Skip to main content

Full text of "Annales Academiae Lugduno-Batavae"

See other formats 


z = 5 м коред e арты ле, e ENS 
iM rrr rt rd erp de чи, Salt deg 225, 
š 249) ^. Me ج‎ EI 
x P 52 2 SCH 
eg Padi VN 52, os da) S E er 


= ains. 254 
Se Zei aur 


ANNALES 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


1826 — 1827. 


"m 


En 
af ydo 
cesis с 


DI S 


ANNALES 


ACADEMIAE LUGDUNO-DATAVAE, 


а. d. viu Februarii А, wpccoxxvi ай d. уп Februarii 4. MDCCCXXVII. 


RECTORE MAGNIFICO 


LUGA SUTHBHINO AR, 
| ACADEMIAE ACTUARIO 


MICHAELE JACOBO MACQUELYN. 


LUGDUNI BATAYORUM, 
AP BD Ua. ТЕРИС ETM A 25, 


ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, 


MDCCCXXVIII 


| IN D E X 
EORUM, QUAE DUODECIMO ANNALIUM LEIDENSIUM 
VOLUMINE CONTINENTUR. 


Nomina Professorum , Lectorum et Magistrorum Academicorum. - 
Series Lectionum in Academiá Lugduno-Batavá. 
Acta et Gesta in Senatu Academiae Lugduno-Batavae. 
Series Dissertationum Inauguralium publicé defensarum. 
Judicia Facultatum de Commentationibus ad quaestiones anni superioris ad 
se perlatis. 
Programma novarum Quaestionum, die уш Febr. anni мрссоххуп. pro- 
positarum. 
"Orationes L. SURINGAR. 
| H. COCK. 
J. у. p. HOEVEN. 
. €. J; С. REUVENS. 
P. J. UYLENBROEK. 
J. C. BROERS. 
А. Н. v. p. BOON MESCH. 
C. PRUYS у. р. HOEVEN. 


Commentationes J. J. de Jongh. ` 
) . G. Michiels (*). 
H. G. Waardenburg. 
Е. Dozy. 
J. H. Holwerda. 


Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelaedamensis. 
. Series Lectionum in Athenaeo habitarum. 


Series Lectionum in Seminario Evangelico-Lutherano. Amstélaedamensi ha- 
bitarum. 


(*) Quae tamen ob casum improvisum typis hoc anno exprimi nequivit: 


(Т eg. essai offen opgin euer 
>. ed i ei Ré SCHT 
| ИРИГ 
D й % ЕР ) 5 


NOMINA PROFESSORU M, 
Q U I Р | 
inde a d. уп Februarii NUCDUE EVE; ай d. үш Februarii MDCCCXXYIX 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BA.TAVA 


"DOCENDI MUNUS O B IE RUN, 
RECTOR MAGNIFICUS, 


b Ku Q 4,5... D. R L. N GÇ A Be 
ACADEMIAE ACTUARIUS, . 
MICHAÉL JACOBUS MACQUELYN, 
- THEOLOGI PROFESSORES. 
L. SURINGAR. ` unt 


I. van VOORST: 
I. CLARISSE. 


N. С. KIST, Historiae Ecclesiasticae et Historiae Dogmatum ‘Professor 
extraordinarius. 


DISCIPLINARUM MAÁATHEMATICARUM zz PHY- 
SIC.AA RU M. . 3 


S. SPEYERT VAN per БҮК. 


` C EKAMA. Obiit die 24 Februarii мссссххуг: 
G. WTTEWAELL. ү 


С. G. C. REINWARDT, 
I. пе GELDER. | 
I. vaN nen HOEVEN , Professor extraordinarius. 
P. I. UYLENBROEK , Professor extraordinarius. 


PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUAM. 


І. Н, vau DER PALM, 
A M. 


(уы 4 SECH a n 
M. SIEGENBEEK. 15 
S. Т. vax ре WYNPERSSE, propter infirmam valetudinem rude donatus. ` 
I. BAKE. Я 
І. NIEUWENHUIS. - 
H. A. HAMAKER , Legati, Wámepiani interpres. 


P. HOFMAN PEERLKAMP. 
C. L, C. REUVENS, Archaeologiae Professor extraordinarius, 


CM'EDIÓCIL:! 


M. S. nv PUI, propter aetatem “panan rude donatüs. 

С. SANDIFORT. 

I C. KRAUSS , propter infirmam valetudinem rude donatus. Obiit die 20 
Martis миссоххүт. KK? 

I. C. B. BERNARD , rei шейісо-тіШагіз in Regno Belgico Inspector itia 

M. I. MACQUELYN. 

I. C. BROERS. 

C. PRUYS vax pen HOEVEN, Medicinae Professor extraordinarius, | 


JURIS PROFESSORES, 


N. SMALLENBURG. 

E. HAGEMAN , propter aetatem sepuagenariom. rude donatus, < 
H. G. TYDEMAN. 

C. T. vas ASSEN. 

H. COCK. 


LECTORES 
С. Е. RUPPE, Musices. Obiit die 25 Maji wpcooxxvt. ` ` 


М. С. van KAMPEN, literarum Germanicarum. 
A. H, YAN рев BOON MESCH, Disciplinarum Mathematicarum er Physicarum: 


MAGISTRI ACADEMICI. 


C. H. EYFFERT , Equitationis. Obiit die 8 Februarii MROQGXEY I | 


С, KNIPPENBERG , Artis Gladiatoriae. 
SERI E S 


SERIES LECTIONUM, 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAYA, 


habendarum à die 19 Septembris 1826. 


ARECTORE MAGNIFICO 


SU edere Ba pad c dw жасы Oy ul o 


FACULTAS THEOLOGICA; 


L. SURINGAR Theologiam Christianam Тһеогегісат docebit} diebus Lu- 
nae, Martis et Jovis,: hora X. 
Theologiam Naturalem exponet, die Mercurii, hora XII. 
et Veneris, hora I. 
Religionis et Societatis Christianae, inde a Christo nato Historiam tradet, 
. diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. 
Oratoriae Sacrae exercitiis praeérit die Mercurii, hora I. 

J. van VOORST Epistolam Judae, secundam Petri, et selectas e libris Histo- 
ricis Novi Testamenti peticopas Critice er Exegetice tractabit, diebus Lunae, 
Martis et Veneris, hora XII. 

De veterum Sacrae Scripturae Interpretum , praesertim Joannis Chrysosto- 
mi, usu Hermeneutico monebit, die Jovis, hora XII. 

Exercitationem examinatoriam de universa Theologia Dogmatica et Elenctica 
instituet, die Mercurii, hora X. 


Orationibus Sacris pronuntiandis praeérit die Jovis, hora I. 
4 T 


9 SERIES 


`L OE ARTS SE Entyclopiétfas ` dé Мело огл (Theologiam аар die 
© bus-Martis et Jovis; hora IX; dh kb sik АУА VE UA 
Theologiam Dogmaticam, diebus Lunae, Mercurii et Veneris, hora IX. 
Theologiam Moralem p „dicbus Lunae, Martis y Mer yrii et. Jovis,. hora VIII. 
Theologiam, quae Шош;  Pastoralem , exponere perget diebus Veneris et Sa- 
turni, hora VIII. 
Exercitia Oratorine" Sacraé modefabitur, die Lunne,:hora I. 
7. CLARISSE et L. SURINGAR moderari pergent exercitia de quaestio- 
nibus argumenti Theologici. disputandi, die Veneris, hora IN, á | 
N. C. КІЅТ, Professor Extraordinarius, Ec leshe Christianae Historiam doce- 
bit in primis recentiorem, diebus Mercurii et Jovis, Hors IV. 


et Veneris, hora XI, I 
Doctrinae et Dogmatum Greisen historiam мес) aad Lume ег 
Martis, hora IV. 
Clementis Romani ad Corinthios Epistolam, aliaque Historiae Ecclesiasticae 
Veteris. monumenta explicabit, hora auditoribus commoda. 


FACULTAS DISCIPLINARUM. кено 
ЕТ PHYSICARUM. 22. 


S. SPEYERT van рев E YK Машезіп ` Sublimiorem' E "dies 


Lunae et Mercurii, hora I. 
. Physicam, experimentis illustratam , adet, diebus. Lame, Maris, Merca- 


гі et Jovis, hora ХП. . : i HsH 
G. WTTEWAALL Oeconomiam Ruralem аддын; diébus Lime, Merc 
rii et Veneris, hora Ё. 
С. С. C. REINWARDT Chemiam досеби | dicbus Lunae; Maris; Merc 
rii et Jovis, hora XI. i 
Hei Herbariae fundamenta tradet, diebus. Lunae et Mercurii, ks І. 
Plantarum < Historiam illustrabit verno. et aestivo tempore matutino, hora VIE, 
Historiae Naturalis quaedam capita exponet, horis postea" indicandis, ' 
J. ре GELDER , tradet elementa Geometriae, сери Lunae, Mavs; Mercu- 


rii et Jovis, hora VIIL. 
Arith= 


L E:CZIT11 4;O3No5U M: 3 


Arithmeticam үкен tradet diebus qe Mercurii: et Veneris, horis 
deinceps indicandis. 1114 76 
"TTrigonometriam rectilineam. et. sphaericam, jusque. usum in Astronomià et 
| Arte navigandi provectioribus "discipulis" senis diebus Spe Mereu- 
1 її et Veneris, horal, с ом по MidB i 

i Calculum, Differentialem set: сереп, ter. lists  hibditiade docebit iis 
horis, quae Auditoribus maximé sint commodae. J 

, Mechanicam analyticam diebus Martis et. Jovis post meridiem , — Viet VI. 

Theoriam probabilitatis , quam vocant, et insignem. ejus usum îdi: vita civili 
tradet,- quarum lectionum horas: in. commodum  Auditorum constituet. 
J. van рев HOEVEN; Drot, Extraord, ;: Hisronám; Women exponet , 

diebus Martis et Jovis, hora I. 

2 Primas lineas: Pharmacologiae lingua: vernacula adeti eorum iii inigra- 
tiam, qui artem M AD horê auditoribus соттой, dein 
indicand4, 2-22 | 

P.J. UYLENBROEK, Prof. Extr&ord. йїп; раунд cipita selecta 

'exponet, diebus Lunae et Mercurii, hora; 

Astronomiae elementa сгайес; diebus: Mais et Jovis bon Ie 


.. FACULTAS PHILOS. THEOR. ET LITERARUM 
же e + HUMANIORUM, 


JH. vas рек PALM Grammaticam қаға Borin diebus Lunae., Mar- 
w Mercurii et Jovis, hora УШ. "Wr : T 
; Antiquitates Hebraeas. enarrabit, iisdem diebus, hora IX. 
Н ` Praecepta 'Oratotiae Sacrae tradet, , diebus Martis, et Jovis», hora L 
` Coratiidis lectionibus vacabit, diebus Martis, hora V et VI, 
Librum H Regum. cursoria lectione explicabit, diebus | Veneris, hora L í 
M.SIÉGÉNBEEK praecipuas Historiae Moris epochas observationibus il- 
осе: diebus Lunae, Martis, Mercurii er Jovis, hora VIIL 
Praécepta stili bene Belgici. tradet, iisdem diebus, hora XII. 
Торе Belgicam docebit, dicbus Lunae ;. Martis et Mercurii ,, hora, T. 
43 š Li- 


L 


қ JS E'R I E` S 


Literas; Belgicas tradet, diebus Jovis ес Veneris, hora L 
Eloquentiae exterioris exercitia moderabitur, die Veneris, hora III. 
J. BAKE Latinas Literas docebit explicandis сісккоміѕ Orationibus pro Plancio, 
pro Sextio, pro Milone, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora IX. + 
E literis Graecis interpretabitur cum XENOPHO NTIS: Anabasin, tum Но» 
anericae lliadis lib. X et XI: diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, 
hora X. 
J NIEUWENHUIS Scholas ағаны: est Byte diebus Martis, 
Mercurii, Jovis ес Veneris, hora ҮШ. 
Logicas, conjunctas cum Encyclopaedia: Philosophiae, sive introductione. ad ` 
studium Philosophiae universae, die Jovis, hora мь 
die Veneris, hora X. 
Historiam Philosophiae Antiquae explicabit, diebus Маш et Mercurii, 
hora XII. 
Philosophiam Moralem tradet , horê Auditoribus maxime commod4. 
АВ. А. HAMAKER Jeremiam philologice et critice interpretari perget, initio 
facto a Cap. XV, diebus Lunae et Mercurii, hora I. 
Arabicae, itenr Syriacae linguae et Chaldaicae elementa tradet, diebus Martis et 
Jovis, hora I. 
et Veneris, hora VIII. 
Selecta ex Historia Halebi а Freytagio V. Cl. edita, item Zoheiri ét Antarae 
carmina explicabit diebus Martis ег Jovis, hora IV. 
Bar-Hebraei Chronicon Syriacum interpretabitur privatissime, diebus Jovis, 
hora V et VI. ; 
Disputationibus sive privatis , sive re publi сіз, praeérit hora auditoribus commoda. 
P. HOFMAN PEERLKAM P explicabit historiam universalem, a divisione 
regni Carolingici ad hanc memoriam, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jo* 
vis, hora XI. 
De Encyclopaedit Historiae universalis exponet horê ipsi et auditoribus сот-. 
modá. 
J. BAKE ec P. HOFMAN PEERLKAM? scholas privatas destinant fu- 
turis Philologis, et auditoribus interpretandum proponent AEscHYLI Prome- 
{ейп et PLAUTI Amphitruonem, 


Prac» 


ЕСТІ ОНЫМ. 5 


Praeérünt publicis Disputandi exercitationibus, die Martis, hora III. 
C. J.  REUVENS, Antiquitatem Romanam. explicabit secundum compen- 
dium J. p. russi, V. C., diebus Lunae, Martis, Mercurii et Veneris ; hora XII. 
Idem .schole$ de Aistorid artium, praecipue Graecarum, instaurabit, hora 
maxime commodá. 


FACULTAS MEDICA. 


M. S, pu PUI Тһеогіат disciplinae Chirurgicae, ejusdemque Praxin іп No- 
socomio Academico exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Ve: 
neris, hora X, 

et Veneris, hora XI. 

Anatomiam Chirurgicam cum operationibus, hiberno tempore, diebus Lu- 
nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora V. 

Artem obstetriciam cum theoretice, tum practice, diebus Limes Martis, 
Mercurii, Jovis et Veneris, hora X. 

Medicinam Forensem explicabit, diebus Mercurii et Veneris, horis post- 
modum indicandis, eta lectionibus Juridicis er Medicis vacuis. 

Disputationibus publicis vacabit, horê dein indicandá. 

С. SANDIFOR T Anatomiam docebit ; diebus Lunes , , Martis, Mercurii, 
Jovis et Veneris, hora X. 

.Physiologiam , Anatome comparata illustratam , iisdem diebus, hora IX. 
Methodum  Secandi Cadavera ,, quotidie, hiberno tempore, ab hora 
III ad V. 

M. J. MACQUELYN Supellectilem Remediorum tum Simplicium, tum ex 
iis juxta Pharmacopaeam Belgicam compositorum, Chemice, pharmaceutice, et 
practice tractabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. 

Nosologiam methodicam praxi Medicae applicatam, duce Gulielmo Culleno 
exponet, simul cum exercitatione іп INosocomio Academico singulis diee 
bus, hora IX. А 
Diaeteticem беп Hygieinen ad Praxin Medicam applicatam docebit, die 

Veneris, hora IX et X. 
Disputandi exercitia moderabitur horá auditoribus PEREY 
43 С; 


e i "RS ER SI 
C. PRUYS oan DÊR HOEVEN, Med Prof exraordiriürius y m 


r^ r 


docebit, diebus Lünae, Mercurii er Veneris , hora LL, FU. M 


er die Veneris, hora ҮШ. · IB еда e 
Medicinam “Ртастісат cum exercitatione “іп Nosocomio Acidéilo ае 


diebus , hora XI. ДЬО 3 ii 
Historiam Medicinae tradet, diebus Lunae et “yap hora IV. 


Қ D 
| М 

l ) j^ 

D ч і 


FACULTAS JURIDICA š 


ef T t ә агч 
f i f » Wi $69 i Її epe 


N. SMALLENSURG, Pandectas ‚secundum -wEsTENBERGIUM d tracta- 

bit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris. hora X.- 

Institutiones, iisdem diebus, hora XI. : jd 

Primas Lineás Jurte Civilis Belgici j à se editas, ` explicat me Lunae, 
. Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. 

Е. HAGEMAN, in quantum aetas et valetudo permittent > diebus et horis 
dein indicandis , studiosae Juventuti prodesse 'conabitur. 

H. G. TYDEMAN, "Encyclopaediam Juris (sive Tntroductionem m studium 
Jurisprudentiaé ` uhiversae et singularum illius partium ): egen diebus rq. 
Martis, Mercurii et Jovis; hora Xll. 

Statisticam Patriae describet, diebus Lunae, Martis, inm et Jovis: 
. hora ХІ. 3 

Oeconomiae Politiche” principia , auctore deiere T el HA tradet , 
diebus Martis et Jovis, hora I. , Hast 

Historiam politicam recentiorem , duce HEERENIO; спаты; diebus Lunae 
` et Mercurii, hora I, ' Zr 
et die Veneris, hora XII. ; 

Jus Mercatorium; quo adhuc utimur, cum novo Jure jam ` decreto compara- 
tum, illustrabit, die Veneris, hora X et XI. 

C. J. van ASSÉN, illusrabit Historiam Jurisprüdentiae Romanae, duce 
J: А. BACHIO, diebus Lunae , Martis ес Mercurii, hora IX. 

Docebit jus TINIANI Institutiones, diebus Lunae, Martis et Mercurii , 
hora X, ; | 


Explanare perget GAJI Institutiónum Commentarios, die Jovis; Tun X. 
1 In- 


2 


L BN CET AV Or NIU UM H 


Interpretabitur Digestorum Libros, duce WESTEN BRROIO a debes Lus 


ae; Martis, Mercurii, ес Jovis, hora ҮШІ; 
Tráctabit separatim locum de Delictis et Poenis, interpretando Digestorum 


Libros XLVH et XLVHI , et Codicis Librum іх; die: Jovis , hora IX. 


Tradet Elementa Juris civilis Attici, die Veneris, hora УШ, 
H. COCK, Jus Naturale tradet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, 


Goes Б 
"jus Criminale; diebus! пае jc Martisoer! Mercurii . Aim cg 220 .0221 


го jus Publicum et Gentium у diebus: Jovis er Saturni ; а wn ІХ, 
et die /Үепегіз; hora Mu пач 


24 


í 


462 «4 


"ES А 
Mei. 


NG va “KAMPEN, Liter German. Гане, Сегіпапісае pfosae orationis 
aliquot' loca intérpretabituf' ex opere Сеї.. PISCHEN; Handbich der Deute 


сени Prosa, die Jovis post meridiem , hora V—VII. - 
' Scholas. Grammaticas фм diebus ес horis: Auditoribus тахіте oppor- 


è i ғ 


‘tunis. 


f 


с. KN IPP ENBERG, Акай; Artis  Gladiatoriae көрме, aptum et 
Zen ei usum Өңді docebit, Gu e 


IX) 


8% j 


ACTA 


ACTA zr GESTA ix SENATU 
ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


1826. Die 25 Februarii. ` Graviter-.contristatas fuit Senatus allato nuncio 
de obitu Viri Clarissimi coRxELIr rkAwA, in Facultate Disciplina- 
rum Mathematicarum et Physicarum Professoris ordinarii. 

Die оо Martis. Iterum tristis ad Senatum delatus est nuncius de obitu 
Viri Clarissimi JOANNIS CAROLI KRAUSS, іп Facultate Medica Pros 
fessoris Emeriti. 

Die 10 Aprilis. Per litteras Tllustrium Academiae Curatorum , addi- 
tumque illis decretum, Regium, praescribuntur variae formulae 
testimoniorum Candidatis. et Doctoribus- creandis exhibendorum. 

Die 29 Aprilis. A Viro Clarissimo тахо VAN DER HOEVEN apud Il- 
lustres; Academiae Curatores solenne: juratum est jusjurandum , 
mox vero Vir Cl. demandatam sibi provinciam Professoris Ex- 
iraordinarii іп Facultate Disciplinarum Mathematicarum et Phy- 
Sicarum suscepit habita Oratione, de diligenti Veritatis studio , 
praecipua Naturae Interpretis dote. 

Die 12 Junii. Lectae sunt Litterae Illustrium Academiae Curato- 
гат, quibus additur . Decretum Regiam quo Vir Cl. c. y. с; 
REUVENS, hucusque in Facultate Philosophiae 'Theoreticae et 14- 
terarum  Humaniorum Professor Extraordinarius,  constituitar 
Professor Ordinarius in eadem Facultate. 

Die 20 Septembris. Ex Litteris Illustrium Academiae Curatorum , 
additeque decreto Regio intellexit Senatus, Regem Augustissi- 
mum "Virum Clarissimum PETRUM JOANNEM UYLENBROEK , hucus- 
que Lectorem іп Facultate Disciplinarum Ма! етайсагат et 
Physicarum, constituisse Professorem Extraordinarium in eadem 
Facultate; nec non Z, Kaiser eodem decreto constitutum esse 


Observatorem Astronomicum in hac Academia. 
Eo- 


ACTA: se GESTA i SENATU _ EP 


Man: Eodem: FR aires, Academiae Curatores par. Extractum Actorum 5095 
r , rum-Senatum certiorem faciunt; Administratorem Instructionis pu- 
...blicae. Artium. et „Scientiarum :;cumISTIANO-.JOHANNI. LECHLEITNER 
(in locum defuncti CHRISTIANI FRIDERICI RÜPPE, Salisundá-Meinin- 

de oconogensis ). contulisse titulum: Directoris Musices hujus Academiae. 
Se: die. - Lectae. sunt „Litterae, Illustrium Academiae Curatorum , 
, quibus. additum erat. Extractum Decreti Regii, quo. Vir Doctis- 
Simus ANTHONIUS HENRICUS VAN |DER BOON, MESCH, creatur Lec- 
"ior in.Facultate. Scientiarum | Mathematicarum et Physicarum, 
eo quidem consilio, ut in Collegio et Schola; quibus ab пашага 

{ев Populari nomen est, Chemiam doceat. 

А Eodem die. Рег litteras Illustrium. Academiae Curatorum ad Senatum 
pervenit Decretum Regium , quo Vir Clarissimus JACOBUS CORNE- 

«LIUS BROERS, Medicinae, Chirurgiae et Artis Obstetriciae huc us- 
que Doctor іп pago TS constituitur in Facultate Мейса Pro- 

; fessor Ordinarius. ; 

Die 28 Septembris, Vir Cl. с. у, с. REUYENS munus capessivit ha- 
bilê, Oratione de "A rchaeologiae. cum Artibus recentior ibus 
conjunctione. | 

тшд Die: So Septembris. Vir СІ. р. 3. увхввовк demandatam sibi pro- 

vinciam : suscepit. habita Oratione de Zodiermi Physices et As- 
« tronomiae:; studii praestantiá. 

Die ap Novembris. Ad Senatum perveniunt Litterae Шазтїша Aca- 
demiae Curatorum ; quibus additur Decretum Regium (typis ex- 
pressum ). de Institutione Mathematicá in Gymnasiis et Academiis. 

J Eodem die; Vir Clarissimus з. с. BROERS, praestito apud Illustres Аса- 
demiae (Сағаһогев solemni jurejurando , munus suum inaugura- 

1212 Të. eet habita Oratione de. Chirurgiae, studio, cum Cultu 

et Humanitate conjungendo. 7 

Eodem die, Ex Litteris Шавігіша Academiae Curatorum , additoque 

iis Decreto Regio Senatus intellexit, Regem Augustissimum Vi~ 

rum СІ, CORNELIUM PRUYS VAN DER HOEVEN, hactenus іп Facultate 

Medicá Professorem Extraordinarium , constituisse Professorem in 

idem Facultate Ordinarium. 


v Ам А 


ТА? r 
ii f 


В š | Die 


10 АСТА кт СЕЅТА Ix SE МАТО. 


1826; Die 16 Decembris: Vir: Doctissimus X. ин; vg DER BOON wrscH; 
jurato apud Illustres Curatores solemni jurejurando , Lectoris : 
munus capessivit habità Oratione de Chemiae. materia, ratio- 
ne et usu. H 

1827. Die 16 Januarii Quatuor ex diversi Fácultatibus ad normam ab 
Augustissimo Rege praescriptam j nominati" sunt Professores, e 
quibus unus а Rege eligeretur ad Rectoris muünus anno proxi- 
mo Academico gerendum. : 

Nominati quoque sunt quàtuor , e qüibus unüs secundum Legis 
Regiae praecepta eligendus esset Senatus Actuarius in annum 
sequentem. Prior Catalogus ad Regem per litteras, Latino ser- 
mone conscriptas , missus ; Geet. gf vero cum Illustribus Curato- 
ribus communicatus fuit. °, 

Die 27 Januarii; Vir СІ, c. PRUYS YAN DER HOEVEN munus suum 
capessivit Oratione habita de per/ectá Medici Specie. 

Die 5 Februarii Recitatum est Regis Augustissimi Decretum, quo 
Academiae Rector Magnificus in annum sequentem designatur Vir 
` Clàr. GERARDUS wrr£WAALL. Designato Rectori Assessores ad- 


juncü sunt: 
Viri Clarissimi р. HOFMAN PEERLKAMP; 


G. SANDIFORT; 
€, 2. YAN ASSEN; ` 
^p VAN YOORST. || 
Die 8 Februarii. Rector Magnificus ad Senatum retulit, in concessu 
Curatorum , Rectoris et Assessorum LUCAM SURINGAR ех quatuor. 
antea nominatis in annum proximum Actuarium fuisse electum; 
Brevi post munus abiens Vir Magnificus in Auditorio Majori 
solennem "habuit Orationem de variis, quae rei Christia- 
nae oboriae sunt, calamitatibus , im illius commodum at- 
que salutem, divind moderante Providentid j conversis. | 
Caetera ex more et Legibus Regiis hoc die praestanda feliciter 
peracta sunt, 


SERIES 


5ӨЗН1!! 


led As 1.6.8 


DISSE ОЛС INAUG URALIUM, | 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 
Ре" DEHN SLANG 


à die гит Februarii upccoxxv1: ad Шет vir Februarii мроссххги; 


1826. 
d. 7 Marti; Dissertatio Inauguralis, exhibens Recensionem et Inter- 
ы pretationem M. Tullii ‘Ciceronis Paradororum ad AM. Bru- 
"rom. defensa ab Hermanno! Johanne Borgers, Zwollê 
pratik Zeen , pro Phil. Theor, Magisterio et Doctoratu Litera- 
rum Humaniorum; 


ҮЧ, 15 Martii. ` Dissertatio InauguralisQ de Pignore et Antichresi ех 
"Principis Juris Hodierni, defensa a Marino Petro Do- 
"s? ^ minicus, е pago Yerseke Zelando, pro Doctoratu Juris 

Romani et Hodierni . ' 

d. 10 Aprili; Disputatio Philosophico-Jüridica libuguralis de 
Conatu.Criminis, ejusque puniendi ratione, defensa 
in Auditorio Majori, ab Annaeo GerbrandoBrouwer, 
ех Pago de Groote Lindt Hollandiae Meridionalis pro Doctoratu 
Juris Rcmani et Hodierni. 

BAS Pro- 


19 S E RIES 


f с? ст Ka 
1826. Promotiones cux vel sine accessiofie Laudis; 


Ex Decreto Regio d. 14 Martiiwpecoxxvr. ` ` 
Ki 25 Aprilis. Dissertatio; Medica Inauguralis , -quá -inquiritur.?n cau- 
š sam mortis Suspensorum, Magna cum Laude defensá a 
Johanne van den Оеүег; Harlemensi, жо Doctorata Me- 
dicinae. 


d. 1 Junii. Dissertatio Medica Inauguralis, de Remediorum siimulan- 
tium diffusibilium indole, agendi ratione, indicatione, et 
contraindicatione Therapeuticd у Magná cum Laude de- 
fensa aMelchiore Cornelio Johanne van den Kerckho- 
ven van Groenen аук, Goudano, pro Doctoratu Medicinae, 


tto ex 


d. 10 Junii. Dissertatio Historica et Eu le a; 
de M. Liviis Drusis, Patre et Filio, Tribunis Ple- 
bis, Magná cum Ша defensa in Auditorio Majori, 
a Jano Francisco van Bemmelen, Lugduno-Batavo ; 
pro Philos, Theor. Magisterio, et Doctoratu Literarum Hu- 
maniorum. ji dis “деб 


Eodem die. Disputatio Inauguralis, déSummo Imperante, іп 
caussis civilibus apud Judices a se constitutos 

Us Jitigante, Magnácum Laude defensa in Auditorio Ma- 
jori, a Jacobo Petro Johanne Theodoro Brantsen; 

. Arnhemiá-Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 1» Junii. Dissertatio Philosophico-Juridica, Inauguralis; 
de nimia in Poenis crudelitate tollenda, defensa 
in Auditorio Majori, ab Adolpho Petro de ëlo 


Brugensi, Dro Doctoratu. Juris Romani et Hodierni. 


Eodem. dies Specimen Juridicum Inaugurale, de Jure Jurando 
decisorio, defensum in Auditorio Majori, a Gustavo 
Gerber, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 


DISSERTATIGNUM; ad 


а. 4 funi Dissertatio Literaria Inauguralis, de Marco Por- 


1A cio Catone Censorio, Magná cum Laude defensa in 
, kuditorio Majori, N Gema Cornelio Brillenburg, 
Schiedamensi , pro Phil, Theor, Magisterio , et Doctoratu Lite- 
rarum Humaniorum, ? 


-'Eodem die. Dissertatio Juridica el de Jurispruden- 
tia Marci Porcii Catonis Censorii, ejusque Filii, 

1 defensa in Auditorio Majori, a Gerardo Cornelio 
Brillenburg; Schiedamensi,. pro. : Doctoratu Juris Romani 
et Hodierni, ууу ты. 


4.215 Junii. Disputatio. Juridica Inauguralis, ad Titulum Pandecta- 
` «arum. de 'Statuliberis ,, Summà cum Laude defensa а 
.' Justino Jacobo Leonardo van der Brugghen, Neo- 

magensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


24, 16 Junii Disputatio Geologica Inauguralis, de Incendiis 
' оп Montium Igni ardentium Insulae Javae, eorum- 
demque Lapidibus, Summá cum Laude defensa іп 
U Auditorio Majori, ab Antonio Henrico van der 
Boon Mesch, Delphensi s pro Matheseos -Magisterio , et 

. Doctoratu Philosophiae Naturalis. 


"Eodem. die. aDisseréatio Medica O e a usu et abusu Reme- 
diorum Purgantium in Morbis Inflammatoriis, Magná 
cum Laude defensa a Laurentio Carolo de Peval, 
"Mediob ürgo-Zélando , pro ;Doctoratü Medicinae. 


4. 17 Junii. Dissertatio PERA EIEI PAPES A: augupalie; 
de nonnullis. notatu dignioribus Membranarum 
Mucosaruni et Serosarum Morbis, Magná cum 
Laude defensa in Auditorio Majori, a Georgio Phi- 
lippo Büchner, Goudano, pro Doctoratu Medicinae. 


dr. v d. 


"at 
1826: 


8 ER FEYS 


d. 19 Juni, Dissertatio Juridicó-Politicá Inàügurelis ; de 


_ Eodem die. 


d. 20 Junii. 


` Eodem die, 


. Eodem die. 


d. 21 Junii. 


d. as Junii. 


Coloniis, Summá cum Laude defensa in Auditorio 


Majori, à Gerardo Dedel, Amstelodamensi; pro Docto- 
ratu Juris Romani et Hodierni; ; 


Dissertatio Philosophico-Juridica Inauguralis; 
de Judicis animi Sententid, in Criminalibus opti- 
má Judiciorum Moderatrice, Magná' cum Laude 
defensa in Auditorio Majori, a Gulielmo Justo Swa- 
ving, Berbicensi; pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


Disputatio Anatomico-Physiologica,; de organo 
Odoratüs per animalium vertebratorum classes; 
Маспӛ cum Laude defensa in Auditorio Majori, a 
Martino Gerárdo Timmers Verhoeven, Dordraco- 
Вайауо, pro Doctoratü Medicinae. i 


Disputatio Juridica Inauguralis, de Errore, ejūs- 


que in Conventibus effectu, Magna cum Laude 


defensa in Auditorio Majori, а PetroFrancisco Tim- 
mers Verhoeven, Dolio Виа; pro Doctoratu Juris 
Roniani et Hodierni. 


Dissertatio Juridica Inauguralis, de Contractu Societatis 
secundum Codicem Juris Cipiis, defensa a Petro Jacobo 
Heldewier, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


Dissertatio Juridica Inauguralis; de Beneficio 
Inventarii, in personam Haeredis spectato, Маспа 
cum Laude defensa in Auditorio Majori, а Corne- 
lio Catharino van der Schalk, Schiedamensi , pro Docto- 
ratu Juris Romani et Hodierni. 


Specimen Academicum Inaugurale, de pretio, In- 
stitutionibus Divinis Lactantii statuendo, Magná 
cum 


DISSERTATIONUM, 15 


1826. | 59 5 ` i е 
п eum Laude defensum іп Auditorio Majori; ab Henri- 
co Jano Spyker, Amstelodamensi , pro Doctoratu Theologiae, 


Eodem die. Dissertatio Medica: Inauguralis, de Signis. ex осе in nons 
nullis Morbis, Маспа cum Laude: defensa a Carolo 
Frederico Jacobo Lyherr y Hagá-Batavo, pro Doctoratu 


Medicinae, ; 


Eodem die. Dissertatio Juridica: саць by š p diverso. ра Ee 
e numero. in variis Reipublicae Romanae temporibus, de- 
fensa a Martino Coehoorn van Scheltinga, Неегеп- 
vená-Frisio, pro. Doctoratu Juris Romani et Hodierni, 


£ 35 Junii. -Dissertatio Dunia EN jpeg , de Ed 
c csa dio, Maené cum Lande defensa a Rutgero Jano Loi- 
sel, Bouloniensi , pro Doctoratu Лігіз Romani et Hodierni.- 


d. 24 Juni Dissertatio. Medica Inauguralis, de Crisibus, Марпа 
cum Laude defensa ab Antonio Binck, . Oosterhouta- 


Brabanto, pro Doctoratu Medicinae. 


sch 


d. 26 Junii. Dissertatio Juridica Inauguralis , de М Tüloris , іп 
) ini emendis Вопів Pupilli, defensa а Georgio van der Mie- 
den, Alcmariensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 
Eodem. die. . Dissertatio .Philosophico-Juridica .Inauguralis, de Proba- 
tione Delictorum, Magná cum Laude defensa ab An- 
tonio Schouten, Ex Pago Druten — Секо, pro Doctoratu 


Juris Romani et Hodierni. 


Eodem die. Dissertatio Juridica Inauguralis , de Jure Creditorum , exer- 
сепа Jura, et actiones suorum debitorum, Summa cum 
Laude defensa a Johanne Arnoldo уап der Burgh, 
Ultrajectino , pro Doctoratu Juris Romani еї Hodierni., 


Eodem die. Dissertatio Juridica Ingüguralis, de Tutelé Maternå, se- 
cun- 


16 У U SOE REH ESE 
cundum Juris Romani еі Hodierni principia, defensa ab ` 


- n l de Adriano Theodoró Prins; Roterodamensi, ро Doctoratu 


` Juris Romani et Hodierni. | ) 
1826.. : 


d. 98 Juni; Dissertatio Historico-Politica Inauguralis , de Jure Legaz 
J 5 orum defensa a Carolo Hultman; Hagano, pro Doctoratu 
Juris Romani et Нойіегпі. | o0] 


Eodem die. Specimen Juridicum Inaugurale , continens quaestiones ali- 

ut quot. er Jure Romano et Hodierno, defensüm a Jano Ja- 

' 'cobo Slicher, Medioburgo- о ет Doctoratu Juris 
Romani et Fodierni, | 


Eodem die. Dissertatio Juridica Inauguralis , de A dopiione secundum 
Principia Juris Hodierni, defensa a Micha£le Cornelio 
van Maurik, e Pago "a Gravenmoer Brabanto, pro Docto- 

ratu Jüris Romani et Hodierni. - 


TAE 


d. 29 Junii. Theses Inaigurales argumenti Medici ,defensae a Ricardo 
š Fox, Brittanno , pro Doctoratu Medicinae. 


d. 5o Junii. Dissertatio да Inauguralis , duas exhibens quaestio- 
nes, defensa a Rudolpho Carolo dAblaing van Gies- 
senburg, Amstelodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et | 
Hodiérni. Í 


Eodem die. Specimen Juridicum Inaugurale , continens varias quaestto- 
nes, defensum a Francisco: de Keyzer, Jun, Goesa- 
- Zclando, pro Doctorata Juris Romani et Hodierni. 


d. 18 Julii. Disputatio Inauguralis, de Fide Herodoti a Plutarcho re- 
jectá, Марпа cum Laude defensa ab Henrico Her- 
mano van Marle, Daventriensi, pro Doctoratu Juris Ro- 

mani et Hodierni. ` 


d. 28 Уаш. Disquisitio Historica, de Constantino Magno , defensa a 
Johanne Henrico Arnoldo Weytingh, Сатрепві, pro 

Magisterio Phil. Theor. et Doctoratu Literarum Humaniorum. 
d. 


DISSERTATIONUM: 19 


1826; 
d, 29 "ue Disputatio. Juridica Inauguralis ; de Societati- 
bus, Summá cum Laude defensa in Auditorio Ma- 
jori, а Báudewino Donker Curtius, Guil. Baud. 
filio, Dordraco-Batayo , pro Doctoratu Juris Romani et 

‚+ sHodierni. 


. £odem die. Specimen AcademicumInaugurale, que exponun- 

tur Methodi, quibus aéris impulsus et venti ve- 
locitas determinatur, Summá cum Laude defensum 
in Auditorio i Majori; а Baudewino Donker Cur- 
'tius, Guil. Baud. filio, Dordraco-Batavo, pro Matheseos 
Magisterio ей Doctoratu Philosophiae Naturalis. 


d. 17 Octobris. Disputatio Historico-Litteraria Inauguralis, de Cor- 
пе 2, matre Gracchorum, Magná cum Laude defensa ab 
Henrico Johanne Aernout, Harlemensi, pro Philoso- 
phiae "Тһеогейсае Magisterio et Doctoratu Literarum Hu- 
maniorum, 


4, 98 Octobris. Specimen Inaugurale Philosophico-Juridicum , de Pa- 
triá Potestate, praesertim ex Jure Romano, Magn å cum 
Laude defensum a Constant de Quertemont, Bruxel- 
densi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


d. 1з Novembris; Dissertatio Medica Inauguralis, de Morbo 
Scrophuloso, Magná cum Laude defensa in Audi- 
torio Majori, a Gerardo Aart Rudolph, Arnhemiá- 
Gelro, pro. Doctoratu Medicinae. 


4. 15 Decembris. Dısputatio Juridica Inauguralis, de probatione per 
` Testes іп Causis, Civilibus, Марпа cum Laude defensa 
а Florentio Sophio ор ten Noort, Zutphaniá-Gelro, 

pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 


| b E g | d, 


18; 


1826. 


S E R LE S ;DISSERTATIOU M. 


т ` 
MA 


di ap Dobe: Disputatio Juridica Inauguralis; ad 5де 


“оз ЗЭ 


› 


ell f 


Eodem die. 


GR ABATAR 


Gaji/Institutionum de Spon$oribus, Fidecommis- 


soribus et Fidejüssoribus et:ad Titulum Fragmen- 


«torum. Vaticanorum.de.Excusatione, Summa cum 
Laude defensa in Auditorio Мафогі, а оһҺаппе Vin- 


centio Westrik, Berbicensi , E Doctoratu Juris Romani 
et Hodierrii. ' d brin | алоо 0ч ` 2948 : 


y 13 21 ші 81138 вранр селін 219 
i .o Disputatio: панава, Ллапепта1їв; de! Aeschyli 
J Ghoëphoris; deque Eléctrác сиіп Sophoclis, tum 


Euripidis, Suümtná cui Пале. defehsa? ini Auditorio 
Maiort, a Johanne Vincentio Westrik, Berbicensi , 
mus Philosophiae "Theoreticae Magisterio et Dottor Litera- 
“тап Humanioram. ën ay jud oo pies teen: ҮНІМ 


{ (rer è N ¢ î 


d 
d, 23 Decembris. , SE Statistico-Iuridico-Inaugurale, 
super. Instituto. Мау ' per YVada Ductorum, sive 


Pilotarum, eorumque Juribus et Officiis (het Loods- 
wezen), Magná cum Laude defensa in Auditorio 
Maiori, a Petro Antonio Tengbergen, Нафапо, рго 
Doctóratu: Jaris’ Romani et Hodierni, 


«соосу tf 


T 


Keck Juridica. ?лайсаг айлы de. geg Jurando Supple- 
torio, defensa а Rudolpho yerbis. ғ? MORD. Ju- 
D ris қалан et p i ad et m 


' ` " 
iQ D. 4 L 1j Q 


d. 51 Januarii; Dissertatio Medica; Inauguralis у exhibens nonnulla 


de Morborum Haereditariorum Historia Naturali, Magná 
"eum Laudé' defensa a "Volkhartio Еркеша, y Нои“ 
"Nvestfrisio 3 a Doctoràátu Mcdicinae: 


A О} 


MO ñ аты ІН 


3 JUDICIA 


JUDICIA FACULTATUM.DE-CONSCRIPTIS HOC 
ANNO-COMMENTATIONIBUS; “AB ACTUA- 
"RIO PRAELEOTA DIE УШ FEBRUARII 

MDCCOXXVIL ^ 


I. 


poa sys туей yog ry pn rniton rnt (yon орему сіе бүгү 


І. 


(5 7 ' ORDINIS THEOLOGORUM: 


` Facultati "Theologicae, ad solvendam propositam de loco in primá Joannis 
Epistolà, Capite V, commate 16, ejusque cum Ethices Christianae de dili- 
gendis omnibus praeceptis conyenientiá Quaestionem , quatuor oblatae sunt 
Scriptiones. Quarum illa quidem , cui Symbolum adscriptum erat : On mest 
jamais si heureux ou si malheureux, qon le simagine, parum ha- 
bere visa est, quo se legenti mágnopere commendaret. Tmmaturi foetàs auc- 
torem industria adhibita longe superabat alius, qui quadam quasi praesen- 
sione sortis, suum laborem manentis, sententiam ei adjecerat: Mortalia 
facta peribunt. Neque immerito. "lironem enim, quem se scriptor pro- 
fessus. erat, arguit ipsa scriptio , verbosior illa, nec satis Latina, et exiguam 
prodens Hermeneutices Sacrae peritiam. ` Huic vero longe praeferenda visa 
est Commentatio cum GN Le Christianisme est parfait, dry enim 


112114 


dabiliter probavit : quocirca | honorificam ejus mentionem publice faciendam es- 
se decrevit. Quominus tamen. .erogatum praemium ipsi adjudicari posset , 
impediverunt , cum oratio, ` multis Scatens gravissimisque vitiis, tum justi 
ordinis et perspicui neglectus , tum. vero etiam ratio interpretandi Sacri Codi- 
cis minus probanda. Hac vero bene perspecta reliquis praestare visus est 
scriptor ,. amabilem modestiam. ipso lemmate: Солатит tenues grandia 
prodens; et sermone usus multo puriore. 15 igitur cum locum ad sanae Her- 
С а ; me- 


20 noa kt D) ЕСА ` 


meneulices leges optime interpretatus esse judicaretur, et alteri Quaestionis: 
parti omnino meliüs: satisfecisset,' hünc praemio . dignuni censuit Facultas: 
Арегій igitur schedal4 ipsüm cognovit ro ANNEM ТАбонум DB зохсн , Enchu- 
sanuni, "Theologiae in hac Academia Candidatum. Qui postea ad. examen. 


evocatus ex Lege instituendum , se revera Commentationem proprio clabo= 


. rasse marte, luculenter demonstravit. Alterius autem, honorifice memo- 
ratae, Disputationis auctor, a Facultate per Ephemerides invitatus, suo in-- 
dicio, apertá schedulá confirmato, innotuit MARTINUS LEONARDUS REYERKERK.,. 
Theologiae in. Academiá Rheno-Trajectiná. Studiosus.. 


Lt 


ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET 


PHYSICARUM. 


І. Ad Quaestionem Geometricam , quam posuit Facultas: Dat4 quatuor 


Sphaerarum inter se invicem dispositarum magnitudine et тшиа 


positione , inveniantur , cum loca centrorum, tum radii omnium: 


 Sphaérarum , quae, datas illas tangunt; шпат duntaxat accepit 


Commentationem ,. lioc тевехти` dicto- distinctam: Quidquid prae-- 


ter spem eyeniat, отпе id reputabo: esse in. lucro. Auctor ejus 


Commentationis problema positam tribus , iisque diversis methodis , itá: 


solvit, ut nihil intactum reliquisse, nikil omisisse videretur, пес ta- 
men .Commentaàtionem in longiorem disputationem protraheret: Ғаса- 
tas igitur judicavit hanc Commentátionem dignam esse ut nummus 


aureus auctorem ornaret. ` Anert igitur schedülà auctor repertus est: 


GEORGIUS MICHIELS, Matheseos-Studiosus in Universitate Leodiensi, qui ,. 
dein defensá Commentatione contra dubia. a Facultate obmota, se illius: 
auctorem. egregie et docte probavit: 

U. Ad Quaestionem ех 27:510714 Naturali: Quaeritur historia naturalis 


Animalium: Molluscorum, Regno Belgico indigenorum, unam Com- ` 


mentationem , inscriptam hoc symbolo: A majora dices et magis 
necessaria esse, quae hominem etc. accepit Ordo, quae cum et 
diligentiam. et. doctrinam auctoris, ejusque in. excolendá Patriae histo- 

» .... 4 ә 4 7 “... .. s t . , ri 


1 


4» 


F A AC Op T; A; T; Ú М. zg 


rii naturali studia. egregie Ordini probaverit, eam praemio ornaridamr T 
esse censuit Facultas. Aperti Schedulá auctor repertus est нкхнитсиз- 


WILHELMUS WAARDENBURG Medic. Stud. in Academia Lugd. Batav , qui 


examine instituto se auctorem. probavit.: 


ІН, Ad Quaestionemr Слетісат: Quaeritur expositio concinna et per- 


spicua Elementorum Stoechiometriae , responsum. est duabus Com- 


` mentationibus , quae signatae sunt his verbis :. 


XV. 


12 Dës (Oeds) ретро etc. 
a. Wir müssen , etc. 


Et ita weiter responsum, ut, si alterutram tantum accepisset Fa 
eultas, huic praemium decernere non dubitavisset. 

Pressius igitur institutê comparatione , hoc Ordinis judicium- est : 
Utrique diligenter et docte conscriptá Stoechiometriae elementa expo- 

ni: priorem quidem , graeco epigrammate distinctam ;; alteri- praestare 
sermonis puritate, argumenti subtiliori et profundiori tractatione , exem- 
plorum denique difficiliorum: algebraicã expositione: alteram tamen non 
minus commendabilem esse , cum.modesto et simplici sermone et exem- 
plorum fáciliorum delectu, tum vero in primis rerum expositione ага; 
perspicuá et ad communem intelligentiam accomamodatiori: Ouod сит; 
in tam difficili argumento , praesertim" adtendendum faerit. alteri huic 
Commentationi praemium statuit Ordo: prioris autem. illius auctorem 


evocavit, ut sese declararet et'laudis testimonium. peteret. 


Prioris ejusdem Commentationis auctor huic evocationi satisfecit: 


et patuit, eum esse wrLHELMUM SIMONEM SWART , Math. et Phil. Natur. in 


Athenaeo Amstelaed. Stud. "Alterius vero Commentationis , apertá. sche- 
dulà, declaratus est auctor FRANCISCUS рогу, Math. ,. Phil. et Medic. 
Stud. in Academid Lugd. Batavà, qui ex lege ad examen eyocatus, se 
C€ommentationis auctorem fuisse facile demonstravit, 


Аа Quaestiones е РЉ 1у51с2 et ex Astronomiá propositas. nemo se in 


certamen contulit.. 


C5 . I I I. 


5$ An Ug yr uU D ЪЁ СО / 


r Festo! cM HRAT ES 


ite Не fet 


et prO Өту ipil 
ORDINIS PHILOSOPHIE: THBORETICAB-ET 
LITERARUM" HUINANIORUM,. gn лун 


fà 
SERATA АА А> yin o SG 1 


^ Ad КҮЛТЕ Ойаепат Jum Peterum. Scepticerum. sententia de 
Veri judicio? Quibus árgumen d ¿am tueri conati sunt adversus 
Dogmaticos , in primis Socralicos et. Stoicos? TES CUT denique Scepti- 
ca philosophandi ratio, observat4. hominis indole, natura, atque in- 
genii progressione , explicanda ét coercenda videtur? 


Duae oblatae ‚sunt déem x irri altera. KS eg ee voce іп- 
scripta erat: соғатыны пол 919719090 чай! [ эни 


Prima segutentem lionestum. est іп Sécundis. feriiisque subsistere, 


Dags his Ciceronis verbis ornata : 28 
‹ 1 ENOT [той 


‘Homini est propria veri inquisitio ebi investigatio: « 


Ejus: Coimentationis quam priori loco: memoravimus A Auctor ә quam- 
quam (ertiam quaestionis propositae рагіет Поп ita intellexit , mt Scepticismi 
cürsüm atque coércendi- rationem ex ipso homine explicuerit , néque igitur ` 
áccürata' hujus partis. `@аЬогайоце. finem, gem Ordo spectaverat, ашай 4 
аа priores tamen históricas quaestionis partes ex ipsis fontibus. eleganti ra- 
tione atque justo ordine ità "respondit , ‚ш omnium consensu hanc. respon- 
sibê praemio пап existimaverit "Ordo. Nomen auctoris repertum est 
ASUS mexmrcus horwERDA, Litt. et Theol, Stud. in Acad Lugd. Bot. 

Іп” ea 'Commentatione , quae secundo loco memorata est , шиа. deside- 
rabantur, cum ай perspicuitatem ` orationis , "et bonitatem , , tum 'ad justam 
ác disertam argumenti explicationem. Verumtamen non sine lai libus esse 
visa est haec Commentatio" B praesertim in tertia hujus. quacstionis. parte , 
quam auctor et recte intellexit, et satis bene explicuit. . Quapropter бі nomén 
suum profiteri non recusaret, ut cum laudis testimonio publice ederetur , 


- omnium . suffragiis decretum est, Prodiit auctor AART VEDER , in Acad. 
Lugd. Bat. Litt, Hum, Stud. Аа 


F A CjU; lp Y & % V M. 25. 


` Ad. Quaestionem ex; Literis Orientalibus desumtam::;Exponantur. сац! 
sae, quibus, factum.est s ut ünperium:Turcarum. Ойзталпогит а par- 
vis, initiis ad eo magnitudinem. et potentiam: pervenerit. quam So- 
limano: Magno regnante ergi consecutum tria. responsa Facültati. mie. 
sa, sunt. : Horum, unum ; hoo lemmate insignitum . erat :...Historia old nis. 
hil est, quam. philosophia: (exemplis; Nies: D. Gv: MORHOFE2 |: E | reliquis; 
duobus, alterum hanc epigraphen Plautinam; һареһай: Dao ai bonam famam: 
mihi sergasso y.at. ero dies: alterum; illam Borgerianamz Ма йҙ in wni» 
verso Iustoriae.campo locus est, ubi is cujus Rut егітарего somnia Se: 
runtur s;non vestigiulv posuértt , neomonumentum su Qlile rit existere. 

."Exium- Comnieritationtim:'auotores ійгеді тірі invicem sunt^similes , quod 
scriptionem, suam::bifariam diviserunt,:et brevi:listoriae"ttemporuni! istorum ` 
Tureicde Conspedtu»propositoy: deinceps ad:causas: magnitudinis: imperii Ots- 
manici accuratius explicandas accesserunt. Qua in re is, quem primo loco 
nominavimus, ita versatus est, ut omnem praemii consequendi spem amit- 
terete Etenim quae in Quaestione de Solimano Magno memorantur, eadem 
retulisse videtur.'ipsé dd айат. ejasdem'-nomihis'prireipen!; longe antiquio- 
гет, Orchani filium, Amurathi Primi fratrem, quem magnum. Graecorüm 
Fictórein арры Quo Bet est, ut nec, in historia tradenda nec ih сап- 
sarum expositione , айға саріат à Mohammede TI Constantinopolin procede- 
ret. "Praeterea neglectà Orientalium auctoritate in solo fere Graecorum scrip- 
toram téstithonio acquievit. Horum contra nullam plane rationem. habuerunt 
reliqui duo scriptores, quorum tamen in universum, longe major etlaude 
dignior Pait industria. Quamvis qui scriptioni suae formulam Plautinam sub-. 
jecit, in historia tradenda justo brevior fuisse deprehenditur , de quà tertiae 
ejusdemque  praestantissimae Commentationis, soncrar verbis insignitae , 
auctor paullo uberius fortasse quam: hecessarium erat disputavit, at cum 
omnem illius aetatis memoriam. haud -satis teneret multis іп 1осіз a rerum 
gestarum fide plurimum aberravit. Quae imperfecta universae historiae in 
utroque, scriptore. scientia: еалт. hoe effecif, ot: menter eam :Commnentatioàis 
Suae partem; quae “іп causàrüm: expositione 'occupatur j, satis. diligénter ela 
boraget, Sie, ot pauca. e:multis afferantür ; ` nullam hic mentiónemi factam 
esse, videmus .dissidiorum /Ессісвіде :Graecae::et;Latinaej^ quae 'Byzantino 
AD c / im- 


aå 710 UI EG TP: Ë 


imperio praesentissimum exitium attalerunt, nullam ’politites admodum 
perversae et corruptae Principum Eürepaeorum , in sua potius viscera sae- 
vientium , quam Turcarum dominationem à suis aliorumque cervicibus amo- 
lientium. Etsi fatendum est in:eausis investigandis tantam tertiae Commen- 
tationis auctorem adversario suo praestitisse , quantum hic eum Latinae lin= 
guae usu.superet. Quod tamen non ita accipiendum est , quasi in ista Com- 
mentatione sermonis integritatem omnino probandam existimet Facultas, 
quae simpliciter statuit, hune scriptorem hac in re ceteris aliquanto majo- 
rom operam posuisse. — Judicavit igitur Facultas hunc sermonis Latini, 
illum rerum diligentius expositarum causa , publice collaudandum esse, 
que ай nomina'sua prodenda invitavit; cui Facultatis desiderio solus obtem- 
peravit is, quem reliquis duobus praestantiorem esse censuerat, ornatissi- 
MUS EDELHARDUS BERNARDUS SWALUE , kam Stud. іп Асай, Lugd. Batavá. 


IV. 
ORDINIS. MEDICORUM: 


Ad propositam Quaestionem de structura Uteri unicam tantum eg: 
Commentationem , cul sequens lemma inscriptum erat: | 

Defendat , quod quisque sentit: sunt enim. judicia libera. Quid sit in 
quaque re maxime probabile, semper inquiremus. CICERO, Tusc. Quaest». 
Lib. IF. Cap. IF. 

Judicavit autem Ordo auctorem propositam Quaestionem n minime wie 
aqui ergo praemium non mereri, z | 


Ж. 
ORDINIS JURECONSULTOR U М. 


Ad propositam Quaestionem: Quid acti pili et Tributa, pro diii 
genere modoque, faciunt ad industriam: civium rei incitandam , vel 
/ғалгелаат, et йа divitias Nationis augendas, vel exhauriendas?' И 
una Ordini est oblata Commentatio his inscripta verbis: » ZZet doel ғат 


» al- 


UK OULTATUM, 25 


> alle Finantiedle instellingen , en de brón van alle belastingen, is de 
» algemeene telvaart?. с. к. VAN нобемровр, Bijdragen tot de Huis- 
houding van Staat. .Cujus scriptionis auctor нір et laborem, lau- 
dabile consilium et OEconomiae Politicae studium Ordini probavit, nec ta- 
men argumentum sic elaboravit, ut "praemio posset ornari, cum varia tri- 
butorum et vectigalium genera recensere potius, quam, quid ad incitandam 
frangéndamve civium indastriam divitiasque "Nationis augendas vel exhau- 
riendas singula faciant, argumentis e disciplina ductis probare et rerum 
exemplis confirmare Tibus sit, “Accedit огайо пес pura neque perspicua, 
quae, licet argumento dandum esset ен, nator tamen cura multum 
potuisset castigari, 


D і TROGRA MMA 


Ре OER M Muf os 
| CERTAMINIS LITERARII eed 
| e nn 
‘RECTORE rr SENATU: ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE ;. 
к экшн apicis 
| А. эбен saq | 


LNDICTI. 


Rector et Senatus Academiae Lugduno-Batavae ; ex Augustissimi Regis- 
Edicto d. s.Mensis Augusti A. мрсссху. №. 14., omnes Ácademiarum 
Belgicarum Cives, et Athenaeorum alumnos in annum sequentem ad.certa- 
` men Literarium invitant et evocant, et propositas a singulis Ordinibus Aca-. 


demicis quaestiones promulgari jubent : . 


ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM кт 
PHYSICARUM sequentes. proponit Quaestiones - 


E МАТНЕЗЅІ. 
'Tuborum opticorum. exponatur: Theoria. Mathematica, 
E PHYSICA. 


Explicetur breviter Theoria corporum fluido Ziquzdo. innatantium ; et 
speciatim ilius fiat applicatio ad naves onerandas, ita quidem, ut in aquá 


maxime stabilem. situm. vel aequilibrium. servent. | 
Ë £ x 


PROGRAMMA; зу 


: | 202 Ек ASTRONOMIA: 


Quum observationum Astronomicarum fundamentum іп accuratá temporis 
notiià maxime sit positum , quaeritur , ut praecipuae methodi, quibus tem- 
pus exacté definiatur, perspicué explicentur, et aptis exemplis, in primis 
vero observationibus, ab. ipsis: commentationum: auctoribus institutis , . il- 
lustrentur. . 


E СНЕМҒА. 


Exponatur et illustretur- experimentis; quisnam sit Electricitatis іп mixtio-- 
ne corporum mutandá. effectus , quatenusque ex eo affinitates sive attractio- 
° nes. et operationes chemicae possint intelligi et explicari. 


E RE HERBARIA кт OECONOMIA RURALL ` 


Plantae alicujus, quae ad vitae usum coli solet , exponatur Historia Na- 
ішгаів, ejusdemque Апаќоте , Physiologia , Analysis Chemica, Cultura 
et Usus. 


Quaestiones, quas ponit ORDO PHILOSOPHIAE єт Lt 
TERARUM HUMANIORU M. 


І. Locus de nimi Naturá ita explicetur, ut primum. concinné. expo- 
nantur, ac dijudicentur praecipua argumenta , quibus summi veteris, et 
recentioris aevi Philosophi in utramque partem disputarunt, de animi 
naturá corporeá ап incorporeá: — deinde ostendatur, quare demonstra. 
lione Mathematicá certi quid hác in re effici nequeat, sed ex rationis ` 
auctoritate, ejusque tanquam fide nixum (vulgo veritatem fidei ap- 
pellant) hoc tenendum sit, hominis animum esse naturam a corpore 
secretam, simplicem , et esse personam. 

П. Describatur вгАтомтз Dialogus Gorgiae nomine inscriptus; ejusque 
sermonis cum locus, tempus; personarümque res ct ingenium il- 
lustrentur: tum praecipua opera conferatur, ad universum disputatio- 

D a nis 


28 PROGRAMMA 


nis consilium et argumentum explicandum ; ejusque tam vicissitudines ; 
quam sententias, et ad reliqua persequenda y quae ornandi caussá in- 
terponuntur. 


ORDO MEDICORUM hanc proponit Quaestionem: 


Quaenam sanior est Humorum Pathologia , nostris temporibus ad- 
mittenda ? 


ORDO JURE CONSUL T OR U M hanc proponit Quaestionem : 


` Quid Jure Criminali cum philosophico tum hodierno Belgico praecipitur 
de puniendis factis lege civitatis poenali vetitis , sed extra territorium ejus 
admissis? 


ORDO THEOLOGORUM hanc proponit Quaestionem : 


E JOANNIS CHRYSOSTOMI Opere de Sacerdotio, et AUGUSTINI cum 
de doctrina Christiana Libro quarto, tum de catechisandis rudibus 
Libello, nec non ex амввовтт de officiis ministrorum Ecclesiae Li- 
bris, conquirantur et justo ordine disponantur praecepta, quae, in.sacro 
administrando munere, etiamnunc in usum suum. convertere possint doctri- 
nae Christianae interpretes. : 

Commentationes , Latina tantum oratione conficiendae , et айа, quam 
auctorum manu -describendae, ante diem 1 Novembris hujus anni mittuntor 
ad Virum Clarisimum LUCAM SURINGAR, Academiae Actuarium, ita 
ut nulis ab Academiae parte faciendis expensis detur locus. Lemmate au- 
tem omnes inscribendae , iisque. adjungendae sunt schedulae. ; obsignatae , 
Auctorum nomina et. pronomina, integris literis continentes , eodemque ex- 
teriore parte lemmate insignitae. 

Universa vero сопсегіайопіѕ ineundae еї dijudicandae ratio cognosci 
potest ex Edicto Regio, supra dicto , Art. 205—213. ` 


( 


UC Á-E..S.U.AIN-GAR 


ORATIO 


DE 


VARIIS, QUAE REI CHRISTIANAE OBORTAE SUNT 
CALAMITATIBUS, IN ILLIUS COMMODUM ATQUE ` 
SALUTEM, DIVÍNA MODERANTE PROVI. ` 
DENTIA, CONVERSIS; 


HABITA DIE VIII FEBRUARII ANNI MDCCCXXVII, 


QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM SOLENNI 
RITU DEPONERET. 


; рҮ а 


704%. 


— T xA WE. Kë 
ИИ Т 


a d 


PERILLUSTRES ACADEMIAE CURATORES! 


QUI HAC IN URBE ET ADJACENTI AGRO JURI DICUNDO PRAE- 
ESTIS, VIRI GRAVISSIMI, INTEGERRIMI ! 


-QUI CIVITATIS LEIDENSIS CUM, CONSULE CURAM GERITIS, VI. 
RI AMPLISSIMI! 


QUI HISCE COLLEGIIS AB ACTIS ESTIS, VIRI SPECTATISSIMI! 


QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CLARBISSIMI , COL- 
LEGAE CONJUNCTISSIMI! 


LECTORES ERUDITISSIMI! 


` ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! 


A 2 DiS- 


CA? 
DISCIPLINARUM ET ARTIUM DOGTORES, VIRI CONSULTISSIMI, PE- 
RITISSIMI ! 


LECTISSIMA JUVENTUTIS ACADEMICAE CORONA ! 


QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS CUJUSVIS LOCI, ORDINIS AG DIGNI- 
TATIS, AUDITORES HONORATISSIMI ! | 


Quam 


* 


(uam in celebrandis , ante biennium ; conditae Academiae Lugduno-Bata- 
хае saecularibus. publice. venerati sumus. Providentiam Divinam , eandem et 
hodierno die nos oportet grato animo venerari ob multiplicia, quae et altero 
hoc lustri quinquagesimi anno largá manu іп пов contulit, beneficia Supre- 
mum. idemque benignissimum- Numen. 

Fateor equidem A, H..non omnia et singula, quae Academiae nostrae 
hoc anno contigerunt, hodieque. in. magistratus mei exitu. sunt commemo- 
гапда , gaudii: praebuisse materiam. Fateor, quem ad modum inter. homi- 
nes fieri solet, (ita quoque postremo hoc tempore laeta. tristibus, prospera 
adversis fuisse mixta et varias nos expertos esse rerum nostrarum vicissi- 
tudines. r ‚зей я 

At vero illud nobiscum. reputantes , non possumus: non laudare providam 
Dei Optimi Maximi curam,. rebus humanis non solum. universis, verum 
etiam singulis ita consulentem; ot laetae: et prosperae.longe multumque su- 
perent adversas, atque ut ex omnibus, quae ipso moderante eveniunt, 
etiamsi tristia admodum nobis videntur et infausta , plura saepius oriantur 
commoda et emolumenta. 

Illud animo. volventi. et argumentum , quod. brevi oratione hodie expone- 
rem, circumspicienti , haec sese mihi obtulit. cogitatio, eandem providam 
Dei omnipotentis curam, quam. in postremis: hujus. Academiae fatis agnos- 
cere debemus ac pie venerari; multo luculentius etiam in universá Chris- 
Vanae Societatis, duodeviginti abhinc saeculis conditae, historia elucere, 

А $ Ма 


6 e L: SURINGAR 


ita quidem; ut, si atrocissimas calamitates, quae per temporis illius decur- 
sum omnem rem Christianam toties afflixerunt, si hostium vim et artes, 
sl natos in doctrinà ас discipliná errores, si mutuas Christianorum con- 
cerlationes atque dissidia ad animum revocemus, non possimus non mira- 
bundi quaerere, quá ratione factum sit, ut Christiana Societas salva et 
incolumis manserit in hunc usque diem, et Religio, quam docuit generis 
humani Servator, ad nos pervenerit incorrupta , maximáque etiamnum 
praedita sit ad hominum salutem vi et efficacitate ? 
. Аа quaestionem hanc mihi quidem videtur, respondendum, fieri non po- 
tuisse, ut res Christiana; variis modis agitata, nec mediocriter interdum con- 
cussa , perduraret atque amplificaretur, nisi, quae maxime habebantur in- 
fausta atque interitum еі videbantur allatura, ita in bonam partem con- 
, Vertisset cunctarum rerum moderatrix Providentia тура , ut quani n 
'rima inde nascerentur commoda et emolumenta; 

Quoniam igitur hodierno die, jubentibus more antiquo et Lege Regi, 
Rectoris munus deponens; ad Vos A. H. verba facere debeo, dicam de va- 
riis, quae rei^Christianae obortae sunt, calamitatibus , іп illius com- 
modum atque: salutem, divind. moderante; Providentiá , conversis. 

Nolite existimare А. H. hoc argumentuni eo me elegisse consilio, ut no- 
ei aliquid et 'inauditi- in medium: proférrém, quod sane in: һас Virorüm, 
multiplici eruditione Clarissimorum , coroná si vellem 'suscipere, temeritatis 
et arrogantiae culpam a me amoveri non posse equidem existimarem, 

EA vero de causá lioc mihi potissimum ' plácuit argumentum, quoniam 
ad Religionem: spcctatCliristianam', in ^quá'onitium, quae а Deo O. M. 
in genus humanum collata sunt, beneficiorumi , summum ей maxime prac- 
clarum. nobis contigisse profitemur omnes , quamique adeo et amore et stu 
dio mostro censemus .dipnissimam. ` Tage vos A. H. libenter audituros 
esse confido , quae ad confirmandam de hujus :Réligionis praestantiá ac: 
salubritate persuasioriem , alendamque ac roborandam in providà Dei curê 
fduciam nostram facere possint. Мес denique a ratione muneris, quo per 
triginta jam et quod-éxcurrit annos, favente Deo, fungi mihi licuit, alie- 
num. videtur hoc argumentum; quod igitur dum simplici, perspicuá et ad 
omnium intelligentiam 'composità oratione exponere conabor, Vos А. Н. 
faciles mihi et attentas praebeatis aures perhumaniter rogo. 

Ап- 


НӘ RYA ТОСТ o 7 


Antequam ай ipsam rem veniam , verbo monendum censeo, ex ingenti nu- 
mero oalamitatum , quae rei Christianae evenerunt, eidemque fuerunt utilissi- 
mac, nonnullas tantum Мс posse,commemorari. Omnes enim et singulae 

` si vel leviter attingerentur, vix finis esset, Orationi. Facto igitur e таспа, quae 
sese nobis jam offert, rerum multitudine, delectu, in quibusdam tantum , 
quae prae reliquis memoratu digna videantur , perlustrandis versabimur, 

Primo quidem loco hic іп censum veniunt hostium injuriae et vexatio- 
nes, quibus a primá inde aetate expositi fuere Christiani. 

Quod optimus Servator suis praedixerat, fore ut qui ipsius profiterentur 
Religionem , propterea et popularium et exterorum odia experirentur, mul- 
tisque et atrocibus affligérentur malis, id eventu fuit comprobatum. Тап- 
tum vero abest, ut hác ratione imminuta fuerit res Christiana , ut eadem 
contra eximium inde серегі: emolumentum, et res adversae haud parum 
contulerint ad Religionem ‘Christianam ive celerrime propagandam , sta- 
biliendam , amplificandam. 

Quodsi Christianorum coetus, quem post Jest “ех hoc terrarum orbe 
discessum Hierosolymis constituerant ejus discipuli, diuturná gavisus fuis- 
set prosperitate, sensim! modo sensimque reliquis Judaeis aliquid de eorum 
doctrinà innotuisset,' nec nisi lento gradu inter gentem, tam fervido ad ri- 
tus Mosaicos et sacra a Majoribus tradita studio ductam progredi potuisset 
melior illa et perfectior Religio, quae ex 'consilio divino, Vatum antiquorum 
Oraculis jam patefacto; in locum: succederet Religionis Mosaicae. Sed nostis 
omnes А. Н. gravem calamitatem "Christianos Hierosolymis degentes affli- 
xisse, edque fuisse effectum , ut multi eorum fugá sibi consulerent, in alias 

terrae Judaicae regiones migrárent, ibique nunciandae et propagandae Reli- 
gioni strenuam пауагепі operam, atque ita recens conditam Christianorum 
Societatem , perpetuo licet afflictam nova tamen in dies per omnem Ju- 
daeam Samariamque cepisse incrementa. 

Non Judaeis tantum , sed omnibus: hujus orbis terrarum populis destinata 
erat Religio Christina. Haec vero extra angustos Palaestinae fines cognosci 
vix potuisset, nisi quosdam ejus doctores gravissimae, quas a Judaeis acci- 
piebant, injuriae coëgissent e pátri4 súà in alias se conferre regiones. Quo 
facto per omnes Imperii Romani, quà late patebat, provincias salutaris lux 
"dispergi potuit, Quae res quam prospere successerit, et quanta jam Apo- 

sto- 


8 L-SURINGÁR 


stolorum aetate hujus doctrinae quaquaversum . propagata fuerit. amplitudo , 
abunde testantur (om eorum scripta, tum et alia veteris aevi- monumenta. ` ' 
Au igitur communi. consensu cultiores populi, Graeci et Romani, rece- 
perunt Religionem | Christianam , hujusque doctores , nemine. obloquente, 
novos ubivis coetus potuerunt colligere? . Minime. gentium. Пе sanctitate 
Religionis a Majoribus acceptae, legibusque stabilitae antiquissimis magni. 
fice sentiebant, sacrisque, quibus innutriti fuerant, tenacissime adhaere- 
bant omnes ilii populi, ad quos perferebatur nova Religionis Christianae 
doctrina. Itaque haud mirum , initio plerosque. Religionem hanc. opinioni- 
bus suis ас moribus , Majorumque institutis oppositam | neglexisse. et; cons 
itemsisse. At vero postquam, insignem. іп modum, creverat Christianorum 
numerus, et noya haec secta antiquis Romanorum sacris haud parum dam- 
ni adferre coeperat , multos illa nacta est obtrectatores et inimicos, ex iis 
praesertim, qui vitiis ac sceleribus dediti metuebant, ne suae dissolute vi- 
vendi licentiae frenum injiceretur. Magni mox undique tollebantur clamo- 
res, instituta Majorum, quibus omnis reipublicae. salus contineretur , es- 
se vindicanda; qui negligerent , поп esse audiendos; qui destruere. vellent, 
ѕсүегіѕ ‘poenis esse coércendos. Hinc non tantum seditiosa plebs. Chris» 
tianos lapidibus , incendiis , caedibus invadebat, verum etiam. Imperatorum 
Romanorum, qui іп tolerandis ‘peregrinorum: sacris , ceteroquin „admodum 
erant faciles , iniqua іп ; Christianos edicta , omni quá poterant severitate 
exsequebantur Provinciarum praesides ac. magistratus., atque ita quam plu- 
rimis in locis Christiani gravissimis injuriis, calumniis e vexationibus шіт 
serrime affligebantur: j» TEN | 

At vero et bae..calamitates rei Christianae baud uno nomine fucrunt 

| ntilissimae; 

Ipsa quidem cruciatuum ac suppliciorum: atrocitás: non iner quin wé 
torum hominum benevolentiam ac miserationem moveret , atque inde. effi 
ceret, ut non pauci inquirerent in. causas tantae crudelitatis, : quà іп .homi- 
nes illos, nullius ceteroquin criminis :convictos  animadverteretur. ` Bt quum 
Christianis in jus vocatis. causam suam agere. veramque doctrinae salutaris 
indolem ac rationem exponere. saepius liceret , tam judicibus , quam magnae , 
quae passim aderat, spectantium: turbae optima exoriebatur ` папе Religio- 
nem cognoscendi opportunitas, . Profecto у nisi Christianis: tot evenissent та 

la, 


O RA P 20:1 g 


la, non tanta fuisset Religionis, quam illi: profitebantur, celebritas, non 
tanta existimatio apud omnes, qui testes. erant immotae illius апіті cons 
Stantiae, quae efficiebat, ut neque promissis, neque minis ad mutandam 
sententiam permoyerentur, sed laeti et hilares in rogos escenderent, bestia- 
rum se objicerent faucibus , vehementissimosque cruciatus et vitae supplicia 
tolerarent gravissima. Ша palam: fiebat: omnibus, Religionem hanc singula- 
rem et quasi divinam hominum animis instillare. virtatem , multique permo- 
vebantur ad agnoscendam ‘ejus praestantiam. . Hinc iniquos ejus adversarios 
sic alloqui potuit in Apologetico suo  rERTULLIANUS: » Exquisitior quaeque cru- 
» delitas vestra illecebra est magis: sectae. .Plures efficimur quoties metimur 
» a vobis. Ѕетеп eet sanguis. Christianorum.?.. Multi praeterea ex iis; 
qui sive in exilium fuerant missi, sive ob vexationum crudelitatem e patriá 
sponte egressi, ad remotissimas etiam orbis Romani partes doctrinam salu- 
tarem afferebant , quin et barbaris gentibus erant auctores, ut falsorum 
Deorum/'cultüi renunciaren': Atque ita praeter omnem Christiani nominis 


hostium spem evenit, ut prioribüs post Christum natum saeculis longe la-. 


teque disseminata sit ejus Religio, publica tandem auctoritate: per univer: 
sum Imperii Romani ambitum recepta. 

" Neque ad ampliorem tantum .doctrinae salutaris propagationem  utilissimae 
fuere vexationes illae, sed multa quoque alia attulerunt. commoda , et hoc 
potissimum nomine admodum fuerunt utiles, quod arctioribus omnes Jesu 


sectatores conjungerent vinculis , facerentque quam plurimum ad. animorum ` 


concordiam ајепдат , ad excitandum mutuum amorem et praestanda chari- 
tatis officia, cum in exsulibus ac profugis excipiendis, tum in consolandis 
тізеге afflictis , lisque, qui in carcerem essent detrusi , visendis , juvandis 

ac sustentandis. | 
Quid denique? Elfocorunt hostium calumniae et criminationes, ut seve 
ram admodum sibi praescriberent Christiani disciplinam , et quantum fieri 
posset, caverent, пе aliquis in societatem reciperetur, misi moribus esset 
inculpatis ‚ vel errores ас vitia deponeret, atque ad vitae se obstringeret in- 
tegritatem. Contra vero e sua arcebant societate, quotquot ejusmodi patra- 
rent flagitia, quae nomine Christiano eos redderent indignos, dum et pus 
blicum ac socialem Dei cultum sic instituebant, ut vel ipsi hostes in ео 

nihil, quod reprehensione dignum esset, reperirent, 
B Ita 


їо L. ӨУНІМСАН 


Ita дае vexationes, quibus expositi егапі Christiani , multum. contulerunt 
ad servandam morum. puritatem , quae postea, cum pace externá,. Impera- 
torum, Regim ac Principum favore usi, prospere suas ptis res, valde 
fuit imminuta; 

Nec primis tantum rei Christianae indio praeclaros bos, fructus tu- 
‚_ Jerunt hostium vexationes; sed idem et postea. saepius evenisse docet uni; 
versa saeculorum , quae secuta sunt; historia. Exempli loco sit Christiano: 
rum conditio ab eo inde tempore, quo res eorum ію tuto erant collocatae, 
quum ipsi Imperatores, Religionem Christianam publice professi, eam Jegir ~ 
bus muniverant, etj quo majüs ei decus conciliarent, sacrorum. antistites 
honoribus et opibus ornaverant. Quem ad modum prospera hominum for- 
tuna passim comites habet vitae mollitiem , inertiam , ignorantiam , errores, 
vitia, ita quoque ей aetate inter otium rerumque abundantiamd. torpescebat 
paulatim Religionem propagandi eamque уйй ac moribus commendandi ardor» 
Novis igitur Societati Christianae opus erat aerummis ad excitandum et alen- 
dum doctrinae salutaris amorem, adjuvandumque vitae ex ejus praeceptis 
instituendae studium. Et hunc sine dubio effectum: habuit. gravis illa cala- 
mitas, quá afflictum fuit Imperium Romanum, quum irruerent non modo 
in illud multa barbarorum hominum millia, sed stabiles etiam іп occiden- 
talibus maxime provinciis sedes collocarent, novaque in rei publicae Romanae 
ruinis superstruerent regna. Multi. quidem primo impetu tunc oppressi atque 
sublati sunt Christianorum coetus, in maximum tamen verae Religionis emo- 
lumentum conversa fuit haec eorum calamitas. Etenim illi, cum salutarem 
doctrinae , quam profitebantur, vim per ipsas res adversas mirifice auctam 
experirentur, eo adduci non potuerunt, ut a Religione sua deciderent, vel 
ad barbarorum mores et sacra se componerent. Contra vero ex ipsis 
gentibus illis quam plurimae, posità sensim sensimque barbarie , ad сорпо5- 
cendam Religionem Christianam animum applicuerunt, et hanc, praeéun- 
tibus ipsis earum regibus ac ducibus, fuerunt amplexae. 


Ассейо ad alterum malorum genus, quod rei Christianae inferre. conati 
sunt Philosophi, Rhetores , Legumperiti , aliique ingenii, doctrinae et elegan«s 
tiae. laude florentes, quorum placita toto, quod ajunt, coelo diversa erant 
ab iis, quae docuerant Jesus et Apostoli. Horum. igitur doctrinam latius in 

dies 


0 Rok "Dit Or ах 


dies propagari, nec ullis artibus , ullove suppliciorum genere opprimi posse 
vehementer dolebant, qui et sibi videbantur, et ab aliis habebantur ac vo- 
. cabantur mortalium sapientissimi , adeoque ferre поп poterant, sectam, 

quae imperitos atque plebejos, quos dicebant, homines auctores conditores- 
que habuisset, non illiteratae tantum et abjectae hominum turbae, sed et 
philosophorum atque virorum doctrinae laude florentium assensu compro- 
‚ bari. Шад praesertim aegre admodum ferebant, quod, crescente Christia- 
norum numero, avita non tantum decresceret religio, multis , ut jactabant, 
oraculis, auguriis, prodigiis nobilitata; verum etiam philosophiae honori 
multum detraheretur, suaque adeo auctoritas et existimatio in periculum 
adduceretur. 

Quidquid igitur vel ingenio , yel eruditione , vel sermonis SE vel acu- 
tis jocorum stimulis valerent, contulerunt illi ad novae, quam oderant, Re- 
ligionis veritatem labefactandam : quod quoniam efficere non poterant ar- 
gumentis, ad mendacia, calumnias et convitia se converterunt, nihilque 
reliquerunt.intentatum , quo Christianorum instituta atque doctrinam in 
contemtum. adducerent, eamque falsam esse atque repudiandam et sibi et 
alis persuaderent, Horum autem hominum quo major erat apud omnes 
ethnicos auctoritas, tanto majus res Christiana captura videbatur detrimen- 
tum ab iis, qui et plebis et sacerdotum in Christianos furorem clamoribus 
suis augebant, et Magistratibus, Praesidibusque et Rectoribus Provinciarum 
auctores erant, ut novae Religionis doctores ей amicos, quos ratione сод” 
vincere non possent, ferro igneque compellerent ad silentium. 

At vero haec ipsa eorum et disputandi et agendi ratio , Deo sapienter 
sic dirigente, rei Christianae profuit magis quam nocuit, eique egregios con- 
ciliavit vindices, quorum alii ad criminationes atque calumnias adversario- 
rum respondebant, Deorumque,. quos populorum. venerabatur superstitio ; 
vanitatem invictis demonstrabant argumentis , alii vero Religionis, quam pro- 
fitebantur, eapita et praecepta moralia explicando ejusdem praestantiam, et 
vim salutarem , et veritatem, et originem divinam ita tuebantur, ut quam 
plurimos ab errore, quo implicati essent, ad rectam viam revocarent ef- 
ficerentque , ut multi sacra Christiana ultro amplecterentur. 

Itaque providam Dei O. M. veneremur atque suspiciamus curam із ex- 
citandis his Religionis Christianae defensoribus, qui, licet non ab omni 

B»: par- 


13 їс SURINGAR 


parte probanda sit eorüm , апав laud: ‘таго quam veris disputantium ; 
ratio, tunc temporis de те Christiana optime sunt тегін) suisque éffece- 
rünt scriptis; ut doctfinae salutaris" liónos' vindicáretar ,' “өңі ab éjüsmodi 
.criminationibus nihil amplias esset" thetuendami^i^ ^q әріп rennt osup 
^ At vero longe" majus rei "Christiànae imminuit фена аъ. 66 inde-tem- 
pore, quo, “рі! médi, quod: dicitar, [aevi bárbarie $ fractisque" Superstitio- 
nis, quae рег multa 'saecula in orbé Chfistiino" тета fuerat,” vinculis , 
novi insurrexerutit Religioñis ' " divinitus: patefactae. adversarii antiquis ' illis 
longe peritiores ‹ et audaciores; qui, bonarum Literarum асе! denuo exortá et 
concessà libertate türpitér &übusij sermonibus ас scriptis multa in: medium 
protulerunt , exornarant acriterque defenderunt dubia, tum universe contra 
divinam Sacri Codicis aüctoritatem j tm adversus pleraque: doctrinae 'Chri- 
stianae capita, quae "tamquam od salutem obtinendam haud necessaria; 
immo nobilioribus ingeniis plane indigtia ,: omninoque noxia et perniciosa j 
hostili апіто oppugnabant , /hominumque, si fieri posset, ut: ome excu- 
terent ас! mentibus , пеѓагіо molirhine' enitebantur. . £ : j i 
: Nostis А. Н. à medio indè saeculo ' decimo sexto , in Ztalia: primum, in 
Frahcia deinde aó Britannia non paucos, in hác nostrá .Patriá: nonnullos , 
et recentiori, memoriá ` multo plures inter: Anglos , ` Francos p! Germanos з 
aliosque populos faisse , qui divinam" Sacri Codicis auctoritatem ,. traditaeque 
іп eo doctrinae. praestantiam ас salubritatem omni, quo ‘possent , modo 
infringere et làbefactare "conarentur. Et cum plerique:eorumr:haud. vulgari 
ingenii acumine, neien eruditionis apparatu , atque .subtiliter. disputandi 
peritiá essent instructi , simul vero uterentur. scribendi genere ad incautos 
et levis animi homines alliciendos maxime accommodato ; haud mirum рго- 
fecto, horum: eoñatibus multos eo fuisse adductos , ot. quae: ab omni aevo 
communi intelligentiam: saffragio verd ac divina fuissent habita , vel in dn: 
bium vocarent; vel plane repudiarent ; haud mirum, fuisse quam plurimos; 
quibüs Religio Christiana , quae primá aetate de erroribus, vitiis ас: scele- 
ribus humanis: triumphos egisset adeo praeclaros , jam locum suum. et pristi- 
num décüs vix ac ne yix quidem obtinere tuerique posse: videretur, 
Tantum vero abest; ut: haec: Religio ; om nihil praestantius ,. nihil opta- 
bilius ` umquam: humano: generi divinitus concessum est, hino aliquid ceperit 
detrimenti'ut contra mult-utilissimiiue inde: provenerint fructus; ` Suis enim 
Wi ей са- 


ZEN A: T 290, : 15 


eavillationibus atque criminationibüs nihil aliud effecerunt ізі adversarii , 
quam: ut: generosum: illud : Religionis: tuendae studium , quod inde a saeculo 
sexto neglectum fere jacuerat, vel inepte admodum füerat institutum , de- 
nuo г revivisceret,:et ut peritiores orirentür doctrinae ' Christianae: defenso - 
res, qui ejus praestantiam у veritatem atque originem. divinam longe eviden- 
tius.quam ante demonstrarent, novaque et firmissima. invenirent praesidia, 
quibus hominum pectora : in бае optimo generis humani Servatori data соп- 
servari possent:et:;corroborariio сос нме mi ү бн 

<< Praetercà recentiores. illi doctrinae: Christianae advernaribj › qui haud :me- 
diocriter docti ingenio suo ad impugaandam $. Codicis auctoritatem abu-: 
tebantur у: viros: eruditos et religionis amantes: non {атш ad гејиѕ causam. 
defendendam  excitarunt et inflammarunt , verum étiam: commonstrarunt iis 
viam: ас rationem ‘certaminis: hujus. bene instituendi... Quemadmodum. enim 
prudentior. quisque majorem ab inimicis , quam ab amicis, percipere potest 
utilitatem; ad. erroreg suos: et. agnoscendos. еі emendandos : ita. quoque Re. 
ligionis nostrae doctores ac vindices ар ipsis ejus adversariis impositam sibi 
senserunt necessitatem , “іп Literis. Graecis, Latinis, Orientalibus, in Phi- 
losophiá item, :Historià; Antiquitate , aliisque disciplinis. operam ponendi 
diligentissimani ; ut hisce : praesidiis ; muniti. loca S, Codicis, quae inter se 
pugnare videbantur, conciliarent, aliaque, quae male intellecta largam prae- 
buerant:cavillandi materiam ,: rectius interpretarentur, ut oracula divina ab 
ingenii: humani inventis discernerent, atque. sic tandem ad nativam simpli- 
citatem ас perspicuitatem revocarent, quae Jesus et Apostoli auctoritate dr 
vinê docuerant de viá ac ratione, quá nobis hominibus ad summam atque 
perennem beatitatem pervenire liceat. . 

Quid. dubium igitur ? ` Accuratiori . profecto: ыйа expositione destituti 
essemus , nisi eadem peritos nacta fuisset et audaces obtrectatores.  Quam- 
obrem inin vestrum fore .confido- A, H., quin grato agnoscàt animo , 
Deum, cujus nutu et imperio cuncta:geruntür, quique pro infinitá ѕаріеп- 
82 sud e tenebris lucem; ex rebus perturbàtis ordinem elegantissimum du- 
cere solet , ipsorum adversariorum. vi et impetu sic іші “езбе, ut Religio- 
nis тона ас Berg tueretur eique nova fulcra , PAS Dm decus 
eege, SA йа ИО БШ 


n3 На- 


4% L: SURINGAR 


Habetis А: Н. mala rei Christianae ab ejus adversariis illata, quae tas 
men in magnum ejusdem emolumentum convertere voluit cunctarum rerum 
moderatrix Providentia divina. 

Reliquum est, ut dicam de malis, quae ex kl erroribus at- 
que dissidiis enata longe pejora füerunt et graviora. ^ Quem ad modum 
enim in re publicá mutua civium odia omnium maxime sunt pernicio- 
sa, et bella intestina plus nocent, quam quae cum exteris geruntur, ita 
quoque Christianorum, in studia contraria et partes diversas abeuntium ; 
discordia causa fuit innumerarum ; quas horret animus et refugit meminis- 
se, calamitatum. 

Ipsi quidem Religioni imputandum non esse, quod inter ejus «йө tot 
enata fuerint dissidia, vix opus est ut moneatur. Quaecunque enim ipse 
Dei Filius Jesus Christus, ejusque ad genus humanum legati et docuerunt ; 
et praeceperunt, et instituerunt, evidentissime comprobant, hoc eorum fuisse 
consilium , ut omnes, qui salutari Ша luce collustrarentur, homines, aeta 
te licet et ingenii culturá et vivendi consuetudine diversi, іп unam conjun- 
gerentur familiam, ut, sublato Judaeorum et reliquarum gentium discrimi- 
ne, omnium animi arctissimis mutui amoris vinculis colligarentur , omnes- 
que et singuli ad ejus praecepta vitam et mores componendo verae atque 
perennis felicitatis redderentur participes. 

Itaque ab indole et argumento Religionis; quam simplici admodum et per 
spicud, atque ad popularem intelligentiam accommodatá ratione docuerat ор- 
timus Servator, nihil magis alienum , nihilque Societati, quae ab Шо ap- 
pellatur, tristius accidere potuisse videtur, quam quod a simplici illà ra- 
tione, quam Ipse praeiverat, sensim sensimque deflecterent, qui non tan- 
tum rerum divinarum notiones subtiliter definire, suoque abditissima quae- 
vis ingenio explorare et assequi conarentur , verum etiam Philosophiae, 
quae aetate quáque viguit, siye Hebraco-Alexandrinae, sive Platonicae , sive 
Aristotelicae , sive altus cujusdam. placitis, modisque loquendi uterentur ad 
Christianam doctrinam uberius explicandam , copiosius ornandam atque cul- 
tioris ingenii hominibus: commendandam. 

Haud mirum profecto , magnam inde ortam fuisse opinionum a verá Christi 


doctrinà discedentium varietatem , multa sanctissimae Religionis capita ќе» 
ne- 


ПО. & УА! (T 120.1 T 


nebris fuisse involuta; iisque, quae praeceperat et instituerat optimus Зегуа< 
tor, addita. fuisse non pauca, quae а mente Jesu et Apostolorum essent 
aliena, quorumque nulla existeret in S. Literis memoria. Hinc diversae 
illae- im- Societate: Christiana sectae atque haereses, quarum numerum si 
yellem-inire; Vobis A. H, taedium crearem, me. vero dies viresque defice- 
rent, Hinc illae de rebus ad Religionem pertinentibus lites et concertatio- 
nes, maximo animorum fervore, quin et furore, nonnumquam agitatae, 
quibus: Christianae societatis miserrime turbátae facies tam foeda reddeba- 
tur ac tetra , uf omnem spem, ad.meliorem statum majoremque perfectionem 
tendentis; generis humani fallere: eventus videretur. Ніпс denique mutua 
Ша Christianorum. in diversas: partes abeuntium odia et bella ,- quae acer- 
bissimum hunc saepius tulerunt fructum, ut miserum in modum quassata 
et lacerata eorum res publica barbarorum hostium ferociae nudum latus daret , 
et in Oriente potissimum , ubi- florentissima olim fuerat eorum res, jam 
pridem integrae exstiterint. regiones, e quibus omnis doctrinae salutaris 
memoria. funditus sit; deleta, һас potissimum de causá, quod ejus docto- 
res in argutis quibusvis disquisitionibus ‚ atque in sectae suae placitis de~ 
fendendis majorem ponerent operam, quam in tuendå ac propaganda Res 
ligione; ; 

Nolite tamen existimare. A. H; lites illas et controversias , quae tot ас 
tantis Christianorum societatem afflixerunt calamitatibus, ipsi Religioni adeo 
nocuisse, ut statuendum. sit, Conditorem ejus divinum consilio suo exci- 
disse, reique Christianae in universum longe melius consulturum fuisse; si 
prohibuisset , quo. minus umquam.de ejus argumento dissentiendi disputan- 
dique locus fuisset. Immo vero sapienti ас benigná Dei Providentiá factum 
esse, ut utilitas ex eádem dissensione orta calamitates illas multiplici fructu 
compensaret , affirmare sustineo. 

Novimus , jam Apostolorum aetate istam opinionum diversitatem in. cocti- 
bus recens formatis multarum contentionum atque turbarum exstitisse cau- 
sam, et non paucos a rectá, quam ingressi fuerant, vii abduxisse. Ipsi 
tamen Religioni plus emolumenti, quam detrimenti , attulisse haec dissidia, 
nemo Vestrum negaverit A. H. qui secum reputet, doctoribus divinitus 


missis natam binc esse de verá doctripae Christianae indole magis aperte 
` Sens 


16 | L SURINGAR 


sentetitiam dicendi opportunitatem , hosque adeo universum. ejus argumens 
tum ita exposuisse, ut arctissimus ejusdem сит hominum salute nexus 
omnium in oculos deberet incurrere. | |. сепа 
Nec aliud insequenti accidit aetate; ` Errores atque dissidia saepenumero 
turbarunt rem Christianam , atque nativum Religionis nitorem obscurarunt ; 
plerisque tamen eorum, quibus Religionis docendae munus esset manda- 
tum, vel qui ejus explicandae ас defendendae susciperent provinciam , vas 
lidissima fuerunt laboris ac diligentiae incitamenta, eorumque acuerunt in- 
genia ad veram doctrinam rectius cognoscendam atque firmiori fundamento 
stabiliendam.  Fingite quaeso А. H.! vel miraculo effici potuisse, ut omnes; 
qui Religionem  profiterentur. Christianam, simplici S. Codicis doctrinae ad- 
baerentes ab ulteriore ejus explicatione abstinuissent, adeoque ob diversas 
de ей sententias nullae umquam exstitissent turbae; quid tum? Nonne 
рах Ша ей quies plerosque inertes reddidisset еї socordes? Оша quaeso 
homines ex illo inertiae somno ad virium suarum experientiam: et alacritas 
tem potuisset excitare? Оша iis ingenium exercendi, acüendi, excolendi 
dedisset opportunitatem ? Nonne in accuratá rerum utilissimarum. cogni- 
tione parum operis fuisset positum? .Nonne prorsus neglecta. jacuissent li- 
terarum adeoque et S. Codicis recte intelligendi studia? Vera igitur est 
Pauli Apostoli sententia, fieri aliter non posse, quam ut dissidia existant. 
Fateor equidem , parum emolumenti in rem Christianam redundare pos 
tuisse e subtlioribus illis: disputationibus, quibus haud pauci delectaban- 
tur, Fateor, multas fuisse controversias futiles ;: de verbis magis, quam de 
ipsá re agitatas , exinde potissimum ortas,:quod homines sententias suas. ат» 
bigue nec satis evidenter proponerent, vele disputandi peritiá majorem sibi 
quáererent gloriam, quam ех iis, quae vera sint, simpliciter ей perspicue 
tradendis. . T 
¬ At vero qualescunque tandem fuerint lites illae per se parum. fructuo- 
sae, et quamyis haud raro evenerit, ut, qui ad refutandos errores se ассіп- 
gerent, disputandi fervore imprudentes nonnumquam et inviti. in oppositos 
errores abriperentur, rei tamen Christianae profüerunt magis, quam. no- 
cuerunt, ejusmodi disputationes. "Plerumque enim, cum utraque pars, ut 
fieri solet, ad extrema déscendcret$f 1 facilius reperiri ct majori splendore ex 
cr- 


0 RA T I20: = Sg «7 


errorum nebulis refulgere potuit una et aeterna veritas quae, dum opinio- 
num commenta delet dies , novis continuo viribus aucta, ab hominum te- 
meritate ac protervià inconcussa manet et inexpugnabilis. 

Plura equidem, nisi jam ad alia vocarer, hic possem commemorare, quae 
ultro demonstrent, rem Christianam in continuis , quas experta sit, vicissi- 
tudinibus ita divinitus fuisse servatam, ut, quae vel maxime nocitura vide» 
rentur, ipsi haud. exiguo fuerint emolumento. .Vestrá, tamen, А. Н. , nolo 
abuti .patientid, ` Quae diximus abunde probant singularem plane Dei О. М. 
fuisse curam in tuendá Re Christianá atque augendá, quin et ea ipsa excitare 
nos debent ad laudes Bios, enju, nutu et imperio cuncta DEn , piá 
mente celebrandas. 

:Veneremur ergo А, H., veneremur Deum Religionis. nostrae auctorem 
ас vindicem , qui nobis eam in hodiernum usque diem illibatam conserya- 
vit, et hanc animis nostris foveamus et alamus spem atque. fiduciam, fore 
ut doctrina illa salutaris , quae tam varios. et acerbos casus feliciter. supera- 
vit, atque ad nos pervenit integra et incolumis , in posterum quoque eádem 
providà Dei curá servetur, et fractis tandem hostium viribus, discussisque 
errorum nebulis, universum aliquando terrarum orbem luce suá collustret. 


" D 


Tempus me vocat ad commemoranda quae fuere, me Rectore, hujusAca- 
demiae fata, tum tristia , tum laeta; 

Itaque mihi sentio impositam necessitatem renovandi doloris , quem per- 
cepimus ex allato nobis nuncio, Cl. Collegam, CORNELIUM, EKAMA, А. L. 
Magistrum et Philosophiae Doctorem , Matheseos et Astronomiae Professo- 
rem Ordinarium , diem obiisse supremum , nostraeque, Academiae grave de- 
nuo inflietum esse vulnus, eo acerbius dolendum , quo plura іп ejus de- 
cus atque emolumentum exspectare licuisset a Viro, cui prospera et con- 
stans valetudo et insigne corporis robur longam vitam polliceri videbatur: Sed, 
ut vere scripsit CICERO: » O fallacem hominum spem fragilemque. ise 
» et inanes nostras contentiones! quae in medio spatio saepe franguntur et 
» corruunt, aut ante in ipso cursu obruuntnr, quam portum conspicere po- 


» tuerunt”. 
С Ut 


18 L SURINGAR 


Ut vero; quod hujus diei postulat solennitas, de vit et meritis Viri ргае- 
“ізгі paulo uberius dicam , ab initio capiamus exordium. 

ConsELIUs ЕкАМА d. 51 Martii, anno superioris saeculi septuagesimo: tertio, 
natus in Frisiae pago maritimo Paesens, patrem habuit yoaNsEM EKAMA , d 
vinorum Oraeulorum Interpretem Venerandum , qui septennio post uxori et 
binis, quos ex ea susceperat, liberis praematurá morte fuit ereptus.. 

Ingens haec, quam tenerá aetate вкама noster fecit, jactura quo. minus: 
educationis ejus fructum interciperet speratum , prohibuit ,. favente Deo, ma- 
iris, HENRICAE LEONIS POSTHUMA ‚ matronae praeclaris animi dotibus conspi- 
€uae , prudentia. Hla enim, postquam maritus.e vivis abierat, cum filio filià-- 
que commigravit Doccumum , ubi, qui affinitate ei junctus. erat ,. eruditissi- 
MUS JOANNES GULIELMUS DE CRANE ео tempore Rectoris munere fungebatur. 
dignissimus ille, cui pia mater unicum filium. committeret erudiendum (1). 

Hunc igitur virum praestantissimum Doccumi primum, dein Enchusae з 
habuit praeceptorem, et cum eodem. Viro Clarissimo , ad. Historiam et Lite- 
ras humaniores in Academi Frisiacá docendas vocato, abiit Franegue= 
ram, ibique anno superioris saeculi nonagesimo Civium: Academicorum Са- 
talogo adscriptus est Theologiae operam daturus, Tn- Literis- igitur humani- 
oribus egregiá utebatur institutione Virorum €larissimorum VERSCHUIRIT , WAS= 
sENBERGHIL €f, quem modo memorabam; cmANIr, dum. in Philosophiá Theo- 
reticá, Physicá et Astronomi Clarissimum. снлгроів.,:іп Mathesi Clar. rno 
rg habebat praeceptores. 

Ardens rerum naturam diligentius intuendi, earumqne causas et eífectus: 
investigandi studium , singularem: quamdam. in lusibus: Mechanicis- dexterita-. 
tem, et pro aetatis ratione haud. vulgarem. pingendi peritiam. in eo, adhuc 
puero, animadverterat Clar. DE crane „ studiorum. ejus- moderator pruden-- 
tissimus, qui propterea. ei auctor fuit, ut altero stadii Academici anno ad 
Mathesin, Physicam et Astronomiam animum applicaret. Iiuicce consilio: 
lubens- admodum. obtemperavit juvenis, cui gratissima: erant et jucundissi- 
та, quae puer jam. in: deliciis habuerat, stadia.  Novo-igitar discendi ardore» 
mox. ad. Mathesin. se convertit,, eamque ut et Physicam. et Astronomiam. tam. 

- stre= ` 


(1) Virum hune: Clàrissimum: pleraque. quae: de Clar.. defuncto- retuli ,. mecum: 
communicasse ,. gratus profiteor: | 


OED ALT J 20:. 19 


strenue excoluit, ut praeceptoribus egregios suos profectus quam maxime 
probatos redderet, eorumque sibi conciliaret amorem ac familiaritatem; 

Neque tamen studia "Theologica, quibus inprimis destinatus erat, negligens. 
tuae esse tradidit disciplinae Clar. voonsri! tuisque scholis ,; quas et mihi, 
quod laeto et grato animo recordor, frequentare licuit, modestus, attentus 
ac docilis adfuit auditor; 

Anno deinde superioris saeculi nonagesimo sexto 8. Ministerii Candidatis 
adscriptus , et brevi post ab E/kerzaeénsibus , in Zeelandiae Insula Scaldia, 
oraculorum. divinorum interpres vocatus (2), id quidem agebat maxime, ut 
provinciam sibi mandatam fideliter administraret, horas tamen, quae ipsi 
supererant, subsecivas collocabat utiliter in rebus Naturalibus et Mathema- 
ticis, et cum bis quotannis ad salutandos consanguineos et amicos Frane- 
queram ве conferre soleret, tempus illud ad otium et quietem sibi conces- 
` sum , non languori nec desidiae dabat, sed cum Viris Clarissimis, quos ргае- 
ceptores habuerat, colloquia instituens de disciplinis, quibus tantopere de- 
lectabatur, novam eorum, quae domesticis exercitationibus tractaret, sibi 
comparabat copiam. 

Erat eo tempore Ziriezaeae Collegium virorum , qui excolendis disciplinis 
Mathematicis et Physicis delectabantur. Hi, cognitá Sacrorum antistitis Æ% 
kerzaeénsis in rebus Naturalibus et Mathematicis peritiá, hunc assumserunt 
sodalem, qui de hisce disciplinis, tempore hiberno, lectiones aliquot haberet, 
quorum virorum voto per plures annos ita satisfecit , ut omnium , qui ade- 
rant, plausum ferret. 

Postquam ille in Academiá Frisiacà Artium Liberalium Magister et Phi- 
losophiae Doctor , honoris causa fuerat renuciantus (5), Physicae artisque nau- 
ticae inter Ziriczaeénses docendae provinciam, Lectoris Honorarii titulo , 
obtulerunt ipsi Urbis illius Magistratus (4), quod quidem munus suscepit ha- 
Ъна sermone Belgico oratione de artis navigandi scientiá Reipublicae bene or- 
dinatae inprimis utili ( 5). 

No- 


(2) Munns illud sacrum d. 9 Octobris 1796. auspicatus est. 


(5) D. 17 Maji 1800. promotore Cl. cHAUDOIR. 
(4) D. 22 Jauuarii 1805. 


(5) D. 5o Martii 1803. 
Са 


dd ' L: SURINGAR 


Novo hoc honore ornatus quáque hebdomade quatuor dies in urbe com 
morabatur, reliquas dabat coetui, cui praefectus erat, atque ita aliis іпзег-- 
viendo. vitam agebat laboriosam „i cui еб hoc accedebat ; quod, jubentibus. 
Reipublicae. Batavae ;Moderatoribus, acta curaret Collegii, quod. ad agricul— 
iuram in Zeelandié promovendam. fuerat constitutum. ct Жейорыш sole- 
bat convenire, 

"Virüm hune variis in. disciplinis. adeo- versatum у et in: negotiis: curandis 
tam alacrem atque. constantem ,. sibi: totum. vindicandum. esse censuerunt ' 
Ziriczáeénses , eumque. anno hujus. saeculi. quinto Matheseos ,. Physicae „ 
Astronomiae ; Artis Nauticae, et HERD ac Physiologiae Lectorem renun- 
eiarunt (6): < ufo { ТЖ 

Erat ili honorifica liaec-et lauta: proviücia valde accepta ‚апо, inprimis 
ob causam ; quod jam disciplinarum у quibus: adeo dalooialietiy „е studia. se- 
veriora. persequi posset et excolere; 

Posito igitur “munere sacro, quo рег novein fere annos functus fuerat; 
Ziriczaeam. tendit , ibique- provinciam sibi mandatam ita ornavit, ut шаат 
nam apud omnes, quibus notus erat, existimationem , novaque ad alios dor 
cendos- sibi compararet: subsidia; quorum in: publica. commoda. adbibendo- 
rum alia. mox et uberior ipsi: nascebatur opportunitas.: 

Illustribus enim . Academiae: Frisiacae; Curatoribus auctor; erat СІ, van 
sWINDEN , idoneus Ше ac. pradéntissimus- ingeniorum: judex ,. ut. EKAMAM NOS- 
tram vocarent ad.Cathedram ,: quam- ірѕе ойт per duodeviginti annos- orna- 
verat swixpENUS, et quá jam se abdicaverat Cl. CHAUDOIRs e 

Itaque. 1200106 ` Métaphysices- et 'Astronómiae Фосепдас- provinciam susce- 
pit, habità. de ..Fris/d,: ingeniorum. Mathematicorum- inprimis fertili, 
Oratione (7), quá in: lucem- ейі: adeo- crevit de ejus ingenio: еі eruditione 
existimatio, ut. non tantam. haberetur Mathematicus peritus, artisque suae 
historiam ac fata bene edoctus, verum.etiam dignus ,, qui. claris Frisiae Ma- 
thematicis , quos publice laudaverat, ipse accenseretur.. 2 j 
Sum-- 


(6) D.. 27 Februarii 1805.. 

(7) Mense Septembri anno 1807 Professor,’ Ordinarius: designatus: Шідер һан» 
suis. d. o Martii.1808 valedixit et Franequerae mox Scholas: aperuit,. Anno. pequene- 
ti.d.. 1,Junii.1909, publice. dictà Oratione.munus auspicatus. est. .- 


OK T IO. 2T 


Summá cum laude munere illo functus est ad annum usqüe hujus sàáé- 
culi undecimum. Tunc enim exstinctá Imperatoris Francici decreto Acade- 
mid Franequeraná, antiquá ША et celebri Musarum sede, loco suo et mu-: 
nere movebatur. Brevi tamen post in Academiam Lugduno-Batavam , tunc 
quasi instauratam , Matheseos et Astronomiae Professor Ordinarius vocatus 
fortunarum sedem in hanc urbem nostram transtulit, matris quidem caris- 
simae paucis antea mensibus sibi ereptae mortem lugens, sed dilectissimae 
sororis in re domestic‘ согап atque in educandis liberis, quos orbos ге-' 
liuquerat et ipsius curae commiserat СІ. Joannes MULDERUS, fideli usus: 
auxilio, donec et illa anno hujus saeculi decimo septimo diem obiret supremum. 

Jam ille sorore, quácum per plures annos conjunctissime vixerat, orba-' 
tus de ineundo matrimonio serio cogitavit, atque anno sequente vitae so~ 
ciam sibi elegit virginem lectissimam susANNAM CORNELIAM LE POOLE, ех (14) 
tres suscepit’ liberos, qui tener£, quá. adhuc sunt aetate ingentem, quam. 
fecere, jactaram nondum intelligunt. 

Eo acerbius mortem ejus luget optima Conjux, lugent Propinqui, Amici , 
Collegae , Discipuli, quibus magnum ac triste sui desiderium reliquit Ше, qui 
in omnibus probavit se virum: honestissimum , candidissimum; integerrimum ,. 
ab'omni invidiá, arrogantid'atque obtrectatione longe remotum, qui non (ап+ 
tum summd4: alacritate in-tradendis disciplinis Mathematicis ct Astronomicis: 
versabatur ; verum etiam diligentissime in usum suum convertebat egregios;. - 
quos recentior aetas in hisce studiis fecit, progressus, quorum tàmen funda- 
тема a summis in re Matliematicá et Astronomicá' viris у partim sacculo’ 
jam XVI, maxime XVII praecipue jacta: esse, ipse demonstravit Oratione 
lioc in loco ante quadriennium habità, cum abiret Magistratu Academico. 

. Neque aliorum: tantummodó observationibus aequiescebat, sed'omnia süis: 
oculis tuendi' ac: регіпѕігапаі ardore concitatus, datê sibi in splendida Аса- 
demiae nostrae. Speculà corporum coelestium' ratos motus'considerandi oppor: - 
tunitate tam diligenter utebatur, ut quávis fere nocte; nisi per coelum ‘пери 
losum impediretür, occupatus esset іп adhibendo-apparatu illo ‘Astronomico ,» 
quo Regis Augustissimi liberalitas instructissimum reddidit Observatorium; 

Іаѕіспі praeditas corporis ,-in omni vit vix ae ne vix quidem morbo'tenta: 
ti ,-roboreac vigore, nen solebat' а» fallaci ;-calid?: subinde, mox frigidá Lem 
puts sibi praecavere „Sed ipsá:urente inclementius :brumá ,; saepius media: 

G š neetë° 


22 L: SURINGAR 


nocte e lecto surgebat, Speculam aedibus suis contiguam conscendebat, ibi- 
que nec indutus vestitu solito densiori, neque am curatius tecto, рег alis 
quot horas commorabatur. 

Ita tandem anno, qui proxime practeritam antecessit, ad finem gemenge, 
Sibi contraxisse videtur morbum , primis quidem diebus, ingrato quodam fri- 
goris sensu sese prodentem, mox vero, accedente verborum, quibus sen- 
tentiam suam significaret aeger, inveniendorum difficultate, ita ingravescen- 
iem, mentisque et corporis vires adeo frangentem, ut ne potenlissima qui- 
dem artis salutaris praesidia adversus eum quidquam valerent, omnemque 
tandem valetudinis recuperandae spem irritam redderet, quae d. 25 Februa- 
rii anni praecedentis eum inyadebat, apoplexia cum voce omnem corporis mo- 
ium ac sensum opprimens, atque ita postridie summo mane vir optimus 
animam placide efllavit aetatis anno tertio et quinquagesimo. ` 

Habetis A. H. simplicem de vitá et meritis Cl. Collegae, quem nobis erep- 
tum lugemus, relationem. Ut plura jam in ejus laudem commemorentur, 
equidem haud opus esse censeo. Plerique vestrum noverunt eum , et qui no- 
verant magni fecerunt, in his plurium Societatum eruditarum , quibus айз 
Scriptus erat, Zeelandicae, Harlemensis, Rheno-trajectinae з aliarumque, et 
Regii Doctrinarum et Artium Instituti sodales, et quae reliquit scripta, etsi 
eorum haud multa publici juris fecit, posteris tamen erunt ingenii atque eru- 
ditionis ejus monumenta. ` ` 

Minus inexspectato rebus humanis ereptus est alter ex Professorum Ordine 
Vir Clarissimus , quippe qui postremis annis valetudine utebatur tam adver- 
Sû, ut mors tali vitae moleetiarum plenae anteferenda videretur. | 

De JOANNE CAROLO KRAUSSIO, Medicinae Doctore ac Professore Ordinario , 
me loqui animadvertitis, Natus est ille die 6 Octobris anni 1750 Oerin- 
саг, quae sedes erat Principis Hohenloico-Waldenburgici ‚ cui pater ejus 
GHRISTOPHORUS ADAMUS KRAUSS à Consiliis fuit, matrem habuit ponoruEAM 
ZOLLNER, mercatoris honestissimi in eádem urbe filiam. i 

A parentibus sollicite educatus in urbis natalis Gymnasio bonas literas 
didicit, atque anno aetatis decimo septimo ad studia Academica dimissus 
est, arti salutari addiscendae operam daturus. Postquam igitur domesticá 
patris , viri. docti ac Medici expertissimi , institutione рег aliquod tempus fue- 
rat usus, anno superioris saeculi septuagesimo septimo migravit ErZangam , 

ibi 


DR A TIO 95 


ibique DELIUM, ISENFLAMXIUM, wENDTIUM, aliosque Viros Cl. habuit prae- 
ceptores. 'Friennio post ad majorem in arte salutari peritiam sibi compa- 
randam petiit Argentoratum, ей scholas adiit rossrEINm , viri praeclari, 
eujus patrocinio designatus est primi ordinis Medicus in Serenissimi Princi- 
pis Badensis cohorte, quae tunc in Belgio Foederato stipendia merebatur. 
Hanc igitur provinciam: suscepit anno superioris saeculi octogesimo tertio, 
et biennio post JZarderovici summos in Mediciná honores consecutus est, 
edito specimine inaugurali de praecipuis militum morbis eorumque causis , 
atque ab eo inde tempore Arnhemiae', пов tantum inter milites praesidia- 
yios, verum etiam inter cives, artem factitavit, 

Ibidem sanctissimo conmnubii vinculo sibi junxit praestantissimam virgi« 
nem £vERDINAM HEY, honesto natam loco, praeclaris animi dotibus: instruc- 
tam. Cum optimá Һс vitae soció, e quá nullam suscepit prolem, anno 
superioris saecult octogesimo-septimo: Anstelodamum se contulit, ibique рег 
annos fere viginti aegrotos visendo iisque, quantum ars valeret, opem ferén- 
do, et libros aliquot ,, tum Medici, tum Botanici argumenti, in: lucem edens- 
do, tantam consecutus est nominis- celebritatem, ut Academiae Gelro -Zut- 
phanicae Curatores amplissimi dignum eum censerent Càthedrá, quam €la-- 
rissimus ronsrEN ex hâc vi? discedens vacuam reliquerat. 

Itaque anno hujus saeculi septimo: Medicinae 'Тһеогейсае , Practicae et 
Legalis docendae provinciam ZZarderovici suscepit, habitá. Oratione de fea 
dicinae Systematicae вѕи et abusu ; et, cum triennio post Magistratu Aca- 
demico- abiret, publice dixit de perserutatione mentis humanae , тахі 
mum: medico faciente emolumentum. 

Quam bene autem Ше, qui in univers: arte salutari versatissimus: erat, 
et in scholis docendo: et aegrotos curando, de Academiá: ac Civitate Mar» 
derovicená meritus sit, Vos testes advoco,. integerrime сваріѕѕе et hono- 
ratissime ReINwARDr, qui eum tune habuistis collegam- et amicum famis 
liarem. | 

Exstinctd марогкохтіз: decreto. Academif? Gelro-Zütphanic4 xmavsstUs huc 
evocatus est Medicinae Professor Ordinarius, atque hoc munere eádem;. 
quá ante Zarderovici, diligenti functus: est, ita: quidem , ut, licet ad- 
versá admodum valetudine uteretur, gravesque subinde et асегһов patere- 
iur dolores, in scholis tamen domesticis et іп, Nosocomio opus suum. stre- 

; nue 


26 L SURINGAR 


nue urgeret, studiisque privatis sedulam daret operam, cujus rei documen- 
ia “sunt, tum Commentatio de verá Medicaminum, quae nervina dicuntur, 
indole ac vi salutari , quam Legati JMonnikhoviani Curatores praemio 
ornarunt , tum additamenta ad illam Commentationem , tum denique edita 
ab eo Praxeos medicae adumbratio, 

Idem post obitum summi вкосмамѕи ad Chemiae docendae vices supplen-: 
das ab Amplissimis Curatoribus honoris causá invitatus , lubens hanc susce- 
pit provinciam, et quamdiu per valetudinem licebat, et hos et reliquos mu- 
neris labores sustinuit. : 

Quum vero Conjugis carissimae mortem lugens, ejusque auxilio et solatiis 
destitutus, atque continuos fere dolores expertus, in docendo pergere поп 
posset, honéstam a munere suo missionem petere debuit anno hujus зае- 
culi vicesimo quarto, atque ita corpore misere excruciato ipsam mortis 
imaginem referens , mentis tamen suae, etsi casibus adversis contristatae , 
semper compos, reliquam vitam protraxit usque ad dem undevicesimum 
Martii anni praeteriti, quo sexagesimum et septimum aetatis annum agens 
animam exspiravit, non tantum cum SocnarE ratus, peregrinationem esse 
vitam, quà rite peractá, bono animo esse oporteat, verum etiam, ut Chris- 
tianum decet hominem, vitae melioris, quam nobis Konen et pollicitus. 
est optimus Servator, spe et fiduciá exhilaratus, 

Praeter ambos hos Viros Clarissimos, e Lectorum Academicorum ordine 
Ше vicesimo quinto Maji anni praeteriti, aetatis. anno tertio et septuage- 
simo, diem obiit supremum CHRISTIANUS FREDERICUS RUPPE. (8), qui post- 
quam, ab anno inde superioris saeculi nonagesimo , Symphoniae Academiae 
fuerat praefectus, ante hos undecim annos Musices Lector creatus еі utro- 
que hoc mimere laudabiliter functus cst. 

Quantopere Ше pulcri et venusti sensu esset imbutus , et quam bene har’ 
moniae fundamenta atque compositionis musicae principia calleret, scriptá 
et in lucem edit Musices hodiernae Theoriá egregie demonstravit. "Theo- 
riae vero quam feliciter jungeret praxin, ipse regulas, quas aliis praescrip- 
serat, secutus abunde probavit, tum hymnos sacros, tum plura varii gs 


ncris carmina ad novos modos redigendo. а 
е- 


D 


(8) Natus in Saxonia d. 22 Augusti 1755. 


ав À rT i :0.. ° 


-Denique et hoc ебі commemorandum, die nono Februarii- anni. praece- 
4lentis.ex hác vitt discessisse cAR^LUM HENRICUM EYFFERT, Геі equestris in 
Hippodromo Academico Magistrum, qui artem equitandi; cujus peritissimus 
erat, per plures annos docuit. 

Па A, H. brevi unius anni spatio Academia duos amisit Professores, ami: : 
sit. Lectorem, amisit Magistrum , atque e civibus. suis morte immaturá sibi 
ereptos luget tres optimae spei juvenes (9), in quorum. numero fuisse tuum, 
Clarissime xr'uwENnurs! filium. natu majorem, Adolescentem | praestantis- 
simum , vehementer tecum dolemus. 

"Tristibus hisce accessit denique Clarissimorum Oollegarum luctus domes. 
ticus, tuus, mi cnAnrssg! ob Conjugis dilectissimae , quae рег tot annos fi- 
delissima Tibi fuerat vitae ас fortunarum Socia, Prolisque vestrae Mater 
amantissima ,, mortem acerbam, Tuusque, Clarissime ро рл! òb amissam 
- Filiam natu majorem, quae ct Marito, Viro spectatissimo, et Tibi, Tuisque 
omnibus triste sui reliquit desiderium. ` Universus Ordo doluit Vobiscum, 
Collegae Clarissimi! gravem, quam fecistis jacturam. . Deo tamen Optimo 
Maximo acceptum referimus, Vos huicce dolori non succubuisse. Те, 
Optime cranisE! et orbi erudito, et Ecclesiae et Academiae , et nostro . 
Ordini quam diutissime conservet Deus incolumem! 

Tibi vero Clarissime nv pur! post longam annorum seriem feliciter et maxi- 
má cum laude in publicum. commodum transactam , otium illud, quo Tibi 
propter aetatem frui jam licet, gratulor. Largiatur Tibi Deus vegetam, ` 
jucundam et in longum adhuc tempus provehendam senectutem ! 

Atque ita accedimus A. Н. ad са, quae laeta et prospera Academiae 
nostrae hoc anno contigerunt, paucis commemoranda. | 

Maximo nobis.est gaudio, Vos, Perillustres Academiae Curatores! esse 
salvos, sospites et incolumes. Gratia sit Vobis, Viri Amplissimi , pro cu» 
rà vestrá et consiliis prudentissimis, quibus геі Academicae adhuc prospicere 
voluistis, "Utinam et in posterum vestris de edem bene merendi conatibus 
fayeat, qui numine suo cuncta gubernat, Deus! gie 

iri 


(9) Henn Joannem ж уйшен Harlemensem, d. 11 Martii; Ludovicum 
Gulielmum. Alting; Campensem, d. 21 Junii; 44daminam Jacobum Nieuwen- 
Auis, Rheno- Trajectinum, d. 19 Octobris , 1926. 


M — . HFH SURINGAR 


Viri Clarissimi, Collegae honoratissimi, quos coram "hic intueor! Déüg 
immortalis Vos omnes, ut et Clarissimos Collegas, qui vel ob aetatem pro- 
vectiorem , ‘vel ob corporis infirmitatem , huc non poterant convenire, diu . 
diuque servet incolumes! 

Valde laetor, quod hic praesentem Те vidcre liceat Cl. YAN voorst! 
restitutå Tibi, quae ineunte cursu hoc Acadeiico affecta fuerat, valetudine. 
juvenilem illum animi vigorem, quo in provectá hâc aetate tuá frueris, con- 
' servet et corporis vires Tibi confirmet Deus, ut ingenti illi egregiorum doctri- 
nae Christianae Interpretam , qui e {шй prodierunt scholá, numero acce- 
dant et in posterum quam plurimi; qui dignos se praestent Те dran 
discipulos ! 

Tibi quoque restitutam: valetudinem gratulor Cl. wTTEWAALL, quem et 
designatum jam Rectorem Magnificum salutare licet. Utinam in gerendo 
hoc Magistratu omnia Tibi ex voto cedant , Teque Rectore prosperrima es- 
$e pergat Academiae nostrae conditio f 

Ecquis non laetetur, sapiente Regis consilio мабевебв docendae provin 
ĉiam Tibi jam esse адай СІ. DE cfrDen! Та naullis parcens Ларогі= 
bus, ut ingenia nobiliora ad haec studia excites et instruas, per longam 
annorum seriem egregià (04 institutione prodesse pergas Auge Те du- 
ce еї magistro disciplina, quae reliquarum omnium. Parens dicitur , cujus- 
que usus latissime patet, majora in dies capiat ‘incrementa. "Teque praes 
{егеа publice docente, quae’ viam sternant ad àmplificandum ` artium её 
fabricarum intellectum , àugendamque in iis exercendis industriam , amplifi- 
cetur et augeatur civitatis nostrae: prosperitas ! E? 

Laetamur Clarissimo YAN DER күк, ipso ob corporis infirmitatem: rogans ` 
te, adjütorem datum esse discipulum ; qui,.si quis alius, scholae ipsius 
laudem tüeri possit et amplificare. 

Tibi vero Cl. uFLENBROEK ! impense gratulor munus, quod Oratione de 
hadierni Р/уѕісеѕ 4stronomiaeque studii praestantid Ша suscepisti , ut 
augurari liceat , Te et in scholis physicis praeclaram Juventutis: Асадеті= 
cae commodis navaturum operam, et Astronomiam docendo Sne quod 
ex obitu. Gl; ÉxAMA cepit Academia, esse reparaturum. 

Tibi quoqne CL: TANE YAN DER HOEVEN , qui in muneris. tui aditu publie 
professus ев, diligens veritatis Studium prüecipuum esse naturae: in- 

iere 


М cb RA T.I О. 97 


terpreiis dotem, gratulor ; quam summá cum laude sustines, docendae 
Historiae Naturalis provinciam. | : 

Vos ambo , Duumyiri Clarissimi , Academiam Lugduno-Batayam, quae me- 
ritis. praemiis ас honoribus Vos ornavit alumnos , vicissim quam diutissime 
ornetis Doctores! 

. Ordinem Philosophiae 'Theoreticae et Literarum humaniorum dum intueor; 

i Tibi. Cl. YAN, DER PALM! gratulor absolutum hoc anno, cursum institutionis 
Academicae tricesimum. Vivas et vigeas diu diuque codem mentis vigore, 
cádem -согрогіѕ; alacritate, quae nulla adhuc ingravéscentis aetatis incom- 
moda. experitur. Et quamdiu vitae humanae ratio permittat, esse pergas 
-et Academiae et universae Patriae nostrae decus et ornamentum! | 

' Laetamur in eundem hunc Ordinem Te receptum esse, СІ. "REUVENS! 
qui hác in Academiá feliciter instaurasti nimis diu neglectum 4Zrchaeologiae 
studium, cujus /аидеѕ ante hos octo annos, cujusque сит. artibus re- 
ceniioribus conjunctionem. nuper egregie exposaisti. | 

Tibi, Cl. BROERS Medicorum in hác Academi4 Ordini adscripto gratu- 
lor munus, optimis auspieiis ita susceptum, ut augurari liceat, е tuá disci- 
ріпа multos , qui Chirurgiae studium. сит cultu et humanitate соп- 

 jungant, esse prodituros. | Hin : 
Pergratum etiam accidit omnibus , quibus Academiae salus curae cordique 
„est, ad Professoris Ordinarii provinciam Te vocatum esse СІ. PRUYS VAN 
DER HOEVEN! Novo hoc honore mactatus esse pergas, qui adhuc fuisti, op- 
mus eorum dux et magister, qui rite efformentur ad perfectam Medici 
: speciem, quam Tu hisce diebus in muneris tui aditu vere ét eleganter deli- 
neasti. | 
, Qui Lectoris titulo ornatus et Scholae, quae ab industri nomen habet, 
 pràefectus es, ‚ Doctissime VAN DER pOON MESCH! ргоуіпсіап hanc quam diu- 

tissime ornes et egregios profectus, quos in Chemiá fecit aetas posterior , rà- 
tione ad popularem intelligentiam accommodatá tradendo 44 civium en: 
sium commoda | quam plurimum conferas. 

Ab illustri Docentium" Ordine tam insigniter amplificato converto me ad 

. Vos, Juvenes praestantissimi, in Һас Musarum sede Literarum studiis ope- 
ram dantes! Laetamur numerum vestrum hoc quidem anno ita esse aus 
"etum; ut inde ab anno superioris saeculi septuagesimo quarto exemplum ta. 
n lis 


28 L. SURINGAR š 

lis frequentiae in Annalibus nostris haud. réperiatur , et, quod majus est nobis; 
qui Academiae gloriam non civium numero; sed eorumdem in studiis assi- 
duitate et in moribus integritate aestimamus , са est indoles vestra, ut ob 
industriam , sedulitatem , discendi ardorem et modestiam tantam non onines 
summá laude sitis dignissimi. 

Macti estote hác virtute vestrá Juvenes Carissimi! Pergite ейде, quà in- 
cepistis Vi, nomen et famam e studiis petentes; GU honestate et mo- 
destiê vos commendantes. 

Nostis omnes Regis Optimi decreto statutum esse, tum ut honores Acade- 
mici, ad quos contenditis, semper apertis valvis conferantur, tum vero 
etiam , ut iis, quae , institutê coram praeceptoribus atque commilitonibus dis- 
quisitione , a Vobis laudabiliter agantur , publica aceedat laudis commemora- 


tio. En singularem plane et acerrimum industriae ac virtutis stimulum. Nam, 
ut vere cecinit OVIDIUS» 


Excitat auditor studium, laudataque virtus 
Crescit, et. inmensum. gloria calcar habet. (1o). 


Quid quaeso, Commilitones praestantissimi! ad ingenia studiaque vestra 
excitanda potentius esse possit et efficacius, quam quod animo reputetis y. 
esse Regem ipsum, qui Vos et studia vestra observet, cui nomina vestra 
renuncientur? Vestram igitur industriam , vestrosque morcs probetis Regi 
Augustissimo , qui, quemadmodum universae Patriae commodis nunquam in- 
vigilare desinit, ita pro eo , quo in literarum et virtutis cultores fértur , amo- 
re, potenti suo patrocinio certissime efficiet, ut laborum ac dree ves- 

trae fructus uberrimos percipiatis: 
Vestrå causá, vestrosque in usus Regis Augustissimi munificentia prospicit 
augendis doctrinae et studiorum Academicorum adjumentis. 
Bibliotheca quidem publica et hoc anno aucta est optimis in quovis Lite- 
rorum genere Libris, ex quibus inprimis. memorari eportet Librorum Aras 
bicorum , Persicorum et Turcicorum , a typographis Cozstan£inopolitanis 
et 


(10) Ovrprus ex Ponto ТУ. 2. 55. Conf. CLEM, At, Paedag. I. 151. Sylb. "Aper 
yàp ézaiveopuéum , Oévópcu ÄG Kuberab. 


ПО. "AI Т 20. .Т an 


et ScutarieAsibus , et nostro et superiori saeculo, in lucem editorum , volumi- 
та fere quinquaginta, quae quidem , Te rogante Cl. HAMAKER! tuoque voto 
annuentibus Curatoribus amplissimis, Tuáque inprimis , Nobilissime LYNDENE ! 
apud perillustrem Regis Augustissimi ad Imperatoris Turcici Aulam Legatum 
intercessione ; in ipso Imperii Otsmanniel Capite sunt coàmta. Praeterea et 
nuper spes facta est, in Academiae nostrae usum propediem Berolino trans- 
missum iri novos ас praestantissimos literarum A4rabicarum et Sanscritica- 
rum typos, Regis Borussiae jussu , aliquot abhinc ànuis, paratos. 

Quod ad hortum attinet Botanicum , in quo, tuá Cl, REINWARDT ! curê, 
cernitur jam nova plantarum distributio ad disciplinae rationem magis ac- 
commodata ; insigni ille auctus est plantarum соріа, culturá, commercio 
literario , fatorum beneficiis , Hortulani denique filii itinere in Britanniam , 
Illustrium Curatorum benevolentiáà, suscepto. Praeterea exstructum est Cal- 
darium novum, amplum;: quo pluribus regionum Tropicarum plantis in 
"horto colendis aptus jam conceditur locus. Denique а FRANCISCO GULIEL- 
мо SIEBER , Botanico peritissimo , eodemque multis itineribus claro, coëm- 
tus est egregius plantarum exoticarum et rarissimarum , quae arefactae in- 
ter chartas seryantur, Thesaurus. 

]n Theatro Physico melior et amplior concessus est locus instrumentis 

justo ordine jam dispositis , eorumque apparatui accesserant quae pro hodier- 
ná hujus disciplinae ratione maxime sunt necessaria. 
. Haec vero, aeque ac Instrumenta. Astronomica , quo melius serventur, 
poliantur, ornentur, ex Regis voluntate eorum cura mandata est RIENKSIO, 
artifici Frisio, ob confectam SSC Шай, qued Observatorium ornat, 
-Telescopium claro. ` 

Praeterea et huc evocatus est peritus Vir juvenis rm. KAISER , qui side- 
rum motus in Specul observet , deque. i üs referat ad Garen Astrono* 
miae Professorem. | 

Museum Archaeologicum multis et praeclaris hoc anno ornatum est ve- 
teris aevi monumentis Aegyptiacis , Punicis, Graecis, Romanis , Germani- 
cis, Septentrionalibus et nová, quae in terris Cisalpinis rarissime occurrit, 
Etruscorum Classe, quorum notitiam . Annalibus Academicis inserendam 
Tuae, Ol. ввоувмв! debeo diligentiae. Haec vero magis distincte jam com- 
memorari, temporis non sinunt angustiae. 

D à | Props 


So | D. SURINGAR 


Propterea quoque de Supellectile Anatomici, in quá ornandá et amplifican- 
dà Tua Cl. sawpironT! immortalia sunt merita, de apparatu Chirurgico ; 
cui accessit jam Zectulus , qui dicitur, OrZhopaedicus, de instrumento- 
rum ad Agriculturam pertinentium horrec, reliquisque disciplinarum sub- 
sidiis dixisse suffecerit, ea et hoc anno ita fuisse locupletata , ut et Docto- 
ribus et discentibus optimam. .praebeant studia sua severá lege excolendi 
opportunitatem. i ' 

Denique quod attinet ad ipsum ; in quod convenimus , aedificium , ab 
Tllustribus Curatoribus nobis facta est spes, fore ut Auditorium hocce pro- 
pediem instructius reddatur et ad Academiae Lugduno- Batavae dignitatem 
accommodatius , ut emendetur et ornetur, Senaculum , et ut aedificentur 
curiae, in quibus et. Curatores. et singuli Professorum Ordines conveniant; 
quà ratione haud exigua profecto ad Academiae splendorem fiet accessio. 

Jam unum restat solenni hoc.die peragendum , idque mihi quidem omnium 
jucundissimum , quod est in distribuendis doctrinae: praemiis, quibus or- 
`nandi sunt juvehes praestantissimi. іп! certamine hujus anni literario victores: 

Itaque Те, Vir Clarissime , qui Senatui hoc anno Ab-actis fuisti, rogo; 
ut singulorum Ordinum de perlatis ad ipsos Commentationibus praelegas 
judicia ; Vos vero juvenes. praestantissimi , quibus praemia. sunt. adjudicata ; 
ut, recitato nomine- vestro, singuli ad hanc Cathedram accedatis. . 


Pergratum mihi accidit, quod Те, praestantsisime DE 20х0н (1)! virtu- 
15 atque doctrinae praemio; possim. condecorare. „Те о) industriam tuam 
„et egregiam animi indolem jam dudum magni fecerunt atque amaverunt 
Praeceptores et 'Commilitones. Nunc vero gaudent iidem , Те in difficili 
certamine aemulis .palmam..praeripuisse... Ex animo. Tibi gratulor hunc ho- 
norem, Tibique. trado. splendidae ,. quam reportasti, Victoriae. splendidum 
hoc documentum. 

| No- 


(1) JANUS JACOBUS DE JONGH Theologiae іп Асайешїї Lugd. Bat. Candida- 
tus, respondit.ad Quaestionem ab Ordine 'l'heologico propositam š E ани, 
sit moniti Joannei 1 Epist. V: 16b. "Етті dgagrlo трде Üaysrrbv у 09 тер Zen 
vss Муш Ба ¿orden èt quomodo-cum. aliis de diligendis omnibus hominibus , 
Doctrinae Christianae praeceptis in concordiam redigi розви. 


' OAR AIF Чао; т. 25 
"Nobilissime місиікі8! (2) Та ardórem , quo praeclaram: Matheseos disci- 
plinam colis, et egregios, quos in ей fecisti ‚ progressus ‘ad quaestionem : 
Geometricam respondendo ita demonstrasti, ut praemio, quod lubens Tibi 
trado, reddideris te dignissimum. Perge hác viá Academiae. Leodiensi, ad 
quam victor ex hoc certamine redis, esse decus et ornamentum, atque 
industriae tuae fructus aliquando capias uberrimos! 
$ DA 
Non sine insigni animi laetitià Te huc accedentem video, optime WAAR- 
DENBURG! (3) et felicem me praedico, quod mihi contingat Collegae olim 
aestumatissimi atque amici integerrimi filio aureum hunc tradere nummum, 
justam laboris et industriae mercedem. 
Tu vero, amicissime, splendido hoc praemio ornatus perge matris prae- 
stantissimae , quae de tali filio jure gloriatur , рда cumulare et paterni 
nominis gloriam tueri ! 


Praestantissime рол! (4) Stoechiometriae , cujus in Chemia recentiore 
late patet. usus , Elementa a Те in һас aetate , tuê juyenili ita sunt exposita , 


ut ab egregiis hujusmodi initiis praeclaros in penes successus augurari 
nobis liceat. 


En aureum, quem Tibi trado, nummum, novum industriae stimulum; 
Optimo parenti tuo, cui talem filiam ex ànimo gratulor 5 ; бериде: tuae 
spectatissimae esse pergas gaudio et ornamento! 

Or- 


(2) GEORGIUS MICHIELS , Matheseos Studiosus іп Academiá: Leodiensi , respon- 
dit ad Quaestionem Geometricam , quam posuit Ordo Diseiplinarum Mathemati - 
tarum et Physicarum : Dat quatuor Sphaerarum ínter se invicem. disposita- 
rum magnitudine ей mutu positione , inveniantur у eum loca- centrorum , zum 
radii omnium Sphaerarum , quae datas illas tangunt; 

(5) HENRICUS GUILIELMUS WAARDENPURG, Medicinae Studiosus in | Amado: 
mià Lugduno-Batavá, exposuit, eodem Ordine quaerente, Historiam Naturalem 
Animalium Molluscorum Regni Belgii indigenorum. t ) 

(4) Евлмсівеов ‘рогу, Matheseos, Philosophiae: et Medicinae Studíosds in 
"Acadermiá ` Lugduno-Batavà , respondit ad ;Quaestionem Сһешісаш 2 Quaeritur 
"expositio. concinna et perspicua elementorum : Stoechiometriaes 


5а L. SURINGAR ` 


- Ornatissimé SWART! (5) Aureum nummum , qui ad singulas quaestiones 
unus tantummodo dari solet, Tibi porrigere nequeo. En vero diligentiae 
atque eruditionis testimonium , quo Те ornandum censent acquissimi Cer- 
taminis Judices. Tu insigni hoc honore mactatus ad majora contendas in- 
dustriae, atque virtutis praemia ! 


Ornatissime потлувтра! (8) Lubens equidem Tibi trado praeclarum 
hoc victoriae, quam, reporta:ti, praemium. Fac ut eandem -industriam , 
quá Philosophiae Тһеогейсае et Literis Humanioribus operam. dedisti , ad 
Literas Sacras et doctrinarum principem Theologiam transferas. 

Omnia Tibi porro ex voto cedant fructuequ- e studiis tuis capias lae- 
Lissimos, cum ad laudem, tum inprimis ad virtutem et veram vitae fe- 
licitatem ! | 


Praestantissime утла! (7) E^ laudis testimonium ; quod Nobilissimus 
Philosophiae Theoreticae et Litererum Humaniorum Ordo Tibi decrevit, in 
signum honoris, quem habet industriae tuae in solvendá quacstione diffi- 
cili collocatae. Publice laudo hanc diligentiam tuam, augurorque fore, ut 
in excolendis praeclaris ingenii animique tui dotibus strenue pergas et, si 
quando in arenam iterum descendas, primos sine dubio feras honores! 


Ornatissime SWALUE ! (8) Eodem honore, quem superiori anno meruisz 
ti, 


(5) WILHELMUS SIMON SWART, Matheseos et Philosophiae Naturalis in Athe- 
naeo Amstelodamensi Studiosus , respondit ad eandem Quaestionem Chemicam. 
(6) JANUS HENRICUS HOLWERDA, Literarum et Theologiae Studiosus in Aca- 
demià  Lugduno-Batavà. ^ Argumentum Gommentationis praemio ornatae est: 
Quaenam fuit veterum Scepticorum sententia de veri judicio? ` Quibus argu- 
mentis eam tueri conati sunt adversus. Dogmaticos , imprimis Socratícos et 
Stoicos? Quomodo denique $Sceptica philosephandi ratio, obsereatá hominis 
indole, naturá, atque ingenii progressione , explicanda ей coércenda videtur ? 
(7) AART VEDER, іп Academiá Lugduno-Batavü Literarum Humaniorum Stu- 
diosus ad eandem e Philosophià Theoreticà Quaestionem respondit. 
(8) EDELHARDUS BERNARDUS SWALUE, 1 heologiae Stadiosus in Academiá 
Lugduno-Batavá, exposuit causas, quibus factum est, ut Imperium Turcarum 
Otsmanorum а perveis initiis ad eam magnitudinem et potentiam. pervenerit, 
guam , Solimano Magno regnante , erat consecutum. 


ОЕА T Ale 93 


ti, iterum te ornat Nobilissimus Philosophiae Thcoreticae et Literarum Нл- 
maniorum Ordo. — En alterum laudis-Testimonium, quod novo Tibi sit 
incitamento, ut ad studia Theologica severá lege excolenda animum appli- 
ces et rite praepareris ad munus sacrum rite aliquando obeundum! 


Quoniam igitur scriptiones, Nobilissimis Medicorum et Jureconsultorum 
Ordinibus traditae, non ita fuerunt elaboratae, ut praemio ornari possint 
earum auctores ; hoc unum mihi superest commemorandum , juvenem. or- 
natissimum MARTINUM LEONARDUM REYERKeRK, Academiae Rheno-Trajectinae 
civem , propter operam in solvendá Quaestione Theologicá collocatam , dig- 
num judicatum esse, cujus nomen publice laudetur , pari modo, quo Aca» 
demiae nostrae alumno, praestantissimo ELINK STERK, idem nuper in Аса- 
demiae Gandavensi contigit honos. 


Jam rite peractis, quae hodierni muneris ratio a me postulabat, Deo 
O. M. pro auxilio mihi praestito gratias, quas habeo maximas, ago et 
optima quaeque et faustissima Academiae ac Civitati Leidensi, Patriae uni- 
versae, Regi Augustissimo , totique Stirpi Regiae sincerá mente арргесог, 


E | SCRIPTA 


54 LOSURIN GAR 


SCRIPTA CORNELII EKAMA , VIRE CLARISSIMI. 


Nieuwe Antwoorden ор de Rekenkundige: Fragen fan m. AENEA $ 
 yoorkomende in deszelfs Rekenboek Goor de Nederlandsche Jeugd, 
Uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van ?t Algemeen. 1804. ` 


JW'aarnemingen | omtrent. den: duim ет langen vinger aan de hand 
der Vogelen. Alg. Konst- en Letterbode, 1805. D. IL, bl. 4. " 


Oratio de Frisia Ingeniorum Mathematicorum inprimis dotes. Kaap 
1809. 410: 


„Огайо de insignium $ qui. in: sclentid. OPES facti Sunt. proz 
і gressuum fundamentis., а summis. in re Mathematica et Азігопо- 
„mic viris, partim. decimo sexto, maxime decimo. septimo seculo; 


jam praecipue jactis. Іп Annalibus Асабыши» Lügdinio-Betáváe » 
1822—1823. e 


Berigt omtrent het Observatorium.; Ale, Konst- en Letterbode; 1824, 
D. I. bl. 7. 


Ferhandeling over GEMMA: FRISIUS, dem eersten: grondlegger tot het 
bspalen van de lengte ор zee. Іп de werken der eerste klasse van. 
het Nederlandsche Instituut , D. VII. Ы, 215 volgg. 


Ferhandeling over de A4antrekkingskracht , als den band pan: t Heelal. 
Verslag van de eerste klasse van. het Instituut, in de Algemeene Verga- 
dering 1825. i 


» m. VAN SWINDEN , Z'erhandeling over: hiet bepalen: der lengte op zee, 
door de afstanden van de таап tot de zon of vaste sterren. Nieu- 
we. uitgave, met. eene Voorrede. yan. c. ЕкАМАФ 


ГО REA TUE QU E 


т. W. VAN SWINDEN, рідне: van Tafels ten dienste der Zeelieden p 
door c. — Ж 1824. 


OZ shihe АЛ С, ROSS, VIRO hoses EEN 


ER Medicum шада a pu praecipuis Militum moris, eos 
rumque саизїз. Harderovici 1785. 4to. . 


Verhandeling over den Daauwworm der Kindenéfi, ep uge pailizste 
geneeswijze, door een specificq geneesmiddel, gevolgd naar den 
Hoogl. ѕтлвск, met aanmerkingen en waarnemingen door 3.76. 
KRAUSS, Amst. 1791. 8vo. 


Afbeeldingen der "risenij-gewassen , vierde Deels eerste Stuk « enz. Am- 
sterdam 1738 en vervolgeus. 


BARTHOL. EUSTACHIUS , natomische  KupfertaféIn, nebst derselben Er- 
i klarung, verfertigt unter der Aufsicht yon ANDREAS вохи , aus dem 
Holland. TON 7. C. KRAUSS, Анн und Wesel 1800. fol. 


SE BONN , "Beolachiungen ` einer unterwarts  gehenden. Ferrenkung 
des Jinken Schenkelbeins, nebst einer neuen gemàchlichen' Жіпгісһ- 
tungsweise , aus dem Holland. von s. c. knauss, Amst, und Wesel 
1800. gr. 8vo , mit 6 KupfertafeIn, 


Afbeeldingen der fraaiste Абада се боотеп ет heesters, met eene 
beschrijving тап derzelver. kenmerken j. voortkweeking , nuttighe- 
— den , enz. XXI Afleveringen 1802 —1808. 410. 


Огайо de Medicinae. Systematicae. usu et abusu, Harderovici 1808. 40: 


Eerste- beginselen: der -Kruidkunde , “tot onderristing em vermaak voor 
i het schoone geslacht, als ook voor die genen, die de eerste bes 
&unselen der Kruidkunde beoefenen, Amst. 1810. 5 Deelen 12mo. 


sL 


Es Over 


56 І; SURINGAR 


Over den aard en de geneeswijze eener F'eeziekte, even als zooda- 
nige іп de maanden Januarij en Februarij van het jaar 1814, in 
de streeken van Utrecht gewoed heeft , Leyd. 1814. 8vo. 


De natura et curatione Luis Bovillae, Lugd. Bat. 181. 8vo. 


Verhandeling over den aard en de werking der zoogenaamde Zenuw- 
middelen , bekroond bij het Legaat van Wijlen s. MONNIKHOFF ), Amst. 
1818. 8vo. 


Nadere overweging van den aard en de werking der Geneesmiddes 
len enz. Amst. 1819. 


Adumbratio Praxeos Medicae, P. I. Lugd. Bat. 1820. 8vo. 


: | -3 
NOTITIA INCREMENTORUM MUSEI ANTIQUARI 
V. CEL: SURINGARO RECTORE. 


Quae hoc anno Museo: accesserunt, ea, sicuti superiore anno, ріега- 
que auctoritate риб са sunt illata. 

In quibus sunt, quae misit ex Archipelago Graeco Vir r др: с 
ROTTIERSIUS , partim Regis jussu in insula Melo effossa. 

Item quae misit vir nobilissimus нсмвевтів, in Italia emp: 

Alia, Regis jussu emta in auctione Musei rrscLvziANI Antverpiae ; 

Alia ab homine, Tunete advená comparata ; 

Alia tandem lege permutationis e Regio Museo Ethnographico Hagano 
accepta, quae casu illuc ex Anstelodamensi migraverant (1) adeoque nunc 
iterum conjuncta sunt cum illis monumentis, quae anno superiore ex Am- 
stelodamensi musco ad nos erant delata. 

Dona quaedam item accesserunt a viria nobilissimis van Ewvcx, insti- 
iutioni publicae Praefecto, et srRareyo Regis Consiliario, humaniter obla- 

ta; 


(а) Quae adeo deinceps potius Атзіеіойатепзіит nomine notabo, 


ORA T I о. 57 . 


tà; quorum haec vascula sunt, casu e Graeciae oris, Ша Aegyptiaca quae- 
dam , et alia minutiora Tunete advecta. 

Emtionis (ә) lege 4egyptiaca quaedam, ex auctione Amstelaedamen- 
бі comparavi. 


QUAE ORDINE SIC DESCRIBENDA VIDENTUR. 


"egyptiaca primum maximam j^ anno accessionem experta sunt; 
ita ut nunc cum exteris Museis, certe secundi ordinis, nostrum compa- 
rari mereatur. In his praestantiora sunt: 

Sarcophagus praegrandis, e lapide duro et albicante , cum suo operculo ; 

Mumiae quatuor ornatiores, et satis integrae, vividisque coloribus pictae ; 
e quibus una magnificentissima tribus loculis -instructa ; | 

Mumia piscis , et felis ; 

Vasa canopica ex alabastro uzdecim ; 

Stelae sepulcrales quinque, partim Deorum, partim Manium adoratio- 
nes, habentes ; 

` Stelae ligneae pictae duae ; 

° Lapides sacris faciendis , ut videtur , duo. 

Cistulae ligneae pictae duae ; 

Chartae papyraceae 2765, quarum una ad 14 pedes longitudine, fune-. 
bris, hieroglyphica ; alterius similis pars dimidiata; et tertia Kee Scrip- - 
turae, sine figuris. 

(Superiora illa sunt LEscLUzIANA , praeter Mumiam trium loculorum, 
quae missa est а ROTTIERSIO ) | 

Signuncula, lapidea, aenea, phylacteria e lapide duro majora, et minuta 
fictilia quamplurima (tam zrscuvzrawA, quam ab nuwsEnTIO missa, et ех 
auctione Amstelodamensi comparata) In xgscruzlANIs eminet vultus ho- 
minis Aegyptiaci, e lapide nigricante sculptus, et quamquam minutus , gen- 
tis lineamenta eximio opere et diligentissime referens. 

Quae hodie per cuAMPOorLLIroNI labores inter hieroglyphica praecipuum usum 

ha- 


(2) Scilicet e modicis Musei subsidiis pecuniariis annuis, 


E 5 


38 | L. SURINGAR 


habent, nomina Regum inclusa tanquam. laqaeis ovatis; eorum aliquot. in 
monumentis nostris comparent. Praecipue intellectu. facile est in canopico 
quodam vase illius nomen , quem снамрогиомв Thoutmosin II (5) eun- 
demque Moerin esse interpretatur, Regem adeo quintum Dynastiae due, . 
devigesimae, et Sesostrz antiquiorem. 

Ad classem unicam referendi sunt duo lapides sepulcrales Punico-Ro- 
mani, Tunete advecti. lucri caussa, sed inventi in loco Medita , regni Tu- 
nelani, prope continia ditionis. Cirtanae, sive Constanzinensis, quae est 
Aleirinorum. 

Graeca et Romana signa marmorea pauca tantum ad nos delata sunt. 
In his memorabile foret caput colossum ex insula Therd , operis archaici, 
nisi,temporum injurid mutilum foret. Est praeterea caput Maximini Impe- 
ratoris, ех insulà Melo, in ruderibus antiquae metropolis, prope locum 
Castro, inventum (Utrumque а ROTTIERSIO missum ). 

