δμως προλαβόντως προσθέντες εις τάς άφαφεθείσας πουρούδας 47
πουρούδας δχί μόνον αποκατέστησαν γεγονώτερον του όργά^^ου τού-
10 του τόν ήχον, άλλ' άφελόντες και την εικόνα την έπι της πύλης έκτος
του παρ' αύτοΐς υποτιθεμένου τόπου του Μνήματος του Ίησου
και άντικαταστησαντες έτέραν εικόνα σφόδρα υπερμεγέθη έγένοντο
πρόξενοι ταραχής εις το έθνος των Τωμαίων ουπερ επιχειρή-
ματος άνενεχθέντος εις την ίεράν κρίσιν έγένοντο μετάπεμπτοι
15 παρευθύς εις την ίεράν κρίσιν οι Φραγκοδραγουμανοι καΐ έκοινο-
ποιήθη αυτοΐς, δτι τοις δλοις ουκ είσιν επιτετραμμένοι παραπλή-
σιαι μεθοδεΓαι και έπίνοιαι• έπετάχθη δε αυτοΐς, δτι ή περί ορ-
γάνου και εικόνος ύπόθεσις νά μεταρρυθμισθη καΐ νά διαιτηθη
κατά το πρώτον. Επειδή δε οι Φραγκοπαπάδες δεν έφάνησαν
20 .δτι έπείσθησαν εις αυτήν τήν παραγγελίαν, και επειδή συ ό |3ε-
ζύρης μου κατ' έκεΐνο καιρού δεν είχες υπάγει εισέτι εις Δα-
μασκόν, άνηγγέλθη ή ύπόθεσις παρά του έθνους των Τωμαίων,
τόσον προλαβόντως, δσον και εσχάτως, προς τόν Σάιδα-βαλησι
βεζύρη μου• άνθ' δτου καΐ εστάλησαν παρ' αύτου έντονα πουγ^ου-
2δ ρουλτίά με "μουπασίριδες, έπι λόγω του νά ματαιώσωσι και εις
τό μηδέν νά άποκαταστήσωσι τά άπ' εναντίας των είς χείρας
των Τωμαίων ευρισκομένων υψηλών ορισμών έφευρέματα των
Φράγκων ώστε, άγκαλά και από μέρους της κρίσεως πολλάκις
κατά τήν χρείαν έγένετο τό πράγμα εις τους Φραγκοπαπάδες γ^^ω-
30 στον, επειδή δμως αυτοί δεν έπείσθησαν, άλλ' επιμόνως καΐ πει-
σματωδώς επέμειναν εις τό πράγμα, απεστάλησαν παρά του ει-
ρημένου ^εζύρη εις τόν είρημένον ναόν μουπασίριδες καΐ δσοι
άλλοι αναγκαίοι μεεμέριδες άπό μέρους του τε Κούδουσ-σεριφ-
— 299 — •
καδδησί χαΐ του μουτεσελλήμ, οί οτζοΧοι έσήχωσαν. την έίρημένην
ευμεγέθη είχόνα και άντ' αύτης εβαλον την πάλαιαν, τάς δε 47
πουρούδας όπου εΤχον προσθέσει εις το όργανον άφεΐλον. Έπεί
δε χαι άνηγγέλθη, δτι οί Φραγχοπαπάδες σπευδουσι να έμποδίζωσι
τους Τωμαίους εις τήν έχτέλεσιν της λειτουργίας των έπι τοδ 5
παρ' αυτοΓς υποτιθεμένου Μνήματος του Ίησοΰ, χαι γενομένης προ-
λαβόντως παραχλήσεως διά τε ίλαμίου χαι μαχζαρίου, δπως έκ-
δοθη Ιερός ορισμός μου εις άπόχρουσιν του τοιούτου δεσποτισμού
κΛί ένοχλήσεως των Φραγκοπαπάδων, ετι δε χαι προσενεχθέντος
έπ' αύτω τούτω τακριρίου παρά του έν Βασιλευούση παροιχουντος 10
Κούδσ-σερΙφ-πατριγί, έθεωρήθησαν τα χαΓδια* εξ ών γίνεται κατα-
φανές, δτι άπ' εναντίας τόσον του άχτιναμέ του χαζρέτ "Ομάρ
υίου Χαττάπ, δσον χαι των έπι βασιλείας των λαμπρών προγόνων
μου εκδοθέντων χατλή δικών ιερών ορισμών, οί Φραγκοπαπάδες
δυναστικώς χατεξουσιάσαντες τό κατά μέσον του ναοΰ Μνήμα, 15
απεναντίας του άγινίου των έσκέπασαν τήν έπιφάνειάν του• ετι
δε αντίκρυ του Μνήματος παρά συνθήκην έκρέμασαν χανδήλας με
άλυσεις χαι προς τό άρχτικόν μέρος εβαλον τό μέγα δργανον
καΐ κατ' άλλα μέρη έπενόησαν τά. τούτοις άΊάλοΐ[α: πράγμα, τό
όποιον άγγελθέν παρά των Τωμαίων εδέησε νά κριθώσιν άμφό- 20
τερα τά γένη έν τω βασιλικώ μου Δφανίω, έπι παρουσία βεζυ-
ράδων χαι καζασκέριδων. Της δε τοιαύτης τών Φράγκων άντι-
ποιήσεως ούσης καθ' αυτό ψευδούς και δολίας, χατά τους προ-
λαβόντως έκδοθέντας υψηλούς ορισμούς, διά νά εύθετηθη ή
ύπόθεσις εδόθησαν άπό τόν μουραφαν δύο υψηλοί ορισμοί• ετι 25
δέ, με δλον όπου είναι άττηγορευμένον τό νά δοθη τό δεύ-
τερον πλέον άχρόασίί εις μίαν παρομοίαν ύπόθεσιν διαιτηθεΐ-
σαν έν τω βασιλικώ Διβανίω μου, οί Φραγκοπαπάδες μή πει-
σθέντες, άλλ' άπ' εναντίας τών ιερών ορισμών και του παλαιού
άγινίου των λογομαχοΰντες καΐ στασιάζοντες, έβαλον χηρία εΙς 90
χανδηλέρια και είς αγάλματα σταυρούς, και έπενόησαν δσα τοι-
αύτα• δπερ άναγγελθέν υπό τών Τωμαίων είς άπόχρουσιν καΐ
έξάλειψιν της Ιριδος καΐ στάσεως διά νά γένη προσκύνημα κοινόν
• — 300 —
εις έχάτερα τα μέρη 6 τταρ' αοτοΐς υποτιθέμενος τόπος του Μνή-
ματος του Ίησου, ετι δε χαι οΕ λοιποί τόποι να προσχυνώνται
άνευ έριδος ύφ' έκατέρων των μερών, όπώσποτε παρ' αύτοΐς είθι-
σται εκπαλαί, χαι να έκτεληται το άγίνι των, χωρίς νά ένοχλ•ξ
δ θάτερον θατέρω τω έθνει άπ' ενάντιας του παλαιού, κατά τους
περί τούτου εκτεταμένους υψηλούς ορισμούς βασιλικοΐς αύτογράφοις
κεχοσμημένους, εξεδόθη έκ νέου υψηλός ορισμός μου κεκοσμημέ-
νος με βασιλικόν αύτόγραφόν μου, περί τά τέλη Τετζέπ του
1223-ου έτους. Επειδή λοιπόν και δεν εΤναι δεκτόν ποσώς εις
10 το κράτος μου^ ώστε οί έν Ιερουσαλήμ παροικουντες Φραγκοπα-
πάδες, άντι[3αίνοντες τόσον εις τους ανέκαθεν αύτοΐς χορηγηθέντας
υψηλούς ορισμούς, δσον και εις τό άγίνι των, νά έπινοώσι παρό-
μοια εφευρήματα και νά ένοχλώσι τους χαρατζκ^ουζάριδες ραγιά-
δες της κραταιας βασιλείας μου, και κατ' έςοχήν απεναντίας του
15 παλαιού έθνους νά σπεύδωσι νά τους έμποδίζωσιν εΙς τήν λει-
τουργίαν τους έπι του τόπου του νομιζομένου Τάφου, και επειδή
δέν εΤναι εις τό έςτ^ς ποσώς έπιτετραμμένον τοις Φραγκοπαπάδες
τό νά έπινοώσι παρόμοια εφευρήματα και διά νά ήθελε γένη
προσοχή και επιστασία εις τό νά έμποδίζηται κάθε έπισυμβαίνουσα
20 παρείσδυσις και ένόχλησις τών Φραγκοπαπάδων προς τους Τω-
μαίους, έπιτελουντας τήν λειτουργίαν των εις τόν ειρημένον τόπον
του παρ' αύτοίς υποτιθεμένου Μνήματος του Ίησου, ένώ πάσα
ανάγκη επίκειται ^/ά διενεργηθη κατά γράμμα χωρίς παρεκτροπής
καΐ έναντιότητος μήτε και μέχρι τριχός ή λαμπρά έννοια του
25 κατ' έλεος Εερου μου αύτογράφω κεκοσμημένου ύψηλου μου φερ-
μανίου, έκδοθε'ντος τω 1232-ω έτει* επειδή δμως έπι του πα-
ρόντος έγένετο γνωστόν εις τό βασιλικόν κράτος άπό τά ιλάμια
και μαχζάρια, δτι μεταξύ του έθνους τών 'Ρωμαίων και τών
Φραγκοπαπάδων διά λόγους τινάς εις τό περί εκτελέσεως του άγι-
30 νίου έτυχε νά συμβώσι λογομαχίαι και διενέξεις, και δτι περί
τούτου, όπώσποτε και δόξει τω κράτει μου, κατά τήν χρείαν ημ-
πορεί νά διευθετηθη (περί ου και ό έν Βασιλευούση Κουδσισ-
σερίφ-πατριγι εσχάτως δι' άρτζουχαλίου του εΤχεν έςαιτήσει νά
— 301 —
έκδοθ-ξ κατ' ελβος έντονος ιερός ορισμός διαληπτικός της Ιαότη-
τος έκατέρων των μέρων), άφ' ου δέ και δι' υψηλών ορισμών καΐ
σενετίων ισχυρών αί περί του ναού τούτου μέχρι τούδε γενόμεναι
στάσεις και διχόνοιαι καΐ έκάτερα τά μέρη έδυσωπήθησαν, εσχά-
τως κατά τό 1232-ον Ιτος, ως ανωτέρω διείληπταΐ, εΤχεν έκδοθη 5
υψηλός ορισμός βασιλικω μου αύτογράφω κεκοσμημένος• καΐ άγκαλά
καΐ νά μήν έμεινε πλέον εις τό ^ης λόγος Ιριδος καΐ λογομα-
χίας περί τούτου, επειδή δμως καΐ άπό τήν συνέπειαν τών πραγ-
μάτων γίνεται καταφανές, 8τι οι Φραγκοπαπάδες μη άρκεσθέντες
ές ίσου με τους Τωμαίους κατά τό παλαιόν νά έκτελώσι τό 10
άγινί των και νά κοσμώσι τό προσκύνημα, έκ νέου αρχιτεκτόνων
διχόνοιας [γενομένης] μεταζυ έκατέρων τών εθνών ε[ς τόν τόπον
του προσκυνήματος των, και επειδή εΖναι φανερόν δτι αυτός ό
τρόπος αντίκειται τόσον εις τήν πάλαιαν τάξιν, δσον καΐ εις τήν
δικαιοσύνη σύγκρατον βασιλικήν μου διάθεσιν και εις αυτήν τήν 15
άρμονίαν της διοικήσεως, διά νά διαιτηθη τό πράγμα με άποχήν
τελείαν αντιστάσεως κατά τόν προεκδοθέντα Ιερόν ορισμόν μου,
κατά τό ^ασιλικόν μου ιερόν αύτόγραφον έκδίδοται έντονώτερον
ό παρών ορισμός μου καΐ στέλλεται. "Οθεν, επειδή καΐ δεν εΤναι
ποσώς δεκτόν εις τήν βασιλικήν θέλησιν τό νά ένοχλώνται υπό 20
τών έν τη βασιλική μου επικράτεια παροικούντων, τόσον Φράγ-
κων, δσον καΐ άλλων, οί χαρατζκ^ουζάριδες ραγιάδες της βασι-
λείας μου, ετι δε γνωστού δντος σοι τω βεζύρη μου, τοις μου-
φτίδες και λοιποΐς, δτι έγκολπουμεθα τους υπό τήν σκιάν του δέν-
δρου της βασιλικής μας εύμενείας έπισκιαζομένους τε και περί- 25
φρουρουμένους, θέλει προσέχετε, ώστε οί Φραγκοπαπάδες εις τό
έζής, άρκεσθέντες εις τήν προς αυτούς δαψιλευθεΐσαν βασιλικήν
μας συγκατάβασιν, νά μη σπεύδωσι νά ένοχλώσι καΐ νά έτυηρεά-
ζωσι τους χαρατζκ2ουζάριδες ραγχάδες μου, τά δε απεναντίας τών
βασιλικοΤς αύτογράφοις κεκοσμημένων υψηλών ορισμών και ίσχυ- 30
ρών σενετίων και του παλαιού εθους ε(ς τόν ιτζρά του άγινίου
των κινήματα των νά ματαιώνωνται. 'Επι τούτω λοιπόν νά διε-
νεργηθ^ κατά γράμμα δ εσχάτως εκδοθείς υψηλός μου ορισμός,
— 302 —
καΐ δια νά προσέχητε να μήν έπιτρέπητε τήν παραμίχροτέραν
έναντιότητα, εξεδόθη ό παρών όρισ|ΑΟς μοο, και προστάττω, ώστε
άμα όπου φθάσει το ιερόν μου τούτο θέσπισμα, ώς ανωτέρω
διείληπται, θέλετε φερθή εις αυτήν τήν όπόθεσιν άπαρραλάκτως
δ κατά τήν εννοιαν του υψηλού φερμανίου μου, εις τό όποΤον οφεί-
λετε ύποταγήν, άπεχόμενοι παντός εναντίου κινήματος. Οδτω γι-
νώσκετε και τω ίερω μου σημείω πείθεσθε. Έν ετέι ΐ234-ω,
εξεδόθη περί τά τέλη Ζιλκαδέ.
29.
10 Μετάφρασις τοΰ σταλέντος ιλαμ-ίου, αναφερόντος τήν των εχατέρων μ.ερών εύχα-
ρίστησιν χαι εκφράζοντος τόν γεγονότα τρόπον της έξισώσεως.
Του ήδη εσχάτως εκδοθέντος περί της ισότητος έκατέρων
των εθνών έν τω τόπω τω νομιζομένω παρ' αυτοΐς δτι είναι
Τάφος του Ίησοΰ καΐ δια βασιλικού αυτογράφου έπικυρωθέντος
15 υψηλού ορισμού φθάσαντος και μετ' επιστασίας έν τω ίερω κρι-
τηρίω του ενδοξότατου Σουλεϊμάν -πασσα Σσάμ-βαλησΙ καΐ συνε-
λεύσεως των μουφτίδων και ούλαμάδων, μουδερρίσιδων, άγιανι-
δων, εξουσιαστών και λοιπών αρχηγών και προκρίτων, παρόντων
καΐ τών άπό μέρους τών Φράγκων καΐ Τωμαίων πληρεξουσίων
20 επιτρόπων και δραγουμάνων, άναγνωσθέντος, κατά χρέος της οφει-
λομένης υποταγής επευφήμησαν και τών πάντων κοινώς ομοφώ-
νως έκφωνησάντων τό " Ήκουσαμεν και ύ,τετάγημεν ", έγνωρίσθη
τοις Φράγκοις καΐ παρηγγέλθη εντόνως ή έννοια του υψηλού ορι-
σμού, δτι δηλαδή με τό να εΤναι ό έπιμαχόμενος και παρ' αύτοΤς
25 Τάφος του Ίησου δοξαζόμενος τόπος κοινόν έκατέροις προσκύνημα,
άπαιτεΤται ϊνα και προσκυνώσι και ϊνα τα της θρησκείας των
έκτελώσι καΐ καλλωπίζοντες κοσμώσιν έξ ϊσου τόν ρηθέντα τόπον
κατά τό εκπαλαι* οΓτινες καΐ τά προσταττόμενα άποδεξάμενοι βύ-
πειθέστατα ύπέσχοντο, δτι θέλουσιν εξακολουθήσει εΙς τό έξης
30 τήν ισότητα άμετατρέπτως. ΚαΙ δή, με τό νά ήτον έμπροσθεν
της θύρας του ρηθέντος Τάφου τεθειμένα άπό μεν τών Φράγκων
τέσσαρα μανουάλια, άπό δε τών Τωμαίων δύο, έδέησεν 7να προ-
— 303 —
στβθώσιν ετι δύο των Τω|Χ(3ίία)ν διά τήν ισότητα• ετι, μέ το να
εΤχον οί Φράγχοί τεθειμένην έπΙ της θύρας του ρηθέντος Τάφου
έξωθεν την έδικήν των εικόνα, έπΙ της ανέκαθεν εν τω τοίχω
λαξευτής εικόνος των Τωμαίων, έπήρθη προς το άνώτερον ή εί-
κών των Φράγκων Ιτι δε ωσαύτως ή έπι της θύρας του ρη- 5
θέντος Τάφου Ισωθεν εικών των Φράγκων, μέ τό νά ήτον τε-
θειμένη έπΙ της λαξευτής εικόνος των Τωμαίων, έτυηρθη και
αϋτη προς το άνώτερον, και ούτως έφάνη καΐ ή των Τωμαίων
ετι δε, και των εις τό δωμάτιον του ρηθέντος Μνημείου άγουσών
δύο λιθόστρωτων αναβαθμίδων ή μεν προς βορραν αφέθη εις 10
χείρας των Τωμαίων, ή δέ προς μεσημβρίαν εδόθη τοΤς Τω-
μαίοις δια τήν ισότητα κτλ. [Άφήκα τό λοιπόν άναντίγραφον, ως
δν σύμφωνον τω άπό της 248-ης σελίδος άναγινωσκομένω ίλαμίω],
30.
.Μετάφρασις του έ-ιχυρωτιχου ίεροΟ βασιλιχοΰ όρισμοΟ (του) έχδοι)έντος ήδη χατά 15
τό ανωτέρω Ιλάριι χαΐ 7:ροαε7:ι,3ε^3αιουντος τους προεχοοΟέντας δύο άλλους.
Περί της έξισώσεως και ανενόχλητου παρά των Φράγκων
εκτελέσεως των θρησκευτικών εθίμων και της λειτουργίας των
Τωμαίων έπι του τόπου Τάφος του Ίησου δοξαζομένου, ό όποιος
εΤναι κοινόν έκατέρων των μερών προσκύνημα, εΤχεν έκδοθη και 20
εσχάτως, κατά τό 1234•ον (έτος), υψηλός μου ορισμός διά βα-
σιλικού αυτογράφου μου έπικεκυρωμένος, δμοιος κατ' εννοιαν και
σύμφωνος κατά πάντα μέ τον προλαβόντως διά βασιλικού μου
αυτογράφου έπικυρωθέντα και κατά τό 1232-ον έτος εκδοθέντα•
του οποίου εσχάτως εκδοθέντος υψηλοί) μου ορισμού εις έπήκοον 25
πάντων ά^^αγνωσθέντος και της εννοίας έν έκάστω γένει είδοποιη-
θείσης και της εις τον ρηθέντα τόπον έκατέρων τών γενών ένερ-
γηθείσης έξισώσεως, και οϋτω της έριδος και διχόνοιας έκ μέσου
άρθείσης και παυσαμένης, ϊνα εχη ές άει τό κύρος, έξητησαντο
οι ΤωμαΤοι, δπως έκδοθη έντονώτερον επικυρωτικός του προεκ- 30
δοθέντος ορισμού και έτερος υψηλός βασιλικός μου ορισμός, καθά
διελάμβανον τά άπό μέρους σου του Σσαμ-βαλησΙ σταλέντα γράμ-
— 304 —
ματα χαΐ το ιλάμι τό άπό μέρους σου του μουλλα της Ιερουσα-
λήμ χαΐ ή κοινή των ούλαμάδων καΐ λοιπών εντοπίων 'Ιεροσο-
λυμιτών αναφορά, εξεδόθη ό παρών έντονος υψηλός μου ορισμός,
διά βασιλικού μου αυτογράφου έπικεκυρωμένος, και αποστέλλεται
δ προς ΰμας. Επειδή λοιπόν, καθώς εΐρηται, έκόττη καΐ έπαυσε
κάθε διαφορά και διχόνοια μεταξύ των δύο αυτών φυλών, και
επειδή κατά τόν ειρημένον τρόπον και κατ' εύχαρίστησιν έκατέ-
ρων τών μερών και γνώμην έγένετο καΐ ή ενέργεια της έζισώ-
σεως, γινώσκοντες υμεΐς οΐ ανωτέρω διαληφθέντες προσέχετε νά
10 μήν έπιτρέπητε νά γίνεται τό παραμικρότερον εναντίον κίνημα
της θελήσεως μας, άλλα νά εχη τό κύρος ές άεΐ ό εκδοθείς υψη-
λός μου ορισμός. Κατ' ουδένα τρόπον δεν είναι θέλησίς μας αυ-
τοκρατορική νά γίνεται εις τό εξής μέχρι τριχός σχεδόν εναντίον
κίνημα. Έν έτει 1236* έγράφη περί τά μέσα Μουχαρρεμίου.
15 Τό Ιερόν βασιλικόν αύτόγραφον «Ό παρών ημέτερος υψηλός
ορισμός έχέτω τό κύρος και τήν ένέργειαν εστ' αν θέλη θεός,
καΐ εις τό νά μήν γίνεταί τι κίνημα ν^α^τίοΊ αύτου άκρα γινέ-
σθω προσοχή».
31.
20 Μετάφρασις του υψηλού όρισμιοΰ του προς ανατροπήν τών λόγω χεσφίου
ζητοομ-ένων.
Συ, ω ήγεμών της Δαμασκού, καΐ συ, ω μουλλα της Ιερου-
σαλήμ και μουτεσελλήμη καΐ οΐ λοιποί άγτ,άννιδες και έξουσιασταί^
γνωστόν έστω πασιν ύμΓν, δτι κατά τόν δοθέντα ιερόν φετβαν της
25 κρίσεως καΐ κατά τόν ύψηλόν όρισμόν τόν εκδοθέντα κατά τό
ύψηλόν ιερόν μου χατ-σερίφ εδόθη άδεια ε?ς τό γένος τών Τω-
μάίων διά νά έπισκευάσωσι καΐ άνοικοδομήσωσι τά πυρποληθέντα
μέρη του έν Ιερουσαλήμ ναού Καμαμέ, χωρίς νά ένοχληθώσιν δλως
παρά τίνος. Του δε υψηλού τούτου ορισμού δι' επίτηδες μουπα-
30 σίρη εΙς τά έκεΐσε άποσταλέ^^ος καΐ τών χρηζόντων επισκευής
μερών έπισκευασθέντων κατά τήν άρχαίαν αυτών στάσιν και θέσιν,
και του είρημένου μουπασίρη μετά τών ίλαμίων καΐ αποδεικτικών
— 305 —
έγγραφων του κεσφίου του γενομένου αύτόσε, άπό τε της ίερδς
κρίσεως καΐ των λοιπών προκρίτων έπεστραφέντος και προς τήν
Ύψηλήν μου Αύλήν τά έγγραφα άποκομίσαντος, καΐ τούτων ως
εικός έπΙ τω της αδείας περιεκτικω όρισμω ακριβώς ένσημειω-
θέντων καΐ καταγραφέντων, και μή δντος δικαίου καΐ ευλόγου ένο- 5-
χλεΐσθαι παρ' ούδενός τους έν Ιερουσαλήμ πτωχούς καλογήρους
και ραγτ,άδας περί της γενομένης ταύτης επισκευής, τινές τών εν-
τοπίων και κρατούντων έν τω μεταζύ τούτω πλεονεξία κινούμενοι
και τ-η ίερα κρίσει και τη βασιλική ημών επιταγή και θελήσει
έναντίως φερ(ίμενοι ου μόνον έπι λόγω κεσφίου καΐ έπΙ διαφόροις 10
δλλαις προφάσεσιν άπαιτοΰσιν από τών είρημένων καλογήρων και
ραγιάδων γρόσια 250000, άλλ' απαιτούντες και τών έν Ιερουσα-
λήμ στρατευμάτων τους λουφέδες και τά σιτηρέσια καταθλίβουσι
και ζημιουσι τους ρηθέντας. Τούτων τοίνυν δηλωθέ^^ων προς τό
ύψηλόν μου ^εκ^άπι άπό της ένσφραγίστου αναφοράς τών πατριαρ- 15
χών τών Τωμαίων και της συνόδου τών μητροπολιτών, έξαιτη-
σαμένων εκδοσιν υψηλού μου ορισμού προς άναχαίτισιν τών τοιού-
των επηρειών, ήρευνήθησαν προσέτι και οι κώδικες του υψηλού
και ίερου Διβανίου μου, είς τους οποίοος δχι μόνον δεν ευρέθη
παντελώς σημειωμένον και καταγεγραμμένον κδν Ενα σσουροΰτι καΐ 20
κάιδι καΐ σημείωμα είς τό νά δίδωνται άπό μέρους του Κάμαμε
λουφέδες και σιτηρέσια στρατιωτικά, άλλ' ευρέθη μάλιστα εις τόν
περί της οικοδομής εκδοθέντα ύψηλόν μου όρισμόν να περιέχηται
κεφαλαιωδώς και νά διαλαμβάνηται ρητώς, 8τι οι πτωχοί ραγιά-
δες κατ' ούδένα λόγον και τρόπον νά μήν ένοχλώνται δλως παρ' 25
ούδενός με άπαίτησιν χρηματική ν, ή έπΙ λόγω οΙλο^ο\ιτις^ ή έπ'
άλλη τινι αιτία και προφάσει. Και τούτων καίτοι οϋτως εχόντων
ήρωτήθη προσέτι άπό του καλεμίου του ίερου μου Διβανίου καΐ
τό περί ταύτης της υποθέσεως ανήκον και ό μουκτεζας, καΐ άπε-
κρίνατο τό καλέμι, 8τι *' έά^^, κατά τήν άναφοράν, τινές τών έντο- 30
πίων και δυναστών πλεονεξία καΐ αίσχροκερδεία κινούμενοι καΐ τω
ίερώ νόμω και τή ημετέρα βασιλική βουλήσει έναντίως φερόμενοι,
έπΙ προφάσει κεσφίου και σιτηρεσίου στρατιωτικών, άπαιτουσι
ιυ. 20
— 306 -
250000 γρόσια, χαΐ δια τούτο καταθλφοϋσι χαΐ ατενοχωρουσι
τους ραγιάδες, είναι έπόμενον να έκδοθη υψηλός βασιλιχός μου
ορισμός, αποκρουστικός και άναχαιτιστικός των τοιούτων συμβεβη-
κότων κείται δε τούτο παρά τη δψηλη και βασιλική Ιερα βουλή-
5 σει καΐ άποφάσει". Όθεν έγένετο υψηλή μου {ερά προσταγή και
άπόφασις, και είναι αφευκτος βασιλική μου θέλησις, ϊνα οι υπό
την βασιλικήν της επικρατείας μου σκιάν διατελούντες ραγιάδες
ώσι πάντοτε κατά πάντα τρόπον υπερασπιζόμενοι και ανενόχλητοι,
και μάλιστα έπι των ήδη πανευτυχεστάτων ήμερων της βασιλείας
10 μου. Συ λοιπόν ό βεζυρης και ό μουλλας καΐ ό μουτεσελλήμης
καΐ οί λοιποί οί είρημένοι πεπληροφορημένοι δντες και καλώς γι-
νώσκοντες, δτι αί έπΙ λόγω κεσφίου και λουφέδων στρατιωτικών
γενόμεναι προς τους πτωχούς καλογήρους και λοιπούς ραγιάδες
ενοχλήσεις και χρηματικά! απαιτήσεις και άδικίαι είναι πάντη
15 έναντίαι και όλως άντικείμεναι και άπαρέσκουσαι τη βασιλική ημών
βουλήσει και θελήσει, θέλει εμποδίσετε άποτόμως τάς κατά τόν
ρηθέντα τρόπον γενομένας προς τους πτωχούς καλογήρους και
ραγιάδες ενοχλήσεις καΐ αδικίας, καΐ θέλει φέρεσθαι συμφώνως
τω υψηλώ μου βασιλικω όρισμω, ενεργούντες άπαραβάτως τά έν
20 αύτω διαλαμβανόμενα και τους τά τοιαύτα τολμώντας σφοδρώς
έπιτάττοντες παυσασθαι* έπΙ τούτω και γαρ εξεδόθη ό παρών μου
υψηλός ορισμός κτλ. Έγράφη περί τά μέσα Μουχαρρέμ ετει όθω-
μανικώ ,ασκς', σωτηρίω δε ^αωια'.
32.
25 Μετάφρασις του έπΙ του ορισμού βασιλικού ίερου αυτογράφου•
«Καθώς δηλουται κατ' εκτασιν έν τω παρόντι μου υψηλφ όρι-
σμώ, διδόσθωσαν από μέρους του γένους τών Τωμαίων προς
τους Σσάμ-βαλήδαις έζήκοντα χιλιάδες γρόσια άπαξ του ένιαυτου*
έπέκεινα δε τούτων μηδέ όβολός έπ' ούδενι λόγω διδόσθω, και οΐ
30 ηγεμόνες της Δαμασκού μή ένοχλείτωσαν απαιτούντες τους επι-
τρόπους του γένους».
— 307 —
Μετάφρασις του δλοο ορισμού.
Προς τον Σσάμ-βαλησί χαΐ μουλλαν της Ιερουσαλήμ και μου-
τεσβλλήμην χαι λοιποος έξουσιαστάς της Ιερουσαλήμ. Γνωστόν
έστω υμίν, Άτι οι έκ των Τωμαίων ραγιάδες καλόγηροι, οι κα-
τοικοδντες εις Ιερουσαλήμ, κατά τον από της βασιλικής αλώσεως 5
άχδιναμέν και κατά τους υψηλούς ορισμούς τους δια βασιλικών χατ-
σεριφίων έπικεκοσμημένους, τους παρά των μεγίστων προγόνων μου
δοθέντας προς αυτούς, εΤναι ελεύθεροι και άκαταζήτητοι από κάθε
δόσιμον, προσφέροντες αυθαιρέτως κατ' έτος ανά ποσότητα τίνα
προς τους Σσαμ-βαλήδαις και προς τον κεχαγ^αν και μουτεσελλή• 10
μην αυτών λόγω κουδουμιέ, ίκραμιέ και κετχουδαϊέ. Άπό τίνων
δμως χρόνων οί τε ηγεμόνες και μουτεσελλήμιδες, μή άρκούμβνοι
εις τά παλαιόθεν συνειθισμένα, άλλ' έπι διαφόροις προφάσεσιν
απαιτούντες έλάμβανον άδράς ποσότητας* ώστε ήναγκάζοντο οί πτω-
χοί καλόγηροι, έν ω δεν εχουσιν άλλον τινά πόρον ζωοτροφίας, ΐ5
εί μή τά παρά του λάου συναγόμενα ελέη, νά δανειζωνται σύν
τόκω έξωθεν και νά πληρώνωσι τάς τοιαύτας απαιτήσεις. Δι' δ,
δν δεν έδίδοτο καμμία ευταξία και διόρθωσις αύτου του πράγμα-
τος, με τό νά μήν δύνανται νά δίδωσιν αύτοι κατ' ετός τοιαύτας
άδράς ποσότητας, θέλουσι διασκορπισθή. Ταύτα αναφερών δι' έν- 20
σφραγίστου αναφοράς αύτου ό έν Ιερουσαλήμ πατριάρχης ων τών
Τωμαίων, παρεκάλεσε νά έκδοθη ίερός μου ορισμός, διά νά μήν
τους αδικούν εις τό έξης οί ηγεμόνες της Δαμασκού και οι κεχα-
γιάδες και οΐ μουτεσελλή μιδες αυτών, απαιτούντες τοιαύτας ύττέρ
δύναμιν ποσότητας έπι λόγω ικραμιέ και κουδουμιέ και κετχουδαϊέ 25
και σαντζακιέ. "Οθεν, θεωρηθέντων τών κωδίκων, ευρέθη μεν κα-
ταγεγραμμενον, δτι έξεδόθησαν εις πάλαιαν έποχήν ύψηλοι ορι-
σμοί εις τό νά δίδουν οί είρημένοι τττωχοι καλόγηροι αύτοβελή-
τως δνα τι εις τους βαλήδαις λόγω κουδουμιέ, κετχουδαϊέ και παϊ-
ραμιέ, άλλ' επειδή ή έν έκείνοις τοις όρισμοΐς προωρισμένη πο- 30
σότης καΐ προσφορά δεν είναι ανάλογος με τήν παροΰσαν καιρι-
κήν κατάστασιν, ως πολλά μικρά, τό νά λαμβάνωσιν δμως και τοι-
αύτας άδράς ποσότητας οί βαλήδαις είναι φανερόν δτι προξενεί
— 308 —
στβνοχωρίαν μβγίστην εις αοτοος τους πτωχούς• βΤναι δέ και βα-
σιλική του κράτους μου βούλησις, ϊνα οι οπό τήν βασιλικήν της
δικαιοσύνης μοα σκιάν πτωχοί και ασθενείς ραγιάδες διατηρώνται
ανώτεροι πάσης αδικίας έπΙ των ήμερων της φιλοδικαιΌυ βασι-
5 λείας μου, ως ένέχυρον δντες του υψίστου θεού• επομένως δέ και
κατά λόγον της βασιλικής προς τό ύπήκοον ευμενείας απαιτείται
νά άσφαλισθ-ή ή ύπόθεσις αδτη, έν μετριότητι και δικαιοσύνη διευ-
θετουμένη, ώστε όπου μήτε οι πτωχοί καλόγηροι νά άδικωνται
με τοιαύτας, ως εΤρηται, ύτυερ δύναμιν απαιτήσεις, μήτε τα είσο-
10 δήματα των κατά καιρούς Σσαμ-βαλήδων νά -χολοβουνται. Άνη-
νέχθη λοιπόν αυτό τούτο εις τό βασίλειόν μου κράτος και έζητήθη
ή περί της διαιτήσεως ταύτης της υποθέσεως δδεια• έφ' ω και
έζεδόθη βασιλικόν μου αύτόγραφον, διαλαμβάνον ** ϊνα έκδοθη υψη-
λός ορισμός αποφαινόμενος, δτι νά δίδωνται ετησίως από του γέ-
15 νους των Τωμαίων κατ' άποκοπήν και προσδιορισμόν έξήκοντα χι-
λιάδες γρόσια μόνον, και πλέον τούτων νά μήν άπαιτήται ουδέ
όβολός έπι λόγω άβαϊτιών, ή έπ' δλλω τινί ονόματι• ό όποιος
ορισμός νά δοθη ε?ς χείρας του έν Ιερουσαλήμ πατριάρχου των
Τωμαίων". "Οθεν, κατά τό βασιλικόν μου τούτο αύτόγραφον και
20 χάτι εξεδόθη ό παρών μου ιερός ορισμός, καΐ προστάζω σοι τω
ανωτέρω βεζύρη, δτι διδομένων κατ' έτος των είρημένων 60 χι-
λιάδων γροσιών έν άποκοτυη άπό μέρους των Τωμαίων, νά μήν
ένοχλώνται πλέον οΐ ΤωμαΓοι μήτε άπό μέρους σου, μήτε άπό
μέρους του έν Ιερουσαλήμ μουτεσελλήμη σου, με άπαίτησιν
25 άσπρων ή προσφοράς, έπι λόγω κουδουμιέ, ίκραμιέ, σαντζακιέ, ή
έπ' άλλη τινι αιτία καΐ προφάσει, άλλα κατά πάντα και διά πάν-
των νά διαφεντεύωνται. Τοιαύτη εΤναι ή βασιλική μου βούλησις καΐ
θέλησις, τήν οποίαν πληροφορούμενος νά προσεχής καλώς ε?ς τό
νά φέρεσαι κατ' αυτήν, μή ένδίδων δλως και μή παραχωρών εις
30 τό νά άκολουθήση κάν Ινα εναντίον. Πληροφορούμενοι δέ ωσαύ-
τως καΐ ύμεΐς, 8 τε καδής της Ιερουσαλήμ καΐ ό μουτεσελλήμης
και οι λοιποί έξουσιασταΐ και ζαπΓται, τήν Ιννοιαν του ίερου μου
τοότοο ορισμού, νά πράττητε κατά τήν διαγόρευσιν τούτου, παν-
— 309 —
τός εναντίου άπεχόμενοι χαΐ τω {ερω μοα σημείω πείθόμενοι. Έν
ετει 1231-ω όθωμανικω, σωτηρίω δε ^αωιε', κατά δεκέμβριον,
περί τάς αρχάς του Τετζέπ.
("Επεταε περί της .αύτης υποθέσεως ορισμός έντονώτερος, άπο-
λοθβΐς ίτει 1232-ω). δ
ΤΜΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟΝ.
Παράρτημα των έν βσχάτοις χρόνοις έπισομιβάντων εν Ίεροοσαλήρι
(συγγραφέν ύπό Άνθίμοο μ,οναχοϋ του εξ Αγχιάλου).
"Οτι τό βάρβαρον φΰλον πλεονεκτικών, αλλά καΐ φιλάδικον, τίς
αγνοεί; δκαστος έξ ών έπαθε και δχρι της ώρας πάσχει, πείρα 10
καΐ μεμάθηκεν δταν δε και εξουσίας η έπειλημμένον, τότε δή και
άνυποιστον καΐ άνοικονόμητον, δτι ψυχήν έχει αίμοχαρη, χαρα-
κτήρα αιμοβόρον, παντοίοις κοινοβλαβέσι τρόποις τά προς τό συμ-
φέρον αύτου θηρώμενον. Άλλ' ό μακαριώτατος ημών κύριος Πο-
λύκαρπος ου μόνον τη βαθυνοία αυτού διά της άνωθεν χάριτος 15
προς τους πολύπλοκους Φράγκους προσπαλαίων ήν και καρτέρι-
κώς άνθιστάμενος και προς τάς τών Αρμενίων διαφόρους έπιβου-
λάς και καταδρομάς, έπαγρυττνών καΐ κατασοφιζόμενος αυτούς,
δρασσόμενος αυτούς έν τη πανουργία αυτών, άλλα και προς τάς
παρά τών κρατούντων έν Ιερουσαλήμ και τών ηγεμόνων αύτης 20
καΐ τών λοιπών εντοπίων εκεί Τούρκων έπιφερομένας πολυειδώς
χρηματικάς απαιτήσεις καΐ άπειλάς άπτοήτω φρονήματι και με-
γαλοψύχως άντεΓχεν και αρμοδίως ως έδει προς δκαστον αυτών
έφέρετο κίνημα• και τάς μεν δι' εύλογους αιτίας εξ Ιερουσαλήμ
άποπεμπομένας αύτώ πόλιτζας, καίτοι δυσεκπληρώτους ούσας, ως 25
υπέρογκου ποσότητος, αποδεχόμενος και ύποσημειών άπεπλήρου
έτοίμως έν τη διορία έκ δανείων, τά συμφέροντα τω ίερω Κοινώ
πραγματευόμενος καΐ τά δεινά δεινώς άποκρουόμενος, τάς δέ βία
καΐ δυναστεία και άνευ τινός λόγου άπαιτουμένας ποσότητας δι'
εκδόσεως βασιλικών ορισμών και χατ-σεριφίων άπεματαίωνεν, καΐ 30
— 310 —
βλως ειπείν έν δλφ τω βίω τοιαύττ] δεινή χαι πολαπλόχω χούχι
τρικεφάλω άλλα πολυκεφάλω δδρα ην συμπλεχόμενος, άλλ' ύπερ-
νιχών τη του θεοΰ χάριτι.
Και δή μετά την τελείωσιν της θείας οίχοδομής, γενομένου
δ (ως εθος) έν Ιερουσαλήμ του κεσφίου και των αναγκαιοτάτων έγ-
γραφων παρά τε των νομικών και λοιπών πολιτικών λτ^φθέντων
και διά του μουπασίρη και έπιστάτου της οικοδομής ε?ς Βασιλεύ-
συσαν προς το Τψηλόν Δε^λέτι άποκομισθέντων καΐ έν τοΓς βα-
σιλικοΐς κώδιζι διά της έπιστασιΛς του πειζαδέ Παναγιωτάκη Μου-
10 ρούζη (ου ή μνήμη αθάνατος) καταγραφέντων καΐ ένσημειωθέντων,
ήγέρθησαν τινές τών έν Ιερουσαλήμ κρατούντων απαιτούντες παρά
τών ημετέρων άδροτάτας δόσεις χρημάτων, έπι λόγω πάλιν κεσφίου
και λουφέδων τών έν Ιερουσαλήμ στρατευμάτων. Μαθών ου ν ταύτα
ό μακαριώτατος άνέφερεν εΙς το Τψηλόν Δεβλέτι καΐ ελαβεν βασιλι-
15 κόν άποκρουστιχόν τών τοιούτων ύψηλόν όρισμον (τμήμα δ', σ. 304,
αριθ. 31) χαι άπέστειλεν είς Ιερουσαλήμ προς τους έκεΐσε πα-
τέρας, δι' ου άνεχαιτίσθησαν τότε άί παρά τών κρατούντων και
ηγεμόνων άντιφερόμεναι βίαιοι χρηματικαΐ απαιτήσεις. Άλλ' ή του
εκδοθέντος τούτου ορισμού ενέργεια έπι πολί) ου διήρκεσεν 6 γάρ
20 άπο της Βασιλευούσης αυτής ήγεμών της Δαμασκού διορισθείς
και αποσταλείς Σουλεϊμάν -πασσας, ό ποτέ παρά •τώ σουλτάν Σε-
λίμη γ' σιλικτάρης χρηματίσας, με δλον όπου κατ' έπιταγήν της
Πόρτας έπι τη έζόδω αύτου έλαβε παρά της μακαριότητός του
λόγω δανείων 125000 γροσίων, έπι ύποσχέσει του 8τι νά έπι-
25 <5τρέψη έκεΤνα είς Ιερουσαλήμ τω έπιτρόπω της μακαριότητός του,
αυτός όμως ου μόνον τά ανωτέρω ουκ άπέδωκεν, κατά τήν έγγρα-
φόν του υπόσχεσιν, αλλά και τήν χρεωστικήν του όμολογίαν βία
καΐ δυναστεία λόίβών έζωφλημένην έλαβε προς τούτοις και άλλας
65000 γρόσια έπι διαφόροις αιτίαις και προφάσεσι παρά τών έν
30 Ιερουσαλήμ Άγιοταφιτών πατέρων. Ό ουν μακαριώτατος, καίτοι
είδώς ταύτα πάντα, άλλ' Γνα μή δόζγι όχληρός είς τό Τψηλόν
Δεβλέτι, συνεχώς από τών ηγεμόνων προσκλαιόμενος καΐ έπ' έλ-
πίδι του δτι τό έλευσόμενον έτος (αν ό αυτός ήγεμονεύη) θέλει
— '311 —
μετριάσει την τοσαύτην πλεονεξίαν ό φιλάδιχος, ο6χ ενέκρινε τό
να άναφέρη τα τρέχοντα και δι' αναφοράς αύτοΰ νά προσκλαυθη
εις τό 'ϊψηλόν Δεβλέτι* άλλ' ό ρηθεις αυτός Σουλεϊμάν -πασσας την
τε ήγεμονείαν της Δαμασκού διά τό έρχόμενον (έτος) έπανεζώσθη
και τά χειρονα καθ' ημών ειργάσατο ό πλεονέκτης και βάρβαρος. 5
Άλλ' έπεί κατ' εκείνον τόν χρόνο ν συνέβη νά έπανέλθωσιν ε (ς Ιε-
ρουσαλήμ καΐ οι παρά των Αρμενίων μουπασίριδες, περί ων έν
τω οίκείω είρηται τόπω, καΐ νά άκολουθήσωσιν αι μεταξύ ημών
τε και αυτών διαφοραι χΛι λογοτριβαι έν Ιερουσαλήμ διά'τό εσχά-
τως εκδοθέν, ως προείρηται, βασιλικόν χατ-σερίφ, καΐ νά άκο- 10
λουθήσουν ε(ς Ιερουσαλήμ 8σα και ήκολούθησαν διά τε τήν άγίαν
Βηθλεέμ και τά λοιπά προσκυνήματα, παρέβλεψεν ό μακαριώτα-
τος και τάς τότε απαιτήσεις καΐ υπέρογκους δόσεις, και ϊνα μή
δόζη δτι έμπαθώς δι' αιτίαν τών Αρμενίων φέρεται κατά τών
ηγεμόνων, ουδέ τότε τελείως έκινήθη, ουδέ τι διενήργησε; τήν 15
του καιρού περιμένων όδηγίαν.
Τούτου τοίνυν του είρημένου Σουλεϊμάν-πασσα έπιστραφέντος
από του χατζίου και καθ' όδόν τό ζην έκμετρήσαντος και του
κεχαγιά αυτού Ίπραΐμ-πασσα, του πρώην δντος χαζναδάρη του,
παρά του Ύψηλου Δεβλετίου έν Δαμασκώ κίΐρατομηθέντος, διω- 20
ρίσθη από του βασιλείου κράτους ήγεμών της Δαμασκού ό ποτέ
καπετάν-πασσας ων Χαφιζ-Άλή-πασσας. Άλλ' ούτος τους πρό
αύτου ηγεμόνας μακαριστούς έποίησεν, ώς προς τήν εαυτού κα-
κίαν. "Οθεν, ό μακαριώτατος τό άνοικονόμητον λογισάμενος, πα-
σάν τε ύποψίαν άπορρίψας, άνέφερεν εις τό 'Γψηλον Δεβλέτι δι' 25
αναφοράς του τάς παρά τών ηγεμόνων έπιγενομένας διαφόρους
και ανυπόφορους χρηματικάς απαιτήσεις και λήψεις* δθεν και έξέ-
λαβεν ύψηλόν βασιλικόν όρισμόν διά βασιλικού ιερού έντονου αυτο-
γράφου καΐ χατίου έπικεκυρωμένον, άποτόμως οϋτω διαλαμβάνοντα
(δρα τό κείμένον αύτοΰ έν τη σελ. 306). Τούτον λοιπόν τόν διά 30
βασιλικού χατ-σεριφίου έπικυρωθέντα όρισμόν λαβών ό μακαριώ-
τατος άπέστειλεν ανυπερθέτως εις Ιερουσαλήμ διά ταχυδρόμου
προς τους έκεΐσε πατέρας• οι δε λαβόντες εκείνον, άναγνόντες τε
— 312 —
χαΐ έπιγνοντες έχάρησαν χαράν μεγάλην χαΐ έδοζασαν τον υψι-
στον θεόν, εόχάς άναπέμψαντες υπέρ του χαλου αυτών πατρός
ποιμενάρχου τε καΐ χυριάρχου. ΕΓτα άποστείλαντες ζΐς Δαμασχόν
εκ των πατέρων τους άξιωτέρους περί τά τοιαύτα έπαρρησίασαν
5 τω αύτω ήγεμόνι ΧαφΙζ-Άλ'ξ-πασσοί το χατ-σερίφ, οι χαΐ χατα-
γράψαντες, ώς σύνηθες, εις τους χώδιχας του κριτηρίου της Δα-
μασκού επέστρεψαν. Άλλ' ό ρηθείς πασσας, καίτοι άναγνους το
χατ-σεριφ και τά έν έκείνω έπιγνούς^ πλεονεξία μέντοι νικώμενος
δεν -εύχοίριστήθη εις τήν δια του χατ-σεριφίου τούτου άποκοπεΐ-
10 σαν και παρ' αύτου του βασιλείου κράτους προσδιορισθεΐσαν πο-
σότητα, άλλα τρόποις και λόγοις διαφόροις έλαβε παρά των ημε-
τέρων σχεδόν τά διπλάσια. Ή ουν θειοτάτη αύτου μακαριότης,
μαθοΰσα τά διατρέξαντα, ύπεδήλωσε τω βασιλείω κράτει δΓ ανα-
φοράς και έλαβεν δτερον εντονον βασιλικόν χατ-σερίφ, του προ-
16 εκδοθέντος έπικυρωτικόν.
Τούτων ουν ούτω διευθετηθέντων ηθέλησε να έπιθέση τέλος
και εις τήν προ χρόνων περί οικοδομών έπιθυμίαν αύτου• και δη
κατά τό ^αωιη' απέστειλε μαΓστορας τους Ικανούς και πασάν τε
αμα και παντοίαν υλην τήν άναγκαίαν τώ δέ ^αωιθ', Ιουλίου ς',
20 ήμερα Παρασκευή, ήρξαντο οίκοδομεΐσθαι εκ θεμελίων ό έν τή
Βηθλεέμ μέγιστος ζενώνας και εύρυχωρότατος, προς άνάπαυσιν
και ξεναγωγίαν τών απερχομένων έκεΐσε προσκυνητών μή δντων
γαρ πρότερον άλλων ευρύχωρων οικημάτων, μεγίστας δυσκολίας
έδοκίμαζον οί προσκυνηται απερχόμενοι, μάλιστα δέ κατά τήν ίεράν
25 παραμονήν της κοσμοσωτηρίου και κοσμοχαρμοσύνου εορτής τών
Χριστουγέννων, έν καιρώ χειμώνος^ παγετού καΐ χιόνος* δθεν και
οί εις τήν πανήγυριν ταύτψ έκ διαφόρων επαρχιών και πόλεων
συντρέχοντες και συνερχόμενοι χριστιανοί διά τήν ελλειψιν ήναγκά-
ζοντο άλλοι μεν εις τήν έκκλησίαν έν τω Καθολικώ, άλλοι δέ
30 εις αυτό τό αγιον καΐ θεοδόχον Στυήλαιον έπι πετρών και μαρ-
μάρων κοιμώμενοι ή προκαθήμενοι νά άσθενώσι και νά ύποπί-
πτωσιν εις διαφόρους άρρωστίας, κινδυνεύοντες μέχρι θανάτου.
Αλλ* ήδη τη του θεού βοηθείί^ και τη του κάλου πΛτρός ημών
— 313 —
πατριάρχου χορίου Πολυκάρπου δχρα επιμέλεια και άγρύπνφ προ-
θυμία και άόκνω συνδρομή ου μόνον ό μέγιστος 6υτος ξενών, ό
εις εζ κοιτώνας διηρημένος μετά και των συμπαρεπομένων, οίον
μεγίστου προαυλίου, μαγειρείου και στερνής και λοιπών, άνηγέρ-
θησαν, τά πάντα πέτρινα, ως ήδη φαίνονται, έν οΤς αναπαύεται 5
άπαξ 6 πανταχόθεν συνερχόμενος χριστεπώνυμος λαός, αλλά καΐ
άλλοι τόποι καΐ οικόπεδα έκεΐ αναγκαιότατοι, ως πλησίον [δντες] καί
πέριζ, ήγοράσθησαν και άλλα έπιδιωρ&ώθησαν περίτειχισθέντα* ών
2νεκα ου μικρούς αγώνας ύπέστημεν δια τά ύπύ των γειτονευουσών
ήμΐν έχατέρων φυλών διασπειρόμενα σκάνδαλα καΐ άναφυομένας ερι- 10
δας, φθόνω μόνω τηκόμενοι και φθόνω μόνω προς ταύτα και τά
τοιαύτα διεγειρόμενοι. Άλλ' εύλογητος 6 θεός, δτι μετά τά πολλά
ετέθη και έπ' αύτω ή του τέλους, ή τελευταία χείρ, και έκάτερα
τά μέρη έφάνησαν μεματαιωμένα. Τω αύτω ετει κατεσκευάσθη
πλησίον της παλαιάς καμάρας του Αγίου Κωνσταντίνου καΐ έτερα 15
νέα καμάρα, δι' ης γίνεται ή διάβασις άπο το εν μέρος του Πα-
τριοφχείου προς το άλλον, της πρώτης καΐ παλαιάς άποκλεισθείσης
εΙς νάρθηκα της εκκλησίας, ούτω της θέσεως αυτής απαιτούσης,
και εμεινεν ήδη κεχωρισμένη, δι' ης μόνον εις την έκκλησίαν
του αγίου Κωνσταντίνου είσερχόμεθα. Τω αύτω ετει άνηγέρθησαν 20
έκ βάθρων έν τω Πατριαρχεία) και άλλα οικήματα τών πατέρων,
και άλλα έπεσκευάσθησαν προς τό άναπαυτικώτερον και φωτει-
νότερον, και δλη ή αυλή έπλακοστρώθη άπό άνωθεν δως κάτω,
και αϊ δύο σκάλαι έγένοντο έκ νέου προς τό ευθετον και εύρύτε-
ραι, ή πρότερον άλλα και ή εκκλησία του αγίου Κωνσταντίνου 25
έκαλλωπίσθη έκ νέων αγίων εικόνων, και πολλαι δλλαι χρειώδεις
έπισκευαι έγένοντο* ομοίως καΐ τά λοιπά μοναστήρια τά τε εντός
τής Ιερουσαλήμ καΐ έκτος εΤδον έν έαυτοΤς έπισκευάς, προς τό
εύρυχωρότερον, και καλλωπισμούς.
Τω δε ^αωκα' ετει περί τά τέλη άπριλίου στρατοπεδεύσαντος 30
του ήγεμόνος τής Δαμασκού Ίσμιρλή-χατζή-Σουλεϊμάν-πασσα, έκρι-
σολογήθημεν μετά τών Αρμενίων έπι τοιαύττβ αιτία. Άφ' ου και
αυτοί, ως προεδηλώθη, έγένοντο συμμέτοχοι ήμΐν εις τήν άγίαν
— 314 —
Βηθλεέμ, ως χαί εις τήν άγίαν Γεθσημανήν, δεν ή&έλησαν ο?
επάρατοι να εχωσιν έξιδιασμένον τόν καφον των ακολουθιών τους,
άλλα συγχρόνως ήμΐν καΐ αυτοί εκαμον τά διαβάσματα των μετά
κραυγών άτακτων και πεισματωδών ψαλλόντων γαρ ημών και τήν
5 ίεράν άκολουθίαν ή λειτουργίαν έκτελούντων, τότε και αύτοι έν
' τω έξιδιασθέντι αύτοΓς τόπω τά αυτά ήρχοντο ποιεΐν, αλλά μεγαλο-
φώνως, ως εθος αοχοΧς, βοαΤς άτάκ-ς,οις και άναρμόστοις χρώμε-
νοι. Και διετάχθησαν ούτως, ϊνα, δτε ήμεϊς ψάλλομεν, ή άνα-
γινώσκομεν, εκείνοι σιωπώσι, και παυσαμένων ημών νά έρχωνται
10 εκείνοι• περί ου και πουγι^ουρτί έλάβομεν παρά του υψηλοτάτου,
και οδτως ηδη έξακολουθεΐται. Άλλα καΐ τά τών οΙκοδομών πάντα
έτελέσθησχν διά μόνων πουγ^ουρτίων και ου δι' ορισμών βασιλι-
κών, ως του καιρού οδτω καλούντος και της φρονήσεως της έπι
πάντων βασιλευούσης οϋτως έπΙ τό κρεΓττον έξοικονομούσης τά
15 πράγματα, κατά τον ειπόντα "φρόνησις τιμιωτέρα γεωργίου με-
γάλου". Έτι δε και έπι του άγιουτ και φρικτού Γολγοθά, με τό
νά είναι άναπεπταμένος και προκείμενος τοις πασιν ως προσκύ-
νημα, καταπέτασμα ουδέποτε έγένετο, άλλ' ούδ' έξην γενέσθαι• διό
και της ίερας μυσταγωγίας έκτελουμένης, τά αθεώρητα μυστήρια
20 έξ ϊσου ην όραιά πασιν ίεροΐς τε καΐ άνιέροις, πιστοίς και άπί- »
στοις• δι' δ δεινόν τό γιγνόμενον ήγησάμενοι και τήν έπιδιόρθωσιν
σκεψάμενοι κρυφίως κατασκευάσθησαν τά σίδηρα, έκόπησαν οι περ-
δέδες κατά συμμετρίαν και άναλογίαν, και ούτως έν καιρώ κατάλ-
ληλα) έπιτηδείως ετέθησαν, τών εθνών θαρρούντων δτι δι' αδείας
2δ κάν καΐ πουγ2ουρτίου του πασσα τό τοιοΰτον ήμέτερον τόλμημα
γίνεται, και έσιώττησαν, άλλα και σιωπώσιν, οδτω θαρρουντες• τό
δε ούχ ούτως έχει* διό και μένουσιν δχρι της σήμερον, ους έν
καιρώ της θείας μυσταγωγίας ως καταπέτασμα έκτείνομεν και έν
τω τέλει πδλιν περιστελλομεν, τό προσκύνημα καταλιμπάνοντες
30 πασι τοΐς προσιουσιν ελεύθερον.
Ασυνήθης εκπαλαι ήν παρά τοΐς όρθοδοζοτάτοις Τώσσοις ή
προς τόν Πανάγιον Τάφον όδοιπορία τε και ένδημία• περί δε τό
^αωια' ήρξαντο έμφανίζεσθαι άνά τρεις προσκυνηται κατ' έτος, ή
— 316 —
άνά πέντε, ή και μικρόν τι πλείοος- περί δε τό ^αωιθ' και ^αωκ'
έφάνησαν προσκυνηταΐ Τώσσοι υπέρ τους εκατόν και έγγυς των
διακοσίων. Τω αύτω ετει, αύγούστου κβ', ήλθε καί τις μέγας άνήρ
αξία τε και φρονήσει καΐ Δημήτριος τούπίκλην Δασκόφ, δστις
παρέμεινε μέχρι της κ' σεπτεμ^ριΌο περιερχόμενος και προσκυ- 5
νών τους Αγίους Τόπους* καΐ είς τόν άγιον Ίορδάνην απήλθε και
των πέριξ έκεΐσε τήν περιήγησιν έποιήσατο. Αυτός έφερε μεθ' εαυ-
τού Γραικόν τίνα Γεώργιον Μόστραν, έκ παίδων υπό τήν Τωσ-
σικήν έξουσίαν, και άφου εΙς Ίόττπην έσυστησεν αυτόν κονσόλα
της Τωσσικής διοικήσεως, απέπλευσε. ^Αχρι τότε ασύνηθες ήν 10
τό τοιούτον, έπεί ουδέποτε κονσόλας έν Ίόττπη προϋπήρξε Τωσ-
σικός. Ό αυτός κονσόλας μή εύρων κατοικίαν έν Ίόππη άνάλογον
έαυτω τε και τοις περί αυτόν έξελέξατο τό προς τόν αιγιαλόν
μέρος τό ύψηλότερον του έν Ίόππη ημετέρου μοναστηρίου (δπου
πρότερον κατωκουν Τούρκοι φύλακες) και ζητήσας ελαβεν εΙς 1δ
κατοίκησιν παρ' ημών, πρότερον έξαγαγών τους στρατιώτας Τούρ-
κους με, ύψηλόν όρισμόν του εις ^Ακρι υψηλοτάτου Όσμάν-πασσα•
συνεφωνήσαμεν δε μετ' βιύτου καΐ τό ένοίκιον γρόσια 900, δπως
κατ' Ιτος καταμετρά ε!ς τό ιερόν ημών Κοινόν, καΐ έγένετο τό
ένοικιαστηριον γράμμα ύπό της Κρίσεως και Εξουσίας. Άλλ' έπεΙ 20
και έχρηζε τό μέρος τούτο και επισκευής, δ ϊδιος κονσόλας έπι-
στατήσας έλαβε τήν δδειαν παρά του πασσα, και οδτως Ικαμε
τήν έναπαιτουμένην διόρθωσιν, κατά άρέσκειαν, τά δε διατρέξαντα
έξοδα έπεμετρήσαμεν ήμεΐς έκ του ίερου Κοινού, περίπου τά
εννέα πουγκία. Είτα εισοικισθεις άνεπαύετο, καίτοι ούχ ήδέως 25
δρώμενος παρά τε τών αυτοχθόνων Τούρκων καΐ παρά τής Εξου-
σίας, άΧλ' ην ύφορώμενος.
Άλλα πώς τά εφεξής δ κάλαμος περιγράψει, σμήνος κακών
αυτόχρημα είληφώς; Εΐχομεν ουν τέως ούτω καλώς• άλλα Κρό-
νιον δμμα ένσκήψαν έν τοΤς καθ' ήμας πάντα παρέτρεψε τά καλά 30
καΐ ύπόθεσιν ήμας τραγωδίας άνέδειξεν. Ό έκλαμπρότατος αυτός
κονσόλας κύριος Γεώργιος Μόστρας άνέβη έν τη έορτί) του Πά-
σχα συνεορτάσαι ήμΐν έν Ιερουσαλήμ μετά πάσης τής οίκογε-
— 316 —
νείας αύτοδ, και χατωχίσ&η όφ' ημών εις τό χαταντιχρυ σχολεΐον,
ώς εύρύχωρον καΐ άνάλογον αύτω* μετά δε τήν έορτήν ί^ψατο
της είς τα Τδία όδου. "Αμα όπου- είσηλθεν εΙς Ίόπτυην, πάσα
ή πόλις έφώρμησε χατ' αύτο5 μανιωδώς έπίβοώντες, δτι ούκέτι
5 επιτρέπεται αυτφ ή ένοίχησις εις τό μοναστήριον, δτι 6 τόπος
έχεΓνος αναλογεί τοις στρατιώταις* έλχοντες δε αυτόν άτ{μως χαί
με&' δβρεων άτυήγαγον ε?ς οΤχον Άρμενιαχόν ομοίως χαΐ πασαν
τήν αυτού οίχογένειαν τό δ^ στράτευμα πάλιν είσωκίσθη έν τω
μοναστηρίω, έπι φυλακή της πόλεως, δια τήν διαφημισθεΐσαν
10 του γένους ημών έπανάστασιν έφ' ώ και έν τη καταβάσει των
προσκυνητών άπό Ιερουσαλήμ πολύς λόγος και έρευνα περί αρ-
μάτων έγένετο και τα πάντα τυραννικώς διενεργουντο. Ό δε κον-
σόλας τότε στρατηγήματι χρησάμενος κατεσοφίσατο τους Τούρκους
καΐ εφυγεν ό δέ ήγεμών πραγματικώς εδειςε τήν φυσιν τήν βάρ-
15 βαρον, και ή θέλησις αύτου ή άλογος νόμος έγινετο πασιν ήμΤν
τοις όρθοδόξοις' βθεν ουδέν είδος κακοϋ Ιμεινεν άνενέργητον. Άτι-
μίαι, άρπαγαί; αδικία ι, φυλακαί, δημεύσεις, ραβδισμοί, έζομώσεις
καΐ τα λοιπά καθ' ημών καΐ κατά τών ημετέρων διενεργουντο.
Τότε και τον γηραιόν και γεραρόν αγιον ΠτολεμαΓδος χυριον Άθα-
20 νάσιον έν φυλακή κατεθετο καΐ άπεγύμνωσεν αυτόν, τεσσαράκοντα
χιλιάδας γροσίων άπαιτών παρ' αύτου' και τά αρχιερατικά του
άφήρπασε και τήν μίτραν, και ούτως άτίμως έσύροντο έν ταΐς
τών ανίερων χερσί τά ιερά και τίμια και ένεπαίζοντο, ώς έπι
σκηνής. Έν τοϋούτω καΐ 6 ήδη διορισθείς Σσαμ-βαλησι Δερβίς-
25 πασσας ουπω έποιήσατο τήν θριαμβευτικήν αυτοΰ εΐσοδον εΙς Δα-'
μασκόν, καΐ ίδου παρ' αυτοΰ προς ήμας πουγι^ουρτι^ά αλλεπάλληλα
καΐ απαιτήσεις χρηματικαί, ή δέ ποσότης πουγκία χίλια^ και έν
τούτοις επιμονή αχαμτττος καΐ άπειλαΐ άνελεήμονες. Τότε δή τότε
ήν ίδεΐν τους πάντας νενεκρωμένους, μάλλον δέ έκ της ύπερβαλ-
30 λούσης λύτυης καΐ φόβου τους πάντας παραφρονήσαντας, αίσθή-
σεως έστερηθέντας και ώς λίθους γεγονότας. Μόνος ήγετο, άπη-
γετο, έσυρετο, παρεσύρετο εις του μολλα, είς του μουσελλήμη, εις
του μουφτή, ε?ς τον νακίττη , καΐ είς τους άλλους δυνατούς 6 κατ'
— 317 —
εύκληρίαν πάντων ημών έπιτροπεύων χόριος Προχόπιος Ναζιαν-
ζηνός, λέγων, άντιλέγων, ύπεραπολογούμενος, δεόμενος, δακρυρ-
ροών, τα δ(χαια ημών έςιστορών, εν μέρει δε χαΐ επιμένων τξ
ημών άθωότητι, πεποιθώς πάντως τη περί ήμας υπέρτατη θεία
προνοίςτ, χαΐ οδτως άπεχόττη συγχαταβατικώτερον ή άπαίτησις ε?ς 5
260 πουγκιά διά τον πασσα καΐ 30 πουγκία διά τον έν Ιερου-
σαλήμ μουσελλήμ, τό κάχιστον και δπληστον θηρίον, τό πολύμορ-
φον καΐ δ&ρησκον και δλως χρχστιανομάχον (έπει ην έξ Εβραίων)•
δστις και τά δεινά ημέρα τη ημέρα έπηύξανε διά τών πολύπλο-
κων αυτού τρόπων, χρηματολογών παρ' ημών αφειδώς καθ' έκά- 10
στην έπΙ μικρά προφάσει καΐ τω τυχόντι άκουσματι* δστις έκαι-
νολόγει και έσπορμολόγει [8 τι ήθελεν], σκοπούμενον έχων την άνα-
στάτωσιν της Ιερουσαλήμ και έπανάστασιν του πλήθους, διά νά
καταπάτηση ευκαίρως καΐ άφόβως τό ιερόν ημών μοναστήριον
και νά άφαρπάση άφ' ημών θησαυρούς, ους ονειροπόλων έφαν- 15
τάζετο• και εγγύς ην του γενέσθαι τό κακόν, ει μή ό άγιος θεός
ένέβαλε διαφωνίαν έν μέσω αύτου τε και τών δυναμένων και τά
πρώτα φερόντων εντοπίων, προς ,ους περίπου τάς 60 χιλιάδας
γρόσια διανομή έγένετο τούτου ένεκα. Έν πασι τούτοις ήμεΐς
ήμεν εύχαρίστίαν άναπέμποντες τω Κυρίω, μάλιστα δέ και προ 20
πάντων, δτι ταύτα και τά τοιαύτα ήρζαντο τεχνουργεΐσθαι και
μηχΛνεύεσθαι μετά τήν από Ιερουσαλήμ κατάβασιν και άπό Ίόπ-
ττης άπόπλευσιν τών προσκυνητών. Τι άρα ήμΐν ούκ δν έγένετο,
ει ετυχον ενδημούντες οί προσκυνηταί; ευδηλον πασι τοΐς ειδόσι
τών κρατούντων τήν άπληστίαν. 25
Ούπω παρήλθεν έβδομάς καΐ πάλι^λ ήμεΤς μετάπέμπτοι εΙς τό
Άρχεΐον, και πάλιν άπειλαι καΐ ύβρεις, δτι έσμεν άποστάται και
συναποστάται, και δτι άπειθεΐς καΐ δόλιοι τω κραταιοτάτω ημών
και πολυχρονίω δνακτι, και δτι εχομεν κεκρυμμένους Τώσσους
στρατιώτας ένδον του μοναστηρίου πέντε χιλιάδας ! "Οθεν αύθις 30
παρ' ημών απαιτήσεις αρμάτων, ξιφών καΐ κόνεως πυρίτιδος• άπερ
ου μόνον τότε παρ' έαυτοΤς ούκ εϊχομεν, άλλ' ουδέ Ισχομεν ποτέ,
άλλ' ουδέ εϊδομεν τί γάρ κοινόν τούτοις καΐ ήμιν, οϊτινες Ιν μό-
— 318 —
νον δρμα οϊδαμεν χαΐ αυτό πλουτουμεν, τον σταυρόν του Κυρίου,
χαΐ έν τούτω χαυχώμεθα; Άνατρέψαντες ουν τάς ανωτέρω συκο-
φαντίας χαΐ ίχανώς άπολογηθέντες άπεδείξαμεν την ημών αθωό-
τητα* άλλ' αυτός τε χαΐ οι παρ' αύτω διέχειντο προς τα λεγόμενα
δ ως δνος εις λυραν, έπεί τό σχοπούμενον ήν αυτοΐς πάλιν άπαι-
τησις χαι πάλιν χρηματολογία, χαι ϊνα ούτω λάβωμεν την άθω-
ωσιν ημών χαι την περί της άθωώσεως ημών χοινή'ν μαρτυρίαν
ένσφράγιστρν παρά τε της Εξουσίας χαι Κρίσεως χαι τών εντο-
πίων, δπερ ή γλώσσα αυτών οΤδε χαλεΐν άρζ-μαγζάρι. Τί ουν έδει
ίο ποιησαι; αύτοι ήσαν οί ενάγοντες, αυτοί ήσαν χαι οι χριταί. *Ό&εν
την σωτηρίαν ημών έφήμερον γουν πραγματευόμενοι, ωσαύτως
χαι την σωτηρίαν τών έν Ιερουσαλήμ ορθοδόξων, έκλίναμεν τόν'
αυχένα χαι υπεσχέθημεν ου την δλην, ήν έπρόβαλον ήμΐν, ποσό-
τητα, άλλα τό τεταρτημόριον, ήτοι πουγκία 250 διά τον χαζνέ,
15 καΐ σχεδόν άλλα τόσα τοΐς άλλοις, από μικρού δως του μεγάλου
διανομή• δπερ ασύνηθες παρ' αυτοΐς, οπόταν χάμη άπαίτησιν ό
πασσάς, να συμμετέχωσι και αύτοι δι' ιδιαιτέρας διανομής. Και
τούτων ούτω γενομένων αύθις ήμεν εΙς έτερους αγώνας καΐ κιν-
δύνους περί της κοινής μαρτυρίας, εΐτουν άρζ-μαγζαρίου, δτι τόοτο
20 ουκ άπεδίδετο ήμΤν, ει μή διά καταβολής άλλης γροσίων εκατόν
χιλιάδων δι' δ πάσα ή προκαταβληθεΤσα καΐ ή πρό μικρού κα-
ταμέτρησις εΙς μάτην άπώλοντο. Άλλ' ουδέ ημείς 'οιύτοι έχτός
ήμεν του κινδύνου, και ουδέν άρα ήμεν πεποιηκότες, ει μή και
ταύτα προσεπεμετρουντο* διό υπεσχέθημεν καΐ ταύτα, Ενα λάβωμεν
26 τήν άθωωσιν ημών τήν έμμάρτυρον, δ έστι τό άρζ-μαγζάρι• άλλ'
δντως " έγγύη πάρα δ' άτη "' ουπω γαρ εσπέρα έγένετο και παρε-
γένοντο ήμΐν οΐ πράκτορες δεινοί και οί άπαιτηται αμείλικτοι και
άδυσώττητοι καΐ δλως φοβεροί και απειλητικοί, τοΐς δάκρυσιν ημών
τυφλώττοντες, ταΐς δέ παρακλήσεσιν ημών κωφεύοντες, τα δε άνύ-
30 παρκτα καταλέγοντες και έπαπειλοΰντες, και ήρώτων ήμας διά τί
προσποιούμεθα άνέχειαν, τί ουκ άνοίγομεν τους θησαυρούς προς
διανομήν αύτοΐς και ημών σωτηρίαν, άλλα κρυτττομεν αυτούς διά
τους άποστάτας ; οι δέ δημόται και οι στρατιώται υποκινούμενοι
— 319 —
παρά των πρωτίστων ενοπλοε ήσαν περα^ντες τάς αγοράς, τάς
αγυιάς, τους δρόμους, βοώντες χαΐ έπιβοώντες πασι τοις παροΰ-
σιν, δτι "σήμερον κατασφάξομεν τους Τωμαίους, τους έπφούλους,
τους άποστάτας, τους πλουσίους, των οποίων χαΐ μία χανδήλα άπό
τάς σταλείσας παρά της Τωσσίας άρχει εις τό νά υπερπλουτήση 5
ήμας". Και ήμεΐς τοίνυν διά τε την άνέχειαν, διά τε τάς αλλε-
πάλληλους απαιτήσεις των τυράννων, άφ' ου πρότερον εις χαθ'
εΧ^ φέρων χατέβαλεν εις τό Κοινόν παν δ τι εΤχε διά τροφήν χαι
γηροχόμησιν έαυτοΰ (δις δε ' ό τοιούτος έρανος έγένετο δι' αφορι-
σμού, χοιν•^ άπ' έχχλησίας άναγνωσθέντος), εγνωμεν πάντα τα 10
χρυσά χαΐ αργυρά σκεύη του ναού της Αναστάσεως χαι των λοι-
πών μοναστηρίων διαλυσαι χαι διαχωνευσαι (δ δη χαι έγένετο,
έπει ουκ εϊχομεν παρ' ούδενός δανεισ&ήναι, δτι ουδείς ην ήμΐν ό
πιστεύων και δανείζω ν), χαι ούτως έπιτομωτεραν ευρομεν τήν
ημών σωτηρίαν αμα και ήσυχίαν, καίτοι έφήμερον. Άλλ' έπει 15
ουδέποτε τά πρόβατα τοις του λύκου λόγοις πιστευτεόν, εδοξεν
ήμΤν συμφέρον κρυφίως δι' αναφοράς γνωστοποιήσαι ταύτα πάντα
τω τήν σατραπείαν άνεζωσμενω τέως της Δαμασκού Δερβίς-πασσα
και Τσως τύχομεν της εύμενείας αύτου και συγκαταβάσεως* δ δή
και έγένετο. Άλλ' άνθρακες ήμΤν ό θησαυρός, τό της παροιμίας, 20
έπει αυτός μεν έγραψεν εις Ιερουσαλήμ τω τυραννουντι ημών τά
υπέρ ημών όνειδίζων, έπιπλήττων καΐ οδηγών μετρίως, ϊνα φέ^
ρηται προς ήμας [ως δεΤ]• 6 ,δέ τύραννος (ήν δ' αυτός ό έξ
Εβραίων Σουλεϊμάν - έφένδης ό κάκιστος) έξεμάνη καθ' ημών
ομοίως και πάντες οι εντόπιοι έφένδιδες, ων πρωτεύει 6 *Ωμαρ- 25
έφενδης- έζεμάνησαν δε ύποπτευθέντες, δτι κατ αυτών έγράψα-
μεν. Τότε δή τότε καθ' ημών θύελλαι και τυφώνες κο(1 βρασμός
θαλάσσης, οίον ούδ' ή τρίαινα αυτού του Ποσειδώνος έξισχύσαιτο άν
διεγεΐραΐ' ό δε κίνδυνος δλως έξεμερίσθη Ιδίως διά συκοφαντίας και
προδοσίας κάκου τίνος θηρίου φθονερού κατά του άριστα έπιτρο- 30
πευοντος κυρίου Προκοπίου Άράπογλου• δντινα και μετεκαλέσαντο
εις τό ΆρχεΙον, κοινή πάντων συνηγμένων δντινα μετά μυρίας
ύβρεις και ατιμίας, δς έξέμεσαν κατ' αυτού, μικρού καΐ αγχόνη
— 320 —
παρέδωχαν, ε Ι μή θεός δνωθεν ίλεω τω δμματι έπέβλεπεν έττ'
αυτόν, έπεί έχτενής δέησις και ποκράχλησις μετά δαχρύων έγίνετο
έμπροσθεν της θαυματουργού αγίας είχόνος της Κυρίας ημών. "Οτε
δε ταύτα ένεργοΰντο, ην εσπέρα της ζ' του μηνός ίουλίου χαΐ πα-
5 ραμονή της έορτης του άγιου Προχοπίου, έτος δε ^αωχα'* τότε χαΐ
της έπίτροπεκης αυτόν χαθεΓλον χαΐ ήμ^ΐς αυτοΐς συγκατενευσα-
μεν, τό άχίνδυνον αυτω πραγματευόμενοι, είδότες δτι πυρί τό πυρ
ου σβέννυται, χαΐ τό της παροιμίας '' ένΐ γάρ συνέχεσθαι χρεΓττον, ή
δυοΐν χαχοΐν ". "Οθεν πάλιν τοις άλιτηρίοις προσφοραΐ διαφόρων ειδών
10 χαΐ πάλιν χρήματα υττέρ τάς έχατόν πενη>/τα χιλιάδας. Έν ταύτη
τη περιστάσει ό ^Ωμαρ-έφένδης μόνος Ιλαβεν γρόσια 75000. Ταύτα
πάντα συνέβησαν άπό α' μαΓου άχρι Ιουλίου ύστατης ' ώστε έν
τριμηνία άπεγυμνώθημεν χαΐ ύπεργυμνότεροι γεγόναμεν, χαΐ αύτου
του επιουσίου άρτου ήμεν στερούμενοι, χαι έγένετο γνωστόν τοις
15 πασι• δι' δ χαί τίνες των χωριχών, τών λεγομένων σέχιδων, οί-
χτον λαβόντες περί ήμας φέρουσι σΐτον αυθόρμητοι ε?ς τό Ιερόν
μοναστήριον, προς διατροφήν ημών (χαι τούτο άρα ούχ απλώς,
άλλ' ευδοχία θεία), καθάπερ πάλαι 6 χόραζ τω προφήτη Ηλία,
τήν δε τιμήν του σίτου (έπει ούχ ολίγος ην, άλλ' υπέρ τους δια-
20 χοσίους μεδίμνους) χαι τα άγωγτ^άτιχα εις τό μέλλον λήψεσθαι ελε-
γον, ην θεός διδώ.
Έν τούτοις ουν καΐ τοΐς τοιούτοις δντες έπραγματεύθημεν χαι
τήν άθωωσιν του χοινωφελώς τε άμα και θεοφιλώς έπιτροπεύον-
τος κυρίου Προκοπίου (έπεΙ μετά τίνων κάγώ αυτός άπήλθον εις
25 τόν '^Ωμαρ-έφένδην καΐ μετά παρρησίας έλάλησα τα δέοντα), και
ούτως έγνώσθη πάλιν παρ' αυτών τών αιμοβόρων επίτροπος ό μηδέ-
ποτε παρ' ήμΐν εις άγνωστων τάξιν γενόμενος• πλην άλλα τά βαλάν-
τια αυτών ούκ ήσαν ανόμοια τω της Δαναΐδος πίθω. Διά τούτο πά-
λιν ψιθυρισμοί καΐ πάλιν ύποψίαι καΐ αιτιάσεις καθ' ημών και κοινή
30 τών επάρατων άπόφασις του νά είσοικισθώσιν έν τοΐς ήμετέροις μο-
ναστηρίοις ένοπλοι στρατιώται προς φύλαζιν ούχ ημών, άλλ' εαυτών,
έπεΙ ούκ εϊχομεν παρ' αύτοΐς τά πιστά, ως άποστάται! ΚαΙ Ιδού
ήμΐν πάλιν κακά καΐ πάλιν χρηματικαι απαιτήσεις, προς μεταβο-
- 321 —
λήν της τοιαύτης ^ αποφάσεως, καΐ ή καταβολή γρόσια 25000, καΐ
οδτω κατηργήθη τό μελετώμενον. Άλλ' έπεί καΐ πρό τίνων χρό-
νων καταχρήσει των κρατούντων και κουφότητι των τα καθ' ήμας
έξοικονομούντων άτυετιληρώνοντο έκ της κάσας του ίερου ήμων Κοι-
νού γρόσια 30000» έπΙ λόγω χαρατζοχαρτίων διά πάντας τοός 5
έν "Ιερουσαλήμ και πέριξ ορθοδόξους, εγένετο κοινή σκέψις, δπως
τό τοιούτον άνατραπη, ως άδικον, ου μόνον πολιτικοί;, άλλα καΐ
έκκλησιαστικοΐς νόμοις έξεταζόμενον καΐ γάρ δκαστος άποδότω τα
Καίσαρος Καίσαρι, καθά καΐ δ Κύριος ημών ό ίδιος άπέδωκε.
ΔΓ δ καΐ γράψαντες προς τόν μακαριώτατον ημών κύριον Πολύ- 10
καρπον περί τούτου, απεστάλη ήμΤν δι' αύτου υψηλός προσκυνητός
βασιλικός ορισμός, της ρηθείσης καταχρήσεως ανατρεπτικός• δστις
διά νά ένεργηθ^, ελαβον παρ' ημών διά τόν χαζνέ του δψους
του γρόσια 30000* Ιλαβε δέ και δι' εαυτόν 6 τύραννος εκείνος
Σουλεϊμάν -έφένδης γρόσια 50007, και οι παραδυναστεύοντες άνα- 15
λόγως. Άλλ' ό επάρατος ου διέλαθε τήν θείαν δίκην δι' 8 καΐ
προσέκρουσε τω Άπτουλλα-πασσα τω είς "Άκρι- δ δέ κατεγρά-
ψατο εις Βασιλεύουσαν προς τους δικαιότατους καΐ φιλάνθρωπους
κρατουντας, παρ' ων και εστάλη ή εξωσις αύτου αίφνιδίως, καΐ
καθηρέθη μετ' οργής τη ιη του Οκτωβρίου, και οδτως έκ θείας 20
προνοίας εύρέθημεν Ιξω τών ών νύκτα και ήμέραν καθ' εαυτόν
έφα^;τάζετο κακοτήτων εναντίον ημών, προς δς καΐ άμπωθησαι
ήμας Ισπευδε* δι' 8 καΐ τά σωτήρια ήμεν δδοντες τώ σωτήρι θεώ,
ευχαριστουντες τη υπέρ ημών ΐλεων άπεργαζομένη [Κυρία] τόν
δίκαιον θυμόν, τόν καθ' ημών, του δικαίου κριτου και μονογε^^οΰς 25
αύτης υΙου* και άπεπληρώθη και έν ήμίν τό προφητικόν λόγιον
" τό εσπέρας αυλισθήσεται κλαυθμός και εις τό πρωί άγαλλίασις ".
Άνέλαβεν ουν άλλος τήν αρχήν της Ιερουσαλήμ έκ διαμέ-
τρου διαφέρων τοις τρόποις του έξωσθέντος εκείνου έξωλεστάτου,
και ήμεΤς ήμεν έν άνέσει. Ου πολύ τό έν μέσω και ιδού στέλ- 30
λεται άπό Δαμασκού παρά του Δερβίς-πασσα Ιν πουγ^ουρτί, πε-
ριέχον τήν Ιννοιαν του πρό μικρού άπό Βασιλευούσης σταλέντος
27 Ψαλίχ. %%\ 6.
ιπ. 21
— 322 —
βασιλιχου φερμανίου ούτως* ιΟί Όθω|ΐανοΙ όφείλουσκ να έπα-
γρυπνώσιν εις τά χκνήματα τών Τωμαίων, δτι πάντες είσΐ συ-
στηματιχφς έχ συμφώνου έχθροΙ της βασιλείας &μα χαΐ της αυ-
τών πίστεως». "Οθεν πάλιν θρους χαΐ πάλιν βουλαΐ καθ* ημών,
δ χαΐ ημείς έν ταραχή* χατέπαυσαν δμως τάχιστα διά χαταβολης
χρηματικής τω ίδ(ω 'μουσελήμ γροσιών 10000, τφ δε μουλλα
12500 καΐ τοις άλλοις αναλόγως, καΐ οδτως έφησυχάσαμεν μικρόν.
'Αλλ' επειδή καΐ πρό χρόνων παραχαράκται τινές Βηθλεεμΐται
έν υπογείοις σκοτεινοΐς είργάζοντο το τοιούτον [=τό κατασκευά-
10 ζειν κίβδηλα νομίσματα], οι δή καΐ γνωσθέντες υπό της ^Εξουσίας
πρΙν άλωθηναι έζέφυγον, εΤς δέ έζ αυτών έάλω Κατόλιχος ων τό
θριρσχευμα, έσυχοφάντησεν [ούτος] χαί τινας τών Ίεροσολυμιτών
έχ τών πρωτίστων (ούτως οδηγούμενος έν υποσχέσει του διασω-
θηναι χαΐ έχφυγεϊν τόν υττέρ κεφαλής κίνδυνον)• δι' δ πάλιν ήμεΐς
16 εναγώνιοι ιφΧ έμφοβοι, δτι Ιγνωμεν πόρρωθεν τό κακόν καθ'
ημών κινουμενον ο{ δέ κινουντες ήσαν οι λεγόμενοι εντόπιοι άγιά-
νιδες, μδίλλον δε άβάνιδες (= συκοφάνται). "Οθεν εμμέσως τε καΐ
αμέσως πολλά είπόντες και πολλά άκουσαντες, τέλος διά τεσσα-
ράκοντα και πέντε χιλιάδων γροσίων εις τόν χαζνέ καΐ διά δβ-
20 καπέντε χιλιάδων εις διανομήν παρεγραψάμεθα καΐ ταυτην τήν
συκοφαντίαν τη ιη' του δεκεμβρίου.
Περί δέ τάς αρχάς του Ιανουαρίου του ^αωκβ' 6 ενδοξότατος
Μουσα-έφένδης Κιαπέ-μουλασΙ γενόμενος καΐ άτυο Βασιλευουσης
διά Δαμασκού διερχόμενος, ωσαύτως και διά Ιερουσαλήμ, 7να
25 φθάση εις ΑΤγυιυτον χάκεΐθεν εΙς τό μανσουπί του, δτε Ιφθασεν
εΙς Δαμασκόν, διημέρευσεν έκεΐ παρά τω υψηλοτάτω χατζ-ξ-Μεχ-
μέτ-Δερβίς-πασσα. Είτα φθάσας εκείθεν είς Ιερουσαλήμ διέτριψεν
ημέρας ιχίτύς^ ως άπ' αρχής Ίεροσολυμίτης, ϊνα έπισκεφθ^ τους
έαυτου συγγενεΓς χαΐ άναγνωρισθη μετά τών αύτου πατριωτών.
30 Έν μιδ ουν τών ήμερων διεμηνυσατο ϊνα άπέλθη τις έξ ημών
προς αυτόν* 8 χαΐ έγένετο' έν δε τη όμιλίςι έδειξεν ήμΐν δυο
πουγιουρτ^ά του πασσα, καΐ έν μέν τφ ένΐ είχε καθ' ημών εγκλή-
ματα ανύπαρκτα, δμως άζια θανάτου (ο νοών νοείτω), έν δέ
— 323 —
τω δευτέρφ τύουγιουρτί βτι χραφιοτρόπως νά μβτρήαωμεν γρόσια
έχατόν χιλιάδας είς τόν χαζνέ του καΐ τριάχοντα χιλιάδας τω έν-
ίοξοτάτω Μουσα-έφένδη, ως λότρα και δποινα της ημών ζωής
χαΐ σωτηρίας• εί δε μη, διενεργηθήσονται καθ' ημών πάνδεινα
και απευκταία. Τί Ιδεί ήμας τότε ποιήσαΐ; Έγνωμεν την πα- 5
γίδα• δθεν καΐ προς άπαλλαγήν κατεμετρήθησαν τά ανωτέρω γρό-
σια μονοήμερα, καΐ βεου συνεργοδντος διεσώθημεν χαΐ- έγενόμεθα
ανώτεροι του παρά πόδας κίνδυνου. ΕΤτα περί τά τέλη του φε-
^ρουαρίου άπηρεν εΙς ΑΤγυπτον ό ρηθείς Μούσα- έφένδης, δπως
έκεΤθεν φθάση είς δ έχληρώθη μουλαλήκι. Έτέρωθεν δε ειχο- 10
μεν τους δανειστάς, οϊτινες έωθεν δχρι της εσπέρας διημέρευον
Ινδον του Ιερου ημών μοναστηρίου, ζητουντες τά χεφάλαιΛ όμου
καΐ τους τόκους. Τβριζον, εΤλκον ήμας άπό του χιτώνος, κατε-
βόων, κατηρώντο, μυρία δσα κατέλεγον ταύτα δε πάντα ήσαν ερε-
θισμοί καΐ διοργανισμοι έν μεν τη Δαμασκω καΐ έν τ^ Ίερου- 15
σαλήμ παρά τών επάρατων Εβραίων, έν δε τω "Άκρι ήσαν ερε-
θισμοί των Κατολίκων, έν δε τη Ιερουσαλήμ συκοφαντίαι τών
Αρμενίων, ωσαύτως καΐ όδηγίαί, οϊτινες Ισπευδον ήμδς άφανίσαι
και δλως έζοντώσαι, δπως αύτοΙ άναφανώσι κύριοι τών προσκυνη-
μάτων και του Παναγίου Τάφου• δπερ καΐ εύδηλον δστερον έγέ- 20
νετο καΐ γνωστόν τοις πασιν. Ήμεΐς δε απάντων τούτων δνβκα
τη λύπη κατετηκόμεθα, όρώντες τά δυστυχήματα ημών απύθμενα*
μάλιστα δε ό κλεινός Προκόπιος καΐ ό γραμματικός ^Ανθιμος, μο-
ναχός Άγχιαλίτης, έβαρυστενάζομεν, τήν θείαν άντίληψιν επικα-
λούμενοι. "Οθεν καΐ τη κζ' του Ιουνίου πέπτωκε νόσφ βληθείς 25
θανατηφόρο) 6 γραμματικός ^Ανθιμος, τη δε α' του ίουλίου πέ-
πτωκεν ό κλεινός επίτροπος Προκόπιος, καΐ ούτω διεχώρισεν αυ-
τούς ή νόσος καΐ μετ' ολίγον 6 πολύδακρυς καΐ επώδυνος θάνατος,
ους άχρις εκείνης της ώρας ουδέν ουδέ προς ώραν διέστησεν, έπεί
ό μεν γραμματικός κατέκειτο βαρέως τά λοίσθια αποπνέων, τω 30
δε έγένετο τά είς τήν άγίαν Σιών έξόδια κατά τήν η' του αύτου
μηνός, έν τη έορτ^ του συνωνυμουντος αύτω αγίου Προκοπίου.
Άλλα διά θείου θαύματος διεσώθη 6 γραμματικός μετά τρίμηνον,
— 324 —
πάσχ<ι>ν έπωδυνως χοηά τό στήθος* 6 δέ μαχαρίτης ΙΙροχ(^π(ος
αυτό τούτο έγένετο, πάγκοινον λύπην καταλιπών οδ χαΐ ή μνήμη
μίνρν ούχ άστδναχτί ουδέ άδαχρυπ γίνεται, βτι μή τοις φθόνε-
ροΐς, τοις τά χαλά βασχαίνουσι, το?ς δέ Άρμενίοις χαΐ Φράγχοις υπό•^
6 θεσις χαράς (χαΐ μνήμη έορτης [αδτοϊς] δ θάνατος αύτοδ έγένετο),
οϊτινες ουδέ τό δνομα αύτοΟ άχρι της σήμερον ανέχονται άχοδσαι.
'Λλλ' ό χαιρός έζήτει τόν άζίως διαδεζ^μενον χαΐ επωφελώς τά
του ίερου ήμων Κοινού έζοιχονομήσοντα, έπεί ό &γιος Πάτρας, ό
χαΐ επίτροπος, άνίχανον έαοτόν ώμολέγει δια τά γηρατειά, Ιτι δέ
10 χαΐ διά τό ίίνείδεον εΤναι της άραβιχης γλώττης' δι' 8 χοιν^ γνώ-
μη έγένετο εκλογή έπΙ τόν πανιερολογιώτατον δγιον Ναζαρέτ χό-
ριον Δανιήλ τόν άπό Σμύρνης, ?να συνεπιτροπεύη ταί άγίω Πέ-
τρας χορίφ Μισαήλ, καΐ &μα έγράψαμεν τφ μαχαριωτάτφ ημών
δεσπότη κυρίφ Πολυχάρπω εις Βασιλεύουσαν, αναφερόντες πάντα* τξ
15 δέ χε' τοδ νοεμβρίου έδεζάμεθα τά άποκριτιχά, έν οΤς έπεψηφήσατο ή
μακαριστής του τόν δγιον Ναζαρέτ σονεπιτροπεύειν τω άγίω Πέτρας.
Περί τάς αρχάς του Οκτωβρίου κηρύττεται πόλεμος κατά τοδ
εις "Άχρι άποστάτου της βασιλείας Άπ^ουλλα-πασσα• στρατάρχης
διορίζεται ό Σσαμ-βαλησΙ Δερβίς-πασσας, καΐ ίδου πάλιν χρημα-
20 τικαι απαιτήσεις λόγω βοηθείας* απαιτεί καΐ λαμβάνει παρ' ήμΦν
γρόσια 35000. Είς τήν τούτων έξοικονόμησιν ουκ ολίγον έκοπία-
σεν ό ήδη εύκλεώς συνεπιτροπευων δγιος Ναζαρέτ* έφ' ω και
έλάβομεν μικράν δνεσιν καΐ άφοβίαν, καίτοι μόνον τά θρυλλοόμενα
τρόπαια των Ελλήνων ως ομογενών ημών ικανά είσιν ϊχειν ήμβς
26 έμφόβους. θεός εϊη μετ' αυτών. Τούτων ουν οδτως εχόντων, συ-
νέβη γενέσθαι χαι Ικλειψιν σελήνης ολικής, ήτις τοις έν Ιερου-
σαλήμ άχαλινώτοις χαλινόν ένέβαλε και φόβον ένέσπειρεν, ως δει-
σιδαίμοσι καΐ παρεξηγηταΐς των φαινομένων, καΐ έπεβόων ^ομο*
λογούμενοι* ''Διά τά άδικα, δ έποιήσαμεν κατά τών καλογήρων,
30 ώργίσθη ήμΐν 6 θεός ". Συνέβη δέ ή εκλειψις τω ,αωκγ', Ιανουα-
ρίου ιδ', προς τό εσπέρας τής Κυριακής. Εόθύς όπου προέκυψε
του ορίζοντος ή σελήνη, έπαρατηρήθη, δτι ήν ανεπαισθήτως έκλεί-
πουσα* κατ' ολίγον δέ, έν διαστήματι ώρας μιδς καΐ λεπτών εΤ-
— 325 —
χοσι^ βλη έζέλιπβ χαΐ σχότος έγένετο βαι^ύτατον* μόνον δβ ό χύ-
χλος αυτής έφαίνετο φακίς* διέμβινε δε οδτα>ς έν διαστηματι α>ρας
μιας χαΐ λεπτών τεσααράχοντα, χαΐ πάλιν ήρξατο φωτίζεσθαι, ώστε
έν ωρα μια χαΐ λετυτοΐς εϊχοσιν άνεφάνη πανσέληνος. Άλλ' έπεί,
χατά τόν δενοφώντα, πόλεμος ου νενομιαμένα σιτεΐται, έγένετο 5
διά τήν εΙς "Άχρι έχστρατείαν πρόωρος χαΐ ή τοδ ετησίου φόρου
ημών άπαίτησις, περίπου τάς 70000 γρόσια, χαι έτι γρόσια
10000, τα συνήθη χαφάρια των προσχυνητών, καίτοι μηδενός
έλθόντος προσχυνητου, χαΐ ήμεν οδτω στενοχωρούμενοι• ώστε μη
ευπορουντες ποθέν έλάβομεν χαι τάς χανδήλας του Αγίου ϊακώ- 10
βου χαΐ της αγίας Γεθσημανης και αγίας Βηθλεέμ χαΐ Ίόππης
και των δλλων μοναστηριών, καΐ καθήχαμεν εΙς χωνευτήριον χαΐ
ούτως άπεδώκαμεν τα ζητούμενα. Άλλ' ιδού κατά την θ' του
μαρτίου εφθασεν ή έζωσις του Δερβίς-πασσα, έν τη εκστρατεία
δντος, καΐ άντ' αύτου διωρίσθη Σαλήχ-πασσας ό εις Τοκάτ σα- 15
τραπεύων, καΐ οϋτω μικρόν άνεπνευσαμεν άπό τάς σκληράς απαι-
τήσεις. Έν τοσουτω έφθασε καΐ ό εις Ιερουσαλήμ διορισθείς νέος
μουσελήμης, δστις, ως έθος, ήρξατο τάς χρηματιχάς απαιτήσεις*
ήμεΐς δε άνοιχονομήτως περί ταύτα έχοντες ήμεν έν αμηχανία
και παρακαλουντες αυτόν ϊνα μακροθυμήση• ουκ έπείθομεν δι' δ 20
καΐ Ιγνω βίαν καθ' ημών έπενεγκεΐν, βίαν δε περί τά καίρια.
Έμεν περί τήν άγίαν εβδομάδα τών κοσμοσωτηρίων παθών του
Κυρίου ημών, καΐ αυτός έγνω μή συγχωρήσαι ήμΤν τήν εισοδον
του αγίου ναού, έως δν άποδώμεν τά ζητούμενα. Άπορουντες ουν
τοις δλοις καΐ λυπουμενοι, εύρέθημεν το πρωί αίφνης έν χαρά διά 25
θείας επισκέψεως, της χατασοφιζομένης τους πανούργους• έπεΙ
οδπω ημέρα έγένετο (ήν δε ήμερα της αγίας και μεγάλης Πέμ-
τττης), καΐ ίδού βλέπομεν προπομπήν έτερου μουσελήμ και εξωσιν
του περί ήμας κακομηχάνου, καΐ ούτω μηδενός κωλύσαντος έωρ-
τάσαμεν χαίροντες έν Κυρίω και άγαλλόμενοι Ινδον του ναού της 30
αγίας Αναστάσεως, δπου ήλπιζον οι επάρατοι Αρμένιοι νά πρω-
τεύωσι και νά πανηγυρίζωσι μόνοι* έφ' ω και έλυπηθησαν και
κατησχύνθησαν. Έν τούτοις δέ επέστη καΐ τά ευαγγέλια της συγ-
— 326 —
χαιρήσεως χαΐ αμνηστίας, <ός άπό του πολυχρονίου χαΐ χραταιοτοί-
του ήμων δναχτος σουλτάν Μαχμούτ, πβρί τόν άποστατκχώς δια-
τεθέντα Άιυτουλλα-πασσα χατά το *Δκρι, χαΐ τούτο οδκ όλίγης
ήμΐν χαράς αΙτία έγένετο, άτε δή περί ήμας δντος του πολέμου
δ χαΐ γειτνιάζοντος χαΐ των γινομένων χατ' αύτου μάλλον ήμων ή
έχείνου χαθαπτομένων χαΐ χατατριβόντων. Άλλ' ό νέος πασσας
της Δαμασχου καΐ ό νέος τοπάρχης της Ιερουσαλήμ έζήτουν τά
ίδιχα αυτών δικαιώματα, ήμεΤς δε ήμεν έν πενία χαΐ απορία*
δθεν πολλών ποσοτήτων πόλιτζας καΐ πρόεπέμψαμεν καΐ πάλιν
10 ήδη άποπέμπομεν τω μακαριωτάτω ημών δεσπότη. Ό δέ γεν-
ναίος δντως καΐ καρτερόψυχος πώς ταύτας έδέχετο καΐ πώς εξοι-
κονομεί έν τοιουτφ δυστυχεστάτφ γενικώς καιρώ καΐ έν τοσουτω
του ημετέρου γένους ναυαγίω όλικω, απορίας καΐ θαυμασμού άζιον.
θεός πάντως ήν μετ' αύτου, ου ή παναλκής δύναμις έν ταΐς τών
15 πιστών άσθενείαις εμφανής γίνεται και τελειουται. Του αύτου
θαυμασμού άξιος καΐ 6 ήδη έπιτροπευων £γιος Ναζαρέτ, πώς
εξοικονομεί τήν δπληστον πλεονεξίαν τών κατοίκων έν τοιουτω
καιρώ και τοσαύτην ημών εχόντων άνέχειαν.
Τω δέ ^αωκδ' έγένετο άπόκομισθήναι παρά τίνος τών τήν
20 κακίστην έμπορίαν τών ανθρωπίνων σωμάτων εμπορευομένων δυο
αίχμαλώτιδας Κρήσσας. ΟΓκτω καμφθέντες περί αυτάς οι αδελ-
φοί (έπει πρώτον τό τοιούτον έφάνη έν τοΐς καθ' ήμας) και τόν
έπιουσιον δρτον έκ του λάρυγκος έξαγαγόντες κατ' έρανον συνε-
πόσωσαν τά ζητούμενα εΙς έξαγοράν, καΐ κρυφιοτρόπως καταμε-
25 τρήσαντες αμέσως απέπεμψαν εις Αιγυπτον προς τόν κυριον Κων-
σταντΐνον Τοσίτζαν δια γράμματος και ιδίου άνθρωπου* δ δέ έδέ-
ξατο αύτάς καΐ ως φιλέχριστος φιλοτίμως προικοδωρησάμενος αμέ-
σως άνδράσιν έξέδοτο. Ήκούσθη τό γεγονός δις τά ώτα και μι-
κρού δεΐν πυρκαϊά έξήφθη καθ' ημών άλλα διά διανομής γρο-
30 σίων 15000 τέλεον έναπεσβέσθη \ Ταυτοχρόνως περί τάς ιε'
* Έν τω %ραβπέ$ω δια χειρός ου του συγγραφέως, άλλ' ετέρου τινός• «Έν ταύττβ
τη εποχ-ή μας άφήρπασαν οΐ επάρατοι Άρμιένιοι έν τ-^ αγία Σιών τό τρίτον μέρος
του ημετέρου Ταφείου, χαι ουδείς ευρέθη εις τό άντιστηναι ούτοΐς, ουδέ μέχρι του
γρΰ λόγον αύτοΤς άντειπεΐν οϊα ήν ημών ή άθλιότηςί»
— 327 —
νοεμβρίοϋ λαΐλαψ αποστασίας διεγείρεται άπο των πέριζ της Ιε-
ρουσαλήμ χωρίων χριστιανών χαΐ Τούρκων ό δέ μουσελήμ υΛι
ό επάρατος ναχίπης ^Ωμαρ-έφένδης έσπευδον έπιφορτίσαι ήμΐν
τήν αίτίαν τοΰ χαχου διαφόροις λόγοις χαι τρόποις, ϊνα πάλιν
χρηματολογήσωσι παρ' ημών ήν δέ ή της αποστασίας αληθής 5
αιτία, ή βία χαΐ ό τυραννικός αυτών τρόπος. Άλλ' εύλογητός
6 θεός, 8τι 6 του ένιαυτου εκείνου μουλλας έφάνη ημών, μάλλον
δέ της αληθείας, υπερασπιστής καΐ άφ' ημών άπεκρούσατο τήν
συκοφαντίαν, καΐ οδτω γεγόναμεν αμέριμνοι και αζημίωτοι, πλην
τών 7500 γροσίων, δπερ εις ευγνωμοσύνης δείγμα έπροσφέραμεν 10
αύτώ. Συνεκροτήθη δ πόλεμος κατά τών αποστατών, άλλ' οι άπο-
στάται εσχον τά νικητήρια καΐ χατησχυμμένοι επέστρεψαν πάντες
έν Ιερουσαλήμ. Είτα έγένοντο αϊ συνθήκαι προς όφελος τών
αποστατών, ετι δέ δπως λείψωσιν οί εΙς τά έξω χωρία καΐ οι έν
Βηθλεέμ παροικουντες έπΙ φυλακή στρατιώται, και οδτως ήλευ- 15
θερώθη τό μοναστήριον της αγίας Βηθλεέμ, δπερ εΤχον οί στρα-
τιώται κατάλυμα, καΐ ήμεΤς ήλευθερώθημεν άπό τάς καταχρήσεις
αυτών καΐ έζοδα. Δια ταύτα ουν καΐ τά τοιαύτα έν τ^ κοσμο-
σωτηρίω τών Χριστουγέννων έορτη ουκ έδυνήθημεν άπελθεΤν εις
τήν άγίαν Βηθλεέμ καΐ έορτάσαι έκεΐ θρησκευτικώς, έπεί πρου- 20
πτος ήν 6 κίνδυνος. Ό δέ κατά τήν Δαμασκόν πασσας έβυσσο-
δόμει ταύτα πάντα και κάραν νευστάζων καΐ τω θυμώ πυρπο-
λούμενος, καιρόν επιζητών επέστη δέ ό της περιόδου καιρός και
αυτός ήψατο της προς ήμδς όδου μετά στρατού ουκ ολίγου, δλος
πυρ πνέων καθ' ημών και μυρία έτι άπό της όδου καθ' ημών 25
έξερευγόμενος, καθά ανήγγειλαν ήμΐν οί άκουοντες και οίκτείρον-
τες ήμας* δι' 8 έπέπεσεν ήμΐν πανικός φόβος καΐ ήμεν έν απελ-
πισία καΐ δλως τεθνηκότες καΐ πρό του θανάτου• άλλ' ή δέησις
προς τόν δυνάμενον ουκ άπέλιπεν. Άλλ' εύλογητός ό θεός- ουπω
περί τά μέσα της όδου έγένετο, ουπω εις Σκυθόπολιν άφίκετο, 30
καΐ ίδου άπό Πόλεως βασιλικός ταχυδρόμος παρρησιάζεται αύτώ
καΐ εγχειρίζει τήν παράλυσιν της εξουσίας [αύτου] και έκπτωσιν
του θρόνου της Δαμασκού, καΐ οδτως έτυέστρεψεν άπρακτος και
— 328 —
]ΐ6μοη:α(ο>μένος, αισχύνης χαΐ λύπης πεπληρωμένος. Βοω λοιπόν
χάγο) μετά τοδ προφήτου Δαβίδ- '^Τίς θεός μέγας, ώς ό θεός
ημών" κτλ. 5 Συνέβη 5έ ή εκπτωσις αύτου τη α' τοδ μαριίοο'
άντ' αύτου δέ διωρίσθη ό είς Κάραι [σατράττης], υπέργηρως ων
δ βθεν καθ* όδόν εις την "Έμεσον κατέλίπε τά χώλα. Είτα διω-
ρίαθη δ εΙς Χαλέπι Μουσταφα-πασαας Πενλής* άλλ' έπεί έπέ-
(ττη καΐ ό καιρός της έζόδου εις Μέκχαν του χατζίου, δρομαΐος
άπό Χαλέπι μετά των συν αύτω έζήλθε και άπηλθε, και οδτως
ήμεϊς ήγομεν ήαυχίαν και άφοβιαν. "Οτε δε έπέστρεψεν, ώς μη
10 ώφελε, ιδού πάλιν πουγιουρτ^ά χαθ' ημών προς τον μουσελήμ,
ύφ' ών κατετρυγούμεθα ή κατετρυχόμεθα, καΐ ίδου πάλιν ήμεΤς
ανήσυχοι.
Τω δε ^αωκε' ίανουαρι'ου κα' έπεσε χιών βαρύτατη, ήτις έπι
πολύ διήρκεσεν άδιάλυτος έν ταΐς όδοΤς• ωσαύτως διπλασ(ως έπεσε
15 χιών τ-η β' του φεβρουαρίου, ώστε μέχρι της χ' του αύτου μη-
νός εύρίσκετο άδιάλυτος έν ταΐς άμφόδοις* και πάλιν τη ιδ' τοΒ
μαρτίου, ημέρα της Άκα&ιστου• ωσαύτως και τη γ' ημέρα του
Πάσχα, ήτις ην εσχάτη του μαρτίου: πράγμα ασύνηθες καΐ αγνω-
στον έν Ιερουσαλήμ. "^Ην δ' άρα ταύτα προμηνύματα τών έσο-
20 μένων καχοτήτων, έπει ό ρηθείς χατζή -Μουσταφας-πασσας Πενλής
εξήλθε τής Δαμασκού, δπως εκτέλεση τήν έτήσιον περίοδον ή
χρηματολογίαν. Πριν ή φθάση αυτός, εφθασεν ή προσταλεΐσα
αύτου παρεμβολή• οί δε τής προγεγονυίας αποστασίας ένοχοι και
αρχηγοί κενώσαντες οίκους και χωρία φυγή τήν σωτηρίαν έαυτοΐς
25 προεμνηστεύσαντο. Οί έλθόντες στρατιώται εύρόντες τήν άγίαν
βηθλεέμ κενή ν είσήλθον και κατωκίσθησαν έν τω ίερω ημών
μοναστη'ρίω. Παρίημι σιωπή 8σα κατειργάσαντο δεινά καΐ αΙσχρά•
δύο δε τών ' στρατιωτών άνέβησαν εις τήν στέγην τής αγίας εκ-
κλησίας και κατέκοπτον τάς πλάκας του μολύβδου• έτερος δε έκ
30 τών παρόντων εΐπεν αύτοΤς- "Διά τί χαλάτε τό βακούφι"; οι δε
άπεκρίθησάν αύτω ούχ ώς έδει, έπει ή κακία δεινόν τι χρήμα
καΐ άπειθές• δι' δ καΐ άκοντες ύστερον έπείσθησαν παραιτηθήναι, έπει
2 Ψαλ{Α. ιΓ, 32.
— 329 —
άμ,^ρ&ζζροι αύθωρεί ίνωθβν χατεχολίσθησαν χαΐ αυνβτρφηααν τα
όστ5, χαΐ μετά δύο ημέρας αίσ&ανόμενοι όδυνας βαρυτάτας έξέ-
ψυζαν. Τη δεοτεραία ήμερα άλλος των στρατίωτών παραχαθήμε-
νος τη θύρα της ίζρ&ς έχκλησίας έθεάσατο γυνα&ά τίνα είαιοδσαν
έν τη έχχλησία του προαχανησαι. ΕΙαηλθεν ό Σατανάς εΙς τήν 5
χαρδίαν αυτοδ χαΐ έφώρμηαε χατ' αότης λυσσών ασελγώς* ή δέ,
περιτρέχουσα τηδε χάχεΐσε προς αποφυγήν του μύσους, χατέφυγεν
εΙς τό ιερόν δσυλον, εΙς το άγιον λέγω Σπήλαιον, τήν άνωθεν
έπιχαλουμένη άρρωγήν* δ δέ ήν άναιδώς διώχων αυτήν έπΙ πόδα,
μή σεβαζόμενος 6 άσεβης τό άσυλον- άλλ' Ιγνω χαί άχων σεβά- ΙΟ
ζεσθαε χαΐ τοΤς άλλοις διδάσχαλος γέγονεν. Ουπω 6 επάρατος
εισήλθε τήν θύραν χαΐ Ιδού εις τό πρόθυρον πέπτωχε, παραλυσία
βληθείς χαΐ παλμώ χαΐ αφωνία, χαΐ άμα ην αφρίζων, χαΐ οΟτως
ή γυνή απηλλάγη• οι δέ συστρατιώται αραντες αυτόν έφερον είς
Ιερουσαλήμ, ώς φόβητρον, χαί μετ' ολίγας ημέρας άπεχρέμψατο 15
τήν (ίιαράν αύτου ψυχήν. Τη δέ κ' του μαρτίου χατέπηξε τάς
σχηνάς αύτου χαΐ ό πασσας περί τά τείχη της Ιερουσαλήμ• έφ'
ω φόβος χαΐ τρόμος πάσιν έπέπεσεν* άλλ' ήμεΤς ύπερεχπερισσου
έβαρύνθημεν, χαΐ τόν ήγούμενον του προφήτου Ήλίού υπέρ τάς
τετραχοσίας έρράβδεσεν έφ' ω χαΐ χωλός διέμεινε, τών δύο δα- 20
χτύλων του ποδός άποπεσόντων καΐ πλείω τών 200000 γροσίων
είσεπράζατο παρ' ήμων, τά μεν έπιμετρήσαντες, περί δέ τών
πόλΓτζαν άποπέμψαντες προς τόν μακαριώτατον. Τότε καΐ τά σκεύη
τά ιερά ένεχυριάσαμεν και παρά άλλων έδανείσθημεν, έπεί ούκ
ην άλλως τήν άδειαν ϊνα λάβωμεν, προς τό έορτάσαι ένδον του 2δ
ίερου ναού τήν της Αναστάσεως έπιστασαν θείαν χαΐ παγχόσμιον
έορτήν. Τά αυτά έπείράθησαν καΐ Τούρκοι καΐ Αρμένιοι και
ΈβραΤοι και Κόπται, και οδτω τη Παρασκευή της Διακαινησίμου
άπηραν έωθεν* κατελιπε δέ είς Ιερουσαλήμ μουσελήμ κακώτερον
εαυτού, δστις έκύκα τά πάντα καΐ έπολέμει τήν άγίαν Βηθλεέμ. 30
ΈπεΙ ουν ή Ιερουσαλήμ έκενώθη, τών στρατευμάτων δντων
κατά της αγίας Βηθλεέμ, οι ΊεροσολυμΤται δέ δντες δυσαρεστη-
μένοι καΐ διά τά προγεγονότα υπό του πασσα καΐ διά τά ήδη
— 330 —
παρά του μουσβλήμ ενεργούμενα, εύχαφ(ας δραζάμενοι χαπεσοφί-
σαντο τους έν Άχροπόλεκ έπΙ φυλαχη διαμείναντας πέντε μόνον
ατρατκώτας, Ι'^ρπασαν τό χάστρον χαΐ έγένοντο χόρκοκ- ό δε μοο-
σελήμης μαθών άμέαως είς Αΐγοπτον χατέφυγεν, οι δε στρατκω-
5 ται τ^ε χάχεΐσε δκεσχορπίσθησαν, χαΐ οδτως ί^ν είρηνιχώτερον
διαβκουντες έν όλιχ'ξ άφοβίοί χαί δνευ σφοδρών χαΐ παραλ(ίγων
απαιτήσεων. Έν τούτοις δε έγένετο ήμϊν χαί τι ασύνηθες. Ό έν
Βασιλευούση παναγιώτατος χόριος Χρύσανθος έζώρισε τόν τ({τε
δγιον Δέρχων χύριον Ίερεμίαν εΙς τό μοναστήριον το5 Σοαμελδ
10 έν τ^ Λαζιχ^' χάχεΐθεν δε μετά έζάμηνον μετωχισεν αυτόν διά
βασιλιχοδ ορισμού είς τόν "Αγιον Σάββαν. "Οστις διά τάς χαθ' όδόν
χαχοπαθείας χαΐ τα υπερβολιχά του θέρους χαύματα δμα τω χα-
ταβηναι του Γππου — ήν δε ή ιθ' του αύγούστου — κλινοπετής έγέ-
νετο* είτα λοιμιχ^ χατασχεθεις, δμα δε χαΙ τριταίω ριγώδει ένο-
15 χλουμενος πυρετω, διετέλεσεν ούτω νυν μεν έπ[ τό ραον, νυν δέ
έπΙ τό χείρον ρέπων χαι δλως δυσθανατών μέχρι της ιδ' του
σεπτεμβρίου• τέλος ένέδωχε τξ νόσω, έπεί έχ της χαχεξ(ας υπέ-
πεσε χαι δεινω έρυσιπέλατι (χοινώς: ανεμοπύρωμα), μεταξύ πα-
ρειάς χαι παρωτίδος έπιβρύσαντι, καΐ οδτω τ^ χδ' του σεπτεμ-
20 βριΌυ δέδωχε τόν χουν τω χοΐ έπΙ της άγ(ας Σιών, προεφοδια-
σθείς πασι τοις της ίερας ημών πίστεως θείοις μυστηρίοις. 'Όντων
δέ των Ίεροσολυμιτων έν αποστασία, έξώσθη της άρχης της Δα-
μασκού ό Μουσταφά-πασσας, χατά τόν νοέμβριον, χαΐ άντεχατέστη
ό Σουρρέ-έμι^ής, ό έπιστρέψας ήδη μετά του χατζιχίου* έπειτα
25 διωρίσθη 6 Άπτουλλά-πασσας, δπως χαθυποτάξη τήν Ιερουσαλήμ*
δ χαΐ τετέλεχε πολιορκία και άπειλη, κολακείαις τε καΐ δώροις,
περί τήν πρώτην δεκάδα του νοεμβρίου, και παρέδωκεν αύθις ε!ς
τήν έξουσίαν του Σσαμ-βαλησί, καθά ήν καΐ πρότερον. Άπελ- .
