Skip to main content

Full text of "Annales academici"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 



L &«. 30bl.5o 




/ » 









r 



/» 






Jl - ' 



/>>' 




A C A D E M I C I. 



MDCGCXXXIX — MDCCCXL. 



-:i B. X. X-: lt 



HAGAE-COMITIS, 

EX TYPOGRAPHIA REGIA 

184 2. 







NMmWD COUBQC UaiMRv 
VMRMUMrUNO 






^^ 



I 



V 






I N D E X 



EORUM, QUAE HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTUSENTUR. 



•« 



ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. 

Nomina ProfeMMorum^ caei 3« 

Oraiio Reciori^ Magnijici c. peuts yait der hobybii , cum addiiamento. 5. 

Oraiio inaugurali^ Profe^Moris a. j. vb&dam 35. 

Oraiio inaugurali^ Profefforis j. f. vav ooedt j. g. pil. . • . 59. 

Oraiio ProrecioriM Magnijiei p. hophah pbbelkamp cum vexillum 

miliium academicorum repoeiium esi in senacuh ..«.*.. 83. 

Series Leciionum ••»..* 93« 

'Numerui adoleeceniium eiudiosorum .....••. 100« 

Series Dieeeriaiionum inauguralium d^fmearu^K ... .• » >• • • . 101. 



> * * 



ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA. 

Nomina Profeseorum y caei •.... .••.111. 

Oraiio Reeiorie Magnijiei h. b. yiBX.B,, cum addiian^enio . • ., 113. 

Oratio inauguralie Profeseoris a. .0. o. bubeiian . 147. 

Seriee Leciionum 165. 

Numerue adpleeeenUum siuHoeorum ....... . . .. , . . . . 172. 

Series Dieeeriai4<mwn itiau^uraKumidefensdritm.. »^ 173. 

JudieiafaeuliaiumdecommeniaiionibuefldgunteeiioneefMfiQposiidif • . . 179. 



• « I 



I N D 1 X. 
ACADEMIA GRONINGANA. 

PAG. 

Nomina ProfeiMorum eaet» • • • 189. 

Oraiio Recioris Magnijiei g. sTAa humah 191. 

Ordo Leeiionum. ••••• 233. 

Numerue adoUeoeniiUm eiudioeorum, •.•••• 288. 

Seriee Dieeertaiionum inauguralium defenearum. 239» 

Programma certaminie literarii 243. 

ATHENAEUM TAANJEQDJBKANUM. 

Nomina Profeeeorum. • • • • 245. 

Oraiio Reotorie Magnifiei 8. bhs 249. 

Oratio inauguralie Profeeeorie !• h. sgboltbh 255. 

Seriee Leeiionum • 279. 

ATHENAEUM AMSTELAEDAMENSE. 

Nomina Profeeeorum .....••• 281. 

Seriee Leoiionum. • •- ••.•••• 283^ 

jieia ei geeia in Senatu 290^ 

Oraiio inauguralie Profeeeorie j. boug&a 291. 

Oraiio inauguralie Profeeeorie h. bbijbeham 317. 

ATHENAEUM D AVENTR I EN SE. 

Nomina Profeeeorum^ caet • * 863. 

Oraiio Reeiorie Magnifiei j. tbrbvro 855. 

Oraiio inauguralie Profeeeorie o. ABBSy a. z» 886. 

Seriee Leeiionum • • i • • • 409. 

SEMINARIUM THEOLOGICUM EVANGELICAE AUGUSTANAE 

CONEESSIONIS AMSTELAEDAMENSE. 



Seriee Lwetionmn ..•••«••••• 413' 



« 



• 



ACADEMIA 



LUGDONO-BATAVA, 



v/ 



'^ 



NOMIM PlElOFESSORUl» £T LECTORUIH, 

QUf 

inde a. d. ix Fehr. MDccoxmx ad tiii jFe&r. mdcccxl 
IN ACADEMIA LUGDUJ^O-B ATA VA 

DOCENDI MUNDS OBIERUNT. 



BECTOM MJGN I F I CV S 

CORNELIUS PRUYS VAW DER HOEVEH 

SENJTVS jiOJlB-EmiGI SHRIMji 

PETRUS HOFMAN PEERLKAMP. 



PROFESSORRS IN FACOLTATM MEDICA. 

C. PRUYS VAN DER HOEVEN. 
G. SANDIFORT. 
M. J. MACQUELYN. 
J. C. BROERS. 

IN FACULTATE lURlDlCA, 

H, G. TYDEMAN. 
C. J. VAN ASSEN. 
H. COCK. 
J. R. THORBECKE. 

IN FACULTATE TREOLOGICA. 



J. CLARISSE. 

W. A. VAN HEN6EL. 

N. C. KIST. 

l. F. VAN OORDT. 



» • ■ I » 



NOMINA PROFESSORUM ET LEGTORUM. 

IN FACULTATE DISCIPLINARUM 
MATHEMATICARUM ET PRYSICARUM. 

C. G. C. REINWARDT. ' 

J. DE 6ELDER. 

P. J. UYLENBROEK. 

J. VAN DER HOEVEN. 

A. H. YAN DER BOON MESCH. 

G. J. VERDAM. 

IN FACULTATE PHILOSOPBIAE THEORETICAE 

ET LITERARUM HUMANIORUM. ' 

J. H. VAN DER PATiM > quantum a«tas et Taletudo sinebant. 

M. SIEGENBEEK. 

J. BAKE. 

J. NIEUWENHUIS. 

P. HOFMAN PEERLKAMP. 

G. L. MAHNE. 

J; M. SCHRANT. 

H. E. WEYERS. 

A. RUTGERS. 



LECTORES, 

P. O. VAN DER CHTS, titolo Prof. «xtraord. 

F. KAISER, Astron. Lector. 

G. G. BRILL, Lector German. Litt. 



MAGISTER ACADEMICUS. 



G. KNIPPENBERG , Axt. Glad; Magister. 



CORINELU PRUYS VAN DER HOEVEN, 



R A T I 



D£ 



lirST ITUTIONE UOADEMICAi 



HABITA DIE VIII. MENSIS FEBRUARII ANNI MDCCCXL, 



QUUM MA6ISTRATUM AGADEMICUM DEPONERET. 



ACADEMIAE CURATORES, PR0FE8S0RES? , 
JDYENES VOSQUE VIRORUM ERUDITO- 
RUM CORONA, QUICUNQDE HAEC SACRA 
NOBISCUM CELEBRARE DIGNAMINI ! 



Sene ac prudenter maiores nostri instituerunt , ut ipso academiae natali 
rectores magistratum annuum deponerent^ Ita niiiiirum et diei festi memoriae 
recolendae et libertati academiae serrandae optime prospectum est^ Nec 
m Jnus sapietiter » festum hunc diem oratione rectorali celebrandum esse » 
judicaverunt. Nam si Tulgus hominum conTiviis » ludis » cantu , dies festos 
exhilaret, quo quaeso eruditorum animi aut aptiori» aut meliori modo ad 
hujus diei solemnitatem componerentur , quam istiusmodi lado litterariOy 
quam Musarum cantu , Socratica inter pocula. 

Certe non omnes possunt esse oratores» ut verborum sententiarumque 
ornatu » ut apto concinnoque corporis motu , ut voce vultuque divinis audien- 
tium animos permulceant. Verum ecquis tam agrestis est , tam rudts , tam infans 
pl&nc, ut nihil neque de rebus divinis» neque de rebus humanis^ neque de 
sua» nequc de aliorum scientia expronacro ot -v^rKis proferrc possit? Parum 
profecto ingenium tanTtehue hoc doctoris academici munere et hdnore dignum 
existimaretis. Nam nisi liberaliter institutus , nisi academiae» nisi reipublicae 
litterariae civis tantam personam cum dignitate nemo sustinebit; Atque hanc 
liberalem , hanc academicam institutionem cogitans» saepius voce tanquam 
tacita monebar , id mihi sumerem coram vobis hac hora dicendi argumentum. 
Crebro quidem aliae res permultacy de quibus verba facerem i menti meae 
obversabantur. Sed erant hae quales quae nocte visuntur species ^t umbrae 
meque quasi ex somno evigilantem , ecce institutio academicci de se sermonem 
tit haberem » adhortabatur. 



■ 

ff 



8 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

Dicam igitur, qaoniam fata sic jubent: de instituiione aeademiea et dicam 
ut potero t Tos me dicentem beheTolentia Testra et humanitate ut sublcTetis , 
etiam atque etiam rogo. 

Equidem ^quaenam sit^ aut esse debeat haec institutio» mecum reputans 
statim incido in contrarias hominum dissentientium ac litigantium sententias. 
Nempe aliis eadem est atque scholastica , quibus elementa tradere , compendia 
ad Terbum edjscere » examina sustinere , promotionfm subire » academicae 
potissimum institutionis esse Tidetur quique juTenum ingenia ad unum omnia 
modulum , ad suum scilicet , redigere cupiunt. Alii contra t nescio quam 
libertatem sonmiantes , omnem legum , omnem consuetudinis , omnem omnino 
disciplinae Tim auctoritatemque toUunt eamque demum Tocant academicam 

iustitutionem , in quam juTenes spontaneo tanquam ingenii motu instinctuque 
feruntur. 

Horum neutra mihi ratio Taldopere adridet, neque scholasticorum ista 
seTeritasy nequQ temeritas liberalium. Nam illa puerilem nobis faciet insti- 
tutionem; haec nullam prorsus. Vos igitur» quae tandem mihi probetur 
sententia» declarandum esae Tobis putatis: idque jure quidem Tcstro. Ego 
autem , quo me Tortam , nescio Tideoque primum institutio quid sit 9 deinde 
quaenam illa , quam Tolumus » academica , definiendum esse» Atque hic in 
ipso sermonis exordio multae mihi magnaeque nascuntur rei difficultates. Nam 
alia rerum^.alia hominum institutio est: haecque ipsa siTe Tarias linguas 
consulamus , siTe inhominum Titas intueamur , seu perTolTamus libros de hoc 
argumento scriptos } nunc ad corpus » nunc ad mentem , nunc ad animum 
moresque hominum referenda Tidetur: ut aliis instituere idem sit quod aUre^ 

aliis docere , aliis Tero ea etifi are^ eorri£^^ 9 emendare. 

Academlttm ycto et academicam institutaonciu acfinu.c uupienti, incumbere 

mihi materiam Tiribus adeo iniquam sentio , ut de re iuTenienda fere desperem. 

Nostis AAI quaenuper cum Belgis fratribus ea de re>disputaTimus. Nostis, 
quot quantaeque agitatae sint quaestiones inter Teteris etiam patriae profes- 
soreSy quorum singuli paene qui scriberent» aot dissererent» in singulas 
abierunt sententias. Nec meum est f tantas inter hos componere lites , nec 
si Tel esset y quo eas pacto componerem , satis teneo. 

Equidem , utrum plus proficerem , qui mos medicorum est» ad experientiam 
adpellans meque conTertens , Tehementer dubito. 



R A T I 0. 9 

Nam ciTes academicos obserrana , alios video , quibus haec yita academica 
habetur otium eum ddgniiaie , quae quamTis in senibus ferenda sit opinio , 
in janioribus profecto ignayiae culpa non yacabit. Aliis placet, institutionem 
academicam ad ^ilaritatem esse institutionem , quorum dum Tultus adipe 
nitet yinoque madet corpusy summum. bonum est gaudere yitaque frui 
delidis et voluptatibus diffluente. Hoc genus hominum inter ciyes academicos 
credo perquam rarum est: ast minus forsitan rari sunt, qui mediam legentes 
Tiam» stuidiis quidem dant op^ram, nec tamen nimiam, Amant isti Musas 
non perdite , ut juvenes , sed mediocriter » ut senes. Anquirunt , quanto opus sit 
laboret ut lento lenique passu» sed satis laudabiliter studiorum iter conficiant, 
nihil magis metuentes, quam corporis animiquo defiectigationem. Lectiones 
academicas nequaquam frequentant • ne scilicet studia domestica pereant» 
quae mane tractanda» ut sat supersit temporis ad animorum relaxationem 
et conyivia vespertina. 

Perspicitis AA I ut priores , sic hos etiam esse philosophos , de yita 
rebusque ^humanis acute et subtiliter admodum disputantes, quorum ut 
alteri ^^ov^y Epicuri» sic alteri mediocritatem Peripateticorum sibi proposuisse 
Tidentur. Neque tamen illorum puerilis hilaritas, horum gravitas senilis 
nobismet adeo probatur, ut eos summa laude dignos habeamus- 

Sed quid hujiis aetatis nos moretur experientia, de qua qui intersumus 
ipsi| minus aequo fortasse judicabimus animo» Historiam invocemus testem, 
historiam prisci aevi , qup suus litteris constabat honos et antiqui mores erant 
et antiqua studia 1 Yereor AA 1 ne in praeterita tempora inspicientes eandem 
scenam agi yideamus. Te^tes cito eruditissimum rerum academicarum histo- 
ricum Siegenbeekium aostrum et principem litterarum yeterum doctorem 
Wyttenbacblum 9 ^-hnlfanif p^^^^opt^y»» Titam narranteou .£t hle quidem 
de Ruhnkenii scholis historicis : « harum utilitati , inquit , ac suavitati scho* 
larum indicio etiam iuit earum frequentia, non quidem illa maxima, sed 
major tamen, quam ab illius seculi perrersitate exspectari poterat. Recens 
tunc y sic pergit % inter homincs nostros invaluerat error , historiam libris 
legendis rectius disci^ quam adeundis professorum scholis. Hemsterhusius 
solitus erat , historiam reipublicae Batavae enarrare , tanta audientium multi- 
tudine et adprobatione , ut illa non solum historiae ^ sed et prudentiae cirilis 
institutio haberetur ; at Wagenarii de historia patriae opere edito , paulatim 

B 



10 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

deficientibus discipulorum ad id , quod \A quidem puta^ant > jam editium legere 
possent f studiis , illae Hemsterhusii scholae vacuae reHnq[uebantur. » Atqoe 
haec fuit Hemsterhusii professoris fortuna, qui qualis quantusque etiam in 
docendo fuerit» ex Ruhnkenio discimus , yiri immortalis auditore ac discipttlo. 

Cum igitur ad hanc nostram de institutione academica quaestionem neque 
consentiens virorum clarissimorum tox , nec civitim academicorum Tita » nec 
praesentls , nec praeteritae aetatis experientia probabiliter respondeaat , alio 
nos transferamus » necesse est. 

Atque hic peropportune decreti Regii cogitatio subit > unde quod qua^i- 
mus, cognoscere forsitan poteriinus. Eo loco dioitur academica instttutio 
eruditorum futurorum Tcpovxiielx » hujusque institutionis Tariae paTtes descri- 
buntur ac qua lege et conditione gradum doctoralem in unoquoque doctrinarum 
genere capessere quis possit , significatur : agitur etiam de numero ac stipeiidio 
professorum deque administratione academica, Terbo-de quibusTis ad exter- 
nam rei condionem ac formam pertinentibus ; Terum de interiore hujus imsti- 
tutionis ratibne et indole ibi nec agitur» nec agi poterat: ita ut babeamus 
machinam descriptam , ignoremus machinae motus et potentias praesertim 
motrices ac supparem teneamus rei cognitionem cognitioni corporis humani 
anatomicae: formam conspicimus et artuum compositionem et mirabilem 
fabricationem , Terum abest Tita et anima et motus et spiritus omnis » quo 
alebatur , moTebatur , TiTebat. £t quae tandem est illa Tis organismi acade- 
mici motrix corpus isthoc iners excitansy erigens| moTens» animans? In 
corpore ac materia hanc Tim frustra quaesiFcritis: fSpustra pariter in rerum 
extemarum conditione. Ad animum igitur mens couTertenda est : ad eum 
quem, non hominis umbram» aut simulacrum, «ed Ternm appellamus 
hominem ad ejusque interpretem philosophiouca , ^ua» niai -duoeret et osten- 
deret » quod praeclare Hbratius : doctrina sed vim promov0i imitam , inanis 
foret et Tana omnis haec nostra de institutione academica disputatio* 

£t profecto ita est AAl inest hominibus Tis insita» quam doctrina acade- 
mica promoTere , inest seminium , quod somno tanquam sepultum et oorpote 
eheu ! nimis oppressum , excitare • foTcre , alere oportet. Hoc autem eeminium , 
haec Tis insita, hoc cujusTis academicae institutionis principiitm ut eognosca- 
mus , agite psychologiani adhibeamus interpretem remque ab initio repetamus. 

Socrates » quem mortalium sapientissimum sapiens TOcaTit atattiquitas » 



R A T I O. 11 

nQllam aliam se profiteri praeter jiarYain qnandam amandi dtscipUaam» ajekftt* 

Socraticum illud i)dyom 0tMm tanquam sapieudi priiiGipi.um poneAtes t ab^ ea 

omnem noatram ordiamux disputationem* Nec Tohis, opinor, displicebit AA! 

ut hoc die festo amorem. sermone celebremua i qualis eroticus sermo non tantum 

nobis senioribus» sed buic etiam jurentuti academicae gratus esseet acceptvs 

debet. Ab amore enim onuiis institutio » tanquam fonte ae principio , ducitur» 

Yerum operae pretium est, in bunc amorem inquirere, quem artium 

acieutiarumque fontem babuere ac dixere veteres. Nam aliua est amor 

animalibus cum bominibus communis , alius est propriua bominibns^ 

a Omne animal , ut recte Tiderant illi> se ipsum diligiti ac simul ut 

ortum est , id i^it , ut se conserTet. » Hic amor sui bominibus est 

cum animantibua communis : quique eo duntaxat ducuntur « nae illi 

subsistunt in primis illius amandi discipliaae elementis 1 Sed adTortite quaeso 

animantium bominumque discrimen: illorum perbreTis est ad naturae suae 

perfectionem institutio, borum et longa infantia, et multa egestas, ut in 

domo paterna jiarentumy fratrum, sororum caritatibus explicetur; qui 

ardor amoris semel incitatus cum una domo jaio capi nonpossit, sequuatur 

amicitiae» connubia, adfinitatesy amor patriae generisque bumani, quod 

omnes omnium caritates complectitur. Ut autem parentum cum liberis, 

sic praeceptorum ,est cum discipulis coxyonctio; quae quum mutua beneTO*- 

lentia et studiorum communione mtatur, natorae humanae praestantiam 

maxime manifestat* Simul Tero bac amoris mutui significatione declaratur , 

pon corporis tantum , sed animi quoque sui amore trabi bomines > qui quo 

praestantior » eo erit ipse amantior : cumque ab aliis diligipiur , bos diligere 

mutuo et amare discimus, ex praedara illa Teteris pbilosopbi Toee: Ipo^ 

oifTipt^T» rixT^i. .Hae&ntialBgaater a Teteribua exposita sunt # iia y waor ntaxime 

adfirmare , tales rcTera esse , quales illi ingenio sibi finxerint > bomines. De 

amore sui Tobiscum o Teteres philoaophi I non pugpabimus ; sed ex animmi^ 

tium hocce amore hpmanum existere, id est quod furi^ ^vw judicamw* 

lUum , quom amaadi disciplinae initium dicitis , Tereor ne ipsius sit finis 

Tosque pulcra specie capti nubem pro Junone amplectamini* ISbiim liberorum 

in parentes impietae, rarii firatrum gratia, lites oon}ugum, amicitiarusi 

instAbilitas , bominum populorumque simulCates et odia deque principata 

certamina tam quotidianae obserTatioais smrt} ut yel in proTerbia abierint? 



12 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

Quo magis Teritati consentaneam est illud recentioris philosophi placitum : 
kamines natura vevMri in canditione perpetui belli amnium eontra omnee. 

En philosophiam philosophiae repugnantem , quarum ut al tera pulcri , sic altera 
veri sese specie commendare yidetur! Ecquis nobis hunc nodum solyet ? Iterum 
adSocratem revertamur, philosophiae parentem , qui quiadiscere amorem ho- 
mines oportere noverat « amandi disciplinam professus est. Latent quidem in 
homine optimarum virtutum semina , sed nisi irrigentur et foveantur » corpore 
oppressa latent aeternumque latebunt. Et quemadmodum in rerum natura 
solis calore ac luce et crescunt et eflQorescunt suoque tempore fructus ferunt 
arbores $ sic hominum animi amore , tanquam sole , illustrari et foecundari 
debent* Amor amorem parit : id qui fiat , amandi disciplina Socratis docemur. 

Est autem discernendus verus amor ab amoris vana specie, quae corpus 
quaeque corporis sunt, res terrestres solas spectat et cum amore vero» 
quamdiu vivimus inque hac terra degimus, de imperio certat. Ab isto 
amore terrestri vana pariter et inanis philosophia nata est , quam veram esse 
credunt vitaeque magistram ac ducem sequuntur mortales. Ea non quid 
pulcrum , verum , bonum » curat ac rogat perpetuo » sed quid commodum , 
quid jucundum , quid utile. Sophistarum arte de homine rebusque humanis 
disputat f neque abest facundia dictis. Non facile ea qualis sit « cognoscitur. 
Nam nec unus idemque ei vultus est» nec forma eadem. Nunc Sirenum 
voce cantat « nunc Deae Ignaviae partes agit » nunc Nestoris sapientiam 
dulcemque eloquentiam imitatur , nunc religionis ipsius personam sustinere 
sibi adrogat ipsamque similiter amandi disciplinam se tradere gloriatur, ab 
eodem principio , ab amore scilicet sui » rem repetens* « Non temere sati 
ac creati estis, omortalesl (sic nos homunciones adloquitur) sed eo quidem 
Deorum conoilio , ut vitam viveretis quam foliniflflimam vci-eque vitalem* 
Sequimini naturam et quo natura ducat, advertite. Haec autem ut utilita- 
tem praecipue sectemini , vos adhortatur i quae et optimarum quarumvia 
rerum inventrix et artium scientiarumque magistra et optima dux vitae 
rerumque omnium et principium et finis et summum , quod quaeritis , bonum. 
Utilitate enim omnes res humanas metiri, ad eam quaeeunque oogitatis et 
facitis dirigere I hanc colereyhanc rebus quibusvis anteponere decet. Utilitaa 
artes et scientias humanas invenitj exdoluitf perfecit. Haec disciplinarum doc* 
trinarumque et rationem docuit et modum, Saee academias condidit et univer- 



R A T I 0. 13 

* 

siUtes. Ad hanc omnis hominum ipfltitutio siye priTata, siYe publica» siye 
prima» sive ultima ipsaque adeo academia componenda est. Ac si ea potissimum 
laudanda sit doctrina , quae tanquam doctrinarum mater et parens a primis 
inde initiis ad ultimos usque fines res deducat unoque principio rerum et origines 
et erentum oomplectatur , quam tandem majore laude celebrabitis prae ea, 
quae ab ipsa, quam pollicetur, utilitate commendationem habet maximam.» 

£x hac sui ipsius laudatione intelligimus , eam nec parri aestimandam esaej 
neque exiguos fructus promittere. 

Quapropter lubet , periculum facere ejus eamque interrogare et perquirere) 
quid ex ea ad yeram institutionis academicae cognitionem profidamus. Ad 
quam quaestionem quid ipsa respondeaty tos si aveatis scircy audite eam 
diserte ac probabiliter disserentem. « Academias quemadmodum utilitas 
condidit » ceu doctrinarum quarumTis seminaria ,, ac theologorum » litterato* 
rum, jureconsultorum 9 medicorum officinas, ita in omni academica institu* 
.tione f quid utiie , quid non » ante omnia ac praecipue curandum est. Linguae 
Latinae , ut ab ea incipiamus , quae eruditionis principium Tulgo habetur , ea 
sufficit notitia, qua.opus est ad professorum scholas cum fructu adeundas; 
quarum plurimae ut patrio sermone habeantur » in TOtis est. Graeca Tix nisi 
theologis et litteratoribus couTenit et illis quidem Graeca Hebraica, caeteris 
quantum requiritur ad nonnullarum Tocum t quibus in scientiis quique suis 
utuntur , intelligentiam. Cur igitur pueri quinquennium his litteris in Gym* 
nasio insudarent? Propaedeutica quam compendiosa magisque fructuosa forent t 
quando unam audirent utilitatem 1 Quid mathesis , quid logica ad theologiam , 
ad jurisprudentiam attinent , quarum illa ex fide et codice sacro 9 haec ex lege 
scripta omnis pendet? Medicum quid litterae Teteres, philosophiae quid 
juTarent studia 9 <*uj]u totaars experientia nititur quiquemorbosjiim eloquen- 
tia 9 sed remediis curaturus est. Botanice Terd et chymia et zoologia conten- 
tus sit pharmaceutica , i. e. plantarum animaliumque eorum cognitione» 
quorum in codice pharmaceutico fit mentio et paucorum animalium praeterea , 
quorum maxima est cum homine similitudo : simiarum praecipue : nam ^imia 
fuam similis turpissima bestia nohisj 

Haec de propaedeuticis. Sequuntur reliqua quarumTis doctrinarum studia » 
in quibusy cum Tirtus actione constet « ut practica sint, inprimis enitendum 
est, Theologus igitur concionari potissimum discat ac praTOS populi mores 



14 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN. 

eiMndare, jureoonsultus caussas ageM» medicas praxin medicam ikQtwep 
litterator grammaticam pneros docere : neque oleum et operam perdant » site 
metaphysica, siTe theologia natnrali, de quibus num sint» nec ne, dia 
multsmque disputatum est et adhucdum disputatur, siTC aBtroaomia» siTe 
litteris Orientalibus praeter Helwaeas colendis, siye studiis philosophicis f 
politicby oecoDomicis , historicis, quae theologum yel jurecocsultWBi noD 
facient* 

£t uti cum scientiis mathematicis et physicis litterae humaniores nil oom^ 
mune habent , ita tuto has negliget philosophus , neque admodum desiderahit 
aut metaphysicam » aut historiam philosophiae ; quemadmodum litterarum 
doctor fadle carebit omni illo adparatu scientiarum , quae in Gymvaaiis noa 
traduntur. Tempore vero et otio quam intemperanter abutercntur » qui anle 
omnia in studiis praxin non cogitent, Tel medicorum mbnstratur exemplOf 
quibus in theoria Tersantibus omnis natura cognoscenda est» tam corporum 
inanimatorum f quam animatorum: fossiliumf plantarum, aw i mal i um ; quae^ 
nt ipsa infinita est » sic ab arte faoienda mentem inprimis aTcrtit , quae neque 
cognitionibus istis » nec contemplationibus , sed usu et exercitaticme discitur. » 

O praeclaram Tereque practicam philosophiam» quae Titam nobis longam« 
artem brcTem effecisti ! Quam curta , quam habilis sdentiae supellex I Te si 
sequeremur duoem, tuis si obtemperaremus praeceptiSi neque tanta indige- 
remus scientiarum pompa , nec tam Itmgo et tortuoso studiorum cursu » nec 
tam sumptuosa disciplina academica: ipsaque forsitan non indigeremus aoade* 
mia : siquidem praestaret , propaedeuticas disciplinas Tel domi discere t Tel in 
Gymnasio , et academiarum loco scholas fundare practicas : theologorum t. c 
Trajectif jureconsultorum Groningaet litteratorum Lugduni, medioorum 
Amstelodami, quo loco et opima aegrotantium secres et mira aoapocomiorum, 
amplitudo; qua quidem ratione quantopere parsimoniae consultum foreti 
non estf quod moneam. 

Habetis AAl academiam ad utilitatis studium conformatam, aut potws 
kabetis eam philosophia utilis ac pragmatica prorsus sublatam. Nempe 
in hac inquisitione aliquid mirum nobis eTenit« qui duce ea philosophia 
quaerentes et iuTestigantes institutionem academicam» quo tempore eam 
adprehendisBe arbitrabamur i ecce fugit indignata sub miabris I 

Quandoquidem igitur nulla nobis spes relinquitur , foore mt hae eam Tia 



R A T I O. 15 

iDTenramns , ^ecqiiid nobis raperest » quam ut e0 reipertanmr , unde digi>«B8i 
snmos atqtte ad Socratem eiusque philosophiam et parram amandi diacipli- 
nam redeamus. 

« Tant«s est innatus in nobis co^ftionis amor et scientiae^ ut nemo 
dnbitare possit , quin ad eas res bominum natura, nnlk> emolumenU) invilata, 
rapiatur videmusne ut pueri ne yerberibus quidem a contemplandis rebus 
perquirendisque deterreantur ? Ut pulsi requirant et aliquid scire se gaudeant ? 
Ut aliis narrare gestiant ? Ut pompa , ludis atque ejuamodi spectaculis 
teneantur ob eamque rem Tel famem et sitim perferant ? Quid yero qui ingenuis 
studiis atque artibus delectantur, nomie yrdemus eos nec Taletudinis» nec 
rei fomiliaris babere rationem omniaque perpeti , ipsa cognitione et sdentia 
captos et cum maximis curis et laboribus compensare eam , quam ex 
discendo capiunt, Toluptatem?» 

Haec praeclara Tullii Tcrba nobis natura inesse cognitionis amorem et 
scientiae testantur: idque rcTcra in pueris animadvertimus , in quibus ut in 
speculo natura cernitur. Bene igitur nobiscum actum est, quod institutionis 
habeamus fontem ac principium in animo ipso positum. Sed qualis tandem 
sit illeamor, nondum probe tenemus puerisque an bont auotCMTy an mali sit , 
haesitamus, Nostra Tero plurimi intereat » ne Terba nobis dare patiamur meve 
in ideas conTersa mente , homines nobis fingamus , quales nec sunt , jaec fiiexnnt* 

Itaque pueros sane cognitionis amore et sdentiae duciTidemus^ sedcaTsa- 
mus I ne nimis magnifice de hoc amore sentiamus. 

Curiositatis hoc magis est et rerum noTarum studinm , quam scientiae et 
cognitionis. Quaeritant quidem , nec interrogandi quaerendique finis est , aed 
semper nori quid , ab una re transsilientes ad alteram et «iquid siTe audiendo , 
seu legendo dKli«er*nt . quam ^to sunt animo , quam superbiunt » «pwuDa rapm 
aliosse efferunt eosque despiciunt, ut pedaniismui buins praesertim aetatii 
eorumque , qui aetate licet adultiores , ingenio tamen et moribus poeros 
referunti ^se Tideatur* Gui pueromm recens ex Gymnasio prodefuntium 
pedantisfno mederi academiae ciTes conantur noTitiwum commilitonum 
initiatione , de qua , uti de aliis juniorum medicorum renediis , , eo, quD 
isolebat modo adfaibitum , dubia res est, utrum malo , cui oppugnando 
destinabatur , mitius sit , an pejus. 

Quid igttur qualisque «it ille a TuIKo celebratus pimrorum cognitiottis 



16 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

amor et scientiae et qaam panim hoic academicae institatiom conveuiat. 
perspicitis. Quis enim sanae mentis dicat , aut habeat academiam quoddam 
quasi pedaniumi seminarium ? 

Sic hercle disputando ac perquirendo non multum hucusque profecimus 
AA! neque e longinquo portum,,;.quo tendimus, yideo. Nec tamen desperan- 
dum esty duce et auspice Socrate. Eum uimirum nec latuit iste puerorum 
pedantismus , neque idoneum ac suppar pedantitmo remedium. Xenophontem 
legentes, praeceptoris recolentem memoriam , ubiyis offendimus puerosi aut 
adolescentulos yanos , superbos , adrogantes suaque tumidos et inflatos scientia. 
Horum animos sermonibus suis purgare, emendarei corrigere et a pravis 
opinionibus liberare studebat, ostendendo, eximia ea, qua pollebatt obste- 
tricandi arte , quam nihil scirent nihilque ingenio parerent , . qui sese 
mira scientiae prole grayidos credebant, ut ipsis acciderit idem, quod in 
fabula 8 

Parturiuni manUi^ naseetur ridieulu^ mue» 

Sic in juvenum animis pudorem concitabat et dolorem salutarem , quibus 
qui sibi prius placebant mirifice , jam displicebant Tehementer , animulae 
suae turpitudine ingeniique tenuitate « tanquam in speculo, conspectis. 
Nunc non pictam a semet ipsis effigiem sui , ut solebant , admirari , diligere , 
Tenerari, sed tanquam e somnio cTigilantes , se ipsos, qualis essent rcTera, 
oognoscere, neque aliis se praeponere eosque contemnere, Terum ex tanto 
quo tenebantur, morbo conTalescere denique coeperunt. Hoc est illud 
Apollinis Delphici oraculum: noece teipeum^ ex cujus tanquam oognoscendi 
sapiendique initio , ex cujus , inquam , recta interpretatione omnis hominum 
scientia rite existimabitur omnisque juTcnum institutio pendet. 

Ab hoc oraculo ipse philosophandi amandique initium duxerat Socrates. 
Nimirum a se ipso cognoscendo, emendando, corrigendo auspicatus erat 
juTentutis erudiendae munus. Haec ei fuerat ad tantum opus legitima 
praeparatio et initiatio. Nec facilis labor erat: nam yitiosus erat Socrates 
et libidinosus genioque indulgendi cupidus, Tali animo ingenerandae erant 
fyKpirew , dvripKei» , ivTOKpxTopla , addiscenda. omnibusque aliis rebus fantepo- 
aend^ yirtuSa Sic ipse ^ tenebrjs Qpinionun^i ad lucem Teritatis erectus, 



R A T I 0. 17 

hano unam amarey colere, sequi, aliis tradere didicit: quaque est amor 
germanus fortitudine , pro ea mortem oppetere , non recusavit. 

Ecce, quam profitebatur Socrates, amandi disciplinam nobis quaerendo 
inyenisse videmur : necdum tamen eam adplicuimus ad institutionem acade- 
micam, ut num ei aliquatenus congruat, cognosceremus. 

Plura sunt institutionum genera » ut plura sunt ingeniorum genera humano- 
rum. Est institutio primai primo vitae tempori apta infantibusque : qua 
fari discunt et scribere et legere et numerare. Haec institutio infantilis. 
hominum Tulgo adoommodata est ac sufficit» qui manuum opere durisque 
laboribus victum quaeruntt utilissima profecto classis ciyium, cui quod 
litterarum studiis indulgere possint eruditi , debetur. Est institutio altera , 
puerorum ingeniis apta , quae et grammatices docet et linguarum et historiae 
aliarumque scientiariun elementa et artium» qua quidem puerili institutione 
reliquorum praeter eruditos civium animi ad yitae ciyilis munera obeunda 
instruuntur. 

Est denique ultima eaque academica institutio » doctis » eruditis solis 
propria , qua ad cultum humanitatis informantur ingenia hominum. Ad hanc 
requiritur non tantum linguarum Teterum peritia, yerum inprimis animus 
requiritur Musarum et sapientiae amicus. Nam hoc nomine potissimum ab 
omni reliqua mstitutioue differt, quod uti caetera institutionum genera 
utilitatis maxime caussa existunt , haec utilitatem non aspernatur quidem , 
sed eam nec solam , nec praecipuam yenatur , yerum ad altiora tendens , quod 
pulcrum , Terum , honestum est , inprimis quaerit. Nam cum plerique homines 
▼el qnaestus causa , vel Toluptatum corporearum , vel famae denique scientias 
sibi expetunt, nonnulli sunty pauci fateor, qui scientias amant, non quod 
utiles sunt, sedquod pulcrae , honestae , praeclarae: cumque vulgus hominum 
ipsas ancillarumlocohabent, quarum nempe ministerio utuntur ad cupiditates 
snas ; hi loco amicarum colunt , quibuscum matrimoniohonesto conjungi cupmnt* 

Quicunque eo est animi sensu, is est, quem quaerimus, academiae civis, 
ad hanc nostrain institutionem natus et factus. Ardet in ejus pectore divinus 
ille ignis amoris , quo inflammatur , quo incalescit , quo ad praeclara quaevis 
infiitatur , quo nihil non suscipere » perferre , pati velit , sive laboris , 
sive taedii, sive molestiae, ut compos tandem fiat votorum suorum* 

C 



18 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

Quodsi igitur» quod primo ia omni institutione quaeritur , indoles qualis 
esse decet huic nostrae academicae institutioni apta, nobis indaganda sit, 
indolem laudamus ac celebramus amatoriam : id est amoris yeri , diyini capa- 
cem. Non terrestrem cogitamus terrestrium voluptatum , qui Gereris , Baccfai» 
Venerisque cultu satiari cupit, sed eumy qui ut ipse immortalis est, ita V^ 
nerem colit Uraniam hujusque vera pulcritudine capitur. Haec ipsa est ad 
scientiarum mysteria im^tiatio» sinequa nec matheseos juTabunt, nechumani- 
orum studia litterarum , qaorum illa menti nostrae yerum conspiciendum 
exhibebit y nec tamen ipsi quauti simus » quo loco et numero habeudi , quam 
parvi y quam magni , quam leyes , quam grayes , docebit nosque varaces 
yeritatisque et amicos et cultores non magis , quam ea si careremus , efficiet : 
haec Tero tam parum animo proficient nostro » ut pulcrum in libris Tenantes 
et mirati, ipsi turpes prorsus simus et turpia sequamur* 

Itaque institutio perpetua ad amorem progressio est 9 cujus Ti dlTina sensus 
internos excitare dormientes atque e morte ad Titam cTOcare oportet* 

Hoc modo Socratice de institutione academica disputando 1 hujus nobis notio* 
nem magis magisque informare ac perficere Tidemur. Scilicet non illud 
duntaxat quaerimus, docti Ut fiant et eruditi artium scientiarumque studiosi» 
Terum homines nt fiant , Tere humani ; neque patriae prodest , ex hac officina 
multos quotannis prodire Terbi diTini ministros , caussarum patronos, medi- 
cinae doctores , sed prodest plurimum , prodire Tiros juTenes 1 Tero ingenii 
animique cultu commendabiles. ' 

Eam quidem fuisse majorum nostrorum , Tirorum prudentissimorujn men« 
tem in condenda academia, Tel exinde licet suspicari, quod non singulas 
fundarint singularum doctrinarum scholas , sed unam Tolucrint » quae omnes 
iugenuas artes y quae ad humanitatem pertinent , tanquam cognatas et com« 
muni Tinculo junctas , complecteretur , academiam. 

Hactenus nobis communem quandam studi(Mrum parasse Tidemur siTe 
isagogen, siTC initiationem , constituentes ac definientes eroiieen illam 
Socraticam ejusque Tim in disciplinas commonstrantes ; cujus quanta sit 
efficacitas ad studia etiam propaedeutica juTenibus oommendanda, Brugmansi], 
Tiri summi exemplo didici , quo doceate tantus erat juTenum et Tirorum 
tum doctissimorum , tum clarissimorum : theologorum, medicorum , jure* 



o a A T I 0. M 

consultorttoi f QDCursns » ut omnem ferme academiam in propaedeuticis ad 
medioinam versari , credidisses. Nec mirum* Vir magnus erat Bragmansius , 
praedaram naturae scientiam ardens: erat disertus; nam peeiiu «#/, qtsod 
duertum faeit. Yeram caTeamus , ne iterum decipiamur , atque auditorum 
nnmero nostrae siTe doctrinae, siye disciplinae computemus praestantiam. 
Mam amer yerus minus ardoris quodam impetu , quam constantia ac stabili- 
tate dignoscitur , nec suscitare eum sufBcit » verum firmare oportet ac magis 
magisque corroborare. 

Ecce igitur nobis academiae civibus de amoris non tantum ardore» Terum 
stabilitate inprimis ac constantia certamen propositum I 

Capiuntur juTenes pulcritudine , gratiis, Teneribus sicque in alias semper 
aliasque inyolant scientias, eas praesertim, quae noTitatis gratia maxime 
ipsorum ingeniis juTenilibus placent* Sunt baec amandi dbdplinae initia 
prima; necdum Terus amor bic est, qui pulcri tantum specie tenetur et 
quemadmodum qui Tere amat , non corpus pulcrum amat , sed animum pulcrumy 
sic scientiarum amatornon tam scientiarum formis yquam Tera ipsarum pulcri-- 
tudine capietur, i. e. amabit eas eatenus quatenus^Terae sunt: hoc autem 
ecquid aliud est, quam amare verum» Quo amore qui dudtur, eum non 
insanire» sed sapere juremerito didmus. Nam, quemadmodum Tagus ille 
amor polymathiam aliquam , aut polybistoriam parit , quae scientiae aut 
praelusio quaedam , aut umbra , sic stabilis , constans demum parit scientiam. ^ 

Quid autem sit Terum illud , quod amare cunctisque rebus praeponere decet , 
quaerentes» denuo in medio orationis corsu interpellamur complurium sapien- 
tum Tocibus : quorum alii omnia fluere , nihil cOnstanter manere ; alii homines 
nihil soire, optnari omnia, nuUamque eBs^ veritatis aut notam, aut criterium 
clamant. Scepticorum hoc pladtum est , quod si audiamus ^ ez Teri amato- 
ribus amatores opiniouis ikcti sumus. 

Siccine nos opinionem ut stabili constantique amore prosequamur, Socra- 
tis tanqnam Toce moneremur 7 Bona verba quaeso 1 Eorum haec tox est , qui 
propter ipsam amoris inconstantiam , caussa Teritatis prodita, repulsam 
tuleffunt* Non desperandum est, nec ignaTiae indulgendum: nam nullus 
amor sine labore • sine molestia « sine certamine. Quod certamen amoris 
plurimis atque illustrissimis Terbis sententiisque celebraTit TuUiusy qui: 



20 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

nihil esse in Tita magnopere expeteadum» exclamat, nisi iaudem atque 
honestatem: in ea autem persequenda omnes cruciatus corporis, omnia 
pericula mortis atque exsilii parvi esse ducenda; neque hoc dissimulandum i 
sed prae nobis ferendum : trahi nos omnes laudis studio et optimum quem- 
que maxime gloria duci ; nuUam yirtutem aliam mercedem laborum pericu^ 
lorumque desiderare» praeter hanc laudis et gloriae» qua quidem detracta, 
quid esset , quod in hoc tam exiguo vitae curriculo et tam breyi tantis nofl 
in laboribus exerceremus ; nunc insidere quandam in optimo quoque virtutem , 
quae dies et noctes animum gloriae stimulis concitat atque admonet 9 non 
cum yitae tempore esse dimittendam commemorationem nominis nostri 9 sed 
cum omni posteritate adaequandam. » 

Quibus tamen Terbis sententiisque me confiteor , haud parum conturbarit 
siquidem hicce amor Tullii non TeritatiS| sed laudis et gloriae et famae 
celebritatis amor mihi esse Tidetur. Virtutis quidem et honestatis hoc loco 
fit mentio • Terum utraque tam arcte cum laude et gloria copulatur , ^ . 
coaluisse Tideantur, neque ab altera dbcemamus alteram: de Teritate iic'- 
Terbum quidem» Nobis autem Terum sectantibus nequaquam committendum 
esty ut famae nominisque celebritatis amorem sancto hoc Teritatis nomine 
amoris dicamus : quodqui faciunt» gloriaestudioadTerum etpulcrum etbonum 
duci homines posse, opinantur* A qua quidem opinione tantum ego absum, 
ut Terear p ne hisce famae et celebritatis et gloriae amatoribus idem , quod 
Regi illi apud Herodotum accidat* qui uxoris suae pulcritudine superbiens» 
eam nudam serTO spectandam praebuit : quo facto » indignatio mulieris ipsum 
et uxore et regno et Tita priTaTit* 

CaTendum idcirco, ne falsa rerum specie decepti umbras consectemur 
et simulacra ipsique inanem rumorem aucupantes et scientiae Teritatisque 
caussam prodamus et animo ipsi nostro labem inferamus» amnibus nollis 
eluendam. 

Quisnam igitur sit ille. Teri amor , iterum iterumque rogamus. An 8cientia<' 
rum doctrinarumTe y an nostrae tantum est» quam profitemur , amorscientiae? 
Minime gentiuml An ignoramus, illas crebro Teritatis tantummodo formam 
habere et similitudinem | in quibus opinabilia* conjecturalia 1 falsa Teris 
ubique et certis mixta sunt: nostrae autem scientiae amorem cum nostri 



O R A T I 0. 21 

amore tantopere oonfundi atque confluere , ut quo ardentius ndstram diliga- 
mus» eo in alias scientias nos faciat iniquiores? 

Scilicet simulacrorupi et histrionum plena hominum yita est , ut crederetis 
fabulam agi et fraudem fieri mortalibus. Nam quae Tulgo feruntur scientiae , 
non sunt, sed simulacra scientiarum: qui scientiarum dicuntur cultores, 
saepenumero histriones sunt , eruditorum persona induti. Quae reputans in 
memoriam redeo praeclarae vocis Yerulamii : ad regnum icieniiarum pariter^ 
atque ad regnum coelorum nemini aditum paterej niei infanti ^ i, e. ei, 
qui eodem sit , quo infans j animi habitu : candido , simplici , puro et libero 
mprimis ab opimonibus praejudituitis; qualia in optimo qnoqne maxime 
cernitur. Ab hoc enim quis propius aberat, quam ille simplicitatis et veritatis 
cultor integerrimua BoerhaaTius, qui, quemadm6dum ipse refert, invitatus 
haud semel a viro primariae dignitatis , qui gratia florebat Regis Gulielmi III , 
ut Hagam Gomitum sedem caperet fortunarum suarum , declinayit constans , 
cpntentus yidelicet vita libera , remota a turbis ; studiisque porro percolendis 
unice impensa, ubi non cogeretur, alia dicere et simulare, alia sentire et 
dissimulare : afiectuum studiis regi , rapi. » 

Suppar Ruhnkenii est de Tib. Hemsterhusio testimonium : « famae et 
magnae de se opinionis prope negligens erat , minime omnium curans plausum 
vulgiy cui propterea paene ignotus vixit. At quo minus gloriam vena- 
batur , eo magis ad eum sponte veniebat. Quis enim nescit , omnes omnium 
gentium eruditos una voce, una aententia regnum in litteris ad ipsum 
detulisse 7 

Et de Ruhnkenio Wyttenbachii : « veritatis amor et professio omnium ei 

fuit officiorum antiquissimum caeterorumque origo et principium. Nec ipse 

unquam aliter loquebatur , quam aentiebat , nec eos , qui aecus facerent , ferre 

poterat : nec magis ferebat illos , licet non aermone , tamen re et facto men- 

daces, qui vultu, oculis, gestu, habitu, aliquam doctrinae, prudentiae, 

virtutis speciem simularent: ab eaque vanitate tantum aberat , ut imperitis, 

qui fere opinione ducuntur, minus etiam, quam erat, eruditus ingeniosus- 

que videretur et se videri, aequissime pateretur. — Volebat talis videri, 

qualis erat , nec alius in scriptis , qaam in sermone et vitae consuetu- 
dine. » 



22 CORNELII PRUTS ?AN DER HOEVEN 

Talem ammi habitum ut in magnis illis yiris suspicimus » ita quo erant 
Yeri amore, aperte significare » censemus. 

Necdum tamenferiim illud» ubinam reperiamus, intelligimus et quo magis 
perquiramus atque inyestigemus , eo magis aufugere et abs mente et cogita- 
tione nostra recedere ipsum Tidetur. Nam si neque in rebus extra nos positis » 
neqne in nobis homuncionibus , neque in scientiis doctrinisque habitet, 
neque laudis sludio comparetur , ubinam tandem lateat et quo artificfo 
possit ex latebris suis extrahi , penitus totosque nos ignorare fateamur , 
necesse est. 

Quid Tobis Tideatur , nescio AA 1 Mihi non ea est t^meritas , ut verum hac- 
tenus me invenisse , aut Tobis monstrare posse , existimem. Forsitan , si 
plancy quid et quale esset, teneremus, ut fert hominum mos, amandi ardor 
languesoeret : forsitan Teritatis splendor praestringeret mortalium oculos. Nos 
interim Terum^quaerere» ne desinamus, illudque, quod facimus» amemus: 
sic magna nos spes tenet , fore ut f nisi in hac Tita » in altera saltem illa 

« 

post mortem , quam Teram Titam Tereque Titalem adpellamus , ea , quam 
constanter amaTimus et unam coluimus, potiamur Teritate. 



Ad hunc amorem in adolescentium animis excitandum , foTendum , alendum 
quid magis efficax est » quam institutio academica ? Hic juTenes sunt generosi » 
qui non contenti scholastica puerorum institutione , altiora petunt j pulcri 
cujusque studio incitati, amicitiae et communium studiorum Tinculo juncti, 
Tirtutum inter aequales aemuli. Hic ^bibliothecae i tanquam habitacula ac 
domus summornm ingeniorum. Hic Tirorum eruditorum ordo, quorum 
omnis Tita scientiis consecrata est , qui juTentuti aoademicae prodesse ejusque 
utilitatibus et commodis inserTire capiunt. 

Plures in patria nostra sont urbes, loci amoenitate, aedificiorum magnifi- 
centia, incolarum numero hanc Leidam nostram superantes. Magnitudine, 
splendore , opibus 9 diTitiis 9 mercatura superbit Amstelodamum seseque 
metropolin esse» juremerito .gloriatur. Sedis regiae nomine gaudet atque 



R A T I 0. 2» 

exsultat Hagana ciTitas. Nam ibi Regts angustisgimi domvs et nobilis 9tirjm 
Arausiaeaek Quid magis ad hilaritatem laetitiamque mentes componit , qnam 
Roterodami mei» urbis florentissimae adspectus? Et tamen una Leida est hujus 
Hollandiae nostrae -ciTitas aGademica» Haec antiqoissima scientiarum sedes. 
Haec alma Musarum domus. Haec Minervae sacra urbs» Hae Athenae Batavaer 

Plena isthaecurbs nostra monumentorum avitae gloriae, sapientiae majorum , 
eruditionis Batayae. Hic hortus Boerhaavii, hic Albini supellex; hic museuBfr 
Brugmansii. Hic yixere et floruere }itterarum beroes Scaliger > Salmasius 9 
Hemsterhusius > Ruhnkenius » Yalckenarias , Wyttenbachius. Hic senaculum 
est et auditorium , ubt yultus adspicere et Toces audire diTinas yirorum 
illustrium Tidemun Hic locus est institutionis academieaei quo aptiorem 
nullumi aut meliorem inyeneris. 

Sic academia est ciritas litteraria , in qua ut mercatores de mercibus , sio 
litteratores de litteris artibusque , quae ad humanitatem pertinent , sermones 
miscent. Oderunt profanum Tulgus et arcent. Nec aures perstrepuat rerum 
politicarum turbae , nec clamores hominum de imperio certantium , nee in- 
Tidorum» aliorum famae obtrectantium , conTicia, nec superbia et fastus 
nobilium. Scientiae suae Tiyit et Teritati » hanc amat , diligit 1 colit sacra 
gens ciTium academicorum* Sed simul diligunt» amant» oolunt omnes^ 
quotquot flagrant discendi ardore. Atque ita cunctos jungit idem amicitiae 
yinculum, quo quid carius esBef aut pulcrius pot€st? Aut quae possessio 
maioris aestimanda est, quam amicus, quae tanto carior auro opibusque » 
quanto rebus istis inanimatis praestantior homo. 



AdumbraTi AAI quam mente oompleetor, eximfam ciTitatis academicae 
speciem , non in alienas intuens peregrinasque uniTersitates » sed in nostram' 
intuens priscam illam academiam Lugduno-BataTam. 

Etenim curemus oportet, nepopulorum aliorum instituta et mores mirati, 
quod nos deceat nostrosque homines, exquirere negligamus. Quid autem 
deceat , ab eo qui se ignoret , intelligi nullo modo potest. An credamus j 
otaculum illud Delphicum hominibus singulis editum esse , gentibus uniTer- 
sls non esse ? Nonne multa , quae Graecorum moribus erant decora , apud Ro- 



24 CORNELII PRUTS VAN DER HOEVEN 

manos turpia putabantur ? Quis vestrum AA« HH ! memoriae non mandaTit ; 
quae de hoc locoj in explicandia officiis, ab oratore et philosopho Romano 
tradita et praecepta sunt: tenenda eaae sua cuique propriamque servandam 
naturam, ut etiamsi sint alia graviora atque meliora, tamen nos studia 
nostra nostrae naturae regula metiamur : imitandos scenicos , qui non optimas , 
aed sibi adcommodatissimas fabulas eligunt : et ad quas res aptissimi erimus, 
in iis potissimum elaborandum. » 

Quo minus audiendi sunt isti peregrinatores , qui facto tridui « aut quatri- 
dui per regnum hoc paryum itinere , de rebus nostris » ingeniis, moribus» 
studiis sententiam pronuntiant omniaque ad se suaque referentes, cumirrisione 
audientium militem imitantur gloriosum; quorum nonnulli tantae suntimpu- 
dentiae» ut hujus judicii sui levitatem et iniquitatem» editis libris » prodant 
ac divulgent. Quodsi docti cupiatis preregrini de nobis audire judicium , 
illius citabo» qui non triduum , sed decennium in Batavia degerat 9 Ruhnkenii. 

Naturam autem nobis propriam minus recte ex aliorum scriptis et sermo- 
nibusy quam ex maiorum nostrorum studiis et monumentis litterariis 
noscere poterimus. Ea non tantum spirant libertatis sensum, qui Teluti 
quidam sanitatis odor Ruhnkenio in hanc regionem ingresso continuo occur- 
rerat, sed doctrinam reconditam promunt, pari simplicitate et elegantia 
insignem. Hoc sensa Boerhaavii illud : Mimplex veri eigillum accipio , cujus 
doctrina justo meritoque medwinae eolleetivae nomine laudatur: summam 
nempe complectentis omnium temporum et locorum scientiae. Hoc sensu 
Albinus, origine quidem ac gente Germanus, indole vero et studiis Batayus, 
non museum reliquit splendidum , sed parram , at elegantem supellectilem 
anatomicam ; in qua non numerus speciminum , sed perfectio operis eminet. 
Hoc sensu in studiis viam regiam sequebantur patres et eam demum proba- 
bant sibique optabant eruditionem , quae ex ipsis fontibus esset petita. Hoc 
sensu Boerhaayius , Schultensius , Hemsterhusius eam in legendo con- 
suetudinem tenuerunt, ut a veterrimo quoque scriptore gradum facerent 
ad eum , qui proximus esset aetate » eandemque aliis etiam atque etiam com- 

mendarunt. 

Quae consuetudo quanti sit putanda cum ad scientiarum adcuratam cogni- 
tiouemi tum 1^4 rerujqpi noyarum myentionem et existimationem ipsamque 



R A T I 0. 26 

adeo artem criticamy tum ad nostrorum denique , quae yiyimus» temporum 
intelligentiam , quis est , qui non videat ; ut haec demum litteraria et histo- 
rica methodus , cum omnem comprehendat scientiarum vitam , Tere genetiea 
dici haberique mereatur. 

Ecce pensum AAI quod nobis a majoribus datum estl Hoc genere laudis 
inter reliquas Europae gentes excellere nobis licet ! Hoc nobis nomine cara 
sit academia, nec minus cara parentum exemplis monitisque tradita disci- 
plina: quam quo loco habeant aequales, immo quantopere vituperent, 
ostendit nubes ephemeridum, quibus hodie obruimur, quibusque lepidus 
quidam Gallus idemque procax non erubuit vociferari, omnem contineri 
scientiam ! 

Quare sic judicate AA ! , hanc academicam institutionis formam , vere eru- 
ditam , vere classicam , nobis pie sancteque servandam es&t posterisque traden- 
dam. Sic , quaemadmodum inter alias gentes suum locum tuetur parva gen^, 
Batavorum, sic inter universitates suum pariter tuebitur vindicabitque et 
locum et nomen academia Lugduno-Bataval 



De institutione academica dixi ut potui ac debui , eam mihi perfectissimam 
illius speciem animo cogitationeque iuformans, ad quam omnia nostra con- 
silia , omndm artem , omnem denique disciplinam dirigere nostram oportebit : 
neque qualem video , sed qualem mihi opto inprimis , talem mihi inter dicen- 
dum proposui. Qua quidem in re sicubi peccavero , vos inihi , quaeso , 
ignoscite^ AA ! ncque me culpate , quod ne in hac quidem aetatis nostrae 
perversitate et bonorum studiorum contemptu de academia nostra rebusque 
academicis bene sperare desinam* 

Neque vos arbitror , de ipsa bene sperare desiistis , viri perillustres , ejus<^ 
dem Curatores ! quos salvos atque incolumes esse, laetamur omnes , vos eorum 
majorum successores , qui sic optime academiae salutem curare censebant , si 
Scaligeros, si Salmasios, si principes litterarum heroes, quovis pretio sum- 
misque honoribus ad nos ut veuirent , invitassent ; quo factum est , ut ab 

D 



26 CORNELIl PRUYS VAN DER HOEVEN 



ipso principk) et nascente fere academm Lugduno - Batata ftei^et sacrariuni 
IHterarum atque alma Musarum sedes, bonae denique artium doctrinarumque 
caussae firmissimum propugnaculum. Horum ad exemplar ea vobis firma' 
stat sententia , nulla re melius aut aptius institutioni consultum fore , qus^ 
viroreim pulcri verique amore ac studio flagrantium disciplina. Nam quid 
musea , quid bibliothecae , quid aedes publicae , res istae inanimatae qtf Jd 
prosunti nisi spiritus intus alat hominumque ingenio foecundentur. ItaqUls 
pergite, viri amplissimi! res nostras curare et communis servate tam patriae, 
quam academiae amorem I 

Nos collegae conjunctissimil ejusdem praeclari muneris et oflScii socii 
parique artium et scientiarum studio cognati , unaoi tuemur iustitutionis 
academicae caussam: quodque singuli efficere neqireunt id junctis enitimur 
perficere viribus , ut ad omnem humatitatem omnemque rngenii cultum infor- 
metur juventus academica. Tos litterarum humaniorum interpretes aCpriscae 
venustatis ei elegantiae custodes I seculi nostri barbariem ab ipsa propellitis 
eiqne eximium illid pulcri exemplar spectandum obfertis, ipsum in pulcro 
sectantes verum. Vos mathematici et physici I huic verum contuendum monstratia 
et in vero , quod inest i pulcrum . exponitis : utrique in pulcro et vero unam , 
qua excellunt , sequimini simplicitatem. Sic non vestrarum disciplinarum cul- 
toribus tantuni , verum etiam theologis , jureconsultis, medicis prodesse studetis: 
iisque profuturi estis , quotquot bonarum artium ac disciplinarum studia vere 
diligant. De disciplinarum sive utilitate » sive praestantia inter nos non 
pugnabimus. Nam est cuique sua ad hominem exolendum egregia vis et effica- 
citas. Sed de veritatis amore hujusve stabilitate et constantia pulcrum nobis 
certamen ineundum est , in quo qui perseverent ac perstent , eos primos , 
eos principes , eos optimos in hac nostra republica viros salut&bimus. 
Nescio, quid alii sentiant. Mihi nullibi magis institutionis academicae vis 
atque eximia indoles eminere videtur , quam in pulcro hoc civium academi- 
corum de veri amore certamine. I^am hoc quidem non opes parantur , non 
gloria, non potestas, sed animo ingeneratur virtus, quae nobilitat* Unam 
igitur concordibus animis rempublicam hanc litterariam curemus, quae 
tunc maxime florebit« quum non nobis nostraeque scientiae duntaxat, sed 
huic inprimis academiae vixerimus , communem in privata cujusque et pro- 



R A T I O. 27 

priam ia Aociorum salute propugnantes« Atque eo potissimuia consiU^ sewtus 
ille academicus, cui praeesse zuihi licuit , coustituius est» ut hanc -00^119111^ 
nem yindicaremus reipublicae salutem. Nam patrum auctoritate sandta ¥W 
est : coneordia tbm parvae cre^eunip 

Hoc etiam nomine te compello , amicissime Tan Oordt 1 qui ad hw^ 
nobiscum tuendaia rempubl. acad. vocaris. Te quam gratum mihi siit»' 
collegam ejusdemque academiae ciTem alloqui* antea per liiteras significayi , 
nunc publice testor* Kosti, vir optimel quae ab ineunte juFentute 'wHx^ 
nos ex/ititerit studioxmm et animorum necessitudo : quam auxit deiiide OMir 
^uui^is Heusdii amor. Ad tanti viri nomea anxmx> comnu>Temu|r ambou Qius 
unquam homo fuit mi^is humauus? Quis pulcri, yeri, booi a^^tior? 
Sique sapientiae amore ac studio philosophiam j u dicemusy q«is fiiagts 
pliilosophus ? Tu anii^a sanctai baud invitu^ iUuc migrastiy quo pttlofrtm, 
Terum^ bonum suo splendore lucent: in b^ata^f illaS} in quas n»ente cogite- 
tioneque tendebas, Socratis, Platonis, Ciceronis, germanorum sapienstjae 
amicorum , sedes* Nos ita tui memoriam colemus 9 ut animo in Teritatem 
converso 9 tuum , quod nobis imitandum reliquisti « sequamur^^exemplar ! 

Tu quoque mihi compellandus es Cl. Verdam ! dilecte nostri Gelderi dis- 
cipule 9 tanto magistro perdigne! Tu praeceptori tuo successor datus, huic 
ita succedasy ut illius otium cum dignitate tuis nobis laboribus compenses 
nosque alterum nobis Gelderum datjim esse^ te mathesin docente» gaudeamus! 

Et Tobis noTum munus gratulamur , eruditissimi Tiri juTenes Meursinge 
et HoogTliet! Weijersii nostri , Legati Warneriani interpretis, adjutores! 
Ut ille scholae Hamakerianae decus est et ornamentum , ita tos estis eximiae 
nobis disciplinae Weijersianae testes. Sic Tivit inter nos et perennat nobilis 
eruditorum progenies* Sic discipulorum pietate praeceptorum tantorum digne 
colitur memoria! 

Etiam opes nostrae hoc anno multum incrcTerunt : tum Bibliothecae publi- 
cae , quae aucta est Codd. MSS. Orientalibus sexaginta duobus , nec non 
docto labore duumTirorum meritissimorum Kraijenhoff et de Geldery qnem 
justis encomiis praedicaTit peritus harum rerum judex, Uylenbroekius 
noster; tum Musei numismatum , cui accesserunt tam monetai qiiam nummi 
memoriales t siTe historici , insigni numero. 



28 CORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN 

Museum anatomicum quosnam recondat thesauros, Sandifortius nobis 
exponere pergit » doctus ipsius interpres: idque non jejune, aut tenuiter» 
sed plene» ut solet, et copiose* 

Memoravi academiae res prosperas. Nullaene mihi memorandae sunt adver- 
sae? Ad hanc quaestionem quid respondebo, adolescentes oplimi? Yos 
respondete ipsi j non yerbis 9 sed rerum testimoniis. Yos ne poeniteat » 
mortales inimicitias , sempiternas amicitias habere ; neque eos generosos 
putate et honestos 9 qui cunctando , sed qui amando , qui amicitiam 
redintegrando 9 restituunt rem. Quid statis! Non spectaculis et pompa» 
sed concordia hujus [academiae iyestrae natalem digne celebrabitis ! Agite 
dextris jungite dextras eoque pacto foedere» tanquam hymno pulcherrimo, 
diyinum laudate amorem ! 

Ita mihi magistratu abeunti 9 ita successori magistratum ingredienti 9 ita 
Yobis Professores Glarissimi 1 ita onmibus academiae ciyibus hunc diem Deus 
fortunet ! 



D I XI. 



ORATIO. 29 



ACTA ET GESTA IN SENATU 



ADDITAMENTUM I. ORATIONI RECTORIS, 



' A. 1839. 

Die 17 Aprilis. Quomam constabat Magnum Principem Russiae die 18 Aprilis 

Leidam esse venturum • de tempore et loco salutandi Principis 
deliberatum est. Res commissa Rectori et senioribus* Faceret 
Rector^ quod Academiae bonum et honestum arbitraretur. 

Die 22 Aprilis* Pro-Rector ad Senatum retulit , quo modo • absente Rectore 

Magnifico % rem in causa Russici Principis gesserit* Rem ita gessit. 

Die 18 Aprilis Pro-Rector Seniores in Senaculum vocavit. 
Brevi antea quam institueretur deliberatio » factus est certior , 
Principem constituisse ipsum Academiam yisere. Yenit cum 
Principe Arausiae et illustri comitatu. Duo e Senioribus eum ad 
valTas Academiae salutantes , in Senaculum deduxerunt, ubi excep- 
tus est a Pro-Rectore , rogatusque ut sederet in sede Rectoris , et 
ipse et Princeps Arausiae, hic ad sinistram Russi^ sederunt. Pro- 
Rector sedens e regionci Principem Latine sic allocutus est: 

« Alsxahdbe niGOLAi viLi « Magne Princeps Russiae ! 

« Pro-Rector et Senatiis Academiae Leidensis Te salutamus, 
« nobisque et Tibi gratulamur de adventu tuo in Academiam, 
(c olim praesentia ga.isabis petei ornatam » multorumque ex 
« Russia nobilium altricem. » 

Ptinceps humane respondit sermone Francico » et aliquamdia 



3o COllNELII FRUTS VAN DER HOEVEN 

moratus discessit. Princeps Arausiae Pro-Rectori gratias egit pro 
honore Russiae Principi et ipsi habito. Duo ex senioribus 
Principes ad Yalvas Academicae reduxerunt. 

Rector Magnificus hodie Pro*Rectori pro re bene gesta gratias egit. 

Die 12 Julii. Lecta estCuratorumEpistola de Cl. J. F. VAN OORDT, TheoL 

Prof. in Acad. Gronlngana, ad Theologiam in nostra docendam 
inritato* 

Pro-Rector ad Senatum retulit de Principe Arausiae haereditario 
et conjuge Sophia VVurtebergensi propter matrimonium salutandis. 

Die 10 Sept. Pro-Rector retulit reges propter matrimonium Principis Arausiae 

et Sophiae Wurtebergensis a legatis ex senatu Academico es^ 
salutatos. 

Lecta est epistola Curatorum de GIDEONE JANO VERDAM, 
Mathes. Mag, Philos. Nat. Doct. vocato in Academiam Extraordina- 
rio Professore jure suffragii et beneficiorum ordinaxii Professoris. 

Lecta est epistola Curatorum de Vexillo adolescentium Aca- 
demicorum, qui a. 1830 arma pro Patria et Rege sumserunt, 
reponendo, ubi optime maneret: itacjue fieret| quod Rex 
decreto diei 11 Junii 1S39 jussit. Curatores diem dixerunt 
21 Septembris , si Senatus idem censeret. Censuit Senatus , et 
alia Gum Curatoribus ordinavit. 

Die 21 Sept. Pro-Rector, sequente Senatn et militibus Academicis cum 

yexillo in auditorium Academicum descendit, habuitqucy coram 
Puratoribus et ingenti auditorum multitudine • oratipnem tempori 
consentaneam. Recitata decreti Regii sententia; cum signifero, 
quatuor Professoribus | centurione et militibus Academicis in 
flienacalttm profectns , TiexiUttnL ^ ^ signifeso ^oceptum , reposuit. 



ORATIO. 3t 

In atiditorium rerersQS» oratroneni absoltHt Milites Acade- 
mici deinde in senaculum, ^od petierant» ac&zrissi, Pro-Rectori 
et Senatui gratias egerunt. 

Die 30 NoY. CI. G. J. VERDAM munus auspicatus est habita oratione. 

Lecta est epistola Curatorum, scribentium, legatum Baronem 
KHAATBFHOVF ipsis douo dcdissc omnes libros MSS*. de negotiis 
Geodaeticis et Astronomicis , ab a. 1802 — 1811 in HoIIandia 
( hodie regno Neerlandiarum ) gestis : Curatores donum lubentes 
accepisse» inque Bibliothecam Academicam reposuisse: additum 
erat exemplum epistolae, a Bai^one tjaikArtstaotw ad Cu](atores 
scriptae. 

Die 1 1 Dec. CL J. F. VAN OORDT , munns auspicatus est habita oratione. 

Die 29 Dec. Senatus designavit viros Cf. 

J. R. THORBECKK. 
J. CLARISSE. 
J. VAN DER HOEVEN. 

G. L. MAHNE , quorum nomina ad Regem deferan- 
tur 9 ut inde Rectorem Magnificum legat. 

Senatus scribam creari jussit unum ex quatuorriris 

H. G. TYDEMAN. 

G. SANDIFORT. 

J. CLARISSE. 

J. VAN DER HOEVEN. 

Die 29 Dec. Rector retulit se ex Senat. decreto d. 24 Dec. cnm senioribus 

salutayisse ALKXAKDaiTH , Principem Neerlandiarum p qui sedem 
rerum suajcum Leidae fixerat. 



sa CORNELII PRUTS YAN DER HOEVEN 

Lecta eat epistola Curatorum cum Regio decreto de lecto 
Rectore Magnifico CL J. R. THORBECKE. 

Creati sunt Asssores CI. 

VAN OORDT. 
DYLENBROEK. 
WEYERS. 
BROERS. 

A. 1840. 

Die 8 Febr. Rector refert in conventu Curatorum , Rectoris et Assessorum , 

GL H. 6. TTDEMANy creatum eBae scribam Senatus Academici 
in annum sequentem. 

Rector cum Senatu caeterisque Professoribus in auditorium 
descendity et orationem recitavit de Jnstittiiione jicademiea* 
Tum scriba legit decretum Regium de noTO Rectore • et nomina 
scribae et assessorum edidit. Denique Senatus caeterique Profes- 
sores noYum Rectorem in senaculum deduxerunt et salutarunt. 



R A T I 0. 33 

ADD1TAHENTUH II. ORATIONIS RECTORIS HAGNIFICL 
inCREMENTA MUSEI NUHMARII 

UNIVERSITATIS LUGDUNO-BATAVAE, 
CORNELIO PRUYS VAN DER HOEVEN, 

YIRO CLARiSSIMO, 
RECTORE MAGNIFICO. 

MDGGGXXXIX — BfDGGCXL. 



Incifementa Musei constant nnmmiB cnm coemtis i tnm donatis. 

Coemti ex subsidiis annnis sunt nummi aliquot Romani » ut et medii 
quod dicitur aevi; praeterea nummi memoriales (Gedenh- en Legpenningm) 
patrii, tum qui describuntur in operibus Mierisii et Loonii| tum qui postea 
demum cusi sunt ; nummi consulares , Yulgo F^roedschapepenningen dicti , 
ciyitatum Harlemi , Roterodami , Delphorum , LeoYardiae atque Sylvae 
Ducis; — nummi memoriales Angliaei Belgii, Franciae et Helvetiae ; — 
moneta siye nummi argentei et aenei Neerlandiae » Germaniae , Bohemiae , 
Poloniae , Russiae , Daniae » Angliae , Helvetiae » Hispaniae » Italiae • Insularum 
lonicarum sub ditione Angliae , Gibraltari» Turciae, Indiae Tulgo dictae 
jRindoitanf Societatis pristinae Orientalis Neerlandicae » insulae Taprobanes 
(Ceylon) Tranquebari, ditiom's Maroccanae , Coloniarum Demerary et 
Essequebo. 

Donatos nummos debemus benevolentiae partim Viri Nobilissimi, magno 
munere publico fungentis Hagae Comitum, qui Museum multis nummis 
argenteis Italicis « Helveticis, Germanicis ditavit» sed nomen suum modeste 
celari Yoluit» partim dono dederunt viri spectatissimi G. van Orden, Burgi- 
magister Zaandamensis » aliquot nummos Anglicos medii aevi et variorum 

E 



34 GORNELII PRUYS VAN DER HOEVEN ORATIO. 

pagoruxuL Helyetiae nummos ; A. Bluss^ van Oud-AIblaB nummos aeneos 
variarum regionum • Angiiae inprimis et Belgii ; J. Cremer van den Berch , vir 
Cons. magnum nummum argenteum , Mtdo dictum , Gregorii XVI , Pontificis 
Maximi, H. G. Tydeman, y. cL, nummum minorem argenteum (whelling 
Tulgo dictum ) ciyitatis Daventriae ; P. Verkade» tabellio Vlaardingensis • aliquot 
nummos aeneos Reipublicae Graecae, Capo dlstrias, Viro Illustrisaimo » 
Praefecto. 

Scripsi Lugduni - Batavorum , 
mense Febru«rio «oiocccx. ^- <>• ^AN DER CHIJS. 



GIDEONIS JANI YERDAH 



R A T I 



ARTIUM ET INSTITUTORUM , QUAE AB INDUSTRU VOCANTUR, 

PROGRESSU £T PERFECTIONE , RECENTIORUM MATHEMATICORUM 

DILI6ENTISSIMIS PERYESTIGATIONIBUS ATQUE EGREGHS 

IHyENTIS MAGNAM PARTEM TRIBUENDIS. 



HIBITA A. D. XIX VOYBMBHLS imfl MOCCCXXXIX. 



QUUM DISCIFLIRARUM MATHEMATICAHOM AC PHTSIGARmi ntOFESSIONEM 
EXTRAOBDINABIAM IR ACADEMIA LUGDriK) -BATAVA 

SOLENNITER AUSPICARETUR. 



ACADEMIAE LUGDDNO - BATAVAE CDRATORES, VIRI NOBILISSIMI, 
ILLDSTRISSIMI 1 

QDI CDRATORDM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME ! 

ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE! 

QDI, IN HAC DRBE, ADT JDRI DICDNDO , ADT CIVITATIS 
GOMMODIS CDRANDIS PRAEESTIS , VIRI INTEGERRIMI , GRAVIS- 
SIMI! 

QDARDMVIS DOCTRINARDM PROFESSORES, VIRI CELEBBRRIMII 

ASTRONOMLiE LECTOR, VIR DOCTISSIME, EXPERTISSIBfE i 

DIVmORDM VERBORDM INTERPRETES FACDNDISSIMI , VIRI 
MAGNOPERE VENERANDII 

QDARDMCDNQUE DISGIPLINARUM DOCTORES, VUU CONSULTIS- 
SIMI, DOCTISSIMII 



CIVES HUJUS ACADEMIAE, ADOLESCENTES PRAESTANTISSIMI , 
QUI BONARUM ARTIUM ATQUE HUMANITATIS STUDIIS AD 
DOCTRINAE LAUDEM COTNENDITIS, COMMILITONES AMICISSIMI! 

QUOTQUOT DENIQUE , CUJUSCUNQUE LOCI , ORDINIS AC DIGNI- 
TATIS HUC CONVENISTIS, AUDITORES HUMANISSIMI, EXOPTATIS- 
SIMIl 






£tsi ab omni inde tempore laudare et admirari solent homines» qnidquid 
artificum ingenio et fabrorum dexteritate, aut opificum diligenti4, pulchre 
oonfectum, concinne subtiliterque compositum, ac mird accuratione construc- 
tum, aut denique magni arte nitidissime et splendidissime elaboratum et 
comparatum est , — neminem tamen fore arbitror , qui sibi persuasum non 
habeat} nullam praeter nostram fuisse aetatem, qua omnes cujuscunque 
generis artes , opera et instituta , quibus conficiuntur et parantur , quae ad 
yitae usum atque ad hominum commoda sunt necessaria , quaeque mores 
flagitant et tempora, tot tantaque in se habuerint praesidia et majoris mo* 
menti aestimatae sint. Nec mirum; nam si diligentius attendimus» et majore 
animi contentione in earnm indolem inquirimus, facile pateti ipsas mirificA 
subtilitate» summoque ingenio esse excultas et propemodum absolutas , nec 
ita tandem imperitorum aut indoctorum labore et assiduitate , at potius erudi- 
torum, imprimis Hiathematicorum , physicorum et chymicorum pervestiga-- 
tionibus et inyentis perfectiores esse. 

Formas etenim elegantesque structuras si spectemus , geometrici ratione 
descriptas et ordinatas esse apparet ; — aut continuo de numero , de mensur A , 
deque partium justis symmetriis quaeritur, quae non, nisi matheseos ope, 
inT^iuntur. Ubi pressione opus est aut vi , ad yarios efiectus edendoa , -— 
ubi motus fieri debet, ubi tempus est considerandum , — aut denique ubi 
quamplurium partium siye numerorum concinna motus moderatio et modu- 
latio desiderantur , profecto, sine mechanices scienti4« haud multum proficies. 
Sic etiam quod fluidorum, imprimis elasticorum, actione fieri' videmusy 
quaeque calorcf frigore et humore, miscentur, temperantur et exprimuntur, 
caeteraque ejusmodi, yix sine physidi duce recte prooedunt. Et chymia 



40 GIDEONISJANIVERDAM 

maximam sibi adsumit partem, qQOtiescmiqiie diyersissimoram corporam 
habitus et natura » per actiones ita dictas chymicaa 9 sunt immntanda » aut 

oum noya prorsua corpora sunt procreanda. 

♦ 

Saepenumero consideranti mihi, quot quantaque auxilia ita praebuerunt 
disciplinae mathemattcae ac phjsicae , quantumque debemus iis yiris doctis , 
e quorum egregiis inyestigationibus , praeclarisque inyentis , tam multa bona 
in communem utilitatem redundarunt , — mirum esse yidebatur , cur tantorum 
praestantissimorum ac summis ingeniis praeditorum yirorum magnae laudes 
hac in parte yix praedicatae » immo fere neglectae essent. 

Quum igitnr, ad auspicandum munus honorificumi Augustissimi xbois 
munificentiA mihji delatum , yerba faciundi necessitas , majorum more et yero 
lege, esset imposita, inagnisque eA de re difficultatibus premerer, quod 
yerebar ne argumentum eligere non possem , tum a studiorum ratione , tum 
a munere obeundo haud alienum , — solenni orationi satis idoneum , — nec 
tam jejunum aut etiam obsoletum , ut auditoribus exoptatissimis foret ingra- 
tissimum » — tandem monere quaedam constitui , de Mathematicoruin Recen- 
tiorum, qui saeculis decimo septimo et octayo (aured iild MaSheseos aetatel) 
floruerunt, inyestigationibus et inyentis, quae, nostro praesertim tempore, 
ad industriae artes amplificandas et perficiendas, tantapraebueruntadjumenta, 
praesidiaque t^ yalida. 

Reyera A. A. S. S. ! illae artes tam insigue incrementum nunquam ce- 
pissent, nisi ad ea, quae mathematicorum sedulo studio et sagacitate circum- 
scripta, determjnata et detecta sunt, accedisset, quod physicorum et cby- 
micorum hujus aetatis diligentissimis observationibus , tum etiam exactissi- 
mis et ingeniosissimis experimentis, summi curd ac indefesso labore, pro- 
latum est atque inyentum. Sin autem ad boc insuper attendere liceret, — 
si yiribus meis haud impar foret, horum praestantissimorum doctorum 
laudeS) hac in re meritissimas « celebrare aut efferre, — tamen yererer, ne 
propter rerum explicandarum copiam, dicendi spatium egrederer, — eoque 
magis , c.uni etiam , quid proprie , in artium usum et emendationem , a Re- 
centioribus Mathematicis praestitum sit , non speciatim , sed in genere tan- 
tummodo, expliearei aut potius breyiter adumbrare , possim. 

Atque hic quidem , quales quantasque partes nunc suscepturus sim , si 
iterum considero ; — tum etiam si perpendo mediocritatem , immo tenui«- 



R A T I 0. 41 

latem meamy infantiam porro; — si, quanta sit mnneris capesaendi 
graYitas* reTOCo; — denique si , ex hoc augustissimo loco» tantos celeber^ 
rimos atque eruditissimos yiros conspicio intuentes, exspectantes, et, 
quoties dico» toties de mo judicantes, — haec omnia cum animo ▼olyam et 
ante oculos haheam , maximo timore me commotum et perturbatum ad 
dicendum accedere, palam confiteor. Quare A* A. H. H.I mihi, prae aliis, 
benignitate et indulgentiA fayeatis, auresque faciles praebeatis, obnixe rogo 
et obsecro. — Me itaque sublevetis dicentem de ariium ei imtiiuiarum f 
fuae ab indueirid voeaniur % progreeeu ei perfeeiiom^ reeeniiorum maihe^ 
maiieorum diligeniieeimie peroeeiigaiionibue aique egregiie inpeniie^ magnam 
pariem iribuendie» 



Quamplures industriae artes cum , antiquis temporibus , non ingenuae cen- 

serentur , haud mirandum Tidetur » Teteres philosophos at geometras tam pa« 

rum ad earum usum et perfectionem contulisse. . Accedebat autem, quod 

minime iis placuit, in ejusmodi contemplationibus , quae ad scientiam au- 

gendam, eamque adhibendam, instituerentur , a methodo geometricd quo- 

dammodo discedi, aut quaedam principiat ex aliis fontibus hausta, cum doc* 

trinae geometricae principiis solidioribus copulari, tcI etiam commisceri. 

Cumque e. g. inter Teteres mathematicos fuerint , qui imprimis ad mechanices 

studium animum attenderent, hujusque doctrinae fundamenta, ope geome-^ 

triae principiorum et theorematum } ponere et stabi}ire sibi proponerent , haud 

feliciter iis contigit, ut ex eorum iuyestigationibus, siTe in communem utili- 

tatem, siTe in ipsius scientiae augmentum, fructus aliquis caperetur. Phi- 

losophi etenim de ipsis mechanices principiis, deque methodo, Talde dissen- 

tiebant , pluresque ex inde ortae controTersiae quam utilitates , cansae fuere » 

cur hujus disciplinae studium non modo » sed illud etiam , quo geometriae 

usus latius paterety omnino negligeretur* Itaque ab abistotbus inde tem- 

porci usque ad iJtGHniBDBH, omne illud studium quasi incultum jacuit. 

Httjus autem summi geometrae eximio ingenio quantum debent tum disci- 

plinae mathematicae , tum etiam Tariae artes , nemo profecto erit » qui paucis 

explicet. Quum Tero satis cognitum sit» quaenam a praestantissimo Tiro in 

F 



» GIDEONISJANIVERDAM 

CMtibMi fiiiit cUiteota aut porfeota uielittsque descriptai, -— quid laudatissiine 
piaesibiterii ad loeGhanioeB priadf ia^ inYieBtiganda i eiueiidaiida , ahsolveiida 
atque «d leges simplioea refiBrenda^ ~ quoct et quales machinas, interquas 
wptxbaoBoa utilisaimas » ingttiuosiaeime inrenerit, -^ quanto deaiique ei sit 
bAnorii qiuod navae tuno pariis disciplinanun mathMiaticarumy hydrostatiees 
nimirum , initia reetissime .designayerit i — ea omnia eum ia promptu sint, 
menaorasse nobis ftufficiat.» Aacnmai» etiamsi » suo jam temporey Qnmia 
praeohva ejua inyenta in usum nondum venerint , tamea minorem bonorem 
non fuisae tribuendum , propter^a quod disoiplinarum matbematicarum 
¥89106 partes exactiori raiione perfecerit » multisque rebus , subtilissime 
excogitatis» ornayerit et locupletayerit, ita ut fontem multo uberiorem et 
meliorem praebuerit » e quo recentiores mathematici citius , certiusque 
haurirent » ad disciplinas » quibus operaih navabant « amplificandas » et in 
artium utilium fructum convertendas. Et tamen fuerunt philosophi» qui» 
temppore AacxiMSDis» de ejus doctrin4 mechwices dubitarent, quasi nuUius 
utilit«tis foret ad ipeam mwhanieam amplifioandam aut perficiendam. Mecha- 
nicam enim censebant artem fnaohinarum camparandarum » nec ullam esse 
in hac arte geometriae aut doctrinae mechanices yim et effioaciam » immo 
ipd^ffnesse indigniorem» cujus indoles aut ratio a geometris oonsideraretur. 
Qdod quam absurdum erat, arghiiikdbs»' re ipsA et facto» eyidentissime 
probayit. 

Post AHGHniBnis aetatem quamplures floruerunt artificesy architecti» 
caeterique» qtiorum nomina ad nos perv.enerunt , quique» eximiis ingeniis 
praeditiy yarias invenerunt res» ad vitae usiim optime accommodatas; et 
opinari licet » eos , ▲aGOiHBDis exemplo , inventorumque concinna ratione et 
Titilitate , nisi excitatos et impulsos » at certe in excogitando et conficiendo 
adfutos fuisse; iama quippe tanti viji apud omnes cujuscunque generis 
tftffiees tantum valefeat» tit nullus eum haud admiraretur. Nisi autem 
excipiamus hbaoiiim Ai*xA»BRHmi , nuUus fere doctus inter antiquos mathema- 
ticos reperitur» qui in varias induslriae artea perficiendas , atque in artificum 
ai>t{ttmqf«ie perijboram ingenia «xcolenda , omne studium , laborem et cura» 
coiitttlefit. Opus hoc landatis^imiun rec«atioribus mathemailicis erat relictum» 
ijui fllud, ' magnA sedulitate et diligeipiti& , quasi iterum iuohoavent» omni- 
*us^WeV si posset, nume*is et partibus explerent. 



R A T I 0. 4S 

Longum enimyero illum medii aeyi traetum ai percurrimusi aolo etii 
fertili praeditam, tamen incultam, spinisque ac dumis ubique couflitam 
regionem perlustrare nobis Tidemur« ubi sese yix offerunt quaedam spatii^a, 
amoeni Tiriditate gaudentia , aut raro incolarum labore quodammodo fructi«* 
fera. Sic igitur » quae a paucis Teteribus mathematicia « incredibili iadustiiA » 
onmiumque Tirium contentione , ex abditis reconditisque locis protracta 
fuerant , et quae , riidia primum , mox jam aliquantum eonformata « facili 
quidem labore polita et splendida facta , ac usui denique pretiosissima fuis- 
sent, sic haec omnia, per totum illnd multorum saeculorum interTallum» 
inelAborata et fere intacta jacuerunt. Namque si interdum fuerint, qui 
singulari scientiae, aut artis cujusdam promoTcndae amore incitati> quid a 
TCteribus factum productumTC fuerat, perfioere aut extendere et utilius 
reddere conati sint , parum hoc Talere potuit , cum , quod ab his susceptum 
fuerat) ab aliis , qui sequebantur , raro sustineretur , immo potius relinque- 
retur* 

Renatis autem litteris , disciplinae mathematicae quoque renatae sunt , et 
brcTi insigniter adoIcTerunt. Et tum etiam Tariae artes , ex uberrimA harum 
discipUnarum subsidiorum copiA, altae et nutritae sunt* cum permulti Tiri 
docti i ingenio et doctrinA perillustres , honoris gratiA et scientiae ardofe i 
nec praemiis expositis« inter se certarunt , de laude earundum disciplinarum y<^ 
quae Tulgo pkyneo ^ mai hemmtieae dicebmtur t'^ iuTestigandarum , multoque 
latius amplificandarum , et , quomodocunque fieri posset| ad usum et fructum 
adhibendarum» 

GAULABini nisi primum, at certe inter primos cernimus nominis nobili^ 
tate eminentem) qui, eximii ingenii acuniine adductus, incilatus atque 
prOpulsus , Teritatem indagare , et hanc almam lucem per errorum tenebras 
afferre , summd ope nisus est* Mnlta in Tariis disciplinarttm mathematicarum 
partibus iuTestigaTit inTenitque, quae latebant, aut de quftus dubitabatur; 
et praeserttm de inechanices doctrinae progressu optime meruit. Ei ^tMim 
debemus , quod faodie constat , de praeclarA illA naturae lege , quA reguntur 
graritim', siTe cadentiumy siTe projectorum, lapsus cursusque. De motu in 
genere « quae oousideraTit , ea , quasi noTae doctrinae ( quam dynamieen Tocant ) 
fkiiidamenta fuere. Quod ab aristotslb jam suspicatum aut diTinatum erat» 



44 GIDEONISJANIVERD.AM 

de mechanices principiis, eyidentissime ostendit et confirmaYit. Sagacissime 
porro de machinarum actione et yero effectu cogitayit, justasquc rationes 
indicayit. Oenique ad novam omnino, posteaque celeberrimam quaestionem 
accessit» ad quaestionem nimirum de corporum solidorum firmitate et tenaci- 
tate, quae nomine resistentiae distinguitur « quippe indicat» quantum ferre 
et resi4i$re possunt illa solida » quum graye pondus sustinent i siye quum 
fortiter premuntur aut feriuntur et coUiduntur. 

Ita autem A. A. S. S ! si exponere pergerem , quid alii » in disciplinis 
mathematicis praecelientissimi docti, maxime praestiterint , qui aut eodem, 
quo floruit GALiLABUs , tempore yixerunt , aut post illud tempus, ad nostram 
usque aetatem , secuti sunt; — si igitur nomina proferrem toreicbllii, 

STSyiHI , CAaTSSII , WALLISII , LBIBNITZII , NBWTOBIS , HUGBVII UOStri , BBENOUIL- 

LiOBUM, BULBEi, LAGBAJioii, MOAGii, aliorumque multorum, qui pari diligentii 
ac scientiae amore, aut indagandi cupiditate, in illd aured ^ielaie, ad 
doctrinae laudes contenderunt , quique doctissimorum et yel sagacissimorum 
mathematicorum recentiorum coetum celeberrimum constituerunt , — si ad 
haec adjicere possem, quae tandem a quampluribus yiris eruditissimis , inde 
a fine praecedentis saeculi , ad hoc usque tempus , peryestigata , indagata et 
reperta sunt ; — profecto dies me deficeret , nec orationem habere , et , quod 
propositum est, probare, sed potius matheeeoe hietoriae excerpta quaedam 
yobiscum communicare yiderer. 

Tali quidem modo, A. A! patientid et indulgentid yestrd ne abutar. 
At tantum mihi concedatis , ut paucis repetam et in memoriam reyocem , 
in quantum et quam breyi « mathematicarum disciplinarum auxilia aucta 
sint , quo melius de its recentiorum mathematicorum meritis , de quibus in 
hac oratione dicere yelim, judicare possitis. 

Cum igitur a gaulabo mechanices siye potius statices et hjdrostatices prin- 
cipia confirmata fuissent , cumque motds quasdam leges detegbset , — ad 
hoc cum , paulo post , hydrodynamices studium melius fuisset inchoatum t 
statim omnes illius aetatis eruditissimi geometrae in hisce disciplinis lauda<- 
biliter elaborarunt, ita ut iis felicissime contigerit, yariarum questionum 
cojQsideratione» subsidiorum copiam insigniter augere , ad multas res noyas 



O R A T I 0. 45 

investigandas ansam dare , totiusque scientiae limites vel maxime dilatare. 
GAKTisio porro multum debebatur , quod egregie docuissety quomodo» 
analyseos ope» iuTestigandi auxilia multo magis yalerenty eamque ipsam, 
tanqxiam unicum. inyeniendi instrumentum , esse adhihendam. Mox novam 
et clarissimam lucem attulit summus nbwtorus, qui, nisi in Tariis disciplinis 
mathematicis amplificandis praecelluisset » ob id solum foret incomparabilis, 
quod 9 sud philosophandi ratione » yiam monstraverit » immo muniverit , qui 
demum incedere oporteat , ut scientiae principia stabiliantur , utque , 
errorum fontibus evitatis , rectissime ad veritatem peryeniatur. Sed plura 
fecit , cum easdem etiam disciplinarum mathematicarum partes , in quibus 
contemplandis et pertractandis LBiBffiTztus , nosterque anaBvins tantas laudes 
consecuti sunt, permultis praeclaris inyentis emendaverit et fere complerit. 
Nimirum respiciatb Telim nova calculi genera, — curTarum theoriam magis 
exactam, — mechanices principia melius determinata atque adhibita, — 
motiis leges , corporumque yarie motorum theoriam enucleatam , — dynami- 
cam, hydro&taticam I opticen, et si quae fuerint aliae disciplinarum mathe- 
maticarum partes , magis perfectas et egregiis experimentis illustratas. 

Facie tunc mathematicarum disciplinarum ratio et studium quasi immutata 
sunt, cum fnndamentis solidioribus niterentur, nec metus adesset « ne 
principiorum infirmitate, aut instrumentorum yitio et penurid, aut etiam 
adminiculorum paucitate et defectu , tantd laude dignissimum opus haud certis- 
siine continuaretur. Itaqueeorum, quideinde secuti sunt mathematici , singuli 
suas adsumebant partes , cum alii omnem geometriam et analysin , alii mecha- 
nicam , alii hydro*mechanicam , quaeque huic doctrinae confinia sunt , alii opti- 
cen , astronomiam , nauticamqpie artem , alii alia mathematicarnm disciplinarum 
capita tractarent. Multi inter iJIos fnere, uti BBAHouiLi.n, bulbbvs, d'albm- 
BBaTins , LAGBABOimi , aliique « qui , ingenii acumine prae caeteris excellentes , 
quamplurium partium elaborationem simul comprehenderint , aut , ad ipsas 
absolyendas, magnam quasi materiae copiam suppeditarint. Plures etiam 
yidimus , qui , omnibus illis aliomm auxiliis adjuti f usum augere y artesque 
utiles perficere curabant» Nonnulli tandem , yariis experimentis , naturam 
ipsam interrogare, rerumqae indolem detegere inceperunt, ut accuratius 
innotescerent , quae adhuc per hypothesea erant admissa. Id autem iis multis 



46 GIDEONISJANIVERDAM 

vitU Atittk potissimum ftiit relictom , qui nostri aetate , e phyaioes , chj- 
Biiaete ubeirinfis fontibud haurientes, de doctrinarum progresra aut usu 
optim^ sunt meriti » aut quorum laudes nunc etiam 9 cum TiTant , accu- 
mulantut. Sic demum, conjunctd omnium operA, ingentb circuitfts aedifi- 
cium coHstructum est, cujus fastigia, propter fuudamenta, hand ulI4 ti 
moTenda , etiam atque etiam perduci possunt , quamTis paucis contigat ut eo 
pertenieint» altiorisque exstructionis gloriam adipiscanltur. 

Sed quaeritis nunc A. A* H. H ! qrae tandem a recentioribus mathematicis 
factd sint atque prolata, quihuM industriae arthim perfeeiioninn €i progressunit 
hostro imprimis tempore , magnam pdriem iHbui dehire contendo. Exempla 
nimirum desideratis? Adsunt profecto, necpauca, atque ex horum numero 
quaedam universe adferam , quorum ratio Jiiaud talis est, ut ea, absque 
disciplltiarum mathematicarum , ipsarumque industriae ^ artium exactiori 
Sciehtift , diffieilius percipiatur. 

Ac primum si inquirimus in causas , quibus plurimarum industriae artium 
perfecta ratio et insignes progressus tenentur , facile reperimus , — sepositis 
iis omnibus, quae e temporum morumque necessitate , e commodorum 
augmento , — ex oblatis occasionibus , atque ex humanae societatis Tario statu 
et diTersA conditione profluunti — unam esse maximam , nimirum subsidiorum 
majbrem plsrfectTOQenl et copiam , aut ipsorum artificum fabrorumTe meliorekn 
ibientiani et ihajoriem peritiam. Ad illa igitur subsidia propins attendamus, 
l[iiab , si , itt nostriiiii finem , ita definiamus , ut sint ea , per qtiae conficiuntur 
diVe tempersLhtur tariarum artinm objecta ^t subjecta , apparet illa numero 
fesse iria\i qua^ Tulgo TOcantur maehimi^^ innrumenta et apparaiue. 

Si agitur autem d6 machinis , qui fit , A« A J qubd hodie tam exactA ratione 
subtilique existant , — quod partium fbrma et mensura , mutuaque ordinatio 
!ta sint desighatae , Vit teneant > quod sustinere debent , — ut tollaat premantTe 
aut ijps&e premantur ^ quanti opus est Vi , nec pIuB minusTC , — ut motus , 
'siVe celerrimi siTe lentissimi , ac poene cemendi , site in directum ^ siTC retrcnr- 
sum , siTe gyrantes, sive alio ordine aMqiie reglone definiti, omnes quid^, 
ftistis temporis punclife» spatiisquie , incipiant ^ absolTantur et quasi concordmt? 
V^rbo, qubd fthta sit hodie, in hoo nidgotio, principvm artifitsum scientia 



O B A T I O. 49 

et pariii^ ^ yt jQpifas «pjjasci^i^gHe g^xi^ xnaGbiM^ $ Qcmpaautione HiflB^aii^nfi ^ 
excQgiteiit et qoBfjparept , ^ine eo ut vix diiJbiteQtt , ^qniA ad finem ikropOBitum 
om^ino nou ijloneaie 6int futura . 

Talis ratio A. A. 1 num , in gef^ere , exi^tere pptest $ jii^e geomfitrioA Bt 
mechanici scienti^» quA rectissime judicemus et statuamus de aequilibrii 
motdsque legibos , -«-- de viriu^i , .quihus machinae agu^tMr « intaDfiioine et 
magitudine , — ^de causis ^ qqibus juotus impeditur i — de parti.om ^rmA , 
mensurdque et compositione , — de schematibus delineandis ,et determinan- 
dis , — de calculo » interdum difficillimo , ius^ituqndo , — denique dfi m 3ub3i4ii8 
adhibendis, quae npn nisi mathema^ticorum et pbjsii^oruai experimventjyi 
suppediiari .pos4Jpi.t« . 

Quid igitur » nisi praecessisset sedulum studiy.m et diligei<s imres^igaitio > et 
nisi fuissent praestantissimorum ingeniorum geometraei quorum cnris et 
indefesso labore» omnium disciplinarum mathematicarum principia firmiter 
posita et inter se juncta sunt? Immo, eorum pervestigationihus et inventis 
omnia fere debemusy quibus hodie in artium usum tanta e£BMnuntur. Etenim , 
qjuamTis omnes partes , in quibus recentiores mathematici .daborarunt , hand 
absolutas nec omnino perfectas accepimus , multaque fuerunt repetenda , 
cpnfirmanda, addendaet corrigenda^ attamen, nisi multa magnaque praesidia 
in promptu fuissent, tantum praestare, tantumque ad communem utiiitatem 
conferre htyus aevi mathematici numquam potuissent. Jamque hoc mnltum 
per se yalety quod, qui praeceaserunt , per errores perque ^certa .progi^essi 
sunt, nos autem yiam munitam calcamus. 

Si porro, ut alterum exemplum adferam, nonnuUas maohinarum partes^ 
itemqne varia instrumenta, nec non quosdam apparatus contemplemnr , 
horam proprias formas et figuras , haud ita fortuito , aut propter ornatum 
et elegantiam , existere , sed ipsas eaae geometricas , ac tales iu finem , cui 
inseryiunt | esse debere , persuademur. At statim non apparet , quod nihi- 
lomyius yeriasimum est, multas esae inter illas figuras formaaye, quae omnino 
oonyeoire debeat cum lineamentis , quae dieontur cisrpae Un&ie p cumque 
conoayis ^t cpnyexis , nomine sup^i^ierutn eyrpatarum cognitis , quamm 
onaamm rationes et proprietates , a summis jpicaeoedentia aaeculi geometris , 



48 GIDEONISJANIVERDAM 

e remotiflsiinis inatheseos foatibus haustas esse reperimus , ita ut| quod parvi 
momeuti et fere in aperto esse videatur , non nisi diligenti pervestigatione , 
multoque labore, consecutum sit. Eadem in architecturae variis generibus 
passim occurrere» non opus erit ut de industriA explicem. 

Qui machinas inTeniunt aut comparant , illud praecipuum negotium atteii* 
dant oportet, ut partium yaria mot&s genera» qui desideratur regione et 
yelocitate , concinne nascantur , immutentur , et ab alid parte in alteram 
transferantur. Auxilia , quae hunc in finem praebentur , numero haud finitk 
suntjetpro yarioscopo et casu etiam augeri possunt. Uberrimam constituunt 
copiam , quam , si , conspectu diligenti , bene noyimus et aliquantum adhibere 
didicimus» non difficile esti ex ilU eligere atque desumere« quae ad macbinae 
cujusvis partium ordinatam conjunctionem aut compositionem proprie 
requiruntur. In hac autem parte quamplures artifices Tel maxime excellue- 
runt> et saepenumero etiam indocti opifices, neque in arte tam periti, 
ingeniosissima protulerunt; ingenium quippe interdum sine scientiA multum 
Talet. Sed ejusdem partis insignis amplificatio, latiorque usus, quibus ipsae 
industriae artes , nec singulorum artificum ingenia, ornatae sunt atque excultae , 
omnino recentiorum mathematicorum operae tribui debent. Hi enim , post- 
quam Taria illa auxilia collegerant, meliorique formA et habitu induerant) 
itemque quamplura emendata et noTa addiderant, omnem tum magnam 
congeriem et copiam subsidiorum , in formam systematis redegerunt , in quo , 
quum ea , quae ejusdem sunt generis, haud disjanta, sed juxta se posita 
sint f intelligitur quam facile sit conspicere » quae in promptu sunt, et eligere, 
quae optima Tidentur. Ulud igitur sjstema , illaTe ratio , tanquam iuTeniendi 
modus existit , idemque quodammodo est causa, cur hodie tantomm uitilinm 
inTentorum tam multi auctores reperiantur, Tel etiam, our artium subsidia 
et adjumentai breTi tempore^ tam insigniter increTerint. 

Quartum habemus exemplum , si machina apparatusTe aut oonstructio quae* 
dam delineatione erit designanda , id est , si ejusdem objecti ichnographia exactis* 
simis lineamentis erit describenda. Ut enim diTersae partes , quae'recedunt, 
quae prominent aut penetrant, quaeque diTersimodo curTataet concaTatasunt, 



R A T I 0. 10 

Ikcili qoidetai nee longa ratione, nec diffme, attamen intdligentiae et 
imitationi satis apte et exacte in plano exprimantor et expbnantnr , perveree 
agitur , ai , qoemadmodnm fit in arte grapluG& , dwpirietfs principia et theo- 
remata adhibeantar. Namqne siinpHciori» sed e&dem exactiori» arte opua 
est , quam quiaque artifex , aut ichnographiae auctor , etsi picturA aut arte 
graphidL non sit peritos , dummodo geometriae principiorum haud sit ignarda^ 
fadli exercitatione discit. Per hujus artis principia omne id, quod sch^mate 
designare Telimus, reyera quaat g§om€tried <f«/erfp/tme exprimitur, tali 
quidem modo» ut omnium parlium habitus, juxta-positiones, diversissimae 
formaei.jttstaeque menaurae et* symmetriae , aeque beoe sint cognoscendae , 
ac si ipsam machinam aut apparatum , aut alius generis objectum , ante 
oculos ha)>emns | et manibua prendere ac dimetiri possumus. Ejusdem 
artis fundamenta antiquitus jam aderant) sed a recentioribus demum mathe- 
maticis exstructa sunt, qui bene perspexere, quanti foret momentii quanti» 
que fiructus incommunemutilitatemredandarenty si artifices aut inventionum 
auctores , eruditioresque fabri , talis artis aubsidiia se munirent* Itaque curas 
omnes omnemque x)peram impenderunt , in ejusdem artis principia ac 
praeoepta emendanda et amplificanda , eoque pervenerunt , ut noTam prorsus 
doctrinam condiderint (^)» alterum iuTeniendi instrumentum praebentem, 
quo artiuM subsidia quam maxime perfecta et aucta suht. 

Ut absolTam» quae huc pertioent»- aliud negotium insuper est commemo^ 
randum , quod hbdie , in machinarum aut apparatuum constrtietione , tum 
etiam in architecturi » summi momenti habetur. . In Taria etenim designatione , 
quam consideraTi , non modo judicandum est de cofistructionis idoneA ordina- 
tione» Terum etiam de partium exactis dimensionibus erit statuendum , quam 
latae et crasaae» qualisque fbrmae aut figurae ease debeant» ut sint satis 
fortes firmaeque et tenaces. Multum enim non modo refert» si materia» e 
qua constanty graTissima est» ut sint solidissimae et firmissimae^ at etiam, 
ne, propter ponderis molem» multo sint fortiores, quam quidem desideratur. 
HoG autem ut exactisisime definiatur» Tario plerumque opus est calculo» quem 
quidem haud ita facile institueremus » nisi recentiorum^ mathemaiicorum 

<*) GeomjeUiae tllam pvtem signifioaYe velim, qiiae nomine Cmnetriae detenbemtU^ 
distin^tnr. 

G 



80 GIDEONISJANIVERDAM 



assiduis coris et commentationibiis Tm nobifi inmiita fiiisa8ft« Qoam ehim' 
qaaestkmem de salidorum rMuimtid enacleare tentayerltt snijamiiB cA&iauato5 
qoamque illustrisaimns i«iBviTznjs haud felicidri suocessu conaidaraYerat » ea 
theoria porro a BumuiL&m illustrata , impriinis aatem ab bvxulo.^ fwsteBqae: 
a LAaBAHGio pertractata , adhibita ac paene absolut^ est , ita nt qruditissimis 
hujus aevi mathematicis nihil restiterit^ quam multiplicibus experimentis 
complere et suppeditarei quod adhnc desiderahathr. NoTimus aiitemy illam 
theoriam non nisi summd curA adbibitA, iiec eiae ingenjosissihio caloulo» 
tum etiam , — quod primo obtutu inirum Tidetur, ^ per .iammQrmm aloM^ 
ttoarum eurvammU particnlarem- inTestigatiQnetn , -^ perfectam fuisBe. Qua»*' 
tos igitur in errores induci potuissemus , iquantague sufasidia nobis defuissent^ 
nisi praecipuae matheseds partes , ab iUis p^aeclaris mathematicis \ peryesti-* 
gatae et fere perfectae essent 

Nec illud denique est praetermittendum^ quod tumrecentiorum,^mhujas 
aevi mathematicorum curi effeotum est , ut qusimplurinm utiiissimarani machi- 
naruni, apparatuum, instromentorum et diversi gener^s condtructionum ra^ 
tiones, ordinationes > fines.et mensuraC) elegantbsimis scheipatibas et exac*- 
tissimis descriptionibus innotuerinti et in artiuin artificumque maximum et 
multiplicem usum pervulgatae sint* Huic negbtio jam operam dedisse viden- 
tur quidam medii aevi auctores , disciplinarum mathematicarum haud ignari* 
Etsi enim eorum aoripta, quod ad pcincipia» minus.exacta sunt, mhilomiiius 
ex illis patety quantum Talet matkeBeos sdeatia in macfainia instrumentisve, 
ad artiuni asum oomparatiSi .dilucide describehdisy et ope lineamentorum 
geoinetricorum exprimendis^ Recentiores veriumtamen geometraSf quippe 
eraditiores, et perfectiori doctrinAi et mUlti£Ari& rartium ecientid, instructos, 
hac in re fdicius elaboravisse , utilisslmaqne ita auxilia adtulisse , spdnte itk-^ 
telligitttr. , ; , 

Fottt quidem nunc satis explicatum, A. A* H. H«! quot quantaque aubsidia 
ex recentiorum mathematiooraln ooinmeiitatiQnibUB et pervestigiitionibus 
invei^tisque prdfluxerjnty quibuii industriae attes et instituta, splendore 
ac utiiitate» insigniter increverini, nisi ad proposituin meam pertineret ut 
ostenderem » quonam alio modo ex ipsis mathematicorum inventis , quamplu- 
rium industriae artium magia perfecta mtio» major<^e utilitasi pulcherrime 
cxortae sint. ' ^ 



, A A T I Q, 51 

Et hic jetiam permulU ezeHipla adferre posaeoi» Reeeatioium etemm 
matliematicoriiiu multa et eximia aoripta pretiosisaimiim cdnstituunt thesau- 
rum) inyentorumi pleuiaaimiimt quae atatimin ariium eommodum tranaieruut , 
aut quae. ad meliosa instituenda anaam dederunt. Sed brevia aim , ac modo 
de insignioribua. qaibuadam cemmemorem. 

'Huawti igitur noatr^ia JUud intentum quaeao reminiacamini A. A* S« S.l 
quo nullum ejua aeyi fuerit praeclarius. Etenim cum multi ante eum frus* 
txa tentasaent» tefuporia aequabilem cursumt totarum lentiaaime circiimac- 
tariun motu, exaetiaaime imitari et metiri ^detegit ille» et mathematici inves- 
tigatione deaonatxayit y quo tandem modo » sive p^ penduli oacillationes exiguas , 
aiye etiam per tennis elasmatis, in spiram. ducti» yibrationea, talis motus 
moderatio » quam vocant isochronismon , .snbsiateret* Horofegionim itaque 
•ordinatione magia perfectiy aubtilia eorum et cpxioinna conatructio maximi 
.fiebat momenti. Harum machinarum camparatio cum principiis geometricis 
et mechanicia nitereturi magor artia peritia non modo» sed disciplina quaedam 
et acientia mathematica defljderahantur , ut ipsi artificea essent peritiaaimL 
.Quo factum est| ut postea, et cmiequam machinarum comparandarum ars 
mazime esaet perfecta, illi artificea, prae aliis, quaererentur., ubi ingeniosa 
quaedam et subtilis ordinationis machina e^et comparanda et conatruenda. 
Sic« T« g. pleraeque illae ingeniosissimae structurae , quae ad stamina ducenda 
aubteminaque nenda, ad telas texendaS| ceteraque ejusmodiy inserviunt» for- 
tasae haud ita perfectiores extsterent, nisi ad eas oomparandasj eorundem 
axtificum ingenia et subsidia in promptu fuissent. Itaque illud hugbiiii in- 
ventum, ad artifictim inge^ia excblenda, artiumque Tarios usus augendos» 
maxime contulit. 

HoroIogiOrum oxdinatio ^ comparatio, itemque conaiructioy propter in- 
signem in astronomi& et in physicd usum, mathematicis aemper maximae 
itaerunt curae. Hao igitw* in . parte , aimul cum artificibus , muitum elabo- 
rarunt) et ad eam perficiendam , - bmnibue usi aunt adjumentis sive aiixiliis» 
quae tum ipsaara» tum etiam diaciplinae mathematicae praebebant. Quaeque 
in remotiori loeo erant posita, aut quae prorsus latebaat, diligtati perves- 
tigatione > et , ubi opus etat i exactissimis experimentis , adducta et reperta 
aunt. Sinc et ipaae diaeiplkiae malthcffnaticae mqgnum acceperunt incre- 



52 GIDEONISJANIYERDAtt 

mentuniy et ipsa ars omnibus t iisque perfectissimis t adjumentis instrQctal 
est» Cumque ad horologiorum partes , tum majorea , tum tenuiesimaa , 
oonficiendas > machinae » ingeniosissime excogitatae i itemque subtilis- 
sima instrumenta, desiderarentur» horum inyentio si artifieibus» at certe 
perfectio aut ratio , instar geometricorum instrumentorum magis exacta, 
magnam partem mathematicarum ac physicarum disciplinarum doetoribus 
debetur. 

Sed haec praesidia, omniaque illa unius srtis inventa eo nobis praestar- 
biliora apparent i si consideremus , quam multa alia novarum artium subsidia 
exinde orta et procreata sint. Quis enim ignorati durissima ac tenacissima 
metallai quam facile, sed mirific4 artCi hodie ad multiplices quoseunque 
habitus et formas i temperentur i fabricentur et quasi fingantur , itemque 
quam multae machinae i apparatus et constructiones i quae plerumque ligneae 
erant , nunc sint ferreae « aut e diyersis metallis duris excussae et conflatae, 
quamifis interdum , propter ingens pondus , vix fieri potuisse yideatur. Hujus 
autem noyaei hodieque tam perfectae artis prima subsidiai ex illa subtiliori 
arte horologiorum conficiendorum omnino desumta sunt. Nimirum, quum 
Tersus finem praecedentis saeculir metallorum^ imprimis ferrii perfectior 
fabricatio prorsus desiderabatur ^ continuo quamplures maehinae et instrumenta 
adhibitae sunt I adferrum perforandumi excavandumi tornandumi poliendumi 
explanandum i scalpendumi ca^teraquei — harumque forma et ordinatio prime 
nihil omnino differebant ab illis, quibus coostabant subtiliores multoque 
minores machinaei jam dudum i ad horologiorum partes tenuissinuts exac^ 
tissime et subtilissime confidendas i adhibitae. Ita quidem prodiit utilissima 
arS| cujus subsidia deinde admodum sunt aucta^ quaequci ob commune 
variarum artium i^inculum , ad alift industriae opera et instituta perficienda , 
ut et procreandai causas dedit« . 

Et simili fere modo commemorari potest| quanta commoda et bpnai ex 
eo orta sinti quod mathematicorum » astronomorum et physicorum maxime 
semper interfueriti ut omnia, quaci in scientiae usum, opus sunt adjumenta, 
i» e. instrumenta et apparatusi maximd subtilitate et accuratlone ordinata 
essent.atque comparata* QuantA igitur diligentid et opertli tum geometriae 
et astronomlae , cum imprimis etiam optices , deinde physices studio prodesse 



R A T I O. 68 

tcmati snnt t tanto simul etiam labore « dmnem inatrumentoitlln et appara* 
tuum oonficiendorum artem perficere et amplificare » ipsorumque artificum 
periiiam et scientiam - augere « denique eorum ingenia excolere et ornare» sibi 
proposuerunt. Et niai e mathematicorum acriptis eyidentiaflime constaret» 
quanti sint pretiii quae hac in parte callidisaime «xcogitaTerint et pulcher-» 
rime inTenerinti tamen psopter ea» quae supra ezposuif non foret dubitan-^ 
dum , quin exinde multi magnique. fructus » in artium usum et incrementum , 
decerpti sint. Quodsi tum etiam opus esset exemplis , quibus probarem et 
confirmarem , quod ipsi artifices , ita (juidem edocti » ac talibus ingenii artis* 
que subsidiis muniti» in artium majorem utilitatemmultumpraestare yaleant» 
sicut multum praestiterint , nomina retulisse sufficeret quorundam praecedentis 
hujusque saeculi excellentium artificum , qui per id solumi quod, in mathe*- 
maticarum ac physicarum disdplinarum usum , multa instrumenta , itemque 
machinas ad ea conficienda^ inTenissenti multa etiam noTa subsidia Tariis 
aliis artibus praebuerunt. Verum et haec praetermittere possem, unumque 
wjHTTira, celeberrimum illum artificem nominasse satis foreti qui| cum arte 
sui et ingenioi tum etiam matheseos physicesque auxiliis summopere adjutuS| 
admirabilem illam machinam, quam athmieam Tocanti emendasseti perfe- 
cisset I et ad usum multo latiorem adaptasset i nomen immortale consecutus 
est. Etenim noTam Tim quasi efficaciorem reddiditi et, ejus opci omnibus 
cujuscunque generis artibusi maximas Tires suppeditaTit. 

Sic igitur A« A. S. S. 1 summi praeteritorum temporum mathematici omnes , 
in diTersissimis commentationibus ac i>erTestigationibus i curas impenderunti 
nec uUum laborem difficiliorem aut molestiorem existimaTerunti dummodo 
incognitai dubia atque incerta innotescerent et in lucem prodirent. NuUa 
fere res iis fuit ardua» nullumque studium omiserunt aut postposuerunt « 
donec 1 quod inquirere sibi proposueranti inTeuissent* 

Multa itaque adjumenta nobis dederunt; — scientiae fontes indagaTerunt 
et aperuerunt; — «errorum Tias monstrarunt, aut quomodo detegi et cTitari 
possent I docuerunt. Per eorum perTestigationes et iuTenta tandem effectum 
est , ut| quae in Tariis industriae artibus dispersa , diffusa ac dissipata i itemque 
rudia et imperfecta quondam fuerunt i nunc sint collecta , integra facta, 
polita, omnibusque dilucide exposita. Ipsorum autem artificum diligentia 



M GIDEONISJANIYERDAM 

et ingenii caliidilaA , publied admo&itione i praemiia expositiB , speque euoIiN 
menti» etsi plerumque ezcitenturt tamen incertae €t infirmaev nec tanto 
▼igore» exiBterenti nisi recentiorum mathematioorum inTestigationibus ac 
inventia 9 adjutae et corroboratae fuiasent* Multae magnaeqnelaudea itaque 
iis omaibuay nostrd admiratione dignissimis viria debentur» quod tantam 
«ffecerintf ut postea variae iiidustviae artes opera et instituta, perfecti 
xatione fBbctae. sint ornatisaimae t subaidiorum copiA ditissimae » et propterea 
etiam summo boaoTe habendae et maximo aestimandae, cum contineant ea, 
quibus ipsa homiaum industria » laudabilisque sciendi cupiditas» excitari sive 
augeri , et salns publica stabiliri debent* 

£t si insuper attendimus ad latissimum illud temporis spatium f per quod 
illi summi ingenii viti , tot tantisque iaboribus occupati fuerunt , quo deitium 
grati animi sensu erga eos esse del>emus , cum , perpetuA eorum diligentift » 
tanti simus instmcti doctrinae copM, ut, ad quamcunque rem, in artium 
usum et in communem utilitatem, instituendam » efficiendam aut perducen- 
dam^ nihil scientiae nobis deesse videatur? 