Item minutiora quaedam , in quibus Serapzdis caput marmoreum (e Ain. 
seo Amstelodamemsi) et SE э quod Be Zare videtur, › aeneum (donum 
EWYCKII ). i - 

Ad monumenta Sepulcralia Graeca accesserunt urnae quaedam mar- 
moreae parvae, et cavae, ex insulà Delo, alia una solida , et cippus cum 
inscriptione mulieris e ditione Atheniensi. ( ROTTÍERSIANA ). 

Ad vasa Graeca. picta quaedam puleriora (ex Amstelodamensi Museo) 
quaedam minora (e dono втватехі) item "quaedam minoris momenti, nec 
tamen vulgata, et grandiá adeo, ex insulà Meló (ñoTTIERSIANA) et tandem 
pulcriora et rariora quaedam , partim cum anaglyphis fictilibus, J/o/aterrís 
Etruriae effossa, (ab HUMBERTIO missa A | , 

Ad instrumenta et supellectilem in primis commemoranda est ara 
grandis marmorea rotunda, ex insulà Melo, bubulis capitibus et en- 
сагріз ornata, inter rudera «eadem quae diximus effossa ; solarium parvum, 
marmoreum JZ/heniense, et lamella aenea cum inscriptione defuncti, item 
Athênis (4) (RorrrignstaNA). Praeterea vascula, caet. , Romana (е Museo 
" mstelodamensi et aliunde ). | BERT у 2. 


(5) Postea Ui, dixit, invento alio Rege 77ioutmoseos nomine, aut cognomine, 
(4) Cujusmodi aliquot exliibet роруукіл, Travels ll. p. 455, 457. 


OR Kk T E О, 59 


Inscriptiones quaedam Graecae sed mutilae ех Archipelago missae a 
morrreRsro. Іп his una integra sed brevior ex urbe Rhodo, Xenonis 
NAüwr F., Aradii, Jovi Жетйм posita (5). 

Monumenta Germanica et Septenirionalia aucta sunt quibusdam discis. 
fictilibus cuneisque, sive malleis lapideis Drenthanis, (ex "Amstelodamensi 
Museo. Conf. Notitia. anni superioris. 

Inter .4rchitecturae ornamenta referre solemus opera Миѕіра, cujus. 
generis haud contemnendum exemplum, a morrrERs:o. in insulá Melo in 
ruderibus iisdém, ubi caput Maximini et ara Graeca, inventum , acce- 
pimüs. Caput Baechi adversum justae magnitudinis , circumdatum , distinctis. 
locis, capitibus Moenadum , pantherá, piscibus et limbis ornatioribus va- 
ris, ad тә pedum fere longitudinem et latitudinem, Musivum hocce com- 
plebat. Quarum picturarum maxima pars , sed singulatim , ad nos delata 
est : reliqua. perierunt, certe huc non pervenerunt. Opus bonae est actatis, 
sed coloris multum adtriti. 

Praeterea Musivi praestantissimi fragmentum (e Museo /4mstelodamens?- 

Quorsum etiam referimus (ex eodem Museo) parvam picturam parie- 
tariam , Herculanensibus similem xenia et hortulos referentem, sed item 
valde detritam. Quo genere monumentorum , quod cis Alpes rarissimum 
est, adhuc carebamus. 

Sed insignius ornamentum , noya classis monumentorum accessit , quae 
itidem cis Alpes vix occurrit, E£rusca.  Urnas scilicet sex, quadratas ,, 
oblongas, anaglyphis ornatas, e lapide partim tophico, partim alabastrate , 
cum suis operculis, in quibus recumbunt defuncti, Etrusci operis, ad nos: 
ex Italiá misit zuxnERTIUs. Quarum una nomen defuncti habet, litteris Еіги- 
scis inscriptum , editumque a zawzo-(Sags: de Lingua БІЛДІ Т.П: 
p.277. n. 24, edit. secundae). Cujus classis haec. initia magnilicentiore 
Museo nuperrime emto anno Academico. proximo augebuntur. 


C. J. C. KEUVEKS. 


(5) Haee a superioribus peregrinatoribus, viris celebribus, CrARKIO: ( Тта-- 
vels Ш. p. 285. ed, буо.) et 7. HAMMERO, ( Topogr. Ansichten der Levanle p.165. 
n. 14. Cf. Tabula guarta) non intellecta fuit, cum lapis. inversus: jaceret, et: 
neuter nomina peregrina suspicaretur,. 


, 


EN 


Soe 


Së, 


"ОД 


TT y OUI Pr. p 


"Zb енен A 
Nä a a LEE > 


35. 


HENRBICI. COCK 


ORATIO 


JURIS PUBLICI UNIVERSALIS STUDIO, 4D 
CIVITATIS PACEM OTIUMQUE FRUCTUO. 
SISSIMO, 


HABITA DIE УІІІ FEBRUARII MDCCCXXYI, 


QUUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA ORDINA- 
RIAM JURIS PROFESSIONEM SUSCIPERET. 


LUE 
XC 
2 


init 2. u Sara 
ар ee 
аль А-Г еме, 
wee 7 аа. 


PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES! 
RECTOR MAGNIFICE ! 
QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CLARISSIMI! 


QUI IN REGIONE-LEIDENSI JURIDICUNDO PRAEESTIS, VIRI INTE- 
GERRIMI! | 


HUJUS URBIS MAGISTRATUS AMPLISSIMI! 
RELIGIONIS INTERPRETES, VIRI SANCTISSIMI ! 


А з LE- 


(4%) 
LECTORES PERITISSIMI t 


QUARUMVIS DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI P 
BONARUM ARTIUM STUDIOSI, JUVENES LECTISSIMI ! 


CETERI LIBERALIS DOCTRINAE CULTORES ET FAUTORES, OMNIS 
` ORDINIS AC LOCI, QUOTQUOT ADESTIS, EXOPTATISSIMI ! 


Vetus 


V etus. opinio est, quae multorümr sermone jam: olim percrebuit, sed ea: 
denuo recentissimis his multum decantata temporibus, civitatibus periculo-- 
sam esse Juris Publici doctrinam. Hinc scilicet temeraria gigni feruntur vul-- 
gi judicia de Republica constituenda, quibus, velut contagione quadam, per 
omnes hominum ordines subinde propagatis civitatis pax. et otium pertur- 

bantur, imperii fundamenta labefactantur ac societatis communis vincula 
convelluntur. Hinc adeo quibusdam ortae videntur mirabiles: regnorum eyer- 

siones et innumerae, quas aetas nostra: vidit, rerum perturbationes et tu-- 
multus. Hinc omnes: denique manasse dicuntur. dissensiones , quibus adhuc: 
Europa agitata ests- 

Itaque videmus quosdam vel ad nomen hujus disciplinae exhorrescere neque: 
levius: quoddam malum eam: arbitrari, quam disputatricem perniciosam et 
audacem, cujus fuga et expulsio communi populorum. decreto sancienda sit. 
Neque est quod. eam praecipitis judicii- miremur iniquitatem. Cum enim ,- 
sub finem saeculi superioris, incredibilis illa parari coepisset Francici Regni 
conversio, quae сапа. sua magnitudine et novitate remotissimos. etiam po- 
pulos.advertebat, tum et alios in ejusdem vicissitudinis societatem tractura 
videbatur,. oculi omnium. animique in Juris Publici disciplinam conversi 
sunt, tanquam certissimam: Reipublicae cum constituendae tum- regendae 
firmandaeque magistram, Sic autem alii quidem sincero. publicis: malis me- 
dendi studio ducti;.alii vero. inconsulta quadam animi temeritate et attonitis 

A A men- 


6 НЕМЕЛГЕОН 000 E 


mentibus in nova quaevis ruentes, alii denique nefariam speculantes oppor- 
tunitatem , dolis et fraudibus omnia miscendi, in nobilissimam hanc Juris- ` 
prudentiae partem, velut in vacuam possessionem , involarunt. 

Cum autem moderata prudentiorum vox et consilia vesanis adversariorum 
clamoribus et insidiosa calliditate partim retusa essent partim elusa, incidit 
haec disciplina in ingenia furiosa , quae nullo rationis tanquam freno coerce- 
rentur , incidit in turbulentos homines, qui Reipublicae nomen utilitatibus suis 
obtenderent atque , ad evertendam societatem et humanitatis conjunctionem, 
juris et aequitatis uterentur jactatione. Qui cum sibi Juris Publici peritiam 
arrogassent et facili plebe literarià tenuissent , hominum vitia, ut fieri solet, 
ad ipsam artem traducta sunt eaque temeritatis et audaciae mater, dissensio- 
num et turbarum opifex dici haberique coepit. 

Cujus opinionis temeritas, condonanda illa quidem animis repentina malo- 
rum mole perterritis, ut tamen пес minus liberiori aliorum indignuationi igno- 
scendum sit, cùm etiam nunc multorum animis insideat, adeoque verendum. 
sit, ne meliora quoque in eundem errorem inducat ingenia; huic quidem 
oécurrendum ac praestantissimum hoc Juris Publici Universalis studium in- 
vidia liberandum ебі Etenim ab hujus doctrina neque profecta sunt neque 
, proficisci potuere, quibus aetas nostra laboravit , dissensiones ac tumultus ,' 
nisi forte quatenus aut non satis multum aut, aliis hominum rerumque vitiis , 
non récté fuit exculta, quo scilicet modo vel per ipsam religionem dissidia. 
bellaque sata sunt, ut tamen ea doctrinae Christianae vitio non sint vertenda 
nec sanior quisquam omnes ideo religiones ex hominum genere tollendas esse: 
censeat. | Dow? gts] í 

Jmmo vero magis etiam erga eam hac utamur aequitate quo minus ipsa in 
hominum. perniciem converti potest, Etenim , haud scio, an nulla facile 
sit ars aut disciplina, qua publicae civitatam tranquillitati melius certiusque 
consulatur undeque utilitatis fructus in eam redundet uberior, quam ex ea 
doctrina, quae mutua Principum civiumque et jura et officia , justis quaeque 
descripta finibus, rationum praesidio munit firmissimo neque ‘еа ex temeraria 
opinionum levitate aestimat, sed ex certi judicii diligentia et veritate. 

Equidem ita semper existimavi eaque, de orationis argumento cogitanti, 
idonea mihi visa est materia, quam in hoc illustrissimorum hominum con- 
ventu explicarem uberius , praesertim cum illa examinanda, quam ipse viam 

et 


ОЧА A mir à 7 


et rationem docendi tenendam putem , simul significare ac declarare possim. 
Dicam igitar de Juris Publici Universalis studio, ad Civitatis pacem 
otiumque fructuosissimo. 

Argumentum orationis de medio petitum in communi ac populari intellectu 
positum atque a doctrinae subtilitate est remotum, attamen neque ab hoc 
loco, neque a temporum conditione, neque a munere , quod auspicor, alie- 
num esse, censeo. In eo autem explicando, sine ira et studio ita versari 
conabimur , ut nec a veritate, neque ab obsequio et modestia. recedamus , ne- 
que Давао irridendo, lacescendo aliorum mentes exulceremus , sed , 
quid veri falsive hominum judiciis insit, candide et moderate doceamus. 

Vos autem, Honoratissimi Auditores! ea, qua summa valetis , indulgentia 
et humanitate memet audiatis nec tenuem novi oratoris mediocritatem ad ex- 
quisitam decessoris ubertatem , meos$ dicendi rivulos ad illius flumen oratio- 


nis exigatis. 


Quod a veteribus traditum est philosophis, nihil esse seu publice seu pri- 
yatim utile, nec quidquam firmum ac stabile, nisi quod sit cum justitia con- 
junctum , id quam sit veritati consentaneum, cum alias saepe licet animad- 
vertere, tum vero in Rerumpublicarum administratione luculenter cernitur: 
Etenim, quae variae sunt malorum publicorum caussae, varia, quibus ci- 
vitates labefactantar, hominum rerumque vitia , si accuratius ea exquiramus, 
a justitiae neglectu et ignoratione, tanquam a communi quodam fonte , mana- 
fe videntur omnia. Uti autem ab eadem proficiscuntur caussa, ita et unum 
eorum est commune remedium, in accüratiori jurium et officiorum, quibus 
civitates devinctae sunt, cognitione positum. 

Hoc autem cum universe verissimum est tum vero de turbis va- 
let discordiisque civilibus. ^ Quodsi enim primam earum originem ей 
caussam reputes, utut diversissimis saepe natae sunt opportunitatibus , 
aut ab ingeniorum errore et juris ignorantia aut ab improborum homi- 
num malevolentia omnes profectae sunt. Qui autem ab ingeniorum er- 
rore tumultus oriuntur motusque civitatum , seu - Principum imperitia seu 
inscitia subditorum iis ansam praebuerit, ipsi meliorem ingeniorum eru- 
ditionem tanquam certissimam sibi medelam postulant. ` Qui vero nefa- 


ris malorum hominum. conatibus adeoque vel factiosorum civium cupidi- 
: ta- 


8. H EYN RILO T CTO CK 


tate. vel imperantium libidine et impotenti dominatione impetus excitantur 
et furores, ita tutissime retundi videntur ac refrenari, si de officiis juribusque 
socialibus inter varios civium ordines vulgata sint recta judicia. Häer autem 
unde nasci et propagari debeant, non video equidem, nisi ex hoc ipso Juris 
Publici Naturalis studio , quo subtiliores illae notiones sanaque praecepta de 
civitatum juribus.et summa rerum legibus institutisque regenda , поп ad орі- 
nionis temeritatem aut.opinatam utilitatem , sed ad summam illam aeternam- 
-que juris normam dijudicantur. Itaque primum quidem idque certissimum 
Adversus turbarum civilium fluctus atque procellas censemus praesidium , Si, 
civitatibus qui praesunt, Principes-aut magistratus ceterique majorum rerum 
administri nobilissimam hanc Juris Publici disciplinam cognitam animis et 
perspectam habeant. Qui scilicet ex eorum inscitia et erroribus ferax tur- 
barum, conversionum omniumque malorum civilium proventus nascitur , sic 
intercipitar et vero tutae ëtt leen potentiae semina sparguntur lae- 
tissima. 

"Quodsi enim universe omnibus infinitae errandi caussae sunt.et opportu- 
nitates, quae lubrica magis est, quam imperantium sors et.conditio, quorum. 
levitatem , inscitiam lapsusque et vitia continuo speculari, captare et in usus 
suos convertere solet grex adulatorum, Profecto, nisi firmis rationum prin- 
cipiis tanquam praesidio muniti sint, vis est ut insidias evadant, quibus cum 
a naturae debilitate tum ab hominum malitia sepiuntur undique. In ma- 
ximo autem eo rerum discrimine firmius , cui adnitantur , nullum est admi- 
niculum praeter accuratae doctrinae constantiam et severitatem. . Est enim 
propria haec cum omnis doctrinae, quae certis rationum. principiis nititur, 
tum vero hujusce nostrae disciplinae vis et.efficacitas, ut, qui eam accuratius. 

 perceptam: habeat, vix, піві:рег summam animi levitatem et inconstantiam 
aut insignem malitiam, ab ejus praeceptis deflectat. | 

Hoc vero praesidium:si deficiat, si Reges ac Principes.quique loco, genere 
£t auctoritate alios antecellunt summisque Reipublicae muneribus admoven- 
tur, nec, quomodo rebus recte utantur, bona institutione didicerint, nec, 
quid sif, quod dignitatem , honorem ac principatum contineat, регсерегіпі; 
partim .gravissimas Reipublicae .administrandae ` curas inscite et infauste. 
sustinent, partim bonos intelligentesque viros ab ejus administratione arcent 
ас removent. Па vero, quae summam rationis et judicii requirunt industrian 

‚ас 


O R A T.O. H 9 


гас. fidem , arbitrio et libidini -aut juconauline permittuntur temeritati. 

«Uti, autem accurata Juris. Publici. cognitio. gravissimum ad civitatis tran- 
quillitatem Principibus adfert . praesidium ; ita et egregium hine. iis accedit 
auctoritatis incrementum. Etenim quae vera est , Don epinata quaedam et 
jnanis eorum auctoritas, ea non a vi et. potestate., sed. a verecundia potius 
legamque , reverentia. proficiscitur , quibus, semel exstinctis nullum satis fir- 
mum imperii frenum est, , Hujus autem reyerentiae et. parandae et confir- 
mandae -tuendaeque · nullum. efficacius est momentum , quam industria et fi- 
des rerumque .agendarum.peritia, Est enim ea, cum omnis excellentis do- 
«trinae , tum vero interioris „prudentiae ciyilis vis in animos, ut , in quibus 
ea cernatur, quamyis nec suspiciamus ceteroquin . nec amemus бо, vere- 
«cundia tamen et obsequio, prosequamur, Quodsi vero in dis, qui civitati . 
praesunt; principibus aut magistratibus justi injustique scientia et legum 
observantia, quaeque cum iis- conjuncta est, recti decorique cura. deprehen- 
ditur, vix est quin cos, de Republica bene merentes, . parentum instar ét со- 
Jant omncs et. diligant atque aequi justique studio, ` obsequio et fide cum 
eorum, religione ас pietate certent, Па yero Principes bene constitutam ac 
florentem. habebunt Rempublicam rerumque 'statüm , cui. salis fidere possint, 
firmum „ас, stabilem... Ға si negligantar, nulla neque imperii : fides ` est neque 
«constantia. i j 

“Ех. hoc quidem Juris "Publici ER et ignoratione quot ‘quantaque in 
civitatem, redundent mala. ; quodnam illustrius afferri possit exemplum, quam 
-superiorum: in Francia temporum documenta ? Omnibus nimirum et Regum 
et principum-yirorum curis ad ludicra quaevis aut muliebria studia conversis 
pravisque. aulicarum artium ineptiis ad. gravissima Regni negotia translatis, 
neglecta, jacebant. societatis civilis jura rectumque de iis judicium erat obli- 
eratum, Quae vero diu caecis méatibus cuniculos egerant, cum in apertum 
.erupissent, vitia., qui, salutaris manus medelam ‘afferre ` posset , Demo repertus 
“езі. Neque enim, potuisset florentissimum opibus copiisque Regnani ad exi- 
‘tium praeceps ruere, si homines , qui ашата nisi sanguinis jactabant nobi- 
ditatem, bonis, literis. imbuti de Republica bene шегегі et meritis peritiaeque 
„bonorum , stadiorum , “ignorantia, industriae et virtutis praemia stirpis suae 


vindicare nobilitati. Ipse Rex, omni aulicorum grege nielior et honestior, 
B non 


` 


ío H E NOR E Ë F. COOK Б 
non potuisset scelestissimorum hominum fraudibus circumventus: regno exuf;, 
nisi ejus studio ét volantati non modo defuissent provida nobilium consilia , 
sed et hominum rerumque usus et fructuosissima ad civitatis tranquillitatem. 
juris. publici cognitio. | ; 

Quodsi vero maxima: sunt, quae principum error: et imperitia tranquilli. 
iati publicae minantür incommoda, haud minora profecto a civium inscitia 
ct Jüris Publici ignorantia civitatibus imminent pericula. Uti autem” ab eo. 
dem utraque fonte manant discrimina, sic: et eandem! utraque medelam fla-. 
gitant, nempe juris illius, quo societatis civilis continetur conjunctio, accu- 
ratam coghitiohem. Еа Prineipes prudentia.validos auctoritate reddit gras 
уез, ac "ТЕП ай obsequium efficit paratos, ad indulgentiam faciles. 

Quemadniodum enim universe modestiam et obtemperationem parit pru- - 
dentia, ut adeo periti multoque rerum usu exercitati homines, in quibus- 
cumque vitae E sint collocati , facile obsequantur , сат ignari гайеѕ-- 
que in arte tirones aegre contineantur imperio, quod in militia, іп naviga- 
tione similibusque cernitur, sic etiam іп societate civili, ` ,quo melius con- 
junctionis illius officia juraque perspecta habeant, eo magis obsequio faciles: 
dictoque sunt obediente$. Neque vero est, quod eam hominum indolem. 

animique rationem et habitum miremur. ` Omnes enim mortales insito quos 
dam libertatis studio ducimur, quo, nisi ratio et consilium vetet aut vis - 
prohibeat, aliorum imperiis obsistere, principatum detrectare nitimur, In- 
sitam hoc a natura studium si non meliorem doctrinam velut magistram : 
comitemque adjectam habeat, qua temperetur, ducatur, moderetur; vix. 
potest, quin imperiis obnitantur homines iisque reluctentur vel in eam sal- 
tem adducantur opinionem , ut nullam, cur alius imperet, alius obediat, . 
idoneam subesse caussam existiment: praeter: vim еб injuriam seu jus;. 
quod dicitur, fortioris. Fa qui semel imbutus sit opinione, nec facile, nisi 
coactus , alteri obtemperet, nec ulla in re principatum ei tribuat.. Sic at=- 
tem naturalis quaedam adversus imperium oritur repugnatio ac turbarum ;, 
dissidiorum , tumuhhum perpetua comparatur materia, atque, ubi primum, 
oblata fuit occasio, molestum imperii frenum excutitur. Ша sapientissimo : 
consilio nobis inditum ac velut divino beneficio nobis impertitum libertatis 
studium ›- quod ratione. et. doctrina. moderatum . omnis salutis : ac felicitatis : 

fru- 


СОЗ AOT: Q; 3 1 11 


fructum tulisset uberrimum , in pessimam vertitar: licentiam. D Der- 
'turbationem. Y 

. At, ex eodem. hoc. i imperiis infesto. maturae келдін Si; Jaris Publici: pru- 
dentia. temperetur з. egregium: et auctoritatis praesidium- imperantibus: et ob- 
'sequii momentum, accedit parentibus... Etenim at omnes noverint, поп уі et 
injuria. niti neque arbitrio. et-libidine' contineri Principum: auctoritatem. sed: 
potius libertatis. et; aequabilitatis: gratia. constitutam totamque: in illis tuendis 
esse positam; vis est ut еі; invideant aut. refrageritur. |. Quid , si nullam ne- 
que integram. et ;sanam esse., neque atabilenr et firmam. felicitatem , niet in. 
-societatis conjunctione , perspexerint, sed сат neque:consistere , nec fructum 
ejus. ullam esse, didicerint,. nisi libertate sapienter temperata, ut angustis 
sui.quisque commodi, laqueis extricatus in commune consulat, publicam utili- 
tatem privatae praeferat; quid, si leges: ideo juraque. condita у imperium: con- 
stitutum. eique formam datam: esse , viderint. «quod :quidem totum hujus rei 
vinculum omnemque hecessitudinem fidemque continet, imperium civile. ré; ` 
spuant. sibique infestum: censeant? ` Immo: vero Juris: Publici cognitione nec. 
. gravius est obedientiae momentum: пес firmius-potestatis praesidium. г: 

‚Ке quis; autem: Ма censeat; accuratum Juris, Publici Studium ab ommibus ` 
requiri. cujuscumque. Softis ¦ hominibus. Etenim st veel sot illi, , quibus: res- 
publica privataque civium tractanda sit; interius illud perceperint , ceteri Vero; ` 
quotquot honestiori.loco matiJiberaliter.sint educati, degustaverint, manant: 
inde: serpantque ad omnes hominüm: ordines recta:judicia justisqüe princi- 
cipiis- informata nascitur omnium vox et opinio: publica:: Nec magis est quod | 
Ма debitam iis, «qui civitáti praesunt, reverentiam minui eosve continuis sub- 
ditorum calumniis et:reprehensienibus: objici putemus mod Reipublicae con- 
tituendae.:regendaeque. scientiam- unusquisque sibi arroget deque Principum. 
actionibus judicium sibi sumat. Ipsum potius contrarium evenire dicendum 
esL... Ut. enim inscitia rerumque ignorantia impudentiam et temeritatem parit, 
sic. interius. percepta cognitio et doctrina facilitatem: gignit, indulgentiam: jus 
dicandique..modestiani. Quid: autem ‘sapientibus bonisque. Regibus aliisque 
summae: теі: moderatoribüs ` accidere: possit: optatius, quam. ut actionum 
suarum doctos :prudentesque папсіѕсапіаг existimatores,: qui: non ex opinio- 
num temere susceptarum levitate vituperent laudentve , sed ex: certi. judicii: 
diligentia: et; veritate justo: quaevis modo et pondere; metiantur, пес in- 

B2 ера 


12. H-E PR TCH C90 CK 


epta: stolidaqtie: principatüs" invidia! vel/dmore; sed certs et éxplorátis dar 
plinae principiis ducantur 3 Omnino, si qua salus Rebuspublicis, si earum". 
emendatio ; si le&um morumque ; sine quibus екй пее vie pe früctus: ullus- 
est, a corruptelis liberatio: si: de rebus, quibus imperiorum opes, populo 
rùm felicitas et: splendor.continetur-, veriores notiones inter: ómnium ordinum: 
liomines: sant exspectandae , a Juris.:Publici- scientia salubribüsque ' sápientiae 
civilis praeceptis sperandae' sunt." Contra. vero a subditorum inscitia et stu-i 
pore 'ignoratisque vitae Socialis.juribus- nil nisi-tumultus ; ' dissidia turbaeque ` 
manant , omniumque omnino calamitatum seges succrescit teterrima. ` 
` ^Docet hoc . omniam 'temporum - historia, docuit recenti memoria datum” 
in Francia documerntum; ubi melioris: doctrinae. rudis et ignara multitudo” 
falsà, quam sectabatur, libertatis. imagine ` decepta іп perditissimam popg- 
laris imperii licentiam prorupit. Quae scilicet.justa libertas- omrjiüm ‘plenis’ 
sima. securitate et алпеш .vacuitate. ас firmo, cum. ad. civium injuriam tum > 
ad vim extraneam; continetur praesidio ‘nec uni cuidam imperii formulae: 
adstrictæ est, sed a legum majestate; jurium aequabilitate et sapienter. admis 
nistrata ,.пес in unius vel paucorum mtilitatem, sed in omnium salutem, còn- ¢ 
. Stituta , proficiscitür- Republica „ех quocumque. tandem genere, i sive regali , 
sive optimo, sive populari, sive e tribus hisce generibus modice confusis 
ea sit comparata , Шат іп solo collocantes. populari imperio; id: unice -cogi- . 
tabant , id, appetebant omnesque attonitis mentibus ad nova rerum exordia . 
ruebant; »Incepto quidem «isto nihil aut. dici aut :cogitari. poterat stolidius. - 
Etenim: qua. tandem ratione in: magno populo , diuturnae- servituti- assüe- ` 
facto nec. ullis-virtutibus. civilibus imbuto, popularem libertatem .asseras , aut y 
si-asserueris,. qui non eam, ab ipso statim ortu, praecipiti lapsu in dómi- 
nationem бтюпішћ teterrimam тегі necesse Sit 2: Еа по tandem essent ` 
ductura y prudentiores facile praevidebant.:: Sed quem: tum vates Cassandra” 
moveret? Мапіз opinionum praestigiis obstupefacta multitudo: fallacibus re- 
rum nominibus , quas necantelligebat пес intelligere valebat misere sibi illu- ` 
debat. Quodsi: meliora de civitatis. indole et ratione deque- forma. ejus -et - 
descriptione vulgata; fuissent. inter Francos: judicia ; haud scho, an-nunquam 
funditus.facta fuisset regni conversio AC, tot- inne fortunae. casibus itus iE 
tii fuissent. Europae populi. 
Videtis, Auditores! quantum. sit. quamque , ry аф Publici аси 
а4- 


ОН ATE FE OM л j 15 
adversus саз, quas’ error et inscitia ` civitaibae minantur; dissensiones: ac 
tumultus - Quodsi par ejus contra libidinem et ambitionem est vis et effica- 
citas, vix est, quod gravius ullum ай: “ civitatis Passe momentum 


hábeatur.: 
Та ea autem’ ` examinandê” quaestione altera pars: argumenti nostri versae 


bitur. j 
Qüibus scilicet dissidiorum , ab «hominum malitia natorum , gemenge а= 
ctisque continetur praecipuus: vel imperantium vis et chlikditaei, yel: factio»! 
sorum hominum fraus et insidiae, nulla re magis inhibentur, quam;justis 
civium de Republica notionibus rectoque judicio, Vetus: effatum eat: idque ita 
pervulgatum , ut jam proverbii locum obtineat, proprium quemdam. et natu= › 
ralem cuivis potestati inesse nisum , quo semet exserere finesque latiüs 
proferre studeat. Est ea velat insita quaedam naturae vis, quam vel In mt. 
nimis rebus experimur quotidie inque civitatis: administratione::et summis ` 
Reipublicae negotiis maxime cernimus. Neque ea peculiari. cuidam: certaeque - 
; regiminis adhaeret formae, sed eadem in populari Republica pariter ac їп: 
regno deprehenditur aut optimatum imperio. Hinc vel apud ipsos Roma- ` 
nos, gentem libertatis :amore nobilissimam , perpetua illa Patres inter Ple- ` 
bemque dissidia. Ніпс apud recentiores Europae populos eadem haec: ime: 
perii proclivis: ad amplificationem vis et propensio. Hinc velut continua > 
regnantes inter ес parentes contentio, illis quidem imperii nervos intendere 
nitentibus , his vero assidue reluctantibus. ` 

Quo magis autem isti proprio: cuivis potestati. studio semet explicaüdi in- » 
dülgeatur, quoque: majora-capiat auctoritatis incrementa , ita. non expletur , 
sed alitur potius, erescitque et augetur, ut adeo, nisi rationis.temperamento · 
mitigetur, іп effrénem facile dominationis -abeat libidinem.: 

"Sed ad continendos motus affectuum ,- cupiditatis vim et impetum , пес 
solum satis firmum rationis frenum est neque ea gentis ullius. felicitas, ea 
fortuna'ést, qua Principes omnes aut magistratus , omnes eorum: administri 
ita perpetua ducantur: modestia et aequitate, ut:a.-recto-tramite nunquam. | 
deflectant, nec justos imperii fines unquam egrediantur; Ouae um яа sese 
habeant, validum: adversus imperantium : libidinem munimenturn: opus est , 
quo, velut mole. quadam opposita y : tumentes! — tts PR on EN piti 


ne ° latius evagentur;- 5 iE, igibst oa duos todot i b 
; BS Quod 


а4 OH ENRICI;O90O0CK 


Quod... cum ‘facile perspexissent populi, mature jam. varia imperii intra 
limites continendi momenta requirere coeperunt atque alii quidem alia sibi 
adsciverunt, prudentiores in:eo maxime collocarunt, ut varia summae po- 
testatis membra , varias partes sic distribuerert, ut altera alteri velut op- 
posita. eam: compesceret , nulla praeponderaret, ex mutua vero singularum 
inter se repugnantia efficacissimus ad civitatis tranquillitatem nasceretur 


omnium: concentus et amica conspiratio. Hino apud. Spartanos Ерһогі, apud 5 
Romanos "Tribuni. Plebis: nati. sunt, Hino apud Anglos Parliamenti, tanta vis. , 


et áuctoritas. Hinc regno jura finita , imperiis formulae scriptae sunt. Hinc 


denique; nostra: aetate ,: monarchiae legibus: institutisque реш tantum ! 


exstitit per totam: Europam: desiderium. 


Verüm: etsi: egregia: quidem: ista. per se. sint instituta eaque ad Reipublicae ` 


quietem. fructuosissima , attamen; nisi altius, quo nitantur , fundamentum 


subjectum habeant ; lubrica sunt et. ambigua ac, pro cujusque cupiditate, in . 


omnes. conatus: facile: convertenda; At solidissimum stabilissimumque funda- 


mentum praebet püblica | civium. vox. et Opinio , даа si fulta sint instituta 


civilia , vi: nulla convelluntur. Sed ea, nisi a certis: doctrinae principiis et, 


explorata jürium - officiorumque: socialium: cognitione proficiscatur , nec, bo- . 
num a malo, nec inanem rerum: speciem a naturae veritate valet. discerne- ` 
re, proque cauto judicii delectu , inconsultam arbitrii levitatem exhibet. Haec. 


autem doctrinae . praecepta ) hang rerum: socialium- notitiam. nulla uberius ` 


quam Juris Publici disciplina suppeditat, dun si-omnes imbuti sint , nec: fa- 
cile quidquam, quo justitia violetur ас civitatis. pax et otium, periclitetur,, 


seu wi seu dolo moliantur, qui forte Reipublicae ;praesint, mali та!еуе con- r, 
sulti: Principes out magistratus: àut: Principum administri пес, si quid. forte . 
moliti sint, communis opinionis adversante sufIragio , perferre valeant... Quid | 


multa?. Per civitatem longe lateque diffusa Juris. Publici notitia cáque sub- : 


nixa civium хох et voluntas ct opinio publica ‚бшп ad. imperantium mode- 


rationem et aequitatem: gravissimum , tum ad агсепдаѕ turbas.a. dominatio > 


nis libidine profectas: eflicacissimum habent momentum... 


Quod st: exemplis declarandum esset , .luculentüm. nobis Anglia. бана do- 
cumentum ç ubi Juris: Publici, non Wert quidem illius ,, sed: proprii ta- | 
теп: Anglici;per omnes hominum sortes sio. est vulgata multoque. annorum .. 
PUN roborata velut ac radicata scientia, indeque prognata populi de Re. 


pu- 


ORA TOT O: T 
publica mens et opinio, üt арий omnes adeo sententia valeat: nec: quidduam 
nisi bene facere posse Regem пес mali multum ab ejus administris esse me- 
` tuendum , quippe qui unanimi civium voci ех accurata jurium officiorumque 
notitia natae sese obsistere non posse, noverint , idque si conentur,- paratam 
‘sibi ruinam vidéant. Istá vero quae sit. beatior. Regis conditio , quae gratior 
ulla civium securitas ? 

Sed restat, quam іп: ultimum orationis locum servayimus , uberrima dis- 
sensionum et turbarum, ab hominum malevolentia profectarum , materia , 
factiosiorum hominum cupiditas pravaque ambitio. Quam si intelligenti Ju- 
ris Publici cognitione diligentique studio vel tolli. plane; vel contineri. certe 
docuerimus , поп езі, quodiamplius de summa hujus praestantia egregiaque 
ejus efficacitate ad pacatam Reipublicae incolumitatem. possit ambigi. 

_ Est ea communis fere civitatis cujusque ratio, ut raro desint, qui, prae- 
senti rerum statu parum contenti, res novas, si non expetant, certe non 
admodum extimescant. Nec mirum. Quodsi enim plerique vel privatae. sor- 
lis iniquitatem , conqueruntur, cujus, tamen Sibi ipsi quisque praecipaus est 
opifex, qui tandem publica civitatis conditio placeat omnibus, quam saepius 
insciis plerisque vel et improbantibus quandoque alienum parat arbitrium , 
ut adeo nec auctor appareat, nec caussa perspiciatur.- Quin etsi vel maxima 
rerum prudentia. summoque consilio regantur omnia , vix ea tamen ulli civi-: 
tati continget felicitas, ut ad votum aeque satisfactum sit omnibus. Obstant 
enim hominum cum alia multa vitia, tum vero mentis inscitia et. ambitionis 
cupiditas , quae quidem sunt offensionis caussae potissimae. Ut enim іп ad- 
ministranda Républica infinita peraguntur negotia, quorum consilia vulgus 
latent quorumque, prae mentis angustiis , exitum omnes assequi nequeunt, 
multa quoque in communem utilitatem, cum aliquo, seu vero seu opinato, 
quorumdam incommodo salubriter constituantur, ita non potest, quin facile 
jn transversum rapiatur inconsultae multitudinis judicium.. Accedit fastidiosa 
cavillatorum ineptia politica .garrientium et gravissimas: Reipublicae curas nà- 
suto modulo suo metientium.. Ita latius in dies serpit opinionum temeritas. 
Est enim ea communis hominum ratio , ut, quo. magis - аа se quaeque perti- 
nere credant, ео plus. in: jis sapere sibi videantur;. Ita vero facilis igni con- 
eipiendo materia confertur; quae, si fomite subjecto concitetur, mox in 


apertum erumpit incendium.. Sed caussa parata non est quod deficiat oppor- 
tu- 


36 | HENRICI COCK 


i tunitas, quam infinitam misera praebet ambitio, opum honorumque prava 

_ cupiditas et factiosorum hominum impudentia, dolus, nequitia. Neque enim 
in ulla unquam civitate desunt , quibus mala SR omnia sunt, sed neque 
res neque spes bona ulla. 

., Horum autem quae mirum іп modum stimulet audaciam, tristis est rerum 
experientia, in populari turba, nefariis quibusvis artibus partam a perditissi- 
mó quovis fortunam, sedata tempestate , resipiscente populo, multo facilius 

"obtineri, quani pacata rerum conditione primum parari. Tales itaque dicto 
' scriptoqué sophistarum artibus et laqueis hominum animos irretire, suspicio 
nes, metum, invidiam serere, imperantibus irasci, insidiari, propria іп eos 
flagitia transferre, famam eorum ac dignitatem arrodere. Па odio in primo- 
res concitato , indigentissimis ac deterrimis e plebe in partes allectis,, multi- 
tudini palpare, ‘blandiri , magnifica quaevis promittere popülumque escae tur- 
piter hamoque inhiantem ‘deludere , tandemque, bonis omnibus fugatis, fa- 
"ctione , scelere , furore cuncta miscere. Quo si deventum sit, , jam actum est 
de Republica. | 
ш Sed impios horum conatus qua tandem ratione cohibeas? Еовпе legam. 
"minis аш imperii vi refrenari posse censeas, quas ipsas evertere nitantur., 
quarumque velut repagulis | perfractis non impunitas solum 1 sceleris sed, ,Prae- 
mia iis expugnanda sunt. AB gi. ? Ж TET 

Immo vero, neque his ọpus est nec aliis ullis auxiliis , si а а "Publico 
Cives instructi sint, nec in officii parte gravissima , quae prima popülo cuivis 
civique deberet esse cognita, e factiosorum hominum astutia et improbitate 
pendeant, sed accuratam doctrinam ducem vitaeque. màgistram habeant. ‘Ita 
seditionum ipsa materia Subducitur , cupiditatis telum obtünditur. Оша 
'enim vel seditiosissimus. quisque moveat, cui socios nullos ` sperare liceat? 
"Hos autem ünde arcessat , Si, quid cogitet , quid paret, quoque: omnes ejus 
"conatus exituri sint , -cuncti perspiciant; заш, si tamen moliri non desinat , 
quid solus quaeso perficiat? 7 

Omnino, ex intelligenti. jurium officiorumque socialiüm cognitione omnis 
“арға nexaque est civitatis pax et tranquillitas , eaque deficiente vacillat omnis, 
'claudicat et incedit | quasi per ighes Suppositos cineri doloso. 
| Profecto si libera plenaque А sed. cadem casta .prudensque. H inter Francos 

| vat 


iis ІШ 


OR A F IRO 11 day ` 


vulgata fuisset Juris Publici doctrina; aut nulla. contigisset unquam regni. con- 
versio; aut certe:non ео processisset insaniae; | 

г Quis enim peritior unquam fidem. adhibuisset libertatis ү тшшщ oris li- 
berttem ferro: vindicantibus, ut ne hiscere quidem liceret. ad deplorandam 
Patriae servitutem? Quid; quod; non lingaae modo, verum et animorum 
judiciis frenum injicere volebant tacitosque sensus suppliciis afficiebant. Quis 
quaeso, qui saniora «doctrinae praecepta.vel.summuis degustasset. labiis, еа 
sibi illudi passus. fuisset aequalitáte , qua, non. solum. natalium ,. fortunarum 
morumque honestas omnis, sed ‚vel ipsa cultas humanitatisque umbra leyis- 
sima, in atrocissimis flagitiis numerata , suppliciis vindioaretur , summum 
locum tenentibus, qui , ех infimis progressi vitae fortunaeque sordibus, nulla 
rerum. scientia usuque instructi , sed audacia , temeritate; scelere alios essent 
antegressi , lingua promti, criminosi , vociferatores? His qui tandem ingenuus 
generosusque sensus ullus inesse. poterat? Sed jue doctrinae principiis ob- 
literatis ‚ vesana regnabat amentia. 

.In iis autem civitatum tenebris, in tanta, rerum caligine ç quo tandem 
confugias , nisi ad illius lumen: disciplinae , quae turbis .civilibus, sive ab in- 
£eniorum errore sive ab hominum malitia concitatis , unum ue zg saluber- 
rimum. adfert remedium , quae firmum addit robur Principibus, quae, sub- 
ditis tutelain.. praebet. certissimam rebusque кердің; et afflictis est. sacra 
velut ancora legitimae potestatis?. 

1 Felix itaque Patria, unde, tanta tamque praeclara disciplina , una vitae 
-сіуШіз dux et magistra fidissima, поп solum. non. exulat, sed: quae. pere- 
-grina tyrannide: fugatam. ipsa, sibi reddita, confestim ‚revocavit amplissimoque 
honoris, et. dignitatis gradu collocavit! , Felix Belgium, cui inconcussum tutae 
-ranquillaeque pacis. columen. spondet paternus Augusti Regis in ges ani- 
mus, horumque. in. Regem intemerata pietas! 

Felix, Optime: Rex, Patriae. Paria qui TWassawicae D omus pri de 


bs 11109 ` í ) ) at. 


ГІ t { 
Verum aia өл АҘ quae hujus. diei solemnitas, паб pietas, religio fis 
Ў desque postulant. . Sanctissimum restat. officium , ut, publice. gratias Vobis 
E agam, 


i8 нЕ NRI ОГ COCK 


абат, Ilustres "Musarum nostrarum: Praesides ! quod ` Vestra auctoritate 
Vestraque арпа Augustum Regem ` commendatione eam mihi ` parastis 
provinciam , quà nulla: пес ad ingenium meum suavior nec ad studiorum 
opportunitatem contingere: potuisset "uberior. .Sed hoc ipsum dum Dee. 
re aggredior, subeunt animum сагае 'cogitationesque óontrariae ," quibus j 
mt novi honoris accessione: non mediocriter laetatur, ita suscepti muneris 
gravitaté' sollicitatar. Мат in qua tandem Academia 'collocatüs; aut'cui 
suffectus sum? Nempe in еа universitate literaria, quae omnes alias splen- 
dore et celebritate aut superat aut aequat, quae eam ipsam celebritatem ; 
cum aliis caussis aliisque summis. viris, tum etiam кимғеві famae doctri- 
naeque debet ejusque egregiis in Jurisprudentiam. et in Patriam universam 
"meritis. Та ea autem Academia tali tantoque- succedens: viro, quis est qui 
поп trepidet et confundatur? Quid, quod ex amicorum sinu atque ex ea 
-urbe migrandum fuit, ubi altus, doctusisum et institutus, ubi gens, ubi 
domus adest honesteque mea delitescebat mediocritas? ^ Haec eadem in 
prima deliberatione “statim occurrebant, sed, ut in eas, quas secutus sum, 
"partes discederem , cum alia movebant multa, inter. quae et urbis opportu- 
-mitas et Academiae fama, tum vero maxime honorifici Vestri de me judieii 
vis et auctoritas, ` Equidem, quam sapientia Vestra fretus stationem 'susci- 
‘pio; eam pro modulo meo tuéri non desinam, quoque minus ingenio pos- 
sum, subsidio diligentiam mihi comparabo. . i 
Vos autem cum intueor, divinae humanaeque sapientiae Professores Cla- 
rissimi! majorine- voluptate perfundar an verecundia, nescio. Voluptate qui- 
dem, qui jucundissima collegii necessitudine cum praestantissimis conjungor 
viris, quorum cumulata laude nomina summá dudum admiratione prosecu- 
"tis sum.  Verecundia vero, si reputo, quantum tenuitati meae ad Ves- 
tram desit cum doctrinae copiam tum ingenii ubertatem. 
© Morte Vobis ereptus est кемрен0в, vir doctrinae magnitudine et immor- 
talibus in Rempublicam beneficiis meritissimus, sed idem ab animi Бепеуо- 
lentia et candore pari cum humanitate conjuncto Vobis commendatissimus. 
Cujus reliquas virtutes si minus Vobis praestare possum, certe humanita- 
lem et candorem praestabo. Scio, quid meritis Vestris, quid aetati debeam, 
nec ullum officii genus , quo Vos mihi devincire possinz, temere praetermittam. 
Vos denique, bonarum artium Studiosi! Juvenes Lectissimi, non multis 


yver- 


Wn ATI. ` 19 


verbis rogandi estis, qui me, paullo diutius in his studiis versatum, libenti 
animo commilitonem accipiatis. Etenim et aetatis ratio et studiorum com- 
munio naturalem quandam Vobiscum mihi conciliare videntur societatem ; 
non eam ad professoriam gravitatem sed ad mutuum amicitiae et familiarita- 
- tis usum compositam. А morosa quippe magistri severitate aetas mea pari- 
ter et ingenium abhorrent et, ipse liberali usus institutione , experiundo cogno- 
vi, quantum ad studiorum fructum docentis cum discentibus familiaris et 
amica consuetudo valeat. | 

-Vos praesertim , quibuscum arctius me conjungit delata provincia; Ju- 
risprudentiae Studiosi! vidistis, quantum intelligens Juris Publici studium 
ad Reipublicae tranquillitatem, salutem, felicitatem sit fructuosum. Omni 
cura, omni cogitatione in illud incumbamus idque studeamus, ut recti, 
justi decorique sensu molliore nostro aspera mitigemus aliorum ingenia, iras 
et odia placemus judiciorumque nostrorum aequitate alios, non nisi exilia ; 
caedes et incendia crepantes, ad aequitatem et clementiam revocemus. Па 
сопа studiis nostris, cum Academia, cum universis adeo Patriae fortunis 
actum praeclare fuerit. 


DL XOL 


^ 


T M €— : Ev 
(pc ашсын, TERNI MER, ФЕЯ | 
ry eni quo "andato жен! but ot Kane 4: 
Lid] CH gets! sli нарат t is 
Fol Satelit. HAEDR EE. piniji 
цеце? зр" alatasa parida умее 
des më veng HRS D: H eppes 4 ania 
quie tecti unice ре sordes 
e пив: ткан yero 1676 
ақан e цн baak: condit H D: meesi e. ist 
RHEE жее Ei i5] m CR St, ТІЛЕТІН jue dotis ol i 


zb {нк ti Di и du srt A ds as HM. Sei, iur ИБ: neni | PIN MT HE 


inj 
üt ar UR para qtu ина ped procidit 
Ch niin noc liters di Has hb RO We qusc, гөйе t 


өгізі : dina T T йн Da ГІ un quits 


= nem h^ аА get "Е; eset чей 


y Nu i 1 ii i1 
KE S dit 445132794 Aiit % KS 


ett: zi? 


i 


ú 


am. 


JANI van DER HOEVEN 


O RATIO 


DILIGENTI VERITATIS STUDIO PRAECIPUA 
NATURAE INTERPRETIS DOTE. 


QUAM PUBLICE HABUIT DIE XXIX. APRILIS MDCCCXXVI; 


CUM PROFESSIONEM SCIENTIARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM EXTRAORDINARIAM ІМ ACADEMIA 
LUGDUNO-BATAVA SOLENNI RITU AUSPIC A- 
RETUR, 


Q4MIBBIT.U2WOD 63Л07 700. MUAAITMS3IO89 T3 MUIT ZA 
IMTOO ^ 
і U 
E dc EN Aa j KA Q o 
j „ТЇ £l "uc ) r 0 
53 1 21 ( \ ««ІТАТІРӘІ 1 ЛІ 
МІ22ІТА о 


PERILLUSTRES HUJUS ACADEMIAE CURATORES! 


RECTOR MAGNIFICE! 


QUI JURI DICUNDOÓ PRAEES TIS, VIRI GRAVISSIMI, INTE- 
GERRIMI! v 


CIVITATIS CONSUL ET SENATORES, QUIQUE HIS AB AC- 
TIS ESTIS, VIRI AMPLISSIMI, SPECTATISSIMiI 


QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CLARISSIMI! 
ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! 


DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES, PLURIMUM VE- 
NERANDI! 


ST A 9 А К- 


(41 ы 


ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES ПОЛИТИ ИЫ 
ERUDITISSIMI! 


HUJUS ACADEMIAE CIVES, COMMILITONES ORNATISSIMI*! 


QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CUJUSCUMQUE LOCI, OR- 
DINIS ET DIGNITATIS, AUDITORES HUMANISSIMI, EX- 
OPTATISSIMI! 


Tan- 


472: 


Tantum esse , Cicero ait, innatum in nobis cognitionis amorem et scientiae , 
ut nemo dubitare possit quin ad eas res hominum natura nullo emolumento 
invitata rapiatur. Quod quam recte Tullius dixerit videmus profecto cum in 
puerorum vitas tamquam in speculum inspicimus. Hos enim ita delectari anim- 
advertimus rerum gestarum narratione ac naturae contemplatione ut cum in- 
eredibili quadam scientiae siti natum esse hominem diceres! Neque, cum ad 
ejusmodi investigationem animum adjungunt, utilitatis cujusdam cogitatione al- 
 liciuntur, sed ipso cognoscendi impelluntur desiderio, Si enim non nisi per- 
specto ac veluti oblato disciplinae usu ad scientias addiscendas impelli aut pos- 
sunt aut debent, verendüm profecto est ne nihil discant. Quis ignorat pueri, 
qui aliqua judicii facilitate gaudent, ubi mathescos aptum ducem nacti sunt, 
Le mirifice delectari soleant figurarum proprietatibus et propositionum de- 
monstrationibus? Quantopere eorum agitetur animus, quanto gaudio. perfun- 
datur ubi quid sit verum subtili hac arte invenerint? Est tamen. illarum re- 
rum usus ut uberrimus, ita ab illo demum percipiendus, qui omnium disci 
plinae partium, nexum. et multiplicis artis formam veluti animo complexus sit, 
Ad hanc vero scientiae praestantiam pauci sunt, qui perveniant; et tamen di- 
dicisse vel primas lineas, prodest. Quod cum ita sit in ea scientia, quae ple- 
risque jure an injuria (id enim nunc поп quaerimus) minimum oblectationis 
habere. videtur, quid de reliquis censendum et, quae vulgo et faciliores et 
ашосшогев habentur?  Dubitari igitur non potest quin cognitionis sit insitus 
А 5 по- 


H JANI чан ова HOEVEN 


` 


nobis amor, quem in quibusdam hominibus iisdemque generis humani orna- 
mentis maximis tantum deprehendimus ut nullo impedimento deterreantur et 
cum summis curis et laboribus compensent, quam ex discendo capiunt vo- 
luptatem. 

Hunc vero scientiae amorem quemadmodum multa sunt quae alere et acue- 
re possunt sic etiam prava jubentium praecepta reprimere et tandem extin- 
guere posse praesertim in teneris aetatulis non Єзї quod moneam. Est genus 
hominum, qui semper de artium scientiarumque utilitate, deque pretio quod 
iis stataendum sit mercatorum more disputant. Hi quidem medicinam et juris 
scientiam utiles esse arbitrantur , dignasque quibus addiscendis studium operam- 
que impendant, de physicis vero disciplinis deque litteris, quae ab humanitate 
nomen habent, iniquius sentiunt. Fatentur tamen in Soe disciplinis (nam 
dé litteris dicere mearum non est partium 1" loca quaedam nequé omni carere . 
utilitate neque proršus spernenda че; езі enim im arte nautica, án sigo 
utantür homines ; neque omnem rerum naturalium Mn бий 1 contem- 
nunt: multis enim plantis culina, pluribus etiam pharmacopaea get, et üti« 
mur equorum viribus , vaccarum lacte, ovium velleribus. ` Botanicam igitur 
quamdam coquorum et "as GpolM GR] paucorum quorumdam , quae ad ma: 
celum. deferuntar , animalium domesticorum scientiam laudant ; reliquas vero 
amplissimae naturae partes ne teruncii quidem ` faciunt ; et mirari “поп desi? 
nunt esse homines tam stultos atque ineptos, qui hisce studiis rerum: ‘natuta? 
lium ` sese addicant ,' » lisque inhaerescant. Horum sermonibus cum “бегі në 
queat quin saepe intersint püeri, tandem et recte sentire illos vitaperátóres өрі 
nari incipiunt et studia Ша , quorum utilitatem nullam vident , derelinquere. ^ 

Nolite putare A. A. me hac hora historiae naturalis patrocinium susceptu: 
fam ese, aut de ejus praestantia verba facturum. Quo enim haec studia 
inihi laude digniora videntur, eo magis me ab iis laudandis deterret meae ime 
tenuitatis conscientia. Verum hoc dico , si vera est horum, quorüm vocem at- 
divimus,, "vituperatorum sententia veluti mercium pretium auro sic scientiarum 
praestantiam utilitate dijudicari , hunc esse studiorum finem ш commodis no- 
stris ihserviamus , vitam jucundiorem efficiamus , divitias ex illis exigamus ; 'haec 
igitur ei ita sunt, non de litteris tantum aut physicis disciplinis sed de omnibus 

scien- 


ORATIO. қ 


scientiis з de liberalibus artibus , deque. ipsa humanitate desperandum es. 
se, Non.negamus, magnas e scientiis artibusque hominibus. natas. esse et quo- 
tidie etiam nunc nasci utilitates; his vero dirigendas, ex his dijudicandas 
esse scientias hoc est quod negamus.  Videant igitur quorsum tendat oratio ! 
Positis omnium disciplinarum in utilitate fundamentis, non possumus ullam 
aut tueri aut retinere scientiam; omnia vacillent labentque necesse est, Nam 
uti: pulchri bonique sensus ita studium veri generi humano a Doeo.tributum 
ебі, et quem ad modum poëtae , sculptores, pictores , musici, nulla utilitate 
oblata, pulchrum sequuntur; ut ii, qui morum emendatione et virtutem cultu 
vitam humanam dirigunt, omnia ad summum bonum referunt, ita etiam scien- 
tiarum cultores veri amore ducuntur, neque alium scientiae fructum praeter 
scientiam quaerunt, Is enim optimus est et plurimum laudari solet scientiarum - 
cultor , qui veri amorem excultum habet maxime inque vero inveniendo maxi- 
ma utitur industria, constantia , fortitudine ! 

Uti autem quaeyis. scientia magnum requirit in cultore suo veritatis amorem, 
Sic historia naturalis mihi videtur eumdem | postulare maximum, | Cum enim 
Scientia. naturae ejusmodi sit ut ampliorem vix inveneris investigationi cam- 
pum, postulat ab eo qui ei nomen dedit maximam constantiam, ne tanta re- 
rum copia et ubertate mentis acies. defatigetur ac veluti hebescat; cum. vero 
nulis emolumentis aut praemiis, quae vulgo in pretio habentur , ad se invita- 
re cultores suos natura soleat, quodnam veritatis studium in iis inesse cense- 
16, qui haec nullo moti invitamento praeter ipsum studii ardorem expetenda 
esse arbitrantur ? | 

Non alienum igitur ab hoc quod auspicor honorifico munere neque ab hac 
dicendi opportunitate mihi visum est paucis disputare de diligenti veritatis 
studio praecipua. naturae interpretis dote. ^Tritum fateor et tralatitium 
argumentum ; neque nos ii sumus a. quibus in hac doctrinae inopia , in hac 
ingenii mediocritate inauditi aut etiam exquisiti quid possit exspectari. Eo ta- 
men consilio argumentum elegimus, ut paucis ostendamus quantopere. in.trac- 
tanda historia naturali conducat, quamque aptum reddat hujus cultorem. ad 
omnes sui officii partes exsequendas et adimplendas, cogitatio studia sua nulla 
alia re nisi veritatis amore esse dirigenda atque hoc uno fundamento niti debe- 
re! Me vero juyenem dicendi imperitum , commotum hac hora spe, metu, 

gau- 


`$ JANI улан DER HOEVEN 


gaudio; conturbatum hujus loci amplitudine, horum clarissimorum et doctis- 
simorum hominum dignitate, benigne et attente A. А, uti instituistis, aus 
diatis. : d 


Duplicem esse evidentiam aliam mathematicam , moralem aliam docent dia~ 
lectici; hujus vero generis est illa ad quam in rerum naturalium interpretatio- 
he pervenire possumus, Cujus tres veluti fontes sunt, sensus corporis, fides; 
conjectura. Atque sensibus quidem, ut de his primo loco dicamus, interna 
animi persuasione eam auctoritatem adscribimus, ut notiones, quas eorum ope 
de rebus extra nos positis accepimus , veras habeamus , id est cum rebus ipsis 
consentientes. De hac sensuum veritate diu multumque disputatum est, qua- 
lesque res ipsae sint, quarum nos sensuum ope non nisi imagines quasdam 
accipimus , quaesitam , ita ut multi sintne omnino res externae dubitaverint. 
Hanc vero dubitandi artem et disputandi subtilitatem otiosorum quidem hominum 
esse putaverim, sed ab historiae naturalis cultore remotissimam. ` Hic enim 
ubi ejusmodi notiones nactus est, quas probet reliquorum hominum sensibus 
ег sanis et diligenter utentium consensus nihil ultra requirit. Тапа cum sit 
notionum , quas hac ratione comparare possit copia, ubertas, varietas, nolite 
putare A. A. ei in summa hac vitae brevitate satis ad istas disputationes otii 
superesse! lis vero ipsis, qui vel maxime in disserendo et dubitando de sen- 
suum fide occupati fuerint, fatendum tamen est sese ad veritatem non trans- 
versum, ut ajunt, digitum accessisse. Hos igitur scepticos ut desperatos quos- 
dam relinquamus. Мат neque veritatem quaesituros, nisi quibus persuasum 
Sit quod ea reperiri queat ullos putaverim , neque posse, sensuum testimonio 
sublato, naturae vel cogitari interpretem. 

Cum observationes tum experimenta hoc de quo diximus sensuum testimo- 
nio nituntur. Et quamquam in aliis physicis disciplinis major ‘sit quam in 
historia naturali experimentorum et crebrior usus, errant tamen qui solis obser- 
vationibus contineri hanc scientiam arbitrantur. Сат enim non descriptio tan- 
tum verum etiam coguitio rerum naturalium ad perfectam earum historiam re- 
quitur ; quis est quin videat neque chemia carere mineralium perscrutato- 

rem, 


O R A T тө; d 4 9 


rem, neque physiologia botanicum aut zoologum posse? Та physiologia autem 
Saepius experimentis opus esti, ne de chemia nunc loquar, quam totam: ехре-: 
rimentis contineri jure dixit Cuvierius. Quamnam igitur ad disciplinam ea re- 
ferenda sunt, quae de foliis plantarum Bonnetus, de modo quo vegetabilia et 
crescunt et nutriuntur Saussurius, de eorum vita et illa, qua afficiuntur a 
stimulis et irritantur facultate, noster quondam Brugmansius, illustris Humbold- 
tius alique experimentis et investigarunt et aperuerunt? Quae omnia nisi ad 
historiam naturalem pertinere putas , vereor ne nobis scientiae loco steriles 
quosdam rerum naturalium indices relinquas! ` 

In observationibus autem , ut de his potissimum dicamus, multa sunt quae a 
diligenti veritatis studio proficiscuntur officia. Non enim sufficit, quod natu- 
rae est, sensus nostros sanos esse et valentes, oportet etiam , quod artis est , ut 
excercitati sint et multo atque assiduo observandi labore veluti edocti. Nullis: 
etiam careat naturae observator vel auxilüs vel adminiculis, quae ad sensus 
adjuvandos callida ars excogitavit. ` Dein magna sit in omni observatore et 
animi patientia et excercitationis assiduitas. Praeclare enim Seneca, quidquid 
voles; inquit, quale sit, scire, tempori trade; nihil diligenter in fluctu. cerni- 
tur. Qua іп re exemplo nobis sitis, quem modo dixi; Bonnetus, qui per duo- 
decim annos indagationi suae de foliis sese tradidit totum. ` Miramur insecto- 
rum subtilem fabricam, nervorum in iis divisionem multiplicem , musculorum 
incredibilem parvitatem , ingentem numerum! Justa sane haec admiratio est! . 
Verum quidni etiam miremur Swammerdammii , Lyonneti aliorumque in his 
perscrutandis patientiam et improbum. paene dixerim laborem? | Atque Swam-, 
merdammium cum ‘dico , recordari juvat, quae de illo annotavit Boerhaavius. ; 
magnus profecto magni viri laudator, Ніс vero Swammerdammium operi de 
apibus sic incubuisse scribit, ut penitus inde esset:defectus viribus, neque: il-. 
lum postea vigoris pristini vel vestigia unquam habuisse. > Indagandi labor su- : 
pra humanus. Observandi cura interdiu sine ulla remissione... . Noctu opus erat 
describere et delineare visa interdiu. А sexta matutina tempore aestivo incipie- 
bat sat lucis a sole’ accipere ut posset oculis subtilitates rerum assequi. Occu-. 
pabatur ad meridiem in pleno die, capite nudo ne lucem impediret, in ipso solis 
aperto lumine, ut caput perpetuo profusissimis sudoribus prae aestu difflueret.. 


Oculi autem; tanta: utentes luce et microscopiis : praeterea. iadjutl , ita hebesce- 
| В \ ban t, 


то ANI уан DER H Q E VEN: 


bant, ut, decedente post medium: diem sole , поп posset acute cernere corpus 
cula хаваа аад , quamyis jam lucem: haberet. aeque splendentem quam: ante-- 
meridiano tempore." En praeclarum indefessi еі strenui naturae cultoris ехет- 
plum! Hunc diu: vixisse. arbitramur ,. quamvis.eum.in ipso: aetatis: flore, tertium. 
et quadragesimum annum agentem , mors oppresserit.. Horae quidem cedunt et. 
dies et menses et anni ;. sed. manent, quae, labore , studio et: recte factis. conser, 
cutus sis t í 

Tis vero; quae liuc usque-disputayimus, satis declaratum esse putamus, quan-. 
ia assiduitas in observanda natura. requiratur. Sed et. alia sunt ,. quae a stre- 
пио? naturae observatore eodemque : veritatis: amatore diligenti exposcimus. Sit 
enim ab omni praejudicata opinione remotus, et rationem. sequatur , neque: 
phantasia duci sese patiatur. Sunt. enim, qui in natura practernaturalia prae-- 
sertim quaerant, quibusque nihil , nisi quod mirum sit, attentione magnopere d 
gnum esse videatur, Quae insania quanta. pepererit monstra. noverunt omnes z, 
qui in historia anatomiae , physiologiae aliarumque кашыгы: physicarum. 
non prorsus: hospites: sunt !. beh 

sm sunt praejudicatarum. opinionum. репега ct omnia: persequi longum. | 

-Unam autem. sententiam ,. cum sit pervulgata ,. paucis memorandam. esse. 
pedo Quibusdam. scilicet. nonnulla. in. rerum natura tam parva tamque: 
vilia esse videntur , ut nugatorii. quid. istorum indagationem. atque inanis-habere 
censeant. Qua opinione quid. magis aut. temerarium potest aut superbum ex-- 
cogitari? Neque tantum superbius potest, sed etiam falsius nihil proferri, Ita. 
enim est constituta natura, ut nusquam magis quam in. minimis tota esse videa-. 
tur. In iis enim insectis, quorum perscrutationi totum fere sese tradidit. Swam-. 
merdammius , іп his igitur tam. parvis atque tam nullis-animalculis , quanta vi, 
quam inextricabilis perfectio, ita ut verum. sit quod a Boyleo scriptum legi-. 
müs , oculum muscae ipsius solis corpore majus. esse magisque. mirandum. 
sumniae Sapientiae opus! 

In omnibus autem observationibus et tx Dot finem quqa sibi pro- 
ponat naturae interpres ne sine consilio et ratione. agere videatur. бі enim. 
prorsus quid videndum sit nescis; ; peregrinatori similis. ез, qui omni regionis , 
in дпа iter facit cognitione destitutus per devias; incultasque plagas multo cum 


periculo vagatur. Haec autem videndi ars nulla. re tam „facile comparatur 
quam 


OUR ArT Е 20; 11 


"quam lectione еогат ; quae а magnis et candidis. observatoribus conscripta 
sunt. Cum enim humano ingenio vitaeque curriculo arctiores posuerit fines 
"summus naturae Aüctor, quam ut sola experientia ad aliquam doctrinae prae- 
stantiam- pervenire possimus, quisque, quo magis prudenti ac modesto ingenio 
praeditus est, tanto majus іп Jectione studium ponet, eoque majorem huic , quae 
'experientiae vicaria haberi debet, tribuet auctoritatem. 

Sic igitur pervenimus ad fidem , quem alterum veritatis fontem diximus, est- 
que assensio, quam alicujus testimonio tribuimus. Aliorum vero testimonio cam ` 
теге naturae interpres profecto non potest; sed magnus .cum sit vel ingens po- 
"tius eorum, qui de historia naturali scripserunt, numerus, dubius haeret quos- 
mam potissimum eligat, sibique sequendos studiorum veluti duces proponat. 
"Qua in re magna sane opus. est prudentia ; neque omnes cautiones persequi 
nunc possumus. Haec vero veritatem quaerenti optio facienda est ut eos prae- 
“sertim legat auctores, qui suis ipsi inventis rerum. naturalium scientiam. am- 
pliücarant. Atqui horam inventa non ex aliorum quorumdam compendiis 
'haurienda veram ab ipsis, si fieri potest, inventoribus discenda sunt. Studiose 
igitur exquiramus quae docti viri aut experimentis inyenerunt, aut observatio- 
‘Dibus aperüerunt, quaeque peregrinatores поп sine multo labore et sudore ex- 
plorarunt. Ноз fontes qui consequitur non rivulorum desiderabit varietatem. 

Nihil vero tam dedecet veritatis cultorem, quam superbia, quae magnifice 
"de scientia opinatur sua, et praejudicatarum opinionum, errorum quorumvis 
et ignorationis fertilissima mater est. Мес desunt tamen qui non tam quid. ve- 
rum sit quam quid conveniat sententiae suae quaerere videntur; quibusque рег- 
Ssuasum est ad scientiam suam non multum aut nihil etiam accedere. posse. 
"Quantopere vero a naturae cultore tam insolens absit aliorum fastidium Dau- 
bentonus declarat, quem accepimus quartum et. octogesimum vitae annum 
agentem Hayyi, айра quondam sui, inventa didicisse, atque ad ea perno- 
‘scenda omne quod ei supererat virium atque nervorum contulisse, ut adolescen- 
dibus, quos mineralogiam docebat, tradere dein Ша et recte exponere posset. 

. "Verüm dici vix potest quantum momenti cum in omni studiorum. genere , 
tum praesertim in historia naturali ad verum inveniendum afferat, si viam 
tibi certam describas, quam presse accurateque sequaris. Hanc viam : histori- 


tam esse debere et temporum ratione deinceps evolvi oportere auctores, vix 
Ba est 


12 JANI TAN рев HOEVEN 


est quod moneam. Ita enim suum cuique tribuemus quam facillime , quo 
qüid potest verum quaerenti esse dulcius? Quod autem in natura videmus 
ut cursus certus sit et via quaedam , quà aliud. ex alio nascitür. et gignitur , id 
etiam in historia generis humani obtinet, ita ut mentem humanam uno reper- 
to ad aliud deduci omnesque omnium. seculorum homines una eademque scien- 
tiae copula conjunctos esse fatearis! Haec igitur et amoena et compendiaria 
via est; accedemus enim ad sequentes auctores non recentes, verum aliquam 
eorum notitiam e superioribus haustam adferentes , paratiores jam ad illos venie- 
mus, et, ut aequos veritatis cultores decet, eorum pumilionum jactantiam et va- 
nitatem reprimemus, qui, quod gigantis cujusdam humeris insideant atque. eo 
longius videant, etiam acrius se Шо videre gloriantur! . Veritatis igitur qui du» 
citur studio hanc historicam rationem sequatur , ; sibique illam tamquam viam 
quamdam describat, quod quale sit et quam multas ad res perutile vereor ut 
illi satis intelligant, qui, decurso scientiae campo, ex aliquo compendio histo- 

riam scientiae addiscunt, quo studiis suis quasi cumulum addere se putant. 
Sed venimus jam ad aliorum fidem explorandam , quae res quantas habeat 
difficultates nemo est quin intelligat, Ut enim in nimia credulitate impruden- 
йа cernitur, sic desideratur іп nimia incredulitate .modestia.. Quid OrzzAo- 
rhyncho , quem apte paradoxum dixit Blumenbachius, magis mirum? . Lutrae 
corpus vides, pedes castoris, rostrum anatis, ita ut inconstanter egisse natu- 
ram, omnia permiscuisse, et tumultuarium. quoddam opus architectatam fuisse 
diceres, ` Accidit quod ubi primum descriptum fuerit animal multi an esset nec 
ne dubitaverint; cum enim nulla іп classe aptum sibi locum invenire posse vi- 
deretur, ejusmodi animal ne esse| quidem arbitrabantur; et, quos sibi in syste- 
mate praescripserant limites, naturae ipsi praescribere non dubitabant. Qua te- 
meritate quid est turpius? Praestat assensionem cohibere, rem tempori tradere. 
Quod vero ad aliorum experimenta attinet, majori etiam in his dijudicandis 
prudentia opus est, longo demum usu comparanda. Quis enim crederet esse 
homines tanta temeritate dicam an protervitate praeditos, ut experimenta , num- 
quam a se ipsis instituta , fingere et scriptis suis cum orbe litterato: communis 
care non erubescant? Sed ubi rerum testimonia adsunt quid opus est verbis ? 
Scimus enim auctores quosdam , physicorum - nomine indignos (nam ut hi ye- 
ritatis, sic illi mendacii amore ducuntur), aliquam ex lutulento hoc fonte glo- 
Tlo- 


COHR АТ IO, | 15 


riolam. consecutos ‘fuisse. . Delevit tamen haec commenta tempus et pruden- 
liorum hominum: diligentia. | Sunt. enim nonnullae veluti notae fraudem. fuisse 
commissam declarantés.:. Est. А, A; nativa quaedam ,. quam nulla ars unquam 
poterit imitari, in-candido homine simplicitas. ` Haec in ipsa experimentorum 
narratione elucescit. Нас qui praeditus eet exponit omnia scitu digna, quae in 
experimentis ipse tenuerit vel:vitaverit; opposita experimentia institui jubet, ot 
videas oppositos inde fluere eventus ; omnia denique apto ordine tradit, nec ra- 
tiocinia experimentis ubiyis immiscet, Qui animi candor cum exemplis potius 
quam verbis demonstrari posse mihi videatur; ne aegre feratís А. А.! si unum 
е multis excitem Theodorum Saussurium , i cujus: chemica de vegetabilibus expe- 
rimenta melius prudentem. et sincerum naturae interpretem adumbrant , quam 
ego longiori etiam. oratione posse mihi videor. ` 
Ех comparatione autem observationum et e E ek iniluctíboe et 
Daten conflatur. et efficitur conjectura, quem tertium evidentiae moralis fon- 
tem esse diximus. Hujus generis vis latissime in historia naturali dominatur: 
Бо autem firmiora inductionis judicia erunt, quo: majori sit, e quibus illa de- 
duxeris ‚ observationum . numerus. Cám: vero omnia in rerum matura mirabili 
quodam..nexu cohaereant, | respondeantque' extrema mediis, media utrisque , 
omnia omnibus , videmus profecto. perinfirmam esse eorum rationem; qui unam 
alteramve regni animalis classem , paucas. quasdam plantarum familias, igno- 
ratis et veluti neglectis reliquis omnibus ; rite: percipi et intelligi posse arbitran- 
tur. ¿Qui ita faciunt saepe laudabiliter іп describendis et notandis rerum. natu- 
ralium characteribus versantur; cum autem systemata conficere et ex istis ал- 
gustiis exire gestiunt, dici vix potest quantopere fallantur. Aliud scilicet est 
rerum differentias notare , aliud invenire. similitudines. .. Utrumque. excercitatio- 
nis opus est; utrumque in. naturae. interprete requirimus ; et; quamquam ob 
magnam. rerum ubertatem. vitaeque brevitatem seligenda est classis quaedam , 
quam .prae ceteris perdiscas, nemo tamen, qui ceteras plane ignorat , aut zoolo- 
gus poterit aut botanicus dici. Пісегейіг sane бі in. rerum. natura sejunctam 
ullam classem videremus; sed quae natura ipsa contexuit, ea ne laceret et 
frangat homo! i 
Eorum igitur laudamus analogicam rationem; qui. totius: naturae. harmo- 
| niam. rerumque nexum mentis acie complecti; conantur. ..Sed in conjecturis 
duo sunt, quae praecipue vitanda videntur. Est genus hominum, qui, ut 
B 5 сапа 


14 JANI уаҡ рея HOEVEN 


сат "Terentiano illo 'Gnathone loquar, se primos ‘ésse omnium rerum volant; 
nee sunt. His via-experimentorum et observationum longa nimis et aspera vi- 
detur, quasi vero, quae recta sit, ea via esse possit haud brevis! Нарс igitur 
rectam relinquunt, spretaque rerum inquisitione-et investigatione ad veritatem 
compendiária, ut putant, via gestiunt pervenire. :Ні 'omnia ratiocinio conti- 
neri dictitant; hi айдалат іі naturam , quae:quidvis potius aliud, quam na- 
tura est, sibi fingunt; de philosophia naturali scribunt, sed sic, ut si quis et 
naturam ignorare et. desipere concupierit., nihil aliud legere débeat ; hi denique e 
tenui quadam.theoria de expansione., contractione , polaritate et :nescio quibus- 
nam alte humanis figmentis mirabilem universi mundi magnitudinem, ordi- 
nem, pulchritudinem explanare et interpretari conantur. Quorum -oracula 
quo majori auctoritate fuerant edita; eo citius fere falsa reperiri et ab ‘omnibus 
explodi solent! Hujus temeritatis turpitudine factum est ut multi in eam de- 
ducti sint opinionem conjecturis prorsus abstinendum esse, utque omnem ana- 
logiae in historia naturali usum .negaverint. 

"Verum ab horum etiam errore cavendum est. Divinitas enim generi huma- ` 
no data est ratio, quam qui spernunt іі ѕапе, quae sit hominis natura atque 
praestantia , intelligere mihi non videntur. Nimirum inexhausta illa omnium re- 
rum, in quarum tamquam theatro :collocatum hominem vides, multitudo non 
rudis est atque indigesta moles, sed miro quodam ordine connexa sunt omnia, 
ita ut unum templum diceres, in quo Deus est, qui viget, qui sentit, qui mode: 
ratur et movet. "Ut vero qui oculorum usu carent in luce nihilo melius videre 
quam in tenebris possunt, sic etiam qui rationis usum tollunt rationem sum- 
mam atque sapientiam in.natura numquam invenient. Saepe etiam quae ob- 
servationibus nondam- comprobata erant ita feliciter invenit naturae interpre- 
tum et explanavit ingenium., ut illud quamdam naturae veluti divinationem di- 
ceres. Ша Lavoisierius.terras forsan metallorum oxyda esse jam viginti annos 
ante scripsit quam Dayvyus aliique. experimentis rei veritatem probaverant. 
Nonnumquam:vero ut telum praeter scopum, sic nimio quodam impetu praeter 
veritatem fertur ingenium , et recte dictum езі: арай Baconum Verulamium ho- 
minum intellectui non alas addendas esse sed plumbum potius, ut cohibeant . 
omnem saltum et volatum. Est tamen praesertim in causarum 'communium 
investigatione , in perscrutanda totius universi harmonia, in majoribus illis his- 


б дастиро. 174 "Ap 


toriae naturalis quaestionibus , . ubi plane cohibere ingenium et abstinere conje- 
cturis durum sit et nimis inhumanum; Hs quidem polarium regionum incolis , 
quibus adspectum solis per. plures menses istorum locorum situs adimit , іп ip- 
за Ша tam diuturna nocte: aurora: tamen ` boreális'ddest, cujús coruscante lu- 
mine uti iis Deet, dum. solis: reditum cogitant et longum , quém exspectant , diem. 
Па nobis has verisimilitudinis veluti 'seintillas"vindicabimus deeg Өтпелі cali-- 
ginem discutiat, et occultissima: ‘quaeque aperiat inque lucem proferat aeternitas. 
"Aetérnitütem dicó?' На sáne est, ` Ad hane enim üt: optimus: quisque proficisci 
:еаріє,. sie maxime eam cogitat qui. in contemplanda: rerum natura animum ex 
cercitavit ,. et in veritatis inquisitionem omne stadiumi ófünemque operam: eontu- 
lit. ` Praeclare: enim: Cicero » est, inquit , апорамі. ingeniorümque naturale 
quoddam quasi pabulum consideratio contemplatioque' naturae $ erigimur; éla 
tiores fieri videmur; humana" despicimus з. cogitantesque d VO coelestia ,. 
beg nostra üt exigua et minima conteninimus. 06 
Egó vero A. А.) quamquam minime confectus ratini: catüptis est, tàmen 
pro temporis ratione satis dicturi esse arbitror, ut quodam: modo ТЕТІ 
quibüsnan їй officiis cernatur illa, quam in naturae interprete Yequirirnüs , ve- 
ritatis. invéniendae diligentia." Verum non investigatióre tantüri sed etiam pro- 
fessióné veritatis continetur diligens ipsius stadium. ` De hoc Әйет officii ge- 
nere separatim dicere non videtur necesse. Quibus. enim! veritas Ша cara est, 
üt in éjüs investigatione omine’ studium omneniqüe operam ponant; hosce рше- 
müs рағата cüraturos quid alii de hac ipsa sentiant? Tmo е mulla unquam re 
majorem delectationem: capiunt quam eum errorem ex ' һогаййїшї animis. eyel-- 
lere aut veritatis vim in illos transfundere possunt. Ipsa autem naturae con- 
 teimplatione et investigatione ita excolitur atque асайат veritatis sensus, ut dein: 
in totius vitae cursu , in omnibus et dictis: et factis’ miró" modo elucescat; Ita 
profecto est А. A., praeclara quaevis et pulchra exercitationis assiduitàte com- 
párantur! Quid autem pulehtius excogitari potest quam illud Pitan impen- 
dere vero, aut quae tandem laus magis expetenda Ша videtur, quam tribuit 
Attico Nepos: 'zmendacium neque dicebat , neque Patt poterat? In отпі- 
bus enim vitae humanae officiis nullum reperies: quin veritátis amore nitatur ; 
- Sine quo virtús non Virtus sed turpis potius-atque odio. dignissima virtutis simu- 
latio езі. Nulla enim virtus. sine justitia esse potest; est vero justitia in fide 


posit; haec ipsa nititur veritate. 
Мех 


16 JANI улан рев HOEVEN 


TH ET 
і 


i Medebor vero Auditorum. satietati ;: et. jam ad ea accedam; quae officium et 
hujus diei. solennitas a me postulant, Nihil autem prius aut antiquius habeo 
quam, ut vos. compellem , perillustres hujus; Academiae. Curatores! quorum in- 
sigui benevolentiae omnes: hos ,.. quibus. me. exornatum. video honores acceptos 
refero... Sed de honoribus non dicam ; longe enim palmarium est, quod iis me 
studiis. rcddidistis., quibus. ego magnam semper felicitatis meae partem contineri 
putavi... A qua disciplina praxis medica me abducere paululum coepit ad eam 
me. reyocastis viri amplissimi! ей ita, revocastis, ut quibus antea non misi vitae 
partem, amoenissimam quidem illam sed tamen partem , impendere potui, in. his 
studiis nunc totus. esse atque in;naturae contemplatione. omnem operam. possim 
collocare, Pro tam praeclaro beneficio quam sim gratus nolite, quaerere ;. tanta 
enim est illius. magnitudo, ut mihi, quibus yerbis illam coaequare possim , de- 
sperandum, Sit. Id vero vobis sancte promitto. et obtestor ше, si quid ego yar 
leo, quod pro. vestra exspectatione exiguum esse non. ignoro; sed si quid valeo, 
id omne in | аес naturae, studia. ita. collatarum esse , ut optimus Rex, qui me 
vobis dedit, vosque. ipsi intelligatis non ingrato neque ; immemori tantum bene- 
volentiae testimonium. iesse Аста пБ п T 


1 


7177 


Ego Vero, 4 | quo longius absim a олан eraditionis praestantia, ео magis enitar, + 
ut vos obseryantia et obsequio prosequar. Quod , vobis. inprimis dictum putetis 
Viri clarissimi pu PUL, sANDIFORTE, EYKI CL GELDERE } quibus geg uti mi- - 
hi. contigit. Discipulum rediisse scitote! di 
Quonam vero animo me esse putas ,celeberrime REINWARDTI cum tu mibi 
compellandus sis? "Ге nempe harum fortunarum mearum. inventorem , incep- 
torem, perfectorem , agnosco! ,, Tua adhortatione factum est ut tibi adjutor da- 
tus sim , qua in re поп, tam. id. spectasse. mihi videris ut pars tibi laboris ali- 
qua demeretur , quam ut mihi meisque studiis consuleretur , utque indulgere 
possim ardori Ші, quem in me spectasti, et tua institutione, ph di familia- 


ri usu auxisti! Superioribus tuis in me beneficiis jam cumulum addidisti , me. 
ь. la- 


ORA T.I fu ` 17 
laboris socium esse voluisti!,,; Quodsi nunc impensius me tibi commendarem 
foret. sane quod de humanitate , qua me prosecutus es, detrahere aut diffidere 
viderer. Нас enim spe erigitur animus fore ut tuis consiliis numquam non frui 
mihi liceat; una hac ре nitor, hac ducor cum munus meum auspicor! Diu 
te incolumem et yigentem servet Deus, іп gloriam academiae et patriae! 

Neque vos mihi praetereundi estis, celeberrimi viri, VOORSTI, CLARISSE, PAL- 
MI, SIEGENBEEKI y quorum omnium tanta in me exstant benevoli animi testimc- 
nia, ut mihi hic іп vestro ordine non defuturos esse fautores intelligam! Uti- 
nam etiam KEMPERUM , virum non sine lacrimis nominandum , alloqui hac hora 
possem. Sed reprimam me , neque sinam, ut mei privati E commemoratio- 
ne gravissimum vestrum. omnium vulnus recrudescat! : 

Те vero UYLENBROEKI , quocum junctus sum longo usu, iisdem studiis y mo- 
rum , similitudine, te. inquam. alloqui mihi dulce est! Quam coluimus in hac 
academia commilitenes. amicitiam , eamdem colamus et alamus i in eodem ordine 
kapu asti scientiarum, facultate collegae. 
amice ntegerrime. , collega; exoptatissime! Reliqua. scilicet omnia cum ‘mihi in 
oblato munere accepta. et. grata: sint, studiorum &enus , vitae institutam , ipsa 
haec amplissima musarum sedes , hoc unum ingratum | mibi et durum videtur, 
patrem senem relinquere et Reg qui in me praxeos suae adjutorem jam si- 
bi paratum esse speraverat; matrem quoque carissimam , cujus in nos amore 
nil potest excogitari majus aut eximium magis; fratrem porro vere pium , me- 
cum et amicitia et omni voluntate sententiaque conjunctum , ceteros denique 
nostros tam multos atque tam caros! Compensatur vero cum hoc dolore non 
nisi gaudium quod percipio cum te mihi redditum videam , a quo aegre abesse 
me passus sum! Quodsi igitur tibi (neque aliter sentio) tantum sit quantum 
mihi horum carissimorum capitum desiderium , id agamus quaeso ut nobis in- 
vicem commune hoc nostrum desiderium leniamus, et vitam efficiamus quam 
suavissimam , humanitatis, amoris, officii plenam ; ita intelligent hi nostri non 
minus se a nobis et coli et diligi etiamsi absint a nostris oculis, nosque urbem 
tantum mutasse non animum perspicient ! 

Tandem ad vos me converto, ornatissimi hujus academiae cives, commili- 


tones exoptatissimi ! Nonnullos in vestro ordine superesse video, quorum an- 
: ruft os шештіу e usq tea 


18 JANI vax ова HOEVÉN ORA TIO: 


tea et sodalis et amicus fui. Horum animum munus, quod mihi oblatum езі) 
quodque hoc solenni die auspicor, a те aliendsse non 8регоҙ mem “селе ab 
iis animum haud alienasse sciant" Vobis ominibus, quibus et ante notas fui 
et quos nunc primum video et alloquor studiorum et honestissimi laboris me 
socium. offero , quo doctiores et praestantiores facile multos reperietis , qui: vero, 
magis vestris commodis inservire, vobisque prodesse velit. néminem: -Studio- 
rum autem genus quod mihi expetivi, quamquam non is ego sum qui omnibus 
aliis anteponam , elegi enim non quod optimum sed quod mihi accomodatissi« 
mum visum est, id tamen dicere non dubito, quod magna testium copia et 
dignitate, ubi opus esset, comprobare possem , perscrütatione maturae tum ins 
credibili modo delectari animum , tum etiam ad Dei cultum , ad vitae constans 
tiam, ad humanitatem, ad omnes denique virtütes + conformari et aptiorem 
reddi. Ша naturae contemplatio mystagogi cujusdam munere fungitur , ‘quo 
spretis humilibus atque abjectis omnibus, ad divina quaevis et praeclara mens 
humana. ducitur. Quid statis igitur commilitones optimi, qui eadem haec stus 
dia diligitis, quibus ego delector? Jungat nos idem studii genus, idem naturae 
investigandae ardor, eademque cogitatio non nobis nos solis esse natos sed 
. academiae , sed patriae, sed universo generi humano. Ita annuat Lael 
coeptis nostris faveatque Deus Optimus Maximus ! 


Ж. ІР 


E R R À T U М. 


Pag. 7. Jin. 9, virtutem Zg., virtutum 


CASPARI JACOBI CHRISTIANI KREUVENS 


OR A T ТО 


DE. 4RCHAEOLOGIAE CUM ARTIBUS: RECENTIORIBUS 
CONJUNCTIONE ;,. 


HABITA А. De. 20 SEPTEMBRIS ANNI. CIOIOCCCXXVI, 


CUM IN ACADEMIA. LUGDUNO —BA T AVA 
PHILOSOPHIAE TIIEORETICAE ET LITTERARUM: HUMANIORUM, 
INPRIMIS 4RCHAEOLOGIAZEZ, 


ORDINARIAM. PROFESSIONEM: PUBLICE. AUSPICARETUR. 


+! Ë 
iX 
7 
o 


% 
3 


Бор АБЖ A T Li O. 


› RON 
” 


А rchitecturae: patriae Historiam cum. scribere. mihi proposuissem, тач 
teriem. jam. inde ab. inito, munere. Professoris Extraordinarii Con- 
quisivera , quam. sperabam fore, ut olim , еі doctrind et usu proves 
ctior xad ipsa. monumenta. denuo. exigerem , perpolirem, et digere- 
rem, Kerum ei те dubitatio, an: unquam studiorum vitaeque tenor 
ejusmodi- reditum. sit -concessurus „ et opportunitas temporum , qui- 
bus non. unum aedificium , inprimis, іп urbe. Lugduno nostrá vel ex- 
struitur pel reparatun, permoyerunt, "ut. vela contraherem ,. argumen- 
tumque. ех illis. collectaneis. excerperem. alterius orationis inaugura- 
lis, quae ex ‘Archaeologicd .cathedrá ,: cum artibus recentioribus adeo. 
arcte conjuncta, habenda mihi erat. Est igitur, quod damus, peri- 
culum. Et. proposuit quidem. Societas. litteraria Вһепо-Тга)есіпа ео- 
dem .anno. publice: quaestionem: ( guae post: habitam demum, oratio- 
nem, mihi innotuit.) wt in architecturam боШісаю per. Belgii regnum 
universum inquiratur. Sic ergo. periculum hocce nostrum vel doctiores 
excitabit, ut idem quod ipst ceperamus, consilium integrum, аш ejus 


5% bet D | рат- 


tv PRA EY А.Ч 


partem exsequantur; vel ad quaestionem illam publicam, sed arctius 
circumscriptam , aliquod respondendi subsidium, etiamsi fortasse vix 
idoneum, suppeditabit: quorum ut certe alterutrum contingat, ex ani- 
mo optamus. 

Enimvero credibile est, inter scriptores nostrates de aliqud archite- 
cturae parte, aut de aedificio aliquo peculiari , reperiri, qui item hanc 
illamve patriae architecturae aetatem descripserint: mihi modo, qui 
artes hodiernas nonnisi o; тӛерул tractare possim, ignoti, nec dere- 
pente inventu faciles, Hoc tamen credo, antiquissimam aetatem , 
artis Byzantinae, cujus ir diario Antiquiteiten (T. IJ. Р. з. p. 123), 
memoriam renovare conatus зит, aut parcius, eut omnino non esse 
illustratam. Idem puto arti, quae vulgo Gothica dicitur, quanquam 
alioqui nobiliori, accidisse, certe quod ad fatorum ejus expositionem 
pertinet (1). Sed haud dudum, fateor, inde modo a saeculi supe- 
rioris exitu, in Britanniá, paullo recentius etiam in бегташа Gal- 
Падие, exemplorum multo feracioribus, quam. Batavicum solum est , 
utrumque genus doctorum studiis excoli coepit. 

Sunt tamen inter exteros, qui nostrae architecturae historiam con- 
dere tentaverint: quorum alter est тювпло, in Historiá artium graphi- 
carum per Germaniam Belgiumque foederatum (2), alter WIEBEKINGrUS in 
Civili, quam regi nostro inscripsit , Architecturá ( 5 ). Quorum сит 

| uter- 
(1) Vere forte wrxstxiwctus: Batavis deesse librum, qui architecturam civilem erudite complee ; 
tatur ; suppetere tantum singularium aedificiorum descriptiones, ( T. III, p. 195). 


(2) T. III. in Introductione. 
(3) Variis locis, pro argumentorum et temporum ordine, 


PRAEFATIO Б 


uterque іп antiquissimá aetate. deficere mihi. videatur, alter tamen 
et novissimam aetatem suo judicio illustravit et multas effigies publi- 
cavit, quibus grato sum. usus animo, . Quods? quid eorum, quae. utri- 


que desunt , plenius fortasse tractare mihi contigit, non laus est haec, 


sed spontanea civis prae hospite felicitas. 


Multum, puto, subsidii in urbium descriptionibus verhaculis repo- 
situm est; quales Haga, Amstelodamum , Lugdunum , mu/taeque aliae, 
а SUO DE RIEMER ; WAGENAAR CÉ MIERIS CUM YAN ALPHEN QCcceperünt, Ef- 
figies quidem ejusmodi, quales x. вмірап "Thesaurus antiquitatam Belgi- 

.carum, (VAN HEUSSEN 6% YAN күм) Batavia sacra s. Antiquitates ecclesias- 
сае, RADEMAKERI Museum antiquitatum Belgicarum et Cliviensium , ¿mo 
et Omnium gentium conditio hodierna (4) oJferunt, in partibus minu- 
tioribus sunt et nimium exiguae et vero etiam haud satis certae fidei. 
Illud tamen tenendum, vel іп optimis urbium descriptionibus peculiari- 
bus, quae de aedificiis dicuntur , ea ad artem haud perite esse dicta: 
majoris plerumque momenti esse relationes de eorundem primis ini- 
tiis, quamquam et ipsas cum judicio legendas; de posteriore tandem 
aetate, quae а conditá inde териб са incipit, subsisti plerumque 
in magistratuum laudibus, qui hanc Шатуе partem reparaverint y 

Gut 


(4) L, sung, Schatkamer wan Nederlandsche Oudheden; ( v. Ù. en v. В.) Kerkelijke Oudheden ; 
RADEM AKER, Kabinet тап Nederlandsche en Kleefsche Oudheden ; Tegenwoordige Staat. van alle 
Volkeren ( Nederlanden ): cum syllogis. tabularum, quae huic operi illustrando , appendicum loco, ab 
aliis additae fuerunt: Het verheerlijkt Nederland. ( Amst. ap. "ton, 1745 — 1774. 10 fasc. 110), quae 
iterata езі ad 1792, novo titulo: Nederlandsche Та/)егесісп (ib, ар. эк вкоот c, s. 8vo et 410); 
et-purruurs en варов, Vaderlandsche Gezichten ( Amst. ap. GARTMAN c. 5. anno, pulo, 1792. 3e 


өзсіс. 8vo el цо). 
SA 


OI ӘНЖЕРАТЕО, 
aub ex elatis more órnavérit;* Шпегана: Piclória ; quália nuper Brus ` 
гейі» et "Tórnaci are protilit "litiographica (5) j utilissima. futura 
erant; nisi Bruxellense ‘et ipsum nimis foret exiguum, et utrumque 
regni provincias septentrionales nimiúm neglexisset: >“ Quae: iamen 
cuncta opera in aedificiorum: formă unióersá vel. eógnoscendd pelin- 
dicandá. mihi profuerunt.... Caetera. notae, subitaneae , variis. mihi. itie 
neribus. per. patriam. compositae , suppeditaere,... Мес tamen, dubito , 
quin et multa. me fugerint, et quaedam. регрегат, animo sint, concepta. 
Gui:malo: quamlibet facilerquis .opinetur. remedium, itinerum. repetis 
4ignems modicis;locorum. An bo regno, intergallis , otium tamen; haud 
Agen), Quorum adeo; omnium vel peccatorum , gel ,omissorum , ge 
niam. rogo: maxime si in rerum. summá. тех errasse, peritorum, seu- 
tentiasjudicum, ostenderit... dt із eowevks sumi 59 Mio 9401401 
- “Caeterum. quod Notitiam auc'orum, de. architecturà medii aevi sulyunxi, 
laud. ambitiose spero, fecis, sed quod «d. ornandam versionem, Bel- 
gicam ,,quam. inslituit juvenis amicisstHus v. Ov VAN DER. CRYS, по5/7а6 
acàdemige alumnus , „еі, Archaeologiae inprimis se tradens , рага, 
veram. EE S MUROS "pa SA 


УЮУ H (KAN 


kalea Әу Тәте ЖЖ ASk URS Ys 
(5) Пе eorr, Voyage Pittaresque te? Ы PO NA Чыл. pr 305422), 1825, ЖЯ, KR 
Tif;:et Collection. historique des principales. Vues des Pays-Bas. Tourn. chez ngwasm E, (s. a. sed 


circa уландуу? annum ) fol, 


€ 


У ` 

van. ai a "t mw: Нет d Aye SIL TE WETTER уати Ak b) 
\ TOON S X у А A Ж ляла HEC 
1 D қ” j % л uu & 

ч 
-- KI Jang Ai ёз à 
MUS 
) (AE? 3. ` 27% fas дїгї! 
* к \ н 1 

PER- 
A KY 23260 


z = ou G ° 
DUNO-BATAVAE CURATORES ; 


PERILLUSTRES VIRI, КСАВЕМІАЁ LUG 


E 
мч 
e—a 


adin 


RECTOR MAGNIFICE ; 

CIVITATIS ET AGRI LUGDUNENSIS JUDICES, VIRI GRAVISSIMI, IN- 
TEGERRIMI; ! 

AMPLISS'ME CIVITATIS CONSUL, ET RELIQUI MAGISTRATUS, QUI- ` 
QUE- UTRIQUE ORDINI AB ACTIS ESTIS, VIRI SPLENDIDISSIMI ; 

QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CELEBERRIMI; 


ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES DOCTISSIMI ; 


ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES, PLURIMUM VENERANDI; 
AR- 


-- ҮШ, -- 
ARTIUM ЕТ LINGUARUM DOCTORES PERITISSIMI ; 


ADOLESCENTES PRAESTANTISSIMI, ADSIDUITA TE ET MODESTIA JAM 
NOBIS COGNITI , NOSTRA CURA ; 


AUDITORES OMNIS LOCI ET ORDINIS, CIVES, HOSPITES , ORNATISSI- 
MI, NOBILISSIMI , 


Vicina est patriae nostrae regio , ubi surgunt in altum aedificia splendida ; ubi 
moles ipsae vastae et firmiter stantes, spectatorum animos persuasione stabi- 
litatis securos efficiunt , justa partium suarum proportione delectant. Illic nec 
fenestrae exiles et praealtae, nec turrium crassa et incondita amplitudo ct 
obscuritas, nec flosculorüm in lapide male quaesita elegantia et tenuitas et 
copia oculos judiciumque aut laedit ant obfüscat. Simplex maximarum mo~ 
lium dispositio , non temerata directarum linearum continuitas , ornamento- 
rùm paucorum in columnis, іп epistyliis, in fastigis sobrietas et gravitas , 
aut venustas delectant, capiunt spectatores et ad quemvis praeclarum decoris 
sensum animos componunt et extollunt. 

Talem conspicimus, talem meminimus , auditores humanissimi, Galliam. 
Talem aut peregrinantes saepius oculis vidimus et mirati sumus, talem esse 
novimus , quicunque litteris vel artibus studentes externarum regionum nobis 
e tabulis pictis vel sculptis imaginem animo obformamus. Tam pulchram, 
tam ad oculorum jacunditatem compositam Ga//àzn nostra quidem maxime ae- 
tas effecit, sed innixa Ша novissimorum saeculorum vestigiis. Revocemus illa 
saecula: tria enim modo sunt: revertamur in saeculi XV et XVI, princi- 
pio, conditionem. Quid, adparet? Video: jam redit in animos vestros cogi- 
tatio ingentium illorum templorum, quae Go/hicá manu facta esse vulgo di- 
cuntur, magnificentiae et sublimitatis: nec spernenda dicitis, et merito lauda- 
tis opera , quorum audacia mentem percellat, immensitas hominem propiorem 


coclo efficere videatar.  Laudatis: et laudo ipse. Sed an meministis item 
A ех» 


2 C 3J. C."RRUVENS 


exteriorem eorum templorum faciem azterzdibus , hoc est, falcris lapideis, et 
apicibus turriculisque innumerabilibus horridam ? meministisne ornamenta , 
monachorum calligraphorum MStis similia , tam rigidi artificii, et nihilominus 
tam elaborati, ut in indignà re egregiae patientiae monumenta perdita esse 
misereamini? Ecquid occurrunt potentium , non civium, sed latronum prae- 
toria, munimenta contra vicinorum incursiones , receptacula post praedatio- 
nem agrorum adjacentium , tristia ,. inaccessa ,.indigesta , angulis exstantibus , 
intrantibus dedecorata? Ecquid praesto sunt memoriae vestrae domus an- 
gustae, sine luce, fenestris praealtis , superioribus tabulatis , quasi Maenianis 
quibusdam, in plateas procurrentibus, ita ut praetereuntium capitibus immi- 
neant, et jamjam vos oppressura videantur? Haec erant vitia domibus, tam 
regiis quam: privatis, haec curiis, haec, mercatorum basilicis , et urbium pòr- 
tis et. moenibus communia, Ше, urbium universarum adspectus , Ша defor- 
matus, ut, omne аге, omne venustum а;ѕаесціо XV et praecedentibus. ab- 
fuisse videatur. Quae igitur repens mutatio, X VI saeculum. et.sequentia tan» 
іореге praestantiora reddidit et ad saniores venustatis leges revocayit ? Una 
est,, auditores , causa: artificum. Italicorum: permultorum ,.:qui.domi. antiqui- 
tatis monumenta admirari , іп animo, habere, imitari didicerant; invitatio et 
translatio in Galliam ‚ ab uno, rege magnanimo rRANomco I, ingenti sumtu y 
taedioso conamine (1 1. sed egregio. successu factas. leni b 
Sunt vestrum, auditores, nonnulli , et praecipue collegarum meorum. .com- 
plures , qui me; biennio abhinc, de initio disciplinae Archaéologicae publicá le- 
ctione quaedam exponentem benigne audiverunt. E quibus diclis vix necesse 
sit revocare, quod vel memoriae ipsius. vestrae officio: plenius et dilucidius ad 
hunc locum occurrat. (ә): ПаПсав urbes ‚ post tenebricosa media saecula opi- 
bus et libertate auctas, quasi ingenii sui. vigore generasse antiquitatis, үет 
(192 i "ЛС Gi baa, nus- 
(т) Nam ex iis, quos iu баШат traducere coepit , artificibus, unus et alter post eve tempus 
«ет obiit, aut. patriae desidério "Hegem' déstitdit: AN Dp REAS Vero san Tyu s pecuniam; ad. emenda 
artis. opera sibi. adtributam xin proprios usus Convert, e 
(2) De renato veterum monumentorum studio legi merentur FIORILLO. E d. Zeichn., Künste 
in Ttalien. ТЇ B. s. 47 , 789; Roscoe, in Үйі tam LAURENTII MEDICEI, quam Pontificis ЖҮГІ Xi 
cio. ANDRES] Origine eté, cogni Lilteratura (Párm: 1783. Vol. HL р.54о)) "Pauca арай! HEEREN) 
безей» der Classi Litteratur. (П.В.,% 50010 : 98 А H It ) 


A 


2и PyR 4 fF h О, 5 


nustatisque quoddam studium ; bine genitos saeculo XIII Cimabuum, qui pic- 
iuram naturae propiorem effinxerit, Brunelleschium, qui, saeculo sequenti, ad 
vetera Romanorum monumenta architecturam , primus emendayerit , atque ita 
deinceps, crescente antiquitatis amore et fervore, eodem fere tempore , saeculi 
XV fine et XVI initio et praestantissima. 4pollinis ,..Laocoontis , atque alia 
simulacra esse; inventa , et excellentissimos tam architectos, quam pictores , 
Michaelem Angelum et Raphaélem. et, multos alios prodiisse, Quae qui- 
dem satis indicant, quam sanis, quam |robustis. radicibus nixa artium Ita- 
liae recentiorum castigatio generoso conatu trans. Alpes in Galliam transvehi 
potuerit.: Sit hoe Galliae et ғваксівсі Т exemplum documento , quam laete; 
etiam extra Italiam, e veterum. monumentorum. notitiá et studio efllorescere 
possit. artium- patriarum emendatio: et perfectio.: Sit adeo argumentum .nos- 
trae hujus orationis , vestro favore. precor, auditores, non indignum, ut a 
dicentis. personá. non alienum videtur; 44rchaeologiae cum artibus тесеп» 
tioribus coniunctio. 
-;Celebratur adeo. nobis rnawcrscvs I; Galliae Rex, artium in СаШа resti- 
tutor, cuius praeclarum: exemplum. si ad patriam. nostram velimus. compo- 
nere, et regis res gestae et nostrae regionis conditio plenius percenseantur, 
oportet. í 
i; Architecturae facies, quam E tristis , eademque, pariter ac mores 
illorum temporum; inamabilis picturae еї artibus omnino plasticis ante FRAN- 
cısoum ` aequalis erat. Quarum artium-si-quis specimina, requirat, adeat li- 
brorum pergamenorum medii aevi paginas pictas, adeat aedium sacrarum si- 
mulacra lapidea, seu januarum , seu columnarum ornamenta, adeat in iis- 
dem aedibus regum' principumque вершісга; Quarum imaginum cum habi- 
tum. unusquisque paullo peritior. memoriá satis. teneat, supervacuum est 
descripsisse.: et monere sufficit, etiamsi proxima ante ғвлмсіѕсом opera justá 
corporum symmetriá et lineamentis minus peccant, rigidam tamen et sine 
spiritu fuisse artem. Neque tamen omnino id significamus , prorsus ad vete- 
rum sanitatem restitutas fuisse a ғкамсіѕсо artes plasticas: pluribus enim 
conatibus opus fuit per insecuta saecula, ut Gallici pictores et sculptores ad 
Graecorum. sobriam. elegantiam, proxime adducerentur. Neque etiam illud vo- 
lumus, nullos antiquiores Gallicae artis progressus, neque ullam ante rnAxcrs- 
сом Gallos inter et Italicos artifices consuetudinem fuisse; utrumque enim 
A a con- 


à C JO CG REUVYENS 


constat. Verum ajimus, praeparationes has tantum quasdam fuisse culturae 
à квлхоїзсо inductae, et vero artificum illoram multitudinem , qui Galliam 
ipsius auspiciis Italicis operibus repleverunt , mosstUw, PRIMATICCIUM , SER- 
LIUM, VIGNOLAM, BENVENUTUM CELLINIUM ей multos alios, tam late, tam vul- 
go et apud omnes cives, sensum melioris venustatis et decoris disseminas- 
se et propagasse, ut Gothica illa, quae dicitur, rigiditas passim sit exstir- 
pata, bonaeque artes et maxime architectura, ab illo demum tempore re- 
natae, incredibili deinceps. vigore ad perfectionem effloruerint (5). 

Jam patriae nostrae conditio recens, siartes spectaverimus , varia est in 
variis artium generibus. ` Sculptura cum picturá historic fere nulla :. alterius 
generis pictura , nempe topiaria, ruris et animalium et florum: imitatrix , 
quamquam in ignobili argumento, i praestans et celebris. Наев sunt notat 
et caussae quales sint, quamquam non cuivis perspectum, facile tamen іп- 
ventu. Architectura vero qualis? Rogatis forsan ? — Equidem, auditores hu- 
manissimi, nullum proprie aedificium incusabo. Habent omnes nationes , 
omnia saecula впа vitia, suas virtütes, quorum utraque saepe ab extraneis 
et remotis causis pendent, et reguntar:: et inhumanum sit; singulis objicere , 
quae sint peccata vel saeculi vel gentis. Bed causas illas extraneas -рессаі- 
rum, siquidem fieri possit, indicare, meliorem viam modeste ostendere; licuit 
semper, neque unquam ab. humanitate alienum: censebitur. Quo quidem in 
loco cum longius rem repetere necesse sit, cumque et vestrum forsan ali- 
quis, ut ego soleo, architecturae patriae historiam desideret , licebitne item; 
vobis comitantibus , paullulum. in. hunc campum , siquidem поп omnino in- 
vius cet, exspatiari? 1 

Тат primum: ingratum fecero, sed necessarium , si. planius dixero ; nullo 
tempore, adeoque ne ante rnaworeer quidem aetatem, ardhitectatém apud 
nostros majores videri eximie floruisse: ignoscite, precor, deent: de cau* 
sis , an veras indicavero , ipsi judicabitis. 

Prima nempe caussa est lapidis nativi penuria ; HIER 


Al- 


(3) Cf. ronn to Gesch, d. Zeichn, Künste, Ш. В, Frankr. s. 102, sqq. Caeterum ex his ver- 
bis aliquis architecturae Gothicae , seu potius Germanicae amator, me fortasse suspicetur ejusdem esse 
contemtore. Ego vero lubens concedo, in aedium sacrarum 'ornamentis, et in turribus miracülo- 
rnm instar esse illius artis opera; idem. vero in.caeteris rebus haud ultra mediocritatem. adsurgere 
medii aevi elegantiam censeo, 


oO B АЛТ о E 


Altera bellorum , tam civilium , quam contra Hispanos , diuturnitas; et 

Tertia, conjuñċta cum his, sacrorum emendatio. 

Ex architecturá Romaná, passim in toto orbe vigente, nata est, maxime 
post sedem imperii Constantinopolin translatam, nova architectura, a lo- 
со (4), medio aevo, Graeca dicta, sed quae, ne cum antiquiore et melio- 
re aetate confündatur, hodie proprie Вудал па nominatur. Ut vero om- 
nis ars aedificandi soliditatem et perpetuitatem inprimis quaerit, sic lapidum 
usum frequentare, materiem , hoc est ligneas trabes et ligneos asseres vi- 
tare, bonae est artis. Hinc natum est, cum trabes lapideae пог» satis lon- 
gae inveniantur, ut fornicibus et arcibus omnia tecta construerentur: inde 
porro, ut columns quoque arcus, loco epistylioram cum suis zophoris et 
coronis, hop est loco trabium planarum , imponerentür: qui arcus, columnis 
impositi, quando ipsi sunt legitimae formae, nempe semicirculati , indiciunx 
sunt, quo agnoscitur architectura .Byzantina. Et haec quidem, longe lateque 
diffusa, ut jam de Occidente solo dicamus, viguit іп Zta/iá, Hispanic y; 
Galliá , Germaniá Meridionali , ad Rhenumque maxime, et in Britannia. 
Haec. reliquit ad hunc usque diem aedes sacras, easque aut majores, basili- 
earum veterum. figurá quadratá, oblongt, aut minores rotundas, aut etianx 
in formam crucis excurrentes; haec arces sive castella nobilium; haec (sed: 
varius) palatia regum : privatorum vero domus vix. ad. nostra tempora ser- 
vàsse videtur. I 

Јат vero cum haec architectura fere ad XIII saeculum in usu fuerit, et 
in'aliis quidem regionibus maturius, sed in aliis serius loco suo sit pulsa, 
ut mox dicetur, — cum omnes vicinae nobis regiones egregia ejus exempla 
hodieque servent, Rheni ripae, verbi caussá, plurimas aedes. sacras integras, 
Gallia,maximeque Normannia, sacrarum aedium majorum partes antiquiores, 
totidem Britannia, et insuper sacella rotunda , axcesque nobilium permultas, 
cum vel regni nostri meridionales regiones, Mosae et Scaldi fluviis ;contiguae , 
specimina haud rara ostendant, sacras aedes, verbi caussá, complures Zra- 
jecti ad Mosam (5) et Leodii (6), sacellum quod hodie aedes sacelli vo- 


- ca~ 
(4) Et ab.operariis Graecis peregrinantibus; vid. rxonmro Gesch. der Zeichn. Künste in Deutschl. 

1.5.19; BUNDESHA GEN, Pallast zu Gelnhausen, s. 78; втіксит2, Alt-Deutsche Baukunst. s. 51 , 9r, 
(5) Аедет D. Servatii Vid. tabula: £9. Itiner. Pictorii , Bruxellis ap. Jobard. 


© (6) Aedem tam D, Jacobi; quam D. Bartholomaei, acino vwt Hist, de Parts T. IV. Tab. 
45, n. 22, 23» 
А 5 


6 | C Au G uR E U Vo N S 


catur, Bruxellis (0 )et alia (8) ; — vix unicum ejus generis exemplum in Sep- 
ientrionalibus regni nostri provinciis reperitur. Davenirzae nempe solum est ; 
quod. nobis innotucrit: aedes D. Nicolai, ¿n со Пе sita, et hodie. а colle no- 
men habens ( g ), 2yzantino generi partim adhuc affinis ; caetera, de quibus 
idem constare, videtur, aut funditus eversa. sunt , neque adparent, aut humi 
jacent, neque a quoquam tamquam Byzantinae architecturae rudera agnoscun- 
tur. Sunt autem haec: sacella duo Neomagi , quae perperam pro Romano et 
pro ethnico templo venditantur (xo), abbatia Естпилаала, aedes antiquior 
Rhenoburgana, praeterea , inter arces , Lugdunensis nostra , et turris qua- 
drata arcis Dorestatensis (11).— Egmundani et Rhenoburgensis aedificii 
natales probabiliter medio saeculo XII adscribuntur ; et illius quidem inscri- 
ptio partim .Graeca, licet architectus fuerit monachus quidam Gandayensis , 
Byzantinae artis imitationem satis manifesto confirmat (12). 

Ut igitur abundant ejusmodi monumentis Rhenanae regiones et Britannia , 
sic admodum egena nostra est patria, — ut porro ornatissima vel sculpturae 
vel architecturae. blandimentis aedificia Byzantini generis in eáàdem Britanniá 
Germaniéque , sic insigniter plana et inculta; quantum e reliquiis , quantum 
ex ipsa paucitate intelligere possumus , nostra fuisse videntur... Undenam. er- 
go discrimen? E lapidum , ut praedictum est, nativorum egestate. Circumspe- 
ctate mecum, auditores, et ex aetatis, quae insecuta est, monumentis de 
praecedentium saeculorum conditione judicium facite. Cum aetas recentior, 
adeoque ditior et potentior, lapidi idoneo. peregre arcessendo impar. fuerit, 
ео minus praecedentia saecula potuisse, intelligetis. ; Ornamenta scilicet quae- 

| vis 
(7) Aedis hujus Chorus pars est antiquior, quam solam intelligo. Cujus sine dubio, ut aliarum 
acdium hue facientium , effigies in uibium descriptionibus majoribus invenitur, 
(8) Sic, puto, arc vetus Gandavi. ; Vid, Miner, Pictorii Tab. 177. 

(9) Bergkerk.. Nid. effigiem.praccipue apud pang Kerk, en ГУ еге. Deventer Y D. blz. 451., 

(10) Ut monui in diario Antiquiteiten ЇЇ, P. x. p. 122. Imagines, a wizarzi0, pictoro Neo- 
magensi pictas, propediem editurum me spero. 1 

(11) Inter arces. credibile est, рішға etiam monümenta hujus generis’ superesse , quae me fugerint, 
quam inter aedes sacras. Sic de JMerwedensi prope Фоғағасит idem suspicor ex effigie ap. 2, 
smits aloude Staat тап Zuid-Holl. еп opkomst van Dordrecht. ( Гбғар, 1894. 8хо.) 

( та) De utraque pluribus àd..docere-.conabor emm imaginem: :Egmundanad :arcis::et, monasterii ‚ in 
diario adlegato (Т.Н. Р. 2, p.328.) promissam; in lucem edam, item propediem, —Sacella duo, іп 


pagis Heilo et Velsen prope .Alcmariam , quae: item: arcus ad :semicirculum factos. ostendunt , con 
sulto praeterii, ut auditorum. animadversione. minus digna. Quae tamen lectores memoriá teneant. 


= 


` ("Qo W RAT $ Ot A 7 
vis architecture scalpi débent in lapide caeso, maxime саїсагео. Rarissi- 
mi enim est ехетїрїї et difficillimi, ot lateres" coctiles figuris distinguantur , 
quod in Matchionatu Brandeburgensi subinde factam с 15). “А4 vero ыў 
dem, qüi” "scülpi:  Dóssit , "nostra: patria non gignit, Babyloniae et J3syriae 
instar, argillà et lateribus contenta. Qui proxime nostris finibus nascitur , lapis 
tophicus, ad oppidum Antunnacum , Rheno impositum ; Vulcaniae, ut cre- 
ditur, originis, unus advectu facillimus propter fluminis opportunitatem , 
sculpturam nullam: naturá suá recipit. Benthemensis contra, vel Be/eicus 
quivis lapis, caelaturae patiens, non nisi magnis sumtibus dote (14). 
Jam pleraeque sacrae aedes , etiam paullo recentiores , “2270 nostro vel Zech. 
¿ae vicinae , v. c. in oppidis Neomayo , HERE Dòesburgo, Doticomiá 
et proximis in pagis (15), tum in urbibus Rhens, Trajecto ad Rhenum, 
Рогағасо, Lugduno Batavorum, Harlemo, то) Alcmariá 
e lapide: Бр sunt exstrüctae, et ut obiter dicam, quidquid in iis aedibus 
sculptum adparet, füctum est е dài henthilisienst aliove idoneo. "T'ransite 
Rhenum, et recedite paullo longius ab emporiis: non occurret fere nisi la- 
pis coctilis, magnus equidem, sed tamen non mativus: luculento exemplo 
est Frisia. Contra recedamus іп Рғадалш тат, et Belgium veterum , imo 
in Zélandiazn: vix lapidis tophici nomen "aut natara apud vulgus nota sunt, 
et praecipua aedificia e lapide arenaceo aut calcario, quem gignit Belsium , 
constantia reperiuntur. Sic igitur credibile est, nullas aedes, etiam ante sae- 

Cu- 


б) Vid. вйѕсніхс, Reise. durch einige Münster p. 16, 98. Exempla exstant кеа et apud 
nos: Hagae Comitum in aede D. Jacobi (hodie aede Majori); Lugduni Batavorum іп  Nosocomio 
p? S acobi; quod postea Saaihal dictum, nunc aedes est Catholicorum ; sed illa non magni sunt 
momenti. Idem dicendum de aliis exemplis in fenestris aedium privatarum e saeculo XVIo et XVIIi 
principio, Dordraci et Gorinchemiae, 

(i4) Orationis editionem: paranti mihi in manum vénit Descriptio Architecturae in Descriptione 
Opi fi ciorum vernaculá (-Beschryving тап alle Konsten, -Ambachten enz, 23ste stuks ma Bouwkun- 
stenaar. Dordr. 1806. 8vo.) ubi, p. 170 d legitur, olim. Benthemensem lapidem viliorem fuisse, adeo 
ut integrae turres eo extrinsecus sint SEN eum postea tum cariorem factum , tum per alias 
caussas іп desuetudiem venisse. Ad quem locum illud iterum' monere cogor, quod ad hanc orationem 
sum praefatus, me hodie tantum dare, quae hactenus observaverim , quippe incertá spe retractationis, 
Nihilominus , si yerba Ша Spectant ad aetatem architecturae Gothicae aut Byzantinae, ea, quae de 
viliori pretio Benthemensis lapidis docentur, conjécturà niti videntur ; ita ut hactenus i ipse acquiescam. 
in eà, quam proposui, operum et locorum distinctione, ` 

(15) V. в. Zelhem et Winterswijk. De urbibus Tild , Bommelid , W'oerdá nou novi: suspicor tamen, 


E C y. REG TENS 


culum. XIII, multoque minus arces et castella, in nostrá уісіпід fuisse e la- 
pide calcareo, sed aut e lateribus, aut, summum, e topho constructa. Sic 
ila probabilis caussa est, cur minus ornata fuerint aedificia artis Byzanti- 
nae hic quam alibi; quod nec tophicus lapis, nec later: coctilis sculpturam ; 
. ne in ornamentis quidem architectonicis recipit. Et vero etiam, inverso are 
gumento, cum tam pauca illius artis exempla aetatem tulerint, conjicere 
licet, pleraque fuisse lateritia, Coctilis enim murus , aéris et imbrium qui- 
dem aeque patiens atque saxeus, multo tamen facilius, quippe levioribus 
particulis constans, dejicitur ( 16) et aptius ad privatos usus transfertur ; 
quod іп magná civium frequentià, adeoque soli caritate, vetustissimorum 
aedificiorum exitium necessario maturavit. Sic igitur , qua aetate Byzantinurm 
architecturae genus finem habuit, nulla vulgo et passim superfuisse viden- 
tur excellentia pulchritudinis et elegantiae, ut pro illa aetate, exempla, nul- 
Jusque adeo vetus et insitus harum venustatum amor ad novum architectu- 
rae genus, quod jam :subolescebat , diligentissime SSC animos prae- 
parasse videtur. 

Novum scilicet genus cum irrepsisse айта, intelligitur illad, quod incerta 
appellatione, Gothicum hodie nominatur; quamquam Gothicae artis nomen, 
vetustioris, quam vulgo creditur originis (17), etiam antecedentem aetatem 
complecti videtur. Sed nos Batavi Gothicum genus hocce adpellare con- 
suevimus, quod e vetustis unice ante oculos habemus et novimus: arcubus 
acutis constans, loco semicirculatorum , incredibiliter leve et tenue in for- 
nicibus , firmissimum propter arcuum formam, exinde altissimum, еї subli- 
me, sed anteridibus, hoc est fulcris externis dedecoratum, nempe ut muri 

te- 


(16) Adparet hujus argumenti priorem partem infirmam esse, si de illa agatur aetate , qua „lateres 
сос ев ejusdem magnitudinis іп usu erant, atque tophici murorum lapides. Quo , autem tempore 
lateres minores fleri coeperint, investigare deficiente ойо non potui: quod architecti- fortasse con- 
ficient, 

(17) Reperitur de aedificio, a c x1 0T an 1o I, Francorum rege, constructo. Vid, FIORILLO Gesch. 
‚4. Zeichn. Künste ІП В. Frankr. p. 7. Architectura nempe ‘сит una eademque fuisse videatur in 
imperio Occidentali atque Orientali , nomen ei inditum est a Gothis, Italiam aliquamdiu obtinentibus ; 
sicut et Romanae et Italicae appellatione eadem ars celebrabatur, quippe quae exerceretur modo a 
Graecis, modo ab Italicis artificibus. Vid. eow xar, on Gothick Archit. (Archaeol. Brit, IX, p. 14) 
ктоо Gesch. der Zeichn. Künste in Deutschl, I, p. 19; setz Ali-Deutsche Bauk. p. 61, 94. 


OR RT FF о 9 
tectorum fornicatorum ponderi sustinendo pares esse possint. Novimus hoc 
genus, auditores, nec exempla, quae quotidie cernimus , adferre necesse 

est. Hoc est Шай, cujus deformitates initio: sermonis nostri in mentem vo- 

bis revocando, dissimulare tamen laudes nequaquam voluimus; et quaevis: 
ваесша suis laudibus censentur; et quae nunc male sedula adfectatio , qui 

aberrantis phantasiae pravi foetus judicantur , eae tünc erant venustates ,. ii 
certe in. multis aedificiorum generibus arlis progressus, si ad aetatem supe- 

ri&rem conferantur, ea omnino ingenii ad pulcritadinis, quamvis misellae, 
sed tamen pulcritudinis et elegantiae studium se informantis documenta. Et 

originem quidem nova architectura Gothica in Germani4 habuisse , eadem- 
que, quamvis antea jam nota, circa saeculum modo XIII vulgata (18) et ad. 
alias regiones translata fuisse videtur.. 

Sed ipsa haec aetas architecturae Gothicae , sic rogare videmini, ipsa haec 
nonne certe parés. apud nostros majores architecturae progressus habuit,- 
nonne paria monumenta hic terrarum reliquit atque peregré?. Nonne sic 
idem ante ғкамсізвсим І artis praestantissimae vigor apud nos reperitur ‚ 
qui alibi, qui vigor modo quasi praecisus aut extenuatus sit per saeculi XVI 
bella Hispanica? Audio: et fateor nobilia multa aedificia esse condita: aedem. 
D. Martini episcopalem (19) et alias plures Zrajectz ad Rhenum, saeculo- 
XIII ineunte; aedem D.IGeorgii , 4misfürtensem; paullo postaedem veterem. 
zimstelodamensem , D. Joliannis Baptistae et Nicolai; aedem D. Mariae ,. 
Dordracenam , utramque saeculi XIV ; aedem D. ZLipini , Zirixeensem , quae 
sive ipsa, sive cuius in locum haec successit, cum esset celebris Cyriace ( Ku- 
zkan), ipsi urbi nomen dedit ( 20) , saeculo XV ( quae quidem aedes valgo majores: 
sunt, quam peregre in urbibus non primariis esse solent); praeterea aulam: 
regiam. Za залат. jam saeculo ХШ a.comite спльткьмо ll, rege Roma- 


4 no- 

(18) Media est hàoc CH senténtia inter plures diversissimas. 

(19) Effigies apud wrzxzsrxrxc, Bürg. Bauk. Tab. 120; ichnographia ib, Tab. 1137: 

(20) Boxuozw. in ANehalenni (ad calcem в x1Tz11 Belgae-Graecissantis ) р. 581.  Caetérum. aedis -~ 
hujus et turris talis, qualem perficere propositum fuit (est enim , sicut Colonierisis , imperfecta ) effigies : 
excusa est! duabus tabulis aeneis-majoribus, vulgo minus notis, cum annorum notis singulatim-1619 yi» 
et«s1657.. ! 


10 C . С REUVENS 


norum aedificatam (21), ne de plurimis aliis dicamus, quae ubique nobis se 
obferunt, cujusque generis unusquisque nostrum е patri urbe unum vel 
plura exempla sine dubio recordatur. Sed num idem omnino splendor adpa- 
ret, qui peregre? Nempe, ut hoc utar, pleraeque aedes episcopales apud ex- 
teros, aut etiam aedes aliae ditiores artis Gothicae geminas turres ostendunt: 
in Germaniá: Coloniensis, Magdeburgensis , 44rgentoratensis , Ratisbo- 
nensis; in Belgio , nobiscum conjuncto: Antverpina, Bruxellensis (22) ; in 
Galliá: Remensis , Suessionensis, Parisina , Rothomagensis , 4mbianen- 
sis; in Britannia itidem: //esimonasteriensis , Cantuariensis , Eboracen- 
515, et omnino aliae permultae. Unicam turrem vero habet episcopalis aedes 
Trajectina, et paucae illae domus sacrae, quae binis ornatae aut adhuc 
sunt, aut fuerunt, Daventriae (25) , 44rnhemiae (24), Trajecti аа Rhe- 
лит (25) et prope nos Abbatia Egmundana , eae sunt antiquiores , artis Вухал- 
tinae , adcoque minus grandes, aut etiamsi fortasse e genere Gothico, tamen 
omnino minoris amplitudinis et praestantiae, quam qua alioquin saeculi XIII 
et sequentium aedificia sunt exstructa. Sed praeterea, si paullo accuratius 
circumspiciamus , aut diligentius recordemur, num іп alis quoque rebus, 
tantum curae aedificiis his aut ornandis, aut perficiendis, adhibitum dicamus ; 
quantum peregre? Nullius fere aedis turris , praeter Trajectum (26) et proxi- 
mas aliquot urbes, integra exstat: omnes fere aut truncatae adparent , aut Ірпеов 
apices recentioris et horridae fabricae gestant; nulli fere tectum suum for- 
nicatum interius impositum est (27); a tectis exterioribus omnes ornatus ; 
omnes flosculi, quibus Со аса architectura rigorem suum temperare alioqui 
consuevit (28), procul absunt: insignis est intra aedes columnarum et pa- 

ric- 

(21) Cf. waczxaan, Vaderl. Hist. 1. VIII. extr. Effigies haud mala in descriptione hodiernae Hol- | 
landiae ( T'egenw. Staat) et in Itiner, Pictorio ap. JoBARD. 

(22) Utriusque imaginem vid. ap. WrEpEKING, prioris Tab, 85, 117, 120; posterioris Tab. 86, et 
in fronte T. III. Non quod eaedem non et in urbis utriusque descriptionibus, et seorsim im tabulis 
singularibus inveniantur; sed res ejusmodi difficilius peregre innotescunt. 

(23) Aedes D. Nicolai in colle, de qua supra- 

(21) Aedes D. 7V alburgi, hodie Catholicorum: sacris adtributa , et D. Johannis, de qua in 44ddendis 
dicetur. { 

(25) Aedes Monasteriensis vetus ей aedes D. Nicolai. 

(26) Nec Trajecti integerrima ; sed ruiná partis superorise 

(27) Velut Dordraci et Harderovici , si bene memini. 


(28) Exceptis paucis aedibus, velut Amstelodamensi aede noyà (D. Mariae), et Trajecíiná aede 
episcopali. - 


ОКА" ТУТ О: 13 


rietum nuditas et simplicitas: quae dotes in Gothico genere tantum abest 
ut laudi sint, ut potius barycephala (*) et tristia et incomta omnia efficiant. 
In qua reprehensione generali si quaedam meliora exempla, quae nos non 
fugiunt, omittimus, facile id brevitatis nostro instituto condonabitis. 

Si igitur diximus, tres praecipue caussas conspirasse ad architecturae lumen 
in hisce terris exstinguendum : lapidum penuriam , bellorum civilium Hispani- 
corumque diuturnitatem, et sacrorum mutationem ; — si primam harum caus- 
sarum in antiquiorum artis Вудал пае monumentorum exitium valuisse jam 
quodammodo ostendimus ; jam eandem hanc quoque in aedificia Gothicae , sive 
-Germanicae artis similem vim habuisse , fortasse mecum vobis persuadebitur : 

et reliquas duas adnumerandas esse mox patebit, et alias minoris potentiae 
caussas quasdam intervenisse credibile fiet. Quod enim de репчгій lapidum, 
sculpturam recipientium, diximus, inde facile explicatur nuditas illa muro- 
rum , et columnularum tenuissimarum , in unam quasi fasciam collectarum , de- 
fectus. "Tectorum vero nimia sobrietas in ornamentis, turrium ігапсайо, aut 
deformis reparatio, utrum a lapidis idonei egestate pendeat, si quis roget, 
animadvertat , velim , plumbi et lapidis schisti in illis tectis turribusque abusum , 
et deinde judicet ап fallamur. Vultis alia argumenta? En, curiae municipa- 
les illae ornatiores, quales ostendunt Belgicae urbes Gazdapum; Bruxel- 
lae, Lovanium, in totà Zollandid , quod sciam, et reliquá parte regni sep- 
tentrionali nusquam exstant. In solius Ze/andiae oppidis Medioburgo (29) 
et Verá reperiuntur. Nempe Zelandia, ut praedictum est, lapide Belgico, 
qui sculpi possit, sola utitur. Idem fecisset  о/алата, si habuisset, unde 
faceret. 

Haec igitur prima et naturalis causa nobis esse videtur, cur etiam quae ` 
monumenta architecturae Germanicae sive Gothicae apud nos adparent , ea 
minoris dignitatis, quam quae in aliis sunt regionibus, videantur. Enimve- 
ro ejusmodi defectus naturae neque ingeniorum humanorum solertiá, neque 
ardore et studio artis redimuntur: ii omnia hominum incepta a primo limine 
et introitu arcent atque repellunt : ii nihil generosi, nihil praestans in civium 
mente nasci et habitare patiuntur. Frustra, ó Babylon, Aegyptiaci templi 

aes 


(*) Vocabulum hoc vira&wvrAwvM in scmeLLERrfAN? Lexici versione Delgic& minus bene reds 
ditum esse videtur, Opponitur eleganti proceritati. 
‚ (29) Hujus est, quanquam parva, tamen satis bona effigies in Tégenw, Staat van Zelawhk | 
В з 


m С. 1, CoRÉUVENS 


aeternitatem, Attici simulacri veritatem adsecuturam te speraveris. ‚Шапа 
praestat granites, lapis Niloticus, hanc Penthelicae Bëss Pariaqye; non 
tua argilla , et gypsum, et bitumen (Зо). 

Caeterum accesserunt fortasse et aliae caussae minoris moment, Omnes 
enim provinciae, quae nunc septentrionales vocantur, unico tantum episcopo 
erant subjectae. Non quod monasteria et monachorum ordines non totidem, 
ас plures fortasse apud nos, quam alibi fuerint (31); sed magnam aemula- 
tionem inter inferiores: quoque parit aemulatio principum. Nisi episcoporum 
novorum institutio saec. XVI a Pontifice tentata per sacrorum publicam 
mutationem irrita, et omnino publica Europae, et vero artium. conditio 
mutata fuisset , longe magnificentiores fortasse aedes sacrae vulgo, tam epi- 
scopales, quam monachorum conspectae fuissent , certantibus inter se prin- 

'cipibus. Nunc, ut aedes sacrae manserunt imperfectae , sic monasteria fue- 
xunt pleraque lateritia et inornata, quod hodieque cernimus, cum eorum 
pars maxima piis usibus, verbi caussa, nosocomiis , scholis aut eliam usi- 
bus Academicis, quale hoc est aedificium , sint adtributa. | 
.. Cum vero cogito, in Britanniá,in Саі ,in Germani, поп tantum mo- 
machos fuisse ipsos architectos aedium suarum, sed et fabros et operas, cum 
cogito, id muneris praecipue in Benedictinos incubuisse, et vero Egmunda- 
nos monachos ex hoc ordine fuisse; cum cogito, in iisdem illis regionibus 
collegia fuisse quaedam arcana, hodie virorum doctorum Britannorum Ger- 
manorumque opera ad publicam notitiam ccelebrata: (32), fabrorum libe 
Forum, penes. quos initio , certe a saec, X servata, exculta , et occulta ars 
ar- 


(3o ) Gypsum Babyloniae adtribui, auctore nAIMONDrO, qui sic corrigit Suen narrationem de calce. 
(11cuz, Voyage aux ruines de Babyl., trad. par amono , Paris 1818. 8v0, p. 62, 153, 162.) Omnino * 
magna est Babyloniae ей Bataviae similitudo, tam in penurià lapidis, usuque laterum coctilium, quam 
in operibus. aquariis, TE "A PED GE: 

(31) C£ Pans, Кай». Oudh. р. 328. De Belgio vid. r108, Gesch, d. Zeichn, Künste in Deutschl. 
1. p. LIX sq. 

(32) Роуха, Origine and Progress of Gothic Archits ( Arohaeol. Вей, ІХ, p. 110, praec. p. 118. ) 
In primis sauer, die drei älteste Urkunden der Freymaurer-Br üderschaft, 1819. 8yo. 2 Bd. et ншр- 
MANN , die drei älteste geschichtlichen. Denkmäler der Deutschen Freymaurer Brüderschaft (uterque 
mihi tantum alien auctoritate notus); втіксыт2, :Alt-Deutsche „Baukunst. р. 126, 177—192, et in ` 


. Appendd.; LINDNER, Мас-Вепас of het; stellige der Vrijmetselarij , vert, ` Leyden. 1820; princ, ; wiesz- 
ame, praecip. 7, ІП. praef. : 


Ovi; ñ ДЇ p Oa 15 


"architecturae , non nisi postea. aliis mysteriis loco cesserit ; subit saepe rogare ; 
utrum inter: monachos nostrates. defuerint architecti,- et collegia Ша //bero- 
rum architectorum. hic loci, ойша ignota manserint, et utrum haec tacita 
caussa reliquis accesserit,:cur turres absolvi, cur fornicata tecta aedibus sa~ 
cris imponi non potuerint?. Quam dubitationem cum publice hic proferen- 


dam censeo, cum fateor defuisse mihi et otium et facultatem in eam rem, 


quae.in tantá vetustate jam minime arcana esse debet , inquirendi; nequaquam, 
quasi ipse mihi in reliquis sufficiens, hoc іп defectu veniam datum ігі соп- 
fido: et probe scio, reverentiam , audientium coronae debitam, non melius os. 
tendi, quam diligentissimá oratoris praeparatione. . Verum quandoquidem ejus» 
modi investigatio a mech :ргоуіпсід; est. aliena , id profiteor.: me. “ехоріаге, ut, 
quibus . contingunt et ,opportunitas et otium, hi ad. manus. operi. admovens 
das, litterarum aussi , cam atque etiam accendantur. b dal: 
-Habetis jam partem :caussarum , propter quas dixi, ne architécturam qur. 
dem Gothicam іп -nostris provinciis septentrionalibus praeclara suae digni- 
iatis monumenta reliquisse. Reliquas causas vix opus esse censeo in men- 
iem auditorum revocare. ` An vero quis ignoret, in mutatione sacrorum, quae 
seculo XVI accidit, omnibus in urbibus non tantum siniulacrá Sanctorum 
per iconoclastas furiose confracia , sed et ingens quibusvis. ornamentis, dam- 
num. esse illatum? Ecquis поп intelligit, illam. violentiam , si „quid , adhuc 
in aedibus sacris pulcri aut. culti supererat, minora simulacra cum basibus 
et parvulis fastigiis, а, columnis, a januarum postibus, aliisque aedium раг- 
iibus, ultimo conatu. abstulisse. et eripuisse: ita ut quae. aedificia neque 
olim. valde praestantia fuissent, hodie tanquam nuda et rasa, sed dealbata 
ossa gigantis adpareant? | Ecquem . praeteriit recordatio bellorum civilium , 
quae inde a medio saeculo. XIV. usque. ad finem ХУ gesta inter ZZeekera- 
nos et Bronckhorstios, inter Cabelliavios et Hoeksianos,. magnae parti 
arcium еї praetoriorum nobilium ultimum exitium paraverunt (55), ita ut 
hae arces , vel propter mutatam bellorum rationem , invento magisque frequen- 
tato pulvere pyrio (34); vel propter insecutas :turbas bellaque Hispanica , 
vel propter multorum nobilium Hispanissantium exilium , propterque tobi- 
4 i lis 
33) Cf. rans: Кау,  Qudh. р. 122 st, ; 359; 453. . 
22434.) Non ante medium sec, XIV. ut. videtur. ` Cf. BECK, JF digesch. IV. p. 848, 
ə B 5 


14 | & L^c REÉUVENS 


litatis liberá républicá imminutam splendorem et divitias; instaurari auf 
nunquam, ай non nisi recentiori tempore et plane divers formå potuerint? 
Haec igitur, auditores, erat architecturae patriae conditio saeculo ХУТ; 
quo potens rex FRANCISCUS I in florente regno Galliae arti praestanti splen- 
dorem novum et incognitum conciliare potuit. Sic cum Italici artifices , in 
Galliam. translati, in regem incidissent, artium et elegantiae et magnificen- 
tiae miro amore captum, in potentes per feodalem successionis rationem: 
vasallos, hoc est principes et primores regni, eosque natura suá regii ex- 
empli imitatores , in sacra illa Romano-catholica aut inconcussa, aut certe 
permanentia, quae grandes aedes, multiplicia monasteria, ornamentorum 
profüsionem requirebant ; cum’ yet publicum artium amorem, et earum 
exercendárum locum materiemque invenirent , quibus artibus tantummodo 
novum campum monstrare , in quem sponte exeurrerent, opus erat; in nös- 
wis terris septentrionalibus dederim artificum schola, eum, ut fit, huc se 
propagaret, invenit animos, nullo praecipue architecturae amore captos ; 
exempla , quae superessent , antiqui generis, speciosiorá paucissima , privatos 
exhaustos, principes civitatis divitiis immensis nullos, nova sacra, quae in 
Simplicissimo adparatu arcem et praesidium suum posita esse opinarentur $ 
rempublicam nascentem, vix confirmatam, пес nisi im parcimonid et fru- 
galitate vires suás collocantem. Quae, Di boni, artis emendatio, ita com- 
paratis rebus externis, cogitari poterat? Sopitae sunt hodie, auditores, іп 
hoc artium genere nostratum ingeniorum vires et facultates; non exstinctae; 
Et memini tempus, me puero, quo frequentissima in: societatibus litterariis 
quaestio proponi solebat : quae caussae fuerint , cur vigente picturd , patria 
nostra neque architecturazm neque sculpturam habeat? Ad quam quae- 
stionem utrum responsio sit data, neque recordamur, neque id nunc agi- 
mus; id tenemus, vulgo homines, architecturam nullam deng: confiteri ( 35); 
éi Et 


(35) Probat hoe etiam récens p»'ssevmr, v. nob., academiae nostrae curatoris, liber Hollands Roem 
im Kunsten en Wetenschappen, qui dum , domestica laudando , patriam cariorem efficere laudabiliter 
studet, nihilomidus nullam ab architecturà civili nostratibus commendationem petere aggressus est 
(Т. І. р. 28). Quam porro ad artem proferendam cum ab aliquo inde tempore Societas Amstelodami 
constituta sit Architecturae Promotrix , haec proposilà quaestione de compendii Architecturae in usum. 
fabrorum optimá formá, dissertationem architecti pg ршүрт Caroloregiensis "praemio ornavit, quae: 
(э. 38. vers, Gall) haéc verba memorabilia habet: « L'architecture n'est malheureusement que 

« trop 


O:R A IT Ë O; ^) as 


Et, reyera , eum expulsa sit ars Ша Gothica „quae ad..saeculum usque XVI 
aut floruerat. aut perstiterat, nulla tamen іп hujus locum successit, cum nulla 
fere aedificia publica alicujus momenti. sint facta : quod. quidem , ornamen- 
iorum hic illic locum invenit ,.227icz quidem generis, post rRAxCiscux I in 
Europam inducti, imitatio est, sed exilis et misella. Et adeo quidem lau- 
dem grandibus inceptis quaerere; adeo animum. ad generosiores admiratio- 
nis et voluptatis .:purioris affectus expandere et explicare dedidicimus, ot vulgo 
pulcrum aliquid vocare , sermone. Batavo quotidiano, quasi erubescamus , et 
scholastice nos loqui putaverimus , nisi, pro pulcro, vel modice, vel атое- 
ne, vel nitide factum frigide dixerimus, 

Quam igitur. vellem , quam beatum me. putarem , si possem id efficere, 
quod a.regis optimi consiliis. non. alienissimum. esse, persuadere mihi soleo ; 
ut. Archaeologicae scholae juventutis animos teneriori quodam artium et anti- 
quarum .yenustatum amore imbuerent, ut juventus illa nostra , quae поп modo 
eas antiquitatis partes acceptura est, quibus artifices erudiri soleant, sed quae 
simul ex ipsis; fontibus disciplinas litterarum .seyeriores; haurire perget, quae- 
que , decurso.spatio Academico , vel rempublicam tractatura vel omnino rebus 
agendis praefutura est, Graecorum Romanorumque exemplorum pulcritudine 
jam a primis initiis caperetur! Non; est augustior inter artes humaniores, 
quam architectura , quae hominem circumquaque cingens,.seque supra extol4 
lens, et reconditam quandam іп ео imbecillitatis suae conscientiam excitat ; 
et animum percellit; nulla ей, quee dë universe эшш inlitum 

pro- 
« trop negligée dans quelques unes de nos provinces; il y a trop peu d'hommes qui puissent exere 
« сег cette profession, et parmi ceux qui passent pour architectes, il en est encore bien. peu qui le 
«soient reéllement, 11 suit dela, que les constructions se font en général sans projets fixes et 
« sans estimation préalable; l'exécution est confiée aveuglement à des hommes sans théorie et sans 
« expérience , ou à des ouvriers ignoranis et entétés. Les propriétaires eux-mémes, accoutumés à ne 
« voir, à r'entendre que des prétendus artislés sáns' conhaissances vouloir concevoir et diriger des 
« travaux , finissent par se croire plus architectes qu'eux, et font enfin construire sous leurs yeux 
« ей d'aprés leurs phppres , lumiéres. Aucune solidité ni commodité dans les maisons particulières , 
a point d'élégance ni de style , aucun caractére dans les édifices publics, les convenances les plus 
« essentielles blessées ой omisés, sans qon semble s'appércevoir des consequences facheuses qui 


« en resulten? — Vid. Verhandelingen uitgegeven door de Maatschappy tot aanmoediging der Bouw- 


kunde. iste Stuk, (Amst, 1822. 8yo.) Quo loco regui nostri provinciae Meridionales spectari 
haud videntur. ; ; i 


16 с JO Gd "REÜVENS 


promoveát, quippe ipsa nulis museis concluditür et ab oculis removetur ;: 
nulla est, quae certius. agat, quippe quae praetereuntes ,' quovis tempore, . 
‚ quavis horê, quavis animi vel remissione vel intensione , advertit et afficit. — · 
At quantos sumtus , quam "prodiga venturam aetatem nobis hoc votum 
portendit! quam cito laborantes jam püblici reditus, funditus exhausti, al- 
teram in posteros nostros dérarii ruinam. impingent! Sic video,. sic ѕсіо у 
véstrum seniores et prudentiores, 'etiàm qui caetera benigne acceperint, ta- 
cite arguere. At cum objectionem praeviderim , cum. gentis nostrae indolem ; 
et vitia et virtutes perpendere fortasse non neglexerim, vos, quaeso, et bo- 
ná cum veni, credite, me non omnino incogitanter locum , paucis tactum ; 
adtingere ausum , et non sine aliquo consilio architecturae patriae: historiam 
enucleare conatum; quae ars potius natura soli , et fortuitis eventibus jacue- 
rit et languerit, quam gentis Batavae primaevá indole et ingenio. Non est 
patrium , non est Batavorum, auditores іп sordibus lutescere; non est nostrum ; 
sed "Turcarum est, quidquid subtiliores animi: motus excitat, tanquam in- 
eptias nugantis. populi: adspernari. ` Patria illa. frugalitas. et parcimonia te- 
пасїог omnium: золі, өлде nibil foenoris sperarétur, vitatrix,. non in . 
antiquá ` Hollandorum ; "Trajectnorum aut Gelrorüm indole sita est, sed e 
bellorum Hispánicorum tiecessitate emersit (56); neque- патта suá et nes 
cessario architectürae meliofi omnes aditus“ praeelusit, . sed:casu tantum ita 
directa est, ut. architeétiira excladeretar. ^Neque enim ista fragalitas: semper 
aéque necessaria fait, neque semper servita; sed. ingentes divitiae , a privatis 
collectae , sopito icula dili amore, alios exitus, alios luxuriae et vitae a- 
moenitatibus-canales quaesiyerunt.et invenerunt. An. vero cui ignotae sunt vil~ 
larum, quas mercatores nostri pecuniosi. aedificarunt ,.impensae , quae , tantum. 
abest, ut frugalitatis sint documenta; ut potius Pleraque villae haud exiguam 
reditaum partem absorbent? An cui e memoriá excidit, quo tempore. Ba- 
tavi navali lucro.immenso d'art coeperant, . paucis. annis. post finitas .Zndu- 
cias: duodecennales , insania luxüriantis. pecuniae; іп: floribus, maximeque 
tulipis emendis (57) ?: Mirari solent peregrini homines , cum nostras terras 
adeunt ,. pretium. cancellorum , vel шейи, qui, in basilicis eer ab. ae- 


(36) Мах wyn- Historische. Aoondstondéen П. Afs. qse. | 
(37) Circa annum 1637: wacrxaan l, XLIII. 8.9. 


О Kiki T X Q *7 


de sepárant, vel ferreorum , qui in villis nostratibus portarum officio fun- 
guntur; mirari solent marmora pretiosa ex archipelago Graeco, quae ves- 
tibulorum , quae.scalarum , quae etiam. culinaram. nostrarum. parietes. te- 
gunt (58)... Scilicet; haec. omnia. post Hispanica: bella ,. florente republicá in- 
ducta , ostendunt yel profusionem ; sed. quae, deficiente aliå sumtuum ad vitae 
ornamentum faciendorum vià, hosce ignobiliores exitus invenit. Et геуега ex- 
citatae quoque sunt apud. quosdam -cives ingenii facultates, aliquamdiu la- 
tentes , et villarum. quarumdam architectura. аш inculpata. est, aut etiam 
valde laudabilis.: Sed. quid rei est? Publica monumenta, quae multo potius, 
quam privata; populi plebisque animos decoris sensu imbuunt, — cum res; 
publica inter multos dominos divisa esset, nulla facta sunt. Scilicet aliter 
apud majores nostros comparatum erat, aliter apud Romanos :. 


Communis illis census erat brevis; 
Privatus ingens. (59). 


/ ғ 
Et si qui summi magistratus publicis reditibus largioribus praefécti essent. 
hos quoque generosius sensisse, et felicius perfecisse abunde ostendunt celes 
brata illa curia Amstelodamensis et curia Groningana , Roterodàmi vero tam 
Basilica mercatoria, quam porta Delphena. — Et vero etiam architectura 
castigatior non adeo exsuperat impensas aedificiorum male structorum ; forma 
puleritadinem facit , non moles; lapidis: ad sculpturam idonei: defectui hodie 
facile medemur; conjunctum cum Batavis Belgium , egregiorum exemplorum 
ferax, aemulationem sine dubio excitabit; et tandem , si quid fortasse paullu- 
lum sumtuum , ultra quàm solebat, impendi debeat, алі іп solum, aut in 
ornatum, aut in architecti periti mercedem, id omne facile compensabunt 
humanitatis progressus , populique ad ingenuas artes, ad. facultates ingenii 
explicandas , ad vitam illam cultiorem , quae artes et opificia alit et susten- 
tat, praeparati et emolliti animi ; id compensabit: procerum теі asm 80 
ria, et regni, et. aetatis, qua vivimus , ipm T 
(dns 
| (38) Ne dicam: dé selécto politoque lapide сос а Vecltá flavio, frontibus aediüm inserviente, 
‘пе? де vitro speculari fenestrarum , caet. 


(39) Horat. Od. IL. 15. v. 13. rnivarus, illis census erat brevis, 
COMMUNE magnum. 


Сс 


CH 2006 O0 OTRE O VENS 


rehaeolosiaé cum artibus recentioribus conjunctionem те tractatu- 
rum professus sum , et vos, auditores, a те, ut de scülptarà quoque, depi- 
cturá, de caelatará dicerem , merito exspectastis. Ego autem archztecturae,, 
quasi reliquaram 'incuriosus, omne tempus, omnes lateram vires impendi, 
et videor sic magni promissor hiatás. At tueor me summorum imperato- 
rum nostrae aetatis exemplo, qui vclitationibus et castellorum secundariorum 
oppugnationibus neglectis ,, ipsam arcem ‘её сара! regni, ipsam metropolin 
recta petiverunt. Multo enim facilius, si quid ad reliquas artes lucri ех Ar- 
chaeologiae disciplin& sperari possit, id aut instituti alicujus veteris emenda- 
tione, aut novo, si opus sit, commento aliquo conficietur, quam elegantiori 
alicui aedificio straendo solum praeparabitur. Pictura historica et sculptura, 
quae, a mutatis inde a saec. XVI sacrorum ritibus , alimentum in aedibus sa- 
cris ornandis .non amplius inveniebant, quaeque exinde elanguerant.et emor- 
tuae erant (4o) , regis magnanimi auxiliis jam reviviscunt, et quod in basili- 
cis amiserant, in exornandis principum palatiis auxilium inveniunt. Quid re- 
quiritur, ut eaedem iterum in privatorum musea , in publica aedificia, quasi 
postliminio , recipiantur , sive, ad rerum egregie gestarum memoriam, siye ad yi- 
rorum magnorum honores celebrandos, nisi tempus et usus? Quod si nostra 
disciplina futurorum emtorum , haud secus atque artificum juniorum, animos 
elegantià et harmoniá lineamentorum , quae іп statuis antiquis cernuntur, re- 
ctà rituum, | vestitûs sr, supellectilis veteris cognitione. praeparare et inslituere 
cupiat; quam . proclive est , confidere tempori et augescenti in dies studiorum 
amori! quam non ineptum езі credere, yocem. illam. meam , ut. Academia 
Picturae privata, olim a repüblicá; sustentata , nunc derelicta, : aliquando 
arctius сит museo antiquario conjungatur, utque eadem plasticen una cum 
picturà tradere velit, non perpetuo surdis auribus jactatum ігі! Quod si quid 
arteset publicus venustatis sensus damni ceperunt, tunc cum monetae pu- 
blicae novae invenusta(regni insignia , aut litterula singularis insculpta sunt, 
id sarcivit.et reparavit novissimum regis: decretum , ut singuli quotannis nu- 

mi, in memoriam rei alicujus praeclarae, publice cuderentur. 
Si quid igitur lucri ejusmodi ex Archaeologiae frequentiore Фіѕсіріпа, ad 
ar- 


(40) Езовпло Zeichn, Künste in Deutschl. II. p 2773 HI, р. хо ей 115; ROSCOE in vita LEON. X. 
T. IV. p. 103, (ed. Belg.) 