θοντες δέ είς τόν χαιρετισμόν του στρατάρχου καΐ τροπαιούχου,
30 δστις ύπεδέζατο ήμας ευμενώς, ήμείψαμεν αυτόν καΐ τους περί
αυτόν προσφοραΐς αοϋ χαρίσμασιν ουκ όλίγης τιμής. Ταύτα δέ
πάντα είς πλάτος αμέσως τότε άνεφέραμεν τω μακαριωτάτφ ήμων
δεσπότη- δς δή, ατε φιλόστοργος ων καί φιλάδελφος, τη ^ομφαίςί
— 331 —
βληθδίς της περί ήμδς λόπης, ή δή προσθήκη έγένβτο ταΐς προ-
ηγηααμέναις λύπακς άλλβπαλλήλοις, τριημερον νόσον νοσήσας χαί
τά σπλάγχνα έχχαεόμβνος υπό της χολής χαΐ πάνυ όδανώμβνος,
τξ γ' του Ιανουαρίου, ήμέρ^ Δευτέρα περί τό μεσονόχτιον, του
^αωχζ' σωτηρίου Ιτους, μετέστη των τ^δε, πλήρης ήμερων γε- 5
ν({μενος χαΐ εις βαθύτατον φθάσας γήρας, έπεί πέντε χαΐ έβδο-
μήχοντα ετών ήγε τήν ήλιχίαν• έφ* φ τοΤς πασιν ήν άγβπητός,
τοις δυναστεόουσιν αίδέσιμος, τοΐς δρχουσι σεβαστός, τοις του
(ερου χλήρου σεβάσμιος χαΐ το?ς μαχράν περιπόθητος χαΐ έν
ευχής μοίρα τήν θεωρίαν αυτού εΤχον χατέλιπε διά τούτο χαΐ 10
τοΓς πασι ττένθος άπαρηγόρητον. Τό δε όξύ της ασθενείας ουχ
Ιδωχεν αυτω χάίφόν τά περί του θρόνου χαΐ του διαδόχου ώς
Ιθος διατάξασθαι. "Οθβν ό παναγιώτατος χαΐ οίχουμενιχός πα-
τριάρχης μετά της Ιερας Συνόδου χαΐ πάντων των παρευρεθέν-
των λαμπράν έποιήσαντο τήν έχφοράν αυτού, χαι εις Νεοχωρι 15
άπαγαγόντες έχήδευσαν έν τφ μνήματι του προκατόχου αυτού,
πνευματικού τε πατρός αύτου χαΙ γέροντος άοιδίμου Ανθίμου,
άναχομιδήν των εκείνου ίερων λειψάνων ποιήσαντες καΐ είς
Ιερουσαλήμ άποπέμψαντες* & καΐ ευλαβως κατετέθησαν έν τω
έκεΐσε κοιμητηρίω. 20
ΕΤτα γενικής συνόδου γενομένης καΐ των προυχόντων του γέ-
νους παρόντων, λόγος άνεκινήθη περί του διαδόχου, καΐ^ πολλής
συζητήσεως καΐ σκέψεως επιγενόμενης κοινή γνώμη προεκρίθη
ό άπό Ταιδεστου κύριος Αθανάσιος αρχιμανδρίτης, 6 πρό χρό-
νων εις Ίβηρίαν διατρίψας (χανώς καΐ κοινωφελως, είτα έκεΐθεν 25
έλθών εις Βασιλευουσαν καΐ ήγουμενικως του έν τω Νεοχωρίω
μετοχίου προϊστάμενος, ίκανώς τε και έντίμως. Τούτον λαβόντες
έχειροτόνησαν τ^ ιε' του ίανουαρίου, δστις εύκλεώς ήδη και κοι-
νωφελως πατριαρχευεί' ούτινος τά κατορθώματα υπόθεσις δλης
βίβλου έσονται του λοιπού. Τω δέ ^αωκη' ήλθεν εις Ιερουσαλήμ 30
ό εθνάρχης των Αρμενίων, Ποόζης τουνομα, έν μηνΐ άπριλίω>
καΐ πολλά διανείμας τοΐς έν Ιερουσαλήμ προδχοσι χρήματα έλα•
βεν ίλάμι παρά τής Κρίσεως, και άποστείλας αυτό εΙς Βασιλεύ-
— 332 —
οϋσαν προς τους Αρμενίους, τά μέγιστα δυναμένους παρά τω
χραταιοτάτω ήμων δναχτι, δε' αύτων εξεδόθη βασιλικός υψηλός
αυτόγραφος ορισμός, ϊνα και αύτοΙ λειτουργώσιν ίνδον του Πανα-
γίου Τάφου- άλλα διά τάς χαιριχάς περιστάσεις χαΐ διά τήν άφω-
6 νιαν του γέροντος δραγουμάνου έγένοντο χαΐ αΰτοΙ συμμερισταΐ
και συγκληρονόμοι του τριτημορίου του Παναγίου Τάφου• τη δέ
/ του σετττεμβρίου ήρζαντο τ^ς αυτών λειτουργίας χαΐ καλλωπι-
σμού καΐ των άλλων ισα καΐ ήμΐν βπερ δως άρτι έγένετο αΙτία
Ιριδος πολλής καΐ εκχύσεως αΐ!ματος. Είθε μη και φόνων γένοιτο
10 παραίτιον, δ και υφοραται και προσδοκάται, ει μή τό ήμέτερον
λαμπρόν καΐ όρθόδοξον γένος λάβη φρονήματα ηρωικά και έξωση
τους επάρατους εν τάχει έκ του Παναγίου Τάφου και έχ της άγίΛς
Γεθσημαν^ς καΐ έκ της αγίας Βηθλεέμ, καθά εποίησαν καΐ τό
πάλαι οι προκάτοχοι καΐ αείμνηστοι του ήδη εύκλεως πατριαρ-
15 χουντος, καΐ οι πάπποι και πρόπαττποι και πρόγονοι των ήδη με-
ταξύ του γένους ημών τά πρώτα φερόντων τύχη τε και φρονήσει
και τοις άξιεπαίνοις πλεονεκτήμασι και θεαρέστοις, οίον ζήλω τε
χαΐ εύσεβεία.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΑΝΘΙΜΟΥ ΜΟΝΑΧΟΓ.
20 Σελίδι 132-α, μετά τήν 7-ην γραμμήν, άνάγνωθι ταύτα•
€ Πολύκαρπος 6 έζ Αγχιάλου της Θράκης ορμώμενος. Τω ^αψοζ'
σωτηρίω ετει άφίκετο είς Ιερουσαλήμ ως προσκυνητής, εικοσαε-
τής ων έκλεζάμενος δέ τήν άγαθήν μερίδα έγένετο υποτακτικός
εις τον άοίδιμον "Ανθιμόν έν τελεία υποταγή• παρ* αύτω έκπαι-
25 δευθείς, και τήν τοοτοο άρετήν άπεμ<^δατο. "Ήν μελάχγρους, υψη-
λός τό ανάστημα, ευφυής, άγχίνους και κρυψίνους, μειλίχιος* είχε
τό έπαγωγόν έν λόγοις• Ικαμε σύγκρασιν της αρετής και της πολι-
τικής* έφ' ω και έγνωρίζετο μέγας άνήρ έν τω καιρώ αυτού.
Πάντες έπεθύμουν τήν αυτού θεωρίαν τε καΐ συνομιλίαν δι' δ
30 καΙ μεγάλα άμα και πολλά κατωρθώσατο, εΙς ώφέλειαν του ιερού
ημών μοναστηρίου. Φιλόμουσος ήν δι' 8 και δυο απέστειλε διδα-
— 333 —
σκάλους βίς την σχολήν της Ιερουσαλήμ, την βιβλιοθήχην κατβ-
πλοϋτισβ, χαΐ μυρ{α ϋλλα χαλά χοιν&ς τβ χαΐ ιδίως χατορθώσας,
πλήρης ήμερων γενόμενος άνεπαύθη έν Κυρίφ τη γ' του ίανουα-
ρίου, τω ^αωχ^ σωτηρίω ετεκ, δεκαοχτώ Ιτη δίατελέσας διάδοχος
έν τω θρόνω της Βηθλεέμ χαΐ δεκαεννέα ετη πατριαρχεύσας.
IV.
(ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΪ)
Διήγησίς συνοπτική δίά στίχων πολιτίχών όμ.οιοχαταλήχτων
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΕΠΙΣΓΜΒΑΣΗΣ ΠΪΡΚΑΪΑΣ
τοο πανιβρου ναοο της Άναστάσβως του Κυρίου ήμων, χαΐ
πβρί των εν τη βασιλβυουσ;;] των πόλεων γενομένων μουραφά-
δων μετά των "Αρμενίων και περί των εν Ιερουσαλήμ δια-
φόρων αποστασιών και καταδρομών συντεθεΐσα παρά τίνος ζη-
λωτοΰ *Αγιοταφίτου χάριν του όρ&οδόξου γένους τών Τωμαίων.
Προσετέθη δε εν τφ τέλει και έγχώμιον εις την άγίαν πόλιν
Ιερουσαλήμ και εΙς τους ταύτης πατριάρχας και εΙς πάν-
τας τους λοιπούς ευσεβείς συνδρομητάς τών έκεΐσε
παναγίων προσκυνημάτων.
(Οοά. Μβίοοίιϋ 72, ί. 10-48. Οοά. Ρ&Ιή&ΓοΙι. 81, ί. 1
θέλω χαΐ εις τους μετ' έμέ εγγράφως νά άφίσω,
τά τραγικά σομβάματα• μα πόθεν νά άρχήσω;
ή χε(ρ μου παραλύεται, ό κάλαμος εκπίπτει,
ίλιγγιοί δέ μου 6 νους και ή ψοχή μου φρίττβι*
5 τά δάκρυα ποταμηδον έκ τών ομμάτων τρέχουν
και οΐ βαρείς μου στεναγμοί παράκλησιν δεν Ιχουν.
Άλλ' ϊνα άστηλίτευτος μή μείνη ή κακία
τών Αρμενίων τών κακών, οΓτινες εΤν' αίτια,
γνωσθη και τοις μετέπειτα αυτών ή δολιότης,
10 ένδυναμουμαι σαϊς ευχαΐς, πατριαρχών άκρότης.
ΕΙς το^ χιλίους καΐ οκτώ καΐ τους όκτακοσίους
— 336 —
άπό Χρίστου γεννήσεως χρόνους τους σωτηρίους
συνέβη ή πυρκαϊά ναού του πανθαυμάστου
της Αναστάσεως Χρίστου θεού του κοσμοπλάστου•
15 τριακοστή δ' ετύγχανε τότε του σετττεμβρίου,
έν η πανηγυρίζομεν μνήμην του Γρηγορίου.
/Τότε οί αθεόφοβοι άπο μεγάλον φθόνον
ζΐς τον ναόν πυρ εβοΛον χωρίς κανένα πόνον.
Όγδοη ώρ^ της νυκτός δρχισεν ή φωτ(α
20 (ώ πράγμα φοβερόν, φρικτόν ω τόλμη, ω κακία),
ήμεν δέ τότε δπαντες έν τη άκολουθί^
όρθρί^οντες προς Κυριον πνεύματι καΐ καρδία,
έν εκκλησία τη σετυτη τη του Πατριαρχείου,
έζ ης όρβίται καθαρώς ό Τάφος του Κυρίου.
25 '^δή^ δ^ πέμτΓτην ψάλλοντες κανονικών ασμάτων,
τους ασυνήθεις κώδωνας ^ (ώ των δυστυχημάτων)
ήκούσαμεν νά κρουωνται καΐ νά άντιβοουσι
κείς τόν ναόν πολλάς φωνάς, όπου νά άντηχουσι.
Ευθύς ουν τά παράθυρα ναού Πατριαρχείου,
30 έξ ων ως εΤπον φαίνεται ό Τάφος του Κυρίου,
άνοίζαμεν προς τάς φωνάς τί εΤναι νά ίδουμεν,
καΐ άνελπίστως βλέπομεν φωτ^άν καΐ άπορουμεν.
Έζήλθομεν ουν τάχιστα άπό της εκκλησίας
και Ικαστος συνέτρεχε με τρόπους σωτηρίας•
35 οί μεν τους Τούρκους θυρωρούς οίκοθεν έφωνοδσαν,
άπό τάς στέρνας άλλοι δέ νερόν έκουβαλουσαν*
άλλα τό πυρ έπαυξηνθέν ύψουτο μετεώρως
κ^άνωφελής παντάπασι των Ιζωθεν ό κόρος,
διότι οί παγκάκιστοι, μή θελοντες νά σβυση,
40 νευτι, ^ακί, έχυνασι στό πυρ γ^ά νά αύξηση.
'Ελθόντων δέ των θυρωρών ήνοίγη μέν ή πόρτα,
^ Τούτους τους χα>δ(ονας δταν εχωσι χαμ.{Αίαν άνάγχην ή χρείαν χατεπείγουσαιν
οί έν τψ ναφ πατέρες, τότε μόνον σημαίνουβι «αΙ χρούουσι δια νά άχούβωσιν οί έν
τφ Πατριοφχείφ παρόντες χαι νά δράμωΦΐν εΙς βοήθειαν.
— 836 —
άλλ' βκαιον τά ενδοθεν, ώς τά ξηρά τα χόρτα,
χεις τόν ναόν έμβήχαοι πολλοί όπ' τους πατέρας*
έχστατιχοί πλην έμειναν ζΐς εν τοιούτον τέρας.
45 Τέσσαρες τότε δ' ευσεβείς Τωμαΐοι ευρεθηχαν,
οϊτινες χαΐ όρμήσαντες εΙς τόν ναόν έμβηχαν•
οι όέ λοιποί των ευσεβών δλ' ήσαν χοιμισμένοΓ
πυρχαϊδς δεν εϊχασιν εΐδησιν ο{ χαϊμενοι•
πάλιν δ' οι τέσσαρες αύτοΙ εύγηχα^^ χέφωνά^αν*
δΟ "ξυπνήσατε ορθόδοξοι" μετά χλαυθμου έχράζαν.
Άπό αυτών ουν τάς βοάς ήγέρθησαν συνάμα
χαΐ συνδραμόντες βλέπουσι θρηνώδες ίφνω θαύμα,
χαι πάντες ήγωνίζοντο την φλόγα ν' απαντήσουν,
χαΐ δλλοι πάλιν ετρε^ν οντάδες νά χρημνίσουν.
55 "Ομως το πυρ προέλαβε τά χάτωθεν χελλια
χαι άρχισαν νά χαίωνται έν πλείστη εύχολία.
'Οπίσω ουν έγύρισαν έχεΤθεν γιά νά φύγουν,
μέ τήν φυγή ν τόν προφανή θάνατον ν' αποφύγουν
χαι σιδηρά παράθυρα συνέτριψαν, τζαχήσαν,
60 χαι μέρη εις διάφορα δρομαΐοι έτςηδήσαν.
"Οσοι δέ πάλιν Ιδραμον βίς τό Καθολιχόν μας,
τόν θαυμαστόν περίφημον περιχαλλή ναόν μας,
τά τέμπλη μέ κιλίμια έσxέπα^ον βρεμμένα
χαι τό νερόν χατέχεον εις ταύτα δλο δνα•
65 άλλ' έξαφνα έχόρωσεν (ώ τών έμών πταισμάτων)
6 Γολγοθάς 6 πάνσετυτος (ω τών θεού χριμάτων),
συνάμα δέ χαι οι λοιποί οντάδες χαΐ χελλια
χ^δλα τά τέμπλη έν ταύτώ (ω συμφορά άθλια)•
άπ' τήν πολλήν δε τήν φωτιάν δεν πρόφθανε ν' άρπάξη
70 κανένας τΐ χειμήλιον κτάλλου νά τό φυλάξη•
και Ιτζι δλα τ* δφισαν στην μέσην και εύγαίνουν
ζαλίσθηκαν, δεν ήξευραν που εΤναι, που ττηγαίνουν
άλλοι εΙς μέρη Φράγκικα ώρμησαν και έμβήκαν
καΐ άλλοι άλλου έφυγον καΐ μόλις έσωθήκαν*
— 337 —
75 Ιτεροι πάλιν έτρεξαν μέσα, έχατεβηχαν
στον τόπον της Ευρέσεως Σταύρου χαΐ έχρυφθηχαν.
"Ομως εκείνοι θάνατον πρόσμεναν οι χαυμένοι
(διό χαΐ έχ τοδ φόβοο των ήσαν νβνεχρωμένοι)•
τό πυρ γαρ έπλησιαζε χαΐ έμελλε νά π^άση
80 τό μέρος που κατέφυγον και νά τους χαταχαύση*
άλλ' αβλαβείς διέμειναν, ώς θέλω σας εκφράσει
τόν τρόπον και τό αίτιον και θέλετε θαυμάσει.
Άφ' ου τά τέμπλη άπαντα κ^ό Γολγοθάς ό θείος
έκόρωσαν καΐ δναψαν (βαβαι! ω ποΤος θρήνος)
85 και τα σκευοφυλάκια τά δύο τά μεγάλα,
τό θαυμαστόν τε σύνθρονον, ομοίως και τά άλλα,
ο{ στιίλ' οι συμακένιοι μετά των δολαπίων,
που εΐχον θεΓα λείψανα θαυματουργών αγίων,
είκόνας, ευαγγέλια, κιβώτια άσιμένι^α,
90 σταυρούς και άλλα άπειρα σκεύη μαλαγματένια,
του Ίερου κατέσκασαν κολώναις εν τω άμα
κή άχυβάδα έπεσε τότε ευθύς αντάμα,
και ούτω πίτττουσα αύτη την θύραν εΤχε κλείση*
διό τό πυρ ούχ εύρισκε τόπον νά εισχώρηση.
95 Μαθόντες δ' έπειτα ημείς, δτι έκατεβηκαν
τινές εις της Ευρέσεως τόν τόπον κ' έκρυφθηκαν,
της τρούλλης εν παράθυρον συντρίψαμεν εν βίοι.
Ευρέσεως της του Σταύρου, κέρρίψαμεν σχοινιά,
καΐ ετζι τους τραβίζαμεν δλους νενεκρωμένους
100 και ετζι τους γλυτώσαμε, πλην μισαποθαμένους.
Καθολικού δε ό κουμπές ζύλινος ό μεγάλος
(μεγάλον λέγω διατι εΤν' πέτρινος και άλλος)
σωσταΐς τρεις ώραις εκαιεν, ϊσως καΐ παραπάνω,
και έπειτα έκρήμνισεν — οιμοι — δλος επάνω
105 στό "Άγιον Κουβούκλιον, και ούτως έκρημνίσθη
και τούτου ό μικρός κουμπές τελείως ήφανίσθη.
Ή θαυμασταΐς δε του κουμπέ κολώναις η μεγάλαις
ιπ. 22
— 338 -
(θαρρώ πως δέν ευρίαχονται άλλου τέτοίαις δλλαίς)
δλαίς έγίνηχαν βύθύς χονίορτός, άλεδρι*
110 θέλει τάς χλαόσιο βέβαια έχεϊνος ποδ ταΐς ξεύρει.
"Ολος ωμοίαζ,' ό ναός την ώραν, φεδ, έχείνη
Βαβυλωνία χάμινος άπ' τό πολύ γιαγχίνι.
Τάφος πλην ό πανάγιος ό χεχαριτωμ.ένος,
μ' δλον όπου έχ του πυρός ήν περιχυχλωμένος,
115 8λος διέμειν' άβλαβης• τελείως δέν πειράχθη,
τό πδρ δέν τόν πλησίασε χαΐ σώος έφυλάχθη•
ου μ($νον δ' 6 πανθώυμαστος Τάφος 6 του Κυρίου,
άλλα κέχείν' ή ξύλινος πόρτα του Κουβουχλίου.
Τοιουτοτρόπως τό λοιπόν έχάη, έχρημνίσθη,
120 βλος ό πάνσεπτος ναός τελείως ήφανίσθη.
Έίς τρεις ώραις έχάη, φευ, ό θαυμαστός έχεΐνος
ναός, πλην μέγας έγινε τότε χλαυθμός χαι θρήνος.
Οι ευσεβείς χριστιανοί τόσον θρηνολογουσαν,
όπου χ^αυτους τους ασεβείς εΙς δάχρυα χινουσαν
125 δλοι της Ιερουσαλήμ ήσαν γάρ συναγμένοι
έμπροσθεν τούτου του ναού χαΐ όλοι λυπημένοι*
οι μεν πιστοί '^ίχ, ώ ναέ, πώς κατεστάλης" χράζαν,
'' Αλλάχ, Αλλάχ " οι Τουρχοι δε εχθαμβοι έφωνά^αν.
Κάθε πιστός χριστιανός λοιπόν δς χαταλάβη
130 χαι εις αυτήν τήν συμφοράν συμπάθειαν δς λάβι^.
Έτζι λοιπόν έπέρασεν ή νύξ 8λη έχείνη•
άφ' ου δε εξημέρωσε σύνοδος πάλ' έγίνη
Αγίας Πόρτας έμπροσθεν χήλθον οι ουλαμάδες,
οί γιανιτζάροι χαι λοιποί άγιάνιδες αγάδες*
135 χαΐ στήσαντες τζ^αδήρια δλοι τους έχαθήσαν,
" Αλλάχ, Αλλάχ " να λέγωσι πάλιν ξαναρχινήσαν
και τους Τωμαίους πρόσταξαν πόρταν ναού νά κτίσουν,
γ^ά νά μήν έμβουν οί χακοι και τους παρενοχλήσουν.
Οί ουν ΤωμαΤοι έκτισαν τήν πόρταν ξερολίθι
140 καΐ πορτοπουλαν άφησαν κάΙ ευγαινον τα πλήθη.
— 339 —
Λοιπόν α{ άλλαι αϊ φυλαΐ δρχησαν νά διαλέγουν,
ταΐς πέτραις χαΐ τά χώματα διχά τους νά τά λέγουν
μέσα δέ εις τά χώματα τά δντα προς τά μέρη
Κοτυτών έχει ευρήκασι χωσμένον τον δερδέρη
145 εκείνον που πρωτόβαλεν εις τόν ναόν φωτίαν, *
ήτις μας έπροξένησε τόσην φ&οράν ζημι'αν.
Άφ' ου λοιπόν στον νάρθηκα ναού έσυναχθηκα^>
(ως εΤπον, οί έφέντιδες δλοι έμαζωχθηκαν),
κατέβηκαν με δάκρυα ΤωμαϊΌι κέφιλοΰσαν
150 τάς χείρας των έφέντιδων κέλεεινολογΟυσαν,
λέγοντες "Κρίσιν θέλομεν, έφέντιδες, νά γένη•
ό Καμαμές έκάηκεν τί άλλο πλέον μένει;
'^Ας έλθουν οί Αρμένιοι νά άπολογηθώσι,
Υΐά '^ή^ φωτιάν που έβαλαν νά μας άποκριθώσι".
155 Έστ,ειλαν ουν, τους μήνυσαν νά έλθουν έν τω άμα,
ϊνα κριθώσι με ήμας γ^ά τό κακόν τους δράμα.
"^Ηλθέν ούν πρώτος έξ αυτών ο κακομαντριάρχης,
ό της κακίας αίτιος και ό έπιβουλάρχης•
6 τραγουμάνος δεύτερον και καθεξής οί άλλοι
160 (δς έχουν τό ανάθεμα δλοι μικροί μεγάλοι).
Έν ω δέ οι παμμίαροι τάς χείρας έφιλουσαν
έφέντιδων, άγ|άνιδων, και τους έχαιρετουσαν,
κρυφίως είς τάς χεΓράς των Ιβαζαν τά φλωρία,
γ^ά νά τους έχουν βοηθούς εις κάθε των δουλεία.
165 Ήμεΐς δέ ταύτα βλέποντες, δντες έκεΤ πλησίον,
"θέλει χαλάσει ταΐς δουλε^αΐς'* εϊπομεν τό χρυσίον.
Μ' δλον τούτο ως πλούσιοι δν έδωκαν πουγγία,
εις μάτην τά έξώδευσαν τά βρωμερά αγγεία.
Εΐπον ουν τδτε εις αυτούς μουλλας και οί αγάδες,
170 "Τί ήν αυτό τό τόλμημα, άχρεΐοι μασκαράδες;
δέν έφοβήθητε θεόν κέβάλετε φωτίαν
μέσα εις τέτοιον ναόν; βαβαι εις τήν κακίαν".
Αύτοι δέ άπεκρίνοντο μέ άδιαφορίαν,
— 340 —
με Ιπαραιν βαρβαριχήν χαΐ με άλα^ον(αν*
175 " Ήμεΐς μαξοί^ς δεν βάλαμεν εΙς τόν ναόν φωτίαν,
χαΐ πώς ήμεΤς τήν βάλαμεν εχουσι μαρτυρίαν ;
χατά χατάν πώς Ιγινεν, δλοι όμολογοδσι•
ίχι μαζούς^ έπΙ ταότου• οί πάντες μαρταρουσΕ ".
Τότ' ο{ Τωμαΐοι δπαντες καΐ Φράγχοι τινές δμα
180 χαΐ οι πατέρες μας όμου εΤπον δλοι αντάμα*
"Μαξους δν δέν τήν βάλετε, μόνον χατδς έγίνη*
γιατί δέν συνεπάσχετε τότε τήν ωρα χείνη,
ποδ ήν όλίγη ή φω-^δ κ' έδόνατο νά σβυση,
άλλδ ρακί έχύνατε και νευτι γιδ ν' αύξηση";
185 ΑύτοΙ δέ τάς ελπίδας των έχοντες στα φλωρια,
όπου προτού έμοίρασαν, εΤπον μ' άψηφησίαν•
" Ήμεΐς δν τόν έχαύσαμεν, ήμεΐς πάλιν μποροδμεν
χαινοόρ^ον να τόν κτίσωμεν και δέν άδυνατοδμεν**,
νομίζοντες πώς τδ φλωρ^ά, που τότε εΤχαν δώσουν,
190 άπό αυτήν τήν ένοχήν θέλουν τους δθωώσουν
ΉμεΓς ουν τότ' έκράξαμεν '' Μαρτύρων τί ή χρεία;
σιαχδδ δλουν, έφέντιλερ, έφάνη ή χαχία",
χιδναφορδν ^ητήσαμεν και κρίσεως ίλάμι
άπ' τόν μουλλαν Μετχιζαδέν, δήλον διδ να κάμη
195 ό Καμαμές ^ πώς χάηκεν έχ μέρους Αρμενίων
χ^δλα τα σκεύη έν αύτώ 'Ρωμαίων τών αθλίων.
Έπειτα 6 επίτροπος κυρ Μισαήλ 6 πάνυ,
μητροπολίτης Πέτρας ων, σύνοδον κοινήν κάμνει
καΐ θρόνου τους αρχιερείς καΐ τους δρχιμανδρίτας
200 καΐ δπαξάπαντας καλεί τους Άγιοταφίτας•
χαΐ μετδ τήν συνέλευσιν γράμματα έγραφθηκαν,
έκ τών πατέρων δύο δέ ευθύς έψηφισθήκαν
καΐ Ιλαβον τά γράμματα• τους άφησαν υγείαν
καΐ εΙς Κωνσταντινουπολιν έκίνησαν μέ βίαν
* Ό ναός της *Αναατάσεως, ήτοι 6 "Άγιος Τάφος, λέγεται παρά τοις Όθωμανοΐς
Καμαμές
— 341 —
206 να δώσωσι τήν βϊδησιν αύτοδ του γιαγχίνίου,
όπου συνέβτ) στον ναον Τάφου του παναγίου,
προς τόν μακαριώτατον τον τότε χυριάρχην,
των Ίβροαολυμων δέ "Άνθίμον πατρίάρχην.
Άπό Ίάφα κίνησαν ογδόη Οκτωβρίου
210 χαΐ είς την Πόλιν έφθασαν δεχάζη νοεμβρίου,
6 πατριάρχης δ' 6 κλεινός ήν τότ' άποθαμένος*
στον θρόνον ό διάδοχος ήτον καταστημένος,
γενναίος 6 Πολύκαρπος, δς πρό καιρού ψηφίσθη
και τότε δε ως εκλεκτός κανονικώς Ιδρύθη.
215 Πατριαρχείας νέας ουν πέμτυτη ήτον ήμερα,
καθ' τ) ν οι άνω Ιφθασαν κεΤπον τό καλημέρα
και Ιδωκάν τά γράμματα είς τόν διάδοχόν του
(έπιγραμμένα ήτον πλην είς τόν προκάτοχόν του),
καΐ άρχησαν εκ στόματος νά τω καθιστορουσ^
220 τάς τραγωδίας του ναού καΐ νά δακρυρροουσι.
Ώς δ' ήκουσεν άπό αυτούς ταύτας τάς τραγωδίας
ό δυστυχής Πολύκαρπος, τάς νέας αγγελίας,
έλιγο&ύμησεν ευθύς, εκστατικός έγίνη
(άλλα τις ταυτ' άκούωντας νεκρός δεν θέλει μείνη);
225 οί οφθαλμοί του έτρεχαν δάκρυα σάν ποτάμι•
τί νά είπη δεν ίξευρε τό τί δέ και νά κάμη.
Άλλ' άφου έκλαυσε πικρώς (καιρίως έλυττήθη),
ανέστη ευθύς δρθιος, Κυρίου, έδεήθη
καΐ ταύτα εΤπε προς θεόν μετά συντετριμμένης
230 καρδίας του προς Κύριον και τεταπεινωμένης•
'*'£2 μακρόθυμε θεέ μου,
πολυέλεε Χριστέ μου,
επουράνιε πατήρ μου,
ποιητά τε καΐ σωτήρ μου,
235 άμαρτάνων καθ' έκάστην
παροργίζω σε τόν πλάστην
παραβαίνων έντολάς σου
- 342 —
αθετώ τό θέλημα σου*
οιό έζ ανομιών μου
240 χαΐ του πλήθους των χαχών μου
συνεχώρησας καηναι,
τέφρα δλως γενηθήναι,
τόν πανθαύμαστον ναόν σου,
τόν της Αναστάσεως σον,
245 άπό των ύπεναντίων
πίστεως χαΐ πολεμίων.
Σοι ουν ταπεινώς προστρέχω
(δλλον γαρ έχ σου ουκ εχω)
χαί προβάλλομαι πρεσβείαν
250 σήν μητέρα παναγίαν.
Οϊκτεφόν με, ποιητά μου•
πάριδε τα ττταίσματά μου,
εύδοκών άνεγερθηναι
χαΐ άνοιχοδομηθηναι
255 ως χαί πάλαι τόν ναόν σου
τόν πανυπερσέβαστόν σου*
πάντα γάρ, ω ποιητά μου,
δυνατά σοι, λυτρωτά μου,
ϊνα πάντες άνυμνουμεν,
260 ευχαρίστως προσχυνουμεν
σου την παντοδυναμίαν,
αμετρόν σου εύσπλαγχνίαν,
νυν και άει χαΐ εις τους αιώνας
των αιώνων αμήν.
265 Και μετ' αυτήν την προσευχήν τήν γέμουσαν δακρύων
πέρνει ευθύς τα γράμματα, άπτεται τών χωρίων
καΐ πρώτον στην πανέκλαμπρον κούρτην. αυτός ττηγαίνει,
τήν τών Μουρούζιδων φημί' πρώτον σαύτήν έμβαίνει
και εις ταΐς αλλαις καθεξής κούρταις και διηγείται
270 τάς τραγωδίας του ναού, έζ ων παρηγορείται.
— 343 —
Ή Μοορουζεία κούρτη δέ, ην εϊθε περιέποι
6 πολυέλεος θεός καΐ εϊθε περισκέποί,
μαθουσα ταύτα τά δεινά καΐ πάντα έπιγνοδσα,
εις δκρον έταράχθη μεν πάσα δακρυρροοδσα,
275 τόν δέ μακαριώτατον κατέστησεν άνδρεΐον
και άπελ&εΓν εΐπεν αύτω είς τό Πατριαρχεΐον,
ϊνα εκεί συνέλθωσιν ίίπαντες οι πρεσβύται,
τοΰ γένους τε οι πρόκριτοι, αρχιερείς και θύται.
Ό ουν μακαριώτατος έκεΐθεν κατεβαίνει,
280 τω παναγιωτάτω δέ μηνύει και τυηγαίνεΐ,
καθιστορεΤ τά τρέξαντοι, τάς νέας δυστυχίας,
θρήνων απαρηγόρητα με πόνον της καρδίας*
δστις, καθώς τά ήκουσε καΐ έπληροφορήθη ,
έδάκρυσεν, έθρήνησεν, εΙς δκρον έλυπήθη
285 καΐ παρευθύς έπρόσταξεν εΙδήσεις νά σταλθώσι,
μικροί μεγάλοι την έςης δλοι ^ή συναχθώσι*
πρόκειται γάρ ύπόθεσις μεγάλη, υπέρτατη,
πασών των υποθέσεων ή αναγκαιότατη.
"Αταχντες οδν συνήχθησΑν, αρχιερείς καΐ θύται,
290 του γένους τε οι πρόκριτοι καΐ έσναφ^ων πρεσβυται*
τοιαύτη δέ συνέλευσις ποτέ δεν είχε γένη,
άλλ' ούτε δλλοτε ποτέ, θεέ μου, νά μήν γένη.
*Ήν δέ παναγιώτατος τότ' 6 εκ Μουδανιών,
φημί ό κυρ Καλλίνικος, θαυμάσιος τόν βίον
295 πρωτόθρονος δ' ετύγχανε τότε καΐ Καισαρείας
6 κύριος Φιλό$)εος πάσης Καππαδοκίας,
Εφέσου Διονύσιος ό άπό Βυζαντίου,
Ήράκλειαν δ' έστόλιζαν τά Ιργα Μελετίου,
Κυζίκου 6 Μακάριος και ό Νικομηδείας
300 κύριος Αθανάσιος (βλοι ψυχής ανδρείας),
Νικαίας ό κυρ Δανιήλ, Χάλκης Ιερεμίας,
Δέρκων 6 κυρ Γρηγόριος (πάντες σειράς αγίας),
δ κύριος Γεράσιμος 6 έκ της νήσου Κρήτης
— 344 —
(θεσσαλονίκης οδτος ήν τότε (ΐητροπολι'της),
305 ό χύριος Μελέτιος ήν Νεοχαισαρείας
και Ικονίου Κύριλλος, ό Χρύσανθος Βερροίας,
ό Αθηνών Γρηγόριος ό εκ της Χερσονήσου•
Αράμας ην τότε Ιωσήφ 6 εκ Πελοποννήσου,
ό δέ Ίωαννίκιος Άγκυρας ήν έκ Χίου*
310 του Προϊλάβου δντος δέ κυρίου Παρθενίου,
ό κύριος Νεόφυτος ήν τότε Μαρώνειας
(έχοντες ζήλον σύμπαντες μετά θεοσεβείας),
ό Νικηφόρος ^Ιμβρου ήν, άλλα και Έλασσώνος
ό κυρ Ίωαννίκιος ήν τελευταίος μόνος*
315 τους συνελθόντας δ' δρχοντας και γένους τους προκρίτους
δεν σημειώ, υπάρχοντας δντως δυσαριθμήτους.
Άφ' ου λοιπόν συνήχθησαν, εις μέσον έπρο^λήθη
πυρκαϊας ή εϊδησις και έκοινολογήθη.
Μαθόντες δέ οί σύμπαντες τήν π^ιντολμον κακίαν,
320 τήν όλεθρίαν συμφοράν, τήν τόσην τε ζημίαν,
δλοι πικρώς κατέκλαυσαν, δλοι αναστέναζαν•
μετά κλαυθμοΰ όδυνηρώς άπαντες έφωνάξαν
''Τών ευσεβών πάντων ημών κλέος και καύχημα μας
είναι ή Ιερουσαλήμ, σετυτόν προσκύνημα μας*
325 ό Κύριος μας έξ αγνής εν ταύτη έσαρκώθη
και τά φρικτά ύπέμεινε πάθη και έσταυρώθη•
τό σώμα του το αχραντον έκεΐ τάφω ετέθη
και έκ του τάφου ως θεός τριήμερος ήγέρθη•
εκείθεν εις τους ουρανούς άνήλθεν έν ειρήνη,
330 έκεΓ πάλιν έλεύσεται, τον κόσμον ϊνα κρίντ^•
εκεί πνεύμα παράκλητον έπι τους αποστόλους
κατήλθε και έφώτισε μικρούς μεγάλους βλους•
εκείθεν έζβλήλυθεν ό νόμος του Κυρίου
και κήρυγμα της χάριτος, το του ευαγγελίου•
335 εκείθεν π^^ευματέμφορος χορός τών αποστόλων
έζήλθε και έφώτισε τάς διανοίας δλων
— 345 —
έχει ό τάφος της μητρός χορίου του Χρίστου μας,
του άρχιθύτου Ίησοΰ, ποιμένος του χαλου μας.
Αοιπον δεν ύποφέρομεν να μένη χαλασμένος
340 ό πάνσετΓΓος ούτος ναός και κατηδαφισμενος,
άλλα πάντες συντρέχομεν, πάντες συμβοηθουμεν
χαΐ τήν περιουσίαν μας δλην σχεδόν πωλουμεν.
Έλπίζομεν εις τόν βεόν νά μας παρηγόρηση,
πάντα ως παντοδύναμος νά τα διευθέτηση
345 καΐ πάλιν στην άρχαίαν του στάσιν νά τόν ίδώμεν
και εις τήν πρώτην καλλονήν, και πάντες νά χαρώμεν.
Άπό του γένους ουν κοινή αναφορά γραφείτω .
και εις τήν Πόρταν ΔεβλετΊου τήν υψηλήν δοθητω•
έπειτα και επίτροποι πρέπει νά ψηφισθώσ'ι,
350 συνοδικώς και γενικώς πρέπει νά έκλεχθώσι*
ή γάρ μακαριότης του μόνος του δεν αντέχει,
και επιτρόπους βοηθούς εις ταύτα δν δεν εχη*
προς τούτοις δε και γράμματα ανάγκη νά γραφωσι,
έγκυκλια συνοδικά παντού ν' άποσταλώσι,
355 εμφαντικά δηλωτικά πυρκαϊας του θείου
ναού της Αναστάσεως του Ίησου κυρίου•
και εζαρχοι ωσαύτως δε νά άποφασισθώσι,
στο μεμελήκι μαχρουσέ συν τούτοις νά σταλθώσι ".
Αυτά ουν απεφάσισαν και έβαλαν εις πραςιν,
360 τό γένος άπαν γενικώς, αμέσως κατά τάζιν
και πρώτον ή αναφορά του γένους συνετέθη
και εις τήν Πόρταν Δεβλετιου εμμέσως άνηνέχθη.
^Ην Δεβλετίου δ' έρμηνευς Δημήτριος ό μέγας,
λέγω Μουρούζης μπεϊζαδές (ου δμοιος κανένας),
365 εκ της λαμπρας φημι σειράς τών πάνυ Μουρουζαίων,
ους πάσα γλώσσα ευφημεί, Ελλήνων, Ευρωπαίων,
μ' βλον όπου αδύνατον τινάς νά ήμπορέση
νά αρίθμηση τά καλά και νά τους έπαινέση•
και τοΰτο άπας βεβαιοΐ, καθότι έπειράθη
— 346 —
370 ολίγων ή πολλών καλών, οπόταν έχρβιάσθη.
Κ£ν γλώσσα Δημοσθένειος, κάλαμος Θουκυδίδου,
κδν νους μεγάλος και πολός, ώσπερ του Άρχιμήδου,
θελήση τι για να είπη τών τούτων εγκωμίων, .
συστέλλεται και σιωπά, ως εΤς τών άναζίων.
37δ θεός τοίνυν άμείψαιτο τούτους της προθυμίας,
μετόχους ποιησάμενος καΐ 5νω βασιλείας.
Ούτος ουν ό Δημήτριος μετά του υπέρτατου
Γ^ουσούφ-πασσα έκστράτευσε, δντος τότε υπάτου*
άλλ' δν και ό Γ^ουσούφ-πασσας τόν εΤχ' έκεΤ μαζη του,
3ΘΘ αλλά κέκεΐθεν εθυε σχεδόν και τήν ζωή του.
Έδώ δε είς τήν Ύψηλήν Πόρταν του Δεβλετίου
τόν τόπον τόν πανέκλαμπρον επέχων Δημητρίου
Σπαθάρης ό Μπιμπίκας (ήν και ούτος ζήλον έχων),
ως δραγουμάνος και κλεινού τόν τόπον ώς έτυεχων
385 φιλότιμος καΐ θερμουργός και ευλαβής ήν Ακρως*
επαίνους τούτου σιωπών δεν διηγουμ' εΙς μάκρος.
Εδόθη ουν στην 'ϊψηλήν Πόρταν τό άρζουχάλι,
δι' ου και άνεφέρομεν τό δθλιόν μας χάλι.
Ωσαύτως και έγχύκλια συνοδικά γράφηκαν
390 * (πρώτον εις Βασιλεύουσαν αυτά έδ^αβασθήκαν),
έπειτα καΐ επίτροποι κοινώς έψηφισθήκαν
τόν αριθμόν δεκαοκτώ καΐ έδιορισθήκαν:
τω δντι υποκείμενα δζια, τιμημένα,
ων τά ονόματα είσι τά κάτω γεγραμμε'να.
395 Γεώργιος ό Φενερλής, θοδόσης Τζικαλιώτης,
ό Γεωργάκης ό Τζιρας (και ούτος είναι Χιώτης),
χατζή-Κώνστα Γεώργιος, Γι^ωργάκαγας Σελβήκη,
συνάμα τών σαρράφιδων ιγιτ-μπασή Ααμπίκη•
Χριστόδουλος τερζίμπασης, 6 σανδαλτζής Ανέστης
400 (δν σφάλλω δε είς τήν σειράν, έγώ δεν εΓμαι πταίστης),
Γιαννάκης 6 Καμπούρογλους, μπακάλης ό Τιζάκης,
6 χατζή-Σάββας άμπατζής, κάπηλας Στεφανάκης,
— 347 —
6 αρχιτέκτων Κομνηνό;, χ^ό χατζή -Κωνσταντίνος,
χερεστετζης χατζή -Κοσμάς, λεγόμενος Ναρΐνος,
405 ό Ιωάννης δεμηρτζης, Γιάννης Μιτυληναΐος,
ό κυρ χατζή δε Πανανός Ιμειν' ό τελευταίος.
Τούτους τό γένος έκλεξε, διώρισ' επιτρόπους,
οιτινες κέδοκίμασαν πολλούς κινδύνους, κόπους,
ών ό πανάγαθος θεός τους κόπους ν' άνταμε(ψη•
410 ή χάρις του ουδέποτε εκ τούτων νά μή λείψη•
της βασιλείας ουρανών μέτοχοι νά γενώσι,
αύτοι και πάντες οί λοιποί, δσοι συμβοηθώσΐ•
Αυτούς ουν ας άφήσωμεν δουλε^αΤς τους νά κοιτάζουν,
κατά την προί)υμίαν τους εις τ' άλλα νά σπουδάζουν,
415 κτ^άς πάγωμεν στην Τψηλήν Πόρταν του Δεβλετίου,
δια νά μάθωμεν έκεΓ περί του μαγζαρίου,
όπου πληροφορήθημεν με μέσον των γνωστών μας,
των πανεκλάμπρων δέ φημι και υπερασπιστών μας,
τελχηζι 8τι έγινεν στο κράτος βασιλείας
420 και χάτι έτραβίχθηκε σ' αύτο έπ' αληθείας.
"Ώ μήνυμα χαροποιόν, ώ καλή αγγελία,
ω ευφροσύνη, ώ χαρά, ώ άκρα θυμηδία.
"Απαντες ουν έχάρημεν, δεήθημεν Κυρίου
υπέρ του ανακτος ημών δντως πολυχρονίου
425 και ύτυερ των λοιπών ημών τών ώδε ενδημούντων
ριτζτ^άλιδων και αύθεντών και τών άποδημούντων.
Έγράφη ουν ό ορισμός έμφαντικώς αδείας,
μόν' είχε μείνη ανοικτός τόπος μουπασιρείας,
δια νά διορίσωμεν άξιον μουπασίρη,
430 δχι κανένα δόλιον, υπουλον, μουζεββίρη.
"^ Αξιος ουν επικριθείς εΤς μπει Άμτυτιρραχίμης,
Έλμας-πασσι^ά-ζαδέ υιός καλός και μιλαΐμης,
αυτός έδιωρίσθηκεν είς τούτο τό χουζμέτι•
αυτόν και άπεστείλαμεν με τό μεμουριγέτι.
435 'Ό ουν λαβών τον όρισμόν με άκρον θυμηδίαν,
— 348 —
άμέαως άνεχώρησε- μδς δφησεν ύγείαν.
Άφ' ου δ' έχεΐνος μίσευαε,' της Πόλεως έζηλθε,
εΙς τον μαχαριώτατον δλλη φροντίς έπηλθε,
περί του χάλφα δηλαδή και τί&ν λοιπών, ων χρτβζει
440 (δνας τοιούτος θαυμαστός μπινας πόσα κοστίζει !),
'κέν ω μόνος έσκέπτετο πο^όν να παρακάλεση,
από τους αρχιτέκτονας ποίον νά προσκαλέση,
Ιδοί) 6 κάλφας έρχεται, παρίστατ όμπροστά του,
και ευλογίαν τοδ α!τεΐ μ' $κραν πραότητα του,
445 '*Έγώ" εΙπών, "δεσπότη μου, έζ δλης μου καρδίας,
έζ δλης προαιρέσεως, έζ δλης διανοίας,
νά πάγω απεφάσισα και νά έπιστατησω
εις τόν πανάγιον ναόν και νά οικοδομήσω".
Ταΰτα ειπών και άσπασ&εις του μακαριωτάτου
450 τήν χεΤρα άνεχώρησεν εύθυς άπό κοντά του.
ΠοΓος δέ, φίλε, αρά γε ήν ούτος ό γενναίος;
ό αρχιτέκτων Κομνηνός εΤν' ό Μυτιληναίος.
Ό δέ μακαριώτατος έπλήσ&η θυμηδίας
και τούτο εΤπε• "Κύριε, της σης θείας προνοίας""
455 κεύθυς μαστόρους φρόντισε και κερεστέν και άλλα,
δσα ήν τότε δυνατόν, μικρά τε και μεγάλα.
Ναυλώθη και καράβιον με του θεού τήν χάρι
καΐ πάντα τότε ελαβον τό δυνατόν καράρι.
Είτα δέ τά έγκύκλια γράμματα έγραφθήκαν
460 κ|άπ' τόν μακαριώτατον εζαρχοι ψηφίσθηκαν
κέπιστολάς οι γέροντες τους έδωσαν ίδιας,
και ούτως απεστάλησαν σ' δλας τάς επαρχίας.
Άλλα θαρρείς πώς μείναμεν άπό τών Αρμενίων
ήσυχοι, ανενόχλητοι εκ τούτων τών δολίων;
465 Αυτοί, ως έμυρίσθηκαν πώς πήραμεν φερμάνι,
άπ' τό κακόν τους έσκασαν, δεν εΤχον π^ά δερμάνι.
Γράφουν λοιπόν άναφοράν, στο Σκουτάρι πηγαίνουν,
στον βασιλέα έμπροσθεν τολμουσι και ευγαίνουν
— 349 —
δπειρον πλήθος έξ αυτών τήν δίδουν καΐ βοοδσι,
470 το έλεος του χράτους του ζητουσι και θρηνουσί-
Ανήμερα τήν εδωχαν τ' αγίου Γεωργίου,
ήτοι εις τάς είκοσιτρεΐς μηνός του άπριλίου-
δναξ δ' ό δικαιότατος αυτό τους τ' άρζουχάλι
στην ΙΙόρταν κάμνει ίχαλέ κεξω ευθύς εύγάλει.
475 Κατά τήν προσταγήν λοιπόν τότε του Δεβλετίου
και κατά τήν διάληψιν τούτου τ' άρζιχαλίου
έγένετο έξέτασις άπύ των καλεμίων,
άπό τους κώδικας φημί, πβρί των καϊδίων.
Αοιπόν δς τους άφήαωμεν κώδικας νά κοιτάζουν
480 καΐ βλα τά καλέμια αύτοι νά εξετάζουν
ημείς δ' δς ξεκινήσωμεν κάλφαν και τους μαστόρους,
πάντας άγιους μετ' αυτών δς κάμωμεν συμπόρους•
εις του μαΐου δέ τάς τρεις μίσευσαν κατ' ευθεία^/
διά Ιεροσόλυμα, μας δφησαν ύγείαν.
485 Ό ουν πανάγαθος θεός νά τους κατευοδώση
αισίως και τόν δνεμον ουριον νά τοΓς δώση.
Άλλ' επειδή Αρμένιοι δεν ημπορούν νά ευρουν
καΓδι εις τά καλέμια κι,δλο ένα γυρεύουν,
ήμε?ς δς ^ετάσωμεν νά πληροφορηθώμεν,
490 ό μουπασίρης εφθασεν ή δχι νά ιδώμεν;
Ίδου λοιπόν μανθάνομεν, πώς έφθασε στό Κάϊφα
καΐ άπ' έκεΐ έμίσευσεν εκείθεν είς τό Ίάφα,
κέκεΓ δεν κάθησε πολλάς (δύο μόνον ημέρας),
κετρεχε στό σκοπούμενον νά επίθεση πέρας.
495 Φθάσας δ' αυτός κοί μετ' αύτου τη πέμπτη του μαΓου,
δπαντες έξεπέζευσαν έν τω Πατριαρχείω*
συνοδοιπόρος μετ' αύτου ήν κχό αρχιμανδρίτης
Ιωακείμ ό Κύπριος, ό Άγιοταφίτης,
δς προλαβόντως έφερε τάς νέας αγγελίας,
500 πυρκαιας της του ναού λέγω τάς όλεθρίας.
Πάραυτα ήτοιμάσθη δέ διά τόν μουπααίρη
— 350 —
χονάχΕ πολλά ευμορφον χοντά στο μοναστήρι,
όπου έτυηγαν προς αυτόν δλοι οι ούλαμάδβς,
διά τό χαλ&ς ώρισβ, χαΐ δλοι οΐ αγάδες•
505 δστβρον δέ άπό αυτούς χαΐ οι Φραγχοπατέροε,
κατόπιν άπδ τούτους δέ χοί Άρμβνοδερδέροι.
Έχαμεν δστερον κ2αυτδς την χοντρά βήζιτά του
προς ους χαΐ αν έτυήγασι πρώτον αύτοΙ χοντά του.
Άλλ' έπείδ' οι εντόπιοι δια τδν πηγεμόν του
510 δεν εμαθον παρ' ούδενός τόν χαθουτό σχοπόν του,
τι άπευχταΤον χα ι καχόν φοβούμενοι μην πάθουν,
με τρόπον έπιτήδειον ρωτούν δια να μάθουν
του ερχομού του τόν σχοπόν, την καθαυτό αιτίαν
δ δέ τους καθιστόρησεν μ' δκραν άδολεσχίαν,
515 μεεμούρης πώς έστάλθηκεν έκ μέρους Δεβλετίου
γ|ά τών Τωμαίων τόν πιναν, ναζίρης του γ^απι'ου,
και τών Τωμαίων μοναχά τά μέρη θέλει κτίσει"
εις ταύτα έχει προσταγήν γ^ά να έπιστατηση
καΐ ετζ' έπληροφόρησε τους Τούρκους καΐ τά γένη.
520 Νέον μουλλάν έπρόσμεναν ίτζρας διά νά γένη,
νά δ^αβασθη στον Μεχκεμε, νά γένη κιραάτι
τό ύψηλώνυμον αυτό του βασιλέως χάτι.
Οι ουν Κακοαρμένιοι μετά τών Φράγκων αμα,
ύπώτυτευσαν και ελεγον ''Τί εΤν αυτό τό δράμα;
525 τά τών Τωμαίων παρευθύς δλα διενεργούνται-
οι εδικοί μας οι κάλοι φαίνεται πώς κοιμούνται*
ό μουπασίρης τών Γραικών έφθασε παραχρήμα*
οί εδικοί μας καθ' όδόν μην πέθΑναν; "Αχ κρίμα.
Μά διατί δέν στάλθηκε τριών τη όμονοία
530 εις μουπασίρης, άλλα τρείς; φαίνετ' ασυμφωνία".
Ήμεΐς δ' αυτούς έάσαντες κατέλθωμεν εις Γιάφά,
δν φαίνωνται καράβια νά ίδοδμ' άπό τό Κάϊφα.
Δύο καράβια φάνηκαν, δνα κατόπι τ' άλλο,
τό δνα μέν μικρότερον, τό άλλο δέ μεγάλο.
— 351 —
535 χαΐ ήλθον καΐ άράξασι άντίχρυ εις τό Γτάφα*
τό δνα ήτον του μοολλδ, το δλλο δέ το5 χάλφα*
εΤχβ δε τότ' ό μάιος είκοσι προς τοΤς Ιξη.
Σαύτών την προϋπάντησιν πολλ' δν&ρωπ' εΤχαν τρέξει,
χτάπό τό Γιάφα μετά τρεις ημέρας άφοδ βγαίνουν,
540 ε?ς τα Ιεροσόλυμα ογλήγορα προφθαίνουν.
Άφ' ου δ' έπέρασαν αΐ τρεΐς ήμέραι πηγαιμου των
καΐ έπαυσαν τα πατιρδ^ά τά του χαιρετισμού των,
διεμηνύθη ό μουλλας περί του φερμανίου,
του ορισμού βασιλικού καΐ του χατ-σβριφι'ου•
545 αυτός δε ό καλός μουλλας ών προερμηνευμέ'^ς,
αμέσως γαρ τον δίδαξεν ό τρισκαταραμένος
Χασάν-έφένδης ό μουφτής κοί δλλοι οπαδοί του,
γ^ά νά βαστάξη τό βαρύ κ^αύτοί είναι μαζη του,
και αν δεν πάρη έ)1ατόν πουγγ|ά νά μψ ένδώση,
550 ουδέ τόν όρισμόν αυτόν ^/ά στέρξη ν' άναγνωστ().
Αυτά ουν μας εμήνυσε (κατά τήν όδηγίαν)
ό Κιριμλής, νέος μουλλας (και τήν διδασκαλ(αν)•
μόλις δ' έκαταπείσθηκεν ύστερον μετά βίας
και εστερζεν ό μαθητής εις τά έζ ημισείας•
555 ό δε διδάσκαλος μουφτής δεν στέργει στά πενήντα,
άλλα μας πήρε στανίκώς πέντε και εβδομήντα•
ξεχωριστά οΐ άλλοι δέ, αγάδες, ουλαμάδες,
καΐ οι λοιποί εντόπιοι. Τωτας γιά τους πασσάδες;
Ό του Σαμίου μεν πασσάς μας πήρε τετρακόσια,
560 ό τής Πτολεμαΐδος δέ μας πήρε τριακόσια.
Έγινεν ουν συνέλευσις βλων των ουλαμάδων
(στον Μεχκεμέ έπήγασι) καΐ δλων των αγάδων,
κέδ^άβασαν τήν προσταγήν, τόν όρισμόν, τό χάτι,
κ^δλοι όμου έφώνησαν "Έχομεν ίταάτΐ'
δβδ πλην σήμερον δεν γίνεται νά κάμωμεν τό κιέσφι,
γ^ατί ή ώρα πέρασε* δέν εχομεν και κ^έφι".
ΚαΙ τήν έξης κατέγραψαν βλα τά κρημνισθέντα,
— 362 —
μέρη ναο5 το5 Κάμαμε χαΐ τά πορποληθέντα.
Οί Φράγχοι δε χΓ Αρμένιοι αρχησαν να φωνάζουν,
570 " Δεν θέλομεν να γράφετε τά μέρη μας " να χράζουν.
"τι έχουν άπ' τους τόπους μας νά χάμουν οί Τωμαΐοι;
ήμεΐς όρίζομεν αυτούς Φράγχοι χαι ΆρμεναΤοι.
Δεν εΤναι μόνον ό ναός Γραιχών στην έξουσίοιν•
χήμεΤς ορίζομεν σ' αυτόν εχομεν συντροφίαν".
575 Άφ' ου ουν χατεγράφησαν, πάρθηκαν στο χονδήλι,
βλα τά μέρη του ναού χαι έγινε τατήλι,
έγράφη ό μουρασελές, ή άδεια εδόθη,
χαΐ πρώτον ή εξώπορτα ή δίπτυχος καρφώθη
(είχε δε ό ίουλιος τότε δεκαεννέα,
580 ώστ' εχομεν άπ' την φωτ^άν δ^αχόσ^ες τρεις χέννέα)
χαι μεθ' ημέρας έπειτα εφθασ' ό σιλιχδάρης
της Δαμασκού αποσταλείς (Γ^ουσούφ-πασσας σπαθάρης),
δς έφερε μεθ' εαυτού μπουγιουρουλδι αδείας,
χουζμέτι έχων και αυτός άλλης μουπασιρείας.
585 Πάραυτα ήτοιμάσθη δε κονάκι πάλιν άλλο
και δΓ αυτόν ευρυχωρον, ευμορφο και μεγάλο.
Άφ' ου δ' ή πόρτα βάλθηκεν ή δίπτυχος αγία,
αρχησαν νά κουρδίζωσι μαστόροι σκαλωσιά,
διά ν' άρχήσουν άπ' έκεΓ, κτίζωντας νά πηγαίνουν
590 άπ' εζω στά ενδότερα* ιδέ πλην τί παθαίνουν.
Ιδού και έρχονται τινές Τούρκοι αρματωμένοι
με δπλα εις τά χέρια και έξηγριωμένοι,
και αρχησαν την σκαλωστάν αμέσως νά κρημνίζουν
και τους μοστόρους έν ταύτω νά τους κουραιουμλαδίζουν
595 τόν σιλιχδάρη γύρευαν κ^αύτόν τόν μουπασίρη•
οϊ δε φυγόντες κρύφθηκαν μέσα στό μοναστήρι
κέκεΐθεν καββαλίκευσαν, άπό τήν χώραν βγαίνουν
και εις τό Σάμι ήθελαν αμέσως νά πηγαίνουν.
Μαθών δε τούτο ό μουφτής, ό άνω ειρημένος
600 (ώς τάχα 6 παγκάκιστος ουκ ήν ιδεασμένος),
— 353 —
άμέοως τους έπρόφθααε, χλαίει παραχαλωντας,
πέφτει εις τα ποδάρ2α τους, λέγει παραχι>ίώντας
τοΰτο να μήν τό χάμ-ωσι^ διότι τόν εγγίζουν,
κτ^άν πάθοον τίποτες κακόν, έχ τούτου τό γνωρίζουν.
605 Και ετζι χατεπείσθησαν εΙς τό να επιστρέψουν,
μήν τύχη χαι κατόπι τους στείλουν χαΐ τους παστρέψουν.
ΆλΧά τούτο τό κίνημα λέγ<ι> των εντοπίων
δεν έπροηλθ' άφ' εαυτών, άλλ' έχ των Αρμενίων
εκείνοι τους διήγειραν σαύτό τό χερακ^έτι,
610 διά να έμποδίσωσι ναού τό μεραμέτι,
χέζήτουν οι παγχάκιστοι τα μέρη που οιχώσι
να μή χτισ&ώσι προς καιρόν, δως ου να σταλ&ώσι
ειδήσεις στους σαρράφηδες τους δντας εΙς την ΙΙόλιν,
ε(ς διορίαν ήμερων έξηνταμίαν δλην.
615 Ήμεΐς δε τους έδώκαμεν δχι μόνον εξήντα,
άλλα τρεις τόσαις, δηλαδή εκατόν όγδοήντα.
Άπό τήν πόρταν τό λοιπόν ή σκαλωστ^ά σηκώθη,
στην άχυβάδα ίερου βήματος άνωρθώθη.
Λοιπόν δς τους άφήσωμεν έκεΐ και δς δουλεύουν
620 ήμας εις Βασιλεύουσαν θαρρώ να μας γυρεύουν,
νά μάθωμεν τα πράγματα πώς εΤναι και πώς τρέχουν,
αν έπαυσαν πλέον έκεΤ, ή πάλιν κατατρέχουν.
Γυρίσαμεν κέμάθαμεν τόν τόπον πώς επέχει
τών απορρήτων Δεβλετιου βουλών τε και μετέχει
625 Παναγ^ωτάκης ό λαμπρός κλόνος τών Μουρουζαίων,
σεμνύνωμα του γένους μας, νέων τε και αρχαίων,
ουχί δ^άντικατάστασιν αυτού, αλλά καΐ άλλων
ριτζάλιδων τοδ Δεβλετ^ου, μικρών τε. και μεγάλων
καΐ Αρμενίους εδρομεν δόντας πάλιν δευτέραν
630 άναφοράν στό κράτος του άλλην μίαν ήμέραν.
Στα Ψαμαθ^ά τήν έδωκαν, πλην ήτον μουχτασάρι,
δχι καθώς ή πρώτη τους με δφος μουφασάλΐ'
άλλα κ^αύτήν ό βασιλεύς έςω πάλιν εύγάνει
ιυ. 23
— 354 —
χαΐ ιχαλέ στην Ύψηλήν Πόρταν πάλιν την χάνει.
63δ Έξέδωχεν ούν όρισμόν το Ύψηλόν Δεβλέτι
γ,ιό σεχισλάμ Δουρη-ζαδές τδχαμεν ίσαρέτι
χαΐ τεσσάρας διώρισε δε^3λέτζε-ούλα|ΐάδες
και τρεΤς άπ' τους ριτζάλιδες (δυό ήτον μουβελλάδες),
γτ^ά να χοιτάξουν τον νιζαν ορθώς, δχι άκρίτως,
640 Τωμ,αίων και Άρμένιδων χαΐ άδωροδοκήτως.
Τα δε όν(>ματα αυτών, ήτοι των ανωτέρω
έφέντιδών τε και κριτών τα βλέπεις κατωτέρω.
Τα δύο πρώτα που ιδης είναι των μουβελλάδων ,
τα άλλα δύο δεύτερα είναι μουδερρισάδων,
645 τά δ' δλλα τρία έφεςής εΤναι του ριτζαλιΌυ,
της Ύψηλης Πόρτας φημί, αύτου του Δεβλετίου.
Μεχμέτ -ΈμΙν-πασσα-ζαδές παγχέν Τούμελης έχων,
Μεχμέτ-ΤαχΙρ-έφένδης δε Ανατολής επέχων,
ό δε έμι'νης του φετβα Μεχμέτ-Τασιδ-έφένδης
6δ0 και ό χασάμι άσκερή ην Σουλεϊμοτ^-έφένδης.
Άπό δε των ριτζάλιδων ήν ό ρείζ-έφένδης,
δς Μεχεμμέτ έλέγετο Έμιν-Βαχιδ -έφένδης,
ό πρώην δευτερδάρης δε Γ^ουσούφ-Άγκ^άχ-έφένδης
κάΙ ο έμίνης τερσχανέ Αχμέτ- Άζιζ-έφένδης.
655 Άφ' ου ουν διωρίσθησαν ούτοι οι μουβελλάδες,
οι μουτερρίσιδες φημί, ριτζάλ|α-ούλαμάδες,
διεμηνύθημεν κήμεΓς ο{ πάμτττωχοι Τωμαΐοι,
ομοίως και οι πλούσιοι βάρβαροι ΆρμεναΤοι,
Γνα έκλέζωμεν κχαί δυό φυλαι πληρεξουσίους•
660 εκάστη άπ' το γένος της πέντε και δχι πλείους.
Έδιωρίσθησαν λοιπόν έκ μέρους ημών έξη
και εΙς την Πόρταν στάλθησαν έπΙ τη διαλέξει
ό κύριος Γεράσιμος πρώην θεσσαλονίκης
(δστις, καθώς προείρηται, κατάγεται έκ Κρήτης),
665 ό Ικονίου Κύριλλος χοΐ Άγιοταφΐται,
Προκόπιος, Μητρόφανες, αμφω ΆνατολΓται,
— 355 —
ό Φάχρ επιλεγόμενος Χάννας, ήτοι Γ^αννάχης-
χ^ ό Καστρινός ην μετ' αυτών κύριος Νικολάκης.
Έχ μέρους Αρμενίων δε πλήθος μεν έσυνήχθη,
670 άλλ' οΐ επτά παρέστησαν (τό πλήθος άπεβλήθη)•
Έδι'ρνελης λεγόμενος Πογώς ό βαρδαπέτης,
' σαρράφιδων ό κεχαγιάς ήν τότ' ό Καραπέτης,
ό Ουζοΰν Άρετουν-όγλοΰς σαρράφης Ώβανέζης,
6 μπαρουττζή δε χάλφασι δ μάστρο -Άραχτ,έλης
675 Κιλτζόγλους ό Κατόλιχος, σαρράφης ό Αντώνης,
ό του Κεβόρκη δε υιός σαρράφης ό Κιρκόρης,
Τιγκιρ-δγλου-γ^αζιτζισή λεγόμενος Μινάσης•
αν είναι και Κατόλικος, 'Δρμενην νά λογιάσης.
Άφ' ου δε παρεστάθημεν δλοι εΙς τό μετζλήσι,
680 μας έδωκαν τήν δδειαν καΐ εϊχομεν καθίσει.
"Αρχησεν ουν Έμιν-πεις πρώτος νά έκθειάζη
τδν ανακτά σουλτάν Μαχμούτ και νά έγκωμιάζη,
και λέγει " ΕΓναι προσταγή ϊνα θεωρηθώσι
οι μεταςύ νιζάδες σας κέννόμως νά λυθώσι ".
685 Έπειτα μας ήρώτησεν έάν έκλελεγμένοι
ήμεθ' από το γένος του καθ' εΤς, διωρισμένοι.
Ήμεΐς ουν άπεχρίθημεν " Έβετ έφένδιμ, ναίσκε ""
οί δ' ΆρμεναΤοι εμπαλιν ** Χάϊρ, έφένδιμ• δσκε "•
ήμεθα γάρ έσνάφια, σαρράφηδες και γέροι,
690 αύτοΙ δε όκουμούσιδες, δλοι τους Καλόγεροι.
Γελάσαντες δε άπαντες κοινώς προς τούτους εΤπον
" Έσεΐς είσθε ανόητοι, δμοιοι με τόν λουπον
ριζαν έδώ δεν έχετε έσεΐς δια τήν πίστιν
ό μουραφας σας κρέμεται στον νόμον και στην κρίσιν
695 ΚαΙ ούτως ώμολόγησαν πως ε7ν' έκλελεγμένοι
κ^αύτοί άπό τό γένος τους είναι διωρισμένοι.
Το άρζουχάλι τους λοιπόν Έμιν-πεϊς εύγάζει,
και περνώντας στο χέρι του αρχησε νά διαβάζη•
ή δέ διάληψις αύτου και τά ζητήματα τους,
— 356 —
700 ή νά ειπώ /.αλλίτεραί τά άδιχήμΛτά του;,
ήτον ττώς τάχα ές άρχης ό Τάφος του Κυρίου
καΐ ή Άπο'/α&ήλωσις κ;ό τόπος του Κρχ^ίου *
χαΐ ή άγια Βηθλεέμ, ή Γέτλϊ]σίς Κυρίου,
χΐό τάφος εν Γεθσημα^/ξ μητρός της του Κυρίου.
70δ "Αυτά τά πέντε τάχατες ρηθέντα ζιαρέτια"
γράφουσι τά φερμά-^ια τους '^νά είναι μουστερέκια,
τά δ' άλλα δ^/τα έν ναω μέρη οικήματα τους
μόνοι νά τά όρί^ωσιν, ώς καθαυτά δικά τους•
ομοίως δε και τά λοιπά γένη δινδάαικά τους
710 νά είναι ολα ύπ' αυτούς, ωσάν γ;αμάκιά τους,
τά μεν ζιαρετκια'χια εχο^/τες ιστιράκεν,
τά δε λοιπά μέρη αυτών έχοντες ίστικλάλεν.
Άλλ' οι ΤωμαΤοι θέλουσιν ολα αυτά με |3ίαν
νά αποσπάσουν έζ αυτών δΐά την σφών κακίαν•
71δ διό στην άπουσίαν τους δλα των τά σενέτια
τερκηνι ταύτα έκαμαν διά νεφσανιέιια• •
μάλιστα εχουσι σκοπόν όπου τά ζιαρέτια,
δσον τά ίστικλάλικα, τόσον και μουστερέκτ^α,
δλα νά τους τά πάρωσι κι^αύτούς νά τους πετάςουν,
720 'κ^άπό την Ιερουσαλήμ δλους νά τους τινάξουν
διό κρυφίως έλα^ον παρά του ^^ασιλείου
εις το συμ^3ε^ηκός αυτό τώρα του γ;αγκινίου
χάτι-σερίφι ύψηλόν κα_ι αδειαν νά κτίσουν,
τόν Καμαμέν μόνοι αυτοί νά τόν μερεμετίσουν".
725 Αύτου λοιπόν του ορισμού τό κάΐδι του ζητουσι
νά γένη ρέφι και τερκίν ^, Κ^αλλο παρακαλουσι*
'*Νά έκδοθη ^3ασιλικόν προσκυνητών φερμάνι
κάθε γένος τά μέρη του ςεχωριστά νά κάνη*
τά ϊδια τό ϊδιον, μέ συντρόφευαν δε τ' άλλα.
730 δλα τά μουστερέκικα μικρά τε και μεγάλα".
Ταύτα έδιελάμ^ανεν αϋτ' ή αναφορά των
* Ήτοι ό άγιος Γολγοθάς. — * Ήτοι νά χαταργηΗτ; χα• νά άχορωθ^.
— 357 —
αυτά ην τά ζητήματα τάχα ώς δίκαια των.
Λοιπόν άπ' τ>ν Έμ1ν-πε? άφ' ου αυτή διαβάσ&η
χαΐ δλο τό μετζλήσιον άφ' οδ τήν ήκροάσθη,
735. λέγει πάλιν Έμ1ν-πε?ς με γλώσσαν τήν γλυχεΐαν
και με φωνήν τους έρωτα επιεική, πραεΐαν
" Τι είναι το μεράμι σας, ώ φίλοι ; τί ζητεΤτε ";
Ό βαρδαπέτης δε Πογώς πρώτος απολογείται"
" Έφένδιμ, τά ζητήματα ημών και τό μεράμι
740 τό άρζουχάλι μας αυτό δλα δήλα τά κάμει".
" Εκείνο " λέγ' ΈμΙν-πεις " έγινε κιραάτι•
άλλα καθ' ιερόν ημών νόμον και σεραάτι
πρέπει να κάμ' ό δαβατζής έκ στόματος ίκράρι,
μήπως ό εναγόμενος κάμη αυτά ίνκ^άρι*
745 και διά τούτο θαρρετά λέγετε, ομιλείτε•
συστάλθημεν, φοβήθημεν δστερον μήν είπήτε*
δσα άν 8έλετε έσεΐς, στον μαζπαταν περνούμε ν,
και δσα άν δεν θέλετε, ήμεϊς δεν τά περνουμεν
άν ^ατά λάθος δε έσεΐς δλλ' άντ' άλλων ειπήτε,
750 πάλιν ήμεΐς τά σβυνομεν έσεΓς μή συσταλθήτε•
μ' δλον τούτο προσέχετε καλά είς τάς προτάσεις,
ύστερον νά μήν έχετε παράπονα, προφάσεις".
"Αρχησε τοίνυν 6 Πογώς νά λέγη, νά προβάλλτ],
δσα κτ^άν διελάμβανεν ο(ύτό τό άρζουχάλι.
755 Παρέστησαν δε έν αύτώ ρέσμια και περγέλχα
καΐ πάντες ξεκαρδίσθησαν άπ' τά πολλά τά γελοία.
Τά εΤχον με διάφοραις μπογ3αΤς μπογ^αδισμένα,
ως μέρη τάχα χωριστά του καθενός γραμμένα.
Ήμεΐς δε άπεκρίθημεν " Έφένδιμ, άπορουμεν
εις δσ' αυτοί προτείνουσιν, ουδέν τι έννοουμεν
760 τό αληθές δεν στέκεται στους λόγους, στά σουρέτ^α,
ουδέ σ' αυτά τά ρέσμια, άλλα εις τά σενέττ,α•
άν εχωσι σενέτια, δς βγάλουν στό μεϊδάνι,
εϊτε χάτι-σερίφ έστιν, εϊτε απλώς, φερμάνι".
— 358 —
Τότε ουν έρωτήθησαν, δν εχωσι σενέτ^α,
765 αύτοΙ δε άπεχρίθησαν πώς έχουν μόν' σουρέτ^α,
τά καθαυτά δε εχουσι στο Γκούτ-σερΙφ σταλμένα*
έχει τά χατ-σερ(φια είναι πεφυλαγμένα.
Λέγονται γχουτ άρμενιστί τα χρήματα τα άσπρα•
μ' αυτά οί μαύροι ηλπιζον τήν της δουλείας των πάστρα.
770 ΚαΙ οδτως εο-^άΚα^ τινά των σουρετιών σουρέτια,
κρατούντες τα μ' εύλάβειαν ως καθαυτό σενέτ^α.
Άλλ' δμως οΐ έφέντιδες δεν πρόσεζαν τελείως
σαύτά ώς δικαιότατοι καΐ φρόνιμοι ομοίως,
κ^όπίσω τους τά πέταξαν και προς ήμας γυρίσαν
775 " Ποίαν δίδομ' άπόκρισιν προς ταύτα " ερώτησαν.
Ήμεΐς δε έχοντες μαζή δλα μας τά σενέτ^α,
χάτια δλα γκερτζεκτέν, δχι ίσα σουρέτια,
άκτιναμέν "Ώμερ-Χαττάπ και χάτι του καδίμη,
του της Αιγύπτου άλωτου, φημί σουλτάν Σελίμη,
780 και του υίου του Σουλεϊμάν εκείνου του κανόνη•
δν πώ και δλλα πάμπολλα, τ' αυτί μου δεν ιδρώνει.
Αυτά λοιπόν έτυηραμεν μετ' άκρας εύλαβείας,
μετά φωνής δέ ταπεινής εϊπομεν και πραείας*
'' Έφένδιμ, δν αποκριθούν γ^ά λόγου μας σουλτάνοι
785 καΐ βασιλείς τρισμάκαρες, στους φίλους μας δεν φθάνει;
ΑύτοΙ ας τους αποκριθούν εκ μέρους έδικου μας,
αύτοΙ άς είν' επίτροποι δλου του μιλλετ^ου μας".
Κι,άμέσως ταύτα δώσαμεν εΙς χείρας τάς ιδίας
εκείνου του Έμιν-πεί άνευ πολυλογίας.
790 'Ό δέ εκείνα ασπασθείς εθηκε τω μετώπω,
μετά χαράς μεγάλης δέ ηλειφε τω προσώπω,
καΐ έπειτα άνέγνωσεν εκείνα με ντικάτι,
καΐ μάλιστα τό του ΣελΙμ ευλογημένον χάτι.
ΚαΙ εΤπον τοις Άρμένιδες• " Έσεΐς λαλείτε χάλτια,
795 Τωμαΐοι δ' αποκρίνονται μέ τά παρόντα χΛτια•
άούζου πιλλά χάρφι εν λάθος είναι νά πουμεν
— 359 —
εις τα τοιαύτα χάτ^α ποσώς δέν ήμπορουμεν
αν έχετε λοιπόν χέσεις παρόμοια σενέτια,
τέτοια ισοδύναμα, δχι δμως σουρέτ^α,
800 ευγάλετέ τα, δείξατε, άντιπαραταχθητε,
γιατί μ' αυτά που δείξατε, δουλειά δέν χατορθουταΓ
ΑύτοΙ δέ πάλιν ελερν πώς εΐν' απεσταλμένα•
εΙς τα Ιεροσόλυμα είναι πεφυλαγμένα.
Λοιπόν τους άπεκρίθησαν• "'Άς γενούν δερχχενάρι*
805 ήμεΐς χαΐ είς τους χώδιχας εχομεν ίχτιπάρι".
ΔύτοΙ πάλιν τους ελεγον δέν εΤναι γεγραμμένα,
μήτε είς τά χαλέμια είναι χατεστρωμένα.
Οί δέ χριται εΤπον ήμϊν "Μά χαι οι Άρμεναΐοι
ραγιάδες εΤναι χαι αυτοί, καθώς καΐ οί Τοομαΐοι-
810 ξεχωριστά δν χάμωσι και ούτοι μεραμέτ^α,
τί προξενούν οί άθλιοι είς τ' άλλα τά μιλλέτ^α";
Ημείς δέ τους έλέγομεν " Έφένδιμ, στοχασθητε*
τό δίκαιον οφείλετε νά ύπερασπισθ^τε.
"Ολα τά χατ-σερίφια ημών διαλαμβάνουν, .
815 πώς τ' άλλα τά μιλλέτια δέν εχουσι νά κάνουν
άπ' τόν ναόν του Καμαμέ, μήτ' εξω, μήτε μέσα,
άλλ' είναι και γ^αμάκια, καθώς τό γράφει μέσα
ό ϊδιος άκτιναμές καΐ τά λοιπά σενέτια*
μ* όλον τούτο τους κάμνομεν μουσααδέ ραγέτ^α
820 και πάλιν δέν μποδίζομεν αυτών τό ζιαρέτι.
ΑύτοΙ δμως, ώς βλέπετε, ζητούν καΐ μερεμέτι".
" ΉμεΓς γ^αμάχ^α ουκ έσμέν, ε?πον, άλλα μιλλέτι
καλίτερον άπό έσας μέ θεΓον Ιναγχέτι,
και ημπορεί τό γένος μας νά ανοικοδόμηση
825 τόν Καμαμέ όλόκληρον, έκ βάθρων νά τόν κτίση".
Λέγει τους ό ΈμΙν-πεΓς• "Πώς έχει τό κουδρέτι
μόνος ένας σαρράφης σας καΐ δχι τό μιλλέτι
νά κτίση δνα Καμαμέν όλόκληρον τό ξευρω*
δίκαιον πλην δέν έχετε, ούτε μπορώ νά ευρω*
— 360 —
830 σφοδρότατα προστάζει γαρ 6 βασιλεύς χαΐ χάνης
έχεΐνος ό αείμνηστος κάνοντας Σουλεϊμάνης
το μεραμέτι-χιλισα νά έχουν οι ΤωμαΓοι,
δχι δε δλλαι αϊ φυλαί, τ) άλλοι Ευρωπαίοι".
Ενόσω δε έλέγομεν ημείς αυτούς γιαμάχ^α,
835 άπ' το χεφάλι ήθελον να ρίψουν τά καλπάχι^α,
χαι ελεγον πώς και αύτοΙ εΤχον άπ' τόν Χαττάττη
άκτιναμέν, πλην έξ ημών τών φθονερών έκλάττη.
"Οθεν τοις άπεκρίθημεν "Τοΰτο με ευκολίαν
φαίνεται κ^άποδείκνυταΐ' δεν έχει δυσκολίαν.
840 Πρώτον 'Ομέρης ό Χαττάπ Ιλαβ' έχ τών Τωμαίων
την πόλιν Ιερουσαλήμ, δχι έξ Άρμενα ίων*
κι^δν εδωκεν άκτιναμέν στό γένος Άρμενα ίων,
γτ,ατι γράφει Σωφρόνιον, δνομα τών Τωμαίων;
ετι δε έξ ονόματος τα δλλά τά μιλλέτχα
845 προστάζει, δταν έρχωνται δια τα ζιαρέτ^α,
νά δίδουν ως γι,αμάκια Τωμαίων πατριάρχη
άπό εν δράμι άσιμ^ου, ως τούτων κυρίαρχη.
Λοιπόν πώς σας τόν κλέψαμεν, δεν μας τό έξηγεΤτε;
και πότε σας έδόθηκε; δεν μας τό ιστορητε";
850 Άφωνοι ουν απέμειναν καΐ κατεντροτπασμένοι
οι βάρβαροι, επίβουλοι, δλοι κατη'σχυμμένοι•
μας εΐπον δ' οί έφέντιδες' " Έσεΐς αυτούς άφητε*
δσα ημείς σας λέγομεν, αυτά συλλογισθητε*
τό μεραμέτι Κάμαμε και δλα τα ταμίρ^α
855 δικά σας είναι αφευκτα κτ^δλα τα μοναστήρια:
άλλα κι,αύτοί δς κάμνωσιν, ως πάλαι, ζιαρέτι•
δώσετε καΐ τά μέρη των, κάμετε τους ραγ^έτι-
καθώς τά εΤχον άπ' αρχής, πάλιν ας τοις δοθώσι,
μόνον δια νά κάθηνται νά μη σας ένοχλώσι,
860 και ταύτα μ' εύχαρίστησιν τών δυό σας αμφοτέρων
και κατά συγκατάθεσιν νά γένουν έκατέρων".
ΊΊμεΐς δέ έννοήσαντες πώς τέτοιον νιζάμι
— 361 —
θέλει δο&η εις τόν νιζαν καΐ τούτο εΐν' μεράμι,
εΐπομεν δτι στεργομεν νά εχωσι χαΐ πάλιν
865 τά δσα εΤχον άπ' άρχης, χωρίς προσθήχην δλλην,
χωρίς νά έχουν ίλακαν άπό τό μεραμέτι,
χωρίς νά χυριευωσι χανένα ζιαρέτι•
τά μέρη μεν τους δίδομεν μόνον προς χατοιχίαν,
εις δε τά προσχονήματα δέν έχουν έξοασίαν
870 μόνον νά χάμνοαν εις αυτά ά(ντζε-ζιαρέτ|α,
χαθώς κ^ίΐ τά επίλοιπα χάμνουσι τά μιλλέτ^α*
ξεχωριστά δε νά γράφουν τά μέρη εν προς ένα,
τά πάντα έξ ονόματος νά εΤν'. διωρισμένα,
γτ^ά νά μήν λέγουν δστερον, χότττουν παλάβραις δλλαις
875 χαι εχομεν τρεχάματα, άλλαις χαινούρ^αις ζάλαις.
Και ετζι μ' εύχαρίστησιν του γένους των Τωμαίων
χαι χατά συγχατάθεσιν το•3 γένους Άρμεναίων
τά εγραφεν Έμιν-πείς δλα μέ τ' δνομά τους
τά μέρη που έ(Γ:έρξαμεν χαΐ τά οΣχήματά τους•
880 γράφοντας δε τά διάβαζε, συχνάχις τους ρωτούσε,
δν ταγραφέν, ως θέλουσιν, δν τους. ευχαριστούσε,
χτ^δλοι συμφώνως εδιδον ταχρίρ, όμολογίαν,
δτι συγχατατίθε^^αι, έχουν εύχαριστίαν.
Άλλ' δταν έπροβάλαμεν τό νοΐχι νά μας δώσουν,
885 τοσούτων χρόνων (τζαρέν νά μας τόν εκπληρώσουν
διά τό μοναστηριον έχεΐνο των Γκ^ουρτζήδων,
που είχαν δώσουν οί αύτοΙ εις χεΓρας κ^ουλχανήδων,
μας παρακίνησαν πολλά τότ' έπί μετζλησίου,
διά νά βαζγκεστήσωμεν άπό του ενοικίου, •
890 λέγοντες '^Τό μιλλέτι σας ίχγίδς δέν θΑει γένη,
και παραιτήσατε λοιπόν αυτό ετζι δς μένη".
Ήμεΐς δε βλέποντες αυτούς που μας παρεκινουσαν
μέ τρόπον πολλά ευμορφον; σδν νά παρακαλούσαν,
άποκριθέντες εΐπομεν, πώς €Διά Δεβλετίου
895 χατηρι βαζγκεστίζομεν του τόσου ενοικίου,
— 362 —
δχι διά χατηρι' τους, γ^ατ' είναι δίχαιόν μας•
τό μοναστήριον αυτό εΓναι γ^αμάχιόν μ^ς".
Στό τέλος δε ΈμΙν-πεις μας είπε "Στοχασ&ητε•
εΙς τρεΓς ημέρας μεταςυ πάλιν συλλογισθητε,
900 χαι μετ' αύτάς νά ελθητε πάλιν να σας δτ^αβάσω
τον μαζβαταν του ίλαμ^οδ, μήπως χ^έγώ ξεχάσω
χανένα έξ ων εΐπετε, δια νά τό προσθέσω,
διότι δεν τ* ανέχομαι νά σας παραπονέσω".
Και ούτω πάλιν έγινε συνέλευσις μεγάλη•
905 συνηλθον οι έφέντιδες καΐ δλο τό ριτζάλι
χχάνέγνωσεν ΈμΙν-πέίς δλον του τό !λάμι
άβούλλωτον κέρώτησεν, αν εΤν' χατά μεράμι*
χαι πρώτον ώμολόγησαν δλοι οι Άρμεναΐοι,
ευχάριστοι πώς έμειναν, ομοίως χοί Τωμαΐοι,
910 χαΐ έπειτα βουλλώθηκεν, ως εθος, έσφραγίσθη,
χαΐ τότε εις τό κράτος του εστάλη, έκομίσ&η.
Ήγέρθημεν ουν άπαντες κατευχο{ριστημένοι,
κάκεΐθεν διελύθημεν δλοι μας μαζωμένοι*
μάλιστα έν ω φεύγαμεν, εΐπεν δνα ριτζάλι
915 άστεΤόν τι κέγέλασαν δλοι, μικροί μεγάλοι.
** "'Ώ φίλοι, δν μ' ακούσετε έσεΓς οΐ Άρμεναΐοι,
έλατε δλοι σας κοινώς* νά γίνετε ΤωμαΤοι,
διά νά λείψουν άφ' υμών καυγάδες και νιζάδες,
νά ήσυχάσωμεν κήμεϊς άπό τους μουρραφάδες".
920 Ό μουρραφας δέ άρχησε τέλη του ίουλίου,
και μόλις τέλος Ιλαβεν αρχάς του σετττεμβρίου•
πλην μή νομίσης, φίλε μου, πώς μ' Ιν μόνον μετζλησι
δλα έκατωρθώθησαν, με μίαν μόνην κρίσι.
Πέντε μετζλήσια Ιγιναν, μεγάλα, κορδωμενα,
925 κχδν έλειπε τό δίκαιον, τά εΐχαμεν χαμένα*
άλλ' δμως οι αύθένται μας δεν αδιαφορούσαν,
άπό τό δίκαιον ποτέ δεν έπαραστρατουσαν.
Ήμεΐς ουν δς άφήσωμεν αυτούς κ^ας πορευθώμεν
— 363 —
χαΐ 6 μαχαριώτατος τί κάμνει δς ίδωμεν.
930 Ούτος θαρρείς άμεριμ^^εΐ, τήν εροιαν μόν' έχει
του μουρραφδ, των μετζλιαηών, τά δ' δλλα παρατρέχει;
Κοντά σαύταΐς ταΐς λύπαις τοο, χοντά σαύταΤς ταΐς ζάλαις,
εΤχε καΐ αλλαις εγνοιαις, πάμπολλαις καί μεγάλαις.
Μαστόρους προητοίμασε χαΐ κερεστέν καΐ δλλα,
935 τά αναγκαία του πίνα, μικρά τε καΐ μεγάλα.
Ναυλώθη καΐ καράβιον δια τά φροντισθέντα
και εΙς αυτό έβάλθηκαν δλα τά προρρηθέντα.
Εις τό καράβι δε αυτό ήν τότε επιστάτης
6 καμαράσης ό γνωστός καΐ θερμουργός προστάτης.
940 Περί τά μέσα μίσευσαν μηνός του σεπτεμβρίου
και εις τό Κάιφα εφ&ασαν αρχάς του Οκτωβρίου,
κ' εκείθεν μ' άλλα Ιζοδα, με ακριβούς κηράδες,
στό Γ|άφα έκατήντησαν μέ άπειρους μπελ^άδες.
Της ^Ιερουσαλήμ λοιπόν δς π^άσωμεν τήν στράτα
945 κείς τον ναόν δς πάγωμεν νά δούμε τί μαντάτα,
τεχνΐται καΐ μαΓστορες δουλεύουν, ησυχάζουν,
ή πάλιν οι Αρμένιοι συγχύζουν, τους πειράζουν;
Μάθε πώς είναι προσταγή παρά των ηγεμόνων
ούδεις νά εμβη εις ναόν, έκτος έργάτων μόνων,
950 και οι τεχνΐται ήσυχα δουλευουσι και κτίζουν
καΐ οι αχρείοι έπαυσαν από του νά συγχύζουν,
διότι ό παγκάκιστος και ή αύτοκακία
Χασάν-έφένδης ό μουφτής πεσών έν άρρωστία
είς ήμερων διάστημα ολίγων διερράγη
955 και τήν ψοχήν έχρέμψατο, εις ''^^δου καθηρπάγη.
Έν ω δε τόν έττήγαιναν οΐ συγγενείς νά θάψουν,
εκλαιον οι Αρμένιοι. Και πως νά μήν τόν κλάψουν;
αυτόν γάρ εΤχον αύτουργόν ε?ς κάθε σκευωρίαν
καΐ δι' αυτοο τελείωναν τήν κάθε τους κακίαν.
960 Μετά τόν θάνατον δ' οίΐ)τοΰ τινές των εντοπίων,
ζορμπάδες και σεφίχιδες καΐ άλλοι των αχρείων,
— 364 —
με τόν 'Οτμάνην Άμπουγός ^ ήθελον συμφωνήσουν
χαΐ χατά του Πουσούφ-πασιδ ^ αυτοί ν' αποστατήσουν
δμως ή συμφωνία των έγνωσ&' εις τους αγάδες,
965 στον μουσελίμην χαΐ μουλλαν καΐ εις τους ούλαμάδες^
και τρόπω έδιέλυσαν αυτών τήν συμφωνίαν,
την ή ν έπρομελέτησαν καχήν άποστασίαν.
Και ταύτα μέν συνέβησαν μέσα του σετττεμβρίου,
στρατοπεδεύει δ' 6 πάστας έννάτη Οκτωβρίου"
97ϋ πρδς δν οι Άρμενόφραγκοι κάμνουσι σικτ^αγέτι,
.λέγοντες τδ Κουβούκλιον δεν θέλει μεραμέτι,
κτ^δσπρα πολλά τόν έταξαν πλην δεν εισακουσ&ήκαν
και ούτως οι αναίσχυντοι πάλιν έντροπ^ασθήκαν.
Λαβόντες ουν τήν αδειαν ημείς του Κουβουκλίου,
975 άρχήσαμεν να κτίζωμεν αυτό έκ θεμελίου ^.
Μέλλων δέ ό Γι,ουσούφ-πασιας πλέον ν' άναχωρήστ]
κ^άπό τήν Ιερουσαλήμ στό Στ^άμι να γυρίση,
αγάδες οι εντόπιοι θερμώς παρακολουσι-
νά τους άφήστ^ μερικόν στράτευμα τόν ζητουσι.
980 *Ό δέ λαβών άπό αυτούς εγγραφον βουλλωμένον
στό Κάστρον λίγον στράτευμα δφηκε δι^αλεγμένον
καΐ ούτως άνεχώρησεν, επέστρεψε στό Στ^άμι.
Αύτοι δμως τα χείριστα τότε μας εΤχον κάμει•
οί γάρ βρωμο -Αρμένιοι πάλιν δεν ησυχάζουν,
985 πουγγία αναρίθμητα τοΐς έντοπίοις τάζουν
διά νά έφορμήσωσι και νά γιαγμαλαδίσουν
και τόν πιναν ει δυνατόν δλως νά εμποδίσουν.
Λοιπόν άντεπανέστησαν και εις ναόν ώρμήσαν
δυο μαστόρους λάβωσαν καΐ §να τουφεκήσαν
' Ούτος ήν οέχης, ήτοι πρωτεύων πολλών άλλων Αράβων της Παλαιστίνη;, έχων
πολλά ορεινά χωρία χαι χωμοπόλεις, ύποχειμ-ένας αύτφ έ-χοοσίως. — * Ούτος ην τότε
ήγεριών Δαριασχοΰ. — • *Αφ* ου χατεβίβοσαν οί ριαϊατόροι τήν στέγην του Αγίου Κου-
βοϋχλίου χαι τήν πα>.αιάν 6ρθθ(χαρ|Λάρωαιν, έ:άνη όλον το αγιον σπη>ναιον του ζωο-
δόχου Τάφου, 6(χοίως χαι όλον το Ι^α^^ος του Αγίου Κουβουχ>.ίου, εις λίθος χαι }λία
αυτοφυής πέτρα, ώς εν εύαγγελίοις* ην γάρ λελατομηριένον εχ πέτρας.
— 365 —
990 στον μήλ^γxα τόν έλαχαν, στον τόπον τόν άφηχαν,
κι^άφου τόν 6?>ανάτωσαν, δλοι έσκορπ^σθηxαν.
Ό δέ αποθανών ταστζής ήτον Ανατολίτης•
λέγετο χατζη-Γαβριήλ 6 δντως μαχαρίτης.
"Αλλοι στον ϊδίον ναόν τα μάρμαρα τζακίζαν,
995 άλλοι τά των πατέρων μας χελλτ^ά γ^αγμαλαδιζαν,
άλλοι πάλιν έπήδησαν μέσα στο μοναστήρι
(τόν δραγουμάνον γύρευαν κάλφαν καΐ μοαμπασίρι),
και δραγουμάνοϋ τζάκισαν ενός όδα τήν θυραν
και 8σα ήτον έν αότω δλα τοδ τά έπηραν.
1000 "Άλλοι πάλιν άπ' εζωθεν τοαφέκι έκτυπησαν
και τοδ όδα ποϋ κάθητο τήν πόρταν έτροπήσαν,
καΐ τό μολύβι πέρασε μέσα στην μαζιλάραν.
'^Ας συμπεράνη ουν^κα&εις έκείνην τήν τρομάραν.
"Αλλοι δέ γ^αγμαλάδιζαν τά δλλα μοναστήρια
1005 και βέβαια τά εκαιον, δν δεν ήτον χ^αβκίρ^α,
και εΐχασιν άπόφασιν δλα νά τά χαλάσουν
καΐ τους πατέρας σύμπαντας σχεδόν νά θυσιάσουν.
"Οθεν έκ των πατέρων μας δλλοι μεν έκρυφθήκαν
κ^άλλοι μακράν κι,άλλοι έγγυς εφυγον, σκορπισθήκαν.
1010 Ό δραγουμάνος δντας δέ κατακεκρατη μένος,
από ποδάγραν πρό καιρού κατακυριευμένος,
δχι νά φυγή, νά κρυφθη καΐ νά αναχώρηση,
άλλ' ούτε καν έδύνατο όρθιος νά πατήση.
Αοιπόν οι δούλοι δλκοντες, βαστάζοντες έπ' ώμων,
1015 εις άλλον τόν κατέβασαν όδαν με πολύν τρόμον,
έξ ου 6 δουβαρτζήμπασης χατζή-Λάζος τόν πήρε
και σηκωτόν στους ώμους του στου κάλφα τόν επήγε,
κάκεΐθεν τόν κατέβασαν εις άλλο σπήτι πάλιν
και άπ' έκεΤ πάλιν άλλου, κάκεΐθεν άλλου πάλιν
1020 εκείθεν δέ διά νυκτός εΙς τήν Ταμάλλαν ^ φεύγει
* 'Ραμιάλλα είναι χωρίον χριστιανικόν, άττεχον της Ίερου9αλή{ΐ. στα^ίους έξήχοντα,
/)τοι τριών ωρών διάστημια•
— 366 —
ήμεθανής, πλην εμεινεν δως όπου να ευγη.
Ό μπέϊς καΐ ό χάλφας δέ άλλου έφυλαχθηκαν,
και ετζι μόλις γλύτωσαν και μόλις έσωθήκαν,
διότι δν τους τύχαιναν, βέβαια τους σκότωναν
1025 έξάπαντος τόν θάνατον κοί τρεΤς δεν τόν γλύτωναν.
Οί δ' άποστάται οι κάλοι μέ τ' άρματα γυρίζαν,
άλλους μεν έξεγύμνωναν, δλλους δ' έφοβεριζαν,
λέγοντες """Αν δεν βγάλετε το στράτευμ' άπ' τα κάστρα,
έξάπαντός σας κάμνομεν δλους θυσία, πάστρα".
1030 Ό Πέτρας 6 επίτροπος κι^αλλοι άρχιμανδρΐται,
ήτοι ό κυρ Γεράσιμος κιδλλ' Άγιοταφΐται,
προσέδραμον εις τόν . μουλλαν, μουφτην και τόν νακίτυη,
και εις τόν σέχ-Άμπουσοουτ και Μεχεμμέτ Γί,ακούση ^•
εκλαιον, καθικέτευον, έλεος τους ζητούσαν,
1035 δύο ημερονύκτια εξω έξενυκτουσαν*
εκείνοι δέ στα στυητια συνόδους έκροτουσαν
τίς ϊξευρε τί έψηναν και τί έσυμφωνοΰσαν,
μόν' ελεγον συστέλλονται κέκεΐνοι τους φοβούνται•
διό και τρόπους σωστικούς να ευρουν συλλογουνται,
1040 και τέλος μας έπρόβαλον πώς μόλις έφευρηκαν
ένα και μόνον σωστικόν τρόπον έστοχασθήκαν,
ήτοι να δώσωμεν αύτοΐς ημείς όμολογίαν,
της κρίσεως χοτζέτιον, δτι εις διορίαν
τριάντα μίαν ήμερων να γράψωμεν εν γράμμα
1045 προς τόν πασι^αν της Δαμασκού να βγάλη έν τω δμα
δλον τό στράτευμα αυτό που έχει εις τα κάστρα•
εΐ δέ δέν ευγει άπ' έκεΐ, να κάμουν ήμας πάστρα.
Ίδές τρόπον σωτήριον, ίδές παρηγορίαν
ακόμη γτ^ά νά ζήσωμεν, μας δίδουν διορίαν.
1050 Άπελπισθέντες ουν ημείς έττηγαμεν στην κρίσιν
κέκλαίομεν ποταμηδόν δάκρυα σαν την βρύσιν.
* Ούτοι οί δύο έλογίζοντο παρά τοίς Ίεροσολυμίταις έβλιάδες χαι χ«ραμ.έτ-σα-
χ(Χ{Λπίδες.
— 367 —
Έν ω δέ αύτοΙ Ιγραφον έχδΐνο το χοτζέτε
χαί τ]})6λον νά πάρωσιν άπό ήμδς σενετε,
ανέλπιστα έλύτρωσεν ήμας έκ των χαχίστων
1055 θεός ό παντοδύναμος χέλπίς των ανέλπιστων
ό ήγεμών γάρ Δαμασχου ^ προεπιγνούς τα πάντα,
τα δσα διεπράξαντο, καΐ δλα τά συμβάντα,
ευθύς τον άρχιστράτηγον κράζει Άμπουζαρίαν
και στέλλ' εΙς Ιερουσαλήμ κρυφίως και μέ βίαν
1060 δς Μεχεμμέτ έλέγετο, Αφρικανός '^ τόν τόπον,
περίφημος, επαινετός στά έργα καΐ στον τρόπον.
Αίφνης δ' αυτός έπιδραμών, χωρίς νά τό νοήσουν
οι άποστάται και κακοί ταΐς πόρτ(?[ΐς νά μήν κλείσουν,
ευρέθη μέσα έξαφνα, χωρίς όχλ(3ίγωγίαν,
1065 χωρίς νά πάρη εϊδησιν κανένας ούδεμίαν.
Άλλ' δντες εΙς τόν Μεχκεμέν ηχούσαν πώς έμβήκαν
στρατεύματα και έφυγον, δλοι τους έκρυφθήκάν
δμως είς μάτην κρύφθηκαν, γ^ατι τους ξετρύπωσαν,
και δώδεκα μεν έπληξαν, τους δλλους δ' έσκοτώσαν
1070 και ούτω πάσα έλαβεν ή πόλις ήσυχίαν
και οι μαστόροι άρχησαν οίκοδομήν τήν θείαν.
Ή δ' έπανάστασις αυτή αρχησε δεκεμβρίου
δεκαεπτά δως οκτώ του Ιανουαρίου*
έξαφνα δέ έφύτρωσαν εσπέρα τη ιδία,
1075 καθ' ήν τό πρωί εγινεν ή αιματοχυσία,
Μεχμέτ -αγάς, του μπεϊλικτζή λέγω ό χαζνατάρης,
Ματθαίος πρωτοσύγκελλος τεπτήλι ώς Τατάρης*
δς έφερε μεθ' έαυτου ^να καινούρ^ον χάτι
κευθύς τό πήγε στον μουλλαν έγινε κιραάτι.
1080 Είχε δέ κ^^δλλον όρισμόν δεύτερον του χατίου*
αυτό δέ διελάμβανε περί του καϊδίου,
ϊνα τό χάτι δηλαδή κάιδι γένη εΙς δλα
τά των κριτών σιτζίλια, χωρίς καμμίαν φόλα.
* Έλβγετο Γχιέντζ-χατζή-Γιοοσούφ-πασιας. — ' "Ητοι Μοογριπλής βαρ^αριχώτερον .
— 368 —
Πρώτον ουν άνεγνώσθησοτ^ χαΐ χάιδι έγινηχαν
1085 εις τά Ιεροσόλυμα πρώτον ένεργηΐ^ήχαν,
ύστερον δ' 6 Μεχμέτ-αγας τά πήγε εις το Σάμι
καΐ εις τό "Άχρι έπειτα χάιδι γτ^ά να τά χάμτ].
Το νόημα κατάλαβα, φίλε, του φερμανιΌο*
ειπέ μοι πλην παρακαλώ την ενοιαν χατίου.
1090 Στην λέγω πλην ύπομονήν κάμε όλίγην ώρα,
διότι ήλθον γράμματα άπδ τό Γιάφα τώρα,
και θέλ' υπάγω να ιδώ ταΐς νοβιταΐς ν' ακούσω
και στον ριτζ^α που μ' έκαμες θέλει σε υπακούσω.
Έβεβαιώθην τό λοιπόν, φίλε, έκ τών γραμμάτων
1095 τό πλέον έπιθυμητόν μήνυμα μηνυμάτων.
Χαίρω ουν και ευφραίνομαι κή λύτυη μου σηκώθη,
γχατι στό Πάφα εφθασεν, αισίως ευωδώθη,
εκείνος 6 Προκόπιος ό Άγιοταφίτης,
δν λέγουσιν Άράπογλουν, καίτοι Ανατολίτης *•
1100 τρεις ολόκληρους εκαμεν μήνας εν τη θαλάσστ[]
και δλοι τόν έκλαίομεν πώς εϊχαμεν τόν χάση.
Έκ Πόλεως έμίσευσεν εΤκοσιν Οκτωβρίου
και έφθασε τη είκοστη του Ιανουαρίου*
ήτον δε έφορος αυτός του τρίτου καραβίου
1105 και άναγκαΤα πράγματα έφερε του γτ^απίου-
δστις Κυρίου άρρωγη μέ τό καράβ' έσώθη
και εις τό Γτ^άφα εφθασεν, αισίως ευωδώθη.
Γέννημα δ' έστιν ό ρηθεις Ναζιανζού χωρίου ^,
καΐ δραγουμάνου τερμπιές κυρίου Άβερκίου '.
' ϊόν ρηθέντα οον Προ'χόπιον τω ^ώψπδ' ετει συμ-παραλαβόντε; οί γονεΐς αύτου
άπήλθον εις 'Ιερουσα}.ήρ. χάριν προσχυνήσεως, χαι οί μεν αφέντες :χύτόν, όχταετή σχε-
δόν δντα τότε, παρά τω χυρ *Αβερχίω δραγου(Χ3νω επέστρεψαν εΙς τά Ιδια* αυτός δέ
παιδαγωγήσας χαλώς έδιδάξατο τούτον την ελληνίδα φωνήν, πρό; δέ χαι την άραβ<-
χήν χαι τοορχιχήν δς λίαν ή|χΤν έχρησί|χεϋσεν εις την παροΟσαν ύπόθεσιν τών ^Αρριε-
ν ίων, ων τότε παρά τω (χαχαριωτάτω πατριάρχίβ Ιεροσολύμων χυρίω Πολοχάρπφ
ετών ως τριάχοντα τεσσάρων. — ' Χωρίον υπό ττ^ν μητρόπολιν Καισαρείας Καπαδο•
χίας δΐ2τελοϋν• την σήμερον δέ λέγεται Σινασόν. — • Ούτος ό ^Αβέρχιος ήν δραγοομά-
νος του εν Ιερουσαλήμ Πατριαρχείου, μοναχός χαι ιδιώτης χαλόγηρος, οΰτως εχπαλαι
εθους έπιχρατήσαντος είναι τόν δραγουμάνον τών 'Ρωμαίων χαλόγηρον.
-^ 369 —
1110 Το χατευόδιον αύτου λοιπόν μας έοηλουσαν
τα έζ 'ίόππης γράμματα χαΐ μας χαροποιούσαν •
"^Ας εχη οδν ό Κύριος δόξαν, έύχαριστίαν,
όπου μας τον έφύλαζεν ζώντα καΐ μέ ύγείαν.
Ούτος οδν, ως προείρηται, οντάς εις το μετζλίσι^
1115 ίξεόροντας καλλίτερα τα τρέςαντα στην χρίσι,
εστάλη έςεπίτηδες γ^ά να πληροφόρηση,
τα τρέζαντα στον μουρραφα να μας όμολογήση,
κι' αν χάμη χρε-'α νά στα&η κέδώ να όμιλήση,
ώς ιδεατός του δα|3α να μας συμ[3οηθήση.
1120 Άλλ' έπι την παράκλησιν και εις το ζήτημα σοα
ας ελθωμεν τώρα ήμεΤς και ανοιζε ταύτ^ά σου.
θέλεις Ιζεύρεις, φίλε μου, οτι μετά το τέλος
του μουρραφα, που έδωκε το των Τωμαίων γένος,
και μέ ριτζαν των δυο φυλών εγινεν εν Ίλάμι'
1125 έκεΤνο δ' ώς προείπομεν τότε εΤχον το κάμει
οι δύο άζΐέπαινοι έκεΓνοι ούλαμάδες,
ώς δντες τότε του δα|3α κριται και μου|3ελλάδες ^
Άφοΰ λοιπόν το έγραψαν κ;ι^έκ τούτων έσφραγίσ&η,
τελχίζι τοΰτο εγινεν, ένδον διεκομίσι)η
1130 στο κράτος τό ^3ασίλειον, γ;^ά να το θεώρηση
και αν το κρίνη δίκαιον νά το άποφασίση,
μέ το εύλογημένον του χάτι να το κυρώση
και μέ το χέρι του αυτό να έπι[3ε(3αιώση.
Έθεωρή&η τό λοιπόν καΐ νόμιμον εκρίθη
1135 κέπάνω στο ιλάμ' αυτό χάτι-σεριφ τρα|3ίχθη,
δτι κατά την ϊίίοκχί αύτου του ίλαμίου
νά γένουν δύο ορισμοί από του καλεμίου
και εις τα γέν' έκάτερα ές ϊσου νά δοθώσι
κι^άπαρα^άτως κατ' αΐΛΧο\}ς πλέον νά ένεργώσι.
1140 Κατά τό χάτι τό λοιπόν οι ορισμοί γράφθηκαν
και στό δΐ|3άνι-καλεμι κάϊδι αύτοι γένηκαν.
* Ήτοι ό Έμ.ιν-:ίεΊς %αΙ ό ΤαχΙρ-έφένδης.
ΠΙ. 24
— 370 —
Ήμεΐς αυτόν τόν όρισμόν στοχάσ&ημεν νά γίνη
χάτι-σερίφιον σφοδρόν, φερμάνι νά μην μείνη,
καΙ ούτως εις το κράτος του πάλιν διεκομίσθη,
1145 με χάτι πάλιν δεύτερον αυτό έπεσφραγίσθη•
άλλα προς τούτω χδτερον φερμάνι είχε γίνγ],
το χάτι εις τους κώδικας δλους κάϊδι νά γίνη•
δχι δε εις τους κώδικας μόνον των καλεμίων,
άλλη κείς τα σιτζίλλια λέγω των κριτηρίων
1150 της Κωνσταντινουπ(5λεως καΐ του Κουτσεριφίου
και εις τα αΚλα κα&εξής, Σ;^αμ{ου και Άκρίου.
Αυτούς λοιπόν τους ορισμούς εχω μεταφρασμένους,
στό τέλος του βφλίου δε ευρίσκεις τυπωμένους.
Τάς μεταφράσεις ουν αύτάς έσύ άφου διάβασης,
1155 καταλεπτώς τά τρέςαντα, φίλε, θέλει εικάσης.
Δεν είναι χρεία τό λοιπόν νά πονοκεφαλήσω,
έκ στόματος τά τρέςα^^τα νά σε πληροφορήσω.
Αυτά λοιπόν τά έγγραφα εΤναι όπου στάλθηκαν
έδώ με τόν Μεχμέτ-αγα και κάϊδι έγινηκαν
1160 δστις, καθώς τελείωσε τό μεεμουριέτι,
στην Πόλιν έπανέστρεψε κεφ&ασε σελαμέτι.
Άλλα θαρρείς πώς δστερον έκ τούτων των νιζάδων
έπαυσαν οί Αρμένιοι άπό των μουρραφάδων;
θαρρείς πώς ελόί|3ον κ^αύτοι τότε άπ' τό Δι^νι,
1165 καθώς ημείς έλά|3ομεν, έκεΐνο τό φερμάνι;
Αυτοί έμετανόησαν κ^αρχισαν και σκαλίζαν
πάλιν σταΓς πόρταις έτρεχαν, παντο!3 έτριγυρίζαν,
κήτοίμασαν άναφοράν τρίτην και ανέφεραν
στό κράτος του τό δίκαιον, και πάλιν πρετενδέραν
1170 γ^αμάκια, ταμίρια των εν ναω μέρων τους,
προτείνοντες τόν έρχομόν τάχα τών σενετ^ών τους.
Τό κράτος του δ' έπρόσταςε πάλιν νά θεωρήσουν
τόν τρέχοντα νιΐ^αν αυτόν, καλώς νά ερευνήσουν
δντας δε ό Έμιν-πείς τότε με άρρωστίαν
— 371 —
1175 κλινήρης καΐ κατάκοιτος μ' άσ&ένειαν βαρεΤαν,
να λάβγ) τήν ύγείαν του δλοι κοινώς πρόσμεναν
πώς θ' άποθάντ] εςαφνα, δεν το άπαντιχαΤναν
ό δσπλαγχνος δε θάνατος, καθώς τό συνειθίζει
εξ Γσοϋ νέους γέροντας δλοος να τους θερί^^Υ],
1180 ύστέρησ' άπ' το γένος μας τον θαυμαστόν εκείνον
κείς- δλους έπροζένησε κοινώς λύττην και θρήνον.
Λοιπόν έδιωρίσθησαν κι^ατίπηδες μαχσουσι
τους κώδικας εις τον χαζνέ δλοι να έρευνοΰσι,
καΐ έπ' αυτών ναζίριδες άλλοι διωρισθγ/αν
1185 ουδέν δμως κατώρθωσαν, μόνον που σκονισ&ηκα^λ
"Οθεν τακρίρι εγινεν άπό τών καλεμιών,
πώς κάϊδι δεν ευρίσκεται τούτων τών φερμανίων
άλλ' οι κακο-Αρμένιοι πάλιν παρακαλουσι
και κράτος τό βασίλειον πάλιν διενοχλουσι.
1190 "Οθεν δευτέραν προσταγήν τό κράτος του εύγάνει
και ιχαλέ τόν μουρραφδ στον σεχισλάμη κάνει.
Αοιπόν έδιωρίσθησαν κριταΐ και μου^ίελλάδες,
έφέντιδες, ριτζάλια καΙ άλλοι ούλλτ^αμάδες,
δια να θεωρήσωσιν ορθώς, άδωρολήτυτως,
1195 τόν μεταξύ ημών νιζαν και άπροσωπολήπτως•
ων πάντων τα ονόματα, κρινόντων, κρινόμενων
σ' εκείνα τα μετζλίσια και άπολογουμένων,
στό τέλος του |3ιβλίου μου τά εχω γεγραμμένα•
έκεΐ ευρίσκεις μέ ρυθμόν αυτά τετυπωμένα.
1200 Πάλιν ουν παρεστάθημεν έπι του Διβανίου,
ή δέ αρχή έγένετο εβδόμη άπριλίου.
"Άρχισαν ουν Αρμένιοι πάλιν τάς φλυαρίας,
τα πρώτα τους ζητήματα πάλιν μετ' αηδίας,
καΐ δδειαν έγύρευαν γ^ά να μερεμετίσουν,
1205 εις τόν ναόν του Καμαμέ τα μέρη τους να κτίσουν,
κευγαλαν εν σαχτέδικον φερμάνι ως σενέτι,
πώς είχαν κάμ' ενα καιρόν και ούτοι μεραμέτι,
— 372 —
και πώς αί όίλλαι αί φυλαΐ εΐναε στους Άρ{ΐεναίοι>ς
ταπηδες χαΐ γ^αμάκια '^^ζοχι εις τους Τωμαίους•
1210 ήμεΤς δε άνηρέσαμεν αυτό τους τό φερμάνι
με χατ-σεριφιον σφοδρόν σουλτάν του Σουλεϊμάνη^
δπερ διά ταμίρια οϋτω διαλαμβάνει,
πώς ουδεμία τών φυλών δύναται να τα χοτ^Υ]•
μόνον Τωμαΐοι εχουσιν αδειαν γι^ά να κτίσουν
1215 εΙς τον ναόν του Κάμαμε και να μερεμετίσουν,
ομοίως κ;^αλλαι αϊ φυλαΐ να εΤναι τών Τωμαίων•
ταπηδες και γι^αμάκια, δχι τών Άρμεναίων.
Προς ταΰτα κοί έφέντιδες εΐπον με στόμα ενα•
" Αυτά όπου προτείνετε ην προθεωρημένα,
1220 και περί τούτων έγιναν ιλάμια και χάτ^α•
λοιπόν αυτά που λέγετε είναι πλέον ώς χάλτ2α^
καθότι προεστέρξατε με ευχαρίστησίν σας
και πάντα τότε έγιναν κατά τήν θέλησίν σας".
Αύτοι δ' έπρότεινον ταύτα κέζήτουν μερχαμέτι
1225 και του φετίχ -σου?ντάν Σελιμ ευγαλαν εν σενέτι
και εις τό μέσον έστησαν ρέσμια και περγέλ2α
και πάλιν έπροϊένησαν εις τους ορώντας γελοία.
"Ομως αυτά δεν εϊχασι, καθώς πρώτα, χαρτένια,.
άλλ' εις αυτόν τόν μουρραφα ήτον μουκαβαδένια,.
1230 ψηλαφητά και φουσκωτά, εόμορφοκαμωμένα,
κοι δούλοι έπι κεφαλής τά εΤχον σηκωμένα.
Λοιπόν διά τά ρέσμια πολλοί μεν ρωτήθηκαν,
χατζηδες και προσκυνηταΐ ημών, κ^άποκριθηκαν^
άλλ' ό κυρ Αθανάσιος ό Άγιοταφίτης,
1235 του Ιεροσολύμων δε θρόνου αρχιμανδρίτης,
ερωτηθείς άπέδειςεν, δτι δεν ομοιάζουν,
πρωτότυπα καΐ ρέσμια καθόλου δεν τεργ^άζουν^
και ούτως οι έφέντιδες άρχισαν νά θυμώνουν
κοί 'ΛρμεναΤοι παρευθύς τά ρέσμια σηκώνουν
1240 πλην παντελώς δέν έπαυσαν ζητούντες ίναγέτι,.
— 373 —
νά το5ς δοθ^ το5 Κάμαμε δλον το μεραμέτ^.
Τους είπον κοΐ έφέντιδες• 'Άοιπόν να τον χρημνίση
τον Κάμαμε τώρα αύτάν καΐ να τόν ξανακτίση
τό γένος υμών θέλετε"; αυτοί δ' αποκρίθηκαν
1245 "εβετ έφένδιμ". Οι τρελλοί δμως έπ^ασ8ηκαν,
διότι δλ' έγέλασαν ει; τήν άπόκρισίν τους
καΐ δλοι τους περίπαιζαν δια τήν ζήτησίν τους.
Οι δε πάλιν αναίσχυντα 'πρόβαλον του Σελι'μη
εκείνο τό σαχτέδικον χάτι, τό του καδίμη,
1250 και με αυτό πρετένδεραν νά υπερασπισθώσι
είς τα αυτών προβλήματα και νά είσακουσθώσι*
δπερ ήτον σαχτέδικον, δόλω έκδεδομένον,
άπ' τό δικόν μας καθ' αυτό ωσάν άντιγραμμένον ^
"Οτι δεν ήτον τέτοιον δλοι τό έγνωρίσαν,
1255 κριται αύ&ένται και λοιποί* άλλ' δμως έμπουκτίσαν,
και θέλοντες νά δώσωσιν εις τον νιζα καράρι
μας βίαζον νά κάμωμεν εις τοοτο ίχτιμπάρι,
λέγοντες πώς τό ελαβον αυτοί μέ ίναγέτι
και κα&' αυτό του κράτους του ην αληθές σενέτι.
1260 "Καθώς τό εδωκ' εις έσας, τό γένος των Τωμαίων,
ομοίως αυτός έδωκε καΐ εις τώ ν Άρμενα ίων".
ΉμεΓς δε βλέποντες αυτά έδώκαμ' άρζουχάλι,
δπερ προητοιμάσαμεν ωσάν άρζιμαχζάρι^
οατινος την μετάφρασιν ευρίσκεις γεγραμμένην
1265 (στο τέλος εχω και αυτήν μέ τδλλα τυπωμένην)•
* Ούτοι οι χάχιστοι »αι δόλίοι, έχοντες προ πολ)νθϋ χαίρου κακούς *αι δολίους
Όΐιοποϋς κα^* "ψ-^ι έσυ|ΐφώνησα•ν μιέ τον τότε χά>.φαν του πίβχοπος-χαλεμίοο, χαΐ
δόντες αύτω αρχετά ποογγία άσπρων εςέλαβον άπατηλώς εν φερρ,άνι σαχτέδιχον, ώς
τάχα από τον χαφόν του σοολταν }]ελίμη, του άλωτοΰ της Αιγύπτου, δοθέν εις αυτούς
παρά του ιδίου Γν Ίερουσαλήμι• τό όποΐον χαι εις τό πίσχοπος-χαλεμ.! μιόνον εχαρ.αν
«άϊδ( χρυφίως τότε. "Ομως τό χάτι χαΐ τό γράψιμον του βασιλέως δεν ημπόρεσε νά
τό τεργιάστ^ άπαρά)-.λαχτα ό γραφεύς, διότι εις αυτόν τόν μουρραφά τό έχαμαν ρουμπάρι
χαι τό παράβαλαν μέ άλλα χάτια του σουλτάν Σελίμη έχείνου του χαδίμη, χαι δέν
^τον ομοιον χαι άπαράλλαχίον* -δθεν χαι £φωρά&η ήδη ή δολιότης αυτών.
— 374 —
συν τούτω δε έδώχαμεν καΐ τά σενέτ^ά μας
τα παλαώ καΐ νεωστί χάτι-σερ{φίά μας,
καΐ δλοϋ άπεχρίθημεν " Έφένδιμ. ό δα|3ας μας
έ&εωρήθη σέριλε χέκόπη ό νιζας μας
1270 καΐ εγινεν ίλάμιον, χατά την θέλησίν τους,
καΐ ορισμοί εγράφησαν κατ ευχαρίστησαν τους-
ό βασιλεύς ό ίδιος είχε το βασανίσει
. τότε τύ πράγμα άχρφώς κεΤχεν αποφασίσει.