Jam illas, quas hujus diei soiemnitas postulat» officii partes laetus liceat 
impleam* Opportunitatem etenim mihi laetandam Tideo, qui vobisy pBaiLLVs- 
Tais AGADSHXAS LBiDiHsfs omATOBSS I qusntas debeo gratias et quam maximas 
.habeoy paiam» sed omniquAdecet reterentiAi significare possim. Utinamque 
majus et manmum quidem gaudiura percipere liceret , si verba nec deessent 
nec abessent , quibus gratissimi animi sensum , ut par est % dignissime expli* 
carem. Nam quomodOy quamvis , si posset, essem facundissimus , serinonc 
comprehenderem atque perspiciie exprimerem , quod beneyolentiae et com- 
mendationis Testrae favori aequipararem ? quae quidem tantae fuerunt , ut 
maximis me honoribns, quos hodie capesso, exx noster AtJGUSTissiKUs 
dignum judicaTerit. Tanta igitur apud tos de me fuit existimatio, ut» qua 
siin diligentid» doctrtnA aut eruditione • eam tamen haud minorem vel nimis 
teiiguam putaTeritis y qua celsam honoris scdem , quam nunc teneo , cum 
dignitate tenere et cum laude tueri possem? 






\t) R A T I a 



ss 



:Quod| edm ileviim coQsidarQ atqtie perpeado.riTibi Aanrisgtsi i idAm • m^ 
isaf^it^atqia tetam ocoapaf iniflki tlmor, quq me .affiQptttUi tniaee reei^doi», 
com . de^honoxifipeDtissimo mtunere idefiBrendb mihi •iiiopinato !iuinoiatu;m^ 
6BMt^ Non dic|inl: de medidcvitatia ccnascieitltiA^ sed muii^ris graTitatem\^et 
aMtiquam lm)us indjrtae Aidademiaie iiBimam oo^ptabain , et' omxii ; '- quo sant 
pondere, aijLte bc^los faribebant; -tia 4uia\ imptisnis eiiam fartssi-expleiidais' 
forte difficillimasy — studia » per longum intervallom quodamxnQdo relnissa,. 
nec sine labore revocanda, — denique insignia mathematicarum ac physi- 
carum #isciplittarutn inorementa,''pr6pter(> quae, si hodie ariuum habea* 
ttit' ; ut quis-iif idtqtQi tantUMmodo pmte exoella^^ aut digbam ''iMd^itt^de' 
disciplinis bene merentis adipiscatur, at miultuni jam Talet, ai^ 4fi'quam- 
plforium partium investigatione , eMapioaiPe ^possimtis^, quid alii > ^i praece- 
dunt^^aut ittler qtibs procedimns , indaganda^eQoiunt. 

Grtivisdimuni itaqiiie ohus sustitiere Kkiihi videor , cujiis p^ndei^i ne finrtasse 
cedere debcfliiil > una me tdnet «pes^ Namque persuasum habere lidet, -firmA 
et 'perpetu4 i^tUnti&te' iie diligeioti 0tttdi6 1 vires acquiri posse et satis augeri» 
Sie.quidem', euM^it voluntas, nec ahsit disciplihae meae magnus amor; mihi' 
non lerit despeiranjhim , quin , quae docteinaci copid et ingenii acumine desint , 
eadem, boni voluntatey industrii et diligentid,. aliquantum, afdaeqiu^e aut- 
oompeBaaxe posflim. • Sic qusdem nil^ milni erit antiquius, nihil honeatius, 
nihil-iaetito^imt gmtiusyquamv quibus ^poteroi Tirihus» eniti, n\, in- AxH|de- 
mSae utilitatem oikines cur^et laboraa impendam. Sic .deni^e V. V.-A. A^l 
iis , qfuae de* meexistiflOLetis , aut quae a me exspeotetis , quodanmodo sails- 
fiacere potern^ illamquo , • quani mnximi facio, commend^tionem , gratus 
seryare studebe. iVos diu ilicblames:eonservet dius o. m. quo, rah v^^s 
optimia auspfciis v semper floreat Academiaj et splendore ac auminilpvo patriA- 
utrlitate', «magis magisque eniteat* '^i . 



.'-.ir 



i. 



Vestrum cum ' adspies) oeleberrimmu ordinem, ri&i CLABiesitttl eodem,' 
quo nntea, reverentiae sensu afficior. Mihi etenim olim dontigit, Htte VestrOi 
ordine multos, quos video, — gaudeoque videre! — praeceptores habuerim 
el moBdloies^ TeLetiam •atadiomm Mjutevest £tni ita aib y talein tattamen 
TOyevealiam omiiiap ipiraestare debeb, cum sentiam^ quanta wihi dMitft» titV 



80 GIDEONISJANIVEBDAM 

in ; Tefittuni ordinem adscriptus » aemularr posaim » idemque odaequi , qtio 
yos cuncli et singuli gloriari posse mihi Tidemini, •-*- niminliik ut, multi- 
fariA doctrind et pulcheorrimis ingehii omamentis conspicui, antiquam 
huju^ Academiae gloriam laudatissime tuieamini« Yobis. itaque me quw 
maxime commendo. Utinamque illam mihi oondonare yeiitis famfliaritatam; 
et amicitiamy quas rehementer opto» quasque mereri quibusque frui nft 
posslm» semper enixe studebo. 



Eadem autem Tehemtotissime oro atque obsecro a robis » »aof Bsaous C&^-^ 
ajEssiHi! qai mihi, in discipiinarum mathematicarum ac physicarum £aoulti|te|' 
eritis CoUegae maxime aestimandi. 

Gratissimum igitur semper erit officium, ClariMHM m ouDsa, qui de 
mathematicA disciplind tantopere es meritusl ^ Cthh^rrime vmvrkMit ^ quj 
Academiae et Patriae existis decus] gratissimumy inquam» mihi manebit of-^ 
ficiumi ut Vos, quos aestumatissimos habui praeceptorest aut amicissimos 
adjutoresi colere et gratissimi animi testimonia robis pranberenon desioamt^ 
quo iUa beniToIentia, quo iUa erga me Tolunias haiid iitunutentur » et quo 
Utilissimd consuetadine , monitisque et consiiiis » diutink experientiA compro^ 
batisy etiam atque etiam £rui liceat. 

Sed Te » doctrinae fam4 et magn& diligentiA praedare db GSiiDaB:! Te iteram 
compellare pietate - adducor* T-u, quem praeceptorem * habui diledissimum % 
etnuncmihi eris carissimus, propter acrtissimam, quaeinter nos in tercedit» 
cum studiorum, tum manerum necessitadiuem. Tu» seientiae amoris et 
industriae exemplo» me incitare» tu monitorem ess^ et.^Tero amicum, 
diu pergas. Haec .ut bene mihi cTentara sint, ab omtMQ sfeo benigne 
Goncessum iri Tidetnr. Namqae tibi senem te esse Micem' jgratuIamUi* i 
cui mentis Tires integerrimae , idem ac antea ingenii acumen 9 idem fere 
Tigor. Hoc summum booum tibi ut largiatur ad extremam usqu^ senectu- 
tem, itaque te salTum pe^ multos serTct annos» Mtra xuimM, omnibus 
precibus» ardenter oro. 

.JTec miniis gratom duco offioium» ut Yoa oemiieUainl gi.* «ti&iI nnluaou; 
Qt T^.m 8bBTt9. yps Tidi, in cu:rrieulo academifO'^ lamde camulalop^ 



R A T I 0. 57 

prfteeuntes; niinc cerno hujns almae doctrinarnm sedis laudem et gloriam 
cumulantes. Maximum igitur habeo iUum mihi decretum honorem» q[ao 
muneria suscepti quaedam partes vobiscum sint explendae. Ita etiam me 
magis sublevatum sentiam yestrd beniTolentift « tum vero amicitift, quA Tiam 
monstrare, ubi opus eriti meque consiliis prosequi relitis. lllud leyamem 
perstet. 

Et Tibi f C£. TAN Bn Booir nscs I quem meritae laudes coronant f cum 
propter ingenii subtilitalem , tum propter sdenttae copiam » quae tam 
Academiae^ quam artibusi ciyiumque magno usui» tantos utilitatis fructus 
praebet. — Tibi» ex animi mei sensu, affirmare liceat^ maxime me 
gloriari, aequalem te fuisse non modo, yerum etiam nunc conjunctissimum 
mihi existere yelle. Tua igitur » quam saepissime expertus sum , comitas 
mibi erit exoptatissima , tuaque consuetudo mihi erit maxime expetenda. 
Te amicum» Te [socium, Te comitem fore mihi expediet; quaeque 
praestare debebo , ut et tibi sim conjunctissim.us » ea ad gratissima officia 
referam. 

Te quoque , asjtronomiae lbgtoe I Vib DOGTissm et sxpbrtissihb ! ut in 
amicorum numero habeam, omnino mihi optandum est. Tuum etenim 
admiror I magnique facio, singularem astronomicae disciplinae amorem , 
quo nuUum studium » nulla exercitatio , nullus labor , nec crebrae lucubra- 
tiones » yerbo , qui nihil molestius aut ingratius judicas , dummodo sublimi 
illi ac diyinae scientiae , qu& yita tibi haud carior yidetur , prodesse possis» 
Jam jam hftc tua laudatissimd diligentid ac magn& peritiA| hujus Academiae 
utilitati non modo , sed gloriae etiam » egregie et optime consulis. Hanc 
gloriam ut cumuleS| utque exinde, quae tibi debentur , abunde emanent « 
etiam atque etiam spero. 

De munere honorificentissimo laudabiliter fungendo dum cogito» dumque 
o£Sciorum momenta i)erpendO| Vos omnesi JuyEVBs pbabstaivtissihi , gohhili- 
TOBBS oPTiHil mihi perpetuo ante oculos yer^sari» num dubitetis? Propter 
Yos etenim Academia instituta est. Propter yosy cui docendi proyincia est 

H 



68 GIDEONIS JANI YERDAM ORATIO. 

mandatay omnes curas adhibeat, ut spernet iabores oportet, studiique ratio* 
nem omnem instituat. Hae opuSf hie labor, 

Quam ob rem, Vbbia cum ducem me praebeam, quid boni ducis sit 
considerare , semper mei maxime intererit. Tum vero non ducem , sed 
comitem me accipiatis » quo iUa adjumenta « quae in Testrorum studiorum 
gratiam conferre et offerre studebo , maximam mihi referant laetitiam. Tali 
quidem commilitio utinam haud infelix sit eventus » ut eodem doctrinarum 
amore et studio juncti et impulsi » ad metam illam oontendamus » ubi laudes 
Vos manent meritissimae » quibus tandem Parentum exspectationi satisfacere , 
et Carissimae Patriae» quae de. Vobis sperat » praebere» quaeque poscit, 
tribuere poteritis. 



k ■« 



D I X I. 



JOANNIS FREDERia VAN OORDT, J. G. FIL. 



R A T I 



OE 



FERO IF TEEOLQGIA UJridE SECTJNDO. 



HAfirTA A. D. XI. DECEHBBIS 



iii:*^r »♦;♦.♦«►. 



QUUM OROINABIAM THE0L06IAE IN ACADEMIA 

JLUGDUNO-BATAYA DOCENDAE PROYINCIAM 

30LEMNI RITU AUSPICARETUR. 



• f 



» t 



t R t a k 



QUIBUS HUJUS ACADEMIAE CURA COMMISSA E3T VIRI PERIL- 
LUSTRES I 

ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE! 

QUAKUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CLARISSIMI ! COLLEGAE 
CONJUNCTISSIMI I 

QUI IN REGNO, IN REGIONE, IN HAC URBE, VEL REBUS PUBLICIS 
CURANDIS, VEL JUREDICUNDO PRAEESTIS , VIRI GRAVISSIMI 
SPECTATISSIMI ! 

EUANGELII NUNGII £T INTERPRETE8 PLURIMUM VENERANDI I 



ARTIUM DISCIPLINARUMQUE DOqTORES , CONSULTISSIBn . EXPER. 

fl 

TISSIMI ! 
HUJUS ACADEMIAE CIVES, JUVENES LECTISSIMII 



QUOTQUOT PORRO ADESTIS , CIVES AUT HOSPITES , CUJUSCUM- 
QUE ORDINIS, AUDITORES HONORATISSIMI ! 



£st haec temporum nostrorum, Theologiam quod attinet , felicitaS} ut ipsa 
et merito inter scientias doctrinasque recenaeri et libere coli eicolique possit. 
Quod a me praedicari nemo quisquam mirabitur, qui reputaverit^ quam 
arctus . sit inter utrumque quod diximus nexus. Scilicet defuit nunquam 
Theologiae honos suu^ et locus in republica Literaria, imo Tero antegressis 
temporibus principatum diu obtinuit » atque uti alibi ita in Academiis Pa- 
triis t in hac ipsa inclyta universitate , ciyium Leidensium fidei et fortitudinis 
monumento aere perenniore» ab initio inde celsissimo loco posita « domina- 
batur fere et haud paucas alias e Musarum choro ministras suas» si non 
ancillas» habebat. At ipsa haec celsissima domina, aliis dum imperabat, 
sui juris esse Tix dioi poterat, quippe certis inclusa finibus^ e quibus egredi 
hand licebat; regum nonnullorum similis, qui summam potestatem in alios 
exeroentes* avitorum morum consuetudinumque servi erant ipsi. Sic, arcto 
circumscripta spatio et ferrea formarum lorica circumdata , difficulter se mo- 
Tebat 9 et dum aliae.doctrinae omnes progressus in dies faciebant, haec suo 
fere loco consistere Tidebatur » atque sic Tix scientiis yere ita dictis annu- 
merari poterat» quippe quarum* est continue progredi^ad majorem perfec- 
tionem. Longe alia nunc est rerum facies; nec dolemus profecto, quod ali- 
quatenus de suo trono dejecta, haec, quam profitemur» disciplina non am* 
plius dominetur in caeteras , nec ministras aut ancillas , sed socias eas habeat 
aequali connubio junctas; est enim simui in libertatem restituta et Tinculis 
soluta; non minus quam aliae libere coli potest et excoli, atque sic pari pas- 
su cum hisce progredi ad perfectionem , qua Tera sua et natiTa dignitate 
appareat. 
Sed haec ipsa in tractanda Theologia libertas uti multis perniciosa Tisa est » 



6i JOANNIS FREDERICI VAN OORDT, J. G. FIL. 

ita sua natura ansam dedit» ut proderent se yaria, diyersissima , imo non- 
nunquam prorsus sibi inyicem opposita hominum studia * ut ita alii ab aliis 
haud parum discrepent , atque alii aliud in Theologia sectentur. In Germania 
praesertim ante multos jam annos non tantum in yarias partes abiere Theo- 
logi, sed et hoc postulabatur fere» si quis nomen aliquod et celebritatem 
adipisceretur » ut aut ipse in peculiari quadam proponendi ratione dux -exis- 
teret, aut saltem aperte pronunciaret , a quibusnam partibus staret. Uni- 
yerse de Theologis hoc conbuirebatur » in quamnam partem Tergerent, cui- 
nam sdiolae essent addicti, et» qui ibi etiam affuerunt semper, magni yiri, 
nullo partium studio ducti, nec alicujus se soquaces aperte pronunciantes , 
parum hi a vulgo aestimabantur • et a nullis agntti, ab omnibuSy qui sapere 
audere sibi videbantur, aut tardioris ingenii aut Tacillantis animi arguebantury 
et gyncretismi labe eorum doctrina habebatur infecta. Hujus ^idem, dJxe* 
rim fere insaniae» magnam partem immunem gaudemus patriam nostram, 
et hac de causa ab haud paucis in aliis regionibus partium ducibus minoris 
aestimatam ; tcI sic tamen bic illic crebrescit scholae nonnunquam aut Theo^ 
logiae cujusdam peculiaris fama; multoque magis uniyerse de oppositis sibi 
partibus sermo est; alii rationales audiunt , mystici alii » aut orthodoxi et 
hisce oppositi liberales , in quibus tamen ne yeram Yocabulorum significatio- 
nem urgeamus. Hoc maiime rogatur, antiquane quis sectetur an nova? 
Quae cum ita sint, haud immcrito prorsus de Theologo scire ayent, quem- 
nam se profiteatur. Quod si e me sciscitare gestitis^ AA* HH. ! equidem 
ingenue profitear; neque enim, cum ex more majorum publice ad tos verba 
essent facienda » quibus Theologiae in hac Academia docendae proyinciam 
auspicarer, aut tempori aut personae meae aptiorem inyeni dicendi materiam, 
quam quae huc refertur. Aperte igitur coram Vobis dicam , quod sentio; 
ne lamen aures arrigat quisquam , ut quibusnam partibus me adjungam com* 
pertum habeat. NuIIis enim addictus esse cupio, atque utut diversa sint 
hominum , in consideranda tractandaque Theologia » studia ; hoc mihi per- 
suassissimum est » in eo quod dicam , me yos omnes habiturum esse consen-? 
tientes. Frustrane igitur dicam » supervacaneum enim merito habetur id 
dicere, de quo nemo dubitat? Parcite quaeso, AA. 1 oratori noTorum profe- 
rendorum inscio; nec tamen repetere nota agnitaque semper caret momento. 
Non tantum adanimoB conciliandos, sed ad ipsas etifi^m scientias provehendasy 



R A T I O. 66 

ib memoriam reyocare ea, de qaibns inler omAes oonstat» saepius liaad 
parum conducit. Neque sequuntur semper homines id » quod uno ore profi- 
tentur onmes. Quid enim eheu I frequentius accidit , quam in agendis trac* 
tandisque rebus diseedentes yidere homines ab ipsis, quae sibi posuerunt 
agnoscuntque » principiis. Ex hisce est quod dedarare gestio, unum hoc» 
quod oinnes sectentur qui Theologiam yere tractare cupiunt* Dicam enim 
iU vero in Theologia uniet eeciando. 

Uti autem id quod vos onmes habeam bac in causa mecom consentientes 
animum addit dic^nti» ita multa sunt, quae me perturbant. Ne enim de 
facultate mea et copia dicendi» quam probe sentio quam sit exigua» quid 
dicam, Tariis primum obrutus negotiis fui, diatrahendo a rebus nunc gerendis 
quam ad eas excitando aptioribus ; porro per omne fere quod supererat ad 
cogitandum scribendumque otium, yaletudine laboraTiy non periculosa» 
at satis tamen mala ad deprimendam eam ingenii alacritatem , quae ad bene 
dicendum requiritur prorsus. Yos igitur, AA. HIL! ne exspectetis aurium 
delieias , quibus hic estis assueti , sed incomtum minimeque facundum ora- 
torem patienter ferte, Teri autem amantem et inclytae bujus Academiae 
prospiciendae studio flagrantem benerolis auribus audite* 



Disputatum omni aevo fuit 9 quid verum sit , e quibusnam dijudicetur cer- 
tis criteriis yerum a falso , quaenam pro veris certisque in cognitione humana 
sint habenda ? Generosae sane et homine dignae disquisitiones , dummodo 
rite instituantur. Neque tamen de hisce exspatiari in animo mihi est ^ neque 
etiam gravissimam omnium quaestionum, quid in Tbeologia Ghristiana pro 
Tero -habendum sit, aut dtrimere aut etiam Teldigito tangere. Non enim 
quodnam sit Tcrum illud» quod sectandum t unice sectandum estinTheoIogia, 
declarare toIo » sed missis hisce ^ de unice sect«ado Tcro dicere. Nec quis* 
quam est , qui si Tel accuratam sibi rei ideam repraesentare non Taleat multo-* 
que minus eam Terbis exprimerei non sentiat quidnam uuiTerse Tcrum sit« 
Quid qtiod ipsis gentinm linguis hoc Tel non attendenti saepius ■, enunciatur. 
Ad ipsas res, quae sunt cognitionis humanae ol^ecta, ad earum naturam 
refertur. Tendit homo* ab ipsa pueritia inde Tarie , pro Taria aetate Tegriisque 

I 



66 JOANNIS FREDERIGI TAN OORDT, J. G. HU 

fiiciiltatibiui 9 eo aemper , ut res ipsas » quae ipsi objieiimtiir , oognoscat pronti 
sunt, earumqQe naturam habeat exploratam; aic tendit ad ipaum yerum 
complectendum. Intelligimus hinc, Terum esse id, quod conrenit cum 
rerum » de quibue agitur , natura i aive , ut accuratiua etiam dicamus , id quod 
xeTera est» ipsam rerum naturam,. quntenus bumanae cognitioni pateat* 
Prouti enim res ipsae , quae sunt et uti sunt » ab earum specie discemuntur r 
sic quoque distinguitur Terum a falso. 

Sic inviti fere undis nos oommisimns , quibus , me gubernatore , band cre* 
dendam tenuem ratem existimaYeramus» Nec tamen frustra eaa tetigimus» 
aut sine uUo lucro inde emergimus. Quodsi enim Terum ipsam rernm mn 
turam complectitury ad omniaomnino pertinet t nec uUa res est» qutn e Tero 
habeat suam aestimationemt cuique non Terum omne pretium, omne decnSf 
emnem praestantiam cohciliaU Quid enim ex bisoe restat» ai nonsifU rea» 
quae Tidentur, sed tantummodo appar$ani falsa specie deoeptis? Profecto 
prouti , ut hoc sumam , fiedsum f quod dicitur , aurum , ne aurum quidem eat » 
et misere fallitur quicumque, splendore aut alia specie deceptus, ejusmodfc 
nummos tenens, Uiesaurum acquisiTisse se putet, ita in omnibua, quaecum** 
que sunt , res se babet. Nulla est hominum scientia , nisi Terum sciat. Nulla 
hominum, gentium, generis humani historia est, nisi quae homines, gentes, 
geuus humanum et res « quae hisce acciderunt , e Tero proponit. Quid , quod 
in iBctis etiam narrationibus , in carminibus adeo , in scena quoque , hoc re- 
quiritur maxime, hoc demum merito magni existimatuTi quod naturam poe- 
tae sequantur ducem, hominesque pingant.prouti sunt, et sensus, affectus, 
mores exhibeant, prouti revera se prodant* £t sic in caeteris omnibus , in 
iis maxime , quae appetore homine dignisslmum est ; nuUa est beatitas, quin 
Tera, nulla sapientia, quin Ter«} nec pulcrum est, nisj Tere pulcrum, nec 
bonfim , pra^er T^re bonum , nec sanctum., quod.npn Tere sapctvm eat. Intel- 
ligitis hinc, iu A9I iUud Terum sectari, de quo mihd dicenduxa. s^msi , hacte-» 
nus ad omnes quoque hominnm res referri ; etenim quaeoumque appetat , ad 
qnaecumque tendat homo» hoc maxime teneat, ipsam rem esse,iquamquaerit» 
non ejus speoietnf aut« liti homines in antro illo PtoAonis, simulacromm 
umbras. Quidquid adeo nu^iantur, Terum sectentf^: omnes., si attingere 
Telint finem speratam ; boc e^im qui negligit, non potest non scopo suo exf- 
ddere, et inani specie decc^tn^i post exantlatos labores^ yelnjti aiter IxioQt 



ORATIO. 67 

Jiitionem i qnam cupit > duiii Attigisse et teneore eibi Tidetw , nubem amplec-^ 
titur. 

Haec igitur ei ed cognitionem humanam refeiantnr, facile Tidemus, adhanc 
8ua quidem natura yerum pertinere» imo hoo illam efficere; nec enim 
aliud quid est Temm ecire et res cognoeoere. Huc igitur cum referantur omr 
nes cujuacumque generiB diaciplinae doctrioaeque » quae hoc euo nomine dignae 
aunt» singulis id maxime proprium estt quod Terum sectentur. Tendunt 
^m eo omnea » ut rerum scientia homines imbuantur. Hac igitur in causa 
conjuncti sumus « qui cognitioni humanae promoTendae operam damua , quam« 
oumque denium doctrinam profitemur; atque in multis, quibus cernitur 
omnium acientiarum arctum inter se connubium , non minimum sane hoc 
QSt 9 quod e communi rerum cognoscendarum studio natae t in eundem finem 9 
communi» e quo singulae genus ducunt suumt parenti consentaneum , con- 
spirent , nempe ut Terum assequantur. 

Itaque id Tel hac de causa Talet quoque in llieologia» ad quam nunc 
animum advertimus nostrum. In hac autem cum Terum unice sectandum 
esse pronunciemus y non hoc tantum Tolumus, ab inanibus speciebus sectandis 
in ea esse abstinendnm» non fictis in ea rebus esBe delectandum, neque 
fkllacibus utendum esae argumentis nugosisTC ratiociniis, quibus homines 
circumTeniuntur ; caTendum esse a falsis , quae sunt et feruntur , opinionibus ; 
nec errores esse sectandos. Haec enim , etsi merito ad argumentum nostrum 
referuntur , id tamen non exhauriunt » nec Teram ejus Tim et rationem 
declarant. Sic enim ea sim dicturus » quae , ut ita dicam , nimis Tera 
sunt I quam de quibus dici , nedum disputari possit. Quis enim tam fatuus 
est f ut falsnm quam Terum sequi non tantum malit , sed et pro hoc illud 
sectandum esse pronunciet ? Neque ad infelices istos Terba facio , qut tenebras 
diligunt prae luce. Quod si scientes faciant , operam et oleum perdere summo 
jure dicitur , quicmnque cum hisce disputare^ hisce persuadere in se suscipiat. 
Latius se extendit id » quod indicamus , quam eo, ut non falsa sed Tera sequantur 
qui Theologiam tractent eamque digno modo colere Telint. Eo Talet , ut 
onmia in Theologia ad unam Teri causam referantur, ut Terum unicus sit 
finis, in quem omnia intendantur. Hoc a Theologo requiri, quod, Teri 
ampre atque enthusiasmo. quodam ductus, continuo inquirat, ut ipsas r^ 
prouti sunt , quatenua fieri possit, plane et penitus cognoscat , neque reflriges<* 



68 JOANNIS FREDERICI VAN OORDT, J. G. HL. 

cere ardens hoc stadium , neque se ab hoc deterreri patiatar ; in omniboa i 
quae adesse possant i quaestionibus nil aliud esse rogandum » nisi quid yerum 
sit ; unicum hbc ea^e , ad cujus amussim onnia sunt dimetiendaet componenda; 
neque magnorum nominum auctoritatibus parendnm , neque ab his illisTe 
partibus standum , nec quod antiquum aut novum , sed unice quod Terum 
est sequendum esse; ex omnibus i quae allicere solent homines , nil nisi yerum 
esae appetendum. Sic nuUi rei nisi yero studere» non nisi quod Terum est 
duci, Terum in omnibus ob oculos habere» prehendere » prehensum tenere, 
pronunciare > tueri » promoyere ; Terbo unnm hoc in Theologia esse* objectum » 
quod 9 intentis Tiribus » annitamur semper , et a quo nuUis rationibus aut 
invitamentis abduci nos patiamur unquam ; hoc est A« A. I hoc inquam , quod 
Yolumus, ubi dicimus de yero in Theologia unice sectando. 

Hoc autem summo jure a nobis requiri, hoc postulari in Theologia, quippe 
ipsi proprium, age paucis observemus. Obserremus inquam : etenim tam 
perspicua res est, ut non nisi digito quasi monstrari indigeat, ut omnes eam 
eernant atque sibi id persuasum habeant. PaUcis dico , nam tot rationibus 
probari res potest , ut dies deficiat et yox » utque vestra , qua me auditis , 
patientia abuti meritO videar, si Tel extremis digitis omnes attingere Telim. 

Atque hic primum nobis oocurrit ipsum Theologiae argumentum. Quum 
enim nemo inficias jTerit, quo sublimiores et graTiores sua natura res sint, 
de quibus agitur , quo arctiorem habeant cum Tera hominis Tita et dignitate 
rationem , eo magis caTcndum esse » ne inani specie decipiamur , eo magis 
enitendum'» ut eas cognoscamus prouti sunt , eo magis adeo in hisce Terum 
unice esse sectandum ,. facile apparet , siquidem ulla in M , in Theologia prae- 
primis hoc requiri. Anne Tero sublimius quid et graTius cogitari potest quam 
Theok>giae argumentum ? Agit na^ , uti ipsum ejus nomen indicat , de Deo , 
natura iUasupra omnia, quae sunt praeter Ipsum, eTecta. lUe est i zSy% qui 
Tere est; immutabilis lUe, quippe summ^ perfectus; lile est ipsa Teritas. 
Non^e igitur natuira sua ea soientia , quae ad Hunc relatam se profitetur , ad 
Terum unice refertur ? .De Hoc indigne cogitare , qui ab omnibus est celebrau- 
dus, quid foedius esse potest; indigne autem cc^itatur, nisi Tere. In Hujus- 
naturam inquirere et aliud quidquam praeter Terum sectari, id impium 
prorsua est et profanum. Quae adeo inanibus spedebus delectatur, scientia« 



R A T I 0. 69 

quae ntigosis implicata prodit qnaestioiiibiis et definitionilHis • dialecticam 
magis qaandam artemi qnam yeri studiam declarantibus i haec quidem 
Theologia non est dicendai quippe tantO|'in quo haec yersatur, argumento 
indigna prorsus. Tiun demum yerb suo nomine et dignitateprodit, quando 
eo unice tenditi ut Deumi summum Illum et yerum» non plane quidemt 
hoc enim non moirtalibus p hoc nemini » praeter ipsum Deum , concessum est t 
sed tamen Vere oognoscat. 

Sed non sublime tantum et graye est Theologiae argumentum , Terum idem 
prae caeteris arctissime cum vera hominis vita , dignitate , beatitate cohaeret. 
Versatur enim non in mundo hoc adspectabili » cujus civis in tempus hcmio 
est, prouti caetera animantia , cumquibus habet Titam animalem communem» 
brevi morte finiendam ; sed in mundo spirituali , ad quem homo prae caeteris , 
quotquot sunt in terra, animalibus elatus, sublimiore sua parte pertinet, quo 
cum superioribus naturis cognatus, imo ad ipsius Dei genus relatus est» in 
quo Tera est hominis Tita, non arctis hujus telluris terminis inclusa, sed 
prae hisce ^ediensi sed aeterna. Agit Theologia de religione, de Tinculo 
iUO| quo homo cum ipso Deo conjungituri e quo omnis ejus dignitas et 
beatitas pendent. Quid igitur? Anne in sublimem illum mundum, in quo 
omnia Tera sunt, penetrare quis sustineat, alio quam Tcri studio ductus? 
Anne in hoc contemplando ullus locus concedatur iis , quae ad externum 
tantum, sensualem pertinent mundum, ut quis sublimes regiones adspicere 
gestiat et simul humilia sectetur ? Anne in iis , quae summi sunt atque aeterni 
hominibus momenti perinde esse possit| utrum forte inanibus pascamur spe- 
ciebus , aut in hisce aliud quid quaeratur , quam ut oognoscantur proponan- 
tnrque prouti sunt? — Sed quid tos interrogo, A. A.! Intelligitis omnes, 
sublimius non tantum sed et sanctiu8| et cum omni hominis salute arctius 
copulatum esse Theologiae argumentum , quam in quo Tersari quis rite possit 
qui aliud quom Vetum sect^tur. 

At ex eodem argumento , nimis suUimes res esse , de quibus agit Theo* 
logia , quami quns humanum ingenium assequi possity adeoque sectandum esse, 
quod non attingendom est , quis dicat« Quis enim mundum a sensibus remo- 
tum peiiBpidati quis Deiim iioscat? Fatemur, plane cognoscere muudum 
spirltualem datum Aobis nbn esse: uti ehim Tarietas admundumadspectabilem , 
ita iiAnitlim tA nauAwax fli>iritQalem pertinet; neoDeum quis unquam animo 



9A JOANNIS FREDERia VAN OORDT , J. G. FIL. 

teneat. Sed alrad eot rem perspioere « aliud Terum in ea Tidere. VTec n^gamua 9 

nvUam fore hominis de I>eo ooignitioBem » nisi Ipae > quem nemo Tidit ant n- 

dere potest , ae nobis spectandum praebeat. At vero boc ipeum no9um oon* 

ciliat iis » qnae dico 1 momentum* Pro infinita ana benignitate , Tult Deus 1 

ut Ipsum, et vinculum, quo cum Ipso eonjnngimur, yere cognoscamua» 

Etenim se patefecit in ipsa r^um natura» cum adspectabili ea; nam« uti 

Paulus ait, quae corporis oculis cerni non possuntf aetema Dei Tis ipsaque 

divina ejus natura, inde a mundo condito» in iis, quae creaTitf intento 

mentis oculo conspiciuntur; tum interna ipsius hominis» quem ad sui imagi* 

nem informaTit, ut ex se ad auctorem suum escendat. Patefecit se in ipsa 

generis bumani historia, quae agentis atque se declarantis Dei ejusque ad 

homines rationis egregium praebet et nunquam satis exploratum spectaculum. 

Ubi a Tero in rebus diTinis aberrarent prorsus mortales » Tariis Ipse usus esl 

opportunitatibus t quibus se cognoscendum praeberet» atque ad Teritatem 

bominum mentes animosque oonTerteret* Sed majus quid dioendum habemns* 

Tanta fuit Summi Numinis cura 1 ut Tere Ipsum cognosceret hominum genus p 

ut filium Ipse suum e coelo dimitteret » qui 1 ut homo inter homines TiTens » 

imago esset ipsius iuTisibilis Dei; ipsam Hic di^inam naturam» quaten^s 

hominibus hac in terra cognosci possit , exacte referebat , ut qui ipsum Tideril 

Patrem Tidisse dicendus sit ; atque simul perfectam exhibuit hominis speciem | 

et con^unctionis Deum inter et hominem absolutum praebuit ^xemplar. Quid 

igitur? Si ita Deus omnia facit» ut Ipsum cognoscamus prouti est« anne jn 

Theologia aliud quid quam Terum sectandum esse putemus? Nonne in eo 

omnis industria ponatur , ut ad Teram hanc cognitionem perTeniamus? Quodsi 

Paulus nullam excusationem iis esse dicat , qui , cum Deus in rerum natura se 

patefecerit » id quod Terum est perTcrsitate sua subegerant, atque suis indulgen^ 

tes cupiditatibus , Tana sua sapientia superbientes « Tentatem in rebus diTinis 

reliquerant permutaTerantque ; quid quaeso cogitandum putatis de eo, qui 

cum Deum Tere cemere , resque diTunas uti sunt conspieere possit in Jesu 

Christo , Dei filio , in Theologia aliud quidquam sectetur praeter Terum 7 

Jam in eo sumus ut ad sanctissimam nostram religiooem animum adTerta- 
mus I ad cujus rationem , quis neget » totam Theologiam esse fiomponendam. 
Est Tero religio Christiana ad Terum tota composita. Ignorantes dum ess^nt 
homines et Tana sectantes, Deusi praetermisais ignoraatiaf temporibus. 



O R A T I 0. 71 



fisangelio aiinc onmibiis denmiciat , ut ab inanibna apeeiebiis simulacrisqQe se 
Qi^nTeEtaat ad Demu , rdy ZSvrc^ » prouti est. Ipee Chrielus lux est mundi , 
qua res yare cemantur , per ipsum yeritaB est* Huc natum se ait > huc inr 
mundum ingreBsum» ut Teritati suffragium conciliet. Dei nomen, id est 
Deum ifualis est, hominibus palam facere , hos est negotium, quod peregisse 
se dieit» ut sic homines habeant Titam aeternam in eo, quod cognoscaat 
Deum 9 TC¥ ^Ahtihw » per Jesum Christum » quem misit. Ille est Tia » qua ad 
Palrem coelestem homines unice perTeniunt, sed haec est » quia ipsa veri* 
ias* Quaecumque dicit haec omnia ad Terum refert. ^nriius ille» qui in 
GhrMto erat , quemque suis largitur , ut Tere TiTant , est Spiriius veriiatis » 
qui in omne quod Terum est ducit. Nil carius , nil antiquius habet » quam 
sui sint diTinae Teritati consecrati. Qnid quod Terum non Telle, Terum 
dcserere, ad Diaboli naturam refert , atque.hos demum buos sequaces agnoscit, 
qni indole sunt ad Tcrum conTersa? Sed quidplura? Sufficiant nobis haec ,ex 
ipsius Jesu, unici doctoris et magistri , ore hausta, ut i^oscant omnes, totam 
filig^nis Christianae ratioaem ad Terum unice esse relatam, adeoque et in 
Thedogia hostra , quipjie ad hanc religionem portinente , atque inde , si rite 
se-habeat, originem* snam et naturam repetente, Terum unice esse sectandum. 
At insurgere in me ita pronunciantem Tidentur mihi non ii tantum , qui a 
Tero in Theologia sectando magis minusTe alieni sunt , et aliis studiis se trahi 
patiuntur, Terum et generon illi, qui religionis adeoque et Theologiae 
Christianae inddem et rationem optime tenent tuenturque , Terum 4$eiandum 
esifr in Tbeolbgia toto animo mecum confitentes , aegre Tero ferentes , quod 
hee fffites sectandum pronunciem. Natura sua , sic inquiunt , ad animum 
magis quam ad mentem religio pertinet; neque pro&cto is est religionis 
Chrifttinnae finis, ut TeriB notionibus imbuantur homines et omnia, quatenus 
possint, rite sibi habeant perspecta: ad sublimiora longe tendit; practica ejus 
est ralio , neque quid sciant homines , sed quonam sint animo , quid Telint , 
quid agant mazime spectat. RenoTetur per ipsam homo; ab hnmilibus et 
tarrems ad sublimia et ooelestia, a peccato ad sanctitatem, a mundo ad Deum, 
a dominante sui studio ad amorem couTertatur , atque ita ad Tcaram Titam , 
eamque aelemam stmul et beatam, ducatur. Sic demupi ipparet natiTa 
Qwistianae veligionis inteme in ipso homine residestis in eumque agentis ^m 
et praestantia. Itai^e Theologi est t ^^ ui^ cognoaeendis rebus haerere , aut 



72 JOANNIS FRCDERICI ?AN OORDT , /. G. FIL. 

summttni stadiiim » nednm , nnioam in digooscaido Tero et falso ponere , sed 
ad hoc Euangelii consilium omnia sua conferre. Longe igitur absitt at 
Yerum Theologo unice sectandum sit; bonum potius sanctumque *unice 
sectettir qui ad Ghristianae religionis rationem se componere yelit. 

Audio , A. A. 1 atque annuo hisce , qui indolem finemque r^ligioms 
bene cepisse hactenus haud immerito videntur. Sed longe abest tamen , 
nt nos conturbet eorum oratio; contra Tero» quae bene ab ib dicun- 
tnr noTam argumento nostro conciliant auctoritatem. Non hoc Tolumus 
quidem, ut Theologus in Tariis, quae ad Theologiam pertinent, disd^ 
plinis in omnibusque , quae esse possunt, quaestionibus , IeTioris> etiam 
momenti « indaganda exacta quatenus .possit Teritate omne tempiis terat , 
omnem operam coUocet, et negligat hominum .saluti et ecdesiae Itxciof^ 
prospicere; sua tamen natura ad cognitionem refertur Theologia. Neque 
negamus, uti Christianac religionis, ita et Theologiae finem in instituendis , 
emendandis , perficiendis hominibus cerpi ; sed hlc ipse finis declarat , Ternm 
unice esse sect^ndum. Etenipi baec uniqa jest institutionis Via , haec , quam 
sequitur institutio Christiana, utper Terum ad bonum ducantur, ut in diTina 
Teritate homines sanctificentur. Anne hac de re dubitemus ? Undenam Paulus 
ducit pessimos gentium mores , quos tam graTiter perstringit, nisiexeo, 
quod Terum deseruerint? Neque ad populos Euangelii luce destitutos conferre 
nos opus est, ut rem ooulis nostris intueamur; ipsa ecclesiae Cfaristianae 
historia multis paginis documenta exhibet retardatae non tantum ex neglecto 
Tero perfectionis humanae , sed etiam Titae praTitatis ex falsis in religione 
notionibus ortae. Qnid quod non historia tantum antegressorum saeculorum, 
sed ipsa etiam nostrorum temporum experientia haud paucis exemplis 
declarat , ipsum religionis et - sanctitatis studium ^ mente ad Terum intenta 
non directum • ad pessima quaeque ducere. posse ? Delirahtur adeo qui , quid 
noscat , quaeTC mente oomplectatar homo , perinde habent , dummodo bene 
TiTat ; nam Separata conspiciunt , qfiae indissolubijli Tinculo juncta sunt. Non 
nisi Tero aditus patet ad \itae sanctitatem. Ulustratum esse oportet mentis 
oculum, et Terum Tidere, ,ut bonum cernat et sequatur. Dominatur hoc 
in tota Jesu et Apostolorum institutione ; pate&cienda teritate ad moralem 
perfectionem homines ducebant , et hUmani generis exstitere reformatorei^ ; 
^ippe mundo lucem praebentes.; Yeri^as est, uti ipse Je^os. ait qua# 



O R A T I 0. 73 

hominem peccati servum in libertatem restituit. Quid quod ad dignitatem 
suam et beatitatem eo acrius tendit homo, quo magis babeat suam naturam 
perspectam ; quid quod res divinas eo vehementius appetit , quo magis vera 
sua forma ipsius menti obversentur; quod Deum imprimis, Christumque 
quo verias cognoscamus , eo ardentius amamus ; quod denique summuni 
illud, ad quod homines elcYare tendit Euangelium, similitudinem inquam 
cum Deo , ne cogitari quidem potest ,nisi Hunc, quem intuemur imitamurque, 
▼ere cognoscamus , unde haec spes e futuris nobis affulget regionibus : Ipsi 
similes erimus aliquando» nam Ipsum intuebimur, prouti est. Qaae cum 
ita sinty unicuique perspicuum est» sublimi Euangelii consilio toties quid 
detrahi-9 quoties a yero deflectatur» idem vero promoveri eo certius, quo 
magis ad verum homines accedant ; yerum adeo unicam esse Tiam , per quam 
eoperveniamus* Itaque» quo inteiisiore studio quis enitatur , ut homines bonos , 
sanctos y beatos, Christi amore imbutos , Spiritu divino plenos, Deo simillimos 
reddat , eo sanctius hoc habeat , in Theologia unice Terum sectari« 

£t nunc , A. A. ! spectate munus Theologi augustissimum. Est ille mentis 
divinae, adeoque summae Teritatis , inter hominis interpres. Est ille Christi , 
qui , ut Terum in mundo dominetur » e coelo in terram dimissus est cruen- 
tamque subiit mortem, mipistert Inter eos est, quos Dominus ille in 
perpetuum Tivens ecclesiae suae largitur, ut haec, quae ipsius corpus 
constituit, in dies perficiatur, usquedum omnes ad ejus similitudinem 
maturuerint. Ejus est Chrisli opus persequi, et sua conferre, ut Spiritu 
Teritatis magis magisque imbuatur hominum uniTersitas. Alios instituere, 
aliis lucem praebere in rebus graTissimis , aliis dux esse in Tia ad Titam im- 
mortalem, hoc, hoc inquam, ei est commissum. Insistit eorum Testigiis, 
qui omnia perpeti maluerunty quam a Tero recedere, et Teritatis causa vitam 
ipsi suam amittere haud recusarunt. ^ XiCTi penicillo adumbratum habetis 
praestantissimum simul et sanctissimym munus » s^ una Tidetis , ad Terum 
id esse sua natura relatum, inde habere commendationem suam, atque adeo 
officio suo deesse, tantoque se munere indignum prorsus ^praestare unum- 
quemque , cui aliud quicquam propositum est quam unice Terum sectari» 

Nil noTi |n medium protuli , A. A. I notissima dixi et aj) omm'bus agnita ; 



74 JOANMS FRKDEMGI VAN OORDT, J. G. FIL. 

veram alia pollicitus non fui« Neqae tamen moiueuto suo destituta , aut ab 
iis f quibus nostra quoque tempora egent » aliena haec , ut fidenter pronuncio , 
existimatis. Est enim haud leye negotium unioe verum sectari ; ab hoc magis 
minusve yaria ratione et variis de causis haud paucos et nostra aetate 
videmus deflectentes ; nec desunt nonnuUa nostris diebus in Patria quoque 
nostra agitata, quae inde demum dirimenda videntur. Novum campum videtis 
apertum, spatiosum illum , at levi nunc pede calcandum. 

Inest omnino homini veri studium ^ at eidem haud pauca insunt generosa 
huic studio contraria. Qui verum unice velit sectari, huic haud paucae 
superandae sunt difficultates. Magnum, iteratum, nec unquam peractum 
laborem sibi postulat veri indagatio* Multa sunt inquirenda, multa explo- 
randa, nostraque etiam continue novo eiLamini snbjicienda. Profecto facilius 
est, id, quod semel didicimus, tenere tuerique , quam verum sectari; et late 
eheu ! dominatur in hominibus desidia illa et ignavia laboris impatiens. Ac- 
cedit quod is qui verum unice sectatur haud raro horum cavillationes , illorum 
reprebensiones incurrit , odium etiam in se videre potest ezamum , aditum 
ad ea, quae anvbit, praeclusum, et quae alia esse possunt» quae verum unice 
sectantem concomitari nonnunquam solent , incommoda. Pagnandum praeterea 
saepius est cum insita hominibus superbia, quae erravisse se difficulter 
confitetur» aliorumque rectius videntium sententias cum suis permutare 
recusat ; cum multis opinionibus a pueritia inde conceptis , quae propriae 
jam factae sunt et longa consuetudine quasi sacratae; cum variis denique 
afiectibus a vero abducentibus* Imo vero ea , qiiac homines , juvenes potis- 
simum , haud parum condecorant , reverentiam puta majorum , venerationem 
magistrorum, existimationem magnorum virorum , haec ipsa inquam , vero 
unice sectando ita obesse possunt» ut parum absit, quin cum hisce errare, 
quam cum aliis vera videre malint. Quae cum ita sint, nil profecto omni 
tempore gravius inculcandum est Theologis , nil saepius repetendum , quam 
hanc esse Theologiae rationem , ut verum in ea unice sit sectandum* 

Neque sane intempestivam hanc vocem judicabitis % A. A. ! cum pericula 
quae et nostra aetas abunde praebet , ne a vero unice sectando detrahatur 
Theologus f respicientes , tum praesertim varia in Theologia hodiedum 
hominum studia animadvertentes. Non desunt , eheu ! in sanctissimo munere 
gerendo , qui auram sectantur popularem , de homiiitbtrs ad se trahendis 



O R A T I 0. 76 

maxime aoUiciti « qiii quid in regum aulis maxime aceeptuni, quid magnatibuft 
gratum, quid aevi palato adaptatum, quid sibi proficuum sit» kaud parum 
respiciunty quos, ; . • sed Yel bene sentientium ira indigni hi merito ha- 
bentur. At praeter hos» quot sunt qui partium studio trahunturt quod ab 
um'ce sectando yero quam alienissimum estl Quot sunt veteratoresy retrospi- 
cientes semper, acsi Y^um » ad quod accedendum est » praeteritis unice 
temporibus proprium fuerit|et siquidem possint omnem Theologiamretinentesl 
Quot e re contraria noYatores, quibus satis esse Yidetur» antiquum quid 
ease , ut antiquatum idem pronuncient « qui rebus subYertendis aut etiam 
noYi quid excogitando sibi mirifice placentl In hisce nec desunt« qui hoc 
maxime sectari Yidentur, ut nomen consequantur famamquey si ycI > Herostrati 
ad instar , sacris omnibus oonflagrandis partam , obliti scilicet , facile satis 
negotium esse idoloram delubra Yastarci mortalittm Yi Yeromajus esse firmum 
Dei fundamentum cYertere ; tantam in causa sanctisaima leYitatem prodentes , 
q( '^utam cum genuino Yeri studio Yix ac ne Yix quidem consistere queat. 

At Yarii generis homines ocourrunt alia quam unice Yerum sectantes « aut 
huic studio contraria agentes* Sie sunty qui mysteria noaxime in religione 
sectantur; quo magis abscondita, quo remotiora ab intellectu dogmata sunt, 
eo his diYiniora Yidentur» eo acrius ea tuentury eo roagis aegre ferunt, si 
haec aut toUantur , aut ita explicentur , ut nunc inteUigi queant ; immemores , 
mysteria Dei Euangelio esse pate&cta; ac diligentiorem perYCStigationem 
Yerum sectantibus propriam , et hactenus ipsam lucem , fastidientes et Yetan- 
tes. Alii contra tam plana Yolunt omnia et clara, ut in rerum superficie 
haerere malint , quam ad fundum penetrare , metuentes scilicet , ne quid occur- 
rat minus pellucidum , et mysticorum nomine salutantes omnes , qui quid 
majus subesse suspicentur, quam quod ipsi nudis suis oculis perspiciunt. 
Quid, quod haud pauci, cujusnamsit sententia , magis attendunt, quam num 
Yara haec sit? Hisce uti accepta sunt omnia, quae ab orthodoxis quos dicunt 
doctoribus sunt prolata , ita satis esse Yidetur , si Arii , si Pelagii , si Socini « 
ne de recentioribus inonnullis hodie in Patria nostra quibusdam exosis nunc 
dicam, hanc fuisse sententiam comperuerinti ut eandem horreant, et tibi 
eadem sentienti tqrpitudinis notam innrant ; sic longissime distantes a Theo- 
logo Yere liberali, qualem tu, Eruditissime CLAaissBl ante hos 26 fere annos 
adumbraYisti , Yerum a quoeumque tandem , ycI a pessimo homine , 



76 JOANNIS FREDERrCI VAN OORDT, J. G. HL. 

acceptumi agnoscenti et in uans suos conyertenti. Nec desiderantur , inter 
liberalesy qui dicuntur, haud magis puto, quam inter orthodoxos , qui ubi- 
cumquc quid profertur cum consueta sibi proponendi ratione minus concilian- 
dumi non ad ipsam rem, sed ad ejus tantum sequelas attendunt; non verane 
sit inquirentes , sed periculosam eam ease declamantes , ac si yerum pernicio- 
sum ease possit, et in rem nondum exploratam, tanquam in hostem, tuba 
clangentes. Sed quid plura? Id satis constat, quo diversiora appareant in 
Theologia hominum nostra aetate studia , eo seTerias yindicandum inculcan- 
dumque omnibus est hoc, quod diximus, yerum in Theologia esse unice 
sectandum. 

Quod Tero cum faciendum sit, oportet Theologum liberum esse, nec uUis 
cohiberi yinculis, quo minus Terum in omnibus et unice sectetur. Atque hoc 
est , A. A. ! ex iis , quae nostra aetate sunt , quaestionibus , quibus dirimendis 
haud parum valere nobis videtur simplicissima illa atque a nemine negata 
obseryatio, de qua oratione nostra qualicumque egimus, nempe in Theolo- 
gia verum unice esse sectandum. Quaeritur scilicet de eo, utrum et qua- 
tenus Theologo ea sint sequenda , quae aut ecclesiae Christianae , aut certae 
cujusdam ejus familiae doctrinam continere dicuntur; utrum et quatenus 
nostris speciatim Theologis, formulis Patrum memoria sacratis, quibus hi 
sententiam suam egregie expresserunt , fideliter adhaerendum sit 7 Profecto ii 
non sumus , qui parvi faciamus vocem ecclesiae Christi , in qua Spiritus 
Sanctus servatur vivitque , etsi haud parum saepius cum mundi sptritu con- 
junctus; aut leviter existimemus de scriptis, iis temporibus confectis, quibus 
novus ardor in Christiana ecclesia exstitit; scriptis inquam in haud paucis 
rebus veram Euangelii rationem exprimentibus. Yel sic tamen ex hisce ne 
aestimetur Theologus vere orthodoxus, id est recte sentiens; hoc quidem 
nomine is demum dignus esse nobis videtur, qui verum in Theologia unice 
sectatur. Hoc enim cum Deus et Christus velint , cum muneris sui ratio 
postulel , non tantum concedendum est ipsi , discedere a majornm sententiis , 
ubicumque eas minus veras esse deprehenderit , sed et illicitum est prorsus 
ultra veri modum convenientiam cum hisce sectari. Hic non minus quam in 
aliis nil aliudquaerendum est, nisi quid verum sit. Haec est libertasi quam 
sibi vindicare debet Theologus , nisi primo et primario suo officio desit. Haec 
ea est , quam ipsa symbola, quae dicuntur , ecclesiae nostraetuentar,illicituui 



R A T I 0. 77 

pronanciantiay non tantum scripta humana diyinis aequiparare , sed etiam 
ecclesiae consuetudinem Teritati , nam yeritas est rebus omnibus praeponenda. 
Sic igitur intelligimus , quid primum, quid primarium sit in Theologia 
et in omni re Christiana. Atque hoc quoque nostra aetate obserTandum tenen- 
damque putamus. Nec desunt enim Tiri probi verique amantes« iidemque 
pacis et concordiae maxime studiosi» qui, laudabili hoc studioabrepti, pacem 
et concordiam , tranquillitatem ecclesiae ut summum bonum considerare yi- 
dentur. Hoc sectantibus nil magis cayendum yidetur , quam pacem turbare ; 
nil optabilius , quam ut sedentur qui exstiterint motus ; tranquillitati servandae 
omni opera enitendum esse» pronunciant, ita quidem, ut parum absit, quin 
prudentiam hunc iu finem collatam ipsi vero sectando praepouere videantur. 
Nos autem » quantumyis pacis studiosi , ne ecclesiae tranquillitatem summum 
bonum ease putemus ; saepius quietus est status , quippe morti proximus ; 
in ipsis motibus vita oonspicitur. Verum in oinnibus sectandum est, atque 
huic vel ipsa pax ecclesiae posthabenda. Hoc enim voluit Cliristus, qui »ne 
existimetis»» inquity »me Tenisse ut pacem terrae immitterem: non Teni 
paoem immissurus sed dissensiones. » £t sane qualis esset ecclesiae Christia- 
nae conditio , si jam pridem conciliandis hominibus magis quam Terae Euan- 
gelii rationi explicandae et Tindicandae Paulus Apostolus studuisset; si magni 
quique deinceps Tiri, si saeculo 16* Reformatores pacem ecclesiae turbare 
metuissent ! ! At quid plura 7 * Quam Toluit Christus , quam sectari debent 
Christiani omnes unitatem , haec non est sententiarum et opinionum , qua- 
rum non potest non ease inter homines sibi cogitantes magna diVersitas ; sed 
ejusmodi ut in ipsa hac diTersitate , eodem omnes Spiritu Teritatis et amoris 
imbuti sint et ducantur. Huic tam longe abesty ut Teri studium obsit, ut e 
contrario hoc illa postulet , illique promoTcndae hoc maxime inserTiat. Tunc 
demum inter se Tere conspirant Christiani » quando omnes » Terum in amore 
sectantes , perficiantur in ipso , qui . totius ecclesiae caput est , gratia et yeri- 
tate abundansy nempe Jesu Christo. 



Perorata est causa, A. A. ! Quod enim ad eam pertiniere non immerito 
existimatis, ut etiam quomodo in yero i^iice sectando TeiBandum sit Theo- 
logo declarem, hoc si explicaturus sim, noTa profe^enda essetoratio. Ne 



78 JOANNIS FREDERICI VAN OORDT. J. 6. FIL. 

vero intactum id prorsus relinquamas i haec habetote obiter indicata. Itaque 
quod ad se suasque notiones attinet » hoc maxime teneat , ipsam veri scieii- 
tiam esse infinitam , appropinquandum adeo illuc esse semper , quod plene 
assequi mortalibus non licet ; nec absolutum igitur hactenus systema babeat , 
cui nil detrahi , nil addi yelit , quodve immutatibnes non patiatur ; nec rn 
inqpiirendo, verumque quod repererit in usus convertendoy subsistat unquam. 
Aliorum sententias aequo animo respiciat , nulH se mancipet , nullam negli- 
gat« Nec Tastatorum more hoc summum habeat, omnia, quae minus vcra 
in ecclesia Christiana agnoscuntur, demoliri atque subvertere, quo pro im- 
perfectis aedibus nullas habeant Christiani. Potius quantum poterit , adhibi- 
tis iis , quae adsunt, purgare, emendare, veriora detegere, atquesic instau- 
rare studeat et perficere. Sane qui verum unice sectatur pleraque, quae 
aut antea , aut recentius in ecclesia exstitere i in usus suos convertere , atque 
e diversis , imo plane sibi invicem oppositis sapere potest. Saepius enim in 
eo hominum errores sunt, non quod verum rejiciant, falsumque sequantur, 
sed quod unam tantum veri partem respicientes , hanc , neglectis caeteris , 
urgeant; hinc non per mediam semper viam, ut multi praecipiunt, inceden- 
dum est; haec enim, quam tatissimam dicunt, haud raro est a vero nou 
minus quam a sapientia longius remota; sed singults sibi invicem , ut videtur, 
oppositis sua jura sunt tribuenda. Cum denique Theologo saepe versandum 
sit inter homines erroribus et praejudiciis correptos , in veri propagandi studio 
sammo, quod ab eot qui unice verum sectatur, abesse non potest, magna 
adhibenda est prudentia , ne scopo suo excidat prorsus. Qui onim Lomiiies 
tenebris assuefactos in plenam collocet lucem , obcoecare hos potest , non 
vero illustrare; nec quicquam hi magis sibi expetendttm sunt habituri, quam 
ut in tenebras redeant. Ipsorum igitur ingenio se accommodet, tantumque 
lucis iis affundaty quantum ferre possint. Sic, sole sensim sensimque oriente, 
dispellentur tenebrae, etvero agnito, sua sponte errores et praejudicia eva- 
nescunt. Primarium vero in toto hoc negotio id est , hominum ingenia excolere 
animosque emendare, quo ipsi verum cernere possint amplectique velint. 
Magna igitur opera danda est rebus vere proponendis, sed major etiam, imo 
maxima ponatur in hominibus instituendis , mentis oculo acuendoi animos 
ad verum oonvertendo* Sic praeiverunt Apostoli multique alii in ecclesia 
Chriati magni Viri. Sed afuaaimum , nemini assequendum , omnibus imitan- 



R A T I O. 7» 

dmn^ hac ia caiiBa exemplnm ipse Jesus praebuit. Huzic igitur intueantur, 
ad Hunc se informent , Hunc , si vel impari gressu , sequantar Theologi om*- 
nes ; sic ipsi unice Terum sectantes , sua conferent , ut Spiritus Teritatis auge«- 

* 

atur et dominetur per orbem. 

InteUigitur hinc sua sponte, quomodo informandi nobis videantur ipsi Theo- 
logi ad verum unice sectandum. Ab hoc longissime absunt , qni veris notio- 
nibua proponendis inculcandisque omnem operam impendendam esse existi* 
mant, ac si id, ut verum unice sectentur, sufficiat; longius etiam qui aucto- 
ritate eos ducendos regundosque esse autumant. Docendi omnino sunt, sed 
multo magis etiam instituendi. Ipsi in res intenti reddantur , ipsi vires peri- 
clitentur suas , monstrando , interrogando , eliciendo ex ipsis , verum iis ap- 
pareat , ut mentis oculis id adspidanty et sublimi forma adspecta, incre-* 
dibili ipsius amore incendantur. Hic enim amor onmia vincens primum est 
et unicum fere , quo verum in Theologia unice sectentur. In ipsis Theologiae 
scholis hoc agatur , ducesque sint doctores in vero videndo amandoque ; at 
huc praeparati ad illas scholas accedant , nisi frustraneus saepe in hisce labor 
sit. Opus est TrpcTraiih^ f quam vos tam egregie praebetis. Yiri Clarissimi! 
qui disciplinis, artibus liberalibus^ antiquis literis, philosophia praesertim, 
futuros instituitis Theologos. Haec enim non ad intelligendas lectiones, 
aut ex utilitate» quae ex hisce in Theologiam redtmdare potest, unice aut 
potissimum sunt adhibenda; sed eo in primis valent» ut ipsi homines exco- 
lantur, et veri {nraesertim cum sensus acuatur, tnm intensissimus amor 
excitetur. Quod cum pronunciem cum aliorum, qui mihi contigerunt, prae- 
ceptorum , magna semper veneratione prosecpiendonim , tum^ illius prae- 
sertim imago menti meae obverBatur, quem hoc anno literis, philosophiae » 
patraae erq^tum mecum lugent omnes boni* Hitobium voIo nunquam ex 
animo meo eripiendum. Hunc adspicere mihi videor, non doctrtna potis- 
simum, sed institutione praesertim sua juvenum aibi amorem concilian- 
tem , atque in eos ita agentem , ut ipsi se excolerent , et pulcri , veri , boni 
sensus in ipsis aeueretur, horimique studium excitaretur ita, ut^ in quibus- 
cumque deinceps doctrinis versarentur , hisce dudbus uterentur. Virum 
laudare iie% mei est « nec praesertim hujus lopi. Sed hoc dabitis mihi , dicenti 
de argumento / quod quanta ipd debe^m memonet, ut publioe hocprofiten^ 
doy gratuxA ipsius maoaibus animum aigniSeem.* 



80 JOANNIS FREDERICI VAN OORDT, J. G. FIL. 

G)ram Yobis , hujus Acadexniae Guratores Spectatissimi ! mentem meam 
aperui. Quanto honore id ducam , quod Vos » Yiri de republica et de literis 
tam bene meritii me dignum censueritis, qui in hac prima et primaria 
Patriae universitate Theologiae docendae provinciam, susciperemi atque 
accederem magnis illis nominibus, quae olim hanc literarum sedem conde« 
corarunt) quaeque eandem et nunc ornanty exprimere vix yaleo; quantum 
yero potero , id enitar , ut non prorsus fallam yestram de me meisque 
studiis sententiam. Non is sum , qui facultate et doctrinae copia cum multis 
contendere ausim , ut ab hoc parte cathedram nimis diu yacantem dignissime 
occupatam, aut Glarissimum suaivGAB, yirum summa eruditioae in pari 
modestia conspicuum, optime exceptum judicetis. Quod vero praedicavi, in 
Theologia verum unice esse sectandum , hoc alte infixum pectori habeo , hoc 
Dei fretus auxilio sequar ipse , huc juyenes Theologiae studiosos informare 
gestio* Gaeterum si qua est in me facultas, hanc muneri meo gerendo, 
juTenibus ad sanctissimam provinciam instituendis , hujus Academiae saluti 
promoTendae sedulo impendam. Sic me volo Tobis commendatum, quos 
toto animo Deo conserTanti omniaque bona largienti ipse commendo, ut 
Tcstris auspiciis , floreant res nostrae* 

Quum ad tos me conTertam , Tiri Geleberrimi CoIIegae exoptatissimi ! 
haud parum turbatum me sentio. MoTet me Testra fama meritis acquisita , 
nec minus tenuitatis meae conscientia , ut Terecundus adeo ad Testrum ordi- 
nem accedam. Sed aocedunt huc alia, quae a me memorari , pro Testra qua 
estis humanitate ignoscatis , quaeso. Tenet me GoIIegarum « quos habere 
mihi in Academia Grooingana contigit , desiderium. Hosce enim inter et me 
tam arcta intercedebat necessitudo , ut eorum consortio priTari graTissimum 
esset f quod in honorifica ad hanc Academiam Tocatione oonspicerem ^ quodque 
ab hac sequenda me lere deterruisset* Itaque , nam fateri haud erubesco , 
cum Groningam relinquerem , lachrjmantes fere disoessimus* Ne aegre adeo 
feratis , Testro adspectu horum in me suscitari recordationem. Sed idem ille 
adspectus subleTat animum meum ac fere exhilarat; Tultos enim intueor 
infensos nuUos, ignotos paucissimos» mihi fayentes complures, amioos 
multos, imo Tero nonnullos, quibuscum a juTentute inde studiorum mihi 
fuit et animorum societas t nunc ut spero renoTanda tuendaque. Yos igitur 
eorum mihi loco sitis , quos moestoa reliqui. Vos omnes i Yuri Clarissimi ! 



R A T I 0. 81 

xae in ordineu ▼eatrum recipite « beneToIentia qua estis complectimini » imo 
et amicitiam yestram mihi haud denegate* Yestra me ope et patientia indigere 
sentio » at vero vestra favore indignum me non prorsus praestiturum sancte 
polliceor. Collegam me experturi estis in multis vobis minorem , animi vero 
sinceritate , et vero erga vos observantia nemini secundum. 

Yobis praesertim me commendO| quibus eorundem studiorum ratione 
arctius obstringor , Theologorum in hac Academia antecessores ! Nec tamen 
benevolentiae vestrae me commendo ; hanc enim jam diu expertus sum ; 
potius auxilium vestrum imploro. Ne consiliis parcite nec mocitis, Yiri 
egregii ! ut » vestri instar % rem meam in hac Academia hene agam , nec prorsus 
indignus appaream y qui Yobis , de re Theologica tam egregie meritis , 
adjunctus sim. 

Te cum intuear , Yenerabilis glabissb ! praeterita multa in memoriam 
revocantur. Juvenem me recordor, in urbe mihi patria, tua jam domo 
exceptum » et deinde cum in studiis meis tum praesertim in munere eocle- 
siastico gerendo, fautorem-te semper esse expertum. &e4 et alia aunt, quae 
prorsus silere nequeo» et tamen vix tangere audeOi ne paternum refricetur 
vulnus. Filium tuum cogito , eximium illum , tanto patre dignum , quem quoties 
reputo» reputo autem quotidie, amici arctissimo vinculo mecum conjuncti 
desiderium excitatur. Tu novisti mutuum, qui mihi cum ipso intercedebati 
amorem ; et si quid est » quo superbiam , hoc est ^ quod tu ereptum tibi 
filium depingens , cum ipsius nomine , meum nomen honorifice copulaveris. 
Tu igitur , Yir Gravissime 1 filii tui amicum amore complecti , et magna 
tua experientia regere ne recuses ; hoc insuper sinas, ut ea te reverentia 
prosequar, quae patri debetur. 

Aliter tu mihi appellandus es , Eruditissime ykK henqbl 1 ante hos quinque 
enim annos ignotus fui tibi, cujus ego famam suspiciebam et laboribus 
fruebar; sed ab eo inde tempore, quo ecclesiae res nos primum conjunxit, 
tu fiivore tuo me prosequi et amicitiae documentis ornare nunquam dedignatus 
es. Accipe grati animi testificationem pro magna cura, qua et antea, et 
postquam huc delatus sum, meae utilitati inserviisti, et me te magnifa- 
cientem amare perge. 

Ecquid tibi dicam, Dilectissime xist! quocum ab ineunte studio Acade- 
inico, non sodalitatis tantum literariae» sed etiam amicitiae vinculo fui 

L 



82 JOANNIS FREDERICI VAN OORDT , J. G. FIL. ORATIO. 

conjunctus, ^od neque ^atio, nee temporey hec ullis dehiceps rebits 
durruptam fuit aut attenuatum. .Antiqpium id foedus instaurtfre et de novo 
tua frui societate maxime gestio. Huc tu jam omnia fecisti, qui me meosque 
hospitio tuo excepisti et omnibus meis rebus prospexisti. Gratiad tibi et tuis 
refero , sed multo magis gaudeo i quod nos sanctissimi collegii necessitudo , 
non mutato animoi ita conjungat, ac si nunquam separati fuissemus. Tibi, 
Yobis omnibus * Triumyiri Yenerabiles ! dcTinctum me sentio ; yigeat in nobis 
idem Spiritus yeritatis et amoris, quo in Theologiae » Ecclesiae » in hujus Acade- 
miae emolumentum conspiremus. 

Vos denique appelIO| Praestantissimi juyenes hujus Academiae^ciTes! Vestrae 
utilitati inserTire curae mihi cordique est. Yos praesertim » qui Theologiae 
operam datis » cum caeteris Testris praeceptoribus , me quoque (adhihete stu- 
diorum Testrorum ducem, cui nil antiquius erit quam Tobis prospioere. 
AudiTistis meam de Theologia , deque juTenibus ad hanc informandis senten- 
tiam. Huic adhaerere» huc omnia mea conferre» ita Tobiscum agere oupio. 
Me fortunatnml siquidem mihi contigerit» in hac Academia Theologos 
instituere ad Terum unice sectandum. Tos autem et Testram hunc in finem 
operam impendite. Mentis oculum serTate incolumen, acuite, animumque 
habetote ad Terum couTersum. Sic mutuo studio conjungentur praeceptcnres 
et discipuli. Sic Testro aliquando labore ecclesia Christi , diTino Spiritu magis 
magisque imbutai laetissima incrementa captura est, in gloriam Dei« qui 
nos dilexit i et jbsu ouim » qui sanguine suo nos redemit 1 

Tu pater 0. M* I TOtis nostris annuas i nobisque propitins sh per ibsvk 
GuaiSTUM Filium tuom. 



DI XI. 



R A T I 



PETRI HOFMANNI PEERLRAMP, 



PUBLICE HABITA A. D. XXL SEPTElfBRIS MDCCCXXXIX, 



QCO DIE YEXILLUM MIUTUM ACADEMIOORUM 



IN SENACULO REPOSITUM EST. 



Quodsi , Qt in rerum nalnra agronim alii segetem , alii fructus , alil uvas 
felicias gigmmt > ita Tirtutum semina et incrementa a certis locis penderent , 
amorem patriae in hac urbe et Academia beni nasci augerique contenderem. 

Neque ea laus , ornatissimi auditores, here yel nudius tertius yenit* Brevi 
dies iHucescet , quo memoria rei celebrabitur t ante ducentos sexaginta quinque 
annos gestae, sed ita omnium mentibus inscriptae» ut unaquaeque aetas 
praesens interfuisse yideatur. Ingens, ingens reportata est yictoria: ac 
nescio an maxima in omni isto bello Hispanico* Romani gloriabantur die 
Nolano , quum Imperator Imperatorem , exercitus exercitam posse vinci docuit , 
et populum post grayissimos casus spe melioris fortunae erexU: exiguam 
eiTium manum, discordiis, fame ac peste laborantem, potentissimi Regis 
retudisse impetum, majus est et magnificentius • 

Atque hujua facti gloria quo sensu dves Leidenses imbuerit, yel hinc 
intelligi potest » quod | quamyis poetae et oratores in «o laudando Maratho- 
nem et Salaminem auam inTenerinti sacrorumque librorum interpretes 
historiam quotaimis in templis repetant , nemo tamen inTenitur » cui non 
ita placeat » ut ad eandem obsidionia commemorationem noTO semper ardore 
inflammetur ^ pueri adeo et feminae exsultent , ipsique senes quasi abjecto 
annorum torpore rcTirescant. Circumspicite domos » et libros quaerite , quibus 
patres familias otium utiliter delectant, inTcnietis tcI in paupere bibliotheca 
Ticinum saepe Noto Yeterique Testamento Orlersium tcI SeTerinum. Jam 
loca suburbana , munimenta, fossas , in ipsa urbe aedes , sepulcra , quidquid 
cnm memoria tertii illius diei Octobris est conjunctum , nemo unquam sine 
tacita admiratione eontemplatur , sordentque prae istia splendidissiina regum 
ac principum palatia» Antiquae chartae, epistolaei manus Tirorum fortium, 
ratiunculaei numi , pecuniai tabulae pictaci tapetes, arma, supelleX| ceu 
totidem thesaturi a possessoribus serTantur. Famem tolerare, quam tale 
omamentum Tendere , mallent. Fuit , neque is de diTitibus , qui cespitem 
bituminosum» in castris Hi^panis inTentuini argento includereti ne cor- 
nimperetilr': quantumqite ornam^i saecula reliquits istis detraxerunt , taatum 
pietatis alc ^ veaetatiOttis ad^disse Tidentur: aeque miror, quum Franous 



86 O R A T I 

Berkheyus anno urbis liberatae ducentesimo illud carmen in aede sacra 
recitareti dixiasetque, primum inimicorum telum, quod in Leidam con- 
jiceretur » auo se capite esse excepturum , unum ex plebe textorem clarissima 
voce exclamasae: ^ecundum mihi. 

Atqae iflti Leidensium sensua » ab initio tam nobili proCectus^ nAnsit inde-* 
lebilis i fuitque nescio qua sanctitate auctus , quiua palchecrimaxn inusitalae 
Tirtotis acciperent mercedem Academiam., 

Cui AcademJae quod Dousa» Hoogeyenius: et Houtenua primi praefiier uBt 9 
eo tamquam diTino omine idem Academiae sensus est ingeneratoa: atque ea» 
auae sibi origiii:d& consciay dignos abkinc sumsit aaimoa« et, poatqoam ia 
una •cum ciTibus moenia coaluitf mente et opinieiie ita coalnil , ut ab amore 
soae sedis ae stirpis proficiscensy patria nihil unquam melius nec dulcius 
haboeriti diesque Octobris tertiua et Febroarii oGta^oa omnihua fere natali 
luroprio exJstimentut sanetiores. 

Rideant ista, qui se jdiilosDphoa esse profitentnx, et dispotent» non 
ea tecta neque domesticos parietes neqoe templa nec similea minotias esae 
palriam* Mundani a soperflcie et lignis suam caritatem per omnem terra- 
rom orbem diffondant. Non inrideo, sed non som istorom philosophoorom. 
Com iis fiicio » qui , quando inimiei nobis ea ligna ereptum Teniunt » quandcf 
lempora manos poscunli curiam non Terbis replenl, sed manua exserunty 
et in adversos ire audent: qoi facionty qood Academia Leidensia aemper 
fecit el faciel oniTersa» 

ITihil dicam deTetflro ordine» CamtoreS| Viri ampUssimi, Ni ona Nordor 
Tida eliaoBa poal obsidionem oon^tantia aofiBlceret» testarer aIios« Comeliom 
laptimia WiUiiiini dignoro Michaeli Roilero in Thamesi oomitemf eoi 
Witlio Academiat j.us80 Coratorom solemni oralione ia hac ipsa aede de 
lam iUoslri Tieteria gvalolala est praese&li ; leitBrer Jaeobom Wassenarium , 
cqoilatui praefeclom — tieqoe toom nomen f Domine Maaadami , geneiose 
comes , ineraatotn a posleritale ailebitor» 

Neqoe noalri otdinis homines, Clarissimi ProfiaBsoreSf aoa ae onioe loga 
idTOlTeronli aot oralione lanlom et consiliis nai santy gnamqnam et hoc 
laodabiliter fec^rini 9 obi non sine pericolo esset Tigilandomt Sed Melderom 
adapicile. . Quom LudoT. XIY el Carolus II sine caosai et hoc odio in£B8tiare« 
ad aoljBgendam Neerlandiam oonspirassenti et Xerxea ille Fronooa belli sedem 
feoisael Ultngeclom » parali atabant Lei4eima eom aooipere» i|t fortiaaiioi 



PETRI HOr«fANffI P£ERLRAMF. «T 



■Mjores fMteculo ante aoGepetaat 'Hispanos. Ghriotianiie iHeidetu&f Profenor 
matiheinatioes » agmen adolesceotiiun Aoademiearnm oonpoeuit.» ifezilliia a 
Borgimagiatris accepit, snosque milites arma traotMre, ovflines mntare» 
yigilias obirei stationem tneri, tanta oam diligentia ao peritia docniti nt, 
qni Bpectatnm Tenisaent '<, etiam veteres nJlitiae^ eatis admirari non possent. 
Hnic portae Albae et -contigui aggeroB committebantnr 'defendendi* Non 
eoeii tempestas , non dies noctesqne continoatae cnrae animnm frangebant. 
Ipsae ex Bodegraya et Z^merdamo snrgentes flammae magis inoenderunt. 
Garolus Dematius , Professor Gbemiae , proximnm a centnrione Jf eldero loonm 
tenenst in armis 'conspiciebatur* 

Neque alios postea, neqne Kempernm nostra memoria nllum 'ritae.discrimen 
determit , quominns laboranti patriae suocnnrerent. Atqni sciebat ille « quid 
ipsi 9 si in manns Napoleonteorum militum inddiesit » pararetnr , et omninm 
animis ac propemodnm ooiilis saera inbaerebant snpplicia » de dnobus snmta» 
ne seditio plebeia caeteros Leidenses traheret, ntqne melu in offioio ac senri- 
tute retneMntnr. 

Sed , qnod in netatem et m«ras Guratomm ae Professornm non adeo cadit , 
armis sarcinisque onnstos in agmineincederef frigns^et cdlOTom « famem ac sitim 
tolerare» hostem in acie adspicerei Tulnerare ac Tuhiemari, tmddarey capere, 
sangttinem et mortem Tidere neque tamen animo commoTeri» hoc pubi Acade- 
micae fuit relictum , neqoe tmquam » si usns Teniret , recnBatnm. Recnsatnm 
autem? Imo tam aride lemper petitum» ut impetus inerit retardandusy 
Tolnntas nunquam incendenda* A""* 1672 Rector et semctns oensnemnt , ne- 
minem , ut arma snmeret, esse adhortandum: idqne pmdenter fecerunt, etiam 
parentum cansa: ingenti tamen nnmero arma snmscmnt. Mossitantes 
inertem esse nrbonm militiamy angnsta OKplicandae Tirtnti moenia, aegre 
iretenti ennt. Soitote tamen mmm .onm cinribus armatie erapisse.. Hic, 
Qomelius Mina , moribns etegmgio literamm studio exoellens, contra FrancoB 
fortiter dimicans, prope Woerdami multis interfectis^ ipse oecidit. Jacet 
septiltus in aede San<^ti Fetri , et , ei ipse non exspedet par¥nm faoli monn- 
mentnm, qnis dnbitet , qnod grataee posteritatis sitofficinm? Ipae» inqnam, 
si mortni hoc Mntiant tettonrent , non ezBpeetiat » neqne ea spe atqne opinaone 
animae juTeniles mortem contemnunt. Dicat iUe Pollins * qnid ipsnm moTerit 
nt Zontmanno dnoe in breiAno AseHiqis tamipiam nayita triginta annomm 
oontra Aritannoe tpagwuBteti? Dieant ^qoi « a. iMDGOCXUIt jam labe&ctata 



68 O R A T I O 

Francoram iTraimide» cam civibus Haganis et j LeideiisilHis conjunxerunl. 
Dicant » quum Napoleon U?a clam relicta » ab illa dominationis arce Parisina 
pristinum nobis dedecus meditabatur , qui partim in exercitibus nostris , 
partim suae sibi cobortis socii , ad arma conYolarunt. 

Dies Waterlous universam patriam gaudio ingenti replevit. Leidae erantt 
quibus illud gaudium dolore quodam misceretur^ quod non interfuissent. 
Steterunt tamen ad Yalencen&s et Condeum , et milites Napoleontei , se pro 
victis haberi indignantes, iramque et vindictam spirantes, vexillum juvenum 
Academicorum adspicere poteraut. 

Vos dicite , optimi et ingenui adolescentes , qui a. MDCGGXXX f quo viri 
armati » tamquam fratres Cadmei » partu subito ex tellure Neerlanda effunde^ 
bantur , vitam Academicam cum militari ita atque intra paucos dies mutastis , 
ut hanc annos egisse viderBmini. Non erat praedicationis nobilitatisque 
cupiditas , quae pectora vestra inflammabat. Melior et sanctior ignis intimos 
sensuset medullas penitus permeabat , amor ille patriae, quem domi quisque 
cum materno lacte acceptum , in felici hoc urbis et Academiae fundo aluistis. 

Et quis vestrum tali tempore patriam non habuisset carissimami non 
in mente et oculis tuIiBsel, vitam ei impendere non dulce et decorum 
putasset ? Meminimus » et quis unquam obliviscetur » meminimus annos , 
menses» dies, horas» Sed, ubi arma sunt deposita, de rebus ante actis 
silere bonum » saltem humanum est 9 et hodierna comitas ita postulat. 
Erat tamen in consideratum , tam levi vel potius nuUa de causa tanfos 
clamores tollere. Sed inimicitiae cessarunt. Erat tamen injustum ea licentia 
grassarii Sed pax '■ hodie est cum istis. Erat tamen impium , Regem et 
populumsic habere, quos habere poterant ac debebant patrem ac fratres. 
Sed Neerlandi et Belgae hodie sumns vel certe fiemus amici* Sed , auctores 
.tuffbarum'9 auctoreBidico» commismmt,. quo solt quamdiu .terrarum orbem 
illustravit, iiihil unquam vidit. indignins » quod noa soaldis , non ipse Oceanus 

totis fluctibuB eluet« 

■ 

Tali tempooe quid quisque sentirel , ipse optime niovit , amor autem patriae 
et iadignatio inperabant. Atque hio etiam apparuit» qnam mala consalia 
oonsultoribus sint pessima. Nos quidem ita fuimus probati , ul non sit • 
quod nostri nos nomini^ pndett. 

In qua re quas egeritis partes, neque vestra medestia neque mea consustudo 
me exponere partiuntur. Spem el esppectationem nostram.» du^nm Testrcir 



PETRl HOFMANNI PEERLKAMP. 89 

rum y regis > patriae , omnium vicistis , causamque longe pulcherrimam , quae 
pro aris focisque , pro libertate , pro tuenda maJOTum existimatione gereretur , 
saxiguine et yita consecravistis. Macti estote, egregii juvenes, ista Tirtute. 
Mercedem pulcherrimam vobis jam dederunt primum yestri mores et conscien- 
tia, tum grata rependet posteritasy et nomina Testra conjunget cum nomini- 
bus eorum , qui diem Regis natalem isto anno Bruxellis celebraturi fuissent , 
nisi exercitus potentissimi regis in Enropa , Francorum , quibuscum nobis 
bellum non erat, cursum Tictoriarum stitisset. 

Multa interim accidere dictu mirabilia , hoc injM^imis : Intra decem dies 
maximam Belgii partem cum ex^citibus nostris pugnando cepistis : decem pro* 
pemodum anni in componenda pace perierunt. Composita est. Rex yolun- 
tarios dimisit , eorumque yexilla ibi reponi jussit » ubi memoria tantae laudis 
maxima cum dignitate conservaretur. Cujus rei ut testes essetis, yos hodie 
in hanc aedem cooTocaYimus. Ergo primum audiite sententiam de<areti Regii: 

GuilUlmus , D$i graiia Rex Neerlandiarvm ^ Prineeps Arau$iae et 
Noieaviaej Magnui Dux Zuxemburgi y caei. 

Quandoquidem , quum die 5 Octobris 18S0 ad arma Tocabamus» ingens 
Neerlandorum multitudo ardore inusitato et eximia fide, relictis foeis, 
Toluntarii ad nostram auctoritatem tuendam et defendendos fines patrios 
confluxerunt, iique Toluntarii, rebus mutatis, jam ab armis plane Hitnitti 
possunt, omnibus pro generosa ac nobili opera gratias agimus solemnes. 
Vexilla adolescentium Academicorum reponentur , ubi Curatores et Senatus 
Academicus rei bene gestae memoriam fore quam honorificentissimam arbitra- 
buntur. Hagae comitum die XI Junii a. 16S9, regni nostri Yigesimo sexto* — 

Quare senatus amplissimus Texillo yestro senaculum Academiae sedem 
destinayimus perpetuam. Quod igitur B. F. F. Q. S. I signiferi et 
Pro-Rectorem Magnificum sequere. 



Factum est, Curatores amplissimi, Tosque Professores darissimi, quod 
decreTinius. Executi sumus decretum Regium, eo^ quem nos et adolesccntea 



90 ORATIO 

istos deoere putabamns , ritu , autiquo » Leidensi et Academico » siue pompa 
et ostentatioue 9 intra domesticos parietes et tamquam in sinu familiae. 
Delectentur , qui ^elint « ornatus coiispicui elegantia et copia , tubisque et 
tympanis per vias et fora celebr-ent » quod bene factum putant: nostra nobis 
simplidtas sat est » eamque ^ ut a majoribus quasi per manus traditam accepi-* 
mu8 9 ita nostris nepotibus rursus trademus incorruptam. Sic Leida crevit , 
crescetque » et per inyidiam et calumnias major in dies pulchriorque efflorescet, 

Neque adeo vos i egregii i^doleacentes » opinicmi huic nostrae innutriti ^ 
mirari potuistis > cur tOs in hanc aedem sio acceperimus. Quacumque oculos 
ciroumfero • hic su|;gestus , ista subsellia , parie tes , lacunar , testantur 
antiquitatem. Saecttli elegantiam quaerimus. Nuper nonnulla fuere refecta , 
sed ut Romani casam Romuli semper reficiebant , ne coUaberetur scilicet. 
Mihi quidem ea religio accidit longe jucundissima , nec, si possem, cum 
palatiOy marm^reia fulciminibus sublimi auroque et argento splendente, 
mutarem. Quodsi majores nostri fuissent arbitrati, artes et disciplinas 
ibi maxime florere, ubi externis decorum ornamentis plurimum niterent» 
non deerant opes, quibus principem Academiam]illustrassent. Putabant illi 
-veram animorum factorumque magnitudinem et superbos cultus raro bene 
convenire et in eadem sede morari» 

Rei quidem a Tobis gestae non alius magis locus conveniebat. Yirtutis ac 
disciplinae perpetua comes erat modestia. Ea yos ne post yictoriam quidem 
iir summa omnium laetitia et laudatione reliquit. Reversi , cum yeste militari 
militem exuistis , nemoamplius cogitayit aut locutus est « quae fecisset , contenti 
illp aereae crucia insigni , quod ex inimicorum tormentis confectum , quivis 
expeditionis socius in pectore gestat. Gaetera ordinis Guilielmei ornamenta, a 
Rege oblata « ut inter optime meritos diTiderentur , recusastis , ita putantes , 
suo quemque officio esse functum , factique conscientiam sufficere. Tanti nimi- 
rufl(i eratisy si nescj.tis, in honore non aocipiendo, quanti fuistis in merendo. 
• H9S sensus dign^ <^P^^ haec, quam yidetis, aedes« Ad hos ea unice facta 
et quasi nata est. Quamquam si omittentes , quod oculis cernimus , illud , 
quod sola mente et cogitatione percipi possit , sequamur , eum hic reperiemus 
splendorem , qui non ex lonicis Doricisque columnis , sed talium majorum 
Hf^QOI^dajUw^ iwcitm:*. ..M^ qiiod , attin^t ,. quum cogito , quot quanti ex 
.hoc.sj^ggestu verba fe^fuce viri , ab Europa cu^cta adspectatii habitique in 



PETRI HOFMANNI PEERLKAMP. n 

omni doctrinaram genere praeceptores , et qiiae verba feoere , pro amplificaiid}» 
literarum landibuB , pr o gloria ac salnte communifl patriae » quum repnto. audi*' 
tores Manritios , Fredmcoa Henricos , Guilielmos Tertiotf , aliosque gentia 
Arausiacae Phncipes, caeterosque Tiros honoribus in republica illustres et 
mceritomm iama immortales » quum denique mihi tot adolescentes prop<mo » 
quorum ibi stantium animus Tehementissime ad Tirtutem amandam futl 
incensus , eamque in generosis pectoribus creyisse flammam | ut aedari , nisi 
adaeqnata parentum gloria non potuerit: haec igitur si perpendo» eadem 
illa nostra mediocritas, tamquam si numen aliquod inhabitet» ingentem 
animo Tenerationem et quasi sacrum horrorem injicit. 

Si igitur Yos in consentaneum Testrae virtuti locum excepimus, yezillo 
quoque eam destinavimus sedem , qua honoratiorem inTeniri posse arbitraba-' 
mur nullam. Et iste angulus non multum ab antiqua simplicitate recessitt 
sed acTi Tetustate » consiliorum memoria , et ipsa £ere proaTorum praeaentjia 
coQsecratus est» adeo ut Tel adspectus neminem pauUo humaniorem non 
commOTeat. Caesares et Reges et potentissimi in Europa Principes , quibus 
domi deliciaram abunde est « sine conspecto senaculo Leidam aon reltnquunt. 
Vidi nuper , ut Tetera omittam , Alexandrum Nicolai f. Magnum Russiae 
Principem, eo Tultu intrantemi quasi qui arcem Cremleam intraret* eique 
tuni ostendi fossam , ubi Caesar Petrus in phaselo suo pemoctabat» ut sumtuo 
mane cum BoerhaTio Academiam perlustraret. Niebuhrius , GermAniae 
omamentum , hinc ita tacto reKgione animo discescit , ut domum rcTersus 
diu post in Historia Romana scriberet: excepta Graecia et Italia nullum in toto 
terrarum orbe locum esse doctis hominibus sanctiorem 9 Leidensi hoc senacnjks 

Quod si peregrini ea admiratione intuentur , quid nobis es8e animi oportet* 
eonsiderantibus » hanc sapientiae prudentiaeque fuisse arcem et qnasi Capito*- 
liun , ubi intonsi patres de rebus graTissimis deliberantes, posteritati semper 
suae consuluerunt , jus sine proTOcatione , Titae quoque «t necis, dixernnt, 
suosque fasces nec Regibus nec Principibus submiserunt. 

Ex hoc senaculo Europam circumspicientes , in parTam HoUandiam Tocare 
audebamus, quidquid ubique iuTidendis ingenii et doctrinae laudibus emineret: 
etFranda, Germania, Britannia, HelTCtia, Tiros suae patriae decora, ocalis 
inTitis Leidam migrantes ceraebant. 

In hoc denique^ senacUlo , iidem illi majores nostri in pictis imaginibua 
spirare, moTeri» TiTere adspicientibus Tidentur* Josephus Scaliger in toga 



92 ORATIO PETRI HOFMANNI PEERLKAMP. 

purpurea , ille e Principibus Veronemsibus et qui comitem nostram Magari- 
tam Gognatione attingebat^ Boerhayius, 's Grayesandius , Hemsterhusius, quae» 
quanta nominal Tum , qui omnium medius conspicitur» ille libertatis Neer» 
landae et Academiae auctor Gulielmus I « in cujus oculis et tuUu prudentia 
et constantia insident , nobis ab adolescente donatus , qui sua literarum studia 
tunc absolyerat, nunc regnum eo ciyium suorum amore gerit. ^ 

Quodsi unquam oratori campus ad dicendum apertus fuit latissimus» mihi 
sanehic aperitur. Sed satisdixi, ut intelligeretis, quantum hujus Academicae 
sedis sanctitas apud omnes vere Neerlandos et praecipue ipsos Academiae 
alumnos yalere debeat. Feci igitur, quod hospites faciunt, qui laudatos et 
yeteres amicos bono yultu et yoluntate non inerti accipiunt. Vocayi in 
aedem , qua yobis in tota urbe » imo Neerlandia , dari poterat magnificentior 
nullay atque illud yestrae pietatis monumentum reposui , ubi et plurimum 
omamenti acciperet» neque exiguum ipsom adderet. 

Anni hodie fere sunt noyem » ex quo yexillum illud sustulistis» Reyersi , praeter 
Beekmannum, qui fortiter pugnando apud Behringam ceciditf(^) paucisque 
amissis , qui yel laboribus confecti peregre yel breyi post domi suum diem 
obierunt, Uterarum studia repetiyistis. Rerum interea multarum facies est 
mutata » nec deinceps mutari desinet. Reliqubtis Academiam « alter alteri 
muneri in republica praepositus , alter priyata curat . yiri estis , non pauci 
etiam patres familias. 

Ita oimirum sese habent cuncta mortalia, Stabile aut perpetuum frustra 
quaerimus. Unum tamen aliquid in Neerlandia et in hac ipsa Actfdemia est » 
quod neque * temporis diuturnitas neque hominum opinio delebit: quod yires 
ab annis yolyentibus acquirit « quod aeternum manebit : omnia enim muten- 
ior, summainfimis misceantur: studium gloriae majorum sancte conseryandae 
et amor Dei et patriae« noyo hoc et illustri exemplo consecratus, nuUis 
jnutabitur saeculis. 

D I X L 

• 

(*) Qai e noaUis yulneniti nint, hi coDyaluenmt : atque hoc locOf corrigsnit quod 
in snnotatione ad orationem anni superiona pag. 96 scripsi. Scripai autem : 

Quotf m aliis Academiis neque vulnerati neque caesi faere y hoc casus et sors helli ita fuieniaf. 
Sin^toie Academiae ^ jnoinnciae , Aices ^ tnilites partem victoriae jure sibi vindicant* Hoc non 
vcrum cst. Nam et alumni Academiae Groninganae habuere yulneratos. 



SERIES LECTIONUM, 

IN ACADEMIA LUGDUNO-B ATAVA 



• • 



in annum mdcccxuix — mocccxl proposita 



k • 



RECTORE MAGNIFICO 

CORNELIO PRUYS VAN DER HOEVEN. 



FACULTAS MEDICA 

a 

C. PRUYS VAN DER HOEVEN Pathologiam docebit, diebus 

Lunae, Mercurii et Yeneris hord l. 

Medicinam Practicam cum exercitatione in Nosocomio Aca- 

demioo.» quotidie • XL 

Historiam Medidnae tradet » diebus Martis et Joyis • • • I. 

G. SANDIFORT Anatomiam docebit, diebus Lunact Martis» 

Mercuriii Joyis et Yeneris X, 

Physiologiam t Anatome comparata illustratam » iisdem diebus IX. 

Methodum secandi cadayera, quotidie, hiberno tempore . . III — Y. 
M. J. MACQUELYIf Supellectilem Pharmaceuticam duce Pharma- 
copoei Belgicd explicare perget , et praecepta Diaetetica tradet , . 

diebus Lunae » Martis , Mercurii et Jovis YIIl. 

Praain Medieam cum exercitatione in Nosocomio Academico » 

diebus Lunae , Martis , Mercurii » JoTis et Saturni • . • IX. 

J. C. BROERS Theoriam disciplinae Chirurgicae exponet , diebus 

• ♦ 

" Martis, Mercurii et Veneris XII. 

Exercitationibus CUnicis, in Nosocomio Academico habendis, 

Tacabit quotidie VIII. 

CoUegio casuali , diebus Lunae , Joyis et Saturni • • . • XII — IIL 
Operationibus Chirurgicis hiberno tempore , horis dein 



94 SERIESLECTIONUML 

Artem Obstetriciam Theoreticam et Practicam docebit , diebos 
Lunae, Martis, Mercurii et Joyis •••••••• hori X^ 

Medicinam Forensem , die Mercurii et Yeneris L 

M^ J MACQUELYN et C. PRUYS VAN DER HOEVEN disputandi 
exercitiis praeerunt, die Joyia IIL 

FACULTAS JURIDI C A, 

H. G. TTDEMAN Encjclopaediam Juris tradet, diebiis MartiS| 

Mercurii et Joyis XII. 

Oeconomiae Politicae principia, ad librum Clar. snrioa, 
GrandbegtMelen der StaaUhuiehoudhunde (Leiden, bg 

Luchtmans, 1839) docebit, die Lunae L 

et die Yeneris XI et XIL 

Statisticam' Patriae describet, diebus Martis, Mercurii, Joyis 

et Yeneris L 

Juris Mereatorir Belgici*, ex noyo Godice> Institutiones 
tradere paratus est. 
C. J. VAN ASSEN Interpretabitur libros Digestorum, diebus 

Martis» Joyis et Saturni YIIL 

Institutiones Juris Ciyilis Romani» diebus Lunae et Mercurii IX — XL 
Gaji Commentarios Institutionum, et selectos auctorum clas- 

sicorum locos ad Jus Ciyile pertinentes , die Yeneris • • IX — XI. 
Jus Ciyile bodiernum, diebus, Lunae» Mercurii et Yeneris VIIL 

Ordinem judicioVum ^t rem judiciariam priyatam cum exer- 

citationibus forensibus, die Martis X. 

et die J^yis X et XL 

H. COCK tradet Jus Naturale» diebus Lunae, Mercurii et 

Veneris VIII. 

Jus Publicum et Gentium, diebus Lunae , MartiSy Mercurii 

et Joyis * . ; ; X. 

Jus Criminale*, diiebus Lunae , Martis » Mercurii > Joyis et Veneris IX. 

J. R. THORBECKE explicabit Historiam Juris Romani , diebus 

Martis I Joyis et Veneris IX, 



SfRIESLECTlONUM. 9S 

Hiftloriaaii Evropale diplomaticam a Tegno ltoovigi XIV iisque 
ad Gongressum Viennensem • diebus Martis » Mercurii et Joyis I. 

Historiam Politieam el Juris CiTilis Patriae nostrae » inde a 

Pace MonastcDriensi ^ diebus Lunae , Martis et Mercurii • XL 

Historicam tradetLegia Fttndamentalis, cnm aliis nostri aeyi 
Lcgibus Fundamentalibus .comparatae, interpr^tationem » 
diebus Lunae, Martis et Mercoru «••••••• XII. 

FACULTAS THEOLOGICA. 

« . • • • • • 

J. GLARISSE Encyfelopaediam. Tlie<dofieiln tradet , diebus Luiiae 

et ALercuru • . •• • ••••••••• •••••■• • • • • • a» 

De Tbeologia Dogmatica exponet » diebuii Martis et Joris • . X. 

Historico-Criticam in Libros quosdam Sacros utriusque Testa* 

menti Introductionem dabit, diebus Martis et Jovis • • XI. 

Exercitia Oratoriae Sacrae moderabitur, aut cum Gandidatis 
Tbeologiae de Offidis Pastoralibus, ex Apostolomm Petri 
et Pauli de iisdem institutione, aget die Lunae • . • I et II. 

W. A. VAN HCNGEL Epist* Pauli ad Romanos interpretabitnr , 

diebus Lunae« Mercurii et Yeneris VIII. 

Rationem Catecbismi Heidelbergensis pro populi concione 

tractandi ostendet , diebus Martis et Joyis ' . VIII. 

De praecipuis Tbeologiae Dogmaticae capitibus auditOTes inter- 

rogabit > diebus Joyis et Veneris IX. 

Gum Tbeologiae studioeis proTeclioribus de variis rebus 

grayioris argumenti faimiliariter colloquetur» die Veneris V sqq. 

Oratoriae Sacrae exevcitationibus praeerit, die Joris • • I. 

N. G. KIST docebit Historiam Eoclesiasticamy diebus Lunaet 

Martis et Meicurii « • • KIE 

Tbeologiam. Naturalem» die Jovis et Veneris •• •• • • •- 'XII. 

Scriptorum Ecclesiaatieornm Historiam Literariam, diebus 

Jovis et Venexis ••' XI, 

Exercitia. disprntandi» de qjaaeationibus argumenti potissimum '-''•' 

Historico r Tbeologici , moderabitur » die Satumi • • • i I. 

Orationibus.Seu^ris praeerit) die.Martis •.•••••• II» 



96 SERISSLECTIONU 

Scholas l^aedagQgicaa continuare et Historiam Philosophiae , 
aut Philosophiam moralem explicare paratus est » diebus 
et horis Auditoribus commodis, 
P» HOFMAN PEERLKAMP explicabit Historiam Umversalem, 

diebus Lunae » Martis , Mercurii et Jovis . ^ • • . • ; . XI. 

laterpretabitur Libros I et II abnbidis yniQiuiy die Yeueris XI. 

6. L. MAHNE Aatiquitates Romanas tradet . diebus Lunae t Martis 

et Mercurii . • XII. 

Historiam Artium et Doctrioarum studii apud Romanos 

exponet 9 diebus Jovis et Veneris « . • XIL 

I» M« SC^RA£(T praecepta stili Neerlandi seu Eloquentiae tradet f 

diebus Joyis, Veneris et Saturni • • • • • XH. 

Patriae Historiam explicabit iisdem diebus • L 

Eioquentiae ezternae praecepta, 

Sacrae Eloquentiae historiam criticam, cum veteris tum 

recentioris aeyi , 
Antiquitates Germanicas tradet diebus et horis Audltoribus 
commodis. 
H. E. WEIJERS Sermonis Hebraei elementa tradet , tum Gram- 
matici explicandft , tum analyticis exerdtiis moderandis , diebus 

Lunae, M^irtis et Mercurii VIII 

De iisdem ebmentis cum tironibus familia^riter dpmi oolloque- 

tur, die Mercurii V — VIL 

Litterarum Arabicarum , Syriacarum et Chaldaicarum imtia 

docebit, diebus Joyis et Veneris • • . . VIII. 

et diebua Martis et Jovis L 

Proyectioribjas . e^^plicare perget BiDPfJi Fabulas , a sacto 

editas,. die Veneris • L 

Bab-hbbbab; Ciironicon Sjriacumi die Mercurii .... I. 

lisdem interpr^tabitur Chre^iomaihiam Arahieami a Cl. 

KOSBGABTBHio editam , die Lunae • L 

Jkf RUTGEBS HAHDHi Vaticinia et quartum psauiobuk librum 
. : interpretabitur , diebu^ Lunae et Martis ...•.•.• IX* 

Secundum 9A]^i7bi,i8 librum curspria l^ctione tractare perget , 

die M^rcyrii « ^ ^ ••••••,••••• . L 



SERIESLECTIONUM» 99 

Antiquitates Israelitarum explicabit > diebus Lunae j Martis t 

Mercurii et Jovis • . • • • XII. 

J. BAKE et P. HOFMAN PEERLKAMP praeerunt disputandi 
ezercitiisy diebus Mercurii • • • • • . . III. 



•■ 



P. O. VAN DER CHIJS , titulo Prof. extraord. ornatus , Numis- 
maticam generalem tradere paratus est diebus et horis quae 
auditoribus convenient. 

F. KAISER» Astronomiam Theoreticam docebiti diebus Lunae, 

Martis , Mercurii et Jovis • IX. 

Astronomiam Practicam, iisdem diebus •••••.. X. 

Artis observandi exercitiis* quotidie praeerit. 

Si qui sint , M&theseo^ Sublimioris satis periti • qui theoriam 

motus corporum coelestium explicari sibi cupiant , horas 

auditoribus commodas postea indicabit. 
Astronomiam quam popuiarem vocant, tradet die Mercurii, 

hord vespertind VI. 

Astronomiae primas notitias mathematicas ,secundum Leeiianes 

Cosmographicae a Ciarissimo di gbldbe editas» tradet 

eodem die hord vespertind VII. 

Singulos suos auditores » ad coelvm , tubi optici ope « perlus- 

trandum , aptis temporibus evocabit. 

G. 6. BRILL, Lector Germanicarunji litterarum, aget de ooithii 
tragoedia Fausto diebus Martis et Veneris, hori post meridiem V^ 

Commilitonibus vero harum litterarum rudibus grammaticam 
docendis , eam imperitioribus vero legendis facilioribus 
intellectu scriptis » vacabit horis de quibus convenerit. 

C. KNIPPENBERG , Academicus Artis Gladiatoriae Magister, 
elegantem gladii usum quotidie docebit. 

Bihliotheea Academica y Leclionum tempore^ diebueLunae, Mereurii^ Venerie 
et Satumi , ah hord XII ad III $ Feriarum tempore » diehue Mercurii ei 
Satumi , ah hord XII ad II ^ unicuique patebii. 



NUMERUS ADOLESGENTIUM 



Qn VS ACADEMU LUGDUHO-BATAVA 



STCX4I5 OPC&AM 5AVAXT IPSO DIE 3i 



I :'»^:<'i;^Hk 



BfDGCCXXXIX. 



1-« rAon.TAn 



181 




FACTLTAiK a rjMcn 



nooLociO. 



272 



127 



UTT. HTMAB. 



CCVCIXS 



RVmBCS. 



i 



40 



628 



ANNOTATIONES. 

Iq hunc numerum excepti sunt 149 , quorum 

in FaculUte Medica. 
in FacuUate Joridica. 
in Facultate Theologica. 
iu FacuIUte Phil. Theor. et Litt. Hum. 



32 
64 
38 
15 



149 



qui uomiitn in «Ibo prorcssi sunt, eo tantum consilio ut hic examinarentur, 
rftvruni in diTersis Atheuaeis Tersantur. 



S £ R I £ S 

DISSERt ATI ONUM INAUGURALIUM 

IN AC4DEMIA L CGDUNO-B ATAVA 

DEFENSARUM 
a die n Febr. mdcccixxix ad diem tiii Fehr. mdcccxl. 



1839. 

d. 9 f^ebr* Dissertatio Medica, de amriis nee non avariorum morbii^ 

defeusa a simvim aitoho mebbsitao, Lugd. BatavOy pro Doctoratu 

Medicinae, mugna eum laude, 
d« 23 Febr. Dissertatio Juridica , Quae^iiones Juridicae in Jure Rom, et Hod. 

publice defensa abuiBico tollbihotbiTi Amstelodamensi , pro Doctoratu 

J. U« > magna eum laude. 
d. 7 Mart. Dissertatio Juridica, de bonorum communionie inier conjugee 

origine^ praeeeriim in pairia noeira, publice defensa ab assuerb 

siLOMoiB TAi iiBBOP, Homa West-Frisico, pro Doctoratu Juris Utrius- 

que, eum laude. 
d. 9 Mart. Dissertatio Philos. Natur. de arborum eilveeirium planiaiione , 

defensaa jaio wrtMWAALy Ultrajectino» pro Doctoratu in Math. et Phil. 

Natur. 9 cum laude. 
d. 11 Mart. Dissertatio Juridica de Advoeaiie^ publice defensa a ioaiib 

BAjmsTTA HiicsT, c pago Boxmeert pro Doctoratu J. U. , cum laude. 
d. 11 Mart. Dissertatio Theologica «/0 Aenea Sylvio^ publice defensa a iicolao 

BBBT8 , Harlemensi , pro Doctoratu Theol* , magna cum laude. 
d, 16 Mart. Dissertatio Theologica de Columbano^ publice defensa a «vujblmo 

cHBisTiAio siottbibblt, c pago My usheerenland ^ pro Doctoratu Theol.t 

m4i^gna eum laude* 
d* 21 Mart. Dissert* Juridica , de Regieirie , defensa a lacobo «ronLMo unuQn , 

Medioburgensi > pro Doctoratu J* Ui ^ eum laud^. 



102 SERIES DISSERTATIONUM. 

d« 23 Mart. Dissert* Jurid. de Ziteris CambialibuM universBf defensa a ukio 

■EBKiixo inoiio Lis« Ai « pro Doctoratu J. U. , cum laude. . 
d. 9 Aprilis. Dissertatio Juridica de Quaeetianibue ei Jure Bomano » defensa 

ab ABOLFJio TiBLmo uvTTJiorv, Surinamensi y pro Doctoratu Juris» 
d. 9 Apr. Dissertatio Medica de Dyeenieriay defeusa a oisbxbto hiibico 

MAASDOBF 9 ex Promontorio Bonae Spei , pro Doctoratu Medicinae titulo 

peregriniy cnm laude. 
d. 16 Apr. Dissertatio.Juridica, de Quaeetionibue Jurie quibtudam^ defensa 

ab BV6BHI0 jAcoBo AiToiio TiLi WBLT , cx Pago Rooscndaal 9 pro Doctoratu 

J. U. 9 cum laude, 
d. 20 Apr. Dissertatio Juridica de artic. 291 Codicie Poenalie^ defensa ab 

ADBiJLio BBBTLUG iHHBi, Grouingano , pro Doctoratu J. U.» eum laude, 
d. 23 Apr. Dissertatio Juridica , de Fide Jueeione , defensa ab bbibico tbrhobbp 

HiBiTz , Dordraco Batavo » pro Doctoratu J. U. , cum laude. 
d. 30 Apr. Dissertatio Medica , de Aethmate Infantili Thymico^ defensa ab 

HiNBico T15 DJLALBi , Amstelodamensi , pro Doctoratu Med. » eum laude. 
d. 30 Apr. Dissertatio Juridica , de Requieitie Juetarum Nuptiarum Jure 

Neerlando ^ defensa a ouiliblho cibolo clbhbitb sassbi, i. r. , Sjlvadu- 

censi » pro Doctoratu J. U. « cum laude. 
d. 6 Maji. Dissertatio Juridica, de legali bohorum communione^ publice 

defensa a cibolo avgvsto tai dah , ex Oudenbosch , pro gradu Doctora- 

tus J. U., cum laude. 
d. 15 Maji. Dissertatio Juridica , ad locum H. Grotii Introd. ad Jurie 

HolL d, I. part, 6, publice defensa a babbbto ltoi, Suriuamensi , 

pro Doctoratu J. U. , cum laude. 
d. 17 Maji. Dis.sertatio Medica, de Aneuryematibue ingenere^ publice defensa 

ab n£!iRico abtoiio joabib tai drb heidbi, Eindhovicnsi, pro Doctoratu 

Med. , cuni laude^ 
d. 23 Maji. Disscrtatio Literaria, de Peregrinorum apud Atlienieneee eon-- 

ditione , defcnsa ab hbabico habibo db bbvtn dm ibtb holl , Dordraco 

BataTo, pro Doctoratu Litt. Hum., magna cum laude. 
d. 30 Maji. bisserlatio Juridica, de Emancipatione^ publice dcfensa a iicolao 

bgbbbto zbegebs tbecbeis, Indo Batavo, pro Doctoratu J. U.y cum laude^ 



S £ R I £ S D I S S £ R T A T I N U M« 103 

d« 81 Maji. Disaertatio Joridica^ de LudU ei Spaneionibue ^ defensa ab 

AiTouo ttiuoo TiH j^wasm ^ Goesa - Zolando » pro Doctoratu J. U* 
d. 1 Junii. Dissertatio Juridicat de Doctrina Juris Francici eirca Proha- 

iianeSf defensa a auioiB xbe bakxbb, Sneca Frisiot pro Doctoratu J« 

U.9 oum laude. 
d. 6 Jun. Dissertatio Juridica » de Sueeeenone ab inieetaio » defensa a iommmm 

Mvuifio jiioaAiLB ooBXBLio LA xAisoit ex pago HeenTliet» pro gradu 

Doctoratus J. Ut 
d. 8 Jun. Dissertatio Juridicay de Comparatione Cod. Civ. Neerl. 1837 , eum 

Cod. Civ. NeerL 1830 > defensa ab assitbbo qvabstivs , LeoY. Frisio » pro 

gradu Doctoratus » eum laude. 
d« 11 Jon» Dissertatio Medica» de emollitione venirieuli^ defcnsa a BAmTMOLDo 

Tur BXB xxBx , Amstelodamensi , pro Doct. Medic. , magna cum laude» 
d. 15 Jun. Dissertatio Literaria , defensa a cabolo clbvxitb blia p'xi6£lbboiibb , 

Goesa Zelando » de vi Gymnaeticee in Jtep. Plaionie , pro Doctoratu 

Litt. Hum. 9 eum laude. 
d.. 15 Junp Dissertatio Juridica, de domino agrorum inundatorum ^ defensa 

ab CABOLO cLBSBixi BL u s^BioBLBBoiiBR , Goosa Zclando , pro Doctoratu 

J. U., ciim laude. 
d. 17 Jun. Dissertatio Juridica, de Caueie in quihue Prohatio per ieeiee 

admittiiur j publice defensa a bboibbo oswalso boiatxitvaa TXBBBTXiy ex 

pago Bozmeer » pro Doctoratu J. U. > cum laude. 
d. 17 Jun. Dissertatio Juridica, de Interdietie Jure RomanOj publice defensa 

ab AiToiio loiiiB fliuBBBTo TAi ^kAM , cx pago Oirschot j pro Doctoratu J» 

U. I cum laude. 
d. 18 Jun. Dissertatio Juridica, de Conditione eivili mulierie nuptae Neer^ 

landicae^ publice defensa a «beabbo hittbbs, Amstelodamensi , pro 

Doctoratu J. U. » magna eum laude. 
d. 19 Jun* Dissertatio Medica» de Chloroei puellarum^ defensa a bbbiabdo 

«BiBicA ▲lphbxtb , ez pago Ommeren » pro Doctoratu Med. » magna e%tm 

laude. 
d* \% Jun* Dissertatio Juridica, de Legihue in Cod. Civ. Neerl. eaneiione 

deeiii^iie'f defensa a lummwmAMo tai biiuuL| pro Doctoratu J. U.» 

CMifi laude. 



104 SERIES DISSERTATIONUM. 

d. 20 Jun. Dissertatio Juridica, de art. 209 — 221 Cod. Poen, ^ defensa a 

f RAHdSGO cAROLo ATJGUSTO P£iTscH , Indo-BataYO 9 pro Doctorata J. U. > 

eum laude. 
d. 20 Jun. Dissertatio Medica, de Proprutalibtu Camphora$% defensa a 

GORKBLio PLoosTBR , Briclano I pro Doctoratu Med. , cum iaude* 
d. 21 Jun. Dissertatio Juridica , de Probationtbue Jure Francieo et Neerlando , 

defensa a richardo leedwbhhart vait ol5 boigh, Londinensiy pro Docto- 

ratu J. U. t eum laude. 
d. 22 Jun. Dissertatio Jilridica , de Divieione Hominum ratione eivitatie 

Belgieae^ defensa a jako frahcisco scBUURBBQUBBOKTBy Zierizea Zelando » 

pro Doctoratu J. U. 9 eum laude* 
d. 22 Jun. Dissertatio Juridica, de Lege 22 Cod. de Adminietratione Tuto^ 

rum 9 defensa a jacobo schuurbbqub boete , Zierizea Zelando 9 pro Docto- 

ratu J. U. 9 eum laude. 
d. 24 Jun. Dissertatio Medica, de Laetueario^ defensa a jako lbodbr , Zaan- 

damo - Hollando , pro Doctoratu Medicinae > magna eum laude. 
d. 24 Jun. Dissertatio Medica, de prolapeue uteri eurUf defensa a jako 

HAREMA&ER 9 cx pago Zaandjk , pro Doctoratu Med. 9 magna cum laude. 
d. 25 Jun^ Dissertatio Literaria^ de Annui Coneulatue Utilitate apud Roma-- 

noe^ defensa ab hbkrico raulpho db breuk , Harlemensi, pro Doctoratu 

Litt. Hum. 9 eum laude. 
d. 25 Jun. Dissertatio Medica 9 de Emphyeemata puimonali 9 defensa a raulpho 

houwjve 9 Meppela Drentbino 9 pro Doctoratu Med , eum iaude, 
d. 26 Jun. Dissertatio Medica, de Hietoria morhorum hoe anno in Ciinice 

oheervatorum^ defensa a joakkb pbtro brmbriks^ Zierizea Zelando 9 pro 

Doctor. Med. 9 magna eum iaude. 
d. 26 Jun. Dissertatio Medica, de Cephaiotribe ^ defensa a petro marikomess, 

Lugd. Batayo, pro Doctor. Med«, magna eum iaudel 
d. 26 Jun. Dissert. Juridica , de Tit. X , Lib\ 3 , c. e, de Corportbue Mora-' 

libuej publice defensa a tboma oraham tak gorkum, Hannone Montano, 

pro Doctoratu J. U. 9 magna eum iaude. 
d. 26 Jun. Dissertatio Juridica, de Litterarum Cambiaiium Indoeeamento 9 

defensa a pavlo joakkb ledbboer , Roterodamensi, pro Doctoratu J. y, ! 

cum laude. 



SERICS DISSCRTATIONUM. 105 

d. 27 Jun. Dissertatio Medica» d^ Duabus Qua€4iianilu$ ea^t.^ defensa a 

6ABIIIII.B 6ARPBATJ , Amstelodamenfli , pro Doctoratu Med. t eum laude, 
d. 27 Jun. Dissertatio Medica, de Luie Feneriae Neonaiorum Paihogimia^ 

defensa a jaho arkoi.oo tah vlmmwj.^ Drusiburgensi » pro Doctoratu Med., 

eum laude* 
d. 27 Jun. Dissertatio Jundica, de Jure Regio Legihue Solvendi^ defensa 

ab HBRMAHHO JOAHMO 6RBTBB f Zwollv Trausisalano « pro Doctoratu J» U. » 

magna oum laude. 
d. 27 Jun. Dissertatio Medica, de Gaeiriiide Rheumaiiea^ defensa a fbjlippo 

JAOOBO CAROLo KRUGBR 9 ex Oudc TcHige « pro Doctorattt Med. » magna 

oum iaude. 
d. 28 Jun. Dissertatio Juridica • de Expropriaiione Uiiliiaiie publieae eauea , 

defensa a JOixirB bburhjo tan oalbhi Busco^Ducensi • proDoctoratu 

J. U. 9 eum laude, 
d. 28 Jnn. Dissertatio Theologica, de Ezra Libro Apoerypho vulgo quario 

dicio % publice defensa a cbristiaho jacobo tah dbr ylu « Ultrajectino f 

pro Doctoratu Tbeologiae » magna eum laude. 
d* 28 Jnn. Dissertatio Medica, de Teiano ei Triemo^ defensa a rRAHCisco 

PBTRO HicoLAO TAH BAL » Bredano , pro Doctoratu Medicinae , eum laude* 
d. 28 Jun. DissertatioJuridica, de SummiJmperii Civilie origine ti na$uTa^ 

defensa ab bduarbo josbpbo bobbrto borrbt , Silya Ducensi } pro Docto- 

ratu J. U. 9 eum laude. 
d. 28 Jun* Dissertatlo Juridica • de Judiciie Traneiealaniae defensa a frbdb*- 

Rioo LUDOTieo sgblihgbmah , Zwolla Transisalano , pro Doctoratu J. U. > 

magna eum laude. 
d. 28 Jun. Dissertatio Juridica , de iii. pandeei. de iege Rhodia de Jaeiu , 

defensa a jacobo ooiublmo thbodoro to6Blaar» Indo^Batayo , pro Docto- 

ratu luris Ron^ani. 
d. 29 Jun« Dissertatio Juridica, de Mereaiura in Pairia Noeira e^ a. 