кы 


OR A T IO. 19 


architecturam; picturam, seulpturam sperare et indicare ausi simus; exem- 
: plo, nitimur. Ша? ае .Galliaeque, Et vestrüm. fortasse alicui, auditores ; in 
mentem veniat, nunquam fere eandem rem bis eodem modo et eodem cum 
effectu peragi posse, et saepissime, contra, eosdem effectus e diversissimis: 


conatibus esse editos. Et nos meminimus. vetus illud : 


-- peragit tranquilla potestas. 
Quod violenta nequit; 


ег пов, cum: animadyertimus. exempla. et opera vicinorum Belgarum , quibus- 

cum jn unum regnum coaluimus , — cum gratá mente recordamur, quot ` 
quamque egregiis nova haec docendi provincia ab, octo inde annis doctrinae 

instrumentis a rege liberalissimo sit ornata, speramus, auditores, confidi- 

mus, tenues et lentos hosce conatus, et publice, quod precamur, perpetuo 

-Sustentatos, non omnino sine successu fore. Ha regis voluntate, qui. me 

arctiori cam ,academiá vinculo- connectere non dedignatus est, — ita vestro, 

curatores illustrissimi, favore, quibus non-prorsus displicuisse meum , quid- 

` quid fuit, opellulae, jam a pluribus inde annis grato animo. animadverti, 

ita, collegae. conjunctissimi , vestrá: ашїсїї& et auxilio, ita vestrá, juvenes: 
ornatissimi , modestiá eveniat. Ita velit DO, M, , ita faxit !- 


o D D EN D E 


P. ó. not; 5). Aedes Mosa- T'rajectina , ӘР. .Servatii , exhibetur item in: 


Ferheerl. Nederl. II. п. 125-844. 

P.6 et 10). Byzantini generis a ра гыгы m an dew: 
structis , non. dixerim) iisque. geminis turribus ornatis , adnumeranda om- 
nino est D. Johannis, J4rnhemensis, cui postea chorus generis GoZAzcz 
additus fuit. 

Effigies, quae sero mihi innotuit , conspicitur in sylloge laud. 7.2.85, 65. - 

P. 1о.: Aedes D. JValburgi: ibid. n. 87, 88. 6; 


Ca | NO- 


"NOTITIA LIBRORUM TABULARUMQUE, 
.ARCHITECTURAM MEDII AEVI ILLUSTRANTIUM (1). 


Qui medii aevi architecturam prae «liis scripto illustraverunt, Britanni adhuc 
sunt et Germani, 

— Et Brittanniam quidem si spectes , architecturae illius cognitio hauritur vele 
majoribus collectionibus , vel e modicis libellis , plerumque dissidia doctorum cori- 
tinentibus, vel e descriptionibus singularibus aedium tam sacrarum, quam nobi- 
litatis fe 'alis, ; 


- Primo loco recensendus est: 


° Вехтнлм, History of Ely Cathedral (2), qui, quamquam e tertio genere, 
primus tamen dedità operà (3) argumentan nostrum critice E instituit 


Sequuntur collectiones: 


* Grose ; Antiquities of England and Wales (4). 

* Kuc, Munimenta Antiqua (5). : 

* Вмттох, Architectural Antiquities of. England (6). 
* Ejusdem, Cathedral Antiquities of England (7). 
Plures dissertationes in “лр ой Britannicã (8). 


Plu- 


( 1) Asteriscus, quibusdam titulis praefixus , siguilical me|libro non usum esse”, neque "айео for- 
4asse ejusdem inscriptionem accuratissime enotasse. Caeterum urbium nomina hodierni usus serva- 
re satius duxi, quam Latihe reddere. 

(а) Cambridge 1771. 4to. 

(3) Dèditá , inquam, operá : nam alioqui temporis ordine praecedit nota wanToxt ad spENs KS 
Fairy Queen, — vid. infra Essays on Gothic Architecture. 

(4) Logd. 1773. IH gol, forma ма. sive XII vol. , forma fun, . ; 

(5) Lond. 1799 — 1805. IV vol, folio. D 

(6) Lond. 1807. ІР vol. hto. — vol. V. modo prodiisse nuneiatur. 

(7) Prodierunt jam aedes episcopales urbium Exeter, Peterborough , Wells; Canterbury , Oxford, 
Lichfield, York , Winchester, Norwich et Salisbury.) (to. 

(8) Lond. 1770 seqq. ХХ аш plur, yol, quorum partem tantum novi, 


— 2] — 


Plures item in'libro qui inscribitur: * Vetusta Monumenta : published. by the 
Society of Antiquaries ( 9). 


"Aline vero collectiones , v. c.« 


" Dues, Monasticon Anglicanum. ( iq). et 
K Bibliotheca Topographica Britannica ( 11), architecturam,, quod sciam, non 
praecipue adtingunt, 


Minus etiam mihi nota sunt: 

* Ілзом, Magna Britannia (12). 

® Lxsow, Ecclesiastical. Topography (13). 
* Goven, British Topography ( 14). 


Disputationes breviores et compendia fere sunt haec: 


Essays оп Gothic Architecturef: utilis sylloge locorum: e libris wamroxr, BÈN 
THAMI, GROSU ét MILNERI cOngestorum. 1808. ( 15). 

Warrrixctox , Ecclesiastical Architecture of France, 1811. 

Мп.мвв, Ecclesiastical Architecture of England, 1811. 

Нлвсітт, Two letters on Gothic Architecture, 1813 (16). 

Hawxms, History of Gothic Architecture, 1813. 

Harr, Origin of Gothic Architecture, 1813 (17). 

Rickman; Attempt to discriminate the styles of English Architecture, 1819. 

Guss ; Inquiry into Gothic Architecture, 1819 ( 18). 


Denique peculiares aedificiorum descriptiones editae sunt 


“а%-мпхвко ( Winchester). 
а" Bnrrrowo ( Bath, et Bristol) (19). 


(9) Lond. 1747 1816. IV vol. folio. š 

(то) Novissima editio facta a саге, caet. Lond. (xAcx1woron). 

(11) Lond. 1790. VIII vol. to. (13) Lond. 1806. plur. volumin. 4to. 

(13) Lond. 1811. fto» (14) Lond. 1780. II vol, hto. 

(15) Plerique horum libellorum prodierunt Londini apud vaxrom, in bibliopolio architectorico: 
utifissimo instituto, cui plurimi libri in architecturá principes debentur. 

(16) Typis vulgatum Cantabrigiae. (17) Londini 4to. 

(18) Caeterum ejusdem fere argumenti videtur esse libellus hic: * J, parrawax Observations 
on English architecture. 


(19) Гдпа. 8vo,. G 3 


a* Societate. Antiquariá (Solely: of UN CA чри Dune. ; 
Exeter , Bath, Durham, Gloucester): ` ; ғ) уан; Kor dsl 
a MILLERO CEly) (20).. | | 


EN CH )91160 019v B 


— In Germaniá architectura medii aevi recentius , quam. in s Ван, aliquod 


praecipuum studium invenit. Praeiverat quidem suis jam. anno 1773 сӧтитоз (21 » Š 


sed ita ut per. insecuta bellorum tempora paucos, qui sequerentur, haberet ( 22 UR 
Pacis demum universae opportunitas. ardorem in hoc studium. excitavit. 
Inter scriptores generaliores ғодпло est, Geschichte. der: Zéichnenden- Kiin- 


ste, qui per plures tomos, cum occurrit, ди згрешат agit, cuique multae. 


magni pretii notitiae litterariae debentur (23) ;. 


et WIEBEKING , Bürgerliche Baukunde (24): qui liber locupletissimum,. е . 


thesaurum continere videtur omnis aetatis et. regionis aedificiorum. ` 
Sequuntur: STIEGLITZ , Zfit-Deutsche Bauart ( 25). А 
Möser, Monumens de P Architecture, Allemande. (26)... 
Büscmwc, Einleitung іп die Geschichte der .Alt-Deutschen , Bauart. (27)... 
Dom. QUAGLIO, Sammlung denkswürdiger Gebaude des Mittelalters in Du. 
land; айо titulo: Merkwürdige Gebäude des Teutschen Mittelalters. i. 


Büscmwo, Reisen durch einige Münster (299% - 


(зо) Lond. 1808..8vo.. S 
(21) Cujus de aede Argentoratensi seriptio iterata est іп ejusdem. Kunst und. Alterthum (Т. 17, 


P. 3. p. 12). Sed memorabilis est exempli, et omnino comparanda 6бтні: ipsis nova de eodem ага 
gumento dissertatiuncula, quinquaginta, post annis composita. (ibid P. 17. p. 139.) 

(22) Cf. surzen, Theorie der Schönen Künste іп v, Bauart Т. I. p. 207. . 

(23) Gött. 1798 — 188. Ү vol. Italien, Frankreich, Spanien, Gross-Britannien, Seorsim prodiit 
ejusdem Geschichte der Zeichn, Künste in Deutschland und den Niederlanden. Hannov. 1815-- 1830. 
IV Vol. 8vo. 

(24) München 1821. IV Vol. 110. cum tabulis in plano et in fol. Ejusdem Mémoire sur Pétat de 
larchitecture civile dans le moyen age (Munich 1824. 440.) et Cathédrales de Reims oi de York, . 
( Munich 1825. fol.) excerpta sunt e majoris operis Тот, IIR 

(25) Leipz. 1820. 400. cum tab. fol. 

(26) Item Germanice. — Darmst 1819: fol. Vol. I. cum Vol, III. plutibus fasciculis. 

(27) Breslau. 1821. 890. 

(28) Primum München (apud жака); SC Carlirulo (apud vertex) II Vol. foli maj. (1. L 
Wa s. а, sed circa а, 1821; II V. 1823.) 


(29) Leipz. 1819. 8vo. 


Denk- de 


سس 209 -- 


ZDenkmale Deutscher Baukunst om Ober - Rhein (Зо). 

Mittheilungen aus dem Gebiet Histor- Antiquar.: Forschungen , herausgegeben 
svom Thüringisch -Sachsischen Ferein (3: ). 

* Die Bergvesten und Hütterschlüsser der: Oesterreichischen | Monarchie (32 ). 

Совтеховьв, Ueber Ali- Deutsche zfrohitectur (33)., quamquam titulo gene- 
"raliori, refertur, puto, praecipue ad aedem episcopalem JMagdeburgensem. 


Alia de.peculiaribus aedificiis: ópera "sünt haec: 


Мбіляа, Ueber die Original- Zeichnung des Doms zu Kulla (34). 
" Boisen£s , Der Dom, von. Köln (35). 

Geert Фе Gothische Kapelle zu Frankenberg ; (36). 
SCHWECHTEN, der Dom. zu Meissen (37). 

Е. u, MULLER, die Sr Katharinem Kirche zu Oppenheim (38). 
Н. ScuremeR , das Münster љи Freiburg іт Breisgau (39). 
Нохрввнасем , der Pallast zw Gelnhausen (До). | 

-Büscume , das Schloss zw Marienburg (Дт). 


—^— СаШсоѕ libros 'coniplures nobiliores vixdum mihi quodammodo innotuisse 
doleo, ita ut, quantum inde subsidii ad studium architecturae medii aevi peti 
possit , ыр non: habeam. Quem defectum caeterum quivis doctior facile 
supplebit. : Sunt autem: ; : 


* MoxtrrAvcox , Monumens de la Monarchie Française: 

* Милах, Antiquités Nationales: (Д2). 

* Warem, Monumens Français, inédits ( 43). 

* Dr зА жар», Monumens de-la France, classés chronologiquement (44). 


* Le 

(3o) Freiburg 1825. fol. cim descriptione forma Sva. 
‚ (31) Naumburg 1822. 4%. Fasc. т г д, ( 32) VII voluminibüs. 

(33) Halle 1812, fol 222-2434) Darmst. 1818. о. cum tab, fol, 

(35) Stutg. et Paris: 1821, fol. тај. i (36) Francf. a. M. 1808, fol. 

(32) Bérlin 1823. Jolio, a š (38) Darmst. 1823. fol. 

(39) Freiburg іт Breisg. 1820. ёоо. (4o ) Mainz 1819, fol. ей, 2; ed prostat apud áüctorem. 
(41) Berlin 1823, 4to. cum tab. folio, а , (42) Paris 1790. V Vol. Ato, 


ey, (ud 


(43) Paris 1806. Fol fol... (44) Paris 1815, V Vol foli d 


-- 2 — 


* Lr Nom, Musée des Monumens Frangais (45), 

CuApur, Cathédrales. Françaises (46 ). 

* Pnour, Picturesque buildings of Normandy (47 ). ; 

* Сотмам, Architectural antiquities. of. Normandy. ( 48); а, 

* PuGi and ug KEUX, Architectural: antiquities of. Normandy '( EL? j 

* DAWSON- TURNER, Tour in Normandy (50 ). 

* DE GOLBÉRY e£ SCHWEIGHAEUSER , Antiquités de T Alsace (51). 

* NopIER, TAYLOR „et: DE Қоншы; Voyage Pittoresque dans l'ancienne. Fran- 
“се (52). 


Singularia aedificia paucos adhuc descriptores artis pm invenerunt. Sunt 
tamen : | 


SAUVAN ег SCHMIT, Palais de Justice , conciergerie et iin Chapelle. de Ра- 
ris (53). 

GinseRT, Basilique Métropolitaine de Paris (54), 

GILBERT, Eglise Métropolitaine de N. D. de Rouen (55у. 


Plures tamen minoris momenti syllogae, tam ex aere quam е pide (56) de- 
scriptae prodierunt; nomine fere I&nerariorum. Pictoriorum., 


— Italiae aedificia , quae Gothica dicuntur, iñ omnibus déscriptionibus: majo 


ribus, tabulis ornatis, reperies; inprimis in: Stedeboek van Italie, et in GRAEVIF, 
BURMANNIque Thesauro líalico...Sed. magis dedità open in: | 


SEnoux p'Acmcounr, Histoire de (Aug par les monumens (57), qui pleraque 
exempla sua ex Italià desumsit, ubi degebat: 
Addatur: | 
Сотемѕонх und. кхАРР; Denkmale der Christlichen: Religion. oder. Basiliken: 
Roms (58 ). : | 


Бинь, 
(45) Paris 1801. VI Vol. 8vo.- (46) Paris 1823— 1826, fol. Fasc. 1 — 6. 
(47) Lond. 1821. (48) Lond, (fere circa eundem annum ) 4» part. 
(49) Lond. 1826. 3, part. ; 50) Lond. 1820. II Vol. 800. ; 
(51) Paris 1885 — 26, зо livrais. fol. (52) Paris 182% folio. ` 
(53) Paris, (s. а.) 1826. Fasc, г, 2. fol. (54) Paris 1821. Soo, 
(55) Rouen 1816. 800.. ~ (96) Praecipue apud pziPrcm. 


(57) Paris 1823. VI Vol. fol. (58) Hom 1822. fol. Fasc, 1*3. 


wast hu GO балды на а ЧӘР 


LI. 25 — 


Бон, Kirchen, Palaeste und Kloster іп Italien, oder Denkmale der Bau- 
Kunst іп Italien (59). ; 


Et, de peculiaribus quibusdam aedificiis: 


La metropolitana Fiorentina illustrata (60). 

DeL mosso, Tempio di 8. Giovanni di Firenze (61). 
Ғвахснвтті, Storia e descrizione del Duomo di Milano (62). 
Nuoya descrizione del Duomo di Milano (63). 


— Simile architecturae genus, quod in ZZispaniá, maxime per Arabes, opi, 
cognoscitur ex his libris: 


* Antiguedades ies ^x Esparta (de CN y. Cordoba ), (editis ab 
Academiá Architecturae Matritensi ) (64). inp Ps - 

* Монрнұ, Arabian Antiquities of Spain (65). | 

DE LA sonpE, Voyage Pittoresque de l'Espagne (66)... 


— De Lusitaniá nihil ad meam pervenit ek nisi; 


* Моврнт, Monastery of Batalha (67). 


— Tandem extra Europam quae sunt medii aevi aedificia, sive quis peculiare Ara- 
bicum architecturae genus distinguat , sive minus, inveniuntur in Ttinerariis ma- 
joribus, minoribusque et Itinerarüs Рісіогйѕ. Sic Aegyptus quaeratur in Dé- 
scription de l'Egypte (Etat Moderne); Syria et Asia Minor іп MEYER, Views in 
the Ottoman Dominions; reliquae Turcici imperii regiones in. nacszvwskr, Ma- 
lerische Reise; eaedem , et Persia, apud DE pRUYN et CHARDIN; regnum Maroc 
canum et Arabia (item Syria et Palaestina) іп ALI BEY EL ABASSI, Travels ; 
India, in pANIELL, Oriental Scenery. 


(59) Darmstadt (s. a. sed circa a, 1822.) Fasc, хь 5. (6o) Firenze 1820. 4%0. 
(61) Firenze 1820. 800. (62) Milano 1821. 4to. 
(63) Milano 1820. 80» e (64 ) (Matriti ) 1804. fol. maj. 
(65) Lond. 1816. ої, (66) Paris 1807. ІУ Vol. fol. 


(67) Lond. 1795. fot. f ) 


ERRORES TYPOGRAPHICI, 
P. 20 v.8 Е dalis, eg.feodalis . 
> 22 пої, (21) scriptio ك‎ scriptio anni 1775. 
= — — (26) Pol IIR ° — Vol IR. ` 
— 23 (Н) Ро. ` — IIT Ро 
— 24 — (55) (s. а.) 1826; — 1825. , 


PETRI JOANNIS UYLENBROEK 


ORATIO 


HODIERNI PHYSICES ASTRONOMIAEQUE 
STUDII PRAESTANTIA, 


HABITA А. D. XXX SEPTEMBRIS ANNI MDCCCXXVI, 


QUUM EXTRAORDINARIAM PHYSICES ET ASTRO- 
NOMIAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA LUG- 
DUNO-BATAVA SUSCIPERET. 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES , ҮШІ PERILLUSTRES ! 
' RECTOR MAGNIFICE!: 


CIVITATIS ET AGRI. LUGDUNENSIS JUDICES, VIRI’ GRAVISSIMI, IN- ` 
TEGERRIMI! 


AMPLISSIME CIVITATIS CONSUL ET RELIQUI MAGISTRATUS, QUI- 
QUE UTRIQUE ORDINI: AB ACTIS ESTIS , VIRI.SPLENDIDISSIMI ! 


QUARUMVIS DISCIPLINARUM. PROFESSORES: CLARISSIMI! 
ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES DOCTISSIMI ! 


DIVINORUM. ORACULORUM INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! 


А 2 AR- 


€ €) 


ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES PERITISSIMI! 


LEGTISSIMA JUVENTUS, SPES PARENTUM, PATRIAE, HUMANITA- 
TIS ! 5 


QUOTQUÓT DENIQUE ADESTIS, CIVES, HOSPITES, CUJUSCUNQUE 
ORDINIS, LOCI, DIGNITATIS, AUDITORES NOBILISSIMI, ЕХОР- 
TATISSIMI! 


Quum 


uum anno superioris seculi octogesimo septimo Petrus Nieuwlandus in 
Academia Ultrajectina , Astronomiae Professor esset renunciatus, muneris 
өші auspicandi gratia orationem. scripsit, in qua Astronomiae tum temporis. 
conditionem. tamquam felicissimam delineavit, futuramque feliciorem adhuc 
vaticinatus est. Hanc autem orationem , quae , teste Swindeno, et elegan- 
tissima. erat et ingenii doctrinaeque documentis plena , quominus pronuntia- 
ret impedivit temporum istorum iniquitas. Republica enim continuis turbis 
quassata, et conversione. in urbe Trajectina facta, Magistratus , qui tum 
praevalebat , Nieuwlandum , pridie antequam orationem esset habiturus , per 
litteras reddidit certiorem , ejus. vocationem esse injustam , adeoque haberi 
nullam., Hunc inopinatum fortunae casum aequo tulit animo Nieuwlandus , 
nos autem jure dolemus, quippe qui virum praestantissimum рег düos an- 
nos ab erudienda juventute prohibuit, et pos ejus oratione. privavit, quae 
dignum -certe inter reliqua ejus scripta locum occupasset. . 

Quae vero causae Nieuwlandum impulerunt ut Astronomiae suo tempore 
studium laudibus efferret, eaedem nobis hodieque supersunt, АА.; eae- 
dem nos cogunt alias: quoque disciplinas naturales , Physicam imprimis, fe- 
lices praedicare. Qui enim Astronomiam vel Physicam vel utramque disci- 
plinam colant, ubivis adsunt numero probabili. Nulla fere est orbis ter- 
rarum regio, non omnis humanitatis expers, quae non subinde observa- 
tiones et experimenta instituta videat. Ша non Europae tantum partes 
cultissimae sed et Asia, et Africa meridionalis , septentrionalis America , 

А5 quin 


6 P. L.UYLENBROEK 


quin et Australia, quaeque suos, habent astronomos, physicos, et quae his. 
usu*veniunt adminicula. Imprimis vero haec nostra Europa astronomis sub-. 
sidiisque, quibus indigent, dives est; abundat physicis, qui vel seorsim 
vel conjuncta opera disciplinam , quam diligunt, novis inventis ornare et . 
amplificare student. Cujus veritatis a'ia testimonia afferre non opus. est ,` 

quam doctarum societatum scripta , aliasque privatorum hominum cura edi~- 
tas. ephemerides, quarum numerus.quamvis ingens, nihilominus: quotidie 

crescit, et quae tot observationibus , experimentis et theoriis.sunt refertae , 

quibus. omnibus. rite aestimandis , repetendis, examinandis vix tempus suf- 
ficiat. 

Ita quidem dictas disciplinas hodieque maxime florere diceremus, si vel 
ех. eorum. numero qui iis incumbunt , vel е rerum inventarum ubertate es= 
set judicandum. At, quae diximus, ea externam tantam disciplinarum con- 
ditionem spectant, quae si numquam non verax esset internae simulacrum , 
nullam profecto in nostra patria tempus Physicae promovendàe magis favis- 
se dicendum foret, quam quod‘ ab cxeuste superiori seculo initium duxit > 
et. per. paucos annos hujus, quod vivimus; aevi perduravit. ` Ecquis- enim". 
tum erat, liberaliori institutione cddcatus., qui non sacro quodam naturam. 
investigandi et explicandi ardore flagrare videretur? ` Quae civitas, in qua’ 
non. societates ortae; rion musea condita et instrumentis ` instructa “sint? : 
Quae societas, in qua non sedulo orationes habitae, experimenta instituta , 
observationes relátae sint, ut sic junctis viribus. naturae arcana detegeren- 
tur? Quot vero et quales fuere hujus, caeci fere dixerim, amoris fructus? 
Nec multi, АА. nec dulces ; atque de pristina "s Gravezandii ей Musschen- . 
broekii in physicis disciplinis excolendis laude, quam tueri isti sibi videban. 
tur, procul. dubio. fuisset actum , nisi eam virorum quorundam egregius la-. 
bor in hunc usque diem intactam vindicasscet. Tanti igitur interest ne spe- 
cie no$ decipi sinamus ! : 

At, o felicem nostram. aetatem , quae inter. plurimos maturae “cultores - 
multos numerat, qui regiam viam secuti, Coelorum tellurisque. nostrae 
subtilissima рһаепотепа assidue. observant. et sana usi ratione explicant. 
О felicem. nostram aetatem! quae ex accurata naturae contemplatione ho- . 
minum commodis prospicere et humanitati cónsulere imprimis conatur, 
š nee О A Hane. 


OR AT I O. 7 


Hanc disciplinarum , quae nobis curae cordique sunt, sortem поп imme- 
Tito laudari, расе vestra АА. OO. paucis velim ostendere documentis. 
Dicere enim constitui: de hodierni Physices 4stronomiaeque studii prae- 
stantia. — In hac. autem. materia. explicanda ‚ si quod Nieuwlandus quon- 
dam agitabat. consilium , ego hoc tempore exsequi velle vobis videor, АА., 
nolite tamen a me orationem. vel exigere vel exspectare aut ipsa re aut tanto 
viro: dignam ; sed quam dudum . experientia cognovistis, in animum | reyoce- 
itis meam. in dicendo. mediocritatem. · Ево certe quamvis onus susceperim 
viribus meis impar. (et. quodnam aliud mihi non gravius incumberet? ) ve- 
-Strà tamen mihi probata indulgentia fretus; illamque denuo implorans , viam, 
quam nimis -førte audax ingredior, pro virili percurrere conabor, 

. Ea naturam investigandi ratio, quae dulcis utilisque laboris uberrimos 
promittit fructus; duobus insignis. est characteribus, «quorum alter cet 
peculiaris quaedam іп observando cura et diligentia; alter, arctissimum 
vinculum:.theorias inter et universam virium doctrinam. ` Duobus autem 
chis eriteriis hodiernum Physices Astronomiaeque studium imprimis excellit. 

'Obseryandi curam ей assiduitatem praecipuas voco maturae interpretis 
:dotes, quibus qui careat, is, quamyis ingenti naturae amore perculsus , ab 
сеа interroganda rectius abstinebit. Potest autem  obseryandi ars bifariam 
spectari; vel enim animi quandam, constantiam corporisque dexteritatem ` 
et aptitudinem. requirit,. ut observationum | subtilissimarum Jongam . nobis 
:comparemus seriem ; vel ingenii vim. postulat, quae in observationibus ex- 
perimentisve instituendis delectum faciat idoneüm. Шаш studio et labore 
unus fere quisque sibi propriam reddere potest; haec ,. quippe. quae divi- 
nitus, conceditur, ullo. exercitio , ne. maxime quidem intenso, compas 
rari nequit. Quantum vero utriusque in promovendos scientiarum natura- 
lium; fines sit momentum, quantopere hae disciplinae vigeant floreantque 
necesse.sit, si arcto vinculo altera alteri sit juncta, pancis vidctur esse 
i Noch Hg 
` Omnis, de naturae phaeromenis eorumque causis disquisitio ab. .observa- 
tione. ordiatur, Naturam si intelligere volumus, ipsa nobis est interrogan- 
ida, ejusque. responsa. sedulo sunt colligenda | et perpendenda. Sunt enim 
haec fundamenta , quibus omne. quod de naturae viribus judicium feramus, 


nitatur. ` Fundamentis. autem vacillantibus, quis firmi solidique aedificii spem 
^ үа- 


8 Р, -U'YLENBROEK 


vanam esse neget ?: Haud vero multas fecisse Gic MGR opus est, ut 
intelligamus omnes, nisi singulari in His instituendis 'utàmur cura; nullán 
ab. iis salutem esse exspectandam. АФ varia enim phaenomena- provocan- 
da. plurimae conspirant causae, quarum omniúm ас: singularum ratio est 
habenda, quarum unicuique- suum est constituendum pretium. ^ Atque їп 
eo quidem praecipuum positum est artis momentum et simul praecipua dif- 
ficultas ; quia tantum abest, ut omnes, quae detegüntur, causae vim exsc-. 
rant eandem et facile definiendam , ut ‘major earum pars, quippe levissinii 
ponderis, non nisi temporis- diuturnitate aliquem. praestare: e(fectumr invc-- 
niatur. Quod: cum ignorarent Veteres, mirum men est antiquitus. disci- 
plinas naturales: progressus fecisse adeo lentos, ас recentiori tempore , cum 
liujus. tarditatis. causa innotuisset , mox disciplinarum eonditionem fuis- 
se mutatam et multo evasisse feliciorem. Scilicet cum jam: de eo- constet, 
minime sufficere varias- enumerare naturae vires, quae рһаепотепо- 
rum ortum et progressum: determinant, sedulo curandum: est, ut singulae 
istae vires earumque agendi rationes seorsim explorentur; ut certo modo 
quid cuique tribuendum sit, possit definiri. Subsidia igitur creentur, аа з. 
quibus sensuum. fallacia vitetur- et acies- corroboretur; alia, quae apta sint 
аі minimas in natura obvias. mutationes: velüti mensuris ponderibusque in- 
ter se сошрагап4ав; alia denique , quae observationum nexum concinne ; 
perspicue, fideliterque animo repraesentent. Quae ommia, quamvis ad ob- 
servationes.summa. cura instituendas fäciant multum , cum nondum faciant 
satis, tandem salütaris iis adhibeatur multiplicandi глећойаѕ, qua illud lu-. 
cramur, ut quam proxime ad veritatem accedere possimus, 

Hic observandi modus, qui subtilissima quaeque persequitur, si vobis ;. 
AA. HH. valere in scientiarum augmentum vidétur, quanto magis eum 
aestimandum. esse censebitis, si physicus aut astronomus ingenii vi ductus. - 
eodem in illis rebus 'examinandis utatur, quibus vel novae naturae leges. 
vel mirae corporum proprietates deteguntur,. vel variae diciplinarum partes: 
arctiori vinculo. inter se conjunguntur. Ali quidem in aliis experimentis vel: 
observationibus: omnem collocant’ operam; (nec eorum diligentia reprehen- 
sione, quin imo- laude digna. est) поп vero omnibus conceditur stadii sm 
eos, quos dixi, dulces colligere fructus.. Quot non, ut unum tantum afferam 
exemplum, a.duobus inde seculis in. meteora factae sunt inquisitiones ? quan- 

do: 


Ол R ASTE. < | e 


te поп ardore istae his quoque diebus continuo. repetuntur? neque tamen 
ab hac parte multum profecimus. Veniet autem tempus, quo, si perga- 
mus uti coeptum est, haec aliaque, quae nunc nos latent, clarissima luce 
collustrata conspicientur. Па sane augurari licet, si, quem ratio postulat 
agendi modum , eum comprobet experientia, Retro igitur vertamus oculos 
AA. jn annoS.nuperrime actos, et paucis videamus quae tum fuerit natu- 
ram explorandi ratio , quae eam іпѕесша sit disciplinarum naturalium con- 
ditio. | : | 
. Quam vobis, AA. OO. describere conatus sum optimam observandi me~- 
thodum , ea huic aetati maxime est. propria; siquidem jam. in eo omnes om- 
nium naturae cultorum conatus conveniunt ut industria et assiduitate, singu- 
laribusque adhibitis cautelis omnes phaenomenorum .causas indagent , et quid 
quaeque in variis casibus. valeat explorent. Hinc aliae disciplinarum par: 
ies majori, quam antea factum erat, studio elaboratae ; aliae veluti recens 
creatae ; in omnibus denique nova ratio praestantissimorum. instrumento- 
rum auxilio instituta. Мес sane quos inde Physica fecerit progressus solli- 
«ite est circumspiciendum. . Nullum enim hujus. disciplinae caput est, quin 
а majori in observando cura insignia ceperit incrementa. ‚Mirum videbitur, 
et vix fidem inveniam, si dixero hac demum . aetate methodum inventam 
esse omni dubio liberam , qua corporis pondus definiatur; hac demum aeta, 
te thermometrum , barometrumque , instrumenta , quibus per duo secula con- 
tinua usi sunt physiei, chymici, astronomi, itineratores, talia construi, in 
qvibus nullus.awplius metuendus sit error; hac demum aetate calorici, ele- 
ctricitatis, magnetismi, et luminis proprietates esse repertas, quae cum ad 
usum sunt fructuosissimae , tum amplum, in quo progrediamur, campum 
aperiunt. Па tamen est, AA. Quum, superiori seculo versus finem ver- 
gente, immutabilis merísura ab ipsa petebatur natura, satis quidem noti 
erant siderum cursus, sed quae esset via sequenda ut cujusvis corporis роп- 
dus examinaretur, plane erat ignotum, — Noverant physici calorici vim quae 
omnia corpora. expandit; dilatationis vero quantitatem et legem primi de- 
ierminarunt. Layoisierius et Iaplacius.  Noverant calorici proprietatem , 
quae solida in liquida , haec vero in elastica fluida: convertit , sed, qua ratio- 
ne istae mutationes procedant, et quanti sint in ге domestica. usus, his in- 
primis diebus docuit Gallorum Angloramque conjuncta opera. .Noverant 
B phy- 


fo p. 1: U Y EEN B ROE Ki 


physici et а multis inde antis noverant, eléctricitàtis et^magnetismi primas 
tiam phaenomenon, attractionis et repulsionis nomine appellatum, sed cui 
illud legi obtemperet , nunc demum subtilissimo instructus apparatu inquisivit 
Coulombus, ostenditque eandem in ео vigere legem, qua planetae perpetuo ` 
solem versus agitantur. Noverant physici variis modis electricitatem protra- 
hi, variisque de causis eam rursus dissipari; magnetismi non іп ommibus 
magnetis punctis quantitatem esse eandem; sed qua ratione haec fluida (si 
fluida ea vocare licet) in corporum superficiebus se collocept , quam imminu- 
tionis legem sequatur electricitas, ejusdem instrumenti auxilio Coulombus 
egregie demonstravit. Suspicati jam dudum erant physici esse quandam inter 
fluida ita dicta imponderabilia , analogiam ; hanc autem suspicionem proba- 
bilem reddidere novissima Oerstedi Matronaeque de Sommerville experimen- 
ia, quorum alia quidem magnetismum celectricitatis ope; alia vero eundem 
luminis auxilio gignunt. Quid vero de phaenomenis thermo-electricis, de 
necessitudine inter caloricum et lumen , quid de ipsius luminis miris proprie- 
tatibus certatim a Gallis, Anglis, Germanisque nuperrime detectis, dicam ? 
Profecto si singula quae hic commemoranda sunt, digno vellem exponere 
modo, finem non ihveniret oratio. Praecipua igitur tamquam digito com- 
monstrasse suffecerit, ut de eo constet quod dixi, félicissimam esse nostro 
tempore Physicam , eamque studio inprimis et labore Шай quo pervenit, 

attigisse fastigium. däer A 
De Astronomia autem haud aliter velim censeatis AA. Ab antiquissimo 
inde tempore homines, vel necessitate coacti, vel voluptate ducti, ad side- 
rum cursus notandos, mox senserunt quantum ipsis in solertiori observa- 
tione foret praesidii. Hinc instrumentorum origo, quae subsequentibus 
seculis magis magisque proposito fini consequendo accommodata , hac nostra 
aetate perfectionis fere limites invenisse videntur. Haec vero subsidia tam 
egregia, quibus indigemus ut oculorum imbecillitati succurramus, non, ut 
ante fieri solebat, in altis turribus numquam поп tremulis et vacillantibus 
collocantur , sed in ipso solo in saxis maxime rupibusve immota figuntur; quo 
quantopere observationibus rite faciundis consulatur, omnes, vel me non mo- 
nente, intelligitis AA.  Addite tandem indefessam astronomorum diligentiam 
in instrumentis suis cognoscendis , quae, quamvis absolutissime elaborata, поп 
ab omni tamen vitio semper manent immunia ; inirabilem plane constantiam, 
| e 


Pul ^t So МАН 10 


e veritatis studio profectam ,. qua observationes suas sexcenties repetunt; sins 
gularem denique industriam , qua ipsi (testes sunt HerSchelius, Schroeterus ; 
Fraunhoferus )  Opticam excolunt, nec mihi fidem denegabitis AA. affirman- 
ti astronomos hac aetate nequaquam physicis in observando curae et assidui- 
tatis palmam cedere. — Tantummne vero laborem irritum fuisse et infructuo- 
sum censeremus АА? minime vero: et rerum inyentarum numero cre- 
vit Astronomia, et maxime fundamentorum firmitate. Planetarium nostrum 
Systema quatuor hoc aevo lucratum езі planetas, quorum orbitae, revolu- 
tionum tempora; magnitudines , aliaque huc pertinentia brevi quam proxi- 
me sunt definita. Eadem de reliquis planetis tam primariis quam secunda- 
riis nisi omnibus at plerisque tamen majori certitudine innotuere. Nullum 
fere cometam hodie repertum indicant astronomi (et quot non subinde obser- 
vantur ? ) quin simul viam quam. sequetur, praenuntient. Quae omnia minus 
prospere cederent, nisi artis suae fundamentis. stabiliendis , stellarum scilicet 
fixarum positionibus bene cognoscendis tantopere incumberent astronomi, 
Haec autem haud minima hujus aetatis laus est, quod totum coelum perlu- 
strandi. laborem alacriter suscipiant, et ita quidem ut minutissima simul 
phaenomena іп duplicium stellarum, motibus, ab illustri Herschelio primum 
 &nimadversis, conspicua, ingenti cura prosequantur. Utique si alteri Her- 
schelio, patre digno filio, si Southio, Besselio, Struvio, laborem, quem. ins 
coeperunt continuare concedatur, multosque invenire exempli sui: imitatores , 
dubium nullum est, quin nova, oriatur Astronomiae aetas, quae inventorum 
celebritate reliquis omnibus longe antecellat. 

Vidimus AA. HH. obseryandi diligentiam i in. disciplinis physicis uberrimum 
' esse utilissimarum rerum fontem. Altero jam loco videamus quo pretio ha- 
benda sit phaenomenorum explicatio i in virium doctrina fandata, 

Astronomiam et Physicam vulgo ajunt explicare naturae miracula; Recte. 
quidem ; sed quid est illud explicare ? | Est, dicunt, phaenomenorum. causas 
probabiles indicare. Igitur, si de lunae solisque defectibus agatur, dicemus- 
ne cum Anaximandro lunam et. solem tamquam. per fistulae foramina lucere, 
quibus forte obturatis, eclipses oriantur? ап Thaleti assentiemur, hos defe- 
«tus e solis, lunae, tellurisque. diverso positu explicanti? Ligaum sibi permis- 
sum буны fumum vero vaporesque sursum ferri videmus ; dicemusne igitur 
. «um Алое lignum. esse grave , fumum et vapores esse leves? an inde cau- 

B г sam 


їз Р: | UYLENBROEK 


sam petemus, quod, eodem posito ligni, аёгіѕ et vaporis volumine, in ligno: 
plures, in vapore pauciores adsunt materiae. particulae, quam: in aére?' 
Aqua in апШа vulgari non ad majorem triginta duorum редат altitudinem 
ádscendit; num hujus rei causam quaeremus cum scholasticis in mirabili 
quodam naturae horrore, qui nullam spatium , si modo triginta duobus pedi- 
bus non majus sit, vacuum esse sinat? an cum ТогтісеШо causam statuemus. 
in'aequilibrio inter- aquae aérisque Шат prementis columnas?” Profecto 
quas altero loco dictorum pliaenomenorum: proposuimus explicationes: admit- - 
temus АА., sed quo nixi fündamento?' eo , inquielis-fortasse, fundamento, 
quod priores illae sophistarum nugae sunt, ne flocci quidem: pendendàe. Sit 
ita; sed quis affirmet, quas nos praetulimus causas, eas non aliquando post- 
eritatem inter hujus temporis nugas esserelataram?  Sentimus igitur aliquid. 
csse debere, quodin phaenomenorum causis indagandis nos ducat, ne sem- 
рег haereamus dubii incertique. Quod. vero et quale id sit cum declarandum 
est, facili potius utamur exemplo, quam subtili argumentatione. 

Exemplum nobis sit quaestio de telluris nostrae in hoc universo vel mota ап- 
nuo vel quiete. Solne igitar moveatur an terra quaeritur. Facilis videtur respon--- 
sio, a prima inde infantia a parentibus: magistrisque nobis inculcata : sol cor-. 
pus est adeo ingens, millenis aliquot vicibus terram magnitudine superans: 
circa solem vertuntur (id enim ех observationibus constat) alii planetae , ad. 
minimum duo; mirabilis quidam cernitur ordo si cum reliquis terram suo in 
-Joco- moveri statuamus; haec igitur; aliaque similia docent certo поп solem 
esse qui moveatur.  Fallimur AA., haec-argumenta id поп certo docent; pro~ 
habilem quidem eam sententiam efficiunt quae soli quietem tribuat, nihil: 
yero habent ,. quo rem ita esse nobis persuadeant. ` Quidii enim sol, quamvis 
toties. tellure major, Circa hanc cursum suum absolvere posset? Cur, si 
рВаепотепа-, quamvis paulo difficilius ,.explicentur, telluri quietem suam invis 
deamus? Ordinem denique quod attinet, an eum in reliquis systematis nostri 
planetarii talem invenimus, qualem nos homunciones desideraremus ?' Re- 
peto itaque allata argumenta quaestionem поп penitus'solvere. Quid igitur? 
Alia quaerenda sunt subsidia, quibus expediatur. haec difficultas: Observa- 
tur autem in stellis fixis phaenomenon aliquod mirum, . periodicum, seculo 
fcre abhinc fortuito detectum , quod primum quidem cum quaestione de qua. 
agimus nullam, ne remotam quidem; necessitudinem: habere videtur, sed 

quod . 


OR AT I O. 15 


quod tamen bene perspectum cam quam quaerimus demonstrationem. nobis: 
offert." Phaenomenon quod volo vocant stellarum aberrationem , ita dictam ,. 
quia revera omnia corpora: coelestia , imprimis vero stellae fixae-a locis, quae 
occupare deberent, aliquantum deviare videntur. Hujus quidem aberratio: 
nis , pro diversis anni tempestatibus diversae, quovis tamem vertente anno ea- 
dem summa reperitur, quo sponte inducimur ut aliquem inter hoc phaéno: 
menon et anmuum solis teliurisve motum nexum suspicemur. Et sane haec 
аһеггайо intra anni spatium ejusmodi patitur variátiones, quae aliunde ex- 
plicari non possunt, nisi ex annuo; non solis sed: telluris nostrae motu, cum 
luminis, a stellis fixis emissi et’ coelorum vastum: spatium. tempore quodam: 
percurrentis, motu conjancto. Tale praeterea: motuum , secundum leges 
Mechanicae, connubium omnia aberrationis phaenomena non tántum e voto 
explicat, sed eadem Ша quoque accurate praenuntiat;: adeo ut maxime sit 
mirandum, quod cum luminis motus a Rómero-esset demonstratus; tellurem 
vero moyeri inter verisimillima'censeretür, nemo aberrationem probabiliter 
existere praeviderit, nec de ea indasanda cogitaverit, Quod si obtinuisset, 
telluris nostrae motus annuus-semi-seculo fere ante inter veritates demonstra-- 

tione ornatas relatá fuisset: | | | 
Propositum exemplum satis, nisi omnia me fiüllant; ostendit tam démum. 
disciplinas physicas florere, si, quas hae continent quaestiones, eae ita sol- 
vantur, ut in posterum nullus amplius: de iis' sit disputandi locus $id autein: 
lieri поп posse, nisi phaenomenorum: causas ‘probabiliter ех- observationum 
indicationibus assumtás ratione mechanica-et- mathematica ` componamus y- et 
quae inde sequuntür corollaria cum ipsis'phaenomenis rursus-comparemus. 
Scilicet quaecunque corpora existunt, a summo-naturae-Opifiee variis in- 
structa viribus, his ipsis in sé invicem agunt, et? omnia, quae observan- 
tür, phaenomena veluti régunt'et.gubernant; Istae vero vires; quamvis in 
aliis: corporibus aliae, іп eo tamen conveniunt, quod aequilibrii motusque 
legibus generalibus omnes obtémperant; qae leges ratione nostra ex ipsis,- 
quas Deus nobis: de viribus indidit, notionibus'haustae, itá-sunt- immuta- 
biles, ut non nisi cum hoc ipso; quod sustentant, universo cadere possint. 
In explicandis ergo naturae рһаепотепіз illud: inprimis- agendum ‘est, ut 
tales corporibus iribuamus vires; quae istis phaenomenis ,. quocunque -se 
habeant: modo; producendis aptae sint et in-Statices Dynamicesque regulis: 
B-3: р fans 


, 


34 P. J. UYLENDBROEK 


fundatae.. Hac ratione si procedamus, fieri nequit, quin brevi ad interio- 
rem rerum cognitionem simus perVenturi, eamque non a futuris seculis 
profligandam , sed magis magisque confirmandam. Па quas Galileus , › Hu- 
genius, Newtonus multorum phaenomenorum dedere explicationes е Me- 
chanica petitas, iis in hunc usque diem honos laudesque suae manserunt 
etin posterum procul dubio manebunt. 
Aetatis quam consideramus AA. alter character est ea ipsa, de qua dis- 
putavimus, disciplinas naturales inter et Mcchanicam arctior necessitudo. 
Haec in Astronomiae studio viget, nec minus, in illis Physices partibus, 
quae tandem aliquando majori- solertia tractari coeptae sunt. Affirmare 
equidem nolo nunc demum. a Mechanica lucem petiisse et impetrasse Ав- 
ironomiam et Physicam; quis enim: ignorat a nascente inde saniore natu- 
rae studio, in theoriis concinnandis subinde Mechanices rationem fuisse 
habitam ? -sed illud volo, hoc tempore Mechanicam universe haberi pro in- 
strumento, quo theoriae jamjàm probatae poliantur et perficiantur, vel pro 
lapide lydio, quo novae caute admodum explorentur. Novistis AA. quan- 
tam Newtonus, d'Alembertus,. Eulerus , . Lograngius , alii, operam adhi- 
buerint ut systematis nostri planetarii phaenomena. ex attractionis vi genera- 
li exponerent; novistis. egregium hunc. praeclarorum virorum laborem non 
caruisse successu; novistis multa. ab iis e theoria fuisse indicata quae cum 
observationibus convenirent, nonnulla quoque fuisse praevisa, quae dein- 
ceps. experientia comprobavit; novistis tandem , multum etsi ab iis factum 
esset, multum tamen eos faciendum reliquisse. Quod autem isti ulterius 
limandum posteritati commendaverant opus, id nostra aetate absolutum con- 
Sideramus АА. et laeti admiramur. Quidni enim miremur làborem ingen- 
-tem , innumerisque difficultatibus implicatum tam feliciter tam brevi tempo- 
те ad finem perductum. , Cogitetis AA. viginti octo systematis nostri plane- 
tarii corpora gr yariis massis, molibusque constantia, variis formis insignia 5 
varia ratione disposita, omnia vero una eademque vi circa solem acta et 
in se inyicem agentia. motusque suos perturbantia: cogitetis vero simal 
theoriam е Mechanica: baustam , et observationibus singulari cura institutis 
fultam, id:effecisse, ut, si hodie tubus opticus versus aliquam coeli. pla- 
gam. dirigatur, multis annis ante non dies tantum et hora. et minutum 


pri- 


ORATIO 15 
primum sed etiam secundum praenuntiari possit, quo corporum horum 
quodlibet, in tubi centro sit appariturum ; haec si cogitetis, inquam , De 
Lambrio mecum suffragari haud dubitabitis, Astronomiam hoc quidem no- 


mine disciplinam perfectam absolutamque esse affirmanti. 
' Hodierna Physices conditio etsi testimonio: tam splendido nondum possit 


'exornari, multis tamen exemplis dives est, e quibus appareat et salutarem 
“esse hujus disciplinae cum Mechanica conjunctionem , et eam maturae in- 
"terpretes incredibili obsequio et veneratione complecti; quod uno alterove 
‘documento multorum instar confirmare juvat. Vidimus supra, cum de 


Physices incrementis, ex accuratissima observandi methodo hoc tempore 
captis , sermo esset, Coulombum observatorem indefessum et ingeniosum, 


'varias invenisse electricitatis proprietates , quae inprimis singularem ejus 
in corporibus distributionem spectant. Jam vero horum phaenomenorum 


causa quaeritur: observatio enim docet quid fiat; theoria rationem reddat 


‘necesse est, cur phaenomena talia sint, qualia observantur, nec alia esse 
possint. Quaestio cum intima corporum quae consideramus natura eorum- 
que viribus cohaeret. Corporum naturam proprietatesque ignoramus; sed 
‘ea ipsa quae observamus et explicare tentamus phaenomena, nos veluti 
cogunt aliquam de iis facere conjecturam. Itaque ex hypothesi assumta , 


Mechanices lucem secuti et numquam non intuentes, ratiocinamur et. varia 
quae in diversis casibus observari possunt phaenomena, mero calculo defi- 


"nimus. Quod si accidat ut theoria nostra cum observationibus поп сопүе- 


niat, in hypothesi fingenda nos lapsos esse sequetur, aliamque tentandam 


` esse viam. Si vero illa ‘his: plane respondeat, nonne vobis AA. videretur 


hypothesis maxime fieri probabilis; certa enim tum demum. diceretur , si 
ex eadem illa omnia omnino quae observantur phaenomena facili et con- 


` Cinna ratione possent evolvi. — In explicandis igitur, ut ad positam quae- 
"stionem . revertar, electricitatis quibusdam phaénominis, eam quam mon- 
 stravi viam ingressus езі illustris Poissonus, Mechanicae analyticae ad- 


modum peritus, qui in his perquisitionibus successu usus ést adeo felici 


"ut omnes Coulombii observationes е theoria protraxerit, aliasque praedi- 
"xerit dein experientia confirmatas, hoc unico principio nixüs:' electricita- 
tem duobus constare elementis fluidis, quorum particulae admodum mo- 


bi- 


б Р. 1. U, YS ÉE NB R O É K 


I 


biles ejusdem -elementi ‘sese. repellant,- alterius autem .attrahant | viribus 
distantiarum quadratis inverse proportionalibus. Ai 

Eandem agendi normam his ipsis annis secutus est Fresnelus et ingenii 
sagacitate et observandi industria excellens, ot miranda luminis phaenome- 
па ex hujus indole .explicaret. Ab omni aevo physici de luminis natura 
in varias abiere sententias. АШ enim (ut .antiquissimos nihil sani dicentes | 
taceam). Hugenio nostrati.adstipulantes, ut sonus ех айгіз, ita lumen ex 
inedii-cujusdam .aetherei vibrationibus oriri statuunt. АШ cum Newtono 
faciunt, lumenque ipsum materiam .esse volunt, quae a corporibus lucidis 


emittatur. Afferunt utrique phaenomena quibus vel suam defendant opi- 
nionem yel adversarios oppugnent. At phaenomena scorsim posita baud 


magnam habere vim videntur; sed omniam complexus: ex. alterutra hypo- 


Аһеві rationibus mechanicis. ita explicandus est ut inde simul manifestam 


sit alteram subsistere non posse. lllud itaque tentavit Fresnelus , Youngii: ` 
inprimis exemplo experimentisque commotus, et cum Poissono eandem rem 


explorante- amice disputans. Hugenii hypothesin, quod ad summum. atti- 
net, suam fecit; posuit esse quoddam medium acthereum , valde elasticum , 
finxit vibrationes in eo excitari, atque jam legum Месһапісев adjumento, 


quaesivit quae et qualia. phaenomena. ex ejusmodi vibrationibus oriri des . 
beant. Eventus spem fere superavit; sed cum nondum. eo perventum sit 
ut omnia luminis phaenomena eadem ratione mecbanica explicentur, as- 
Sensum cohibere nos decet, votaque facere ardentissima ut quam in disci- 
plinarum physicarum augmenlum viam aperuerunt hodierni naturae inter- 
pretes, difficilem quidem illam, at securam, ей fallere nesciam, eandem 

alacriter currant, brevique metam attingant.. 
Plura quamvis iis quae retuli, addi possent AA. ; ilo tamen hic sub- 
sistere quam vestra abuti patientia. - Satis quoque. dixisse mihi. videor ut 
vobis manifestum sit, haud temere me statuisse tum felicissimam esse hac 
aetate disciplinarum naturalium conditionem, tum felicitatem сап шахі- 
me esse explicandam е ratione qua istis disciplinis incumbunt -hodierni phy- 
Sici et аѕгопоті. Мігитпе autem vobis videatur si naturae studium tam ` 
accuratum. tamque solidum, fructus tulerit, alios, quibus non. docli tan- 
tum, sed indocti etiam utantur homines; alios vero ab iis tantum, рег» 
£ipiendos, qui ad haec studia animum suum applicant? Non facile cre- 
] dam 


P EM (Y RA W І O. 17 


"dam “АЛ, пес vos, si vere. conjicio, falli. affirmo. Quocunque; enim oculos 
yertamus, ubivis. in vita. sociali naturae studii тәріз: exculti salutares ani- 
madvertimus, effectus. |- Quot quantaque. commoda attulit. diligentior. in ca- 
lorici .proprietates . inquisitio; quae tantum. ad. vapores. formaridos conferunt! 
Насс dum : commemoro. з Sponte: subit cogitatio: machinarum vaporum im- 
раза motarum у quae, quamvis. superiori seculo inventae, his tamen po- ` 
Stremis annis. Ia. ant perfectae, etin „plurimos , usus conversae ,; ut ad. hanc 
potius. actatem, pertinere. videantur. , Quantopere navigationem 'artes physi- 
cae juyerunt ! Subtilior magnetismi .. theoria. a Colombo condita. id effecit, 
ut аспі magneticae.tum forma melior tum vis efficacior et stabilior tribua- 
tur. Nihilominus illa. acus index est numquam вор fallax  . quippe; actioni 
exposita. massarum. ferrearum іп, nayi existentium. Hanc autem actionem 
oppugnayit fcliciterque vicit Barloyius.;. neque. id... consecutus est rudioribus 
institutis experimentis , бей minutis illis et subtilibus, a theoria indicatis; - 
Quod .. Barlovii ; inventum, quanto; sit. habendum pretio , :іШ optime no- 
runt qui regiones; polis vicinas; visitarunt. His, si-addimus , Astronomiae 
Шеогіата magis esse perfectam , et in motu. aequabili. horologiis conciliando 
ingentem impendi operam , nec amirabimur dimidio; temporis spatio, quo 
antea opus erat, itinera maritima hodie absoelvis nec poterimus negare in- 
signia esse, commoda,, quae ех hodierno. naturae ,studio іп genus humanum 
universum redundarunt. Mitto jam. explorare fructus quos: aliae disciplinae 
e Physica magis aucta et amplificata collegerint4 quos-e.calorico v.g. electri- 
citate-et magnetismo Chymia et Physiologia; quos ex Optica Mineralogia et 
ех hac illa perceperit. Ма quo magis іп bonis artibus excolendis progredi- 
mur, co magis, omnia. vel. .remotissima; quaeque; arcto inter se vinculo nexa 
esse. et conjuncta, videmus ` at magis, etiam intelligimus: , multa.etsi cog- 
noscamus , plura tamen esse quae nos. lateant ; et, quamquam, naturae vires 
in usus nostros. et. commoda convertere ; possimus ; ` superesse tamen, ' quas 
nondum. possimus;.quasque posteritas poterit, lllud autem.summopere agen- 
dum est ut propter quam. causam hodiernum. Physices Astronomiaeque stu- - 
dium felix ;praedicamus,,.. .eandem, aliasque habeat etas. huic nostrae suc- 
севзига„ Id;.nos inprimis j) decet, gut patriam incolimus з: cujus utramque 
florere» disciplinam .. tantopere interest; Иа nos .decet dt. quo. tempore 
аш: Astronomiam. et Physicam. summa сига prosecuti Sunt. eas: sordere 
-014 e €t 


38 _ P. ROUS ЮЕ BEN DROE K 


vi langnescere sieimng ` На nos decet ; ^qui- Hugenium , "9 Gravesan Tm j . 
Mausschenbroekinm , Lulofsiam , Nieuwlandum;, | Swindenum 'nostrátes 6556. 
gloriamur. ` AJioruim. vero rebus gestis . Red Ri: порів’, non: gloriam. comi 
рагатиѕ , sed: strenue. manus. operi 'àdmovendo. . animique vireg. ехегсеп-. 
do, Нос igitur. nostrum | sif consili am. - Juveries . egregii, ` Academiae. no-. 
strae cives; qui^ ejusdem, quo: cgo. e studii amore dücti , in пайга. 
perscrutanda vitae; tabernacula pohere. decrevistis. ` Nostrum sit: ‘consilium , 
junclis manibus eam ingredi tum, quam  praestaritissiini: i quique’ in Жос stis. 
diorum genere viri numquam. non. secuti suntj quammque,. vestra. inprimis. 
causa j hac oratióne exposui et commendavi. ` Arduus est labor, quom vo- 
bis propono, sed:nil volentibus arduum езге) ipsi novistis- experientia. edo-. 
сі. Vos + antem, velle. ego spondeo, qui. dudum vestram diligentiam, ve: 
strumque: discendi 'ardorem: habeo perspectam.. Pergite igitur, ut:coepistis; ` 
Jovenes. optimi!- disciplinis. incumbite mathematicis у. viam ай ` Mechani- 
cam sternentibus , ut in, hane quoque doctrinam . aliquando ` addiscendam.. 
omnes. possitis. intendere nervós. · Astronoimiám. interea et Physicam: colite 
et in his dulcem quaerite а severiori Studio, fequiem. Frequentáte , quae 
vobis patent, museum. physicam, speculam astronomicam, поп contemplan . 
dis instrumentis, sed. utendi causa , utque in. observandi arte vos. exerceatis.- 
Его vobis: me adjungam;-et:si quam. paucis. annis", nactus: sim. experien- 
Пат, eam in vertras. utilitates. convertam omnem. ` doni cyan 
Quod consilium.ineundum esse putavi cum. disciplinarum naturalium. stu- 
dic озі, hoc, quippe. іа; illorum salutem , in — nostrae. Нопогеїп et 
tum, Vobis; ersten Viri Gees? ноба iri i spero et confido. 
Utinam vero nobis concedatur propositam nostrum consequi! ` Qua іп re 
sentio quid et. quo. jure a. persona, quam jam sustineo, exspectetur ;-' vereor 
autem ut exspectationi ізі mediocritas теа satisfacere possit. Nolo tamen 
quod. іа: me- conferre voluistis. Viri Illustrissimi ! munus, licet gravissimum у 
detractare ; immo. quantum. potero sustinebo , studioque et labore talem fieri 
conabor , qualem me esse. vultis, qualemque me nunc esse decet , dignum , . 
qui magistrorum meorum , summa sémper veneratione prosequéndorum alo. 
teri succedam,,. alteri in. communem laboris. societatem adjungar ; dignum; 
eui inter alios: digniores, Juventus nostra efüdienda , scientiarani ^ ambitus: 
pro- 


KE A e Aë mov 


n" ——— M M HÀ AM AR RR De 
M y. 


let WE EST ANE CA gr w CT 


D 


ORATIO. | 19 


proferendus , Academiae denique Lugduno Balavac antiqua Шола susten- 
tanda committatur.. 

Vos dum alloquor, Professores ‘Clarissimi, ita facio ut vobis significem 
quantopere mihi laetandum existimem , quod non novus homo ad vos acce- 
dam. Dudum me cognitum habetis; novistis adeo quot et quantae mihi de- 
sint ad munus-meum rite obeundum virtutes ; cgo vero vestram novi ct do- 
сігіпа ей sapientiam et insignem erga me benignitatem... Qaidni igitur spes 
mihi arrideat e. vestra. abundantia: eruditionis. subinde aliquid, quo meam 
penuriam, sublevem ,. pedundatarum, (ло: ut: mihi. concedatis, vos inpri- 
mis rogatos velim , Viri Clarissimi, quos magistros quondam habere mihi con- 
Got egregios , (quorum: utinam раат. hic desiderarem!): vos > quoque, 
quibuscum studiorum similitudine arctior jam mihi intercedit necessitudo ; 
vos denique, qui vel aetate. majores , vel mihi aequales, sing"laris a'nicitiae 
documentis me ornare voluistis На, qualis propriis viribus vix evadere pos- 
sem, talis. vobis: adjavantibus. fieri potero, tum vestro ordine dignus, tum 
patriae utilis juventuli. 

Vobis.quoque me datum. esse gaudeo, Ornatissimi Juvenes, qui vel Theo- 
logiae vel Arti salutiferae, vel Litteris vel aliis denique artibus disciplinisve in- 
cumbitis.. Scio equidem haud facillimam esse muneris mei partem, ea e no- 
stris disciplinis depromere, quae singuli expetenda maximopere censetis ; 
quaeque in hac scientiarum conditione aliquanto intellectu difficiliora sunt, 
haec ita exponere , vestrae ut litterae aliquid inde utilitatis hauriant. Ego 
quidem quidquid virium mihi concessum est lubens eo conferam; in vestris | 
autem animi ingeniique dotibus maximum praesidium positum arbitror ; de 
quibus ita sentio, ut de consociatis nostris studiis optima q'iaevis sperare nul- 
lus dubitem. ; 


-€ 


v i % 
4 eu рер, А 
E. ( Ё 


dw, | 


а: rie ae Ө SI in нон siat Түгін ү" dati ole ин 
каж, icm ете чі, Wa ыд desi Аы 
"ағастан ШИШЕ меми Deae die k " 

nicer qualan Féier: HOA ren 
qu Wielt: monis ; Suma. Í T: 
pk Uim, ИА ір cananan i. dts ТЕ 
ӨЙ iter ао ра жеше. wun ишш 


JACOBI CORNELII BROERS 


OR TIO. 


GHERURGIAE STUDIO, CUM CULTU ЕТ 
HUMANITATE CONJUNGEN DO. 


HABITA: А. D. II DECEMBRIS ANNI?£MDCCCXXVI, 


QUUM ORDINARIAM MEDICINAE PROFESSIONEM 
IN: ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA SOLENNI- 
TER AUSPICARETUR. 


% 


5251 
REEL 
e 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES! VIRI NOBILISSIMI, 
` AMPLISSIMI! ір 


QUI HIS. АВ ACTIS ET SECRETIS ES, VIR CONSULTISSIME ! 


RECTOR MAGNIFICE ! 


QUI JURI DICUNDO PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI, INTEGERRIMI! 


CIVITATIS CONSUL ET SENATORES, QUIQUE HIS AB. ACTIS ESTIS, 
VIRI AMPLISSIMI, SPECTATISSIMI! | 


QUARUMVIS DISCIPLINARUM. PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI! 
ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES ERUDITISSIMI ! 


SACRARUM LITERARUM: INTERPRETES , ERUDITISSIMI, PLURIMUM 
VENERANDI! ' | 


ks- | АВ- 


PV 


ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES CONSULTISSIMI, EXPERIEN- ` 
TISSIMI, ACUTISSIMI ! 


LECTISSIMA JUVENUM CORONA, SPES PARENTUM , PATRIAE, HU- 
MANITATIS, HUJUS ACADEMIAE ORNAMENTUM, COMMILITONES 


SUAVISSIMI ! 


« 


QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS, CIVES, HOSPITES CUJUSCUMQUE 
LOCI ORDINIS AC DIGNITATIS , AUDITORES HUMANISSIMI EX- 
OPTATISSIMI ! 


Quam 


Fh artibus et disciplinis , quae plurimum habent commendationis , insignem 
obtinent locum. Medicina et.Chirurgia. Nam si res spectantur in quibus 
versantur, totae valent ad morbos curandos, quo sane proposito nullum 
„esse majus, nullum utilius potest. Si artem commendat antiquitas, has 
artes primàs inyenit necessitas. бі quid auctoritatis addat honos, non aliae 
iam passim ac tam diu divinos honores meruerunt. Ambae autem hae 
ártes ut arcto inter se vinculo conjunctae sunt, ita Chirurgia in multis cu. 
randis gravissimisque morbis prorsus. necessaria est, ubi victus et medica. 
mina ad plenam curationem non sufficiunt. Tum vero patet hujus vis et 
necessitas ad vitam et sanitatem conservandam , in bello, praeliis urbium- 
que obsidienibus, ubi quam plurimis saepe pro patrià pugnantibus pereun- 
dum, aut misere moriendum esset, nisi praestantissimae hujus artis auxi- 
liis ab imminenti periculo liberarentur, imo ex hiantibus mortis faucibus 
feliciter eriperentur. ` 

° Quamvis -àutem magna sit utriusque artis praestantia, tamen ; quod doctri- 
тіз omnibus accidit, ut suos qnaevis ab аеуо пасіае sint variae indolis oblo- 
'eutores; id arti medicae inprimis evenit, utpote cujus momentum. atque 
utilitas a philosophis quoque agitata multisque modis in controversiam voca- 
Ла fuerit Нос enim cum omnibus doctrinis, quae applicatae dicuntur, 
commune habet Medicina, ut; cum certissima invenire non semper possi- 
"us, secundum maximam probabilitatem agere debeamus.  Objiciunt aus 
мет artis obtrectatores eam incertam esse et conjecturis plenissimam, Опа 
А 5 in 


D 


6 | C BROERS 


іп re haud animadvertere videntur , distinguendum revera esse inter obser: 
vata et conclusiones ex his deductas. Natura enim humana semper sibi con- 
stat. НірросвАтів ct воЕвнлүп tempore eaedem fuere sanguinis. per corpus 
difluentis leges, eadem. in morbis observata sunt phaenomena; Quocirca 
quae veteres observarunt, hodie vera adhuc deprehenduntur. At quia non 
omnes aegroti convalescunt , monente Cicerone, idcirco artem. nullam esse 
medicinam. censendum , cum. extra potestatem artis.sit, aut non, aut male- 
adeo agentibus viribus medicatricibus , vincenteque artem. natura, servare 
aegrotum ? Neque minus ex eo, quod medici non omnes aeque periti sint 
naturae ministri, nullam esse medicinam vel nullius pretii, imo vero Rei- 
publicae nocivam esse, quis contenderit? Omnes autem hae- vanae dispu- 
tationes debentur subtiliori cuidam philosophiae perverse ad medicinam ap- 
plicatae, ex quo item fonte inutiles manarunt his temporibus disputationes у. 
e quibus nihil profecit Medicina., Interim. vero Medicinam revera esse et. 
efficacem. Шат, saeculorum experientia, non. cavillantium. disputationes y; 
evincunt. 

Reputanti autem Бане Medicinae- et inprimis Chirurgiae- praestantiam et: 
dignitatem , visum est mihi, nec a persona mea , пес ab: hoc tempore et lo3- 
со alienum füturumr, si de Chirurgià verba fecero, ejusque rite exercendae 
ratione. Dicam. igitur de Chirurgiae. studio. cum: cultu. et. humanitate; 
conjungendo. | : 
` Vos autem ше, A. A., quippe dicendi imperitum: et meae probe conscium. 
tenuitatis , ut favore sustentetis vestro et benivolentia, enixe rog ; 


Uti. commune est quoddam Medicinae- et Chirurgiae. vinculum ; ей hae 
quasi. cognatione. quadam inter se continentur, ut statim: cuique apertissi- 
mum. fiat, eas.propriá naturá inter se connecti; ita.reperiemus , haud alie- 
nos fuisse a Chirurgiae studio. optimos antiquitatis. medicos... Hippocratis з. 
Galeni, Celsi aliorumque opera sunt quoque Ghirurgici argumenti , et. Me- 
dicinae divisio in-Herophili atque Erasistrati tempora incidit.. На. enim se- 
parata. fuit Medicina, ut una esset, quae victu, altera, quae medicamen- 
lis, ac- tertia, quae тапи mederetur;. Singulae illae Medicinae partes, quae: 

ad illa usque tempora, ab uno fuerant homine tractatae , nunc а pluribus- 
fuerunt administratae, et: medici, qui. diehan diaetetici,. reliquis Jonge 

fue 


ORATIO ; 


fnerint nobiliores; Caeterüm hujus Medicinae partitionis meminit Cicero 
» Non in hae re ait, sed in aliis etiam compluribus distributione partium 
ac separatione magnitudines sunt artium diminutae, An tu existimas, cum 
esset Hippocrates ille Cous fuisse tum alios medicos, qui morbis, alios, qui 
«ulneribus; alios, qui oculis mederentur? ut nemo genus uniyersum complec- 
teretur, atque ut alius etiam sibi partem, in qua elaboraret, seponeret?? 

Etsi vero laudanda est illorum industria , qui medicinam, quam dicunt; 
externam, datê operá, adeo illustrarunt atque auxerunt, ut dignitate Me- 
diciná interná inferior habenda esse nequaquam videretur, quis tamen ina- 
mem non dixerit ambitionem , multisque modis nocivam, qua illam veram 
Medicinae partem, ab hac male:divulsam cupiunt, cum valetudo diversis 
'casibus modisque laborans pro re nata adjuvanda variaque ratione reparan- 
da sit? Neque vero haec aliunde separatio exstitit, quam ex ipsa homi- 
aum imbecillitate , cum apposite utraque adjutrices sibi mutuo manus 
porrigat. à 

Si finem utriusque disciplinae medicae et chirurgicae attendimus , eun- 
dem illum esse videbimus vitam- nimirum ët sanitatem. Quae quidem іп 
ilis rebus censendae sunt, quae nobis sunt carissimae, quaeque reliqua 
omnia longissimo post se relinquunt intervallo. 

Est enim haec et fuit ab ‘omni aevo una et consentiens intelligentium 
«ox, nullum ésse studium antiquius, naturaeque magis conveniens, quam 
ве conservandi et quae conservantia sunt ejus status diligendi. , Insito пі- 
mirum instinctu ducitur homo ad sui conservationem suique tutelam: 
sanctum ergo est vivendi praeceptum > vitam quam diutissime serya”. Quan- 
Чо enim feratur homo vivendi studio, non tantum videmus in infante, vel 
puero, sed et in ipso sene senectutem deprecante, de quo scite Seneca: 
»vide, quam cupiunt diu vivere decrepiti senes ; paucorum annorum ac- 
» сеѕѕіопет votis mendicant, minores natu se ipsos esse fingunt, mendacio 
» Sibi blandiuntur, et tam libenter fallunt, quam si fata una decipiant 
Rationis inprimis et virtutis. caussa ingens merito censendum “езі vitae pre- 
tium, ingens quoque ipsius dulcedo , ut alienetur homo ab iis rebus, quae 
interitum videantur àdferre ; praesertim sl vitam consideramus tanquam 
fontem summae felicitatis moralis, qua animus boni, honesti pulcrique stu- 


dio niunitur, ut homo felicitatis studiosus tacito ad se ipsum respiciat, in se 
' те- 


% ` cuts, Ж ВЕГО Be 

redeat, se ipse noscat, destinationem perspiciat; divinitus; constitutam, ut: 
se denique suasque facultates rationales et morales. perficiat, eáque polleat 
sensus et rationis animique harmonid, qua veritas et virtus, sapientia et 
felicitas continetur: omnium vero maxime si hanc consideramus vitam , ut 
ad alteram transitam , ригіогіѕ perfectionis , stabiliorisque felicitatis feracem., 
qua stimulamur et incendimur omnes ad recta imitanda, prava fugienda. 

Hominüm igitur-humanaeque naturae praestantiam si respicimus , errare: 
illos inteliigemus , qui multis sibi modis vitam destruunt,. quod vitae huma; 
пае contemplatio quovis comprobat die, e quibus innumerabilis. manat af- 
fectionum: multitudo et varietas; de quibus magnus est campus. dicendi, 
major etiam quam pro nostro instituto. 

Eadem fere Chirurgiae, quae omnis Medicinae- fuit- origo ,. iidem. progress 
sus, eadem fata , ut illud, de quo proxime egimus, vinculum abunde dor 
сес Chirurgia nimirum ein: omnes- Medicinae partes. fuit vetustissima , 
liumanoque generi prope acqualis. : 

Primi" nimirum liomines: victu simplici contenti, nec lautas inensas, пе-. 
que opipara convivia cognoscentes, praeter vulnera, ab injuria externa al- 
lata alios patiebantur morbos, ita ut prima Medicina.mere tantum diaete- 
tica et chirurgica fuerit. Quis enim a vulneribus, aliisque injuriis . salvos 
semper illos atque incolumes praestare potuit? Plerique etiam, qui primis 
temporibus artem medicam exercuerunt, uti. Chiron centaurus, Machaon; 
"Podalirius , alii , ob chirurgicam operam , quam іп sanandis vulneribus, prae- 
Stiterunt, summas laudes meriti sunt. ` Audiamus. Celsum A.. А. dicentem 
»Haec autem. pars cum sit vetustissima: magis -tamen ab: Шо parente omnis 
»Medicinae Hippocrate , quam a prioribus.exculta cet", Contenta nimirum 
‘erat antiquitas, si- modo remedium posset haberi sanguinem а vulnere :ma~ 
nantem sistens idque sanans, et hinc testante Seneca » Medicina quondam 
»paucarum fuit scientia herbarum , quibus sisteretur fluens sanguis, vulnex 
»ra.coirent paulatim.. Nec est mirum tunc illam: minus negotii- habuisse., . 
»firmis adhuc .solidisque - corporibus еі. facili. cibo ,. пес. ке artem volupta* 
»temque -corrupto ?. 

Vivit. autem- homo -non süis-tantum aut naturae: legibus adstrictus y vivit: 
in-societate;:.in quam ut vim habet et efficaciam , ita ab ipsa pariter infor- 
matur ; hinc rebus externis-aliter afficitur; alia prorsus ratione in. stimulo» 

3 ША 


DR. AUT. LAA E 


Tum extrinsecus agentium potentiam reagit; ab animi affectibus in societate, 
adeo multiplicibus et noxiis diversimode afficitur, ab alimentorum indole et 
utendi modo afficitur, aliter et. mutatur; ex luxu in civitate et introducto et 
proficuo aeque ac nocivo ita. formatur homo, ut deleatur, qui aderat natus 
ralis habitus, et.cüm со habitu oriatur nova ad novos morbos. dispositio ; 
hinc pereunte. naturali quoque ad superandos morbos facilitate, succumbe- 
ret eorum certe vehementiae , nisi succurreretur ipsi ab homine prudenti in 
Societate vivente; Et sic omnino artem hanc magis necessariam fecerunt 
homines ipsi, vitae quippe suae, ut ita dicam, non naturalis sed artificia- 
lis auctores. | 

At munus nostrum Chirurgicum propter antiquitatem honorificum , ргас- 
stantissimum propter finem , gravissimum est, nec nisi. diligenti studio per- 
ficiendum, Quae enim ad rite illud l explendum, requiruntur et numero sunt 
multa et genere varia. ` -~i 

Nolim autem hic singula enumerare, quibus neglectis nemo quisquam 
Chirurgiae rite operam navare potest ; in quibus. sunt maxime Anatome cor- 
poris humani et Physiologia. At vero jungendae hisce sunt Physica, Che - 
mia, Historia naturalis: imo praecedere his omnibus debet disciplinarum 
omnium mater, Mathesis, de quibus ne singulatim dicam ,. vetat praesentis 
aetatis ratio, ut audiendus non videatur quicunque a naturalis „philosophiae 
doctrinis uri putet Medicinam et Chirurgiam. | 

Et sane quicunque olim principes floruerunt et Medici <t Chirurg , haec 
Studia грагйеѓ universa voluerunt, ut nullum pegligerent, Е quibus unum 
sufficiat memorasse noERHAYIUM. Е 

His igitur praesidiis necessariis munitus chirurgus, quum animum suum 
illis excoluit atque locupletavit doctrinis ,. novisse. illum omnino. oportet , 
quae sit illa conditio corporis humani vivi praeter naturam, quam morbi 
nomine appellare consueverunt. medici, et tenuisse. optime illa instrumenta , 
quorum Oope:mutatio morbi in sanitatem perficitur: in quibus primum. est 
et praecipuum. quod Pathologia docet. Ша "Therapiae universalis opera mu- 
„tationes tales perficiuntur universales , quae intimam conditionem , qua prae- 
sente dicitur homo aegrotare , mutando , relationes etiam ejus ad res ex- 
ternas mutant, id quidem , facta. applicatione earum. extrinsecus agentium 
D B , Vi- 


о L'cBROERS 


virium , quarum езі maxima vis ad expeditam mutationem Шат, quam sent, 
ficamus, producendam. 

Res autem illae, quarum vi exoptata illa perficitur" mutatio dicantur re- - 
media, insrumenta medica; horum naturam, vim, utendi denique modum 
aliaque huc pertinentia explicat materiae ita dictae medicae doctrina. Ме- 
que tamen corporea omnino ét semper est natura instrumentorum illorum 
universalium , quorum ope agit artifex, sed mentis etiam regimine medico 
medicus habet opus ad exspectatas mutationes producendas, siquidem phi- 
losophi medici nominis honorem expetit, Ad has vero mutationes prudenti | 
facultatum sensuumque animi humani directione erit opus, quibus feliciter 
adhibere scienti medico eveniunt aliquando constituunturque sanationes , 
quarum ne ullo quidem modo praesagiri potuissent ante hac eventus suc- 
cessusque, ut irritis omnibus aliis conaminibus , sola Ша mentis medicina 
inopinatos at humanae tamen Nu icr һопо а valde eventus ha- 
buerit. 

In tam difficili ; quale. est sanationis negotium ; multum quoque interest 
Scire, illa remedia non agere in brutam hominis machinam, sed in vi- 
ventem omnino, id est, in talem , quae ad stimulos et pereipiendos et а 
perceptis stimulis reageridi potestate praedita suam quoque ad curationem 
morborum conferre symbolam. 

Ab ipsa illa corporis humani vivi conditione; activae medicinae ratio ap* 
paret èt abusus. Nam et novisse quando et quomodo sit agendum , siquidem 
summa scientia censeri debeat, haud minori quoque tamen scientia pru- 
dentiaque opus est, novisse, quando ab agendo abstinere conveniat. 

Videtis A. A. quid requiratur, ut Germanus quis Chirurgus dici possit. 
Qui enim omnium horum habet scientiam , omni quoque modo dexterita- 
tem in operationibus instituendis acquirere conabitur. Per anatomen practi- 
cam in cadaveribus sedulo institutam manus jam exercuit, et hac ratione 
jam quodammodo ad munus suum est praeparatus. Non tàmen іп Һас 
dexteritate subsistet, sed quotidie frequenter ipse se in cadavere exercebit, 
omnes in eo variasque efficiet operationes, optimas quascunque methodos 
seliget, selectasque prae aliis exercebit, probe conscius hac unica via opti- 


mos in corpore humano vivo instituendarum operationum redundare successus. 
Vi: 


[0] К „А ТІ 0: Ti 


Videtis itaque À, А, artis nostrae latissimum esse campum, neque illum 
semper germani chirurgi nomine dignum existimari posse, qui іп gravissi- 
mis instituendis operationibus felicissime versatur, qui manibus tantum ocu- 
lisque uti possit , Sed qui in corpore sano sanam sibi mentem exoptare stu- 
duerit, qui bene observando, acute judicando, inter bonum et melius diri- 
mendo , ex iis, quae viderit , audiverit , aut legerit, optimos quosque fructus 
carpendo, et cruentas operationes quantum potest evitando, artem suam 
amplificare , quidquid antiqui de chirurgicá discipliná non recte exoogitave- 
rint, si fieri possit, corrigere, novisque auxiliis miseris mortalibus succur- 
rere queat. | 

Caeterum ex his evidentissime patet, non adeo levem aut facilem sed gra- 
vem potius atque arduam inprimis artem esse chirurgicam; quo vero plu- 
res futurae sunt viae difficultates , majores mox erunt itineris suavitates , 
quum nihilest, quod ex veteri proverbio, labor improbus vincere nequeat 
ac superare. 

-Qui tali ratione. eruditus omnibus hisce disciplinis animum suum ditavit 
chirurgus , quantum humano generi utilitatis attulit! quot quantosque hono- 
res meritus est! x 

 Quaeritis exempla? possim adferre plurima. Satis езі nominasse PETRUM 
cAMPERUM, Ánatomicum summum, Chirurgum et Obstetricatorem dexterri- 
mum, qui per nniversam fere Europam summa laude celebratus maximum 
eruditionis et dignitatis fastigium attigit, omni disciplinarum artiumque genere 
praeclarus, in variis itineribus, magna summos viros, praesertim Medicos; 
Chirurgos ,. Obstetricatores, peritissimosque artifices amicitia et familiaritate 
complexus est, ethac quoque sibi ratione ingentem doctrinae copiam comparavit: 

“Ке quis. autem magnopere miretur, nullam medicinae partem certam 
magis esse atque evidentem. Chirurgia; »Est enim, ut Celsus ait, effectus 
ejusdem inter omnes medicinae partes evidentissimus, siquidem in morbis 
.quum multum fortuna conferat, eademque saepe salutaria saepe vana sint; 
potest dubitari secunda iP a Medicinae an corporis beneficio contige- 
rit. | At in ea parte , quae manu curat , evidens с est, omnem profectum hinc 
plurimum trahere >. 

Non autem negamus › еа quae manu saepe in hac arte praestemus , quae- 

B 2 que 


із J| C BROERS 

due non semper in gravissimis ponenda sunt, evidentiora saepe esse rne— 
dicamentorum in C. H. actione. At rerum periti facile mihi assentientur ,. 
quam difficilis saepe sit іп morbis externis diagnosis quantaque іп hac ri- 
ie instituenda saepe requiratur prudentia et judicii subtilitas , qua morbi 
Specie sibi similes at causis et effectibus valde diversi а se invicem rite 
distinguantur z quam , inquam, difficile saepe sit, morbos articulorum, ocu- 
lorum , ossium aliosque rite cognoscere. Imo quem fugit? in. casibus ra- 
rioribus vel minus consuetis, quibus manu solum curatur, aquam saepis- 
sime haerere. Apparet itaque ex omnibus his erroribus, accuratissimam 
quoque horum, morborum cognitionem ; utut minus difficilem , summam. 
làmen prudentiam requirere. 

"Novam Chirürgo hic oriri videmus difficultatem , ubi ex improviso in gra- 
vissimis caussis judicium férre debeat.: 

Eos nimirum casus hic significo, quos peritissimus quisque et experien- 
tia maxime confirmatus. nullo. modo. praevidere potuerit. Ita fieri potest, ut 
morbi intercipienda sit sive interrumpenda therapia, ut ex officio quidem 
diligens. artiféx, propositam. quasi viam. relinquere cogatur, quum ех im- 
proviso tali ratione morbus indolem. suam mutet , ut, nisi promtissime. alia 
auxilia adhibeat, pereat aegrotus. Sunt etenim multae operationes, in qui-- 
bus gravissima ас inexspectata quidem. Ша symptomata. offendere chirur 
gus potest. 

Neque solum in operando et in iis, quae sanari possunt, at in mor= 
bis per se insanabilibus: maxima. Germani chirurgi elücescit praestantia , ut 
nimirum. symptomaticam curam bene instituere valeat, egregii‘ aliquando - 
usus in ргоігаһепда nonnunquam: aegrotantis vita, etiam minimis sub mo- 
lestiis , quas. caeterum morbus adfert. Liquet illud inprimis in istius morbi: 
iractatione ad; externos. quidem: relati, sed internis tamen, quod causam 
attinet , adscribendi ;: carcinomatis. volo. insanabilis et diri illius vitii, in quo 
tempestive adlibita. medélà. symptomatica imo medicatione fere mulla tan- 
ium proficitur,. ut поп. ifritato,. sed sopito, qui intus haerebat, hoste, per 
sat longum tempus imo per totam saepe vitam lateat, neque erumpat: 
morbus , et. acgrotanti.vix ullas creare. molestias soleat. - 


Sed}, . 


"OR X TO із 


. Sed, ne his ulterius persequendis latius excurram, quam tempus hoc et ` 
locus. sinere videntar, monuisse haec sufficiat de studio Chirargiae. Cúla 
tum jam porro attendamus ей humanitatem, quibus non minus se. commen- 
dare Chirurgum (есес, quam artis cum scientia tum peritia. 

Et primum quidem cultior quaedam requiritur institutio, ut^ cam hones’ 
` tissimo. quoque hominum genere facillime vivat. Нача’ enim patitar artis 
hujus dignitas et praestantia, laudari chirurgum propter curandi dexterita- 

tem, арћоггегі vero propter rusticitatem morum. Cultus- et humanitas vim 
habet maximam ad curandos aegrotos. ` Est enim, quod: memoravinius ; 

quodque immortalis Ше словтоѕ, hujus quondam Academiae decus et orna- 

mentum tam diserte vereque exposuit — est, inquam, repimen: quoddam 
mentis, quod: medicorum est: Mentem autem hominum regere, quis tan- 
dem sive medicus sive chirurgus potest, qui asper ést moribus ac molestus, 
magisque reformidatur ab aegrotis, quam diligitur? Is autem hoc potest 

"unice, qui in hominum se animos: apte solet insinuare , eorum benivolen- 

tiam ac fiduciam facile sibi conciliat, aegrotos eodem tempore et düris opo- 

rationibus torquet et suavissimis sermonibus delinit' ae consolatur. Qua 
humanitate non simulátam illam intelligimus votuntatem , quam ostentare 

‘rudes etiam agrestesque solent homines, quo magis vulgo -laudentur ac ce- 

lebrentur, sermone illi et vultu: blandientes , intus vero, rapis instar, duri 
ей asperi. Шат significamus humanitatem, quae ex optima oritur: animi 

indole atque institutione hominumque cultissimorum usu rite cst temperata : 
qua, ut Tullius ait, »vir bonus Dbenefaciendi studio sincero atque amore 

»non fücato complectitur homines omnes etiam rudes; imo alienissimos at= 
»que inimicissimos: tanquaur communi quodam vinculo: quasi 'conjunctos ". 

Saepe enim vitam et salutem ultro credunt miseri' illi ehirurgo; qui ргае se 

fert urbanitatem et .officiosam quandam comitatem: ab om austeritate alie- 

nam, qui litterarum inprimis studio artiumque ingenuarum ritė, ut decet, 
шаба omnes amicitia’ ét hümariitáte prosequitar.. Non: enim" vivimus Ша: 
tempora , quibus: chirurgum ot opificem aut operarium quemdam salutamusi:, 

, B-3. | at 


at hominem non solum suae ipsius artis peritia insignem , sed adjatricibus 
quoque permultis ex omni disciplinarum genere artibus politum , quibus ad 
verum cultam ad veram humanitatem via sternitur. 

Sed chirurgo haud desit etiam oportet animi firmitas, audacia quaedam , 
audentes enim: fortuna juvat, at rationi consentanea , cujus comites sint sa- 
pientia, prudentia atque rerum peritia. Haec enim audacia vere nobilis , 
praestantissimum est apti exercitatique chirurgi ornamentum , quae studiis, 
exercitatione et cultu acquiritur; ne in temeritatem degeneret, unde ars 
nihil lucratur, cui plurimi saepe homines amissam debent sanitatem vi- 
tamque. Haec est illa audacia, quam Philosophia acquirimus. Et solus 
- medicus philosophus hac pollet audacia, qua medias inter hominum mise- 
rias animos aegrotantium afflictos recreare et erigere studet, quaque a tra- 
mile sibi cum ratione proposito nullo modo abduci se patiatur. Talis apud 
Gallo-Francos conditionis erat Ambrosius Paréus, tali pollebat vi ad persua- 
dendum, talis ei erat vera audacia, cum summa prudentia , sapientia , ar- 
tisque peritia conjuncta, ut medias inter strages versaretur humanitate et 
officio ductus , et felices se praedicarent tali medico milites , animosque егі- 
gerent ac summo cum ardore ad pugnam incitari se paterentur, si modo 
-Paréus adesset. 

Quod autem literas attinet, quarum haud ignarum esse Bac Germanum 
chirurgum , linguas arte et antiquas et recentiores teneat necesse est, ut 
optimos quosque de arte sua scriptores recte intelligat, ex eorumque ins 
ventis et observationibus proficiat. E versionibus enim sapere is nolet, qui 
non videri cultus eruditusque , sed esse cupit, Veruntamen sunt alii prae- . 
terea fructus ex optimorum scriptorum lectione percipiendi. Plena sunt Poé- 
«tarum, Oratorum, Philosophorum opera prudentiae ac sapientiae, illius 
maxime, quae ad vitam recte instituendam , ad animum confirmandum et 
quasi corroborandum unice valet. Кес medicos quis facile antiquos legerit, 
inprimis medicorum Ciceronem , Celsum , quin fateatur , ex hac se lectione 
-prodiisse nou tantum solertiorem medicum, sed virum etiam meliorem ct 
humaniorem. PERIBUNT 

Sic igitur. excultus. quis et ad veram | humanitatem. conformatus | orna- 
mentum -esse et humanae societatis: et vero chirurgiae poterit; efficietque , 

ut 


6% жалба o. 15 


ut gravissimae huic utilissimaeque arti sua magis sis aal habeatur et 
dignitas et existimatio. 

Quo magis celebranda est nobis gratoque animo. colenda: Regis nostri se- 
renissimi in artem hancce munificentia, cujus ex decreto qui summi sems 
per medicis tribui solebant honores, iidem jam Chirurgis tribuuntur. Sic 
agere decebat Principem , qui quicquid est bonum, utile, patriaeque con- 
ducit, id favendo honorandoque mirabiliter provehit et amplificat. 


Perorata caüsa est, sicque fiuem facere possem, nisi et alla a me peragi 
exigeret hujus diei solemnitas et officii mei ratio. 

Et vos quidem primum compello, viri gravissimi hujus saqen, Cura- 
tores Amplissimi! Haud parum sane me commoveri fateor, muneris, quod 
hac jam aetate mihi impositam video, consideratione. Est illud ut perquam 
honorificum · mihique _ gratissimum › ita diflicultatis, si quod aliud , plenis- 
simum. 

Sancte autem promitto, id maxime omni studio, industria et voluntate 
me acturum esse, ne aut Regem munificentissimum aut vos honoris, quo ` 
ie огпаѕіѕ , poenitere possit, nec hujus Academiae celebritas рег me quid 
detrimenti capiat. 

Faxit Deus, ut sic vestris auspiciis Illustrissimi Viri! magis magisque 
floreat Academia Lugduno-Batava , inque vestra, Patriae et Academiae com- 
moda diu vos servemini sospites et incolumes. 

Quodsi autem in me aliquid est facultatis, quo gravissimo meo muneri 
non plane sim defuturus, id omne; publice fateor, me debere eximiis 
optimisque in Academia Rheno-Trajectina Praeceptoribus, qui non solum 
institutione. sua me informarunt, sed praeceptis, monitis, consiliis mihi 
semper adfuerunt. Quibus quot quantaque debeam beneficia gratissimo 
semper animo rependere conabor. 

Vos autem cum intueor Viri Clarissimi, vehementer vestra me movet 
praesentia; movet me imo perturbat cogitatio , in tantorum virorum ordi- 
nem me esse receptum. Benigno autem animo excipiatis me quaeso, yobis 

fere 


6 < J. С. BROERS$ ORATIO 


fere. omnibus. ignotum , et. eruditione . longe inferiorem; Ne recusetis тоса 
prudenti vestro consilio me in obeundo gravi munere regere et sublevare. 
Quod quidem a vobis inprimis. peto Clarissimi Medicinae Professores , a Te 
autem omnium: maxime celeberrime nv Pur, quocum arctissime me commu- 
nis disciplinae jungit vinculum. -Utinam liceat te quoque saepe adire taaque 
amicitia. uti;...Equidem te semper. juvenis seneni venerabor: tu autem me, 
tua experientia; doctiorem: factam, habebis tui observantissimum.. Quidquid 
deest aetati meae sive eruditionis, sive experientiae, hoc Vos, Viri erudi- 
tissimi monendo,.communicando, docendo suppleatis, Па omnes vivamus 
concordes, unanimes, ut medicae disciplinae dignitatem pro viribus et susti- 
neamus ct augeamus. 

Mos dente ornatissimi süavissimique Juvenes et Commilitones , поп 

gravi quadam oratione alloquar;, füturae nostrae familiaritati minime соп 

жене : &üüdivistis,' quam arctissimo inter se vinculo: cohaereat Medicinae 

et’ Chirürgiae: stüudium , quam ай созпійопега  Chirurgicam fructuosa sit 
utriusque 'conjtmctio. Audivistis,, quam amplus sit campus, qui vobis per~ 
'Ccurrendus' est, ut ad intima Chirurgiae penetralia perveniatis. Audivistis , 
quamnam ili viam ingressi sint, qui in praeclara nostra arte chirurgica 
exceélluefint, quamque praeclara inde. reportarint praemia. .Vestrorum stu- | 
diorum cürsuim ita diri£ite, ^ut veris tandem fruamini illis voluptatibus, 
"quae. ex Әбе fonte promanant. Via saepe aspera est multisque impedimen- 
tis obsessa : ne autem deterreamini. Qualescunque sint viae. difficultates ; 
magnae' erunt itineris suavitates. Аврегае hujus viae me accipiatis ducem , 
comitem j- amicum ‘sincerum , aliquanto diutius іп, his studiis versatum. 

Fidem vobis do, optimi Commilitones! nullum esse tantum laborem , quem 
“поп vestrae^utilitatis; Academiae gloriae et humani generis ,Salutis | causa , 
ben Cep suscipiam; .- 

- Sic ех bae: illustrissima: Musarum. sede germani prodeant Chirurgi ; veri 
“әгі: VEN ; Fazit Deus. ;optimus Maximus !! 


(MUI ° BM ң : қ езе а ad 


М سرپ‎ 


ANTONII HENRICI vax oer BOON MESCH 


O R A T I. O 
DE 
CHYMIAE MATERIA; RATIONE ET USU, 


HABITA DIE XVIe DECEMBRIS ANNI MDCCCXXVI, 


CUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVÁA LEÉCTORIS 
СНҮМІАБ ARTIBUS CONJUNCTAE MUNUS SOLEN- 
- NITER AUSPICARETUR. 


АТ EA 


ES 23 VM 
z EES 
; 297) 
` Kn T4 
t p. TT Lë 
11142 txt 
, ^ * 1 A 
+ 24-43 ‚кА 
“ e 
D "mL eun 
ZE 
, 
-* м 


PERILLUSTRES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURA- 
TORES; VIRI GRAVISSIMI, AMPLISSIMI! 


MAGNIFICE RECTOR! 


NOBILISSIMI CIVITATIS CONSULES ET JUDICES, QUI- 
QUE IIS A CONSILIIS ESTIS VEL AB ACTIS, VIRI SPEC- 
TATISSIMI! 


QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES CLARISSIMI! 
ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! 


DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES FACUNDISSI- 
MI, VIRI QUAM PLURIMUM VENERANDI! 


A9 АК» 


(4) 


ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES, VIRI CONSUL TIS- | 
SIMI! f 


HUJUS ACADEMIAE CIVES NOBILISSIMI, COMMILITONES 
OP TIMI! 


CIVES, HOSPITES, CUJUSCUMQUE ORDINIS, LOCI AC 
DIGNITATIS, HONESTISSIMI, AUDITORES HUMANIS- 
SIMI! 


Cum 


Cun ab omni aevo Yes maxime ardua existimáta “sit in — doctrina 
virorum conventu verba facere, atque ab omnibus iš, qui in hunc editum et 
amplissimum locum dicendi caussa procedunt, oratio exspectetur ear, cui ne- 
que rerum gravitas neque verborum suávitas désit, non est cur dissimuleim , 
magna sollicitudine mentem: meam affici suspensaraque teneri. Si porro cogito 
me auspicii caussa dicere et auspicari amplissimi et vero recens instituti Stue 
dii professionem ; ; quantopere animo conturber ; magis equidem sentio quam 
аці ali existimare possint, aut ipse orationé demonstrare queam;;! Quare 
А.А. H.H. in vestra benivolentia atque humanitate omnem meam spem positam: 
esse arbitror , omneque meum praesidium quáaeréndum et vos maxime Togatós: 
esse velim , ut non tam ingenii mei mediocritatémi , quam volantatem spectetis: 
et ardorem ; quo incensus sum earum, quas profiteor, disciplinarum; ':' 

Nolite tamen putare A. А: Н.Н. me ejusmodi immodesto ac vano amore тћеа- 
rum rerum. duci, utillas omnibus ceteris scientiis atque artibus et впауйа4е ес 
utilitate praestare pütem 5 hoc enim si contenderem ; plerisque vestrum alia $tu- 
dia amplectentibus injuriam facerem. Et revera, gt gon nisi de utilitate dicam; 
quam vagum et saepe indefinitum non est hoc ipsüni utilitatis nomen ?: quàm 
incertum saepius omne judicium, quo singulis disciplinis et justus locus ей 
justum pretium statuatür ? quam denique difficilis res de cujusque disciplinae 
prae ceteris praestantia suffragium ferre? Ad ejusmodi enim suffragium abe 
que ferendum omnes omnino artes penitus cognoscendde 'sünt , earumque pe- 
culiares laudes intelligendae et dijudicandae; et jam Satis habet , nisi fallor, 
A š et 


AMI aure D 


6 А. Н. van DER BOON MESCH 


еї laudis et difficultatis in uno quodam ac certo doctrinae genere үе] mediocri- 
ter versari. Exemplum itaque potius veterum et aequorum judicum nostrae 
aetatis sequendum puto, qui alteram disciplinam alterius auxilio indigere exis- 
timent , omnibus suum pretium; suum honorem;-suam dignitatem esse sta- 
tuentes. 
Quo magis igitur, À. A. H. H. mihi cavendum esse putavi, ne dicendo de iis 
scientiis , quarum docendarum munus Gravissimorum virorum auctoritate auspi- 
cor, dealiarum propriis meritisque honoribus detrahere vel eas deprimere viderer ; 
ео magis etiam mihi abstinendum esse duxi ab illis extollendis ac supra rem 
veritatemque et praeter modum laudandis et commendandis. Ас profecto 
hoc eo non.caussa agenda «est, earum disciplinarum , quae Philosophiae Nas 
turalis: riomine comprehenduntur; nam illarum studium et utile et jucundum; 
et vero viri-docti persona dignum esse, ; apud Vos A, A. H. H. c qui de omnibus 
artibüs-aeque judicatis et censetis,,. nulla probatione indiget. . Verum perpeu- 
denti quam potissimum ob caussam in; hanc tantam clarorum virorum lucem · 
— ;mihil mihi; aptius. ,meaeque . infantiae „magis consentaneum visum 
цара quae sit nostrae scientiae materia: et ratio paucis declarare, Di 
cam igitur. de. Cipit iei ratione сі. ий. GE orationis Angus 


) 


meae dnce кааз. Deen eat, Sin Yero minus apte. el bene des 
quam hujus loci amplitudo et vestra praesentia. postulant, id quáeso А.А. 
HEH: meae dicendi insolentiae :ondonetis et 27,224 alieng fortasse ab hoc 
осо non immodico. tamen. et: intempestivo. . 

-; Natifrae; contemplandae, ac..cognoscendae iom ab адісі tempori-' 


bus esse — M non Ska: SC, Nin e cum ad ips et 


US 


delcét&bibtus же Aerrebantur z: AN natura pik multarum rerum, quas 
admirabantür, çaussas scire çupiebant adeoque in ep inquirebant ; quod opus ` 
cum inchoassent ,. naturae. contemplatio facta est sapientum animorum nati- 
rale quasi pabulum , atque occultissimarum rerum indagatio maxima voluptas; 
Unde paullatim exoriebantur rerum naturalium notiones quaedam et ideae ; 


quas singulas deinceps explicare, illustrare om esque ratione conjungere coe- 
pe- 


[IL OLOR жаған A 7 


petit Quae prima fuisse "naturae soientiae-et- Physices'incuabula, constat. 
уена illüd -náturae stddium postea» neque apud. omnes Ropulos;eodem mo- 
do cultum est, neque eosdem fecit-progréssus:. mis теі caussas:si. quaerimus, 
has inveniemus іп diversá-terrarum j;quas: incolebant. natura у yel i in. rerum. 
publicarum: variis. conditionibus ; j xg denique: in: varia: gentium: indole - quarum. 
aliae in disciplinis; quae sola ingenii solertia: perficiuntur ; maxime excellue- 
runt, aliae in artibus , quae naturae' penetralibus pervestigandis addiscuntur, 
Atque in harum numero primi nobis nominandi sunt Aegyptii; apud quos jam 
inde ab antiquissimis temporibus naturae:studiüm. cum amoris.quodam: ardor 
re cultum fuisse, historià testis est, Nam. in Aegypto ;-ubi natura. magna. sua 
opera ostentabat , atque ^his-adjieiebat miracula, quae cum. hominum salute 
vitaeque comimodis proxime cónjuncta erant ; ubi regesret principes in.eivitate 
viri illorüm spectaculorum considerationem et intelligentiam. ;adjayabant et 
promovebant , поп poterat j’ quin rerum naturalium stadium. apud..populum 
excitaretuF et cresceret. Altiorem vero occultarum absconditarumque rerum 
scientiam , a qaa vulgus атчан? profanum longe remotum.tenebatur , veluti 
sanctissimam dotem  possidébaht atque integram servabant Gaeren qui 
hanci ipsam sacro sermone suó Chymiam dicebant, Надае Chymia:, quamquam: 
a primis ejus initiis omñem nàtürae-operüm scientiàm.comprehendebat,, maxi- 
me tamen Se H fuit. perum. нөнүн ipsa natura aliquomodo; involu- 


tarüm. ` IUE BOGS $ glo SH KA. HOMIE} elya әй 
Bellis vero Viet caussis; M ейішпегаге моа) sit, factum est, ut 


Chymia transferretar ` ex Aégypto in Arabiam, atque. cum postea. ad, Graecos 
ac Romanos ` " pervenisset ; tandem ‘post — annos; et iud ad їйдї» 
pervagata sit Europam. e ai Y йө! зер nis 
Versabatur autem Chymia antiquis illis ыыы máxime In. atb metalla 
effodiendi , excoquendi ,. temperandi ;. caelandi 'aurum:et argentum у, atque ех 
his et aere, et ferro, adde ex plumbo et stanno, quae:omnium. utilissima 50- 
lers antiquitas novit , fundendi arma et nummos , quaeque ай: victum ct. vitam 
gecessaria , “aut ad  Conimoditatem et ornatum Tiabentur optima instrumenta. 
Et, erat haer" ars ‚ іп Aegypto- асеггипе éxercitata 5 non modo; abditarum гет 
rum scientia, “сап гез fossiles lateatit in terrae visceribus" verum etiam j cum 
x naturalium pars magna 'thetàllis'dèscribatur;/amplissiha-et; utilissima, 


іці 
Nam. metallis expletae: Venae inveniendae erant; experiundae!, efodiendae; 


quod 


R А.Н; VANIDÉR BOONOMESCH 


“104 sine multis et-artificiósissimis: machinis fieri non poterat ; deinde, urens 
"дае; tundéndae; lavandde, excoquendae; quod, omne magnum manuum 
djamentorimr usum. desiderat ,; pe dicam: de. artificii. discernendi aurum. ab 
ott: argentum. ab aere, plumbum ab auto, et argento; quotque salium. vel 
"hüméórum matara aut ignium vis: penitus; cognoscenda: esset. , Cujus artis: We 
tas quo latius: pateret inqué totuni populum: ex ea; plus. lucri : redundaret, е0 

diligentius. studuerunt forte вай aliis: celare r; neque dividere. propria. bona cum 
multis; ` Atque utinam рвана tam. prudenter arte. semper. usa 
fuisset posteritas ! Sed sive;fortuna artifex vim auri in rebus fossilibus. inye* 
nerit, in quibus id latere: ignoraret ,. atque: creduli et. boni homines. spe lacri 
ducti ех carbonibus. nobile metallum fieri posse sibi persuaserint; sive nescio: 
qüo "fato hominum menter auri басга fames occupare coeperit, . Chymiam - 
солга diü Posten artem significasse ,. qua. ex metallis quibuscumque ; aurum 
conftarétur ,. hanc multam ехегейавве Arabes atque Alchymiam.. dixisse , e 
‘post cesión верти, quamquam Jonge-antea usurpata fuit , de hac апе 
multos ; etiam Graece , scripsisse; Sed sent hae cupiditates: DSS erant 
atque insana ars et ridivola ita ex hac tamquam e: fonte enatus latissime рго- ` 
serpsit hie gravis error у ut quo thesauros congerere. volebant , „eodem instru- 
mento morbos tollere ; sanitatem em налетай salvam aetatem ac. 
veluti florida servare wis studerent., ` 


TIU 


ipsi, qui éatu vit маала hanc еі, p a sura labem, qui cum. in ea d ira 
tanda perversamr sequerentur: rationem , factum, est, ut. hominum errores: ad 
ipsam: disciplinam traducüi sint. Et licet Chymia istis temporibus , quibus 
“өтпе doctrinarum lumen exstingui videbatur, communem habuerit. cum се- 
teris scientiis: sortem j. tamen ех. ipsis. illis. tenebris.ejus praestantiam eluces- 
çentem videmus. Nam cum Physicae disciplinae maxime faciendis experimen- 
tis promoveantue , etsi: frustra. lapidem philosophorum. quaerebant ,, suo. ex- 
plorandi negotio ad: notitiam multarum rerum. pervenerunt Chymici , ad quam 
sine“ experiundo nunquam. pervenissent, quamque ей nos ignoraremus ›, бі 
illud laborum taedium devorare recusaremus, Et vero iis ipsis temporibus. 
et operis remediorum inventio debetur, quibus graves et регуісасев- morbi et 


tum feliciter depellebantur et semper depelli poterunt ;, бі tempestiye Les 
ene 


zü ok 1.1. О, Т” 


tur. ı Nec, profecto singuli tune temporis Chymici contemnendi sunt; sed con- 
tra , utor testimonio aequi harum rerum judicis ‚ alchemistae laudandi, quippe 
qui corporum naturam tam profunde eruerint, quam diserte descripserint. 

Sed cum antea homines, sive necessitate aut natura ducti, sive rei utilita- 
tem perspicientes, rerum indolem inquisivissent, ferme inde a seculo decimo 
septimo Chymia tamquam disciplina coli coepta, atque veri indagatrix et in- 
ventrix dicta et habita est, Multi fuerunt, qui dispari tempore et modo tantam 
laudem arti compararent; quorum nomina cum silentio praeteream , non pos- 
sum tamen quin instar omnium laudem unum et principem virum HERM ANNUM 
soERHAAVIUAM. Nam cum hactenus per casus fortuitos potius discerent, quam 
ex lege disciplinarum agerent ; sine proposito consilio facta ac sine ordine dispersa 
primus collegit experimenta , compluribus suis illustravit inque formam scientiae 
redegit; neque, considerate A. А. Н.Н. viri magnitudinem, Chymicam discipli- 
nam agnovit nisi innixam universalibus notionibus, quae ipsae prius seligendae 
erant ex communibus , multis et firmis observationibus Chymicis , semper et ubi- 
, Vis codem modo factis. BoE RHA A vı vs igitur qua erat ingenii magnitudine , to- 
tam disciplinam edoctus , non modo ejus fines protulit, sed et cim omnium con- 
sensu in ea regnaret , sua auctoritate, qua maxime valebat, ab humiliori artis 
existimatione alios, aliosque ab inepta exercitatione, utrosque ad rectum 
. Studium compulit. 


Interim adhuc admittebatur Aristotelis doctrina de elementis, solaque , re; 


liquarum sectarum opinionibus paullatim oblivioni traditis, universe vigebat, 
quam tandem triginta ultimis proxime lapsi seculi annis labefactavit in Anglia 
duorum nobilium Physicorum industria , PRIESTLEI Dimirum et cA Y EN- 

різсні!; illo a&ris, hoc aquae compositam naturam ad oculos monstrante. 
Eodem tempore autem in Francia, sempiterna Brittannicae gloriae aemula , 
exstitit LAYOISIERIUS, vir perspicacis ingenii, veri amore ductus, nec magis 
versatus in subtiliter experiundo , quain in diserte scribendo. Hic igitur sua 
opera firmatis aliorum quoad aérum genera inventis, et vero his multis pro- 
priis de аёге et aqua, de igne, de acidis et terris similibusque additis , 
novam eamque pulcherrimam disciplinae formam conciliavit. Huic Chymia 
debet, quod nunc sit; et vero 'hujus incomparabilis viri res gestas nulla 
umquam aetas satis шан ‚ numo mortalium laudando aequare potest; at- 
que uti indignatio de ejus crudeli morte iisdem, quibus ipsa humanitas, fini- 
B bus 


to А: H. vån pen BOON MESCH 


bus terminabitur, sic ejuslaudes, immortalibus i ingenii monumentis prodita; 
florescent et seculis innumerabilibus et regionibus disjunctissimis. 

Hujus autem doctrinae praestantiam et excellentiam , cum alii eam cavillatio- 
nibus peterent, mature perspexit patria, et cum ea, brevi composita con- 
troversia, Europa omnis illam amplexa est, promovit et propagavit. Cujus 
junctis viribus praestita opera et labores tempus non permittit A. A. H. H. ut vel 
leviter attingam. Certe nulla pars disciplinae est, quin continuo clarius illu- 
strata atque magis amplificata sit; atque Chymicorum ardore, felici ingenio 
et assiduitate іп observando et experiundo factum est, ut Chymia non tam 
novis inventis ditata sit, quam nova fere condita. Nam ut praetermittam 
experimenta, quibus natura ignis, lucis, electricitatis et magnetismi melius 
ostensa est et definita, ut tantum dicam de iis. inventis, quibus ipsius scien- 
tiae facies mutata est; alcalia et terrae , quae antea simplicibus adnumera- 
bantur corporibus , in varias partes dissolutae sunt; et leges et modi, quibus 
corporum copulationes fiunt, sunt detecti; denique Chymia cum universa dis- 
сіріпа Physica hodie arctius juncta est, felici et apto doctrinae, quam рѓорог- 
tionum vocant, usu firmiüori fündimerte' nititur et fere mathematicam asse- 
cuta est evidentiam; elementorum numerus insigniter adauctus est; atque 
omnium omnino corporum explorationes meliores et accuratiores sunt fas 
ctae. — Si igitur Chymia ea qua oportet ratione colitur, omnium omnino core 
porum proprietates et vires non solum docet, sed eorum partes, quae certa 
lege mistae et rarsus saepe е diversissimis elementis conflatae Sunt, detegit et 
omnes ostendit. Solvit enim Chymicus intima, qaibus corpora juncta conti 
nentur, vincula; dissolvit, quae aéris, aquarum ettempestatum vires per ma- 
gnam seculorum seriem dissolvere non potuerunt; docet quomodo omnia gignan- 
iur, quomodo intereant; et naturam secutus et imitatus e solutis máteriis alia 
ratione jungendis ac conglutinandis , novas res creat ad usum communem ap- 
tiores., 

Intelligitisjam A. А. Н.Т. quam late КЕСНИ campus, cum ejus finis: | 
sit ostendere maleriem , е qua efficiuntür, tam доде е terrae visceribus ef 
diuntur, quam: quae айга vitali animata gignuntur e terra, seu plantae, ct 
quae his adhuc sunt perfectiorà, seu animalia, Atque ut primum: de rebus. 
fossilibus dicamus, quam ' infinita est vis saxorum, lapidum , gemmarum ,. 
mietallorum etsulphurum ! Horum singulorum formae non tantam metiendae 

i et 


O уда Til. s | 11 


et describendae sunt ; veram eorum natura, id est, principiorum mistio et 
copulatio totaque. eorum compositio sunt indagandae et inveniendae, Nam 
. veluti nullius corporis natura bene tenetur, nisi cognoscatur materies, e qua 
efficitur, sic etiam res fossiles non репе definiri neque in bene constitutos 
ordines. referri et disponi possunt, nisi eorum compositionis habeatur ratio ; 
et licet Mineralogia , merito pars Historiae Naturalis habeatur et dicatur, ta- 
men non eodem, -ac reliquae illius disciplinae partes , nititur fundamento ; id 
est, res fossiles non aeque ac plantae et animalia ex forma et structura solê 
apte dividi et discerni possunt. Atque ut sic judicemus, suadent principum 
Virorum OR ONSTEDTII, HAUYI CL BERZEL!I Opera, qui Chymiae rationem in 
mineralogicis secuti res fossiles distinxerünt ab aliis conjunctas et confusas , ali- 
as conjunxerunt, quas alii distinxerant et separaverant. Chymiae in minera- 
logicis usum. suadent porro recens facta experimenta, quibus ostensum est, 
corpora indole diversissima in similes: crystalli formas сопсгеѕсеге ; . suadet 
denique ipsa doctrinae de rebus fossilibus historia , cum nullus fuerit Mineralo- 
gus pariter Chymicus, quin dispertiendi corpora е Chymicis notis rationem 
adhibuerit ; quare a rerum fossilium studio ne sejungatur Chymia cavendum 
est, et omni ope enitendum , ut altera alteram adjuvet. 

Verum explorationes Chymicae поп tantum pertinent ad. singulos lapides, 
quodjam satis magnum et ardaum opus uti ipsi disciplinae necessarium est , 
. Sic in communem redundat .utilitatem; sed eaedem pertinent item ad saxa, 
quae e diversis lapidibus facta terrarum rupes et montes construunt; atque 
Chymicus, сит singulorum saxorum et lapidum multitudinem, varietatem , 
naturam , materiem et ortum doceat, tradit simul fundamenta telluris scientiae. 

Cum autem Naturae exploratori pateat universus terrarum orbis, ex offici- . 
nae suae umbra egressus eum pervagatur et in ео peregrinatur, atque suae 
artis: amplificandae summo ardore flagrans et confragosas rupes et inaccessa 
adscendit montium cacumina. Testor BUCHIUM, BEUDANTIUM, HUMBOLD- 
тіом et alios peregrinatores ejusdem laudis socios. Testor meum praeceptorem 
REINWARDTUX, qui Indiam Orientalem adiit, qui quaevis. incommoda 
et pericula alto animo contemnens ea loca non reliquit, nisi omnibus lustratis 
et cognitis, qui denique rerum naturalium ad nos пралат: thesauros. pretio- 
515510105. 

Хе existimetis tamen АА. Н.Н. Chymiam in ‘solis saxis lapidibaóque s in- 

Ba da- 


13 А. Н. VAN pen BOON MESCH 


dagandis versari; longe latius patet, pertinetque ad varia plantarum et anis 

mantium genera, quorum naturam exquirat. Et si illorum numerus magnus 

et prorsus infinitus sit, atque adhuc in hoc disciplinae flore quovis die ferme 

novis repertis adaugeatar, tamen neque horum numerus neque varietas 

cum iis et plantarum et animalium , in quibus Naturae vis et magnitudo må- 

xime cernitur, vel comparari potest. Plantarum autem formae et species 

sicuti diversíssimae sunt, sic etiam humores et materies, e quibus sunt 

factae, vario modo mistae et confectae deprehenduntur; quarum vero indoles 

non tam multiplex atque recondita latere possit, quin eam Chymicus sua 

arte perscrutetur ac cognoscat, In quo subtili opere dici vix potest , quam 

feliciter nunc progrediatur. Nam cum antea іспега plantarum textura ferme 

solis ignibus ureretur, quasque intus alerent partim corruptae res prodirent; ` 
partim ex iis novae prorsus enatae, fine praecedentis seculi , et vero maxi- 

me hoc quod vivimus seculo, perscrutandi artes et rationes excogitatae sunt 

longe praestantiores, вае quibus ad intimas rerum copulas solvendas per- 

venitur, in solvendo vero' pleraeque res integrae incorruptaeque prodeunt, sal- 

va quali delitescerent in plantis singularum natura. His demum laboribus , 

nam praestat rem exemplo illustrare , repertum et ostensum est , quamquam 

multae herbae et arbores acore distinguantur, in multis aliis non modo acorem 

temperari, at vero cum acoris principio aliud singulare commistum teneri et 

hinc novum salium genus fieri. Cujus principii non modo rursus varietas езі, зей ` 
et vis etefficacitas magna. Cogitate modo A. A. H. H. illum in cortice Peruviano 
recens inventum pulverem , qui a China vel Cinchona nomen habet, cujusque 
paucis granis exitiales febrium intermittentium motus sübito comprimuntur: 
Atque hoc unum esse ex optimis et tutis morborum remediis, quae nostris | 
temporibus Chymiae medicina unice debet, cum jam per Europam omnem 
constaret, clare quoque apparuit in curandis morbis, qui in florentissimas 
carae patriae urbes et pagos hac aestate et autumno inciderunt, — — 

Sed illae accuratiores explorationes non tantum diversarum plantarum di- 
versam naturam ostenderunt, et scientiam earum rerum patefecerunt, quibus 
divinae sapientiae cura salubritatem «t medicinam ingeneravit , sed effecerunt 
quoque ut plantarum vivendi genus ac modus crescendi rectius intelligerentur. 
Nam quod attinet agrorum fertilitatem , ejus caussam principem docuit Chy= 
mia , reperiundo in iis pabulum , quo sicuti aéris aura aquarumque liquore 

tams 


BoA Tad Qy + 15 


tamquam magis confecto nutrimento plantae aluntur. Quod pabulum ecquod 
aliud est quam humus, quae ipsa ex emortuis ct putredine dissolutis herbis 
` et animalculis orta cum recipiatur a radicibus, ac per fistulas, succi nutriti 
ministras , attollatur , in utriculis eocta toti plantae nutrimentum fit et incre- 
menti primum adjumentum, ` Atque humi praestantiam haud scio an hoc 
exemplo clarius monstrare queam , quod desumam. е montibus Granitae. Ni- 
mirum hi ipsi duri sunt, aridi totique nudi; sed aquae, quarum vis tam late 
patet, quam frequens et magnus proventus est, diffusae sorbentur commis- 
suris et rimis, rupiumque venulis. conceptae dum frigore congelantur atque 
explicantur, primum disrumpunt saxa; quae jam junctis aquarum aérisque 
viribus exedi incipiunt ac dissolvi. Fiunt apta quae ferant humile planta- - 
rum genus, lichenes; quo opere semel incepto tamquam sparsis seminibus 
е saxo gignuntur. plantae; emollitur saxum, serpit lichen continuo ulterius; 
hic emortuus relinquit, quo alatur alia itidem humilis plantula, cui accedit 
alia; asperum saxum humo obtegi coepit, quam quaerunt herbae, postque 
annorum intervallum et stirpes alit et arbores, inque his palmas ; atque horrida 
et inaccessa loca evadunt fertiles campi , in quos pastores greges pastu conducant. 

Haec vero ita Шегі non miratur Chymicus ; nam novit materies, e qui- 
bus hi montes facti sunt ; novit eas avidas esse commercii et copulae cum aliis 
corporibus , et cum videat materierum mutationes plerasque fieri paullatim , 
ut aliae inde exorirentur, perspicit caussas , quare, etiamsi plantae et 
animalia lege naturae intereant, tamen perpetuus telluris sit ornatus et semper 

*sint et animantium et plantarum genera. Denique cum et in sua officina et in 
ipsa natura didicerit, ex uno ас tenui principio res quam maximas et 
diversas fieri, e ligno et fomitem facit et fucum et. acetum acidissimum ; quod 
optimae: notae acidum jam in communi usa est ; et ostendit omnia plantarum 
venena ex iisdem elementis , sed alia ratione junctis , esse facta, ac suavissimos ] 
fructus, qui et olfactui et gustui placent. 

Simili modo emendata rerum animantium indagandi ratione, illarum indo- 
les melius intellecta est. Мес tantum naturam humorum omnium , partium- 
que solidarum tum animantium tum corporis humani docet Chymia, sed 
illustrat quoque ` illorum usum, harum actiones , maxime quae spiritu in pul- 
mones anima ducatur, quae reddatur respirando , et quomodo calescat cor- 

BS pus 


yá A. H. vàx bi BO ÓN MESCH 


pus calorque per omne corpas Bot: Neque reticendnm esse arbitror quantum 
praesidii in hac arte hominuni vitae sit. Nam ad cavendum. nos. instruit, ne 
incauti suspectis dapibüs vescamür; efin" diros immo lethales morbos: incida- 
mus, Chymia effécit ne nautae; dum longa itinera mari. раігізе caussa conti- 
nuant, putredine córrupta carne utàntur, et tabe consumantur; aut in mediis 
aquis siti pereant , inpuram et foetentem aquam sordibus. aut salsam sale pur- 
gare nescientes. Eadem edomibus et urbibus pellit. pestiferas nubes , quae 
ad quem adspirent, inficiunt et late diffüsae urbes et agros urunt. Adhuc in 
memoria est, quantum hominum stragem fecerit allatum toti: Germaniae a 
fugato post Berisinensem. Napoleontis cladem. Francorum exercitu pestilentiae 
contagium. Quae calamitas cam gloriosi pro libertate belli ct curis et ma- 
gnitudine longius sacvierit, eo magis 'praedicanda est ` divinitus- edita post 
pulcherrimam іп Waterloénsi pugna de Napoleonte ` reportatam - victoriam 
BRUGMANsII Opera, qui caesis multis millibus hominum у: pluribusque .vul- 
пегайв, in media aestate suae artis usu а patria et Europa pestem avertit. 
Eadem armat medicum validis contra morborum agmen armis; : Nam. etsi 
verissimum est, quod medicinae pater: Hippocrates dixit , naturam esse mor- 
borum 'medicatricem ; qua deficiente "irrita artis molimina sint, negari non - 
potest, saepius torpidae naturae stimulo opus esse, et concitatae freno , ей” 
aberranti ut in vidi reducatur; atque hoc medendi propositum: prudenter ad= 
ministratis ЖИД» attingi, —€Ó— notitia magnam partem е Chymica arte 
petenda est. 240924600007) зди 929 
Itaque сапа Chemin" in eo versetur, ut, quicquid. rerum  fossilium in imis 
ісггае visceribus excoquatür, aut quiequid plantaram e foecundo sinu suo gi- 
gnat ét proferat tellus , aut quiequid denique animantium foveat et alat natura , 
ut horum omnium intimàm’ et absconditam indolem; | misturam , partiumque 
mütuas actiones, earumque caussás exploret et doceat; nemini vestrum A. А, 
Н.Н. mirum videbitur si dicam , hanc disciplinam adeo vastam et amplam 
esse, ut vitae Натапае spatium ad omnes ћијііѕ disciplinae partes rite trac- 
tandas et observationibus experimentisque amplificandas vix sufficere videatur. 
Et haec quidem hujus disciplinae amplitudo insigniter augetur vinculo, quo 
tenentur omnes scientiae, quae Philosophiae Naturalis nomine comprehendun- 
tur, et in quibus Chymia: hon ultimam certe locam obtinet. ` Nam: licet om- 
, < nes 


ОЮ OK Cil Qe Н. 15 


nes һас partes, ut historia animalium; plantarum et rerum fossilium , optimo 
jure а Chymia distinguantur, atque: seorsum: exponi et tradi soleant , tamen 
et haec illarum auxilio carere non potest, et illas Chymiae luce; illustrari opor- 
tet. Et quis praeterea Chymiam a Physica esse segregandam existimet „i, quae 
ambae in observando et experiundo consistunt? ..Quis. neget , pulvere docto 
indigere Chymiam , cum mathesi tamquam instrumento utantur reliquae. disci- 
plinae, et ea sit illius indoles , ut suis opibus polleat, atque e simplicissimis 
et in aperto positis principiis abstrusa quaeque et difficillima deinceps. dedu- 
cat? Ne sejungantur igitur disciplinae, quae ad studium. nuturae pertinent , 
vel potius id faciunt, sed sibi: adjungantur; ut altera alteri lucem afferat et 
alteram adjuvet; qua іп re tamen ob amplitudinem et Chymiae et ceterarum 
discipinarum physicarum, prudenter: rationem habendam. esse illius discipli- 
nae, in qua aliquid оме Ж inti et excellere volumus , vel me tacente ; 
facile intelligitur. 

Ecquis јат A. A. H. H. qni [m modo :Chymiam consideraverit, caussam 
longe petendam censeat , cur hujus disciplinae usus magnus. sit, et eur ea cum 
hominum salute vitaeque commodis proxime conjuncta existumetur? Atque ut 
primum: degravissima arte salutari dicam ; quam. pulchre. medicinam , vitae 
` Шат conservatricem , adjuvat et exornat ars Сһушіа? - Adjuvat illam поп 
solum , quod remediorum indolem еї virtutes docet, ea praeparandi et mis- 
“сепді optimam viam monstrat, et quod cavet ne contraria contrariis misce- 
antur; verum etiam et vel praecipue, quod:cam ipsius fundamentum in ob- 
seryatione positum sit, ipsum medicum mature ad observandi artem informat , 
quae a veteribus: exculta etia iB AONE vsRULAMIO fam egregie descripta et 
eommendata faitio Et revera ; quam egregie: et feliciter utraque. studia conjungi 
possint, probaruünt magni Medici ‚во ER HAA YIUS; GAUBIUS, HAHNIUS et ` 
YOLTERLENUS, qui singuli non tantum /Өһушіае rudes non. fuerunt, sed eam 
summa cum ude et utriusque artis emolumento. іп Бас Academia professi 
sunt. ' 

Sed Chymia, cum et longius quam ipsa natura procedat, et novas res arte 
procreet, specie et utilitate insignes, pertinet ad artes omnes, quarum fru- 
etus in societatis hümanae salutem redundant. ` Aut ап quisquam jure negare 


possit, Шала disciplinam, quae et "eege et imitatur naturam , atque 
hu- 


16 А. Н. там оға BOON MESCH 


hujus vires moderatur, inque suos usus convertit , lucem affundere omnibus 
artibus, quae ad vitam communem pertineant? . Et revera a Chymia in. plu- 
rium artium cultum multum boni ac lucri et redundasse olim: еі etiam nunc 
redundare, nonne illud testatur ipsarum artium et vero ipsius humanitatis 
historia? Unum instar omnium exemplum proferamus Franciam. . Assidua 
fuit inde a multis annis Chymiae cultrix, et quae terra alia artium cuitu et 
flore et perfectione excellentior est? Certat cum ea Anglia, haud una arte 
jam felicior; at et Anglia suis nunc superba est Chymicis, nAvvo, wor- 
LASTONO, MURRAYO. Davvo, inquam, qui sua arte effecit, ut veterum 
scripta, in Негсшапео et Pompejis inventa , sed eodem cinere obducta, 
quo, flagrante Vesuvio, ipsae urbessepultae fuerunt, ab iis sordibus purgari 
et literae tamen servari possent; qui adeo nobis servavit antiquitatis Monus 
menta, quae perdita credebamus; idem ille pA vvvs observationum in offici- 
na sua factarum memor , facillimam invenit rationem , qua aes, quo carinae 
navium obtegi solent, integram servari possit, cum antea aquis salsis corro- 
sum solvebatur , adeoque brevi post facta mari itinera non sine magnis sump- 

tibus debebat refici. <° ` KE I 
Sed quid diutius hic moror? nam. nonne Chymiae. usus ita in aperto езі; 
A. A. H.H. ut ego, si de eolongius dicam , argamenta in re minime dubia quae- 
rere vobis videar? Illud tamen addere liceat, caussas, quare multae artes in 
aliis regionibus floreant, in aliis ad interitum progredi videantur, non semper 
quaerendas esse in mutatis rerum publicarum vel privatarum conditionibus , 
sed saepenumero in perversa ratione , qua multi ducuntur , qui artes et opifi- 
cia tractant, qui inconsideratius:res agunt, atque immemores sunt Poétae, 
recte felicem laudantis, qui rerum caussas cognoscere potuit... Nam licet 
in artibus inprimis consuetudini et majorum praceptis ей experientiae , qua 
fere sola nituntur , multum tribuendum sit , néque omnes observationes, in ofi- 
cina Chymica factae , temere et pueriliter ad artes referendae sint, qua in re 
sunt, qui sibi mire sapere videantur, tamen scientia et inventio minime negli- 
genda est. Has autem negligendas non esse, nullo luculentiori exemplo quam 
ex ipsa patria deducto probare possum; іп qua si aliae minus floreant , aliae 
tamen artes , ut conficiendi cerussam , ácetum еі salem , purgandi boracem et 
caphuram et ars tingendi ita florent, ut earum tractandi ratio aliis populis 
jam 


Duch Т:1 0. 17 


jam dudum exemplo fuerit. . Neque profecto illi graves in artibus errores, 
quorum fons est aut neglectus aut male adhibitus usus scientiarum physica- 
rum., semper repetendi sunt ab ipsorum opificum ignavia et torpore, sed item 
ab ео, quod saepissime ipsi destituti sunt ab audiendis etlegendis iis , quae ad 
ipsorum artem. pertineant, et a tractatione illarum disciplinarum , e quibus 
caussae.suarum artium et intelligi et explicari queant. Et revera quanto ar- 
dore, quantum in emolumentum artium in Francia et Anglia plus sexcentum 
hominum omnis ordinis et professionis frequentant scholas de artibus publie 
cas, .quibus favent viri y generis splendore-et doctrinae varietate illustres. Пе. 
nique quantum industria valeat , ad quorumvis hominum ingenium acuendum, 
suo exemplo probavit FR ANcrLriNvs, qui geometriae et mechanices in artibus 
usum cum operarius addidicisset , deinceps suae patriae defensor et magnus 
Physicus factus est; probavit item warrrus, дш ех eodem ordine quam 
FRANCLINUS natus, mechanicen ita coluit ejusque fines tam feliciter pro- 
tulit, ut, Rex Angliae illi statuam posuerit prope eas Regum et excellentium 
virorum, Quae omnia cum reputamus. А.А. Н.Н, cujus boni civis animus 
non gaudio, voluptate et gratia perfunditur, nostrae beatae patriae Beatum 
et Celsissimum Regem , cujus sub auspiciis et literae omnes ac disciplinae Яо- 
rent, statuisse et simul pro sua Regia munificentia largam. praebuisse оссаѕіоч 
nem, ut artium cultores et opifices omnes eas disciplinas addiscere possint , 
quibus in sua arte illis utendum sit, et quibus. suam et communem civium 
adeoque patriae salutem. adaugere queant.: Cui benevolo et salutifero institu- 
io egregios speratosque fructus, поп. defuturos. esse certo confidere possu- 
mus, si ei secundum Regis consilium et voluntatem , id. est, prudenter et ra- 
tione habita cum disciplinarum , tum ipsarum artium , satisfiat; quo denique 
instituto et Physicis disciplinis suum . constabit decus, et patriae commodis. 
prospicietur. . 


Nunc autem transeamus adea, quae officium et diei solemnitas postulant,— 
Hunc mihi diem, vitae meae laetissimum, Шихіззе, Vobis , Perillustres hujus 
Academiae Curatores, debetur. Vestro. enim; et Regis Optimi favore atque ho- 

if C по 


18 А. Н. чан рев BOON MESCH 


norifica erga me voluntate hoc honore me ornatum video. Doc Vestrum vero, 
Viri Amplissimi, beneficium , cujus magnitudinem sentio me nec oratione ae- 
quare nec gratiis compensare posse, benignissimo potius Vestro dé me meisque 
studiis judicio, quam tenuibus ingenii mei facultatibus tribuo. Illad enim ne- 
que reticere neque dissimulare possum, meam mentem toties sollicitudine af- 
fici, quoties muneris gravitatem cum mea confero circumscriptà doctrina et ju- 
venili aetate $ nec habeo; quo animum confirmem , nisi Vestram singularem in 
judicando lenitatem , et spem certamque voluntatem , observantiae, diligentiae 
gratique animi Vobis probandi; et dum in posterum Vestrum , Viri Amplis- 


simi , favorem enixe peto, nunc preces effundo Баранда pec pro 
"Vestra salute, id est, pro Academiae et Patriae bono. 


Singulari pudore afficior, cum me ad Vos converto , quarumvis disciplinarum 
Professores, Viri Clarissimi! Еа mihi est felicitas, ut! omnes Vestri ordinis , 
quorum scholas cum de literis humanioribus et philosophia, tum de medi- 
cina, frequentare mihi licuit, et superesse et prolixa erga me benevolentia hic 
adesse videam. Ойпат et eruditissimus et integerrimus. Vir, CL EK AMA 
adesset; sed hunc. meorum studiorum fautorem , cujus humanitatem et officia 
semper palam pia mente agnoscam , in Vestro concessu tristis desidero. Quem 
cum nomino, Sponte redeo in memoriam amici ejus, consanguinei mei ca- 
rissimi, Cl. GEOR GI1'3OANNIS VAN DER BOON MESCH; quem docto- 
rem egregium , cum Patris doctissimi exemplo in medicina, et BRU GMANSII 
praeceptis suaque industria in philosophia naturali clarum obtinuerat locum 
ac nomen, et qui ne a gravissimis quidem molestiis in discendo et docendo sese 
impediri sinebat, huic Academiae ereptum esse, omnes bonilugent. Sed me 
reprimam . .. . Vos; praeceptores dilectissimi , detis mihi hanc veniam , ut publice 
profitear, Vobis Vestraeque interiori institutioni me omnia , si quid profecerim , 
unice debere; pergatis gratia ac favore me complecti, ego Vos semper amore 
et reverentia prosequar. Atque Vobis omnibus, Viri Clarissimi, debita reve- 
rentiae et obsequii officia praestabo, eaque observantia erga Vos utar, quam 
debeo viris aetate et doctrina me longe superioribus. Quem ante sex menses 
Doctorem dimisistis, eünidem Vestro favore nunc prosequi ne dediguemini , 

atque ut me Vestris juvare velitis consiliis, enixe rogo. 
Te 


OUR & T I Ok 


Те vero, Cl. REINWARDTE, ut nomine compellem , jubet sanctissimum 
pietatis officium et studiorum ratio. Mea studia, consiliis fratris mei optimi in- 
choata, adjuvisti et promovisti ; et quam comiter et humaniter me, cum fra- 
irem, meum meorumque condiscipulorum fautorem , praesentem non haberem , 
Tuae domi, scientiis et humanitati consecratae, excepisti , dici non potest; 
Quicquid laudis mihi et honoris contingat, id magnam partem et 'l'uum est, 
Itaque accipe, Vir Clarissime, sereno vultu, quem ‘Tibi devoveo, animum 
intimo gratitudinis , venerationis, amoris sensu perfusum; at novisti animi 
mei sensus et motus; scis Tibi me totum devinctum esse. 

Nos autem , hujus Academiae Cives ornatissimi, Commilitones optimi, jun- 
git literarum et scientiarum amor et studium et amicitiae vinculum. Vobis si quid 
in me est. virium et officii, id omne dico. Vestri amorem meum vos поп 
desideraturos esse, vobis sancte spondeo et promitto. Ineamus igitur denuo 
amicitiae foedus, atque junctis viribus Academiae Lugduno-Batavae celebrita- 
tem , quantum possimus, nostris etiam laboribus tueamur. 


DIXI 


à 
Е 
У 
x ! 
2 қ 
A Gi 
: x 
D 
4 A 
E ^ 
| 
- ¬ DI ا‎ e E d d 
2% So? I 1 гео: 
D ы Ё 
a nët, И Geli $ 
` x voté «эле» 


СОҺМЕШІ PRUYS van oer HOEVEN, 


E o o. SN қ 
` о R A: E EO 
DE 
PERFECTA MEDICI SPECIE, 


HABITA DIE XXVII IANUARII ANNI MDCCCEXVIT, 


QUUM ORDINARIAM MEDICINAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA 
LUGDUNO-BATAVA SUSCIPERET. 


PERILLUSTRES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES! 


MAGNIFICE RECTOR ! 


- QUI IURI DICUNDO PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI, INTEGERRIMI! ` 


HUIUS CIVITATIS CONSUL ET SENATORES QUIQUE HISCE AB ACTIS 
ESTIS, VIRI AMPLISSIMI , SPECT A TISSIMI ! 


QUARUMGUNQUE DOGCTRINARUM PROFESSORES CELEBERRIMI! 
ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI, ERUDITISSIMI! 
ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES, PLURIMUM VENERANDI! 


A 3 AR- 


“а 
ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI , EX- 
PERIENT ISSIMI ! 


ORNATISSIMI ADOLESCENTES, SPES ACADEMIAE , PATRIAE, HUMA- 
NITATIS ! 


VOS DENIQUE, QUOTQUOT ADESTIS, CIVES, HOSPITES, CUIUSCUN- 
QUE LOCI, ORDINIS , DIGNITATIS, AUDITORES HONORATISSIMI ! 


Tiad in háe terrá versantibus nobis'à Deo tributum est munus, uf cum іп 
'rebus humanis omnia manca esse imperfectaque videamus , animum a terres- 
tribus istis ayocare et perfecta quaedam. rerum' summoque ехетріагіа mente 
possimus et cogitàtione complecti. Quo quidem munere an ullum aut maius 
aut melius miseris mortalibus datam sit, équidem dubitaverim. Hoc enim, 
‘dum spe melioris vitae sustentatur animus, humana contemnimus , caeles- 
tia spectamus , erigimur, a pravis abducimur, ad optima quaevis concitamur. 
Neque tantum praeclara haec rerum perfectissimarum contemplatio opti- 
mam docet vitae recte beneque degendae rationem , verum etiam haec ipsa ar- 
tium scientiarumque studia, quibus adeo delectamur, quo- sint pacto ab ho- 
mine immortali colenda, una indicat. Nam cum alii corpori servientes , ex 
iis quaestum sibi quaerere sordidum cupiunt atque lucri tantum causá scien- 
tias diligunt, alii inanem quandam nominis celebritatem sibi expetunt, quae 
et obruitur hominum interitu et oblivione posteritatis exstinguitur, is cui per- 
fecta obversatur scientiae species, non corporis, sed animi causá ipsam dili- 
git, nec mortalem sibi quaerit nominis famam, sed veram , neque Нас parva 

terrá, neque hoc exiguo temporis spatio circumscriptam immortalitatem. 
Quae quoties reputo А. А! toties magnopere commiovéri me sentio. Itaque 
hoc primum , hoc ultimum in hisce studiis spectandum est, ut verae tandém 
‘famus immortalitatis participes. О praeclaram hominum sortem, quf, quam 
omnibus fere rebus anteponimus scientiam , ей aliquando potiamur: perfectá 
А 5 at- 


6 C PRUYS vas DER HOEVEN 


. atque ut аёге, ita hâc verá sapientiá, tanquam animorum immortalium ves- 
camur pabulo! 

Ad tantam autem felicitatem conquirendam ut et memet ipse, et Vos Com- 
militones Optimi! incitem , videamus , quale іп hác nostrá arte sit Шад, cui 
nihil addi possit quodque summum et perfectissimum dicamus. Quod quidem 

aggredior non tam perficiendi spe, quam experiundi voluntate; In quosi ma- 
le vobis famae meae consuluisse videar A. A! sic teneatis velim, me non il- 
lud spectasse, ut vobis ingenium probem, quod exiguum esse sentio, aut 
doctrinam , quam scio esse tenuem, sed, ut quot quantaque mihi desint repu- 
lans , ne sinam studia mea languescere. 

Dicam igitur: de perfectá medici specie, et dicam ut potero. Vos au- 

tem me praeclara cupientem vestrá sustentetis benevolentiá atque humanita- 
te, rogo , obsecro. 
‚ Ea est communis maxime medicorum fortuna , ut eorum praestantia n non ex 
rci veritate, sed ex. vulgi diiudicetur opinionibus, Quae quidem fortuna mul- 
tis forsitan, vulgare illud: tox populi fox Dei probantibus, praedicanda 
magis, quam deploranda videbitur. A quibus, quamvis nom ita dissentio, ut 
populi voeem esse vocem diaboli censeam , quae quidem iniqui esseL.et pa- 
rum considerate loquentis oratio ;. dissentio tamen, . Mihi enim; populi ista au- 
ctoritas ab auctoritate divinà tantopere „distare videtur , quantopere sapientia 
vulgi а Summi Numinis sapientiá distat. . 

Est autem quaedam opinio, vulgi auctoritate sancita a quà medicus solo u- 
su fieri et exercitatione creditur, Їп. quá. quidem, opinione sanciendá vereor, 
ne quid erroris admiserit. summum illud;vulgi numen. Nam si in medico 
nihil praeter. usum. quaeritur, anicularum extollenda est. et praedicanda me- 
dendi, scientia, quae vulgo etiam maior, quam. summorum: medicorum haberi ` 
solet. Quae. quidem. usum laudantium , quorsum tendat, oratio videte А, А! 
Nempe. operarium quemdam ізі nobis medicum, faciunt.et quoddam sibi fin- 
gunt formularum medicinalium opificium, quorum si yera esset opinio, me- 
dicinam non uL artem salutiferam suscipiendam , , sed ut pestem e civitate pellen- 
dam esse arbitraremur, Haecenimarsnostra si usu tantummodo addiscitur, quem 
soli seniores medicisibi i iure quodam suo vindicare poterunt, quis senex usu doc- 
tus compensabit tandem, quae iuvenis sine usu. perpetrayerit. homicidia. 

Muita immo plurima. experientiae tribui, me iudice ,. debent , пес tamen 

aut 


ә ЙА Ti OR 1 7 


aut omnia aut summa , utque imperator ad bellum ,. orator ad forum non ime 
paratus. accedat oportet „, sic пес medicus ad artem, nisi ;optimá praeditus 
naturá multiplicique doctrinarum genere instructus. 

Sic autem sentio , naturam primum atque ingenium ad hanc.medendi artem. 
vim afferre maximam. Illam mentis celeritatem , iudicandi subtilitatem , sol- 
lertiam, ingenii felicitatem., quae іп optimo quoque eminent maximae , si quis 
putet arte accipi posse, aut inseri usu, errat graviter. Наес enim sunt dona 
naturae, quae arte quidem Итана accendi ,. commoveri possunt, inseri, vero 
et donari non possunt, 

Sunt- yero quidam, ita hisce naturae instructi muneribus , ut non nati, 
sed ab aliquo Deo ficti esse-videantur. Talis exstitit quondam sy DENHAMUS, 
in quo tam incredibilis fuit ingenii vis et magnitudo, ut doctrinam non mag- 
nopere desideraret indoctusque fere cum esset, iure tamen alter dictus · sit 
Hippocrates. 

.Quo quidem tanti viri exemplo quorumdam . firmari videtur sententia , a id 
quod de. poëta; dicitur, eum videlicit non fieri. sed. nasci, idem quoque de 
medico esse dicendum. Qui sententiá ,. si id significetur, medicum iis opor- 
tere a natur donatum esse muneribus > quibus ad artem «aptus. natusque 
haberi possit , iis vehementer assentior. біп vero illa dona naturae nullá pu- 
tent doctriná, studio, arte excolenda esse; turpe labuntur. Neque, enim 
omnes esse possunt Sydenhami , ut morborum Epidemicorum vicissitudines 
multasque formas et mores dispares propriá observatione discant; ipseque 
Sydenhamus meo iudicio maior. fuisset, si һапс quoque. doctrinam. sibi 
Studuisset comparare. Aut quid causae esse censeatis ; cur ipsum audiamus 
querentem de febrium popularium. indole. tam . variá tamque mutabili. deque 
curatione illarum ancipiti adeo, ut non nisi quorumdam periculo haec indoles 
cognosci ‚ ct inveniri dinem ourandi iuctlioduo , quid, inquam, huius rei cau- 
sam esse censeatis , nisi ipsam., hanc doctrinae. inopiam ; quo magis nos des. 
bemus illam nobis optare doctrinam ,. quá nequidem, magnum illud atque im- 
mortale Sydenhami ingenium impune caruisse videtur. ||... 

. Quapropter. illud contendo , cum ad naturam eximiam .atque illustrem ac- 
cesserit ratio quaedam conformatioque doctrinae , tum illud, nescio quid, 
praeclarum ac singulare solere existere. Ех hoc esse hunc numero, quem 
maiores nostri viderunt, divinum hominem nozauaayiux; qui scientiam 

me-' 


8 C PRUYS van реа HOEVEN 


memoriamque omnium temporum unus dicitur collegisse, Ex hoc Geo RéTu w 
naAGLIVIUM, Veléris doctrinae custodem et vindicem , quem in ipso aetatis 
flore exstinctum , si non annorum numero, sed scientiae pondere iudicetur 
senectus, non iuvenem sed senem exstinctum esse arbitramuür. ` 

Est itaque medico scientia. comprehendenda rerum plurimarum, sine таё 
ille, quem laudent usus callidum quendam artificem nobis fortasse efficere 
poterit , magnum vero, quem animo metimur, medicum non poterit, Aut 
quid dicam de Mathesi , communi illá disciplinarum parente › quid de Physi- 
cå, quid de Chemiá, Botanice, Historiá naturali, quarum aliae ad artem 
pertinent, aliae ipsam adiuvant, excitando artificis ingenium. Nempe ista 
quoque Naturae contemplatio , quamvis non faciat medicum, i inan tamen 
medicinae reddit. 

Verum ut hasce scientias comites esse atque ministras medici volo, sic lit- - 
-terarum etiam humaniorum studium cum studio medicinae cupio coniunctum. 
Ad quod eo magis adhortandi sunt nostri homines, quo magis abhorrere vi- 
detur a nostrorum temporum ratione, quibus, ut maiori studio scientiarum 
disciplina agitari coepit, Иа а medicis negligi prorsus et contemni Se cms 
litterae Graecae Latinaeque. 

Quodsi mathematicis illis disciplinis veri quoddam organon in homine sus- 
citari creditur, litteris hisce suscitatur organon pulcri, quod ‘qui excultum 
habuerit, is in arte ommique vità quid deceat, quantaque vis Sit et loci et 
temporis omnium optime videbit, eumque adhibebit actionum ordinem, иќ 
omnia sint apta inter se et convenientia, Quare illid decorum omni сига est 
medico servandum , quod, quemadmodum bene viderunt Veteres, sic exstat 
de hoc officio liber singularis inter ea, quae Gei (gert nomine Agent 
scripta. 

Haec qui attigerit sensuque gustaverit htteraruur studia , “Шат emm offendet 
quam vix ferenda videbitur ista scriptorum ` medicorum barbaria , quae non 
tantum ab ommi sermonis elegantiá ac venustate abhorret prorsus, verum 
etiam ipsi perspicuitati tantopere obest, ut quisnam oraculis istis tribuendus 
sit sensus , nisi hisce barbaris initiatus intelligat nemo. Qui quidem scrip- 
tores., si veterum libros studiosius legerent , sentirent , ut Antonius ille, ога» 
tionem suam illorum tactu quasi colorari. Nunc autem eorum par est bar- 
bariae adrogantia , Иа ut: antiquos illos, quos ne norunt quidem, tánquam 

bars 


ORATIO | > 28% 


bárbaros spernant, et suas semper suorumque temporum laüdes celebran- 
'&es, cuni irrisione legentium militem imitentur gloriosum. 

Sed са potissimum summaque harum litterarum praedicanda laus est, quod 

-ad integros illos et purissimos ducant scientiae medicinalis fontes , quos non 
videre et riyulos consectari tardi profecto estingenii. Quod veteram studium 
nemini parvo habebitur pretio, qui cogitaverit, quanta in ipsis fuerit animi vis 
et magnitudo, quam ingeniosa maturae observatio imitatio; qui suas nobis 
imagines non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum in scriptis 
expressas reliquerunt, quas qui sibi in arte faciendà proponat , animum et 
. mentem suam ipsá cogitatione hominum excellentium conformabit. 

Quae reputanti hanc mihi visus sum causam praecipuam invenisse, cur in 
omni fere doctrinarum genere principes exstiterint veteres, qui cum perfectam 
quandam sibi animo informarent doctrinae speciem , ad eam, quam sibi finxe- 
rant, proxime accessisse videntur. Postquam vero distributione partium ac se- 
paratione magnitudines sunt artium diminutae, dici non potest, quantopere 
"studiorum etiam diminuta sit magnitudo. Nam cum doctrinas quasvis ana- 
tomicorum more in partes inciderent homines, factum est, ut plerique sibi sin- 
gulam partem eamque non nimiam sumerent elaborandam , utque, cum in 
singulis toti essent, omnium bonarum artium denique virtutum ipsarum so- 
aetatem cognationemque negligerent. 

Haec, quae optamus, si cui nimia videantur neque medico in tantà scien- 
tiae varietate et copiá consequenda , cos cogitet viros; qui pari laude in utro- 
que studiorum genere versati sunt, Qualem торосом LomMIUm fuisse no- 
vimus ‘virum et arte et facundiá insignem ; quales FREINDIUM et MEADIUM, 
et amicitiá et medicinae studio et communi litterarum amore conjunctos ; qualem 
IOANNEM BAPTISTAM MORGAGNIUXM; Virum immortalem, in quo sümma. 
erat anatomes et medicinae scientia et huic par litterarum peritia; quem si 
legas, quid magis mireris dubites , utrum ingentem doctrinae atque eruditionis 
medicae copiam , an orationis priscam illam venustatem et elegantiam. 

Veterum: illud studium cum negligi coepit , accidit, ut vera simul 
periret eruditio medica nullamque haberent medici librorum notitiam , ni- 
$i eorum, qui suå aetate prodierant, ab iisque, qui de arte scribant auc- 
toribus, aequales fere commemorari soleant, antiquioribus aut silentio prae- 
4ermissis, aut verbo tantummodo indicatis, ita ut borum si pervolvas libros, 

| B сге- 


Xo C PRUYS van DER HOEVEN 


crederes, hoc demum seculo nalam esse medendi scientiam. Nos vero esse 
perfecti medici putamus, non suae solum.aetatis, sed omnium memoriam 
temporum tenere, Nam nescire quid antea , quam natus sis acciderit, id est 
semper esse puerum. Quid enim est aetas hominis, nisi memoria rerum 
veterum cum Superiorum aetate contexitur, Quá quidem praeclará "ГаШі 
voce aptius, quam longá oratione et litterarum et adjunctum hisce historiae 
studium eommendari existimem. Ut enim hominum est indoctorum sua tan- 
ium tempora laudare, sic vere eruditorum est, omnem omnium temporum 
historiam complecti , quae recte testis temporum, lux veritatis, vita memo- 
riae, magistra vitae , nuntia vetustatis dicitur , eamque: non a rivulis quibus- 
dam, ut fieri solet, sed ad ipsis fontibus petere. Quod qui faciat, is non 
tantam, quá origine , quibusque auctoribus nata, quae incrementa ceperit ars 
nostra, omnium optime videbit, sed quá ratione culta , aucta, amplificata 
sit, cum perspexerit , aliaque ex aliis. inventa quo pacto sint orta , simul augen- 
dae amplificandaeque artis tenebit rationem, et ipse aliquando inventor futurus. 