Λοιπόν το να ζητούν αύτοΙ άλλο τώρα σοαρέτι
1275 νά δώσουν εις τα πράγματα, εΤναι νεφσανιέτΐ'
δ&εν δλον το γένος μας δεν στέργει είς τΐ δλλο
πρόβλημα τών Άρμένιδων, μικρόν ή χαι μεγάλο,
παρά εις τό νιζάμιον όπου προτού εδόθη
καΐ παρ' αύτοΰ του κράτους του νομίμως έκυρώθη-
1280 κ;^άνίσως την ύπόθεσιν σέρααν την θεωρείτε,
καμμ^,άν φυλήν από τάς δυό ουδόλως αδικείτε*
εΐ δέ καΐ δρφαν κρίνετε, ημείς δεν ήμπορουμεν
ποτέ νά άντιτείνωμεν, νά σας άντισταθουμεν".
Αυτοί δέ είπον προς ήμας, δτι τό φανερουσι
1285 τό πράγμα εις τό κράτος του και τό δηλοποιουσι,
καΐ δποιαν άπόφασιν θέλει αποφασίσει
τό κράτος του τό δίκαιον, θέλουν μας τό μηνύσει*
καΐ οϋτως άπελύθημεν άπό του Διβανίου
καΐ διελύθ' ή σύνοδος του πέμπτου μετζλισίου.
1290 Πέντε σαυτόν τόν μουρραφαν έγιναν τά μετζλίσ^α'
ολίγοι πλην ώμίλησαν άλήθειαν και ϊσ^α*
δθεν κέδοκιμάσαμεν πολλά τότε σικλέτ^α,
διότι οι Αρμένιοι εΤχον πολλά ραγέτι,α•
γχά τούτο κ^ό Ίζέτ-πεΐς ίλάμι μέν τό κάμνει,
1295 ημείς πλην δέν ίςεύραμεν τό τί διαλαμβάνει"
κρυφίως γάρ άπό ήμας οί τρεΓς τά ώμιλησα^/,
οι τρεΓς τους τό έβούλλωσαν, οΐ τρεΤς τους τά έψησαν.
Πρώτος ην ό Ίζέτ-πεΓς και 6 ΤαχΙρ-έφένδης,
— 375 —
χατόπι δέ άπό αυτούς ην ό Χαλήλ-έφένδης,
1300 χαΐ έγραψαν πώς στέρξαμεν, γινήκαμεν ραζηδες,
στην εννοιαν του ιλαμιου δλοι έσμέν ταπ^δες.
Λοιπόν άφ' ου το χράτος του έχεΤνο θεώρηση,
κατά τήν εννοιαν αυτού δς τδ άποφασίση,
δια νά παύσουν στδ έςης οι των φυλών νιζάδες,
1305 πλέον νά τβλειώσωσι χρίσαις και μουρραφάδες.
Λοιπόν ας τους άφήσωμεν εκείνο νά σφραγίσουν,
νά στείλουν εις τό κράτος του, ώστε νά μας μηνύσουν^
ήμεΤς δέ ας ύπάγωμεν τώρα εις τον ναόν μας,
νά ιδούμε τί άπέγινεν αυτό τό κτίριόν μας.
1310 Τό κτίριόν μας βλέπομεν δλον τελειωμένον
καΐ τόν ναόν (χάρις θεώ) άνοικοδομημένον,
ει και με κόπους παμπληθεΤς, μ' απείρους δυσκολίας,
με εςοδ' αναρίθμητα, μ' έπιδρομάς μυρίας.
Πλην τέλος πάντα έλαβον δώδεκα σεπτεμβρίου,
1315 δεκάτη τρίτη δ' έγιναν εγκαίνια Ιδίου
καΐ πάντες χαράν ελαβον, μικροί τε και μεγάλοι,
οι μεν ΤωμαΤοι έντελη, όλίγην δέ οί άλλοι.
'Άς εχη ουν ό Κύριος δόςαν, εύχαριστίαν,
τω ανακτι σουλτάν Μαχμούτ δωρούμενος ύγείαν,
1320 ζωήν τε κράτος άμαχον, θριάμβους κατ έχθρων του*
δικαίως γάρ ήλέησε διά τών ορισμών του
άπαν τό γένος τών Γραικών καΐ έκτισε ναόν του,
ως καθ' αυτό δν κτήμα του καΐ πατρογονικόν του.
Λοιπόν εκείθεν μίσευσεν ό κάλφας και οί άλλοι
1325 τεχνΐται και μαίστορες, μικροί τε και μεγάλοι*
οί πάντες άνεχώρησαν κατευχαριστημένοι
και τόν μισθόν τους έλαβον, έφυγον πληρωμένοι,
κοιι έκαστος <ίτά ίδια έφίασε σελαμέτι
μέ του θεοΰ τό έλεος και με τό ίναγέτι,
1330 και διεδό&' ή εϊδησις παντού σδλον τό γένος
ναός της Αναστάσεως εΤναι τελειωμένος,
— 376 —
ϊνα χαρώσε σύμπαντες ν,αΐ χάμωσε ντο^3άδε;,
διότι έτελείωσε κεπαυααν οι νιζάδες.
Έτζι νόμιζε, φίλε μου^ πώς άπο τους καυγάδες
1335 ήλευ&ερώ&ης -/έπαυσαν πλέον οι μουρραφάδες.
Φαίνεται αλησμόνησες έκεΤνο το ΐλάμι,
που τότε ό Ίζέτ-πεις χοί άλλοι εΐχον κάμει.
Εκείνο, φίλε μου, δοκεΐς δτι να έςεσχίσ&η,
διότι κρυφά έγινε, κρυφίως έσφραγίσ&η;
1340 δχι δεν έςεσχίσ&ηκεν, άλλ' εκτοτ' έφυλάχ&η
και κατά το ματζμέλι του ^ χάτι σαύτό έγράφ&η
και ε?ς την ΙΙόρταν στάλθηκε προς τον καϊμακάμη,
ο δε ευθύς τύ έστειλε σαύτόν τον σεχισλάμη•
ένθα διεμηνύθησαν έφέντιδες, ριτζάλια,
1345 και ούλ^αμάδες και κριταΐ οι σάμπικα και χάλτ,α.
Διεμηνύθημεν κήμεΓς έκεΐ νά συναχθώμεν,
Τωμαΐοι και Αρμένιοι, γ^ά νά ά/ροΛσθώμέν
έκεΤνο το ιλάμιον όποδ προτού έστάλθη,
ομοίως και το χατ-σερίφ όπου σαύτό έγράφθη.
1350 Τους συνελθόντας τότε δε κοινώς έχω γραμμένους
στο τέλος του (3ΐ|3λίου μου, όλους κατεστρωμένους.
"Οτε δε παρεστάθημεν έπι του Δι^3ανίου ^
(εβδόμη ην και εικοστή μηνός φε|3ρουαρίου),
άρχισ' ό καϊμακάμ-παστ^ας, πρώτος προοιμιάζει•
1355 τόν βασιλέα κατ' αρχάς έπαίνοις εκθειάζει
και τόν ρεΐζη πρόσταςε νά κάμη κιραάτι
πρώτον μεν τό Ιλάμιον, κατόπι δε τό χάτι•
η δε διάληψις αύτου του χάτι-σεριφίου
όμοία ην κατ' έννοιαν με την του Ιλαμίου,
1360 εΤτουν πώς δύο ορισμοί νέοι νά έκδοθώσι
και εις τά γέν' έκάτερα συμφώνως νά δοθώσι
και εις τους κώδικας κοινώς όλων τών καλεμιών
κείς όλα τά σιτ^ίλλια Πόλεως κριτηρίων
' Δηλαδή χατά την τ:ερί>νηψίν του. — * ^Αωια': μουρραφα;.
— 377 —
χάϊδί αύτοΙ να γένωσί χαι να χαταστρωθώσι,
1365 εις δλα με άκρίβειαν να ένσημέιω&ώσι,
και νά στΛλ&ουν στό χ{>άτος του εκείνων τα σουρέτια,
έκ μέρους δε της κρίσεως να γενούν χαΐ χοτζέτι^α
χο: προδοθέντες ορισμοί δλοι νάκυρωθώσι
κ^δλα τα κάϊδ'.α αυτών τερκίνι να γενώσι,
1370 τάναλογουντα δ' εζοδα στα μέρη Άρμεναίων
να πληρω&ουν ανελλιπώς εις χείρας τών Τωμαίων
και τα ζιαρετκι^άχια νά έχουν ίστιράκεν ^,
τα χωριστά δέ μέρη τους κα&' ένας ίστικλάλεν ^.
Τοιουτοτρόπως το λοιπόν ό ραμπουτας δοδήτω,
1375 κα&ώς ραζήδες έγιναν, ούτως ένεργηί>ήτω.
Αυτή ήτον ή εννοία εκείνου του χατιου•
τον δνακτα έγέλασαν δια του ίλαμίου.
Πάντες λοιπόν ήκούσαμεν αυτά οι συναχ&έντες•
ημείς μεν ουδέν εϊπομεν τότε, ώς λυπη&έντες,
1380 οι δ' ΆρμεναΤοι χαίροντες ντοβάδες εκφωνούσα^;
και μεγαλοφωνότατα πάντας πολυχρονοΰσαν.
Έπειτα εΤπεν ό πάστας- ^ ** Ηχούσατε και δύο*
τον όρισμόν του Άράτοος του τόν εν τω ιλαμίω;
λοιπόν νά παύσουν στό έςης καυγάδες και νιζάδες•
1385 και δύο εΤσ^ε γαρ όμου |3ασιλικοΙ ραγιάδες-
νά συνδιάγετε δ' έξης χωρίς φιλονεικίας,
χωρίς νευσανιέτια και άλληλομαχίας ".
Ήμεΐς δέ τότε ειπομεν ""Έφενδιμ, μ' εν μετζλίσι
αυτό ποτέ δεν κότττεται, ούτε με μίαν κρίσι*
1390 ήμεΐς λοιπόν τόν ίφαδέν του βασιλείου τίράτοος
στό γένος μας τόν λέγομεν κοινώς και μετά πλάτους
και τά τζε(3άπια αυτών, α θέλ' άποκριθώσι,
πάλιν εις τό χουζουρί σας θέλει άναφερ&ώσι".
Ό ίδιος δ' έρώτησεν, δν ό ναός έφδιάσθη,
* "Ητοί συντροφιχώς. — * Ξεχωριστά, ιδίως. — • *Ητοι ό χαϊ|χακά[χης. — * Ήτοι
αΙ δύο φυλαί, 'Ρωμ.αΐοι χαι Άρμένίοι.
— 378 —
1395 έάν οικοδομήθηκεν δλο;, κατεσκευάσθη ,
καΐ πόσα μδς έκόατισαν δλα τα εζοδά του
καΐ πόσα έςοδεύ&ησαν εις δλον τον πίνα του*
ήμεΐς δε άπεκρί&ημεν '* Έλαβε μεν τό τέλος,
τα τρέςαντα δε ϊΐοοοί ουκ εϊδασι τό γένος".
1400 ΕΤπον δε οί Αρμένιοι* "Τό γένος τό Τωμαίων
του Κάμαμε παρήλλαςε βαθμόν του τόν άρχαιον
και τούτον, καθώς η&ελον, έκτισαν, παραβάντες
τό χάτι τό [ϊασιλικόν, δ μαρτυρουσι πάντες".
ΙΙρός ταύτα δέ τους εΤπομεν, δτι άπαρα|3άτως
1405 ώκοδομή&η ό ναός όλος, άπαραλλάκτως*
τα αρζ^α και ίλάμια, όπου προεσταλθηκαν,
έδώ άπ' τό μαχάλ-γερι κέπαρρησιασθγ/αν,
εκείνα τό δηλοποιουν, αυτά τό φανερουσι•
πώς κτίσθη ώς τό παλαιόν, εκείνα μαρτυρουσι.
1410 Τότε μας εΐπεν ό πάστας- ^^ Άπέλ&ετε, ίδέτε
τήν προσταγήν του κράτους του στό γένος σας είπέτε,
και δποιαν άπόκρισιν δώσουν, αποφασίσουν,
έδώ εις τό χουζουρί μας πάλιν να τό μηνύσουν**.
Και οϋτως άπελύθημεν από του Δΐ|3ανίου
1415 ΤωμαϊΌι και Αρμένιοι, από του μετζλισίου,
και εις τό γένος μας ευθύς εϊπομεν τα συμβάντα
και τοΤς έφανερώσαμεν καταλεπτώς τά πάντα*
δθεν καΐ ήτοιμάσαμεν ένα έκτεταμένον
άρζι έν εΤδει μαγζαρχου, ο ην έσφραγισμένον
1420 από τους δύο σεβαστούς και θείους πατριάρχας ^
και τους λοιπούς αρχιερείς, γένους ώς κυριάρχας.
Άφ' ου δέ παρεστάθημεν πάλ' έπι Διβανίου,
κατά τήν πέμπτην κείκοστην μηνός του άπριλίου,
κ^άφ* ου πάλιν ανέγνωσαν πρώτον μεν τό ίλάμι,
1425 δ ό καλός Ίζέτ-πεις, ώς ε?πον, εΤχε κάμη.
* Δηλαδή άτζό τον ΚωνσταντινουΓόλεως κΟρ *Ιερεμιίαν και τόν Ίε^>οαολύ^^ιο>ν χυρ
Πολύχαρπον.
— 379 —
δεύτερον δε τό έπ* αύτω ευλογημένου χάτι^
όίπερ ό βαχιές όμου εχαμε κφαάτε,
τότ' ό μαχαριώτατος το άρζουχάλι ττηρε
χαΐ εις τόν νομοκράτορα με θάρρος το έπηγε,
1430 λέγων αυτω ρωμαϊστί '' Τούτο σης εύμενείας^
έφένδίμ, δς άςιωθη καί σης επιεικείας
και πάντων εΙς ίπτιΐιίοοΊ τούτο άναγνωσ&ήτω*
το δίκαιον και αδικον ορθώς διακριθήτω".
Ό δε Ταχήρ έφένδης μας εΤπεν ήγριωμένως•
1435 *' Έσεΐς δεν ύποτάσσεσθε στο χάτι βασιλέως ";
Ήμεΐς δε άπεκρίθημεν καλώς και με ντικάτΐ'
"Στον ^σιλέα δλοι μεν εχομεν ίταάτι,
μόνον εις τα ζητήματα των φίλων Άρμεναίων
ουδόλως υποτάσσεται το γένος των Τωμαίων^
1440 διότι ό νιζας αυτός σέραν προθεωρήθη
και τότε το ιλάμιον καΐ παρά σου σφραγίσθη.
"Οσα λοιπόν εγράφησαν σέκεΐνο τό ίλάμι,
αυτά πάλιν τό γένος μας μόνον καμποΰλι κάμει"..
Μας εΓπε πάλιν ό αυτός* '^Τά δύο εΤναι δνα•
1445 δεν διαφέρουν και τά δυό εις νόημα κανένα. —
'' Άφ' ου λοιπόν εΤν' δμοια, γ^ατι ν' άκυρωθώσι
οι ορισμοί σας", εϊπομεν, "τερκίνι νά γενώσι";
Ό σεχισλάμης τότε δε εΤπε μεγαλοφώνως,
μετά θυμού τρόπον τινά, προστακτικώς, εντόνως:
1450 . '"Εάν εΙς τό ίλάμι του έχει κατεστρωμένον
μερχούμης ό Έμιν-πεΐς μπιένιχι ^ γραμμένον
τό χάτι του τρισμάκαρος εκείνου του καδίμη,
του της ΑΙγυτττου άλωτου, σουλτάνου του Σελίμη,.
δεν άκυρουνται βέβαια τά χάτ^α των Τωμαίων,
1455 καΐ δσα θέλει ας λαλη τό γένος Άρμεναίων".
ΉμεΤς δε εϊπομεν αυτω, δτι άπαραλλάκτως,
έφένδιμ, περιέχεται• ίδέτε το κέμπράκτως'\
' Ήτοι άπαραίλ).άχτως.
~ 380 —
Και έχοντες με&' εαυτών τό χατ' έκεΐνο χάτι ^,
το δώσαμεν εις χεΤράς των χεγινε χφαάτί.
Γ1460 Τότε 6 καϊμαχάμ-παστ^ας λέγει τω σεχισλάμτ]
εις ταυτην την υπό&εσιν δεστουρι να τον κάμη•
και πέρνοντα; την αδειαν της ένδοςότητός του
αμέσως μας έπρόσταζεν ό ϊδιος, ατός του•
"Το κάδε γένος επειδή πάσχει γχά να πιστώστ}
1465 τά εδικά του έγγραφα, δλα να τα κυρώσγ]-
πλέον δεν μας απέμεινε τακάτι και δερμάνι,
δ^α|3άζοντας του κα&' ένος το χάτι και φερμάνι,
και με αυτούς τους τρόπους σας ημείς δεν ήμπορουμεν
από τους μουρραφάδες σας ραχάτι νά γενουμεν.
.1470 Λοιπόν δσα σενέτια έχει κάθε μιλλέτι,
δς φέρη δλα προς έμέ στην Πόρταν, στο Δε|3λέτι,
γ^ά νά τά έρευνήσωμεν και νά μεταφρασθώσι ^,
ρουμπάρι νά τά κάμωμεν και νά παρα^ίληθώσι,
καΐ έπειτα στο κράτος του έκεΤνα νά σταλθώσι,
.1475 καΐ ων εισι αληθινά ταύτα νά τιμηθώσι,
κέκεΐνα πλέον στό έςης νά έχουν [χτιμπάρι,
και ετζι ό νιζας υμών παίρνει τέλος, καράρι". —
"Εύγε εις την άπόφασιν, ευγέ σου, καϊμακάμη•
δίκαιος εΤσαι και έσυ, ωσάν τον σεχισλάμη•
1480 διό και έςελέςατο έσας ή βασιλεία
καΐ εδωκεν εις χείρας σας τώρα την έςουσία.
Ό ούν πανάγαθος θεός νά σας διαφυλάττη,
έκ πάσης περιστάσεως κακής νά άπαλλάττη".
Τότε ούν έκφωνήσαντες, ως εθος, τους δοβάδες
1485 δλους έπροσκυνήσαμεν κάμνοντες τεμεννάδες,
^ Τό ^άτι δηλαοή όττου είχεν έκδοθή εις τόν πρώτον μουρραφαν κιτά το 1).ά[λΐ
τοϋ Έμιν-πεΐ• τό όποιον ])Α\χι περιεΐχεν άπορά)^.αχτον τό χάτι χαι τόν όρισμόν του
•σοϋλτάν Σελίμη του πι^νοιου, όπου έκυρίευσε τήν Αιγυπτον χαι την Ιερουσαλήμ. —
* Ήν γάρ ό άχτιναμές του χαζρέτ *0μ.ερ-Χαττ3π, πρώτου (2>νωτοΰ της Ίερουσα)»ή|λ
,χαι δευτέρου (Αετά τόν ΜωάΐΑεθ διαδόχου, εις διάλεχτον άραβιχήν.
— 381 —
καΐ χαίροντες έ;ήλί>ομεν άπά του Δι[ϊανίου
πάντες οϊ παρεστά&ημεν έπΙ του μετζλισίου•
* οιτίνες πάλιν με σεφάν εύρίσχονται γραμμένοι
στην |3φλον ταυτην με ρυθμόν, δλοι σημειωμένοί^.
1490 όμου καΐ ή μετάφρασες του άρζίμαγζαρίου,
που εδωχε το γένος μας έπΙ του μετζλισίου.
Τϊ) δε έννάτγ] κείκοσττ) μηνός του άπριλίου
έδώκαμεν τα έγγραφα στην Πόρταν Δε|3λετίου,
εν&α άφ' ου έκράτησαν μήνας υπέρ τους έςη,
1495 έπειτα μας τα έδωκαν χωρίς τι να μας φέςη.
Ταΰτα εισι τα τρέςαντα άρχήι)εν μέχρι τησδε•
όμως δν τρέςουν στο έςης και άλλα, ουδείς οΐδε.
ΠΡΟΣΦΩΝΗΛΙΑ ΣΓΝΟΙΙΤΙΚΟΝ
του έκ&έτου προς τους φιλαναγνώστας της δλης δραματικής:
ιστορίας, ου ή άκροστιχίς•
ΠροκότΓίος Καισαρευς τω εύσε|3ούντων γένει
πυρκαϊάν ναού Χρίστου στιχουργικώς υφαίνει.
(ϋθ(1. Μβίοοίιϋ 72, ί. δΟ-δ3).
Περιγραφήν λετυτομερη, ώ εύσε|3ές μου γένος,
προς πίστωσιν γράφω υμΐν, ζήλω κεκινημένος•
ρεραντισμένος δάκρυσιν, ως ό Ιερεμίας,
θρηνολογώ έλεεινώς τάς τρομεράς ζημίας,
5 ό εύκλεής και πάνσεπτος ναδς του θεανθρώπου
πώς ήφανίσί)η (ώ [3α^3αί) μετά πυρώδους τρόπου;
Κα&άπερ οΐδας κρίμασι, Κύριε των κυρίων,
συνέβη ή πυρκαϊά φθόνω των Αρμενίων.
Όλοσχερώς έκίνησαν λίθον παροιμιώδη
10 δολίως σφετερίσασδαι ναόν σωτηριώδη*
— 382 —
πορικαυστον δθεν αυτόν πρώτον έκμελετώσι,
ευκόλως το μετέπειτα Γνα οιχειωθώσι.
*Ιδού καΐ άρζουχάλία προσφέρουσι παντοι'ως
εις το Δεβλέτι τολμηρώς και φεύγουσιν ά&λιως
15 όπισ&ορμήτως άπρακτοι, δκρως κατησχυμμένοι,
κα&ότι καΐ παρά θεοδ άεΐ κατηραμένοι.
Συμβοη&όν λαμβάνουσι πολλήν άσπροδοσίαν,
προς στηριγμόν της γνώμης των, προς τε φιλοτιμίαν.
ΚαΙ αυ&ις αποβάλλονται, και κατ αυτό το είδος
σκιαμαχουσιν οι μωροί μετ' άνεκβάτ' ελπίδος*
.20 άλλ' δμως ή πανσ&ενουργός σοφία του υψίστου
κατηργησεν όλοτελώς φρένας λαόυ αίσχίστου•
ίσοκλεώς έδόςασε κέρας των ορθοδόξων
και Ιρριψεν εις γην αισχρώς αιρετικούς ως τόςον.
Συνευφραινέσθωσαν λοιπόν πιστοί από καρδίας,
25 τάς χείρας δε κροτείτωσαν μετά περιχαρείας•
άγαλλιάσθω συν αύτοΓς και μακαριωτάτου
έπευχομένη ή ψυχή, πατρός του θειοτάτου•
ρωμαλαιότητα καΐ γαρ, ζηλον ύπέρβαλλόντως, .
εδειςαν και εύπείθειαν σύμπαντες άποχρώντως
30 ευπατριδών οΐ πρώτιστοι τω γένει και τω πλούτω,
ό ποιμενάρχης ήγεμών, αρχιερείς συν τούτω•
ιχνηλατουντες άκλινώς πίστεως οι χρεώσται
τους Αρμενίους ώλεσαν, ως αληθείας γνώσται.
Έθεωρήθησαν ορθώς διαφοραι τών δύο
35 με χάτια, σουρούτια, ημών καΐ εναντίων.
Τλην ημείς την άληθη έχοντες έτροπουμεν
τους Αρμενίους ως ψευδείς- θαρρούντως φανερουμεν
συγκριτική αλήθεια, άφ' ου έθεατρίσθη
και τέλος υποθέσεων αισίως διωρίσθη.
40 Τότε αύτοι μεν εφυγον, κακώς άτιμασθέντες
και ψευσται αναιδέστατοι πρό πάντων φωραθέντες,
ως αληθείς δ' οι ευσεβείς έφάνησαν αθώοι*
— 383 —
αυτών ή Ιερουσαλήμ καΐ τότζοι υπερώοι•
Ευθύς διεχωρίσθησαν Αρμένιοι, ΤωμαΤοι*
45 τα νώτα οι μεν εδωχαν, ΤωμαΤοι δε εδραίοι•
ύπουλοι χαι υποκριταΐ έδείχθησαν κυρίως,
ΆρειανοΙ παγκάκιστοι θεοστυγεΤς μυρίως.
Συνέρχονται μετέπειτα άπαντες εις εν μέρος
δ τε μαχαριώτατος και οί λοιποί εγκαίρως,
δΟ ευθύς και συλλογίζονται οίκοδομης τους τρόπους,
σοφόν τε αρχιτέκτονα, χρήματα και ανθρώπους.
Βλέπει τόν κάλφαν Κομνηνόν και έρχεται δρομαίως*
πρώτον φιλεΐ τήν δεξιάν, ε?τα δε άναγκαίως
δτι λέγων, "Δεσπότη μου, δυνάμει τών ευχών σου
55 τών μακαρίων και θερμών θεώ και προσευχών σου
υπόσχομαι εγώ πιστώς ναόν ο?κοδομήσαι,
<3τ;θρώπους τε και υλικά τζρωτοΊ οικονομήσαι".
Κεανικώς ήγάλ)νετο ψυχή του πατριάρχου
αποδίδουσα άπαντα νεύσει του είρηνάρχου.
60 Τότε πήδα ως ελαφος ό κάλφας Κομνηνός μας
(άφ' ου αύτύν ηύλόγησε δεσπότης ό κοινός μας)
ως Όδυσσεύς καΐ δένεται πίστεως είς τιμόνι•
περιφραχθεις και ταΤς εύχαΐς έντέχνως τελειώνει
ναόν τόν πανυπέρλαμπρον φαιδρύνων έξαισίως,
65 Χρίστου της Αναστάσεως, ως πρώτον θαυμασίως.
Γλώσσα αύτου προς επαιναν κινείται, πλην δυτ/όλως,
έκαλλωπίσθη επειδή ως ό άστρώος πόλος•
έκεΐ διό συνέρχονται προσκυνηταΐ κατ' έτος
του Τάφου προς προσκύνησιν Χρίστου ανυπερθέτως,
70 νικητικά έγείροντες τρόπαια ευφημίας
τω πρωτοτόκω τών νεκρών ψάλλουσι ψαλμωδίας,
ευφραίνονται, άγάλλονται, σκιρτώσι παραδόςως
Δα^ιτικαΙ ως ελάφοι, καυχώμενοι ένδόςως•
ίκετικώς προσπίπτουσι Τάφω τω του υψίστου,
75 αυτόν και κατασπάζόνται, ως θάλαμον του κτίστου'
— 384 —
τζεριγαρείς χαΐ ίερεΐς στολάς κεκοσμ-ημένοι
λατρεύουσι τον ποιητήν, ως προλελοπημένοι•
ύμνολογοΰσεν εν ώδαΐς νύκτωρ χαΐ μεθ' ήμέραν
αυτόν χαΐ την πανάχραντον θεόνυμ,φον μητέραν.
80 Τίτττονται έχ της πανσ&ενους χειρός της του Χρίστου μο'>
χαμαΐ χαΐ οι Αρμένιοι, εχθροί οι του θεού μου,
και θραύονται ως χάλαμοι, πίπτου^ιν ωσάν φύλλα
και ρήγνυνται ωσάν άσχοι και καίονται ως ςύλώ
άπό πυρός ύργης θεοΰ ένδίκως άοράτως'
85 την τττέρναν γάρ έκίνησαν κατά Χρίστου άκράτως.
"Ιλεως εσο, ω θεέ, έχθροΐς σου και μη στήσης
την άμαρτίαν την φρικτήν τοις σταυρωταΐς επίσης•
αφες αύτοΤς ως αγαθός Κύριος κατά φύσιν,
φιλανθρωπίαν χάρισαι κατά δικαίαν κρίσιν
$Κ) ναός γάρ πάλιν έκτισται, αυτών δε ή καρδία
έρράγ' ώς λίθος εύθραστος, όμου και ή κακία.
Νηπίων δίκην παίζοντες τά θεΤα καθ' έκάστην
και τέμενος τεφρώσαντες παρώργισαν τόν πλάστη ν
άνθ' δτου και ο Κύριος αυτόν μεν έγερθηναι
95 ευδόκησε, φθόνω δ' αυτούς τελείως έκτακηναι*
ούτινος χάριν και έγώ εις τόυτο έκινήθην,
έπι λεπτού δράμα πικρόν γράψαι προεθυμήθην.
Χρήσιμος προς κατάληψιν περίληψις ή τούτου,
ενταύθα μέν συνοπτικού, είτα δε τηλικούτου.
100 Τίψαντες δε έκ των χειρών, φιλόχριστόν μου γένος,,
βίβλον πασαν, άνάγνωτε τούτο έπεσκεμμένως,
ιδιαιτέρως και κοινώς, νυκτός τε και ημέρας*
κατανοήσατε καλώς τό παρ' ελπίδα τέρας*
στηλιτευται και φάνητε τοις όλως μη είδόσι
105 του φθόνου τών αιρετικών, όπως μη άγνοώσι.
Ουκ έφεισάμην παντελώς κόπου τε και χρημάτων
εις την του τύπου εκδοσιν τοΊοότωΊ συμπτωμάτων.
Σώματί μόνον γλώσση τε εάν έκτραγωδήοω
— 385 —
τά τραγιχά σαμβάματα, πάντως μένω δπίαω.
110 Ιδού σοι τοίνον τυπιχώς ένθουσιών έχφράζω
αυτά, χαθά συνέβησαν* τβλβίως ου διστάζω.
Χρ8ωστιχως ως όφειλήν, ως προθυμίας φ(}ρον,
τω γένβι ^ατίθημι αυτά μβγάλον δώρον.
Ούχ ώσπερ οΐ όμηριχοί στίχοι έζιστορουσι
115 πέλεμον των Τρωαδιτών χαΐ πάντες άπορουσι,
^ήτορος μήτε ή πειθώ, μήτε φιλοσοφία,
άλλα γυμνή αλήθεια, πυρκαϊά τελεία
γεγενημένη τολμηρως υπό των Αρμενίων
των παμβεβήλων, μισητών θε<5θεν, ως δολίων.
120 "Ιερεμία πρόφθασον, θρήνησον, ως τό πάλαι,
έπεί την Ιερουσαλήμ έχυχλωσαν α( ζάλαι.
Κύχλωθεν, κατά τους ψΛλμους, έχει περιπατουσι
Αρμένιοι ως άσεβεΐς, αυτήν χαΐ άπειλουσι-
ώς μονιοί δε άγριοι τρίζουσι τους οδόντας,
125 χαΐ ως άχρίδες ΐδοι τις μετά θυμού τυηδωντας.
Συνεσταλμένοι Ιχτοτε φαίνονται επομένως
αυτοί χαΐ ως χατάχριτοι παίγνιον εις τό γένος.
'Τπήχουσαν εις προσταγάς άχοντες Δεβλετίου,
χαΐ οδτως έμαχρυνθησαν Τάφου του Παναγίου•
130 φεναχισμοί, τεχνάσματα, θυμοί τε χαΐ ελπίδες,
διαρραγέντα ωχοντο, ως άλλαι φουσχαλίδες.
«
Αυτοί λοιπόν ως άτιμοι ζήτωσαν έν αίσχυνη,
ήμας δε τους χριστιανούς 6 άναστάς χρατυνοι
ίσότιμος 6 τω πατρί, 6 Ιησούς χαΐ Δόγος,
135 χαΐ πνέυμα τό παράχλητον, ως λατρευτάς εύλογους.
Νευσον, θεέ τρισήλιε χαΐ σύ υπεραγία,
δούλων σου παραχλήσεσι χαΐ χάρισαι ύγείαν
(έπιχαλούμεθα θερμώς) ήμΤν τοις εύσεβέσι,
χαιρόν τε χαΐ δκίρθωσιν πασι τοΤς άσεβέσι.
140 Ίδου τοίνυν, ω γένος μου αχούσατε εντόνως•
διήγησιν τήν τραγιχήν άνάγνωτε δ' άπόνως.
ηι. 25
— 386 -Γ
Στίχους μου τούτους τους βραχεΤς ώς δδωρ Αρταξέρξης,
φίλε μου και συμμαθητά, παρακαλώ να στέρξγ]ς.
Ώς τόν Δαθάν κα.1 Άβειρών καΐ γη χαραδρωθεΐσα
146 τους Αρμενίους παμπληθεΐ δεχθήτω κορεσ&εΤσα.
*5ϊς έν Σοδόμοις δλλο πυρ ό Κύριος βρεξάτω,
τάς παμβεβήλους κεφάλας αυτών καταφλεξάτω•
ώς έποντίσθη Φαραώ, οδτως άπολεσθητω
καΐ Αρμενίων ή φυλή• εις "^^δου καλεσθήτω.
ν.
ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΚΥΠΡΙΟΥ
μοναχοδ Άγιοταφίτου
Ιστορία του εμπρησμού του ναού του Παναγίου χαΐ
Ζωοδόχου Τάφου, ήτοι της Αναστάσεως, έν έτει ^αωη'
σεπτεμβρίου 3, ημέρα δ'.
(Οοά. Ρ&ΙΠΛΓοΙι. 397 βΐ 466) *.
""^Ω πολυέλεβ Χριστέ, σωτηρ του παντός κόσμου,
μαχρέθυμε, φιλάνθρωπε, έρως, ζωή χαΐ φως μου.^
παραχαλω σε δχουσον έμου του τρισαθλίου,
όπου ένθέρμως δέομαι εσένα του Κυρίου,
δ Συ, ώ φιλάνθρωπε Χριστέ, στό Εύαγγέλιόν σου
τό δγιον καΐ ιερόν 'χεΐνο χαθολιχόν σου
λέγεις μας, πώς χωρίς της σης [ταχείας] βοηθείας,
δίχως της παναγίας σου ειχόνος συνεργίας,
δεν ήμπορουμεν παντελώς πράγμα ουδέ κανένα
10 ποσώς διά να κάμωμεν δντως βεβαιωμένα.
Μά 'γώ λοιπόν 6 άμαθης μέλλοντας νάρχινήσω
»
* Ό πρώτος χώδιξ ού δηλοΤ τον συγγραφέα τούτου του στιχοοργήματος• έφανκ-
ρώθη δ* ο^τος έχ της επιγραφής του 466-οο χώδιχος, έχούσης ώδε• «Ιστορία του έρι-
πρησμου του ναοο του παναγίου χαΐ ζωοδόχου Τάφου, ήτοι τής Αναστάσεως, συντε-
θβΐσα χαι στιχουργηθεΐσα παρά Κεοφύτου μονάχου Άγιοταφίτου Κυπρίου έν Ιερουσα-
λήμ ^αωθ'» [*Ιεροσολ. Βιβλίου. Ι, σ. 433]. Άνωνύμως έχει τοΟτ* αυτό τό στιχούρ-
γημα χαι τρίτον άντίγραφον, όπερ εγώ εχω, εξ ου χαι νυν έχδίδοται τύτζοις μετά τίνων
άνοτρςαίων αλλοιώσεων του μέτρου χάριν χαι τής 6μοιοχατα).ηξίας* χατά δέ την φωνη-
τιχήν ουδαμώς ήλλοίωσα τούτο,
7 προσέθηχα τό ταχείας.
— 388 —
τόν έμπρησμόν τοδ σοδ ναού, φβυ, θέ να ίστορήσοι,
δποδ δια τσάμαρτίας μας ημών των τρισα&λίων
τόν Ιχαυσαν (άλλοίμονον) το γένος Αρμενίων.
16 Παραχαλω χαΐ δέομαε δποϋ νά μέ φωτ(σΊ^ς,
θάρρος χαΐ δύναμιν πολλήν, Χριστέ, να μοί χαρίστβς,
τόν έμπρησμόν του σου ναοδ πρώτον νά {στορήσω
χαΐ Ιπειτα άπό χαρδ^^ς νά χλαυσω νά θρηνήσω.
Τά έδιχά μας τά χαχά, ημών όίΐ άμαρτίαι
20 χαΐ Αρμενίων των πιχρών φθόνος χαΐ αϊ χαχίαι,
ναόν της Άναστάσβως 'χαυσαν αυτά τά δύο.
Μεγάλη δντως συμφορά- πώς ουν νά μή δαχρυσω;
Αρχή της ιστορίας.
Έν Ιτει τφ χιλιοστώ χταχοσ^οστώ όγδόω
άπό Χρίστου γεννήσεως, αίών' δεχάτ* όγδόω,
25 συνέβ* αυτή ή συμφορά, τριάντα σεπτεμβρίου,
μνήμη ίερομάρτυρος αγίου Γρηγορίου,
βστις ήτον έπίσχοπος Μεγάλης Αρμενίας
της ορθοδόξου πρότβρον, της τότε μαχαρίας,
ασεβέστατης τώρα δε καΐ δντως τρισαθλίας,
80 χαταγεμουσης αϊρεσιν καΐ πάσης βλασφημίας*
έκ ταύτης δέ έφύτρωσαν χαΐ τά κακά θηρία,
οΐ μιαροί Αρμένιοι, που 'βάλαν τήν φωτία
καΐ τόν ναόν μας Ικαυσαν μ* αυτά τά χέρια τους,
ναόν τόν περιβόητον. *Αχ, τρΙς ανάθεμα τους !
85 Άλλ' έπΙ τό προκείμενον. Αυτοί λοιπόν οί σκυλλοι
(δχ, πιάνεται ή γλωσσά μου, μου τρέμουσι τά χείλη)
σταΐς οκτώ ώραις της νυκτός έβαλαν τήν φωτία
(ω πράγμα φοβερώτατον, ώ τόλμη, ω κακία),
αυγή πουρνου ξημέρωμα, ημέρα ή Τετράδη,
40 έννάτη ώροί της νυκτός• ήτον πολύ σκοτάδι•
12 θέ] χώδ. &4λω, — 18 τσάμιαρτίας] χώδ. τάς αμαρτίας, — 23 χταχοβιοοτφ]
χώδ. οχταχοσίοατφ, - 2\ χωδ. αΐώνι, — 25 χώδ. σννίβη» — 30 %5Λ. χα&ηγεμούσης, —
82 χώδ. φωτίαν. — 87 σταις] χώδ. Βίς τάίς \\ χώδ. φωτίαν.
— 389 —
αυτήν τήν ώραν τίάί ήμβΤς 'διαβάζαμεν τόν δρθρον
καΐ τους κανόνας 'ψάλλαμεν μ' εδλάβειαν καΐ πό&ον
Πατριαρχείου στον ναόν, τ* αγίου Κωνσταντίνου,
έζ ου όραται κάτωθεν δ Τάφος του Κυρίου.
45 Πέμτττην ώδήν έψάλλαμεν ήμεΐς οΐ καΐμένοι,
τους κώδωνας ήκουσαμεν (φευ) οί δυστυχισμένοι,
φωναΐς δε μέσα στον ναόν, άπου όχλαγωγουσαν.
Ήμεΐς 'θαρρούσαμεν τό πώς καυγάδες Ιχουν,
καΐ διά τούτο αί φωναΤς και διά τούτο βγαίνουν.
δΟ Τά παραθύρια λοιπόν τ' *Αγίου Κωνστα^>τίνου,
έζ ου, ως είπα, βλέπουσι τόν Τάφον του Κυρίου,
τά παραθύρι* άνοίζαμεν, τί είναι νά ίδουμεν,
τί μπατιρτι είναι αυτό. Βλέπομεν κ^άπορουμεν
δχι καυγάδες και δαρμούς, άλλα φωτιά πως καίει
55 εΖς τόν πανάγιον ναόν τίς ήτον νά μή κλαίη;
Τά τέμπλα των Άρμένιδων (ω τρΙς ανάθεμα τους),
τά τέμπλα τους έκαίουταν και δλ' ή έκκλησι,ά τους.
Φλόγα μεγάλη ήτονε καΐ τίς νάποτολμήση
νά πλησιάστβ εις αδτήν, νά πάγη νά τήν σβυση;
60 "Ομως δέν τό ήλπίζαμεν πώς δλα θά τά π^άση
φωτία ή φθοροποιός καΐ νά τά κατακαυση.
Εύγηκαν γουν οί προεστοί από τήν έκκλησίαν
κέφώναςαν τους αδελφούς νά σβόσουν τήν φωτίαν*
ουδείς γάρ ήτον άπ* αυτούς τότε στην εκκλησία*
65 κάτω στον φουρνον ήτονε καΐ κάνανε ψωμία.
Έξέβη 6 επίτροπος άπό τήν εκκλησία
κέφώναζβν τοός αδελφούς, πατέρας καΐ παιδία*
** Τρέξατε διά τόν θεόν, φωι^ά γάρ μέσα καίει".
Και ταύτα λέγων άρχισε ε&θύς διά νά κλαίη.
70 Έν πρώτοις γουν έστείλασι τους Τούρκους νά φωνάξουν,
τήν θείαν Πόρταν του ναού νάνοίξουν νά προφθάσουν*
64 χώδ. ίχχλησία»^, — 66 χώδ. χάνενΐ. — 66 χώδ. ίχχλησίαν. — 68 χώδ. φωτία,-
70 χώδ. &Μ να.
— 390 —
έπειτα δέ εΙς του ναο5 τα δώματ ανέβηκαν
κ^άπό τον φόβον τόν πολύν ευθύς έζαλισθηκαν.
Έτρόμαζαν ως εϊδασι τόσον καπνόν να βγαίνο
75 άπό τά παραθύρια και τόσον νά πληθαίνη,
κιάπό ταΤς στέρναις [τό] νερόν εύγάλασι με βίαν
διά να χυνουσι συχνά απάνω στην φωτίαν*
Νερόν λοιπόν 'κουβάλησαν στά μέρη Αρμενίων
κουβάδων καΐ τό έχυσαν ϊως διακοσίων*
80 μά δεν ώφέλησεν ουδέν ό τόσος αυτών κόπος*
εΖς μάτην 'πάγει τό νερόν ουκ ήν δέ άλλος τρόπος,
διότι τά Αρμένικα άπ* Ισωθεν έκαΤαν
νερόν καΐ δέν τά 'πίανε, μόνον σαν στουπ' έκαιαν.
Ποίος ήζεύρ' σέ πόσ' μεργ^αΐς έβαλαν την φωτίαν
85 οΕ μιαροί 'Δρμένιδες, ποκτζηδες, τά σκυλλία !
Ώς τόσον κοί πορτάριδες 'φθάσαν μέ τά κλειδία
καΐ παρευθυς άνοίξασι τήν Πόρταν την Άγίαν,
καΐ ετζι ώρμησαν ε6θυς πολλοί 'που τους πατέρας
καΐ ήτονε αληθινά θαύμα καΐ §να τέρας.
90 Ή φλόγα [γάρ] συρίζουσα τρόμον έπροξενουσε
μέ τό νά έκατάφλεγε τά δσα 'συναντουσε.
"Ολοι λοιπόν όρμήσαντες στά μέρη τά 'δικά μας
εΐδασιν όπου έφθασε τό πυρ πλέον κοντά μας,
καΐ επειδή αδύνατον την φλόγα δ^ά νά σβύσουν,
95 'στοχάσθηκαν νά κατέβουν οντάδες νά κρεμίσουν.
Άπό δέ τους χριστια^>ούς δέν ήτον ουδέ ένας,
διότι δέν τό ήλπιζεν αυτό ουδέ κανένας.
Δύο έκεΤ έτυχανε τότε διά δουλείαν,
κ^ώσάν εϊδασι τ-φωτ^άν, έτρέξασι μέ βίαν
100 μέσα είς τά σοκάκια καΐ γοερώς 'θρηνοΰσαν
72 χώδ. δώματα, — 73 χώδ. χαΐ άηο. — 74 χώδ. τον τόσον. — 76 ιτροβέθηχα
τό το. — 83 χώδ. στονπΙ.—84 χωΐ, ηξενρει σί ποσαις.—Ββ χώδ• (φ&ασαν.—90 προ-
σέΟηχα το γάρ. — 97 χανένας] κωδ. ΐν«?. — 98 χώδ. ϊτυχαν. — 99 χώδ. ααΐ ώαάν
€Ϊά, την φωτίαν.
— 391 —
"Ξυπνήσατε, χριστιανοί, ξυττ^ήσατε " 'φωνάζαν.
ΑότοΙ λοιπόν οι δυστυχεΓς πάραυτα έξυπνουσαν
καΐ τρομασμένοι, έκθαμβοι, ''Τ{ είναι" ερωτούσαν.
ΑύτοΙ τους άπεχρι'θηκαν '' Γλήγορα, χαϊμένοι,
105 γλήγορα δλοι τρέξατε* έκαψαν οι Άρμένοι
ναόν μας τόν πανάγιον τρέςατε, χαϊμένοι*
δεν ρλέπετ* άπό τόν χουμπέ πόσος κατυνός εύγαίνει";
Ταύτα αύτοΙ άκούσαντες πάραυτα, έν τω αμα,
με θρήνους καΐ αλαλαγμούς ετρεζαν έν τω δμα,
110 καΐ δλοι έσυνάγουνταν είς τήν ^Αγίαν Πόρτα•
σαν 'πεθαμμένοι έγιναν, σάν μαραμμένα χόρτα*
'τρέζασιν δλοι μέ σπουδήν, νέοι και γηραλέοι,
άπαντες ομοθυμαδόν, καΐ Φράροι καΐ Τωμαΐοι.
Τότε ή Ιερουσαλήμ δνω κάτω έγίνη
115 καΐ δλλο δεν ήκουετο, εΐ μή φωναι καΐ θρήνοι.
01 [δέ] πιστοί δντας έκεΐ [γύρω] συναθροισμένοι
κή θεία Πόρτα του ναού [δλως] άνεωγμένη,
'θέλησαν μέσα νά σεβουν, ίσως καΐ δυνηθώσι
νά ρίξουν κάτω τά κελλ^ά, διά νά μήν καώσι.
120 Οι Τούρκοι δέν άφήσασι, διά νά μήν αρπάξουν,
ή κατά των Άρμένιδων θελήσουν τι νά πράξουν
ολίγους δέ άφήσασι μέσα καΐ έσεβήκαν,
οΓτινες τά Αρμένικα που 'καίασιν άφήκαν•
πήγαν στά Κατηχούμενα, ανέβηκαν μέ βία,
125 δτ,ά νά χαλάσουν τά κελλ^ά, νά σβύση ή φωτία.
Έπάσχισαν κατά πολλά όμου μέ τους παλτάδες*
έτζάκισαν, έκρέμνισαν και μερικούς οντάδες*
αλλά ή φλόγα έφθασε μέ γληγοράδα τόση,
όπου τους εκαμεν ευθύς 'πίσω νά τραβιχθώσι*
130 κάτω δέ τους έφώναξαν γλήγορα νά κατέβουν,
107 χώδ. βλέπετε, — 108 χώδ. άχονσα»^, — 110 κωδ. 7τόρτα»^,—112 χώδ. ίτρέξασι»^, —
116 προσέίΚρια το άε %α\ το γύρφ,—ΙΧΊ προσέθηκα το όλως, — 118 κωδ. η&έλησα»^ || κωδ.
βυνη^οΰαι, — 1 19 κωδ. χαοΰσι, — 120 κωδ. αρπάζουν, — 124 κωδ. βία»^, — 128 κωδ. τόΰην*
— 392 —
βτι τά κάτωθεν χελλι,ά αρχίνησαν «ί[ χαίουν.
Τρέχουν λοιπόν νά κατέβουν, χαΐ βλέποντες πώς καίουν
ταΐς σκάλακς δλαες δφηκαν κιάρχίνησαν νά χλαίουν
'πίσω λοιπόν γυρίσαντες, διά νά εδρουν τόπον
135 νά φύγουν άπό τήν φω-πάν με περισσόν τους κόπον,
τό παραθύρι 'τζάχισαν, τά σίδηρα έκοψαν,
στά Κοπτικά έτυήδησαν καΐ δλοι έγλυτώσαν
κέκεΤνοι δε που 'βρίσκουντα μέσα εις τόν ναόν μας,
στό πάντερτυνον καΐ πάντιμον 'κεΐνο Καθολικόν μας,
140 τά τέμπλη έσκεπάσασι μέ κιλιμ^ά βρεμμένα
καΐ πάλιν νερόν έχυνασι σαύτά δλον ξνα*
μά επειδή άπ' τόν κατυνόν δεν ήτον νά σταθώσι,
διότι 'λίγον ελειψεν έξαφνα νά τυνιγώσι,
μάλκττα δε καΐ ή φωτι,ά άρχισε νά σιμώνη,
145 καΐ τούτο (φευ) τους δυστυχείς διά νά τους πλακωσ^'
6 γάρ άγιος Γολγοθάς (ώ των θεού κριμάτων,
ώ παραχώρησις θεού, ώ των έμών πταισμάτων),
καθώς δά (οΤμοι) άρχισε τότε διά νά καίτ]
(ώ Κύριε, έλέησον), τ(ς ήτον νά μή κλαίη;
150 Μετ' ου πολύ άνάψασι καΐ τά έκεΐ κελλ(α
καΐ μετ' αυτά τά τέμπλεα (ώ συμφορά αθλία).
Άπό τά τέμπλεα λοιπόν Λυτοί έκατεβηκαν
καΐ μέσα εΙς τό Ιερόν πάραυτα έσεβηκαν'
δθεν έπάσχισαν πολλά σκευή διά νάρπάζουν
155 καΐ μερικά άπό τό πυρ αυτά νά τά φυλάξουν
άλλ' ώς καθώς άρχισαν κέπίπταν τά κανδήλια,
πολυελαίοι καΐ χοροί (ώ συμφορά αθλία),
έκόπτοντο και Ιπιπτον 'κεΐναις αί αλυσίδες.
'^Ας Ιχουν τό ανάθεμα οΐ μιαροί ποχτζηδεςΐ
160 Αυτά γουν ήδ' άφίσαντες τρέχουσι και εύγαίνουν
έκ του 'Αγίου Βήματος, έδώ κέκεΐ πηγαίνουν,
140 χωδ. χιΧίμΜ. — 142 χώδ. άττο. — 143 χώδ. ολίχον. — 156 *ώδ. χαΐ Ιπι-
ηταν, — 158 χώδ. ίχ{ίμαις.
— 393 —
διά νά λάβουν δνβσιν, ολίγον νάνασάνοαν
έκ γάρ της φλόγας το5 πυρός 'κόντβυσαν νάποθάνουν.
ΚαΙ &ΪΧθί μεν ώρμησασι, στά Φράγχιχα 'σεβηχαν,
165 καΐ εις τά Κοττηχούμενα με σχάλαις ανέβηκαν
6ί δέ λοιποί έτρέζασκν ευθύς χαΐ 'κατεβηκαν
εΙς του Σταύρου τήν Ε5ρεσ(ν χέκεϊ έφυλαχθηκαν,
κέκεΐ τόν θάνατον [αύτοΙ] 'προσμέναν οί καϊμένοι,
καΐ δια τούτο δλοι ήσαν ωσάν άποθαμμένοΓ
170 τό τυυρ γάρ έπλησίασεν καΐ έμελλε νά πηάση
καΐ τόν ναόν τόν θαυμαστόν καΐ νά τόν κατακαυση*
πλέον ποσώς δεν *πράχθηκεν [ποτέ] με τέτοι^ον τρόπον,
που μέλλω νά διηγηθώ με θλΤψιν καΐ με πόνον,
πώς άνασπο!3ν καΐ έπεσαν ή μαρμαρένι^ κολόνες
175 καΐ πώς έπεσε του Ίερου ή αχιβάδα δλη.
Άφ* ου τά τέμπλη άναψαν (ώ συμφορά αθλία)
καΐ ή αγία τράπεζα εκείνη ή αγία,
ή θαυμαστή, ή πάγκαλος, (β^βαΐ) ή θειοτάτη
καΐ ή άζιρσεβάσμιος, μεγαλοπρεπέστατη,
180 άναψαν τά άρμάρια, δντας έκεΐ πλησίον,
εΙς τά όποΤα βρίσκονται λείψανα τών αγίων
καΐ άλλα σκεύη ιερά, δλα μαλαγματένι,α,
πολύτιμα καΐ θαυμαστά καΐ δλα άσιμένι,α,
τό δγιον δε σύνθρονον, έν ω ό θεΤος άρτος,
185 όπου εύρίσκουνταν έκεΤ τόσον καιρόν άφθάρτως.
Πρώτα εκείνα άναψαν καΐ έπειτα τά άλλα,
τά δυό σκευοφυλάκια έκεΤνα τά μεγάλα.
Αυτά γουν 'σάν άνάψασι καΐ άρχισαν νά καίουν
(ωχ, αδελφοί, τά μάτια μου πώς τώρα νά μήν κλαίουν;),
190 καΐ ή κολόναις *σκάσαν (φευ) και έπεσαν αντάμα
καΐ συν αόταΤς τό Ιερόν πάραυτα, έν τω άμα*
164 προοέΒηχα τό χαΐ \\ χωδ. Ια^βηχαν. — 16δ βίς τά] %ώδ. άτι ίχεϊ <ηά• —
168 προσέθηχα τό αυτοί. — 172 προσέθηχα τό ποχϊ || χώδ. τοιοντον. -- 174 χωδ.
μαρμαρένιαις. — 190 χωξ. ϊαχαααν.
— 394 —
ή δ' αχιβάδα τοΰ Ίεροδ, δ^ά την καχήν μοο τύχην,
άφ' οδ δεν 'κρημνίσθη, παρευθύς Ιφραξεν καΐ τήν πόλην
ούχ εδρεν τόπον ή φωττ^ά, τόπον δια να *σέβη•
195 ωσάν όποδ 'ζεθύμανε, στον ούρανόν άνέβη.
Έμεινασι λοιπόν αύτοΙ μέσα έχει κλεισμένοι
χιάπό τόν φόβον τόν πολύν ήσαν ώς 'πεθαμμενοι*
έφυλαχθηχαν δλοι τοος χαΐ έσυγχωρηθηκαν,
κήμεϊς αυτούς 'νομίζαμεν τό πώς κατεκαηκαν
200 μά να ευθύς καΐ έφθασεν δνας άπό εκείνους,
δστις άπό τόν φόβον του ήτον ωσάν μεθ' υτυνους.
Τούτον λοιπόν ρωτήσαντες '*Τί Ιγιναν οΐ δλλοι";
κέκεΐνος άπεκρίθηκε με λύπην του μεγάλη•
λέγει ** 'Σάν δναψεν ευθύς (φευ) τό Καθολικόν μας,
205 άπό τόν φόβον 'φυγαμεν, κάμνοντες τόν σταυρόν μας,
κοί μεν μισοί άπό ήμας κάτω έχατεβηκαν,
εις του Σταύρου την Εδρεσιν κάτω έφυλαχθηκοη^,
χαί σκευοφύλαζ καΐ έγώ καΐ οι λοιποί οι άλλοι
στά Φράγκικα έτρέζαμεν με εκστασιν μεγάλη
210 και άπ' έκεΐ στά δώματα άνέβημεν με σκάλαις,
καΐ θαύμα πώς δεν 'πέσαμεν άπό ταΐς τόσαις ζάλαις'*.
Αυτά ήμεΐς άκουσαντες, χωρίς αργοπορία
(λέγω ευθύς) έτρέξαμεν με σκάλαις, με σχοινιά*
της τρούλλας τό παράθυρον άνοίξαμεν με βία*
215 τά σίδηρα εύγάλαμεν ^ίψαντες τά σχοινιά*
αυτούς εύγάλαμεν λοιπόν ωσάν άπό τόν "Αδην,
και οδτως έγλυτωσασι με του θεού τήν χάριν.
Άλλ' έπΙ τό προκείμενον καΐ πάλιν δς έλθοδμεν,
του θείου Τάφου 6 κουμπές πώς 'κάη νά είπουμεν*
220 άπό τήν μίαν δε μεργιάν (φεδ) καΐ δως τήν άλλη
άναψεν δλος ό ναός- ω συμφορά, ω ζάλη Ι
192 χωδ. γοΰ>^ τον. — 194 δεν] %ώδ. ώς ά€»^. — 197 χώδ. άπο&αμένοι, —
203 χώδ. μεγάλη 3^.-- 204 χώδ. ώς αν,^ 205 χώδ. ψνγαι^Βζ.— 206 χωδ. χαΐ ο*.—
209 χωδ. μΒγάΧην. — 212 χώδ. άργοπορίαν, — 214 χώδ. βίαι^. — 220 *ώδ. άλλην.
— 395 —
Έγινεν δλος 6 ναός (φευ) τήν ώραν έχείνη
Βαβυλωνία χάμινος, ή φούρνος, η καμίνι.
'Ώ θέαμα έλεεινόν τότε όπου ώρατο*
225 ετούτο δε τ-Γερουσαλήμ εχαμεν δνω χάτω•
του θείου Τάφου δ' ό χουμπές, ό πρώτος, ό μεγάλος
(πρώτον λέγω δε αυτόν, γιατ είναι χδνας άλλος
μιχρός πολύ στό μέγεθος, μολυβοσκεπασμένος•
με κάλλος δμως περισσόν ήτον έσχεπασμένος•
230 τό "Αγιον Κου[}ούχλεον εΤναι εγώ που λέγω,
όπ' δταν τό έν&υμηθώ, αναστενάζω, κλαίω),
6 μεγαλώτατος κουμπές Τάφου του Παναγίου
δ^ά τάς αμαρτίας (οΐμοι) έμου του τρισαθλίου
πάραυτα δναψεν κτ^αύτός 'σάν ϊσκα, 'σάν θιάφι,
235 κ^ώσάν τό λαδί στην φωτ^άν Ιτζι τό εΤχε πάθη,
καΐ δλος αναψεν ευθύς καΐ άρχισε νά καίη.
"Ολοι 'λιγοθυμήσαμεν, καΐ τίς δεν τό πιστεύει;
Τόσον 'ψηλά ανέβηκε τό πυρ 'κείνην τήν ώρα,
όπου έτρόμαξεν πολλά Γερουσαλήμ ή χώρα.
240 Ή νύκτα 'μέρα γίνηχεν από τήν τόσην λάμψι
κτ^άπό ολίγον έλειψεν τα γύροθεν νά καύση•
και βέβαια δν ό βοργχας δεν ή&ελε κινήσει
καΐ κατά τό Καμπαναριό τήν φλόγα νά γι^ρίση,
έξάπαντος έκαίετο και τό Πατριαρχείο•
245 άλλ' ό θεός έφύλαξεν. Δόςα λοιπόν Κυρίω.
ΙΓερι του ναοΰ του αγίου 'Ιαχώβου, πώς δεν έχάη.
Τοιουτοτρόπως [τό] λοιπόν του κουμπέ καιομένου,
διά τάς αμαρτίας μου (οιμοι) πυρπολουμένου,
ή μεν φωΌά άνέβα^νεν πολλά 'ψηλά μέ βρόντον,
έπειτα έκαμάρωσεν μέ φόβον τών όρώντων
222 χώδ. Ιχ£ίι/ΐ7^. - 225 χώδ. τηι^ ίίρουσαλημ.— 226 *ώδ. του <^ί. — 227 χώδ.
άε λέγω Λα «ύτοι^, — 231 χώδ^ ο;Γθί;. — 235 κωδ. χαΐ ωσάν. — 238 χώδ. ώραν. —
240 χώδ. λάμίριν.— 241 χώδ. χαΐ (Ιηο. — 244 χώδ. ηατριαρχίΐον. — 246 προαβθηχα
τό το.
— 396 —
250 τά κάρβουνα δέν επιτυχόν μέσα βίς τήν πλατεΐαν
'Λγίας Πόρτας, τήν αυλήν έχείνην τήν άγίαν,
άμή χαΐ στον ναόν τ* αγίου Ίαχώβου,
οπού 'φυλάτταν οι πιστοί μετά πολλού του φόβου,
ακαταπαύστως χύνοντας νερόν με τους κουβάδες•
255 ου μόνον δε οΐ λαϊκοί, άλλα καΐ οι παπάδες.
"Οθεν ετούτος 6 ναός δέν επαθεν καμμία
βλάβην τινά έκ του τυυρός. Δόζα Τριάδι θεία.
ΙΙερΙ του πώς έχάη ό χοομπβς του Κουβουχλίοο.
Καιόμενος γουν ό κουμπές μέ τόσην ευκολία,
ωσάν ποτάμι ετρεχεν (ω συμφορά αθλία),
260 ωσάν ποτάμι ετρεχεν έκεΤνο τό μολύβι,
δπου καθέναν εκαμνεν εκστατικός νά μείν(].
ΕΙς μισήν ωραν [το] λοιπόν, ίσως καΐ παραπάνω,
και έπειτα έκρέμνισεν (οΤμοι) δλος επάνω
στό "Αγιον Κουβούκλιον, καΐ οδτως ένεπρήσ&η
265 κέκεΐνο (φεΰ) τό θαυμαστόν και ετζι ένεπρήσθη.
Πώς η μεγάλης χολόναις, όπου έβάσταζαν τον |ΐ.έγαν τοΰρλον
του Άγίοο Τάφου, διερράγηααν βίς χομ.(ΜΤΓΐα.
Άφ' ου 6 κουμπές Ιπεσεν (οϊμοι) μισοκαΐμένος,
δρχισεν δτά νά καίεται και των Κοπτών τό μέρος•
καΐ δχι μόνον των Κοπτών, άμή καΐ δλα τάλλα,
όπου τριγύρου 'βρίσκουνταν, κελλία τά μεγάλα•
270 δλα ευθύς άνάψασι σάν κείνην τήν Χαλδαίω(ν)
τήν κάμινον τήν φοβεράν• τό λέγω δε καΐ κλαίω.
Αυτά λοιπόν καιόμενα μεγάλα τά κελλία
(φευ των πταισμάτων των έμών ! ω συμφορά αθλία),
η φοβεραΐς κολόνες (φευ) εκείνες ')^ μεγάλες
275 καΐ θαυμασταΐς στό μέγεθος, στά κάλλη καΐ ταΐς χάραις,
έρράγησαν κέσκάσασι καΐ μεταξύ 'γινήκαν,
και δλες 'πέσασι ευθύς καΐ κατεκρεμνισθήκαν•
256 χώδ. χαμμίαν. — 258 χώδ. $ύχολία>^. — 262 προοέθηχα το τ6, — 272 χνΛ.
τά μΐγάΧα*
— 397 —
χατά άλήθειοτ; αοτοίίς ή θαυμασταΤς χολόναις
δλων των δλλων, των λοιπών, ήτονε χαΐ χορωνες.
280 Μέλλει θαυμάσει τό λοιπόν έχεΐνος πο5 ταΤς ζεόρει.
Δαταΐς γοδν έχαηχασιν, χομμάτια *γινηχαν,
χέπέσασιν ευθύς ευ&ύς χαΐ χατεχρεμνισθηχαν.
Το μισό χτίριον ευθύς Ιπεσεν, έχρεμνίσθη,
χάτωθεν δε τό έδαφος άπ' τήν βοήν έσείσθη•
285 τό μισόν χτίριον [ευθύς], Τσως χαΐ παραπάνω,
χάτωθεν επεσεν ε&θυς άπ" άνωθεν ως χάτω*
6 Τάφος δέ 6 "Αγιος, ό χεχαριτωμένος,
άπό τα?ς πέτραις χαΐ τό πυρ ήτο περχυχλωμένος.
Πώς δβν έχάη 6 "Αγιος Τάφος.
Δεν επαθεν ουδέν, [ουδέν, ουδέ] χαμμίαν βλάβη
290 (ω θαύμα, ω θαυμάσιον, ω Ιχπληζις μεγάλη)*
οό μόνον δέ αυτός ό Τάφος του Κυρίου,
άλλα χέχείν' ή θαυμαστή πόρτα του Εουβουχλίου
δέν 'βλάτΓτηχεν έχ του πυρός ποσώς τη άληθείοι,
άλλ' άφλεχτος [μας] Ιμεινεν τξ θείοι βοηθεί^.
Μβτά τον έμπρησμόν του ναού χα\ βις ηόσψ ώραν <χάη
6 θ«ΐος ναός αότός.
295 Τοιουτοτρόπως τό λοιπόν ό θαυμαστός ναός μας
χαΐ μάλιστα τό πάντερπνον 'χεΐνο Καθολιχόν μας
άναψε χαΐ έχάηχε (φευ) χαΐ χατεχρεμνίσθη
εΙς τρεις ώρας ανάμεσα, χαΐ ο&τως ήφανίσθη.
Στάς οχτώ ώρας 'βάλασι τό πυρ οΐ Άρμεναΐοι,
300 ποχτζηδες οΕ παμμίαροι, οι νέοι Ιουδαίοι,
χαΐ εΙς τάς δέχα άπό μι,άς (ω συμφορά μεγάλη)
δναψεν 6 χουμπές (ω σχοτασμός, ω ζάλη)•
μέσα δέ είς τάς δώδεχα 'τελείωσε διόλου*
280 μ«τά τό ξενρα στίχος έξερρόη. — 286 προαέί^ηχα τό ίν&υς' δρα τον 283-ον
στίχον. — ^28β χωδ. άπο αν, Ιωί•.— 288 •*£Λ,άπο το πυρ χαΐ πέτραις η, περιχνχλ,—
289 προσέθι^χα τό ουάέν, ουά^ || χω), βλαβην. — 292 «ωδ. άλλα χαΐ χείνη η πόρτα
του χονβονχλίον η θαυμαστή. — 294 προαέθΐ]χα τό μας» — 299 χω). εΙς τάς.
— 398 —
ανάθεμα να εχουίε τά τέτοια του Δ^αβόλοο.
305 Τον θρηνον δμως χαΐ κλαυθμόν τότβ όποδ έγίνη
την ώραν του πυρπολισμοδ χαΐ τήν ήμέραν 'χείνη
χαΐ τις νά το διηγηθΐ); τίς νά τό περιγραφή;
χαι ποΤοζ έβαστούσενε (δχ) τότες νά μή κλαόαη;);
01 εύσεβεΤς χριστιανοί τόσον 'θρηνολογουσαν,
310 όπου κιαότούς τους άσεβεΐς εΖς δάχρυα κινοΰσάν.
Ερίσις χατά των *Αρ[λέν(ξων, γενομιένη έμιπροσθβν
της ΆγίΛς Πόρτας.
Έτζι λοιπόν έπέρασεν ή μαύρη νύχτα 'χείνη.
Άφ' ου χαΐ έξημέρωσεν, ημέρα και έγίνη,
δλοι οΐ πρώτοι των Τούρκων, τουτέστιν οΐ αγάδες,
μουσελλίμης, μουλλας, μουφτής καΐ δλ" οΕ ούλαμάδες,
315 ηλίου τηλαυγουντος δλ' έκεΤ έσυναχθήκαν,
στην "Αγχαν Πόρταν έμπροσθεν δλοι έκαθεσθηκαν•
έ μουφτής δμως πρότερον, του χουμπέ χαιομένου
καΐ πίπτοντας έλεεινώς, καΐ ταύτα κρεμνισμένου.
Άπ' τόν χλαυθμόν %αΙ ταΐς φωναΐς ούτος ό μουσελλίμης
320 κτ,ό γιανιτζάραγας εύθυς ήγέρθηκαν της κλίνης,
καΐ βλέποντας τέτοτ,ον κακόν πιάνουν τά γένειά τους,
καΐ Ιτζι μόνον ως [ήσαν και] μέ τά νυκτικά τους
έτρεξαν καΐ έπρόφθασαν μέ περισσήν τους βίαν
εΙς τόν καιόμενον ναόν, στην Πόρταν τήν *Αγίαν•
325 καΐ δστερις δέ βλέποντας ποσώς ποσώς καμμία
ωφέλεια δέν γίνεται νά σβύση ή φωτία,
μάλιστα στό χειρότερον όπου εΤχεν κορώσει
και τόν ναόν έκρέμνισεν, εΐχεν τόν τελειώσει,
έφυγαν και έπήγασιν εΖς τά κονάκια τους,
330 και άφ' ου έζεδυθηκαν έκεΤ τά νυκτικά τους,
πάλιν οπίσω 'γύρισαν καΐ δλοι 'συναχθηχαν
έχεϊ έμπροσθεν του ναού τότε και 'χαθεσθηκαν
806 χώδ. χ€ΐ9^ηι^. — 314 χώδ. όλοι ονλ, — 315 χώδ. δλοι. — 316 χώδ. $1ς τη^
άγίαν, — 822 χώδ. ας χα^-ας μό^οί/ \\ τζροοί^ψα το ήσαν χαΐ.
— 399 —
ήσαν δε πλήθος περισσόν έκεΤ σονηθροισμένοι,
Φράγκοι, ΤοΰρχοΕ, Αρμένιοι χήμεΐς οι καϊμενοι.
335 Των γουν αγάδων [χαΐ] αυτών έκεΤσε καδημένων
καΐ τίρν Τοαρκών καΐ των Φράγκων έκεΐ παρισταμένων,
ο£ προεστοί [μας] έπειτα έλθόντες έφιλήσαν
των άγαδών τά χέρια και ετζι έλαλοδσαν
" Αγάδες, κρίσιν έχομεν, κρίσιν δια να γίντ]
340 να 'δουμεν πώς έκαύσασι ναόν μας οΕ Άρμενο ι*
προστάζατε ογλήγορα 'δώ να παράσταθώσι,
δι^ατί έβαλαν την φωτ^άν να άπολογηθώσι "•
Εϋθυς λοιπόν τους 'κάλεσαν έκεΐ δε έν τω ίίμα '
δτ^ά να κριθοδν με τους Τωμτ^ούς έδώ παρών αντάμα.
345 *^Ηλθασι γουν οι πρώτοί τους, 8 τε 6 πατριάρχης
μετά του έπιτρ(5που τόυ, ό και Δαιμονιάρχης,
και έπειτα οι $λλοι δυο, οι δεύτεροι Διάβολοι,
δραγουμανος, γραμματικός, και άλλοι πολλοί, 8λοι•
σκύψαντες δε οι μιαροί τάχα διά να φιλήσουν
350 αγάδων δε τά χέρια καΐ δτ,ά νά χαιρετίσουν,
χαρτία με πολλά φλωρτ^ά τους 'βάλασι στά χέρια,
κετζι τους *κάνασιν ευθύς ωσάν τά περιστέρια.
Ήμεΐς δε ταύτα βλέποντες, δντες έκεΤ πλησίον,
"Δουλειαΐς θά κάμη" εΤπαμεν "ετούτο το χρυσίον"•
356 του Τούρκου γάρ την σήμερον δστις φλωρία δώσει,
δς είναι κλέπτης καΐ φοντ^δς, βρίσκει δικαιοσύνην
τό λέγει ό Γρηγόριος 'κεΐνος ό θεολόγος,
πώς δταν όμιλη χρυσός, άπρακτος κάθε λόγος.
*Ως τόσον πάλιν τίποτες δεν 'κάμαν γ^Άρμεναΐοι-
360 τά άσπρα των καΐ τά φλωρτ^ά μάταια είχαν πάει.
'^Ητον του δραγουμάνου των τό δνομ' Άβετίκης•
τούτον λοιπόν ερώτησε τότε 6 μουσελλίμης,
335 προσέθηχα τό χαΐ. — 387 προσεθηκα τό μας. — 338 χωδ. αγάδων || χώδ.
λαλονσα»^, — 340 χώδ. τον νκον. — 344 κώδ. ρωμαίους. — 352 κωδ. χ«1 ξτζί. —
357 Οτβζοτ. Νλζ. τ. II, σ. 155, στ. 71. — 359 %ώδ. Ιηαμαν οί.
— 400 —
λέγοντας '*Τί έχάματβ, μπρε, με τά χεριά σας
χαί τήν φα>ι;ίάν έράλατβ βίς τό προσκύνημα σας**;
366 ΑύτοΙ δε ομοθυμαδόν οι χάχιστοι ίίνχ^όλοι
ετζι άπβχριθήχασκ με ένα στόμα δλοι*
•"Ημείς, αγάδες", εϊπασι, "στον ναον τήν φωτία
μαζούς δεν τήν έβάλαμεν ποσώς τ§ άληθείοί•
μόνον χαττδς πως Ιγινεν, ετούτο μαρτυρουμεν
370 μαΕοί>ς φωτ^ά δεν 'βάλαμεν Ιτζι όμολογουμεν ".
Οι προεστοί μας εις αυτούς ε?παν τήν ώραν 'χε6Λ]'
•*Μαξούς δεν τήν έβάλετε; μόνον χαττας έγίνη; -
διατί δέν έπασχίσετε ή φωτία νά σβυση,
άμή ραχΐ έχύνατε χειρότερα ναύξήση;
375 Μαζούς φωτιά δέν 'βάλετε* μόνον χαττας έγ(νη•
λοιπόν πώς δέν 'φωνάξετε ευθύς τήν ώραν 'χείνη,
άμή έσιργ^ανουσετε χωρίς χαμμίαν έννοια;
τάχατες πώς έχλαίετε; τραβουσετε τά γένετα;
μάλιστα τούτο που καθείς τό εΐδεν χαΐ τό ζεύρει,
380 φωτία τί έγυρευε χήτον σε τρία μέρη *';
Αυτά καΐ άλλα εϊπασιν οι προεστοί μας δλοι,
οι δέ Αρμένιοι αυτοί, οί κάκιστοι Διάβολοι,
δλλα δέν εΤχαν νά ειπούν τότε τήν ώραν *κείνη,
άμή χαττας πώς έγινε, "Χαττας, χαττας έγίνη".
Πώς ο£ προεστοί μιας έζήτησαν Ιλάμ^ι άπό των αγάδων
χα ι από τον μοολλάν δια τήν Πόλιν.
385 Ώς τόσον οί αρχιερείς, οΐ προεστοί μας δλοι,
ίλάμι έζητήσασι νά στείλωσι στην Πόλι.
Οί Τούρκοι *προφασίζοντο• λέγουν *'Δέν κάνει χρεία
Ιλάμι διά νά γραφθη". Τί κάνουν τά φλωρία!
Έάν είδαν δμως πώς αυτό δέν γίνεται άλλέως,
390 θέλων καΐ μή θέλοντας έγράψασι ταχέως,
κίτζι οί Αρμένιοι τδσπρα τους 'χάσασι μόνον
367 χώδ. φωτίαν. — 877 χώδ. ϊννοίαν, — 380 χώδ. χαι ψον, — 383 χωδ.
η^ίί^ην, — 386 χώδ. ποΧί»^, — 387 χώδ. λέχοι^ες. — 391 χώδ. χαΐ ίτζ^
— 401 —
κέκέρδ^ααν τήν φλόγα τους καΐ τον καχόν τους χρόνον
πέρνοντες δε οί προεστοί εκείνο το Ιλάμι
απάνω στο Πατριαρχε^όν συνοδον εΤχαν κάμει*
395 εις τήν οποίαν σύνοδον 'σϋμβουλευθϊίκαν δλοι
δύο από τοί>ς αδελφούς να στείλωμεν στην Πόλι,
δπως και δια στόματος και διά των γραμμάτων
να δώσουσι την εϊδησιν και τό πικρύν μαντατον
ε[ς τόν μακαριώτάτον και τους λοιπούς τους άλλους,
400 στους ευσεβείς χριστιανούς, μικρούς τε καΐ μεγάλους,
και αμποτες ή του θεού χάρις ή παναγία
και των πιστών 6 ενδεος ζήλος και προ&υμία
να τ^θελαν συνδράμωσιν εΙς άνοικοδομήν του
ταχέως, γληγορώτερα, και προς άνάκτησίν του.
405 Έτζι λοιπόν έγίνηκεν ή κρίσις Αρμενίων
στον έμπρησμόν (φευ) του ναοΰ, ποκτζήδων των αχρείων
πόσα δε σκεύη ιερά καΐ πόσος * υπάγει
εΙς ταύτην γουν την συμφοράν και πόσον πράγμα 'κάη,
αδύνατον δια να γραφ&η, και λέγω τ' απατός μου•
410 τούτο δε δς συλλογισ&η κα?)ένας μοναχός του,
πώς δνας τέτοιος ναός τόσων και τόσων χρόνων,
ή μήτηρ των εκκλησιών (και τούτο φ&άνει μόνον),
δραγες με πόσ' άξια ήτον κεκοσμημένη;
και δμως τούτο ξεύρει το 3λη ή οικουμένη.
415 Ώς τόσον αυτά άπαντα δλα 'κατακαηκαν
έκ του πυρός κι^άπ' την φωτιάν δλα άφανισ&ηκαν.
Περί του Άρ(χένη του επαράτου, όπου ε^αλε τήν φωτίαν.
Εκείνος ό Άρμένης που ε|3αλε τήν φωτία,
'κείνην τήν ώραν 'κάηκε τη θεία |3οηι)ε(α•
και μ' δλον όπου άπαντες έςω ευθύς εύγήχαν
420 (και Φράγκοι και Άρμένιδες δλοι όμου εύγήκαν),
μόνος αυτός 6 άθλιος νά φύγ' δεν έδυνήθη,
336 χώδ. τίόλα^. — 413 χώδ. 7τοσ«.— 416 •Λώδ. χαΐ άπ. — 417 χώδ. φωτίαν,—
421 χώδ. χαΐ /Μοί'* II κωδ. φύγρ.
III. 26
— 402 —
άλλ* εμεινεν ακίνητος έχεΐ κέπϋ|)πολήθη•
θεός γάρ εκδικήσεων 6 Κύριος υπάρχει
και εκαμεν έκδίκησιν στον ναόν-τ' νά τόν καύσ^.
425 Και ταύτα μεν έγίνουνταν περί τήν ώραν 'κείνη,
καθ' τ)ν έχάη 6 κουμπές κεγινε τό γ^αγκίνι•
μετά δε ταύτα, έπειτα, έκε6;η ή φωτ(α
ή περισσή 'λιγόστευσεν, κατέπαυσε τελεία.
Πλέον άπεφασίσαμεν μέσα δτ^ά νά έμπουμεν
430 και "8 τι θέλει ό θεός" εϊπαμεν **δς γενοΰμεν".
Έτζι λοιπόν 'σεβήκαμεν με φόβον περισσόν μας*
'βλέπαμεν γάρ τόν θάνατον δντα πρό οφθαλμών μας-
τα κτίρια όπου έπεφταν, τ^ πέτρα ις που 'κρεμνουσαν,
εις τους ελεεινούς ήμας θάνατον 'προξενουσαν.
435 Αγαπητοί άκροαταί, και πώς νά μήν δακρύσω;
πώς νά βαστάξω ημπορώ• νά μήν θρηνολογησω;
θρήνος εις τόν έμί:ρησ[λόν τοϋ ναοΰ.
*Ω Ίησοΰ μακρόθυμε, ευσπλαγχνε Κύριε μου,
πώς ούτως 'παραχώρησες ό άγιος ναός μου
440 καΐ που σου ή ευπρέπεια; που σου ή ώραιότης;
που σου 6 κόσμος ό τερπνός, τό κάλλος και φαιδρότης;
'*Ώ μήτερ τών εκκλησιών, θείΛ Σιών άγια,
και που σου 6 καλλωπισμός; που σου ή εύμορφία;
που σου ή αγαλλίασες και χαρμονή ή τόση;
445 πώς θέαμα έλεεινόν φαίνεσαι τοις όρώσιν;
^Ω ουρανέ πολύφωτε, σκήνωμα του Χρίστου μου,
ναέ της Αναστάσεως Κυρίου του θεού μου !
Οΐμοι, παν&αύμαστε ναέ ημών τών όρθοδόςων 1
πώς οϋτως κατεστάθης (φευ) άπό τών κακοδόςων;
"450 "^Ω μήτερ τών έ/κλησιών, πώς οϋτως ένεπρήσθης;
ή δόςα σου, τό κάλλος σου, πώς ούτως ήφανίσθη;
Οΐμοι, ναέ πανθαύμαστε! οιμοι, Σιών αγία!
424 /.ώδ. £ΐς τον ναοί^ τον. — 425 χώδ. χ^ν^ι^.
-403 —
τί τούτο τό όρώμενον; ώ συμφορά άθλια!
χθες ως παστάς βασιλική, ώς ουρανός ώς άλλος,
455 χθες ώς παράδεισος τερπνός με δοζαν και με κάλλος,
και σήμερον (άλλοίμονον) κατασεσαθρωμένον,
από τό πυρ έρείπιον (φευ) κατακρεμνισμένον.
ΟΓμοι, θειότατε ναέ! οϊμοι τω τρισαθλίω!
ώς τω Κυρίω έδοζε! δόξα σοι τω Κυρίω!
Κατάστασις του ναοΰ μετά τον έ|Απρησ|ΑΟν.
460 *Αχ, αδελφοί, αδύνατον να σας τό ιστορήσω
τό χάλι τούτου του ναού, νά σας τό φανερώσω•
τόσον δε λέγω μοναχά, πώς άπό την φωτία
τόσον έφθάρη ό ναός, όποίϊ τη άληθεία
δστις τόν έθαυμάζετον, ήθελε νά νομίση
465 δτι πρό χρόνων αρκετών εΤχε κατακρημνι'σει.
Τοσούτον γουν ό εμπρησμός είναι που εΤχε πάθη
κείς τετοιον έλεεινόν θέαμα κατεστάθη.
Περί του θαυαατο; του γενομένου
εις τόν Πανάγιον Τάφον του χορίου ήαών *1ησοΰ Χρίστου.
Έττήγαμεν δε άπαντες κατά την ώραν 'κείνη
τόν θείον Τάφον του Χρίστου νά 'δοΰμεν πώς έγίνη•
470 καΐ βλέποντες τήν ξύλινην πόρταν του Κουβουκλίου
πώς δεν έβλάβ' εκ του πυρός (ώ δύναμις Κυρίου),
τόσην χαράν έλάβομεν, τόση ν παρηγοριά,
δσην μας έπροςένησεν πικρίαν ή φωτία.
Αληθινά, αγαπητοί, εκείνη ή φωτία
475 ήτον δε τόσον φοβερά, όπου τη άληθεία
ή πέτραις καΐ τά σίδηρα παντάπασιν 'φθαρήκαν
αυτά δε (ώ του θαύματος) ποσώς δεν 'πειραχθήκαν,
λέγω αύτη ή ξύλινη πόρτα του Κουβουκλίου
καΐ ό πανάγιος αυτός Τάφος ό του Κυρίου.
480 Ήκούσθηκε τούτο ευθύς τότε τήν ώραν κείνη,
εις δλην τήν "Ιερουσαλήμ σχεδόν γνωστόν έγίνη,
462 χώδ. φωτίαν. — 468 χώδ. χίίμην. — 471 χώδ. Ιβλάβη. — 472 χώδ. πα-
^η/ορία»^, — 480 χώδ. Χζί»^ην,
— 404 —
και δλοι 'τρέςασιν ευθύς, χα». Φράγχοι χαΐ Τωμαΐοί^
τό θαύμα νά ίδουν νέοι καΐ γηρΑλέοι
'γι^ουρούτισαν ευθύς - - καΐ μέσα έσεβηκαν
48δ ταΐς πέτραις που έκρέμνισαν ποσώς δεν 'φο^ηθηκαν.
"Ολοι συναθροιζίμενοι τό θαύμα 'θεωρουσαν
και έμεναν εκστατικοί, 'στέκαν και απορούσαν,
και βλέποντες ταΐς φοβερές κολόνες κρεμνισμένες
άπό τό πυρ έδώ κέκεΐ κομμάτια σκορπισμένε;,
490 τήν πόρταν δε την ξύλινην του θείου Κουβουκλίου
και τον πανάγιον αυτόν Τάφον τόν του Κυρίου
σώα γερά και άβλαβα, τα έκαταφιλουσα^^
και άγκαλίζοντες αυτά τά 'καταπροσκυνουσαν.
Άπ' τήν χαροτ; τους τήν πολλήν πάραυτα, έν τώ δματ^
495 τόσον 'θρηνολογούσασι, τόσον κλαυθμόν έκάμα(ν),
δπου δεν έγινε σχεδόν ούτε τήν ώραν 'κείνη,
καθ' γ^ν έκάη 6 ναός κέγινε τό γ^αγκίνι•
ώς και αύτοΙ οι άσεβεΐς έβλεπαν και 'θαυμά^αν,
και πώς τό θαΰμα εγινεν δλοι [τό] εξετάζον.
500 Κέλεγαν ουν τινές αυτών ** Ταύτα έπ' αληθείας
δν δέν ήσαν άγια, ποτέ εκ της φωτίας
δεν έμελλον να φυλαχθουν, δέν ήθελον γλυτώστ},.
άμή ωσάν [και] τά λοιπά ήθελαν νά καώσι".
"^Αλλοι δέ πάλιν ελεγον, δτι αυτό τό Μνήμα
505 εάν δέν ήτον του χαζρέτ Ίσα- -----
------- δέν είναι λοιπόν κρίμα;
άλλοι δέ πάλιν ελεγον "Πώς αφισε κέκάη
---- -----ό ναός του;
δέν είναι άγιος αυτός, δέν είναι εδικός του ".
510 Αυτά δέ λέγοντες αυτοί, ήμεΓς δέ έςελθόντες
και μέσα στο Καθολικόν με θρήνους εισελθόντες,
484 */ώδ. Ιγίονρούτιααν. — 489 χώδ. χ«1 Ιχίί. — 494 χώδ. απο. — 497 χώδ. κ.
Ιγιν^ γιαγ^ίνη, — 499 χώδ. Ιίοι, Ιξετ, — 500 χώδ. χαι ίλί^κν.— 503 προβέΟτ,χα τά
χαΐ, — 505 μετά τό */σί7^Ίησοϋ λέξεις τινές έξέιτεσον. 507 χώδ. χάη ο ναός τον.
— 40δ —
εϊδαμεν όπου εκαιεν άκόμι ή φωτία
ένδον του θείου Βήματος. "Ώ συμφορά ά&λία!
Ώς τόσον πλησιάσαντες εϊδαμεν πώς εύγαίνεί
δ15 άπό ταΐς πέτραις ή φωτ^ά, άπο ταΐς πέτραις βγαίνει.
Έπρόφ&ασαν μέ τα ^-^ερά* ώς τόσον την έσ|3ύσαν
χαΐ παρευ&υς νά σχάπτωσιν άπαντες αρχίνησαν.
Περί των αγίων χεί'χηλίων όπου έχάηααν.
Άπό ετούτα τό λοιπόν δεν 'γλύτωσε χανένα•
έλιωσαν άπό την φωτ^άν, 'γίνηχαν ενα μίγμα*
520 άσίμι μέ τό μάλαγμα, τόν προΰντ^ον, τό μπακηρι,
τόν σίδηρον, τόν μόλιβδον τό πυρ εΤχεν τα φθείρει,
και ήσαν μέ τά χώματα, ωσάν τά μεμιγμένα
κερ^ά και θυμιάματα, δλ' ανακατωμένα.
Αληθινά, αγαπητοί, ήτον δεινόν τό δράμα•
:δ2δ έκπληκτον τό όρώμενον καΐ φοβερόν τό πράγμα.
"Ομως άφ' ου ένυκτωσεν, ίίρχισε νά βραδτ^άση,
δ^ά τόν οΤκόν του ό καί)εις ήθελε νά σπουδάση.
Περί των αγίων κειμηλίων όπου ευρέθησαν.
Την Πέμπτην δε άπ' τό πουρνόν πάλιν 'συνα&ροισθηκαν
μικροί μεγάλοι στον ναόν άπαντες 'συναχθηκαν.
.530 Σκάπτοντες πάλιν γουν έκεΐ στον ϊδιον τόν τόπον
§να σεντούκι 'βγάλασι μέ περισσόν τους κόπον,
ε?ς τό όποιον 'βρέθηκαν τινά κειμήλτ^α 'λίγα
καΐ ίερατικαΤς στολαΐς, φελόνια, πετραχήλ;ί^α,
και ταύτα παρακατινά καΐ πεπαλαιωμένα '
535 ήσαν τά καθημερινά καΐ συχνοφορεμένα•
άύτά μόνον έγλύτωσαν και αυτά εύρε&ηκαν,
τά δέ λοιπά έκ του πυρός δλα 'κατακαηκαν.
Περί της Αγίας Πόρτα;.
Έπέρασεν δέ καΐ αυτή ή Πέμπτη ή ημέρα,
τη δέ Παρασκευή πρωί, ώρα ώσει δευτέρα,
512 χώδ. χαΐ ίϊάημίν. — 515 βγαίνβί] κωδ. ^υγαίνα. — 523 κωδ. δλ«. —
525 χώδ. ίχηΧητον. — 527 χώδ. σηονάάξυ- — 528 κωδ. «/το. — 532 'βρβΒηχαν]
*ώδ. ενρέ-9-ησαν - - ολίγα.
— 406 —
540 οί εδικοί μας προεστοί 'πηγαν εΙς τους αγάδες,
μοϋλλδν, μουφτην χαι τους λοιπούς χ^δλους τους ουλαμάδες^
χαΐ έλάλησαν αύτοΓς δ^ά την Άγίαν Πόρτα,
πώς πρέπει δ^ά νά σφαλισθη, νά κλείστί), ως καΐ πρώτα ^
"Δεν γίνεται νά στέκεται" εΤπαν ^'άνεωγμένη,
545 άλλα καμμιά διόρθωσις πρέπει δια νά γένη'*.
Οι δε αγάδες ειπασιν ** Ήμεΐς δεν ήμπορουμεν
νά δώσωμεν τήν αδειαν, άνίσως δεν έλθουσιν
έκ τών αγάδων πουγ^ουρτιά, μάλιστα καΐ φερμάνι.
πρέπει εσείς νά φέρετε (είπαν) άπ' τό λιβάνι".
550 Και εϊπασιν οΐ προεστοί- "Πώς γίνεται νά μέντ^
τόσον καιρόν ή εκκλησιά ετζι άνεωγμένη;
δόσετε τώρα άδειαν μία γρεττ,ά νά γέντ],
δως όπου ό δν&ρωπος στην Πόλιν νά πηγαίνγ}".
Έτζι λοιπόν έγίνηκε και παρευθυς έφθ^άσθη*
555 μία μικρή γρετίτικη πόρτα έκαταστάθη,
καΐ τη αύτη ημέρα, μετά τό μεσημέρι,
άφ' ου επήγαν στό τζάμι τό πλήθος, τό ασκέρι,
έβάλθη εις τον τόπον της και έπειτα έκτίσθη
με ξηρολίθι γύροθεν και ό ναός έκλείσθη.
560 Έτζι επήγαν τό λοιπόν ό μεν εις τήν όδόν του
και άλλος εις τήν στράτΛν του και εις τό σπήτιόν του•.
-ι
*Η τελευταία χατάστασις του ναοδ μετά τον έμπρησίλόν.
Μετά δε ταύτα, έπειτα, έκείναις ταΐς ήμέραις
οι ένδον τότε του ναού βρισκόμενοι πατέρες
άρχισαν καΐ έπάστρευαν καΐ έπαραμεροΰσαν
565 ταΐς πέτραις από τόν ναόν και τόν έκαθαρίσαν..
Τα τρία προσκυνήματα επιμελώς 'σκουπίσαν
καΐ δπως έδυνήθηκαν, πάλιν τόν εύτρεπίσαν
έκρέμασαν κανδήλια κει τ' άλλο άναγκαΐον
εις ταύτα έχρειάζουνταν και ήτοιμάσαν πλέον,.
541 χώδ. χαΐ ολονς. — 568 χώδ. χαΐ εϊη «λλ*.
— 407 —
670 καΐ έχτελεΓται έν αύτω ή θε^ά μυσταγωγία
καΐ ή συνήθης παρ' αύτοΤς πάσα ακολουθία.
Μόνον εις τό Καθολικόν (ώ συμφορά αθλία)
αδύνατον νά τελεσθ^ ή θεία λειτουργία,
ωσάν όπου έχρέμισεν δλη ή άχυβάδα
575 καΐ εΤχαν κίνδυνον πολύν. *Ω λύπη, ώ πικράδα Γ
Ό πολυεύσπλαγχνος θεός. Κύριος χαΐ θεός μας,.
νά βλέψη εις τά δάκρυα ταύτα των οφθαλμών μας
και τό όγληγορώτερον τούτον νά άνακτίση
καΐ με συμφέρον έτερον νά τόν οίκονομήση.
Επίλογος σοίλβοϋλεοτιχός.
580 Αύτη εΤναί, ώ αδελφοί, πατέρες καΐ παιδία,
αυτή εΤν' ή ύπόθεσις, αυτή ή ιστορία
του εμπρησμού (φευ) του ναού, Τάφου του Παναγίου,,
ναού της Αναστάσεως, του θαυμαστού και θείου•
έσεΐς δέ, ώ χριστιανοί πιστοί, ευλογημένοι, ■
585 καΐ οΕ άναγινώσκοντες καΐ οι άκροουμένοι
πρέπει δχά νά συντρέξετε με πασαν προθυμίαν
έργω και λόγω έκαστος, μέ πόθον καΐ καρδίαν.
Έλεημοσυνην δόσετε, μέ ζήλον βοηθεΐτε,
δκαστος καθώς δύναται, καθώς καΐ προαιρείται•
590 εμείς δε [πάλ'] εΙς τόν καλόν συντελεστή ν θεόν μας
έλπίζομεν πώς θά κτισθη 6 άγιος ναός μας-
ώσπερ γάρ διεφύλαςεν τόν Τάφον του τόν θείον,
τόν δλβιον, τρισόλβιον, τόν αγιον αγίων,
έφύλαζε διέσωσεν αυτόν έκ της φωτιάς
595 με τρόπον υπερθαύμαστον, χωρίς τίνος ^ημίας,
οδτως ουν λέγει βέβαια μέ τρόπον θεϊκόν του
μέλλει νά κτίση γρήγορα τόν [θαυμαστόν] ναόν του.
Τά θεία προσκυνήματα στέκουσιν δλα σώα*
579 χώδ. ανμφ%ρον, — 590 χώδ, προσέθηχα τό ηάΧ\ — 597 προσέθηχα τ»
^αυμαατοί^.
— 408 —
μόνο; έχάη ό ναός- έστω Κορίω δόξα.
βΟΟ "ΟποΕος ύποσχέ&η γοδν, Ιταξε δ^ά νά 'πάγη
εις την προακύνησιν αυτών, δεν πρέπει νά φυλάγτ],
δέν πρέπει νά άργοπορη, μήπως και άμελήστ]
διά τό τάςιμον αυτό- άλλέως μήν ποίηση,
άλλα τό γληγορώτερον νά 'πάη χωρίς άλλο•
β05 τό ψεύδεσ&αι γάρ τω θεω αμάρτημα μεγάλο•
δστις δε με εύλά|3ειαν, με χαθαράν καρδιαν,
στους θείους τόπους έρχεται με πασαν προ&υμίαν
χαΐ έλεημοσύνην δε στα μοναστήρια δώσει,
πάσας τάς αμαρτίας του ταχέως τάς ξεπλύνει.
βίο Αυτά άλή&εια αυτός ποτέ του δέν τά χάνει,
τον κόπον του και τόν μισ&όν μά θησαυρόν τον κάνει•
στην άποθήχην βάνει τον 'κείνην την ούρανία,
ένθα χαρά ανέκφραστος χαι δόξα αιωνία.
Αμήν.
Έγχώ|Λΐον εΙς τόν Πανάγιον Τόφον του χυρίοο ήριών
*Ιησοΰ Χριστού.
^Ω Τάφε ιερέ Χρίστου, ω Τάφε ζωηφόρε,
615 άγιε χαι πανάγιε, ώ δντως φωτοφόρε,
τρισόλβιε, παμμακάριστε καΐ πανευδαίμων δντως,
υπέρτερε των ουρανών, ναέ θεού του ^ώντος•
εν σοι γάρ ό σωτηρ ημών νεκροπρεπώς οΐχήσας
παράδεισον σε έδειξε, δλον σε ώραΐσας.
620 Δτ,ά τούτο καΐ τά τάγματα Αγγέλων τών αγίων
τρόμω έν σοι παρίστανται, ως θρόνον δντως θείον
χαι καθώς τό πανάχραντον σώμα του 'Ιησου μου,
του λυτρωτου και πλαστού μου κυρίου του θεού μου,
χαΐ μέσα εις τόν Τάφον του έκαμε τρεις ημέρας
625 (βα^ίαι της χάριτος της σης, πασών της υπερτέρας),
605 χωδ. μζγάλοΛ'. — 612 χώζ. • ο^^Λν/ακ,
— 409 —
τρεις 'μερες έκαμεν [έχεΤ[ και ή αύτοζωή μας,
χωρίς νά πάθη παντελώς διαφοράν καμμιαν,
ετ^ι τώρα και έσό μέσα σε τόσην φλ'ίγα,
που Ιχαιεν κήφάνιζε ξύλα και πέτρες, δλα,
•630 δεν έπαθες ουδέν κακόν, ουδέ καμμίαν βλά|3η
(ώ θαύμα, ώ θαυμάσιον, ώ εκπληςις μεγάλη),
και διά τούτο οι πιστοί άςίως σε τιμουσιν,
και πίτυτοντες πανευλα.^ώς δλοι σε προσκυνουσιν
και τον έν σοι οικήσαντα κύριον και δεσπότην,
•635 Ίησουν τόν φιλάνθρωπον, τον μόνον ζωοδότην,
παρακαλουμεν λέγοντες " "^Ω σώτέρ μας καΐ ρύατα
κ2ΐ μόνε δικαιότατε, μόνε δικαιοκρΐτα*
συ γαρ δ|ά τς-άμαρτίας μας παιδεύεις, ώ σωτήρ μας,
διά να εχωμεν άγνήν πάντοτε την ψυχήν μας.
-640 Καθώς εις τήν πυρπόλησιν ναού σου του αγίου,
του ^ο^ζζίοο και θαυμαστού, περικαλλους, του θείου,
έφύλαςες τόν Τάφον σου τον οίγιον αγίων,
τήν πηγήν της έγέρσεως, τόν Ιερόν, τόν θεΐον,
και δεν έβλά^3ηκε ποσώς ([3α|3αι) 'που τήν φωτίαν
^645 και βλά^ην (ώ του θαύματος) δεν επαθεν καμμίαν,
αυτός κήμας τους ταπεινούς - - - - Τωμαίους
άπ' τους εχθρούς μοίς φύλαττε τους λίαν παλαμναίους.
Έάν δε άμαρτάνοντες, ώ μόνε έλεημον,
συμπαθεί μας, δεόμεθα ώς φίλοι, πανοικτΤρμον,
•650 καΐ τόν ναόν σου τόν σεπτόν, τόν κατακρεμνισμένον,
δια τάς αμαρτίας μας (οϊμοι) διεφθαρμένον,
εύδόκησον να κτίσωμεν και εις τό πρώην κάλλος,
δια να 'πουμεν άπαντες Σύ, Κύριε, μεγάλος,
και των λοιπών αιρετικών και άσε|3ών έχθρων μας
655 προς πλησμονήν και έντροπήν ---------
626 προσέΟηκα το ΙχιΧ. — 629 χώδ. οπού - - χαΐ ηφάί^ιζον, — 630 χώδ.
^λάβηρ, — 636 χώ5. χαΐ λίγονης ώ σωτηρ, — 638 κωδ. Λ« τάς. — 614 *τ:οϋ=
από. — 651 προσέβηχα τβ μας.
— 410 —
των μη θελοντων να κτισθη ό δγιος ναός μας.
Μή χαταισχϋνης, δέσποτα, τόν ευσεβή λαόν σου,
άλλα τόν πάνσετττον ναόν της Αναστάσεως σοο
άζίωσον νά κτίσωμεν, προς δόξαν κίπαινόν σου.
Αμήν.
Τέλος και τω θεώ δόξα.
659 χώο. χαΐ ϊηαα^ορ•
VI
ΝΕΟΦΪΤΟϊ ΚΓΠΡΓΟϊ
Τπόμνημια περί των έν Ιερουσαλήμ διαφόρο>ν χριστιανίχών έδνών•
χαΐ λογομαχεών αυτών περί τών παναγίων προσκυνημάτων.
(*Αχολοϋθία• ορα του δεατέροο τόμοο σ. 405-463).
Τώ δε ^αωλε' (1835) ί]ρξαντο οι Αρμένιοι τών κα&' ημών
ώς έξης. Τη β' του ίανουαρίου μηνός διά του ορισμού του Μεεμέτ-
Άλη-πασα καΐ του Ήπρα?μ-πασα έπισκευαζόντων ημών τό έν Βη-
θλεέμ μοναστηριον ημών, επειδή καΐ 6 πλησίον του Αγίου Βήματος
της έκεΐ μεγάλης εκκλησίας τοίχος ήν έκ του σεισμού διερρωγώς 5*
καΐ ήμέραν παρ' ήμέραν ηυξανε τό σχίσμα, δια τούτο συμβουλή
συνετών οΙκοδόμων και τεκτόνων έκτίσαμεν έκεΐ μίαν καμάραν
ως αντίποδα καΐ στήριγμα του τοίχοο, προς τό μή καταπεσεΐν.
Άλλ' επειδή ό περί ου ό λόγος τοίχος ήν προς τό μέρος όπου
έλειτούργουν οί Αρμένιοι, αύτοΙ οίκεΐον τόν τόΐγο\ λογι^όμενοι κΛι 1^
κτίτορες θέλοντες φαίνεσθαι τρέχουσιν εις τόν μουλλαν και τους
λοιπούς, καΐ τω χρυσώ χρώμενοι άφθόνως καταπείθουσιν αοτοος
καΐ στέλλουσιν ανθρώπους και κρημνίζουσι τήν καμάραν ημών
αύτοΙ δε ευθέως δλην έτοιμάζουσι και άγωνί^ονται λαβείν ένδό-
σιμον παρά τών κριτών τόν μεν έσχισμένον τοΤχον καθελεΐν, ίλλον 15•
δε κτίσαι έκ βάθρων. Τούτο μαθόντες ήμεΤς τρέχομεν είς τόν
μουλλαν και τόν Σελήμ-πέη (επίτροπος δέ ούτος του Ήμπραΐμ-
πασα) παριστώντες αυτοΐς, δτι άδικον πράττουσιν άφαφουντες τό
— 412 —
άπ' άρχης προνόμεον ημών της εΙς τα προσκυνήματα ταύτα επι-
σκευής, δωρη&έν υπό τοσούτων σουλτάνων, καΐ άλλα πολλά• ό δε
μουλλας καΐ Σελήμπεΐς παρητήσαντο και ουκ έδωκαν τοις Άρμε-
νίο'.ς τόν ζητούμενον μουρασελέ. Εκείνοι πάντα λ{8ον, δ δη λέ-
5 γεται, έκινουν, δίδοντες καΐ υποσχόμενοι* άλλ' ουδέν ήνυσαν ημείς
γαρ καΐ μάρτυρας παρέστη σαμεν, γέροντας Τούρκους και Φράγ-
κους, βε|3αιουντας, δτι ουδέποτε οι Αρμένιοι εβαλον λί&ον τινά
εις τόν ναόν της Βη&λεέμ' εϊπομεν δε προς τούτοις, δτι δν αυ-
τοί δώσωσιν δδειαν τοΐς Άρμενίοις οίκοδομήσαι έν Βη&λεέμ,
10 ποιησόμε&α άγωγήν ου μόνον εις τόν σατράπην τής Αίγύτυτου
Μεεμέτ-Άλή-πασαν, . άλλ' ακόμη και εις αυτόν τόν σουλτάνον,
καΐ δτι ήμΤν ανήκει ή επισκευή, και άλλα πολλά* έφ' οΤς, ζη-
τούντων ημών μουρασελέ, ό μουλλας έπροφόισί^ετο πολλά, §ως •
ου φαγών πολλά [= αργύρια] ένέδωκε και έδωκε. Λαβό^;τες δε
45 ήμεΤς τόν μουρασελέ καΐ άν&ρώπους της εξουσίας, τη κγ' Ιανουα-
ρίου απελθόντες ζΐς Βηθλεέμ κατε|3ΐ|3άσαμεν τόν τοΐχον Εως του
μέρους ου ουκ ην φόβος και άνεκτίσαμεν* οι δέ Αρμένιοι άπελ-
πισδέντες άπό του μουλλα άπήλθον εις την Αΐγυτττον, προς τόν
εκεί ρηθέντα άρχοντα Μπογός Αρμένιο ν, δπου πολλά κατασκευά-
20 σαντες και έφοδιασθέντες άπήλθον ε[ς την Κωνσταντινουπολιν και
ορισμούς τρεις ίσχυσαν λαβείν τω έπομένω ετει [= 1836], τόν
μέν περί τής Βηθλεέμ, τόν δέ περί του αγίου δρους των Έλαιών,
και τον τρίτον περί του ναού τής Αναστάσεως, ως ρηθήσβται.
Έν δέ τω μεταξύ συνέβη τούτο. Έστι συνήθεια, ϊνα, δταν
25 έν τω ίερώ Κουβουκλίω τελείται λειτουργία υπό ενός έκαστου των
τριών εθνών, Τωμαίων Φράγκων καΐ Αρμενίων, μηδένα δύνασθαι
άλλότριον διαπεράσαι έμπροσθεν του ίερου Κουβουκλίου* έφυλάχθη
δέ τοσούτους χρόνους ή συνήθεια αυτή, καΐ λειτουργούντων έκεϊ
τών Φράγκων ουδείς δύναται έξ ημών ή τών Αρμενίων διελθεΐν
30 ομοίως καΐ ημών ή τών Αρμενίων λειτουργούντων* τό δ' αυτό
έτηρήθη καΐ εις τους Αρμενίους, κοινωνούς γενομένους εις τό
Κουβούκλιον, ως εΐρηται. Άλλα τω έτει τούτω ^αωλε' (1835),
μαρτίου 10, Κυριακή τής Σταυροπροσκυνήσεως πρωί, δτε μετά
-413 —
παρρησίας κα{ λαμπρότητος εθος έστΙ λειτουργεΤν ή|χας έχεΐ, πα-
ρισταμένων δπέρ τάς τρεΓς χιλιάδας όρ&οδόζων προσκυνητών τε
χαΐ εντοπίων, ψαλλομένου του Χερουβικου χαΐ του ιερατικού κλή-
ρου εισοδευοντος συν τοις άγίοις, Ιδού εΤς ιερεύς Φράγκος μετά
τίνος μονάχου ομοίως κρατών το ποτηριον κτλ., ηθέλησαν διαπε- 5»
ράσαι εκείθεν καΐ άπελθεΐν εΙς το λειτουργησαι εις τόν θεΐον
Γολγοθαν μη δυνάμενοι δε σχίσαι το πλήθος ήρξα^/υο ώθεΓν καΐ
λακτίζειν άνδρας τε καΐ γυναίκας* άλλα τό πλήθος ήν στέρεος
τοΧγος. θορύβου ουν γενομένου εϊπομεν αύτοΐς, δτι εις τοιαύτην
ώραν ουκ εστί δυνατόν διελθεΤν ένεθυμήσαμεν δέ αυτούς και της 10
συνηθείας• οι δέ έπιστραφέντες ουκ άπηλθον δι' άλλης όδου, ώς
άείποτε, άλλ' εφερον γ^ασακτζηδες Τούρκους• άλλ' ουδέ έκεΤνοι
έδυνήθησαν. "Οθεν εφερον δνα Ίταλ<5ν, ένδεδυμένον ώς Τούρκον
τακτικόν, δς ήν διδάσκων την πολεμικήν εις τα έν Ιερουσαλήμ
στρατεύματα. Ούτος δια της ράβδου, ήν έκράτει, ήρΕατο κρούειν 1&•
αφειδώς τους προσκυνητάς, 3πως άνοίζωσιν όδόν εΤς των προσκυ-
νητών τυφθείς τήν κεφαλήν καΐ πονήσας ήρπασε παρ' αύτου τήν
ράβδον και συνέτριψεν δ δέ θυμωθεις έσυρε τήν ήν έφόρει σπά-
θην και έδοκίμα^6 πλήζαι τόν προσκυνητήν. Οι δέ παριστάμενοι
προσκυνηται τούτο. Ιδόντες και παροξυνθέντες ήρπασαν τήν σπά- 20
θην άπ' αύτου καΐ τάς χείρας στρεβλώσαντες όπισθεν έξέβαλον,
χειροτονήσαντες και τόν Φραγκοκαλόγηρον, δς εφερεν έκεΐνον.
Τότε ιδού φθάνουσιν άλλοι Φράτορες μετά ξύλων και ροπάλων,
καΐ ήρξαντο τύπτειν άσπλάγχνως τον παρατυχόντα όρθόδοξον
τότε πάν τό πλήθος άγριωθέντες ώρμησαν κατ' αυτών οι δέ 25
αϊσθανόμενοι τήν εαυτών δνοιαν, μόλις διαφυγόντες τάς χεΤρας
τών προσκυνητών, έφυγον έντρομοι είς τήν έκει αυτών έκκλησία^^,
καΐ τάς θύρας κλείσαντες άνέβησαν εις τά Κατηχούμενα και εκεί-
θεν ερριπτον δ τι εύρον, ξύλα, λίθους, έπι τους κάτωθεν προσκυ-
νητάς• οι δέ τούτους μή δυνάμενοι έκδικηθήναι ώρμησαν εις τά 30
έκεΐ πράγματα τών Φράγκων, και οι μέν συνέτριβον τάς κανδήλας
αυτών, οι δέ Iσχι^ον τάς ποδίας τάς εις τους τοίχους άπηωρη-
μένας, οι δέ ήγωνίζοντο τάς θύρας συντρΐψαι και άνελθεΐν εις
— 414 —
τους Φραγκοπατέρας• καΐ πάντως μέγα κακόν συμβήσεσθαι εμελ-
λεν, έάν μή ό Ιερουργός άρχιερευς άφείς τήν ίερουργιαν ουκ έξήρ-
χετο κατάπαυσα ι αυτών τήν ορμή ν δι' ευχών καΐ ευλογιών, θό-
ρυβος ούν μέγας έγένετο καΐ ταραχή, καΐ ή ιερουργία έτελειώθη
-5 μετά μεγάλης σπουδής• ομοίως και ή συνήθης λιτανεία. Μετά δε
ταύτα του ναού κενωθέντος εκ του πλήθους, εξελθόντες οι Φρά-
τορες πρώτον μεν συνήζαν τά δσα υπό του πλήθους συνετρίβη
και διεσχίσθη• εΤτα δε τους κριτάς προσκαλέσαντες εφερον εις
τον ναόν και έδειξαν αυτοΓς εκείνα λέγοντες, δτι ήρπάγησαν έκ
ΊΟ τών Τωμαίων και τίνα κειμήλια αυτών άργυρα τε και χρυσά,
ών ή τιμή υπέρ τάς εκατόν χιλιάδας γρόσια, και δλλα τοιαύτα.
ΕΤτα δέ, τη αύτη ημέρα, '^οιχ άναφοράν γράψαντες έστειλαν τω
Μεεμέτ-Άλη-πασα έν ΑΙγύτττω• δ δέ έγραψε τω εν Ιερουσαλήμ
μουσελήμ και τοΐς κριταΐς θεωρήσαι τήν υπόθεσιν άπαθώς. Τού-
.15 του γενομένου μετά πολλάς λογομαχίας εκείνων καΐ ημών απεφα-
σίσθη, δπως άποτίσωμεν αυτοΤς δέκα χιλιάδας γρόσια• ημών δέ
μή πειθομένων, διά το εκείνους είναι αιτίους τών κακών, έπι
δευτέρας συνελεύσεως άπόφασις άλλη έγένετο, δπως ήμεΤς μεν
δώσωμεν τοΐς Φράγκοις 6000 γρόσια, αύτοι δέ μή τολμήσωσι
20 του λοιπού διελθεΐν έμπροσθεν του Κουβουκλίου έν τω καιρώ της
ιερουργίας ημών. Άλλ' εκείνοι μεν ουκ έτόλμησαν έζής διελθεΐν,
ημείς δέ ούδ' όβολόν δεδώκαμεν αύτοΐς, ως ά^ίχοο ούσης της
τοιαύτης αποφάσεως, εκείνων δντων υπευθύνων καΐ ούχ ημών.
Έξης δέ τω έτει τούτω ^αωλε' κρίσεις αλλεπάλληλοι συνέβησαν
25 μεταξύ ημών τε και τών Φρατόρων, και όύ διέλειπον ένοχλουντες
ήμας περί τούτου και εκείνου και του άλλου, ^ημιο3ντες ήμας τε
και εαυτούς• ού γάρ οι κριται (•χαι μάλιστα αλλότριοι) άμισθί
συνήρχοντο και άδωροδοκήτως κρίνοντες.
Τω δέ ^αωλς' (1836), Ιουνίου θ', Ιδού ήλθον άπ' Αιγύπτου
30 Φράτορες και μετ αυτών μουπασίρης και ορισμός του μεγάλου
σατράπου της Αιγύπτου Μεεμέτ-Άλή-πασα, άποτεινόμενος πρό;
τόν μουσελήμ και τους κριτάς της Ιερουσαλήμ, δπως θεωρήσω-
σιν ακριβώς τήν υπόθεσιν τών Φράγκων, οϊτινες λέγουσιν, δτι
— 415 —
<Ιδικοϋνται τόσον υπό των Τωμαίων, δσον καΐ υπό των Άρμε-
Λ^ίων, χαΐ του δίχαλου φανερωθέντος δηλώσωσιν έκείνω πάντα δι'
ενυπόγραφου αναφοράς• προ δε πάντων προσέταττεν ό ορισμός,
δπως 6 έγγυς του ΣεραΓου τόπος, έφ' ου ναός σεσαθρωμένος,
Χατ-ιλ-Μεσιχ έπιτοπίως καλούμενος, ήτοι Φυλακή του Χρίστου, 5
άποδοθη αυτοΓς• ου γενομένου συνήλθον οι κριταΐ καΐ προύχοντες
της Ιερουσαλήμ, και μετακληθέντων ημών τε και των Αρμε-
νίων, καΐ παρόντων αυτών τε καΐ των Φράγκων, ήρζατο ή κρίσις•
εκεί δε εΤχον οΐ κάλοι ούτοι εν φορτίον χαρτιά συνηγμένα, φερ-
μάνια, χάτια, ορισμούς, χοτζέτια και δλλα τοιαύτα, άπερ ήρξαντο 10
άναγινώσκειν καΐ έξ εκείνων έζάγειν τά δοκουντα και σημειουν
τοσούτον εκτεταμένα, ώστε διήρκεσεν ή κρίσις αυτή έκ διαλειμ-
μάτων εϊκοσιν ημέρας. Τά δε έξαχθέντα υπό τών Φρατόρων εΙς
κεφάλαια δακαέζ διαιρεθέντα περιεΐχεν τά έξης• πρώτον, δπως
Τωμαΐοί τε και Αρμένιοι μή εχωσι κοινωνίαν τινά εις το Ιερόν 15
Κου^ούκλιον, άλλ' ώσιν, ώς πρό του εμπρησμού, προσκυνοΰντες
μόνον δεύτερον, κύκλω του Κουβουκλίου κρεμασθήναι τάς ποδίας
αυτών καΐ τάς εικόνας* τρίτον, δπως εις τον μέγαν κουμπέ οί Τω-
μαίοι μή άναβαίνωσιν δλως, ουδέ κανδήλας άτττειν• τέταρτον,
οί υπό τήν Βασιλικήν Καμάραν υπό τών Τωμαίων κτισθέντες 20
τοίχοι κρημνισ&έντες μετατοπισθώσιν ένδότερον πέμπτον, ή υπό
τήν όροφήν της αυτής Βασιλικής Καμάρας είκών του Παντοκρά-
τορος τών Τωμαίων άποξεσ&εϊσα σημειωθη εκεί τό Πεντάσταυ-
ρον του Πάπα• δκτον, ό προς νότον τοίχος του Καθολικού κρη-
μνισθη και άνοικοδομηθη ένδότερον, κατασκευασθώσι δε εκεί τά 25
πυρποληθέντα μνήματα τών βασιλέων αυτών έβδομο ν, δπως
ό υπό τον Γολγοθαν τόπος, δπου ήσαν τά μνήματα του Βαλδο-
βίνου καΐ Γοδοφρέδου, δοθη αύτοΐς και τά μνήματα ύπ' αυτών
οίκοδομηθώσιν δγδοον, ή Αγία Άποχαθήλωσις δπως κυριεύη-
ται μόνον υπ' αυτών ένατο ν, ή εις τήν Ευρεσιν του Σταύρου 30
υπό τών Τωμαίων τεθείσα πλάξ άρθή έκεΐθεν και τεθη άλλη
ίδία αυτών δέκα τον, ή Φυλακή του Χρίστου, κοινώς Κλάπαι,
δπως γένηται κοινή αύτοΤς και τοΐς Τωμαίοις* ενδέκατο ν,
— 416 —
δπως ό ναός δλος του Γολγοθά δοθη αότοΐς• δωδέκατον, ό έν-
τζ Γεθσημανη ναός της Θεοτόκου άποδοθη αύτοΓς, έκ^ληθεντα»
των τε Τωμαίων καΐ Αρμένιων, οΤς κατ' εύμένειαν χαρίζουσι
γωνίας τινάς λειτουργεΐν δέκατον τρίτον, ό ναός δλος της
δ Βηθλεέμ δοθ^ αύτοΐς• χαρίζουσι δε τοίς Τωμαίοις καΐ Άρμε-
νίοις τόπον τινά μόνον λειτουργεΤν δέκατον τέταρτον, εις.
το "Αγιον Σττήλαιον μόνους αυτούς έζουσιάζειν δέκατον πέμ-
πτον, την πύλην ην έκλεισαν οί Αρμένιοι δια λίθων άνεωχθήναι*
δέκατον δκτον δε και τελευταίο ν, δπως ό δπιαθεν ρηθείς
10 ναός των Ποιμένων καΐ ό έπ' αυτόν κήπος άποδοθη αυτοΐς ώς.
ίδιον κτήμα.