1813 — 1888, defensa a FRAHejsco gbrardo abrabamo gbtbrs DBnrooTy 

Roterodamensi » pro Dootoratu J. U- > magna eum taude^ 
d. 29 Jun. Dissertatio Juridica, de Suoeeeeione Liberorum Naiuralium a( 

Inieeiaio^ defensa a joahhb frbdbrjgo tbbodoro tht taulbrbiaG| Har«« 

lemensi , pro Doctoratu J« U. • cum laude. 





106 SERIES DISS£RTATIONUM. 

d. 29 Jnn. Diflsertatio Juridica « de Po^na CareerU y defensa ab bekiucq fran- 

cisGo DB couRT , 6 Pago Grooto Lindt HoUando , pro Doctoratu J. U. , 

magna eum laude, 
d. 29 Jun. Dissertatio Theologica, de Notumej Ti?^ fixa^iKel^g rSu oipxvuv 

X. r. A. ex mente Jeeu Chrieti , publice defensa ab HiaauKO hkmskerk . 

Amstelodamensi » pro Doctoratu Theologiae , m^xgna ewn laude. 
d. 29 Jun. Disaertatio Juridica, de SeparaHone Bonorum Jure Neerlando^ 

defensa a petro joakke jicobo hollikgero pypsbs, BredanOy pro Docto- 

ratu J. U« 9 eum laude. 
d. 29 Jun. Dissert. Medioa» de ietero Neonaiorumf defensa a joaiiks gorkbljo 

GATHARiKo GuiLiELMo ROLDAKus , cx pago Evcrdingen , pro Doctoratu 

Med. I magna eum laude. 
d, 29 Jun. Dissertatio M^dica, c/n Monetre quodam humano » defensa a gciuelmo 

WALRAYBK KOODT , Leovardia Frisio, pro Doct. Med. 9 mogna eum laude, 
d. 29 August. Dissertatio Juridica» de Duahue Quaeeiionihue m JureRomano , 

defensa ab apollokio tak rtck db aaoor» Demerarien^i) piQ Doctoratu 

Juris Romani. 
d. 9 Sept. Dissertatio Literaria , de Polyerate Samio , defenaa a diDBiicQ jacobo 

VBBGBKS, Harlemensiy pro Doctoratu Lit. Hum. , magna oum iaude. 
d. 25 Sept. Dissertatio Juridica « de Matrimonio , publice defensa a SAinrBLB 

comstakvb skbllbk tak T#LLBKaovE»^ Roterodamensi 9 pro Doctoratu J. 

U. 9 magna eum laude. 
d. 26 Sepit. Difisertatio Medica « de Hydropum varia Speeie , publice defensa 

ab HBKKJco WRAKDOLLB , Hdgano f pro Doctorattt Med* $ eum laude. 
d. 26 Sept. Dissertatio Medica, de Rheumatiemoy defenaa a pavllo adriako 

BteRKiR»b VAK DiBRBK , eK Pago Lissa , pro Doctoratu Med. » cum lemde. 
d; 80 Sepft. «Dissertatio Modicat de Cyetiiide^ defenaa ab bekrjgo guiliblmo 

DAAMs, Haganoy pro Doctoratu Med. i magna eum laud$. 
d; ^ Oetobr. Dissertatio Juridica^ de f^ario Genere Adminieiraiorumy 

defensa a pbrbikakdo gbrardo josepho tak rtcretorsbbIi , Silva Ducensi , 

pro Dodtoratu , J. U. t magna eum laude. . 
"d. 5 OetOb^. Diasertatio Medica de Fenirieuli Neuroeihue nonnullief d«f<$nsa 
- ' ^ • • a jAxaoBo mao roox , e Promontorio Bonae Spei » pro Dootoratu Med. , 

magna cum laude. 



SEKIES DISSERTATIONUM. 1*01 



d. 6 Octobr. Dissertatio Medica* ie giastriiid^f defensa a MaKiKcain etfTBt) 

AngIo'i pro Obctorata Med. 
d. 12 Octobr. DiMertatio Jaridioa , d^ Coniraetu BMpoMii w$ SejmMiraiiani^ , 
'defensa a jano aiHTAaiio B4a3mou>xABo imovim mabir, Dordraceno, pio 

DoctoraCa J« U. ^ eutn laud$. 
d. 14 Octobr. Dissertatio Joridica, de Locaiiane Condneiiohe Famulorum^ 

defensa a vnao viii Dnr BaivDBLBR; DordiiaoO"*BataTO % pro Doctoratu , 

J. U. 9 aum laude. 
d. 14 Octobr. DisserieLlioJuTidicafdelfieioriaFoederumjfngliaeaumFraneia 

eaeeulie tT ei 18 ^ defeosa a ooiLiiLBfo bs«ato t^b tijtu, taii ssboosebbxbb 

TOT zuTLiK 9 Hagano » pro Doctorata J. U. 9 eum I m mde . 
d. 21 Octdlir. fMssertatio Jarid. , de Cinganie Sim Zigeunie « delensa a rRABcnoe 

RtmoLno sPBneLni » Amstelodamensi , pro Doctoratu J« U. , enm laude. 
d. 28 Octobr. Dissertatio Medica , de Nephorragia , defensa a ooiabdo joahbe 

FBBDBRico BiBRz 9 Haganoy pro Doctoratu Med. eum laude» 
di 29 Octobr. Oissertatio Medtca » de JS^anihemmiSme ad famiUam Tuber^ 

eutomm Periinemiiue y defensa a mighablb jAcoBe MMte^ e pvomontorio 

Bonae Spei , pro Ooctorata Med. 9 magna eum laude* 
d« 30 Octobr. Oissertatio Medica 9 de JSryeipelaie ei Induraiione ielae Ce/«- 

lularie In/aniie reeenenaii^ defensa ab abrahamo iCBABr, Gorinche- 

mensi 9 pro Doctoratu Med. « cum laude. 
d. 9 NoY* Dissertatio Medica, de Epilepeiai defensa ab hbbbubbo qbrardo 

HBTDBBRYCK, Amstelodamensi 9 pro Doctoratu Med. 9 eum laude. 
d. 16 NoY. Dissertatio Medica, de Mudar Sive Caloiropi Giganiia 9 defensa 

a JACOBO piBROT 9 Lugd. BataYO, pro Doctoratu Med, 
d. 26 NoY. Dissertatio Literaria^ deLyeiae Oraiiene in Nioeemaehmn^ deiensa 

a FRBDBRico TBRMOOTEB WBTBR8 9 Honando ox Pago Spaamdam » pro Docto* 

ratu Lit. Hum. 9 cum lande. 
d. 2 Dec. Dissertatio Juridica 9 de Enutneipaiione ^ defensa a michablb biitb 

TAB 8ITTBRT 9 e Pago Soetermeer , pro Doctoratu J. U. 9 oum laude. 
d. 5 Dec Dissertatio Medica, de Spleniiide^ defensa ab buzabertho ptbackbb 

HORDTc 9 ex Pago Naaldwgk « pro Doctoratu Med. , ctfffi laiude» 
d« 9 Dec. Dissertatio Juridica^ de Muiaia a GuiL lY. ReEiminie forma^ 
defensa a jacobo joabbb tbdibg tib BBBKHOirr, Amstelodamensi» pro 
Doctoratu» J, U*» eum laudof 



108 SERIES DISSERTATIONUM. 

d. 16 Dec. Dmertatio Theologica » cb TOI2 AA£A«OI2 «^ TAIS AAEA^AI^ 

TOT KTPIOT , publice defensa ab abrahaiio xnBUiio blow , Roteroda- 

menai , pro Doctoratu Theologiae , magna eum laitd$* 
d. 18 Dec. Dissertatio Juridica, de HUioria Introdueii Jwri» Rom. eaei.j 

publice defensa a okiurdods ▼riss, a. f., Harlemensii pro Doctoratu 

J. U. 9 WMgna cum laude. 
d. 20 Dec. Dissertatio Juridica, de JurHus juae Pareniihu» DehnUur , defensa 

a JAGOBO ADOLPBO cBiMn , AmstelodamenBi , pro Doctoratu J. U.» cum 

laude» 
d. 21 Dec. Dissertatio Juridica de Ariieulo » defensa a dabibis gorvxuo yiruly , 

RoterodiUDaensi , pro Doctoratu J. U.t eum laudo. 
d. 21 Dec. Dissertatio Medica, de Uriua Albuminoea^ defensa a coiirado 

URRSRT I ex pago Koog aan de Zaan » pro Dootoratu Med. » magna cum 

laude. 

1840. 
d. 1 Febr. DisserUtio Jnridica , de loeo Groiii inirod. in juriepr. HoU. II. 

pari. 16 .* de iio qui ex Teeiamenio eaei. , desensa a carolo bbrbardo 

laboughbrb t Roterodamensi , pro Ooctoratu J. U. » eum laude. 
d. 6 Febr. Dissertatio Juridica , de Quaeeiionibue Quibusdam ex Jure Civili 

BodiemOf defensa ab bllardo labibbrto julio vmnioAy Arnhemiensi| 

pro Doctoratu J. U., eum laude. 



DOCTORES HONORIS CAUSA CREATI. 

d. 11 Maji. G«iuBLHut stbvbh^ Ecdes. Scot. Roterod. Doctor Theologiae. 
d. 14 Junii. A. Mbubsibgb , Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. Doctor. 
d. 25 Junii. M. HooGVLiBT, Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doctor. 



. > 



ACADEMI A 



RHENO-TRAJECTINA. 



^ 



NOMINA PROFESSORUM 

Inde a die xxi M«irfii a. mdccoxxxix, 

usque ad diem xxti Martii mdcccxIi, 

IN ICADEMIA RHENO-TRAJECTINA 

DOCUERUNT. 



RECTOR MAGNIFICUS. 



HENRICUS EGBERTUS VINKE. 



SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS. 

NICOLAUS COENELIUS DE FREMERY. 

PROFESSORES IN FACULTATE THEOLOGICA. 

JODOCUS HERIN6A • E. F. , propter aetatem septuagenariam honorifice 
rude donatus : Tertente anno Academico mortuus. 
HERMANNUS BOUMAN. 
HERMANNUS JOANNES ROTAARDS. 
HENRICUS EGBERTUS VINKE. 

IN FACULTATE JURIDICA. 

HERMANNUS ARNTZENIUS, propter aetatem septuagenariam hooorifioe 
rude donatus. 
JANUS RICHARDUS DE BRUETS. 
ADRIANUS CATHARINUS HOLTIUS. 
JANUS ACKERSDTCK , Prof. extraord. 
JOANNES MICQAELIS FRANCISCUS BIRNBAUM. 



ua NOMINA PROFESSORUM £T LECTORUM. 

IN FACULTATE MEDICA. 

NIGOLAUS GORNELIUS DE FREMERY. 
BERNARDUS FRARGISGUS SUERMAN. 

JAIVUS ISAAGUS WOLTERBEEK, Tertente anno Academico, honorifice 
rade donatus. 

JAGOBUS LUDOVIGUS GONRADUS SGHRODER VAN DER KOLK. 

ALEXANDER GAROLUS GUILIELMUS SUERMAN , rertente anno Acade- 
inico Professor ordinarius creatas , aab finem Tero ejasdem inunatura morte 
extinetus. 

IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 

ET LITERARUM HUMANIORUM. 

PHILIPPUS GUILIELMUSYAN HEUSDE , Tertente anno Academico mortuus. 

ANTONIUS VAN GOUDOEVER. 

LUDOVICUS GERARDUS VISSGHER. 

JAGOBUS GORNELIUS SWYGHUIZEN GROENEWOUD. 

IN FACULTATE DISCI PLI NARUM 
MATHMMATICARUM ET PHYSICARUM. 

NICOLAUS CORNELIUS DE FREMERY. 

JOANNES FRIDERIGUS LUDOVICUS SCHRODER. 

JANUS KOPS , proptcr aetatem septuagenariam honorifice rude donatus. 

THEODORUS GERARDUS VAN LIDHT DE JEUDE. 

PETRUS JOANNES ISAACUS DE FREMERY. Prof. extraord. 

RICHARDUS VAN REES. 

CORNELIUS ADRIANUS BERGSMA. 

LECTORES. 

SAMUEL NYHOFF . Linguae Graecae. 
GERARDUS DORN SEIFFEN , Literarum Humaniorum. 
JUSTUS HENRICUS KOCH , Linguae Germanicae. 
GEORGIUS CAROLUS VERENET , Linguae Gallicae. 



HENRICI EGBERTI YINKE 

R A T I 



ll£ 



RELIGIONIS CHRISTIANAE 
li^ COJNFORMAINDIS HOMINUM ANIMIS IISQUE CONSOLANDIS 

VI ATQUE EFFICACITATE. , 



HA.BITA 

DIB XJnri MARTII MDCCCXL. 

QUUM ACADEMIAE REGUNDAE MUNUS SOLENNI RITU 

PONERET. 



ACADEMIAE RHENO-TRAJEGTINAE CURATORES, VIRI AMPLISSIMI, 
ET QUI HIS AB ACTIS ES , VIR CONSULTISSIME ! 

ARTIUM ET DISCIPLINARUM PROFESSORES , VIRI CLARISSIMI, 
COLLEGAE CONJUNCTISSIMI ! NEC NON LECTORES DOCTISSMII 

QUOTQUOT PRAESENTIA VESTRA HANC SOLEMNITATEM CONDE- 
CORATIS ; VIRI PUBLICA AUCTORITATE , DOCTRINAE LAUDE , MUNE- 
RUM DIGNITATE , NATALIUM SPLENDORE CONSPICUI I 

DIVINORUM ORAGULORUM INTERPRETES, VIRI PLURIMUM 
VENERANDI ! 



ARTIUM DOCTRINARUMQUE OOCTORES CONSULTISSIMI , EXPE- 
RIENTISSIMI ! 

■ 

JUVENES, LITERARUM DISGIPLINARUMQUE STUDIIS OPERAM 
DANTES EXOPTATISSIMI 1 

CIVES, DENIQUE ET HOSPITES, SUO QUIQUE, LOCO HONORANDII 



f 



F . I 



Quum Academiae regundae munus susciperem, nihil magismihiin TOtia fuitf 
quam ut 9 quo die ponendum illud foret , si Senatum ampliasimum , €i Btudiosae 
juventutis coronam salyam, incolunemque intueri miki contingeret. Illuxit 
vero jam ille dies* At qualis? Festuane et laetns? Minime Tero; aed 
luctuosns et funestus, Exacto enim anno Academico Tulnera accepimns 
grayissimay adeo ut, natali Locce die, dolore plane perculsa sit et afiBUcta 
Academia* Nam lugemus non tantum , una cum parentibus , cognatis » 
amicis, mortem quinque juvenum ornatissimorum , Pirmi nrDAiii, jagom 

HIGOULI. TAH Hjgumir, ■IGIUILIS IiUOOTIGI HUBSaTI TAH DHE K4E8BH Dl SOaBEim, 
COBHBUI GUILIBI.1U GATHABIHI IK4H8 et VITBI JOHARXIIS DB HAABT; SCd CX profcSSOrum 

quoque ordine tres Tiros optimos, eximios, dilectissimos, raniupua ootuBunjM 

TAB HBU8DB, JODOGUH HBBIBOAK , EU fil. Ct ▲LBXAITDBUH GABOLUS OUIUBURni 

8UBBHAH, acerba et inopinata morte^ cognatis, disdpulis, amicis, Academiae, 
patriae, orbi denique literario ereptos dolemus* Quid aliis acciderit, nesdo, 
ego Tero, cum tristis ille de hbusdu morte nuntius allatus esset, adeo me 
conturbatum eo et a£Elictum esse sensi , ut Tix mei compos essem ; nam colui 
et dilexi Tirum, unum in paucis magnum, Ticissimque ab eo colebar et 
diligebar. Ut igitur ad me redii, continuo cepi consilium, bac opportunitate, 
cppiose de eo dicendi: quod oonsilium, ut exequi possem, tum praedara Tfiri 
scripta , maxime palmare illud opus , quod Philo9&phia€ Plaionicae inUia 
inscripsit , iterum perlegi , ium ejus imaginem continue ante oculos mihi posui* 
Communicato autem forte fortuna proposito cum cL hbbihoa, ille dissuasit, 
causam addens , quod fortasse alius etiam Professoris , Tita defuncti , facienda 
mihimentio esset. Fatale dictum 1 Commotum eo jam tum me tsae sentiebam ; 
neqne tamen a proposito me abdud patiebar, sperans, fore ut graTissimo 



118 HENRIGIEGBERTIYINKE 

nostro dolori duUiis noTus luctus adderetur. Postea Tero quam alium po6t 
alium I cl. vvukmvM^ PAaA.TiuM, tbxium, kistium, aouDOBYiEUM nostrum ei 
AOTiAEDsiUM,' suo quisque modo, at omnes pie, juste , praeclare de hbusdio 
narrantes audiTi , et cl. aotbes , discipulum hbusdio dilectissimum , optimi 
praeceptorisy ejusdemque proximi cognati memoriam celebrandi proTinciam 
in se suscepbse intellexi, consilium mutandum esse existimaTi. Itaque aliud 
quaerebam dicendi argumentum ipso illo infausto mane» quo noTUs tristis 
nuntius afferebatur • cl. hbrihqui e sommo excitari non potuisse et ex hac 
terrestri yita excessisse nobiscum communicans. Quo nuntio inopinato quam 
foerim dDmmotns et perculras i dicere tix possum. Nam €i ille patris instar 
mihi eraty el ego illum, per quinque lustra, cotui, dilexi, Teneratus sum. 
Itaque de eo jam dicam? Dicam omnino; nain non modo muneris, sed 
pietatis etiam dfflcium- , ut illius recolam memoriam , a me poscit et flagitat. 
Cum autem arctiores sint limites, orationi positi, quam ut omnes Tiri 
laborea virtutesque complectatur , nonnulla tantum de eo narraro potero. 
Peinde MKusBim silentio praeterire neque licet, nec Tolo. Quid? quod 
lartiMm illndqne non minus graTe et acerbum accessit Tulnusy eruditissimi 
et dilectissimi suBaMAimi obitu Academfae inflictum. Videor mihi etiamnum 
ex hao ipsa Cathedra , ante hos noTem menses , praeclarum huncce Tirum 
dieentem audire, quum Medicinae professionem , solenni ritu, auspicaretur, 
omnibus applaudeniibus. Sed ostensus nobis magis est , quam datus , 
subitoque occidit sol ille exoriens , neque amplius Academiam nostram sUa 
loce lustrabit. Horam igitur Tirorum, quorum lumine destituti sumus hoc 
anno academicOi l«eooIenda mihi est memoria. Quod ut rite faciam , dicendi 
materiam quaesiTi , quae trinmTiros hosce praeclaros compl^ctatur Taleatque , 
ium ad ilios juste celebrandos , tutn ad nos , in triplici luctu graTissimo con- 
surintione indigentes , confirmandos. Ejusmodi autem materiam inTenisse 
mihi.Tisus sum indiTin&y quam profitemur, i^eligione. Dicam igitur de 
religumu ChrUtiana^ in confarmandii hominum anhni^ iisyui eon^olandis vi 
atfuo ijfioaeitate Quod argumentum cum neque a persona mea alienum 
^it» et sua segraTitate, luctuoso inprimis hocce die» magnopere commendet» 
spero fore» ut attentas beneToIasque aures mihi praebeatis. 

Ne autetn putetis» A A. H. H. I consueta me ratione hoc argumentum 
expositurum esse et probaturum. Possem illud sane et facerem lubenter; 



# • 



R A T I 0. 11» 

quippe qnod dioendi copitm mihi suppeditaret uberrimBiu mt maTissiiiuuDu 
Nam primum qaidem explteaiidiuii tam foret praedarum rel^[itaiis. UoBtnit 
argamentum ; detfuU yero iagredieadum nobis esset in latiaatmum , qutip 
kistoffia iqpeifit» campum^ in quo fideQliua atque' alacriua exaultare - poas^t 
oratio» Sed aliam probandi rationrai s<>qui me jubent rernm adjuncta 
temporiaque opportunitas. Scilioet alteram argumenti partend conaj^eieiMblm 
Tolua dabo in triumTiris , qoorum mortem lugemos p alteram in nobiamel ipsis. 
Dicendum igitur piwnum mihi est de nusaio nostro. ,Qw(> tempore et loco, 
quibus parentibus natns, quibiisque honoribas ab ezteris et ciTJbus auclua 
fnetit , nonstis. Itaque et haec et alia^ ad ejus fata pertinenftia» ailei|(io 
praetereoi onuiDl hoo pMbare oonans, quam Tim atqne effioaoitnEem in to 
habuerit .Gkristiana religio. Quod ut vite perspiamas • atlendeiidum iBioUs in 
priJoiifB eSt ad maternam/ qaa puer osus est, institutionem. Nam.qobd in 
nsofno , BAsi&io nis^a ^ ouGoaio NatmnzMo , cnaTs^isTOBO , TuonoasTO -, 
anBaosmi xvomrutOj alnsqiie Tiris quam plurimis Tidemos, qvi matribas in 
primia aecefiftum retulcaruiii , religionis virtHtisque jsemina', in animo latentia , 
BOn fuiBae snJBbcifta y aed.iiatrita et aocta, idem hoc in hsvsmo obserrare lieet* 
NarraTithoc praeelare cl. GOvaoBTiaus, colloqoiam Dradens, qupd cum ipso 
habait de Ti atqae momento maternae institntionis , in pmreram m^ibus 
infiirmandis » hiice praeaertim Terbis: « tum manu me prehend^s, ipae, 
a inquit , qoid oialri meae debeam » lubens ta eoram proiiteor* Multa de 
« Deo , de rdiaB di^inia , de pietate ex aliis audiTeram , perceperam paoca. 
« Praeoepta illa me parum t ne dicam nihil , moTerant. Gum Tero mater 
« mecum loqaeretur de aublimi £ei natora ejuaque amore erga hominea ; 
a de praentantia religionia Chriatifaiae ; de Tirtute et ptetate , ea continao 
« me ee|nt » ab ejoa ore pendebam » mihique ita persuadebat , ut non tantam 
« crederem', quae diceret; sed malerna ilia institutio, per totam Titam, 
a Tim suam exaerere perrexerit « ejusque % in hunc ipsum diem , gratas et 
« pi^i recorder.n Praeclare^ nec minus Tere. Repetendum enim hine 
maxilne est» quod lantopere ei plaoaerit phiiosaphia PkOanica* Nam , ipao 
monente, in eo totus est ploto, ut studium excitet Tirtutis et Tehementi 
quodam pulcri bonique amore nos incendat, ut una cum Tirtute ipsum 
diligamos philosophum , et quicunque et illum et Tirtutem ^iligant* Ad 
hominem omnis ejus philosophia rofertur. Hunc spectat, hiq^as natnnam 



120 



HENRICI EGBERTI VINRE 



indagatf initium ducene ab amore) aiiimo ejiis insito, qai amor Tirtutem 
spectat I totasque refertur ad pulcri honestique ^tudium et diyina gaudet Ti» 
qua eyehat mortales homines ad Dei immortalis imitationem et similitudinem* 
Quae cum ita sint , A. A. I non est » quod miremur , philosophiam hancoe 
adeo eum celebrasse. Habebat fere semper n ore et sooaATBM Bt pLAvdnv. 
Hlos summis efferebat laudibus , et quicunque magni eos habere ▼idebantur , 
hos flagranti lurosequebatur amore. In PLA.Tora igitor legendoet interpr^tando, 
a juTenili inde aetate , yitae tabernaculum posuit* Qua in re singulari usus 
cst fortnna , prae praeceptore wtttbiibaghio , qui primum , quid sibi yellet « quid 
appeteret « eui studiorum generi se addiceret , non reperiens , diu erravit et ex 
aliisin alia incerto Tagatus est. (^) Quod tamen non ita intelligendum cst , ac 
si caeteros soriptores, poetas, historicos neglexerit. Legerat eos, Oraecos 
maxime , imo Tero insinuaTerat se in antiquitatem totam. Orsus est a poesi , 
ut vuTO , ut GiCBBO , ct maximi quique Tiri , pulcri puippe studio ductns et 
BODBixn institutione usus. Sed quae legebat et cogitabat, ea ad platovbk 
suum referebat omnia , quem una cum Tirtute ac pietate praa caetaris amabat. 
Testes sunt eum Speeimen ejus Criiieum in Platanmn^ tum caetera ejus 
scripta, in primis laudata jam Initia^ quo in opere illid egit quam mazime, 
ut, quod GiCBBO ait, ex ipso platobb, quasi quodam sancto augustoquefonte» 
omnis ejus manaret oratio, (') et Schola Soeratica. Ita ille platovis 
studium maxime provexit , imo Tero « quod TrrTTBHBAGBnrs jam de eo Taticinatus 
fuit, et in quo pmnes justi rerum arbitri consentiunt, platobis iactus est 
Sospitator, tjusque philosophiam ezplicuit, ut nemo ante. (') Qno magis 
autem in illfun se insinuabat, eo magis persentiesibat iMii illius praeBtantiam 
et -cum diTina nostra religione necessitudinem , tum diTinam hujua religi<mis 
originem , adeoque $t pietatis Tirtutisque studinm , quo a teneris inde imbotus 
fuerat , in dies acuebatur , et quotidie magis magisque sibi persuadebat , reli* 
gionis Tirtutisque cauqa , nostris maxime temporibus , platobis studium esse 
proTehendum. Nam non unice hoc sibi proposuit, ut hujus Tiri philosophiam 
interpretaretur ; illud spectiibat it^m, quod jure quis ab iht^rpvete postuleti 



(») V. Imt. phU. Plai. I. ai, 
(2) V. If^t. I. aoi. 
(') Ib.- m. b53 sqc). 



•/ 



f!> I 



O R A T I 0. ' 134 

nt» interpretaiidA eA, praesantibii» tempcHribus oonftuleret. (^ Ut igitnr popu- 
krttaleBi ia pbikeoi^a reprehendit » cui oedat intericHr yerum inquisitio , sic 
Tituperayit etiam multorum Germtnorum rationem* » qui inqtiirendi diligentiae 
sof eritatique omnem , Tiz uUam perspicuitati Oj^ram navanles , ei suie ipsi 
plaoitis, #r toti pldlos^^hiae sic tenebras offuderVint, 'utab ejtts studio et 
cofnitioae, ezceptis philosopbis, caeteros bommes exduderent omnes. {*) 
Deinde identidem contra ejusmodi pbtloBaphos dispiitatt quorum tota de 
sensibus disquisitio ad mmi^rimlimum tendit et atk^immnn^ (') simulque 
mcmety pbilosopbum non oportere spectare » quae mentis bumanae ftculiates 
superent, (^) Yerbo, interpretanda vultoiiis pbilosophia, 4p*ius pbilosopbiae 
naturam, propositum, ubertatem» ambitum exponere studuit» idque boc 
pri^iosito » ut non modo pbilosopbiae consuleret literisque ; Terum etiam » ut » 
quod Cbristianum decet bominemt religionis Tirtutisque dBnisam, adeoque 
Teram generis bumani salutem proTcheret. 

Hominem maxime cognoscere studebat Htosaiusy ut hominibus prodesset. 
Huc eum dneebat semper ^^ig iUa <ppjffo0o^ f quam- oonfirmaverat et 
explicuerat pbilosopbiae Platonicae studium» quamqUe moderabatur diTina 
nostra religio. itaque oontemplabatur continue et accurate ot se ipsum, 
€i alioS) TiroSi feminas, adolescentes , pueros adeo ludenteS| ut quid in 
bomine lateret» obserTaret ac cognoseeret. Atque hinc explicandum est» 
quod bistoriae gentium ac bumanitatis studium in deltciis baberet, quod 
hominumf populorum, regionum descriptiones aTide legeret, lcmgaque 
ipse itinera faceret, atque inter homines lubens Tersaretur. Quid? quod 
dialecticam PLATOsis secutus, eandem ob causam, totus in disoemendo et 
conjungendo erat $ in quo quantum Taluerit , apparuit jam ex puloerrima et 
graTissima oratione » quam , prolessionem suam in hac Academia auspicans « 
d4 amiifua elcfumiia cmm r^cmiiQro ecmparaia babwt, et conspiciendum 
deinde praebuit , etfm in caeteris scriptk , ium in praeclaro libro » nuperrime 
edito, quem Ckaraeifricmoi prineipum Philaiopkarum poicrum^ socaAns» 
whksomn , AmisTonLis inscripsit. 

(1) Init. n. J. p. ^, 4. 

.(*) Ibid. 

(») Ib. tmt. UJ 46. 
{*) Ib. n. 3. p. 1 tqq. 



m H E N R I G I £ Q B G R«T I VINKE 

.. QiiaiilKm ^ntem fpL Qatuim bumufcie stiidio xumiis, profooeriit ^um .ad 
iAteUigetidmn iri*^TORiii auuiHi toiw ad . trad^ndiim gentHXtti,' hii i w n it atis , 
<plalQsop)aAe historiam i ifim «d eKponeodan coiiiiii.UAe artium et di$eipliiiiuruiii 
nriilculum et; quaai cogoatipMm i tlirfv» -ad. illuatvaudani dreligionia' hootcae 
iudoleiaet praeeflantiam 9 #4fili r denique ; quodmaxijte apMtabat; adcexdoMn- 
;dam Tereque .eQudiendam jufrentuleai nostram 1 abiinde patet et eac Bortptia 
.0ditis.9 in.jMrimis e^ epia^lia iUiagra^iiflflimia elanaTissimis , qiiai^ da^tiiutiUne 
.0lti0re flciripBit. t ifl^ .di^eipulirejufl ipfli aaav^xpMrtiiamit. * Qddd ^i de diflcipiriis 
quMvilifl» . hofl dlli|$e]Mklf '^ictasiiiftque. ,ab lillis diligebalnr. Hami. verisfiaie 
Antigai.; M 9^0 nwMirf,, afna. Sunifmo autem amareeofl* prosequebatur , inqumun 
ijQgeoiis la^are ,0^¥mis yideretar » quam, in lucem prodnoere » miscendis sac- 
.9H>AibuSi-s^^4ebet> Soci^alemsuam aeenlaa reelissimaqiie aenliens» ^mittolis 
<in apimOi^ qiii }atea^t , ignieulis » ard6rem,9qui inde exisiit el.quaei ignem asmpt 
ipsum alere » ingeniumque j uventutia noa ta|ilam « sed magis etiam Mimom 
Ac^dmica inatitutipneje^ae eiECQdendunu 

.V Sadjqoid.Qpu^ e4|#pl(ira?,Moyi)itii ¥irum.«,^A. A4 ^«iH. ! ..Religionis nostrae 

.auptor .sum^^i^ ^i exe^uplar ,erat, ad eajua i siitiilitudinem et $e\ifmm et 

aJlio^ cpmponisre stud^bat; Ia iUoi iniUo uboyminime yevO in sOCiaAia» aut 

faL4TOW| spem sw^ i^^poneb^t.omi^em, Jjua doctrinam Ye^e diYioMi atque 

ifiuce..^pti^in: ad unjtyfBrsum exq^t^ndiifl». (genus bumaniUn» agooatebat. Ad 

;iUap Qp^jfman^lai;»^ iUu^trandmn pbilosophia^ PJatottiaa».atudiiun'ndliibeb^t , 

. ^K^e r^f^Tapici^^. ,atque indm tidem mQiiens i ; . ver issimfie. r eUgioni ;nop . poase aoii 

r^l^il^svaam > phtto^opfaiam ^Mm oonTenise , Jum lucem. affundere. Hiiic ei libros 

7%aei:Qs.^, iUorujv^ iip^tfxpr^tas |iiataiprofaquehatur yeneratione. (Hino cioneioEii- 

ibiw M($r4s I ( I 4a^pm^90 ; , /injter^at » tipeaiwpiie . .«oenam saoram > . . una j oum 

.S^e^iaa. ^m^lt. .«ssidve < celebrabat. Hinc pueros )am . re}igionia sensibus 

liwbMaA^ (^sa, pffMttmqne. xO^[UHUO > £rofes«orum eska» .>.Yittulia. atudium 

Tipi^yebore, 09illlpn^4|tN; . Hiuc, rep^teu^ praeelara ejua diolae .« qui non , 

.«ittt/.iiaer,9;..cxe(Ut« iiilW..tai>d^ inodo ^philoeophus appelleCtir ; qui studiis 

<( operam nayans neque ipse emendatur 1 neque alios emeiidare quaerit , 

« quem quaeso inde fructum capit? Si Theologiae professioni me addixissem » 

« in singulis sermonibus sacris monentem me audiyisseni : *» Deum prae om- 

« nibusy tum yero etiam proximum f ut te ipsum, ama..a Hinc denique 

ipse tam simplex, modestus, affabilis^ humanusi amabilis eraty.quatem eum 



f ^ 



, ' : • i0.jR!A X.I O. : ! I . i : U9 

» • 

cognoTiaiuSf M aoo pobietiimua noii iotimo oam proseqniiawor^s «iinmoq^f 
q«8 ddsi^erio .Uaenmiin MTania,^ A«'A»:H.fi.! relig^^a Chri^jtiamua.^ ia 
coaformati(Us ,ly>iala«m afiiaua, Ytareat atqii0a,^c|oriti!Ls,., IT^Aiinlu^jt qiadenii 
illa ia Tirttm deaiderAtiBaioMim ewnidiUaf^ fuplw ga^debaf, )aig^ni],aiiw#%Qe. 
dotes. Inerat ^i jaaluM seilaua ptletif.^mi lH>iafiiei|Q^rinHis, qnago^^^ir^^iHr 
Tis isumma ing4nii:fevtilitaa( #ed ,eicpU^uitj» sed moderi^tff, ealc. eiyaias li«a 
dotet diyina noatra veligiOr 64reoitc[n#f jut«. aJMiove .dnctvtSi uxori; liberisy 
duetpulia^ amieis, fiatriaa suao . vili^eM.f .Tmrain. omnium ; salutem mipsaius 
unice spectaTerit 

Eandem irim. atque auctoritcitAm diyinae qoatraci r^igif^i^ 8U|peximua in 
altero, quod exatinctum di>lemuak..iicadQ«>ii^ iuQ^ne., ip^o ftanijipi ;]^l,.^lio. 
Nam iUe. quoque kQnestia piinquQ pa^ent^Hia n^tiis, O }^^e a teneria, 
religioncm Christianam 1 ed^ctua • sincora .^ga ])eum cf^isTuuQirB aoiiore 
imbutos fniU Patuit hoc.JaiiL «n ie|«fl pfei^itifL; nami cum pater wti medioo • 
cbirurgica^, quam ipse ^m^bati addiacei^dae, J^iuiiidi^finassQt;, ille animis 
homiaum se malle mediGinaD^ ai)hiber(S signjlica^it. , Quod quum intellexisset 
patruus ejusi literarum sacarafum in coet^ Christianorum Hagano interpresi 
parentibus auasor fuiti ut filium^ ixvgenii animique dotibus sese commen- 
dantemi in disciplinam s^cram traderent. Quo probatoi puer mittitur ad 
Gymniisium Groningamtm, :dQcimo aetfitis annOi ibiquci stadio scholastico 
quatuor annis feUciter Oper^otOi Academiae dyibus adscriptus esti quindecim 
annos natus. Florebant autem Ibi eo tefuporei praeter auAXDra et sciniOBaiaun 
vY.cl. « literas humaniores et orientales docentesi Theologi praedari: GnsYALiBa, 
KuiPBi»! ABaBSCB et LQBVBiis, quorum j^r^tif | HLeoIogus eruditissimus yereque 
liberalisi una cum B,WAi.ao HOUiBBBK^t «^isiiBBrro bobbbt meliorem concionandi 
rationem in patriam nostram iodux^t; <^(^ar ^nuna se commendabat pietate , 
eti quod bene tenendum esti ^«fff/oi^riW.partibus faYcre dicebatur; t$rtiu$ 
magkia eruditjomis et docj^rififiQ. copia.| ^ prinjuis ^mma interpretandis N. T. 
libria iitptfitS^ et dexteiritate ^xcellebat; ultimui deniqu^i quoad docendi 
ratiodemi» breYitate et porspicuit^te. conspicuus erat* FJorebant itidemi eo 
tempore» Groningae eximiijuYeneS| inter hos bblgothioa, in eadem Academia 
postea Theologiae P^ofessor, quocum coqsuetudinem junxit et amicitiami 



, : I 



(^) In vico GorSjk in Fnsta d. i4 m. Oct. a. 176S. 



iU HENRICIEGBERTIYINKE 

qnae ad praeclari hujus Tiri mortem permansit. QQanli aiitem diligentiA in 
Academia Yersatus faerit et quos fruGtiis ^uffi ex Profeasorum » in primis ex 
onTAutiii et ABBS9GHII scholis , tnm ex TivaAi oonaortio tulerit » ei ipae vidi » 
chartaa ejus lustrans , et apparuit ium e Du99riaiim$ philologieo - Thoologioa , 
quam» Academiae Taledicturas , a» llBb de formMla ^ofi^fiMfis scripsit , et» 
praeside cl. ABatscB • strenue defeildit » ium e prohatione , Ecclesiae legihiis 
requisita, quam simul cum amioo tivaa subiit, hoc sucoessu, ut noimuUi 
jam tum augurati fuerint, utrumque aliquatndo cathedram esse omaturum. 
Ad sacram igitur proTinciam administrandam admissus» moxTenerando baobl, 
Nijkmrkae diTina oracula interpretanti , adjungi se passus est » oommendatus 
a Tiro d. KuiFBBs I qui sacri ministerii munus ibi fiierat exsecutus. Quo 
munere* qua ratione functus ftierit » ex eo effici potest • quod » sequMti anno 
( 1786} » in locum Ten. irAaxL» munere defuncti » ab Ecdesiae senatu suffectus 
sit» gaudente et inaugurante eum patruO| qui puerum eum amaTerat. (') 
Idem mox » ei nomine Societatia Haganae pro Tindicanda religione Ghristiana » 
cujus auctor erat et stator» pipbbi et vhlii» Tirorum darissimorum , responsa, 
Latine scripta » in Belgicum sermonem conTertenda» honorifice ei commendaTit» 
ei ut ad propositam quaestionem ipse responderet » eum adhortatus est. Nec 
frustra; nam non modo lahorem» sibi commendatum» accurate felidterque 
peregit; sed scripsit etiam egregiam illam disputi^ionem de aeeommodaiionej 
quam Societas Hagana summo praemio omaTit (17S9) et Germani in suam 
linguam transtulerant (1792). Nempe florehant eo tempore Harderooiei 
nirKTfGHivs et TILA9V8 , altcr Theol. Doctor et Professor » alter coetus 
Christiani antistes » necessariam librorum cc^am benigne ei suppeditantes . 
Com igitur fama ejus ad multorum aures perTenisset» non ita diu post a 
Vlieeinganin petitus » ad illos se contulit » ibique non modo eodem ardore 
EuangeKum annunciare , suique muneris offlcia praestare perrexit » amidtiam 
colens cum PAUtro T. d. Mediehvrgi eo tempcH^e degente; sed alteram scripsit 
disputationem » erfiditam illam Tereque liberalem » de ueu ei oieuu Oriiieee'^ 
quae itidem apud Societatem Haganam nummum aureum reportaTit. Quam 

■ » 

(1) Uxorom ibi diudt Geertnndam Woloegay e quibns nuptiis dtto supentites funt filii , 
alter Euangelii interpres in oppido Delfiyl , alter in vieo de Blamtmkapel ; tret lifaeri » ex 
iisdeai nuptiis procreati , diem obienuit. ^ 



O R A T I 0. 115 



ki.. 



gratas autem FMnnganii faerit et acceptus , quantoqae ipse eos prosecutiu 
fuerit amore » abunde patuit tum ex deprecata | quam coetus Gorinehefiunns 
antistites ei obtulerant , statione , ium ex iis • quae in Oratione inaugurali ad 
Academiae nostrae ciyes dicta habentur. Mortuo igitur ramGisGo BUEM^viro in , 
Yir dar* bohiiitus , lectis commentationibns » ab HBaincA. conscriptis , multisque 
praeclaris de eo auditis, eum commendavit » suaque maxime auctoritate effecit» 
ut buc eTOcaretur ad Tbeologiam docendam. Quod ut fieri posset » vir clar. 
xtiFBBs ditcipulum eum agnoyit suum ; nam in bubhahvi locum Professor 
scilicet Coccejanu4 erat substituendus. Creatus igitur Theol. Doctor d. 2 m. 
Aprilis a. 1794 , promotore yiro cL hbbmaiiso BOTAiBosy publice suscepit 
munus suum d. 6 m. Junii, habita oratione de Theologiae in eeholis inetituiiene 
ad praeieniem reipuhlieae Chrietianae conditionem prudenter aecommodanda , 
qua spem , de se susceptam • mirifice auxit et confirmayit* Nam commendat 
se haecce oratio magnopere non modo sermonis puritate atque elegantia ; sed 
argumenti gravitate , ingenii acumine , judicii subtilitate , animi modestia , justa 
denique liberalitate , ostenditque praeclare, quam flagranti cum ergaDeum 
Christumque t tum erga Societatem Christianam Academiamque Orator amore 
duceretur. Sperat enim fore, ut ex suis quoque studiis in posterum aliquid 
emolumenti ad Academiam redundet , et ut aliquando sedem • quae nunc eum 
ornaret , ipse quodammodo posset ornare , declaratque , non difficile sibi fore , 
honestas sibi Toluptates denegare , non grave etiam, si aliter fieri non posset, 
lucubrationibus et vigiliis consumi: eo enim jam dudum se fuisse animo, ut 
malit brevem vitam , sed cum communi Societatis Christianae utilitate breyem , 
quam longam^ sed otio et desidia contritam. (^) Praeclarum dictum: quod 
quanta sit religionis Christianae in homine Tis atque auctoritas , egregie nos 
docet. 

Sed 'videamus, utrum steterit promissis, suique voti compos sit factus. 
Quod ut pateatf ab hac ipsa oratione contemplanda ordiendum esse yidetur. 
Probati igitur graTissim& sententii de Theologiae in scholis institutione ad 
praesentem reipublicae Christianae conditionem prudenter accommodanda , 
alter& orationis parte exponit, qu& potissimum ratione temporum commodis 
aptari debeat Theologiae in scholis institutio. Ac primum quidem in sapienti 

(1) V. Orat. p, 44« «q* 



1S8 HENEICIEGBERTIVINKE 

estf otf me quidem judicei contradici nequeat; ium lectionem de Codice 

Bwr99liano (F) , nnnc^EOUKtvra , gravissimam , hujiisque' Codicia collatlonem , 

quam in' Tiri MSS. inveni| quem laborem, elegantulis hbminibus minime 

soavem , exantlare non potoisset » nisi flagranti ductus foisset literarom 

sacrarom amore; tum deniqne Inirodueiianem in N. T. libros ineditamy qoam 

qni noyerint^ moltis eam nominibos celebrandam esse ad onum omnto 

clamitant. Quod si Semuneuiicen dicitis , cogitetis quaeso annotationem » 

quam siilbei Eermeneuiieae Bihlieae^ in Belgicom sermonem a se translatae, 

adjecit (1804), qo& ei peryersam Codicem sacrom interpretandi rationem, 

in Germania regnantem , strenoe feliciterqoe oppognayit , ei eroditionis 

ubertatem probayit haod yolgarem ; ne dicam de magn& in BansTii et uilii 

institotionem Interpretis N. T. annotationis copiA, qoam inter chartas ejos 

latentem inyeni. Maxime aotem excelluit , me quidem judice » in interpre- 

tandis N« T. libris , de quo omnes facile mecum eese consensuros existimen y 

quotquot Exegeticis ejus Scholis interfuerint , et quod probant tum Quaeeiimee 

illae de loeieN. 71 diffieiliorihus^ tum Commeniarii in plurimos N. T. libroSi 

in scriniis adhoo latentes. Quid? quod laxam illam inteTpretandi rationemi 

ad quam plurimi prolapsi fuerunt, semper improbayit, eamque ixpl^stay 

in interpretando continue seryayit, adquam wmavs maxime s. librorum 

Interpretes reduxit. At Tkeologiam hiiioricam fortasse neglexit? Neglexit? 

Imo yero Sodetatis Christianae historiam aliquando tradidit; et qoanta 

diligentiA in Ecclesiae patriae historia yersatos foerit, id testantur ei accurata 

illa dbputatio de MACCoyio, ei ea , quae dedit, interpretationem librprum s* 

Belglcam spectantia , ei annotatio , orationi de audiiorio jteademiae Rheno- 

Trajeeiinae adjecta. De Theologia porro philoeopha , siye Sysiemaiiea si 

rogatis, docoit ium Theologiam naiuralem^ ium^ et maxime qiiidem, 

Theologiam dogmaiieam , multis illam nominibus laudandam , quae tamen 

potius dicenda erat Bihlica; nam in ea tradenda librorum s. simplicitatem 

pr esse sequebatur; unde extrema quaeque feliciter eyitayit, semper sibi 

constans, summamque tum in negando, tum in affirmando, prudentiam 

seryans et modestiam. In primis autem jipologeiicae operam nayayit ; quod 

testantur praeter disputationes , a Societate Hagana praemio ornatas et a me 

laudatas , duae alike Commentationes , quae apud eandem Societatem praemipm 

tulerunt , altera de rtgia Chrieti digniiaie ( 1797 ) , altera de Jngelie ( 1811 ) ; 



•'<••» : - O R* A' T 10.- '. "» V •/ '• '• 127 

Quid autemppus eat yerbip, ubi rerum ^teates ^^ui^t QUWi pli^^xnl^ Yqh 
dicOf CQmmilitoo^ optimi- 1 .|[uibus praeclaro yiro. frui .praeceplqr^^ stum^A 
I)ei bepeYolei^tii 9 mecam conti^it. .Nona^ . . pr^deater, se ^^o^pfiodiibat. ad 
praeaentj^ reipublicae C^risti^Oiae cond^tion^m ? Jjfonm auapexjmua laudatam 
prudent;iaAL 9 in /^apifnlti rerum tra<;tandarum delectu consp^p^uun 7 Quaqi 
accurata et ifimple;c ^t el^ans era( qmnis ejus insUtutioI.^fQumn tuebatuz 
continuey summp 4urdore| i^ religionis Cbristianae dignijtatem^ «/. doctrinae 
repurgatae decus}^ Quam conatanter abstinebat a yerborum ,oon.troTersiia 
et inyidipiorum nominum ^acerbital^ , . amore erga omnes i|08 imbuena 1 
Cogitet^ mecum-ejus Schol^^^ alias •/ m^ ium T^ro etiam 

bf^^as illa^ .vespertiifjBis I ,Qui(l ypbis .acciderit nescip^.ego yero ex ejua ore 
PlQndebam» nec fantum in summam saepe viri adfni^ationem ^bripiebar : sed 
.majore virtutis|diTinaequeno3traereligionb amoreimbutum mee^sesentiebam. 
. Pat^rnonos.complexus est amore, .Yixitque nostrum .maxime in eommodum» 
,adeo ut rtantiim ei debeamus>^uantum in a^tera demum viti persolvere 
poterimos. Nam .per eum.viY.ere coej^i^us , sfquidem viTere non est spiritum 
4ucere;.sed^iu;ji^ explicare .ad p.^rciptenda , praeclara oaaoiniay in iisque 
fplicitateiqa qi^aerere. .£t, si :quid est in nobis > quo4 valeat ad .Societatis 
Cbristianae. CQO^^papda tuenda et provehenda , id omnei sun^pii Deibenignitate» 
c^ in primis acQepf^um r.e£erimus. ^. , 

Sed alierum etiam » quod in scribendo , scriptisque ed^dis cernitur , 
Frpfessorum officiufi , vir jlesideratissimus pra.estitit. Quod tamen ut recte 
dijudicemus, tenendum .ormum est, habuisje eum^inde ab initiosui muneris, 
singulis fere, di^u\|x.hebdjomadibus,. orationcm sacram pro concione; deinde 
mul^s variisque ,rebus cjum. a studiis. fuissc abstractum , cujuscunque ^eneris 
homihes quam plurimos convenire euni solitos fuisse, tcI salutandi, Tel 
conailii. petendi .cfiusa) multasque ei SQribenda3 fuisse epiatolas; denifue 
nihil eum actun^ reputasse , dum quid agendum superesset ; unde multa 
adhuc latent in scriniis scripta inedita. At yel sic tamen omnem, qua 
late patet, Theologiam conaplexus est, et de aingulis disciplinae partibus 
bene m^uit. Pe Critica quaeritis? Laudo cutn Soholas, quas de ea habuit; 
tum accuratissimam illam lotzii viri cL censuram ; ium aubtilem disputatio- 
nem , qua magai TAifXBHAMii senteintia de receptis ab Interpi^etibuaN. T. Belgis, 
doctQrum virprum conj.ecturis , nuUo ^tiam Codjlce confirmatis i ita profligata 



m HENRICIEGBERTIVINKE 



dcseribmteii eam nuinMK 9I andiyimits et iridimfM. Sed dioemdam mifat 
maxime est de Orationibus eju8 aacris. Quam simplex et penpicua aimulque 
culta et vere oratoria erat ^jus dictio ! Quam convenienter ti tempori ei 
concioai dioebat « GnieruM semper pYaedioans et universam ejua doctrinam , 
6K onis literis aacria petitam 9 expooens i Quam commoto aemper dicebat 
animoi Quam apte semper ex ipso orationis' argumento ducta erat appUcatioi 
Quantumque valebat -ad persuadendum auditoribus , ut sinoeram colerent 
pietatem virtutemque 1 Sed justa faarum rerum expositio singularem requireret 
orationem. Unum hoc addere dictis .mihi liceat ; ium habendis , i^m edendis 
sermonibus s. , simplicitatem illam oommendasse eum et tuitum esse , quae 
in multorum Orationibus s. desiderabatur et etiamnum frustra quaeritnr. 

Quid mirum , A. A. I praeclarum huncce virum ei ab Amsteiodamensibus , 
0i a Leidensibus ftiisse petitum? Quid mirum, multis eum Societatibus 
literariis fuisse adscriptum, et ab augustissimo Rege nostro Ordinis Leonis 
Belgici equitem ereatum 7 Sed quod ipse in aliis , prae caeteris omnibus , 
laudandum existimabat, id nos in eo maxime celebrandum esse putamnsr 
aempe vim atque efficacitatem, quam in eo habuit dtrina nostra religio. 
Inerant ei naturd eximiae dotes, memoria tenax, acerrimnm ingenii acumen« 
judidum subtilissimum , flagrans discendi cupido verique amor , animi magni* 
tvdo singularis et robur eum summa prudentia mirifice oonjunctum , extmia 
denique laboris patientia et assiduitas* Sed inerat ei etiam , inde a teneris , 
sensus religiosiis. Inerat sinoera fides, Deo caaisTegea habita , quaerQutrita 
sensimqne atieta, ad maximam maturitatem pervenit. Haec dominabatur in 
omnea illoa inget»i animique dotes egregias, effecitque, ut, licet homo 
manereti in omnibua taa»en offlciis praestandis , summa duceretur religione ; 
ut commmem homiBnm salutem suo commodo et honori anteponeret; ut in 
eruditomm non tantum gratiam; sed et in oommodum indoctonun scri- 
beret» quod testantor 0i anaotata ataourt libro adjecta, ei sermcHiis montani 
interpretatio ; ut tum maxime ad dieendum se pvaepararet , cam ad plebejos 
homines verba sibi faeienda essent f ut omnibus Societatibus , veram hominum 
sahltem speetantibus , adscribi se vel passus sit , vel curaverit , utque , quate* 
nus hoc potuit 1 quaerentibus consilium , afflictis solatium , pauperibus dbum 
praeberet. Haec efiecit , ut nihil<fere sibi ».ciiifeOta verpjdlvinae^^raliafi aceepta 
referret; ut non in luce modo atque inoculis civium magauseaBet; sed intus. 



O R A T I 0. 1»! 

domiqQe prftestaiittor ; nt , emcrilis^ •CipeBdiii , in edKdie et oretionibiie s» 
htbendia perrexerit , atqne operosft ftierit efns eenectn iieqm ed eKtremiim 
yitae dkm. Haeo denique effeoit , ut emnmam semper adhfberet animi 
moderationem et aequitatem ; ut uxorum ( ^ ) filiaequie snae oarissimae mortem 
aequo animo ferret» in aapienti benignaque Dei volnntate aoquiescens« vtque 
suam ipsius mortem, tamquam errorum et pecoatorum liberationem » in 
ore ao sermone haberet. Tanta, A. A. H. H.l religionis Chrietianae, in 
conformandie hominum animis, yis est atque jiraestantia. 

Beatum me praedieo y A. A. I qui , in tam gravi calamitate , eandem religionis 
Tim^ atque afuctoritatem laudare possim in ierti^ , quod eocstinctnm dolemus , 
Academiae lumine , nvnmkvvim dico » virum desideratissimum. Clariseimopatret 
ceberrimo Academiae nostrae Professore , natus , et a teneris inde , medias 
inter institutiones Academicas educatus , Cathedrae destinatus Tidebatur m 
juyenis, stngularibus prorsus ingenii animique Tirtutibus eiicellens. Sed 
quis ego sum , qui susBiiAirwi laudes celehrem , doctrinarum Physioarum et 
Medicinae plane ignarus? Audiatis noLUun, hollium dico« vimm unum in 
paueis magnum, eundemque non tam facilem ad laudandum. Hio igituTf 
quum more majorum Math. Magistrum et Phil. nat. Doctorem eum renun* 
ciaret : « alvxavdu CAaoLus GY^tuvuros sviBnAF , s inquit a inde jam a 
a teneris et indefessa assiduitate, ei incredibili quodam ingenii acumine, 
« tum bonis literis , tem disoiplinis , quae ad omnem Philosophiam naturalem 
a pertinent, operam naTavit, constanter, gnaTiter , assidue, nunquam 
« Tarietate disciplinarum impeditus. Mox Medica studia cum Mathesi 
« et philosophia naturali felicissime conjunxit, ut praeceptoribus admi- 
« ratkmi, amicis exemplo esset, omnium imitatione dignissimo. Neque 
« haec leriter a me dicta eMae ipsa documenta probant. In certamine enim 
« literario apud Zeidense^ Tictor exstttit, scripta egr^a, si quid Tideo, » 
(ita voLLnis), « commentatione de kngrwmirii. Posteai quumpatria,fleditioso 
« tumultu , in periculo Teraabatur , fortiter oum commilitionibus Toluntcbria 
« stipendia meruit. Grassante Tero dirissimo in his regionibua morbo, 
« humamtatis et in arte salutifera peritiae laudes jure suo acquisiTit eximias. 

( ^) Alteras ntiptias inlent ctmi glara itmiTBA VAon. , filia ven. haoel , in cujvt locam 
Nykerkae raffecttis erat. Obiit haec diem sapremnm d/i6 m. Dec. a i8a5; prior ozor 
c Tits ezcesait d* aS m. Dec. e 1797. 



132 HENRIGI EGBERTI VINKE 

« Idem, plaudentibas omnibusbonis, snmmacum laude Medicorum stodiorura 
« curriculo 'peracto , egregiam scripsit dissertationem de Chaltrae Aiiaiieae 
« itinevB per Belgium eeptentrimale ^ et summis in Medicina bonoribus- 
<« ornatus est. Facultas autem Matheseos et Philosophiae naturalis , assen- 
« tiente Senatu Academico, dignum eum judicayit , qui lauream doctoralemr 
« ritu solemni , more majorum , in hac Facultate capesseret , egregiis 
<f profectuum suorum , tum in examinibus , tum in conscribenda et defen- 
cr denda dissertatione de Calare fluidorum elaeticorum epeciJieOf exhibitis 
<r speciminibus. » {^) Tanti yir juTenis jam gaudebat variae eruditionis copiA, 
cum altera Academiae saecularia celebraremus. Qaam ut augeret et amplifi- 
caret • primum Lutetiam Parieiorum^ deinde Londinum se contulit, 
incredibili discendi observandique studio ductus, ibique tum Nosocomia, 
Musaea, instituta, ad doctrinas Phjsicas et Medicinam spectantia, diligenter 
contemplatus est, tum necessitudinem cum viris celeberrimts junxit, quam 
sancte colendam putavit. Ex hisce igitur itineribus in patriam redux , artem 
salutarem, hac in urbe , exercere coepit : in qud tractandd summA eum 
diligehtia, prudentid, religione felicissimoque eventu versatum fuisse, uno 
testati sunt ore omnes , qui germano hoc Medic» usi sunt , et yero eUam 
abunde patuit ex crescente in dies numero illorum, qui se curandos ei 
committerent. Ne vero putetis A. A. !, arti exercendae ita totum se 
tradidisse eum , ut studiis ab eo inde tempore veledixerit. Non potuit hoc 
suiftMAiriius , pro ardenti , quo flagrahat , disciplinarum amore : contra vero 
et multa legebat, non raptim, sed studiose diligenterque , et ipsam artis 
tractationem , accurate observando suasque observationes scribendo, ad 
proficiendum adhibebat. Quid ? quod non hanc illamve artis partem , sed 
omnem , qua late patet , complexus est , ita ut mox primum artie obetetrieiae , 
deinde Chirurgiae Doetor , ob summam doctrinae pvaestantiam , magna cum 
laude , creatus fuerit- Quid mirnm, amplissimos Academiae Guratores 
continuo oculos in eum conjecisse , cum clar. woltbbbibk provinciam suam , 
propter yaletudinem, relinqueret. Fateor, juTenili erat aetate; sed hac 
juveniii aetate» quod aequi justique harum rerum arbitri uno ore dixerunt, 
ingenio , eruditione , prudentia adeo excellebat , ut per omne acTum paucis- 
simi fuerint iuTenti , qui cum eo comparari queant. NuUi igitur dubitarunt 

{}) y. Ann. Acad. Rheno-Traj. a. iS^^^/s? p. 3o, 3i, 



R A T I 0. 188 

Viri ampliMimi 9 angustissimo Regi eum commendare, hoc successu, ut» ex 
Regis decreto » Medicinae dcM^ndae provincia ei demandaretur , approbantibus 
et gaudentibus omnibus » qai suBauAiiiiuM cognoscerent et Academiae nostrae 
bene Tellent. Nec spem de se oonceptam , fefellit. Imo vero 'oonfirmavit 
eam et auxit erudita illa atque eleganti oratione, quam ex hac ipsa Cathedra, 
ante hos novem menses , habuit desideratissimus vir de MmUetna, doetrinarum 
physicarum ope^ noetra in primis aetate^ perjieienda. Grayissimum sane 
argumentum; nam vel harum rerum imperiti' facile perspiciunt, Medicinam 
doctrinarum physicarum ope esse perficiendamy hanoque unicam esse Tiam, 
quam germano Medicinae doctori , in difficili disciplina tradenda , ingrediendum 
sit Ejusmodi autem argumentum exspectare potuimns ab eo » qoi hanc, discenti 
in hac Academia , yiam sibi indicatam gaudebat , qui ipse in oratiuncnla , 
quam nomine Doctorum, alteris Academiae saecularibus concelebrandis, more 
majorum , creatorum , habuit , paucis , sed egregie dixerat de methodo philo^ 
eophica^ qua doctrinae phyeieae et medieae traetandae euntj (^) et qui, 
non de meo, quod nihil quicquam, hac in re, Talet, sed de judicio clar. 
nostri tav asb8| in Phjsicis etiam doctrinis tradendis, Cathedram brnasset. 
Quod si quaeritis, A* A. i de ratione, qua graTissimum hoc argumentum 
tractaTerit , equidem nescio , quid magis laudem , utrum Tiri eruditionem , 
an* modestiam , dicendi gra?itatem , an perspicuitatem , an Tero elegantiam , 
juTenilem ardorem, an Tirilem prudentiam. Sed ipsi eum dicentem audiTistis; 
ipsi orationem legistis. Persentiscebat muneris , sibi impositi , graTitatem 
et difficultatem ; sed deprecari honorem noluit , impium putans almae Acade- 
miae, cui tanta deberet, non integram, si quaereret , TOTere Titam. Audio 
eum etiamnum Tideoque , ad tos , Viri amplissimi i summo ardore dicenteni : 
a Tos jure postulatis , ut oblatum munus pro Academiae dignitate Tindicetur. — 
tr Hoc igitur Tobis persuasum habeatis , me per int^am Titam religiose ease 
« proTisurum , ne ros umquam consilii Testri poeniteat. » Audio etim 
etiamnum Tideoque ad tos se conTertentem , optimi JuTenes ! : « Tiam , » 
inquit, « Tobis proponere studui, quam Medicinam, ut seienliae sustineat 
« dignitatem, ingredi oportet. Yestrum erit, hanc dignitatem tueri. 
« Quidquid in roe est, Tel ingenii, Tel animi, Tel qualiscunque demvm 
« exercitationis , id Tobis onme conaecro. NoTi eqiiidem Testram humanitatem» 

(1) V, AnD, Acad. iSS^/s; p. 59 — 64. 



144 H£NRICIEGBERTIVINKE 

A Qiio ego m«gis ftfti noAtrae gavdeain , quM aon dOctriMe tantum » 8«d el 
<x veree humauitaCis principiid duoitur. His amni seuaibus conjuucti, mo 
« Mniousai vostrutn integcarjrimuin babeatis. Coixununi ardore fidem exsolya- 
musrt ^am Academiat quam patria> quam bominum sooieta3« jure suo, 
« a nobls postulat et exspectat. » Atque ille quidem fidem exsolWt , quamdiu 
potuit, suisque promissis sietit, Cito tos testes , optimi JuYenes! qui Medicinae 
operam nayatis. Nonne gJraTiasima» Tobisqne fructuosisaima fuit omnis ejua 
institutio? Nonne ▼obiscum yersatus est, ut amieiis cumamicia? Sed quid 
quaero ? Quanti tos eum feceritis , boc testatae sunt lacrimae quas effudistis^ 
£t dignus omnino erat his vestris lacrtmis. Ifam cognoYimus eum , non modo 
singularibus ingenii dotibua magnaque doctrinae copia ei^ceUentem; sed 
humanitate et modeatia st magnopere commendantem. Imo vero, ut in 
■1US9I0 et RBiinrcu , ita et in svBBiuiivo regnabat sensus religiosus fidesque , 
DeomiTQiJi cnaiSTO, Sospitatori nostro, babita, Ducebatur sane laudis studio , 
quod quis est , qui oondemnet aut Tituperet ; sed dominabatur in eo sensus 
iUe reUgiosus ; dominabatur laudata fides. Hac animum ejus , ab ineunte 
aetate « imbuerunt pii parentes, Haec effecit , ut tenerrimo illos prosequeretitr 
amore ; ut graUim semper animum erga praeoeptores praeberet ; utque juveni 
modesto, omnem ingenii ostentationisque suspicionem Titanti, nullus oondis*- 
cipulorum inyideret. Haec efibcit, ut, amore ductusi Medicinae banc in 
primis qaaestionem solyeudam esse statueret , quomo4o per hominis ac naturae 
eognitionem generis humani salus proTehi possit ; ut, hujus salutis proTehen*» 
dae cmsa, ne moortem quidem reformidaret» ntque eam pauperum curam 
haberet, qu& commoti Tim lacrimarum profuderunt, suo scilicet Professore 
orbatos se dicentes. Haec denique eflbcit , ut publiois Christianorum con- 
cionibtts saepissime interesset ; ut Dei auxilio fretus et adEum precibus fusis, 
munus snum fuerit auspiciitus, epistolamque iUamt ad optimos parentes 
datam , noribunda fere manu , scribere potuerit , auro gemmiaque looge 
pretiosiorenau Tanta, A* A*! reltgioois Christiaoae in conformandis hominum 
animis Tis est atque auctoritaa. 

Sed in confiimmndis nOn tasiAtum , Tertim etiam in emwtandU hominum 
aBOttis summ» gatid«t %i attiit^ praestantia ditinai nostra religio. Quod ipsi 
saepe nm expeorti sumiur^ '#ft T^ro etiam funesto hoeee die eiperfmur , quo 
trium capitum carissimorum amissionem dolemus et commemorando dolorem 
nostrum auximus. Fateor , senex erat el. bpbhiqa; nihil autem est tam 



O R A T I o. m 

•ecQndam natnram , quam seiiibus emori. Imo tero gradiae ageadae nobh 
aant Deo o. m., onjna beAovolentia siagalari praeclari thi iaatitatione , 
oonsilio» exemploi per qainqae et quadragiata aoBOB, quam plarimis frui 
eontigit. (^) At summo tamen ejos desiderio tenemur» eratqae spes fere» 
ut» per aliqaot saltem annos, ingenio, auotoritatei pradentia» longo rernm 
ttsu qaaesita» Aoademiae et Sooietati Ghristiaaae prodesse pergeret* Concedo, 
multa eaque egregia praestitisse HBOsntra ; sed ea tamea erat aetate , ut plura 
etiam praestare sl potuisset ^ certisslme praestitisset , si longiore Yita frui 
ipsi liouisset. Desideramus jcmi eheu 1 ^i alia > historiam spectantia , W 
sdiolam illam Polybianam. Qaod si soBaaAaimiy de quo qaaeris praeclsra 
in Aoademiae txomfnumqoe salatem sperabamus, 'tiurricalam suuai vix ingres* 
sum, subltA morte nobis ereptum, cogitemus , quae nos consolatio sustentet, 
nisi ea, qaam praebet dlvina nostra religio? Gonsulite modo antiquoram 
seripta « ium alia , iwn consolationem ilkm quae oiQBamrts nomine circam- 
fertor i nonne consolandi materiam , maximam partem , «umunt e multis , 
quibos faac in vrta obruimur , molestits , et quae ex divinae naturae alteriusque 
vitae contemplatione petita apud iUos inveniuntur, nonne haec dubia sunt et 
incerU ? Sed religio , religio , inquam , Christiana , quae dolorem miiiime 
tmprobat , neque omnes lllias fibras ex animo etellendas esse docet , tmiversam 
simul illius medicinam complectitur. Haec etnm , divind gaudens auctorltate , 
dedarat , non fatali quadam neoessitate ; sed sapienti benignoque Dei numine 
eonela modeniri » nihil qoioquam fortuito aoeidere , ipsos adeo capillos nostros 
numeratos esse. Haec monet, profunda Dei eonsilia, in bac quidem vita, 
capi a nobis non posse; at simul tempus fore significat, quo, perspectis illis, 
divinam sapientiam bonitatemque admiraturi sumus et exclamaturi : a tu , 
cc Pater coelestis I omnia bene fecisti. » Haec nos certiores reddit de malorum 
finibus , divinitos nobis contingenttum , ut ab hisee vebw terrestribtis avocati , 
eoelestia oogitonus et ad Dei imaginem qnolidie magis mi^isque nos compona- 
mus. Haec afBrmat, ex vita nos discedere, tamquam ex hospitio, non 
tamqgwm ex domO| omnesqoei qai fidei et amoris vinculo cum Christo sint 
}unoti, tuia ram eo fore in aeterflum* Haec denkiue in ipstmt Sospitatorem 
Mstram ooalcB nos convertere jttbet i ut ttberriitam oonsolationem ex e/us 
facis petamus. Jam babemtu, in quo aeqoieseamus. Jam eerto certius soimtis , 

,0) MeBS snim Mki f 18 bi« hm% 184^1 sdeoqoe swoi 74 natBi. 



136 HENRICIEGBKRTIVINRE 

triumTiros desideratiasimos yivere » et eam quidem yitam | quae est sola vita 
nominanda, nosque ad illos esse profecturos« ut perpetuA eAque beat4 cum 
iis yitA perfruamur, Haec consolatio est» quae nos, quae optimam hkhsdii 
yiduami quae illius et hbrihqab liberos, quae clar. subemihhuii ejusque 
uxorem sustentayit et sustentat* Doluimus cum illis , maxime cum suEaiiAHHo 
ejusque uxore et etiamnum dolemus. Amiserunt filium , qui cum ingenii 
animique dotibus singularibus singularem jungebat erga parentes pietatem , 
quem in oculis ferebant , qui totus in illis erat , acerbosque dolores , olim 
illis inflictos , leniebat et mitigabat , hunc filium egregium , unicum , quem 
illi soli rite aestimare potuerunt» amiserunt. Profecto gravior est haec 
calamitas , quam ut ferri possit sine fide , divinae nostrae religioni habita. 
Hac vero nisi , moerori se non tradiderunt , sed se ipsi consolati sunt » sibi 
persaadentes , abstulisse filium Patrem coelestem, et existimantes , iion 
longinquum digressum et discessum fore. Hac nisus Ck>llega conjunctissimus, 
quod filius precatus est » in Academiae hominumque salutem , Yiyere pergit , 
et , quod speramus ac confidimus « yiyere perget i quamdiu corporis animique 
yires ei largiri Deo placebit. O praeclara religio , cui uni mentis tranquilita- 
tem f animi moderationem , in acerba omnia summam quandam rim ac 
fortitudinem acceptam referamus necesse estl Gratias tibi agimus quam 
maximas, Deus o» m.I pro ed nobiscum communicatl. Utinam omnes sincera 
eam fide amplecterentur ! Tu hanc fidem ei nobis ei mortuorum cognatis 
confirmes et augeas, ut nostrum nos iter, ad coelestem patriam ducens, 
cQnstanti animo, erectoque capite perficiamus. 



Sedmalis, uti semper, ita hoc quoque anno Academico, intermixta fuere 
bona^ in quorum tamei;i commemorationiS brevis ero, ne justo longior fiat 
oratio. 

Habemus sane , quod gaudeamus Deoque gratias agamua , qui ei augustis-^ 
simum Regem , Academiae nostrae statorem ac vindicem, et amplissimos 
Cvratores , quorum sub tutel^i tuta est nostra Pallas , et in quorum numero 
nunc praesenten^ intueri npbis contingit Qobilissimum hujus urbis Conauleni, 
salvos incolumesque servaverit. 

Habemus , quod gaudeamus Deoque gratias agamusi Yiricl^rissinu} CoUegae 



O R A •f I 0. t37 

• 

conjnnctissimi ! nos certe snperstites vii^ere in Academiae commodnm. Qaid ? 
quod divina benignitas clar. qovdoktbiio et woiiTBaBBmo corporis animique 
Tires largitus fuit» ut bbusdii et subemaiiivi partes suscipere potuerint ; pro 
quibus ofBciis praestitis vobis utrisqae , Yiri clar. 1 mea Toce , gratum suum 
animum testificantur Academiae cives. Eadem porro diyina benignitas ie, 
clar. Dx FABHBBt 1 j scniorcm , e grayissimo morbd recreatum et ad sanitatem 
reductum, tuis, nobis, Academiae, doctrinis, societati denique bumanae 
reddidit. Conspicimus te , jam septuagenarium , corporis animique yiribus 
etiamnum valentem , magno cum gaudio , atque ex animo optamus , ut otio > 
quodmox tibi concedetur, bonorifico, laete diuque fruaris. Ita eteum tibi» 
clar. ACB.BB$DYGK ! , tum nobis honorem gratulamur , quo , ex augustissimi 
Regis decreto , Professor ordinarius creatus , A(:ademiae nostrae de?inctus es 
in perpetuum* Gratulamur et tibi, doctissime kabstbb ! , qui magnam jam 
nominis celebritatem » eruditiOne tua et assiduitate nactus es, et quem mox 
in HBVSDii locum suffectum yidebimus. Utrique mementote, yos. viri desidera* 
tissimi esse discipulos , adeoque toti in eo estote , ut pulcri , yeri bonique 
que sensu alumnorum vestrorum animos , ad praeclarum illius exemplum , 
imbuatis. Nec tu praetereundus es , doetissime i^ogh ! , qui Custodis 
Blibliothecae munere • per sex et triginta annos, functus es diligentissime , 
fidelissime. Gratias tibi semper agent Academiae cives pro facilitate et 
humanitate , quA libros desideratos semper indicasti et suppeditasti. Nos 
autem houorificum tibi otium gratula^iur utque laeta felique reliqua tibi 
sit Titae pars, ex animo precamur. 

. De InHitutu nostris et Mu^^U plura possem dicere; sed haec pauca 
sufficiaiit. Biblioth$ca Academieai cujus curam gerendi proyinciam, pro 
t^pore., suscepit cL goudobv^ruSi tot aucta est librorum yoluminibus, ut 
porticus etiam asservandis libris aptari debuerit. Museum Geologicum et 
Mineralogicum specimina nova accepit, quam plurima. Mueeo ^natomico 
quoque nonnulla addita sunt specimina noTa. Museum ZoSlogieum auctum 
est rarissimo» magnique momenti specimine, nempe SeeUto Tapiri Jndici 
adulti^ eique donarunt tum amplissimus botuds hbhbigi lectulum pendentem 
ornatum , ab Jndiani^^ ad flumen, quod Rio Negro Aiciixit ^ habitantibus , 
Gcnfectum , tum amplissimus tan bbs egregiam pellium avium copiam , ia 
Colom'is Neerlandicis orientalibus collectam. ffor ti Botanici jnaia, cura geritun 



138 HENRICI£GB£RTiyiNKE 

No4oeammm denique desideratissimi in primis subbxivvi cura atque diligentia 
eximiam dedit studiosis facultatem et opportunitatem ad artem salutarem, 
qua late patet , exercendam. 

Gaudendum autem nobis in primis est de Tobis , optimi Juyenes 1 Nam non 
modo strenue disciplinis operam nayastis ; non modo vexilla , Senatui amplis- 
simo tradita, etin Senaculo expositatin memoriam nobis reTOcarunt honestum 
illud praeliumi quod pro patria inierunt Academiae ciyes ; sed inpulcriua etiam 
certamen vos descendistis , hoc anno Academico , perrersos i qui obtinebant , 
mores et instituta oppugnantes ac profligantes. Omnino i ut triplici luctu 
gravissimo » ita hoc quoque nomine distinctus fuit Magistratus meus. 
Excitatus est in Tobis et confirmatus sensus justi, boni , honesti. Abrogan- 
das esse noyitiorum \exationes, uno omnes ore clamitastis. Nec olamitastis 
tantum; sed^ melioribus factis institutis, a vcxandis adyenisprorsusabstinuistis, 
recte existimantes , puerilia non nisi a pueris, et inhonesta ab incultb 
tantummodo hominibus tractari* Dicere vix possum i optimi Juyenes I 
quantopere gaudeam i ium , quod tota haec res a vobis ipsis profecta sit , 
tum, quod unanimi fere omnium consensui sine ullis rixis et litibusi ipsi 
eam constitueritis. Macti hac vestra virtute este I Utinam sensus ille justi 
bonique quotidie magis magisque acuatur et exdtetur I Utinam vos omnes 
animum et mentem vestram virorum laudatorum cogitatione conformetis, 
adeoque pietate | probitate , humanitate 9 aeque atque assiduitate et eruditione 
vos commendetisl Tum et illorum memoriam &ctis celebrabitis, ot in vobis 
etiam conspicuae erunt divinae nostrae religionis vis atque efficacitas. Yidistis , 
hoc ipso anno Academioo, omni aetati mortem esae communem. Utendum 
igitur aetate et sic vivendum est , ut tranquille mori possimus. 

Yos certe illa usi estis , optimi Juvenes ! qui in certamine literario 
victoriam reportastis. Ut igitur vos publice praemiis ornem, virum clar. 
Bt rainBT , qui Senatui ab actis ^t , rogatum velim , ut singulaium Faculta* 
tum judicia nobiscum communicet. 

Tu igitur primus huc accedas , omat. HBTTBascEBT I Gaudeo , te victorum 
chorum ducere, quoniam, fatebor enim , civis es Academiae nostrae.' Dignis«* 
simam esse tuam commentationem , quae numum aureum reportet, Facultas 
judicavit; neque tamen eo te ornare potuit. Quidni? Aliusne fortasse 
disputationem scripsit ? Minime gentium I Ipse eam scripsisti , quod 



. B A T I O. 189 

institntd tecnoai disquiaitiODe abnade probasti. Sed alienA manu fuerat 
desoribenda, jnbente JbooJeget juata de causa. Itaqne pro numo anreo 
bonofifionm bo^ landia teatimonium accipe; quod cum trado» simul auctor 
tibi 8um » nt ad dar. . sumiAiiflri , de qtto dicentem me audiyiati , imaginem 
te componaa i atque egregii^ - ejiuemodi commentatrones ipse scribere pergas. 

Prudentius tu egistif praestantisaime tAir BAraHivEal, nam et ipse 
diapntationem tnam acripsisjtif ei aliena manu describi eam curasti. Unde te 
non tantum luraemium memisse , sed omandum etiam eo esse Ordo decreTit* 
Nuinum igitur bunc aurenm tibi trado gratulorque ei tibi, 0/ patri tuo , 
Viro amplissimo » bunc bonorem ex animo. Tu indefessa assiduitate studiis 
operam nayare perge; et, quod nos monuit cL noster hbusdius « praeceplor 
tibi dilectissimus , . Jn studib PMlosopbicb , Plmionieam pbilosophiam cum 
j^ruioteliea jungendam e^se animo ac memoria tene. 

Gunctis Academiis, earamque alumnis bene Tolentes, tibi etiam omat. 
TBOHBir TAV TiUBB l litt. bum.; et Theol. Candidato in Academia Groningana , 
ex animo gratulamur honoremy quo ornandum te esse Facultas censuit. Lubens 
igitnr tibi do numum bunc anreum : quod eo lubentius facio » quo majbre 
enm Toluptate intellig6 , quanti tu , Theologiae Candidatus » facias literarum 
bnmanioram et bistoriae studium. Perge» omittissime! haecce studia cum 
Theologicis jungere. Nam dici uon potest , quantopere illa Taleant ad Theolo- 
gum fiurmandnm; Sic gcgrmanus cTades sacrarum Literarnm interpres prndens* 
qne gregis Christiani dux. Qaibus Totis. nt annuat* Deo O. M,, enixe 
precamur. .... 

Tibi igitur » ornat. otbboutb ! Math. et Phil. Nat. Cand^ iu Academia 
Lngduno^BatBTa , danda fuit palma, quam ob causam numum hunc aureum 
lubens tibi trado; nam 0/ rerum exponendarum ordine delectuque 9 ei judicii 
acumine Facultati magis placuit responsum tuum. Attamen et tuam com- 
mentationem ornat. tbbtbh 1 qui in Academia Groningana studiis operam 
naTBS, honorifidi condecorandam esse mentione Ordo judicaTit; imo Tero 
historidi argumenti expositione eam excellere significaTit. Laetus igitur 
accipias honorificum hoc laudis testimonium. Utrique autem de frigore 
producendo ita scripsistis ; ut tos calere abunde probaTeritis. Eodem igitur 
ardore doctrinis physicis operam naTare pergitCi totique in eo estote , ut cum 
bistorica argumenti expositione judicii acumen jungatis. 



140 HENRICIEGBERTIVINKE 

Audiyiftit Ornat. cobI!i! quantis Ordo tuam oommentationem celebraverit 
laudibus ob summam diligentiam, magnamque eraditiom'8 copiami in ea 
conapicuam! Itaque jnre tuo hoc honoris ioBigne accipe. At praeferendam 
tamen esse tuam disputationem , praestantissime KmBOLB ! , idem Ordo judicavit : 
unde "numum] aureum tibi trado. Ut igitur » Tictoram chorum duxit 
Academiae nostrae ciyis , ita tu , Academiae nostrae alumnus , agmen claudis* 
Qua de re cum gaudemus , magnd aimul cnm voluptate hac hora intelieximus , 
cunctarum Academiarum patriarum ciyes gnayiter studiia operam dare , eosque 
justA laudis aemulatione duci. Quae aemulatio utin illarum disdplinammque 
commodum cedat , ex animo optamus ac speramus* 

Hisce igitur peractis , unum hoc mihi superest , ut rectionis munus 
deponami illudque successori designato tradam. Ex augostissimi igitur 
Regis decreto te , ia*b agkbbsdtk I , in proximum annum , Rectorcm magni- 
fioum dico , renuncio , proclamo. Adsis igilur , vir clar. 1 locumque occupes , 
quem tibi feci yacaum. 

SalTe jam , magnifice Rector 1 iterumqne salte» Quidquid et honoris et 
oneris habet Academiae Magistratas , id omne lubens in te deTolyo , quaeque 
bona a Deo tibi ex animo optans. Yaletudo sit tibi ppportuna , ut munere 
tuo ftingi possis oum TOluptate. Experiare Academiae nostrae ciyes modestos, 
huihanos, fkciles in te audiendoi quales ego illos expertus sam, floreatquet 
te Rectore, Academia Rheno*TrajectinaI His tu, Pater ooelestisl TOtis 
annuas« Gratias Tibi agimus , qaas possumus , maximas » pro beneficiis , eMffi^ 
in nos omnes , ium\ in Rectorem , munere suo defimctum , ooUatis. Ta , hoece 
anno AoademicOi mlItos qos aenres inoolumesqae. Fiat aatem Toluntas tua» 
sitque tibt laus , honos et gloria. • 



D I X L 



R A T I O. . 141 

LIBRORUM A CL. HEUSDIO EDITORCJM 

INDEX: 

Spt&mm CKfbetim m nuTOBSii* Aoeedit WTTTSHBAcini epUtola relL , Lugd, Batav. i8o3. 

OraUo de antiqua Eloquentia cum recentiore comparata, Trajecti i-8o5. 

Diatrile in ChfitaUt antiquas tn Commentariis Laiinis 3'^ Classis Instituti Begii , Volumine 11. 

Orado de Puleri amere^ TMjecti 1819. 

G. w. DB KBxm' ^ekeii^hetst f hijfomder ab Geschiedkundige ^ Utrecht i8aa. 

Ter nagedaehtenis wdi o. w« de BBon en w. b. db BiUFomT^ Utrecht i83o. 

Initia Phibsophiae MrtonNMM , Trajecti 1837 — i836, m Voli. Partes 5. Altera editio 
annunciata est. 

Brieuen over den aOrd en de strekldng van hooger onderwijs , Utrecht 1829 et i835. 

Een woord uit ZvntserUmd aan mijne jonge vrienden en Uerlingen^ Utrecfat 1839. 

Ad honarum orfmm m Aeademia Bheno^ Trajectina studiosos protreptieus , Trajecti i83o. 

Aanspraken aan de vrywitUge Jagers , Studenten der Utrechtsche Mooge • Schooi , Utrecht i83i. 

Socratische School of WgAegeerte voor de Negendende Eeuw , IV Vol. , Utrecht i834— 1839. 
Alterius edit. , quaDi ^cimt Viri desider. filius. natn maximus ^ jam prodiit Vol. I. 

Praefaiio ad Bibliotheoae Academicae , ^tiae Tr^yecti ad Bhenum est^ Catak^m, 

Oratio de naturaU ardum et doctrinarum conjunetione , alteris celehrandis Academiae Bheno- 
Trajecdnae saeeuiaribut y Trajecti i836. 

Brieuen over het beoefenen der JFijsbegeerte , inxonderheid in ons FaderUmd en in onze tijden , 
Ptrecht 1837. 

. Characterismi prineipum PhHoeophorum veterum , bocbatu ; k.atohu , abistotblis , Amstelo- 
dami 1839. 

A CL. HERIJHGA El. fil. EDITI SUNT 

HI LIBRI: 

Ditsertatio philologico»Theologiea de fomuUa Baplisttd; quam" praeside v, ci. p« ABBEacB pubUeo 
ex. submittit auctor jod. bbbiboa bl. riL. , Gron. 1785. 

Ferhandeling ten betooge , dat nesoB en ajne Aposteien zich doorgaans niet geschikt hebben naar 
de verkeerde denldfeelden van hunne tgdgenooten , in Opp. Soc. Hag. pro vindicanda rel^ 
Ghrist. a. 1789, et Germ. vena : Veber die Lehrart jbsu und seiner Apostel , mit Hinsich{ 
auf die religiasen Begriffe ihrer Zeitgesumen. Ofienh: 1792. 

Fertoog over het vereiteht gebruik en hedendaegsA mitbrtuk der Kritiek m de bdumdelinge den 
heilige Schriflen , in Opp. Soc. Hag. a* 1790. 



142 H E N R I C I E.G B. E R T I y I N R E 

OraUo de TKeologtae in Scholis instiiutUme ad praesentem ReipubGcae Ovns&anae conJitionem 
prudenter accommodanda , habita d, 5 m. Jvatii a. 1 794 « ^>^ Theolopae docendae munus in 
Academia Trajectina publice susciperet, Tr. ad Rh. 1794* 

Leerrede cver het hetamend gehruik der yrijheid , naar aanleiding van Gal. 5 : 1 3 , op den 
8. vah Lentemaand ijgS^ ter vieringe van den^ in het land van Utrecht y gehouden Dank- en 
Biddag uitgesproken,, Met een hjjvoeg^l van ^anmerhinSP^ 9^ l^ gfihSf^A^ <^* ^^ 9 
Utrecht 1795 , 3^*> dnik. 

Eenige liederen van «o». taH jUXDnrcrs» 9 behoudfinM 4en ^n^ iH P*^ m sehrjfiran$ ^ tot 
aangenamer en nuttiger gebruik , veranderd en op nieum mtgegfi»enn Plr* ^79^* 
Redevoering ter gedaehtenis vm Btvws iiM V^v oie^w, iftiVTH, s» Utr* 1796. 

Verhandeling ovtr het reehte denkheeld^ hetwelk de Bybekchrjjvers hfchten aan de Koningigke 
waardigheid of Meer^Dhappy uan den vtrheerUjkten Middehar mps cmmi» io C^p* Soc. Qag. 
a. 1797. 

GedenkwaardighedeH uit ket levpn van nm ^. door «. o. Jwaetar .*r- b^ den 9<^*° druk veel 

veranderd en voor de NederL Chtklenen met nieuwe prMcak Jamnerkittgen tfemeetdttd 9 door foo, 

HERuroA BLi z; L^ijden 1798 — i8oo* a t. Ed. 3*- prodHit a* iSo4 eA 1806 , quarta a. 1819. 

BriefuUseiing ^tief de Codheid van dm Heilift» Geest > geh, tussehen d»i JSoog GeL Heer 

j. KBBiKcu 8w. z* en den JFet Eenui ffeer 0« tan nfeawvaDni. 1799« 

Afgepefste Vtrdedigimg y Utr« i8d3^ a^ dr. Feruafy der tfyepemte Vkrdedufing , ald. i8q3« 
Tweede Vervolg der afgep. Verdod, aM. t8o4* 

G. . F« sBiuKa , BijbeUehe Uitlegiamde* Dit hpt Hoogd, Met aanmeekingen em b^voegselen van 
300. HBRiKGA EL. B. Lcijden i8o4« . , 

Verhandeiimj over het bestaan der Sngelenf utt de ieer en . geaddfdems nan jbws en de 
Apostelen afgeleid, in Opp. novis Soc, Hag, a, i8m. 

'Ter gedaditeniseevan w^Un sam . w9awsKkjL taii.bbbgb qauiobh, Utr. i8i3. , 

Bedevoering over het Godgevallige der ondern, van het Zendel. gen, , niettegenstaande de belem" 
mering van derzelver uituoering , Utr. i8i3. 

Verklaring der Bergrede van JEZcs , bekroond en uitgegev« door de Maatach. Tot Nut van *t 
Algemeen^ Amst. i8t4* 

Levensschets van Prof. hbbiiebt, in den Alg* Konst' en Letterbode van 1814. 

fVat kunnen Christenen doen ten nutte van Heidenen ? Utrecht 181 5. 

Redevoering ter plegtige inwijding van de Academie te UtredU ^ bij hare nieuwe inrigting^ uit- 
breiding en ophdstering ^ op last des Konirigs ^ gehouden in de Domkerk den 6. v. Slagtm, i8i5. 

Aanspraak en verwelkoming aan de Stadehten em. -Utr.' 181 5. 

OraHo de rebus j ifmie Aeademiae Bheno^Trajectinae , ipso Jleefort, .aenderunt, prosperis et 
eOversisj dieta piAlite d. 26 Martii iBfG y ' <fuwn Acad^iae regundoe munut sotenni ritu 
deponeret. Tr.^ad Bh. 1816' ^ . ' . -. - . . 

Paraphrasis et Annotationum in BpiZkid-Hebt, Spieimen jfuartitm<i auetocd^v. abbXSCH ; editore 
JOD. nBBtKOA iu F. qui pra^fa&unmlaM> et inuniverimn opus imiiees copioios Midii. Tr; ad Rh. 1 8 1 7. 

Tiental Bijbeloefeningen in Leerredenen, Aimt.. j^ i'8'. ' 



■2»r 



R A T I 0. 143 

KerkeHjke Baadwager en Maadgever I. d. i «t. Utr. 1819. a st. ald, i8ai. H. d. i st. 
ald. 1825. a st. ald. i8a6. m. d. i ft. i8a8. 

Levens$diets van n. tab osinrs m Algem^ Kcnsl' en LeHerbode van 18 19. 

Brieven aan jongeiingen , geschreven door f» o. s^taxbb , uit bet Hoogd, a^ oitg. door jod. 
nEiBGA EL. z. Amst. i8ao. 3" ultg. ald. i834* 

Oratlo de Auditorio Academiae Rheno' Trajectinae , variam olim fortunam experto , nunc praesenti 
ejus conditioni adaptalo ^ dicta publice d. a5 MariH a. i^aS , tfman Acudemiae regundae munw 
tertium poneret , novumque auditorium inauguraretm Accedit Annotatorum copia , Tr. ad Rh. i82&. 

Tiental Leerredenen ter aanpryxing van Christelgke deugden , Amst. i8a6* 

Baad en aanmoed^ing lot biddend uterken en str^den^ ien nutie van het bedreigde Vaderland: 
voor de Utrechtsche gemeente^ en bgxonder voor de Kweekeiingen der Hoogeschool y in twee Leer- 
redenen, Utr. i83o. 

Leerrede naar Ps. LXXFn. : ia« , m Akad. Faderlandsehe Leerredenen , Utr. i83i. bl. 57—86. 

De 7\vistMaak van den HoogL joh. lUccoTim door de DordrechUcht Synode^ ten jare 1619, 
beslechty in Arschief voor KerkeL GescA. enz. , van de HoogL e|8t en BOTAAaDS, Leiden 18 3 1 
d. ffl. bl. 5o3 — 664. 

BeoordeeUng van de nieuwe Uilgave der Prolegomena m N. T. van joh, jac. vfwrmjv , in 
GodgeL Bijdr. i83a d. VI, bi. 781—849. 

Levendterigt en karaktersdiets van wijien den HoogL jsab BXnT lAEBiiii , in Archief voor KerkeL 
Geschied. enz. i833. d. IV. bl. a53 — 319. Invenitnr etiam , 'ex paite , in A^* Konst^en 
Letterbode, i833. 

Bjwnderheden , betr^ende de vervaardiging van de gewone NederL BgbebertaUng , {meest uit 

« 

stkrifielgke bescheiden, ) en onuitgegevene brieven en stukken , ais biflagen M de voorgaande Fer- 
handelingy in Archief enz. i834» d. V. bl. 57 — aoa. 

Berigt aangaande wiftfen stellingen , betreffende FormuUeren van Eenigheid des geloofs m de 
NederL Herv. Kerk , enz. , Utr. i834. 

DispuUiJdo de lvdot. gasp. taleebabbu sententia , qua Interpraetes N* T. Belgae doctorum virorum 
eonjecturas , nuUo etiam Codice oonjirmatas , in versionem suam recepisse dieuntur , lecta d, XIX. 
m. Oct. a. 1 835. ins. vol. YI. Commentt. LaJt. Glassis 3«« Instituti Regii Belgici , 4o. 

Serigt aangaande de Utrechtsdie vereeniging tegen het gebruik van sterke dranken, Utr. i835. 

Beknopt verslag der viering van het tweede Eeuwfeest der Utrechtsche Akademie, op den la. Jtmy 
i836 en devjf volgende dagen. Invenitnr in Alg. Konst- en Letterbodej i836. Unde hausta 
relatio repetita est in : Utrechtsche Studenien^Abnanak 1837. P* '^^ ^9< 

Foorleang over de godsdienstigheid der Nederlanders j bg de grondvesting van hun Gemeenebest, 
bUjkbaar uit hunne gedenkpemUngen ; in opere: p. o. fMM dbe ghts, tgdschrifi voor Jtfimf- en 
Penningkunde , YII''* stak , Leiden i836. 

Levemberigt aangaande wglen den rustenden Hoogleeraar oabeisl tab ooevt, in Alg. Konst- en 
Letterbode E. 1837. 

Bapportvande Conunissie totdeJoden , mtgehragtin de buitengewone vergadering van het Nederlandsche 
ZendeUnggenoottdusp j den i8. Jol^ 1839. Qnod tamea pnblici Jnris wm fiictiim esse Tidetnr. 



144 



UENRICI E6BERTI. YINRE ORATIO. 



CL. SUERMJlflfUS HAEC SCRIPTA 

EDIDIT: 

Rgsponslo ad quaesitOMm physicam , ab ordine nobil, MaAts, et Philos» nat, iu Academia Lugduno- 
Batava a. 1839 propositam: • Exponantur ac dijudicentur variae eum obsertfandi, tum eomputandi 
« rationes^ (piibus quantum vaporis aquei hn atmosphaera ^ vel aere quocumfue contineatur ^ deter- 
minari possit^* In Ann, Acad, Lugduno Batame ^ a. 1829 — i83o. Lugd. -Bat. i83i. 

Fersiag van de wapening en den uittogt der Utrechtsche Studenten in i83o , in Utr, Stud, Alm, 
a. i83i. p. 109 — 190. 

yerrigtingen en btgevalien der FrgwiUige Jagers , Utrechtsche Studenten , sederl hunnen uittogt 
uit Utrecht^ tot het einde des jaars i83i , ibid p. 89 — > 339, 

De Cholerae Asiaticae itinere per Beigium septentrionale ^ a. i832 — i834* tdbuUs statisticis 
et geographicis illustrato. Trajecti ad Rhennm i835. 

De calore fuidorum elasdcorum specijico , Tr» ad Rh. i836. 

De meAode philosophica , qua doctrinae physicae et medicae tractandae sunt , in Ann, Acad, 
Bheno ^ Traject, 1 8*^/37, p. Sg — 64* 

ExpAienees sur la Chaleur sp6:ifitpie des Gaz et de tAir h pressions diffirentes, In Annales de 
Chimie et de Physique , par MM, gat-lussag et abaoo. Paris i836. Tome 63. p. SiSseqq. 

Quaestiones ( XXII ) argumenti Ohstetricii , qnas — pro gradu Doctoratus summisqne iti 
arte obstetricia honoribus et privilegiis, *- conaequendis dcfendet A. c. c. 8. Math. Mag. 
Phil. I9at. et Med. Doctor , d. 3 Dec. i838. Tr. ad Rh« 

Quaestiones (XX) argumenti Chirurgici j quas — defendet a. c. o. s. d, aa Dec. i838. 

Oratio de Medicina , doetrinarum pfysicarum ope , nostra impiimis aetute , perficienda, Tr. 
ad. Rh. 1B39. 






HENRICI EGBERTI VINK.E ORATIO. 
R£S ACABEMIGAE 

ADDITAMENTUM ORATIONI RECTORIS. 

ANNO MDCCCXXXIX — MDCCCXL. 



▲irVO ■PGGGZXXIX. 



Die 2 Aprilis. Cum Senatu communicatur decretum Regicum d. 1 Martii 
1839, n% 80, latum » quo Yir 'Doctissimns ALSxAHBBa gaeolus 
GuiLiBLKUs suBEHAir , Medicinao Professor ordinarius creatur in locum 
vlri Clarissimi itvoltbbbbbk , honorifice rude donati. 

Eodem die. Accipitur ab haeredibus Clar. hollii effigies picta viri desidera- 
tissimi; in senaculo considerapda. 

Qie 17 Junii. Legitur epistola yiri Excell. qui internis Regni negotiis prae 
est ad amplissimos viros curatbres missaay qua praecipitur, ut inde 
ab inijtio anni 1839 , res academicae describantur secundum annum 
cJTilemi non, quen^ adi^odum ante» secundum annum academicum. 

Die 18 Junii. Vir Doctissimus a. g. o. suBHHAiry Medicinae Professor nomi- 
inatus in senaculo jusjurandum Professoribus praescriptum praestitit. 
Deinde yir Nobilissimus yak dbe gaipbllbK| Curatorum amplissimorum 
Praeses , Tiro Clarissimo woltbrbbbx , nunc honori^ce rude donato 
gratias egit pro munere academico per yiginti duos annos feliciter 
.gesto; quo facto amplissimi curatores Clar. a. q, q. subrmait in 
cathedram deduxcerunt, exqua feliciter dixit deMedicina doctrinarum 
physicarum ope > nostraa ^mprimis aetate perficienda. 

Die 28 Juqii. P^exilla Cohortu Academic^:^ , quae in Belgarum insurrectione 
pro patria sponte arma gessit, ex decreto Regio » Senatui Academico 
in auditorio Academiae majori fuere traditai solemni ritu , cujus 
descriptio adest in diario d^ jilgevutnc Konei' en Leiierbode ad 
annum 1899« 

Die 16 Julii. Senatus amplissimus Principem Arausiacum cum uxore, hodie 
in urbe praesentem, ore yiri nobilissimi Curatorum praesidis tan 
Bift OAPiLUR , salutavit opui salutationi princeps humaoiter respondit, 

T ' 



146 HENRICI EGBERTI YINKE ORATIO. 

Die 9 Augoatu T^iatiasimum nanciam accepit Senatus, de morte inopinata 
Clar. TAH HIU89I9 ferarum hoc tempore Geneyae Yersantis. Eximii 
viri mexita ia ovatione Rectorali celebrayit Qar. tWM et scriptorum 
yiri optimi indicem adjunxit. 

Die 21 Octobrts. Ciyitatis Rheno-Trajectinae Magistratus , Academiae semper 
egregie favcns , novum , sumptibus suis constructum cubiculum , huic 
in usum curatorum et Senatus concessit » debitasque de hoc dono 
gratias accepit. 

▲HHO HIIGGCXft. 

Die 20 Januarii. Denuo graviter afflicta luget Academia propter obitum Clar. 
j. BBBtnoA XLiiAB riLU qui proptem aetatem septuagenariam ante pauoos 
annos honorifice rude donatus , Professoris munere apud nos per 4& 
annos functus, inopenata morte fuit entinctus. Egregium virum in 
rectorali oratione laudavit clar. successor, nunc Academiae Rector 
Clar. TinftB et operum clar. defuncti indicem orationi addidit. 

Die 20 Januarii. Accipitur porro a Clar« hbusdu vidua viri elarissimi imaga 
picta f quae > gratiis actis 9 in senaculo deponitur. 

Die 1 1 Februari. Rector cum Senatu communicat iterum graaissimam jactaram 
fecisse Academiam nostram. Qar. albx4vpb& CAaoLVS GUiLiiLxvsr 
siTBEMAF , qui antc hos septem menses demum munus academicum » 
habita oratione inaugurali, fuerat auspicatus, in eodem exercendo 
gravissimo morbo epidemioo correptus tristissuno tkicr obiit. Clar. 
viri vitam et labores eruditos in oratione sua etiam exposuit Clar. 
Rector et indicem scriptorum addidit. 

Eodem die. Rector cum Senatu communicavit decretum Regium t quo vir 
Doctissimus sihoit KAasTB5 , haetenus scholae Ainisftirtensis Rector r 
Professor ordinarius in hac academia creatur loco Clar. hbusdii defunct» 
Clar. vero AKXBasDTCxiirs hactenus' Professor extraordinarius , nunc 
ordinarius constituitur , historiam medii aevi et serioris aetatis 
docturus, pariter loco Clar. HzvsDir; 



A. C. G. SUERM AN 

R A T I 



DE 



MEDICINA, DOCTRINARUM PHTSICARUM 
OPE, NOSTRA IMPRIMIS AETATE, 

PERFICIE17DA, 



BABITA 



SIB XnU JUHU MDCOC: 



♦ trr 



QOUM 
OROmARIAM MEOICINAE PROFESSIOinEM IN ACADEMIA 



RHENO-TRAJECTINA SOLENin RITU AUSPICARETUR. 



ACADEMIAE RHENO-TRAJECTINAE CURATORES , VIRI AMPLISSIMI ! 
QDIQUE ILLIS AB ACTIS ES , VIR CONSULTISSIME ! 

MAGNIFICE ACADEMIAE RECTOR! 

ARTIUM ET DISCIPLINARUM PROFESSORES , VIRI CLARISSIMI; 
NEC NON LECTORES DOCTISSIMI I 

QUOTQUOT PRAESENTIA VESTRA HOC SOLENNE CONDECORATIS , 
VIRI PUBLICA AUCTORITATE, DOCTRINAE LAUDE, NATALIUM 
SPLENDORE IN PATRIA NOSTRA, VEL IN HAC POTISSIMUM 
PROVINCIA , VEL URBE CONSPICUI ! 

DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES, VIRI PLURIMUM 
VENERANDI l 



ARTir;M DOCTRnrARnfQUE DOCTORES COSSCLTISSDa. EXFE- 

RiK.mssiMn 

SVVEHZ», LITERARUM DISCIPLCrARUMQUE STDDIIS OPERAM 
IM.mH, EXOPTATISSIMI, COMMILITIOHES AMICISSIMII 

CfVES DENIQUE ET HOSPITES, SUO QUIQUE, LOCO HONORANDII 



i^escio profecto» quibus animi affectibus cominoYear« quumy juvemli hac 
mea aetate, in hunc me locum delatum Tideam« qui genuinis demum 
doctrinarum antistitibua destinatus est, 

A teneris inde , medias inter institutiones academicas educatum , earum 
adeo me cepit reverentiay ut suspicere hanc cathedram sponte discerem. 
Juvenis autem intellexi , me recte sensisse ; literarias enim universitates esse 
Yeluti sacraria, quae doctrinarum facem alendi, conseryandi, splendoremque 
augendi sancta tenentur obligatione ; vestrum ordinem , Yiri cll. ! esse sacer- 
dotalem quendam » cui graye incumbit officium $ facem illam patriae nostrae , 
imo integrae praeferendi humanitati. 

Quae cum de academiis uniyerse statuamt facile judicatis, A. A. ! quid 
imprimis de hac | quam noslram appellare gest!o , Musa Trajectina meo stet 
animo. Huic enimy Teluti carissimae matri» quae ex uberrimo doctrinarum 
fonte me aluit $ qui sim et qualis , maxima debeo. 

£a singula mecum reputantis quales , ipsa hac hora « meos esse animi sensus , 
existimatis» A. A.7 Scilicet jamnunc memet ipsum« mediocri sane doctrina 
juyenem , venerabili illi , quem dixi , ordini adscriptum yideo. Postquam ^ 
paucis annis ante » tristis huic almae matri Tale dixeram eidem in integram , 
si Deo optimo placeat! vitam devinciri mihi contigit. Quod autem majus 
etiam est» provincia, quae Yiroy et eruditione , et experientia consttmmato« 
eidemque praeceptori aestumatissimo mandala modo fuerat , quaque gravior 
cogitari vix potest, nunc mihi suscipienda est. 

Quid autem plura? Quo sim animo, Yosmet ipsi , A. A. ! inter quos 
medios vixi , melius sentietis , quam ut explicem ego. Aliud nunc incumbit 
mihi, idque gravisdimum officium. Festo hoc die nova mibi auspicanda est 



152 A. C. G. S U E R M A N 

dignitas. Solenniteri coram splendido hocce eruditissimoruui yirorum 
conventu > mihi declarandum eat » quid Vos de me exspectare possitis. Arduum 
profecto negotium ! Anxie propterea quodnam prae caeteris argnmentum , 
solenni hac oppoitunitate , tractarem percunctanti « sponte fere et constanter 
ante mentis oculos obseryabatur egregium illud, quo naturae studia ac 
Medicina junguntur » commune yinculum. — Quid ? ita enim mecum cogitabam , 
yiam te indicare fas erit , quam > in difficili disciplina tradenda , sis ingres- 
surus ? Age ! Eandem docendo cxprimere tentes t quam discenti in hac 
Academia tibi indicatam esse gaudes. — Neque igitur a studiis meis, aut ab 
ipso, quod jam auspicor, munere alienum, neque hujus loci splendori 
contrarium , aut vestra , A. A. ! animorum attentione indignum fore putavi , 
fli dixoro de Medicina , doctrinarum phyeiearum ope « naeira imprimis aetaie y 
perficienda» 

Favete linguis animisque» A. A. I et benevolentia vestrai cujus etiam atque 
etiam indigeo , me , dicendi artis rudem et inexercitatum « sustentate. 



Netno veri nominie Medicue eet eine univerei eognitione» Ita hippog&atxs 
apud PLATONBM verissime pronuntiat. Naturalis enim prorsus est utriusque 
scientiae neoessitudo. Mcdicina adeo ad doctrinas physicas latiori sensu pertinet. 
His enim integer mundus externus exploratur » cujus ipse homo choregua 
habetur, cum partes omnes admirabili quadam contineantur harmonia, a 
divino naturae Auctore constituta. Medicina autem propter consilium suum 
peculiare ab iis distingui solet. 

Hoc Medicinae consilium est, quod maximam ipsi inter doctfinas physicaa 
praestantiam tribuit. Quodiiam enim argumentum scientia humana dignius » 
quam ipse homo? aut» quo proposito natura utilius exploratur, quam ad 
hominis salutem adjuvandam 7 Pulcrum est ac sublime » nexum ostendere 
inter varia sjstematis nostri cosmici corpora ac suas singulis orbitas mathe-; 
matica ratione praescribere. Admirabile est, primitivam ipsius, quem 
habitamus, planetae novisse fluiditatem et formationem lentam, habitationemT 
que ex stratorum fossiliumque examine, tamquam testimoniorum historicorum 
fide y oolligere. Verum divinum prorsus illius habeatur studium doctJ^inae » 
quae spect^t hominum conservationem integritatemque pby^icam. 



R A T 1.0. 168 

Quod ut loctim obtineaVi ex tiniversa natura, api4 Matinae tnare modoquey 
MeiiouMi delibat alinienta* Imo Yero Philosophiae naturalis inyentis noTam 
ea tribuit praestantiam , id> egregio eorum usu petitam. Non quidem Physicus, 
qnid utile sit arti» quaertt^ sed quid Yerum. Ita profecto summo ardore 
omnem perscrutatur .orbem-, integrum lustrat mundum, indefatigato studio 
in faac Teri quaerendi; via procedit, analogias detegit remotissimas et tandem 
ad g^eralium causariim .adseendit indagationem. At yero, post inYentum 
verumy sponte quaestio oritury quid ad nos illud faciat? quid ad humanae 
societatis cultum ? quid ad singulorum hominum felicitatem ? Haec autem 
quaOstio Medicinoe imprimis soWenda incumbit, cnjus est per hominis ac 
naturae cognitionem. tendere ad generis hnmani salutem tuendam. 

Quodsi igitur Terum sit » est autem Terissimum , omnem naturae cognitio- 
nem homini eo magis esse optabilem , quo ipsius felicitati plus conducat, 
Medicina singularjem quandam sibi atque propriam yindicat dignitatem. — 
Quid autem ? sic enim unum alterumTe occurentem mihi audire Tideor , 
sit omninoy sipropositum spectes , princeps doctrinarum physicarum Medicina » 
at Tero , si scientiam , ultima est » quin ne hoc quidem nomine appellanda. 
Ecce continuam systematum fluctuationem , quorum alterum alteri i undarum 
marisinstar^ succedit Audi diTersas medicorum opiniones, unum eundemque 
morbum a Tirium Tel excitatione, tcI depressione, aliaTe causa quacunque 
deriTant^s. Vide , quam diTersa curandi methodus ad unum saepe cTentum 
ducat. Nae, nimis abditi sunt naturae recessus, quam ut in eos penetret 
jlngenium humtinum. Laudanda sit Medidnae Toluntas, at desunt Tires. 

Fateor equidem , magnis difficultatibus doctrinam premi , cui complicatis* 

simae .de Tita atque organismo , a norma aberrantibus » quaestiones solvendae 

sunt. Fateor , etTuIgi opiniones,et Tanas hypotheses artem praestantissimam 

saepenumero contaminasse atque» in generis humani detrimentum» contaminare 

adhuc. Num autem Tera Medicina his innititur ? Male profecto sic consuleretur 

^pi][iini! . AUa e^t divinaq artis. o;rigo ac fides. Originem enim traxit ab 

obseryation^ dtligenti , longaque experientia. Fidem autem praestat illa 

natara^e constantia» quam, utppte firmum Medicinae fundamentum, hoc 

ipso e loco 9 ante septennium , Tindicari meministis. Sic ergo , simplex 

ea atque pura , jam ma;cime hopiini est salutifera» Are empirtea Tere 
^icenda. 

y ' 



15« A. C. 6. S U C R M A N 

Accedit autem ad aegrotornm obsenratioDem ppsins obaer?atio natnr^e. 
Qualis sit terrae generiuu , aquae» qnalis atmosphaerae imprimis in hominem 
efficacia » explorat Medicus. Botanica plantas ipsi indicat salutiferas. Chemia 
efficadasima praeparat remedia« Anatomia partium situm ac formam docet» 
Physiologia earundem functionea exponit. Haec profecto , haec ea est naturae 
contemplatio» quae, ex gblsi effato» quamvu nm faeiat Medieum^ mpiiarem 
iamen reddit Medicinae. His adminicults instructa » JEmpiria existit raiiona-- 
lie^ Terus arlis codex, quo primum edito Medidnam doctrinae loco constituit 
antiquitas Graeca. 

Sufficereut haec, ut conyiciis de inoerta Medicinae ratione silentinm 
ii^poneretur* Yerum et ultra nostra procedit aetas. Medicinam ipsam 
multiplici illa ratione ac yia , qua reliquas doctrinas ]>hyBicas , yel et harnm 
ope excolere tentayit. Voa solum adminiculorum quorundam instar , quae 
nos ad Medicinam praeparent, haberi coepernnt , sed exemplorum, qpiae 
ipsam ducant ac dirigant. Non alimentum Medicinae praebere satis habuerunt; 
sed ipsae, alimenti euchjmi loco» in succum et sanguinem ei conyersae 
sunt. Medicinae ergo non additae « sed in ipsam introductae , hanc incredi- 
bili jam studio ad suam ipsarum certam • rationem erigere tendunt. Hinc 
remedium petitur ad yulgi opiniones , nec profano tantum TuIgOy sed medi* 
corum quoque plebi familiares « quae simplicem empiriam foede conspurcant. 
Hinc, de quibus TBavLASivs ille mouet« pliimbum et pondera, quaerationem 
a yano yolatu retinent , ab Icariis illis conatibus , ad quos non medicorum 
plebs , sed principes adeo et optimates , in suum artisque damnum , sunt 
procliyes. Ita obstacula , quae Medicinae perfectionem maxime impediunt f 
remoyet Philosophia naturalis. O felioitatem nostrorum temporum, quae 
nobilissimae arti dignitatem scientiae tribuit et obscnras illas nebulas dispellit • 
quibus in aeternum obyoluta.yidebaturl Explicemus autem , quomodo ea 
processerit Medicina* 

Immensos nostro tempore doctrinae phjsicae progressus fecere. Bagoiti 
ysauLAKio duce , ad rationem adeo certam peryenere, ut dieeiplinarum 
esaetarum nomine mxt* l^oxn^ appellarentur. Imo yero propterea a multis ,. 
nostro saeculo f pro germanis habentur doctrlnarum exemplis , quae reliquas- 
quantumpote imitanda exprimere oportet, Quid disquisitiones historicas aut 
philosophas memorem y quae bypotheses yagas atque artificiosam systematuni 



« A T I a 166 

QonstnictioQeia fido jervm factaiuin cxaii(uu atque accuratae aoalysi poBt« 
potnere? Qaid dootrioaa politicas ^ quiie StaUstiees ixnpriiDiB, i. e* acie^tiae 
pbysicae atque arilknetieae. cultu florantf ? Miiramne igitur est , Medicinam , 
qaae.ipsa.Philosopluae.natatalis part est ,ac Af^SThano- eaademBibi elegisse 

Tsam? 

Non antem simul se»elque integta naturae scientia perfici coepit* Memorar 
bile cst , bistorice' inrestigare , quomodo ab objoctis remotiasimis ad pr oxima » 
ab astris ad terram , ad regnum organiomn » ad i|>sum homin^n magua illa 
doctrinarum instaturatio lente processerit« Ab Astronomia sic ad Pbysicam 
perrenit 9 dein ad Chemiam , tandemque genuit Pbysiologiam. Quam Tellem 
Vobiscum continuos bosce doctrinarum pbjsicarum progressus persequi , a 

KBP^BEO et GAU&BO ad BOBEHAATIUX Ct MAMJMOM^ ab HilXBBO ad Bostra 

tempora 1 Quam Yellem febrem iUam af dentem depingere 9 in quam cum , 
snperiore memoria , per idealismum sdHBixmau incidisset Pbysiologia 9 nunc 
denuo conYalnit doctrinarum pbysicarum ope.atqua cnra 1. Quam juyaret Euro*- 
pam peragrarey ad noyas Pbysiologiae empiricae sdiolas yisitandasy quin imo 
trans Oceanum in novo Mundo easdem conspicere » laete fiorentes ! Egregium 
praebet spectaculum yidere , quomodo Pbysiologia , potentissimis Pbysices ae 
Gbemiae adminiculis munita» inyeota quotidie inyentis cumulet. Suadent 
autem barae» quibus contineor, limitesyUtad ipsamme conyertamMedicinam. 

An. igitvr exiatimetiSt eam, Pbysiologiae 'adeo affinem» in mediis bis 
progressibus otiosam sedere potoisse? Non potuit profecto, A. A«I Videamus 
ergo , quid bodieque agat? Yel iallor» Tel manifestum erit, illam» eadem 
ratione •ac Physiologiamy doctrinarum pbysicarum ope et perfici et ulterius 
esse perficiendam« 

OoBStat.^ antiquos medicos observandi studio maxime excelluisse* Ad 
naturae enim fidem morborum . imagines exprimebant et yeluti pingebant. 
Nostra autem aetate non pingit tantum Medicina , sed et analysin ad obserTan* 
di^ adhibet* Acourata pbysicorum ralione, singula morb(»rum symptomata 
fKsplotat* . NoTis adeo Tiis ac rationibus signa eorum physica , cbemica » 
aoiatoinica determinat* Qoaeritis dooumenla 7 Tot et tanta undique confluunt , 
Qt praeoipuis quibnsdam nv>mentis obiter- indioa^dis me contineredebeam. 