Vastum est et magnificum , quod historia praebet hominum rerumque hu- 
manarum spectaculum , quo. explicatis ordinibus temporum, uno in соп- 
spectu omnia videmus. Hoc autem spectaculum , quam vastum sit, quam 
magnificum; is demum noverit , qui causarum non neglexerit notitiam, scien- 
tiasque , non veluti res quasdam extrá hominem positas spectaverit, sed in 
ipso homine ipsáque naturá humaná scientiarum origines quaesiverit et fon- 
ies. Ше ubivis kominem cernet, suis praeditum ingenii animique viribus ; 
illi rationem , quà gentes singulae scientias coluerint, explicabunt cognita gen- 
tium natura et indoles, singulasque et gentes et aetates suo existimans pretio , 
ac suum cuique tribuens, a singulis proficiet, historiamque adhibebit non 
vitae tantum , sed artis quoque magistram. 

Neque arctior est historiae et litterarum , quam philosophiae cum mediciná na- 
turae societas atque cognatio, quam utriusque coniunctionem tanti fecerunt yete- 
res, ut medicum philosophum Deo similem dixerint ; quo quidem illud potissi- 
mum significasse videntur, neminem, sine philosophiá , effici posse , quem quae- 
rimus, summum. Quem enim fugit artium omnium procreatricem quandam 
et quasi parentem, quam philosophiam Graeci vocant , ab hominibus doctissimis 
iudicari? Quamobrem mirum videri potest , quod Celso auctore discimus , Hip- 
pocratem illum Coum a studio sapientiae disciplinam hanc separasse. Quod, 

ut 


OUR AT IO іг 


Vit intelligatur, monendum est, quam separavit Ше aque disciplinà suå seiun- 
xit, sophistarum fuisse , quaevis ex opinionum commentis interpretantium , 
temeritatem, quae, uti tunc temporis, ita semper medicinae obfuit plurimum. 
Nos vero germanam volumus philosophiam, germanae studium sapientiae , 
quà quid optabilius , quid praestantius , quid homini melius , quid homine dig- 
nius! Quae, ut cuivis optanda , sic maxime expetenda est medico, cuius ars 
potissimum circa causas naturasque morborum versatur indagandas. Аш 
quid maius est philosophiae munus ; quam rerum investigare naturam et cau- 
sas, quo omnis fere continetur illius, quam philosophiam veri dixerunt veteres 
officium. Morborum enim formae observatione sensibusque cognoscuntur, 
naturae vero plerumque intus latent, a sensibus remotae. Quodsi a sensi- 
bus non omnis absit fallaciae culpa, quantá opus erit prudentià, ubi tam lon- 
gum sit ad verum quaerendum iter. Quod, quo magis arduum, eo ‘maiori 
studio, labore, operá animique contentione perficiendum. Quae oculis cer- 
nuntur et in sensus cadunt phaenomena non tantum observanda, verum inter 
se conferenda, computanda, diiudicanda, propria ab improprii, vera a 
falsis, perpetua, constantia a temporariis, mutabilibus secernenda , quid sin- 
gula, quid cuncta valeant ponderandum:, ad suas quaeque causas revocanda , 
deque omnibus iudicium ferendum , idque saepe exiguo admodum brevique 
tempore, sed simul religione summá (agitur enim de vitá hominis). Quae 
quidem quanta sint quamque gravia, Vos optime nostis , Peritissimi Medici- 
nae Doctores! Nititur haec ars nostra calculo probabilitatis , omnium dif. 
ficillimo, quae cum mathematicam recuset evidentiam, in alterá 114 morali 
acquiescendum est, cuius veritas non tam argumentorum pondere , quam re- 
rum probabilium nümero diiudicatur. Quare omnium laudem meruerunt e 
qui hanc rationem viamque praesertim explanarunt , illamque disciplinae nos- 
trae partem, quae in causis naturisque morborum versatur, sibi sumserunt 
excolendam. In quá quidem re omnes, me iudice, superavit HIERONIMUS 
DAVID GAUEIUS, magnus magni Boerhaavii discipulus, cuius de pathologi& 
medicinali liber, immortale est ingenii Gaubiani monumentum. Utque huic 
primas, sic secundas tribuo roANNr GEORGIO ZIMMERXANNO, medico 
vere philosopho , qui cum professoris munus , ei oblatum, recusare debuis- 
set, noluit tamen iuvenes, qui co magistro fuissent usi, suá prorsus destitui 
institutione, opusque edidit de Zxperzenti 4, quo ut ille suis tantummodo 

Bu B 2 pro. 


13 C PRUYS vas DER HOEVEN 


prodesse voluisse videtur, sic nobis visus est, omni omnium temporam. pro» 
fuisse iuventuti. 

Est vero quidam philosophiae locus, hác nostrá aetate a medicis pessime; 
neglectus, qui in: veris discernendis aque falsis segregandis consistit, quamque 
Criticen vocabimus. ` Cuius Critices ea summa vis est, quae in aliorum ob- 
servationibus , coniecturis , doctrinis, scriptis ponitur diiudicandis. Haec 
ad omnem adhibenda est medendi disciplinam , ne falsa pro veris habeamus. 
lisque temere adsentiamur. Ad huius leges exigenda est scriptorum tum ve; 
terum , tum recentiorum peritia , fides „ auctoritas., statuendumque inventorum „. 
observationum , experimentorum. pretium. Quod quoniam medicinae cultori- 
bus aut, parvi habetur, aut nimis arduum , tanta est scriptorum medicorum te“ , 
meritas , quanta credulitas lectorum , ut. pene ves magica facta videatur ngedici- 
na, со maiorum habitura fidem , quo longius a communi sensu recesserit, Quid. 
opus est A. A.! huius rei exempla quaerere.. Quis unquam audax promissor 
medicus autiactator impudens spe prorsus destitutus езі. Quaenam arcana , , 
Specifica, panchresta, panaceae suarum non. invenere virtutum praecones! 
Sed reprimam me, neque committam, ut iniquus Vobis. videar nimisque 
severus humanae imbecillitatis iudex. Пе hác autem Critice eiusque ргае- 
stantiá cogitans, in memoriam redeo sagacissimi iliius et acerrimi eiusdem. 
cultoris, vestri quondam: PARA petit: in quo tam praeclare huius ingenii. 
critici dotes eminebant, ut si litterarum studiis incubuisset, nullus dubitem , 
quin alter factus fuisset Wyttenbachius. Quo magis gaudeo, in {аша medi- 
corum crilicorum paucitate, medicinae non. litterarum. scientiam et coluisse 
- praecipue, сі docuisse Paradisium. 

Retulimus nos igitur. A. A.! ad eum, quem volumus , inchoandum , qui si 
sic instructus veniat ad artem , is erit quem. caeteris. omnibus anteponimus , 
із quem intuemur, quem ut quisque optimus fuerit, ita magis imitando expri- 
mere conabitur. Aut qualem censcatis hunc futurum, qui nullis aut naturae 
donis, aut doctrinae copiis, subsidiis, ornamentis destitutus ad ipsam artem 
natus , optimam indolem diligenti excoluit rerum pulcerrimarum , summarum , 
optimarum. studio.. 
` Quoniam vero. tria tenenda. sunt medico artem facienti, morborum vide 
licet cognitio., morborum praesensio et morborum curatio: prior diagnostice , 
altera prognostice, tertia Zierapeutice vocatur, dicendum omnino , quid 

dac: sit 


D RAT, OQ 15 


ай optimum іп singulis, quorum cuncta tum necessaria sunt, tam insignia 
ad maximam laudem. 

Et in morbis quidem detegendis omnem adhibebit noster observandi diligen- 
tiam. Acgrotantis vultum, oculos, habitum , decabitum , vocem, quaeque- 
rcliqua sunt morbi intus latentis indicia sensibus percipiet, rerum interprc- 
tibus et nuntiis іп quá quidem signorum perceptione et observatione non 
corporis tantum , sed animi praesertim contentione баша utetur , ut non cor- 
poreis istis sensibus , sed interno animi sensu acgrotautis imaginem. complecti: 
videatur atque veteri illi philosopho, non oculos istos , aut aures, sed mentem 
esse, quae videat et audiat affirmanti; faciles lubentesque assentiamur, Мес 
temere. Nam mens est, quae cunctas а sensu acceptas rerum notas perci- 
pit; coniungit, atque ex digtractis iis disiunctisque veram. efficit morbi е4: 
giem. i. 

, Neque ad са quae praesentia sunt animadyertet tantum, sed in omnem 
praeteritam inquiret aegrotantis vitam ; animi mores, corporis lhabitum , 
morbos, parentum, cognatorum . valetudinem , brevi: absolutam sibi optabit 
ilius historiam medicam. Quam, si fieri possit, sibi ab ipso aegro паг ari 
cupiet, qui, nisi aut male sapere, aut, quae sentiat, verbis augere velit ,: 
optimus intelligenti erit suae ipsius valetudinis interpres. 

` Ex hác observandi diligentiáà quantum proficiet! Тгасі vultu, oculis ru- 
bris, micantibus facie coloratá, responso feroci, breviloquentià phreniti- 
cum discernet, acuto capitis morbo laborantem; querelis, loquacitate; by- 
pochondriacum , ex longá languentem nervorum aegritudine. Summá cor- 
poris gracilitate, procero et tenui collo, genarum  circumscripto rubore, 
mente hilari, spe vitae, ne in ipso quidem mortis adspectu depositá, phthisi- 
cum agnoscet. Facies flava, oculi cavi, vultus circumspectus, despondens , 
morosus, tristem ei indicabunt melancholicum. 

‘Sed simul et sagax naturae observator, et medicus éraditus, aliorum. quo- 
que cum teneat observationes , mentique impressas habeat optimas ab opti- 
mis scriptoribus medicis depictas morborum effigies , cum iis, quae videt, ea 
quae, legerit coniungens , ex aliorum historiis suorum aegrotantium valetudi- 
nes. perspiciet atque intelliget, Quare animum’ adferat oportet, a summis 
quibusque artis magistris doctum et eruditum , ab iisque praesertim qui iu hoc 
genere excelluerunt. Quorum ex antiquis princeps nobis habetur An xrAzvs 
Ше саррарох, qui incomparabili artificio multas morborum Species, ipsis 

B3 na- 


14 C PRUYS van ркі HOEVEN 


naturae coloribus, pictorum arte, expressit; ex recentioribus vero 10ANNES 
ERNESTUS WICHAXANNUS, Cuius in morbis formå [similibus at dispari in 
dole inter se conferendis collocata opera omnem promeruit omnis posteritatis 
laudem. 

. Altera illa medendi pars, quae appellatur Prognostice morborumque eyen- 
tum praesagire docet, ut plurimum habet difficultatis, sic a plurimis pessime 
negligitur. Utrum vero alia sit magis ad medici sive existimationem, sive 
auctoritatem , seu fidem adeommodata, iure merito dubitari posset. Est 
autem eius vis maxima in signorum posita interpretatione, quà ex iis, quae - 
adsunt, ea, quae futura sunt, e longinquo praevidere docemur. Ргаеса- 
ram hanc divinandi artem veteres praesertim coluere. Nemo tamen maiori 
stüdio, quam HIPPOCRATES Ше cous, qui, si in reliquis laudibus nonnul- 
los habuisse pares censeatur, m hác omnibus superior exstitit. Is enim in 
еа, quam zpóvozy dixit, comparandá praeprimis medici operam et studium 
collocandum esse existimans, ipsius rationem non tantum ommium optime 
perspexit, verum etiam summum quoddam posuit principium, quo, tan- 
quam fundamento, omnis haec prognostice nititur. Нос autem principium 
a valetudinis secundae cum adversá valetudine duxit comparatione, ita ut, 
quo aegrorum facies, decubitus, somnus, mores illis sanorum fuerint dissi- 
miliores, eo gravioris fore morbi periculum praeceperit. Quae, ut legitime 
Жегі posset comparatio, actionum naturaliam , mirê arte, expressit imagines, 
qnibus, tanquam vitae perfectae exemplaribus positis , quo sint pacto signa 
futurorum intelligenda , et bonorum malorumque ineunda ratio, appareret. 
Simul vero et communia et propria intueri iussit, neque a signis valetudinis 
optimae universalibus tantum praesagia petere, verum ab iis quoque , quae ad 
propriam cuivis pertineant valetudinem. Ab hac veterum prognostice recentio- 
rum nata est semeiotice, іп дай signa non coniuncta ponuntur, tanquam in 
хараа, sed. distracta divulsaque, ut in catalogo. Quae quidem recentiorum 
semeiolice tanto minorem habet et dignitatem et auctoritatem , quo minor 
lides habenda est singulis , quam universis. Ea nimirum est veterum ргае- 
stantia Graecorum , ut quamcunque artem tractarent, summam illam expri- 

merent pulcritudinem , cuius in mentibus infixam speciem tenebant. 
Hoc igitur puleri sensu imbutus sit oportet optimus ille, quem mente com- 
plecümur, aque Coo illo. petat divinam hanc praesagiendi artem. Опат si 


О К. А T. I. Oi 15 


perspectam habuerit, non tantum sibi fidem aegrotantium conciliabit bonus- 
que -habebitur medicus, sed, quod maius est, quae metuenda sint, avertere- 
et ad futura quoque artem dirigere et accommodare noverit. 

Quoniam vero duplex est medici artificis officium , alterum sanitatem tuendi , 
morbos sanandi alterum , hanc тұфушау futurique praesensionem .cum ad sani- 
tatis conservationem , tum ad curationem morborum adhibebit. Ac prius illud ; 
quod ad prospere valentes spectat , quodque Prop/ylacitcam vocant „tanti fecit 
LENTINUS, medicorum Germanorum decus, ut omnis ab ео cum absit os4 
ientationis suspicio, iucundissimam habere censuerit bene factorum recor- 
dationem. Et profecto ita est, А.А.! In hâc enim mediciná prophylactic 
vera cernitur artis salutiferae ratio: cuius benignitas, quemadmodum ех vir- 
tute depromitur, sic nullam sibi expetit aut gratiam aut gloriam , tumque 
maxime est benefica , ubi minime esse videtur. 

Verum ut haec prophylactica medicina a paucis expetitur ,, cum sani bona 
sua negligere solent, sic in alterá Ша, therapeutice, plurima versatur medi 
corum opera. Quod quidem morbis medendi officium , ut omnium шахі- 
mum, зіс quoque omnium est difficillimum reputandum. Nam -caeterae , 
quas memoravimus disciplinae, quasi itineris duces sunt, haec vero curandi 
ars ultimus est et summus , quorsum tendat via, finis ; sique in reliquis offi- 
ciis rite exsequendis magnum appareat artificis ingenium , in hoc spectatur 
maximum. Etenim, quod in oratore actio est, idem est in medico curatio 
niorborum. ! 

Nolite tamen putare A. А.! hanc artis peritiam solo eventu diiudicari. Qua- 
si vero omnes fortunati sapientes , omnes. miseri stulti; аш usu tantummodo 
comparari, quem sine ratione aut prudentiá nullum censeo. Etenim іп hâc 
curandi arte, ut usus sibi multum vindicat, ita consilium , ratio , ingenium 
plurimum. Neque Hippocrates, Baglivius, summique medici senes demum ; 
sed iuvenes maximam assecuti sunt artis landem, Наес autem, quae mor- 
borum curatio desiderat, tot sunt et tanta, tamque sibi, ut videntur, dispa- 
ria, ut verear, ne iisdem enumerandis tardem studia et aliorum et mea. Nam 
quot sunt morborum, quot hominum genera; tot genera sunt medendi, ita 
ut alia audacem postulent medicum , fortem, intrepidum, alia cunctantem, 
cautum, providum; alia callidum , sagacem, exercitatum ; alia sapientem , 
doctum , eruditum, aliarumque curationum maximam sibi partem usus vin- 

di- 


16 C PRUYS TAN ver HOEVEN 


dicet, aliarum consilium, alidtum denique doctrina. Magni igitur iudicii ? 
summae etiam facultatis , esse . debebit moderator Ше et quasi temperator 
huius multiplicis varietatis, Мат et iudicabit, quid cuique opus sit, et 
poterit, quocunque modo postulabit morbus, mederi. Non enim omnis va- 
letado ji non omnis aetàs , non omnis natura, non omnis Sexus, nec vero vitae 
genus, aut morbi tempus , aut aeger omnis, eodem aut medendi genere trao- 
tandus est, aut remediorum, Nam medico diligenti priusquam conetur aegro 
adhibere. medicinam , non solum morbus eius, cui mederi velit, sed etiam 
consuetudo valentis et natura corporis cognoscenda est. . Tenenda est etiam, 
quae cuique morbo apta est medendi ratio, quae quidem non experiundo 
tantum quaerenda, aut tentanda usu , sed ab optimis summisque petenda est 
Artis Magistris, quorum scripta omni sunt posteritati consecrata. ) 

Ше igitur, quem volumus, horum abundans praeceptis, horum exemplis 
ductus , 80566 secutus duces, ad summorum ingeniorum similitudinem con- 
formabitur. Quare si quaerimus, quid unum excellat ex omnibus, docto 
medico palma danda est. Nam, ut duo maxime disparia sunt morborüm 
genera; quorum alterum acutos, breves continet, longos, chronicos, alte; 
rum, in'acutis magná opus est iudicandi celeritate eáque naturae praestanti4 , 
quam interdum etiam absque doctrinà valuisse accepimus. Іп longis vero 
summa adhiberda est animi contentio, ingeniumque afferre oportct omnibus 
doctrinae. atque eruditionis medicae copiis instructum; et quemadmodum 
alia est imperatoris virtus in praclio commitendo alia in expugnandis arci- 
bus, sic ja acutis morbis medicum optamus sagacem , peritum, callidum 
occasions venaterem, in chronicis vero constantem indefessum , eruditum, 
cunctatorema- prudentem, | 

Minime : igitur illi audiendi sunt, qui verentes, ne hisce stüdiis ibo EN 
turanimi ab exercitatione et artis gen, nihil quicquam amplius sibi afferen- 
dum csse opinantur, quam quod curationum maxime communium necessitas 
. postulet; ей parcá istà contenti eruditionis "scholasticae supellectili, exigto 
hoc vitae /Académicae spatio, omnem mediċi doctrinam circumscribunt. · Hi 
enim medieorum papia non ipsius scientiae ft N , sed suá metiuntur 
ignaviá. ` D (m 

Nec tamen siné consilio res tafità; ма morborüm caratio езі, recte ant 
suscipi, atit perfici potest; Nam est medicinae, sicut reliquarum rerum, 

fun- 


GEKEER TICE í 0: Ж” 


#undamentam Sapientia. ` Consilio , ‘quae valetudini j . tempori ,. aegro соп- 
жепізі ‘curatio invenienda est, ` Consilio: aptissima seligenda sunt. remedia. 
-Consilio quå 'optimá adhibenda sint ratione; videndum : quod , om) ita perfi- 
. бізі; ut; nihil desit , abundet nihil: cunctaque. ішег ве conycniant sibique re- 
-spondearit; et ad singularum жегіп rationem universa сзѕс composita. videan- 
tur, qualem eum quantumque esse: censebitis artificem. А4 hanc laudem; 
-hisce nostris temporibus, nemo propius ' accessisse: videtur, quam 1 OAN NES 
PETRUS.FRANXKIUS; acri vir ingenio cuius in scriptis magnum: cernimus 
 Jnedicum; summo: semper consilio summáquc .prudentiá,. rem eech y 
-omnium difficillimam; ` 161 
t Est igitur, quoniam : tot tantaque in bob «Ше sunt posita, medico artifici 
-ratio potissimum «excolenda ,' qiiae cum adolevit atque perfecta: est, nominatur 
cite: sapientia; . Verum ea de quibus hactenus: exposuimus, tanquam -huic 
-nostro, quem. deformamus, necessaria, quamvis summa. Vobis videri pos- 
, Sint, magnum ea quidem nobis efficient medicum , “пес tamen perfectum , 
«aut summuni. ‹ Medicus enim | vir bonus sit; medendi peritus. Virtus est , 
- virtus , inquam , quae summis hisce. laudibus cumulum addat. Hanc Ше sibi 
- videt “principem et. ай suscipiendam et. ad ingrediendam horum: stadiorum 
irationem exstitisse... Quodsi huius hortatu praeceptisque conformatus pluri- 
mis ,:hác arte 504, saluti fuit; id, huic. acceptum refert. . Ut enim mirus 
‘quidam: omnium quasi consensus doctrinarum concentusque reperitur, sic 
-summa quoque est verae eruditionis, sapientiae atque virtutis cognatio. ` Aut, 
quae tandem , sine virtute, homine immortali dignà est sapientia , quae sine 
-hác magnopere expetenda videtur doctrina? Quis verum assequi, nisi ve- 
^xitatis:cultor, quis scientiam. sibi comparare, nisi diligens, quis de rebus, 
< scriptoribus , libris recte iudicare , nisi aequus ; liberalis, bonus, poterit. Qui 
invidià ; odio, superbiá , adroganti4 aliisque animi reguntur perturbationibus, 
-quos tandem eos ей quales fore putabimus rerum humanarum, magnorum vi- 
- rorum , aliarum laudum , meritorum aestumatores? Quodsi tam arcta sit omnis 
germanae scientiae et virtutis cognatio , in hác uen, quam profitemur dis- 
mg ‘omnium est arctissima. 
‚ Baglivius Ше, cum corporis naturam | aique кінеретіст quiaisplatimcram 
Jesse. errorum fontem recte viderit, ab hác naturarum diíferentiá diversam re- 
“ш s с ` pe» 


18 C PRUYS vXN'DÉR HOEVEN 


petivit medicorüm et doctrinam et artem., Hinc frigidos, phlegmaticos, (ог: 
pidos cunctando semper rem agere , cholericos , calidos. magnoimpetu et quam 
validissimis armis contra morbos pugnare; quapropter propriam hanc corpo- 
ris temperiem cuivis investigandam esse ac ratione regundam;, ` recte praecepit. 

Quae cum ita sint, nemo perfectus. medicus | esse ; nisi moderatus, соп- 
tinens, temperans poterit, Nempe animum: habeat: sedatum oportet, omni- 
que perturbatione liberum; ut recte: naturam: observare, fortem, рее 
dum, ut recta semper videre ;''sequi ç et:constanter tenere possit. ` 
. Est enim sacrosanctum hoc vitae tuendae munus, quod qui suscipiunt, 
ut religiose perficiant, iureiurando obstringuntur. Quá im re maiorum mi- 
ramur sapientiam , qui veterurn illud institutum. non abrogandum esse, sed pie 
servandum. arbitrati sunt, ipsoque hoc iureiurando , quo. omnem vitam ome 
nemque artem sancte esse casteque instituendam sanciverunt , satis declarasse 
videntur , quàm arcte medicinae: professionem cum ipsius professione vir- 
tutis habuerint eoniunctam. 2 2 eid 

Neque aliter optimis. quibusque visum. est:medicis $: іп quibus par fuit 3 me¬ 
dendi scientia pari virtute comitata. Aut- quid нірРОСВАТЕМ Ccomumemo- 

“жет, in quo et summo medico орітодие): viro, dum. artis miramur peri- 
tiam vitaeque integritatem , Deum quemdam: nobis аврісеге videmur. Quid 
SYDENHAM Ur, quem in egregio illo opere, in quo ipsam veritatem, апі- 
mique: candorem habitare: dixeris ,: hiscé. verbis observationum: suarum fidem 
contra, obtrectatores et invidos audimus: defendentem : « Res ipsa brevi lo- 
» quetur, an. fideliter et sincero animo bio egerim; an e contra , ad instar 
» Sceleratissimi hominis morumque prófligatissimorum , homicidam те prae- 
» Sliterim , vel in- terrà defossus.? | Quid normmAavrvm, cuius tanta fuit 
іп arte faciundá religio ,. ut. Swietenius ,. eius discipulus, numquam consu- 
lendi causa praeceptorem adire ausus sit, nisi accurate perscriptamr affer- 
тес morbi historiam, ` Out enim diligenti, at sibi diffidenti , toties opem: tu- 
Jerat, negligenter et temeré rem. tantam. im scriam agentem severo vul- 
tu excepisset. 

Ego, quoties hosce viros cogito ,. (cogito autem bn ac рій delector 
tantarum. virtutum. recordatione , in praeclaro. hoc virtutum. choro unan 
video reliquarum principem. ac ducem. existentem. ` Hanc sive caritaten» 

da 


D В.А T I, O 39 


dixeris; біте benevolentiam ,  benignitátem , humanitatem, seu quibuscun- 
que aliis nominibus appellaveris,. nam tanta eius est amplitudo , quae uno 
nomine comprehendi non possit, nihil ea Һатапі a se alienum. putans, 
omnesque homines coniungens ,. uno universos amplectitur amore, Est 
namque hic mundus magna quaedam hominum civitas, et una domus fra- 
irum. Atque haec quidem animi affectio in optimo quoque medicinae cul- 
tore fuisse videtur .maxima. АР hac enim omnis ars nostra ducta est, 
neque ulla alia est, in quá magie exerceri, сой, perfici divina Ша virtus 
possit, quam ea, quae vere appellatur salutifera, Нас tanquam genio 
quodam, aut Dei cuiusdam voce: ad haec studia impellitur medicus; hâc 
Шай sibi vitae degendae genus. constituit; haec ipsi in studiis, arte, omni- 
que vitá itineris dux est et socia , Һас rectam semper optimamque sequitur 
viam. Huic ut obsequatur, omnes labores, curas, vigilias , omniaque vi- 
tae pericula parvi esse ducenda putat; haec dies noctesque concitat atque 
admonet, non nobis solis, sed aliis vivendum esse, nulláque re homines 
propius ad Deos accedere, quam salutem hominibus dando. Ea vita, via 
eet in coelum et in coetum eorum, qui praeclarum hoc. homines diligendi 
munus .optime exsecuti sunt. Caetera, quae ab hominibus expetuntur, 
opes, divitiae; honores, gloria, humana sunt, caduca, mortalia, ipsaque, 
haec scientia nostra partim ad hang vitam. tantummodo pertinet, partim 
puerorum quidam censendus eet lusus, si cum ей comparetur scientiá, 
quá animus potitur, huius corporis vinculis liberatus; haec vero hominum 
caritas perennis, sempiterna, animo immortali, divino digna; 

O Artem vere bonam , humanàm , salutarem! Те qui colit; diligit; 
amat, ipsam colit, diligit; amat. virtutem. ` "Du miseros mortales miseriis 
levas. Та immortalibus tui cultoribus viam indicas ad vitam vere vitalem, 
sempiternam. Tibi igitur nos ‘penitus totosque tradimus. In te omnem 
laborem , studium, operam nostram-ponimus. Іп te ира quasi taberna- 
culum vitae nostrae collocamus, 


Quà quidem V Vobis teen spondeo йари huius Academiae Cu- 
i Сз ras 


D 


20 C P RUY Sieg ьи HOEVEN 


ratores! quorum in $10115 tanta declarata est voluntas, ut; quam. antea 
in me detulistis dignitatem , eandem nune etiam auctam voluistis. : Quo: qui~» 
dem tanto beneficio illud mihi potissimum spectasse videmini, ut ab omni: 
геї domesticae curá liber et. vacuus, totus. esse in hisce studiis possem. 
Vos itaque, Viri Aumplissimi! sic habetote, mihi nihil potius, nihil anti- 
quius fore, quam ut, quantam :equidem possim , huic Academiae vestrae у 
iuventuti, patriae prosim Vobisque et Regi Optimo et grati animi sensum. 
et voluntatem et vero industriam теат probem. 

Vobis. autem Viri. Clarissimi, quarumvis. disciplinarum Professores ! quid 
multis verbis; me commendem , quorum benivolentiam ей рег biennium: 
hocce, et tum praeprimis cognovi, quum amplissimum hunc dignitatis: ога: 
dum, Vobis omnibus gratulantibus , sum. consecutus. ` Quodsi negligere з 
quid de se quisque sentiat, aut arrogantis esse, aut etiam omnino dissolati ; 
recte putatur, quid magis expetendum , quam eorum quibuscum vivimus ,: 
adprobatio, et bona optimorum virorum de nobis opinio. Me Vobis ut сот-- 
mendatum video ac gaudeo , ita in posterum | cupio commendaáltissimum. : 
Ego quo maiorem hanc Vestram expertus sum benevolentiam; eo plus: 
etiam Vobis tribuendum esse arbitror. i 

Nos vero Collegae aestumatissimi !: eiusdem acie Professores! salu- 
taris ista professio, et communia studia, еб communis disciplinae, Acade-: 
demiae, patriae amor jungant, ut. eo quisque nostrum nobis sit carior, 
quo magis scientiae; Academiae, patriae utilitatibus inservierit. SUD 

Vos Professores. Extraordinarii ! scitote me locum, non. animum mutás-- 
se meque habctote , quem fui antea, collegam ; amicum, sodalem. 

Те Frater carissime! hic cum aspicio, mon possum поп nostras fortis: 
nas laudare, quod Та mihi, ego Tibi sim redditus , nobisque tam felicibus: 
esse contingat, ut; quibus uterque nostrum maxime delectatur studiis , iis: 
totos nos tradere omneinque vitam. possimus impendere. Quare nos E 
timc! quemadmodum Deo debemns cuncta біс ad. Deum. cuncta refera=: 
mus, cui eum maxime gratum esse et acceptum novimus, qui hoc, quod 
cuique adsignavit, humano munere , maximá file, ou, religione perfungitur. 
Quod facientes, huius nobis fratris , quem colimus pariter atque ama- 
mus, leniemus desiderium , quo enim: virtute erimus coghati magis, co- ma~ 
ior nos spes tenebit, fore nos im aeternum fraterni conjunctos caritate. 

De- 


од T YO ëm 


Denique ad Vos se convertit oratio теа, optimi Adolescentes , Commi- 
litones amicissimi! Mihimet Vobisque proposui, qualis videatur Ше, quem 
summum, quem perfectissimum medicum iudicem. Nos igitur hanc opti- 
mam speciem imitando exprimere conemur , quod etiamsi assequi posse 
diffidamus , experiri tamen velle debemus , eum tenentes cursum , quem po- 
terimus. Prima enim sequentem, honestum est in secundis et tertiis con-- 
sistere. Quare non est, cur spes vestra infringatur , aut languescat industria. 
Nam neque illud, quod est optimum, desperandum est, et in praestantibus 
rebus magna sunt ea, quae optimis proxima. 

Vos autem generosi Iuvenes! virtutem imprimis colite et aeternam do- 
mum. contuemini, пес in praemiis humanis spem ponite rerum vestrarum , 
sed coelestia petite ; estis enim immortales ! 


E „АЁКА: Sins Ee y Be: e 


Re su polio s ären 
zech WM UM «ы «айн нй 


lani жеңдер A uam bd 


Біле! U qawapaq "i сені. dicen Genie 
nik. co ТӨН KT ае gratum #840: xt Wl i 


Ce Ç adsis vt Біз ein гае, л 
уне: E pentes. , 


2: 


271 


ОТАН JACOBI о: JONGH, 


ENCHUSANIj; 


THEOLOGIAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI. 


COMMENTATIO 


DE 


QUAESTIONE AB ORDINE THEOLOGORUM IN ACADEMIA 
LUGDUNO-BATAVA, A. MDCCCXXVI PROPOSITA: 


ә Quis sensus sit moniti Joannei, 1 Epist. V , 16b. "Eerw ёрартіа mpr- 
ә» бфуатоу, ой тер мейе Аёуш, ya. іротісу. Et quomodo cum aliis, de 
ә» diligendis omnibus hominibus, doctrinae Christianae praeceptis , 
ә, in concordiam redigi possit?” 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vit MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXYIR 


4 
2 

` 

E 


` 


лез 


BLU 


үйр алый 


+ 


COMMENTATIO 
на юр. р Е е 
"QU AE STLONE THEOLOGICA. 


шг 


Dm а ра а 
а а As . 

орындар 4 di | ; 
Toterpretationem , Lilies Novi Testamenti э Variis de causis, multo magie. quam 
- aliorum (seriptorum ,. difficilem esse, inter omnes constat, qui in hoc studio elabora- 
runt. . Nimirum. scriptores illorum, homines erant, exceptis tantum perpaucis, in- 
docti yı neque: scribendi artis, satis periti ^ qui res tractabant » sibi antea incognitas , 
vulgaremque intellectum , pro magna. parte, prorsus excedentes ; lingua utebantur, sie 
bi haud: vernacula, Graecorum dicendi rationem , ad Hebraieas formulas conforman- 
tes. Neque: difitendum est, Ecclesiae. veteris. doctores, qui libris sacris interpretandis 
operai. dederunt, plurimas falsas, locorum omnis generis , explicationes introduxisse, 
Nimirum. plerumque: hospites « 'erant linguae Hebraicae, et non pauci Graecam quoque 
шоп ¿satis callebant , et ad. suae aetatis. opiniones. dogmaticas, non raro. interpreta- 
tionem: imprüdenter aécommodarunt. , Рег longum tempus plurimi haec vestigia lege- 
runt, Et sie quidem гей difficultas sensim magis magisque aucta est, per praejudica- 
tas cujusvis generis opiniones interpretum , qui seriori aevo sacros libros tractarunt (1) 
Rectorem. viam monstrarunt, qui renatis literis, ай normam Philologorum, qui i 
scriptis humanis praeclare meruerunt, manum operi admoverunt. In his Grotium 
exeelluisse constat, cujus interpretandi modo ,, multa remota sunt obstacula , quae 
impedirent, quominus rite Sacra Seriptura intelligeretur. Recentiori memoria acces- 
sit "Ernestius ,cujüs. tempore simplicior invaleseere eoepit interpretandi ratio, те- 
gülaeque' sunt constititae, ad quarum normam interpretatio commode et accurate di- 
тіні possit. 


At 


61) CF hac de re Ernesti Institutio interpret, N. T.. Proleg. 6. д. imprimis nota subjecta, 5, F. N. Mo- 
Tus, Acrgasese super Hermen, М. Т. Proleg. Parte r, $. 2, 


А 2 қ 


4 4.4 жа po NUM | 


At vel sic tamen remanserunt loca intellectu difficilia, ea etiam, de quibus despe- 
randum videatur , interpretes , vel optimis "ТНР ac-criticis subsidiis in- 
Structos, eos exposituros , aut ultra veri speciem , aliquid prodituros esse (1). 

Est liber auctore Apostolo Joanne, qui inscribitur 2Zpocalypszs, qui ut recte ex- 
ponatur, noya adhuc revelatione opus esse videtur, Occurrunt in scriptis Paulinis 
SucvóuTÀ туй,» quae non tam Paulinae obseurius scribendi rationi, verum ipsi argu- 
mentorum indoli sunt adscribenda, cum altioris sint indaginis, et pro parte vulga- 
rem intellectum longe: excedant (ә); vel ad cogitandi et loquendi üsuni е)і4 tempo- 
ris, non omni parte nobis cognitum , et omnino ad res, a nostro aevo longe remo- 
tas spectent, Quid sibi velit Paulus, monito Шо, Ai тобто Aëeläer d уу) ¿Ecua Ёғи 
Zei тй кефахй, dià том дууФӘоив. 1 Cor. XI, 10. Quorsum, spectent Ша: ?Етг) т} 
тоўтоуту 01 Витт деу Әтір тби уехрду, гі Dag vexpo! ox 2угіротог; ті wa) Ваттіёотга 
ein т2у vezpõv; ibid, XN : рд. Quo sensn dixerit 22004 por схолор тй сарф, ӛууғ2о6 
car£y, Uz ше хозаФ и, 2 Cor. XII, y. ‘O òè иесітис b; olk égTiv* û Dè 0:06, elo ёс" 
vi; Gal. Ш, 3o. Tota pericopa, quae 2 Thess. сар.П, 1 — 12. occurrit, quomodo 
intelligenda sit. De his aliisque in Epp. Pauli locis, multiplex Interpretum dissen- 
sus, et adhuc sub judice lis est. Similis est ratio locorum Jacobi IIT, 6, Ка) ў улйс- 
ca vp $ хдсиос TH ддікіле” ст # YATA катаа! ty role Лесі Yu. 9 oraora (= 
Qu» Tò capa, д фу иа тфу тродду тй; vied, xa) QAoyitoudyy Zei re уін, IV, 
5,6. "H Әокейте. бт кгуйс vj SPADA Мун; тр Фідооо 2тіт0061 т) myeua б котфкцсеу éy ýa 
шу; Мад Dè uct yapm’ Уо Муй" 5 beds ӛтеруфауо дутітдетето) тотен, 9% Ma- 
er кӛру. 1 Petri Ep. ІП, 19, 20. ^E» ф xa) voie ¿v филахф тугае mopeude)e BxsipuEsvs 
“Ёта0сдсі тоте, "Ore dmtLebéxero d той 0:00 uaxpolupla Фу uipa уйе. катасинуа орАууб 
Barod; ele Zu Фруги ror Boti Zerë Puya Әіег%0уғау ӘР Vartop Quot et quanti inter- 
pretes naufragium fecerunt, qui pericopas Matthaei cap. ТҮ, 1 seqq. Mare, I, 12, 
15. Іле. IV. 1 seqq. de Jesu a diabolo tentato; vel admonitionem divini Doctoris, 
parabolae de injusto, oeconomo subjectam, Luc. XVI, 9. К2уф бийо Хуа! тойсате 
Zousaz QiAcus ік TOU pauuv& тй йик › іуш, (ray ікХітуте) Zifouger биб elc тӛс aiu 
vious vxxvàs , illustrare, aut horam Zeta Joann. ХІХ, 14. cum тта. Marci ХҮ, 25. 
conciliare conati sünt ? 

Scripta quidem Joannea, praeter Apocalypsin , modo memoratam, licet in univer- 
sum valde simpliciter, ac verbis et phrasibus usitatissimis adhibitis videantur esse con- 
Scripta, tantas peritis interpretibus crearunt molestias , ut nonnullis judicibus, nemo 
nisi in Apostoli animum intime penetraverit, sensum profundum ac sublimem un- 

quam 

Ст) СТ. C. А. T. Кеші Elem, Herm, М. Т. $. 112. 

(2) Сї, D. J. Pottii, Annot, ad 2 Ep, Petri Hí, 16. 


COMMENTATIO DE QUAESTIONE:' THEOLOGICA: б 


s se capturüm esse sperare possit (1). Multae ex hoc genere sententiae reperiuntur 
"in ipsius Euangelio, ex ore Jesu descriptae , vel a Joanne ipso de sensu et consilio dic- 
“torum et actorum optimi magistri prolatae , quas nunc silentio praetermitto, cum pri- 
ma ejus Epistola, іп qua lócus, nobis ad interpretandum. propositus invenitur, со- 
piosam ad confirmanda dicta, materiem allatura sit. In ea certe plura occurrunt dic- 
ta, quae eo modo. atque ea forma? proposuit Joannes, mt jure merito dubitandum sit, 
an ingenium humanum unquam ео sit perventurum , ut sibi contingat auctoris men- 
"tem. facile perspicere, ejüsque verborum vim accurate definire. 
"Scilicet ipsius animus, ut amore erga Deum Patrem ac Filium : Dei Puls num- 
" quam non repletus erat rebus illis: gravissimis, quas: ejusdem professionis sociis tra- 
"dere atque inculcare vellet. Nil agebat, cogitabat, vel literis mandabat Joannes, ni- 
"ei quod spectaret ad gloriam supremi eeclesiae Domini: concelebrandam ; quin conjici 
¦ Posse videtur, eüm , qui tanto amore Christum prosequeretaur , etiam omnes alios, qui 
“in illius professione: secum cónsentirent, eodem amore erga J. Christum incensos , exis- 
"timavisse, adeo ut ópus non duceret, multis uti verbis , ad ea latius explicanda, 
quae, si vel ultimis etiam digitis attigisset, satis superque jam a lectoribus intellige 
“rentur, Hinc fortasse repétendus est stylus ille abruptus:ac concisus; ubiyis regnans 
tin scriptis Joanneis, hinc illa verborum significationis: confusio, quae subinde in A- 
"postal verbérum sensu reperiendo tantas creavit. molestias, Die v. c. in prima Ер. 
"ПІ, 17. verba 725% Фуйту той Go piser ду адтбз velita accipi possunt, ut talis noe 
tetur, qui Deum ` nullo! amore prosequeretur , vel ita, ut ad eum spectent, qui ab 
amore Dei exclusus esset. Cap. IL, 6. verosimile est; sermonem esse de Jesu Christo, 
quamquam comm. $. de Deo locutus esset. C. ТУ, 17. dubitari potest, utrum Jo. 
'ante oculos habeat amorem erga proximos, an erga Deum, С. IV, 21. incertum est, 
num praeceptum illud Deo auctori an Jesu Christ. sit tribuendum, et quae hujus ge- 
neris sunt plura (2). Nimirum ut inter scribendum singulorum verborum idem so- 
'mantium propriam vim ac significationem distincte ipse sentiret, ita etiam. varias illas 
significationes, verbis apte convenientes, a lectoribus statim intellectum iri, sine du- 
"bio exspectasse Apostolus; neque Pis лашақ esse videtur, se sic scribendo, ambiguum 
"vel obscurum fieri (5). 
Ex eodem fonte profluxisse videtur illa styli: negligentia , quod. saepe. tempora pere 
mutentur, ac praeteritum adhibeatur, ubi sermo est de iis, quae іп praesenti agan- 
tur, C. II, 4, vel ratione inversa C. V, 20. Inde etiam repetendum videtur, quod 


pas, 


[d 1) СЁ. Niemeyer, Karakterkunde van den Bijbel, Vol, V. fasc. 5. pag. 473. Alb. Brink, Over den Eersten 
Brief van Johannes. pag. 55, 58, 

(2) Cf. Cl. van Voorst , in Annot, Specimine primo ad 1 Joann, III, 2. pag. ro, ubi alia similia exempl a attulit, 

C3) СЕ A. Brink, le с. pag. 46 seqq. ubi argumentum illud copiose pertractavit, 


А 5 


6 42100 1 foi TIVO DE 343: соч NOT A EEO 


“passim formulis utatur: Apostolis. quae yel raro occurrant, vel, rarissime Ша, quam 
spectaret ; adhibeantur significatione: (ary зу: лар&адитов+ С Co M у, ла. рпа, IL, 20. 
Ux Zem iy maripa. DL, 25, Zen ту Zë, Nisl 12. [LEVETI фу. aig. П,.6, ds 27 ,. 28. 
TII, 6, 24. Түу 16, 15: cf. et Euang. VI, 56.. XV, rA H Zen ol ва 

Nnllus autem ех prima Joannis Epistola locus; majores. interpretibus. peperit, d 
'cultates , quam qui reperitur. C. V, 16.. eujus. explicationem, , celeberrimus din 
"Tlieologicus Љое anno in certamine literario; elaborandam proposuit. . ninogol: ss 

Eo enim in loco subjectum; de quo-sermo..est. (диартігн) 1 поп solum non Sefini- 
"Wit, sed etiàm verbis usus est. Apostolus (бый et доот), dag proprie ас metonymice 
a sacris scriptoribus usurpari solent , neque indicavit, quo sensu, ea h, l.. sint. intel- 
ligenda. Et omnino dubium est, quodnam, peccati genus ante, oculos habuerit. A 
Şeri similitudine non abhorret, ad istorum. temporum, mores ac;ritus eum spectasse. 
Nova vero inde oritur difficultas, quod monumentorum hujus aevi paucitas , non nisi 
umbram afferat cognitionis rerum illius aer, Accedit. tuzuro avelas species., Pugnare 
dimirum videtur monitum. Joanneum cum aliis: , quae. de, eunihpa dilignndis, homini- 
bus, a Jesu et Apostolis tradita sunt praeceptis. 

Nolim i in éam partem dieta accipi , me hasce omnes: ;difficaltates +, quibus Jia fortasse 
sensus reperiendi impedimenta adjungi possent,-eo'consilio enumerasse, ut ostenderem, 
quanti ‹ existimandus esset juvenis , i qui ad talem quaestionem, solvendam ges tentare 
auserit, qui opus tam ingens perficiendum, nullo adhortante , sibi | sumserit, ita ut ргае-, 
mium, si reportare ei non contingeret, tamen: js; censendus esset, de que dici posset: 

« Ipse tulit. pretium ,; jam mune. жемешішіз hujus sss ls lf aries 
« Qui cum victus érit == (tamen;) eertasse fereture tii ой 

Equidem. potius hoc egisse mihi: conscius ші, ut benevolus. lector; nid in нь 
causa a juvene sit.exspeetandum , clare perspiciat ,. ag judex sit: mitis , atque, judul- 
gens, in omnibus, quae minus bene atque d proposita ; neque ех ipsius rei 
gravitate pertraetata sint, ! сад! ) ) пово Іште 9n mot niat. Tat art 

Quaestio autem sic sese habet + pni T | наба 

« Quis sensus sit moniti Joannei, x Epist: Y, 165, poe Misa ids Aneren: 29 
«тей rele Муә, Әә гротйсуз ес quomodo Шай, cum aliis; de diligendis. omnibus 
« hominibus: doctrinae Christianae: praeceptis, in concordiam.xedigi possi" 2, = 

Hane eo ordine pertractandam mihi proposui ut ^ ^ UNT Pott iem 

I. Nonnullis de Joannis epistola in medium. allatis, 1000: ЕТІ: 
ЇЇ. Ad verborum sensum investigandum transiturus sim. 

III. Ostensurus, quomodo Apostoli doctrina cum praeceptis de diligendis omnibus 

hominibus in concordiam redigi possit. n | nay Ei ` ќи ; 
í ші i «HOY amv о 38 de es 


А» ! j Cê) 


(1) СЕ A. Brink I с, pag. 56. 


GOMMENTATIQ. ов. QUAESTIONE "THEOLOGICA; 7 


sp QUE 


ешшіздіші өрі ,.5spiuisb (€ ) enrróxqere ) gf ¥ Tramps 
OD r NEE Ж А o 

1248 O1 I Zi + 10 20 J {ү £ í id 12 SHA ! УІ 
DE PRIMA JOANNIS EPISTOLA, "° O 


Ke 


ive і H ш» 
xui зато eie a ні n 
6-1» Epistolae Consilium. . 


2 oannem Apostolum , Zebedaei ас Salomes i Jacobi natu minoris fratrem (1); 
Jesu. Christi. autem. dilectissimum. discipulum, hujus scripti vel epistolae , vel quomo- 
do id, dicere velis, esse auctorem, ab aevo omnis consentiebat Ecclesia ; ; unde jam Eu- 
sebius, scriptis ,- quae vulgo dicuntur. poop ойгут › eam annumerare non dubitavit (2). 
Ве. consilio autem , quo, epistolam: conscripserit Joannes, non idem est virorum doc: 
torum. consensus, ‘Multi enim, putant, Apostolum . contra cos, qui a doctrina tunc 
temporis jam. recepta, dissentirent, demonstrationem suscepisse 3. : Christum eundem 
esse ac. filium Dei, Па es Patribus statuerunt Irenaeus (3), qui. opinabatur ; Joan- 
nem. id )Rpectasse ut, errores. xefutaret ,. quorum ( Cerinthus ac. Nicolaitae i imprimis erant 
auctores. Eandem fere sententiam professi sunt Hieronymus atque Epiphanius, uti 
ex recentioribus nonnulli v. е. Grotius (4), Wolfius (5), Schutte (6) aliique, Mi- 
cbaëlis non misi | doctores. falsos, , nimirum. Gnosticos, aut Cerinthianos in ас epistola 
refutari, ‘data Opera, . ostendere conatus est ( D Hugius quidem, negavit,  Cerinthianos 
vel Gnosticos ехе. а; dictos a Joanne: depingi aut refutari , eam ob. causam, quod 
non diserte memorentur, verum tamen contendit, Apostolo ante oculos versatós esse, 
qui contenderent, Jesum поп esse Christum Deique filium $ cujus generis errores sub 
yariis formis inter illorum temporam Christianos spafsidi propagati fuisse videantur, 
cum ex patrum testimoniis non tantüm , verum etiam' ёх rationibus: Chronologicis se 
colligere posse. e existima, ma cum Apostolo. Joanne vixisse. Cerinthum ac Nicolaitas , 


t f 


qui 


Cx) Cf. Matth. IV, 21, X, о. Marc, L. 19, HI, 17. Luc, V, ло. Matthe XXVII, 56, collato Marce ХУ, 40, 
Can. Vid; Euseb, Hist, Eccles, Lib, IH бар, 25, ; аб 

"Cat: Adversus:Haeréses. Lib. 111. TE А 

C4) Cf. Ejus Anteloquium in Euang. Joannis, 

'& 5) In: Curis Criticis: ac: Philologicise 

(6) Heilige Jaarboeken; Parte ІШ; p, 167. me d n 

(7) Inleiding іп de goddelijke Schriften des № V. Vol. II. Parte H., 6, 122, 


) 


в SE E GH ! 


qui Christianorum fidei multum afferrent detrimenti (1). Semlerus, hic illic Monta- 
nistas et Nepotistas describi, censuit (2). Carpzovius (5) denique, atque imprimis 
Storrius (4) de Cerinthianis non tantum, sed etiam de Joannis Baptistae discipulis 
cogitandum esse, monuerunt, Quippe. quorum placita. mirifice omnibus responderent 
sententiis, quas чш, Es sibi sumsisse videtur Apostolus. Ab altéra vero parte non= 
nulli diserte negarunt, in Joannis Epistola, quin in universo- novo.Foedere, ulla Gnó- 
sticorum reperiri vestigia (5 j.. 

Ex his autem sententiis, quaenam vera sit, vel ad veritatem proxime accedat , ut 
pronunciem, equidem non is sum, qui mihi sumam, quemque suo gaudere judicio 
facile patiens, Fortasse neque horum, neque illorum e Кыр est virorum opinio „ 
et veritas, uti saepe, in medio est quaeréndà., 

Nobis igitur, pauca haec observasse sufficiat. 

2) Inter. eas, „qaibus stylus, Joannes gaudet, dotes- imprimis elucet nativa illa Sims ` 
plicitas, quae statim lectoris animum capiát, mirificumque i in modum mulcéat ас de- | 
lectet, Inspiciantur tantum marrationes eorum, quae in nuptiis illis, Сапайрі cele= 
bratis, acciderunt; nec non, quae cum Nicodemo, vel cum muliere Samaritana 10- ` 
cutus est Servator. . pu NS etiam: narratio de Lazaro reviviscente , aliaque. Neque 
dos illa, tantum celebranda: est i in iis, quae- sunt ex genere historico , Verdi UE, 


« Us tamque е coclestis et alti sensus з. tanta potuerint араб; wc rain cai 


M 


« enuntiari”. ( 6). 
Jam 51 ex scriptoris alicuji üs stylo, ad ejus indolem concludere liceat, in Joanne ob- ` 


servanda est, tenera animi simplicitas , quae , sicuti cujusvis scriptoris: indoles, i in ір- 
sius scriptis, explicandis animadvertenda est, ita et in Joanne ` notari meretur ( 7). 
Tantum igitur ahesse censemus ,. at Apostolus Philonis vel: Guosticorum , si exstite- 

ziat: 


(r) Hugius, Einleitung etc. Parte H. 6: 49. Page:i36s 

620 Je S. Semlerus, Paraphrasis іп 1 Joann’, Epist. ad сар, IN, т. peg. 249% 

(3) JĮ. Be Carpzovius, Epist- Cath. Septenarius, ad r. Joanm II, 18.. page- 14Ce- 

(42) С. С; Storrius, über den Zweck der Evang. Geschichte und der Briefe Joann, pag. 16, 20, or. passim; 
qui autem satis. temere , ut videtur, hypothesin protulit , neque historiae antiquiori , neque recentiori fundatam ,, tes- 
timoniis: Primo aevo nempe Sabaeos, qui dicuntur, Joannem magistrum Christi nomine haud огпазѕе ; procedente . 
autem tempore, eum etiam ad tantum HonorîS gradum evexisse $, ro; pág. 27; 28» 

(5) "Tittmannus, de vestigiis Cnosticorum. іп М, F. frustra quaesitis. J. T. C. Loeflerus, in Diss, Joannis Epis- 
tola prima, Єпоѕісоѕ imprimis impuguari negans, recepta in Comment. Theole editis а WVelthuseno меш et 
Kuinoelio pag. 138 seqq. 

(6) Verba sunt W. Stronckii in Spec. Herm. Theol. De ropa ecdictione Joannis Apostoli, ac Jesu Mae 
gistri doctrinam et dictionem exacte composite, Traje ad Rien. 1799. Sect. и 6.1. page 206. 

(z) Ch Ern. с. $, 2. pag. 7. num. 8, 


СОММЕХТАТІО DE QUAESTIONE ТНЕОТОСІСА, 9 


mint scripta mystica, quae erant, justoque subtiliora perlegerit ac ref:taverit , ut multo 
magis ab hisce studiis tam aridis et parum fructuosis valde abhorruerit, atqne in reli- 
gionis veritatibus exponendis, maximam sibi proposuerit simplicitatem , ab omni.di- 
sputandi studio longe remotum. 

2) Ex loco c. II, 19. concludi posse videtur ‚ tales оа ante oculos habuisse 
Joannem, qui a vera Euangelii doctrina deflexissent, aliaque secuti fuissent castra, Si 
autem quaéritur, num infideles, an Christiani fuerint, ab eorum stare partibus li- 
ceat, qui censent eos homines fuisse, qui Christianorum adhue quidem nomen gere- 
rent, revera autem factis non minus, quàm verbis (c. IV , 1, 5.) ostenderent, quan- 
topere a Christi religionis indole abessent, omninoque Christianis veliementer no- 
cerent, ak 
` `5) Errores, quibus falsi isti magistri erant obnoxii aliquatenus convenisse videntur 
enm Gnosticorum , quae postea in systema sunt redacta, commentis , et suspicari li- 
cet, jam tunc temporis semina sparsa fuisse harum sectarum , quae saec. 2 et 5 seqq. 
ecclesias misere perturbarunt ас dilacerarunt. Нис pertinet locus c. И, 22, ubi de 
iis sermo est, qui negarent Jesum esse Christum ; nec non, c. V: 6 — 8. ubi spectare 
videtur auctor istam opinionem, quae aevo Apostolico suos jam habuisse videtur de- 
fensores , nempe summàm gloriam in Jesum tantummodo, dum baptismo initiaretur; 
sub aeohis forma "descendisse , proximum autem ad mortem ‘еши solum reliquisse (1). 
"Quibus omnibus accurate perpensis, eorum nobis arridet sententia, Joannem non 
ео consilio scripsisse, ut Gnosticos vel Docetas aliosve dáta opera refelleret, sed ut 
puram traderet doctrinam , atque ostenderet, quo loco collocandi essent isti docto? 
res, qui a Christianismo. tám longe remota docerent , quorum errores , vivente jam 
Apostolo ; orti, multa habebant communia cum iis, qui dein Gnosticorum nomine lor- 
ge lateque propagati sunt. 

.4) Disputandi autem iste animus, quem Christianis Ші, quos ante oculos habuit 
scriptor, praesertim adhaesisse verosimile est, veraeque doctrinae depravatio, eum ha- 
buisse videtur effectam , ut amor Christi, caritasque fraterna valde frigesceret, ac fides 
Christiana dilaberetur. Hinc fortasse causa est repetenda, cur per totam fere Episto- 
lam ad fidem ac caritatem lectores impellat. Nam, inquit Joannes, dum nos invi- 
cem amore prosequamur, manet in nobis Deus, sumusque ejus perfecta caritate 
praediti, e. IV , 2. СЕ. II, 10. НІ; 11, 14, 17. IV 7, 11, 16. Ka) айту Äech ý 
dyroM, &ўтоў la тіптеісереу TQ дуйиаті тоў vic müTcD "ysco Хит) кай дуатдиғу 82244 
Doug, xalis Әохкеу ёутоАйу gi, C. ІП, 25. IV, 15. V, 1. 


d. 3 ) š ° ( D^ Ü қ 5» 2. 


Жз Cf, Brink, L с. pag: 5, 320 


ао 4 Лан. 29514031070 -N OFT fo, 


$, 2. Quibusnam: sit destinata Epistola. 


Velut de epistolae consilio, si sic et de RE? quos ante oculos енесі Аро- 
stolus , tacente ipso auctore, neque antiquioribus ecclesiasticae historiae. seriptoribus 
certi quid hac: de re referentibus, adhuc in dubio haeremus: nihilque nobis sober: 
est, praeter conjecturas, quae mirum est, quantopere inter se discrepent. 

. Lampio si credendum езі, quibusvis illius aevi Christianis epistolam destinavisset , 
„ quia nulla, restrictionis occurrit mentio (1). Verum observarunt viri docti, omnem 
vulgo epistolam vel librum , certis hominibus , tempore locoque conjunctis, ‹ destinatum 
esse solere (2). Quod si in his libris поп teneamus, sane difficile est judicium, de 
sensu: historico, et de iis, quae non universe sunt intelligenda, sed ad quosdam tan- 
tum homines spectant, minime Ша ad omnes omnium locorum temporumque homi- 
nes referenda, (Опо facto gravissimum in interpretando Novo Test, commititur vi- 
tium (5), et in hujus quoque epistolae interpretatione nobis occurrunt difficultates: 
non facile superandae. Nequaquam ego assumere ausim, quod cum Ша opinione arc- 
te conjunctum est, | septem illis Epistolis, quae CaZZoZcae. dictae sunt, nomen illad 
adhaesisse, quod argumenti universalis essent, videlicet non in gratiam unius homi- 
nis, aut coetus, aut urbis, aut regionis conscriptae , sed omnibus per orbem terra- 
rum dispersorum Christianorum coetibus destinatae (4). Ea certe sententia, gravi 
hacce: premitur difficultate , quod secunda quoque et tertia Ppistola, inter Catholicas 
enumerantur, quae tamen , sicuti ex inscriptione patet, utraque in gratiam unius ho- 
minis sunt conscriptae. Neque probanda videtur Wetstenii conjectura, nempe ab iis, 
qui hac denominatione primum uti coeperunt, non genuinas habitas fuisse secundam 
ac tertiam Joannis Epistolam, postea vero, eum in Canonem ecclesiae receptae. es- 
sent, his quoque Epistolarum Catholicarum nomen tributum fuisses Patres enim an- 
tiquiores Origenes ac Dionysius Alexandrinus , qui binas illas- Epistolas in scripta fc: 
aoyoúueyæ referre non dubitarunt, hane etiam formulam, .sed longe diverso sensu ad- 
hibuerunt, scilicet, de Epistolis legitimis , atque omnium consensu probatis , quae 


ilis omnibus auctoribus tribuendae essent, quorum nomina iu fronte gererent, adeo- 
1996 


` Cr) Prolegg. vd Euang, Joanit. Lib, I. сар. 7. pag. Ios. сі, et Loefllerus 1. с. pag. 153, . Huic etiam opinioni 


favet Moldenhauerus , in Iutrodi pag. 256. 
(2) Cf. А. Е. Кей, 1. c. $. 89. 
(3) СЕ С. 6. Stotrii, Diss. de-sensu histor’ eo, іп Opusculís ejus Academicis Vol. I. paz, т. 


(4) Theodoretus imprimis hanc sententiam tuitus esse videtur , in Praefat. huic Epist. praemissa s cujus tamem 
áüthehtia in dubium vocatur. Oecumenius ea, quae huc pertinere judicantur , е "Theodoreti deperdito libro excerpe 
sisse videtur, Ex recentioribus huic opinioni nomem subscripserunt Deza, Grotius ы , Wolfius, іа Місһаб- 


lis, Zacharias , Morus , Pottius, q 39. C13 


COMMENTATIO pz QUAESTIONE TNHOLOGICA. ` "mx 


que аһ iis scriptis secernendae , quae vanus et incertus rumór ab iis esse conscripta 


perbiberet. Quae vocis interpretatio eo magis praeferenda videtur, cum horum scri- 
ptorum argumentis apprime conveniat; quippe quae haudquaquam universalia, vel 
ad omnes Christianos, verum ad certi generis Christianos perane, continere vi- 
dentur, ; А 

-Huc accedit, quod: nonnulli etiam hodie езсеті Codd. qui non nisi fasciculum há- 
rum epistolarum complectuntur , quemadmodum alii Pauli tantum scripta continent (1). ` 

In Codd. Latinis legitur inscriptio Epistolae ad Parthos, cui ex veteribus applau- 
serunt Augustinus , et Cassiodorus (saec. 6.); ex recentioribus Grotius, nullo argu- 
mento usus, nisi hoc: vocata ойт Epistola ad Parthos, ui Augustinus testatur. 
Incerta. est hujus opinionis origo; haud tamen a verosimilitudine abhorret, crebrum 
formularum Qs ac cxorià usum suspicionem movisse , Epistolam » Christianis inter 
Parthos viventibus conscriptam fuisse. Non opus duco ea repetere, quae observavit 
Michaelis ad istius opinionis falsitatem demonstrandam. Nimirum Joannem, бі ad 
Parthos scribere in animo habuisset, linguam Parthicam , certe Syriacam linguae Grae- 
caé:praeláturum fuisse, quippe quae primis temporibus lingua erat Christianis, in 
regno Parthico degentibus (2). 

. Alii de peculiaribus coetibus cogitarünt, quos spectasset Joannes, v. с. de coetu 
Ephesino , ubi idololatriae fautores haud voi degebant, sicuti patet ех Act. XIX, 

ә4--24 (5). 

- Alii denique existimárunt, in Epistola STEEN nulla с occurrere indicia, quae de hoc 
iHove pécüliari coetu nos cogitare jubeant, nihilominus tamen ex scripti argumento 
colligi posse, Apostolum , cum has literas scriberet, Christianos haud sibi ignotos ante 
oculos habuisse, eos seilicet, quos antea edocuerat, et quibuscum aliquam familiari- 


tatem contraxerat, sententias vero et opiniones, quibus sese oppo$uit Apostolus, si. 


recté examines , ejusmodi fuisse, ut non ad omnes terrae partes, verum ad hanc illamve 
regionem pertinerent, Putant ergo , Christianos Asiaticos (4) fuisse , quibus epistolam 


hanc dederit Apostolus , ex Judaeis non іа, quam ex gentilibus, qui ad societa- 
tem CGhristianorum transierint, з 

E loco сеге С. V , 20. consequi videtur, non unice ad Judaeos ipsum scripsisse, Ай 

: i ; ' il- 

Ст) Eusebius, qui hanc vocis xaDowmàe interpretationem assuntsisse videtur Hist. Eccl. Lib. II. d» 23. in Bue, 

septem illas Epistolas Catholicas quidem dixit, singularum authentia nondum universe probata; nihil tamen, exinde 


seiueretur j quam Quod ipse Eusebius , in verbi usu minus fuit. constans. 
(2) Michaëlis , 1, c. vol. H. Р.о, pag. 84. 


(3) Conf AW. C. L. Zidler, Der Erste Brief des Joan. Ein Sendschreiben ап eine bestimmte Gemeine etc, ; 


Zachariae et Hug l. 1. c. c. 


ба) Si enim Eusebii testimonio fidem tübuere fas est, Joannes im Asiam profectus est, ad реви praedi») 


candum ә unde Ephesum se contulerit, ubi diem obiit supremum. Н. E. Lib. III. сар, т. S. Vid. et C. А. Wahl, 
ist, Pract. Einleitung, in die Bibl. Schriften. Р. II. pag. 287. Lips. 1920. 


В 2 


, 


M атауын өс NOEP ЛИ 


` 


illos, quomodo. pertinuerit. monitum :. Тежуіз) фид2Еате  Äeuzebe ` dech viv div 
Judaeos , qui Christianis sacris initiati essent , his aeque: ас pristinis relictis, ad 
Idololatriam deflexuros esse, an metuendum. erat (т) ?- Idem. vero scriptor, alibi 
facta mentione Caini, et zën ушу тоў дады historiam Judaicam ante oculos ha- 
buit. Et omnino animadvertendum est , praecepta Joannea dignissima fuisse ,- quae 
ab ; omnibus Christianis, sive origine: Judaei - essent, sive gentiles, tenerentur; ne- 
que Apostolum aliis usum. esse incitamentis , nisi quae ех intima Christi sigas; es-: 
sent petita. 

Ex hisce quidem sententiis , quapiam veritate maxime sit consentanea ut statui: pos-- 
sit, sollicitus fui; re autem diligentius expensa, intellexi, rationes mihi deesse, quibus. 
eam refutem, quam nltimo loco recensui; multas vero, quae mihi persuadeant, ut. 
eam amplectar; huic igitur sententiae nomen subscribere liceat. ut 


$. 5. Пе tempore locoque , quo conscripta sit Epistola: 


Quando, et unde Joannes Epistolas suas conscripserit , tantopere dissentiunt viri: 
docti, ut hac de re nil statui certi posse videatur. t 

Si verum sit, quod multi opinantur interpretes (2), Epistolas cum Euangelio , 
etiam quod ad tempus, quo consignatae sint, SES cohaerere ,. adeo quidem, ut 
Euangeli appendices dici possint, haud exigua superest difficultas ; quonam. enim. 
tempore Euangelium. confectum sit, lis adhuc est sub: judice. "Nonnulli (5) sta- 
Lount, Joannem ante, alii vero pos; MHierosolymas devastatas et Euangelium et. Epi- : 
stolas conscripsisse (4). Rationes autem ab utraque parte allatae, nobis quidem tam, 
infirmae esse videntur, ut nos incertos dimittant, ac nescios, cujusnam castra nobis 


sintsequenda (5). ` ; ; 
i Ео- 


Ст) D. G. Bensomus, In Páraphrastiche Erklärung, und Anmerkungen, über einige Bücher des М. Т. Vol. IV. 
pag. 80, quidem provocat ad locum 1 Jo. II, 2. unde patere contendit , Joannem h. 1. imprimis Christianos ех 
Judaeis alloqui, qui tanto beneficio fruerentur, de quo sermo est in textu; verum in universum tantum Jesu Chri=- 
sti meritorum vim, latissime patentem ,. laudibus extollere Apostolus mihi videtur, quae nempe. eiusmodi esset, 
ut non modo nostra, ( i. e. omnium. eorum , qui jam sacra Christiana amplexi erant), peccata expiaret, sed etiam 
totius mundi i. e, omnium hominum ,. etiam eorum, qui nondum benigna Euangelii luce essent collustrati, cff, ad 
h. e. Wolf. cl. Palmius ad 1 Jo. П, ze 

€2) Сї, Маз. Einleitung. P. II. pag. 74» СІ. v. d. Pali in Ihtrod, in r Eplst. Joann.. 

Сз) Сї. Quos citavit Küinoelius, in Proleg. ad Eüang. Joan. P. ITl. p. 61. Loefller, 1, с. Grotius , Hammons, us 
dus , Wolfius in Curis Proleg. in т Joann. Epist. , 2 

(4) Sic Hug, 1. с. pag. 177. Multi in ultima senectute post reditum e Patmo, Euangelium ab Apostolo Jotn- 
пе Conseriptum esse, tradunt, Ambrosius, Basnagius aliique. cf. Wolfius, 1. с. 

C52 Loefllerus animadvertit, nullam urbis ехсійі mentionem reperiri, quod tamen Epistolae consilio, nimirum 
со spectanti, ut auetoritatem Jesu firmiter stabiliret , convenientssimug) fuisse videatur, pag. 140. . Hugius contra 

pro. 


COMMENTATIO: ng QUAESTIONE THEOLOGICA. 15, 


Eodem fere modo res sese habet, in loco definiendo, übi Euangelium atque Epi- 


қа 4 


stolas conscripserit Joannes, 
Alii enim in іпѕШа Patmo (1), alii, Ephesi (2) haecce scripta confecta esse, con- 
tendunt. ^ Š . x : ы 
Пе rebus tam incertis, nemo aegre ferat, me judicium meum suspendere, cum et 
parum. refefre videatur, ad locum nostrum rectius intelligendum , utrum Epistola 
haec ante, an vero post Hierosolymam destructam , et utrum Ephesi, an alibi sit 
consignata. Si tamen aliquam sententiam proferre opus est, is me adjungere liceat, 
1. Qui ex eo, quod in Epistola nulla persecutionis, aut calamitatum mentio oc- 
currat, suspicati sunt, benigno quodam regnante Imperatore, veluti Vespasiano alio- 
ke epistolam in lucem esse emissam, í Sé : 
. Qui ex epistolae tenore (5) colligi posse censent, Apostolum, cum hancce con- : 
eg scriptionem , hominem fuisse aetate quidem provectiore, multa jam expertum, 
nec tamen senem decrepitum, cni vires deerant, iter faciendi, quod іп animo ha- 
beret. cf. loca 2 Joann. comm. 22, 3 Joann. comm. 14 (4). 


/ 


pro sua sententia argümeiita їпсеѓпа attulit, ргоуосапв quidem ad nonnulla ex Euang. loca, veluti ad c. XIX, Ate uli 
de Gethsemane non dicitur $e; жйтоб. Sed Sr хйлос, aliaque 1. c. pag. 177, 178e y А 

C1) Veluti "Theophylactus , aliique cf. Kuinoel. 1. c. pag. 64. .Hugio l. c, p, 167 verosimilis videtur traditio ; 
auctoris incerti Synopseos, quae dicitur , Cinter Athanasii" opera receptae ) s narrantis Joannem in ínsula Patmo-Euar - 
gelium scripsisse. Huic igitur fundamento eam sententiam superstruxit , Epistolas ibi etiam conscriptas , Ephesi 
autem, curante Сајо, in lucem emissas esse, cf, Pag. 174; quam tamen sententiam , tanquam. minus probabilem > 
plurimi reprobarunt interpretes. à ; 

(2) Sicuti patet ех iis, quae Versioni Syriacae et Arabicae Erpenii subscripta reperiuntur. cf, Hugius ]. c, p. 
177. Antiquissimi Ecclesiae doctores tradunt, Joannem , post Domitiani obitum, ex insula Patmo rediisse Ephesum, 
ibique commentarios suos fecisse , ac tandem anno roo. P. C. М. sub illa urbe supremum. diem obiisse. Vid. inprimis 
Euseb, 1. c, Lib. ПІ. cap. 31. apud Kuinocl» Proleg. p. 64. 

Єз) СЕ Brink, l с. pag. 44. 

C4) Cf Schutte , Heilige Jaarboeken , P, Ш. pag. 169, 170, ,, Omnino, inquit, Cl. van Voorst, in scriptis 

ж Joannis valde differt scribendi ratio, quae in Euangelio florentem , in Epistola Vero, valde provectam aetatem 
a prodit". сі, Specimen Annott, III. in locum rJoaun. І, comm, 1—3. рад. 01. 


2:3 


RS, S E С- 


ud EPO KI D'RTL Na uuu On 


E RA SECUNDA 


QUA SENSUS INDAGATUR MONITI JOANNEI, сар. V, 160: “Есті Anm т ` 
äeren: од тер СЕА Луо tva i orf 


P ITI ў , 134 A4 


Hisce itaque praemissis, ad ipsius loci interpretationem transgrediendum est: qua 

I. Paucis exponamus summum Epistolae argumentum, atque indagemus ` nexum,’ 
quo, in loco ad explicandum Еро; а a dicta, cum praecedentibüs 
videantur cohaerere. | š de 

"|I. Grammatica sucéedat eorum interpretatio. 

III. Addatur brevis recensio diversarum eeler emm nostra qualicunque 

epicrisi, e 
IN. Nostram. dénique de monito Joannis sententiam confirmare. conemur.. 


í , 


Ч { Р 
s i £3 oW ф 7 b HOI 


° 6.1. argumenti $umma , et Bot explicant пехив сит superioribus. 


Primum. igitur nexum inquiramus, quo singula inter. se. cohaereant , quod quanti , 
sit momenti in sensu reperiendo, egregie, ut solet, commonstravit vir summus Er- 
nestus, monens , iis praesertim in locis, ubi verborum et formarum dicendi ambigwi- 
tas , rerum obsecuritas , aut novitas , magnas interpreti difficultates pariat, orationis | 
contextum saepe multipliciter facere , ad genuinum verborum. sensum, citius capien - CS 
dum (1) Summum igitur epistolae argumentum breviter exponere licéat, ut st for 
té, nexu, quo dicta Apostoli inter" sé jungantur, magis bene intellecto, neque adeo 
consilio dictorum. latente, aliquid detegamus, quod ad rém facere videatur , et hoc * 
tanquam fundamento interpretationem superstruamus., % С 

Сар. Y. Нас scribenda Epistola, id sibi proposuisse Joannes declarat, ut Christia- 
ni cum Deo et Jesu Christo arctissime conjuncü viverent. 1—4. Quod si quis op- 
tct, ei necesse esse, ut ad probitatem ac sanctitatem animum applicet 5, 6. ` Quo 
facto , spem certam ali posse, peccatorum: nobis remittendorum , quorum nemo non 
reus sit 7 — 10. 


Princeps igitur ejus consilium fuisse videtur, tum ut Christianos a peccandi con- 
sue- 


Сї X Ch Instit, incerpr. Р. 1. Sect. IL, c. TIT, § 2. pag. 69. 


COMMENTATIO oe QUAESTIONE THEOLOGICA. 15 


suetudine avoenret, tum, ut viam monstraret, quam. qui. ingrederentur , peccatorum. 
veniam. consecnturi essent. ; ; 

j Cap. ars: Quae; commissa sunt peccata, | a Jesu Christo: expiata sunt, unde. sequi-: 
бае d quicquid ille praecepit, diligenter esse tenendum 1 — 6. Ргаесіршил autem il- 
lius ; mandatum. est, ut omnes ejus. beneficiorum ` participes sincero se invicem amore 
prosequantur 7 --11. Igitur л уі. meritorum Jesu Christi, peccata condonata sunt omnium 
omnino hoziigum , sine discrimine ordinis, yel aetatis; in cujus tamen tanti benefi- 
cii societatem , illi solum, veniunt , qui a cultu Dei et filii Dei поп alieni sunt , neque 
mundanis illecebris se а recta via abstrahi patiuntur. 15 —317.. Molti autem circum- 
eunt falsi doctores, qui negent, Jesum esse Christum, quibus Christianos aures prae- 
bere, non decet; quippe qui id, tantum spectant, ut vere Christianos a via recta se- 
ducant 18-25. |Quare necesse sit. * ut probi Christi asseclae ea teneant, quae divina 
áuctoritate ipsis tradita sint, ut conspectum f ferre possent Jesu Chrisu , aliquando sol- 
leuniter. redituri ,24,- 29. : 

e Eo igitur E E omnem Apostoli spectavisse apparet, ut universam doctri- 
nam, quam „disciplina ipsius acceperant, puram, atque integram `ѕегуагепі, neque 
curarent, falsos istos doctores, qui his oppositas et omnino perversas praedicarent do- 
ctrinas, . iuit i ; 

„Сар. ІП, (dg erga nos amorem Deus demonstravit, ut nos liberos Dei appel- 
i voluerit, et postea gloriae Jesu nos participes fore promisit, 1-2. Pure igitur 
nosmet ipsos. servare et peccatum omne fugere oportet Quicunque enim peccati amans 
est, Diaboli. castra sequitur ; qui autem cum Deo habet commercium , nequaquam 
peccati illecebris se capi sinit, sed fraterno amore, omnes ejusdem naturae socios 
prosequitur 4.- 18. Caritas autem fraterna non verbis tantum, sed factis etiam pro- 
banda et demonstranda est. Нас solum via animi tranquillitatem consequi, et соп-. 
fidere possumus, fore ut preces nostrae benigne a Deo exaudiantur. Unicuique, Dei 
praecepta diligenter observanti, hujus rei facta est promissio 19 - 24. 

. Omnia huc redeunt monita de peccatis vitandis , et probitatis et amoris mutui inter 
Gu alendis et summa animi contentione sectandis studiis, ut favoris divini, 


i 


ac beneficiorum Christi participes evadant. 

Cap. IV. Nulla ratione audiendi sunt, qui principem doctrinam, de J. Christo , 
ex consilio Dei, humana natura induto, rejiciunt, et nequaquam Deo, sed hominibus 
tantum. placere student 1 - 6. Gravissimum est officium , quo se invicem omnes pro- 
sequi oportet. Exemplum Dei Christianis ob oculos sit,' necesse est. Hoc qui re- 
cuset , nequaquam Deum. dici potest cognoscere , certe non intelligit is, qualem se 
Deus erga nos praebuerit, et quantum sit amoris Dei erga nos documentum, quod Fi- 
lio, suo, hominum. Seryatore,, in mundum mittendo , ediderit 7- 14. Jesu Christo ег- 
go, 


` 


15 MTS Е уто. w 6787 


go, omnino fides est tribuenda, caritasque fraterna erga' omnes exercenda: quo facto; 
non aliter fieri potest, quin omnis metus, ultimi ét solennis illius judicii plane eva- 
nescat. Metum enim expellit amor 15 - 18.- Hoc vero ante omnia tenendum est, Әсі 
amorem cum odio erga fratres, pari passu procedere nom posse. n 
Ad falsos doctores, et perniciosam eorum. doctrinam , omnia haec spectant, et ad 
Christianos, de necessitate constantiae mutui amoris, de novo admónendos. 
_ Сар. V. In eo veritas et sinceritas amoris mutui cernitur, quod ex amore erga 
Deum, et praeceptis divinis diligenter obtemperandi studio promanet, et ea quidem, 
Deum amanti, servatu hand difficilia sunt ; fides enim Jesu Dei filio habita; mun- 
dum pravasque cupiditates facile superet 1 - 6. Ea vero fides certissimo nititur tes- 
timonio, quod рег baptismum Jesu, mortemque ejus cruentam non minus, quam vi 
Spiritus Sancti efficaciter a Deo proditum, omni humano testimonio longe praecellit у 
cui igitur fidem denegare nefas est 6 - 10. "Testimonium autem illad , spectat ad 
vitam aeternam, quam omnes, Jesu Christo fidem habentes, consecuturi sunt. Cui- 
cunque igitur hac de re firmiter persuasum est, firma in Deo collocata fiducia, preces 
fondere possit. Neque enim dubium est, Deum ejusmodi precibus aurem praebitu- 
rum, et pia vota, ad voluntatis ipsius normam ei oblata, benigue accepturum esse 
11-15. Si quis. igitur fratrem viderit peccantem non ad mortem, in ejus gratiam 
precandum est; quo facto ipsi dabit vitam ; quod tantuminodo spectat eum, qui pec- 
catum commisit, haud morte luendum; Zori 22 диортіз тріс бйуйтоу* od тер) dwelyuc 
мую, Әә Zescden, с. 16. Consilium igitur hoc capite Apostoli fuisse videtnr, ut Chri- 
stianos ad fidem in Jesum Christum impelleret, quippe qua mundum vincerent; Fes 
licitate aeterna eos sic fruituros esse, et omnino confidere pósse, Deum i ipsorum pre- 
cibus, in praesenti quoque vita, benevolas aures praebiturum esse, Ме autem do’ 
ctrinam c. 14, 15. de precibus exaudiendis , justo longius extenderet, comma illid 
16 addidisse videtur, quo utcunque Wel e ea, quae fortasse minus Xs e 
ac prüdenter. dicta viderentur, WEE . 
Па singulorum capitum argumenta satis. apte і inter se cohaerere videntur. мее 
tamen difiteor, universus singulorum , hac Epistola, scriptorum nexus, quomodo 
scriptoris animo obversatus sit, inventu, admodum difficile esse; verum a stylo conciso 
et en EH Joanni magis, quam aliis proprio, Logicus сетте ordo dictorum valde 
est alienus. Sive ergo pericopa с. 14 - 21, quae cum antecedentibus minus bene 
videtur cohaerere , cum iis, quae praecedunt, sit conneéctenda, sive tanquam ante 
scriptis, postea .subjuneta consideranda sit, hoc tamen nobis videtur statnt posse, 
eam revera e Joannis mente caeteris adjectam , neque 'ab alio scriptore serioris teme 
poris iuterpolatom. esse, verum eum ipsum habere auctorem.’ Omnia enim, quod ad 
loquendi rationem, et chm antecedentibus, et cum stylo Euangelii’ tañtopere conves 


юїййпї (cff. comm. 18. cum Euang. Joi Ш, 9. c. 20. cum Jo. ` УП, 5.), ut nes 
ша 


COMMENTATIO »r:QUAESTIONE: THEOLOGICA.; 19 


dum sit ; hujus pericopae autenthiám im dubium vocatam esse: quod nuper cónatus est 
J..C. W. Augusti (1). 

Ргоуосаб ad с:-21, quod scribendi rationi Joannis minime cornveniat. Quam ob 
causam ,.equidem non intelligo ,-nisi assumatur, Joannem solummodo ad Christianos - 
ex Judaeis scripsisse,- Dein: eum offendit quoque locus noster, ubi distributionem 
Шат peccatorum pie 44уатоу , et o) трі 0Ауатоуу Joannis ingenio repugnare , ipsi vi- 
sum est.. Hujus: vero»repugnantiae: rationem. non: addidit.- Nobis quidem in eo nis 
hil occurere videtur, quod ab Apostolo alienum sit. Verum ad ipsum illud argumen< 
tum infra reverternidum erit, cum ostendere conabimur, integram dieendi formulam 
non nisi ex ipsius Joannis verbis explicandam esse, ejusque doctrinam adeo'scriber- 
tis consilio respondere , ut scriptori- vitio esset. vertendum ,-si comma illud- non ad- 
didisset..- 


6: 2. Grammatica loci Interpretatio; 


Nemo est, qnin videat, іп loco ad explicandum proposito, notiones occurrere re- 
pügnantes , sibique invicem oppositas, quas exhibent phrases: üpmprla pi mos 0dyaroy 
et &puaprla. трд 6дустоу. Est autem haec in interpretando latissime ;patentis usus rë 
gula, in notionibus. repugnantibus , altera cógnita,-et alteratà intelligi ; ` certe oppo* 
sita.juxta sé collocata, magis illucescere ( 2)..- Mihi quidem non abs re esse videtur, 
comma 16 integrum explicandum mihi sumere,- qua fortassé ratione, verborum interes 
pretatio . facilius accuratiusque procedet.. Ita etiam rem egisse video -7. Marckium.;, 
cujus exstat.de-monito Joanneo Specimen in Exercit, Bibl. Exerc. 5o. pag. 1082. 


Edy ти Dën тфу den Qv wäre брартдуота/драртігу ий т) 04920Toy, ° ; 


"Eds, h. 1. vim habere putem conjunictionis conditionalis, sz, Marckii erën sententia 
non videtur probanda, existimantis, Zày pro temporali conjunctione “haberi posse , 
itaque non minus recte verti quum, quando vel postquam , quam si. 

Non: enim agitur de Zempore , quo quis fratrem viderét, sed de eo, quidnam agen- 
dum. esset, s£ quis fratrem peceantem animadverteret. In versione Syriaca prorsus 
omissa est conjunctio, et tantum legitur , quz scit. Minus accurate ut puto, et sine 
aliorum testium consensu. ; ; 

TI. i. e. Christianus cujuseunque generis, Recte Beza monet in Annotajióne:. « cue 
< jusvis esse"officium istud, ut quivis a quovis se moneri ferat." Intelligitur unus- 
quisque Christianorunr, quibuscum: Joanni res erat. - 


79%: 


Cr) In libro, cui titulus est: Die Katholische Briefe meu übersétzt God егі е, Lemgo 180% pag. 301, 
Ca) Cf Em, l.c. Per Sect. 1. сар. 11. $. 22. 


С. 


8 ET T TAL 437 сох, ORE ARAN MOI 


"Un, 81 quis viderit, Patres nonnulli verterunt si quis geit vel sciat. "Praeiveràt 
Vulgatus Interpres ;. recentiori memoria secutus est Erasmus. . Hanc notiónem inter- 
pretes ili fortasse. hoe 1069: assumserunt, quoiiam judicarent , multa hominum pec- 
cata: oculis non. videri , et omnino occulte fieri posse, ut tecta. máneant, Aor, 2. Tšoy 
Írequentiori usu videndi habet significationem.: Non raro ашеш ponitur pro cogno- 
scere, intelligere у et non tàntum ad conspectui oculorum, sed ad eujuscunque:ge + 
„neris; Ware refertur, sive. «а oculis fiot; sive auribus ; "sive ` ratione et. animi 
Sensibus (33 i K ac fas i 
2 2Аәғ4Фу nivei Quaeri potest: ütrum h; 1. MORI oa Judaeus infi delis , an Chri- 
stianus., Negari quidem nequit, variis. locis. N. Т. vocem: 29ел)у occurrere , ubi de 
Judaeis sermonem esse orationis contextus suadere videtur: сй. Act. IL, 29. Ш, 17, 
22, ХШ, 26. Rom, ІХ, 25. Is vero vocis usus cum a loquendi consuetudine Joannes 
prorsus alienus esse videatur, non possumus non eorum potius amplecti sententiam , 
qui censeant h.l, intelligi fratrem religionis vineulis junctum, Christianum ergo, cui 
fratres propter sacrorum communionem , cum maxime succurrere oportebat , Conf. 
Grotius. Brinkius, addito pron. eech, eam interpretationem magis etiam confirmari 
putat. 

“Арартауота туу ёрортіоу p? тр; 04уштоу, Phrasin Шаш, Hebraismis a Vorstio an= 
numeratàm, ex usu Hebraico explicare noluit Wolfius, qui contendit, eam potius 
emphasin quamdam secum ferre, ac scriptorum Graecorum , et optimorum quidem , 
auctoritate , sententiam suam defendi posse (2); alii contra copiose demonstrare 
‘conati sunt , Joannem scribentem sermone Syriaco usum fuisse, neque tamen puro vel 
genuino , sed dialecto ista adulterina , quae multa admiserat aliunde derivata (5). 

Quidquid. hujus rei sit, (nam litem illam dirimere , neque vires meae sinunt, neque 
instituti ratio postulare videtur), formula illa mirifice cum Hebraeorum loquendi ra- 
попе convenire videtur. Pertinet enim verbum хом ad verba intransitiva , quae 


'quidem usn proprio accusativum non regunt, saepe tamen eum recipiunt , quando 
| e 


C r) Schoetgenius, Scbleusnerus et Brettschneiderus in Lexicis multa exempla attulerunt. 

(2) Quamvis enim haecce constructio, іп qua práecedenti verbo ejusdem formae. substantivum adjungitur, op: 
timorum auctorum exemplo probari possit, ( Ve Ce Фалвбас Фолайиу, apud Platonem, in Сопу. Opere P. II. $. 20 Pe 
389, ex edit, 1. Beckeri, лшималетай zuer apud Herod, Halic, Hist, Lib. VI, $. 12, et Lon Ër apud Lucianum in Ti- 

tonè c; 33. aliaque. Cf. etiam Catulli ad Sodales, carmen. XXXVII. vs, 13. 


Pro qua mihi ne magna bella pugnáta, 


attamen ob sequentem phrasin тус дато, а "Graecorum construendi ratione alienam, haud verosimile est Joannem 
їп caeteris Graecorum morem secutum est, 

Сз) CR, Grotius, in Introd, in Euang. Joannis ; Stronck, in spec, laud, Kulnocl, ; in Proleg. ad Euang. Joar.ni 
рад. 86, seqq. ` 


COMMENTATIO op QUAESTIONE THEOLOGICA.' 19 


v. €. in accusativo regunt nomen cógnatum, quod vel' ipsam actionem жей actionis: 
objectum aut effectum designet. Conf. Schroed. Synt. тев, :69. N°, 4. pag. 525: 
quam sententiam eo magis amplector, quod phrasis дрортіх za Zënse plane: est 
Hebraistica, ut dein ostendere:conábor; cf. interim Schoetg. Horae. Hebr. et Talmu- 
` dicae p. 1076. ubi ad. Levit. XVI, 5. annotatum vidimus:. « datur peccatum , quod 
« patratorem. suum. excommunicat , et aliud, quod patratori suo. mortem adfert." 
 Aiedeet, petet, precabitur. Nonnulli legunt sieuen, ex ео: fortasse , quod Impera- 
tivum, Futuro praeferrent; oirdeet vero anteponendum. videtur , tüm propter 1ес- 
tionis auctoritatem , tum propter convenientiam cum stylo Joanneo, qui saepe Futuro 
utitur pro Imperauuo. .Cf. Grotius ad L с. Porro animadvertendum videtur, moni - 
tum hoc Joannis nullum complecti praeceptum , vel jussum proprie ita dictum , ma» 
gis vero admonitionem. sive-consiliuri ,' quomodo. agendum sit in. fratrem , qui ejus- 
modi scelus patraverit,; Denique Deum proponi , tanquam precum objectum, fratrem 
yero peccantem , ptantjuani; subjectum , haud dubitandum videtur (1). 
Kai àóser аўто zi. nullum bh, L indicare. videtur rez: finem , udi saepe жерби 
Hebraeorum loqüendi rationem óbtinere: constat (2 ). Коп enim eo consilio, ut vz- 
tam alteri det , fatris est precari, verum ut veniam ilius peccati a Deo depreces 
iur, quocunque.modo. саш consequatur, ' Apostolus igitur eos certiores tantum facit, 
precibus fusis, quid futurum sit, nimirum xa) Zéest ai? Guys Alii legisse videntur 
Зо0ғетай; etenim in versione Coptica, Sahid. Syr. Vulg. uti et apud nonnullos Eecle- 
siae Patres: legunüs ей dabitur jut: pro Activo cum Accusativo. sumatur ; Passivumn , 
non designata persona agente, Recte tamen , ut mihi videtur, eam versioneni reprobavit, 
Grotius; series enim orationis non minus , quam styli simplicitas postulare vident, ut 
subintelligamus vel subjectüm vel objectum, de quo antea sermo erat, aut illum , сп- 
jus erat precari , aut illum , ad quem preces erant fundendae; si autem qnaeritur, de 
quo. verbum 2%; bie adhiberi -judicandum . sit; negare non possumus; multorum ша» 
gnaeque famae interpretum opinionem probabilem videri, qua ad Deum hoc referatur 
luminum patrem, а quo quaevis bona proficiscuntur, qui vitam, dat et aufert (5). 
Nec iamen a verisimilitudine abhorret, eum intelligi, qui suis precibus pro fratribus 
ad Deum fusis, gratiam et veniam impetrat, et sic revera iis salutem affert; qío qua- 


ng. 
51 


, 


Ст) Sunt qui a/ráes ad judices humanos referri velint, et id monere Joannein , Christianum quemque opérám 
navare oportere , ut precibus judicis animum flecterent; Damm gratia, Verum in praecedentibus diserte de preci- 
bus, ad Deum fundendis sermo est , neque. igitur b, L de judice humano cogitandum esse videtur, Cf; Brink , 1, c, 
pag, 4397» 

|. (2) Cf Schroederi заи, Reg. 1009, pag. 431, 

(3) Sic Augustinus Tom, НІ, Lib. IL, pag, 117. de Sermone Domini in monte. Beza, Grotius, Castalio іп 


versione , Harduinus in Comment. in N. T, Bengelius in Gnomone N. T, ad h. l van Vloten, Glassius Phil, Sacra 
p. 666, cl, v. d. Palm, 
С 2 


19 0.197, Пра Wes dëse ӨТЕ, 


d instrumento utatur D. О. М, ut sua consilia exsequatur  « Qui impetrat, 'inqáit 
« Erasmus , alteri quodammodo dat." Сопѓеггі meretur locus ex Epist. Jacobi, cap. 
V, 15, ubi quidem dicitur, xa) &yepet ату ô Kópiog , sed praecedunt haec , xa) e, 
тй; тістғос бісе iy кӛруоута, Jnspiciatur etiam locus а Tim. ТҮ, 16 (1). 

T» “азу, vitam conditionem felicem, aut in Aac- autin fistura vita. Animadverten— 
dum est vocem тўу uy apud Joannem proprio sensu ac tropice sumi -cff. í Jo. Ш. 
16. 1Jo.I, 2, 25. HI, 15. V, 11, 15, 20; ubi autem tropice accipitur, fere semper 
additum esse adjectivum aij» , ubi autem omissum est istud .additamentum, ibi ех 
orationis contextu ac tenore satis patere, vocem Coin emphatice esse accipiendam, cff. 
1 Јо. V, 132. coll. c. 11. Ш, 14. ері, 15. IV, 9. Quomodo autem h, 1, sit accipien- 
da, postea idebimus, 2” | 

Адт@-42, scil. fratri peccanti. Mirum videri potest, post pronomen illud numero 

 éingulari expressum , іп eadem contexta oratione. ab auctore subjici.: 

То; ápapravoUci ий трд 04уато» i Nemo non intelligit, hic subaudiri verbum Ау; 
quasi auctor dicere voluisset: Joquor tantum. de peccantibus noz ad mortem. Beda 
verti maluit, peccanti non.ad mortem; sicuti etiam in plurimis Codd. reperitur Par- 
ticipium singulare .(2). 

Neminem. vero offendat styli ista negligentia, quae a stylo Graecorum veterum Ro~- 
manorumque haud plane aliena est (5). "Videtur igitur fratris nomen collective esse 
sumendum , sicuti annotavit Beza; idem fere Erasmus. i 
"Есті дигртіп ròs 6дуатоу, est peccatum ad mortem. Hammondus legi maluit sde 
64угтоу» Sed а Clerico redargutus; трд; h.l. videtur ostendere finem sive effectum, 
sicuti. Joann. XI, 4. айт) Я 4cléveue ois істі apio бйужтоу, hicce morbus non est ejus 
generis, иі mors eum sequatur non est. letalis ; ita et h.l. Zuapriz 006 44уатоу ver- 
tendum videtur peccatum ай mortem , peccatum mortem afferens.. Graece dicen- 
dum erat: 20 тре 0Zyazoy йуоуит®, Qépouca. Пр igitar respondet Hebraeorum b affi- 

| , хае, 

Ст) "Bas esrî, ха} тў drbaeraila * trimen drole" тобто yàp тофу, ха) eixurly eeng xal тад ахофоут&е соу. 
Praeter Erasmum sic statuunt Werenfels, Marckius Cl. van Nuys Klinkenberg in Diss. de peccato in Sp. S. parte 
post, Dp. 104. viro Cl, praeside defensa Amste 1815. С. F, Zachariae Kurse Erklärung der Kathol Briefe p. 208, 
Brink L c. p. 339. 


' C2) Uti et apud Augustinum. cf. Marck , le Ce р. 109. 
(3) Sic apud Terent. legimus; 


Aperite aliquis actutum .ostium, 

Adelphi. IV, 4» Vs 25. 
Apud Ovid. autem , Polyp»emum ita dicentem audimus, 
Hoc pecus omne meum est , multae quoque vallil u: errante 


Multas sylva tegit, multae stabul;ntur in antris, 
А Metam, XIII, Vs, 822, 923, 


^ 


"COMMENTATIO ре QUAESTIONE THEOLOGICA. 21 


“хае, quemadmodum totam phrasin ad Hebr. dicendi rationem compositam esse animad- 


"vertimus (1). 
¿ Nimirum: eadem formula occurrit Num. XVIII, 22, Tp? NUM, quam Interpp. 


ТӨР verterunt диартіп бжужтиФфдров , crimen үеінре; cui mortis supplicium a 
Deo constitutum erat, si nempe praeter Levitas, alii etiam ex Tsraélitis saera attinge- 
re auderent, : Inspiciatur etiam locus Jes. XXXVIII,'1. coll. 2 Reg. XX, 1, «Бізде 
Hiskia dicitur: nis? non quod verterunt Dathius et Doederleinius JezhaZ тпогбо сог- 


reptus est. Interpp. vero Alexandrini &pzAzxicó4 fuc 04уато); Symmachus et Theo- 
dotio apud L. Bosium elg бдужтдуу Aquila habet той Ze äianch, quod judicavit Stronc- 
kius istius formulae vim clarius aliquantum ‘exprimere, scil. necessitatem moriendi. 
Graeci, quamquam raro, similem tamen interdum dicendi rationem adhibuerunt de 
morbis de 04уатоу, Zei" тенген, Aelianus V. H. Lib. үш. cap. 14, de Diogene dixit 
Бізе ёт) Bou ice, 

“Арартіз трд бйужтду , mea quidem sententia hic significát peccatum, cujus conse- 
"quens, ex Dei voluntate, sit mors, quam adeo deprecari memo possit. Ех iis, quae 
sequuntur, id manifestum videtur, Num autem voces 2% et Udvatog hic proprie an 
tropice sint accipiendae, de eo disputant viri docti. Marckius, Brinkius aliique bene 
multi contendunt, eas tropice esse sumendas , quippe quae fere semper tropice ab 
Apostolo hac in epistola adhibeantur, In memoriam revocare liceat, quod supra jam 
animadvertimus, vocem бй, fere nunquam eo sensu usurpari, nisi addito epitheto 
aide: ‘cff. loca supra allata; ubi autem hocce epitheton omisit Joannes , ibi contexta 
oratio vix dubitare sinit, proprie an tropice notio #7; sit intelligenda. Quis non hanc 
vocem, in locis 1 Jo. I, 2a. IV, 9. V, 12. improprio sensu accipiat, in loco vero 
TII, 16. proprio? | Atqui nostro in loco neque aliquid additur , quod tropice hanc 
notionem interpretari jubeat, neque ‘contextus ratio id nobis persuadet. ‘Quod atti- 
net ad vocdbulum “#yzrog , licet bis tantum in hac Epistola occurrat, іш altero loco 
quidem tropico sensu, ut videtur, “Сар. HI, 14; ad nostrum vero, regulam supra 
- propositam apprime adhiberi posse «existimamus ҙ nimirum in notionibus repugnanti- 
bus, altera cognita., etiam intelligi alteram. 

..JUsus igitar loquendi scriptorum sacrorum in universum, et Joanneae quoque con- 
suetudinis ratio nos incitat, ut hasce loquendi formulas proprie sumamus. In Vet. 
Test. formula nin? mortem naturalem indicari, antea vidimus; Joannes iisdem ver- 
bis -eodem sensu usus est (2). 
TR 02. 
Са) Cf. Ernesti Inst, Тпгегр, P, I. Sect. IT. сар.-3. $. 55, ШЫ in nota 'subscripta legimus s , octum 1 Jo. 
V‘, 16. non nisi ex divisione Hebraica peccatorum , explicandum ease", 
(2) Accedit, quod regulae de dictione tropica judicanda , atque interpretanda.ab Ernestio !, c. P. I, Sect. I. 


ж IV. propositae in locum nostrum minime quadrare videautur; neque enim subjecta et praedicata sunt heteroge« 


nea cf, $. 8. neque est contextus allegoricus, v. ibid. С. 14. 
c 
2 


27 AUDAR IER 798 3 09 NU ӨНУ» ) 


-Où тер кеу aiya iva рото. Pro eo поп dico ut roget quis 3: (5) NIE 
rendum esse ad duapriz, plurimi censent interpretes, 

- Conjunctionem vero cû nonnulli pervotsej ut puto, ad verbum 2ротфу referendum 
esse voluerunt. Haec enim interpretatio si procedat, ea exinde nasceretur construc- 
Шо: тер) ікгіууг биартізс Mya iym ox. Грютўсу, adeo ut severissimum esset Apostoli in 
terdictum,. Secundum aliorum sententiam ita verba sunt construenda, тер) Zuse de. 
мертіпе où Ау iym ipuTcy, ut sensus sit; «Фе illo peccato non loquor, non aúctor ` 
«sum, ut pro eo preces quis fundat" | Animadyertit. Cl. van Nuys Klinkenberg in. 
diss, laudata Parte post. pag. 111. Arem saepius sensu jubendi adhiberi (2), atque, 
verba igitur 20 ушу commode significare potuisse interdicere;, quod etiam annotavit 
Schleusnerus, afferens loca nonnulla, quae pro hac sententia pugnare videren- 
tur, ubi tamen particula од aut ий non adjecto verbo муе; sed alii verbo prae- 
cedit, cff. Matth. V, 54. Rom. XII, 5. neque phrasis Joann. VII, 20. ubi 20%) adye. 
. significat prohibere, h. l. in sensum. venire potest, quippe qui, ا‎ alius sit gene- 
ris (5). . X 

Propria igitur verbi Ais significatio terenda mihi videtur , ut hic exeat sensus: 
« Est peccatum ad mortem , cui divinitus mors constituta est, guod attinet. ad illud. 
« peccatum , de illo peecato, pro illo peccato, (ita enim тер) saepe accipi, neminem. 
« latet) (4), non loquor, vobis non dico, ut preces fundas, quippe eujus poenam 
«а Deo supremo judice constitutam, precibus nostris nunquam ablatum iri constat."^ - 
Eodem. fere sensu eadem occurrit phrasis Joan. XVI, 26, ubi inquit, J. C. ¿ Zeen 
Tj йріра iv тӘ бут: KÙ aiedosgier xal où Муш Djs, dri ¿yb pari. тд», тәтіри тер), 
диби. i e. non opus duco, ut vobis hac de re persuadeam , nam sine mea per-, 
suasione certi esse potestis j. preces: vestras exauditum ігі, ате yàpó жатар Quar, 07} 
Dë, Mé T, 2» ; 

“Ey ёротуси» иё oret (quis). Bengelius (5) differentiam aliquam. reperiisse sibi, visus 
est, quod ad significationem verborum. giret et ротфу, ita quidem, ut eireiv esset da- ` 
rius, propiusque accedens ad poscendum y postulandum , exigendum, quam ad sub- 


mis- 
"C r) Erasmus ірәтіги acclpit pro 2 pers. in Aor. Med, vertens rogas, Rectius tamen , ut yidetur, ex preceden- 
tibus intelligitur pronomen тік scil idem Ше, de quo in initio dictum ағас; d ті x. mi M. і i 

(2) Unum affert locum Matth, VIII. o ubi verba referuntur alicujus centurionis Jesum rogantis , ut ілімде 
suum sanaret jubendo, Dubito an recte conferantur cum: verbis Joannis, Christianos benévole monentis. 

(3) Verosimile insuper est, Joannem , si in mente habuisset Christianis ipterdicere , ne pro tali peccato preca- 
rentur, in priore etiam commatis parte verbum ajo adhibiturum fuisse, eo consilio, ut eos juberet, pro nme: аш 
nondum ad mortem peccasset, preces fundere. 

(4) Conf Е. Vigeri, de Graecae dictionis Idiotismis pax. 588. ааа Je Ce Z:unii, ad exa» 
men.vocatis ab H, Hogevenio pae. 174. cf. et Schleuspa іш voce. - 

.(5) Cf, ejus Gnomon in N, Ts ad he le ; 


COMMENTATIO bE QUAESTIONE "THEOLOGICA. 25 


misse aliquid expetendum, qualisiesse videatur vis verbi ¿rzw Sensus igitur pro~- 
diret: o est peccatum ad mortem, quod ad illud attinet, пон dico, üt roget quis; 
« quin supplex ,"neque submisse preces fundati”: Verum quovis cásu, preces animo: 
submisso furidendas Christianis convenire, ipsa nos admonet religionis Christianae in- 
doles; Praeterea. поп credibile est, Joannem diversam hanc subinde verborum vim, 
siquidem tenuit dam haec scriberet; tam subtiliter distinxisse; magis verosimile est, 
eum, ne bis idem scriberet „i prius verbum aire, dein autem %штфу adhibuisse. 
Verbis ita explicatis, totus loeus sie mihi vertendo videtur transferendus:. « Si quis 
« viderit fratrem. suum, qui peccatum committat, quod non est ad mortem, pro ёо 
« precabitur, quo facto dabit ei vitam, (nimirum intelligo) eos, qui peccatum. com- 
« miserunt mon ad mortem;:est vero: etiam. » peccatum ad | mortem ; . de Шо поп іп» 
« quam у ut qis preces fundat," , 

CEx hac quidem. verborum: interpretatione sequi -mihi ساف‎ 19 quod supra 
jam observavimus , Joannem nempe h. 1. arctiori sensu accipere ea, quae c. 14, 15. 
in universum de precibus exaudiendis dixerat; videlicet, ne Christiani existimarent, 
suis se precibus omnis, generis peccatorum veniam. consecuturos esse. 2°, Joannem 
peccato: illo трд буто peculiare peccati genus intelligere , de quo antea nondum 
mentionem fecerat. | Neque. adeo amplectimur sententiam eorum, qi: ex огайопе con- 
{exta locum explicari posse et debere existimant. (1). 

Istad vero peccatum трд; (4wzrcy , cujus sit generis, et quae intelligatur mors , qua- 
lis virà , definire, hoc sane opus est , hic labor. Nec.mirüm, ingentem scriptorum nus 
merum, sive ex genere Dogmaticorum, sive қ Eshgetiaorum , ke de re sententias in 
medium attulisse. i i 

Recte enim. observatum est, nullàm esse obsnnritate di veraarum intexpimbtationnm 

matrem foecundiorem. 
Ne autem justo longior et difficilior fiat disputatio, non ab re duxi, praecipuas de 
loco nostro sententias, ad certas classes redigere: quaeque minus placeant , paucis re- 
censere , ас denique quid ірѕе sentiam , breviter exponere ; ut adeo negando, demon - 
strando ac laudando, rem nostram absolvamus, 


54 5. Diversae Interpretum, de derre mp; бдужтоу , sententiae expenduntur. 


19. Primum igitur in censum veniunt, qui verbis dpdgrla mps @йужтоу, peccatum , 
Я š quod 


Ст) Cf. Wolfgangi Franzii tractatus Theol, de interpretatione Sacrae Scripturae, Witeb, 1634. p. 197. Оеси- 
menius in Comment, in 1 Epist. То. Operum Tom. IL p. бол: „Illud tantum, inquit, peccatum ad mortem 
"esse , Quod ad poenitentiam nom respicit! Sic vero quaevis legis transgressio а nobis commissa, nulla poenitentia 
sequente, peccatum ad mortem dici posse videtur, Cf, et Theod. Balzamo Canones Apost. Concil, Niceni, Tom, 
H. pag. 503. qui illud peccatum dixit 27ордотд, ке) &sraronror, cujus nulla agitur poenitentia, 


wi 4 iati qr aC 3I N AE ЛИ; 


quod dicitur in.Spiritum Sanctum, intelligi putant, uti Marckius in Esercit. Bibl, у- 
Saicerus in Thes. Vol. I. ad. vocem Фиартіз, - Wolfius in. Curis, Castalio in . Versio 
ne Latina cum Anott..J. Arminius in Praestantium: et Eruditorum virorum Epist, 
Eccles. et. Theol. Е4;5, а Philippo .Limborgio curata a. 1704. ZEpist. 45. Franc. 
Gomarus ad Matth. XII, 51, 52. in ejus. Opusculis Theol. p. 85.. C. Vitringa іп 


t 


Doctrina Christianae Religionis Franeq. 1714. pag. 174.. In Belgica: publice recepta > 


Versione eandem huic loco explicationem subscripserunt Interpretes. . 

EE Tage quibus nititur haec interpretatio, petitae sunt ex ipsius: Spurs r 
dictis: 2227 Av. deg xark roð туейиотов той. ду(00, ойх 2фг04ғетай-офтф ойте Еу тойт zë ` 
абу, одте dv TO SdAAoner (1). 


Neque lubet, neque hujus loci esse duco, varias de peccato in Spir. Sanctum, col- - 


ligere Interpretam sententias, de quo argumento, et alii multi egerunt, et duae ex-- 
stant dissertationes у ante- paucos annos editae a: Cl, J. van Nuys Klinkenberg, ipso хі» 
ғо Cl. Praeside defensae, Amst.: 1814, 1815. Š 

Monuisse sufficiat, nos peccatum illud gravissimum-ab iis tantum -commissum esse 
censere, qui Spiritum -Sanctum , divinum.illum coadjutorem , per Apostolos loquen- 
tem et agentem, eonviciis.insectarentur, ipsiusque donis atque operationibus , et do- 
etrinae -adeo Christianae у miraculis confirmatae, divinam originem tribuendam esse 
negarent, et miracula, a Jesu edita , malis artibus adscribere non erubescerent ( 2). 

Ex - hoe: genére fuerunt Judaei, in festo Pentecostes ,: Spiritus divini.effectus: ebrie- 
tati adscribentes. Act. IL. Summus Pontifex cum suis asseclis „aliique , quos indica- 
vit Vir. cl. pag. 51» seqq. 

Recte igitur, ut mihi videtur, annotavit Lightfootus, peccati in Spir. Sanctum ne- 
minem-foisse reum, nisi, qui religionis Christianae originem divinam ..negaret. (5). 

Haec animadversio si procedat, sequi videtur, peccatum illud in loco -Joanneo пе» 


quaquam ın censum venire posse. Joannem e enim. constat scripsisse ad eos, qui Chute - 


sto nomen. dederant (4). 


Huc accedit, quod-Servator-affirmavit peecatum in Spiritum Sanctum oğre ѓу TOTE : 


тё жїйи сӛте dv Tj pexaovyrı remissum. iri, 
Scio equidem , magnum numerum exstare virorum doctorum , qui judicant, formu- 
lam illam, ex usitata tum temporis Judaeis distinctione interpretandam ,. et verba oğ- 


тё: 


(1) CF. Matth, XII, 32. et loca parallela Marc, III. 28. зо. Luc, XII. To.” ¿ 

(2)-Gf.Van Nuys, Klinkenb, 1. c, P, Il, рад. ao, F. V. Reinhard Christelijke Zedeleer, P. IL, 6,171, page 
493. in nota No, 27. 

Сз) Lightfooti Opera. Tom. II. ad Lucam XII. 9. Idem statuere videtur A. laud. diss. P. II. p. 3% ubi pec- 
carum in Spir, Sanctum. crimen esse dicit Judaeorum Брета». сЕ; рн» 48.» 

C4) Cf. supra dicta Sectione I. $, 2, . 


4 


COMMENTATIO DE QUAESTIONE. THEOLOGICA. 25 


те dy ror ёи у ad tempus Vet. Test. ; sequentia vero odre dy тб winaris ай tempus 
Messiae referenda esse, ita ut sensus esset: « blasphemia in Spiritum Sanctum, neque 
« durante oeconomia Mosaica, neque sub Novo Foederere remittetur." Verum ista 
interpretatio, ex Rabbinoruni scriptis désumta, non magni pretii videtur ésse “haben 
da (1). Malo igitur ab eorum stare partibus, qui verba ore usque ad utnout ad. fu- 
turam hominum, post resurrectionem , conditionem pertinere censent. Іп quibus sunt 
Glassius in Philol. Sacra ex Edit. Dathii T. L р. 251. J. D. Michaélis, in nova 
Vers. N. T. Nostro vero loco sermonem esse de vita ac morte naturali, supra de~ 
monstrare conatus fui, unde sequi videtur, de peccáto in Spiritum Sanctum В. 1. 
minime cogitandum esse, 
| 2?. Aliam interpretandi viam ingressi sunt J. S. Semlerus, Paraphr. in 1 Jo. Epist. 
J. C. Doederleinius Instit. Theol. Christ. Vol. П, $. 200. p. 121. Edit. 6. Vlotenius 
in versione Bibliorum Belg. et Paraphrasi addita, Stronckius in Specimine plus semel 
laudato, p. 201 seqq. Nimirum h. l. sermonem esse putant de iis, qui publice tam 
atrocis et capitalis peccati rei facti erant, ut civitatis Christianae jure essent privandi; 
atque ita e societate Christiana ejecti, mortem civilem quasi subierant. 
Verbunt'(Zvzro; nunquam eo sensu occurrere , Stronckius contendit, Doederleinius 
quidem provocavit ad 1 Jo. III. 14; eo autem loco sermonem esse de morte ас vita ae- 
terna Brinkius l. c. pag. 85 ыёгай conatus est, et rem ad tantum probabili- 
tatis gradum adduxit, ut non possimus non hujus viri sententiam amplecti, inpri- 
mis etiam collato loco іп Euang. Joan. V. 24. ubi primum negando: ele xpleiy ein іре 
дета › dein afirmando: 2222 &єт&3&$дхгу ік тоў бжуйтоу sie TY Cody у similis exprimi- 
tur sententia, quam continet modo citatus Epistolae locus 1 Jo. III. 14. illos nempe; 
qui effatis Jesu Christi fidem habent, e statu mortis atque infelicitatis, in quo an~ 
tea versabantur, ad societatem vitae aeternae transiisse (1). Neque monitum Joannis 
và тер іле Ara Ta іретйту» бі ejus verba hoc modo intelligenda essent, ipsius 
indoli et animi sensibus, quos in hortando et monendo passim testatus est, satis còn- 
venire videtur. Putabimusne humanissimo doctori persuasum fuisse, omnem omnino 
deprecationem pro iis, qui gravius peccassent, supervacaneam fore, neque fieri posse, 
ut Deus ха і0ууӛсту6 eorum animos ita flecteret, ut in rectam viam redirent, atque ita 
denuo in Ecclesiae gremium fraterno affectu benigne reciperentur? Quae quidem sunt 
ejusmodi, ut nos impediant, quominus huic interpretationi nomen subscribamus. 
59, Ad tertium genus interpretum illos refero, qui hac sentetitia , Bee daas mps 
Zäuaron, ENEE & religione Christiana designari contendant. Praeivit Origines 
t Ç I de 


ninr Ar i ` " 
C1) Si enim in | loco Euangelii У, 24 sermo esset de vita Жолай. sive morum. probitate, tamquam p» E 
Christo datae sequela s perperam dixisset Servator, ó odp Абуов moð дхойот, йди ті» бей» aitov > xal de tient oùx іре 


"mai у дәлді pura тиеу ік той дауётои бір ті бөйһ Dicturus tum fuisse videtur, ита же yàp же т. An 


D 


26 i da MORE Juo З GUI. 9 


de Oratione., T.. L peg. 256. (ех edit. de la Rue). Ех recentioribus sie verba (êx 
plicuerunt Grotius ,. Harduinus in Commentario in N. T. Sehoetgeniüs іп Lex. Во- 
senmullerus in Scholiis , Carpzoyius ad locum. Epistolae , пес non, Keilius l.c. $. roo, 
ubi conjunctim vult conferri loca Pauli, а. Cor, Vl. 9, 10, Gal, V; 9—21. et hunc 
Joannis locum , in quibus de Idololatriae peccato. sermo. sit. Assentiunt quoque van 
Nuys Klinkenberg l.c. p. 111. Brinkius l. c. CL van: der Palm aliique. 

Hujus sententiae fautores tam claram, nominis famam sunt consecuti , atque in ars - 
te interpretandi tanta. valent auctoritate , ut ego juvenis non sine metu ас. sollici- 
tudine, eorum: partes relinquam. Com autem поп ab. auctoritate tantum, sed etiam 
a rationibus pendeant animi judicia, nequaquam , ut spero, mihi. vitio. vertetur,, si 
omni, qua par est, modestia, hanc veniam rogem, ut argumenta nonnulla in medium 
proferam; quibus ductus., etiam ab interpretatione virorum, tam. celebrium discede- 
xe, ausim. has 

Fatendum est, idololatriae Crimen omni tempore Deo. tam vehementer displicuisse j 
ut ipsum mortis supplicium falsorum Deorum cultoribus constitueret, (Deüt. XIII. 15 -- 
17. Jerem. XV). Plurimis vero Interpretibus probabile visum est, Epistolam hane 
Joannis Ephesi -conscriptam. esse, in ea ergo urbe, ubi idolorum cultus maxime уі- 
gebat, ac, splendidum illud. Dianae templum. esset exstructum ,. (cf; Act, XIX. 94 seqq.) 
Nequaquam, ergo a verosimilitudine „abhorret , Joannem "Christianos contra crimen 
illud scelestissimum. hortari voluisse. Supra yero demonstrare «conatus fui,. episto- 
lam scriptam esse Christianis e Judaeis non minus, quam. ex Gentilibus oriundis; Шо 
inprimis usus argumento, quod plurima in hae Epistola obvia praecepta non, Juw- 
daeos tantum , sed etiam Gentiles spectare videantur. Nostrum etiam locum inter ejus- 
modi praecepta universalia referendum esse, ex orationis tenore colligi posse , mihi 
visum. est. | , y M binis 

Nulla enim adest. nota discriminis, et in hac ipsa dicendi formula, dene où. тре ú= 
varou et диортію тре Адуатоу» lice aliqua ex parte definita sit , desideratur. definitivus 
articulus, . Sermo. est ші universum de fratre quocunque , de precando , vel non. pre- 
cando.: Refertur, ergo ad omnes ita precantes Christianos , et sic exprimitur, ut. ab 
omnibus Christianis, quaecunque eorum. esset origo., intelligi; posset. Haec yero; si quid 
valeat animad versa, consequi, videtur , monitum ‚Joannis minus. bene ad idololatriae 
peccatum referri. „Tunc; enim. non duran esset, sed indicium. aliquod requirere- 
tur, unde concludi, posset, speciatim Christianos spectari. e Gentilibus oriundos. Ju- 
dacis certe non;opus erat tali admonitione. Constat Judaeos , post exilium Babylonicum: 
tantopere ab idolorum cultu alienos fuisse, ut ne durissimis quidem cruciatibus ad 
eum reduci potuerint. Calamitates enim, quas durante illo exilio subierunt, nec minus 
xecordatió praedictionum e Piophedumqag, quas co tempore suis oculis eventu 


r 
ven, СОМА oz pros 


27 
probatas viderent, tum іп misera suae gentis conditione, tum in aliarum gentium histo: 
ria (1), ludibria insuper multiplicia, quibus essent expositi (cf, Ps. 157) et ardentissi- 
mum desiderium, recuperandi: prohibiti tunc temporis avitaé religionis usus, divina 
oracula denique in memoria vocata, de regno Babylonico a Cyro devastando (2); haec 
igitur omnia tantam vim in Hebraeorum animos exercuerunt, ut ne durissimae quidem 
comminationes et véexationes Antiochi Epiphanis eos, in patriam reversos, compellere 
potuerint ad Dei unius cultum deserendum. Quid? quod eorum in idololatriam odium 
adeo exarserit, ut religionem -veterem , omni parte ad superstitionem usque servare, 
quam. ad gentium mores et instituta compositam cogitandi rationem sequi, maluerint (5). ` 
Cap. V. 21. monentur Christiani, ut ab Idolis sese abstinerent, ibi vero diserte Chri- 
stianos ex Gentilibus ante oculos habet, nostri vero loci monitum ad utrosque perti- 
nere mihi videtur. i 

Quid vero de eorum sententia statuendum putemus , qui de Christianorum Zzo- 


стасіз in universum agi putant, Hebraeorum nempe reditum ad Judaismüm , Genti- 
lium vero ad Idololatriam ? 3 


COMMENTATIO гв QUAESTIONE ТНЕОҺОСЧСА. 


Mulüs ita visum est (4). Saurinius inprimis sententiam illam exornavit. Duplex 
ётостасійс genus: distinguit, alterum nempe eorum, qui minus calido religionis sen- 
su imbuti essent, et біте perterriti шеш cruciatuum , quibus multi afíligebantur , 
sive muneribus oblatis occoecati, ad avitam religionem facile transirent; alterum eò- 
rum;.quibus de:religionis Christianae veritate intime persuasum fuerat, et, ut Scripe 
tor ad, Hebr: loquitur cap: VI. gerogo wévulévree usage dylou, wa) кайду Zeg Ze 
беугі eo ра; tamen ex indolis pravitate atque odio veritatis, sincerae Christi do- 
cirinae sese opponerent, eam.abjurarent, Jesumque conuiciis insectarentür. Ні er- 
go, cum crimen: ad mortem раїгаѕѕе existimandi essent, hinc. consequi videatur, 
quamquih id. disertis verbis: non MANN alterius criminis reos commisisse pecca- 
ium, поп ad mortem, t 

. Multum revera habet, me sese e haecce interpretatio. Scriptor enim 


de 1) ЧА v. с, Edomaeorum , Ammonitarum aliorumque. quos vana іп idolis spes ас fiducia ab interitu 
vindicare non potuerunt, Jer, XXXXVIII. coll Ezech. XXV. 8— ir, Ies. XXXIV. 6— 15. Ezech, XXV. 2— 8, 


coll Jerem. XXXXIX, 1—6, cff. porro Leg XXXIII; Ezech. XXVI — XXVIII, Ezech. BET. — XXXIL vits 
XLVI, 


(2) Cf. Jerem. XXV. 12 et cap. LI- 


(3) Cf. doct, Je Gerritsen, Comment. praemio ornata, De quaest. liter, cur Hebraei ante eril, Babyl. se ad 
idolorum pluriumque Deorum cultum valde propensos, postea, universe ab eo vehementer alienos ostenderent? in 
Acad. Rhen. Traje 1822 — 1823. i 

C4) Сй» Lightfootus, l. с. pe[r17, 118. Bengelius |. c, Saurinius їп Orat, Sacris, in Sermone, cui titulus est. 


Sur la nature du péche irrémissible. cÑ et NN Limborchius. Theo's Christ, lib, V. cap. 4. pags [3935 394 
edit, 5. "Amst, 1730; Ў 
р 2 


28 : ОГА. o9 ИДЕ ИР ә NOTE] 


ad Hebraeós 1. с. Hebr. VI. 5. 6 manifesto docet, fieri non posse, ut, qui semel Spi- 
ritus Sancti luce collustrati fuerant, donaque coelestia güstaverant, atque ita Spiritus. 
Sancti participes facti erant, siquidem postea defecerant, denuo ad meliorem сан! 
gem revocentur, cf. cap. X. 26 seqq. 

. Fundamento autem , cui innititur haecce interpretatio, paulo accuratius inspecto, 
Sege occurrere videntur difficultates, quae prohibeant, quo minus illud ресса- 
tum revera Joanni ante oculos versatum fuisse censeamus, 

Scriptor. ad Hebraeos quidem profitetur , @$дужтоу elyz;, ut qui semel Spir. Sancti. vi 

divina illuminati fuerant, sed vel sic tamen defecerant, denuo in melius converteren- 
. tur, verum de ea tantum conversione cogitasse videtur, quae ab iis ipsis ad effectum 
perduci possit, Negare igitur Scriptor videtur, se suosque in ministerio Sacro collegas, 
eos, quibus tot tantaque dona Spiritualia obtigerant, at vel sic tamen ad Judaismum 
deficerent, iterata doctrinae divinae institutione , ad religionis Christianae professio- 
nem reducere posse. Quippe si argumenta, veritatem religionis Christianae confir- 
mantia, quorum vim et efficaciam salutarem aliquando perceperant et agnoverant, 
eos nequaquam tam firmos reddiderant in fide Christiana, quominus eam dein dese- 
rerent ac repudiarent, nequaquam sperari poterat, ut majore adhibita vi, permove-- 
rentur ай repudiatam et abnegatam religionem denuo .amplectendam , et ex animo. pro» 
fitendam (1). | 

Id insuper animadvertendum est, quidquid in loco allato de ejusmodi transfuga 
affirmatur , ad eos solüm spectare, qui religionem professi essent, nequaquam vero 
ad eos, qui illam sincera fide amplexi essent. «Primarii enim Christiani, uti recte 
« observavit: Abreschius ( 2 ) , etsi vera fide destituti essent, tamen miraculorum divi- 
« norum vi et efficacia non minus, quam Spir. Sancti donis et muneribus, quorum 
« participes facti erant, multo majorem in universum habuerunt doctrinae Euangeli- 
« cae veritatis praestantiaeque sensum , quam nostri temporis homines." Unde mihi 
consequi videtur, peecatum, quod іп Ер. ad Hebr. e. УІ, et X. deseribitur non 
adeo grave fuisse, ut qui illud commisisset, de hujus prorsus salute esset desperan- 
dum, neque adeo dici potuisse 4шартізу тр 64уатоу , quae denominatio inferre vi- 
detur, nullam sanationem vel restitutionem in melius exspectari potuisse. 

Auctor quidem fatetur, se suosque collegas, ejusmodi transfugam , ad Christum re- 
ducere non posse, an vero inde sequitur, talis hominis conversionem prorsus despe- 
randam esse? Quid? nonne và 40улта тару дибрітоеэ диуотй4 істі mah тӘ Os 
Certe historia docet multos Christianos, qui a religione defecerant, postea in ec- 


ele 


Ст) Conf. van Nuys Klinkenb. %, с, pag. 60» 
(22 Paraphr. et Annot, in Epist, ad Hebre Spec, ШІ, Lugd, Date 1799. page 176, 127» 


COMMENTATIO pE QUAESTIONE THEOLOGICA. 24. 


clesiam denuo receptos fuisse; neque in Sacra Scriptura ullam mentionem invenimus 
Christianorum, qui, postquam a vera religione Christiana defecerant, subitae mortis 
poenam ` subierint, vel poenam ejusmodi , tali peccato constitutam esse, Contra 
aliunde constat, nonnullos tres, imo viginti pluresque annos vixisse , postquam 
Trajani imaginem Deorumque simulacra jam essent venerati, Christoque maledixis-, 
sent (1). 

Multae aliae exstant loci Joanne interpretationes, quas omnes enumerare,ac res 
censere longum sit ac parum utile , cum longius etiam a veritate decedere vi- 
deantur. : 

Romano-Catholici ad locum Joannis provocarunt, quo discrimen peccatorum zor- 
talium ac venialium. defendere conati sunt, Quid vero opus erat deprecatione, si 
peccatum per se esse veniale, certo certius constaret? Gerte universum illud dogma 
repugnat doctrinae de vi meritorum Jesu Christi, quae tanta esse dicitur, ut omnium 
omnino peccatorum venia ab iis, qui in rectam redeunt viam , exspectari atque accipi 
possit. 1 Joan, І, 7, 9. II, 2. ; 

Novatiani olim locum de peccato post baptismum intellexerunt, quo quis a poe- | 
nitentia penitus excludatur (2). Hanc vero sententiam indoli doctrinae Christianae 
repugnare, demonstrari facile poterat, si id nunc ageremus. 

Recentioribus nonnullis Interpretibus probabile visum est, atrociora intelligi cri= 
mina, quibus patratis, Christiani a magistratibus ad mortem condemnandi essent ( 5). 
Noluisse putant Apostolum, ut quis pro illis apud magistratus intercederet, ne Chri- 
stiani in suspicionem adducerentnr, talia crimina a Christianis parvi fieri, Nihil 
vero in contexta oratione reperitur, quod huic sententiae faveat, et videtur potius 
ejusmódi monitum ab-Apostoli consilio abhorrere, Potius nihil. non agere voluis- 
se censendus est, ut officia caritatis, quoad ejus fieri posset , impleret, atque om- 
nibus omni modo prodesset, ad ipsorum salutem, tam in praesenti, quam in futu- 
та vita promovendam. Mittimus opinionem eorum , qui 43:AQ» intelligunt infidelem , 
jam supra, ut spero satis superque. refutatam, 


$. 4. Nostra sententia de sensu moniti Joannei,. 


Recensita opinionum varietate, eo progressa est disputatio, ut nobis de vexatissi- 
; mo- 


` 


Ст) €f. C. Plinius Caecil, П. in Epist, ad Trajanum. Epistol. Eib. X. 

62) cf. Augustinus in Libro: De vera et falsa poenitentia, Opp. Tom. VI. p» 713 y 714. Antw. rer, 

Сз.) Conf. Roseamuller in scholiis, G, S. Jaspis, іп Annotatione ad Versionem Latinam Epistolarum N, т; 
Ed. secundae in h, l» 


So | 331, 3:981 80370 38063; 


mo locó, quid videatur, libere et modeste exponamus, Verbis igitur Joannis, quan- 
tumpote circumspectis consideratisqdue , cum Epistolae consilio, tum contextus ra= 
tione, cogitandum esse videtur: de morbis illis extraordinariis , qui a Deo proptez. 
ingentia crimina Christianis primaevis immitterentur , ac pro facinoris gravitate vel 1 
ий түрдс бйу@тоу vel тр ййухтоу essent. 

Multi magnique viri docti hac in re facem mihi аЙ In his Werenfelsius, 
Zachariae, Storr, Hamelsveld , Celeb. Clarisse, aliique (1). Saurinius quoque hanc. 
interpretationem recensuit, cui tamen visum est, rationibus satis certis eam haud 
inniti. (1. c. p. 297). Ап id recte dicatur, inquirendum putamus, 

Nimirum a 'Theocratia, quae dicitur, id haud alienum fuit, ut propter grave DR 
quod crimen, omne genus malorum infligeretur , et ipsa subinde mors subeunda es- 
set. Gentis Israé&liticae historia plena est exemplis eorum , qui ejusmodi poenas lue- 
runt, conviciorum іп Deum, ipsiusque obstinato animo contemtorum mandatorum , 
veluti Pharaónis , Nadabi, Abihui, Corachi, Dathanis, Abiramis et sociorum , nec 
non Achabi, Sanheribi, Nebucadnezaris , Beltzazaris, ne de orbe diluvio antiquitus 
deleto, de incolis Sodomae e et Gomorrhae, et Canaanitis jussu Dei exstirpatis dica- 
mus (2). і t 

Praeceptorum Mosaicorum , quae sd; leprosos pertinent » ва est ties ac si e, 
proso necesse esset, üt sacrificio piaculari бал Jehovah reconciliaretur, Lev. ХІІ, 
18, 29. coll. 54—56. XVIII, 24, 25. Davides mala et infortunia , quae ipsi obtige- 
runt, sequelas esse judicavit peccatorum antea commissorum. ct. Ps, XXXII;.5 — 5. 
XXXVII. XXXIX. Prophetae. quoque seriores, morbos pestem aliave tristia. fam 
ta, quae Israélitis evenerunt, passim depingunt tamquam signa manifesta irae Jeho- 
vae Jes. І: 6. Jer. VIII, 17. ХШ, 26. Hos. V, 12. Јоё I. п. pappo 18, 14, 
15 (5). 

Ne quis nobis objiciat, in stylo Orientalium permulta occurrere, іп quibus sin- 
gula verba et singulas phrases non premendae sint: ingenio enim poético in talibus 
multum tribuendum, et nequaquam ex imaginibus poéticis doctrinas definiendas 

es- 


C1) S. Wercnfzsii Opusc, Т. I. p. 305. С. Е. Zachariae, Kurze Erklšrung der Briefe Jacobi, Petri, Judae 
et Joannis p. 208, 209. С. C. Storrii Opusc. Acad. Vol. I. p. 10.. über den Zwek der Evang. Geschichte , 
und der Briefe Ioannis p. 174. Hamelv. de Bybel verklaard , parte ultima іп h. 1. Benzonus Paraphrastische Erkliü- 
rung etc. Lips. I761e fasce IV. p. 225, 243. Cel Je Clarisse, de brief van Jacobus, cet. p. 323. in nota ulti- 
ша; add. diss. de Doctrina Iooannis Theoretica et morali, auctoribus O, van Tricht pe "d et з de Fora р» 19; 
quae exstant inter opera Societatis Haganae anno 1824» 

(2) Vid. Exod. X. Levit, X, ` Num. ХҮІ, 1 Reg. XXII. Jes. XXVII. Dan. is. XV. Nut,.XV. (белес, 
VII. УШ. XIX. Et narrationes Gen, XXXIX, 7, 18. Num, ХІУ, 37. ХІТ, te XXV. 3e: 2 Sani, XXIV , 
15, 25. 2 Reg. XXIV, 1— 3. Jerem. ХХХ, 14. Dan. IX, 5— 14. 

C3) СЕ G, Е, Seiler ; Uber den Versónungstod Christi, Erster Theil, pag, 103, 104, 


—————————M 


COMMENTATIO ре QUAESTIONE THEOLOGICA. 91 


esse; rerum maturalium imperitia factum esse, quominus prisci aevi homines nexus 
eausarum et effectuum rationes clare perspicerent, Unde repetendum sit, ut- quae- 
vis, a vulgaribus rerum cursu utcunque discedentia , causis supernaturalibus adscri- 
berent (4). 

Historiae vero supra commemoratae, tantum abfuit, ut poético colore exornaren- 
tur, ut multo magis stylo populari, sine ullis luminibus oratoriis vel poéticis simpli- 
€issime referrentur. $ 

Neque etiam ea, sicuti multi contendunt, Deo indigna dicenda est doctrina, pec- 
eatum ei valde displicere, legumque suarum auctoritatem Deum poenis inflictis vin- 
dicare velle , et saepissime vindicavisse. 

"Quidquid hujus rei sit, nobis haud licet seriptorum Sacrorum dieta contorquendo 
pervertere, quoniam nobis cum divina majestate ас bonitate non. conciliari posse vi- 
dentur. Nolo autem contendere , semper, ubi sermo est de malis a Jehovah immissis , 
causas secundarias omnino excludendas esse... Ше enim , qui omnes. causas aeque at- 
que effectus praevidit, naturae vires legesque ita dirigere potuit,.ut iis quasi ina 
strumentis utatur in hominibus. puniendis. . j 

Hoc certe constare putamus, Deum subinde propter perpetrata peccata, diversi 
generis mala immusisse , etiam morte ea punivisse. Haud. verosimile est, primaevorum 
hominum ingenium ad ejüsmodi sublimes de Dei justitia et sanctitate notiones, quae 
apud Mosem jam occurrunt, ex semet ipso perventurum fuisse, nisi coelesti revela- 
tione divinisque institutis adjuti fuissent; imo statuendum. videtur, ne sagacissimos 
quidem philosophos ingenii sui vi tam. perfectam. Dei .coguitionem. consecut&uros fuis- 
se, quam in Davidis carminibus jam elucere, nemo non. videt (2), 

Etiam NN. T. seriptores a notione irae divinae Йеотретёс explicanda haud alienos 

fuisse , manifeste docent loca Rom. 1I, 5. III, 5. Hebr. Ш, 11. Rom. I, 18. 2 Petr. 
Ш, 5. Jud. 4—9, "e 15. 2 Pet, I1,-6— 9. Matth. BM, 25. XXIV, 57, 59+ Luc, 
XXVI, 26—52.: 
7 Arete? cum eadem: cohaeret: Jesu Apostolumque doctrina, de benefició accipiendae 
a Deo peccatorum remissionis, quae sine agnitione justitiae et sanctitatis et peccando 
meritarum poenarum, cogitari haud posse, nemo est, qui non intelligat (3)- 

‚ Fatendum, est, Judaeos, aetate Jesu minus. bene "V. “Т. doctrinam de Justitia Dei 


Y M pu- 
€1) €f. liber, cui titulus est r Apologie des Vérnunfi, Rt auctor habetur Bahrdtius- pi 365. 5, 58» 
(2) €F. Jerusalém, Voorn, Waarheden „ett; P; ІШ. Diss. 2. P. 171, 172,4 182. Quod tamen поп ita aececi» 


"piendum est, ac si apud Graecos veteres prorsus insolita fuisset opinio, Deos immortales propter flagitium commissum: 


etiam hac,in vita subindé. hominibus. mala i immittere. lnspicianturloca a Cl, Vau Моо allata іп diss,, quam. supra: 
laudavimns, p. 46, 

Сз) Cf. egregia ejnsdem disp, Over de Goddelijke Straffen pag. 56, 63 , 105 ,. pex Ikenii diss, Di), Theok- 
diss. 15. de unctione aegrotorum. etc, Vol, П. $, 26». р. 647» 


puniente interpretatos esse, et ipsos Apostolos, dum inter eos versabantur, ab opi- 
nione illa falsa non fuisse liberos, qua statueretur, quidquid hominibus mali con- 
tingeret, ex culpa peccando contracta originem trahere. Conf. Luc. XIII, 1 seqq. 
Joann. IX, 1 ‚ 2. Jesus Christus vero tantum aberat, ut sese ad populares istas opi- 
niones accommodaret, ut iis multo magis strenue sese opponeret. Cf. contextus loco- 
rom modo citatorum. Profecto nobis cavendum est ab ea temeritate , ut quodcunque 
infortunium , quod aliis evenit, pristinorum malefactorum effectum esse judicemus ; 
quae fuit judicii perversitas in sodalibus Jobi, a Deo ipso graviter reprehensa, ба- 
ne haud raro impios hac in vita videmus calamitatibus liberos,. quibus pii saepe . 
acerbissime aflliguntur. 

Haud minus eertum est, singularem et prorsus extraordinariam variis modis ec- 
clesiae Apostolicae et primitivae Dei fuisse procurationem , et saepe numero 'eum 
poenas positivas, quae dicantur, hominibus flagitiosis inflixisse ; propter ejusmodi 
nempe crimina, quae rei Christianae valde noxia et perniciosa judicaret, quo ipso 
stabilire et firmiora reddere voluit fundamenta , quibus societas Christiana super- 
strueretur. Manifesta subinde ipsi statuere placuit exempla, quibus palam innote- 
sceret, quanti facinoris rei essent, qui divino illi consilio sese opponere auderent ( 1). 
In memoriam revocetur exitus Judae proditoris Act. I, 18. coll. sententia a Jesu an- 
tea dieta Matth. XXVI, 24. Herodis Agrippae Act, XII, Ananiae et Sapphirae Act, 
У, 5—9. Elimae Act. XIII, 10, 11. 

In hane partem quoque animadvertendum est, primos Christianos vixisse sub ma- 
gistratibus Ethnieis, apud quos multa magnaque peccata ac scelera non modo non 
puniebantur, sed ne peccatorum quidem numero accensebantur. Nihil eos intere- 
rat, num Christiani Sacram coenam celebrarent ad Jesu Christi memoriam concele- 
brandam, dummodo Respublica haud turbaretur, Itaque ne Christianorum nonnul- 
lorum improbitas majora incrementa caperet, et rei Christianae summam noxam 
imo interitum afferret, neque legibus et statutis ecclesiasticis ordinariis reprimi pos- 
set , ipse subinde Deus magistratus provinciam suscepisse, judicisque partes egisse, et 
peccata modo extraordinario in oculos incurrente, punivisse videtur (2)... Cujus rei 
exemplum habemus in coetu Corinthiaco, ubi.multi, sacro epulo indigne] et impie ad- 
ministrato, morbis repentinis et omnino extraordinariis infligebantur з quin mor- 
tem praematuram subierant. cf. 1 Cor. XI, 50. 

Haec in universum de poenis propter commissa crimina graviora , singulari Dei ju- 


dicio inflictis, forte justo fusius altiusque repetita, sed non sine causa tamen, ut орі- 
por 


b C1) C£ Cl. J. van. Voorst, 1. с. р, 117, 
(2) Cf. Werenf, 1, c. p. 405. 


СОММЕМТАТІО юк QUAESTIONE .THEOLOGICA, 55 


mor disputavi, quo luculentius appareret, sensum historicum loci Толппей ` nequa- 
quam а doctrina Apostolica, et recepto ea aetate loquendi usu abhorrere, si propo- 
sitam interpretandi rationem sequamur, idque ео magis, quod, uti suprà demonstra- 
re conati Sumus, voces бо) et бфуатов proprie sumendae. esse videantur, 

s'Aqaprla igitur шў тре 94уштоу ejusmodi erat peccatum , quo quis gravem. aliquem 
ت‎ nec tamen insanabilem sibi contraxerat , adeo ut de sanatione haud pror- 
sus esset desperandum. Di quis autem, inquit Joannes, fratrem suum. viderit, qui 
ejüsmodi peccatum-non ad: mortem: commiserit, arce: xal úre ir: Th» Сәйу i. e. in 
hujus gratiam. preces fundat, precibusque suis а Deo inipetrabit, ut veniam illi con- 
cedat, et valetudinem restituat, : 

- "Nimirum Deo, qui in primitiva. ecclesia, crimina а Christianis commissa, etiam hac 
in vita, poenis subinde extraordinariis infligendis, coércere solebat, omnino preba- 


‚ bantur preces 2угрудиміугі ad impetrandam gratiam divinam у cum ad meritas poe- 


nas a peccantibus avertendas , tum mitigandas, vel et auferendas. Cent, 1 Cor. XII, 
9» 28, 50. ; : t i 
Huc referendum puto, locum Jacobi Gap. V; 14 — 16 (1), ubi Christiani опен š 
« Si quis inter vos aegrotat, ad se arcessat Presbyteros (2), qui oleo-eum ungant , et 
« pro-ejus salute preces fundant (5); quorum preces eam habiturae sint efficaciam , 
« ut aegrotantem: morbo liberent: Dominus : egim ad. eorum vota, ipsi sanitatem: res 
« stituturus est; quin etiam , si graviter. peccaverit , et sic quidem, sibi morbum gra- 
« veni sua ipsius culpa contraxerit, oDøminus etiam talium:pèccatorum сопсейеі ve» 
e шаш?” (4). | : 
Sic 


Ci) Loenm illum nedhaquam de extrema unctiohe ac confessione auriculari explicandum ese, demonstravit 

кчы bs 
2) Та тне трос pro adv preis. aliquem | in созш, eujus socius esset, presbyterum, Ut saepe plurale 
ue dsürpatur. pro-singulari, 

C3 ) Qualis mos etiam inter, Judaeos obtinuit , quorum antistites ac Doctores non Sé in Synagoga hoc of- 
ficio fungebantur, Verum etiam eandem ob causam aegrotos invisere solebant, uti late docet Buxtorfius, іп Synag. 
‘Judaeorum cap. IL. cit, ab Ikenio l с. pag. 634. 

(4) Ita enim verba Ша Jacobaea accipienda videntur: neque igitur iis assentior, qui toto hocce loco de morbis ob 
terta peccata a Deo módo extraórdindiio intmtssis cogitandum 6556 censent, Veluti Werenfelsius yî Dersonius , Wolfius 
alique. дебеті enim omnem imbecillitatem aut infirmitatem tam mentis , quam corporis denotat. Porro conjunctio 
"xy lu: 1. conditionate vidétur esse accipienda ; ubi enim duae“ fes, C est observatio Tkenii ) , `n eadem oratioñis serie 
*conjanguntnr , quarutn prior nude firmatur , posterior vero üntċrcedèñte hacce particula, ipsütn Orationis filuth 
suadere videtur, ut res postérior conditionate accipiatur. ‘сЕ Marc, XVI, 17, 18. Denique additamentum dir Zar: 


“тіле Š тетин x. т. A. aliquid iusoliti denotare vidernr, de quo antea nondum sermo fuerat; ceteróquin enim fri- 


‘Fîda est £c supervátanea repetitio à Jacobo’ prórsüs aliena, "Tandem dccedit, quod ex horum virorum interpreta. 


"tione scqueretnr, Apostoli consilium fuisse, nullis aegrotis, nisi extraordinario morbo ob graviora crimina. im- 


UE jd , à паи "Am mis. 


5% IO1901E 17, 1* $18 07470 ай (GZ dek OD 


-Siç et i loco Joànnis;, ille, qui preces xarà тӘ ‘QEN êt TOO Өш L e; modeste: ас res 
verenter et. fiducia іп Deo posita, in: gratiam fratris fundit, ille vitam сі orae 
sive. vitae ipsi restitutae auctor esse dicitur. ` { ЇЙ i 

Ne autem quis in ea opinione versaretur , cujuseunque generis peecati tristes. effec 
tüs deprecando tolli posse ,' sibique adeo persuaderet , Deum: quasvis aliorum pro 
.. aliis préces: benigne exaudire velle, diserte monet A postolus , se tantummodo loqui de 
бидртӛусогі uÀ трд 0dyajpoy, - Exsistit enim , inquit, peccatum. ай mortem i. e. рес- 
catum exitiale, quod Deus nolit, etiam' in hae vita, impunitum manere , quod adeo 
poena exemplari sit.coércendum ad causam Dei, et Jesu "RIS et Ecclesiae Chri- 
stianae tutandam et vindicandam. 

Пер) ékelyue e Adë Dun ёротису. Пісете voluit Еріндік scriptor. « Titelligitis mo~ 
« nita pee ad hoc peccatorum genus minime: pertinere, Quod enim constituit 
« Deus, тар” $ ойх Zut таралдауд Й тротйє ётогмійтид» nullissid hominum.precibus іг- 
« ritum reddi potest; Omnes igitur; pro ejusmodi hominis salute , sive pro ejus sa- 
« natione fusae preces, Deo minime probatae , atque adeo frustraneae sunt,” Cujuss 
inodi autem generis fuerint ista peccata тре Ódvzrov, certo hand definiri potest , 
propter tenebras, quibus primorum Christianorum eoetuum historia involuta est, 
Haud. а verosimilitudine abhorret, ejusmodi fuisse delicta, quae religioni et societati 
Christianae valde noxia essent, et vel' ipsa rei natura, vel supernaturali Dei accedente 
vindicta, morbos post se traherent insanabiles ac letifeross ex quo genere fuisse mors 
bos, quos respexit Paulus 1 Cor. XI, 5o. coll. c. 21, 22, 51, 52, plerisque Inter- 
pretbus visum est (1). Scilicet admodum turpis et impia intemperantia et animi 
perversitas, qua nonnulli ad Sacram Coenam accederent, omnino tendebat ad impro- 
bum sanctissimi ritus, et universae rei Christianae, atque adeo ipsius Dei et Jesu 
Christi contemtum, quem Deus, ad hanc causam vindicandam , palam et graviter pu- 
nire voluit, i : 

Superest quaestio: quomodo istiusmodi morbos ab aliis, qui non essent трд б4у®тоу› 
distinguere possent Christiani, quae ut solvatur, sequentia animadvertere liceat. 


зә 


misso laborantibus, hac ratione succurrendum esse. cf. quae ad lhe lẹ animadvertit СІ, van Nuys Klinkenbergs 
L с. p+ 198. 

De oleo quaesitum est, quorsum spectaverit: sunt, qui sanitatis restituendae adminiculum fuisse putent, |. Alii 
unctionem , actionem Symbolicam fuisse statuunt. Quaestiones illae nunc ad nos non pertinent, Monuisse sufficiat , 
unctionis usum tanquam aptum remedium ad recuperandam , Deo volente, sanitatem , nobis haud prorsus excludendum 
videri; sed accedere debuit precatio , quae adjunctam haberet fiduciam in Deo, cui convalescentes salutem debe- 
rent; cff. Iken, L с, p. 636. Е. У. Reinhard, Christ, Zedeleer, Parte IV. $, 261. руб. 134% in nota. Мо» 116. 
Ed, Belg, anno 1909. 

61) Сї, J. $. Semlerus ad h, 1, et supra notte 


COMMENTA TIO Фк QUAESTIONE,/(THEQLOGICA. 36 


1. A postolis , aliisque Doctoribus extraordinariis , contigit 4 j Марисі TyEUAT Vs 


‚ 1 Cor. XII, 10. cujus катто ope, multo magis, quam ver vulgares, eorum, 


qui Christianam religionem profitebantur, indolem et animi studia perspiciebant , 
et, qui rem serio agerent, ab hypocritis dignoscebant. cf. historia Ananiae et Sap- 
phirae Act. V. nec nón Нушейасі et Alexandri notatio 1 Tim. I, 20. Conf. etiam 
locus 1 Сог. V, 5. et gravis Pauli reprehensio multorum , qui in coetu Corinthiaco 

simnláte res sacras tractabant, quorum. pravitatem probe perspexit. l. с. Qui igitur 
hac divinitus. collata dote praediti, essent , iis dubium non esse potuit, num morbus 
ex genere esset eorum , qui consequebantur dpaprlay трд 64угтоу, nec пе, 

29, Quicunque graviter aegrotabat, nisi conscientiae vis prorsus ei esset exstincta, 


-optime scire poterat, nüm aégrotándo poenam lueret, et quidem ad mortem, nec пе. 


Nam licet temerarium sit, atque injustum , res quasque adversarias, quibus alii pre- 
mantur, poenas dicere divinitus imuissas, et inique de actionum quarumcunque, 
-consiliis et sequelis judicare, ita. tamen sumus homines , ut ipsi calamitatibus obru4 
tiy conscientiam malefactorum suffocare поп facile.possimns, Nemo non ad se, atten- 
dens, in rebus adversis animadvertit, num quid gemmitertt, ! sit vitio vertendum et 
poena dignum (1). >: 

ıı In iis subsistendum putamus 5 Mq adeo acquiescendum i iu çonatu, tradendae ver- 
Tali difficilium interpretationi, quae propter simplicitatem , nec minus. propter. con- 
, venientihm cum illorum. :temporum historia ; habere videtur 2, quo se commendet (2). 

‚ Neque desperandum existimamus de ejus nexu cum, analogia. doctrinae , de diligen- 
nna omnibus. hominibus ,. quae, verbis hoc modo intellectis, nullam nobis jactu- 
am. facere videtur: quod іп; altera hujus GCommentationis parte nobis demonsirandum 


xestabospbp:$)i 295510242 tinis Мо бой Ha 121105931. 20126 


f г]? ; ! KÉ geg éi 1 M + ^ š E 
[161 (11981 "ro dry. aot CH e EU ЗІЛІ 


Сту crm. Blair Leérrederieri, Pi ijo. Aliam quiéstiomis solüfiorem -proposnit Werenf, L c. quae tas 
men; nins probanda: videtuf $ quidquid hujus теі; sit , гіп: eo; autem! 00165 consentiunt ,.8egrotantes sive non ad 


апоггеш.; sive ad.mortem, à Christianis dignosci. potuisse, 
(2) Summo etiam Ernestio , ea interpretatio propter simplicitatem ac facilitatem valde placuit, Vid. e ejus Theol, 


Bibliothek, T« HI, p. 55» 
e 72 9 291119 T8' IC 


Ез SE Ce 


66 2210049/1H 3,373032 ON OG E Ko? 


SECTIO TERTIA... 