Τούτον τον μάταιον αγώνα των Φρατόρων εβλεπον μεν οί
Τούρκοι κριταΐ καΐ κατεγέλων της μωρίας, και τα δεκαές ζητή-
ματα σκληρά δντα ε^3λεπον αδύνατα* άλλ' ι'να Ιχωσι τρώγοντες
ΐδ [= αργύρια] και έκ των τριών εθνών έποίουν τα πράγματα με-
γάλα καθ' δλην τήν εκτασιν, προς τό έκφθ|3εΐν ή μας τε καΐ τους
Αρμενίους, τους δε Φράτορας εβοσκον ταΓς έλπίσιν οιτινες τη
λα' του ίουνίου άνοίξαντες τήν *Αγίαν Πόρταν εφερον τόν μουπα-
σίρην και τους λοιπούς και κατέγραψαν τόπους, ώς ήθελον, ώστε
20 και αύτοΙ οί Τούρκοι έγέλων. Τη δε β' Ιουλίου κατεβησαν είς
τήν Γεθσημανήν και έγραψαν κάκεΐ ώς ήθελον καιι δσα ηθέλησαν
τη δε ια' του αυτού μηνός μετεκαλέσαντο ήμας τε καΐ τους Αρ-
μενίους εΙς τόν μουσελήμ, και παρόντων δλων τών προκρίτων
άνεγνώσθη ή περίληψις τών ρηθέντων δεκαέ; κεφαλαίων τών
25 Φράγκων είτα δε εΐπεν ήμΤν τε και τοις Άρμενιοις 6 μουσελήμ,
λέγων "Ποιήσατε τήν εις ταύτα πάντα άπάντησιν εγγράφως,
και τήν άπολογία^> έτοιμάσαντες καΐ δσα χάτια βασιλικά Εκαστον
έθνος έχει και σενέτια κτλ,, εις τό άποδεΐζαι τήν κυριαρχίαν,
ήν έχει δκαστον έθνος εις τά προσκυνήματα, [κομίσατε ήμΤν]•
30 έχετε δε προθεσμίαν ένδεκα ημέρας".
Ήμεΐς μεν ουν, καίτοι προητοιμασμένοι εις άπολογίαν και
άναίρεσιν τών υπό τών Φράγκων προβαλλομένων, άλλ' ουν ουκ
έλείψαμεν ετι έχοντες προθεσμίαν φροντίσαι περί πλείονος άσφα-
— 417 —
λείας. *Αλλ• έν τφ μβταζύ, πβρί ταύτα θορϋ^^οϋμένων καΐ φροντι-
ζόντων ημών, ίδου παρ* ελπίδα λαΐ).αψ άνεμου χαΐ δλλη σφοδρά
χαταιγίς ήμΤν έπηλθε* τξ γάρ ιδ' του αυτού ιδίου μηνός οι φίλοι
Αρμένιοι συγχαλουσιν ήμας τε χαΐ τους Φράγκους εΙς τον Μεχ-
κεμ, δπου και δλων των προκρίτων συνηγμένων έμφανί^ουσι τρεις δ
βασιλικούς ορισμούς, τόν μεν πρώτον δπως 6 έν τώ δρει τών
Έλαιών ναίς, επειδή εκ της πολυκαιρίας και του σεισμού έπαθε
φθοράν, άνορθωθη και έπισκευασθ-ξ εκ μ({νου του γένους τών Αρ-
μενίων* τον δε δεύτερον περί του ναού της αγίας Βηθλεέμ ομοίως
και ή παρά τών Αρμενίων έκεΤ έμφραγεΤσα πύλη μηδέποτε 10
άνεωχθ^• τον δέ τρίτον περί του ναού της του Χρίστου Ανα-
στάσεως, και αυτός ϊν' ύπ' αυτών έπισκευασθη, ως υπό του σει-
σμού διαφθαρείς. Τούτων δέ άναγνωσθέντων άνεγνώσθη και 6
"ίδιος ορισμός του σατράπου Μεεμέτ-Άλη-πασα, προσεπιτάττων
δπως οί βασιλικοί ορισμοί χωρίς αναβολής ένεργτ^θώσιν. Έξέστη- 15
μεν ταΰτα άχούσαντες παρ' ελπίδα, και πολλά εΐπομεν τοις Άρ-
μενίοις, και μάλιστα ό Φραγκοεπίτροπος• άλλ' ουδέν ωφέλησαν.
Τέλος δ' ουν καΐ παρά του μουλλά καΐ τών λοιπών έγένετο ή άπά-
φασις. Και δή οί Αρμένιοι έτοιμάσαντες κανδήλας καΐ είχόνας
έκρέμασαν ένδον του Άγιου Κουβουκλίου, του έν τώ δρει τών 20
Έλαιών, καΐ μαρμαρίνην τράπε^αν κατασκευάσαντες ήρξαντο λει-
τουργεΐν έκεΤ τξ ιζ' ίουλίου• ήγόρασαν δέ εκ τών έκεΐ Τούρκων
και οίκίσκον τινά συνηνωμένον δντα τω ναώ (δν ήτοίμασαν, δπως
κάθηται ό κανδηλάπτης), καΐ τη κ' του αύτοΰ μηνός ήρξαντο έκ
θεμελίου κτίζειν δτερον έπ' αυτόν. 25
Τη δέ κα' του αύτοΰ μηνός άττηλθον οί Φράγκοι εις τήν Βη-
θλεέμ και εις τους Ποιμένας, και έγραψαν και κατέγραψαν κάκεΤ,
ως ήθελον τη δέ κγ' καταβάντες ήμεΐς προσεκομίσαμεν εις τόν
Μεχκεμέ τήν εις τά κεφάλαια τών Φράγκων άπολογίαν και άναί-
ρεσιν εγγράφως• έγράψαμεν δέ και άναφοράν προς τόν Μεεμέτ- 30
Άλη-πασαν διά τά δδικα τών Φράγκων ^ητήματα. Έκτοτε δέ
ουδεμία άπόκρισις έφάνη περί τών τοιούτων μέχρι της σήμερον.
Κατά ταύτας δέ τάς ημέρας ήλθεν ήμΐν βασιλικός ορισμός καΐ
ΠΙ. 27
— 418 —
πΌΐ>γίθϋρ"ίον τοδ Μεεμέτ-'Αλη-πασδ, ϊνα παραλάβωμεν τον έν
Ίόππη ρηθέντα οΐχον, δν δολιότητι ^^ρπασαν άφ' ημών αδτοι οι
Φρ^γχοι* προαεχαλέσαμεν δε αετούς εις τον Μεχκεμέ, προς άχρόα-
σιν των ορισμών άλλ' αύτοΙ μαθόντες την αίτίαν ουχ άπηλθον,
5 προφασιζόμενοι δλλα καΐ δλλα. Τη δε επαύριον 1-η αύγούστοο
πάλιν μεταχαλεααμένων ήλθον άναγ^^ωσθέντων δε τών ορισμών
εΤπον τοις χριταΐς• '*Ό ρεβερεντίσσιμος ημών (οδτος ό αρχηγός
τών έν Ιερουσαλήμ Φρατόρων) διατρι'βει εις το Χαλέπιον ήμεΤς
ου δυνάμεθα περί τούτου ένεργήσαί τι *'. Βιασάντων δε ημών αύ-
10 τους εΤπον "θέλομεν διορίαν τριάκοντα ημέρας, δπως αύτώ γρά-
ψωμεν". Ό δε μουλλας, δια το λαβείν {χΛνά παρ' αυτών πρό-
τερον [= αργύρια], εΤπεν "' Δίκαιον έστι δοθηναι αύτοΐς διορίαν **•
τούτο δε εΤπον καΐ οι λοιποί και έπέμενον. Τότε ημείς χατατ
πλαγέντες την του μουλλα δολοτροπίαν άνεχωρήσαμεν εις τά ϊδια•
15 τη δε έσπεροι εκείνη απέστειλαν τόν διερμηνέα αυτών λέγοντες,
δτι τό όσπητιον εκείνο τό έν Ίό-ππη ου δύνανται έπιστρέφαι ήμΐν,
ώς άναγκαΐον αύτοΐς• έάν δε θέλωμεν, δώσουσιν ήμΐν άλλο έν
Ιερουσαλήμ άντΙ εκείνου. Άπεκρίθημεν δε ήμεΐς, δτι έν Ιερου-
σαλήμ όσπήτια Ιχομεν πολλά, εις δε τήν Ίόττπην εκείνο άνα-
20 γκαιίτατον ήμΐν, μή εχόντων που καταλύσουσι τών προσκυνητών
δια τήν στενοχωρίαν του έκεΤ ημών μοναστηρίου, και κατακλίνον-
ται εις τάς πλατείας και ρύμας της πόλεως υποκάτω της βροχής.
Απελθόντος δέ του διερμηνέως, τη επαύριον άπηλθον και κατέ-
πεισαν τους κρατουντας του γενέσθαι τούτο, ?να δώσωσιν ήμΐν
25 άλλο έν Ιερουσαλήμ- οϊ δέ άνέφερον ήμΐν τούτο παραινουντες και
συμβουλεύοντες, δπως στέρζωμεν ημών δέ μή πεισθέντων έκεΐνοι
παρητήσαντο ειπόντες' "Οί Τωμαΐοι, 8 δύνανται ποιήσαι, ττοιη-
σάτωσαν", και ούτως εμενεν ή ύπόθεσις άνενέργητος. Έγράψαμεν
δέ ήμ§ΐς δηλοποιουντες τά τρέςαντα εις τε τόν Μεεμέτ-Άλή-πασαν
30 έν Αίγύπτω και τόν μακαριώτατον Ιεροσολύμων εΙς τήν Βασι-
λεύουσαν, ωπερ και τά λοιπά έδηλώσαμεν, τών Φράγκων τάς
κρίσεις και τών Αρμενίων τά φερμάνια και τάς πράξεις.
Ούτοι δέ από α' αύγούστου άρζάμενοι στρωννύειν διά πλακών
— 419 —
λιθίνων τον ναόν έν τω δρει των Έλαιών κατέσκαψαν το προς
βορρδν έδαφος, ϊνα ποιησωαι δεζαμενήν πρ6ς ύποδοχήν των υδά-
των τοδτο δέ δλον έποίουν, ϊνα φαίνωνται χτίτόρες καΐ κύριοι
του έκεΤ ναού καΐ του προσκυνήματος• έκρήμνισα^> δέ και τό προ-
πυλαιον του ναού καΐ ωκοδόμησαν αυτό εύρύτερον και υψηλότερον, 5
έγκολάψαντες έπ' αυτά και Αρμενικά γράμματα, το έτος κτλ., και
-δτι άνέκα&εν ήν αύτοΐς ϊδιον κτήμα* ωκοδόμησαν δέ καΐ δύο κελ-
λία, δπως κάθηται έν αύτοΐς 6 νεωστί ψηφισ&εις ύπ' αυτών
ηγούμενος μετά του κανδηλάπτου και των λειτουργούντων, έλει-
τούργουν γάρ καθ' ήμέραν* ήγόρασαν δέ και ελαιώνα και περιε- 10
τείχισαν λί&οις.
Τ-^ δέ α' σετυτεμβρίου Ιφερον εΙς τόν θεΐον ναόν της Αναστά-
σεως τον μουλλαν και δλους της Ιερουσαλήμ τους προκρίτους, και
άναγ^^ώσαντος αυτού τον περί της επισκευής του ναού ίδιον όρισμόν
Ιζήτησαν, δπως καταγραφώσι τά μέρη, απερ Ιμελλον έπισκευάσαΐ' 15
^ρωτήσαντος δέ του μουλλα τίνα είσι τά ανάγκην έχοντα επι-
σκευής, εκείνοι εδειζαν ευθύς τόν μολυ^ϊδοσκέπαστον μέγαν κουμπέ,
λέγοντες δτι έχει κίνδυνον του πεσεΤν. Τούτο είπόντων τών 'Αρ-
•μενίων, μέγας θόρυβος έγένετο υπό του λαοΰ, συναχθέντος έκεΐ
έκ διαφόρων γενών Ιδεΐν το τέλος, καΐ ούκ ήδύναντο άκούειν οι 20
αριται ό εΤς του άλλου. Εγερθείς 6 μουλλας εΐπεν " Ή τοιαύτη
ύπόθεσις άπαιτεΤ ήσυχίαν και ού θόρυβον τοσούτου πλήθους- Ικα-
νοί εισι πέντε ή §ξ έξ έκατέρων τών μερών μόνον αυριον ή με-
θαύριον πάλιν συνελθόντες ενταύθα μετ' ολίγων μόνον, θεωρήσω-
μεν μεθ' ησυχίας τήν ύπόθεσιν"* Και ταΰτα εΙπών άνεχώρησεν 25
4ις τά Τδια μετά τών λοιπών άσθενήσας δέ ούκ ήδυνήθη έλθεΐν
^ως της ζ' σεπτεμβρίου, δτε πάλιν έλθών μετά τών προκρίτων
και ολίγων Αρμενίων και ημών ομοίως ήρζατο της καταγραφής•
:κατεγράφη δέ ως δεόμενα επισκευής τά έξης. Πρώτον εις τό
περί τήν Άγίαν Άποκαθήλωσιν έδαφος δπως άπαλλαχθώσιν αϊ 30
πλάκες, δς συνέτριψαν οι προσκυνηταί• δεύτερον, ό μέγας κουμ-
πές έσωθεν μέν άσβέστω χρισθή, έξωθεν δέ έκ νέου μολυβδο-
'σκεπασθή• τρίτον, δπως πλακοστρωθώσιν αί εις τά Κατηχου-
»
— 420 —
μένα έκκλησιαε αυτών καΐ χρισ&ώσί, και δπως έκεΐ κελλία κατα-
σκευασθώσι- τέταρτον, δπως 8λα τα μέρη του ναού, τά δεόμενα
καΐ μεκρδς τενος έπΕακευης, δνω και κάτω, έπισκεϋασθώσεν, εν οΐς
καΐ δ ναός της Ευρέσεως του τιμίου Σταύρου* πέμπτον, τήν
δ έμπροσθεν της Αγίας Πόρτας αυλήν πλακοστρω&ηναι* δκτον,
δπως τό ιερόν Κουβουκλιον στιλβωθ^ έξωθεν καΐ σιδήροις περι-
ζωσθη• έβδομο ν, δπως τά σύνορα των Κοπτών καΐ Συριανών
έκ τών Τωμαίων μετατοπισθέντα τοπο&ετηθώσιν, [ως τό πρότερον]•
δ γ δ ο ο ν δε και τελευταϊον, δπως τα όπισθεν ρηθέντα κελλία υπα
10 τών 'Ρωμαίων κωλυθέντα κατασκευασθηναι κατασκευασ&ώσι. Τ6
δε χείριστον πάντων, δτι οι θρασεΐς ούτοι έζήτουν, δπως κρη-
μνίσωσι και έκ μέσου αρωσι δύο πεσσούς (ποδαρικά) έκ τών κρα-
τούντων άνωθεν τόν μέγαν κουμπέν δπερ ήν έπικίνδυνον. Πολ-
λών δε λογομαχιών γενομένων μεταζύ ημών τε καΐ αυτών (ο?
15 Φράγκοι γαρ ουκ ήσαν παρόντες, έττεί εΤπον ου μέλει αύτοΐς),
εΤπεν ό μουλλας• ''Τά τοιαύτα χρηζουσι σκέψεως μεγάλης• δθεν
άνά'ριη αναβολής ολίγου καιρού", και ούτως έζηλθον πάντες
έκ του ναοΰ.
Και οι μεν Αρμένιοι έβιάζοντο δρξασ&αι της επισκευής,
20 ημείς δε έλάβομεν μέτρα μεγάλα, δπως άντιστώμεν καΐ μή άφώ-
μεν τους Αρμενίους αρξασδαι της τοιαύτης επιχειρήσεως. ΚαΙ
δή μή φεισάμενοι έζδδων κατεπείσαμεν τους κρατουντας προς
άνοχήν καΐ άναβολήν καιρού, δως ου γράψαντες τω μακαριωτάτω
τών Ιεροσολύμων λάβωμεν εκείθεν άπόκρισιν δ δή και έγένετο*
25 Τ^ δε θ' σεπτεμβρίου ήλθεν άπόκρισις του σατράπου της Αίγύ-
τττου Μεεμέτ-Άλή-πασα περί της υποθέσεως τών Φράγκων, δτι
περί θρησκευτικών υποθέσεων και εκκλησιαστικών ου μέλει αύτώ,
καΐ ου θέλει έπεμβαίνειν ουδέ συναναμίγνυσ&αι, ως ϊδια ταύτα τξ
υπέρτατη δυνάμει του σουλτάνου καΐ του σεχουλισλάμ κτλ. Έχάρη-
30 μεν ουν, δοζάσαντες τόν Κύριον άλλ' έλυπήθημεν ολίγον, μείναντες
δπρακτοι δια τήν έπανάκτησιν του ρη&έντος έν'Ιόππη οϊκου τότε.
Τη δε ιζ' του αύτου μηνός οι Αρμένιοι συγκαλέσαντες τόν
μουλλαν και τους λοιπούς, έτι δε και ήμας, άπήλθον εις τήν Βη-
— 421 —
θλεέμ., δποϋ άναρωσθέντος τοδ ορισμού έζήτοον έπισκευάσαι χά-
χει τα δνω και κάτω και τά εσω χαΐ εξω, και πλακοστρώσαι δλον
τόν ναόν, δπου Γστανται καΐ ψάλλουσι, καΐ τάς κολώνας και δλλα
πολλά• τό δε σκληρότερον, 8τι διαστρέφοντ-ς τά ρητά του ορισμού
έζήτουν, ίνα μερισθη εκείνος εις δύο, άπό της δυτικής σιδηράς 5
τϋόλης κατ' ευθείαν §ως των ωραίων πυλών του Αγίου Βήματος•
όπέσχοντο δε διά τοΰτο τω μουλλςί 50000 γρόσια, και δια τούτο
έβοήθει αύτοΐς. Τρεΐς ημέρας διήρκεσεν 6 άγων περί τά τοιαύτα
εν Βηθλεέμ, διότι οί Αρμένιοι χάί τόν μουλλαν καΐ τόν μουσε-
λήμ εΐχον εις τό έκεΤ μοναστήριον αυτών καταλύοντας, και έφι- 10
λοφρόνουν και καθωδήγουν υπέρ εαυτών, καΐ δ μεν έδίδοσαν, δ
δε υπέσχοντο. Άλλ' εις τά αιτήματα τών Αρμενίων ούτοι ουκ
ήδυνήθησαν καταπεΐσαι ήμας ύπενδουναι, ούτε μήν βίαν τινά επε-
χείρησαν θεία χάριτι• κατεπείσαμεν δε ήμεΐς μάλλον αύτους τε
και τοός κριτάς καΐ άρχοντας, και έλάβομεν προθεσμίαν έζηκοντα 15
ημερών, δπως γραψωμεν εις τήν Κωνσταντινούπολιν τω μακαριω-
τάτω Ιεροσολύμων δ καΐ ήςιώθημεν άδραΐς δόσεσιν. "Οθεν ήτοι-
μάσθησαν έπιστολαι τά πάντα έκτεταμένως καΐ ακριβώς δήλο-
ποιουσαι ου μόνον προς τόν μακαριώτατον, άλλα και προς τόν
παναγιώτατον οίκουμενιχόν πατριάρχην Γρηγόριον Β°^ καΐ προς 20
δλον τό γένος, και προς τούτοις προς τήν άγίαν καΐ Εεράν σύνο-
δον της ευσεβέστατης Τωσσίας και τόν κραταιότατον αυτοκράτορα
Νικόλαον διά του έκείσε παρεπιδημουντος'^ λόγω βοηθείας αγίου
διαδόχου κυρίου Ιεροθέου, αρχιεπισκόπου θαβωρίου δρους• ταύτας
δε τάς έπιστολάς διά δύο αδελφών άπεστείλαμεν, δπως καΐ διά 26
στόματος, δ εΐδον και ήκουσαν, έκφράσωνται.
Ούτοι μεν ουν έφθασαν εις Βασιλεύουσαν τη ιθ' Οκτωβρίου•
ούσης δε τότε αυτόθι εΙς βαθμόν μέγαν της πανώλης νόσου, ουκ
ήδυνήθη ή αυτού μακαριότης έντυχεΤν παρευθύς τω τότε πατρι-
άρχη Γρηγορίω καΐ τοΐς λοιποΓς έγχρίτοις του γένους. Διαδοθεί- 30
σης δε της φήμης εΙς τήν Κωνσταντινούπολιν περί της τών Αρ-
μενίων προς τά προσκυνήματα επιβουλής, θλΐψις κατέλαβε τους
ευσεβείς, άλλ' επομένως και ζήλος ενθεος• άλλ' ή νόσος τά πάντα
— 422 —
άνβτρβψε, χαΐ μόλις τ^ χ' γενομένης συνελεύσεως έν τα> ΙΙατρΓ•
αρχείφ γενιχης άνεγνώσϊησαν αϊ άπό Ιεροσολύμων έπιστολαί.
Απεφασίσθη οδν γραφηναε άναφοράν τω χρ^ίτει χαΐ δοθηναι• άλλ**
επειδή χατέλαβεν δ μην της των. Τούρχων νηστείας (Ταμαζάν)^
δ διά τούτο έφάνη 6 χαιρός άσύμφωνος. Γενομένων δε ίλλων τεσ-
σάρων συνελεύσεων καΐ αναφοράς γραφείσης, ως Ιδεί, μόλις δε-
δώχαμεν αυτήν τω χράτει τη χα Ιανουαρίου ^αωλζ' (1837), διότι:
οι περί τήν βασιλιχήν αύλήν υπδ των Αρμενίων ύποκινουμενοΓ
διά του χρυσίου έπεχείρουν χαταπεΐσαι ήμας ένδουναι είς τχ
10 θελήματα των Αρμενίων, λέγοντες• "Τμεΐς τοσάκις έπεσχευά-
σατε τόν ναόν της Αναστάσεως χαΐ της Γεννήσεως έν Βηθλεέμ•
δφετε ουν απαζ μόνον τους Αρμενίους, δτι χαΐ αυτοί εισι χρι-
στιανοί", χαΐ δλλα πολλά. Μή πειθομένων δε ημών προδουναι
τα ανέκαθεν δίκαια προνόμια ημών, εκείνοι συγκαταβαίνοντες τάχα
16 εΤπον ήμΐν δπως στέρζωμεν, ?να ή τοιαύτη επισκευή γένηται
παρ' ημών τε και τών Αρμενίων άλλ' ουδέ τούτο έδέχθημεν.
"Οθεν ή Υψηλή Πόρτα έλαβε μεν ψυχρότητα κόιθ' ημών, βια-
σθεΤσα δε πλαγίω τρόπω ^ άπέστειλεν όρισμόν τοίς έν Κωνσταν-
τινουπόλει Άρμενίοις, δπως γράψωσι τοΐς έν Ιερουσαλήμ Άρμε-
20 νίοις παύσασθαι προς καιρόν του επιχειρήματος της επισκευής
εις τε τόν ναόν της Αναστάσεως, της Βηθλεέμ καΐ του δρους
τών Έλαιών είτα δε και ορισμός ήμΐν εδόθη δι' αυτογράφου•
βασιλικού• δι' ου ορισμού οΕ μεν προεκδοθέντες τοΤς Άρμενίοις
τρεις ορισμοί κατηργήθησαν ακυρωθέντες, ή δε επισκευή ανετέθη
25 εις το γένος ημών τών Τωμαίων τω ^αωλζ' (1837), φεβρουα-
ρ ίου ιθ'. ΚαΙ ταύτα μεν έν Κωνσταντινουπόλει έγένοντο.
Έν δε τη Ιερουσαλήμ άπό της ιθ' σεπτεμβρίου μέχρι της
ιθ' φεβρουαρίου συνέβησαν τα έξης. Τη ις' του ^αωλς' (1836)
ήλθεν εις Ιερουσαλήμ 6 υιός του βασιλέως της Γαλλίας, Αουδο-
30 βίκος ονόματι, προσκυνήσων, καΐ εις τιμήν αι>τοο εΓκοσι και δύο
κανόνια έρρίφθησαν, εξελθόντων εις υπάντησιν αύτου του μουσε-
λήμ και πάντων τών προκρίτων της Ιερουσαλήμ καΐ πάντων τώ>
* [Νοητέον υπό ττ^ς 'Ρωσιχής Κοβερνήσβως],
- 423 —
εθνών, Τωμαίων, Φράγκων, Αρμενίων καΐ των Εβραίων τη δέ
επαύριον 6 μοοσελήμ χαΐ οΐ λοιποί απελθόντες εις την άγίατ>
Βηθλεέμ κατ' έπιταγήν τοδ Μεεμέτ-Άλη-πασα, προσταχθέντος
έχ της Πόρτας, ήνέωςαν την ρηθεΐσαν πύλην των Φράγχων καΐ
τη θ' ώρα της αύτης έλιτάνευον οι Φράτορες δι' αύτης εις τ«^ 5
"Αγιον Σπήλαιον μετ' ολίγον δέ έλθών 6 Άρμενοηγουμενος έβαλε
σχάλαν θέλων χρεμάσαι ε[χόνα επάνω της πύλης εσωθεν άλλ' οι
Φράτορες ίδόντες εδραμον, χαΐ ρίψαντες τήν σχάλαν έϊϋλοφόρτ<ί^-
σαν καλώς χαι τους Αρμενίους. Τη δ' αύτη εσπέρα, έχεΐ δντων
τοδ μουσελήμ χαΐ λοιπών, απήλθε και 6 μουλλας, συμπαραλοΓβών 10
καΐ ήμας, δπως θεώρηση καΐ λάβη τέλος ή καθ' ημών τών Αρ-
μενίων ύπόθεσις. Τη οδν επαύριον ιη' όκτωβρίοα, συναχθέντων
πάντων είς τήν μεγάλην έκεΐ έκχλησίαν, άνεγνώσθη πάλιν ό εις
χεΤρας τών Αρμενίων ορισμός, χαι ήρζαντο πάλιν αί μεταξύ
ημών τε και αυτών λογοτριβαί, μη ένδιδόντων ημών εις κανέν ΐδ
θέλημα και ζήτημα τών Αρμενίων παρ' ων 6 μουλλας προκα-
θοδηγηθεις εΓπεν ήμΐν '*Δότε τοις Άρμενίοις το κλειδίον της
πύλης ταύτης", δεικνύων τήν ρηθεΐσαν βόρειον πύλην. Άπεκρί-
θημεν ήμεΐς• "" Έχουσιν οι Αρμένιοι κλειδίον ταύτης της πύλης•
ϊνα τί και τό ημών ζητουσι"; ΕΤπεν ό μουλλάς• 'ΊΙεριττόν ύμΐν 20
το κλειδίον, έχετε γαρ δλλας θύρας, δι' ων είσέρχεσθε εις τάν
ναόν τούτον". ΕΤπομεν ήμεΐς• ""^Ανεΐ) προσταγής βασιλικής κλει-
δίον ού δίδομεν". "Τότε ό μουλλας θυμωθεις είπε τοΐς Άρμε-
νίοις• " Έκβάλετε ύμεΓς τήν κλειδαρίαν έκείνην και τίθεσθε άλ-
λην, και αυτοί έχέτωσαν τό κλειδίον αυτών αχρηστον". Ευθέως 25
δέ οι Αρμένιοι άλλην έκεΐ έτοίμην έχοντες, τήν μέν έξήλωσαν,
ιδίαν δέ εβαλον. ΕΓτα κατεβίβασαν τήν έπι της θύρας εκείνης
ημών εικόνα, δπως μή μετέχωμεν δλως έκεΐ. "Επειτα ά^^αβάντες
τήν όροφήν έκρέμασαν άλύσεις δια κανδήλΛς, μετά δέ κατεβί-
βασαν τάς περί τήν βόρειον πύλην ποδίας ημών και τάς ιεράς 30
σημαίας, δι' ων λιτανεύομεν, ήραν εκείθεν έκρέμασαν δέ ένδον
του σπηλαίου επτά έτι εικόνας και πέντε κανδήλας, και εις τον
άγιώτατον Τόπον της Γεν^^ήσεως, υπό τήν άγίαν τράπεζαν, προ-
- 424 —
σέθεντο δυο κανδήλας χαΐ έβούλοντο βαλβΐν καΐ ποδίας έζ ημι-
σείας και δλλα. Καταβοώντων δέ ημών, δτι τα τοιαύτα παρά
τόν υψηλόν όρισμόν γίνονται, χαΐ δτι δηλώσομεν δΓ αναφοράς
ημών τω κρατεί, εΤπεν ό μοοσελήμ τω μουλλα* " Αληθώς 6 εις
δ χείρας τών Αρμενίων ορισμός ουδέν τών τοιούτων, ων πράττοϋ-
σιν, αναφέρει, άλλ' η μόνον περί επισκευής". Τότε 6 μουλλας
εΤπεν "Ούκουν ικανά ταδτα* άπέλθωμεν ήδη είς Ιερουσαλήμ
κάκεΐ αυριον συμβιβάζομεν τήν υπόθεσιν.
Ύποστρεψάντων δέ πάντων, μετά τρεΐς ημέρας ήρξα^;το καΐ
10 κρισολογίας περί της επισκευής τών δυο ναών, του έν Βηθλεέμ
και της Αναστάσεως, και ό μουλλας έγραφε και κατηρίθμει τα
μέρη, χαριζόμενος τοις Άρμενίοις, και εγραφεν ίλάμια υπέρ αυ-
τών κτλ. Μετά δέ ταύτα μετακαλεσάμενος ήμας είπε κρυφίως^
δτι έάν θέλωμεν άνατραττήναι τά τών Αρμενίων, νά δώσωμεν
15 αυτώ πεντήκοντα χιλιάδας γρόσια, δπως τελείωση ήμΐν, ως θέ-
λομεν τά πράγματα, έπεί ταύτα αύτω οι Αρμένιοι υπέσχοντο'
άλλ' ήμεΤς ουκ έδώκαμεν αύτω ούδ' όβολόν, έλπίζοντες εις τήν
θείαν βοήθειαν. Αυτός δέ μετά ταύτα άποστείλας τζοχαδάρην
αύτου εις τήν Βηθλεέμ έζέβαλε τήν χλειδαρίαν τών Αρμενίων
20 και ε^3αλε πάλιν τήν προτέραν, δηλαδή τήν ήμετέραν, καΐ ούτω
έγένετο πάλιν κοινή ή πύλη. Περί δέ τά τέλη νοεμβρίου ήλθεν
εις Ίόππην άλλος μουλλας καΐ οΐ Αρμένιοι έπαύσαντο του κρι-
σολογεΐν έλθόντος δέ του άλλου εΙς τάς η' του δεκεμβρίου, μετά
τυεντέξ ημέρας άπήλθον προς αυτόν και παρεκίνουν υποσχόμενοι,
25 δπως τελείωση τους σκοπούς αυτών. Έν τούτοις δέ τί| κ' δεκεμ-
βρίου, συμβάντος σεισμού, έν μέν τη Γαλλιλαία κατεστράφησαν
ή Τιβεριάς καΐ ή Σαφφάτ, έν αΤς πολλοί κάτοικοι Εβραίοι καΐ
άλλοι κατεχώθησαν' έν δέ τη Ιερουσαλήμ έκρημνίσθη πάλιν ό
έν τω δρει τών Έλαιών μιναρές και 6 έν τη αγία Σιών διερ-
30 ράγησαν δέ καΐ πολλοί ύψηλοι οΤκοι τών Τούρκων χαί πάλιν— ώ
θεού κριμάτων — ό κουμπές του Ιερου Καθολικού* 8ν, λαβόντες
παρά του μουλλά καΐ τών κριτών αδειαν, έζώσαμεν διά σιδήρων,
κρίκους μεγάλους κύκλω περιθέντες, ως περιζώννυνται τά βαρέλλια.
— 425 —
Κατά δέ τάς ημέρας ταύτας καταγινομένων τδν Αρμενίων
γ,ετά τοδ νέοο μουλλα περί της έττιχβφήσβως της έπισχευης,
«φθασεν ή παρά των έν Κωνσταντινουπόλει οίχείων αυτών επι-
στολή τω ^αωλζ' (1837) δεχεμβρίου χς', διαγγέλλουσα, ώς εΤρη-
ται, τήν δι' έντονου προσταγής παδσιν του τοΕοότοο επιχείρημα- 5
τος• και δη χατέπαασαν, χουφίσαντες και ήμας των φροντίδων.
Εκδοθέντος ουν, ώς εΐρηται, τοδ βασιλικοδ ορισμού τη ιθ' φε-
^ρουαρίου ^αωλζ', πρλς άναίρεσιν των προεκδοθέντων τριών ορι-
σμών τοις Άρμενίοις, έλαβε τοδτον ό μακαριώτατος Ιεροσολύμων
και άπέστειλεν εις τήν Ιερουσαλήμ• εκείθεν δέ απεστάλη εις 10
Αΐγυτυτον προς τον Μεεμέτ-'Αλή-πασαν. Επικυρωθείς δέ παρ'
εκείνου δι' Ιδίου πουγ^ουρτίου επεστράφη πάλιν είς Ιερουσαλήμ,
^που εις τον Μεχκεμέ άναγνωσθείς, ώς εθος, έπι παρουσία των
προκρίτων, έπόμενον ην δπως ένεργηθώσι τά προσταττόμενα*
πρώτον μέν, δπως οι ^Αρμένιοι άπέχωσι τοδ δρους τών Έλαιών, 15
παυοντες τοδ εΤναι κύριοι είς τά προσκυνήματα και τόν ναόν δεύ-
τερον δε, δπως τά διά του μουλλα χάριν αυτών έν Βηθλεέμ τε-
λεσθέντα καταργηθώσι, καΐ τρίτον, δπως γένηται κέσφι τών κρι-
τών περί της επισκευής τής παρ' ημών. Άλλ' οι Αρμένιοι ϊγο^ηζς
έν μέν ΑΙγύπτω παρά τω Μεεμέτ-Άλη-πασ^ τόν ρηθέντα Μπο- 20
γός-άγαν (δς και Μπογός-πέϊς ήξιώθη παρά τοδ αύτοδ σατράπου
γενέσθαι), έν δέ τη ^Ιερουσαλήμ τόν χρυσύν, ϊσταντο εδραίοι και
άκλινεΐς. Έν τούτοις δέ κατά τά τέλη μαΓου τής παγκοσμίου τότε
σχεδόν ένσ/ηψάσης νόσου χολέρας καΐ εις δλην τήν Συρίαν, εκεί-
θεν δέ καΐ εις τήν ΙΙαλαιστίνην καΐ Ιερουσαλήμ, έκαστος έσκό- 25
πει τό της ζωής καΐ το τοδ θανάτου. Τότε δέ τη η' ΙοοίΙοο κα-
ταβάντες οι Φράγκοι είς τόν Μεχκεμέ. ένεφάνισαν όρισμόν τής
Πόρτας, ομοίως και τοδ Μεεμέτ-Άλή-πασα, διαλαμβάνοντα περί
του υπό τών Αρμενίων κατεξουσιασθέντος καΐ οίκοδομηθέντος δρους
τών Έλαιών προσεκάλεσαν δέ εκεί καΐ τους Αρμενίους μόνον. 30
Είπόντος δέ του μουλλα καΐ περί ημών, εΓπον ο£ Φράτορες*
'* Οι Τωμαΐοι ούδεμίαν μετοχήν εχουσιν εις τό δρος τών Έλαιών
άλλ' ή λειτουργεΐν μόνον δΙς του ένιαυτοδ• ή δέ κρίσις ημών έστι
— 426 —
κατά των Άρμβνίων, οίκειοποιηααμένων αότό χαΐ ο?χοδομάς καΐ
νεωτερί'σματα έκεΐ ποιησαμένων ". Παριστάντων οδν μόνων των-
Αρμενίων καΐ των όρεσμών άναγνωσθέντων, έζήτουν οί Φράτορες
δπως, δσα έκεΐ οΕ Αρμένιοι ωκοδ<5μησαν, εκ θεμελίων καθαφε-
5 θώσι (και προ πάντων άφ' δλα ή τράπεζα, ήν έκτισαν λειτουρ-
γεΓν ένδον του έκεΐ Κουβουκλίου), καταβιβασδώσι δε και αϊ εικό-
νες και κανδηλαι κτλ., δπερ έκεΐ έκρέμασαν, και ένι λόγω μή
εχωσιν έξόυσίαν, ειμή προσκυνεΐν μόνον, ως πρότερον, και λει-
τουργεΐν δις του ένιαυτου. Πολλών λογομαχιών γενομένων μεταξύ
10 Φρατόρων ν.άί Αρμενίων, ό μουλλας καΐ οί λοιποί τοις Άρμε-
νίοίς προσέχοντες μάλλον, άφ' ων ό πόρος της κυβερνήσεως
αυτών, διέλυσαν τήν συνέλευσιν, άναβολήν καιρού θέμενοι.
Μετά δε τεσσάρας πάλιν ημέρας συνελθόντων αυτών και γε-
νομένων τών αυτών λογομαχιών, μετά θρασύτητος μάλιστα έκα-
15 τέρων, έγένετο άπόφασις, δπως τϊ| επαύριον, άναβάντες πάντες
εις το δρος τών Έλαιών και παρατηρήσαντες, ένεργήσωσι τον
όρισμόν, ως δεϊ. Άνεχώρησαν ουν οι Φράτορες εν πολλή χαρά,
και φανταζόμενοι εαυτούς κυρίους του δρους τών Έλαιών, έδωκαν
τη επαύριον τοΐς όπαδοΓς αυτών Άραβοκατολίκοις σκεπάρνια, άξί-
20 νας, δικέλλας κτλ., και απέστειλαν εις τό δρος τών Έλαιών. ει-
πόντες, δτι, δταν δοθη αύτοΐς το σημεΐον, ευθέως νά αρξωνται
κρημνίζειν τά τών Αρμενίων έψεύσθησαν δε τών ελπίδων, διότι
οί Αρμένιοι εκείνη τη νυκτι ώργάνισαν άναβολήν αλλην καιρού,
καΐ τω πρωΐ, περιμενόντων τών Φράγκων σύν γυναιξί καΐ τέκνοις
25 εις τό δρος τών Έλαιών άπύ πρωίας μέχρις έστυέρας, ήκουσαν
δτι οί κριται απεφάσισαν πάλιν, δπως, γράψαντες τω Μεεμέτ-
Άλη-πασδ εις Αϊγυτττον, έρωτήσωσιν αύθις περί του πρακτέου
καΐ κατ' εκείνο ποιήσουσιν. Ούτως ουν κατέβησαν άπό του δρους
τών Έλαιών άπρακτοι οί Φράγκοι, κατέχοντες μεν τους λωστους^
30 δικέλλας κτλ., χλευαζόμενοι δε υπό τών Τούρκων και Εβραίων
καΐ τωθαζόμενοι υπό τών ορθοδόξων. Απεστάλη ουν ταχυδρόμος
παρά τών Φράγκων εις τήν Αϊγυτυτον, άλλ' ούχ ευρεν έκεΐ τόν
Μεεμέτ-Άλή-πασα- έπλευσε γαρ εις Κρήτην. "Οθεν περιέμενε.
— 427 —
την τούτόα έπεστροφήν, ^τις έγένετο περί τά μίσα αύγουστοο"
μεθ* ημέρας δέ ένεφάνισαν αύτω τάς αναφοράς, άλλ' έχεΐνος
τρόπω έπιτηδείω οδηγούμενος υπό του Πογός-πεϊ άπετίναζεν απο-
ποιηθείς, "Τά τοιαύτα" λέγων βτι "είσΐ μεγάλα πράγματα και
άνήκουσι τη 'ϊψηλη Πόρτα". Ούτως ουν δπραχτοι Ιμειναν τότε &»
οι Φράτορες, χερδησάντων την ν(κην των Αρμενίων.
Ούτω πως και ήμας έπολιτευσατο ό σατράπης ούτος Μεεμέτ-
Άλη-πασας τότε δια τόν δν έλά^ομεν όρισμόν το γάρ συστατικόν
μπουργιουρτίον της αύτου ύψηλότητος, δπερ Ιδωκεν ήμΤν, ουδέν
ώφέλησεν ήμας• άπεχαθίστα γάρ τό έν Ιερουσαλήμ ενεργών των 10•
έν τω όρισμω- γραφομένων, ό δέ μουλλας πλεονέ/της ων καΐ δύσ-
τροπος έζήτει παρ' ημών προς τό τελειώσαι τό θέλημα ημών
100000 γρόσια. "Οθεν συνόδου πληρέστατης γενομένης τών ημε-
τέρων εκρίθη ευλογον, δπως άπέλθη αυτοπροσώπως εΙς ΑΤγυπτον
ό πανιερώτατος αρχιεπίσκοπος Λύδδης Κύριλλος, 6 και της αύτου 15-
μακαριότητος επίτροπος* ος συμπαραλαβών τόν νυν πανσσιολογιώ-
τατον άρχιμανδρίτην και γραμματέα του Κοινού του Παναγίου
Τάφου κύριον Νιχηφόρον, τότε ιεροδιάχονον δντα, χατήλθεν εις
Αΐγυπτον περί τά τέλη νοεμβρίου• έντυχών δέ τω Μεεμέτ-Άλη-
πασα έλαβε παρ' αύτου δεύτερον μπουγτ^ουρτίον, δπερ προσέταττε 20•
τόν έν Δαμασχω Σερίφ-πασαν, εφορον δντα τών έν Παλαιστίνη
πραγμάτων, δπως ό πλησιέστερος τη Ιερουσαλήμ και τών ταύτης
ειδήμων θεώρηση τήν δ^αφοράν τών δυο εθνών, Τωμαίων καΐ
Αρμενίων, και βάλη εις έργον τόν βασιλικόν όρισμόν. Τό τοιούτον
μπουγχουρτίον λαβών 6 ρηθεις άγιος Αύδδης έπλευσεν εις Βηρυ- 25 ■
τόν, εκείθεν δέ εΙς Δαμασκόν, και τω Σεριφ-πασα έντυχών έλαβε
καΐ παρ' έκεί^^ου δτερον μπουγ^ουρτίον καΐ άν&ρωπον ίδιον αύτου,
τινά ΆρΙφ-έφένδην λεγόμενον, τό άςίωμα φετφά-εμινί' 8ς, κατ' αϊ-
τησιν του αύτου αγίου Λύδδης, προσετάγη θεωρήσαι άμερολήπτως
μετά τών προκρίτων της Ιερουσαλήμ τάς διαφοράς τών δυο εθνών, 30^
μή συμμιγνύων δλως τόν άκόρεστον και πλεονέκτην μουλλαν εκείνον.
Έλθόντων ουν αυτών εις Ιερουσαλήμ περί τάς αρχάς μαρτίου του
^αωλη' έτους, ήρξαντο αί κρισολογίαι και συνελεύσεις συνεχείς*
— 428 —
άπηλθον δε τίόίί 6?ς τό δγιον δρος των Ελατών, ομοίως χαΐ εις
τήν άγίαν Βηθλεέμ, χαΐ κατέγραψαν τάς των Αρμενίων προσδή-
κας χαΐ καινοτομίας. Άλλ' οί Αρμένιοι διά του Μπογ<5ς-πεϊ και
του χρυσοδ τά πάντα κατέστησαν νεκρά καΐ τά εζοδα ημών τά
^ τόσα ανωφελή.
Έν τούτοις περί τόν άπρίλιον μήνα ένσ/ήπτει ή πανώλης
νόσος Ιν τε Ίόππη καΐ Ιερουσαλήμ, και αυτή μεν κλείεται, δπως
μη διαδοθη και πληθυνθη τό κακόν, αί δε κρισολογίαι παόοοσιν.
Άνεωχθείσης δε της Ιερουσαλήμ περί τα μέσα ίουνίου, του κα-
10 κου καταπαυσαντος αναχωρεί και δ ΆρΙφ-έφένδης, φαγών και
έμπλησθείς κατακόρως υπό τε των Αρμενίων καΐ ημών έξέμεσε
δε ταύτα καταδικασ&εις εις τό έν ΠτολεμαΓδι λιμάνι έργάζεσθαι
διά ταύτα και άλλα κινήματ(!ί. Έν δε τω μεταξύ οι Φράτορες
αποτυχόντες των σκοπών αυτών έν τε Ιερουσαλήμ και έν ΑΙγό-
15 πτω, έγνωσαν καταφυγεΤν είς τήν Γαλλίαν εΤχον δε τότε θάρ-
ρος εΙς τόν ρη&έντα Λουδοβΐκον, υΐόν του βασιλέως αύτης Φι-
λίτπΓου- δν έλθόντα έν Ιερουσαλήμ καΐ παρ* αύτοΐς καταλύσαντα
βασιλικώς περιποιήσαντο καΐ υπερετίμησαν, καΐ μέγαν ίππότην
της Ιερουσαλήμ έχειροτόνησαν, δπως *§ ένθερμος υπερασπιστής
.20 αυτών και προστάτης• έφ' ω και της Ιερουσαλήμ άναχωρουντα
παρεκάλεσαν κάκεΤνος υπέσχετο καΐ έπλήρωσε, πρεσβείαν υπέρ
αυτών τω έαυτόΰ πατρί ποιησάμενος. Προσετάγη δε ό έν Κων-
σταντινουπόλει Γαλλικός πρέσβυς, δπως προστατεύη τών έν Ιε-
ρουσαλήμ Φρατόρων υπέρ τών *Αγίων Τόπων. "Οθεν καΐ 6 ρη-
25 θείς ορισμός περί του θειοτάτου δρους τών Έλαιών διά του πρέ-
σβεως έζεδόθη παρά της 'Τψηλής Πόρτας, συνεργουντος καΐ του
Τωσσικου πρέσβεως• άλλ' ουδέν, ώς εΐρηται, Γσχυσεν. "Οθεν
απεστάλησαν έ; Ιερουσαλήμ δύο Φράτορες εις τήν Κωνσταντι-
νούπολιν, έκεΤθεν δε είς τήν Γαλλίαν έν τοΤς Παρισίοις, άπαγγέλ-
30 λοντες δεινοπαθώς τά τών Αρμενίων έν τω δρει τών Έλαιών
καινοτομηθέντα, άττερ ήσΑν γνωστά καΐ τώ Αουδοβίκω, αύτότττη
γενομένω. Τέλος δε προσετάγη πάλιν 6 πρέσβυς και διά τών Φρα-
τόρων ανέφερε τό πράγμα εις τήν Τψηλήν Πόρταν, ή δε γρά-
— 429 —
ψασα 6ρ^σμόν άπέστειλεν Τδίον βασιλιχόν δνθρωπον, δπως έλθω
έν Ιερουσαλήμ θεώρηση μετά των έν αύτη χριτων τήν ύπόθεσιν
άμερολήτυτως χαΐ δια χοινης έχείνων αναφοράς πληροφορηθεΤσα
άποφασίση τό πραχτέον.
ΚαΙ ό μεν άνθρωπος της Πόρτας επλευσεν εις Αϊγυπτον 5-
πρός τόν Μεεμέτ-'Δλη-πασαν, έχεΤθεν δε εις Ίότυπην είτα άπήλ-
θεν εΙς Ιερουσαλήμ τη ε' σεπτεμβρίου (1838), τη δε θ' τοδ
αύτοδ συνεχαλέσατο ήμας τε χαΐ Φράγχοος, είτα δε καΐ τους Αρ-
μενίους εις τόν Μεχχεμέν δπου, παρόντων δλων των προχρίτων,
άνέγνωσε τόν υπέρ ου εστάλη όρισμόν. Καταβοώντων δέ των Άρ- ΙΟ
μενιων των Φράγχων χαΐ άπολογουμένων, τέλος έγένετο άπόφασις,
δπως μετά δύο ημέρας απελθόντες εις τό αγιον δρος των Έλαιων
θεωρήσωσι τήν ύπόθεσιν έχείνην έν πρώτοις, χαΐ εΤτα διελύθη
ή συνέλευσις• τη δέ επαύριον οι Φράτορες δια του αυτών δρα-
γουμάνοϋ έστειλαν ήμΐν εϊδησιν λέγοντες, έάν θέλωμεν κρημνι- 15-
σθήναι τάς έν τω δρει των Έλαιών οίκοδομάς των Αρμενίων,
ανάγκη δπως έσμέν σύμφωνοι αύτοΐς κατά των πανούργων Αρμε-
νίων ύποσχεθέντων δέ ημών, τη ιβ' του αύτου μηνός άνήλθον
άπα^,^τες οί κριται και ό βασιλικός δνθρωπος καΐ τά τρία έθνη,
Τωμαΐοι Φράγκοι και Αρμένιοι, καΐ γενομένων πολλών λόγων 20
απεφασίσθη τέλος πάντων υπό του έκ της Πόρτας σταλέντος κα;
τών κριτών ό έκ θεμελίων κρημνισμός τών Αρμενικών οικοδομών,
και δπως 6 ναός καΐ τό προσκύνημα άποκατασταθη ως και πρό-
τερόν διά τάς έξης αιτίας• θ') ένδον του Ιερου Κουβουκλίου, δπου
τά ίχνη του Κυρίου, ήν μεχράπ, προσκύνημα τών Τούρκων 2^
β') δτι έτόλμησαν οΐ Αρμένιοι σταυρούς χαΐ εικόνας βαλεΐν έκεΐ,
δπερ, ως άπαδον τη τών Μουσουλμάνων θρησκεία, ουδέν άλλο
γένος έτόλμησε• γ') δτι και τά κελλία, δπερ έκεΐ έκτισαν, είσι
πρεσκεκολλημένα τω έκεΤ μιναρέ, άφ' ου τό του Μωάμεθ δνομα
κηρύττεται. Προς ταύτα πάντα άνεβόησαν οί Αρμένιοι, έκραζαν 30*
τάχα άπολογούμενοι καΐ δικαιολογούμενοι, άλλ' ουδέν ήνυσαν.
Τη δέ νυκτΐ εκείνοι περιήλθον οί Αρμένιοι τοός οίκους τών
κριτών, μουλλα καΐ μουσελήμ καΐ τών λοιπών, δίδοντες και ύπο-
— 430 —
τϊχόμενοι [= αργύρια]• προσέπβσον χαΐ τω ύπο της Πόρτας στα-
λεντι, δπως άνατραττη ή άπόφασις- άλλ' αυτός ουκ ήδέλησε λα-
βείν, φοβούμενος, ώς έλεγε, τους άποατείλα^^τας αυτόν, προστά-
ξαντας δπως άδωροδοχήτως καΐ άμερολήπτως έξετάστ) χαΐ κρίντβ.
"δ Τη δε ιγ' του Λυτού μηνός συνελθόντες άπαντες εις τόν Μεχ-
κεμέ καΐ δοθέντος φετφά, ήτοι νομικής αποφάσεως, έγράφη Ιλάμι,
ήτοι διαμαρτύρησις καΐ βεβαίωσις, δτι δίκαιον Ινα κρημνισθώσι τα
έν τω δρει των Έλαιων [κτίρια] των Αρμενίων* ύπογράψαντε;
δε και τάς εαυτών σφραγίδας βαλόντες ένεχείρισαν τοις Φράγκοις,
-10 δπως άποστείλωσι τω Γαλλικω πρέσβει* δ καΐ έγένετο. θλΐψιν
ουν δμετρον ελαβον οί Αρμένιοι, προβλέποντες ήδη τόν κρημνι-
σμόν των οικοδομημάτων αυτών άλλ' ουν και πάλιν παρεμυ-
θουντο, έλπίζοντες εΙς τους έν Κωνσταντινουπόλει οικείους, ώς
άπαντήσουσιν παντοιοτρόπως• άλλ' έψευσθησαν τών ελπίδων. Τούτο
-15 μόνον ήζιώθησαν, καλή τύχη αυτών, δπως δια πολλά αϊτια άνα-
βληθη δ κρημνισμός καΐ συμβη μετά δνα χρόνον, ώς κατωτέρω
ρηθήσεται. Ό δε της Πόρτας δν&ρωπος θέλων άπελ&εΐν εις την
Χεβρώνα, χάριν προσζυνήσεως τών τάφων ^Αβραάμ Ισαάκ και
Ιακώβ, απήλθε και εις την άγίαν Βηθλεέμ, δπου οΐ ημέτεροι
-20 συν τοις Φράγκοις εποίησαν αύτώ τό άριστον ην δε μετ' αυτού
και 6 μουλλας καΐ άλλοι* οί δέ Φράγκοι εχαιρον, νομίζοντες δτι
βούλεται κάκεΐ γράψαι. Άλλ' εκείνος περιελθών εκείνον τόν μέ-
γαν ναόν καΐ περιεργασθεις τα άνω και κάτω, καΐ μάλιστα τό
Άγιον Σπήλαιον, εξήλθε μηδέν ειπών* επιστραφείς δέ έκ της
25 Χεβρώνος εις τήν Ιερουσαλήμ τή ις' του αυτού σετΓτεμβρίοϋ,
είσήλθε μετά του μουλλα καΐ εις τόν θεΤον ναόν τής Αναστά-
σεως• άλλα κάκεΐ περιεργασθεις μόνον εξήλθε μηδέν είπών τξ
δέ επαύριον του αυτού αίφνης κατήλθεν έπιστραφήναι εις τα ϊδια.
Οί δέ Φράτορες έλυττηθησαν σφόδρα* ένόμιζον γαρ καΐ ήλπιζον,
'ΒΟ δτι διωρίσθη γράψαι και είς τόν ναόν τής Αναστάσεως τάς και-
νοτομίας, ώς εκείνοι λέγουσι, τών Τωμαίων ημών και τά ρη-
θέντα 1 6 κεφάλαια.
Ό μεν ουν τής Πόρτας άνθρωπος άπήλθεν εΙς Βασιλεύουσαν,
— 431 —
^ϊδησις δέ ουδεμία περί της υποθέσεως ήχουσθη, άλλ' ήν σιωπή•
άρξαμένοϋ δέ του έτους ^αωλθ' (1839) τ^ρζαντο συρρέεεν χαΐ τά
Όεινά έν Ιερουσαλήμ: άκρφβια σίτου χαΐ πανώλης νόσος είς
Εβραίους καΐ Τούρκους, διαρχέσασα έως του Πάσχα σχεδόν.
Σημειώσεως δέ αζιόν μοι δοχεΐ, δτι τότε τοσούτου πλήθους δντος 5
προσκυνητών ορθοδόξων τβ καΐ Αρμενίων ουδείς έξ αυτών άττέ-
θανεν, ή έκρουσθη, άλλ' επέστρεψαν εις τά ίδια υγιείς. Περί δέ
τά μέσα άπριλίου ό Γαλλικός πρέσβυς παρρησιάσας εις τον σουλ-
τάν Μαχμούτ την άπό Ιεροσολύμων τών κριτών άναφοράν καΐ τό
ίλάμιον, ελαβεν όρισμόν κρημνισθηναι τάς έν τω δρει τών Έλαιών 10
Άρμενικάς οίκοδομάς* άλλ' εϊτε διά τόν έκραγέντα πόλεμον με-
ταξύ του σουλτάν Μαχμούτ καΐ του Μεεμέτ-Άλή-πασα, είτε διά
τόν θάνατον του αύτοΰ Μαχμούτ, συμβάντα τη ιθ' Ιουνίου, ουκ
ενεφανίσθη δως της 1 σεπτεμβρίου* δτε ήλθε ταχυδρόμος άπό
Δαμασκού φέρων πουγιουρτί ένσφράγιστον παρά του έκεΐ ΣερΙφ- 15
πάσα πρύς τον έν Ιερουσαλήμ μουσελήμ, διαλαμβάνον ταύτα•
«Ημέτερε μουσελήμ καΐ λοιποί πρόκριτοι της Ιερουσαλήμ, δμα
του λαβείν τόν παρόν άναβάντες εις τό δρος τών Έλαιών ενερ-
γήσατε τά εΙς τό περικλειόμενον σουρούτιον του βασιλικού ορισμού
προσταττόμενα, καΐ κρημνίσαντες τά έκεΐ οίκοδομηθέντα παρά τών 20
Αρμενίων καταστήσατε τό προσκύνημα καΐ τόν τόπον, ως ην
πάλαι, χωρίς προσθήκης, ή αφαιρέσεως, και ένΐ λόγω μηδέν πα-
ρεκτρεπόμενοιι κτλ. Ίδόντες δέ ό μουσελήμ καΐ οί λοιποί τήν
σφοδράν άπόφασιν και προσταγήν τής Τψηλής Πόρτας, του Μεε-
.μέτ-Άλή-πασα και του ΣερΙφ-πασα, έκριναν δτι ουκ ενι άλλως 25
γενέσθαι, ουδέ τρόπος του φαγεΐν χρυσίον άπό τών Αρμενίων
και ποιήσαι άναβολήν, ή μεταβολήν. Ό δέ μουσελήμ ων εντόπιος
καΐ γινώσκων τους Φράτορας δτι ουδόλως ή ολίγα χαρίσουσιν,
αυτή τη ώρα γράφει ήμΤν ίδίαις χερσίν και αποστέλλει ήμΐν μυ-τ
στικω τω τρόπω δηλοποιών τά τρέχοντα και συγχαίρων έγραφε 30
5έ εΙς τό τέλος, δτι, δν θέλωμεν όπως ένεργήση κατά τόν πόθον
ημών, ανάγκη άλειφθήναι τόν τροχόν ύποσχεθέντων δέ ημών αύτώ
-είς τό άποκριτικόν, δτι εύχαριστηθήσεται πάντως, έκεΤνος τη έπαύ-
— 432 —
ριον πρω? άπελθών εΙς τον Μεχχεμε σογκαλεΤ πάντας τόύς προ-
χρίτοοζ, τους Φράγκους, ήμας καΐ τους Αρμενίους, καΐ άναγνώσας
τα έν χερσί προστάγματα ήρώτηαε τους Φράγκους και ήμας τι
λέγομεν δια ταύτα. Άπεκρίθημεν δε ομοφώνως, δτι κατά τήν
5 βασιλικήν προσταγήν ανάγκη οδτω γενέσθαι* οι δε δθλιοι Αρμέ-
νιοι ταύτα άκουσαντες έμειναν ώς νεκροί• άλλ' ουν άναλαβόντες
ολίγον ηθέλησαν είπεΤν τι, άλλ' ουν ουκ είσηκούσθησαν. Πάλιν
ουν εΤπον "'Παρακαλουμεν, όπως άναβληθ^ ή υπόθεσις εις αυ-
ριον". Ό δε μουσελήμ εγερθείς, ου έκάθητο, εΐπεν αυτοΐς. **Τι
10 αυριον και μεθαύριον; έγώ εχω ανάγκην τελειώσαι ταύττ^ τη ώρα
δπερ έπιτάττομαι υπό του αυθέντου μου". ΚαΙ ταύτα ειπών είπε
τοις παρεστώσι πασιν " Έγώ αναβαίνω ήδη εις τό δρος των
Έλαιών, υμεΤς δέ, έάν θέλητε, φθάσατε κατόπι". Τότε οι Αρ-
μένιοι προσέπεσον τοις γόνασι του μουλλα και του άρχιγραμματέως
15 ζηΐουντες έλεος• ό δε μουσελήμ άναβράσας τω θυμω εΤπε τοις
Φράγκοις και ήμΐν "Βδρατε ταχέως τεχνίτας και έργάτα;
ταύτη τη ώρα διά τήν καθαίρεσιν των οικοδομών**. ΚαΙ ταύτα
ειπών, τόν ϊππον άναβάς, έςηλθεν άναβαίνων ε?ς τό δρος των
Έλαιών ήκολουθησαν δε αύτω καί τίνες των προκρίτων, εκτός
20 του μουλλα.
Τότε ην ίδειν τους Φράγκους-'Άραβας καΐ τους ημετέρους
φθάσαντας έν ριπή εις τό δρος, τους μέν δικέλλας και σκαπάνας,
τους δε άξίνας και σκεπάρνια, τους δε άλλο και δλλο έργαλεΐον
φέροντας• οι δε Αρμένιοι έμειναν γονυπετουντες καΐ παρακαλουντες
25 μετά δακρύων τόν μουλλαν, δπως οίκονομήσωσι τό κρήμνισμα
μερικόν καΐ ουχ όλικόν καΐ έμελλεν άν γενέσθαι, έάν μη ό θεός
ή αυτοΐς άντιτασσόμενος• έφάνη γαρ θεόθεν τό πράγμα, διότι
6 μουσελήμ περιμένων τους Αρμενίους έλθεΐν υπέρ την μίαν
ώραν, καΐ μη έλθόντων, προσέταξε τόν αυτών έκεΐ ήγουμενον και
30 τόν κανδηλάπτην, ϊνα μετατοπίσωσιν εκείθεν τά εαυτών πράγματα"
εκείνων δε περιμενόντων τους αυτών προεστώτας και όκνουντων,
αυτός θυμωθείς προσέταξε κρημνίζειν. Μόλις εΤπε τόν λόγον, καΐ
ιδού ώρμησαν άπαντες ώς άετοΙ έπΙ τό πτώμα, Φράγκοι τε και
— 433 —
Τωμαΐοι, καΐ εις μίαν ώραν έκρήμνισαν την όροφήν των κελ-
λίων. Ό δε Άρμενοηγουμενος ιδών τό δφευχτον του κρημνισμου
παρεχάλει, δπως δο&η αύτω χαιρός μετατοπίσαι τά ένδον πράγ-
ματα* άλλ' ούδεΙς ήν ό εισαχούων τέλος δε ήμεΐς εύσπλαγχνι-
σΙ>έντες παρεκαλέσοτμεν τόν μουσελήμ καΐ μόλις αυτός δια των δ
στρατιωτών ήδυνήθη καταπαυσαι ολίγον τήν όρμήν του πλήθους.
ΚαΙ τότε βοηθησάντων ημών εν βία έζεβλήθησαν μετατοπισθέντα
δσα πράγματα έμειναν σώα* πολλά γαρ συνετρίβησαν έκ τών πε-
σόντων δνωθεν λίθων. Αδεία δε του ηγουμένου εισηλθόν καΐ εις
το ιερόν έκεΐ Κουβούκλιον έκβαλεΤν τάς εικόνας καΐ κανδήλας τών 10
Αρμενίων καΐ ει τι δλλο ήν έχεΤ, και οι μεν ορθόδοξοι οίκτίραντες
τήν συμφοράν τών Αρμενίων έφέροντο ήπίως και πράως, αλλ
ο: Φράγκοι-'^Αραβες άσπλάγχνως έκβάλοντες εκείνα τα πλείστα
κατεσύντριψαν. Ταύτα ιδώ ν 6 Άρμενοηγούμενος παρεκάλεσε τόν
μουσελήμ, δπως προστάξη μη συντρίβειν τα τοιαύτα* άλλ' εκείνοι ΐδ
τόν κωφόν προσεποιουντο* ήν δε έκεΓ ή τράπεζα, ήν εβαλον λει-
τουργεΤν έπ' αυτής, ως εΓρηται, μαρμαρίνη. Περί ταύτης ουν οι
παρεστώτες Αρμένιοι και ό ηγούμενος παρεκάλεσαν μετά δακρύων
τόν μουσελήμ προς τό μή συντριβήναι* και ό μέν προσέταξεν, οι
δε ύπήκρυσαν* άλλα φορτώσαντες εις τόν νώτον ενός εξ αυτών 20
και εξω έκβαλόντες, δτε ήλθον έπί τίνος σκληρας πέτρας, έρρι-
ψαν τήν πλαχα έπ' αυτής και συνετρίβη, προσποιηθέντες δτι επε-
σεν άπό του βάρους* δπερ ιδών 6 Άρμενοηγουμενος έλιποθύ-
μησεν υπό της λύπης. Μετά δε έξέβαλον καΐ τάς θύρας, ας
εθεντο οΊ Αρμένιοι, τήν έπι του Κουβουκλίου και τήν εςω• όμοίΐύς 25
και τάς παραστάδας αυτής και τό υπέρθυρον, ή άνώφλιον, οπού
ήσαν τά Αρμενικά γράμματα, και ένι λόγω δπου ήν σημεΐον ή
ήλος τις τών Αρμενίων έςέβαλον τό δε έν τή περιοχή πλακό-
στρωμα ήμεΐς μέν ήθελήσαμεν μένειν σώον χαΐ μή πειραχθήναι,
άλλ' οί Φράτορές συναγαγόντες τους οπαδούς αυτών έπέσεισαν 30
κατά τάχος έκβαλεΐν έχβαλόντές δε συνέτριψαν τάς περισσοτέρας
πλάκας• ήρξαντο δε ρίπτειν χώμα, ώστε πληρώσαι και έμφράςαι
τάς έκεΐ στέρνας, τήν μέν, ως όρυχθεΐσαν και κατασκευασθεΐσαν
III. 28
— 434 —
υπό των Αρμενίων, τήν δέ πάλαιαν, ώς έπισχεαασδεΓσαν ύπ' αυ-
τών άλλ' ό μοϋσελήμ έχώλασεν αυτούς.
Κρημνισθέντων ουν Ιως θεμελίων και άρδέντων έχ μέσου
πάντων των Άρμενιχών, έγένετο σχέψις μεταζύ ημών τε χαι των
^5 Φράγχων περί των έπισχευασθησομένων, χαΐ* απεφασίσθη, δπως
ή τοιαύτη έπισχευή γένηται υπό του μοϋσελήμ χαΐ μετά τό τέλος
πλήρωση εις αυτόν έχάστη φυλή τό άνάλογον. Ούτως ουν έγέ-
νετο, και τη επαύριον ό μοϋσελήμ μεταχαλεσάμενος τον μεϊμάρ-
πασην, δηλαδή τόν εφορον των οικοδομών, παρήγγειλεν αύτω,
10 δπως έπιστατησας κτίση τους τοίχους κτλ., ώς ήσαν πρ(5τερον, τήν
δε δαπάνην δξει έκ του κοινού ταμείου (χαζινέ). Έδιωρίσθησαν
ουν οίκοδ({μοι καΐ έργάται έξ ήμων τε καΐ των Φράγχων, έξ ημι-
σείας τρεφόμενοι, οι μέν Τωμαΐοι παρ' ημών, οι δε Φράγκοι
παρ' εκείνων τελειωθείσης δε της επισκευής, έβαλαν και θύρας
15 εΤς τε τό Ιερόν Κουβούκλιον καΐ κλείθρας* ομοίως και εις τήν
έζω πύλην. Έν τούτοις δε οΐ κάλοι Φράτορες τεχνάζονται και
τελειωθέντος του έργου κρατουσι τάς κλεΐς εις τήν εαυτών έςου-
σίαν, καΐ αίφνης τη ε Οκτωβρίου, εκεί όπου ήν ή καθαιρεθεΤσα
τράπεζα των Αρμενίων, κτίζουσιν αύτοι δλλην, του λειτουργεΤν
20 έπ' αυτής, οσάκις δν θέλωσι. Μαθόντες δε τούτο ήμεΤς στελλομεν
αύτοΐς εΓδησιν φιλικώς, 8τι τό τοιούτον νεωτέρισμα ου δεχόμεθα•
δθεν καΐ συμβουλεύομεν αυτούς, δπως, καθελό^/τες τήν ήν έκτισαν
τράπεζαν, άρουσιν έκεϊθεν άλλ' αύτοΙ πολλά προφασιζόμενοι ούχ
' υπήκουσαν. "Ο δεν έμηνύσαμεν τούτο τω μοϋσελήμ* δ δε προσέ-
25 ταξεν αυτούς αυστηρώς, και δή "^ραν εκείθεν τήν τοιαύτην τρά-
πεζαν ή άλτάριον έτροπολόγουν δε τό πράγμα, δπως κρατησωσι
παρ' αύτοΐς τάς κλεΓς του προσκυνήματος• άλλ' ουκ ήξιώθησαν,
διότι μετακαλεσάμενοι αυτούς δ τε μοϋσελήμ και οι λοιποί ελαβον
τάς κλεΐς καΐ δεδώκασι τώ έφόρω του δρους τών Έλαιών, Τούρκω,
30 8ς καΐ πάλαι εΤχεν αύτάς και εκλειεν καΐ ήνοιγεν μετά δε ημέ-
ρας ενήργησαν οι αύτοΙ και έλάβομεν έκαστη φυλή άνά εν κλει-
δίον, δπως φαινώμεθα και ήμεΐς αϊ τρεις φυλαΐ κύριοι. Τοιαύτην
αρχήν καΐ τοιούτον τέλος Ιλαβον οι τρεϊς ορισμοί τών Αρμενίων,
— 435 —
οϊτινες δι* Λυτούς υτάρ τά δυο, ώς λέγεται, μιλλιόνιοί γρόσια έδα-
τϋάνησαν αποτυχόντες της επισκευής εν τε τη Βηδλεέμ χαί τω
ναω της ^Αναστάσεως• ή δε οικοδομή έν τω δρει των Έλαιών καΐ
ή τούτου οίκειοποίησις ούσα ή μόνη της αποτυχίας παραμυθία κα-
τέστη ανία καΐ θλΐψις διπλοτέρα καί σχεδόν αιωνία, βλεπό^/των 5
εκείνων όσημέραι πλησίον του ναού τάς πέτρας καΐ χώματα των
κρημνισθέντων ώς λόφον τινά.
Άλλ' ελθωμεν ήδη καί τά καθ' ημών αυτών δια την έπι-
οκευήν συμβάντα {δίως γράφαι, τίνι τρόπω έκωλυθη μέχρι τούδε
ένδον του άγιωτάτου Σπηλαίου της του Κυρίου γεννήσεως καΐ έν 10
τω θειοτάτω ναώ της αύτου Αναστάσεως, άντιστάντων προ πάν-
των τών Φρατόρων δια της Γαλλίας ώς έζης. Του σουλτοτ^ Μου-
ράτ, ώς εϊρηται, ύποκινηθέντος υπό της [Τωσικής Κυβερνή-
'σεως] καΐ δι' ιδίου αυτογράφου τους μεν προεκδοθέντας αυτού τρεΤς
ορισμούς άναιρέσαντος και άκυρώσαντος, είς ήμας δε την έπι- 15
σκευήν αναιρεμένου χρείας τυχούσης (λαμβάνοντας δμως έκ τών
έ^/Γοπίων ίλάμι καΐ κατ' έκεϊνο άλλου ορισμού διδομένου), ημείς
Ιδοκιμάσαμεν δις καΐ τρΙς και ήγωνίσθημεν, δπως ό τοιούτο;
ορισμός ένεργηθη και διά την έπισκευήν άλλ' ή Αιγυπτιακή
Εξουσία, θέλουσα τάχα άμεροληψίαν και εις τά τρία έθνη, άνέ- 20
βαλε τον καιρόν προς τά τοιαύτα. Συμβάντος δε του μεταςύ της
Πόρτας και αύτης πολέμου, είτα δέ καΐ έζώσεως αύτης άπό της
Συρίας και δλης της Παλαιστίνης διά της τριπλής συμμαχίας
τω ^αωλθ' (1839) χαΐ ^αωμ' (1840) παυσάντων δλων τών θο-
ρύβων, τω ^αωμα' (1841) απεστάλη ό είς χείρας ημών ορισμός 2δ
προς τήν αύτου μακαριότητα, ίνα παρρησιάση αυτόν και εις τον
υίόν καΐ διάδοχον αύτου του σουλτάν Μαχμούτ, Άπτουλ-Μετζήτ,
χαΐ επικύρωση και ούτος αυτόν τ^ ίδία χειρί• ο καΐ έγένετο.
"^Έλαβε δέ ό μακαριώτατος και άλλον όρισμόν άπ' αύτου τήν αυ-
τήν Ιννοιαν περιέχοντα, δπως δηλαδή γέ^/ηται κέσφι ύπό τών έν 30
Ιερουσαλήμ κριτών δι' οποιανδήποτε έπισκευήν, και καταγραφώσιν
οι χρείαν επισκευής έχοντες τόποι, και οϋτω δοθέντος ίλαμίου
ιπρος τήν Τψηλήν Πόρταν έκδοθη κατ' έκεΙνο άλλος ορισμός.
— 436 —
ΆτΓοστείλαντος οδν τόν όρισμόν έχεΐνον του μακαριωτάτου έν
Ιερουσαλήμ, άνεγνώσαμεν αυτόν πρώτον εις τον Μεχχεμέν, είτα
δε εις τόν θείον ναόν της Αναστάσεως, προσκαλέσαντες τόν μουλ•
λαν, μουσελήμ χαΐ τους λοιπούς, οϊτινες παρελθόντες 8λον τόν
δ ναόν κατέγραψαν, κατά ζήτησιν ημών, τους έζης τόπους* πρώτον,
τόν μολυβδοσκέπαστον αυτόν μέγαν κουμπέ του Παναγίου Τάφου
εσωθέν τε καΐ έξωθεν δεύτερον, τό υπ' αυτόν Ιερόν Κουβου-
κλιον, διαρραγέν έκ του σεισμού• τρίτον, τό μέρος 8που τό
*'Μή μου απτού" παρεκκλήσιον των Λατίνων και τό εκείθεν 8ως
10 του παρεκκλησίου των Κλαπών έκτεινόμενον μέρος, δπως πλακο-
στρωθώσΐ' τέταρτον, ϊνα κτισθη μία καμάρα, δπου οι κοι^>οΙ
τόποι, ή άπόπατοι, προς στήριγμα του βορείου τοίχου του ναού•
πέμπτον, δπως άλειφθ^ άσβέστω δλος ό ναός, δπου δεΐταΐ'
έκτον, δπως πλακοστρωθη ό ναός της Ευρέσεως του τιμίου Σταυ-
15 ρου και άλειφθη άσβέστω εσωθεν και εζωθεν ο.αοτοο κουμπές^
§ β δ ο μ ο ν, δπως πλακοστρωθη τό περί τη^^ Άγίαν Άποκαθή-
λωσιν έδαφος• δ γ δ ο ο ν, ό ναός των Αρμενίων ό έπι τών Κατη-
χουμένων δπως άλειφθ'ξ άσβέστω και πλακοστρωθη• ε ν να το ν^
ή έμπροσθεν της Αγίας Πόρτας αυλή δπως πλακοστρωθ^• δέ-
20 κατ ο ν, ό κοινός θρόνος της αγίας Ελένης λεγόμενος δπως έπι-
στηριχθη, ως έπαπειλών πτώσιν ε ν δ έ κ α τ ο ν, δπως τά δπισθεν
του μύακος, ή άχυβάδος, του ναού δώματα πλακοστρωθώσι* δώ-
δεκα τον, δπως και τό επάνω του σπηλαίου, έν ω ευρέθη ά
ζωοποιός σταυρός, πλακοστρωθη, ως κατά τόν χειμώνα σταλάζον
2δ δδωρ. Προσετέθη δε τούτοις και τά περί τήν άγίαν Βηθλεέμ καΐ
του Άγιου Σπηλαίου κεφάλαια, δπως δηλαδή έπισκευασθη ό εκεί
μέγας ναός, πλακοστρωθη κάτωθεν μεν δια πλακών λίθινων, άνω-
θεν δε διά μολυβδίνων κτλ., καΐ δπως άλειφθ-ξ δι' άσβεστου• τα
αυτό και περί του Αγίου Σπηλαίου, άλλαχθέντων τών έν αύτώ
30 μαρμάρων κτλ.
Τούτων πάντων καταγραφέντων έγένετο και Ιλάμιον υττό τών
εντοπίων, ύπογραψάντων και τάς σφών σφραγίδας θέντων δπερ
τω μακαριωτάτω άπεστείλαμεν δ δε τοΰτο τ^ '^ψηλη Πόρτα
— 437 —
παρρησιάσας ελα^εν όρισμόν δι' αυτογράφου βασιλικού του Άπτούλ-
Μετζήδ, συγχωροΰντα καΐ διορίζοντα τήν έπισχευήν γενέσ&αι υπό
των Τωμαίων 8ν καΐ άπέστειλεν εΙς Ιερουσαλήμ τω ,αωμβ',
κατά τον ιανουάριον. Κατόπι δε εστάλη υπό της 'Γψηλης Πόρτας
και χοτζεκ^άν, δς δια του ατμόπλοιου έξελθών εις τήν Βηρυτόν 5
εκείθεν διά ξηράς ήλθεν εις Ιερουσαλήμ μετά του σερασκέρ-πασα,
αρχιστρατήγου της Συρίας, έλθόντος και αύτου εις προσκύνησιν
του Χαρέμ-σεριφ καΐ της Χεβρώνος. Ούτος δε ό χοτζεκιάν, ως
εοικεν, ήν υπό τίνος των της Πόρτας προδεδιδαγμένος, καΐ έλθών
εις Ιερουσαλήμ ουκ ήλ&ε καταλυσαι παρ' ήμΤν, ως εθος, άλλ' 10
έμεινε μετά του σερασκέρ, μηδενός γινώσκοντος δτι έστιν ό απο-
σταλείς χοτζακ^άν μετά δε τρεις ημέρας του σερασκέρ χωρισθείς
έλθών κατέλυσεν εις τό παλαιόν ΠατριαρχεΤον των Φράγκων,
Χάγκε υπό των Τούρκων λεγόμενον, περί όύ εϊρηται πρότερον,
δτι μετεβλήθη εις τζάμι υπό του Σελαδίνου. Έκεΐ ουν έφανέρω- 15
οεν εαυτόν, δτι έστιν ό χοτζεκιάν, 6 διά τήν έπισκευήν σταλείς•
δπερ μαθόντες ημείς άνήλθομεν παρ' αυτω, παρακαλουντες δπως
έλθών κατάλυση παρ' ήμΤν, καΐ δεδώκαμεν αυτω οίκον καλόν
πλησίον του Πατριαρχείου. Άλλ' αυτός ουκ ήρεσεν αυτόν είτα
δέ έζήτησε τον οίκον, 8ν εϊχομεν ήτοιμασμένον διά τους κονσό- 20
λους της ευσεβέστατης Τωσσικής αυτοκρατορίας, ϊνα καταλύωσιν
ερχόμενοι ε?ς Ιερουσαλήμ• μή δυναμένων δέ ημών δούναι τον
τοιούτον οΤκον αυτω, έπικράνθη• δεδώκαμεν δέ άλλον οίκον αυτω,
οΤον ήθέλησεν άλλ' αυτός έκότει, και φυλάττων μίσος διέμεινεν.
Οι δέ Φράτορες τούτο γνωρίσαντες ου διέλειπον, καιρού τυγχά- 25
νοντες, κολακευειν αυτόν και φιλοφρονήσεις αυτω ένδεικνύμενοι
κτλ. Τό δ' αυτό και οί Αρμένιοι κρυφίως έποίουν ύστερον, ως
ρηθήσεται. Τη δέ των Βαΐων έβδομάδι έφθασε καΐ κάλφας, παρά
του μακαριωτάτου σταλείς μετά διαφόρων τεχνιτών διά τήν έπι-
σκευήν, οΤον τεκτόνων, οικοδόμων, λατόμων και άλλων. Ταύτα δέ 30
βλέποντες οι Αρμένιοι εναντίον της γνώμης αυτών δντα, ορισμούς
δηλαδή βασιλικούς, χοτζεκιάν, αρχιτέκτονα και τεχνίτας καί υλην
^ροαποσταλεΤσαν και στελλομένην έκ Κωνσταντινουπόλείος και
— 438 —
άλλων μέρων, έφθόνησαν, και φθονουντες ήγανάκτησαν και διβ-
λογίααντο^ δπως ποίήσωαιν άπέττεφάν τίνα εις τό έμποδισαι 8λα>ς
η βραδύναι κδν τήν αρχήν του έργου* ήν δε ή απόπειρα αυτή.
Τη Κυριακή των Βα(ων, Απριλίου ιβ' (1842), μετά τήν
5 λαμπρώς τελεσθεΐσαν υπό τριών αρχιερέων ίερουργίαν ημών έξήλ-
&ον όλον τό ίερατεΐον ημών καΐ ό ευσεβής λαός λιτα^/εύοντες, ώς
εθος, περί τό Ιερόν Κουβούκλιον του Παναγίου Τάφου μετά βαίων
καΐ κλάδων* τότε δε ιδού έκεΤσε πάλιν προσκυνηταΐ Αρμένιοι
έρχονται εΙς λόγους υβριστικούς μετά τών ημετέρων, εΤτα δε είς
10 διαπληκτισμούς καΐ τελευταΐον εις μάχην σκληράν, χείρονα εκείνης,
ήν προεγράψαμεν οι γάρ Αρμένιοι προσκυνηται δντες προητοιμα•
. σμένοι εκρουον αφειδώς τους ημετέρους, δν καΐ διά τών χειρών
καΐ ποδών, άλλ' ουν εΙς καίρια μέρη* και δή ένίκησαν αυτούς καΐ
ώθουσιν ένδον του Καθολικού ανδρείως, καΐ γίνεται μεγάλη κραυγή,
15 τοσούτου πλήθους τών γυναικών, έζ ων καΐ δύο έγκυμονουσαι άπέ-
βαλον. Τρέχουσι τό ίερατεΓον ύτυερ τους εκατόν δντες είσελθεΐν
ένδον του Αγίου Βήματος, ομοίως τίαΐ οι αρχιερείς, καΐ κατα-
πατουσιν_ αλλήλους και σχίζονται τα χρυσουφαντα άμφια. Πληρού-
ται τό Ιερόν Βήμα γυναικών, τρεμουσών έκ του φόβου, συντρί-
20 βονται κανδήλαι, λαμπάδες κτλ., και γίνεται μέγα κακόν* αί ψαλ-
μωδίαι καΐ ή λιτχ^εία παύουσι και φωναί και αλαλαγμοί κρο-
τουσιν. 01 Άρμενοκαλόγηροι ώς έκ συνθήματος καλουσι παρευ-
θύς τόν πασδν δς μετά σπουδής λαβών τριακόσιους τακτικούς
εφθασεν εΙς τόν ναόν καΐ μόλις ησύχασε τόν θόρυβον, έκβαλών-
25 έκ του ναού πρώτον τους Αρμενίους, εΤτα τους ορθοδόξους. Οδτω^
μέν ουν κατέπαυσεν ή απευκταία αυτή μάχη^ μή συμβάντος έλέει
θείω φόνου* έμείναμεν δε £νευ λιτανείας ού μόνον ήμεΐς, άλλα
καΐ αύτοΙ οΕ Αρμένιοι καΐ Κόπται καΐ Σύροι, και ή δεσποτική
και λαμπρά εκείνη εορτή κατέστη ήμερα φόβου και τρόμου. Έν•
30 ω δε μελετώσιν οι Αρμένιοι καΐ καταγίνονται είς τόν παοαν καΐ
μουλλαν άποδεΐξαι ήμας ένοχους, ιδού περί τήν έσπέραν αυτής
της ημέρας συμβαίνει τό έξης.
Τινών ορθοδόξων προσκυνητών διερχομένων έμπροσθεν του μο•
— 439 —
^^αστηρίοϋ αυτών (τοδ αγίου Ιακώβου), ιδού όρμουσιν έπ' αυτούς
δλλοι προσκυ^Λτ^ταΙ Αρμένιοι πολλοί, χαΐ συλλαβόντες αυτούς εκρουον
άσπλάγχνως. Τότε εΤς τών κρουομένων διαφυγών τάς χεΤρας αυ-
τών τρέχει δρομαίως εις τήν έκεΤ πλησίον ουσαν Άκρόπολιν καΐ
αναγγέλλει τύ γεγονός, παρακαλών αμα δπως τάχος δραμόντες λυ- 5
τρώσωσι τους άναιτίους έκ τών χειρών τών Αρμενίων. Στέλλονται
ουν ττέντε τακτικοί• άλλ' ούτοι ου μόνον ουκ ήδυνήθησαν τους
τυπτομένους σώσαι, άλλα καΐ αύτοι μετέσχον της χειροτονίας*
στραφέντες δε μηνύουσι τούτο τώ μιραλάγη καΐ τώ πάσα. Και
δη παρευθύς στέλλονται δύο έκατόνταρχοι μετά στρατιωτών, και 10
συλλαμβάνουσιν δσους Αρμενίους ευρον εμπροσδεν του μοναστη-
ρίου— ήσαν δε τριάκοντα — , καΐ δεσμεύσαντες εσυρον εΙς τό Πραι-
τώριον και έφυλάκισαν. Τη αύτη νυκτΐ έπίασαν καΐ τόν παρα-
δραγουμανον Άρμένιον μαρτυρηθέντα, 8τι αυτός παρεκίνει τους
Αρμενίους κρούειν τους ορθοδόξους, λέγων συνεχώς τουρκιστί "Βου- 15
ρουνους κιοπεκλαρΓ', δηλαδή *" Κρούετε τους κύνΑς", έννοών ήμας.
Τη επαύριον οί μεν ορθόδοξοι άνήλθον εις τόν Ίορδάνην, ώς εθος,
αύτοι δε έξήγαγον τους φυλακισθέντας δαπανήσαντες ούκ ολίγα.
Ούκ ώφέλησεν ουν αυτούς τό επιχείρημα προς τό κωλυσαι ούτω
πως τήν έπισκευήν. 20
Συμφωνήσαντες δε μετά τών Φράγκων, ώς ήδη ηνωμένοι
εναντίον ημών, παρεκίνησαν τόν χοτζεκιάν καΐ δια λόγων καΐ δι'
έργων, δπως μή ένδώση εις δλας τάς βουλάς και θελήματα ημών
έφ' οΤς και οί Ίεροσολυμΐται αγάδες ύπ' αυτών δωροδοκούμενοι
ήσαν συνήγοροι, καθοδηγουντες αυτούς ώς έξης. Και γάρ. μετά 25
τό Πάσχα τους προσκυνητάς προπέμψαντες είς τά ίδια έν ειρήνη
ευθέως ήρξάμεθα άγωνίζεσθαι περί του προκειμένου ήμΐν έργου.
Πρώτον μεν ουν συγκαλέσαντες εις τόν ναόν της του Χρίστου
Αναστάσεως τους κριτάς τε και προκρίτους σύν τω μουλλα, μετά
τήν άνάγνωσιν τών ορισμών έποιήσαμεν τό σύνηθες κέσφι, παρ- 30
ερχομένου του χοτζακτ^άν μετά του κάλφα καΐ θεωρουντος ά^^ά
Ικαστον τών έπισκευασθησομένων τόπων, και έρωτώντος και εξε-
τάζοντος διά τό εν καΐ διά τό άλλο- 8τε δή καΐ εαυτόν έφανε-
— 440 —
ρωσεν, όποιος ην, καΐ πο5 έκλινε χαι υπό τίνων έδίδάχθη• είπε
γάρ, δτι τό Ιερόν Κοοβούκλιον ουδόλως έχει χρείαν επισκευής•
περί δε του μεγάλου κουμπέ, 8τι όλίγης δεΓται διορθώσεως εσω-
θέν τε και έςω&εν καΐ 8τι τα πλακοστρώματα ουκ έστιν ανάγκη
δ γενέσ&αι ές ολοκλήρου, άλλα πλάκας τινάς συντετρ'.μμένας άλλά-
ξαι, και άλλα τοιαύτα, άπερ ήσαν λόγια έχθρων και ουχί ανδρός
τρεφομένου παρ' ημών και λαμβάνοντος τόσον μηνιαΤον. Μετά τό
κέσφι δε τοοτο και εις την άγίαν Βηθλεέμ άπήλθομεν. δπου
πολλαι λογομαχίαι συνέβησαν μεταςύ ημών τε και τών Φρατόρων
10 και Αρμενίων διά πολλά, άπερ ου γράφω διά τό σύντομον.
Έπιστραφέντων ουν εις Ιερουσαλήμ, έγένετο σκέψις παρ' ημών
και απεφασίσθη, δπως πρό πάντων και ευθέως άρξώμεθα του
μεγάλου κουμπέ του Παναγίου Τάφου, ως περιμαχήτου, τοις Φράγ-
κοις μάλιστα• άλλ' εδρομεν τόν χοτζεκι,άν έναντιούμενον δλως εις
15 τους (ΐχοτζο^ς ημών ήμεΓς γαρ ήθέλομεν δπως σκεπάσαντες αυ-
τόν άνωθεν άνοίςωμεν θυρίδας, ως πάντες οι τών μεγάλων ναών
κουμπέδες έ'χουσι, και άλλα τοιαύτα, τό άσφαλέστερον σκοπουντες
και εύπρεπέστερον ό δέ χοτζεκιάν έλεγεν, δτι τό τοιούτον κα-
λείται κατασκευή και ούχι επισκευή (''Τό χάτι, δπερ έχετε, έπι-
20 σκευήν γράφει καΐ ουχί κατασκευήν"), και άλλα τοιαύτα. Τέλος
ουν εΤπεν ήμΤν " Παραιτήσασθε προς ώραν τό περί του κουμπέ
ερ^οΊ^ έως ου γράψαντός μου ε[ς τήν Τψηλήν Πόρταν ελθτ[) άπό-
κρισις• έδωκε δέ άδειαν ποιεΐν άλλας έπισκευάς εις τα λοιπά μέρη*
άλλ' ήμεΓς συσκεψάμενοι άπεφασίσαμεν κοινώς, δπως τήν μέν
25 του '^οι^ της Αναστάσεως έπισκευήν καταλείψωμεν προς ώραν
όλοτελώς, άρΕώμεθα δέ της του έν Βηθλεέμ. Κοινώσαντες δέ
τούτο τω χοτζεκι^άν ευρομεν αυτόν συγκατανεύοντα. "Οθεν τη ε'
μαΐου ^αωμβ' (1842) προσκλήσει ημετέρα άπήλθον πάλιν εις Βη-
θλεέμ δ τε χοτζεκι^άν, πασάς, μουλλάς και οι λοιποί, και έγέ-
30 νετο τό δεύτερον κέσφι και άπεφασίσθησαν τά έξης" α') δπως
στρωθή ό ναός δλος πλαςι λΐιΗ'ναις και μαρμάροις* β') δπως ά-
λειφθη άσβέστω, έπισκευασθέντων και τών αυτού παραθύρων κτλ.
γ') δπως τό της αύτου στέγης μολυβδοσκέπασμα έςηλωθέν δλον
— 441 —
διορθωθη, άλλαγεισών των διεφθαρμένων πλακών, και ετι δε έπι-
σχευασδη δια σανίδων δπου δεΤ. Ταύτης της άδειας δοθείσης
ευθέως ήρξάμεθα του έργου ττερι τα μέσα μαΐου και έως τέλους
νοεμβρίου του αύτου έτους έπλαχοστρώθη δλον τό του σεβασμίου
εκείνου ναού έδαφος* άπό του ανατολικού τοίχου του Αγίου Βή- 5
ματος, εξω της έξωτέρας πύλης, ήλείφθησαν οί τοΓχοι πάντες
άσβεστοττηλω, έκβληθέντων των είς μέρη τινά διεφθαρμένων έκ
της πολυχαιρίας ψηφίων του μωσίου, καΐ περιεφράγησαν τά πα-
ράθυρα δλα σιδήροις και ύέλοις. Έξεβλήθησαν πασαι αϊ έζ μο-
λύβδου πλάκες άπό της στέγης και ετέθησαν δλλαι στερεώτεραι, 10
και έν συντόμω ανω και κάτω, εσωθέν τε και ε;ω&εν, κα&ωραΐ-
σθη ούτος ό μέγας ναός τόσον ώστε έφάνη ως παράδεισος πάν-
τερπνος. Άλλ' ή τοιαύτη επισκευή ουκ έγένετο χωρίς θορύβων,
πειρασμών καΐ ενοχλήσεων έκ μέρους τών Φρατόρων και Αρμε-
νίων παραλείπω δέ γράφειν τά τοιαί5τα, ως πολυλογίας δεόμενα, 15
και γράφω τά έςής επισημότερα συμβάντα.
Επισκευαζόμενου δέ του περιβλέπτου τουτοο ναού ήτοιμάσα-
μεν, δπως και είς τό άγιώτατον Σπήλαιον βάλωμεν χεΓρα, άλ-
λάςαντες τινά μάρμαρα έκεΤ δντα συντετριμμένα κατά τε τό έδα-
φος και τήν όρθομαρμάρωσιν, και τήν όροφήν αύτου εσωθέν τε 2()
άσβεστοπηλώ άλείψαντες* οι δέ Φράτορες τούτο κατανοήσα^^τες
προσήλθον τω χοτζακιάν λέγοντες, δτι τά έν τω 'Αγίω Σπηλαίω
μάρμαρα ου χρείαν εχουσιν αλλαγής, ουδέ επισκευής, άλλ' αν
και τρία-τέσσαρα είσΐ συντετριμμένα, μενέτωσαν ούτως• "είσΐ γάρ
πράγματα", εΐπον, '' αρχαιότατα, άπό του καιρού τής μακαρίας 25
Ελένης, και είσιν έν ύπολήψει και ού στέργομεν έκβληθήναι αυτά
εκείθεν άλλα και τήν όροφήν αύτου του Σττηλαίου, έσκεπασμένην
ούσαν υπό καταπετασμάτων ημετέρων, ού στέργομεν άνεωχθήναι ",
και άλλα τοιαύτα. Ειπον δέ προς τούτοις αύτώ τω χοτζεκι,άν
" Έάν οΐ Γραικοί θελήσωσιν άποβαλεΤν εκείθεν τάς ποδιάς ημών, 30
ουκ άφίεμεν αυτούς• άντισταί^ησόμεθα δλαις δυνάμεσι μέχρι θα-
νάτου". Ό ούν χοτζεκ^άν ανέφερε ταύτα ήμΤν, ερωτών ήμας τί
ήμϊν δοκεΐ. Άπεκρίθημεν δέ ήμεΤς• '* Ή βασιλική προσταγή ισχύει
— 442 —
πλεΤον των Φράγχων οδτοι δέ ούκ εΐσΐ χοριάρχα^ του Αγίου Σπη-
λαίου, άλλα μέτοχοι ". Προς ταδτα ό χοτζαχ^άν μηδέν έχων άντει-
πεΤν άττεφάσισεν, δπως πρώτον έχβληθέντα άλλαχθωσι τα συντε-
τριμμένα μάρμαρα, χαΐ τούτου γενομένου Ισως οΐ Φράγκοι έ^/δώσουαι
5 καΐ περί της άλείψεως της όροφης αύτου. Έγένετο ουν παρ' ημών
ή πρέπουσα ετοιμασία• άλλ' οι Φράγχοι τούτο μαθόντες ήτοίμασαν
Βηδλεεμίτας οπαδούς αυτών, δπως δια ροπάλων χαΐ δπλων άνθιστά-
μενοι μη έάσωσιν δλως τους τεχνίτας έκβαλεΐν κδν Εν μάρμαρον τουτσ
δε ήμεΤς μαθόντες άνεφέρομεν τω πάσα παρακαλουντες, δπως άπελ-
10 θών εις Βηθλεέμ παρουσίαση είς την του Αγίου Σπηλαίου έπισκευήν^
ϊνα μή τι των απευκταίων συμ^η μεταζυ ημών καΐ τών Φράγκων.
Άπελθών δε οοτος τη μεν νυκτΐ κατέλυσεν είς ήμας, τη δέ
έπιούση συγκαλέσας τους Φράγκους έλάλησεν αύτοΐς πολλά και
τέλος κατέπεισεν αυτούς ένδουναι είς τό έκβληθήναι μό^>ον τά δντα
15 συ^/τετριμμένα και τιθέναι άλλα μάρμαρα- περί δέ της άλείψεως
της όροφης εΤπον, δτι στέργουσι γενέσθαι, άλλ' εάν μετά τό γε-
νέσθαι εχωσιν δδειαν κρεμάσαι τάς εαυτών ποδίας εις τύν τόπον
αυτών. Εϊπομεν δέ αύτοΐς ήμεΤς• ^ Έάν, ω φίλοι, σκεπασθη πά-
λιν τούτο τό μέρος διά πανίων, μάταια έσονται πάντως οΕ κόποι
20 καΐ ή δαπάνη". Είπον δέ εκείνοι* *'Διά τούτο λέγομεν, δτι ου
χρείαν έχει άλείψεως, ώς υπό μεταξωτών υφασμάτων σκεπαζό-
μενον, καίτοι παλαιών δντων". ΕΤπεν 6 πάσας* "Τωόντι περιτ-
τοί είσιν οΐ περδέδες μετά τό σουβάτισμα". Οί δέ Φράγκοι εΐπον
" Έφένδιμ ", ήτοι αύθέντα, " τους περδέδες τούτους ού δυνάμεθα
25 έκβαλεΐν εκείθεν, εκπαλαι αυτόθι δντας' έάν δέ οΐ Τωμαΐοι έπι-
μείνωσι διά τήν δλειψιν αύτου, δότωσαν ήμΐν έμπροσθεν υμών
έγγραφον, δτι ού κωλύσουσιν ήμας βαλεϊν αυτούς μετά την δλει-
ψιν είς τόν τόπον αυτών". Προς ταοτα εΤπε και ό μουλλας*
" Αληθώς, έάν ό τόπος αυτός σκεπασθη διά περδέδων, διατί
30 σουβάτισμα; καΐ δν στερεώς και ώραίως σουβατισθη, τίς ή χρεία
έ'τι τών περδέδων"; Τότε 6 χασας ήρώτησε κρυφίως ήμας λέγων*
" "Εχετε προσταγήν βασιλικήν ιδίαν, δπως οι περδέδες αύτοΙ
εκείθεν έκβληθώσιν "; Είπομεν αύτω, δτι όρισμόν μεν ίδιον τούτο
— 443 —
διαλαμβάνοντα ούχ Ιχομεν, εχομεν δέ ορισμούς δύο χαΐ τρεις,
δτι το Στυηλαιον τούτο της γεννήσεως του κυρίου Ίησου έστιν
εις την έζουσίαν ημών". — **Έπρεπεν, δτε εξουσιάσατε αύτ<5, έκ-
βαλεΐν αοτοίκ τους περδέδες εκείθεν νυν δέ τί ποιητέον; ανάγκη
έστΙ μετά τήν δλειφιν, βπως οί Φράγκοι τοποθετησωσιν έκεΐ τους 5
εαυτών περτέδες• ου γάρ ημείς τολμήσομεν κωλυσαι αυτούς άνευ
ορισμού βασιλικού, μη τι γε προσκρούσωμεν ". Ίδόντες ουν ήμεΐς
δτι, έάν οί Φράγκοι μετά τύ σουβάτισμα βάλωσιν έκεΐ πάλιν αυ-
τούς, φανήσωνται πάντως έκεΐνοι μεν κυριότητα έχοντες, ήμεΐς
δέ μάτην κοπιάσαντες καΐ δαπανήσαντες, παρητήθημεν του τοιού- 10
του εγχειρήματος προς ώραν, έως ου σκέψεως γενομένης άλλης
άποφασισ&η τύ πρακτεον, και ούτως έπεστράφημεν εις Ιερουσα-
λήμ, μηδέν άνύσαντες τών ών κατά νουν εϊχομεν.
Έγράψαμεν ουν τω μακαριωτάτω τά τρέχοντα παρακαλουντες,
δπως, βΙ δυνατόν, λάβη ύψηλόν όρισμόν καΐ έκβάλωμεν αιωνίως 15
από του Αγίου Σπηλαίου τά υφάσματα έκεΤνα τών Φράγκων τη
δέ α' δεκεμβρίου ήλλάζαμεν τινά μάρμαρα, δντα περί τήν βό•
ρειον πύλη ν του Αγίου Σπηλαίου, διότι ύπό της αρχαιότητος καΐ
σεσαθρωμένα δντα έκινδύνευον του πεσεΐν. Άλλ' οί Φράτορες έτα-
ράχθησαν τοότοο ένεκα και ά^>έφερον τω πάσα καΐ τω χοτζακ^άν, 20
ζητουντες έκβληθηναι έκεΤθεν τά μάρμαρα ημών αλλά θεία βοη-
θεία έματαιώθησαν. Ό μέν ουν χοτζεκ^άν έναντίος έφαίνετο ήμΐν,
ό δέ πάσας έφαίνετο βοηθός καΐ ύπισχνεΐτο καταπεΐσαι και τόν
χοτζακχάν καΐ τόν μουλλαν προς τά θελήματα ημών, καΐ εΤπεν
ήμΐν, δπως πρό πάντων έτοιμάσωμεν τά μάρμαρα διά την στρω- 25•
σιν καΐ τήν όρθομαρμάρωσιν. Και δή ήτοιμάσαμεν προς τοΤς
άλλοις και εν μέγα έπΙ του προσκυνητου Τόπου της Γεννήσεως•
το γάρ άρχαΐόν έστι συντετριμμένον, ώς όραται. Τούτο μαθόντες
διά κατασκόπων οί Φράτορες πολύ έταράχθησαν καΐ απεφάσισαν
άντιστήναι μέχρι θανάτου καΐ μή έασαι ήμας έκεΤνο άλλάξαι* ό 30
δέ πολύς αυτών άγων ήν διά τόν έπ' αυτού του μαρμάρου άργυρουν
αστέρα, δνπερ έκεΐ εθεντο προσηλώσα^/:ες, δτε του Αγίου Σπη-
λαίου και δλου του ναού έξουσίαζον [δρα τ. II, σ. 442]* δν οί
— 444 —
ημέτεροι τό "Αγιον Σπήλαιον έπαναλα^όντες άφηκαν χαριζόμενοι
αυτοΐς, χαθώς και τάς ποδιάς. "Οτι δε ό αστήρ αυτός των Λα-
τίνων έ(7τί, μαρτυρουσι τά έπ' αυτόν γράμματα λατινικά δντα,
απερ έρμηνευθέντα οδτως εχουσιν " Ενταύθα Μαρία ή παρθένος
ΰ έγέννησεν τον Ίησουν Χριστόν".
Δια τούτον οδν τόν αστέρα, ϊνα μή λείψη εκείθεν, έκ^ληθέν-
τος του μαρμάρου, εΤχον δλον τόν αγώνα, και διώρισαν ανθρώ-
πους επίτηδες, ϊνα φυλάττωσι καΐ προσέχωσιν αμα του ιδεΤν ήμας
έπιχειρουντας έκ[3αλεΐν τό μάρμαρον και δώσωσιν εύ&υς εϊδησιν
10 αύτοΤς• ηγγιζε δε ή θεία εορτή της του Κυρίου γεννήσεως και
ανάγκη ην, δπως των τοιούτων Ιργων γένηται αναβολή δια τό
συναθροιζόμενον πλή&ος εις τήν έορτήν. Τη δε κβ' του αύτου δε-
κεμβρίου, τη ώρα έν η έλειτούργουν οι Φράτορες είς τήν Άγίαν
Φάτνην, έχοντες δτοιμον δνθρωπον και εργαλεία έτρύπησαν εις
15 τό ρηθέν μάρμαρον, έν ω ό αστήρ, και προσέθεντο δύο ήλους
έπ' αυτόν, δπως θέλοντες έκβαλεΤν αυτόν εκ του μαρμάρου μή
δυνηθώμεν ήμεΐς δε διά τό συναχθέν πλήθος (συνέρρευσαν γαρ
καΐ διά τήν έορτήν και διά νά ιδωσι τόν νεοσκεπασθέντα ναόν)
ούδεμίαν άγωγήν κατά των Φράγκων έκινήσαμεν, ϊνα μή τις θό-
20 ρυ[3ος γένηται, ως συμβαίνει πολλάκις εις τοιαύτας περιστάσεις.
Έορτάσαντες ουν λαμπρώς τά του Κυρίου γενέθλια, ομοίως καί
τά θεοφάνεια, ήτοιμάσθημεν διά τό έν τω Άγίω Σπηλαίω Ιργον
άλλ' ιδού φθάνει προς τόν πασάν και τόν χοτζακ^άν ορισμός έπι-
τάττων, δπως πάσας τάς μεγάλας οίκοδομάς εκάστου έν Ίερου-
25 σαλήμ έθνους και έζόχως τών Τωμαίων καταπαύσωσι, και δπως,
έάν τό έθνος τών Τωμαίων έτόλμησε καινοτομίας ποιήσαι έν
Ιερουσαλήμ, βλαπτούσας τά άλλα έθνη, άφαιρεθήναι ταύτας άγω-
νίσωνται. Τάς πικράς αγγελίας ταύτας εΐπεν ήμΐν έκ στόματος
ύπεραλγήσασιν 6 χοτζακ^άν αυτός δε ην ό εΙς τήν Τψηλήν
^ Πόρταν γράψας μετ' άλλων, τοΓς Φράγκοις και Άρμενίοις χαρι-
ζόμενος, ήμΐν δε έναντιούμενος. Κατέπαυσε τοίνυν πάσα οικοδομή
παντός έθνους και προ πάντων ημών, οδτω της Τψηλής Αυλής
οικονομησάσης τό πράγμα δι' άγνωστα αϊτια• άλλ' εις τόν χότζα-
— 44δ —
κ^άν ήλθεν έχ της Πόρτας ιδία δλλη διαταγή τη α' φεβρουαρίοο
^αωμγ' (1843), δπως πασαν οίχοδομήν νβωτέραν, γενομένην έν
Βη&λεέμ από των Τωμαίων, κρημνίση• ουδεμίαν δέ οίκοδομήν
ημείς έκεΐ έν τω ναω προστεθείκαμεν, πλην μιας σκάλας, δι' ής
καταβαίνομεν εΙς τόν ναόν από τοδ μεσημβρινού μέρους, πρώτον 5
ξυλίνης ούσης και σεσαθρωμένης, ύστερον δέ κατά τήν έπισκευήν
διά λίθων κατασκευασθείσης- ετι δέ καΐ δύο βαθμίδων, εις το
άναβαίνειν εις τό ήμέτερον Καθολικόν άπό άρκτου και μεσημβρίας.
Ταύτας δέ τάς δύο βαθμίδας χαριζόμενος τοΓς Άρμενίοις ό χο-
τζακ^άν ούκ έσυγχώρει γενέσθαι• άλλ' 6 αρχιτέκτων ως αναγκαίας 10
ούσας κατεσκεύασε, παρά γνώμην αύτου το5 χοτζακ^άν, και διά
τούτο αυτός θέλων έκδικηθηναι έγραψε καθ' ημών προς τήν Τ-
ψηλήν Αυλήν ως καινοτομησάντων, ως κατωτέρω ρηθήσεται.
Παρεκαλέσαμεν ου ν αυτόν . του δούναι διορίαν και ποιήσαι άνο-
χήν, δπως γράψωμεν τω μακαριωτάτω εΙς τήν Κωνσταντίνου- 15-
πολιν. Έδωκεν ουν ήμΐν τριάκοντα ημέρας προθεσμίαν και έγρά-
ψαμεν περιμένοντες δέ άπόκρισιν εύκταίαν, ιδού εφερον οι Αρ-
μένιοι όρισμόν της Πόρτας οδτως έχοντα έν περιλήψει• «Οι Άρ-
μενοκαλόγηροι άνέφερον εις τό 'Τψηλόν Δεβλέτ, δτι οι Τωμαΐοι
διά του βασιλικού μου ορισμού τόν έν Βηθλεέμ ναόν έπισκευά- 20.
ζοντες μετήλλαξαν τά πρότερον δντα καΐ οικειοποιήθησαν τους
τόπους αυτών τών Αρμενίων, και ήραν έκεΐθεν τάς κανδήλας
αυτών και ούκ έώσι κρέμα ν κανδήλας εις τάς κολόνας του ναού,
μηδέ σαρουν και καθαίρειν και στολίζειν, καΐ προς τούτοις κω-
λύουσιν αυτούς του έκτελεΐν τά έθιμα της σφών θρησκείας. Ταΰτα 2α
πάντα καΐ δι* ιδίου άπό Ιερουσαλήμ ίλαμίου τών κριτών έβε-
βαίωσαν οί Αρμένιοι. Έάν ουν ούτως εχη αληθώς, κωλυθήτωσαν
οι ΤωμαΓοι τών τοιούτων κινημάτων και τά πάντα διορθωθήτω-
σαν, ως ήσαν πρότερον». Επειδή δέ, 8τε εφερον τόν όρισμόν
οι Αρμένιοι, ήγγιζεν ή εορτή του Πάσχα, φοβούμενοι τό πλήθος 30.
τών προσκυνητών άνέβαλον τήν ύπόθεσιν γενέσθαι μετά τήν άνα-
χώρησιν αυτών. Και δή τη έκτη της Διακαινησίμου έκάλεσαν
ήμας είς τόν Μεχκεμέν, δπου, άναγνόντες τόν όρισμόν, μετά πολ-
— 446 —
λάς λογοτρφάς άπεφασίσ&η, 8πως τη επαύριον άπέλθωμβν πάν-
τες βίς Βη&λεεμ' έπβιδή δε εϊχομεν έκτελέσαι τήν παρρησια-
στικήν έορτήν τοδ Θωμά, άνεβλήθη ή εις Βηθλεέμ άπέλευσις
τη β' τοδ Θωμά. "Οτε απελθόντων άνερώσθη χαΐ αδθις ό όρι-
δ σμός χαΐ ήρΕαντο οί Αρμένιοι λαλεΓν χαΐ ζητεΤν υπέρογχα, ϊνα
δηλαδή ό ναός δλος εκεί γένηται κοινός ήμΐν και αύτοΐς. Άνθι-
στάντων δε ημών συγκατέβησαν, δπως γένηται κοινόν μόνον το
μέρος δπου αί 44 κολόναι• αποτυχόντες δε και τοάτου έζήτησαν,
δπως το βόρειον των κολόνων μέρος^ δπου και ή δι' ής εις τόν
10 ναδν εισέρχονται πύλη, έςιδιασθξ αυτοΐς. Τέλος δε και τούτου
αποτυχόντες επέμειναν ζητουντες, δπως άφευχτως γένηται τδ μέ-
ρος εκείνο κοινόν καΐ κρεμάσωαι κάκεΐνοι έκεΐ κανδήλας και σα-
ρώσι κτλ, και ίνα Ιχωσι καΐ αύτοΙ κλείδα της εξω πόρτας και
άνοίγωσι καΐ κλείωσιν, δπόταν θέλωσι. Προς ταύτα τά δύο των
15 Αρμενίων αιτήματα ένέδωκαν δ τε πάσας και 6 μουλλας και οΐ
λοιποί, μάλιστα δε ό χοτζαχτ^άν, ό αυτών υπερασπιστής, και ελε-
γον, δτι δίκαιον έστι γενέσθαι ταύτα, και απεφάσισαν. Ίδόντες δε
ήμεΐς, δτι αύτοι 8νεκα της αναβολής έκ τών Αρμενίων παραβλέ-
πουσι τό δίκαιον, εΐπομεν αύτοΤς• *' Ό ορισμός γράφει, δπως άπο-
20 κατασταθώσι τά πράγματα, ως και πρότερον ήσαν• ταύτα δέ δπερ
οί φίλοι μεν ούτοι ζητοΰσιν, ύμεΤς δέ παρέχετε, ουδέποτε ήσαν,
και βλέπομεν δτι παρά τόν όρισμόν τά πράγματα γίνονται, και
σχεδόν βία δουλεύει• οδτω δέ εχόντων τών πραγμάτων, ίδού ό
ναός δλος έστιν είς τήν εξουσία ν υμών και ποιήσατε, ώς θέλετε".
25 Ταΰτα είπόντες άνεχωρήσαμεν, αφέντες αυτούς έκεΐ, και έπε-
στράφημεν εΙς Ιερουσαλήμ. Τούτο ?δών ό πάσας έμετρίασε τό
πράγμα καΐ συγκατένευσε μόνον εις τρία ζητήματα τών Αρμε-
νίων, πρώτον δούς άδειαν ίνα κρεμάσωσιν είς τόν εαυτών τόπον
δσας χανδήλας ηθέλησαν και ένα πολυέλαιον δεύτερον, ίνα έχωσι
30 καΐ αύτοι κλείδα μεγάλην της έζωτέρας πύλης, καΐ τρίτον δπως
τήν βόρειον τυύλην, τήν κατά τό μέρος τών Φράγκων, εχωσιν εις
τήν αυτών κυριότητα, άφαιρεθείσης της άνά χεΤρας ημών κλει-
δός, ώς έζήτουν καΐ κατώρθωσαν άλλοτε. Τούτων ουν γενομένων
— 447 —
άνδχώρησβ και 6 πασδς συν τοις λοιποΤς, έπιστρέψας εις /Ιερου-
σαλήμ* πολλά δε λαβών παρά των Αρμενίων ό πάσας ούτος, πολλά
^αΐ ό μουλλ3ς, πολλά καΐ ήβούλοντο ποιησαι των Αρμενίων θε-
λήματα* έκωλυθησαν δε φοβούμενοι διά τήν ε?ς Ιερουσαλήμ άφι-
ξιν του κυρίου Αλβέρτου, υΙου μεν του βασιλέως της Προυσίας, 5
■αύταδέλφου δε της αύτοκρατορίσσης πασών τών Τωσσιών, έλθό^^ος
ταπεινώ τω σχήματι και φρονήματι, καΐ καταλυσαντος εν ήμΐν
τω Σαββάτω της Διακαινησίμου εσπέρας• δς περιελθών πάντας
τους Αγίους Τόπους ενταύθα και τόν Ίορδάνην ποταμόν άνεχώ-
ρησε διά Δαμασκόν τη β' τών Μυροφόρων. Ευθέως δε τη έπαυ- 10
ριον έκάλεσαν ήμα; οί *Αρμένιοι εις τήν κρίσιν, ζητουντες κοι-
νωνίαν καΐ μετοχήν εις τάς κολόνας, καΐ τη έπιούση συνεκάλε-
σαν καΐ αύθις πάντας εις τήν άγίαν Βηθλεέμ. ΚαΙ πάλιν τά
αυτά ζητήματα καΐ οι αύτοΙ λόγοι. Ουδέν δμως ήςιώθησαν οί
^Αρμένιοι τών ων έζήτουν, άντιστάντων ημών διά του δικαίου• 15
άλλ' αύτοι καΐ πάλιν μαΓου α' κατεβίβασαν ήμας εις τόν Μεχ-
κεμέ, περί της αυτής υποθέσεως κρισολογουμενοι' 8τε και ό χο-
τζακτάν υτυερ αυτών παρών ων έκει ήγωνίζετο προβά)νλων μετ' αυ-
τών τήν καθαίρεσιν τών ^ηθεισών κλιμάκων μηδέν δε άνύσαντες
συνήλθον και τη ε' μαΓου, καΐ απεφασίσθη δπως τη επαύριον 20
άπέλθωμεν πάντες εις βηθλεέμ. ^Απελθόντων δε προεβλήθη ό
περί τών κλιμάκων λόγος, δπως κρημνισθώσιν* άλλα και τότε
Ιλάβομεν ημείς τά νικητήρια, μαρτυρησάντων πά^^των τών κριτών,
ϋτι αί τοιαυται δύο βαθμίδες ουδέν τους Αρμενίους βλάπτουσι.
ΚαΙ έν τούτοις έλάβομεν ίλάμ παρά τώκριτών ν^ ως ουδέν ένεω- 25
τερίσαμεν εδόθη δε καΐ φετφάς περί τούιου, δτι έν ούδενι οί
Αρμένιοι υπό τών βαθμίδων βλάτττονται- 8ν συν τω Ιλαμίω δε-
δώκαμεν τω πάσα, δπως άποστείλη τη Ύψηλη Πόρτα. *Αλλά
τη επαύριον θ' μαΓου ιδού άλλη λαΐλαψ άνεμου, ή έξης.
Προσταγή άλλη έντονος έρχεται τω πάσα καΐ χοτζακ^άν, δτι 30
πας νεωτερισμός τών Τωμαίων έν Βηθλεέμ άρθη διόλου έκ μέ-
σου, καΐ εΓτε τυυλη εστίν, ή άλλο τοιούτο, καθαιρεθη* και έάν
κανδήλαι νεωστι άτυηωρηθεΐσαι, καταβιβασθώσι. Ταύτα δ' άρα του
— 448 —
χοτζαχ^άν, ον έτρέφομεν χαΐ έπλουτίσαμεν δια του μηνιαίου [μί-
σχου], ήσα^^ χατορ&ώματα• δς μετά τοΰ πάσα ήμας μετακαλεσά-
μενος εδειςεν ήμιν τήν τοιαύτην προσταγήν, ειπών 8τι άνάγχη
έστιν δπως αϊ σχάλαι χαθαιρεθώσι χαΐ αϊ εις τάς κολόνας χρεμα*
δ σ&εΐσαι χχ^δήλαι καταρφασδώσιν έχρεμάσαμεν γαρ επτά εν τΛ
καιρώ της επισκευής, του τόπου δντος ημετέρου. Πολλά ουν ήγω-
νίσθημεν άποφυγεΐν καν τον κρημνισμόν των βαθμίδων, άλλ' ουκ
ήδυνήθημεν ό γαρ χοτζακτ,άν επέμενε τελειω&ηναι τον όρισμόν,
καΐ δη κατέστησεν ήμας αυτόχειρας, εν ήμερα Κυριακή κρη-
10 μνίσας τάς κατά άρκτον και μεσημβρίαν βαθμίδας, καΐ μόλις δια
πολλών παρακλήσεων και άναλωμάτων διεσώσαμεν την σκάλα ν,
δι' ης άπό του μοναστηρίου είς τόν ναόν καταβαίνομεν κατεβιβά-
σαμεν δέ και τάς επτά κανδήλας. Και ταύτα μεν ούτω διεπρά-
χθησα^>• ιδόντες δέ ήμεΐς, 8τι τά πράγματα τρέχουσιν εις τό
15 χείρον, εγνωμεν άπαντήσαι τά επερχόμενα ουτωσίν. Έχορτάσαμεν
[= διά χρημάτων] τους προύχοντας της Ιερουσαλήμ καΐ λογάδας,
ετι δέ και αυτόν τόν μουλλαν, και έλάβομεν αναφοράς, ίλάμια
μαρτυρικά κτλ., δτι ημών έστι τό δίκαιον καΐ δτι αί σκάλαι ουκ
ήνώχλουν μεν τους Αρμενίους, καθηρέθησαν δέ δπως ό βασιλι-
20 κός ορισμός λάβη τό κύρος• ομοίως και διά τάς κανδήλας, δτι
έκεΐ ήσαν έκπαλαι και δτι οΐ Αρμένιοι ούδεμίαν εΤχον ποτέ με-
τοχήν εις τάς κολόνας. Ταΰτα τά ιλάμια και άλλα παρ' ήμΓν
ευρεθέντα παλαιά χάτια και χοτζέτια άπεστείλαμεν τη αυτού
θειοτάτη μακαριότητι [= τω πατριάρχη Άθανασίω], δπως καιρόν
25 ευρών δώση άναφοράν τω κράτει, και περί της απάτης των Αρ-
μενίων και περί της επισκευής του χουμπέ* δ και έποίησε δις
καΐ τρις διά γενικής συνελεύσεως, γράψας και δούς άναφοράν.