Qpid signa physSca Taleant^in- examine aegrotantfumy nos docuit sobola 
l^linica Caritdii^ ^ quae Pigrisiis babeltit*^'. Ibi enim exculta maxime est Acustica 



156 A. G. 6. S U E R M A N 

inedica> quae ex sonis pectoris p^rcusai, respirationis , aut oordis polaatioiubiu 
ad horum organorum statum conelttdit»' perinde ac si in iutimum ipsorum 
mechanismum penetraret. Duplici ratione perficitur , percussione et ausculr 
tatione. Hla quidem, dinridio saeculo aate- Viennae iiata» in artem non 
recepta fuit , nisi gortisarti , celeberrimi iropOLKoiiis archiatri , auctoritate^ 
Hane autem ut exerceret , Stethoscopium Mddicinae obtulit coayisAaTi 
discipulus , magnus ille LiiBiriixcus. Quam amplificatus inde fuit campus 
observatiotiis ! Ooulus antea et digitus morbi examen ahsolvebant. Nunc 
admissa etiam auris est. Sonorum medicorum accurata observatio linguam 
constituit » quam diligens intelligit observator. Auris exercenda » proQti 
oculus. Imo de aure practica sermo est, uti de oculo. 

Yereor, A. A. I ne patientia vestra abutar, si reliquas rationes physicas^, 
explorationem , mensurationem , alias, vel brevissime, perstringam. Incla- 
ruerunt iis et alii , et imprimis in laudata illa CariiatU clinica acerrimus 
BOUiLLAiri>i Earum autem constantia et ratio .accurata effecere , ut , inier 
labores et taedia 9 anxie tamen ab optimis observatoribus determinarentur. 

Praeter signa ph jsica , quanta a recentiori Chemia exspectanda sunt 1 
Chemiam dico, qiia non alia scientia interius in materiae naturam penetrat* 
Neque tamen eam doctrinam volo, quae» facta egregia a iavocsiulio reforma- 
tione , Medicinae continuo theoriam praebuit, elegantem illam et ab omm 
parte teretem, sed levem, brevique» meteori instar, evanescentem. • At 
Chemiam intelligo , quae, prudenti instituta analysi, producta morboea 
cumsanis comparat, itemquephaenon^ena corporis acgrotantis chemica exploratw 
Accuratahac ratione de varia functionum aberratione explicanda bene meretur. 
Tah's est nostri temporis ratio. Dolemus quidem , nec diffitemur , pluribus 
adhuc difficultatibus analysih od*gahicam premi. Si vero a atudio, quo ipsis 
hisce diebus excolitur, aagurium capiamus, non desperandum ease constat, 
plenos eam aliquando arti salutiferae fructus allaluram essew 

Quid autem Anatomia jam valet ad Medicinam ? Tantum valet , A, A« ! ' 
ut eam fere reformaverit. Quid 7 quod nimiam ejus vim subinde prudentio^ 
leB reformideat medici* Anatomia nempe normAlis primum est et prinoeps 
Medicinae adminieulum, patbologica vero praecipuus.foiia». unde ihorborum 
caturae intelligentia hauriatur. Anmiramini, me hanc doctiinam tamquam 
nostrae aetatis praedicare prolem» quum vel' p^r plura. saecula jam fuerit 



O A R T I O. 157 

cnlta ? Non kiOTtim stilicet est inTentum » sed tliato acriori nunc et seyeriori 
•tudio extoltiimy ut pro novo haberi posait. Testor, laudatam jam supra, 
.flcholam dinicam Parisiensem, teator nupoTTaiHi discipulumi cauvBiLHtBEinK, 
▲maALuuM, LomswBU,, testor ia Anglia scholam HuaTsai, caeswbluuh, 
•BEiQHTiuH , in Germania hbgkbliuh* Nubes adeo testium adsunt. Nemo enim 
Medicns scientiam snai» hodieque ezcolere yidetur , nisi qui tributum velnti 
aoWat Anatomiae pathologicae. Hanc adeo piorbi testem , lucem ^Tcritatis , 
artis ducem ac judicem al>peUare solent, 

Neque formo tantum organorum morbosorum quaeritur^ sed, quod longe 
est utilius , . iatima structura* Sic. extHit Anatomia pathologica. subtilior , 
ab hac catbedra ante aliquot annoa strenue commendata; neque commendata 
modo 9 sed et noTis inventis aucta egregie et exornata. Huc artificiosae faciuat 
^injectiones y huc imprimis, si quid video» praeclarissimum illud Phjsices 
dolium , Microscopium. Vos omnes , A. A. ! delectati estis et in admirationem 
adeo rapti, quotiea oculus Tester,. hujue instrumenti ope, ad naturae 
admittebatur miraculat mundnmque incognitum , TiTum illuin atque animar 
tum , in aquae guttula conspiciebat. Physiologo autem ac Medico novum hinc 
existit organon. Sic enim ad minimas illas partes peuetrat , in quibus omnes 
mutationes et physiologicas , et pathologicaa perficit oatura. Neque hocy 
quamTis magnum et praedarum » sufficit. Idem enim instrumentum , §tupea- 
dum in modum, mierometricas illaruia partiutt» perfieit mensuras. Nec 
minus hisce temporibus chemiciim factnm es^ adminioulum Nempe cel. 
BASFAU microchemicaa doeuit operAtiones , quibua y ut ait , laboratorium 
ch6micu,m integrum tri^nstulit in breve illud pawcarum linearum spatium , 
quo objecta microacopioa contiqeatur. 

Quol memoraada es^ent iaveata praedara , A. A. 1 ai tcI praecipua modo , 
hac ratioae facta , recenaere TeUem 1 NoTae enim , ut intelligitis , doctrioae 
.inde exortae sunt: Anatomia, Chemiai Physica pathologicae* Erant hae 
Teteribus Tel incognitae , Tal jacebant rudes et incultae ; nostram autem et 
gloriam efficiunt et atabiliunt auctoritatem.. Una duntaxat desideratur 
. etiamnum Pliyaiologia pathologica. Haec autem sponte sua orietur , post- 
quam noTus ille et late patcns obserTatiOaiseampus.aatia diu fuerit excultua , 
ut tuto concluaioaes admittat geaeraliorea. Sic Pathologia Phjsiologiam 
proxime aequitur t quam eadem cultura auac laete floreatem Tidimua^ Noanfi; 



158 A. C. G. S U E R M A N. 

lausta hinc i]triq[U6 doctrinae fata praennntiare nobis licet? Quo. enim 
arctiori jungentur vinculo» eo quoque magis perficientar« < Ita demnm ail 
Medicinam ph jsiologioam peryeniemtis , quae yerus est doctrinae nostrae finis. 

Quid autem ^ ita fortasse aliquis me reprehendat , ta de futara aKqpui 
loqueris Medicina physiologica , quae scilicet nune demum gignatur» nec 
lucem sit adspectura , nisi post exactum tempus matura ? Nimium aaae 
felix sis , tua si bona noscas. Talem noUs jam dndum oontigisse tm 
ignoras! Quid? Magnum illum in Gallia Medicinae reformatorem , eujua 
obitum etiamnunc lugemus , tn non meministi teterum ontologiam , quam 
dicebaty audacter disCutere « Anfeitomiam ver6 aCPhysidl^giam sul''juria 
reddere I — Lubena yel ipse profiteor , multa esse et egregia , quae laous- 
sAissio debeamus. Impulsum ille Medicinae dedit* qiiO) temperato atque 
prudenter restricto , nunc etiam movetur. Si Tero de FhyBiologia quaeramus , 
quam in artem inducere tentaviti profieGtOy tenuis ea est et hypothetica, 
nostroque aevo indignai ad generalia quaedam temere magis» quam felidter 
CToIans. Triste profecto documentum est» Medicinam theoreticam, aetate 
nostra, ea adhuc fuisse inflrmitate, ut sjstematis cujusvis tani illecebris et 
capi posset et in eo acquiescere. 

Merito autem melior jam exspectatur Medicinae periodus a prudentiori 
Physiologiae ac Pathologiae conjunctione* Anne etiam altera illa et praeeipua 
ejtts pars , quam a sanando lamatologiam yocant, inde profioiet? Medwcameii- 
torum in opganismum ritamque actio per experientiam quidem onice cognosci 
potest, non autem intelligi nec explicariyniaiChemiaeMPliysioIogiaeillftstrata 
luce. Hocnostris diebiis, auctoribus mTBcaiauGam , aliisquet tenlari ooepit. 
Quanta hinc tenebrarum depnlsio exspectandal Empi^ftiQ esiim a6li si eommit* 
tatur , in labyrinthum fere abit materia medica , quo conftiAtor airt ili^ieatior 
ne cogitari quidem . poteet. O utinam filum Ariddneum Medicinae PfiiIoso<- 
phia naturalfs donet , quo ex hisce Daedaleis anfraetibn^ aese expedire possit ! 

Hi fere sunt, qtii a doctrinarum physicarum introductione in Medl- 
cinam et provenere fructus, et nlterius exspectari possunt. Palcros 
eos esse et eximios negabitis A. A.? Culpent alii, Vos profeeto eos 
laudabitis , qui Musarum estis Tel Maecenates leruditi , rel interpretes 
clarissimi , Tel amantissimi juTenes. Etenim sic demtim Medicina ad 
scientiae praestantiam eyehitur , doctrinis physicis dignam* Num yero 



R A T I 0. . . 159 

praxiB mde tttrlitatem capiet? B&auyvs, celeberrimua eaecuhx XVII Rom^e 
medieud» ia Medidiui theol*etica latromatfaematioorum solefaat ratiooem aequi » 
q[uippe quae hiijus aevi soientiae apprime conveairet. Prudenter autem 
distinguefidum esse inter Medicinam theoreticam ac practioam « docuit et in 
hac factitanda omni ex parte HivKiGaATBH secutos est. Nos autem num 
BAtiz.ryt7M hftc in causa imitari oportet? Majoor est profecto nostra felicitas* 
qui theoriam praxi plenius in dies comprobari cerniraus. Ezperientia quid^m 
leges therapeuticas et prima tulit, et i>erpetuo est iatura« Multi adeo 
recentiores , in Gallia imprimis , male sibi suisque consulunt aegrotis , 
scientiam aiedicam solummodo amplectentes , haereditatem Tero paternam , 
empiriam rationalem , ingrati rejicientes. Salutiferam illi artem « quam 
altera manu egregie ornant et augent , altera misere nudant. Cogitent ergo 
GBLsi illud: nan po4i rationem inoeniam e*se Medieinam^ eed poet inoeniam 
Medieinain raiionem eeee juaeeiiam. Vernntamen Medicinae theoriam » qualis 
quidem hodie excolitur > ipsi demum rationem certam ,lucemque praebere , 
mihi consentietis. 

Aliam alii yiam nuper inierunt, ut ezperientiae , quae saepe ipsa secum 
pugnare videtur » certam praescriberent normam. Mirabile dictu 1 Matbema- 
tica excogitata est ratio , et experientiae tamquam dux oblata et praeposita. 
Arithmeticam toIo methodum, a calculo probabilitatis ductam. In schola 
Francica frequenter sedet , tamquam suprema. multarum quaestionum practi- 
carum judex. Num jure? dubitari omnino possit. Sunt quidem quaestiones 
medicacy quae non nisi calculo solvi possint. Attamen in praxi faeilius 
penrersum in usum» quam'in germanum rectumque ducitur» nec prodesse 
potest, nisi accedat luz Medicinae theoreticae. Dooet autem haee calculi 
applicatio illustri ezemplOi quanto studioi imo temerario subinde, Medidna 
ad normam disciplinarum exactarum f qaae yocantur • eomponi nitatur* 

Quacunqne igitur ratione experientia procedat f ind%et Medicinae.theoreti* 
cae luce atque Ope. Scio equidem, siugularem quibnsdam medicis fuisse 
ingenii felicitatem, qua scientiae defectum compensarent. Scilicet instinctu 
quodam dicam » an innato obseryandi studio abditas naturae actiones diyina- 
bant» imitabantUTi dncehant. Haec autem dos est paiioonim duntazat 
hmnioum , nec nisi usu longo , artis instar » excoleada. £ contrario scientia 
non i>aucorum hominum i sed hnmani generis propria est poasessio. Eo igitu? 



160 A. C a S D E B M A N 

prMsUntior , eo utiliar^ eo foeciiiidior erit ars xnedica, qno inlmiu «eietiliae 
praeceptis et eonstantia sit imbiita« Ars et acieniiat iheoria et praxis dao annt 
flumina , quorum ciir«U8 perpetuo magis magiaqne ad se inTicem accedont. 
Canalesjam multi^sed separatit ntriusqne miscent aqnas. Ubi Tero cnnjuncta 
erunt, unum efficient latissimnmqne flumeny per qnod et cito« et tnto, el 
Jucunde ad nostros perTehemur fines, ad tnendam bnmani generis salntem. 

Talis autem conjunctio locum non obtineat, nisi Pbilosophiae naturalis ope 
Medicina perficiatur, Mater ea est et artinm omninm technicarnm et yerp 
splendidissima Medicinae lux. 

O divina Scientiat quae supra yulgi opiniones ant Tanam [snperstitionem 
nos evehisl Tu hominem rernm causas docuisti» tu,, pro inexorabili tua 
severitatey semper tibi constas» neque mortalium flecteris aut mutahilitate, 
aut afiectuum impetu. 

Ipsa, simplicis artis insiar, ab initioy humanum educasti genus, donec, 
post saeculorum decursum « adscenso doctrinarum ihrono , hominem vicissim 
naturae coaititueris moddratorem. Tuo enim ductu fulmen Jovi ille eripuiti 
et vel in intiipam penetravit terram , ut abscondita proferret metiiUa* Tuo 
ductu in aquas descendit, vel audax per latum tendit Oceanumt vel, aquilae 
instar , ad atmosphaerae se tollit limites. Tu denique , quod summum est , 
humano generi consulis. Hominem a diris morbis liberas et tristibus illis 
ingenii catenis ezsolvis. Tuo adspectu atrox febrium cohors aufugit et ipsa 
perterretur pallida niors. 

Te colimus , aeternumque colenius , nobilissimaScieiOiti^ ! (livinae aniniae aura ^ 
ab ipso summo Numine nobis tributa 1 Tu a naturaQmnem removesferitatem, 
tuoque beneficio, tamquam liberi diiecti , in blando illius fovemur sinu. Perg^ 
nos illustrare, insigne benigni Dei donum! ceisissima ingenii humani prolesl 
et magis magisque nos augeas potestate mentem sanain in corpore sanp 
servandi I Armis nos instruas , quibus vitam tueamur., ut jam in hoc osbe 
terrestri humanam in dies magis et feiicitatem prQvefaemus et perfecf fonem ! 



Accedo jam ad alteram argumenti mei pactem, pcop^r quam soleipnem 
huno imprimis mihi exoptavi diem« Quid enim grato animo esse potest 
Jucundius, quam pubiice ejus proferre teatimania? :; 



R A T I 0. 161 

Ad Vos igitar primiim mea se conTertit oratio , Viri amplissimi 1 qui Regi 
augnstissimo fuistis auctores , ut in honorificentissimum hunc locum ey^erer* 
Tantane vestra esse de me exspectatio poterat , ut juvenem munere honoraretis , 
quod diutumae demum experientiae viris deferri soleat? Eam tamen in me 
fiduciam habuistis , Viri amplissimi ! Cui ego quomodo respondeam , frustra 
quaero. Ergone deprecari honorem me oportuerat? Impium putavi almae 
Academiae, cui tanta debui| niom integram, si quaereret, Tovere Titam. Num 
Tero Testraimplorandaindulgentia? Multum profecto hac equidem nitor* neC| 
81 mihi defuisset , unquam in amplissimum hunc locum adscendere ausus 
fuissem. Vosautemjure postulatis, utoblatam munus pro Academiae dignitate 
Tindicetur. Itaque unum mihi restat, ut juTcnilem ardorem in illo obeundo 
ponam. Trahimur amnes latidU studio €i opiimtu quisque gloria dueiiur. 
Quo profecto stimulo me maxime nunc excitari sentio, quum tantam mihi 
laudem a Vobis tributam Tideam. Hoc igitur Vobis persuasum habeatis , Viri 
amplissimi I n^e per integram Titam religiose esse provisur um , ne Vos unquam 
consilii Testri poeniteat. Quod si sincere praestitero , Testram mihi bencTO* 
lentiam nunquam esse defuturam et spero , et confido. 

Vos autem quum intueor » Viri clarr. , Professores eruditissimi I nonne imo 
me pectore commotum esse probetis? CoIIegas enim nunc salutare mihi 
contingity quos Tel praeceptores carissimos» Tel germanos doctrinarnm 
antistites suspicere adhuc solebam. Quod si mecum reputo, nescio equidem» 
num major mihi spes sit, ut Testra eruditione meum in dies firmetur 
ingmium, quam ut humanitate augeatur felicitas. Vestram enim amicitiam 
non rogo , nec expeto. Ultro mihi juniori dextras obtulistis et timido 
addidistis animum. A quo die ab augustissimo Rege mihi decreta erat noTa 
dignitas, continuo in gralam Tcstram et consuetudinem » et familiaritatem 
me recepistis. Omine ergo fausto ad Vos accessisse mihi Tideor. O utinam 
tanto me dignum praestem faTorel Pergite» precor» eodem beneToIo me 
prosequi animo I Fidem meam et obserTantiam constantem Vobis spondeo. 

Inter Vps autem conspicio, quos mihi praeceptores fuisse maxime gaudeo'» 
dl. in Philosophia naturali et Medicina Professores I A Vobis didici , reajwe 
uniutn ease hanc, quam duplicem Tulgo habent» doctrinam. Quid igitur 
suaTiiis ease mihi potest , quid antiquius , quid magis decorum , quam 
yestra et exempla imitari et Testigia legere. 

X 



162 A. C. G. S U £ R M A N 

VosTero nomiiiaUm compellare liceat, clL Hiomet scnoDUBl quimatrem 
illam doctrinarum omninm , Philosophiam • sic traditis i ut uostrae Academiae 
foecunda existat* Nescio equidem , au uUa doctriua alia acre illud obserYandi 
stndium» severamque jodicandi rationem magis aut tantopere in Terum 
doctrinarum emolumentum excitet* Me Tero Vobis plurima deberct palam 
gratuaque profiteor (^). 

O utinam in vestro ordine amicum quondam integerrimumi praeeeptorem- 
que mei amantissimum conspicere lioeret, cui studia mea multa quoque 
accepta referunt , cu jus amorem nuUus unquam dies delebit 1 bolucii 
nostrum Ingemus. Si qua autem mortuis sit amicorum cura, iUi pietatis 
nostrae significationem gratam fore certum habeo. 

Qai Tero 1101.L10 successisti » cL tah ebbs I Tu 9 quod ille mihi reliquit » 
ingens sui desiderium amicitin tua explendum esse censuisti. Tres fere sunt 
menseSf quum ex hoc loco mihi, -vix coUegae designato, publice de novis 
honoribus congratularere 9 id autem ita ageres, ut, quam antea jam noTeram» 
propensam tuam in me voluntatem prorsus declarares. Eandem igitur mihi 
semper seryes , et precor , et magna spero fiducia I 

Jam ad Vos me converto, clarr. in facultate medica Professores! quos 
ooUegas appeUare non sine pudoris sensu audeo: recens adeo vestrae est 
institutionis memoria. 

Tu primus mihi compeUandus es , clar. woltbrbbbkI cujus in locum ego 
sttffSsctus sum. Propter Taletudinem tuam proTinciam relinquis , quam 
Atrenue» per 20 annos et quod excedit» sustinuisti, sic autem reliaquis, ut 
Academia magno Tui desiderio teneatur. Spero tamen , forey ut tuaeruditio, 
tua experientia, quae, durante Tita academica, duces miUi fuerunt atque 
exempla , nunc etiam in gravissimo onere ferendo me sublevare pergant. Ita 
profecto non erts emeritus , sed bene de Academia inereri perges. Imo yero 
taUa non sperare tantum » sed etiam Taticinari mihi iicet , qui et per longam 

( ' ) Paucit hcbdomadibos post publicam bsnc salautioiiem , inopinato , eheu ! heusdiiis 
illti noitor, vir ct facundia cxccUcn», et philosophia iiterisque eniditissimus, et humanitatc, 
•i quis aliii», maxime conspicuus, tristi ccssit feto. QuanUm jacturam, irfcparabilcm 
pronm», non Acadcmia tantum Rhcno-Trajcctina, aut orhis Utteratus, sed nos imprimis, 
Virl opihni amici discipuUque , talerimus, animo quidem scntire, st verbis cxprimcre 
noquco. 



R A T I 0. 163 

annorum seriein » et hac imprimis opportunitate , amicum tuum erga me 
animum plane sum expertus. £x intimo pectore gratias Tibi ago pro hiB 
omnibus beneTolentiae documentis. Otium illud academicum, quo jam frui 
Tibi continget » diu Tibi sit jucundum , Academiae autem atque humanitati , 
qnas tot nominibus Tibi deyinxisti » utilissimum. De Te adeo , certus 
auguror , tului illud Talebit , nunyuam Te minM esse otioeum , quam quum 
#f # «n oiio, 

Neque Vos insalutatos praeterire possum , clarr. v* c. db fesmbbt et 
sGHBOxiiBa TAir DBa xoLK ! quos summo et Tenerationis , et grati animi sensu 
semper prosecntus sum» Nescio eqnidem « utrum Testra in doctrinis physicis, 
an mediciB merita mihi magis fuerint fructuosa. Hoc autem certo scio, Vos 
coUegae eandem amidtiam , singularem prorsus , serTaturos esse , quam 
discipulo praestitistis. Quanti iilam equidem faciam • non Terbis praedicare» 
sed factis probare enitar. 

Quid autem Tibi dicam» Pater optimel Si quid in honorificentissimo 
munere mihi gaudio est , qnod quantum sit , nemo Te melius noTit , eo id 
maxime mihi augetur , quod Tecum , in quo totus sum , in posterum etiam 
TiTcre licebit » nec Tiyere tantum , sed ad eundem nobiiissimum scopum finem- 
que coUineare. Si qua mihi spes est , ut non omnis deficiam , in tuis consiliis 
imprimis coUocatur. Talis profecto nostra conjunctio, qualem hic dies Tidet, 
summum est optimae ProTidentiae beneficium. Nolim ego nostri commotionem 
animi Tehementius excitare, quam festi hujus did solennitas aut postulet» aut 
permittat. Hoc autem a summo Numine enixis predbus petOf ut, qui Tibi 
intimo pietatis sensu per totam Titam fuerim deTinctissimus , idem nunc dia 
Tecum communi Academiae studio maneam conjunctus. Fortunas meas in 
tua felidtate ponere nunquam desinaml 

Tot insuper, tantosque inter auditores conspicio fautores amicosque» ut 
suaTissimi mihi sensus excitentur animi grati. Vobis faTcntibus , imo applau- 
dentibus, illud suscipio munuS| quod» si qua futurorum nobis esse possit 
proTidentia , Titae meae fata continet. Vos imprimis , Tenerande glabissb , 
praeclarum Academiae Lugduno - BataTae decus I et clar. tilabb , egregium 
3cholae Amstelodamensis omamentuml qui, quam amicitiam patri optimq 
probatis» eandem in filium transferre Toluistis; Vos, Amici integerrimi ! 
quibuscum in eadem hac Academia Musis operam dedi» gratias accipiatis 



164 A. Ct G. S U E R M A N R A T I 0. 

sinceras i quod haic solennt festo interesse atque nobiscum gaudere foluiatis* 
Vobis omnibus persuasum sit» yestram semper memoriam hujusce diei 
recordationi arctisstme junctum iri. 

Tandem ad Vos accedo » Juyenes ornatissimi | Commilitones optimi 1 quos 
studiorum meorum comites factos esse, eximie gaudeo. Yiam Yobis pro- 
ponere studui , quam Medicinam » ut scientiae sustineat dignitatem , ingredi 
oportet. Yestrum erit , banc dignitatem tueri. Non enim id tantum quaeritis , 
ut scholasticam , aut empiricam cognitionem yobis paretis ; yerum institutionem 
expetitis academicam, liberalem» et nostra aetate et sdentia yere dignam. 
Hanc obtinebitis, si praxi rectam theoriam junxeritis, non yanam aliquam » 
quae plus ostentationis habeat % quam utilitatis , ycrum accuratam » quae 
naturae Yos reddat amicos et familiares , qpiae unice naturae oracula interpretari 
doceat. Agite! in opere hoc tam serio» spectat enim homiais yitam, quae 
sacrosancta est » me tamquam socium yestrum et , si ita yideatur i ducem 
accipite. Quidquid in me est, yel ingenii» yel animi, yel qualiscunque 
demum exercitationis, id Yobis omne consecro. Noyi equidem yestram 
humanitatem» Quo ego magis arti nostrae gaudeam , quae non doctrinae 
tantum, sed et yerae humanitatis principiis ducitur. His animi sensibus 
conjuncti , me amicum yestrum integerrimum habeatis» Communi ardore 
fidem exsolyamus, quam Academia , quam Patriai quam hominum Societas 
jure suo a nobis postulat et exspectat 1 

Tu autem » Dens 0. M. I hisce yotis propitius annuas , animum nobis addas 
yiresque , ingenium acuas , ut > tuo freti auxilio » munus , quod nobis benigne 
mandare yoluisti , bene et ut par est % exsequamur I 



D I X I. 



SERIES LECTIONVH, 

IN ACADEMIA RHENO-TR AIECTINA, 
in annum mdcccwix — mooccxl profoHla 

R £ C T R E 

HETIRICO EGBERTO YINKE. 



IN FACULTATE THEOLOGICA. 

Eneyelopiudiae ituologieao partem posteriorem tradet H. BODMAN , diebus 
iovis • hori X. 

In Thoologiam naturalom cum commilitionibus inquiret H. BOUMANi 
diebus iovis et yeneris, hord IX, 

ffistoriam Eeele^iae et doetrinae Chrietianae reeentiorem tradet H. I. 
ROYAARDS9 diebus lunae et martis , hora X* et mercurii hora IL 

Juris Eeeleeiaetiei Belgiei selecta (duce Campendio suo: Nederlandeeh 
Kerkregt bij de Hervormden^ Utreeht 1834. 1837. II. Yol.) explicabit 
H. I. ROTAARDS, die iovis, horis XII. et I. 

Diejuieiitionibtu de Hiet. Eeel. Chriet.^ probationi academicae praeyiis» 
yacabit H. ROTAARDS , die iovis , hora 11. 

Hermineutieae eaerae partem gmeraliorem exponet H.r BOUMAN9 diebus 
lunae et martis, hori X. 

F^ F. earmina eeleeta aliaque loea difficiliora interpretabitur H. BOUMAN» 
diebus yenerisy hora X« 

Catholieae N. F. epietolae explicare perget H. BOUMAN» diebus lunae et 
martis , hora IX. 

Theologiam dogmatieam docebit H. E. YINKE» diebus lunaCf martis, 
mercurii et ioyis» hora XI. 

Colloeutionibu* de TAtohgia popuUnri Tac«bit H. £. YIIIKE » die ▼«acri*} 
hora XII ~ U. 



166 S£RIESL£CTIONUM. 

Eihieam Christianam^ maxime doeirinam offieiorum tt aeoiiicamf docebit 
H, I. ROTAARDS , diebua lunae « martis et mercurii , hora I. 

Praecepta homiUtiea tradet H. E. VINKE» diebua lunae, mercurii et 
saturnii hora VIII. 

Offida doetorum et antistitum in EeeUeia Christiana exponet I* HERIN- 
GA 9 E. F. 9 diebus martis « iovis et feneris , hora VIII. 

Pueromm , doctrinae Christiauae initiis erudienderum » exercitationem 
instituet H. £• yiNKE , die Teneris « hora XL 

Commilitonibus , oratienee habentibus eaerae , praesides ademnt 
LHERIN6A. E. F. , die martis , hor« L H. BOUMAN , die lunae, 
hord L H. L ROOYAARDS , die yeneris , hori I. et H. E. YINKE , die 
ioTis « hori L 

Publicis dieputandi exercitationibus pra&unt alternatim« die mercurii, 
hora L L HERINGA, E. F. , H. BOUMAN, H. L ROTAARDS, et H. E. 
VINKE. 

IN FACULTATE JURIDICA. 

PandeetaSf diebus martis» mercuriiy iovis et ^yeneris, hora X docebit 
H. ARNTZENIUS; qui, propter aetatem honorifice rude donatus, suam 
operam et consilia eommilitionibus offert. 

Jue hodiemum civile L R. DE BRUETS , diebus lunae , martis , iovis et 
veneris» hora I. 

Elemenia methedi proeedendi in emueie eieilihue L R. DE BRUETS , diebus 
merourii et saturni, hora L 

Eneyelopaediam iurie I. R. DE BRUETS , diebus lonaei hora X, mercurii 
•t Teneris» hora XL 

EUmenta Oeeonomiae peliiieae L R. DE BRUETS , diebus lunae , martia 

et iotis , hora XI. 

Inetituiionee luetiniani A. C. HOLTIUS diebus martis , mercurii , ioyis et 
yeneris, hora X 

Hietoriam lurie Romani prieati ad Conetaniinum f secundvm sua Linea^ 
meniUf (quat prostant apud Aoademiae Typographum) A« C HOLTIUS, 
diebus martis , mercurii et iovis , hora L 



SERIESLECTIONUM. 167 

fi^getieas Uciianu habebit . A« C. HOLTIUS , diebus martis et yenerb , 

hora XII. 

Mistoriam geniium reeeniiorum poliiicam ttedel L ACKERSDTCK , diebus 
lunae » mercurii ct Teneris , hora XIL. 

Seleda quqedam O^oanomiae poliiieae capUa explicabit I. ACKERSDTCK , 
diehus martis» iovis et saturni, hora X. 

Siaiieiieam unioerealem L ACKERSDTCR , iisdem die])us , hora XII. 

lue Naiurale L F. M. BIRNBAUM , diebus lunae , Teneris et saturni , 

hora L 

lue Puhlioum ei . Ganiium L F. M. BIRNBAUM » diebus lunae et saturni , 

hora X. , die Teneris , hora IX. 

Jue Criminale L F. M. BIRNBAUM, diebus lunae, martis, mercurii, 
iovis et saturni , hora IX. 

Diepuiandi exercitationibus , alternis hebdomadibus , praeerunt Professores 
in facultate luridica. 

IN FACULTATE MEDICA. 

4 

Anaiomiam docebit L L. C. SCHROEDER YAN Dli^ KOLK, quater pei; 
dierum hebdomadem» hori IV. 

Phyeiologiam L L. C. SCHRQEDER YAN DER KOLK , diebus lunae , 
martis et io^is , hor^ VIIL matutind , die mercurii , hora IX. 

Anatomiam Paihologicam , bis per dierum hebdomadem , I. L. C. SCHROE- 
DER YAN DER KOLK , hord auditoribus commodA. 

Dieeeeiionibue caaaverum Anaiomieie , opportuno anni tempore instituen- 
dis , praeerit quotidie L L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK. 

Pathologiam exponet B. F. SUERMAN , ter per dierum hebdomadem , 
hora IX. • . 

Therapiam generalem ei apparaium medicamiuum exponet A. C. G. SUER- 
MAN, quater per dierum hebdomadem hora I. 

Pharmaeiam , Ternaculo sermone , N. C« DE FREMERT , diebus lunae 
et martis , hora IL 

Noeologiam^ ei Therapiam speeialem A. C. 6. SUERMAN • quater per 
dierum hebdomadem hora XIL 



I i « 



168 SURIESLECTIONUM. 

EMmen aegrotaniium ei Semioiieam , A« C G. SUERMAN , in Nosocomio 
Academico , hora X. 

Insiiiuiionibus elinicis morborum iniornorum Tacabit A.C» G. SUERMANt 
singulis diebus , in Nosocomio AcademicOt 

Theoriam dieciplinae ehirurgiea tradet B. F. SUERMAN, quater per 
dierum hebdomadem , hora VIII. 

Oporaiionts ehirurgieas demonstrabit B. F. SUERMAN, tempore hyemali , 
quater per dierum hebdomadem, hora V. 

Insiiiuiionibue in arie ehirurgiea quoTis die Tacabit B. F» SUERMAN. 

Theoriam ariie oheieirioia A. C. G. SUERMAN exponet die martis et 
ioTis t hora IX , yeneris , hora XII. 

Ineiiiuiionibue oheieirieiie ^ in primie praeiieief in Nbsocomio habendis, 
vacabit A. C. G. SUERMAN. 

Medieinam Foreneem tradet N. C. DE FREMERY, diebus mercurii et 
saturni, hora YIII. 

Diepuiandi exercitationibus» alternis hebdomadibus , Professres in Facul- 
tate Medica praeerunt. 

I. I. WOLTERBEEK, Med. Professor, quamyis munere suo defunctus, 
tamen cinbus Academicis officia humanitatis praestare, praesertim Medioinae 
studiosis qualibet opportunitate prodesse, haud recusabit. 

F. S. ALEXANDER, Profr. honoraariue^ institutionibus clinicis in Nosoco- 
mio militari , diebus et hord detnceps indioandis vacabit. 



IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM 

HUMANIORUM. 

Logieam^ atqne Anihropoloeiam docebit I. F. L. SCHRODER, dirf)us lunae 
atque saturni , hora IX. 

Philoeophiam iheoreiicam I. F. L. SCHRODER, diebus iovis et teneris, 
hora II. 

Liierae Laiinae A. VAN GOUDOEVER , diebus martis , mercurii , iovis 
et veneris , hora XI. interpretando cum Livii Btei. h XXI. . tum selecta 
loca ex Horatii Sermonibue» 



S £ R I E S L E C T I N U M. M9 

jintiquitatem Eomanam A* VAN GOUDOEVER , diebus martis , mercurii , 
iOTis et yeneris, hora X. 

Exereitatiane^ Poeiagogieae moderabitur A. VAN GOUDOEVER, die 
saturni, hora XII. et I. 

Liierae Graeeae tradet PH. VAN HEUSDE, interpretandd Plutarcfai Fita 
Bruti 9 adiimctiis questionihus Plutarcheis' txercitationibus scribendi et dispu- 
tandi , diebus lunae » martis , ioiris et yeneris , hora I. 

literae RAraieae I.C. SWTGHUISEN 6R0EMEW0UD, cnm interpretanda 

Grammatiea , tum eiue , ut et Syntaxeoe usu in legendis quibusdam V. F. 

capitibus historicis monstrando» diebasluuaef martis, ioyiset Toneris, horall. 

Literae, cum jiramaeae, tum Jrabieae, I. C. SWYGHUISEN GROENE- 
WOUD y diebus mercurii , hora VIII. et Teneris « hora I. 

jintiquitatem Hebraioam I. C. SWTGHUISEN GROENEWOUD, diebus 
lunae , martis » ioyis et veneris , hora VIII. 

Caeterum provectiorum commilitonum desideriis f quoad poterit» satisfaciet 
libentissime I. C. SWTGHUISEN OftOENEWOUD. 

Hietoriam gentium^ praesertim Orientalium^ Graecorum et Homanorum 
tradet PH. G. VAN HEUSDE , diebus lunae » martis » iovis et yeneris , hora^XII. 

Hietoriam Eloquentiae » PH. G. VAN HEUSDE » diebus mercurii » hora 
XII. et saturni , hora XI* 

Literae Belgieae et literarum Belgiearum Hietoriam h* G. VISSCHER » 
diebus lunae » martis » Teneris et saturni , hora X. 

Praecepta Styli bene Belgici L. G. VISSCHER» diebus martist ioTis et 
saturni, hora I. 

Hietoriam Patriae L» G. VISSCHER » diebus lunaeet martisi horAXLyioTis» 
bora X. 9 et saturni, hora XI. 

j4ntiquitatem Germanioam exponere perget L. G. VISSCHER » diebus martis 
et mernurii, hora lY. 

Dieputandi exercitationibus praeerunt , alternis hebdomadibus » die satumi 
hora I. , alternatim PH. G. VAN HEUSDE et A. VAN GOUDOEVER. 

G. DORN SEIFFEN, Lit. Human. Leetor, Hietoriam eomeereionie rerum 
publicarum in JEuropa ab ^nno mdcguxxix. ueque ad A* hdoggxt. patrio 
sermone tradere porget , diebus ipercurii i hora I. Latine loquendi exereitia 
inetituet , diebus Teneris , hora IX. , aliave magis commodat 

T 



IHO ;SBRIESLEGTIONUM, 

Uf FAGULTATS If 4THE8BQS £T FBIIiQ6(»HIA£ NATD&ALIfii 

Elenmta M^tAueo^ iMehii I. F# L» SCHRODER » diebiis mastis» m^cwii, 
iovis et veneris, hora IX. 

-S^ereQm0$riam , TriganmutTiam Sphaericam^ adkibiiam ad jteenmanUam 
Sph$eriQam 9 U Geographiam Maihemaiieam L F. L. SCHRODER , die Faneris 
atque satiirni , hora YIIL 

CoUoeuiionibue de ratione doeendi dieeiplinas Maihematieae Tftcabit L F. L. 
SCHRODER die lunae , hora IV. 

Caleulum differeniialem ei iniegralem tradet L F. L. SCHRODER , diebns 
lunae et martis» hora X. 

Phyeieam experimenialem R. VANREES, diebus lunae , marti Symercurii, 
iovis et yeneris 1 hora L 

Aitronomiae primae notitiae H. VAN REES , diebus lunae et martis, 
hora IX. 

jieironomiam iheoreticam ei practieam R. VAN REES, diebus mercurii, 
iovis et ▼eneris, hora IX. 

Chemiam generalem ei applicaiam N. C. DE FREMERY , diebus lunae , 
martis, mercurii et iovis, hora XII. 

Elementa Chemiae Regni organici, P. J, L DE FREMERY, diebus reneris 
et saturni, hora IX. 

Chemiam, ariihue adhihitam, P. J. L DE FREMERY, die martis, hori 
pomeridianA VI — VIIL 

Hs , qui instituendis operationibus chemicis operam dare cupiunt , praeerit 
P. i. l. DE FREMERY , die saturni . hora X. ad XII. 

Botanieee ei phyeiologiae planiarum elemenia exponet C. A. BEROSMA , 
diebus lunaie ,martis et mercurii, hora XL 

Oeconomiam ruralem C. A. BERGSMA, diebus et horis , auditoribus 
eominodis. 

Excureionibue hoianicie singulis hebdomadibus praeerit C. A. BERGSMA. 

Baianicam ef Phyeiologiam plantarum tradet L KOPS, licet propter 
aetatem rude donatus, dlebus et horis, auditoribus commodis. 

Zoologiam TJi. G. VAN LIDTH DE JEUDE , diebus lunae , majrtis et 
mercurii , hora XL' 



S E R I E S L E C T I N U M. 171 

Jnatamiam eomparmiam TH. G. VAN LIDTH DE JEUDE , die saturni , 
bora L 

Mineralogiam oi Gtohgiam N. C. DE FREMERT , diebus ioTis et yeneris 
hora XL 

Oeeonomiam rurdlem L KOPS , diebus et £6ris auditoribus Gommodis , in 
Museoregio instrumentorum ruralium. 



L H. KOCH, Linffuae Germanicae grammaHlbam et hietoriam literariam 
interpretabitur • horft auditoribus commodA. 

Literae Franeieae tradet G. C. YERENET , diebus lunae et ioTis , hora V. 

L. DE FRANCE, jieademieue gladiatoriae artie Magieter, quotidie aptum 
et ^gant^m*gladii uftuiti doc^bit. 



Bibliotheea jieademicat diehue lunae^ martie^ iovie et venerie^ ah hora L 
in 11; diAui fhef^urii %t 'eatumi ah hora L in IV / kt feriaruM tempiHre^ 
eingulie diehue iovie^ ab hora L in H; uniouique patehit. Mueeum quoque 
zdSlogieufh , tafn huiue jieademiae \ jtuan privhiiMi ih ttidihue ProfeeiMe 
Hietoriae Naturalie , euique roganti patehit^ 



ceBB 



4 



NUMERUS ADOLESCENTIUM STUDIOSORUM 



Ilf ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA. 



IHBO MDOCCXXXIX — MDCCOXI.. 



In FacolUte Theologica . « tS5 

» 9 Juridica • • • • • 169 

D i Medica • • • 116 



» » BlattiematiGa ; . • 9 

» » Literaria 32 



461 



Praeterea 23 JuTenea ft^oi^^^imin subeundorum causa hnjuA Academiae 
•tudiosia adscripti aunt , quamTia alibi atudia aua prosequantur; 



S £ R I £ S 

DISSERT ATIONUM INAUGURALIUM 
IN AGADEMIA RHEIVO-TRAJECTIN A 

DEFENSARUM 
a die m JfarHi mdcccxxxix ad diem xxn JffarHi mdcccxl. 



ABirO KBCCCQCXXIX. 

d* 17 Aprilis. Dissertatio literaria de eandiiione damestiea fminarum!^ jithe^ 
fi«tffi#ttim 9 Jloreniis imprimie reiptJklieae iempQriiue » publice defensa 
a siJiBRxoQ jAvo TAV iTxoxaxi, ZwoUanot pro gradu Philosophiae Theo- 
reticae Magistri » Literarum Hamanionim Doctoris , magna cum 
lande* 

Eod« die. Dissertatio loridica de cendiiione vivili feminarum Aihenieneium 
eeeundum Jurie jiiiici prindpiap pablice defensa a sidxbico mo tav 
iTxoxaxv, ZwoUanOi pro gradu Doctoris Joris Romani et Hodierni, 
magna cum laude. 

Eod» die. Dissertatio Juridica de periione juam eonju» Jnnubie dare poieei 
eowjugi eeeundo^jftvf^XioL defensa a kbixioo GoxflTAvnio aootr xAf sblaax , 
Hagano, pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodierui. 

d. 18 Aprilis, Specimen m Doeirinam Franeieei Hemeierhueii de naiura 
DieinUf publice defensum a iavo eimixiiio b&hxx, Rheno-Trajectino* 
pro gradu Philosophiae Theoreticaa Magistri , et Literarum Humanio- 
rum Doctorisi magna cum laude. 

d. %2 Aprilis. Dissertatio Juridica de proeuraiorihue mereaiorum jui com^ 
mieeionarii appellaniur^ publice defensa a ioavxo xxvxico scx«bxx, 

Rheno-Trajectino i pro gri^du Dqctori^ Jnris ^pmani et Hodiemi > cum 
Uude. 



174 SERIES DISSERTATIONUM. 

d. 22 Aprilis. Dissertatio Jaridica de Soeuiaie nominata » publice defensum a 

GuiLiBLKo TAv cBOMBBVGaiis , Rafnieiisi , pro gradd Doctori^ Jtiris Romani 

et Hodierni, cum laude. 
d. 30 Aprilis* Dissertatio Juridica de rehue maneipi ei nee maneipi ^ publice 

defensa a hiibico tbblobbi , Rheno •* Trajectino i pro gradu Doctoris 

Juris Romani et Hodierni, inagna cum laude. 
d. 26 Aprilis. Dissertatio Juridica dejueti matrimonii eondiiioniltu praeeipue 

eepundum eodicem eivilem Neerlandieum ^ jprivatim defensa a jacobo 

TAB BBB HANDBBB « Mcdioburgensi 9 pro gradu Doctoris Juris Romani et 

Hodierni. / 

d. 18 Maji. Dissertatio Juridica sistens animadvereione9 de ordinibue 

Traneiealaniae , privatim defensa a joario cbbistiavo btstbbbos , Cam- 

pensi, pro gradu Doctoris Juris Rbmani et Hodierni. 
£od« die. Dissertatio Juridica de concubinatu apud Bomanoe ^ priyatim defensa 

a Himcb str boIs , Amstelods(mehsi , pro gradu Doctc^is Jttris Romani 

et tlociieVhi, cuih Taude. 
d. 20 Maji. • Dissertatio Jiiridica de Trdmaciionlbke ^ prlVatiin defensa a 

6ijh.iB£Ho TAi DBB BAiB , RaTen^telnieh^i | prb g^adu Doctdris Juris 

Romani et Hodierni. 
d. 30 Maji. Dissertatio Juridica de Turii deciMahdi in JBrkBmih S^ienirio- 

nali origtne ei faiit , priTatiih defensi ft HiHkicb BiMiii^tto BrJhinHi tah 

^prf BH , Sylya Ducehsi • pro gradu doctotis Jtif iJi Romam et Hodierni , 

cum laude. 
d« 8 Junii. Queitianei drgumenii oleietriciis ))Hvcttiih ^fefbhilie i^ ifcnilltdo 

ALBZAinBo HboaBBiTTH y Medicihac Doctdrey t t>agb ^AGr^d&nd» pro 

gradu Doctofis artis obstetriciae. 
d, 8 Junii. Dtsseftalio Juridica ie jbiv6tiio eieuhdiini eodieeth eihile^ 

Neerlandictim , priVatim defensa k QvhiktMo Tit ^otTDOHiiB , Zwollano y 

pro gf adu b6ct6f is Juris ttoihani et Hoiiief hi i ctim lcltiae; 
d. 10 Junii. Dissertatio Medico tie rHiii (^ahiiti gldhdHike ihjireoid^ , 

Sumice defehsa k cabolo auovsto lvtobbT| Amstelbdftkneh^i , pfo gf aaa 
^octof js Medicinae, cuih laiide. 
d. li iunii. ^pecimek JuHdicum ift bemtw eHothd m^iTeh9ibH4m adnUe- 
#f# > priTatim defensum a HiniimTo albzaihao bulBtiio TAi-itt^ tav wtck , 



$E|lIfiS Q i S S E R T A T lO N U M. m 

M^Q -* Trajectiffp , pro gr^du Doctoris Jur^ RQinani et I^odierni, 

magna cum laude. 
d. 17 JiuMi. Disaertatio JV^flicpi </« Glandula Thyr^oHdeaf pub}ice defensa 

a juiiuco jAiio Ba^m, Rheno^Trajectino, pro gradu Doctoris Medicinae, 

cum laude. 
Eod. dje» SpeciDoien Pbysiologico - Patbologicum de vifa foetuf humani ^ana 

et morboia i priyalim defens^m a avi»Aio jacobq BBoosjtxTjsa , Hagano , 

pro gradu Ooctoria Medicioae. 
d. 20 Junii. Dissertatio Chirurgica de osiibuM fractii , apparatu permanente 

euramdie , privatim defensa a ncoBo bibbbzco i(ii9bbe6to boiibach , Mont- 

fortensii , pro gradu Doctoris Medicinae , cum laude. 
Eod* die. Quaeetionee argumenti Chirurgicij privatim defensae a joniXKB 

riTBo MSOB9R0 T^J j»Bii I.IOTX » Bureusi, Med. Doct., pro gradu Doctorib 

Chirurgiae, magna cum laude, 
d. 22 Junii. Dis6ertatio HistoricO Ppliticay de eommercio societatie Indiae 

Orientalie^ privatim defen^a a bib^ico ifOLixuo jacobo cabox.o tas ljjlbbi, 

Gebro , pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodiemi , magna cum laude, 
Eod. die. Specimen Historioo Juridioum de Jure^ quo Gelriae, Trajecti et 

Trimeisalauiae regianfis^ poefguam annp 1672, ab hoete /ueraut 
• occupaiae , in antiquum foedut recipi debuiesent » priyatim defensum 

a GviLiBLxo TAB HBBPBBRBX .vvf XBL|^ , Gelro, pro gr^du Doctoris Juris 

Bomani et Hodiernit midgna cum laude. 
Eod. die. Specimen Juridicum de Jure euccedendi liherorum naturalium in 

hona parentum^ secundum jus Francicumf privatinl defcnsa a Jiio 

scvoTBOBBH, cx insula Cara^aoy pro gradu Doctoris Juris Romani et 

Hodierni, cum laude* 
Eod. die. Dissertatio Ghirurgico Medica j jsistena Ob^ervatianem de ^nthrace , 

verfieem occupante » privatiin defensa a jaxo kibuiio cocti^HAis , e pago 

Amerongen » pro gradu Dootori^ Medicinae » cum laude. 
d. 25 Junii^ Dissertatio Medico - Chirurgica , sistente Ohservationes de 

Haemorrhagia post amp^tatiqnem , privatim defensa a iixBXijrio jaio 

BRiBixs, e pago Aalteni pro gradu Dqctor^s Medicinaei cum laude. 
d» 29 Junii. Disquisitio de deviaiione meridionali eorporum libere cadentium 

a magnii altitudinibus » privatina, defen«a a oijibjxxb xvpotico xoritt , 



176 SERIESDISSERTATtONUM. 

Rheno-Trajectino, pro gradu lifatheseos Magistri et Philosophiae 

Naturalifl Doctoris , cum laude. 
Eod. die. SpecimeDi deeoehlea Aycfrati/tca » priyatim defensum a joim nuoaoao 

miicH , Amstelodamensi , pro gradu Matheseos Magistri etPhilosophiae 

Naturalis Doctoris , cum laude. 
d. 29 Junii. Dissertatio Pathologico-Physiologica, sistena Je peripneumonia 

expliealionem f priyatim defensa a uoiamjio coeiuio amAmBo sumbio 

locx, Rheno -Trajectino , pro gradu Doctoris Medicinae. 
d. 28 Septembr. Dissertatio Juridica de minare aetaie nosiam et poenam 

vel tollente vel minuente » privatim defensa a «iriLisLmo oobibi.io xiaio 

DB joioa TAi BixBMiBT , Hagano 9 pro gradu Doctoris Juris Romani et 

Hodierniy cum laude. 
d. 12 Octobris. Specimen Juridicum, de auetoritate cognaiorum in eaueie 

pupillaribue , privatim defensum a «iriLiBLMo joabib pinMAi cbakbb , Twello- 

Gelro 9 pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodi^rno , cum laude. 
d. 26 Octobris. Specimen de Doliometria , privatim defensum a cbbbs 

hbbmaiio joiiia tai bbbciivis , Dayentriensi , pro grada Matheseos 

Magistri et Philosophiae Naturalis Doctoris. 
d. 28 Octobris. Specimen Juridicum de cura , jure Franeieo ei Hodiemo^ 

priyatim defensum ab ilbbbto cbbi.bdo wbtbbs , Zutphaniensitpro gradu 

Doctoris Juris Romani et Hodierni, cum laude. 
d. 2 NoTembris. Dissertatio Juridica de Emaneipatione ^ priyatim defensa 

a BovwB sjoBBi» sTikisTBi. , Frisio , pro gradu Doctoris Juris Romani et 

Hodiemii cum laude. 
d. 7 NoTembris. Dissertatio Juridica de Jure jurando dedeorio , privatim 

defensa a jicobo tmboiiobo ibbobbioo tai oomiiT , j. f. iilo , Roterodamensi , 

pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodierni. 
d. 19 Novembris. Dissertatio Physiologico-Pathologica J« Afptfr^rDpA m cordie^ 

publice defensa a iiooli.0 -klmwb , Amstelodamensi , pro gradu Doctoris 

Medicinae , magna cum laude. 
d- 25 Noyembris. Dissertatio literaria, continens Obeeraationee de indole 

Plutarehi y m ecriptie oheiiey priyatim defensa a bibiibioo hbibioo 

▲BBiio, Borculo-Gelro, pro gradu Philosophiae Theoreticae Magistri 

et Literarum Humaniorum Doctoris, magna cutn laude. 



SERIES DISSERTATIONUM. 177 

d. 28 NoTembTiB. Specimen*Pathologico medicnm d§ Empyremai^ » priyatim 
defensum ab ▲xBxmvo xors , Amstelodamensii pro gradu Doctoris Me* 
didnaei cum laude. 

d. 2 Decembris. Specimen Juridicnm de Collaiiane banorum ewjure Neer^ 
landico , privatim defensum ab iDaiAio «ojljblvo siovc& HvaoaouB , Medio- 
burgensi , pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodierni . cum laude. 

d. 4 Decembris» Specimen Jnridicum de Teeiameniief privatim defensum 
a iieoLio loBiiix Tii HooBv TOT BrBOH , Hagauo y pro gradn Doctoris 
Juris Romani et Hodierni , magna cum laude. 

Eod. die. Dissertatio Juridica de Hypoiheea legali , privatim defensa a 
axBHABBo DirxBiB 9 DaTentriensi « pro ^radu Doctoria Juris Romani et 
Hodierni , magna cum laude. 

d. 16 Decembris. Specimen Juridicum de Rediiilme annuie haud eonferendiej 
priyatim defensum a oBaiaao oobtbb hoott, Amstelodamensi , pro gradu 
Doctoris Juris Romani et Hodierni , magna cum laude. 

d. 18 Decembris. Specimen Juridicum </« cotivm/Kmtiti^ , earumque requieitie 
et effectibue^ eecundum Jue hodiemum, priyatim defensum ab abra- 
H4M0 8AMDBLE TiN HBHGBLiAR , juNiORB , Rheuo * Trajectino> pro gradu 
Doctoris Juris Romani et Hodierni , cum laude. 

d. 19 Decembris. Dissertatio literaria exhibens, Praecipua plaoiia veierum 
philoeophorum de liberiaie morali % privatim defensa a oifiDB gornblio 
PLBTTE, Zirizea-Zelando, pro gradu Philosophiae Theoreticae Magistri 
et Literarum Humaniorum Doctoris , magna cum laude* 

d. 20 Decembris, Specimen Anatomico-Pathologicum de Maneirie eireniformi* 
bue , publica defcnsum a obraroo pbtro joaiiiib woltf , Amstelodamensi , 
pro gradu Doctoris Medicinae , cum laude. 

ABirO XDGGGXL. 

d. 14 Januarii. Dissertatio Medicj^ sistens Obeervaiionee de Morbillie , pri- 
yatim defensa a JOHiNRB antonio oobbblobd^ Harderovico - Gelro , pro 
gradu Doctoris Medicinae* 

d. 16 Februarii. Disputatio literaria, qua Beeearianie aeiae^ vita^ meriia^ 
ecripia eapanuniur^ priyatim defensa a joannb gonrado hagkb, Harle* 

Z 



178 SERIES DISSERTATIONUM. 

menai, pro gradu Philosophiae Theoreticae Magistri et Literarum 

Humaniomm DoctoriB, cum laade. 
d. 13 Februarii. Specimen Hutorieo-^JurU ptihlici Romani do defemoribus 

PUUe iou eiviiaium , publice defensum a johavxe guilielmo romer , 

Rheno-Trajectino» pro gradu Doctoris Juris Romani ei Hodierni , 

magna cum laude. 
Eod. d. HBVRicus H1COLA178 fAH TiiTrBM , honoris causai Theologiae Doctor 

creatus est* 
d. 28 Februarii. Dissertatio Juridica de Tradiiionet adDominium irtmeferen'- 

dum neoeeearia t priyatim defensa a PRAvaBco mariho ghristiaho pels 

RrcKXH » Bredano t pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodierni , 

magna cum laude. 
Eod. die. Specimen Medicum de aerie in penae ingreeeu efueque effeeiu leihali , 

priyatim defensum a prro frbdirico yALuvHOFF , e pago Soestdgk , 

pro gradu Doctoris Medicinae , cum laude. 
d. 24 Februarii, Disputatio literaria de Praeoepioribue tn Rheiorum echolie 

apud Romanoe , privatim defensa a iano jagobo tah dxr kloes , Amste- 

lodamensi , pro gradu Philosophiae Theoreticae Magistri et Literarum 

Humaniorum Doctoris i magna cum laude. 
d. 4 Martii. Specimen Historico Jurie Romani , eive eommeniatio ad Gaji 

oommeniarii IV. loeum^ de legie aeiionibue^ publice defensum a 

MARiHO BicBOH yAH TS8ELM0HM ^ Roterodamensi , pro gradu Doctoris 

Juris Romani et Hodiemi , magna cum laude« 
J. 24 Martii* Dissertatio Juridica de eommunione honorum inier eonjugee ad 

aeyuaeiue limiiata » priyatim' defensa a hbrmahho qbrlihqs c. f. , Uar- 

lemensi , pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodierni, 
d. 25 Martii. Specimen Juridicum de Compeneaiione , priyatim defensa ab 

arkoldo margo dikkers 9 Tobantino , pro gradu Doctoris Juris Romani 

et Hodierni, cum laude. 
Eod. die. - Dissertatio Juridica de uliimie voluniaiibue ex jure hodiei^o % 

privatim defensa a petro maria dr la court, e pago Ubbergen Gelro, 

pro gradu Doctoris Juris Romani et Hodierni. 



r ■ riTt firiu tm * '^ 



«< . • • 



J U D I C I A 



ORDINUM ACA.DEMIAE RHENO - TR A JECTIN AE 



DE COMMENTATIONIBUS AD QUAESTIONES 



ANNO MDCCCXXXIX PROPOSITAS. 



JUDICIUM FACULTATIS THEOLOGICAE. 

Ordo Theologorum hanc excutiendam proposuerat quaeBtionem : 
cr Quae « pluribus librorum Noti Foederis locis relata leguntut de duodecim 
a yiris , quos elegerit atque ApostolicA dignitate ornaverit cmstirs \ accurate 
(X comparenturi eorumque historioa fides a sGBLVTsaHACBBBi et st&jlvszii 
<( dubitationihus defendatur* i> 

Ad quam quaestionem unam tantnm accepit Ordo dissertationem » 
quae aymbolum adscriptum habebat jokvffwon; 3 iotpdKOf^ mY AKnni»(i€v 
iirayyiKkofi€v vfiuv. Qu4 in comipentatione et indnstriae haud panca specimina 
yiderunt laudarontque Theologi, et probabile studium, ita disquisitione 
totum complectandi argumentum» ut nuUa sine just4 reprehensione dimit-^ 
teretur memoratorum rirorum dubitatio. Quo magis iis Titiis haec bona 
obrui et obscurari doluit Ordo | nt praemio omari non posset juwnis industrii 
disputatio. Hujos enim plane barbara est Latinitas > eaqne nnirerse ratio , ut 
ubiris fere, yel ingemi eritici acunmi desidereSf Tel aoeurati jndicii limam, 
yel doctritiae theologicae copiam. Quocirca acriptor «d optimam caussam 
defendendam laudabilem quidem attulisse Toluntatem crasendns est, sed 
minime huic parem facultatem* 

a E. VINKE, 
Fite. Th»ol. h. t. Actuar. 



180 J U D I C I A. 

Jure coDdultorum ordo nullum acoepit responsum 



J. ACKERSDYCK. 



JUDICIUM FACULTATIS MEDICAE. 

Ad qnaestionem a Facullate Medica propositam : a Exponatur , quid hodie 
« constet de Puogenesi ? Ipsius puris proprietates ac differentiae ab humori- 
a bus analogis exhibeantur. Quaestio inTestigationibus propriis quantumpote 
<c illustretur; B Cres accepit commentationes Ordo» quarum prima, insignita 
Tcrbis : « Jedi, quad kmhuih^ Facultati parum placuit, non modo» quia 
diTersorum Auctorom scripta negligenter citata snnt » atque eorum sententiae 
saepe minus bene intellectae et perTerse traditae » sed Auctor diTersis locis 
ostendit , se tam parum in Chemia et Physiologia esse Tersatum » ut haec 
Commentatio praemio omari non potaerit. 

Altera commentatio inscripta est Terbis: 

F^liM , fMt poiuii rn^um dignaoemre eausas^ 

Hujus commentationis Auctor minus Facultatis mentem perspexisse Tidetor; 
tum enim ex Teternm , lom ex reoentionun, qnot qnot inTenire potuit, 
scriptis t amplam aibi materiem ooUegil » ut magts scriptcmim numerum , 
quam pondust respexisse Tideatur Auctor, quornm sententias singnlas ipsis 
fere Terbis identidem Iradiditt qnibus Talde diSaaa, atqne fireqnenti repeti- 
tione lecta molesliof facta esl Commentatio» inqae insigne Tolumen increTit. 
Quasdam etiam Chemioas inTesligationes instituit Aactor , qaae Tero ad nullam 
condusionem dacunl. Deniqoei qnod majoris esl momenti, diTersarum 
senteutiarum dijudicatio el comparatio Tagm esl» neqne judicio conscripta, 
iuimorero propriam senlentiam de PoogeiMa, qaam diTersis locis cital Anctor , 
uti e literis belgico aermone oonscriplis , et oommentalioni adnexis , patet , 
temporis penurii non addidit ; porro commentalio slilo minns lalino oonscripta 
e5t , quarei licet diligentiae laus Auctori non deneganda ail, tamen propter 
uiinora judicii specimina» et nimis profusam eandemqae jejunam materiae 
oxpositionem , banc qaoqo^ commentalionem praemio deomuri non posse 



J U D I C I A. 181 

censnit Ordo. Tertia commentatio, notata- Terbis : mc maneif ui fueraif 
mcformas wvai easdem etc. , egregie sane Facaltati placuit. TSTon modo enim 
recentissimas Obserrationes. jUsto ordine propoeuit , sed etiam acute diversas 
opiniones scriptorum inter se cbmparayity et egregio judicii ingeniique acumine 
falsa minusque prQbabilia a ¥eris -distinxit et dgudicavit Auctor. Plures 
etiam proprias observationes » inprimb microscopicas instituit ; denique 
probavit » se in diversis Medicinae partibus theoreticis egregie esse versatum, 
ita ut uno ore hanc commentationem eximiam praemio aureo dignissimam esse 
censuerit Facultas Aperta vero scedula invenit Facultas loco nominis > Aucto- 
rem declarantem « se propria manu commentationem conscripsisse* Quum 
verohac in re legis verba praemium Auctori , qui propria*manu commentatio- 
nem conscripserit , denegent, Facultas, postquam ab Auctoritate legitima 
hujus sententiae confirmationem acceperat, Auctori praemium denegare 
debuit; qua de causa propter egregia commentationls merita, loco auri, 
testimonium honori£cum Auctori dandum esse censuit FacuUas> Auctore 
publiee invitato ad nomen suum profitendum» apparuit, legitima etiam 
probatione instituta» auctorem esse jagobuu joHAimBn hbttbbschbt, {^[edicinae 
in hac Aeademia Candidatum. 

• • 

J. L. C. SCHROEOER VAN DER KOLK , 

h, t. ab aeti». 



JUDICIUM ORDINIS LITERARII. 

m 

De disputatioHe I qua respondetur quaestioni propositae « juid cigbro 
ABistoTBLi dehuer^ reliq. » , cujus oymbolum : 



> »* • 



« AaiSTOTBLEo mare in diepuiaiione ae dialogo. » DJsputationis scriptor 
ostenditVse tam in QYeBBOKn', quam abistotblis lectidne» admodum esse 
versatum. Excerpsit» disposuit, notavit plerosque utriusque scriptoris loco«» 
qui aliquam intelr se habeant oogbationem vel similitudineia. Indagavit» quid 
GiGBBo 4BIST01VUGIS praeceptis / vcl adingenium et orationetn informandaiQ » 



182 J U D I C I A. 

vel in libris JUMtotids , politicia* philoBophiciB conflcribcndist debuerit» satia-« 
que commoda diatributione omnia diaposuit* 

Cum liis . tamen bonis sunt mala quaedam niixta. Desideravimns jadicandi, 
distinguendi , examinandi diligentiam et perspicuitatem^ quae ad rem diffi« 
cilem illnstrandam requiruntur. Multa, praesertim. in priore dispatationis 
parte , copioaius et fusius , quam subtilius et limatiua scripta sunt : in posteriore 
autem festinationis quaedam Testigia adesse deprehendimus. Praeterea 
Aristotelis scripta et effata non satis a Peripateticorum libris et placitis distin«> 
guuntur , nec critice indicatur , quid gigbbo ab ipso AajSTorxu sumserit » 
quid Tero ab aliis mutuatus sit , vel in quibus antiogho suo temere fidem 
habuerit* *" 

Re accurate cousiderata, Ordo censuit» scriptorem non qiiidemi omnibus 
partibus, propositum argumentum perpurgasse; multa tamen etim contulisse 
ad quaestionem plenius tractandem; scriptorem in re ardua adeo et diffieili 
esse yersatum, ut consummati quid a juvene vix exspectari posset; eum 
denique et a doctrinA| et ab industrii se commendare , ut priaemio ornandus esse 
yideretur. 

Resignata scedula et probatione instituta» patuiti disputatioms scriptorem 
esse: x. n. yam bauhhaubr, Philos. Theor. LitU Hum. Juris Romani et 
Hodiemi in Academia Rheno-Trajectina Candidatum. 

Ad alteram quoque questionem: 

a Dt viia vbtbllt Numidiei^ » relig. 
unum tantum responsum accepimus ABSGflTLi versu insignitum: 

e^ yip iexitif x. r. A. 
de qua disputatione hoc judicium tulimus, 

Argumentum satis eleganter et perspicue tractatum : rerum luffratio» justo 
ordine » facili orationis flumine % yerkorum copia oonspicua : mBTBLu yita » 
mores , res gestae , temporum conditio 9 ita exponuntur , ut facile eorum imago 
animo effingi queat. Quibus laudibusi ut nihil detrahimus, reprehandimus 
tamen , scriptorem in testibus affiurendia parciorem et negligentiorem luisse f 
nec diyersas eum narrationes critice inter se comparasse* 

Reprehendimus , eum in rd>us narrandis subinde pro arbitrio ^gisse » ■itbllith 
que talia fecisse loquentem » quae temporibus quidem oonsentanea, aed historioa 



J U D I C I A. 188 

fide destituta sunt. Repreh^ndimuB in narratione omisaam fete temporum 
notationem de mBTiLLi patre » avo » omnino de gente hbtblli parum disertam 
mentionem factam , imaginem patriqii Romani nimia cum festinatione conscrip- 
tam eaae. Reprehendimus denique orationem minus tersam , limatam i 
politam , nimis redundantem poeticis flosculis , barbarismis et soloecismis 
passim conspersam > quorum tamen magnam partem et scriptoris festinationi 
et librarii negligentiae | vel imperitiae tribuimus. 

Deliberatione instituta , tandem Ordini Tisum est , juvenile 9uyyp»(A(Mt 
yirtutibus potius « quam yitiis oensendum esse, ejusque scriptori praemium 
non denegandum esse. 

Regis decreto obseryato » hujus libelli scriptorem se probayit thodbv t4ii 
VBLSBff , in Academia Groningana , Litt. Human. et Theologiae Candidatus. 

YISSCHER, h. t. ab actis. 



ORDINIS MATHESEOS £T PHILOSOPHIAE 

NATURALIS JUDICIUM. 

Ad quaestionem physicam: a Exponantur et e calorici theoria illustrentur 
« yariae methodit quae adhiberi ad frigus artificiale producendum possimt. » 
ordo duas accepit respousiones , alteram inscriptam lemmate: 

« Yerus experientiae ordo prius lumen accenditi deinde lumen iter de- 
(c monstrat ; » 
alteram hisce laplagii Terbis insignitam: 

« Ce n^est qu'en observant avec soin les ph^nom^nes , qui accompagnent le 
« refroidissement et le rechauffement des corps, qu'on peut se procurer ]un 
« jour des notions exactes sur la nature m^m^ de la chaleur. x> 

Prior commentatio in duas partes diyisa est , alteram practicam » alteram 
theoreticam. In priori Auctor varias methodas exposuiti quibus frigus 
produci potest, experimenta» hac de re institutay singulari industria con- 
gessit, simul regulas et cautelas indicans, quae instituendis experimentis 
usu \eniunt. In altera parte yaria theoriae calorici capita, quae explicandis 



184 J U D I C I A. 

refrigerationis phaenomenia inaenriant» exposait et ad illustrandam praxin 
adhibuit. 

Secundae commentationis Auctor, inTerso ordine procedens, in introduc^ 
tione theoriam calorici latentis» qua praecipuae frigoria producendi methodi 
nituntur» uberius exposuit, deinde ad ipsas has methodos accessit, singulas 
theoriae luce illustrans , tandem in appendice de frigore egit , fluidorum 
gasformium dilatatione orto. 

Quamyis in priori dissertatione plura laudanda inyenerit Ordo , quae prae 
altera se commendat accurata auctorum, quorum experimenfa recensentur, 
citatione et historica argumenti expositione » magis tamen » tum rerum 
exponendarum ordine et delectu» tum judicii acumine placuit altera responsio» 
quam igitur praemio ornandam censuit Ordo» Aperta achedula Auctoris 
nomen patuit: 

GuiLnsLMiJs LUDOYiGUs oviADUiK » Mathcseos et Philosophiae Nat* Candidatus 
in Academia Lugduno - Bataya » qui publico examine , secundum Regium 
decretum instituto , se dissertationis Auctorem probavit. 

Prioris autem commentationis Auclorem honorifica mentione condecorandum 
judicavit Ordo. Cognovit eum esse» legitima probatione instituta: 

Bbrvabdijk tbrvbb » Matheseos » Philosophiae Naturalis et Medicinae Candi- 
datum m Academia Groningana. 

Ad quaestionem Geologicam : a Quandoquidem fossiles reliquiae animaliam 
ff mammalium , in primis pachydermatum » quorum analoga genera et species 
a hodie non nisi in tropicis regionibus bene vivere possunt| non tantum 
« iii temperatis utriusque orbis regionibus frequenter reperiantur; sed vel 
« in frigidissimo Siberiae climate copiosissime adsint » et de causis » quibus 
« factum est» ut hic » in dimate non suo» nunc reperfantur» non omnes 
(( geologi eandein sententiam manifestent» quaerit Facultas» ut diversae de 
<c his causis hypotheses breviter » sed accurate exponantur et cum naturae 
c( legibus» quales ex observatione elicitas cognoscimus, critice comparentur; » 
(x Ordoduas quoque accepit responsiones. AlterasymbolumhabuitLinxiiYerba: 

« Die Geschichte der Urwelt mussen wir miihsam aus Bruchstiicken 
(ff susammen lesen » e. q, s« 

^uctor in hoc opusculo plurima (^ngessit, quae ad quaestionem perti^* 



J U D I G I A. 185 

nent , multo labore Gommemoratis omniam fere eruditomm , qai de hoc 
argsmento scripsenint, opinionibus «C hTpothesibus. In prima parte de 
pacbydermatum aliorumque animalium fossilium reliquiis in uniTersom egit 
et 9 quibus in locis illae fuerint repertae , exposuit. In altera parte egit de 
quaestione> utrum in illis locis animalia illa olim yixerint nec ne , adjiciens 
diyersorum scriptorum opiniones de locis, e quibus^ illae reliquiae fuerunt 
allatae ed adjecta mundi primitiyi imagine. Tertia pars opiniones diversis- 
simas auctorum exponit de causis, quibus factum est» ut pachydermata 
Tivere potuerint in climate, nunc fregidissimo. In qua disquisitione quum 
nonnuUis scriptoribus patere videretur , clima boreale priscis temporibus 
magis calidum fuisse , parte quarta inquiritur in causas , quibus factum 
fuerit , ut illud deinde iu frigidum fuerit mutatum » dum tandem in quinta 
parte occurat quarundam hypothesium ulterior contemplatio. 

Ordo hic, quem in^ scribendo seculus est Auctor effecit, ut saepius ad 
easdam auctorum opiniones recurrere fuerit necessarium , adeoque frequentto 
reperiantur earundem reru^ repetitiones, Praeterea aliorum quldem erudito* 
rum opiniones et hypotheses contrarias saepe non satis bene exposuit et dijudi- 
cayit Auctor, 

Alterius responsionis symbolum sunt gigikohis yerba: « Opinionum 
commenta delet dies , naturae j udicia confirmat. » 

Quaestionis argumentun^ strictius secutus Auctor, opusculum in tres diyisit 
sectiones > quarum prima praesentiam reliquiarum animalium pachydermatum 
et aliorum fossilium in climate. bopreali> etiam frigidissimO| exponit et 
exemplis et scriptis geologorum depromptis demonstrat; altera praecipuas 
hypothesesi a probatissimis auctoribus ad rem explicandam adhibitas» bene 
exponit , tertia tandem illas hypotheses cum naturae legibus i quales et hodie 
yi^entes obseryamus» comparat, quae tamen sectio momentosis obseryatio- 
nibus ansam praebet. 

Ordo, utraque dissertatione diligenter comparata» judicayit posteriorem 
esae praeferendam et praemio ornari posse. Aperta schedula nomen prodiit: 

FaEDUici QuiiJButi CBRisTiAni UBGXB, Matheseos^t Philosophiae Naturalis 
Candidati in Academid Trajectina. Qui deinde» exainine publice instituto, 
j^uctorem se esse probayit. 

Aa 



186 



J U D I G I A. 



Qimm Tero «Itera oommentatio ubique teatelor magnam diligeatiam in 
congercndia omniblu , ad argwnentom pertinentibus^ auotorum opinionibus , 
Qrdo eam honorifiea mentioae digaam censuit. Auctorem cgus m probayit 
esse : 

Lbvi au qouk Medicinae Gandidatus in Academia Groningana. 

R. VAN REES , 
Ord» A* i. ab oe^. 



mmmB^mm 



A C A D £ M I A 



GRONINGANA. 



NOMINA PROFESSORUM 



# V 



QUI 

ANNO MDCCCXXXIX — MDCCCXt 



1. i . • 



COa^ELIO STAR NUiH^AN 

IN ACADEMIA GRONINGANA 

DOCCERDNT. 



■•-« 



IN FACVLTATE JURIBI€A. 



HENRICUS NIENHUIS. 

lACOBUS HERMANNUS PHILIPSE. 

CORNELIUS STAR NUMAN. 

IN FACULTATE MEDICA. 

SIBRANDUS ELZO STRATINGH. 
AUGUSTUS ARNOLDUS SEBASTIAN. 
lACOBUS BAART DE LA FAILLE. 

IN FACULTATE DISCIP LINARUM MATH EMATICARU M 

ET PHTSICARUM. 



THEODORUS VAN SWINDEREN. 
SIBRANDUS STRATINGH. 
HERMANNUS CHRISTIANUS VAN HALL. 
lANUS GUILIELMUS ERBIERINS. 



190 



NOMINA PROFESSORUM. 

■ 

IN FJCULTJTE THE0L06ICA. 



lOANNES FREDERICUS YAN OOllDT.* 
PETRUS HOFSTEDE DE GROOT. 
LUDOVICUS GSRIACHUS PAREAU. 

J19 FACVLTATE PHILOSOPHtAE THEORETICAE 

ET LITERARVM HVMANIORUM, 

CORNELIUS DE WAAL. 
GERARDUS WOLTERS. 
lANUS TEN BRINK. 
BARTHOLDUS HENRIGUS LULOFS; 
GERARDUS JOANNES MEIJER. 
FREDERICUS CHRISTIANUS DE GREUVE, 
PETRUS VAN LlMBURft BROUWER. 



' I . 



• .11 



CORJNELII STAR NUMAN 

PHILOS. THEOR. BiAG, LITT. HUM. ET JURIS UTRIUSQUE DOGT. 

IN ORDIRE JURIDIGO FROF. ORD. 

R A T I 



])E 



PATRIO JURECONSVLTO, 

ACADEMICA INSTITUTIODE INFORMANDO, 

PUBLICE HABITA 

DIE YIII M. OGTOBRIS, ANNO GIDIDGGGXL. 

QUUM 

IN ACADEMIA, QUAE GRONINGAE EST, RECTORIS 
MAGNIFICI PROYINCIAM DEPONERET. 



Kestituta, nostra aetate , post intolerabilem mnltorum populorum servitntem 
per totam fere orbem terrarum pax in innumeris , quae generi humano 
peperit , beneficiis , nescio « Auditores I an nullo Iteneficentior fuerit , quam com- 
munitate, quae et Europaeos inter se consociayit et reliquas cum Europaeis 
nationes. Gernitur haec in libertate, mercaturae atque navigationi tribui 
coepta. Sublata enim iani sunt multa necessitudinum ubiyis parandarum atque 
augendarum impedimenta : quique antea difficillimus aut prohibitus plane 
fuerat, prudenti liberaiitate, apertus aditus est ad multos portus, flumina, 
colonias , non patriae tantum , sed omnium amicarum gentium nayibus. 
Foedera iam condita sunt et leges , quae tacite profitentur: nullam gentem 
locupletiorem fieri debere cum damno alieno: singularum prosperitatem 
omniumque florem optime inter se posso conciliari, Gernitur item in indefesso 
atque admirabili studio, quo fervet aetas nostra, omnia Physices et Chymiae 
inyenta in eum finem adhibendi, ut, quos labor hominum in singulis 
regionibus protulit , ingenii industriaeque fructus quam facillime et expeditia- 
sime ubique propagentur. 

Namque hae artes , uti incredibili incremento publieas et priyatas opes 
auxerunt , ita ex eSectu « quem pariunt , novum perpetuo yigorem consequi 
ylde&tur. Perpetua igitur praeparatur utilissimaque inter remotissimas adeo 
regimes mercium permutatio* Jam ferrum atque ignis , crudeliasima 
immanium bellorum instrumenta , ultimo hoc, inter continuam armorum 
yim , quam experti sumus et adhuc metuimua » interiecto paois spatio , 
firmissima.&cta sunt communionis, humanitatis, yincula. Horum enim ope 
minantem atque renitentem yentorum ac fluctuum impetum spperare, §t 

B h 



194 CORNELIISTARNUMAN 

saperatruendA instabili tellure» montibiu» imo flaminibus ipsis, saffodiendis , 
cam maxima arte breviqae tempore eas oommercii yias sternere didicerunt 
mortales » quas nos , qui nunc viyimus | nedum maiores nostri , muniri 
unquam. posse negaveramus. 

Neque in externis illis bonis , quae , nisi virtute pariantur et percipiantur » 
ne bona quidem appellanda sunt f unice conspicitur insignis gentium moratiorum 
ad interiorem coniunctionem progressio. Eandem spectamus in varib societa- 
tibus , quas sponte inire coeperunt yariarum regionum incolae : yel ut Dei 
Patrid , per Filiom , Jesum Cbristum » hominibus patefacti » notitiam omnibus 
populis aperirent » laetum nuntium iis adnuntiantes et pro{>agantes » Tel ut 
. ea miiiuerentur et toUerentur ciYitatium malai quae Cbristiaoae religionis 
principiis prorsus repugnare censentur. Ita ad perpetuam yitam et aempitema 
commoda omnium bominum , per diyinitatis illam humamtatisque concilia- 
tricem religionem » traductum fuit yeterum illud : 

« Homo aum: bumani nihil a me alienum puto. » 

Quid mirum» Auditoresl praesentem quoque literarum disciplinarumque 
oonditionem insignem populorum et principum yoluntatem referre ad eum 
humaiiitatis cursum accelerandum ? Quorom hi » qualibet opportunitate » 
antea penitua abditos doeumentorum thesauroe aequ4 faciiitate in exterorum 
4tquA subditorua usum reeludi jubent: quibua ea, quae visere, explorare, 
imitari cupiunt» summi benerolentii spectanda et exquirenda conoeduntur. 
E yariis autem populis doctissimi yiri honestissima aemulatione disciplinas ea 
ratione tractare incipiunt » ut omnia inyenta utilesque labores ocissime innotes- 
cant utque multae sodalitates exorlae sint eorum» quos communis nonpatriae 
sed yeri amor conjunxit. Novimus » erterorum linguas « jura , fata » non 
miaori studio a multis quam res domesticas indagala ftiisse. Quo faetum , ut 
egf^e inter se eomparari potuerint yeterum recentionimque inatituta » et magia 
magisque perspecta fuerit magna antiquitatis et lemporum» qnae seoutasunt» 
magna item recentiorum geniium omnium» magna adeo» in summo hominum 
populorumqoe discrimiae » totius generis humani cofaaeresitia. Exstitit 
igitur res publioa quaedam nnitaf cuius fines nuliis agroru))» fluminnm» 



R A T I 0. 195 

n^ariumye termini« coDtiiieiitur » caius opes omBium dTium Gontribtttione 
augendae sunti cuius liruct^a in sjnguloa redundant. Namque magpifi illa 
varietas » quae in gentium ing^nto , hiitoria » lingua t religioHe , vitae 
utilitatibuA multarumque rerum oppprtunitatibua c^nitur , efieeit » ut artea | 
literaB , dificiplipAB varia admoduai. rAtione exeoluerint ad aammnm earani 
emolumentum. 

Quamquam in aoeixima hac otnmum ad Jdem. propoaitHm contentioflie 
unicuique gmti nihil magis ^ietuendum et priaecaTendam ndetur, cpam nCf 
senrilis imitationis 3tudio..diicta » qttae intus ipaa habet» negligat totamque ae 
ad peregrina exempla informet* l^amqnn id iiteris . etiam et ^ciptinis 
excolendis non omnes omnia possunt , sed sua tantum singuli , praestare : 
deque populis idem .^alet quod dfi sivigujiis homiDibm:.qaemque tn ingeiiais 
artibus exer<?endis#^iM n^tWAm ecMpii» et aliena ita.in ae jsuscipere debere t^Qt 
hanc corroboret. Tui^ demumeai quae aliunde sibi adsciTit, propriis 
locupletata donis» aliis reddet. . ^ 



Lcmgum est» multorum ^xemploruiti auctoritate cognitam rem confinnare* 
Quis enim nescit , olim saepe modo a ooeea Veterum imitatione , jnodo a 
Gallorum , qui non armis magis quam literis Europae principatum affectarunt , 
dominatione ita pependisse haud unius populi literaturam, ut in ea fere 
acquiescere yideretur ? Quis nescit, hodie yix oriri principem apud Gallos, 
Germanos , Anglos» poetam, iabularu^yjei fietarnmTel aoenicarum scrtptoram , 
quinper multos.annos seryum pecp^ paff^ vbivls eins imitatidne» optiina adeo 
ingenia peUici potius ad peregria^e laadis particalam adsequendaan , ipiaa 
ad propriam gloriam merendam incendi yideamus ? E4 , si patriam Dostram 
respicimus , exigui sunt eius , exigui inpriniis sunt , quibus patriae linguae 
et donMSticae eruditionis si npn fapia at Aotitia coercetor, limites: midiqae 
dncta est moratis ciYitatibus, quae et aliis vitae tute, prospere, humaniter 
agendae subsidiis poUent , et optimis illis, quae ex coinstantt artiuaa doctrina- 
rumque cultura petuntur, jpraesidiis: popul^ris estapvd nos «tfere Tulgaris 
qnaedam saltem praecipuarum linguarum exterarym cognitio : Ibris a peregrinis 
circumfiindimur , domi librorum , in qyoTis gemere a peregrinis fi)ras datortxm , 
afflnentia : majiittusque omni eeTO hic iait «eorum favor et auctoiitas , qaorum 



196 CORNELIISTARNUMAN 

tamen contagione hodie et literae nostrae contaminantur et lingua. Quis 
igitur» haec reputanS) non mecum existimat» quo maior in ea, quam 
praedicaTimua , temporum nostrorum felicitate , posita est pacis , juris 
gentium et publici emendandi atque sanciendi, artium et doctrinarum per- 
ficiendarum spes atque exspectatio » eo firmiorem injiciendam esse omnium 
ciyium , juvenum inprimis • qui ad optima quaeque contendunt , antmis hanc 
persuasionem ^ ideo unice aliena arripienda essef ut insita cuivis et cuique 
populo vis promoyeatur? Hoc enim principio spreto yel neglecto» nobis 
saltem eveniet, ut contrariarum rerum peregrinarum copia et conflictione 
obruamur, relictumque nobis a maioribus et fidei nostrae commissum 
existimationis dignitatbque patrimonium infami naufragio pereat. 

Itaque cum dignitatem, quam per annum gessi, coUegae coniunctissimo 
tradere , fataque Academiae , me Rectore , enarrare mihi incumberet , 
receptum morem diem festum solemni oratione celebrandi adeo non deseren- 
dum duxi, ut potius argumentum eligendum yideretur, quod a persona, 
quam sustinui , haud alienum, temporibus autem, quae Yivimus, disciplinae- 
que et patriae^ cni vivimus, inprimis accommodatum esset. Dicam de 
pairio jtineansulio ^ aeademiea tneiiiutione informando. 



Duo sunt , de wrTTXVBAGaii sententia , qui duplici muneri immortaliter 
satisfecit , publici doctoris ofGLcia : alterum necessarium , institutio studiosae 
iuventutis, alterum honorarium, scriptio librorum, in quibus doctrinam ipse 
suam ad communem omnium usum prodat , et provectiores adeo ac seniores 
doceat. Haec sententia ita mihi probanda videtur, ut tamen in necessario 
munere praecipuum Academiarum finem coUpcandum censeam. Quod, ni 
fallor, omnes mihi adsentientur , qui mecum existtment, ipsos quidem 
doctores doctrinae copia accurataque rerum scientia excellere eiusque inextin- 
guibilem amorem in discipulis excitare et perpetuo alere debere , diieiplina^ 
rumque eedee esse- Academias : sed tamen inetiiutionem Aeademieam artibus 
doctrinisque tradendis et percipiendis non contineri. In illis enim recti 
cultds seminariis erudiendus homo est, cuius animus ingeniumque iuvenile 



R A T I O. 197 

totum fingi debet ad propria cuiusqne artis studia» cui exooleadae Yitam 
destinavit. 

Nimirum ita comparatus homo est , ut singula corporis membra singulaeque 
ingenii atque animi facultated, quae accurate discerni et distingui debent, 
suis quaeque partibus fungantur : simul autem omnia oum toto cohaereant 
et conjuncta sint. Una enim xi ad agendum propelluntur , sanitasque mentis 
et corporis non nisi ex justo omnium partium temperamento efflorescit. 
Pariter artes et disciplinae yariae admodum sunt pro admirabili yarietate 
naturae hnmanae , quae eas sponte peperit. Nihil tamen verius illo Socraticae 
philosophiae praecepto, quod, a gigbaofib breyissime expressum, laudatum 
crebrius fuit , quam ejus vis intellecta : ct omnes artes , quae ad humanitatem 
« pertinent , habere quoddam commune yinculum, et quasi rognatione 
«( quadam inter se contineri. » In iis enim eadem illa unitas oonspicua 
est , quae in vero homine cernitur , qui constanti perpetuaque yolnntate 
fertur onmia, quae insita in ejus mente sunt , utut yaria, sedulo foyeudi, 
ad diyinum exemplar perficiendi, inque yita omni exserendi, Maxiniam 
autem illam partium yarietatem cum totius unitate coniunctam , quae per 
omnia diffnsa est , onmia animat « omnia complectitur , repraesentant Acade- 
miae. Quas majores saltem nostri , pro liberalitate sua , ea potissimum 
mente condiderunt, ut omnes diyinae humanaeque artes ibi docerentur, 
ita ut aliae alias constanter adiuyarent, retento simul quam studiosis- 
sime unico illo , quod memorayi , praesidio incolnmitatis prosperitatisque. 
Muneris enim et coUegii necessitudo, qua nos jungimur, coniunctissimi 
yiri ! quid aliud aut spectat aut refert, qaam interiorem illam inter 
naturam hominis et literas disciplinasque societatem , mutuamque utilitatum 
communicationem atque ad eundem finem contentionem : in quibus omnibu^ 
tum ipsarum artium, tum Academiarum yb yitalis latere yidetur? Qnid de 
lectissima juyentute dicam ? Num undique ad stndiorum domicilia confluit , 
simpliciter, ut suae quisque artis citissime faber fiat? nonne contraii, quos 
aetas , literarum amor , morum simiiitudo sociayit , forte nuigis ettakn com^ 
muni studioiorum titulo communique doctrinamm prindpio et fine. copulatos 
%ese, aentinnt? Itaque <x futuris Theologis, Medicis , Jurecoasultis , ut 
reliquos taceam , optimos quosque , utrum. ad maius ipsorum dubita an rei 



tM CORNELIISTARNUMAN 

publicae (^OQynodum aiogularamque t (fuas ^uisqtie sibi elegilt disciplinarum 
incrementumt intima sodalitate junctos Tidemust cuius memoria per totam 
yitam cui tandem nostrumt Auditores I non gratissima manebit? 

Quorsumegohaecdisputo? Ut eyiiioamt Audiioresl boc potisaimum nomine 
a reliquis institutis t ad docei)dam iuTentutem pomparatis t differre Academias t 
quod in illis pecuJiares quaedam artes et disciplinae tradunturt quibus 
addiscendis ad proprium vilae munus apti eflteiadtur iuvenes: in bis oontra 
omnia coneurrilntt ut cunctas ingenii animique dotas recte excolere possit 
juvenis, easQue. deinde ad illas maxime partes applicare» quibus yitam 
impendere destiaayit. Unde inteliigimust quam perniciosus fuerit saeculi 
arror t quo ingenii atque animi singularuAlque aiiimi iugeaiique Jfacultatom 
discidium coastituere multi conati sunt: dum aliis disciplinae ab artibus* 
yeluti rami a truncoi abscindendae disciplinaeque ipsae in y^rias paries 
diyellendae yidebantur. Pbrnioioeus error effecit » ut esstiterfnt noaitris 
temporibust in patria ezstiterint nostra, in supremo adeo regai coneilio 
surreterlnt, qui palam coQtcuderent t Academias in Aiagulas Facbllatte 
esse distrabeodas 1 

Ita ea » qpiae divinitus comuncta sunl el cohaereat t bomiaum iaiprudenlia 
alque ignoranlia. diasolyere perpetno studel 1 

Quae cum.ail Abademiarum bominiaque naturat ae neeeteariuin quidem 
doctoris Academici munus in tradendis disciplinis consislet. SAviRiuSt cHi 
princlpatum in }uris scieritia «etfts nostra delalil, jpiaatia abbinc aanis« cuni 
Universitatiim. Germanicarum ci^uaaoi praeclare adveraue, novKtoram calutoi* 
niam tueretfiTt maximum Academiarum elnolamcntum in exeoaplo poauit^ 
quod discipuli ab antecessoi^ sumant (^). Scilioet veteres et recenliares 
populi ante inventam typographiae aiiem carebant innomeris iUas externis 
docendi discendique inslrmknentis t quorum copii nos ita abundamus , ut 
fere laboremus: yerum viva dbdoris voxt yivos animWt perpeluumque 
eum inter et andientes sermonis» dispalationum, societatis oommerciom 
effectfunlt ut aUiua peaelrarent in discentium mentes et fixa in.iismanerent^ 
quaecanque ille praedperefl. alque cx eorum ingenio eltceret. . Itaqaot qood 
apud fvatAMttsam lei|pimu8| pueros i.iuTenes ftclost magtstram non abiioere aed 



R A T I Q. m 

inptAref quippe qni pro mercepario dcKstare diyinam \itae d^cem pancia- 
cantur» raUonem(^): id eum omnis omnino inatitutio spectabit , tummaxime 
ille Yere humanna hominem inatituendi modus, quem antiquitaa mediique 
aevi tempora nobis retuleruntj quemque perpetuare, nostra aetatCi de sa.vi9U 
seutentia, Academiae debent. In bono enim et praesente doctore, yeluti in 
speculo, boni discipuli intuebuntur cresoentem magis magisque scientiae atque 
sapieatiae copiapa , cui ipsi succrescant : item t quo modo ipse progrediatnr 
perque semet ipsutn sapere aiideaU lidem quam sit ardua disciplinarum yia 
cognoscent» et itinerb ducem atque comitem seifuentur eum , qui easdem 
simil^sye difficultates expertus est ipse , sed superayit. Doctor grayissimo 
officio satisfaciet» non si perpetuo juyenes excitet atque ad maiora perse- 
quenda stimulet : yerum si , quae summa sunt in arte 4 quam profitetur , ea 
constanter iis » tanquam finem , ad quem sine ulla intermissione enitendum 
sit, proponat: omnem autem progressum, quem feoerint, dignlim eorum 
studiis yiriom intentionem periclitationemque pronuntiet. Ita non prius 
eequiescere discent, quam in omni, quam traptent, materia per errorum 
et difficultatum tenebras in yeritatis luoem peryenerint , et lales bomines , 
quales yiros doctos, sese praebuerint. 

Haec igitur significare studui , cuxa institutionem juyenum praecipuum 
Aoademiarum fiuem necessariqmque Aakdamici doctoris 6fficium •yooayi. 



Debet autem.illa:plane jvafrMi ifuiiiuiio esse. 



Audire yideor , qui interpellent , Academiiis esse Uniyersitates , non 
huius illiusye regionis, sed mundanae screntiae commodis inseryientes : 
hanc fttisseearum omni aeyo laudem', ut essanf in orbe iiterlBita m^iropoles 
fumtdam* Etprofecto, quamyis Uniyersitatis nomen, quod multae gesserunt, 
nihil aliud sigmficarett quam eorpu9 legum oi magioirmiuum juo. haheno^ 
qnod autonomiam Yeteres appellabant ( ' ) , taiMtt pelregTiBos et ciyes , nullo 
discrimihe, undique ad haec scientiae sacpraria properayisse , et aequo jure 
habitos fuisse , constat. V toum hoc illis aecidit tempOlribus , quibus yariae 
gentes Europaeae in unAiu yeluti ciyi^alem literatam, safe uao imperio sacro 
et oiyili oongregatae fuerunt , eadem liii^iia ntentes. Uniala deinde tempora 
sttttL lUi Qommmai^ali \i\ quae nni|qu«m tameii jseamilt i / nostra aetate , 



aoo CORNELIISTARNUMAN 

alia successit : quae non tam ab nno eodemque fonte ad singulos populos , 
quam a singulis gentibos in omnes redundayit. Igitur hodieque exstat 
literatura Europaea« in omni eruditionia genere, adsidui omnium doctorum 
oper& perficienda. 

Eundem ingeniorumi disciplinarum , temporum motum secutae sunt Aca« 
demiae (^). Quarum eivibus duas hodie censemus esse patrias : unam naturaef 
alteram ieientiae: et eam patriam dicentes, ubi nati » et illami qua excepti 
sunt. Altera autem ab altera ne cogitatione quidem diTelli debet. Nisi 
quis in serium converti malit, quod olim in patria nostra per jocum 
propositum fnit minime ineptum (^) t quodque multis hominibas nostris 
▼ehementer placebit. Maiores nostri 9 stultissimi mortalium , ita animis 
frangebantur et pecuniis parcebant , ut non dubitarent , nondum pacata 
civitate , imo in mediis rei publicae procellis , condere Academias : arcessere 
adeo magnisque cum sumtibus retinere, maximo denique honore ornare 
peregrinos , quorum fama Academiae splendorem auctum iri jure sperabant. 
Nemonostrdm non sponte recordatur cara sibi virorum clarissimorum nomina, 
quae exteram originem, Batavae autem eruditionis laudes referunt (^). 
Quidni vero hodie intolerabile istud multis apud nos » uti videtur , Academia- 
rum onus in alios Principes reiiciatur 7 in magna praesertim aerarii penuria 
et Academiarum Germanicarnm vicinitate, regionum , ubi fixae sunt , salu* 
b|*itate atque amoenitate , principum munificentia , virorum clarissimorum , 
qui ibi florent , fama, discentium celebritate* inque tanta doctrinae, qua 
Germani ducuntur , existimatione , ut cum aere puro et temperato castissimae 
Musae adventanti BataTO adapirare videantur ? In vicino agro Geldrico et 
Traiectino multos novimus vel aedificare solere in alieno, permittente 
domino , bonis sub oonditionibus vel aediculas conducerei optimo anni 
tempore » ut villarum hortorumque ab aliis magno adparatu instructorum 
deliciiff laeti » dominorum saltem curis vacui , fruantur , ut suis. Horum 
exemplum, delendis Academiis nostris, cur non imitemur? — At, magna 
pecuniae vis quotannis civibus peribit, exteris acoresoetl Ac si dubiam 
optionem reliquissent oeconomiae politicae scriptof^es.» qui ad parsimoniam 
unice adtendere solent , modo constet» uti constat , juvenes minori sumtu 
plerumque in plurimis Germaniae Universitatibus , quam in patria nostra» 
infbrmari! ^ At deeront Profedsores > qui nostratibus jus» linguam, \\\kn^ 



O R A T I 0. 201 

domesticas tradant ! — Non deerunt Professores in docta feracique Professorum 
Germania i in tanta inprimis , qua ibi permulti flagrant » discendi docendique 
cupiditate: aut , si praeter spem evenerit , Yocabuntur fortasse nostratium 
nonnuUi in pulcherrimas regiones. Cognovi collegas, qui uti hic haud 
immerito de inconstante coeli aerisque temperie constanter queruntur, ita 
utramque patriam egregie esseat ornaturi. Sed noloaliis argumentis consilium 
ineptissimum commendare. Scilicet, quis, patriam cogitana, et quam sint 
cum ea coniunctae Academiae » non toto illud animo abhorreat ? ( ^ ) 

Erunt denique* qui in yaria disciplinarum indole argumentumsibi inYenisse 
putenty quo sententiam infringant; iMMutianem jicad^micam ubique pairiam 
€04€ dsbere» Cum enim aliae disciplinae domesticae magis sint « ut iurispru- 
dentia, aliae ad nuUum certum populum pertinere videantur » uti medicina» 
philosophia» literarum antiquarum et orientalium scientia, artes phjsicae 
et chymicae, theologia, in earum cultoribus cerni haud oportere affirmabunt» 
cujates sint. Hi vero attendant ad naturalem hominum geotiumqua varietatem , 
quae se&e in omnium artium doctrinarumque historia prodit » quamque non 
nisi cum humanitate ipsa exuet genus humanum, et reminiscant^r Oratoris» 
quem ante quinquennium ex hac cathedra tam accurate atque excellenter hunc 
loeum explicantem audivimus , ut equidem verbum hic addere supersedeam (^ )• 

Propius nunc accedo ad, proprium orationis argnmentum* De praecipuo 
Academiarum proposito diximus : pairium adhuc JureeoMuiium requirimus : 
cuius tamen imago exprimi a nobis non potest » nisi da juris natura pauca 
praemonuerimus. 

Statim autem errori occurrere debemus, quonullus fere gravior superiori 
aetate ingenium multorum hominum oocupavit et multas disciplinas invasit. 
Scilicet , quamvis juris natura a natura hominis repetenda ommno sit , parum 
tamen hanc perspexisse ii videntur , qui dooerent , siiigularem haminem naturi 
ab aliis sui generis disiunctum vivere. Nimirum uemo exstitit unquam , quin et 
propria iodoles ab aliis eum distingueret , et aimul ipse cum aliis aui generis, 
corpore» ingeniQ, animo, origine, eodem, quo omnes creati sumus, fine, 
coniuoctus esset. Deua omnia conaociavit; hominem ita instruxit » ut hominem 

C c 



202 CORNELriSTARNUMAN 

cum homine » alionun hominum societate 9 ciTitate , humanitate , ut denique 
hominem humanitatemque secum conciiiaret. Haec ipsa conjunctio una 
omnium maume sublimis est^ quippe quae omnes generis humani aetates 
complectitur , vitam terrestrem cum aetema copulat. Inde ab initio , omnis 
enim cultus a religione profectus est, homines ad eam instituit Deus, 
qui tandem per Filium , imaginem suam , perfectam suam hominisque 
naturam atque institutionis diyinae yim patefecit : dum per Ecclesiam Christi , 
si perfecta cogitetur , declaratury quaenam intima sit hominum inter se et 
cum Deo sub divino imperio societas. Summam hancce hominum cum Deo 
societatem animare atque regere debere societates , inprimis Christianas , 
sponte intelligitur : eius autem principium jam cernimus in gentibns rudibus, 
« quarum nuUa tam est fera , cuius mentem non imbuerit Deorum opinio » : 
id est, quae non superiori cuidam naturae, quam divinam yocant , curam 
caerimoniamque tribuat (^). Nec tantum cum Deo, sed homines inter se 
superiori humana comniunitate , ad Dei voluntatem ordinanda, copulati sunt. 
Singuli enim non iuxta se in hoc terrarum orbe collocati sunt» uti ii 
docuerunt f qnorum error ad societates civiles penitus convertendas multum 
contulit, sed singuli in familia nascuntur» et cum ipsa« quam accipiunt, 
vita , suscipiuntur in stirpem , tribum , populum , quocum eandem originem 
habent , eandem linguam deinde loquuntur < eadem sacra colunt , festa cele- 
brant , receptos mores sequuntur. Explicari hanc hominum consociationem , 
quae initio contractior est » magis magisque , eamqpae tandem omnes omnino 
necessitudines humanas oompleoti noTimus/- In vita autem domestica, prin- 
cipio illo etspeculo rerum publicarum , ea iam apparet singulorum cum superiori 
communione cohaerentia , quae indigentia et poieniia , id est , inaeqaalitate 
cernitur. Quae cum obedientiam genuit tum imperium , <« sine quo nec 
domus uUa nec ciTitas, nec^hominum unirersum genus stare, nec renim 
natura omnis^ nec ipse miindus potest. x> Sive igitur ad initia vitae ciyilis 
seu ad summum propositum, cui Deus hominem destinaviti attendimus, 
omnia nos docent 9 singulos homines ne > eogitatione quidem avelli debere 
a variis illis oommunitatis gradibus, quorum naturam cognoscere, legibus 
parere optimua quisque ihaxime atudebit. Tum demum singularis homo 
sui juris, liber est. Tantum eoim abest, ut hanc comniumtatem , pro 
arbitrio matuoTe cum aliie consensti eondiderit , ut haec maneat , ille in 



O R A T I 0« 203 

t6iTe8tribii3 societatibus per aliqaot modo annos moretur» AaiaxoTiLBs, cujus 

deperdita acripta politica equidem plaustris librorum » qui de jure naturae 

et publico uniyersali prodierunt» lubena redimerem, baud immerito pronun* 

tiavit , ioium Me priu4 pariiiuM suiss singulos bomines sibimet ipsis non 

sufficere : eum » qui membrum communitatis esse nequeat » vel » quooiam 

solus sibi sufficit > nulla re indigeat, non ease hominem » sed aut aliud animaJ 

autDeum (^^). Itaque, ut communione singulariacontinentur, ita communia 

omnibus bona» artes, linguae, literacy mores, religio, quae yariant rursus 

pro ingenti necessitudinum bumanarum varietate , probant , singularum 

societatum propriam ease indolem , quam socii singuli non tam effieiunt quam 

exprimunt. Ex bac populorum proprietate iura omnia fluxerunt : e communi 

eorum, qui ad singulas gentes pertinent , persuasione, fide, scientia, moribus, 

fatis ) eaque , quam quaeque gens aut subire debet aut superare , naturae 

vi : ut Terbo dicam , e tota populi yita , eiusque et aliorum populorum , qui 

ejusdem similisTe originis sunt , aut antea yixerunt * totius denique generis 

bumani cohaerentia. Ad juris naturam pertinet, utnon publicum jus privato, 

uti perbibetur , yerum privatum publico contineatur. Uti sua cuique populo 

lingua est, quam unusquisque de populo sponte addiscit, ita suum cuique jus , 

quo singuli , tanquam communitatis vinoulo, obligantur. Prineipio vitae civilis, 

proprii buius juris et linguae notae iam cernuntur: quamquam utrumque 

adhuc multo magis referat uniiaiom^ quae naiiane^ conjungit, quam jieou- 

liarem populi constitutionem. Quo magis autem in varias civitates congregan*- 

tur eiusdem originis gentes, eo etiam magis peculiarem earum civitatium 

naturam et lingua referet et jus. Omnes aetates ad utrumqae mutandum, 

corrumpendum , emendandum , aliquid , nonnullae interdum permultuni 

adferent. Maxima ingenia , oratores, poetae, scriptores , grammatici, jure- 

consulti, philosophi| legislatores commune illud populi, cujus vitam non 

per annos , sed per saecula metimur, patrimonium tuebuntur, augebunt, 

ornabunt, perfix;ere studebunt, posteritatemque locupletabunt. Nemo vero, 

nisi qui aut ignorantia lapsus sit aut impudentia , nobilissimum illud 

munus adgredietur, nisi qui penitus se in ingenium populi popularisque 

linguae et juris insinuaverit , ita ut arte et scientia sua totum populum cum 

dignitate repraesentare censeatur* Ab boc demum praesentia praeteritis 

aptari ita possunt y ut prudentcr fu.turi9 proapAciatar, 



204 CORNELIISTARNUMAN 

Tot auteni tantaramque rerum notitiam nemo sibi parare potest , nisi 
aJia multa respiciat perpetao. Etenim cultiores populi tum multa retinuerunt , 
quae cum aliis communia inde ab origine habuerunt* tum quae iis ab aliis 
fuerunt tributa culturae semina^susceperunt. Haec tamen , nisi et natura eorum 
cognita sit et secundum eam excolantur i germinare in alieno solo nequeunt , 
nedum huic coalescere possint. Atque in generis humani historia omnia ita 
copulata sunt , ut cum aliae gentes aliis laudibus excellnerint , nulla exstiterit » 
quin , qua re de humanitate egregie meruerit , eA ipsA omnibus profuerit saeculis 
futuris. Periit Tetus Graecia: deletum est populi Romani nomen atque 
auctoritas; sed Tiget vigebitque aeterno juventae flore antiquitaa, quae non 
linguas tantum inque omni arte immortalia monumenta reliquiti « ad recrean- 
dum genus humanum destinata» (u)| sed religionem etiam Ghristianam , 
excultam juris scientiam , instituta permulta juris sacri et profani, publici 
et priyati , ad recentiores populos propagavit , quae deinde patriis cujusque 
gentis institutisi juribus « legibus, jurisprudentiae partim commixta partim 
conjuncta fuerunt. 

Haec igitur omnia diligenter persequi Jureconsultus patrius debet (nam 
missa linguae jurisque comparatione adhunc solum attendemus), ut cuiusque 
peregrini instituti vis atque efiBcacitas in domestica jura perspiciatur : item, 
utrum aliena manserint an in unum confluxerint* Verum hic gradum non 
sistet. Non enim superiores juris rationalis doctoresi sed, qui nostro aevo 
florent, physicorum, chymicorum , physiologorum exemplum secutns , mVam , 
cui discere omnes debemus , interius explorabit : htstoriae igitur iurium eo 
maxime consilio operam dabit, quo melius quaenam sit iuru historia perspi- 
ciat. Nam profecto , quamvis qui in iuris historiam inquisiverit penitas , 
nondum naturam iuris exquisiverit • tamen inanes sunt omnes de hac disquisi'* 
tiones, quae non ab historia et constitutorum jurium scientia proficiscantur. 
Idem in historia juris hominis historiam humanitatisque cursum spectabit: 
ut , quod sammum est , tandem adsequatur , quonam nempe modo emen* 
dari instituta sacra et profana possint » quo juris vinculo vere libera hominum 
societas intus juncta cogitari debeat. Itaque , cum inomnium populorum , bar- 
barorum adeo , juribus communis jurium natura communisque hominum indoles 
certis vestigiis atque initiis appareant , proati in omni religione , in ea adco, quae 



R A T I 0. 206 

auperstitionibus contamiiiata et corrupta est» quaedam tamen conjunctionis 
bominem inter ef Deum indicia cernuntur : Jta yerns Jureconsultus neque 
infima baec negliget et summa semper respiciet y quae cernuntur in imagine 
liberae societatis bumanae. Exprimet bunc libertatis sensum, qaantum per 
bumanam imbecillitatem fieri potest , optimus quisque Jureconsultus 
maxime : in patrio tamen iure babitabit j ad boc excolendum summa infima 
adhibebit. 



Quid boc significet: in patrio it$re habiiare: ita tamen» ut nibil negligatur 
eorum « quae ad artis vel scientiae ambitum pertineant» priiicipes bodie Ger* 
maniae lureconsulti reliquos populos suo inprimis exemplo docuerunt. Novi- 
mus , Auditores ! superiori saeculo fere exeunte , in illis regionibus una cum 
diligentissimo pbilosopbiae studio yeterum linguarum , artium , bistoriae » 
poesios amorem redintegratum fuisse , qui peperit egregium illum literarum 
florem> quo principatum in omni doctrinarum eruditionisque genere reliquis 
gentibus aut praeripuerunt aut dubium reddiderunt Germani. Factum ita est , 
ut eodem , quo reliquam antiquitatem explorarent modo , antiquitates , bisto* 
riam, principia juris Romani indagarent atque ex ipsis fontibus deriTarent : 
item j quasnam mutationes subierit boc ius post Justinianum in Occidente 
atqueOriente , quaenam ejus vis fueritmedii aevi temporibus adjura, jurispru- 
dentiam , instituta recentiorum pbpulorum atque Jureconsultorum doctrinam 
excolenda. Inprimis eam artem investigare studuerunty qua lureconsulti Ro- 
mani admirabili consensu regulas tenuerunt , quibus veluti fundamentis omne 
jurisprudentiae aedificium superstpuerent , quae in cunctis doctrinae partibus 
dominabantur inque corpore juris « quasi spirare Tidentur » : qua acte principia 
juris ad sing^las causas ita applicare , singulares autem casus principiis univer- 
salibusitainnectere didicerunt, ut omne fere discrimen scientiae et artis tolle- 
retur. Quae hugo ^ H41jboldv9 , sayihius inprimisy ut discipulos , tantis magistris 
dignos , taceam , bac in re praestiterint , nemo ignorat. Quorum ratio ad 
reliqua subsidia 9 quibus patrii iuris intelligentia adiayanda est» feliciter 
traducta fuit a magnorum horum virorum aemulis , inde ab iis temporibus , 
quibus eodem animi impetu atque ardore , quo arma adversus totius fere 
Europae tirannum susceperant Germani , ad patriarum maxime literarum 
disciplinarumque cultom inflammati fuexunt. Itaque praeatantissimi in sua 



m CORNELIISTARNUMAN 

quiqae «fte Tiri mythologiam, antiquitales # linguas» geographiam, jura , 
leges , instituta , totam denique historiam gentium Germanicarum ab 
origine ad nostra uAque tempora ea cum perseTerautia exquiaiTerunt • quae 
Tere appellari meretur cc in ratione bene considerata stabilb et perpetua 
« remanaio.» (^2)« Ab initiis illis recte positis profecti, progressi jam sunt ad 
majora. Omnes enim nationes Germanicae cum Germania haud contineantur , 
quid Flandriacum , Belgicum , Neerlandicum , Helveticum , Francorum , Anglo- 
rum y Americanorum ius publicum et priyatum adpatrii juris historiam et na- 
turam illustrandam afferre possint , tum demum perspici posse merito puta- 
Terunt » si haud minori diligentia peregrina illa quam domestica explorarentur 
omniaque inter se compararentur. Imo jura septentrionalium populorum et 
slayicarum gentium industrii Germanorum ad totius £uropae notitiam produci 
coepta sunt, ita ut loreconsulti singuli Tiam oommuni Tirium intentione 
persequi Telle yideantur , quam ad linguam , my thologiam , antiquitates iuris 
ezplicandas , unus omnibus ostendit , patefecit , muniTit , Tir summua , jagobcs 
GBnnius, 



£r unt procul dubio , qui uti haec omnia per se haud improbanda , imo lau- 
danda existiment , ita ad yitae utilitates parum fructuosa putent : quooiam 
Jureconsulti istis rebus a necessariarum rerum studio ad praeteritorum tem- 
porum obsoletorumque jurium indagationem ayocentur necesse sit. Bi yero 
mihi antiquitates cum historia , id est mortem cum yita, confnndere yidentur. 
Liceat mihi hic aurea SAyivu yerba afierre » quibus in noyissimo , quod edere 
ooepit , opere , perspicue docuU « minime praeteriti temporis imaginem 
sibi informare Jureconsultos illos» qui historici dicti sunt, ad quam prae- 
sentia et futura exigenda sint : hoc eos spectare , ut suum cuique tribuatur 
aetati, populo, instituto: omnium autem maxime, ut perspiciatur , qup 
modo praesentia cum praeteritis re vra e^njumia sini. Nisi enim hoc 
sciamus, emiemam rerum faeiem videmuef rerum vero naiura noe taiei^ 
inque ienehrie erramue. 9 Itaque historiae ope eyolyimus praeeeniem ciyusque 
iuris atque instituti conditionem ex praeterito inde ab ejus origine: naiuram 
eius eyolyimus, quoniam principium cognoscimuS) quod ipsi ita inbaeret, 
ut etiamfsi per aliquod tempus exstinctum yideatur, tamen renyiscat, nec 
nisi cum ipso instituto pereat : ad aniiquiiaiee yero referendae sunt farmae 



R A T I O. 207 

illae f quae in successione et cnrsu aelatum intercidiint t MC nisi eum 
maximo rei publicae damno resuscitari possunt » ( ^ )• Quod gvavissimum 
discrimen utinam nunquam neglexissent civitatium rectores « legumlatoves t ^n 
docti y omnes » qui de rebus sacris et profanis rBte eoMervandu laut restitoen*' 
dis soUiciti fuerunt I Verum multi» etiam apudnos » siCrciendo e9 qnae Tetustate 
corruunt , ab omni detrimento integram sinceramque rem publicam consenra-^ 
turos se esse existimant , aut intermortua reyocando Titam restitutum iri sperant. 
Itaque nisi omnia historiae veluti lumine illustrentur , - populwum jura nemo 
intelligere , nedum interpretari aut excolere potest. Omnia enim confundantur 
necesseest: peregrina cum patriis» cum receptis antiquata, ooeca interpretum 
obserrantia cum vera juris natura aut legis ratione. Quomodo denique de 
emendando jure cogitare poterunt » qui nec legis Tirtutes a yitiis discer* 
nere didicerunt, et suas mendas legi obtruserunt? aut quouam jure patrii 
Jureconsulti nomen adfectabunt « qui ea » quae ipBomm scientiae atque arti 
subjecta sunt, regere nequeunt ad pe^etuam tei publicae utilitatem 
munerisquei quo in ciyitate flmgUntur , diguiltftem.? qm neBciuntf quod 
sft proprium populi jus : nihilque ipsi arte suA oonferunt ad patriae 
amorem , nihil ad libertatis ciyilis studium alendum t nihil ad oommunis 
juris reyerentiam augendam? Quae res diei vix potlBSt quAHtuin noceat rei 
publicae saluti. 

Cnm aliae tristissimae conditionis , in qua apud multos populos patria 
jurisprudentia yersatur , causae dicendae sunt » tum haac inprimis comme- 
morare debemus » quam tribuendam putamiis falais opinionibus » quae superiori 
aeyo de natura hominis, ciyitatis » jurisi ubiyis prMyalueruntt quaeque 
plurimorum mentes atque ingenia inyaserant penitUB. Nolo repetere , , quae 
ante sexennium de hoc argumento cofam yobis diaputayiy Auditores!: iUud 
unice animadyerto» omne hominum populorumque discrimen sublatum ab 
iis fiiisse , qui , quod cuique homini , genti , juri dyili proprium esset , piorsus 
praeteryidentes » nihil respiterent » nisi sihgulorum naturain t nec susm cuique » 
sed omnibus idem tribuerent. 

Gum autem singulis iltis naturil niliil commune inease putarentt qni> 
cum aliis sui generis superiori cammunione eoniunctos eese sevltireBt t 



208 CORNELIISTARNUMAN 

et tamen cragrega&di homines essent: ex mutuo eorum arbitrio omnes 
omnind necessitudines sociales, societates, legesi omne jus repetiTerunt. 
Populum simpliciter coetum hominum Yocdrunt, in certa regione certo 
quodam temporis spatio sub communi imperio yiventium. Hoc singulorum 
Yoluntate, sen potius plurimorum suffragiis , constitui atque ad plurimorum 
YOta regi debere contenderunt. Eum igitur errorem admiserunt , recte moaente 
siCHHORnio (^3), quo ciyitatis et juris notionem a lubitu hominum derivarent; 
jus omne tantum declarata summi imperantis , populi mandatarii , Toluntate 
niti putarent , omnesque civitates ad eandem rationis normam ordinari 
juberent. Haec doctrina mirum in modum cum saeculo conspirabat. Etenim 
pro arbitrio jura posse constitui, civitatemque mutari: praesentem aetatem 
nullo modo cum anterioribus cohaerere, sed humana vi ab bis divelli 
posse y palam professi ii sunt , qui sacra profana omnia in Francia conrerte- 
runt , et milleni hominis credunt , qui ab ooini rerum sacrarum profanarumque 
oonversione abhorrent. Omne autemjus a legislatore pendere: civitates • cives , 
machinarum merdiitmque instar eBse hdbendos', quas disponere , donare ^ per- 
mutare » yendere possis ; quisnam tandem Napoleone magis declaravit » qui 
nihil potius habuit • quam ut imperia antiqua everteret » aotiquae stirpia 
principes ejiceret, civitatium terminos dirumperet, peregrinis populis Franci- 
cas leges et jura, suas leges et decreta , obtruderet , omnium, quae divicerat > 
regnorum rerumque publicarum ordinatione soUicitata? 