DISQUISITIO , QUOMODO MONITUM JOANNEUN CUM PRAECEPTIS, DE DILIGENDIS 
OMNIBUS HOMINIBUS ,, IN CONCORDIA REDIGI POSSIT, 


` , 


Etiam Hane quaestionis propositae partem Viri Clarissimi: dignam: censuerunt, quae 
accuratius tractaretur, quomodo nempe monitum Шай Joanneum cum aliis, de dili- 
“gendis omnibus hominibus, praeceptis, in concordiam redigi possit; 

Breviter tamen id absolvere liceat, Pertinet enim hoe monitum ad primitivos tan= 
tum Christiànos, geng adeo eomparahdura - eet eum officiis ,. omnium. hominum 
"omniumque aetatum, universalibus; "praeceptum vero complectitur temporale. бей 
vel sic tamen inquiri meretur, num ex еа loci interpretatione , quam assumsimus;, 
-eonsequatur aliqua moniti Joannei Tepügnantia , cum pep; Jesu: Dr Ee 
"monitis, alibi obviis. | t | I 

Profecto omnium, quae in неше Christina nobis praeseribuntur mandatorum; 
summum. et primarium est Шай, quo officium caritàtis inculcatur.: Nullum. cst. of- 
бетю, quod saepius commendatur, mullum: cujus obsequium magis aperte et exe 
presse requiritur. Tpse, Jesus Christus. discipulis “suis 'caritatem :fraternam ita prae= 
scribit , ut cuique in oculos incurrat, eum hoc officium spectasse, tanquam om» 
nium summum et quasi fundamentum, quo neglecto, nemo in discipulorum suorum 
consortium recipi possit. Conf. ex. multis locis іп Euang. Joan. Capp. ХШ, 14, 15, 
55: XV, 12, 17. Neque idi haberi voluit pro novo anteaque inaudito. praecepto, 
sed. dilucidius proposuit , tanquam latissime patens, et nullis limitibus: cireumscri- 


bendum. 

Sui temporis Judaei huc: pertinentia praecepta Mosaica justo. arctius constringe- 
bant, et sic explicabant.. « Proximum tuum , tui ipsius. instar , amore- prosequaris , 
« inimicum vero. tuum ,. odio. afficere licitum est." Vid.. Matth.. V, 45. coll. Lev.. 
ХІХ, 17. Jesus Christus vero monuit, omnes homines, etiam inimicos, nos opor- 
teré non modo ferre, sed etiam amore prosequi. Matth. V, 44. Luc. VI, 27, 28, 
29. Luc. X, 5о:5е44. Matth, XVIII, 21 — 55. Luc. ХҮП, 5,4. coll. 170. IL, 7, 


9... 2 Joc 5.. 
Аро- 


COMMENTATIO ре QUAESTIONE THEOLOGICA. 57 


N 

Apostoli.quoque, ut divini magistri. vestigia. passim. presserunt, ita et quavis fe-- 
re pagina; ad caritatem fraternam Christianos cohortati sunt, Vidd, Rom. XII, 10. 
ХІІ, 8, 9, 10. 1 Cor. XIV, і. Ephes. IV, 2, 15. Ууз. ieu 1.53 Eir. 
VNI, a, T Petr. П, 17, 21. ІН, 8. 110. ПІ, 16, 17,18. IV, 7,8, 11, 21. Cum 
fide Christiana caritatem. indissolubili. nexu: conjunctam spectandam. esse , . diserte 
praecipiunt , et obtestantur. Conf, Gall, V, 6. 2 Petr. I pS —7. Jo. IV , 15 — 21. 
Amorem sincerum , quo alii; alios: amplectantur, et alii alis prodesse studeant , ргі- 
mum ac primarium dicebant esse documentum , quo ere Christiani , ab. aliis dig- 
noscantur; nimirum germanos fruetus, et effectus fidei veri nominis, in eo praeci- 
pue cerni, quod , qui Christiani diei velint, omnes, sine discrimine homines, amo- 
re prosequantur, + Petr, I, 22. Cf. Jo. XIII, 55. Eph. V, 1. praecipue quidem iu 
eos ita affectos illos esse oportere, qui sint dvelo rg zizese Gal, V , 10. Similem 
vero affectum , et similia studia eos decere, erga cujusvis generis familiaeve homines, 
(conf. 2 Petr. І, 75. et doctrina Servatoris in: parabola Luc. X, 50 seqq. 

, Inter omnia ergo officia, quae religio Christiana inculcat , eminet. officium amo- 
ris, tanquam vinculum omnium. «Si quidem, inquit, Jacobus ,. legi paretis regiae, 

« quae , sic literis est prodita : alterum. ші te ipsum, diligitoy recte facitis," П; 8. 
coll. I 27, i r 

Paulus” cider poy dixit 246 dee erte Coloss.: Ш, 14: “НЫ: < qui fratris. amans 
« est , inquit, omnibus legis praeceptis obsecutus esse consetur, Rom; XIII, 8, 9, 
20. Deus enim,. qui ipse amor est, de hominum mutuo amore gaudio dëser. Hebr. 
VI, xo, Praeterea caritas fraterna multa deteget peccata 1 Petr. IV , 8. Jac. У, 20. 
"Paulus saepe indicat, se judice , hane, quasi votorum pro Christianis summam esse 
habendam, üt mntuo se invicem amore prosequantur, veluti Eph. IV, 2, Phil. I, 
9. П, 2. Coloss. Т, 4. 1 Thess. IIT, 12. et de incrementis caritatis леш 
ad зе perlatis , valde delectari, Eph. I, 15. 1 Thes, I, 5. II, 6. 2 Thess, I, 5. Phi- 
lem. 4 et 5, қ 

Variis autem modis caritatis officium expleri potest , sive ipso actu, ubi opus est, 
omnibus suceurrendo,, praesertim in rebus adversis, sive alia quacunque ratione , eo- 
rum võtis et  eommodis inserviendo, eos docendo, monendo , hortando , consolan- 
do et omnino in studiis verae religionis. ad omnem vitae usum confirmando. Cer- 
"ni inprimis debet i in precibus , pro omnium et singulorum salute passim. ad Deum 
fusis, 
"Übivis іш bio RS occurrunt precum pro aliorum salute pie et Deo: proban- 
te fusarum exempla, tum in Vet, tum in N. T. Conf. Gen. XX, 7. Exod. VIII, 1». 
X, 28.1. Sam. VH, 9. Jerem. aech ” Lue. XHI, 34. Act. A wis 1, Eph. ПІ, 
GH Rome X, 13259 


ES | i Ejus 


58 » кп желто IN (GT, NOD 


Ejusmodi préces, ut ab ipso Servatore, ita etiam ab ejus Apostolis pro fratribus 
deprecationes commendantur, Matth. У, 44. coll. Luc. XX, > 54.1% іші vat 1. Rom. 
KIL, 14, Eph. VI; 18 — 20, | 

His vero monitis et mandatis locus Joanneus videri possit repugnare, Tan шш! 
ter peccari posse indicat, ut nolit pro iis, qui talia flagitia commiserint , preces fan- 
di. An igitur homo infelis , talium. criminum reus , sibimet ipsi erat relinquendus? 
An nemini licitum erat, ei prodesse, ejusque animi salutem curare? Quomodó giid- 
во hoc monitum Joanneum cum puse Paulinis, et хады Jesu mandatis € соп- 
cilietur?^^ " DEE, TE 

Nobis quidem? ad цедра hanc, paulo difficiliorem , expediendam, animadver- 
tenda videtur necessitás cautionis in judicio de precum usu adhibendae, 

Negari nequit, Sacram Scripturam nos diserte monere, тер) таутау (1) preces esse 
fündendas, sed caye credas, monita Ша, ita accipienda esse, ас Si ‘perinde esset, 
qualis sit illius animi conditio, in cujus gratiam preces fiant. 

Quae in Vet. T. occurrunt exempla eorum, qui pro aliis intercederent, ut veniam 
obtinerent malefactorum , vulgo continent quoque mentionem sincerae poenitentiae 
animique ad meliorem frugem redire cupientis. CH, Јоса, Gen. XX ‚ 7> 14, 17. Exod. 
XXXII, 4—10. XXXIV, 6--9 seqq. 1 Sam, VII: 5—9.. 1 Reg. XIX. 59 — 42. 
Ubi autem nulla adessent resipiscentiae kreie) m deprecationi non. concedeba- 
tur locus, n» 

Prophetae subinde ab ipso Deo prohibiti sunt, quominus precibus dntercederétit 
pro gente Israélitica in peccando obdurata, idolorumque cultui prorsus. dedita ; ef. 
Jer. VII, 16. XI, 14, Seqq. XIV, 11. XV, 1. Ezech. XIV, 15 = 21. 

Similis fnit ratio precum , quas pii homines seriore aetate , veluti Apostoli, pro alirim 
salute adhibuisse leguntur. Non sane perinde esse existimaruht , quomodo. illi animati 
essent, іп quorum gratiam preces funderent. Non utique tam officiosi erant pii Jesu 
asseclae erga eos, qui se а Deo Jesuque Christo alienos ostenderent. In gratiam. ye- 
ro credentium: Joannes et Petrus optato successu precati esse leguntur, Act.. VIII : 

15--17, non item pro Simone Mago , qui non ex animo fidem profiteretur , et im- 
probo consilio Apostolorum opem et intercessionem apud Deum impetrare cuperet, 
vid. ibid. c. 18—24, Paulus ipse, qui saepe Christianorum inyocat deprecationes, 
(Rom. XV, So, Eph. VI, 19. Coloss. IV, 5. 2 Thess. Шш, 1.) ad recti conscientiam, 
atque ardorem provocat, quo erat incensus, et quo adeo se honeste ipsis commen- 

i 4% 


4 9% nt 51 
e 1 


(1) Márar, tamen тола поп тте est, I [Tim I1; 6, Nam NE saepe , ісігі . Col, 1; 23 -ñon omnes 


omnino , sive omnes et singulos, sed omnis generis homines denotat, Па et loeo allato 3 Tim. 1,6, accipis, coj- 
textus docete Conf comm, 7; seqq. 


COMMENTATIO DE QUXESTIONE THEOLOGICA. 5g 


daret "Conf, Act; XV, 26; 35 — 55, XXIII, 1. Gol, III, 10,.12.. Idem 'graviter ob. 
testatur; Scriptor ad. Hebraeos Hebr. ХШ, 18. 

: Hine : fortasse repetendum est, quod pro coetibus Ephesiorum;, кено, Со 
lossensium , '"I'hessalonicensium tam, ѕаере preces fundere: et. gratias Deo agere soleret 
Paulus |, quod varius, feeit pro Corinthiis , ne semel quidem, pro. Galatiis.(1). Медта 
quam. vero; hine-concludendum.. езі, haudquaquam licitas. esse preces. pro. indignis, 
et vero religionis sensu haud. imbutis.. Ipse Jesus. поп tantum. hoc. permisit, ut etiam 
salutem indignorum et adversariorum. optemus , diserte. monuit iniricis.quoque be- 
riefaciendum; et pro iis: precandum esse , et suo exeurplo nobis тин » dee. ХІХ, 
41, 42, XXIII, 54. ffe ri «инші 
` Paulus! quoque. declarat, se FAE non ede preces furideve рге WI Israe- 
litica , rei Christianae et Christianis quam maxime inimica, Rom, X, 1. "Et universa- 
le exstat ejusdem: liac de re monitum, ibid. ХИ, тд —21;: Servatór vero; etsi benevo- 
lentiae nostrae erga. inimicos documentum esse voluit propensionem: ad cóndonandum,; 


Matth, VI, 14; 15; requisivit. tamen eorumdem erga nos, in. melius conversa studia 


Luc. ХҮП, 5, 4. Et quo erga eos, qui male agendo perseverarent , esset animo, de~ 
monstravit: exemplo“ posito Judae. proditoris Matth. XXVI, 24. Et. hie denuo: usu 
venit;comparatio eorum ,: quae Ananiae et. Sapphirae: evenerunt: Act, V, 1 —10,. Pro- 
fecto preces, quas pro aliis fundimus nullum omnino effectüm ipsis hábere possunt 

salutarem , nisi ipsi ardore flagrent, ea consequendi, quae a Deo petantur (2), 
- Jam igitur, si quis Christianis se adjunxerit, at vel sic tamen Christiana professio- 
ne prorsus indigua peccata commiserit, ut mortem, quam Deus comminatus sit, ef^ 
fagere nequeat, et divinas omnes admonitiones,. quibus. ad. Deum et Christum. revo- 
catur; spernat, et irrideat, neque divina effata , de sorte , fatura eorum, qui ipsum 
deserant, plane non curet, atque ita ad interitum ruat aeternum, facile est intellectu 
omnes pro istiusmodi homine preces prorsus esse frustraneas, quippe: qui ob scelera 
patrata ; nullum persentiat dolorem, neque ad resipiscentiam perduci posse videatur. 
Quae cum ita sint, praeceptis de omnibus diligendis. hominibus. minime repugnare 
nobis videntur Joannis Apostoli dieta , тер) 2хгіуус où név mæ Zoscdog, Medico utique 
nequaquam vitio verti potest, quod aegrotantem. praeteriit intactumque relinquit , qui 
Шо uti recusat medicamine , quo facilius citiüsque sanitatert amissam recuperare posset, 
Fateor- quidem, me in praecedentibus . hypothesin sumsissé , quae. haud satis fir- 
mis niti videri possit fundamentis , videlicet fratrem. intelligi, qui non solum pec- 
eatunr ad mortem btc. eiit verum etiam morte impendente et jam.jam super- 
i : ШАСЫ 


"E 1 5 CF, loca Eph. I, 16, 17, 185 seqq. TII, m so, Phil I, 35 4, 9. Cat »33 9. СОП, II, 5. 1 Thes, 


152,2. П, 13. 2 Thess. I, 3» Ы, 13. cum 1 Cor. І, 4. 2 Cor, XIII, 7, Qe 


(2) Cf. J. Hinlopen , Vervolg van overdenkingen р, 102, 130, 


4o ./ Ji A. 1. 2 DE 7 о N сн, 21 Q9 


venturá , nondúm ad resipiscentiam commoveri potuerit. Eodem veró jure, assumi posse 
censeo fratrem, terrore perculsum , fractum animo, vivido dolore affectum , animique ап»! 
gore dilaceratum de judicio futuro, quod super eo habiturus est sumtus ас sanctüs Deus : 
Шо igitur posito casu , moniti Joannei cum praeceptis alibi obviis, de omnibus diligen- 
dis hominibus réconciliandi , superesse vidétür difficultas, Verum animadvertere liceat 
519. Apostolum non praecipere, ut talem hominem: odio prosequerentur Ghristiani, 
cui Deus, sive ad auctoritatem legum statutarum tuendam, sive ad religionis divinitus 
patefaetae servandam dignitatem , tales ; ac tantas poenas comminatus: sit. ` Ejusmodi 
enim contemtüs valde injustas 65865, atque inhumanus s in multis: omnes , quotquot. 
Christiani dicuntur, a recta saepe via aberrant, et quicunque stat, videat, ne cadat. 
'T'ristia istorum: fata dlios absterreant, cum eadem vel similia immineant a recto trarüi- 
te digressis | Conf Act. V, 35. 1 Cor. V, 52. Gal, VI, м) $ Za i 
- 2?; Caritatis officiis satisfacere, nequaquam dici quis potest, qui eo sit animo in- 
constanti et imbecilli, ut aures praebeat quibusvis desideriis; quae nefaria sunt exi- 
stimanda: sicuti enim in amicitia primaria Тек est sancienda, ut neque rogeínus res 
turpes, nec faciamus rogati (1), sie etiam in 'caritatis officiis exsequendis, [id inpri- 
mis tenendum est, ut.a fratribus honesta petamus fratrumque causa honesta; faciamus, 
Suos ergo habet limites mandatum de intercessione, neque. manat ea; circumscrip- 
tio ex mentis humanae affectu, sed ex Dei , ut videtur consilio, et ipsa praecepti-ratio« 
ne. Divinis igitur ac sapientissimis consiliis resistere vel ea contemnere videtur, бі nis 
hilominus , quis Deum precetur , ut eo modo peccantibus veniam det, ét effectus aver- 
tat, quos ex ipsa vei natura ejusmodi peccata post se trahant, cf, Marck. Le 
Denique animadvertendum est, Joannem quidem menere , тер) Becke 00 Ain уа ¿pue 
T4174. ` ¢ Pro stò peceato, non dico, ut quis intercedat, non opus censeo monere, 
« Deum precibus non adeundum esse, ut. Deus еа mala, quae ex lege divinitus statuta 
« istud. peccatorum genus necessario consequantur, atque adeo. mortem ávértat,”. In- 
dicat ergo, ejus, qui hoe modo peccet, salutem vitamque terrestrem i prorsus esse 
deperditam, "Nequaquam inde conclüdi poterat, etiám de salute qeterna plane actum 
esse. Morbo laborat exitiali, acerbissimis corporis doloribus non minus, quam .con- 
scientiae angoribus vexatur, neque. ignorat se propter turpissima flagitia mortis reum 
esse, gloriam Dei et Јева Christi et sanctissimatu Religionis. causam. supplicium; illad 
postulare , nullam: omnino: superesse spem , ; fore, ut. sanitas; el. restitaatur.. Similis 
ejus; conditio cogitari , potest, ac malefici іп carcere inclusi ; judicis jam pronuntiata 
sententia; mors éertissima exspectanda est. Quis.vero..tam. parum Sit.-humanus, imo 
ab'omni humanitatis sensu destitutus, qui homini infelici, denegare ausit pii шопі- 
toris et consolatoris alloquium , qui de rebus actis et instanti jam morle cum eo dis- 


éi 8 CM an | Ай 


` 5 m 
(1) Сіс, de Amic, сар, 12, Et AE oq пш 


COMMENTATIO ге QUAESTIONE THEOLOGICAM. 41 


serat, qui gravitatem quidem delicti haud imminuat ‚ Sed ea tamen interponat, quae ad 
animum tranquillandum conducere possint, qui justitiae quidem divinae ac sanctitatis 
rationes animadverti velit, simul tamen animum contristatum sublevare studeat , eique 
solatio, ex divinae gratiae magnitudine, et vi meritorum Christi petita afferre conetur 
eo consilio, ut ad poenitentiam et resipiscentiam commotus , animo non sereno qui- 
dem, neque tamen omni spe melioris postea consequendae sortis destituto , poenam 
statutam subeat, Па etiam ei, quij commiserat. dgagrízy гіс Oġværov, quamquam intel- 
ligeret, poenam meritam haudquaquam averti posse, tamen roganti, hoc beneficium 
concedi poterat, ut quis eum adiret ex senioribus, qui ad bene et tranquille mo- 
riendum exhortaretur, et viam sic moriendi commonstraret; quam certe nemo Religio- 
nis doctor vere Christianus cuiquam serio poenitenti atque ad immensam Dei gratiam 
pie confugienti, praecluserit. 

Lucem afferre possit collatio loci Paulini 1 Сог. V: 5 — 5. Eyd ui) yàp de àzàv TQ 


| CÒUATI, тард» Ў тӛ туеімәті, 434 кікиіка de raphy, ті» ойто тобто китерудсйшеоо. Eu 


ТӘ дишат: тоў xuplou Sud 1усо ypioroŭ , (соуаубіутоу Орйу хо) тоў Anc mysúgaTos), gin 
тй $иуйде: тоў xuplou uy 714600 poro тарадобуға Tiv тоо0утоу TQ тату de лабро Tis 
ease, iva vb тибии culj ёо тй dire TOO xuplou Iech: ubi formula тараӘ00уғі Ty Toros 
тфу тӘ сатауф , multis judicibus interpretibus significari videntur morbi extraordinarii, 
quibus Christiani scelerum graviorum rei, singulari subinde Dei judicio, aflligebantur, 
et eo ipso, e coetu Christianorum removebantur (1). Id certe ex opposita mentione 
сар et туғдрато6 liquet, ejusmodi sequelas, criminum perpetratorum, atrocissimas 
intelligi, quibus corpus quidem graviter excruciabatur, sed animus tamen salutem 
nancisci poterat гу тў jpuépe то коріоо "4000, сй, 2 Cor. X, 6. XIII, 2. 

Quidquid hujus sit, monitum Joannis, nihil complecti, quod cum aliis praeceptis, 
de omnibus diligendis. hominibus pugnet, et omnino haec in concordiam redigi posse, 
pro viribus ostendere conatus sum. 

Qui autem hac in re, nobiscum minus eonsentiat, neque intelligi posse putet, quo- 
modo haec cohaereant, caveat, ne Apostolum Joannem accuset, ut qui monituur daret 
cum caritatis praeceptis, minus bene conveniens; Ше qui per totam vitam, nil nisi 
amorem Christi, et Christianorum erga se invicem, spirabat, qui morti proximus di- 


хи: «filioli, ې‎ invicem diligatis;" Penes me potius hujus animadversi defectus 


culpam esse statuerim, qui nondum eo sim Weem , ut in Joannis sensum ànimum- 
que intime penetrare didicerim. 


Conamur tenues grandia. 

HORAT. 

Cr) Conf. Grotius, CI, v. à. Palm, Vlotenius et Pottius. 
EAN TOU M. 


F 


рекетин д Toma f 
E кау, 4 


B 


алкаар a 


a auqa oid 
dÉ SE 


Ge At, зы ке? Чыр эйтте; "m T Se 


po HO KM SEN 


HENRICI GULIELMI Me 


LINGENSIS, 


MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI. 


COMMENTATIO 


A D 


QUAESTIONEM AB ORDINE DISCIPLINARUM МАТНЕМА- 
TICARUM ET PHYSICARUM, ACADEMIAE LUGDUNO- 
ВАТАУАЕ, EX HISTORIA NATURALI А, MDCCCXXVI 

PROPOSITAM: 


Quaeritur Historia Naturalis animalium Afolluscorum regno Belgico 
indigenorum, 


QUAE PRAEMIUM KEPORTAVIT D vm MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXVII, 


,. 


COMMENTATIO 


A A D 


QUAESTIONEM ZOOLOGICAM 


e 


E N ЧЕЙ Ө Ур GTi OL 


Rerum naturae cóntemplatio non immerito laudari solet, cum- ad delectaudum ani- 
mum cumque puriori voluptate perfundendum aptissima sit, et utilium quarumvis: 
observationum fontem praebeat inexhaustum. Ducimur etiam hoc studio ad quarum- 
vis virtutum. cultum ad bene beateque- vivendum. Equidem hanc contemplationem. 
et investigationem naturae unicam esse in- his terris beatitudinem arbitror, summo 
hono veterum aequiparandam ; mihique semper gratissima erit' horarum, quas huic 
studio impendi , recordatio , dolore tamen, quod praeterlapsae sint, mixta quodam- 
modo ac temperata. ' 

Cum aliquot dies ante: ferias quaestionem ex Historia Naturali studiosis: proposi- 
tam legerem, consilium сері іп conscribenda hacce commentatione vires meas регі- 
clitandi; quo simul capto mihi orta est opportunitas y dilectissimis- naturae. studiis 
indulgendi iisque incumbendi toto animo.. Proposita vero quaestio haec est £ 


« Quaeritur historia naturalis animalium Molluscorum regno Belgico indigenorum."* 


Cui quonam. modó,. quonam ordine respondérem diu incertus fui; tandem vero 
postquam varios historiae naturalis- partis illius auctores pervolveram et post mul- 
iam de rebus, quas legeram , cogitationem , mihi alienum non. visum est, de Mollus : 
cis, quo melius indigenorum hujus classis animalium naturam habeamus perspectam, 
primo loco in genere dicere; dein de Molluscorum speciebus indigenis. 

Primum igitur brevem dedi conspectum Anatomiae, Physiologiae, et vivendi ra- 
tonis animalium Molluscorum , qui conspectus primum constituit caput. € Brevissime 


quidem hoc caput est elaboratum ; ad hanc vero brevitatem coactus sum ob parvum 
ag Asa: tem- 


& н. б. WAARDENBURG, 


temporis mihi concessi spatium, cum nullum nisi feriarum tempus huic opusculo 
impendere potui. Quod ad Ánatomiam pertinet et Physiologiam praecipue quidem 
Cuvierii usus fui operibus, ob hujus viri іп hac re magnam praestantiam, cujus 
etiam Molluscorum divisiones majores in secundo capite secutus sum, quia Anatomia 
fundamento nituntur, Ad finem Capitis: Primi tabulam addidi Terminorum , quibus 
usus sum. Іп secundo dein capite, quae hujus classis animalium inveni indigena 
епшпегауі, determinavi, additis locis, ubi inveniuntur: hoc in capite, quod ad sub. 
divisiones pertinet, genera et species, primus mibi dux. fuit Lamarckius, utpote 
qui plurimas annotavit species, easque secundum formam testae praecipue, neque 
minus accurate determinavit, Pfeifferus porro, alii. Omnes autem, quas enumeravi 
species, exceptis paucis mihi ab amicis allatis, ipse inveni et asterisco notavi, quas 
nt invenire possem varia itinera instituere debui, quae multum mihi temporis deme- 
runt, quaeque si modo diutius continuare potuissem , frequentiora sane illa fuissent, 
Hisce jam praemissis ad primam partem aggrediamur. 


PARS 


қ COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 5 


popu Ros POR IM A. 


GENERALIS HISTORIA NATURALIS ANIMALIUM MOLLUSCORUM, 


6.. 1. 


Definitio animalium. Molluscorum. 


Sceleton nullum : corpus molle, valde contractile , non articulatum , pallio ut plu- 
rimum cinctum, dein aut testa tectum aut nudum. Medulla nervosa dispersa vel 
simplex vel nodosa. Respiratio per branchias sive externas sive internas aut per 
saccum pulmonalem, Os masticationi vel deglutitioni tantum inservit. 


$72. 


Molluscorum. divisio. 
Mollusca secundum Cuvierium dividuntur in sex classes, quae sunt: 
L Cirripedes. 


Pallium corpus, branchias et viscera continens. Brachia plurima cornea, articu- 
lata. Systema nervosum articulatorum systemati analogum. 


П. .4cepAala. 


Os in fundo pallii, branchias et viscera continentis, reconditum, Pallium vel 


per totam longitudinem apertum est, vel ad utramque extremitatem vel ad unicam 
tantum, 


Ш. Gasterpoda. 


Reptant supra discum carnosum eorum yentris, nonnumquam, sed raro compres- 
sum, ut formam referat pinnae, Caput distinctum, 


А5 IV. 


6 мА Об IWARA DÈ NB ПВ 651171105 


; IV. Brachipedes. ke 


Corpus- pallio involutum, Os extus prodiens, . duobus . brachiis longis , carnosis у. 
ciliatis, retractilibus cinctum, 


ep D 4 Le 
E 


E Pteropoda, Ñ 


T 


Gorpus non apertum.. Brachia Caput өспөт Чу vel si: dient: minima, 
Alae duae.siye pinnae membranosae, ad latera colli.sitae , supra quas saepe rete ` 
branchiale situm est. . — 


VI. ) Cephalopoda. š 


` 


Corpus in Cephalopodibus formae est sàcci ab ашегіоге aperti , branchias continen - - 
tis, unde caput prodit, satis evolutum , brachiis carnosis, fortibus , atque elongatis. 
coronatum, ope horum brachiorum reptant, praedasque apprehendunt. 


Í e e “9 Әрі”. L EI OCH ro { 
( i я 
) 3207190 Gira ийрип Joe 19339093 ais Ip Із!» „OHS 
t : әсе е : " e а de 4 
9712 95111012 gy i Motus Sq onn зэ .seobo 


jiebssb ior ілойзоуаш ‚шэш 

Motus in Molluscis- сеге non iech esse BEN quum. pedit carent articu- . 
latis solidisque, constant solummodo ex contractionibus in diversa directione et re- 
laxationibus partium motui inservientium, , Ў : 

Sunt quae nullum fere motum éxseratit-et huc pertinent Cirripedés et-Acephala < 
nuda quae corporibus marinis adfixa vivunt; | neque etiam Acephala. nonnulla testacea 
alium exercent motum, nisi quod aperiunt et claudunt testae valvas ; ; et hunc in 
finem musculos possident, utriusque valvae'süperliciei internae adíixos, dum si re- - 
laxantur hi musculi valvae, elasticitate substantiae cartilagineae ad cardinem sitae, . 
cujusque ope valvae sunt juuctae , aperiuntar. ` Celeia Acephala ópe pedis corpus 
suum cum testa protrudunt, qui motus 'saltui similis est а Y" "Pede Шо intelligitur 
corpus museulosum, compressum, inter quatuor. branchias sitam. fandoque valvula-- 
rum testae adfixum. А Mollusco extendi et retrahi potest hic pes. 

In .Gasteropodibus. tota. superficies: inferior sive, gasttica,x 14046 carnosa et: Des 
vocatur, cujus quippe. contractionibus. et; extensionibus;; haec animalia, repunt (2 )aj. 
Ша autem Gasteropoda quae testam habent praeterea possident musculum, qui su-+ 


periori anfractui insertus, inde corpus Mollusci intrat et sub cute in duas finditur 
AN EA AH par-- 


(1) Vid. Pfeiffer Land- und: Süsswasser Mollusken pag. 10. 6. Ge in 400, Cassel 1825»; 
(2) Fiunt hae contractjones atque extensiones modo undulatorio, . 


:'COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM, 7 


partes , quarum - -altera pars caput, altera eandam petit, Ex situ hujus musculi faa 
‘сіе intelligitur, quod ipsius contractione animal in testam rethahitur, 

In Pteropodis membranae sunt alaeformes ad latera oris , que nime magis 
quam quidem natando inservire videntur (3). ° 

Ejusdem usus'sunt brachia Gephalopodum, quibus etiam prorepunt КҮЗНЕ ca- 
put inferiora versis. » ceterum corpus versus superiora flectant., quo in aeéquilibrio 


П 


manent, “i -* 
6. 4. 


Systema nervosum. ` 
p А 

Systema nervosum in "Cirripedibus ex medulla 'constát ‘nodosa’; in ceteris autem 
"Molluscis fibrae adsunt simplices et aesophagus, ut fere in omnibus invertebratis , 


` annulo nerveo circumdatur, аЬ anteriore parte ex uno pluribusve gangliis (quae 


ganglia cerebri locum tenent) ortum ducens. А posteriore parte annuli una vel 
duae proveniunt fibrae, quae cum altérius extremitatis gangliis junctae sunt. Non= 
numquam aliae adhuc fibrae е Játenibus gangliorum annuli oriuntur pro habitu cor- 
poris diverso. 

In acephalis aoi gc supra 6s situm eet: praeterea unum duove alia adsunt 
;ganglia. | 

Gasteropoda aliud ` урбай supra, aliud infra aésophagum habent, quae ambo (= 
bris inter sé juncta annulum circa aesophagum. cotoponürit, Ex inferiore. ganglio 
quod superiore multo majus est, duo oriuntur rami primarii, et ad alteram corpo- 
ris extremitatem procurrunt. Hae fibrae analogae _ sunt medullae ventris ceterorum 
invertebratorum. Habent Pteropoda cerebrum bilobatum supra originem aesophagi 
situm. Habent dein annulum, qui ex duobus constat gangliis fibris junctis, circa 
aesophagum., et fibras nonnullas juxta corporis longitudinem decurrentes. 

Cephalopodum systema nervosum valde evolutum, est. Posterior апаш pars се= 
xebrum dicitur. Constat hoc cerebrum ex anteriore parte albida quadrangulari, 
‘cerebro’, et ex posteriore parte grisea, rotunda, cerebello vertebratorum analoga. Ex 
hac massa nervosa fibrae ortum trahunt quae aesophagum «ambiunt, dein nervos 
tribuunt omnibus corporis partibus, 


х 


"niunüodqeb- ейшізіу 201 ; изер «9 


3) Vid. Lamarkium "Histoire "Nanirelle'dés Animaux a vekebbres. "Tom. VH. p. бо, in Жо, Paris 1019. 


8 ۱ HG WAARDENBURG;, | 
Deo бе de рте p : 
fife 
A. Tactus. | e? | 

Multa inter Mollusca sunt. quae nullo alio nisi tactus sensu мые төмені! ta 
ctui vel tota superficies хе! propria organa, quae in aliis alia sunt. , Acephalorum 
testaceorum pallium. ad marginem processuum rudimentis obsessum est, quae hisce. 
animalibus fortasse uti tentacula sunt. Тасіпі etiam illorum pedem inservire , sunt , 
qui volunt. 3 

Plurimis Gasteropodibus organa propria tactus sunt tentaeula ad caput sita, nu- 
mero varia. Nonnulla sunt quae praeter tentacula ad сарай alia habent ad latera 
corporis. 

Quae Cephalopoda habent brachia tum, assumptioni alimentorum tum tactui in- 
serviunt. d РЯ 

B. Gustus. | ١ Yong ; 

Sunt Mollusca quae -masticant alimenta, sunt etiam. quae alimenta tantum doce 
tiunt; haec quod gustare non possint, nemo est qui; dubitat; illis autem gustus ad= 
Benak potest tum propter totum habitum organorum masticationis , tum ob alias cau- 
p quae jam sequentur. 

Er quamquam lingua Molluscorum huic sensui non inservire potest, eo nón pro- 
batur, Mollusca hoc sensu omnino carere, uti adfirmat Rudolphi ( 4). „Nam Rudol- 
рші contra mulia multorum experimenta positiva unum, quod ipse instituit negati- 
vam а егі, quod nempe palatum neque ulla alia pars corporis gustui inserviat 
preeter linguam ; res igitur ulteriori examine eget.. 

Praeterea partes Мона е vicariam functionem in animalibus. exserere possunt, 
quam in homine non exercent; ita etiam hac de. re judicat '"Treviranus ,. qui recte. 
animadvertit: « Soviel ist aber' wohl richtig , dass schon bey den Insecten der. бе- 
sehmack und das Getast weit. , weniger verschiedene Sinne als bey hóheren Thieren 
sind und bey den Mollusken und Würmern einander noch gleichartiger werden, bis. 
sie bey den Zoophyten zu einem einzigen allgemeinen Sinn sich venpinigen (е 

€. Olfactus,. 

Verosimile est hoc sensw carere Mollusca, quia nullum. organon huic sensui desti, 
natum in iis reperitur. Observarunt tamen helicem in testam suam retractam ex ea: 
prodire, quando. alimenta in ejus vieiniis deponuntur; saepius idem experimentum. 


ым 


C+) Vide Rudolphi Grundriss dcr Phys, B. II, 2,29, 248 кіп 9vo,;, Berolini 182». 
652 Biologie VI Band, Seite 250.. ad ' 


СОММЕМТАТІО 4» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM, 9. 


institui! sine ullo effectu. Fortasse cutis mucosa іп Molluscis membranae Schneide- 
rianae locum. tenet, ut acutissimus: Cuvierius: voluit... 
D. Audius.. 22... y 2 

Ínter omnia invertebrata non evtloulátà sola Cephalopoda auditus organo instructa 
sunt, piscium auri analogo, simpliciore. tamen... | 

Constat eorum auris ex cavitate prope cerebrum , sine meatü externo. Est in hac 
cavitate. vesicula fluido quodam repleta , quae a, tenuissimis dependet fibris; in hac 
vesicula invenitur discus substantiae. calcareae et supra illam neryus dispergitur au- 


ditorius: (6)- 
E. Visus. 

Cirripedes: ,. Acephala,. Pieropodà et ;ménnulla. Gasteropodum genera hoc. sensu 
sunt.destituta ,. dum. in ceteris Gasteropodibus oculorum rudimenta inveniuntur, .quae 
vel. immediate: capiti insident vel brevibus pedunculis ad. tentaculorum basin: vel de~- 
nique- ipsi tehtaculo,.nunc пнарісе , nunc: ad. latera sita, ? 
Fabrica :осші Gasteropodum.fere ad. ocellorum fabricam in Insectis accedit,- Ocu- 
lus in his Molluseis praesertim. constat е lente gelatinosa , antice tecta a cornea, pos- 
tice. Yero: citeumdata ab expansione nervi орісі. еі lateraliter cincta pigmento colo- 
ris obscuri. (z); Haec fabrica repugnat omnino Rudolphi experimentis, secundum 
qüae sensum visus hisce. Mollusois negares (.8.). | 

Cephalopoda. oculis praedita sunt. valde conspicuis , ad. latéra corporis positis. Хол. 
multum distant horum oculi ab iis animalium vertebratorum ; in omnibus fere con- 
yeniunt$ quod carent pellucida cornea, camera anteriore, et humore aqnoso, ех,ео- 
explicari, potest ‚ quod inutiles sunt hae.partes.animalibus aqnatilibus: mirandum. үс 
ro qucd. veram choroideam. поп habeant (a) 


ce 
Digestio et nutritios- 


ғаз Ада бо; alimentorum, 
Plurima Mollusca, alimenta ore assumunt ;. nonnulla Acephala Testacea per. 'tabum s- 
Gephalopoda tandem.in-finem hunc.brachiis suis utuntur, quae praeterea aliis etiam. 


usibus ipsis inserviuut , ut vidimus. $. 5. ad. finem et 6, 5..1. A. ad finem. ы 
b.- 


(6) Vid. Scarpa Абас, Disq. de Auditu et Olfattu p. 6. Mediolae 1705. in fol. - 
С?” Vid. Stiebel іп Meckel's Ache für die Phys. У: Band. бейе 296. 
(9) Vid, Rudolphi Phys. (rer B. S. 156 seq. 
‘69 2. Vid. .Cuvierii Mémoire sur -les Céphalopodes р. Ate Paris 1817. in ai 
ER 


" Н. 6. WAARDENPURG, "^ 


3. “Ов et.tubus intestinalis, Ri wisala 


Oris situs ejusque structura in aliis alfa est. Cirripedes ih testa pg ita жопе To= 
«cati ut caput ad inferiora et os ad.fundum sita sint Hi maxillas Habent trünsver- 
sales, dentatas. е8 


In Acephalis os simplex est et membranaceum іп fundo aut etiam inter plicas 
pallii latens. 


Pteropodum 05 carnosum magis est et inter tübereula duo, quae in -capite sunt, 
situm est. Forma ejus est triangularis. 

Pauca sunt inter Gasteropoda quae «os habent simplex; plurima «enim vel rostro 
gaudent vel ore trilabiato ad twiturationem comparato, 

'Observatur in Cephalopodibus os formae singularis , rostro Psittaci simile et quidem 
inversa ratione ita ut maxilla, пае іп Psittaco est superior alteramque involvit , in 
disce sit inferior. Substantia, ex qua constat, est cornea, Quod ad linguam Mol- 
luscorum, quae in genere опы competit Gasteropodibus 'Ceplialopodibusque cum 
ex substantia constat cartilaginea, haec deglutitioni tantum et triturationi inservire 
potest. 

In Cirripedibus aesophagus satis longus est, abit in ventriculum et inde productus 
.canalis intestinalis brevis ano terminatur, sub branchia sinistra extus hiante. 

In Acephalis os cito in ventriculum abit; qui aliquando duplex est; longitudo 
4ubi intestinalis in diversis generibus differt, Anus ad partem f ori advere 
sam est situs. 

Gasteropoda omnia aesophagum habent, unum pluresve ventriculos et intestina 
ejusdem veldiversae dimensionis saepe multis gyris contorta. Anus semper prope Ori 
жапа respirationis ad latus dextrum ad marginem pallii hiat. | 

Pteropodum aesophagus in nonnullis habet dilatationem , in aliis non habet. Ven- 
itriculus atque intestina simplicia sunt, Anus uti in Cirripedibus sub branchia sini- 
Stra situs est ibique extus hiat. | 

In Cephalopodibus tres sunt ventriculi, quorum primus, іп quem abit, aesopha- 
gus, et cujus potius dilatatio dicendus est, comparari potest cum ingluvie avium 3 
secundus ventriculus multum convenit cum structura ventriculi avium; Tertius dein 
ventriculus in spiram contortus, se habet ut intéstina in Squalis, interna scilicet 
ejus superficies lamella prominula obducta est. Cetera intestina simplicia sunt пе- 
que longas terminantur infundibulo, in quo item organa generationis , respiratio- 


nis et vesica atramentum continens terminantur, Infundibulum illud infra brachia 
ad collum situm est. 


D 


с. Glendulae salivales. Hepar. 


De hisce organis seorsum tractari potest, quia in ómnibus fere Molluscis prae ce- 
geris organis evoluta sunt. 


Glan- 


COMMENTATIO' Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM.. Аа 


Glandulae: salivales iñ omnibus inveniuntur Mollascis, . acephalis exceptis et cirri- 
pedibus, Situs earum. est yel.i in ore, vel etiam ad ventriculum. Ні aut in genere 
tübo- communi in ore. t 
Та Pteropodibus, Gasteropodibus duae sunt , іһ Cephalopodibus quatuor,.quarüm 
duae superiores utraeque canali excretorio in aesophago hiant.. 

Hepar in omnibus-Molluscis magni est'voluminis et in pluribus majorem partem 
tubi: intestinalis involvit. 

In Cirripedibus substantia glandülosa venttieulum^ambiens hepar constituit. 

Acephala magnum possident hepar et per poros bilis in ventriculum immittitur, 

Gasteropodum hepar magnum est, in multos locos divisum , interdum in plures 
massas distinctum ,- canalem-excretorium quamque suum habentes. Hi lobi cum in- 
testinorum convolutionibus juncti wend eos involventibus quibusque ope telae cellus 
losae communis adhaerescant.. 

Pteropoda item magnum habent hepar ventriculum et intéstina involvens. 

Gephalopodum hepar cum aesophago, glandulis: salivalibus inferioribus: tunica con = 
.ünetur membranacea. Horum hepar duos habet canales exeretorios in ventriculo 
tertio hiantes.* 

Notatu dignum , quod. Molluscorum hepar sanguinem accipit non venosum ex gë: 
піз; viscerum abdominalium , sed arteriósum ex aortas 

Liene carent uti omnia invertebrata. i 

Non sine jure quacri potest, num Mollusca etiam renes*habeant, quorum praes: 
sentiam. experimenta Jacobsonii probare videntur, qui in fluido ;secreto ab organo: 
quodam secundam aliorum amat. et Phys. sententiam calcem secernente acidum uni- 
cum. Huic sententiae prodést quod ad finem tubi: intestinalis hoc organon situm est; 
dcin quod animal illus fluidum secernit sine en. ut aliquid de eo-retineat. - 

Idem est organon , quod іп Gasteropodibus purpuram secernit, in Cephalopodi-- 
Lus atramentum. 

Quamquam etiam hoc organon ren proprie dici nequeat, tamen organon est huic. 
analogum. Lina 

d... Assimulátio. j 

-~ Наецѕдпе vasa lymphatica іп Mollüscis поп invenife potuerunt Anatómici, viden- ` 
tur assimulatio ergo perfici sine illis, ehylusque a vasibus ууру post transsuda- 
tionem ех parietibus-intestinorum. - ; 


E 
Gzrculatio.- 


In. Cirripedibus.cor nondum. observaverunt. ` Cetera Mollusca omnia cor habent, 
B:2 ad 


ag ЛЛ АОНУН Є: 17W AUAC BUD (Е N BURGAN 
ad minimum ех uno ventriculo, ventriculo sinistro vertebratorum analogo et ex áuri- 
«ша constans. Accipit illud. cor non misi sanguinem arteriorum quem; рег arterias 
ad omnes partes corporis ducit, unde per venas statim ad branchias revehitur.. Mu- 
tatus ibi аёге athmospherico si in hoc medie vivunt, ant st in aqua degunt. eo im- 
mixtus, per venas branchiales ad соғ reducitur. TUA | 
Acephalorum. testaceorum ,cor. іп dorso situm jin genere unicum est, 444 жеті: 
nem arteriosum accipit ex organis respirationis. Quatuor juxta basin .branchiarum 


decurrentes ех .corde oriuntur,arnteriae et quatuor venae sanguinem venosum Gest: 
cunt ad organa respirationis (110)... 


E 


п 


In Gasteropodibus cor, eodem ee безе habet - ac in кш hlaa situm estin: fun- 
do cavitatis pulmonalis. — Aorta vero differt, et in genere triplex eRe d 

Venae omnes terminantur duabus venis cavis , inde sanguis ad, Gg xespirationis 
ducitur. Eadem est circulatio in Pteropodibus. fi 

Cephalopoda tria. possident, corda separata. sine, Mei. nm lateralia. venosa ; 
unum intermedium aorticum, ех quo oritur aorta duaeque arteriolae. i., 

. Venae omnes concurrunt, ut duas: venas cavas. constituant, quae cordibus latera- 


libus terminantur, hinc sanguis ad branchias vue › а quibus ad cor arteriosum 
ducitur. j [ o CS ji 
Pericardium in plerisque Molluscis observatum. est. ; 
Сог semper ibi invenitur ubi organa respirationis sunt sita. dextrorsum si in 
dextro latere hujus functionis officina est, sinistrorsum. vero , si in sinistro. 
Sanguinis color est; albus, excepto genere Teredinum, in quo rubellum, езбе notas 
xit Home, qua in re Teredines ad annulata accedunt. 


Atespiratío. ` i Dopo cal 


Quod ad organa. respirationis attinet, magna est differentia іп diversis МоПавсіз, 
Sunt alia sacco pulmonali, alia brauchiis externis, alia denique internis praedita, 
Mollusca terrestria saccum pulmonalem habent et aérem respirant. athmosp. 3; multa 
etiam-aquatilia, quae hanc. ob -causam ad superficiem aquae. aërem athmosp. ,respi- 
rant. Cetera aquatilia branchias habent, quarum situs іп aliis alius est, ' 

Cirripedes branchias habent extra abdomen sub palliogadfixas. Respiratio in his, 
ut in omnibus branchiis praeditis, perficitur adfluxu aquae, 

SU In- 


С то) Est haec descriptio a .Cuvierio desumta $ “posted vero, ubi sermo erit de respiratione ob nexum hujus 


functionis et circulationis ; pauca monebimus de observationibus et sensentia nhi qui in hisce a Cuvierio 
walde differt, í ( 


UL 


:'COMMENTATIO AD QUAESTIONEM 20ОТОСІСАМ. 15 


-Inveniuntur,in Aeephalis, (еѕіасеіѕ: quatuor lamellae inter laminas pallii; ad utrum- 
que latus inter pedem et pallii laminam duae tales lamellae sunt sitae; has, lamel- 
las Cuyier branchias dixit, . Bojanus vero qui huic , Anatomie, сотрага!ае, parti, ma- 
gnam operam dedit, aliud invenit organon ,; quod respirationis esse. credit sùam que 
sententiam exponit sequenti. modo; ` « Est, inquit, inter. branchias internas et pe- 
dem ab utraque, latere. foraminulum; quod i in cayitatem ducit A" .atque a Bojano cella 
respirationis yocatur; propius : ad pedem a aliud est foràminulum , ‚ ad oviductum du- 
cens; dein inter dorsum branchiarum et cor ductus situs est venosus , in quem mül- 
tae venae sanguinem immittant. In cella. illa, de qua supra mpnui, corpus invenitur 
yasculare , quod Bojanus proprium organon habet respirationis. | Transit per hoc 
corpus ductus yenosus, et sic, sanguis ; quod in ductu vénoso est; ad corpus illud 
vasculare facile pervenit. Major. pars autem, Sanguinis ‘venosi ad branchias atine inde 
ad cor vehitur, | 

e Accipit. ductus venosus duos ramos - primarios, Ex hoc Sage venoso corpora үа$= 
ren, multa, accipiunt vascula, praeterea rami ex pallio ad 1 ipse decurrunt. 

Ex histo liquet, quod plurimae venae partim immediate , partim mediate ad cor- 
pora illa perveniunt vascularia, ex quibus tria vasa immediate sanguinem ad cor du- 
cunt, quod unicum atqui ergo arteriosui ést; quod corpora Ша vascularia, quoad 


structuram, optime pulmonum functioni іпзегуіге possunt ; structura enim est vas- 


cularis, dein facile corpora Ша aqua circumlui possunt, quae per foramen extus inter 
pedem ес lamellas' internas-hians intrare potest. (i1)... А 
-Habent branchiae Шае sive:lamellàe , quatuor , praeterquam quod respirationi in- 
serviunt , aliam adhue functionem : ora scilicet in: altero horum:.evolutionis stadio in 
iliis feconduntur.-: Quem. in. finem. multa: loculamenta | adsunt : duplex Ша functio 
ejüsder organi in nullo:Mollusco hue usque quidem observata. est. , 

Tempus kid docent num illa orga, qnae Bojanus detexit, vera sint organa re- 
spiratiohis. ` | pQ MIN si-£HeDIEUD 6204094 à А 
"Gasteropoda mnlta 'saceo' gaudent pulmonali ; qui extus foborine contractili. hiat, 


` Saecus Ше pulmonalis est cavitas quaedam; ab interiore ad lateras тей vasculari, est 
 Obsessa. ` "Alia Gasteropoda branchias habent, quae. іп diversis generibus forma diffe- 


rint: in plurimis tamen “duas formant series; laminarum transversalium. 

° Possident Pteropoda duas alas, quae inter caput et ceterum corpus. animalis cor- 
pori nectuntür. ` Hae аізе ipsis fluitando inserviunt; uti vidimus 6. 2, et praeterea 
branchiarüm loeum tenere videntur, quum primo microscopii ope rete refert vascu- 
be la- 


х u ) Војапиѕ Senischreiben an Cuvier etc, 1818 mir abbildungen; 
B 5 


14 И. С. WAKRDENBURG, 


lare, subtile, et valde regulare, deinde nexus adest inter has alas, vasa. interiora. 
et cor. 

In Cephalopodibus utraque branchia e duabus componitur phalangibus paginarum 
branchialium , quae a parte superiore pedunculorum ope ligamento carnoso suspensae- 
haerent s inter ligamentum illud et pedunculos decurrunt, arteria. branchialis , arte- 
ria branchica, vena branchica, nervus branchialis: inter extremos omnium pagina 
rum decurrit vena branchialis,, Ad utriusque branchiae basin cor: situm est veno- 
sum sine laterale. 

Saccus іп quo branchiae continentur aperitur im infundibilo,. dé quo We, 
jam locuti summus $. 6. 1. b. ad finem. 

Videtur aqua.etiam agere posse.in sanguinem venis majoribus . contentum , . quippe- 
quae materie . circumdantur. glandulosa :- haec. materies . enim. sacco кке ей cujus 
apertura hiat prope branchias. 

Mollusca in genere in aére vivere possunt valde impuro. Malta eórum partem. 
anni in torpore degunt; phoenomenon quod cum somno .hyemali. quorumdam. alios: 
zum, animalium comparandum. . 


$: a. 
Organa весгейотїайз.. 


Inveniuntur praeter: glandulas .salivales et :hiepar4. praeter organon: Шай, quod Jae, 
cobson et Blainville сип. гепе comparaverunt, dein praeter glandulas.quae ad. gene - 
rationem suum conferunt, alia adhuc. organa varias materies.secernentia.. 

Huc primo loco quidem pertinent ; quae in. Gasteropodibus. terrestribus: jüxta cor. 
sita est. glandula, quae mucilaginem. secornit, . ARGH HERES cayitate re- 
spirationis. .' 

Dein in maltis aliis Gistbvpodibes et | prsecipue scri in Maricibüs atque Аріҙ- 
siis sub pallii margine glandulae quaedam. sunt«positae. materiem. quae, purpura. di- - 
eitur; secernentes. ` 

Tertio Reaumur , $wammerdam, et Spolanzani іп multis-Molluscis, grana: invenerunt. 
calcarea. quae verosimile. glandulis . secernuntur:: Hoc fortasse periodicum, quid. est, 
quum secerni creduntur Ша grana, antequam cochlea magnitudine augetur, et tunc - 
analoge haec.secretio est periodicae lapidum calcaseorum. Secretioni `іп, cancro, quae. 
lapides post excoriationem resorbeutur.. Hoc phaenomenon. tamen. quoque morboa: - 
sum. esse potest semper, ita ut praecipitatio calcis post secretionem succi, ex quo- 
conchyliae formantur, ut dein videbimus , ad superficiam corporis locum habeat. 

Quarto denique huc.etiam referri potest bursa Cephalopodum in qua atramentum 

Ss 


СОММЕХТАТІО ір QUAESTIONEM ZOOLOGICAM; 35 


eseeeritur, Sita est haec bursa prope testiculos in sexu masculino, in foeminino 
фир ovaria, De hoc atramento dein. 


6, 10; 
Generatio. 
Haec functio quantopere in diversis Molluscis differat ex tabula sequenti liquet 


X. Hermaphroditismus absque copulatione, Individua se ipsa foecundunt: 
:Girripedes, Acephala, , РР А 
Gyclobranchiata, ` 
* Sola propagatio per germina in Ascidiis compositis, 
TI. Hermaphroditismus cum соршайопе: 
а» Copulatio duorum individuorum : 
Plurima Pulmonatia , 'Nudibranchiata, 
Xnferobranchiata , Tectibranchiata. 
* Quodvis individuum se ipsum foecundat, durante, copulatione, ut; 
Aplysia , Dolabella , Bulla aperta, Onchydium, Pteropoda. 
В. Copulatio trium pluriumve individuorum £ 
Lymnaea. 
АП, Sexus diversus et copulatio : 
Pectinibranchiata. 


* Apta ad parturiendum etiam absque copvlatione praecessa ? ut: 
Paludina, Vivipara. 


ТУ. Sexus diversus absque copulstione, Foecundatio ovorum in aqua depositorum ; 
consperso semine : 


Cephalopoda, 


Hac etiam in re perfectissima Mollusca ad pisces accedunt, quibus idem est ge- 
"erationis modus, 


Cirripedes duplex habent ovarium et duplicem oviductum, quorum parietes liquo* 
rem secernunt, Oviductus in tubo intestinali prope anum hiat. 

Nullum invenitur organorum masculinorum vestigium in Acephalis , nudis hinc 
eorum óva, quae inter saccum branchias «continentem et tunicam branchiis propriam 
sunt observata, germina sunt habenda. Parietes autem intestini substantia obducun - 
tur glandulosa , quae verosimiliter liquorem: quemdam secernit. Animadvertit Cuvie* 
vius, illum liquorem fortasse inservire ovis ejusdem individui foecundandis, .— — 

Ace» 


16 “МАЈ HG "AAhnENRDKG, 0 А 


Acephalorum tedtaceornm organia generationis sunt. Ge oviductus et ` brams- 
chiae. od 8 „ото цол 
Ovarium, quod inferiorem implet abdómihié- partem, óvorum: continet germina. Be 
quae in secundo evolutionis stadio per oviduetum іп branchiae transeunt. Hae bran-- 
chiae ab interiore duos habent parietes in multa loculamenta, in quibus ova тесоп-- 
duntur, divisos. Ova evoluta per eundem. .oviductum үм ad anum ducit, deponun-- 
tur (32). Jet. z3 гізгі 95 
Gasteropoda vel: diversi. sunt sexus, yel. Hermaphrodita : sunt; haec-aut ad coitum. 
apta aut non apta sunt. “Їп omnibus invenitur vesica cujus EC 'excretosiüs in ova- 
rio hiat, et materiem continet, quae verosimiliter incrustationi inservit ovorum.,. 
Cyclobranchiata et Scutibranchiata organa masculina non hábent; Th Cyclobran-. 
chiatis ovarium. sub.hepate situm est et ab ovario oriens oviductus prope-ánum extus: 
hiat ; in scutibranchiàátis. pro parte in boues substantià reconditum est; cetera sese 


о ai 


hount uti.in Cyclobranchiatis, 

Eodem modo organa foeminina in pectinibranchiatis , quae diversi Sunt’ sexus, . 
liabent; mares ex hocce ordine testiculum habent eo їй loco situm, ubi ovarium si= 
tum est in' sexu foeminino. Dein vas déferens a testiculó ad"penem décarrit, . qui uti 
in omnibus Casteropodibus prope anum 'collócatus est: In Paludina véro penis fora-- 
men tentaculi dextri penetrat: et apertura uteri” inferióra versus Hiát. 

Tectibranchiata. hemaphrodita sunt, et habent omnia uterum in hepati reconditum. 
` Ab utero proveniens ovidüetus bursa communi termifüatur.  Набё bürsa prope anumr 
sita facile prolabi potest, quod fit, quando haec Mollusca coitum ineunt, ita ut pe- 
nis extus prodeat. "Pésticulis vulgo ovario ope telae cellosae adhaeret et vas defe- - 
rens OViductui : vas deferens penem intrat, qui in bursa est ‘situs. 

Eodem mode kei eg generationis constituta sunt in Inferobranchiatis et Nudibran- 
chiatis; А 

In Gasteropodibus hermaphroditis coitum ineuntibus-penes-se rávicem decussare- 
debent, quia penis magis infra, vagina magis supra est collocata (15)... 

Observatum est piaeter organa supra memorata. aliud. insuper organon in Gastero- 
podibus terrestribus, scilicet corpus quoddam formam hastae exhibens , substantiae- 
corneae, ad hasin ,.spongiosae, adversus apieem ; cum. pene vaginam intrat et post: 
coitum dilabitar , deinceps regeneratur. _ Videtur itaque generationi illud. organon* 
esse necessarium.. .. i 

Jam paucis, sbsolvamwá ,, quae. de. geiergert? organis Pteropodum. animadvertenda 


sunt, quae in hisce cum, Gasteropodibus plurimis zultum conveniunt. Sunt Herma- 
phrow- 


(12) Vid. de hac re egregia observata C; pfeifferi Landi: und-Süsswesser Molluskeu 4tó p. 8x et Tab, 1, leonum . 
Соз) Vid. Swammerdami Bibliam Naturae Vol, Il. Tab, 8, Figura 6, іп fol, Leidae az. 


š COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 17 


phrodita, eorumque ovarium et testiculus vasis obvolvuntur, et tela cellulosa; ovi- 
ductus ab ovario ad testiculum decurrit, inde ortum vas deferens in bursa parva 
terminatur, quae ad collum hiat. Ad finem vasis deferentis Cuvierius penem inve- 
nisse se credit, Prope bursam illam alia invenitur,, vesicae Gasteropodum plurimo- 
rum analoga. 

Jam autem ad Cephalopoda pervenimus, quorum propagandi modus a ceterorum 
Molluscorum quam maxime differt; atque hac in re ad pisces accedunt. 

Sunt enim diversi sexus atque ova ab individuis femininis in aqua deposita. a mas- 
culinis individuis adsperso semine foecundantur. In utroque organa generationis in- 
tra peritoneum sita eadem loca occupant. 

In sexu masculino invenitur testiculus cum vase deferente, quod in vesiculam abit 
seminali analogams; inde glandulam prostratae analogam penetrat et tandem in pe- 
nem abit. Situs est penis ad latus sinistrum ani ibique vesica quoque hiat. In sexu 
feminino ovarium est, in duos abiens oviductus, qui, quo tempore оуа deponunt 
haec Mollusca , turgescunt materiemque secernunt, qua sine dubio ova incru- 
stantur. 

Sunt plurima Mollusca ovipara, nonnulla tantum vivipara, ut Paludina vivipara, 
in eujus utero multi Mollusca juniora invenerunt. 

Ova illorum semper substantia quaedam sunt obducta; sic ova Molluscorum Aqua- 
tilium in genere mucilagine involvuntur, cujus ope ingens copia eorum cohaeret for- 
máque diversa prodit. "Terrestrium Molluscorum ova crusta obducta sunt calcarea , 
neque alia quadam substantia cohaerent. 

Haec quidem suffecerint de Molluscorum generatione in genere; non tamen. pos- 
sum, quin paucis moneam , quae tam accurate observavit С, G. Carus de evolutione 
Lymneae stagnalis. Quae cum ad generalia non pertineant, seorsum sequenti para- 
grapho exponam. Нас fere ejus observationes redeunt. 


$. 11. 


ë Сай observationes de evolutione I;ymneae stagnalis, 


Ovulum ex crusta constat, albumine ес vitello, quod e granulis domponitur. Vi- 
tellum quarto et quinto die jam in duas separatur partes, quarum altera cujus grana 
propius ad se invicem sunt compacta, deinde fit caput. Die nono cor jam animad- 
vertitur, ` 

Primis diebus globulus vitelli in albumine quiescit ; quarto autem die lentum et ir- 
regularem motum incipit rotatorium , cumque eodem tempore caput in globulo dis- 
cerni possit, motus ille sequenti modo describi potest. 

Fingatur axis hujus globuli, qui in directione inter caput et hepar globulum secat, 


с сіг- 


18 | Н. G. WAARDENBURG 


circum illum axin jam volvitur globulus; ita quidem ut pars, quae hepar continet, 
in directione versus caput volvatur. 

Vocavit Carus hunc motum cosmicum, quia dependet a conditionibus cosmicis , 
quae sunt lux, anni tempestas, caloricum, electricitas'et niaguetismus, 9h ғ 

Habet globulus ille etiam motum procedentem atque ellipsin describit aut circu- 
lum. 

Duodecimo vel deeimo et tertio die rotatio ad caput desinit, dum rotatio ad hepar 
pergit; et hinc anfractus oriuntur, qui dextri sunt , quia hepar dextrum est; Or- 
gana enim assimilationis sinistrorsum posita sunt, secretionis dextrorsum. 

Sunt etiam conchyjlia quorum anfractus sinistri sunt, inversi igitur, quod ab in- 
versa dependet rotatione, Пеш in homine aliquando organa interna inversa sunt, 
ut cor ad dextrum latus, etc. 

Cordis pulsatio die octavo observatur.  Réspiratio nulla est, quamdiu animal in 
ovo est, et mucilago illud ambit. 

Die vicesimo sexto ad octavum , quippe quo tempore animal libere in aqua fluc- 
tuet, bulla aérea per testem pellucidam observatur; tum quoque excrementa excerni 
incipiunt; uti etiam in foetu humano feces et urina excernuntur, postquam ille aé- 
rem respirare incepit. қ 

Motus. animalis ratione inversa efficitur ad motum Cosmicum: hic enim quand 
mimui incipit sensimque desinit, ille incipit, idque die duodecimo. Simili modo 
plantas motus cosmicos habentes а luce, calorico, humiditate ortos, cum vero ani- 
malium voluntario motu prorsus careant. 


$. 125 
JAteproductio. 


Uti in alis multis animalibus, sic etiam in Molluscis vis reproductiva magna est; 
tentacula, v. g. abscissa facile reproducuntur. Hanc autem tantam: esse existimavit 
Spallanzani, ut vel eorum capita abscissa reproduci contenderet. Nuper vero cum 
multi de һас Spallanzanii sententia dubitabant,' praeparata Spallanzanii in spiritu 
vini conservata examinaverunt, quo examine reperierunt, incisionem, qua Spallan- 
zanius se caput abscidisse putabat, cerebrum. aut primum nervorum glanglium non. 
laedisses erat enim intra capüt, et os cicatrix ádhuc conspicua, itaque non caput ab- 
scissum , sed os tantum reproductum erat.. 


$- 5 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 19 
©. 15. 


` 


Vitae genus. 


Vivunt plurima Mollusca in aquis, nonnulla in terra, atque in universum omnia 
diu sine alimentis degere possunt. 

Cirripedes omnes in mari, fluviis, ceterisque aquis non [stagnantibus, saxis, con- 
chis, lignis, lapidibusque adfixi vivunt; insecta et aqua sine dubio iis sunt alimen- 
tis; eodem loco quo nascuntur, etiam moriuntur. 

Acephala in aquis omnis generis reperiuntur. Acephala nuda in quadam societate 
quidem vivunt, ita ut in uno eodemque loco magna saepe eorum inveniatur copia ; 
aliis corporibus fere semper adfixa sunt. 

Теѕіасеа Асерһаја quando quiescunt partem testae, quae anum continet, terrae 
impressam habent, dum reliqua major pars aqua circumdatur. Vidimus jam $. 
quomodo se moyeant. Sunt vero alia, quae filorum ope aliis adhaerent corporibus ; 
alia denique quae in lapidibus cavitates terebrant, in quibus vivant. Ad Acephalo- 
rum alimenta pertinent aqua et quae ipsi insunt substantiae animales. Continuo 
aquam insugunt (quae in testaceis acephalis aperta testa sponte intrat) iterumque ex- 
pellunt. Hujus aquae affluxu branchiae et pallium alluuntur. Durante tempestate 
frigida sub arena vel limo recondita sunt, sine eo ut in torpore degant quemadmo- 


dum Gasteropoda., Haec animalia aliis etiam cibo sunt; Aquila haliaétus cum vi testas 


eorum, dulcibus in aquis viventium , frangit , eoque баада loco, quo situs est mus- 
culus a Pfeiffero humeralis dictus, qua ex re omnes Mollusco adimuntur vires. 
Gasteropoda et in aquis et in terra reperiuntur, Magnus eorum est numerus. Quae 
in aquis vivunt ad fundum vel ad plantas reptant; Nonnulla facultatem [possident 
fluitandi, idque ea quae sacco instructa sunt pulmonali; haec enim ad superficiem 
aquae aérem athmosphaericum respirare debent, quo fluitando perveniunt. Gastero- 
poda terrestria loca inhabitant umbrosa, nemora, ruinas , et cetera ; inveniuntur 
etiam ad ripas aquarum, in viis, arbotibusques sed hoc vespertino, nocturno et ma- 
tutino tantum tempore, quoe latibulis suis prodeunt: sunt cnim nocturna haec Mol - 
lusca, quae vespere vel etiam interdiu si pluviae ceciderint , alimentorum quaerendo- 
rum causa latibula sua reliquunt et mane redeunt. ` 
Tempore hiemali plurima eorum torpent, qui torpor incipit autumno ера Ѕер- 
tembris et Octobris, tumque minores terrae cavitates petunt, sub lichenibus, frondi- 
bus, vel ad radices arborum , ibique in testas retracta, postquam hujus aperturam 
operculo calcareo quodam clauserunt, quo a frigore ; nimia humiditate atque hostibus 
se tuta reddant, remanent donec, certo calores gradu redeunte, torpor desinat, vere 
nempe mensibus Aprilis et Maji. Caloris enim diversi gradus multum conferunt ad 
Ca Sta- 


20 HG WAARDENBURG, 


statum illum tórpidum magis minusve diuturnum reddendum. Operculum de quó su- 
pra monuimus, primum fluidum est a pallio secretum , quod deinde aére durescit. 

Gasteropoda Aquatilia nutriuntur partim substantiis vegetabilibus , partim animali- 
bus, cui observationi Lamarckius suam superstruxit divisionem Treh podea | in Phy- 
tiphaga et Zoöphaga. 

Gasteropoda terrestria delectantur solis .vegetahilibus. et Cu aa lichenibus et 
fructibus, ut referunt auctores; saepius tamen observavi, limaces mortua Mollusco- 
rum corpora valde ligurire; quam ob rem substantiae animales quoque inter horum 
alimenta numerari posse videntur. 

Pteropoda, Mollusca parva, exiguo numero nota sunt. "Vivunt in mari, in quoy, 
ope lamellarum alaeformium , quae ad latera oris sunt sitae vel in aliis sub pallio ad- 
fixae, singulari modo fluitant. Non autem hae lamellae sufficiunt „ quibus prorepere 
possint, uti hoc locum habet in Cephalopodibus; verosimiliter aqua et insecta iis 
sunt alimentis. і | 

Cephalopoda omnia in mari vivunt; ope brachiorum , quae ad collum sunt sita pro- | 
repunt, atque eo quidem modo, ut caput inferiora versus et cetera corporis pars, 
brachiis posterior, superiora versus vertatur: saepe ad sicca loca veniunt, praeterea 
etiam aliquomodo natare, possunt; sunt autem inter illa alia, quae ob brevitatem 
brachiorum semper fere ad fundum maris et in saxorum sinubus remanent: sunt par- 
tim nuda, partim testacea,  Peculiare quoddam notandum est in Cephalopodibus ; 
atramentum intelligo, quod secernitur in bursa quadam hepate cincta, atque re- 
пі (14) aliorum Molluscorum analoga dictas canalis excretorius hujus bursae in in- 
fundibulo hiat. Нос atramento ambientem aquam obscurant, пе ab hostibus ipsos 
persequentibus conspiciantur. Praeparatur ex illo atramento exsiccato pigmentum 
nigrum, atramentum Sinense dictum. Inter ea sunt, quae magnas habent vires, гртае- 
sertum in brachiis ; hine natatores saepe in periculo versantur, quia Sepia loligo eo- 
rum pedem amplectitur, quo motum iis aufert, Solum regnum animale alimenta iis 
praebet; praecipue nutriuntur cancris, araneis, aliis; praedas branchiis compressas 
tenent et sic iis potiuntur, dum rostris suis durissimas diffringunt testas. — Cete- 
rum alia Mollusca in quovis climate vivere possunt, alia vero arctioribus circumscripta | 
limitibus , ut v. g. Acephala nuda. 


$. rä, 


C14) Vid. observata Jacobsouii et Blainvillii in Meckel's Archiv für die Phys. etc. 


— Alt Ji. ا‎ asa 


COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. ? 21 
$. 14. 


Те Molluscorum testis, eorum formatione divérsoque colore. 


Plurima quidem Mollusca testa teguntur, quae majori ех parte 'eonstat ex carbo- 
nate calcis. Minime igitur testae Molluscorum cum ossibus sunt comparandae 5 prae- 
terea ossa formantur depositione phosphatis calcis іп cartilagine, dum formatio tes- 
tarum fit condensatione secreti cujusdam liquoris. Sunt enim Mollusca quoram testa 
constat ex lamella sub pallio sita; haec quocunque examinetur numquam nexum ali- 
quem monstrat cum partibus mollioribus, ex quo patet, Шаш поп intus susceptio- 
ne, verum condensatione effusi cujusdam liquoris formari. Dein sunt, quae testa 
praedita sunt externa; neque de hac dubitare possumus, quin eodem modo. forme- 
tur, si attendimus ad 'sequens experimentum a Reaumuro institutum : testam Mol- 
lusci foramine: perforavit; jam si ejus''formatio eodem modo quo ossa locum habe- 
ret, nova substantia primum ad foraminis margines proditura fuisset, quod autem 
non accidit. Sed foramen ab omni parte simul clausum est. Dein in alia. nexum 
inter superficiem animalis et foramen corio subtili interposito sustulit 5 cujus effectus 
fuit, ut foramen non clauderetur, sed lamella calcarea ай internam. corii superfi- 
ciem produceretur. Ех quo liquet, formationem illam exsudatione liquoris cujusdam 
fieri, neque intus-susceptione (15). Praeterea si juniorem cum adultiore compare - 
mus testam, anfractüs superiores sive primos in utraque ejusdem esse magnitudinis 
et formae, observamus. Dein semper novus margo antiquo margini additur; et 
structura testae lamellaris est; «quae omnia rem satis probant; sunt tamen qui hanc 
sententiam infringere conati sunt, atque eo quidem fundámento, quod musculi, qui- 
bus acephala testacea testas suas claudunt, in adultioribus a cardine magis distant, 
quam in junioribus, atque ita testae intus-susceptione .eres$cere debent... Quae au- 
tem oppositio facile refelli potest, si observationem Reaumurii in mentem геуосе- 
mus (16), scilicet dicentis, musculi crescente: Moalloseg anteriorem. partem continuo 
anfractibus recentioribus accrescere , moriente parte posteriore, 

Haec de formatione ex nostro quidem proposito: suffecerint, pauca tantum de di- 
versis testarum coloribus eorumque causis monenda videntur. Sunt praecipue glan- 
dulae, sub margine pallii sitae; quae pigmentum.secernunt, cumque primum sem- 


per formetur lamella externa testarum, deinde interna glandulaeque illae, crescente 
Mol- 


(15) Plura experimenta hujus generis annotavit А. Е. Schweigger Handbuch der Naturgeschichte der Scelettlosen 
wngegliederten Thiere, $. 255—257. pag-672—694. Leipzig 1820. іп 8vo. 
C16) Vide ejus opus Eclaircissements de quelques difficultés sur la formation et l'accroissement des coquilles , 
in Wie de Acad. pour l'année 1716. « 
C 5 


2% MODE Cs WÜACAUR DENB U RG, 


Mollusco, ab antiquioribus semper removeantur anfractibus fit, ut externa tantum 
lamella cóloretur , dum interna albida manet. Dein diversi Abt. a diverso, quem 
glandulae in quaque specie induunt, charactere , atque a diversa earundem posi- 
tione pendent: : Multum.porro huc. conferunt lux et calor, ita ut quae in locis um- 
brosis vivunt. Mollusca ; vel ad fundum maris, testes habeant minus distincte pictas. 
Simile quid obtinet in. conchyliis. regionum: frigidiorum , neque aliter, sese res habet 
in ceteris animalibus; colores varios et.vividos praesertim іп iis observamus, quae. 
in zona torrida reperiuntur. | ' 

5. 15. m 


24 iiit 


Expositio FEF HOYEN فن‎ in hocce орде; ДЕУ ТИРЕ 


- Conchylia. sive testas vocamus. Corpora D diyersissimae ,. cretacea, plus minus- 
ve tenia, dura, mitide fragilia, facile conservanda, quaeque. continuo cuti animalis 
cnjusdam adhaerent. j i ; 

Sunt conchylia vel univalva КҮРТЕ; testa ex una conslat mc et nonnumquam 
cum parte ассеѕѕогіа:; vel bivalva, quorum. testa ex duabus constat partibus et praem ` 
térea saepe adest pars quaedam accessorias vel multivalva ; haec ex Wee Constant 
partibus. 19 í Bi i RO UM 

Testae in genere sunt vel terrestres, vel жылыды; yel marinae, ех ANB, qui- 


bus degunt locis. 
Quod. ad mobilitatem pertinet et immobilitatem testa абава 
Libera cum aliis’ corporibus non adfixa est, neque ullum. fert Ийад in- 


dicium. 
Adfixa quando ope substantiae ipsius sui corporis vel testae aliis corporibus "n 


haeret. ; 
Adhäeréns , eum өре intermedii EES aliis adhaeret gett ) 
Quod ad structuram pertinëét testa dicitur: 
Solida cum tota testa ictui satis valido resistit. 
F'ragilis. | и ) 
Crassa , si non tota testa ‚ sed valvae ictui satis valido résistant, 
Compactas” 
T'enuis. 
Papyracea , si majorem etiam tenuitatis gradum. tosta habet. 
Hyalina ab дәл; vitreus, pellucidus, 
Diaphana , idem sed minori,gradn , a Aechaius, 


ҒоШасеа, quando laminae quae testam componunt, minime sunt compactae. 


Quod - 


СОММЕХТАТІО Ар QUAESTIONEM 'ZOOLOGICAM. 25 


Quod ad compositionem chemicam adtinet, testa dicitur: 

Метбғапасеа, quando testa maximam реш. ех substantia constat mucosa. 

Quod ad colorem pertinet : 

Аба, fulva. ete. 

Quod ad dispositionem colorum attinet, dicitur: 

F'asciata , quando fasciae alius coloris, quam est fundi color , superficiem testae 
ornant. : 1 

Radiata , idem , nempe quando locum habet in bivalvis , ut práecedens in univalvis, 


Unvalva.. 


Horum. testa , quod ad formam generalem: attinet, dicitur: 
DDiscoidea , quae disci habet formam. 
F'usiformis, quae in medio tumescit et versus ambas extremitates cuspidata est. 
Spirivalvis, quae formatur sui ipsius involutione. 
Dextrorsa, cujus anfractus respectu apicis, versus observatorem directi, dextror- 
sum. decurrunt. 
Sinistrorsa, cujus anfractus sinistrorsum volvuntur, 
Cetera, quippe quae notiora sunt, ut carinata, convoluta у elongata, orbicula- 
ris, oblonga cet. non memoro. £ 
pex est Ша pars testae, ubi incipit formatio; est testae initium. 
Basis est pars apici opposita , quae plus minusve oblique dorso Mollusci incumbit, 
Spira, est tota Ша pars, тийе formatur circumvolutione ¿oni spiralis, quae di- 
citur : 
Depressa, quando anfractus eonjuncti superficiem planam. formant. 
Exserta, quae valde longa neque ampla est, et cetera. -— 
‚ "nfractus, vocantur spirae circumvolutiones, qui sunt: 
Lamellati, qui tenuibus lamellis transversis circumdantur, 
Contrarii , sive sinistri qui sinistrorsum volvuntur , etc. — 
Sutura, quando anfractus plus minusve convexi еее quadam sunt distin— 
eti, haee profunditas sutura dicitur. 
Striae, sunt parvae lineae profundiusculae , ‚ quae dicuntur: 
Longitudinales , quando abi apice ad labrum decurrunt. 
T'ransversae „ quando respectu totius testae transverse decurrunt , etc. 
Sulci , sunt parvae lineae profundae, dicuntur: 
Obsoleti , quando fere disparuerunt , etc. 
Radii. sunt parvae lineae prominulae; 
Costae , sunt lineae crassae , prominulae respectu totius. testae transversales. 
Ka~ 


24 | HG WAARDENBURG, 


Varices, sunt lineae prominulae, transversae, respectu anfractuum , productae а 
marginibus crassis antiquae aperturae inque anfractibus spirae conservatis. 

T'ubercula , sunt eminentiae plus minusve elevatae. 

Columellae , anfractus spirae aut transversaliter et verticaliter sese tangentes aut 
non tangentes, in medio testae conum quemdam formant, cujus apex in apice testae 
est; hicce conus columella vocatur. 

Umbilicus, quando anfractus spirae sese non tangunt, intra columellam cavitas 
quaedam relinquitur, umbilicus dicta. 

Apertura , est testae introitus. 

Cauda , est productio plus minusve longa columellae cum labro laterali. 

Brevis, cujus longitudo ultimo anfractui non aequat. | 

Labrum est margo aperturae vel ultimi anfractus et formatur conjunctione super- 
ficiei externae testae cum interna. 

Columellare seu internum, quod ad columellam situm est. 
Laterale seu externum, columellari labro oppositum. 
Асшйит, quod tenue est neque aetate crassius fit; etc. : 

Faux est omne id , quod per aperturam intra testam conspici potesta ultimi nempe 
semi-anfractus interna superficies. 

Operculum. est Ша pars vel calcarea vel cornea, quà Molluscum suae testae aper- 
turam claudit, | ; 


Вафа. 


Partes ex quibus testa bivalva constat valvae seu conchae vocantur. 

Valva dextra dicitur quae ad dextram est Mollusci. 

Vala sinistra, quae ай sinistram est Mollusci. 

Margo valvarum , quae ad dorsum. Mollusci sita est, dovile eii quae ad: ventrem 
ventralis. 

Testa bivalvorum dicitur: : 

Aequivalvis , quando valvae perfecte aequales sunt. 

Inaequivaleis , quando valvae inaequales sunt. i 

Aequilatera , si anterior pars cujusque valvae aequalis est parti postenieri q. $inae- 
quilatera , si inaequalis. ! | 

Apex, est іп bivalvis idem ac in univalvis, ea nempe pars, ubi incipit testae for- 
matio ( crochet apud Lamarckium ). 

Tissura, adest ab anteriore apicis parte, depressio quaedam satis longa, fissura 
dicta ( vulva apud Linnaeum ). i 

Nates, dicuntur illae partes, quae prope apicem sitae, connexae sunt et maxime 
prominent, qui sunt: 


De- 


xn "COMMENTATIO An QUAESTIONEM 2001,0 СІСАМ. 25 


"Decorticati, quum epidermis detrita est. 

„Labia, sunt partes testae ad marginem ventralem. 

Nymphae, formantur lamina, paullum. prominula, elongáta, cui adnéctum est liga- 
"mentum; dicuntur : 

Prominulae , si lamina illa extus prominet. 

Pubes, „quando fissura cum omnibus suis, partibus ovali spatio comprehenditur : 
Шай spatium versus anteriora -situm atqne utrisque valvis formatum . pubes vocatur, 
Este ; 

Carinata, quando formatur carina prominula, 

Ambo, dicitur ceterae superficiei utriusque valvae pars maxime convexa, 

Impressio muscularis, dicitur Ша рат in interna valvae superficie, quae fere 
'semper magis plana: est, et in quibus striae observantur concentricae, lucidae. Sunt 
"hae partes vestigia, ubi. annecii fuerint musculi, adductores dicti TA 

Ligamentum., est illa pars cornea, elastica, quae utramque valyam ad marginem 
-dorsalem conjungit ) hymen Linnaei), quod dicitur: 

Externum, quod extus conspicitur. 

Internum , quod intra valvas situm est. 

Ровй сит, quod post apicem situm est, 
.. Cardo, est dispositio peculiaris, eminentiarum et кшт. in utraque valva sese 
"invicem includentium. 

Lamina: cardinalis, vocatur illa pars éardinis,'quae dentes sive 'eminentias fert. 

Dentes: hoc nomine insigniuntur eminentiae cardinis. 

Dens cardinalis , est qui immediate.sub apice situs et primarius est. 

Dens lateralis, est qui magis ab apice versus latus distans minoris quam cardinalis 
sest momenti. 

Fovea et sinus sunt-cardinis cavitates, quae dentes recondunt; dicitur: 

Cardinalis, quae dentem cardinalem recondit. 

Feriphaerea: est.summae omnium marginum. 


Multiealva ( Cirripedes ), 
Horüm testa dicitur: 
Adfixa , quae áliis corporibus est adfixa. 
Gregalis, quando species quaedam téstarum hujus generis mágno semper numero 
iin eodem loco aggregatur; quaevis earum testa gregalis dicitur. 
Aper- 


‘C 17) Secundum numerum harim impressionum · Lamarckiûs suas conchiferas divisit in monomyraia, quae in 
"utraque valva unam habérit impressionem musculafem , et іп dinyaria , quae dnas habent. 


D 


26 : Н G WAARDENBURG;!' 
Apertura, vid. pag. 24. 


Operculi valeae , constant in multis. Cirripedibus Stier Ae ex ëmer partibus, . 
valvae dictis. "t 


(шісі, vid. pag. 23. 
Radii, vid. eandem pag. кше 


Brachia, sunt partes. corporis Cirripedis , ad caput sitae , м Obsessae, quas- 
saepe inter valvas. operculi extendit. 


Cephalopoda, 


Brachia, sunt. partes carnosae, longae, quae caput. Cephalopodum citcümdánt, 
quibusque üt pedibus et brachiis utuntur, ` 

Cotyledones sunt parvi globuli excavati, carnosi, quae vox a wierkleg derivanda ; ; 
quibus Cephalopodüm brachia magna copia obsessa sunt. | 


"lae, dicuntur lamellae membranosae ad latera тарле, ; que Cephilopodum cor- - 
pus continet, | 


PARS SEGQCUNDA-. 


* At: 111921 T 


Lr Cirripedes.-. 
i. Sessiles. 


paras, corpus sessile , testê operculata inclusum, brachia numerosa , biordinata, | 
‚ inaequalia, articulata, ciliata, сігтіз getellis pedunculo impositis composita, extra 
operculum exsertilia, os поп prominulum : maxillis quatuor transversis dentatus;. 
praeterea appendicibus quatuor ‘hirsutis palpos simulantibus. 4 

Testa sessilis , adfixa, univalvis, conica, apice trnncatà : funde lamellà téestaceá 
adhaerente clauso. Apertura subtrigona aut elliptica. ` Operculum intérnum, quadri- 
valve ; valvis mobilibus, prope basin internam testae insertis. _ 

- ЖУН sulcatus. Testa gregalis, albida, incurvata, longitudinaliter . sulcata ` 
Атапхегве striata; Sulci irregulares.: Pars dorsalis gibbosa, 

Zeepuist, ` Baster Natuurkundige Uitspanningen Tab, XII. Fig. 7-10. 


Le- ` 


«"COMMENTATIO Am QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 27 


Lepas Balanus. Linnaeus Systema Naturae pag. 1107. — Chemnitz Conchy- 
lien Tom. VIII, p. 501. Tab. gr. Fig. 820. 
Balanus sulcatus. Lamarekius Species П. Tom. V. p. 590. 
"Habitat mare. P 
Plaats. Aan het strand, op steenen, palen en schelpdieren, bij den hoek van 
:Holland, en aan de Helder. 
* Balanus ovularis... Testa gregalis, conica, ventricosa, truncata, alba, vel sub- 
rubra, laevis; radii laevissimi; operculi valvae subacutae tenues. 
` Lepas Balanoides. Linnaeus Syst. Nat, pag. 1108. — Chemnitz Conchyl. 
Tom, VIII. Tab. 97. fig. 824. 
Balanus ovularis. Lamarckius Spec. VIII. Tom. V. p. 592. 
Habitat aquas marinas et dulces. 

. ОР]. Aan de kusten, op schelpdieren, in de rivieren, op steenen en hout, aan 
den bock van Holland en in den Rhijn bij Leyden. 
Balanus Miser. Testa gregalis, brevis, truncata; sulcata, Sulci plurimi ad ba- 

sin praesertim. == Магвіпеѕ valvarum operculi dorsalium et ovalium , ubi hi sese 

recipiunt, dentati. 
Chemnitz Conchyl. Tom. ҮШІ. Tab. 97. fig. 821. — Encyclopédie Pl. 164. 
fig. 4. 
Balanus Miser. Lam. Spec. IX. Tom. ү. n 592. 
Habitat mare. 
Pl. Op де steenen der zeeweringen aan de Helder in Noordholland,, en bij Huis- 
'duinen op ;palen in de zee staande. | 


2. Pedunculati. |. 


-KNATIFA. Corpus testa obtectum, pedunculo tubuloso, tendineoque impositum. 
"Brachia tentacularia, numerosa, longa, inaequalia , articulata, ciliata, sub corporis 
‘apice hinc exsertilia. 
Testa lateralibus compressa, quinquevalvis: valvae contiguae, SE late- 
rum inferiores majores. à 
ж АпаШ/а laevis. "Testa compressa, sublaevis, radiis obsoletissimis , sulcis laevi- 
bus cum márgine paralellis. | Tubus elongatus, pedunculatus, 
Lepas Anatifera. Linn. Syst, Nat. p. 1109. = Chemnitz Conchyl. Тош. ҮШ. 
Тар. 100. fig. 855. — Encyclopedie Pl. 166. fig. 1. 
Anatifu laevis. Lamarck. Tom. V. p. 404. Sp. I. 
Habitat mare. j 
Plaats : aan de Helder, aan de bodems Ae schepen uit de Oostindién komende. 
D 2 IL 


23 Нн; G. WAARDENPURG,. 


II. Acephala.. M 
Nuda. 


AsciDIA. Corpus bitunicatum, corporibus marinis basi adfixum; tunica exteriors 
subcoriacia , sacculum irregularem, ovatum, хе) cylindraceum, superne foraminibüs 
duobus inaequalibus, apertum, efformans: foramine altero humiliore. | 

Tunica interior vel propria , corporis recondens partes , cavitatem integram , sac- 
culi non implens ; ad margines foraminum sacculi extremitatibus duabus. 

Авсійіа ampulla. Corpus ovatum, tomentosum; огійсіа tubulósa, margine pun-. 
ctata. i i 

Ascidium, „Baster Natuurk. Uitsp. p. 84. Tab. 10. fig. 5, a. b. c. d. . 
Ascidia ampulla, Lam. Тош, V. pag. 124. 

Habitat mare. 

РІ. Aan de sluizen iu vele streken van, Zeeland. 


2. Testacea.. 
Ordo Primus. Dzmyaria.. 


Duo ad minimum musculi quorum ope testa clauditur, horum musculorum i impres- 
siones observantur prope extremitates utriusque valvae. 


Sectio I. Crasszpedes. 


Pallium antrorsum perfecte aut pro parte clausum ; pes crassus posticuss testa clau- 
sa, versus latera hians. 


1. T'ubicolla. . 


Testa aut tubulo testaceo a-valvis distincto contenta aut incrustata sive partim in 
tubuli pariete, aqt -extus prominens. ; 

TEREDO. Animal praelongum , vermiforme, tuho: testaeeo vestitum , lignum tere- 
"brans; antice tubulos duos breves exserens, corporaque duo operculifera lateribus ` 
tübulorum adhaerentia; рөзісе musculum brevem testa bivalvi receptum et adfixum 
immittens. | 

Tubus testaceus, cylindricus, flexuosus, utraque extremitate pervius, a testa: ане: 


nus, animal vestiens.- Testa bivalvis , postica, extra tubum disposita. . 
; р Te- . 


tnt e 4 eom 


COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. . 29 


Teredo :№атайѕ. Antice palmulae duae, breves, simplices, 'callo operculiformi 
terminatae. 
Teredo Navalis. Linn, Syst. Nat; | p. 1267. — Encyclopédie Pl. 167: fig. 3-5. — 
.Houttuin, 16de Deel bladz. 592. 

Lamarck. pag, 440. Bn, L Tom. Va 


Habitat mare. 


Pl. In de bodems der schepen aan de йда - 
a. Pholadaria .- 


Testa absque vagina tubulosa, sive pattibus munita accéssoriis, distinctis a valvis, 
sive ab anteriore quam maxime hians. 
PnuoLAs. Animal testam bivalvem inhabitans, vagina "tubulosa destitütüni, tubu- 


los duos coalitos, tegumento communi saepe vestitos, antica exserens, postice pedem - 


vel musculum brevem crassimum apice retusum emittens. - 

Testa bivalvis, aequivalvis, transversa; utroque latere hians; accessoribus partibus 
testaceis, variis supra vel infra cardinem adjunctis... Margo inferior aut- posterior val- 
varum superne reflexus, . 

Pholas dactylus. . Testa elongata antice angusto-rostrata, -costis anticis -dentato- 
muricatis. Latus .posticum , apice rotundatum , -porrectum. 


Pholas дасі) lus. - Linn. Syst. Nat. p. 1110. — Chemnitz Conchyl. Tom. VIII. - 


Tab. 101. fig. 859. — Encyclopédie Tab, 168. fig. 2 - 4. 
Lem, pag. 444. Sp. I. Tom. V. 

Habitat mare et rupes:ad mare sitas. 

Pl. Aan het strand bij Huisduinen en Zandvoort in Noordholl:sd. 

* Pholas crispata. Testa ovalis parte posteriori vds Oa, hiantis- 
sima , crispato-striata. . Sulcus a vertice decurrens: unicus, submedianus. 

Pholas crispata, Linn. Syst. Nat. p. 1111. — Chemnitz.: Tom. ҮШ, Tab. 102; 
fig. 872-874. - Encyclopédie Tab. 169. fig. 5-7. 

Lamarck. p. 445. Sp. VII. Tom. V. · 


Habitat mare. | 
РІ, Aen het strand bn Katwijk en Scheveningen. - 


5. Solanacea; > 
4 > 
Tésta transversim elongata absque partibus accessotiis ad extremftatés-tantum hians 
Ligamentum externum, . à 
- SOLEN. «Testa bivalvis, .aequivalvis, transversim elongata, utroque. latere hihns ; 
natibus minimis, saepe vix perspicuis. 
DS, Den- 


50 JOLOUMH.S Ge WAARDENPBURG; rn 


"Dentes cardinales parvi , numero: variabiles , interdum nulli , 'raro табан , in'fo- 
veas rarius intrantes. Ligamentum externum. 
Solen vagina: . Testa linearis, rectaj extremitas altera marginata; бейш uni- 
dentati. 
Solen vagina. Linn, Syst. Nat. p. 1143. — "eme kina Hist. dii animaux 
vertébrés, Tom. V. pag. 451. ӛр. 1. 
Habitat mare. 
Plaats: Aan de Noordhollandsche TUAE 
ж Solen siliqua. Testa linearis, subrecta; cardo alter bidentatus. 
Solen siliqua. Linn. Syst. Nat. p. 1115. 
----- Lamarck. Hist. Nat. Tom. V. p. 451. Spec. IV. 
. Habitat mare. 
Pl. Aan de Noordhollandsche kust bij Zandvoort. 
* Solen ensis. Testa subensiformis tenuis, subarcuata ; ; cardo alter bidentatus, 
Solen ensis minor et angustior. Varietas В. арай Lamarck. Hist, Nat. Tom. V. 
p. 425. Sp. V. 
Solen ensis. Encyclopédie méthodique, Tab. 225. fig. PIU M 
Habitat mare. 


Pl Aan de-Noordhollandsche kust. 


4. Myaria. 


Ligamentum internum. Dens unicus, latior et cochleariformis, sive in quaque val- 
va, sive in una tantum, cui inseritur ligamentum. “Testa hians ad ambas extremi- 
tates laterales, vel ad unam tantum. | 

Mya. Testa bivalvis, transversa, utrinque hians. Dens cardinalis unicus, ma- 
gnus, dilatato-compressus, rotundatus, verticaliter prominens ad valvam sinistram. 
Fovea cardinalis in altera valva, ligamentum internum, denti prominulo foveaeque 
alterius valvae insertum. 

* Mya truncata. Testa ovata, ventricosa, postice truncata; cardinis dens retror- 
sum spectans rotundatus integerrimus. 

Mya truncata. . Linn. Syst, Nat. p. 1112. -- Chemnitz Conchyl Tom. VI. 
Tab. 1. fig. 1, 2. — Encyclopédie , Tab. 229. fig. 2, а, b. 
— Lamarck. Hist. Nat, Tom. Vip. 461. Sp L. _ 


Habitat mare. 
Pl. Aan het strand bij Scheveningen, aan de Helder en ор Tessel. 
* Mya arenaria. Testa ovata, anterius rotundata; cardinis dente magno , cochlsa- 


riformi denticulo laterali aucto. 
Bas- 


СОММЕХТАТІО! Ар QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 51 


Baster Natuurk. Uitsp. Pl. VII. fig. 1, 2, 5. i 

Mya arenaria, Linn. Syst. Nat. p. 1112. — Ghempitz Conchyl.. Tom, VI. 
Tab. 1. fig. 5, 4. — Encycl. Méth. Tab. 229. fig. 1, a, b. | 

—— ———— Lamarck. Tom. ү, p. Ap, Sp. H. 


Habitat mare. 
Pl. Aan het strand. bij Scheveningen , -Katwijk , de Helder en op Tessel, 


Sectio П. . Tenuzpedes. 


Pallii lamellae non aut fere non conjunctae sunt ab anteriore, Pes parvas, cóm- 
pressus. Latera saepius non multum patent. 


і; Mactratza,. 


Pes parvus, sed compressus, atque ad locomoótionem aptus. "Testa aequivalvis , 
saepius hians, ad extremitates laterales.. Ligamentum internum, cum vel absque 
complicatione ligamenti externi. : i 
.LUTRARIA. Testa inaequilatera, transversim oblonga, vel rotundata , аф extremi- 
tates laterales hians. Cardo dente uhico subcomplicato vel dentibus duobus: altero 
simplici. cum fovea adjecta, déltoidea, obliqua, intus prominente. Dentes laterales 
nulli. Ligamentum internum, foveis adfixum. 

*- Lutraria compressa. Testa planiscula , compressa ,.. rotundato-trigona ,  squali- 
да, transversim striata, : 

Encycl. Tab. 257.. "8, d 
Lutraria compressa. Losch: Tóm. V. P 269: n IV.. 

Habitat mare. 

Pl. Aan het strand bij ter Heide in пения , en ei Huisduinen-in Noord- 

holland. . 

; МаствА., Testa transversa , inaequilatera , subtrigona , ad latera paullisper hians; 

natibus prominentibus. - Dens cardinalis in ntraque valva compressus, picat Gia 
liculatus, cum adjecta foveola intus prominula: - Dentes laterales duo compressi , 
utrinque, prope cardinem айтов, inserti. Ligamentum internum, foveolae cardinali 


- 


insertum. 
Mactra stultorum. . Testa ovato-trigona, laevis, subdiaphana, pallide fulva ; ra- 
dii albidi.obsoleti; facies interna albido purpurascens. 
Mactra stultorum. Lien, Syst. Ñ. p. 1126. — Chemnitz соу, "Tom. VI. 
Tab. 25. fig., 224, 225. — Encycl.. Tab. 256. fig. 2, a, b. 
— Lamarck. Tom, V. p. Ach, Sp. VII. 


a 


Habitat mare: 
PL 


5» J 0б. МУ АЛЕ Вр Е N DIRIGO ` 


"PL Aan het strand bij Katwijk en Scheveningen, 
Масіға solida. "Testa trigona , opaca, laeviuscula , subantiquata. 
Mactra solida. Var, a Lamarckii. 
Var:ib Lamarckü. | 


` Testa cingulis, olivaceis, fuscis , aut ерни picta. 
Chemnitz Conch. Tom. VI. Tab. 25. fig. 229. 
Habitat mare. 
“Pl. Aan het strand bij Zandvoort еп ter Heide. 


4. Nymphacea. ` 


"Dentes duo cardináles, ad plurimum in eadem valva. Testa saepius sübhíans ad 
extremitates laterales; ligamentum externum, Nymphae in genere extus prominulae. 
Ji TELLINA. Testa transversa vel orbicularis, ut plurimum planulata; latus anti- 
ешп, angulatum, margine inflexum, aut plicatura irregulari, flexuosa insignitum. 
Dens cardinalis unicus vel dentes cardinales duo in.eadem valva, Dentes laterales 
-duo, saepe remoti, 

Tellina tenuis. "Testa ovato-trigona,.tenuis, planiuscula, tenuissime striata, ru- 
«bella vel alba: superne fasciae angustae, albicantes. 

Tellina tenuis. Lamarck. Tom. V. p. 526. Sp. XXV. 

Habitat mare. 

Pl. Aan het strand van de Provincie Holland. » 

Tellina solidula. Testa orbiculto-trigona , connexa, postice subangulata, rubel- 
Ja, aut flavescens; fasciae concentricae , albidae, rubrae aut flavae. 

Tellina solidula. Lamarck. "Tom. V. p. 545. Sp. LI. 

' Habitat mare. 

Pl. Aan het strand bij Zandyoort. 

Donax. Testa transversa, aequivalvis, inaequilatera ; latus anticum , brevissi- 
mum, -obtusissimum. Dentes cardinales duo, vel in utraque valva, vel in n t ی‎ : Таз 
terales unus sive duo, subremoti. Ligamentum externum, breve, posticum, ani loco 
insertum. 

* Donax trunculus. Testa ovato-trigona, anterius .:subrotundata, radiis longitudis 
nalibus, margine ventrali subtilissime dentato; extus ochracei coloris, intus albo pur- 
purascens. 
| Donax trunculus. Linn, Syst. Nat. p. 1127. — Chemnitz Conchyl. Tom. VI. 

Tab. 26. fig. 255., 254. 
Lamarck. Tom. V. p. 561. Sp. XXIV. 


Habitat mare. 


Pl. Aan het strand bij Zandvoort. 
% Sec- 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 55 
Sectio Ш. Lamellzpedes. | 
' "Pes complanatus, lamelliformis, поп posterior. 
1. Conca. 


sAd minimum res dente cardinales in una valva, in gei dentium cardinalium 
idem vel minor numerus, 


Conca fluviatilia. 


Testa epidermide spuria tecta, Dentes laterales. 
CvcLAs. "Testa ovato-globosa , transversa, aequivalvis; natum umbonibus tumi- 
` dis; cardo dentibus minimis, inter subnullis: modo duobus in utraque valva; uno 
complicato ; modo dente unico.subcomplicato, vel lobato in unica valva, et duobus 
in alteras- Dentes laterales transversim elongati , айрыл, lamelliformis. Ligamen- 
tum .externum. 
* Cyclas cornea. Testa subglobosa, ventricosa , tenuis, tenerrime striata, Zona 
marginalis lutescens. Umbones obtusi. | 
Tellina cornea. Linn, Syst. Nat. p. 1120. — Chemnitz Gescht, Tom. VI. 
Tab. 15. fig. 155, a, b. 
Cyclas rivalis.: Draparnaud , Histoire :des Mollusces de la France, Pe 12 
РІ, 10. fig. 4, 5. 
Cyclas cornea, Lamarck, Tom. V. p.559. Sp. IE 
Pfeiffer Land- und Wasser-Schnecken, pag. 120. Tab. 2, 


fig. 1, 2. 
Habitet aquas. dulces. ` 


ӘРІ, In de sooten bij Leyden , den Haag, enz, In de Provincie Moran (fur 
tia Faunae Groninganae, p. 12, n9. 47). 


* Cyclas lacustris. Testa, subrhombea , . зенин. , tenuis , substriata; subinae 
quilatera ; umbones obtusiusculi ; 
Chemnitz Conch. Тот. VI. Tab. 13. fig. 155. 
Cyclas lacustris.. Drap. Hist. des Moll, p. 150. Tab. зо. Яр. 6,7. 
Lamarck. Tom. V. p. 559. Sp. III. 
Pfeiffer. Land: und. Wasser-Sc. pag. 122. Tab. 5. fig. 6, 7. 


Habitat aquas dulces. 
Pl. Ві Leyden , den Haag en Losduinen in Zuidholland. 


* Cyclas calyculata, Testa orbiculo-rhombea, subdepressa; кни, diaphana , 
albo-lutescens; nates protuberantes, 


De E Cy- 


54 H. G. WAARDENBUR G; 


Cyclas calyculata, Drap. Hist. ete, p. 150. Tab; 10. fig. 14 et 15, 
Lamarck. Tom. 5. p. 559. Sp. V. 
Pfeiffer Land ete, p. 122. Tab. 5. fig. 17 - 18. 


Habitat aquas dulces. 

Pl. In slooten bij den Haag en Losduinen. 

* Cyclas Nucleus. 'Testa glabra, ventricosa, tenuis, tenerrime striata , formam ex- 
hibens nuclei cerasi, cornea; zona marginalis lutescens. Umbones obtusi, . 

Habitat aquas dulces. 

Pl. In slooten om Leyden en Haarlem. 


Conca marina. 


Dentes laterales nulli in plurimis; raro testa Epidermide tecta est, e 

CYTHEREA. Testa aequivalvis, inaequilatera, suborbicularis, trigona, vel trans- 
versa, cardo valvae dextrae dentibus quatuor, quorum tribus basi eonvergentibus et. 
approximatis: unico-solitario, remotiusculo, sub ayo. Cardo alterius valvae denti- 
bus tribus. divaricatis , basi: approximatis cum гене: remotiascula , margini parallela. ` 
Dentes laterales WE 

„Cytherea Chione. Testa oyatozcordata , laevis, fulya , subradiata š -sulei transver- . 
si, obsoleti , anum versus. sublanceolata. 

Venus Chione. ` Linn. Lamarck. S. N. p. 1151. =< lima Concha: Tom. VI... 
Tab. 52. fig. 545. — Encyc. Tab. 266. fig. 1. a, b. . 
Cytherea Chione. Tom. V, p. 566. Sp. XXIL '- 

Habitat mare. | 

Pl. Aan de Kusten уап Holland. 

VENUS. "Testa aequivalvis, inaequilatera, transversa vel ьон, аё den- . 
tibus tribus, omnibus арргохітайѕ in.utraque valva ; lateralibus. өрме divergentibus... 
Ligamentum externum nymphas labiaqua obtegeng, ` 

* Venus cingulatum, | Testa. cordata , valde. convexa, annulis transversis, arenu- 
latis, cincta; striis intermediis , tenuissimis ; maculis fuscis. subradiatis. 

An Chemnitz Conch. Tom. VI, Tab. 56. fig. 586? . 
Venus, cingulatum». Lamarck. Tom. V. p. 590. Sp. ХҮП, ` 
Habitat mare. ` 
ӘРІ, Aan het strand. tussehen Katwijk en Wik aan Zee, _ 


..Cardíacea. .. 


Dentes cardinales irregulares. біте quod formam pertinet, sive.ad situm, atque. in. 


gonore uno aut duobus dentibus. lateralibus comitati. 
CARS 


COMMENTATIO 45 QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 55 


‘CARDIUM, "Testa aequivalvis subcordata; nates prominuli; valvae margine interno 
dentatae vel plicatae, Cardo in utraque valva dentibus quatuor: duobus cardinalibus 
approximatis, obliquis, mutua insertione sése cruciatim excipientibus; duobus late- 
ralibus remotis, insertio. 

ж Cardium echinatum.. Testa cordata, tumida, subaequilatera , Costae convexae; 
linea papillifera exaratae, Papillae subtubulosae, cochleariformes aut spatulatae. 


Cardium echinatum, | Linn. 8. N. p. 1122. 
Lamarck. Tom. VI. ParsI. p. 7. Sp. ХН. 


Habitat mare. 
РІ. Aan het strand bij Zandvoort; bij Blankenberg in Zeeland. 
* Cardium Serratum. Testa obovata , inaequilatera , laeviuscula; sulci longitudi- 
nales, obsoleti, ad latüs anticum nulli. Margo interior serratus, d 
Cardium Serratum. Linn. S. N. p. 1125. — Encycl. Tab. 299. fig. 2 
Lamarck, Tom, VI. P. I. p. 7. Sp. XIII. 


"Habitat mare, 
Pl. Aan het strand bij Zandvoort. 
,:*. Cardium rusticum. > Testa subcordata , ventricosa , transversa, albida aut cine- 
rea, superne antiquata. 'Costae viginti tres, transversim sulcatae. "Latus anticum ; 
'subhians, intus livido fuscescens, 
Cardium rusticum. Lamarck, Tom. VI. P. I. р. 12. Sp. 50. 
Habitat mare, 
ӘРІ, Aan bet strand bij Katwijk. 1 
* Cardium edule. "Testa rotundata , cordata , obliqua, subantiquata, sulci 26 
transversim 'striati, supérne posticeque crenati, subimbricati. 
‘Chemnitz Conch.. Тош. VI. Tab. 19. fig. 194. — Encycl. meth. Tab. 512 EH 2, 
Cardium edule. Lamarck. Tom. Vl. P. L p. 12. Sp. XXXI. 
Habitat mare. 
Pl. Aan het strand aan de Helder en bij Huisduinen. 


5. ANajades. 


Conchylia fluviatilia. Cardo nunc uno dente cardinali irregalari instructus, Sim- 
plici vel diviso, unoque dente laterali, sub cardinem producto; nünc dente desti- 
tutus vel juxta ejus longitudinem tüberculis irregularibus, granulosis obsessus. Im- 
pressio muscularis postica, compositas unibones decorticati saepius erosi. 

Омо. Testa transversa, aequiyalvis , inaequilatera з, non adfixa. Nates decorti- 
вай, suberosi ; , impressio muscularis postica , composita. Cardo dentibus düobus in 
өзе үй valva, dens cardinalis unicus, brevis, irregularis , simplex, aut bipartitus , 

í Ез suba 


PeU 


56 $ H G. WAARDENBURG, 


substriatus , alter elongatus, compressus, lateralis , infra pubem productus. Liga-.. 
mentum externum. t j 
а. Dens cardinalis, brevis, crassus, поп cretaceus et ненні: 
* Unio Margaritifera. Testa elliptica, crassa, nigricans; nates subdepressi ,. ы 
corticati ; dente cardinali minuto, subconico, laterali nullo.. 
Mya. margaritifera. Linn. S. N. p. 1112. 
Unio margaritifera , juniors; Draparnaud Hist. des Moll. Tab, 11. fig. 5.. 
Unio elongata. Lamarck. Тот. ҮІ. p. 70. Sp. П ? 
Unio margaritifera. Land und Süsswasser Schnecken рені. p. 160» 
Tab. V. fig. 11.. i 
Habitat aquas fluviatiles.. 
Pl. In den Rhijn bij Utrecht, in de Brouwerskolk bij Haarlem. `- 
B= Dens cardinalis brevis, compressus, relevatus, et saepius. cretaceus.- 
* Unio rostrata.. Testa tyansyersim elongata, postice айевамо=томтага; Ехїге-- 
mitas anterior subtruncata, nates rugosi, coinduti, 
Unio rostrata. Lamarck. Tom. VI. P. I. .p. 77. Sp. XXXI: 
Unio tumida. Pfeiffer. Land- und Süss-wasser ;Mollusken. Tab. ҮНІ. fig. 1, 2;. 
Habitat fluviatiles aquas. . 
Pl. In den Rhijn en іп de Lee bij Leyden... í 
* Unio pictorum. "Testa ovato-ohlonga,. posterius»linguaeformis anterius rotun- 
diuscula. Nates.subverrocosi. | 
Mya pictorum. Linn. S. №. p. 1112. — Encycl. Tab.. 248; fig. 4i — Sturm... 
' Fauna Abth. VI. Heft. 2. Tab; a, b, с. 
Unio Pictorum. Lamarck. Tom. VE- P.I. p. 77. Sp. XXXII. 
——— — Pfeiffer Land. und. Süss-wasser Moll. Tab. 5: fig. 9» Toe. 
Habitat aquas fluviatiles.. 
Р]. In den Rhijn en in de Lee bij Leyden. In de beeken bij Monster іп Zuidhol- 
land. In de Prov. Groningen.: (Init:Faunae Gron. p.32, n.46. ) 
* Unio Batava. Testa ovata, tumida, e viridi lutescens, radiata. Latus anticum, 
brevissimum , posticum oblique..curyam, extremitate rotundatum. . 
Encycl. Tab. 248. fig. 5. 
Unio Pictorum Far. B. Drap.. Hist. des Moll. р. 151. Planche XI. fig. 5... 
Unio Batava, Lamarck. Tom. VL P.I. p. 78. Sp. XXXIIL. 
— —. Pfeiff. L. u. Wasser Schn. Tab, 5, fig. 14... 
Habitat aquas flaviatiles, - 
Pl. In den Rhijn by Leyden en іп de Lek; , 
ANODONTA. Testa aequivalvis, inaequilatera, transversa, Cardo linearis, eden- 
tulus, Lamina cardinalis glabra, adnata, antice truncata aut sinu desinens, testae 
baş: 


ч 


COMMENTATIO: Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 57 


Basin terminet. Impressiones musculares duae, remotae laterales, subgemellae. Li- 
gamentum lineare, externum, extremitate antica in sinu laminae cardinalis demissum. 
* Anodonta cygnea.. Testa ovata, fragilis, antice. dilatata, rodundata, salci; trans- 
° versi, inaequales.. Nates: retusi. . 
Anodonta cygnea.. Lamarck, Tom. VI. P. I. p. 84. Sp. I. 
Pfeiffer L. u, W. Schnecken. р. эы ары 6. De, Au. 


` Habitat aquas: dulces. 
. Pl. In de brouwerskolk bij Haarlem. ` In de Provincie Groningen. . (Теш. Fannae 
Gron. p. 12. n,.44).- 
ж Anodonta. intermedia». Testa rhombeo-ovatá ,.tenuis yi subradiata ,. ;antice brevis, 
rotundata, pubis. elevata, compresso-carinata,. nates. retusi. 
Chemnitz Conch. Tom. ҮШІ. Tab. 86. fig. op, .— Епсусі. Tab. 201. fig. 2.- 
Anodonta intermedia.. Lamarck. "Tom, ХІ. P. Lp. 86. ` 
Pfeiffer І. u.-W. Schnecken. pag. 110.. Tab. VE fig. 5. 


Habitat aquas- dulces. 
. Pl. In den Rhin en de Lee bag Leyden.. Ih de Brouwerskolk bij: Haarlem, 

* Anodonta anatina. Testa ovato-oblonga , fragilis , antice rotundata , postice: 
subangulata , transversim inaequaliter sulcata, striata... Nates retusi, 

Anodonta anatina.. Lamarck, "Tom, VI..P. I, р.85. Sp. II... 

, Habitat aquas dulces. . і 

Pl. In de Provincie Gfoningen. (Тай. Ғаппае-бгоп.. pe 12» nz 45. - 

* Anodonta ponderosa,- Testa elliptico-ovalis ; ventricosa, crassa; anterius et po- - 
sterius rotundata, . superne: oxhpyessi , .nates retusi.. Laminae cardinalis sinus am- ` 
pliatus. . 

Chemnitz Conch. Tóm. ҮШ. Tab. 86. fig. 762. - 
«Anodonta ponderosa, РІ. L..u, Sw. Mall, p. 51, Tab. 4. fig 1--6.. 

Habitat aquas. Науіа ев... 

. PL In den Rhijn en in de Lee Ы) Leyden: 

* Anodonta. Zellensis. “Testa elliptico-ovata, fragilis , ventricosa , -transversim 
sulcata, anterius rotundata, inferius subemarginata, . posterius linguaeformi- produ- 
cia, biangulato-subrhombea. Nates retisi. . 

Encycl. Tab. 202. fig. 1; a, bon 
Anodonta: Sulcata. . Lamarck. Tom. VI. P. L p. 85. Sp. III. 
Anodonta Zellensis. . Pfeiffer L. u, W. Schneck. p. 110. Tab. 6. fig. 1. 

Habitat aquas dulces. . 


Pl..In.den Кўр еп іп de Lee bij Leyden. - In. de Brouwerskolk: bij Haarlem,» 
Anodonta ventricosa;. 


Ka, Ora 


58 ПОСТОН GS; WAAR BEN BU RIGO 
OP Secundus, zem eet i 
pu шады iin gae p ронак perforare si videtur, . L 
E Mytilacea. 


-Cardinis ligamentuni :subexternum , marginale, lineare, quam maxime Let Serge 
magnam marginis anterioris partem occupans. Testa raro squammifera. 

MYTILUS. / Testa longitudinalis., aequivalvis, basi асша, byssó saepius adfixa. · 6... 
tes acuti, subrecti , terminales. Cardo lateralis , іп (mec edentulus. Ligameiitünm 
marginale, 'subinternum. Impressio iuscularis elongata, clavata, sublateralis. 

* Mytilus edulis. Testa oblonga; 'posterius curva, compresso-angulata; anterius 
retüsa, versüs basin: tumidula; dentes subquaterni. 

Mossel. Baster Nat. Uitsp. Tab. 11. fig. 9. 
Mytilus edulis, Lamarck. Tom, М. P. I, p. 136. ` 

Habitat mare. 

Pl. Tusschen de steenen der tee cn aan de Halder, Tessél, en: adn de slai- 
жеп bij Katwijk. t 

* Mytilus incurvatus. Ten? incurvata , dic жегі dilatata , "ébMidtte sotundata, de- 
pressa; nates acuti. 

Mytilus incurvatus. Maton iser of the стони Society. Tom. ign р. 
wei Tab. 5. fig. 7. 


` 


"Жаназа, Ton; VI гвл ы "p aiat 
“Habitat mare, кен a ! 
Pl. Tusschen de steenen der zeeweringen aan de Helder, e en aan nm am bij 
Huisduinen. i zi | 
* Mytilus lineatus. "Testa oblongo-trigona ; extrorsum , dilatata; lineolis i apret- 
sis, variis et obliquis, strias transversas decussaritibus, intus mias 
Chemnitz Conch. Tom. VIII. Tab. 8% fig. 755. mor, — Encycl. Ме, 
Tab. 218. fig. 4. | 
Mytilus lineatus. 'ТаатйатеК, Tom. vi P. I. р. 128. o XXXIV. 
"Habitat aquas fluviatiles. 
Pl In het dig o de oae in m Rhin en in Si d'en bij Leyden, op steenen 
en schelpdieren. І 


ма 


4. Жазды "B ja " 
Ligamentum internum, aut erk xest Testa іп Beier regularis, compacta, 
mon foliacea quod ad densitatem. 
PrcTEN. Testa libera, regularis inaequivalvis, auriculata; margo inferus, trans- 
ek TT АСЫ 


COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM. ZOOLOGICAM. 59 


versus, rectus. Nates contigui. Cardo edentulus, foveola cardinalis penitus interna, 
irigona , ligamentum recipiens; | 
ж Pecten Maximus,. Testa Sege ege: superne planulata ; radiis rotundatis lon - 
gitudinaliter- striatis. . . 
Ostrae maxima. Linn, Syst. Nat. p. 1144. — Chemnitz Conch. Tom, VIE 
Tab, Goe fig. 585. — Encycl. Tab. 209. fig. 1, а, b. 
Ргеієеп-тахітизг. Lamarck. Tom. VI. P. I. p. 165. Sp. Es- 
РІ. Aan het. strand bag Noordwijk aan Zee. 


5 Ostreacea, . 


Ligamentum internum ,.aut semi-internum; testa irregularis ,- foliaceó- imbricata , 
nonnumquam papyracea, , 

OSTREA. Testa adhaerens, inaequivalvis, irregularis, nates extus disjuncti , sub- 
divaricati, aetate inaequalissimi,. Valva.superior minor,.sensim durante animalis vita 
ad anteriorem partem progrediens. Cardo edentulus, Ligamentum semi-internum, . 
in valvarum fossula cardinali adfixum.  Fossula valvae inferioris aetate crescens, іп-- 
terdumque cum nate. longitudinem maximam obtinens. 

*: Ostrea edulis.. Testa ovato-rotundata , basi subattenuata ; membranae. bes: 
tae, undulatae; valva superior plana. 

Oester.. Baster. Tab. VII fig. 1 — 9. 
Ostrea, édülis. Linn. Syst. Nat. р. 1184. — Chemnitz Conch, Tom. VIII. 
Tab. 74. fig. 692. — Encycl. Tab. 184. fig. 7, 8. 
——— Lamarck. Tom. VI. p. 205. P. L Sp. L. 

Habitat mare. . 

РІ. Ор .de,zeeweringen aan dé Helder en op Tessel. 

* Ostrea hippopus. Testa rotundata, magna, crassa; valva superior plana; la- 
mellis: transversis, creberrimis appressis. UR 

Ostrea hippopus. Tom. VI. P. I. p. 205. Sp. II. 

Habitat mare.. 

РІ. Aan de kusten van Noordholland en Tessel.. 


III. . Gasteropoda, 
1s Tritonea. 


Branchiae externae- supra pallium positae, -sive ad dorsum.-sive-ad Jani latera, 
iv iu aquam.. 


Eo 


m | Н. С. WAARDENBURG, 


Eorrs, Corpus oblongum, repens, postice attennató-acutum , supra eonvexiuscn- 
lum, subtus planum, vel canaliculatum; velo nullo. Caput breve, tentaculis qua- 
tuor sive sex .instinctum. Branchiae. exsertaé , “рег láminas squamiformes, papillas 
aut cirros, in dorso seriatim dispositae. Orificia gonstanpais et ani ad latus de- 
xtrum. j 

Eolis Cuvierii. Согра, subevatum 5 supra lamellis iserialibus Faros d E 
tibus; tentaculis sex. 

«Doris. Baster Nat. Uitsp. Р.Т. né di Tab. 11. fig. 1. 
dLimax papillosus. Linn. Syst. Nat. p. 1092. — Encycl. Tab. 82. 7 12. 
Eolis Cuvierii. Lamarck. Tem. ҮІ. Р: I. p. 502. Sp. І. 

Habitat mare. 

Pl. Aan het zeewier op de Tous van der in Zeeland. 

TRITONIA. Corpus ovato-oblongum, dorso convexum, repens; caput brevissi- 
mum, latum, sessile; tentaculis duobus retractilibus, simplicibus aut divisis. Bran- 
chiae dorsales, fasciculato-ramosae.,, dendroides., biordinatae; seriebus longitudinali- 
bus. Orificia generationis .et.ani in latere dextro. 

* Tritonia arborescens. Corpus oblongum, tumidum., branchiae гатовае, distin- 
ctae utrinque quinae; posterioribus sensim minoribus ; os quadrilamellosum. 

Hartshoorn geli t getakt zeeslakje. Bommen, es PA. EE van het Zeeuwsch 
Genootschap te Vlissingen P. Ш. p. 518. fig. 1. 
T'ritonig arborescens. Lamarck, Tom. VI. P. L. p. 504. Sp. III. 

Habitat mare, 

Pl. Op het zeewier aan de kusten van Waléheren i in Zeeland. 

ж Tritonia coronata. Corpus lacteum, subtus hyalinum ; nde dorsi. GE: 
punctatis, pyramidalibus, utrinque sex apice rubris. 

Het gekhuifde of gekroonde MM: Bomme Verh. enz. Za L p. 594. Be, 
жуу 5. 
Tritonia coronata. Lamarck. Tom. VI. P. I. p. 508. Sp. IV. 

Habitat mane, 

Pl. In het zeewier op de kusten van Walcheren. қ 

Dong, (Corpus repens, interdum natans, oblongum, modo planulatum , modo 
convexum aut subprismaticum,, undique membrana cinctum ; os anterius et subtus 


proboscidiforme. ^ T'entacula quatuor duo supra corpus, antrorsum intra foramina 
aut tribus retractilia; alia duo ad өз. Anus posterius in dorso; branchiae exsertae, 
Jacumiato-fimbriatae stellatim anum cingentes; apertura generationis ad latus de- 
xtrum. 

„ Doris stellata. Corpus ovale ,.. convexiusculum.," fuscenscens ; supra tüberculis 
parvis rotundatis. ; 


e; I Het 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 41 


Het egelslakje met eene ster op de stuit. Bomme Verh. m ШІ. p» 518. fig. 4, 
-- Doris stellata. Lamarck, Tom. VI. P. T; p. Sne 
Habitat mare. 
Pl. Aan het zeewier.aan de kusten van Walcheren.. 


4... Calyptracea... 


Branchiae in peculiari cavitate supra dorsum sitae prope collum et prominulae si- · 
ve іп cavitate illa tantum sive-extus.. Réspirant aquam. Testa semper externa, ob- 

tegens. 

ANCYLUS. Corpus repens, testa penitus tectum ; tentacula doo compressa, sub- 
truncata, oculi ad basin internam. Pes brevis. ellipticus, corpore angustiór. 

Testa tenuis, oblique conica, apex acutus, posterius infléxus; apertura ovalis, 
margines simplicissimi. ` 

* Ancylus lacustris. .'l'ésta semi-ovata, membranacea; vertex subcentralis, aper- 
tura ovato-suboblonga. ` 

` Patella lacustris. . Linn. Syst. Nat. p. 1260. 
Ancylus lacustris. Drap. Tab. П. fig. 25- 27.. 

— Lamarck. Tom. VI. P. II. p. 27. Sp. TI^ 
Sturm. Fauna Abth. VL. Heft. IV. Tab. 8. 
Pfeiffer L. о. W. Schnecken, p. 109. Tab. 4. fig. 46.” 


——s — 


Habitat aquas dulces. 
PL Op de Nymphaea in. de slooten bij Noordwijk binnen, Overveen, en Haarlem.” 


7v Limacoidea., . 


Branchiae scandentes, sub forma retis fascularis supra. parietem cavitatis particu- , 
laris, cujus apertura foramen est quod-animal ex arbitrio contrahit vel. dilatat. Re- 
spirant,aürem atmosphericum. ` . 

ІлмАх. Corpus oblongum, nudum, repens, dorso convexum ;: anterius Clypeo. 
coriaceo, subrugoso,.instructnm, subtus disco longitudinali plano. "Tentacnla qua- 
tuor retractilia; duobus posticis majoribus apice oculiferis. Cavitas branchialis, іп- 
fra clypeum, orificio.latere dextro-ano communi.  Generationis orificium, prope teii- ~ 
taenla dextra. . : 

Limax rufus. Corpus longitudinaliter:sulcatum:, supra rufam-, subtus album, > 

Limax rufus. Linn. Syst. Nat. p. 1091. — Encycl. Tab. 84. fig. 5, - 
Drap. Tab. 9. fig. 6. 
—— —— Lamarck. Tom. VI. P. П7 Sp. 1.” 
—— ——— Sturm, Fanna Abth. VI. HL 
Е. НЕ ~ 


41 HG WAARDENBURG, 


Habitat loca nemorosa, 
Pl, Voornamelijk op vuilnis en mesthopen en in boschaadjen, ы Leyden, en in 
den Hortus aldaar. 
ж Limax agrestis. Corpus albidum, "Tentacula nigra. Pallium. posteriora versus 
tumidum. : 
Limax agrestis. Linn. Syst. Nat. p. 1082. 
Lamarck. Tom. VI. P. П. p. 5o. 
Sturm. Abth. VI. II. I. 
Habitat hortos et agros. 
РІ: In den hortus te Leyden, en bij Alkmaar. 
* Limax ater. Caput nigrum, rugosum. Pallium granulosum ; margo pedis colo- 
ris aurei cum striis nigris. 
- CocAlea agrestis vel viarum. Swammerdam Tom. II. Bibliae Naturae. Tab. 
9. fig. 1. 
` Limax ater. Linn. Syst. Nat. p. 1081. 
—— —— — Sturm. Fauna Abth. VI. H. І. 
--- Вгар. Tab. о. fig. 4. 
Habitat loca umbrosa. 
Pl. Bijna overal; overvloedig rondom Leyden. Іп de Provincie Groningen. (Init. 
Faunae Iste MS AR pag. 1.) 
ж Limax cinereus. Corpus cinereum, pallium maculatum, supra collum liberam. 
Corpus stris nigris cinereisque pictum (1). 
Limax maximus. Linn. Syst. Nat. p. 1081. 
Cochlea nuda. Swammerdam В. N. Tom. II, Tab. 8. fig, 4. 
Limax cinerens. Drap. Tab. о. fig. 10. 
Sturm. Fauna Abth. VI. H. 2. 
Habitat silvas et arbores excavatas. 
Pl. Bij Leyden in holle willigen, in de boschaadjen bij de ruine van Brederode bij · 
Haarlem. In de Provincie Gron. (Init. Faunae Gron. Iste verv. p. 1.) j | 
* Limax albus. Corpus album, rugosum, Tentacula interdum colorata. Margo 


? 


ч 


saepe luteus, 
Limax albus. Linn. Syst. Nat. p. 1081. 
----------- Lamarck. Tom. VI. P. П, p. 5o. 
Habitat nemora, sub foliis delapsis. s 
РІ. 
Cr) Huic Limaci cinereo neque ceteris limacibus peculiare est, quod sub ejus pallio lamina sita sit calcarea , 
quae іп initio ex duabus constat partibus, dein concrescentibus. 


СОММЕХТАТІО Ар QUAESTIONEM ZOOLOGICAM.. 45 


Pl. Onder het afgevallen loof aan de wortels der Benken, i in het Haagsche bosch. 
en bij Heemskerk in Noordholland. 

VITRINA. Corpus repens elongatum, limaciforme , majori parte rectum; parte 
postica, a pede separata in spiram- contorta testa obvolvente: veli appendices plures 
posticae, usque ad testam se explicantes., eamque partim obtegentes, "Tentacula qua- 
tuor ruticis duobus. brevissimis. 

Testa parva, tenuissima , depressa , spira brevi superne terminata; ultimo anfractu 
maximo. Apertura magna ,.rotundato-ovata; margine sinistro- arcuato, intus leviter: 
inflexo. 

Vitrina beryllina.. "Testa subdepressa , tenuissima ,. hyalina,. nitida; anfractibus 
tribus, apertura subrotundo-ovata. . 

Swammerdam pag. 67. Tab. 8. fig. 5, a.. 

` Fitrina pellucida. Drap. pag. 119.. Tab. 8. fig. 54 — 57.. 
Helico-limax.. Dandebard de Ferussac p. 45... 
Vitrina beryllina. РїеіЌер 1. u..W. Schnecken p. 47. Tab. 5. fig. ы- 

Habitat sub foliis delapsis іп silvis. 

РІ, Bj Overveen еп Bloemendaal op mos. en ` visite loof,- 


8. ННеЕсогдеа, 


Tentacula cylindracea; 

Testa spirivalvis ; nullae partes prominulae, . nisi striae et'costulae incrementi; Маг-- 
go labri externi, extus reflexus. Saepe operculum, respirant aérem atmosphericum.- 

Hrs, Testa orbicularis, superne convexa vel conoidea, interdum globosa, spira 
parum exserta;.apertura integra , transversa , perobliqua, axi contigua. · Penultimus 
anfractus.prominens, marginibus disjunctis, . 

* Helix Pomatia. "Pesta globosa, ventricosa , subperforata , pallida vel lutea,.zo- 
nis.tribus rufescentibus cincta, Anifractus verticaliter. striati ; labrum margine inte-- 
riore pallide rubro reflexum. Umbilicus obtectus, 

Сос/Меа opercularis seu einearum. | Swammerdam Tom, II. Tab. 4. fig, 2. 
Helix Pomatia. Linn, 8. N. pP. 1244. — Chemnitz Tom, IX. Tab, 128. Dë, 
1138. 


ga 


Drap. p. fa, Tab. 5. fig,.20 — 25: 

Sturm Fauna Abth. VI..H. 1. 

Lamarck. Тош. VI. P. П. р. 67. 

Pfeiffer І. u. W. Schneck. p. 25.. Tab. 2. fig. g+- 

Hábitat montes:et colles, silvas; etiam hortos. Plerumque tamen adlata eet, - 

F a РІ. 


P | 8. GH АЈА:В DEN BUR Gs 


Pl. Wildlust bij Lisse, waar dezelve niet is aamgebragt; in de boschaadjem bij 
Bloemendaal; op de bergen van Luxemburg. 

ж Helix adspersa. ‘Testa globosa, ámperforata , мандай ні griseo-lutescens , 
` flammulis caeruleo-fuscis, in .zonas. dispositis. — Labrum margine : anteriore alba 
reflexum, 

Chemnitz Tom. IX. Tab. 130. fig. 1156—1158. 
„Helix adspersa. | Drap. Tab. A, fig. 23. 

„Habitat hortos. 

Pl. In den Hortus te Leyden in groote menigte. 

* Helix arbustorum. Testa subglobosa , subperforata solida , maculis: bronge lu- 
teisque adspersa, ultimus anfractus fascia fusca cincta, spira conoidea, .Labrum 
„margine reflexum albo. 

„Helix arbustorum. Linn. S. N. p. 1245. 
Chemn, T. IX. Tab. 155. fig. 1202. 
--- Drap. Tab. 5. fig. 19. . | 
--- Sturm Fauna Abth. VI. Hz, 
Lamarck. Tom. VI. Р.Ш. p. 18. 
Pfeif. Schnecken p. 24. Tab. 4. fig. 7,9. 


Habitat loca. nemorosa. 

Pl. Bijna overal, -zeer menigvuldig bj Katwjk binnen en buiten. In de Prov. 
Gron. (Imt. Е, Gron. p. 11.) | 

* Helix nemoralis. “Testa subglobosa, imperforata , tenuiter striata; color varius , 
nunc unicolor, nunc diversissime fasciata, Labrum margine interno fuscum aut vio- 
laceum. 

Helix nemoralis. Linn. S. N. p. 1247. 

.Chemn. Tom. IX. Tab. 155. Bg. 1196 — 1199. 
"Drap. Tab. 6. fig. 5—5. 
Lamarck. Tom. VI. P. 2. p. 81. 
Sturm Fauna АҺ. VI. Н. 2. 


Habitat loca nemorosa, 
‘PI, Zeer álgemeén ор wegen, in bosschen еп tüinen, (Init. F. Стоп, p. 11; 
Helix hortensis, Testa subglobosa , imperforata , glabra, color varius ; nunc unie 
.color, nunc diversissime fasciata, ^ Labrum margine: interiore album. 
Swammerd. Tom. II. p. 8 fig. 6. 
Helix hortensis. Chemn. Conch. Tom. IX, Tab: 155. fig. 1199 — 1201. 
Drap. Tab. 6. fig. 6. 
---------- Lamarck. Tom. VI. P. W. p. 81. 
— Sturm Faunae Abth, VI. Н. 2. 


На- 


"COMMENTKTIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM, 45 


- Habitat loca nemorosa, 
' In de Provincie Groningen. (Init. Е. Gron.. р. 114) 
* Helix Егісейогит. Testa orbiculato-depressa, late umbicilicata, leviter striata, 
albida , rufa, aut fusca, fascia unica pluribusve:cincta. | Labrum simplex. 
Chem.: Conch. Tom. IX. Tab. 152. fig. 1195 — 1195. 
Helix Brivetorgem Drap. Tab. VI. fig. 16, 17. 
Lamarck. Tab. VI. P. Il. p. 984. 
Sturm Abth, VI. H. >, 
..Pfeif, Schn. p. 58. Tab. 2. fig. 25. 


` Habitat loca nemorosa. 


P In boschaadjen langs de usis by Blienieodaal еп: Overveen. 
к; Helix. cellariía. ‘Testa, orbiculata, depressa ; umbilicata, cornea, tenuis,.pellu- 
„dida Labrum: simplex , acutum. 
Helix cellaria. *Chemn. Tom. IX. Tab. 127. figs 1129, (1 et 2.) 
-—— nitida. Drap. "Tab. 8. fig. 23—25... 
— ec -Sturm Fauna Abth. VI. Н. 5. 
——:cellaría. Lamarck. Tom. VI. P. II. p. 91. 


— Pfeiffer Schn. P: 42, Tab. 2» fig. 29, 30. 
Habitat loca paludosa, 


Pl. Langs sloten-in landéryen bij Alkmaar: 


* Helix nitida. “Testa orbiculata , depressa , umbilicata; tenuis ^ pellucida, соғ“ 
nea, баба, Labrum simplex, acutum. 
Helix lucida. Drap. Tab. 8. fig, 11, 12. 
oom nitida, Lamarck. Tom. VI. P. П. pa 
` S ducida. Pf, Schneck; р. 55. Tab. 2. fig. 19. 
Habitat loca hüisida et umbrosa. 
Pl. Onder afgevallen loof bij Leyden. In de Prov. Gren, (Init, F. Gron. 1ste Ver- 
volg. p. 1.) 
* Helix, hispida. | Testa. orbiculata, convexa, subdepressa, umbilicata, pellucida, 


corneo-fuscescens ; hispida, Apertura semi-lunaris, labrum tenue, subreflexum. 
Helix hispida. Linn. S. N. р. 1244. 


T'rochulus hispidus, Chemn. Төш, IX. Tab. 122. fig. 1007 — ó9. _, 
Helix hispida. Drap. Tab. 8. dig. 20—22, 

------ i Lamarck. Tom. VI. P. П. p. 92. 

— Pf. Schn. p, 56. Tab. 2. fig: 20. 


——— 


Habitat nemora. H 


ІРІ. In boschaadjen. langs de duinen tusschen Leyden. en ‘Haarlem. da de Prov. 
"Gyon. (Init. F. Gron, p. 11.) 


F 5 Hez 


46 RG WAARDENBURG, 


* Не к rotundata. Testa orbiculato-depressa, connexiuscula, laté umbilicata ; у, 
striata, pellucida, carinata, Spira obtusissima. Labrum simplex. 
Helix. rotundata, Drap. Tab. 8. fig. 4—7.. 
Sturm. Abth. VI. Heft.'5. 
Lamarck. Тот, VI. P. 2. p. 92. 
Pf. Schneck. pr eh Tab. 2. fig. 55, 54. 

Habitat. loca humida, umbrosa. ` 

РІ. In het mos aan afgzehouwene boomen en aan rasterwerk bij Leyden, ruïne van. 
Brederode, den Haag en tusschen Maassluis en Vlaardingen. In de pun. Gron. (Init, 
F. Gron. p. 11.) 

* Helix striata, "Testa globoso-depressa ,. conoidea, vel planulata , subtus eónvexa, 
umbilicata, argute striata, albida, ad periphaeriam. WË WEG rufo-fasciata, Lar. 
brum simplex. . xəlq 

Helix striata. Drap. Tab. 6. fig. 18—21." | 
— ` Lamarck, Тош: VI. P. IK p. 95: ` 


Habitat fossas. 
РІ. In slooten biji, Leyden. 
Helix Glabella. Testa subdepressa , Se, beis, —: carina à alba; Aper- 
. tura. semilunaris , КЕҢ emarginatum, z 
Helix Glabella.. Drap. p. 102. Tab, 7. fig. 6.. | š 
Pfeiffer Schn. p. 54. Tab. 2. fig. 16; 


Habitat loca humida. 
Pl. In de Dro, Gron. (Init. F. Gron. p. 11.) dae: 
* Helix Crystallina. "Testa depressa, umbilicata. convexiüscula, tenuissima , hyas- 
lina, nitida. Apertura semilumaris, subdepressa. Labrum simplex. 
Helix Crystallina. Drap. p. 118. Tab. 8. fig. 15 — 20, 
Pf. Schn. p. 46. Tab. 2. fig. 56. 


Habitat loca humida. | 

Pl. Ву Leyden en Haarlem op het mos aan de wortels der beukenboomen, 

* Helix pulchella. Testa minutissima , (Ness me" ar а Í: umbilicata, alba, la-- 
brum margine crasso albo reflexum. 

Helix pulchella Var B: Drap. p: 112 Tab. 7. fig. 55, 542 

Diet, Schneck. pag ыс Tab. 2. даа 53 

Habitat loca humida. 

Pl. Bj Leyden еп Overveen onder steenen іп het gras en in het mos; in de Prov. 
Gron. )lnit, Е. Gron. p.11.) 

CAROCOLLA, Testa orbicularis, superne plus minusve cónvexa vel Sid, ай 

ре- 


'COMMENTÁTIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 47 


periphaeriam angulato-acuta, Apertura transversa, axi contigua ; labro subangulato ; 
plicis infra limbum saepe dentato. 

Carocolla -lapicida. “Festa orbicularis, superne depressa, subtus convexior, late 
umbilicata, transversim striata, griseo-cornea, maculis rubentibus; labiis margine 
-tontinuis, reflexis albis, | 

Helix lapicida, Chemn, Tom, IX, Tab, 126, fig. 1107. 
- Drap. Tab, 7. fig, 55— 57. 

------------  Daudebard N°, 150. 

“СағосоЙа lapicida, Lamarck, Tom, VI. Р.П, p. 99. 

"Habitat montes. 

РІ, Op de bergen om Namen, 

Pura. Testa cylindracea, saepissime crassa, apertura irregularis , semi-oyata , in~ 
ferne rotundata, subangulosa, Margines ae extus reflexi, pads disjun- 
cti, lamina columellaris, penitus intra eos adfixa. 

* Pupa fragilis. "Testa sinistrorsa,, elongata, attenuata, conica, pellucida, luteo- 
füscescens, Columella subuniplicata. | : 

Turbo pereersus, Chemn. Tom, IX, p. 112. fig. TN 
Рира fragilis, Drap. p. 68. Tab, 4, fig, 4. 
Lamarck, Tom, VI, P. IT, p. 4o. 
—— Pfeiffer Schn, p. 56. Tab. 5. p. 16. 
"Habitat arbores et muros antiquos, 
Pl, Buiten Leyden op de wilgen in de ruine van Brederode; 
ж Pupa muscorum, Testa minima dextrorsa, cylindrica, elliptica, obtusa; aper- 


at — 


апга subunidentata, 
` Turbo muscorum, Linn, S. N. p. 1240. 

| : i Chemi. Tom, IX, Tab. c. fig. 5. 
Pupa muscorum, Drap. p. 59. Tab. 2, Var, |. 
Pfeif, Schn. p. 57. Tom, 5. fig. 17, 18. 

Habitat muros antiquos, et sub foliis delapsis, 

РІ, In de ruine van Brederode, onder afgevallen bladeren bij rasterwerk , Ы) Haar- 
lem, Overveen en Bloemendaal, 

* Pupa unidentata, "Testa minima dextrorsa cylindrico-elliptica , obtusa; aper- 
tura unidentata, 

Pupa unidentata, Pf, Schn. p. 58. Tab, 5. fig. 19, 20. 

Habitat muros antiquos et sub foliis delapsis, 

Pl In de ruine van Brederode, en onder afgevallen bladen, bij Overveen, 

Pupa pygmaea, Testa minima, ovata; apertura quadridentata; labii margo la~ 
teralis subangulatus, 


Pu- 


43 р HG WAARDE N DUR Gsi; 


Pupa pygmaea. Drap. p. fo, Tab, 5, fig. 80, 51. Бен жайлмайдың 
Vertigo pygmaea, РІ, Schneck, p. 72. Tab, 5, figs ай а i з 
Habitat ad cespites inter. folia: delapsa, 7% 
„РІ, In де Proy, Стор, (Init, F, Gron, p. 12. Le 

CLAUSILIA. "Testa soepie fusiformis, gracilis, apice obtusiuscula , apertura: Da. 
regularis , rotundo-ovata ; margines undique: connati, liberi, extus reflexi, 

* Clausilia rugosa, "Testa sinistrorsa , fusiformis, brunnea, striata; columella bi- _ 
plicata , margo lateralis fauces coarctans, 

Clausilia rugosa, Drap. p. 75. Tab. 4. fig. 19,20. 
—— Lamarck, Tom, ҮІ, P. П. p. 115,. 
——— u Pf, Schn. p. 65. Tab, 5, fig. 5o. 

Habitat arbores et muros muscosos, ad.cespites inter folia delapsa, 

EL In de ruine van Brederode; onder het rasterwerk ош Elzewoud bij Overveen s. 
op de wilgen i in het тър б bosch.. 

.BunriNUs, Testa ovata, oblonga vel turrita $ apertura integra, Чонай may- 
gines inaequalissimi, superne disjuncti,. Columella recta, laevis, basi integra, nou, 
effusa, 

* Bulimus Inbricus, Testa: parva, vato-oblonga (imperfprata) laevis, cornea; 
nitidissima, Apertura ovata; labrum simplex. 

Bulimus lubricus, Drap. p. 75, Tab, A, Dë, 24. 
Lamarck, Tom, VI. P. IL, p. 126... 
—— Pf; Schn, p. 95. Tab. 5. fig. 7e; 

Habitat loca. umbrosa ad cespites inter. folia delapsa., | 

Pl, In de ruine van Brederode, onder rasterwerk om Elzewoud bij. Overveen; in, 
de Prov. Gron, (Init. Е, Gron, p, 12.) | 

* Bulimus acicula, 'Гезїа exigua, Ee s imperforata , alba: | 
laevis, nitida, Operculum simplex., 

Bulimus acicula, Encyc. p. 511, fig, 22. . 

Drap. p. 75. Tab. 4, Dë, 25, 26... 
.Pf, Schn, p. 51. Tab. 5. fig. 8, 9. 

Habitat loca umbrosa, ad, cespites inter folia delapsa,,. 

pl. Onder, rasterwerk in den omtrek van. Bloemendaal., 1 

SuccrNEA, Testa ovata, vel ovato-conica, . Apertura ampla; integra, , Jen dr 
nalis, labrum acutum, non reflexum, cum columella laevi, attenuato-acuta; oper- ` 


culum nullum, 
* Succinea amphibia. Testa ovato-oblonga , tenuissima, pellucida, | Spira brevis; 


apertura ovata, ampla, 
, Wes A 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM ZOOLOGICAM; а 


Helix putris. Lii, S. N. p. 1249. 
—— Succinea, Chemn. Tom: ІХ. Tab. 155. fig. 1248. 
Succinea amphibia, Drap. p. 58. Tab. 5. fig. 22. 
Helix putris. Sturm Fauna Abth. VI. H. r: 
Süccinià amphibia. Lamarck.. Тот: VI. P. ILI. p. 155. 
Pf. Schn. p. 67. Tab. 5. fig. 56 - 58. 
Variet. І. Succinia amphibia elongata. Drap. Le fig. 25. 
Habitant loca humida, ad ripas aquarum. dulcium ,: ad plantas aquaticas. 
Pl. Bijna overal in menigte.. 


9. Zymneacea;. 


Gasteropoda amphibia, in genere operculo destituta, "Tentacula plana; vivunt.in 
aquis dulcibus aéremque atmosphericum ad superficiem aquae respirant.. — Testa 
spirivalvis saepius superficia nitida. Aperturae margo. lateralis semper acutus пес re- 
flexus. EL Ger 

PLANORBIS. Testa discoidea, spira depresssa , vix prominula , anfractus omnes 
utrinque conspicui ;, apertura oblonga, lunata, ab ахі remotisima. Margo numquam 
reflexus , operculum іш йіп... 

ж Planorbis corneus. Testa opaca, superne plano-depressa, subtus late umbilica-- 
ta, cornea aut castaneo-fusca.  Anfractus transversim suriati, 

Swammerd. B. N.. T'om. II. p. 8. Tab. 1o. fig. 5. 
Helix cornea. Linn. S. N. p. 1245. — š 
—— — F Chem, Tom. IX. Tab. 127. fig. 1115- 20.. 
Planorbis corneus. Drap. p..45. Tab. 1. fig. 42 - 44. 
Encycl. Tab. 46o. fig. 1, a,.b. 
—À— - Lamarck. Tom. VI. P. II. p. 152.. 
Sturm Fauna Abth. VI. H. 4. 
Pf. Schneck, p. 77. Tab. 4. fig. 5,4. 

Habitat aquas stagnantes e paludes. 

Pl. In de slooten om Leyden, Haarlem , 'enz.. 

*- Planorbis cariratus. Testa discoidea , superne plano-depressa, ad регірћае=- 
riam carinata, subtus magis concava., pellucida, (gorneo-alba.;  Anfractus infra: 
angulum rotundati. ` 

Helix planorbis. Linn..S. №. p. 1242. 
Chemn. Conch. Tom. IX. Tab. 126. fig. 1102.. 
, Blanorbis. carinatus. Encycl. Tab. 460. fig. 2, а, b. 
‚ Drap..p. 46. Tab; 2. fig. 15, 1%. | 
G. х Pla» 


it 


50: 8 бк WAAR DE N ВАР В. 64 


Planorbis carinatus. Lamarck, Tom. VL P. Ш. p. 153. 
— Sturm: Fauna Ab, VE, H. 5, 
Pfeiffen Sehu. p. 76. Tab. & figs 5, be 
Habitat aquas stagnantes, paludes, | 
РІ. In slooten om Delft; іп de Prova Gron. (Init. E. Gron; p. 12. Fam: 
* Planorbis spirorbis: "esta discoidea utrimque. plano- Жаран» cornea, Ankes- 
ctus subcontrarii; ultimo: obsolete. amgulato. 
Helix spirorbis. Linn. S. Ne, p. mäi, 
Planorbis vortex Var. В. Drap. p. 4&. Tab. о. figs. 67s, 
— spirorbis. Lamarck. Tom. VI. Р.П. p. 155. 
Sturm Faune АЫ. VI. Н. 4. 
Pf. Schn. p. 79. Tab. 4. fig. 52 
Habitat aquas stagnantes, paludes. ` 
Pl. In slooten tusschen Leyden em Haarlem. 4 
* Planorbis vortex. Testa discoidea, subtus plana, superne concaviuscula, te- 
nuis, cornea. Anfractus subseni; ultimo marginato. 
Heli» vertex. Linn. S. N. p. 1245. 
--------- Chemn. Tom. IX. Tab. 127. fig. 1127, е, g 
Planorbis vortex Var. a. Drap. p. 44. Tab. 2. fig. 4, 5. 
------------- Lamarck. Tom, VI. P. IL. р. 154. | 
Sturm Fauna Abth. VI. Н. 4, 
Pfeiff. Schneck. p. 79. Tab. 4. fig. 7. 
Habitat aquas stagnantes, paludes. 
Pl, In slooten om Leyden, den Haag, in de vaart tusschen Maarsluis en Vlaardin- 
gen, in de Provincie Gron. (Init. F. Gron. p. 12. n. 52.) 
* Planorbis contortus. “Festa discoidea (cornea) superne centro-excavata, sub- 
tus umbilicata; anfractus seni, aut ultra, rotundati. 
Helix contorta. Linn, S. N. p. 1244. 
-- Chemn. Tom. IX. Tab. 127. fig. 1126. 
Planorbis contortus. Drap. p. 42. Tab. 1. fig. 539 - 41. 
— Lamarck. Tom. VI. P. IL p. 154. 
Sturm Abth. VI. Н. 5. 
Pfeiffer Schn. p. 81. Tab. 4. fig. 11. 


sëch V $4 


Habitat paludes. 


Pl. In dooten buiten Leyden , in. Noordholland i in. de slooten langs de velden tus- 
schen Beverwij en Castricum. 


* Planorbis maginatus. ° Tésta discoidéa, | cornea , ‚› superne subtusque бопсауа, 
ad. periphaeriam marginata, ' 


< 


Не« 


COMMENTATIO Am QUAESTIONEM ZOOLÓGICAM;' Si 


Helix complanata. Dänn, S. N. p. 1242. 
‘Chemn. Tom. IX. Tab. t27, 64. i 1121-25, 
Planorbis marginatus. Drap. p. 42. Tab. 2. fig. 11, 12. 
; P£. Sohn. p.75. Tab. 4. fig. 1; 2. 
Habitat paludes. | 
Pl. In slooten om Leyden, den Haag, llaarlem; in Noordholland bijna overal.. 
* Planorbis nitidus. Testa orbicularis, nitida, diaphana, convexa, subtus pla- 
mulata , umbilicata , ad »periphaeriam marginata. Anfractus quaterni. : 
Ше к complanata, Linn. S. N. p. 4242. 
Planorbis nitidus. Drap. p. 46. Tab. 2. fig. 17-10. 
Pfeiffer Schn. p.82. Tab. 4. fig. 12, 15. 


(Habitat paludes. 

Pl. In slooten buiten Leyden.. 

Planorbis imbricatus. Testa discoidea, superne plana, subtus cóncava,. tenuis, 
pellucida, pallide cornea; anfractus subalterni ; m lamellosi. Lamellae ad: 
marginem prominentiores , imbricati. 

Planorbis imbricatus. Drap. p. 44. Tab. 1. fig. ms ӛт: 
— Lamarck. Tom. VI. P. TI. p. 155. 
Pfeiffer Schneck. p. 94. Tab. 4. fig. 15. 
Habitat fluvios ad plantas aquaticas. 
«PI. Жа den 'Rhijn Dij Utrecht.. 

PnuvsA. Testa convoluta, ovalis, vel oblonga, spira prominente. Columella tor-- 
tuosa; labrum tenuissimum , acutum , subfornicatut 5 aperturam partim obtegens.. 
Opereulum nullum.. 