Άλλ' ή Τψηλή Αυλή, πολιτικοΓς λόγοις χρωμένη, υπόσχεται
μέν, αναβάλλει δέ τόν καιρόν, χάριν της Γαλλικής Αυλής, ύπε-
30 ρασπιζομένης τών Φρατόρων, ως εϊρηταΐ' τέλος δέ και έκ πλα-
γίου ωκονόμησε και τά τών Αρμενίων έγραψε γάρ κρυφίως τω
εις Βηρυτόν σερασκέρ-πασα, ο δέ τω είς Ιερουσαλήμ πάσα, δπως
αφελών παρά τών Αρμενίων τήν κλεΤδα τής εις Βηθλεέμ ταίλης
— 449 —
έγχεφίση τοίς Τωμαίοις, χατα^ιβάστ] δε και τάς κανδήλας, δς
έκρέμασαν δυνάμει του δοθέντος αύτοΐς ορισμού. Ό δε πασδς τξ
ιε' Ιουνίου μετακαλεσάμενος ήμδς τε και τους Αρμενίους άνέ-
γνωσε τόν του σερασ/έρ όρισμόν, καΐ δη άπεφασίσ&η δπως ένερ-
γηθ-^. ΉμεΤς μεν ουν στοχαζόμενοι, δτι, έάν παρά των Άρμε- 5
νίων λάβωμεν τήν κλείδα, έκεΐνοί εχουσι δευτέραν και τρίτην,
τξ άδειοι του πάσα κατεσκευάσαμεν δλλην κλείδαρίαν, ϊνα έκ|3ά-
λόντες τήν πάλαιαν ταύτην βάλωμεν και δή λαβόντες δύο ανθρώ-
πους, τόν μεν του πασδ, τόν δε του μουλλα, άπήλθομεν εις Βη-
θλεέμ τη ις' Ιουνίου, και περί τό μεσημέριον έκβαλόντες τήν 10
πάλαιαν από της πύλης (ή σιδηρά δέ αυτή καΐ έξωτέρα) έβάλο-
μεν τήν νέαν καΐ περί τό δειλινόν έστράφημεν εις Ιερουσαλήμ.
Άλλα μόλις έςήλθομεν της Βηθλεέμ και ιδού οι έκει Φράτορες
και Αρμένιοι συνελθόντες εις τήν πύλην, κρατούντες δ μεν σκε-
πάρνην, ο δέ άςίνην, ο δέ λωστόν και άλλος άλλο έργαλεΐον, και 15
κρούοντες μανιωδώς συνέτριψαν τήν ην έβάλομεν κλειδαρίαν^ και
έκβαλόντες έρριψαν εκείθεν οι δέ Βηθλεεμΐται Φράγκοι λαβόντες
ταύτην έπέθηκαν έπί τίνος τουφεκίου και περιέφερον εις δλην τήν
χώραν ως σημαίαν τινά έχθρων.
Έν τούτοις δίδοται εϊδησις τω έκεΐ μητροπολίτη Βηθλεέμ 20
και τρέχουσι πεντέΕ ίδεΐν τό γεγονός• ιδόντες δέ εΐπον τοΤς
Φράγκοις και Άρμενίοις• "Τί δτι ταύτα έτολμήσατε; ούκ οιδατε,
δτι προσταγή του πάσα και του μουλλα ταύτα έπράχθησαν ";
Ταύτα άκούσαντες οι Αρμένιοι εδραμον έπ' αυτούς και άρπάσαντες
τόν μέν εκ της κόμης, τόν δέ έκ της γενειάδος καΐ άλλον έκ 25
του τραχήλου, εκρουον δι' ών έκράτουν ρ(ίπάλων και ξύλων, δλλον
δέ έρριψαν κατά γης κτυπήσαντες και άλλον έλάκτισαν. Έν ταύτω
φθάνει έκεΐ ό άνθρωπος του μουλλδ, ών ακόμη έν Βηθλεέμ, και
ίδών τήν τοσαύτην τών Αρμενίων μανίαν έσιώπησε. Μαθόντες
ταύτα και οί Βηθλεεμΐται ορθόδοξοι εδραμον μετά ξύλων και ρο- 30
πάλων και δπλων, και έμελλε μέγα κακόν γενέσθαι, έάν ό μη-
τροπολίτης ου κατέπαυε αυτών τήν όρμήν λέγων. " Ιδού ό άν-
θρωπος της Κρίσεως βλέπει καΐ ή εξουσία κρίνασα ποιήσει τήν
ΠΙ. 29
— 450 —
έκδίχησιν καΐ ποίνήν". Ταύτα πτηα έδηλώσαμεν τω χασα καΐ
τω μ,ουλλα, και τη επαύριον μετεκαλεσαντο τους Φράγκους καΐ
Αρμενίους ερωτώντες περί των πραχθέντων καΐ οί μεν Φράγκοι
εΤπον, δτι ή κλειδαριά εκείνη ή παλαιά ήν ίδια αυτών (ε|3αλον
δ γάρ αυτήν έκεΐ οΐ αυτών πρόγονοι, δτε έΕουσίαζον δλον του με-
γάλου εκείνου ναού), καΐ δτι έχει έπ' αυτήν σημείον του πάπα,
και άλλα τοιαύτα• οι δέ Αρμένιοι εΤπον, δτι περί τής πύλης
αυτής εχουσιν όρισμόν βασιλικόν, ό δέ βασιλικός έστιν ανώτερος
του σερασκέρ-πασα, και άλλα τοιαύτα. Τέλος ουν ζητησάντων τήν
10 πάλαιαν κλειδαρίαν έφέρομεν άπδ Βηθλεέμ και ιδού ουδέν ση-
μεΤον έπ' αυτήν ευρέθη, ουδέ βούλλα του πάπα. Φαγόντες ουν
οί κριται καΐ ό πάσας εξ αμφοτέρων εκείνων ικανά [=χρήΐ^^τα]
άνέβαλον τήν κρίσιν καΐ άπόφασιν λέγοντες, δπως γράψωσι τά
τρέςαντα και λάβωσιν άπόκρισιν παρά του σερασκέρ-πασα. Ούτω
15 δέ εποίησαν άλλ' έγράψαμεν ιδίως καΐ ήμεΤς• ήλθε δέ άπόκρισις
έντονωτέρα, διορίζουσα εξ άποφάσεο^ς τά του προαποσταλέντος
ορισμού και προς τούτοις, δπως πάντα τά δυνάμει του παρά της
Τψηλής Πόρτας δοθέντος ορισμού καινοτομηθέντα καταργηθώσιν.
Τη ε' δέ ιουλίου συνελθόντων τών προκρίτων εις τον Μεχ-
20 κεμέν, του πάσα, του μουλλα και τών λοιπών, ημών τε καΐ τών
Αρμενίων, ετι δέ και τών Φράγκων, άνεγνώσ&η ό ορισμός* άλλ'
οι Αρμένιοι κατώρθωσαν μεταβολήν καιρού, ου μήν έκέρδησοιν,
διότι ή προσταγή ην ΪΊτοΊΟζ και ή ενέργεια δφευκτος. "Οθεν τη
α' του αύτου μηνός δ τε πάσας και μουλλας συσκεψάμενοι άλλή-
25 λοις απέστειλαν ανθρώπους ιδίους εΙς τήν Βηθλεέμ και εβαλον
τήν κλειδαρίαν είς τόν τόπον αυτής• είτα δέ έκρέμασαν τάς εΙς
τον χορόν τών [έν τω ναώ] κολόνων κανδήλας ημών. Έν ταύτω
έπεχειρήσαμεν ήμεΤς σαρώσαι τά έπι της βορείου πύλης παρά-
θυρα, άπερ και πρώην σαροΰντες έκώλυσαν οΐ Αρμένιοι δυνάμει
30 του άνά χείρας αυτών ορισμού. Άρξαμένων δέ ημών σαρουν,
ίδού και αύθις οί Αρμένιοι μετά ροπάλων και ράβδων ώρμησαν
έφ' ήμας ολίγους δντας, και παίοντες και τύπτοντες αφειδώς κα-
τετραυμάτισαν παρόντος δέ του μητροπολίτου και καταβοώντος,
— 451 —
αίφνης δραμών εΤς νέο; θρασύς Αρμένιος εδωκεν αύτω εν λά-
χτίσμα τοσούτον σφοδρόν εΙς τα υπογάστρια, ώστε παρευθύς επε-
σεν ύπτιος χατά γης και άφωνος. Τότε οί του πάσα άν&ρωποι
στα&έντες έδίωζαν εκείθεν τους Αρμενίους• μαθοντες δε οί Βη-
θλεεμΤται ορθόδοξοι την του άρχιερέως αυτών συμφοράν ώρμησαν 5
επΙ τους Αρμενίους* φοβηθέντες δε οί του πάσα άνθρωποι το
πλήθος, μήποτε θανατώσωσι τους Αρμενίους, έκλεισαν την πύ-
λην και ούδένα άφηκαν είσελθεϊν. Ούσης δε εσπέρας ήδη εμεί-
ναμεν εκεί, τη δε επαύριον ίππευσαντες ήλθομεν εις Ιερουσαλήμ,
φέροντες και τον μητροπολίτην Βηθλεέμ, έχοντα τον μηρόν με- 10
λανωμένον υπό του λακτίσματος, καΐ αμα κατήλθομεν εις τον
Μεχκεμέν κατα|3οώντες τών Αρμενίων ών μετακληθέντων, ήλθε
και 6 πάσας. Πολλών δε λόγων γενομένων ό πάσας έσπευδε διαλ-
λαγήν ποιήσαι* άλλ' ήμεΐς εϊπομεν, οτι τότε γίνεται ή διαλλαγή,
ίίταν οί Αρμένιοι παύσωνται καινοτομουντες και έπηρεάζοντες 15
ήμας και πρώτον Γνα καταβιβάσωσιν απερ έκρέμασαν κανδήλια.
Τότε ό μουλλας υπέσχετο, δπως τη επαύριον ένεργήση ανυπερ-
θέτως τον τούτων καταβιβασμόν ην δε τούτο προσποίησις• οΐ
γαρ Αρμένιοι παρεκάλεσαν αυτούς άναβολήν καιρού χαρίσασθάι
αύτοΤς περί τών κανδηλίων συνεβοήθησε δε αύτοΐς και τό έςής 20
συμβάν.
Ό εν Ιερουσαλήμ έλθών νεωστί, κατ αύτάς, πρόξενος της
Γαλλίας ήθέλησεν, δπως εις τον οΤκον δπου καταλύει, ύψωση τήν
Γαλλικήν σημαίαν και δή ξύλον μακρόν κομίσας έξ Ίόππης και
στήσας υψωσεν αυτήν τη 1 ίουλίου (1843)* άλλ' οί Τεροσολυ- 2δ
|χΐται Τουρ^/οι (δόντες αυτήν έδαιμονίσθησαν υπό του θυμού, και
δραμόντες εις τόν μουλλαν και πασαν πλήθος είπον αύτοΐς, ""Ινα
τί άφήκατε τους απίστους ύψώσαι σημαίαν ε[ς τήν άγίαν καΐ ίε-
ράν πόλιν ταύτην; Μα τόν προφήτη ν, έάν ταύτη τη ώρα μή κα-
ταβη αδτη, μέγα κακόν γενήσεται". Απέστειλαν ουν τω προξενώ 30
δις και τρις παρισιώντες τήν όργήν και όρμήν του πλήθους και
[τόν έκ τούτου] έπόμενον κίνδυνον. Μόλις ουν κατεπείσθη και
χατεβίβΛσεν αύτην εγραψεν εις Βηρυτόν, οπού ό σερασκέρ καΐ
— 452 —
ό της Συρίας γενιχός πρόξενος [της Γαλλίας] δια ταχυδρόμου-
ήλθε δ' αύτω άπόκρισες κατά την [ζ' του αύτου μηνός, εσπέρας^
χαΐ χατεβη εις τόν Μεχχεμέν, δπου χαΐ του πάσα απελθόντος
ίτ^εγινώσχετο ή του σερασχέρ-πασα άπόχρισις. Ταύτης δέ άναγι-
5 νωσχομένης διεδόθη ή φήμη, δτι ή σημαία μέλλει ύψωθηναι
πάλιν οι δέ Τούρκοι προδιατεθειμένοι δντες καΐ σύμφωνοι του
μη στέρζαι δλως την ταύτης υψωσιν, αύτη τη ώρα όπλισθέντες
νέοι τε και γέροντες ώρμησα^^ εις τδ κατάλυμα του κονσόλου και
ηρΕΛ^/το πρώτον έξωθεν, προς τάς θυρίδας και θύρας• άσπερ συν-
10 τρίψα^πες είσηλθον, και το ίστάμενον ςυλον καταβιβάσαντες, δια
των σπαθίων και μαχαιρών, ετι δέ και λίθων, κατεκερμάτισαν,
κράζοντες και άλαλάζοντες το '' Αλλάχ άκπαρ " καΐ άλλα πολλά
του ενθουσιασμού της σφών θρησκείας• εΤτα δέ τδ ξύλον οΰτω
κατακερματισμένον αραντες μετ' αλαλαγμών εφερον εις τον Μεχ-
ΐδ κεμέν. Μέγας ουν θόρυβος έγένετο καΐ συγχυσις έπι ώρας τρεΤς,
και πας τις έκλεισε τδ εαυτού έργαστήριον έκλείοθησαν δέ καΐ
αϊ ττύλαι της πόλεως και της Ακροπόλεως, φοβηθέντων τών φρου-
ρούντων έπανάστασιν ό δέ πάσας και μουλλας κήρυκας έςάπο-
στείλαντες μόλις κατέπεισαν τον δχλον προς τό εσπέρας άφοπλι-
20 σθηναι και οϊκαδε άπελθεΤν. Ό δέ πρόξενος ηθέλησε τη επαύ-
ριον έξελθεΐν της Ιερουσαλήμ καΐ άναχωρήσαι, μη υποψέρω^ τήν
καταισχύνην άλλ' ό πάσας πολλά λέ^'ων και υποσχόμενος κατέ-
πεισεν Ενα μείνη. Έγραψε δέ ούτος είς τόν [έν Κωνσταντινου-
πόλει Γαλλικδν] πρέσβυν και ό πρέσβυς εις τήν Αύλήν της Γαλ-
25 λίας, δπως δυνηθη ύψώσαι έν Ιερουσαλήμ τήν σημαίαν άλλ'
ουδέν κατώρθωσε μέχρι της σήμερον.
Έν δέ τω μεταξύ λα^όντες οι Αρμένιοι παρά του πάσα χα•
μουλλα άνοχήν και άνα^ολήν έγραψαν προς τίνα Άρμένιον σαρ-
ράφην, παρά τω σερασχέρ-πασα δντα καΐ άγαπώμενον, δπως [ϊοη-
30 θήση αύτοΐς• έγραψε δέ και ό πάσας και μουλλας, άλλ' έγράψα-
μεν καΐ ήμεΐς έλεεινολογούμενοι τά άπερ έπάθομεν ύπδ τών Αρ-
μενίων. "Οθεν τη κα' ίουλίου ήλθεν αύθις σφοδρά προσταγή του
σερασκέρ, δπω'ς άνευ τινός προφάσεως αί μέν προστεθεϊσαι καν-
— 453 —
ίηλαι των Αρμενίων κατα^ΐ|3οίσθώσίν, οι δε πάλαι υπό των Τω-
]χαίων σαρούμενοι τόποι σαρώνται χαΐ αύθις χαι έςης ύπ' αυτών
των Τωμαίων, καΐ 8τι τό ανά χείρας των Άρ|ΐενίων κλειδίον
της εξω πόρτας της Βη&λεέμ άφαιρεθέν άπ' αυτών δοθη τοΤς
Τωμιαίοις. Ή προσταγή αυτή ή μπουγ^ουρτί ήλθεν εΙς ήμας* 5
ημείς δέ τοοτο τω πάσα κομίσαντες έζητήσαμεν την ένέργειαν.
Μετακληθέντων ουν τών Αρμενίων και άναγνωσ^έντος έμπροσθεν
αυτών, μετά πολλούς λόγους υπετάγησαν και εϊποΊ^ δτι τάς μεν
κανδήλας κατα|3ιβάσουσι τη επαύριον ίδίαις χερσίν^ έγχειρίσουσι
δε ήμίν και τό κλειδίον. Ουδέν δμως εποίησαν ούτε τη επαύριον 10
ούτε τη έπιούση. "Οθεν άγωγήν ημών ποιησαμένων προς τον
πασαν και μουλλαν, εκείνοι απέστειλαν ανθρώπους και κατε|3ί-
βασαν τάς κανδήλας μόνον, αφέντες άττηωρημένα τά ώα και τάς
άλύσεις και σχοινία και προ πάντων τον πολυέλαιον διισχυρίζοντο
γαρ οί Αρμένιοι και έναντιοΰντο λέγοντες, δτι ό ορισμός καν- 15
δήλας γράφει μόνον καταβιβασθηναι, ούχι δέ άλλο τι, και εις
τούτο έπέμενον πεισματωδώς. Βαρυθέντες ουν ήμεΐς άναβαίνειν
ααι καταβαίνειν εις τον πασαν καΐ Μεχκεμέν παρητησάμεθα ταύτα
και έζητήσαμεν τό κλειδίον άλλ' αύτοΙ πέντε ημέρας έβασάνισαν
ήμας, διαφόροις προφάσεις εύρίσκοντες, και μόλις απελθόντες εδω- 20
^αν αυτό τω πάσα, εκείνος δέ ήμΤν τη κη' Ιοολίοο.
Τη δέ επαύριον σαρούντων τών ημετέρων, κατά τήν προστα-
γήν τοί5 σερασκέρ, τους διαφιλονεικουμένους τόπους, ιδού πάλιν
οί στιβαρόχειρες Αρμένιοι δραμόντες έπ' αυτούς κατέστησαν ήμι- '
θανεΤς τραυματίσαντες • ήσαν δέ οί ημέτεροι μόνον τρεΤς, εκείνοι 25
■δέ δεκατρείς. Άνεφέρομεν ταύτα τω πάσα, παραστήσαντες και
τους τραυματισμένους• άλλ' έκεΤνος γελών εΤπεν "^ "Άλλοτε ούτοι
^άν ούτω ποιήσωσιν, έχετε και ύμεΐς χείρας• ανταμείψατε αυτούς".
Εϊπομεν ήμεΐς, 3τι τούτο γενήσεται άφεύκτως"; διότι ή πολλή υπο-
μονή ημών κατέστησε τους Αρμενίους τοιούτους. Μετά τρεΓς δέ 30
ημέρας 6 εν Βηθλεέμ μητροπολίτης, γινώσκων ακριβώς 8τι οί
Αρμένιοι ου παραιτούνται τών κινημάτων αυτών, προσκαλεί τέσ-
^^αρας Τούρκους Βηθλεεμίτας, ϊνα ώσι μάρτυρες τών δρωμένων
— 454 —
διορίζει δέ τους οίχειΌυς σαρώααι τους διαφιλονεικοομένους τόπους
και χαθάραΐ' τούτων δέ άρξαμένων σαρουν ιδού πάλιν οί Αρμέ-
νιοι φθάνοοαι μετά ροπάλων, και ήρξαντο τύτυτειν. Τότε ό μη-
τροπολίτης ως έκ συνθήματος κρούει την καμπάναν της συνάξεως
5 και φθάνουσιν οί χριστιανοί Βηθλεεμΐται και άρπάζουσι τους Αρ-
μενίους, και άνταπέδωκαν αύτοΐς τα έπίχειρα της κακίας, ους μεν
τραυματίσαντες, ους δέ καταλιπόντες ήμιθανεΐς. Τί το εντεύθεν;
Έρχονται οί Αρμένιοι εις Ιερουσαλήμ τετραυματισμένοι, καΐ
λα|3όντες αυτούς οί αρχηγοί αυτών καταβαίνουσιν εις τον Μεχκε-
10 μεν κατα|3αίνομεν δέ και ήμεΤς φέροντες τους τεσσάρας και άλ-
λους Τούρκους μάρτυρας, και δή ματαιουνται οί 'Λρμένιοι και
ήμεΤς δικαιούμεθα. Ό δέ πάσας καΐ ό μουλλας χαριζόμενοι τοις
Άρμενίοις γίνονται μεσΤται εις το γενέσθαι διαλλαγήν μεταξύ ημών
και αυτών καΐ άγάπην, είπόντες 8τι ή τών δαρμών καΐ διαπλη-
15 κτισμών δοσοληψία έξετελέσθη επίσης καΐ κατ άμοιβήν, και άλλα
τοιαίϊτα. Τέλος δέ ποιησάντων έκεΤ τών δύο εθνών άγάπην, ει καΐ
έπίπλαστον, προς το εσπέρας ήλθον [οί Αρμένιοι] είς το Πα-
τριαρχεΓον ζητουντες συγγνώμην και άμνηστίαν τών γενομένων
και δπως του λοιπού ώσιν, ως εχπαλαι, φίλοι καΐ αδελφοί ύπο-
20 σχόμενοι καΐ μηδόλως δούναι έξης αίτίαν μάχης ή σκανδάλου,,
άλλ' είρηνεύειν ύπεδεξάμεθα δέ αυτούς φιλοφρόνως καΐ χριστια-
νικώς, παρακαλουντες τον της ειρήνης δοτήρα τους εν στόματι
αυτών λόγους ποιήσαι άληθεύσειν και έν τη καρδία. "Έκτοτε δέ
φανερώς μέχρι της σήμερον, ^αωμδ' (1844) μαΓου κθ', ουκ ένώ-
25 χλησαν ήμας, άλλ' ουδέ οι Φράτορες• έν κρύπτω δέ ου λείπουσι
κατατρέχοντες, ουδέ γαρ δύνα^^ται λεΐψαι του μίσους εχθροί αδιάλ-
λακτοι δντες, αιτία μάλιστα τών προσκυνημάτων.
ΤαΙ5τα είσι τά έν Ιερουσαλήμ οίκήσαντα έθνη και αύται αϊ
πράξεις αυτών, ως έν τω παρόντι έν επίτομη δεδήλωται. Προς
30 τά ρηθένια έθνη άρχονται τανΰν θεμελιουσθαι έν Ιερουσαλήμ
και άλλα δύο έθνη• είσι δέ ταΰτα οί Αμερικάνοι και οί Άραβο-
κατόλικοι, οϊκους και οίκοδομάς επισήμους ποιουντες, κατοίκους
εαυτούς έπιδεικνύμενοι και ου πάροικους* προστίθενται τούτοις
— 455 —
και οι Δεχοπολώνοί ΈβραΤοι, άλλ' έχ τούτων ουδεμία ένόχλη-
σις ήμϊν, ώς αλλότριων της χριστιανικής πίστεως και επομένως
των Αγίων Τόπων καΐ προσκυνημάτων ουδεμίαν μοΐραν εχόντων.
Τέλος και τω Κυρίω δόξα.
(Προσθήκη ιοιόχείρος *Ανι)ίμ.θϋ μιοναχου).
Τω ^αωμδ' ζητήσαντες πολυειδώς παρά της ίερας Κρίσεως 5
καΐ παρά του έν Ιερουσαλήμ σατραπεύοντος Χαϊδάρ-πασα έλά-
βομεν επισήμως τήν άδειαν, δπως έπισκευάσωμεν τα έν Ιερου-
σαλήμ κατηρειπώτα ημών μοναστήρια, τά καΐ ξενώνας δντα τών
προσκυνητών και καταλύματα, ώς ήδη όρώνται. Έν τη έπισκευ•^
ουν του ίερου μοναστηρίου του Αβραάμ τήν προ της έλΛίας αύ- 10
λήν (ης κάτωθεν κεΐται εκκλησία τών Αρμενίων έπ' ονόματι του
αγίου Ιωάννου) έξισάζοντες και έπιδιορθουντες ήμεν πλακοστρων-
νύο^^ες. Αίφνης έπανέστησαν κα&' ημών οι επάρατοι Αρμένιοι
ενάγοντες ήμας ε?ς κρίσεις καΐ αρχάς τάς τοπικάς, έπιζητουντες
πολυειδώς και πολυτρόπως και δωροδοκουντες, δπως έξιδιασθώσι 15
το ήμισυ της αυλής εκείνης, προβάλλοντες ώς δικαίωμα καΐ
ίσχυρόν επιχείρημα το δτι διατελεί δώμα της κάτωθεν αυτών
εκκλησίας. "Οθεν ποτέ μεν έζήτουν, δπως αύτοι πλακοστρώσωσιν
δλως διόλου, ότέ δε κδν τον άσβέστην βάλλωσιν αυτοί (ω της
υπουλότητος αυτών και πονηρίας), ιν' οδτω σχώσι του λοιπού 20
δικαίωμα έπΙ της ίερας μονής του Αβραάμ και έπι τών άλλων
δωμάτων, ων κάτωθεν εχουσιν έκκλησίαν, οΓον έπι τών δωμάτων
του αγίου Γολγοθά και έπΙ τών δωμάτων της αγίας Βηθλεέμ•
πλην άλλα κατεκρίθησαν καΐ επεβλήθησαν άπό τέ της ίερας
Κρίσεως καΐ της Σατραπείας καΐ ήμεις έδικαιώθημεν, ώς έξης. 25
Προσετάχθημεν, δπως βάλωμεν μαϊστόρους κάι έπιδιορθώσωμεν
το μέρος εκείνο της αυλής, μηδόλως εισερχομένου ή επιφαινο-
μένου έν τω ίερώ μοναστηρίω του Αβραάμ Αρμενίου τινός, τά
δε έ'ξοδα τής επισκευής του μέρους εκείνου [γράψωμεν] διά κατά-
— 456 —
στίχου, δπως άπομετρηθώσι παρά τής Εξουσίας. ΚαΙ τούτων
άττάντων δνεκα εδόθη ήμΤν μουρασελές παρά του σατράπου, εις
ενδειξιν της αληθείας καΐ δικαιοσύνης. Κατεξωδεύσαμεν δμως
ίκανήν ποσότητα χρηματικήν, περίπου τάς 25000 γρόσια.
VII
ΕΙΚΟΣΑΕΤΗΡΙΣ
η
ΕΞΑΚΟΛΟΪΘΗΣΙΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝ ΤΗΙ ΟΡΘΟΔΟΞΩΙ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΙ, Η ΤΩΙ ΘΡΟΝΩΙ ΤΩΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ,
ίίατρεςάντων μετά τό αωκα' έτος καΙ έξης μέχρι του ένεστώτος
έτους ^αωμα' μαρτίου α', συγγραφεΐσα παρά του ελαχίστου
εν ιερομόναχους
ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΑΓΙ0ΤΑΦ1Τ0Ϊ ΤΟΓ ΚΓΠΡ10Υ
έν Ιερουσαλήμ.
Έμελλεν αρα χαί ήν πεπρωμένον, δτι το άνέκα&εν έσωθέν
τε καΐ έξωθεν συνεχώς πάσχον πολυπα&ές ημών γένος νά δοχι-
μάστ) καΐ νά πάθη καΐ ετι τελευταιαν (είθε νά ηναε τελευταία)
αλλά ^αρυτάτην όλοσώματον πληγήν καΐ καθ' δλης σχεδόν της εκ-
τάσεως του κατά το μάλλον καΐ ήττον νά ύποφέρη 8 τι υπέφερε, 5
φόνους, αΙχμαλωσίας, στέρησιν τών υπαρχόντων καΐ αυτών τών
φιλτάτων τέκνων, διωγμούς, όνειδισμούς, δβρεις, περιφρονήσεις,
φόβους καΐ τρόμους κτλ., καΐ νά ϊδη εις τον καιρόν του δσα
βλέπει εις τάς ιστορίας γεγραμμένα δτι επαθον οι πρόγονοι του
κατά καιρούς άπο τους υιούς τΤ^ς "Άγαρ. Της τυραννίας καΐ δου- 10
λείας ό βαρύτατος ζυγός δτι εισιν αιτία τών συμβάντων εκείνων
δεινών εις τους παρελθόντας χρόνους ^αωκα', ^αωκβ' και ^αωκγ',
πάντες οΐδασιν. Και τά μεν έν τη Ελλάδι, Θεσσαλία, Κωνσταν-
— 458 —
τενουπόλεε, Ασία καΐ εις τάς νήσους της "^Ασπρης θαλάσσης,
Χίω, Κρήτη, Κύπρω χτλ., συμ^3άντα δεινά έγραψαν διάφοροι*
τα δε έν τη Ιερουσαλήμ χαΐ εν 8λω τω πατριαρχιχω θρ(5νο>
των Ιεροσολύμων θεία έπι/λήσει καταγράψει, εΐ χαι μή πάντα,
5 έςής ό αμάθειας άπόζων έμός ευτελής κάλαμος, ατε δή αύτηκόου
γενομένου μου και αυτόπτου έν τοΐς πλείοσι• ό δ' αυτός κάλαμος
ύπισχνεΐται καταγράψαι και τά μετά ταύτα έν τω ρηθέντι θρόνω
άξιάκουστα καΐ αξιοσημείωτα συμβάντα.
Ό ευτελής Νεόφυτος ιερομόναχος Άγιοταφίτης, ό έκ της Κύπρου.
10 Αγία και μεγάλη Τετάρτη ήν τότε, άπριλίου ς', δτε ε[ς Ιε-
ρουσαλήμ έφθασαν αϊ ειδήσεις της αποστασίας των *Ελλήνων άπά
του της δουλείας ζυγού. Τάς τοιαύτας ειδήσεις διαφόροις τρόποις
ό τότε του Ιεροσολύμων πατριάρχου επίτροπος Προκόπιος μοναχός
μετά των τότε αρχιερέων έν τη Συνόδω κατεκένωσεν εις την
1δ όπήν της σιγής* άλλα τη μεγάλη Παρασκευή ήλθον διά γραμμά-
των τουρκικών έξ Ίόππης αΐ αύταΙ ειδήσεις προς τόν μουφτήν
και άλλους των άγ^άνιδων της Ιερουσαλήμ, ους και διά πολλψν
παρακλήσεων καΐ δώρων πολλών κατεπείσαμεν, δπως μή δηλο-
ποιήσωσι μηδέ τινι εις τό• φανερόν διασημάνωσιν, δως ου παρέλ-
20 θωσιν αί ήμέραι του Πάσχα, μήποτε συγχυσθέντων καΐ θορυβη-
θέντων τών Τούρκων διά τά τοιαύτα, αιτίαν ζητούντων, έπισυμβη
τοΐς προσκυνηταΐς τι άτυευκταΐον. Τη δε Δευτέρα της Διακαινη-
σίμου έν βία, ούδενός τό αίτιον γνόντος, άπεστείλαμεν τους ημε-
τέρους προσκυνητάς εις τόν Ίορδάνην ποταμόν, ως εθος ^, καΐ τη
25 Τετάρτη πρωΐ έπιστρεψάντων ευθέως μετά τό μεσημέριον άνε-
χώρησαν της Ιερουσαλήμ ο» έκ της Σάμου και άλλων νήσων
προσκυνηταί, μηνυθέντες τά τρέχοντα έκ τών έν Ίότυπη έλθόντων
ναυτών. Και καταβάντες ε[ς Ίόππην Παρασκευή της Διακαινησίμου
* Τη Τρίτη της Διακαινησίμου άπήρ/οντο εις τόν Ίορδάνην οί προσχϋνηταΐ -ά-
λαι' ά>νλά τανΰν τη Δευτέρα της Μεγάλης Εβδομάδος απέρχονται, ως βιαζομενοι άνα-
χωρήσαι τη Έβδομάδι της Λιαχαινησίμοο εις Ίόππην.
— 459 —
πρωί χατηλθον εΙς τά τυλοΤα καΐ έπλευσαν τη Πέμπτη δε της Δία-
καίνησίμου εφθασεν εκ του ήγεμόνος της Δαμασκού (Σαμ-βαλεσΙ)
Τάτταρις, ήτοι ταχυδρόμος, φέρων γράμματα, δι' ών ή Ιερουσαλήμ
διεταράχθη και ψι&υρίσματα ήρξαντο γίνεσ&αι έκ των Τούρκων,
και ημείς ήγωνιζόμεθα νά γεμίζωμεν τά των κρατούντων στό- 5
ματα, νά μή έκφωνώνται εις τόν κοινόν λαόν τοιούτοι λόγοι, και
τους προσκυνητάς ταχέως άναχωρεΐν έβιαζόμεθα* οΥτινες δως της
Δευτέρας του Θωμά πάντες έξ Ιερουσαλήμ άνεχώρησαν. Άλλ' ό
της Ίόππης εξουσιαστής, προσταχθείς υπό του εν Πτολεμαΐδι
("Ακκτ^α) Άπτάλλα-πασια πρό τριών ήμερων, τους εισερχόμενους 10
εις Ίόππην προσκυνητάς ήρεύνα ακριβώς καΐ έξήταζεν, έάν εΤχον
δπλα (τουφέκια, σπαθ(α κτλ.), και τά επερνε δυναστικώς• προ-
σετάγη δε και ό εν Ίόππη Τωσσικός κόνσολος Γεώργιος Μό-
στρας ^ νά κατέλθη έκ του ούπερ έκάθητο υψηλού οΧάοο εις το
έκεΐ μετόχιον καΐ νά μετοίκηση εις δλλον οΤκον κατώτερον. "Οπερ 15
και έγένετο' πλην μετά τρεΤς ημέρας αυτός διαλογισ&εις τά ερ-
χόμενα [κακά] καΐ φοβηθείς, εισελθών εις πλοΓον Τωσσικής παν-
τ;ϊ^έρας, τάχα νά διάταξη τά των προσκυνητών 'Ρώσσων, εφυγεν
άφείς τήν γυναΤκα και τάνήλικα αοτο*} τέκνα εις Ίόπττην.
Τότε τό έκεΐ ημών μετόχιον έπληρώθη στρατευμάτων, έλθόν- 20
των άπό ΠτολεμαΓδος, καΐ τά τείχη κύκλοθεν ώχυρώθησαν καΐ
στρατευμάτων φρουρά και φύλαζις έν αύτοΐς διωρίσθη αγρυττ^ος,
και οι χριστιανοί κατετυραννουντο, τά κανόνια έκ τόπου εΙς τόπον•
μεταφέροντες. Τά αυτά ήκολούθησαν έν Ιερουσαλήμ μετά μίαν
εβδομάδα προσταγή του της Δαμασκού πασ^α, άποστείλαντος στρα- 25•
τεύματα εις φύλαζιν της Ακροπόλεως, ήτοι του Καλέ. Τη δε
κε' άπριλίου έ'φ&ασαν και εις Ίερουσαλ-ήμ βασιλικοί ορισμοί του
σουλτάν Μαχμούτ, άναγγέλλοντες ρητώς τήν γενικήν σχεδόν έπα-
νάστασιν τών Ελληνικών νήσων κτλ. και παραγγέλλοντες ταχεΐαν
είς τους Τούρκους καθόπλισιν, έπαγρύπνησιν είς φύλαζιν και άσφά- 30
λειαν τών πόλεων και φρουρίων, εις δλα δε τά γένη τών χρι-
' Κόνσολος 'Ρωσσίας ουδείς πρό του αωίη' (1818) ήν έν 'Ιόττπιτ). 'πρώτος δε ούτος
ό Μόστρας εστάλη χατά τον φεβρουάριον του αύτοΟ ίτοος.
— 460 —
ατίΤί&Ί προσοχήν καΐ άττίστίαν, καΐ κατ' εξοχήν εις το έθνος
των 'Ρωμαίων, και δτι δσον τάχος να συναχθώσι και νάφαιρε-
θώσιν έζ αυτών παν είδος δπλων κτλ. "Ο δεν δή παρευθύς ί^ρ-
ςαντο πάντοθεν πάντα τα δεινά εΙς ή|χας έν Ιερουσαλήμ, δκίτι
5 οί τής "Άγαρ υΙοι ευρον αίτιαν και καιρόν να φέρωνται ώς ήθε-
λον, άφου μεγάλοι τε και μικροί άρματώθησαν, σχεδόν καΐ τα
δεκαετή παιδία.
Πρώτον ουν οί κρατούντες, μουσελλήμ, γ^αννιτζάραγας και
οι λοιποί, εισήλθον εις τό Πατριαρχεΐον και ήρεύνησαν τα δνω
10 και κάτω, τα εσω και εςω, ζητουντες άρματα, απερ ουκ εϊχομεν.
Τό αυτό εποίησαν και εις δλα τά λοιπά μοναστήρια ημών καΐ
εις τους οίκους των Ίεροσολυμιτών χριστιανών και Φράγκων και
λοιπών. Συναγαγόντες ουν τά ευρεθέντα άπήλθον και εις Βηθλεέμ
και Πετζαλαν και Ταμάλλαν καΐ τά λοιπά χριστιανικά χωρία
15 της Ιερουσαλήμ, και επήραν τά τουφέκια αυτών και χαντ^άρια
κτλ. Είτα γινώσκοντες δτι διά τόν φόβον τών κλεπτών εΐχον και
τά εζω της Ιερουσαλήμ μοναστήρια, αγίου Σά^^α δηλαδή, προ-
φήτου Ήλιου και Σταύρου, άπήλθον και ελα^Βον κάκεΐνα. Είτα
ήρξαντο εφευρίσκεις διαφόρους προφάσεις νά λαμβάνωσι συνεχώς
20 παρ' ημών, παρά του Κοινού δηλαδή του Παναγίου Τάφου, χρή-
ματα και άλλα. Έπειτα διά κήρυκος (ντελλάλ) προστάξαντες νά
μαυροφορήσωσιν οι ραγιάδες συνελάμβανον δνα και άλλον από τους
όρθοδόςους και φυλΰίκίζοντες έζημίωναν (έτζερεμέτιζαν), προφάσεις
ευρίσκοντες διαφόρους, δτι δηλαδή δεν έμαύρισε τό φέσι του, ή
25 τά παπούτζιά του, ή δτι έλάλησε τόν δεΤνα λόγον, καΐ δλλα τοι-
αύτα. Και άγγαρεΐαι δε αλλεπάλληλοι, μεταφοραΐ κανονίων από
τόπου είς τόπον, χαντακιών και τάφρων καθαρίσματα και άλλα
τοιαύτα [συ^^εβαινον], Μαίου δε κζ' ήλθε πικρά εΓδησις και διε-
φημίσθη εις δλην τήν Ιερουσαλήμ, δτι τη ημέρα του Πάσχα
-30 άπριλίου α' έκρέμασαν δλους τους αρχιερείς έν Κωνσταντινουπόλει
και τους πατριάρχας αυτούς, τόν Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριον
καΐ τόν Ιεροσολύμων Πολύκαρπον, και έγένετο μέγας θρήνος και
υπερβολική θλΐψις εΙς τους ημετέρους, εις δε τους αλλοφύλους
— 461 —
χαρά καΐ άγΛλλίασίς. Μόλις μετά δυο εβδομάδας έβεβαίώ&η, 8τι
ό [Ιεροσολύμων πατριάρχης] Πολύκαρπος είχε τό ζην θείω έλέει.
Άλλ' ε?ς τοιαύτας ειδήσεις 6 μεν άπλους λαός των Τούρκων
ήγριοδτο εναντίον των ευσεβών, οι δε άγι^άνιδες της Ιερουσαλήμ
θρασυνόμενοι έφεύρισκον αιτίας καΐ προφάσεις νά λαμβάνωσι παρ' 5
ημών χρημάτων μεγάλας ποσότητας* έφερε δε ή ούτως εΙπεΐν
κακή ημών τύχη καΐ ευρέθη τότε μουσελλήμ της Ιερουσαλήμ εΤς
κάκιστος ές Εβραίων Τούρκος, Σουλεϊμάν-έφέντης λεγόμενος. Ού-
τος πονηρός ων καΐ δαιμονότροπος εδρε και σύμβουλον συνεργόν
καΐ συμπράκτορα τοιούτον δνα Γαζαΐον, Μουσαπέκ λεγόμενον, τοο- 10
φεκτζήμπασιν, και τίς διηγήσεται οΤα κακά ετζοίοο^^ οι επάρατοι
συνεχώς καθ' ημών (του 'Ιερου Κοινού δηλαδή και τών ευσεβών
Ίεροσολυμιτών), δπως λαμβάνωσι χρήματα; Έπιλείψει με ό χρό-
νος γράφειν τά τοιαύτα, καΐ γράφω μόνον τό έξης, δπως γνωσθη
ή κακία αυτών, ως εκ του κρασπέδου τό ίμάτιον. Ούτος ό ρη- 15
θεις μιαρώτατος Μουσαπέκ τουφεκτζήπασις πιάσας δνα νωτο-
φόρον (χαμάλην) χριστια^^όν ήπείλησεν αυτόν, δτι, έάν δεν κάμη
δπερ ήθελεν ειπείν αύτω, νά τον κρέμαση. Παρήγγειλεν ουν αύτώ
νά εϊπη, δταν ύπάγωσιν αυτόν ε[ς τόν μουλλαν έν τω Μεχκεμέ,
δτι τήν δεΐνα νύκτα εΤχον αυτόν οι καλόγηροι εις τό Πατριαρ- 20
χεΤον καΐ μετέφερε δώδεκα βαρέλια μπαροίϊτιν και τόσα μολύβια.
Φοβηθείς ουν έκεΓνος τόν θάνατον ύπέσχετο νά κάμη δπερ του
ελε]^εν. "Οθεν εισαγαγών αυτόν είς τόν Μεχκεμέν παρέστησεν τω
μουλλα λέγων αύτώ και τοις λοιποΤς τοΤς συνεδριάζουσιν, δτι οί
Τωμαΐοι εις τό μοναστήριόν των εχουσι τζεπχανέν καΐ άρματα 25
κτλ., καΐ παρίστανε τόν χαμάλην εις μαρτυρίαν τών λόγων. Ό
μουλλας δε θεία προνοία έκατάλαβε τήν συκοφαντίαν ήρώτησε
δε τόν χαμάλην τουρκιστί πόσα βαρέλια μπαρούτι μετετόπισεν.
*Ό δέ Ιντρομος αλησμόνησε τόν αριθμόν, καΐ εΐπεν άντι του όνηκί,
ήτοι δώδεκα, ε?πεν έλληκί, ήτοι πενηνταδύο. Πάλιν έπερωτήσας 30
αυτόν πόσα, άπεκρίθη γιρμικί. "Οθεν έδίωξεν αυτόν εκείθεν, ειπών
τοις συμπαρακαθημένοις, δτι "Γτ^αλάν σοηλέρ, ίφτιράτηρ", ήγουν
'*Ψεύματα λέγει, συκοφαντία εΤναι". ΕΤτα ένουθέτησε τόν ρηθέντα
— 462 —
τουφεχτζήμπασιν καΐ τους λοιπούς, να ρ.ή κάνωσι τοιαύτα κινή-
ματα, μήτε να δημοσίβυωσί τοιούτους λόγους και παροςύνουσι
τους όχλους των Μουσουλμάνων εναντίον των ραγιάδων, διότι
προςενεΐται αναμφιβόλως μέγα κακόν και ζημία είς το Ντεβλέτι.
5 Ταύτα ε^ΖΊΟ'^το τη ιγ' ίουνίου, τη δε κθ' του αύτου ήλθον
απαίσια καΐ όλέ&ρια γράμματα έγκύκλια του σουλτάνου, προστάτ-
τοντα δλους τους Τούρκους να έπαγρυπνώσιν εις φύλαςιν των πό-
λεων κτλ., και έπι πασιν, οτζοο είσιν αρχηγοί των χαήνιδων και
χιανέτιδων, να θανατώνωνται ές αποφάσεως. Αυτή ή προσταγή
10 ήκούσθη και διεδόθη εις δλην την Ιερουσαλήμ ευθέως, άλλ' ουχ
ώς εΤχε, διότι οι όχλαγωγοι και φιλάδικοι επιθυμούντες να άρπά-
σωσι τά υπάρχοντα των χριστιανών ελεγον, δτι 6 σουλτάνος γρά-
φει να θανατωθώσιν οί ΤωμαΤοι. Και δή ήρςαντο να συμ|3ου-
λευωνται και να μερίζωνται τά πάντα* δ μεν ελεγεν, δτι τον δεΤνα
15 επιθυμεί να θα^^ατώση, 8 δε τδν δεΤνα, δλ).ος δε του δεινός τήν
γυναΤκα να λάβη και του δεΐνος τήν θυγατέρα ή τδν υίόν περί
των ιερών δε έν τω ναω κειμηλίων ην εις αυτούς ή περισσό-
τερα λογοτριβή. Ταύτα πάντα μαθόντες οί άθλιοι ήμεϊς, καΐ πε-
ριδεεΤς και έντρομοι γενόμενοι, έπεκαλούμεθα μετά δακρύων τήν
20 θείαν άντίληψιν τέως δε συνελεύσεως γενομένης έν τω Συνοδικώ
των τε επιτρόπων του μακαριωτάτου και των λοιπών αρχιερέων
και συνοδικών, έγένετο άπόφασις, δπως έμπλήσωμεν τά στόματα
μέχρι κόρου πάντων τών κρατούντων έν Ιερουσαλήμ, ομοίως και
τών δυναμένων δάκνειν ο και ήρζάμεθα ποιεΐν. Άλλ' έν τω με-
26 ταςύ οί δυοβολιμαΓοι ΤοΙ5ρκοι της Ιερουσαλήμ και άγύρται εποίη-
σαν θόρυ(3ον και ταραχήν λέγοντες, δτι ό σουλτάνος διορίζει να
θανατωθώσιν οί Τωμαΐοι και οί μεγάλοι των, ήτοι οί άγιάνιδες
και λοιποί, λαβόντες χρήματα σιωπώσι, και άλλα πολλά* δθεν
και έζήτουν νά άναγνωσθώσιν ενώπιον αυτών τά .σουλτανικά δια-
30 τάγματα καΐ νά γένωσιν αύτήκοοι αυτών. Διά τούτο οί άγ^άνιδες
προσταγήν λαβόντες παρά του πασ^α της Δαμασκού Νδερβις-πασ^α
προ δύο ήμερων περί του ραγ^α, δτι χωρίς αδείας αύτου νά μή
θανατώνεται τινάς, τη η' ίουλίου είς τό τζαμί Χαρεμ-σερίφ,
— 463 —
ήμερα Παρασκευή, εδόθη προσταγή υπό του μουλλα εΙς δλους
τους συναχθέντας Τούρκους, δτι νά κατέλθωσιν εις τον Μεχκεμέν
να άκουσωσι τά του σουλτάνου γράμματα. Άπήλ&ον ουν δπαντες,
καΐ άναγνωσ&έντων εΤπεν εΙς αυτούς ό μουλλας τά εξής• *' "^Ω
πιστοί καΐ φρόνιμοι Μουσουλμάνοι, ό πολυχρόνιος σουλτάν Μαχ- 5
μούτ ήκούσατε τί προστάττει εις τά άναγνωσθέντα. Λοιπόν έδώ
εις τήν Ιερουσαλήμ καΐ τά περίχωρα της δσοι Τωμαΐοι ευρί-
σκονται δεν έφάνησαν ποτέ άποστάται, ούδ' επίβουλοι εργφ ή
λόγφ' αύτοι εΤναι πτωχοί άνθρωποι, ώς τους ήζεύρετε, και ούτι-
δανοί• άρματα δσα εΤχον, τά έσυνάζαμεν, και τέλος πάντων, εάν 10
εχωσι κεκρυμμένα, αυτοί εισιν όλιγώτατοι τόν αριθμόν, διότι, ώς
ήξευρετε καλώς, ε[ς εκατόν Μουσουλμάνους μόλις αριθμείται δνας.
ΚαΙ λοιπόν τοσούτους δντας έντροπή νά λέγωμεν, δτι τους φο-
βούμεθα, και νά ζητώμεν αιτίαν νά τους θανατώσωμεν. Ιδού δε
δτι και ό Σαμ-σεριφ-βαλεσής έφένδης μας Δερβις-πασιας ου μό- 15
νον δεν έκαμε κανέν τοιούτο κίνημα εις Δαμασκόν, άλλα και μας
προστάσσει νά μή θανατωθη τις ράγιας άνευ αδείας του. Λοιπόν
ησυχάσατε και κυτάζετε έκαστος τό έργον του και τήν κυβέρνη-
σίν του, και ήμεις εχομεν τήν εγνοιαν διά τά τοιαύτα, και μή
ένοχλήτε τους ραγιάδες, πιστούς δντας, .διότι είναι αμαρτία και 20
αδικον από τόν θεόν και άπό τόν προφήτην μας". Τά αυτά και
δτερα λόγια έπανέλαβον και εΤπον αύτοΓς και οι λοιποί έφέντιδες,
ομιλούντες τρεΐς ώρας και πλείω.
Έν ω δε ταύτα έλέγοντο, διεδόθη λόγος είς δλην τήν Ιε-
ρουσαλήμ, δτι οί Τούρκοι συνήχθησαν είς τόν Μεχκεμέν ζητουντες 25
φετφαν νά κόψωσι τους Τωμαίους• δθεν μέγας φόβος καΐ τρόμος
κατέλαβεν ήμας απαντάς, και έκλαίομεν απαρηγόρητα, ζητουντες
εξ ύψους βοήθειαν. Οί δε Φράροι, Φραγκοκαλόγηροι, ομοίως και
οί Αρμένιοι, συνήγαγον τους οπαδούς αυτών εις τά μοναστήρια
των, φοβηθέντες μήποτε οι Τούρκοι φονεύοντες τους Τωμαίους 30
φονεύσωσι καΐ έξ αυτών. Διήρκεσε δε ό τοιούτος τρόμος Ιως τό
δειλινόν, δως ου οί Τούρκοι άκούοντες τάς οιμωγάς καΐ θρήνους
τών γυναικών και παιδίων, και μαθόντες τήν αιτίαν, έβεβαίωσαν
— 464 —
μεθ' δρχοϋ πάντες, 8τι δεν έχουν τοιούτον σκοπόν, και εΤπον τή*Λ
αιτίαν, δι' ην εις τόν Μεχχεμέν σανήχθησαν. θείω έλέει λοιπόν
έλυτρώ&ημεν τοδ ύποτυτεαομένου κίνδυνου και ησύχασαν οί Τούρ-
κοι προς καιρόν ^• άλλα περί Δεκαπενταύγουστον άκουσθείσης της
δ εν Κωνσταντινουπόλει σφαγής κα&' ήμέραν σχεδόν χριστιανών,
και μάλιστα εν Κυπρω του αρχιεπισκόπου αύτης και των αρχιε-
ρέων μετά πάντων των εγκρίτων χριστιανών της νήσου δλης ^,
ευρισκον αιτίαν οι αχόρταγοι έφέντιδες, καΐ μάλιστα ό ρηθει;
μουτσελλήμ μετά του Μουσαπέκ, νά έφευρίσκωσι διαφόρους φο-
10 βερισμους έφ' ήμας και νά λαμβάνωσι χρήματα και ^&ρα^ δω;
δτου συνεχώς ημών διδόντων έζεκενώθησαν κατά τούτον τόν χρό-
νον και τό κοινόν θησαυροφυλάκιον και δλα τά της κυβερνήσεως
τών αδελφών βαλάντια. Και μη έχοντες πλέον διδόναι και άπαν-
τάν [εις τάς αξιώσεις των] ήρξάμε&α διά δακρύων συνάγειν τά του
15 ναοΰ και τών λοιπών μοναστηριών χρυσά τε και αργυρά κειμήλια,
κα^^δήλας δηλαδή, φιάλας, πολυελαίους, περιζώνια κτλ., νά συν-
τρίβωμεν και χωνεύοντες εις τό πυρ κάΙ όλκάς (γκιουλτζίδες)
ποιοΰντες νά τά πωλώμεν^ υπό της ανάγκης βιαζόμενοι, εις όλί-
γην τιμήν και τά εις τόν πασ^αν δέ της Δαμασκού κατ' έτος
20 διδόμενα παρ' ημών λόγου μιρίου έξήκοντα χιλιάδας γρόσια κα-
τήντησαν εις εκατόν χιλιάδας, και ήσαν τά δεινά πάντοθεν, καΐ
ή νόσος και ή πληγή ανίατος, και "ουκ ήν μάλαγμα έπιθεΐναι
καΐ καταδέσμους ".
Ό δέ επάρατος ρηθείς μουτσελλήμ Σουλεϊμάν -έφέντης μετά
25 του τουφεκτζήπασι ζημιουν ήμας και κατατρέχειν όσημέραι δια-
νοούμενοι, αδίκως αρπάζοντες 2να και άλλον άπό τους χριστιανούς
έρράβδιζον, Ιβαλλον εις δεσμά και άλύσεις και έλάμβανον χρή-
* Έλάβομεν έχ τών εντοπίων άγι^άνιδων την ά^ώωσιν ήμιών εγγράφως, δόντες χί-
λιάδες εκατόν εικοσιπέντε, ήτοι 250 τζουγγεΐα- ή δέ άθώωσις διά της ύττογραφης εκεί-
νων και σφραγΐδος άρζ-μαγζάρ λέγεται* ήτις και εστάλη εις Κωνσταντινοόπολιν ττρός
τόν πατριάρχην Πολυκαρπον, δπως παρρησιάσας έκείνην εις την ΙΙόρτβν λάβτ^] όρισμιόν
ττρός άσφάλειαν ή;Αών. — ' Εκατόν τριάκοντα πέντε τόν άριθ|ΑΟν ήσαν ούτοι, πλην
τών άπό φόβου αποθανόντων και τών έζομωσάντων φευ• ί-^ζΊΟΊτο δέ ταΰτα τ*^ θ*
Ιουλίου.
— 46δ~
ματα* επήραν δε και τον άσ^3έστην, δν ήτοιμάσαμεν, όπως έπι-
σχευάσωμεν τά μοναστήρια και καταγώγια των προσκυνητών επή-
ραν λέγω και έξωδιασαν δλον είς έπισκευάς του φρουρίου, ήτοι
του Καλέ, και του Πραιτωρίου, εν ω έκά&ητο αύτος ό νέος Πι-
λάτος ες Εβραίων μουτσελλήμ• ό δε άσ|3έστης εκείνος είχε τιμήν 5
το όλιγώτερον είκοσι χιλιάδων γροσιών. Τοιουτοτρόπως παρήλθε
το πρώτον έκεΤνο έτος τής αποφράδος εκείνης.
Τω δε ^αωκβ' (1822) οι φόβοι μέ^^ όπωσοΰν έςέλιπον, άλλα
τά εςοδα καθ' έκάστην ηυςανον, δια την άχορταγίαν των κρατούν-
των και επειδή ουδέ δι' αυτήν τήν άναγκαίαν τροφή ν είχομεν 10
έςοδα, επομένως ουδέ τά αφευκτα δοσίματα του ήγεμόνος τής
Δαμασκού και των εντοπίων άγ^άνιδων κτλ., και προ πάντων δέ
των χρεωφειλετών τάς απαιτήσεις. Και του μέν ήγεμόνος τής
Δαμασκού και του μουλλα ώ^ίΟΊομοΌΊτο δια πολλών δεήσεων, γρα-
φομένων και διδομένων πολιτζών είς τήν Κωνσταντινουπολιν προς 15
τον άοίδιμον Ιεροσολύμων Πολύκαρπον, 8ς, δπως άπήντα και ωκο-
νόμει [ταύτας], βίβλον αν ιδίως γράψοι τις ές ιστορώ ν τών δέ εν-
τοπίων Τούρκων Ίεροσολυμιτών και χωρικών, ήτοι Φελλάχιδων,
τάς ομολογίας και τόκους και τών άγιάνιδων τά συνήθη μετρητά
τε και δώρα ετήσια και μηναία έςοικονομουντο διά προσθέσεων 20
μεγάλων του τόκου είς ομολογίας του Κοινού και ενεχύρων. Προς
δέ τά δεινά ταύτα ην και ή παντελής στέρησις τών προσκυνη-
τών, διότι ουκ ήδυνατό τις έλθεΐν ουδέ διά ςηρδς, ουδέ διά θα-
λάσσης. Οι έν τη Τουρκία χάριν ελέους και βοηθείας περιερχό-
μενοι ΆγιοταφΤται ο'ί μέν έθανατώθησαν ύπό τών αιμοβόρων 25
έπαναστάντων εκείνων βαρβάρων, οι δέ εφυγον τον θάνατον ή
γυμνοί πάντη και τετραχηλισμένοι, ή διά πολλών και υπέρ δύναμιν
δόσεων διά τοοτο ήσαν τά πράγματα πάντρθεν στενότατα και
δεινά• συνέβησαν δέ τούτοις και τά έξης.
Οι ρηθέντες μουτσελλήμ και Μουσαπέκ άδικοι όντε;, ως 30
εΤπον, και τους όρθοδόςους καταγυμνουντες παντοιοτρόπως, ου
μόνον τους Ίεροσολυμίτας, άλλα καΐ τους χίορικούς, ήτοι Φελλά-
χιδες, κατέστησαν αυτούς ύπερβολικώς τυραννουντες, ώστε έκ μέν
III. 30
— 466 —
•
των Ίεροσολϋμετών ες-έπτά δνδρες προστρέςαντες εις τους Φράγ-
κους έδέχθησαν τον Κατολιχισμόν, έχ δε των χωρ^/ών οκτώ ψυ-
χα: τον Μωαμεθανισμον, καΐ ούτως ήλευθερώΟησαν των τυραν-
νιών. Εις τόν παρόντα δε χρόνον ήλθον εις τά μέρη της *Αρα-
δ βίας, και μάλιστα εις Ιερουσαλήμ, οί της εταιρίας των Καλβι-
νιστών ή Προτεσταντών μισιονάριοι, ή, ως εκείνοι λέγουσιν, από-
στολοι, φέροντες απείρους βίβλους της θείας Γραφής. Πρώτος
αυτών ήλθεν Ιωσήφ τις Βόλφ τούπίκλην, Εβραίος το γένος, και
κατωκησεν εις τό μοναστήριον τών Αρμενίων και ήρξατο διαμοι-
10 ράζειν δωρεάν ιερά Ευαγγέλια και Ψαλτήρια εις διαφόρους γλώσ-
σας, και μάλιστα εις έβραϊκήν. Συναναστρεφόμενος δε μέ τους
Εβραίους της Ιερουσαλήμ και διαλεγόμενος αυτοΐς περί του Χρί-
στου, έμέρισεν εΙς αυτούς υπέρ τά χίλια Ευαγγέλια εις έβραϊκήν
διάλεκτον τά όποΤα πέρνοντες εκείνοι οί χριστομάχοι άλλα μεν
15 έπώλησαν ε?ς τους άκτάρηδες Τούρκους, διά να βάλλωσι πιπέρι
και άλλα τοιαύτα, άλλα δε σχίζοντες μετεχειρίσθησαν εκείνοι ώς
ήθελον τά περισσότερα δε οί άρχισυνάγωγοι και χαχάμιδες αυτών
συναγαγόντες κατέκαυσαν εμπροσ&εν της Χάβρας. Έμερισε οέ και
εις τους όρ&οδόςους "Αραβας ε?ς άραβικήν και εις τους *Αρμε-
20 νίους άρμενιστί' άλλ' οί Φράτορες παρήγγειλαν εις τους οπαδούς
των "Άραβας νά μή λάβωσι κδν εις χείρας αυτών τοιαύτα βιβλία.
Τω αύτώ έτει ουκ ολίγον διετάραςε τήν Ιερουσαλήμ ή της
Χίου καταστροφή και μάλιστα τών μερών της θεσσαλονίκης, Κασ-
σάνδρας και τών λοιπών χωρίων, εως του δρους *Αθωνος• διότι
25 ο ταύτα καταστρέψας, τά μοναστήρια δε του αγίου 6ροος γυμνώ-
σας, σκληρότατος 'Απουνοπούτ-Μεεμέτ-πασι,ας ^ άπέστειλεν εις Ιε-
ρουσαλήμ από τά αιχμαλωτισθέντα εκείθεν παιδία καΐ τίοράοια
τριάκοντα τόν αριθμόν μετά του κεχαγιά του, τά πλέον εκλεκτά,
* Ό δοσώνυμος ουτο; ήν χιταγόμενος έχ προπατόρων χριστιανών Γεωργιανών,
ήτοι Γχιουρτζήδων τταρά δε τφ Τζεζάρ-πασια έχδουλεύσας εν τη Πτολεμαίοι, ήτοι
"Αχχρι, χατέστη άγας χαΐ εξουσιαστής της Ίόττ-ης, οττου χριστιανούς χαΐ Τούρχους
χατετυράννησεν. Αυτός ωχοδόμησε τά τείχη της ρηθείσης τόλεως χαι τό τζαμίον χαΐ
χρήνας (τϊεσμέδες) χαι α>^^ας οιχοδομάς ωραίας, χαι προ πάντων τό εις τόν λιμένα
τείχος χαΐ τελωνεία, ήτοι χι^ουμπρουχ, ώς νυν όρώνται εσωβέν τε χαι έςωθεν.
— 467 —
ν.αί εΤχεν ώς δρμαιον χαΐ έπίδεεςίν τίνα εις τον εαυτού οΙτίΟ"^ (χα-
ρέμ) εν Ιερουσαλήμ. Ευρον τρόπον χαΐ εφυγον έ; έχείνων δύο
μειράχια έως δεχαοχτώ χρόνων, ομοίως χαΐ εν κοράσιον. Ζητοΰν-
τες ουν ^λ-χΐ πανταχού έρευνώντες ένδον και εςω της Ιερουσαλήμ
οι Τούρκοι ελεγον δτι οι Νασάρα, ήτοι Ναζωραΐοι — ούτω κα- 5
λουσιν ήμας — , έκλεψαν αυτούς* ο&εν και συχοφαντίαι πάλιν και
ζημίαι εις ημάς με διαφόρους προφάσεις. Εις τό τέλος δέ του
παρόντος έτους συνέβη και το^^το, τό έςής. Εις Τούρκος 'Αλ|3ανός
εφερεν εις Ιερουσαλήμ δυο νεανίδας χριστιανάς αιχμαλώτους άπό
Κρήτης. *Η;ευρεν ουν ό ρη&εις Τούρκος, δτι έαν πωλήση ταύτας 10
εις τους χριστιανούς, κερδίζη πάντως περισσότερα. Δια τούτο
μυστικω τω τρόπω έφανέρωσε τούτο εις ήμας• ήμεΐς δέ όρώντες
έκείνας θρηνούσας και όρκιζούσας ήμας ε?ς τό θειΌν δνομα να τάς
άγοράσωμεν, έλάβομεν οΤκτον και συμπά&ειαν. Και δή γινώσκον-
τες, δτι, εάν ήγόραζον αύτάς οι Τούρκοι, άφεύκτως έτουρκιζον 15
αύτάς, μέ ερανον καΐ συνδρομήν φιλελεημόνων (δεκαέζ χιλιάδας
γρόσια) ήγοράσαμεν αύτάς και διά νυκτός έςαγαγόντες άπεστείλα-
μεν εΙς χριστιανικόν χωρίον* οι δέ Ίεροσολυμΐται Τούρκοι θέλοντες
άγοράσαι τη επαύριον τάς κόρας έκείνας και μή εύρό^/τες έβίασαν
τόν Άλβανόν, χαΐ τέλος μαδόντες δτι ήγοράσαμεν αύτάς, έδαιμο- 20
νίσ&ησαν έκ του θυμοΰ και έζήτουν άφεύκτως παρ' ημών έκείνας
λέγοντες, δτι " ΤσεΤς σκλάβοι δντες έτολμήσατε σκλάβας νά άγο-
ράσητε "; Και τέλος κατήντησε τό τοιούτο καλόν νά άπαρτισθη
μέ ζημίαν δεκαπέντε χιλιάδων -γροαίωΊ' τάς κόρας δέ φυγαδεύ-
οαντες άπεστείλαμεν εις Πτολεμαίδα, εις τόν οΤκον του έκεΤσε 25
κονσόλου της Φράντζας Αντωνίου, τούπίκλην Καταφάγου, Άραβο-
χατολίκου, δσυλον δντα ^
Τω δέ ^αωκγ' (1823) προς τήν παντελή άναργυρίαν του Κοι-
* Τοΰτο τό έτος, τ^ η' Ιουλίου, χαΐ ό χιτά των Άρμ-ενίων κεραυνός ρηθείς Προ-
κόπιος, ό τόν Ίερο3θλυ(λων έίτιτροζεύσαις εν Ιερουσαλήμ, τη λύπη διά τα ρηθέντα
δεινά δεινώς χατατρυχόμενος περιέπεσεν εΙς άσθένειαν πυρετού φλογώδους, ύφ* ου τό
ζην έξεμέτρησεν ου ό θάνατος τοις μεν Άρμενίοις χαι Φράγχοις χαράν προεξένησεν,
ήμΐν δέ λύπην άπαραμύθητον.
— 468 —
νου συνεπέδραμον χάΐ αϊ ά'/αταστο^σία^ τών Φελλάχιδων, πολε-
μούντων μεταςΰ των, καΐ τα εξω της Ιερουσαλήμ μονίχστήρια, το
του Τιμίου Σταύρου, του προφήτου Ήλιου χαΐ της αγίας Βηδλεέμ,
ήσαν τα φρούρια καΐ καταφύγια τών φατριών. Ό δε μισόχριστος
5 Σουλεϊμάν- έφέντης, εισερχομένων χωρικών χριστιανών εις Ιερου-
σαλήμ, συνελάμβανεν αυτούς και άλυσοδεσμευων έζήτει δοσίματα
υπέρογκα• και το ιερόν Κοινόν του Αγίου Τάφου, ϊνα μή έκεΤνοι
το φυλον (=τό δόγμα) άλλάςωσι, προέφθανεν ανυπερθέτως και δι'
υπέρογκων τόκων δανειζόμενον έ; Έ|3ραίων, Καιολίκων, Αρμενίων
10 και αυτών τών Τούρκων, ήλευθέρωνε τών δεσμών. Τούτω τω ετει
ήρςατο και ή λαύρα τοί> οσίου πατρός ημών Σά[3^3α να δοκιμάζη ζη-
μίας και κινδύνους με άκρας ταλαιπωρίας* επειδή γαρ το κατ' έτος
εις τον πασι^αν υπό τών θεοδοσιτών (Έπετήδων άραβιστί) διδόμενον
μηρί και άπουτίε έπλήρωνε τοσούτους χρόνους τό ιερόν Κοινόν
15 του Αγίου Τάφου, δια τοκ>το τώρα μή έχον δλως δούναι 'ϊταρτ]-
τεΐτο ακουσίως τήν προστασίαν. Άλλ' ό νέος Πιλάτος ρηθείς Σου-
λεϊμάν-έφέντης, τους Έπετήδας αυτούς εις Ιερουσαλήμ διά πώλη-
σιν άλατος και άγοράσματος δνεκα τών αναγκαίων εισερχόμενους,
συλλαμ^3άνων έφυλάκωνε κτλ., οι δε συγγενείς αυτών και εγχώριοι
20 ετρεχον εις τήν λαύραν καΐ έ|3ιαζον τους έκεΐ άσκοΰντας να γρά-
ψωσιν έλευθερω&ήναι τους συγγενείς αυτών. Ώς δε διήλθον ημέ-
ρα ι και ουδέν κατωρθουτο, μή έχοντες άλλο τι ποιήσαι, τρυττη-
σαντες τον βόρειον τοΐχον της λαύρας είσήλθον, και πιάσαντες τους
πατέρας έμαστίγωσαν, και καθίσαντες ένδον εις τά κελλία αυτών
Γδ ελεγον, οτι εάν δεν έΕέλθωσιν οι εγχώριοι αυτών της φυλακής,
ουδέ έκεΤνοι εξέρχονται του μοναστηρίου. "Ο&εν δεκαπέντε ημέρας
ένδον καθίσαντες Ϊ'^ο^^οί οΚψ τήν ζωοτροφίαν και έγύμνωσαν τά
κελλία αυτών, κλέψαντες τά πτωχικά και πενιχρά αυτών ιμάτια*
έδερνον δε και ήπείλουν καθ' έκάστην, εως ου δι' ενεχύρων δα-
30 νεισθέντες δεδώκαμεν τά ζητούμενα διά τους Έπετήδες άσπρα,
και έζαγαγόντες αυτούς της φυλακής ήλευθερώθησαν ο? πατέρες
τών ρηθέντων δεινών και τυραννιών.
Τό έτος το^το διά τήν άφρονα άφιςιν ένδεκα πλοίων εις Βη-
— 469 —
ρυτόν Ελληνικών ^ θόρυ|3ος μέγας έγένετο κα&' ολην την Φοίνί-
κην καΐ Παλαίστίνην, καΐ οί έν Βηρυτω χριστιανοί τε κα'ι Κατό-
λικοι ύπέφερρν μεγάλας ζημίας και κινδύνους υπό του εις Πτολε-
μαιδα ηγεμονεύοντος Άπτουλλα-πασι^α, λν(θ^ηοζ οτι ήσαν αύτοΤς
συνεπφουλοι και συνωμόται. Και ε?ς την Ιερουσαλήμ δε εύ{)έως 5
άκουαδε'ντος και διαφημισ&έντος του ερχομού των τοιούτων πλοίων
οί Τούρκοι διεταράχθησαν και ένόμισαν, δτι πάντως προς τα έν-
δεκα εκείνα πλοία έρχονται και άλλα φέρονια στρατεύματα, όπως
έλευι)ερώσωσι την Ιερουσαλήμ κτλ. Και δή έμελέτων να φυλα-
κίσωσι τους όριίοδόςους, κλείοντες ένδον του θείου ναού της Άνα- 10
στάσεως, ως εποίησαν εις τους ,αψπη' (1798), έπι ΙίατζολίοΊτος
Βοναπάρτου ^, Και τούτου μεν του σλοποο παρητησαντο, μα&όντες
μετά δύο ημέρας τήν από Βηρυτού φυγήν τών ρηθέντων πλοίων
άλλ' ήμας ϋ|3ριζον, ήπείλουν και συνεχώς ώμνυον λέγοντες, δτι
" 'ΥσεΤς έγράψατε να ελθωσιν οί "Ελληνες να κυριεύσωσι τον τό- 15
πον τούτον ημείς δμως, εάν εκείνοι φανώσιν ετι απα; εις ταΰτα
τά μέρη, θέλομεν σας κατασφάςειν από μεγάλου εως μικρού και
τόν ναόν σας θά καταστρέψωμεν". θείω δε έλέει κατεσιγάσαμεν
τά στόματα αυτών, έμ[3αλόντες αργυρον και χρυσόν εις τά στό-
ματα τών προυχόντων, δανειζόμενοι έπι τόκω βαρεΤ δι' ενεχύρων. 20
Τω δ' Λυτώ έτει ό ρηί)εις Άπτουλλα-πασ^ας πολλά κακά ένε•
δείςατο τοΤς χριστιανοις• έφευρών δε αιτίας έφυλάκισε τόν μψ^αο-
* Τά πλοία ταΰτα έχοντα έχ διαφόρων νήσων "Ελληνας στρατιώτα; ήλθον εις τά
παράλια τής Συρίας υπό τήν όδηγίαν χαι χοβέρνησιν του Χατζή-Βασίλη, δττως δ'.εγεί-
ρωσιν εις έττανάιτασιν τους κατοίκους του Λιμανιού οροος κτλ. Άποτοχόντες δέ ήλΟον
εις Βηρυτόν και άρςά{χενοι 7:Ό^ο^^ο\ε^'^ δια τών Χ7;^ο^ί<ο'>ί τήν ζόλιν κατεκρήΐΑνισαν
οΤκους τινάς. Είτα εξελθόντες εις τήν ξηράν και άρ-άσαντες έδώδιαα δια ζωοτροφίαν
και λάφυρα τά τυχόντα εισήλθον εις τά πλοία και άνεχώρησαν ά)λ' ό 'Απτου/λά-
πασί^ας παρευΟύς |ΐ.αΰών τήν εκείνων άφιξιν συνήγαγε στρατεύριατα πεζών τε και ιπ-
πέων, και άπέστελεν εις τά παράλια της Βηρυτού και Τύρου και Σιδώνος φυλάττειν
υπό τών όποιων πο)^.ά κακά έδοκίμι.ασαν οί έκεΐσε, τόσον ορθόδοξοι, όσον και Κατόλικο:. —
* Έν ταύτη τη έποχη οί επάρατοι Άρ(χένιοι άφήρπασαν άφ' ήαών εκ τών εν τή
αγία Σιών μνηίΑάτων υπέρ τά εκατόν, φέροντες ψευϋθ|λάρτϋρας Τούρκους και είπόντες
ότι ήσαν πάλαι ποτέ τών Συριανών, και άλλα πο^^.ά* εστί δέ ό τόπος, ον παρ* ήυ.ών
άφήρπασαν, μεταξύ του αοναστηρίου της αγίας Σιών, ήτοι του τζα|Λίου, και της πα-
λαιάς εκεί έλαίας.
— 470 —
πολίτην ΠτολεμαΓδος Άθοίνάσ^ον ΧίχΙ τον Βηρυτού Βενιαμίν, καΐ
ζητών ποσότητας μεγάλας χαι λαμβάνων χατέστησεν αυτούς γυ-
μνούς και απόρους. Τοιούτους δε δντας πάλιν ήνώχλει απειλών
και ζητών, έως ου εύρόντες καιρόν εφυγον άποδράσα^^τες εις τα
5 δρος του Λιβάνου. Ό αυτός δε Άπτουλλα-πασ^ας αιμοβόρος και
χριστιανομάχος ών εΙς άκρον προσκυνητην τίνα όρθόδοζον άπεκε-
φάλισε τότε λέγων, οτι εΤναι τζαπίτ, ήτοι κατάσκοπος και κατα-
πατητής• και τον ήγούμενον της Τέμπλης έφυλάκισεν. Και ο? εν
Γάζη Ίόππη και Τέμπλη προόγοΊτες όρ&όδοςοι εφυγον ώδε κά-
10 κεΓσε, παροικήσαντες εις αλλάς επαρχίας και διοικήσεις σύν γυ-
ναιξί και τέκνοις. Άλλ' ευρεν αυτόν ή θεία δίκη, ει καΐ προσκαί-
ρως• διότι τώ ^αωκδ' (1824) έκπεσών της του σουλτάνου εύνοιας
καΐ καθαιρε&είς της άςίας έπολεμεΓτο, πολιορκηθείς ύπό τριών
πασάδων, του της Δαμασκού ΔερβΙς-πασ^α, της Τριπόλεως Τα-
15 γούπ-πασ^α και του Χαλεπίου Μουσταφά- πασ^α, εννέα μήνας.
"Οθεν έφαγε πικρώς τα οσα συνήγαγεν αδίκως άφαρπάσας* μόλις
δε μετά το ρηθέν διάστημα ήξιώθη της προτέρας αξίας καΐ συγ-
χωρήσεως, μεσιτεία του εν Αιγύπτω Μεεμέτ-Άλή-πασ^α και πο-
σότητι δαπανών ούκ όλίγη.
20 Κατά τούτο δε τό έτος ύπερηύςησαν τά δεινά εις Ιερουσαλήμ
και δλην τήν Ίουδαίαν, και μάλιστα τά καθ' ημών του γάρ ρη-
θέντος Δερβις-πασι^α, ήγεμόνος της Δαμασκού, βασιλική επιταγή
μετατεθέντος καΐ του ρηθέντος Μουσταφά -πασι^α του 'Χαλεπίο•>
άντ αύτου καταστάντος Σαμ-βαλεσι και υπέρ τά συνήθη δοσίματα
25 έκ των Φελλάχιδων απαιτούντος, καθώς και τζαρ' ημών αυτών,
έγένετο ταραχή ούκ όλίγη, άποστατησάντων τών περισσοτέρων
αυτών. Και επειδή τοΐς Τούρκοις Φελλάχιδες ουδέν ήδύνατο ποιή-
σαι, κατετυράννει τους Φελλάχιδες χριστιανούς τών χωρίων, άπαι-
τών και λαμβάνων δεκαπλάσια τών συνήθων, και καθ' δν χρόνον
30 τό Κοινόν του Αγίου Τάφου δέν είχε τόν έπιούσιον άρτον σχε-
δόν και ήναγκάζετο ου μόνον να πληρώνη διπλώς τάς ετησίους έξή-
κοντα χιλιάδας, αλλά και βαρέα δοσίματα τών Έπετήδων, οΐ'τινες
ουδέποτε εδο^καν εις πασιάν τίνα καν όβολόν. Και ό μέν ρηθεις
— 471 —
έξ Έ^ϊραίων Σουλεϊ(χαν-έφέντης τη άλλαγη του πασ^δ χα&ηρέ&η
και αυτός από του εν Ιερουσαλήμ μουτσελλημλιχίου και δλλος
καλό; ά^;τικατέστη• άλλ' ό επάρατος Μουσαπέκ έμεινε τουφεκαή-
πασις και συνήργε.' και εφεύρισκε τρόποοζ^ δπως αιτία των αυ-
θεντικών δοσιμάτων τρώγη κάκεΐνος και οί αχόρταγοι άγ^άνιδες 5
της Ιερουσαλήμ έκ του Κοινού και των χριστιανών Ίεροσολυμι-
τών τε καΐ Φελλάχιδων οί γαρ Έπετήδες εννέα χιλιάδας γρόσια
απαιτούμενοι και μή θέλοντες δούναι έφυλακώθησαν, πιασδέντων
τινών ές αυτών τών όποιων οί συγγενείς και εγχώριοι προστρέ-
ςαντες, ως εθος, εις το ιερόν Κοινόν δι* αναφοράς έζήτουν τήν 10
έκ της φυλακής άπόλυσιν αυτών. Άλλ' ή τοιαύτη άπόλυσις ουκ
ην γενέσθαι ή μή με τήν πληρωμήν τών ρηθέντων 9000 γρο-
σιών, απερ ουκ είχε τό Κοινόν δούναι• μετά παρέλευσιν δε δώ-
δεκα ημερών απελθόντες οί Έπετήδες εις τήν λαύραν [του αγίου
Σά|3^3α] εποίησαν, ως δεδήλωται όπισθεν, τρυπήσαντες τον τοΓχον 15
και εισελθόντες κτλ. ΚαΙ πάλιν μετά πολλών τόκων δανεισθέν
τό Κοινόν έπλήρωσε προς τάς 9000 καΐ τό άρ»[3ιστι χατ-ηλ-
ζενζήρ λεγόμενον δόσιμον τω Μουσαπέκ.
Έδοκιμάσαμεν κατά τό ρηθέν έτος και άλλα δεινά, απερ ου
γράφω δια τήν συντομίαν γράφω δε τα κατά τό ^αωκε' (1825) 20
έτος. Ό ρηθεις Μουσταφα-πασ^ας-πεηλής ιδών ότι οί Φελλάχιδες
δεν πληρώνουσι περισσότερον από τά παλαιά συνήθη και δτι
έναντιουνται, ηθέλησε νά τους βιάση• δθεν δη, επειδή τό εν Ιε-
ρουσαλήμ προς φύλαςιν του Καλέ στράτευμα ην ολίγον (μόλις
εκατόν), άπέστειλεν άλλους 100, γράψας τω μουτσελλήμ νά δι- 25
πλασιάση τά δοσίματα τών Φελλάχιδων μεταχειριζόμενος βίαν
δ και έγένετο. Άλλ' οί Φελλάχιδες φανερώς άπεστάτησαν και ουκ
έδωκαν ουδέ τά συνήθη, άποδιώςαντες τους άΊ^ρώπους του μουτ-
σελλήμ έκ τών χωρίων αυτών. Δηλοποιήσαντος δε ταΰτα του
μουτσελλήμ εις τόν πασ;αν, έκεΤνος ευθέως στρατεύματα συνα• 30
γαγών δως πέντε χιλιάδας έκίνησεν έκ Δαμασκού, και έλθών εις
Νεάπολιν της Σαμάρειας έμεινεν έκεΐ ε'ίκοσιν ημέρας συνάγων τά
άποφασισθέντα δοσίματα* οί δέ περί τήν Ίουδαίαν Φελλάχιδες
— 472 —
μα&όντες την δύναμιν καΐ οργήν του πααια, οί μεν απεφάσισαν
να ύποταχθώσ:, πλη,οώσαντες τά ζητούμενα, οι δέ να πολεμήσωσι
και δλλοι να φύγωσιν δ και έγένετο. Άλλ' οί εΓς τά πλησίον
5 της Ιερουσαλήμ οίκοΰντες χωρία, οΧοί Σιλωάμ και το χωρίον
Βάτι^ ες ανατολών Ιερουσαλήμ, Μάλχα, Όρεινή, Βέλετζε κλπ.
έκ δυσμών, Πετχανίν, ΙΙεττούν κλπ. ές άρκτου και Σουλπάχαερ,
Πετ-Σαφάφ. κλπ συν τω ΙΙετ-*Αλλα '^^ι δλοι ούτοι συν γυναιςι και
τέκνοις άνήλΟον εις τους πλησίον δύσβατους τόπους, παραλα^3όντες
μεδ' εαυτών 8σα ήδυνή&ησαν, οΤον χρήματα, ασημικά και άλλα
10 μέ τά κτήνη αυτών και πρό^ίατα, αφέντες τους οίκους αυτών γυ-
μνούς• οί δέ Βηι>λεεμΤται έχοντες συμμάχους τους θαμαρίτας ^
και τους χ\αχχάμιδες ^, έτι δέ και πολλούς των ρηθέντων φυγά-
δων, απεφάσισαν άντίστασιν, όχυρωθέντες εις τά έκεΤ τρία μονα-
στήρια, Τωμαίων, Φράγκων και Αρμενίων. Άλλ' ουκ άπέφυγον
15 της τύχης το πεπρωμένον και συν αύτοΤς και ήμεΤς αυτοί- διότι
οί μεν Μαλχιώται ως Τδιον λογιζόμενοι και ασυλον τόπον το μο-
ναστήριον το5 Τίμιου Σταύρου φέροντες κατέκρυψαν έν αυτώ δαα
ουκ έδύναντο φέρειν με&' εαυτών φεύγοντες, στάρια δηλαδή, κρι-
θάρια, τυρί, ελαιον, |3ούτυρον κτλ., έτι δέ και ρούχα, οΤον ένδύ-
20 ματα και σκεπάσματα, στρώματα και λοιπά, συγκατακρύψαντες έν
αύτοΐς καί τίνα από τά συνήιΗτ] αύτοΐς ασημικά, βραχιόλια και
σ/.ουφικά γυναικών. Οί δέ περί το μοναστήριον του προφήτου
Ήλιου, οί οικοΰντες τά ρηθέντα χωρία Σουλπάχερ, Πετ-Σαφάφ
και Πετζάλλα, καί τίνες τών Βηθλεεμιτών, κατέκρυψαν ωσαύτως
25 έκει (έν τη μονή του προφήτου Ήλιου) τά εαυτών οί δέ Έπε-
* Βάτιδες λέγοΝται οί ττερι τήν χοιλάοα του 'Ιωσαφάτ οίχοΰντες από Σιλωάμ. μέ-
/?'' "^ή» λαύρα; του άγιου Σάββα• άραβιστί γαρ ή χοίλάς χαι τό κοΐλον βάτι λέγεται. —
' Τό νυν χωρίον Πετζάλα (Πετζαλας) έλέγετό -οτε άραβιστι ΙΤετ-*Α>λα, ήτοι Οίχο;
θεοΰ. — • θαμαρΐται δέ οί άραβιστι Ταά|Ααρι« — * Τό στρατόττεδο•/ ήν εςω της 'Ιε-
ρουσαλή|λ περί τό βόρειον μέρος αυτής, διότι ήν νόμος ΐνα μή καταλύωσιν ένδον της
Ιερουσαλήμ ούτε τό στράτευμα ούτε ό πασιας αυτός* είσήρχετο δέ μόνον τ-^ Παρα-
σκευή χαι ττροοκυνών εις τό Χαρεμ-σερΙφ έςήρχετο και κατωχει υπό την σχηνήν αύτοΰ
πλησίον της προς αρκτον Τερεβίνθου της μεγάλης, πλησίον του βορείου τείχους τής
Ήρουσαλήμ.
— 473 —
τηδες έν τη λαύρα του αγίου Σά|3[3α ήαφαλίσαντο τα πτωχιχά
αυτών υπάρχοντα.
Έλθόντος ουν του πασ^α έν Ιερουσαλήμ περί τα τέλη φε-
βρουαρίου και των ρηθέντων Φελλάχιοων μή έλ&όντων εις προσ-
χύνησιν αύτου, μαθών τήν φυγήν αυτών απέστειλε στρατεύματα 5
δπως διαρπάσωσι και έρημώσωσι τα χωρία αυτών άλλ' απελ-
θόντες ούχ ευρον ή μη κενούς οίκους και καλύ|3ας. Επειδή δέ
τών Ίεροσολυμιτών τίνες Τούρκων προλα^3όντως, κατά κακήν τύ-
χην, εΐδον Πεζαλιώτας φέροντας πράγματα των εις τήν μονήν
του προφήτου Ήλιου, ε-ζένοΊτο προδόται εΙς τον Μουσαπέκ. ΈκεΤ- 10
νος ό θεοστυγής, όπως οείςη δούλευσιν και φανη εύάρεστος εις
τον πασι^αν, ανήγγειλε τούτο. Ιίαρευθύς λοιπόν ό πάστας άπο-
στείλας έλαφυραγώγησε πάντα τα έν τω μοναστηριω ευρεθέντα,
σΐτον, κριθήν, ^οότυρο^^ και λοιπά και τά ρουχικά και καθεςής,
τόσον τών Φελλάχιοων, δσον και τά του μοναστηρίου* συλλαβών 15
δέ και τον έκεΐ ήγουμενεύοντα, Φλαβιανόν ονόματι, έ'φερε δεδε-
μένον εις το στρατόπεδον, και έμπροσθεν αύτου παραστήσας εΤπεν
αύτώ μετά θυμοΰ• "Μπρε χιανέτ, οί άποστάται Φελλάχιδες έφε-
ραν τά πράγματα των και τά έκρυψαν εις το μοναστήριόν σου,
και πώς συ δεν ήλθες να μοι άναγγείλης; είσαι λοιπόν ένα μέ 20
εκείνους συνωμότης και αποστάτης• δθεν πρέπει σοι κρεμάλα".
Ταύτα ειπών προσέταςε νά τον κρεμάσωσιν άρπασάντων δέ τών
δημίων αύτδν και συρόντων προσέταςε νά τον έπιστρέψωσι, και
παραστήσας πάλιν έμπροσθεν του λέγει αύτώ• ''Διά νά γλυτώσης
τήν ζωήν, μαρτυρησον που έχεις κεκρυμμένα τών Φελλάχιδων τά 25
άσπρα"• δ δέ ήρνήσατο λέγων, δτι ουκ οΤδε τοιαύτα πράγματα.
Τότε τω θυμδ> ύπερζέσας προσέταςε νά τόν ρίψωσιν εις τον λε-
γόμενον φάλαγκα και νά τον ραβδίσωσι πεντακόσιας• δπερ και
έγένετο παρευθύς• μετά δέ ήμιθανή έλκύσαντες ήρώτων περί τών
Φελλαχικών άσπρων και λοιπών λιπόθυμη σαντος δέ και μή δυ- 30
νηθέντος άποκριθήναι ή λαλήσαι δλως^ προσταγή του πασ^α σύ-
ροντες έ|3αλον είς άλύσεις μετά τών κακούργων καΐ καταδίκων εις
άστέγαστον τόπον, τοΰ καιρού δντος βροχερού καΐ ψυχρού. Τη δέ
— 474 —
επαύριον ε'^ζροΊ Λυτον ε|χπ;^οαι>εν, βααταζύμενον υπό χ3ί[χάληδων,
χαΐ πάλιν ήρώτησεν ϊνα εϊπττ] που εχρυψε των Φελλάχιδιον τα
πράγματα. Επειδή δε ουδέν ώμολόγησε, πάλιν προσέταζεν όπως
δώσωσιν αύτω άλλας πενταχοαίας* επειδή δε έφάνη δτι ήν έγγυς
5 του άπθ!)ανεΤν, προσέταςε τοιούτον δντα νά τον χρεμάσωσιν άλλ'
οι αυτού γραμματικοί έκεΓ τυχόντες, ως δντες όρ&όδοςοι, επεσον
εις τους πόδας του χεχαγ^δ παραχαλουντες νά έςιλεώση τον μαι-
νόμενον πασ^άν, >^ μή χάμη τοιαύτην χαταισχυνην εις το γένος
ημών. "Οθεν, δεήσει του χεχαγ;α, αποφυγών δ ηγούμενος την
10 άγχόνην απεστάλη εις χαμάληδες φορτωμένος πάλιν εις τήν ρη-
&εΐσαν φυλαχήν μόλις δε ημείς δια ττολλών δεήσεων έδυνή!)ημεν
λα|3εΤν αύτδν εις το Πατριαρχεΐον, δπου επιμελείας τυχών χαΐ
ιατρών έλυτρώ&η μεν του θανάτου, έμεινε δε χωλός άμφοτέροις
τοΤ; ποσι μέχρι τέλους ζωής. Και ταύτα μεν τα περί τούτοι).
15 ιΜα&ών δε ό πάστας, δτι χαι εις τό του Σταύρου μοναστή-
ριον εχουσιν οί Μαλχιώται χεχρυμμένα πράγματα, άποστειλας
έχυρίευσεν άπαντα. Κατέσχαψαν δε το μοναστήριον εις πολλά μέρη,
διερευνώντες περί άσπρων χαι άλλων πραγμάτων των Φελλάχιδων.
Έγένετο δε τζ^ίοοοσίοί ετι εις τόν πασ^αν, δτι χαι Βηθλεεμΐται
20 πολλοί χαΐ ΙΙεζαλιώται χαι Όρεινΐται, ετι δε Σιλωαμΐται, εφερον
εις 'Ιε^ίου'ίαλτΐΐχ πράγματα χαι χατέχρυψαν εις όσπήτια τινών.
Προσταγή λοιπόν του πασ^α πολλοί έφυλακώδησαν ΊεροσολυμΤται,
τόσον χριστιανοί [= όρθόδοςοι], όσον και Φράγκοι, ετι δε χαι
Τούρκοι, και έδάρησαν όπως φανερϋ)σωσι τά τών Φελλάχων πράγ-
25 ματά, και επομένως έδοκίμασαν ζημίας (ντζερεμέδες). ^Ην λοιπόν
πάντο&εν μέγα κακόν εις πάντας εν τε Ιερουσαλήμ και πασι τοΐς
περιχώροις αυτής.
Επειδή δε ην όργ.λοζ και μανιώδης, ουκ ή?)έλησεν δπως
συμβιβασί)η με τους Φελλάχους, συγκαταβαίνων δλιγον εις τάς
30 αύτου απαιτήσεις, άλλ' ή|3ουλήθη νά έκδικη&η πολέμων αυτούς.
"Οι)εν απέστειλε δισχιλίους ϊνα πολεμήσωσι τζρ&τοΊ και ύποτάςωσι
τους εν Βη&λεέμ• ουκ ήδυνήθησαν δμως ουδέ τη χώρα τζροαε^-
γίσαι. Τότε αύςήσας τάς δυνάμεις του διά μισ&ωτών Φελλάχιδων,
— 47δ —
λα^3ών τά άττερ εΓχε με&' έαϋτοΰ κανόνια, έμελέτησεν άπελθείν
εις Βηθλεέμ, ϊνα θύση χαΐ άπολέση* οι δέ ΒηθλεεμΤται και οί
λοιτΓοΙ σύμμαχοι αυτών έπιασαν τα έκεΤ τρία μοναστήρια καΐ
έστησαν εις άντίστασιν. Ίδό^^τες οδν ήμεΤς δτι τα τοιαύτα κινή-
ματα, τόσον του πασι^α, δσον και τΛν Φελλάχιδων, έπαπειλουσιν 5
όλεδρον του έκεΓ μοναστηρίου ημών, και μάλιστα του παμμεγίστου
και πανσεβάστου δια την αρχαιότητα εκείνου ναού, έπλήγημεν τάς
καρδίας και έκλαίομεν πικρώς, δεόμενοι του έν^σττηλαίω γεννη-
θέντος Κυρίου ημών, δπως οικονομήση διόρθωσιν ην και ευθέως
ή θεία αύτου χάρις ώκονόμησε• οι Φράγκοι -^άρ και Αρμένιοι 10
ίδόντες και αύτοι 8τι ό τ:ασ;|^ας πολέμων τους έν μοναστηρίοις με
κανόνια θέλει βλάψει καιρίως τα αυτών μοναστήρια, και αν νικη-
θέντων τών Φελλάχιδων όρμήσωσιν ένδον τα στρατεύματα συμ-
βήσεται όλοτελής Ο.εθρος, βουλή μεθ' ημών χρησάμενοι απεφά-
σισαν, δπως κοινώς μεσολαβήσαντες συμβιβάσωσι δια πολλών δα- 15
πανών τα πράγματα, τόν μαινόμενον πασι^αν δυσωπήσαντες. Ούτως
ουν έγένετο και κατωρθώΟη ή βουλή δια του κεχαγιά και τών
λοιπών προυχόντων άνέβη δέ το πρόστιμον (ό τζερεμές) εις εκα-
τόν χιλιάδας γρόσια, έζ ων τριάκοντα μεν χιλιάδας έμετρήθησαν
παρ' ημών δανεισθέντων ^, τριάκοντα δέ εκ τών Βηθλεεμιτών και 20
λοιπών και τεσσαράκοντα εκ τών Φράγκων και Αρμενίων. Προσ-
κυνησάντων δέ καΐ υποταγέντα)ν τών Βηθλεεμιτών τω πασ^α,
αυτός άφεις "^ροορά') εν τε τη πόλει Βηθλεέμ και έν τοις μο-
ναστηρίοις έπέστρεψεν εις Ιερουσαλήμ, και τη επαύριον μετακα-
λέσας ήμας έπι διαφόροις προφάσεσιν έζήτει τριπλούν τό σύνηθες 25
έτήσιον, ήτοι τάς 60000 γρόσιΛ. Παριστανόντων δέ ημών μετά
δακρύων την πτωχοτάτην κατάστασιν ημών, έκεΓνος ουδόλως έκάμ-
πτετο• τέλος δέ συγκατένευσεν εις εκατόν δέκα χιλιάδας. Μη
εχόντων δέ ημών έπιδουναι, μηδέ εύρισκόντων λόγω δανείου, εκεί-
νος απειλών έστενοχώρει ήμας ζητών ταΰτα ταχέως. Τότε έδό- 30
θησαν ένέχυρον κορώ^ΛΧί πατριαρχικαί, πατερίτζαι, σταυροί και
άλλα κειμήλια εις Εβραίους πλουσίους, οϊτινες έδάνεισαν ήμας
* Έπληρώσαιιεν χαι 1:α. τους ΈήετΓ^οες τοΰ Αγίου Σάβ,Βα γρ03ία οκτώ -/ιλιάδας.
— 476 —
έττΐ τόχω [ϊοίρυτάτω πεντήχοντα χιλιάδας γρόσια μόνον. Άλλ' ό
θεοστυγής τζαοιας έζήτει ολα ταχέως. Μή εύρισκόντων δε ημών,
έκίστάσης της εορτής του Πάσχα, 9]τις ην τη κ&' μαρτίου, ^ζ^^0'
σέταςεν (οδηγία 'ίσως του Μόυσαπέζ) να μη άνεωχθη ή Άγια
δ Πόρτα δλως. 'Όί)εν θέλοντες να έπιτελέσωμεν τόν έσπερινόν, ώς
ε&ος, του Μεγάλου Σα|3[3άτου χαι τον έπιτάφιον, ό μουτε|3ελης
ούζ ηθελεν άνοίζαι, ϊνα εισέλθωμεν. Μετά |3ίας ουν οιά πολλών
παρακλήσεων έτύχομεν μέσων να μαλάςωμεν την σκληράν αύτου
ψυχήν, καταπείσαντες να στέρςη την περιλα^3ήν τών έναπολει-
10 φιΐέντων έξήχοντα χιλιάδων γροσίων εις πόλιτζαν προς τον έν
Κωνσταντινουπόλει μακαριώτατον Ιεροσολύμων Πολύκαρπον τη δε
Παρασκευή της Διακαινησίμου άπηρεν ές Ιερουσαλήμ επιστρέφων
εις Δαμασκόν άφήκε δε μουτσελλήμ έν αύτη πάλιν μέ 100 στρα-
τιώτας και εις τήν Άκρόπολιν (Καλέν) πεντήκοντα. Επειδή δε
15 ό ρηθείς επάρατος πάστας ήδίκησεν ου μόνον ήμας, αλλά και
τους Φράγκους και Αρμενίους και Εβραίους και λοιπούς, και μά-
λιστα και αυτούς τους Τούρκους Ίεροσολυμίτας τε καΐ Φελλάχιδες,
κατέστη εις δλους μισητός τε και αποτρόπαιος. "Οι)εν, μετά τήν
φυγήν αύτου, οι ΊεροσολυμΤται μετά τών Φελλάχιδων ένω&έντες
20 έμελέτησαν άποστασίαν, ην και κατώρθωσαν, τυχόντες δεςιών περι-
στάσεων ούτω πως.
Επειδή τά ελλείποντα (μπακ^ά) μερικών χωρίων εις τά συμ-
φωνηθέντα δοσίματα ό μουτσελλήμ ούκ ήδύνατο συνάςαι, άν&ιστα-
μένων τών Φ^λλάχων μετά τήν φυγήν του πασ^α, και επειδή οί
25 διά φρουράν άφεΟέντες έν Βηθλεέμ στρατιώται ήσχημόνησαν εις
γυναίκας, μεταχειρισθέντες και τυραννίαν περί τους Βηθλεεμίτας
χριστιανούς τε και Φράγκους, καΐ οι έν Βηθλεέμ Τούρκοι μετά
τών Ταμαριτών έπαναστάντες τους μεν έφόνευσαν, τους δε άπε-
δίωςαν, ό μουτσελλήμ έγραψε ταύτα τω πασιά* δ δέ, επειδή
30 ήτοιμάζετο διά το Χάτζ, ήτοι εις τήν όδοιπορίαν του Κχαπέ,
άντέγραψεν αύτώ δπως συνάςας στρατεύματα πολεμήση και τα-
πείνωση τους Βηθλεεμίτας δση δύναμις. "Οθεν ό μουτσελλήμ
ψηφίσας χιλίαρχον τον ρηθέντα Μουσαπέκ και προστάξας ϊνα άρ-
— 477 —
μίλτωθώσίν οΐ νέοι δλοι της Ίερουσαλή|χ Τοΰρκοί, παραλαβών
αυτούς καΐ όλον το έν Ιερουσαλήμ στράτευμα, μή άφείς πά-
ρες ένδεκα μόνους εις τον Καλέν, έςηλθε φέρων και κανόνια
και τζιπχανέ και λοιπά* άλλ' οι Βη&λεεμΐται μετά των συμμάχων
έκοψαν αύτου τον δρόμον, πιάσαντες τα περί τον προφήτην Ήλίαν 5
χωρία ΙΙετ-Σαφάφ και λοιπά. Άλλα μετά τρεΓς ημέρας 6πεχώ-
ρησαν^ μή δυνη&έντες υπομεΐναι τάς σφαίρας των κανονιών. Προ-
χωρήσας ουν ό μουτσελλήμ έπίασεν άρμοδίαν τοποί)εσίαν μεταςύ
Βη&λεέμ και Πετζαλλα. Τούτων δε γενομένων οι περισσότεροι
των 'ίεροσολυμιτών οπλοφόρων και μαχητών τήν άποστασίαν συ- 10
σκεπτόμενοι και τεχνευόμενοι εύρον καφόν ϊνα λά|3ο^σιν άπόπειραν
και δοκιμήν των σκοπών των διότι τη ε' ΙοοΊίοο άποσταλέντων
τινών έξ αυτών να φέρωσι πυρίτιν κόνιν (μπαρουτιν) εκ της είς
τον Καλέν όπλο?)ήκης, οποο 6 τζιπχανές, συναττηλι^ον μετ' αυτών
και άλλοι πολλοί διαφόροις αίτίαις προφασιζόμενοι. Είσελθόντες 15
ουν εις τόν Καλέν έως εϊκοσιν ες αυτών και τζιπχανέν προσποι-
ούμενοι λαβείν, οι μέν Ϋ]ρπασαν αίφνης τον φύλακα του τζιπχανέ
και έλα|3ον έξ αύτου τάς κλεΤς της όπλοδήκης (μινατζ^όν), ο'ί δε
έπιπεσόντες εις τους λοιπούς δέκα έπηραν τά δπλα έζ αυτών, κα:
δέσαντες τάς χείρας αυτών οπίσω και εις §να όνταν κλείσαντες 20
άλλοι μεν άνέβησαν εις τον μέγαν πύργον και άλαλάζοντες χαρμο-
σύνως μετά μεγάλων κραυγών τους συναποστάντας έκάλουν εις τήν
κοινήν άποστασίαν, άλλοι δε έστησαν με τά τουφέκια, πιάσαντες
τάς θύρας του Καλέ• οι δέ λοιποί άκουσα ντες και ιδόντες το πο-
θούμενον επιχείρημα εμπράκτως τελειωθέν εδραμον οι μέν εις 25
τάς ρύμας και αγυιάς της ^Ιερουσαλήμ, μεγάλους τε και μικρούς
εις κοινήν έςόπλισιν διεγείροντες, ο? δέ εις τάς πυλας αυτής νά
φυλάζωσι, μήπως έπιστρέψαντες οί περί τύν μουτσελλήμ στρατιώται
εισέλθωσιν εις τήν πόλιν.
Τότε ην ιδεΐν απαντάς σχεδόν τους Ίεροσολυμίτας Τούρκους 30
έν ριπή κα&ωπλισμένους, εις τά τείχη τε αυτής περιερχομένους
και εις άντίστασιν παρίλτασσομένους• ήρξαντο δέ κοινώς νά ρίπτω-
σιν εΖς τον αέρα τουφέκια ακαταπαύστως. Οί δέ έν τω Καλέ
— 478 —
συναχθέντες άνα^3άντες εις του; πύργους έστησαν σημαίας και
έφώναζον, χραυγη μεγάλη τύν {>ρίαμ(3ον ψάλλοντες• ήτοίμασαν δε
και τα κανόνια εις άντίστασιν εναντίον του μουτσελλήμ, ό όποιος
μετά των συν αύτω άκουσας τον ά/ατάπαυστον των τουφεκιών
5 κρότον εις τε τον Καλέν και τα τείχη της Ιερουσαλήμ και δια
του τηλεσκοπίου ίδών τάς σημαίας (σαντζάκια ή μπαϊράκια) έπΙ
των πύργων του Καλέ, ένόμισεν δτι οί Τουάμ, ήτοι οί "^Ελληνες,
έφθασαν καΐ ήλι)ον κυριεύσαι τήν Ιερουσαλήμ. "Οδεν λα^ών τα
τόπ^α ετρεχεν επιστρέφων δρομαίως με τους συν αύτω στρατιώτας
10 τε και τους Ίεροσολυμίτας* άλλα πλησιάσας τη Ιερουσαλήμ έμαθε
παρ' ελπίδα τό δράμα και με καρδίαν τρέμουσαν ώδευε κατ ευ-
θείαν προς τήν πόρταν του Δα[3ίδ, θέλων να είσέλθη εις τήν
Ιερουσαλήμ• άλλ' ήκουσε πικρώς αυτός και το στράτευμα του τον
πικρόν λόγον δνωθεν των τειχών μεθ' υ^3ρεων και βλασφημιών,
15 ήκουσεν (λέγω) το "Πίσω, αλάργα". Έξέστη ό ταλαίπωρος μουτ-
σελλήμ εις τα ανέλπιστα αύτω συμβάντα, και άπορων εις τό
πρακτέον παρεκάλει ταπεινώς να τόν άφήσωσι να εισέλθη καν να
λά|3η τήν έν τω Σαράι περίουσίαν του• άλλ' ουκ εισηκούσθη ούτε
αυτός, ούτε οί συν αύτω. "Όθεν, μή έχων που να καταφυγή, προ-
20 σέπεσε τοΐς Άπογόσιδες ^ και δεδώκασιν αύτω πίστιν και άφο-
βίαν, να κατέλθη είς Τέμπλην όπου έςουσίαζεν ό Άπδουλλα-
πασιας. ΆφεΙς ουν τα τόπια, ήτοι τα δύο κανόνια, εις τήν ^ου-
σίαν του Άπουγός κατέβή εις Τέμπλην με τους συν αύτω καΐ
ύπεδε'χθη παρά του έκεΙ μουτσελλήμ. Οί Ίεροσολυμΐται δε ού
25 μόνον τόν ρηΟέντα μουτσελλήμ ούκ έδέξαντο είς τήν πόλιν, αλλά
και τους ους δήσαντες έφυλάκωσαν έν τω Καλέ και τους εΙς τό
Σαράϊ φύλακας και πάντα Όσμανλή και Άλβανόν-Τουρκον έςέ-
^ Οί Ούλάτ-'Α ϊτουγός, ήτοι Γιοι του Άπογός (δπερ δη>ΛΪ μαχητής ή ταραχώδης)
• οπό του σοολτάν Σοϋλεϊμαν-ΚανονΙ μέχρι του ^αωλδ' (1834) είχον τό προνόμιον χαι
ήσαν τερβεντήδες, ή τερβέν-άγάδες, άτιό τα σύνορα της 'Ρέμλης εως Ιερουσαλήμ φυ-
λάττοντες τήν όδόν από τους 7ΐ>.έπτας• έλάμβανον δε ούτοι, εις τήν Εμμαούς χώμ-ην
χα&ήμενοι (ήτις άραβιστι Κάρλε λέγεται) ες ενός έχάστοο των έχεΐΙ^εν διαπερνώντων
ξένων έχ παντός γένους χαι έθνους χαφάρι παράδες έννενήκοντα• δπερ προσταγή του
Μεεμέτ-*Αλή-πασ^α τω ρηθέντι ετει χατηργήί)η.
— 479 —
βαλον της Ιερουσαλήμ, χαΐ αυτόν δέ τον έπΙ δώοεκα έτη έ/εΤ
έχοντα Χουσεήμ-πεην Καβάλαλην, λαβόντες ττρότερον εκ πάντων
τά σλάχια, ήτοι τά δττλα.
Ούτω λοιπόν κύριοι καΐ αυτεξούσιοι γενόμενοι οΐ Ίεροσολυ-
μΐται κατέστησαν πρώτον εαυτού; ανεξαρτήτους, και πάντες σχεδόν 5
έφαίνοντο αγάδες και έςουσιασταί* εΤτα δέ οί φρονιμώτεροι συσκε-
ψάμενοι κατέστησαν ώς επικρατέστερους αγάδες δύο μόνον, τον
Ίουσεφ-'Άραπ λεγόμενον τζεμπετζήπασιν, Σιωνίτην, και τον Άχ-
μέταγα Τζιζτάρ. Τοιουτοτρόπως ουν έλυτρώ&ησα^> οί Βη&λεεμΤται
και οί Έπετήδες και τά λοιπά της Ιερουσαλήμ χωρία έκ των 10
πολλών δοσιμάτων, και μάλιστα οί χριστιανοί. Και τό Κοινόν
δέ του ^Αγίου Τάφου άνέπνευσεν ολίγον, άπαιτούμενον μέν συνε-
χώς, ούχι δέ τοσούτον άδράς και υπέρογκους δόσεις* τάς δέ συ-
νήθεις 60000 γρόσια ουκ ην ήμΐν δυνατόν άποφυγεΐν διότι κρυ-
φίως του Σαμ-βαλεσΙ ταύτας ζητήσαντος άπεδώκαμεν αύτώ διά 15
πολίτζης προς τόν μακαριώτατον έν Κωνσταντινουπόλει [πατριάρ-
χην] Πολύκαρπον ος εξοικονομεί και τά του Κοινού και τά έν
ποσι βαρεί τόκω δανειζόμενος- ουδέ γάρ εΤχέ τι εισόδημα, ω;
τών χατά τόπους ταξειδιωτών μη περιερχομένων διά τά περιστα-
τικά του καιρού, και τών από της Βλαχομπογδανίας ετησίων έκ 20
τών έκεΓ μοναστηρίων έκκοπέντων σχεδαν διόλου κατά τους πα-
ρελθόντας της επαναστάσεως χρόνους. Οί ουν κάλοι ΊεροσολυμΤται
τήν άποστασίαν ώς έπεθύμουν κατορ&ώσαντες, έγνωσαν δπως σκε-
πάσαντες τό εαυτών σφάλμα άσφαλίσωσι τήν δοκουσαν αύτοΐς άνε-
ξαρτησίαν. "Ο&εν έγραψαν προς τόν έν Αιγύπτω Μουχαμέτ-Άλή- 25
παστ^αν και τόν Άπτουλλα-πασ^αν, προς τούτοις δέ καΐ τοις περί
τόν σουλτάνον, δικαιολογούμενοι διά τό κίνημα εαυτών άλλ' ουκ
έπΙ πολύ έχάρησαν τήν άναρχίαν, διότι μείναντες ελεύθεροι έξε-
τέλει δκαστος τό εύθές έν όφ&αλμοΤς αύτου, άδικουντες καΐ αρπά-
ζοντες, πορνεύοντες καΐ μοιχεύοντες, δέροντες και τραυματίζοντες 30
ου μόνον τους άλλοτρίους αύτοΓς, ήτοι τους ραγι^άδες, Τωμαίους,
Φράγκους, Αρμενίους και Εβραίους, άλλα και τους οικείους Τούρ-
κους, οί δυνατοί τους αδυνάτους καΐ λοιπά• πλεΤον δέ πάντων
— 480 —
πάντα σχεοον τα δεινά έδοκίμασαν οί Έ|3ραΤοι. "Ο&εν ό σουλτάν
Μαχμούτ μαθών ταΰτα έγραψε τοΧς 'Ιεροσολυμίταις, δπως παύ
σωνται του λοιμού καΐ υποτάσσω ντα ι, ώς χαΐ πρότερον, τω της
Δαματ/ου σατράττγ], ήτοι τω Σάμ-^αλεσ{• άλλ' αύτοΙ ουδέ άχοΰσαι
δ ηθέλησαν, εως ου όργισθείς μετεχεφίσθη την βίαν εναντίον αυ-
τών, καίτοι Κουτ-σερίφιδων δντων, ήτοι Άγιοπολιτών. Πριν δε
της Ιστορίας εκείνης άρςώμεθα, γραπτέον και το έςής ^
Τώ ^αωκς' (1826) ετει προς την τοσαύτην δια την στέρησιν
των προσκυνητών άναργυρίαν και άπορίαν καΐ εϋρεσιν δανείων
10 έλθόντων εις Ιερουσαλήμ τινών Αμερικανών, έκ της Άγγλικανής
Εταιρίας, της λεγομένης ^ΑτζοατοΚίΆτις^ και τόπον ζητούντων παρ'
ημών έπι ένοικίω, ήναγκάσθη ό τότε του Ιεροσολύμων επίτρο-
πος, όπως δώση αύτοΐς δύο κελλία εις τόν μονήν του Αρχαγ-
γέλου, λαβών ες αυτών χίλια τάλαρα λόγω ενοικίου. Ε?ς δε έξ
15 αυτών, τον φιλογενή προσποιούμενος και φιλόπτωχον, έζήτησεν
ινα εχη υπό την προστασίαν αύτου το εις την μονήν του αγίου
Νικολάου άραβικδν σχολεΤον, παρέχων έκ τών οικείων χρημάτων
τον μισθόν του διδασκάλου και τροφήν εις τα πτωχά εκεί σπου-
δάζοντα παιδία• δ και έγένετο, και τό έ'ργον καλόν και ώφέλιμον
20 υπό πάντων σχεδόν ένομίζετο. Άλλα του καιρού προϊόντος ούκ
έλαθεν, άλλ' άνεκαλύφθη ό έν αύτώ υποκρυπτόμενος ιός* διότι
απερχόμενος καθ' ήμέραν, είς έπίσκεψιν τάχα τών παιδίων, ήρ-
ξατο νά διδάσκη αυτά πλαγίω τρόπω τήν είκονομαχίαν, είδωλο-
λατρείαν λέγων τήν τιμητικήν προσκύνησιν τών αγίων εικόνων ό
25 μιαρός, και τήν σημείωσιν του τιμίου σταυρού κατηγορεί ώς
άχρηστον και ανωφελή ό ανόσιος* και αλλάς δε βλασφημίας
έτόλμα προφερειν φανερώς τε και άφανώς, 2ως ου ταύτα μα-
θόντες οί αρχιερείς, σύνοδον ποιησάμενοι, άπεδίωξαν αυτόν
έκεΐ&εν, ειπόντες το " "Ελαιον αμαρτωλού μή λιπανάτω τήν κε-
30 φαλήν ημών " '^. Μετά ταύτα δε και τους έν τη μονή τών Άρχαγ-
^ ΙΙεΓ/ι τά τέλη του έτους τούτου ά^εΙΙανεν ό τή; 'Ρωσαίας αυτοκράτωρ *Αλέςαν-
δοος* άνέ(3η οέ ει; τον Ορόνον ό τούτου αύτάοελφο; Νικόλαος, 6 της νίχης φερώνυαος»
τη κς' δε•Λευ.,ι!ρίου ά-ό λ'ριστοΰ γεννήσεως ^αωκς' άρςαίχένου. — * Ψαλα. ρα', 5.
— 481 —
■γέλων δντας, τοιαύτα πράσσοντας, έςέβαλον, έπιστρέψαντες τα
^περ παρ' αυτών έλαβον τάλαρα, βαρεΤ τόκω εζ τίνος Εβραίου
•δανεισ&έντες.
Μετά δέ τούτο ήλθε τις Φράγχος προσχυνητής, δυτιχός μεν
χαΐ χατόλικος, έχ του τάγματος των λεγομένων Κανονιχών, αλλά 5
φιλέλλην εις άχρον δς καθήμενος εΙς το μοναστήριον των Φράγ-
κων και συναναστρεφόμενος μεθ' ημετέρων έμαθε πληροφορηθείς
την πολλήν Ινδειαν και στενοχωρίαν ην εϊχομεν εις άπάντησιν
των άφεύχτων εξόδων. "Οδεν, πλούσιος ων, έδάνεισεν ήμΤν δέκα
χιλιάδας γρόσια• όπερ μεθ' ημέρας οι Φράτορες μαθόντες άφώ- 10
ρισΰίΊ αυτόν χαΐ του μοναστηρίου αυτών ήθελον έκβαλεΤν, λέγοντες
αύτώ• "Συ Κατόλικος ών πώς έδάνεισας χρήματα εις τους
Σχισματικούς (ούτως ήμας καλουσι), εχθρούς ημών δντας"; "Οιίεν
εκείνος προσελθών έζήτει, δπως έπιστρέψωμεν αύτώ τά άπερ
έδάνεισεν ήμΐν επειδή δέ ουκ εϊχομεν δούναι, εκείνος υπό τών 15
•Φράγκων άναγκαζόμενος έστενοχώρει ήμας. Είτα οδηγία τών Φρά-
ρων κατέβη εις τον Μεχχεμέν και ένΐ λόγω προφασιζόμενος ως
αναχωρεί προς την ιδίαν πατρίδα έβίασεν ήμας, και εύρόντες συν
βαρυτάτω τόκω εκ τίνος Τούρκου άπεπληρώσαμεν χαΐ έλυτρώ-
θημεν της ένοχλήσεως. Τοιαύτην άπόδοσιν άνιαπέδωκαν ήμΓν οι 20
χαλοι Φράτορες, βοηθήσασιν αύτοίς πολλάκις καΐ λόγω και έργω
εις ανάγκης καιρόν. Άλλ' έλθωμεν ήδη έπι τήν ίστορίαν τών
άνεζαρτησίαν καΐ άναρχίαν όνειροπολούντων Ίεροσολυμιτών.