Haec igitur oogitandi et sentiendi ratio illud tum in Germania tum inprimis 
in Gallia et patria nostra peperit jurisprudentiae studium , quo omnis prae- 
teritnm inter et praesans tempuB oognatio sublata Yideretur, ita ut nihil 
nisi yacuum futurum somniarent homines. In Germania mox melior doctrina 
yicit. Quid in Gallia .acciderit > ponatat. Sagaci^simi ibi . exstiterunt et 
disertissimi causarum patroni , elegantissimi oratores , egregii legum latores , 
probabiles admodum commentariorum juris ciyilis scriptores, quorum laudi 
nihil detrahendum putot aed qui juris Romani scientia, sine qua quis 
tandem Jureconsulti nomine dignus habebitur? excellerent: qui, eaftema 
rerum figei€ nmi eontenti, praesentia ex praeteritis explicarent , ac quaenam 
Franciae propria sint , quaenam cQm aliia ea populis omni aevo communia 
habuerity oomparando efficerenf: ii et untyerae pauciasimi exstiterunt et 



R A T I 0. 209 

ex iis qnictem , qui studia sua statim post inchoatam rei publicae conyefraionem 
aggressi aunt » hactenua inTentus est nemo. Nou hbhbiovbx db rinsBT » vab- 
DBssusniM , similesye. viros dictos yolo, neque exeellentem vbbliiii , TOUfLLiBBii , 
aliorum, artem et doctrinam non suspicio: quamq[uam ne horum quidem 
eruditio cum ambitu et copia et suhtilitate comparari posse Tidetur eias scien« 
tiae y quae praestantissimis aut priscis Galliae aut, qui nuncsunty Germaniae 
Jiirisconsultis propria censeri debet i latissime sese extendens; sed illi juris 
periti mihi ante oculos sunt| quorum aetatem et agmen duxit DVPitiiTS, 
in quo yiro quanta sit scientia juris docta ejus opera declarant» ipsique 
Galli ridendo agnoscuat (^^). Et tamen quis neget» eum jure inter ■ 
peritissimos caqsarum patroiaos » \igilantisaimos magistratus , facundissimosque. 
oratores censeri , ma^imaque ingenii felicitate conspicuum esse ? Scilicet » 
Auditores I ingeniosissimi Galli ad omuia sunt : omnesque populi multum 
ex iis proficere possunt ac debent; nos.inprimisy ad exoolenda ea , quae nostra 
sunt : primum , ut pure , eleganter , ornate liiigui patrid eloqui et scribere 
curae cordique habeamus ; deindei ut quaein scholarum umbrl didicerimus« 
pron^te atque apte in hominum luceJdi proferamus atque ad omnes casus » 
qui in vita civili inddunt , applicemus : tum , quae admirabilis eius gentis 
ars est » ut singulos locos sub universalibus principiis comprehendamus 
et ad capita sua redigamus : uude recentiorum populorum nullus codicibus 
legum scribendis tam idoneus videtur. Nihil hodie Franciae Jureconsultb ^ 
in maxima artis peritia , deest, praeter scientiam juris, quae gujicii aevo 
tam magna in iis fuit » ut tunc reliquos populos omnes superaverint. 
Tantum igitur abest , ut desperandum sit de egregia huius populi ad hanc 
disciplinam £icultate » ut haud dubitemus , quin , modo pacata maneat 
regio , neque optimae spei juvenes undis et tempestatibus rei publicae aese 
committere « quam in tranquillo otio adsiduis et modestis laboribus dedere 
aeae malint « brevi tempore toti Europae probaturus sit| quid in juris 
scientia valeat. Etenim rerum sacrarum et profanarum omnium , quam subiit, 
conversio non potuit non temporarium gignere doctrinae neglectum: sed 
exstiterunt ibi , qui , quibus vitiis jurisprudentia Gallica premeretur , et ipsi 
s^ntirent et publice declararent: alii melioremjam viam ingressi sunt; denique 
multos Francos , quam perdiu ignorarunt » unam omnium difficillimam 
artem insinuandi sese in praeteritorum temporum aliorumque populorum 

D d 



210 CO RNELJI. ST AB NUM AN 

mor«, «wiwtudinte, oogilandi Mtioiwin , pto|»riwn oninmo imteriori« aetafi» 
conditionem atque indolem , nunc percepisse, mLiKwncs, THiiamn fratres, 
ouhot™ . V11.W-AMS , ai«liti8 . alHque ^gregie doiaemn*. Qoorom ratio « , 
quod haudpanci bene et feliciter iam inchoarunt , ad jMrispt-dentiam ahquan- 
do accommodatafuerit: in Franda quoque mox ^patiqi Juriacon.«U. exonentur, 
qui intima artis et «cientiae. «mspiratione , qnod capot totin» d«ciplm«e esl, 
nullis exterarum regionum Jureconaultis aucloritate atqne digmtate cedenl. 

Apud n08 , sa^culo demum decimo dctayo ; hoc wbi tanqudm sppimum atque 
eitremum propoauerunt juris Anteeessore» , ut pa$riMi»pnmuJur«eon*ulto* 
per aeademicam inHitutiwm in/armarma. . Floruit hic semper inde fere a 
restanrata lurispmdeirtia iuris Ronwni studium, ^uod reote proayi colnerunt : 
Terum ea, quam memoravi,< aetate in ^sftnctis Acad«mii» laoTsros, -bo»- 
oAaos, MMWWos, TOoaoA, Kti^iw. rE8*BLH,», »ua qaisqueratione et sui» 
meritis conspicui, noBtrum iis dvile ^ mercatorimm , pdenale', criminale, 
publidum et gtentium,.undique afontibus repetere studueruntiet JureconsuUo» 
instituere, qui , «stertta rerum ipeeie haud cettfenti , h&lnTiiH.patrii juris i. e. 
materiae, quM scientiae eorum atque arti subiecta e»»et, cognoiicerent : »ic 
demumpatrium ius«fcdoliet muneri suo Jureoonsultos Batavos aliquando satis- 
facere posse merito existimantes. Eodera consilio, iisdem fere temporibus , in 
hac urbe condita fuit societa» , quae tunc temporis' non -tam ahtiquitates juri» 
patrii «xplorare, qu^mpatrium jus excolere sibi proposuit, adhibitis omnibu» 
justae interpretati<HUS oubsidiis. Sed postea tempora inciderunt , quibus 
pleraqne avita institdta abolenda , quaeque patria essent, commntanda institntis 
ridebantur , quae, unice . conTenirent hominibus , qui , re publica ad plurimo- 
Tum, uti fingebatur, conaensum ordtnata, nunc demum se libertetem adeptos 
esse putabant. Quae aecuta sunt, cuncti noTimus, Pro libertate eiterorum 
servitutem, pro patriis instituti» peregrina» lege» , perfegrinam iudiciorum 
ordinationem et linguam accepimu»: ad quae omnia intelligenda, illustranda 
atque . ad Titae civilis n«am adhibenda perpetuo ad peregrinos recurrendum 
crat scriptores, qui fere omnes persuaaum sibi habebant, rioTum saecu- 
lorum ordineni cum noTa re publioa noToque Napolconis imperio esse natum , 
praeteritorumque tempotum vim omnem exstinctam esse. Itaque patrii iuris 
fontes atque interpretes egregii, patriae historia atque antiquitates turpiter 



R A T I 0. : > - 211 

neglecta jocebiint. Talia eniia aiudia oontemni imperatoria utilitas erat , 
neque a saeculo abhorrebatt 

Liberati fuimus Francorum imi^erio , minime Francorum legibus atque institu- 
tis 9 omnium minime exemplo , quod Gallici nobis iuris interpretes dederunt. 
Quam parum haec omnia apta essentad patrii Jurisoonsulti institutionem » ad 
aliquam excitandain patrii iuris reverentiam , ipsi intelligitis , Auditores 1 
Nemo fere» nisi quum offlcium et neoessitas postulabant» huic studio se 
dedit. Accedebat , quod plerique Jureconsulti Belgici imbuti plane erant 
Gallicarum legum admiratione, ita ut fere ultra eas sapere recusarent* In 
Hollandia patiiae amantissimus quisque patrias • leges mox importuna ista 
dominationis monumenta deleturas eB^^ aTidissime eperabant. 

ftide a triennio demum peregrinp hoc onere liberati snmus. Inutile yero 
tl Ta&um benefidum erit , nisi Jureconsultorum - ars , scientia » industria 
perficiant » q^od patrius legislator inchoavit. 

• 

Equidem 9 A«ditores I ideo maxime diu exspectatos legum Godices expetivi, 
quod putabam'9 magnum ex iis incrementum percepturam ^b^ iurispruden- 
tiam : plus enJijll praesidii ciyitati in bonis Jureconsultis esse , quam in ipsis 
legibus. Norbram , inde a quo tempore restauratae Academiae fuerunt , haud 
paucos ex ^is pronrenisse , qiii omnia sibi doctrinae subsidia parassent , quae in 
patrio Jurecobsulto requiruntur : quamquam nonnuUi reliquas omnes 'Arispru- 
dentiae iMotea tractare mallent quam ius ciyile, qiiod, quoniam extraneum 
esset , coiitemserunt , breyique abrogatum iri crediderunt. Sperabam tales mox 
orituros esse in patria scriptores et commentatores , qui cum optimis scriptoribus 
Fraacicia, quo(rusik'merita in jurispublici, gehtium, criminali^ disciplina, si 
.cum^^fititmanis oeilfetantur ^ exigua admodum sunt, mm tantum de palmacerta- 
nnt , Terum etian; j^vobarent , retentum inde ab origine Academiarum nostra- 
rum mbrem,iiua^is ^Romani scientiam tanquam fundaiffientum aubiiciendi omni 
jurispru^entiaQ studio, .tantos fructus tulisse, ut dignbs oaootio, Totno, 
BTBkamsHOiKiov vuann ', unsiLio successores )itst' |Hraestarent. Putabam 
^ieidque i hoc ipsa^-^uy^d ex^^^te&mtas atadiis prodeunt, Jureconsultos nostros 



212 CORNELIISTARNUMAN 

uulta prae Gallis praecipua haWe. Quae emm in Gallia futoris JareeozufritiV 
apertae scholae fuerant , nil nisi seholae sunt » neqiie iis 9 qnae praesens disci* 
plinarum conditio postulat » satisfaciunt* Quam miser yero antea earum, 
Napoleone inpFimis regnante, statue fuerft 9 dictn difficile est: hic enim 
liberalem artem ad si»rdidum quaestum abiicere YoIViit. Igitur longe 
plerique non in scholis» sed in fbro ad forum educabantur : nostri conlra 
juvenesy si bonam studiis operam naTaverinti in yitae lucem prodeunt 9 ad 
omne patrii Jureconsulti munus explendum non dico parati 9. sed bene prae* 
parati.. 

Nec spem fallet exitus 9 Auditores ! moda regiam viam sequamur » nee 
Gallicorum Juriseonsultorum -vitia potius, qnam -virtutes» quae magnae sunt, 
imitemur. Itaque qui ad patrii Jureconsulti laudem adspirare yelit, nihil 
potius habeat| quam ut singula legum placita et uniTersa capita ad fontes» 
unde fluxerunt, reducat^ cursum^ quem tenuerunt^ persequatur: ut unde 
yenerint » quaenam siut 9 ^o tendant » pernoscat.. Nam frujstra quis contendat^ 
Godicem legum alio esse interpretandum modo , quam jura » quae sine expressa 
legislatoris. voluntate obtinuerunt* Gbdices illi pauca Gontineat « quae plane 
noYa sint: longe plurima eum anteriori iure ita conjuncta sunt, ut, nisi haeo 
iutelligamus 9 yera nostri |uris ratio nos lateat perpetuo. Quid 7 quod ne 
nova quidem ab antiquis recte discernere poterimus ? Etenim Jureconsultum 
seraper spectamus^ noneum r qui legibus interpretandis yictiim mbi potissimum 
quaera^ facillima qoaeque perceptu verissima atque opttma iudicans: sed 
eum^ fui injure habit€$. Hic enim solus jui:is interpres, custos^ conditor 
appeUari meretur. Quod aeque in Grammaticum et linguam yalet.. 

Quae hactenus de ea re disputavi. 9. ad omnes Godices pertinent. Nec necesse 
estyomnia nunc argumenta adferre 9 quibus sententiayquamtueor, confirmetur. 
Hocpraeme fero, sic demum yeram dignitatem Jareconsulti muneri conciliari:; 
sic demum eura a legum formularumque recitatore non gradu sed genere 
distingui. Quae enim arida magis et jejuna cogttam possunt y quam praecepla 
illa et praescripta, quae in Codice de modo oxporiundi in eaufis dvilibuo 
traduntur ? Et huius tamen studium 9 si scienliA nobilitetur et hisioriae yeluli 



R A T I O. 213 

Ifimme illustretar ad eum modam > quem ante maltos am:ios collega con- 
jonctissimus publice commendayit) nescio an non ad grayissimas referendam 
sit jucundissimasque totius jurisprudentiae partes. Idem de Codice criminali 
afGurmamus : cujus singuli loci plene intelligi nequeunt , nisi perpetuo 
eos cum juris Romani, antiqui juris patrii, Germanici , Gallid , Anglici» 
principiis, ut alia mittam, conferamus. Denique quomodo iuris mercatorit 
placita indagare atque explicare debeamuS| qui ex uno exemplo discere cupiat, 
is legat paueos-illos holtii nostratis commentarios , quibus forte in hoc 
genere nihil exquisitius prodiit. lureconsalti Gallici saltem nihil edidcrunt , 
quod eruditionis copia atque ambitu artisque subtilitate cum iis comparari 
posse videatur» 

Nondum de fure publico dixi. Et tamen nulla patrii juris pars interpretum 
ignorantia magis conturbata fuit. Quid enim? Lex nostra de imperio nullum 
fere capat, pauca principia ooutinety (]piae non ex anteriori jure repetenda 
sintr siTe ex yariis illis legibus, quae inde ab anna 1798 cenditae fueruntr 
seu- ex iure, quod libera re publica obtinuit, seu denique ex jure, quod 
ante liberam rempublicam aut in uniTerso Belgia aut in singulis patriae 
regionibus observatum fuit. Vim quoque haud exiguam in illud habuerunt 
tempora y quibus omues Europae regiones partim sollicitatae partim quassatae 
foerunt» Per Yiginti autem quinque annos ^ qpii inde a lata lege effluxerunt t 
tantum non omnes , qui de ea proountiarent eamye interpretandam sume- 
rent, Bihil egerunt aliad| quam ut praeconceptas' suas, quas in scholis 
perceperant 'vel ex libris* Tulgaribus Tel ephemeridibus arripuerant, de jure 
publico uniyersali opiniones , legi accommodare studerent , nihil tale refej^entir 
Scilicet dogmata de summo imperior quod necessario singulis competit, de 
naturali, quae omnibus idem triboit « aequalitate, tanquam omnis inaequalitatis 
eivilis parente, de contractu sociali et precario jure parendi: baec igitur ad 
omnium captum sunt et multorum Tota. Quae ex interiori homini», eiTitatisr 
iuris publici natura petuntur principia^ quae ex propria gentis constitutione , 
ex grammatica €t histwriea legis inrterpretatione deriyantur rectae intelligeBtiae 
subsidift, et vulgus hominum latent nec raro juris ciyilis peritos. Quod 
patria nostra omxii fere aeyo ad summum suum experta est detrimentum» 



214 CORNELIISTARNUMAN 

Cuius historia simul probat , quain ait neceMarium , jus publicum ciyitatifl 
nostrae a iuribus aliorum populorum accurate distinguere : qaod fieri 
prorsus nequit « nisi propriam ipsius naturam indagayerimus* Aliter enim 
metuendum est| ne aliena ei obtrudamus. Quod ante saeculum decimum 
octayum perpetuo fere accidit 9 et superiori adhue saeculo factum Aiit , com ad 
transmarinas iUas 9 quae ex anteriori Angliae et ex coloniarum AngUcarum in 
America Septentrionali historia atque conditione tum sacra tum ciyili sponte 
redundaver ant , de naturalibus hominum juribus opinionesi yeluti ad perfecti 
speciem, yitiosa et hominum socordiA corrupta rei publicae nostrae ordinatio 
exigeretur » quae tamen plane diyersis fundamentis superstructa fuerat et nite- 
batur. Hunc igitur errorem 'eo magis omni niodo tollendum censemus , quo 
plures ubiyis etiam apud nos inyenianturi qui eodem abripi sese patiuntur. 

Sed alia a^huc in patrio Jureconsultq requiruntur» ad quae Academica 
institutio eum praeparare debeat. Domum Jureconsulti «r totius oraculum 
ciyitatis» Romani dixerunt. In nostris ciyitatibus praestantissimum Jure- 
oonsultorum munus omnia populi commoda complectitur , cum ad rem 
publicam gerendam et legifera concilia fere yocari soleant. Hi igitur matare 
sibi proponant : « aliquando noscere rem publicam >> : idque late patet , latius 
etiam, quam in libris de legibus cigbbo Senatori necessarium duxit. Tota 
enim populi conditio exploran4<L Q^t : inprimis ut dignoscatur, quaenam yera 
ejus sit indoles , quaenam praesentes eius necessitates .et perpetuae utilitates 
requirant» ad quaenam aptus sit. Futuris Jureconsultis nostris sanciissimum 
impositum' officium est » linguam et historiam patriiae summo studio explo- 
randi. Nec coloniarum nostrarum historiam negligant : hon tantuia quoniam 
earum proyentu respublica nunc sustentatur atqiie alitur , priyatoruflaque bpes 
augenturj industria ciyium acuitnr , yervmetiAm quodpopularium fortitudiliei 
jeonstantia , laboribus coiidita§ » popul^riuinquc sodore ac eangyine consermtae 
fuerunt et adhuc seryantur , atqtie \n ii^ ooostitnendis et colendis suum inge^ 
nium Batayi prodiderunt. 5ic liberabimur crimine» niillftm ge&tem magis 
patriam in bre , miiius in iDtenectu.habere^ quam nbstrami hik»in|N(imis aetate^ 
Illnd palam profiteor, nihil imhi molestiiis et feore iatoMrabilios accidere 
solerey qu^m summflm, quae jn ainltis ciyibusy cultiodbiis adeoy juycaiibus 



R A T I O, 215 

inprimis' i qui liberiili inatitutione usi esse dicuntur , animadTertitur , et 
patriarum xecum el hiatoriae maxime patriae igQorantiam* Quisnam tandem 
potest ease ignotae rei amor? 

Haec igilur 4e patriq Jureconsiilto monenda censui. Quem in juris scientia 
tractanda e€ arte profiteoda, quae infinitae suntf ita Tersari opprtebit , ut 
quantum possit ex exterisproficiat» patrius tamen e§se non desinat. Optimus 
autem quisque virtute sua insitam sibi populoque vim promoTebit maxime. 
Quaenam aiiis populis insita vis sit , quaerere coram Yobis supersedeo : sin 
autem de Iproprio Batavorum ingenio quaeratis, Auditoresl quod Academica 
Hi3titutione'in JureGOiisuHo^,'^ttantum fieri pos^iti excpli debeat» omjasis aliis, 
respondeo:.i9imp/A9sit. NuIIus enime recentioribuspopulismaiori simplicitate 
tot tantaqae peregit» quam.populus noster» qui simplicisstmis instrumentis » 
industria maxime , perseyerantia , parsimonia , fortitudine in periculis susci- 
piendis et .perferendis « acuto ingeaio ad vera et perpetua commoda unice 
intento , summam isihi gloriam et prosperitatem peperit , aliisque populiff 
cum exemplo siio ^um inyentis profuit. Et vero, qui^ magnos viros, qui 
olim hic flomeruat , cogitat , pietqres , maritimos duces« rei publicae rectores , 
viros eruditos, quorum nomen per totum terrarum orbem celebratum fuit, 
quin inprimis admiretur ingenii » animi , vitaeque , quam prodiderunt , 
simplicitatem 7 

Simple» €0i veri ^igillum. . Hac sententia BOBaHA.vius simul et populi sui , et 
artis sciehtiaeque omniset suum ipsias ingenium expressit. A veri autem studio , 
quo nuMum homini Dras sublimius de^it, omi^iS' disciplinarum flps pendet^ 

Qui sensu ducitur eius , quod simplea est , naiurae vitam sequjtur. Ergo non 
naturam sibi praeconceptisque suis opinionibus submittit , sed eam constanter 
interrogando naturamque auam et aliorum explorando elieere omnia ex ipsa 
studebit. Ifec rivulos sectabitur « ad foates penetrabit, ipsa disoipfina^rum om* 
nium elem^taet principia exquiret , ex bis omui^ derivabit. Ouotie^ cogitavi , 
Auditorea! cur tandem factum sit, .utapud aos summus sempev remaoserit 
antiquarum literarum honos, .ita ut hodieque pfimo eruditus censeatur , nisi qui 
harum cognitione imbutus sit, toties baud exiguam ejus rei causam invenisse mifai 



216 CORNELIISTARNUMAN 

in illa simplicilate Tisus sum » quae et Teteres et proavos ornayit , effedtque ,' 
ut naturae tiam pariter sequerentur. Itaque Bonuiyius alter HirpocaATis et 
erat et nominabatur : condidit autem Medicorum scholam , quae Hippocraticam 
rationem ad hunc usque diem in principe patriae Academia propagayit. Hinc 
repetendum, simplicitatem , quam spirat religio Christianay toti populo, 
Socraticam autem philosophiam philosophis nostris in omni disciplinarom 
genere maxime placuisse i virorumque literatorum seriem exstitisse in patria 
nostra, qui ejus rationem exprimerent plane* Bataya enim haec dicam? an 
naturae simplicitas non tantum BUHiiURiUH et wtttbhbighiuii ita oepit t ut 
frequenter eam et semper maxima eum Yoluptate referant in scriptis suis : 
regnat eadem in disciplina hikstbrhuscma et scbultbiisiaba. Ut denique alia 
omittam» naturae yiam secuti sunt majores, cum ex genuinis juris Romani 
fontibus jurisprudentiae artem jurisque Romani sdentianjL repeterent. 

Sensus denique eius , quod MimpUm est » aeuatur et nobilitetiir in futuro 
Jureconsulto Batayo « quoniam candoris est fideique sigillum : fides autem 
inyisibile omnis juris praesidium , justitiaeque parens* Quam fidem cum in 
Batavis maxime admirari peregrini solerent : quid mirum • eos non mercaturae 
magis agendae quam jurisprudentiae tractandae aptos fuisse ? 

Omnino ea , quae de Romanorum ingenio dicuntur ad iuris artem felicissimo » 
ea pariter de populo nostro affirmaveris. « Fuerunt Romani yiri grayes , parci 
homines et seyeri, utilitate omnia aestimantes: omnium yirtutum maxime 
justitiam coluerunt et fidem » (^^}. Praeterea cum Romanis commune 
habuerunt majores » ut temerarias mutationes ayersarentur » antiqaitate 
conservanda » et majorum institutis yehementer del^ectarentur. 

Alia accedebanty quae jurisprudentiae amorem alere va his regionibus 
deberent. Primum proprium est nostrae genti acientiae et artis con« 
jungendae , yel potius scientiae statim ad vitae usum traduc»dae , studium : 
imo ex media hominum yita artes doctrinaeque prodierunt % Spsaeque sponte 
;id eam fuerunt accommodatae. Deinde suum euique tribuendi yoluntas 
/pinime a populo abhorrebat , qui et pacis esset amantissimus , yiribnsque 



R A T I O. 217 

non ita poUeret, ut aliis injuriam inferre impune ei liceret: contra in 
fide et juris observantia optimum mercaturae praesidium quaerere debuit. 
Regnabat item in civitate maxima iegum magistratuumque reverentiay sine 
qua ne umbram q[uidem libertatis cernimus. Hanc autem Tehementer amabant 
majores» etiamsi umbram pro imagine interdum amplexi fuerint, neque 
in iisdem de libertate opinionibus summam rem publicam semper posuerint. 
Sed tamen illius studium omni aeyo dominatur in bistoria populi nostri tum 
sacra tum civili : quo factum , ut nullus Europae populus tantam libertatem 
socialem et ipse adeptas fuerit et aliis intra fines regionis suae eoncesserit , 
quantam proavi nostri. Yerae igitur libertatis perpetuo amorem excolaty 
perficiat patrius Jureconsultus , liberum civem civibus suis sese praebens» 
liberum ab hominum , liberum a populi sui erroribus atquc -vitiis : quid 
justumsit, unice sectans , non hominum metu , sed Dei unice reverentii ductus« 

Quid denique de antiquitatis observantia dicam? quae dici vix potest quan- 
tum , si bene temperetur , prosit ad justi sensum corroborandum , civitatem 
confirmandami aequabilitatem conservandam 7 Quamquam haec bona ars 
valde prona est in vitium flecti. Tota enim populi nostri historia declarat, 
maximas saepe in re publica turbas ortas fuisse ex pertinacia in servandis 
legibus institutisque , quae per yetustatem obsoleverant yel corrupta fuerant. 
Derivandum hoc malum videtur ex proprii et gentilitii commodi studio » quo 
corpora inprirois et magistratus ducebantur. In ea perseverantia, quaefinitima 
constantiae multis censebatur , facile adquievit tarditas multorum ingeniomm , 
magnaque inertiae Tis , quae non insita quidem est populo nostro , ( quis 
enim Batavos saeculi decimi septimi inertiae incuset?) sed quam divitiae et 
otium et imperii retinendi studium in gente nostra pepererunt et nutriverunt. 
In gente nostra , inquam : quae naturft minus ad alacritatem quam ad pm- 
dentiam , patientiam , constantiam composita videtur , quaeque omni aevo 
privatae vitae prosperitatem felicitatemque domesticam pluris aestimavit y 
quam ut aliquas in imperio administrando partes ageret. 

Itaque earum virtutum , quae non tam evidenter vel non ea conspiratione 
in ullo alio populo praeter Batavum cemuntur, semina diligenter excitanda 
atque excolenda sunt in animis ingeniisque juvenum, mii nobilissimam 

E e 



218 CORNELIISTARNUMAN 

artem aliquando «unt professuri. Neque minori curA praecayendam erit» 
oe Titia popularia in eomm mentes irrepant» Quamobrem a Germanis desumant 
purum illum atque aincerum scimtiae amorem t quo ducti nil . actum 
reputant , dum quid raperest agendnm : a Gallia eam elegantiam » quam 
praedicavi » et admirabilem in cogitando et disserendo perspicuit^tem , atque 
artis forensis multiplicem usum : ab Anglis denique dvilem prudentiam , 
eximiam scientiae et artis omnis ad vitae utilitates oonjungendae facultatem , 
intimumque libertatis ciTilis sensum, quo haeo gens prae aliis omnibiis hodie 
ducitur. Vemm ita has aliorum populorum Tirtutes sibi comparent , ut ex 
Academiis nostris magis magtsque prodeant 9 qui aliquando fiant et habeantur , 
Jureoonsulti yere patriil 



O R A T i O. 219 



Qpac» me Rectore* Aeademiae Groninganae fata fueriat» supereat, at 
oommemarem. FQenmt illa bona : si tamen fata diceoda sunt , nec potioa 
luculenta Dei erga nos et Academiam., quam oostram omnea appeUamuSf 
beneficia. Quamquam laetis interdum mixta tristia fuerunt: conditionem enim» 
qua nati sumus et yiTimus , hoc qnoque anno eiperti fuimus. 

Yos enim intaentesi Yiri Hlpatrisaimi , Aeademiae Curatores! laetamur, 
salTOs ¥08 esse atque inoolames; unumque vestrfim» qaem omnes Teneramw, 
ego antem inprimis amo alque diliso, merita existimationis » auetoritatis 
mitisque sapientiae piaemia.tulisse. Honores enim, quos «pnsiliam- delectoram 
ab ordinibus provincialibus ad/coetum legiferum ciTium ipsi triboit, a Rege 
non tantom comprobati, Ter«m etiam postea duplici accessione aacti 
fuerunt. (^^) Vobiscnm Tero dolelnas».ia eo sene, qui olim bis, diTevsis 
admodum rei publicae temporibus, CeUegioiTestto adscriptua ftierat , ezemplum 
interiisse UTitae prudentiae , abstinimtiae , raraeqoe rerum sdentiae , sine qua 
paratus esse Senator, judice cicsaoiiXy nuUo pacto potest, quae autem 
eum ita ornabat, ut in rebus dTilibus omnibus paratissimus esset. Ea 
utique exquisitae doctrinae laude indaruit HtiraiGDB LvaoLros .wiGuasvs, 
quae sola curatorio eum munere , quod recte nisi ab emdito Tiro administrari 
non potest , digmssiiiEum reddidisset. Ex patrida gente ortus inter nobilitatem 
ita emimiit , ut exemplum esprimeret . prindpum illorum Tirorum , quorum 
manu respubiica olim gobemata fioit. Quorum baud paucos exquisitis ingenii 
facaltatibus aequaTit, lODgaeTos aetate edso superaTit. Ut enim ovniisL^f^ 
lUTSiini , Bamopu Dussuiiva , ooantiUM Horf nni , omittam , qui saecolo 
decimo octaTO omnes aut fere oefeogenarii aut £m noaagenavii mortui sunt , 
tres e r AOiLoatni gente , non interrupta serie , per oentum et octodedm annod , 
amplissimom Giapbiarii Ordinum Generalium nninus , unum illad inpaads 
graTissimum in re publica fdederata ministerium, impleTemnt. Trmnasirs 



220 CORNELIISTARNUMAN 

nonagesimo tertio aetatis anno fato cessit- Eqnidem , Aaditores I talimn 
seniorum mortem non tam ipsorum cansa lugere soleo* haec enim optabflis 
iis esse debet» quam quod eorum obitu irreparabilis jactura illarum rerum fit, 
quibua anteriorum temporum , Tirorum, qui olim excelluerunt, consiliorum- 
quei quibua res publica administrata fuit, innumerabilium omnino negotiorum, 
seitn dignissimorum , memoria illustrari posset. Quo magis gaudemus , ▼irum 
illustrissimum et ipsum edidisse perpetuae utilitatis opus, et atia reliquisse» 
quae « quoniam iaudes maximas a peritissimis huj us rei arbitris tulerant , ut 
aliquando edantur , ' vebementer optamus (^^). 

WiCBcasi ingenium sagacissimi yiri suspicere solebant. Qui tibi t nobilissime 
iBVOtBs i paulo ante obitu affinis tui adflicto i ereptus fuit » aTunculns lbopol« 
BiJBi comes a Linumo STiantt , omnibus ille bonis flebilis occidit: diutius enim 
in TiTam instauratae patriae et receptate libertatis recordationem serrare eum 
Toluissent* Pleriquejameorum, quibus omnia tum patria debnit , occubuerunt. 
Hos hoc anno secutns est aetate pariter atque Tirtutibus spectabilis aTunciilas 
tuus, qufque illornm omnium nomina immortalitati commendaTity ipse im- 
mortaliter de patria, literis et re Ghristiana meritus , FALttius. Yerum, etsi 
oculis nunc desideramus egregios Tiros » TiTet aeternumque Tigebit in anioiis 
popularium eorum memoria, quae succrescenti juTentuti pie adsidueque 
colenda a patriis q^oque juris Antecessoribus commendabitur. 

Nost^r OrdOi Viri clarissimi 1 orbatus Tiro est» cui nos, uti ipse sibi, 
fiillaci spe » longiorem Titam destinaTeramus* In initio enim mensis 
Aprilisi acuto et acerbo morbo succubuit ioakhls nBRXAimus gbrbabdcs 
TfoLtBBS, in Facultate Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum 
Professor Ordinarius, anno aetatis sexagesimo septimo. Natus est in urbe 
Gliviensi , ubi pater RaiionalU mnnere fungebatur. Quem cum puer amisnset, 
primum cum matre Amstelodamum , deinde Roterodamum commigraTit* la 
utraque urbe literarum hnmaniorum elementa peroepit* NutriTit ea studia 
institutio , qua fruitus est in Academia HarderoTicina , ita ut , Tiginti 
annorum juTetiis , ad scholae Doccumanae rectionem Tocaretur. Deinde 
Groningae praeceptoris , HarderoTici Conrectoris , munus gessit : breTi post ia 



R A T I 0. 221 

hanc nrbem redux tanta cum doctrinae atq«e elegantiae laude tamque bona 
aliorum de ae opinione juTentutem scbolasticam docere scholasque Latinaa 
regere existimatus est, ut anno MDCCCX in Academia nostra delata ei 
fuerit literarum Orientalium professio (^^). 

■ » 

Equidem virum cognoscere coepi , cum jam consenuisset : facile tamen ani- 
madyerti , quod omnes mihi , qui in aetatis eum flore atque vigore accurate 
cognoTerant, confirmayerunt : esse eum acutissimi hominem ingenii, sollertissi- 
mum rerum humanarum , errorum inprimis yitiorumque humanorum , explo- 
ratorem : sale et facetiis ita abundantemy ut multos, prouti yelleti aut ad se 
adliceret aut a se arceret : Tirum candidum » multarum utilissimarum 
rerum 9 quam sibi legendo comparaTerat » notitii excellentem : artium, 
musices inprimis , admiratorem. Quo animo collegae * quos intei^ior eiusdem 
Ordinis necessitudo cum eo conjunxeraty haud exspectatum nuntium de 
morte ejus acceperint, efficimus ex iis» quae i paucis post obitum vroi/rBiBi 
diebus » unus eorum publice declaravit • qui eo per Tiginti quinque annos 
collega usus est. Nobis omnibus incumbit , Auditcdres I grata mente Tirtutes 
recordarii quae in defuncto cernebantur. ^ • 

! 

Huius igitur mors ad totum nostrum Ordinem pertinuit.' Nemo tamen 
fuit, qui mortem eamm matronarum, quae et Tiduae Professorum Gronin* 
ganorum fuerunt et tribus coUegis sanguine , affinitate , caritate coniunetae , 
non ad nos omnes pertinere existimaTerit. Fuerunt illae .JOHAifHA AaiTia 
▲OAiAiii et iUDiTnA raAAGiHA DaTTiioirT, utraque muliebris sexus orna* 
mentum, Christi discipulae. Amori et desiderio, quo tu, amicissime n 
hL lAiLLB 1 laatrem , tos , coUegae egregii , lvlots et HonTBDB m ghoot I 
hubtuiqbii Tiduam^ quam matris inatar colitis , prosequimini , uniTersa 
ciTitas inerito consentit. Nam magna est talium foeminarain>> Jactua, 
quarum modesta Tirtute et domestiea diligentia • quae aliia constanter 
prospicit, non minus quam extranei. Tirorum exercitatione praesens . et 
futura ciTium ciTitatisque sors continetur« Itaque parentum , eorumque , 
qui parentum nobis instar sunt, Tirtns tanta dos estf ut non Bolam 
Tita eorum nos beet , sed etiam mors ipsa arctius quam antea fsam 



222 CORNELIISTARNUMAN 

118 00Dja9gat« Et , qaem ex ea pereipimu , dolor adeo est ealutarie i nt toto 
animo tandem u sapientiesimi Dei f amantissimi nostrAm Fatris • oonsiliis 
aeqvieeoamaB. 

Alii collegae domestica ynlnera accepemnt : tu maxime t Tir aestamatisaime 
siBMviAnl qai patrem tnnm his ipsis diebns amiaisti: patrenii et Titae et 
Titae bene agendae anctorem ; Tiram clarissimam , ejasdem artis , ad qaam 
te institnit , • Professorem. Penitus persentio , in qaanto nanc lacta ta 
▼ivas* «Teoum lagemus ; tecum Deam • precamur « at te taosqae , jam 
adfliotos , erigat I 

Etsi immataram juTenum mortem Tocare solemus , yestram tamen 
aetatem, ccHnmilitonest optimi ! ^ plures mortis caosas babere, tristi denao 
bujus anni experientia fuit eonfirmatam*. Erepti enimcvdbis, parentibus, 
praeceptoribus suis , quinque ' adolescentes sunt : tmabba sb gooc , lm- 
BBSTVs ooaTfrra n« i ohob , thmjbobvs K.mBBa , lioii AaBOs mvta , iiraBBaTirs 
▼aif .BBUooav , quonim plures multis yestrAm ignoti occubuerunt. Primus 
enim yix in studiosorum numerum <reo^us erat : duo ob morbum corpori 
irrepentem frequentem studiorum intercapedinem facere debuerunt : kvtpbbuh 
Tero et POtVAii oum a^timabatis ob diligentiam atque industriam • quam 
Tobis et doctoribus snis probaTerant-,] tam omabaiis ob morum integri-* 
tatem eimplidtatemque. Igitur carissimorum capitum memoriam ipsamqae 
mortem ita nos semper meminisse oportebit , nt studia nostra nos simul 
intimae artium dootrinaramque sciealiae initient atque Titae illi , quae sola 
Tita 4ieenda est. 



• Haec igitor tristia nobis < accidenmt. Longe aatem maiorem gandii • 
qoam doloBis materiem AoadenHa lialniit Duo Tiri «nim ad eam acoes-* 
aeriMit, a quorum doctrina, industria , exemplo^ beneTolentia , optima 
qiiaeqiie t«aspectamus« Non .itcnbo, .Tiriidariasiaail <qaae aliis opportani-* 
tatikms Tobis. aignificaTi. 9oc unvm addo: «minem, uivnirQiI in nostro 
ordiM inveniri, qnin in accorata antiquavam. scioniia cJOigaaram -lotiasque 
antiquilaiis oognitione, usptioEuijm, imo nmbam, «tum esse «exisftiraet Terae 



R A T I O. 221 

eruditionis et fundamentani et praesidium: neminem , amicifleinle itiKiauMl 
fuisse, quin optayerit, ut ea mente in hac Academia dio sanotisaimam 
disciplinam professurus esaes, qua tvbssblus CAHsroaTiirs Groninganua eam 
excoluisset » si nunc vixisseL Fausta quaequQ vobis in hac noya yitae 
statione denuo adprecamur , feliciterque inceptum munus gratulamur. 

Qui LVLOFsiOi OBOTio, sBBASTiAiio et BAABTio BB LA FAiUiB « qucm bi» adeo 
viri docti suffragiis suis ornaverunt , a socieiatibus literatis tum patriis tum 
exteris decretus honos fuitt nohis omnibus gratus aecidit. Etenim in iaetis 
omnibus rebus, qnae Academiae contingere possunt, quid tandem laetins 
oogitari potest« quam florere eam Tirorum probatissimorum doctrina et fama, 
omniumque collegarum erga omnes beneyolentia? qnae quidem in nostra 
Academia tanta est » ut si minua extemis bonid t at ma^o ill^ bono gloiiari 
▼el potius gaudere m^ ito posse Tideatur« 

Quamquam externa illa bona minime contemnimus* : Sunt enim ad perpe*- 
tuitatem composita , et necessaria inatitutionis Acadeniicae' Bubsidia , quae 
magis magisque augentur , satis vero augeri nequeont. in proBperis tgitur 
censemus , musaea , hortos , bibliothecam , nosoeomia » physicoram et 
chjmicorum instrumentorum adparatas summa diligentia bbDsermta esse 
atque aucta ; non tantum publico aumtu » Temm etiana privatorum 
donis. Ita honestissimus ciyis , joavbbs oovkbbs • fiUdB 9 Academiae iypo 
graphus ^ bibliothecam Academicam auxit exemplari omnium eorum libro- 
rum, apud eum editorum » > quibus adhuc illa careret: pro qua 'liberalitBte , 
Academiae nomine, gratias ei agimus» Pariter musaeum BoSiogieum et 
mineralogicum ex musaeo regio Leidensi doiio acoapit -multa' spedmina 
animalium et mineraliumy quae ibi superabant* Emta praeterea fait Hei- 
delbergae utilissima coUectio speciminum geologicorum , justo ordine 'ad 
praesentem disciplinae conditionem dispositorum , estraordinaria pectmia, a 
Curatoiibus, Tiris amplissimis, concessa. Bibliothecae autem usus fadlior 
etiam efficietur et fructuosior , quoniam indefessa Bibliothecarii cura , nil 
a§ium rtpuianti^ , Atm quid mpnrsii agmium , supplementum catalogi 
tTpis jam exprimi coeptum est« Denique nonnuUa aedificia incrementum 



t24 CORNELIISTARNUMAN 

ceperant : inprimis musaeum anatomicum et oeconomiae ruralis instrn» 
mentis destinatum. Est igitur » Auditores ! quod Yehementer laetemur 9 
collegarum et curatorum proyidentii multa utilia et optima studiorum 
subsidia rebus nostris accessisse. 

Yerum, quod inprimis commemorare jttvat« florait hoc anno Academia, 
uti proximis superioribus » studiosdram erga nos omnes observanti& « qua 
non tantnm nostrum docendi atque instituendi munus jucundissimum reddi- 
derunty sed meum etiam annum adeo placitum atque quietum, ut fasces 
nullam molestiam habuerint. Guius quidem magistratus reoordatio suayis- 
sima semper erit animo meo: eoque magis, quo certius mihi persuasum 
fuerit , optimi juvenesl non mihi vos, sed Academiae Rectori obsequium 
tribuisse. Nobis, Auditoresl discipulos esse, nonnullis exceptis, quales 
omnes omnino Academiae tulerunt et semper tolerare debebunt , sed discipu- 
los nobis esse, pacis, bonorum morum» bonarum quarumvis artium , studio- 
sos , modestos nobis juyenes esse , quae Tirtus mihi , hac , qua Tiyinins , 
aetate, in praesenti patriae conditione, in qua haud pauci, saecalum potius 
quam morem majorum secuti, insolenter sese suasque opiniones efferre 
coeperunty praecipua quaedam in juyentute yidetur , tos testes adyoco, col- 
legae optimi 1 tos , huius urbis cives ! Fuerunt adeo « qui nomen suum aliis 
Academiis commendarent , et in unico cer tamine , quod cunctis Academiarum 
et Athenaeorum i^ostrorum ciTibus nunc proponi solet , nostrae UniTersitatis 
dignitatem strenile tuerentur. Nam in Academia Traiectina , in qua memini 
me JODOGUH HBaiHQA, «Liuk patre, Rectorem Magnificum, cum magistratu 
abiret, praemiumque tribueret praeclarae spei juTeni* pbtbo hoistbdb hb 
GBOOT , quam hic non omnino fef ellit , dicentem audire , non sine ea animi 
Toluptate, quam prodere ore et Tultu Tir praeclarus semper solebat, quando 
quae Academiae suae honori essent commemoraret : « honorificum gbotio 
« et Academiae Groninganae praemium esse: neminem antea Groninganum 
' cf in Trajectina Academia eo fuisse ornatum : » in eadem igitur Academia 
deinde sae(>ius Groningani praemio ornati fnerunt, et hoc ipso anno ciTis 
noster TBOinF tav mm 9 qui optime respondit ad quaestionem literariam : 
cum secundis bonoribus a Facultate disciplinaram mathematicaram et 



O R A T I 0. . 225 

phjsicarum digni habiti aunl TmRWBEvs noster et ooHtv. Qoo minns 
dubitandum « quin hoc anno » quo partes certaminis literarii indicendi ad 
nos pervenerunty auam sint Academiae existimationem adyersus omnes 
egregie yindicaturi juvenes nostri. 

Itaque Graphiarium rog0| ut propositas quaestiones i^aelegat. 



QV AESTIOJNES. 



Unum peragendum superest » quod felix faustumque esse iubeat Deus 
Optimus Maximusl Decreto Regio mihi successor datus eat jagobvs baabt 
DB LA FAiLLB. Hunc ergo huius Academiae Rectorem in annum » quem 
ingredimur» renuntio ac proclamo. 

« 

Salve, magnifice Academiae Rector 1 cui primus exopto« at eandem 
experiaris coUegarum fidem discipulorumque benevolentiam , quam mihi 
praebuerunt: inprimis autem» ut idem Dei Optimi Maximi in Academiam 
et te fayor tibi oontingat , quo me • tantis miineribus prorsus indignum , 
dignatua cstl Peo «qiiibaa* beneiciis Huic sit laus et honos et gloiia in 
aeternum ! 



% 



F f 



CORNELII STAR NUMAN 



ADWOTATIO 



(i) Cf. eitnua viri tUuttm dispnuUo: fTeiem umd WtHk der DeuUchm Vnumm&UH^ 
in taotoLM Mmn opcre, inacripto : Huton»ck»PoHtuek» Zeiuduifi^ fUmbnrgi edito , a. i83>. 



(3) Snnt verba Tiri d. holtii in erndita Oratione de ISbemiilmie majorum notirarum, 
^ume a fdt m iii Jm tfhn w rf i f anjt w rf i j yiie eo^'ki «ti, p. 8. ExtUt in •nntlibni Acad. Rbeno- 
Tmject» Ann, cidiooocuzT — cisioGocxiiyi. 



(41 Mm id t i Mp ii nH i te •eeriplo: fteiMli»^ omt 4e Maoyeecke^ en het Jkademiteh 
Oniwiji wm de ieHiiiiieAji FemMt «mJa VmmniMt H Omc IWr OnrrertiteiU drakkerij. 
<8i8« p« 1« • DelloO||«diolinj« lu di^itUnt Tvi dnniiiaii, «InuuKn niet «Ker eU mtr» 
rcni({Ui|ppiMitcii v«n keanit en wetentrhap bctcbonwd worden, tn dien zin , m ircHni 
9i\ dit nmnnMili wmltn« Zi| beboorden toen mecr aan de wetentcbap in *t al^emeen, 
dan MM nm b^aonder landtbelanf ; terwtjl dieQiUicn , wdke sidi op de Terkrijginf; en 
\n>ft|^idin|^ Tan kcflMua tode g de n , in aoo Terre ccne iiadere betrekking hadden tot ecn 
f,rm«Tn kiterkttndiQ ymec neb cat , waarran de UniTertitdlen alt de booMtteden warcn , 
dan lot bnn Vaderland. In dcn tegenwoordifpen tljd lijn de UniTenitdten landaintullin- 
(^cn f en bare atrrkkinf belraft bepaalddijk den Staat, in wdken lij xijn gevettigd. De 
Ni*o^^k%>9en ^fn kiefim dtm feef§ der gtwmntmJjfke wet utteh e f p e ijke heteh e mnj f yevoi^ , die zich 
meer en meer me€ het iijtwatnlij> cn mntioimie mmi elk voH keefk eerkomden. ■ 



(5) Ab anctora Spittolamm ev«r rii«imcittl«n em Hoofor O nd erwijs. Leiden i8a8, 1829 , 
i|uae emditionei nrbanitau» tale abondant, l^iitt. I, p. 9 tqq. Cf. Epitt. VI. , p. 36 tqq, 
Kandem locnm retpidt m. tiwiimta , /efi tMr JletyctcMm, dt Onderwjwen em het Omderwif» 
f deeeiee* Lddcfi i8a8| p. 8 ct 9. 



R A T I O. vi^ 

(6) Ea de re diMrb» «wm iimwwi>m pcoBiiotwvit inqtor «piitobnuBo tt^fi^ ntrmmilm.. 
EfUit, TI, p. S. Hic «nim , de libenUtate diaimii» maionim. noitcorom m iBTi|^dJi-^tf)^ 
ad piCiiM AoadeniM , bocaddit: • Dii wa» gten dwase v o or i n gyDo wepbfid , yiet ^m^) ; W^ 

• ¥aA eUen wcvd aaagibngt. Getuigen de oDa%ebrohen en nwninQr yefz^^ o( verb^fl^flM^ 
« toon der HoUandsche geleerdbeidi y^vortapniitende uit onze naXwnaUt^f,.; Bfii^div flau 

• elden werd hier aan de gdUige socbt naar nieawigbeden geofferd , of van .degelaeKdbeid 

• eene fiJbriek gemaakt, die veel en spoedig mo^ levereiu WiJ. deddc a de^e. gezifidb^^d: 
« mede aan ben, wier taLent«n wij het gduk badden nit bun vader!andberw«vut8(,p).TAC 
« te brengen, en die ▼oortreihlijke mannen beiobottwden HoUand ala buntweede vadedand» 

• aan welka roem en welvaan zij gaanie aUe honne Termogens te koite legdeVn Zie dAar. 

• bet ware leren 'der geieerde en beocbaaGde wereld» ■ CL soLzini.y- in Qfal.. mesft»' 
p. a4 sf* Itacpie in artinm doctrinarwnque studium et cultorea «ine doUo ¥#l|ti»-qiiod« 
de ingenti peregrinoram in patria nottra afflnentia uniTerie iperito eiiimadiirerfeit GaoaB 
V4> vantxKmia, Pnme omr d» MammulMng tmer Qlfwitme SUdnl^aMke, Gftefti^dmis'^ 
'sGraT. i83o9 P« i<>^* • l^ onophondeUjke tocTloed-, in bet. bijionder Kaa FraiM^h^- 

• en Duitacben , wel Terre Taa de kentehetiende trekken der yedtrla»den . uil te 
« kunnen wiMcbeBr , fchi{nt deor de kracbl der aationaUtqil met dfi NedftrbnAtrhe X9ali<» 
« Tereen£eLTi(|d te sijn. • . . . i. i(. > 

I . . . 1 . ' 

(7) JuTat bic apponere Terba Aodoris EpistoUrutt memomti , lifpst* I- . p* .fto* 
Miy dunkt, ik .heb de saak smakeUjk genoeg i^maakt; enuog.wil men.eriiiiAl aaur. 
Verheug u met miji wanl ik ontdek eene vonk van edei gek>el hiy de eoirDtiiidirs 
der behoefie^ Blazen wij die Tonk aan , eer dat zij geheel door de magt Tan hunne 
hekrompene beginseU wordt nitgedQofd. Bet Taderlaad, ea-ecn .regtmaiige. Arotsi ipp 
deszelis eer en raem, zie. daar *l .geen .nog leeft in de. bartea»i .Men.«aAaH^.i]iei dlofn^ 
dat onze jongeUngschap onderwezen , maar ook in vaderlandscbe zeden en iieginselen 
opgeToed worde. — Er schuilt meer. Eene zwakke en TerkorgenL stdn rocpt hun i|it 
hun hinnenste toe: Sta de eer Tan eigene inrigtingen te hebben Toor geleerdheid niet 
af aan den TreemdeUngl • . .. m . . . 



■t, , 



( 8) Significo Ontionem Viri Cl. a. a« s^ariAn de ammo et.wgemo fmtiMm sui$ 4e,medmi^* 
meritis ei^idmfuftmo^ Bzstal in AipnaUbos A c a dcm j ae Groning. A« cioioooaKp^ri -^ ciaiococzw^K., 

.1 • . . . 

(9) Cf« GicKtOjt Tusc. Q. I^ I9. c. ij, de Inren^ U U, c^ 53. ,. . 

( 10) Cf. AMsiOT' PoUt. Lih, I ,.c. XI. et la, ed. cx4Ban.. C^, wiumui, oom.» FmtAuk 
drr Politiky Li^i. i84o.„ pu 5, in adn. f Oer. 8taal war eher als ynri aaU, laqyir daiMtt 

• aU wir^^kann ol^e uns daucm» iat di^ litQp , wir das. ci/fc^e/SnK^^ oder ^accidipis , ^ 

• das.WescntUche, wtr dae ZufalUge, • re). Prortna c» . antiqiific RoUiif^ nriipmiis^ G^tm 



226 CORNELII StARNUMAN 

reeentiores a prrrato angQloram arbitrio totum jiu pQbHcmn derivartint , idemqae ad illttd 
retalemnt In hoe igitnrcrimen merilo confertnr, quod immerito'a TOCLOBArrio etGORTto 
gentibos Germanicis obiidtur : eas nuncpiam Titam vere civiiem vixine. « In der That (•unc 
veiba GOETTii, p. 6, ) • bat tich der Germane auch me ram wahren Staatsleben eriioben ; 
• er kennt nur ein Einzel- ein Familien - Leben in einer Form , wekhe er Staat nennt. • 
Dicendnm videtui^, homines singulares ita cum Deo conjunctoa nattiral este, ntsimnl cum 
aliifl tni generis superiofis communionis vincuio sociatiin hoc terrarum <Nrbe vivant. Quae 
autem AanTOTELES civitati tnbuit y recentiom gentes Ecclesiae tribuere , debcnt Ghristi i. e. illi 
aocietati sacrae et morali , cujus socii sont omnes , qui ejus auctori fidem habent , ei obtem- 
perare stndent , quique et religionis , quam profitentur , indole , et extemis nonnullis 
ritibtis y -omnium autem maxime vitae , quam a Jesn Ghristo acceperunt et adhuc accipiunt , 
communione , a reliqms hominilms plane sunt distincti : dum multae illae diversae in 
quas hi etiam inter se sunt divisi , familiae et sectae nihil sunt , nisi nnius spiritus et cum 
Ghristo communionis fbrmae diversae , magis minusve perfectae.' > Sunt fere verba Vin 
Gl. BOrtTBOB DB OEOOT , Instifutionet Historiae Eeclesiae Oifistumat , Gron. iS35, § i. 

Hae fbimae diversae , quae ipsae Ecclesiae dicuntur , uti etiam aiiae societates extemae , 
praeter Ghristianam , in citduMus demura libere exeoli possunt , • quae sunt exterae societates 
omnium summae atque principes, quibus reliquae omnes continentm*» f)On enim mmidns 
dvitati tribuendum est , quae antiqnitalis ratio fiiit , sed suum , quod - recentiores lere negiexe- 
runt. Hi singulia privMis homimbus nimium concessemnt : ' quamquam semper tenendum 
est , homines vivere in civitate , tanquam in • perpetua et praecipua societatis terrestris 
foiBfta p ut aemet ipsos alios<pie instituant ad aetemam societatem vitamque coelestem singuU^ 

.(ii) Vir Qbr. noftTivs In Orat. laud. pa^. Sa , antiqaas literas merito memorat 
«•qoaa dii iauaartalea «ad racreandam genus hunuoium conservasse vidMur: > 

(la) Gic. de Invent. Lib. II, c. 4. 

(i3). Qnaenam vera sit jnrispradentiae tractandae ratio, quam nostra aetate persecutus* 
est summa cum constantia savihius, et suo exemplo suaque aucloritate maxime commendavit , 
qniieqae vnlgo bistorica vocatur , ipse strictim indicavit in^ praefatione operis inscripti : 
System des heutigen JRdmwhen Beckts j Berlin , rS^o , p. XIT et XV , ct , qnod magis est , 
eandem in eo opere ita omuibus probavit , ut dubitandum vix videatur , quin hoc 
saiuberrimam -vim cum ii^ reliquas jnrispmdentiae partes' tecte excolendas habitnmm 
sit , tum in philosophiam de natura juris , quam recte physiologiam juris vocaveris : quae 
omnioiir maxlme tah' aut sospitatore ant c^rte adjutofe 'in^g^bot. Adeo inepta fuit eorum 
opinio^ qui ^contAiderent , historicam scholain phiiosophiam contemnere , ' vitiosa instituta*' 
toeri ; Ottiitr-progi^oni civiK adVertoH; eandematie idiik ' r6tntfnr'auctdriutem et' principia* 
juri geBtinm Gtannanicanim obtlxidere velle , ut conttar saviimjs Terain ' iaris phitosophiam 



O R A T I 0. 229 

profiteator , atqiie ita pi-aetentia praetcritis nectere ttndeat , nt pmdenter atqoe* apte fiitium 
prospiciatnr. Idem juri atqne inatituttB dTilibna excolendis perpetuam operam dat , Bomanaque 
inatituta ab inttitutit recentioribus ramma cura atque subtilitate distinguit. Nibil addo 
de incomparabili viri arte et scientia , re\ orationis , qua nsus est , elegantia. lUud 
speramns, nostrates , ^ui non temper juste de ichola hittariea judicant (sunt verba BiaiiBAinit 
in dissertatione babti vovt de analogia ab inierpretatione extensiva recte distinguenda etc. 
Tielae 1840, p. 61), tandem aequius de ea pronuntiaturos esse. Satibivs inter alia baec 
disputat: ■ Die gescbichtlicbe Ansicbt der Recbtswissenscbaft wird Tbllig verkannt 
und entstellt , wenn sie baiifig so aufgefiust wird , als werde in ibr die aus der 
Vergangenbeit bervorgegangene Recbtsbildung als ein bocbstes aufgestellt , welcbem die 
unverinderte Herrscbaft iiber Gegenwart und Zukunft erbalten werden miisse. Vielmebr 
bestebt das Wesen derselben in der gletcbmiissigen Anerkennung des Wertbes und der 
Selbststandigkeit jedes Zeitalters , und sie legt nur darauf das bocbste Gewicbt , dass 
der lebendige Zusammenbang erkannt werde , welcbcr die Gegenwart an die Vergangenbeit 
knCipit , und obne dcssen Renntniss wir von dem Recbtszustand der Gegenwlut nur 
die aiissere Erscbeinung wabmebmen y nicbt das innere Wesen begreifen. In besonderer 
AnwenduDg auf das Romiscbe Recbt gebt die gcscbicbtlicbe Ansicbt nicbt , wie von vielen 
bebauptet wird , darauf aus , demselben eine ungebiibrlicbe Herrscbafi iiber uns zusuwen- 
den; vielmebr will sie znnacbst in der ganzen Masse unsres Recbtsznstandes dasjenige 
auffinden und feststellen , was in der Tbat Romiscben Urspmngs ist , damit wir nicbt 
bewusstlos davon beberrscbt werden : dann aber strebt sie, in dem Umkreis dieser 
Romiscben Elemente unsres Recbtsbewusstseins dasjenige auszuscbeiden , was davon in der 
That abgestorben ist, und nur durcb unser MisveiYtHndniss ein storendes Scbeinleben 
fbrtfubrt , damit fiir die Entwicklnng und beikame Einwirkung der noch lebendigen 
Tfaeile jener Rdmischen Elemente um so freyerer Baum gewonnen werde. 
• Das vorliegende Weri^ insbesondere gebt so wenig darauf aus , dem Rdmischen Recht 
eine iibermassige Hemchaft zuzuwenden , dass es vielmebr die Anwendbarkeit desselben 
in nicht wenigen Rechtslebren bestreitet , worin sie bisber allgemein angenommen wnrde : 
selbst von Solchen , die sicb steu fur Gegner der bistoriscben Scbule erklart baben. 
Eine SinnesaiiderBng des Verfassers kann hierin nicht gefunden werden, da derselbe 
diese Ansicbten grbssentbeils scbon seit Dreyssig bis Vierzig Jabren bfientlidi vorgetragen 
bat ; es liegt also in dieser Erscbeinung vielmebr der Reweis, dass der angegebene Vorwurf , 
den man der bistorischen Schule iiberhaupt/ und mir insbesondere , zu machen pflegte, 
ganz obne Grund ist. • System. etc. Vol. I. Praef. pag. XV* 

ftaque, si universam rationem jnri^mdentiae tractandae, quam perpetuo secatas est et 
cum ezemplo suo tum praeceptis commendavit sAvnius , recte attenderis et ad omnem hujqs 
discipUnae ambhum traduzcris, fatendum est, ni iaHor , sponte ea cadere argnmenta, qnae 
non sine Judicii acerbitate , cnius tamcn ipsqm postei poeoitiusse videtnr , hoic nrtioiii 



M» CORNELIISTARNDMAN 

ol^adt o/m, m prtAUoBt Vx>U l opflrit^ iMcri^s te Mvwic m w f htf ne hiok tMt w 
Entmthkm^. BBrlin., i^4 r et«i ipaoopm pa«im. Nibil eniM «ibiUt, qimninut Meanda» 
r«mpA«mii et TVMiirlyi YOta ^ OsienUliani. qaoqne popnioram , iao baibareruni adeo 
gM^tifim juiiB di^[i^m} qmteriem ttndii» snit tumaot^ qui ex tAvuni mente jontpmdintiae 
opjNram naKWi^^ £l. ▼cro tponte dncere ejut rationem ad ¥ere philotopbam inquititioncni 
ia junt naUuram 9 nupw e§r«§ie ostendit o. f. pucbta., CunuM der InsUMwuetkf itttrBand^ 
L^ipaig, 1844. bk Uboo^eoimpiwnQ de hiNninit tpkitu, ratione» libertate. ejutque limitibttt, 
de junt DoUoni^ ^jv^^KI*^ *^ elbicen neUtione, de modo, quo baec notio tete espticnit 
iB biatoria gentibnL^ d» orifpne , tingulit fbntibna , flezibili «ntnjn pii» , de yun» 
necetatoldinibut atqne iMitntit , ad perfioctioBem abtolutionemqne apl^t «ieniqjBe dejuri» 
tcientMi, ita diamuit^ ut dibuee ▼obtiate Tideatnr cnmen, quo hiatoricot Jttreconttthot , 
praeter tJiiVuiicM , (hic enimv ita ditpuint, • dnrfte tieb der Untertaobung. iiLer die ktmen 
« Giriindo dea Gerecbtem iiberhfjbent tein Sixm leitet thn «cfaer, durch. eine kiinadQfitehe 

• Kmtt bildet ec gtwt «nd. v^andtt , wozn ertt UingBam die angeBtrengtatte i^ikitopbiaefae 

• Fortchang binfubrt • ) ted qno reliquot arguit f. j. trtHL , Dw Plnlmaphie dm Reehu naeh 
^eeekieh^ieher JnsiQki i ▼ol» L, Heidelb* iftSo, in praef. p. VUI, ci»ns Tokuninit te altenm 
editionem parare mihA tignifie«rit inr 



Not autem on^niwo. adtentienihnn centemnt aententiae , qnam prclnttBe ett p. n. ti 
in praedaro opitre , in quok BeDthami principia mnknm emendavit et multn fmctuotiora 
reddidit ad vitae dwdit et tcientiae iMnrn : GnmJsdixe der Chilr uml Oiminal GeeetBgebmtjf mit 
dem Handschrifien des JEIi^. MeiAisff. j. wivhah, Aeraiu^. von b. BUMOBTy fiir DemtekUmd 
bearbeitet uml mit AnmerkimgeH.: Berlin i83o, vol. I. , praef.. p. XIV, <QonlepBdit ibi , 
cum QuUorum JaEeoontoUorum ratione BentfaamLprineipia^ «i noatpecae te decipi paiiBBit, 
ted interiorem eorum vim attendat , meliitt concihari poate , magit. omnino coneiiiere , 
quam cum p!acitit ^ quae propoiuerunt faiatorioi JunconMiitiy iedoo inpnmit et tt.viBirt. 
• Nacb meiner Uebeciengnog 9 » . ita perseqnitur • « itt dioae hteteneche BiBchltantidit dic 
eiozige , welcbe auch eine wnhre pkilosophische l^egrnndmig znlittt ; und aUe ForttehrBito 
der pbilotQpbitcben Fortchung wtrden nur dasu dienen , den richtigen nnd feineiv 9iBM in 
ein beUeret Ucbt zu tf^txen, mit wnlciicm jane ginaMn RocltttgelebneM dio inaento 
^twickelung det Aecbtet* Ottfga6Mii. baben« • 



Eodem anlem anno , qpt^ atjnnii libor prodiit ( Ttrba^ qnae ex hoe opere attnli ,, 
BinBBAxjMo dicuntur 1. 1. ). bittodea tcbpb ,. qnae tameni aohoki appeUaai. non dabeC^ in» 
extraordinario coetu Hagae comitum congregato ad tuffragium ferendum de mutata imperif 
lege» ab c^g^o juri^Qontatoo ,, ik patm optima merito^ vocata fait «tevolutieMnair , 
nepmf tfihool vbp ontbindiMgi> vpbi imegret^nerii^ >. iran wagdjMn^ I ! »• at aaBtar notMt 
cttOf GHQMB v^ we^vmnmy in, cpfve.: jidmefm m. de^Jheeede Mmneeder SkOm *- Genermi 
in, 4M^^< ^^h*^ l^^9 &NP) Pj i^ aq^ 



R A T I 0. «n 



exlflitiiaifl , IrittonMevdMBeprindjpia nttiivie eQBtincTi qaMstk>iiet >iilnini jui^jmU 
Codkibiu cotApreheiidi A*beat »ec ne 9 Qvtin emnwn aonte .fHMntigiit AmHHe , A. L • ^ y^Hge 
« •elnr te wiiaselie»^ « ita dJqfmiat^ ■ dasi laan dieM, ymuk ftnclt fyrakihehhMm, mkki^^ 
« d«di fiir die WiaenicR^ mf teiitfeordiiciie «md , getri^ ^kn mmchisdentn. .FeMhumen ▼encbie- 
« dMierF0tt#r wd Zm'iM) Mf»eAi«dEeii »i entfldieiditide toeitfFa^ scbaife auseiiiaBderbielle 
m mit der yiel weiter greifender und dareb eine iiefere philosopkMltfCmstmhtim aHifeMeia an 
« ieatli^Mti/it^ : ob ein tinAeiM^ficAes ^ oder ein bewegikhes , ^ttder jMMfefcAtM^ Snii^kke' 
« hm^Hilh ^M^denOes Rethi tm der «leilicfalicben Veoiunft iicgriiDdBl «ii, ta .HiMitSht dieier 
■ let^emi Fra^ ^- ttsrrmu eMMbieden <inil MtioirT «einetcmmiQ^ In der »(;itmt^ra|^ «iibtr 
« -die CodMctftkm^^eAkirt ^r ifidi «Uerdiii||B fiir die Meinu[i|r, dase mvmr Sekalter M -mmt 

• H}ettttgAmg hemfm eei. • AM «eMtn^t^ Jwecewnitos ifalflioriooi^, qv fl^anbileni 
tymnfe jw»!» cuiWHik eese deesnt , esampm ee rt e M ttwai iimMbilkaeiy qnae ]«ri Mtio»aU 
tributa fuit^ {qppoauenmt , Aegare, jura popalo^am peefid {leeae dt iVBgis — pisqae dAsm* 
Kabc opiaiD odlMe ect Raii Jureeoasobi uAwmetmi, m .pvaeislliipe ad 'JnnaU^di -Gittri^u" 
dmm^ qoi imkr a ineMe Bidi i94i f laMntsae prodeant. Hic *, ti t kbM li i liMoa« et wm*i 
4e jw4spmdeMke Rmnnae mudi» nnevitis, haee addevfe im «InbilBint. « Ma 4BDn yiiMain^ 
« ad nn «euipe tiasoettidens , che ifihanflo Fvdco -eiiriicicamenle , « entta ia aemla isKlkiea 

• implicithmense ^ega )a eBislenea di «n Dkitto natnnie^ «duca le ikienli aU6 se^ieiiMo» 
« € qnaci al 'fatflhenio , « yer ii> meno «d nma raSBegvaaento «nli^ OBdOieBlo delW eose 
m tanane^ tofae non sappianso «come possa dirsi ' ▼anlag^iMa al vpaafesibnataMHta .jaciale. • 
CS. JTrAteA* J^rlMer fk JhnMMAe Jin^tMKAefUfcAa^ , < Vi^ Jalta^galig.) fl44a , p. «7$» 

(i4) Deutsche Staats- und Rechtsgexhichte ^ Edit. ^tae^ Vbl« IV , p. 710 «ff. ^ -ftt de 
pnncipiis jonis ^ i^nae saperiovi saeculo ad fi&em vengeMe per totana £M0pam pite|pegaU 
faemnt, eonMsqi^ vi in leges et insllliila pqpulonfan iflfMMns GBnDafni^e..aaiMie «git. . 



(i5) <^i itorit miMRi de jore opnsoida^ in «sntn atodimae jovedklatit earipth «tqne 
fedita ^ hatid mirabitttr hec jusKciam* €f. hiter aba Rame de i%tfMM. at ^ juri^mimee 
fmbiide 9ous ia «liintceiM da Jf. waMMsai, 'Mi \VL , p. J^ let iSqq.. , let ai^7jeq<|* 

(16) Of. Hom Jtaigrtmffie 4d ^uMsilMein «db ifure, Mican^OM^, rfi>i*Mi jfoMiMsdieMni 
Romanorum^ edita ab tertia Classe Institnti Regii Belgici, p. a5 sq. 

■ 

(17) ftgaifiio Virflm iidliliBsimain^ aarttMimum «aooanir IM ^llrimBlM*' "t A XlHifllfA^ 
tooeruin nseuin , qgi .MpeJMri wmi Pt a MH fiisrat oalic|;n <tam «fcdinaiia tMh eat ra o rt ii M eii i , 
«d i^mi: p t et i Mi etuM t deletM ob OMtaiMt^ IMnMsaiibM >ad eidatet «teendei ctTetr « 
Rege autem primum creatiltilMl QiuiiirtPlM MrtmewlMBriat^ mqk inier tdyiialil Frooeeet, 
qui legum ferendaram munct cnm rege et electis ab Ordinibos proTincialibut ciyibat partici- 
pant^ fiiit relatut. 



2t2 CORNELII STAR NUMAN ORATIO. 

(i8) I>e ■nBioi LODOLri wiomsi gente^ viU, d igni te t ibw, tcriptis , meritifl dignuf 
ett t <{ai oonferatiir , Vir spectetiMimui BnrBfcot octatii» rsiTH , in Ephemeridum Gronin- 
ganamm MitoeUaneis , diei i8 mentis Maii a. 1840. JNatus est Groningaea. d. 10 Febmarii 
a. 17479 mortuns a. d. i3 Maii, a. 1841« Curator Academiae fnit ab a. 1789 — 179$ et 
denuo ab a« i8i5— »1898, quando propter aetatem et oculorum morbum boneBtiasimam 
a Rege miBuonem impetravit. 

ScripU baec edidit. A. 1767, praeside praeceptore wTBnaaio , disserutionem defendit 
db monMiaiB jurmentorum. A. 1770 doctor juria utriusque creatus fiiit , defensa disserta- 
tione Je jmneipio jwrit cogendi, A. 1777 edidit opus , quod Principi Guilielmo V dedicavit , 
inscripCum , lex homumm eommunii , $ecundum mentem booobis oaoru j^npodla et itijudieata. 
A. 17B1 , in Yolumine in operum Societatis Groninganae : pro exeolendo jure patrio: prodiit 
eius oommenUtio: over de oude Groninger munien» A. 1794 opus magni pretii , duabus 
partibtts constans , edidit , cui titulus : Verklaring van het Tractaat van Reduetie, 

Mulu adbuc inedita rdiquit , editu dignissima, de quibus baec legimus apud rBiTBicii. « Vaa 
deu nagelatene bandscbriften moet ik hier noemen yijf gescbiedkundige verbandelingen , 
waarin ik meermalen *s mans scbranderbeid en diepe kennis van dit gewest , en van desiel£i 
oude staatsvormen , lotgevallen en belangen , bewonderd beb ; handelende de eerste : ooer den 
inhoud d&r Unie van UtreeKty voomameiyk met ketrekldng iot de provincie Stad en Lande; de 
tweede t ouer hat Traetaat uan Baduetie ; de derde t oeer de tuneten , u>eike daama tusKhen de Stad 
en de Ommeianden heltben piaats geyrepen , met de vonnissen over decelve , onder den titel : 
JUpertorium vpn eaken ^ in de Regering van. Stad en Lande voorgevallen ^ van idoi tot 1748 ; 
de vierde : aver de Stade Jurisdictien ; en de vijfde : over de Re^ering van de Stad Groningen 
en Ommelanden , tedert de Reduetie van iSg^, 

Denique idem memorat magni laboris et magnae utiiiutis oommentatiofiem a wicnasi 
manu profectam , qnam Provindae Groninganae Ordinibus, mense Septembri a. 1790, 
obtulit : Rapport over de Quotas. Sciiicet bi eum deiegerant « ^ls eerste Gecommitteerde 
■ tot de uitgebreide en belangrltke Gommissie tot regeling , verbetcring of berstelling der 
• Quotes of Aandeelen der onderscbeidene Provincien in de GeneraliteiU - uitgaven. > Ad 
conditionem aenirii foederati Belgii singularnmque provinciarum illustrandam , imo ad 
historiam pecuniae publicae jnrisque publici in patria noetra recU cognoscendam egregie 
inservire hanc oommentationem mihi saepins professi snnt viri hnjus rei peritissimi. 

(18) Ezstant duae Viri darissimi Orationes in Annalibus Academiae Gro ningan ae , 
a. MDCGGXXVin — MDGQCXXIX et a. MDGGGXXIX — MDGGGXXX : altera de Uterarum 
OmntaUum studiis ah Arahioa potim ifuam ah Eehrmea Ungua indufandis, altera de Os, fume 
frtftw ae iaeta Jeademiae per Mium praeteritum aeeiderunt, Ilhi ab eo, cnm Rectoris p ers o n ana 
4eponeret) haec , cnm Prorectoris munere fungeretur , habiu f uit. 

P I X I. 



>j' 



ORDO LECTIONUM, 

IN ILLUSTRI ACADEMIA QUAE GRONINGAE EST 

in annum hdcccxxxix — mdcccxl proponta 

4 

REGTORE MA6NIFIC0 

CORIHELIO STAR NUMAN. 



Ilf FACULTATE lURIDICA. 

HENRICUSNIENHUIS, diebus Lnnae, Martis, Mercuriiet lovis, horaXII, 
lut CiviU interpretabitur; horaXI, die lovis excepto, Ordinem Judieiorum 
viamque experiundi in caueie eiviWnu exponet; die Lunae, hora X, et lovis, 
hora XI, Im Camhiale tradet* » 

lACOBDS HERMANNDS PHILIPSE, diebus Martis, Vencris et Saturni, 
hora VIII, Encyelopaediam ae Methodologiam luris^ adhibita c. a. rm nx, 
Te cl« 9 Encyelopaedia lurieprtidentiae , ed. Amstelod. a. gidiocgcxxxix , tradet ; 
diebus Lunae , hora VIII et IX , Mercurii et lovis , hora VIII , Hietoriam lurie 
Romani enarrabit ; diebus Martis , Mercurii , lovis et Veneris , hora IX , /n- 
etitutionee insTiniAiri explicabit; diebus Lunae, Martis» Mercurii et lOTis, 
hora X , Pandectae injer pretabitur. 

CORNELIDS STAR NDMAN, diebus Lunae, Martis, Mercurii, hora VIII, 
lue Criminale docebit; hora IX, lurie Publiei noetri prineipia exponet, 
interpretanda lege de imperio lata, Die lovis hora VIII et IX lue Gentium; 
hora X , lue Naturale ; die Veneris , hora IX , lue Gentium , hora X et XI , 
lue Naturale tradet. 

Disputandi exercitationibus cum publicis tum priTatis lubeptes praeerunt 
luris Antecessores. 

IN FACULTATE MEDICA. 

SIBRANDDS ELZO STRATINGH, diebus Lunae, Martis, loyis et Veneris, 
horaX , Medidnam Praetieam; diebus Veneris , hora XI, et Saturni, horaX, 
Diaetetieam cum Medieinu Politiea coniunctam ; diebus Lunae , Martis et 
lovis, hora XI, Materiam Medieam eum Pharmaeia Medica coniunctam et 
Semeioticam diebus ac horis postea indicandis tradere constituit. 



234 ORDOLECTIONUM. 

AUGUSTUS ARNOLDUS SEBASTIAN, Physiohgiifm df>cthitdiehns Lunae, 
Martis 9 Mercurii , hora VIII atque alternis diebus Saturni hora IX ; Chirur- 
giam exponet diebus lovis , Yeneris , hora IX et die Saturni hora VIII , 
eiusque Praxin in Nosocomid Acadelnioo qtolSdie hotli media XII; Anatamm 
Paihologieam speeialem tradet^ diebu^ lovis et Veneris hora VIII; Anatomm 
eorporie humani exponet diebus Martis, loyis et Veneris» hora media V, et 
die Mercuriii hora III; dissectionibus cadayerum Anatomicis tempore hyemali 
instituendis quotidie praeerit, 

lACOBUS BAART db ul FAILLE, diebus Lunae, liora VIII et IX, Martis 
et Mercurii» bora IX » Art^m Obetetriciam Theoreiieam 9$ Praeiieam exponet; 
et in Nosocomio Academico, ad parturientiiim IfBtctosy qualibet oblata 
occaaione» practice instituet. Diebus Lnnae, hora XI ». et Satu^ni , horalXt 
Artie Obetetrieiae partem Teehnieam de industria fusiifs docebit. Diebus 
Lunaet hora X, Mercurii et Satornt, hora XI, Paihologiam Generalem 
explicabit* Diebus Mercurii et Saturni , hora X | Medieinam Foreneem tradet. 
Diebus Martis et Mercurii| hora VIII t Morboe Jnfantum docebit. Singulis 
quoque diebus hora XII in Nosocomto Academico aegrotis curandis tacabit , 
morbosque ibi tractatoe uberius exponet. — Disputationum exercitiis lubens 
yacare i»erget. 

IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET 

PHYSICARUM- 

THEODORUS tah SWINDEREN, diebus Lunae et Martis , hora VUI» 
Eneyelopaediam Philoeophiae •naturalie tradct, cui praemittet praecepta 
Hodeyeiiea , siye de etudii raiione reete inetiiuenda , additis Pasdagogicee 
prineipiie. Die Mercurii , horis VIII et III i Hietoriam Naturahm Animalium 
et Foeeilium , inprimie pairiae , et Animalium , cum Anaiome comparata 
coniunctam, docebit ; diebus Lunae et Martis, hora III, vel verno tempore 
VII matutina, aut alia magis commoda, hoc anno, Philoeophiam Naturae 
fusius explicabit; die Saturni, hora XII, Oeeonomiam Politieam exponet. 

SIBRANDUS STRATINGH» diebus Lunae et Martis, hora IX et Mercurii, 
hora XII, lectiones habebit de Chemia genorali et appUeaia^ illamque doce 
f. F. ODLX \el alio auctore Chemico iUustrabit. Diebus Lunae et Martis , hora X, 
Chemiam Pharmaceuticam PharmajOOpoeae Belgicae atcommodatam , practice 



O R,D O. L X.CT J N U M 288 

iTAdet • quam doctrinam diice a. w.:8GaiAtA.u expotei. Deaique, diebmLunae 
et Martis, hora VI, T^ehnolcifiam ChemUamy duce iw h. .u. vd\r vqp^^^ ib 
uaam publieaAi 4ractabitt ^et reamiwtihm invefUU Ch^n^fm appHean^.otnAbit. 
Si qui porro aiat« qui. JSifereUiie PnaeiieieChtmicie vel Teehnieie Operaiu 
^lare Taliaty**4ii«oe hOri»^<fiiAtttt^nia IX t-->.XII die. Saturhi .vacabit\ei auis 
coosiliis adiuvabjt. . 

HERMAJyNUS GHRISTIANUS vah HALL, d» Manis hora Xll ei die 
Veneris hpris YIII et IX» a^tjvo tempore eii&m die Saturni hora VIII, 
elementa Boianicee illu^frabiU Di6 Mercuiii 'borw .IX ei X aget de plantis 
medicinalibue aliisque vario respectu utilibue^ sive de Botanica appficata^ 
ordiae Familidiriim tmturidjtim.. Die SatQrni autem , horis X et XI ^ Oeeonomiam 
ruralem docebit. 

JANUS GUILIELMUS ERMERINS, diebus lovis, Veneris et Saturni, 
hora XI y. jirithmBiit»ey j^lffeiraef Goomeiriae et Triffonomet^riae planae 
elfnaieBta explicahit j diebus lovis iet Satvrni, hot*a IX» Siereometeriam* et 
,Tr«fr0Vi^^^rfaifi Spkaericam tradet : J^hyeitam eapperijnenialem dooebit diebtis 
lotia» yeneria 'etSaturni, hora XIL jteirdnomiam popularem ^ nec non 
adt^Ui Maiheeeee ^limiorie y Phyeieae et Aetronomiae capil^ quaedam horis 
auditoribus commodis exponet. De Matheeeoe elemeniie diejuieiiio habebitur 
diebua lovia^ VeDeris et Saturni , hora i>omeridiaiia III. 

IN FACULTATE THEOLOOICA. 

PETRUS HOFSTEDE bk OROOT, ^iebusLunae, Marli», lovls, horaX» 
Hieioriam Eeeleeiae Chrietianae^ inde ab initio usque ad nostra tempora^ 
secundum Inftituiienee suas, typis diicnlgatas, sic enarrabit, ut hoc anno 
inprimia hieioriam^ piiae Chrieiianae sit: traditaruA; diehts Lunae» Martis» 
Mercurii, hora XI» Johannie EuangeUam tnde a Gap. xiit etmi ^mmiU-* 
tonibus interpretabitur ; die Mercurii et Venei^is » hora X'^ En&jfdppdediam 
Theologi Chrietiani tradet; die lovis et. Veneris» hora XI» Inetiiuiionee 
a se editas secnturus » Tkeologiam Naturalem exponet. • • ' ' 

LUDOVIGUS GERLACHUS PAREAU » diebus Martis » Mercurii et lovis 
hora Xll 9 . TheeJogiam Chrietianam moralem exponet; die Lunae atque 
Veneris» hora XII , looa quaedaiqai Hermeneuiieee eaerae exponet 'et Pealmoe 
quoadam oum Commilitonifcus interpretabitur ; die Martis et lovis» hora I» 



236 ORDO LEC TJ O.NU RL 

sumfnam Dogma$ic€9 Chruiianae tradet; et die yeneris, kora I, 
Pauli ad Ramanos cam Gommilitonibus interpretabitQr. 

GUILIELMUS MUURLING , diebus Lunae et loyis , hora IX , Thwhgiae 
ChrisiianaBf ex Novo Testamento haustae» tractabit Ipea 99l9eia^ — porro 
diebus Martis et Yeneris , hora YIII , tradet praseepia ffomiteiiees ei Eioquen- 
iiae eaerae : — denique diebus Martis et Veneris , hora IX , exponet Offieia 
Amieiiiie in eoeiu Chrieiiano. 

Disputationibus cum publicis tum priyatis de Loeie Theelogide , die Mer- 
curii, hora III, suis yicibus praeerunt Theologiae Professores. 

IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORfiTlCAE ET LITERARUM 

HUMANIORUM. 

CORNELIUS nm WAAL , diebus Lunae , Mar tis , Mercurii , loyis et Venens , 
hora IX y Meiaphyeieam tradet; hora XII , aut alia. aqditoribus commoda, 
Philoeophiae Moralie partem alteram, id est Eihieam exponet; hora X, 
JBieioriam Philoeophiae reeeniiorie per eaeeula asrae Chrieiianae enarrabit. 
Ceteruin , si sint » qui TheelQgiam Naiuralem tradi sibi cupiant , de hac cum 
discipulis consilium inibit. 

BARTHOLDUS HENRICUS LULOFS, diebus Lunae, Martis et Mercurii, 
hora XII, secundum manuductionem suam et alium libellumy quem anno 
sequenti editurus est« Fundamenia eiili bene Jtetgiei exponei , quaeque nonnulla 
ad eeieniiam originie \ indolie aique grammaiicee linguae Belgicae , nec non 
ad hieioriam liierarum Belgicarum periineni ; fkdAiiia reeie Belgice eeribendi 
eaereitaiionibue. — lisdem diebus, hora solita V post meridiem, alteram 
suum compendium secuturus , e Rheiorica Betgioa , sive ex Etoqueniiae atque 
Poeeeoe Betgieae praeceptis , selecta tradet , exemplis ez optimis , cum Bel* 
gicis t tum Graecis et Latinis recentiorumque gentium oratoribus atque poetis 
illustrata, et adiunctis exercitiis, quae Eloqueniiae exieriori^ siye quaeyocis 
et gestuum moderationi inseryiant. 

GERARDUS lOANNES MEIJER , diebus loyis » Veneris et Saturni , hora XII , 
Hieioriam pairiae exponet» 

FREDERICUS CHRISTIAJ!(US db GREGVE, diebus Lunae, Martis et 
Mercurii, hora X, Enej/etopaediam Phitaeophiae explicabit; iisdem diebus, 
hora XI , Logicam docebit ; diebus yero loyis , Yenci^is et Satumi , hora I» 



R D L E C T I O N U M. ' ^37 

Ruiariam PAilMophiae aniiguae traditurusy imprimis sogeatis, pla.toiiis et 

AEiSTOTBLis philosopbandi rationem exponet. 

PETRUS Ykjs LIMBURG BROUWER, diebus Lunae, Martis, Mercurii. 

bora IX 9 Hisioriam Medii jievi tradet; iisdem diebus, bora X, jiniiquiiaiem 
Itamanam; diebus lovis , Yeneris et Saturni, bora X « jiniiquiiaiam Graecam^ 

et bora IX , graiie explicabit abistophai|is Nuhee. 

lOANNES LENT1N6 , diebus loyis , Yeneris et Saturni , bora X , sophoglis 
fabulam jiniiganen , bora I , hoeatii ita dictam Ariem Poeiieam , unam alte* 

ramque Satyram aut Epistolam , et tagiti Germaniam discipulis explicaturus 

est Quorum*si' erunty qul opiis^se facere yelint minoris laboris, bis quoque 

ducem se praebebit , de Graecis auctoribus , xbhophohtis legentibus Cyropaediae 

librum primum , aut Soeraii* aliquot dialogoe , de Latinis , liyii primum 

Hieioriarum librum , unam aliquam aut GiGBBonis orationem , aut oyidii 

narrationem, boris auditoribus commodis. Si erunt, qui priyata discipliua 

BOMBEi Iliadem yel Odyeeeam^ xbitophoetis aliquod opus, hoeatii carmina, 

sallustii Caiilinam aut luguriham cursim transire legendo yelint, neque bis 

deerit studii dux et adiutor. Disputationibus aderit , munus et ofScium doctoris 

in Gymnasiis tradet, quo conyeniet die ac tempore. 



Diepuiaiionee pubtieae per omnee Faeuliaiee ineiiiueniur diehue Mercurii 
et Satumi» ab hm^anMiiuimdundeeinuiadeecundam^auia^eriia^quariam. 

Btblioiheca jieademiei^f dikbus Lunae, Mercurii et Saturni, ab hora ma- 
iuiina decima ad primam^ ei diebue loYis' et Veheris, ab,hara eeeunda ad 
quariam f eiudioeie aliieque liierarum amaniibue paiebii^ iie legibue, quae 
in adiiu ipeiue Bibliotheeae publiee affixae euni. In feriie auiem aeeiivie 
Bihlioiheea poei meridiem non paiebii. 

Mueeum Rieioriae Naiuralie paiebii die Mercurii» ab hora XII ad I. 

Mueeum Anaiomicum paiebii die Martis , ab hora XII ad I. 

Mueeum ineirumeniorum rueiieorum paiehii die Martis, ab hora XII ad I 
ei die lovis ab hora III ad lY. 

Peregrinarum linguarum, nominaiim Germanieae ei Gallieae, eupidi euoe 
hie reperieni Praeeepioree , publica aueioriiaie ad id coneiiiuioe, ui eivibue 
noiirie ineerviani; neque eiiam illi^ qui equiiandi arie ineirui cupiuni, 
euo deeiiiueniur Magieiro, 



NUMERUS STUDIOSORUM 



IN ACADEIttlA 6R0NIM6ANA, 



d. xxxj Decembria iukiccxxxix. 



vvtT 288: 



« 
I 



Quorum Jurisprudentiae qperam navabant, .•••.••••• 51 

« 

Mediciuae. • • • ••#••••• 66 

Disciplinis Mathematicis et Physicis 47 



• # 



In quibus 34 ad praeparanda studia Medicinae 

« • • • • . . 

Theologiae • • • • . • • . 59 

Philosophiae Theoreticae et Literis Humanior 65 

» * • • 

In horom nameKO oenaendi 97 his disciplinis operam na- 
' vantes ad praeparanda Jmrisprudentiae stiidia; et 21 ad 
praeparanda studia Theologiae* 



288 



1 • I * 



S £ R I £ S 



DISSERTATIONUM DEFENSARUM 



IN ACADEMIA GR0NIN6ANA 



MDCCCXXXIX — MDCCCXL. 



Amro moGCxxsiXt 



f L 



Die 2 NoYembris hora XII lioiabdus .BB«vAiirs tiibwsx fVahequera - Frisius , 
medicinae doctor creatns est 'defeDsa dissertatione Qb8tetrioio<*medica 
de nsu glomeris in metrorrhagiis post partnm. . . ; 

d. 7 Septembris hora XII -vir doetiss* mnuxjs ouvflaam^ eK fMLgp <aarrelsweer* 
GroninganuSi Med. Doctori creatos est artis otetetlffciae Doctor, 
doctor defiBHsis mmnullis thesibus obst^iciis. : . 

d. 11 Decembris hora XII Tir doctiss. Med; Doctor. jAfOBirs ntiM^iv^ ta^ clbbv , 
ex x>ago Borne Transisalaftus » Artis Obfltetrioiae Doc.tor creatus est • 
defensis nonnullis thesibus obstetriciidy fnior^iio mif^^ii^is* 

d. 14 Decembris hora XII mmwmiovB b^itsvis, .ex pago JLoplpersum Omlandus, 
Juria Romani et Hodierni Doctor creatus est» defensa disputatione 
Juricica de genuina usus natura ejusque ab usufmctu differentia secun- 
dum Juris Romani doctrinam , ciiifi laude. 

d. 18 Decembris hora XI tibpxb vlbbs looBBBinm , ex pago Osdkark Frisius , 
Medicinae Doctor creatus est, defensa^^dissertatione J3ipdica.:sistente 
Historiam c^iticam aetiolOigiae scabieiy hujus morbi origiAein ab atoris 
repetentis. 

Eodem die hora XII hbbmajivb tait obssblbbi GroningvnuSyHieologiaeDoctor 
creatusest, defensa dissertatione Theologica , qua dedudtur » quomodo, 
ex Pauli apostoli sententia ad religionem Christianam acoiiNendam 
praeparati sint Gentiles et Judaei , eum laude. 



240 SERIESDESERTATIONES 

Die 21 Decembris bora XII vir doctiAS. medicinae Doctor matthias lAcosri taw 
DiB LOBtv, Hattuma«-GelrQs, Artis Obstetriciae Doctor creatiu est» 
defensis nonnullis thesibus obstetriciis. 
Eodem die hora lY vir doctiss. Med. et Artis Obst. Doctor on4ADvs oviliblws 
TAN BiiHSBUK » Hardcnberga - Transisalanus , Ghirurgiae Doctor creatus 
est» defensis nonnuUis thesibus chirurgicis. 

m 

ino ■Boccoxx, 

Die 26 Januarii hora V vir doctiss. Medic. Doctor vimicua jjlmv hijbbbi ex pago 

Dronrijp*FrisiuS| Artis Obstetriciae Doctor creatus est defensis non- 

nullis thesibus obstetriciis. 
d. 27 Februarii bora III vir dootiss. wna mitsBura , Sneca-Frisius » Medicinae 

Doctor f creatus est Doctor Artis Obstetriciaet defensis nonnullis 

thesibuB obstetriciis , eum laui4. 
d. 1 Maii hora XI oobiblivs * bibddob e Promontorio bonae • spei •* Afer , Juris 

Romani et Hodierni Doctor creatua est defenao specimine inaugurali 

de iis 9 quae requirantur in teste testamentario , ad articulum 991 

Cod. CiT. Belg. 
d. 18 Maii hora XII jioolavs mbib, Doccumo-Frisius, Juris Romani et Ho* 

dierni Doctor creatus est defenso specimine inaugurali de quaestione : 

utrum praestet communi de homicidio et TulneribuB an propria lege 

Tindieare certamen singulare. 

d. 20 Maii hora XI vir doctiss. Medicinae Doctor obbabbos taapbbb , Amstelo* 
damensiB, chirurgiae doctor creatus est, defensis nonnullis thesibus 

chirurgicis« eiMi lumi^. 
d. 6 Junii hora XI jaoobvs ■▲Bffnvs siBVBwai Harlinga-Frisiusy Medicinae 

Doclor creatus est defenaa diasertatione medica inaugurali de emphjse- 

iiiale pulmonum Tesiculari. 
di 10 Juuii hura XII woLtBBva wo&vbbbs, expago Scharmer - Omlandus , Juris 

RiuiiBiii tpl Uodifrni Doctor creatus est defenso specimine Juridico ad 

Lrgi^iu I «^mU ^uae sit longa consuetudo. 
ii« 17 JuiiM luii^«^\| i«A«^^i fit BBB TvvKv ox pBgo Anloo*Dreothinus , Mediciuae 

IVtoiur oii^alua rnl defensa dissertatione de hypertrophia cerebri, 



SERIESDISSERTATIONUM. 2«t 

Eodim dle hon XII louknEM •oi.imohmi» vaiiiii«a , ez pa^o Veendam Gro* 
itiiigaims', Mqdioioae Doctor creatus est defensa dissertatione medica 
de fabrica et functione. processus yermiformis intestini coeci , magna 
e»w^ lamde»^ ... 

Die 23 Junii boravXII jacobvs BoieMivs, ex pago Bellingwolde-Wester^ol- 
danus, Medicinae Doctor creatus est, defenso specimine medico de 
'asthmate thymico, magnm cum laude, 

d« 24 Junii hora X Tur doctisaiinus , Medicinae et Artis Obstetrictae Doctor 

jACOBvs ncoiAM TAi . oLBsv , ex pafgo Borne - Transisalanus , Ckirurgiae 

' Docior creatuB :est deieasis noBnullis tbesibus cbirurgicis 9 cum laude. 

Eodem diesbora XI.aitboiios ivttbi» ex Tico Lekkerkerk , Medicinae DoctcJr 
creatus est defenso specimine anatomieo-pbysiologico de musculorum 
rubbre , eum Jlaude. 

Eodem. die hora XII xibotkvs ivsoi 9vnivs sbtbooh V. D.M. deaigtiatus in 
Tico.Hornbui0en| Tbeologiae Doptor creatus est , defensaoommentatione 
Tbeologica de ideis et «bus in iacto positis in ve cbristiana apte 
conjunctis . magna cum laude, 

Die 26 Juni hora XH mibtiivs biiidirs, Groninganus , Juris Romani et Hodierni 
Doctor creatus est defenso specimine Juridico exhibente quaestiones 
Juris ciTilis hodierni . cum taude. 

d« 27 hora XI jacobus bidbiicus tai bobtill , Amisfurtanus « Philosophiae 
Theoreticae Magister et Literarum Humaniorum Doctor creatus est , 
defensa disquisitione inangurali de Xenophontis Philosopbiai Parte 
Priore , Xenophontis de rebus DiTinis et moralibus sententiam exhibente » 
magna cum laude. 

Eodem die hora XII idbb Juris Romani et Hodierni Doctor creatus est, 
defensa Disquisitionis Inaugurab*s de Xenophontis Philosophia Parte 
Altera, Xenophontis de rebus politicis sententiam exhibente, magna 
cum laude. 

Die 29 Junii bora XII cABoiirs ovliblmvs bvll » Noordboorna-Bentbemiensis , 
Juris Romani et Hodierni Doctor creatus est defensa dissertatione 
Juridica de conjugum juribus obligationibusque^ quatenus ad ipsorum 
personas referuntur^ cum laude. 

fl h 



242 SSRIESDISSERTATIONDH. 

d. 1 Julii hora XII aHHAEors Diunivu, ex pago Farmsuiii - Omlandus , Juris 

Romani et Hodierni Doctor oreatus est defensa disputatioiie Pkilosopho- 

Juridica de matrimoiiio » magna ewn tamdM. 
d. 2 Julii hora IX saitbitius clait BmoxBTon, ex pago Zuidhom-Omlandusy 

Juris Romani et Hodierni Ductor creatus est defenso specimine inan« 

gurali continente Quaestiones Juris. 
Eodem die hora XI aKSsBL moxbs MrrtBc, LeoTardia-FrasiuSv Mediciiiae Doctor 

creatus est » defensa dissertatioae mediea da quaeatione medii^o^ 

forensi: quid sit infans neoaatus* magna oum lauds^ 
Eodem die hora Xil uyt ali con«i , Meppelanus « Medicitoe Doctor' creatus 

est« defenso speciuiine medioo sistente Zodlogiae Pharmaceulicae 

breyem conspectum , magna cum laade» 
Die S Julii hora XII joawibs culiblyus raBDBBicus m mnar, .Tiela-Gelrus, 

Juris Romani et Hodiemi Doctor creatus est defensa disquiaitione 

inaugurali de vi juris publici patrii antiqui et inrterinedii in Legem 

de imperio a. 1815 , magna eum laude. 



I • 



• » *. 



E R R A T U M. 

In Annalibus Academich MDCCCXXXVIII — MDCCCXXXIX , pag. 240 , 
legitur : ammtcv 6oii.iei.iiiik wicaxBt , dissertationem suam defendiese 
cum laudty lege: magna eum laude. 



■ i • 



* « « • 



PROGRAMMA 

CERTAM1NIS LITERARII 



RECTORE ET SENATU ACADEM1AE GRONINGANAE 

INDICTI 

DIE VIII OCTOBRIS CIOIOCCCXL. 



iLx Edicto Regis Augustissimi Academiarum dvibus atque Atheuaeorum 
alumnis in nostra patria a siugulis Ordiuibus Academicis quaestiones 
proponuntur sequentes : 

AB ORDINE IDRIDICO. 

Quaenam tMtituia ac ptacita in hge noetra de imperio^ et quomado « 
explieanda eunt ex iure publico , guoJ ante liberam rempublicam ohtinuit in 
Belgio univereo , pel in divereie patriae regionibue. 

AB ORDmE MEDICO. 

Exponantur effeetue ligaturae applicatae cum uni arteriae Carotidi communi , 
tum utrique Carotidi communi^ — morhiquej in quibue operationee iltae 
utilee censeri poeeint. Quod ligaturam attinet^ utrique arteriae Carotidi 
communi dioereo tempore appticandam » iamque proepero cum eventu in ipeo 
homine applicatam , — haee operatio noois experimentie in animalia inetitu- 
endie illuetretur ^ ut et addantur iconee^ quibue collateralie ^ quae dicitur ^ 
poet eam operatiomm circulatio demonetretur. 

AB ORDINE DISCIPLINARDM MATHEMATICARDM ET PHYSICARDM. 

1. 

Quandoquidem oheervationee aetronomieae inetrumentorum ope faciliue et 
accuratiue noetra aetatefieri poeeunt quam antea% quaeritur^ quibue dotibue 



244 P R G R A M M 1. 

uni09r4§ insirumenta asironomiea receniiora praeeieni 4ie quihue uei enni 
aeiranami anie hoe quinquaginia annoe , ei quomodo paullaiim illam prae^ 
eianiiam adeecuia eini. 

2. 

Quaeriiur espoeiiio diecriminie geologiei inier alluoiee fluoialee ei marinae , 
ei deierminaiio limiium harum /ormaiionum in noeira pairia. 

AB ORDINE THEOLOGICO. 

Quid »x 1«4U et jipottolorum mtntt in religione Chrietiana eunt (turriipi» ? 
Quo alio eensu de hie deincep* in Eeeleeia fuit exietimatum ? DivereUoti* 
quaenam eet origo? Quodnam loci in re dogmatica pretium F 

AB ORDINE PHILOSOFHIA£ THEORETICAE ET LITERARDM 

HUMANIORUM. 

1. 

« 

Raiio expliceiur, quam in hieioria eonecrihenda poltbius ienuiiy ah ipeo 
TpxyfAXTtKfiy diciam ; exponaiur » quaienue hae raiione prioree hieioricoe- 
euperaoerii , jtMienue hi ipei praeferendi eini. 

2. 

Philoeophorum criiicorum de spatio ei tempore eenieniia dccurate pro* 
ponaiur , ei argumenia quihue eam conjirmaruni diligenier esponaniur. 

Responsa oratione Latina, mana alineA i satis nitide scnbenda, et ante 
diem 15 Augoati 1841, auctoram samtibus, mittenda sunt ad Virum Claris^ 
mum , qui Senatui Academico erit ab actis ; obserTatis iis , quae leguntur 
Art. 210 Edicti Regii d. 2 Aug. 1815, n*. 14, et Art. 4 Edicti Regii d. 
13 Oct. 1836, n'87. 

Yictoribus in bonestissimo hoc certamine praemia distribuentur die 
IX Oetobris anni 1841 , quo novas Rector munus suum est auspicaturus. 



ATHENAEUM 



FRANEQUERANUM, 



NOMINA PROFESSORUM 



QUI 



ANNO MDCCCXXXIX — MDCCCXXXXL , 



RXCTORE MJC JilFlCO 



SICCONE ENS, 

IN ATHENAEO FRANEQUERANO 



DOCUERCNT. 



MEDIClNjiE PROFESSOR. 



SICCO ENS. 



PHILOSOPUIAE TUEORETICAE ET 
LITERARUM IIUMANIORVM. 

JANUS GUILIELMUS DE CRANE (propter aetatem honoririce mde 
donatas }. 
JACOBUS ADOLPHUS CAROLUS ROVERS. 
THEODORUS GUILIELMUS JOHANNES JUYNBOLL. 

DOCTRINARUM MATHE MATICA RUM ET 

PHYSICARUM. 

NICOLAUS MULDER. 

GUILIELMUS ADRIANUS ENSCHEDfi. 



246 



NOMINA PROFESSOKUM. 



THEOLOGIAE. 

BARTHOLDUS REGKERUS DE GEER (propter infirm^m Taleludbem 
honorifice rude donatus ). 
GUILIELMUS MUURLING. 

JURISPRUDENTIJE. 

» 

FRANCISCUS DE GREVE. 



» * ^ 



> ff 



SICCONIS ENS 



NARRATIO 



EORUM^ QUAE^ IPSO AEVTORE, 



ATHENAEO FRISIAGO 



▲CCIDBEUNT, 



PUBLICE HABITA, CUM'R£CTORIS MAGNIFIGI 



MUNERE ABIRET. 



A. D. XXIV JUNn BIDCGCXL. 



li 



I ■ • • 



* • 



• • • • I 



Jllihi I A. H« , qualieiimqae Athenaei moderamine abituro i e lege ab 
Aigtistissimo Rege lata , ea * enarranda sunt , quae , qttamdiu Rectoris 
Magnifici titulo frai roihi oontigit , Ath^naeo iiostro rel prospera acciderint 
rel adversa. 



Cujus o£Scii munere dum defungor, et oculos in Yos conyerto Amplissimi 
Ath«Miei Cunitores , Unum eheu I Yesttam desidero ; — Illustrissimum 
deaidffro . Ticum . jabiw aDK»iiinii»Alioiiillt TAiriunsv tan leYiTiftLT. 

E genere, Majorum natalibus et meritisBpIendidissimo natus, et non unius 
generis studiig 'probe parattrsV mtfltfflifria eaque luculenta acuminis ingenii et 
ih.Patriam amoris dedit specttmna. ^ Ad munera vero publfca accedens, 
ia ea summa ope et fide^inpubuft, sibique adeo rerum gerendarum accutatani 
eKperieaiiam et multiplioem indtiAtriam comparavit , ac Regi Augustissimo 
ita se probayit, ut, anno hujus seculi yigesimo sextb ad finem vergente, 
Provineiae Frisiasoae Gubernator eligeretnr.- 

lAb «o iade teihpore tetnm se ' dedica^tit incolaram saluti et felicitati; 
aAque indefessam proTinoiae '<esornattdae et emendandae operam navayit, 
nihilominus Regis jussis et patriae legibua aedulo obtemperans. — Quod 
cum Rex , meritorum justissimus aestimator , non una vice et occasione 
animadvartisset , eom , jam iante * Ordtnis Leonis 'Belgici equitem electmn , 
•n altiorem ejusdem 0rdini9 gradum eVexit 9 ac Gonsiliarii Regii extraordinarii 
henoi^e insignivit. > 

Amplissimorum Athenaei noatri Coratorum coUegio ' adscriptus , praeses 
flrit electus, et sic vinculo wctiore cmm Athenaeo conjnnctus.est» et eom- 
modis ejus, quantum potuerit, consuluit et prospexit. — Quem iittiiam in 



N A R B A T I 0. 158 



Sfl teco oculos oon? erlo ad Vos Gollegae 6oB||incti^iini i leetOB profecto in^ 
perfisadit anioii sensus , ciun ooines in hunc nsque diem ealros esse Tideo. 
Quamyis itaque tos hic adspicere et salutare non sine summa animi Yolup* 
tate mihi contingat ; — nni tamen e collegis , alio migranti , yaledicere dira 
nobis injungil neceaaitas* 

Clariasimus sciliQe^ npmuvo, Theologiae in Academia Groningana Profes* 
8or creatus » a nolm discessurus est* — Qui discesaus aane luctnosus et hnic 
honarum artium litlerarUmque sedi haud minus calamitosns est. — Varia 
enim et eleganti eruditione floret nuuaLmo , ~ per biennum fere de studiosa 
juyentute praeelare meruit» -^ Sacris orationibus recitatis» omnes, quotquot 
Religionem amant , sibi maxime devinxit , — coUegis denique suis perquam 
fuit gratus , propter animi candorem et mentis beneYolentiam. 

Voa autem te Yir Clarissimel quem hic adhuc adspicere laetamurt optimis 
prosequimur TOtis, teque ut Deus , in noTa tua sede , omnibus cumulet be-r 
ncTolentiae signis , Tehementer optamus. 

Cathedra autem a Huuauna relicta , Tix ac ne Tix quidem fuit Tacua : — quo 
minus enim hujus Tiri di^cessus noceret Athenaeo, Regi Augtstissimo mox 
placuit in Ejus locum CTOcare Tirnm docUssimum xoakrbh BBiiBiGini sgboltbh , 
Litterarum Humaniorum et Theologiae Doctorem , sacri codicis interpretem in 
pago HBBBXBBX dicto; cni consecUtum honorem, acceptam ProTinciam ex 
animo gratulor. 

Enarranti mihi ea , quae Athenaeo eTenerunt , minime praeterenndum esse 
censeo Tenerandum nostmm senem, Tirum Glarissimnm m cbabb; — inito 
enim non din meo magistratu, Tidimus Enm, quinquageeimnm anuorum 
cdebrantem, quos primo Academiae Franequeranae ^ dein Tero Athenaei noatri 
saluti totum se dedicaTit; gratulati sumus Ei ea occasione, ac hilares experti 
sumns suam hnmam'tatem et libwalitatem. — Meminktis A. A. caeterorum 
illius diei solemnium, — meministis, quomodo Tarii ordinia dignitatisque 
Tiri « — quomodo praestantissimi Athenaei Alumni debita Tirium intentione 
ea adbibuerint et contulerint, qoae insenrire possent ad dignissimum senem 
honorandum. 

Caeterum quam maxime laetamur, senem Tenerabilem in TiTis jam num 
superesse ac , pro annorum numero , debita frui sanitate* '— Gratulamur Illi 



254 S I C C N E E N* S N A R R A T l 0. 

praeUrea ex animo »' qiiod die lindecimo inexisis Aprilis kujas afemi, ootogesi- 
mum seeundum aetatis suae annum compleverit. — Felix sit Uli, quae su* 
persit yital 

« 

Quod yero ad Athenaei attinet Alumnos. — Nunmras eorum me Rectore 
non est auctus. -«* Quum yero non ex studiosorum firequeatia Atheaaei glo- 
riam aeslimandam ease eenseo , verum potius ex eorum mbrum probitate et 
studiorum diligentia, non possum, quin laudemomniumTitae genus et morum 
cultumy — - laudem plerorumque in studiis diligentiam. Fergite. Juvenes 
praestantissimi I eam , quam instituistis persequi yiam , ^ cogitate , nihil pa- 
rentibus vestris , nihil tutoribus , • nihil praeceptoribfts esse jucundius et op- 
tabilius • quamut» spatiis studiorum percufSiSy scientiis honori j Patriae decori 
futuri sitis. 

Athenaei suppellectilia , et studtorum adminiMla integn serTantUTi et 
quotannis pro aeris impendendi tenuitate amplificantnr. 

Verum non possum non comniemotare Bibliolhecam nostram itarum locu- 
pletatam esse non paueis praestantissinris i in omni doctrinainm generOy 
operibus, tam annuis subsidiis comptaraiis» qnam £ron unius generis donis 
splendidissimis , AuguslissimiRegis munificentialargilds; — pro quibas bene- 
volentiae signis gratum Oplimo Regi teatifieamur aninoim. 



Id 'unum nunc superest ut^ quem Amplissimi Curatores designarunt, ego 
in biennium proximam - renonciem Reotorem Magnificum iitGOi^%i« iHfuiM, 
JfisM^MM ffM^frttm» PMU^ophiuB ei M^ddBttme dadarem^ tlUanidu, 
€hmmut§ ei AHis PhmrmacnMcM profseharem a rdkiar iu n^ > nniavsqtie tnem 
in fluocessorem conferam. — . Quod ut fiat, kuc adsctHdas vir Clarisaiaicl 
Ave Tibi diiio Rector Magfnifice! •— accipe hujus tituli iiMigfnia, — Soep- 
tP|i/~ Album. 

ifironnium sit Tibi felix» ibrtunatvmv utque AtheAaeamy Te Rectore, 
amfdiora usque capiat deirimtatii* tacremenia jubeat btos o^vifltos diiixmim! 

• « 



D I&I; 



ni- . . : t 



'i 



R A T I 



DE 



TITAJNDO IN JESU CHRISTI HISTORIA INTERPRETANDA 
DOCETISMO, NOBILI, AD REM CHISTIANAM PROMO- 

w 

tENDAM, HODIERNAE THE0L06IAE MUNERE, 



QVXn HABUIT 



JOANNES HENRICUS SCHOLTEW, 

PHIL. THEOR. MA6. UTT. HUM. ET THEOL. DOGT. 
B. XYU SEFTEMBRIS ASVl MDGCCXL , 



CITM 

IN ATHENAEO FRANEQERANO THEOLOGIAE PROFESSIONEM 

SOLENiri RITU AUSPICABETUR. 



ACCX9UIT 

ANNOTATIOliES HISTORIGAE ET EXEGETIGAE , QUIBUS ARGUMEOTUM 

ILLUSTRATUR ATQUE YINDIGATUR. 



Et sane , si id omniiim aDimii iiuideret , porrigi 
nobit firaternam manum a filio Dei , et natnrae 
societate nobis oonjnnctum , nt noa ez bae 
nottrft tam abjecti conditione in coelnm niqae 
attoUat, quis non rectambanc viamtenere mallet, 
qaam in deviit aalebrii Ta|pri? 

CALVIZrvS. 



ATHENAEI FRANEQUERANI GURATORES . VIRI AMPLISSIMI I 



HUJUS ATHENAEI RECTOR MA6NIFICE ! 



QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES , VIRI CLARISSIMI ! 



QUI HAC IN PROVINCU VEL URBE REIPUBLICAE ADMINISTRANDAE 
ET JURI DICUNDO PRAEESTIS , YIRI GRAVISSIMI ! 



SACRORUM ANTISTITES, VIRI PLURIMUM VENERANDII 



ARTIUM ET DOCTRINARUM DOCTORES , VIRI ERUDITISSIMI , 



CONSULTISSIMI , PERITISSIMI ! 



K k 



CUJUSCONQUE DOCTRINAE STUOIOSI, HUJUS ATHRNAEI ALUMNI, 
JUVENES LECTISSIMIl 



QUOTQUOT AD SOLENNIA HAEC CELEBRANDA CONVENISTIS , 
AUDITORES EXOPTATISSIMI ! 



UftbeiDas sane f qnod nosljrftef quem tmnmSf aetfttit cum ftlifta ob csusftSf 
tiim majdme f si Theolo(riam speclftmus , prfttulem«r« Eat nostri aeyi gloriftri « 
suum eumqne inAigiiem« in diseiplinftrum orbCf locum f n minuSf ut antCf 
puhlicA auetoritate claram » sed quod pluris liabendum » auis se ipsam Tiribus 
tuentem occupare et jure sno sibi tindicare Theologiam» Sublatum est diror- 
tiumt quod fere Theologiam ceterasque disciplinfta, patrum adhuc memorid 
interoessit. Transitt tempuSf qoo aliae TheologOf. aliae quarumyis aliarum 
disciplinarum cultoribus cogitandi praescriptae esse leges videbantur. Ifec sane 
est» cur» ne a ^viris literatis parvi aestimetur disciplina nostra vereamuTf 
( id f quod de summo auHaumo a wTmvBftCaio manoriae est proditum ) ex 
quo hnrum » in literis el philosophiA » noslrd aetate et landum et meritorum 
beces , Theologiam magmrmm instar mifsieriorwm habendam esse palam 
declaraTit f qoibus per literas et philosophiam antiqHam Tere quis demum 
initiari poasit« Quod disciplinae nostrae taedium nolite A. A. tam auniiKaHio , 
quam Theologiae , ipsiua aetate ^ conditioni imputare* Mos potius felicitatem 
nostram praedicemuSf quibus meliora TiTere tempora concessum est. Dispulsa 
est sdlicet i qua obscurari coepesat f non ita multo post Reformationis acTum , 
Theologia » frigentis cujusdam OrthodoxiaBBi , Terae Orthodoxiae oppositi , 
caligo. CoUabitur in dieSf qui hunc excepit» Bationalismus » suOf post 
multos egregios labores , io TheologUi jam prope munere defunctus ; et Tero * 
quod laetamur « noTU ecoe A. A. et in GermmiiA et Tero etiam in patriA 
nostr&y Tbeologiae periodus illuxitt ut doto Teluti spleadeat ccdore omnis 
fere 4iaciplioarum Theologicarum orbiSf singulasqua excelsior quidam imo 
diTinior intus alere spiritus unicuiquef a partium studio Tel mediocriter 
immuni i jure Tideaiur* Nam siTe ia EMg^Hn oculoe conTsrtimus f est aetom 



260 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN 

A. A. de philosophici systematis cujuslibet » siTe ab ▲hsilmo , Biye ciATisro , 
seu KJLJfTiOf seu denique a sensu^ qui dicitur« eammuni nomen habeat, 
auctoritate in interpretatione moderandi, ut hodie sinti qui se a paulo 
aliove scriptore sacro dissentire profiteri malint , quam suam Apostolo senten- 
tiam obtrudere. Sive spectamus ffermeneuiieam ^ est haec^ quam nobis 
dictat, regia lex, totum esse Codicem Sacrum , non unius instar, ut antea 
a multis fieri solebat, habendum esse libri, sed bene esse in singulorum 
auctorum privam proprtamque mentem inquirendum ; rAULDM non esse e 
jOANjfBy nec hunc vicissim e vbtbo aut jacobo, sed unumquemque ex se 
ipso auctorem esse interpi^etandum , ut singulorum discrimine «nimadTerso, 
unitas sic aliquando prodeat» si minus formae, at mentis et oonsilii , prooti 
germanos ejusdem magistri deceat discipulos. De Criticd oi qiaerimus, est 
sane, quod praeclarae- artis miseroiB nostro tempore abusus 'deploremus, at 
el ab alterA parte eo magis multorum sunt laudandi , in fontibus , praesertim 
Euangelicae historiae , et explorandis accuratius , et rite Tindicandis , nobiiis- 
simi conatus , quibus et impudentissimis critioeB cujusdam destmentis 
postulatis satisfieri in multis , gloriamur* Quodst a disdplinis Exegesin 
moderantibus ad disciplinas in Theologii hiskoricas pergamus» quanti fiieruiil, 
nostri aetate , Eeehsiasiieae Hieicriae progressns I Quam liberalior et apud nos 
e disoiplini Heusdiana profecta est historiae tractandae ratio , ut temporum et 
gentium aceuratA habitA ratione, coeca illa^desierint in Frotestantium' regnare 
Theolc^ii , omnimm » quaecuuque Ecclesia Pontificia protulerat , abominatio 
et odiam. Suus etiam medio acTO ejasquestudiis stat honos, etTero, quod 
pii proavi suspicaturi non fuisseht, jubilaeo, quod nuper cel^aTit Ecdesia 
Romana, Reformatorum quoque aedes, cum aUbi, tum hac ipsft in urbe, 
lOBiPAGii, Germanorum Apostoli et MriLLiBabBBi laudibus et fami resonarunt. 
Nec minus ^ A. A. quo se conimendet hodreqve habet degmaium kUteria. 
Nam quae per Rationalismum OrthodoKae Ecclesiae dogteata, ineptiarumL 
instar et habita et exploea fu^ant , haec lere , interioff disquisitio , per 
formam externam > utut rudem , Teritatis' Tostigia agnostens ; justo prctio 
habere coepit. Praeterierunt tempora , quibus nihil fere quidquam m dogma- 
tum solebat historid laudari , nisi quod ab haeretrcisi eommunis scilicet 
acTi sensus nuHo aon tempore patsonis , fuerat profectum. Quid? quod 
Ecdesiae Orthodoxae, ut Ttfitatia Ckristiaiiae, per saeculorum decursum 



R ATl O. ' 361 

TeceptacQlo » suus cdepit t ut nunquani magis , isque-^delntus stare honos. 
Haec omnla si reputamus , quid miram A. A. , ipsi pariter do^maiieae 
commutAtibnem parari, progre^ibus in' ceteris disciplinis consentaneam , ut 
desinamus aliquando, ut hodiejam fit» grayissima religionis capita, scho* 
lastico ante OrthodoJfismo obscuirata, a' Rationalismo deinde misere truncata, 
yel l^Yiter » persuasionis inopiA , attingere « tel ne Ecclesiae turhemus , qaietem 
dicam» an potius - sopforem 7 sacro silentio transire. Scilicet Al A. , quod' 
magis magisque Teri nominis dogmatici Tidentur inlelligere « germana haec 
demum est dogmatica dtcenda/ quae 4n ip^A J. C. persond et hUtorid 
fuudamentum habeatfirmissimum. Hinc , Teluti ex quodam sancto augustoque 
fonte et PAuti et joarhis ceterorumque Apostolorilm doctrina prodiitf hoc, 
si quid aliud, est fundamentum, quo uno veram dogmaticam superstruant >' 
quicunque principem disciplinarum , et ad majorem sanctissimae religionis 
aestimationem 9 et vero ad Terissimam humani generis salutem oupiant 
excolete. Nee est A/ A , qiiod equidem in hujus instituti utilitate praedicandd 
multus ' sivn. Verbo ut ' dieam ^ sic demum Theologia moratis y cum dogma- 
ticA I post longam a qalixti inde aetate, separationem , poterit in concordiam 
redire; ex uno quippe ChristOi yerissimae doguMitices fonte, 'succum et 
sangmnwi duclmra. Nec Tero minus haec demum via est| q[ua'veram philoso-' 
phiam, et Tero Th§ologiam^ quae dici solet, naiuraUm cum Christian^ 
amice conspirare, tantum non omniutii sufiragiis constabit; cum Tide&t iUa, 
nihil babere se aut eogitari posse tam praeclarum, tam sublime, quin in 
}>ersonA' Jesu , utpote exemplari perfectissiino, appiff eant oonj<an'cta ; haecsibi 
oomitem adjungat philosophiam « quo magis religionis sublimitas et pateat , 
et Tero inteviua pereipiatur. (J^ae cum ita sint , quidni laetemur A. A » 
fanlam' a nobiKssimis aetatia nostrae Theologis in exponendd TitA Jesu' 
ejusque petsonA adumbraiiid^ ^ colloearr^operacm; *ut'eortim seripta, tametsi a 
saecuU , qubd TiTimms , contagiohe n<m omni ex parte libera , nobis tamen* 
spem £Aciant, fore iit religioniB Ghrialianae etTeritaset decus ab omni cujustiV 
adTersarii dubitatione Tindieetur. Sed haeo,'ut benealiquando cedant, nnus- 
prae ceteris evt* eTitandus scopulus» in quem haudpaueiy magno cum bohae 
causae detrimento , naufiragium fecerunt. Quis Tero ille, si quaeritis , erutir 
fortSBfe 9 qui ' ine aut naturiUem Jesu historiife aut mythicam' interpretationem 
aigiuficare eatitftioikent. Sed A« A. deaalundi interprelatione , quid e«t qued^ 



asa JOANNES UENRICUS SCHOLTEN 

hodie dicaBius? Jaoit iUai imo sioltitii ipta 8ti4 cozrait. De MythioA ▼cro, 
maltos etiamfti ea nacta fiierit patronoa » non item est p qvod «imns magnopere 
soUiciti, ex quo per sTaAimii famosum apoa apparuit demam« quo usqae 
dementiae Theologum abdaeat , et postquaia ipte | yeritatis se eficadtate 
Yinci ia multis passus est» At aliud est A. A«9 qiiod nescio, ao sit utroque 
illo , quem diximus , errore longe perniciosius et rdigioais efficacitati magis 
nozium. Qaod ubi contendimus , DoetUsmum dicimusy qui impugnatua 
ab Apostolis » condemnatus ab Eeclesi4 antiqaA t rejectus item in libria 
Aeformatae Eqclesiae symbolacis, vel sic in ipso Ecclesiae Orthodoxae sinu 
tacite per omnem Tbeologiam proserpsit } . Jesu personam obfusoaTit et reli* 
gionis tantum non nerTos incidisse jure est exstimandus* Ab istiusinodi autem 
caTere errore» ejusque Tim in vitae Jesu interpretatione strenue infriogeref 
quidtii Theologiae nostrA aetate propositum et munus habeatur omnaom 
gratissimum? Namque a Jesu personi et historiA bene cognitis si omne 
peudeat dogmatices moinentam, atque omnis religioiiis Christianae tis et 
auctoritas , quidm praedarum munus Theologi dicatur % areere » quodcunque 
reotam interpr^tationem sanctissimae historiae impediat? Quocirca hanc 
mihi date A. A. » Teniam , ut dieam d$ vUanio , in J, C, kisiorid «nllsfprs- 
tamdd^ Doceiigmot praoolaro^ ad rom Ckrisiianam promoootidam^ kodiomao 
Ihoologit^ w n$m re. 