* Physa fontinalis. Testa sinistrorsa, ovalis,. diaphana , laevis , luteo- cornea. Spi- 
та. brevissima , acutiuseula. - 

Bulla fontinalis.: ` Linn. 8. N. p. 1185. 
, Ghemn. Conch. Tom. IX. Tab. 105. fig. 877, 878.. 
Physa fontinalis.: Drap. p 54. Tab. 5. fig. 8, о. 
: Lamarck.. Tom. VI. P. II. p. 156. 
‘Sturm Fauna 'Abth. VI. Н. 4. 
Pfeif.. Schn. p. 94.. Tab. 4, fig. 28... 
- "Habitat aquas stagnantes. 

Pl. In dooten buiten Leyden, bij Beverwgk en ‘dé Zàndpoort. 

Physa hypnorum. Testa sinistrorsa , ovato-oblonga, laevis, diaphana ; nitida, lus- 
toscens.. Spira exserta, peracuta, nigro-maculata,. 

Bulla hypnorum. Linn. S. №. p. 1185. 
Chem, Tom. IX. Тар. 105. fig. 882, 8852,:а, Ъ, сг 
Ga Phys 


b. e 1W AIA IRN DCE N BJU RIG 


Physa hypnorum.. Drap. р. 55, Tab. 5. fig. 12, 15. . 
+ Lamarck, Tom, VI. P; II. p. 157. "un 
------------- Sturm Fauna Abth, VI. H. 4. задо t 
‚ Pfeiffer Schn. p.97. Tab. 4. fig. 29. 

"Habitat aquas stagnantes. 

Pl. In slooten bij Haarlem en Utrecht. i | ; 

LYMNAEUs.. Testa oblonga, interdum turrita; spira exserta, Apertura integra d 
longitudinalis : labrum acutum jy, inferne. ad sinistrum révertens et adscendens; із 
columellam versus aperturam decurrit plicamque obliquam mentitur,  Operculum 
nullum. 

* Lymnaeus stagnalis. Testa, ovato-acuta, ventricosa, tenuis, pellucida; longi- 
tudinaliter substriata, griseo-rufescens , ultimus anfractus superne subsogulatuss spira 
conico-subulata. Apertura рине: labrum repandum. 

Helix stagnalis. Linn: S. N. p. 1249. 
Chemn, Tom. IX. Tab. 155. fig. 1257 , 1258. 
Lymnaeus stagnalis. Drap. p. 51. Tab. 2. fig. 58, 59. - 
— Lamarck, Tom. VI. P. II. p. 159. 
Buccinum stagnale. Sturm Fauna Abth. VI. H. 1. 
Lymnaeus stagnalis.: Pf. Schneck. р. 86. Tab. 4. fig. i 
Habitat aquas stagnantes. 
Pl. In slooten om Leyden en Haarlem, Katwijk binnen en Oestgeest. Іп de Prov. 
Gron. (Init. F. Gron. p. 12.) ^s 
* Lymnaeus palustris. - Testa ovato-oblonga yr dlonsitudinalites et tenuissime striata, 
бігіз remotiusculis cincta, fuscescens, interdum albido coerulescens. Spira conico- 
acuta, Apertura ovata. ; ; 
Helix stagnalis Var. Y. Chemn. Tom. IX. Tab. 155. fig. 1259, 1240. 
Lymnaeus palustris. Drap. p. 52. Tab. 2. fig. 4o, 41. — 
--- Lamarck. ‘Tom. VI. P. П: p. 160. 

Pf. Schneck. p. 83. Tab. 4. fig. 20. 


Habitat aquas stagnantes, 

Pl. In de slooten langs landerijen tusschen Beverwijk en Castricum.. In de Prov, 
Gron. (Init, F, Gron. p. 12.) 

* Lymnaeus auricularius, Testa ampullacea, ventricosa, oyata, tenuis, diapha- 
na, pallide falva; striis longitudinalibus, tennissimis, confertis ; spira brevissima , 
acuminata, T : 

Helix auricularia, Linn, S. N. p, 1250. i 
Chemn, Tom IX, Tab. 155. fig. 1241, 1242, 
Lymnaeus auricularius, Drap. р: 49. Tab. S. Ba 28, .29. 


'COMMENTATIO. An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 55 


Loymnaeus: auricularius, Lamarck, Tom. VI. P. П. p. 161. 
— Pf, Schneck. p. 85, Tab. 4. fig. 17, 18. 


Habitat aquas stagnantes, 
PL In de slooten buiten Load. In de Brouwerskolk bij Haarlem. 
m Lymnaeus ovatus, "Testa subampulacea, ovalis, longitudinaliter striata , cornea: 
Anfractus quini, spira brevis., acuta; 'apertura ovato-oblonga. 
Lymnaeus ovatus. Drap. p. 5o. Tab. 2. fig. 50, 51. 
Lamarck. Tom. VI. P. II. p. 162. 
Ре. Schn. p. 89. Tab. 4. fig. 21. 
Habitat aquas stagnantes. 
РІ. In de slooten bij Castricum en buiten Leyden. In de Prov. Gron. (Initia F. 
Gron. p. 12.) In de Brouwerskolk bij Haarlem. 
* Lymnaeus vulgaris. Testa ovata, cornea, subimperforota , striata ‚ Striis albidis 
Spira brevis, acuta; apertura ornata. 
Гутпаеиѕ ovatus Var. В. Drap. p. бо. Tab. 2. fig. 55. 
— vulgaris. Pfeif. Schn. p. 89. Tab. 4. fig. 22. 
Habitat aquas stagnantes. 
ІРІ, In de slooten buiten Leyden, en bij Beverwijk. 
* Lymnaeus fuscus. “Testa ellipticozoblonga, fusca, imperforata; spira, medio- 
cris, acuta. Apertura ovato-elliptica. 
Lymnaeus palustris Var. B. Drap. p. 52. Tab. 5. fig. >. » 
—— fuscus. Pf. Schn. p. 92. Tab. 4. fig. 25. 
Habitat aquas stagnantes. 
Pl. In slooten buiten Leyden, bij Oestgeest, bij den Haag en Delft. 
* Lymaeus minutus. Testa ovato-oblonga, acuta pellucida , ( cinereo-fucescens) , 
perforata; spira mediocris, acuta. Apertura ovata. 
Helix limosa. Linn. S. №. p. 1249. 
Lymnaeus minutus. Lamarck. Tom. VL. P. П. p. 162. 
Drap. р. 55. Tab. 5. fig. 5-7. 
Pf. Schn. p. 95. Tab. 4. fig. 27. 


Habitat aquas stagnantes; 
Pl. In slooten tusschen de Beverwijk en Alkmaar. 


‚зо. Peristomiata. 


Gasteropoda fluviatilia, operculata, aquam respirantia. "T esta operculata conoidea 
vel subdiscoïdea ; margines aperturae juncti. 


G 5 Уля,- 


5% HG WAARDENBURG, 


VALVATA. Testa discoidea vel conoídea.  Anfractus cylindracei, eavitatem spi= 
ralem non déformantes. Apertura rotundata, rharginibüs connexis acutis.. Орегса- 
lum orbiculare. y 

* F'alvata obtusa. “Testa turbinata, umbilicata ,. Telos ea Spira convexa > 
obtusa, Anfractus quatuor, ultimo ventricoso. Apertura circinata.. 

Cyclostoma obtusum. Drap. p. 55. Tab. 1. fig. 14. 
V'aleata piscinalis.' Lomarck. Tom. VI. P. ЛІ. p. 272. 
Cyclostoma obtusum. Sturm АНҺ, VI. Н. 4.. 
Valvata obtusa. ` РЕ. Schneck. р. 99. Tab. 4. fig. 52. 

Habitat aquas fluviales et stagnantes. 

РІ. Та den Rhijn en in slooten bij Leyden. Та slooten tusschen den Haag en: 
Losduinen., с 
ParubDINA. "Testa сопоїйеа ў anfaetus rotundati. vel convexi, cavitáter spiralem 
deformantes. Apertura subrotundo-ovata , oblongiuscula., 'superne hul; e 

nibus connexis, acutis, rectis; Operculum orbiculare, cornéurm. 

* Paludina. vivipara.. Testa wentricoso-conoidea., tenuis , diapliana, Aa 
liter tenuissime striata, viridi-fuscescens, vel albido-virescens ; fasciis transversis. 
fusco rubris obsoletis.  Anfractus quini; rotandato-turgidi ; suturis 'valde'impressis.. 

Helix qivipara. "Linn. S. №. p. 1247. 

Ghemn. T. IX. Tab. 159. fig. 1182 - 85.; 
Gyclostoma. vieiparum.. Drap. p. 54. Tab. a. fig. 16:. 
Paludina vivipara.: Lamarek, Т. VI. P, W. p. 175.. 
Nerita vivipara.. Sturm Fauna Abth. VI. Н, 2.: 

Paludina vivipara.. Pf. Schn. ip. 105. Tab. 4. fig. 42 , 45.. 

Habitat aquas flaviatiles et stagnantes.. 

Pl. In den Rhijn en in de Lee bij/Leyden, in slooten tusschen Leyden en Baar, 
lem, en bij den Haag. In de Prov. Gron.. (Init. Е. Gron. p. 12. Turbo viviparum.) 

* Paludina Achatina.. “Festa ovato-conica, tenuis, albido-virens, fasciis rubro-. 
fuscis cineta 5. striis longitudinalibus, tenuissimis, obliquis. Anfractus seni, rotun- 
dati (а). 

Paludina Achatina. Encycl. 'Fab. 458. fig. r, а, Б. 
Cyclostoma Achatina.. Drap. "Tab. iv. De, 18. 
Paludina Achatina.. Lamarck. Tom. VI. P 17%. 

Habitat aquas fluviatiles et stagnantes, . 


Pl. In den Rhijn en in de Lee bij Leyden.. 


* Pas. 


4а) Suturae minus impressae, quam vivipata ; vertex.spira obtusiuscula; totà testa magis elongata; anfrac4 
tus 55 ad 6, ` 


'COMMENTATIO A» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM., 55 


* Paludina impura. "Testa ovato-conoidea, laevis, pellucida , corneo-lutescens; 
anfractus quini, ultimo ventricoso, Spira acuta, 
Helix tentaculata, Linn. S. N. p. 1249. 
Chemn, Tom. IX. Tab. 155. fig. 1245. 
Cyclostoma ітригит. Drap. p. 56. Tab. 1. fig. 19, 20. 
Paludina impura. Lamarck. Тот. VI. P. II. p. 165. 
Cyclostoma. impurum. АҺ. VI. Н. 5. 
Paludina impura, РІ. Sch. p. 104. Tab. 4. fig. 4o, 41. 
Habitat paludes. 
РІ, Іп slooten om Leyden, en tusschen den Haag en Delft. 
* Paludina similis. “Testa ovato-conoidea, laevis, pellucida, corneo-lutescens , 
anfractus quini ventricosi, suturis yalde impressis. Spira acuta. 
Habitat aquas stagnantes. 
РІ. In slooten om Leyden, Haarlem en Utrecht. 


11. ЖегИасеа» 


Gasteropoda operculata, vel fluviatilia , vel marina; testa fluyiatilis vel marina, 
semi-globosa , aut ovato-plana , absque columella, Margo columellae , semi-operculo 
similis, 

NWNrERrfTINA. "Testa tenuis, semiglobosa, vel ovalis, subtus planulata, non umbili- 
cata, apertura semi-rotunda, labio planulato, acuto; labro intus nec dentato nec 
crenulato. Operculum dente laterali instructum, 

ж Neritina fluviatilis. “Testa parvula, ovalis,- dorso convexa, glabra, lineolis, 
maculisque diversissime picta. Spira inclinata, lateralis. Labrum denticulatum, 

U  Swammerd. Bib. N. Tom. П. p. 8o. Tab. 10. fig. 2 

Nerita fluviatilis. Linn. S. N. p. 1253. 
Drap. p. 51. Tab. 1. flg. 1—4. 
Neritina fluviatilis. Lamarck: Tom. VI. P. IL p. 188. 
Pf Schn. p. 106. Tab. 4. fig. 97% 


Habitat aquas fluviatiles. 

РІ, In den Rhin bj Leyden, en in het TEEN op steenen. 

NaTICA. "Testa subglobosa, umbilicata, Apertura integra , semirotunda. Labrúm 
obliquum, edentulum, callosum; callo umbilicum coarctante, et interdum obtegente. 
Labrum acutum, intus laevigatum ҙ operculum. ; 

* Майса Britannica. Testa subglobosa , ventricosa, pallide ochracea, circum 


umbilicum alba, Spira "brevis: retusiuscula. ^ Labium laterale aentum :  coluümellare 
cal- 


ort 


чы. 


56 M. б. WAARDENBURG, 


callosum, fasciis undulosis rufis. Umbilicus callo coarctatus. Apertura serairotündà. 
integra. Operculum corneum, pellucidum , subspirale. 

Habitat mare. 

Pl Aan het strand. tusschen Wijk aan zee en Scheveningen: 


12. Schalariacea. 


Plica ad columellam nulla : margines aperturae in circulum juncti, 
SCALARIA. Testa subturrita. Costae longitudinales elevatae , subacutae, inter-- 
ruptae. Apertura rotundata; marginibus connexis, marginatis, reflexis. 
ж Scalaría communis, Testa turrita, imperforata , alba aut pallide fulva; costae 
crassiusculae, laeves , subobliquae. 
Scalaria communis. Lamarck. Tom. VI. P. II. p. 238. 
Var. f. Testa longior, roseo-violacea costae, purpureo maculatae,, Encycl.. 
Tab. 551. fig. 5, a, b. ; à 
Habitat mare. 
Pl. Aan de kusten van Noordholland, ы Zandvoort,. en in Zuidholland bij Kat-. 
wijk en. Scheveningen, . 


18. "Turbinacea.. 


"Testa turrita vel conoidea. Operculum. rotundulum , vel. orale, ion diduetum s- 
marginibus disjunctis. - [9a i 

TURBO. Testa conoidea, vel subturrita,: Berikan s numquam, compressa., Apers 
tura места, rotundata, penultimo anfractu non deformato. marginibus superne dis- 
juncüs. Golumella arenata , planulata , basil поп truncata, 'Operculum.:. 

ж Turbo litloreus. Testa ovata, apice.acuta, imperforata , longitudinaliter striata, . 
cinerea lineis fuscis, subfasciculatis,.cineta. . Ultimus anfractus ventricosus colu-— 
mella alba. Faux fusca. А d 

Cochlea marina. Swammerd, Tab. g. fig. 14... 

"Aljkruik. Baster Tab. 14. fig, 1. 

Turbo littoreus. Linn. S. N. p. 1152. 
Chemn.: Couch, Tom. V. "Fab. 185. fig..i852, n9..1 = ду. 
. Lamarck. "Tom. VIL. p. —— 

Habitat mare. ` нге! 

Pl. Op de steenen. der sluizen Ы). gege, ann zee з. op. de aceveringen aan. de- 
Helder en Tessel: RS 

T urbo rudis... i Testa ovata, айдаса тав Түбір " ‘transversim: et zf 


COMMENTATIO лр QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 2% 


naliter striata ;-imperforata , intus fusca; spira elongatula; labia alba ; anfractus 
ultimus ventricosus, 

Habitat mare. 4 

Pl. Op de steenen dix zeeweringen aan de Helder. 

Turbo retusus. “Pesta ventricoso-subglobosa, imperforata , transversim striata , 
olivaceo-flavescens, Spira retusissimas apertura lateraliter dilatata, Labrum tenue, 
limbo interiore albo. [IE | , 

Nerito litioralis, "Trans of the Linnean Society, Vol. VIII. Tab. 5. fig. 15. 
Turbo retusüs. Lamarck: Tom. ҮП. p. 48. 

Habitat mare. 

Pl. In het zeewier op de zeeweringen aan de Helder. 

'l'usus. Testa fusiformis aut subfusiformis, basi canaliculata, medio vel inferne 
ventricosa; yaricibus nullis. Spira elongata. Labrum non fissum. Columella laevis. 
Operculum corneum. 

* Tusus antiquus. Testa ovato-fusiformis, ventricosa, mutica, transversim te- 
nuissime striata, (albido-flava), in junioribus rufescens.  Anfractus valde convexi. 
Cauda brevis. Apertura patula; labro intus laevigato. 

Tusus antiquus. Encycl. Tab. 426. fig. 5. 
Lamarck. Tom. УП. p. 125. 


Habitat mare, 
Pl. Aan het strand tusschen Scheveningen en Katwijks doch zeldzaam. 


14. Purpurifera. 


Testa canali brevi instructa, posterius adscendente vel excisione obliqua semi-ca- 
-naliformi ad basin 'aperturae in dorsum directa. 

Вгссімтм. Testa ovata vel ovato-coniea, Apertura longitudinalis, basi emargi- 
nata, Canalis nullus, Columella non depressa, superne turgida, undato-carya. 

ж Buccinum undatum. Testa ovato-conica ventricosa, transversim sulcata et stria- 
ta, stris longitudinalibus, tenuissimis decussata, longitudinaliter plicata, . albida vel 
griseo-lutescens.  Plicae crassae, obliquae , undatae. Anfractus- convexi. Apertura 
alba aut flava. TT 

Buccinum undatum. Linn. S. N. р. 120%. 
Encycl, Tab, 599. fig. v, а, b. pos wie? 
Lamarck, Тош. VII. c ТОА: 


SJA 44 


Habitat mare. — 
Pl. Aan het strand tnsschen KE en Scheveningen. 


* Buccinum reticulatum, KL oyato- conica , longitudinaliter plicata , Striis Lange 
aL #2 ә 
: H ver- 


A 


58 HG WAARDENBURG, 


versis decussata, suhgranulosa, varie colorata; anfractus. convexó-planis apertura 
rugosa ét dentata. f 
Buccinum reticulatum. . Lamarck, Tom, VII. p. 267. Sp. XIV. 

Habitat mare. 

РІ. Op aangespoeld land bij; de Helder., 

*Buccinum coccinella.: "l'esta parvula, ovato-conica; crassiuscula , longitudina-' 
liter et oblique plicata, transversim tenuissimeque striata, colore vario; anfractus 
cogvexi; labrum margine inflexum ; crassum, intus dentatum, 

Buccinum coccinella, Lamarck. Тош. ҮП. p. 275. Sp. XLV. 

Habitat mare. 


Pl In zeewier ор aangespoeld Jan, ba de Helder.: 


IV. Zrachipedes. . 


dnm — 


. v. Pteropoda.- 


ҮІ. Cephalopoda. 
5. Sepiaria. 


` Tésta nulla, sivé interna sive externa, Corpus solidum, liberum , cretaceum, vel 
corneum in plurimis intus est. 

Lorico. Corpus carnosum, vagina elongata , cylindracea, basi acuta, et inferna 
alata, exceptum. Гашіпа elongata , tenuis, cornea, pellucida, in dorso inclusa. Os 
terminale, brachiis decem cotyledonibus instructis, circumvallatum.; brachiis.duobus 
longioribus peduneulatis. 

* Loligo vulgaris. Alae semirhombeae, extremitati caudae distinctae. Limbus 
vaginae trilobus. Lamina dorsalis , antice angustata. 

Sepia loligo. Linn. S. Мар. 1096. 
Loligo vulgaris. Lamarck. Tom. ҮП, p. 662. 

Habitat mare, 

Pl. Deszelfs ruggeplaat aan de kasten van Holland, bij de Helder en Huisduinen. 

Loligo sepiola. Saccus brevis, obtusus; alae parvae et circulares » longitudinem 
trium pollicum non excedentes. Lamina додаш tenuis et acuta 

Se- 


COMMENTATIO A» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 5 


Sepia sepiola. Linn. S. N. p. 1096. 
Тойдо sepiola. Lamarck. Тот. VII. 

Habitat mare; 

Pl. Aan de küsten van Noord- en Zuidholland, en van вер. 

Serra. Corpus carnosum, depressum, vagina postice obtusa per totam longitudi- 
nem, ala angusta, marginata exceptum. Os liberum, cretaceum, spongiosum, opa-. 
cum, dorso inclusum... Os terminale. brachiis decem, cotyledonibus instructis, cir- 
cumvallatum ; brachiis duobus longioribus pedunculatis. . 

* Sepia officinalis.. Corpus utrumque laeve ; brachia pedunculata, praelonga. Os 
dorsale praelongum. . 

Sepia officinalis. Linn. S. N. p. 1095. 
Encycl. Tab. 76. fig. 5, 6, 7 
Lamarck. Tom. VII. p. 668. 


Habitat mare. 
Tl. Deszelfs ruggebeet.aan de kusten yan bijna geheel Holland. 


SX MB O L U HM. 


7% majora dices, ef magis necessaria studia esse, quae 
hominem , uti hodie vivitur, totum requirunt; scias, 
me tantum hisce studiis et inquisitionibus me recreare , 
et oblectare , quod alii venationibus ,. confabulationibus , 
2еввегів, chartis, lusibus , compatationibus - insumunt , 
illud ego animalculis WANN -colendis , contemplan-- 
dis, impendo. . 


LQYNNAEUS, 


` quss gedet gien, vc 


Lu FE 


Dicks rae Nieschen, gei 

Re arma 

Was KC TRO, 

S CH Du д 
Ren 
m Dus. v 
Neo 


анада diro 


Np, 3499 кт amita Sees зэ SS e Kg 


элют SUN. sis Sasso iniri An aii n" 
«озйне x өзіде ымен Le Sms 


nisi edic, ew) Eds 
Шы ринин "` ERA 

Er | E sid Шыда; i 
лама Бата бану; palica. re 
e =. басы DET TM % Mi 1, GH i 


: bn нее, c Бейне Tag, Ұй. y 56%. T 


x 


Же 2 EP S 5 7i 
Aplin: мап de E yen 
e <; vy HT сөзің; мебо S і 
SCH d xn dg акын балда Add 


ADD E N D А. 


Pagina 51. 

* Lutraria elliptica. 
lateralibus rotundatis: antiéo longiore. Ku 
Chemnitz Conch. VE. Tab. 94. fig. 210 et zit, с: X 

Lutraria elliptica. Lamarck. Tom. V. “рас. 462, "-9,-- 


Ж. таге. 
. Aan het strand bij Kam. : 


Testa ovali-oblonga, laeviuseula; striis таштагы exiguis ; 


Pagina 53. 
“ Cyclas rivicola. "Testa Krea solidula ,. eleganter striata, corneo- virescens, 


intus coerulescens; sulcis 2 vel 5 transversis, subcoloratis, 
Cyclas cornea. Draparnaud h. des Moll. Р. 128. pl 10. fig. 1 — 5. 
Encycl. Meth. pl. 502, fig. Seas b. с. s 
Cyclas rieicola. Lamarck; Tom. V. pag. 558. 
—— Pfeiffer L. а, W. Schn. Р, 121. Tab. E fig. $24, 5; 
Habitat aquas dulces. А р- 
Pl In de Lee bij Leyden, 


سس — 


Pagina 57, 
* Anodonta ventricosa, Testa ovato-oblonga , crassiuscula, ventricosa; anterius 


elevata, compresso-alata ; umbonibus tumidis; natibus prominulis; laminae cardina - 
lis sinu amplissimo. 
Anodonta ventricosa. Pfeiffer L, u. Süssw. Moll. P. 5o. Tàb. 5. fig. 1- 6. 
Habitat aquas dulces. ма ë | қ 
Pl. Brouwers kolk bij Haarlem. - 


Pagina 48. | 
* Clausilia ventricosa. ` Testa’ ventricosa , distincte striata у columella bilamellata ; 
lamella superiore provectiore, altera demissa; labium refléxum.- Anfractus 22.7 
Clausilia ventricosa: "Drap. h. d. Moll. p. 71: Pl. IV: Gent: 
3 pa oor L. u. W. Sehn. pag. 65. Tab, 5. fig. 29. 


Habitat MSS 


Pl Op Salix alba in di ommestreken van Leyden. 
I ERRATA 


E R BR A T A. 


ia197 3I ei ix бом: f er. : ës? 
rial BR т "AA aus X s 
Pag. 5 lin. 16 Gasterpoda WE hc BEE i MENT 
— 7 — 12 ducens 10 ође pii m düpenter (оло хой 
— 8 — 20 Rudolphii — — Rudolphi ` 
— و‎ — 28 Cephalopoda tandem in finem hunc iege Cephalopoda 
in hunc finem J X pd bagi Н 4. 
— 1. — 2 Hi аш s Нам WA UN 
--- — — 10 locos ` — lobos CUu 
— шш у, quamque ` Бог , ead piivünr 97 dengen osx 
— — — 15 adhaérescant. e adhaerescünt^ : 21552901963 es) 
نے‎ — — >r quaeri sb 4. quafi. mn ау 
— -- — 25 unicum C — uricum invenit >! uc 
س س سے‎ 25 Ша ` dias >» а illud ` ul. Mox 
— -- — 50 videntur (o6 widetur ^ т igen 
---- — — 51 assimulatio — assimilatio : | 414151 
— 12 —= 2 arteriornm — arteriosum ` і sb 
— 15 — 15 ipse — ipsa «зерур 
— -- — 65 ora | i amm Or | d ei 
— 4 — 4 ligamento carnoso — ligamenti carnosi 
— — — 50 analoge e analoga ^ e 
---16-- 4 branchiae o ` — branchias , Ate T 
тен ане B сойобашш т . " . we сй аш rg E 
— -- --- 20 Hemaphrodita — Hermaphrodita де 
---- -- --- 52 geverationi --- generationi o 
— 17 — 12 prostratae — prostatae SF arias 
— -- --- 1j quaedam — quadam `. i AO 
—— 18 — 21 plantas motus — plantas noyímus motus. 
зо — 20 branchiis `: b -- brachiis 


intus susceptione 1 --- intus-susceptione‏ 7 — 21 جد 


— 22 --- A testes — testas VW WS 


e 


FRANCISCI DOZY, 


LUGDUNO-BATAVI, 


PHILOSOPHIAE NATURALIS ET MEDICINAE IN ACADE- 
MIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, 


RESPONSIO 


QUAESTIONEM CHEMICAM, A NOBILISSIMA FACULTATE 
DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM, 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, A. MDCCCXXVI 
PROPOSITAM: 


,, Quaeritur expositio. concinna et perspicua Elementorum  Staechio- 
ә meiriae 2 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D, үш MENSIS FEBRUARII 
А, MDCCCXXVIL . 


RESPONSIO 


QUAESTIONEM CHEMICA M. 


РВКАЕЕРА TIO. fitu 


Quum triplex sit Historiae Naturalis stndium , quorum alterum іп spectandis fossi- 
lium proprietatibus versatur, atque Minerarum descriptio, sive Graeco verbo Orycto- 
logia audits alterum plantarum consideratione contineatur, atque Herbarum descrip- 
tio sive Botania, vel PAytologia vocatur; tertium denique Animalia, id est Zio» 
logiam, spectet; omnes quidem has partes singulas seorsum tractare possumus, nulla 
aliarum habita ratione, non eodem tamen modo in Chemicis res est comparata, Мі- 
nerarum enim imperitissimus quisque, non sine aliquo bono eventu animalium con- 
templationem aggrediatur, et inversa quoque ratione; Chemiae autem hanc illamve 
partem frustro quis inspiciat, quin totius doctrinae amplexum intellexerit, atque uni- 
versis hujus doctrinae partibus aliquam operam dederit. Non enim soli huic parti, 
; qua continetur Chemia officinalis, ( Fabriekmatige зема) studere possumus, 
nisi totam Chemiae ambitum cognoverimus. 

Vere igitur praeclarae ilius doctrinae si sectari velimus studia aliquam certe et 
magnam quidem operam huic parti impendere debemus, qua continetur S7oecAio- 
meiria. Hanc rem igitur meditatus, mihi consilium fuit, huic quoque nonnulla tri- 
buere. Ad hanc tamen tantam rem aggrediendam, saepius idonea mihi defuit occa- 
sio. Huic igitur cupiditati satisfecisée , hanc discendi occasionem egregie praebuisse 
Philosophiae studiosis in nostra Patria, mihi visa est Nobilissima Facultas Disciplina- 
rum.Physicarum et Mathematicarum in Academia Lugduno-Batava, proposita in cer- 
tamine Literario hujus anni quaestione : | 

« Quaeritur expositio concinna et perspicua Elementorum Staechiometriae 2” 
Qua ad illud sum deductus, ut Stoechiometriae magnam studiorum meorum partem 

А 2 trie 


4 FRANGÍBCI.DOZTY,, ; 


tribuerem ; ómnesque intenderem vires, ut huie quaestioni tenuiter quantumvis et 
inepte responderem ; cujus- quidem. responsionis sequentia specimini inserviant, 

Non magna tamen mihi fuit difficultas et'seleetus “ operis alicujus, quod mihi hujus 
commentationis fundamenta praeberet. Berzelium enim in primis sum secutus, cujus 
opus De Proportionibus Chemicis (Versuch über die Theorie der Chemische Pro- 
portionem) multorum eeleberrimorum nostri seculi Chemicorum laude est ornatum, 

Tam multae adsunt Stoechiometriae theoriae; tot variis modis proportiones согро- 
rum Chermicas. sunt contemplati, tot diversissima de iis conjecerunt; ex virorum Cla 
rorum tamen sententia, nullus Chemicus ad illud consilium , Illo melius ae proprius: 
aecessit, ut non solum eerta statuerit praecepta in rationibus Chemieis adhibenda ;. 
' sed etiam omnia illa quae antea  obscuritatis velamine quasi essent obducta , luce cla- 
rius exposuerit, Si igitur tempore: procedente quaedam experientiae contraria тере-- 
riantur, ne Ші, verum potius notitiae nostrae compositionis. quorumdam corporum 
imperfeetiori, artisque progressui tardiori tribuantur. Í 

Illum igitur solum potius sequi, ratus sum praestare, quam quidem traditis variis 
consiliis, quibus rem inspexerint alii, atque enumeratis diyersissimis multorum opinio- 
nibus , argumentum obscurius redderem neminique intelligendum... Pro. viribus ideo, 
quam luculentissime rem exponere, atque quam. aptisstme expromere conatus sum. 

Magna tamen. saepius Romanorum lingua imperitioribus nobis obvia fait difficultas , 
Latinis enim vertere res, iis aut usitatas minus, aut saepius etiam incognitas. Jam 
statim quodammodo offendebar nostrae. linguae. vernaculae: vocibus. ZZeelgoud in vol- 
le getalen, quos multiplum sine |; fractionibus vertimus s fateamur licet 1 magis quidem 
has voces rem intelligendam exprimere, quam illa verba; tamen illis uti sum coactus. 
ne longissima periphrasi rem torquerem quasi, intellectuive ёарасеш minus redderem; 
Ut nostra Evenrediğe getallen., Franco- Gallorum. Nomóres Proportionels significa- 
rem, ea Numeros JProportionales. sum interpretatus : eL saepe etiam pro vocibus 
Numeri: proportionales. usus sum verbis Pondus relativum: "A Lomorum з. quippe idem 
significantibus.. i np 

Denique hanc commentationem dios. i in sex capita ,. qoran 

I.. Agit, de Szoechiometria. universe. 
И. De doctrina Atomorum.. 

ШІ. De Atomis corporum. JAnorganicorum.. 

IV. De: Atomis.eorporum. Organicorum. 

V. De "Theoria Foluminum.. viv 

VI. De methodo. numerum relatieum Ziomorum in connubio aliquo: inveniendi. 

De .Pondere relatieo: etomorum.. 
Haee divisio idonea mihi visa est, qua argumentum illud tractarem. Caussa cur 


argümentum. quarti capitis, illud' quinti praecedit, in eo sita est, quod nempe Stoe- 
chio- 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM CHEMICAM. . 5 


chiometriam corporibus Organieis semper accommodari posse longissime abest, cum 
contra, fere plane corporibus Anorganicis applicari- possit. 

Nonnulla quoque brevius nec copiose satis exposita apparebunt. Caussa est са, 
Malui sequi illa, quae jam alii de hoc argumento dixerunt, quam rem tantam, prae- 
terea difficillimam jam , depravare traditis iis, quae ipse sentirem , judex minime au- 
diendus, atque in arte Chemica tiro. 

Quod autem attinet ad regulas traditas capite tertio et quarto in his quatenus potui 
Berzelii fere verba , verbis sum interpretatus, ne illas redderem intellectu difficilio- 
res. Fortasse et quoque Berzelius argumento , ut ita dicam, correptus, nonnullis in 
rebus. temerata quodammodo: proferre, atque nimis: universa statuere potuit. Ad hunc 
tamen tantum tam praeclarumque virum: dijudicandum , nec judicem satis doctum , 
nec arbitrum satis aequum ipse me existimavi. et 

In tabulis operi suo postpositis, Berzelius ab aliorum Cliemicorum sententia ali- 
quando distat, Acidum Muriaticum. consideravit, ut constitutum oxygenio, et basi 
quadam incognita, uti et acidum Fluoricum , quamvis alii- еа composita statuant al- 
terum êx Chlorico et Hydrogenio, ex Fluore et Hydrogenio alterum ; harum igitur 
tabularum Formulae huic sententiae innituntur.. 

Tam longe autem a perfectione: abest Stoechiometria, ut potius eam ids imper- 
fectam adhuc esse sit fatendum , quod inde apparet, quod non solum: omnium illo- 
rum. consensu sit firmatum, qui omnem laborem et studia totius fere vitae Chemiae 
impenderint; sed vel eorum quoque qui minimos progressus in ea fecerint 5. ut igitur 
merito adsentiamur Berzelio, dicenti: 

«7 Wir müssen gleich bei umserm ersten Eintritte im das Gebiet der Naturkun- 
«de, uns in der Ueberzeugung befestigen, dass wir: nicht. alles erklären können y 

| «ила dues unsere Bemühungen: desshalb oft /тисһ (ов sein werden." 

x TSI, : . Berzelius Lehrbuch der жн» DL ор 22» 


6 FRANCISCI DOZT, 


CAPUT PRIMUM, 


DE STOECHIOMETRIA UNIVERSE, 


Verbum Stoechiometría Graecae est originis. Erorgiowerplæ enim componitur 
substantivo Ero75 620v elementum , quod а Хтео, scando et шетріс, quod a 
егтріп metior, eoque usi sunt Chemici ( quorum princeps Richter qui hoc nomen 
illi Chemiae parti tribuit) quo significarent Doctrinam Rationum , ( Proportionum ) , 
Chemiearum; est ea Chemiae pars quam etiam Chemiam Mathematicam dixerunt, vel 
justam eognitionem quo ordine, quibusquelegibus et praeceptis, tot infinita corpora 
inter se mutuo conjüngantur, ; 
Statui quidem posset jam inde a Graecorum Romanorumque temporibus, Philoso- 
phos omnes vires intendisse, ut cuncta considerarent, quasi certo ordine certisque 
legibus essent subjecta; plurimum tamen eo consilio disciplinis Mathematicis studue- 
runt, ut externas corporum formas regulariter definirent; internas autem corporum 
proprietates nondum cognoscebant, Stricto quidem sensu Chemia nondum erat, certe 
hoc nomine digna vix esse videbatur, Licet scirent fundere et depurare nonnulla 
metalla, et quamvis nonnullis salibus uterentur, quamdiu valeret sententia Aristote- 
lis, omnia constare ex igne, aere, terra et aqua, merito conficere licet veram Сһе- 
miam nondum exstitisse (з): Primum tempore Chemie Clarissimi Stahl et eorum 
qui post eum secuti sunt, initium Chemiae ponendum est, quae tunc demum ut scien- 
tia exerceri coepit, cum antea nonnullis tantum Сһетісіѕ praeparationibus uteren- 
tur, ut alia metalla in aurüm vel argentum «convertere conarentur.  Celeberrimus 
vero Stahl novum producebat Systema PAlogisticum, appellatum, Tunc demum Che- 
mia ita progrediebatur, ita increscebat, ut locum occuparet primarium in reliquarum 
artium numero, Ope Analyseos et Syntheseos Chemicae, innumera connubia detege- 
bantur, quorum compositionem antea vix suspicati fuerant. Procul tamen aberat, 
ut rationes cognoseerent, quibus corpora conjungerentur. Deinde quidem calculo 


definire ineipiebant, quot partibus sal bic aliusve componeretur; attamen hae defi- 
ni- 


C1) Hoc dictum forte temerum videatur mihi tamen liceat animadvertere scientiae nomen alicui parti tunc tantum 
posse tribui si et facta continet et si phaenomenorum naturam Critice dijudicare possimus, sive quando Тһеогізе 


innitatur Praxis, 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM СНЕМІСАМ. 7 


nitiones minime veritati conveniebant. Facile tamen multis Chemiae studiosis subire 
debebat, duos sales nentros, quando se mutuo disjungerent, duos alios sales quo- 
que neutros oriri; solutionem. tamen hujus rei dare poterat nullus, donec anno 177%, 
Wenzel, Chemicus Saxonieus, in opere inscripto, Lehre von der F'erwantschaft 
der Körper, ejus caussam ostendere conaretur; quod nempe, proportiones relativae 
inter certas quantitates Alcalium et terrarum , quae datam quantitatem nnius alius- 
ve acidi saturarent, semper eadem ratione teneantur, qua ad alia acida; En primum 
gressum factum: ad doctrinam proportionum Chemicarum. . 

Celeberrimus quoque Bergman in opere, De Diversa Phlogisti quantitate in me-. 
tallis „ in publicum edito Upsalii, anno 1782, ostendere conabatur , rationem: Phlo- 
gisti in metallis, (Phlogiston autem hoc loco idem fere significat ас Oxygenium ), 
interpretari quoque conabatur Phaenomenon supra dictum, duorum salium. neutro- 
rum, qui post mutuam analysin neutralitatem (üt ita dicam) retineant; attamen ejus 
explicatio: et ealeuli longe aberant, ut eum iis Wenzelii compararentu», 

Anno 1789- Chemicus Hibernieus Higgens, edidit librum. inscriptum y 4 com- 
parative viet of the Phlogistic and Antiphlogistie Theories; in quo statuit y cor- 
pora composita esse ех Atomis, vel particulis minimis; singulis autem oxydationis 
gradibus adjungit particulam unicam охубепії: e, g+ Gaz oxydum Azoti statuit esse 
compositum , ex una particula Azoti , et duabus partibus oxygenii , Acidum Nitrosum: 


· ex tribus particulis, Aeidum Nitricum ex quatuor. Hane tamen theoriam. nullis ex- 


perimentis probavit, ita ut ejus opus mox oblivioni traditum sit. 

Chemicus Berolinensis Richter fuit primus , qui definite scriberet де Chemicis 
proportionibus, in opere quod inscribitur , Anfangsgründe der Staechiometrie oder 
Messkunst chemischer Elemente , Breslau 1792 y postquam in Dissertatione inaugu- 
rali de usu МайЛевеов im Chymia (1789) primas hac de re opiniones protulisset 
in quo opere Chemiae formam: Mathematicam. dare conatur. Hic quoque primum ob- 


servavit si duo: corpora pluribus duobus proportionibus conjungi possunt, tunc has 


proportiones justa quadam ratione inter se invicem eontineri, ita ut una propor- 
tio alterius sit multiplicatio + estque: haec una ex iis legibus, quae ut postea vide- 
bimus, primaria Stoechiometriae fundamenta constituunt; Richterus igitur verissime 
dici potest primum: Stoechiometriae- fundamentum: jecisse.. Illud tamen opus nondum 
Chemicorum animum. advertebat ad doctrinam Stoechiometriae. Omnium studia at- 
trahebantur certamine systematis Phlogistici et Antiphlogistici ,. qno faeto, tantus cam- 
pus patebat prudentiae et ingenio Chemicorum ,.ut doctrina proportionum aliquamdiu: 
cedere deberet mutationibus et repertis innumeris, quae Chemiae initia tantopere 
firmaverunt , eique dederunt formam. doctrinae maxime idoneae, quae omnibus reli- 
quis artibus accommodaretur.. 

Mox tamen ubi Phlogisti aliarumque rerum: vanae: opiniones: ad. nihilum. eyasissent, 


et 


8 FRANCISCI DOZY, 


et Chemia Antiphlogistica firmissima jecisset fundamenta, Cl. Berthollet in opere 
Essai de Statique Chimique. Paris 1802 , doctrinam affinitatum phaenomenorumque 
ab iis pendentium exposuit; in quo opere, philosophi prudentià, fundamenta illus-- 
travit doctrinae Stoechiometricae, cum in illam eonverteret animum GChemicorum. 

Non mnlto post , Celeberrimus Proust probavit, eodem modo, quo metallum pro- 
portionibus pluribus unà oxygenio jungi posset, etiam eodem modo in sulphure ob- ` 
tinere. | Sei 8 

Post aliquot tempus praeterlapsum, disciplina Stoechiometrica meliorem quodam- | 
modo formam accipiebat, quum. Chemicus- Anglicus Dalton in opere New: System 
of Chemical Philosophy 1808 , Stoechiometriam novis hypothesibus ornaret, quarum: 
probabilitas, quam pluribus experimentis inquisita, dein firmata et ad veritatem re: 
dacta est. m on тр. distet 
- interea. Clarissimi Viri Humboldt et Gay-Lussac , institutis experimentis in cor- 
pora gazformia, invenerunt, quemadmodum соғрога solida et liquida, certa quadam: 
Atomorum quantitate inter se conjungantur, ita quoque corpora gazosa certis volu = 
minibus vel mensuris conjungi. Neque illi Cl. Chemici sunt omüttendi, ut Davy; 
JUollaston , Thomson , Dobereiner , Meinecke, Bischof, et alii’, qui Stoechiome- 
triam inquisitionibus suis auxerunt,-atque magno illi consilio non pauca attulerunt, 
ut'nempe huic Chemiae parti, formam quamdam disciplinae darent. 

Rationum Chemicarum disciplina. magis magisque dein firmabatur, variis experi- 
mentis probabatur, et unicuique ejus utilitas patebat; quamquam multae superessent. 
res, quae hac doctrina adhuc inextricabiles essent, donee Berzelius Chemicus Sue- 
cus, seculi nostri immortale decus, Celeberrimus еі meritissimus Vir , eam multis: 
experimentis ornaverit et exposuerit, Si quae adhuc sint in Chemia , ей nondum 
explicata , haec certe sunt tribuenda, cognitioni quorumdam corporum admodum im- : 
perfectae , num quidem sint corpora composita, пес пе; quo fit, ut omnia connubia: 
illa ex illis corporibus formata non accurate conveniant legibus Stoechiometriae. 

Breve temporis spatium quo pars Chemiae mathematica originem duxit, etiam caus- 
sa praecipua est, cur nonnulla &orpora proportionibus Chemicis nondum convenire. 
videntur; nam tam brevi temporis spatio nulla doctrina ad perfectionem deduci po- 
test, Et licet seculorum series praeterlabatur, semper quaedam imperfectiora su- 
pererunt, donec, ingenium humanum ad illud perfectionis pervenerit quo nihil ultra. 


E 


zl 


como PA 


RESPONSIO An QUAESTIONEM CHEMICAM. . 3 


. 


.CAPUT SECUNDUM. 


DE ATOMORUM DOCTRINA. 


Jam ab antiquissimis inde temporibns, nonnulli Philosophi , ut Leucippus, Demo- 
critus et Epicurus statuerunt, materiem constitui particulis. minutissimis , quas Ato- 
morum nomine significabant , quorum opiniones celebravit Lucretius in carmine, 
Пе natura rerum. Nonnulli posteriore aeyo quorum princeps philosophus Kantius 
statuebant, corpora in infinitum usque posse dividi; alii tamen aliquando certum es- 
se punctum, quo párticulae corporum desinerent esse divisibiles. 

Huic autem rei innititur doctrina Proportionum Chemicarum vel Stoechiometriae. 
Hujus loci non est, recensere opiniones omnium horum philosophorum ; tantummodo 
illud dicam, согрога si in infinitum sint divisibilia, nullas certas posse esse propor- 
tiones quibus conjuhgantur , vel confugere deberemus ád hypotheses minime proba- 


“biles. Omnia enim phaeñomena optime possunt explicari theoria Zfzomorum, sive 


theoria corpusculari (a Germanis vocata Corpusculár "Theorie у: et quamvis | utra- 
que theoria fundata sit Hypothesibus ; 3 semper praestat tamen eam assumere , quae 
modo maxime probabili , phaenomena explicet, eaque quam luculentissime exponat. 
Probabilitati multo magis conveniens et congruum dst, aliquando exstare punctum, 
quo nulla amplius divisio mechanica , si illam’ perficere valeremus, institui possit. 

. Hae particulae quae non amplius sunt dividendae vocantur {от sive Moleculae. 
Distincte enim concipimus opinionem, certum numerum talium Atomorum posse con- 
jangi cum certa quantitate Atomorum alius corporis, Atomoque uno plus vel minus 
addito, statui corpus a priore plane diversum. 

Hos Atomos oculo nostro non posse cerni, neque a nobis posse ponderari , sine 
dubio originem trahit ex sensuum nostrorum minori perfectione, ét instrumentorum 
quibus oculos muniamus. defectu, habita ratione subtilitatis talis Atomi. Facile qui- 
dem cogitare possumus, hos Atomos formam Sphaericam. affectare, quoniam talis for- 
ma plurimum convenit cum figura, quam materies potissimum. assumat , quin expo- 
sita sit actioni virium alienarum, Nonnulli naturalium rerum Pėrscrutatores , ab ex- 
_perimentis institutis a CI. Hauy , de formis primariis Crystallorum, i іп eam оріпіо- 
nem sunt inducti, ut crederent, formam primariam Atomorum corporum crystallisa- 
bilium, eandem quoque: formam · affectare; Секте. сопѕіаге videtur. erystallorum for- 
mam corporis compositi pendere à ratione, qua Atomi in ea sint conjuncti; nam Cel. 


B Miti- 


10 , FRANCISCI DOZY, 


Mitscherlich reperit, corpora ex variis principiis composita, sed ex aequali Ato=- 
morum numero, qui eadem ratione sint conjuncti, eandem erystallorum formam Һа= 
bere (1). Pondus relativum Atomorum profecto debet esse varium si attendamus ipsa. 
corpora pondere. differre.. Secundum. experimenta. Dulongii et Petiti, Atomi cor- 
porum simplicium eundem. habere calorem: specificum.. Utrum autem. Mute eadem: 
praediti sint magnitudine , de. ea ге multa. disputari possunt. in. utramqüe partem; ita 
ut praestet nos. abstinere ab ea re dijudicanda ; donec tempore: procedente, ех theo- 
ria formarum primitivarum crystallorum , sequelas firmas conficere possumus, Ber- 
 zelius tamen huic opinioni favere videtur , qua statuitur, hos Atomos magnitudinis: 
quoque esse diversae. ^ 

Restat adhuc ut inquiramus, quomodo hi Atomi se gerant,. quod ad collocationem ,. 
et quando duo corpora naturae diversae conjungantur. Ex hac re multae disputa- 
tiones absurdae temporibus praeterlapsis sunt ortae.. Credebant , moleculas unius сог-- 
poris v. c. acidi habere-formam acuum; moleculas. alius v. с. .4/сай% cujusdam es- 
ве corpuscula spongiosa, et porosa; ita ut acus unius intrarent poros. corpusculi illius 
spongiosi, et ita conjungerentur.. Opinio: autem philosophorum qui negant esse А1о-- 
mos , materiae penetrabilitatem assumit ,. qua státuunt,, corporum partes dissimilares. 
eodem. modo se. penetrare: invicem, qno: in. mathematicis. (ut ita dicam), 

Attamen sententia maxime: probabilis, eaque: pluribus Physicis:assumta ,.videtur easy. 
hos Atomos juxta se invicem esse positos, atque contineri: vi quadam. quae.inter pars- 
tes similares vocatur CoAaeszo , inter dissimilares- {лав Chernioca,. 


De corporum: Divisione , habita. ratione: proportionis: eorum: сотро-- 
sitionis. . 


Quum jam, in praecedentibus vidimus. quid’ sint Atomi , assumentes hanc theoriam: 
"d tomisticam , pergemus. exponere Elementa. SzoecAzometriae huic theoriae inniten= 
tia, Omnia igitur corpora. simplicia. statuamus: composita ex. Atomis; et connubia 
quae haec. simplicia. ineunt ,. etiam. Atomis- constituuntur : hos autem Atomos variis- 
pominibus indicare, quo melius. discernantur,.omnino.opus est.. Átomos corporum. 
simplicium igitur. simplices vocamus; . connubia: horum.:corporum simplicium, quo ma- 
gis fiant composita, dividuntur. іп Atomos: primi, secundi, tertii et quarti ordinis.. 

а) Жшотит primi ordinis. vocamus. moleculam connubii corporum. simplicium : 


у, c. Metalli cujusdam cum Oxygenio.. 


b) Atomus secundi ordinis est molecula,.constans.ex connubio Atomorum primi: 


Cr) Vid, Annales de Chimie. et de Physique раг М. М. Gay-Lussac et Aragot , Tom, XXXI. Janvier 1826i: р.б. 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM CHEMICAM. T 


ordinis у. g, ex conjunctione oxydi cum acido, utrisque formatis ex duobns córpori- 
bus simplicibus, 

€) Atomus tertii ordinis eonstat, ex conjunctione Atomorum secundi ordinis, v. 

E duorum salium,- Exemplo sit Sulphas .А/штіпісо- Ка сцв. 

d) Atomi quarti ordinis oriuntur, ex conjunctis Atomis tertii ordinis, Exemplo 
sit Sulphas Aluminico-Kalicus crystallisatus, 

Quemadmodum autem corpora, in quorum сотіетріайопе Chemia versatur, in 
duas Classes diyidi possunt, in organica nempe, et anorganica ; in Stoechiometriae 
disciplina, eodem modo dividi possunt. Hanc divisionem ob sequentes rationes fa- 
cere debemus, Regulae Stoechiometricae, quamquam omnibus corporibus et connu- 
biis accommodari posse deberent; tamen invenimus, non in omnibus illad obtinere. 
In pluribus corporibus organicis, hae regulae non valere possunt; et vel statuere li- 
ceret , Stoechiometriam corporibus organicis non accommodari posse, nisi exspectare- 
mus has difficultates tempore solutum ігі. 

Primum igitur agemus de Atomis corporum anorganicorum, dein de iis órga- 
тісоғит corporum, eosque dividemus in .4/0omos Anorganicos et in .А4отов ors 
ganicos. 

Corpora órganica numquam pluribus, quam quatuor simplicibus corporibus con- 
stituuntur, neque fere unquam minoribus, quam tribus (1). Nempe partes con- 
tuentes corporum vegetabilium semper sunt Carbonium , Hydrogenium et Oxyge- 
nium, quibus in connubiis animalibus Æzotum accedit. 

Contra numerus partium constituentium in Anorganicis поп tam arctus est, Inve- 
niuntur connubia, quae pluribus simplicibus, quam quatuor constituantur: sunt quo- 
qué, quae modo duobus corporibus constent. Corpora organica igitur semper sunt 
connubia ternaria yel quaternaria, Anorganica connubia semper sunt binaria; nam 
quamvis plura simplicia duobus saepe contineant, conjunguntur tamen bina binis. 
v. €, Sulphatem Calicum non oriri ponimus ex connubio Sulphuris , Oxygenii et Ka- 
lii; sed ex conjunctis connubiis binariis, Acido Sulphurico et Kali. Sulphatem Alu- 
minico-Kalicum Crystallisatum, in vita communi lumen vocatum , non constitui di- 
cunt ex conjunctis ejus partibus remotis , Sulphure, Oxygenio, Aluminio, Kalio et 
Hydrogenio; sed constat ex conjunctis connubiis binariis, acido Sulphurico, Alumi- 
na, Kali et Aqua; vel potius, Sulphate Aluminico et Sulphate- Kalico. 
` Aflinitas autem inter Atomos primi ordinis est major, affinitate inter Átomos secun- 

di, 


Ст) Secundum experimenta Cl. de Saussure, Naphtha montana , Petroleum Ç Bergolie , Steerolie) compone- 
retur tantummodo , duabus simplicibus, ZZydrogezio et Carbonio, (Théodore de Saussure, Dibliothéque Universelle. 
Vol, IV, p. 116). : 

В 2 


її E A FRANCISCI Do z Y, 


di ; affinitas secundi major , affinitate tertii, et sic in. ceteris, Est шше affinitas: Аю= 
riorum in ratione inyersa eorum compositionis, 

Hoc facillime patet, si cogitemus, quo sit connubium. magis compositum з eo magis: 
etiam affinitatem deberé imminui, vel eo facilius posse disrumpi, hábita ratione, vis: 
major affinitatis , qua tot partes dissimilares inter. ве contineri debeant.- Indeque 
hanc sequelam facere possemus in commodum systematis juxtapositionis: Atomorum ; - 
si enim’ penetrabilitas Chemica corporum locum haberet, реа! observatio-- 
nem non tam facile declarare possemus. 

Primum videbimus quaenam locum habeant in Atomis anorganicis, dein de Orga 
nicis agemus. T 


CAPUT. TERTIUM: 


DE. ATOMIS CORPORUM ANORGANICORUM;. 


Si: cogitamus , quot innumera corpora іп Regno апотвапісо inveniantur., quae ómnia: 
composita sünt ex corporibus simplicibus quinquaginta et uno vel ex quinquaginta: 
duobus, si iis adjungamus Bromium ;nuperrime inventum. a Doct. Balard., atque tot es-- 
se. Em quae. iisdem. simplicibus constituantur , . facile. intelligimus, in horum: 
simplicium conjunctione certas debere esse. proportiones , easque certo quodam ordi-- 
ne.debere procedere. Haec. enim conyeniunt quam maxime illi sapientiae , quam ubit - 
que. in. hoc, Universo cernimus, et qua omnia: tam prudenter. sunt disposita. 

Has proportiones principiorum constituentium. connubii alicujus exsistere , nemo пе-- 
gabit, qui.vel quodammodo. Chemiae sit peritus.. Sumatur.v. g. sal, ut Su/phas Ка-- 
licus.. Hie componitur 100 partibus acidi Sulphurici et fere 118 partibus. Kali, Qua- 
licumqne autem mode acidum Sulphuricum cum. Kali eonjungatur, licet sumantur 118. 
partes Kali et боо partes acidi Sulphurici, vel 200 partes. Kali et 100 partes acidi. 
Sulphurici; tamen. constanter accipiemus connubium acidi Sulphurici et Kali ratio- 
ne.supra memorata, et residuum Acidi vel Kali in liquore mechanica mixtione геша-. 
nebit. 4 

Itaque videmas. in natura, corpora omnia certis quibusdam legibüs. esse subjecta ; - 
etiim has proportiones, secundum quas corpora inter se conjungantur, quoque legi- 
bus débere esse subjectas, Quamvis autem hae leges sola experientia inniti debeant; 


tamen in doctrina proportionum Chemicarum, non semper experientiae accommoda- - 
хі), 


RESPONSIO à» QUAESTIONEM CHEMICAM. 15 


“ті, eaque "probari possunt. Attamen persaepe utendum. est conjecturis, quarum pro- 
babilitas , idem. valere debet, ас veritas; donec experientia nos docuerit , eas veritati 
omnino contrárias esse. | | i dl ei dig 

Ші autem qui arti Сһешісае- operam dederunt, in multas, rationes inquisiverunt ; 
quibus ай veram proportionum Chemicarum notitiam. pervenirent. Luculentissima ta- 
men et maxime probabilis est ratio Berzelii, ex sententia plurimorum Chemicorum 
celebérrimorum : Qui leges proportionum Chemicarum Иа exposuit, ut cuivis facile pa- 
tere debeant. Berzelium itaque sequemur, et transibimus ad regulas et leges, secun-- 
düm quas Atomi corporum dissimilarium. inter se conjungantur,.. Primum igitur lo 
quemur ,, 


De Atomis primi ordinis.. 


Atomi hujus ordinis componuntur ex conjunctis corporibus simplicibus. Connubia 
Anorgánica hujüs: ordinis semper:sunt. connubia блағйа. Сопіга „ connubia organica 
hujus: ordinis semper sunt ternaria yel quaternaria , numquam binaria. Talia autem con- 
mubia binaria'Anorganica formantur certa quadam proportione.: Prounitatesumatur unum 
Simplicium: eonstituentium у et statuatur ,. unicum. Átomum unius. Elementi conjungi 
wni duobus, tribus: vel pluribus Atomis- alius. Elementi : hoc plerumque locum har 
bet. ‘Quantus: possit: esse ille numerus:Átomorum cujusdam: corporis simplicis , qui 
conjungitur cum Atomo alius corporis-simplicis , поп cogaitum est, Crederemus , inquit 
Berzelius , hunc numerum non posse.excedere numerum duodecim Atomorum ; quoniam 
non plures, quam duodecim sphaerae globum ejusdem magnitudinis, in. medio |асепт 
tem, possunt contingere. . Haec tamen opinio contraria est. experientiae ; nam corpora, 
ex duobus simplicibus composita ,. inveniuntur, quorum numerus Atomorum. alterius 
partis constituentis , longe superat numerum AÁtomorum duodecim. v. g.. Percarbure- 
тат ferri , Graphites in Mineralogicis dictum , et sic etiam in aliis Carburetis.. 

Non'omnibus eonnubiis haec: lex accommodari potest 5 unum: Àtomum. partis cousti- - 
tuentis conjungi uni, düobus, tribus vel pluribus А tòmis : sunt. connubia, sed non magno 
numero „ quorum. partium componentium ratio est uti 2:-5, id est, duos Atomos unius 
'corporis:eonstituentis jungi tribus-Atomis alius ; et diversa connubia: inter eos hoc. modo 
formari. Нас semper fit, si duo Corpora: maximam habeant affinitatem inter se: ita ut 
lee connubia teneantur inter se uti 1: 11. Siigitur suboxydum yel aliud connubium 
componitür unë: Atomo-éorporis unius ,.et uno alterius, sequens. connubium debet.con- 
stare ex duobus: Atomis: unius, et tribus Atomis- alterius: partis, coustituentis,. Sed 
uti jam dixi, haec regulae communi excepta paucissima tantum sunt, et quamvis 


conati sint, facere: hypotheses secundum. quas haec connubia. regulae. communi subji- 


B. 5. ge 


34 7 ' FRANCISCI DOZY, 


cerentur; tamen simplieissimum tenere praestat , — eorum Medie esse nt 
21:8. 

In quibusdam locum habet, v. c. in corpore quodam minerali, Atomos hujus sese 
habere = 5 : 4, id est, tres Atomos baseos jungi quatuor Atomis alius partis con- 
stituentis ; sed haec exceptio rarius oecurrit, Sequentes igitur xegnlas pro Atomis 
‘hic certas assumimus:: 

1.) Atomum unius corporis simplieis jungi uni, duobus, tribus, quatuor, dti» 
bus Atomis alius corporis .constituentis. 

2.) In quibusdam connubiis sequentem proportionem observari , duos Atomos Ее 
menti cujusdam , jungi tribus alterius. 

5.) In paucissimiis connubiis observari, 5 Atomos unius, jungi 4 Atomis alterius. 


De Atomis secundi ordinis. ` 


Ні, uti jam supra est memoratum componuntur, ех Átomis conflatis primi ordinis, 
wel aliis verbis, ex duobus connubiis binariis conjunctis ; v.g. Acidum Sulphuricum 
et Kali sunt Atomi primi ordinis; hi autem, si mutuo conjungantur, fit Atomus se- 
cundi ordinis. Pro his Atomis Berzelius observavit leges, quibus arctius etiam te- 
meantur, quam locum habetin Atomis primi ordinis, Observavit nempe in connubiis 
duorum corporum oxydorum, Oxygenium unius Oxydi, semper esse multiplum sine 
fractionibus, Oxygenii alius corporis; vel aliis verbis ut utamur, numerum Atomorum , 
unius Oxydi perfecte dividi posse, numero Atomorum alterius Oxydi; ita ut nulli nu» 
meri fracti supersint, 

Hoc quoque obtinet in connubio duorum Sulphuretorum : tunc quoque sulphur 
unius Sulphureü ,. est multiplum sine fractionibus alterius Sulphureti, Hinc Berzelius 
confecit eam regulam: duos Atomos primi ordinis, qui idem habent Elementum Elec- 
tro-negativum, si copulantur T numerum Atomorum elementi Electro-negatiyi unius, 
esse multiplum sine fractionibus numeri Atomorum elementi Electro-negativi alius, 
Hoc exemplo aliquo illustretur: Acidum sulphuricum in Sulphate aliquo, continet 
tres Atomos Oxygenii, et continet quoque triplum Oxygenii baseos oxydi , quocum 
conjunctum est. Acidum sulphurosum et Acidum carbonicum continent duos Atomos 
Oxygenii, et quoque duplum VIR qt Oxygenii Baseos in connubio, quod formant 
cum Oxydo aliquo. 

Attamen nonnulla acida excipiuntur, in quibus acidum imperfectam ad acidum 
perfectum tenetur, ea ratione, uti 5 : 5. Наес acida sunt, Фониро Arse- 
nicicum, et Nitricum, 

Pro connubiis quae haec acida ineant, tamen quoque regulae certae ipseniuntur., 


nempe numerum Atomorum Oxygenii in Oxydo, unam vel plures partes quintas, ali- 
М D" . Dem 


RESPONSIO: An QUAESTIONEM CHEMICAM.. 15 


quando decimas, питёгі Atomorum Охуѕеріі іп acido perfecto, et unam vel .plures 
partes tertias Atomorum. Oxygenii , in acido imperfecto , efficere. Ñ 
~ Singulare: tamen est si assumimus:, etiam: posse esse connubium incognitum, іп quo 
basis horum acidorum continet partem; quintam: quantitatis illius Охувепіі, qua opus 
est, ut acidum perfectum formetur, haec' acida iisdem. legibus esse subjecta. 

- Modo loenti sumus de: oxydis Eleetro-Positivis er Electro- Negativis , forte haud ab 
re erit, hoc loco explicare , quid his denominationibus intelligamus.. Omnia corpo- 
ra, considerata sécundumr Electricitatem , dividuntur in Electro-Positiva et Electro 
Negativas quamquam. multis in casibus corpora qnae pertinent ad seriem Electro-Ne- 
gativorum, locum Electro-Positivorum possunt implere, et ratione quoque inversa. Flui- 
dam Electricum autem consideratur ut compositum, ex duobus fluidis , quae vocan- 
tur fluidum Ров шт et fluidum Negativum, vel Vitrosum et Resinosum,. Hae Elec- 
tricitates tesinosa et J/itrosa semper magnopere tendunt ‚ se invicem copulare ; con- 
tra si duo corpora, ambo Electricitate eadem ,. Z2esizosa. vel Hitrosa: sint donata, se 
mutuo repellant. - 

Ut autem. redeamus ad explicanda ea, quae intelligantur oxydis Electro-Positivis et 
Electro-Negativis, haec mihi, animadvertenda sunt; nempe, si connubium aliquod: 
Chemicum apparatu Galvanico disjungitur ,. tunc unam partem. constituentem ,.in qua 
fluidum: Positivum. est aggregatum , sê. conferre ad Polum negativum., et-aliam in qua: 
fluidum: negativum- est: aggregattm ,. se: conferre ad Polum positivum.- Haec antem сог- 
pora, quae- semper tendunt ad: Polum: negativum ,. vocantur corpora, Electro-Positiva 5 
quae vero ай! positivum: Polum se conferunt, vocantur Electro-Negativa.. Ad priorem. 
casum pertinent inter alia: omnia oxyda ,. ad alterum omnia acida ; sed: aliquando quo- 
que, si Oxyda quaedam debiliora sint,. Oxyda fortiora erga illa quoque locum implere 
possunt corporum Electro-Negativorum,. id est acidorum.. Plura autem. dicere hoc 
loco de actione fluidi Еесігісі in connubia Cheniica , ad nostrum. institutum. nunc 
non pertinet ,. quapropter. ad sequentem. ordinem. transeamus; 


Dë Atomis tertii ordinis.. 


Нас usque pauca cognita sunt connubia. quae: pertineant ad Atomos tertii ordinis, 
In his tamen valere possunt. eae regulae :: 

1. Si in connubio: aliquo duorum Atomorum secundi ordinis ,. pars constituens Elec- 
tro-Negativa: est eadem, (ut in duobus salibus formatis ex eodem acido, sed basi 
salifiabili diversa,) tunc numerus Atomorum OxXxygenii partis-constituentis Electro-Po- 
sitivae, vel aliis verbis: Baseos salifiabilis , est multiplum sine fractionibus numeri Ato» 
morum. Oxygenii alius- partis: constituentis Electro-Positivae 5. atque adeo acidum unius 
Salis: est. multiplum. sine fractionibus acidi alterius- salis, Exemplo sit $u/pAas 

, > Alu- 


x6 : CRANGOISCI/^DOZY; 


"Aluminico- Ка сив. Та hoe Alumina continet! Oxygenii quantitatem. triplo majorem 3 
quam Kali; inde sequitur quantitatem ' acidi Sulphuriei in sale Aluminicó esse. tri- 
plum illius, quae in sale Kalico est. In Tartrate Natrico-Kalico, utrumque aleali ha-. t 
bet aequalem quantitatem Oxygenii ; itaque сани conjunctum est Cum aequali nu- | 
mero Atómorum Acidi "Tartarici. ) f ) 
. Etiam connubia sunt duorum salium, qui ex eodem basi, sed. ex 'acidis да" 

sis See? sunt. Tn his autem numerus Atomorum unius salis, est multiplum . sine 
fractionibus numeri Atomorum alterius, vel aliis verbis, numerus Atomorum Oxyge- 
nii acidi et oxydi conjunctorum in uno sale, est multiplum .sine fractionibus, numer 
ri Atomorum Oxygenii alius baseos et acidi .eonjunetorum. 3 
Haec connubia unice fere locum habent in quibusdam fossilibus , v. g. in Datho-, 
lithide, connubio nempe Boratis et Silicatis Caleici s et in connubio, Fluato-Silicate 
Aluminico, in quo quantitas Oxygenii Silicae et Aluminae conjunctorum dimidio ша- 
jor est, Oxygenio Aluminae et Acidi Йпогісі. Silica quamvis oszdum sit , hoc loco. 
acidi munere fungitur, quemadmodum illud aliquando et in aliis oxydis locum habet, 


Ре Atomis quarti ordinis. 


Hi paucissimi sunt numero, et uti jam supra diximus, hoc connubium admodum 
laxum est; ita ut facillime destruatur. Invenerunt tamen semper fieri, Oxygenium 
unius oxydi, esse submultiplum sine fraciionibus, Oxygenii singulorum reliquorum 
oxydorum ; ita ut, si numerum ÁAtomorum Oxygenii unius oxydi dividimus singulis ; 
numeris Atomorüm reliquorum oxydorum , nihil supersit. ші. Фрай 


! 


CAPUT QUARTUM, 


ФЕ ATOMIS CORPORUM ORGANICORUM, 


, 


Omnia сотрота organica sunt, uti jam diximus , cónnubia ternaria vel quaternaria ; 
et haec connubia semper ex iisdem tribus vel quatuor simplicibus formantur: sunt 
quoque tanta numero, et hic continuo magis magisque increscit; ita ut Chemiae stu- 
dioso difficillimum fiat, Eegprietatee omnium harum materierum vegetabilium vel ani- 
malium cognoscere. 


Omnia haec Conubia. manifesto debet differre, ratione principiorum constitüen- 
tium; 


RESPONSIO AD QUAESTIONEM CHEMICAM. 17 


tum ; attamen haec differentia est. tamen parva, ut quaedam corpora, habita ratio- 
he minimae hujus differentiae, ut'eadem considerari possent, nisi „proprietatibus Phy- 
. Sicis ac 'Chemicis differrent, 

` Haec corpora organica dividere in Atomos primi, secundi, tertii et quarti ordinis 
hon possumus; nam omnia connubia organica sunt Atomi primi ordinis, ex Atomis 
simplicibus constantes, raro invenimus atomos secundi ordinis: connubia Acidorum 
vegetabium ес: Alealoideorum , v. +e. Асе(аѕ Morphinicus , Quininicus, Strychninicus 
apte huie adnumerari possunt; attamen pro iis nondum regulas invenerunt. Neque 
in connubiis organicis simplex constituens ut unitatem assumere possumus, certe huc 
usque frustra illud sunt conati. - i 

Ad "haec omnia si animadvertamus , facile intelligamus quanto major, sit difficultas 
inveniendi regulas pro his corporibus; quam in Anorganicis connubiis. ; Invenit ta- - 
men Berzeélius «certas quasdam regulas et observationes, pro proportionibus Сһешісіз 
согрогат organicorum, Quaedam corpora anorganica, ut Sulphur, Kali, Soda, Phos- 
phorus, Ferrum cetera, in quibusdam :corporibus organicis adsunt, sed tam parva 
quantitate; ut ád haec in iis non animadvertendum sit, cum proportiones Сһетісаѕ 
horum corporum: organicorum spectamus. 
"` Hie igitur 'observatis , nunc transire possimus: Md. divisionem horum Atomorum. in 
duas ‘Glasser ons ei : P " 
tdg prima sunt ea ‘corpora , quae constant: numero .Atómorum ңін өсер et quae si 
unum pluresve "Atónios simplicium ` constituentium praesentes vel absentes cogita- 
ius, alia Rünt 'éórpora aliis proprietatibus praedita, : Talia sunt acida, vegetabilia. 
Uno Atomo Oxygenii distinguimus acidum Citricum ab acido Succinico; acidum Асе» 
ticum ` ЯЬ acido Saceinico differt duobus Atomis Carbonii ; et acidum. Aceticum ab 
acido Gallico differt duobus Atomis Hydrogenii. $ ; i 
NN secunda sunt ea corpora, quae composita sunt numero maximo Átomorum sim- 
plicium , et in quibus , ádditis vel ablatis Atomis quibusdam, non magnum discrimen 
oritnr, v, с. Sunt multa genera Sacchari. et Oleorum, i in quibus ratio principiorum 
constituentium non est eadem; attamen omnia possumus considerare ut Saccharum 
et Oleum. Etiam Gummi а/ бассһаго paucissimum differt, ratione partium constituen- 
tium: si igitur tali modo consideraremus haec corpora , facile i in illud induceremur, 
ut illa eadem haberemus. 

Pro Atomis hujus classis regulae difcillime sunt inveniendae , , quia continent mag- 


"mum numerum Átomorum (1). Ob eandem rationem horum saturandi capacitas est 
t ЗБ Tren , , ats mi- 


qo 


a 
ú“ 


£ 


“Ұз ) Sic саган certe continet 43 Atomos Simplices y^ contra acidum else inodo 14. Atontos et ¿Aci= 
um Formicicum z tantummodo Atomos continet. + [ ) 1189251 и зир í ? 


18 d FRANCISCI DOZY, т 


minor, illa corpórum organicorum praecedentis classis. 

Quando Atomi organici primi ordinis conjungantur cum Atómis anorganicis pris 
mi ordinis, illud fit secundum easdem leges, secundum quas Atomi Anorganici pri- 
mi ordinis inter se junguntur; quod significat, quantitatem Oxygenii in Atomis or- 
ganicis esse multiplum sine fractionibus quantitatis Oxygenii in Atomis anorganiciss 
е. g. Acidum Aceticum in Acetate ferrico, continet tres Átomos oxygenii ; oxydum 
ferricum quocum conjungitur quoque continet.tres. Atomos Oxygenii ; igitur in lioc 
connubio continetur quantitas acidi Acetici triplo major numero Atomorum Oxyge- 
nii in oxydo anorganico contento. 

Nonnulli Chemici conati quidem sunt, facilius constituere. rationes Atomorum come 
positorum organicorum vegetabilium , statuentes, connubium organicum componi ex 
connubiis binariis, uti corpora anorganica. Nempe adjungunt partem Hydrogenii Oxy- 
genio, eadem ratione qua aqua; et aliam partem Hydrogenii Carbonio, in ratione, 
qua Hydrogenium percarbonatum , ab aliis percarburetum hydrogenii dictum ; ita ut 
corpus organicum non considerent formatum et Hydrogenio, Carbonio et Oxygenio; 
sed ex connubiis binariis Aqua et percarbureto Hydrogenii. 

Ita Alcoholem considerant, ut compositum ex uno volumine Hydrogenii percarbo- 
nati et uno volumine vaporis aquaei: aetherem autem, uno volumine vaporis aquae 
et duobus voluminibus Hydrogenii percarbonati: Saccharum, uno volumine Carbonii 
forma gazosa. Attamen illa theoria, quamvis ingeniosissima non omnibus corporibus 
organicis ; sed paucis tantummodo accommodari potest, Igitur videmus , magnopere 
abesse, ut corpora organica tam simplicissimo modo, uti anorganica corpora in clas- 
ses redigi possint , quod adtinet ad compositionis rationem ; et magnam difficultatem 
superesse, quum nondum compositionem omnium corporum, secundum regulos Stoe- 
chiometriae cognoscimus, 


CAPUT QUINTUM. 


THEORIA VOLUMINUM (7'olumen Theorie y 


Haec theoria primum а Cll. Chemicis Gay-Lussac et Humboldt in lucem edita, et 
experimentis probata, solummodo refertur ad ea corpora, quibus et forma gazosa, 
vel eorum, quae in illum statum duci possunt. 


Ho- 


RESPONSIO Ар: QUAESTIONEM СНЕМІСАМ, 19 


Horum coórpórum proportiones definiuntur secundum | volumina š ita ut, si aliter 
dicéndum ‚foret, tot Atomi hujus corporis junguntur tot Atomis illius; nunc dica- 
mus, tot volumina se jungunt tot voluminibus. Volumen autem corporis gazosi 
est quantitas. definita. corporis gazosi, certo spatio inclusa , quod spatium certis qui 
busdam mensuris definire solemus, v. c. pede vel pollice cubico. 

Proprie quidem haec theoria ab Atomorum doctrina non diversa est; nam si volumen 
spectamus ut Atomum , ad idem redit, quod ad proportionem, | Corpus gazosum enim 
debet considerari, ut compositum ex Atomis solidis, qui caussa quadam tam late a se 
invicem sint dispositi; ut totum corpus visu non percipi queat... Caloricum vulgo ha- 
betur causa hujus rei, nempe caloricum latens; eo magis hanc sententiam assumunt, 
quoniam: major affluxus calorici, corpus gazosum magis magisque extendit; igitur in 
omnibus corporibus statuere possumus exsistere duas vires, vim attractionis et vim re- 
pulsivam, Іп corpore solido autem vis attractionis praevalet, et in corpore gazoso vis 
repulsiva; in liquido autem videntur hae vires aequali vi agere. Aqua quidem vide- 
tur facere objectionem , contra convenientiam hanc theoriae corpuscularis cum theo- 
ria voluminum; quia pondere constat, una parte Hydrogenii et una parte Oxygenii ; 
volumine tamen, duabus mensuris Hydrogenii et una mensura Oxygenii: attamen si 


aquam consideramus ut constitutam, uno Atomo Oxygenii et duobus Hydrogenii, haec 


objectio disparet et hoc facile supponere possumus, 
Facile patet , leges pro connubiis corporum gazformium, habita ratione voluminum, 


„esse easdem , quas habemus in Theoria Atomorum, Volumen aliquod datum corporis 


cujusdam gazosi jungitur uni, duobus, tribus vel pluribus volumiiibus alius: соп- 
nubia Azoti in hac re quidem exceptionem faciunt, ita quidem ut in iis numeri frac4 
ti occurrant. Si autem assumamus et demonstretur, Azotum esse corpus composi- 
tum et dimidium ejus voluminis continere Oxygenium, tunc haec exceptio non amplius 
locum habet. ` 

Singularem autem observamus. proprietatem in conjunctione dorpórum gazosorum з 
yoluminis nempe decrementum, у. g. Si duo volumina corporis cujusdam gazosi ad- 
jungamus. volumini unico alius, quod aliquam affinitatem pro illo corpore habet, 
inveniemus post conjunctionem , imminuta volumina remansura ; sed si aequalia volu- 
mina corporum gazosorum conjungimus, nullum decrementum voluminis locum habere 


` videtur, > Causa quare hoc voluminis decrementum locum habet verosimiliter nititur eo, 


quod nempe Atomi unius elementi vim repulsivam Atomorum alius quodammodo de- . 
leant. Non tantum hoc voluminis decrementum locum habet in corporibus gazosis ; 
sed saepius etiam. luculenter illud observamus in duobus liquidis , vel in solutione 
corporis solidi in liquido. Ad ; priorem, casum pertinet conjunctio Acidi Sulphu- 
тісі cum aqua; ad alterum solutio; salis ` ‘cujusdam , Ve С. Muriatis Natrici in aqua, 

Ç 3 Ad- 


do FRANCISCI Do Z Y, 
Аа айп etiàm ‘quasdam’ observationes йе corporibus ` gazosis, habita ratione ` ое: 
luminis: nempe numerum Atomorum compositorum ін connubio gazosó, ex duo- 
bus Simplicibus constante, et in quorum conjunctione nullum decrementum voluminis 
locum habuit, manifesto debere esse dimidio minorem numero ' Atomorum simpli- 
cium ante conjunctionem. ` sca Tr 
Distantiam inter Atomos corporum gazosorum compositorum , DS TIERA аја 
esse debere, Ша gazosorum corporum simplicium. Immo quidem Berzelius dicit ; 
suspicandum esse vim repulsivam eadem ratione debere mer ` T magnitudo- апбан 
tur Átomorum compositorum. ; ро пай ПЕЕ 2 таа 
Longe abest ut Theoria voluminum omnibus elitso aecommodari possit, certa 
fere nulli connubio organico; quia haee numquam forma gazosa exsistunt, et num- 
quam in hune statum duci possunt.' Ob hanc caussam Theoriam voluminum tantum- 
modo accommodare possumus connubiis барки —À gazformium, id est 
Atomis primi ordinis. 


CAPUT SEXTUM. > 


DE METHODO, NUMERUM. RELATIVUM ATOMORUM IN CONNUBIO ALIQUO ІМ 
VENIENDLI.. 


In praecedentibus jam traditis regulis Stoechiometriae, et expositis methodis simpli- 
plicibus, secundum quas- corpora conjungantur, nunc sequuntur rationes quibus cal- 
culi facillimi ope, accurate inveniatur numerus relativus Atomorum connubii Chemi- 
сі, et pondus relativum Atomorum. Primo loco dicamus de numero relativo Atomo- 
rum. In һас quoque re confugiendum est ad hypotheses, quae tantum probabili- 
tatis gradum possident , ut probabiliores conjicere opiniones vix possemus.  Pri- 
mum statuebant, in corporum conjunctione singulos Atomos conjungi singulis Ato- 
mis; sed invenimus multa oxyda , quae manifesto plures duobus Atomis continere 
debeant ; etiam | in salibus videmus , acidum debere continere plures Atomos quani 
Oxydum. 

Omnia corpora, quae magnam affinitatem inter se non habent, veluti partes con- 
süituentes quorumdam protoxydorum, v. g. protoxydi Auri, Argenti, multorum cora 


orum gazosorum, statuere ossumus esse composita ex duobus Atomis» Deutoxyda , 
P 5 , p P n 
Y 


RESPONSIO An QUAESTIONEM: СНЕМІСАМ. m 


wel illa Oxyda, quibus major quantitas Oxygenii est quam protoxydo, possumus sta~ 
tuere, continere in singulo Atomo baseos, duos Atomos Oxygenii. "Tritoxyda id est 
quibus plus Oxygenii est quam Deutoxydis, debemus considerare ut continentia in 
singulo: baseos Atomo , tres. Oxygenii Atomos. Jam haec Oxyda tertii ordinis si jun- 
gantür protoxydis, Acidi munere fungi possunt et connubia salina quodammodo for- 
mare, v. €; Silica eum Kali facit connubium , quod: vitrum vocamus ; pertinent huc 
quoque. quaedam .Охуда metallica, Manganii , Antimonii, et sic porro. 

Acida considerare possumus, ut continentia ad minimum, tres Atomós Oxygenii 
in uno Atomo baseos.. d Í : 

Sunt quaedam regulae quibus certius definire possumus numerum relativum Ato- 
mórum connubii alicujus. Prima deducta est ex comparatione graduum oxydationis 
‘corporum. Secunda ex convenientia graduum Sulphuretorum cum gradibus oxyda- 
tionis, et Tertia est quasi sequela proportionis Oxygenii Oxydorum Electro-Negati- 
xorum, cum еа Oxydorum Electro-Positivorum in connubio Chemico, Hae regulae 
sunt sequentes, 

1.) Inquiratur, in quot proportiones Basis cum Oxygenio j jungi possit; $ ешрак 
inter se , et reducantur ad numerum Atomorum quantum fieri possit simplicissimum у. с, 
Antimonium habet tria oxyda, quae inter se hac ratione sese habent — 5,4,5; 
nam protoxydum Antimonii componitur ех 100 partibus metalli , et 18, 6 partibus 
Oxygenii. Deutoxydum ex 100 metalli, et 24,8 Әуе partibus : Tritoxydum ex 
aoo metalli, et 50,995 Oxygenii partibus. 

Si nunc hos numeros, nempe 118,6. 124,8. 150,995 reducere velimus ad numeros 
ѕішр\ісіогеѕ, eos. dividamus per numerum 106, et habebimus fere 5, 4, 5; nam 

118, 124, 150, 22 5., 4, 5. 
Exinde conficere possuurus in his oxydis, unum Atomum baseos continere tres, qua- 
tuor, quinque Atomos Oxygenii. Hoc modo semper debemus agere in numero relati- 
хо Atomorum inveniendo. ' 

2.) -Comparentur connubia Sulphuris alicujus. corporis cum gradibus. oxydationis ; 
v. g. Arsenicum сит Oxygenio jungitur in ratione unius Atomi baseos cum tribus 
et quinque Átomis Oxygenii; Sulphur. autem cum Arsenico- jungitur duabus pro- 
portionibus, in prima unus Arsenici jungitur duobus Atomis Sulphuris; in alte- 
ra unus Atomus Arsenici jungitur tribus Atomis Sulphuris: Sulphur autem in Sul- ` 
phuretis іп eadem ratione est uti Oxygenium in oxydis. Exinde conficere possu- 
mus, gradum oxydationis Arsenici minorem etiam debere existere, in quo Oxyge- 
mium sese habet cum Arsenico — 1 : 2, et igitur oxydationis gradus Arsenici esse 
02, 3 5. 

. 5. Quando Oxyda Electro- Negativa conjunguntur Electro-Positivis, tunc quantitas 

оз Оху- 


22 FRANCISCI DOZY, 


Oxygenii unius est multiplum sine fractionibus Oxygenii alterius. у, g. Acidum Sul- 
phuricum continet tres Аїотоѕ Oxygenii et quoque triplicem quantitatem Oxygenii 
baseos Oxydi, quocum conjungitur et salem neutrum format, Acidum Sulphurosum 
et Carbonicum continent duos Atomos Oxygenii, et quoque , duplicem quantitatem 
Oxygenii baseos in connubio. Hac enim regula, quadam securitate veram rationem 
Atomorum statuere possumus. Acidum àceticum in sale acetico neutro continet quan- 
titatem Oxygenii triplicem Oxygenii Љаѕеоѕ ; ita ut statuére liceat, Acidum aceticum 
tres Atomos Oxygenii continere. 

Si denique basis quaedam habeat duos gradus Oxydationis , quae se habent ea ra- 
tione, ut in prima tres, et in secunda quinque Atomi Oxygenii contineantur, quo- 
que conficere possumus , haec Oxyda in duobus Atomis baseos, continere tres et quin= 
que AÁtomos Oxygenii; et ita illud ex regula communi exciperetur. Non multa tamen- 
Oxyda in hoc casu sunt, Acida Azoti iis annumerantur (1), quum autem sit proba- 
tum Ázotum, huc usque habitum corpus simplex, esse Oxydum, compositio Acido- 
rum memoratorum esset in eadem ratione, qua compositio aliorum, 
` Definito igitur hunc in modum numero Átomorum relativo in connubio, Berzelius 
et alii, quo faciliorem redderent usum Stoechiometriae , illum tabulis expressum edi- 
derunt, ex quibus videre licet, quot Atomi connubio quodam contineantur; quas ta- 
bulas ut intelligamus, prius communicanda sunt sigue quibus utantur ; ut: singula con- 
nubia significent. ii 

Semper igitur in iis signis utendum est lapin FR ut omnibus Chemicis in- 
telligantur. Metallum , vel aliud corpus. simplex , ‘Berzelius. significat litera initiali : 
B. Boron vel Вогішт. С. Carbonium.: К. Kalium: L. Lithium. Si duo corpora 
ab eadem litera incipiant, aliam addit. А u, игит, Ag Argentum., А 5, Ar- 
зелісит. S. Sulphur. Si. Silicium. ] 

Ut significet quantitatem Atomorum Oxygenii connubii cujusdam, literae priori Ба- 
seos imponit tot puncta, quot Atomi Oxjygenii ei juncta sint, Ва. Oxydum Bary- 
ticum. Š. Acidüm Sulphuricum. 8. Жсійшп 8шірһиғовит./ Ou Oxydum. Carbo- 
nicum. С. Acidum Carbonicum; 

Corpora magis composita ita significantur. «Su/phas Cupricus: his signis indie 
Са 52, Hoc significat, duos Atomos Oxygenii Cupro esse conjuntos, Sulphur tribus 
Oxygenii Atomis, et per numerum 2 (quem in Arithmetica vocamus Exponent) indi- 

cas 


(1) Repertum nóvissimum in Anglia Ammoniam nasci, si certo quodam caloris gradu cum potassa committatur 
flaxns Hydrogenii, satis est admirandum ; nam phaenomeron locum habebat, adhibita quidem potassa depuratissima, 
Si hoc verum est et novis experimentis aliorum Chemicorum probatnr, conficere possumus Azotum in quodam 


statu, fortasse ut Oxydum , cum. Potassa іпіше esse esse conjunctum, 


4 


RESPONSIO An QUAESTION EM. CHEMICAM. 25 


catur unnm Átomum Oxydi cuprici, conjunctum esse duobus Atomis Acidi Sulphurici. 

Signum K B® indicat Boratem Kalicum et Аа ©З Сагђопаіит auricum e sic 
porro, 

.Atomos tertii ordinis indicamus hoc modo; exemplo sit. Sulphas Aluminico- Ka- 
licus K Š + 2 КІ 5%, Numerus 2 (in Arithmetica Соёусѓелі vocatus), indicat 
Sulphatis Aluminici duos Atomos, uni Atomo Sulphatis Kalici esse conjunctos. 

Ut significetur. Atomus quarti ordinis ita procedimus , ex. gr. in Sulphate Alumi- 
nico- Kalico crystallisato signis indicando, ita agendum est Kä T2 A153 + 48 HO, 
vel pro posteriore signo +- 48 A q ponere possumus. 

Ut corpora organica significet, Berzelius lineolam imponit primae literae connubii; 
у. g. Acidum .Асейсит hoc modo significat. H9 C^ ӨЗ = А. Acidum Citricum 
Hi C+ O^ = С. Acidum Formicicum hoc modo: H?. С°, O3, = F. In iis con- 
nubiis, in quibus duo Atomi corporis cujusdam simplicis junguntur uni Atomo Oxy- 
genii, Berzelius utitur litera О, pro puncto; v. g. Acidum Nitricum, N O6, literam 
N pro Nitrogenio vel Azoto sumens; et quum in à connubio Aqua pars constituens est, 
hec signo Ад» utitur. 

Sunt quidem Chemici qui alia signa proposuerunt; sed haec signa quae modo ех- 
plicavimus, et quibus Berzelius atque multi celeberrimi Chemici utuntur, perspicuo 
modo, aliquod connubium significare possunt; et etiam faciliora signa haec intellectu 
sunt aliis magis complicatis ex. gr. iis ex opere de Stoechiometria fone a Chemico 
Meinecke. 

Si igitur quodammodo his signis assueverimus , facile patebit, ea magnam fa~ 
cilitatem praebere in significandis proportionibus Chemicis. Hae tabulae autem. 
non eam solam habent utilitatem , ut ex iis videre possimus, quanam proportio- 
те in connubio aliquo, unius corporis constituentis Atomi ad alterum tenean- 
tur; sed etiam ut ex iis pateat, quanam proportione corpora jungantur quod 
ad pondus, Quamobrem nunc transeamus ad alteram hujus Capitis partem , quae 
agit . É 


Те pondere relativo .Афотогит. 


Жос pondus certis quibusdam numeris indicatur , quos etiam vocamus numeros 
proportionales , Nombres Proportionels , et horum оре, Stoechiometria immen- 
sam utilitatem Chemiae praebet; quoniam compositionem connubii quod ad pon- 
dus, satis accnrate cognoscere possumus, solas tabulas memoratas inspicientes. 
өсі duobus numeris proportionalibus corporum simplicium vel composito- 
rum, habebimus numeros proportiogales illius connubii; vel aliis verbis, pondus re- 

la= 


m ^' FRANCISCI DÓZY, 


latiyum unius Atomi corporis compositi ; v. 6. Numeri proportionales , vel potius ` pon 
dus unius Atomi aquae indicatur numeris 112,4354. Hunc numerum habebimus, si 
conjungimus pondus relativum unius Atomi Oxygenii cum pondere relativo duorum 
Atromorum Hydrogenii; quia aqua componitur ex uno Atomo Oxygenii et duobus Ato- 
mis Hydrogenii, йа: 
Atomus Oxygenii 2” 2160 
Duo Atomi Hydrogenii == 12,4554 


Pondus relativum Atomi Aquae 112,4554. i 
Sic quoque pondus relativum Atomi Sulphatis Kalici inveniemus , si pondus unius 
Atomi Potassae jungitur duobus Atomis Acidi Sulphurici; nam hic sal formatus est 
ex uno Atomo Potassae et duobus Atomis Acidi Sulphurici, ita: 
Atomus Potassae = 1179,85 
Рао Atomi Acidi Sulphurici = 1002,52 е 


7 


Pondus relativum Atomi Salis 2182,15 
„Нос Pondus autem relativum Atomorum simplicium corporum , facillime inveniri 
potest, uti vidimus supra; ea compositorum invenimus, conjunctis ponderibus rela | 
tiyis duorum corporum, si attendamus tantum ad numerum Atomorum i in connubio; : 
Pro unitate assumatnr Oxygenium , quia hoc in plerisque connubiis obvium est, et' 
quia numeri ponderum Átomorum corporum cum eo comparati, simpliores sunt quam * 
si aliud corpus pro unitate assumamus. Pondus autem Atomi Oxygenii ponatnr = 100, - 
et regulis supra memoratis, sequenti modo procedatur: ( Alii Chemici ponunt hcm 
Atomi Oxygenii = 10; sed hoc ad idem redit). ; 
Ut igitur calculo Зеб оар › pondus Atomi argenti, мера adhibeatur regula trium. ` 
100 Partes Argenti ut oxydentur, junguntur partibus Oxygenii 7,5986. Нос Oxydum 
possumus statuere uti in tabulis indicatur , componi ex uno › Atomo Argent ег duobüs' 


Atomis Oxygenii; déin ita pergatur 
Oxygenium, Pondus. rel. Oxygenii. ү Pondus rel. igna: 


25976. = 5,6995 : 100 = 100: 2705,21. 

Quia P 244 Atomi Oxygenii in hoc connubio sunt — 7,5986, inde sequitur unum Ato- 
mum. Oxygenii esse = 5,6995. . Quum autem : pondus relativum unius Atomi Oxygenii 
sit = 100, modo multiplicemus 100 partes Argenti cum hoc pondere relativo et di 
vidamus per numerum. 5,6995, tum habebimus numerum 2703,21; pondus relativum ` 
unius Atomi Argenti, 

Aliud exemplum: : 

Ut inveniatur pondus Hydrogenii , sequenti modo agedum, est. Secundum, expéri- 


menta Berzeli est Dulongii, 100 partes Oxygenii formant cum partibus 12,455 Ну- 
dros 


3 


ا(1 ,۽ 


b 


RESPONSIO ар QUAESTIONEM СНЕМІСАМ. 25 


drogenii, partes 112,452 aquae. In aqua unus Atomus Oxygenii conjungitur cum 
duobus Atomis Hydrogenii ; inde oritur seqüens comparatio : 

Oxygeni. Pond. Bel, At. 1. Oxyg- Hydrogenii ^ Pondusrel, 1. Atomi Hydrogen, 

100 : ^ 100 © 6,2175 g 6,2175. 

Chemicus Cl. Meineċke (+) etiam hoe observavit, pondera relativa corporum fere sem- 
per posse dividi pondere. relativo Hydrogenii, ut nihil supersit; atque hanc. obser- 
vationem tradit ut regulam, qua videre possumus, utrum pondera relativa corporum 
recte calculo sint definita; sed quia pondus relativum Hydrogenii tam. parvum sit, 
nempe 6,2177, hoc. pondus relativum facile potest dividere pondera relativa aliorum 
corporum; ita ut nullam certam regulam exinde conficere possimus. 

Mnltum tamen abest, ut pondus relativum Atomorum semper accuratum sit, de- 
pendet enim solummodo a numero Atomorum, quem in aliquo connubio adesse sta- 
tuimus; ita ut verisimile sit, iu his tabulis tempore procedente, nonnulla minus ac- 
curata repertum iri. Quamdiu autem non patuerit rem aliquam esse veritati contra- 
riam, vel minus probabilem , praestare videtur eam assumere. 

In Chemia practice tractanda igitur, Stoechiometriae ope carere vix possumus. 
Quonam enim modo sciamus, in corpore aliquo componendo , quantitatem partium 
constituentium quibus haec compositio fiat; vel si Analysin connubii alicujus pera- 
gere velimus, quantitatem. corporis disjungentis , quo opus est ut analysis Dat, Non- 
nulla hujus rei exempla adferamus, 

1. Si Oxydum aliquod restituere velimus in statum metallicum: v, c. Охуд4ат Zin- 
cicum, videmus ex tabulis illud constitui duobus Atomis Oxygenii et uno Zinci, 
Haec compositio ut disjungatur, opus est Carbonio et calore intenso, ut Carbonium 
Linco Oxygenium auferens, in Oxydum yel Acidum Carbonieum convertatur, Pondus 
autem relativum Atomi Zinci est = 806,45, Pondus relativum: duorum. Atomorum Oxy- 
genii = 200; Pondus relativum Carbonii = 75,555 et unus Atomus Carbonii jungitur 
uni Atomo Oxygenii ut fiat Oxydum Carbonicum. Igitur ut partes 1006,45 (Pondus 
relativum Atomi Oxydi Zincici) disjungantur, opus est 150,66 partibus, (Pondus re- 
lativum duorum Átomorum Carbonii) si nempe statuimus Carbonium plane in Oxy- 
dum converti, 

2. Exemplum connubii magis compositi г 

Si inquirere velimus in quantitatem acidi Nitrici, contentam sale aliquo Nitrico 
neutro, cujus basis est incognita, sumatur Acidum v. c. Acidum Sulphuricum ; si tunc 
ponamus formari salem Sulphuricum neutrum, quaeratur differentia ponderis horum 
salium. 

Ponamus salem Sulphuricum 26, 55 partibus esse minus ponderosum sale Nitrico ; 


¥ 
pon- 


i 


СІ) In opere quod inscribitur Chemische Messkunst, YD Theil. pag. r9; 20, ат» 


D 


26 FRANCISCI. DO2Y, 


pondus autem baseós manet idem ; igitur differentia inter pondera relativa Atomoruni, 
Acidi Sulphurici et Acidi Nitrici, erit ad pondus Atomi Acidi Nitrici, uti differen, 
tia ponderis duorum salium ad pondus quaesitum , hoc modo: j 
176,10 : 677,26 = 26,55 : 102,07. 
. Acetatem Kalicum рш volunt Analysi duplici, Sulphatis Kalici et Zen 
piss? atque ut illud fiat, adhiberi volunt 25 partes Sulphatis Kalici. 

Ut igilur sciamus quaenam quantitas Acetatis Plumbici requiratur, ut 25 partes 
Sulphatis Kalici plane divellantur; et quaenam quantitas Acetatis Kalici Һас opera 
tione obtineatur, sequenti modo agendum est, Quaeratur in tabulis pondus relativum 
Atomi Sulphatis Kalici, hoc redit ad 2182,15; et pondus relativum Atomi Acetatis 
Plumbici crystallisati, quod redit ad 4745,95. Pondus relativum Atomi Sulphatis Ka- 
lici ad pondus ralativum: Atomi Acetatis Plumbici tenetur eadem ratione, qua 25 
partes Sulphatis Kalici ad quantitatem. quaesitam Acetatis Plumbici, hoc modo* 

2182,15 : 4745,05 — 25: 55,57. 

Ut antem inveniatur quantitas Acetatis Kalici, quae hac Analysi obtinetur, quae- 
ratur pondus. relativum. Atomi Acetatis Kalici, quod est 2462,07; et sequenti modo 
pergatur. 


Pondus At. Sdt Kalici. Р. At, Acet. Kalici. Sulph. Kal. Acet. Kale ; 
2182,15 : 2462,03 ^ == t 95 : 28,20. 


His quidem multa exempla addere possemus; ex praecedentibus tamen satis jam 
videre licet, quam late patet Stoechiometriae utilitas in Chemia practica hern 
neque pronuntiare timemus, Chemiam illa carére non posse. > 

. His igitur jam Clarissimi Judices! officio satisfecisse , atque quaestionis vero consi 
lio pro viribus respondisse, putamus; atque omnia de hoc argumento expósuisse , 
quae ad illud pertinerent. Ne aliter tamen hanc commentationem inspicere velitis з 
quam continentem fundamenta illius partis hujus egregiae doctrinae, cujus tanta est 
copia, ас tam late patet si reliquis artibus accommodatur, 


ОТАМ TOU M 


A 


JANI HENRICI HOLWERD A, 


HAGANI, 


PHILOS, THEOR. ET LITER. HUMAN. CANDIDATI ET THEOL. 
IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. STUDIOSI, 


RESPONSIO. 


A D 


QUAESTIONEM A CLARISSIMO PHILOSOPHIAE THEORE- 
TICAE ET LITERARUM HUMANIORUM ORDINE IN 
ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA,. A. MDCCCXXVI 

PROPOSITAM: 


» Quaenam fuit veterum Scepticorum sententia de veri judicio? Qui- 
ә» биз argumentis eam tueri conati sunt adversus Dogmaticos , inpri- 
ә» тіз Socraticos , et Stoicos? Quomodo denique Sceptica philoso- 
an phandi ratio , observatá hominis indole, naturá, atque ingenii 
» progressione , explicanda et coércenda videtur?” 


QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. уш MENSIS FEBRUARII 


А. MDCCCXXY Ile 


SC ett Р 


Š Atia ; p Mate 5. P 


Le Ил a и RE o 
- ! 


je LEER oem Lud 


% "n A 
Hate n vo д xd р 
7 А. " x^ 


m no 3 


еу, ipa ut ыз A ем; 
үйле iy REG e hatt 
Ung дй ue Haaa 170 x 
pun qua duni Тибы 
Hen wir virt, et берін Миұл 
е) тік: «йден міз in 


[Pin 26 % eism 


RESPONSIO 
A D 


QUAESTIONEM LITERARIA M. 


PROLEGOMENA: 


Quod Simonides de natura Deorum interrogatus , respondisse fertur: quanto diutius 
considero , tanto mihi res uidetur obscurior : idem dici posse videtur de quaestione 
illa gravissima, et qua nulla latius patet, quibus finibus ingenium humanum conti- 
meatur, quatenus verum invenire, et inyentum dijudicare possit? De qua tam variae 
sunt tamque diversae veterum LE О sententiae, ut, quaenam earum sit ve- 
rissima, dubitantes, omnem. fere veritatem desperare cogamur, Sed tamen haud scio 
an nulla sit historiae Philosophiae pars , quao tantam habeat, ad animi agnitionem 
vel pulcritudinem. vel utilitatem, ` Etenim cui non pulcrum videtur, quae ab ingenio- 
sissimis viris de re gravissima cogitata sunt, cognita habere atque perspecta ? Quae 
cognitio , quid aliud efficit quam ut ex animis nostris affirmandi temeritas eruatur? 
Quae cum ita sint, neminem fore arbitror, cui non magnopere placeat quaestio , а 
Cl. ordine Philosophiae Theoreticae et аА humaniorum ad disceptandum pro- 
posita, quae ita se habet: 
Quaenam fuit veterum. Scepticorum sententia de veri judicio? Quibus argu- 
méntis eam tueri conati sunt adversus Dogmaticos , inprimis Socraticos et Stei- 
cos? Quomodo denique. Sceptica philoesophandi ratio, observata hominis indole , 
natura, atque ingenii. progressione, explicanda et coércenda videtur ? 
Ad ad hanc igitur quaestionem ita respondere conabor ut, si minus doctrinae co- 
piam et varietatem afferre possim, at industriae certe aliquam laudem assequar. 
Disputationis triplicem feci diyisionem eam, quam ipsa quaestio demonstrat: prima 
párte Scepticorum.de veri judicio sententia continebitur : secunda pars consumetur 
A 2 19 


E ы Н. HOLWERDA}; 


in argimentis, quibus hanc sententiam defendere consueverant, exponendis: tertie 
denique in eorum philosophándi ratione explicanda et coërcenda versabitur. . , 

Sed ut palam fiat, quanam de re disputetur, neque oratio nostra incerta vagetur ,· 
videamus, quid veteres intellexerint verum, quid judicium ? 

Et ad verum quidem quod attinet, Sexti Emperici exemplum secuti , Stoicorum 
definitionem afferemus ( x). Hi igitur verum intelligebant т) órdpyov кә) Qyrixelues 
жу mt id, quod existit et alicui rei oppositum est, id est, cujus oppositum fal- 
sum esta Quo sequitur Falsum: nihil aliud esse, quam ei wir ómzApyov ка) ий Zeck 
хобо тин у id quod поп existit, neque alicui rei oppositum est, hoc est, cujus op- 
positum non falsum est (2). Verum triplici modo di: ا‎ a veritaie. Primum 
cùsig* verum enim est incorporeum, quippe pronuntiatum et enunciatum (2 сома 
кай Хектду ). Veritas est corpus, quippe nihil aliud , quam scientia omnium verorum, 
Scientia autem est animi principatus ( Zwepovixiv) quodammodo зе habens (5). Ani- 
mi principatus secundum eos est туйн, ideóque corpus (4). Haec ut melius in- 
telligantur, tenendum est, Stoicos statuisse, omne quod movet, vel movetur corpus 
esse; qnod non movet, neque movetur, incorporenm existimabant (5). Deinde verum a. 
veritate distinguitur систйсе 5 cum verum sit simplex, veritas composita et pluribus 
partibus constans , utpote scientia. Differunt igitur ut cives a civitate, ut species а. 
genere(6). Denique uve! inter se differunt verum et veritas: quandoquidem haec 
tantum cadere potest in perfectum illum Stoicum sapientem, veri contra et saltas 
est particeps , et infans, et insanus (7). ` 

Ut autem verum a falso distinguatur opus est sptegeia, Quod latine judicium: ap- 
pellare licet, auctoribus. Cicerone ( 8) et Seneca (9g): quamvis hanc vocem. graecae 
minus respondere arbitrati sunt Picus Mirandulanus (20), et, cujus major est his’ 
in rebus auctoritas, M. A. Muretus (11).. Cicero autem et aliis formulis promiscue 
usus est: v. с. ¿d, quo omnia judicantur , veri falsique nota, veri falsique regula" 

caet. 


Са) Cf. advers. Math, УП. 38 edit, Fabricii, 

(2) Galenus. De Hist. Phil. Орр: лот, II, pag..26,.A ,.D- edit, Charterii. Liceat mihi.ignotum hujus libelli ^ 
suctorem facilitatis causa Galenum appellare. 

Сз) Seneca Epist. 113. 

C4) Cf. Sext, Emperic. P. H. lib. IT, $t. edv, Math. VII. 39 ét E? — Galenus; ЇЇ. 

(5) Cf. Diog. Laërti VII, 55. ibique Menagius, — Aulo Gell, Nocti Attics V. 15. ~~ Pseudo’ Plutarch, ДМ. 
placitis philosoph. IV. 19,.20. p. 2902. — 294 edit, Tauclipitz, 

(6) Cf. Sext, Empir, P. Н. 11,.82. advers. Math, VIL, до да. — Galenus: lele 

(7) Cf. Sext. P. H. H, 83, Adv. Math, ҮП, 43—45. — Galenus 1. 1: 

(8) Acad. quaest. ТІ, 8. alibi. (9) Epit. ër, C | 

Сто) Ін examine vanitatis doctrinae: gentium. ` In utriusque Pici opp, Basileae, 1573.et 1601, tom, И, pe 88. 

(11) Ad laud. Senecae locum. Opp. tom. Ill p. zo, edit. Ruhnk, 


RESPONSIO AD QUAESTION ЕМ LITERARIAM. А 


Raet. (1). Sed missis his levioribus ad rem ipsam, criterii nomine designatum, de- 
finiendam accedamus. 

Criterium in universum nihil aliad est, quam, zeZyparos дішууистікй атауы (2) 
et duplex distinguitur, ad vitam regendam alterum , alterum ad verum falsumque 
dijudicandum. Sextus Empiricus: адт/ха тороу з inquit, xpirápiov Айуетоі трйтоу Aën 
Mais ° хаР Бә Gin Tpómo?, Q mposfxovTeg у TÈ Gët Sorten, TÉ 2% PUES хаб frspoy 
38, A mpocixovreg тӛ piv rpe Quy y тӛ 92 ий Zeien: xol TAUT) фу Ran} хаб" 
erávai, тахт) 2% wevos (5). 

De illo posteriori veri criterio potissimum in hac disputatione agendum erit, quod 
rursus triplici modo dicitur: хоу06, loe, 10Їтати. Et хоу; quidem criterium di- 
citur, omnis comprehensionis mensura, quam a natura accepimus, v. є. visus, au- 
ditus, gustus, caet.: Ші, omnis comprehensionis mensura, quam arte nobis prae- 
paravimus v. c. cubitus, circinus caet.: denique айтат, criterium est omnis men- 
sura , qua res incerta ( 43,20 ) comprehenditur. Huc autem praesertim ea pertinent, 
quae ad verum dijudicandum Dogmatici afferunt (4). 

Aliquantum ab his differt Galeni ratio, qui duplex tantum distinxit criterium, Фу- 
cuy naturale alterum, alterum reyvıxdy artificiale ; quorum. hoc nobismet ipsi pa- 
ravimus , ut сігсіппе ; illud naturae acceptnm referimus , ut sensus et ratio (5). Igi- 
tur, quod Sexto fuit xoc et iıælræræ dictum critezium , id Galeno est naturale s 
quemadmodum rursus Sexti 2/%6 vocatum criterium Galeni arZficiali respondet. 

Nondum in dividendo criterio subsistebatur. Nam illud j3íz/zzrz dictum criterium 
rursus triplici modo distingui potest. Est enim aliquod criterium A" 27, а quo, ut 
йбротос : aliud 22 од, per quod, ut 27204014, айии: tertium denique xaf” 2, secun- 
dum quod, ut ў трос Вол Ts Qavracins (6). 

Fuerunt autem, qui primum illud criterium 20” 07, ut supervacaneum, rejicerent, 
cum potius sit ipse judex , non id, quo judicetur. Quorum rationem probavit Gas- 
sendus, vir eximius (7). Ша autem fecit Galenus, qui Шай suum za£ura/e criterium 
duabus constare putavit partibus, quarum unam criterium 2/00, per quod vocavit , айе» 
rum criterium xa" 9, secundum quod. Шай nihil aliud est, nisi facultas a natura das 
ta, per quam rem cognoscamus, ut sezsus vel intellectus: hoc est ipsa hujus facultatis 

ag- 

( 1) . Acad, quaest, ЇЇ. ro, 1r, 12. alibi; 

(2) Galenus. De hist. phil. p. 25. Е. 

Єз) Ady, Math, УЦ. 29. — C£ P. Н. I, 21. IT. 34. — Galenes s s 

(4) СЕ Sext, Empir, Р. H. IT, 15. — Galenus 1, 1. 

€s) Cf. De optima doctrina contra Favorinum. с. IV, pag. 19. В. С. 

(6) Cf. Sext. Emp. Р.Н, Il, 16. — * 4d». Math, VIL, 35 — 37. de quibus locis cf, Gassendus, De logicas 
fine.. Opp. tom, І. p. 69. y Cz2 bh L 

А 5. 


6 T d H. HO L WERD A, 


actio sive operatio, veluti sensio et Zntellectio ( 13)... Cum Galeno in PAP crite- 
rio а quo consensisse videtur Potamo Alexandrinus, Eclecticorum auctor; certe apud 
Diogenem Laérüum non nisi duo criteria statuit per quod et secundum quod (2). 
Alcinous autem haeo duo confudisse et uno nomine т) ò? ¿š comprehendisse videtur, 
cum tamen aliud adjecerit zà 207 2, idque mentem esse dixerit: (т) 3} хртирйо ) істі 
Мттду, TÒ pi» Gi 0 кріретгі TÒ крііреуоу, TÒ 2%2/ 097 бу т? фу ду sty Ô ѓу Яріу vois, TÒ 
2:27 00 бруауоу фусіхду хрітіх2у (5). Haec de criterio dicta sufficiant. 

Ejusmodi autem criterium, quo verum a falso distinguatur, utrum existat, nec ne 
magna fuit inter philosophos contentio. Eorum tria potissimum facit genera Sextus 
Empiricus : Dogmaticorum, qui et esse verum et percipi posse statuebant : Acade- 
тісогит, qui ей esse verum et percipi posse negabant. Inter quos medii interja- . 
cent Scepiici, qui nihil statuunt, sed quaerunt et dubitant (4). Іп qua divisione 
illud mihi minus probatur, quod Academicos a Dogmaticis diversos facit. Nam aeque 
Dogmaticus est is, qui veri judicium tollit, ac qui ponit, Quamobrem Dogmatici 
putandi sunt ii, qui vel statuunt, vel negant verum et esse et percipi posse: Ѕсер- 
tici, qui assessionem cohibent, et nihil in utramque partem statuunt (5). Nostrae 
tamen disputationis ratio postulare videtur, ut Dogmaticos eos intelligamus, qui ali- 
quid veri judicium statuebant , Scepticos et eos, qui illud omnino tollebant, et. eos, 
„qui de eo non statuebant, sed assensionem cohibebant: praesertim cum , ut postea 
videbimus , hi nomine tantum differant, re congruant. Ejusmodi fere est Diogenis 
Laërtii philosophorum divisio , qui rûv dè Ф0о6%4фәу, inquit, ої gh угубуйт: Doy ure 
zol, oi Ў 2фектікіі. Кай ?оуиатіно) Gin Scot тер) TÖV лроурдтоу ётофайоутаи у 04 хата" 
array" Ффектімо 22 Bea ітіусәгі тєр} айтду y de ёхатаћіттш» (6)» Quod autem ad 
antiquiores illos attinet philosophos, Xenophanem, Empedoclem, alios, qui , neque 
Sceptici, neque Dogmatici appellari possunt, minime absurdum videtur, hos a reli- 
quis sejungere, eorumque tertium facere genus ex utroque mixtum. Galenus, Dog- 
maticorum et Scepticorum facta mentione, qux» 9», inquit, 202017 тұосгірукатіу" TÍY 
тігі ply Xypasi жататибадгуцУ› тер толлбу Xè ЯторияЛау кәй ий mayra Duebiücay сокит 
беткй. Et paullo post тоў; 2% xarà рактуу lossi матели200%тәс UTR xe! Qasi Bevo- 
Фіуиу — Azulxpmow caet. (7). 

Su- ' 


) СЕ Gazenus. Пе optim. doct, с. IV. p. 16. D. Е. 
) Сї. Diog. Laért. Prooem, s. ot. 

Сз) De doctr. Plat, c. IV. p. ot edit, quam Fischerus Platonis dialogis а se cditis кеден 

(49) P.H.I,' tet t 

Cs) Cf CI. Nieuwenhuis in Orat, de varia philosophandi ratione, cum mentis humanae indole et progreisibus 


comparata. pag. 19. 2. (6) Cf, Diog. Lart, prooem, s. 15. 
C7) De hist, phil, pag. 24. F. 


C1 
C2 


* 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM. 7 


Superest, ut fontes indicemus , e quibus hujus contentionis cognitio haurienda est. 
Ес primum quidem memorandae.sunt egregiae illae, neque unquam satis laudandae 
Sexti Empirici disputationes, quae secundo Pyrrhoniarum Hypotyposeon et Septimo 
adversus Mathematicos libro continentur. Eodem loco habendi sunt Ciceronis Аса- 
demicarum quaestionum libri, quos, si integros haberemus, multis de rebus certius 
judicare possemus. Galeni liber De Optima doctrina, pauca de quaestionis historia 
habet, et ad unius Favorini rationem pertinet. Ad eam paucitatem veterum scripta, 
in quibus data opera de criterio agebatur, temporum injuria redacta sunt; quo di- 
ligentius ea colligenda sunt, quae hac de re sparsa inveniuntur, apud alios scripto- 
res: Plutarchum , Eusebium, Diogenem Laértium, Photium, alios, quos suo quem- 
que loco laudabimus. Ceterum ex iis, qui perditi sunt, nullius jacturam tantum 
dolemus , quantum Posidonii тер хртиріоо libri (1), tum quod ex eo Dogmaticorum 
rationes ab ipso Dogmatico eoque clarissimo propositas cognoscere possemus, tum 
quod in eo haud pauca ad historiam quaestionis pertinentia fuisse videntur, ut ex 
Diogenis Laértii l.l. conjicimus, Reliquorum perditorum de criterio librorum titu- 
los, qui nobis innotuerunt, hic recensere nihil attinet, quia in ipso disputationis 
cursu nonnullorum mentionem faciemus, Шай tantummodo memorandum videtur, 
exstare adhuc ineditam Nicephori Gregrorae de veri judicio contra Scepticos dispu- 
tationem; cujus rei notitiam Fabricio (2) debemus. 

E recentioribus dedita opera veterum philosophorum. de veri judicio sententias. 
tractavit. Picus Mirandulanus, in Examine vanitatis doctrinae gentium, qui tempo- 
rum, quibus vixit, ratione habita , sua laude non fraudandus est. Hunc secutus est 
Gassendus, in libro De fine logices, qui majori linguae Graecae seientia instructus , 
Picum longo post se intervallo reliquit. Memorandns quoque Huëtius, Traité de la 
foiblesse de l'esprit humain. Amstel. 1725. qui іп eo reprehendendus esse videtur „ 
quod onines fere philosophos ad Scepticorum sectam referre studeat. Denique bre- 
viter pro instituti ratione hunc locum tractavit Wyttenbachius Vir Cel. in Proe- 
ceptisLogices , Part. Ш. cap. П, p. 81 — 98. ed. 2. 

Haee sunt quae praemonenda habui. 


- Cr) Diog. Laërt, VIL, 54.— De hocce libro videatur Je Bake vir Cl. in Posidonli Rhodii reliquiis. doctrinae, 
Рав. 247. (2) Ad Sext, Empir; P. Н. И, 18. not, Z. 


zl 


PARS 


8 . Н HOLWERDA, 


P. A RMS: РЕВ І, М/А; 


QUA SCEPTICORUM DE VERI JUDICIO SENTENTIA CONTINETUR, 


CAPUT PRIMUM, 


DE 118 PHILOSOPHIS, QUORUM SENTENTIA INTER DOGMATISMUM ET 
SCEPTICISMUM VACILLAT. k 


Antiqui ili sapientiae studiosi, ut Xenophanes, Empedocles, alii, cum primum phi- 
losophari coeperunt y saepius et sensuum fallacitatem experiebantur , et aliis difficulta- 
tibus in rebus explorandis impediebantur. Quo factum est, ut interdum omnem уе-. 
ritatem desperarent, ideoque vchementissimas ederent querelas. Contra si quid in- 
venissent, tanquam eertum sumebant, verum inveniri posse, et Dogmatice assentie- 
bantur. Quae ratio diu in philosophia invaluit. Multae difficiles quaestiones jam. 
explicatae erant et pertractatae, antequam de mentis humanae facultatibus cogitari 
coepit. Hinc factum est, ut idem philosophus nune Sceptice, nune Dogmatice de 
veri judicio pronuntiasse diceretur. Quo et alia accedebat causa. Fuit enim emniura 
philosophorum communis ex pervulgatus mos, ut placita sua ad eos referrent aucto-. 
res, qui antiquitus sapientiae laude floruissent. Quae res saepius ad ridiculum agitata 
est, inprimis a Stoicis, qui Homerum, Hesiodum et alios ita interpretabantur, ut 
plane Stoici fuisse viderentur (1). Idem faciebant Academici et Pyrrhonii (2). Sta- 
tim igitur contentiones oriebantur , utrum aliquis ex iis antiquioribus Dogmaticus fue- 

Zt, 


Cr) Cf, Cicero, De nat. Deorum, Y, 15. Носсе ad antiquos illos provocandi negotium fortasse jam reprehen- 
dere voluit Plato, cum Socratem ita inducit, ut, si quid ipse pronüntiet , id Diotimae , Medicis "Thracibus aliisque 
acceptum referat. Cf, Symp. pag. 201. D. Charmid. 156. D. In eo etiam loco ubi illud Heracliti placitum omnia 
fiere ad Homerum et Epicharmum refert, manifesta est ironia, Theaet. pag. 152. D. Animadverti quoque debet 
Sextum Empir. a hujus morbi contagione omnino liberum fuisse, et contra vehementer studuisse ut ostenderet Pyr- 
rhonios sb omnibus aliis philosophis diversos esse. cf. inprimis P. Н. I. 210 — 241. 

Сг) СЕ Cicero, Acad. quaest, Il, Б, б, 23, 24. — Diogo Laért, IX, 70, Seq: 


/ 
RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. t ve 


rit, an Scepticus (1)? Hujus dicta et placita utrique in suam sententiam intefpreta- 
bantur, et, ut facile intelligitur, nonnunquam corrumpebant. 

Quo haee pertineant apparet: non sejungendam esse Dogmatismi et Scepticismi trac- 
lationem , antequam ad ea ventum sit tempora , quibus uterque ad perfectionem esset 
adductus, Continebit igitur haec nostrae disputationis pars utriusque initia et incre- 
menta. Inprimis autem Operam dabimus, ut illius, qua veri judicium tollitur, sen- 
tentiae vestigia diligenter colligamus, 

Exordium capiamus ab Homero, quem Sceptici sectae auctorem esse voluerunt (2). 
Laudantur quidam hujus versus, qui Scepticismi speciem prae se ferunt, сі quos 
Pyrrho saepe multumque usurpasse dicitur (5). Sed hoc superstitiosae cuidam re- 
verentiae, qua tota antiquitas Homerum persequebatur, tribuendum esse existimem. 
Et ut hoc loco poëtas complectamur; Euripides et Archilochus (4) in iMis versi- 
bus, qui а Scepticis laudantur tamquam ex ipsorum doctrina petitis, quidvis aliud 
quam incomprehensibilitatem. rerum cogitasse videntur. Nam qui poétae dictum: ad 
eandem normam ac philosophi placitum exigere velit, ineptus sit. Sequuntur septem 
illi, qui antiquitus sapientes sunt dicti et habiti, quos Seeptici suae afpérewg faciunt 
propter celebria illa dicta guty дуду caet. (5). Quod quam leve sit, et per. se in- 
telligitur, et magis intelligetur, eum ea, quae Anacharsidi tribuit Sextus, diligentius 
consideraverimus. Ka) 'Av4xapeie , de Pacis ô Еки) márne TEs Ty хртїхйу tard 
Asiy ушрї. Фра yàp Zeuëtë то% "EAA401 , тайт? dmoAtlzousi* т ydp істі, Фити, 
ё кріуәу ті теиибсу Apa, ys û ärdeae, Й ó теит у AAA" 1ййтду різ сўх Әу тошу“ me- 
тиротой yàp трі viv Уудс» v» теумкду DiopáTuyy ka) 04 (Ure тофлдѕ Хам94уғ тӛ тй 
брітғас Ёру у 00тЕ xu io тӛ Tijg дхоўс з сотае 009% д текис д$уште1 трі туу vatany 
rol ӛтотеХғс0іута» Emel ти ё%у za) TOUTO vni Qaqa тй» н тұйуиото тєҗўїл2й кріпу» 
оў Мосе тй тЕууус ў ӛтеугіз" ётер Zeen тотоу‘ dore oly? ó тус істі кріту% теуихау 
BiepudTuy. Агітетді бра Луго тух теуиітиу" A má ёст ӛтійаугу. “Нтоуйр 5 429268 
Thy Adnan у Ñ д von aos тӛу 8тердУудоу spuer AAA" û ётерібулоф од 0105 те ёст) кріугіу rhv 
ітерб5и2о». Tis yp llaq туу tari» ётіууйишу» mog Ў} туу ёлмітниу отиб xabis- 
тухеуе Kai шуу 0022 ó CANA: dän ёибсуАоу Ә”уато д$охцайб,ш* mird yàp тобто утобиеу» 
тіс istiy ô тофтоу хріушу èy uid дууа: Tà (roy Елі T air} теууу кәйестбта. "AXXa те, 


бітер 00796 éxelvoy кріугі, уғуйтетоі TÒ adv) siwen те Sch ұрубисусиу тістду TE ио) Zero, 
LI 
Hi 


C r) Talis contentio fuit de Xerophane Sexta Er pir. P. Н. Ӯ, 223. — De Platone , idem ibid, $. 221, — Diog. 
Zoërg, IIT, 51. — Cicero Acad, quaest. Y, їз. 11 y 5. ~ Item de aliis¿ 

(2) Diog. Laért. ІХ, бу. quem secutus est Suidas voce Téin, 

Сз) Cf. Sext. Empir. айу. Math. Y, 272 et 981. VII, 128. 

C4) Diog. et Suidas M. Sext. Empir. adye Math. 1. 285. V И, 128. 

C5) Diog. et Suidas ll, — Ве Septem autem sapientibus peculiariter egit Diog. Loëeg, T, 15, $0, 40, ibique 
Исп ш. — Cf, Heindorf ad Plat, Protagoram ре 343« А. ad Charmidem Pag. 165. А. 

Б 


10 H HOLWERDA, 


"Hr шу yàp бибим Aerm 5 repas, Tv, wpivopulynv, xpivdpevog xa) аўт ӛтіттес істе "Me 
dè Kolbet, тісті угости. Ой бууатду dé тд air xal wplvoy xz) npwdpeucy, y ха) тїттду xal 
ӛтістеу тіркей. Озя Apu істі ти д кругу теуикй;” à 38 тобто 000 қитірюу» Тау 
yàp иртиріоу, тӛ Aën істі теуикйі, TÈ 22, Әштікі. Одте 2% тӛ DertxÀ хры, orep 
099% û біту” ойте TÈ теууіхі, @ттер 0032 Ó теумітис, дй тӛ Zuse УХ, aigle, 
Tolvuy 022 істі қитіриу (1). Locum quamvis longiorem retuli, quia vererer, ne, si 
іп compendium eum redegissem , argumentationis vim et perspicuitatem corrumperem. 
Unus autein Sextus haec habet; apud alios veteres nil huc pertinens reperitur, nisi 
forte: hoc Anatharsidis apophtegma: (zugdtem 22, P4, mg тарх тої; “EMAON дуа- 
тай ply ol теұйтайу угут: 2501 ий Teyviraær (2). Hinc autem Gassendus Sextianae 
narrationi fidem facere conatus est (5): equidem potius credam hocce dictum Sexto 
ansam. praebuisse, ut talem disputationem fingeret, et Anacharsidi. tribueret: cni 
suspicioni illud, Ze Gasen , quod ille narrationi suae praefixit, favere videtur. Prae- 
terea totius hujus disputationis dialectica subtilitas ab Anacharsidis aetate prorsus 
aliena est. | 

Hactenus de-septem sapientibus. E quibus Thales primus scholam condidit eam, 
qüae Jonica appellata est. Memoratu dignum est, qucd de hujus scholae philoso- 
phis annotavit Sextus : тр8то: 27 Ё$оЁжу. 0) ëch Өйлғо (4) Фосіко) тйу тер) хритрісо akir 
улу гїгууйтатбди* quo loco сх иу non de dubitatione Sceptica intelligendum esse, sed 
potius Dogmaticam tractationem significare bene monuit Fabricius (5). Videamus 
autem quo haecce Sexti animadversio pertineat. Omnes illi, qui, ut Thales primum 
philosophari coeperunt, sola глеі ducebantur, et cum nondum virium suarum pe- 
riculum fecissent, profecto in eos dubitatio non cadebat, utrum homo verum invé- 
nire et inventum dijudicare possit, nec ne. Sed progrediente inquisitione Empiris- 
mus ipse se destruxit, et eos docuit multa obesse, quominus homo ad veritatem per- 
venire posset. Quotidie sensuum fallacitatem experiebantur. Hos igitur reliquerunt, 
et ad unam rationem se contulerunt (6). 

Inprimis hoc fecit Anaxagoras, де diene 248422шу тй аіс04сғ6. ‘Trò 2Фаурдту- 
ene gien, (Qoi, où дууйтоі ёсер Siem TAs: Argumentum , quo hoc conficere stu- 
debat, petitum erat ex тў map pixpdy тӛу ұрордтау Zaang, Ei yàg 200 КЕЛТ 
anders, bien кай Acuxiw, dra ёк бйтероу cig 0йтероу катй. ттйуоу® торехуаау у oÓ 


Zus 
(т) Sext. Empir. айу. Math, VIL zë — 59. ^. , 
Са) Diog. La¿rt, Y, тоз. Simile quid habet Plutarchus in Pcia с. V. in fine, pe e edit, Francof. 
(32 Орр. Тот, I. p. zr. 
C4) Ady. Math. VII, 89. — Per se patet et hoc loco monuisse sufliciat , cum de antiquis illis ejusmodi voces 


çeyrıxai usurpantur, has a recentioribus ad illorum placita accommodatas esse, 
(5) Ad 1, 1, not, X. (6) СЕ, Segtus 1.15 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM. n 


cera ў Blue Basxgben тіс тәр (аху ета oA , каітер mpg: Thy Фігіу Ümrowelue- 
yaş (1). Eodem pertinet notissimum, illud paradoxon; nivem sibi albam non videri, 
quia sciret азиат nigram esse, unde illa concreta esset ( 2)... Quod non ex ani- 
mi sententia eum dixisse putem , sed ut festive sensus reprehenderet: nam Cicero 
1. l Academ. 95. diserte testatur : eum non fuisse sopAistam, (sic enim appellan- 
tur ii, qui ostentationis aut quaestus causa philosophantur) sed maxima et gra- 
vitatis et ingenii gloria virum. — Geterum xod vb» Adnan Epy крітуроу saar (5). 
"Haud minori, quam Physici illi, sapientiae laude et opinione floruerunt Italici si- 

ve Pythagorei. Мес tamen melius de mentis humanae facultatibus investigandis me- 
ruisse censendi sunt. Nam quantum quidem de iis nobis innotuit, constat eos nul- 
lam Dialecticae’ operam dedisse (4). Пе criterio igitur veri non cogitarunt, nedum 
ut voluit Huetius (5), Sceptice dubitarunt: sed. viribus suis, quas nondum experti 
erant, nixi ad rerum investigationem sese dederunt. lloc de antiquissimis Pythago- 
reis dictum sit. Sed qui non modo Pythagoreorum disciplinam , sed omnem philo- 
sophiam, quam maxime auxit et inventis suis illustravit, fuit Empedocles: quae 
causa fuit, cur nonnulli a Pythagorae eum schola separarent, et in philosophiae 
historia peéuliarem illi locum tribuerent (6). Quorum rationem non est cur se- 
quamur. Videamus potius quid de vero judicando statuerit, Et vero alii aliter ip- 
sius sententiam explicarunt : eam rationem ut simpliciorem probavit Sextus ( 7 3». 
qua sex criteria induxisse dicitur. Vult igitur Empedocles duas esse causas re- 
rum eficientes, QuA/zy et yeîxog. Materiam quadruplicem fecit, terram , aquam, aë- 
rem, ignem (8). Cum autem similia similibus cognoscantur, quae etiam commu- 
nis fuit Physicorum sententia, sequitur et sex illa elementa totidem esse criteria. En 


ipsa Empedoclis. verba: , 


: vala 

C1), Sext. Emp. 1. 1. $. оо. 

(2) C£ Cicero Асай. Quaest. ПІ, 34: Cf. etiam c, оз. — Sert. Empir. Pe He Т. 33. 

(32 Sext. айу. Math, VII, 92. — Па fere explicanda videtur Anexagorae sententia, Cf, Meiners, Grundriss 
der Weltweisheit pag, 46. idem, Geschichte der Wissenschaften іп Gr. и. В. Y. 682 seqq, Quod autem Buhlius 
in comm, de veterum philos. Gr. ante Aristotelem in arte log, conaminibus, Yn commentat. Soc, Goett, vol, XI, p. 242. 
afirmat, Anaxagoram statuisse res tales esse, quales unicuique videantur , id , auctore Aristotele, traditum Me- 
faphysic, III. 4. cum reliquis Anaxagorae placitis conciliavit StZug/inus , Geschichte ала Geist des Scepticismus 1. 
Р. 199» C4) Hoc satis, opinor , ostendit ZuAlius comm. laud. р. 236. 227» 

C5) Traité de la foitlesse etce Liyr. T, ch. 14. p. 100. 

(6) Ch Krug , Geschichte der Philosophie alter Zeit , vornehmlich unter Gr. ч. R, p. 109, not, n. 

С72 Ady, Matha VII, 115 — 121. 

C8) Praeter laudatum Sexti locum cf, ejusdem zy. Mathe IX, ros X, 317. ubi leguntur ctiam Empedoclis frag- 
menta, — Plutarch. in Stromat, ар. Eusebium P. Е. I, од, Co Pseudo-Plutarchus de placitis Philosoph. Т. с.з. 
р. 234. Diog. Laért. VIIL, 76. Origenes W Фтософоуиётіс с. з» edit. J. С, Wolf. Нат. s. 1716. — Ad hoc- 
се Empedoclis placitum respexit we Plato Sophist. p. 2420 С. Lysidv 214. В. ubi Heiddoif laudat Aristot, 
Ethic, ҮШ. 1e 

В з 


13 SAUL Wa HW, U'O'D'WEADA, 


ala mèy yàp yatay йтӛтареу, Pozri d” Dug, 
«Мер A «ера 2100, rèp тур) т?р 4192207, 
» стіруҳ» Aë стіруу s Viluoó 21 те velxei Айуру (1). 


Hoc est: terram percipimus Aerougle terrae, aquam aquae шетеугід з et sic porro, | LU. 

Alii autem dixerunt secundum Empedoclem sazieen saat où тв aieideez, Ахд ein 
Beien 22уу (2). Er Empedoclem sensus quidem rejecisse communis est veterum 
vox (5). Quod autem ad illum 2 0у 22у0у attinet, eum secundum Empedoclem vel | 
divinum vel humanum esse; hune proferri, illum non proferri posse, id apud unum 
tantum Sextum inveni, 

Mirandum videtur Sextum, qui talia studiose collegit, mentionem non fecisse Epi- 
charmi, poëtae Siculi et Pythagorei, eujus , teste Diogene, non modo :роётаіа, sed 
etlibri de philosophia fuerunt: 00706 2топуймата катад6Хатеу, 2у oie QuaioAoy S], TR 
paxoy ei, iarponoyeî (4). Ніс, si quis alius, sensibus fidem negavit, mentem esse vos 
luit rerum judicem, 152%, inquit , 


vols бұй, хой vovg дон" TEAM HOP кә) тофла (5). 


Magis ad antiquam Pythagorae doctrinam comparata erat sententia PAlolai. Sex- 
tus Empiricus: oj 32 Dufayopixol vi» Adyoy péy Geen ( xpirýpioy Tvær)" 00 ходе 9%) viv 
3: дт) шађишітоу теругуудиғуоу, хайдтер Луч kal 5 :Ф20Ха06. Üstopuriuiy те бута Tfjg TEV 
înay Фіғғае (6). Quod ut intelligatur, tenendum est, similia similibus cognosci : ad~ 
yog; autem et ў rûv Bian Qicig ex Pythagoreorum sententia sunt similia, utpote uter- 
que ¿muda Ergo ў rûv awy Qi; cognoscitur муф (7). Ita fere in hocce Sexti 
loco singula accipienda et connectenda esse videntur. Primum illud , similia similibus 
cognosci, jam tractavimus, cum de Empedocle dicebamus. De ista autem rationis cum 
rerum natura similitudine observandum est, Sextum hanc sententiam Pythagoreis tri- 
buere auctore Posidonio, in fpes roð Тушаи Платоуос (8). Ad quod confirman- 

dum 


(1) Eosdem "versus et aliis locis laudat Sext. Empir. v. c. adye Math. I, 503. VII, 29, — Similia similibus 
cognosci placuit etiam, si Sexto files habenda , Democrito et Platoni, 

(2) Sext, Empir. айу. Math. VII. 122 — 125. 

Сз) Cicer. Асай. quaest. Il. 5, 23. — Plutarch, de audiend, poëtis pag. 39. Diog, Laé&rt, ІХ, 73. 

C4) Diog. lib. VIII, 78. : 

(5) Hocce dictum multis veterum locis adductis illustravit Jyttenbachius Vir. cel, ad Plat. Phaedonem ant, 
pag. 159, 151. (6) СЕ Sext. Empir, айу. Math, ҮП. 92. 

(7) Sert. 1.1. 92 — 93. 4 

(92 CE vir СІ. J. Bake de Posidonio p. 238 teqq. 


` 


RESPONSIO An QUAESTIONEM : LITERARIAM. 15 


dum disputationem addidit de numeris Pythagoricis longiorem quam ut hic referatur, 
qa efficitur e Pythagoreorum sententia : Zoe shar тд 


oo oo oo o o apu те TIT? ітегіке; 


Ф0дт” істі, TO TELL Adyg xa)  биобуғиї т0% тӛ tire сәуеттіӛзесіу ёрш: (1). Et 
vero in eo consentiunt veteres, quod scripsit Cicero:  Pyzhagorei ex numeris et 
Mathematicorum initiis proficisci volunt omnia ( 2 ). 

Longissime a Pythagoreorum disciplina recedebat E/eaticoruz ratio, quibus haud 
parvus locus in haece disputatione debetur. Nam inventionem artis logicae ad eos 
referendam esse non est, quod dubitemus (5). Nonnihil tribuitur. Xenophani (4), 
sed inprimis de inventionis laude certant Zeno. et Parmenides(5).. Sed поп nostrum, 
est tantas componere lites, nec ad praesentem quaestionem necessarium ; illud ap- 
paret philosophos illos magis jam cogitasse de humani ingenii finibus constituendis 
viribusque explorandis, Videamus igitur, quid effecerint, 

Sed antequam antiquorum locos afferamus , monendum est, diligenter nos attendere 
oportere, utrum in iis universae Sectae an peculiaris alieujus philosophi sententia tra- 
datur. Qua animadversione loca, quae sibi invicem plane pugnare videntur, con- 
ciliari posse arbitror (6). 'Universam igitur Sectae sententiam, ita descripsit Aristo- 
cles: 4220: 2 éy£vovro тото тў» ёужут!жу фшуйу ёФіёутес * daat yàp Zei vào uiv diris 
сец xa] тӛс Qayraclze китаВйллеюу wir 9% mivo тӘ Муш тістейей. | Toabra уйр Tiya; 
трбтероо ші Беуофдууе xa Vlappeviouc хай Závov хай Méccos #Аеуоу caet. (7). Ad quam 
sensuum reprehensionem ita eos pervenisse statuunt viri docti, Bayleum secuti (8): 
Eleatici putabant 72 тау chat фу ка) àxlvyro» (9): quod cum pugnet cum multis illis 


шц» 


Cr) Of. Sext. 1. 1. 94 — 109. |; 

Са) Cicero, “Асад. quaest, 1. 97» Cf. Sextus: P. H. ITI, 152 seqq. лау. Math. IV, 2 seqq. X, 248 5244, 
Pseudo-Plutarch, de placitis philos. 1, 3. p. 233. Diog. Laért. VIII, 25. 

(3) Buhlius in comm. laud. pag. 238. t 
764) Sext. Empir. айу. Math. VII, 14. ibique Fabricius not. K, Aristocles ар. Eusebium. P. E. XI. 510. C. 

C5) Diog. Laert. Prooem , 18. idem. IX, 25. ibique Mezagius. — Sext. Empir. айу. Math. VIL, 7 et 193. 
Wuidas voce Zhan. Aristocles ap. Eusebium XI. 509. D. Buhlius comm, laud. p. 239, 240. Siäudlin Geschichte 
und Geist des Scepticismus pag. 203, 204. - Bayleus, Dict. hist. et critique. arte Zenon not, B. 

C6) Monui propter Bayleum qui 1. L at, Xezophanze not, E. сіт Aristoclis et Plutarchi locos mox laudandos 
$uvicem pugnare videbat, Aristoclem reprehendit ut Xenophanis sententiam minus accurate proponentem, Sed nos- 
tra admissa ratione, reprehensio facile dilui potest. 

€7) Apud Eusebium P. E. lib. XIV. р. 756. B. 

(8) Dict, art, Xenophane nov, В. «Meiners: Gesch. дет Wiss. іп Gr. u, К. 1. 610,seqq.. Buhlius, Deortu et 
progressu Pantheismi in comm, Soc. Gött. V. p. 162 seq. Tennemann Grundriss der Geschichte der Philosophie 
979. р. 70. edit. 4. Ab his tamen dissentit Stäudlin 1. 1. p. 180 et 181. 

(9) Plato. Theaet. p. 180. Е. Sophist. p. 242. D, Parmenid. 127. E. 128. A. Plutarchus айу. Colot. 


В з C, 


14 | Jf. "H HOLWERDA, j 


mutationibus et vicissitudinibus, quas quotidie in rerum natura videmus , nihil re- 
linquebatur , nisi ut has e fallacitate sensuum oriri dicerent. Ita, communis Eleati- 
corum sententia, 22 sensibus поп esse veritatis (тауда sed in ratione explican- 
da esse videtur. 

Nunc de singulis hujus sectae philosophis agamus , et si EE propriam sen- 
tentiam exponamus. Et Xenophanes quidem cum reliquis- in, repudiando, sensuum 
testimonio consentit, sed etiam de rationis fide quodammodo dubitasse videtur. Plu- 
tarchus : ӛтофліуетой 9% кай gäe aiofdeeg deuäeie, хай xal! aou ein айтай: кәй wiry Tiv 
22уоу Мардан (1). Quatenus vero rationem rejecerit, де eo est aliqua sententia- 
rum discrepantia. Sunt autem. haec ipsius Xenophanis verba: 


xa) rò uiv обо тхф% ойт dvp Dev, 034 ot ста 
elóàe dui 0б za) Bee Ana тер таутау. 

& yàp хай AMTT тіки TETEAECHEVOY ITVS ` 
сфт биос cüx däs: Odxog Ў ёл} mci тітухтоі (2). 


Hos igitur versus nonnulli sic interpretabantur, ut dicerent, Xenophanem Criterium 
statuisse тду $оЁжттду adyov (5): quae interpretatio et cum Plutarchi loco laudato ор- 
time conyenit, et vero cum alio Xenophanis dicto, . Lu idem. ырма servavit. Plu- 


tarchus : 
gare dodou by ouire Tog ETORO (4 A 


Convenit etiam alius Sexti Empirici locus, ubi dixit , secundum Хепорһапеш , homi- 
nem nihil scire posse, sed tantum opinari (5). Quem locum шіһі quidein dubium 
non est, quin ob oculos habuerit Epiphanius: See: sa Tà тйут® Hor cv 
ids. Olrus т) трех Gun Syao, Zivaete Ў ёт} тйс: тітохтои niora 0b vy афа- 
»igy (6). Ex his omnibus apparet, hanc fere fuisse Xenophanis, sententiam , homi - 
mis scientiam magna pro parte esse opinabilem , neque “Иа: certam, ut. dubitationi 


nullus relinquatur locus. 
‚ Quamobrem mirandum поп est, alios ita philosophi verba accepisse, quasi omne 
iom- 
ké 
€. 13. P. 239. idem іл Stromat, ap. Eusebium P. E. I, ps 93. А. С. Zorte Empir. P. M. Ks 224s Aristocles: 
ар. Eusebium Р. Е. ХІУ, 756. Ce Origines іп qiñorops Ge Lie o Galenus, Пе histaphilosi Pegs F, 

Ст) Plutarch, in Strom. ap. Euseb, P. E. L. os. В, 

(а) Hi versus exstant apud Sext, Empir. айу. Math, ҮП, 49, 119. УШ, en Plutarchus de audienda id 
tis. p. 39. Origines quxoroQ. 13. Diog. IX, 72. Explicantur a Fëllebornio, Beitrüge дит Gesch, вет РІН» 
Ste 7. De te (3) Sette Empire „айу, Math, УП» tio, | ) 

(42 Plutarch. Symp. quaest, IXe Quaest. 14. €» Ze P+ 456 

(5) Adv. Math. ҮШІ, 326. 

(6) Epiphanius, Expose fidei tom. I, p. 1087e laud, а Fabricio ad.Sezt, P. 1%» ТІ, 18 not D. 


RESPONSIO. Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 15 


omnino criterium veri sustulisset (1): quae tamen ratio recte displicuisse videtur, et 
ipsi Sexto et Diogeni Laértio; Фис) 22 Хатішу трйётоу айту (Hevodwwv) бітеу дхотд2Ат- 
cx elvat тӛ тйута, magyópevos (2). Quae verba quavis alia virtute commendantur , 
quam perspicuitate: паш duplici modo accipi possunt: si illud zAzvápevog: refertur 
ad rpêroy, sensus erit: бойоп errat, cum dicit Xenophanem auctorem fuisse Zxara-. 
хуа Sin ad Zzardx4zT4 , tum Diogenem negantem habemus, Xenophanem incom- 
prehensibilitatem rerum docuisse: quae posterior ratio mihi, cum Menagio (5) et Bay- 
leo (4) praeferenda videtur. Cum Sotione facit Origenes: ойто; ( Xenophanes) f$: 
moros drarannplav euer тйутшу (5). Cicero: Parmenides, Xenophanes minus bonis 
quamquam, versibus, sed iis tamen versibus , increpant arrogantiam eorum , qui 
сит sciri nihil possit, audeant se scire dicere (6). 

Cum Xenophane conjungamus .Xeniadem Corinthium, qui vel ante Democritum 
vel cum Democrito vixit, fuitque adeo diversus a Xeniade illo, qui Diogenem emis- 
se dicitur (7). Non autem ad Eleaticorum sectam pertinuit, nec tacentibus antiquis 
ad quam pertinuerit sectam definire possumus. Sed ejus sententiam de criterio non 
ita multum a Xenophanis diversam fuisse auctor est Sextus. удри, inquit, тй а%- 
тй; Ехетді TQ HevoQyes ст2ғғас (8). Voluit enim zéng “улі pedis ха) mcm» Qav- 
тәтіпу кой $0&жу pevdeshat, хой 2% тоў Ai ¿yros rav TD yiyvdpsvow yiyvscümi xa) eig т) ий 
v mà» Tà Qlsipduevov QUslpscdar (9). Шай autem рў 3y, ut recte monuit Fabricius (10), 
non premendum est, sed ita intelligendum , ut aliquid incipiat esse res. quae antea 
non fuerat. v. c. ex ligno fieri pomum , et rursus ex pomo sanguis vel terra. Igitur 
Xeniades statuebat, res in perpetua esse mutatione et eatenus ad Heracliti senten- 
tiam accedebat, a Xenophanis recedebat, qui ut vidimus omnia immutabilia esse 
volebat: in sententia de veri judicio cum eo conveniebat, si quidem eos sequamur, 
qui Xenophanem omne criterium tollere affirmant (11). Haec Sextus, e quodam De- 
mocriti libro hausisse se profitetur (1 1): quo confirmari quodammodo potest , quod 
de Xeniadis aetate supra posuimus. ` 


Xenophanis discipulus fuit Parmenides. Hujus viri opera philosophia mirum quan- 
3 tum 


(1) Sext. а4у. Math. VII, 49 — 52. cf, P. H. II, 12, 

(2) Diog. IX , 20. (32 44 Diogenis LL 

(C4) Diction. art. Xenophane not, E initio. (5) фіХософоим» Се 14» 

Сб) Academ, Quaest. ТІ. 33. $ 

(7) C& Menagius ad Diog. VI, 274. Fabricius ай Sext, P. H. II, 28. not. A. 

(8) Ady. Math. VIT, 53. Со) Sext. adv, Math. Vll, 53 — 55, 338, 399. VIII. 5. 
. Сло) Ad Sext. айу. Math. VII, 53. not, E. 

(пи) Hancce differentiam Xeniadem inter ес Xenophanem attigit jam Picus Mirandulanus in Esam. yanit, 
doctr. gentium , П. c. 3. p. 826. optime explicavit Krugius, Geck, der Phil. alter. Zeit P. 12. $. not. а, 

Ст) Sext, ady, Math, Vil. LL Xeniades, Q жа) Anpáxprrog Айттан, ibique Fabricius not, D. ; 


16 : IR HOLWERD A, 


tum progressa est. Etenim primus, quod sciamus, cognitionem humanam distinxit 
ratione habita fontis ex go o:itur, in rationalem et етрігісат. Yn hac tantum- 
modo est opinio, illius est. verum; quod cum recentiores observaverint (1), miror 
eos fugisse locum Plutarchi, ubi diserte hujus distinctionis mentionem fecit (2): 

2% (Parmenides) Zvzipe? фу odderépav Quom, ixurépm Ai тод доў Tà тротйхоу, slo aly Thy 
viU &$г кәй droge Bien тИетой тӘ усто, Әу [фу dg дəу xal #фФжртоу, Фу 9% Opel rwr: тр; 
abr) xxl тӘ bi 20200 МаФоруу, троеауоргисае * eig 9% тур бтактоу ко) des, Tà 
alsbyrly* бу хай хштїиду 19:00 істі» 


"H Aën daniels sümculios &трех% Yop ` 
тоў устой xal KATÈ тайта EXOYTOG Auras ӛттдшеуоу з 


"Н Dè бр0тшу 244, 2% сік Ён тіпте 224046» 


28 тд таутобітдас игтађолйс кай maly ҡа) дусиойтутов Beate pue тру дату. Ex 
quo loco explicandus et explendus est Diogenes Laértius, qui eadem sed non sa- 
tis diligenter retulit: 2/z2:» re (Parmenides) 2Фу elvai QuAosoQlav , Tv piv xur ań- 
баяу" туу Ф хата (Жау (5). Optime cum his convenit Sextus: fòs ууйрц% афто2 (Хе- 
nophanis) Næppe. dng, тоў gly Jokasto Adyou хәтеууш y Ouni dè той ӛсдгуғ 6 Üxovrog ӧто- 
Aädate тду Y ітістирсуікӛу, ToUT! істі тду ддідлтото; ÜmÉÓero крітіроуҙ 4706746 ха 
тй T&v о10%4сғшу тістесе (4). Beete igitur Diogenes Laërtius : хртурох 98 тду Aéyov-. 
бітеу gie тє шісбУсец ий xps ûrgoyew (5). Minus autem recte Cicero: Par- 
menides, Xenophanes minus bonis quamquam, versibus , sed tamen illis versi- 
bus increpant arrogantiam eorum, qui сшп nihil sciri possit, audeant se scire 
dicere (6). Quod autem habet Seneca: Parmenides ait ex his, quae videntur 
nihil esse in universum (7), id, dictum etiam a Colote, refutat Plutarchus loco 
supra laudato. 

De Zenone Eleate, Parmenidis discipulo, agentes, primum exhibeamus locum Plu- 
tarchi, quo ut mihi quidem videtur, nullus aptior ad quaestionem , quae de hocce 
philósopho est. agitata, utrum Scepticus fuerit, an Dogmaticus , explicandam : 2)ушу” 
22 ô °Еледтус̧ [Mv фу ody 2640ғто (scilicet тер) тй; тбу т2утиу туттйтешв) Метёрусг д? 
тер) тойтау (intell. sententias Xenophanis et Parmenidis) Zei gas (8). Ех hacce 

phi- 

Cr) $4н4Ип 1. 1. tom, L. p. 185. Tennemann Grundriss der Gesch, der Phil. p. 72. Krug 1, K pag. 112, 

(2) Adv. Wai rrr с, 13. р. 239, 240. Cf, idem іл Siromat, ap, Eusebium P, E, I, 23, C, D, 

€3) Lib, IX, 

(4) Aday. Mei, "vir, тїї — 114, Quo loco insigne fragmentum ex Pharmenidis лгі mi erts continetur er 

explicatur, cum aliis hujus operis fragmentis collectum а Fillebornio, Beiträge ste 7. Ne 1, 

(5) L L: (6) Acade quaest, И, 23. (72 Piot, 8% 

(5) Plutarchus in Stromat, ap, Eusebium P, E, E, 23s De d 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 17 


utem dubitandi consuetudine apud alios in Scepticismi suspicionem venit, atque 
adeo a Galeno inter Scepticos numeratur ( r). De quo quid. statuendum sit, jam 
apparet (2). Idem fere statuimus de altera quaestione, num Sephista fuerit Ze- 
no (5).. Cum enim illins. magna esset іп disputando facilitas, ut, quod modo de~ 
fenderat, statim refutare posset, (4), quid mirum, si ab aliis Sophista habitus fue- 
rit? Accedebat et alia causa, Plutarchus Zenonem descripsit , ut гдеухтікуу riva za) elg 
&moplav хатахйе!дутжу Фасхйтаута #60 (5). Ejusmodi ratio, quam sit apta ad hominum 
animos exacerbandos, Socratis diseimus exemplo. Quidni igitur statuamus, Zenonem, 
cum multos in colloquendo reprehenderet et ad Zzopíz; redigeret, ab iis invidioso 
Sophistae nomine appellatum fuisse? . Quod autem ad quaestionem de veri judicio 
attinet existimem, eum, ut in aliis, sic hac in re, communem Eleaticorum senten- 
tiam secutum: esses quin etiani probabile videtur , eum , quae a prioribus de sensuum 
fallacia dicta erant, novis iisque Dialecticis rationibus confirmasse (6), At dicat 
aliquis, auctore Seneca (7), Zeno Eleates omnia negotia de negotio dejecit, ait 
nihil esse: nonne sic omnis tollitur cognitio ? Respondeo, Bayleum (8); et post 
eum Stüüdlinum (9) egregie ostendisse Zenonem tale quid numquam dixisse, et si~ 
quidem dixit, non ex animi sententia hoc fecisse. 