Τω αωκς' (1826), περί τον όκτώβριόν, ό σουλτάν Μαχμούτ
ενασχολούμενος εις φροντίδας περί της καθαιρέσεως του τών 2δ
Γτ^αννιτζάρων τάγματος, μαθών άχρεΐά τίνα κινήματα τών αγυρ-
τών Ίεροσολυμιτών Τούρκων, έγραψεν εντόνως τω ρηθέντι Άπ-
τουλλα-πασσ^α, δπως λαβών στράτευμα και άπελθών εις Ιερου-
σαλήμ ταπείνωση και ύποτάξη τους άποστάτας. "Οθεν έκεΤνος
δισχιλίους μόνον έπιλεςάμενος απέστειλε μετά του κεχαγιά αύτου, 30
φέροντας μεθ' εαυτών έτυτά μόνον κανόνια καΐ εν χαβάνι κουμπα-
ράδων, ήτοι χωνείων, ή πόμπαν ό δέ κεχαγιάς καθίσας εις
Τέμπλην έ'λαβεν άλληλογραφίαν μετά τών Άπουγόσιδων [και]
III. 31
- 482 —
διδούς αύτοΐς έμπιστοσύνην και πασοτ; άφοβίαν, ετι δε καΐ τά
πάντα δυνάμενα [ποιησαι] δώρα, είλκοσεν αυτούς εις εαυτόν καΙ
άπεσπάσατο της συμμαχίας των τε Ίεροσολυμιτών και δλων των
Φελλάχιδων. "Ο&εν εκ της Τέμπλης άπάρας διέβη τους τόπους
5 καΐ [τά] δερβένια των Άπουγός, και έλθών έστρατοπέδευσε πλη-
σίον της Ιερουσαλήμ, αντικρύ της Ακροπόλεως, ήτοι του Καλέ,
προς το μέρος του Αγίου Γεωργίου. Πριν δέ φθάσει εκεί, οί
ΊεροσολυμΓται άγκαρεύσαντες χριστιανούς τε καΐ Εβραίους έκλει-
σαν τάς θύρας της πόλεως και έκτισαν [αύτάς] εσωθεν μετά
10 λίθων, και κατά τό φαινόμενον απεφάσισαν κοινώς τήν άν•
τίστασιν ό κεχαγιάς δέ τούτο ίδών, κατά πρώτον μεν ειρηνικώς
καΐ φιλικώς εγραψεν αύτοΓς δπως δεχθώσι μόνον ολίγους στρα-
τιώτας εις τον Καλέν, ως σημεΤον της υποταγής εις τόν σουλ-
τάνον, και τά περί τήν διοίκησιν τών πραγμάτων αυτών και υπο-
15 θέσεων καταλειφθήσεται υπό την έζουσίαν αυτών απέστειλε δέ
και τά του Άτυτουλλα-πασ^α προς αυτούς παραινετικά γράμματα,
τά αυτά και άλλα περιέχοντα. Άλλ' οί γενναίοι έκεΤνοι έκεΤνα
άναγνώσαντες ουδόλως έκλιναν, άλλ' άπεκρίθησαν, δτι, επειδή
άπαξ και δις ώρκίσθησαν μη δεχθήναι δλως εις τήν πόλιν άλ-
20 λότριον καΐ ξένον, Όσμανλή δηλαδή ή Άλβανόν και τά λοιπά,
διά τούτο εισίν έτοιμοι μάλλον ϊνα άποθάνωσιν ελεύθεροι, ή υπο-
τάσσεσθαι είς ξένους, καίτοι Μουσουλμάνους δντας• ό δέ κεχαγιάς
και πάλιν εγραψεν αυτοΐς, νουθετών και παριστών τά της παρα-
κοής έπίχειρα και τά του πολέμου αποτελέσματα πόσον ολέθρια
25 εΤναι* εκείνοι δέ ά^^τέγραψαν τά αυτά και άλλα. Προσμείνας ουν
δυο ημέρας και ίδών δτι ουδέν κατορθοΐ, ήρξατο τη τρίτη ήμερα
ϊνα δουλεύη τά κανόνια και τήν πόμπαν, ρίττυων πρώτον μέν
εκ διαλειμμάτων εις τόν αέρα, ε?τα δέ καΐ εις τόν Καλέν αυτόν,
δπως προξενήση φόβον άλλ' έκεϊνοι ουδόλως έπτοήθησαν, άλλ'
30. ά^^ταπεκρίνοντο διά τών έπΙ του Καλέ κανονίων, ρίπτοντες εις τό
στρατόπεδον (τό ορδί), δπερ, έχον θέσιν όπισθεν του λόφου,
ουδόλως έβλάπτετο. Επειδή δέ οί μέν τοίχοι του Καλέ στέρεοι
δντες ουκ έφοβουντο, άλλα κατεφρόνουν τάς σφαίρας τών του
— 483-
Άπτοϋλλδ-πασ^α κανονιών, μιχρών δντων, τα δε δώματα αύτοδ
ήσαν πρώτον μεν χαμάραι, ήτοι ^ΐαβγήρ, δεύτερον δε έσχεπασ-
μένα άνωθεν με ςύλα και ψάθας καΐ χώμα, καΐ ουκ έβλάπτοντο
έκ τών πιπτόντων κουμπαράδων επτά ημέρας κατά συνέχειαν,
διά τούτο έγραψε ταύτα ό κεχαγιάς τω Άπτουλλα-πασια- 8ς θο- 5
μωθείς παρευθύς απέστειλε μεγίστην χαβάνην, χωρούσαν καΐ
ρίπτοοσαν κουμπαραν τεσσαράκοντα οκάδων άνεβίβασαν δε και εις
το δρος τών Έλαιών εν κανόνι και έκτύπουν έκεΐθεν τον Καλέν
αλλά μακρού δντος του διαστήματος ουδέν κατωρθουτο' δθεν
αφέντες τον Καλέν εκρουον τους οϊκους τών προυχόντων της 10
Ιερουσαλήμ.
Τότε έγένετο σχίσμα μεταξύ τών Ίεροσολυμιτών Τούρκων και
δΐ7)ρέθησαν εις δύο φατρίας (ταράφ), διότι άσυνείθιστοι δντες τής
πολιορκίας, αίφνης ταύτης σύμβασης, έστενοχωρήθησαν οι αυτών
τΓτωχοι και άποροι, μη εύρίσκοντες τά άείποτε έξωθεν είσερχό- 15
μένα έϊδη τής τροφής* έτρόμαζον δε και τάς αυτών γυναίκας και
παιδία οι κουμπαράδες, και αϊ τών κανονίων σφαΤραι (κουλλέδες).
Διά τούτο ήρξαντο γογγυσμοι και κατάραι άπό τών περισσοτέρων
σχεδόν εναντίον τών έν τω Καλέ και δλων τών προυχόντων
είτα δε και στάσις [έγένετο] και λόγος εις [ελέχθη υπό] τών πε- 20
ρισσοτερων, δτι προσκυνήσαντες νά ύποταχθώσι και τά λοιπά.
Ηυξησε δέ τόν φόβον πάντων και τήν διά τούτον όρμήν τών πολ-
λών 6 ρηθεις μέγιστος κουμπάρας, έπαπειλών αφευκτον πτώσιν
τών οίκων τής Ιερουσαλήμ καΐ δλεθρον μέγαν. Όθεν συνεβου-
λεύσαντο και απεφάσισαν τήν ύποταγήν, προβαλόντες τούτο καΐ 25
τοις έν τω Καλέ* μή θελόντων δέ εκείνων κατά πρώτον, ως πρω-
τίστων δντων τής αποστασίας και διά τούτο κίνδυνον θανάτου
φοβούμενων, έγένετο συμβουλή κοινώς υπό πάντων, δπως δοκι-
μάσωσι τά κινήματα του κεχαγτ,α- καΐ δή άνοίξαντες τήν πύλην
τής πόλεως, τήν λεγομένην του Δαβίδ, έξήλθον τινές τών γε- 30
ρόντων αυτών και απελθόντες εις τό στρατόπεδον ύπεδέχθησαν
υπό τε του κεχαγιά προσηνώς και περιχαρώς. Ένι λόγω εκείνος
ύπέσχετο αύτοΓς μεθ' όρκου άμνηστίαν και πασαν άφοβίαν, καΐ
— 484 —
προς το6τοίς υπόσχεσεν, δτι του λοιπού αυτοί και οί Φελλάχιδες
νά πληρώνωσι τα συνήθτ] άρχαΤα δοσίματα χαΐ ουδέν πλέον, και
το εις τον Καλέν στράτευμα να μή άναμιγνύηται όλως εις τα πολι-
τικά, και άλλα πολλά, καΐ τέλος έγένετο δρκος δνεκεν ασφαλείας,
5 ψαλθείσης της φάτχας, ως εθος [τοις] ^Αραψι Τουρκοις ^• και κα-
ταπεισθέντες υπέστρεψαν διηγουμενοι τοΤς λοιποϊς τά συμφωνη-
θέντα, καΐ πάντες έδέχθησαν την ύποταγήν. Οί δε έν τω Καλέ
δντες ουκ ηθελον έξελθεΤν υποπτευομενοι* άλλ' έπειτα άναγκα-
σθέντες υπό των λοιπών Ίεροσολυμιτών απεφάσισαν δπως έξέλ-
10 θωσιν, έπι συμφωνία μετακομίσαι εις τους οίκους αυτών την έν
τω Καλέ πε]>ιουσίαν αυτών έφ' ω και διορίαν έζήτησαν τριών
ήμερων δ και έγένετο. Έκ^άλοντες δέ έκ του φρουρίου τά εαυτών
πράγματα μετεκόμισαν λαβόντες καΐ την έν αύτώ ζωοτροφίαν, σϊτον
καΐ λοιπά, και ου μόνον [ταΰτα], άλλα καί τίνα άπό των πολε-
15 μικών ειδών, ήτοι πυρίτιδα κόνιν (μπαρούτιν) καί μόλυβδον, και
κατέκρυψαν εις υπόγαια δλλων οϊκων οί δέ πρώτιστοι αυτών τα
πολυτιμότερα τών πραγμάτων φέροντες κατέκρυψαν εις τα μονα-
στήρια, ως δσυλα.
Μετά δέ τάς τρεις ημέρας άπηλθον οί ρηδέντες αγάδες,
20 Ίσούφ τζεπεκτζήπασες και Μουχαμμέτ Τζιζτάρ, καί προσκυνή-
σαντες τον κεχαγ^άν ένεχείρισαν αύτώ τάς κλεΐς της Ακροπόλεως,
ήτοι του Καλέ. "Ο&εν τη αύτη ώρα άπέστειλεν αυτός διακοσίους
στρατιώτας και έκάθισαν έν αύτη διά φύλαξιν, καί τούτου γενο-
μένου απέστειλε τους ρηθέντας δύο, Ίσούφ καί Μουχαμμέτ, προς
25 τόν Άπτουλλα-πασ^αν είς ΠτολεμαΓδα, ως είχε προσταγήν ων
απελθόντων ουδέν μεν κακόν αύτοΐς έποίησε, προσέταζε δέ δπως
έφ' δρου ζωής αυτών μη είσέλθωσιν εις Ιερουσαλήμ, άλλα κα-
τοικήσωσιν 8 μέν είς Τέμπλην, ο δέ εις Νεάπολιν τη; Σαμά-
ρειας- δ καί έγένετο. Τοιουτοτρόπως ουν 6 Άπτουλλα-πασ^ας βαλών
30 .εις χείρα την Ιερουσαλήμ, καί καταστήσας προς ώραν μουτσελ-
λήμην έν αυτή, έγραψε τω ήγεμόνι της Δαμασκού (Σαμ-βαλεσί),
^ Ή φάτ/α εστίν είδος όιχολογίας πίστεως κιΐ προσευχής συντόιχου, ψ άναγίνώ-
σχοοσιν εις μεγάλας ύπο&έσεις, ετι δέ %α\ έπι διαμαχοΐΑενων, διά ενωσιν χαι ειρήντην.
. — 485 —
δπως άποστείλη μουτσελλήμ χαΐ στρατιώτας καΐ χοριεύστ) την
Ιερουσαλήμ, ως χαΐ πρότερον τοιαύτη γαρ ήν ή το5 σοολτάνοι>
προσταγή προς τόν Άπτοϋλλα-πασ|αν, δτι χυριεύσας την Ιερου-
σαλήμ, οΓς οΤδε τρόποίς, παραδώση αυτήν τω Σαμ-βαλεσί, έχείνου
[= του ήγεμόνος της Δαμασχου] μή δυναμένου δεά το βάρος της 5
έμηραλχατζίας του Κτ^απέ. Ούτως ουν έγένετο, χαΐ τω αύτω ετει,
δεχεμβρίου χ', ήλθεν έχ Δαμασχου στράτευμα χαΐ μουτσελλήμ έχ
του νέου έχει ήγεμόνος (ό γαρ δυσώνυμος Μουσταφά -πάστας χα-
θηρέθη προλαβόντως της αρχής), χαΐ χαθισάντων έχείνων άνε-
χώρησαν τα του Άπτουλλά-πασχα στρατεύματα. 10
'^Ηρζατο ουν πάλιν ή αφευχτος άπαίτησις των δοσιμάτων των
δύο χρόνων, του παρελθόντος χαΐ ένεστώτος, συμποσούμενων
πάντων εις έχατονπεντήχοντα χιλιάδας γρόσια• δπερ μή έχον το
Ιερόν Κοινόν άποδουναι, δια πολλών παραχλήσεων χαί δώρων
επέτυχε χαταπεΐσαι τόν πασιαν, δπως δεχθη τήν τούτων άποπλή- 15
ρωσιν έν Κωνσταντινουπόλει δια πολίτζης προς τον τότε Ιεροσο-
λύμων Πολυκαρπον 8ς μή έχων άλλ' ουδέ εύρίσχων λόγω δάνειου,
έ'τι δε χαΐ τά τρέξαντα δεινά έν Ιερουσαλήμ χαΊ τα τρέχοντα μα-
θών χαΐ αναλογιζόμενος, άκρα λύπη και αμηχανία κατασχεθείς,
περιέπεσεν είς βαρεΐαν νόσον τη λα' δεκεμβρίου• ύφ' ης όδυνηρώς 20
κατατρυχόμενος, και υπό ιατρών μή ωφεληθείς, παρέδωκε τό
τυνευμα, τών τηδε απαλλαγείς τη γ' Ιανουαρίου (1827), περί τό
μεσονύκτιον ην δε έβδομήκοντα πέντε ετών τήν ήλικίαν, και έπα-
τριάρχευσε χρόνους δεκαοκτώ και μήνας τρεις, ιεροπρεπής άνήρ
καΐ σεβάσμιος, τοΐς πασι σχεδόν αγαπητός, τοις κρατουσιν αίδέ- 25
σιμός, τοΐς αρχουσι σεβαστός καΐ τοΧς του ίερου κλήρου περιπό-
θητος. Επειδή δε τό αίφνίδιον της κυριευσάσης αυτόν ασθενείας
ου συνεχώρησεν αύτω σκέψασθαι και διορίσαι του θρόνου διάδο-
χον, εκείνη μεν τη ήμερα ετάφη διά της ανηκούσης τιμής και
λαμπρότητος, παρουσιαζόντων δλων τών τότε έν τη Κωνσταντίνου '^ο
παροικούντων αρχιερέων και αυτού του οίκουμενιχοΰ [πατριάρχου],
έν τω μνήματι του προκατόχου αύτου άοιδίμου Ανθίμου (ου τά
όστα εστάλησαν, ως έθος, εις Ιερουσαλήμ και κατετέθησαν έν τω
-486 -
υπό τω Καμπαναρείω Πατριαρχικω Κοεμητηρίφ)• τη δέ έπιούστ;
οι εν τω Μβτοχίω ΆγίοταφΓται συναχθέντες έσκέφθησαν περί άςίθ!>
διαδόχου του άοιδίμου εκείνου• κοινή δέ γνώμη έξελέςαντο δύο,
Άθανάσιον τόν έκ Ταιδεστου άρχιμανδρίτην, χρηματισαντα εν τη
5 Ί|3γ]ρία, ήτοι Γεωργία, χρόνους πολλούς και και)ηγούμενον του εν
Νεοχωρίω μετοχίου, και Καισάρειον, άρχιμανδρίτην και αυτόν και
του εν Κωνσταντινουπόλει Μετοχίου κα&ηγούμενον. Τέλος δέ απε-
φασίσθη, δτι ό μεν Αθανάσιος χειροτονηθείς πατριαρχεύση, ό δέ
Καισάρειος γένηται αύτου διάδοχος. Άνέφερον ουν τούτο τη Με-
10 γάλη Εκκλησία* ή δέ προέβαλε τόν Σιναίου [άρχιεπίσκοπον] Κων-
στάντιον, τόν μετά ταύτα Κωνσταντινουπόλεως χρηματίσαντα ^'
άλλ' έκεΤνος γινώσκων τό μέγα και ύπέρογκον χρέος του θρόνου
άπεποιεΤτο. Τέλος δέ, δλλων άλλον προβαλόντων, υπερίσχυσαν οι
Άγιοταφΐται καΐ έχειροτονήθη ό Αθανάσιος τη ιε' Ιανουαρίου
1δ (1827) και τη ιη' του αύτου [μηνός] έχειροτόνησεν ό ϊδιος τόν
Καισάρειον [μητροπολίτην] Καισαρείας της Παλαιστίνης, ψηφίσας
αυτόν και έαυτοΰ διάδοχον.
Άνα|3άς ούν εις τόν θρόνον ό Αθανάσιος ευρεν εαυτόν και
δλον τό ιερόν Κοινόν του Παναγίου Τάφου εις βάθος απείρων
20 δεινών, αιτία της άναργυρίας και του υπέρογκου χρέους εις ο ύπέ-
πεσεν, ως ειρηται προλαβόντίος* διότι ύποπεσόντος του γένους
ημών εις πτωχείαν και ενδειαν έκ τών προλαβουσών περιστάσεων
έκόπη από κάθε μέρος ή προς τόν Πανάγιον Τάφον ελεημοσύνη
καΐ βοήθεια• οι γαρ όρθόδοςοι ουκ ήδύνατο ερχεσθαι εις προσκύ-
25 νησιν του Αγίου Τάφου κατ' εκείνους τους χρόνους, οδτε οί Άγιο-
ταφΓται Ύΐ^6^)θτηο περιέρχεσθαι και ζητεΐν [= ελέη]. Οί δανεισταί,
άνδρες τε καΐ γυναίκες διαφόρου θρησκείας και φυλής, εις τε Ιε-
ρουσαλήμ και Κωνσταντινούπολιν συνήγοντο καθ' έκάστην ζητουντες
^ Έ'/εφοτονήΟη ό Κωνστάντιος άρχιερευς εν τω ναω του Παναγίου Τάφου, εν τω
ίερω Κα&ολιχω, τω αωε' (1805), %ατά τήν ιγ' νοεμβρίου, σταλείς υπό τών Σιναϊτών
ίνα εν ττ| Ιερουσαλήμ χειροτονηί^η, κατά τό άρχαΐον εθος, μέρους δντος του δρους
Σινά του Ιερου θρόνου τών Ίεροσολύ|Αων• τήν δέ άρετήν του περί ου ό λόγος άνορός,
του Κωνσταντίου λέγω, καΙ τα προτερήματα αύτου πάντες οΐοασιν, ως διαβεβοημένου
έπ' άρετ•^ 7.αΙ σοφία.
— 487 —
ολίγα καί όλιγώτατα, έζ ων εΤχον λαμβάνειν άλλα που χρήματα;
χαΐ πόθεν; Ή αύτου μαχαριότης [ό πατριάρχης Αθανάσιος] έν
Κωνστα^^τινουπόλει και οί αύτοΰ επίτροποι έν Ιερουσαλήμ πάντο-
θεν έζήτουν δάνεια, άλλ' οόδεις ην ό δανείζων ο», δε έν Ιερου-
σαλήμ κρατούντες, και μάλιστα οί πασ^άδες, ήθελον άφεύκτως το 5
έτήσιον ομοίως και ό μουλλας ^• άλλ' ην απορία και αμηχανία
πάντοθεν, καΐ αϊ άπό Ιεροσολύμων προς τον μακαριώτατον στελ-
λόμεναι πόλιτζαι έπέστρεφον απλήρωτοι, και οι επίτροποι υπό
των κρατούντων βιαζόμενοι ήναγκάζοντο νά προσέρχωνται παντί
εθνει και πάση φυλή ίκετικώς ζητουντες δάνεια, υποσχόμενοι και 10
γράφοντες ομολογίας δια βαρύτατων τόκων 2. Προσηλθον δε και
^ Ό %ατ' έτος εν Ίερουσαλή}* έρχόμ.ενο; μ.θϋ>λας, έζερχόμ-ενο; του τζλοΐο'ΰ, ύπε-
δέχετο εις το έν *ί07Γπτ^ μ,ετόχιον υπό του ήμ.ετέρου ηγουμένου• έν ω χατέλυε διατριβών,
δσας ημέρας ήί^ελεν είτα εις 'Ιερουσαλήμι. ανερχόμενος ελάμβανε λόγω βοηθείας παρά
μεν των ημετέρων, ήτοι του Κοινού, γρόσια δεχαπέντε χιλιάδας, παρά δέ των *Αρμε-
νίων επτά χαΐ άπό των Φράρων τρεις χιλιάδας.
■ [Τά ώδε χαι χατόπι παρά του μαχαρίτου Νεοφύτου διηγουμενα συμφωνοΰσι τη
περί των χρεών τούτων έπισήμω πάλαια του Πατριαρχείου των Ιεροσολύμων έχθέσει,
ην ετει 1837-ω συνέταξε Γεώργιος ό Κωνσταντινίδης χαι τύποις έζέδωχεν αυτό το Πατρ•.-
αρχεΐον έν τη πόλει Μόσχα• έπιγέγραπται δέ ή εχθεσις αΰτη ούτω• «Διατριβή περί τών
αληθών αιτιών της χορυφώσεως τών χρεών του Κοινού του Παναγίου Τάφου χαι περ»
τών τρόπων της γενομένης άναμορφώσεως υπό του Μαχαριωτάτου Πατριάρχου τών
Ιεροσολύμων Κυρίου Κυρίου * Αθανασίου γ'. Σχεδιασθείσα υπό του λογιωτάτου Κυρίου
Γ. Κ. έν ετει ^αωλζ', χατά μήνα ιούνιον. Δαπάνη δέ του Παναγίου Τάφου έχδίδεται
ήδη πρώτον εις φώς, έπΙ τό [=χώ] διανεμηθήναι δωρεάν εις τους ευλαβέστατους ομο-
γενείς. Έν τη του Βασιλιχοΰ Πανεπιστημίου Τυπογραφία. Έν Μόσχα. 1834». Έν
ταύτη ουν τη έχθέσει τό Κοινόν του Παναγίου Τάφου διηγείται ταί3τα• «Ή έν Ίερου-
σα>νήμ ^Αδελφότης τών Άγιοταφιτών πατέρων έξ αρχής δεν είχε πόρον χυβερνήσεως
α>Λον, παρά τά ελέη τών ευσεβών. Μετά πόσης άθλιότητος εζων οί πα>ναίθΐ πατριάρ-
χαι τών Ιεροσολύμων χαΐ οί περί αυτούς μαρτυρεΤται άπό τάς Ιστορίας, χαι συμπε-
ραίνεται έξ αυτών τών πραγμάτων. *Αφ* ου δέ μετά τήν υπό Σελίμη του α' ά>.ωσιν
της Ιερουσαλήμ ήρξατο νά διαμερίζηται ό ναός του Παναγίου Τάφου χαι τά ά>λα
πανσέβαστα προσκυνήματα, χαι τό γένος τών ορθοδόξων νά λαμβάΝ' υνεχεΤς επήρειας
άπό τους Δυτιχούς χαι *Αρμενίους, αί άνάγχαι τής *Αδελφότητος των Άγιοταφιτών
έπερίσσευσαν χαι άπό χαιροΰ εις χαφόν έπεφορτίζοντο χρέη. *Η αντιζηλία τών έτερο-
δόςων περί τήν χυριαρχίαν τών προσκυνημάτων ύπέτρεφε χατά μιχρόν τήν άπληστίαν
τών χρατούντων, εως ου έφθασαν εις τόν φριχώδη έχεΐνον βαθμόν του νά άπαιτώσι
χιλιάδας φλωρίων άπό τους ορθοδόξους έν πάση περιστάσει, φιλονειχίας τινός χαι Ιρι-
δος περί τών προσκυνημάτων διεγειρομένης άπό μέρους τών ά>.λων φυλών. Τότε παρα-
ΧΓνηθέντες άπό ζήλον ευσεβή υπέρ τής συντηρήσεως τών αγίων τούτων τόποιν οί άεί-
— 488 —
τοΓς Φράτορσι Αατίνοίς• άλλ' έχεΤ^^Ο'. άλλα σχο^τουντες, ττρώτον
μέν εΤττον δτι χάκεΤ'/οι εχουσιν ε^/δεί(Γ>, εΓτα δε ίχετιχως τταρα-
κίχλούμενοι ύπέσχοντο, άλλ' έττΐ τοιαύτΎ) συμφωνία, οτι νά δώ-
σωμεν αύτοΤς ένέχυρον τον μέγαν χρυσολιθοκόλλτ5Τον σταυρόν συν
δ τω εν αύτω Τιμίω Ξύλω^ η εν των δύο μοναστηριών, απερ είσΐ
ττλησίον του μοναστηρίου αυτών, ήτοι το του Νοσοκομείου ή του
αντ,τΓΟί ηγεμόνες της Βλιχίας χαι Ηολοαβίϋς ήρςτ^το νά οιχοοοαώβι «ΑονιτΓήρίΐ εις τϊ
τ:&:γχΐ7:άτίχ έχεϊνα, νά τά προιχίζαΐ9! μέ ύποτυτηχά -χντοίοο εΐοα»ς, χι•, νά τά ά^.ε-
ρώαΛ εΙς τήν δε^Γοτείΐν του Παναγίου Τάφου, διά νά εχτ; εξ αυτών τόρον αιώνιον ττ,ς
απαντήσεως των ύ-ε{>όγχων ετησίων έςόοων του. 'Οσάχις δε τό Κοίνόν του Παναγίου
Τάφου ίιά περιστάσεις επιθέσεων των έτεροδόςων ύπέπιπτεν εις χοέη άνΟΣΧονόαητα*
αί σύνδρομα•, των ηγεμόνων της Β)Λ)Γθπογδανίας χαΐ α/^.ων τοπ αρχών όρ^οδόςων χαΐ
πλουσίων αρχόντων άπέσειον του χρέους τό βάρος, χα^ώς διασώζει ή ιστορία ίχανά
υπομνήματα. Τοιουτοτρόπως ζΖοαί€Νθ[ΐεΙτο τό Κοινόν τοΟ Παναγίου Τάφου μέχρι της
παρε).Ηο6σης έτιατονταετηρίδος, προσπαλαΐον μεν πάντοτε μέ περιστάσεις δεινάς, άνα-
χουφιζόμενον όμως από τάς συνδρομάς των δυναμένων χαι τάς πολυπόνους των πατρι-
αρχών περιηγ/|σεις έπΙ συνάξει έ/.έους, χαι μόλις εν χαίρω ησυχίας άντεσταθμουντο αί
πρόσοδοι μέ τάς δαπανάς του. Ό πατριάρχης * Ανθιμος έξαχολου^,σας από τοΟ 1791.
οτε άνέβη εις τόν Ορόνον, μέχρι της άποβιώσεώς του νά διατρί37| εις Κωνσταντινού-
πο/^ν, χωρίς νά μιμη•}-^ τό εργώδες χαι τζοΧίίτ.ΟΊΟ'* τών προχατόχων του παράδε€γμα,
άπαντήσας έπι τών ημερών του νΛαΊΟΏς διωγμούς χαΐ ζημίας των εν Ίερουσα}.ήμ διά
τ/;ν ά/.ωσιν της Αιγύπτου υπό τών Γά>Λων, ήτις έξηγρίωσε τους 'ΟΟωμανούς, επέφερε
λεη)»ασίας, αιχμα).ωσίας, διαρπαγάς, χαι φυλαχισμούς τών πατέρων Άγιοταφιτών, χαι
ήνάγχασε τό μοναστήριον νά πληρώστβ ύπερόγχους ζημίας, εις άπολύτρωσιν τών αίχμα-
λωτισθέντων ορθοδόξων, χατέλιπε τό ζην τω 1808, χατα)απών χαΐ τό χρέος τοί) Κοι-
νού εν μέν Κ/πόλει περίπου πενταχοσίας χιλιάδας γροσίων, εν δε τη Ιερουσαλήμ πε-
ρίπου έξαχοσίας χλιάδας. '*Αμα ά»^έβη εις τόν θρόνον ό πατριάρχης Ηολυχαρπος, έπαρ-
ρησιάσθη ή τραγιχωτάτη σχηνή τής υπό τών Αρμενίων τολμηθείσης πυρπολήσζως
τοΟ πανσέπτου ναοΟ της Αναστάσεως. Ή ά'/αχαίνισις τοΟ ίερου ναοί> τούτου, ή έπι-
σχευή της αγίας Βηθλεέμ χαΐ ά)Αων προσχυνημάτων χαι πολ).ών μοναστηρίων της Ιε-
ρουσαλήμ έχρειάσθησαν ποσότητα χρημάτων ύπέρογχον, τόσον διά τό μεγαλεΤον του
έργου, δσον χαι διά τήν απληστον γνώμην τών χρατούντων, χαθώς χαι διά τάς σύμ-
πασας διενέξεις χαι διαφοράς μετά τών Αρμενίων, εις τάς οποίας μόνας εδέησε νά
δαπανήση τό Κοινόν του Παναγίου Τάφου εν Κ/πόλει χαι Ίερουσα)^ήμ έπέχεινα τών
2 μι/Λιονίων γροσίων. Αληθώς συνεχροτήθησαν βοήθειαι μεγά).αι παρά τών άπαντχ^οΰ
ορθοδόξων έπΙ τώ άναχαινισμώ του Παναγίου Τάφου• πλην έξ ενός μέρους τά μέγα-
λήτερα εςοδα, χαι έχ του ά>^>ου ή άταχτος οιχονομία τών βοηθειών, ού μόνον δεν συ-
νεχώρησαν νά έξοφληθή τό προγενέστερον χρέος του Παναγίου Τάφου, ά)λά χαι τό
ηυςησαν εις τρόπον, ώστε χατήντησε νά χρεώστη τό Κοινόν μέχρι του 1821 εν μέν
Βασίλευούση περίπου 4 μιλλίόνια γρόσια, εν δέ Ιερουσαλήμ έπέχεινα τών 3 μ!)λιονίων,
Ή ποσότης αύτη δεν ελήφθη τώ όντι ολη εις δάνεια, αλλά άπό τοίϊ 1608 εύρεθέν τό
-489 —
άγίοο Βασιλείου• ώστε, έάν εις τήν διορίαν δεν πληρωθώσι τοτ
άσπρα, ^/α ύποπέση είς την έξουσίαν αυτών. Νοήσαντες οδν τους
αυτών σκοπούς παρητήθημεν, θαυμάσαντες την κατ' άντίφρασιν
καλοκάγα&ίαν αυτών ημείς γάρ ποτέ δΙς καΐ τρις εις τήν ανάγ-
κην αύτοΐς δανείσαντες ουδέν ένέχυρον έζητησαμεν.
Άλλ' 6 έν άπόροις πορίζων Χριστός ηύδόκησεν άλλοθεν βοή-
ι>ειαν οϋτω πως. Οι Αρμένιοι κατά τους χρόνους της τοιαύτης
Κοινόν του Παναγίοο Τάφου εις ά'^άγΑψ του νά λαμβάντ] δάνεια προς 40 άίΊ 50 το
πουγγεΐον, χα\ μή δονάμενον έχ των προσόδων του να άπαντα χοντά εις τα εξοδά του.
ταχτιχά τε χαι εχτατα, χαι τους ετησίους τόχους του χρέους, άνεχεφαλαίωνε χατ* ετο;
τους τόχους, με εύχαρίστησιν χαι των δανειστών, οΐτινες έθεώρουν το Κοινόν τούτο
ώς το μόνον ασυλον της περιουσίας των. *Αλλ* αφ* ου 'το χρέος ηύςησβ χαι έδυσχο-
λεύετο ή Κάσσα να εύρίσχη δάνεια με τόχον συγχαταβατιχόν, ηύςησε τους τόχους εις
7δ χαι 90 το πουγγεΐον. Έν τοοο()τω συνέβη ή ανωμαλία του 1821. Τότε το Κοινόν
τορ Παναγίου Τάφου έστερήθη ολας του τάς προσόδους• ούτε οί προσχυνηται έτόλμων
να ύπάγωσιν εις Ιερουσαλήμ, ούτε άπό τα εις Βλαχοπογδα^ήαν μοναστττιριά του ήδύνατο
να λαμβάνη τάς προσόδους, έχτός των δσα συγχατένευον να στέ>Λωσιν οί βογι^άροι, μι-
χρά χαι ευτελή πράγματα, ούτε δάνεια εύ'ρισχε νέα, χαι έξοδα εΐχεν ύπέρογχα, τόσον
έν Βασιλευούση όσον χαι έν Ιερουσαλήμ, χαι θυσίας χαθημερινάς προς έξαγόρασιν της
ζωής των πατέρων, οΤτινες χαι διεφυλάχθησαν χάριτι θεία άπαντες αβλαβείς μεταξύ.
έχείνου του βρασμού τής αιματοχυσίας. Τότε το Κοινόν ήρξατο να χυμαίνηται σφοδρώς.
οί δανεισται αδυσώπητοι χατεχραύγαζον, χαι μόλις με τάς χατ* εύχαρίστησιν αυτών
άναχεφαλα ιώσεις τών τόχων εμαλάσσοΊτο οί πλουσιώτεροι• οί δέ πτωχοί, οϊτινες έσά-
λευον τ/]ν ελπίδα των εις αυτά μόνα τα δχ^ειά των, χατεβόων χαι έπέφερον βίας χαι
ενοχλήσεις αφόρητους. Οί δέ έν 'Ιερουσα/^ήμ πατέρες εΐχον ετι ύπόληψιν διά να λαμ-
βάνωσι δάνεια παρά τών εντοπίων Αράβων, πλην έπι τόχω 20 τοις 100 χαι εις νο-
μίσματα αμετάβλητα, χαι λαμβάνοντες άντι χρημάτων πράγματα διάφορα, χαι αυτά έτι
τα προς τροφήν, εις τιμήν διπλασίαν, μη δυνάμενοι άλλως νά άπαντήσωσι τάς άπειλάς
χαι απαιτήσεις τών τυράννων, χαι νά συντηρήσωσι τά πανάγια προσχυνήματα, τα όποια
ήπείλουν εις πάσαν ώραν νά χατασχάψωσιν οί σχ)νηροτράχηλοι ασεβείς. Αύται αί άπα-
ραμυθητοι θλίψεις άπεθέρισαν τήν ζωήν του πατριάρχου Πολυχάρπου τή 5 Ιανουαρίου
τού 1827, χωρίς νά προφθάσΐβ νά άφήση ^ά'^ογο'^ τοΰ θρόνου του, χατά τήν έπιχρα-
τήσασαν άρχαιόθεν χανονιχήν συνήθειαν. Έν τοιαύτη φορά τών πραγμάτων οί Άγιο-
ταφΐται πατέρες επεσον εις άμη*/ανίαν ποιον νά έχλέξωσι πατριάρχην. Αί γνώμαι δλων
συνήλθον εις τόν άρχιμανδρίτην *Αθανάσιον, ήγούμενον της έχχληοίας τοΰ Νεοχωρίου,
παλαιόν Άγιοταφίτην, έχοντα τότε ήλιχίαν 65 ετών χαι συγχεχροτημένον με προτε-
ρήματα άξια λόγου. Ό άνήρ ούτος γεννηθείς έν 'Ραιδεστώ άπό γονείς διάσημους, παι-
διόθεν άπήλθεν εις Ιερουσαλήμ• διέζησε χοσμίως χαι σωφρόνως• προήχθη εις τόν χ>.ή-
ρον, εστάλη εις ταξείδια, προετιμήθη έπειτα εις ττ^ν αι^^οοία^ τοΰ πατριάρχου Άβρα-
μίου, εξελέγη ύστερον ύπό τοΰ πατριάρχου Ανθίμου βις τό τάξε ίδιον της άνω χαι
χάτω Ιβηρίας»] χτλ.
— 490 —
-δυστυχίας ημών ηρξαντο εύτυχεϊν και εύδαιμονεΐν, ώς ουκ άλλοτε•
δ'.ότι καΐ οί ταξεεδιώται αυτών περιήρχοντο την Άνατολήν ζη-
τοΰντες και συνάγοντες και τους Αρμενίους παρακινουντες ερχε-
σ&αι εις προσκυνησιν τών Άγιων Τόπων, και αύτοι οί προσκυ-
5 νηται αυτών συνέρρεον πανταχόθεν, εις χιλιάδας κατ' έτος το
όλιγώτερον τρεις. Έπλούτισαν ουν άκρως, και τό Κοινόν αυτών
και οι μονάχοι αυτών, μεγάλοι τε και μικροί• πλουτήσαντες δε
περιέπεσον εις φιλονεικίας εις τό μεταζύ των περί πρωτείων,
είτα και εις μάχας άδιαλλάκτως, και τέλος διηρέθησαν εις δύο
10 φατρίας. Τινές δε αυτών θέλοντες φυγεΓν και φιλίαν μεθ' ημών
έχοντες έδάνεισαν ήμίν εκ τών πολλών ων εΤχον, λαβόντες ομο-
λογίας συν τόκω δέκα έως δώδεκα τα εκατόν. Διά τών Άρμε-
νιακών λοιπών ων έδανείσθημεν χρημάτων, διακοσίων δντων σχε-
δόν χιλιάδων, ωκονομή&η τό ^αωκζ' έτος• άλλα του ^αωκη' (1828)
15 έπιστάντος συνέρρευσαν έπαυξηθέντά τά δεινά, διότι άρζαμένων
κατά τοΰτο τό έτος έρχεσθαι ολίγων προσκυνητών, οί άπό τό
χωρίον Πεττουνε καμηλάριοι έχοντες λαβείν παρά του ίερου ημών
Κοινού και μη λαμβάνοντες, ώς μη έχοντος, διαπερώντων εκεί-
θεν τών προσκυνητών, έκ της Λαζίας δντων, έκράτησαν αοτοος
20 φυλακώσαντες εΙς τό εαυτών χωρίον, και εΤχον αυτούς έκεΐ, έως
ου διά παρακλήσεων προς τους εν Ιερουσαλήμ κρατοΰντας δόντες
ολίγα, έζ ων εΤχον νά λάβωσι παρ' ημών, ήλευθερώσαμεν παρ'
αυτών τους προσκυνητάς. Το αυτό εποίησαν και οί Άπουγόσι-
δες, έχοντες λαβείν παρ' ημών άδικα τίνα δίκαια* και οί Έπε-
25 τήδες πάλιν, ήτοι οί ποτέ σκλάβοι της λαύρας του αγίου Σάββα,
απαιτούμενοι και πάλιν υπό του πασ^^α υπέρογκα και φυλακωθέντες
έτρύπησαν τόν τοΐχον της λαύρας και εποίησαν χείρονα τών πρώ-
των» "Ωστε απεφασίσθη παρά πάντων τών ημετέρων ή άναχώ-
ρησις τών της λαύρας εκείνης πατέρων και μετακομιδή τών έν
30 αύτη πραγμάτων έν Ιερουσαλήμ* άλλ' ό ταύτης προστάτης άγιος
Σάββας ωκονόμησε και ευρέθη πάλιν εις βαρταπέτης Άρμένης,
και έδωκε δανειακώς είκοσι χιλιάδας γρόσια, και οι' αυτών διωρ-
θώθη ή ύπόθεσις.
— 491 —
Μετ' ολίγας δε ημέρας συνέ|3γ] τό έςης. Τπό την διοίχησιν
του Άπτοϋλλδ-πασ^δ ήν τες σ^έχ, ήτοι δρχων Τούρκος, πλου-
σιώτατος μεν, δτεχνος δέ• έχρεώστει δε αύτω τό Ιερόν ημών Κο:-
νόν γρόσια είχοσιπέντε χιλεάδας, απερ πρό τριών χρόνων έδα-
νείσθη παρ' αύτω σόν τόχω. Αποθανόντος δε τάς ημέρας ταύτας 5
και κληρονόμου μη καταλιπόντος έκ των πλησιέστερων συγγενών.
6 Άπτουλλα-πασ^δς ευρών αίτίαν έγένετο κληρονόμος, και κυ-
ριεύσας τά υπάρχοντα αυτού εύρε τήν προς τόν ρηθέντα όμολο-
γίαν του Κοινού καΐ χωρίς αναβολής έστειλε ταυτην ζητών τάς
25000 γρόσια• ημών δε άποκριθέντων δτι έσμέν χρεώσται καΐ 40
πληρώσομεν αύτω άφεύκτως εκείνα, ούκ εχομεν δε και δίά τούτο
παρακαλουμεν να χαρίση ημΤν διορίαν τόαας ημέρας, εκείνος Τω-
μαιομάχος ων, ως εϊρηται, ουδόλως ηθέλησε διορίαν, άλλ' άπέ-
στειλεν επτά καβάσιδες και έκάθισαν ένδον του Πατριαρχείου,
προστάςας να μη άναχωρήσωσιν έζ αύτου, §ως ου παραλάβωσιν 1δ
έξ ημών τάς 25000. Τούτων δε καθήμενων εν τω Πατριαρχεία)
καΐ έσθιόντων και πινόντων αφειδώς, ως ήθελον, ίδού μετά τρεις
ημέρας έρχονται άλλοι, έκ του πάσα της Δαμασκού πεμφθέντες
και ζητουντες τό έτήσιον δόσιμον, ήτοι τάς 65000. Τότε οί τά•
λανες ήμεΓς εις τοιαύτην περίστασιν έμείναμεν ως νεκροί καΐ 20
ακίνητοι, διότι ουδείς εύρίσκετο πλέον δπως δώση δάνεια, καΐ
ην δκρα θλϊψις και αμηχανία. Στενοχωρούντων δε τους πατέρας
τών ανθρώπων τών ρηθέντων δύο πασάδων περί φαγητών και
πιοτών, ως εθος τοις τοιουτοις, και υβριζόντων καΐ άπειλούντων
τους παρατυχόντας πατέρας, ετι δε και δερόντων, οΐ επίτροποι. 25
του μακαριωτάτου [πατριάρχου Αθανασίου] αύνοοοΊ ποιήσαντες
μετά τών λοιπών αρχιερέων, και σχεφθέντες περί του πρακτέου
και ούδαμου ουδαμώς θεραπείαν εύρίσκοντες, άπογνώσει συσχε-
θέντες, απεφάσισαν πώλησιν όσπητίων του Αγίου Τάφου.
Έπρότειναν ουν εις §να και εις άλλον, άλλ' ουδείς ήθελεν 30
άγοράσαι, δντων πάντων τών 'Ιεροσολυμιτών ε!ς ενδειαν κατά την
έποχήν ταύτην ην δε εν Ίόππη εν μέγα όσπήτιον του Παναγίου
Τάφου, πλησίον του έκεΤ ημετέρου μοναστηρίου κείμενον και κε-
— 492 —
χολλημενον τω τοίχω αότου, δπερ ονομάζεται του Τυπη- έκτισε
γάρ αυτό και άφιέρωσεν εις τον Πανάγιον Τάφον εις χριστιανός
Τύπ ονομαζόμενος. Το όστυητιον τοί^το, ως δν επάνω του μονα-
στηρίου των Φράγκων και βλέπον τά παρ' αυτών κάτωθεν γε^/ό-
5 μένα, "εΤχον" οι Φραγκοπατέρες — δ δή λέγεται κοινώς — "εις
το μάτι", δπως, εί δυνατόν, βάλωσιν εις χείρας. Εύρον ουν, ως
έττεθύμουν, καιρόν την έποχήν ταυτην, και γινώσκοντες δτι αμέ-
σως νά πρθ|3άλωσιν ήμΐν περί τούτου ουδέν κατορθοΰσι, δια την
ρηθεΤσαν αίτίαν, έχρήσαντο μέσον τον άρχιγραμματέα της Ιερου-
10 σαλήμ (πασκ^αττίπ) Μουχαμμέτ-έφένδην, σκεύος πονηρότατον και
πτηα δια πανουργίας και δολιότητος κατορθουντα. "Οθεν αυτός
ηρζατο τό σκοπούμενον, λέγων τοις ήμετέροις, δτι "Τό όσπήτιον
έχεΐνο, καίτοι ιδιοκτησία υμών των Τωμαίων δν, δεν εξουσιάζετε
δμως αυτό• ιδού γάρ, άφ' ου καιρού τ]ρξατο ή έπανάστασις, έχει
15 αυτό εις την έζουσίαν αύτου ό Άτττουλλα-πασιας, έχων ένδον αύτου
στρατεύματα (οϋτως εΤχεν ή αλήθεια* δντος γάρ του οΤκου υψη-
λού, εΤχαν αυτόν ως φρούριον παραθαλάσσιον), εξ ων τά πάν-
δεινα υποφέρετε", καΐ άλλα πολλά. "Όντες ουν βε^αρυμένοι οι
ημέτεροι εκ τών στρατευμάτων (διότι ουδέ ηγούμενος εμεινεν εις
20 Ίόππην προ πέντε ηδη χρόνων, αιτία τών τυραννιών του Άπ-
τουλλα-πασχα) και τό ρηθέν όσπήτιον μή έχοντες εΙς τήν έξου-
σίαν αυτών, έτι δέ και άπογνωσθέντες διά τήν άνόρθωσιν τών
πεπτωκότων ημετέρων πραγμάτων, έπώλησαν τό όστρητιον, άλλ'
ούχι εις τους Φράγκους, άλλ' εις τόν πασκ^αττίπ, ύποσχόμενον
2δ ϊνα όψέποτε άναρρωσθέντων τών κατά τους Τωμαίους πραγμάτων
έπιστρέψη ήμΐν τό όσπήτιον, λαβών τά άπερ έδωκεν εΙς άγοράν
αύτου• ήσαν δέ ταΰτα γρόσια είκοσιδυο χιλιάδες, ένώ τό όσπή-
τιον ε7χε τιμήν εκατόν χιλιάδων γροσίων. Άλλα μετά παρέλευσιν
ημερών έπώλησε τοΰτο εΙς τους Φράγκους ό επάρατος• τά δέ 22000
30 [γρόσια] μή άρκέσαντα διά τήν έξόφλησιν τών του Άπτουλλα-
πασ^α, ελήφθησαν δτερα από διαφόρους δανειστάς δάνεια, δτε [και]
εδόθη ένέχυρον ό έκεΐ (εν Ίόππη) τοδ Αγίου Τάφου κήπος και τά
του μοναστηρίου του Τιμίου Σταύρου χωράφια και πολλά όσττήτια.
— 493 —
Εις τοιαύτην άνάγχην ήλθον τα του ίβρου Κοινού πράγματα,
ώστε και πολλοί των αδελφών μη έχοντες τά προς τό ζην άνε-
χώρησαν. "Οθεν έστάλην έγώ εις τά του θρόνου των Ιεροσολύ-
μων χωρία χάριν ελέους, ϊνα συνάξω δηλαδή έκ των όρθοδόςων
Αράβων ελαιον^ σΐτον και παν δτι δκαστος προηρεΐτο. Καίτοι 5
δε πτωχότατοι δντες οί χριστιανοί εκείνοι άπό της τυραννίας του
Άπτουλλα-πασ^α, έβοήθησαν δμως δση δύναμις και έφάνησαν
ρανίς τις δροσίσασα έν μέσω καυσωνος. Έπληρώθησαν ουν τά
του Άπτουλλα-πασ^ά δως τόν εσχατον κονδράντην, άλλα τά ετή-
σια του της Δαμασκού ήγεμόνος ουδαμώς, διότι δάνεια ουδείς ίο
έδίδου• τέλος δε ευρέθη εις ΈβραΤος, "Αγγελος Έκζαλεοΰ κα-
λούμενος, και έδάνεισεν έν τόκω βαρεί τάλαρα δίστηλα, ήτοι κο-
λονάτα, δεκαεπτά χιλιάδας, έπι συμφωνίοι δτι νά λάβη τόν αυτόν
δν εδωκεν αριθμόν τάλαρα συν τω εαυτών τόκω• έλαβε δε ένέ-
χυρον τήν κόρωναν του άοιδίμου πατριάρχου Παϊσίου και πάτε- ΐ5
ρίτζαν άργυρόχρυσον, και σταυρούς και άλλα κειμήλια* τά μετά
ταύτα δε είς τήν ύπόθεσιν ταύτην [αναφερόμενα] ύστερον έν ίδίω
τόπω ρηθήσεται.
Τούτω τω έτει (1828) κατά τό "Αγιον Πάσχα οί μεν Αρ-
μένιοι εΐχον υπέρ τάς τεσσάρας χιλιάδας προσκυνητάς, ήμεΤς δε 20
μόνον διακοσίους πεντήκοντα τρεις, έλθόντας μόνον έζ Ανατολών
και Αιγύπτου- άπό γάρ θαλάσσης ήν φόβος έ'τι διά τάς ακατα-
στασίας του καιρού, διότι οί χριστιανοί καΐ Τούρκοι ήσαν παν-
ταχού έξηγριωμένοι, πρώτον διά τήν ε?ς τους Άβαρίνους κατα-
στροφήν και πυρπολισμόν της Αιγυπτιακής καΐ σουλτανικής άρ- 25
μάδος ^, δεύτερον διά τόν πόλεμον, δστις έγίνετο υπό τών Ελ-
λήνων κατά τών Τούρκων, προς άνάκτησιν της Χίου και τής
Κρήτης, καΐ τρίτον διά τά ληστρικά πλοία. Έλθόντος δε του
καιρού καθ' δν ετοιμάζονται οι προσκυνηται διά τό έρχόμενον
έτος, συνέβη ό τής Τωσσίας κατά τής Τουρκίας πόλεμος. Έν 30
τούτω τω ετει έποίησα^; συμβούλιον οί πλείονες τών έν Ίερου-
^ Συνέβη αΰτη ή τη; άρμάδο; ϊΐατ3στ{>οφή υκο τών τριών δανάμ-εων, 'Ρωσσίας,
Γαλλίας χαι *Αγγλίας, τώ αωκζ', σετιτ. 21.
— 494 —
σαλήμ δανειστών Τούρχων, δτι επειδή το Κοινόν του Άγιου Τά-
φου των Τωμοιίων ελαβεν δλως την κάτω φοράν υπό του υπέ-
ρογκου χρέους καΙ ουποτε δυνη&είη άνακύψαι, διά τούτο, !να μή
χάσωσι τά άπερ αύτοΐς έδάνεισαν χρήματα, ανάγκη δπως κυριεύ-
5 σωσι τινές μεν τά όσττητια, τινές δε τά μοναστήρια του Αγίου
Τάφου• έματαίωσβ δέ τήν βουλή ν αυτών εΤς γέρων Τούρκος, πλη-
ροφορήσας αυτούς δτι αδύνατον το Κοινον του Άγιου Τάφου να
καταστραφη δλως καΐ νά μή ύπάρχη, διότι Ιστιν ή κεφαλή και
το θεμελιον της πίστεως τών Ναζωραίων, [προσθεις] καΐ άλλα
10 πολλά και δτι μετ' ολίγους χρόνους γενήσεται λαμπρότερον παρ'
δ τι ήν πρότερον. Τοιούτοις λοιπόν λόγοις έκώλυσεν αυτούς του
βουλεύματος.
Τούτω τω ετει ήξιώθησαν και ήρξαντο λειτουργεΐν έπι του
Ζωοδόχου Τάφου και οι Αρμένιοι, έγένοντο δέ και κοινωνοί ή
15 συμμερισται (μουστερέκκιδες) ήμιν τε καί τοΓς Φράγκοις εν τε
τω Άγίω Κουβουκλίω και τ'ζ Αγία Άποκαθηλώσει* κατώρθωσαν
δέ τούτο ούτως. Κατατρεχόντων και δακνόντων αλλήλους, ως εϊ-
ρηται, τών έν Ιερουσαλήμ Άρμενία)ν, και προς τους εν Κων-
σταντινουπόλει πρωτίστους του γένους αυτών ή μία φατρία τήν
20 άλλην διαβάλλουσα, εκείνοι, δπως συμβιβάσωσιν αυτούς καΐ είρη-
νοποιήσωσιν, απέστειλαν εις Ιερουσαλήμ πληρεξούσιον, διορίσαντες
τον πρό ολίγου έί}νάρχην, ήτοι πατριάρχην, αυτών έν Κωνσταντι-
νουπόλει χρηματίσαντα ΙΙαυγός ή Πογός-πατρίκ, ήγουν Παυλός-
πατρίκ ^• δς έλθών είς Ιερουσαλήμ και πανούργος ων και πολύ-
25 τρόπος είς ολίγον καιρόν πή μέν παραινέσεσι, πή δέ άπειλαΐς,
πάντας καθησύχασε ταπεινώσας. Είτα ήρζατο συστέλλειν καΐ τάς
τών Άρμενοκαλογήρων καταχρήσεις περί τε τά ενδύματα καΐ τρο-
φάς και λοιπά, έξορίσας τήν πολυτέλειαν εκ τών προυχόντων και
είσάξας κοινοβιακόν τίνα τρόπον. Ούτος ουν ιδών ήμας τε και
* "Ορα περί τούτου κατ* εχτασιν εν τω ^φλίω του βαρταττέτου Βαρνά^^α,
»ηΙηαιΛΙτη^ρ.ορί ιίΙιϋ^Ιπ- βΛρα ^α»^ΓιΜ»^^ιΜ^I|^% Έν Κωνσταντινουπόλει 1872,
σ. 62-Οδ]
— 495 —
τους Φράγκους λείτοοργουντας έν τω Ίερω Κου|3ουκλίω επάνω
του Παναγίου Τάφου, τους δέ Αρμενίους ουδαμώς, ήβουλήθη να
λά|3γ] τινά άπόπειραν, και δη επέτυχε•, ίδών γάρ ήμας τα λοί-
σθια σχεδόν πνέοντας καΐ εις άδυναμίαν άκραν, καΐ τους Φρά-
τορας ουδόλως τρομάξας, και τάς του καιρού έκεί^>ου πιριστάσεις 5-
βοηθούσας, έγραψε τοΤς εν Κωνσταντινουπόλει Άρμενίοις, οϊτινες
ήσαν τότε, ως και νυν, ευνουστατοι τω σουλτάνω καΐ πασι τοις
κρατουσι. Δόντες ουν εκείνοι άναφοράν ελαβον χάτι παρά του
σουλτάν Μαχμούτ, δτι καθώς οι Φράγκοι καΐ οί Τωμαΐοι, οϋτω
και αύτοΙ οί Αρμένιοι νά ποιώσιν έν τω Κουβουκλίω τά έθιμα 10
αυτών άκωλυτως, ομοίως και το κουδδας, ήτοι λειτουργίαν. Φέ-
ροντες ουν το τοιούτο χάτι είς Δαμασκόν ελαβον και παρά του
εκεί σατράπου (Σαμ-βαλεσι) μπουγρυρλδί, ως εθος, και ανθρώ-
πους, και έλθόντες εις Ιερουσαλήμ τη α' σεπτεβρίου έπαρρησίασαν
αυτό είς τόν Μεχκεμέν, και τη συνή&ει αυτών υπουλότητι και 15
δωροδοκία χρησάμενοι εϊλκυσαν είς εαυτούς δλους τους προύχοντας
της Ιερουσαλήμ, και τη επαύριον συναθροισθέντων πάντων έν
τω ναώ, του μουλλα, του μουτσελλήμ, του μουφτή και τών λοι-
πών, ετι δέ ημών τε και τών Φράγκων,* και έμπροσθεν του Κου•
βουκλίου άναγνωσθέντος του δν Ιφερον ορισμού (χατίου) διωρίσθη 20
δπως ποιώσι λειτουργίαν καΐ αυτοί, τελειωθείσης της αγίας λει-
τουργίας ημών.
Τό μέν ουν χάτι αυτών ουδόλως διελάμβανε ρητώς τήν λέ-
ςιν μουστερέκ έπι του Ίεροΰ Κουβουκλίου, άλλ' ό μουλλας
και οί λοιποί τοΓς θελήμασι τών Αρμενίων υπείκοντες άπεφάσι- 25
σαν, έκφωνήσαντες μετ' εκείνων τόν λόγον "μουστερέκ, μουστε-
ρέκ", και οϋτως οί Αρμένιοι ήρξαντο φέρειν κανδήλας, εικόνας,
φιόρια, σαμδάνια καΐ τά λοιπά. Έφώναζον οί Φράγκοι, [ώς] και
ήμεΤς [έφωνάζομεν διαμαρτυρόμενοι], άλλ' ουδείς ήν ό είσακούων
εΐχον δέ έπΙ του Παναγίου Τάφου οί Αρμένιοι πρότερον' κανδή- 30
λας εξ. Μουστερέκ ουν γενόμενοι εφερον και έκρέμασαν άλλας
επτά και έγένοντο δεκατρεΤς, καθώς και αϊ ημών και τών Φράγ-
κων, και ένι λόγω 8 τί ειχομεν έν τω Ίερώ Κουβουκλίω ημείς
— 496-
τε χαί οι Φράγκοι, Ισω&έν τε καΐ έςω&εν, ε[3αλαν και έκεΤνοι
και ανω και κάτω. "^Ηρξαντο σκουπίζειν και πλυνειν έκτοτε, ως
και ήμεΤς, με την εβδομάδα. Το κίνημα δε τοδτο των Αρμενίων
προεξένησεν ήμΤν εν καλόν, δπερ, εάν ή&έλομεν δαπανήσειν και
δ εκατόν χιλιάδας γροσίων, ουκ αν κατωρ&ώααμεν έχοντες γαρ έ;
ημισείας ημείς το Ιερόν Κοϋβούκλιον εσωθεν μετά των Φράγκων,
και έχοντες έπι του Παναγίου Τάφου άνά μίαν εικόνα, έξ ανάγκης
ην έσκεπασμένη ή έκεΐ έπι μαρμάρου λαξευτή ημών εικών της
του Κυρίου Αναστάσεως. Μουστερέκ ουν γενομένων εν αύτω των
10 Αρμενίων και του τόπου είς τρία μερισθέντος διά τρεις εικόνας,
μίαν των Φράγκων δηλαδή, μίαν ήμετέραν και μίαν των Αρμε-
νίων, ήναγκάσ&ησαν οι Φράγκοι και ήμεΐς ϊνα άλλάζωμεν τάς ει-
κόνας μας και βάλωμεν μικροτέρας, δπως μένγ] τόπος και διά
τήν εικόνα των Αρμενίων. Τούτου ουν γενομένου, εϊπομεν τοΤς
15 Φράγκοις, δπως βάλωσι πρώτοι τήν εικόνα των, ως έχοντες πρω-
τεΓα• έκεΓνοι δε μή θέλοντες νά φαίνηται ή μαρμαρίνη ημών ει-
κών, έζήτουν τόν μεσαΐον τόπον άλλ' ή θεία χάρις υπερίσχυσε
καΐ ήναγκάσ&ηοαν Γνα βάλωσιν εκείνοι ως πρώτοι τήν εαυτών
εικόνα εις μίαν δκραν, ήμεΐς δεύτερον έν τω μέσω και κατόπιν
20 οι Αρμένιοι. Τούτου ουν γενομένου έφάνη ή ημετέρα μαρμαρίνη
πλαζ και ή έν αυτή εικών, διότι ήμεΤς εις τόν ανήκοντα και
προσδιορισθέντα ήμΤν μεσαΤον τόπον έβάλαμεν επίτηδες μικράν
εικόνα, δπως φαίνεται ή μαρμαρίνη• δπερ πικρόν έφτ^η τοΤς
Φράγκοις, άλλ' ουκ εΤχον τί ποιήααι, θεό9εν τό πράγμα• ίδόντες
25 [ούτως] οικονομηθέν προς δε τούτοις του μεσαίου τόπου μικρού ο^ηοζ
διά τά εϊ ημών σαμδάνια και συνήθη τών λουλουδίων αγγεία,
εδόθη ήμιν τόπος κατά τό άνατολικόν καΐ δυτικόν μέρος του Ζωο-
δόχου Μνήματος• δπερ τοοοοτον καιρόν έπεθυμούσαμεν.
01 δε Αρμένιοι τη επαύριον, σεπτεβρίου γ', άνοίξαντες περί
τήν θ' ώραν της νυκτός τήν Άγίαν Πόρταν, συνήγαγον τους όπα-
^ δούς αυτών συν γυναιξί και τέκνοις εις τόν ναόν, έλθόντας μετά
φανών και λαμπάδων, καΐ μετά τήν ίερουργίαν ημών έλειτούρ-
γησαν κάκεΤνοι έπι του Παναγίου Τάφου μετά μεγάλης πομπής
— 497 —
ν,Οίΐ ιζοί^^ίτρίοίς- τόσον δέ μέγα ττρδγμα έφάνη αύτοΤς οτι ήςιώ-
}>τ•σαν λειτουργτ^σαι, ώστε ύπο της χαρδ; ο; ττει^'.ααότεροι έο^-
•/ρυον χλΙ τΓολλοι συνεχώς ετρεχον καί ήσίτάί^οντο το Ιερόν Κου-
|3ούζλιον χλαίοντες* ήσττάζοντο δέ χαΐ αλλήλους, ττεριπτυσσόμενοι
ώς τη ήμερα του Πάσχα. Έτυοίησε δέ τήν λε^τουργίαν ττρώτος 5
ό ρηδείς Πογος-ττατρί•/, είτα τη έ"αύριον ό ττατριάρχης αυτών,
ό λεγόμενος Ιεροσολύμων, χαΐ ζα&' έ;ής •/«!>' ήμέραν εΤς τών
επίσκοπων κατά σειράν, μετά δέ τούτους οί [ϊαρταπετηδες άρχ:-
μανδρΓται και μετά τούτους οι κατώτεροι. Τη δέ Ιίαρασκευη, ώς
έι)ος, τελειωι)είσης της έ|3δομάδος ημών έσκούττισαν κάκεινοι κύκλω 10
του Κου^3ουκλίθϋ και ύττο τήν Βασιλικήν Καμάραν, κα^ώς και
ήμεϊς- τη δ' έςής Παρασ/ευη έσκούπισαν και τά ττέρις τής Αγίας
ΆποκαΟηλώσεως και αυτήν τήν 'χ\γιαν Άποκαί)ήλωσιν, άνοίςαν-
τες έπΙ τούτω τήν Άγίαν Πορταν και έχοντες παριστάμενον μετά
στρατιωτών τον ρηι)έντα Μουσαπέζ, επειδή έλέγετο δτι οΐ Φράγ- 1δ
κοι δεν ι)έλουσιν αφήσει αυτούς δλως, ώς μή τ^αφερομένου τοι-
ούτου λόγου εις το χάτι• έΊ3αλον δέ και μουσαμμαν έπΙ του Κου-
|ί{ουζλίου πλησίον του ημετέρου. Διεφημίσι)η ουν ό λόγος ούτος,
δτι οί Αρμένιοι έκυριευσαν τον "Αγιον Τάφον, και οι μέν όρ})ό-
δοςοι έλυπήδησαν, οί δέ Αρμένιοι ύπερεχάρησαν κα! συνήλθον 20
πανταχόθεν εις Ιερουσαλήμ, ϊνα 'ίδωσι και άζούσωσι τήν έν τω
Παναγίω Τάφω λειτουργιαν αυτών ώστε τη έορτη του Άγιου
Πάσχα ήσαν ώς πέντε χιλιάδες ες αυτών προσζυνηταί, ενώ οί
ημέτεροι μόλις ήσαν τριακόσιοι, έτιειδή, ώς εϊρηται, ην πόλεμος
μεταςύ Τωσσίας και Τουρκίας καΐ οί όρ&όδοςοι ούκ ην συμφέρον 25
ϊνα ώδε κάκεΤσε περιφέρωνται.
Κατά τοκετό το έτος έν ^Ιερουσαλήμ έλα|3ον τά πράγματα αλ-
λην ^ο^'^ψ^ και άναμόρφωσις έγένετο εις πάντα* ή γάρ Αυλή
της Τουρκίας τήν τζ^ίόο^ΟΊ τών Τωσσικών στρατευμάτων |3λέπουσα
από τε της Τούμελης και Ανατολής (τότε γάρ εις μέν τήν Του- 30
μελην έκυριευσαν τη ς' αύγούστου καϊ αυτήν τήν 'Αδριανούπολιν
και ήλΟον εως εις του Πεγ^ούκ-Τζεκμετζέ, εις δέ τήν 'Ασίαν τό
Έσρούμ, 'Ακκίσκχν και Κάρς, μεγάλας πόλεις), καΐ φο[3ουμένη τήν
ΠΙ. 32
— 498 —
περαιτέρω αυτών κατά την Συρία^; προχώρησιν, προαεπεκύρωσε
και τήν ήγεμονίαν της Δαμασκού καΐ Ιερουσαλήμ τω Άτττουλλα-
πασ^α της Πτολεμαίδος ("Άκρης), νομίζουσα αυτόν ίκανόν ττρός
φύλαςίν των ρηι)έντων μερών, χρείας ρ^χούσης, οίά τους πολλούς
δ θησαυρούς ους εΤχεν, ως έφημίζετο. ΙΙαραλα|3όντος ούν του Άπτουλλα
συν τα?ς λοιπαΤς καΐ τήν της Ιερουσαλήμ ηγεμονία^;, θλίψις ήμας κα-
τέλα|3ε, χριστιανομάχον ή Τωμαιομάχον αυτόν γ^ωρί^οΊτας. Κατ'
ο^ρχοίς ουν διωρίσθησαν οί ΊεροσολυμΤταί Τούρκοι, 'ίνα άπο^3άλωσιν έκ
της κεφαλής αυτών τα άπερ εως τότε έφόρουν κα|3ούκια (πολλοί δέ
10 έφόρουν έκ τούτων) και τό δνομα Γ^αννιτζάρ έξης μεταξύ αυτών
να μή προφέρηται, καΐ δτι να είσέρχωνται συνεχώς εις τα τζαμία
να προσεύχωνται καΐ τα λοιπά ΐ• προσετάγημεν δέ καΐ ήμεΤς, δπως
έ-ιεισκευάς μή ποιήσωμεν δλως έν τω ναώ, ή αλλοθί που" διότι
έπιχειρήσαντας δπως άλλάςωμεν τινάς σεσα&ρωμένας μολυ|3δίνας
15 πλάκας του μεγάλου κουμπέ του Παναγίου Τάφου, ως εΤδον ήμας
οι Φράγκοι, εύ&έως τώ μουτσελλήμ του 'Λπτουλλα-πασ^^α ιζροΊ-
δραμόντες έκώλυσαν ήμας του έργου. Είτα γράψαντες τοις παρά
τω Άπτουλλα-πασ^α γραμματικοΐς, Κατολίκοις ουσιν, ενήργησαν,
ώστε ημάς μέν έκώλυσαν της επισκευής του κουμπέ, αύτοι δέ
20 ελαβον όρισμόν έ'γγραφον (μπουγι,ουρλδί), δπως κτίσωσι νέους οΧχοος
εις τό εαυτών μοναστήριον και έπισκευάσωσιν δλα τά έν τω ναώ
χρείαν επισκευής έχοντα μέρη αυτών δ και εποίησαν, άνοίγοντες
και)' ήμέραν τήν Άγίαν Πόρταν και άσ^εστοπηλόν φέροντες και
τά λοιπά. "Ηλειψαν ούν με ττηλόν άσ^^έστου, ήτοι έσου^3άτισαν,
2δ δλα τά έν τω ναώ κελλία αυτών, και τά προς τό μέρος αυτών
Κατηχουμενα του κουμπέ, και τά δώματα αυτών διώρι}ωσαν δέ
και τό κανά)α της στέρνας, ποιήσαντες και ενα όδαν νέον επάνω
* Ούτος έ-οίησε -όλεμον {χζττ, τών υιών Σανιέρ εις τήν Σαμιάρειιν, χαι ::ο/^ορ-
χήαις τό Ιανοΰρ «χήνας ες έκυρίευσεν αυτό, ποραδοΟέν υτιό τής ϊτείνης, και κατεατρεψε
κατεδαφίσας τά φοβέρα τείχη αύτου και τους έν αύτω οίκους* τον δέ τόπον ττροσέταξε
γεωργηΗ?;ναι και σπαρεΐναί εν αύτω χόρτον καζίνου, λέγων άραβιστι τό €ώαει καπνός
έςέλεΐίτον))• πιάσας δέ και τους τής >]αμιαρείας σέ/ίδες Χσέν και Κάιη;!, και λα3ών άτ:*
αυτών ττλουτον πολύν, έφυλάκωσε. Τό Σανούρ έστι τό υπό 'ίωσήπου *Αλεςάνδρε:ον
γρα'ίόμενον.
— .499 —
του σ/ευοφυλακίου αυτών, ττρός το μέρος των κοινών τόπων, ήτοι
των Άνοίγκαίων έσου^ϊάτισαν δέ και το μέρος δλον άπό της Κο-
λυμ[ϊή{)ρας §ως της ΣτέρΊΟίζ δια της αδείας των ημετέρων, ττοι-
ησάντων την ανάγκην φιλοτιμιαν.
Κατά το έτος ιουτο, του Άπτουλλα-ττασ^α Φραγκοκατολικο- 5
λάτρου οντος και εις ολας τάς πόλεις τάς ύπ' αύτον και εις αυτήν
την Ιερουσαλήμ γραμματικών κατολίκων διορισθέντων, ήρςαντο οι
Κατολικοκαλόγηροι ερχεσ&αι και περιέρχεσ&αι ε[ς Ιερουσαλήμ μετά
καμιλαυχίων και λειτουργίαν ποιεΤν ε?ς το παρακκλήσιον του ''Μή
μου θί7ζτο'ύ'\ δ οί Φράγκοι κατέχουσι ^ 10
Τούτω τω έτει (1832), ειρήνης γενομένης μεταςύ Τωσσίας
και Τουρκίας, ήρςαντο ερχεσί)αι και άπδ θαλάσσης προσκΰνηταί'
άλλα τά εισοδήματα ήσαν ουδέν προς τά άφευκτα δοσίματα, διότι
προς τοΓς ετησίως διδομε'νοις τω παστ^α, τω μου)λα, μουτσελλήμ
και τοΤς λοιποΤς, και προς τοΤς κατ' έτος συνήδως διδομένοις, [οίον] 15
τσόχας, υποδημάτων και λοιπών, τοΤς προύχοσι τοίς Ιερουσαλήμ,
και προς τοις μηνιαίοις τοις διαφόροις,.τοΤς έκ πολλών χρόνων
συνεθισ&εΤσι δοσίμασι, προς τούτοις λέγω [απασιν] ήσαν αφευκτα
και τών ληφ&έντων δανειάκώς άσπρων οί τόκοι. Καθ' ήμέραν ο!
δανειστα: έκ παντός γένους και φυλής συνηΟροίζοντο εις το Πα- 20
τριαρχειον προσμένοντες, ϊνα λάβωσί τι, άλλ' ουκ έλάμβανον παρά
του μή εγοΊτος. "Ο&εν και πάλιν δάνεια και οί τόκοι προσετί-
ι)εντο και έγράφοντο εις ομολογίας. Έδάνείσε δέ ήμΐν κατά το
ιζαρελκ^οΊ έτος και το Κοινόν τών Αρμενίων υπέρ τάς τετρακο-
σίας χιλιάδας διστήλων, δηλαδή κολονάτων, και διά τούτων και 25
δίά τών ερχομένων προσκυνητών ωκονομήθησαν τόσον οί δανει-
σταί, δσον και οι πασ^άδες και οι φαγάδες αγάδες, σέχιδες και οί
' Τω αύτω ετε: ττερί τόν ιούλιον ^αωλβ', οί Έπετήοε; του *Αγίου Σά,3α άτ,Ίΐ'
τού|Αε\οι -αρά του Άτττουλλά-ττασια οεκαές χιλιάοας γρόσια, 16000, καΙ μή έχοντες
ζοΰναι, έφϋλακώ»)γ,σαν• χαι οή έττοίησον ςτάλιν τά συνήΗη αυτών, ήτοι έτρττησαν τον
ΊοΊ/ΟΊ [τή; λαύρας] και εισήλΟον και λοι^ά, ώς δ-ισί)εν γέγραττται. Όϋεν ήναγκάσΗη
ττάλιν τό Κοινόν τ,αι έΓλήρο>σε ταΰτα• ήγοϋ|Λένεϋθν οέ τότε ει; τήν λαύραν εγώ. Τούτω
τω ετει έκτίσΗη εν τή αγία Σιών δι' έςόδων τοΰ Μεε|Αέτ-*Αλή-7:οσί^ά ττανδοχείον, ήτοι
χάνι {ΑΓ/.ρόν εστί ίέ το^το ττλησίον τών μνημάτων ημών τών ορΟοοόςων.
— 500 —
λοίτζοί^ εις τήν τρίετίον ταύτην (^αωλ', αωλα' χαΐ ^αωλ^ϊ'), σιελλο-
μένων δέ ταυτοχρόνως χαι διαφόρων ττολιτζών προς τον έν Κων-
σταντίνουπόλει [ττατριάρχην] Ιεροσολύμων. Άλλ' ήλδε πλέον καφός,
δτε ήλέησε τον ιερόν οΤκον αύτου ό Κύριος και έμνήσ&η Ίερου-
δ σαλήμ και έπεσκέψατο αυτήν, και συντετριμμένην ίάσατο και συγ-
κύπτουσαν άνώρθωσεν, ως έςγ^ς ρηθήσεται συντόμως.
Ό μακαριώτατος ημών πατήρ και δεσπότης Άι)Λνάσιος, βλέ-
πων το Ιερόν Κοινόν του Παναγίου Τάφου οϋτω δεινώς υπό τον
βαρύτατον έκεΤνον δγκον του χρέους κατακείμε^^ν καΐ καταττηγό-
10 μενον και τ^ άληί)εία τά λοίσ&ια πνέον ^, έλαβε πρόνοιαν περί
τής έςοφλήσεως ή τέλος προς ώραν άνακουφίσεως ^' δι>εν σκεψά-
* *Από του συ'χ,'ίάνΓος έ|χπρησμοϋ και άνοι•Λθδθ|ΛΤ,ς του ναοΰ -ίίρςιτο τό χρέο;,
•Λ2\ εως τής εποχή; ταύτης δια τα ΐίαρελΟόντα δεινά κατήντησε να άνέβτ] εις 1600000Π,
ήτοι δεκαές μιλλιόνια γρόσια, ?.ογιζομιένοϋ χαι του έν Κωστχ^τινοϋπόλει χρέους.
• [Ή τετυπω|Λένη του Πατριαρχείου των 'ίεροσολύ}Αων εΛΟεβις, ής ε|χ«:ροσ))εν
έ;χνήα•)ην, αναφέρει ταύτα περί των χρεών, σ. 5-11. «1Ιροσχα}.έ3ας περί εαυτόν
[6 πατριάρχης ΆΙίανάσιος] τους φρονιρ-ωτέρους του γένους, παρετήρησε τον ογχον του
χρέους κορυφούριενον έν μεν ^ίωνστοντινουπόλει περίπου τά οχτώ μιλλιόνια γροσιών,
έν δε Ίερουαα>.ήμ έπέκεινα τών επτά μι}ν>.ιονίων, και συνεσκέφΟη περί ευρέσεως τρό-
που ικανού και τόν κίνδυνον νά άποσείση καΐ τά δίκαια τών δανειστών νά ασφαλιστή,
όσον τό δυνατόν. Τοιούτον μέτρον εύρεση προχείρως ή κατα^ίί^ασις τών τόκων εις τά
4 τοις 100 και ένηργή»)η αμέσως, φανέν και εις τους δανειστάς εύπαράδεκτον. Συγ-
χρόνως ήγωνίσθη νά έπαναλάβ•^) την κυριότητα και διοίκησιν τών εις Βλάχο .τογδανϊαν
μοναστηριών του θρόνου του, τά όποια έκ τής εποχής του 1821 έςουσίαζίτν οί άρχον-
τες• καΐ τό κατώρΰωσε δια βασιλικού όρισμοΟ, Άπέστειλεν έν τάχει έπίτροπόν τοο τον
Καισαρείας Φιλίππου Καισάριον, διάδοχον του θρόνου, καΐ ήλπιζε νά εΰρτ^ έκεΐΙ^εν άνα-
κούφισιν, υίστε νά δυνηϊ^η τουλάχιστον νά άπαντήστ[] τους ετησίους τόκους του χρέους,
εως ου εύρε^Ιή α)Χο μέσον ισχυρότερον νά Οερα::εύστ) την δυσίατον αυτήν πληγήν.
Άλλ* δ διάδοχος άπελθών εις *1άσιον εύρε τά πράγματα εναντία τών ελπίδων τά μο-
ναστήρια ήρημωμένα και κατηδαφισμένα• χρέη υπέρογκα έπέκεινα τών πεντακοσίων
χιλιάδων γροσίων, επιφορτισμένα εις αυτά άπό τους προηγουμενεύσαντας καΐ από τους
εντοπίου; άρχοντας. Ό φρόνιμος τρόπος του απεσταλμένου κατώρΟωσε νά βάλτ) έν τά-
χει εις πράςιν τόν ύψηλόν όρισμόν και νά έξουσιάστ) και νά έςοφλήση τά χρέη των
όσον τάχος* και αυτήν τήν διάταςιν δέν ήδύνατο νά άποφύγη ό απεσταλμένος, άπαι-
τουμενην επιμόνως έκ μέρους τών εντοπίων βογιάρων, μ* όλον οτι έγνώριζον, οτι ήτον
προυργιαίτερον τό νά προφΗάση βοηθείας ε'ις τόν πατριάρχην και νά στηρίςη τάς σα-
λευομένας βάσεις του Κοινοβίου. Έστερημένος λοιπόν πάσης βοηθείας ό πατριάρχης,
μή δυνάμενος νά άπαντα τάς πληρωμάς τών τόκων και τάς έπιφερομένας βίας εις
εξοφλήσεις κεφαλαίων τινών αδυσώπητων δανειστών, εφθασεν εις τήν πλέον άςιοδάκρυ-
τον κατάστασιν. *£κ του άλλου μέρους τό σχέδιον τ?^ς ελαττώσεως τών τόκων δέν
— 501 —
μένος μετά των Άγιοταφίτών συν αύτω ττατέρων χαΐ άλλων /.η-
λοδελητών χριστιανών ανέφερε τούτο τη Μεγάλτ; Έκ/,λησία, δττου
έστάθη δυνατόν νά ε,ΐΑβη ει; ττραςίν εν Ίερου3αλή;Α. Οί έχ£Ϊ δανεισταΐ οντε; σ7ί}.η(>ο-
τράχηλοι *αι Γλεονέν,ται "Αραβες, και οί ττερισσότεροι τούτων Ισ/υροι και δυνάσται,
κατεςουσιάζοντες των ραγτ^άδων ώ; ά)λοι τύραννοι, ου μόνον δεν εστεργον ει; ταύτην
τήν σογκατάβασιν, ά>Λα και ε-έφερον άπαύστω; βία; εις το να λα|Χ|3άνωσιν αδρότατου;
τόκους, και ει; το να |Αετα;3ά)λωσ• τά; ^\χώΛτ\\ο,ι των από γροσιών τουρκικών ει; νο-
ίχίσματα εύρο)::αϊκά. Ει; το διάστημα τούτο συνέβη και ό 'Ρωσσικό; πόλεμος. "Ο^εν
έςηγριώΟησαν έττΐ μάλλον οί Ό^ωμανοι και έζέμων τήν άγανιίκτησίν των κατά του
μοναστηρίου των Γραικών. Οί εν Ίερουσα}νήμ πατέρε; μή δυνάμενοι νά έςοικονομήσωσ:
τάς απαιτήσεις τών δανειστών και των κρατούντων, κατέφευγον ει; τον πατρίάρχην
και έζήτουν βοήΟειαν* έσυρον πόλιτζα; ει; βάρο; αύτοΟ, και άντι χιλίων γροσιών χρέου;
εςέδιδον πόλιτζα; διπλασία; και τριπλάσια; ποσότητος ει; χείρα; τών δανειστών διά νά
του; δυσωπήσωσιν. Ό πατριάρχη; έγεύετο τ•/)ν πικρίαν όλων αυτών τών θλίψεων δρ•-
μυτέραν, διότ? έπρεπε νά οικονομη και αυτά; τάς πόλιτζας, αϊτινε;, δταν έπεστρεφον
άπλήρο^τοι, μετεβάλοντο ει; ομολογία; διαπλασία; ποσότητο;. Έν γένει τά του Πανα-
γίου Τάφου εΐχον φ1>άστ] μέχρι τοί3 1830 ει; κατάστασιν άξιοδάκρυτον, καΐ δεν ήτον
σχεδόν κάνει; δστι; έφαντάζετο δυνατήν τήν οικονομίαν του •ζο^κ>(^'ζν^ χρέου;. Μ* δλον
τούτο ή γενναιότη; του πατριάρχου δέν απηύδησε και ει; αυτήν τήν κορύφωσιν του
'*ΛΊ.ο\ί, Προπαρασκεύασα; τά; άρχά; εκείνα;, ες ϋ)ν προέβλεπε τήν ΰεραπείαν τών δεινών,
δ εστί τακτοποίησα; τά εισοδήματα τών ει; Βλαχοπογδανίαν μοναστηριών του, ει;
τρόπον ώστε τό πλείον αυτών μέρο; νά εισάγηται ει; το ταμεΐον τοί5 Κοινού (πράγμα
το όποιον ούδόλω; έμελέτησαν οί προκάτοχοι του), προσεκάλεσε πάλ:ν του; προκρίτου;
του γένου;, οϊτινε; εΤχον παραιτηί^ή τή; επιτροπεία;, δει)νΐάσαντε; πρό; τό μέγεΟο;
του κακού, έπεκαλέσ&η τήν συνδρομήν τή; Μεγάλη; '£κκ).ησία;, ττ,; οποία; ό θρόνο;
εύκλεώ; διεκοσμεΐτο τότε από τον Σιναΐτην Κωνστάντιον, άνδρα ζηλωτήν, σοφόν και
φίλάδελφον, έξέκαυσε τον ζήλον του τότε παρά τ^ 'Γψηλη Πόρτα ισχύοντο; όμογενού;
-τεφάνου Βογορίδου, τανύν πρίγκιπο; τή; Σάμου, και έν όμοφώνω άποφάσει εθετο
σχέδιον άσφα).έ; τή; εξοφλήσεως τών χρεών: τήν όλοτελή κατάργησιν του τόκου και
ττ,ν εκτασιν μιας δεκαετούς προθεσμίας διά νά πληρωθώσι βαθμηδόν Ώλ τά χρ^^' ^ζή-
τησε τ/;ν συγκρότησιν βοηθείας παρ* δλου τού γένους, και ευρεν εις τούτο έτοίμην
τήν συνέργειαν της Μεγά).ης Εκκλησίας, ήτις και ώροθέτησε νά συναχθή παρ* δλων
τών ομογενών ανά εν γρόσιον εις πασαν ψυχήν: μέτρον, τό όποιον, εάν έτελεσφόρει
πραγματικώς, ήθελεν άποσείση διά μιας δλον τό βάρος τού χρέους. Τό σχέδιον τούτο
ήτον ανάγκη νά κυρωθη και διά τής συγκατανεύσεως τού βασιλείου κράτους• οΐΐεν και
άνηνέχθη δι* ά*;αφοράς εθνικής ή κατάστασις τού Κοινού τού Παναγίου Τάφου και ή
σκέψις τού έθνους, και έζητήθη ή υψηλή έπικύρωσις. Ή Πόρτα ανέφερε τήν ύπόθεσ•ν
εις τόν θρόνον τού βασιλέως σουλτάν Μαχμούδ, Έ μεγαλειότης του ες ενός μέρους
έγκρίνων νόμιμον και σωτηριώδη τήν σκέψιν τού γένους, εκ τού άλλου θέλων νά δώστ,
μίαν νέον και διάσημον άπόδειξιν της επιεικείας και αγάπης του προς τό Γραικικόν
έθνος, και νά έλκυση τό σέβας και τήν εύγνωμοσύνην τού λαού, ούχΊ μόνον έπεκύ-
ρωσε με αύτόγραφον όρισμόν του τήν ζήτησιν του έθνους, αλλά και προσέταςε νά δο-
θώσιν εκ τού βασιλικού του ταμείου εις τό Κοινόν τού Παναγίου Τάφου πεντακοσιαι
— 502 —
πληρέστατης συνόδου γενομένης άπεφασίσ&ησαν τα έςής* α) δπως
γραφώσιν έγκύχλιοι έπιοτολαΐ προς τους απανταχού ευσεβείς, ίνα
7ΐ).ιάδε; γροσίων, οιά να μ-οφοαί^ώσιν εις του; δινειστάς χοΐ νά γέντ] αγαθή εναρςίς
της έςοφλήσεως του χρέους. ΈνταυΟα πλέον ήλλαξαν τα του Παναγίου Τάφου μορφήν
το τταν μιετε^λήι)η έττι τό αΤσιον και χαροίτοίόν. "Οταν διεφημ.ίσΙ)η εις τήν Κωνσταντ:-
νούτΓολιν ή βαίίλιχή αυτή πραξις, έζροςένησε θάμβος και χαράν εις ο>νας τας ψυχάς.
Τό γένος τών Γραικών έστοχάσΟη τήν ήμ.έραν έκείνην αρχήν άνέσεως και ευδαιμονίας
του, και ώς οιωνό ν άριστον τής με)ΛούσΤ|ς ευτυχούς διαβιώσεως του υπό τό Όθωμα-
νικόν σκήζτρον. Ή ϊ3ασι).ική μεγαλοπρέπεια απεδείχθη ετι λαμπρότερον. Οί πρώτοι του
κράτους μιν ίστροι έτίμησαν μέ τήν παρουσίαν των τήν εν πομπή γενομένην άποκόμισιν
τών 500 χιλιάδων γροσίων εις τό Πατριαρχεΐον [Κωνσταντινουπόλεως]. Πλήθος άνα-
ρίΟμητον λαοΟ ομογενών και ά}.λογενών συνέρρευσαν εις τάς πλατείας του Φαναριού,
εύφημολογουντες τήν γενναιότητα του αύτοκράτορος. "Οσον δια τό Σύστημα τών Άγιο-
ταφιτών ήτον απερίγραπτος ή χαρά και άγα)Λίασίς των. Ό σεβαστός πατριάρχης κατε-
φίλησε μέ δάκ|>υα ευαισθησίας τό φιλάνθρωπον βασιλικόν πρόσταγμα καΐ ύπεδέχθη μέ
εύχάς ύψιφώνους μετακομιζόμενα εκ του Πατριαρχείου τά χρήματα ε'ις τό Μετόχιόν
του. Συγχρόνως διωρίσθησαν επίτροποι, εκλεγέντες από του γένους, οί πλέον ευσυνεί-
δητοι κα\ συγκεκροτημένοι μέ άςιότητα και πεΐραν. ΑύτοΙ επιρρωνύμενοι από τον ζή-
λον τοΰ πατριάρχου [Αθανασίου] και ατενίζοντες εις τό παράδειγμα της ακούραστου
επιμελείας του, ήρςαντο τακτικώς να μεταρρυθμίζωσι τό χρέος καΐ νά διανέμωσι τά
βασιλικά χρήματα εις τους δανειστάς και νά "τακτοποιώσι τά χρηματικά τοΰ Κοινού.
Έκ του άλλου μέρους διωρίζοντο και έστέλλοντο εςαρχοι εΙς ολας τάς επαρχίας του
Οικουμενικού θρόνου, και μετ' ου πολύ ήρςαντο νά συρρέωσιν αί βοήΟειαι καί νά προ•
φθάνο^σι τάς τακτικάς τών χρεών πληρωμάς, Ή πτωχεία τοΰ γένους, ή φθονερά πα-
ρατήρησις τών κατά μέρος κρατούντων καΐ τά πο)λά τών υπηκόων βάρη, δεν επέτρε-
ψαν νά συγκροτηθή ή βοήθεια τών επαρχιών, κατά τόν προσδιορισμον τής Μεγάλης
Εκκλησίας. Αί έςαρχίαι διήρκεσαν από τοΰ 1831 μέχρι τοΰ 1833 και συνεκόμισαν
βοήθειαν περίπου 1,200,000 γρόσια. Παρά ταΰτα αί πρόσοδοι τών εις Βλαχοπογδανίαν
μοναστηριών ήρςαντο νά εισέρχωνται εις τό Κοινόν οφθονώτεροι, καΐ αί τακτικαΐ πλη-
ρωμαΐ άντεςισοΰντο μέ τάς προσόδους, μέ ίκανήν μεν δυσκολίαν, χωρΊς όμως και νά
γέντ[] παντελώς διακοπή εις τάς δόσεις. Ή άοκνος πρόνοια τοΰ πατριάρχου δεν περιω-
ρίσθη εις τάς βοηθείας μόνον τής Όθωμανικής Επικρατείας. Περί τά τέλη τοΰ 1831
απέστειλε πρισβείαν προς τήν *Αουστριακήν Αύλήν και έζήτησε τήν ύψηλήν άδειχ/
τοΰ νά συνάςη ελέη και παρά τών ορθοδόξων κατοίκων τής επικρατείας εκείνης. Τής
πρεσβείας αυτής υπουργός εστάλη ό άρχιδιάκονος τοΰ θρόνου *Ιώβ, ονήρ εμβριθής,
σπουδαίος και ζηλωτής, τοΰ ότζοκοο ό τρότζοζ κατώρθωσε νά γέντ) δεκτή εις τήν έτε-
ρόδοςον έκείνην αύλήν ή παράκλησις τοΰ πατριάρχου. *Α)>λ' ουδαμώς ήθέλησεν ή αυτο-
κρατορία νά κάμη .έςαίρεσιν τοΰ κανόνος, όστις απαγορεύει αυστηρώς τήν περιήγησιν
τών ιερωμένων εις τήν έπικράτειάν της• τήν συλλογήν δε τής βοηθείας έθέσπισε νά
κάμωσιν οί κατά μέρος έκκ).ηαιαστίκοι τοΰ ανατολικού δόγματος, και τοιουτοτρόπως
μόλις εστάλη βοήθεια εις τόν πατριάρχην περίπου εκατόν χιλιάδες γρόσια. Συγχρόνως
μέ την τακτοποίησιν τών εν Κωνσταντινουπόλει χρεών έσπευσεν 6 πατριάρχης μετά
τών συμπρακτόρων του έπιτρνπων νά τακτοποίηση και τά εν Ιερουσαλήμ. Άπέστειλεν
— 503 —
εχαστος αυτών το κ^τά δύναμιν [3οη&ήσγ], σταλέντων έπίτηοες έξάρ-
χων εις συ)νλογήν της τοιαύτης ^3οη8είας• ^3') δττως σταλώσιν εςαρχο:
έςίρχους τω 1831, έφωδίασαένους μ.έ τον ύψηλ&ν όρισίΑον και |χέ διαταγάς Οεμελιου-
μένας εις τα ληφθέντα εν Κωνσταντινουπόλει μέτρα. Ά/λ* ή έςαρχία αυτή εαεινεν
. ατελεσφόρητο;• μόλις έφΐίαααν οι εςαρχοι εις Ιερουσαλήμ, τα τιολιτίκα της Άρα,3ίας
δ:εταράχι)ησαν• ό ύττοβασιλεύς Μεχμέδ-Άλής ήρε τα ο-λα %ατά του σουλτάνου* το τταν
έ-ασχεν άτ.ο τα περιστατικά του -ολέμου* οι δανεισται ήτον άκατάτ/ετοι και αμείλι-
κτοι• οί ορισμοί ^Γ^ς βασιλεία; ε\)ζω^ο\ί'^το ανίσχυροι* ό κατακτητής Μεχμέδ-Άλής
ενασχολούμενος εις ττολεμικάς ττράςεις, δέν είχε καφόν να δϋ>στ{•^ άκρόασιν εις τάς ζη-
τήσεις των έςάρχων τοιι^υτοτρόπως ήναγκάσί^Λ^σαν να έττιστρέψωσι μετά εν έτος οί
εςαρχοι άττρακτοι. Οί έ-ίτρο-οι της Ιερουσαλήμ οικονομούν τα πράγματα εν αύτη τή
περιστάσει, ως ήδύναντο, και ό ττατριάρχης ττεριέμενε τήν άπόβασιν του -ολέμου, διά
νά βάλτ) εις ττράςιν τό σωτηριώδες έκεϊνο σχέδιον. Τότε ελα,3ε κατ' εύ/ήν, ττεοΊ τά
τέλη του Αιγυπτιακού πολέμου, τήν ευμενή και φιλάνϋρωπον συγκατάιίεσιν τοΟ ευσε-
βέστατου αύτοκράτορος Νικολάου εις το νά στα}.ή εις εςαρχος έκ μέρους του Πανα-
γίου ϊάφου, δίά νά συνάςη ελέη προαιρετικά παρά τών εύλα|!ίεστάτϋ)ν όρΐΐοοόςων κα-
τοίκων της 'Ρωσσικής Επικρατείας, κατά τ/|ν προηγη•)εΐσαν ζήτησ•,ν και παράκ/.ησιν
του πατριάρχου. Ιίρθ{3λέπων πάντοτε ό πατριάρχης τήν χορηγίαν τής. αδείας αυτής,
είχε προσκαλέση το παρελ»)όν έτος έκ τής *Ιερουσαλήμ τον άρ/ιεπίσκοπον Θα|!ΐωρίου
'Ιερόϊ^εον, άνδρα νέον μεν τη ηλικία, συνετόν όμως και σπουδαίον και σεμνό|3ιον άπ'
αρχής όφΙ)έντα, και εν πολλοίς δοκιμασιΗντα. Και άμα ελα^ε τήν ειδησ.ν, έκαμεν αμέ-
σως τάς αναγκαίας ετοιμασίας καΐ απέστειλε τόν άρχιεπίσκοπον εις ΙΙετρούπολιν, κατά
τον ιούνιον του 1833, έχοντα εν συνοδία τον άρχιμανδρίτην ΆΙ)ανάσιον, γηραιόν και
σεβάσμιον άνδρα. Φ()άσας ουν εις Πετρούπολιν ό αρχιεπίσκοπος επέτυχε δεςιώσεων
αναλόγων τω χαρακτήρί του• έτιμήΟη μέ φιλοφροσύνας λαμπράς και δίωρίσΙΙη υπό τής
Άγιωτάτης Ιυνόδου νά κατοίκηση εις Μόσκαν, συνάγων τά ελέη τών ευσεβών, χωρίς
μέν νά περιφέρηται ό ίδιο;, έχων όμως τήν άδειαν του νά στέ/7.η εις τάς διαφόρους
επαρχίας τον άρχιμανδρίτην και τόν ήγούμενον του 'ίεροσολυμιτικου Μετοχίου τή;
ΛΙόσκας Νεκτάριον. Περιπλέον διά μεσολαβήσεως τινών Ηερμουργών ανδρών καΐ εν τοίς
πράγμασιν ισχυρών, κατώρι)ωσε νά έκδοί^ή αυτοκρατορική διαταγή, ώστε νά συστηΗώσιν
οίο^νίως είς ολας τάς εκκλησίας του κράτους κιβώτια έπ' ονόματι του Παναγίου Τάφου,
κατά μίμησιν τών άπ* αρχής του χριστιανισμού συνεστημένο^ν είς ολα τά ά/,λα μέρη
κιβωτίων, προς βοήι}ειαν τών προσκυνημάτων τής Ιερουσαλήμ, Κίς τό τριετές δϊ διά-
στημα τής εν τή 'Ρωσσία διαμονής του αρχιεπισκόπου θαβωρίου έσυνάχΙ)ησαν και εστά-
λησαν προς τόν πατριάρχην ελέη περίπου δύο μι)λιόνια γροσίων. Έκ τούτων είναι εύ-
συμπέραστον, οτι ή κατάστασις του Κοινού του Παναγίου Τάφου ελάμβανε προόδου;
έπΙ τό κρεΐττον, ώστε άπό του 1834 ό πατριάρχης έχων εύκολίαν περισσοτέραν ήρςατο
νά έςοφλή διόλου τάς ομολογίας τών ενδεέστερων δανειστών, μη παραιτούμενος τήν
έλαχίστην εύκαιρίαν είς τό νά άποδώση προς το•>ς άιΐλίους δανειστάς τά δίκαια των,
όσον τό όγληγορώτερον. Έν τούτοις εΐχεν έκβλη«)ή του οικουμενικού Ηρόνου ο Ιιναΐτης
Κωνστάντιος και άντικατέστη ά/λος Κωστάντιος, Μεσημβρινός τήν πατρίδα. Ούτος υπο-
κινούμενος παρ' <2/7.ων ηθέλησε νά άντιπράςη είς τόν κα}.ώς ήδη προβαίνοντα διοργα-
νισμόν του Κοινού του Παναγίου Τάφου, φρονών οτι έμε'/λε νά έλκύστ^ τήν εύγνωμοσύνην
— δ04 —
πληρεςούσιοι εΤς τε Βλαχιαν και Μττογδανιαν δια τά έκεΤ μονα-
στήρια, ϋΤΓοστατιχά χαι ιδιοκτησίας του Αγίου Τάφου, ές ών τα
του λαοΰ, καταργών τό σγέοιον της οεχιετίας 7.αΙ (τ/ασυνιστών το έπΙ της άρ/ή» της
τιατριαρχείας του {χαχ,αρίωτάτου 'ΑΟανασίου -ροχείρως τότε έγ%ρι&έν σχέδιον, και χωοις
να συ|ΑΓαραλά,3η την γνώμην το•3 νο|Α•μιου κυριάρχου των Άγίοταφιτικών ίΤραγαάτων
και των έίΤΕτρόττων του Κοινού, 7:αρε|χόρφω?ε τό πράγμα εις τα οαματα της 'Γψη/.ής
Πόρτας, και κατώρι)ωαε να κυρωΟη τό σχέδιόν του δι* ύψηλοΰ όριβ|χοΰ. Τούτο έδωκε
πολλήν βλΐψιν εις την καρδίαν του πατριάρχου *Α4)ανα3ίου. Έπρεπεν ου.ως νά έςαγο-
ρασΟη τον καιρόν, συΐΑττάσχων όαοΟ με ^νΟν τό γένος. Ό πατριάρχης Κωνστάντιος
άντΙ νά έλκυση την ύπόληψιν του λάου, παρώςυνε μάλλον την σγανάκτησίν του καΐ
μετά τρεις μήνας καΟηρέθη της άςίας, πατριαρχεύσας μόλις 15 μήνας. Περί τα τέλη
της πτώσεως του Κο>νσταντίου, γενομένης κατά αυγουστον του 1835, ειχεν ενδημήσει
εις Κωνσταντινούπολιν ό πρίγκιψ της Σερβίας Μιλόσης. Ή παρουσία αύτου τοΰ μεγα-
λοπρεπούς πρίγκιπος ενέπνευσε μεγάλην εύχαρίστησιν εις τάς καρδίας όλων, και περισ-
σοτέοαν άγαλλίασιν και ^αυμασμόν έπροξένησεν ή μεγαλόδωρος προσφορά του εις τον
Πανάγιον Τάφον πεντακοσίων χιλιάδων γροσιών. Ό σεβαστός πατριάρχης *Αθανάσίος,
τόν όποιον εύλαβεΐτο μεγάλως ό πρίγκιψ, άνεζωογονήΗη ές αυτής τής γενναίας χορη-
γίας του πρίγκιπος, καΐ διά νά προλάβη τάς καταχρήσεις των δυνατών, ώδήγησε τον
πρίγκιπα νά κάμη την διανομήν τής δωρη>}8ί3ης ποσότητος δι* ιδίου του υπουργού εις
τους ενδεέστερους δανειστάς, και ό πρίγκιψ άκολουβήσας την σωτηριώδη όδηγίαν τοΰ
πατριάρχου διώρισε τόν ότιοό^-^οί του Αβραάμ ΙΙετρόνιεβιτζ και δίεμοίρασε τά χρήματα
εις τους συρρεύσαντας δανειστάς κατ' άναλογίαν, και κατά προτίμησιν τών ΌΗωμανών
και ενδεέστερων, οΊ'τινες ο/.οί ύψωσαν φωνάς ευχαριστήριους υπέρ του πρίγκιπος. *Κν
τώ μεταςύ τούτων έλάμβανον καΐ τά εν Ιερουσαλήμ μορφήν έπΙ τό κρεΐττον. Ό πα-
τριάρχης Άί)ανάσιος, μετά τό τέλος τοΰ Α'ιγυπτιακοΰ πολέμου, έστειλεν εις Ιερουσα-
λήμ τώ 1833 έςάρχους, διά νά τακτοποιήσωσι τά πράγματα. Αύτοι εκαμον προόδους
καλάς διά τής εύμενοΰς υπερασπίσεως τοΰ άντιβασιλέως [Μεχμέδ-*Αλή], όστις έχ^άρι-
σεν εις τά μοναστήρια και ολα τά παλαιόιίεν κανονισΗέντα βαρέα φορολογ•/)ματα. Οίκο-
νομοΰντες καλώς τάς εκ τών προσκυνητών βοηΗείας καΐ διαρρυ^μίζοντες τό χρέος κατά
τό εν Κωνσταντινουπόλει σχέδιον, κατϋ>ρι)ωσαν νά διαλύσωσι τόν γνόφον εκείνον τής
ανωμαλίας και τών επηρειών, και ήΟελον φέρη εις τελείαν έκβασιν τό πράγμα, εάν
ήτον δυνατόν νά μ?ταβάλη ή αυστηρά διοίκησίς τοΰ ύποβασιλέως την φυσικήν σκολ'.ό-
τητα και πλεονεςίαν τών Αράβων. Μόλις κατώρΟωσαν νά μεταρρυθμίσωσιν εκ τοΰ
όλου χρέους, άναβαίνοντος περί τά 11 μιλλιόνια γροσίων, τά ες μιλλιόνια, και εξ αυ-
τών έπλήρωσαν μέχρι τοΰ 1836 τά ήμισυ, ώστε έμεινε χρέος άνεμφτ^ιστον περίπου 5
μιλλιόνια και χρέος εις νέας ομολογίας 3 μιλλιόνια, συμποσούμενα όμοΰ εις 8 μ{)^.ιόνια
γροσίων. Τό έπι Κωνσταντίου σχέδιον και ή απληστία τών 'Αράβων επέφερε τήν στά-
σιν εις τήν μ3ταρρύ<)μησιν τοΰ χρέους, και τά αδιάκοπα και βαρέα εςοδα, τά όποια
κατά τό 1835 έκορυφώΟησαν εκ τής σύμβασης άπό σεισμοΰ πτώσεως πο/λών ιερών
καταγωγίων, και εκ τής εν *Ιόππη οικοδομής τοΰ λοιμοκαθαρτηρίου, εις τήν οποίαν
•λόνην έδαπανήιίησαν περίπου πεντακόσιαι χιλιάδες γροσίων, εμπόδισαν τήν έςόφλησιν
περισσοτέρου μέρους τοΰ χρέους. Εις τήν Κωνσταντινούπολιν έγινε πολΰ σημαντικοκέρα
ή εκπτωσις τοΰ χρέους• αί σημαντικαΐ ποσότητες τών εισοδημάτων τών εν Βλαχοπο-
— 505 —
ττερισσότερα ύπο τίνων ιερόσυλων έσφετερίσ&ηααν *• γ') δπω; ζητγ]ί)Τ|
|5ασ'.λιχός ορισμός, ττρός αποφυγήν ττληρώσεω; των τοοο'!)τα>Ί ^^οί'
ρέων τόκων και τληρώσεως του χρέους λόγω κεστίου εις δεκα-
ετιών δ') δπως σταλώσιν ϊςαργοι εις Ιερουσαλήμ δι' έρευναν και
έςέτασιν τής ποσότητος και ποιότητος του χρέους• ε') δπως διο- 5
ρισΟώσιν επίτροποι έκ μέρους του γένους σύμ|3ουλοι και συμπράτ-
τοντες τη αύτου μακαριότητι* και ζ') δπως συστηι)τ| κάσσα, προς
συνά&ροισιν των εισόδων και των λοιπών.
Τούτων ούν πάντων άρξαμένων ένεργεΓσΠαι, έν τω μεταςύ και
αυτή ή θεία πρόνοια συνέδραμε και συνέπραςεν, άλλα δή και τα 10
σκόλια πάντα έν Ιερουσαλήμ εύ&έα έποίησε, πάν έμπόδιον και
πασαν δυσκολίαν έςάρασα• ό ^άξ> έν Πτολεμαίδι Άπτουλλα-πασ^άς
τους ορθοδόξους άδικων και κατατρέχων, παρεχωρήθη έκ θεού
δπως κάκεΐνος κατατρεχθη και λά|3η τα έπίχειρα της έαυτου
κακίας και άντιμετρηθη τω μετρώ, ω τους πιστούς έμέτρησε. 15
Αυτός γάρ τη έμφΰτω αύτου άλαζονία φερόμενος, προσέκρουσε
περιφρονητικώς τω της Αιγύτττου σατράπη Μεεμέτ-Άλη-πασ^α- δς
βουλόμενος δήθεν έκδικηθήναι και ταπεινώσαι αυτόν απέστειλε κατ'
αύτου τόν νεωστι έκ της Πελοποννήσου έπιστρέψαντα Ήπραήμ-πα-
σ^αν μετά πολυαρίθμου στρατού• ος περί τά μέσα δεκεμ|3ρίου, τω 20
αωλβ' (1832) ετει, δ(ά ξηράς και θαλάσσης είσβαλών εις τους
τόπους αύτου, ήτοι τήν Παλαιστίνην και Φοινίκην, και ούδεμίαν
άντίστασιν έχων, έκυρίευσεν άναιμωτι τήν τε Γάζαν, Ίόππην,
Ιερουσαλήμ και τήν Σαμάρειαν αυτήν και δλην τήν Γαλιλαίαν
και πολιορκήσας τήν Πτολεμαΐδα δια θαλάσσης τε και ςηρας έκα- 25
νονιοβόλει ημέρας τε και νυκτός τά τείχη αυτής και τά σαράγια
του Άπτουλλα. 'Ός θαρρών εις τάς υποσχέσεις του σουλτάνου
γδινία μοναστηριών, αι γινναιαί συνοροααΐ τή; ΌΟωΐλαν.κή; Έ-ιχρατείας, τή; 'Ρωσ-
σίας ν.ιι της ϊεο^ία;, *Λα-έ^3αλον εύχόλως του χρέους τον -/.ολοσβόν ύ-ό τήν οίκονοΐΑίκήν
και φρονί|Αην δίοΙκησιν του τΓατοιάρχου»^.
* Έξαρχος ε'ι^ τήν Βλαχομττογδανίαν ά-ίστάλη πάρα της αύτοΰ |χακαρ:ότητος 6
δπισδεν ρηι^εις Καισαρείας της Παλαιστίνης Καισάριος• ος έκεΐ ά::ελΟών τω ε'ττοαένω
ετει αωΚ'^' (1832) τό ζην έςε|χέτρησεν• άντ* α\)το'^ οέ Καισαρείας απεστάλη εις Ιε-
ρουσαλήμ χε:ροτονηΗήναι ό εαπροσιίεν άναφερόΐλενος *ΑγαΟάγγελος.
— 506 —
άνι){στοιτο μεγαλοψυχως καΐ έπολέμει τταρ' ελπίδα ανδρείως• άλλα
μετά έςάμηνον ΤΓολ'.ορκίαν άπολέσα; ολα τά αύτου στρατεύματα και
τά δυνατά έκεΓνα τείχη καΐ τους οίκους της πόλεως καΐ αυτά τά
παλάτ^α ερείπια κατιδών, και των ελπίδων από του σουλτάνου
5 ψευσι)είς, άπεγνώσ&η και ή|3ουλήθη δπως βάλη πυρ εις τήν μι-
νατζ^ονε (μπαρουτχανέ ή τζιπχανά) και γένηται αύτόχειρ- άλλ' οι
μετ' αύτου έκώλυσαν αυτόν του βουλεύματος, και κατέπεισαν δπως
παραδοι)η εις το έλεος του Ήπραήμ-πασια• δ και έγένετο, και
παρέδω/εν εαυτόν και τήν πόλιν τη ιδ' μαιου, τω αωλγ' (1833).
10 Παραδοθείς δε ή;ιώι)η τιμής καΐ περιποιήσεως παρά του Ήπραήμ,
δς και έπολιτεύθη μετ' αύτου τοιουτοτρόπως, δπως καταμάθη που
εισιν οι από του Τζεζάρ-πασ^α και των μετ' αυτόν συνα&ροι-
σί)έντες θησαυροί. Είτα απεστάλη ασφαλώς προς τον Μεεμέτ-
Άλήν εις Αιγυπτον, δπου προσ^τάγη ?να διατριβή περιορια&είς.
15 'ΙΙ άλωσις δε της Πτολεμαίδος ^ έπανηγυρίσι>η εις Ιερουσαλήμ διά
φωταγωγιών, λυχναψιών, καί>' δλην τήν ά^(ορόίΊ και τάς ρύμας της
πόλεως, χορών, μουσικών οργάνων και λοιπών, πέντε νύκτας κατά
συνέχειαν ύπό πάντων τών κατοίκων της Ιερουσαλήμ, Τούρκων,
Τωμαίων, Φράγκων, Αρμενίων και λοιπών και τών Εβραίων.
20 Πάντες εχαιρον και έσκίρτων, έλευΟερίαν νομίζοντες, ως ην καΐ
τώ δντι, τήν Αιγυπτιακήν Έςουσίαν. Μόνοι οι ΊεροσολυμΤται
Τούρκοι ουκ ήδύναντο κρύψαι τήν λύπην αυτών και σκυ&ρωπότητα,
καίτοι χορεύοντες• έγνώριζον γάρ προμαντεύοντες τήν διά της
έςουσίας ταύτης θείαν δίκην κατ' αυτών, και δτι ου δυνήσονται ετι
2δ ποιεΤν τά εαυτών ί)ελήματα• διότι έκτοτε ή Ιερουσαλήμ καΐ πάσα
ή Παλαιστίνη μετηλλάγη άναμορφω&εΐσα• ήκουε γάρ και εβλεπεν
δσα έμίσει μόνον άκούουσα, στρατεύματα τακτικά στενοφορεμένα,
δπλα ασυνήθη και τρομακτικά, μουσικά όργανα και τάςεις, άπαντα
ευρωπαϊκά. "^Εκτοτε όπωσουν ήρςατο ϊνα συμβόσκηται λύκος μετ'
30 άρνίου, ως λέγει ό προφήτης, και ϊνα λαμβάνη ήμερότητα ή άγριό-
* Έ,-ίοοίλή-Λοντα χΕλ:άοα; σφιΤρα; κανονίων κιΐ γρανατών, ήτοι -/.ουμ-Γαράδων, λέ-
γεται δτί έρρ'ψεν ό Ήαπραήα εί; τ/;ν Πτολε|χαίοα, και οτι αποίλείεν εκ του αύτ&υ
στρατεύαατο; υττέρ τά; είκοσι χιλιάοας ::ερ• τήν έςάμηνον έκείνην ττολιορκίαν.
— 507 —
της της Άρα^3ίας 8λης• διότι δ Ήπραήμ άφείς φρουράν εις την
άλω&εΓσαν Πτολεμαΐδα, εδρίχ[λεν εις την Δαμασκόν, ητ'.ς και πα-
ρεδόθη εις αυτόν τη γ' ιουνίου- εκείθεν διέ^3η τάχιστα εις Βέρ-
ροιαν, ήτοι τό Χαλέπ, και παρέλαβε κάκεΤνο τη δ' Ιουλίου. Τούτου
δε τα εις την Άρα|3ίαν κατορί^ώματα άφήσαντες '^ράγομζΊ τα εις 5
την ύπό&εσιν του Αγίου Τάφου άςιοσημείωτα- είσι δε τα έςής.
Κατά τό αωλβ' (1832) έτος, σύμβασης άνομβρίατ, έγένετο και
σπάνις σίτου, ήτοι ακρίβεια* ώστε από τάς αρχάς του αωλγ' (1833)
'έως του θέρους του αύτου έτους άνέβη 130 γρόσια τό κοιλόν ην
δε τότε τό κοιλόν οκάδων 45* εύρίσκετο δμως πλουσιοπαρόχως• 10
μόνον οί πτωχοί έστενοχωρήβησαν, μη έχοντες αγόρασα ι, καθώς
καΐ τό ιερόν ημών Κοινόν επα&ε τοΐίτο αυτό δια τό ελέους χάριν
τοις πτωχοΤς διδόμενον ψωμίον υπέφερε δε και ή λαύρα του αγίου
Σάββα βάρος καθημερινόν, επειδή εΤχεν ανάγκην δπως καθ' ήμέ-
ραν τρέφη εκατόν όγδοήκοντα πέντε σώματα Έπετηδων, ανδρών 15
και παιδιών μόνον, διότι άπ' αρχής τα θηλυκά ουκ εΤχον δικαίωμα
λαμβάνειν ψωμία ^ Τότε και αυτός έγώ ήγουμενεύων, ως ε'ίρηται,
έκρούσ&ην υπό τίνος τη μαχαίρα, μη θέλων ϊνα δώσω αυτώ όπερ
αδίκως έζήτει* ην δε ούτος ό τελευταΤος χρόνος τής κακίας αυτών,
διότι κυριεύσαντος του Ήπραήμ-πασ;ί^α ήλευθερώ&η ή λαύρα άπ' 20
αυτών, ως έμπροσ&εν ρηθήσ-ται. Τούτον δε τόν χρόνον απεστάλη
εις Κωνσταντινούπολιν ό θαβωρίου οροος αρχιεπίσκοπος κύριος
Ίερό&εος ό έκ Γανοχώρων, ζητηθείς παρά τής αυτοΰ μακαριότη-
τος• άπελθών δέ έκεΐ απεστάλη εις την όρθόδοςον και λαμπράν
Τωσσίαν, χάριν ελέους καΐ βοηθείας [υπέρ του Κοινού τοΙ5 Πα- 25
ναγίου Τάφου]• δνπερ πάση αρετή διαπρέποντα ύπεδέχθησαν έν-
τίμως δ τε αυτοκράτωρ Νικόλαος και ή έκεϊσε έκκλησιασταή ιερά
^ Οί Έτ.ετφες ουτοί λέγεται οτι ήσαν πάλαι χριστιανοί -ΛαταγόΐΑενοι έκ τής Λα-
ζικής χώρας, και οτι, οτε 'ό όσιος πατήρ ήμ,ών -ά,^,3ας άπήλΗεν εις τήν Κωνσταντι-
νούπολιν, ένόγους οντάς θανάτου αυτούς, μεσιτεύσας εις τον βασι}νέα Ίουστινιανόν έρ-
ρύσατο του θανάτου* και οτι ό ρηΟεις βασιλεύς έχορίσατο αΐίτο^ς τω άγίω Σάβ,^ία, τζρο-
στάςας ^ αυτούς ινα ώσιν αιοινίως σύν γυναιςι καΐ τέκνοις σκλά,3οι και φύλακες τής
αύτοΰ λαύρας* έτούρκισαν οέ ούτοι προ ά|Ανηαονεύτοίν χρόνων, «χή υποφέροντες τάς
τυραννίας τών Άγανηνών.
— δ08 —
Συνοοος• περί δέ της άττο ττ;ς εύλογη μέντας Τωσσίας συναχ&είσης
ελεημοσύνης και βοηθείας γράψομεν συν θεω έμπροσ&εν.
Τη ιδ' ό/τω|3ρίου ήλθεν έκ Κωνσταντινουπόλεως ό εντιμότα-
τος τζελεπη-χατζη-Μ(3αλασάκης, φέρο)ν τον §νεκα του κιστίου έκ-
5 δοθέντα ύψηλόν ορισμό; και διωρισμένος έπ' αύτω τούτω, δπως
έπιμείνη, έν Ιερουσαλήμ δηλαδή, και διευθύνη τήν ύπόθεσιν του
κιστίου, επιστατών και ενεργών δια του φερμανίου• μετ' αύτου δε
ην έλθών και τις Άγα&άγγελος ιερομόναχος Καισαρεύς, δς προ
όλιγου υποδιδάσκαλος της έν Κωνσταντινουπόλει σχολής άλλα και
10 ίεροκήρυς έχρημάτισεν. Ούτος δέ απεστάλη παρά του μακαριω-
τάτου συνέςαρχος τω κυρ Μ^ϊαλασάκη και συμπράκτωρ εις τάς
υποθέσεις του Κοινού, ως ειδήμων τΤς τουρκικής διαλέκτου μά-
λιστα, και υποψήφιος ε[ς τον τής Καισαρείας της Παλαιστίνης
θρόνον, έκφωνών διδαχάς ε[ς τους προσκυνητάς• χειροτονηθείς δέ
1δ τη κε' όκτω[3ρίου μετά πέντε ημέρας άττήρε μετά του κυρ Βαλα-
σάκη διά τήν Αιγυτττον, προς έ'ντευςιν του Μεεμέτ-Άλή-πασ^α,
ινα δηλαδή παρρησιάσαντες έκείνω τον [ϊασιλικον όρισμόν λά|3ωσι
και παρ' αύτου μπουγουρδι εις τήν αύτου ενέργεια^; και πραςιν.
Επειδή δέ εΤχον συστατικά γράμματα προς τίνα Άρμένιον, Μπόγος
20 ονόματι, σαρράφην δντα και μυστικόν του Μεεμέτ-Άλή-πασ^α και
μέγα παρ' αύτω ισχύοντα, εκείνος ό μιαρός αυτόχρημα Αρμένιος
ων , διαφόρους τρόπους μεταχειριζόμενος και άναβολήν καιρού
έφευρίσκων ένήργησεν [ούτως], ώστε οί ρηθέντες διέτριψαν εις
Αϊγυπτον δύο μήνας• είτα δέ δούλευσιν δεικνύς ό δόλιος, δόλιον
25 μπόυγ^ουρλδι παρά του πασια αύτοΤς έςενεγκών ένεχείρισεν έσφρα-
γισμένον έςωθεν. Άλλ' οί ρηθέντες τό δράμα κατανοήσαντες διε-
σκέδασαν τήν δολοπλόκον βουλήν αύτου, και διά του μα/αριωτάτου
αγίου Άλεςανδρείας κυρίου Ιεροθέου και του ευγενέστατου αρχον-
* ^]η|Αείωσαι, οτί τούτω τω ετει έπανηλΟεν ει; *Ιότ,Γ.ψ ό ρη^)εις χόνσολ τ?,; 'Ρωσ-
σίας Γεώργ•ος Μόστρας και έδέ•/θη ύ-ό τε του Άττουλλα-τταστ^α και του Ήττρα/^υ.-
ττασια έντίαως, και τη ς' δεκεαβρίου έγένετο αρχή γίνεσΗαι παρρησίαν έν τω ναυ>
[τής Αναστάσεως] και ίερουργεΤν τρεις αρχιερείς έπι του Παναγίου Τάφου τη ς' δε-
κεα,3ρίου ει; τί|Αήν του αύτοκράτορος τασών τών 'Ρωσσ'ών Νικολάου, έ-Ι τταρουσία
του αύτου κονσόλου Γεωργίου Μόστρα.
— δ09 —
τος Μιχαήλ Τοαίτζα ελα^Βον άλλο μπουγ^ουρλδί, ώς έπρεπε• μόλις
δε ύπέσ:ρεψαν οι ρηθέντες περί τα τέλη μαρτίου, τώ ^αωλδ'
(1834). Άλλα περί τούτων ύστερον έν οίζείω τόπω ρηθήσε-
ταΐ' γραπτέον δε τα έν τω μεταςύ των τεσσάρων μηνών συμ-
βάντα παρά τε των Αρμενίων καΐ Φράγχων.
[Ή ά7.ολου^)ία τ?|; συγγραφής ταύτης άναβά)^.εται].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Σελ. 14 γρ. 22. Σημειωτέον οτι ο πατριάρχης 'Ορέστης
συνέγραψε βίον των αγίων Σά[ϊα και Μα/αριου των Σι/ελών δν
έςέοωκε τύττοις Τ. Οοζζα-Ι^υζί, Βΐυάί ο (Ιοουπίθηίί (1ί δϋοπΛ β
Λίήηο, 1891, τ. XII, σ. 33 χέ. 135 κέ. 311 κέ.