Ut aut^kn in omni disputatione , rite constare debet de rei , de qua judicittm 
feramus » notione ; nos quoque , qudis sit ille , quem duamua » Docetismj 
error , paucaa mo&eanras. Scilicet, ut noYistis , aeouiido post Ciuristam saecttlo« 
exatiterunt , qui Jesum corpore indutum fuisse vere humano negarent » ejusque 
apparitionem angelophaniae* instaip ciyusdam sibi fingerent, nall& aaturaeejus 
humaime habitA ratione» Dicti hi fere sunt JXoeoUis^ eoi^Umqne error 
DoooU^mi nomine ooe«»ritin dogmatum histo»i&, pvopfetea quod Jiescim, noe 
voro. sed ofoaio, tantum i ip iooJj/ru , fuisse hUmanae naftuae partidpem con- 
teiiderent» Hiuc oniterae Jhootiomi Homen tyaxit in . hodiernA Theologii 
omoUo orrow% fuaomofuo tandomJarmA^ quopo nomim frHUmog yuo Joou 
Chrioilnaiura aoro hwnana tol ioUatur flano , ool iia froponaiur^ ui ofuodom 
umUra ,iam$um vanajuo opooito ouporoii* Jfam oujn Docetis» proprie sic 
dictis, neipsumieinoctuum fuiase JDocetismum putetis A* A^I Yaciia qoippe 
ibrmis, Tnriis |tem namii^bua e^ndem ^i:<lreai e^iput le^tulisae idoiilidem^ 



B A T I 0. 16S 

appwet} imiXi q«amv», imo rdnctanta «uoctis w^hb EcdtetiA CatfaolicA. 
Bnniram ita se MBliiibetf ut tnte liiatorii, qiiiniapliGi fomA Boeetism«« 
in Eccieiii fig«iaae cKistiiinadQa att* Ono enim alio Bomine dioamna 
Gmsiiepi el Te/o iiMmnn errovea^ qnoram utriqme knmaosm Jeam natnram 
instramenti «iifaadam inetar aibi fi«gereiit , per qnod , eeenndom i^lo^^ neon 
«liqnia ▼el Tie «lUviaa^ aeoaiMUun iioa ipee operatips fniaaet Deoa^ Hoc modo 
scflicet hiimana qaaednmnon potpit non eKiatere natnra^ qnae spticie eaUm4 
sttbliiiia et exoelsa-9 veapae bom. matuata oaientaaae exiatimanda eaaet. Nec 
dnbitaverim et de uno et Momphf/eiiie idem affirmare , qnornm tlle creatn^ 
ram immme ma)oi«m ajt procreatnm, bi naAararnm in Gbriato mixinrA 
ipaate IMyinam nateDam pro asumo tmmano aubatltiteQAea , humanam Cbrwti 
nntnsam , ( qnq>pe , A «nimna tollaiur « nnllam ) , Terbo retiquiase , re «ustn« 
liaae merilo dicanAur. Qno magia eat Ecdeaiae dUigentia landnnda» quae 
pb^t longnm ccflrtanen , in coneilio Chalcedenensl , non tantnm divinam Cbriati 
ntttuMm omni dnbia mnjorem conatitaerit » «t vero etimn ImmananL , ab 
ooMi Docetianai «oiDUigione vindieaverit* Qnod ^eio Eeclesia damnaverat, 
neli|e fptare JL A..I eam daannando potnisae radi^ittta evellere* Fnerint ndeo 
in EodeaJd per nnecdlornm decuxanm et Gmowiieerum et vero annet Ifeeioria^ 
norum odiosa nomina, at ipse Gnosticismua « ArianiaBMie, Nestorinnoram 
adeo et Jtldnopfajraitarnm Dooeitsmua ad bnnc usque diem ^ clam per Eectesiain 
ot Tbeolofiam iUK>serpttni« 'Qoib aiesoit , nt boc «tar^ qnem aeiLeat Ikmngelioa 
narautio de Spiriiu Saneio « bap^tiami opportnnilat^ ., in Jeanm deaeendatUe , 
bodieque nncipi a liadtiaf nuIU oinninD bufenn«e natutne in Christo neqiie 
hmfr^lm^ neqne prDgreasioiiis habitlk mtione^ qpaai divina dona^ ipse adeo 
Sfnritns Aivinns iean «extrinaeeQa liac np p orinn a tn te eit 'jnAiatta 7 Quis nesdt, 
et icme Jiodieqne, ipii Chrieti in €nioe qnerimcmiam interpretentnr , ac si 
reapae aTjitre Samt xeKctaa? Eogbidlioo nliod dicendnm, qnam Gmoiiiearmnj 
dirinnm quidyUt noifimns^ Jesu qieisoniae bajktismfi opgmrtdnttatefielumciaae» 
ex crnce pendtatem reliquiase^ imgaiilinm ersanes renmraie ? Similiter 
icianiami^ qnis eat , ^in ^ot in bodiarni Tbeeldgii luc illic vestigia .agnoileat » 
nt Ibierihiit, nnatrA «qimqne aetatet. qni Jnco animi imnfcani^ neack) qnnm, 
Jbrianormii modo^ cranlnmm.anbaUtnezidam.nsae.dnaerint* De JKes tom niiamitf 
si qnaerimna , qiud «rebvbu.accidere nofaiavaQletV qnam ttt Tbeobigoa de Jenf 
peranni bamein medeni gis amua t ta :nud»nmtti>< nc m » jqui Ibntorianqrnm crror 



264 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN 

iiiit, arbitfarid ratione possit, modo spectari oniiM divinae, modo aoliua 
httmanae natnrae.habitA rationey mptai ^foam conBtitaemt Eccleaia, perao-- 
nae unitate. Nec mintis a nonnnllifl repeti » noatsd aetate» solet Mmwpkj/sir' 
iarum error ^ Deo adacribena , quod mere eit humauom. . Quod ait in eoa 
dictnmi qiii in praesepiBetiilehemjtico iptum recQbiuefe.Jebotauaiy aaaeverent. 
Acceaserit mor et h6e« quod. consequena babendwn^ JebOT^m ex.cruoe 
pependisse, ne forte in oblivionem Patripasaianorum et Theopasdiitaram 
nomen abeat. Quid? quod ne ccMrpus quidem Domi^i ab omni possit 
Docetismi «contagione liberum haberi , ut svit , qui Christum e 8epul<vo 
rediTivum. aethereo corpore ohambulaasef iy Sbxjfs-ci edeo ediase eHm et 
bibisse. fingant» Tam varid formd hodieque grasaatar Docetismusi Quo magia 
sane laudandi hodiemae Tbeologiae conatns » > ut , quod Ecolesia speetavit, 
effioere vero non^ potuit • omnibus adhibitis disciplinae . Theologicate et vi et 
eopiis, a Doeetismi labe Jesu historiam expurget. Hoc enim, si.quid aliud, 
ad Jesu Cbristi personam m§Uu9 itUMigmiam » s/ rite Msiimandam valebity 
et vero , qood Euangelii propositum % ad ejM nos similiindimm /ormamLoi» 
Qttaesi demonstraverimus i perspiouum vobis A. A», fore speramus/qno jure 
pellendi Dooetasmi . studium « si quid aliud , &oeee ad- rom Chrieiianam 
promopondamf assereraverimus. • 

. Fuit sane haec constans et firmissima virorum aanotorom , imo totius 
Ecclesiae Ghristiraae persuasio , quam item nobia haud faeile eripi , quacunque 
tandem ratiene, paUamur, Jesum Christnm, at erat, ita et esse habendum 
naturao Dipnkao oooium* Qood vero in hisce bene est tenendnm , haec, 
eujus fiiisse Jesam dicimns partidpem , divinitas , non tam por oo sive , quod 
dlei solet, "in ^aboiraeio est consideranda ( verum ita, pronti in Joou homiao 
apparuit, et vero per humanae natnrae tevminos, human&.fiirmA manifestari 
potuit. Erat hoc ipsom , qubd mtoos . Apostolus ffrtiAsv m/ iipaiufia rvf 
ik^iUlm appellavit , n<m qpamdam de Dep i aive naturi divini abatrusam 
disquisitionem , verom hMi ^ ^is^ipuitivm bf oap^ Uh^ Domm in homino 
J. C. naiurao ouao praooianiiam oi poifooiionmn eonopiauam Aominihuo 
dodiooi. Qnid? quod in ipso..Enaa|g[elii palmarii npsdio, hoc veluti. totins 
Christi hiatoriae legatur symbolnm: i^^Jyoi.aitp^ lyiuETit Unde intelligttur , 
qnam. temere egerint et ogant^ qaiconque <dfe Chriati divinitatp disquiailiones, 
qualesconque taHdem , iustitaantv' nec in' i|nias diviailMlis oontempUtisne 



R A T I 0. a«s 

rif^ vdpxo^i humana0 fkiiui^ae habeantTationem. In Christo scilicet humana 
natura perfectum DiTinitatis exstitit exemplar, diyinae natnrae praestantia 
perfectA humanitatis imagine apparuit. In ' quibus , quia est 9 quin Dei 
sapientiam miretur 1 qui » cum ipse oonspici a nobis nequeat « et hnmani 
tantum ratione a nobis cogitari| in homine naturae suae perfectionem 
conspiciendam dederit , nobis yero simul perfectA yoluerit humanitatis imaginc 
monstrare , * quo modo ipsi , et debeamus , et possimus ad diyinae naturae 
similitudinem escendere. Quod autem bene animadyertamus , intelligitur 
hinc sponte , quam nihil haec singularis impediat Jesu cum diyind naturi 
conjunctio » quominus eum nobis tanquam nostrum yindicemus , ut hac potis* 
simum conjunctione nostri generis nobilitatem illustri quodam spedmime Deus 
declarare yoluisse sit existimandus» Quo sane laetius acquiescimus efifato 
apostolico Christum xforroroxiv > at yero h toAAoi^ HieX^oi^ TpwroroKiy yocanti 9 
quippe qui , unum peccatum si excipias , in amnibus se nobis similem proba- 
yerit » nec ipse sibi hoDorificentius cognoyerit nomen , quam vtou rou i^ipirov. 
Quo sane minus committendum A. A. » ut nobis eripi hunc fratrem per 
Docetismi afrtes patiamur. Hoc quipi>e a Jesu historid remoto 9 futurum 
demum est» ut, quod ezposituros nos esse primum diximns» Jesupersonamj 
prouti in scriptis Ei^angelistarum adumbratur > hono posiimus inielligoro. 

I. Constat inter omnes 9 hoc esse summum religionis Christianae et munus 
et propositum 9 ad peprfeCtionem moralem • imo ad Dei similitudinem hominem 
educere. Quo ut peryeniamus aliquando^ Jesus Christus perfectum nobis 
humanitatis exstitit exemplum 9 cujus ad similitudinem et ipsi mores nostros, 
omnemque sentiendi agendique rationem componamus* Hoc autem quomodo 
fieri tandem poterit 9 ni illum 9 ad cujus te ipse imaginem informaturus sis 9 
rite cognoyeris ante atque intellexeris? Imitationi admiratio et amor^ his 
praeoedat cQgikiiio necesse est» Unde patet 9 quanti intersit nostra, Jesu 
personam bene intelligere 9 ne parum illd intelleCti , yel in superstitionem 
ac mysticismum delabamur 9 yel 9 quod deterius 9 indiffironiinni labem 
contrahamus. Jam yero yide 9 quaeso 9 quam parum Jesu intelligatur historia 
iGtbillis, qui Docetismi se infici labe patiantur. In Euangelistarum scriptis 
Jesus» utut diyind ,praestanti& excellens , hamo proponitur^ yerA nominis 
^ignificajtione 9 is adeo^ qui nibil humani| peccatum^ quippe inhumanum 

H 



266 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN 

9t bomme iadigaum, si excipias, a se pularet alieAiim. Hoc ipgttm rero 
oum f erre natuci aud Docetismns nequeat ,. u^kote ChriBto quodam aSbi pkcras 
metaphyaico » Tide » quam inde natae fneriiit oontortae inter pretationes , imo 
q«ale tade Cluristi prodierit phahtasma. Puer duodepim annomm diaeendi 
eauai Judaeosin templo interrogat magtati^s. Addit Euangdisla, quasi 
Teritus i qui moz secuti sunt , errores f Jemm , €t viribuM uifm sapimiiA 
etBPi000f ct Tero majore indies fioruie— §i ofud Deum fww $t aequalei ; 
at Docetiamus » vel minimam exosus hnmanae nalnirae in Christo progressio» 
nem, puerum in magistrorum cathedram eYexit, et de gravissimis rebua 
disaeventem et docentem finxit : Tel , Arianetum modo » aut mouefhfeitieA 
ratioue naturis temere permixtis , grandibus Terbis Dei miriyri beoignitatem 
foleti qui, omnium tametsi rerum gnarus, Tel sic, ut nobis dodlitatis 
exemplum exhiberet» discentis pueri et interrogantis partes agere Toluerit* 
Qoo I quaeso » qpiid absurdius , quid inhumanims magisque nairationia 
atmplicitati contrariumf fingi potest ? Aliud nobis exemplum- dolores 
Jeau in TillA <}etlksemamtidl suppeditent / ot, quantum Docetismu» rectam 
Jesn impediat historiae intelligentiam , appareat. Hemimem fesom nobis 
simplex narratio proponit, prae naturali doloris atque mortis horrore 
instane atrocissimi fati i)erioulrum , si modo fieri posset y deprecantem , nibil 
in hisce nobis offerens , quod sit humand naturi , ■ utut exoellenti , indignum 
existimandum. Sed Tide iterum , quid agat Docetismus ^ utque pro more suo 
faistoriam , sublimem sane , at intellectu non adeo difficilem contorserit , ut 
prorsus intelligi non possit. Scilicet TeraminCbriato homanitatem aTersatns, 
Tel Gnoetiearum modo, Jesum a suA diTinitate relictum fnisse statuit, quin 
ipsas adeo damnatoruin expertum esse poenas , Tel KeetorianorHm tnstar , 
unam humanam naturam attendere nos jubet« perinde ac si non in mediis 
angoribus , imo et inter ipsam mortis deprecationem originie eoeleetie imo 
dioinitatie undique quasi radii pelluxerint. Vel nisi hoc modo res cedere 
ipsi Tideatur , leTO profecto est negotium , quibusdam a )^riori , quae dici 
solent, ratiocinationibns y atque contortA Terborum interpretatione, mnipi^ 
illud , quod Cbristus deprecatur y de quoTis alio pofius angore obscuraeoriginis 
et mjstico interpretari, quam sanae Grammaticae et psychologiae germanae 
poatulatis morem gerere. Sed porro Tideamus. Docetismus, quamdiu Tim 



O R A T I 0« 267 

m interpretati^e Vitiie Jesn ezMJhat., iHeHiife poseiti* quin jvibis inanis tnstiff 
flpedtacnli appareant qaaeevaqne a Jeea preees ad patrem mittHntnr 7 Preces 
adeo ftiderit » sed specie tant Am « tit propriie pieeatisB nbh sit^ Preces miserit 
ad patrem; sed noa ut ipsesibiy qnii» prebiun est viBy per intimum cum 
patre oommercium dulcissimum animi solatium et corroborationem quaereret; 
hoc ferre sdlioet Doideta nequit; sed verOt ut nobis, rao exeibplo dicam» 
an simalatione? preouidi offidmn propon^ret* Quod autem liieminislis 
A. A. a sacro SGoriptore affirtnari^ Jesum^ ut nobie esse ealutis auclor posset» 
et ipsum patiendb ddbuisse' rc^f/A^^ni^ siTe, prouli postea didtur, •» 
amniku^ quae passitt est, et ipsum non probasse tantum sed didMsn 
obedientiam ^ quoinodocunqlie tahdein potwrii intelligi » quamdiu Jesu historiae 
intei^res , praeceptA Doeetismi opinione imbutus , credere non audeat » quod 
legat ante oculos , iiiio sacrilegii instar habeat bontendere , et ipsi Jesu t eas , 
quas pertttlit perpessiones fuisse ad ejos ammum forinandum ejusque Tirtutem 
corroborandam , ditinA curA mbderante» &ecessaraas? Qa! pdterit intelligi, 
Jesum m serie Tiroroni saactorum ^ qui ab eodem scriptor^ fidei in Deo 
repositae exempla citaiitar , iipxiV^ ^^ reXBiiifyiv rviv iHmw i ducem ac ftdei 
exemplar prodire perfeotissnnum , quod intuentes ad hujus similitudinem 
et ipsi rem fbrtiter gieramus , si , quod Docetis placet , Jesu non possit , eodem 
sensu , quo nobis , fldes Deo liabenda tribui ? Qoid pluta ? Docetismo fareat 
Jesu historiae interpres, at mihi explicet Jesu in etitandis peri6ulis piludentiam , 
explicet , quod in ApostoliMrum numerum et. Judas fuerit reeeptus , explicet 
mihi y Jesum j ut Tires recrearet in itinere , ficum adire ^ num iffu^tus ferret 
exploraturus scilioet, nec tamen reperisse* Explicet denlque, quomodo sit 
intelligendum , Jesum iter facturum in ooculto, cdntra quam constituerat 
atque speraTerat , latere non potuisse, nisi ut in ceteris , quibus se bomihenl 
probaTit, sic ejos quoque scientiam, utut noununquam ad cognitionts diTinae 
praestantiam escenderit» tcI sic humanae naturae terminls circumscriptam 
fuisse. patiaris. Qaid? quod ab alterA parte in Ghristo nihil est^ tam aut 
excelsum aut subUme , mmim prattmiUtUia^ ffus mjfst^Hum si excipias , quin 
nobis quoque, quotquot per fidem ipsi junoti simus, hac ipsA conjunotione 
et tribui possit et Tero in sacris literis dbertis Terbis tribuatur? Quod 
quaeso , quis intelligat , nisi a Docetismi contagione liber , in summo pariter , 



268 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN 

quo Chridtus fuit, inagnitQdinifl fastigioi at([ue in minimis ejas ^itae quoti^ 
dianae rebus, praeeunte viro ApostolicOy humanas natura^ nobilitatem et 
praestantiam agnoscat? Satis dictum, ni fallor A. A., ut nobis persuadeatar , 
Jeau historiam, nisi ab interprete, a Docetismi praejudicati opinione, libero» 
intelligi non poase* 

II. Valeat igitur Docetismi lapsus ad meliorem Christi personae et bistoriae 
intelligentiam , mirum et quantum ejus personae •xistimationem sit aucturus. 
Quodsponte in oculos incurret, ubi ab alteri parte de ejuS| quem diyinitatis 
exemplar reveremur , et Ter& humani naturi nobis constiterit » ab alteri parte t 
a Nestorianorum Docetismo liberi , quodcunque in Christo praestans et sublime 
est , ipsam adeo divinitatem baud alUni instar considerare boni atque 
MtHmeeu9 allati , sed tanquam suum ipsi yindicare didicerimus» Qaae 
Docetismi forma , quis nescit , quam longe lateque per . totam Ecdeaiam 
proserpserit 7 Quis nescit , quam soleant etiamnunc fbrmulae , quales : nil 
quidquamfilium posse ^0' imrrcH perageret ejuique non mam e###, sed illiue^ 
fui ipeum mieerit doefrinam , vel loqui illum , prout edoetue fiUrat m patre , 
et q^ae a patre audioeratj -« quam soleant, inquam» istiusmodi formulae 
a multis explicari , quasi Jesus nil quidquam sibi « aut parum certe , 
debuiss^ sit existimandua. Perinde A. A. I ac si , quaecunque se patri 
debere fatetur , h^ec non et ipse babeat h iaur^ : et quasi ille idem , qui 
omnia ad patris referens bonorem , ra Trivrx ifM^ hm ^i ( ^ ) pronuntiayerat , 
haud simili jure affirmare potuerit et yero affirmayerit: ri trk Imy i^i. Qaod- 
cunque in Christo admiramur , id euum fuisse » jure dicimus. Nil habuit 
extrinsecus allatum, cujus non item fontem baberet in se ipso. Veritatem 
adeo coelestem non velut alienum quid extrinsecus accepit, sed ipse veritatis 
fontem in semet ipso redusum intrinsecus''habnit, quin yeritatem ipsam se 
esse merito professus est. Illud autem rite attendisse, quam faciat ad Jesu 
augendam admirationem , quts est qui non videat? 3i<^ demum ejus doctrina 
de Deo : de yirtute , de yitA immortali a nuUo ante mortaliujDa . aequipar^ta 
nobis immaculati instar apparet excellentissimi ingenii foetus , hanc ipsam ob 
^usam plenis6im4 yoci^ significatione divina , quod fuerat ex animo profecta j 

* ( • > le. Xvn j lo. , 



O R A T I 0. 269 

qni intimA eAque non iiitemi[^U cam patre oDmmunione TiYeret» h adeo 
sese xct) riv trarip» esse merito profiteretur. Quibus ne quis opponati sic 
omnem doctrinae Christianae praeatantiam e Christi ipsius, qui dici solet; 
mhjBeiivo sensu repeti » yeritus scilicet , ne ohjeeiiva sic pereat doctrinae 
Christianae yeritas. Esto A. A. referat ipsius Christi subjectiyitatem doctrin^ 
Christiana , at tantum abest , ut sic de objectivd ejus perfectione quidquam 
detrahatur, ut contra» quodcunqiie in Christo, quippe perfecto» subiectiyum 
fuerity idobjecti?i esse nobis saeculisque faturis pretii existimandum sit. Hoc 
Tero intuentes A. A. tantamque rerum et divinarum et humanarum scientiam 
in generis nostri socio mirantes , nonue personam Christi , ut nuUam magis , 
aestimabimus , ut illi profitentes : sano i ui ilU konio nullus umquam morior 
lium loouiu9 osi ? Quod autem .diximus de doctrind Jesu , idem valet. de 
mirA ingenii sublimitate t qua uno telut ocult obtutu vel remotissimorum 
saeoulorum dimetiretur cursum. Miremini illud A. A. « in grano sinapi jam 
arborem conspicere; miremini Tirum , qui in ipso aetatis flore, inimicorumt 
ut yidebatur» odio succumbens» rix inchoato quod meditabatur operCf vel 
sic in mediA crucis ignominiA , causae quam egisset perennitatem et triumpbum 
amicis coram et adversartis annuntiet; at videte simul in hiscey quousque 
praestantiae et magnitudinis humanum ingenium escenderit* In quibus m 
celebremus humani in J. C. ingenii ad perfectam veritatis agnitionem a teneris 
inde expliciti praestantiam 9 i^ hnixifcv vocplavf ut Graed loquuntuTi ut» aut 
Gnosticorum modo » baptismi opportunitate haec Jesu infusa coelitus f uisse 
dicamusy aut» Nestorianorum partibus fayentes, quodcunque Jesus praestititf' 
machinae eum instar extrinsecus accepisse statuamus, quid est» quod 
rautuatam illam scientiam magnopere miremur ? Ecquis mortalium non 
idem praestare se posse facile credet, modo ipsi quoque tantam extrinsecus 
accipere scientiam eontigerit ? Sed vero in hisce hominem « non specie , sed 
vero nominis hominem spectantesi humanaeque observantes naturae, iaterni 
unitate Divinitati junctae , et hifytlxv et praestantiam, tum sane Jesu p^rsouft 
sacro enthusiasmo nos aflScit, tum fit, ut firatrem intuenteSf Thomae 
mstar, alterum intueri nobis Deum yideamurl Nec minus A« A. idem $it 
dictum, ne plura proferamus, de Jesu sanciiiaio et amoro. Quae tandem 
illa , quae undique in sacris libris laiidari 3(4et intacta Jesu w^ctitas , niai et 



170 JOANNES HBNRICUS SCHOLTEN 

ipse ^lMTffV peccftr^t QMd si aegeimi»! JM.XkioefciB .0ftcei, eoquid gtmeao 
fflud veirnp^fAiv^ rfite/ ita^k^iwrmi ecquid haec OMniai ut hoc utar, historia 
de Jesu in deftertis coiiimbapaAte 9 nisi epedaqiiluin {uHne, qoo nobis scilicet» 
Teluti in tabuM frictA , ostendatur tirtutis de rerum externarum iUeoebris 
triumphus; sed nullo le ante certamiae nobiliiaUla? Jesu amor^ ergu 
hdmines si denique quaerimua , Tide f quantum et hio sai eublimitate atque 
praestantid orbetur , si^ quodest Neslorianismo aihtiquo ethodiemoprqyrinm* 
ChristuSy nonnisi $^temo eum Divinitate yinculo juncCu^i ihajore cum 
praemiorum spe , minora , qiiam martyrum quisque optimus pertulisee 
tideatur t vel ubi f Monophysitarum instar » UUum in toleraiido patieniia 
laudetur» qui, utpote Deusi sulpte natuF& pati nequeat* At Tero A* A.» 
ubi in Jesu erga nos amore /ra^V amorem oontnemur, reputamusque 1 eam» 
qui primus et omnium solus totius seryandi generis humani oonsilium metite 
conceperit , nec , quominus exsequeretur , ullis ^ neque difficultatibus , neque 
periculisi nec impelu hostili 9 bec morte ignominiosA se deterreri passas 
fuertt» quin pro parriiidis pfeoari, ad mortem usque, inter dirisftimos 
doIet«s» Titae felicitatem habiierit, hono inquainy si reputamtts homimm 
ihisse, naturae dmnee socinm , at hoikuiiem tame&i ecqniat tam autlapideus 
aut ferreusi quem tanti^amoris non tangat dulcedo atque nobilitas? Sic 
demum intelligemusi quid sit illud» imix^^^ tjMvIc^ Sif^ ( ^ ) Sio demum 
uniciun illumi ut neminetti , suspiciemus 1 qui4ametsi hitAf^ 6e6viirifZ^Vf(^) 
nostrae s4iotis procurandae can8& » seryi sponte suA susceperit oonditionem. Et 
TerOi quod maximumi sic est futumlftii ut tanto amor^ TiBti » admiremur noo 
tantUm» sed amemus etiami utque Tulgeris amor, quo rebus terrestribas 
adstri&gimiir I sandto illiui amori oedat; sic autem 9 quod fieri per solam 
legis moralis auctoritateiri nequit» amoris Ti Impulsi» ad ejus adspirare 
similitudinem eonabimur* 

IIL Acoessimus ita A. A»; ad tertiam oirationis noscrae partem 9 qua 
demonstrataroa noa' es^nleaaiBerttis» pulso demum Ooc0tismo, fore, ut 
ipsi ad Jesa simiiitudineiai eilcetidere possimus. , fioc Tero j quominus e consilio 
diTiBoilati Tide, ^uante imjpedimenta afferri Docetislntte merito existimetur. 

(O 1 Cor^ Vffl. 9. (i) PWLn. €-*•/ 



R A T I O. 271 



Est hOG ninirum grayfasimim religionis nostriie placitom: idf quoi ChriH¥0 
§H , na^ fitri Jeb&ra^ Qaod qperae pretium Tidere, qiiam lale pateat i^ 
Bcriptie Euangelieis. Fuerit itk immuftia a peccato; at nos quoque deetioBli 
sumus ut ^aneii liquando et ineulpati Deo coram prodeamua. (^) Loentus 
illefuerit, quaecumque audiperis apatre ; at de nobis quoque ralet: fii«0uiiftas 
auHverii a patre et didicerii , v€$Uurus «#/ ad ms. (') Yiderit ille Deum j 
sed qui animo nmi puro ^ Deum qu&que iniuebuniur. (-^) Valuerit de Chzisto^ 
et dum in terris viyebat: rh efvxi iv r$ oip^v^ ; at in eeelie noeira ^ptoquo 
civitae esse dicitur/ ipsique adeo cum Ghristo sumus in coelo coUooati* (') 
Fuerit illr perfect& rerutA et bumanarum et divinarum 8Gient]& ornatos-; de 
Christianis Christi spiritu imbutis, pro suo quoque et modo et ratiooe 
Talet: (^) vfieTg oHars TrAvr». Dederit illi Deus , Spiritu sanicto plenum esse; 
sed idem mox loquitur* EuangeKsta de Spiritu sancto» quem aecepturi sintt 
qui fidei Tinculo cum illo conjungantur. (^) Fueritadeo ille yxpmi^\ at Tero 
et iffAaqi Apostblus testatur, xpl^f^ li^m iri rov aylov; (^) ut, proutiiUe 
rejf sit eacerdoMf tLOs simTliier regee et eacerdoiee constituerit* (^) Qoam 
ii^av ipsi Pater dederat, eandem , ut ipse ait, et impettitua fiaerat diaci- 
pulis. (^) Dederii illi Pater riiv ^aJfvs Titae principium et fimtem hahere ir 
ixyrv ; at vero legitur simiKter , ni eamemfilii hominie edaiio o^uquo eumguinom 
Inbaiie f ovx tx^^^f^hv iv ixuroU* (^^) Summa quaeque praestiterit ille; at 
qtiicunque» inquit» fide meoum est conjunctus , quae ego/aeio f ei ipee paterit 
efficere. (^^) Sit ille testatus de se ipso: Sum equidem lu» mundif at de 
Apostolis similiter testatur : voe eriiie lux mundi.* ( ^^) Fuerit ille i Sioif roi 
SeoVf at yero et nobis l^ova^lcsv tiuKsvj rixva isov yevi^icti. (^^) YocaTerit ille 
Deum pairem suum ; at yaledicens nobis : <x Adscendo inquit » ad patreni 
meum , sed eundem pairem veeirum. (^^) Dicatur ille elmv r^ieo&i yenuni 
nos quoque ritv otvrviv ehovx fierctfiop0otifii9x iirh J(f£)f^ hg ii^o^% {^*) Fderit ille 
Deo eimilie , iv fiip^f rov ieoti ; et nos poterimus ovfifiif^t etvai rtf^ Ai0m 

(i) Eph, L 4. V. 27. I Jo. III. 9. (a) Jo. Vm. a6, VI. 45. (3) Jo, VI. 46. 
Matdi. V. 8. t Jo. m. a. (4) Jo. m. i3. Epb. H. 6. (5) i #0« O. lor (6> Jo. VIL 39. 
(7) Act. X. 38. I Jo. n. 20. 9 Cor. I. ai. (8) Apoo. L 6. i P«tr. II. B^ 
(9) Jo. XVn. 5, 52. * (10) V. 26. VL 53. <ii) XIV» la. Ifatth. XXI. nt. 
(i2)Jo.Vm, 12. Matth. V. 14. (i3)Jo. 1« la^ Blattfii V. 9i 4^« (t4)jQ.XX. 17W 
(i5) a Gor* IV. 4* m. 19. 



272 JOANNES UENRICUS SCHOLTEN 



miTOvi ei ipsiy auctore iOAiviy Ifnoht Mfuim airrff (^) ad Dei aimilitadinein 
poterimas escendere. Habitayerit in illo wiv ri Tk4p»fM r^g hirnToq ; at rero , 
ait MULU8, nt et tos per illum wknpatnri oU x^y ri T^^p&fict roy ieeS* (') 
Samserit ipse «ibi Deum » in omnibaa , perfectum f quod imitaretur exemplum ; 
Temm et nobis officium injungit , nt Hmus ei ipH p^rfoeii prouiipaimr eo§U4iii 
porfociuo $4i. ( ^ ) Fuerit ille i Mpcsrog i i{ oip«if6u ; at Tero et no8 (Pophofuv 
i^y ilKivm TOti iToupmvlou. (^) Faerit ille a Deo constitutua wa^rw xX^pivofio^; 
at, qui flde cum iUo sunt conjuncti« dicnntur ro5 Xptrrov vuyn^tipowiftoh (^) 
Fuerit in illo Deua; at Doi iomplum et Christianus audit, ut aliquando j Ulq 
rk TrdvTm sit ip wiffi* (^) Dixerit ipae mt h $lvM m) rh wmripm^ et pio 
Apostolis aliisque credentibus precatur, Um Koi oturo) h a^tv cum ipso atque 
patre. C) Spirayerit ejus rita aublimiorem rerum ordinem , ut coelitus 
ae descendiase , ix rS^ &y6» ae esse « iyt^iiy ipxifnvov , neque ex hoc mundo 
originem se ducere contenderet; at nobis quoque yivvii^tg ivestiv commen- 
datur, et de Apostolis idem, quod de se ipso, est testatus: oix iJy»t airohi 
iu r«v xd^f^ov» (^) Dederit illi Deus potestatem xphtv wotijy\ et , piulo auctore, 
61 iytot rd» xivfioy npivouvt. (^) Ad thronum patris erectus ille fuerit; at 
Tero ivtxSiff inquit, avu «vr$ xaShcu fur ifcod «V rf ipivtp fjm* (^^) Quid? 
quod , auctore ntao , beari priYilegio possimus , ut aliquando ipsi , nostro 
modo et ratione, fiamus r9^ iilmo (Pvvivg xoivuvot. O^) Quid plura A, A., 
nt nobia persuadeatur , hoc esse Christianae religionis primiarum consilium , 
Ut, fuod Chrioiuo s#/| idom oi mm, ipoo aueiore ^ JiamuM aliquando? In 
Cbristo scilicet aummum, quo possit natura humana escendere, apparuit 
fastigium, Yerissin^e enim atmahasius: Deu9 humiand eoie naiurd eonopi^ 
eiendum dodii^ ui homo Jlai dioinae naiurae eoeiuo. Nou quasi ille, qui 
FJ>ionitarum et Socinianorum erat error, mortalibus ceteris aequiparandns 
ait, aut quasi, Raiionalistarum modo, in ejus meritis laudandis defungi 
oapioniie HuMareihani nomine aut eummi.genii cum stiaussio possimus: 

(j) rhil. 11« 6. Bom, VII. ag. i Jo. m. a. (a) Gol. II. 9, 10. Eph. m. 19. 

(3)Jo. V. 17, 19, 10. MhuIk V. 48- (4) I Cor. XV. 47, (5) Hcbr. I. 1. 

Rom. VIIU 17* (6) Jo. XIV» •«. 1 Cor. III. 16, XV. a8. (7) Jo. X. 3o.. XVH. ai. 

<8) Jo. VIU. a3. m» a, XVU. a4« (9) ▼• »?• " Cor. VI. 3. (10) Apoc m. %u 
% TJm, II, I». (n) iivtr. I. 4, 



R A T I 0. 278 

8td contra» ut nobis ad ejas magnitudinem » si minua in hujusce Titae 
terrestris stadio» at aliquando tamen , in snblimiore rerum ordine, adspirare 
liceat. Hoc ipsum scilicet , Jesum in omnibui fuisie nobis simiUm , non eo 
valere, A. A.! debet, ut illum de summo, quo nitet, dignitatis fastigio, ad 
nostram parTitatem detrudamus; sed ut hoc humanitatis quodam exemplo 
perfectissimo appareat , quousque praestantiae et magnitudinis humana 
escendere natura possit. Hoc ipso autem Christus, utut in ceteris nobis 
similis, non gradu tantum, verum et spedo a nobis distinguendus est, 
ut quod ille a ee sit, naiurd eud^ et Tero origine proreue einguiarif 
id no8 possimQs et debeamus aliquando fieri ; at vero non a nobie^ 
non propriOf quod dicitur, remigio^ sed unice per illum. lllud tamen, 
qui poterit intelligi » qui fieri , ni Christum , etsi ^pcoTdroxev at ^pcoriroxov 
h vQXT^ot^ £SsM)o74 ( ^ ) cum PAUto habeamus. Quomodo nos , quod Christus 
est , poterimus et ipsi aliquando esse, ni illum ejusdem esse stirpis« 
^xpxh^; xa) aifictTog fisratrxeYy ,{^) ut nihil certius crediderimus. Sit ille, 
ut est rcTera, Titis, unde in palmites Tis Tere Titalis transeat: at Tero 
iunt ejusdem stirpis et ipsa Titis et ipsius palmites. Fico inaeras aut 
cnilibet tandem alienae stirpis arbori » at uUos inde fructus caTe ne 
exspectes. irsyap dytiZ^Vt ut ille ait,x«} ol iyicc^ifiem i^ ivit srim^* (^) 
Aureolasententia, quam unaquaeque Jesu historia Teluti in ipso fronte gerat. 
Prodeant Docetae; exemplum nobis Christi commonstrent perfectissimum : 
eTOcet nos horum Christus: «Me intueamini mortales, me ducem et comitem 
sequamini, ne metuatis, iyi» vevlK^xa rh xicptov^ » perinde erit, ac si quis 
imperator militibus animum addere Tiresque studeat , eosque suo exemplo ad 
pagnam incitare , cum ipse telis nequeat attingi. Vos , Tiri Tenerandi ! tos 
ipsos hic attestor, quam parum et hodieque apud plerosque Christianos 
Teleat, ad studia Tirtutis excitanda, ad Christum proTOcatio, ut nobis, 
ipsum Christum , Tirtutis exemplum, imo, quod potius dicamua, Tirtutis 
colendae fontem commendantibus reponi soleat a multis; jiiqui hoo Chrieiue 
eeilieet per/eeii ; a nobie , per virium tenuiiaiem , requiri proreue neguit. 
Hic Tero, quis est, quin Docetismi Tim lethiferam agnoscat? Quis estt 



(i) Rom. vm. »9. (a) Bebr, U, i^. (3) n. ii. 

M m 



274 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN 

qatn neryos dic religionis incidi» cogatur confiteri? At rero jam in firatrem 
conTertamas oculos , utut infiniti a nobis distantii remotum , at iratrem 
tamen, qui suo nos docuit exemplo, nihil esse tam aut excelsum aut 
sublimet cujos non sit habenda humana natura capax» nihil tam arduum, 
nil tam difficile, quin possit human& natur& superari; tum omnino in nobis 
animum viresque augeri sentimus: tum Telut altiore spiritu tacti vires 
et ipsi experiemur nostras: tum, hunc suspicientes generis nostri et gloriam 
et decus » huic uni omnium intimo nos amore mancipabimus , ejusque 
animis nostris Teluti imbibentes spiritum , in ips4 hac naturali Tirium 
tenuitate ^Avr» laxi^^t^^ i^ ^^ hiuvafiAvrt ipuU X/9I0t$» felicem ter 
quaterque felicem aetatis nostrae conditionem , qua» quod in philosophia 
Socrates olim praestitit, et Theologia dc coelo in dies deyocari atque in 
yerissimam humani generis salutem adhiberi coepit. O nos felices , quibus 
in Christi personi, humanitatis imagine per fectA, Deus patefit, ns 4upra 
nubu 4ii guaerendus; (^) quique pro metaphysico Christo, yix qnidquam 
ad nos pertinente , Christum historicum » pro alieno fratrem recnpera" 
yerimus , cujus praestanti4 et perfectione intelligatur demum et yere 
explicetur diyinum illud: *£» i$ip&vmq tiHoKla* 



His ita peractis, superest, ut pro diei solennitate vos omnes compellem, 
quibuscum arctiore yincnlo ab hoc inde lempore me conjunctum sentio; 
animi yera grati sensus iis significem,. quorum in me collata beneficia 
publice hic celebrare et praesentibus coram extoll^e me posse iotiaio aaimo 

gaudeo 

Hlc yero primum ad Vos me converto , Viri Nobilissimi , Athenaei Frisiaci 
Curatores Amplissimi, quorum est cur& et konorificA de me existimatioii^ 



( I ) YeiiNi tvokl C41VIIII ad i Tim. U. 5. 



R A T I 0. 275 

factQm I ut , Regis augnstissiiiii decreto , Theologiam docendi mhi imandata 
sit provincia* Equidem in EcclesiA Meerkerkensi , tot mihi nominibus cari 
doctoris et pastoris munere fungens , nec novam magnopere stationem expetens , 
nil quidquam minns eispectayeram , quam mihi oblatum iri aliquando Theo- 
logicae Catbedrae honorem. Vos ilio me honore dignum jtidicastis, Viri 
Amplissimi ! ego yero tenuitatis meae conscius , heu quoties optavi i ne inter 
pristinam et praesentem vitae conditionem optio mihi facienda esset. Feci 
optionem; Vestrae inyitationi honorificae, post longam dubitationem i morem 
gessi , praeceptorum Clarissimorum auctoritati « mei de me opinione superiori 
cedens. Num bene egerimy qui stationem reliqnerim, qua me utilem esse 
multis et multifarii ratione posse noveram, eamque cum praesenti com- 
mutaTerimy numque ego is sim, qui praeclaro Tobisque tot nominibus caro 
MmrELnraio succedere possim » futnra tempora docebnnt , me ut tanto dignus 
sim honore Tererii non est quod dissimulem. Quod autem in tot tantisque 
difficultatibus animum Tiresque addit, Vestra est beniToIentia » tnm Tero 
persuasio , me eruditionis copid tametsi mnltis aliis inferiorem , nemini 
tamen ardore rei Christianae proTehendae cedere Telle* Sentio enim et ipse 
nsQ sum edoctns , qnam sit rd ii»yyB>ah di^ina Tis ad erigendos animos 
sanctiqne nos amore imbuendos» Itaque hoc clypeo armatus forti animo 
progrediar* Vos Viri Amplissimi pergatis disciplinarnm et humanitatis com« 
modis inserTire ; Vestris auspiciis floreat Athenaeum Frisiacnm ! O ntinam 
nec Vos , neque me nnquam mihi a Tobis mandatae et a me susceptae pro- 
Tinciae poeniteatt 

Venio ad Vos Professores Clarissimi , quorum collegio me adscribi in hodiemi 
diei gaudiis recenseo. Vestrae eruditionis copia et fama tametsi a me snspi- 
dantur, non tamen Tereor , ne me repellant, quippe quae 6tm snmmd erga 
me beniToIentid juncta , spem faciant mihi, fore nt TestrA copiA mea infantia 
alatur atque sustentetun DiTersae sint, quibus operaxft singuli naTamns 
disciplinae, non tamen a se iuTicem alienae. Est enim commune quoddam 
omnium ar.tium ct disciplinarnm Tinculum , quo singulis hic propositus est 
finis « nt humanitatis causa proTchatur. Huc Viri Clarissimi I nna Tobiscnm 
tendere in Totis habeo. £t quidni habeam , cum hoc ipsum , quod dixi , com- 
mnne artinm et disciplinamm Tincnlnm mente mihi Tirum repraesentet , qnem 



276 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN 

amissum omnes boni lugent, lugent , quibuscunque bumanitatis et religionfs 
causa cordi est. Novisti virum 9 Clarissime botiksi 1 amore eum prosecutus 
es I cujus institutione anibo fuimus beati» quem ambo coluimus ut Titae 
ducem « ambo ut alterum parentem desideramus et lugemua» Eheu nobis! 
quibus non amplius os illud carissimum aperietur , unde veluti nova identi- 
dem in nos transire vita ^idebatur» quoties ab ejus ore pendere ejusque 
institutione beatis nobis ease licebat. Sed nolumus bic acerrimum renorare 
dolorem. Ne simus nos ingrati , quibus Divina Providentia in itinere 
terrestriy hiusdium yiae ducem concesserit» Discesserit a nobis; at coelo 
illum ne invideamus, qui terr& major esse videbatur. Discesserit» at 
animis nostris vivere amabilique suo genio nos comitari et tueri pergit. 
Hbusdius igitur , carissime eoveesi 1 sit amicitiae nostrae perenne funda- 
mentum! bkusoitjSi ut ipse mihi significasti| bkusdius, si quis alius , animos 
jungit ! 

Te cum adspiciam dilectissime Pater » exaultat animus ; tu4 enim praesentiA 
hunc festum diem inprimis exhilarari, quidni publice profitear. Quid vero 
tibi dicam, qui mihia teneris inde vitae dux exstitisti fidelissimus, summis 
me cumulasti beneficiis » doctrind tu& mihi profuisti • praesenti&que tu&y 
quam propter valetudinem et vero itineris molestias vix poteram sperare» 
eximiis in me meritis hodiemo die cumulum adjicis? Quodcunque enim 
sim aut profecerim in literiS| ducibus praeceptoribus clarissimis, bbusdio 
nostro r^ fi»Mtpi(fif schrodbro, qoudobvbro» oroba bwoudio 9 tum vero in 
disciplinis Theologicis institutione summi hbriiioa.i » utriusque nostrum 
praeceptoris nunquam non pia memorift colendi, BouKAimi, cujusque haud 
ultimo loco referre nomen hic debueram , eotaaedsii tot mihi nominibus 
praeceptoris' carissimi , haec omnia , quae illis me debere sentio , a te veluti 
principe fonte repeto. O me beatum, cui> solenni hoc dte» tecum amoris 
et pietatis foedus .publice sancire contingit ! Tu Ecclesiae Christianae et orbi 
literato ad seram usque senectutem prodesse pergas; tibi bonos Deus 0« M. 
propitioque genios vitae comites concedatt mihi vero hocgaudium, ut 
vitae tuae felicitatem, me& augere felicitate poasim, quae muneris bene gesti 
conscitotid a me censcbitur. 

Nec vero committere possum , quin te etiam hac opportunitate compellem, 



O R A T 1 0. 277 

Socor dilectiwme 9 qui , quantum mea felicitas tibi cordi sit 9 publico docu* 
mento , tui prae^sentid declara^. Quam te gaudii , sed gaudii , cum magnA 
tristitid permixto sensa bic intuear, non est* quod tibi multis significem. 
Est enim in medii prosperitate , quam Deus bodierno die in nos confert, 
est» quod desideremus eam , cujus amore tu yitae felicitatem aestimabasi 
ego I quod magis in deliciis pcnierem 1 non babebam. Quo vero minus baec 
nostra beatitudo integra esset» obstitit divini numinis yoluntas , cujus 
amorem , tametsi durus subinde yideatur , yel sic , et in carissimorum capitum 
desiderio» reTereri nunquam desinamus. Kos potius tendamus eo» quo illa 
nobis in beatorum sedes jam praeivit. Quod autem filiae tuae in terrd non 
ampliusy ebeul potero praestare, boc tibi et tuis menumquam non futurum» 
ut nibil magis tibi persuadeas* Sic in medio luctu , amoris divini persuasio, 
mutttusque amor , quo conjungimur» moestos animos exbilaret bon&que nos 
muniat melioris conditionis spe. Hanc igitur arripiamus» bac confidainus, 
et infelices nos aestimare desinamus, quibus amore Dei, summo eoque perenni 
bono , in mediis etiam calamitatibus , beatis esse liceat. 

V08 denique Juvenes exoptatissimi 1 bonarum in boc Atbenaeo artium et 
disciplinarum studiosi , tos ita de me existimetis , nil quidquam in yotis me 
potius babere, quam ut« juvenis ipse, vobiscum, amicitiae, quae mutuo 
pulcri boniqueamore censeatur, foedus jungam. Vestrum plerisque siminus 
potero doctoris Theologiae officia praestare , boc tamen babetote , unum esse , 
quo indigeamus omneS| quodque artes et disciplinas, TeluU communi vinculo 
conjungat. Hoc vero quale sit, si quaeritis; sanctissimae religionis nostrae 
dicimus principia, quibus omnes utinam, juvenili praesertim aetate, imbua- 
mur , ut studia nostra, qualiacunque tandem , ad verissimam aliquando et 
perfectionem et vero salutem bumani generis conducant. Munerum sit, et 
studiorum, ut esse debet, discrimen atque varietas; sed idem sit spiritus, 
quo omnia intus et alantur vitamque et vires in dies accipiant majores. Est 
autem spiritus ille Cbristi spiritus. Hoc animos vestros imbuere , et publice 
pro concione verba faciens , tum vero si , quod in votis est , et frui privatim 
vestrA mihi liceat consuetudine , muneris mei partem dulcissimam habebo. 
Sic • praestantissimi commilitones 1 Christi principiis nutriti, ad praeclara 
qoaeque singuli tendamus in dbciplini nostri f De eo profecto non est 



278 JOANNES HENRICUS SCHOLTEN ORATIO. 

desperandum» cui semel Ghristus carns et acceptus ease coeperit. Te rero, 
Deus O. M. 9 oramus , ut sancto Illius nos imbuas amore » per quem tmice 
ad veram humanitatem progredi mortali liceat. Tu nos amore tuo regas » ut 
tuis auspidis nostrum Athenaeum « si minus numero , at alumnorum bonitate 
atque Tirtute floreat « patriae vero et ecclesiae hinc prodeant cires boni . 
religionis Christianae et humam'tatis Tindices f 



D I XI. 



SERIES LECTIONUM, 

QUAE UABITAE SUNT 

IN ATUENAEO FRANEQUERANO, 



AimO MOCCCXXXIX — MDCCCXL. 



RECTORE MAGNIFIGO 



SICGONE ENS. 



S. ENS , bis docuit Oiieologiam , quater Phyiiologiam , quater Chirurgiam 
Goneralom , ter exposuit Medicinam Intomam , ter item Ariom Obiieirioiam, 
Hiberno tempore Demonsiraiiones Anaiomiea^ in eorporibus moriuis quotidie 
exhibuit. 

N. MULDBRi ter tradidit Chemiam, JBoianieen Tero bia hiberno sexiea 
Terno tempore, bia denique Geologiam» 

G. MUDRLIN6 , bia tradidit Inirodueiianem in Theologiam » semel eeleeia 
H. T. eapiia illuatraTit. 

G. A. ENSCHEDl^ tf quater expoauit tum Elemenia Maiheeeoe^ tum 
Phyeieam Experimenialem j bia docuit Logieamy bia item Siereomeirum ^t 
Trigonomeiriam Sphaericam. 

!• A. C. ROYERS, quater enarravit Hteioriam Geniiumy quater quoque 
Jtomanam Antiquiiaiem tradidit , bia interpretatus eat el. TrrTTWiAGHii eeleeia 
prineipum Bieiorieorum , bia item XXI Livii librum et eeleeiae Moraiii odae. 



280 S E R I E S L E C T I O N U M. 

T. G. J« JOYNBOLL » quater exposuit Gramfnaiicam €t SgniaMin linguae 
/fehraea0 , bis yero Grammaiicam jtrabieam t bis quoque Syriaeam et 
ChaUaieam docuit. Bis habuit F* T. Leeiionem Cureoriam (librerum 
htiioricorum)f bis denique schoUs Pkilelegicae ei Criiieae in F. T. lihroe 
poeiicoe ei yropkeiieoe» 

F. DE GREVE» bis tradidit Jurieprudeniiae Encgelopaediam ei Meihodoio- 
giam • ter /tomani Jurie Hieiariam » quater ejuedem Jurie Jneiiiuiienee , 
qnstor interprctatus est Pandeeiae^ ter exposuit Jue Naiurme, bis deniqae 
Liiertu Pairiae. 



■ *-«. ' 1.W l 



ATHEN AEUM 



AHSTELAEDAHENSE. 



jt« 



r. 



* ^^ 



N OHIN A PROFESSORUH' 

IN ILLUSTRI ATHENAEO "aMSTELAEDAMENSI 



v.* 



i< I 



a d. TTn Febr. mdcccxxiix ad. tiii Felkl^. Mcoeiti - ^ 






DOCENDI MUNnS OBIIRONT. 



CLJRJSSIMI ORDIiriS PE4ifijSj&,S ,,, :j 

GUILIELMUS VROL li ' 

HUGO BEYERHA Pf »< i - > - -^ -' 



PROFESSORES MBDICINJB. 

6ER. VROLIK. 

F. YAN DER BREGGEN , cour. m. 

6UIL. VROLIK. 

C. B. TILAinJS, Professor Honorariiu. 

6. C. B. SURINGAR , Professor Honorariiu. 

DJSCIPLJNARVM MdTEEMATJCARVM 

ET PEYSJCARUM, 

6. S. SWART. 

W. H. OE VRIESE. 



ui 



MO^ i;4 & P R p r,E 3 S R U 1|. 



PBILOSOPHIJE TEEORETICAB ET LITERARVM 

HVMANJORUM, 

D. J. VIN LMNEP. 
T. ROORDA. 
J. BOSSCHA. 
H. BETERMAN. 



C. A. DEN TEX. 
J. YAN HALIi. 



6. J. ROOTENSh- 



lURJS UTRJUSQUE. 



THJ^OLOGIAE. 



)> \ 



SERIES LECTIOINUM 

ET INSTITUTIONUM, 

QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS 

ILLUSTRIS ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS, 

inde ajhriis €iesHvis anni MiMKJCxmx cui ferias aestivas mdcgcxl. 



GUILLIELMUS VROLIK, 
Med. Doctor, Ghirurgiae Theoreticae, Anatomiae, Physiologiae et 
Hi^toriae Naturalia professor » clariss. ord. h. t. pracsea » 

priTatiiiit demostrationes anatomicas habebit tempore hiemali, diebus Lunae» 
Martis, Jovis et Venerisy hora p. m. 11, ^ 

docebit porro Zootomiam » tempore Ternali , diebus Lunae » Martis , 
Joyis et Yeneris > hora matutina X i 

Osteologiam^ tempore hiemali, diebus Lunae^ Martis, JoTia et 
Yenerisy hora matutina X» 

Physiologiam;, diebus Lnnae» Martis» Joyis etVeneriSy hora matu- 
tina IX et XI. 

Methodum Secandif tempore hiemali quotidie, 
Anatomen pathologicam , hora deinceps indicanda. 

GERARDUS VROLIK. 
Med.^Doc(«, Botan* et Art. Obstctr. Professor 

pxiTatim^ docebit 

Obstetriciam theoretibam i diebitfl Mercurii et Yeneris , hora 

Philosophiam botanicam » horis indicandis; [ 



284 SERI£SL£GTlQNUli. 

DAVID JACOBUJS VAN LENNEP , 
J^ D. TL liiU Uumaoiorum et Philos. Theorj; Professor , 



publice» praecipiia quaedam fiisteriae et Literamm capita t/actat| ^el 
ipsi juventuti, exercitationia causi» disceptanda proponit; 

prii«tim, tbm Scholas habet Paedagogicas» die Yenerts» horis Tespertinia; 
tum Antiquitates Graecas tradit, diebus Lunae et Saturni, horis 
I ^ ill; Tel, si magiii hoc expetatur, Historiam Aitium et Doc* 
trinarum ab initio ad renatas in Italia literas, iisdem diebus 
et horis. 

FRABCISCUS VAN DER BREGGEN, CORN. FIL. 
Med. Do^ Medict Piofesseri 

priTatim, exp6ntt 

PlBitfadlogiam , diebus Martis, Mercoriii JoTis et Veneris, hora 

matutina VIII ; 

« • • • « 

' Medicinam Forensem, diebus Martis et VeneriSf horis deiiioe|i0 
indicandis. 



. » 



CORNELIUS AHME DEN TEX, 
) j Phibfli. Tbeor. Mnfister* Lit. Hum^» Juris Rom. et Hod, Doctori 

Juris Nat., Gent. et Publici Professor, 



4*» r .'«««« • 



publicei Taria loca ex Jure NaturAe, Pid>lico et Gentmm juTentuti 

T • 

ceptanda proponit; 
priTatim, tradit Historiam JurisprUdentiae Romanaei dielMi H^rtis, 
JoTis et Veneris, hork VBI matutinA, . " 
Jus Naturale et Juris uniTerse Philosophiam , iisdem diebus hora IX , 
Jos CriiQinale, usdem diebb8,-horft XI, 
Initia Oeconciiiiae poHtick*, aiAttt Martk «t -MU hon XII. 

JACOBUS VAN HALL, 
•Jdmlkim. ift Bt^ IHMrtwT^ JiUMtjQfFilu fjoili 49)D0Wu JtwHotMen» hofessor. 



publioe, selecU qaaedun Joris PriT«ti capita jUTenlati ^Mp U tM» proponit 
priTatim. tnulit "''' ■"' '' ' •'•''^"'■' ' '"•-■'"'^••>-f " '••••. ■••-liJ'! 



SEllIirS LECTfONtM. 285 

' • • 

Jui ChiU ffallandieum » expooendis ejiis prfa)cipii»| ififirliDia secun- 
dum noTQm Codicem Juris GiTiIis f diebi» Martis ^ Mercurii , 
JoTis fet Yeneris , hora YIII matutima ; 

Jui Romanumy enarrandis Digestontm libri» XVIII ^ L, juxta 
fragm. distributionem , cujus auctor est ^oTflim» iisdem diebus, 

« 

hora IX , et ezplicandis Tanrxfiiktit Imp. InslUuticmflnfs , secundum 
ipsum textum, iisdem diebus, faora X» 

/if# CamhiaU , ratione babita novi Codicis mercatorii i diebus Mer- 
curii et VencrJs, bora XI — XII: denique 
' Jtu jadiciarium , secaadam: leges noTas » dieWs Laaae hora 
VIII— IX et Satarm hora VIII— 3u 

GISBERTUS JOANNES ROOIJENS, 
Theol. Boefor , Theoh et Historiae Ecdes. Professor. Clariw. 

t 

publieei Quaestiones aliquot Theologicas Jnyentuti discefytanto proponit; 

prrratim, tracfit 

Historiam Religionis et Societatis Chsrfstiana^^ ab itiitio ad Carolum 
Romanum imperatorem creatumi d}6b«» MartiS) MercfUrii» Joyis 
et Yenerisi hora VIII matutina, 

Theologiae Christianae partem Theoreticam, iisdem diebus horalX, 
Theologiae Christiannepartem^Pracliieamy diebus Jovis et Veneris» 

« 

bora X| 

Exegesin noyi Testamenti, inteppretandj» Evangelii Joannei Capi- 

tibus XVI et XVII, et selectis deinde quibusdam N. T. locis, 

diebus Martis et Mercurii, hora X. 

Exercitationes Homileticas moderatkur. 



. V 



TACO llOORpA, 
Phil* tbeoz« mag.i Litt. bum» et TheoL Doctor , Linguar. OrienL» Antiq. 
I Hebr. et £xeg« Y* F» , atque Pfiilos. Theor. Professor y 

priTatim» Gra^maHeam Hehraeam* docebit , * aditMdclA^ loclfMe^ poatariortM 
' Samueiis' /iji^» diebus' Mattis^>Mareurit9 Joviatol.Venerisy hora X 
matutma ; Antiquiiaiu Hebraaao » diebus iKdem » liem IX ; 



286 SERIESLEOTIONDM* 

E^g€iin vet9ris FoederU^ interpretandia jimosi vat 

Martis et Mercarii| hora XI; 

Lingua€ jirabieas grammaticam , diebus Jovis et V 

Cum proTectioribus i.08IOAAtiiiii Chruiomathiam 

die SaturiUy bora p. m« VI — YIII. 

Dem'que Logieam docebitf diebus Lunae et Sat 

die Martia, bora p. m« 111, aut alii commodi 

GDILUELMUS SIMON SWART, 
Matb* Mag. Pbil. Nat. Doctor » Matbeseos i 

Cbemiae Professor» 

priTatim, docebit 

Elementa Matbeseos» diebus Martis, V 

hora IX, 

Pbysieam ezperimentis illustratam, c^ 

Elementa Cbemiae Generalisi diebii 

bora III— IV p. m, 

Cbemiam Pbarmaceuticam » diebi 

hora eadem. 

JOANNES BO^ 
Phil. Tbeor. Mag. Litt. Hum. Dor< 

Litt. 6r. et Lat. 

priTatimi tradet 

Literas Latinas^ interpretai 
Sallustii bello Catilinario < 
Martis 9 Mercurii » Jovis et 
Liieras Graecas ^ interpret 
Euripidis Hecuba, et Tht 
Anttfuitatoi HomanaSf v 
Hiitoriam ModH.Aeoi e^ 
hora lU^IVi 



SERIfiSLEGTIONUM. 280 

HUGO BEIJERMAN, 
Juris UUriu8q[oe Doctor , Literarum Belgicarum et historifte Patriae Professor , 

publice » partea quasdam historiae literariae Belgicae 

tractabit , 
privatim» Stili bene Belgici praecepta tradet» 

Historiam Patriae narrabit, ^horiadeinceps indicandis. 

Selecta Poetarum Belgicorum loca inter* 

pretabitur » 

Exercitationes Oratorias moderabitur. 

GUILLIELMUS UENRICUS DE YRIESE, 
Math. Mag Phil. Nat. (et Med. Dootor, Botanicef Pro£ Extr., 

privatim, docebit elementa BotaniceSy diebus LunaCi Martis et Mercurii, hora 
matutina VIII ^ 

Pharmacologiam I iisdem diebus, hora IX f 

In nsum discipulorum proTectiorum Phytotomiam tradet, iisdem 
diebus , hora X , 

Methodum natnralem et systema Linnaeanum , Temo tempore , 
tradet hora VII , 
Excursionibus botanicis praeerit; horis deinde indicandis* 

CHRISTIANUS BERNARDUS TILANUS , 
Medicinae et Chirurgiae Doctor , Chirurgiae et Artis Obstetr. Professor » 

priyatim» tradit 

Ghirurgiam et Obstetriciam theoreticam et practicamt singolis die-- 

bus , hora VIII et XII , 

Exercitationibus clinicis in Nosocomio praeest, quotidiet hora IX 

GERARDUS CONRADUS BERNARDUS SURIN6AR, 
Med. Chirurg. et Art* Obstetr. Doctor » Medicinae Professor » 

privatim» docebit 

Morborum singulorum pathologiam et generalia iisdem medendi 
praecepta , diebus Martis » Mercurii et Jovis hora p* m. I. 
Praxin Medicam» ad lectulos aegrotantium, moderabituTi diebus 
singulis hora X« 

O o 



ACTA ET GESTA IN SENATU 



PROFESSORUM ATHENAE! ABISTELODAMENSIS, 



a die u mensis Februarti Mccccxxnx 



usque ad diem tiii mensis Februarit mdcccxl. 



Praesidis munere fungitur Vir Clarissimus GUiLiKLHTTs tbolik. 

Die XT m« Martii. Mortem obiit Yir Clarissimud ir. o. Vav tihmm ^ Historiae 
Patriae et Literarum Belgicarum Professor, quem, praeclare de 
Jiiteris meritum , luxerunt Collegae et Discipvli* 

Die VI m. Maji. Vir Ciarissimus joisnss bossgha. dojccndi , Historiam , EJoquen- 
tiam y Poesin, Antiquitates , Literas Graecas ac Latiaas , proTinciam 
auspicatus est solemni oratione de Uistoria» et LUerarum neeesti» 
iudine, , 

I 

4 , 

Die xxTiii m. Octobris. Vir Clarissimus hugo beyeavan docendi Historiam 
Patriae cft Literas Belgicas provinciam atispicatu9 est, pronuntiata 
solemni oratioue : Ten betooge^ dat hei geen^zinede Engel^hen zyn , 
200 ah MOiiTESQUiKU Mgt y maav de Nederlandere ^ welke ier xelfder 
i^ijd die drie gewigiige zakem , de Godidienei » de Fryheid en den 
Handel , ien meeeten maaiechappel^ken nutte msien aan ie toenden. 



. « • t • 



j 



JOANNIS BOSSCHA 



R A T I 



DB 



HISTORIAE £T LITERARVM NECESSITUDINE , 



HABITA PUBLICE 



BIE TI MAJI AKBfO CIOIOCCCZZZIX. 



CDM HISTORIARUM , ELOQDENTIAE , POESEOS , ANTIQUITATDM , 

UTERARDMQDE GRAEGARDM AG LATINARDM DOGENDARDM 

HDNDS m ATHENAEO ILLDSTRI AMSTELODAMENSI 

SOLENNITER CAPESSERET. 



• » 



f • » • I 



GIYITATIS AMSTELODAMfiNSIS 



CONSUU CETERISQUE MAGISTRATIBUS 



■ T 



jtTHBirjlEl I LLU S T R J S 



CURATORIBUS 



VnaS SPLERBIDISSIMIS ATQUE AMFUSSIMIS 



S, 



•^fi;f'-' ' T'' f \ ', rM'p/ n»T/ r-^':» -T^^ ' »a . J»Tr^TT 



CIYITATIS AMSTELODAMENSIS CONSUL, CETERIQUE MAGIS- 
TRATUS, YIRI AMPLISSIMII 



QUI ATHENAEI ILLUSTRIS ET HUJUS URBIS GIMNASn CURAM 
GERITIS, VIRI SPECTATISSIMI, MAGNIFICII 



QUARUMVIS ARTIUM AG DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI 
CLARISSIMIt 



VERBI DIVINI INTERFRETES AC PRAECONES, PLURIMUM 
REYEREin}! ! 



ARTinM DOCTRINARDMQUE DOCTORES, VIRI DOCTISSIMI. CON- 
SULTISSIMI. EXPERIENTISSIMI ! 



STDDIOSAE JDVENTUTIS CORONA. HUJUS ATHENAEI ALUMNI . 
ORNATISSIMI, PRAESTANTISSIMI I 



QUOTQUOT PRAETEREA ADESTIS, AUDITORES ACCEPTISSIMI I 



r • ' f 



.C' . 



• * • 






I ■ 



Cogitanti mihi diam ^ qno « Professorium mnmia aditnro , in hoc Literaram 
Sacrario , pro concione Terba forent facienda « cum illa omnia , quae accedcn*- 
tibns ad dicendnm pari opportnnitate pertnrbationem solent adferre» tum 
alia aese objiciebant raulta. 

Namque illius temporis repetens memoriam, qno in hb subselliis Athenaei 
Testri alomnus considebami grata cogitatione recordabar Yenerabiles illos 
TriumTiros , qui adolescenti » Tel ante peractum studiorum cursura , oblato 
mihi Praeceptoris munere in hujus Urbis Gymnasio, effecerunt, ut in unis 
Literis vitae meae tabemaculum possem coUocare : ex illis autem , qui tum 
Athenaeo et Gymnasio vestro praeerant» Coratoribus, neminem superstitem 
eram Tisurus. Adscensurus eram in huno suggestum , ex quo vox audita erat 
et patris , et fratris , et optimi Tiri « qnem fratris loco Habui et dilexi , multi 
etiam vestrum dilezerunt: horum etiam carissimorum capitum Toces in 
aeternum conticuerunt* Recognoocebam animo has defunctorum imaginea, 
Imaginibus jam auctas Clarissimorum Yirorum , ex quorum docentium ore 
ac Tultu pependeram. Qoin ex iis, qui mecum in hoo Athenaeo discipuli 
fuerunt , quos quidem in hac auditorum coroua adfuturos poteram sperare , 
qnam multos mecum erant recordaturi, praepropero iato abreptos: — ut 
quocunqoe me Terterem argumenta mortalitatis humanae essem Tisurus. 

Quod si miramini, Aoditores, in eam Titae stationem Tocatuhi, qua nescio 
an nuUa mihi neque optatior neque honoratior debuerit Tideri , non ab hujus 
felicitatis praedicationeordirime malnisse, quam a conquerenda sortis humanae 
fragilitate : prostratus erat animus domestica clade at in mortis cogitatione 
Tersari consueTerat. Neque tameu in istiua moeroris aocietatem tos Tocare 
oonstitoi, ant mala ominato aermoni coram Toliia iiMUilgoret eed alio spectat 



298 JOANNISBOSSCHA. 

hocorationis meae exordiiim. Ubi enim ab ista recordatione mentem aTOcari 
ad hujQs diei opportunitatemt laetior cogitatio totam illam nubem animo 
removit: occurrebat enim » quam nuno praesens conspicio, personis partim 
mutatis, eadem scenae facies. Adsunt enim Spectatissimi Triumviri , quorum 
pronam in me yoluntatem ipsa hujus diei solennitas testificatur. Adest in 
Professorum consessu , qui paterna benignitate me complexns est, ut ego 
illum parentis loco colui. Adsunt» quos aut muneris societate» aut antiqna 
familiaritate fraterno quodam yinculo mecum conjunctos fore confido. 
Postremo yero» quod yobis palmarium est, A. A« eadem cognitionia et 
scientiae cupiditas , qua » non dico me adolesc^ntulo ante haec quinqM luatra» 
sed in ipsis hujus Athenaei incunabulis» diversa civium genera ia hac nrhe 
flagrarunt, ita apud vos ddmiuator» ut qui hanc primariam patriae nostrae 
urbem invisunt , non magis ad floreutissimam mercaturaie aedem • qnam ad 
bonarum artium mercatum se venisse fateantur. 

Quae omnia reputans sentio equidem, quam vernm sit illud amicAB effa- 
tum» homines quidem interire»- humanitafiem vero permanere* Quapropter, 
cum apud diversisaimas geaies trea prineipes poetae, oommuni quodam et 
paene divino consensu , ^ usi sint similitudine » ut hominum aetates coi»- 
pararent cum foliis arborum , quae pranau muianiur t» anmoi , non illud 
tantum significare voluissei humanum genusper vices aetatnm usque renasd» 
sed altius spectasse mihi videntur. Qu^mAdmodum eaim ejusdem arboris 
folia» singnla quidem inter se ita diversa» ut aiterum aiterius simile non 
reperias» universa tameo » quotieecunque miescutttur » eandem formae itguram 
fibrarumque structmramt atqne eandem succi indolem habent» ita generis 
humani arbor» ex quo eam plantavit Omniparens rerum naturae Sator» 
parem 8emi>er ex ramis suis profundit sobolem* Cunctae mortalium aetates 
iisdem semper et cognoscendi et sentiendi et appetendi fiicultatibas instmciae 
fuerunt, et tales ex Naturae officina prodeunt identidem» quales prodienmt 
ante haec viginti aiit quadraginta aaecola. Itaque quafnquam vernm est qaod 
eednit LUCUTiPa : 

• VolveDda aetas coiDmotat tempora reniin , 

• Qood fiiit in pretio fit nollo deniqae honorc i 

• IH>rro flSiad ffieeedit eC e eontcmtihut eiif 

• ^offm diet tta0li appeiMw ; "^ 



O E A T I 0. B9f 

fic tftmtn exifttinift» quidqiiid ad ptBtvm animi himaiii; longo temporis 
nsa» saa se praestantia commendayit» id qai abitunim ess3 clamant 5^ eos no» 
miavs cnm lationa iasaaire». qmm qui certissimis socielatum noftlrarlim 
adminscnlia ntftantem abitum minitantnr. Cnjus quidem rei atgumcaitO' ego*' 
BWt snm ipae» A. A» coram ndiis ^erba faeieas. Ouidqaid enim in omrii 
fitae ratione tempora mntarunt, qnaedunque Tetustatis formulaa saeculunt 
abjecii, qnaecunqiie opinionum commenla dcleTit dies: illac Litcrac» quait 
in lUaAtri Tcstroi Atlicxiaeo, cujus aHera saccnlaria abhiac septemiio cele*' 
braatis, tumicnhii cOnditum calf omnium disciplinarum primae naetac svni 
cathedram , flercnt adhuc. afMid. TOSy mcqne in hunc suggestum evexerunt. 
Quidni autem? naon qucmadmodum pamist diviuo quodam nrauerc mortalibue 
datncv corpovibus alendia nunquam cessafcit inroprius ac naluralia habcri 
oibus» ita ant fieilkdr ego ^ aut iUi», qmn dico, Lileris Oav» stahit hom^at 
quamdiu erunt in tcnria^ qui aninade fwque hnmanos paata quodam 

indigere seiKtiant» 

yerumtamen msi ad euni fincm dirigantur sludia» nt homines veris utiiitati- 
boomacteBt; contra> si qui, inconaidcrato aardore abrepti j, illud Literis operam 
dnre pcv se arium spcclent ct abaolntum alfquid esse pnoclajncnfcy neipie 
reminiacantnr ^ non Scholac nos «aed titae discete oportere , verend^im cst » iis 
praeacrtim lcmporibus quibua omnes disciplinas ad vitae emolumentnm 
traasferri vidcas, ne jn^acslaatiasima illa Literarum atudia in couAcmtioncm 
adducantur corumque ntilitatibua mnlti priventur. 

Ne tamen » quaeso , credatis A. A. Literarum dignitatem ita me vcUe 
Ittcvi , ul MffXP^P^^^ cujusdam fianl administrac « quae saeeuili nostri nota 
M aiqac labcs. S«d in ea cgo sam scntentia) nisi utile sit quod discimuSf 
pwfidaini esac industrtamt ct in emni iBstitutione itlnd soGBATia valere, non 
mdtal diacere aed qued utile sit, eam demnm veram «sse sapicaiiam: itaque 
Literarum ctiam praestantiain ila polissinaum spectari , si ad pastum animi 
^ ad cscilandos ingenii virtnfiisqtte ignionlea pro cujnsque saeculi ingcmo 

adifibcantur. 

Quare simnl atque^ hoDorifico hujus Urbis Magisiratunm decrcto, in 
Alhcnaeo vestro , hoc quod nunc aggredior docendr manna mihi adsignatom 
cair iUnd mihi primum fuit, ul mccom considcrarem 9 qqanam ratione, 
hoe qiBBd vivnnns kmporc ,. ttnmamcinm Littraram cl Hiatoriae stndia ad 



m J A N N IS B QS S C U A« 

nsum dvilem et «ad aAimi imltiim atiliat ac nostris hominibiifl re fera fieri 

possiDt (3ia(ps},ii^ 

Atque in hac meditatione primnm propositum erat ut quaererem, qoid 
hoc esset quod a majoribus constitutum adhuc vigeat , ut Historiae doctorea 
sint qui Veterum Literarum scientiam profiteantur» Historiam enim ex ero- 
ditorum umbraculitf progressam t in luce forensi collocatam hodie videmus et- 
in omnium domos introductam. Fuit autem tempus, quo locupletissima 
illa testis temporum in contrarias partes misere dilacerabatur , in servitutem 
adserta duarum praesertim disciplinarum • Theologiae et Philologiae. 

Tum , qui Theologiae eam subservire cupiebant» ad Israeliiarum res omnia 
referebant et Hehratarum geniem ^ solis instar, in raedio antiquitatis mundo 
coilocabant» unde reliqui populi momentum accepissent et lumen, Philologi 
oontra, nil nisi Graecoruxn Romanorumque scriptorum interpretationem 
oogitantes , eidem genti vix potiores tribuebant partes quam aut Paphlaganibue 
aut Lotophagu. Recentiora autem tempora neutri magnopere curabant. 
Uli enlm, cum quatuor Monarchias , da.iiiili8 visionibns promissas, jam prae- 
teriisse crederent , tamquam expletis propemodum generis humani fatis , 
reliqua tempora , instante mundi termino scilicet i non nisi adpendioem quam- 
dam antiquitatis habebant* Hi vero, Telchinum et Etrueearum res magisad 
se pertinere existimabant, quam Christianae humanitatis incremeuta. Ex his 
vero vinculis proripuit se Historia » et in libertatem s^^ vindicavit , et sni 
juris facta est» et e^se debet atque manere« neque cuiquam disciplinae 9% 
mancipare. 

Igiturne illa Literarum fiiia et amicay anctllae instar^ matri suae nunc 
etiam subserviet? aut quid sibi vult ista Literarum et Historiae conjunctio? 
Hoc nimirum, si quid video, ut mature mentibus infigatur et perpetuo in- 
haereat , ad Historiae Sacra pertractanda animum afferri oportere t iis stodiis. 
eicultum , quae ab humanitate nomen acceperunt. 

Habetis A. A. orationis meae argumentum. Ita enim potissimum personaei 
quam sustineo , et huic occasioni convenienter me dicturum esse existimavif 
Bi hodie dissererem « nostrorum temporum praesertim habita ratione « do Hu^ 
toriae et Literarum neeeeeitudine* 

< SciOf A. A. quiv se aliis itineria dncem ad eloquentiam quoqne fon 
profiteturt ei dicenti in auditorum indulgeatia nulliun este per£ngjiam«. 



O R A T I 0. aot 

« 

Idem vero scioi apod. eos me dioere, qaomm humanitas major est quam 'vt 
terendam sit i ne quispiam quosdam quaai laqueos mibi tendat 9 et si quid 
eKciderit parum expolitum, continuo diem mihi dicat Tiolatae Latinitatis* 
Ifam postquam per decem annos ejusmodi proTinciam administra^i » quae a 
Latini sermonis usu aliena erat , nullus equidem dubito , quin multis in locis 
Q^ationis meae cursus languere Yobis Tideatur : quod quotiescunque depre» 
I^enderiiis, ea Tosmetipsi, quaeso, spe consolemini» fore ut naTigium meum 
incitatiorem motum aliquando possit reouperare» ubi jam Telis remisque 
impellelur, id quod me enixurum promitto, recipio, spondeo. Interea ut 
me benoTolis animis audiatis» etiam atque etiam rogo» 



In Historiae studio illud primum est « ut quid fitcium sii cognoscamns , 
cujus cognitionis cum praecipui fontes sint historicorum scripta , ita demum 
praeteritorum temporum notitia fundamento Teritatis nUetur, si exploratum 
sit, quanti cujusque scriptoris et rerum proditarum fides sit aestimanda* 
Hoc autem judicium ea .literarum studii parte 'acquiri perhibemus, quaer 
continetur illustrandis et interpretandis illis ingenii monumentis» quae reli*. 
quere Teteres» Graeci in primis et Romani* 

Nimirum jam in Testibulo» Historiae templum intrantibus ^ poetae pccurrunt: 
antiquis^ma enim Historiae interpres Poesis* Ab bo^»o (rraeoorum ut 
poetarum ita historicorum agmen ducitur. Orientalium res'» omui memoria 
gestas » carminibus^ suis soli fere cpnspgnarunt poetae. Origines autem pQpulo- 
rum»quihodieEuropam incoIunt»prorsus essent incognitae» njsi apu^ Qothos» 
et Longobardos » et Francos , poetae exstitissent » quorum carmina annaliuni 
scriptoribus materialbi dedevunty ut» cuin 'ca cjiHOLDS xaqwus colligi juberet» 
memoriae temporum prospicere Toluisse Tideatur. Postquam Tero pedestri 
pMtione Historia loqui coepit et res gestas eilaivare magis qnam exornar<e» 
non tamen ornamenta deposuit» quibus eam' nas<:tatem Telarat mater Po^^is. 
HxaoDOTUs quidem Historicorum. HQmerus dictus est, quemadmodum ■ouavM 
Pxieseos fuerat Berodoius. Qqis . tepgtdidb vejritatis studiosior aut rerum 
prpnuntiator ; graTior 7 qui ta«)iQn. et, de .bdlliQift. rebua» .quod ait .OIOIM.» 
c^nii etiam. quodammodo : beUicuiti» . et ixk icdebervimis iUii coitcioi|iI>i» 



Mtt JOANNISBOSSCHA 

dabar an^ui » ut qoi pcBt «Qm iAtin «sciili raiit omBei , fmU» magiB t quift 
sino^ri narratorii pavtes efit. miaiMiNW aotam ori» ai Maaae Ioca;laB esae 
dictaa aiint, illud non ad solam dietionia aoavitateaa pavtiaats aed eliam 
narrationem , distiactam peraoada et ialerpoactam «rnmilMif, ita dbp^snit» 
ttt dramaticam aliquam poetici operis fovmam expresserit^ De Romanis 
qiiaeritis? Apnd hoa qaoqne^ quamqnam grartom €t asagis firagi secntost 
poltieo habitu incedere TidenMs Histarinm. Ktnap qnidem sequamardiicamy 
et naaaiBAM conleinplemur milites, Alpicoa aaltos trajidentis, cnaa cqiiia 
atque elephanlis per imecipites angoataisque 'vias in glacie tabidaque am 
volutantes; aut a cnaxio ki sisTasnM tabernacalum introdoeti, nsait ftltotum 
spectemus» ALaxtVDai cervicem manibus suis amplectentem : intelligemus 
profectOt quid sit quod in Heliconiis Tallibus inter Musarum choros Historicae 
Arti Teteres locnm adsignarint. Deberi smtem hoac ei loeamr, recenliopes 
etiMB judicarnnl. Sire enim apnd oiBBoncn luculentaiai yllaaa Conslaatin^ 
polftanae expognalionis descriptionem legimus; siTe ajHid noorrnrn nostrnm 
Principom deliberationes , miiitum «editioneo, Hispanovuaii alroritates, 
tnmquam in Inddissima tabola depaetas oernfmus» siTo kt aifoi quocnnqci« 
Historicoy qui quidem non ad jejmiam «nnaliom confeetionem deseenderiil , 
Tcrsamur: ab omnibus non ad absolutsfm, sed ad pc^'ticam quamdsift 
terilatem Historiae opera disposita Tidemus. Qoemadmodum enim po&is 
pietuFaa simiKs est, baud secns atqne poela, boe agil histovic» operis 
conditOTf ot ea jn pfMsenfiom educat, qnae propius posila deloottent'-, qoaa 
Tsro rebos seite ordinandis impedimenlo siixl atfl leelorem iniiMia pgssint 
capero, longiua remonsaft, qoae aotem 



Altomen » qid onom illud qood Terom est sectalor , atqoe inoorFOplam loeem 
Toritatis esao sibi eaoptat Hisloriam , oom qoO looo et noiMro qoaeqoe res 
p OBsado sitr inteUiip»e opQfiPteO Od cemers* Hsne aolem judicii sobiilitalem 
bisloricorom lectioiii is proecipne affbiot, qoi, diligenti poelaroni inter» 
pvstationei, conceptas ingenia isaagines, elatao grandibus T^rbis senlenlieBS, 
e» od odairak&iutooa oooapositao imnolioaos dasiarfylioBsaqoo» « TWitoli» 



ft A T I 0. m 

imiUtioDe , «z pnlchri «cii8it« ck poettDi ingenii HAliira et ex artis pHieDeptii 
explioare atqae ponderare didicerit; quam qttideaai poetarum tnterprelalidonim 
rationem* ihaadito Teteribus Tocabulo, Aeetbetiisam bodie wecant. 

Neque aolum a ^enerosae poeseos imitatione cautionem babet fidei historioaa 
exploratio. Exatiterunt omnibus saeculiat qai res parum stbi compertas 
posteris tradere aggressif falsa pro yeris traderent. Exstiterunt» qui temporum 
memoriam ad eas partes componerent» quas in philosophia sequebantur. £xsti^ 
terunt etiam turpissima legitimae bisioriae dehonestamenta. Quoties eBim 
ira ac studio abrepti| alii ornaDdo auxerunt, quod alii wituperaftdo afflixerantl 
Quam superstitiosa credulitate aut callida perfidia suis quisque opinionibus 
Historiam accommodavit 1 ut illud etatutum esse debeat fixumque , quod jam 
anie Tiginti saecula pvonuAtiaTit poltbivs, ad Historiam tractandam enm 
animum afferendum easef nt judicare nos oportere existimemus. 

Quamobrem cum multae causae judieii nostri sinceritdti adTerseottir » 
auxilia contra sunt comparanda. AdTersatur autem primum , quod aoin^us , 
aliarum rerum Toluptate abreptus, parum defigitur et intenditur ia id, quod 
judicio subjectum esL Solct hec Titium primam omnium artiUm Historiam 
affligere» crescente to*ibendi legendique feryore. Quemadmodum enim illae 
fabulae, quas Graeci Mitesias dixerunt) ab ea urbe nomen habent^ ex qua 
primi Oraecorum Historici prodierunt» camius MiLsms» hbqatabus» monTsiuB, 
alii » ita ferTCScente historiarum lectione » ubiTis exsistili scriptionis geims » 
aliquid quidem historicum continens» sed fictionis plentim» et magia d^ec* 
tationis quam utilitatis causa indttotumf et a doelis quidem iageniottsqtte 
Tiris saepius tractatum , neqtra doetis Viris despieiendum , quo tamen ~ dicam 
enim A. A, quod sentio — eorrumpitur Teri senatis apud eos» qai» ut umvn 
Terbis utar , fmusium iUmni » fuod pini v€ieri€ merimaniam aiqm amdieriimiem 
MM /eruni. Manat ita per lectorum Ttilgus properatae lectionis, non item 
cogitandi judicandique consuetudo: cujue malisi quem immunem esse euptmtis, 
subigere animum ej us oportetf et lealae meditationi adsuefacere, ne praestigM 
quibusdam captus mentem a Teri judicio secum auferat praedpitem. lUud 
a»tem» siqaaalia discipliiiaf pracstaH aeourata Teteris doctrinae interprelalio» 
quae , a Tetrbo ad Terbum proeedens , stngula » ae literarum apicilms qtudcq^ 
MglectisY imI Gramniaticam nonnam «xigeiido el critka limce pondetalido, 
nihil loeExploratwn Teliaqtai g Mhil mm ptinsiutwn. Qui^ 7. qnod ei fMf 



m JOANNISBOSSCHA. 

Philologiae» quae praefftantissimi aniiqiiitatis acriptores 4^id acrifiserint e'f 
quomodo scripserint , aperit et explicat t ut Tariae doctrinae uberrimiu fona 
est| ita ipsas illas mentis vires excitat» quibus cum maxime instructum esse 
oportet» qui ad Historiae studium accedit. Namque ejus pars Grammatica«^ 
singulas loquendi formulas in suas partes dispertiendo , et quae nomina Ter- 
baque quibus nominibus ac verbis jungenda sint monstrando, ad summan 
perspicuitatem ea perducere docet, quibus tenebrae obductae erant, et quae 
oontrariae Tidebantur in iisdem vocabulis significationes , origines Tocum 
enucIeandOf conciliare: quo fit» ut mens perspecta omnia habere adsuescal 
•I in principiis rerum discat veritatis fundamenta quaerere* 

Itaque cum in rerum commemoratione ipsum illud quod factum sit, semper 
a narratoris judicio sit segregandum , ut ex narrationis putamine Teritatis 
nucleus eruatur, id optime efficiet, neque unquam facere negliget, qui 
quidquid accurate cognoscendi causa legerit, enucleate explicare consueTerit. 

Gritica Tero Teterlim interpretandorum ratio tota in jndicando Tersatur, 
unde et ' nomen habet. Sive enim illa operam suam coUocet in germanam 
eujusque loci lectionem ex manu exaratis codicibus eruendo, aut conjeo- 
tnra odorando , excitatur mirifice sagax animi Tis ; sive Tersetur in pensitando 
reoteneo ne quidTis sit scriptum , arguta et ingeniosa a Teria discit distinguere: 
ut, comparando id quod sit, cnm eo quod debeat esaef judicis personam 
criticus Teterum interpres nunquam deponat. 

Neque hoc est praetermittendum » quod animus humanus tum maxime 
Tigorem et firmitudinem acquirit, quum Tariae Tires ejus ac potestates 
aequabiliter excoluntur; ut, qui unice in Teri perspicientia Tersantur » pulchri 
«utem bonique sensum tor|X>re hebetari patiuntnr, eorum mens ad judi* 
dmdi laborem paulatim languescat. Qu$madmodum enim inrM » quod ait 
puiiros» variU mmiaiisjm ••mit^bui^ iia tHgenia noiira num kaCt nmm 
illa mtdiiaiiom ntolaniur^ 111 ud autem praestant literarum studia, quibua 
•I Teri et pulchri et . boni sensus libramento quodam egregie oontineutur. 
Rerum cognitione aaturatur animus» aut flacoescit judicandi seToritate 
defessus? Imo Tero recolitur continuo et recreatur elocutionis ornamentis» 
poStioorum luaunm amoenitatei aapieniiae praeceptia et ad honeatas actionea 
auoilamentia. Atque hane non leTissimam esae cauaam exialimo, quod 
pfafolari Tiiitqui iA rabua piibiioaa prindpataA aliq[aom l«iuMnin|| m 



R A T I O. 306 

Historia qnidem toti habitantes, humanitatis stadiis mentiem nutrire et- 
poetaram lectione animum recreare solebant. Qaid illum prudentem Gal- 
liae statorem hospitalium, aut Brittanniae excitem propugnacula , TsxPLira, 
BraKiVH, piTTVH, GANHiifGnjii? Patriac nostrae testor columina, BBYsaviNOBim, 
VAQBLios, sLiiraELAMBiJH , spivGBLiuM , fiCHUiMBLPBiiaiKCKiuM* Intelligebant pru- 
dentissimi yiri » illa esse studia,quibus animus optime praeparetur etreficiatur» 
ut ad indoles hominum et agendi consilia perspicienda alacrior exsurgat, et 
mens acutius cernat. 

Quae cum ita sint» mihi quidem illam opinionem nunquam ex animo 
evelli patiar, nuDa re magis quam yeterum literarum reliquiis diligenter 
excutiendis augeri atque firmari illam acute cernendi et subtiliter judicandi 
£ftcultatem , quam in tiistoriae studio principatum obtinere oportet. 

Ostendimus , A. A. ostendere utique conati sumus » adyersus eorum 9 qui 
historice scripserant, errores aut fallacias» egregium comparari praesidium 
ex illo Philologiae officio, quod interpretatione constat. Sed demus hoo 
paulisper et concedamus , posse aliquem exsistere , qui literarum rudis et 
incuriosus ad eam cognitionem preyenerit , ut omnem Historiae materiem 
complectatur , totamque illam rerum omni memoria gestarum scenam, luce 
yeritatis collustratam ^ plane ac clare contempletur. Quem autem fructum ' 
jnde capiet? eum, opinor, quem qui Aegyptiacae antiquitatis reliquias in 
Museis congestas contemplantur- plerique. Mirabundi et hiauti ore circum* 
Bpectant hi canina ista et lupina et accipitrum oapita humanis aptata figuris , 
et scarabaeos* et ibes, et aspidas, et ibrmosas mulieres in leonum corpora 
desinentes; spectant ea^ et mirantur, et delectantur, neque quidquani 
intelligunt : clayem enim non nacti sunt , qua penetralia recludantur yeterum 
Aegyptiorum sapientiae. 

Haud aliter qui reSf ubiyis gentium pace belloque gestas, in Historiae 
monumentis depictas animo intueatur, qui omnium populorum dominatores, 
lupos istos et aocipitres et crocodilos , et yero etiam fideles oyium custodes ae 
generosos amabili yultu leones, ordine reccnsuerit , neque interiora yetustatis 
penetralia introspexerit , is quidem scientiae et admirationis fructum inde 
capiet , sed^ Historiam didicerit magis ut sciret , quam ut uteretur. Imo yero • 
^i quis testem temporum ac nunciam yetustatis , eandem yitae magistram sibi 
0S99 cupiat ,. oportet eum ad causarum contemplationem animum reyocare. et 

Qq 



906 iOANNlS BOSSCHA. 

fMeolaniiii ordinem ita explitwe, nt dao luMc •ppareiBi awmiinn renua 
IniiMneniiii momenU el qiiasi capiU: DiTina procamtio el actio buana. 
Qood qnomodo intelligam, paacis explicandam. 

' Eiit magnom boc et admirabile « sommi Haminis inenarrabilem aapientiam 
in populumm HiAtoria Tefltigiis perseqai et porrecto, at iU dixerim» digito 
monatrare; qaem locam ad Tbeologoram scbolas et condones totam reiegarey 
id Tero est Historiam praectpaa illa laade priTare, qoam lacalenU oratione 
apud noa quondam cclebtayit BOiGtauSy quaque jam antiqnitas omaTit eam 
aronoRvs sioolds, in libri aai exordio •cribens, Historiam esae Proridentiae 
DfTinae administram. 

' Veram enimTero idcircone generis bamani bistoriam non aliam esse cen« 
seamuSy quam quo nomine Naturalem Historiam esse dicimus? Num eadem 
lege populos ad occasum Tergere statuemus, qua suo pondere lapides deorsnm 
feruntur? aut trunoos nos ac stipites faciemns ant pecudam similesy quae a 
naturae curriculo ntinqnain deflectunt? Admirabilis certe videtur apum 
intelligentia, quarum operas et universam quasi TOXirtlxv egregiis rersibua 
ita tamen exposuit viaGiuos, ut appareat, per omnia saecula eodem eas spatio 
dccurrere. At longe alia est generis bumaiii natura, in quo per Tarias 
aetates samroa est scntentiarum et consiliorum discrepantia» quae omnia 
pcrsequi quam rim habuerint ad res vel bene yel male gerendas, altera est 
quam suscipere debet Historiae studiosus proyincia. Utrumque autem iU 
conjungerei ut tum DiTinae gubernationis vis appareati tum bumanarum 
actionum ratio* id vero est Historiam facere ut pietatis et sanotitatisi iU 
industriae et bonorum consiliorum praeceptricem. 

Atqui duplex boc eorum qui Historiain ezcolunt munus, quo sublxmius 
et utilius vix quidquam excogitari potest — alii quid sentiant ipsi viderint — mibi 
quidem videtur sine literarum studiis baud qaaquatn posse expleri. Etenim 
$i in re divina lioet exili exemplo uti , quemadmodam in tragoedia poetae 
artifloium non tam ipso exitu argumenti cemitur, quam quo modo unius- 
oujusque personae moribus atque consiliis usus sit, ut fabulae nodum* sine 
macbinis ad cventum expedtret: ita in magnifico illo rerutn humanarum 
spectaculo» summi Moderatoris providentia Unto illustrius elucebit, quanto 
melius intellexerimus » quomodo ea» quibus populorum fata impleta sunl» 
per omnes eorum et oogitandi et agendi viaa praeparaU et ad exitum perdacU 



R A T I 0. 307 

•int. Undenam antem Teniet nobis istiasmodi intelligentia 7 Non enimt 
quemadmodam civitatam ooaTerstoaee i ita morum quoqae et cogitationum 
aententiarumque agitationes » magnis rerum commotionibus distinctae in con- 
apicuis Historiae monumentis cemuntur. Quodnam igitur doctrinae genua 
ceconditum illum Divinae gubernationis et actionum humanarum cursnm 
aperiet? cujusnam disciplinae ministerio introspiciemus illa, primo adapectu 
leTia» ez quibus magnarum rerum motus oriuntur? Literarum, literarumi 
inquami disciplina. NuUum enim opus, quod literis et ingenio continetur» 
in lucem prodire potest t quin quod populus agitet in eo yestigium sui ponat 
etmonymenta relinquat. Literis uniuscujnsque populi lingaam, et poesint et 
aacra, et leges, et instituta, et omnino statum moralem, civilemt physicnm 
cognoscimus. Literae suntt in quibus spirat populiingeniumt et propemodum 
loquitur nobiscnm. Quare haud absurdam hanc sententiam ponere mihi 
Tideor : quo quisque melior .est poetarum t pbilosophorum et oratomm qui 
qpod quemque populum, flornerunt interpresi eo fidelior erit ejus historiae 
explanator* 

Sed evehamus orationem ex disserendi angnstiis in ipsum Historiae thea- 
trumt et eiemplis agamus. Spectaculum est dignum observationa onmiumi 
quibus curae est sua patria, et utilissimum ad civilem pmdentiam » Atheniensium 
isontempl^ri civitatemt quo tempore invalescente. Macedonum potentia 
labefactati » ab incredibili virtutum victoriarumqne gloria Graeci descend^unt« 
Quae populi inconstantia et temerariae plebis fluctuatiol quanta concionatorum 
popnlariom maledicentia et impudentia t libertatem » libertatem clamitantium • 
nt ipsi dominentur. Undenam ista avitae virtutis ohlivio? quae causae 
fractae a VHiurto Macedone libertatia Graecorum? Si quaerimuAi »L4torbh 
aperiamus. Philosophus. ezponet nobis ista civitatis Atheniensium vitia , vani- 
talem et inanem scientiae jactantiam« disputandi libidine omne veri ac falsi 
judirJum sublaturo t reipublicae capeasendae furorem omnibua communem el 
tarpemlucri cupidinem. Horiim omnium autem vividam si viset crudam» n^ 
ita dixerim* imaginem ooittemplarit AmisTOfDAiiM eamus spectatom comoedias. 
•1n bis Atheniensium fatuitatemt glboiivh similiumque machinationes, 
potentiorum invidiam et contentionest depravatam morum disciplinam poeta 
Ha expressitt ut AaisrovHAiiBn rite posse interpretari t id . fere ait liberae t 
Atheniensium dicam an nulliua non t civitatis occasom per causas expooere 
poeee> DeniqMVero naaotmaBM andiamnf liwiaiitapi et qni awo veiideresit 



^ JOANNISBOSSCHA 

'patriaini oratioiih fulmine ' tretn^ifacientem : -— sed qnid ego uUeriiis haee 
nrgeo? quantum enim valeat oratorum Atticorum lectio» ne Grammaticos 
dicam et Lexicographoa et copiam inseriptionum , quantum Taleant haec 
omnia ad rerum Graecarum et temporum illorum cognitionem , nemo est Tel 
mediocriter anttquitatis gnarus » qui ignoret* 

Romanae autem Historiae haud dirersa est ratio. Quod si enim ex meditata 
et continua lectione cujusvis generis scriptorum, Romanarum rerum cogm'tioni 
a iHEBUHHio nova quasi fundamenta posita yidemus « nos sine illa literarum 
oopia de sollertissimi viri 0])era judicabimus? Qnid? memorabilem ▲uqtjsti 
aetatem et quae ab eo profecta est reipublicae Romanae in untus imperium 
conversionem, prius distincte perspectam nos habere censebimus t quam 
QiGVKOi<itH, S0RATI17H, alios , studiis frequentavimus ? 

Quid dicam de Religione Ghristiana, quae postquam, a parvis principiU 
progressa , haud ita longo teraporis intervailo per cunctas fere terras pomoeria 
protulit , alii ut rem niiraculo eximant, ejus propagationi omnia secunda 
fuisse contendunty adversa vero pleraque alii. Quid igitur si ipsi judicare 
-volumus? naturam exploremus soli, in quo excrevit una omnium fructuosis- 
sima humanitati arbor ; ingenii humani per totam antiquitatem cursum 
in literarum monumenlis pervestigemus ; Teterum philosophorum placita^ 
n^Tovn praesertini et aaistotxlis cognoscamus et utriusque philosophiae fata 
persequamur. 

Progredimur ad reoentiorum temporum historiam: cujus cum duo sint 
praecipua momenta, sacrorum Reforraatio quae sexto decimo saeculo obtigit, 
et Francici Borbonidarum regni eversio , prior quidem iila aniihorum agitatio 
cum renatis in Italia veterum literarum stiidiis ita cohaeret , ut istius aevi 
ingenium plenius ac melius ex philologorum scriptis 9 quam ex omnibus 
Historiae monumentis percipere possimus ;• alteram autem tempestatem , quae 
exeunte proximo saeculo publicam Europae conditionem mutarit, a poetis et 
cujuscuiique generis scriptoribus praeparatam , ex .horiim scriptis optime 
illustrari et explicari, nemo, oredo , est,qui ignoret. 

Atque hio praesectim , ubi recentiora atJtigi tempora , de eo literarum officio 
dicendi locus est , quod contemplativam philosophiam complectitur, quam 
teupyiTtxiiu vocamus. Hnjus enim fondamentnm cum sit PsychoYogia « quis non 
Videt, quanta ejus sit et Historiae cognatio? 6i quis enim iii rerum historice 
proditarum 'sylva, «vent^ram causas» et humanorum consiliorqm fontem el 



B A T 10. iSO0 

natttram Telit intelligere » qnid, qaaeso, prius habeat , qiiam intimos animi 
reoessas illoram hominum sibi aperire, quihus Deus concessit rerum humana- 
rnm momenta librare 7 £st autem haec Psjchologiae ratio atque vis , ut 
fenestrae illius -vice fungatur quam in corporis humani opifrcio HOHxifs desi* 
derabat , ad ea perspicienda , quae in pectoris latebris soleant abscondi. 
Neglexerant fere hanc rationem yeteres Historici ante PLUTARGHra. Hic yero 
primus Philosophiae et Historiae consociationem tam praeclare induxit, at 
qui postea fortunae populorum moderatores fieri posse se praesentirent » quo 
melius hominum ingenia perspicerent atque regerent» PLnTABCBUii in primis 
legerent et in honore haberent 'WAsnmoTOBi non minus et peavklisi, libertatis 
populoruni Tindicest quam stupendae iste dominationis arbiter ^apolbov. 

Sed sentiOy A. A. orationis meae yela contrahenda esse. Restat enim ut 
ostendam, quid sit, quo nostra aetas hanc Literarum Historiae adjungenda- 
rum commendationem potissiiiium requirat : atque hoc argunientum cum non 
modo pertineat ad eas doctrinaa quae Historiae ope indigent, aed etiam ad 
omnem Titam communem^si quaecunque poteram dixissem , plura tamen 
superfutura essent ; quare, ne diutius vos morer, non nisi pauca levi digito 
attingere liceat. 

Primum igitur Theologiam excitabo. Ad hanc qui historicam rationem 
adhibuerunt , neglecta grammatica interpretatione , hi Christiaham religionem 
fundamentis suis propemodum emoverunt. Quidigitur prudentiores Theologi? 
ab his eam demum Historicam Theologiam hodie commendari audimus , quae 
eum' Sacri Codicis interpretatione et critica ratione conjuncta slt , ut ad 
judicandi Tirtutem quo quis excellentiorem doctrinam adjeceritt Romanorum 
Graecorumque tum linguis tum disciplinis acquisitam, eo certius per laby-* 
rinthum dogmatum et sententiarum » canonum conciliorum et decretalium , 
tiam sit inTenturus ( ^)* 

' Progrediamur ad Jurisprudentiam. Ad finem ^nim Tergente proxime elapso 
saeeulo Tigebant in Germania literarom et Historiae studia. Quid contigit? 
Ex HBTnii et spiTTLBBi scholis profectus buqo insignem utriusque disciplinae 
radiis lucem Juris seientiae intulit, et cum in Teterum Literarum atque 

(*) B. j. KOiJAAiiDS, V. Cl. Orat. de Theotogia BUlorica ettm taeri eodteis exegesi ritt 
'eonjuncta^ no$tris poUhimurh temfonbui m Befgio exeolenda ^ habita Traj. ad Rh. anno i8a6« 
•Onif. eliam w. o« aooniAJuii V« Gl. Oratio ,di TkeQlogiae ditcipUua prorpu Itemna* AiBfl* i82o* 



310 JOANNISBOSSCHA 



oonjunctione Terae Jurisprudentiae fondamentum positom esse 
doeoisflett Historicae quae dicitur Juris Soholae cottditor ezstitit. Ezinde 
qui Historicam hanc Jurisprudentiam aut tuerentur aut impugnarent » certatim 
in literas involare, poeseos, philosophiae > eloquentiae veterum monomenta 
excuteret ut principia et progressionem joris de patria potestate* de posses* 
sione, de successionibus , de connubiis , -de contractibus, in OrienU, in 
Graeeia , apud Ramanos exquirerent : quo factum est , ut cum ciGtKoiiis libri 
d§ AepuHieaf nonTonis aliorumque opera ac fragmenta ex paUinpsesti) in 
Incem producerentur , dici vix posaet , quis ea cupidiiis appeteret , Philologos 
an Juris et Historiae studiosos. Itaque in hisdjscipltnis, qui quid seqoendom 
quid non , suo ipsi judicio Yolunt designare , iis hiatoricam rationem eam 
oonsectari conveniet, quae arctissima literarum ccdligaliotte devincta est. 
Atque hic ubi in illarum disciplinarum mentionem incidi, piaculum fora 
▼ideatur, tuam non evocare memoriam, immortale patriae nostrae lomen, 
■VGO omooTil Tu enim felicissima Literarum et Historiae consociatione 
effecistit ut vel post duo saecula a too ore pendeant et Divinae Religionis 
interpretes et Juris Gentium ac Publici antistites i 

Sed redeo unde digressus sum, ut ostendam quam yim in vita commoni 
habeat iHud, in quo mea Tersatur oratio» Namque ex omnibus discipliniB 
com ona sit Historiai quae omnes alliciat, omnium animos mulceat, aucto 
in imniensom eorum numero qui legant , historiarum libri omniuin manibos 
jam Tersari coq>erunt, Ot si ad studium virtutis, quod ex hoc auggesto 
quondam dispotavit WTTTXiiaAGHiiTS, Historia viin habeat etefficaciam, nostram 
aetatem sancte beneqoe Tivendi beatitodine praeteritis saeculis longe praestare 
crederes. Quod tamen si dubitari Hceat , hujos rei caoaam liicile eat inyesti- 
gare. Postquam enim Tolgi opinio, qoam poblicam vocant, pleraromqoe 
rerom esse eoepit moderatrix , qoi illam aot mala fide ^porroibpere , aot , ot 
ipsi qoidem credont, corrigere stodent, ministerio potissimom otontor 
Historiae, of.quae omnium stodiia agttatori qoo fit, ot ih historicis Ubria 
conscribtodis non illod qood factoiii sit , sed scriptoris sive Tera sive simolata 
sententia tamqaam stamen ponator , ad qood Historiae tela attezitor. Hinc 
de ciTitatom originibos, de principom civiumque joribos, de iia quae ad 
popolorom res. Tel aogendaa ^wtl minoendas Tim habeantt diTeraiasimas 
scntentias teatimoniis fMeteritorom tempm^om defendi aodias et probari; 
qpM flioliesconqlQe mperto jodicio» disponctis otrimqus retionibos Sal, 



R A T I 0. Sll 

taidle est errores deprehendere ; Terum totius operis distributiooe » aul 
narrationis tenore et descriptionis ornatu, lectoris auditorisTe sagacitati 
quovis modo insidiae parantur, En pluribus uno defungar exemplo. Generb 
humani sub tiajabo felicitatem ubi ab aliis aureae nujusdam aetatis Qoloribus 
depingi audias» ab aliis irero ea tempora ifix attingi » causam quaeritis? 
Yerentur alii , ne Christianae religioni , tamquam unico civilis quoque beati* 
tudinis fundamentOi sua laus detrabatur» alii , ne appareat» in ea civitate, 
quae ab uno summo Imperante regitur , ullam esse posse felicitatem. Tali 
modo PBOTBo illi similis fere facta est Historiai qui quo difficiliorem con* 
sulentibus se praeberet , ia omnes Ibrmas sese conyertere solebat. Cum 
autem non tam sit acris acies in plerisque hominibus» ut in tantis rebns 
Terum possit Tidere , istiusmodi artificiis inprimis uti coepit omnium rerum 
humanarum perturbatrix ambitio. Gravis baec est ac deploranda calamitas'» 
quae societatum iiostrarum fundum afflixit , atque etiamnum affligit ; cui 
quidem malo nisi veteris doctrinae cum Historia conjunctio remedium afferat , 
quonam alio modo occurri possit, equidem aaon perspicio* 

Hic Tero tali modo non neminem audire mihi videor qui obloquatnr : 
a Tune igitur, quae tu commendas studia , ita divu]gari posse speraS| ut 
« nisi qui interiorem literarum et bistoriae scientiam < acquisiveritt ad 
« legenda quae historice scribuntur nemo accedat? quasi yero nihil in 
cc vita sit plerisque aliud agendqm, quam literis et philobophiae operam 
« dare ! » Hoc ego si vellem A. A. perridicule agerem ; sed res se mea 
sententia sic habet. In publicae illius opinionis navigio, ut ita dizerim, 
BWoX qui in puppi sedent ad clavum , sunt qui remorum ordinibus praesunt , 
suut qui alia munia obeunt, quibtts navis aequabilem cursum ' teneat : talea 
sunt qui ex Academiarum nostrarum spatiis prodeunt , hos mea spectat oratio. 
Quoniam vero vectorum vuJgus, in quamlibet levi tempestate, gubernato- 
rem reliquosque nautas in suas opiuiones propellere conari videmus » hi, 
nautas dico et gubernatorem , rerum-peritia et doctrina et judicio instructi 
esse debent, ut et ipsi sapfant, et qui navigio vehantur possint abduoere a 
pravis consiliis , quibus omnes in naufragii discrimen adducerentnr. 

Quo autem magis appareat, qu&m necessarium hodie sit, in omni vitaa 
ratione de praeteritis saeculis vere judicare, advertamus animum ad opposita 
castra , in quae plerique qui aliquid auctoritate cupinnt valere , sese conjicere 
videmus* Nimirum de generis humani indole atque ingenio , magna et olim 



M JOANNISBOSSCHA 

fiiit et cum maxime hodie est dissensio. Alii enim continuum ab hominibus 
ad omnem perfectionem progresiium fieri clamitant, et quidquid fert nostra 
aetas , tollunt in coelum. Laudant hi civitatum nostrarum constitutiones 
legibus mirifice temperatas , adsertosque liberali causa populos; laudant 
naturae miracula ab hbrsghklio, guvierio, hchboldo, sexcentis aliis detecta; 
laudant discussas teterrimae superstitionis tenebras, compendiaria omnis 
doctrinae adminicula , multiplicatas yivendi commoditates fruendique yias, 
populorum denique commercia tam incredibiliter aucta , ut brevi tempore , 
velut evulsis regionum terminis , universus terrarum orbis una quaedam 
civitas sit evasurus. Ita hi ad perfectionis quamdam metam properare 
gloriantur genus humanum. Ab his vero longo coelo distant alii, quorum 
perpetuus clamor est , omnia in pejus ruere et quam antiquitus deteriora 
e8se. « Quid tandem est » ita hos sciscitantes audimus «c quo aetas nostra 
« magnopere progressa est ? De poetis quidem , et architectis , et statuariis 
« ne quaestioni quidem locus est; ita jam ex illis nemo non veterom 
ff praestantiam desperat posse se aequiparare. De ceteris quaerimus. Nam 
« virtutis aliquam speciem, animique facultatem aut affectionem indagavimus, 
u quin eam, non dico philosophorum coryphaeus plato, sed vel HOHEavs 
« expresserit ? Legislatores nostri num soLOifB sapientiores sunt , aut medici 
« HiFPOGRikTB , A8GLBPIADB ct GALBBo peritiores ? Jurisconsulti certe non nisi 
« ex antiquitatis fonte rivulos suos deducunt. Quid Physici? Interioris 
« natorae cognitio num minus hodie hypothesibus nititur, quia jam mutato 
« nomine vires vocant, quas olim aninuu aut Deas nuncupabant? At 
« opificum nostrorum soUertiam et mechanica» artes celebratis? Homnn- 
« ciones scilicetl cogitate , quaeso , navem ptolbhabiphilopatobis, pjramidum 
« patria dignum opus , qua vehebantur quatuor millia remigum cum quadrio- 
« gentis servis et ultra bis mille et octingentos dassiarios ; aut aliam biebobis 
a Syraeueani navem , AU^andrinam dictam , quam carmine celebravit 
« ABGHniiLvs poeta, atriis et hortis et bibliotheca et equorum stabulis et 
« omni magnificentissimae regiae aulae apparatu instructam : num simile 
« quidquam fabricantur Oht vvv fiporol elffi ? if^ 

Tali modo illi alii loquuntur; atque baec de decrescenti genere humano 
cantilena non modo ab hominibus Tulgatur in angusta domo habitantibnsi 
sed eruditos etiam viroa et ingeniosos usurpare audimus | quod HOBATn» 
eecinit» 



O R A T I 0. Zlt 

Aetai parentum , pQJor avis , tulit 
Mos nequiores , mox clatiirot 
Progeniem vitiosioreip, 

Quod 81 in hac opinioniim discrepantia » qui adeo diTersas sententias 
tuentar , nihil aliad eflScerent > qnam ut illi quidem in hominibus gratam 
erga ProTidentiam voluntatem augerent » quae genus humanum ad ingenii et 
beatitudinis quamdam absolutionem propellat, hi Tero, ut animos ad majorem 
▼igilantiam et laboriosam modestiam excitarent » facilias in altera utra 
sententia possemus acquiescere. Verum enimTcro diTersas , quas dixif 
opiniones in omnem abusum Terti Tidemus. Nam illi quidem, Tetustatis 
eontemtores » CTcrsis majorum institutis noTa omnia molientes , quOTis modo 
praeteritorum temporum experientia priTare nos student t hi alii contra ^ 
noTa omnia repudiantes, carrentibus ad meliora obsistunt et ingenii humani 
quaai rotas sulfflaminant. Qaibus rebus factum est, ut recta temporum et 
ingenii bumani aestimatio, in republica , in literis, in religione, in omni 
ratione atqae institntione Titae, graTissimae hodie et quotidiauae fere sit 
quaestionis. At O praeclaram rem , Literarum et Historiae disciplinam , 
dignam eruditis» dignam principibus Tiris, dignam ciTibus, dignam regibusl 
utinam illa in patria nostra Tigeat semper et percolatur i Ita multorum animi» 
literis enutriti , gliscent judicii exercitatione et doctrinae copia. Ita lumen 
Teritatis a multis accendi poterit , si quando errore aut maleTOIentia perTcrsae 
opiniones de rebus expetendis fugiendisque spargantur* Ita in . earh praeteri-» 
torum temporum contemplationem cTebetur Historia, unde DiTinum saecn- 
lorum Praesidem suspiciat et actionum humanarum rationem dijudicet. Ita 
deniquie ex Literarum et Historiae fructuoso connubio efflorescent apud nos, 
tum omniom Tirtutum moderatrix , — religionis sanctimonia , tum onmium 
bonorum consiliorum praeceptrix , — prudentia. 