Post Zenonem qui Eleatici nomen tueri posset, unus. fuit Melissus , isque quod 
ad quaestionem de veri nota attinet, a reliquis non dissensit (10). Solent autem 
et alii ad Eleaticorum scholam referri, ut Leucippus et Democritus, sed hi tantum 
ab Eleatica: disciplina recesserunt, ut proprium sibi locum vindiearent. Unam illam 
de atomis doctrinam si пошіпауего, qui contradicat, arbitror. fore neminem (11), 
Malim tamen eos cum antiquioribus JDemocritios vel Democriteos „ quam cum re~ 
centioribus Atomisticos appellare. 

Et Leucippus quidem atomorum auctor (12) de veri judicio nihil praeter alios me~ 

mo- 


(1) De hist, phil. tom, IT, 24. F. 

(2) Hancce quaestionem suo quisque modo tractarunt Zräudiin l.l. p. ag, 216. et Tiedemannus іп peculiari! 
dissertatione : Uzrum Scepticus fuerit ап Dogmaticus Zeno Eleates ? іп Nova bibl, phil. et crit. vol. I. fasc; Mw 
(32) Sophistam euni fuisse dicunt Bayleus Dict, art, Zenon. Meiners. Geschichte der Wissenschaften in. Gre 
R. I, 710. f. Cf. Stäudlin 1.1.1, p, 204 seqq. » 

Са) Hinc Plato eum “Езеялікіу Ilaxagdwy vocavit, Phaedro ost , Dv 

(5) Vita Periclis с. 3. р. 154- (6) Stäudlin 1. 1. p. 209. Су) Epist. 88. 

(8) Dict, art, Zenon not. D. А. C9) 121; page 208. ; 

Сто) Vid. Aristocles apud Eusebium P. E. XV. p. 757, B, C. 

Cir) Vid, Krug Gesch. der Phil. alter Zeit ре TIO. note b. et pag. 123» 

C12) Posidonius atomorum inventionem refert ad Moscho sive Moschum: Sidonium cf. vir Cl; Jy Bake, ағ” 
Posidonio pag 177 et 178, quem si inspexissent Krügius, Geschichte der Phil. alter Zeit psg. 55, et Tenner 
mann , Gesch, der Phil. p. 5o. multo accuratius hanc rcm referre potuissent, А . 


с. 


з y H HOLWERDA,' "5: 


moratu dignum statuisse videtur. Tacent eerte veteres, Sed eo majorem loeum. Dep 
mocrito dare Vas id cujus de veri regula sententiam ita retulit Sextus: 2/0 фу- 
ei ( Democritus) буш yvócere Thy. ui» 2 тбу ай00%сыоу, тйу 2% AA тй6 Bagage: фу Thy 
ші Sravolas yvuoluv xaráyst, mpocmprupav. airy Tà тісту gie Aanbelug gie, тур 98 Ма 
тй» mleÜscswy схотіму буси е з AQuupoUpevog iris т) тр% Didyvaciw тоў 2240006 @тАй+ 
yé. Obscurum igitur non est Democritum razionem veri criterium: statuisse (1). 
Caeterum tam acer sensuum reprehensor exstitit, ut postea Scepticis, nullum magno- 
pere contra eos argumentum inveniendum relinqueret ; quod et abunde apparet ex 
fragmentis , quae nobis servavit Sextus, et ab eodem saepius aliis in locis significatur 
v. c. nihil, inquit, Democritus in sensibus ponebat , nisi opinionem, verum tantum- 
modo in atomis et vacuo (2). Sed in hac ipsa sensuum reprehensione, nonnun » 
quam ejusmodi ei exciderunt, quibus omnem omnino cognitionem humanam tollere 
videretur, Sextus Empiricus, postquam retulerat ejusmodi Democriti dictum : xaíroi 
320 {стоп ёти re oloy Тхастоу yivdaxsiy £y дтару їттїуї hancce addidit animadversionem 
хой 94 ѓу uiv тейтов Tardy ске) xve? хитёлуфиу кой бубу Zëanérag хаййттетой тӛу diss 
гғау (5). Secundum hanc Sexti animadversionem accipienda sunt et alia Democriti 
dicta, v. c. Zu б йу ў @Айбиж: non autem cum Cicerone aliisque (4) ita interpretan- 
da sunt, quasi ad omne veri judieium tollendum pertinerent (5). Eadem Democrito 
Scepticismi suspicio venit ex eo, quod бу троурдтау Екяттоу où panov тоїоу Й тоїоу dm 
kat dixerit (6), Fuerunt igitur, qui illud 20 (0222) Scepticam vocem esse arbitraren- 
tur: sed eam aliter a Democrito, aliter a Scepticis adhiberi ostendit Sextus: £xeivoi (of 
ӛт) Аушохрітоо) Gin yàp dr! тоў Aaäiesgen ¿yar тйттоосі Thy Quy» "шеб д? ёт) тоў dy- 


yoy тбтероу apipirega ў ol? Zrepdy ті iori zën Quuyouivov (7), Colotes, qui ex hocce 
dice 


"CH Sext, Empir. adv. Math. 128, 139. 
(2) Sext. Empir. adv. Math. VIL, 135 — 137. Quo loco, ut bene monuit Krugius , Geschichte der Phil, p. 


-Y4I, жие поп lez sed opinio verti debet, Porro cff. ejusdem libri $, 368,-Р. Н, L 214, adv, Math, Vl, 53, 
ҮШІ, 6, 180. Diog, Laért. IX, 44e Ех vehementi hac sensuum reprehensione , nata est sine dubio illa fabula 
Democritum se ipsum oculis privasse propter ipsorum pravitatem : quod narrat Aul, Gellius М.А. X, 17: falsum 
esse pronuntiat P/uzarchus de curiositate с. ХМ. pag, 393: veluti dubitans retulit Cicero , de Finibus, V, 29, 

C3) Sext, айу, Math, VII, 137. 

C4) Cf. Cicero Асай. Quaest. І, 13- 11,-5,93. Seneca. ep. 88, Diog. Гайгі. IX 5 73» ч d 

( 5) есте jam Picus Mirandulanus, Exam. уапИ» doctr. gentium Il, 11. p. 839.2 ,, illud certe omnibus fere 
ә notum eruditis et multis proditum locis de Heraclito ес Democrito quod alter in profundo antro, alter in puteo ja- 
э» Сеге veritatem aflirmaverit, quasi aenigmate insinuatum. vellent,- haberi quidem veritatem posse, sed magno cum 
s labore.” š C6) Plut. ай». Colot. с. 4 et Б. p. 226—228, 

м7 2 Sex, P. B. I. ora, Cf. Diog. Laërt. IX., 75. qui quatuor modis hancce vocem usurpari posse ostendit 
I Orixas 2. 4raipsrixiç , ut Democritus faciebat, 3» Grundig xal ӛмиртікбір» 4. Ӛлеуетікір xal бетіліі, quod Td 
Scepticorum, 


V atb UA 


— s... 


RESPONSIO 4n QUAESTIONEM LITERARIAM. 19 


dicto: Democritum existimabat, sublato veri criterio, тфу Bloy cvyxexuxévar, optime re- 

futatur a Plutarcho argumentis, quae dicuntur ad hominem (1). I 

Superest ut Diotimi rationem afferamus, qui putabat Democritum tria statuisse cri- 
teria: ri; uiv тӛу AD Av turan pene TÀ Quavipevo, Ae Qari” Ava&dvopus у ду ёт) TOUTO Ay- 
рёкртос ётологї" бутутгш A8 TYV Évyyorav , тер gare yàp, 4 mat, різ бру Tà sevar тері 

Srov Zecm d тиси *- aipireoc Xè кой. фәуйс тӛ таби у và шу yàp 9 posomsiodpcla у тойто ai» 
perdu істі, rb 229 тұог402отио9рғба» Toro Qeunó» dor (2). 3 
- Et Metrodorus. Chius, Democriti discipulus vel ut alii Nessi (5), inter eos refer- 
tura Sexto, qui veri judicium prorsus tollebant (4) , propter ejusmodi dictum : cù- 
Әә Teen y 009% af roro lousy y Uri ойу Zeen (5). Idem habent Diogenes Laërtius 1. 1, 
et Cicero (6); Eusebius addidit Pyrrhonem ex hocce dicto ansam arripuisse de om- 
nibus dubitandi (7). Cum hocce, ut animadverterunt Bayleus (8) et Krugius (9) 
repugnat id, quod veteres tradunt, Metrodorum de rerum principiis idem statuisse, 
quod Democritus et IIAzpse ей Key)y adscivisse (10). Magis etiam repugnat id, quod 
apud Eusebium Aristocles refert, quodque а Bayleo et Krugio neglectum esse miror , 
Metroódorum cum Protagora sensibus fidem tribuisse ( 1). 

"Metrodori auditor fuit 4zaxarchus, Alexandri M. amicus, Pyrrhonis magister (12). 
Et hunc criterium sustulisse affirmat Sextus (15), quia cximy papig (14) дтгікесе T 
ré. f 
-Sequatur jam Heraclitus, qui temporum ratione habita priori loco ponendus erat; 
sed, сат neque ad Eleaticos, neque ad Democriteos pertinere videretur, ejus senten- 
tiam separatim explicandam esse duximus. ` Heraclitus igitur сапа aliis in repudiando, 
sensuum testimonio , consensit : xoxo} рӛртирее, inquit , dylpázowi» ¿Oba xa) йт 
gxpBágose buske éxévrav Vert judicem faeit тд» Adyov , où тірітдісу Zdaerga 4228 тӛу ха- 
Yos £a) (icy. Sed quis est Ше 00% 22062 Id ex reliquis viri placitis explieanduix 


TOi x РТ š est. 
W^ 1). Plut, adye Colót, 1. 1. €f Seet, Empir, айу. Math, VIE, 389. 

C2) Sexta Empir. айу. Math. ҮП, 140. : (3) Diog. tib. YX, 5% 

C42 Sext. айу. Math. ҮП, 49 77% Sext. 1. 1. $. 88. Diog. Lk 

(6) 4сай. quaest. И, 23. (z) P. E. XIV, 765. Ds 

,K8) Dict. art, Metrodore not, A, ` (92 1. 1. р. 142. net. a. 


‚Сто) Bayleus et Krugius 1.1, laudant Aristoclem арай: Eusebium: P, E. XIV, 765 D. Simplicium in Phys. dnl 
stotel, : : quibus addantur Plutarchus іп Siromat, apud Eusebium Ф. Е. T, 24. D. Pseudo-Plutarchus de plac, ous 
soph. 1,5. р. 239» _ (C11) P. E. XIV, 766. €. 

(12) Diog. Laért, ІХ, 58 — 6o. Praeterea de eo conferri possunt. Cicero, Tusce 11, ет ibique Davisius. De 
sat. Deorum ПІ, 33e ' (13) аду. Math. УП. 41 et 88. 

(14) Ita in Sexti 1, 1, cum Gatakero ad M, Antoninum legendum videtur non әхееурчфіе ut voluit Fabricius “ 
hujus nota G, Cf, Platonis. Theaete p. 208 Е. De кери, X. боо. C, D. Parmenid, - те 165 C. i 2 


j еы, 2% SE < Ped 


зә ' "H HO WER DIAGN 


est. Nam булду sive mentem extra corpus posuit, eamque vocavit т) теріуоу $= 
pg Aoyixdy те Әу xal Фргуйрее. Напссе autem. externam J/dyoiay interna mens (¿ у. 
Sul» wee) attrahit 3 дужтуойв. Quo facto intelligimus, Па existit 0-25 Ше Adyoç qui 
tum demum criterium veri putandus est cum sit xo); h. e. cum omnes eum homines: 
communem habeant (1). Vidimus јат de aliis philosophis, qui sensuum reprehen- 
sione Scepticismum praeparaverant, ideoque a posterioribus inter Scepticos sunt rela- 
ti: idem Heraclito evenit.(2). Et revera іп eo magna erat ad Scepticismum proclivio, 
et ejus philosophandi ratio a Scepticorum haud longe recedebat. Statuebat v. c. тӛ ¿yay= 
тім тіркеу тед Tb адтд" cum igitur Sceptici quam maxime hoc evincere conentur, т 
üyayria Файу,тба тер) тд адт3, Nenesidemus Scepticiemum quasi viam ad Heraclii phi- 
losophiam esse pronunciavit, quamobrem reprehenditur a Sexto (5). Sed de Аепе-, 
sidemi cum Heraclitea philosophia conjunctione infra dicemus, Eadem Heracliti Scep-. 
tica ratio cernitur etiam in pervulgato Шо placito: тута je» тотарод Aen (3): quod- 
nascentem jam scepticismum dici vix potest quantum corroboraverit, ut videbimus, 
cum de Protagora dicemus (5). "gs 
Sophistarum leve et inane philosophandi genus recte a veteribus , inprimis Platone; 
reprehenditur. Quamvis negari nequit, Platonem cupidius hoc fecisse, quam. verius. 
Nam eloquentiae, ingenii et doetrinae laus omnino illis tribuenda est (6). Causae 
cur ejusmodi philosophandi ratio hominum animos occuparet, potissimum positae sunt. 
tum in divitiis, quibus pleraeque Graeciae civitates affluebant, et in luxuria morum- 
que pravitate, quae inde oriebantur, tum in democratiea regiminis forma (7). Quan-. 
tum vero a Sophistis effeetum sit ad Scepticismum procreandum, jam apparet ex 
communi illa professione contra omnia disputandi : quae professio hac fere formula. con- 


tinebatur zy Brea Адуоу креїттоу roley (8). Huc referebant inventam ab Eleaticis Dia- 
i ; i lec- 


Ст) Sext, Empir. adv. Math, VIL, 126-134, 340» VIII, 286. Pseudo-P[utarchus de plac, phil. ТҮ, 3. ре 
282. Ad sensuum r.prehensionem pertinuisse videtur illud Heracliti dictum тауға өш xa] ий өй, белі. Р. Н. П, 
53. Neque audiendus est Aristoteles qui Metaph. IV. 7. illud dictum significare ait, omnia esse yera,’ CE Krugius 
LL p. 128. not. C, Y 

(2) Diog. Laért. IX, 73. 

(3) Sext, P. H. I, 210—242. ; 

C4) Diogs Laërt, IX, 8. Sext, Empir. P. Н. Ш, 115. Pseudo-Plutarchus de plac, phile 1, оз» p. 89% 
Seneca, Epist, 59, Plato Theaet, p. 152 D. coll. 281. А. Cratyl. 402. p. Cf. Wyttenbachius ad Plut. de S. wé 


F. p. 76. р 
C5) De Heraclito, e recentioribus cf. potest Meiners , Grundriss der Geschichte der Weltweisheit, p. 5o.Si&ud 
lin, ll. p. 187 — 192. > (6) CK Siindlin, 1. 1. р. 223 599 ° 


Ст) Cf. Meiners, Geschichte der Wiss. іп Gr. и. К. П. 1— 127.. De Sophistarum philosopbandi ас docens 
di ratione, cf. potest. De Geer Diatrile іп Politices, Platonicae principia p. 4 — 33, 
(8) Plato Apol. $ocrat, pe 19. В. Aristophanes Nube vs, X11 — 114» 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM, 21 


lecticam , eamque. auxerunt futilibus argumentandi generibus, quae ab auctoribus So- 
phismatum nomen invenerunt ( 1). Prae caeteris hoc loco nobis memorandus est Gor- 
gias Leontinus , cujus apud Aristotelem (2). et Sextum (3) ejusmodi servata est disputa- 
tio, qua omne veri judicium penitus tollitur. - Exstitit autem in libro Gorgiae Пер) той 
ий Zyroa , A тер) Фусгас et tribus continebatur capitibus. "Ey Gin хай трбтоу ri obdiv есті” 
Әедтероу, Zei гі xal стю, QAN, дкатазиттоу дубрӛту” тріто;э d хо) KATŽAYTTOV 4228 Toile 
дуеЕшттфу ко) дуеримуғутду тӘ Tras (4). Argumenta, quibus hoc efficere conabatur, ex- 
tremis quasi punctis notasse sufficiat. Іо, Nihil est : nam si quid est aut фу est, aut 
ий 97, aut utrumque: atqui nihil horum est: ergo nihil est (5). ID. Etiamsi quid 
sit, tamen comprehendi non potést. ‚ Nam si comprehendi posset , tum cogitationes 
nostrae aut cun rebus cogitatis convenire, aut ipsae res cogitatae esse deberent : at- 
qui neutrum fieri potest: caet. (6). Шо, Si vel maxime comprehendi possit, ta- 
men aliis enunciari nequit... Nam si aliis posset enunciari, tum sermonem nostrum 
res ipsas efficere opqrteret , certe in variis subjectis easdem cogitationes excitare (7). 
In hacce disputatione, quod animadvertere operae pretium est, primam videmus dis- 
tinctionem factam inter cogitationem , cogitandi objéctum et cogitandi signum (8). 
Apparet etiam judicium veri a Gorgia plane sublatum esse; quod confirmatur iis, 


quae contra sensuum fidem et Intellectus auctoritatem ab ipso dicta leguntur apud 
Sextum (9). sall wan ih ei 

Cum Gorgia conjungamus Protágoram , "qui licet Baud minus, . -quam reliqui a 
Platone reprehenditur, támen majori. quam isti fuisse videtur modestia et accuratius 
in rebus explorandis versabatur (oi, Hujus autem viri quanta in uniyersum ad Scep- 
ticismum proclivio fuerit, abunde apparet ех Us, quae de Diis scripsit: тер) uy бебу 
ойх ёо gever; £10 Se elei " dii Og ойк гісі). IToAA2 yàp тӛ saädouge EINVAL”. ў те 294" 
Аотис xal Ррауім ду д Biog тоў _дубрфтоу. (11). Praeterea primus illud zar) Абуф Aoyov 


Jean dyrixela dau. in philosophiam 1 invexit (12); quod postea Scepticismi fuit principium 


(ër: 
Ст) Cf. SiZudlin, 1.1. p. 220 et 225. : ' e : d 
(2) Cf De Xenoph. Zenone et Gorgia C. 5, 6, | i C3) Sext. ad. Math, ҮП: 56—86. 
(4). Cf. Sext. L |. $. 65. P. H. П. 59e 4 (50 белі, ady, Math, 1. 1. $. 66 — 76, 
(6) Sext, 1.1. $. 77 — 82 OTA Seat. 1.1. 5, 83 — 86. 
(8) СЕ Krug, 1. 1. р. 147. note e. (92 P. Н, II, 57 — 64. 


(10) СЕ Sidudlin, 1. 1. pe ооб, | 
(Сїт) Diog. Laért. IX, p. 51. Plato Theaet. обо. D. E. Sext. Empir. айу. Math. ІХ, 56 et apud eundem 
Timon Phliasius l.l. $. 57. Eusebius P. E. ХІУ, 716. A. Cicero de Nat. Deorum 1, 12, 23. Suidas voce Про- 


vaya. Philostratus auctor est, Protagoram hocce ex Persarum disciplina sumsisse, Vitis Sophistarum p. 498. 
sû. Morelli. a°, 1608. 


(12) Dioge Laért, IX, 51. ibique Menagius p. 543. Ё 
c5 


25 y. H. HOLWERDA! 


(Ao ch (1) Ex his jam conjici licet qualis ipsius de vero ejusque judicio 
fuerit sententia , quam prodidit in libro, cui titulum fecit , ' "АМ на (2). "Sequebatur 
nempe Heraclitum , et omnia fluere existimabat, sed praeterea addebat: sensus nostros. 
ad hanê se rerum mutationem ita accommodare , ut semper et in quibusvis Ыры 
eum iis convenirent. Itaque ären руйт, inquit, |мітроу &wÜpomog  тӛу рду Bussen 
Ae істі, zën Db ий Aen, ée офи Zech, Haec fere fuit Protagorae ratio, qua omne om- 
nino veri judicium tolli, manifestum est. Nam secundum сат, omnes opiniones sunt 
verae, omnesque phantasiae. Quo sequitur, veritatem non esse per se, sed ex iis; 
quae referuntur àd aliquid. (rêy тр ті) (5). Atque hoc ipsum erat, quod Sceptici 

pedibus, ut ajunt, manibusque evincere conabantur, ut rerum fidem Land Yed 
frangerent. 

Sequantur EuzAydemus et Dionysodorus , fratres Thurii celebres борыш , qui 
band parvam operam dialectieis dederunt studiis (4). Hos Sextus auctor est, candem 
habuisse аё Protagoram sententiam, et omnia referri ай aliquid. statuisse (5). Sed 
haé in re Sexto fidem non habendam esse verosimile est, Nam ipse hoc veluti dubitans 
retulit: тиойто 22 yeyovévar AE y ovr aa kal ol тер) Ef uuo хай Augur дароз (6. Ргае- 
terea Plato, qui in ео, ut illis Sophistis aetate proximus majorem quam Sextus "habet 
auetoritatem, Plato igitur in Cratylo diserte Protagorae et Euthydemo diversas señ- 
tentias tribuit: illi quam recensuimus ( 7) ж Euthydemo hanc: rat mávræ Opolos гізді: 
бия жә) dcl (9). Haec propter Sextum. monui, - aliter Euthydemi mentionem non fe- 
сіззеш. Nam ejusmodi fuit Sophista , qui omnia defendenda vel refutanda arriperet,. 
modo gloriam adipisceretur et lucrum. Quod tum ex modo laudato i ipsius Sophisma - 
te , tum ёх alio: avra хә) дг} ©хйтТ0У ігізтасда ( 9): : "abunde cognosci potest. Mul- 
tum hac ih ге differt a Protagora qui magis. philosopham rationem. sequebatur. адай 
Sophistarum. disputationes , licet quam maxime fuerint perniciosae, tamen philo 


sophiae máguo fuerunt bono, cum Socratem excitarent, qui optimam philophandi ra». 
À tio- 


(1) СЕ Sext. Emp. Р. Н І, го. $, 202, 205. e š | 

(2) СЕ Plato Theaét. D. ібі C. ibique Schol. Plato ibid. pi 171. C. ran. še (D 

Сз) 18 Protagorae séhtéttià explicanda secuti sumus Sextum Emplhieufi P. Н. I, 216-1). ` Aën, Math, эп. 

59.— 64 collatis 360---388.. Donen, qui iu 77¿¿eteto "primum Protagotae sententiam nori паб proposuit, sed 
etiam accurate defendit P, 151. E — 160. E, déinde eam subtilissime refutavit р, 161—196 E. Videndus Quoque Ari- 
4£0clzs , qui et Protagorae sententiam retulit, ес Platonis contra eum disputationem eicétpsit apud Eusebium PE. 


"iV. 65, C. — 768 C. "Сї. denique Diog. Lair. X, 51. Cicéfo Acad, H. 46. ^ ° А 
7704) Set. Empir. adve Math. УШ, 13, De ipsoram bebe. ef, Plató Euthyd. p. 271, =. ` ; 
"tren Adv. Math. Үй; 48, 64, hast «^u E ria 
Ст) Cratyli p. 385 E. ; C82 Cratyl. р, 386. B 


(92. Plato іп. Euthyde. р. 294. E, seqqe- 


h> u aea a а? awr ۸ ses. (Cod ні. Абы: 


--- er, 


RESPONSIO лр QUAESTIONEM LITERARIAM. А 25. 


жопет induxit, ad communem. hominnm captum magis accommodatam. Ніс igitur 
praecipue moralem philosophiae partem tractavit (1). Quamvis dialecticae amplifi- 
candae nullam certe exiguam navavit operam , tamen disputationes suas ad dialecticam 
rationem direxit ( 2). Hujus viri disserendi ratio quodammodo fuit Sceptica, frequen- 
terque. usurpabat illud se nihil scire (5). Та quo solita ipsius cernitur eipgyela , nt 
bene apud Ciceronem. Lueullus monuit (42. "Minime igitur is fuit qui veri criterium 
tolleret quamvis neque disertis yerbis poneret; Hinc explicandum esse videtur, quod 
nusquam a Sexto in tota illa de criterio disputatione memoratur. ^ 
- [dem dicendum est de germanis Socratis discipulis, qui magistri rationem constan- 
ter tenuerunt, Xenophonte, Simmia, aliis. Illud animadversione dignissimum est, ex- 
stitisse ipsorum libros, in quibus de veri judicio agere potuerunt. Sic Critonis li- 
Þri memorantur: Пер) той шабе Пер) тоў ууйуа, et Heo} Zeiezäuag, ті тд Zeiezaeeier (5). 
Simonis coriarii, Пер) ёлістушис, Пер) xpíceoc у Пері той Маліугсбш (6). Simmias The- 
banus inter alia etiam scripsit Пер) 229422 et äise (72. 

Major locus debetur Euclidi Megareo а quo Megarici sunt dicti, qui postea yò- 
eat sunt Eristici, deinde Dialectici (8). Hic ita a Socratis ratione deflexit ut E- 
leaticos inprimis Parmenidem sequeretur, Diog. Laért. 007022, inquit, ха) rà Париеу$е& 
иетеугішбето (97. Hinc factum est ut veteres saepius Eleaticos et Megaricos confunde- 
rent (ао). Itaque et Aristocles eandem utrisque de veri judicio sententiam tribuit : 
тижбто” (mon sensibus sed rationi esse credendum ) ydp тш@ трітероу mèy БеуоФдууе xol 
Dasgelëue xol Z4vaov xx Мёметтов Ұлғусу" Üovepov У o] тер} Zelisaug xa) тойс Meyapi- 
хош (11). Cicero qui, omnes qui sensuum auctoritatem negabant , ut Xenophanem, 
Empedoclem , alios іп Acatalepticorum numerum refert, his etiam addidit Megaricos : 
habeo molestos vobis sed minutos, Stilponem Diodorum, Alexinum, quorum sunt, 
aculeata quaedam. Sophismata: sic enim appellantur fallaces conclusiunculae (12). 

Eo- 


бі) Xenoph. Memorabe Y. cap. 1. $. 11 seqq. ed. Schneid, aliisque locis. Sexte Empire adv. Ма. lib. УН, 
$. 7, to, Cic. in Bruto, 8. Tusc, II: c. 4. V, 3; 4° 

Са) Xenoph. Memorab, IV , 6. Arrian, Dissert, Epict. Y. 17. lin, 19. Ed. Sehweig. 

`C 3) Apud Xemophontem et Platonem singulis fere paginis. Cic. Acad, Ruaest L. д. Plutarch, айу, Colet, 
€: 18. p. 246. Numenius apud Euseb, P. E. XIV. p.728. B, C. 

Le vii Асай. Quaest. AI. sç 

(5) Diog. Laert. Il, 121. postrema verba: retuli ex Casauboni emendatione. Suidas ч мосе Кртетњ 

(6) Diog. Laêrt, Il, 123. (72 Diog. Laërt V, 124. 

(8) Diog. 'Laért, Il; 106. : “(92 dem ibid; 

(10) Cic. Acad. quaest. lib. ЇЇ, до. quo loco adhibeatur Aristocles арий Euseb, P. E. XI,.5g10..C, ` 

Cir) Apud Euseb. P. E. ХІУ, 736. С. Ñ 

(іа) Acad, quaest. П, од. H. L illud minutos non ad universam S M price reprehensionem pertinet, sed ad 


H 


24 . J. Н. HOLWERDA, 


Eodem modo accipiendus est Seneca: cirea eadem; inquit, fere Pyrrhonii versan- 
tur et Megarici е? Éretrici et Academici , qui novam induxerunt scientiam ni~ 

Ailscire(1^. Haec igitur illi de veri judicio. Quod autem Sextus in VII. adv. Math. 
libro nullam Megaricorum mentionem fecit, id communi illo veterum errori, quo Me- 
garicos et Eleaticos eosdem esse existimabant , tribuendum esse. videtur. 

Caeterum Megaricorum philosophandi. ratio’ si qua alia, scepticismum praeparavit ; 
quin etiam ejusmodi ipsorum memorantur sophismata, quae omni veritati interitum 
minantur. Qua de re paucis dieendum est. 

° Spinosum sequebantur et aculeatum disserendi genus; brevibus utebantur conclu- 
siunculis quibus adversarios retunderent (2 N Quam fuerint ligitiosi facile conjici ро- 
test ex eo quod de Euelide habet Diogenes = та dàzo0sl£esiw Еуіттато, od хатй Аиша 
ти, 2228 кот” ітіфор4у (5). Quod recte ita explicavit Gassendus: Euclides quidem: 
solitus est aliorum demonstrationes, поп sumtionibus. impugnare sed conclusioni- 
bus duntaxat, quasi consecutiones forent satis perspicuae (4). Нос loco nobis 
memorandi sunt, isti éperceca Aóyor, quos multos invenerunt Megarici v. c. ту peve 
evo , QuxAmvÜAvovra, “Нлектриу , Фухехадимиғу0у; cupelmwuw у xepxrivuy , Фолахр2и ( 526 
Recte igitur miratur Buhlius istiusmodi litigatores ex modesta Socratis disciplina рго- 
fectos esse (6 `. Шай minus mirandum est ejusmodi rationem, sponte ad scepticam. 
ducere dübitationem (7). Hinc factum est, ut in hoc ipso quod іп elementis dia~ 
lectici docent , quomodo judicare oporteat; verum falsumne sit, si quid. ita eonne— 
хит est, ut hoc: si dies. est, lucet — tanta. esset ¿nter eos contentio. (9). Aie- 
bat Philo, negabat. Diodorus (9). Hinc factum est, ut Stilpo тӛ dän tolleret. ( ro), 
et črepov ётёроо ий xarqyopeledar (11) statueret. Quae sane placita omni. dialecticae: 


vim inferunt ( 12 ). d 
Alius. 


ipsorum subtilem disputandi rationem- Quod' patet ex loco Ciceronis quem: supra laudavimus; ubi de mobili Megas- 
тібоғит disciplina loqui- i (1) Epist. 88. 
(2) Сіс. 1.1. Can Cie. 1.5. D>- 


C4) Operum. tom. І. p.35. cf. Bayleuss Dict, Arte Euclide. not. C. 

(5) Horum inventio tribuitur Eubulidi:- cf. Diog. Laërte Il, 108. Sext, айу. Math. УП». 5413. АШ тір 
їумахалишийтот et mày xspamlmy referunt ad Diodorum. Diog, Il, 111: Caeterum ch Cic. Acad, quaest, UL, 16». 
29, 30. De divin. Il, 4. Seneca Epist. 45. Lucian, in yitarum auctione Ce: 22. р. 308. ede Tauchn. Zu, Gell, 
lib. ХУІ,.2, 4Menagius: ad. Diog. Laért. LL р. 744, Gëzrend, LL, 

(6) Comment. laud. p. 234 seq. 

Су) Hoc egregie demonstravit Bayleus. Dict, art. Euclide not. E. art. Ghrysippe: not, E, Т, б: 

(8) Сіс. Асад. quaest. ЇЇ, 47» 

Co) CL Sext. Empir. P. Н. П. $. rno. ady. Math. VIII. 112 — 117. 

(10) Diog. Laért..1l, x19. ` Car), Plutarch. айу. Colot. c, 22. p. 251. 

(12) Haec Sulponis effata egregie explicuerunt. 2ay/eus, Dict, агі. Stilpon, not, Н. 514и Ип ply l. p. 244." 2466. 


"x Tho Д 


“a sas see 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 25 


Alius Socratis auditor , qui a көлігі ratione deflexit, fuit Aristippus , auctor sec- 
tae Cyrenaicae. Hic magno cum amore voluptatis ad Socratis disciplinam venit (1). 
Quod dici vix potest, quantam vim habuerit ad ipsius doctrinam informandam, Еа- 
tenus magistri rationem sequebatur, quatenus Ethicae philosophiae plurimum tribue- 
bat; Dialecticae tantum, quantum ad disserendi usum sufficiebat ; Physicae nihil (2). 
Caeterum omnia ad ту referebat: horum tria faciebat genera: jucunda, quorum finis 
voluptas molesta, quorum finis dolor ; media, quorum finis nec bonum nec malum (5). 
Haecce säin sola statuebat esse хат42утта et 23izdbeurra, non res а quibus orieban- 
tur, in iisque et vitae regendae normam et veri judicium posuit (4). Sed si lau- 
datos locos accurate inspexerimus, statim videbimus secundum hanc rationem veri cri- 
terium fere tolli, et ista 720) ad nihil aliud apta esse, nisi ad vitam regendam (5). 
Minime igitur mirandum est, fuisse jam antiquitus, qui Cyrenaicos et Scepticos eos- 


` dem esse existimarent; sed simul apparet, qualis inter eos fuerit differentia, utrisque 


veri judicium tollentibus, sed his zà @zıvópevov , illis rà 74/5 in vita sequentibus. Alias 
etiam inter eos differentias notavit Sextus : prima in finium doctrina est posita, nam 
Cyrenaici туу %2уйу, Sceptici än drapağlay finem esse voluerunt: altera ad hoc ip- 
sum , de quo agimus, incomprehensibilitatis placitum pertinet: jus; (Sceptici ) uiv, 
inquit, Sextus, Ae /oapen froy ёт} тё 22Ур тер) тау іктдс фтохгцаёушу* ol 33 Кирууоіко) dao 
Qalvovrot Фу mirê їни ёкатілиттоу (6). Superest, ut Diogenis locum aíferamus 
eumque cum iis, quae dicta sunt, in concordiam redigamus. Cyrenaici, inquit, dyjecu» 
xal às 0160616; Gc ойк dE Tv ётіумотіу (7). Hoc autem non de ipsis sensi- 
bus, quatenus та0ішу sunt causae, intelligendum est, sed de opinione et judicio ex 
eorum perceptione ferendo, ut recte monuit Fabricius (8). 

Talis ergo fuit Cyrenaicorum sententia de veri judicio, quam omnes Aristippi suc- 
cessores, licet in reliqua ipsius doctrina quaedam novarent, constanter tenuisse vi- 
dentur (9). | 

Ex Socratis schola quoque prodiit Antisthenes, auctor Cynicorum. His, ut per se 
patet, nullus fere in hac disputatione locus esse potest, Unus Молітив a Sexto inter 

eos 


C1) Xenoph. Maman, D. cap. 1.11, 8. Diog. Lari. IL, 66. 

(2) Cf. Sext. Emp. adv. Math. VII. 11. 15. Diog. Laért. II, 92 

C32. Sext. аду. Math. VII. $. 99. gie He 

C42 Sext. Emp. айу. Math. УІ, 53. VII, 190 — 199.. Aristocles apud Euseb. P. E. XIV. p. 764 C. = 
765. C. Diog. Laéri.ll, до. Cic. Асай. quaest. VII, 24, 46. Plut. adv. Colot. cap. 14. p. 252. 

Cs ) CL Gassend. Oper. I. p. 72. (6) Sext. Emp. P. H. I, 225. 

C72. Dinge Laért, IT, 95. , (89 Ad Sextum. Emp, аду, Math, VII, 1091, not. Re 

C9) Hos diligenter recensuit Diog. Laërt, 11, 95 , 96. 


D 


36 J. "H TT а. 


соз, qui criterium veri sustulerunt, refertur, сърна quod , ut Anaxarehus , ; olay t 
Сіз, ёт+1хжсе тӛ Era (1). Aliud etiam ejus dictum memoratur: coy В. e. opinionem 
esse omnia (2). Haec sane ostendunt, adfuisse in Monimi mente semina quaedam 
Scepticismi, , 

Venio jam ad Platonem, non modo reliquorum Socraticorum, sed omnium philo- 
sophorum facile principem. Hujus viri cum tantum esset nomen tantaque auctoritas , 
mirandam non est, varios antiquitus philosophos vehementer studuisse, ut eum suae 
fuisse opinionis evincerent. Hinc Ша quaestio, utrum Dogmaticus fuerit an Scepticus 
Plato. Fuerunt tamen alii, inter quos ii, quibus hujus rei notitiam debemus, qui Pla- 
tonem in aliis Sceptice, in aliis Dogmatiee pronuntiasse statuerent (5). Recte illi et 
vere. Efliciunt autem id , quod volunt , exemplis ex Platonis doctrina afferendis , sed 
causam , cur Plato ita fecerit , animadvertere supersederunt, Platonis philosophia nihil 
aliud est nisi veri studium : hinc perfectus philosophus ab ео definitur à roù геї 
хжтй тадтдӛ, @тжйтш$ Еуоутос дурду 2фаттесба (4). Ex hocce veri quaerendi in- 
stituto, nonne sponte sequebatur 14, quod in Platonis scriptis reperimus , nune Scep- 
tica cautio, ne quid temere affirmetur, nunc Dogmatica cvyxa0ecig ? Praeterea ex hoc 
ipso discimus, Platonem de vero non cum Scepticis sensisse, Qui enim philosophiam 
veri esse studium voluit, in eoque studio totam vitam consumsit, quomodo hic de veri 
existentia vel comprehensibilitate dubitare potuit ? Sii igitur explicuerimus , quanam in ` 
re veritatem poneret et quibus. quasi instrumentis eam assequi conaretur, quaestioni 
nostrae satisfactum erit, et Platonis de veri judicio sententiam habebimus. 

Plato igitur tria rerum principia statuit: Deum et materiam , quibus adjungantur 
ideae , menti divinae adhaerentes , secundum quas Deus materiam informavit (5). Res 
autem e materia effectae , quas sensibus percipimus (тд alcó47à у, quemadmodum ipsa 
materia, sunt mutabiles, ut potius yly vola quam ¿yar dici possint. Haec ex Hera- 
eliti doctrina sunt petita, Cum igitur sensus nostri illis mutationibus fallantür , et unam 
eandemque rem variis percipiant modis, consentaneum erat, ut hi a veritatis judicio 

| ех- 


Ст) Sext Emp. ad Math. VIIL, 88. 

(2) Sext. 1. 1. 35. — Menander apud Diog. Laért. lib. VI, va Conferri quoque potest Marcus “тл, 
15. quem ad Миа, Sexti locum citat Fabricius.’ not, M. 

(32 Sext. Emp, P. H. I, озт — 225. Diog. LaZrt. lib. HI, 51, 52. IX, 72. Сіс, Acad, quaeste L 13» V. 
2. Auguste contra Academ, III, 17. р. 453. a. b. ed. ISTIS 

(4) Plato de Кер. VL, 4894. b. ү, 

(5) Cf Plato Tim. p.27 D — 29 C. Cic. in hujus dialogi versione, ‘Sextus adv. Math ІХ. 364. X. 258. 
Diog. Laért. ПІ, 76. ibique Menagius. Pseude-Plut. de placitis philosophorum. 1. 3» Pena. Ex e, locis. exe 
plicandus est Сіс. Acad, L, 8. IL 374. 


RESPONSIO ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 27 


excluderentum (1). Oportet igitur hominem quam fieri potest maxime mentem а cor- 
poris conjunctione liberare, ut ipsa per se res intueri possit (2). Sed hacce mentis 
a corpore disjunctione nihil іп judicando vero proficeremus , nisi quoque res contem- 
plari possemus tales, quales revera per se sint, id est, liberas ab illis mutationibus. 
Refugiendum igitur ad ideas, h. e. rerum formas seu exemplaria, quae sunt immutabi - 
lia, et perfecte nobis ostendunt quales res sint, quippe quae secundum ipsas a Deo 
iuformatae sunt ( 5). 

Haec fere est Platonis de veri nota sententia; in qua delineanda, fortasse quis 
mirabitur, quid sit, eur Sexti loco non usus sim , іп quo hic Platonis de criterio sen- 
tentiam tractavit (4). . Causa haec ést, quod Ше 1.1. non genuinam proposuit Plato- 
nis sententiam sed accommodatam, ut videtur , ad Neoplatonicorum interpretationes et 
additamenta. ` Coins rei indicia haec sunt. Primum, e Platonis dialogis unus lauda- 
tur Timaeus, in cujus obscuritate, quantum sese jactaverint.Neoplatonici, omnibus no~ 
tum est. Tum $, 145 diserta ПАйт@ихйу occurrit mentio, Denique si ipsa Sexti ver- 
ba, quibus summam Platonis sententiae proposuit, айѕегірѕего ,qui dubitet, arbitror 
fore neminem: тродўлшв , inquit, (9 TIAdrov) жрітірду ште To töv траумдтау yydceus 
diy yoy сәртердербу wore кой riw Dil rie 0460)ғғис ¿ygpyemny, 
© Qui Platoriem secuti sunt philosophi habebant jam certum philosophandi genus, ut 
dubitari- non possit, utrum Sceptici fuerint an Dogmatici, Itaque Scepticismi et Dog- 
matismi tractatio separanda est; quare huic Sach imponamus, 


(1) Cf. ie, АД 152. D. веда. Cratyl, 402. А. Sextus Emp. P. H. ПІ. 54 115. ady, Math. VII. 53» 
YITI, 6. 7. ^ 


(2) Phacd; p. 65. А — бу} С. 

Сз.) Totam suam de ideis doctrinam. explicavit. Plato "praeter laud. Tim. loc. in Parmenide toto. Phila: p. 14. 
d. — 15 с. ubi cf. Stalbaum in Prolegg. р. XX seqq. de Repub. VI, 509. d. seqq. X. 586. a seqq. cf. etiam Me- 
по et Phaedo. ‘Caeterum cfr, Sext, Empir. айу. Math, IV, 11 — 14. Plut, ady. Colot, XV. Se, p. 241. Pseudos 


Plut, de placitis Philos. Y, 19. p. оду. Сіс, Orator, cap. з. Tusce L 24. 4644,1, `0, ` 
C4) Adve Math, VII. 141 — 144. 


Da "GK 


28 J. H HOLWERDA, 


CAPUT SECUNDUM, 


DE PYRRHONIIS. 


V eniamus jam ad JPyrrhonios, qui et Ephectici et  ейейісі ес I poretici appella- 
bantur (1). Horum de criterio sententia ut recte intelligatur, omnis egen philo- 
sophandi ratio paullo altius repetenda videtur. à; 

Pyrrhonii igitur omnia referebant ad rogy, ad assensus retentionem. Quam. in. 
ео positam esse censebant, ut nihil vel affirmetur, vel negetur. Sextus Empiricus: 
ётоҳі Ў Етті ттйтщ Diavolag , г й» ere elpopéy тіз оте тИереу (2). Ad quam ézoy» ita 
perveniebant, Omnis Scepticismus continetur sensibilibus et intelligibilibus quocun- 
que modo sibi invicem opponendis, unde ita apud Sextum definitur: rra 22 j cxez- 
тікі vats дутібетікі Qouvopéyav те жай voovjafyav zo ole тоте тайтоу (5)... Hujus 
Scepticae facultatis principium hoc est: т4ут:22у0 leou Адуоу üvzikeiadou (4). Ex hacce 
autem intelligibilium et sensibilium oppositione nascebatur izos(évez , В. е. ў хата mi- 
ттіу xad ӛтіттіпу ісітуе (5), h.e. paria esse in contrariis rationibus momenta, Наес- 
се }тотб4ув1ж sponte eos duxit ad assensus retentionem , per quam ad finem suum, si- 
ve drapağlay , sive Zeuglen, sive 2Фатіаи (6), sive /20уйу (7) tendebant. 

Ex hae assensus retentione sponte sequitur, Pyrrhonios nulla posuisse decreta, (sie 
enim, auctore Cicerone (8), урата appellamus), certe si decretum intelligamus 
edu emt doter TV көті тӛс ёлїттї жє бутзәріуиу däin вәук2бесу. Falluntur enim 
qui credunt Scepticum nulli omnino rei assentiri: zç yàp xarà Qavraclau хатууғука- 


сша табет. сиукатИета: Y. с. cum calet aut friget minime dicit: videor mihi non. 
ca- 


Ст) De variis Scepticism? nominibus vid. quos laudat Thorbecke vir, Cl. im comme ad quaestionem 2 — Quaeritur 
in.Dngmaticis oppugnandis, numquid inter Academicos et Scepticos interfuerit ? Quod si ita sit, quae fuerit 
discriminis causa?” Ann, Acad. L. В, a. 1820. pag. 14, Quibus addantur Diog. Laért. ІХ, 70. Tenneman 1. 1. 
р, 105, (2) P. Н. L. 10 (з) 1. 8, 

(4) Sextus ll. $. re et 202—205. cff. quae supra de Protagora diximus, 


(5) Sextus 1.1, 10. 
(6) Sextus l.l. 10, 25, 205, 232. ІП. 235:5eqq.. ady, Math, XL, 1, 11t seqq» Diog, Laért. ІХ, 1075 


Aristocles ap. Eusebium P. E, ХІУ, 758 d. 
(72 Hoc erat Aenesidemi. cf. Aristocles ap. Eusebium le ls 
€8) Acad, quaest. Il. q alibi. 


| RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 29 


calere aut frigere (1). Сат igitur quid pronuntiat, т240% suum narrat, В, e. di- 
cit, quomodo affici se sentiat (2). Ad quam rem variae excogitatae sunt formulae, 
quas Фу appellant. Sunt autem sequentes: оў pAAAv' тка, 00 zing:  естіу oùz 
Есті" ӘдЕуето, ойх Zuäiosrat: méu’ 0030 ууорба" mayra істіу @0итт®* тдҙта їсти 
дкатддитта" йӛхат Атты” od хатадарфдуы" таут) Adyg 22у06 1006 дӛутікейтай (5). His 
autem vocibus ¿sreg utitur Scepticus, i. e. поп ponit eas revera esse, sed cum 
alias res, tum se ipsas circumscribere: v. c. vox, omnia sunt falsa, cum aliis et se 
ipsam falsam esse dicit, quemadmodum medicamenta purgatoria non tantum humores 
ejiciunt, verum etiam ipsa cum iis exeunt (4). 

Universa Pyrthoniorum philosophandi ratione exposita, sequitur, Ut ipsorum de cri- 
terio veritatis sententiam declaremus, Quae qualis fuerit jam facile intelligitur. Non 
quidem negabant esse criterium , sed omnibus Dogmaticorum rationibus rejectis et re- 
futatis , non statuebant, sitne criterium, nec ne. Sextus Empiricus z cidévær 22 ph y 
inquit, 47; 00 mpoxeirou cpi» ӛтоФуйуасфа, fei @ўйтжрхтду істі Td xpirýpiov тд тй &anbelag 
( тобто yàp Әзуиәткӛу) ёл ёт} ої Доушатіхо) mave Ўохобсі хатевкеуохеуаі, Әті істі ті 
ктітдріу 220616, juels òro тоў т/Ибамое Ўокобитис guer АФусив дутеййкацағу, ore бті 
dies ier Ма ғбаюуиғуді, одте Uri тібауӛтерді Tay lyayrluv у AAA 912 ті» Фаошізчо low 
тиаутута тойтшу те тбу Adyuy, Sai zën тара тоб доуниатік06 xeipiyuy Tiv Етсуйу сәуі- 
уәуте (5). Quae ratio, etsi verbis ac specie spem aliquam veritatis dijudicandae re~- 
linquit, tamen revera omne judicium tollit. ac penitus evertit, Hine et ipse Sextus, 
alio loco (6), enumeratis, qui criterium tollebant, philosophis, ѓу тойто6 2%, inquit, 
sie) хой ol drd тӯ; схбреос. Diogenes Laërtius: дуў pouy A8 xa) т) крітіро» Ауф TOt 
caet. (7). Aulus Gellius: (Sceptici) omnium rerum fidem weritatemqne mixtis 
confusisque veri falsique signis imprehensibilem videri ajunt (8). Et sic alii vete- 
res, quorum locos infra exhibebimus, de singulis Scepticis tamquam: eriterium теуе- 
та tollentibus loquuntur. Ex quo apparet Шаш ¿zox%v ideo a Scepticis inductam es~ 


se, ut temeritatis nomen et invidiam fugerent, et modestiae laudem adipiscerentur. 
| Sed. 


Ст) Sext, Empir, Р.Н, E, 13 — 16. "denesidemus ар, Photium, in. Bible cod. 212, р. 544, ей, Hoeschelii et - 
Scotti, ; ; 

C2) Cf. Sext. 1.1. $. 15. coll, $. 4, 193, 197 , 200, aliis. 

Сз) Has voces suo more discripsit Diog. Laert. IX , 74 seqq«  Copiosius et accuratius Sext. Р. H.I. 187 — 
205.. Cf. Aul, Gellius М. А, XI; 5. -Aristocles apx Eusebium Ps E. XIVe-758 De Suidas, voce. pannor et edit 
Maxx. Photius 1. 1, 

C42 Sext. Р.Н. $. 14549» $, 206 — 200. Diog. Lart. ІХ, 76. Aristocles ар. Euse Р. Е. ХІУ, 762. Bo 

Zei Sext. P. He II. $, 79e | (6) 44у, Math, VAL, 485, 

C2) Lib. Däi ' (8) N А. XI. 5 

D: > 


5o J. H HOLWERDA, 


бей cum, veri nota sublata, omnis e vita tollitur actio : fieri autem non potest, ut 
homo prorsus actionis sit expers (1): excogitanda erat aliqua regula, secundum quam. 
vita regerctur. Adsciverunt igitur rò Qasi: Timon Phliasius in 1924000: 


"AXAÀ тд Qamviptvoy тәті eier өтер 2 à» Eg (2). 


Quae doctrina quam late patuerit et quantopere a Scepticis culta sit, apparet ex Dio- 
gene Laértio, ubi praeter Timonem laudantur Aenesidemus , Zeuxis, Antiochus, А- 
pellas (5). Оло loco insignis est error, eujus purgandi hic locus esse videtur. Ita 
autem legitur: Beem ody крітуроу turd той Хкеттіхойс тд Фопубшеуоу у de Sei Айт 
Qual" 20то дё za) "Етіксуров. Аишёхритос. 2, ndv elvai тӛу Фолуошёуоу у và 9b oi nat, ül- 
tima verba inde ab 42 ха) Aiveciðygos caet. delenda esse videntur. Primum nihil ineptius 
fingi potest quam illud @ xal Aivse/oupoc eiua cum paullo ante duo ех Aenesidemi 
libris loca laudata essent. Deinde illud, oğru 33 xai “Етіхоуиров falsissimum est. Nam 
Epicurus statuebat omnes sensus esse veraces : quod minime Sceptici volebant , qu. 
nos affici sensibus dabant, utrum. res tales sint, quales sensus eas ргоропарі, non sta- 
tuebant, Ас; dicat aliquis, norne Diogenes is est, a quo talia exspectari possint? Quis 
nescit insignem ejus stuporem et dxj;z[zy? Est sane aliquid. Sed fingamus nobis Піо- 
genem quam fieri potest stupidissimum , tamen tantum errorem committere potuisse 
non videtur, cum aliis in locis ostendit, se Scepticorum et Epicuri placita recte intel- ` 
lexisse. Quid, quod ea, quae sequuntur , manifesto ostendunt librarios hoc loco gras- 
satos fuisse, Quis enim sensus est horum verborum ? Axdaprros 22, poly. har zën Gate 
vopéyoy , тӛ 95 ий етуди *. quamvis facile ita emendari posse videntur, ut legatur pro gy 
Tvær, Tà фу иш. Quae cum ita sint, non temere mihi facere videor, si Ша verba, ut 
dixi, delenda. esse existimem, Sed haec hactenus. Vidimus igitur Scepticorum familiam 
aliquam de фашорёуш doctrinam inchoasse, quam mirum quantum perfecit et locuple- 
tavit Sextus. Hie autem т) Фамдиғуду, inquit, Qayracia intelligendum. Nam de hac, 
cum ¿y melget кой! &ÑouAdra mer posita sit, dubitari nequit (4). Minime autem Scep- 
ticus rà Qamdaeva tollit, sed fatetur se rebus sensibilibus hoc vel illo modo affici: ап 
hae res revera ejusmodi sint ac ipse ab iis afficitur, de hoc non statuit, sed assen- 
sionem cohibendam ducit (5). Quod autem Scepticus rà Qumópevo observat et secun- 
dum ea 43c£áeras vivit, id quatuor facit modis; primum Za Zeet Guer, cum a па- 
" tu- 


Ст) Cicero Асай. Il, то. Sext, Empir. P. H. 23. айу. Math, VIL. зо. «col. en Diogs Laert. IX, m 

C2) Diog. La£rt, IX, , 105. Sext. айу, Math, VII, so, Р.Н, 291—244 

632 Diog. LaZrt. IX , тоб, (4) P. H. I, 22. 

C5) Hoc Sextus docet Р. H, c. то. $. r9, оо. Idem alibi saepius inculcat v, €, le le $, 595 78, 9%» 112, 
124 , 132, 140, 144, 163, 191, сае, Diogenes Laért. IX, 103. 


NEE TE ET 


— манка 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 5і 


tura sensibus et intellectu simus instructi: deinde zz» deinen, qua fit, ut fames ad 
cibum nos adducat, sitis ad potum: porro ¿ly za) уйиа) тарады" qua fit, ut in vi- 
ta pietatem bonum, impietatem malum censeamus. Denique réyva» actual , se- 
cundum quam non inutiles et otiosi sumus, іп iis, quas eolendas suscipimus, arti- 
bus (1). 

Ejusmodi fere est universa Pyrrhoniorum sententia de veri judicio. Nunc de sin- 
gulis hujus sectae philosophis videamus ; tum ut accuratius judicare possimus, quid 
quisque ad sententiam de incomprehensibilitate rerum perficiendam effecerit, tum ut 
arma cognoscamus, quibus eam adversus Dogmaticos tueri conati sint, In quo quidem 
eam tenebimus rationem, ut res privatas uniuscujusque philosophi non attingamus, 
nisi eatenus, quatenus aliquam vim habuerint ad ejus sententiam informandam. Sic 
v. с. operae pretium erit notasse, quo quisque tempore vixerit, et quibus usus sit ma~ 
gistris ; de reliquis, е. g. Pyrrhonem sacerdotio honoratum. fuisse , eos laudasse suf- 
ficiat, qui ea accurate explicarunt, Inprimis attendemus. ad quaestionem. de veri fal- 
sique nota, et si quae sint ab aliis nondum animadversa loca, afferre studebimus, 

Scepticorum igitur, auctore Sexto, duplex fuii aetas : 4ругютірау inde а Pyrrhone 
usque ad Aenesidemum altera, altera rûy уғотёроу qui post Aenesidemum fuerunt (2). 

Primus igitur in medium veniat Pyrrho Eleus , ò &yav ġupßBunivær тўи dmopyriziy ёто- 
21006 (5). Natus est, Philippo Macedone regnante , circiter Ol. СІ (4). Magistros 
habuit primum Brysonem Dialecticum ( 5), deinde Anaxarchum , qui Metrodorum 
Demoeriti discipulum audiverat (6). Quo €um accederet necessitudo Philonis dialec- 
tiei, facile intelligitur et Democriti et Dialecticorum rationem magnam vim habuisse 
ad ingenium Pyrrhonis informandum ; quod ipsum disertis veterum testimoniis con- 
firmatur (7 ). Ad Pyrrhonis doctrinam quod attinet, difficile sit statuere, quid ipsi 

fue- 


СІ) Cf Sertus Pe Н. 1, 24 seqq. ejusdem lib, 17, 337. Diog. Laërt, IX, 108. 

"(2) Sext. P. He I. 164. ibique Fabricius not. Se а 

Сз) Galen. Hist. Philos. р. 24. Е. (42 Suidas voce ТЇШ аһ 

(5) Suidas 1. 1. idem voce Zaxpárw. Diog. Laërte ІХ, бт. ubi ante Menagium legebatur Apógare. Sexte. Eme 
pir. adve Mathe VIT. B. ibique Fabricius not. H. 

C6) Diog. Laért, IX, 58e Sext. Empire 1. 1. 48. ibique Fabricius uot, N. 87. 88. ibi Suidas voce Пу ағ 
que Fabricius not, E, Aristocles apud Eusebium X. 763. B. Ipse Euseb. p, 759. a. Gei, de hist. philos. le 1. 
quem emendavit Mezagius ad Diogenem. annot. p. 423 et доб. 

(7) Philo apud Diog. La&rt. ІХ, 67. Aristocles арий Eusebium P. E. p. 763. B. Numenius apud eundem 
p.37. A. De reliquis Pyrrlionis rebus cff. Sz¿udlin 1, 1, tom. I. pag. 281. seqq.  Z'horbecke іп comm. laud. p. 20» 
зо. De Antigono Carystio y qui Pyrrhonis уйат scripsit laudandus etiam est Aristocles apud Euseb. P. E. XIV. 


'763. А. Neque illud omittendum , quod de Pyrrhonis animi tranquillitate retulit Posidonius apud Diog, Laéri. lib. 


IX 68. Quo loco usus est vir Cl. Z, Bake de Posidonio p. 177 Consulendus quoque. D. Wyttenb, ad lauds 
Bakii librum pe 282. 4 


$2 JJ H. HOLWERDA, 


fuerit peculiare. Nam ipsePyrrho nihil scriptum reliquit Сі), certe nihil de philosophia; 
Est quidem apud Sextum Eimpiricum, eum carmen fecisse ай Alexandrum regem; 
sed hoc, si forte exstiterit, jam ante Sextum deperditum fuisse videtur (2), et апа 
alterave sententia excepta, magis ad illum regem adulandum, quam ad philosophiae pla -: 
cita explicanda comparatum fuisse. Diogenes autem Laërtius, ut in aliis principum ali- 
cujus sectae philosophorum vitis, sic in Pyrrhonis , omnía, quae de Scepticismo sciebat, 
velut in saccum fudit, nullam curam gerens, ut unicuique Sceptico quod ipsi рго- 
prium esset tribueret (55. Quo diligentius nos antiquorum testimonia, hic illic spar- 
ва, colligere oportet, e quibus appareat , Pyrrhonem incomprehensibilitatem rerum do- 
cuisse. Ascanius Abderites , Pyrrho, inquit, 20ка yevuilvama Філософӯсои тд Tig йке 
тау әд wa) ётоқ Top sleayayáy (4). MAenesidemus dixit QuaoroQelv Aën айтду xurê 
тфу тй ётохӣс Adyav (5). Cum quibus consentit Aristocles Zeaues pévrot тоафта (moye 
тж «уш дкатдзитта) Аёушу wa) Пі оу A "Haste (62. Diserte Lucianus: 'EPM. "AAA 
Š uty урафияй тӛдеттіу, d Alen, 9 ПӘ шу 5% 92% viv dogy буехулобе у uod øger тобто трй- 
Ен» AIK. Ald ті, 8 "Epp s СЕРМ. “Ori 00 Ўрта крітіро» либ yar (72, Sub- 
lata igitur veri falsique nota, rerum apparentiam , consuetudinem et mores adscivit 
vitae instituendae. regendaeque normam (8). Recte igitur Aenesidemus apud Dio- 
genem eum defendit contra eos, qui ipsi multa in vita ridicule facta tribuebaut (9). 

Voces, quibus Sceptiei utebantur, jam ab antiquioribus inventas esse, recte, ut vi- 
detur, statuit, Krugius (10). Equidem non dubitarem cum Aulo Gellio ( 11) earum 
inventionem Pyrrhoni tribuere; ( Sceptici) omnium rerum fidem veritatemque , 
mixtis confusisque veri atque falsi signis, Йа imprehensibilem, videri ajunt , ut 
quisquis homo non praeceps judiciique sui prodigus his uti vérbis debeat, qui- 
bus auctorem philosophiae istius Pyrrhonem usum esse tradunt. où g&AAoy caet. 

Ut suam sententiam contra Dogmaticos defenderent, aliquos dubitandi modos in- 
duxerunt Sceptici. Hos etiam excogitasse Pyrrhonem jam vidit Gassendus ( 12), post 
eum Fabricius (15), et nostra demum aetate multis veterum locis adductis et pon- 


de- 
(1) Diog. Laërt. Ртооетіо, 16. lib. IX, тоо, Aristocles apud Euseb, P. E. XIV. Van C. 763 В. 
(2) Sext. adv, Math. 1. 282. ubi vid. Fabr. sot. A. 
(3) $:йиййп 1 1, p. 286, Idem fecit Diogenes in vitis Zenonis, Aristotelis, aliorum, 
(4) Apud Diog. Lair t» IX, бі» (5) Diog. La£rt, IX, 62. fi 
(6) Apud Euseb. 1. le (7) Lucianus Bis Aceusat. $. 05. P+ 251. - 
(8) Suidas voce ТШ ш» (9) Diog. Laërt IX, бо. cf. Menage ad 63» 
Сто). L. l p. 787. not, М. Сїт) oct, Att ХА. сар. 5. - 


(12) Oper. tom. l. p. 75. (132 44 Sext, Emp, Р. Н. I. 35. not F, 


a Шы 


RESPONSIO.A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 53 


deratis indubitatum reddidit Krugius (1). Sed hos modos ita explicavit et dilata- 
vit aliorum Scepticorum, inprimis Aenesidemi , industria, ut hic etiam aliquam in- 
ventionis laudem sibi vindicare posse videatur. Quamobrem nos eorum explicationem 
in posterum dillerimus, | 

Haec sunt, quae Pyrrhoni ныне tribuuntur. Unum hoc monendum est , sin- 
gula, quae adduximus, loca non premenda esse. . Nam saepius factum езі, ut aliquis , 
de quodam Scepticorum placito loquens, unum Pyrrhonem , utpote sectae principem | 
et auctorem , laudaret (2). 

Pyrrhonis discipuli memorantur a Diogene, Zurylochus , Philo, Hecataeus Abde- 
rites et Nausiphanes Teius (5). De quibus omnibus parum reperitur apud veteres. , 
Et Philonis quidem meminerunt Lucianus (4) et Suidas (5). Nausiphanes autem 
Pyrrhonem cito deseruisse videtur, et in Democriti se castra contulisse. Оло facto, 
postea Epicuri magister fuit, qui ipsum ingrate tractavit (6). Unum ejus placitum, 
quod ad praesentem quáestionem facere videtur, nobis servavit Seneca: Nausiphanes 
ай, ex iis, quae videntur , nihil magis esse, quam поп esse (7). Praeter hos apud 
Numenium Pyrrhonis discipuli memorantur Млавеав et PAilomelus (8). 

‚бей horum omnium laudem obscuravit Timon Phliasius , qui primum Sülponem 
Megarioum audivit, deinde Pyrrhonis institutione usus est (9). Varia multaque scripsit. 
Diog. Laért.. x21 yàp , inquit, тоймата суубурафе, kalen, ка) трудах y кой сатдроус, қой 
luare gene тр!йхоут& , тржу1й® Db ¿ËJxoyTz , elAäAous те хай жодоо; Фф етди 3b uår xat 
катадоуд2уу BiBala, elg rûv, теізгути Lupita: bdo (10). Ex his celeberrimum opus fuit, 
cai Silli est titulus, et a quo auctori cognomen Sillographi venit, tribus illud libris di- 
sünctum, іп quibus, sub persona Xenophanis, Dogmaticorum sententias parodiis vexa- 
vit (11). Memoratur et alius Timonis liber, Пу i inscriptus (12), quem librum ad ali- 
quem Pythonem exagitandum. comparatum fuisse, confici potest ex alio loco Diogenis, 
ubi Ташенова citat An mo]; тр: Kies (13). Deeg scriptorum.hi tituli ad nos ve- 


ne- 
(1) Ll p.295. — ІН C2) cf. Thorbecke , comm, laud. р: 3% 
Сз) Diog. Laert, IX, 68, Ga 
(4) In Fier gek, Ban, be 312. cf, Menagius ad Diog. Laért, IX бу. 1. 1] 1 


.С5.) In voces eixézoqos, 

(6) Diog. Laérte Ртобет, 15. Idem, IX, 69. X, 8. Sext, Empir, айу, Math. Т, 2 , 4. Cic. de Nat. 
Deor, Y. cap. 26. 

(72 Epist. 88. (8) Apud. Euseb. P, E, XIV. 731. Б». 

C9) Diog. La?rz. IX , 109. Caeterum de “Timone cff. Stäudlin, l le p. 200» seqqe Thorbecke , comm, laud. 
р. 32. seqq. Iis, quae ab his collecta sunt, id addi posse videtur , LMatigonum Carystium , ut Pyrrhonis , sic etiam 
hujus vitam scripsisse, . cf, Diog. Laért. IX, Іп. T SE 437.32, 

Сто) Diog. Таёл. Md. | Сат} Diaz, Гата ll Suidas in voce, Тілеп 

(12) Aristocles apud Euseb, P, E, XIV. р, dioi A.B. Dioge Laért, ІХ, 64» 

(13 )- Diog, Laert; ІХ, 67. 


E 


54 7. H. HOLWERDA 


nerunt: тр roye Queixobo (¥) * дало) (2)* тер) alebdcaay ( 5)*?Архет!Айду тер Set, 
туо (4). Ў 

'l'imonis doetrinae fragmentum, ad nostram quaestionem pertinens , CET Aristo- 
eles apud Eusebium x д 22 райтс miro ( Pyrrhonis) Фиг) деу Ti» ьёМАдут® sailors 
ele тра тайта BARE ® тұйтоу mèy, бтоїй тёФоке +Q трдуиата" Зейтероу QË, тіуш XD) трі 
тоу йшй трі адтћ DiexeloÜur* телеутайоу де, ТІ терёста TOlg ойт Baue, "Té pi» ойх 
түдуиәата Quot nordu dacQalvem тіс 2У0фора кой 4ст2брлта» ка) ӛдиукрта" МА тобто. 
purs тӛс 01600ғ6 "uy, рите Tas 20504 &anlevsiy Ñ dedäeciat ° МА. roro ойи Gäre mi- 
тейеш айта 3:70, QAN @до&йттоув xal deine? кой йирхдйутоув Әу» тер) іе ёхйттоу 
Хғуоутас у ті ай а Хоу. Zoom, Й ойх Aerm, Тос gšuTor Qunxeipéyors des терітесйті» T lus 
duc), трӛтоу uiv duin», ireira У ӛтарабіпу (5). ?Афат1ж autem , quid sit, explic: — 
tur a Sexto, idemque vox valet ae rogy (6). Носсе Aristoclis loco usus est Stáud - 
linus ad universum Timonis Sceptieismum delineandum (7). Nobis animadvertisse 
sufficiat , ex hoc loco: apparere, Timonem iis jam ad veri judicium. impugnandum со- 
piis instructum fuisse, quae Dogmaticis interitum minari viderentur. Caeterum illius 
yersus, quibus rò Øæıvduevov, ut vitae regulam, cecinit, jam supra laudavimus. 

Post "'imonem. Scepticismi nomen evanescere coepit, et , qui ipsi succederet, usque 
ad Ptolemaeum Сугепаїсит , fuisse neminem, auctore Menodoto, tradit Diogenes: 
Laërtius. (8). Cujus rei eausa haec mihi fuisse videtur. Academia tune temporis magis 
magisque invalescebat, et patronum nacta erat Arcesilam, magnum profeoto virum , 
ingenii eloquentiaeque laude florentem. Hujus autem temporis Sceptici minorum, ut 
videtur , fuerunt gentium , nullis praeter alios animi dotibus-excellentes. Hinc factum 
est, ut, cum utriusque disciplinae magna esset similitudo, Academiae nomen Pyrrho- 
niorum nomen obrueret , et hominum оге frequentaretur. Quod usque ео: factum est , 
donec magnus.aliquis. vir exsisteret , magno praeditus ingenio , qualis fuit Aenesidemus , 
qui emortuam. fere Pyrrhonis auctoritatem in vitam quasi revocaret. Quam. suspicio- 
nem non inanem esse , ex ео. quodammodo appárere videtur, quod Aenesidemus pri~ 
mam librum. Iujfavelay Adyay consumsit , in differentia , quae Academicos inter et Рут- 
rhonios intercederet , demonstranda ( 9 )«. > 

Reliquorum igitur Scepticorum , inde a Timone- usque ad Aenesidemum, nihil nisi 
nomina supersunt, Diogenes Laërtius (10), auctoribus Hippoboto et Sotione, кои 


сау» 
Ст) Sext. Empir. ady. Math. WI, 2, ibique Fabricius not, C: : 
(2) Sext. Empir. ай» Math. ХІ, ао. Cs) Diog. ГағтЫ ІХ, 105%. 
C4) Diog. Laért, ІХ, 115 ° (52 Euseb. P. E, XIV. 758. D. 
66) Sext. Empir. P. Hi, 1. 1925. sq. Я (7) 1.1. p.332 333% 


(8) Diog. IX, us, СЁ Cicero, Tusc. IV ; 30 De Pint, 12. Studlin , LL p. 289. 


(9) Photius, cod. 212. p. 544; 545»: 
(10) Diog, Laért. ІХ, 115, Ве ordine, quo Sceptici sibl invicem. successerunts.cf, StZudlim, 1,1, p. 2858 


RESPONSIO An QUAESTIONEM. LITERARIAM. 35 


тюу, inquit, Tizayoe Atonxouplóns К/тр/04» xal NixóAomog ‘Podlog y ко) Е2фрдуор eAsuxcbe , 
IlpxjAos vs ётд Toadog. His, auctore Suida (1) , addatur Ibo Фмйтов- Sequitur apud 
Diogenem: E2Qávopos 22 дихдутгу EdfjouAos Але ауреус" 00 Птолешоїос > 00 Харти)дуу xol 
"Нрахледус" "Нракл/2оо 9% Alans KvdG T05 

„Чепеѕійетиѕ igitur Gnossius , ` Heraclidis discipulus, labentem jam disciplinam 
sustentavit , atque sic ¿08036 exstitit recentiorum Scepticorum successionis, Аті- 
stocles: ged 2% Zeszpaeiurog @йтйу,» Lëtresie et Timonis) ée d (дуд? iyévovro 
тд mapamay, буйы көй тұйуу êv "Алгада! тй ver АЇуоттоу, Alvcióuuóg ті àv mu" 
реу йрЁато riv Флоу тойтау (2). Vixit, ut probabiliter collegit Krugius (5), paullo 
post Philonem et Ciceronem, et scripsit octo libros IIuJjavelov Adr au: е quibus excerpta 
dedit Photius (4). Quaeri potest, utrum idem, an diversum sit opus “ГтотутйФсеаб eig тӛ 
Пи Муеюшҙ quod ab Azistocle (5) et Diogene Laértio (6) memoratur: sed , deficientibus 
veterum testimoniis, nil certi statuere possumus: hoc unum addere licet, Sextum Em- 
piricum , ut ipse fatetur, suarum "Tzoryzóceay з et inscriptionem et rerum tractandarum 
rationem, ex illis Aenesidemi libris repetivisse (7). . Caeterum Photius , quamvis 
Scepticam ratienem minime probans, hocce opus dialecticae operam navantibus non 
inutile esse judicavit (8). Et vero affirmare non dubitamus, eum Scepticismum 
tantum promovisse, quantum nemo alius Pyrrhoniorum, uno fortasse Sexto excepto. 
Nam primus omnium Scepticismum definivit: Zecn ойу, inquit Diogenes Laërtius, ô 
Пу}$шуг10& Adyoc päueg (9) r&v. фолуоріншу » Й тіу бтисобу уооуріуау» xal йу mdyræ тй- 
ci Cu Aero, хой, cuyxkpiydueya TORA ¿vaat қой тарақду іқоута едріткетді, xuld 
Фит Aiueläfnncg ѓу тй sis тӛ Пороро Әлотутдбв (10). Porro idem existimavit, vo- 
luptatem (%2уйу) esse finem Scepticismi, ut Aristocles apud Eusebium refert (11); 
apud Photium autem legimus, Aenesidemum, in VIII? libro TIujjave/ay Adyay , ita con- 
tra fines disputasse , ut etiam. туу J0y, rejiceret (12). Quae, sibi invicem, ut videtur, 
repugnantia, recte conciliayit Stiudlinus (15). бей, ut Aenesidemi rationem accura- 
tius cognoscamus , et ipsius de veri judicio sententiam rectius explicare possimus , di- 
cendum- est de philosophia Heraclitea , quam hic non modo vehementer probavit, sed 
etiam miro medo cum Scepticismo conjunxit. Existimavit autem, 222у sue cy Exe. 
ттіхйу душуду ёт) rhu “Нраохдгітеюу ФіАософіао * Siri mpowyelrmi тоў TQ4yayrlz тер) T) wird 
Ze deem TÒ тӛуаутій тері TÒ wird QalvecÜz , xal al нф Ke QPaivscdut ХЕугәті тӛ 


% GT 
Ст) In voce. : . (2) Apud Eusebium, P. E LE p. 763. Dc 
(3) Gesch. der Phil р: gë, `` (42 Photius, Cod. 215. 
(5) Apud Eusebium, P. Е. XIV, p. 760, s €6) IX, 78. 
(7) P. Н. I, 210, 220 I ° CB) “Photius, cod. l, p. 545. 
(92 Ita legendum pro итий тє, ех emendatione Galesii, quae probatur Мепаріо ad h. 1. aliisque, 
(10) Diog. Lair. 1X3 78. ^ 0 Ҙ i OS өзде е XIV. 258 D. 
C12) Photius, 1. 1. p. 545. (13) 1.1. p. 353. mot. 214. 


Ез 


56 . 5; H. HOLWERDA 


Zuele zeg т) miri of У "Нраклеітаю ёт) zéien xal ёт) ту ТТІ) po per looo 
та (1) Atque sic plane Aenesidemus a Scepticismo ad Heracliteam doctrinam de- 
flexisse putandus est, et illius ratiqnibus usum esse, ut hanc confirmaret (2). Aliter 
enim explicari non posse videtur, quomodo Sextus multa ei Dogmatica placita, ex He- 
racliti doctrina petita, tribuat (5), et simul eum tamquam perfectum Scepticum lau- 
det (4). Eadem causa fuit, cur judicium veri, aliis quidam locis plane tolleret , 
aliis quodammodo relinqueret. De utroque deinceps dicendum est, Et illius quidem 
operis IIyJjavelay Adyav, teste Photio, йу d түдтасіс » Befaäeat, Zei 009» Gifag гіс ve: 
TAA) y Ore Ў 2alebjceoe, ФАА ойте pity 2/2 ЖИ 2/9 ойте тоос Пу оуғіоус, ¿Te то 
&AAcug d'un Ty Cy vole gem ëädiean (5). Praeterea addidit Photius, eum nullum in 
hoc opere statuisse decretum : xal Zei uly ele уши turer, wa) roro котодуАо (6). 
Ex quibus Iocis, sibi invicem comparatis, apparet, Aenesidemum omne veritatis crite- 
rium ad eam Scepticorum rationem, quam supra delineavimus , penitus sustulisse. Sed 
ессе, est aliis Séxti locus, ubi Aenesidemus và кииб; rarı Quivdgeva criterium’ con 
sütuisse dicitur: Of 22 тер ziv Ауа уиоу, к "HpdxAerrov , xa) "Етікоуроу, ёт) тӛ 21% 
eng xovüs хатегудіте È) ба Зистита). Oi ty yàp те) ту Aiugelëuue Аёу дут! civ 
“тау фашоц&уыу Мафофду, xal Quoi тойтау, тӛ iiy ROMO: Фати, và Э lae emi, йу Q= 
"Auf? ulv ai тӛ хошё mci Gaming, фгйдй dè тё ИЙ топта» “Обу xal тд 424056 Qe- 
рӧуйшыс epica Tb ий Alo» тӛу коду уддимо (7). Quod autem alio loco habet бех- 
tus, id hic quoque memorandum videtur ; Aenesidemum cum Stratone: Lampsaceno 
staluisse, animam sensibus uti, tamquam foraminibus, ad res externas percipien- 
“das (8). An fortasse hinc am licet, eum aliquando etiam ай Peripateticorum pla- 
cita inclinasse ? 

Supra jam diximus , Aenesidemum multum ad Scepticórum dubitandi modos perfi- 
'ciendos attulisse. Id, quale sit, nunc exponemus. ` Aristocles igitur auctor est, eum, 
in supra laudato opere, robe éz Зе уші трйтоуе (9) (quo loco dubium non est, quin 
cum Menagio (10), et aliis, eum secutis , pro ¿éz legendum sit 246) et Sextus Empiri- 
cus той; raja và Alea ¿ka zpisoue memorat (1r). E quibus locis id confici mili 

? ] pos- 
сї) Sext. udi: P.H. I, 216» - 

C 2) Stáudlin, 1, 1. p. 305. not, 218. cóujecit, eum ех  Heraclíti schola ad Pyrrhonios transiisse. Quod, si ita 
esset, potius dixisset Aenesidemus , Hcracliti philosophiam viam esse ad Scepticismum, 

(3) Sext. Empir. P. He 1,1, et 338. Aën, Math, VIL, 249, IX ,.937« X, 216, 233. 

(4) Р. Н. I, 180. 222. ady. Math, үш, 8, 49, 215, 216, 234 SQQ» ІХ, 218. X, 39. 

(5) Photius, 1. l..p. 54l. (621. L р. 545. 


(7) Sext. айу. Math. уш, 8 СЕ, Krugius, Сезсїь der Phil, âlter Zeit. Р, 377* 
(8) Ady, Math. VAT, 350. 


C9) Aristocles apud £usébium , D. E. XIV, р, 760. f wn Сто). Ad Diog. Laért. IX , 79. 
Сі) Ady. Math. ҮП, 345. t 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM. LITERARIAM. 57 


posse videtar , данага quamvis modorum: inventio ád antiquiores Scepticos , 
nominatim: Pyrrhorem, referenda sit, primum eos et literis .consignassé, et proxi- 
me ad perfectionem adduxisse. Sed hoc loco aliud inyentum у unius Aenesidemi pro~ 
rium, memorandum est, Scilicet octo modos excogitavit, quibus. eos refelleret , qui 
, rerum causas se ostensuros esse profitebantur- (7006 217020у1к046)» Hosh eum expli- 
cuisse in V°. libro Пә әугішу луги probabile: est ex Photii ехсегрів (а).  Retulit 
eos et explicuit Sextus ,: qui tamen eos supervacaneos esse judicat , cum. quinque A= 
grippae modi, de: quibus mox "tot satis superque sufficiant ad omnes , etiam 
то% айтюоуі%036; refellendos (2). ` 

"'Aenesidemi successores recensentur TEM :Diogenem, 74017726 ô Тиде, оў. 740254 

7% Yuvizows, 00 “Азті0%06- Azoabrzeba Zei: Афоу (5), ¢ Quibus addantur. 44pel/as (4) 
et Agrippa (5), qui: nullam omnino. nominis celebritatem adepti sunt , excepto 
Agrippa, d "s illis ақан modis gog alioş didit ; quos infra recen- 
"sebimus. ” 0509 eoero n 
^" Agrippae suécesserurit Ménbdolus ; magni nóminis Scepticus, quippe cujus e libris 
Sextüs se hausisse profitetur (6), ес T'heodas. Ménodotum audivit Herodotus , hunc 
:Sextus Empiricus (7. De quo viro uberius dicendum est, tum quod ipsius ope- 
“тап haud contemnénda pars ай nostram pervenit aetatem , tum quod inter aequos in- 
telligentesque judices constat, eum ita scepticismi fines protulisse, ut reliquis ejusdem 
scholae- Philosophis palmam :praeripuisse censendus sit. 

Aetas, qua vixit, haud facile definiri potest, Probabile videtur eum, saeculo post 
Christum natum Qanmin awu medio vel exeunte, floruisse (8). Unus est locus in ipsius 
operibus , € quo forte certius quid elici poterit, quem. sufliciat hic adscripsisse, 
et aliis explorandum commendasse s: трде тойт06 xáxsivo: Aexréov* Jauria yiyove тард 
Toig mc pb dën, тӛу ply Аудитор , elvari Tr сишїоо Әдектінду, räv 2% uot ¿yar сурау 
В фиктіюду Ффасхфтоу (9). Librorum, quos scripsit, titulos accurate collegit Thor- 
becke V. Cl. (10). 
^ Hujus viri Scepticismus, qualis fuerit, abunde cognosci potest ex ratione, qua Sce- 
pticismum definivit : 2ст; 33, inquit, 3 Екелтікй 80у 6 àyrileruci zën Qaivepstyov те «al 
yooupudyav у xal" oloy Ә4тотв трйтоу (11). Quod ad. quaestionem de veri judicio attinet, sa- 

, tis 

Ст) Photius, сой. 212. p. 545. (2) P. H. I, 180 — 187. 

(3) Diog. Laert. IX, 116. n C42 Diog. Laért. IX, 108. 


(3)' Diog. Laert. ІХ, 88. Cf, Stáudlin 1.1. p. 288. 
| (6) P. H. T, 220, — уде iy бтотутбги Piaya Báo xarà Matisse ка) Ainciduur* deet удр и&мета gef: 


тж түсістісау тіс erácsac. (72 Diog. 142%. ІХ, 116. 
(8) SrZudlin, 1. 1. p. 383 sgg, Krug, L 1. P 380, not. a. (9) P. H. IL. 121. 


Сто) Comm. laud. р. 59. 7 ; ` Си) P. H. 1, 8, 
' Е 5 


58 ОТ. H. HOLWERDA 


ts constat , Sextum illud penitus sustulisse, sive assensum cohibuisse, utrum esset, 
пес пе. бей, cum supra jam ex viri scriptis loca quaedam, huc pertinentia, adduxeri- 
mus, non necessarium videtur, ea hic repetere. Potius agamus de celeberrimis illis 
dubitandi modis, qui Scepticorum tamquam arma fuerunt ,, quibus Dogmaticorum te- 
meritatem debellarent, et ad quos omnia fere argumenta. referre. solerent. 
Antiquiores igitur Sceptici decem constituerunt modos , quibus ézoxjj colligitur, quos 
Graece трітоі, roroi et Адуш vocare consueverant (1). Sunt autem sequentes: gës 
тос, Ot raph TV Сізу EARAN ° Aedespge, û тара тау уйрото ‹ди&фор&у* трітос, ó тар 
тӛс діеф4ро% тӛу aicÜwTWplay кататхеиде” тітартос y Ô тора тіс тератдсен” тірттову Š та 
pà тӛ (се, кай тӛ Quaerit, хо) тойс gdenue: Euros si 9 тара тӛс émpallas * 2 ошов, ô 
тадд тӛс тоғйтитас" 03006 , Ô тд той тр тг Bauere, 0 тарда тӛс GuyexeTç s Ў стало ёухи- 
picis" Зкатобэ Ó тар тӛс дуиудс ҡай тӛ 104 , хай тос убшоис з кой тӛс иобкдк тістесе ҡай 
ти Уушитіић бтоАйфе (2). Paullo aliis verbis hos modos retulit Diogenes Laërtius, 
eosque summatim explicavit (5). Praeterea hos modos non omnes eodem ordine trade- 
bant ; Diog. La&rt.: т2у Éyyarov ( трітох) Ф& Зшрїуов Zy3ooy ° Zé£voc 98 кой. Alvecloupoe , іка" 
voy QAA0 xu тфу S zara Zifeoe 0900) Quol, Фе 1уо Ў Zusecn (4). Sed. hoc, jus 
dice Sexto, parum refert, utpote іп quo suum quisque. arbitrium. sequi potest: xpd“ . 
иа 24 тй téte бетік2е (5). Hi vero decem modi ad tres magis generales referri possunt , 
quorum primus 2 ¿zà rod splvovrog* quo primi quatuor comprehenduntur: secundus , 
6 ¿mà тоў XpIVOMÉVOV у ad quem pertinent septimus et decunus : tertius. û, ê dpQolv, cui 
respondent quintus, sextus, octavus et nonus (6). . Rursus hi tres referuntur ad т) 
трі тіз de yar уғихфтатоу мі» тд трів ei, elüixoUg дё тос треї» 0тоВеВихітас 2 roùe 24: 
xz (7). Et vero eo omnia fere Scepticorum argumenta spectant, ut ostendatur, ni- 
hil a nobis per se percipi, sed omnia esse relatiea. Beete igitur Aulus Gellius, Iza- 
que omnes, iuquit, omnino res, quae sensus movent тӛу тр ті езге dicunt. Id 
verbum significat nihilesse quidquam, quod.ex: sese constet; nec quod habeat vim 
propriam atque naturam , sed omnia prorsum ай aliquid referri, taliaque videri 
esse , qualia apud sensus nostros , quo péreenerunt , creantur , поп арий sese , ип ~ 
de -profecta sunt (8). Haec in universum. de modis dicta. sufficiant. Jam de sin- 


gulis videamus, et quantam quisque ad ézoxit colligendum vim habeat, auctore Sex- 
to, 


Ст) Haec, et quae sequuntur, petita sûnt ex Seît. Ampir. Р.Н. сь XIV. De variis modorum nominibus videatur 
Fabricius, ad S.x& LL ес Gronovius ad Aul, Gellii N. А. ХІ, 5 not. 7. E recentioribus hos modos explica- 
runt Picus Mirandulanus , de van, doctr. gent. M. c. 21--91. p. 854—881. Gassendus, Opp. Tom, Leip. 73—754 
Stzedlin, l. M T. 1. 392—412. Krugius pro instituti ratione gî nil nisi modorum titulos, comparatis Diogene cx 
Sexto, recenset, Geseh. der Phil. p. 286. 4 

(2) Sext, Empir. P, HÚ. I. $, 36, 87 j C3). Diog. Гаѓгі. IX, 79 — 88. 

(42 Diog. Laert. ІХ, 87. (5) Sext. Empir, Р, Н. 1. 38. ibiq... Fabricius not, 1, 

(6) Sext, Empir. LL (7) Sézt. Empir., 1.1. $. 39. (8) N. A. XI. 5 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM.. 59 


to, constituamus : in quo ita versabimur, üt eorum , quae ab ipso dispntata sunt, ex- 


trema tantum quasi puncta notemus.. 
- Primus igitur modus est, ô тор) TV Cav BERRY ™ кай. ду тәсі ті; офор тй» 
Quy, cim) ai адта) dad vüw airy ӧтіттоооі фаутат{ш. Quod duplici modo colligitur, 
primo, Ze тў; тей) тіс yevéseig Toy “ойу DizQope , secundo, 2% rig торм rę титтй- 
бес ví» copdru» торахлауйе (1). Nam, si varias animalium generationes сопві- 
deramus, probabile videtur, т тер ràg yeviceig. dvopoió rures xa) ie Popa peyia 
qoid буттай іад , Tà йтўухрйтоу кой дсуудрмоттоу wol Gezduencn 2хЕЙғу Ффероріуас (2). 
Ad differentiam corporum quod attinet, id unicuique statim sub oculos cadat, necesse 
est, ex tam varie constitutis sensuum. instrumentis varias oriri, et quant maxime dif- 
ferentes, imo pugnantes phantasias (5). E quibus probabiliter effici potest , cum 
tanta sit animalium varietas, nos neque afirmare posse, res tales esse, quales nobis 
videantur, neque nostras phantasias animalium phantasiis praeferre. 

бей, quo magis intelligatur , hominum phantasiam animalium phantasiae поп esse ртае- 
ferendam, aecuratior utriusque comparatio instituenda est, E qua, si quidem Stoicos . 
іш ratione definienda sequamur, apparebit; canem v.c. non minus quam hominem , 
rationis, quin etiam, seeundum Chrysippum;, dialectices ésse. participem (4). 

Secundus modus est, ô ¿zà тй DimQopRe räv dindcan, Homines. enim, tum quod 
ad corpus, tum quod ad animum: adtinet, a se invicem differunt. Et corporum qui- 
dem diversitas oritur ex humorum varietate, quae varias араб varios phantasias ex- 
citate Deinde, quod alii aliis rebus gaudent , id ‘magno: argumento esse debet, iisdem 
rebus alios aliter affici. “Ех hac corporum varietate sponte sequitur animorunr dis- 
erepantia, тйл уй tig ёст: ugg cua... Neque amplius Һас de re dubitabimus, si 
infinitam Шат Dogmaticorum 2“zQavlzy respexerimus. | Cujus феил; animadversio 
magnam vim habet ad 272019 inducendam. Nam aut omnibus, aut nonnullis assen- 
titi debemus, Prius vero fieri non potest: nam omnium- hominum , quae sit sen- ` 
tentia, scire non possumus ; et, бі omnibus assentimur , certe contraria statuemus 
propter: eorum dissensionem. Ut nonnullis assentiamur, rursus fieri nequit propter 
eamdem dissensionem ; nam Platonicus Platoni, Еріспгепв Epicuro credendum es- 
se dicet, et sic porro. Nullius igitur hominis phantasia alterius phantasiae езі prac- 
ferenda (5). E TaS BODE 0 2 Se es 
| Vi- 


(12 Sert, Empire 1. l. до» (2) Sext.Empir. l.l. 4T — 43e _ Cs) Sext, Empir, 1. 1, 44 — 61. 

C4) Sext. Empir. 1.1, 62 —78. 

(52 Sext, Empir. 1.1. 79.— 89. De hac quaestione , an bruta ratione sint praedita , cff. quos laudat Fabricius, ad 
белі. Empir. 1. 1. 63. not. С. Tractavit еаш e recentioribus. etiam W'yttenbachius v. Cl. Institut, Metaphys. pag. 
146sqq. Denique animadvertendum est, omnes: omnino: Scepticos quam maxime operam: dedisse ut hoc probarent;. 
nominatim Montaigne et Нашішв. cf.S?áudlin l.l. pag. 397. not. 327. 


EY М JL H, THOT WIE RDA; 


Videamus jam de tertio modo, qui est 27) rãs афор тбу giefen, Quae sensuum 
differentia qualis sit, uno exemplo declarasse sufficiat. Differünt autem ita, ut v. c 
mel oculis quidem ingratum , linguae gratissimum accidat, Utri igitur fidem habere opor- 
tet? At , dicat aliquis, natura буугиетрдғ то тӛс жЇтбйтєє ape тӛ 2100утА, aequabili- 
ter metita est sensus ad sensibilia (1). Sed, quae tandem ista natura? Nam de hac 
ipsa, utrum existat, necne, tanta est inter Dogmaticos 3vzQaylz (2), ut dijudicari ne- 
queat. .'O yàp ётіхріую» wird тобто , el. ёст) Ges: el pèv (ädeae ein, йтістоу, істей кат 
ото: * Фі2060ф06 9% йэ, pépog Boros тй Zsdbale:z, кой кршдщєуов ату RAA? с) хр. 
me (3): ; 

Sequitur quartus modus , 2 теў Tç et "e Tepirrázei; intelligimus Pë тӛ 
Zrsiizee, e quibus, quomodo dubitandi modus observari debeat, Sexti verbis de- 
clarabimus: Өғореїсбді 9'aüriy (тд» трдтоу) Фару iy v xarà Qiciv e rapa Quem у d» тё 
Әугиуорібуаи» ў кәйейдеу , той тӛс Ӛлікіпе, тара тд vmsioiat xol йреџеї у mapa TÒ DIE у 
à Qua, тар vb 5266 fuer, д xexopecpslvoue , тарй và elden, À vipém , тарй тӛс Tpos 
00 cer, тир rò (бару, 9 revert, 8 тара тӛ AwmelcÓmi 2 Кайра». ` Навсе conditio- 
nes magnam habere vim ай perceptiones: nostras determinandas, et per se intelligi- 
tur , et e multis, a Sexto állatis, exemplis apparet, Neque dubium esse potest , quin. 
homo semper in harum aliqua sit терстӛтға», Е quibus sponte ipsi oritur in perci- 
piendo 2аФәуіз et cum se ipso et cum. aliis, Quam cum dijudicare non. PS 
vendum ipsi-est, ne phantasiam: phantasiae praeferat (4). 

Quintus modus est å тард тйс deeg, хо) Маттімата, xod Fol] zieage, Neque; enim 
dubitari potest, quin secundum horum quodque, res eaedem aliter appareant. Sic. 
navis e longinquo visa , parva j prope visa, magna apparet: sic remus,.in aqua demer- ` 
sus , inflexus ; extra aquam , rectus esse videtur, Ex his duobus exemplis satis intelligitur, . 
quorsum іліне modus: spectet." Plura si-quis desideret , Sextuur adeat. ` Práeterea.non 
opus езі, ut moneamus у hocce modo rursus. phantasiarum diversitateni effici eam , quae ; 
поп :ѕіпаї alteram alteri praeferre, — Itaque assensum cohibeamus (31. 

Progrediamur:ad sextum: modum, qui est ¿Zes mà ітца ас” ха0” Dy сәудуоцеу) идім 
xah ¿aur Zu gäe A бтотілтеру y ВААЙ б/у emp ¿malo piv істі zÄ. AY tg ік те тоў ікті, ко) 
Tod G tubs perat у TZ Зәиитду elef: roiou ЎА Ести, тд ікті ӛтокгішеуоу slAmanües, 00% 
ду ixolue» Мути. Apparet hujus modi ratio. Ostendendum est, res externas поп рег 
se; sed semper conjunctas cum aliis sub sensum cadere, E multis, quae Sextus affert, 
exemplis, unum hic repetendum videtur, ad rem illustrandam aptissimum, -Etenim vox 
nullo modo, nisi conjuncta cum are, ad aures nostros accidere potest, Age autem nünc 

T m" te- 
Сад безі» Empir., P.H, Ls. до — 98; (os. C2) Cf. Arrianus , Diss, Epictet, 1. б. 
Сз) СЕ Fabricius, ad $. 98. not, Р. wr» den A 2642 Sext, Empir, lele $. 1. 109-117. 
C5) Empir. Sext. le 1. 118— i23, š : 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM, 52,4% 


tenuis, nunc crassior est, Quo fit, ut eadem vox cum tenui aére alia appareat, alia 
cum crassiore. Quo sequitur, numquam nos, qualis vox per se sit, judicare posse. 
Haecce consideratio rursus celebrem illam êrogyy nobis imponit (1). 

De septimo jam modo agamus, qui est ô тарі тіс тот0тутав хо) схғуасінс TV Ўтохы- 
plugs. Exswaciae intelligimus universe euiieetz, Hujus modi exemplum hoc est: ra- 
menta cornu caprini, cum sine compositione conspiciuntur, alba esse videntur, com- 
posita in ipso cornu nigrum colorem habent, Idem multis in rebus observari po- 
test. OUroc Û катй gäe mocóT4TAG ха) сиғоасјас Mos cuyxs ті; тб» ixrbg дтохёцдёушУ 
бтарғу (2). 

Octavus modus est û 4л2 тоў трі; ті, хаб” ду суудуоиеу Za, ii) movre der) тріо 71, 
тей тоў Tim істу @тАй$ xa) Qç трде Tiv ien, 2Ф реу» Шай autem іст; h.l. ut 
saepius, usurpatur pro Qa/verzi Relatio duplex est, ZzzË uiv 66 тр т) xpřvov, тд уй 
ёхтв Urorsluevoy кой xpivdusvoy трд тд xplvoy Qeluerai * көб Zrepoy дё трдтоу mpg TÈ Cuye 
Бизе, de vb 00 тр zà @picrepdy. Sequitur, ut ostendatur, omnia esse rela- 

. Hoc vero jam patet ех iis, quos recensuimus, modis,.sed praeterea ita fere pro- 
Xa potest. Dogmatici res dividunt in relatas (тй трф zi) et absolutas (тд хаті a= 
Форду) (5). Hae igitur, si ab illis diversae sunt, et ipsae sunt relatae; nam omne 
quod diversum est, refertur ad id, a quo differt. Deinde secundum Dogmaticos , no- 
minatim Peripateticos (4), eorum quae.sunt, alia sunt дуотата yévy, alia eyare 81- 
à, alia yévy ко) £24: haec vero omnia referuntur ad aliquid : igitur omnia , quae 
sunt, sunt relata. Porro Dogmatici res dividunt in труха et 42422 (5). Подила aus 
tem sunt ea, quae res sub sensum cadentes significant ; 424A, quae a rebus sub sen- 
sum cadentibus significantur. Cum autem id, quod significat, et id, quod significa-; 
tur , referatur ad aliquid , sequitur, omnia esse in relatione, Tum, eorum quac sunt, 
alia sunt similia, alia dissimilia , alia aequalia , alia inaequalia: haecce autem sunt re- 
lata: ergo omnia sunt relata. Denique, qui negat, omnia esse in relatione , id ipse 
invitus confirmat. _ Nam ostendit ilud i ipsum,. TÒ eine пути éier: relationem ha- 
bere ad Scepticos ; ; cum sit eorum peculiaris opinio, nen omnibus hominibus commu- 
nis (6). Sed haec hactenus (7) Hunc autem modum uberius tractavimus , quod reli- 
qui continentur fere exemplis, e quibus unum attulisse sufficiebat; hic argumentis , 
quae singula explicare operae pretium erat, quia omnia fere Scepticorum contra Do- 
Hir argumenta ad hoc referri possunt, omnia esse relata , ut supra jam. monuimus; 


Хо. 
1) Sext Empir. 1. 1. 124 — 198. Со) Sext Empire 1. 1. 129 — 134 
C3) Ct. etiam Sext, Empir. adv. Math. ҮШІ, 37. C42 Fabricius ad h. l, not, 19,5% 
C 53 CF Sext. Empir. P. Н. 11. 9» 544. — айу. Math. VIL, оз. VIII, 141 sqq. š 
(6) C£ Fabricius ай 1,1. no, T» 7 ° (72 Cf. Sext. Empir P. H. 1, 135—140. 


F 


= 


Р LH HOLWERDA 


Nonüs modus est 2 sach т; тәуе Й cmaylus sUyxopireis. Quod semper sensibus. 
pereipimus, huic assuefimus; quod raro, hoc percutimur. Ex quo sequitur, nos di- 
eere quidem posse ,. quomodo. res aut raro aut frequenter nobis aceidant 5. quomodo- 
per se sint, minime.. Vacillet igitar nostrum. de rebus judicium , necesse est; Qua- 
re Pzionss. Uno exemplo rem. illustrabimus, Sol certe multo magis: admiratione: 
dignus est, et mnlto. majorem obstupefaciendi vim habet, quant cometa. Et tamen 
homines eum solem quotidie videant, huic adspectui ita adsueverunt, ut nihil inde 
percipiant admirotionis;. cometa contra, quem raro videmus, non modo: adiniratione ,. 
sed etiam. terrore nos aflicit ( 1).. 

. Decimus denique modus est, à тар ті; &y y Ze, xol тё и, хай тоб E хо) тӛс 
Buling тісте, Sol däi oy LATAG Geo ädhete, Primum videamus , quomodo haee. sin-- 
аша definientur + ?Ауауй pès обу ёст alpecis Plou. Й. Twos тұдуратоб тер cvm ў тод 
29% yiya у. olov тєрї Аіюуёуц tole Айхшу (2). Міш 06 24 écris FyypuQos cule? 
Фард то тохтеуор4уас, Dn à тарараіуау)-я2Х2бетой. "Е бос 98 3) си/дияу (00 SuPer yàp) 
толбо dylpgdiruy won mpdyuæróe tivos тараМмұй, Zu 8 тарарде, où тйутос жалаб етой" da 
vice істі тў Y rede; Zos dè Шу v ұй Hoel yuyana Gkaueia, Mudi xy 9% m l=- 
стіс doc) cpnypácuw dysviroy Te кай aeq Mo wayuy тарадоуй" 018 ёст AAG те кой тА. тей 
vo) Кроу puleudiueva* rubra yàp monaodg (leg. тойс толло) cle тісті &yci- A оуматияй 
St стю Ba d Api y тарадғұй трауиатов W 2уад0у16(509 W Tvog 4т00615ғо6 parve dut Зоходт 
ear den, Uri rog oriu тб отоу стоцуғба. Haec omnia cum vel sibi opponimus, (ut Wig 
Ше) vel aliis Cat Moz yoy), tantam reperimüs discrepantiam, ut hic quoque niodus. 
nos prolibeat, quominus res tales esse: раған, quales videantur. ltáque assensio 
retinenda est (5). 

+ Haec cum ita ab-antiquióribus Scepticis constitüta essent (2), recentiores, nominatim: 
Agrippa, liis decem modis quinque addiderunt: 2ұбтау, vv 272 ris 312Qaylae° Зейтароу pH 
бе тео» ZefidiAäoueg: opleen, туту той mide zt: тітартім тфу дтобетінди" clum Toy тду SIENA 
Хоу (5), Miratur Stündlinus , quid sit, eur ille modus, ô 2л? той тр ті, hic rursus in~- 
ducatur, cum jam inter. decem illosantiquiores locum habeat.. Conjicit igitur, jünioribus: 
Scepticis hoe propositum fuisse, ut illam 32222, quam maxime fieri posset , ad minorem 
númerum redigérent. Quam башны анде probabilem reddi putat, quod Sextus (6),. 
поп dicit, juniores istos quinque: пдуоѕ modos induxisse , sed tantummodo mapai- 
20001 трітоос тўс Broy тӛзте rolek (7). Quod profecto non dixisset vir celeberrimus ^ 
nisi alius Sexti locus ipsum fugisset , ubi diserte aliter pronuntiatur:: zorro: y inquit , ду 


EE: 
C1) Sext. Empir: P; H. 1; TAL Lie, _. C0 2. €) Cf. Fabricius ad h. 1, not Ge. 
Сз) Sext, Empire 145 — 163. | C42 Diog. Laért, 1X, 8%, 
C5) Sext. PH, JI. 164. 3 Sl C6) 1:1, 


С) Stáudlin.l.l, p.410. not, 328; 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM, 45 


жой ob тәре Tog Vewrépong торадддиеуо тӛзте eëieat: 096 іктійеутаі ойх Ex B 4 A2 oya 
-тес тойс äise тр2т0у6, BAX 0т?р тоб vToluIAUTEpov ха) 218 тобто (leg. vod" | 
‘тоу eum Salmasio) e än éxelvoig SREY Senn vv e ën Doy ua TIXV тротетепау (1) 
'Quocum consentit Diogenes Laértius: oj A8 тер) "“Ауріттау то0т06 (decem illis modis ) 
singe 420% трос ғ1сйусосіу (2): Caeterum horum quinque modorum, quam multi- 
plex fuerit usus in omni contra Dogmaticos pugna, pulchre ex Sexti Empirici ope- 
ribus intelligi potest. Multos hanc in rem locos collegit Thorbecke V, Cl. (5). Nunc 
breviter singulos modos recenseamus, Et primus quidem û ¿zà 3xQavlae іст), коб Ze 
тер той тротеб4утов трдушитос RE eráci) тарй те TQ Пір xa) map тої; QuAcci- 
Фо гдріпхомеу weyesygucyyy Ў? Du où бәудиеугі aipeicümi ті 9 &тодохішё шу, IECH 
(еу, ele TOA Huicce modo inprimis se opposuit Posidonius, ut est apud Dioge- 
nem Laértium (4). Secundus modus 5 ¿zà тй elg йтеіроу Ехттостаб Zoch, 4) Q т) e> 
iso elg тісту тоў mporelévrog PAY ates ricTewg ётёрис PASE. Аёуому, ndxtivo BAIR 
(xps ётеіроо (5). De tertio, ë zà Tol 7р% ті, non est, cur supra dicta repetamus. 
Quartus modus à 25 ómolécsug 2гтіу, fray. 616 тороу ex DA Aduever ої Zog pertsd, ётё Tivos 
ёрЁшутди, Š 00 кататиеудфзисі" AAA Bride xol дуатодііктаб xark соубриті Хашт 
ёЕ09су (6). Denique 5 242242 (hicce Diogeni dicitur 37 ДАА АФУ) тобто; cuylerao 
ти, дтау тд 2Фе7^оу той бутоур2уси тріушитос evar ВгВашютіхду, үргіпу Zon тй ёх TOU Zoe 
тойуу тЇттёшє * Da pnyòérepoy дәудияуа ЖЕТУ тұрде хотосхеуиу батіри, тє} йнфәтё+. 
pov Zeizopen (7). Apparet juniores Scepticos hisce modis inducendis Scepticen mi- 
rum quantum perfecisse. Nam decem illi modi pertinent tantummodo ad res sensi- 
biles, et cogitationes ab illis excitatas: quinque isti ad dialecticam rationem sunt 
comparati et omni omnino humanae cognitioni interitum minantur (8). Igitur nulla 
est quaestio , quin. ad hosce modos referri possit; quod multis deinceps argumentis 
ostendere conatur Sextus (9), , quae uH урра et longum est, nec ай nostrum 
institutum necessarium. ` 

Adduntur apud Sextum duo modi, quorum aüctor ignoratur. Sunt autem hujus- 
modi: 1°. Res esse incomprehensibiles ep se ipsae. 11°. Res, esse incomprehen- 
sibiles ex а із. "Utrumque breviter ostenditur ( 10). 
' Haec de Pyrrhoniis dicta sufficiant, Nam post Sextum unus memoratur Satur 
ninüs, cujus nomen tantum ad nostram pervenit aetatem (11). 


С А. 
Сї) Sext, Empir. 1.1. 177. (2211. : 2732 Comm, laude p. 38 et 39. 
(42 Cf. vir Cl, Je Bake, de Розійоніо. p. 37, sq. кенес» 
265) Sext. Empir. 1, 1, 166. | ° € 6) L 168. сї, Fabricius, not. 7 ct Z, 
(7) Sext Empire LL 169. cf, Stephanis, anin 52. ` 1 Ғы» 
(8) StZudlin, M 1, pag. 410. not, 829. (92 $: 169 — 177. 
(10) Sext. Empir, P. Н. І, 178— 179. Си) Diog. Laert, IX, 116, 


Pa 


4% | jJ H HOLWERDA 


CAPUT TEUNUTIUMS ere? 


DE ACADEMICIS. ` 


Platonis schola multas subiit vielssitudines , faitque horum philosophorum. magna 
inconstantia, Alii tres. tantum Academias statuunt, alii quinque (1); quam quae- 
stionem nunc non attingimus; hoc tantum moneamus, hoc loco disputationem по- 
bis esse, de nova; quae dicitur ,. vel secunda Academia, quae originem дахі ab Ar- 
cesila. Hic enim plenum perfectumque. Scepticismum in Academiam invexit, Cu- 
jus rei semina.in ipsius sectae conditoris, Platonis. doctrina jam adfuerunt. Igi- 
tur per se patet, interfuisse aliquid inter recentioris Academiae et Pyrrhoniorum. ra~ 
tionem, Пе quo jam antiquitus magna fuit quaestio. (2), a multis etiam recentiori- 
bus agitata (5), quam nostra demum aetate diremisse censendus est CL Torbecke (4). 
Statim igitur ad Arcesilae de veri judicio sententiam accedamus. . 

"4 rcesilas Pitanaeus ( 5 ) , varia usus est disciplina, unde et ipse yarius exstitit, Nu- 
menius: Arcesilas, inquit, 079 шіу Крйутора; mibmvoupyixig * UT) Дидро 22 софістйс, Oe 
ech 22 П оос iyivero тозт0дал%, xa) rug, xol 00300. Tale оўу Alob2pou DimAeXTIXOU дуто$ 
АеттоМду!й тоў aoyiopoùg тос ПИ муо6 xal. тд скеттікду хататА ас, діендсимсе Adycu 
ӛеудтит: тй ПАйтшуов Quivaddy туа хатеттари/Аріуоу (6). Cavendum certe est, ne quid 
nimis. tribuamus Numenio, homini dogmatico, insano Scepticismi odio abrepto: sed 
tamen negari nequit, multum in hisce verbis inesse veritatis, Ad hanc institutionis 
varietatem , cum aecederet magna eloquentia, quae facile cuiquam quidquam регѕпайе-. 

ret 


Ст) Cf. Euseb. P; E. XIV, 726, D. seq. Sext. Empir. P. Н.Т, 220. Diog. La?Tt. Р?ооет, 14, 19. IV. 
Cic. de Orat. MI. 18. Acad, Quaest. Y, 4, 12, 13. de Fin. V, ҙ. August.: contra. Acad, ПІ, 17, 18. Ғафгі- 
vius ad Sext. Empire 1..1. mot. N. Meiners, Gesch. der Weltweisheit, p. 142. Krugius, 1. 1. p.225. not, С, 

(2) 4enesidemus apud Photium , сой. 212,. p. 544» 545. Aul. Gell. N, А. ХІ, с. 5» Zeit, Empir, Р. 
H, І, 33, : 

Сз.) Ex his nominasse sufüciat Миегішт, Traitd:de la foibl, de l'esprit humain , liv, L. ch. 14. p. 136— 
149. Bayleum, Dict. Art, Pyrrhon, not, A; — Meinersium, Сезсћ der Weéltweish. р. 148. 

Са) Comm. laud. inprimis , D 77—91, 

65) СЕ Bayle, Dict. ari. Arcesilas , not. As 

(6) Apud Euseb. P, E. XIV, 729 C.D. 739 A. De variis autem Afcesilae praeceptoribus cf, idem Nuisehlb 
ibid. p, 731 A. Diog. Laért. ТУ, 28, 29, 33. Cic, Acad, L 10, De fin V. зі De Orate lI. 18, Auguste 
contra Асай. ШІ, с, 17. p. 453 Da. 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 45 


ret (1), apparet, parvo opus fuisse momento, quod animum ad Scepticismum pronum 
penitus deprimeret. Hocce momentum Zenonis dedit philosophia, qui mirum quantum 
a genuin& Platonis doctrina deflexerat; Etenim sensibus fidem veritatemque tribuit (2); 
et veri judicium іп хатадиттікф Фаэтасір posuit. Hane doctrinam postea explicabi- 
mus : illud hoc loco animadvertendum est, eam sibi oppugnandam sumsisse Arcesi- 
Зат $ ut Platonis vindicáret auctoritatem (5). Quod ut faceret, тоу induxit, suam- 
que ipse sententiam celavit (4). 

Alii tamen aliter statuunt. In his Diocles Cnidius, qui, ut refert Numenius, dixit, 
Arcesilam assensum retinuisse metu 'Theodoreorum et Bionis Sophistae (5). Hane 
Dioclis rationem jam ipse improbavit Numenius, et: ita refutavit Bayleus, ut nihil no- 
bis dicendum relinqueret (6).. Alia autem quaestio haec est: utrum Areeilas ex 
animi sententia veri notám sustulerit; an veró unice ad Stoicos refutandos, Cicero 
igitur apud Augustinum Academicorum ётоуўу ita explicat, ut Hs esotericam quamdam 
ес exotericam sententiam tribuat.. In hac, assensus retentione sese tegebat Arcesilas;. 
secundum illam , Ғата Шагіһаз; quos longa consuetudine cognitos habebat, Platonis de- 
creta tradere consueverat (7).- Опоєйїа egregie convenire videtür id, quod est apud 
Sextum Empiricum : 8026 кой тою тер) атой Aeyopsdvois тігтедеу, Quoly Urt хата ply Tò 
тұ2уғроу, Пә0дугюве däser? “уш, кат Ў туу dislüeiavs Soaygamikba Za кә) Prev ry Ze sisch 
бтдтецоу AM Base St: тй& дторииотікйс; гі 2фу0е Zou rpe тў» Bani Ty Пәртаут 
xu Әоурдтоу, Biet айту ӛторутид» уш" eg? uévrot- ye: ефи тӛу таро тӛ TlAdruvos 
тәдгукерен (8). Hisce igitur Ciceronis et Sexti locis sibi invicem comparatis, non- 
nulli adducti suntin eam opinionem, ut.statuerent,. Arcesilam seepticam 2тоуўйу moè 
do simulasse ad. Zenonem refutandum ; revera. autem quidvis aliud.studuisse, quani 
ut: veri criterium tolleret (9): Bayleus:hancee quaestionem non facile dirimi" possé 
existimavit (10). Nobis. unice probatur ratio Ck. Torbéckii mediam qüamdam ` viam 
ingressi, et ita statuentis : isti narrationi, de Arcesilae esoterica doctrina, sanequam 
aliquid inesse veritatis, sed tamen inde non есі, Arcesilam non ex animi sententia 
criterium .veri-sustulisse (11 ).- 

( Quid- 

(1) Numen, арпа Euseb. P. E. XIV ; р. 730 D. 731 D. 933 С. 


(2) Pseudo-Plut. de placitis Philosoph, ТУ, 8, p. 287. o1, p.294, Seq, Cice Acad, Quaest Y, 12. 11, ro, 
(32 итеп apud Euseb, Р. Е. XIV, р. 7% Ba: Сіс, Acad, Quaest, IL; 14, Анди» сотта Acad, H, 5» b 


р. 526. D. 
(4) August, сотта Acad. T. ;.17 , 443 D. 
(52 Apud Euseb. Р. E. ХІУ, 731 B. C. +... €6) Dict. art. Атама. not, E, , 
(22. August, conira Асай. П1.-со, pe 455 De: ; T NS, 

` (8) Séxt. Empir, P. Н. I. 234. ° Со) Cf. Siäudlin, LL ре312, 313 
( 10) Dict. art. Arcesilas- not. E. - Leg, À ) 
(11) Comm, laud. р. 59. Nonnihil tamen. debuit Krugio-Je le р» 237, noted. X s iG 


es 


TS „ийат Hy HOLWERDA 


Quidquid hujus rei sit, id saltem. constat, et ex aliis etiam. veterum locis apparet (a), 
Arcesilam, cum Zenone disputantem, veri notam rejecisse. . Igitur hic eodem illi mo- 
do ac Pyrrhoniis occurrebat: secundum hanc rationem, nullam esse posse virtutem , 
nullam in vita actionem. Hanc reprehensionem Иа eluebat Arcesilas , ut rò єйдо- 
уои 8. тібауду, probabile , adscisceret, idque sibi agendi regulam esse. diceret + gar 
Ère) етй тобто Ән ка! тер тйє zc Bien деБаумуйс; битеїи, Zeg o0. Жара -mpituplcu dës 
кеу @то$1дотбәи, Ф” оў xal d eëäaucnles, тойт" Есті тд тоў Б/ри:тед02» Йртирбуцу Zeit Ti ті» 
en: Qat, б. АрхевіЛаов) Uri ó, тер maymay, Етіуау (иоле? тӛс @Їрётєї& vol ‹фууй ga) 
коне тіс тран тў солур (2). Нос igitur primum est. vestigium. alicujus doctrinae 
vel systematis probabilitatis Privata: quod gaer D MMC «Шееле: ай қан 
ctionem est adductum. 

Sequitur jam, ut ipsius :disputandi et argumentandi rationem | aevi alin cina 
Arcesilas formam. disserendi revocavit. Socraticam s i. €. suam ipse sententiam -celabát , 
aliorum sententiam eliciebat et refutabat (5). Zenoni quocum ipsi res erat, non obtre- 
ctavit, sed magnum. prodidit veri studium ( 4), Ut Pyrrhonii, sic etiam Arcesilas ad 
antiquos illos, Anaxagoram, Empedoclem, alios, provocáre solebat, ut ex laudatis Ci- 
ceronis locis apparet. Disertus quoque.hanc in rem est locus Plutarchi adversus Colo: 
tem (5). Illud majoris est. momenti, quod habet Diogenes -Laërtius Axcesilam 'Scepti- 
eum illum dubitandi modum, ziv dei zç; Q9upevlag, in. Academiam intulisse : 1005 
gie ёст û тй ёт "Ахди хитарёис трбтоф у riod: тА ётофасеи Dé тӛс yap 
TIOTATAS zën Адушу (6)» Caeterum ipsa argumenta , quibus Arcesilas Zenonis e 
тадиттікіу Qayraclay. vollebat,: non supersunt, .Retulit tamen Sextus ejüsmodi. ipsius 
disputationem , e qua intelligi potest, quamnam viam ingressus sit, Hanc non alie- 
num videtur breviter hic referre. | Zeno igitur criterium faciebat cJ» хатадиттікйу 
Qavraciay і. е. zën AXE s xol cim Toit Әу уёушто deuëie, Huic phantasiae si assenti- 
mur, habemus хат2Ауфиу, comprehensionem , quae medium. quemdam locum tenet 
inter Zeiogiugn, scientiam , et dez», opinionem. Ша tantummodo in perfectum il- 
lum Stoicum sapientem cadere potest, hujus stultus est particeps, | Utraque ortum 
habet ex xzraAjyer , quae et sapientis et stulti est (7). His ita sese opposuit Ar- | 
cesilas, ut diceret: nullam ejusmodi xzréaypry, scientiae et opinioni interjacentem , 

ех" 


261) бел, Empir. айу, Math, ҮН, 150, seqq. Plut, ady. Colot. XXIV ; p. 253, Сіс. Адай Quaest. I, 124 
ІІ, 20, 24, 33, 34, Caet, Auguste contra Acad, ІП, с, 17e р. 454 ©. 

(2) Sext. Empir, айу. Math. ҮП, 158. cf, Jdem, P, H. I, 231. T pe Quaest TES 33; 54» aliisque, 

Сз) Cf. Сіс. de Fin. Il, 1. 4e Orat. III, 18. Acad. I, 12. 5 

C42 Сіс. Acad, Quaest, 1, 1% П, 6. cf, tamen. Numenius арай Euseb, P. E. ц. P 729 С. et Jayleus, Dict, 
art, Arcesilas not, E. š 

65) Cap. 26, p. 256, seq. C6) Diog. La¿rt, IV, 28, 

CZ) Sext, Empir, ady, Math, ҮП) 151, ec, Сі» Жа Ly 12 7 


RESPONSÍO An QUAESTIONEM LITÉRARIAM. 4% 


exstáre, ^ Ram cadit Ша хитай aut іп sapientem , aut in stultum; si in sapientem, 
erit scientia, si in stultum , erit opinio, ut eompreliensionis nil nisi: nomen relin- 
quatur (x) Praeterea si сБанроћа іо talis est, qualem eam Stoiei definiunt, nempe 
eyyxarülicig Tir татти Qayraslas , haud magis exstare poterit. Primum, quia 
numquam phantasiis , semper rationibus et pronuntiatis (22100071) assentimur. Dein- 
de, quia nulla exstat кати2йттікй фаутасіз i. e. ejusmodi, quae falsa esse non potest. 
Porro, si mulla est KUTNA TI Qayráclz , omnia erunt incomprehensibilia (2) 
Quod’ si ita est, cadat quoque necesse est illud Stoicorum paradoxon : sapzentem asà 
sentir? quidem , numquam autem opinari. Nam si omnia sunt incomprehensibilia 
et sápiens alicui rei assentitur , necesse est, ut assentiatur ei, quod: comprehendi nes 
quit, Ejus autem, quod' incomprchensibile est, аѕѕепзіо , est opinio. Ойаге secundum 
Stoicorum placita sapiens aliquando etiam. opinabitüs (5). Dicendum potius, sapien 
tem oportere omnes retinere assensus , ut opinionem vitare possit. Nam revera nihil mi- 
nus, quam opinio; sapientem decet (4). ; 

De Lacyde, АзісеѕПаб successore, nibil fêrê nobis innotuit, quam: ridicula illa nar 
ratio, quam Numenius (5) et Diogenes (6) servarunt. Evandri, T'eleclis, et Hege 
sini nomina eadeni Maiden: premuntur ( 7). Qua ób rem statim progrediamus id 
Сатлеййет.. (im 

` Hic, ab Нерезїйө (8: — mysteriis: — y mira floruit eloquentiae laude; 
quam ipsi negare, пе inimici i iidem! potuerunt (9). "T'estis sit celebris Ша, quam- 
Romae habuit; rldi de justitia, eujus: fragmenta quaedam: nobis servavit antiqui- 
tas (10). Ех his illius sceptica: philosophandi' ratio quam maxime apparet. ` Praeterea. 
magistro Diogene "Stoico; ita ad dialeetices intelligentiam profecit, ut hac in re ne ip- 
sis quidem Stoicis cederet (11). Quo facto majori cum fructu eos oppugnavit, ` Prae- 
eipue etiani Chrysippi” libris operam dedit: (13): Nam. ut Arcesilae cum Zenone, sic 
Carneadi cum. Chrysippo fait contento, — “Ше saepe: in ore liabebat Шаа: d 
ий yàp Яу Хат mos y. ойх àv ў гуф (18). j T 

Ad nostram:  qiaestionem. quod. € ргішіш quidem in: ubiversum statuit , dri 


eiis 


і 198: 9 Ж, IDOT £ 29. CA? 

Ст). Sext. ES ms Page I ; e М Seat, Empire-l, le 15415155 

Сз) Idem 1014.-156, 157» Cic. сай. Gaang п, 18, 53» E 

€4) Sext. Empir. ibid. Cic. ibid. c, 21, 25. 4 

C5) Apud Euseb. Р. E. ХІУ, p. 734, 735x C6) Diog.-Laért. IV , 59. 

(7) Cic. Асай П, 6. Diog. Laert. IV, бог. Ht: 695. Get 

C9) Numen. apud Euseb. P. Е. XIV, 737 E, 738 Dè cf. Cic. de Örat. II, 38, s 

(10) Plut. in vita Catonis тај. c. XXIE, p. 349. cf. Bayle, Dict. art: Carneade nots- ӨН; Alias Carneadig 
dissertatiunculas servavit Сіс, Nate Deor. ІН, 12. 17. de Pato, C. 14. de Dii, п, Di 

C11) "Euseb. PE XIV, Pe 737- A. (22 Arad, Quaest. П, до. 

C ie) Diog. Laért. IV ,.62,. (132 Diog. Гай. 1. А 


«8 2. H HOLWERDA 


oddly dori- Cras либас xpirHpiov y. 00 20у06-, едх eiefugig, 00 Quavracla , cix. 8220 ті 
тбу Zog (1). Rogatus autem et ipse de criterio ad vitam instituendam, refu- 
git ad rò mifayày , ab Arcesila jam.excogitatum,, sed quod. ita amplificavit; ut haud 
exiguam inventionis. laudem. sibi vindiearet, En ‚summam viri sententiam : vivendi 
criterium est. 4-т402у) Qavraclo sai d rasd Zus кой йтєр{тт@ттов хо? SieEsdeup£ys (2). 
Quam ita fere explicavit, „Primum phantasiam duplicem distinxit: Cicero, duo , in- 
quit, placet esse Carneadi genera visorum.: іп ипо hanc divisionem, айа wi- 
ва esse, quae percipi possint: : alia, quae поп possint : in altero autem, alia esse vi- 
sa probabilia , alia. поп probabilia. (5). Ad priorem divisionem. pertinent omnia, 
quae contra sensus perspicuitatemque dicuntur 0.1.6 omnis quaestio : de жегі falsique 
nota, quam, ut vidimus , nullam certam esse judieabat: contra posteriorem nihil di~- 
cendum est, nam,ea continetur probabilitas, i e. 4 фалуория 224096 Qavracla , quam 
variis nominibus appellare, consneyerant Academici, sive Zuch sem, slve milavórura, sive 
` ray Quyraciay : huic opponitur d où Фәлугиіуу 42406 Qavraziz, quam et riyasi, 
et derlinn / et dallavey Qauvzaclay appellare licet, quaeque rejicienda est (4), 
: бей smubaviig Quvraclag rursus duplicem fecit divisionem : : 
Prior est triplex: nam probabile, ant verum cst et simul yerum videtur: aut fal- 
sum est et nihilominus verum videtur: aut verum utriusque commune , quod tum fit, 
cum duo enunciationes ita sibi ex parte contrariae sunt, ut se: invicem. plane non tol- 
lant (5). In hac igitur divisione, probabilis phantasia eum vera comparatur: quae 
autem. yera videtnr phantasia, ea est quodammodo, yeri criterium. бей etiam casus 
incidere possunt , ut communi phantasia uti debeamus, В. e. ejusmodi, quae et ve- 
ra est, et falsa, jns sequi RIESE gam, quae. Reng, vera est, Thy 06 TÒ тол) An" 
федоџсагз j (arae 
Altera probabilis phantasiae divisio diia a Jer iie EUR Y majorem vel 
minorem perspicuitatem (6)... Tres autem sunt probabilitatis gradus, tamquam ca- 
tena sibi invicem conjuncti, qui totidem criteria efficiunt. - Primum Agitur criterium 
est simplex illa gigi фаутасіл, ,, Нас utebatur Carneades ,. vel in rebus minoris mo- 
menti, vel cum, tan penu angustiis, accuratior excluderetur consideratio. Deinde, 
si phantasia est 7022) ua xa} ётерістасто; i.e. ejusmodi, ut cum ea aliae simul phan- 
tasiae conjunotae occurrant , neque repugnent: quo fit ut illa phantasia: x2) sich т\й+ 
т Zem videatur, 2% тд RAM ДАЛИС BAAO ӛтерістатоу гӛріпкесб21: : tum major ori- 
tur 


d 


(1) Sext, Empire айу. Math. уп, 150. 
(22 Sext, Empiri айу. Math. ҮП, 166. P. H. T, оў, 
Сз) Cic. Acad. Quaest, Il, 31. Sext. 1.1. 167, 169. 


‚ (4) Cic. 1. 1. Sext. air, 1.71, 169, 179. 2652 Sext, Empir. l. 1. 1174- ch adv. Math. H, 65. 
(6) Sext. Empir, 1. 1. 171, 172, 123. 


RESPONSIO лр QUAESTIONEM LITERARIAM, 49 


tnr probabilitatis firmitas, Atque hoe alterum Carneadis est criterium , quo in majo- 
кіз momenti rebus utebatur, si quidem tempora. sinerent." Ultimus denique probabi- 
litatis gradus , іп quo maxima est. verisimilitudo, existit, cum Фаутавій est mig- 
yh Zus xal ётгріститтос хо) Мебодғирёу sive тередеуріуу. Quae tunc oritur , cum 
singulae illae probabiles phantasiae , quarum concursu Zzepízza$705 elicitur phanta- 
sia, accurate examinatae, nihil verisimilitudinis amittant, Носсе autem criterio ute- 
batur tum, cum per otium sibi bene beateque vivendi normam constitueret (1). 
Haecce probabilitatis genera attigit etiam“ Cicero, eorumque nomina Иа Latine tran- 
stulit, ut primum diceret primo quasi adspectu probabile vel ргобабИет visio- 
nem: alterum probabile et quod non impediatur : tertium ех cércumspectione qua- 
dam et accurata consideratione probabile (2). 

. Carneades igitur omnem veritatis per criterium eognitionem , quatenus eam Stoici 
ponebant, sustulit. Minime tamen is erat, qui ipsam veritatem tolleret, imo vero proba- 
bili suo ita assensus est, ut ei aliquanto minus quam alii ipsi vero tribueret (5). Secun- 
dum hanc rationem intelligendus esse videtur Eusebius: (Коруғадуе), inquit, Aday mèy 
су дуоуй Еүрсато) й кой ó ^ ApueciA aos" кәй yàp а0т%4 Ететідеме тур elo кӛтеру imielpyow y 
xol тйуте üycowsümQe тӛ отд Tüy QANAY Агу у” [душ 97 ёо TQ ‘rep тйс rogis Ауе трд 
айту cts , Qas AXlyaroy vær 2убратоу čira тері йётйутшу ітікеу, ЎиаФфор&у 93 Тош 499209 
хай ёхиталўттоо з кой тйут® pi» sar dxaTAAwTTA , 00 тӛзте 9% xe (4) Fuerunt tamen 
alii, qui $tatuerent, Carneadem suo au non ita vehementer assensum fuisse. Hanc 
dissensionem magna diligentia et magno acumine tractavit Cl. Thorbecke (5). Quare 
mos hoc loco breviores esse cogimur, ` 

- Duobus modis aliquid sequi possumus :. vel ita ut simpliciter nos móveri dicamus, vel 
ita ut magna cum animi propensione ducamur, et quasi trahamur. Sextus Empiricus : 
vo eelleeiart устои adidas тд cà ру deet, BAN GmAGe recut y ğveu 6Фо03р06 mpoc- 
xAlcece хой тровтабе1%* mmi Ў т) perà aipécewg xal olov соптабғіпе xar тӛ оф0ра 
Bovasghaæi, буухатИесбгі emt (6). Igitur secundum. Clitomachum apud. Ciceronem Car- 
neades prima illa ratione usus est, et probabilia sua leniter et sine vehementi assensione 
secutus est (7). In hanc sententiam convenerunt etiam alii veterum, inter quos Plu- 
tarchus (8) et Numenius (9), qui quamvis universe de Academicis loquuntur, tamen 

Ñ А Š du- 

(1) СЕ Sext. Empir. P. Н. 11, 127, séqq. ibique Fabricius. not. F, ady. Math. VIL, 176 — 101. 436 — 438. 


(2) Cf. Are, Quaest. 11, тт. ibiq. Faber , annot. p. 365. et Davisius. Deinde videantur cap. 18, 31, 32, 33. 
Caeterum Напссе Carneadeam ptrobabilitatis theoriam explicavit SzZudlinus, 1. le p. 318 — 524. 

C3) Cf. Numenius apud Euseb. P. Е. ХІУ, 738 A. "Bayleus , Dict. art. Carteade not, В. StZudlin, l. 1. 
p. 326. Wyttenb, Praecept. Logic. ПІ, 2, 8. (4). P Ei "XIV, ^p: 736, D. 

(5) ‘Comm. laud. p. 68, seqq. (6) Sext. Empir, Р. H, І, 230. (7) Acad, Quaest, II, 32. 

(8) De Stoicorum repugn. cap. XLVII, p. 106. ady.'Colot. сар, XXVII; p. 257; seq. 


C92 Numenius apud Stobaeum, Eclog. І, ба. 19, от. p. 132, 934. cdit. Heeren., cui loco ultimus, quem ci- 
tavimus, Plutarchi est adhibendus. 
G 


rà , H HOLWERDXA 


ч 
dubium non est, quin nobilissimi Academiei sententiam describant. Contra liorum:auz 
ctoritatem adducitur Sextus : ¿ze ej. ply тер Кёрйейдду қа) Kastipagovs erà трил 
eeng тфодрйе mellealal ve xa тоду del ті aen: Auer дё naq Tb Arrie: Шкну 2 yeu, 
тұостабғіме" хой xarà тобто An айтди Die spol (1). Et vero. hanc Sexti rationem vero: 
proximam. esse , dubitari non sinit ipsa ,Carneadei placiti indoles, ; Cur, enim tantam. 
operam dedisset, ut varios probabilitatis gradus distingueret, si huic probabilitati. nori: 
nisi leviter assentiri vellet? Itaque maneamus in ea sententia ,. quam- supra. propo-! 
suimus ,; Carneadem. ita secutum. esse 72 zifayiv y ut in.eo etiam. aliquam veri falsique 


regulam poneret (2). 3 
Hinc autem factum est, ut Carneades іп inconstantiae veniret nápicionem, Nam nons 


nulli illam probabilitatis laudationem Ма aecipiebant, ac si opinionem quoque admi 
sisset. Opirari autem intelligimus falso. et incognito: assentiri (5): Sed recte Oi: 
сего alio in loco: licebat, inquit, nihil percipere et tamen. opinari y quod а Car 
neade dicitur probatum, Equidem Cütomacho- plus quam Philoni aut Mézrodoro: 


credens , hoc magis ab ео disputatum quam probatum. puto- (4 ).. | 
Carneadis auditor fuit C#tomaehus Carthaginiensis, de quo. ita Diogenes Laërtius i 
dän d той; mpuoly mipicemi батріфае у fo те тй "Ахад Айий ул nát Пёритдётятінў у ка) Sea 
xj (5): quod ita accipiendum esse videtur , Clitomaclium. omnium horum doétrinam. 
cognitam perspectamque habuisse, non eum unicuique harum. sectarum. deinceps no-- 
men dedisse, Certe Cicero affirmat, eum а Carneadis. doctrina: non Hintern 69 


Sextus quoque saepius utrumque conjunxit.. 
Clitomaehum secuti sunt Charmadas (7), Metrodorus: Scepsius. (8), Mila uw 


Rhodius (9), Aeschines Neapolitanus ( io) ,. Metrodorus. Stratoniceus (x1). Ho- 
rum omnium paullo. obscuriora sunt nomina; unus Charmadas, a quibusdam cum. 
PAilone .Larissaeo , auctor quartae. Academiae име dicitar (12). De md Philo-- 


ne jam uberius videamus. 
Et vero. dignissimus: fuit, qui Clitomacho: succederet.. Quoad e enim vixit “Wadi 
- gi 


Съ) Sexi, Empire P. H, I, 230. cf. ejusdem libri $. 929. айу. Math, VII, 198. 

(2) Locis supra laudatis addatur Сіс. Acad. Quaest. I, ro, ТІ; 51; 32« 

632 СЕ Cic. Acad, Quaest. IL, 19 , 21, 35» 48e C4) Acad, Quaest. II, 24s. 

C5) Diog. Laërt. IV , бу. C6) Acad, Quaest. IL, 31. 

(72 Sext, Empir. P. H, I, 220; ibique Fabricius, not O, айу. Math. 11, асы ibique. Fabricius, not, Oe Сібе. 
de Orat. 1, I1 18, 20. ТЇ, 8. Orat, с.16. Acade, Quaests IL, 16. Tuscnl, L, 24, ibique Davisiuse. j 


С 8) Cicero de Orat. І, 11. IL, 384 Tuscul, Ly Cale 

C9 ) Cic. Acad. Quaest. І, G.. 

Сто). Cic. de Orat. І, тт. 

C11) Cic, de Orat, 1. le ПІ, oo, Atad. Quaest. ТЕ, 6, 

C12) Euseb, Р. Е, XIV, 7260. Sext, Empire P. Hy I, 22% ~ 


pae cess 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 51 


сіпіит Academiae non defuit (x). A superiorum Academicorum ratione magis der 


flexit: Numenius, ‘O 22 Ф/лау, inquit, Zea ойтос з Apri Gë Ze äefdteuge тйу Sie pi9Ay , Zei 
ариоуўс Zeie Aug, хой än drodd ёбеєрйтгує у кой тй 0y dya TQ KAerop/inag NDEs 
xl} тої XTwixoie 2хорӛвсето уйрот! Калиф" @6 9% тройдутов why TOU үрдуоу, ёбітулоо 9% Әт) суу" 
nicle eege адтбо тй6 ётоуйв, 00900 iy xarà тй айтй Baue dde, d 2% rûv. тобишйто» 
адтду дуістрефеу éyapysla те кой Üponoyla. Полайу т? {хох Bän cv бішіс0итіу Әтергдіеі, 
єў gief? Bei, rûv леу тау туубіу, Da ий Әйке perà viro Валу айтд6 Éxàv Федуғт (2). 
Agnovimus 'Dogmaticorum contra Ephecticos acerbitatem : id tamen ex hoc loco luce 
clarius apparet , Philonem paulatim ein ётохўу deseruisse, et ad Dogmatismum inclinasse, 
Sufficiat Luculli арад Ciceronem, et Sexti Empirici hanc in rem testimonia adscri- 
psisse. Lucullus; 2/20 autem, dum. nova quaedam commovet , quod еа sustinere vix 
poterat, quae contra 44cademicorum. pertinaciam. dicebantur , et aperte mentitur, 
et, ut docuit Antiochus; іл id ipsum se induit, quod, timebat. Cum enim ita ne~ 
garet quidquam. esse , quod comprehendi posset , si illud esset, sicut Zeno defia 
niret, — judicium tollit incogniti et cogniti: ex quo efficitur nihil posse. compre- 
hendi : ita imprudens eo, quo minime vult, revoleitur (5). Sextus Empiricus: ої 
$Ë тер) Філоу2 Gasen, доо Gin Zei TQ Ering кртуйін» тойт ёсть TË котадиттікй Za: 
татів дкетддитта iym» cà тұйурата“ Been д? ёт} тй deet zën траумдтау айту) кх 
zÁ (A). Ex. hisce locis simul discimus , quid de incomprehensibilitate. statuerit 
Philo. Nimirum res per ве comprehendi posse dabat, а nobis comprehendi negabat ; 
ELA SES igitur assensu! probabilia secutus est (5), 

' Hactenus de Academicis, Nam qui post Philonem fuit: Antiochus penitus ad Do- 
төрүн se vint: e ut Sexti verbis шаг, TYV Хтоду иятйуоуғу elg тй». Акаду- 


, 


vie (E) T 


CAPUT QUARTUM. 


O Аъ 


‚ЮЕ SCEPTICISMO INTER ROMANOS: 


Romani Philosophiam, ut omne literarum studium, Graba acceptam refet: Acade- 
micorum autem Scepticismus inter eos "haud „paucos, AE habuisse videtur, Etenim illo 
ipso 
CIS Сі» Acad. Quaest. П, 6. de Orat. шу 8, August, contra, baang m. 19. ei 454 D4 
C2) Apud. Bysebium s, P. E XIV; р. 739 LIN ici сад, 
Сз) Acad, Quaest. П, 6. VE MPO SAIS Sext. Empir. P. H. I, 235. 


(5) Cf. Siudlin, 11, CN 341; $ MK "Thorbecke , comnieñte laud. 945 54 
(6) Sext, Empir. Р.Н. I, 235. 
G 2 


52 LH HOLWERDA 


ipso tempore, quo tres illi legati, Diogenes Stoicus, Critolaüs Peripateticus, et Cat, 
neades Academicus philosophiam Italiae importaverunt , Carneades maxime hominum 
studia in se convertit (1). Sed unus instar omnium est. Cicero, qui caeteris de pa- 
tria meritis hunc veluti cumulum adjecit, ut’ philosophiam latine loqui doceret (2). 
Quae tamen opera ab aequalibus поп recte aestimata fuisse videtar (5). Cicero igi- 
tur Clitomachum audivit et Philonem, cui se totum tradidit (4) et cujus rationem y 
id est modestum Scepticismum probavit. Id clarissime. patet ex Lucullo, in quo, 
quae ex sua ipse persona disserit, suam ipsius sententiam: continent. : Plutar- 
chus: ду ( Antiochum ) 7207 стоў momcduevoç Qirov д : Aodkounxos ; ха) ruay, dr: ` 
тітетте rol; ФІлюуос дхровтойт, бу кой Kutay än, Kal сйуурариа ye тйух®Мду ёту“ 
een ele ein орет, y 6 ein ӛтір аталуға Adyoy Acuxo3AA9 eprrelelnsi, ойт Db ту ¿u= 
тр» (5). Non igitur audiendi sant isti, qui'eontendant Ciceronem , utpote: Academi- 
cum, nulla de re statuisse , de omnibus dübitasse (6). In his Augustinus, qui ita de 
Cicerone locatus est: quis ignorat, eum affirmasse vehementer; nihil ab. homine 
percipi qnd. nihilque remanere sapienti, nisi- diligentissimam saquiaittonerm ve~, 
ritatis (т). ; 

Sequitur Favorinus Gallus, qui Trajani et Hadriani Ai pis ои Vixit (8): 
Amicus fuisse videtur Auli Gellii, qui ipsum in Noctibus Atticis saepius ad partes 
vocavit (oi, ` Hujus viri -scripta fere-omuia ad Scepticam. rationem: spectarunt.... беті- 
psit autem de comprehensiea | imaginatione у de Academica propositione , solem 
non posse comprehendi, tropos Pyrrhonios (ло), quem ultimum librum magna. laude 
afficit Philostratus (11). Faverini Scepticismi mira: fuit inconsequeritia. Nune. enim 
ne solem quidem comprehendi‘ posse affirmabat, nunc discipulis. snis de.rebus judi- 
candi facultatem tribuit. Galenus: oj угдтерд 22, (Academici) o) yap ovog Фафору25 з 
ёуЇоте pis elg тотойўтоу тройуо0ибі тӯр. УЛ, de шид? тду Bien ógoAoyely Шуға хатадиттоу, 


éylors QË elg тосайтоу Thy YVÕTIY ҙ. 96 кол тог &&бїтай ітітрітеу афту ¿veu той Zanen 
. трі. 


| ( telo ud А 

(1) Cf, SrZudlim, L 1. p. 344% сг) сь “Plutarch. vit. Cic. c. XL. p. 881. 

Сз) Cf. Cicero , Acad. Quaest. T. 3. 1,1-9. Da Finit, 1 —4. Tusc 1, 1— 4 II, 1—3. De Nat, 
Deorum 1,1--5. De Divin. IL, 12. Orat. pro Sextio initio, Plutarch, yit. Сіс. с. У, 963« 

"CA? Arad. Quaest. IL, 6. Brut. 99. Plutarch. vite Сіс. ЇЇ, 861. 
- NI5 2. Plutarch. vit, Luculiiy с. XLII, p. 520. 

€ 6). Cie 4г.О с. 1, 2. De Nat, Deorum Y, 5. Acad, Quaest. п, [7 д Ciceronis Actdemica ratione cf. 
IFytteabach in dissert. de immort. animi. Opusc. 11, 637 Ча * PIR UME E кіз AC DO 
(7) Contra Acad, 1, с. о. р. 513 В. 6. 
(9) Philostrate vit. Sophist. p.493, SQQ. Suidas voce Фафорйюс. n Sach 
(9) Aul: Gellius N. А. I, 3,10. IT, r; 12, 22, 26. ll, 1, 16, 12. IV, 1r. X, 13: ХІ, Te 
Сто) Titulos librorum Favorini recensuit Fabricius y Biblioth, Graec, op, ПІ, р. 174% n Harles, 
(тї) 1.1. р. 495 D, locum infra exhibebimus, Ch etiam Aul, Gell. N. А. IX, 5» ca 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM. LITERARIAM. 55 


трітероу ётістушоих№ кртіроу (1). At, dicat aliquis, num hac іп re fides habenda 
Galeno, utpote Dogmatico , insano Scepticorum odio abrepto? Concederem, nisi idem ` 
tradidisset Philostratus, de quo nil tale compertum habemus: zi» dè Zei v9 бте ( »4- 
vo») aal Thy Әтір дуй му yvualoug те ӛтофоиудиейа хай єў cuyxeipévoug , KAI TONAN UŽA- 
Aen тоў QuAocoQouuivous айтду TOY Adyoys Qy pioro, Пи) уе" тоў yàp Пәффшусісус 
2Фектіко%е бутас ойх áQaipeiai xal тӛ DOixáCeiv 8фуйтф ж: (2). 

Medendi ars tantum habet incerti et incogniti , ut mirandum non sit, multos Me- 
dicos Scepticismo se tradidisse, His igitur, cum ad certam philosophorum sectam re- 
ferri nequeant, locum peculiarem 4езіпашав. Antequam vero de eorum dubitandi 
ratione agimus., nonnullorum nomina, secundum Medicorum sectas distincta, exhibea- 
mus, ZwveeT)cavro туу Éwmeipikity 0196 “Ахроу “Ахр>уаут1/06» PIATVOG К2, Херетішу Aiea 
„Бадо, Х45то6» 2 АтоААшйу!д * Thv Xè 2оуікйу oide" 1лтохрдтус, Аюх2%, Прәбауфра) Di- 
2274404» "Асхлутіх2%6° geän (е02икйу 019° Өғшітеу Ааодіке5) Өстта204» Msviuaxog y Хе 
paws (5). Fuerunt autem, quirEmpiricos eadem statuere putarent, ac Scepticos (4). 
Nam evidentes tantummodo morborum causas comprehensibiles esse volebant; obscu- 
ras non comprehendi posse contendebant, ideoque supervacaneam esse earum investi- 
gationem, Quamobrem іп eo а Scepticis differunt , quod de ġzæræaņnņplig Tay d34A«v 
SiagsQBaiodvr ai (5). Secundum Sextum Empirieuin Methodici multo majorem 
habent emm ӛсеріісіз, conjunctionem : ary yàp дуд Tav xarà Татрийу @1рётгшу, тер 
piy rêv day oxe? ий momersdecÓmi , тӛтерду хаталитта ёст. дхат22утта Adem 
сбои * тос 88 Ффолуоріуоц roui drd тойтыу Ae det Tò сошфёри» oxov zar% 


тўи Ххеттіяйу dxoAowÜla» (6). 


Ст) Galenus, de optim., doctrin. „Орр, tom. п P 16 А. c. Pe 18 D. Pe 20 А. В» C. 


(2) Philostrat. 1. 1. 
C32 Hancce tabellam e Codice MS. Caesareo Galeni edidit Fabricius inter testimonia editioni suae Sextianae praes 


fixa. Idem consuleridus de tribus illis Medicorum sectis ad Sext: Empir. P. H. I, 236. not. С. 
C42 Sext. Empir, le 1. (52 Sext. Empir, 1,1 
C6) Sext, Embir, 1,1, 237. Cf 238—241, Stüudlit , le 1. 347 — 378 


Dg go OE uus dee ин cB X R S 


Ј. H HOLWERDA 


с” 
^ 


PARS SECUNDA, 


QUA. SCEPTICORUM CONTRA VERI JUDICIUM ARGUMENTA EXPONUNTUR. 


Scepticismi vis praecipue cernitur in Dogmatismo refutando , neque per se existe- 
re potest. Itaque argumenta Scepticorum contra Dogmaticos exponentes, eam tene- 
bimus rationem, ut PRIMUM breviter, quoad ejus fieri potest, Dogmaticam: de ve- 
ri judicio sententiam referamus, "Cujus magna pars jam exposita est in Part. L cap. L. 
In hac igitur parte locus erit Academicis antiquis , qui Platonem : proxime secuti 
sunt, et /Z/ztiocho , qui, ut vidimus, porticum in Academiam intulit. Cum his conjun« 
gemus Peripateticos. Utrosque enim Socraticos intelligimus. His , si addiderimus 
Stoicam et Ерісигеогит rationem, instituto nostro satisfactum erit. DEfNDE ёа 
colligemus , quae a Scepticis, tum Pyrrhoniis, tum Academicis, contra eos dicuntur, 
et Sextum secuti , rationes afferemus, quibus ostenditur, neque criterium a quo, neque 
per quod, neque secunduz quod existere posse, His enini ribus capitibus Siti 
contra Dogmaticos disputatio continetur, 9 


CAP D T; Р.А ТМГ anian ( 


QUO DOGMATICORUM DE VERI JUDICIO SENTENTIA CONTINETUR, | 
Га $3 dé 


э, 


Qui Platónem proxime secuti sunt Academici , Speusippus, Xenocrates, iij, ui in ге- 
liqua magistri doctrina multa novarunt, in loco de veri judicio pauca, Numenius: "Sei 
pi торуу Етейсіттоу Toy Плдтауо wèy 4делфід0ду, Hevoxpdrw» 9% viv $йдодоу Ereusima 
тоу, Tlox¿gayz 9b riy ¿z2sËZuevoy тйу солуу тарй Ееуокрдтоус ёғ) TÒ goe Dterelvero räv Jo- 
yjXruy туду ті TAÙTÒY y Әуекі ye тўс pmo тойс Taurus) тй moAUÜpUAMITOU те ка) d 94 
тіуәу TOloUTGV ÀAAGY. "Eme de ys тӛ HAAG "TOMUS тарадиоҙтғе у тӛ 9% стреВлойутес ойк 
Әіреуеу тй трати Yadoyăä (1). Sed videamus de singulis. 

| Qui 


Cr) Namen, apud Euseb, P, E, XIV, 727 B, C. 


RESPONSIO: xp QUAESTIONEM .LITERARIAM. 55 


Qui primum Platoni successit Speusippus Atheniensis foecundo fuisse videtur ins 
genio, si quidem fides- habenda Diogeni.Laértio , permultos librorum , ab ipso scripto: 
rum, titulos enumeranti Çr). lorum omnium nullum superstitem habemus, Non- 
nulli tamen illos "Орго, qui іп fine operum Platonis leguntur, ipsi tribuunt (2), 
Quod si ita sit, certe non. multum in iis ingenii prodidit. Пе ipsius philosophan - 
di ratione ita Diogenes Laërtius: čgeme Gin іт) Têv офтӛу Платон $оудйтшу (5): 
duod optime congruere videtur cum loco Numenii, quem modo laudavimus. Nam 
in multis aliis suum etiam ipse judicium secutus est. v. c. in doctrina de Diis, 
quorum cognitionem ек animis hominum, evellere conabatur (4). ldem dicendum 
est de ipsius sententia de veri falsique regula, quam ita fere descripsit Sextus : 
®тєўтїтто 0b, ёте} TÖV түоуидйтиу Tà pip аїобутй, тё 92% уута, тйу piv vowriw wpiTá- 
piov ÉxeEey cloar тфу ётістиролхди adyo’ тӛу 2% сізбитдуу тї» ётістушолиђо alzfac1 ёлї- 
стироияйу 9% отут ӧтгілифе  xalserávén. тй ратадарбауоута» Tie котд Myow 424: 
beleg (5). | : ; 

"Speusippum in scholae praefectura excepit Xenocrates Chalcedonius, Platonis au- 
ditor. De hujus viri propriis placitis pauca nobis innotuerunt, ejusque libri ad 
unum omnes perierunt (6), lllud animadversione dignum est, Xenocratem triplicem 
illam Philosophiae divisionem in dialecticam, physicam , et ethicam , quam antiqui ad 
Platonem: auctórem. referunt. (7), próbavisse in libris те) QuAosoQ/ue (8). Ad crite- 
rium quod attinet , ita statuit с tres esse 20/42, intelligibilem у sensibilem , et compo- 
sitam. sive opinabilem. Primae criterium est intellectus , cui verum tribuendum est s 
sceundae criterium est земаше, qui, licet minus уеғах, at verax ‚tamen est; tertiae 
denique opZmio , quae et vera esse potest et falsa (9). 