Σελ. 32 γρ. 10. Περί του πατριάρχου Λα!1άρου γράμμα προς
Άδρόνικον αυτοκράτορα τον Παλαιολογον εγραψεν ό σουλτάνος
Αιγύπτου Νάσαρ* άλλ' ατυχώς αϋτου μέρος μόνον έσώι)η. "Ορα
Λν. Κβ^οΐ, Αηαίθοία 1)τζ8,η1;ίηο-Γυ8δίθίΐ, σ. χχχνπι-χπ και 56-57.
Σελ. 40 γρ. 16. Σημειωτέον δτι δύο γράμματα του πατριάρ-
χου Σωφρονίου έςέδωκε τύποις καΐ ΛΥ. Κο^^θΐ εν&. άν. σ. 119-
128, το μέν προς τον [βασιλέα Τωσίας Μπαρίσιν θεοδωρο^3ίτζην
(1603), το δε προς Δημήτριον Γιθ(3αννο[ϊίτζην, μέγαν κνέί^ην
Τωσίας (1605). "Ετερα γράμματα του αύτου πατριάρχον δρα
έν τοΤς Άναλέ/τοις, τ. II, σ. 270.
Σελ. 46 γρ. 25. Τό πρακτικδν του κωδικός, δπερ ιστορεί το
θαύμα του Αγίου Φωτός, δρα έν τω βΐ|3λίω: Ιστορία Νικήτα
(Βασιλικού κληρικού - - - εκδιδομένη μετά προλόγου υπό Ά. II.-
Κεραμέως, έν Πετρουπόλει 1894, σ. 13-17 [ΠρΜΟΟ.ι. ΙΙλλθοτ.
ΟόορΗΗΚΤ», 38-β ΒΜΠγΟΚΊ)].
Σελ. 52 γρ. 15. Ή επιστολή του πάπα Γερασίμου, πατρι-
άρχου Αλεξανδρείας, υπάρχει έν τω άρχείω του Πατριαρχείου
των Ιεροσολύμων έχει δέ ώδε: «•{• Γεράσιμος ελέω θεοΰ πάπας
και πατριάρχης Αλεξανδρείας. — ψ Παναγιώτατε πατριάρχα της
αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ, κύριε θεόφανες, έν άγίω ττ^εύματι
— δ12 —
αγαπητέ άδελφε και συλλειτουργέ της ημών μετριότητος, την ττα-
ναγιότητά σας εύχομαι ύγιαινειν, δεόμενος του φιλαν&ρώπου θεού
δ'.αφυλάττειν σε ατρωτον από πάσης άνάγχης ορατών τε και αο-
ράτων έχδρών, εις σύστασιν και ώφέλειαν του υπό του καλώς
ΐίίυνομένου ποιμνίου και εις ήμετέραν πνευματικήν εύφροσύνην τε
καΐ άγαλλίασιν. Και ήμεΐς τη του Χρίστου χάριτι και δι' ευχών
της σ7^ς παναγιότητος ύγιαίνομεν εως του νυν, έχοντες τάς τών
ώδε φροντίδας. *^ίσ&ι τοίνυν, [οτι] δεςάμενοι τό τίμιον περιχαρές
και ιερόν γράμμα της σης παναγιοτητος παρά τών προς ήμας
τέως άφικομένων, του τε εν ττ^ευματικοΓς παπα κυρ Φιλοδέου
και του γέροντος κυρ Βαρ&ολομαι'ου, και διεςελ&όντες αυτό, ώς
εικός ί)σ&ημεν λίαν περί της υγείας της σΓ^ς παναγιοτητος, και
περί ης γεγόνασιν ώδε διακονίας ήδη πέρας εΐληφε τη του Κυ-
ρίου συνεργεία. Διό παρεδώκαμεν έν ταΤς χερσι του πνευματικού
παπα κυρ Φιλόθεου τέσσαρα μαρσίππια, ή ειπείν |3αλάντια, έσφρα-
γισμένα τη ημετέρα σφραγΐδι, έν οΓς εισι χρυσίων τόν άρι&μόν
οκτώ χιλιάδες, δηλαδή εις καθέν μαρσίππιον 2000 φλωρία, δπως
παραδώση ταΤς χερσι της σης παναγιότητος, κατά την έντολήν
και νέαν παραγγελίαν του νέου ελεήμονος Ιωάννου• άπερ πέμπει
διά τό χρέος του άγιου και ζωοδόχου Τάφου του Κυρίου, μετά
δε ταΰτα τη του Κυρίου συνεργεία πέμψομεν δτερα διίο χιλιάδας
φλωρία μέ τόν παπα κυρ Μελέτιον. Και ταύτα μέν διά της ύίρας,
ήδη κατεπειγούσης, και τά καθ' ήμας πάντα άναγγελεΤ ό παπα
κυρ Φιλόθεος τη ση παναγιότητι. "Έρρωαο, αδελφέ παναγιώτατε.
Έν Αιγύπτω ,αχκδ' (1624), νοεμ[3ρίου κε'». Τό αυτό -(ξίάμμα
περιέχει και ύστερόγραφον, έχον οϋτως: «Ό άρχων κυρ Σεϊδουλάχ
μετάνοιαν ποιεΓ τη [ση] παναγιότητι, άσπαζόμενος μετ' ευλαβείας
τήν σήν άγίαν δεςιάν, και παρακαλεί και δέεται μετά δακρύων
να μήν τόν άλησμονήσητε άπό τήν προσευχήν υμών, καΐ νά ήςεύ-
ρετε, λέγει, οτι αυτήν τήν έλεημοσύνην όπου πέμπει δχι διά άλ-
λον, παρά διά τόν "Αγιον Τάφον διότι εγώ, λέγει, εΤχα στον
νουν μου νά στείλω αυτού κάποιαν παραμικράν έλεημοσύνην, άμή
ωσάν είδα, λέγει, τά ιερά σκευή του Αγίου Τάφου εις τάς χεΓρας
— 513 —
των Εβραίων εδώ, χαί ωσάν εμα&α, λέγει, δτι πώς εΤναι ή κο-
ρώνα της παναγιότητός σας καΐ τά άλλα της ιερά εις τάς χείρας
τών Άγαρηνών και τών Εβραίων, ήρθα εις μεγάλην λύπην καΐ
έκλαψα, λέγει, και έπειτα απεφάσισα, λέγει, 8 τι καί δν εχω νά
τά στείλω της παναγιότητός σας, διά νά ξεχρεώσης τόν "Αγιον
Τάφον και νά εύγάλης τά ιερά σκεύη έκ τών χειρών τών Άγα-
ρηνών καΐ τών Εβραίων, χαΐ έπρόκρινα, λέγει, νά υστερήσω τό
πριιδί μου και τους συγγενείς μου άπό τά καλά μου, μόνον διά
νά ξεχρεωθη 6 "Αγιος Τάφος• διά τοΰτο ιδού όπου πέμπω, λέγει,
με τόν πνευματικόν τόν παπα κυρ Φιλόθεον εις τά χέρια της
παναγιότητός σας 8000 χρυσά φλωρία, καΐ αν δώση 6 θεός,
λέγει, ακόμη θέλω πέμψει καΐ με τόν παπα κυρ Μελέτιον δλ*
λαις 2000" καΐ άνίσως, λέγει, δνωσιν και κοινόβιον, κατά θεόν,
καθώς άκουομεν, πώς έκάμετε και είσθε, λέγει, ίνα κορμί καΐ
μία ψοχή, δνα σακούλι καΐ μία εζοδος, ήδη καλόν έστι• εί δέ
καΐ είσθε χώρ2α, ωσάν και πρώτα, νά ήναι δύο χιλάδες φλωρία
του άγιου μοναστηρίου του Αρχαγγέλου, και αί οκτώ χιλιάδες
του 'Αγίου Τάφου με ταύταις ταΓς δύο χιλιάδες όπου εχω νά τά
στείλω με τόν παπα Μελέτιον τά οποία, διά τόν θεόν, λέγει,
νά ήναι πολλά κρυφά νά μη γρηκηθουν ποσώς ούτε αύτου, ούτε
έδώ• διότι, λέγει, Ιχομεν μεγάλον φόβον και μεγάλον κίνδυνον,
καΐ παρακαλεί τήν παναγιότητά σας, λέγει, ωσάν λάβετε τά άσπρα,
μήν τά αφήσετε νά στέκουνται, ή νά δόσετε άλλου ποθές. άλλα
παρευθύς νά δώσετε, λέγει, εις τό χρέος, καΐ εις τοοτο είς τόν
θεόν σας ^ίχνω, λέγει, δν κάμετε άλλέως, παρά καθώς σας γρά-
φομεν* καΐ με πρώτον καφλέ νά μας γράψετε, ότι πώς έκάματε
κατά τήν καρδίαν μου χαΐ κατά τήν έπιθυμίαν μου, νά χαρώ*
ετζι νά κάμετε, παρακαλώ, καΐ μη άλλέως- καΐ τό γράμμα όπου
έχετε νά μου γράψετε, λέγει, νά ήναι ρωμαίικο, καΐ νά ελθη
είς τά χέρια τά Ιδικά μου, ήγουν έμου του πατριάρχου, τό όποΓον
νά τό στείλετε με πιστόν ίνθρωπον κατά πολλά, νά μη πάρα-
πέση. — Κάγώ παρακαλώ τήν παναγιότητά σας νά μήν κάμετε
άλλέως, παρά καθώς γράφει έδώ ό άρχων Σεϊδουλάχ, δτι έγώ
III. 33
— 514 —
έγινα εγγυητής, δτι πώς νά γένη το θέλημα του- χαΐ παραχαλώ
την παναγιότητά σας νά εΤναι πολλά κρυφά καΐ μυστικά τά πράγ-
ματα, δτι εχομεν μεγάλον φόβον και κίνδυνον, αν μα&ητευ&ουν*
καΐ κάμετε νά του γράψετε εύχαριστίσεις και πώς έκάμετε κατά
το θέλημα του καΐ πώς εύγάλετε δλα τά σκεύη και την κόρωναν
και τά λοιπά ίερά, και πώς έλειτουργήσατε διά λόγου του μέ
'κεΤνα τά ίερά όπου ήσαν ενέχυρα, και πώς έμνημονεύσατβ εκείνα
τά ονόματα, όπου σας τά έδωκαν έδώ διά νά τά μνημονεύετε,
και γράψετε και εις το γράμμα έκεΤνα τά ονόματα, διά νά έμπε-
στευθη πώς τά έμνημονεύετε* ακόμη θέλει μάθη ή παναγιότης
σου τά δσα έσυνέβησαν του έλτζή της Μοσχο[3(ας ερχόμενος απ*
έκεΤ, και πώς έλύθη και πώς έλύσαμεν καΐ ήμεΓς τήν έλεημο-
σύνην έκείνην όπου μας ήρχετον, και πώς ήρθεν έκεΤνος ό
πρώην Τόδου Ιερεμίας άπ' εκεί όπου ήτον απεσταλμένος άπό
τήν Άγίαν ΛΙκατερίνην του Σίνα, και τά δσα τοις έσυνέβησαν
έκεΐ ζημίαι; και έντροπαΐς, ταύτα πά^/τα άναγγελεΐ τη παναγιό-
τητί σας ό παπά κυρ Φιλόθεος• διά τά όποΓα πολλά έλυττηθημεν
μέχρι θανάτου. Ούχ έτερον μέχρι της ώρας. Γνώριζε και τούτο,
δτι εΤπεν ό άρχοντας, αν δεν μάθη πώς τά έδώκατε αυτά όπου
πέμπει τώρα ευθύς εις το χρέος και νά εύγάλετε τά ίερά σκεύη,
δεν ταΓς πέμπει ταΐς 2000 τά φλωρία. Έτζι νά κατέχετε. ,Αχκδ'
νοεμ|3ριου κε'. •|• Ό Άλεςανδρείας Γεράσιμος». Τήν έπιστολήν
ταύτην έςέδωκε τύποις ιζρώτος ό αρχιμανδρίτης Κύριλλος Αθα-
νασιάδης [Σωτηρ• μηνιαΐον περιοδικόν σύγγραμμα. Έν Αθήναις
1889, τ. XII, σ. 265-268]* μέμνηται δε ταύτης και Δοσί-
θεος, Ιστορία περί τών έν 'Ιεροσολύμοις πατριαρχευσάντων,
σ. 1190.
Σελ. 216. Προσί>ετέον τώ πέρατι της ύποσημειώσεως τάδε:
Έκκλησ. Αληθείας τ. Ι, σ. 286. Έοπερος• σύγγραμμα περιο-
δικόν. Έν Λειψία 1883, σ. 279.— Τά δε ύπ' αριθ. 5, 10, 12
και 15 (σ. 22δ, 228, 238, 246) φιρμάνια παρήγαγε και Πα-
λαμάς έν τη 'Ιεροσολυμιάδι (σ. υπς', φο^', χ[3', χΧ|3') ές αύτου
του χειρογράφου του Προκοπίου Νά![ιανζηνου του Άράπογλου.
— 515 —
Σελ. 464, γρ. β -7. Περ! των εν τη νήσω Κύπρω σφαγών
ίίρα χατ' εκτασιν εν τω βΐ|9λίω του Γεωργίου Ι Κηπιάδου, Απο-
μνημονεύματα των χατά το 1821 εν τη νήσω Κύπρω τραγικών
-σκηνών. Έν Αλεξάνδρεια 1888, σ. 7-33,
ΜΟΪΣΟΪΛΜΑΝΙΚΑ ΕΤΗ
^Ιϊλ.
218,
8
^19,
25
.222,
14
22δ,
7
226,
33
:227,
4
»
»
»
2
228,
13
:229,
18
»
19
580,
5
281,
2
))
19
»
22
.232,
6
»
7
»
8
:238,
18
))
19
»
21
"»
23
»
»
234,
6
»
»
535,
17
287,
8
Φογης ϊτος.
Έτο; χριοηορκιχόν.
χ'=20
636, |κϊίοο 2.
862
1458, τβλεοτ. αογοόστο».
923
1517, μαρτίοο 19.
933
1526, Η•ηνΙ δ8χ8ΐι.,3ρίφ.
1047
1637, μηνΐ οχτω^ρίφ.
1086
1675.
1088
1677.
1043
1633-1634.
1102
1691, μηνΐ Ιοονίφ.
1169
1755-1756.
1060
1747.
923
1517.
933
1526-1527.
1047
1637.
1054
1644.
1086
1676.
1088
1677.
1099
1688.
1045
1635-1636.
1101
1689-1690.
1115
1703-1704.
1144
1731-1782.
1169
1755-1756.
1101
1689-1690.
1145
1783-1734.
1130
1718.
923
1517.
518 —
Σ(λ.
Φογης ίτοί.
Έτος χριστιανιιιότ.
287, 8
983
1526-1527.
» »
1167
1753-1751.
» 83
1170
1757.
238, 9
1224
1809.
239, 27
1224
1809.
242, 22
1099
1688.
248, 11
1228
1808.
244, 26
1232
1817.
245, 11
1232
1817.
246, 10
1284
1819.
248, 7
1236
1820, άρχομ. Ιανοοαρίοβν
250, 26
1235
1820, μηνΐ μαΐφ>
251, 7
1233-
1818.
» 9
1234
1819.
252, β
1236
1820.
258, 26
1044
1684.
256, 2
1067
1656.
257, 26
1068
1657.
264, 10
1224
1809.
267, 19
1224
1809,
270, 81
, 1224
1809.
290, 25
,ασχη'=1228
1818, όπβρίλεα. ιανοοαρίοο.
295, 81
,ααλβ— 1282
1818, τβλεοτ. βιπτκμβρίοο.
800, 9
1228
1808.
» 26
1282
1817.
302, 7
1284
1819, μ.ηνΙ σ8πτβ|*βριν.
803, 21
1284
1819.
» 24
1282
1817.
ε04, 14
1286
1820, άρχομ. νοβμβρίο».
306, 28
,οσχ<:'=1226
,αα)ΐα'=1811.
309, 2
1231
1815.
ΠΑΡΟΡΑΜΑΤΑ ΔΙΟΡΘΩΤΕΑ
ΕΝ ΤΩΙ ΤΡΙΤΩΙ ΤΟΜΩΙ.
Σελ.
ίτίχ.
Γράφε.
2
19
*Αβιμ. %αι πατρίχιος
Άβιρέλεχ, χαι
Πατρίκιος
3
2
Άψίμαρις
Άψί{λαρος
4
9
'Ιωάννην
Έλίαν
13
7
άτίθασσον
άτίΗασον
»
8
^(Αονων
Δαιμόνων
25
24
αρχιστράτηγου
Αρχιστρατήγου
35
3
της -όλεως
των πόλεων
86
8
ευσεβέστατοι
εύσεβέσταται
39
32
χουβούχλιον
Κουβούχ>νΐον
44
29
συνηστευσωσιν
συννηστεύσωσιν
49
6
αγίας
Αγίας
50
6
Βεζύρη
βεζύρη
51
22
Κατευοδώθη
Κατευωδώ^η
65
26
Ιια
Ιιά
72
3
χελλίων
χελλίων,
81
28/29
*Αγ•/λων
Άγγλων
»
33
εν
μέν
91
24
έναήμε-
ένναήμε-
95
32
• ανά
άπό
100
6
(Απορμπάρδες
μπομπάρδες
103
24/25
Μονοφυσΐτοι
Μονοφυσΐται
104
17
νοεμβίου
νοεμβρίου
107
17
εικοστή
εικοστή
111
93
Κάριε
Κάρλε
113
7
Ισχυρογωμ-
Ίσχυρογνωμ-
114
1
άποφασι-
άποφα^ ί-
»
32
νά
να
115
23
άναισχόντων
αναίσχυντων
120
3
Άπουχανακα
ΆΛουχανανία
>
33
πολυέλεον
πολυέλσιον
121
11
ΠελοτΓοννήσιος από Δημιτζά-
Πελοποννήσιος,
κθ' ή λη'.— Θεοφάνης• και
ούτος Πελοποννήσιος από Δημιτζά-
620 —
Σελ,
Στίχ.
Γράφε.
121
15
λησται
λ^σται
122
4
συνοαώτα;
συνωμότα;
>
23
έντόπτοι
εντόπιοι
126
9/10
Γαληινοΰ
Γαλλιηνού
146
21
συρίγχων
σαρίγγων
151
1/2
άλλων
ά>^.ων
154
25
όσπήτιον
Όσπήτιον
155
11
0
ό
156
24
άγιου
Αγίου
158
30
άρτοπώλοι
άρτοπώλαι
172
19
έ[χ•:νεύ3(ζντες
έμπνευσα;
174
2
χα{ΐ.ε>.αίων ά).2ίσσει
χαμαιλέων άλ>.άσσει
»
26
πολυελέοος
πολυελαίου;
176
7
πολυέλαιε
πολυέλεε
183
17
ό χαβάμη
χαι έ χασάμι
184
21
βότου;
αύτου;
192
13
•ΑρΙφ
•ΑφΙφ
196
9
αύτώ
αυτών
210
8
χατή
χατζή
216
12
Ελεών
Έλαιών
220
22
άγίαν
Άγίαν
228
30
Φράγγοι
Φράγχοι
225
29
Γιαχρια
Γιβχη^
227
80
μιθϋτε3ελ).ήδες>
μουτεβε/λήδε;
»
84
€χαι
χαι
229
18
29
χου3θϋχ>άθϋ
Κου3ουχ)άου
280
15
άγίαν
Άγίαν
281
17
χαμ-άρας
χαμάραι
286
24/25
απέρχονται
άπέρχωνται
287
21
επιγενόμενα!
έπιγινόμεναι
259
11
ΚΛουζόγλοϋ;
Κιλτζόγλου;
260
1
παράθυρα
παράθυρα
265
11
έλειποΟύ(Αηβεν
έλιποθύμησεν
269
9
όρισμο;
ορισμό;
277
12
Μασταφα
Μουσταφά
284
1
άγίαν
Άγίαν
800
25
ίεροΟ
ίερώ
802
17
άγιανιδων
άγ^άνιδων
819
16
πιστευτεόν
πιστευτέον
826
23
λάρυγχο;
λάρυγγο;
327
28
χαιρόν
χαιρόν ή ν
843
278
θύται
θύται
845
858
μαχροοσέ
μσχσουσέ
846
392
έδιορισθήχαν
έδιωρισθήχαν
— 521
2ε}..
Στίχ.
Γράφε.
347
418 Λ
349
.479
κοιτάζουν
χυτάζουν
854
639 '
359
801
γϊοιτί
γιατί
860
849
ίστορητε
ιστορείτε
>
856
δώσετε
δόαετε
388
62
'Οδϋβσβυ;
Όδασσεύς
409
629
ΤΓοδ
που
421
20
Βον
ςον
424
26
Γα>λλαία
Γαλιλα{(]ΐ
429
1
έλθω
έλθών
>
82
τοος
τους
485
12/13
Μοοράτ
Μαχμούτ
447
25
τώχριτών ν
των κριτών
»
88
άπτ^ωρηθεΐσαι
άπαιωρηθεΐσαι
450
5
δ/.ον
δλοϋ
458
20
διάφοροι;
διαφόρους
470
9
'Ρέρ.πλη
'Ρέμπλη
471
12
ή Μ
ει μή
478
28
φάλαγχα
φάλαγγα
478
12
ττόρταν
Πόρταν
>
81
οδτοι
ούτοι
>
82
ενός
ένος
487
18
έΐΓίσήμω
έπισήμω
498
81
σπαρεΐναι
σπαρήναι
505
15
ώ
Ψ
»
16
άλαζονί;^
αλαζονεία
^06
81
σφαΤρας
σφαίρας
511
6
*Αδρόνιχον
*Ανδρονιχον
>
13
πατριάρχον
πατριάρχου
ΠΙΝΑΒ ΚΪΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Άαρών=Η8,ηιιι ΕιΤΕΒοΜά, αρχη-
γός των Αράβων. — 7.
Άβαγκέμ ((>"^«'ίΑ«^= Ίωακβίμ),
πατριάρχης των έν Ιερουσαλήμ
Αρμενίων 1775-1783.— 171.
Άβαζγοί.— 36.
Άβαρΐνοι (Ναβαρΐνον). — 493.
Άβεφών. — 386.
Άβεντίκης, έρμηνεύς του άρμενα•
κου πατριαρχείου της Ιερου-
σαλήμ 1809.— 110. Όρα καΐ
το 'Λβετίκης.
Άβέρκιος, δραγουμανος του ορθο-
δόξου πατριαρχείου της Ιερου-
σαλήμ 1789-1809.— 80, 93,
116, 119, 121, 192, 194,
368.
Άβετίκης. — 399.
Άβησινοί=Χαμπαίσιοι ή Χαμτυε-
σιοι ή Χαπέσιοι. — 253.
Άβιμέλεχ=ΑΙ)άΛΐηιβ1βο, αρχηγός
των Αράβων 683. — 2.
Αβραάμ ή "Αβραάμ 6 προπά-
τωρ. — 79. Μνήμα αύτου έν
Χεβρών.— 36, 430. Πύλη της
πόλεως Ιερουσαλήμ έπ' ονό-
ματι του Αβραάμ. — 89. Οίκος
ή μοναστήριον έπ' ονόματι του-
αύτου έν Ιερουσαλήμ. — 56,
58, 116, 120, 121, 158,
220, 265, 455.
"Αβραάμ Πετρόνιεβιτς, υπουργός:
έν Σερβία 1835.— 504.
"Αβραάμιος, Άβράμιος ή Άβρά-
μιος "Ιβηρ, αρχιεπίσκοπος ορ-
θόδοξος Σεβάστειας της Παλαι-
στίνης καΐ είτα πατριάρχης της:
Ιερουσαλήμ 1775-1787. —
78, 79, 131, 165, 489.
Άγαθάγγελος, ιερομόναχος έκ Και-
σαρείας της Καππαδοκίας, χει-
ροτο^>η&εΙς μητροπολίτης Και-
σαρείας της Παλαιστίνης ετεΓ.
1833.-505, 508.
Άγάθων α', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—12, 14, 129.
Άγάθων, πάπας Τώμης. — 1.
Αγάπιος α' 6 και Χριστόδουλος^
πατριάρχης Ιεροσολύμων. —
14, 129.
Αγάπιος β', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—21, 22, 130.
Αγάπιος, αρχιεπίσκοπος Σέβα-
στείας + 1799.— 38.
524 —
-Αγάπιος αρχιμανδρίτης, ήγοόμβ-
νος του έν Ίόππη μοναστηρίου
1802.— 88, 91.
^Αγαρ.— 3, 7, 457, 460.
ΆγαρηνοΙ = Μουσουλμάνοι. — 4,
6, 8, 13, 18, 19, 21, 23,
26, 27, 34, 40, 46, 51, 60,
507, 513.
"Άγγελος, 'Άγγελοι. — 24, 25,
34, 408.
"Αγγελος: Αλέξιος "Άγγελος, Ίσα-
άκιος Άγγελος.
Άγγελος Έκζαλεου, Ίεροσολυμί-
της Εβραίος 1828.— 493.
Άγγ2άχης: Γ^ουσούφ.
Αγγλία.— 493.
"Αγγλοι.— 81.
Αγία Αικατερίνη, μοναστήριον
των ορθοδόξων έν Ιερουσα-
λήμ. — 223, 284. "Ορα χαΐ
τό Αικατερίνη. Έτερον έν τω
δρει Σινά. — 514.
Αγία Άνάστασις, ναός μέγας έν
Ίερουσα)νήμ, έν ω 6 "Αγιος Τά-
φος.—10, 65,76, 133, 141,
173. "Ορα και τό Άνάστασις.
Άγια Άποκαθήλωσις, προσκύνη-
μα έν τω ναω της Αναστά-
σεως.—4*15, 419, 436, 494,
497. "Ορα και τό Άποκα-
θήλωσις και τό Μουγτεσέλ.
Αγία Εϋρεσις, προσκύνημα έν τω
ναω της Αναστάσεως, τόν τό-
πον έχον έν ω 6 τίμιος ευρέθη
σταυρός. — 150. "Ορα και τό
Ευρεσις και τό Σταυρός.
Αγία Θέκλα, μοναστήριον των
ορθοδόξων Ιβήρων έν Ιερου-
σαλήμ, συνενωθέν εΤτα τη μονή
των Άγιοταφιτών. — 67, 70,
77, 220, 230, 262, 284^
"Ορα καΐ τό Θέκλα.
"Αγία Νήπια τα υπό ^Άρώοου
φονευθέντα έν Βηθλεέμ• λεί-
ψανα αύτων έξ Ιεροσολύμων
εΙς Κωνσταντινούπολιν μετα-
κομισθέντα. — 29.
Αγία Πηγή ή έν τη πόλει Να-
ζαρέτ.—77. .
Αγία Πόλις=*Ιερουσαλήμ. — 4,
7, 10, 31, 36, 39, 40, 94,
123.
Αγία Πόρτα, ή του μεγάλου ναο5
της Αναστάσεως. — 58, 83,
99, 101, 102, 103, 107.
108, 109, 115, 116, 122,
157, 181, 338, 352, 390,
391, 396, 398, 405, 406.
416, 420, 436, 476, 496,
497, 498. "Ορα και τό Πόρτα.
Άγια Προσκυνήματα τά έν τη
πόλει Ιερουσαλήμ και τα έν
τοις πέριξ αυτής. — 139.
Αγία Σ ιών, μοναστήριον έν Ιε-
ρουσαλήμ.— 284. "Ορα και τό
Σιών
Αγία Σοφία, ναός έν Κωνσταν-
τινουπόλει. — 47, 49.
Αγία Τριάς, μοναστήριον έν τη
νήσω Πρώτη. — 55.
Αγία Φάτνη, ή έν τω σιτηλαίω
της γεννήσεως του Ίησου Χρί-
στου.— 76, 444.
"Αγιοι Τεσσαράκοντα• εκκλησία
τούτων έν Ιερουσαλήμ. — 40.
Άγιοι Τόποι, οι έν Παλαιστίνη. —
-525
51, 130, 261, 315, 428,
447, 455, 490.
"Αγιον "Άντρον, το έν ω Χριστός
ό Ίησους ετάφη. — 117.
"Αγιον Βήμα, το του μεγάλου ναοδ
της Αναστάσεως.— 102, 107,
108, 109, 392, 438. "Ορα
και τό Βήμα.
"Άγιον Βήμα, τό του ναού της
αγίας Βη&λεέμ. — 68, 77, 411,
421, 441.
"Αγιον Κουβουχλιον, τό περικλεΐον
τόν "Αγιον Τάφον. — 45, 46,
57, 62, 67, 76, 108, 113,
115, 118, 120, 122, 131,
134, 136, 137, 141, 144,
145, 146, 149, 152, 153,
174, 193, 194, 220, 239,
248, 337, 364, 395, 396,
494. "Ορα καΐ τό Ιερόν Κου-
βουκλιον καΐ τό Κουβουκλιον.
"Αγιον Κουβουκλιον, τό έν τω προ-
σκυνήματι της Αναλήψεως έπΙ
του δρους των Έλαιών. — 417.
"Αγιον Μνήμα =" Αγιος Τάφος. —
116. "Ορα και τό Μνήμα.
"Αγιον Πάσχα.— 44, 493, 497.
"Ορα και τό Πάσχα.
"Αγιον Σάββατον = Μέγα Σάββα-
τον. — 64.
"Αγιον Σττήλαιον τό έν Βηθλεέμ,
έν ω Χριστός 6 Ίησους έγεν-
νήθη.— 22, 41, 42, 43, 44,
50, 51, 57, 58, 67, 68, 69,
76, 77, 83, 84, 94, 133,
134, 141, 157, 214, 225,
256, 416, 423, 430, 436,
441, 442, 443, 444. "Ορα
καΐ τό Σπηλαιον καΐ τό Γέν-
νησις.
"Αγιον Φως.— 10, 38, 40, 44^
46,64,224, 511. "ΟρακαΙτό*
Φως και τό Φωτ^ά καΐ τό Πυρ-
καΐ τό θεΓον Φως.
*Αγιοπολϊται = Ίεροσολυμϊται. —
480.
Άγιοσαβϊται, οί έν τη λαύρα τοί>^
οσίου Σάβα μονάζο^>τες. — 2.
"Αγιος Βασίλειος, μοναστήριον των*
ορθοδόξων έν• Ιερουσαλήμ. —
223, 284.
"Αγιος Γεώργιος,, μοναστήριον τώ>
όρθοδόςων έν ^Ιερουσαλήμ. —
223, 284. Όρα και τό Γεώρ-
γιος ό μεγαλομάρτυς. Έτερο>
αυτόθε, τό. της Εβραϊκής λεγό-
μενον. — 223, 284. Έτερον^
έν τω Πετζαλα..— 94, 224,.
284- Εκκλησία έζω της Ιερου-
σαλήμ.— 482.
"ΑγΕος Δημήτριος,, μοναστήριον»
των ορθοδόξων έν Ιερουσα-
λήμ. — 223,. 284. "Ορα καΙ
τό Δημήτρχος ό μεγαλομάρτυς.
"Αγιος Ευθύμιος, μοναστήριον^
των ορθοδόξων έν/ Ιερουσα-
λήμ.—223, 284. "Ορα καΐ τό*
Ευθυμίος ό δσιος.
"Αγιος Θεόδωρος, μοναστηριού
των ορθοδόξων έν Ίερουσα^
Χήμ. — 223. "Ορο. και τό Θεό-
δωρος δ μεγαλομάρτυς.
"Αγιος Ιάκωβος 6 Άδελφόθεος•
εκκλησία των ορθοδόξων έν^
Ιερουσαλήμ. — 77, 325.
"Αγεβς Ιάκωβος ό Ζεβεδαίου• μο-
526 —
ναστήρΣον των όρ&οδόςων '1(3ή-
ρων ή Γκιουρτζήδων εν Ιερου-
σαλήμ, τανυν των Αρμενίων,
ένθα το πατριαρχεϊΌν αυτών. —
58, 59, 60, 157, 219, 221,
223, 284. "Ορα καΐ το Ίά-
χω^3ος ό Ζε^3εδαίου.
^Άγεος Ιωάννης ό θεολόγος, μο-
ναστήριον των όρθοδόςων εν
Ιερουσαλήμ, χαταχρατουμενον
υπό των ΦρΛγκισκανών, το νυν
δαίηί δ&πνοπΓ όνομαζόμενον.—
223, 284. "Ορα καΐ το Ιωάν-
νης ό θεολόγος.
"Αγιος Ιωάννης ό Πρόδρομ.ος,
μοναστήριον των όρθοδόςων έν
Ιερουσαλήμ. — 223, 284.
"Αγιος ΚωνσταντΤνος, έζκλησία έν
Ιερουσαλήμ, ή έν τω μονα-
στήρια) των όρ&οδόςων Άγιο-
ταφιτών. — 80, 101, 313,
389. 'Όρα χαι το Κωνσταν-
τΤνος ό μέγας χαι το Ελένη.
"Αγιος Λίθος, ό έν τω χου[3ου-
κλιω του Αγίου Τάφου. — 61,
62,* 64, 113, 117,* 144.
"Αγιος Μιχαήλ, μοναστήριον των
όρθοδόςων έν Ιερουσαλήμ. —
223, 284. "Ορα χαι το Μι-
χαήλ ό αρχάγγελος χαι το Αρ-
χάγγελοι χαί το Αρχάγγελος.
"Αγιος Νικόλαος, μοναστήριον των
όρθοδόςων έν Ιερουσαλήμ. —
223, 284. "Ορα χαι το Νικό-
λαος ό Μύρων.
"Αγιος Σά[3[3ας, λαύρα έν τη Ιου-
δαία.—51, 330, 475.'"Ορα
και το Σά|3|3ας ό δσιος.
"Αγιος Συμεών, μοναστήριον των
ορθοδόξων εγγύς της Ιερου-
σαλήμ. — 284. "Ορα χαι το
Καταμόνας και το Συμεών ό
θεοδόχος.
"Αγιος Τάφος.— 3, 10, 14, 15,
16, 17, 18, 52, 53, 57, 63,
64, 70, 74, 77, 99, 103,
106, 156, 340, 396, 397,
468, 470, 479, 486, 491,
492, 494, 497, 504, 507,
512, 513. "Ορα και το Ζωο-
δόχος Τάφος και τό Μνήμα
και το Κυρίου Τάφος καΐ τό
Πανάγιος Τάφος και τό Τάφος
και τό θείον "Άντρον και τό
θεοδέγμον Μνήμα και τό θεο-
δέγμων Τάφος και τό Τάφος
του Ίησου.
ΆγιοταφΤται, Άγιοταφίτης. — 47,
61, 105, 124, 138, 140,
147, 162, 165, 171, 176,
183, 196, 198, 200, 203,
206, 207, 208, 213, 310,
333, 340, 349, 354, 366,
368, 386, 457, 458, 465,
486, 487, 488, 489, 501,
502.
Άγιοταφιτικά πράγματα — 504.
Άγ^ούπης = Σαλαδΐνος. — 26.
Άγκ^άχ: Γιουσούφ Άγκ2άχ.
"Αγκυρα, πόλις έν Μικρά Ασία. —
344.
Άγχιαλίτης, ό της Αγχιάλου κά-
τοικος.— 323.
Αγχίαλος, πόλις θρακική. — 123,
132, 144, 309,* 332.
Άγιωτάτη Σύνοδος ή του Τωαι-
κου κράτους. — 503.
Αδάμ ό πρώτος άνθρωπος. — 4,
— 527 —
8, 10, 11, 12, 16, 25, 28,
39, 40, 44, 55, 61.
Άδελφόθεος. — 9. "Ορα χαΐ τ6
Ίάχω^ο; ό Άδελφόθβος.
Αδελφότης των Άγιοταφιτών. —
487. "Ορα χοι το Σύστημα
•λαΐ τό Κοινόν.
"^-δη;. — 363, 386, 394.
Αδριανός, πάπας Τώμης. — 4.
"Αδριανός, αυτοχράτωρ Τώμης. —
125.
Αδριανού, ή = Άδριανούπολις. —
31.
Άδριανού-ολις.— 46, 136, 157,
225, 497.
Άζίζ: Άχμέτ-Άζΐζ.
Άζιζης: Αχμέτ Άζίζης.
Άζίζιος ό χαΐ Χάκημ, σουλτάνος
της ΑΙγάπτου. — 16.
Άζμη-έφένδης, ναζίρης του Μω-
ρέως 1811.— 209.
Αθανάσιος, ιερομόναχος Άγιοτα-
ταφίτης ό έξ Αρμενίων 1634.
— 49.
Αθανάσιος Ταιδεστηνός, οίος Γε-
ωργίου τινός, αρχιμανδρίτης
1810.-200,203,204,288,
372. Ό αυτός είτα πατριάρ-
χης. "Ορα τό Αθανάσιος ε'.
Αθανάσιος, αρχιμανδρίτης Άγιο-
ταφίτης 1833.-503.
Αθανάσιος Κύπριος, μητροπολί-
της Νιχομηδείας 1810. — 200,
288, 343.
Αθανάσιος, μητροπολίτης Βη-
θλεέμ 1635. "Ορα Κβλτιβ άβ
ΓΟηβηί Ιι&Ιΐη, τ. Ι, σ. 503.
Αθανάσιος, αρχιεπίσκοπος Γάζης
1634.— 45.
Αθανάσιος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 11, 129.
Αθανάσιος β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 28, 130• «
Άθο'^άοιος γ', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 34.
Αθανάσιος δ', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων 1458.— 218.
Αθανάσιος ε' 'Ραιοεατηνός, αρχι-
μανδρίτης, είτα πατριάρχης
Ίΐ^^οαο\ό[ι<))'ί 1827-1844. —
331, 448, 486, 487, 489,
491, 500, 502, 504.
Άθα^^άσιος, μητροπολίτης Πτολε-
μαίδος 1821, 1823—316,
470.
Άθηναι. — 75, 77, 131, 139,
141, 344.
Άθως.— 466.
. Αίγυπτιαχή άρμάδα 1828. — 493.
Αίγοτυτιακή Έςουσία 1833. —
435, 506.
Αιγυπτιακός πόλεμος 1831. —
503.
Αιγύπτιοι. — 131.
Αίγυπτος.— 5, 6, 12, 14, 15, 16,•
17, 18, 21, 27, 32, 35, 36,
39, 52, 56, 61, 80, 81, 85,
88, 125, 129, 130, 132,
137, 138, 139, 170, 201,
212, 219, 276, 279, 322,
323, 326, 330, 358, 373,
379, 380, 412, 414, 418,
420, 425, 426, 427, 428,
429, 470, 479, 488, 493,
505, 506, 508, 511, 512.
— 528 —
Αίθίοψ. — 44.
ΑΖχατερίνη ή μβγαλομάρτος• μο-
ναστήριον των ορθοδόξων έν
Ιερουσαλήμ.— 80, 230, 262.
"Ορα καΐ τό Αγία Αίκατε-
. ρίνη.
Αϊλιος: Αδριανός αύτοχράτωρ.
ΑΤνος ή πόλες.— 74, 131, 138.
Ακάθιστος, ή.— 328.
Άκάνθινος Στέφανος, προσκύνημα
έν τφ ναω της Αναστάσεως. —
69, 135.
*Ακη, ή = Πτολεμαίζ. — 92, 93,
98, 109.
Άκκα, ή = ΙΙτολεμαΐς. — 23.
"Άκκ^α = Πτολεμαίς. — 459.
Άκκίσκα. — 497.
"Ακκρι, τό = Πτολεμαίς. — 466•
"Ακρα. — 100.
Ακραγαντΐνοι. — 2 .
"Ακρη, ή = ΠτολεμαΓς.— 94, 498.
"Ακρι, τό == ΠτολεμαΓς.— 91, 92,
94, 95, 96, 98, 119, 273,
315, 321, 323, 325, 326,
368, 370.
Άκριώτης, ό έκ τοδ "Άκρι η
Άκρίοϋ. — 87.
Ακρόπολις, ή της πόλεως Ιερου-
σαλήμ.—43, 45, 120, 193,
195, 196, 197, 330, 439,
452, 459, 476, 482, 484.
Όρα και τό Καλές.
Άλαμανία. — 62.
Άλβανίτης• — 50.
Άλβανός-Τουρκος. — 467, 478,
482.
Αλβέρτος, υιός βασιλέως της Πρου-
σίας 1843.— 447.
Αλεξάνδρεια. — 1, 9, 17, 29^
38, 41, 52, 80, 137, 509^
511, 514.
Άλεξάνδρειον, τό νυν Σανούρ τ^
Σαννουρ έν τ^ επαρχία Σαμα-
ρείας. — 498.
Άλεξανδρεΐς. — 39.
Άλέξα^^δρος, αυτοκράτωρ Τω-
μαίων. — 10.
Αλέξανδρος α', αυτοκράτωρ Τω•
σίας.— 480.
Αλέξανδρος, επίσκοπος Ίεροσο-
λύμων. — 126.
Αλέξανδρος Γκίκας, μέγας διερ-^
μηνευς του 'Οθωμανικου κρά-
τους 1734.-165, 167.
Αλέξανδρος (Μαυροκορδάτος), ό•
εξ Απορρήτων. — 73.
Αλέξανδρος Μουρούζης 1809. —
106.
Άλέξα^^δρος Υψηλάντης 1756.—
139.
Αλέξιος α' ό Κομνηνός, αυτοκρά-
τωρ Τωμαίων. — 19, 21.
Αλέξιος β' ό Κομνηνός, αυτο-
κράτωρ Τωμαίων. — 25, 28.
Αλέξιος /, αυτοκράτωρ Τω-
μαίων.— 28.
Αλέξιος δ' ό Δούκας, αυτοκρά-
τωρ Τωμαίων. — 28.
*Αλή-πασσδς ό Χεκίμογλους, 6 εκ.
Τεβα^η'ου, βεζυρης έν Τουρκία:
1732-1735. — 158, 162,
165, 168, 276.
^Αλης Χαμάρα, χριστιανός, γραμ-
529
ματ$ύς τοδ σουλτάνου της ΑΙ-
γύτΓΓΟϋ Χάχημ. — 16.
Άλίμ, συγγενής Μωάμβθ προφή-
του των Μουσουλμάνων. — 4.
Άμαρζιπδν ή Μαρζαβάνης ή Μα-
ζαβά^/ης, επίσκοπος *Ιεροσολυ-
μων. — 125.
Άμβιέδες χαλΐφαι. — 275.
•Αμερικανοί.— 454, 480.
Άμμανΐται. — 122.
Άμμώς, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.— 127.
*Αμούτ• πύλη των τειχών της πό-
λεως Ιερουσαλήμ. — 95.
Άμπαζα-πασσας, μουσαΓπης 1634.
—48, 49. "Ορα και το Άπα-
ζα-πασσας.
Άμπασιγιέ: Χουλεφάϊ.
Άμπεταλλάχ 6 του Ντάχερ, σουλ-
τάνος της Αίγύπτου. — 6.
Άμπουγύς: Ότμάνης.
Άμπουζαρίας, αρχιστράτηγος εν
Δαμασχω 1809.— 367.
*Αμπου-Σωούτ ή Άμπουσσοούτ:
Σεχ-Άμπουσσοούτ ή Σεχ-Άμ-
που-Σωούτ.
Άμπτιρραχίμης-μπέις, υιός Έλ-
μας-πασσια. —347.
Άμύγθαλος, μητροπολίτης Χίου.
1634.— 47, 48, 49, 50.
^Αναγκαία = κοινοί τύποι οί εν
τφ ναω της Αναστάσεως. —
499.
Άνάληψις• εικών καΐ καμάρα του
ναού της Αναστάσεως. — 63,
70, 72.
Άνανίας, αρχιεπίσκοπος Σιναίου
δρους. — 61.
Άνανίας Κυριάκου, άπατζής έν
Κωνσταντινουπύλει καΐ προσκυ-
νητής του Αγίου Τάφου 1810.
— 200, 201, 288.
Αναστάσιος α\ πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 127.
Αναστάσιος β', πατριάρχης Ιε-
ροσολύμων.— 1, 128.
Αναστάσιος 6 Δίκορος. — 127.
Άνάστασις = Πάσχα. — 83, 329.
*Ανάστασις = Αγία Άνάστασις•
ναός έν ^Ιερουσαλήμ. — 5, 6,
11, 12, 13, 15, 17, 18, 26,
27, 37, 42, 45, 58, 59, 61,
67, 69, 72, 76, 81, 82, 83,
94, 99, 101, 103, 129, 133,
135, 139, 143, 144, 157,
175, 178, 217, 238, 257,
297, 319, 825, 329, 334,
335, 340, 342, 345, 375,
383, 387, 388, 402, 407,
410, 412, 417, 419, 422,
424, 430, 435, 436, 439,
440, 469, 488, 508.
Άνάστασις' εΙκών ανάγλυφος έπι
μαρμάρου έν τψ Κουβουκλίω
του Αγίου Τάφου. — 496.
Άνάστασις• εκκλησία μικρά έν
Ιερουσαλήμ, συνηνωμένη μετά
των έκεΐ ναϊδρίων των Αγίων
Τεσσαράκο^>τα καΐ του άγιου
Ιακώβου του Άδελφοθέου. —
220.
Άνατολ-καζασκερής = στρατιωτι-
κός δικαστής 'Ανατολής' μέγα
τουρκικόν άζίωμα. — 183, 199,
209, 210, 258, 278, 287.
34
— 530 —
Ανατολή, Άνατολα{=θΓίθηΙ, Μι-
κρά Ασία.— 49, 60, 90, 93,
252, 268, 354, 490, 493^
497, Ό κάτοιχος Ανατολίτης.
— 354, 365, 368.
Ανδρέας ό έκ Δαμασκού, 'Ιερο-
σολυμίτης, επίσκοπος γεγονώς
της νήσου Κρήτης. — 1.
Ανδρόνικος α' ό Κομνηνός, αυ-
τοκράτωρ 'Ρωμαίων, — 25.
Ανδρόνικος β' ό Παλαιολόγος, αυ-
τοκράτωρ Τωμαίων. — 30, 31.
Ανδρόνικος γ' ό Παλαιολόγος, αυ-
τοκράτωρ Τωμαίων. — 33.
Ανέστης Παρασκευας Κερεστε-
τζόγλους, σανδαλτζής έν Κων-
σταντινουπόλει 1810. — 200,
288, 346.
"Άνθιμος Άγιοταφίτης, επίτροπος
έν Ιερουσαλήμ πατριαρχικός
1657 χέ.— 58, 59, 60, 61.
"Ανδιμος μοναχός έζ Αγχιάλου,
γραμματεύς του Κοινού του
Παναγίου Τάφου και συγγρα-
φεύς διαφόρων υπομνημάτων. —
123, 309, 323, 332, 455.
"Ανθιμος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων 1788-+1808.— 79, 80,
103, 104, 132, 143, 144,
170, 172, 175. 331, 332,
341, 485, 488.
^Αννα ή μήτηρ της Θεοτόκου*
οΤκος αυτής έν Ιερουσαλήμ. —
27. Τάφος της αυτής. — 83,
171, Μοναστήριον έπ' ονόματι
της αυτής έν Ιερουσαλήμ. —
72, 220.
Άννα Τραπεζουντία, πορφυρογέν-
νητος 1343.-36.
Άννας άρχιερευς Έ|3ραΤος• οΤκος
αύτου έν Ιερουσαλήμ. — 154,
221, 223, 230, 262, 284.
Αντιόχεια ή μεγάλη. — 1, 18,
20, 24, 38, 41, 137.
Άντιοχεΐς. — 12.
Αντώνης Μιχαέλ Κιλτζόγλους.
τραπεζίτης Αρμένιος έν Κων-
σταντινουπόλει 1809. — 259.
355, 520.
Αντώνιος επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 125.
Αντώνιος, ου υιός Αθανάσιος μη-
τροπολίτης Νικομήδειας.— 288.
Αντώνιος, ου υιός Καισάριος Ά-
γιοταφίτης. — 288.
Αντώνιος: Βασσιανός.
*Αντώνιος Καταφάγος, Άρα^ο-
κατόλικος, πρόζενος της Γαλλίας
έν Πτολεμαΐδι 1822. — 467.
Αντώνιος, τραπεζίτης Αρμένιος
έν Αίγύπτω 1799.— 170.
Άουστριακή Αυλή. — 502.
Άουφ, υιός Άπδιρραχμάν, φίλος
του καλίφου ^Ωμερ-Χαττάπ. —
636.
Άπαζα-πασας, μουσαίιυης 1634.
— 47.
Άπασιέδες καλΐφαι. — 275.
Άπδιρραχίμ-πεϊς ή Άπδουρραχί-
μης, ου υιός Έλμάς-πασσας. —
178, 267.
Άπδιρραχίμ-πεϊς, μουπασσίρης. —
192, 193, 194.
Άπδιρραχμάν Άουφ, φίλος του
καλίφου 'Ώμερ-Χαττάπ 636. —
218.
— 531 —
Άπδοϋλλας, φίλος του χαλίφο'ο
^Ωμερ-Χαττάπ 636. — 217.
Άπδοϋλλα - πάστας = Άπτοϋλλδ-
πασσας ή πασιας. — 478.
Άπδοϋλλδς: Σεγίδ, Δουρη.
Άπδούλ-Χαμίτ = Άπτουλ-Χαμίτ,
σουλτάνος έν Κωνσταντινουπρ-
. λει 1774-1789.— 280.
Άπετηδβς = Έπετηδβς • (Μουσουλ-
μάνοι σκηνΐται • *Αρα[3€ς υπο-
κείμενοι τη λαύρα του αγίου
Σάβα. — 499.
Άπογόσιδες, Άπογοσινοί. — 4,
478.
Άπο•/αθήλ(οσις• χροσχύνημα έν
τω ναω της Αναστάσεως. —
21, 29, 39, 44, 64, 220,
228, 231, 233, 234, 235,
259, 262, 265, 283, 356.
"Ορά καΐ τό Αγία Άποχαθή-
λωσις καΐ τό Μουγτεσέλ.
Άποστολιχή Άγγλικανή Έτα<-
. ρία.— 480.
Απόστολοι• στυήλαιον αυτών έν
τω χώρω της Γεθσημανής. —
89. Λείψανα των αυτών. —
29. Νηστεία. — 35.
Άπουγός- φυλή προνομιούχος αρα-
βική, ης οι αρχηγοί φυλακές
ήσαν της άπό Τέμλης εχς Ιε-
ρουσαλήμ όδου. — 111, 112,
478, 482.
Άπουγόσιδες=Άπουγο'ς, Άπογό-
σιδές, Άπογοσινοί. — 4, 92,
478, 481, 490.
Άπουζαρίας: Μεχμετης .
Άπουζάφαρ, μουσελλίμης 'Ιόππης
. 1802.— 88, 90,
ΆπουμάρΛΧ,Άπου-Μάρακ, 'Απου-
μαράκης.— 84, 85, 98, 144.
Άπουνοπούτ- Μεεμέτ - πααίας
' 1822.-466.
Άπουφούλης, έπαρχος της Ίερου-
ρουσαλήμ 1644. — 43.
Άπουχανανία* οίκος* ούτω λεγό-
μενος έν Ιερουσαλήμ. — 120,
121, 519. -
Άπτάλλας, ου υιός Μοοχάμετ, —
12.
Άττϋάλλα-πασιας = Άπτουλλας ή
Άπτουλλάπασσας. — 459 .
Άπτηλαζήζ Μουάχεπ, μουσουλ-
μάνος αίρεσιάρχης εκ της Ευ-
δαίμονος Αραβίας 1.802. -:-
91.
Άπτιλ - Χαμήτ, Άπδουλ - Χαμίτ,
Άπτήλ-Χαμίτ, σουλτάνος έν
Κ/πόλει 1774-1789. — 79,
100, 280.
Άπτούλ-Μετζήτ ή Μετζήδ, σουλ-
τάνος έν Κωνσταντινουπόλει
1839 κέ.— 435, 437.
Άπτουλλά-πασας, ήγεμών της Δα-
μασκού Νεαπόλεως Ιερουσαλήμ
και Χεβρών 1802-1806. —
91, 98.
Άπτουλλά-πασσας ή πάστας, διοι
κητής Πτολεμαίδος και είτα Δα
μασκοΰ και /Ιερουσαλήμ 1821
1833. — 321, 324, 326
330, 469, 470, 479, 481
482, 483, 484, 485, 491
498, 499, 505, 506, 508
^Αραβες σκηνΐται, μουσουλμάνο
και χριστιανοί (όρι^όδοςοι ή χα
τόλικοι).— 2, 4, 7, 16,21,27
— 532 —
35, 37, 38, 39, 51, 55, 71, Άριμβθαία.— 10.
75, 84, 87, 89, 90, 92, 94, Αρίστων ή "Ορέστης, πατριάρχης
127, 133, 139, 246, 364, Ιεροσολύμων.— 14, 16, 17.
466, 484, 489, 493, 501, .^ρ^φ,^φ^νδης, &πάλληλος χυβερ-
^ ^ νητιχός έν Δαμασχφ 1838.—
■Άραββς-Γατόλϋχοι ή Κβτόλιχοι.— ^27 428.
^^' ^'^' 'Δρμβναΐοι ='Αρμέ>ιοι. — 352,
•Αρ«β6ς-Τωμαΐοι=χριστι«νοΙ όρ- 354, 355, 359, 360, 861,
θόδοξοί.— 246. 362, 372, 373, 377, 379,
"Άραβες • Τουρχοι = μουσοολμδ- 397, 399.
νοι.— 87, 484. Άρμβνάρχης.— 85, 172.
"Αραββς όρθόδοζοι πατριόρχαι τ^ς Άρμένης, 'Αρμένιδ8ς=•Δρμένιος,
Ιερουσαλήμ.— 132. Αρμένιοι.— 102, 104, 108,
Αραβία.— 4, 73, 91, 138, 466, 110, 114, 115, 211, 354,
503, 507. 355, 358, 374, 390, 391,
'Αραβιχάχτήνη.— 71. 398, 401,490.
'Αραβιχά χοτζέτια.— 163. Αρμενία.— 100, 388.
'Αραβιχον σχολεΤον των έν Ίερο- 'Αρμενιαχέ χρήματα.— 490.
σολύμοις ορθοδόξων χριστια- 'Αρμενιαχός ο^ος. — 316.
νων.— 480. Άρμενιάν.— 279.
'Αραβοχατόλιχοι. — 426, 454, .^ρμένιχα, τόι.— 390, 391.
467
,. χ , ., ,- 'Αρμενιχοί γράμματα. — 419,433.
'Αράχ η γή. — 16. *^*^ / , * , . ^
,. ,. « ,. ,. τ^ , 'Αρμενιχαι οίχοδομαί. — 429,
Αραχελης η Αραχιέλης Νιχογως •Τ- ,. ^
Κιλτζόγλοος, ποροοττζής 'Αρ- **^' *****
μίνιος έν Κωνστα^/τι^Λοπόλει Άρμε^Λχόν Πάσχα.— 44.
1809. — 259, 355. 'Αρμβνι/όν Ιθνος. — 259.
'Αράμπογλοος: Προχόπιος. Άρμενιχον μοναστήριβν. — 110,
'Αράπ-χαφαρή ή χαφαρί. — 221, 1ϋ•
224, 263, 284. 'Αρμενιχος Μαχαλδς.— 108.
"Αράχοβα πόλις.— 39, 67, 131. "Αρμένιος, "Αρμένιοι.— 7, 8, 27,
"Αράχοβον: "Αράχοβα. 36, 37, 44-49, 51, 52, 56-
1^'Γ:•^^-% II: ΙΙΙβ: II: ΙΙ-^Τ^^'
"Αργυρόπουλος: Ιαχωβαχης, Ρω- ^^3, 115, 116, 122, 123,
Ι*"^*^^• 144, 154-176, 180, 181,
"Αρβιανός.— 383. 182, 184-190, 192, 193,
"Αρησι.- 81, 85. 197-205,209-217,220-290,
-δ33 —
309, 311, 313, 323-326, ναβτήριον έν Κα)νσταντ(νοϋπί-
329, 331, 332, 334, 339, λ«.— 25.
340, 348, 349, 350, 352, Αρταξέρξης— 386.
353, 355, 363, 364, 368, .Αβ-Λ-, ι<ο
370, 371, 374, 376, 378, ,/
381-386, 388, 390, 399, Ασία.— 458, 497.
400, 401, 411, 412, 415, Άσχάλων.— 10, 11, 12.
417-455, 463, 466, 467, ΆοχαλωνΤται Σαρρακηνοί. — 11.
468, 469, 472, 475, 476, .Αοχαλ«.νίτ,« -ίο 129
479,487,490,493-497, -^«««^ωνιτης. 10,129.
506, 508, 509. Αοπρδς• οίχογβνβιαχον δνο|Αα τι-
. . νός ιερέως έχ Κρήτης. — 65.
Άρμενοδ6ρδέρο.-350. .^^ρ^ θάλαοτσα = Αιγαίον πέ-
^Αρμ6νοχαλ«)γηροι. — 438, 445, λαγός.— 458.
484. Άσώτοϋ έβδομάς.— 19.
Άρμβνοηγοόμβνος.— 423, 433. Άοσάλ-Μεεμέτ-παοας 1802—
Άρμενοπατριάρχαι.— 285, 286, 1805. — 90, 91, 94, 95,
287. 96, 97.
Άρμένος, Άρμένοι. — 391, 399. Άτοι-έφένδης, Τοόμελη-χαζασχβ-
Άρμενόφραγχοι. — 112, 113, Ρ^« 1811.— 209.
1ΐ4, 119, 364. Άτάλλας, πατριάρχης Ίεροσολό-
^Αρσένιος, πατριάρχης Άλεξαν- μων.— 35, 36, 38, 131, 219,
δρείας.— 17. 220, 222, 261, 283.
Αρσένιος, πατριάρχης Ίβροσολό- Αδγαρος. 29.
μων. — 22, 26, 130. Δδρηλιανός; Μδρχος.
Αρσένιος, αρχιεπίσκοπος Σχοθο- Α6λή Άοοστριαχή. — 502.
πόλεως 1798-1806. — 80, Αδλή της Γαλλίας.-452.
^^' ^^• Αυλή της Τοορχίος.- 497.
ροσολύμοις.— 15, 52, 66, 81, '^φρ^ανός, Άφριχανοί. — 193,
220, 480, 513. 1^7, 367.
Αρχαγγέλων ίστορ(α.-112. '-^^Ρ^Ρ^^' ""^ """^ ^'Ι"•^^ * Ϋ'^^
,. ^ ^ , , „ του μουσοολμοινοο προφήτου
Αρχ8Ϊον = διχαστηριον εν Ιεροϋ- Μωάμεθ. - 217.
σαλήμ το χαΐ Μεχχεμες όνο- ,^^^^^^ ^^^^^^^ ^^- μοοσουλμά-
μαζόμενον.— 317, 319. νοο προφήτου Μωάμεθ.- 4.
Άρχιμήδου(ς) νοδς.— 346. Άχμετ-άγδς, μουπασίρης.— 192,
Αρχιστράτηγος των Στείρου- μο- 198.
— 554 —
Άχμέταγας Τζκζτάρ, μουσουλμά-
νος Ίεροσολυμίτης 1825. —
479.
Άχμέτ-ΆζΙζ ή'Αζίζης, τερσχανέ-
έμινής έν Κωνσταντινουπόλει
1809.-183,259,268,354.
Αχμέτ-* ΑφΙφ ή Άφίφης, πεϊ-
λικτζης έν Κωνσταντινοοπόλει
1809.-192,200,209,287.
Αχμέτ Σσακφ ή Σσαχίρης, καϊ-
μακάμης και είτα ζαρττχανέ-
-έμινης έν ΚωνσταντινουπόλεΓ
1809.— 200, 287.
Άχμέτ-ΣσακΙρ ή Σ2ακίρ-παασας,
βεζύρης έν Κωνσταντινοαπόλε^
1811.— 206, 209, 213.
Άχμέτ-χάν ή Άχμέττ^ς α', σουλ-
τάνος τη^ς Τουρκίας. — 39, 41;
155, 254^ Το έν Κωνσταντι-
νουπόλει του αύτου ζαμί ή
τζαμί καΐ τό ίμαρέτίον (πτω-
χοτροφεΐον) αύτου. — 51, 58,
134, 226, 254.
"Αχμέτ ή Άχμέτης β', σουλτάνος
της Τουρκίας.— 72, 137, 227.
"Αχμέτ ή Άχμέτης γ', σουλτά-
νος της Τουρκίας. — 72, 74.
'Αχτέμίδες. — 97.
'Αψίμαρ.ις ό καΐ Τιβέρεος, αυτο-
κράτωρ Τωμοίίων. — 3.
Βά;3υλών.— 3, 21, 27, 128. '
Βαβυλωνία κάμινος.— 174, 338,
395.
Βαδ - ίλ - Χάσσου = χείμαρρος των
Κέδρων. — 143.
Βαΐων Κυριακή ημέρα, ή εορ-
τή. — 11, 14, 15, 61, 62,
75, 135, 139,. 438. /ΒαΓων
έβδομάς.-^437.
Βακαρέστιον.— 74.
Βαλασάκης ή' Μβαλασάκης, προ-
σκυνητής του Αγίου Τάφοο
1834.— 508.
Βάλης = Ούάλης.-^125..^
Βαλδοβινος, βασιλεύς της Ιερου-
σαλήμ.— 415.
Βάνκ, αρμενική κώμη. — 113.
Βάντι-Σαλαμάν.— 66.
Βαρδάνης ό Φιλίιτπικός.— ^3.
Βαρθολομαίος μονάχος 1624. —
52, 512.
Βαρλαάμ, μητροπολίτης Μπογδα-
νίας 1644-1645.-50.
Βαρούχ, ήγεμών της 'Ρέμλης. —
^ 15, 16.
ίβαρσαβας, επίσκοπος τήζ Ιερου-
σαλήμ έζ Εβραίων. — 125.
Βασάν. — 26.
Βασίλειον Κράτος = ή Όθωμανική
Κυβερνησις. — ^^501.
Βασίλειος 6 μέγας• μοναστήριον
των όρθοδόςων έν Ιερουσα-
λήμ. — 72, 100, 221, 230,
262, 489.
Βασίλειος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—5, 7, 9, 129.
Βασίλειος α' σ Μακεδών, αυτο-
κράτωρ Τωμαίων. — 9, 10.
Βασίλειος β', αυτοκράτωρ Τω-
μαίων.—12, 14, 16.
Βασίλειος, ήγεμών της Βλαχίας. —
53, 55.
Βασίλειος, ου υιός Κύριλλος μη-
τροπολίτης Ικονίου. τ— 259.
535 —
Βασιλεύουσα = Κωνσταντινούπο-
λις. — 24, 38, 78, 79, 85,
88, 112, 118, 143, 145,
149, 154, 162, 192, 208,
213, 215, 225, 231, 245,
247, 267, 277, 278, 299,
300, 310, 321, 322, 324,
330, 331, 334, 346, 353,
418, 421, 430, 488, 489.
Βασιλιχή Καμάρα ή έν τω ναω
της Αναστάσεως. — 146, 415,
497.
Βασσιανός: Καραχάλλας.
Βατατζής: Ιωάννης Δούς.
Βάτι, Βάτιδες. — 472.
Βαχίδ: Έμίν, Μεχεμέτ.
Βαχίδης: Σεγιδ-Μοϋχάμεδ-Έμίν .
Βελετζε, χώμη Παλαιστίνης. —
472.
Βελιγράδιον, πρωτεύουσα της Σερ-
βίας.—56.
Βενετία ή πόλις. — 29, 30.
Βενετικά φλωρία. — 51, 53, 58.
Βενετικοί = Βενετοί. — 25, 29.
Βενιαμίν α', επίσκοπος Ιερουσα-
λήμ έξ Εβραίων. — 125.
Βενιαμίν β' ό και Φίλιππος, επί-
σκοπος Ιερουσαλήμ έξ Ε-
βραίων.— 125.
Βενιαμίν, μητροπολίτης Βηρυτού
1823.— 470.
Βέρροια ή Μακεδόνικη . — 344.
Βέρροια ή Συριακή. — 131,507.
Βεσσίτιδες καλΐφαι. — 275.
Βη&ανία.— 14, 84, 21, 26.
Βηθλεέμ.— 22, 26, 27, 36, 37,
40, 41, 42, 44, 45, 50, 56.
57, 58, 60, 66, 67, 68, 69,
70, 71, 72, 73, 75, 76, 78,
83, 84, 85, 87, 88, 89, 94,
100, 110, 121, 122, 129,
151, 132
137, 141
157, 170
215, 217
225, 226
230, 231
256, 257
266, 284
312, 314
329, 332
412, 416
422, 423
430, 435
445, 446
450, 451
468, 474
Βη&λεεμΤται.
322, 442
454, 472
133, 134, 135,
147, 152, 156,
171, 172, 214,
219, 221, 224,
227, 228, 229,
233, 236, 238,
259, 263, 265,
285, 286, 311,
325, 327, 328,
333, 356, 411,
417, 420, 421,
424, 425, 428,
436, 440, 442,
447, 448, 449.
453, 455^ 460,
475, 476, 488.
— 70, 87, 122,
449, 451, 453,
474, 475, 476,
477, 479.
Βήμα τό του ναού της Αναστά-
σεως.— 405.
Βηρυτός.— 29, 427, 437, 448,
451, 468, 469, 470.
Βι&υνία. — 30.
Βλαχία.— 54, 105, 488, 504.
Βλαχομπογδανία, Βλαχοπογδα-
νία. — 54, 67, 104, 479,
488, 489, 500, 501, 502,
505.
Βογορίδης: Στεφανάκης.
Βόλφ: Ιωσήφ.
Βοναπάρτης: Ναπολέων.
Βουκάμ, χριστιο'^ος Αιγύπτιος.— 5.
Βουκουρέστιον. — 74.
— 586 —
Βοτανειάτης: Κοχηφόρος.
Βϋζάντιον.— 31, 57, 343.
ΒοζίΓΛίος.— 32, 200.
Βύζας* ή τοδ Βοζαντος = Βαζάν-
τιον. — 78.
Γαβριήλ Καππαδόχης, (ΐονβχος
Άγιοταφίτης 1808-1809. —
104, 105, 175, 179.
Γαβριήλ Καισαρβύς, λιθοζόος χαΐ
προσχονητής τοδ Άγίοο Τάφου
1809.— 119, 120, 193.
Γαβριήλ, μητροπολίτης Φιλιπποο-
π<5λεως 1661.— 61.
Γαγονναπίογλο» , Αρμένιος έν
Κωνσταντ(νοον((λ6( 1809. —
114.
Γάζα ή πίλις.— 26, 45, 57, 61,
73, 84, 88, 90, 94, 98,
156, 256, 470, 505.
ΓαζαΓος. — 461.
Γαϊανός: Γάιος.
Γάιος α' ό χαΐ Γαϊανός, επίσκο-
πος Ίβροσολύμων έξ Εβραί-
ων.— 125.
Γάιος β* ό χαΐ Κάιος, έπίσχοπος
Ιεροσολύμων έξ Εβραίων. —
125.
Γαλατάς ό της Κωνσταντινουπό-
λεως.— 31.
Γαλατδς• μοναστήριον έν Μπογ-
δανίοι. — 55.
Γαλλιηνός, αυτοχράτωρ 'Ρωμαί-
ων. — 126, 520.
Γαλίπης, ρεΐζ-έφένδ'ης 1809•-
178.
Γαλιλαία.— 73, 424, 505, 521.
Γαλλία.— 422, 428, 435, 451,
452, 493.
Γαλλική Αδλή.— 448.
Γαλλική σημαία. — 451.
Γαλλικός πρέσβος. — 428, 430,
431, 452.
Γάλλοι.— 72, 74, 80, 81, 85,
143, 170, 488.
Γανόχωρα. — 507.
Γανοχωρίτης . — 195.
Γεθσημανή. — 2, 76, 77, 78,
83, 86, 89, 92, 120, 137,
141, 144, 147, 171, 172,
173, 197, 214, 215, 229,
314, 325, 332, 356, 416.
Γέμεν ή Γεμέν.— 4, 91, 94.
Γεμενΐται. — 4.
Γεννίτζαροι. — 45, 105, 107,
158, 175.
Γέννησις ή Γέννησις τοδ Ίησοδ•
το έν τη βασιλική της Βη-
θλεέμ σιτήλαιον, έν ψ Ίησοδς
ό Χριστός έγεννήθη.— 76, 77,
141, 217, 219, 225, 229,
230, 231, 233, 236, 260,
263, 284, 286, 356, 422.
Γεράσιμος μοναχός, δς άνεχαί-
νισε το έν Ίεροσολόμοις μο-
ναστήριον τοδ ά|ίοο Εόθαμίου
1353.— 26.
Γεράσιμος αρχιμανδρίτης, επίτρο-
πος έν Ιερουσαλήμ πατριαρ-
χικός 1809.-121,195,866.
Γεράσιμος α', πατριάρχης Αλεξαν-
δρείας 1624.-52, 511, 513.
Γεράσιμος, μητροπολίτης Ήρα-
κλείας 1734.— 166.
— 537 —
Γεράσιμος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 31, 32, 130.
Γεράσιμος Κρής, μητροπολίτης
θεσσαλονίκης, είτα Χαλχηδό-
νος.— 183, 200, 204, 206,
208, 213, 259, 288, 343,
354.
Γεράσιμος, μητροπολίτης Βασάν
1353.— 26.
Γερμανός, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων. — 39, 40, 94, 131,
133, 155, 222.
Γερμανίων, επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 125.
Γερύντιος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων αιρετικός, μονοφυσίτης. —
127.
Γεροϋσαλήμ=Ίεροϋσαλήμ. — 395.
Γεωργάκης Καραζας ή ΚΛρα-
τζας 1799.— 85, 172.
Γεωργάκαγας Σελβήκης ή Γεώρ-
γης Σελβίκης 1809. — 288,
346.
Γεωργάκης 6 Τζιρας, Χΐος 1809.
— 346.
Γεωργία = Ιβηρία. — 486.
Γεωργιανοί=ΓκΊ,οϋρτζηδες ή "'Ιβη-
ρες.— 466. ^^
Γεώργιος 6 μεγαλομάρτυς. — 349.
Μοναστήριον των ορθοδόξων έν
Ίεροσολύμοις, τό έν τη Ε-
βραϊκή σονοικίοι. — 72, 221,
223, 230, 262, 284. 'Έτε-
ρον αυτόθι των αυτών, τό λε-
γόμενον ΝοσοκομεΓον. — 220,
221, 223, 230, 262, 284.
Μοναστήριον των αυτών έν
Πεί-τουζιάλα ή ΐίετζαλα. —
89, 94, 221, 224, 230, 262,
284. Εκκλησία έζω της Ίε^
ρουσαλήμ. — 89, 482. Έτερα
έν Λύδδη. — 59. Έτερα έν
Νεαπόλει τη Παλαιστίνη. — 82.
Γεώργιος ιερεύς ή πρεσβύτερος
μοναχός = Ιερομόναχος, τοπο-
τηρητής Θεοδώρου πατριάρχου
Ιεροσολύμων. — 1, 128.
Γεώργιος, πατήρ *Αθανασίου άρ-
χιμανδρίτου του κατόπι πα-
τριάρχου Ιεροσολύμων. — 288.
Γεώργιος Κεδρηνός. — 12.
Γεώργιος χατζή-Κώνστα 1809. —
346.
Γεώργιος Κωνσταντινίδης 1837.
— 487.
Γεώργιος Μόστρας, πρόξενος της
Τωσίας έν Ίόππη 1818—
1832.— 315, 459, 508.
Γεώργιος Μουσίκης, "Ελλην τρα-
πεζίτης έν Κωνσταντινουπόλει
1811.— 209.
Γεώργιος Σιλβεστρου Ώχάνης,
Έλλην τραπεζίτης έν Κ/πόλει
' 1810.-181, 200, 209.
Γεώργιος Σιναίτης, 6 δσιος. —
127.
Γεώργιος Φενερλής 1809.— 346.
Γεώργιος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 1, 4, 5, 128.
Γεώργιος β' ή Σέργιος, πατριάρ-
χης Ιεροσολύμων. — 10, 128.
Γεώργιος, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως.— 1.
Γιακούπ ή Γιακούπης Άκριώτης=
έκ ΠτολεμαΓδος 1801. — 87.
538 —
Γ^ακούπ Ζαάρ, Βηθλεεμι'της χα-
^τόλικος 1809.— 122.
Γτ^ακούσης: Μεχεμμέτ.
Γιαννάκης = Χάννας Φάχρ 1809.
^—355.
Γιαννάκης Καμπουρογλους 1809.
^—346.
Γχ(ίννηςΜϋτιληναΐος1809. — 347.
Γιάννης, πατήρ -Γερασίμου, μητρο-
πολίτου θεσσαλονίκης. — 288.
Γ^αννιτζάρ, Γι^αννίτζαροι. — 481,
498.
Γ^άσι, Γτ^άσιον. — 53, 66.
Γ^άφφα = Ίόππη. — 114, 115,
350, 351, 363, 368.
Γ^,αχγιας, σεϊχουλισλάμης 1637.
''— 225, 520.
Γ2εζουβΐται. — 54.
Γ^οβαννοβίτζης: Δημήτριος.
Γ^ου^Βάνος, τραπεζίτης. — 119.
Πουσουφ-αγας,μουπασσίρης 1809.
''— 181.
Γτ^ουσουφ-αγας Κρητικός, βαλιδέ-
κεχαγιασής. — 271.
Γιουσούφ-'Αγγ^άχ (ή Άγγχάχης)-
έφένδης 1809.— 183, 190,
259, 268, 354.
Γτ,ουσούφ-πασσας, βεζύρης 1799.
^ — 170,346.
Γιουσουφ-πασσας ή πααπας, σι-
λιχδάρης 1809.-352, 364.
Γκ^έντζ - χατζή-Γ^ουσουφ-πασσας,
σατράτυης της Δαμασκού 1809.
— 181, 193, 196, 367.
Γκίκας: Άλέςανδρος.
Γκ^ουρτζής, Γκ^ουρτζήδες = Γεωρ-
γιανοί ή "Ιβηρες.— 162, 188,
219, 221, 223, 224, 230,
252, 255, 256, 263, 278,
284, 361, 466.
Γκουτ-σερίφ =Ίερουσαλήμ. — 358-
Γοδοφρέδος, βασιλεύς της Ιερου-
σαλήμ.— 415.
Γολγο&ας. —11, 15, 16, 18,
21, 27, 41, 42, 43, 44, 51,
85, 99, 102,110,120,122,
128, 133, 174, 220, 223,
225, 230, 231, 232, 236,
259, 262, 266, 283, 314,
336, 337, 356, 392, 413,
415, 416, 455.
Γοργόρης, Αρμένιος έκ Κιζιλπα-
σίας= Περσίας. — 252.
Γόρδιος, επίσκοπος Ιεροσολύμων.
— 125.
Γραικικόν ε&νος. — 501.
Γραικός, Γραικοί. — 147, 315,
350, 352, 375, 441, 501,
502.
Γρατυτοί (Θεόδωρος, Θεοφάνης).
— 4.
Γρηγόριος (ό άγιος), αρχιεπίσκο-
πος της Μεγ. Αρμενίας. —
100, 335, 388. Εκκλησία
των Αρμενίων έπ' ονόματι το?>
αύτου Γρηγορίου, ή και Κιρ-
κόρ-κιλισασή, εν τω ναω της
Αναστάσεως. — 265.
Γρηγόριος ό θεολόγος. — 399.
Γρηγόριος Κρής ό δσιος. — 7.
Γρηγόριος, μητροπολίτης Ά&ηνών
1809.-344.
Γρηγόρ'.ος, αρχιεπίσκοπος Άκρα-
γαντίνων. — 2.
— 539 —
Γρηγόρίος, μητροπολίτης Δέρχιο'ίί
1809.— 343.
Γρηγόριος α', πατριάρχης Ίερο-
,σολυμων. — 28, 130.
Γρηγόριος 3', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 131.
Γρηγόριος β' (=0» πατριάρχης
Κωνστα^^τινοοπόλεως . ^—4 2 1 .
Γρηγόριος ε', πατριάρχης Κων-
σταντινουπόλεως . — 4 6 Ο .
Γρηγόριος, μητροπολίτης Ααρίσ-
σης 1644-1645.— 55.
Δαβίδ η Δαυίδ ό προφήτης. —
328. Πύλη ή Πόρτα του Δα-
βίδ έν Ίεροσολύμοις. — 95,
483. Έχχλησία έπ' ονόματι
αυτού έν τξ Σιών, ή και Μνή-
μα του Δαβίδ ονομάζεται. —
36, 223. Πύργος του Δαβίδ
έν Ίεροσολύμοις. — 117, 120.
ΔαβιτιχαΙ έλαφοι.-^383.
Δαθάν. — 386. '
Λαιμονίάρχης . — 399.
Δαιμονιχή γνώμη. --173.
Δαίμων, Δαίμονες . — 13,173.
Δαμασ/ηνός = ό έχ Δαμασχοίϊ. —
3, 71, 129.
Δαμάσκηνου (Ιωάννου) πύργος. —
71.
Δαμασκός.— 1, 9, 10, 21, 23,
26, 35, 45, 58, 91, 93, 98,
106, 107, 118, 147, 148,
151, 153, 154, 169, 170,
181, 192, 193, 196, 198,
215, 267, 270, 275, 278,
283, 297, 298, 304, 306,
307, 310, 311, 312, 313,
316, 319, 321, 322, 323,
327, 328, 330, 352, 364,
366, 367, 427, 431, 447^
462, 463, 464, 4ΰ5, 470,-
471, 476, 489, 483, 485,
491, 493, 495.
ΔαναΓδος πίθος. — 320.
Δανιήλ, αρχιεπίσκοπος Ναζαρέτ-
1822 χέ.— 324, 326.
Δανιήλ, μητροπολίτης Νικαίας
1809.— 343.
Δασκόφ: Δημήτριο^
Δεβλέτι ή Δεβλέτιον = Ό&ωμα-
νική Κυβέρνησις ή Τψηλή Πύ-
λη.—133, 139, 14ο, 144,
199, 278, 345, 346, 347,
348, 350, 353, 354, 361,
380, 382, 385.
Δεκαπεντάύγουστον. — 464.
Δερβίς-πασας ή πασσδς ή πά-
στρας, σατράπης της Δαμασκού
Γ821- 1823. — 316, 319^
, 321, 322, 324, 325, 326,
463, 470.
Δέρκοι.— 330, 343.
Δέσποινα = Θεοτόκος. — ^84.
Δευτέρα- όνομα ημέρας. — 14,
44, 100, 103, 107, 121,
331, 458, 459.
Δημήτριος ό μεγαλομάρτυς• μονα-
στήριον των ορθοδόξων έπ' ονό-
ματι αυτού έν Ιερουσαλήμ. —
221, 223, 230, 262, 284.
Δημήτριος Γ;;^οβαννοβίτζης^ μέγας
κνέζης της Τωσίας 1605.^
511.
Δημήτριος Δασκόφ 1820. — 315.
Δημήτριος Μανουήλ Ζαμπακός.
δρχων καμαράσης 1809-1811..
— 200, 209.
Δημήτριος του Μανόλη = Δημή-
τριος Μαν. Ζαμπακός. — 288..
-540 —
Αηΐϋτήτριος Μοορβά^ης, μέγας δρα-
γομδνος της Τψηλης Πύλης
1808-1811. — 106, 176,
177, 212, 345, 346.
Δημήτριος Σχοινδς, δρχων χάτ-
μανος 1811.— 208, 209.
Δημιτζάνα. — 55, 131, 519.
Αημοσ&ένειος γλωσσά. — 346.
Δζεμαζιλαχίρ" μην μοοσουλμαη/ι-
χός•-242.
Διάβολος. — 273, 398, 399, 400.
Διαχαινήσιμος έβδομάς. — 150,
204, 329, 445, 447, 458,
459, 476.
Διαμερισμός* τόπος οδτω χαλοό-
μένος έν τω ναω της Ανα-
στάσεως, ένθα διεμερ(σ&ησαν
τα ιμάτια τοδ Ίησοδ. — 260.
Διβάνι ή Διβάνιον=» Υψηλή Πό-
λη.—235, 242, 243, 255,
293, 294, 299, 305, 370,
571, 374, 376, 378, 381,
406. Διβάνι-χοϋμαγιουνι. —
290.
Διεμερίσαντο τά ιμάτια μοο* προσ-
κύνημα ΐ)δτω χαλουμενον έν τω
ναω της * Αναστάσεως. — 108,
110, 116, 266. "Οραχαιτο
Διαμερισμός.
Αίκορος: Αναστάσιος.
Διογένης: Τωμανός.
Αιοχλητιανός, αυτοκράτωρ Τω-
μαίων. — 126.
Διονύσιος (Άγιοταφίτης) 1656. —
157.
Διονύσιος (Καλλιάρχης), μητρο-
πολίτης Έφεσο» 1809. — 343•
Δίων ή Αΐλιος, επίσκοπος Ιερο-
σολύμων.— 12δ.
Δολιτιανός ό και Δολιχιανός, επί-
σκοπος Ιεροσολύμων. — 125.
Δοσίθεος α', πατριάρχης Ίεροσο-
σολύμων καΐ είτα Κωνσταντι-
νοιιπόλεως.— 25, 27, 28, 130.
Δοσίθεος β' ό Νοταράς, πατριάρ-
χης Ιεροσολύμων.— 1, 8, 12,
28, 36, 46, 58, 62, 63, 67,
69, 70, 72, 131, 134, 135,
136, 137, 156, 227.
Δούκας: Άλέζιος.
Δοορή-ζαδέ-ΣέγΛ (ή ΣεγΙτ)-•Απ-
δοϋλας (ή •Απδοϋλλάχ)-έφένδης,
σσεΐχουλισλάμης ή μουφτής
έν Κωνσταντινουπόλει 1809-
1811. — 183, 199, 206,
287, 354.
Δράκων Τόδιος, αρχιτέκτων 1809.
103, 107.
Δράμα* πόλις έν Μακεδονία. —
344.
Δυσις. — 90.
Δυτικοί.— 130, 138, 139, 140,
141, 142, 143, 487.
Δωρεάς λιτανεία. — 64.
Δωρόθεος, πατριάρχης Αντιο-
χείας.—41.
Δωρόθεος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 33, 130•
Δωρόθεος β', ή Άτάλλας^ πα-
τριάρχης Ιεροσολύμων. — 35,
36, 38, 39, 67, 131, 210,
283•
Έβδομάς διακαινήσιμος. — 458.
— 541 —
Έβραϊχή* σονοίχία έν Ιερουσα-
λήμ.—72, 221.
Εβραίοι.— 8, 15, 29, 52, 92,
132, 317, 319, 323, 329,
423, 424, 426, 431, 455,
461, 465, 466, 468, 471,
475, 476, 479, 480, 481,
482, 493, 506, 513.
Έγινλης = Αιγινήτης ?— 200.
Έγχλ6ζος = "Αγγλος.— 3.
Έδδσσα.— 3.
Έδεσσηνός. — 2.
Έδίρνελης = Άδριανουπολίτης. —
355.
Ειρηναίος, επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.—126.
Είρήνη, αυτοχράτεφα Τωμαίων. —
4, 5, 129.
Είσοδίων της θεοτόκοα εορτή. —
98.
Έκζαλεου: "Άγγελος.
Έλαιών 8ρος. — 26, 216, 223,
412, 417, 419, 422, 424,
425, 426, 428, 429, 430,
431, 432, 434, 435, 483,
520.
Έλαίας μοναστήριον έν Ίεροσο-
λόμοις. — 223, 285.
Έλασσών πόλις έν Θεσσαλία. —
344.
Έλεγμοί. — 162.
Ελένη ή αγία.— 28, 37, 275,
441. ΚΛζάνια της αγίας Ελέ-
νης. — 37. θρόνος της αγίας
Ελένης, — 436. Ναός ή εκκλη-
σία της αγίας Ελένης. — 41,
100,220,223,230,262,2&4.
ΈλισσαϊΌς ά ττροφήτης. — 2$.
Ελλάς.— 47, 65, 67, 457.
•Έλληνες = εθνικοί, είδωλολάτραε.
— 126.
•Ελληνες δρθόδοζοι χριστιανοί» —
42, 324, 345, 458, 46»,
478, 493.
Ελληνικά πλοΐα. — 469.
ΈλληνικαΙ νήσοι. — 459.
'Ελμάς-πασσα-ζαδέ -'Απδιρραχίμ-
πβϊς, ή Έλμάς-πασ^ας-ζαδέ-
μΙρ-'Απδουρραχίμης, ή Έλμδς-
παστας-ζάδέ-'Αμτττιρραχίμης.—
178, 239, 267, 347.
ΊΕμεσος = Έμεσα πόλις . — 3 2 8*
ΈμΙν-Βαχίδ-έφένδης, οα υιός Με•
χεμμέτ ήΜεχμετ. — 183, 354.
Έμιν-έφέντης, καπιζής. — 76.
Έμίν-πασας, βεζόρης. — 258,
268.
Έμίνης: Μοαχάμεδ.
Έμίν-πεϊς, ή ΈμΙν-πεΐς, κριτής
έν Κωνσταντινουπόλει. — 210,
212, 214, 278, 355, 357,
358, 359, 361, 362, 369,
370, 379, 380.
Έμμίν-πασα-ζαδέ-Μεχμέτ -Έμιν•
έφένδης, ή Έμίν•πασας-ζαδές-
Μβχμετ -Έμίνης, κριτής καΐ
ούλαμας έν Κ<ι>νσταντινοϋπά-
λει.— 183, 266.
Εμμαούς. — 66, 93, 97, 478.
*ΐε&οοοία = ή έν Ιερουσαλήμ τουρ-
κική διοί'κησις, — 315, 318,
322, 456.
Έ,πετήδβς. — 468, 470, 471,
— 542 —
472, 473, 47δ, 479, 490,
507,
Έτυτά Καμάραι, αί έν τώ ναω
της ^Αναστάσεως. — 141.
Έρέννιος ό καΐ ΕίρηναΓος, επί-
σκοπος της Ιερουσαλήμ. — 126.
Έρμέν = άρμενικόν. — 159.
"Ερμων, επίσκοπος της Ιερουσα-
λήμ.— 126.
Έσρουμ = ή πόλις Έρζερούμ. —
497.
"Έφεσος. — 29, 127, 343.
ΈφραΙμ μοναχός, μουσιάτωρ
1168-1169.-67.
ΈφραΙμ α', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—30.
^ΈφραΙμ (ΆθηναΓος) β', πατρι-
άρχης Ιεροσολύμων. — 28, 77,
78, 141, 143.
Έφρής 6 και Έφραίμ, επίσκο-
πος Ιεροσολύμων. — 125.
Εύαγγέλιον.— 253, 387, 466.
Ευαγγελισμός• εκκλησία έν τη
πόλεί Ναζαρέτ. — 77.
Εύαγγελισταί• παράστασις αυτών
συμβολική διά τεσσάρων θό-
λων.—111.
Ευδαίμων Αραβία. — 4, 91.
Ευδοκία βασιλίς.— 29.
Ευθύμιος δ δσιος* λαύρα αυτού
έν τη Ιουδαία. — 3, 7. Μονα-
στήριον έπ' ονόματι του αύτοΰ
έν τη πόλει Ιερουσαλήμ. —
26, 36, 80, 220, 230, 262.
Ευθύμιος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.—21, 130.
Ευθύμιος β', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—33, 34.
Ευρεσις του Τιμίου Σταύρου• προσ-
κύνημα οδτω καλούμενον (ή
απλώς Ευρέσεως τόπος ή ναός)
έν τω ναω της Αναστάσεως. —
56/ 102, 145, 148, .150,
265, 337, 392, 394, 415,
420, 436.
Ευρωπαίοι.— 345, 360.
Ευρώπη.— 240, 291, 297.
Εύστόχιος, αρχιεπίσκοπος Ιερο-
σολύμων.— 127.
Ευτύχιος ό καΐ Ηράκλειος, επί-
σκοπος Ιεροσολύμων. — 126.
Ευτύχιος, πατριάρχης Αλεξαν-
δρείας.—9, 128.
Ευχέριος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—19, 21, 22, 130.
Ζαάρ: Γ^ακούπ.
Ζαγορά ή της Θεσσαλίας. — 131.
Ζακχαΐος, επίσκοπος Ιεροσολύμων
ές Εβραίων.— 125.
Ζακχαΐος, σκευοφύλαξ του ναού
της Αναστάσεως 1674. — 68,
135.
Ζάμβας ή Ζάμβδας, επίσκοπος
Ιεροσολύμων. — 126•
Ζαμπακός: Δημήτριος.
Ζαχαρίας ό προφήτης* λείψανα
αύτου. — 29.
Ζαχαρίας, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—127, 128.
Ζαχίλιδες Τούρκοι.— 10'6, 107.
Ζαχσάν: Ίωσηφ ιερεύς.
Ζεβεδαΐος, ό πατήρ Ιακώβου του
Ζεβεδαίου.— 37, 154, 221.
— 543 —
Ζεζάρ-πασας, ήγεμών της Πτο-
λ6|χαίδος 1799-1804. — 81,
90, 91, 92, 93.
Ζέιδ, ου υιός Σάεδ 636.— 218.
Ζεϊνοϋλαπιδήν-Σέγιτ-Άχμέτ-έφέν-
δης 1810.— 199.
Ζεμαήνιδες• φυλή άρα|3Εκή. — 97.
Ζεμζέμ-σοαγιοδ . - Ιορδάνης ποτα-
μός.—221, 224, 263, 284,
286.
Ζεράλλας Ίεροσολυμίτης 1801. —
89.
Ζερβοί = Άρμένιοί.— 93.
Ζήτα, ή- δδρα πασαλικίοα. — 98.
ΖηνΙν ή Ζηνίον, κώμη έν Πα-
λαιστίνη.—44, 111*
Ζήνωνος ένωτικόν. — 127.
Ζήσηρ-Γ^άκουπ* κώμη έν Παλαι-
στίνη.—93.
Ζιλκαδέ• μην μουσουλμανικός. —
237, 244, 246, 295, 302.
Ζωή, αυτοκράτειρα Τωμαίων. —
17.
Ζωηφόρον Μνήμα = "Άγιος Τά-
φος.—116, 117.
Ζωηφόρος Τάφος ^'Άγιος Τά-
φος.—118.
Ζωοδόχον Μνήμα = "Αγιος Τά-
φος.—13, 101, 149, 496.
Ζωοδόχος Τάφος.— 64, 82, 144,
387, 494.
Ζωοποιός Τάφος. — 100.
Ηλίας & προφήτης.— 56, 320.
Μονή του αύτου μέσον Ίβρου-
• σαλήμ και Βηθλεέμ. — 22,
43, 56, 59, 70, 87, 110,
129, 221, 223, 230, 262,
329, 460, 468, 472, 473,
477.
Ηλίας, μητροπολίτης Βηθλεέμ.—
26.
Ηλίας α', επίσκοπος Ίεροσολυ-
. μων. — 125.
Ηλίας β', πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—67, 127.
Ηλίας γ', πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—4, 5, 6, 128.
Ηλίας δ' 6 του Μανσούρ, πα-
τριάρχης Ιεροσολύμων. — 10,
129.
Ήμπραήμ = Ήπραίμ, Ίπραΐμ,
σουλτάνος της Τουρκίας. — 55.
Ήμπραήμ, βεζύρης της Τουρ-
κίας.—47, 49.
Ήμπραήμ-πασας, ήγεμών Χαλε-
πίου καΐ είτα Δαμασκού και
Ιερουσαλήμ 1803-1805. —
93, 94, 95, 97.
Ήπραήμ-πασιας ή Ήπραίμ-πα-
σας δ Αιγύπτιος 1832-1835.-
411, 505, 506, 507, 508.
Ηράκλεια ή θρακική, — 166, 343.
Ηράκλειος, αυτοκράτωρ Τωμαί-
ων.— 28, 126, 127, 128.
Ηράκλειος, πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—21, 22.
Ήρακλεωνας, αυτοκράτωρ Τω-
μαίων. — 2.
ΉσαΓας ό προφήτης.— 110.
Ησύχιος ό και Ίσαάκιος, πατρι-
άρχης Ιεροσολύμων. — 127.
Θαβώρ ή θαβώριον δρος. — 26,
73, 109, 421, 503, 507.
θαμαρΐται. — 472.
— 544 —
θεία Γραφή.— 466.
θεία Πόρτα (ή τοδ ναού της
•Αναστάσεως).— 389, 391.
θείον 'Άντρον=*Άγιος Τάφος. —
102.
θείον Σπήλαιον=τό υπό τόν *Ά-
γιον Τάφον 117.
θείον Φώς^'Άγιον Φως. — 64,
65, 85.
θείος "^Αρτος. — 393.
θείος Τάφος =" Αγιος Τάφος.—
394, 395.
θέχλα ή πρωτομάρτϋς• μοναστή-
ριον των όρ&οδέξων έν Ιερου-
σαλήμ.—27, 220, 223. "Όρα
χαΐ τό Αγία θέχλα.
θεχοϋέ.— 110.
θεοδέγμον Άντρον=*Άγιος Τά-
φος.—117.
θεοδέγμον Μνήμα =*Άγιος Τά-
φος.—46.
θεοδέγμων Τάφος. — 65, 76,
118.
θεοδοσΐται. — 468.
Θεοδόσιος ή Θεοδόσης Σταματίου
Τζικαλιώτης, Χίος έμπορος έν
Κωνσταντινουπόλει 1810. —
200, 209, 288, 354.
Θεοδοσίου του χοινοβιάρχου λαύ-
ρα.—3, 4, 7.
θεοδοσιούπολις . — 113.
Θεοδόσιος ό μέγας, αύτοχράτωρ
Τωμαίων. — 126.
Θεοδόσιος ό μιχρός, αύτοχράτωρ
Τωμαίων.— 3, 127.
Θεοδόσιος ό χαΐ Θεόδωρος, πα-
τριάρχης Ιεροσολύμων. — 9,.
129.
Θεοδόσιος, μονοφυσίτης πατριάρ-
χης Ιεροσολύμων. — 127.
Θεοδόσιος, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως.— 24, 25.
Θεοδόσιος ό του Μιχαήλ Μβλισ-
σηνου, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως.— 8.
Θεοδώρα γ', αύτοχράτειρα Τβχ•
μαίων. — 8, 9.
Θεοδώρα ς', αυτοκράτειρα *Ρω-
μαίων. — 17, 19.
θεοδωρης, ου υΙός Παναγιώτης. —
288.
θεοδωροβίτζης: Μπαρίσις.
Θεόδωροι μάρτυρες• μοναστήριον
των ορθοδόξων έπ* ονόματι τού-
των έν Ιερουσαλήμ. — 72, 82.
Θεόδωρος ό Γρατυτός. — 4, 8.
Θεόδωρος, επίσκοπος Εδέσσης. —
2, 3.
Θεόδωρος α', πατριάρχης Ίερα-
σολύμων,— 1, 2, 128.
Θεόδωρος β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 4, 128.
Θεόδωρος ό χαΐ Θεοδόσιος, πα-
τριάρχης Ιεροσολύμων. — 9,
129.
Θεόδωρος, ου υ{ός Νιχολάχης ο
Καστρινός. — 259.
Θεόδωρος α' 6 Αάσχαρις. — 30.
Θεόδωρος β' ό Δάσχαρις. — 30.
θεολόγος = Ιωάννης ό θεολόγος,
— 27. Μοναστήριον έν Ιερου-
σαλήμ έπ' ονόματι Ιωάννου
του θεολόγου. — 37. Ναός έν
Ιερουσαλήμ. — 5 8 .
— 545 —
θεομητοριχόν Μνήμα. — 83, 214.
θεομητορΊχόν Εουβοόχλιον. — 92.
θεομητορικός Τάφος. — 99, 172.
θεομήτορος έχχληαία έν Δαμα-
σχω. — 24.
θ εοπασχΤταί= Αρμένιοι. — 58,
104.
Θεοτόκος. — 27, 171. Έχχλησία
έν Άσκάλιονι. — 1 1. Έσθής χαΐ
ζώνη της Θεοτόκου. — 29.
Μοναστηριον έν τη νήσω Χάλ-
κη.— 55. Παρεκκλήσιον έν τω
ναω της Αναστάσεως. — 141,
220. Ναός έν τη Γεθσημα-
νη.— 416.
θεούτΓολις = Αντιόχεια ή μεγά-
λη.—25.
Θεοφάνης δ Γρατυτός. — 4, 8.
Θεοφάνης 6 χρονογράφος. — 1,
2, 3, 4, 7, 8.
Θεοφάνης α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 33, 130.
θεοφά>>ης β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 41, 42, 43, 44,
45, 51, 52, 53, 54, 55, 70,
133, 134, 136, 155, 156,
225, 227, 252.
Θεοφάνια. — 44, 89.
Θεόφιλος, αυτοκράτωρ Τωμαίων.
—8, 9.
Θεόφιλος, πατριάρχης Αντιο-
χείας.—38.
Θεόφιλος α', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.— 14, 17, 129.
Θεόφιλος β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.—33, 130.
Θεσσαλία. — 457.
θεσσαλονίκη.— 183, 200, 204,
206,259,288,344,354,466.
Θουκυδίδης.— 346.
Θράκη.— 132, 144, 332.
θρόνος της αγίας Ελένης. — 436.
Θωμάς 6 απόστολος. — 150, 446,
459.
Θωμάς α', τοποτηρητής και είτα
πατριάρχης Ιεροσολύμων. — 5•
7, 129.
Θωμάς β', πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—14, 129.
Θωμάς ιατροφιλόσοφος 1734. —
163.
Ιακώβ ό προπάτωρ. — 54, 430•
Ίακωβάκης Αργυρόπουλος, μέγας
διερμηνεύς της Τουρκίας 1812.
— 213.
'ίακωβάκης Τοΐζος, ποστέλνικος
1811.— 209.
Ίαχωβΐται.— 27, 217.
Ιάκωβος ό Ζεβεδαίου• μοναστή-
ριον αύτου έν Ιερουσαλήμ,
πρότερον των ορθοδόξων Ιβή-
ρων (Γεωργιανών ή Γκιουρ-
τζήδων), νυν δε των Αρμε-
νίων. — 27, 37, 154, 163,
188, 221, 230, 256, 260,
262, 264, 271, 272, 278,
285, 286, 439.
Ιάκωβος ό άδελφόθεος ή θεά-
δελφος, πρώτος επίσκοπος Ιε-
ροσολύμων.—9, 29, 37 79,
123, 124, 220. Εκκλησία
έπ' ονόματι αυτού έν Ιερου-
σαλήμ.— 40, 395, 396.
Ιάκωβος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—22, 130.
85
— 546
Ίάχω^ος Πάτμιος, ίεροδιδάσχαλος
έν Ιερουσαλήμ. — 79.
Ίάσιον = Γι,άσι ή Γ^άσίόν. —
500.
Ίάφα = Γι,άφφα , Ίόππη . — 341,
349.
Ίβηρες.— 26, 27, 29, 33, 36,
37, 70, 71, 98, 133, 154,
155, 163, 188, 217, 230,
253, 262, 284. "Ορα καΐ τό
Γεωργιανοί κοί τό Γκ^οορτζηδες.
•Ιβηρία. — 53, 59, 60, 131,
165, 331, 486, 489.
Ιβηρικά, τά^τά έν Ιερουσαλήμ
ιβηρικά μοναστήρια. — 71, 72.
'Ιβηριχδν χρέος. — 71.
Ιγνάτιος, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως.— 9.
Ιερεμίας ό προφήτης. — 381,
385.
Ιερεμίας, μητροπολίτης Δέρχων
1825.— 380.
Ιερεμίας, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—31.
Ιερεμίας α', πατριάρχης Κων-
σταντινουπόλεως. — 38.
Ιερεμίας δ', πατριάρχης Κων-
σταντινουπόλεως.— 183, 378.
Ιερεμίας, μητροπολίτης Χάλκης.
— 343.
Ιερεμίας μοναχός, ηγούμενος της
αγίας Βη&λεέμ 1801. — 87,
88.
Ιερεμίας μοναχός, ηγούμενος της
μονής του Σταύρου 1795. —
88.
Ιεριχώ. — 19, 30, 97, 197.
Ίερόί>εος, αρχιεπίσκοπος θαβω-
ρίου δρους.— 421, 503, 507.
Ιερόθεος, πατριάρχης Αλεξαν-
δρείας.— 508.
Ιερόν, τό του ναού της Αναστά-
σεως.—337, 392, 393, 394.
Ιερόν. Κοινον του Παναγίου Τά-
φου.—4.61, 485, 500. "Ορα
και το Κοινόν.
Ιερόν Κουβουκλιον, το έν τω
ναω της Αναστάσεως. — 112,
436, 438, 440, 495, 496,
497.
ΊεροσολυμΤται. — 1, 2, 38, 89,
94, 95, 119, 193,215,229,
251, 322, 329, 330, 439,
460, 461, 465, 466, 471,
474, 477, 478, 479, 480,
481, 482, 483, 484, 491.
ΊεροσολυμΤται-Φράγκοι. — 460.
ΊεροσολυμΤται ΣαρΛχηνοί. — 156.
ΊεροσολυμΤται - Τούρκοι. — 170,
197, 304, 451, 465, 467,
473, 476, 498, 506.
Ίεροσολυμιτικόν Μετόχιον της Μό-
σκας. — 503.
Ίεροσολυμιτικός θρόνος (πατριαρ-
χικός).—131.
Ιερουσαλήμ, Ιεροσόλυμα. — 1-
12, 14-42, 44-53, 55-61,
63-73, 75-86,88-101,103,
104, 106, 107, 109, 111,
112, 114, 117, 119, 120,
121, 123-126, 128-145,
147, 149, 151-159, 161-
163,168-173,175,177-191,
193-195, 197-201, 204,
211, 213-228, 230, 232,
233, 237, 238, 240-243,
245-248, 250-252, 254,
256, 258-263, 267, 270,
— 547 —
272-279, 283, 284, 287- 110, 112, 118, 119, 134,
294, 296, 297, 300, 304, 135, 170, 171, 172, 198,
305, 307-311, 313, 315- 315, 316, 317, 325, 369,
319, 321-334, 338, 341, 418, 420, 424, 428, 429,
344, 349, 351, 356, 359, 451, 458, 459, 466, 470,
360, 363-365, 367, 368, 487, 491, 492, 504, 505,
372, 373, 378, 380, 383, 508.
385, 391, 403, 411, 413- Ίόππη&εν.-91.
415, 418-422, 424, 425, ,, '
427-431, 435-437, 440, ^ο'^^ται.— 91.
443-449, 451, 452, 454, Ιορδάνης ποταμός. — 3, 4, 21,
455, 457-463, 465-490, 22, 39, 45, 69, 133, 221,
492-495, 497-501, 503- 315, 439, 447, 458.
506, 508. Ίοϋββνάλιος, πατριάρχης Ίεροσο-
ΊεσβαΙ 6 χαΐ Ιωσήφ, επίσκοπος λύμων.— 127.
Ιεροσολύμων έξ Εβραίων. — Ιουδαία. —32, 73, 470, 471.
^^^• ΊοϋδαΤοι.— 9, 13, 36, 90, 397.
Ίζέτ-πεϊς, ή Ίζέτ-πέις η Ίζέτ- ,^^^^^ „, ,^-^χοπος Ίεροσολύ-
πεΓ;, καζασχέρης της Ρουμε- μο>ν.— 125
λης 1810 χέ. — 199, 209, „ ^ , , .' , ,, ,,
281, 282, 233, 287, 374, ί«'^^'«^°« α ό χαι Ιοολιος, επι-
376, 378. σκοπός Ιεροσολύμων.— 125.
Ίησοΰς ό του Ναοη. — 30. Ιούδας β', επίσκοπος Ίεροσολύ-
Ίησοΰς Χρίστος νικητής.— 112. ^*^^' ^^^'
Ίχόνιον.-183, 259, 344, 354. '^°"^'"'°' ^' ^ "«' ^^'^^'^'^ ^"'-
Ίλαριος ί) Ίλαρίων, επίσκοπος *"°™* Ίεροσολύμων.-125.
Ιεροσολύμων. -126. Ιουλιανός αυτοκράτωρ.- 126.
Ίλαρίων, ηγούμενος τοΰ έν Κων- '^οδοβφ-'Άραπ,Σιωνίτης 1824—
σταντινουπόλει Σιναϊτικού με- 479.
τοχίοϋ 1811. — 208. Ιουστινιανός α', αυτοκράτωρ 'Ρω-
Ίλκασάρα.-246, 296. μαίων.— 67, 127,507.
ΊμανΤτοι. 4. Ιουστινιανός β' ό Τινότμητος, αυ-
Ίμαρέτι του σουλτάν Άχμέτη έν τοκράτωρ 'Ρωμαίων.— 2, 3.
Κωνσταντινοοπόλει. — 227. Ίοΰστος α', επίσκοπος Ίεροσολύ-
Ίμβρος.— 344. Ι^">^ ες Εβραίων.— -124.
Ίόππη.— 61, 66, 68, 73, 78, 'ίθ"<"θί β'. η Ίούστης, έπίσκο-
81, 83, 84, 87, 88, 90, 91, . ™ί Ιεροσολύμων έξ Εβραίων.
92,94,96,97,98,107,109, —125.
*
— 548 —
Ίπν-Ζδράρ-σέχ-Νταο&τ, σέχης έν
Σαννούρ 1805. — 96.
Ίπραΐμ-πασαας, χαζναδάρης έν
Δαμασχώ. — 311.
Ίπραχίμ-χαν, σουλτά^>ος της Τουρ-
κίας.—134, 231, 255.
Ίπραχίμ-πασσας, βεζυρης έν Του-
κία.— 133.
Ίπραχίμ-έφένδης ή Ίπραχίμης,
τζαοόσπασης καΐ σσεχέρ-έμενης
1810-1811. — 200, 209,
287.
ΊπραχΙμ-ΣαρΙμ-έφένδης, δεοτερ-
δάρης 1811.— 209.
Ίσαάχ ό προπάτωρ. — 430.
Ίσαάκιος ό καΐ Ησύχιος, πατρι-
άρχης Ιεροσολύμων. — 127.
Ίσαάχιος "Αγγελος, αυτοκράτωρ
Τωμαίων. — 25, 27, 28, 130.
Ίσαάκιος 6 Κομνηνός, αυτοκρά-
τωρ Τωμαίων. — 19.
Ίσας=Ίησοΰς ό Χριστός. — 404.
"Ίσαυρος. — 3.
Ισκαριώτης. — 61.
Ίσλάμιον. — 216.
Ίσλάμιδες.— 240.
Ίσμαηλ-πασας, επίτροπος του Ζε-
ζάρ-πασα έν "Ακη 1804. —
92, 93, 94.
Ίσμαήλ-πασσας Γκχοϋρτζης,Μπαγ
δάτ-βαλισης καΐ εΤτα βεζύρης
1734.-162.
Ίσμαήλ-άγας. — 59.
Ίσμέτ-πεϊζαδές-Άρίφ-πεϊς, καδής
έν Ιερουσαλήμ 1815.— 149.
1σμήτ(=8ιηίΙΙι)Έγκλέζος 1799•
— 84.
Ίσμιρλης (= Σμυρναΐος)-χατζη-
Σουλεϊμάν-πασσας, ήγεμών της
Δαμασκού 1820-1821.— 153,
313.
Ίσμιτλης (=Νικομηδεί)ς)-Χαλ{λ-
πασσας, καϊμακάμης έν Κων-
σταντινουπόλει 1810. — 200.
Ίσούφ τζεπεκτζήπασις, Ίεροσο-
λυμίτης 1826. — 484.
Ιταλός.— 413.
Ίωάβ πηγή.— 97.
Ίωάγκος Νέγρης, ποστέλνιχος
1811.— 209.
Ιωακείμ ό πατήρ της Θεοτόκου.—
27, 83, 171.
Ιωακείμ πρεσβύτερος, πατριαρ-
χικός επίτροπος έν Ιερουσα-
λήμ.—79.
Ιωακείμ Κύπριος, πρωτοσύγκελ-
λος καΐ είτα άρχιμανδρίττ}ζ
Άγιοταφίτης 1808-1809. —
104, 105, 106, 175, 178,
349. .
Ιωακείμ, πατριάρχης Αλεξαν-
δρείας.-38, 39.
Ιωακείμ, πατριάρχης Ίεροσολυ-
μων.— 33, 34, 35, 130.
Ιωακείμ ή Άβαγκέμ, πατριάρχης
των έν Ιερουσαλήμ Αρμενίων
1783.— 83, 171.
Ίωανας πρεσβύτερος, πατήρ των
Γρατττών, Θεοδώρου και θεο-
φά^>ους. — 4.
Ίωά^^νης ο Πρόδρομος• μοναστη-
ριον των όρθοδ^ων έν Ιερου-
σαλήμ.—27, 37, 223, 230,
262. "Ετερον εγγύς του ι:<^
ταμου Ιορδανού. — 22. Τρί-
χες.—30.
— 549 —
Ιωάννης 6 θεολόγος. — 65. Μο-
ναστήριον των ορθοδόξων πρό-
τερον, νδν δε των Φραγχισκα-
νων (μβτονομασθέν οπ αυτών
8-ί δΛανβιΐΓ) έν Ιερουσαλήμ.
— 27, 33, 37, 133, 221,
223, 230, 262, ΟΤκος, έχκλη-
Οία ή παρεχχλήσιον, υπό τήν
έν Ιερουσαλήμ μονή ν του Α-
βραάμ, δ χατέχουσιν οι Αρμέ-
νιοι. — 57, 116, 158, 220,
223, 230, 260, 262, 265,
283, 286, 455.
"Ιωάννης α' ό Χαριτώνυμος, επί-
σκοπος Ιεροσολύμων. — 125.
^Ιωάννης β', αρχιεπίσκοπος Ιερο-
σολύμων.— 127.
Ιωάννης γ' 6 σταυροφύλαζ, πα-
τριάρχης Ιεροσολύμων. — 127.
Ιωάννης δ', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.— 127.
Ιωάννης ε', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—1, 3, 128.
"Ιωάννης ς', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—5, 9, 129.
Ιωάννη; ζ', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—12, 13, 14, 129.
Ιωάννης η', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—22, 28, 130.
Ιωάννης θ', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.— 28, 30.
Ιωάννης, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως.— 31 .
Ιωάννης 6 χαΐ Μαυίας, βασιλεύς
της Βαβυλώνος. — 3.
Ιωάννης ό Δαμασκηνός. — 3, 65.
Ίωάν^ΛΤ]ς Δούζ ό Βατατζής, αυτο-
κράτωρ Τωμαίων. — 30.
Ίωάν^Λ]ς Καντακουζηνός, αυτο-
κράτωρ Τωμαίων χαΐ συγγρα-
φεύς χρονικού. — 31, 32, 33,
130.
Ιωάννης δ Κομνηνός, αυτοκρά-
τωρ Τωμαίων. — 21, 22.
Ιωάννης β' ό Παλαιολόγος, ό καΐ
Καλοϊωάννης, αυτοκράτωρ Τω-
μαίων.—33, 34.
Ιωάννης δ' ό Παλαιολόγος. — 34,
35, 130.
Ιωάννης Τζιμισκής, αυτοκράτωρ
Τωμαίων. — 11.
Ιωάννης ό Τρίχας. — 26.
Ιωάννης, ου υιός Γεράσιμος ό
μητροπολίτης θεσσαλονίκης. —
259.
Ιωάννης, ηγούμενος της λαύρας
του οσίου Σάβα. — 3.
Ιωάννης ιερεύς, μέγας οίκονόμος
της Ιερουσαλήμ. — 50.
Ιωάννης δεμηρτζής (=σιδηροπώ-
λης).— 347.
Ίωαννίκιος, μητροπολίτης Άγκυ-
ρας 1809.-344.
Ίωαννίκιος, αρχιεπίσκοπος Έλασ-
α&'^οζ 1809.— 344.
Ίωαννίκιος 6 άπο Σωζουπόλεως
πατριάρχης Κωνσταντινουπό-
λεως.—38.
Ίωαννίκιος Χίος, μητροπολίτης
Νικαίας 1811.-206, 208.
Ίωαννίτης. — 38.
ΊωάσΛφ, αρχιεπίσκοπος Σιναίου.
— 61.
Ίώβ, αδελφός του αγίου Μιχαήλ
του συγκέλλου. — 8.
Ίώβ, άρχιδιάκονος του Πατριαρ-
— 550
γείοο της Ιερουσαλήμ 1831.
— 502.
'Ιωβάνος, ή χατζή-Ίωβάν, σαρρά-
φης 1809.— 111, 113, 117,
118.
Ίωβίχης χατζής, οδ υιός ίΐταο-
ράκης.— 209.
Ίώσηπος 6 ιστορικός. — 498.
Ιωσήφ, οίος Βαρουχ, ήγεμόνος
τής Τέμλί ή Τέμλης.— 15.
Ιωσήφ 6 από Άριμαθαίας. — 116.
Ιωσήφ, βεζύρης τής Τουρκίας
1799. — 83.
Ίωσήφ-πασας, ήγεμών του Ζηνίν
1809. — 111, 112.
Ιωσήφ Βόλφ.— 466.
Ιωσήφ, μητροπολίτης Δράμας
1809. — 344.
Ιωσήφ ό καΐ 'Ιουατος, επίσκο-
πος Ιεροσολύμων έξ Εβραίων.
— 125.
Ιωσήφ 6 καΐ Ίεσσαί, επίσκοπος
Ιεροσολύμων έξ Εβραίων. —
125.
Ιωσήφ ιατροφιλόσοφος, πατριάρ-
χης Ιεροσολύμων. — 14, 129.
Ιωσήφ έτερος, πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.—22.
Ιωσήφ Ζαχσάν, ιερεύς ορθόδο-
ξος εν Νεαπόλει τ^ Παλαιστί-
νη.—82.
Ιωσήφ Ζεράρ. — 97.
Καβάλαλης = ό άπό Καβάλας πό-
λεως.—200, 209, 287, 479.
Κάβο-Μπόζο, άκρωτήριον. — 99.
Καζάνια τής αγίας Ελένης. — 37.
Καθολικόν, το του ναού της Ανα-
στάσεως, δπερ εχουσιν οι ορ-
θόδοξοι.—76, 100, 110, 119,
122, 146, 147, 150, 174,
200, 336, 337, 392, 394,
397, 404, 407, 415, 424,
438, 486.
Καθολικόν του ναού της Βηθλε-
έμ, δπερ Ιχουσιν οί ορθόδο-
ξοι.—76, 141, 312, 445.
Καϊάφα Παλάτιον. — 36.
Καϊσινοί. — 4.
Καισαρεία Καππαδοκίας. — 126,
343, 368.
Καισαρεία Παλαιστίνης. — 2, 10,
14, 19, 31, 72, 73, 79, 80,
130, 131, 165, 486, 505,
508.
Καισαρεία Φιλίππου. — 500.
Καισάρειος: Καισάριος.
Καισαρεύς.— 193, 381, 508.
Καισάριος Βυζάντιος, υιός Αντω-
νίου τινός, αρχιμανδρίτης κα:
ηγούμενος του έν Κωνσταντι-
νουπόλει μετοχίου του *Αγίου
Τάφου (1809-1827) και εΤτα
μητροπολίτης Καισαρείας Πα-
λαιστίνης (1827-Ψ1832). —
106, 200, 288, 486, 500,
505.
Κάιφα.— 349, 350, 363.
Κακοαρμένιοι. — 350, 371.
Καλαφάτης: Μιχαήλ.
Καλβινισταί. — 466.
Καλελίς. — 110.
Καλές = Ακρόπολις τής Ιερου-
σαλήμ.—459, 465,471,476,
477, 478, 482, 483, 484.
— 551 —
Καλλίνιχοζ, πατρ^άρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως 1808-1809. —
105, 107, 176, 343.
ΚαλοΙωάννης. — 33, 34.
Καμαμ6ς=ναός της Αγίας Άνα-
(ίτάσεως. — 219, 220, 223,
225, 226, 230, 231, 232,
235, 238, 239, 240, 252,
255, 259, 267, 268, 271,
272, 274, 275, 277, 278,
279, 281, 283, 285, 286,
287, 288, 289, 297, 304,
305, 339, 340, 352, 356,
359, 360, 371, 372, 373,
378.
Καμπαναρεΐον ή Καμπαναριό το5
ναού της Αναστάσεως. — 6,
26, 40, 70, 78, 94, 101,
395, 486.
Καμπούρογλους: Γιαννάκης.
Κανονης (ή Κανών) - σουλτάν -
Σουλεϊμάν. — 163, 185, 212,
222.
Κανονικοί. — 48 1 .
Καντακουζηνός: Ιωάννης.
Καπίτων ό καΐ Καπιτών, επί-
σκοπος Ιεροσολύμων.— 125.
Κάπου - Ίτζεριση = Αγία Πόρτα
του ναού της Αναστάσεως. —
259.
Καππαδόκης, Καππαδόκαι. — 126,
127, 179.
Καππαδοκία. — 175, 343, 368.
Καραζας: Γεωργάχης.
Καρακάλλας, αυτοκράτωρ Τώ-
μης.— 125.
Καραμανλής ==6 έκ Καραμανίας.
— 37.
ΚαροΙ - Μουσταφά - πάσας, Άλβα-
νίτης, καϊμακάμης ή βεζύρης
εν Κωνσταντινουπόλει. — 50,
133.
Καραττετης Κασπάρ ή Κασπάρης,
Αρμένιος άρχιτραπεζίτης έν
Κωνσταντινουπόλει. — 259,
288, 355.
Καραπέτης Αρμένιος, ου υιός
Τόσιος.— 288.
Καρατζάς: Ααμπίκης ή Χοτζα-
Λαμπης, Κωνσταντίνος.
Κάρλε, κώμη έν Παλαιστίνη. —
93, 478, 519.
Καρμήλιον. — 44.