Tu Teroy Optime Deus, cui acceptum refero, si quid in me est, quo hano 
disciplinae nactus sum proTinciam, Tu, precor , eum animum mihi inapirest 
quo in illa administranda , quantulacunque mea erit opera , humanitatis com^ 
modis , fpublicae saluti » et Tero Tuae gloriae possim Tideri non penitut 
defuisse I 

Atque eo perdnctam nunc Tideo orationem, ubi Toa alloqui, Ampliasimi 
'jri| CJTitatia liujua Magi^tratua ef Athenaei Coratorea» aoimus f«r| et 



S14 JOANNISBOSSCHA 

religio. CognoTistis, Viri Spectalissimi » ita me exi8timare« qui 
Literarum fundamento superstrnctam docendi munus nostra aetate suscipiat i 
rem eum aggredi , ut utilissimam » ita supra quam credi possit , difficilem 
atque impeditam; itaque intelligetis t cum illud Teatra opera adsignattun 
mihi yideam , quam amplumet honorificum existimem et Teatrum, Curatoresi 
.de me judicium , et vestrum , Amplissimi Magistratus » de me decreliun. 

Vos egoy Athenaei et Gymnasii curae gerendae Triumyiri, absens etiam» 
tnm umversos colui propter eam, quae olim mihi fuit cum Gymnasio et 
Athenaeo vestro necessitudinem; tum singulos propter vestra in rem publicam 
merita, yestramque integritatemetpaternae amicitiae recordationem , teetiami 
BBii4ra, Vir Amplissimei ut praeceptorem discipulus: quid nunc me facere 
oportet praesentem, cum Vobis et singulis et universis plurimum debeam? 

Quapropter, Viri Magnifici» Magistratus et Curatores» memoriam vestri 
utrorumque beneficii colam benevolentia sempiterna. Quamquam enim non 
ut Homericus uuxbs incertus et vagabundus erravi » sed in jucundissima 
sede fui oollocatus» attamen ut ille lihaeam versus, ad antiquitatis studia 
yestramque civitatem identidem reflectebam oculos. Vos mihi ad illa studia 
redituvi parastis • vos in civitatem vestram me reduxistis : quid igitur aliud 
exspectetis, quam flagrantissima cupiditate ea me secuturum, ex quibus 
aliqua ad Athenaeum vestrum sit utilitas redundatura? quid prius et antiquius 
me posse babere existitnetis» quam ut civitate vestra non indignus videar. 
Illad Gonabor, Viri Spectatissimi ; hoc ego vobis spondeo: et sincerae inte-^ 
graeque meae fidei t virentes corpore et animo i diu i precor » ut testes sitis 
atque custo^s* 

Quanam vero oratiooe te compellabo» Clarissime lvhhxNi Vir Dilectissimel 
Felicemne me pronuntiem , te habuisse praeceptorem 7 -^ quid autem alind 
faciunti quotquot tua usi sunt disciplina? Tuamne benevolentiam praedicemi 
qua mihi , non sine tuae adprobationis significationa i gratulatus es i cum me 
tibi collegam datum cognovisses? — at ita soles perpetuo tuos discipuloB 
ampleeti favore. Tuamne opem implorem et consilii rationisque com* 
municationem I quoties ad tuam experientiam et doctrinam erit cod* 
fugiendum? — quasi vero unquam d^^stiteris mihi adesse^ in quacunque 
^fttisa be&igne mihi posses facere Tanto equidem gaudio animum a 
fiquando •ensi compfletum , cum me piaeeipue tvum diaaipulom a te did 



' I 



R A T I 0« 9U 

«adirrai • vt cani co niu hajw dHt iMititia comparari poasit , qoo mibi 
piiblice lioet praedioare, qaaDtam tibi debeam. Nam ei io iifl negotiis , 
qoae a literis nostris remota , officiorum et temjiorum causa » mihi gerenda 
fuernnti multorum reprehensionem potui effugere , eum quidem vetemm 
literarum studii fructum esse intelligo , sed talis stndiorum rationis , qualem 
tVL' seaiper secutin es et^discipultstiiiA praemonstrasti. Cutn eaim non eum 
ttt omne toliase piuict«m cxistimares • ai quis Terborum aucupia consectaretur, 
esesiaque carie codicibw impallesceret , el pro Taria aliqua lectione tamquam 
pro aria et focis depugnaret» banc tn tibi cepisti proYinciamt nobisqne 
bapiendam proponebas, toUus antiquitatis claustra aperire, indeqne coUecta 
Turia supellectile, tum augustam illam doctrinae aedem, tum quotidianam 
hano yitae scenam exomare* Tu quantum in illa Jiterarum ratione assecutus 
ais» neque mea dioere patitur persona, neqne tua modestia, Sed hoc mibi 
laetandum video, eese poeee aliquam orationis meae partem, quam ab onmibus 
qui me andinnt maxima adprobatione ezceptnm iri » scio oertissime Nam ai 
qna mihi possit esse apes , fore ut me hoc loco positum hi mines non moleste 
teant» boc nao ea oontineturt quod non tam auccessorem me tibi datom 
adant, quam in disdplinae societatem collegam adscitnm. QttanBobrem 
obeecro te iisdem precibtts, quibus qui Illustri Scholae aostrae et hnie nrbi 
bene onpiunt omnes » ut utramque ornare » nominis tui aplendore « doctrinae 
irarietate, disdplinae praestantia» omnium rerum gerendarum laoilitate^ 
niorum urbanitate» animi denique integritate non nisi cum vita deainas, 
qnam tibi longaeram precor et omnibus bonis fortunatam. 

Ita jam tos fidentius collegas possum salutare , Viri GlarissiflBi » qttttnunHi 
diadplinamm Professores I Nam si nullius desiderii exspectalio mibi caplenda'' 
erit» libentius» spero » et propensiori voluntate rae in Testram ordinem 
redpietis. Interim me oommendare yobis oonabor» si minus ingenio et 
doctrina Tobiscum certando» tameu fide et amicitia« atque studio ecMrttm 
onmium , quibus artium disciplinaramque decus promoTeri » juTentutis 
oommodis seryiri » Athenaei nostri dignitas amplificari possit. 

Te etiam in hoc ordine cum videam » Clarissime TBOLnLi pater » nomine 
non te compellare yetat carissimi fratris mei defnncti recordatio. Quod 
enim mihi hic ille yir optimus » id tu fratri meo fuisti» et cum onmino 
multa sibi tecum communia fuisse in Saecnlari sua Oratione professus sit 



S16 JOANNIS BOSSCHA ORATIO. 

LBnfKpnmt hoc quoqae tibi cum illo eommiiiie fore 8pero« ut eam eorpoiia 
mentisque vigorem conseryes « quo totam hanc civitatem insigQibu bencficiie 
tibi obstringere diu pergas. 



Praestantissimi juyeneSf Athenaei AmBtelodamenaift alomiu ! guam amabile 
ait illud communium studiorum yinculum » quo oonjuncti estis yos inter 
yos , egomet expcrtus sum quondam et etiam nunc sentio , cum multoe 
yideo in Lac corona , quibuscum antiquam familiaritatem renoyaturum me 
spero. Quam amabilis yero sitea, quae Professoribus cum discipulis intercedit 
necessitudo, nunquam ego antea ita intellexi , ut intelligO hoc die, quo mihi 
collogaiii salutare contigit eum yirum, quem praeceptorem habuisse in magno 
8eni])or posui bencficio. Quoniam yero eundem yos quoque praeceptorem 
habetis , utriusque necessitudinis > quam dixi , amabilitatem in me uno jam 
collataiu vidco, cuui ad yos veniam non taoi ut magisterad discipulos, qiiam 
ut veteranus aHquis ad juniores sodales Itaque certemus inter nos industria 
ot benevolentia, studio literarum et animi candore, atqua haec mutua inter 
nos sit acmulatiot ut vos discendi, ego studia yestra adjuvandi cupiditate 
nostrum laborem non modo facilem sed etiam dalcemjucundumque reddamus, 
neque prius nos nostro officio perfunctos sta^tuamus , quam acceptam a majo- 
ribus hujus Athcnaei dignitatem posteris quoque tradere possimns. Ita honori 
nostro ac famae optime consulemus , consulemus etiam patriae* Patriae enim 
in illis studiis de quibus dixi , magnum est praesidium ad errores fugiendosi 
qui respublicas pessunidant atque evertunt, etadeas yirtutes comparandas, 
in quibus publica salus posita est. Itaque fausta, precori ac fortunata 
yobis sint vestra studia , ut cum, vestro quoque exemplo, kiostrae illae 
literae seniper vivaces floreant apud nos magis magisque» de nostra patria 
praccipne usurpari possit, quod in exordio orationis adhibui: hominss fuUUm 
inierire ,* humanitaitm vero permanere. 



D I X I. 



i 



I 



REDEVOERING 



TBir BBTOOOBt 

DAT IIET GEENSZmS DE ENGELSGHEN ZQN^ ZOO ALS 

MOHTESQUJEU ZEGT, MAAR D£ KEDERLAKDERS, 

WELKE TER ZELFDER TJJD DIE DRIE GEWIGTIGE 

ZAKETT, DE GODSDIEISST, DE YRIJHEID EN DEN 

HANDEL TEN MEESTEN MAATSCHAPFEUJKEN 

NUTTE WISTEN AAN TE WENDEN. 



TER AANVAARDmC YAN HET PROFESSORAAT m DE NEDERLANDSGHE 
TAAL EN LETTERKUNDE £N m DE YADERLANDSCHE GESCHIEDENIS 
AAN DE DOORLUCHTIGE SCHOLE DER STAD AMSTERDAM 

OP DSN ACBT-EN-TWHniGSTEN OCTOBEB iSSg nTGESPROKEK 

SOOB 

M\ H U G B E U E R H A N. 



AAR 



DE REGERITfG DER STAD AJSSTERDAIII 



BR AA 



DE CURATOREIf YATf DE DOORLUGHTIGE SGHOLE 



ALDAAB 



WOBBT DEZE REDEVOERING 



IIET VERSCHULDIGDEN EERBIED OPGEDRAGEN 



DOOB 



DEN AUTEUR. 



EDEL ACHTBARE HEEREN BURGEMEESTER , WETHOUDEREN SN 
LEDEN VAN DEN RAAD DEZER STAD I 



EDEL ACHTBARE HEEREN VERZORGERS DEZER DOORLUCHTIGE 

i 

SCHOLE f I 



AANZIENLIJKE EN ACHTBARE LEDEN VAN DE REGTBANKEN ALHIER 
GEVESTIGDl 



ZEER BEROEMDE HOOGLEERAREN , VEEL GEACHTE AMBTGENOOTEN ! 



WEL.EERWAARDE HEEREN BEDIENAREN VAN DE GODSDIENSTI 

S * 



ZEER GELEERDE HEERBN DOCTOREN IR HET RECT, IIT DE 
GENEESKDNDE , EN IN DE LETTEREN EN WIJSBEGEERTE ! 



UITGELEZENB lONGELINGSCHAP, KWEEKELINGEN DEZER DOOR- 
LUCHTIGE SGHOLE 1 



ZEER GEEBRDB TOEHOORDERS YAN ALLEN RANG EN STAND ! 



• r ' 



* • 



m 

£r was een tgd, dat de Franschen zulk eenen goeden dunk van zich zelren, 
nog niet haiddw opgedaan , ala vraarin z^ zich thans verheugen , en dat zij 
hunne begripp«n omtrent zeer gewigtige zaken , vooral omtrent de beste 
staatsinrigtingen , nog niet van zulk eene voortreflTelgkheid bevonden , als 
verdienden die overal onvoorwaardelgk tot vermeerdering van volksheil ver- 
wezenlgkt te worden. 

Voor zij de diepte hunner eigene wijsheid in 't geen den staat betreft 
zoo duidelgk hadden leeren inzien , deden velen van de welsprekendste 
Fransche Schrgvers der vorige eenw al vfat in hen was , om die der 
Engelschen op te hemelen : Engeheh en uitfnuniend waren , wat staats* 
inrigtingen aangaat , veelal bg hen woorden van dezelfde beteekenis. 
Dit was nog daarom te vreemder dewgl zg» de Engelschen zoo vereerende, 
den Engelschman doorgaans tot het voorwerp van hunne ergernis , ja van 
htinnen spot en verguizing maakten : zg schenen er niets ongergmds in te 
vinden , wanneer zg uit eene verzameling van zoodanigen , welke volgens 
hunne afteekening op zgn zachtst den naam van zonderlingen verdienden , 
eene maatschappij van wi/zen te voorschgn riepen* 

In den beginne verwonderden de Britten zich wel een weinig over dezen 
wierook , hun aangewaaid van eenen kant » waarvan zg niets dergelijks 
verwachtten; maar dewijl zg op alle andere volken uit de hoogte nederzagen, 
zoo als zg nog doen ; dewgl zij sedart lang in de niet te schokken 
overtuiging leefden » zoo als zij nog leven , dat hunne meerderheid in . 
alles onbetwistbaar en bun, als ware het t van hooger hand geoctrogeerd 
is 9 begonnen zg al dien lof al spoedig voor niets meer te houden dan 
.eene flaauwe hnlde aan de waarheid verschuldigd , en weldra merkten zij 



jr24 HUGOBEIJERMAN 

zelfs al wat eIj ontvingen aan « als hun te lang wederregtelgk onthoaden : 
zoodat die FranAche pligtplegingen en loftuitingen , hoe welkom ook en 
liefeiyk in de ooren klinkende , niet eens met een dankzegging betaald zijn. 

Wanneer men elkanderen een goed hart toedraagt % wanneer het twgfel- 
achtig is , of de eene lieyer geeft i dan wel of de andere lieyer ontyangt » 
gebeurt het fiomtgds, dat er zoo naauw niet op den eigendom yan derden 
kan geziea worden. Zoo is het geenszins te yerwonderen , dat andere 
natien door dien gyer der Franschen om toe te Toegen , en de bereid* 
Taardigheid der Engelschen om zich te laten aanleunen > er wel eens iets 
bg hebben ingebrokt. 

Tot de SchriJTers waarvan ik zoo eyen sprak behoort Moms^uimu. 
In eene. plaats yan zijn onsterfelijk werk Oveir den geeet der fTetten 
heeft hg gegeven aan hen die hadden « en wel ten koste yan hen , die in 
zijn oog althans , niet hadden« 

Wel blgft de uitkomst yan het beroep tegen een yonnis door zulk 
een' man geveld altijd zeer hachelgk , want zgn gezag strekt zidi zoo 
yer uit als de beschaying zelyci en zgn naam maakt bg yelen alle yerder 
onderzoek oyertollig. Nog hachelijker wordt die uitkomst yoor eene kleine 
natie waar partg eene groote is ; de eerste heeft geweldig yeel kansen 
tegen zich , dat het geding ten slotte nooit in haar yoordeel zal uityallen » 
ook dan niet wanneer zij aanyankelgk zonder boos opzet en slechts b| 
yergissing om het hare gebracht werd. Het kost den menschen en dus 
ook dea yolken nog iets minder , anderen in het ongestoord bezit yan 
hunnen eigendom te laten i dan het eenmaal hoe ook yerkregene weder 
aan de regte eigenaars af te staan. Kleine natien zgn, komt het er op aan, 
onyermogend , zulk een luide stem te yerhefi^n om zich regt te doen 
wederyareui als groote om zich in bet onregtyaardig yerworyeae te hand- 
hayen; en eyenweli tot zwijgen te zijn gebradit « hoe weinig ook bewjfzende - 
waar toch geen spreken baat , wordt eindelgk niet zelden yoor bemstendi 
ja beamend toestemmen gehouden i en dient in het oog der onnadenkende 
menigte yaak ten regtstitel. 

Maar waarheidsliefde yraagt naar geen hachelgke uitkomsten: zg zou 
hare stem uitbrengen ook waar het alleen dat heerlgke elk het zijM gold: 
hoeyeel sterker echter wordt de zucht om te spreken wanneer eerbied» 



R E D E y O E R I N G 925 

erlcentelgkheid en liefde zich daarbij yoegen. Waar het gevoel van 
geregtigheid met zulke gewaanvordingen gepaard tot spreken noopt , mag 
niemand terug deinzen yoor de Trees, dat hg nit nationalen hoogmoed kon 
schgnen te spreken. Al was die schgn tegen hem, yoor dat soms nadeeligt 
en altgd belachelijk zwak zelf zal hij zich echter te zorgvaldiger wachten» 
als hij dat kort te yoren in anderen heeft ten toon gesteld en gegiapt. 

Staan der yaderen billgke aanspraken op het spel , want die in het hunne 
yerkorten zijn Nederlanders , dan zeker erkent niemand onzer een regt 
yan yerjaring. 

Ik wil pogen aan te toonen ^ da$ hei ffeengzifiM de Engelsehen zijn , 
200 aU H09TBSQUIBU zBgi , maar de Nedorlanders , welke ter zelfder iifd 
die drie gewigiige zaken , de Godidiensi , de F^rijheid en den Handet , ien 
meeeien maaiechappelijken nuiie wiiien aan te wenden, (^) 

Geen kleine lof yoorzeker ! 

De godsdienst , waar , elks geheele toekomst eens daargelaten , de maat- 
schappij haren hechtsten steun in moet yinden* 

De yrijheidy die oyer het maatschappelgk leyen dat yerspreidty wat wg 
geyoelen , als wij op een* guren , beneyelden winterdag de eerste zonne- 
stralen door het zwerk zien breken. 

De handel eindelijk, die het eigenbelang in den mensch tot een midJel 
yan yerbroedering zel& met de afgelegenste yolken yeredelt. 

Hoe men ook oyer het doel moge oordeelen, welk de menschen in 
maatschappij yereenigd zich als het hoogste moeten yoorstellen, een staat, 
waarin die drie zwaarwigtige zaken ten nutte der ingezetenen het best 
ingerigt zgn» altijd behoudens de onyolmaaktheden , welke al het mensche- 
Igke aankleyen ^ die staat heeft zeker ook de belangrgkste stof geleyerd 
Toor de oyerpeinzingen yan den wgsgeerigen staatsman. 

Als ik u in korte trekken het een en ander mogt herinneren , wat 
strekken kan om den Ipf» welken hoatbsquibu den Engelschen toezwaait, 
aan onze yaderen terog te geyen , want die lof is hunner , zou dat niet 

(*) Cest U peuple du monde ^ <fui a U mieux su se pr^valoir h ta fois de ees trois ^randes 
ehoses , la r^Hgion , le eommerce et la UberU, Mostesquieu £egt dit yan' de Engeltchen ia 
het 7de hoofcktak Tmn het XX. boek van CEspnt des Lois. 



S26 H U G B E IJ E R M A N 

«en ooderwerp z^ni deze gelegmheid waardig? Zou ik niet mogen hopen^ 
door het helangrgke en voor uw Taderlandsch gevoel atreelende van dat 
onderweri» de aandacht zoo Teel mogelgk te kunnen afleiden tan de 
middelmatigheid des sprekers? 

Want al ving ik ook niet aan met hetuigingen , hoe zeer m^ de 
taak drukt , welke ik thans YerTOl ;. al sprak ik ook tot nu toe geen 
enkel woord Tan dat 9 wat er in mgn binnenste omgaat 1 nu ik hier 
eene redeToering te houden heb Toor eene zoo aanzienlgke Tergadering, 
en wel eene redeToering , waarmede ik eene Toor mg en anderen 
allergewigtigste betrekking ga inwijden ^ gelooft daarom niet » dat ik 
zoo Terwaand zou wezen Tan nlet Teel meer te hopen op uwe welwil- 
lendheid» dan te • Tertrouwen op m^ne krachten, Stelde ik die betuiging 
zoo lang uit , 't was dewijl ik al sprekende moed wilde Terzamelen , om 
dat te zeggen , waartoe de moed mg aanTankelgk bgna zou ontbroken 
hebben. Ware toch mgne eerste poging geweest» om u eenen krachtigen 
indruk Tan mgne Terlegenheid te gcTen , ik kon dat niet zonder mgne 
eigene gedachten daar tcTens bg te bepalen ; en dit juist zou die Ter- 
legenheid Tergroot hebben. Beter kwam het mg Toor» zulke str^ders na 
te Tolgen , welke zich met gesloten oogen midden in het geTaax mengen , 
en liefst alle aanleiding ontwifken , om zich rekensdiap Tan die Termetelheid 
te Tragen; 't zgn de zulken, welke al strgdende een' pligt niet onTenruld 
wilden laten . al moeten zg ook de eerste oTerwinning op zich zelfen 
behalen. 

Maar daarom ook wensch ik nu te mogen Tolstaan met de a%elegde 
betuiging , en mg licTer te Tersterken met het denkbeeld , dat de stof 
in dit gCTal boTen den Torm zal gelden , en zulks wel alleen om uwe 
liefde tot het Taderland. Een beroep op die liefde was nog nooit zonder 
we^rklank bg de bewoners dezer ^roote Hoofdatad. In Taderlandsliefde 
hebben te allen tgde aanzienlgken en geringen, geleerden en ongeleerden 
te Amsterdam met elkander gewedgTerd : de atoffelgke krachten, waar* 
OTer men hier in zoo ruime mate ter dienste des Taderlands kon en 
ook wilde beschikken , werden door bezielende liefde en al dien inTloed » 
welken de zedelgke kracht geeftf altgd meer dan Terdubbeld. 

Wel danl laat ook nu eene poging, hoe zwak ook, om otuen Tadaen 



R E D £ y E R I.N G 327 

regt te doen T^ederyaren tegen een beroemd man , laat die poging u 
oiet. onwelgeTallig zgn* 

Spreken wg het e^ret Tan de godadienAt; 

Het kan hieir ecbter de plaats niet wezen , om de yenchillende stelaela 
yan godsyex^ring , welke de Cbrfatenheid yerdeeld hoiiden>,: en meer 
bepaaldelgk het Rpomach - Gatholicisme en Protestantiame , zelfe maar 
ma^tachiappelgk besdiouwd , tegenv elkander te wikken en wegen , en 
nog y eel minder , om oyer de waarde di»ryan uitapraak te : doen. , 

We^ yerre yan zulks . te yorderen » gedoogt om onderwerp dat zelfs 
niet eens. - Wg mogen dus hier niet yrageoi f ; zoo als missdiien sommigen 
geneigd zgn te doen i of het Protestantisme in Engeland en de Nederland^n 
wel ooit had be^ooren iageyoerd. of toegelaten t^ worden , en of zulks 
wel ooit met staatsw^aheid tq yeoreenigea is?. W^ moeten die' Reformatie 
hier alleen als e^ne, onyermgdelijike gebeurtenis aannemenr« welke geheel 
en al yoortylpeide uit. het yolkskarakter der landgenooten yan yyjoutr en 
BaAsims.' 

Uoewel uit het hoogste standpunt besohoiiwd alle yerschil tusachen 
groot en klein, belangrgk en oabeiaiigrgk ^ejgyalt , yow.ons» kortiiigtige 
steryelingen , ; di^ het slechts tot yermoeclemi omtrent gedeelten brei^en 
J^fuu^en, bestaat c^ .yerschil, en het zo\i pm niet onmogelgk zgn, soin^ 
^Aige gel^eurtenissen gaiisch. anders dan zgwerkelsk gebeurd zyn^ ja die 
gebeel : niet gebeurd , te denken , zonder dat zulks naar ons gebr^kkig 
b«^rip yan a^neiansehakelii^ eenigen merkbaren inyloed op den loop der 
yfeceldgesclpedeni^ uitoefende;: maar .eene gebeurtems als de. ileformatie 
uit de geschiedrol der wereld wegdenli^epa , eene 'gebenrtenis zoo gebeel 
y(KNrtylo490ende uit den* jtoop-i rwolk^. de denkt^eQlden moeftten nenien • 
4at ^ou ons. de: ges^bpedeni^. . ^ wereld teyens 4ow oiitya}lcn« De Re* 
{bprmatie terpordeelen eft wen«ch^9 dat «g op eene andere wg^e had 
pUnts :gehad»:da9 nu het gey^l geiwaeet is» is de' wereld teyena yer- 
Qordi»f^: ^ 4e ip^Bscheti $qo. als< die ^m. 't ia eene andete wcareld en 
axi4c];s. bewerktnilfde mensehen daaryQor \n, de plaats weHsQhen; - De 
Reformatie ong^beurd wiUe» » is eene andere -geschiedenis yan.het mensohdonk 
willjen dW «V , ij» allea beattmrt, in'2(ine aanhiddelgl^e Inigshieid best 
aohtte iot Z«i|.e cmte bfMioeUng^ Qmdat 4e Relbnnatie het noodzakdfjk 



328 HUGOBEIJERMAN 

gevolg was yan den loop der denkbeelden , behoefde geen lxtthir noch 
CALTiJir ('t zij behoudens de eer dier mannen gezegd) haar te voor* 
schijn te roepen; maar ztj kon ook om dezelfde reden door geen 
Bartholomeusnacht , door geen Dragonnades zeUs maar plaatselijk worden 
uitgeroeid : en welk Roomsch - Catholijk , ik roep hem op , die het meesC 
Yoor zijne godsdienst ^'vert , zou kunnen wenschen , dat er nog krachtiger 
middelen dan dezen waren aangewend? De Ghristelgke liefde yerbiedt ona 
te denken, dat er zoo een bestaan zou. 

De Reformatie dan aangenomen als eene OTermydel^ke gebeurtenis , 
waaromtrent het nutteloos is te vragen , of het beter is , dat zg heeft 
plaats gehad? en aangenomen , dat die geheel in het volkskarakter van elk 
der twee natien lag, blijft alleen het onderzoek orerig, wie ran beide, 
de Engelschen of de Nederlanders , bg de nieuwe verordening eener 
Protestantsche kerk de meeste staatswgsheid heeft ten toon gespreid ? 
of liever , voor welk der twee volken , toen het oude was voorbggegaan , 
het nieuwe het meest maatschappelijk voordeel heeft aangebracht ? - Want 
het is uit dit oogpunt « dat hortesquibu de godsdienst hier heschouwt , 
en wij kunnen dus niet anders , dan hem daarin volgen. 

Prees toch de Roomsch<-CathoIgk vortisquieu, een man welke althans 
openlgk tot die kerk behoorde , het Protestantsche Engeland dat door 
zgne geloofsgenooten verketterd werd en zgne geloofsgenooten zoo kort 
hield, hij kon het zeker niet prijzen om de daar heerschende godsdienst 
als godsdienst : maar prees hij het Protestantsche Engeland nogtans en 
in we^rwil daarvan om diens godsdienst, hij moet het dan als staatsman 
geprezen en de godsdienst beschouwd hebben met het oog, waar deze 
haar mede beschouwt , te weten als een grondslag , waarop de meeste 
wetten gebouwd z§n;. want wat zgn wetten zonder zeden? wat zeden 
b§ het volk zonder die yree^ en faoop , welke de godsdienst inboezemt ? 

Maar genoeg om het aangewezen stjandpunt te regtvaardigen. Eu hier 
zal ik mij moeten te vreden stellen met u te herinneren , wat de kerkelgke 
inrigtingen bg de Engelschen , wat zij bg ons , na de invoering yan het 
Protestanttsme , tot heil van den staat hebben tiitgewerkt. 

Had ik niet bedacht, dat het aanhooren soms eene mc^gelijker ' taak 
kiin worden dan bet spreken , ligt zou ik mg om de naanwe verwantscbap 



REDEYOERING 329 

der zaken en hel b&ooYlijke dal hel yoor 't yaderlandsch hart bezil , 
hebben lalen Terleiden', om ook te gewagen Tan de wyze » waarop het 
Protestantisme in beide landen de OTerhand yerkregen heeft« Wat toch 
ontmoet men le dien aanzien bg de Engelschen? wat bg ons? Karakr 
lerloosheid en slaafrohe inwilliging aan 't gezag in eene zaak i waarin 
de mensch zich niet mag lateh dwingen » b^' het ^oe Tolk ; bij het 
andere sla^idT^ligheid tot op den rand des bederfs ; dat het zwaarste 
doen wegen i wat het zwaarste i^ , en God meer achten du de menschen. 

Het Engelsch Parlement; — en moet men er den wettigen Tertegen- 
woordiger Tan het Tolk . niet in zien ? — onder hbrdbik VIII noch 
Roomsch -.Cathol^k noch Protestantsch ; onder bduaid , zgn' opTolger , 
Frotestantsch ; onder MAKik , nadat deze de teugels Tan 't bewind in 
haoden heeft ' genomeh , bitter Roomsch - .Catholijk , en eindelgk onder 
«LHABBTB weder Protestantsch ; het Engelsch Parlement heeft altgd juist 
dezel£le inzage in Goddelgke zaken als die is Tan den SouTerein in 
der Igd. Onder bbbdbiu regering Taardigl dat Parlement het bevel uil, 
4al elk sal Hebben te gelooTen , wal de koning in 't TerTolg nog mag 
goedTiaden te bcTelen, en onder zijn' opToIger draagt het den koning op» 
al die wetteh te maken % welke door hel afschaffen Tan het oude , dat 
is hier hel Roomsch - Catholgkei noodig zgn geworden , en wel zonder 
dal het zich eenig deel of zelfs de goedkeuring dier wetten Toorbehoudl. 
Maar ziet I er Terloopen slechts zeer weinige jaren , of het toen zoo 
Protestanlsdi Parlement staat nu toe , dat mabia de zittingen met 
eene plegtige kerkmis, Tolgens al de gebruiken der Roomsch-Catholgken, 
doet openen , en nog weder weinige jaren zgn er Terloopen , of het 
beaamt met blibabbth de maatregelen tot wering Tan Roomsch-Catholgken. 

« Maar bet Parlement wisselt gedurig af , » zal iemand zeggen : » de 
«( Tertegenwoordigers worden onder den inTloed der regering gekozen, 
M en deze ontbreekt het nooit aan gedienstigen. d Ik stem dit toe TOOr 
200 Ter hel Lagerhuis , het Huis der Gemeenten betreft f en wil er zelfs 
wel biJToegen , dat de burgerzin zich destgds onder die klassct waar het 
lul bestond , nog niet ontwikkeld had| zoo als later ; dat het Huis ^der 
Gemeenten destgds ook dat steunpunt Tan zedelijke kracht in de iiatie 
nog iiiet bezat , welk aan den ToIksTertegenwoordiger zoo Teel klem kan 

T t 



3S2 HUGOBEIJERMAN 

ook met het flanawste denkbeeld van ProtestaBtisme laten rymen! maar tock 
daalt Tan den koning de hierarch^ door aartsbissohoppen en bisschoppen tot op 
de mindere geestelijkeu af. De soayerein, deze aristocratische kerkverordening 
▼erre yerkiezende boyen de democratische der Presbytertaiien , verheagt zich 
over die aanwinst in magt» want indien de geestelgkheid , gelyk hjj hoopt» 
steeds denzelfden invloed op het Tolk blgft nitoefenen als in vroeger eeawen, 
hoezeer neemt dan zyn gezag als hoofd dier geestelgkheid niet toe? Hg 
Tergist zich , en geloovende wat hij hoopt, neemt hg sch^n Toor wezea; dat 
soort yan gezag, we)k bestaat in te doen zweren bg eens menschen wQordeOy 
zal niet altijd, zal niet lang meer in het Prbtestantisme geeerbiedigd worden. 
't Geen de Engelsche souverein meent gewonnen i;e hebbes, dient sledsits om 
hcm min waakzaam te doen blgTeny en op het dons yan zelfgenoegzaamheid 
te doen insluimeren; dient slechts om hem daar een staf te doenzien, waar 
geen staf is ; dient slechts om hem voor aahyallen bloot te stellen , waar hg 
vroeger yeilig bleef : clke aanval toch yain Andersdenkeoden op de gbdsdienst 
yan staat wordt nu tevens een aanyal op den souverein; de kerkelgke twisteu 
nemen voortaan noodzakelijk eene politike kleur aan, .want het hoofd van de 
kerk is ook tevens hoofd van den staat; en het is noch in 't vermogen , noch 
in 't belang dev aanvallerB y om hier angstvallig en met naaawgezetheid te 
onderscheiden. 

De Anglicaansche kerk krijgt in we^wil van de efgefnis, welke zg by velen 
opwekt , toch ook vele aanhangers. *; ' • - 

Of zou ook in Eageland, tot nog «toe zoo volgsaa^ in geloofszaken en den 
souverein daarin- zooi blindelings vertronwend^ » zou ook in Engeland die 
regel thans niet gelden « « dat de Wereld zich achoeit op de le^t der vorsten ? j» 
Zou bg de aansienlijken de kans om hunne sonen miet kerkdgke waardigheden 
bekleed to zient niet een weinig.uitwerken? Om alldi ndet i&a woord te 
zeggen, de bnrgerlgke ambten zgn aUeen binnenchet hereik van hen, weJke 
zich aan de heerschende kerk aailslaiten. « De Dissentem » d 't is een woord 
van BAmvo BtfaKii « worden wel vwpligt , m^e te bidden^ maar zelfi geea 
« kruim, die vau de tftfel Valt» wordt hjun afgealaaa^ ». 
' Maaif toch, zgn er ook :nog « welke zicb met die kerk niet kunnen .yereeai- 
gen. Tot deze behooren diie opgehveildeiien •van^gemDed,. in. vder w)ze .yai^ 
bcschouwing die aileen de echte gedaveneering wezeii kan, welke van alle 



BEDEVOERING 383 

tgdelgk voordeel uitslait en het offer van al het aardsche yordert , om het 
hemelsche ininder onwaardig te zijn. 

Gemoederen opgewonden in het godsdienstige worden znlks ligt in het 
bnrgerlgke. 

Het getal der Dissenters zal gedurlg toenemen , en Tooral dan wanneer 
eenig Engelsch koniDg , H zg door aanmatiging yan gezag redenen tot misnoe- 
gen geeft » of door zwakheid hoop op nieuwigheden , of misschien beide teyens* 
Valt iemand toch Toortaan yan de kerk af , hij kan den koning in al diens 
regten niet blgyen erkennen; wil iemand zich tegen zgnen yorst yerzetteu, 
hij kan hem in de kerk aanranden , zoo hij daar diens zwakste > meest 
yerwondbare zgde gelooft te bespeuren. 

Zoo is het gebeurd, dat geschillen oyer godsdienst ook aanstonds staats- 
geschillen geworden zgn , en dat zg , welke den staat wilden omkeeren j 
yeelal eene andere dan de heerschende kerk yoor de ware hielden. Het is 
moegelijk te beslissen of de burgeroorlogen, waar Engeland omtrent het 
midden der zeventiende eeuw de prooi yan werd; die K4mn* op 't leyen^ 
zgn- hnis' op yerdrgying te staan kwamen,. meer geyoerd zgn om degodsdienst 
dian wel om de regten der natie. Zeker yingen die met twisten over de 
godsdienst aan , al is 't: ook dat men de godsdienst later geheel uit het oog 
yerloor ; en in die twisten oyer hetgeen niet haar kerh , maar slechts 
uitwendigheden betrof, zgn de zeden, het wezenlijkste yan alle godsdieust, 
jammerlgk verwilderd en yoor lang geheel bedoryen. Die twisten zijn bit"- 
terder geworden waar gedweept werd met godsdienst en staatsbegrippen 
teyens ; dubbele prikkel , als ^n alleen reeds genoeg is , om de yolken aan 
't woeden te helpenl 

Toen kon er een onder de Presbyterianen opstaan en , zonder dat iemand 
der zgnen hem logenstrafte » de godsdienstige yerdraagzaamheid uit den 
Booze schelden; toen beweren, dat zg tegen Gods woord' streed en dat 
de helsche geesten haar zochten te bevorderen : maar het Parlement , zoo? eel 
misdadiger als de driften yeryolgens hadden moeten bekoeld ztjny kon, 
dat later ook tegen clie Presbyterianen omkeeren en den tweeden K.4aKi^, 
pab op zgnen troon hersteld, tot yerbreken zgner beloften en tot yervolgen 
aanaetten. 

De geschiedents yah Eng^Iand, yooral yan GRoitWBLi. en> de .zijdenr, te elk 



SS4 HU60BEIJERMAN 

nwer bekendi en menig tafereel daamit ^ onlangs door dai genie , dea sticbter 
des historischen romans , naar het leven geschiiderd , is door elk man Tan 
smaak bewonderd en selfa den ongeletterde nu niet vreemd meer, 

Dat had der Engelschen wgsheid in het bestellen der godsdienstzakeo te 
weeg gebrachtl 

Maar wg agn nog niet ten einde. 

Jagob II beklimt den troon s^ner Taderen. Hij heeft de liefde Yoor Rome 
met de moedermelk iogezogen en duidt het sgn' Protestantsche . onderdalien 
ten kwade, dat zg nooit den verYOlgueken ijver der Roomsch-CAiholfken 
ten tgde yan maeia hebben kunnen Tergeten ; dat ag nog de ketterverdelgende » 
meer dan ketterbekeerende brandstapels , welke toen alom ont?lamden , als 
met oogen sien. Jagob Terkeert in den waan» dat hij , eten als scmimigen 
zgner yoorgangers , slechts te willen heeft , om zgnen onderdaaen hun geloof 
Toor te schrgTen. Noodlottige historiekennis zonder oordeel» welke den t«- 
anderden geest der natie niet in rekening brengt bg het opsommen der 
kansenl Jagob dan leeft in de OTertoiging» dat 'skonings wil in alles en 
dus ook in 't geloof wet is | en hg wil » dat dit geloof Toortaan het Roomsch- 
Catholgke zal zijn. De gewddige zedenloosheidv uitde ontbinding der maat* 
sdiappg geduretide den burgeroorlog ontstaan , en , dank het inTloedtgk 
Toorbeeld Tan het hof gedurende zyns broeders regering, luttel Terbeterdf 
zal deze Terandering Tan godsdienst nog gemakkelgker maken , ' en met de 
hnlp Tan zgnen Fradschen Triend LODSTnn Talt aan den goeden nitslag niet 
te twgfelen. 

Ziet daar Engeland ter zake Tan de godsdienst op nieuw in rep en roer i 

De fiere Engelschen weten zich niet te redden dan door de hulp in te 
roepen Tan eene Republiek« welke zg kort te Toren Tan de Igst der staten 
hadden willen schrappen. Die Republiek is bij magte hente hdpen; gezondd 
staatkunde en Christelijke deelneming beTelen hier het zelfde: Engeland is 
geredl 

En nu is het een geboren HoIIander , welke er het eerst openiyk de heer* 
Igke Terklaring aflegtt dat hg om godsdienstzaken niet wil TerTolgen^ 
en alleen onder die Toorwaarde de aaligeboden kroon aal op zgnen sdiedel 
drpkken. De Engelsche jagob I had eene goede halTC eeuw Tro eg er al 
gedAAn wat hg kon » om de Tromen in ons Nederland onTerdraagsaam te 



AEDEVOERING S8S 

maken en i^gea elkander op te hitsen ; in^ar soo is het de ware wgze Tan 
]>etaald zetten, 

Wel mogt nu die Hollander zulk eene Toorwaarde maken in een land , 
waar nog slechta een tiental jaren geleden » op de getnigenis Tan gekoeiite 
aanbrengersy Tele Rooxnsch - Catholgken om hunne godsdienat waren op het 
schaTOt gebracht. 

In we4rwil Tan eene wet Toor Terdraagzaamheid ( ^ ) t welke die Hollander 
TcrTolgena wist te doen nitvaardigen » is aan broederzin der Christenen jegens 
elkander in Engeland nog anderhalTe eeuw lang Wt te dtoken geweest: 
getuige eene lange Igst Tan straf bepalingen tegen hen , welke de heerschende 
kerk niet toegedaan waren, Lang is zg en gestreng die Igst i men leest haar 
niet zonder Terbazing en ergernis door; maar zlj wekt in het Cbristelgk 
gemoed nog meer smart op dan ergernis : ik wil u dat geToel besparen. Die 
strafbepalingen , 't is waar » zgn wel niet altgd naar de le^ter toegfepast » 
n^iaar zij blcTen toch als het gepunte zwaard altgd opgehangen en zwcTende 
]tK)T.en het hoofd der ongelukkigen , welke Tan 4c willekeur alles te Treezen 
badden y terwgl zg met oogluiking als waarborg yan Teiligheid zich moeste^ 
hehelpen , en toot r^t genade mogten roepen* 

Genoeg p dat de bekrompenheid der Engelsche bepalingen omtrent keSrkelgke 
z^en het getal Dissenters onder de Protestanten tot nog onlangs -gedurig 
deed loenemen, en die Dissenters» juist do(Mr dat talrjjk worden,, aanleidiiig 
Terkregen om qok onder elkanderen te gafui Terschillen. Moest znlkii niet 
den nadeeligsten iuTloed uitoefenen op die eensgezindbeid , weUce tusscfaea 
4e leden Tan elk groot maatschappelgk huisgeziii beboQrt te bestaan 7 

Hoe jammerlgk toch dwaalt niet die wetgeTer Tap zgoe Jteerl^ke roeping 
af I welke het dus ^anlegt, dat niet allen het belang Tan illea yoOr het beste 
^idd^I hoji^deii pm elks bgzonder belang te beTorderen | W^t v^^gty^ te^u de 
maatschappg , haar in Tele. Ideine afdeelingei^ te.Terampp^en» wanrvan eUbe 
in hem t welke zich onder hfif e bame|7. i^iet rangschikt r . weinf g mitider daii 
eenen Tga^id zietj Reeds zgn er oiiTern^gdelgl^^ botsingen genciegiuitr zniTisr 
wereldsche. aaqgelegisnhedenL Toortl^omenfle ; d^; godsdieiftst ;daalde nran' dei% 
hefiiiel n^der om die te Te^rmin^e^en : irat ^I meiK tHn die^ onhuk^jge : wetgeT^ a 
zegg^en^ we^k^ hi^ deden strek^ei^t. om. dj^ te yermeerderen 7 • - 

« 

(*) Act lora teleraliOD 1689^ 



896 H U G B E IJ E R M A N 

Van de rampen yan lerland wil ik hier zel£s met geen woord spreken. 
Welk een veld zou er nog oyerblgven om de Engelschen in hunne kerkelgke 
wetUn te berispen , koos men lerland , het rampzalige lerland , daartoe ! 
Maar wij willen dit niet, dewgl het broederlijk samenwonen bijna onver- 
eenigbaar schynt met sommiger stamverschil. Wie »' mag men vragen, 
zgn hier beklagenswaardiger , de veroverden of de veroveraars? 

Slaan wij liever het oog op ons vaderland. 

Die Republiek , welke Engeland van jacob bevrgdde , was de onze ; die 
HoUander , welke er het eerst verdraagzaamheid aanbeval , was de achter- 
kleinzoon van willeh vav obavjb, 

Hg was opgevoed in den geest zgner landgenooten « en dat, wat bg de 
Engelschen toen voor het eerst gehoord werd , was hier door gewoonte eene 
tweede natuur geworden, 

*t Is waar, men noemde ^ne godsdien&t ook hier te lande de Aeersekendef 
hoewel haar dat ontbrak, wat het denkbeeld toch alleen mogelgk maakty 
godsdiensten die door haar beheerscht werden ; 't is waar , ook bier te lande 
was Une godsdienst godsdienat van staat , en het bekleeden van staatsambten 
slechts aan de belgders van die ^^ne godsdienst toegekend. Hier te lande 
evenwel dwong men althans hen niet om mede te bidden , welke men van de 
mede-aanzitting weerde» Maar men verplaatse zichy om veel van het harde 
eener kerk van staat te zien verdwijnen, in dc begrippen van die dagen, toen 
onze Republiek als onafhankelgk te voorschijn trad. y66r het Protestantisme 
was er nergens meer dan ^ne godsdienst; zou het voorzigtig geweest zgni b^ 
ons de proef te nemen van U geen men in groote , lang gevestigde en stevige 
rgken, in Engeland b, v. als gewaagd , als onmogeli)k beschouwde? Moest 
die proef jtiistin onzenjongen staatgenomen woirden, in onzen staat, omgeven 
van Rodmsch-Catholjjke geburen, en waar het mislukken ons alles tevens 
zou onlnemen : Volksbestaan , Yr^heid , Protestantisme ! Men bedenke 
daarbg , hoe opgewonden de gemoederen in godsdienstzaken toen waren : dit 
alleen^ reeds regtvaardigde zulk uitsluiten, zelfs in faet oog der verlichtsten» 
en de bevrgding der Republiek van Spanje kwam ook den zulken zonder dit 
stelsel onmogelgk voor. Eerst dan/wanneer de godsdienstyrer geen vertee- 
rend vuur meer is , maar 6ene weldoende warmte , welke voor elken mensch 
het hart broederlgk doet kloppen , eerst dan , wamieer elk dea anderen over-» 



R £ D E y E R I .^ G 39? 

taigiog in 't godfldienstige waarlgk eetbiedigt , ieerst dan, .wanneer elk de 
maatschapipelgke betrekiingen kan afscheiden yan het le^&telsel , eerst dan 
kan de staat » wien.bet om echte godsdienstYrijheid te doenis, z^ne dienarex^ 
nit allen kiezen. "iWaar de pligt van zelfbehoud s.prak , 2;0u gelijkmakiog 
van regten hoogTerrdad geweestzjjn. 

DieEelfde redenen bestonden voor Engeland nietit of waren er zel^er Teel 
minder dringend; en toch werd daar het stelsel eener heerachende, i^itslui«* 
tende kerk yeel yerder gedreven: want zg , welke men daar stralte , werden 
hier slechts niet bevoordeeld. Hier te lande had men zich niet, zoo als in 
Engeland.y aangematigd\ Om den volke voor teschr^ven, hoeveel het van de 
uiterlgke plegtigbeden der afgeschafte kerk behouden moest ; en die uiterlgke 
plegtigheden y hare gansche verwerping was voor velen deigahsche reformatie« 
en is zulks nog. In onze Nederlaiiden had de souvereinj.wel dd hestherming 
der godsdienst op zich genomen, maar zich niet aan het hoofd daar?a(i- gesteld 
IB faet karakter eener opperdte geestejykheid : hier be^ioefde dlis de.souverein 
in andersdenkenden niet altijd en noodzakelijk wederstanders te zien, en de 
godsdienst vanstaat niet' toegedaan zijn, was hie)r althdns geen bkletsel » om 
den souverein in al zijne regten te erkennen* Versdhir van gevoelend in ge« 
loofszaken dwong hier te lande dus niet tot verschil van gevoelena omtrent de 
regten der apperste magt. — > Wat leert ons onze geschiedenis ? Naauwelijks 
laten de omsiandigheden het toe of van het stelsel > altgd in ons vaderland 
geeerbiedigd , dat andersdenkenden om hun geloof niet mogen vervolgd wor* 
den, komt men tot het ruimer van vrge godsdienstoefening voor allen, 
behoudens eene godsdienst van staat. 

Vergunt my » hier het stilzwggen te bewaren over e^ne enkele afwgking van 
dien heerlgken geest van verdraagzaamheid« Zg is nooit genoeg te betreuren » 
die kortstondige dwaling ! ook dan niet , wanneer amte geschiedenis aledits 
als uitzonderifig oplevert» 't geep bg de Engelschen het doorgaande gedrag 
was. Eohter: waar is de natie , welke in een zoolaog, aan zoo. veel kansen 
en wederwaardigheden onderhevjg bestaan, nooit van den weg der . gematigd* 
beid zou zijn afgeweken? Zelfs de wijze betreedt dien niet altgd en wdke 
natie telde er ooit velen in haar midden en hoort bestendig naar bunne stem? 
Gg-berinnert 'u , dat ik reeds bij den aanvang op het onvolmaakte wees, elk 
bedrgf van meiischen » elke inrigting aanklevende. Moest Engelsche invloed 

V V 



S88 HUGOBeiJERMAN 

niet medewerken » om ons hier Vuk het regte spoor te brengen ! Wat had toch 
ARnisritrt tegen n , koning j4GOB , misdreTen » dat gij hem een Tijand van God 
noemdet? Kon dan van u te Terschillen niet bestaanbaar wesen met goede 
trouw? Was het u niet genoeg, binnen uw eigen rgk om den geloove ter 
dood toe te Teryolgen? Bg u kon toch de dwaling niet bestaan» welke zoo 
menig een hier te lande in de uitdrgying der RemOnstranten het behoud Tan 
het Taderland deed zien, en daarom alleen tot Tervolger maakte. 

Terwgl koningin luzABiTn de Engelsche wet OTer 't Terbranden Tan ketters 
in werking brengt tegen de Doopsgezinden , Tordert de regering in dil ons 
gewest zelfs niet eens zulke , om den wil der maatschappij , aan elk Toorge* 
scbreTen burgerligke daden Tan hen., als met hun geloof zouden kunnen 
strgden. De Puriteinen , een naam toen nog door geen huichehars en sch^n* 
heiligen bevlekt en in oneer gebracht , die Puriteinen , welke iagob kwelt en 
TerTOlgt f alleen om dat zg zgn iuprematU behoudens hun geweten niet kunnen 
erkennen, die Puriteinen Terzamelen zich in een kouden wintemacbt, bg faet 
loegen Tan den storm en het nederslaan der regenTlagen , heimelf k op de 
rotsen aan het strand Tan Lincolnshire t ten einde hun Taderland toot all^d 
Taarwel te zegge». De kiel , weike hen in zee Terwacht , heeft hare aloepen 
gezonden om hen in te nemen: een deel der Trijwillige ballingen werpt zieh 
er in , met al dte orergling , welke de Trees en het Terlangen inboezemen ; 
maar die kleine , ranke Taartuigen zgn spoedig tot ziakens toe gCTuld en 
kunnen allen niet tcTens opnemen; z§ steken af en Toeren Trouwen zeewasrts, 
terwijl hare mannen op het strand de weldra wederkeerende sloepen Terbeiden; 
zg hebben ook kinderen aan boord zonder hunne ouders , en ouders zonder 
hunne kinderen: binnen weinige oogenblikken zullen toch allen elkander , in 
TerToering OTer de welgelukte Tlugt , op de reddende kiel wederzien en in de 
armen knellen, Maar iaqob , welke bun ct^ weinig het Tertrek wil toestaan , 
als hg hun het Tetbl^f wil dragelgk maken , ^t werd jagob «angd»f adit , wat 
hun Toornemen is. Hoort den hoefslag Tan ruiters ; 't zgn zgne gedienstige 
handlaagers , welk^ Toor altgd dat komen scheiden , wat de faemel Terbeoden 
had. Te Tergeefii is faet , dat z^ , welke nog op het strand toefden , zieh tot 
in de branding wagen: ook daar bereikt sagobs koningshand hen, en de 
kerker opent zich Toor die allen , welke door bujine radelooze bloedTWwanten 
aan boord wel zallen Terwaoht , nMiar nooit zullen Terwelkomd wordeiu 



fl£DEVOIRING. W» 



Echter f ook mei acbfeerlatrag dier djerbave hoofdea t kieten de veeda iage^ 
«cbeeptea 'vy^beid Tan geweten boren 't geen sg ontrouw jegena God adOien 
en die pelgrimmen, werwaarta rigten zg het oog gelijk ale naar eeneplaata 
^an yerademing en beTrijding? werwaarts anders dan naar Nederland? 
Broederlijk worden zg er ontvangen ; en geen wonder : die onderdanen , welke 
jACOB Terrolgt » zgn ongehuichelde Tromen » zgn lieden van zulke geatrenge 
zeden, dat z^ zelfs onze zoo naauwgezette TOorTaderen nog te weinig 
naauwgezet kenren; zg Tertrekken dus in Trede uit onze haTens om in het 
nreatelgk balfirpnd een niiBiiw Engelaild te «tiohten» wMtr ifrjjbeid m goAuk 
zuUen bloe$en» * 

Alaar waar.aou ik eindigen» w{lde ifciopnoemen id .de om gel<M>ftbe}ode«T 
mmn TerTolgdeB» die hier eene .ach«ilplaata Tondm»! Qoe son ik d# 
tioiUpm ikuotten opgeTen Tan al de .'aBegeningeb; wel^e etne M^gse T^rdr^ag* 
z%ambeid od» Teraekerde » t^wQl andere rgken en d^aroftdftr Engdaind id de 
wrange.truebten der ^mTerdraag^aambeid inoogettenl 

Laat bet genoeg zgn» dit gedeelte mijn^r redeToering ie bjniluiten niet de 
womrden Tan een der Terlichtate ExigelscbQn Taia agnen tigd » en die teMne 
een.eerlfk ataatsman en onpart^dig beachou^er onaer Republiek was* De 
bcroeinde wniUiL« TBnri.i • cinapeelt in die wowrden op de rampen » welke 
de godsdienatige inrigtingen OTer a^n eigen Taderland badden ^uitgegbten nn 
fteTens' dp de zegemnf en » welke zg oqb hadden aangebracbt. 

« Men kan zicb naauwlgks Terbeelden , » soo scbreef bg , <x boe de 
« beTigbeid «I al het bittere» wat Tersobil Tftn godsdi^nst in andere rigken 
« Terzislt» in de Nederlanden Terzaoht en tot gematigdbeid geworden is 4oor 
« de yr^heid, welke ieder bg toejating of oogluiking geaiet; en.boe d4 
«:eergidrigen en zg» welke> den staai willen in bewegiag brengen» d^dck>r 
a bttiten de mogelgkheid gerakeni om hnnne baatzuchtige en oproerige 
« plaanca nene kleur Tan GodsdienstgTer te geTon ; iets wat de Christtti^ 
a wereld tn de laalste anderhalTC caenw op zoo Teel bloeds ia te staan gekomen. 
« Geen stenreling kan in de Nederlanden fclagen arer eenigen dwang m zgn 
C( geweten; niemand wordt daar g^noodzaakt tot eene openbare belgdenis Tan 
«» zgn geloof ; niemand wordt belemmerd in binnen 's huis te aanbidden zoo 
« als hg het Tcrstaat , of gedwQDgen dat buiten 's bnis te doen zoo als anderen 
a bet Terstaan. Wie in zaken Tan godsdienst meer Tan anderen wil zonder 



340 H U G O BCIfKRNAN 

<r eene ODbetwistbare hoogere zending , kan mtk reden yerdackt geboadea 
« worden | dat meerdere te willen niet ter eere Tan God | maar om s^nes 
« zelfs yerheffing, » 



Over de yrgheid mag tk korter d^n. 



- Die Tan de Engelschen is spreekwoordelgk geworden; men houdt Engeland 
Yoor het klassike land der Trijheid , waar zg haren zetel gevestigd heeft; 
maar de waarheid is, dat onze Taderen die hemeltelg Teel Troeger op den 
Mederlandschen bodem gelokt faadden m dat zg i toen hoktisqvibu schreef , 
hun althans een eTen Triendelgk gelaat toonde als den Britten. 't Waren 
Hollandsche zegeTanen , welke in Engeland Toor de Terklaring der burger* 
regten (^) cTen zeer den weg baanden als Toor de Terdraagzaamhetd. (^^) 

Maar Tergunt mij , yMr ikoTer de Trgheid epreek, nader te 'kepalen f 
w^ke hier door m^ bedoeld wordt. 't Is boTenal daarom yerpligting^ dew^'t 
de Fransche wijsgeer door Trgheid soms oneigeQaardig de uitoefening Tandie 
regten r verstaat , thans staatsburgerlijke ' geQoeind en den staatsbuvger bg 
uitsluitiiiig toegekend. Daar «oirTtsgntvu echter aan die regten, op zich 
zelTen beschouwd \ mtnder waarde hechtte dan aan het geTolg , dat zg moeten 
te wege brengen , of met andere woorden » daar h^ die hoofdzakelijk noodig 
achtte, om burgerlijke Trgheid te doengeboren worden of in staud te houden « 
i» bet hier ongetw^feld Toldoende, Tan die Trijheid te spreken« Was deze in 
beide landen Terkregen en gewaarhorgd , de wijzehoe? mag hier a!s onTcr* 
schillig Toorbijgegaan worden, en de Traag blijft alleen, in welk der twee 
z^ het meest bloeide ? De boom moet aan de Trucht blgken. JSiet dat wg 
achromen zoudeu , hier in bgzonderheden .te treden ; maar daar het ooderwerp 
zulks nict Tordert , Terbiedt de tijd het ; en *i is am diezelfde reden , dat 
wg hier de terwante Traag Toorbggaan, welk der twee TOlken zgne nationale 

onafkankelgkheid Tan Treemde OTerheersching tot aan «oimsQuiBUS tgd het 

t «1 •« ••(•i>', 

(*) BiU of rigbts. Feb. (68t. 
■ (**) Act of tolaation. ... 



fitJi%y 0% R IN G* 841 

best had Wf^tea to> bet^aren ? Voor welk der twte zulkB het moegel^kst ^ en 
bg^gevolg' hetiiD^t- Tereevend ^^weest was? Hoereel ware alleen daaroirev 
liiet tot lof oiizer .ladesen . te zeggen ^ al wilde meii het . ook yan yroege 
eeuwfn' oi^lileny waarin die Eilanders gedvrig de prooi Tan elk waren; al 
wiUe nktn i ket .nerdrgTctn der maglige . Vlaaiingen door de yeel zwakkere 
HoUanders ¥ergel$k4n m^t heitinimmer afgeschndde «gzeren jnk , waaronder de 
inbodrlingen Tam leeo enkeL Fransdii gi»west. het tjroote Eiigeltad gehonden 
bebben. ...» . , , , ^ . .] 

Laat ons dan iKHUBideiblQrgerlijke vr^beid Tragisn, liaar die> welke aanwezig 
.is^ waar l^£en,gned-iT0iUg!z^ .tegen willekieurigQ aanianding en a waar elk 
« ingeaetene de berbegdbeid he^ft 6m laidocn, wat hem betaamt te willen i 
.«( en niet gedwongm . kan werden tot hetgeen, waarop de wil niet moet 
« tallen* » : . . / 

, \ Hoe moeten » on^ dit hier met ^en woord te faerianeren , hoe moeten al die 
strafbepalingen - tegen Roomsch-^Gatholgken en anderedenkenden ' onder de 
Protestanten , daar zg het geweten drukten^ ook de Trgheidbenadeeldhebben! 
en die bepalingen waren te Terontrustmder , daar zg , OTer het geloof gaAnde , 
alt^d Tan onbestemder 'toepassing mdesten. blgTen. > Om Trg te weaen moet 
de mensch een slaaf der wet zgn, 't is waar; maar die wet behoort toch eene 
gqede wet tewezen^zal zij dat heilrijk gcTOlg hebben. Ookzonder de grenzen 
Tan zijn gebied te OTerschrijden » kan de wetgeTer schaden en Terdrnkken, 
wanneer zachtheid en deelnemende Tooraorg hem niet besturen. # 

Zietdaar reeds Telen in hunne burgerlijke Trgheid Terkort op dien klassiken 
bodem der Trgheid I 

AIs een der eerste Engelsohe regtsgeleerden , als Bt&GKSTovi ^kent , dat 
de Tr^heid Tan geTveten niet Toor de tweede helft der zcTcntiende eeuw in 
zgn Taderland bestaan heeft/hoewel die zelfs toen» zoo als 'wifzagen, nog 
niet bestondrdan zQlIen wg hem niet kunnen Terdenken Tan zucht, omde 
zaken Tan zgn land te ongunstig Toor te stellen , wanneer hij in . ^(gnen adem 
laat Tolgen % dat echter der Britten beTrgding Tan zeer groote lasten uit het 
Leenstelsel ontstaan {slavernij noeint hij het) en dat hun waarborg''tegen 
willekeurige inkerkering niet dagteekenen dan Tai^ het laatste Tierde gedeelte 
-dier zelfde eeuw. £n waarlijk i de geschiedenis Tan Engeland T^r dien:tijd 
leTert op elke bladzgde stalen Tan dwmgelandg en misbruik Tuh gezag ! . 



m H U G B E tf K tt M A N. 

Eett kanselier nokToir xegt te» tgde tu HiiiDiiiR VII a Vfi^ geld nitgeeit 
V toont geld te bezitteH) en lun dns . opbrengett-: wi# igeea geld nilgeeft 
« spaartf en kan dds -opbrengen. » Als de man , y^ied de bedeelibg dei regts 
boTen alle anderen ia-aonbetroiiwd» ala dae zoo^apreekt^ dan Jcaii het niet 
•Tevwonderen y di^t de ataatalienaars tan denaeltteni Vmt hg rot/if^geU 
Tbrgeleken zijn, en fnm:mag.g6k>OTen^ dat aulks geankuBter mis^ 

HBaaaiK VIII neemt wat betn goeddunkt, eh meer dan bet Pariement bea 
bad toegestaan, uit de beurs zgner onderdanen; de boogste Regtera in 
;t B^k Terklafenv dat 'ekoninga welgeTallea in geldheffliigien wet ia, 
. Maar met hot goed moge al in dior foj^m willekeurig iiQigeipronge& zjjaj; 
het|l^f zal men.tock buiten wjHriDeurige> bandeii kumien bouden* — Herinnect 
u die beruQkte &tarkamer : een dobrt Tun geregtshof , ala die mtam er niet 
door ontheiligrl wordt , waarTan Lord GLAaaaDOH zeide «r dat z^ Toor regt 
« deed geMen • wat der magt Yoordeelig was ; dat ag den ToUce befal , 
K wat niet door de wet beTolen , Terbood i wat niet door dese TerbodeA 
« was, » 

Dit geregtahof Tan ongeregtigheid slrafto met boeten aiet alieen, maar ook 

met geTangenis en aan den IgTe, en faet strekte zijne beroegdheid uitzel& 

tot het Tonniflsen OTer gehrek aan uiterl^k eerbtitoon jege&s zgne medeledeo. 

Die Starkamer werd in Engeland eerst a%esehaft, toea bier de gemat^de 

nBBiaii: BiHaaiB: b^na aan het einde zgner loopbaan genaderd was« 

Wanneer heeft de zoo magtige M,kn% Y, die in ^n agner groote koniag*- 
agken sleehts leide « Ik de koning , x> waimeer heeft bg aoo met Nederianders 
omgesprongen 7 Welk een gansch ander tafereel Tan elkanders regten te 
eerbiedigen tusschen Kaau. en zgne Nederlanders hebben de Ai)ft###r# Tan 
dien tgd ons bewaard I Wanneer hebben de onaea zulke regtbanken gekend? 
Onder rHii.iFS II ; maar toen hebben ig die nibt, geduld* 
• Het zou onhandigheid Terraden , wilde mea hier , al was het ook ia 't 
Toorbg^aan , spreken Tan de ongeregtigheden en het spotten met alle Trgheid 
ten tgde des Engelschen bttrgeroerlogs , en het daaroit oi^stane despotisme 
TiMCi GaoHWBLL, Die geneesheer zou belachelgk ziln» welke het doorgaand 
gestel beoordeelde nit den polsslag des Igders »^ wien glende koorts het bloed 
door de aderen jaagt. Maar bewijat het nieta tegen der Engdadhen Tri}heidft- 
liui dat.ag bg de terogroeping der sTeaaffs Tolatrekt gefen waarborgen Tan 



Ji £ £ y E R I N G« t48 

de2e Torderen-? Zoo als faet Parlement yroeger gemcend liad» der TOyfaeid 
dat alks te geyen , wat bet den Tader ontnam , aoo dacht het nu ,'EngelaiulB 
toekomst te verbbteren « naar gelang faet den aoom meer toeyoegde. KAasL 
faeeft ook binnen kort magts genoeg» om Bidh en ^gnR^k aaniraDBWui. XIV 
te Terkoopen , en de Engelsefaen fann bloed te dben yergieten ten befaoeye 
Tan die Mogendheid , welke Enropa en ook faim aeWen ge¥aarli|lc ataat te 
worden als Frankrijk , met der Engelscfaen faulp , eerst de Nederlandera slecfats 
cal onder het juk gebracht hebben. 

' ' Dat plegtanker der Engelsche vrgheid evenwel , de habeas ccrpui act , die 
hooggeroemde wet» waarbg geen onderdaan tn den kerker gealoten wordt 
zonder irettigen last , en in dien kerker niet blijft yersmachten zonder binnen 
zekeren t^d te moetm rerkoord., en in btpaalde gefaUen fndor borgtogt te 
iunnin oiltslagen worden : die wet is tooh ingeto^d e?eii 'vddr dat willu 
TAV oaA9iB koning Tan Engeland wtts. — Het is.xoo; maar toonde itiet juist 
het opeettelgk maken tm ztilk eeae wet, dat er behoefle aan was en 
tegen de vrijhekl gezondigd werd : zagen eommigea in die hahms earfius aet 
Hfel {ets anders dan* «ene g^taarl^*ke beperking Tan de nltYOttende •magf ? 
Vit znlke trekken kan men den vryheidsEin Tanf eendeel aUhfaiui der natie 
opniaken! Kon een «iicoB II in weerwH van haar beatoan.Bgne onderdanen 
Yiiet door een iBvrBBiBS doen mishandelen en bg bonderden t<^ slavenarb^d 
naar de volkplanfiugen voeren en de Inquisitie-^reis van dtt monater' in 
Iregterltjken tabbert roemender-w^e eeii veldtogt noemen? Ja waarl^kl veel 
veldtogtetiBgn minder bloedig geweest dan die rei« des koninkl^ken.GevoI-* 
magtigden door het rifk ; en tot belooning werd h^ eisn 'Edelman en Kansdier 
van Engeland gemaakt ! Welke wetten waren b^ 'magte , et^nigen •onderdMin 
te beschermeti » waar de twee laatste fimrAETs den 0teden« ja ganacheiand^ 
schappen hunne pvivilegien 6ntnamm en ia€ob * II lelC» ^ne ver reikende 
hand naar de Charters van ov^rzeesdfaf^ 'Volkphmtingen 'ttitstreltte?' Wat •A«Kb«# 
^orpui aei zou 'bestand geUeven fe$n , daar' een Parlement in S<dH>tland 
'skonings magt en regten zonder grens tertrlaart , en' heiligf en alBgxie 
onderdanen tot vol0trekte gehooraaamheid verpligt ; daar in Bngeland eene 
groote meerderheid der opperste regters als 4e uitepraak der wei v^kondigea, 
e dat er geen wet is^boven deH Y(Mtr eti"dat ddz^<een onafhankel^ vorst 
« is; dat de wetten z^ne wetten B^it; dat fa^' daar^ah mag oatolaan wie^en 



84« H U G B £ IJ E a M A N 

a wanneer h^ wil, en dat niemand hem dat voorregt . verMorten niag. 
Met znlk een plegtanker dobbertder ingefceteneavrjjheidop 'skoniqg genade. 

Het is weder vnLun vAir obaitsb ,• die reeds in het eerate jtar sgnes koning* 
schaps eenemilder zon over Engeland doet opgaan en eorgt t dat die heroemde 
wet geen logen meer is. Zoo is de vr^fa/eid, wiilke hg voor 't geweten wilde, 
maar niet kon verwcorveu • ten minste voor de licbamien lyner nieawe onder* 
danen gered. 

Toen eene hun vreemde hand dat voor de Eagelsehen moest doen, was 
hier te lande de vrjyhtidder ingeBetenen al sedert langveilig; U was hier, 
dat de wet heersohte • en niemand zich aanmatigde, daarboven verheven te 
zgn. 

Waar bg geiloegBamemaatschappeIj]keonttWikke]inge& vrgbeidvan schrgyen 
en spreken geene klagt over onwettigen invloed werd gehoord, geen regt* 
banken aan te wgzen waren , bg welke aanzien des persoens gold , daar mag 
men aannemen, dat burgerlgke vr^heid genoten werd. De aard onzer 
inrigtingen ea wetgeving » geweatelgk en : stedel$k ala die waren , rerbiedt 
hier in verdere bijzobderheden te treden; maar hoe miM Js degeest« welke 
in al die verordeningen en kewen ademt ; hoe^eer v^t niet 1 om eens iets te 
noemen* de teedere zorg te prgzen, om niemandaAn zynen natuuriyken 
regter te onttrekken dn ook voor hen te zorgen, tegen welke vermoedens 
bestonden. Volmaaktheid is nergens te irindeai en meii heeft zelfs in enze 
dageh wel gesproken van- wiUekeur $ waar zij. , die er door zulke deelnemende 
aanev^n over beklatf gd worden « niet eeoa vermoisddiQil » dat willekeur bestond. 
't Is omdat sommigen er behage];! inscheppen» de vrijheid niet dan onder 
zektoe VQrmen mogelgk te aohten^ Maar ia het ni^t vooral 't gevoel van 
•isadelgkheid y ia het niet.wel ooderacbeidend^. /deugd « weljce een bewind 
gi3troiiw doen bljyven aa^ d^ bedqelii^g^iir waar faet pm h^taat? Waar, 
vcaag^ik/ ivc^dejft. onkreukbaMrder; 'je§tw.T^g%wmAen^ 4m in^ 0^^ vaderland ? 
Hiet vMtwn^ beyiijdde xnen- voerhe^i^ im Engelschen; bun Jurgs niet. Waar 
w^a en is nqg d^ wet^ving moer/ ingewikkeld, waar is het voeren van cen 
geding^ tot op dit oogenblikj, ik;zeg «iet tmr oorzake van de-regters, maar 
vam het regt, swaardeor .» - ^4<ir onzeker4er > (langw^liger « kositbanrder dan in 
Engeland? 2qIo ergena*, in onB.INederUod F4a,:bet« dat de v^yheid bloeide, 
maarniet, BOQ^ale ne^ri inogeljj|!^ i/s;, ^nl^oste van het gelnk.* Daarom wa« 



R E D E y O E R I N G. 346 

bet dat zij , die om hiin Trijheidszin yerYOlgd werden , evenzeer als de slagl- 
offers van dweeperg en Talschen godsdienstgver , bg ona eene schnilplaats 
zochten en yonden. 

Oe Tigbeid bestond by ons Troeger reeds dan bg de Engelschen; maar 
de bearbeider yan Hollands Rijkdom kon ook nog na HoirTBSQunn , zonder 
yrees Tan tegenspraak , uitroepen « dat er in z^nen tgd geen land yiel 
« aau te wgzen, zelfs Engeland niet uitgezonderd , waar de burgerlgke 
<x vryheid minder besnoeid was dan bij ons. j» Onderdrukten en TerYolgden 
nit alle landen Tonden eene schuilplaats in Nederland, Zg Tonden er ook brood. 

Zg Tonden dat brood op een plekjen gronds • dicht bezet door landskinderen 
en gansch niet in staat, zelfs die door de Trucht zgner akkers te Toeden. 
Hoe wa3 dat mogelgk ? 

Door de wijsheid , waarmede de belangen des handels en 't geen daarmede 
yerbonden is, in de Nederlanden behartigd werden. Zietdaar het laatste 
waaroTer mortbsqitibu de Engelschen boyen alle natieo prgst* Het zal ons 
weinig moeite kosten, ook dat aan onze Taderen terug te geTen* 

Twee woorden zgn genoeg om het beginsel , waarTan elk der beide natien 
uitging , te kenschetsen. 

In de Tlag der Engelsche koopTaarders stond geschreTen uiTSLUiTiifO : in die 
der Nederlanders tbijhkid* 

Reden om zich te Terwonderen is hier wel • maar in een' geheel anderen 
zin dan de Fransche wgsgeer bedoelde: want waarlgk, er is niet weinig toe 
noodig geweest om een Tolk zoo ondernemend, zoo Tlgtig, zoo begiftigd 
met den geest des handels en der ngTerheid « daarbg een land bewonende zoo 
gunstig gelegen, dat het zgne roeping scheeny eene TrghaTen Toor alle 
natien te zullen worden, er is niet weinig toe noodig geweesti om den 
handel der Engelschen zoo lang klein en onbeduidend, hunne ngTerheid zoo 
lai^g onderdrukt , hunne haTens zoo lang gesloten te houden. Dat wonder 
koiiden de Terordeningen Tan buzabbth uitwerken, gedurende wier regering 
de gansche handel bijna uit Monapolie bestond. Maar een haWe eeuw 
Troeger waren de Monopolien op het aanzoek der Staten Tan Holland reeds 
door UBBL y in dit ons gewest Terboden. 

Haar opToIger iacob Ternietigt wel de TrgbrieTcn aan de alleenhandelaars 



346 HUGOBEIJERMAN 

gegeven, maar de btiitenlandsche ha&del, behaWe met Frankrgk, rtrblgft 
dohier ^heel bif maaUchappgen , welke ieder ander buiten slaiten. Om 
luttel gouds, dat zg den Yorst uitkeeren» verkoopt deze de belangen der 
ganscho natie aan eenige weinigen. Zeven achtste deelen des handels van het 
geheele r^k ziet Londen binnen zgne wallen drgyen, en 't getal der hande- 
laren d<Ar gaat toch de tweehonderd niet te boyen. Tegen de tientaJJea 
rgkgeladen bodems, welke de Nederlanders naar Engeland zenden» aanschou* 
wen de onzen naauwlijks eeu enkel Engelsch scheepjen in hunoe gastvrge 
hatens. B^ obs toch bestaan slechts dan maatschappgen , wanneer de krachten 
Tan enkelen te klein beTonden zijn , en de ondernemingsgeest Tan niemand 
ligt aan banden. 

Die uitsluitende maatschappgen der Engelschen hebben echter omtiwl 
de eerste helft der zeTentiende eeuw opgehouden te bestaan. Is men dan 
daar te lande wijzer geworden? heeft de regering het schadelgke er Tan 
leeren inzien , dat Telen aan weinigen opgeofierd worden ? Verre Tan daar : 
de Trgsheid heeft er geen deel aan , alleen de wetteloosheid : want daar men 
zich in Engeiand niet meer om 'skonuigs regten bekreunde, eerhiedigde men 
ook niet langer de regten y welke hg anderen gegCTen had. 

Wij zjjn gekomen aan die Teelbesproken wet, waarop sedert het Engelsche 
handelsgebouTT gegrondTCst is: gbomttblls wet op de scheepTaart. Helder 
inzien in Groot-Brittanjes belangen , gTcr Toor haren bloei hebben minder 
stemmen daarbg nitgebracht » dan booze lust om de Engelsche Tolkplantingen » 
welke de stvabts toegedaan waren , en Tooral ons Nederlanders te kwellen, 
Maar Talt bg zulke beweegredenen de lof Tan wgsheid niet weg , ook al waren 
de getolgen heilzaam geweest? Die wet echter heeft ons meer kwaad, dan 
den Engelwehtn goed gedaan. De Tader dier nieuwe wetenschapi welke tot 
hare taak neemt» de Tolken rgk en welTarend te maken, de beroemde 
A1SAX SMfTE y weet in het Toordeel dier wet — OTer de nadeelen , welke zg 
Engeland deed • is hg nitbundig — abam smith weet niets in haar TOordeel 
aan te Toeren , dan dat , Trat tot zijnen tgd toe bg geen staatsman , ^geloof 
ik, was opgekomen, en den Nederlander , wilde hg gdel zgn, lieTer dan 
gehecht aan beginselen, als eene streelende pligtpleging zou kunnen in de 
ooren klinken : Engeland zou daarmede de Termindering Tan HoUands magt 
als zeemogendheid bedoeld hebben , «r want onze magt was de eenigste , welke 






R E D E y E R I N G. 847 

ff Engeland3 sekerheid kon m geyaar brengen. » Ver siende en sonderlinge 
staetkunde Toorwaar, welke rrienden tot Tganden maakt» op dat men zich 
daartegen kunne beschermen. 't Was immers yooral die wet , welke ons tot 
oorlog als dwong, Maar het kon bg ons niet opkomen , andere dan verdedi* 
gende oorlogen in Earopa le Toeren. Wie ook om oneerlgke bedoelingen 
gestreden heeft , de Republiek in Europa slechts om die balans in cTenwigt 
te houden, waarin de onafhankeljjkheid yan elke natie afgewogen was; de 
Republiek in Europa slechts om den handel Tan alle willekeurige aCiIuiting 
en beperking te Trjjwaren. 

Zoo seer werd Engeland nu door zgn geroemde wet op de scheepTaart Tan 
het Tsste land afgescheiden , dat het , om den eersten iuTal Tan dien beruch- 
ten Munsterschen Prelaat op ons grondgebied te koopen , naauwelgks Termogti 
zoo Tcel naar Duitschland OTcr te maken, als elk niet geheel onbeduidend 
wisselhandelaar thans yeel malen kan oTertreffen (^). Het stuwde , wat 
erger was , ook andere rijken op die Terkeerde baan Toort , en bdemmerde 
daardoor niet slechts zijne eigene ontwikkeling , maar die Tan Europa. Dat 
wat bestemd was om de nati€n te Terbroederen ^ werd de reden Tan bekrom- 
pene wangunst , en , zich eigen schade getroostende om anderoi toch niet te 
beTOordeelen , zocht men <« met scherpzinnigheid tot eigen kwelling 'sanders 
a haat. » We^rwraak om den handel maakte de Besturen tot Tganden ook 
in Tollen Trede. Dat heeft Fngeland grootendeels in zwang gebracht. En 
zoo is het geblcTen tot men onlangs in dat Rijk de oogen Toor de waar- 
achtige belangen der natie is begonnen te openen, en nu poogt af te breken , 
wat Troeger geslachten met moeite, dewijl het tegen de natunr was , bebben 
opgetrokken. Slechts langzaam gaat dat afbreken, en nog lang salEngelaad 
en Europa het optrekken bezuren. 

De kwade gCTolgen Tan zulke dwalingen zgn zelden sfjoedig en spmtgds 
nooit geheel uit te delgen. 

Maar onze wijsheid wos , den handel ' Trij te laten ; en zoo ia onze bodem 
lang de markt der wereld geweest. 

(*) In i665 konden £ngelandf handelaars niet mcer dan looo p. st. *8 maandB op Frank- 
fort en Keulen y cn niet meer dan ao,ooo p. st. 's maands op Hamburg leveren. Hambarg 
was vrij van de act of nmvigatim en dmarom stond de betrekking op die tlad oog waC 
beter. lift «f iiiMiiiiiMi p« «37. 



348 HUGOBEIJERMAN 

Zoo als onze handelsbepalingen in de bgzonderheden tot modellen yeratrekten 
Toor alle die yolken, welke begeerden den handel ook b^ zich te Testigen» 
de nyverheid aan te kweeken,- en de zee haren tol aan het land te doen 
betalen, 1 had onze stem in het groote beginsel Yan yrgheid even tAi mogen 
gelden 1 

Droegen de Nederlanders , zoo als wg zagen , den palm der wgsheid weg 
in zulke gewigtige zaken, en dat Tdor de Engelschen, wier naam 
alleen reeds genoeg schijnt om bg sommigen het denkbeeld op te wekken 
yan al die deugden , welke den man en burger zoo wel staau; heeft geen 
Tolk de yerdraagzaamheid minder in onTerschilligheid > de Trgheidsliefde in 
wetteloosheid doen ontaarden en beter de zuiyerheid zgner zeden bewaard 
bg de verleidelgkste magt om die in weelderigen rijkdom, door wereld* 
handel Terkregen, te bederyen, — hoeveel aantrekkelgks moet de geschie- 
denis dier Nederlanders dan niet daardoor reeds hebben! — Uitlokkender 
nog wordt die geschiedenis als wij bedenken, dat het slechts zeer kieine 
beginselen zgn geweest , waarvan dat volk uitging , en dat het , na een 
strgd , bloedig en lang, als nog geen volk gestreden had^ tot iets groots 
werd in we^rwil van de natuur en de menschen , die 't wilden beletten , zoo 
dat zg , die ligt te tellen waren, over ontelbaar velen hun invloed uitoefen- 
den ; dat het van dien invloed minder misbruik maakte , dan andere volken 
in gelgke onuitandigheden gedaan hebben, en zgne magt tot behouden 
aanwenddei geenszins tot vernietigen, Die geschiedenis biedt al verder het 
tafereel aan van een volk, bij zoo veel gematigdheid in voorspoedi 
veel volharding in tegenspoed bezittende ; van een volk dat , bengd door alle 
andere volken en belaagd en aangevochten door velen en veel magtiger, zgn 
geburen, steeds op de wacht of in het strgdperk^ voor eigen volksbestaan en 
de vrgheid van Europa , toch nog lust gevoelde , er middelen ywT over had 
en aanleg toonde, om het in elk vak van kunst of wetenschap ver te brengen, 
en vele groote mannen heeft voortgebracht , die de menschheid tot eere ver- 
strekken ; van een volk eindelijk dat , hoe klein ook , zich een eigen taal heeft 
weten te vormen , eene taal , welke den dichter en redenaar niet meer 
verlegen laat dan eenige anderey en wel uit.dien tongval, welke elders door 
beschaafden als een slechts gebrekkig, wanluidend, boierach middel voor 



R E D E V E R I N G, «49 

onbeschaafden , om liunne onyormelijke gewaarwordingen nit te drnkken» 
wordt yersmaad : maar dat Tolk heeflt in eene taal , welke elders niet of 
naauwelgks tot een schrijftaal kon opklimmea en beschaafd worden , vele 
kunstgewrochten aan te toonen* 

De g^chiedenis Yan zulk een Tolk tot in de bgzonderheden bestuderen, 
is een pligt yoor ^lken toekomstigen staatsman ; 't is een troost Toor elken 
wgze, die zich Terpoozing wil bezorgen yan de smartelijke gewaarwordingen 

door de driften en redeloosheid yan andere Tolken bij hem opgewekt. — Maar 

» 

Toor ons is de beoefening dier geschiedenis nog oneindig meer ; die Nederlanders 
toch, die zoo Teel goeds en groots gedaan, zoo Teel wijsheid aan den dag 
gelegd hebben , zij waren onze vaderen , en H gcToel Tan kinderliefde 
mag zich dus bg ons met de hulde paren, aan zoo Teel Toortreffelgks Ter- 
schuldigd. 

Wel hem i wien de studie Tan die geschiedenis , Tan de Taderlandsche taal 
en letteren hoofdbezigheid des lcTens mag wezen. 

Reeds gelukkig , waar pligt en neiging hetzelfde beTelen , wordt sgn lot 
nog benijdenswaardiger wanneer h§ , op dat zijne studie niet bij afgetrokken 
beschouwing blgTe, ook nog den prikkel geToelt Tan geroepen te zgn , 
om een edel , nationaal gevoel bij de bloem der Nederlandsche jongelingschap 
op te wekken. 

Dat was gedurende eenige in bezige kalmte doorgeleefde jaren m^n Toorregt 
binnen DeTenters grgze wallen. — 



Maar hoe de yerzoeking. wederstaan, waarin uwe Tereerende roeping 
herwaarts m^ bracht? Edel achtbare Heeren Burgemeester , Wethoudersy 
Leden Tan den achtbaren Raad en Verzorgers der Doorluchtige Scholef 

Want het is meer dan tgd» aan deze redcToering een einde temaken; 
en hoe zou ik dat met eenige zelfToldoening kunnen, zonder U i zonder mgne 
Ambtgenooten en toekomstige Leerlingen meer opzettelgk toegesproken te 
hebben* 

Die geschiedenis te Amsterdam Toordrageui te Amsterdam de taal, en 't 
geen daarin Toortreffeljjks gezegd en geschreTCu is , Terklaren , dat denkbeeld 
zou zelfs een koel gemoed ontTlammen, Op zoo menige bladzgdc dier 



360 HUGOBEIJERMAN 

geschiedenis toch slaat dat woord AmHirdam te lesen» en vriiiT Kgn de 
Nederlandache taal en letteren na onze beTrgding Tan 't Spaansche jak Troeger , 
w4ar beter beoefend dan hier 7 

\s het , om nog eens terug te komenxop het onderwerp dexer redeToering « 
is faet niet te Amsterdam, dat tosdxls heerlgke zaag riBDsaic hbiio&ik het 
welkom bracht| toen die Vorst er godsdienstige Terdraagzaamheid kwam 
aanbeTelen, en leTen er de nakomelingen niet Tan die mannen, weJke den 
Prins daarin hielpen en a waer stads raethnys moed op droeg i> en nog op 
draagt I Is het niet te Amsterdam , dat de onderdrukten uit alle landen een 
tocTlugt Tonden en waar zelfs zg ontTangen werden, welke men elders in 
Nederland afgeWezen had I Is het niet te Amsterdam , dat het oprigten Tan 
kweekscholen tot Torming Tan Godsdienstleeraars Tergund werd aan hen, die 
Tan de kerk Tan staat Terschildenl Was het Amsterdam niet, dat het onregt 
den Tolgeren Tan Aauiiiius aangedaan daardoor Tergoelgkte 1 . Is het niet in 
het raadhuis te dezer stede, dat het manmoedig besluit genomen werd, om 
zich lieTer op de wallen in stukken te laten houwen, daneene dieBSihasiTheid. 
aan te nemen, welke Amsterdams burgers nooit TO(M*hean gekend hadJenl 't 
was in die Teege oogenblikken , toen de Fransche lelieTaan Tan Naardens toren 
wapperde ; toen Amsterdam bgna alleen de gansche Republiek Tras , of althans 
door hare houding het wankelend OTerschot dier Republiek schraagde. Waar 
eindelgk zou het doorzigt onzer Taderen in handelsbelang beter te leeraren 
zgn dan in die stad, waar men wgzen kan op onafzienbare regen Tan praal- 
gebouwen , die elk toeroepen , wat de handel uit een moeras kan te Toorschgn 
brengen ! 

Wel wist ik , wat er toe behoort , om als opToIger op te treden Tan eenen 
TAif KAiOBit: een' man, Tan wien het moegelgk te zeggen is, of hg meer 
uitblonk door Teelheid Tan kennis en de zucht om die algemeen te maken $ 
dan wel door zuiTerheid Tan ziel en Terbeelding en door kinderlgke eeuToud 
bg warmte Tan hart Toor alles , wat anderer welzgn kon beTorderen. Maar 
ik Tertrouwde tcTens , dat Terachillende aanleg » al kan ook hetzelfde hiet 
Terwacht worden j toch de hoop op eenige goede Trucht niet te eenen male 
onmogelgk maaku 

Aan mijne ernstige pogingen zal het altiians niet hapeien , om die billgke 
Terwachting eenigzina te Terwezenlgken. 



R E D K V £ R I N 6. m 

Ik wend mg tot ii » achtbare rei viin mannen t welke ik ylXHrtaan in een 
meer bepaalden zin dan vroeger m^ne Ambtsbroeders zal mogen noemen. — 
Wanneer ik bedenk hoe gg, Hooggeleerde Ueeren, den eigenaardigen roem 
Tan deze groote stad , dat zg niet enkel den handel , maar odk de geleerdbeid 
hoogschati op eene waardige wgze ophoudt, en dat de namen yan de meeaten 
uwer Terdet gaan danonze grenzen» dan gevoel ik welaan deneenen kant ieta 
ontmoedigends » want mgn naam zal Toortaan Bomtijds naast den uwen «taan, 
Yoortaan zal ik ook eene plaats onder u innemen : maar aan den anderen kant 
wekt mg de gedachte op , dat gg niet minder naar den roem yan wgsbeid en 
beachaying streeft » dan naar dien yan geleerdhetd; en waar deze drie yereenigd 
zijn , wat zou daar yoor den nuttigen en aangenamen omgang nog te wenschen 
blgyen? De welwillendheid yan de meesten uwer is mg reeds gebleken, en 
ik mag mg daarmede immers yerder ylegen, dewgl ik durf yaststellen » dat 
er niemand onder u is , Welke niet datielfde y6dr alle dingen wil , wat ook 
de eerste mijner wenschen is : der stnderende jongelingschap nuttig te zgn , 
den aanleg yan ieder student zoo yeel het kan te ontwikkelen, en zoa 
mogelijk elk hunner tot een zelfd^nker en sieraad yan het yaderland te maken. 
Dien wensch koesteren wg allen en het is de band| welke ons alleh omyat » 
hoe yerschillend ook de middelen mogen wezen » elk onzer daartoe door zgne 
roeptng yoorgeschreyen. 

In zulk ^en gewigtig punt hetzelfde te willen , dat is reeds eene grtete 
schrede tot die yriendschappelgke gezindfaeid , welke ik yan rngne z^de steeda 
jegens u allen wensch te betobnen , en waarin ik mg bg u ten hartelgkste 
aanbeyeeL 

Het geyoel eener onyeryulde behoefte zou bij mg oyerblgyen, moest tk dit 
gestoelte yerlaten zonder ook u toegesprokta te hebben , Jongelingen » die het 
sieraad yan deze doorliichtige schole zgt» en uit wier midden deze stad en het 
yaderland eenmaml mannen yerwacht» waar kerk en ataat roem op mogen 
dragen. 

Volgens het kanonike regt ontstaan er geheiligde betrekkingen tusschen 
hem , die door den doop in de kerk wordt ingewgd en hem | die ten doop 
heft. 't Geen er in dit denkbeeld waarlgk roerends , ja yerheyens is » mogen 
wij dat niet oyerbrengen op onze betrekking jegens elkander » al is die dan 
ook anders gewgzigd ? Weldra toch ontstaat er » zoo ik hoop » tusschen u en 



353 HUGO BEIJERMAN REDEVOERING. 

mg eene terbindtenis van nitnemenden aard: of eou het mogelgk wesen, 
Treemd en onyerBchillig en koud jegens elkander te blgten, waar de een het 
beste mededeelt, ^at de mensch geven kan« mLarhM^ of ten minste 'tgeen 
hg er na het meest naau wgezet ondersoek voor houdt ; en de ander die cmt- 
vangt, niet maar om daar zijn gemoed Igdelgk in te doen bemsten , maar 
ten einde die bg zich zelTen verder te doen ontkiemra en Truchten dragen? 

Wanneer gij uit liefde tot de studie studenten zgt, dan is uw lot een 
bengdenswaardig lot y want dan wordt uwe borst verwarmd door een Yonk 
Tan die geestdrift, welke niet Terdooft al klimmen de jven, en die moed 
geeft tegen de mogelijke teleurstellingen der wereld ; de studie toch beloont 
dan altijd de studie ; zoo Tindt gg de geestdrift Tan een ioaitbbs Toa vuLLBa 
niet onbegrijpelgk, en haalt de schouders niet medelgdend op , als een ktmvrwx 
raiBaau er sich gemakkelijk over troost dat hij de gezondheid heeft Ter- 
loren en dat het licht zgn door nachtstudie afgemat oog niet meer Terheldert; 
want het waren offers, die hg der welenschap bracht, en hij achtte die offers 
Toor haar niet te groot. 

Moge het mg gelnkken , iets Tan die warmte Toor de studieii bij a levendig 
te houden, Uwe liefde voor alles wat het vaderland betreft, uw nationaal 
gCToel zal mg daarbg behulpzaam wezen. 

In dezelfde betrekking , waarin ik nu tot u spreek , sprak hier eens tot 
studenten een man , wiens naam mij nimmer over de lippen komt zonder het 
leTendigste gevoel van hoogachting en erkentclijkheid. Hg keurde mg zgne 
belangstelling niet onwaardig en de Terbindtenis tusschen ecn welwillend 
leermeester en Tolgzaara kweekeling ging tot hartelijke Triendschap OTer* K\ 
leefde de onvergetelijke XKupEa door geen daden en geschririen, hg zou leveu 
iu het hart zijner leerlingen. 

Laat mij met dien wensch besluiten, (in deze betrekking kan ik geen 
vuriger vormen,) dat, als ik niet meer zijn zal» mgn naam met iets van 
die gewaarwording door mijne studenten wr rde uitgesproken , als waarmede 
ik zoo even den naam diens grooten en goeden mans genoemd heb. 



« 



ATHENAEUM 



DAVENTRIENSE. 



IJ9 



NOMIIVA PROF£SSORUM CAET 

QUI 

IN ILLUSTRl DAVENTRIENSI ATHENAEO 

DOCUERUNT 



▲RBIO MDCCCXXXIX — MDCCCXL. 



H. BEIJERMAN» J. U. Doct. 

J. VERBURG, Theol. Doct. 

P. BOSSCHA, Phil. Theor. Mag. Litt. Ham. et J. U. Doct. 

J. DUIJMAER VAN TWIST , Juris Rom. et Hod. Doct. 

P, O. C. yORSSELMAN DE HEER» Math. et PhU. Theon Mag. Phii. 
Nat. et Litt. Humt Doct. 



J. ANRAAD , Lect. Anat. Chir. et Art. Obst. 

G. FREDERIKS , ad linguas Germanicam et Anglicam docendaa conatitutua. 



JACOBI YERBURG 



R A T I 



DE 



REUGIONIS CHRISTIANAE FRUCTIBUS AD TERAM 
HOMI^UAI ERUDITIONEM UBERRIME 

REDUINDANTIBUS, 

PUBLICB HABITA, 

IN ATHEnAEO DAYEIMTRIEINSI, 

DIE XXU OCTOBRIS, AIWO HDCCCXL. 

QnuM 
REGTORIS IfAGinnCI MUNERE ITERDM ABIRET. 



CiyiTATIS DAVENTRIENSIS MA6ISTRATUS , VIRI AMPLISSIMI ! 

ILLUSTRIS ATHENAEI CURATORES , GRAVISSIMI I 

QUI JUDICIIS MODERANDIS HABENDISQUE CONSPICUI ESTIS, 
yiRI mTEGERRIMI I 

QUI mS C0LLE6IIS AB ACTIS ESTIS , YIRI HONORATISSIMI ! 

IN6ENUARUM ARTIUM AC DOCTRINARUM PROFESSORES CLARIS- 
SIMI, C0LLE6AE CONJUNCTISSIMI ! 

ANATOMIAE, CHIRUR6IAE ET ARTIS OBSTETRICIAE LECTOR 
PERITISSIME ! 

DIYINORUM ORACULORUM INTERPRETES IIDEMQUE RELI6I0NIS 
MINISTRI . YIRI DOCTISSIMI, PLURIMUM REVEIENDII 



QUARUMVIS DISGIPLINARUM DOGTORES ET BfAGISTRI . ERUDITIS- 
SIMII 

LATINARUM SGHOLARUM MODERATORES ET INSTITUTORES 
LITERATISSIMI ! 

GENEROSI JUVENES , HUJUS ATHENAEI ALUMNI , NOSTRA CURA , 
SPES PATRIAE ATQUE ORBIS ERUDITI ! 

CUJUSCUNQUE ORDINIS ET DIGNTTATIS AUDITORES, QUl HUNC 
ACTUM SOLENNEM PRAESENTll VESTrI ORNATIS , ERUDITIONIS 
HUMANISSIMI FAUTORES 1 



9api6nti88iine esse a majoribi^ institQtum ^ ut solidioris doctrinae studiosorum 
duces , severioribus literarum studiis dicati » statis feriis » otio quodam 
fruantur, non tantum» ut» corpore animoque relaxandis sanitati cratsulant» 
sed et ut institutionis curis yacui , eo liberius aliquamdiu genio suo indulgere. 
eo alacrius » quos in deliciis babeant , doctos labores excolere possint » experien- 
ti& saepe cum admiratione didici. Sic otium aeatiyum nactus atque Harlemi 
degens » ubi Teyleriana mihi paldiMit bibliotheca » ibi incidi in egregiam 
GHAssi 9 JuriscoQsulti iUius Clarissimi , dissertationem auro coronatam ^ qui 
demonstratur : Nullum in EthioA Chri^tiand praec^pium #### • quo €t singuli 
dveSf in eammadis eui^ eeyuendiet et prineipee ^ in repuUied eecundum 
Poliiiees regulae adminieirandd » impediantur. 

Legi deinceps hanc et aliam de eodem argumento , ejusdem yaloris aesti- 
matam » eruditissimi mercatoris Roterodanxensis. Summique cum yoluptate , 
quo diutius legebam , eo yiyidiore sensu praestantiae rdigionis , quam 
coelitns adduxit Christus » affidebar* Idque eo majore cum jucunditate t 
quoniam non Theologi erant| qui, muneris officio ducti» tam praeclare rei 
Christianaecausamdefend«bant,sed, cum Juridicae scientiae tnm mercaturae ^ 
tam diyersis studiis dediti yiri» dignd ill& nobilique aestimatione Coelestis 
institutionis 9 cum ejus interpretibus consentiebdnt. Plenus adhuc praeclaro 
sensu , quem nuper apud me excitayerat harum dissertationum lectio» quum 
(iogitarem , A. H. de orationia hAc occasione coram yobis habendae argumento , 
quod yestrA attentione dignum foret meaeque personae conyeniret» jam 
subito mihi arrisit contemplatio ejusdem religionis Christianae tainquam 
eruditionis quoque almae matris ac conseryatricis. Etenim in orbem eruditum 
longe laleque etiam se extendit diyina illa ac muUipIex ejus efficacia. Hanc 
praecipuis quibnsdam lineamentis yobis depiugere ac yeluti praesentem 

Z z 



362 JACOBIVERBURG 

animo sistere « qudtenus paucis fieri possit» mihi libet* Dicam igitur de 
religionU Chrisiianae fruotibus ad veram hominum erudiiianem uberrime 
redundantibue. 

Religio Cbristiana I quam sanctum nomen A. H. Agitur enimdeyerecoelesti 
dono inaestimabih' » quod Creatoris clementissima gratia ac mirabilis sapientia , 
varie miseris mortalibus, largita est. Agitur de sanctissimo sanaeque rationi 
maxime consentaneo pii animi cultu | unico Tero Deo dignissimo 9 qualis ab 
ipsius coelitus demisso filio atque imagine perfectissimA , hunc in mundum 
inductus est. Haec rcUgio non ex bominis sed ex Dei institutione ortum 
ducens ditinam suam originem , oamibttfi » qui leam rite examinant ac sincere 
exercent, eo splendtdioribaa ostendit radiis» qno ,magis in boc exAmine atque 
exercitio perseyerant. Neque ilia examinalio adeo difficilis est, qaoniam, 
non ore tantum tradttis» sed aeripiis «fadulis dirihis niiiiur bujus 
religionis institutio. Sacri autem » quo . haeo orafiola continetttnr» codLcis 
aurea monumenta tot exknios «i aumlBaim humiuiitatem. dnMntia sapientiae 
thesauros offerunt » Qt si quia « mo Aattlum sciemtiarum cuitwl ac copiosa 
doctrind eminere , aed aimul iageaii sui aDimique dotibus rite eJDercendis 
recteque adbibendis, ad petfectiesimae ^eniditiQiiii Imdem adajHrare cui^t, 
diyinam monitoris hic yarie loqoentis ¥Ocem «iiioe aodire ao aequi tam 
o]>orteat. 

Sentitis A. qualem -eruditienem hic intelligam. fiUm eam modo « qu& quis 
a rudi ignoranttque piebe dietioguitv liliBvatA «dttcatione 9 qttaeqne ottnitur 
in mentis acumine ac facultatibus praeter modum yulgareai exercitis ac 
perfectis 9 in liberalibus artibus seientiisqpie 1 qoaeque illarum disciplini ac 
culturd acquirJtur, ingigni qu4deim' doctrinft atque eiperientiA. Sed eam dico 
eruditionem , qoae constat animo 9 egregjis illia mentis faeultatibus yari4que 
bac rerum peritiA ac doctrinae excellentiA» ita eoceultQi fiomiato, oomam- 
mato et ornato , ut qui eo praedituB ast hoioo 9 ad lira^ara ^quaeque teodat , 
finibus» ad quos a naturae suae afsctore destinatus sit, eximie respandeat, 
optimam beatissifl»amque yitam cnm ipse degat ^ tsm 9 pM nribus sais » 
qudquA versum » premopfere studeat. 

Ad taleni eruditionem homiaes literati egregie formeiitur religipniA Cfaristia* 
nae yi. 

Primum enim : HAc religione maxime iBditantiir ad arripiendam quamcun- 



R A T I a m 

que .oettsioBem recte BUaoitaiidi ingeniijviimkiiie dot^»» qnas a Deo, optimos 
in Uflns f aceepore» 

Diftnilf •* Eiden religionei permoraitQr , iit * eas ^ secundnm Jesu mandatum 
atqne ex)im|diim y pie impetidere stiideflhit ia IMi hxniorem* 

Patirimo:' PriDcq>ii> amMna eriitDemti et» natnrae^snae sodOs, a neraine 
sicnti a 7e8«'Sllii8tBnto, ddeimtte.ad esimiastiidia Tert , }Qsti , bem, honesti 
atfimiitilist siiiceirM^re^Ri^^tiaie idonpieDttt contimia. 

Haeo tria aignmeBla pKaecipla». fvo Ifcodtevlii soleenitatei panlo nberius 
eTolventi » mentibus animisque » ut soletis , A. H. benerole mibi favete. 

jprtmnih igitizr : Religione Ql#isitiant, litimmes literaf i ei dediti maxime 
iMittotar ad artipiendtoi quiftinaiitaique oeclAiotiem reeft suiciiandi ingenii 
aiiimtqne doleay qnas ial D^t oi[itittfes iniHsns, ateeperunt. 

Omnes bas' dotes , ' siVe a* natuM' ipsis iiisitfts , sire alimide acquisitas , 
Dto acceptas grati refS»rnnt< Minime ii^ gioriantur, quasi non essent 
DiVi&acgratiae^dbnaj Deum Wiiqctain eupr^Ainm agnoseuiHt animi suf aucto- 
rem. Ipsius -DiViiiaie pM^ctfoniB^ tfM$t<a lit^r&^ traditae ope» firmiter ipsis 
p^lrsnsisiim m, d^ etr, cyPttoftkeil^ aosi^siliift p^ttcfbetdaxfti ratio, qtirodt^men 
neutiquam itaperspetennit-Tel #ummi Vcfterum gentvum philosophi: unicum 
iUum ihundi opificem ht Deumi 'Aemfiifir spMitnn formare in ea, Eximias 
igitur illtoatqutf» mimeniso modo , apud TariosVhodtinea diTersaqu^ hominfum 
genera, Vai^lata» animi •Acultates, ihsitA lege mbrali • dirigendas , quitms 
eAcitur, nt, in tltott Uniyerftbrom coaTenienUA , facieriun instar, tanta simul 
smgulornm cerM^thr ^ dlflferMtia , tiunquam opo^ Diriniim magnificfmi , sapien* 
tii^me condnnatnin» tldneirallnndi- M^ieimftt. Hoe vA opei^e et sues partes 
sibf esse attributa^ 9 id^eihoft titMi Md 'eapll^mti quoque proridentiA, probe 
aniibadTertunt. '""^ ' ' i^-'. 

Nec tantum in iili^ foeiilttttiiiu^ ^^trftu^ndis , secl et in iis exoolendis et 
enjuaiyue aniino V proptM qiiAdatu^ ratfcm^ » ftvfliando » adknirantur ' ejusdem 
Patris eoel^M'8 eupremkm cWMWMaetamqne gnbfivnationem. Qutd enim? 
Quod hoc tlsilnporb, *hoc lcKxi, Mex Itis parentibus nati sunt; quod in hAc 
fiimitl&editteafti; ^u6d hos miigiistrosy hos titae sodos • amicosTe habuerunt; 
haec et aliflL intmmera , ^uae tantop^ Taleat ad divei^^ fingenda et excolenda 
ingenia, id Tario erudieiydos animbs, ^ttum ifo^iti^' aeeidere? num sin^ 
ntrmine diTinoI Ciredant hoc alii, qai ^Aeeuti^^^tnaluiit ^ciiih istis pbiloso- 



364 JACOBIVilRBURG 

phis I quos reprehendit ciqibo , fui omnino nullam kaUre emusrm/ 
humanarum rerum proeuraiionem Deos. Non ita censent Gfcnion mnlto 
majorem eundemque Diyinum doctorem seqnentes ghaistuv. Hi ipgiuB 
Teri Dei institutione edocti hunc Patrem agnosMnt vel mininutf hooiinuin 
res , a quibus maximi saepe eTentoa dependeftl t • curantem , animoruai 
autem saluti'» ante omnia, mirifibo sno' moderamiiije , xicc eundem Christum 
dominum , prospicientenu Quaecmique igitur ipsM pslpria sunt mentis 
animique hona , haec profite&tnr f diyinitus etiatm sibi esse credita , sapientis- 
simo consilio « optimos iu usus. 

De his usibus quis rectius judiciam ierat» quam qfi ad. luv doctrinam 
intime penetretl Nonne necessario ad haiic ^oclusio&em penrenit 7 « Ad 
« sui imaginem hominem cr^^s subUnMs i^e. spiritusj iCujus ^w^UMm 
« gloriam totum hoc uniyersum annnptia^ ,. invisibilibus quidem, sed 
<c efficacissimis « animi yinculis» nosUrum genus secuin cozyongere yoluit. 
d Ideo nimirum , prae reliquis aniiyuaitibns » judi|}ii ftculUit^ firuimur, rerum 
« causas et quani antecessiones de^egioui^ , dl^ sic adscendamus ad supremam 
« illam causam, in qud suhsisiit tand^m* 9<||ia ratio, yep^andA majesMe 
a plenam , suaTissimd ijld Iae(B , ,fi ai^ deqAuqi ,: pjliano eoUustratam. Haud 
(X frustra yeri falsiqne, boni malique^ amMMVR^^^Pi^ ^9^ imbuit ille Deus, 
« Ad redamandun^ Ipsuiyi-, .qui ^tiipendq^i si^um amorem erga nosi hac 
« naturA nobis dandd, innumerisque ,))eAefi^iis, mis^ne iAprimis filii sui 
^ uniciy adeo nobis demonstraTit , himc. amo^i^ ^dnsuiq nobis jndidit Ad 
« eligendum , quod lim ptaoet t ad r^ielendum quod . Jp9^. displicet , h^c 
a boni maliqueconscientid, his san^UtaUs ignio^liy» 4H09t^<^is€imDi conununi» 
<x cayit sanctis^ioius ille » imp^Ii atqm ii|Aamin<iiri'r<KNiidecct. Ad yeritatem 
<( animadyertendam yel explorandam, ubicunque id Dei honor, aut nostra, 
« aliorumye sal^s postulat ,.yel peculiaris ^^ciQirnnp: an^bitus requirit, yariis 
^ in rebus reri, m^^niii, fftQuit^te w . et momkli^iMmm^ MVK^.iif^sQ juoio^ 
« inter homines distribuit, raoqjULjS! iKiods^aipaiii^ ex,colujt ^strorum iMder, ex 
« quo, ceu aeterno lucis fonte,. omaigenae .yeritatis radii pwpetuo fluunt. 
« Quumque idem ad praeterita remii^iscenda et in futurupi cogitationes ezt^* 
« dendas agtam reddiderit l^miius mentsmr q^am amplum canipum, quo 
« yeritatis explpratione , se ips.e .indeainei^ter exerceat ac peificiat, ei sic 
« aperuit! Ante actam suam yitam lierlustraire , quaeque ejus yel sperandae 



OIIATIO. 365 

r 

<t v^l metumdaB sint^s^qiaelae»' viderey sic ipsi datam e$t. Beatus ille, qui 
« praeterita. sua- peocata leTiora yel grayiora oonsiderftns , hAc inemori& ad 
« aalutarem poeniteiitiam et resipiBoentiam ducitur , yel qui, probitatis» cttjos 
<x sibi conscius est » studii reminiscentii , incitari se patitur ad perseTerantiam 
ff majoremque in dies Tirtutis ardteem* Quaaa suaTi sensu futurae snae sortis 
« cogitatio animum ipsius comj^ti 

« Sed et humani gieneris .ftta ac moUmiiia » Deique moderatoris praeclara 
« facta ac judicia i ab historicis , sacris imprimis > memoriae mandata , quam 
a multiplicem usum kabent I Haee reminisci et exiMraefieritis seculis efficere » 
a quid in . Aituris expectandum sit» tcI oraoala DiTina derebus, in poste* 
« Fum, ad^Bfundi nsque finem»'fjiiin etultevius:, -in aempiternum, secuturis« 
(( mente animoque TolTere. , quam salubre ac frugiferum est » si a doctis 
<f sagacibusque t Tiris , quae sic acquiritur , prudeuiiai ac sapientisi impenditur 
a ad Dd gloriam angendam, ad suam .jalionun^ae, pietatem te Tirlutem 
a excitandam , ad rernm puhlioarum Tel ^ocietatis Christiaiiae salutem eo 
<f melius proeusahdam. v . 

Qui usus ait reliquarnm menlis ikcultatum ad T«rum inTcaiendum., ad 
Tenustatem , pulcbritudinem et hannoniam septiendam ; qnantam utiUtatem » 
ad suaTitatem- et commodum Titae , ad muiti^icem. hominis feljditateld» 
habeat, earum , fteQltatum aliqud ad insignem . gradum excdlcndi «cquistta, 
haec Tel illa. ars aut scientia; quam arctom mi^ minusTQ pkSOpii^qttttm ait 
Tinculum Tarias inter artias aiCidoolrinas ; quantopere iomnes piuullr cofkAfkCBnt 
adcommune sodelatia bonum ; hmo miaimie. effagiunt aCtentam oonaideratiowm 
ejus , qui^ Christiatia inatitutione imhiiltus TiTide: agaoseit Dei .tpiritum , jft^ 
immensd suAsapieiitiA, mentia animique dona; Tarie intier homioes distribuen* 
tem , eo consilio ut oQnstituant tthaoa sodietMemex singulis mirifioe .Qompositam , 
Tcluti membria , quqrum umiiii qtiod^ttA suam functioaem » iu tOjtius pprporis 
TigOffum^ egtay^* jeaotioeatw' ; « ••'■ '^ > t^ 7 "" " "^ 

Hoc consilio DiTino ut satisfaciat, non igituvad iaa^em osteatationem et 
superbiatsa,: sed ad aaiiipaitis.alioruxhqueipQrlectioQ^m et OttAV^qa officia eo 
melius i^aestanda ,' hano Dei donationito adhih»w1am , atqoe. » l^sius auzilio 
itotua,'prudeatclr.aagendam esae oeuset* 

' Eleomt, quiiad. edBlgiem ipsins amoris . DiTW iflumum suum formatum 
sentit, ut ipaum iuTisibilem ikaturae suae auotar0»i redamet» fauoo amorem 
erga D^um 'finiltra ^ae se ferat , nisi. ejqsdctti ni^va^ s^cium , ^imili, fmimo 



366 JACOBiy£RBURG 

diyinitiui piafidituin, qmm vrd^ti ampra etiam OMBpketttur. Hic est ille 
atttor r ovjw peaecipM li&easnanto. » tata. aoaTiler depinxit , qm ooaettm 
adTanus Chrietianoa .odimn cnln tam exempiari in eos » idberitate cmnmatare » 
ab ipao Cbristo^ didicit» Paulna apostohn. Hie «t iUe amor» qnem idun 
sagaoiBsimus jedte iadicaTit tanquam narmalnt ad ipiam dirigeiidhie eat usua 
omnium faoultatum animi bonorumque » quibw eom ditaTit moniMm donorum 
attotor sui^renMs. Uic est iDe amor» cz q«o, een ftmle peNnm» omniom 
officigrum lubens studsmn proAmt. 

Et sic pervenio ad id , ct^us roinime quoqee olti^seiCur Cbrisii dlootrinam 
sequena homo literatus , pecuiiarem officiorum eelnti campumt, cuique litera- 
rum cultorLr dMnie prervidentiA ease apert«in,"in qu» inf enia animiq^. mi 
vires exereeat* Hunr^ rcil ab ipsA naturA designari, Tel variie Titae oasibus 
intra oertoa limttes contineri, 

Haee pecnliaria officia , in deleotu scientiaram » qnibns , ptae caeteris se, 
dedat t ae suseitandis pirtiesertim his tel iUis animi dotibos , inprimis spectanda 
esse judicat. Sic enim » sublimiore sensu ^ amore qoo(]pn Chxislianp hoitiines 
eb meliiis compiieoti se pesse atatuit., ai qnae alias iine fructn iiittis 
divegarentnr literannn studia, suia cancellis cirenmsoripfa , pro occasione 
sibi datA , suo inbre, in prepriamqnandam ouram oomnumis boni: dirigeret 
ae canUrvtU Sm qieinB! igitiiry tailbuB studiia» perfcoticmem , enm aliorum 
oommodis» felioitate ae sahitCy arctis si me: jwnptnm esse» ohsemt». 

yefUm eaim tero nen tanjtiim ^a etndiisi litsrotia, aed et leUquis^quae 
ad l»ene beateqve^ riTendnnk pertittent, pcsioere! seJpeoiai^ ieecnndnm regulaitL 
ahnttidd- doeisrd diTino Jisr> traditam ^ decene eiuft discipiitanBi • intilne sentit, 
Neque' igitur^in llleras ifa inbiimbendhim; easer ut, quae.fittntift sint» plurima. 
pessimis' caet<sft)quin negliganlor. Boiiis - mnvibus nen iminna quam doclis 
laboribus dandamesse operam* ReUgioa|s!, jqstitiaei tem|Krantine t oastfttatis» 
non minus quam politici Tel ecclesiastici tcI litewBirt qu |us d am mnmcvjs; 
offlcia, doctb bomini I ess^ ciribda* < ' 

Videtis A. H« quam salutaris sit tie leligionls Ghristiaanieiy. ad omnimcdam 
integrifatem Animi iiobilisslmaanq«e adeo ^mditieiKam efflci^ndam» apndeest 
qui, tam generosis principiis, ad oknaia) praedara iptnnenr. ' Serratorvi 
attctorttaie sumVndrt(UaM MtUa» tel maaaamrum Tfa>rtimt. aegaipMat» 
iotOfifirttss^^dtioiA; 'Airi' itilM^ue adeo h«jns)magiBeri dacfum ecnuente9» eiL 
s^n^^tiiii uVriuif^ Foedei^scrifrioitiin limpMo foiEte> s^pientiaiki Jiaurfmit, 



:0 R A T I 0. 867 

quA apti fiant, ad totam YJkaai, ttimm qnateftiis litaria dedilia.eal, seonBdaai 
Dei volaiUatein dkigendain. 

Hic eapientid lalibiisqne priBoiiiiia imbati scientiaram cnlt^res., an aliter 
fieri fpoteit qiim , coatiisuiB stiiaalis » magis magisqQe inottentnr ad ingenli 
animiqiie sai dotes gnarriter ac pmdeiUer sascitandas afque .exkxilendas, vt, 
indicato Bei oonsilioy seciindnm 'datam siJ^i ocoasioifeem , satisfiicere qneabt? 