Xenoerati successerunt Polemo (го), Crates (x1), Crantor. (ла), et. Heraclides 
Ponticus (15), quorum omnium apud antiquos magnum Ғай потер , magnaque au~ 

cto- 


C1) Diog. Laert. ТУ, 4, 5. 

Са) CE. Menagius, ad Diog. La£ri. LL 

C32 IV, г. C4) біс, de Nat. Deor, T, 13-- 

C5) Adye Math. VIL, 145. 

€6 ) Eos recensuit Diog. Laért. V , rt — rs 

C72 Atticus apud Euseb. P, Ё. ХІ, d. 509 В. sto В. Aristocles- apud eumdem p. 510 C. 511 C, Сіс, Агай» 
Quaest. 1, қ. de Fin. ТУ, 2. . Origines y Фософощи, Cap, 10» 

(8) Semt. Empir, айу. Math. VII, 14. 

Co) Sext. Empir. LL 147—149« 

Сто) Diog. Laert. IV, 16-- оо. Cice de Pin. IV. б, 

C11) Diog. Laért. ibid. от — 123, 

(12) Diog. Laért. ibid. 24 — 27. Cici Acad, Quaest. Il, дл. Tusc. Т, 48. 

(132) Diog. Laért, Vy 86 — 94. „Сіс, Tusc, V з. de Div. І, 23. de: Nat, Deor. L, 13- 


5b i3 7. hi Oi wh RDA 


ә 


cioritas, Sed quod ad quaestionem de veri nota attinet nihil peculiare statuisse viden- 
tur, sed in Platonis mansisse senténtia. Gerte veteres һас de re tacent. 

Hisce finibus antiqua continetur Academia; secuta est nova, quae ad Scepticismum 
se dedit, qui qualis fuerit, jam vidimus $ uberius autem de Antiocho , tertiae vel, 
ut alii volunt, quintae Academiae auctore , Tee. est, qui rursus Dogmatismum am- 


же 


plexus est (1). í 
Causa igitur, cur Antiochus ad Stoicam rationem transierit, potissimum posita est 


in progressibus et perfectionibus Stoicae doctrinae, quae ex perpetuo cum Acade- 
micis bello necessario nasci debuerunt (2). Operae pretium est locum afferre Plu- 
tarchi, ubi hic duas antiquorum sententias de Antiochi discidio retulit : ?Афхддеуов 
( Cicero ) У dz ' Aldiyas " Avriéxou той ) AexaAcyiTcU Әйікооте, тй Din eüpolg zën Мушу i= 
ro xal Jam? xwAcdusves, È d ду role Мурат ёуғитіи ode èramu "Hw yàp Шістато 
тй; уіп: Asyopisue "Axabuulae 5 'Avrlowoc, кай Thy Коаруейдоу ттйёту ёукжтёМмтеу , те 
угрттдиеун бт3 тй iumpyslus кой Têv шіа0/сғғау) біте) de Quem буш, Фдстің zr 
yl i 0208 nie тоз KRierrowd cU xa) diA«yog сууддеіс Toy Етоікду ix ретафолй6 бери 


тейиу Мусо іу тое тАісто (5). Ultima Ша verba, simul. ostendunt. quid de An» 


tiochi ad Stoicos conversione statuendum sit. “Eos secutus est ѓу той màeloroig, igi- 
tur non in omnibus, Sic v. c. placet Stoicis. omnia peccata esse paria. At hoc 
Antiocho vehementissime displicet (4).. Omnino hoc agebat , ut Stoicorum do- 
сітіпата eandem esse evinceret, ac germanam illam Platonis et Aristotelis (5). Phi- 
lonis quoque magistri probabilitatem rejecit, et contra eum scripsit librum, cui So- 
SUS erat titulus (6). De veri falsique regula plane ipsi convenisse videtur cum Stoi- 
cis, Cicero: Quisnam enim iste dies illuxerit, quaero , qui. illi ostenderit eam, 
quam multos annos esse negitaeisset тегі ей faülsi notam, ` Eixcogitaeit aliquid ? 
Eadem dicit , quae Stoici (7). басе £ 

Altera philosophorum propago, quae e Socratis schola , tanquam stirpe , provenit, fuit 
Peripateticorum, quorum auctor Aristoteles Dogmaticam rationem proxime ad per- 
fectionem adduxit. Quo factum est, ut Scepticismum invitus eliceret et promoveret (8). 
Secundum Ciceronem, Platonicam, quae fertur, philosophiae divisionem in tres par. 


tes secutus est (9). Longe alia refert Diogenes Laértius : Wo Quei ( Aristoteles ) 
pe les 


Cr) Dé hocce Antiochi facto cf. Sext. Empir. Р.Н. I, 235. Cic. Acad, Quaest, I1; 43. Numen, apud Euseb. 
P. E. XIV, 739 D. August, contra Acad. YIL, 18. p. 454 D, 455 А. В. 

(2) Cf. Stdudlin l.l. p. 339, 340. Quomodo Stoica doctrina paulatim magis magisque perfecta sit, optime pere 
өрісі potest ex iis, quae Sext. Empir. de $avraeíag кетахиттий; definitione habet, 

C3) СЕ Plut. vit. Сіс. c. IV initio p, 862, сі, August, contra Асай. II, 6. p. 425 А. 

C4) Сіс. Acad. Quaest, П, 43e : ^ "C82" Cic V 1. bn 

(6) Сіс. Асай. Quaest. Y, д. П, 14, 19. (7) Сіс. Acad. Quaest. ТІ, 22, 

C8) СЕ. Bayleus, Dict. art, Aristote, (9) Сіс. de Fin. V, 4 


ن 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITEKARIAM. —— % 


duer ту kart Ф0260фіау Aën: тду Ain, трахтікду" ту 32 беорутіиду. кой то TpAXTIXCD, 
тфу те lity, xa) толмтіхду" 00 тй те тер) mA хай тӛ тер оїхоу й#тоугуфйфбди. той Sk lene 
purixoU , тб» те фәсікду xa) лбутді" vg T) 20уіхду, ойм ёлошербс, ФАА de Üpyavov тротухрі- 
Buutvov (а), Haec cum sibi invicem compararet Krugius, іп еліп venit opinionem , ut 
statueret, Aristotelem in libro тер) Філоссфіх5 utramque divisionem , tum triplicem il- 
lam, mm alteram duplicem , proposuisse ( 2). Quicquid hujus rei sit, id omni dubio 
caret, Aristotelem multam operam in dialecticis posuisse studiis. lpsius autem Se 
veri judicio sententia fuit ejusmodi: Sextus Empiricus , oj 32 тер) by ?Арістотёли, 1 
quit, sel Geiger, ха) хәлі of Пентатитяд, BiTTHS genug xarà тд йуштйтш re тйу 
траумдтоу Футеюс , ind тӛ uiv, хий троеїтоу, @їтйтй ieri, тӛ Xè voyrà t дїттду na 
Bòrd т) хртйро» Zeoislgouenm * oefefeem piv айобитбо, vinci» Xè ray уоутбо (3). Dioge- 
nes Laértius : хрітУроу % тй; WAWwÜslac, gët uiv xira Фәутатісу Svspysud uy у тў» 00047 
Em дтефууато” тбу 2% Grën, rv тер TOMY, кай тер VIxcy , wol тер) vipout , vüy у (4). 
Addere liceat Gassendi viri egregii verba, quibus hic Diogenis locum corrigit et ех- 
plicat: «In eo subesse mendum videtur, quod intellectum refert ad sola moralia, 
« attinentia nempe ad civitatem, ad domum , ad leges: nam intellectum quidem esse ia - 
€ primis rerum speculabilium notum est, Quod autem sensum criterium dicit zën xg- 
«тА Qavraclay Әуғруцидтоу» earum, quae secundum  phantasiam , actionum, id ita 
x accipiendum езі, ut арай Aristotelem vox phantasiae non sonet praecise, ut fere 
« apud cáeteros, externám rerum apparentiam, sed interiorem facultatem, quam ima- 
« ginatricem vulgo dicimus, quatenus per ipsam res concipimus eadem imagine ac spe- 
« cie, qua exterius repraesentantur, adeo proinde, ut ad judicandum, rectene res 
« imaginemur, sensu utendum pro criterio sit, hoc est explorandum, talesne sint, qua- 
«les sensui exhibeantur. Quia vero intelligibiles etiam res, seu quae sola mente no- 
«¢ seuntur, sub imagine aliqua apprehendimus, exinde est, cur Aristoteles duplicem 
« phantasiam distinguat, sensitivam nempe et intellectivam , ac utramque ‘siò modo 
« xprrixi), judicatricem , faciat, curque, cum sensu singularia, intellectu universalia 
« percipiamus; dici soleat sensus rerum singularium , intellectis universalium judex" (5): 
Caeterum animadvertendum est, Aristotelem, cum sensum et intellectum' criteria esse 
Statueret, id voluisse: illum esse veluti instrumentum , hunc veluti astificém. Nam ut 
nos nec sine trutina gravia et levia, пес sine regula recta, ita mens sine sensibus res 
dijudicare nequit (6). 
Hanc Mitur Aristotelis de veri judicio. sententiam ita probavit Theophrastus , 
` ut 


Ё.) Ding. Lads V, af, cf, Pseudo-Plutarth, de Placitis Philos, in praef, p.229. 
C2) Krug., le 1 ps 241, C. 4 4 ЗА 

2637 Sext. Empir айу. Math. VIL, 217, ab at Са) Dig. Laert. V, 20. 
Ge? SEN, Орр, Tom. Ti 78. uris (6) Sext. Empir. 1. 1. 418» 


58 qus o H HOLWERDA:- r 


ut; tertium stin xerripiy , h.e. sensibilium. et intelligibilium , adderet', nempe т} ' 
фарум, evidentiam (1). Reliqua Peripateticorum turba cum Sectae auctore consen- 
sisse videtur, ut ex laudato. Sexti loco apparet.. Igitur hos singulos recensere, ѕпрег-- 
vacaneum.- videri potest. Apponamus tantum;. quod de- Stratone Lampsaceno habet. 
Sextus , eum. auctorem fuisse illius sententiae, qua animus per:sensus , tamquam fora- 
mina. quaedam, prospicere dicebatur, ut res externas perciperet. (9). Galenus-quo-: 
que а nonnullis accensetur Peripateticis (3), quod in libello de optima doctrina duo. 
fecit criteria , а70ус/у те xal vyo (4). Sed rectius, ut videtur, Stüudlinus statuit, Ga- 
lenum nulli se sectae addixisse, quamvis, ut ex laudato.libello apparet , Scepticus non. 
fuerit. (5). 1 

Juvat apponere rationem. C/dudii Ptolemaei, quae: certe aliquam habet cum Pes: 
ripateticis conjunctionem , quaeque exstat in libello;, cui titulus. тер xprryplou хау 
xyspoyixo0 (6).  Kgrrgioy autem universe intellexit eam. animi facultatem ,. quae. judi-- 
cat , et totum judicandi ШЫ таныр constare voluit partibus : тд xpivéuevey* тд, Ai 
02 хріуетді" Tà к уу" Tà, uplyerou е тӘ, 00 vexe ў крісіс. Ший autem ò? 0% et d ita a se 
invicem. differunt, ut hoc. significet primi. quasi.ordinis instrumentum, quo directe: 
utimur , illud secundi, quod indirecte, i. е. pez. primum , usurpamus (7). Verbi сап- 
sa, in judiciis- publicis, id, de quo judicatur, est res gesta: id, per quod judica- 
tur, sunt indicia et probationes: is, qui judicat, est 2 йркеу: id, quo judicatur , est. 
lex : denique id, cujus causa judicatur, est societas. humana.. Alia praeterea exem- 
pla affert Ptolemaeus, quae brevitatis causa. omittimus 5: videamus tantum ,. quomodo. 
haec specialia ad universale, i. e. тд %то0дғуоу-хрітуроу: transtulerit, Hic subjectum. 
vel. id, quod judicatur, est тд: fy... Id , cujus. causa quaeritur, est ý dfe. Hi sunt 
extremi quasi termini, quibus mediis interjacet 14, quod judicat , û у%, qui ab utra- 
Gu parte tamquam instrumenta. habet ry: @Їтбутду et тди Aéyov э. quorum. illa est т, Ai 
сў хруст > hic rò, 8. xplverar (872 : 

Progrediendum est ad S¿oícos, qui recte, ut videtur, reprehenduntur a Nome 
nio, quod. semper. inter se dissidebant: тй 2% rûy ®тшїхйу іттасіаттай, д Ё%меу® Am 
тй» дрхдутшу , xa) kuma. техғутдуто, хә} уйу (9)-. Sie v. с., quamvis tripartitam Шап, a 
Platone acceptam , philosophiae divisionem probarent continuo inter eos oriebatur con— 
¿entio, de - ordine , quo; liae partes sibi invicem succedere debeant ( 10). Praecipuam: 


ope- 
Ст) Sext. Empire 1. 1. 217. s 
(2) Sext. Empir. ady, Math, ҮП, 35% ef. Pseudo-Plutarchs.de Placit.. Philos Iv s 5e р. 285" 
Сз) Gassendus, 1..1. ро 78. (42 Opp. tom. I, ге 19 Е, 
C5) Stáudlin, 1.1. p. 528, C 6) Editus est ab Isme Ви ігі40, Paris, 74 1663. 


Су) Cf, Matthià, Gramm. Gr. $ дот. not. x, 

(8) СЕ laudati libri re 1 —5. Si hicce Ptolemaeus idem est ас celeber Ше Astronomus у. Ut: voluit Bullialduss, ° 
frustra Huetius bunc inter Scepticos posuit:: Traité de la foiblesse de l'esprit humain, liv. L Che 14« P+ 1549 

(о) Apud Euseb, Р. E, XIV ,. 729. As. (102. Diog. Laért, МИ, 405 41» 


тэл 3 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIA M, Фу 


aperam dialecticae navarunt, quam Posidonius definivit Zeiecduan 22402у хай реду 
wei 003етіроу (1), quaeque secundum Chrysippum. versatur in eaalueuer et туүлдиуд= 
ров ( 2). Пе Һассе. Stoicorum dialectica. ita. fere judicarunt veteres: tribuebant 
üpsis prudenter disserendi laudem (5)5 vituperabant spinosum illorum dividendi ge- 
nus, contortam concludeudi rátionem , et Шат syllogismorum multitudinem, quibus 
et alios, et se ipsi irretiebant (4). Mihi quidem id in iis non satis laudari posse vi- 
detur, quod omne officium ' dialectices іп eo ponerent, ut certa veri falsique regula 
constitueretur, Cicero: zm hac arte (dialectica Stoicorum) nullum est praeceptum, 
quomodo verum inveniatur , sed tantum est, quomodo judicetur (5). 

` Criterium igitur esse "volebant "riy хотахуттиӛу Qayrzclzy, quod ut melius intelli- 
:gatür, ipsorum de phantasiis doctrina pro parte explicanda esse videtur. 

danraels quam, auctore Cicerone, Latine visum appellare licet (6), jam a Zeno- 
те definiebatur rúrosiç dy qux (7), h. e. impressio in anima (8). Sed de hoc sta- 


tim orta est contentio. Cleanthes enim illam impressionem бегі volebat gar too 


те ко) oyyy, quemadmodum: іп cera а digitis fit impressio (9). Quod merito absur- 
dum videbatur CArysippo , qui statuebat Zenonem wózasm intellexisse ZAAc/octy sive 
&repoluciy (yo); vel, ut Pseudo-Plutarchus refert, 720 êy тй фий угууйиеуоу, Әдехуйшеусу 
{жут те xo) rò meromzdg (11). Rursus alii Stoici aliquantulum a Chrysippo dissentiebant, 
et duplicem faciebant animam , unam per totam corpus diffusam , alteram id consti- 
tuentem , quod jvepovixby nominare solebant, et quo solo animi motus atque bona 
contineri putabant, Hi igitur pliantasiam "defiuiebant ётеро/ооти iy тд Zysuowxg (12). 
(бей supererat adhue гергеһепвіөлі locus y nam: et .appetitio, et аѕѕепѕіоу et compre- 
hensio, quippe mutationes in animi principatu, secundüm hanc definitionem erunt 
-phantasiae , cum potius.sint гуруа з igitur monendum , illam érepo/oery non fieri zez? 
урусо sed xor seii) у illudque postremum definitioni addendum (15). 


Ve- 


(1) Sext. Empir. P. Н. П. 94, 247. Diog. Laert. 1. 1. «ба, Suidas , voc. Zeene, 

Са) Юю. Láért, LL Notandum «Sext. Empir, hot- tanquam alteram’ dislectices definitionetn ` proposuisse 
T.H. I, 214. + < š a'e ӛт; п vut og xai сңиятшікет, de orrak тіс, ñ Sion Péri Ey 
Ümápyum UU O8) Сіс. Brui. т. 
са) Ci. 422 Оған 1; 10, TI, 38, Tus Tl ә 10. іу; 5. Lutiunuts vit. auct. с. oj, Pe 507, 308. 

(52 De Orat. 11, 59 аз «ЦУ (6) Cic, Acad. Quaest. 1, 11. IL; б. 

(22 Sext, айу. Math. VAT, 227. ` Diog, Гат, va 5 45» 50,“ aen? voc. arkaa. 

(8) Сіс. Acad, Quaest. ТЇ, 11,1%. +12 35 1 ADA 

(9) Sext. Empir. ady. Math. ҮП, 228 , 372. vm, 499. 

(то) Sext. Empir. айу. Math. ҮП, 230. C 

(її) De Placit. Philos, IV , 12, р. 289. ck Sext, Empir. 1. h 237. Bb Lačtte VII, gei A; 

Өз C12) Serri Empir ad». Math. VI oa 936, ef. P md EN adv, Мату VIH; yr “ч 

(13) Sext, Empir, айу, Math, ҮП, 2375'sqq. 0093. У 401 p TE At мәз ла, зь оғ, 


Ha 


6 , LINA ТИН инесі RPO HR 


Phàníasiarüm multae memorantur divisiones, “Nos eas tantummodo referemus, quae 
rum explicationem disputationis nostrae ratio postulat, Sunt. igitur aliae probabiles 
phantasiae , aliae improbabiles , aliae probabiles. simul et improbabiles , aliae neque 
probabiles , neque improbabiles (а A Deinde probabilium et improbabilium,, aliae sunt 
werae, aliae falsae, aliae neque. verae neque falsae (2). Verarum phantasiarum rura 
sus duo. sunt genera, хатадуттікду comprehénsibilium alterum , alterum 0) хатадиттіт 
хйу, incomprehensibilium (57), Incomprehensibiles sunt aj. ту0отіттоутая тїї} хата 
málog, v. c. cum insanienti forte fortuna vera occurrat phantasia (4).. Comprehensibi- 
lis phantasia est ў 27) тоў. Әтаруотов. xaT^ opgi Th ӛтіруоу ёуктошешиу шёуу ҡай ¿yams 
офркуісшіуњ s Aale ойх ди уіуоіто @тд той ий дт&рдоутог. Quod Latine sic expressit Сіз 
cero; visum, expressum e[fictumque ех:ео з. unde esset,,. quale.esse non. posset ex е0» 
-unde поп esset (5). Est igitur visum comprehensibile nihil aliud , quam. vera notio , 
quae. eodém nobis modo. rem repraesentat ,. qno elligies ,. in sigillo sculpta, cognoscitur - 
e signo in. cera expressa. | 
Haec igitur est celebris Ша хатадиттікй Qavracios quam-antiquiores. Stoic; i in qui- 
bus a Laértio memorantur Chrysippus; Antipater et: Apollodorus , veri falsique regu- 
lam esse statuebant (6), qnippe in qua sola posita. sit ZyZpyeiz , evidentia (7). Sed hoc 
non atisfaciebat recentioribus Stoicis, qui adseiverunt quidam illam хаотадуттикйу 
-Qavracíay у hacce autem conditione, sí nihil, habeat, quod obsistat ,. unddv Еуоуғау іше 
стии (82. 
Age jam aliorum Stoicorum sententias reeenseamus, .Hóc/Aus quatuor. induxit cris- 
teria, усбиь xal ойсбисі у хай Zoe, mol ётістиими (oi, Chrysippus autem, quein. etiam 
Qavraclay xavrzAuTTIXy probasse vidimus, alio.in libro criterium. fecit азбу xal moaña 
qus. Est autem трілу{ис ( anticipationem vertit Cicero.) Zog Фисіяй zën қа? Go (10), 
Denique , quosdam. ex. antiquioribus. Stoicis т) 47 22%. veri judiciam. tribuisse, au- 
ctor 
Ст) Sext, Empir. adye Maths VIL, 542, 24% 
ә) белік Етріт, айу. Math, VAL, 244 — 2486: cfe Pseudo. Plutarch. de emeng Philos, ЛУ, Së jns 
63) Sext, Empir, adye. Math. VIL, 247+: 
C4) Sext. Empir. 1.1. Diogs Laéri. ҮП, 46 ibique Aldobrand. . 
€5) Sext, Empir. l.l. оду — 25% coll, 152, 402. 426. Idem alio Jocoshujus libri $. 2582. comprehensibile visu” 
vocat трай xa) тәнктікі» фяттагікһ — Diog. Laërte ҮП, 46, Sp, Cic, Acad, Zog І,.12. H, 6, 24, 355. 
alibi, August. contra Acad, MI, с. 5. Be 426. 
(6) Sext. Empir. ady. Aarb, ҮП, 253. Diog. Іаёгіь 1.1. et 54s- 
Су) Сіс: Acad; Quaest Пу 24. ibique Davisius. 
(8) Sext. Empir. 1.1. 253— 260, 
(92 Diog. La£rt. VY, 54» ` ° 
(зо) Dieg. Laért..l. 1. Pseudo-Plutarche de Placit, Philos. IV , лт, De 288. Suidas Dë Сі» „ж 
Deora. L, M6, de Fin. Vy, ar,. Acade Quaest, П, o De Legge 1,22 


RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. & 


etor est Posidonius (1), quem in eadem fuisse:sententia, collato Sexti loco (2), osten- 
dit J. Bakius vir Cl. (5). 

De reliquis Dogmaticis brevius agendum est, quod quaestionis ratio postulare vide- 
tur. Et primum quidem in medium veniat Epicurus, acerrimus ille sensuum defen- 
sor. - Physicam modo et Ethicam secutus est, Dialecticam rejecit, eique substituit z- 
уоихйу , qua ipsius de veri judicio sententia continebatur (4). Memoratur apud ve- 
teres ejus. hac de re liber, cui хазфу erat titulus (5), in quo Nausiphanis libellum, 
-трілоус insoriptum, ob oculos habuit; Diogenes Laërtius: oj dé Фасіу ѓу 72 "Emixedjou Blir 
"ту aviva yppa й@ўтду ёх тоў NauciQévous Tplzo3og (62. Та hocce igitur libro Epicu- 
us dixit: кртишма тўс dawbelag sat тӛс aieideetz xal mpoaypeig ҡай тӛ säin (7). Et 
in sensibus quidem ita ponit Epicurus veritatis judicium, ut si iis. semel aliquid 
falsi pro vero probatum sit, sublatum esse: omne judicium et veri et falsi putet (8). 
-NigéAwpiy autem , quam latine antieipationem vocare possumus, quomodo: veri notam 
- intellexerit , Laéxtii verbis exponemus: ry 22 лріху{иу Аёуоутгу 01сугі катли» , Йй A, 
-Бау бобу, Йй Zuua an, A хоЙодихйу обист ёумтокециёоцо , TOUT ČETL MANY: тоб. толло Zeien 
Фауёуто”-оЇу. т, Тоюбтоу. ётт}у уйрото" йид yàp TE Zufëner &vÜpumos , 0006 xara трдАичну 
ка). ó тӛто6-айт09 иогїтди у mpoyyoupévwy Tav. oeioiiesan (9). Hisce igitur. etiam veri judi- 
cium inest. Лоёбу autem , quae cum iis conjunctae sunt ,. aliae sunt verae ,. aliae falsae : 
quamobrem in judicando vero iis uti non possumus (10 ).. Denique, quod tertium erat 
; criterium, cà. 7204 şid tantummodo vivendi regulam constituit; sunt autem duo ge~ 
nera тайбо ,- 720) et zdvo¿, hic fugiendorum, illa appetendorum indicium (11) 5 in.quo 
Aristippi: doctrinae vestigia cernimus,- ; 

In hac magistri doctrina manserunt. postea Epicurei.. Хата, ut Numenii verbis u- 
tar, okt те ў "Етікодроу Zero moMTelg тил 424051, ёстатіхстотїту, хоуду Zus voy y. 
plav уудилу Zeien, 2Ó % cav, xal кісі, xa) de ихе Écovrai QiAaxdAcudor (12)... Unus: 
Diogenes: refert eos criteriis. а. magistro constitutis ,- addidisse ràg Qavraerixàg Zeie, 
Nag. Tç Sravolag: (15 )»- 

š Ное 

C1) Apud Diog. Lafe, 1. V, : ; С2) 44у. Math. VIL, 93. 

Сз ) Diatt.. de Posidonio, p. 25%. i š 


C 42, Sext. Empir, айу. Math, VIL, 14, 25» Diog. Laert. X, 30, 31: ibique Menagius. Сіс. Acad, Quaest. ПІ, 39. 
' (5) Diog. kart, X, ц». 30, 31,. drrianus, Diss, Ерісіеі. Tibr, Il, с. 13. lirk от. Сіс, de Nat. Door, 1, 
16. De Fin. 1, 19. (60 Diog. Laërt, LL 14: P 
(7) 14. ibid. 274 B; 
(8) Cic. de Fin. 1,7. Sext Empir. ady; Math. ҮП, 203—216, 368. Үш,» Diog. Laért. X,-31, 32, 
Pseudo-Plutárch. de Plácit. Philos. ТУ, 83 p. 287. 
C9) Diog. Laért. 1. 1. 33. Сіс. de: Үйі. Deor. 1, 16, 175 
(10) Diog. Laert: Y. 1. 34 
(11) Sext. Empire l.l. $, ооз. Diog. 14274,1. le- 
(12) Apud Sech P, Е. ХІУ, 728 A. . UC Cry) Diog. Latrt. V. Ú grs- 
| . RA 


6t млн BOLDWIERDA T 
Dogmaáticis dicuntur, nullum habemus hominis, vel notionem, уе! comprehensionem : 
ergo verum judicari nequit, cum is, qui judicare debet neque cognosci, neque com. 
prehendi possit (1). А 

І. Ostendendum igitur.est, nós nullam habere hominis notionem, h. e. ¿zemiydarav 
elvai ту дуброто». Quamobrem varias variorum philosophorum de homine sententias 
breviter recenseamus, i 

Est apud Platonem Socrates, hoc Wat propter Delphicnm йа ууй сау" 
rb, non TÈ ЁЛАбтраи схотё , ФАА èuauTòy, eire ті биріох йу eu zëug ТуФӛуо толотАо- 
кӛтеру жой RAN ётітебишиёусу , eire ўшеротерду те xml ётХойстероо Gov, belæg тіуде xa) 
dripou: роірас (dest Were (а ). Quibus verbis aperte se nescire profitetur, quid sit 
homo (5). 

Democritus eam proposuit hominis definitionem, quae imperitissimo cuique magis 
quam ipsi conveniret: “Ауроло6, ait, істі; 2 тйутғе lopeve Atqui ей сапеш et e: 
quum novimus: ergo, secündum hanc definitionem, et hi erunt homines (4). 
Praeterea. sunt homines,- quos non novimus: hi igitur non erunt homines. : Deni- 
que nullus erit homo : nemo enim omnibus “est cognitus (5). Repugnat quoque 
haec definitio reliquae Democriti: doctrinae: nam nihil aliud vere esse statuit, ni- 
si atomi et vacuum, et utrumque non modo animalibus, sed etiam omnibus. concre- 
tis inesse, Ех his minime perspicere poterimus id, quod homini proprium est, quia 
sunt omnibus communia. Non igitur homo ab aliis animalibus distingui, nec рег 
se intelligi potest. (6). Est et alia causa, cur Democriti definitionem improbemus ; 
nempe ооуирт еі TÒ битойрауау , і. е. in ejusmodi vitium incidit, quod Dialectici prin- 
сїрїї petitionem. appellare consueverunt. .Quis enim dabit hominem, qualis sit, co- 
gnosci ?. Et si vel maxime. dabit, non omnibus hancce çognitionem › sed tantum pere 
fectis philosophis иде: (8), s 

Epicurus hominem esse dixit, 7d тоюуто ippupæ ger2 pula. Igitur si homo . 
ostendendo manifestatur , id indd non ostenditur, non erit homo. Quare, si mulier 
ostenditur, vir non erit Vie: Idem ex quarto dubitandi modo , % @тд Tiş Ole opas 
riy mspiorágsuy, colligi potest (10). 


Sto- 


Ст) Sext, Empir. Р. А. IL, от. айу. Math. VII, 265 , 264. 
1 (ә) Plato іп Phaedro, . p.230, А. 

Сз) Sext, Empir, Р.Н. 22, adye Math, ҮП, 264. 

(4) Sext. Empir. P. Н.П, 23. айу. Math. ҮП; 265, 266, 

(5) Sext. Empir. P. H. 1, l. 

(6) Sext. Empire P. Н. l.l. $. 244 

(8) Sext, Empire Ady. Math. VIL, 266. 
22 (ао) Sext, Empir. Pa He П, эз» edv. Math, ҮП, 267 , 268, 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM, 65 


Stoicorum et Peripateticorum definitio erat hujusmodi: 4//ролоу fov yar 20уікіу, 
буйтду, vo xol ітізтірие дехтікф» At vero ita поп homo definitur, sed ea, quae 
ipsi accidunt, enumerantur, Accidentia autem semper ab eo, cui accidunt, diver- 
жа sunt. Deinde, omnia istà accidentia, quae in definitione proponuntur, non 
uni homini sunt propria. Rationis v. c., ut in primo modo, тб торф Ti rêy Za 
Zëaiäenig , ostenditur , bruta quoque sunt capacia; et quis eam Diis negare au- 
deat? Occurritur autem а Dogmaticis ita, ut dicant, singula, quae in definitio- 
ne enumerantur, non esse hominem, sed simul sumta eum efficere. Sed facile re- 
futari possunt. Primum, si unumquodque ex iis separatim поп est bomo, quomo- 
do simul sumta hominem eflcere poterunt? Deinde, quae in definitione sunt, еа 
simul sumi non possunt. Nam accidentium in universum alia semper subjecto ad- 
haerent, alia non semper. Cum autem in definitione ë tale sit accidens, qua- 
le semper, 2cyixiv autem ejusmodi, quod non semper subjecto adsit, quomodo, 
quaeso, haec simul sumi possunt? Denique, quae in definitione sunt accidentia, aut 
actione (хат” dess ) dicunt esse, aut potentia (2uyZgei).. Si actione , nemo est Ho- 
шо, nisi qui perfectam habeat scientiam, perfectamque rationem, quique in mo- 
riendo versetur; sin potentia, nullus erit homo, nec qui perfectam rationem, nec 
qui intelligentiam et scientiam habeat. Quibus nihil excogitari potest absurdius. Igi- 
tur etiam secundum Stoicorum et Peripateticorum definitionem nullam habemus ho- 
minis notionem (1). f ; : 

. Platonis fertur haec definitio : тфу #убрютоу eat Zä, йттероу, Asou: TATU, 
ётістушиє темтіхӣс Зектікду, бей quis Platonem adeo ineptum fuisse existimat? Quis 
Diogenis narratiunculae fidem habere potest (2)? Dubitasse etiam videtur Sextus, ¿232 
ô- Плато у inquit, 25сғі тду дроу ёктібєсбои 92х4у) de Beflasduenzg, QAN істер dien nge 
và тӛтібәйу уау (5). Hanc igitur, cujusvis tandem sit, definitionem ideo repre-. 
hendimus, quod, ut illa, quam modo recensuimus, non, exponit, quid sit homo, sed ` 
tantum ea, quae homini accidunt, enumerat (4). 

-П9. Ostendatar , hominem ‘etiam esse incomprehensibilem , Zxzrdzu7 76v. ) 

. Hoc ita satis probari potest. Quod intelligi nequit, imcomprehensibile est: Һото,, 
ut vidimus, intelligi nequit: ergo incomprehensibilis. est (5), Idem et alio modo, 
probamus, Si homo comprehendi poterit, vel totum se ipsum coniprehendet, vel totus, 
erit id, quod comprehenditur, vel ex parte comprehendet, ex parte comprehende- 
turi átqui nihi] horum fieri potest: ergo homo comprehendi nequit. ; 


Ka Nam, 
"0 
Ст? Sext. Empir. adv. Math. ҮП, 269 — 201. P. Н.П, 26. ibique Fabricius not. R, 
(2) Diog. Laert, Vl,494.4 C32 P. He II, 28. | 
C4) Sext Empir, айу. Mathe VII, 281 — 282, 2265) Sext, Empir, ady, Math, ҮП, 285. 


г. 


` 


66 LH HOLWERDA 


` Nam si totus totum se ipsum ;eomprehendet, quid erit, quod comprehendatur ? et 
rursus, si totus id erit, quod comprehendetur, quaerimus quid erit, quod compre- 
hendat (1). Tertium, quod est in propositione, ut ex parte comprehendat, ex parie 
comprehendatur, non magis dari potest. Nam homo constat corpore , sensibus et'in- 
tellectu.' Itaque si ex parte'se ipse comprehendet, yel corpore sensus et intellectum , 
vel contra sensibus et intellectu corpus cognoscat, necesse est, ей sic porro : atqui ni~ 
hil horum fieri potest : ergo homo comprehendi nequit (2). Assumtio ita probatur: 
. À. Corpus non potest comprehendere sensus et intellectum. 

Nam si corpus eam vim habebit, ut sensus et intellectum comprehendat, opus erit , 
ut iis assimuletur, h.e. , ut similiter afficiatur, verbo, ut sensus et intellectus fiat. E. g. 
quod videndi vim habet, id quatenus videt, est visus ; sic corpus , quatenus sensuum 
vim habebit, erit sensus , quatenus intelligendi vim, erit intellectus. Quo nihil ab- 
surdius excogitari potest. Nam ipsi Dogmatici sensus et intellectum a corpore diversos 
. esse statuunt (5). 

P Sensus nec corpus, пес se ipsi comprehendere possunt. 

a. Nam sensus tantummodo patiuntur, et, tamquam cera, formas accipiunt, Si 
igitur quis aliquam iis тиси tribuere velit, is eos rationis faciat participes. Qaod 
secus. Sunt enim Z4oyo, estque eorum proprium munus albore et nigrore affici, et 
dulcedine, et eo quod amarum est, et.suavi odore moveri , non autem 2уеруутікйе 
quaerere, utrum quid sit nigrum: an album caet.: Ab his igitur, naturam habentibus 
minime ad tale quid aptam, quomodo corpus i.e« moles carnis percipi poterit (4)? 
V. c, visus aptus est ad rei habitum, magnitudinem et colorem apprehendendumt: atqui 
nullum.horum est corpüs: igitur si visus habitum et magnitudinem et colorem corporis 
percéperit j non ipsum corpus, sed corpori accidentia perceperit (5). Contra hocce po- 
stremum fortasse sunt, qui dicant, habitum, magnitudinem et colorem non singula per 
“ве, sed conjuncta esse corpus." Quibus respondetur, quod supra jam monuimus , acci- 
dentium congeriem, haud magis quam singula аесійера , idem esse atque Шай, cui ac~- 
cidant, Praeterea, etiamsi lioc ita esset, ut volunt, nihilominus visus corpus comprehen- 
dere non potest. Nam si corpus est compositum quid ex habitu, magnitudine et colore, 
tunc visum , corpus apprehendentem, haeece tria singulatim apud se comprehendere 
oportebit, comprehensa componere, et hancce compositionem corpus vocare: atqui ut 
aliquid” cim aliquo componatur, opus est ratione, qua visus, utpote ioyos sensus, 
caret : ergo visus iria illa corpori accedentia componere non .poterit, neque igitur 


corpus comprehendere. Neque hoc negligendum est, visum etiam non aptum. esse ad 


(1) Sext. Empir. айу. Math, VIT, 284 — 296. (2) 1.1, 287, 298. 
C3) Sext. Empir. ady, Math. ҮП, 289 «— 292, 
C4) Sext, Empir, айу, Math, ҮШ, 2935 294» C521. 1, 2094. cf, P, Н. II, 30, 


D 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 67 


omnia , quae corpori accidere possunt , comprehendenda, v. c. longitudinem, Haec enim 
per partium appositionem comprehenditur, ita ut ab aliquo incipiamus, et per ali- 
quid progressi, in aliquid desinamus. Quod sane поп est ¿Adycu naturae, qualis est 
visus, Similiter non modo latitudinem, sed ne colorem quidem visus comprehendere 
poterit, Non igitur aptus est ad ea, quae corpori accidunt, percipienda. Quamobrem 
multo minus ipsum corpus comprehendere poterit (1). Et sic reliqui quoque sensus. 
Nam unusquisque horum eam rem e sensibilibus novit, quae ad. ipsum pertinet, ut 
auditus vocem, odoratus id, quod bene vel male olet ; neutrum molem corporis (2). 

b. Sensus se ipsi comprehendere non possunt, Quis enim aut visu visum vidit? aut 
auditu auditum audivit? aut gustu gustum gustavit? aut odoratu odoratum odoratus 
est? aut tactu tactum tetigit? Neque magis sensus se inyicem comprehendunt, Visus 
enim nec auditum videre, nec ab auditu audiri potest, et sic porro (5). 

С, Atqui, inquiunt Dogmatici, intellectus et corpus, et sensus, et se ipse potest 
comprehendere. Frustra, ut videbimus, 

a. Intellectus non potest comprehendere corpus. Nam , qui contra statuunt, eos roga- 
tos esse volumus, utrum intellectus toti corpori GA Rn ejus comprehensioni ope- 
ram det, an vero partibus singulatim spectandis, et spectatis componendis, totum cor- 
. pus comprehendat, Intellectum toti corpori inhaerere negabunt, ut apparet ex dis- 
sensione, quae est inter eos, de animi sede, Si dicunt, partes corporis deinceps ab 
jntellectu examinari et componi , majori etiam implectuntur difficultate. Nam illarum 
partium quaedam sunt rationis expertes : quae autem rationis expertia sunt, sine ra= 
tione nos movent: ergo intellectus sine ratione ab illis partibus motus, et ipse ratio- 
nem amittet. Quo facto, non amplius erit intellectus (4). 

b. Intellectus non potest comprehendere sensus. Nam si intellectus non potest com- 
prehendere corpus, propterea quod id ratione caret, quomodo tandem sensus compre- 
hendet, qui et ipsi sunt #лоуои? Deinde, si intellectus sensus apprehendit, necesse est, 
quemadmodum supra vidimus, ut ipse fiat sensus. Quo facto, id, quod quaeritur, idem 
erit atque id, quod quaerit, At, dicunt Dogmatici , sunt sane intellectus et sensus idem, 
sed diversa ratione. Quemadmodum idem poculum intrinsecus est concayum , extrinsecus 
convexum, aut quemadmodüm eadem via adscendentibus est acclivis, descendentibus 
declivis: ita eadem facultas alia ratione est intellectus, alia ratione sensus. Et sic intelle- 
ctus, quamvis idem sitac sensus , tamen non arcetur a sensuum comprehensione. Atqui, si 

cone. 


Ct) 42» Мань VIL, 295-300. De accidentibus corpori cf. P. H. III, 39, 55. adv. Math. ҮП, 55. De 
visu non apto ad colores percipiendos conferri possunt, quae a Sexto contra Cyrenaicos dicta sunt, ady, Math. 
LL 190, seq. ; (2) Cf. Sext. Empir. ady. Math. VIL, зоо. 

Сз) Sext, Empir, 1. 1, 301, 302, (4) Sext, Empire айу, Math, ҮП, 303, 304 


Із 


68 / J H. HOLWERDA 


 eoncedamus , intelleetum et sensus ea, qua volunt, ratione esse idem, tamen ülud 
idem, quatenus est intellectus, Acyixby erit, quatenus sensus, semper manebit A2cyzve 
Et #- дон non posse comprehendere quod est žacyov „ jam supra vidimus (1). 

. Denique, intelleetus ipse se non potest comprehendere. Nam si intellectus 
se ipse comprehendit, aut totum se comprehendet, aut per partes, id est, quaedam 
ipsius pars alteram partem cómprehendet. Prius fieri nequit. Маш si totus est 
comprehendens, quid erit, quod comprehendatur? Neque altera pars alteram par- 
tem poterit comprehendere. Nam aut totam illam alteram partem comprehendet, 
aut rürsus eam per partes explorabit, Si totam, eandem habebimus difficultatem , 
pereunte eo, quod comprehendatur: sin altera intellectus pars alteram rursus per 
partes cognoscat, rogamus, quanam re tunc ipsa comprehendatur , atque sic in infi- 
nitum , ut Ben ve quaedam intellectus pars incomprehensa maneat (2). , Deinde si 
intellectus se ipse cótmpréhendet, simul etiam locum, in quo est, comprehendat, пе- 
cesse est. Omne enim, quod comprehenditur , cum Ioco comprehenditur. Non au- 
tem locus, in quo ipse est, cognoscitur ab intellectus ut patet ex infinita philosopho- 
rum һас de re Заифи (5). Ergo intellectus se ipse non comprehendit (4). 

Haec e VII. Sexti Empirici adv, Math. libro retulimus: in secundo autem Pyrrho- 
fiarum Hypotheseon diyersam aliquantum rationem secutus est, quam breviter ехро- 
hemus, Constat homó corpore et animo: atqui utrumque comprehendi nequit: ergo 
neque horno. Cum autem ostendit eorpus esse incomprehensibile, eadem dicit , sed 
brevius, quae modo ex libro adv. Math. VIT. attulimus. Animi incomprelrensibili- 
fatem ita fere probare studet. Magna est inter philosophos de animo dissensio, quae 
aut dijudicari potest, aut nom potest: si nom potest, per se sequitur animum esse in- 
comprehensibilem: sin potest, dicant, quanam re dijudicetur. Minime sensibus, 
ram animus est intelligibilis, non sensibilis. Neque intellectu, nam de hoc major 
etiam est controversia, quam igitur prius dijudicari oportebit. Aliter enim id, de 
duo major est quaestio, dijudicaret et confirmaret id, de quo minor est quaestio, 
Quo nihil absurdius. Ergo animus est incomprehensibilis ( 5 ). 

“Ех omnibus, quae hactenus diximus, Sceptici id effici arbitrabantur: hominem, 
cum sit dyezivósros et Фидтіхуттоб, res dijudicare non posse , nullumque adeo esse cri- 
terium а quo. 

"Sed demus, hominem comprehendi posse, tamen probari non potest, in ipso 
veri criterium esse positum, Nam is, qui id dicit, aut simplici utitur affirmatione, 
aut demonstratione: si nihil aliud , quam nude affirmat, fidem non meretur; nam 


А ео- 

(1) Sext. Émpir. айу. Math. ҮП, 305 — 309. (2) 1.1. 310 — 312« 

Cs) Varias philosophorum. de animo ejusque sede opiniones recensuit Cic, Tusc. Quaest. І, о. PseudcePlutarch,. 
de Placit. Philos, IV , о. p. 283. s (4) Sext. Етріг. айу. Math. 313» 


(5) Sext. Empir, P. H, II, 29 — 33» 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. ©. 69 


eorum, qui contrarium statuunt, affirmatio aeque est probabilis: demonstratione usus 
nihil proficiet j; nam ut. dijudicemus demonstrationem , sitne vera, пес пе, opus est 
ériterio, de quo convenit; ejusmodi autem criterium non habemus sed quaeri- 
mus (1). Deinde, si quis dicit, hominem esse rerum judicem, judicio usus hoc ` 
afirmat, nam 2хрітос: aflirmanti fidem non habemus. Rogamus igitur, а quo ita ju- 
dicatam sit, hon:iinem esse criterium: Minime ab homine, sic enim in petitionem 
principii incidimus; neque ab alio animali, nam si illud animal hoc fecerit sine ju- 
dicio, rursus rogamus, a quo ita judicatum sit, Et si quidem ab animali ipso, eadem 
manet absurditas et rursus habemus petitionem principii ; neque ab homine, nam hoc 
vetat à 2212202 трітос s neque ab alio quodam praeter haec , nam tum rursus postula- 
bimus criterium a quo, et sic sde Zzetpoy (2). Praeterea, qui hominem rerum esse judi- 
cem: volunt. Dogmatici, se ipsos. veri judices constituunt : at quanta est inter eos pro 
diversa, quam sequuntur, secta sententiarum discrepantia : igitur alio nobis opus erit 
criterio, quo hancce discrepantiam discernamus , et optimam sententiam eligamus, Hocce 
autem criteriüm vel dissentiet ab omnibus illis inter se dissidentibus, vel uni tantum 
assentietur. Prius si locum habet, et ipsum hoc criterium pars fit тўс Sicpevizes quo 
facto, non esse potest criterium, quippe ipsum criterio indigens: : sin, vero unam sentene, 
tiam probat, a reliquis dissidet , probat eam sententiam , quae est una dissidentium y et. 
probatione indiget, Igitur. ауан consentiens cum. ipso criterio diversum ab. 
eo non est, et ipsum indigebit dijudicatione з quo faeto, criterium esse поп pote=, 
rit (5). Porro, si aliquem Dogmaticum veritatis jadicem esse, dicimus , hoc. dicimus 
respicientes aut od ipsius aetatem, aut ad. laborem, quem in quaerendo. vero posuit p- 
aut ad ipsius ingenium , aut ad multitudinem eorum, qui cum ipso consentiunt: at-: 
qui cum aliquem veritatis judieem esse statuimus, ad nullum horum. anünum ad-. 
vertere oportet: ergo errat qui alicui philosophorum veri judicium tribuit (4). As- 
sumtio ita probatur: а, Non attendendum, est ad aetatem; nam plures Dogmatico ~ 
rum tum, cum sibi veritatis judieium ipsi tribuerent, Reg eadem aetate (¿¿#- 
мисс) y sic Plato, Democritus » Epicurus et Zeno , cum jam seniores essent yerum. 
se invenisse jactarunt; cum igitur omnes eadem fuerintaetate, non est, cur alterum 
alteri propter aetatem. praeferamus. | Deinde, seniores іп universum minus sunt inge- . 
niosi et acuti quam; juvenes, ideoque ad omnem : philosophiam minus apti, ut апі-, 
"madvertit etiam Asclepiades, celeber ille medicus. Quod autem multitudo: senes ju- 
venibus praefert, id inde explicandum est, quod experientiam confundant cum in- 


J gea 


Ст) Sext. Empire P. H. ЇЇ. 34, 35» айу. Math, VIT, g14—316. Est autem haecce Fraen ‚айо Scepti- 
сіз valdé: frequens. Exempla e Sexto collegit: Fabricius ad P, H, TI, 115. not. S. 

(2) Sext. Empir, P. H. II, 35, 36. Tons ot (52. Sext, Empir, ady. Math, ҮП, 317 — 320, 

€ 42 Sext, Empir, 1. 1, 321. 


15 


ғо Lo H. HOLWERDA 


genio (1). 5. Non attendendum est ad laborem, quem in quaerendo vero posues 
runt Dogmatici, nam omnes laboriosi fuerunt et diligentes, cum vero dijudicando 
operam darent (2). c. Non attendendum est ad ingenium, nam omnibus ingenii 
laus tribuenda est (5). Praeterea difficile est, ut alterum altero ingéniosiorem esse 
ostendamus. Nam de hoc magna est sententiarum discrepantia, aliis hüic, aliis illi in- 
genii principatum deferentibus, Deinde licet aliquem cognovissemus , omnibus, qui 
fuerunt et sunt, ingeniosiorem , tamen hic ne sic quidem fide dignus erit, nam 
nescimus, an postea faturus sit aliquis hoc ingeniosior et prudentior, Quod si fiat, 
primum deserere , ad alterum conferre nos oportebit. Rursus fieri potest, ut aliquis 
existat secundo illo ingeniosior, atque sic sde ӛтеіроу. Denique omnes hi consen- 
surine sint inter se, an diversa tradituri, non constat (£). Sed demus statui posse, 
quis sit omnium ingeniosissimus , nihil magis proficitur. Nam qui sunt ingeniosi , sae» 
pius non verum defendunt sed falsum. Vidimus saepe oratores multitudini falsa non 
modo proponentes, sed etiam persuadentes. Quidni igitur in philosophia qui ingenio- 
sissimus esset, ita falsam opinionem defenderet, ut vera esse videretur ? Qui autem 
sunt hebetes et tardi non possunt persuadere, etiamsi vera defendant ( 5), а. Non 
attendendum est ad consentientium multitudinem. | Dixerit aliquis : at illius probabo 
sententiam , quam probari plurimis videro. Frustra.. Nam qui aliquam sententiam 
defendunt numero pares sunt iis, qui eam rejiciunt, v. с. Aristotelicis Epicurei, Ері- 
cureis Stoici, Nec ullus fuit philosophus, quin multos haberet discipulos, qui ipsius 
sententiam defenderent. At, inquiunt, hoc est quod volumus, illi philosopho assenti* 
mur, cujus doctrina plurimis probatur. Sed, o boni, videatis, ne uno acuto viro facile 
innumeri stulti vel hebetes assensum praebeant; rari enim ingeniosi , imprudentes plu- 
rimi. Deinde, si attendimus ad plurium consensum et testimonium , ducimur ad id , 
quod proposito est contrarium. Nam semper qui de aliqua re consentiunt numero ins 
feriores sunt iis, qui de ea dissentiunt. V. с. iis, qui in Zenonis sententiam conveniunt; 
opponimus et Еріспгеов et Peripateticos et Academicos et omnes omnino, quotquot 
sint philosophorum sectae, Igitur multo majorem numerum inveniemus eorum, qui Zea 
nonis sententiam improbant quam eorum, qui probant; et sic cuivis aliquid statuentium 
multitudini opponimus multo majorem e reliquis sectis turbam, quae in eo improbando 
consentit. Denique, quod argumentum latissime patet, qui de aliqua re consentiunt , 
aut unam habent eamdemque ¿ez , secundum quam consentiunt, aut diversam. 


Si habent diversam, non possunt consentire, sed necessario dissentiunt ; sin unam 
cam- 


(2) Sext. Empir. 1. 1. 324. 


(1) Sext. Empir. 1. 1. 321 — 323. 
(4) Sext, Етріг. Ps Н. П, 38-32 


(3) Sext. Empir. lel. 325. 
(s 2 Sext, Empir. ady, Math, үп, 326, Р, H. п, 42. 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. DN 


eamdemque habent ie ledrwra теріптаутаі TQ voüymvrlcy ġmopamopivy, h, e, non plu- 
rium, sed unius habent auctoritatem , ideoque iis omnibus par est unus, qui contra- 
dicit, Nam ut unus contradicens unam sequitur 2/4007», sic illi plures etiam unam 
tantummodo sequi possunt ( 1). f j 

Aliud argumentum sequitur hoc. Qui jactat se esse veri regulam , id tantum dicit 
quod sibi videtur: quivis autem alius philosophorum id dicit, quod sibi videtur, et 
'contrarium iis, quae alter protulit. Igitur hae in re sumus omnes pares, Et si 
primus fide dignus est, erit et secundus, erit tertius, erit. quartus , erunt reliqui 
omnes, qui quod sibi videtur dicunt. Non igitur oportet alterum alteri praeferre, 
et uni prae ceteris veri tribuere judicium (2). 

Deinde, is qui se criterium esse ipse dicit, aut nuda affirmatione, aut'alio usus 
criterio hoc facit. Priori casu, nulla fide dignus est; sin alio criterio utitur, evertit 
se ipse. Nam hocce criterio cum eo aut consentit, aut dissentit, Si dissentit non 
erit fide dignum , quoniam dissentit ab ео, qui se ipse existimat esse regulam veri- 
tatis; sin consentit, indigebit alio rursus criterio, nam qui dixit, se esse veri regu- 
lam non erat fide dignus, igitur neque criterium quod cum illo conspirat. Quam 
ob rem nullus philosophorum veri falsique regula dici potest (5). 

Porro, qui affirmat se esse veri jüdicem, aut nuda affirmatione aut demonstra- 
tione utitur. Et nuda quidem affirmatione usus, fidem non habet, ut saepius monui- 
mus ; si demonstratione, ostendendum est, hancce demonstrationem esse sanam et 
rectam ; quod rursus Dt aut nuda affirmatione , aut alia demonstratione, et sic in in- 
finitum (4). | 

Tum, qui verum se judicare profitetur, is eriterium habeat, necesse est, quo judi- 
cet. Шоссе autem criterium, aut sine judicio assumitur, aut cum judicio: si sine 
judicio, non erit fide dignum; sin cum judicio, iterum id, quo illud judicium est 
institutum , aut sine judicio assumtum est, aut cum judicio; si sine judicio, fide non 
dignum erit, si cum judicio, iterum indigebit alio judicio, quo ipsum judicetur, et 
sic in infinitum (5). 

Denique criterium , de quo dubitatur, opus habet demonstratione ; sed demonstratio, 
cum et vera et falsa esse possit, indiget criterio, quod ei fidem faciat. Et sie in 
dräi en incidimus modum, criterio demonstrationem , demonstratione criterium ex- 
spectante. | 1 | j ; 

Hisce omnibus effici volebant Sceptici, nullum exstare criterium а quo, quo sub- 

d la- 

Cr) Sext, Етріг. айу. Math. ҮП, 328 — 335, Cf, ҮШІ, 53. Р. Н. П, 43—46. 

(2) Sext. Empire айу. Math. ҮП, 236. 


(3) Sext. Empir. le l. 337 — 338, р 
С 4) Sext, Empir, 1, 1. 339» MA (5) Sext, Empir, LL 340 


72 JJ H, HOLWERDA 


lato, ne reliqua quidem criteria, per quod et secundum quod existere possunt, Sed 
liberaliter agere volebant, Igitur dabant, esse criterium a quo, et alterum illud per 
quod evertere studebant, 


De criterio per quod. 


Si homo judicat, aut per sensus, aut per intellectum, aut per sensus et intel- 
lectum judicat: atqui nihil horum fieri potest: ergo nullum est criterium per quod. 

I. Sensus non esse criterium per quod. Sensus per se judicare non posse supra 
jam declaratum est (1). Маш tantummodo impressionem accipiunt ab iis, qui ipsis 
subjieiuntur. Cum autem natura rationis sunt expertes, judicare nequemnbt, utrum hae 
impressiones cum rebus subjectis consentiant nec ne (2)? 

Praeterea magna est inter homines de sensibus 3:zuvíz , aliis vanas esse eorum pas- 
siones statuentibus , aliis omnia, quae sensibus apparent , vera esse existimantibus. Haec- 
ce eusi dijudicari non poterit, neque a sensibus, propterea quod de iis ipsis est 
quaestio, neque ab alió quovis, cum secundum eam, quam refutamus , sententiam , 
nullum aliud praeter sensus existat criterium, Ех quo efficitur , sensus esse dyezi- 
крітоус et ёхиталўттож. Quod si ita sit, quis iis ad verum judicandum utetur (5)? 

Sed demus, sensus comprehendendi vim habere, tamen nihil veri habent ad res 
externas dijudicandas, Маш varie sensus ab iisdem rebus externis moventur et valde 
inter se dissident, ut manifesto ex decem illis dubitandi modis apparet (4). . Dicen- 
dúm igitur est, aut omnes phantasias veras esse, aut partim falsas, partim veras, si 
non licet omnes falsas dicere: cum nullum habeamus criterium, extra omnem du- 
bitationem positum, quo dijudicemus; quaenam phantasia alteri praeferenda sit. Ne. 
que ulla demonstratio suppetit vera et dijudicata, cum adhuc quaeratur veritatis cri- 
terium , quo etiam demonstrationem dijudieari oportet ( 5). 

Denique ad comprehendenda subjecta opus est, ut ipsorum proprietates intelligan- 
tur, et memoriae ope componantur. Non autem intelligentiam et memoriam habent 
sensus, utpote qui tantum colorem; et vocem et quae sunt hujus generis plura percis 
piant (6). | ; ; 

IL Intellectum non esse criterium per quod. 

Si intellectus veri erit criterium necesse est, ut prius se ipse cognoscat, et certum 
quid, tum de suae угуётгшв трітф , tum de loco, quo sit, statuat. Quanta autem, 
C1) Sext, Empir. ady. Math, VII, 293. vide supra p. 67. 
(2) Sext. Empir. LL VIT, 344» 345% 


C4) Sext. Етріт. Ady, Math. ҮП, 345. 
(6) Sext Empire айу, Math, УІ, 346 , 347. 


(32 Sext. Empire P. V. IL, 49, 59. 
(5) Sext. Empir. P. H. 51—56. | 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM.; 75 


et quam difficilis ad dijudicandum hac de re sit sententiarum discrepantia, jam su- 
pra vidimus. Ergo intellectui veri judicium negari oportet (1). 

Deinde magna est intellectuum varietas et discrepantia. V. c. secundum Gorgiae ` 
intellectum nihil est, secundum Heracliti intellectum omnia sunt. Si autem intelle- 
ctus QizQavoUciy , rursus indigent criterio. Hocce criterium aut rursus intellectus erit, 
аш aliud quid: nequaquam intellectus , nam, ut pars dissensionis, et ipse opus ha- 
bet, ut judicetur; sin aliud criterium admittimus, sequitur, intellectum поп esse 
criterium (2). 

Praeterea id, quod supra contra criterium a quo dictum est, huc quoque referri 
potest: scilicet , nos invenire non posse , qui sit intellectus omnium sagacissimus. Et 
licet invenissemus, tamen ei fidem habere non possemus, veriti ne quid falsi pro 
vero persuadere nobis conaretur (5). 

Denique plerique philosophorum , praeter vim intelligendi, etiam vim sentiendi no- 
bis tribuunt, et hancce illi antepositam esse (zgoxeizz:) volunt. Quod si verum sit, 
non poterit intellectus esse criterium. Nam ut id ‚ quod inter visum et visibile inter- 
positum est, impedit, quominus visibile a visu apprehendatur, sic intellectus ab ir- 
rationalibus sensibus a rebus externis arceretur, et impediretur, quominus ipse per se 
res externas apprehenderet (4). 

ПІ. Sed neque sensus et intellectus conjuncti constituunt criterium per quod. 

Nam sensuum magna est. discordia; v. c. mel aliis amarum , aliis dulce videtur, 
Hinc Democritus dixisse fertur, neque dulce ipsum esse, neque amarum ; Heraclitus 
esse utrumque. Idem de reliquis sensibus et sensibilibus dici potest. Igitur intellectus, 
Si sensus nuntiantes sequatur, varia ac repugnantia proferat. necesse est. Quod alie- 
num a criterio, cui comprehendendi vim tribuere oportet. 

Praeterea rogamus, utrum omnibus omnino sensibus et omnibus intellectibus res 
sunt dijudicandae, an nonnullis tantum. Qui omnibus dicit, quae fieri nequeunt, 
postulat , cum tanta in sensibus et intellectibus sit discrepantia, Si quis alios se- 
quendos esse arbitretur, aliis fidem. neget, hic dicat, quonam criterio usus illos in- 
tellectus et sensus his praeferat. Tale autem criterium, de quo quidem conveniat, 
non habemus, Sunt qui contendant, sensus et intellectus sensibus et intellectibus 
judicari; sed in principii petitionem incidunt. Quaerimus nimirum utrum per hos 
judicari queat. Aliud 'etiam argumentum est, quo efficitur , intellectum intellectui 
et sensum sensui praeferri n non oportere. Nempe aut sensibus sensus et intellectus 

ju- 


(1) Sext, Empir. 1, 1. 348—350. Р.Н. II. 57, 58. 
(2) Sext, Empir. Р. H. II, 59, бо. ady. Math, ҮП, 35% 
(3) Sext. Empir. Р.Н. Il, 61, 62. cf. supra p. 70» 

C4) Sext. Empir. adye Math, VII, 352, 353, 


K 


p ^o CHSOHOLWERDA 


judieantar з aut intellectibus sensus et intellectus ; aut sensibus sensus et intellectibus 
intellectus; aut sensibus intellectus et intellectibus sensus, бі igitur per sensus aut 
per intellectus utraque: judicare voluerint, поп amplius per sensus et intellectus ju- 
dicabunt, sed per alterum horum, quod elegerint. Quo facto, iis refütantur, quae 
separatim contra sensus et intellectum sunt disputata. Si vero sensibus sensus, intel- | 
lectibus intellectus judicare voluerint, quandoquidem repugnant et sensibus sensus , et 
intellectibus intellectus, quemcunque ex repugnantibus sensibus vel intellectibus tam- 
quam eriterium arripuerint , semper in principii petitionem incident. Nam id, quod 
pars est controversiae , tamquam fide dignum , assumunt ad dijudicandum id, quod ae- 
que in controversia est, Praeterea quomimus sensibus intellectus , aut intellectibus беп- 
sus dijudicentur, vetat ô 3udAA4Aoc тр1тсє; secundum quem , ut sensus intellectibus ju- 
dicent, ipsum intellectum prius dijudicatum esse oportebit, et contra (1). 

Per utrosque sensus et intellectum verum judicari, id ita a nonnullis intelligitur, 
intelleetum sensibus uti tamquam. ministris, et eorum ope atque auxilio res externas 
comprehendere (2). Quod minime fieri posse ostendendum est. 

Sensus, ut vidimus, non ipsas res externas intellectui nuntiant, sed tantummodo 
rationem, qua ab iis afficiuntur (5). Sic v. c. taetus igne admoto non ignem arden- 
tem, sed calorem , quem ignis excitat, ad intellectum refert (4). 

Deinde, ne hoc quidem fieri potest, ut intellectus sensuum 2006 comprehendat ; 
nam sic intellectus esset sensus. Etenim quod eam vim habet, ut videndi 74004 com- 
prehendat , id ita movetur, ut videat; quod ita movetur, ut videat, est visus (5). Eo- 
dem modo intellectus ad sensuum clas comprehendendum , sentiendi vim habere de- 
bet; sentiendi vim habens, ita movetur, ut sentiat; si ita movetur, ut sentiat, sensus 
езі. Et cum sensus est, est etiam expers rationis expers rationis hon est intelle-. 
etus; si non est intellectus , tum sensuum 72005 Sonipreneuaerb 2 non poterit, ut in- 
tellectus (6). 

Porro, si vel maxime intellectus eam vim habeat, ut sensuum таб comprehen 
dat, minime tamen inde sequitur, eum res externas cognoscere, Nam multum diffe- 
runt phantasia et res quae sub phantasiam cadit, Qavracía et ФаутаттФу. Sic e. ge 
differunt phantasia, quae ab igne venit, et ipse ignis; hic enim urit, illa urendi 
vi caret (7). Sed demus, res externas similes esse iis , quae sunt in nobis ‚ affectio- 


í ni- 
(2) Sex. Empir. P. Н. IÈ, 63 — 69. (2:) Sext, Empir, айу. Math, VII, 354 
(3) Sext. Empir. айу. Math. ҮН, 293. supra pag. 66. C4) Sext, Empir. adye Math. VIL, 354- 
(5) Sext, Empir. айу. Math. VII, 305. supra pag. 67. (6) Sext, Empir. ady, Math, VIL, 355—356. 


(7) De differentia inter pavraclar et pavracriy СЁ. Pseudo-Plutarch. de Placit, Philos, IV y, 12, p. 229. Diog. 
Baërt, ҰШ, so, ibique Menagius. Suidas voce qayraaíne. 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM. 75 


nibus, tamen intellectus, has affectiones percipiens non percipit res externas. Nam 
quod simile est alicui rei, diversum est ab Ша re, cui simile est, бі igitur intelle- 
ctus cognoscit ea, quae rebus externis sunt similia , non cognoscit res externas , sed 
ea quae ipsis sunt similia, ` Quemadmodum igitur is, qui ignorat Socratem, cum So- 
cratis imaginem viderit, nesciet ап similis isti, quam vidit, imagini sit Socrates: sic 
intellectus ad sensuum 7204 se convertens, cum res externas non viderit, nesciet , 
utrum illae той riser sint similia, nec ne (1). 

Opponitur a Dogmaticis , quod saepius inculcare student (2); non separari opor- 
tere differentes illas animi partes, rationalem еї irrationalem. , Nam ut mel simul hu- 
midum est et dulce, sic animum duas habere sibi invicem adversantes (футітаруус0- 
caz) facultates, alteram rationalem, irrationalem alteram. Quarum illa movetur ab 
intelligibilibus, haec sensibilia comprehendit. ` Unde ineptum. esse, qui dicat, intel- 
lectum , sive universe animum, non posse comprehendere alteram harum rerum diffe- 
rentiam. Nam cum diversam habeat 2401, etiam vim habeat necesse est utriusque 
comprehendendi. Haec ita solvuntur, ` Consistant hae duae facultates in eadem es- 
sentias sibi invicem adversentur; totum pervadant animum ; nihilominus diversi sunt 
generis, ita ut haec sit aliud , aliud illa. Et sic multa, quae in eadem materia sunt , 
diversam habent naturam. V. c. gravitas et color quamvis in eodem sint corpore, 
tamen quam maxime differunt. Sic igitur facultas illa rationalis, licet sit conjuncta 
eum altera irrationali, tàmen potestate ab ea differt.. Quo sequitur, eas similiter mo- 
veri et affici non posse; nam tum, utramque unam fieri oporteret; et rationalem qui - 
dem irrationalem ; cum sine ratione afficeretur ; irrationalem vero rationalem, cum ra- 
tione moveretur (.5). 

Alii autem illud , per utrosque, sensus et intellectum, verum judicari, ita interpre- 
tantur , intellectum sensibus uti tamquam. foraminibus, per quae prospiciens ipsa per 
se res externas comprehendat, Quae ratio stare non potest. 

Nam si intellectus eo modo res externas apprehendat, necesse est, ut eas, tam- 
quam evidentes (Zare) apprehendat: atqui nihil esti evidens: non igitur fieri 
potest, ut verum quod in rebus externis est , apprehendat (4). 

 Assumtio, nihil esse evidens , ita probatur. Еуідепв, zà ¿vapyhe, intelligimus id, 
iquod.ex ge ipso comprehénditur , reque ullo alio indiget, quo probetur: +à ¿Ë igu- 
тоў Ant Ëandueucn кой unda үр Оу elg тараптағы. Nihil autem ex së ipso comprehen- 
ditur; séd ex illo, quod. efficit, те, Differunt autem , ot vidimus (5), 7406 et id, ә 
ес) e quo 


C 12:Sext., Ерй. Adv. Math. VIL, 357» 959. (22) Sext. Empir айу. Math, VII, 307. supra p. 67. 
(3) Sext, Empire ady, Math. Vll, 359 — 369. (4) Sext. TA айу. Math. VII. 364, 365. 


(52 Sext, Empire айу. Math, VII, 357. cf. supra pag, 74»: 
2 


7 00074. Ho HOLWERDA 


quo efficitur (Qavrzeri»). Si igitar, de quo omnes consentiunt, 14, quod ex alio- 
percipi debet, obscurum est: omnia autem ex nostris mec}, quae ab iis diversa sunt, 

percipiuntur : sequitur, omnes res externas esse obscuras, ideoque nobis ignotas (1). 

At, dicat aliquis, sunt illae quidem , quod ad hoc attinet, obscurae ; sed compre- 

henduntur a nobis, propterea quod stabilis est ac eerta, quae a табет fit, significa- 

iio. Respondemus , nullam esse necessitatatem, quare табу, quae nobis accidunt , 

accidant etiani causis, quibus ipsa illa тфу efficiuntur. Si mel gustantes dulcedine affi- 

mur, inde non sequitur, mel omnino esse dulce. Si flagellum in carnem injicitur, 
dolore afficimur; sed ineptus est, qui ideo dicit flagellum esse dolorosum. In reliquis 
sensibilibus eadem est ratio, Maneat igitur, nihil esse evidens, et propterea verum 
esse ignotum (2). 

Denique ut de aliis, iisque gravissimis rebus, sic etiam de iis, quae sensibus арра- 
rent (Фаугм4уге ) magna est inter philosophos Ouzevíz. Nam alii res sensibus ар- 
parentes plane tollunt; alii omnes admittunt, ali nonnullas tollunt, nonnullas ad- 
mittunt. Ad hane autem dijudieandam, sive intellectum quis, sive sensum, sive u- 
trumque veri criterium existimet, oportet assumi aliquid , quod apparet , aut quod оһ- 
scurum est, Sed id, quod apparet, minime assumi potest; nam cum sit ex eo genere 
rerum, de quo est eontroversíia, et ipsum in controversiam eadit, ideoque non erit 
criterium, Multo minus assumi poterit id, quod obscurum est; nam nihil absurdius 
est, quam ut id, quod non cognoscitur, €.h(irmare debeat id, quod cognosci videa- 
tur (52. i 

Sed concedamus esse eriterium a quo et per quod ; nihilominus rursus verum іп- 
cognitum esse reperiemus , deficiente tertio criterio secundum quod. 


De criterio secundum quod. 


Criteriam secundum quod intelligimus phantasiam. Contra quam primum ita di~ 
cendum est, ut omnis omnino tollatur phantasia, Нассе enim sublata, tollantur quo- 
que ipsius species, necesse est (4). 

L Phantasia igitur est neque #riséyrog neque китёлуттос- 

Cleanthes, ut vidimus , phantasiam definivit rjraciy êy pug , eamque ттт fieri 
volebat хат” doy xal sieog;. ^ Contra һапесе definitionem еа afferri possunt, quae 
attulit Chrysippus, Si animus , ut cera, impressiones accipit, semper ultima impressio 

prio- 


(1) Sext, Етріғ, adv. Math. VIL, 366 (а) Sext, Empire adv, Math. ҮЙ, 367 , 869, 
(32 Sext, Empir. аду. Math. VII, 369. š 


(4) Seat, Empir. айу. Math, ҮП, 3705 371» 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. ЕУ 77 


priorem delebit. Quo facto, neque memoria , utpote quae secundum Stoicos est битан 
см Qavraciüy , neque ars. quam CUTIE xal Opole varaMpsuy idem intelligant а 1), 
exsistere poterit ( 2). Deinde Stoici snimam ejusque principatum definiebant rya 
ve, Й Хеттошерѓстерси TI. туғймато06 (5). Quod si ita sit, бегі non potest, ut animus, 
sive illis principatus у ullam Servet impressionem. Nam multa sant cor pora туғ2ш2т:6 
crassiora, е. g. aqua, quae typum. servare nequeunt; ergo multo minus rya (4). 
Cleanthis igitur definitionem corrigere volens Chrysippus, phantasiam esse dixit, 
ітергіпбіу dy dasz, Sed neque. haec definitio admittenda est, Nam ітердйстау duo 
sunt genera, xarà z4(o;, alterum, v. c. cum statua, sole illucente, calescat, no- 
ctu autem, rore cadente, frigescat; alterum Ae daaayl тоб ӛтокешіуду, V. с. cum 
s:atua fusa, fit globus aeneus, Si igitur Ша Chrysippea animae érego/pc;g fit xarà 
` таб, sequitur , alteram phantasiam alteram pellere, ut nulla retineatur, Quod si ita 
sit, nulla esse poterit memoria. Sin autem illa 2тергізгіс intelligenda est 2422571. Ўтохоі- 
gevou, necesse езі, ut animus, qui phantasiam aecipit , animus esse desinat; quemadmo- 
dum statua in globum aeneum mutata non amplius est statua (5). Neque hoc loco omit- 

tendae sunt Scepticorum: de mutatione dubitationes, Nam si quid mutatur aut, id, 
quod: manet, тд Auen , аш id, quod non manet, т? pp іу, mutatur, Sed баба 
manet, non mutatur; manet enim idem, quod est;: v. с. quod album manet, поп 
mutatur, nam manet. album. етпе id, quod non manet, mutatur; interiit enim et 
est mutatum , non mutatur, Ergo nulla est mutatio (6). Оно sequitur, phantasiam , 

si animi quaenam. est. mutatio, existere non posse (7). 

- Sed licet: demus. esse £répolociy , tamen. mon damus phantasíam consistere, sí quidem, 
ut alii volunt, est éregoíagie ToU Zoeponec?, Saepius jam monuimus, magnam de hocce 
jysuowimg esse Мафауіау, aliis Шад" plane tolentibus, ut Aselepiades, aliis de loco, 
in quo sit, dissidentibus (8). : Concedamus autem, exstare ejusmodi jyepovizoð Ere 
polusi : tum quia illa mutatio non aliter infertur prineipatui, nisi per sensus, eam- 
dem subeat mutationem ae sensus, aut diversam, Si eamdem, tum quoniam sen- 
sus rationis sunt expertes, id quoque, quod per sensus mutatur, ratione carebit , 
ne- 


Ст) 5221. Empire P. H. ПІ, 188, 241 ibique Fabricius not, А. et $ 251. ady, Maths Be to, VII, 109» 
XI, 192. 

Сї) Sest. Empir. adye Math, VII, 372, 373. cf. 228. 

єз) Sext. Empir, P, B. 11,81, 388. Ps.ado-Plutareh, de Placit, Philos Wé ‚ Cape 3e pe 284o 

(4) Sext. Empir. P. H, IL, zo. айу, Math, МИ у 924. 375» 

65) Sext. Empir. P. Н. П, 70. ady. Math, ҮП, 276, 277. 

(6) Eodem argumento mutationem tollit Sertus P. H. ПТ, 104. Cui ilia addit Li 103, 105—108, cfi 22». 
Math. X, 37 — 166e (7) Sext, Empir, айу. Mathe VIL, 378 , 379 

(82 Sext, Empir, айу. Math, VM , 320, K5 


78 MAARTE UH OLTPANTE R: D A 


neque a sensu diversum егі. Quo facto тд 5yeueyiiy егіс ayov. ` Bin diversam , tum 
quae in. %угиоихҙ orietur phantasia differet а өте) А qu eam effecit. Quo iterum 
nihil absurdius. 7 

Nulla igitur. phantasiae: definitio. stare potest: itaque hucusque nullam ejus habe- 
mus notionem;. quo sequitur, eam etiam esse incomprehensibilem,:: Quod etiam alio 
argumento effici licet, Nam secundum Stoicorum definitiones phantasia est zdfos Zoe: 
konse, Шай vero Яугисикӛу comprehendi: nequit propter infinitam ; quae de ео est, 
QuaQewa): ergo neque hujus málo, i.e, phantasia, comprehendi potest (т). 

1°, Sed concedamus , phantasiam et intelligi posse; et comprehendi , nihilominus 
а шаге non licet, res seeuridum eam dijudieari et posse et debere, 

Nam intellectus non рег se rerum externarüm phantasias accipit, sed per sensus # 
sensus autem, ut jam vidimus, non:ipsas res externas comprehendunt, sed tantum 
sua ipsorum z4/4: phantásia.igitur ad haécce 740 pertinet , поп ad ipsas res exter- 
nas se applicat, Igitur qui secundum phantasiam judicat, is tantum de sensuum mg- 
бегі, поп de rebus externis judicat (ai, At; dicat aliquis; intelleétus per sensuum 
тё res externas dijudicat, quoniam illa табу et res externae" inter se conveniunt 
et similia. Sed unde tandem intellectus. novit, ea similia esse? qui neque ipse per 
se umquam cum rebàs externis aliquid. habeat commercii, neque'a sensibus de earum 
natura certior. fiat, Quod abunde ex: illis dubitandi miodis apparet (5): 

Deinde phantasia, nihil aliud: est yi nisi effectum ( ZzeréAsépa) ejus: vei, quae sub 
phantasiam cadit, Фаутаттод. .Tgitur- intelleetus ad phantasins se conferens: com- 
prehendet, non. ipsas externas, у quae sub phantasiam cadunt; sed ipsarum effe- ` 
cta (4 3% ; i 4 lor His 23 

Si quis dicat, intellectum se rebus externis applicare WA motus aut менон; 
quas illae res оба, easdem, quas supra, movebimus dubitationes. Nam aut eaedem 
sunt nostrae phantasiae ас res externae; aut similes, Et eaedem quidem, ut: sint , fieri 
non potest., (Quis enim dicet, éàdem esse causam et effectum, Phantasiae autem sunt 
rerum externarum effecta. Sin similes sunt , tum, quia id, quod alicui rei simile est, ab 
haci ipsa re differt,sequitur, intellectum tantum posse cognoscere ea, quae rebus exter- 
nis, sub phantasiam cadentibus , similia sunt, non autem res externas sub phantasiam 
cadentes, Quomodo enim intellectus sciet , res illas sub phantasiam cadentes , similes esse 
phantasiis? Nam aut sine phantasia aut per phantasiam .hoc:cognoscet.. Et sine phantasia. 
illud cognoscere non, potest. Nam, ut ipsi volunt Dogmatici,, ita natura. comiparatum. est 
ut intellectus nihil percipiat, nisi Фаутатюйиеие, h. е. nisi acceptis phantasiis, - Sin 
autem hoc facit per phantasiam, omnino haecce phantasia, üt cognoscatur , an similis 

sit 


C£) Festi Emblr b, H. Пу pr, t (2) Sext. Empire Р. H. П H 72, 73» 
(3 ) Sexte Empire Р. Н. 74, 75. C4) Sext. Empir. айу. Math, VIL, 383e 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 79 


sit ei, quod sub phantasiam cadit illamque efficit, debet et se ipsa percipere et sub- 
jectum illud , quod. sub phantasiam cadit. Носсе autem sub phantasiam cadens sùb= 
jectum fortasse poterit percipere, cum sit illius phantasia ; se ipsa numquam. poterit. 
Nam ut hoc fiat, necesse erit unum idemque simul esse et phantasia et id quod sub 
phantasiam cadit. Quod fieri nequit. Nam phantasia est, effectum; id quod sab рһап+ 
tasiam cadit, est causa, quae éfficit, Numquam autem effectum et causa idem esse pos- 
sunt (1). | 

Sed omnia, quae hactenus in EZE vocata sunt, Dogmaticis concedamus, et alio 
.eos modo. refutemus, Si phantasia tamquam veri falsique regula amplectenda est, ant 
omnem. veram esse dicere debemus , ut fecit Protagoras: aut omnem falsam , quae erat 
Xeniadis aliorumque sententia» aut aliam veram , aliam falsam, ut Stoici, , Atqui ni- 
-hil horum: dici potest. Ergo non est €— phantasiam) esse veri criterium ( 2)» 
:Assumtio ita probatur: 

A. Non dicendum est , omnem phantasiam esse veram. 

` Нос primum 'efficimus 2% zspizgoziy , quae dicitur. Nam si omnis phantasia vera est, 
.fum etiam ea phantasia vera est, secundum. quam dicitur, omnem phantasiam esse 
falsam (5): Deinde omnem phantasiam esse veram , id, et iis, quae sensibus ар- 
parent ( rors Qauvop£yorz) у е& evidentiae adversatur, cum multae sint falsae: phanta- 
siae, Etenim hoc, [Socrates vivit , et Шо, Socrates mortuus est, non similiter 
movemur, neque liabent ista parem evidentiam ; sed videtur probabilius illud ,!80- 
сгаїет esse mortuum (^). Таш, eadem oratio,. quae. ex quibusdam: rebus conse- 
quitar, vel cum iis pugnat, et vera est et falsa. V. c. ei, quod dies езі) aperte. con- 
,équitur, quod sit lux emm €odem autem , quod. dies est, evidenter pugnat, quod 
-sit nox, et alterum altero plane tollitur. Ex quo sequitur, esse phantasiam ; quae cum 
altera pugnet.: Quodsi ita sit, non omnis phantasia: vera esse poterit. Quod enim 
pugnat cum aliquo, pugnat, tamquam verum cum falso, aut tamquam falsum cum 
vero (5). Porro si omnis phantasia. est vera , nihil erit nobis ineertnm (43,209). Nam 
‘aliquid tum incertum est , cum et verum et falsum esse potest, et eum siinul ignoratur, 
-quid horum sit. Igitur si omnes phantasiae verae: sunt, nihil erit nobis incertum ; si nihil 
incertum , omnia erunt evidentia ; quo faeto, tollitur omnis quaeünque: de re dubitatio, 
tollitur omnis disquisitio. Quo nihil esse potest absurdius(6). Praeterea si omnis. phan 
tasia est vera , fieri Hai, ut vera dicamus, sean ut falsa, Atque sic tollitur ‘omnis er- 

| ror, 


Í 


Ст) Soxt Empire айу. Math. VTL, 334 — 3870 

(2) Sext, Empir, айу. Math. ҮШ, 398. Idem. argumentum, Jd brevius, explicuit. P. H. H 76, 79 Attigit 
etiam P. H, IIT, 241. ad». Math, ХІ, 182, | 

€ 3) Sext, Empir, айу. Math. УИ, 389. Á Са). 1 Seni. Empir, adv. Mathe VIL, 389: ; 392» 

€ 52. Sext, Empire ady, Майы VIL 308 CO) Sext, Empir. айу. Mathe ҮП, 594» 


бо J. Н HOLWERDA 


ror, ómnis ars, Omnis virtus, et quae sunt hujus generis plura. Etenim si omnis phar- 
tasia vera est, nihil erit falsum i si nihil est falsum, бегі non potest, ut falsa dicamus, 
neque ut erremus, neque ut artis expertes, neque ut mali simus, Unumquodque enim 
ex iis adhaeret falso, et ex eo ай exsistentiam venit. Si nemo falsa dicit, nemo vera 
dicet; si nemo errat, nemo non errabit; si nemo artis expers est, nemo erit artifex ; 
haecce enim omnia intelliguntur ex comparatione (1). Denique si omnis phantasia 
est vera , nec animal, nec planta, imo nec mundus ponatur. Nam si omnia sunt ve- 
ra, necesse est, ut omnia sint evidentia. Quod si ita sit, etiam illud verum erit, от- 
nia. esse obscura, utpote unum ex omnibus. Бі igitur omnia sunt obscura, et animal | 
et plantam et mundum: nobis apparere negabimus (2). ` 

B. Non dicendum est, omnes phantasias esse falsas. 
- * Contra eos, qui omnes phantasias falsas esse statuebant, eadem dicuntur ас con- 
tra eos, qui omnes veras esse volebant. Nam primum, si:omnes phantasiae sünt 
falsae, nihil erit verum : falsa igitur. et ea phantasia est, secundum quam omnes 
phantasiae falsae esse dicuntur (5). Praeterea animadvertenda est phantasiarum evi- 
deus fere discrepantia ; cum aliae assensionem nostram attrahant , aliae repellant, 
"Quod. ni ita esset, omnia aeque essent credibilia, et incredibilia; neque ars esset, 
nègue artis imperitia; neque laus, neque reprehensio caet. (4). 

C. Non dicendum est , aliam phantasiam esse veram, aliam falsam. | 

Hoc loco primum. disputandum est contra. Stoicorum. Фаутасійу хитилуттіхўо $ Cum 
jus definitionem | perspicuitatis causa repetamus, Est igitur d хатадуттікі Qayrarla ў 
mà TOU ӛтіруоуто6, ха) көт” cird TÒ orp ov Éyovropueuaty niv zat dvavmeo pay im іу у блош 
ein à» yívovro dz ий бтёруоутов. | Hane ut everterent inprimis studuerunt. Academici , 
quorum argumenta eo fere spectabant, ut ostenderent, illam comprehendentem рһап- 
tasiam nihil habere, quo а поп eomprehendente distinguatur. Cicero: quatuor sunt 
capita , quae concludant nihil esse, quod. nosci , percipi , comprehendi possit : de quo 
haec tota quaestio est. E quibus primum est , esse aliquod visum falsum : secundum , 
non posse id percipi: tertium , inter quae visa nihil intersit y fieri non posse, ut 
eorum, alia percipi possint , alia поп possint: quartum, nullum esse visum ve- 
rum, а sensu profectum , cui non appositum sit visum aliud, quod ab во nihil in- 
бегей, quodque percipi поп possit. Horum capitum primum , secundum et tertium 
Stoici concedunt, omnis pugna de quarto est (5). 

Carneades restitit Stoicis affirmantibus, comprehendentem phantasiam facile inter- 

10- 

(1) Sext, Empir. айу. Math. VIL; 595, 396. (2) Sext Empiri adye Math. ҮП, 397. 


Сз) Sext, Empir, айу. Math. ҮП, 399, 399e (42 Sext. Empir, айу, Мат. VIL, 4с9 , 
(5) Cie Acade Quaest, П, 26, CEs с» 94 11, 13, 20, 22, 24» 32, 34. de Nat, Deor. 1, 5. 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM. 8: 


mósci posse xar т гулру} xa) Byrovoy, (äis, i. e., secundum evidentem et intensam 
proprietatem. Itaque improbavit illam Stoicae definitionis partem : Zeala оўх ду убито 
da ий ӛтӛруоҙто. Nam, inquit, oriuntur etiam ab eo, quod non existit, phantasiae, 
tamquam ab eo, quod existit. Tales phantasiae eamdem habent evidentiam et aeque nos 
commoyvent. Quod intelligitur ex iisdem тр22ғсі, ^conditionibus et actionibus, quae 
ex iis sequuntur, , V. c. is, qui vigilans sitit et bibit, voluptate afficitur; atqui is, qui 
in somnio sitire.et bibere sibi videtur, haud minus delectatur, Sic etiam is » qui fe- 
ram fugit, clamat et vociferaturs at, qui in somnis feram sibi fugere videtur, saepe 
haud minus clamores edit. Non igitur phantasia, quae oritur ab eo, quod existit, di- 
stingui potest ab ea, quae oritur ab eo, quod non existit (1). Haec Carneades. Eo-. 
dem argumento etiam Philonem usum. fuisse, auctor est Cicero (2). 

. Deinde alii Academicorum ostenderunt, non modo secundum т) £yzoyig za) #утоуоу 
ilu non distingui posse comprehendentes phantasiae a non comprehendentibus, 
sed neque etiam secundum уарахтйра хо) dean, Maec reprehensio pertinet ad il- 
lud, quod est in definitione: ¿zamogemayudyq хой. voveo payimuiv«. Nam quae for- 
ma similia, sed in subjecto diversa sunt, ab his eodem modo exprimuntur et effi- 
guntur phantasiae, ita ut internosci non possit, quae sit comprehendens, quae non 
comprehendens. V. c. duo ova quam maxime inter se similia alternatim demus sa- 
pienti Stoico discernendà. An hoc facere poterit? Minime. Eadem ratio est in ge- 
minis, Die sapiens falsam phantasiam arripiet, tamquam ab eo, quod. existit, expressam 
effictamque, cum a Castore eamdem accipit phantasiam, atque a Polluce. , Hinc etiam 
est Ше 2ухехалириіуос) qui dieitur , Adyos. Nam si draco ex antro prospexerit, non 
poterimus dicere, utrum idem sit draco, qui prius prospexerat, an alius; cum in eo- 
dem antro multi convoluti sint. dracones (8). Tgitur comprehendens phantasia nihil 
habet, quo a falsa et поп comprehendente. distinguatur. : 

Praeterea nihil est, quod comprehendendi vim habeat; ergo neque phantasia. Hoc 
ita efficere conati sunt Academici: si quid aliud , certe visus comprehendendi vim 
habere videtur: atqui visus nullam comprehendi vim habet : ergo nihil comprehenden- 
di vim habet, | Assumtio ita probatur : 

Visus percipere videtur colores, magnitudinem, habitum et motum : atqui nihil 
horum percipit: ergo nihil percipit. 

Videamus tantum de coloribus. Si visus ullum colorem comprehendit , certe hominis 


colorem comprehendit: atqui non comprehendit hominis colorem : ergo nullum com- 
prehendit colorem. 


Vi- 
Хт) Sext. Empire ай», Math, УП, 164, 402—407. - Со) Cic. Acad. Quaest. I1, 6. 


C3) Sext, Empir, айу. Math, VII, 508 — 411. Cice Acad, Quaest. ТЇ, 17, 19, 21 , alibi, De ipse pin 
агре videantur, quos laudavimus pag. 24. 


L 


82 J. Н. HOLWERDA 


Visum hominis colorem non comprehendere posse, intelligetur, si ad varias infini- 
tasque mutationes attenderimus, quas hominis color secundum рас, Zen sten, Фісыс, 
ймкіас, тєйттйтє , у0тоув , Oyleiuv, Әтудуу ёурйў орту, caet. subire solet, Quae autem 
sic mutantur, mutari quidem scimus, qualia revera sint, ignoramus, Si autem visus 
hominis colorem percipere non potest, nec alium quemvis colorem percipiet, Eadem 
est ratio de reliquis, quae visu comprehendenda videri diximus (1). 

"Deinde Academici ut phantasiam a phantasia internosei non posse ostenderent, ute 
bantur sorife. Cujus finem optime sic descripsit Cicero: rerum natura nulla no- 
bis dedit cognitionem finium , ut nulla іп re statuere possimus, quatenus: nec 
hoc in acereo tritici solum, unde nomen est, sed ulla, omnino in re, minutatim 
interrogati ; dives , pauper : clarus , obscurus sit: multa, раиса: magna, parvas 
longia, brevia: lata , angusta: quanto aut addito aut demto certum quod respon- 
deamus nom habemus (2). Illius autem soritis, quo Academici Stoicos premebant , 
exemplum hoc est: Si tale visum objectum est a Deo dormienti , ut probabile sit , 
cur etiam non ut valde verosimile ? cur deinde non ut difficiliter a vero inter- 
noscatur ? deinde ut ne internoscatur quidem? prostremo , ut nihil inter hoc et 
illud intersit (5)? Stoici, quo hoc solverent, non inveniebant, et captiosum esse il- 
lud interrogandi genus dicebant. Praeterea volebant, in sorite primam concessam pro- 
positionem esse Qavraclay хатадиттікйӛу" reliquae sunt Quvracim: dxaTdAWTTO. Сат 
igitur prima 4хат42итто6 Фаҙтасіз nullo fere intervallo ab illa хитилуттікў distincta 
sit, ita facile fieri posset, ut sapiens, vicinitate deceptus , imprudens ejusmodi gxa- 
TaMX/TTQ Qavracig assensum praeberet. Hanc reprehensionem ita effugere conatus 
est Chrysippus: ёл} той cwpelrou Tig dorus хатадиттікйс Qayraclaç тй трӛту дха- 
TUNITY тарахецағуис xo) Ўосорістоо ду ӛтеруоӛсу6, Фатіу ol тер Хрӛтіттоу, ort ¿Q 
бу pty Qavraciby Му тї ойтшв dor! Мафорћ , стўсетои ó cops хой crux Acer, ёф". бу 9% 
тігіп тростіттеі, ёт) тойтау суухотабЯсетой тй ётё 06 424041 (4). Carneades eum irris 
sione urgebat: per me vel stertat licet, non modo quiescat , sed quid proficit? Se- 
quitur enim qui illum ex somno excitet, et eodem modo interroget: Quo in nu- 
mero conlicuisti, si ad eum numerum unum addidero , multane erunt? Progre- 
Шеге rursus, quoad. videbitur. Quid plura? Hoc enim fateris, neque ultimum 
te paucorum neque primum multorum respondere posse, Cujus generis error, ita 


manet, ut non videam , quo non possit accedere (5). Alio modo Pyrrhonii 
Chry- 


C1) Sext. Empir, айу. Math, ҮП, At — 415. Huc pertinent illae quaestiones de remo inflexo, et colle colums 
bae, et quae praeterea sunt in Scepticorum dubitandi modis. Conferri quoque debet Cic. Acad, Quaest, 11; 255 26% 

(2) Сіс, Acad. Quaest. ПІ, 19. (32 Idem ibid, сар, 16. 

C 4) Seat. Empir. айу. Math, VIL, дї, P, W, П, 253, Cic. сай, 1, 1, cap. 19. 

(5) Сіс. Асай. Quaest, IL, 29. 


D 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 85 


Chrysippum refutare studebant. Nam hic іп sorite semper primam propositionem 
concedebat , in reliquis tantum quiescebat. Igitur illi ostendebant, nihil istam quie- 
tem illum juvare, quia quae dxardanrrog Garascles longissime a хатадиттикй distare 
videtur, revera cum ea conjuncta est; ut nihilominus metuendum sit, ne sapiens 
vicinitate decipiatur, et imprudens Qavracía дхата2Ӛтту assentiatur (1). Rem se- 
quenti exemplo declarat Sextus. Ponatur comprehendens phantasia: quinquaginta 
sunt pauca; et altera non comprehendens, decem millia sunt pauca, Qwoniam 
autem a non comprehendente, decem millia sunt pauca, longe distare et separata 
esse videtur altera comprehendens, quinquaginta sunt pauca; non dubitabit sa- 
piens propter illud tam magnum intervallum , quin huic quidem , quinquaginta sunt 
pauca, quippe comprehendenti phantasiae, essentiatur; illi autem, decem millia sunt 
pauca, utpote non comprehendenti , assensionem negabit, Atqui si huie, decem millia 
ipaucd sunt, non assentietur, quia magno intervallo sejuncta est ab Ша, quinquaginta 
sunt раиса ; manifestum est, eum etiam assensum praebiturum esse isti, quznqua- 
ginta et unum sunt pauca , quia haec nullo intervallo ab Ша comprehendente, quin- 
quaginta sunt pauca distat, Atqui,ut vidimus, in sorite ea, quae prima sequitur il- 
lam ultimam хатадуттіяду Qavraclay, est ёхлтёлиттос. Igitur in nostro exemplo, quin- 
quaginta et unum pauca sunt, erit prima illa ёхжтёлиттов Quvrzclz. Huic, ut vidi- 
. mus, assentietur sapiens. Si huic assentietur nullo intervallo ab ea , quinquaginta pauca 
sunt, distinctae; quidni et alteri 4хаталУттф, decem millia pauca sunt , assentietur ? 

Nam quaevis phantasia non comprehendens cuivis non comprehendenti par est. Itaque 

si illa non comprehendens, decem millia pauca sunt, par est alteri non comprehen- 

ü, quinquaginta. et unum pauca sunt; haec autem nullo intervallo distat ab ea com- 

prehente , quinquaginta sunt раиса ; sequitur, etiam Шаш non comprehendentem , 

decem millia sunt pauca , facile confundi posse cum illa comprehendenti, quinqua- 

ginta sunt pauca (2). Neque negare possunt, incomprehendentes phantasias esse pa- 

res, et dicere, aliam magis, aliam minus esse incomprehendentem. Nam, ut homo 

ab homine, quatenus homo est, non differt; sic neque phantasia non comprehen- 

‚ dens а non comprehendente diversam esse potest, Quod ipsi Stoici senserunt, ut 
apparet ex Шо ipsorum paradoxo: Zei {тж à драртймота (5). Sed, sit alia phantasia 

magis incomprehendens , alia minus ; nihil proficiunt. Assentiatur sapiens licet minus 

comprehendenti , at semper non compreliendenti assentietur, Quod absurdum ; nam ne 

minimus quidem error in eum cadere potest (4). i 

i- 


Cr) Sext, Empire айу» Math, VIL, 417. cf, Stdudlin LL P 339. not, 270. 

(4) Sext. Empir, айу. Math. VII, 418 — 421. 

C3) De hoc paradoxo cf, Сіс, Parad. ІП. Acad, Quaest. Il, д3. De fin. IV, o7. 
Са) Séxt, Empire айу. Math. УШ, доз, доз. cf, ejusdem libri 432, P, H, II, 83. 


L2 


84 J. H HOLWERDA 


Videndum quóque est de ед, quod recentioribus Stoicis placuit nón omnem gari 
2иттикйу Quvracla» esse veri criterium , sed. eam, quae nihil: habeat obstaculi , 2 дм 
{оиса Zuecupe, Ut igitur phantasia ejusmodi sit, quinque ei adesse debent, quorum si 
vel unum absit, veri criterium esse nequit: Sunt autem haec: vd те alcÜurüpio) хәй 

тд aieiuzin, xal 8 Toros, хо) тд тас, хо) ў Уйна (1). Atqui nullum horam -compres 
hendenti phantasiae adesse potest. Nam, ut supra vidimus (2), et propter а1с0утуріоу 
diversitatem , et propter externam conditionem aliaque , numquam aut eaedem , aut 
eodem modo res sese nobis representant. Igitur dici quidem potest , aliquid huie 
vel illi sensui in hac vel illa терістйте apparere , sed numquam affirmare possumus, 
id revera tale esse, quale appareat. Quamobrem nulla est phantasia, cui nihil ob- 
stet (5). 

Quae hactenus commemoravimus argumenta sunt magnam partem Academicorum. 
Superest, ut quaedam Pyrrhoniis propria exponamus. à Я 

Cum Stoici, ut vidimus, тйу хотадиттікйу Qayraclay sic definiant, ut sit 5 rò тоб 

<Әтаруоутов» хой кол? wird Tb Әтіруоу Әаторераурізң xa) Әуотесфроуа ибн role ox. Èy 
бото ёт) ий ӛтіруоутос; rogandi sunt, quid sit Шай Ae Zosen, Respondent id , quod 
Th» хотадиттікйу Quvraciay movet. Ut igitur cognoscamus, quid sit хшталиттікй Pays 
тжт1@ , debemus. cognitum habere rò jz4pyo»v; et rursus ut т) Ümdpyo» cognoscamus з. 
opus est хаталуттій Quyraclag. Quis non videt , eos in quintum illum. dubitandi mo- 
dum, тду 9i4AA4Acy , incurrere (4)? 

Deinde cum phantasiarum aliae sunt comprehendentes, aliae non comprehenden- 
tes ; aliud criterium habere oportet, quo doceamur, quaenam sint comprehendentes - 
quaenam non comprehendentes. Illud autem criterium rursus erit vel phantasia com- 
prehendens , vel non comprehendens. Si non comprehendens ,'sequitur omnium omnino 
rerum criterium esse non eomprehendentem, phantasiam; quandoquidem haec etiam 
illam comprehendentem dijudicat. Sin illud criterium erit comprehendens phantasia ,. 
tum haec ipsa examinanda est, an' comprehendendi vim habeat. Quod fieri non po- 
terit, nisi per aliam comprehendentem: phantasiam, quae rursus alia indigebit, et sic 
85 тегро. Qui est secundus dubitandi modus (5). At dicat aliquis, comprehen - 
dens phantasia criterium est , et illius quod sub phantasiam cadit (roù Фаутистод), 
an vere subjectum sit, et sui ipsius, ап comprehendendi vim habeat, Hoc per- 
inde est, ac si invertas et dicas, id, quod sub phantasiam cadit, et se ipsum et 


phantasiam probare. Nam quemadmodum, quia ea, quae apparent, dissentiunt, cri- 
3 te- 


Ст) Sext. Empire айу. Math, VIT, 424. Cf, ejusdem libri 452, 457« 

(2) Sext. Empir, ady, Math. VII, 414. есіп dubitandi modis, { 

Сз) Sext. Empir. adv. Math, ҮП, 455% C42 Sext, Empire ady, Math, УП, рар. 426. 
C5) Sext, Empir, ady, Math, ҮП, 427 — 429. 


RESPONSIO Ар QUAESTIONEM LITERARIAM, 85 


- terium quaerimus , quo dijudicemus , quid revera existet ` quid non existets sic etiam , 
cum рћашаѕіае differant, quaerimus eriterium , quo illas judicemus , utrum compre- 
hendendi vim habeant, пес. пе. Quamobrem ai phantasia eam habeat yim, ut se ipsa 

i dijudicet , quidni et id, quod sub phantasiàm cadit, se ipsum fide dignum facere 
poténit, licet in maxima sit 3ízQwvlz?. Sed si volunt, hoc quatenus est 3uZavoy , in- 
digere criterio, tum etiam phantasia indigebit, criterio, ut palam fiat, an revera com- 
prehendendi vim habeat (x). : 


Denique solus perfectus sapiens , secundum Stoicorum doctrinam , verum cernere po- 
test: talis autem sapiens, ut ipsi fatentur, numquam invenitur : quo sequitur, verum 
etiam numquam. inventum iri, Praeterea, бі numquam sapiens invenitur , omnes sunt 
stulti, Igitur etiam Zeno, Cleanthes, Chrysippus, alii sunt stulti, Cui consentaneum , 

‘nec hos verum invenire potüisse, quin etiam illud ipsum, ёт; 2 20706 таут” Zuse (2), 
ignorasse (5 ). f «d. "т 

Academici, ut vidimus, c» sain Qavraclzy admittebant, tum ut vitae, instituen- 
dae regulam , tum quodammodo eiiam ut veri falsique notám. | Utroque nomine ab 
iis Pyrrhonii differebant , qui de veri criterio nihil omnino statuere se dicebant, et 
ad vitam regendam, non aliquam probabilem phantasiam , sed. 72 фалуд вуду assumebant. 
Itaque breviter etiam videamus argumenta , quibus Academicos refutabant, ; 

Primum ein mbavu Qavraciay ,: vitae regendae esse regulam , absurdum est nullus 
enim ejusmodi phantasiarum ad vitam recte agendam usus езі. Nam. singulae obser- 
уайопе diuturna indigent, secundum quam alia simpliciter z//z7;, alia etiam. Bref, 

su dy, et ӛтеріттастое dicatur, Deinde ў тИауу Qavracla non esse potest тегі 'erite- 
rium. Nam ad verum dijudicandum, поп simplex probabilis phantasia. sufficit ; mülto 
magis oportet eam esse е502ғ0иёууу; ne, cum singulae res xarà трдтоу айт conside- 
rantur, in suspicionem veniamus, aliquid eorum, quae rite examinari debuerant, a no- 
bis omissum esse. Nam tum demüm, cum probabilis phantasia rite examinata , rê 
Beäeup Aug, eoque дтеріттастос facta est , verum per eam cognosci potest (4). Prae- 
terea quae argumenta ab Academicis contra Stoicos sunt allata, ea in eos ipsos conver- 
tere licet. Ut enim ў каталиттік фаутат!ж criterium esse non potest, propterea quod 
sunt multae falsae phantasiae , quae ab ipsa internosci nequeunt; sic etiam probabili 
phantasiae, licet eam per partes examinemus, multa falsa adjacent, quibus decipi 
possumus ( 5). IE 

Quem- 
CF). Sext. Empir, adv. Math. УП, 430—332, 
(2) De hocce placito cf, Cic. Parad. IV. 


Сз) 5222. Empir. аду. Math. ҮП, 432 — 425) : TTA. 
C42 Sext Empir, ady, Май, ҮП, 435 = 437. ` C52 Sexi, Empire ady, Math. 439 


L5 


86 . Н. HOLWERDA 


Quemadmodum Pyrrhonii Academicorum probabilem phantasiam eyertere сопа- 
bantur, sie contra Academici et alii philosophi Pyrrhoniorum Qaydgaeyvoy rejiciebant, 
Unum, quo hoc faciehant, argumentum una cum Pyrrhoniorum defensione servatum est 
apud Diogenem Laértium, quod non alienum erit hoc loco adscripsisse : трі; тойто т) 
"кртўрох тӛу Фаморіуау d Aoygarixol Geen, Ze, re йт? тӛу адтау apop тровтіттоигі 
Фаутасітш de ётд тдруоә Q стрсуу0Ло9 Ñ тетржуйуоу , Ó Ехеттікіс, el cüberépay трокригі 
ётриктўсы* el Ў тй ітіре катокодо00ісғі, одкёті Td ісовбеуіс) Фаст), т0%6 Qaivoptvoig &то- 
ӛӛсе. Пр 0% ої Exemrixol sem, Öri, бте тробтіттоитт 4720104 Qavraciat, ікатарас ёрой- 
"peu Quyeodat , sai Aë тобто тй Quuvipueym тиёри > бт: Qalverær (1). 

Cum igitur sit nullum criterium а quo, neque per quod , neque secundum. quod ; 
sequitur, nullum esse criterium. 

Sed nondum in his aequiescebant Dogmatici , sed Scepticorum argumenta contra eos 
ipsos convertere studebant. Quomodo, inquiunt, Scepticus demonstrat, non esse veri 
criterium ? Nam hoc dicit, aut sine judicio aut criterio usus, Et vero sisine judi- 
cio, fide dignus non erit; sin criterio utetur, тертретітета». Nam cum negat crite- 
rium dari, fatetur j se ad hoc probandum criterio uti (2). Deinde est haec Scepticis 
frequens, ut yidimus, argumentandi ratio, ut primum dicant, si aliquid est criterium, 
aut dijudicatum est, aut non dijudicatum 5 deinde aut 2хттосиу eie ğmeipov, aut absurde 
criterium statui, colligant. Hanc igitur rationem ita sibi evertere visi sunt Dogmatici , 
ut dicerent , fieri posse, ut aliquod criterium et aliud quid et se ipsum dijudicet. Sic 
у. с. id quod rectum est et se ipsum rectum esse probat et alia: ae lux et se ipsa ma- 
nifestat et alia. Igitur criterium et aliorum et sui ipsius criterium esse potest (5). 

Istis ita occurri potest, morem esse Scepticorum ea, quae communiter creduntur, 
тол defendere , sed in talibus eos contentos esse communi anticipatione, tamquam suf- 
-ficienti probatione. Contra ea, quae incredibilia videntur , defendunt, et singulis eorum 
-addere ejüsmodi-conantuür monsnta, quibus eamdem fidem: acquirunt atque еа, quae 
creduntür ; sic etiam in praesenti quaestione-non id agunt , ut expositis argumentis cri- 
-terium tollant ‚зей ut ostendant, aeque probabile esse hoc, om esse criterium, at- 
que Шай, esse.crizeríum (4). Deinde si omne veri criterium tollere videantur Sceptici,, 
vérum est, eo ad hoc probandum non quavis obvia phantasia, tamquam. criterio uti 
iposse. Sed hoc non faciunt. Utuntur quavis obvia phantasia tantum eatenus, quatenus per 
eam rationes colligunt probabiles , quibus efficiatur , nullum esse veri criterium: Neque 
hoc cam assensione faciunt , sed ut 17070 уеду inducant, Nam illae rationes , quibus aliquid. 
veri criterium ponitur, aeque iis videntur probabiles (5). Quod autem tertio loco di- 

E" IJ on pn 


(1) Diog. La?rt. IX , 107. Vete Sext, Empir. edy, Math. VIL, 440. 
Сз) Sêrt. Empir, adv. Math, VIT, "ma 442. “сау Sext, Emir, айу. Math. VIE, 443» 
(5) Sext. Empir, айу. Math, ҮП, аід.“ 


* 


RESPONSIO AD QUAESTIONEM LITERARIAM. 87 


cebant, criterium ita comparatum esse, ut et alia,- et se ipsum. dijudicare posset, 
quemadmodum regula et trutina, id puerile est, Nam singula, quae sunt ejusmo- 
di habent aliquod , quo et ipsi judicantur, prioris ordinis (äsegangfefusie ) crite- 
rium, y. c. sensum se intellectum.: Illud autem, de quo. hoc loco nobis quaestio est 
criterium, a nullo alio superatur (1). 


“PARS TERTIA. 


QUOMODO SCEPTICA PHILOSOPHANDI RATIO , OBSERVATA HOMINIS INDOLE, 
NATURA, ATQUE INGENII PROGRESSIONE , EXPLICANDA ЕТ СОЕВСЕМрА 
VIDETUR ? 


Quod saepius de universo historiae studio dictum est, inane | illad esse et jejunum, 
nisi adsit causarum indagatio, idem si de historia philosophiae affirmavero , qui te- 
meritatis me accuset, arbitror fore neminem. Mitto animadversionis suavitatem , quam 
habet illa indagatio: mitto quae sunt hujus generis plura: ad unum provoco: histo- 
riae philosophiae officium ac munus praecipuum , nempe ut sit historia ingenii hu- 
mani, Quod quomodo, quaeso, sine causarum indagatione sibi constare poterit ? 
Hanc qui negligit , philosophorum sententias ut avarus opes, colligit, et multo: labo- 
re хтйиа Sibi, non ұрйиа conficit. Plura si addam vereor ne ineptus sim. ‘Adeo res 
clara est, atque omni caret dubitatione, i 

Gratiae igitur vobis, Viri clarissimi , habendae sunt, quod | unam quaestionis, quam 
proposuistis partem , ejusmodi indagationi destinavistis, Quo magis operam dabo, ut 
illi quam potero diligentissime satisfaciam. бей antequam ad propositum venio , accu- 
rate definiendum videtur, quid requiratis. 

Et primum quidem antiqui Scepticismi ( nam de eo omnis est disputatio) ratio= 
nem exponemus, h. e, еа, quae ipsi propria fuerint, quibusque a recentiori Sce- 
pticismo distinguatur , colligemus, "Tum antiqua illa Sceptica philosophandi ratio 
explicanda est, hi e., causae, quae apud antiquos hanc, neque aliam, Scepticis- 
mi rationem effecerunt, indagandae et exponendae sunt, Denique, quod tertio lo- 

co 


Cr) Sexte Empire ady, Math, ҮП, 4451 E aea: 


88 \ J H HOLWERDA 


со quaeritis, ий illa Sceptica philosophandi 'ratio coérceatur , id, opinor, eam ha- 
bet vim, ut causae ostendantur š quibus factum sit, ut antiqua illa Scepticismi ratio 
exstingueretur, 

Haecce igitur disputationis nostrae pars cómmode dividi posse videtur in quatuor 
capita. Primum illam antiquae Scepticae rationis descriptionem habebit, In secun- 
do universe de causis agemus , quae variam Scepticismi rationem efficiunt vel tol- 
lunt. Tertio capite causas enumerabimus , quae, ut nobis videtur, antiquam illam: 
Scepticam rationem constituerunt. Quarto denique causae continebuntur , quibus illa 
ratio sublata est, 


CAPUT PRIMUM. 


DE ANTIQUA SCEPTICISMI RATIONE. 


Non supervacaneum videtur hoc loco brevem. praemittere. disputatiónem de variis 
Scepticismi.generibus et formis, Etenim. nulla philosophorum disciplina, tot tan- 
tasque subiit mutationes. Ніпс magna illa definitionum sylva et varietas, quibus varii 
philosophi: Scepticismi.notionem circumscribere conati sunt: quae omnes fere non 
universum < Scepticismum ;. sed -aliquam. ipsius formam constituunt. Has omnes re- 
censere, et quorsum pertineant ostendere, et longum est, et a nostri instituti ra- 


üone alienum. . Sufficiat . modum , referre, ¿quo Stüudlinus, vir egregius , omnes illas ` 


definitiones inter. se conciliari pone ostendit, quo. sit varia Seepüicismi genera ex-. 
ponentur, - : | i i 

Scepúcismus igitur bifariam intelligi райлы aut it duljeó tive y ipt objective. “бі sub. 
jective Scepticismum consideraverimus , duplicem habebit formam: erit enim aut тел - 
iis affectio , aut facultas quaedam sive methodus: Objective. Scepticismus nihil aliud 
est, nisi. complexus enuntiatorum sive. systemá.( v). 2 De'singulis. videamus, 

-Si Scepticismum mentis affectionem iutellexerimüs., erit, Ше animi status, secundum, 
quem ҺЫ vel negamuis. vel affismamus y бей. de omnibus omnino dubitamus , etiam 
de hoc ipso, de omnibus dubitandum essé. Tale: quid. in nullum; hominem cadere 


potest, Ea enim. conditione, sati atque in-lucem editi sumus, ut semper aliqua de re 
sta- 


(1) Stiudlin, Gesch. u. Geist, des Scepticismus. pag, де 


r... N 


RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 89 


statuere debeamus (1). Quod ipsi veteres jam animadverterunt, ideoque saepius 
Scepticis objecerunt. Aristocles: Ze oly olóv тє Th» йуйротоу 2308истох eher xal däi 
karajo vig йу. ?АЗУуатоу yàp ein 01сбаудиеуоу wh о0004уғоба. ТӘ 9b alcüdveotza ууш- 
pičew т) йу caet, (2). Igitur ejusmodi animi status est perfecti absolutique Scepticismi 
exemplar, ad quod ut quis proxime accedit, ita perfectissimus Scepticus censendus 
est. Hoc igitur nobis esse debet tamquam obrussa, secundum quam varios Ѕсеріїсіѕші 
gradus constituamus ( 5 ). 

Deinde si Scepticismum artem esse volumus, erit facultas omnia defendendi et re- 
futandi, eoque modo 17270:угішу rationum inducendi. Ejusmodi facultatem revera as- 
sequitur mens humana. Etenim nisi in omnibus paria momenta invenire, at certe 
contra omnia quaedam: argumenta producere possumus (4). 

Denique si objectivam notionem Scepticismo tribuimus, erit systema, Sunt autem, 
qui negent Scepticismi systema existere posse. Recte illi et vere, si perfecti Sce- 
pticismi notionem premendam esse existimamus; sin vero animadvertimus, Scepti- 

 cismum non sui esse juris sed ex Dogmatismo et existentiam et vires ducere: Do- 
gmatismus autem totus in systematibus sedem habet: tum eam Sceptici systematis no- 
bis informamus notionem , secundum quam sit dispositio argumentorum , quae ad iro- 
vÜlysizy ducunt, accommodata ad Dogmaticorum systemata (5). 

Sequitur jam, ut videamus, qualis antiqui Scepticismi fuerit forma, Et neminem 
quidem latere potest, veterum , cum Pyrrhoniorum, tum Academicotum Sceptici- 
smum artem fuisse sive facültatem (6). Operae pretium. videtur eorum definitiones 
rursus hic adscribere. Aenesidemus apud Diogenem Laértium : červ ody û Пи)2ус106 
Adyos geng zën Фашорбуәу Ü OmueoU» усоуріуоу" xal Xv тӛуте mei eupfdiieren кл) 
соухрубшғум FORAY dyeQéiAem» кой тар®уйу Фуоута ғўріскетш (7). Sextus Empiricus: 
Етті ў Укептіку, Oóvapae: дутібетікі фаиуодёушу те xal vocuu yay, AQ’ йв ірудиғба, №№ ryv 
Еу той; дзтімеціздіс трйў дат: xat Х2уос 1тотбФув1жу, TÒ Gin трӛтоу гіс mov, ¿Iza de àra- 
pağlay (8). Асайешісогат eadem erat ratio. Et hi illam facultatem omnia defenden- 
di et refutandi sequebantur, Omitto celebrem illam Carneadeam de justitia in utram- 
que partem disputationem , aliaque hujus generis plura; e Ciceronis libris adeo res 
nota est, ut singulos locos, ubi hoc diserte profitetur, laudare supervacaneum sit. Hac 
igitur facultate id , tamquam finem, sibi efficere volebant, ut illis animi perturba- 
tionibus liberarentur, quae necessario ex veri ignorantia proficiscuntur, utque illam 


in- 
C1) Siäudlin 1. 1. (2) Apud Eusebium P. E, ХІУ, 701. C. 
(3) Stäudlin l. l. p. 4, 5. 
C4) Sidudlin 1. 1. p. 6, 7. | (5) Siudlin l.l. p. 7, 8. 
(6) Stäudlin le 1. p. 6, 30. C7 ) Diog. Laért. ІХ; 78. 


(8) Sext, Empir, P. H, І, д, 8 — 10. 
M ) 


go 1 J; H. HOLWERDA 


incertitudinem , quid-statuendum sit, nec ne, quae ex Dogmaticarum rationum coms 
рагайопе oritur, effugerent. Haec est celebris Ша, @т@рж 1ш, quam уйуй doxAxclay 
xal уалуибтута definiebat Sextus (1). Videamus jam qualis ipsorum secundum hanc 
artem fuerit dubitatio, Et primum quidem eorum exemplo discimus, fieri non. pos- 
se, ut homo de omnibus omnino assensum: cohibeat. Nam statim, ne insanire exi- 
sümarentur, rà Фашддеуж ponere coacti sunt, Haec enim ut in тегіс: xa} Воот 
más posita inviti concedimus, Igitur non dubitant, utrum res nobis appareant, sed 
an tales revera sint ,: quales videantur (2). Atque hoc modo Scepticismus desinit esse 
perfectum. quiddam et absolutum , quod existere nequit, Hic jam Scepticismus ob- 
jective. cogitari , ipsiusque systema confici potest (5). Quod sane fecisse existiman- 
dus est Sextus Empiricus. Nam ipsius Pyrrhoniarum Hypotyposeon libri, ita ad syste- 
matis rationem sunt compositi, ut nihil ad perfectionem deesse videatur. 

Sequitur, ut hanc antiqui Scepticismi rationem ad perfectum illud absolutamque 
Scepticismi exemplar, quod modo proposuimus, exigamus: ut appareat, quo gradu 
ponendus s sit. Varii autem Scepticismi gradus secundum hanc rationem egregie con- 
stituti. sunt a Stüudlino (4). Коз inde tantum ea referemus, quae ad antiquam Sce- 
pticismi rationem. pertinere videntur, 

Primus igitur gradus, quo perfectissimus et plenus Scepticismus, qui in hominem 
cadere potest, censetur, est eorum , qui тй фуду, zafaurisëe ad assensum et actio- 
nem cogentia, concedunt; de reliquis omnibus dubitant (5). Ad hanc perfectio- 
nem venerunt nonnulli ex antiquis Pyrrhoniis, ut ex iis, quae supra dicta sunt, ap- 
paret. | 
Alius Scepticismi gradus, ab hocce magno intervallo distinctus, est eorum, qui ob- 
jectivae veritatis cognitionem. non diserte tollunt, sed tantummodo statuunt,eam a 
nobis non cognosci, Hi igitur aliquam spem relinquunt, fore, ut aliquando verum 
percipiatur. Horum in numerum etiam referendi sunt Pyrrhonii, utpote qui ipsi pro- ` 
fitentur, se quaerere (%тғ0у ) veritatem. 

Praeterea Scepticismi formae distinguuntur pro diversitate fontium , unde oritur, _ 
et diversitate argumenti, Пе illo infra erit dicendi locus. Nam est hoc ipsum quae- 
stionis nostrae pars , ut fontes indicentur, e quibus antiquam Scepticam rationem ma- 
nasse, verosimile est. А4 diversitatem argumenti quod attinet, diversus ost Scepti- 
cismus pro diversa scientia, quam sibi oppugnandum sumit (6). н 


Nul- 


(1) Sext. Empir. P. H. T, 4 — Io, cf. 12, 15 — 207 
(2) Cf. quae supra collegimus Р, I. с, 2. p. 30, 31» et Stáudlin l. l, p. 9, 16. 

Сз) Sidudlin 1.1 p. 10, 

C4) SiZudlin 1. 1. p. 27 — 34 C5) Ståudlin 1. 1, p. 27» 
C6) Stäudlin l 1. р. 34 


vl 


RESPONSIO An QUAESTIONEM. LITERARIAM. 9t 


Кыйа. autem est ars, nullaque disciplina, contra ‘quam non aliquando: а 'Scepticis. 
sit disputatum , Empirica 'tantammodo Psychologid; utpote historia variarum animi 
actionum , et Logica exceptis. Praecipue igitur Sceptici de variis PAysicarum disci- 
рЕпағит, tum Rationalis, quae dicitur , PsycAologiae ; Theologiae et Philosophiae 
Moralis: locis dubitant; qua in re antiqui et recentiores, licet ceteroquin mirum 

quantum а se invicem differant, conveniunt. Ar, dixerit aliquis, nonne antiqui 
Sceptici etiam contrá Logicae praecepta plurima eaque. gravissima dubia moverunt ? 

Sed animadversum volumus, haecce dubia non 'adeo'ad ipsa Logices praecepta spé- 

ctare , sed potius contra eorum usum esse mota. Caeterum, quam late patuerit an- 

tiquorum Seeptieismus, optime ex Sexti Empirici scriptis apparet, in quibus quam- 
vis maximé adversus JLopicos, JPAysicos et Ethicos, nihilominus etiam : adversus 
` Grammaticos , Rhetores , Geometras , Arithmeticos jî Astrologos et Musicos agitur. 


CAPUT SECUNDUM, 
очо UNIVERSE DE CAUSIS AGITUR, QUAE VARIAM SCEPTICISMI RATIONEM VEL 
EFFICIUNT VEL TOLLUNT. 


t 


Causae, :quae: variam Scepticismi rationem definiunt, dupliciter possunt spectari, aut 
Aistoricé , aut psychologice. Psychologice Scepticismi causas exponimus , cum ra= 
tiones enumeramus, quibus in singulis hominibus: Sceptica : cogitandi ratio gignitur. 
Historicam causarum indagationem intelligimus expositionem rationum, quibus fa- 
ctum sit, ut Scepticismus' artis formam a€ciperet (1). Пе hisce igitur historicis cau- 
sis inprimis nobis erit dicendum, Omnes autem ca1sae, quibus Scepticismi ratio effi 
citur, ad haec potissimum capita referenda esse videntur: primum ad universum sin- 
gulis temporibus philosophiae statum“: deinde ad ipsius Scepticismi aetatem et pro- 
£ressus: tum ad oppositum unaquaque aetate Dogmatismum : denique ad ingenium au- 
ctoris, qui hanc vel illam Scepticismi rationem condidit. Hanc rationem viro СІ. 
Thorbecke (2) acceptum referimus: sequitur, ut eam ad nostrum institutum ас- 
commodemus, | 

Primum igitur wegder, est ad universum philosophiae statum. Nam, Sce- 


pü- 
Ст) Suqlin 1. 1. pe 37, 38, 
(2) Comm. laud. p. 12. 


M з 


Sr H HOLWERDA 


ticismus per se existere non potest, et quo magis reliquorum. philosophorum doctri 
na exculta est, eo perfectiorem et consummatiorem videmus Scepticismum, ` Utrius-. 
que igitur diligens comparatio est instituenda, Quo pertinent cum ea, quae in pri- 
ma disputationis parte de artis Logicae progressibus monuimus, tum ea, quae: de 
nonnüllorum Dogmaticorum rationis indole, ad Scepticismum provocandum et elici- 
ciendum apta, animadvertimus. ` In sequentibus igitur harum observationum conclu- 
siones sive resultata, quae vocant, haud parvum locum obtinebunt. 

Secundo loco in varia Scepticorum ratione explicanda attendendum est ad ipsius 
Scepticismi aetatem et progressus. * Etenim Scepticismus post longum denique tem- 
poris. interyallum sibi ipse constare coepit. Hinc factum est, ut antiquorum Pyr- 
rhoniorum , ne Sexto quidem excepto, mira esset inconsequentia. Quod recentiores 
plerumque fugisse videtur; qui ideo recte reprehenduntur a Stüudlino (1). Hinc 
igitur explicanda etiam imperfecta illa Scepticismi vestigia, quae in Eleaticis et Me- 
garicis vidimus, Hinc quo loco Pyrrhonis, Timonis, aliorumque Scepticismus haben- 
dus sit, statuere poterimus. 

Deinde ad variam Scepticismi formam. constituendam multum attulit oppositi Do- 


gmatismi ratio. Etenim Scepticismus in uno Dogimatismo ortum habet; in hocce re~ 


futando viget. Itaque quot sunt Dogmaticorum rationes, tot sunt Scepticisini habi- 
tus, Quo accedit, Ѕсерисоѕ nullis certis principiis uti, ad Dogmatismum everten- 
dum , sed nunc hoe, nunc illud, quod ad propositum maxime accommodatum sit , 
arripere. Quod recte animadvertit Stáudlinus (2), et diserte ipse Sextus profiteri 
videtur si see, inquit, xi тӘ бут: сәудіргу Youzipseu тд крітіроу» Әуудиеба elg тобто 00% 


де крітурір үрйсйбан тй mpoxelpg Quvracla , хаб Яу тос тұобтіттоутов dpi» тійауойе Adycus. 
„тес гс Tà идім at хитіроу, Zeg dies різ, 03 меті cuyxaralicsog 9% тобто тоюй-. 


be, МА тӛ ха) тоў 2yayrlous Adyoug ёт” leue elvai томан (5)... Igitur Scepticismus ex 
bello. eum Dogmaticis varium quid traxit , ДЕНЕНИ; ИН, est Proteo illi simillimus, qui, 
ut adversariorum insidias fugeret, £o t1! 


Nunc leo, nunc. arbor, nune erat hirtus aper. 


Denique , ingenium et indoles auctoris , quantat vim habuerint ad aliquam Scepti- 


eismi formam constituendam , sponte intelligitur, Neque hoc in uno Scepticismo , 


sed in quavis alia philosophorum disciplina animadverti potest. Luculentius. est Арі. 
stippi Cyrenaicae Sectae conditoris exemplum, quam ut hic reticeatur. | Hujus, enim ad 
vo 


(1) SiZudlin l.l. p. 12 seqq., 29. , 2 
(а) Si¿udlin 1. 1. p. 34. \ 
03) 5-21, Empir, айу. Math. VII , 4454 


RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM. 95. 


voluptatem proclivis indoles totam ipsius philosophiam, informavit. Quamobrem. di- 
ligenter etiam attendendum est ad ea, quae Scepticae rationis auctorum ingenium 
atque. idolem maxime constituerunt. Quo loco ea adhibenda sunt, quae prima dis- 
putationis parte de magistris, quibus usi sunt Pyrrho aliique , disputavimus. 

In eisdem fere rebus causae sunt positae, quae antiquam illam Scepticam ratio- 
nem coércuerunt, et tempore progrediente, aliam induxerunt. Nam et hic philoso- 
phiae status et Dogmatismi perfectionis ratio habenda est. Sed praeterea inprimis 
animum advertendum est ad ipsam antiquae Scepticae rationis indolem et naturam, 
quam talem fuisse reperiemus , qualem aliquando exstingui necesse erat, 


CAPUT TERTIUM 


QUO CAUSAE EXPONUNTUR , QUAE ANTIQUAM SCEPTICISMI RATIONEM 
š : GENUERUNT. 


Cun primum homines res explorare coeperunt, toti Empirismo dediti erant. Non- 
dum cogitabant , quatenus verum cognoscere, nec quibus quasi instrumentis il- 
lud invenire possent. Solam experientiam sequebantur; sensibus fidem habebant, et 
secundum eorum judieium statuebant. Haec fuit Thaletis et antiquissimi cujusque 
ratio, qui physicis disciplinis, quae totae fere, certe maximam partem, ab expe- 
rientia ducuntur, operam dabant. Sed qui veritatem assequi studet, huic evenire 
solet, ut, quo propius ad eam se accedisse putet, eo longius ab ea remotus sit. 
Idem antiquis: illis sapientiae studiosis evenit: quo magis ad rerum naturam co- 
gnoscendam profecisse sibi videbantur, eo spissiores tenebras reperiebant; saepiusque 
sensuum fallacitatem experiebantur ; quid igitur mirum, si omnem veritatem despe- 
rarent gravissimasque 'ederent de rerum incomprehensibilitate querelas? Hine, erat 
Xenophanis , Empedoclis , aliorumque Scepticismus. Haec, supra jam significata, 
hoc loco rursus proponere necessarium duxi, quo facilius ea, quae dicentur, intelligi 

possent. j 
Eleaticorum Scepticismum sive potius. ad. Scepticismum  proclivionem | exceperunt 
Megarici. Hi igitur inventa jam ab illis dialectica augenda, eaque captiosis argu- 
пев rationibus instruenda , quantum ipsi ad Scepticismum profecerint, supra 
MS jam 


9% | J. Н. HOLWERDA 


jam vidimus; quantum autem contulerint ad Pyrrhónis Séepticam: rationem consti ' 
tuendam, statim videbimus, si pues шін дег телі et iei miii ,; ut ey vini 
temporibus erant, paucis comparaverimus. i 
Pyrrhonis igitur aetas in Dogmatismi, ut ita dicam, adolescentiam incidebàt, Ex- |! 
speetabat jam Aristotelis et "Zenonis ingenià, quibus ad virilem aetatem  proniovere- 
tur. Scepticismus nondum е pueris excesserat. Quae. а variis philosophis dubitan- `. 
ter erant pronuntiata magis ad dubitandum proclivionem , quam revera dubitationem | 
ostendebant, Omnino Scepticismus tantummodo ad sensuum fallacitatem pertinebat, е 
Ejusmodi бберісізшав cum alem тігіп, qualem Pyrrhonem, fautorem et culto-. 
rem invenisset, maximos progressus facere debuit. Et vero hic eum ad eamdem, qua 


tum erat Dogmatismus, perfectionem adduxisse putandus est. Certe ita Scepticismi - 
fines protulit, ut merito illius auctor dici haberique posset. 

Causa autem cur Pyrrho ad Scepticam philosophandi rationem sese e contulerit, in 
Democriteis de sensuum auctoritate, et veri incomprehensibilitate dubitationibus po- 
nenda esse videtur. Ab hujus enim viri institutione profectus est, ut: supra, allatis 
veterum testimoniis, siguificavimus. Sed quae tandem fuit causa, cur iste Pyrrhonis 
Scepticismus, artis, qua omnia et defenduntur et refutantur, formam. sumeret? Hanc 
in Megaricorum doctrina positam esse existimamus. 

Nam Pyrrho, ut vidimus, non modo Democritum , sed etiam Brysonem Dialecti- 
cum sive Megaricum audivit, quin etiam Philonis Dialectici consuetudinem. coluit? 
Quis igitur est, quin videat Megaricorum disciplinam, necessario. aliquid, contulisse 
ad Pyrrhonis doctrinam informandam. . Nimirum | Megaricorum . disciplina, iis. in- 
structa erat disserendi instrumentis , quae optime contra omnia disputandi, instituto 
inservire possent. Res clarior est, quam ut rationibus indigeat, Itaque sufficit in 
memoriam геүдсаѕѕе , quantus ipsorum cwpélroy et 2ухвхадурдіугу 22у09 usus. fue- 
rit in disputatione contra Stoicos, Quid igitur? Ех hacce.Megaricorum ratione Soe, 
phisticum quid, ut ita dicam , et vincendi studium pertiriaciámque; Pyrrhonem con- 
traxisse existimem. Quod, ut videbimus, ipsius auditoribus et sectatoribus giis 
mansit, j j n 

Sequitur, ut ostendamus , quare Arcesilae et Acadericorum бонна etiam artis 
formam habuerit, praesertim cum ipsorum diversa quam maxime fuerit ratio. . Nam ex 
antiquorum Platonicorum disciplina profectus est Arcesilas. Quamvis autem Platonis 
doctrina multa habeat, quae Scepticismo faveant, imo ex Scepticorum doctrina petita 
videantur; tamen ab omnibus quae ad Sophistarum rationem accedunt, quam maxi. 
me aliena est. Igitur mirandum quidem non est , Arcesilam ad Scepticismum prola- 
psum esse; illud autem satis. mirari nequimus ; eum Pyrrhoniorum istam dubitan- 
di artem adscivisse. Multo modestiorem et a perfecto illo Scepticismi exemplari re- 

mo- 


RESPONSIO: An QUAESTIONEM LITERARIAM, 95 


motiorem ratiónem ab eo exspectavissemus, Sed attendenduni est àd Arcesilae Sce- 
pticismi finem , qui is tantum fuisse videtur, ut Platonis doctrinam adversus Zeno- 
nem tueretur. Hoc efficere se posse putabat, si suam, ipse sententiam celaret, illius 
opiniones oppugnaret. Aderat autem jam illa Pyrrhoniorum ars, quae ipsi ad propo- 
situm aptissima visa est» Quare non, dubitavit eam in Academiam recipere. 

` Denique .causam indicemus, cur ista antiquorum Scepticorum ratio proxime ad 
perfectum. illud. dubitandi exemplar accesserit. Reliqui enim Sceptici omnes ab ео 
longius abfuerunt. Nimirum antiquitus et philosophia naturalis et -psychologia ne- 
quaquam satis explicatae et pertractatae erant; illa vix. inchoata, Hinc veteribus ab- 
solute de omnibus dubitare licuit. Hinc apud eos quaestiones illlae de rezo ¿nflezxo 
ек colle columbae sufficiebant ad sensuum. fidem auctoritatemque frangendam, Hinc 
de omni omnino veritate, deque veri falsique nota ita dubitare potuerunt , ut eas pla- 
me tollerent. Recentiores contra physicam philosophiae partem ita explicatam habe- 
-bant, ut Zzflexi remi: sliorumque probabiles reddere possent rationes, In psycho- 
logia autem vàiiae mentis humanae facultates accuratius erant explicatae et distinctae, 
"ut cautius dubitare. deberent; quo simul factum est, ut -Apserum Scepüicismus melius 
isibi quam antiquorum constiterit. 


CAPUT QUARTUM, 


QUO CAUSAE ENUMERANTUR,; QUAE ANTIQUAM SCEPTICISMI RATIONEM SUS- 
- TULERUNT. 


Vidimus Academiae rationem paulatim ad Dogmatismum rediisse. Aliquantulum jam 
Carneades ab illa criterii tollendi severitate remittebat ; plus Philo; donec tandem 
Antiochus Ascalonita Scepticismum penitzs relinqueret, et Stoicorum rationem seque- 
! retur. Hujus rei causam jam supra monuimus praecipue positam fuisse іп progressi- 
bus disciplinae Stoicae , qui necessario ex continuo illo cum Academicis bello pró- 
fieiscebantur. Ша autem Stoicae disciplinae perfectio apud Pyrrhonios nallam vim 
habuit ad Scepticismum exstinguendum; sed diu post Antiochum varii Pyrrhonii, ne 
alios nominem , Sextus Empiricus Scepticam rationem auxerunt etiam atque. confirma- 
runt, Cujus. rei causae primum indagandae sunt, 
Nimirum Academicorum ratio semper aliquam cum Dogmatismo habuit conjunctio- 
j I nem, 


96 | J H. HOLWERDA 


nem, e Platonis Шат doctrina repetendam, Nullum erat Academicis obtrectandi stu< 
dium; unam, ut Plato, veritatem sectabantur ; hujus inveniendae causa Scepticis ra- 
tionibus Stoicam doctrinam refutare studebant. Igitur һассе ita ad perfectionem ad- 
` ducta, ut nullum superesse videretur reprehensioni locns, eam sequi et probare non 
dubitavit Antiochus. Pyrrhoniorum, ut superiori capite monuimus, dispar fuit ratio. 
Sophisticum illud in iis veri quaerendi studium pene exstinxit. Licet igitur Stoica ratio 
mirum quentum corrigeretur et perficeretur, nihilominus contra eam disputare per- 
;gebant, suumque dubitandi institutum pertenaciter tenebant. ! 

Quamvis igitur Pyrrhoniorum Scepticismus , Academicorum Scepticismo superstes 
fuerit, nihilominus et ipse interitum effugere non potuit. Quod necessario fieri de- 
‘buisse; sponte intelligetur, si tantummodo ad Scepticae artis naturam attenderimus. 
Quot quantaque sunt, quae in antiquo Sceptico desiderabantur. Primum, si contra 
omnes disciplinas disceptare vellet, necesse erat, ut eas plane perspectas et cognitas 
haberet; quod unum jam vires ingenii humani superare videtur. Tum singulas re~ 
futare, quam difficile fuerit, neminem latere potest. Neque enim illi, qui hoc fa- 
cere decreverat, cum vulgaribus homunculis res erat; sed ingeniosissimi acutissimi- 
que viri Dogmatismi patrocinium susceperant. Quae causa fuit, cur jam antiquitus 
illa contra omnia disserendi ars, qui eam exercerent, haberet paucissimos.  Disertus 
hane in rem est locus Ciceronis, quem óperae pretium erit adscripsisse : zec vero, 
inquit, desertarum relictarumque rerum. patrocinium suscepimus; nom enim ho- 
minum interitu sententiae quoque occidunt, sed lucem auctoris fortasse deside- 
derant; ut haec in philosophia ratio contra omnia disserendi, nullamque rem 
aperte judicandi, profecta а Socrate, repetita ab Arcesila, confirmata а Carnea- 
de usque ай nostram viguit aetatem; quam nunc propemodum orbam esse in ipsa 
Graecia intelligo ; quod non Academiae vitio sed tarditate hominum arbitror con- 
digisse. Nam si singulas disciplinas percipere magnum est, quanto majus omnes : 
quod facere iis necesse est, quibus propositum est, veri reperiendi causa , et 
còntra omnes philosophos, et pro omnibus dicere (1).: Eodem pertinere videtur 
quod diu post scripsit Diogenes Laërtius: rhy giy yàp, inquit, Ilujióverav 008$ oÍ zAelcug 
тұобтосбутай й cà» 4с2Фиау (2). Non igitur dubitamus, quin postea, hominum, inge- 
niis magis magisque ad philosophiae et omnino literarum studia torpenüibus, haecce 
eadem Ѕсеріїсае artis exercendae difficultas causa fuerit , cur penitus tolleretur. 

Denique illam antiquam Scepticismi rationem ideo relictam desertamque fuisse existi- 
mem, quod magis magisque intelligerent homines, Scepticos finem , quem sibi propo- 
suerant, assequi non posse, nempe ut illis animi perturbationibus liberarentur, quaé tum 

ex 


Cafi, de Nat. Deor. 1, 5, " Са) Diog. Lairt. 1, оо, 


J. Н, HOLWERDA RESPONS, An QUAEST. LITERARIAM. 97 


ex veri inveniendi difficültate , tum ex discordia Dogmaticorum oririebantur. Ete- 
nim Scepticismus revera ad quidvis aliud quam ad дтәра ау ducit. Hoc ipse Sextus 
Empiricus animadvertisse putandus est. Hinc illud, quod saepius profitetur, nullum 
Scepticum ad perfectam umquam фтараб ілу pervenire posse: o) pv, inquit, dech: 
тоу тйуту тфу Екеттіду gue хооро y AAA dZaäeisidar Gab ei тӛу хатуувукатёушу (1). 
Item alio loco #reræı 93 (û Zxemrixi;) @д0Ёйттшв тй [йштїхй Tupücti, xal №, тоўто йти- 
бус Guer: dy Xè то% катдувухйтдёуй$ метрота0еі, ée Gët yàp yÜpemos о1т0ңтікіс mh- 
exe (2). Denique alio loco: r yp 32 Alen Й pos dieu c биуалду ёгытогТу mer- 
cua Ў тоў xarà тух ткёл» 22у09, ri ode KATTE, хай тё £y vais тоутоу mapnyoplais 5ш- 
solve, ойх Aäiserat тейә Zuzatehy тер) той ёті où Махат ( 9). Plura hisce addere 
liceret, sed haec, ut videtur, sufficiunt. x 


Haec habui, quae ad quaestioném a vobis, Viri Clarissimi, propositam .dissererem. 
Yn quibus quantum desideretur, nemini magis persuasum esse potest, quam mihi, 
Quod ne ex vulgari hominum consuetudine dictum esse existumetis, qui, cum de suis 
operibus, satis magnifice sehtiant,-tamen de iis cum contemtu loquuntur, ut mode- 
stiae laudem consequantur. Па hancce disputationem: vobis: probari cupiam, ut ab 
ejusmodi moribus alienus sum. Bed recreat me atque erigit illius Ciceroniani cogi- 
tatio, quod quamvis de oratoribus dictum sit, in rem praesentem, transferre, et sym- 
boli loco ponere liceat : &r o dh 


Prima sequentem honestum, est іп secundis 
terliisque subsisterec 


(т) Sext Empir. P.H. T, 92. ` (00 са) Sext Zeit, P. H, TIL, 385: 
(32 Sext. Empir, айу. Math, VM, 149. 1 


T-A N топан, 


N COR- 


т" 22. 


CORRIGENDA. 


Ad ad 
Ешрегісі ` 
Фо» 
haeo 
assessionem 
ex 


Фат» 


ті 
ёра ye 
ӛсті 


ЕУ! 


eege deem 
res. quae 
bde 

phi- 
ENEE 
aT ° 


ai quid est aut бу est, 


reprehenditur 
д0%20ту6 

Cicero qui , omnes 
Cic. I, 59. D. 
mirandam 
cuyxoalecic 

roy Ў істі 

cut xalscty 
discripsit 
regerctur 
Diogene ex Sexto 


— 
- 
— 
— 


leg. Ad 


Empirici: 
Фәни 

һаес 
assensionem 


ёст)» 

euysoTaxiciy 

res, quae 

ô A 

aus 

yy vackely 

eri ° ; 

si quid sit, aut dy est, 
reprehendatur 
&04A0T46 

Cicero, qui omnes , 
Diog. Гаёгі. П, 59. 
mirandum 
суухотй%йебіс 

ётоуй Ai ётт! 


` соукитёйєтіу 


descripsit 
regeretur 
Diogene et Sexto 


pag. 


CORRIGE N D A. 


т1бжуоуру1кд6 ° 
delineanus 
соукатійесбгі 
траихтіхду ° 

томтіхду * 

лоулидо * _ 

quidam 
imcomprehensibile 
sunt 

ut verum quod 


Xj 


л1бжудур}1хд5 * 
exponamus 
туухжтат1фе@@ ж 
TQUXTIXÜV ° 
TTOMTIXOV ° 

Acyixdy * 

quidem 
incomprehensibile 


,sint 


ut intellectus verum, quod 


99 


ere: i n - ET ж. 
rt Wt XR ДА i rr or kac ent 
eu. یرنہ‎ a ty Nt еке те 


gn Reale m iato eg, 


NOMINA PROFESSOR UM, 


Lë 


QUI 
IN ILLUSTRI AMSTELAEDAMENSI ATHENAEO 
inde а d. vm Februarii мосссхху ай d. vm Februarii мрсссххуп, 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


CLARISSIMI ORDINIS PRAESES. 
С, A orenk “ТЕХ, 


< Cu Tu O SF R F UO A 
4 VAN HALL: 


PROFESSORES JUR IS. 


C. A. DEN TEX. 
1. Н. van REENEN, Prof. honor; 
J. van HALL: 


THEOLOGUS. 
W. А. vas HENGEL; ' 


MEDICI. 


G. VROLIK: 
F. van DER BREGGEN, CORN. FIL? 
H. ВО55СНА, 
а РН I- 


8 NOMINA SR OF Kê Qn GM AMATE LOD: 
PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUM 
: HUMANIORU JM. 


D: J. van LENNEP.: 
J. WILLMET. 
J. P. van CAPPELLE: 


DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zz PHYSL 
CA R.U M, 


РВ VOUTE: 
H. C VAN DER BOON МЕЅСН; 


LECTO № 
Н. г: HARTOG, 


SERIES 


SERIES LECTIONUM zr INSTITUTIONUM, 


QUAE HABENTUR А PROFESSORIBUS ILLUSTRIS 


ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS; 


inde а feriis qeštipis anni мрссоххут ad ferias aestivas мрсссххут. 


publice , 


privatim e 


publice, 
privatim , 


publice, 


privatim , 


CORNELIUS ANNE »zx TEX; 


varia loca ex Jure Naturae Publico et Gentium tractat vel ipsi 
juventuti disceptanda proponit. 

tradit Jus Publicum cum universum tum inprimis Belgicum, 

Encyclopaediam Jurisprudentiae , 

Jus criminum et poenarum universum et Belgicum ; 

Elementa Oeconomiae politicae. 


GERARDUS VROLIK, 


IN HORTO BOTANICO, agit de plantis medicinalibus ; 
docet | 

Obstetriciam theoreticam et practicam ; 

Physicam plantarum. 


DAVID JACOBUS vas LENNEP, 


praecipue quaedam historiae et literarum capita tractat , vel ipsi 

 juventuti , exercitationis caus, disceptanda proponit ; 

tradit 

Literas Latinas , interpretandis , Ovidii Heroidum Epistolis, Cice- 
ronis Milonianá , Juvenalis Satyris selectis ; 

Literas: Graecas, interpretandis locis Herodoti et Xenophontis 
quibus in selectis principum. Historicorum, a wv TTENBA- 
curo editis; 

a2 “Но- 


2 


4 'TUTIT2$ шта иь 


Homeri О 1уѕѕеае Rhapsod. E, selectis Theocriti Idylliis ; ; ехрі- 
“ candis Antiquitatibus Graecis; 


Historiàm Unibersam ab initio ad Carolum Magnum, 
JOANNES WILLMET, 


publice, de Antarae ingenio Politico agit, aut praecipua Philologiae mo- 
menta ad disceptationem proponit ; 
privatim , docet 
Linguam Hebraeam; cum institutione Grammaticá, tum ins 
terpretandis, ratione aetatis, argumenti et stili Һара, sensim 
difficilioribus V. T. Locis; 
Linguam Arabicam, primum Grammatice , deinde explicandis 
. Sententüis , Fabulis , et selectis ex Anthologiá Schultensianá locis ; 
Exegesin V. Т. interpretatur, tam illustrandis selectis. Libri 
Josuae capitibus , quam moderandis Exercitationibus Exegeticis ; 


Lm uas etiam  Chaldaicam, Syriacam et Samaritanam , si 
sint auditores; uti et 


Vitam Тітигі, aut Corani quaedam capita explicat, collatis 
Scholiis, in Corani editione Petropolitaná exhibitis. 


JOANNES PETRUS vas CAPPELLE, 


publice, partes quasdam historiae literariae Belgicae tractabit ; 
privatim , de stilo Belgico aget ; 


De Poétis seculi decimi septimi Batayis disseret; 
Historiam Patriae tradet ; 


Exercitationes oratorias moderabitur. 
FRANCISCUS vas рек BREGGEN, CORN. FIL 


privatim, tractabit 
Pathologiam generalem ; 
Materiam Medicam , 
Medicinam Forensem. 


WESSEL 


E OG O f о N UI M.T 2 5 


WESSEL ALBERTUS vas HENGEL. 


publice ,: Quaestiones aliquot argumenti Theologici juventuti | disceptandas 
proponit. 

privatim, Religionis, tum Naturalis. tum Divinitus patefactae tradit 
Doctrinam. ` 

Posteriorem PAvLr interpretatur ad Corinthios Epistolam. 
“Пе Zistorid Societatis еі Religionis Christianae  commentatur 

ita, ut praecipua exponat rerum capita , quae ab aetate caror: М; 
usque ad nostra tempora factae sint, 


JOANNES PETRUS STEPHANUS VOUTE; 


privatim , exponit Mathesin ; ; 
Physicam. 
Elementa Psychologiae et RES tradit. 


HENRICUS BOSSCHA; 


publice, in THEATRO ANATO місо Partium corporis humani fabricam 
‘et usum explicat. 
Operationes Chirurgicas demonstrat [variasque eas instituendi 
exponit methodos. 
privatim , tradit 4Znatomiam, Physiologiam ; 
Praxin Chirurgicam. 


HENRICUS CAROLUS vas рев BOON MESCH, 


privatim , tradit ` 
. Chemiae Doctrinam et Historiam ; 
Chemiam Рһагтасешісат , linguá vernaculà ; 
Doctrinae Chemicae usüs quoad artes : 
Historiam Naturalem. 


|J AZ 


е SERIES LECTIONUM. 


JACOBUS vas HALL, 


publice, selecta quaedam Juris Privati capita juventuti disceptanda pros 
ponit ; 
qrivátim, Instititiohes s v sT1 NIK NI Imp. explicat; 
Institutionum GAJI кн commentarium. tertium et quartum in- 
terpretàtur ; ; 
Parndectas Juri Romani; wxsrENBERGIO duce, а libr. 20 ad 
finem. exponit j 
Principia Juris Нойіегрі et 
Jus Cambiale docet. - 


HENDRIK ге HARTOG, 


Lector in de Wiskunde, Zeevaart- en Sterrekunde, zal Dingsdagss; 
Woensdags en озйне: des middags om Zwaa/f ure , in het klein 
Auditorium van het Athenaeum Illustre , publieke Lessen , in 
het Nedetduitsch, over deze Vyetenschappen geven; еп dat wel in- 
afloop van de volgende orde: 

Eerstelijk over de Rekenkunde, Decimale Breuken en Logarith- 
mus - Gelallen , vervolgens over de Meetkunde еп Algebra; 
en het maken der :Szzus- en Logarithmus- Tafelen., voorts over ` 
de Platte еп Klootsche Drzehoeks-meting en eenige. Hoofd- 
Eigenschappen. der Kegel-sneden; waarin over de beginselen 
der Sterre- en Aardrijkskunde ; en laatstelijk over de Theorie der 
Zeevaarikunde ; en wel inzonderheid over de berekening der 
Lengte ор Zee, zal gehandeld worden; het een of ander Stuk 
echter meer of minder uitgebreid, of wel met bijvoeging van 
eenige verklaring der Zeeváartkundige insttumenten, naar mate 
het getal en de lust der Toehoorders zulks zal schijnen te vor- 
deren. 


LECTIONES 


LEPCTIONES 


1N SEMINARIO EVANGELICO-LUTHERANO HABITAE 


inde a feriis aestivis anni wpocoxxrr usque ad ferias aestipas 
атны MDCCOXXF Il. 


D. JO, THEOPH. PLÜSCHKE, Prof. Ord. 


Loca selecta Jobi, itemque Scripta Johannis Apostoli cum: epistola ad 
Hebraeos interpretatus: est; 

Theologiae Christianae partem: theoreticam proposuit; 

Encyclopaediam et Methodologiam Theologicam tractavit. 


CHRISTIANUS НЕХВ, EBERSBACH, Prof. Extraord. 


Theologiam naturalem proposuit: | 
Doctrinam morum Christianam tradidit. 


GEORGIUS FREDERICUS SARTORIUS, Prof. Extraord. 


Praecepta homiletica et catechetica auditoribus proposuit simulque de 
omni ambitu muneris sacri disputavit. 

Praefuit etiam parzis Commilitonum exercitationibus , quae vel ad oratio- 
nes sacras componandas ac recitandas spectarent, vel ad puerorum in 


doctrina Christiana institutionem. pertinerent. 


ege ç 
Joi ct: 


и. 
Ze Gë 


d > Zeien HS 
қ Ess et -