Κάρς ή Κάρσι.— 328, 497.
Κασήμ- μπέης ή Κασίμ-πεης,
μουτσελήμης έν Ιερουσαλήμ
1802.— 92, 97, 100.
Κάσημ, σέχης έν Σαμαρεία. —
498.
Κασίδης, — 4.
Κ(3ίσπάρ η Κασπάρης: Καραπέτης.
Κασπάρης του Κεβόρκη, σαρρά-
φης Αρμένιος έν Κωνσταντι-
νουπόλει.— 288.
Κάσσα (ή του Κοινού των Άγιο-
ταφιτών). — 488.
Κασσάνδρα ή πόλις. — 466.
Κασσιανός, επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 125.
Κασσιτερας. — 8.
Καστελλόρριζον=ή νήσος Μεγί-
στη.— 60.
Καστοριανός: Μανολάκης.
Καστρινός: Θεόδωρος, Νικολάκης.
— 552 —
Κάστρον=Άχρόπολις της Ιερου-
σαλήμ.— 364.
Καταμόνας* μοναστήριον έγγυς της
Ιερουσαλήμ. — 221, 223.
Καταφάγος: Αντώνιος.
Κατηχούμενα του ναού της Ανα-
στάσεως. — 56, 145, 146,
157, 173, 391, 393, 413,
419, 436, 498.
Κατολικισμός. — 466.
Κατόλικοι. — 322, 323, 355,
468, 469, 481, 498, 499.
Κατολικοχαλόγηροι. — 499.
Καύχημα των *Οντων= Μωάμεθ
ό των Ίσλαμιτών προφήτης. —
275, 276, 279.
Κεβόρκ ή Κεβόρχης: Κφκόρης,
Κάσπαρ.
Κεδρηνός: Γεώργιος.
Κέδρων χείμαρρος. — 143.
Κέις• φυλή αραβική. — 4.
Κελτός.— 68, 69, 135, 136.
Κερεστετζόγλους: Ανέστης.
Κηρυκου του άγιου εκκλησία. — 10.
Κράμπες ή Κ^απές. — 26, 91,
97, 476, 485.
Κ^αττέ-μουλασί. — 3 2 2 .
Κιαφουρης, σουλτάνος της ΑΙγύ-
τττου. — 12.
Κ2ές=Κέις. — 94.
ΚιζιΧπασία = Περσία. — 252.
Κιλικία.— 12, 20, 23.
Κιλτζόγλους: Αντώνης, Άρακ^έ-
λης, Μικαέλ.
&οπρουλου ή Κ^ουπρουλής Μεχ-
μέτ•πασσας, βεζυρης. — 57,
58, 60, 157.
Κίος.— 162.
Κιριμλής=ό έκ Κριμαίας. — 351.
Κιρκορ ή Κιρκόρης (=*ΙνΑ^/»=
Γρηγόριος), πατριάρχης των εν
Ιερουσαλήμ Αρμενίων. — 44,
45, 46, 156. "Ορα περί τού-
του κατ' Ικτασιν εν τω βιβλίω:
Ι^ρηί^ααιίηφ. Έν Κωνσταντι-
νουπόλει 1872, σ. 52-54.
Κιρκόρ-κιλισασή = εκκλησία του
αγίου Γρηγορίου. — 265.
Κιρκόρης Κεβόρκ ή Κεβόρκης,
σαρράφης Αρμένιος έν Κων-
σταντινουπόλει. — 259, 288,
355.
Κιρκόρ, ου υιός Πογώσης. — 259.
Κίς, Κισινοί, Κισΐται. — 4.
Κλαισός: Πατρίκιος.
Κλάπαι• προσκύνημα έν τω ναω
της Αναστάσεως. — 76, 102,
141, 220, 436.
Κλήμης, μοναχός *Αγιοταφίτης εκ
Τουσίκου της Μυσίας. — 68,
135.
Κοιμητήριον Πατριαρχικόν έν Ιε-
ρουσαλήμ.— 486.
Κοινόν του Αγίου .Τάφου. — 309,
315, 319, 321, 324, 427,
460, 465, 468, 470, 471,
479, 486, 487, 488, 489,
490, 491, 494, 501, 503,
504, 507, 503.
Κοινόν της Μεγάλης Εκκλησίας.
— 208.
— 553
Κοινόν των έν Ιερουσαλήμ Αρ-
μένιων.—489, 499.
Κολυμβήθρα έν τω ναω της Βη-
θλεέμ.—68.•
Κολϋμβήθρα έν τω ναω της Ανα-
στάσεως.—499.
Κολώνη της Χήρας. — 82.
Κ(5μμοδος, αυτοκράτωρ της Τώ-
μης. — 125.
Κομνηνός: Άλέζιος, *Αλέςίος β',
Άνδρόνίχος, Ίσαάκιος, Ιωάννης,
Μανουήλ.
Κομνηνός, κάλφας (= αρχιτέκτων)
Μιτυληναΐος. — 103, 107,
111, 116, 117, 179, 347,
348, 383.
Κόπρες ό δσιος. — 4, 5.
Κοπρώνυμος: Κωνσταντίνος.
Κόπται.— 27, 32, 37, 44, 62,
82, 83, 89, 217, 224, 255,
260, 263, 285, 289, 329,
339, 396, 420, 438.
Κοτυτικά ή Τά Κότττικα- τα έν
τω ναω της Αναστάσεως ο?-
κήματα των Κοτττών. — 101,
392. Ταύτα και Κοπτικοί ον-
τάδες ονομάζονται. — 265.
ΚοτΓτοχαμτυέσιοι. — 214.
Κοράκ ή Χοράχ.— 21, 26.
Κόριν&ος.— 67, 131.
Κοσμάς ό δγιος. — 10.
Κοσμάς ό Μαϊουμα. — 3.
Κοσμάς, μητροπολίτης Πισιδείας.
— 165.
Κοτπ-ίλ-Ντόλε, δούξ Αίγύπτιος.
- 16.
Κουβούκλιον του Αγίου Τάφου. —
39, 61, 62, 64, 68, 113,
114, 115, 119, 134, 135,
136, 137, 144, 145, 146,
148, 149, 153, 228, 229,
231, 235, 242, 244, 248,
265, 283, 286, 338, 364,
396, 397, 403, 404, 412,
414, 415, 420, 495, 497.
"Ορα και το "Αγιον Κουβούκλιον
και το Ιερόν Κουβούκλιον.
Κουβούκλιον έπι του δρους των
Έλαιών. — 426, 429, 433,
434.
Κουβούκλιον τοΟ αγίου Σάββα. —
71.
Κούδουσ-σεριφ-καδισΙ ή καδδησί=
κριτής της Ιερουσαλήμ. — 297,
298.
Κούδσι-σεριφ-μουτεσελλημί = διοι-
κητής της Ιερουσαλήμ. — 297.
Κουδσ-σεριφ-πατριγί = πατριάρχης
της Ιερουσαλήμ. — 299.
ΚουδσΙσ-σερίφ-πατριγί. — 300.
Κουμπές = ό μέγας θόλος του
ναού της Αναστάσεως. — 220.
Κουτζούκ-Άχμέτ-πασας, σατρά-
πης της Δαμασκού 1634. — 45.
Κουτ-σερίφιδες = 'Αγιοπολΐται. —
480.
Κουτσερίφιον = Ιερουσαλήμ. —
370.
Κρανίον ή Κρανίου τόπος* προ-
σκύνημα έν τω ναω της Ανα-
στάσεως.— 41, 356.
Κρής, Κρήτες. — 7, 70, 119,
131, 183, 200, 206.
Κρήσσαι. — 326.
— 554 —
Κρήτη.— 94, 343, 354, 426,
458, 467, 493.
Κρητικός = Κρής. — 120.
Κρίσις = διχαστήριον της Ιερου-
σαλήμ.—315, 318, 331, 449,
455.
Κριτίας κληρικός, διδάσκαλος και
μέγας έκκλησιάρχης έν Κων-
σταντινουπόλει. — 142, 167.
Κρόνιον δμμα. — 315.
Κύζικος.— 166, 343.
Κύπριος.— 69, 175, 178, 200,
349, 387, 411.
Κύπρος. — 5, 7, 69, 77, 458,
515.
Κυρία = Θεοτόκος. — 266, 320,
321.
Κυριακής της μεγαλομάρτυρος εκ-
κλησία έν τη πόλει Χίω. — 73.
Κυριακή ήμερα. — 34, 80, 90,
103, 111, 113, 116, 117,
119, 120, 121, 177, 179,
324, 448. Κυριακή των Βαΐων.
— 11, 135, 139, 438. Κυ-
ριακή του Θωμά. — 150. Κυ-
ριακή της Μεγάλης Τεσσαρα-
κοστής — 55. Κυριακή της Όρ-
θοδοζίας. — 88. Κυριακή των
Προπατόρων. — 55. Κυριακή
της Σταυροπροσκυνήσεως. —
84, 412.
Κυριακόν Μνήμα = "Αγιος Τά-
φος.—62, 63.
Κυριάκου του οσίου λαύρα. — 7.
Κυριάκος, ου υιός Άνανίας. —
288.
Κύριλλος (Λουκαρις), πατριάρχης
Αλεξανδρείας. — 41, 52.
Κύριλλος, πατριάρχης Αντιοχείας.
— 24.
Κύριλλος α', αρχιεπίσκοπος Ιερο-
σολύμων.— 126.
Κύριλλος, αρχιεπίσκοπος Δύδδης
(1837), δ κατόπι Κύριλλος β',
πατριάρχης Ιεροσολύμων. —
427.
Κύριλλος, μητροπολίτης Ικονίου
1809.-183,259, 344,354"
Κύριλλος, αρχιεπίσκοπος Ναζα-
ρέτ, επίτροπος πατριαρχικός έν
Ιερουσαλήμ 1799-1-1806.—
83, 88, 99.
Κύριλλος Κύπριος, ηγούμενος έν
Βηθλεέμ 1674.— 69.
Κυρίου Τάφος. — 23, 24, 65,
512.
Κυρ ίου αρτοκλασία . — 29.
Κυρίου άχειροποίητον έκτύπωμα.
- 29.
Κωνσταντής: Χατζή-Κωνσταντής-
Κωνσταντινίδης: Γεώργιος.
Κωνστα^^τΤνος 6 μέγας. — 67, 112,
114, 126, 275. Εκκλησία
του αγίου Κωνσταντίνου έν τω
ναω της Αναστάσεως. — 11,
13, 15, 16, 17, 116. Εκ-
κλησία των αγίων Κωνσταντί-
νου καΐ Έλενης έν τη πατρι-
αρχική μονή των *Αγιοταφι-
τών.— 51, 56, 60, 100, 389•
"Ορα και τό Ελένη.
Κωνσταντίνος ό Πωγωνατος. —
1, 2, 128.
Κωνσταντίνος ό Κοπρώνυμος. — 4.
Κωνσταντίνος ς', αυτοκράτωρ Τω-
μαίων.— 129.
— 555 —
Κωνσταντίνος ζ' ό πορφυρογέννη-
τος.•
—10, 11.
Κωνσταντίνος η' ό πορφυρογέννη-
τος.-
-12, 14.
Κωνσταντΐνος θ' ό Μονομάχος. —
17,
19, 129.
Κωνσταντίνος ι' ό Δο6ξ. — 19.
Κωνσταντίνος ό Παλαιολόγος. —
35.
Κωνσταντίνος Καρατζάς 1811. —
208
Κωνσταντίνος Τοσίτζας 1824. —
326
Κώνστα
(ντινούπολις ή ή Κωνσταν-
τίνοϋ
. - 1, 3, 4, 7, 8, 9,
17,
18, 22, 23, 24, 25, 27,
28,
29, 30, 31, 32, 35, 38,
39,
40, 41, 44, 45, 46, 47,
50,
53, 54, 55, 56, 57, 58,
59,
60, 61, 64, 67, 69, 72,
74,
76, 77, 78, 80, 83, 88,
90,
94, 95, 104, 105, 106,
114
, 126, 127, 130, 131,
134
, 135, 136, 139, 142,
151
, 155, 156, 157, 158,
161.
, 162, 163, 165, 166,
167
, 169, 170, 173, 175,
179
, 180, 181, 182, 192,
198
, 205, 207, 208, 214,
218,
219, 226, 237, 239,
241
, 244, 246, 248, 252,
253
, 256, 267, 270, 275,
292,
340, 370, 378, 412,
421
422, 425, 428, 430,
437,
445, 485, 452, 457,
460
, 464, 465, 476, 479,
485
486, 487, 488, 494,
495
500, 502, 503, 504,
- 507.
508. "Ορα χαΐ τό Βασι-
λεύοοσα χαΐ το Πόλις.
Κωνστοτ;τΕος, αύτοχράτωρ Τω^
μαίων. — 126.
Κωνστάντιος α', αρχιεπίσκοπος
Σιναίοϋ καΐ είτα πατριάρχης.
οιχουμενικός.— 486, 501, 503.
Κωνστάντιος β', πατριάρχης οΐ-
κοομενικός. — 503, 504.
Κώνστας, αυτοκράτωρ Τωμαίων.
— 128.
Κωος. — 66.
Κως.— 213.
Δά^αν, 6, — 54.
Λάζαρος ό τετραήμερος. — 14, 29,
Λάζαρος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—28, 31, 32, 33, 130γ
511.
Λαζία.— 490.
Λαζική χώρα. — 330, 507.^
Λάζος: Χατζη-Λάζος.
Λακεδαιμόνιος. — 30.
Λάμβας: Ζάμβας ή Ζάμβδας.
χίαμπης, Λαμπίκος ή Λαμπίκης
Γεωργίου Καρατζάς, τραπεζί-
της 'Έλλην έν Κωνσταντινου-
πόλει 1810-1813. — 200,
201, 204, 209, 288, 346..
Λαοδίκεια Συρίας. — 20, 91.
Λαοδικεύς. — 184.
Λάρισσα. — 55.
Λάσκαρις: Θεόδωρος.
ΛατινΙς γυνή. — 56.
Λατίνοι.- 17, 19, 21, 22, 23,.
24, 26, 31, 50, 51, 56, 64,
70, 76, 77, 137, 138, 436,
444, 488.
Λαυρέντιος μοναχός, επίτροπος πα-•
— 556 —
τριαρχαός έν Ίβροσολύμοις. — Λοολοοσης: Όμβρ (ή Ώμέρ)-Σα-
61, 62. μβνί.
Λαχχάμιδες.— 472. Λοοσιανός, ρήξ της Ίβροαβαλήμ.
Δεχατιηνός: 'Ρωμανός. — 26.
Δεβντιος, αότοχράτωρ 'Ρωμαίων. Αύδδα, τζόλις έν Παλαιστίνη.—
— 2, 3. 18, 59, 73, 90, 98, 109,
Λεόντιος α', πατριάρχης Ίβροσο- 427.
λϋμων.— 22, 24, 25, 28. Μαγδαληνή: Μαρία.
Λεόντιος β', πατριάρχης Ίεροσο- Μαδένια.— 148.
λ6μων._30, 130. Μαζαβάνης: Μαρζαβάνης.
"^Ιύμων ίΐ^Ί'^'^'^^'^'^' '^'^"^" Μαζχάρ-έφένδης: Μοασταφας.
Δεόντιος, πατριάρχης Κωνσταν- «ιο"|"ί•
τινοοπόλεω;. — 28. Μαϊτιανός = Μαδοτηνός.— 193.
Λέρνη=Αέρος ή νήσος. — 166; Μακάριος, πατριάρχης Άντιο-
Λεοη ή Λευίς, επίσκοπος Ίερο- χείας. 1.
σολομών έξ Εβραίων. — 125. Μακάριος α', επίσκοπος Ίεροσο-
Λεχία.— 66. λάμων. — 2, 126.
Αεχοπολώνοι Εβραίοι. — 455. Μακάριος β', πατριάρχης Ίερο-
Λέων γ' ό Ίσαυρος.— 3, 4. σολομών.— 127.
Λέων δ' ό Χάζαρος.- 4. Μακάριος, μητροπολίτης Κοζίχοο
Λέων ε' ό Αρμένιος.— 7, 8. 1809.-343.
Λέων ς' ό Σοφός. -10. Μακάριος Κρής, ιερεύς Άγιοτα-
Δέων, πατριάρχης Ιεροσολύμων. φί'ϊηί• 65.
— 10 11 129. Μακάριος Μακεδών, π'^εοματικός
Λέων ό Γραμματικός.-8. ^^«'^Ρ '^γιοταφίτης 1674.-
Λιβάνιον ή Λίβανον δρος.— 469, ^^' ^^^•
^γο. Μακάριος Χροσοκέφαλος. — 25.
Λογγΐνος ό δγιος μάρτυς.— 112, Μακεδονία.— 23.
117, Μακεδών. — 9, 10, 68.
Λογίζος, Φράγκος ηγούμενος έν Μάλχα, χωρίον έν τ^ Ιουδαία.-
Ίόππη.— 88. 472.
Λουδοβίκος, οίος βασιλέως της Μαλχιώται.— 472, 474.
Γαλλίας 1838.-422, 428. Μαμελουκοι.— 129.
Λοοχδς ό βδαγγβλιστής. — 29. Μανολάκης Καστοριανός.— 66.
— 557 —
Μανόλης Ζαμπαχος, οδ υιός Δη-
μήτριος.—288.
Μανουέλ Μιγχιρδίτζης, σαρράφης
Αρμένιος έν Κωνσταντινουπό-
λει 1813.-288.
Μανοϋήλ Κομνηνός, α&τοχράτωρ
Τωμαίων.— 22, 23, 25, 67.
Μανοϋήλ α' 6 Παλαιολόγος. — 33.
Μανουήλ β' ό Παλαιολόγος. — 34,
130.
Μανοοήλ Σβργόποϋλος, Βυζάν-
τιος.— 32.
Μανούχ ή Μανούχης, σαρράφης
Αρμένιος έν Κωνσταντινουπό-
λέι 1808.— 105, 173, 277•
Μανσούρ Δαμασκηνός. — 129.
Μανσούρ: Ηλίας δ', Σέργιος.
Μάξιμος α', επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.—125.
Μάζιμος β', επίσκοπος Ιεροσο-
λύμων.— 125.
Μάξιμος γ' ό καΐ Μαξιμωνας, επί-
σκοπος Ιεροσολύμων. — 126.
Μάξιμος ό Συμαΐος, 'Αγιοταφίτης
μοναχός. — 1, 10, 87.
Μαζιμωνας: Μάξιμος γ'.
Μαρζαβάνης: Άμαζιπαν ή Μα-
ζαβάνης.
Μαρία ή Μαριάμ ή Θεοτόκος. —
78, 143, 444. Προσκύνημα
αύτης ή τόπος έν τω ναω της
Αναστάσεως. — 220, 223,
229, 230, 283. Τόπος της
λιποθαμήσεως αυτής έν τω ναω
της ^Αναστάσεως. — 265. Τά-
φος, μνήμα ή μνημεΐον αυ-
τής έν τη Γεθσημανη. — 221,
223, 229, 230, 237, 259,
262, 266, 284. Καμάραι έπ"
ονόματι αύτης έν τω ναω της
Αναστάσεως. — 262.
Μαρία ή αδελφή του εκ νεκρώ^/*
έγερθέντος Λαζάρου. — 29-30.
Μαρία ή Μαγδαληνή. — 29.
Μαρκιανός, αυτοκράτωρ Τωμαί-
ων.— 127.
Μάρκος απόστολος* εκκλησία καΙ
σκευοφυλάκιον έν Βενετία. —
28, 29.
Μάρκος Αύρηλιανός ό φιλόσοφος.
— 125.
Μάρκος α', επίσκοπος Ίεροσολι>-
μων. — 125.
Μάρκος β', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—17, 33, 130.
Μαρουάμ, οι. — 4.
Μαρτύριος Καππαδόκης, πατριάρ-
χης Ιεροσολύμων. — 127.
Μάρτυρος: Χατζαδουρης.
ΜΛρώνεια.— 344.
Μαρωνΐται. — 217.
Ματ&αΐος ό καΐ Ματθίας, έπί•
σκοπός Ιεροσολύμων έξ Ε-
βραίων.—125.
Ματθαίος Ταιδεστηνός, πρωτοσύγ-
κελλος Άγιοταφίτης 1809. —
192, 198, 367.
Μάτος , αρχιεπίσκοπος Γάζης;
1344.— 26.
Μαυίας, καλίφης. — 2, 3.
Μαυρίκιος, αυτοκράτωρ Τωμαίω ν..
127.
Μαυροθαλασσίτικον καράβιον. —
114, 115.
Μαυρουδής: Χριστόδουλος ή Χρή-
στος.
— 558 —
ΜαχάΚάζ Άρμενιχός εν τη πόλβι σταφδς δ', οίος τοδ σοολτάνοο
Ιερουσαλήμ. — 108. Άπδθϋλ-Χα|ΐίτ 1807—100.
Μαχζάρης: Μουσταφάς Μαζχάρ. Μεεμέτ-πασος, ήγεμών της Ίε-
Μοχμουτ ή Μαχμούτη; α', σοολ- ρουσαλήμ 1801.— 90.
τάνοςτη;Τοϋρχ{ας.-74, 7δ, Με&όδιος, πατριάρχης Κωνσταν-
158, 161, 20], 202, 276. τινοοπόλεως -8.
Μαχμούτ Μαχμούδ ή Μαχ- Μ6χχα.-92, 328.
Ζ^^-ΐξόΓίίΓν^,ηΙ Μ^^- (^ Μελ^χ) ΣαΧ.χ-Ιδδ.,
238, 239, 258, 326, 355, °°»λτανος της Αίγοπτοο. -
375, 431, 435 (δρα σ. 521), ^^^' ^^^' ^^^•
459, 463, 480, 481, 495, Μελέτιος, μητροπολίτης Ήρα-
501. χλείας 1809.— 343.
Μαχώ-Ήμάζε. — 2. Μελέτιος, μητροπολίτης Νεοχαι-
Μβαλασάχης: Χατζη-Μβαλασάχης. °«Ρ^^«« 1809.-343.
ϋΜέγα Σάββατον. — 10, 40, 45 Μελέτιος Αϊνιος, πατριάρχης Ίε-
46, 64, 476. ' ροβολύμων. - 74, 75, 131,
Λ..τ^, •Αρ^νία.-ΧΟΟ, 388. Ζ' \11 Ι^' }«?• «^:
ΛΙεγάλη Δευτέρα.- 45, 69. ΐί ^ - μ -ί
Μεγάλη Έβδομάς.-458. Μελισσηνος: Μιχαήλ.
Μεγάλη Έχχλησία (Κωνσταντι- ^'^Τϋ' ? ^!" ^^'^^'ί^' ^'Τ.'
νουπ6λεως).1ΐ65: 208, 486, „ ^'^ψ "; Ιερουσαλήμ. - 12.
501, 502. Μεντινε πολις.— 92.
Μεγάλη Παναγία• μοναστηριον γυ- Μεσοποταμία— 132, 143.
ναιχεΐον έν Ιερουσαλήμ.- 22 1 . Μεσημβρινός = 6 έχ Μεσεμβρίας
Μεγάλη Παρασκευή.- 45, 458. 'ϊύλεα)ς.-303.
Μεγάλη ΠέμπΓη._203, 325. ^ε^μόρφωσις- ναός έπΙ του θα-
τυι ζ\ ΓΓ . ., β">ΡΌ" δρους.— 26.
Μεγάλη Τεσσαρακοστή. — 55. τυ / -π > τ--
Μ^ν^λν, Τρτ^«-τ. ^κω Μετόχιον του Πανάγιου Ταφοο
Μεγάλη Τεταρτη.-458. ^ν Κωνσταντινούπολη.- 486,
Μεγγρέλιδες-Γχ5ουρτζήδες.— 223. 502.
Μεεμέτ-Άλή- πάσας, σατράπης Μετχιζαδές, μουλλας της Ίερου-
τής ΑΣγΰπτου. — 411, 412, σαλήμ 1808.-340.
414, 417, 418, 420, 423, Μεχεμμέτ Αφρικανός ό Άμπου-
425, 426, 427, 429, 431, ζαρίας, αρχιστράτηγος της Δα-
470, 478, 499, 503, 504, μασχου σατραπείας 1809. —
505, 506, 508. 197, 367.
Μεέμέτης ό μετονομασ&εις Μου- Μεχεμμέτ Γιαχούσης, πρόκριτος
559
Μουσουλμάνος έν Ιερουσαλήμ
1809.— 366.
Μεχχεμές (=διχαστήρεον) της πό-
λεως Ιερουσαλήμ. — 103, 196,
197, 215, 350, 351, 367,
417, 418, 425, 429, 430,
432, 436, 445, 447, 450,
451, 453, 454, 461, 463,
464, 481, 495. "Ορα χαΐ τό
ταυτόσημον Κρίσις•
Μεχμέτης β', σουλτάνος της Τουρ-
κίας.—130, 163, 212, 218,
275.
Μεχμέτης γ', σουλτάνος της Τουρ-
κίας.—40, 41, 163.
Μεχμέτ-χάν ή Μεχμέτης δ', σουλ-
τάνος της Τουρκίας. — 55, 57,
70, 72, 136, 156, 227,
232, 253, 256.
Μεχμέτης Άπουζαρίας: Μεχεμ-
μέτ 'Αφρικανός.
Μεχμέτ-πασσας (ό Σιλιχδάρ), βε-
ζύρης της Τουρκίας. — 170.
Μεχμέτ-πασσας ό Άποΰ-Μάρακ.
— 144.
Μεχμέταγας, χαζνατάρης 1809.
— 367, 368, 370.
Μεχμέτ-ΈμΙν (ή Έμίνης)-έφένδης
(και είτα Έμίν - πάσας - ζαδές-
Μεχμέτ - Έμίνης), καζασκε'ρης
Τούμελης 1809 κέ. — 187,
189-190, 266, 268, 354.
Μεχμέτ (ή Μεχεμμέτ)-Έμ1ν-ΒΑ-
χΐδ (ή Βαχίδης)-έφένδης, ρειζ-
έφένδης έν Κωνσταντινουπόλεε
1809. — 183, 268, 354.
Μεχμέτ -Τασσίδ (ή Τασίδης)-
έφένδης, φετβα-έμΕνης έν Κών-
στα ντινουπόλει 1809. — 183,
268, 354.
Μεχμέτ-Σεϊδα-έφένδης, άμεττζης
χαΐ εΤτα πεϊλικτζής. — 200,
209, 287.
Μεχμέτ-ΤαχΙρ (ή Ταχίρης)-έφέν-
δης, Σταμπολ - έφβνδισής καΐ
είτα Άνατολ - καζασκερής. —
183, 199, 209, 210, 266,
268, 287, 354.
Μή μου ατυτου* προσκύνημα ούτω
καλουμενον έν τω ναω της
Αναστάσεως.— 76, 436^ 499.
Μήνας, πατριάρχης Ιεροσολύμων.
- 17, 130.
Μηνάσης ό του Πογώς, γραμμα-
τικός του Τιγκίρογλου. — 259,
355.
Μηνολόγιον = Συναξαριστής 6 του
Νικόδημου. — 124, 126, 127,
128.
Μητροφάνης Προυσαεύς ή Πρου-
σηνός, υίός Νικολάου τινός,
μοναχός Άγιοταφίτης καΐ κα-
μαράσης του Πατριαρχείου της
Ιερουσαλήμ 1803-1809. —
91, 93, 183-184, 191, 259,
354.
Μιγκιρδίτζης: Μανουέλ.
Μικαέλ Κιλτζόγλους. — 259, 520.
Μιλόσης, πρίγκιψ της Σερβίας
1835.— 504.
Μινάσης ΤιγκΙρ-όγλους: Μηνάσης,
Μισαήλ, μητροπολίτης Πέτρας
Αραβίας 1806-1822. — 99,
195, 324, 340.
Μιτυληναΐος ή Μυτιληναίος. —
347, 348.
— 560
Μίχαήλ, συγγενής Θεοδώρου του
Έδεσσηνοΰ. — 2, 3.
Μιχαήλ ό σύγχελλος. — 8, 10.
Μιχαήλ γ', αυτοχράτωρ Τωμαιων.
— 7, 8, 9.
Μιχαήλ ό από στρατιωτικών αυ-
τοχράτωρ Τωμαίων. — 19.
Μιχαήλ ό Καλαφάτης, αύτοχρά-
τωρ Τωμαίων. — 17.
Μιχαήλ Κιλτζόγλους. — 288.
Μιχαήλ Μελισσηνός. — 8.
Μιχαήλ ό Παφλαγών ή Παμφλα-
γών, αυτοκράτωρ Τωμαίων. —
17, 129.
Μιχαήλ ό Παλαιολόγος, αυτοκρά-
τωρ Τωμαίων. — 30.
Μιχαήλ ό Παραπινάχης, αυτο-
κράτωρ Τωμαίων. — 19.
Μιχαήλ ό Ταγγαβέ, αυτοκράτωρ
Τωμαίων. — 7.
Μιχαήλ Τοσίτζας. — 509.
Μνήμα θεομητορικόν. — 214.
Μνήμα του Ίησου = "Αγιος Τά-
φος.—143, 232, 245, 296,
298, 299, 300•
Μνήμα του Ίσα = "Αγιος Τάφος.
— 404.
Μνήμα ή Μνημεΐον = "Αγιος Τά-
φος•—249, 250, 299, 303.
Μνημεΐον του Ίησου. — 235, 268.
Μόδεστος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—128.
Μολδαβία.— 488.
Μολδοβλαχία. — 73.
Μοναστήρια. *Αβραάμ ή Αβραάμ
του προπάτορος έν Ιερουσα-
λήμ. — 56, 58, 116, 120,
121, 158, 220, 265, 455.
Άγιας Σιών έν Ιερουσαλήμ. —
284. Αγίας Τριάδος έν τξ
νήσω Πρώτη. — 55. Αικατερί-
νης της μεγαλομάρτυρος έν Ιε-
ρουσαλήμ. — 223, 80, 230,
262, 284• Της αγίας "Αννης
έν Ιερουσαλήμ. — 72, 220.
Αρχαγγέλου Μιχαήλ έν Ιερου-
σαλήμ. — 15, 52, 66, 81,
220, 223, 262, 284, 480•
Αρχιστρατήγου των Στείρου•
μοναστήριον έν Κωνσταντίνου*^
πόλει. — 25. Του αγίου Βασι-
λείου έν Ιερουσαλήμ. — 72,
100, 221, 223, 230, 262,
284, 489. Γαλατάς έν Μπογ-
δανία. — 55. Γεωργίου του με-
γαλομάρτυρος μοναστήριον, το-
και ΝοσοκομεΓον όνομαζόμενον,
έν Ιερουσαλήμ. — 220, 221,
223, 230, 284. "Ετερον του αυ-
του αυτόθι, τό έν τη Έβραϊχ'η
συνοικία.— 72,221, 223, 230,
262, 284. "Ετερον του αύτου
έν τη χώμη Πετζάλα. — 89,
94,221,224,230,262,284.
Γκ^ουρτζήδων μοναστήριον έν
Ιερουσαλήμ. — 223. Γραικών
μοναστήριον αυτόθι. — 501,
Δημητρίου του μεγαλομάρτυρος
αυτόθι. — 221, 223, 230,
262, 284. Ευθυμίου του όσίοι>
λαύρα έν τη Ίουδαίςι. — 3, 7.
— 561 —
Ευθυμίου του αύτου μοναστη-
ριον εν Ιερουσαλήμ. — 26, 36,
80, 220, 223, 230, 262,
284. Ήλιου του προφήτου, μέ-
σον της Ιερουσαλήμ χαΐ Βη-
θλεέμ.—22, 43, 56, 59, 70,
87, 110, 129, 221, 223,
230, 262, 329, 460, 468,
472, 473, 477. θαβωρίου
δρους μοναστήρεον. — 26. θέ-
κλης της πρα)τομάρΓ^ρος μον.
έν Ιερουσαλήμ. — 27, 67, 70,
77, 220, 223, 230, 262,
284• Θεοδοσίου του κοινοβιάρ-
χου λαύρα έν τ^ Ιουδαία. —
3, 4, 7. Των αγίων Θεοδώ-
ρων μοναστ. έν Ιερουσαλήμ. —
72, 82, 223. Θεοτόκου μον.
έν τη νήσω Χάλκη. — 55.
Ιακώβου του Ζεβεδαίου μον.
έν Ιερουσαλήμ. — 27, 37, 58,
59, 60, 154, 157, 163, 188,
219, 221, 223, 230, 256,
260, 262, 264, 271, 272,
278, 284, 285, 286, 439.
Ιωάννου του θεολόγου μον.
έν Ιερουσαλήμ.— 27, 33, 37,
133, 221, 223, 230, 262,
284* Ιωάννου του Προδρόμου
μον. παρά τόν Ίορδάνην ποτα-
μόν. — 22. "Ετερον του αύτου
έν Ιερουσαλήμ. — 27, 37, 66,
221, 223, 230, 262, 284.
Κολώνας μοναστ. έν Ιερουσα-
λήμ. — 223. Κυριάκου του
ΠΙ•
όσιου λαύρα έν τη ΊοοΙοίία. — 7.
Μαρίας ή Μαριάμ της παρθένου
μοναστήρια δύο έν Ιερουσα-
λήμ.-221, 223, 230, 262,
284. Τό εν τούτων ονομά-
ζεται και Μεγάλη Παναγία. —
221. Νικολάου του μεγάλου
μον. έν Ιερουσαλήμ. — 27,72,
221, 223, 230, 262, 284,
480. Τωμαίων (== Γραικών)
μον. έν Ιερουσαλήμ. — 85, 86,
87. ΝοσοκομεΓον(8ρακαΙ Γεωρ-
γίου μεγαλομάρτυρος μον.). —
81, 221, 488. Σάββα του
θεοφόρου λαύρα έν τη Ιου-
δαία.—2, 3, 4, 7, 39, 51,
64, 66, 71, 84, 89, 221,
230, 262, 284, 330, 460,
468, 471, 472, 473, 475,
490, 499, 507. Σεηνδανα-
γίας ή Σεϊδανάγ^ας μοναστ. έν
Ιερουσαλήμ.— 72, 220, 223,
230, 284. Σέρβων μον. έν
Ιερουσαλήμ. — 15. Σιών.— 33,
39, 221, 284. Σουμελα εγγύς
Τραπεζουντος. — 330. Σταύ-
ρου μοναστ. εγγύς Ιερουσα-
λήμ.—72, 88, 90, 110, 114,
221, 223, 230, 262, 284,
460, 468, 472, 474, 492.
Στουδίου μον. έν Κωνστα^^τι-
νουπόλει. — 25. Στύλου μον. έν
Ιερουσαλήμ. — 223. Συμεών
του θεοδόχου μον. τό και Κα-
ταμόνας όνομαζόμενον. — 221,
56
— 562 —
223, 230, 262, 284. Σω- 133, 134, 136, 156, 163,
τηρος του Χρίστου μον. έν 225, 227, 231, 233, 252,
Ιερουσαλήμ. — 133. Τριάδος 254, 256.
• της άγ(ας μον. έν Βακαρβ- Μουρςοϋφλος— 28, 30.
στίω.— 74. Φράγκων μον. έν Μοορουζαΐοι.— 345, 353.
Ιερουσαλήμ. — 81. Έτερον των Μουρουζεία χούρτη. — 343.
αυτών έν Ίόπττη. — 88. Έτε- Μουρούζηδων ή Μουροάζιδων
ρον των αυτών έν Βηθλεέμ.— κούρτη.— 178, 342.
77. Φυλακή του Ίησου. μον. Μουρούζης: Αλέξανδρος, Δημή-
έν Ιερουσαλήμ. — 223, 284. '^Ρ'Οί' Παναγιωτάκης.
Χαμπαισίων μον. έν Ίερουσο- Μουσα-έφένδης.— 215.
λήμ.-57. Χαρίτωνος του οσίου Μούσα- έφένδης, κ2απέ-μουλασης
λαόρα έν τ^ Ιουδαία.— 7. 1822.— 322, 323.
Μονοθεϊται. — 258. ΜουσανΙφ-έφένδης, μουλλδς τής
Μονο»ελήτ«ι.-1. Ίερουσαλήμ.-214.
, „ „ Μουσαπέκ ΓαζαΓος, τουφεκτζη-
Μονομαχος: Κωνσταντίνος. ^^^^ ,^ Ιερουσαλήμ 1821-
Μονοφυσΐται. — 83, 88, 99, 1328. — 461, 464, 465,
103, 127. 471, 473, 476, 497.
Μόσκα. — 503. Μουσικής: Χοτζδ-Γεώργιος.
Μόσκο^οι. — 54. Μουσλιμανικά δόγματα. — 283-
Μόστρας: Γεώργιος. Μουσλιμανοι. — 258.
Μόσχα. — 487. Μουσλιμόνιδες. — 297.
Μοσχοβία. — 53. Μουσοολμδνοι. — 233, 429, 462.
Μουάχεπ: Άπτηλαζήζ. 46 3, 482.
ιι>τ ι~ 10Λ οβ7 Μουσταφάς α', σουλτάνος της
Μουγραπλης.-120, 367. Τουρ;ίας.-55, 276, 280.
Μουγτεσέλ ή Μουγτεσάλ = Άπο- ^,^^^^ - ο, ,ουλτάνος της
κα»ήλωσις.-220, 223, 225, Τουρ;ίας.-41 , 72, 233.
. ' Μουσταφάς γ', σουλτάνος της
Μουδανιά.- 162, 176, 343. Τουρχίας.— 77,79, 141, 142,
Μουχτάδδας, χαλίφης. 1 43, 238.
Μουράτης γ', σουλτάνος της Τουρ- Μουσταφάς δ', σουλτάνος της
κίας.— 40. Τουρκίας. — 100, 104.
Μουράτης δ', ή Μουράτ-χάν, Μουσταφα-έφένδης δ Ποζοκλους,
σουλτάνος της Τουρκίας. — 44, ρε^ζη^• — 200.
46, 47, 48, 49, 51, 55, Μουσταφα-πασσας ό Πενλης, νο-
— 563 —
μάρχης Χαλεπίοα καΐ Βίτα Δα-
μάσκου 1824-1825. — 328,
330, 470, 471, 485.
Μοοσταφα-πασσας (ό Μπαϊραχτάρ
ή Τουτζοϋχλης ή Τουστζοϋ-
κλοΰς), βεζύρης.— 104, 105,
173, 180.
Μουσταφδ-Μαζχάρ (^ Μαχζά-
ρης)-έφ6νδης δ ΠοζουχλοΟς. —
209, 287.
Μουσταφάς - ΤασσΙδ - έφένδης,
ζαρτυχανέ-έμινης έν Κωνσταν-
τινοοπόλει 1811. — 209.
Μουσταφά - τζαουσης, μουπασί-
ρης.— 157.
Μουφέρεζ, αέχης "Αραψ. — 16.
Μουχάμεδ Έμίνης, Άνατολ χαΐ
εΤτα Τούμελης χαζασχέρης
1809. — 258. "Ορα χαΐ τό
Μεχμέτ-Έμίν.
Μουχαμέδ Τασσίδης, φετβα-έμι-
νής 1809. — 258. *Όρα χαΐ
τό Μεχμέτ-Τασσίδ.
Μουχαμέδ Ταχίρης, Σταμπολ-χα-
δισης χαΐ εΤτα Άνατολ-χαζα-
σχέρης 1809. — 258. "Ορα
και τό Μεχμέτ-Ταχίρ.
Μουχάμετ ό των Μουσουλμάνων
προφήτης. — 92. "Ορα και τό
Μωάμεθ.
Μουχάμετ 6 του Άτττάλλα, ήγε-
μών του Τεμλίου. — 12.
Μουχαμέτ-Άλη-παστας - Μεχμέτ-
Άλής 6 Αίγυτυτιος. — 479.
Μουχαμμέτ-έφένδης, άρχιγραμμα-
τεύς της επαρχίας Ιερουσα-
λήμ 1828.— 492.
Μουχαμμέτ Τζιζτάρ. — 484.
Μουχαρρέμ ή Μουχαρρίμιον
δνομα μηνός αραβικού. — 251,
257, 289, 304, 306.
Μπαγδάτ.— 6, 49, 98.
Μπαγδάτ-βαλισής. — 162.
Μπαγτ,αζίτης β', σουλτάνος της
Τουρκίας. — 35.
Μπάμπ-ίλ - Χαλήλ = Πύλη του
Αβραάμ.— 89.
Μπάσερ, χριστιανός *Αραψ, ου
υιός Σουγκουλ. — 16.
Μπέετ-Ζημπρίν. — 85.
Μπηρι η Μπήρ.— 96, 97.
Μπιμπίκας 6 Σπα&άρης. — 346.
Μπογδανία.— 53, 55, 504.
Μπογός, Μπογός-αγας, Μπογός-
πέις, σαρράφης Αρμένιος έν
Αιγύπτω.— 412, 425, 508.
Μυροφόροι γυναίκες. — 29, 447.
Μυσία. — 68.
Μυτιλήνη. — 103, 183.
Μυτιληναίος.— 150, 179.
Μωαβΐται. — 122.
Μωάμεθ ό τών Μουσουλμάνων
προφήτης. — 4, 127, 187,
188, 216, 218, 275, 380,
429.
Μωάμεθ β', σουλτάνος της Τουρ-
κίας.—35.
Μωαμεθανισμός. — 466.
Μωαμεθανοί. — 2 17.
Μωαμετάνική φυλή. — 219.
Μωαμετανος. — 90, 91.
Μώρα-ναζιρής. — 2 Ο 9 .
Μώραλης-'Οσμάν-έφένδης. — 209.
564 —
Μωϋσέως ράβδος. — 30•
Ναζαρέτ.— 23, 73, 77, 79, 83,
88, 99, 324, 326.
Ναζίανζηνός.— 123, 124, 183,
317, 334.
Ναζιανζός.— 368.
Ναζωραΐοι.— 467, 494.
ΝαχΙπ-έφένδης: — 279.
Ναπολέων ό Βοναπάρτης. — 469-
Ναποϋλοός = Νεάπολις ή έν Πα-
λαιστίνη.— 285.
Ναρΐνος: Χατζη-Κοσμδς.
Νάρκισσος, έπίσχοπος Ιεροσολύ-
μων.—125, 126.
Νασάρα, οι. — 90, 467.
ΝδερβΙς-πασ^ας, νομάρχης της
Δαμασχοί> 1821. — 462.
Νεάπολις ή Παλαιστίνη. — 19,
73, 82, 91, 93, 96, 97,
109, 471, 484.
Νεαπολΐται "^Αραβες. — 4.
Νέγρης: Ίωάγκος.
Νείλος ποταμός. — 32.
ΝεΤλος, υμνωδός. — 34.
Νεκτάριος, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—61, 63, 64, 65, 67,
69, 70, 131, 134, 135, 136.
Νεκτάριος, ηγούμενος του έν Μό-
σχα Ίεροσολυμιτικου μετοχίου
1833.— 503.
Νεμτζία. — 62.
Νέμτζοι. — 72•
Νεοκαισάρεια. — 344•
Νέον Έκλόγιον. — 130.
Νεόφυτος β' Πάτμιος, πατριάρχης
Κωνσταντινουπόλεως. — 165,
166.
Νεόφυτος, μητροπολίτης Μαρο>-
νείας 1809•— 344.
Νεόφυτος Κύπριος, μοναχός Άγιο-
ταφίτης. — 387, 411, 457,
458, 487.
Νεόφυτος Πελοποννήσιος, αρχιε-
πίσκοπος Ναζαρέτ. — 79.
Νεόφυτος Τόδιος, αρχιμανδρίτης
και επίτροπος πατριαρχικός έν
"Ιερουσαλήμ . — 7 7 .
Νεοχώρι ή Νεοχώριον Κωνσταν-
τινουπόλεως. — 105, 331,
486, 489.
Νεστοριανοί. — 27, 217.
Νήπια άγια, τά έν Βηθλεέμ• λεί-
ψανα τούτων. — 29.
Νίκαια.— 4, 8, 30, 126, 129,
206, 208, 343.
Νικήτας, βασιλικός κληρικός
947. — 10.
Νικηφόρος πατρίκιος, αυτοκράτωρ
Τωμαίων. — 5, 7.
Νικηφόρος ό Βοτανειάτης, αυτο-
κράτωρ Τωμαίων. — 19.
Νικηφόρος ό Φωκάς, αυτοκράτωρ
Τωμαίων.— 11, 12.
Νικηφόρος α', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.~14, 17,18,19,129.
Νικηφόρος β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 22, 30, 31, 130.
Νικηφόρος α', πατριάρχης Κων-
σταντινουπόλεως.— 7, 8.
Νικηφόρος, μητροπολίτης ΤΙμβρου
1809.— 344.
Νικηφόρος αρχιμανδρίτης, γραμ-
— 565 —
ματεύς το5 Κοινού του Πανα-
γίου Τάφου. — 427.
Νικογώς Αρμένιος, ου υιός ό πα-
ρουττζης Άραχέλης 1809. —
259.
Νικόδημος, μοναχός ^Αγιορείτης. —
127.
Νικόδημου μνήμα. — 116.
Νικολάκης Θεοδώρου Καστρι-
νός.—184, 259, 355.
Νικόλαος 6 Μύρων μοναστηριον
των ορθοδόξων έπ' ονόματι
αύτοΰ έν Ιερουσαλήμ. — 27,
72, 221, 223, 230, 262,
284, 480. Ναός του αύτου έν
τη λαύρα του αγίου Σά|3[3α. — 84.
Νικόλαος α', αυτοκράτωρ Τω-
σίας.— 421, 480, 503, 508.
Νικόλαος α', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.— 12.
Νικόλαος β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 19, 129.
Νικόλαος γ', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—28, 30.
Νικόλαος (Μαυροκορδάτος), ήγε-
μών Μολδοβλαχίας. — 73.
Νικόλαος Σκουλιδας, ιατρός. —
142, 143.
Νικόλας, ου υίός Μητροφάνης. —
259.
Νικομήδεια.— 200, 288, 343.
Νοσοκομεΐρν έν Ιερουσαλήμ. —
81, 221, 488.
Νταουτ ΊμπραΓμ, Τούρκος πλοί-
αρχος 1809.— 114.
Νταούτ-Σανουρλίς, σέχης "Άραψ.
—97.
Νταραζάτ, οί. — 110.
Ντάχαρ, ου υιός Χάσαν. — 15.
Ντάχαρ ή Ντάχερ ό παλαιός,
σουλτάνος της Αιγύπτου. — 18.
Ντάχερ, ου υιός Άμπεταλλάχ ό
σουλΐάνος. — 6.
Ντεβλέτι^τΔεβλέτι ή Δεβλέτιον.—
462.
Ντιβάνιον Βασιλικόν = 'ϊψηλή
Πύλη.— 44.
Νώε.--30•
Ξενοδοχεΐον των Αρμενίων, του-
τέστι μοναστηριον αυτών έν
Βηθλεέμ. — 265.
Ξενοφών ό Αθηναίος. — 325.
Ξύλον Τίμιον. — 488.
Όδυσσεύς. — 383.
Όθωμανική βασιλεία. — 262.
'Οθωμανική επικράτεια. — 152,
502, 505.
'Οθωμανικόν Δεβλέτιον. — 139.
'Οθωμανικόν έτος. — 155, 156,
157, 158, 161, 170, 173,
192, 202, 216, 227, 306,
309.
'Οθωμανικόν σκήτπτρον. — 502.
Όθωμανοί. — 48, 53, 60, 60,
83, 119, 142, 144, 160,
161, 216, 221, 322, 340,
488, 501, 504.
Οίκος Αβραάμ. — 56.
ΟΤκος θεού. — 472.
Οίκος Ιωακείμ και *Αννης, γονέ-
ων της Θεοτόκου.— 27.
ΟΤκος του "Άννα, άρχιερέως τών
Ιουδαίων.— 154, 221, 223,
230, 262, 284.
— 566 —
ΟΙκοομβνιχός θρόνος.— 502. Οοάλης 6 χαΐ Βάλης, έπίσχοπος
Ό|χαρ-Χαττάιυ, Όμιβρ ή Όμέ- Ιεροσολύμων.— 125.
ρης-Χαττάπ, "Οιιερ-ίπνι-Χα- ΟύαλλβριοτΛς, αύτοχράτωρ της
τάπ, 'ίϊμερ, Ώμέρ ή Ώμβρ- Τώμης.— 126.
Χαττάπ• χαλίφης "Αραψ.— Οδγχριχα φλωρία.— 53.
,ουν
2, 35, 47, 48, 128, 163, ούζοϋν-Άρετοον-όγλοος ή Οόζοΰ'
184, 187, 188, 204, 211, ^Αρετοόνης, οδ οΙός Ώβανέ•
212, 216, 218, 219, 220, . ^ _„ ' ' ^^.^. 055
222, 223, 225, 230, 238, ^,^^^,^ ,^^^,' ^^^' ^^^•
242, 253, 254, 255, 256, Οολατ- Αποογος.-478.
261, 271, 272, 274, 275, Οοριανί - ζαδές - Μεχμέτ -ΤαοσΙδ-
276, 279, 282, 283, 284, έφένδης, φετβα-έμινης έν Κων-
285, 293, 299, 358, 360, σταντινοοπόλβι 1811. — 199-
380. 200, 209.
Όμέρ ή Ώμέρ-Λοολοοση-έφέν- ΠαγδάπήΠογδάτιον.— 129,133.
δης. — 209, 274, 287. Παΐσιος Άγιοταφίτης, ηγούμενος
Όρεινή' κώμη έν τξ Ιουδαία.— τοδ έν Μπογδανία μοναστη-
87, 472. ρίοο Γαλατά. — 133.
Όρεινΐται. — 87, 88, 90, 474. Παίσιος, πατριάρχης Ίεροσολό-
Όρέατης, πατριάρχης Ίεροαολύ- ^-- " 5^, 5^. 58» 61» 70>
μων.— 14, 17, 129. Ι^^' Ι^^' ^°^ ' ^^'^' ^^^*
493
Όρθοδοξίας Κοριαχή.-88. Παλαιολόγοι: Ανδρόνικος, Ίωαν-
Όσμάν, ϋ'ώς Άφφάν.— 217. ^^^^ Μανοοήλ, Μιχαήλ.
Όσμάν ή Όσμάνης γ', σοολτά- Παλαιστίνη.— 2, 4, 5, 16, 18,
νος της Τουρκίας. — 75, 77, 19, 20, 26, 31, 39, 40,
141, 228, 238, 276, 280. 60, 72, 73, 79, 80, 92,
Όσμάν-έφένδης 6 έκ Μωρέως.— 130, 131, 138, 165, 364,
<^9. 425, 427, 435, 469, 486,
Όσμάν-πασσας, διοικητής τοδ 505, 506, 508.
Άχρίοϋ.— 315. Παλαιστίνοι.— 98.
Όσμανλής.— 478, 482. Παμφλαγών [βίο]. — 129.
'Οσμανλίδαι. — 56, 86. Πανάγια Προσκυνήματα.— 138.
Όσπήτίον τοδ Άννα: Οίκος τοδ Πανάγιοι Τόποι.— 154.
"Αννα. Πανάγιον Κουβούκλιον. — 112.
'Οτμάνης Άμπουγός.— 364. Πανάγιον Μνήμα.— 149, 153.
Οόάλης δ καΐ Ιουλιανός, έπίσκο- Πανάγιος Τάφος. — 18, 21, 22,
πος Ιεροσολύμων. — 125. 27, 39, 45, 52, 61, 64,
— 567
65, 68, 73, 74, 75, 77,
78, 79, 82, 86, 101, 102,
118, 119, 124, 131, 132,
140, 144, 146, 154, 175,
177. 179, 216, 296, 314,
323, 332, 338, 341, 385,
387, 395, 403, 407, 427,
436, 439, 440, 486, 487,
488, 489, 491, 492, 493,
495, 496, 497, 498, 500,
501, 502, 503, 504, 508.
Πανβγι,ωτάχης, μέγας δραγομανος
της ΤουρχίΑς. — 60, 61.
Παναγι,ωτάκης Μουρούζης.— 183,
189, 190, 191, 212, 213,
310, 353.
Ποτναγιώτης του θβοδωρ^.— 288.
Πα ντοχροτιωρ . — 4 1 5 .
Παντολέων Μιτοληναΐος, διάκονος
Άγιοταφίτης 1817. — 150.
Πανανός: Χατζη-Πανανός.
Παράδεισος. — 261.
Παραιτινάκης: Μιχαήλ.
Παρασκευάς: Άνεσης.
Παρασκευή ημέρα.— 20, 99, 107,
119, 120, 160, 167, 182,
312, 405, 463, 472, 497.
Μεγάλη Παρασκευή. — 458.
Παρασκευή της Διακαινησί-
μου.—329, 458, 476.
Παρθένιος (Άγιοταφίτης). — 87.
Παρθένιος, μητροπολίτης Βηθλε-
έμ.— 45.
Παρθένιος Αθηναίος, μητροπολί-
της Καισαρείας Παλαιστίνης
καΐ δΤτα πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—75, 77, 131, 138,
139, 140, 141, 165, 166-
167, 228.
Παρθένιος, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως . — 55.
Παρθένιος, μητροπολίτης Προϊ-
λάβου 1809.— 344.
Παρίσια. — 428.
Πασα-Καπουσου. — 271.
Πάσχα.— 162, 171, 315, 328,
431, 439, 445, 458, 460,
476, 497.
Πασχάλης, πάπας Τώμης. — 21.
Πάτμος.— 23, 79.
Πάτμιος. — 165.
Πατριαρχεία ή Πατριαρχεΐον της
Ιερουσαλήμ. — 27, 41, 51,
55, 57, 60, 66, 67, 68, 70,
80, 97, 99, 103, 120, 121,
122, 123, 135, 174, 191,
194, 195, 220, 223, 230,
262, 283, 313, 335, 343,
349, 368, 389, 395, 401,
437, 454, 460, 461, 474,
487, 491, 499, 500.
Πατριαρχεία, ή. — 225, 230,
262, 283.
Πατριαρχεΐον των Φράγκων έν
Ιερουσαλήμ. — 437.
ΠατριαρχεΤον Κωνσταντινουπό-
λεως.—106, 142, 177, 422,
502.
Πατριαρχικόν Κοιμητήριον έν Ιε-
ρουσαλήμ.— 486.
Πατρίκιος Κλαισός. — 2.
Παυγός ή Παυλός-πατρίκ. — 494.
Παφλαγών. — 17.
Πεγι,οϋκ-Τζεκμετζές . — 497.
— 568 —
Πεζβλδς.— 89, 94.
Πεζαλιώται.— 473, 474, 477.
Πεϊτισαχούρ. — 246.
Πέϊ-τοϋζιάλα. — 221, 223, 230,
262, 284 (Πέϊ-τοοζάλα).
Πελοποννήσιος. — 78, 131, 133,
519.
Πελοπόννησος. — 39, 344, 505.
Πέμταη ήμερα.— 107,112, 204,
325, 405, 459.
Πενλης. — 328.
Πέντερ.— 97.
Πεντηχοστή. — 14, 112.
ΙΙέρσβι.— 48, 49.
Περσάρχης. — 128.
Περσία. — 128, 252.
Πετ-Άλλα.— 472.
Πέτερ: Σεχ-Πέτερ.
Πετζάλλα.— 472.
Πετζαλλας ή Πετζαλας. — 460,
472, 477.
Πέτρα Αραβίας.— 73, 99, 194,
324, 340, 366.
Πετραία Αραβία. — 73.
Πέ-ρινα Τββίθια.- 87.
Πετρόνι,εβιτς: Αβραάμ.
Πέτρος 6 απόστολος. — 36, 53, 65.
Πέτρος, επίσκοπος Μαϊοομα. — 3.
Πέτρος, επίσκοπος Ιεροσολύμων.
—127.
Πέτρος ιερεύς, Μονο&ελήτης. — 1.
Πέτρος ό Ερημίτης. — 20.
Πετρούπολις. — 503.
Πετ-Σαφάφ• κώμη Παλαιστίνης. —
472, 477.
Πεττουν η Πεττοδνε" κώμη Πα-
λαιστίνης.— 472, 490.
Πετχανίν κώμη Παλαιστίνης. —
472.
Πηγή Άγί'α ή έν τη πόλει Να-
ζαρέτ.—77.
Πιερία.— 130.
Πιλάτος.— 63, 465, 468.
Πισίδεια. — 16 δ.
Πογός-πατρίκ = Παυγός ή Παυ-
λός-πατρίκ. — 494, 497.
Πογός-πεϊς=Μπογός-πεϊς. — 427,
428.
Πογώς Έδίρνελης, Αρμένιος βαρ-
δαπέτης. — 355, 357.
Πογώς Τιγκίρογλους. — 259.
Πογώσης, υιός Κιρκόρ ή Κιρκό-
ρη, επίτροπος του αρμένικου
πατριαρχείου των Ιεροσολύ-
μων.— 259, 288. Ό αυτός
Πογώς Έδίρνελης.
Ποζοκλοΰ ή Ποζοκλοΰς. — 200,
209.
Ποιμένες• κώμη έγγυς της Βη-
θλεέμ.—71, 100, 152, 153,
246, 296, 416, 417.
Πόλις = Κωνσταντινούπολις. —
98, 105, 107, 112, 119,
327, 341, 348, 353, 370,
376, 400, 401, 406.
Πολίτικα φλωρία. — 154, 155.
Πολύκαρπος, πατριάρχης των Ιε-
ροσολύμων 1808-1827. —
103, 107, 124, 132, 144,
147, 149, 151, 152, 154,
175, 176, 183, 190, 192,
206, 208, 213, 238, 239,
569 —
257, 274, 309, 313, 321,
324, 332, 341, 368, 378,
460, 461, 464, 465, 476,
479, 485, 488, 489.
Ποόζης, εθνάρχης των Αρμε-
νίων.—331.
Πόρτα του Δα^ίδ. — 478
Πόρτα = Τψηλή Πύλη. — 106,
143, 191, 209, 213, 310,
345, 349, 354, 375, 381,
423, 425, 429, 430, 435,
437, 445, 464, 501, 521.
Πόρτα της Γεθσημανης. — 197.
Ποσειδών. — 319.
Πουλχερία ή αύτοχράτεφα. — 29.
Πούπλιος, επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 125.
Πουραδέρ-ζαδές-Μεχμέτ-έφένδης,
καζασκέρης Τουμελης. — 161.
Πραιτώριον έν Ιερουσαλήμ —
109, 439, 465.
Πραυλιος, επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 127.
Πρεσρένη.~114, 213.
Προ^ατεκή κολυμπήθρα. — 27.
Πρόβος, αυτοκράτωρ 'Ρώμης. —
126.
Προϊλά|3ος.— 344.
Προκόπιος 6 άγιος μάρτυς. —
320, 323.
Προκόπιος (Άγιοταφίτης), ηγού-
μενος Ίόππης 1801. — 91.
Προκόπιος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 79, 80, 131.
Προκόπιος μοναχός, Ναζιανζηνός,
ό Άράμπογλους. — 123, 124,
183, 191, 198, 200, 206,
208, 317, 319, 320, 323,
324, 334, 354, 368, 381,
458, 467, 514. Ό αυτός υιός
Χάννα του Φάχρι. — 259.
Προπατόρων Κυριακή. — 55.
Προτεστάνται. — 4 6 6 .
Προΰσα. — 60, 162.
Προυσαεύς. — 191.
Προυσηνός. — 184.
Προυσία. — 447.
Πρώτη ή νήσος. — 55.
Πτολεμαΐς.— 19, 20, 23, 43, 73,
78, 81, 83, 90, 93, 98,
119, 143, 148, 192, 198,
267, 316, 351, 428, 459,
466, 467, 469, 470, 484,
498, 505, 506, 507.
ΠτωχοτροφεΤον έν Ιερουσαλήμ.
—37. '
Πύλη του Δα43ίδ.— 483.
Πυρ = "Αγιον Φως. — 286.
Πωγωνατος (Κωνσταντίνος). — 1,
128.
Ταγγαβέ: Μιχαήλ.
Ταγίπ-πασσας, βεζύρης της Τουρ-
κίας.—139, 276.
Ταγουήλ, επίσκοπος Βηθλεέμ. —
67.
Ταγούπ-πασιας, διοικητής της έν
Φοινίκη Τριπόλεως 1824. —
470.
Τάδδης, χαλίφης. — 11,
Ταιδεστηνός. — 192, 200.
Ταιδεστός.— 331, 486, 489.
Ταϊμουνδος, κόντες της Τριπό-
λεως.—26.
— 570 —
Ταμαζάν ή Ταμαζάνιον ζ^ομα
άραβαοδ μηνός. — 192, 228,
270, 422, 427, 429, 430.
Ταμάλλα.— 194, 365, 460.
'Ράς-Ίλαήν τόπος οδτω καλού-
μενος εγγύς της Ί<5ππης. —
83, 85.
Τασσίδ, ΤασΙδ ί) Τβσσίδης: Μβχ-
μέτ, Μοοσταφδς, Ούριανί.
Τβάλτος. — 29.
Τεβάνιον. — 158.
Τέμλι, Τέμλη, Τέμπλη, Τέμ-
πλι.— 10, 11,12, 13, 15, 16,
19, 61, 66, 68, 81, 88, 90,
91, 94, 97, 98, 129, 470,
478, 481, 482, 484.
Τεπιοολαχίρ• δνομα μηνός άρα-
βιχοδ.— 252.
Τεπιοΐίλλεββέλ• δνομα μηνός αρα-
βικού.—218, 225, 248.
Τετζέπ, Τετζέπι ^ Τετζέπιον
δνομα μηνός αραβικού. — 243,
250, 294, 300, 309.
Τιζάχης μπακάλης .— 346.
'Ριν<5τμγ]τος. — 2,
Τόδιος.— 103, 107, 115.
Τόδος.— 60, 514.
Τοΐζος (Ίακωβάκης).— 209.
Τοϋάμ = Έλληνιχόν Ιθνος, "Ορ-
θόδοξοι.—478.
Τοόμ =Έλληνικόν Ιθνος, Όρθό-
δοζοι.— 159.
Τούμελη.— 47, 160, 166, 183,
199, 209, 252, 258, 268,
287, 354, 497.
Τοομιάν =Έλληνικόν Ιθνος, Όρ-
θόδοζοι. — 279.
Τοόσικον της Μοσίας. — 68.
Τοοστζοοχλοδ ή 'Ρουτζοοκλής =
6 έκ της βουλγάρικης πόλεως
Τοϋστζοοκίοο. — 105, 173,
277.
'Ροοστη-πασσας. — 2 1 3.
'Ρωμαϊκά = Ελληνικά (οίκήματα)
έν τω ναω της Αναστάσεως. —
101. Τωμαϊκά (= Ελληνικά)
πράγμοττα έν τω ναφ της Ανα-
στάσεως.— 247.
•Ρωμαία = Έλληνίς.— 18.
Τωμαϊκόν Ιθνος (=Έλληνικόν ί)
τό των Όρθοδόξων).— 259.
Τωμαΐοι = Έλληνες, Γραικοί,
Όρθόδοζοι, Βυζαντινοί. — 2,
16, 17, 21, 24
39, 44, 45, 47
51, 57, 58, 59
64, 69, 70, 72
87, 94, 95, 99, 102, 103,
114, 122, 130,
140, 141, 142,
147, 148, 153,
159, 160, 163,
166, 167, 169,
175, 184, 185,
188, 190, 194,
203, 205, 206,
215, 218, 220,
225, 226, 227,
230, 231, 232,
235, 236, 237,
240, 241, 242,
245, 246, 247,
250, 251, 252,
255, 256, 257,
261, 262, 263,
267, 268, 269,
275, 276, 277,
106,
108,
134,
139,
143,
144,
154,
155,
164,
165,
172,
173,
186,
187,
199,
201,
211,
213,
222,
224,
228,
229,
233,
234,
238,
239,
243,
244,
248,
249,
253,
254,
259,
260,
264,
266,
270,
274,
30, 37, 38,
48, 49, 50,
60, 62, 63,
84, 85, 86,
-571 —
283,
291,
296,
302,
307,
336,
352,
360,
372,
378,
409,
418,
433,
445,
461,
492,
279, 280, 281, 282
284, 288, 289, 290
292, 293, 294, 295
298, 299, 300, 301
303, 304, 305, 306
308, 319, 322, 334
338, 339, 340, 350
354, 356, 358, 359
361, 362, 368, 369
373, 375, 376, 377
379, 383, 391, 404
412, 414, 415, 416
420, 422, 423, 425
434, 437, 442, 444
447, 449, 453, 460
462, 463, 472, 479
494, 495, 506.
ΤωμβΓοι (οΐ παλα(θί). — 125,
126.
'Ρωμοΐοι-'Άραβες' (= ορθόδοξοι
χριστιανοί 'Αραββς). — 24'ί.
'Ρωμαιομάχος = Έλληνο[ΐοίχος. —
491, 498.
'Ρωμανός (£ ό Λαχαπηνός, αότο-
χράτωρ Τωμαίων. — 10.
'Ρωμανός β', αυτοκράτωρ Τω-
μοίων. — 11, 12.
'Ρωμονός γ' (6 Αργυρόπουλος),
αύτοχράτωρ Τωμαίων. — 17,
129.
'Ρωμανός δ' 6 Διογένης, αύτο-
χράτωρ Τωμαίων. — 19.
'Ρώμη (ή παλαιό).— 1, 2, 4, 8,
20, 125, 127, 137.
'ΡωμιοΙ = Έλληνες. — 399.
'Ρωσία, Τωσσία, 'Ρωσοϊαι. — 78,
105, 172, 190, 319, 421,
447, 459, 480, 493, 497,
499, 505, 507, 508.
Τωσσέτος σπαθάρης. — 178.
'Ρωσσιχά στρατεύματα. — 497.
Τωσσική διοίχησις η εξουσία. —
315.
Τωσσιχή Επικράτεια. — 503.
Τωσσική Κυβέρνησις, — 435.
Τωσσιχή παντιέρα. — 459.
Τωσσιχός χόνσολας ή κόνσολος. —
315, 459.
Τωσσιχός πόλεμος. — 501.
Τωσσικός πρέσβυς. — 428.
'Ρώσσοι. — 85, 96, 142, 314,
315, 317, 459.
Σά^ς δσιος ό Σικελός. — 511.
Σάββα του θεοφόρου λείψανο. —
30. Του αΰτοΰ λαύρα, — 2, 3,
4, 7, 39, 51,64,66,71,84,
89, 221, 230, 262, 284,
330, 460, 468, 471, 472,
473, 475, 490, 499, 507.
Του αυτού άσκητήριον. — 71.
Σάββας, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—22, 30, 130.
Σάββας: Χατζή-Σάββας.
Σάββατον. — 63, 76, 82, 84,
90, 99, 102, 107, 109^
111, 112, 206. Μέγα Σάβ-
βατον.—65, 88, 156, 476.
Σάββατον της Διακαινησίμου. —
150, 447.
Σάεδ ϋίος Ζέιδ.— 218.
Σοηντανάγια. — 80.
Σάϊδα = Σιδών.— 240, 241, 270,
278, 291, 292, 297, 298.
Σάϊδδα = Σιδών.— 94.
Σαλαδΐνος, σουλτάνος της Αιγύ-
πτου.—26, 27, 36, 59.
— 572 —
Σαλαμάν: Βάντ^-Σαλο|1άν. ΣαρΙμ-έφένδης, ου οίος Ίπραχιμ
Σαλάχ-έδδίν = ΣαλαδΤνος. — 130, ^ δεοτερδάρης. — 209.
163, 285. ^ Σατανάς. — 13, 329.
Σαλαχιδίν = Σαλαδΐνος.-26, 27. Σατραπεία τϊ); Ίεροοσαλήμ. —
Σαλαχίε. — 27. 455.
Σαλήχ ή Σαλίχ-πασοας , διοιχη- Σαφφάτ.— 424.
τής του Τοχάτ χαΐ εΤτα της χ^ (_^ ^, Ιερουσαλήμ ναός
Δαμαοχου.- 148, 297, 325. ^^ Σολομώντος). - 6, 19,
Σαλλούστιος, έπίσχοπος Ίεροσο- 37 51-
λύμων.-127. Σεβάστεια Παλαιστίνης. -5, 73,
Ιαλμωνας, επίσκοπος Ιεροσολυ- β^ ΐβ^
* • , * , , Σεγιδ-Άπδοϋλλδς, οδ υιός 6 σσεΐ-
Λοολοοση - εφενδης, σσεϊχοολ- ^, • ,. „, ,ν ,,. ;,
ίολάμης. - 206, 208, 209, ^^^"' Αχί^ετ-Ζειν-οαλ- Απιοην,
274. νακίπης. — 287. Ό αυτός Σέ-
Σαμάρεια.— 73, 471 , 484, 498, Τ'^ ' Μουχάμμεδ-Ζεϊνουλ -Άπι-
δ05. ' δίν.— 209.
Σαμαρεΐται. — 29. ^^γίδ - Μουχάμεδ - ΈμΙν-Βαχίδης.
Σαμ-βαλεσίς = Δαμασκού νομάρ- —259.
χης. — 459, 470, 479, 480, ΣεγΙδ-Σουλεϊμάν (ή Σουλεϊμάνης)-
484, 485, 495. έφένδης, κασάμη-άσκερης. —
Σάμι, Σάμιον = Δαμασκός.— 94, 183, 258, 268.
351, 352, 368. Σέγιδ (ή Σέιτ)- Σουλεϊμάν έφενδης
Σάμος ή νήσος. — 458, 501. ό Καβάλαλης, οσεραατζής. —
Σαμουήλ ό προφήτης.— 30. 200, 209, 287.
Σαμ-όερΙφ-βαλεσής.— 463. Σεηνδαλλάχ ή Σεϊδουλάχ, χρι-
Σανιέρ (οί υίοΙ).-498. Γ'""^* όρθόδοζος εν ΆλεΕαν-
V V. ^ . δρεία.— 52, 512, 513.
Σαννουρ η Σανουρ. — 95, 96, ^ ^ - -τη
. 498 Σεηνδαναγία. — 72.
Σανοϋρλί.-97. Σεϊδα-έφένδης: Μεχμέτ.
Σαούλ, βασιλεύς των Ίουδαί«)ν.-4. Σεϊ^ανάγια. — 220, 223, 230,
Σαρίίϊ έν Ιερουσαλήμ. — 478. ^^^'
Σαρακηνοί ή Σαρρακηνοί.--4, 5, Σεισμός ένΊεροϋσαλήμ.-88, 94.
7, 9, 10, 11, 12, 19, 26, Σειτ-σαχούρ.— 296.
27, 80, 81, 82, 84, 90, Σειχουν, άρχισατράπης έν Ίερου-
128, 129, 156. οαλήμ.— 32, 33.
— 573 —
Σελαδΐνος. — 437.
Σελβίκης ή Σελβήκης: Γεώργως
ή Γεωργάκαγας.
Σελεύκεια. — 130.
ΣελΙ[ΐ-χάν, Σελίμης, Σελήμ- ή
Σελίμης α', σουλτάνος της
Τουρκίας.— 35, 36, 40, 131,
132, 154, 159, 160, 161,
163, 184, 201, 202, 204,
205, 211, 212, 222, 230,
254, 256, 261, 263, 276,
279, 283, 287, 288, 289,
290, 358, 372, 373, 379,
380, 487.
Σελήμ, Σελήμης η Σελίμης γ',
σουλτάνος της Τουρκίας. — 81,
90, 104, 143, 170, 310.
Σελήμ-πασας• διοικητής *Ακης. —
109, 119.
Σελήμ-πεης.— 411, 412-
Σεμπάχ, ου υιός 6 μουτεβελης
Μεμέτης. — 12.
Σενέκας 6 και Πινθίας, επίσκοπος
Ιεροσολύμων. — 125.
Σεράϊον έν Ίερουσαλήΐ^. — 415.
Σερβία.— 56, 504, 505.
Σέρβοι. ~ 14, 51, 52, 221,263,
284.
Σέργιος 6 του Μανσούρ, λογοθέ-
της του καλίφου Άβιμέλεχ. — 2.
Σέργιος α', υιός του έκ Δαμασκού
Μανσούρ, πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—9, 129.
Σέργιος β' 6 καΐ Γεώργιος, πα-
τριάρχης Ιεροσολύμων. — 10,
129.
Σεργόπουλος: Μανουήλ.
Σερίφ-πασας, διοικητής της Συ-
ρίας.—427, 431.
Σερκίζης, πατριάρχης των έν Ιε-
ρουσαλήμ Αρμενίων. — 285.
Σεφέρ ή Σεφέριον δνομα αραβι-
κού μηνός.— 220, 239, 253,
264, 283, 285.
Σεχ-Άμπου-Σωούτ ή Σεχ-Άμ-
πουσοούτ. — 120, 366.
Σεχ-Μουφέρεζ . — 16.
Σεχ-Μουχάμετ Ίακούπ Μουγρα-
πλής.— 120.
Σεχ-Νταούτ-Σανουρλίς. — 97.
Σεχ-Πέτερ.— 120.
Σχάμ ή Στ,άμι= Δαμασκός. — 364,
^370. ^
Σιδηρά Πύλη έν Κωνσταντινου-
πόλει. — 213.
Σιδών.— 98, 469.
Σίλβεστρος Ώχάνης.— 209.
Σιλωάμ.— 110, 122, 472.
ΣιλωαμΤται. — 474.
Σιμπίρι. — 105.
Σινά ή Σίνα δρος καΐ μοναστη-
ριον. — 34, 65, 275, 276,
486, 514.
Σίναιον δρος.— 61, 69, 73, 135,
486.
Σιναίτης, Σιναΐται. — 61, 127,
131, 135, 486, 501, 503.
Σιναϊτικδν μετόχιον έν Κώνστα ν-
τινουπύλει. — 208.
Σινασόν = Ναζιανζός. — 368.
[Περί της πόλεως ταύτης δρα
τό βιβλίον Τίζου Ελευθεριάδη,
Συνασός, ήτοι μελέτη έπΙ των
574 —
ηθών καΐ εθίμων αύτης. Έν
Αθήναις 1879].
Σίνώπη. — 59.
Σιπαχίδων εξουσία. — 152.
Σίττι-Μεριεμ• προσκύνημα έν τφ
ναω της Αναστάσεως. — 215,
23*2, 259, 260.
Σιών. — 13, 18, 19, 33, 36,
37,39, 100, 111,132, 154,
197, 221, 223, 230, 260,
262, 265, 284, 322, 326,
330, 402, 424, 469, 499.
Σιωνίτης. — 479.
Σκαρλάτος, προσκυνητής. — 51.
Σκουλιδας: Ν^χόλαος.
Σκουτάρι.— 182, 348.
Σκυθόπολις.— 17, 73, 79, 80,
83, 99, 131, 324, 327.
Σόδομα.— 386.
Σολομών 6 σοφός.— 36, 282.
Σολομών, πατριάρχης Ιεροσολύ-
μων.—9, 129.
Σολομών -πάσας, μουχαφίσης της
Ιερουσαλήμ 1802. — 90.
Σόπακ. — 21.
Σούγκουλ χριστιανός, υιός τινός
Μπάσερ. — 16.
Σουλεϊμάν- χάν, Σουλεϊμάν-κανονΙ
(Κανονης ή Κανόνης) ή Σου-
λεϊμάνης, σουλτάνος της Τουρ-
κίας.—35, 36, 37, 39, 40,
49, 132, 163, 185, 187,
202, 222, 230, 254, 256,
263, 264, 269, 276, 278,
358, 360, 372, 478.
Σουλεϊμάν β' ή Σουλεϊμάνης,
σουλτάνος της Τουρκίας. — 70,
72, 136, 227, 232.
Σουλεϊμάν-έφένδης ό εξ Εβραίων,
μουτσελλήμης της Ίερουσα-
λήμ.-319, 321, 464, 468,
471.
Σουλεϊμάν -έφένδη ς, κασάμι-άσκε•
ρης. — 354.
Σουλεϊμάν -πάσας 6 *Ιβηρ, διοι-
κητής του Άκρίου και Σιδώ-
νος.— 95, 98, 99, 297. Ό
αυτός και Σολομών- πάσας. —
90.
Σουλεϊμάν -πασσας Ίσμιρλής, διοι-
κητής της Δαμασκού. — 147,
240, 248, 291, 292, 297,
302, 310, 311, 313.
Σουλεϊμάνης: Σεγιδ ή Σέγιδ.
Σουλπάχαερ ή Σουλπάχερ. — 472.
Σουμελας. — 330.
Σουμλα. — 212.
Σουρρέ-έμινής. — 330.
Σόφια• πόλις της Βουλγαρίας. —
38.
Σπαθάρης 6 Μπιμπίκας. — 346.
Σπανιόλος = Ισπανός . — 68.
Σπήλαιον έν τω ναω της Βη-
θλεέμ, 8 Σπήλαιον της Γεν-
νήσεως ωσαύτως ονομάζεται
διά τό γεννηθήναι έν τούτω τόν
Ίησουν Χριστόν. — 133, 156,
219, 221, 224, 229, 230,
233, 236, 259, 260, 263,
266, 284, 285, 286, 312,
329, 435, 441, 443.
Σπήλαιον της Μαριάμ. — 143.
Σσααπάν Άνομα μηνός άρα|3ι-
κου. — 267.
575 —
Σσαχίρης: Αχμέτ.
Σσαμ-βαλισης ί) βαλισί, — 148,
240, 241, 248, 251, 291,
292, 297, 302, 303, 307,
316, 324, 330.
Σσάμ.1 ή Σσάμιον= Δαμασκός. —
241, 251, 273, 292.
Σσεβράλ* δνομα μηνός άραβίκοο. —
219.
Σσβχπόζης, σαρράφης Αρμένιος.
— 158, 162.
Σσιακίρ-πασσας: Αχμέτ.
Σοφίνης, σαρράφης Αρμένιος. —
158.
Σταμάτης: Θεοδόσης.
Σταμπόλ-έφένδης ή έφενδιση.—
167, 183.
Σταμπόλ-καδισης. — 2 5 8 .
Σταυράχης χατζη-Ίωβίκη. —209.
Σταυράχίος, αυτοκράτωρ Τ<ομα(-
ων. — 7.
Σταοροπροσκυνήσεως Κυριακή. —
84, 412.
Σταύρου Εδρεσις* προσκυνη(χα
ούτω καλούμενον εν τω ναφ
της Αναστάσεως. — 116, 265.
Σταυρός• μοναστήριον εγγύς της
Ιερουσαλήμ. — 72, 88, 90,
110, 114, 221, 223, 230,
262, 284, 460, 468, 472,
474, 492.
Σταυρώσεως τόπος. — 232.
Στείρου, τα* μοναστηριον έν
Κ/πόλει."-25.
Στέρνα του ναού της Αναστά-
σεως.—498.
Στεφανάκης κάπηλας. — 346.
Στέφανος ό δσιος. — 3.
Στέφανος μονοθελήτης, μα&ητής
Μακαρίου πατριάρχου Αντιο-
χείας.— 1.
Στέφανος Βογορίδης. — 401.
Στούδιον. — 25.
Στρούμνιτ^α. — 23.
Στύλου μοναστηριον. — 223.
Συμαϊκόν πλοϊον. — 60.
Συμαΐος.— 1, 87.
Συμεών 6 θεοδόχος. — 29, 221,
223, 230, 262, 284.
Συμεών α', επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 124.
Συμεών β', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.—17, 19, 21, 130.
Συμεών γ', πατριάρχης Ιεροσο-
λύμων.— 30.
Συμεών: Τζανίκης.
Σύμμαχος, επίσκοπος Ιεροσολύ-
μων.— 125.
Συναξαριστής. — 2.
Συνοδικόν του Πατριαρχείου της
Ιερουσαλήμ.— 174, 462.
Σύνοδος του Πατριαρχείου Κων-
σταντινουπόλεως.— 165, 183,
200, 208, 331.
Σύνοδος του Πατριαρχείου της
Ιερουσαλήμ. — 458.
Σύνοδος της Τωσικής Εκκλη-
σίας.—508.
Συργ^άνοι= Σύριοι. — 56•
Συρία.— 4, 12, 15, 18, 23, 26,
32, 39, 88, 94, 99, 131,
137, 139, 425, 435, 437,
452, 469, 498.
576 —
ΣοριάΊΟί. — 217, 255, 285,
420, 469.
Σύρος, Σύροι. — 22, 23, 62, 260,
289, 438.
Σοροκόπτιχα, τα. — 116.
Σύστημα των Άγιοταφιτών. —
502.
Σχισματικοί. — 481.
Σχοινας: Δημήτριος.
Σχολή έν Πάτμω. — 79.
Σχολή έν Ιερουσαλήμ. — 79,
333.
Σωζουπολις. — 3 8 .
Σωούτ: Σεχ-Άμποΰ-Σωούτ.
Σωτήρος επιστολή. — 29.
Σωτήρος είχών. — 29.
Σωτήρος σανδάλια. — 28.
Σωτήρος Σταύρωσις. — 41.
Σωτήρος Χρίστου μοναστήριον έν
Ίερουσαλή μ. — 133.
Σωφάς, — 96.
Σωφρονία μοναχή. — 100.
Σωφρόνιος α', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.—1, 48, 128, 155,
188, 216, 274, 360.
Σωφρόνιος β', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.—17, 130, 132.
Σωφρόνιος γ', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 33.
Σωφρόνιος δ', πατριάρχης Ιερο-
σολύμων.— 34, 130.
Σωφρόνιος ε' (ή δ'), πατριάρχης
Ιεροσολύμων. — 40, 41, 42,
68, 131, 132, 133, 221.
Σωφρόνιος ς' (ή ε'), πατριάρχης
Ιεροσολύμων, 8ς ήν πρότερον
μητροπολίτης Πτολεμαίδος. —
78, 79, 131, 143.
Σωφρόνιος Γανοχωρίτης, αρχι-
μανδρίτης Άγιοταφίτης. — 195.
Ταάμαρι. — 472.
Ταγχάρογλους. — 59 .
Ταμαρΐται. — 476.
Ταράσιος, πατριάρχης Κωνστα^Λ
τινουπόλεως. — 4 .
Ταρσός.— 20, 126.
Τατάρης= ταχυδρόμος. — 367.
Τάταροι. — 110.
Τάταρις ή Τάτταρις= ταχυδρό-
μος.— 162, 459.
Ταφεΐον έν τη Σ ιών. — 326.
Τάφος="Αγιος Τάφος. — 173,
220, 230, 249, 260, 262,
290, 300, 302, 303, 3'64,
383, 408, 409. Τάφος του
Κυρίου.— 3, 23, 335, 338,
356, 386, 397, 403, 404,
512. Τάφος του Ίησου. — 240,
241, 243, 244, 248, 251,
259, 265, 291, 292, 293,
294, 295, 302, 303. Τάφος
του Χρίστου. — 16, 403.
Ταχίρ, Ταχήρ - έφένδης, Ταχί-
ρης.— 209, 211, 212, 258,
278, 287, 354, 369, 374,
379.
Τεχές έν Ιερουσαλήμ. — 37.
Τερέβινθος ή μεγάλη.— 472.
Τεσσαρακοστά μαρτύρων ναός. —
6, 220.
Τεσσαρακοστή ή μεγάλη. — 55.
Τετάρτη• ημέρας δνομα. — 44,
458.
— 577
Τετράδη, ή.— 388.
Τετράς ήμερα.— 89, 100, 107,
115, 173.
Τζαμί του σουλτάν Άχμέτη έν
Κωνσταντινουπόλει. — 2 2 7 .
Τζανικης το5 Συμεών, σαρράφης
'Άρμένίος.~288.
Τζαττη-πασσα πεδίον, εγγύς Άδρι-
ανουπόλεως. — 157.
Τζάραγα γένος. — 92.
Τζεζάρ-πασ^ας, διοιχητής της
επαρχίας ΠτολεμαΓδος. — 466,
506.
Τζεκμεχτζέ; Πεγιούκ.
Τζεμάζελ-άχίρ* δνομα μηνδς άρα-
|3ιχου. — 293.
Τζεμάζίλ-έ|3^3έλ• δνομα μηνδς άρα-
βίκοΰ.— 226.
Τζερζέζοι.-36, 131.
Τζιαπη-πασσα πεδίον. — 257.
ΤζιΤΐάρ (Αχμέτ).— 479, 484.
Τζικαλιώτης: Θεοδόσιος, Θεοδό-
σης η θοδόσης.
Τζιμισκης: Ιωάννης.
Τζφδίς: Γεωργάχης.
Τζιφούτιδες. — 107.
Τζόρτζης• εκκλησίας δνομα. — 260.
Τιβεριάς.— 26, 93, 424.
Τι^έριος (Άψίμαρες).— 3.
Τιβερίούπολες. — 23.
Τιγκίρογλους ή Τιγκιρ-όγλου: ΙΙο-
γώς, Μηνάσης.
Τίγρις ποταμός. — 3.
Τίμιος Σαυρός• μοναστήριον εγγύς
της Ιερουσαλήμ. — 90, 468,
472, 492.
III.
Τιφλίζ.— 29.
Τοκάτ.— 325.
Τοπάλ - Όομάν - πασσας, βεζόρη;
τη; Τουρκίας. — 158.
Τόπ-ΚαίΓΟϋλους, σσβϊχοολισλάμης.
—142.
Τόπος της Γεννήσεως (του Ίησου
Χρίστου). — 423, 443.
Τόσιος Καραπετης. — 288.
Τοσίτζας: Κωνσταντίνος, Μιχαήλ.
Τουρκία.— 78, 465, 493, 497,
499.
Τούρκοι.— 35, 72, 81, 87, 91,
97, 106, 107, 108, 112,
117, 122, 133, 152, 170,
174, 197, 309, 315, 316,
327, 329, 335, 338, 350,
352, 389, 391, 398, 399,
400, 412, 413, 416, 417,
422, 424, 426, 429, 431,
434, 437, 451, 452, 453,
454, 459, 461, 462, 463,
464, 465, 466, 467, 468,
469, 473, 474, 476, 477,
478, 479, 481, 483, 484,
491, 493, 494, 498, 506.
Τουρκοι-Φελλάχιδες. — 470.
Τραϊανός αυτοκράτωρ. — 124.
Τραπεζοΰντιος. — 8 .
Τραπεζους. — 36.
Τραυλός: Μιχαήλ.
Τριάδος της αγίας μοναστήριον
έν Βακαρεστίω. — 74.
Τρικάμαρον τοδ ναού της •Ανα-
στάσεως.— 146, 148.
Τρίπολις Συρίας. — 18, 20, 26,
99, 470.
37
578 --
Τριπολίτζά.— 39, 131. Φαραώ.— 386.
Τρίτη ημέρα.— 83, 107, 109, ΦάχΡ ή ^^Ί^^'- Χάννας, Προ-
115, 180, 209, 458. ^ότΜς.
Τρίχας• ΊαχίτΓ^ης. Φελλάχιδες. — 465, 468, 470,
ν^χχο» ^.-,, Ι.Β. «•. -; Ι'/,; "»• -"•
Τρωαδη«ι.-385. φβλλαχΓ/ά ααπρ«.-473.
Τύπ ή Τόπης.-492. φελλάχοι.-474, 476.
Τϋρος.-20, 469. φενερλης: Γεώργιος.
Τωβίας ή Τω^ίτ, έττίσχοπος Ίε- φ^^^^έλφεια Παλα(<π(νης.-73.
ροσολυμων. — 125. , .,
« ,,. Φιλάρετος Μοσχοβίας.— 54,
ϊορα νήσος. — 115. ^ , "^ , „\,
,^^ „ Φιλιππικος Βαρδανης, αύτο/ρα-
'ϊοριωται.— 115. τ«ορ.— 3.
Τμέναιος, έ-ίσ/οπος Ίεροσολό- φ,^,^^,^ βασιλεύς της Γαλ-
μων. — 126. λίας.— 428.
'ϊπατιχή Αυλή της Τουρχίας.— φ/χι^πος 6 χαι Βενιαμίν, έπίσζο-
212, 213. ;τος Ιεροσολύμων. — 125.
Υψηλάντης: Αλέξανδρος." Φιλιπποόπολις.— 61.
'ϊψηλή Αυλή της Τοορχίας.— φ^χ^ι^εο^ μητροπολίτης Καιοα-
218, 247, 248, 252, 253, '„ς Καππαδοχίας 1809.—
254, 305, 444, 445, 448. 343.
'ϊψηλή Πόρτα της Τοορχίας. — Φιλό&εος Κώος, μοναχός Άγιο-
74, 154, 166, 177, 178, ταφίτης.— 66.
212, 213, 238, 268, 346, φιλόθεος, ίερεος Άγιοταφίτης
347, 354, 422, 427, 428, 1624.— 52, 512, 513, 514.
431, 435, 436, 437, 440, φ^„ο,„,^ ηγούμενος της εγγύς
444, 447, 450, 501. 504. Ι^^^^^ Γέρα, ^,,%;\\ο
'ϊψηλον Δεβλέτ, Δεβλέτι ή Δε- προφήτου Ήλιοό.— 473.
207, 215, 240, 250, 258- Φοινίχη.— 73, 469, 505.
259, 271, 272, 274, 278, Φόρος της πόλεως Ίεροοσα-
280, 291, 310, 311, 354, λήμ.— 21, 57.
445. Φόρος της Κωνσταντινουπόλεως. —
Φανάριον ενορία της Κωνσταντι- 29, 30.
νουπόλεως.— 502. Φραγγχά.— 226.
Φαραχήδων γενεά εν Βηθλεέμ. — Φράγκικα, τά. — 247, 336, 393,
122. 394.
579 —
Φραγγίνης, 7:ρ6σ^3ϋς της Τωσίας
έν Κωνσταντινουπόλει — 8 δ,
172.
ΦραγχαρμένιοΕ. — 108.
ΦραγχεσχάνοΕ. — 36.
Φραγκιά. — 229.
Φραγχοαρμένίοι. — 111, 120.
Φραγκοδραγοϋμανοι. — 298.
Φραγχοεπίτροπος. — 417.
Φράγκοι.— 20, 26, 27, 28, 30
36, 37, 39, 41, 46, 49, 50
51, 52, 59, 62, 63, 70
81, 82, 88, 89, 94, 95
99, 101, 102, 103, 108
109
, 112,
118,
132,
133
134
, 136
, 137,
139,
140
141
, 144,
145,
146,
147
148
, 149
, 150,
151,
152
153
, 154,
173,
193,
201
217
, 221
223,
225,
226
227
228
229,
231,
232
233,
234,
235,
236,
237
239,
240,
241,
242,
243
244
245,
246,
247,
248
249,
250,
251,
252,
253.
276,
277,
291,
292,
293
294,
295,
296,
298,
299
301,
302,
303,
309,
324
340
350,
352,
391,
399
401,
404,
411,
413,
414
415,
, 416.
417,
418,.
420
423
425,
426,
429,
430
432,
434,
437,
439,
440
442,
443,
444,
446,
449
450
, 460,
466,
467,
472
474
475,
476,
479,
481
492,
494,
495,
496,
497
498,
499,
506,
509.
Φράγχο
.-"Αρα
ι3ες. -432, 433.
Φραγκοχαλόγηροι. — 233, 236,
241, 242, 243, 244, 245,
246, 293, 295, 296, 413,
463.
Φραγκοχατολικολάτρης. — 499.
Φραγχο-απάδε;. — • 297, 298,
299, 300, 301.
Φραγχοπατερ6ς.-133, 414,492.
Φραγχοπατέροϋ. — 350.
Φραγκοπατριάρχης. — 21.
Φρά-Μιχέλος, χανδηλάπτης, είτα
χαμαράσης των Φραγχισκανών
έν τω ναω της Αναστά-
σεως.— 99.
Φράντζα.— 232, 467.
Φραντζέζοι.— 41, 68, 69, 72,
134, 136, 232, 235.
ΦραντζβσχάνοΕ, — 33.
Φράροι. — 40, 41, 42, 43, 44,
50, 56, 61, 62, 63, 64, 68,
70, 71, 72, 75, 76, 78,
81, 84, 100, 103, 104, 106,
112, 113, 121, 122, 134,
136, 150, 152, 220, 221,
463, 481, 487.
Φράτορες.— 36, 68. 69, 80, 84,
123, 136, 413, 414, 415,
416, 418, 423, 425, 426,
427, 428, 429, 431, 433,
434, 435, 437, 440, 441,
443, 444, 448, 449, 454,
466, 481, 488, 495.
Φριδερΐχος Σταυροφόρος. — 27.
Φαγης ετη.— 219, 222, 225,
226, 228, 237.
Φυλαχή του Χρίστου. — 285,415.
580
Φϋλαχή του Ίησοΰ.. — 221, 223,
230, 262, 264, 284, 286.
Φωκδς: Νικηφόρος.
Φωκάς, συγγραφεί); όδοιπορί-
χοδ. — 22.
Φώς="Αγιο^^ Φως.— 252, 253,
263.
Φώτα, τα.— 83, 171.
Φώτης κάλφας. — 114.
Φώτιος, πατριάρχης Κωνσταντι-
νουπόλεως.— 10.
Χάβρα των έν Ιερουσαλήμ Ε-
βραίων.—466.
Χάγκε.— 437.
Χαϊδάρ-πασα. — 455.
Χάιφα.— 114, 115.
Χάκημ, σουλτάνος της Αιγύ-
πτου.,—15, 16, 17, 18.
Χάκιμ-μπι-^Αμερ-Άλλάχ. — 1 4.
Χάλα Άνατολ-καζασκερής.— 278.
λαλδαϊχή φλόξ. — 102.
Χαλδαίων γη. — 79.
Χαλδαΐοι.— 396.
Χαλέπ, Χαλέπι ή Χαλέπιον. —
35, 93, 131, 276, 328,
418, 470, 507.
Χαλιδι-ζαδές-Μουσα-έφένδης, Ίε-
ροσολυμίτης, μουλλας της Ιε-
ρουσαλήμ.— 215.
Χαλήλ, μουσουλμάνος φυλάς πύ-
λης τινός των τειχών της Ιε-
ρουσαλήμ.— 100.
Χαλήλ - έφένδης: Χατζή - Χαλιλ-
έφένδης.
Χαλίλαγας, πασσ-τζαούσης.-169.
ΧάλΙλ-πασάς Ίσμιτλής. — 200.
Χαλιλης, καζασκέρης της Τού-
μέλης.— 287.
Χαλισας, κεχαγιά-μπείς της βε-
ζυρείας έν Κωνσταντινουπό-
λει. — 163, 164, 166, 168,
169, 170.
Χάλκη νήσος. — 55, 343.
Χαλκηδών.— 127, 208.
Χαμάν. — 98,
Χαμάρα ('Άλης), χριστιανός. —
16.
Χαμπαισιακά ή Χαμπεσια/ά. —
57, 58, 156, 157.
Χαμπαίσιοι, Χαμπέσιοι, Χαπέ-
σιοι. — 27, 37, 56, 57, 60,
116, 156, 171, 188, 217,
221, 224, 252, 254, 255,
257, 260, 263, 284, 285,
289.
Χαπεσιανά. — 256.
Χτ/δας, πόλις έν τή νήσω Κρή-
της.—70.
Χάννας Φάχρ ή Φάχρι, Ααοδι-
κεύς.— 184, 259, 355.
Χαρεμ-σερίφ.- 437, 462, 472.
Χαρίτωνος του όσιου λαύρα. — 7χ
Χαριτώνυμος. — 125.
Χάσαν ό του Ντάχαρ. — 15.
Χασάν-έφένδης, μουφτής έν Ιε-
ρουσαλήμ 1809.— 181, 195,
351, 363.
Χασάν-πασας, βεζύρης.-— 250.
Χάτζ.— 476.
Χατζαδούρης Μάρτυρος. — 288.
Χατζή-Άνανιας Κυριάκου.— 200,
201, 288.
— 581 —
Χατζή- Βασίλης, •/'^^ερνήτης ελλη-
νικού στολίσκου. — 469.
Χατζη-Γα^ριήλ Καισαρευς, λι-
θοςόος. — 193, 365.
Χατζή -Γχοϋ^άνος (η Γιω|3άννης,
Ίο^άν, Ίω^^άνος), χριστιανός
ορθόδοξος εκ του χωρίου Βάνκ,
σαρράφης έν Ιερουσαλήμ. —
111, 113, 117, 118, 119,
179..
Χατζη-'Ιωβίκης.— 209.
Χατζή- Κοσμάς ο ΝαρΤνος, κερε-
στετζης.— 347.
Χατζη-ΚωνσταντΓνος. — 347.
Χατζή- Κώνστας. — 346.
Χατζη-Λάζος, δου|3αρτζή μπάσες .
— 194, 365.
Χατζη-Μβαλασάκης. - 508.
Χατζη-Μεεμε'της, υιός Άπουμά-
ρακ και πάσας της Ιερουσα-
λήμ και Γάζης. — 84, 85, 86.
Χατζή -Μεχμέτ-Δερβίς-πασσας. —
322.
Χατζή- Πανανός Θεοδώρου, τζε-
βαχερτζης.— 200, 209, 347.
Χατζή-Μουσταφας-πασσας ό Πεν-
λής.— 328.
Χατζή -Σά[3[3ας Νικολάου "^Εγιν-
λης, σαρράφης "Ελλην έν Κων-
σταντινουπόλει. — 200, 201,
346.
Χατζή-Σαλίχ-πασσας, διοικητής
της επαρχίας Δαμασκού. —
297.
Χατζή-Σουλεϊμάν-τυασσας Ίσμφ-
λής, διοικητής της επαρχίας
Πτολεμαίδος.— 148, 313.
Χατζή-Φίλιττπος. — 117, 118.
Χατζή-Χαλήλ (ή Χαλ1λ)-έφένδης,
καζασκέρης "Ρούμελης. — 199,
209, 210, 375.
Χατ-ιλ-Μεσίχ = Φυλακή του Χρί-
στου.— 415.
Χαττάπ ή Χαττάτυης: "^Ωμερ.
Χαφιζ-Άλή - τζαάοας, καπετάν-
ποίσσας και εΤτα ήγεμών της
Δαμασκού. — 311, 312.
Χειρών. — 36, 91, 97, 117,
430, 437.
Χεβρωνϊται. — 85.
Χεκίμογλους (Άλή - πασσας). —
276.
Χερουβικόν. — 413.
Χερσόνησος. — 344.
Χίος ή νήσος.— 47, 73, 169,
344, 458, 466, 493.
Χίος, Χιώτης. — 47, 68, 200,
206, 346.
Χορασάν. — 7.
Χοράχ ή Κοράκ. — 21.
Χοσρόης.— 2, 128.
Χοτζα-Γεώργισς ό Μουσικής. —
200, 209.
Χοτζα-Γεώργιος Σιλβέστρου Ώ-
χάνης. — 200, 209.
Χότζα - Λαμπίκης (ή Λάμπης)
Γεωργίου, σαρράφης — 207,
209.
Χουλεφάι-Άμπασφέ. — 129.
Χουσεήμ-πεης Καβάλαλγ|ς.— 479.
Χουσειν-τζαούσης, μουπασίρης. —
58, 156.
— 582 —
ΧοοσεΓν-πασας ή Χουσείνης, ήγε-
μών της Ιερουσαλήμ χαί Γά-
ζης.— 57, 58, 59, 157, 256.
ΧουσεΓνης, καδής της * Ιερουσα-
λήμ.—250.
Χρήστος ή Χριστοδουλος Μαυ-
ροϋδής, τερζίμπασις. — 200,
207, 209, 288, 346.
Χριστόδοϋλος α' Άσχαλωνίτης,
πατριάρχης ^Ιεροσολύμων. —
10, 12, 129.
Χριστόδοϋλος β' δ και Αγάπιος,
πατριάρχης ^Ιεροσολύμχον. —
14, 129.
Χριστούγεννα. — 42, 76, 121,
312, 327.
Χριστόφορος Άσχαλωνίτης, πατρι-
άρχης ^Ιεροσολύμων. — 11, 12.
Χρύσανθος, μητροπολίτης Βερ-
ροίας 1809.— 344.
Χρύσανθος, πατριάρχης *Ιεροσο-
λύμων. — 73, 74, 78, 103,
131, 137, 138, 158, 201.
Χρύσανθος, πατριάρχης Κωνσταν-
τινουπόλεως.— 3 30.
Χρυσοχέφαλος (Μακάριος).— 25.
Χρυσόστομος (Ιωάννης). — 71.
Χσέν. — 498.
Ψαλτήρια.— 466.
Ψαμαθχά.— 353.
Ώβαννέζης Ούζοδν-Άρετουν (ή
Άρετούνογλους). — 259, 288,
355.
^Ωμαρ-έφένδης, 'Ιεροσολυμίτης. —
319, 320, 327.
^Ωμερ-'Ιλφαρούκ: *Ωμερ-Χαττάπ.
Ώμέρ'Δουλουση-έφένδης. — 274.
^Ωμερ ("^Ομερ, "Όμαρ, Όμέρης,
Ώμέρ)-Χαττάπ ή Χαττάπης,
δεύτερος χαλίφης των Μου-
σουλμάνων.—2, 35, 47, 48,
51, 128, 163, 184, 187^
188, 204, 211, 216, 218,
219, 220, 222, 223, 225,
230, 238, 242, 253, 254,
255, 256, 261, 271, 272,
274, 275, 276, 279, 282,
283, 284, 285, 288, 293,
299, 358, 360, 380.
Ώσμάνης, Ώτμάν ή Ώτμάνης,
Άπουγύς ή Άπουγόσης. —
92, 93, 97, 111.
Ώχάνης (Χότζα -Γεώργιος Σιλβέ-
στρου).— 200, 209.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.
Σελίς.
Πρόλογος. Πρθ;ι;Η0Λ0Βίθ α'
1. Μαξίμου του Σομαίοο, οι από της δκτης οΙκουμενικης
συνόδου πατριάρχαι της Ιερουσαλήμ δχρες έτους
1810-ου. Μοπαχα ΜακοΗΜα οί> ο. Οημ£ι: ΗοτορίΗ
ΙβργΟίϋΙΗΜΟΚΗΧ'Β Π^ΤρίαρΧΟΒ'Β 00 ΒρβΜβΗΗ ΠΙβ-
οταΓΟ ΒοβΛβΗΟκαΓΟ οοδορπ Λο 1810 γο;ι;2ι . . 1
2. Μαζίμου του Συμαίου, σημειώματα μή χαταστρω&έντα
έν τω Ίστορεκω της Ιερουσαλήμ. Μοπαχο. Μακ-
0ΗΜ8. 0Ί> ο. ΟηΜ£1: βαΠΗΟΚΗ, Ηβ ΠΟΜ'έπ^βΗΗΗΗ
Βΐ» ΗοτορίΗ ΙβργοδυΐΗΜοκΗΧ'Β πατρίαρχοΒ-Β,
Τ0Γ0-3&Θ Β,ΒΤΟρα 86
3. Προκοπίου μονάχου Ναζιανζηνου, δραγομάνου του Πα-
τριαρχείου των Ιεροσολύμων, Ιερουσαλήμ Κατα-
πατουμένη (μετά του παραρτήματος Ανθίμου μονά-
χου του έζ Αγχιάλου, γραμματέως του Κοινού του
Παναγίου Τάφου). ΜοΗαχα ΠροκοπίΗ ΗδίβίαΗΒβΗα
Αρ2ΐ6θΓ;ιγ, ΛΡ^ΊΌΜαπα ΙβργοοΛΗΜΟκοβ πατρίαρ-
ΧΙΗ: ΠοΠΗραβΜΗβ ΙβργΟαΛΗΜ-Β ΗΛΗ ΗΟΤΟρίΗ
ΠδυΐθϋΤΗΗΟκΗΧ'Β ΠραΒΟΟΛίίΒΗΒΐχ'Β Οβητηηβ η
οποροΒΊ>, βο3ηηκ3.ιοιιι;ηχ'β ΜβΗί;ι;γ ΓρβκαΜΗ, Αρ-
ΜΗΗ3;ΜΗ π ^I£ιΤΗΗΗΗ^.ΜΠ, Ο'Β ΠρΗ^ΙΟΚύβΗίΗΜΗ
ΜΟΗΛχα Αηθημλ ΑΗχίίϋΐΒΟκαΓΟ, οβκρβταρΗ
ΒρατοτΒίΐ ΒοβΟΒΗταΓο Γροοα 122
4. Προκοπίου μονάχου Ναζιανζηνου, διήγησις συνοτττική
διά στίχων πολιτικών ομοιοκατάληκτων περί της έν
— 584 —
Σελίς.
Ιερουσαλήμ έπισυμ^^άση; πυρκαϊδς του ναού της
Αναστάσεως του Κυρίου ημών (1808), χαΐ περί
των εν τξ Βασιλευουση των πόλεων γενομένων
μοαραφάδων μετά των Αρμενίων, καΐ περί των έν
Ιερουσαλήμ διαφόρων αποστάσεων και καταδρομών.
ΜοΗΒ,χα ΠροκοπΪΗ Ηβ3ίαΗ36Ηα: Κρατκίβ ρα3-
οκαβ-Β ΒΊ> (Γρ»Ης;ι,αΗ0ΚΗχ•Β ρηθμοβεηηηχ'β) οτη-
ΧαΧΊ» ο 6Κ[6ΠΙ6Μ'Β ΒΊ> ΐ6ργβΗ:ΐΗΜ'6 Π02£3ρ'6 ΧρΕΜα
ΒοοκρβοβΗΐΗ Γοοπο^α παπιβΓΟ (1808), ο προΗΟ-
ΒίβΛπίΗΧ'Β ΒΊ> Η^πρΒ-Γρα;!,* ΤΗΜίδαχι. (κγρδίφα-
^Ι,Οίί'Β) Ο'Β ΑρΜΗΗίΙΜΗ, Η Ο ραβΗΗΧΙ» ΜΗΤεΰΚαχ-Β
Η Ηαπα;ι;βΗίΗΧ'Β βι» ΙβργοαίίΗΜ*. 334
5. Νεοφύτου Κυπρίου, μονάχου Άγεοταφίτου, ιστορία του
εμπρησμού του ναοΰ του Παναγίου καΐ Ζωοδόχου
Τάφου, ήτοι της Αναστάσεως, έν ετει ,αωη',
σεπτεμβρίου 3, ημέρα δ'. ΗβοφΗτα ΚΗπροκδίΓΟ,
Μοκαχα θΒΗΤθΓρο6μα: Ηοτορίπ Π03καρ3, χραπα
ΒοβΟΒΗΤαΓΟ Η ίΚΗΒΟΤΒΟρΗΠξίΙΓΟ ΓροβίΙ, Η-ΊΗ
ΒοΟΚρβΟΘΗΙΗ, • 1808 ΓΟ^Ι,γ, 3-ΓΟ ΟβΗΤΗβρΗ,
Β-Β Ορβ^γ 387
6. Νεοφύτου Κυπρίου, υπ:όμνημα περί τών έν Ιερουσα-
λήμ διαφόρων χριστιανικών εθνών και λογομαχιών
αυτών περί τών Ποιναγίων Προσκυνημάτων (ακολου-
θία* δρα του δευτέρου τόμου σ. 405 — 463).
Ρα30Κ213•Β ΗβΟφΗΤα ΚΗΠρΟΚΛΓΟ Ο ΗαΧ0;ϊ,ΗΙΙίΗΧ0Η
ΒΒ ΙβργοαΛΗΜ•6 ΧρΗΟΤίίΙΗΟΚΙΙΧ'Β Β'δρΟΗΟΠΟΒΐΛδ-
ΗΪΗΧ•Β Η ο ΟΟΟραΧΈ ΗΧΤ» ΜΘΗΐ;ΐ;γ Οθ6θΗ) πο πο-
Βθ;ΐ;γ Μ^ΟΤΤΒ ΠΟΚΛΟΗΘΗΙΗ. (ΠρθΛΟΛ»βΗίΘ. Ομ.
οτρ. 405 — 463 βο βιόρομ-β τομ•6) 411
7. Νεοφύτου Κυπρίου είκοσαετηρίς, ή έςακολουθησις της
ιστορίας τών έν τη όρθοδόςω εκκλησία τών Ιερο-
σολύμων διατρεςάντων μετά το αωκα' έτος και έςής
- 58δ —
Σελίς.
μέχρι του ένεστώτο; έτους ^αωμα'. ΗθοφΗΤα
ΚΗπροκαΓο: /Ι,Β£ΐ;^ιι,ατΗ:ι•6τίβ ηλη ιιρο;ι,ο;ι;κβΗίβ
ΗΟΤΟρίΗ ΒΟβΓΟ Οπγ^ΗΒΙΠίΙΓΟΟΗ ΒΤ» Πρ3.ΒΟΟϋ21ΒΗθβ
ΙβργοαΛΗΜΟΚοβ ςβρκΒΗ €1» 1821 ΓΟ^,α ;ι;ό ηβ,-
οτοΗπι,αΓΟ 1841 Γο;ι;α 457
8. Σημειώσεις. ΠρπΜ'δϊΐαΗίο 511
9. Μουσουλμανιχά έτη. ΜγονΛί>ΜίΐΗθκίβ γο;ι,ει. ... 517
10. Παροράματα διορ&ωτέα εν τώ τριτφ τούτω τόμω.
ΠοπραΒΚΗ ΤρβΤΒΗΓΟ Τ0Μ21 519
11. Πίνας κυρίων ονομάτων. Υκ2ΐ3ατθΛΒ οοδοτΒβΗΗΗΧΤ»
ΗΜβΗΊ> 523
12. Περιεχόμενα. ΟΓΛαΒΛβΗΪβ 583
-^3£^~-
III.
Ά
30-ον τεύχος. Περιγραφή του τουρχιχου κράτους μεταξύ των ετών 1670 χαΐ 1686, έχδο&.
ύπο Π. Α, Σύρχοϋ 3 —
31-ον » Φωτίου Κωνσταντινουπόλεως το περί του τάφου του Κυρίου υπομ-ντημιάτιον
(867-878) χαι άλλα τινά πονημ,άτια του αυτοί) ελληνιστί και άρμενιστι εκδιδό-
μενα ύπο Α. Παπαδοπούλου - Κεραμέως χαι μετά ρωσιχών μεταφράσεων
Δεστούνη χαι Μάρρου 6 —
32-ον )) Παύλου τοΰ *£λλαδιχοΰ χαι Κυρίλλου ΣχυΟοπολίτου, συγγραφέων της ς' έχατ.,
βίοι τοο οσίου Β£(η\[οο έπισχόπου Βητυλίου, έχδιδ. μετά προλόγου ύπο Α.
Παπαδοπούλου 'Κεραμέως. 'ΡωσιστΙ ύπο Γ. Σ. Δς;στούνη 1 —
33-ον » Βίος χαΐ περιήγησις είς Ιερουσαλήμ χαι Αΐγυτττον τοί) έχ Καζανίου Βασιλείου
'Ιαχ, Γαγάρου (1634-1637) μετά επιστολής περί αύτου του *Αλεξανδρείας
πατριάρχου Γερασίμου. Έχδίδ. υπό Σ. Ο. Δόλγοβ 2 —
34-ον » Μαρτύριον των αγίων 60 νέων μαρτύρων, έχδοθέν μετά προλόγου υπό Α.
Παπαδοπούλου-Κεραμέως. *Ρωσιστι ύπο Γ. Δεστούνη — 60
35-ον » Παϊσίου Άγιαποστολίτου ιστορία τοΙ5 όρους Σινά χαι των περιχώρων αύτοδ
(1577-1692), έχδ. μετά προλόγου ύπο Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως. 'Ρωσιστι
ύπο Γ, Δεστούνη. . ^ 3 60
36-ον » Έφρασις όδοιπορίας του πατρός Ιγνατίου χατά τή ν Βασιλεύ ουσαν, τόν'Αθωνα,
τήν Άγίαν Γήν χαι τήν Αϊγυπτον (1766-1776), έχδοθ. ύπό Β. Ν. Χιτροβου — 50
37-ον » Ευσεβίου του Παμφίλου χαι Ιερωνύμου όνομαστιχά (ετ. 320-388) ρωσιστι
μεταφρασθέντα, ύπομνηματισθέντα χαι δυσι γεωγραφιχοΐς πίναξιν έρμηνευθέντα
ύπό Ι. Β. Πομιάλοβσχι 6 —
38- ον » Ιστορία Νιχήτα βασιλιχου χληριχοΰ' επιστολή προς τόν αύτοχράτορα Κων-
σταντΐνον ζ' τόν πορφυρογέννητον περί του Αγίου Φωτός (έτους 947), έχδο-
.θεΐσα μετά προλόγου ύπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως χαι ρωσιστι μεταφρα-
σθεΐσα ύπό Γ. Δεστούνη — 75
39-ον » 'Οδοιποριχόν Άντωνίνου του έχ Πλαχεντίας περί τό τέλος τής ς' έχατ. έχδο-
θέν λατινιστι χαι ρωσιστι ύπό Ι, Β. ΙΙομ)ά>νθβσχι 5 —
40-ον » Ανωνύμου μεριχή διήγησις έχ τών αγίων τόπων τής *Ιερουσαλήμ (έτους 1253-
1254) εχδοθεΐσα μετά προλόγου ύπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως χαι μετά
ρωσιχής μεταφράσεως Γ. Δεστούνη 1 —
41-ον » Μεγαλολιθιχά μνημεία τής Αγίας Γής ύπό Α. Α. Όλεσνίτζχη, μετ' ειχόνων 6 50
42-ον » Άφήγησις γεγονότων εν Ιερουσαλήμ χαι έν Κωνσταντινουπόλει (1649-1662)
έχδο»εΤσα ύπό Σ. Ο. Δόλγοβ 1 25
43-ον » Σχέσεις τών πατριαρχών τής Ιερουσαλήμ προς τήν Τωσιχήν Κυβέρνησιν από
του μέσου του ις' μέχρι τέλους του ιη' αιώνος ύπό Ν. θ. Κάπτερεβ .... 7 —
44-ον » Ό έν τη Παλαιστίνη μοναχιχός 3ίος από τοΌ δ' μέχρι το(5 ς' αΙώνος ύπό το(5
ιερομόναχου Θεοδοσίου 'Αλταρζέβσχη ' ^.5 —
46-ον » Έπίσχεψις τής Ιερουσαλήμ ετει 1456-ω χαι μεταξύ τών ετών 1461 χαι
1462 ύπό του ιερομόναχου Βαρσανουφίου. Έχδίδοται ύπό Σ. Ο. Δόλγοβ. . . 1 60
46-ον » Τρία ανώνυμα έλληνιχά προσχυνητάρια τής ις' έχατονταβτηρίδος έχδιδόμενα
ύπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως μετά ρωσιχής μεταφράσεως Γ. Δεστούνη . . 2 50
47-ον » Βίος Πέτρου τοΌ Ίβηρος, έπισχόπου Μαϊουμά, Ιβηριστι γεγραμμένοι, έχδοθέντες
χαΐ ρωσιστι μεταφρασθέντες ύπό Ν. Μάρρου 2 50
48- ον » Όδοιποριχόν του άρχιμανδρίτου *Αγρεφένου (ετ. 1370) έχδοθέν ύπό του άρχι-
μανδρίτου Αεωνίδου — 76
Βίος χαι όδοιποριχόν Δανιήλ ηγουμένου Τώσου, μετά 12 σχεδίων χαι 5 χαρτών,
1106—1107 έτος. Άδετον 8 ρούβλια. Δεδεμένον 10 —
Περιηγήσεις Βασιλείου Γρηγορίου του Βάρσχη. 4 τόμοι μετά 145 εΙχόνων χαι σχε-
δίων. Άδετοι. 25 ρούβλια. Δεδεμένοι 33 —
Ίεροσολυμίτιχή Βίβλίοθήχη ύπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως. Τόμος Ι, II χαι III
μετά 46 φωτοτυπιών 88 —
Ανάλεκτα Ιεροσολυμιτιχής σταχυολογίας ύπό Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως. Τόμ. Ι, II,
III, IV 40 —
Διά τά μέλη τοί> Συλλόγου γίνεται έχπτωσις 20 %, διά τους βιβλιοπώλας 30 %.
Ή άποθήχη τών έχδόσεων χεΐται έν τψ Γραφείφ του Συλλόγου, εις Πετρούπολιν, χατά τήν
όδόν Βοζνεσένσχι.
Αί πωλήσεις τών έχδόσεων τής "Εταιρίας έχτός τής 'Ρωσίας γίνονται διά τοί> έν Αειψί^ι βιβλίο-
πώλου Οηο ΙΙ&ιτ&88θΐπ1ο1ι. Α1ΐ6ΐη&£^6 Ιβίρζί^, ^α6^8^Γ&886 14.
ΜΊΙΙϋΐιιιι
ΤΗε 1)0ΠΌ\ν6Γ ιηιΐδΐ Γεηιτη ΐΗίδ ϊίοιη οη ογ ΙιεΓοίΐ
Ιίΐΰ 1η5ϊ άΆί& δΐ»ηιρ6(Ι Ιϊείοιν. Ιΐ αηοΐΙιεΓ ϋδβΓ
ρΐαοεδ α κοάΙΙ ίοτ ΙΜ» ίΐεπι, Ιίΐ€ 1)θΓΓοινεΓ ινίΐΐ
\)& ποΙίΠεά οί Ιίιε ηεείί Γογ ηπ ο&τΙϊβΓ Γβίυπι.
ΝοΠ'Γεεεΐρί ο/ονβτάιιε ηοίκεε άθ€5 ηοί βχεηφί
ιηβ 1>οηο\ν€Γβ^οιη ονεΓάηεβηβΒ.
ϋ3πιΙ)Γί<|§ε, ΜΑ 02138 617-495-2413
1
ΡΙεβΜ Ιιαπάΐβ ιτίΐΐι ςβΓβ.
ΊΤι&ηΙί ΐΌυ Γογ 1ιε]ρίη§ Ιο ρΓεχβΓνε
ϋΙ}Γ3Γγ οοΠεοΐίοηχ 3ΐ ΗΗΓνΒΤίΙ
χ'-^>'
'^^Ι
-ίϊ%^
7'Λ
Χ<Τ.•
ν^^
^^-<:.
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11