In hoc exercitio omneoi qiiidem igaayiam fiiginnt nuUiqn^ labori paroest| 
sed simul omnem eTitanrt temeritatem prayamque ambitJoaeiUL. Quid -valeant, 
quid ferre r eeusent ingenii sui vires , modeste inquimnt , sapiflintissimi illius 
moniti : fiojos ts ipnuA , bene memores» Eteniin > quod omninm aetatnm 
Mpientes «doewront , in . oognitione sui e^se fundamentiim . fslioitatis neque 
uiUi re in plnra aut graTiora mala proUbi hominem quam sni ignoratione , 
idem Cbrisii doctrina f nbiqm * egregie inculeat* Speciatim quoque ad 
ingenii animique &cultatum ac bimoram modestam exiatimationem acoem*- 
modat eandem Mntentianu Uinc illa effata» quibus Cfaristiani admonen/tor 
ne supra modum sapiant , neque obliYiscantur > non omnibus eadem y Boqite 
eodem modo, sed Mngulis Tariay et «nicuiqne suo modo» a DIbo ChriBtoqDe 
ooncessa esse mentis animique doiuu 

Hoc avtem de sui cegnitione monitumi ad evJtandamt in 4octrinarum 
studiis , non solum modo temeritatem , sed et pravam ambitionem et super- 
biam • in suom nsum conTortere oportere hodicmos ChrislMiios , probe 
animadvortit justus talium effatomm interpres. Suis igitur donis cantentns 
eaad debitum usum excolere ac perficere mavult, quam alteri illiusi poropria» 
quibns se destitutnm esse perspicit) invidere. Vel minima dona necessaria 
esse judicat. Nec qiKnqnam despicit % quem carere videt illis , quae in se ipee 
-detegit. Hee suoram ostentatione alios jurovocat sciens nihil se hibere« quod 
non dvriuitus acceperit. Cum nobili vero livmilitate ardentem animi fervoeem 
conjungens sapientiae bnmanitatisque apud se repertas scintillas minhne 
eztinguit , sed iadesinenter suscitat , atque adeo ad omma prtecOiara , Divino 
adspirante nnminet inflammatur^ 

Sed videndam porro est t qnomodo ChristianA religione permoveantnr literati 
hominesi ut suA mentis animique bonaita suscitata^t ad normam instftntioiiis 
magistri sui a€ domini Christii pie impendere stndeant in Dei liohorem* 

Non adeo rebus tenrenis snnt intenti sinceri Christiani» nl coelestinm 
obliviscantnrt Erga Patr»i coelestem directa qnoque ofBcia observanda 



868 JACOBIVERBURG 

€BBt 9 ande omnis animi nobilitas dependeat t imde omaigena virtos profluat i 
TiyidA fide crednnt. lu coelum igitur evolant meutis alis Eoangelii luce 
illustratae. Avide cognoscere student Patrem domini nostri Jesa Christi , 
prouti divina ejus majestas» ab faoc unico Ipsius filio» manifestata est, at 
nunquam antea* Ulum yenerantur tamqum «nioam Deum » non corporeom 
sed merum spiritom» hyjus uniyersi creatorenA ac regem» onmipotentem , 
cunota sdentem » ubique praesentem ac perfectissimam » ex rebus creatis et 
Ipsius patefactione cognoscendum , non aliquo tantum Ibco sed abique , non 
corporeis caerimoniis sed pio animo colendum: Dei imaginem » amabili grati& , 
sincerAque sancUtate plenam» ut in humanA SeryaUwis naturi splendidis 
radiis enitet » intime intuentur. Quam sic acoepere » Dei notionem » in animo 
suo t assidue alunt. Huic notioni consentaneos animi sensus apud se foyent. 

In artibus ac scientiis licet maxime excellant » omnibus scientiis anteponunt 
eam » quam nec Graeci nec Romani philosophi» neque ullius gentis sapientes 
inyenerunt » nullumque unquam humanum ingenium detegere potoisset , 
quae yero » ab ipsius Dei spiritu » per yates ^sacros » pedetentim patefiicta » per 
GHaisTUH denique» plenA in loce posita est« Sdentiam dico rerum diyinaram • 
ad sinceram resipiscentiam » ad bene beateque yiyendi et moriendi artem » ad 
summam aeternamque felicitatem cognoscendam • miseris peccatoribus » quales 
omnes sumus» inprimis necessariam saluberrimamque. 

Hic scientiA instructi in summam admirationem diyinae sapientiae in ei 
elucentis rapiuntur » cayentque » ne suA sapientid inflati hanc Dei sapientiam , 
alto supercilio, spernant atque irritam sibi reddant* H4c scientiA instmcti 
non » scepticorum more , aeternis dubitationibus indulgent, sed Dei yeracita- 
tem honorant » firmA fiduciA amplectentes » quae mirifica quidem sed diyimtos 
manifesto declarata esse » justo examine , comperiunt* H4c scientiA instructi» 
Dei sanctitatis , quae ne ulld quidem maculA obscuratur, cogitatione» ad 
yitiositatis snae justum sensum peryeniunt » quo tanqoaia ret coram ipsius 
yerendi majestate se prosternunt, hominum laudationibus minime obooecati. 
Sed simul» DiyinA clementid, in nullA readeo, quam in seryatoris morte» 
conspicuA » eriguntur » ad poenae remissionem » sectatoribas Christi promissam , 
sunmi& expectandam fiducid» qui alacres redduntur ad oonsecrandum omne » 
quod in ipsis est, tam benigno paternoque judici» qui non cupit peccatoris 
pemiciem sed .tesipiscentiam. H&c cogitatiene confirmati non despondent 
animum, quod prayis cupiditatibus et affectibus adhuc obnoxios se sentiunt» 



R A T I 0. 369 

fted ope Bmni freti , fortiter iis resistunt. Si labuntur » continuo resurgunt» 
Optimam sapientiam judicant » se ipsos vincere. Hanc sapientiam nullibi 
melius % quam in seryatoris scbold addisci statuunt. Ejns yeluti manu duci 
se sinunt. Huic i societatis ipsi addictae domino » cui omnb in coelo et terri 
potestas diyinitus data est» yitam suam ad salutiferam yirtutem dirigendamf 
mores suos funditus emendandos committunt. Sic securi tendunt ad coelestem 
patriam. Sic prayam suam indolem assidue magis exuuut* nobilioremque 
yeluti induunt » ad ipsius sanctitatis in Dei filio splendentis perfectam 
imaginem.9 yeluti a Dei spiritu , reformati, immo potius regenerati* Im- 
mortalitatis certi spe nutriti , ipsius seryatoris mortuos suscitantis atque e 
mortuis suscitati exemplum ante oculos babentes » non» ut yeteres illi 
Graeci et Romani » de yitd post mortem expectandd , praeclara multa suspi- 
cantur magis , quam firmiter credunt. Sed cum illo « qui mortem yicit 
atque aeternae yitae beatissimae auctorem clarissime se demonstrayi,t , Ipsius 
amicos, postquam bic defuncti fuerint, coelesti gaudio fruituros» noyaque 
corpora, coelicolis apta, Ipsius illustri similia accepturos easef ab ipsoedocti» 
ejus amiciliam » more Ipsi gerendo» sibi conciliare, ejus amabili indoli 
conformes feri, atque isti adeo yitae se praeparare , omnibus animi yiribus, 
bic annituntur. 

Sentitis A. H. banc yim , bunc effectum babet religio Cbristiana. Sic , fide 
Cbristo babendd , formantur nobiliores quidam yirtutis simul ac doctrinae 
cultores^ qui , non yerbis tantum sed toto animo , creatoris sui eximias 
yirtutes praedicant ac manifestanti quique eos educayit, patri coelesti, 
summo adeo honori sunt« Hic est fructus sapientiae et ^nerositatis unici iilius 
ducis , cui similem mundus nunquam yidit , qui coelitus descendit , ut ipsam 
yirtutem coelestis originis, bumana naturi intuendam praeberet integram; 
qui reh'quis sui meritis stupendis et boc addidit , quod, sui ipsius sacrificio, 
prayi in mundo spiritus estiferam yim penitusfrangeret* 

O quam praeclara est bujus salutiferi ducis institutio moralisl Qaam 
accommodata ad usus hominum peccatorum a peccatis liberandorum 1 Non 
ab homine poscit, quae hominum yires superant* Non Stoicam desiderat 
iTcttetav seu afiEectuum oppressionem , humanae naturae contrariam. Justam 
tamen praescribit afiectibus modum. Nobilem tamen fortitudinem , emendandis 
vitiis probitat^que studio insignem , excitat. Hominum nimis praeclare de se 

A a a 



»76 JACOBIVERBURG 

tpsis suiqm TirtHte sentientram 8U])erbiam humiliat , at hiimanaie naturae 
teram dignitatem cum modestiA et sui ipsius cognitione junctam restituere et 
uugere studet. Yitae jucunditati et gaudio consulit summo , sed ex grato 
erga Deum animo, Teluti purissimo fonte» exquisitissimam Toluptatem derivati 
insipientiam » intemperantiam t dissolutos mores coudemnat. Quidquid 
impielatis > injustitiae , criminis Titiive nomen meretur , fugiendum et detes« 
tandum esse jubet; nullum tamen peccatorem hominum misericordii excludity 
quique aliquem a tirtutis tramite aberrantem in rectam viam reducit ^ eum 
gratissimum Deo sanctisque ejus angelis spectaculum praeberey declarat. 
Omnino non iniquos , non nimis seyeros alienoram titiorum censores format , 
sed aequos ac moderatos , suae Titiositatis , humanaeque imbecillitatis , rario^ 
rumque labendi periculorum memores. Quum ex amore illo erga Deum 
humanaeque naturae socios omnium officiorum ac benefaciendi studiamf 
yeluti sponte , provenire statuat , quam suayibus pietatis , humanitatis , 
mansuetudinis I benignitatis^ libetaiitatis ac misericordiae sensibus docilem 
animum complet. Vel illud : suum cuique tribuere , nemineiu laedere , 
quod justitiae est, non minus amoris esse, obserrat doctrina Christiajia. 
Tam amabilem characterem, duce Christo, accipit virtutis cultura. Ad 
quantam generositatem discipulos suos extollit sublimis hic magister , quam 
Tel hostes et oppressores crudelissimos amore complectendos , beneficiis sibi 
deTinciendos, feusta iis apprecanda esse, praecipiat; nec tantum praecipiat, 
seA noto illo: PtBLitr ! ignotce illut fiam nesciunt quid fadani^ hu;as 
•amoris pulchritudinem , exemplo suo , comprobet* 

Quorsum eyaderem, A« Ronoratissimi I si ita pergere yellem? Digito 
tamen indibanda eriat cognita ilkt Tobis Ghristianae institutionis praestantia. 
Ostendere enim Tolui, quam uberes sapientiae atque humanitatis fructus 
necessario ferant illi , quorum ingenia non tantum literis excuifa , sed et 
simul animi , talibus principiis ad optimos i quorum capax est natura nostra , 
4ttiores sifit conformati atque efruditi. 

TJbi est doctrina moralis huic Christianae similis? Est ne alia tcI sum- 
morum ingenWum institutio, quae in animi humani morbos tam intime 
pefnelrat «atque iis tmrandis tam efficacia remedia praescribit ? Est ne alia, 
ifuae «deo nthil , nisi quod Tere pium , honestum ac decorum , sanae rationi 
eonsentaneum , hodiemo statui generis humani accommodatum est, praecipitT 



R A T I 0, 871 

Est ne alia, quae ad omnes gentea atque kominesi amico inter se et cum 
Deo vincalo , copulandos tam apta est 7 Quae utrique sexui , omni aetati ac 
conditioni hominum, in rebus prosperis et adyersis» adeo ins^vit? Cedo 
mihi aliam, quae tam sanctum, tam amabile» tam illustre ipeius Dei Yeii 
exemplar , ad quod se conformet humana Tirtus , exhibet. Quae potentioribua 
momentis ad eam -virtutem pietatemque sectandam incitat*. Quae tam Talido 
praesidio hoc Tirtutis studium munit» ad yincenda quaecunque obstacula , 
Divinae opis persuasione » animum cum tnrbulentis motibus luctantem adeo 
confirmat. Profecto nec Diyina lex seu morum institutio Mosaica t sanctissima 
illa ac sapientissima , sed rudimenta tantum relig^onis » ad antiquiorem mundi 
statum pertinentia continens , uniusque populi ^ veteris illius Israelitici » 
usibus accommodatay eosdem egregios efiTectus producere potuit. Sed quid 
loquor de lege 7 Non lex tantum est seu praeceptum morale f quo frangitur 
vis peccati , sed ipse Dei filius a patre missus humanAque naturi indutus , ut 
hominea peccatores cum Deo reconciliaret » Euangelio» quod, Ipsius nominei 
mundo annuntiatur , hanc e£Scaciam » spiritu suo meritisque » addidit additque» 
quA prosternitur omnis superbia Ipsi renitens atque ad generosum yirtutis 
studium alacres redduntur» quicunque in Ipso fiduciam ponunt. 

Qoae quum ita sint» nulU alid quam Christianl religione, tam potenter 
qubque» incitantur artibus ac doctrinis exculta nobiliora ingeniay ut sua 
mentis animique bona pie impendere studeant in Dei honorem» Jqstae illae 
de Deo cogitationes » quas animo fovent» Deoque digni illi sensus» quos 
corde suo extingui non sinunt, peouliarem yeluti notam ac characterem 
imprimunt toti eorum yiyendi rationi» consuetudini, studiis doctisque labo* 
ribus. Non ambitioni suae» sed Chrbto yiyunt» non arbitrium suum, aed 
Christum sequuntur » non yeritati repugnant » sed a Christo in yeritatem duci 
se sinunt. Quidquid cogitent » quidquid moliantnr , quidquid agant » Christo 
placere desiderant, ut sic animo ipsorum ac corpore» yiti ac mortei optime 
celebretur Dei gratia , per Christum » ipsis praestita, 

Quorum sic» principiis Christianae religionia» conformatus est animus ad 
aittceram pietatem erga Patrem Coetestem totaque yita tendtt in ejus hbnoremy 
homines docti» quanto ornamento erunt orbi eruditol quam eximid eruditione 
longe lateque influent in salutem uniyersae societatis humanaet Fieri enim 
aliter nequit» quin ardenti impetu ferantur ad praeclara studia yeri, justi 



872 JACOBIVERBURG 

ac boni, generosi ac decori» ntilis, jucandi atque amabilis. Hoc paacis 
iandem adhuc ezponendum erit. 

Quam arcto vinculo amor erga Deum et homines , pietatis erga perfectia* 
simum naturae nostrae auctorem et humanitatis officia cohaereant , ex iis , 
quae diximus, jam apparet. Profecto nemo Deum honorat nisi et virtuti 
qualicunque et honestati studeat. Hoc docuit Seryator ; pleni persuasione 
perspicit ab Ipso illustrata ratio, utinam nunquam tamen inseparabilia 
haec separari posse, putassent mortalesl Non ita putant nobiliora ingenia 
Jesu discipIinA subacta. Deum amantes yirtutes ejus amant, iisque, pro 
Yiribus suis , imitandis , gratum , pro beneficiis acceptis , animum referre 
Ipsi, generoso ardore, conantur* Hinc» quum Deus tenerrimum amorem, 
quo complectitur genus humanum , beneficis operibus sapientique regimine 
demonstret, et ipsi sincerum erga naturae suae socios amorem, qualem animo 
foTent, factis ac laboribus, qu&yis ratione, ezprimere connituntur. Animi 
igitur facultatibus ac doctrinA ne abutantur in perniciem , sed ut utantur in 
salutem generis humani, sedulo curant. Ayide arripiunt qaidquid ad reram 
yitae sapientiam pertineat » undecunque tandem, siye ez sacriaf sive ex 
profanis fontibus fluxerit. Quapropter et Classicis Graecorum et Romanorum 
monumentis tam multa , tam egregia hunc in usum continentibus , quaeque 
ingenio yarie excolendo , pulchri sensui eximie acuendo « solidioris doctrinae 
studiis adjuyandis, tam exemplari modo praeterea inserTiunt, diligenter uti 
se oportere semper arbitrati sunt prudentiores yiri docti, Christo dediti; 
quales Hirao5si« geotium , et joahreii auoustvii beitbstiuii , memorasse modo 
sufficit, quorum hic fuit aeque magnus literator ac Theologus, ille, ex im- 
mensA suA Graecae et Romanae literaturae copi^, scite multa protulit, ad 
egregias suas in sacros libros annotationes passim illustrandas. Cayendum 
modo statuerunt, ne nimium profanorum auctoritati tribueretur ut ^ ne errores 
eorum pro yeritate, Titia pro Tirtute haberentur , siye, ut est in proyerbio: 
Umbram pro Junone amplecterentur coeci eorum asseclae. 

Opera Diyina, quae hoc mundo spectabili continentur , at^enti mente 
perlustrant historiae naturalis ipsiusque rerum naturae scrutatores, quorum 
pectus religionis Christianae ambr inflammayit; sed cum tam certos coeli 
motus , tam ratos astrorum ordines omniaque adeo inter se connexa et apta 
yideant, auctoris non obliyiscunturDiyini» su& ratione ac potentii, quotidie 



ORATIO. J7S 

adhnc, haec ita conserrantis et gubernantis. Terram conspicientes» BolidaLm, 
globosam , floribus » herbis » arboribus , fk^ugibus consitam , in his mirantur 
multiplicem fabricam , pulchritudinem , atque usum , simiil vero , cum Tene^ 
ralione, obseryant ac celebrant sublime ingenium, exquisitum puichri sensum 
profundam sapientiam ac beneficam indolem ejus , qui boc plantarum regnum 
sic animat. Quid , si in intima terrae yiscera , mentis acie , penetrant ibique 
aurum , argentum , caetera metalla , sed et aliarum rerum memorabilium et 
utilium absconditum veluti mundum detegunt ? Si in ima maria terrae circum- 
fusa , eam secantia flumina eorumque thesauros , imaginatione , descendunt ? Si 
aquas et terram inhabitantia animalia, majora minora que, tam diversae for- 
maci oeconomiae etutilitatiF; si aerem et eum peryolantes Yolucres , variarma 
▼enustatem , dulcesque avium cantus cousiderant ? num , in his aliisque 
creatis , naturae instinctum et vires , summ& curi , indagent , summis laudi- 
bus efferant, invisibilem veronaturae creatoremnon ubiqne veluti praesentem 
cernant sapienterque has vires sustentantem ac m)< erantemt secundum 
Oraculorum Divinorum disertum testimonium? Si tapdem ad hujus terrae 
a Deo constitutum veluti dominum oculos convertuht eruditi illi, Christiano 
nomine digni , eumque mentis animique dotibus adeo praevalere vident 
reliquis animantibus, quam avide arripient, atque in suum usum convertent* 
quidquid de hominis ad Dei imaginem creati ortu, et de generis humani 
morali quidem depravatione, sed per Christum divinitus effecta reformatione, 
ex puris patefactionis Divinae fontibus, haurire possunt! Quam soUicile 
cavebunt ne limpidos hos fontes, sibi aliisque praecludant vel turbent! Ez 
his enim veritatem derivari, cujus luce, hujus terrae incolis, ad beatiorem, 
in alio mundo posthunc futuro, expectandam vitam, iter monstretur , ipsis 
persuasum est. 

Sed et omnigenis scientiarum cultoribus , religione ChristianA vere eruditis , 
veritatis qualiscunque jura inprimis cordi sunt; quia, non nisi illa cognit4 
atque inventa , cujusque rei indoles satis cognosci , quid Deo placeat, quid 
justumsit, honestum ac decorum, quid utile ac jucundum, firmo fundamentOy 
statui potest; erroribusque contra» omnia suraum» deorsum volvuntur* Non 
igitur,' nisi bene exploratd r.e, judi^e , de rebus gravioribus, assuescunt« 
In variis artibus ac doctrinis , quae propria sit veri detegendi ratiO| mag^ 
norum in iis excellentium virorum exemplis intuendis , praesertim > addiscunt. 



374 JACO»iyER£URG 

. Ciiittram % uiitt atqu^ experieatii t 0aam veritatia «ensam indesinenCer 
acuont* la eo autem pecultaiis Tis optimae religionis apud eos ottmtor, 
quod pravos auimi motus mentem perturbantes ac veritatis agnitionem veke- 
menter impedientes 9 subito atque efficacissime , sedat , domat « emendat* 
Cum veritatis studio charitatem amioe conjungit; omnem in eo vehementkm, 
rizas» altercationes condemnat; modestiam maxime alit eadem religio. Judidum 
de rebas, quae captum humani ingenii superantf soli Deo relinquendam 
statuit* Omnem reprimit arrogantiam , qui quis frustra in talium T«nim 
interiorem rationem penetrare velit. Quid Divinae auctoritati, quid humanae 
rationi tribuendum, qui modus in judicando a nobis tenendua, quae norma 
judicio praescribenda ; verbo, qui rectus ingenii humani usus sit» non sterilibos 
ratiodniisi sed sapientissimis monitisy disertissime , passim ostendunt hujus 
religionis monumenta sacra. 

Si| quae scriptis sacris, tam Teteris quam Novi Foederis, datd occasione 
vel de industriA, observantur et inculcantur, egregia multa ad hanc rem 
pertinentia bene animadvertuntnr dodlique animo custodiuntQr, tam demam 
prospere evitantur multi periculosi errorum scopuli , quibas , in suam alio- 
ramque pernidem, doctissimi viri saepe illiduntur. 

Sublime carmen Jobaeum quam vivide inscenam inducit variarum personarum 
inanes conatus penetrandi in abdita providentiae Divinae consilia; ipsiosqae 
Jobi , suae tenuitatis non semper satis memoris , in reprehendendo Dd 
regimine, imprudentiam ! Qiiam magnifico modo , quam gravi oraculo, porro 
ibi audimus Divinam majestatem vanos miseri ceosores ad tribunal suum 
vocantem eoramque arrogans stultumque, de supremi numinis agendi ratione, 
judicium condemnantem ; simulvero exprobrantem etiam lobo, quod insanis 
verbis Divinum consilium obscuraretl 

Qui talia legit et , normam instituttonis Christianae sequens , vetus oraculum • 
in suum usum , ad erudiendum animam , recte convertit , an pronos erit ad 
rejicienda mirifica Dei prodigia , sacris scs-iptis narrata « quod a consueto rerum 
naturaeque ordine, ipsi cognito, recedunt? Quod ipsehomo Divinae potentiae 
vim non capit? An, cum nonnuUis, quales antea fuere et proh dolor! etiam 
nunc, praesertim in GermaniA, sunt, viris literatis, immo caeteroquin doo- 
tissimisi malit simplicem harum narrationum sensUm misere oontorquere. 
yit ad suae rationis modulam conformentur miraeula illa Divina^ quam 



B A T I 0. 378 

diserto de its lestimonio SMpe probato sapienter credere? Vel , an tam 
oontortae inteit^retationis fallaoiam deprehendens ad aliam potina extremitatem 
indinribit» ot artifi^iose- in mythoB seu fabeilaS) nescio qnas, ore Tnlgi 
esomatasy pro labitti« refingat, cum antiquiorem historiam Mcram, tnm 
memorabilia jbsu » ab Enangelistis tradita , quomm hislorica fides lam firaus 
fundamentis nititur? Ad tantam insaniam non perveniunt Tiri sacris litoris 
vere eruditt , qui sentiunt , quam immenso modo » DiTinae mejestatis consOta 
atque opera captum faumani ingenii superent. Hi non ofienduntur mirabilibus 
illis» quae patefactio Divinay a fidis faistorieis tradita, manifesto continet. 
Contra Tero , in mirandis illis potentiae et sapientiae Diyinae signis* 
coelestem religionis tniae originem eonspicuam esae, plenA fiducii, intimA 
cum Dei Teneratione, fatentur* 

Salubrem omnino effectum ad aninium Teritatis luci aperiendum Yariisqne 
erroribus liberandum et in sapieutiae cum pietate et Tirtute conjvnotae 
studio perficiendum » Tariis modis » faabent i apud ingenuos etiam doctrinarum 
cultores, graTia Tatum sacrorum monita atque oracula. Quam uberem horam 
copiam praebent mosis, caeterorum Veteris Foederis scriptoram oratioaes» 
carmina , Tattcinia. Inprimis Tero faic memoranda sunt Salomonea scripla 
moralia, quorum illud, quod ProTerbiorum titulo insignitur» quam multi- 
plicem usum faabeat, ad Teram Titae sapientiam, cujuscunque generis 
ac conditionis hominibus, smnmis et infimis, doctis et indootis, ChrlBtianis 
aeque ac Judaeis, Tariis in casibus, Teluti diTinitus inspirandam, oam mM 
ore confitentur periti judices , tum ipsi , ut spero f experti sumus« O felicem , 
quam nos incolimus, patriamy ubi, post immortalem alkseti scmwnmn 
operam , quft , pro stupendA suA doctrind , adfaibitd fieice linguae Arabicae , faujus 
libri sententiosi atque eloquentissimi tfaesauros in lucem produxit, hujus 
laboris fmctus , per eximia aliorum interpretum scripta , communem in usum 
ezpositi sunt. Hos inter MunTiiiaHnjs et, cujus lumen, efaeul jam quoque 
extinctum est, palmivs, suo exemplo ostenderunt, quantum lucis Etfaica 
Christiana et humanitatis studiai ex doctA, sagaci et eleganti tractatione 
hujus monumenti Hebraei capere possint. 

Sed plus quam baioho praestitit, qui salomohx tanto major est) Dei filim* 
Hulta de ejus institutione jam dixi , sed iimumera dicenda restant. Sapientiae 
fuit auctor , cujus ope indigent Tel Bumma ingenia faumana , ut ex erroribua 



»7« JAC0BI7ERBURG 

em^rgant et ad summam perfectionis , cujus capaces sinti gradom perveniaife, 
Religionis fuit statori sed religionis» quae in omnia humani generis moli- 
mina saluberrime influit. Funditus ex animis ipsum auscultantibus , orationibos 
gratrissimis «t suavissimis » exstirpat omnia , quibus veritatis et virtutis vis 
obtundi solet 9 vitia. Diviai vero, qu4 pollet| auctoritateunicA, ad nc^iUssimum 
quemque aniini ardorem , auditores secum abripit. Sectae philosophicae non 
fuit conditor. Sed qui principiis ab Ipso positis innitunturi omnium optime» 
de rebus Divinis et humanist philosophari solent. Oratoriam artem non 
professus est| sed ex.empla dedit eloquentiae, ex ipsi praestantissimi natuii 
haustae et expressaci ex circum jacentibus agris, liliis campi» avibus 
coelorum, horrendis tempestatibus | amore paternoi aliisque rebus sensus 
jucunde vel ingrate afficientibus» ad varie commovendum et illustrandum 
animum, aptissimas imagines desumentis. EruditOi qui dicitur, orbi non 
quidem peculiariter inservit Euangelium , quin potius simplices atque egenos 
erudire , honori sibi duxerunt ibsus legatique ejus. Doctos tamen etiam , salutari- 
bus suis radiis I complectitur lux illa mundi* Cujuscunquestultitiae tenebras 
dissipat , solidioris nobiliorisque doctrinae cultum fovet In humaoas artes 
scientiasque intime penetrat. Falluntur, qui illarum cultoribus inimicam 
esse Christianam religionem putent ; qui i quo quis indoctior sit , eo melio- 
rem Christianum eum esse posse, opinentur. Etenim non venit Servator, 
ut apud Judaeorum magistros doctrinarum studium impediret , sed ut fiJstm 
futilemque eorum doctrinam, quA legis Mosaicae vis infringebatur » enervaret, 
Divinorumque librorum sensum | doctius atque eruditius aperire eos doceret. 
Non venit, ut ignorantem plebem noxiis erroribus immersam relinqueret, 
sed ut lumen esset gentes populumque Israeliticum illustrans. Non per 
mundum emisit legatos suos , ut inscitiae » superstitionis et falsitatis | sed ut 
veritatis et sinceritatis regnum fundaret. Ostenderunt illi Euangelii praecones, 
publice ac privatim , pro tribunali Judaeo et Romano , tam in foro quam in 
Areopago Atheniensi , ubicuuque peregrinabautur , doctis atque indoctis • 
principibus et regibuS| quanti poUerent, ad rem suam optime agendami 
doctrinA, eruditione, sagacid et eloquentid. Ostendit hoc ille, cujus, in 
mortispericulo, suam Christique causam, pro sjnedrio jam jam defensuri, 
ut Angeli| splendebat vultus , veritatis testis stxphihus. Hic, cujus sapientiae 
sublimique , quq loquebatur , spiritui nemo adversariorum erat par , in erudi- 



R A T I 0. 377 

tissimA illii ac disertissimA , quam tunc habuiti oratione» simul ostendit» 
quanti faceret universam sapientiam Aegjptiacam , qu& > ad tantam humani- 
tatem, eruditus est, antequam legationem Diyinam accepit, peritissimus iile 
legum Diyinaram interpres ac dux Israeliticus , idemque sammus historicus, 
orator ac poeta, mosbs. 

Non proyocat istius aevi sapientes apostolus paulus i quod despicit eorum 
sapientiae studium literarumque culturam y sed ut indicet , hanc non suffecisse, 
ad inTeniendam talem yitae sapientiam, qualis a Deo» per Seryatorem, ipsi 
erat patefacta* Copiosd ipse doctrini magnoque ingenio, profundam hanc 
sapientiam rerumque antea nunquam auditarum scientiam, Graecorum et 
Barbarorumi eruditoram et rudium simul usibus accommodaTit* Non inyehit 
in Teri nominis philosophiam seu avidam veritatis iuTestigationem , sano 
rationis usUy experientiae ope • tcI debitis adhibitis cognitionis .fontibiis, de 
rebus corporeisetincorporeis, diTinis et humanis , rite et fructuose disserentem. 
Sed eam reprehendit immerito sic dictam, seu Tanam de religione disputatio- 
nem , quae » alienis placitis , Christi doctrinam corrumpebaL Eam reprobat 
Theologicae scientiae inanem ostentationem « quae inutilibusquaestionibus sanam 
mentem perTertebat ; res • quae cognosci nequeuut , frustra (fl^trare cooAbatur ; 
logomachiis rixas ac contentiones condtabat ; nugosis fabellis , Rabbinii^o more , 
oblectabatur. Talibus tantum^ Teritati T^raeque eruditioni perniciosissimis 
studiis resistit magnus apostolus* Non parTi aestimat Terissima illa Spiritus DiTini 
dona, tunc temporis tam largo inter mor.mes distributa; sed, quem egregium 
usum habeant tales mentis animiqu^ dotes , qui sit earum abusus ^ monitis , 
etiam nostro acTO utilissimis, ingeniosci enidite ac sapienter demonstrat. 

An dubiten^us adhuc A» II. utrum umbraticos, an generosissimos cujus- 
ounque ingenuae sci^tiae cnltores ac doctores formet , talia prajecepta ^uscul* 
tans , talia exempla intiiens , religio Christiana ? 

ProlectOt si qui unquam leruditi» illi, qui hujus religionis in^pulsum 
sequunjtur, sua ingenij animique bona, gnaTiter, ingenue ac oonstanter 
impenduntf adproTinciam sibi demandatami q^a^tum possunt, bene, strenue 
sapienterque gerendamt Qui gubernant rempublicam ^ Qdeli ejys a^ministratione. 
f^i jus dicunti integre Tindicandi justitii. Qau^arum patroni, ii^ sincere 
agendis« Beligionis doctores « ejus causa rite tuendA. Medici , arte su& sollicite 
e^^rcendi. Philosophi , literatores , caieteiri eruditi • veritate propagandA , nobili 

B b b 



S78 JACOBIVERBURG 

eruditione atque humanitate promoyendd. luventutis ducesi salubri institu* 
tione moribusque exemplaribus illi praelucendo. 

Plura dicenda haberem. Sed, pro temporis angustid, jain satis, ni fallory 
depinxi praecipua lineamenta amabilis characteris eruditomm Christianorum j 
qui , in suscitandis ingenii animique bonis « iisquc continuo sincerae pietatis et 
huraanitatis studio impendendis, seryatoris institutione et exemplo ducuntur. 
Simul autem, jam satis demonstrasse mihi videor religionis Christianae 
unicam vim « qud , ad talem tantamque , tam integram » tam praedaram , 
tam uberem eruditionem tendunt. 

Hdc eruditione, post apostolorum tempora, adeo ezcelluerunt CHETsosroMr, 
LA.CTASTII, ▲nausTini , ilHsque aimilia Coetus C hrrstiani lumina , seculi quidem 
sui tenebris paulum objscurata, attamen , immensd suft doctrin& magdique 
eloquentid , tantam nominis claritatem merito adepta, # 

Hdc eruditione, ad instauranda, medio aevo tam misere delapsa, humaniorum 
artium ac literarum et philosophiae non solum sed et purae religionis et 
bonorum morum studia, tantum contulerunt petrulghab, vncLWPH, BAcoifss 
yaRULA.Mii, BaASBii, caetera, quae dotntut Flonniinaj hbgiiqxtk Schola, ex hac 
urbe , protulit , summa ingenia. 

Hujus eruditionis fructus, per luthbros, HELJLircRToiros , BynTOLios, GJiLviiros, 
similesque yiros egregios , in reformationem -misere depravatt status coetus 
Christiani, uberrime deinceps redundarant. 

Quam numerosa hinc extitit eruditorum Christianonim . propago, qaae 
ingenuis doctrinarum stndiis tiaibuscunque pulchriorem ac laetidrem , in dies , 
faciem dedit , pietateque simul meritisque de republicft Christianfi inclaruil. 
Ex hac unum ad huc: tsiguh HBWTOitUM recenseam, cujus philosopbiae 
praestantiam ihde effecerunt Angli , quod clarissimi ejus amatores simul 
erant religionis amici, eximia pietatis ac virthtis exempHi. 

Quam praeclarae et fiructuosissimae, et talibus viriis constantes, nbique 
exortae sunt eruditorum societates et Acadeihiael ' Quam innuihera varnque 
generis instituta salutaria eruditio illa Christtana produxitl Quam magna 
barbaries in legibus, in populorum publico, religioso et domestico stafu, 
eadem eruditione, jam eTanuit! 

Singula indicare non vacat. Sed nec opus est. C(^am eruditis Christianis 
loquor. Yos igitur, ex vestrae doctrinae eopiA, reliqufi mente suppleatis 



R A T .1 0. 379 

ei jttdicetid» quam l&iiasime et 8ftluberrime« in orb^m eruditum quoque 
ilvfluat illa» ci^juB am^r pectus yestrttm. iuflammavjt « religio* 

Sanet (^Ort^no tempore, aoUs iostar,; ^x Oriente adscendit salutaris 
ill^ mjuudi lux» ignorantiae :et superstitionia tenebras disaipans. Per secu- 
lo]rumL..4ecurfiU]ii.y in.eruditioram aanui^ ipsi ap«rtis« jam fovit salutifi^ae 
aapicntiae optimuii illud studiumt rudioribas erudiendis « infinitl varietatet 
inserriens* Art^s et sientiaa: efflorescere facit; neacios etiam et iuTitos» 
radiis suis complectitur. Ejoa sf^leBAOrem noa in.tttemttri^ Suavi tidc luce 
nos oblectamurl Deo» in. Benoq^iterjsmm t aiht laudes et gratiae» 

• • • 

1 * 

Transpo ad ta ^ quae hujoa diet solennitas postulat. 



. / 



Commemoranda mibi Sunt: Athenaei fata^^ab eo inde temporey quo novum 
hoc auditorium Musis dkatuin «s^ ^ab/aiio Reotore magnifico^ qfi tnnc simul 
hoc regimen deposuit; •' ri \'^ ; . " 

In rcbus laetis» in prim^ ^ xeOeiiaendB estiUiiis festi jfuamditas. . Quam 
laetus fuit effecfes Cura^mm s^iebtiae, qnd 'cmraruhtt ut tota civitas festi 
fructum periqpere poaset. • Ad audiendam.oraticfneni , quae $ eum in finem i 
patrid linguA» tunc> hiribehatiur- .a conjunctissimo meo.cbllegA yAK TvriSTy 
frequentes afflnxenmt. ciqnBcnnctui» generis homines » doctioreB et indoctiores. 
PulcbEtrrimnm^ue hoc.doetrinae.Baei^riimoLpuldirtw efiaih ornaYil liobiliuni 
feminarom edroAa» CorptnE tali conToiitu^ genereed ttiac ardore.i • scientiarum 
decna tueri oonatns' est otator. Hunc suaVi carmine excepit poeta. 

MemoriJbilia tunc dicta , jam literis cmiaiguata , et in posterum auis fruc* 
tibus haud careant! — Minime quoque in oblivionem abeat decorlt ratio« 
qud Atfaenaei. . GiTes , illi festiiiiUti, haud leve ornameDtum conciliarunt , 
publiovmque gaudium, adhibiti musicorum . harmonii i • aoxernnt juyenili 
hilaiitate TOtis^e SQO s^tiidio dighil. 

. Athenaei regimeB, ilto die> ftsto, tradittai !er»t Tiro elarissimo HUGont 
uxsaxaaiio i. U. Ddotori, Literarlim Belgicarttm e^ HisUNriae; patriae Profeasori* 
Suseeptnm' Tero^ per statnm iiemixuris spatium,- contimiare nidqiirvit. .Qua- 
proptert in bojus legimiiHs Ticem^ 9A e}u8 temporis ^nemiusque» sncdedere» 
mihi tamqvam or<ine»seiaosiy ^ab hui|tearlriaBlagiBtratu<^'se<}undQ]ta']egem| 
demandatum est. £tenim Beyermannum, ^^um» ut nostisy ingeniOy sagacidi 



380 J A C B I V E R B U R G 

copiosli doctrin&9 patriaeque inprimis literaturae et bistoriae profundA cognitione 
eminentemi qui 9 per octo annos, in bAc Musarum Bede, jucundis suis 
lectionibus Academicis, animos juvenum literis deditorum, ad se allexerat, 
iisque egregium duoem se praebuerat» Amstelodamensis senatoa in suae urbis 
Athenaeum» ad fungendum eodemi quo Dawntriae ' f ungebatur , munece, 
vocayit. Vocatus oblatum munus suscepit. Sic nostro Athenaeo ingratuni 
accidit, quod talis Tiri laboribus se destitutum iri videbat. Post ferias 
autem aestiyas praec^dentis anni| ille Amstelodamum tandem discedens 
amici consortii memoriam collegio nostro reUquit. 

Damnum, quod« hujus doctissimi viri abitu, passura erat Illustris haec 
schola Dayentriaca* promte resarciendum esse censentea ampiissimi Curatores, 
tempestiyis suis consiliis effecerunt, ut, praedictis jam feriis • ab hujus 
urbis senatu» successoris delectus institui posset. Delectus igitnr est, qui 
se eruditis jam commendayerat , scripto , a Societate Ultrajectind auro 
Goronato aliisque meritis, yir Clarissimus a&BOOBnis nais, luris Utriusque 
Doctgr, judiciique Roterodamensis simul tunc judex, yjcaxJns. 

Et hic delectus nobis gratissimus accidit» oolLega amicissime! Bonam 
tuam famam, qud sol&, plertsque noatruni, adhuc absena injxotueias, 
superayit praesentia. Vrdimus faominem moribus suayissimisi modestum» 
affabilem , *ad mutuam iilam charilatem Cbristianam ezercendam , si quid bene 
judico, ipsius religionis amore, eg»egie qnoque erudtttim. AudiyimuB eloquen* 
tiam tuam conspicuam Belgtci illd oratione , quA * de patriae hiatoriae foniium 
usu, tam perspicue, tam eleganter disseruisti, ut yiris non tantum, sed, 
quod forte difficilius est , feminis quoque cultioribus satisfecerint et placuerint 
tua yerba, 

Lectionibus etiam tuis frugiferis et amica . oonsuetudine , jam per annuum 
fere cursum Academicuin, juyenum literaruih studioaorum ammos libi 
deyinxisti. Prosperos successus laboribus .tuis largiri pergat Dei gratia* Haec 
luetum domesticum, qui adyentum tuum tibi tuisque tam trislem reddidit» 
ia melius yertat ; domnmque tuam in poslerum fQflunet. Ad . literaturae 
et historiae patriae • nec non Athenaei noslri florem multum conducal ppeatti 
tua. Grescat in dies, ^uae tam suayiter nos iQyi6emi.}am junoit p amicitia. 

Ad laetiota porro hujua Athenaei > fi^a relerenda eal^ erecti» novae cathedrae 
studiis Ghemiae et Botanioes dicatae* , . 



R A T I 0. 381 

Diu hic jam desiderata faerat harum scientiarum institntio Academica | 
in usum praeaertim Medicinae studiosorum » qui praeparatoriis hujus artis 
studiis, iu hac illustri scholi» operam dare vellent* Et hic iterum observanda 
est prudenb Curatorunf yigilantia y quae rem difficilem , apud hujus proyinciae 
ordtne» eo perduxiti ut hi viri praepotentes aliquod huic bonae causae 
adjuTandae subsidiuni , ex aerario proyinciali , liberaliter concederent. 
Quo concesso « reliqua etiam tam bene sunt curata 9 ut optatum eveutum 
hodie ante oculos habeamus. Praesens enim adest, qui» amplissimi hujus 
urbis senatns decreto 9 ad Ghemiam et Botanioen in nostro Athenaeo profiten- 
dam • vocatus est « quique hanc professionem suscepit docendique initium jam 
feliciter fecit, Medicinae Doctor eruditissimus 9 johahhbs fasoBEicus hoffmah. 

Ex animotibi hoc munus gratulor, collega jam conjunctissime ! Ad aures 
nostras pervenit impensum illud studium , quo hucusque Botanicae operam 
dedisti. Hoc studium te impulit ad longinguas regiones adeundas, ut eo 
uberiorem oognition^m aoquireres mirificae sapientiae et potentiae Divinae 1 in 
amplissimo plantarum regnp, ubique tam splendide elucentis. Huc te jam 
adduxit f suft proTidenti4 , pater coelestis , ut saluberrimaCy qu& tuum animum 
beayit, doctrinae thesaurum in communem usum conferres, medicinaeque 
studiosis InA arte inserviendo» illis yiam aperires ad eam eruditionem, quae, 
•tam multiplici modo, in eanitatem corporis , quin et animi influit. Quam 
jucundum est, tali munere primum hic fangil Ab hoc inde tempore nOTum 
decus Athenaeo npstrO accedat! Faxit Deus , ut uberrimos fructus labores 
tui ferant ! Ejus prodigia explicans simul jucundA animi quiete fruaris ! 

Ad cQmmemorationem tuam hic amoenam reddendam si quid conferre potest 
aetate provectioris amica consuetudo, hanc tibi ofiero. Mutuae amicitiae 
tenero senaui et tuum animum esse apertum , jam praesagio. Sed et totum 
nostrum collegium amicitiae vinculum pulchre conjungat. 

Ad Botanicen rite colendam et docendam requirebatur hortus. Et huic 
necessitati provisum est. — Splendidam collectionem librorum ad Hbtoriam 
Naturalem et Medicinam pertinentium , quae Bibliothecae Academiae Gelro- 
Zutphanieae partem oonstituerat, HarderoTici relinquere debui, in usum 
scholae , si quae for te ibi erigeretur , Clinit^ae , quum illuc aliquot abhinc 
annis, missus eram ad aodpiendos illos libros, qui regio decreto, nostro 
Athenaeo eirant ad^ignati. fem vero, tali schoI& ibi non erecti, Curatorum 



38t JACOBIVERBURG 

petitioni , liOTO decretd » benetole B^tisfecit rex et reliquam illam coUectionein 
Athemei itostri osilHis cQneedens« Bibliothecarii vigilantiii ea jam huc qaoqae 
tradnota est. . Hujul^ Achenaei bibliotheca aasidue augetur. Ad Phjsicarum 
scientiarmn cuHiiram adjuTandam noTae impensae factae aunt. In primis hic 
comnemOTanda est iiedificatio et apparatio obserTatorii , quale hic adhnc 
defirat ; ubi jam latus in coelum patet inrospectus et Astronomicis ofaserTatio- 
nibiis opportttiia oocasio praebHur. 

Quae quum ita sint A. H» laeti agnoscimus nobilem perseTerantiam , qua 
hujus nrbis magistnLtus , omnii quA Talet, i)Otestate» lubenter utituTi ut 
Athenaei Curatorom atrenuis conatibus adjuTandis » ejus flori consulat. 

Nec hodiernarum linguarum addiscendarum in hAc urbe deest occasio. 
Postquam enim earum in hoc Athenaeo lectGor egregius lOHaiim maus ABXBn, 
quj multiplioes sui laboris fructus t per aliquot annoe , tam hujus urbis 
quam Athenaei cirium in usum , ore el acriptia protnlerat, honorifico 
regis decreto ^ tfd instituendos rei nautioae deditos juTenes , in eorum 
Gymnaaium Tocatua illuc abiei^aty aUi rati6ney,per doBDmttcum institutorem, 
qui peeuliariter quoque AtheAaei cinbus inserTirett illarum linguarum in 
hkc urbe institutioni prospectum est* 

. £x inopinato quidem^ morte jam decessit» qui» instituto esumine, 
priiiius electus erat talis magister « aetate proTectior > multis itin^ibus . 
longoque institutiotis nsu , alnsque fiinctioiiibus excultua.» linguaruinque 
insighi copiA ilostnicttts. Sed ejus in Ibciim suooessit Tir juT^ia boDi& £uni 
nobilis aUbique institutionis ezperientiam jam nactus» qui» eodem examine, 
jam i^tea Anglicae in primia et Germanicae linguae haud e»gnam peritiam 
nobis ostendcfrat. 

Hujus Athenaei ciTibus solidioris doctrinae studi<osis, JgHur» non tantum 
ad antiquas literas et patrias ipsis in primia n^oeSSiMrias i aed etiam ad illas 
peregiinas hodiemad^ quibus prorsus egercf hoc tempore » . nequeunt t facilia 
hic patet aditus. 

Oenevosi jUTenesI qui regii Ti4 tendere studetis ad optatum exercitatio^ 
num Aeademicarum scopum 1 Sinite me pancis adhuc tos .aUoq«i« Qnanft) 
animi ardore flagramini » ut . tam multiplicem i Tdhis opportunam , quae hie 
praebetur^ disceiidi occasionemi in usum Testram conTcrtatia. E4 strenae 
quidem » ut aoletis i sed simul recti ratioae » a qu& tantOperei .dependet suo* 



R A T I O. 883 

cesaus, uti conamini. Qaae sit illa ntio, a fitudiorUm' ducibiia, aed et 
attentil ccAisideratioiie et experieatidv oognoscere poterltis'. Ajssneecite, qnofis 
temiporey magis minuiique neces^iBuriia atodiis primam maximamque^ utilitms 
seoundam, suayifatis tantum caus& appetitis ultimam opevahi: impendere« 
Non semper tenditur arcus» suo tempoore remitlendvs est« . Sed caTendumy 
ne studiorum tempus i absumant Qblc«tamenta» Audivistis » qnanta sit vis 
religionis Christianae, ad conciliandam saluberrimam eruditionem* Haec 
salutifera religio , qud omnes educati estis » regnet igitur in animis Testris , 
formet et perficiat mores vestros, ad beate viyendum et moriendum yos 
conducat. 

Mihi quidem , per hoc regiminis mei tempus, yestr& obseryantidy nihil 
nisi jucundum accidit. Eddem obseryanti& obsequemini successorem meum. 
Maneat inter yos et nostrum ordinem idem porro consensus. Sed et yos 
inyicem amicum yiuculum semper conjungat. 

Ntl charitate mutuA fratrum, nihii 
Jucundius est concordii. 

Peryeni ad orationes finemy quo tandem* secundum amplissimi hujus 
urbis senatus decretum , conjunctissimo collegae yoassunAN de hbse » traden- 
dum est Athenaei regimen. 

Accipe igitur hoc munus « collega amicissime I Haud minore cum jucun- 
ditate eo fuugere quam equidem functus sum. Sub tuo regimine integer 
maneat noster ordo. Neque tu 9 tuo successori » alio nisi hoc solenni more, 
iterum illud tradas. Conseryet Deus nobis has ad laborem yires et banc 
sanitatem , quibus ipsius gratii buc usque fruimur* Spiritus Ipsius ope , 
pura Euangelii lux mentes nostras collustret et in yeram eruditionem yitaeque 
sapientiam nos ducat. Tu feliciter perge naturae arcana explicaret' nt eo 
melius cognoscatur naturae auctor » oreque et scriptis , studia tua in commune 
bonum conferre. Caeterum non minus laeta fata in posterum quam in praece- 
dente biennio, subeat illustris baec schola. Discipulorum numerus major 
fuit et manet adhuc quam antea saepe hic yidi. Crescat in dies. Eorum 
nonnulli , in Academiis , nunc pergunt hujus Athenaei decus tueri» Alii hic 
iisdem yestigiis insistere ayide cupiunt« Prosper eorum successus sit simul 



384 



JACOBI VERBURG 



UboriB nostri fructua. Eorum nemiiiem morte amisimus* VtTaiit diu 
Tigeautque in pattiae et ecclesiae salutem. CaTi $ ne » meo neglectu , damni 
aliquiii Athenaeum caperet. Tu quoque» pro Tiribns curabisi ut aartum 
tectumque » ab onmi detrimento integrum aerretur. Faxit Deus , ut floreant 
hic» aub talium curatorum dient^A; floreant in patrii» noTi regis eodem 
ac patrifl ingenuo faTore ; floreant ubique | liberales artee scientiaeqne ; floreat 
summam eruditionem hu manitatemque adeo alena Cbristi illa religio! 



D I XI. 



O R A T I O. 38« 



\NWOTATIO 



Pauca quMdam t breviMHia canaaA , ut fit, Don prouuntiata ^ in oratione plene ja<n 
Ugenda praebentur« Eoic annotationi reaeryavi , quae ad illustrandam meam de religionit 
Ghriatianae .vi ad vere erudieoadoa hominum animos «ententiam praemonuissem , nisi magna 
eopia remm de £itia Atheoaei memorandarum impedivisset, quominus amplior introductio 
ooram auditoribus fieret. Lectoribua forte non ingratnm erit , ea nunc bic addi. Sequentia sunt : 

Ut aurum in fbdin4 varium , «ic in mentis animique nostri veiuti thesauro , variae 
^sdmii valoiia facultates et propinetates deliteecunt, quae nonnisi debit^ ciur^ gnavoque labor^ 
in lucem protrahi atque ad proprium eplendorem ezpoliri queunt. Quo praestantiores 
autem fructus , quam aurum et gemmaa et pretiosiwimas quasque res corporeas , generi 
humano affert, ad Dei aimiiitudioem quodammodo ezcultua , hominam animus inmiortalis, 
eo roagis necesse est , animorum culturam institui ratione ad eorum originan , indolem 
oonsilittmque 9 quo creati sunt, aptc compositA. Haec vero cukura a nobis ipsis aon 
unice , quin potius dicam , parum modo dependet. A Deo oriundi sumus « qui cum sui 
imaginem nobia impresserit , et banc ob causam , dicere poasumus : TOii Koi yho^ ivpiV' 
Hoc 8uum genus , ut sok origine dignum se gereret , non sibi reliquit , sed inde a mundi 
primordiis, «^pientissime educavit Pater Gociestis. 

Principio , quidem , ex creatoris veluti manu recens prodiens homo , omnium reram 
inq»eritas ac plane rudis , multisque pericnlis et iUecebris eapositas , peculiari numinis 
Bivini . egebat ductu , institutione et auxilio. Sine h4c ope , quamvis praeatantissimis 
corporis animiqoe donia instract«M easet , quo ae verteret aescivisset , his naturae beneficiis , 
secuadum auctoris voluntatem , uti ac frui minime didicisset, 

Sed .si primi homines , b4c ope usi , nihilominus jam suo exempJo doeaenmt , qoam 
iacilejudicandifatque cligendi libertas, naturae nostrae propria in turpissimam ac pemiciosis» 
simam licen^am verti possit , quid de posteritate eornm dicendum erit? Num illi pukhrius 
ac tutiqs Ubemm sunm arbitrium sequi so potuisse , ostenderuntt Nonne deinceps in ' 
pejus ruemnt, qpotquot Deum ducem non sequentes sibi ipsi tamen mirifice sapere vide* 
bantnr ? Qwmiv^s variis artibus eminuennt , an pietatis erga Deum et virti^tis studio 
aeqne eminoisse «aimique adeo eor^m ad ingcnuam humanitatem emditi fui^ dice^di 
sunt? An naturae spectaculo non abnsa fiiit magna pars hominupi ad supersti^iosum ,4C 
«tupidum operis Divini, non agnilo invisibili opifice^ cultum? Quantis enrori^iis , qoam 
|S»edis vitiis ansam dedit baec stupiditas unicique veri creatoris ignoratip \ Q^am late 
serpeit , pec seculorum decursum , baec mortalinm mdit»s! Quam mA^cam atque imperfectam 
reliquit snmmomm caeteroquin variisque doctrinis excultomm ingeniomm culturam^ 
ProfeeCo ,: i^si ^'ebna humanis , opportune , jsemper intervenissct ipse . Deus , caelestique sul 
institutione , ad bene beateque vivendum , bujus tierrae incolis, per yaCff hpnaw^ viam 
commonstrasset , actum fuisset de omoi Lumaoitatc atque eraditione. Irritum fuissct Dei 

C c c 



StW JACOBIVERBURGORATIO. 

ronsiliam , qno tam Taria tamqae praeclara mentis animiqae dona inler homiaet 
Gommuni eorom abasa , hamana s#cieta« in moottioiuia , wuiis infanits , libidinibos , injuriis , 
oppresftionibus deditae torbac degenerasset chaos. 

Uttic yero corraptioni repagula continua objccit Deus. Per legatos saos, verac religionis 
evinqne ei juncta e nobiiis sapicBttae «emine , apud ^mae^ , spargeM nMKpism dcttiu 
Vcnmtamen , finitate sni , prob dolor ! conrnnnie exitiom , Noadii tcnpore , tix «v»Mt 
lolom iHitd fgtam fiomlnara. In^enai antem iHias Dei eiAtoiis proeopies, manme aneu 
drinde ae per Tarias re|riones -di^rmy nom erroribaSy iteraMa miiiitabatar ininana. 

-Qnam sapienter Tero d^neeps , per MUMkMifm cj < wqae postnilatism , pcr «osn 
c}nsque Divinam tegishtionera , per rdiqaos Tates Bri)i»eas eoramqoe «racida , ctvit 
liamanarnm wram arb iter , ne , hoc in nun#o , awpiam 9 Dyvinae soaa ma)estatii 
ro(^ito ttc cultas , simtifqBe -omnia residua hamanitatj» ^xxJma isi^trircMC. 

Compatari jmnime potest , qoot salal»res cffcctos mtus hic rerum ordo in Israeliticsm 
l>entem 4aduetus hsft«eiit porro , ad erudiendos etlam - alie nig enas. Gam fiebrasoram 
patriaTf4iis oc 4egMatei^ , jam antiqnitus ftiit commereiom Ae^yptiis. SsAomoDeae sapientiae 
hmsL ae f«oeratio «otam Orieniem pervasit^ Ek Oriente et Aegypto, vd OraeconHn 
pbilosopiji «aam sapieotiam «rccssivenint. In classieis Oraeeorom Latinoromqne moQomenCis , 
vesti^jia historiae Sacrae passtm -comparent. f^rofecto , boo ck sno tantnm in^enio 
prodoKisse oeMcndi sonC nkTetm et ciceitonES itloramqae similes praeclanun HJam de rebos 
Divinis ac moribus doctrinam , qu4 eorom scripta , mediis in cmriiMis ^ abiq a e tnm 
«plendide nitent. Varii , ex qaibus soa haaswunt , rivi , ipsis Mcol iMcns, ca eadem 
l«aMe ravclsitae , nobis , unici veri D« institutionis haod dolMe flaaere. ISe igitnr iBonmi 
«montpio abatamar , ad nioiis extoficndas ingenii humanl , siM qoasi redjcci , Tires. Cnli 
{Mitiufi observenms. Dei ducis Testififia , apud ^riaram ^timn saplenles illoS', qoi, qoamvis 
cum vatibus vere Sacris minime comparandi sint nec scripta noslra sAcra kaherent, mn^ 
lamaa eximia reiigianis afque hmnanitatts sparserunt semina , aliande aecepta. Ek Ipsis , 
vero otiam , Jodaeormn ct Ohristianorum fbntibas sacris desumta pturima , sed ct «Ka 
probabiliiw ci eliis iisque torindis , in Arabiam deriTatis , historiae Sa«rae rivis ori a n da , 
in HloKanMnedis Ooranom irrepsere. Hinc lucidi illi purioris religionis et morom dootrioac 
radii , mukis in fraudum atqae erronim tenebris , ibi passim 8plcndeafles« 

Qoac quam ita sint , ftcile est perspecto , qoam -parum a nobis ipsis > qaom makom a 
Dei ope atque instituffone dependeat , in animis nostris od veram pietnem , wtolmB , 
bumanitatem ac sapientiam erudiendis. 

Qno purior igitor , quo pcrfectior et ad asos nostros -aQcannBodacior DiviRa iUa instimtia 
a<l nos porvenit , eo oberiorcs fructus eruditionis , hoc nomine vcre di(>;nae , profiMTC polerit, 

Quamobrem qoanti aestimanda est salotaris illa doctrina , Eutmgeln animimi evliiiaraafe 
nbminc dcsignata , qnam , totias ' hvtnani generis in asum , coelitos addoiit oltimas iHe 
fsraclitarum Tates sacer idemqoe Dei 'fiUus , missisqoe sois feffatis , per mifiTeftw BMUldiMi , 
omnibas mortalilntSy 'aniMintiari jossitl 






REDEVOERING 



OTia 

HET BELAN6 OM DER STfJDEREIVDE JONGEUjyGSCHAP LUST 

IN T£ BOEZENEN TOT EENE 6R0NDIGE BEOEFENING DER 

BRONNEN YAN ONZE GESCHIEDENIS, OPDAT ZIJ ZIGH 

BEKWAMEN MOGE OM DE GESCHIEDKDNDIGE 

WETENSCHAP IN ONS TADERLAND TE HELPEN 

BETORDEREN. 



*■» AAIITAA.aBIlia ▼▲« 

HET PROFESSORAAT IN DE NEDERLANDSCHE TAAL EN LETTEREN 

EN VADERLANDSCHE GESCHIEDENIS 

AAN DE DOORLUCHTIGE SCHOOL DER STAD DEVENTER 

GEDOUDSEV DEN SEGENDEIf AFBIL 1840, 



»00A 



M • 6« H £ £ S9 A* Z« 



* • f 



4 



. I 



4 f .. 






1 » 



I) r. 



< . .1 






» « * w 



t I 



'1 






u 



. f 



• ■ 



k 



1 I 

I . 



•»• 



I . I . 



EDEL ACHTBARE HEEREN BURGEMBESTER ES WETHOUDERS 
OEZER STAD, LEDEN VAN DEN RAAD, VERZORGERS HARER 
DOORLUCHTIGE SGHOOLt 



WELEDELE, HOOGGELEERDE HEEREN, HOOGLEERAREN . IN DE 
ONDERSCHEmENE TAKKEN YAN WETENSGHAP EN LETTEREN 
AAN DEZE FLAATS, ZEER GEAOITE AUBTGENOOTEN! 



ZEER GELEERDE HEER, LECTOR IN DE ONTLEED- EN YROED- 
KUNDEI 

EDEL ACHTBARE HEEREN. PRESIDENT, OFFICIER EN LEDEN YAN 
DE REGTBANK I 



WELEDELE GESTRENGB HEERENI GEHEIMSCHRUyERS BU HET 



HEERJ 



CURATORENl 



WELEERWAABDIGE^ ZEER GELEERDE HEEREN. BEDIEHARBN DES 
GODDELUKEir WOORDSI 



WELEDELE ZEER GELEBRDB HEBREN , DOCTOREN IN HBT REGT . 
D£ GENEESKUNDE, LETTEREN EN WIJSBEGEERTE I 

EDELE lONGEUNGEN, KWEEKELINGEN VAN DIT ATHENAEDMI 

ZEER GEEERDE HOORDERS YAN WELKEN STAND OF RANG , DIE 
DEZB PLEGTIGHEID BIET UWB TEGENWOORDIGHEID YEREERTi 



1 » 



W * 



i 



t • > 
1 i 



!,i 



I » ' 



: . I . 



♦ f ■ • 



i .. 



>! ' './■ J 'AH ?'l 



. • ' . !• 1 '4.1 » ' . .1 ..1 vl ^ / 



i 






TV.a]mcer lk\ ^jj doa aanvatig myner rede i deze nchtbare yergadertDg 
overzie , en daarin zoo yelen aanschouw > die ^ of in de ToUe kracht dee 
leveiDi» ^of met reeds ▼erzilTerde lokken, zich met hetcelfde Tunr op de 
w£tensDhap toeleggen^ wanneer ik m^ daarenboven zie^omringen door jonge« 
iMigen». welkiB cich aan deze Doorlnehtige Schoel , door letteroefenlng , tot 
koogeren 9tandTOoii)ereidenj dah gcToel ik , hoe allcB mtj toeroei^» dat hier 
eeii tempel ia^ aan bet edelste en TerbeTenste toegew^d, aan kennis, dia den 
roensohel^'ken geest Terlicht , aan leering , die hem het hart Terwarmt , 
aan kunsten, aan letteren, aan Vaderland. 

Hoezieer treft nogtans de OTertiiiging hierTan den spreker in dnsdanige 
Tengaderiiig I 

Hij staat hier op eene plaats , Tan waar niets dan hetgeen goed , waar en 
jM^oon is, moet gehoord worden , -»- eene plaats» die geene ontheiliging, 
^ene wanklanken duldt» die als de zetel zelTc is der Muzen, waar alles 
harmonie en zamensmelting , ook der meest verschillende toonen, moet zijn. 
llet is als.of de Priesters, die ^roeger de luister waren Tan dezen tempel, 
Kaor bem.atoaden en hem afvroegen, wat er van die Takken is geworden, 
iwaarvoor zij bun gebeele leven , hun aanzgn over hadden; — - of de nakome- 
lingen even bedaard en onvermoeid Toorwaarts streefden » dan wel uit gebrek 
aan inspanning terug gleden en achteruit weken ? 

Zplk een spreker moet dan het gewigt zgner taak wel gevoeleuy of hem 
aouden niet dtn orerdreTen denkbedden van zelfswaarde en Toortreffelrjkheid 
eigen zgn ,• zoo vaak da4r gevonden » vraar geene degelijkheid of zelfstandigbeid is. 

Hfj 9 die thans het woord Toert , betuigt gaarne zich alleen gesterkt te 
Toelcn door de overtuiging, dat c^, wier kennis hen in ataat zoude stellen 



S92 6. M E £ S, A. Z. 

hem streng te beoordeelen » juist, doordien kennis met humaniteit gepaard 
gaat f zgne toegevendate regters zuUen zgn» — 

Gewis zal ieder het vergeeflijk oordeelen , zoo men zyn studievak boven alle 
andere bemint en het uitmuntender dan de OTerige acht ; yergeeflgk Tooral , 
zoo daarbg niet uit het oog wordt rerloren » hoe ieder Tak het andere onder«- 
ateunt» Toorlicht » bgstaat ; hoe allen met elkander wierook strooijen op net 
altaar der beschaTing en brandstof schenken aan de fakkel der Terlichting. 
En hoe zoude ik dan geene welwillendheid te wachten hebben , zoo ik meende 9 
dathct gedeelte der wetenschap • hetwelky door Tereerende keuze, aan mij is 
opgedragen » Toor geen ander in belangrgkheid , in uitgestrekt nut | in 
aantrekkelgkheid onderdoet? — 

Nederlandsche taal en letterkundey Taderlandsche gesehiedenis , hebbea 
zg niet de onmiddelgkste betrekking tot al wat t in het land <mztf 
inwoning» ons dierbaar is? Op dit onmetelgk Teld wordt geen bloempje 
geplukt ) geen kruidje gelezen, dat niet op Taderlandaohen bodem gegroeid of 
oTergepIant is. De kleuren mogen wel eens minder schitterend dan die der 
buitenlandsche gewassen zgn; het is ;ichoon in ons oog | omdat het neder* 
landsch is. 

Toehoorders 1 Ik Teronderstel immers niet te Teel 7 Het Treemde zal toch 
niet meer geliefd zijn dan het eigene» het uitheemscbedan het hier gekweekte? — 
Doch Tergeeft mij de Traag ! Ik moest bedacht hebben , dat die gerigt was 
aan Nederlandera, en aan zoodanigen, die door stand en betrekking er het 
beste gedeelte van uitmakeni die elke andere verouderstelling als hoon zooden 
opvatten. — 

Gij zult het dan welligt niet oogepast oordeelen, als ik spreke: 

Oo0r kei beUmg om der siuderetuU jomgeling^ehap lusi in $e boezemen ioi 
eene grondige beoefonvng der bronnen van onze gesehiedonie ^ opdai zij ziek 
bekwamen moge om fte geechiedknndige weieneehap in ane oadoriand ie hetpen 
hevorderen. 

Het zal wel aan geenen twjjfel onderhevig zijnt dat het doel der oprigling 
van eenen leerstoel in de vaderlandsche geschiedeiiis geen ander kon zgn ^ dan 
om de jongelingen bekend te maken met betgeen vroeger en later op onzen 
bodem voorviel. Zij toch moesten geene vreemdelingen blgven in hetgeen 
hen van zoo nabg betreft. Bij hen moest de guldeu sprcuk der oudheid 



R fi D £ V £ R I N G. 898 

geene toepassing Tinden : dat h^' altgd een kind blrjftf die niet weet , vrat 
Y66r z^ne geboorte geschied is» 

Doch ia men het zoo geheel eens omtrent den weg, die daartoe behoort 
gerolgd te worden? Velen zullen het noodig achten, dat men den jongeling, 
in wien men geene Tolledige kennis der gehenrtenissen mag yeronderstellen , 
deze zoo naauwkenrig mogelgk verhale. Hg heeft nu een orerzigt ^an 
het geheel » en kan door eigene studie het verdere verki^gen* Anderen 
wenschen daarbij het pragmatische gedeelte Tooral niet uit het oog Terioren. 
Het Teld der hoogere geschiedkunde wordt dus betreden. Het Terband, de 
Toortgang , de Terachtering ^ de mensch zelf » zgne ontwikkeling door den 
handel 9 de godsdinst, de letteren, de kunsten, worden geteekend. — Nu 
heeft de jongeling een gezond denkbeeld Tan het geheel. Hij kan u spreken 
OTer den iuTloed der leenregering , de kruistogten « de Torming en wifzigiag» 
die het Nederlandsche karakter gedurende de Terschillende rogeringsTormen , 
en ook door dezeWe» onderging, Het kenmerkende der uitstekende personcn, 
met dat der partgschappen » zullen hem bekend zgn » en hij beeft zich een 
systema beginnen te Tormen of misschien dat des leeraars omhelsd. Hoe ligt 
zal hij zich daarmede te Treden ,houden! Of zoo» hg de geschiedenis lief 
gekregen beeft» doorleest hg de nieuwere bistorie-schrgTers: — WAcBHAiR en 
Bri.DKRD]jK worden Tooral onderzocht* Dan in welken doolhof geraken nu zijne 
denkbeelden I Bg dezen worden gebeurtenissen als heilzaam Toorgesteld » die 
door genen noodlottig genoemd worden* Bg dezen worden mannen als toon- 
beelden Tan deugd ten hemel TerhcTen , die bij genen naar den laagsten trap 
Tan dierlgkheid worden teruggewezen. Bgna al wat door dezen Toortreffelgk 
is geoordeeldy wordt door genen Terfoeid. De leeraar zal zijne inzigten wel 
medegedeeld en de redenen ontwikkeld hebbeni waarom deze beschouwing 
boTen gene de Toorkeur Terdiene. Maar er behoort eene groote mate Tan 
Tertrouwen toe , om zoodanig met den leeraar te zgn ingenomen , dat zijne 
uitspraken den jongeling als orakelen zouden Toorkomen. — Hij weet niet » 
waaraan zich te houden , en Toelt allen lust wgken om Terder te onderzoeken 
in eene zaak , die zoo twgfelachtig schgnt en tot zoo uiteenloopende oordeeI«* 
vellingen aanleiding geeft. 

^Epude er e?enwel nieteen wegzgn» om den jongeling tot een naauwkeuriger 

D d d 



394 G. M E E S , A. Z. 

en onpaxtgdiger Gndersoek aan te sporen en hem tot grondige beoefening der 
geachiedenis op te leiden ? Deze weg meen ik dat in de kennis der bronneD 
is gelegen. Laat mij dat mogen ontwikkelen 1 

Bronnen zijn de eerste en echte berigten omtrent eene gebeurtenis, mede- 
gedeeld door schrijyers, die leefden, terwgl zg Toonrielen , of slechts kort 
daarna; die in hunnen eenyoudigen kronyktoon opteekenden 't gene zg ver<- 
namen, of , in latere dagen, toen stijl en denkbeelden zich hadden geyormd* 
de t6oneelen , die onder fattnne oogen TOorTieien » met krachtige Terwen 
afmaalden. Tot de btonnen behooren ook die indrukwekkende getuigenissen 
der oudbeid » welke uit ateenen , munten of half ineengestorte gebouwen tot 
ons spreken; tot haar de OTerleTeringen , nog in den mond des.Tolks leTende, 
die gewoonten, waarTan de oorzaak eeuTfen Troeger moet gezocht worden; 
tot haar de charters en brieTen en oorkonden, soms in het stof bedolTen , 
doch schatten Toor het regt Terstand der inzigten en manier. Tan zgn 
onzer Toorvaderen. 

Dan hoor ik Tragen, hebben onze ngTere ^eschiedsonderzoekers banne 
nachtwaken niet basteed t opdat uit hunne nasporingen een geheel zoude 
gcTormd Trtoden» en is,dit niet reeds meermalen geschied? Zuliea onze 
geschiedschrgTers de pen te Tergeefs hebben geToerd zoodat Toor den 
jongeling hun arbeid nutteloos is, en hij nogmaals zal moeten terug keeren 
tot.de oors|>ronk«lgke besAh^dep , 4ie reeds zoo Tlgtig gehruikt zgn? 
Voorzeker erkennen wij dankbaar hunne pogiugen en die Tan zoo Tele 
anderen ,* om hunnen landgenooten de studie te Terlichten , en een OTerzigt te 
gcTen oTer ftlhet merkwaardige. Zoo menig eeui die zguTaderland lief heeHtr 
, doch wiens roeping hem in werkkringen Toerde , waar mede eigenlgke studie 
zich niet laat Tereenigen , zal OTei Tloedige Truchten Tan dien grond kunnen 
plukken en zoo Teel behoefte aaa meerder niet gcToelen. 

Doch een gebrekkig geschiedkenner zoude hi^ zgn, die wagbkaar met al 
deszelfs TeifTolgen en nalezingen • eiajsisa , stijl ^ en bilojbrouk met de ophel- 
deringeui biJToegsels en aanteekeningen doorlezen en in een stalen geheugen 
geprent had. Immers y het is misschien eene teedere snaar dte ik aanroer, 
bezitten wg geene geschiedenis des Vaderlands , die i^n de behoeften .Tan het 
oogenblik Toldoet. Ondet ons is geen ^ismokpj opgestaany die» 



REDEVOERING 396 

aan kunde parende, ons door sijn werk boeit» door stijl en yoordragt inneemt 
en warme liefde tot het Yaderland weet op te wekken ; geen gidbon , die » met 
tgnen kalmen doch doordringenden blik , al de schakeringen Tan het groot 
tafereel weet te onderscheiden , en met welsprekendheid zgne uitkomsten 
raededeelt. 

Veel gronds op het veld onzer geschiedenis Iigt nog onbebouwd. Wg 
hebben handen noodig mm den arbeid Toort te 'Se^ten , ten einde % zoo wij 
onze oogen naar de naburen wenden , w^ niet yerlcgen zouden zgn OTer hunnen 
rgkdom en onze armoede. Vele gronden zgn er ja! zoodanig bewerkt, dat 
de heerlijkste en rgpstegewassen daarop in vollen bloei staan. Doch zij liggen 
Tan elkander afgezonderdi de 'ledige ruimten moeten worden aangeTuld, 
en daarioe behoort nog reel inspanning en kracht. — Laat ons dit wat nader 
beschoQwen ! 

De aloude geschiedenis der Nederlanden werd door dcn geleerden ekoblbbrts 
gegcTen* Met den lofwaardigsten iJTer spoorde hg alle berigten omtrent zgn 
onderwerp op. Hoewelde Torm Tan gesprek zijnen st^'l benadeelde, is die 
toch Tloe^end gebleten. De loop der gebeurtenissen is naar waarheid gCTOlgd , 
alles blijkbaar ter goeder trouwe ter neder gesteld. — Dan ieder werk heeft 
zgnekleur, ieder schrgTer zgn systema. Vraagt men nu naar de strekking 
Tan dat Tan biioelbbrts, — zoo schgnt het bgna eene doorgaande lofrede op 
onze zoogenaamde Toorouderen , waarvan welligt niemand in Nederland meer 
afstamt. Men zoude gaarne onze tegen^*oordige beschaTing en Torderingen 
Trillen missen, mogt men slecbts met de kuische BataTieren, bij hunne lande- 
lijke maalttjden , aanzitten , barden-Iiederen met hunne priesters zingen en 
zich met hen in de schoone natuur Terlustigen. *— Dat wilde « oorlogzuchtige 
in hunnen aard , gcToegd bg die Tadzigfaeid , allen ruwen Tolkeren eigen , 
die groote gezetheid op brassergen , waarbij zg hunne Trgheid Terdobbelden , 
wordto zoo zacht mog^l^k gekleurd. Hun wordt niet eens een oude daitscbe 
dronk gegund. De braTe dibdbrik Terheugt zich opregtelgk , dat zgne toop» 
ouders met zoOTcel waarschgnlgkheid wegens den laster der onmatigheid 
Terontschuldigd kunnen worden , en bedroeft zich hartelgk , dat bet gebruik 
der wijnen bg zgne natie thans zoo zeer de OTerhand neemt. Gewis heeft 
WAGEHAAR ons , lu ceu kort tafereel , een beter denkbeeld Tan de zeden der 
BataTieren gegCTen, dan bxgelbzbts in zgne uitToeiige scbildering. 



396 G. M £ E S, ▲. Z. 

Ik noemde daar een' naam , aan wien de letteren ODeindig Teel YetpUgi 
zgn. Jah wa«chaar was de eerste, die den reucenarbeid ondernam, om eencf 
£00 Teel mogelijk algemeene geschiedenis van het Vaderland te geven; die hel 
eerst de gansche bistorie Tan het gewest Holland aaneenschakelde en aok de 
overige niet yergat. Hij is een man, die door zgne geleerdheid, opregtheid 
en kritiek zich een' blgvenden roem yerworTen heeft. Lang was hg de Traag- 
baak onzer geschiedenis ^. op hem beriep men zicht door hem werd de last 
bij elken burger opgewekt, om die te kennen. Doch eensklaps klonk er eene 
stem in onze dagen , dat hij , bgna op elk blad , het regt der waarheid heeft 
geschonden en slechts schrgTer Tan beroep geweest is. Geheel anders beoor«- 
deelden hem onze groote mannen in het geschiedkundige , zoo men den wat 
drifligen huijdscopsr uitzondert* Het is met schroom en omzigtigheid , dat zi^ 
het waagden ecnige bedenkingen tegen 't gene hg zeide in 't midden te brengen. 
Te watsr meent hem naauwkeuriglgk te moeten Tolgen , Toor wien hjj zoo 
bgzondere achting geToelt. Hg merkt alleen op , dat sedert de uitgaTe der 
Vadcrlandficbe historie oorspronkelgke stukken zgn ontdekt, Tan welke 
WA6EHAAR gebruik zoude hebben gemaakt, waren zg hem bekend geweest. 

De groote KLmx meent, dat hg den bgWal ?an alle geleerden en een* 
onsterfelgken naam beeft TerworTen. Waqehaar, zegt hg , heeft meer de 
geschiedenis des Tolks dan der GraTcn behandeld. Ik zal hunne lotgeTallen 
ophelderen , hunnen aauTang , aanwas , domeinen Termelden ; het begin der 
burgerlgke regten schetsen, de betrekking tot het Duitsche rgk doenkennen; 
wat leen- wat eigen goederen zijn, welke de regten der onderdanen» edelen, 
steden, magistraten waren, en wat dies meer zij. Zien wg hieruit niet, 
wat aan waobhaars arbeid ontbreekt? Geene uiteenzetting Tan het leenstelael» 
Tan die regten der GraTen en steden : geene ontwikkeling , in d^n woord , der 
oude staatsgesteldheid , om daarop de Tolgende te gronden. En was waqefaab 
niet te Teel enkel geschieds-*onderzoeker , om historiesehrgTer te zgn ? Gewis 
is zijne toets Tan koujhs rgmkrongk, zgne beschrgTing Tan Amsterdam meer 
het Teld , waarop hg geheel 't huis behoort , waar hg , zouden de Daitschera 
zeggen, einheimieeh is. Hierin Terdienen zgnescherpzinnigheid, geleerdheid en 
kritiek den hoogsten lof. Eere zg zgner nagedachtenis als geeehiedeenderzoeker l 
AIs geeehiedechrtjver miste hij het talent (wg wgten hetder omstandigheden). 
om zich regt onafhankelijk te geToelen. De bewgzen liggen in zgne brieTen 



R £ D £ y E R I N a 897 

aan den FUcaal ran umborgh, waarin hg weascht ingelicht te worden» of er 
ook eenige bgToeging of uitlating in zgn opstel noodig zoude zgn. 

Yoorzeker is het niet te yerwonderen , dat waoxh4ar niet kon schryyen 
naar de behoefte der tegenwoordige dagen » toop den tegenwoordigen stand 
der wetenschap. — Dat had men mogen Terwachten yan een' man als 
BiLDEaDiJc, oneindig boyen mijnen lof TerheTen, regtsigeleerde , taalkenner» 
zoo er ooit een was , dichter , ja onze eerste en grootste I Nogtans heeft h^ 
zijnen gCTestigden roem niet Termeerderd met zgne geschiedenis des Vader- 
lands. Dat Teroordeelen Tan anderer meeningen, dat spreken es iripode 
Tergeeft men ligt aan hem , die boTen zoo Telen uitmuntte. Maar men 
Tergeeft het den geschiedschrgTcr niet > dat hg door zgnen stgi de 
waardigheid zgner roeping uit het oog Terliest, dat hij , die de majesteit 
yan zyn onderwerp bg zgne inleiding geheel scheen te gcToelen » door drift 
en OTerhaasting de eigene gulden lessen Tcrgeet» en met geslotene oogen 
in het ronde slaat. Was waoziiaar» die in kritiek Toor bilderdijk niet 
behoeft te Tfijken, te Teel Amsterdammer der 18<^ eeuWf deze was te 
Teel de a&tammeling der TjeisTBRBiiioEN, AI .wat grafelgk, Torstelijk, edel 
is; al wat, in ons land Tan handel, den koopmansstand Terachtj is hem 
heilig. Die riddertgden zgn hem idealen, en in den onzen zgn wg 
alleen wezentjes Tan conTenientie. Had bilobroijk alleen het Troegere gedeelte 
Tan onze geschiedenis ten onderwerp gekozen , dat breed uitgewerkt % daarTan 
een geheel gCTormd, hg zoude zich een' nieuwen lauwer om den schedel 
geTlochten hebben. Niemand stelde » met nunder woorden en duidelgker , 
het leenstelsel , het Keizerlgk gezag , de wording Tan het graafischap HoUand 
Toor. 'Wij allen weten het, hoe weinig het TerTolg z^ner geschiedenis aan 
het eerste en beste gedeelte beantwoordt. 

Ik meen tot de slotsom te mogen komen , dat wg nog geen groot geschied- 
kundig werk, aan den stimd der wetenschap beantwoordende, bezitten. Welk.e 
mogen de oorzaken daarTan zgn? Zoo liefde tot het Vaderland de spoorslag 
z^n moet om het w^I te leeren kennen, om al» wat er mede in betrekking 
staat 9 te doorzoeken « dan gewis mist de Nederlander dien spoorslag niet. 

Meer dan eenig Tolk moet hy wel den bodem beminnen , door eigene kracht 
en Tolhouden aan de goWen ontwoekerd. 



S98 G. M E E S , A. Z. 

• 

Cetnigen die retisachtige ondernemiDgen der 16 en 17'* eenTr, m bet 
noorden Tan ons land ; die duizenden bnnderen lands, diar verrezen, waar 
de Tisscher Troeger zijne netten wierp; ondernemingen , die Mng thans nog 
durven navolgen en misschien OTertreflfen zullen I Getaigen die zeeweringen , 
tegen het bulderen der stormwinden opgeworpen, waarTOor geen schat te 
dierbaar werd geacht I En , hoe de Nederlander op dien f aan de elementen 
ontrukten » grond het dierbaarste j zijne vr^heid » wist te handhaTen , dat zag 
geheel de wereld , dat zag zg ook in den jongsten tgd. — 

Aan belangstelling in het Yaderland heeft het dan wel niet ontbroken , 
om eene , zgner waardige , geschiedenis te Toorschgn te roepen. Wg 
meenen dle oorzaken Veeleer in den aard onzer geschiedenia en hi ons karakter 
te mogen zoeken. Het zoude de taak des historieschrgTers zeer hebben Ter- 
ligt» zoo bg I tot kir». de groots gekomen, de Termoeide pen een oogenblik 
had kunnen nederleggen, met de gedachte, dat hg nu het moegelgkste Tan 
zijne taak Tolbragt had , en de Terwarringen een einde hadden , om plaats 
te maken Toor eene lang gewenschte eenhetd. Maar naauwlgks had xarbl 
den adem uitgeblazeni of alles (de groote man had het roorzien) stdrt , 
onder zijne zwakke opTolgers» weder in duigen. Soormaimeiai landTerdeelin- 
gen I Terachting Tan het koninklgk gezag warren alle draden door een. Had 
de krachtige arm Tan eenen Hertog of Graaf zich nu, om met ALTim te sprekeni 
't gene In de zeTen proTinciHn lag , kunnen cgnsbaar maken ; haddeu de 
rgkbegiftigde Utrechtsche Bisschoppen niet getracht St. m AARTBifs mantel i 
zoo Teel mogelgk , uit te rekken ; had Gelderland zich niet tot een' afzon- 
derlgken Staat gcTormd ; ware het zwaard Tan den HoIIandschen Gratif lang 
genoeg geweest om de Friezen reeds nu te bereiken, geleidelgk waren de 
gebeui:tenissen te Tolgen geweest. 

Zgn nu al deze deelen nogtans » met Teel zorg , te zamen geToegd door de 
Bourgondische en Oostenrijksche Vorsten , dan zullen misschien de groottfto 
zwarigheden te boTen zgngekomen; doch daar schittert de Inquisitie-Tlam ^ 

» Die Hollands leeuw en GraTenhoed 
» Van 't Spaansche troonborduursel scheurde. 
Zal nu die GraTenhoed op een Nederlandsch hoofd worden gedmkt ; zal eeu 
nieuw&Yorst op het schild worden geheTen? Neen, de redder des Yaderlands 



R E D E y E R I N G. 899 

Einkt door sluipmoord ter neder , en ieder is Souverein in faet zgne. De 6e<- 
schiedenis splitst zich in zoo vele deelen, .als er proTineien of landschappen 
zgn; die draden moesten afgesponnen en zaamgeknoopt worden. Dat was te 
zwaar een taak. Holland was reeds het middelpunt geworden , waac allea om 
draaide. Bg de lotgeyallen van deze PrOYincie kondendie der overigengemeld 
worden , en de titel Tan het eerste Werk , dat alles moest omvat hebben , 
luidde: )» Historie der nu yereenigde Nederlanden, voornamelgk die van Hol* 
iand , » en de inhoud beantwoordde aan het opschrift. — 

Tachtig jaren zgn sedert yerloopen, en nog is er geen schrgyer opgetreden , 
die de eer tler andere gewesten heeA gehandhaafd. Wg mbgen dus Tragen, 
even als lueusTiv tbibrrij ten opzigte van Frankr^k : bestaat ev eene geschie- 
denis van Nederland, die ons getrouwelgk de denkbeelden , de gevoelens, de 
zeden heeft wedergegeven van die menschengeslachteny wier lotgeyallen de 
onze hebben voorbereid? en wg moeten met hem antwoorden: de wezentlgke 
nationale historie is nog faegraven in het stof der gelijkigdige k]k)ngken. 

Dan het lag ook in ons karakter. De Nederlander is onvermoeid werkzaain < 
hg stelt zich een doel voor den geest; doch om het snel en als oogenblikke«* 
Igk te bereiken , dat ligt in zijnen aard niet. Hg wikt en vreegt langer -dan 
de meesten zijner naburen, oradat hg vooruit ziet^ zich alle moegelgkheden 
eener taak» soms zelfs te bezwarend, voorstelt* Hg houdt.zich niet van de 
goede uitkomst verzekerd, alvorens overtuigd te zgn, dat de middelen in zgne 
magt staan» -r* Van daar , dat wg niet zdddanig overstroomd wc^den mel, uit 
de lucht gegrepene , voortbrengsels , haastig opgesteld en nog haastiger naar de 
drukpers gezonden. De wetenschap vnnt er meer bg , dan zg er bg verliest 1 

Doch waant niet , mgne Hoorders i dat ik , door rondborstig , 't gene m^ 
waarheid toeschgnt » bloot te leggen, tot de slolsom zoudekomen: de Neder-« 
landers hebben weinig in het geschiedkundige gedaan. Neen i ' onze Nederlan- 
ders deden even veel» voor hunne geschiedenis als hunne naburen; ja deden 
meer dan zg ; maar het waren voorbereidingen « het was geschiedsdnderzoek » 
en hierin hebben zg oneindig veel geleverd. 

Hoevele beroemde mannen komen ons nu voor den geestf Hoe zoude de tgd 
te kort zgnom ook slechts hunne namen op te telleni DoirsA, Juhios, yossnrs, 
ScmvBRnji, AiTme, En zij, die met gzeren Tlgt verzamelden en de weten«> 



400 G. M E £ S, A. Z. 

8chap« totin de diepste schiiilhoekeii • opspoorden, MiTTHmi tavHibris, Hog-' 
oicom, Klvit, Bohdam. Dan wat zonde u die dorre opsomming verder leeren? 
Uwe gedacbte heeft die reeks Tcrdubbeld en tot op den tegenwoordigen tgd 
•angeTnld. Bij deze geleerde , scherpzinnige onderzoekera der oudheid zgn de 
bronnent waaraitde geschiedenis moet worden aangcTuld; de bronnen, waar- 
Tan zg zelTen zeiden , dat daaruit eenigl^'k de ware en regte kennis der aloude 
en Troegere landsgesteltenis te putten was. » Dat onderzoek," betuigden zg» 
» deed hen wel doornen en distelen ontmoeten, welke dikwgls afschriklen 
» om Terder te gaaii , Tele steilten , die zg wanhoopten op te klimmen ; doch 
» ouTermoeide arbeid had hen de beletselen uit den weg doen ruimen. )» 

En hoeTeel moet nog niet uit » die treffende en leTendige afdruksels Tan 
» den tgd » aan het licht worden gebragt , om alles tot een geheel te Terbin- 
deni Zoo wg er slechts een oog in slaan, worden wg gewaar » hoe onze ge- 
schiedschrgTers, door het trachten naar eenheid, die hebben meenen te zien, 
TTaar zg niet bestond* Men zoude inuners wanen , dat de beschaTing in het 
zuidelgke Tan ons land gelgken tred met de noordelgke had gehonden; dat 
alles in denzelfden Torm gegoten ware ; dat het Tera%elegen Friesland , met 
zooTeel moeite bedwQngen , reeds onder de Karlingers eTen Taibaar was Toor 
de indrukken, die de bewoners Tan Utrecht Teel Troeger hadden ontTangen. 
Dat onderscheid der stammen, der Friezen Tan Saxers, wordt naauwelgks 
aangeroerd , en eerst nu begint men , eere zg 't gene ook , hier ter stede, 
geschiedt I het kenmerkende in hunne zeden en gebruiken regt te beseffen. 

Nog is het leenstelsel, met betrekking tot ons Vaderland, in al deszelfa 
geTolgen en schakeringen niet ontwikkeld. Eerst nu zal men Utreohts ge- 
schiedenis, door het nasporen der archieTen, beter leeren kennen. Hoezeeris 
de Troegere aardrgkskunde Tan ons Vaderland nog in hare beginselen I Uit de 
oorkonden moet nog een geheel worden zaraengesteld , om de ligging der plaat* 
sen in tallooze giftbrieTen op te sporen. Nog kan men zich de landTerdee* 
lingen, den loop der riTieren, het afnemen Tan onzen bodem door den 
Oceaan, het aanwinnen door de ngTerheid der ingezetenen, niet duidelgk 
Toorstellen. Met Hn woord, Teel inspanning behoort er nog toe om, bif 
ieder tgdperk. een, naar waarheid gesteld, berigt te gcTen Tan den geheelen 
natpnrlgken en sta^tkundigen toes^and^ met 4en Toprtgang der i^uwen zoq 



R E D E y E R I N G. 401 

Teranderende. Een geschiedkundige atlas der Nederlanden is een ledig ^ak in 
onze letterkunde. 

Wg hebben dan handen noodig voor den zoo yeelyuldigen arbeid. £n Tan 
waar znllen z^ komen , die zich hieraan willen wgden, zoo het niet van onze 
inrigtingen van hobger onderwgs is7 — D&ir zgn de ware kweekacholen Toor 
hen f die ten deze iets zullen ondememen. £r. is behoefte in ons Yaderland 
aan geschiedknndigen ; de stand der wetenschap brengt zulks mede. Om tot 
eene wezenl^ke studie onzer geschiedenis te gexakea , om met ware liefde tooc 
dat Tak doordrongen te worden , is er geen ander middel dan om i reeds op 
de Uniyersiteiten » de bronnen te leeren kennen en die te beoefenen. 

En, is het Toor de wetenschap wenschelgk, dat men zich alz66 op de 
Vaderlandsche hiatorie toelegge , ook Toor den jongeling zeWen is hetgene hg 
op dien weg zal inoogsten onwaardeerbaar. Door geen ander middelf dan 
door het bestuderen der bronnen zelTen^ der charters en gelgktfjdige krong* 
ken , zal de jonfeling zich de kleur » het eigendommelgke Tan den tgd , de 
denkwgzei de zeden regt kunnen rertegenTTOordigen. J^e bladzgde Tan 
manoBULMT Terspreidt meer licht oTer het karakter Tan kaisl 01 mooTB, dan 
de breedsprakige Tertoogen en fijngesponnen redeneringen Tan toltaikb of 

•CHRdCK. 

Een enkele post uit de rekeningen der Heeren taii nia eooi», nopens d^ 
giften aan hunne baataard«n , doet den toestand Tan ceden bg de edelen der 
1.4de eeuw beter ontwaren , dan al de opgesierde schilderingen der riddertgden* 
Eenige brieTen Tan wauM ox Btam werpen a^ argumenten Tan uo ter 

neder. 

De bronnen zullen den joogeling dan ook den weg aanwjjaen tot onpar-^ 
tgdige beschourring der geschiedenis » door niet op oordeelTelling Tan anderen 
te bouwen» maar uit eigene oogen te zien» 

<x Laat x> zegt ons de groote jobaihbs vox mIdlllbr , « laat de bronnen zelTen 
« spreken : zg zuUen u waarheid en leTen uit de Terloopene eeuwen Toor dm 
« geest tooTeren ; zg zullen u de kunst leeren om alles naar den tgd Traarin 
« het Toorriel te beoordeelen » niet naar den uwen. » 

Men meene daarom niet een groot geschiedkundig systema te kunnen bouwen 
door het eeuTOudig wedergeTen der bronnenl De krongkschrgTer teekent 

£ e e 



402 G. M E E S , A« Z. 

onder de indnikken v«n bet oogenblik op; uus noBi kan zgnen haat tegea 
de Westfriezen niet yerbergen ; stah mnrEiiEN werpt een' zwarten tint oyer al 
wat roomach of spaansch is ; fniADA yloekt in wilum I den yoorstander der 
mniterg; en zeer zoode men onzen laatsten Stadhouder miakenneny xoo 
men in wAanrAAms yeryolgen » of in het dagyerhaal der natioaale yergadering , 
het bewijs yoor de tgranng yan het huia yan Qranje dacht te yinden» en 
« hoe het bestendig niet anders ten doel zonde gehad hebben dan yolksonder- 
« drukking « burgeralayerng en eigeno grootheid. » — 

Gewis dat men de oorspronkel^ke schriften met elkander moet yergelgken 
en die yan iedere partg onbeyooroordeeld zal moeten lezen^ om zich niet te 
laten misleiden door , soms zeer harstogtelgke , berigten« Doch de denkw§ze 
der partgen zal ons helder zjjn geworden. Met eenige kritiek en een weinig 
menschenkennis bl^ft de waarheid niet lang aehuil. 

Stelt u iemand yoor » die door de nieuwere schrgyers , yer yan den tgd 
leyende , oyer tuigd is geworden yan het onwettige oozes opstands tegen tcum , 
den wettigen graaf; die hem heeft leeren bescbouwen als een' Yorst, welke 
het zieh ten pligt achtte het ware geloof yoor te staan en de kettergen uit 
te roegen; die denarmeni in ongenade geyallen' A&ya heklaagt, hoewel hg 
uit liefde yoor zgnen landsheert dien hg met de uiterste trouw diende» 18000 
menschen deed ombrcngen. Mn! Geeft hem het Antwerpscb krongkje in 
handen ; leest hem een paar bladzgden uit het dagyeihaai yiA Geni yoor ; 
yoert hem daardoor digt bg de brandstapela , waar de gemuilbande slagtoffen 
hunnen laatsten adem uitbruUen; -^ en hg zal alle staatsregtf indien het 
zoodanige gruwelen predikt« roet yerachting yerwerpen; hg zal zich yerplaatsen 
op het standpunt yan hen , die , ter naauweraood den marteldood ontyloden , 
met bloedende harten en weedom in hon binnenste de bewerkera yan zoo 
yele jammeren yeryloeken* 

Door de gelgktgdige schriften is het alleen dat men de geachiedenia regt 
leert kennen» Van daar , dat THitaiuj en baraiitz het nuttigat achten de 
nieuwere gesdiiedscbrgyers op den yoet te yolgen en hunne fouten met be- 
daardheid aan te wijzen. De eerste ontzenuwt de stelsels » waarin meadroomde 
yan het tegenwoordige Frankrgk » toen er niets dan een Frankenrgk aan het 
noorden der Loire bestond* Hg toont het belagchelgke aan der schilderingen 



REDEyO£RING .403 

Tan cLOTis* hof , eyen als of het dat Tan iooiwuk XIV ware; Tooraldie mis- 
kenning der waarheid door de eenTondige Terhalen nit de krongken te Tersie- 
renen » uit xncht Tooreen' beTalligm 8tgl« op te schikken, zoodat de helden 
der middeleenT^en ten tooneele treden in het gewaad der 18^«. baraiitc heeft 
de geheele inleiding, T66r z^ne Hertogen Tan Bonrgonje, gewgd aan de be- 
schouwing der Terkeerde insigten zgner landgenooten in de TToegere gcschie- 
denis ; hoe zg een^ welgeregelde maatsohappij hebben gezien » waar nieta dan 
wanorde heerschte ; hoe zg deze Torsten hebben nitgekozen als toonbeeldeu 
Tan wreedheid en altoosdurende Terkeerdheid , hen beladende met ai de onge- 
regiigheden hunner eeuw ; anderen als helden » wiet edelmoedigheid , zaoht- 
aardigheid, heschaafdheid nietS| zelftin den tegenwoordigen tjjd, te wenschen 
zouden laten. 

Zoodanige onderzoekingen zgn , ook b^ ons » <mder de eerste Tereischten , 
zal men eenmaal eene waardige geschtedenis des Taderlands te Toorschgn zien 
komen. Om dit te helpen beTorderen , raoeten de jongelingen , reeds tn hunne 
studiejaren , meer dan een algemeen denkbeeld Tan onze geschiedenis erlangen. 
Zg moeten haar reeds als wetens<^ap liefhebben en beoefenen* 

Doch om een Tolk, om deszelfs Toortgang en teruggang in beschaTing 
wel te leeren beoordeelen » moeten niet sleohts de eigoilgk geschiedkundige 
bronnen« maar de letterkunde in 't algemeen gekend Trorden. Zal nu de 
jongeling » tot een' afgetrokken , geschiedsondersoeker gcTormd , het Teld Tan 
taaU en letterkunde' niet schaarser betreden,. en onze dichters en beste 
prozaschrgTers Toorb^zien? 

Neen, mgne Hoordersl het te^endeell — - 

Hg 9 die zich tot de eerste en oorspronkeljjke geschriften gewend en zich 
die eigen gemaakt heeft , zal hg niet meer geleerd hebben , dan de geschie- 
denis in engwen zin? Hg heeft de taali de wgze Tan uitdrukking beter leeren 
kennen» dan door ai de regelen der Grammatica: hij Tolgt de geschiedenis 
door middel der bronnen,doch Terzuimt geenszius de schrgTers, die daaruit 
reeds geput hadden. Te gelgk Talt daardoor de Tormingy de teruggangi de 
de herleTing onzer taal- en letterkunde in het oog. Hij ziet > hoeTeei beter 
de taal Tan ukub dan Tan HtxRiCA tah irp is ; hoe suaviz die uit het TerTal 
opheft; hoe rooit die Tolmaakt en bbavdt hem Toigt;^ hoe de stgit bg 



404 G. M C E S, A. Z. 

BEAvroRT gedaald , zich bg waqbhaar en stijl weder heeft verheTea. Niet dat 
de taal uit geschiedkundige schnflen alleen gekend wordt : want Yele bronnen 
sgn in het latgn opgesteld, en de dichtknnat is in later' tgd geen Toertuig 
meer Toor de geschiedenis. Doch hg zal aan 't Tergelgken gekomen zgn« 
Zoo BTOKB en bbblu bekend zgn geworden , sal mabrlabt niet ongdezen blgTen. 
Meermalen zal het noodig zgn hetgeen op geschiedenis betrekking heeft uit 
zoogenaamde letterkundige schriften te trekken. hooft zal niet grondig door« 
zocht zgn , of HuiJOBHt trekt de aandacht. De staat Tan beschaTing is hem 
bekend , de indrukken Tan den tgd zgn hem leTendig geworden , en hg is in de 
Taderlandsche Toortbrengsels Tan zgne eigene dagen geen Treemdeling gebleTen. 

Door de studie der geschiedkundige bronneu worden alzoo niet slechts de 
gebeurtenissen gekend* maar de gansche schat onzer letterkunde wordt 
geopend. Niet alleen wai onze ToorTaderen deden , maar hoe , maar waarom , 
wordt daardoor toegelicht. Geen Troeger letterkundig geschrift , hoezeer met 
de geschiedem*s schgnbaar in geen Terband staande » blgft onopgemerkt; want 
uit de OTereenkomst Tan Troorden en klanken met die Tan andere natien ia de 
weg gebaand tot den oorsprong Tan taal en Tolk* Geene bastaarduitdruk- 
king is onTerschillig » want de iuTloed Tan Treemden is er zigtbaar uit. Yer- 
blgdend is het te zien» hoe de taal gezuiTerd wordt; door het wegwerpeii 
Tan al het geleende wordt zg geheel nationaal en geeft geroel Tun zel&tandig- 
beid aan het Tolk. En hoezeer is die zelfstandigheid niet kenbaar in de 17^ 
eeuw 9 dat beste tgdperk onzer letterkunde , het welk gesdiiedkundig niet kan 
bestudeerd worden zonder de schriften Tan die TOortreffelgke mannen, die, 
hoezeer niet of schaars op het staatkttndig tooneel getreden » ons hunne eeuw 
Tertegenwoordigen I 

Welk eene Terkwikking, als, bg de tallooze, nog niet genoeg onder- 
zochte, kleine opstellen OTer godsdiensttwisten » de Termoaide geest wordtTer* 
helderd door een tafereel op het huis te Muiden , waar uaar geene godsdieiist* 
begrippen geTraagd wordt, maar Boorr, als een weldadige Genius» zijnen 
zacbten iuTloed Terspreidt OTer den beTalligen kring, die zich rondom hem 
Terzamelt. 

AIs een tempel des Tredes stond daar de grgze burgt, waar tobdbl en 
BAAliLB , TBSSBL8CHADB cu BuiJOBHS elkandor dc brOederhand reikten. 



R E D E V E R I N G. *06 

Het geschiedsonderzoek kan iiiet T^orden^ afgescheiden tan de letterknnde; 
het Toert er van zelye toe. De geschiedenis \rordt nit de letteren, gelgk 
deze nit de geachiedenis y toegelicht. Oat geyoel Tan ^r^heid na het afschnd- 
den van Spanjes dwangjnk» dat hoog geyoel Tan eigenwaarde, hoe stort 
het zicb nit in onze dichters en prozaschrgyers I Hoe spreekt het hg Hoorr« 
YONDBL en AiiToiijinsI 7olgt er kalmte en rust in de 184e eenw; Terhengt de 
natie zich in hare verkregene schatten; zoeken de staatkundigen te onder' 
handelen, lieyer dan te oorlogen, het afdruksel er yan is in onze letterknnde 
oyergebragt; zoetyloeijend en net rnischt de dichtadqr» afgepast en koel 
wordt het proza. Op het einde der eeuw ontstaat de yrijbeidskoorts , die 
zoo yeel rampen oyer ons Vaderland bragt ; doch de geest diens tgds nit zich 
door de gespierde taal- yan MSiLun of kahtilaail Deae yergelgking behoeft 
niet yoortgezet ; het yerband tnsschen gesohiedenis en fraaije letteren is nog 
onlangs met kracht en welsprekendheid betoogd. 

De studie der bronnen leidt dan op tot eene geheele kennis onzer geschied- 
en letterkunde en yormt den jongeling tot geschiedkundige. En er is behoefte 
aan de zoodantgen , die zich , op de Uniyersiteiten • de Vaderlandsche geschie- 
denis ten hoofdyak kiezen. Onpartgdig gesproken , zi) wordt alleen als 
bgstudie beoefend. Men beoogt een' stand in de maatschapp^ ; daartoe kunnen 
regtsgeleerdheid, godgeleerdheid, oude letterkunde, genees* en natuurkunde 
yoeren, Doch welk . bepaald doel kaa Awf sioh yoorstellen , die de yader- 
landsche geschiedenis als hoofdyak beoefent ? Het antwoord zg ; de weten- 
schap is te edel , om baar alleen als middel te bezigen , ter yoorziening in 
tgdelijke behoefte; zy is niet als een ambacht; de dissertatie kan de plaats 
yan het proefstuk bjj de yroegere gilden niet bekleeden , hetwelk door 't yer-> 
leenen yan het meesterschap in staat steldc om het brood te yerdienen. Zg 
heeft hoogere inzigten ; door haar wenscht de ware beoefenaar eigen geluk en 
dat yan de maatsohappg , waarin hg leeft , te beyorderen. En het zoude toch 
onder de zeldzaamUeden bdiooren / dat men yan i|yer]ge en aanhoudende 
pogingen in eenig yak yan studie geene heilzame geyolgen zag, ook yoor 
tgdelgke welyaart. Het onbestemde , hetwelk hij , die zich met de borst op 
de Yaderlandsehe. gescfaiedenis zou toeleggen , in zi|ne yolgende loopbaan zou 
meenen te zien, ia.niets wezentlgks; de uitkomst zal hem zrjne .pogingen 



406 G. M EE S, A. Z. 

doeii jEtgeaan; hmi VaderlMd lal cUvikbaar xgne diensten aaimemeix en ze 
weien te beloonea* 

Het ware daa te wenschen dat de jongelingen niet alleen , zoo als gesehiedt , 
de voordragt der Vaderlandsehe geschiedenis met gver en belangsteliing' 
Yolgden, maar dat xg xich die geschiedeniB geheel eigen traditten te maken, 
daarin doordrongen en xich yoorstelden « om *t gene ons ontbreekt te helpen 
aanTallen, en alaoo mede te werken tot den roem des Vaderlands ia het 
geschiedknndige. 



Ziet daar dan , Jongelingen I den weg i welken ik « zoo gaame bewandetei» 
zag; ziet daar , mgne Hoorders ! de middelen tot regte kennia eener geschie* 
deniSf -waaraan nog zooTeel moet worden gearbeid. Mogt ook ik daartoe 
lets knnnen bgdrsgen ! 

Was zulks te Toren in andere betrekking b^eerte, thans Edel Achtbare 
Heerw , Bargemeester , Wethooders en Raden ; Verzorgers van dit Athenaeom I 
is het mjj , door uwe yereerende noodiging herwaarts » ten pligt geworden. 
Doch yoorwaar een aangename pligt , waaryan het besef yerbonden is met het 
geyoel , dat ik mjj nu mag w^den aan hetgene ik steeds tot mgne hoofdstodie 
wensdite te maken. Meent echter niet , dat ik mgne taak , mt zelfyertrovwoi, 
ligt zoude achten: dat sg yerre; hoogstgewigtig en selft bezwarend is zg. 
Op 4eae plaats yooral geyoel ik , wat mg nog ontbreekt , doch ik geyoel teyens 
wat ik bezit : het is de lust om werkzaam te xgn in hetgene waartoe gij mg 
geroepen hebt. Die Inst alleen sal yan mgne bemoegingen eenige dier 
yruchten kunnen doen yerwachten , welke mgn yoorganger door zgnen arbeid 
rgpen zag. 6g weet het , meer dan ik , Edel Achtbare Heeren I hoe yeel nuts 
BiiJiRBua door zgne kennis » zgnen gyer , zgn yemuft , gednrende negen jaren , 
hier gesticht heeft, hoe hg • • • — - doch zoude mgne lo&praak niet gelgk 
staan aan die, welke men iemand in het aangezigt toezwaatt? bf xoude 
dien lof yan mg niet begeeren. Het xal dan genoeg zgn , als ik betuige, dat 
mgn pogen zgn zal , mg iets yan zgne geschiktheid yoor de yorming onzer 
jongelingen , iets yan zgne liefde yocHr de letterra eigen (e maken. 



RED£yOERING. 407 

Hebt dank » Edel Achtbaren I Toor het in mg ge^telde wrtrouwen I Het is 
mgn hoogste wensch om » onder nwe bescherming , iets toe te breogen tot 
den alooden en gereetigden roem dezer doorhichtige sdiool , die , God geye 
hetl door uwe leiding Uoege en het Vadearland tot lniflter moge yerstrekken. 



Uoei ia ook aan U te danken , Weledele Hooggeleerde Heeren ^ die ik 
m^e aaaibtgeaooten mag aoamenl tene eerey die door mg op hoogen prga 
geateld wordt. Gg hebt m^» die bg de meeaten owor onbekend waa, niet 
alleen mM Toorkomendheid » maar met hartelgkheid en henschheid ontTangen. 
Gg hebt mg willeii onderrigten en te gemoet kmnen ; en ik ontheilig immers 
bet woordniet, alsik meene , dat er yriendsehap tnssehen ons is aangeknoopt, 
wier Toortdwing m^ het leTen sal Teraangenamen» Mogt ook ik het genoegen 
eenigzins knnnen Terhoogen Tan nwen kring t waarin Toor mf , door uwe 
meerdere kennis » onderTinding of jaren , zoo Teel nnts is in te oogsten I Al 
schgnen onze Takken Terwgderd, in ontelbare pnnten naderen zg elkander. 
De band » die tnsschen ons bestaat » is door een hooger begtnsel Tastgehecht ; 
dit aan te kweeken zg ook mgn streTen » en ons gezellig Terkeer zal Truchten 
dragen Toor de toekomst en de beoelening onzer studien. — 



En ikoe gaame wend ik mg tot u » Edele Jongelingen , mgne medebroeders 
in de wetenschap ! — Yoor U ben ik hier » aan U mogen mgne krachten 
gewgd zgn; Toor U meende ik in dit uur Tooral te mogen spreken* Gg hebt 
het gehoord» Teel stel ik mg Toor Tan uwe liefde Toor de Yaderlandsche 
Geschiedenis en Letteren ; want op U rekenen uwe medeburgers » aan U Ter- 
trouwen z$ de handhaTing Tan de eere des Vaderlands. En dat ik niet te Teel 
zeg» daarTOor waarborgt uwe» mg reeds geblekene, gTer en zucht Toor al 
wat goed en schoon is* Geene afgetrokkene» geleerde geschiedsonderzoekers 



408 G. MEES, A. Z. REDEYOERING. 

wensch ik in U te tansehoawen , maar Tlgtige beoefenaars , die door grondige 
stadie onzen letterroem znlt handharen en beyorderen, en ook andwen ai, 
wat onsen geboortegrond betrefl » xnlt leeren lief hebben ea hoogachatten. 

Weinige maanden sgn er « sedert wg elkander leerden kennen « Terloopen ^ 
doch dit korte tgdsbestek leverde meer , dan ik had durren hopen. Wg ign 
elkander niet yreemd gebleyen; met genoegen behandeiden wg te samen een 
gedeelte onxer geschiedenia en letterkunde. Mogt de toon van onsen omgimg 
dezelfde bliJTen I Ik Toor mij heb hierin niets te wenschen , dan dat onze 
Tereeniging nog inniger worde , en gg nimmer mogt Tergeten , dat niets den 
menach meer waardig ia, dan eene onbekrompene beoefBning der letteren» 
Zg » die nu reeda u w genoegen uitmaken , zullen U onder alle lotwiaaelingen 
en Teranderingen tot opbeuring zgn. Na jaren zult gjj nog met geToel 
terug zien op uwen w^UoorgJkragtm studietg d te dezer plaatae. En m<^t 
met dit terugzien zich eene enkele herinnering Tan mgne genegeuheid Toor 
U paren, hoe rgkelgk zoude ik m$ beloond Tinden Toor hetgene ik, tot 
uwe opleiding en Torming» naar Termogen traohtte te Terrigtenf ~ 

Ik hib gi*€gdm 



SERIESLECTIONCJf 



> i •. > 



IN ILLUSTRI DAVENTRIAE ATHENAE6 

11 .1* 

in annHm Bq>ccoiixTX -- mdcocxi. proposita. 



I ' 



UD60 BEIJERMAN, /. U. Hoci. Liierarum Ifclgieapmn ti Jlioiariae 
poifriMf Jhv/M§mr, h.' t. Rmior Moffnifieus , dielhis Initeer Maitis et 
Mercttrii, horii meridianA, Rhetoricam siye Elementa Eloquebtiee es^plicabil , 
additis bdgice scribendi exercitadoiiibiis.. Eloqaentiae exterbris, uti vocatur, 
sive Pronuntiationis exercitia anstituet , borA , postea cum ' anditoribiis eonati- 
tuendd. Diebua Lunae, hord post raeridiem III, Martis et Mercurii horA XI , 
obsertatimkes adectas ad ling^uam et poesia belgicam pertinentes ' tradet. 
Historiam patriae natrabii dteboa Lunae, Martis, Mercuriiv et Joyis, bort 
•post meridiem primd. 

JACOBUS VERBURG , Thool. Doaior , Liioroittrao Orioni. TKool^fimo mo 
Doeirinao Moralis Profesoor^ diebos borisque auditoribus commodia« EtbiceD 
Cfaristianam tractabit. Diebus Lunae et Joyia, ante mesidiem, borA' X, 
praecepta ad instituendum Noyi Foederis interpretem pertinentia,. dabit; yel 
exemplum praebeblt interpretationis librornm ejusdeoa Foederis. 

Diebus Martis hora X, Joyis et Veneris, horil, initia linguae HcA>raeae 
tradet. Porro proyectioribus discipulis , ad penitiorem monumentorum Hebraeo* 
rum cognitionem aditum patefaciet, illustrandis yarii styli speciminibus , die 
Mercurii et Yeneris , horA X« Praeterea diebus Martis t Mercurii , Joyis et 
Veneris , horA XI , de Antiquttate Hebraed lectiooes habebit. Tandem , linguae 
Arabicae initia tradi sibi cupientibus lubenter quoque satisfadet« 



PETRUS BOSSCIIA , Phil. Thoor. Mag. Lii. Hum. oi J. U. Dooi. Mioi. 
jiniiq. Eloq. ei Ling. Graec. Profeooor^ Historiam Veterem Uniyersalem, 
ad ductum Compendii sui tractabit , diebus Lunae , Martis « Mercurii et 

r f f 



«iO -t S I R I E S L C C T I N U li. 

Veneris » horA meridiani* Diebus La&ae et M arlis horA X » JoYia et Veneris , 
horft XI I Antiqititates Romaoas ezpUcabit. Diebiia Lirnae 9 bori XI , JqiIs 
hor& YIII jet Veneris horA IX , interpretabitnr Iliadia Homericae Libroa V et VL 
Diebufl Lnnae , Blartis , Hercnrii et Jotis , hora IX , altematim ezponet cicBaoH if 
Oratorem et BOBAm Odas* Cnpientibns sibi tradi ant Historiam Literariam, 
ant Praecepta Stili bene Latini et eloquentiae exterioria Inbens obtemperabil. 

JANUS DUTMAER VAN TWIST , Jur. /tam. €t HadUm. Doet. , Jur. 
ProfesMor , Institntionea Instinianeai ezplicabit, diebns Lunae, Martis , Merciirii, 
Jqw et V«neria , horl IX. Hisloriam Jnris Romani tradet , diAas Lnnae , 
Martb , Jovis ok Veneris , hori XII. Pandeotas doccbit , diehw LwBae , Martis, 
Marcnrii» Jofis et Veneris, horA XI* (sM inatiUitiocinm Commeiitarios 
exponet « diebna Lnnae et Mercnrii 9 horA X. Eacjolopaediam jnris tradet , 
diebns Martis , Joris et Veneris » hodl X. 

»■ 

PBTRnS OTTO GONRADnS VORSSELMAN DE BEiXi.Maihuoooot Pkil. 
Thoor. Mag.9 PhU.Nmi. oi Liii. Rmm. DooUr^ Mmih.PMyo. oi PhiLTkmr. 
Profeooor , Algebram docebit , diebns Mercnrii , Joris ei Veneris , horl X. 
Elementa Geometriae explicabit , diebns Ifartis , Mercnrii et Veneris , hori 
matntini VHL Physicam theoricam atqne eKperimentalem tradet, diobiis 
Marlis , Merenrii , Jotis et Veneris , horA post mertdiem IIL Aationomiae primas 
notiiiaa exponet , diebns JoTia et Venerii» , hori XL Logieam • praamissis 
disqnisitionibiiB Anthropolopcis , docdnt % die Joris , hori XII et Satumi horA 
VIIL Mathesim mUimiorem tradet , di^na et hmis postea cnm anditoribus 
constitilendis. Idernt singntis befadomadibns , disputaiidi exeroitiis praeesse 
perget* 

J. ANR AAD , Looior Anoiam. Ckirmg. oi Ari. Otoi. « Leotiones soas 
obstetrit. habebit , diebns LnMe et Vcneris , post m«ridiem , tb horA IL 

GEORGIUS FREDERIKS , Athenaei civium , qui Lioguam Germanicam et 
Anglicam sibi tradi • cnpienl f desiderio Inben^ satisfaciet. 



.TT-CTTfT^-Ti-g.TI 



SEMmARIUM THEOLOGICUH 



EVANGELICAE AUGUSTANAE 



CONFESSIONIS 



AMSTELAEDAIHENSE. 



•I 



« 4 



SERIES LECTIONUM 



IN SEMINARIO THEOLOGIGO 



EyAlNGELlCAE AUGCSTANAE COriFESSIONIS 



AMSTELAEDAMENSI, 



tn annum mdcccxxxix — mdcccxl. 



JO. THEOPHILUS PLDSCHKE , Prof. Ord. 

Theologiam naturalem -docebit qaaternis per hebdomadem horis. 
Taticinia Jesaiae selecta interpretabitur per priores anni academici menses , 

quatemis per hebdomadem horis. 
Matthaei ETangelium explanabit et illnatrabit , inde a mense Janiuurio« 

totidem horis. 
Historiam Ecclesiae Christianae enarrabit. 

CHRISTIANUS HENRICUS EBERSBACH , Prof. Extraord. ob senectotem 
honesto fruitur otio. 

GEORG. FREDERICUS SARTOBIUS ^ Prof. Extraord. 
Praecepta ad curam pastoralem pertinentia proponet binia per bebdomadem 

diebusy bora consueta. 
Rationem docebit populariter mterpretandae et ad yitam adaptandae 

Scripturae Sacrae. 
Etbicam Cbristianam tradet binis per bebdomadem boris. 
Exercitationibus bomileticis et catecbeticis , praesertim publicis iii aede 

sacra habendis , praeses et moderator aderit 9 diebus et boris oonraetis. 



r t 



. tt : 



I ' 



» • .1 






» . 



I «i. ri 'i'»; i'. . 



\i. : 



K 



>\^ 



7 -s-ar}