Skip to main content

Full text of "Annales Academici / Hagae-Comitis"

See other formats 


Hn AEA 
e an 
a 


ANNALES 
ACADEMICE 


CIIICCCLIMI—CINICCCLIV. 


LUGDUNI-BATAVORUM, 


EX TYPOGRAPHEO PROSTAT APUD 
Vıpuvar LA LAU. E. J. BRILL. 


1857. 


Quae hoc annalium volumine continentur, haec sunt: 


ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. 


piira k Pag. 
Nomina: Professorum, oaet, s se aest on ee s eene EE RST AONA 
Inno Ret Mai Da ar E e d aa T E AAS SE -3 
A Moca A A IN O A A O e AAE E EANNA 38. 
Oratio inauguralis Professoris A. KUENEN . . o. ooo oonan 41. 
Oratio inauguralis Professoris A. METO E E O A O T NA 73. 
Inwijdingsrede van den Hoogleeraar M. ve Vrs . n.s... eop IA 
BOES, LOOO a OR E a a a E A EAS E AE T AT 123. 
ARNOT ANNA OPAMI WTO o a E E a E a PES A A 
a E L r a MEE EE E A S E A aa A LOA 
E A e Ss O Ane OE A TEE ENES T TOEA S A T 135. 
ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA. 
Nomina P rofekortin a E A e a e aAa a a A I A aE 141. 
Oratio: Rect.. Magni Aa NET E e E E a N e aTe E EA 143. 
Acta in Senatu... $.. E EE T E E N E E a S 164. 
Series Lectionum . . E A E A A G A 
D ATON a o a N EN a a ieni a e aNs 175. 


Doctores creati 


: ACADEMIA GRONINGANA. 


Nomina Professorum; carti Ti. Se a e E aa ae e a SERIE LENA sa 
Oratio. Rect, Mamei ieia a a a DAERA EI a ID e SANS 
Inwijdingsrede van den Hoogleeraar Dr. W. J. A. JONCKBLOET ...,;. 
Ordo Decionum selaa poa anae ena aila ES N i a eA e O AUR 
Numerus Studiosorum s. o. se ieee ee se TRATE Cai E 
Doctores orea -s s n en gae e ee En E ETA. E aR ESS 


ATHENAEUM AMSTELODAMENSE. 


Nomina Professorum s.. sessen. E E A R PEA TE 
Acta et gesta in Conventibus, caet. . s.e sss ssssecocssesreso 
Series Lectionum «e sie ie ereje at PEAREN E RE, OETA TAPERE EAE D S 
Numerus Studiosorum . ss seese ssesses. EE EE GRA SE EA 


ATHENAEUM DAVENTRIENSE. 


Nomina Professorum, caets s... TEET ENA S SRR EEI TA 


Ordo Lectionum E E a e M E EAEN DAPI AILAN TE 


ACADEMIA 


LUGDUNO-BATAVA. 


NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, 


QUI 


INDE A. D. IX FEBR. CIOIDCCCLIII AD VIII FEBR. CIOIOCCCOLIV 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 


, DOCENDI MUNUS OBIERUNT., 


RECTOR MAGNIFICUS 
THEODORUS GUILIELMUS JOHANNES JUYNBOLL. 
SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS 
GIDEON JANUS VERDAM. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITERARUM. HUMANIORUM. 


T. &. J. JUYNBOLL. 
M. SIEGENBEEK, Prof. emeritus. 
J. BAKE. 


J. M. SCHRANT, die 2° Maji 1853 rude donatus. 
A. RUTGERS, š 


J. H. STUFFKEN. 
C.. G. COBET. 


R. P. A. DOZY, Prof. extraord. 
M. DE VRIES, qui die 29° Oct.. 1853 munus auspicatus est, 


IN FACULTATE MEDICA. 


C. PRUYS VAN DER HOEVEN. 

G. C. B. SURINGAR. 

F. W. KRIEGER. 

A. E. SIMON THOMAS, Prof. extraord. 

H. HALBERTSMA JUST. Fu., Prof. extraord. 


]* 


NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. 


IN FACULTATE JURIDICA. 


H. @. TYDEMAN, Prof. emeritus. 
C. J. VAN ASSEN. 

H. COCK. 

J. DE WAL. 

S. VISSERING. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


W. A. VAN HENGEL, Prof. emeritus. 

N. ©. KIST. 

J. H. SCHOLTEN. 

A. NIERMEYER, Prof. ordin., qui 28° Maji 1853 munus 
auspicatus est. 

A. KUENEN, Prof. extraord., qui 12° Martii ejusd. anni 
munus auspicatus est. 


IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


C. G. C. REINWARDT, Prof. emeritus. 
J. VAN DER HOEVEN. y 

A. H. VAN DER BOON MESCH. - 

G. J. VERDAM. 

F. 

G. H. DE VRIESE. 

P. L. RYKE, Prof. extraord. 


P. O. VAN DER CHIJS, titulo Prof. extraord. 


C. A. X. G. F. SICHERER, Lector German. Literarum. 

J. A. BOOGAARD, in Theatro anatomico Prosector. 

J. A. ©. OUDEMANS, in Observatorio astronomico Observator 
(inde a die 22° Febr. 1853). 


< 


ORATIO 


DE 


CODICUM ORIENTALIUM, QUI IN ACADEMIA LUGDUNO- 
BATAVA SERVANTUR, BIBLIOTHECA , 


QUAM HABUIT 


THEODORUS GUILIELMUS JOHANNES JUYNBOLL, 


DIE VIIe FEBRUARII MDCCOCLIV, 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, 


QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET. 


CURATORES, VIRI AMPLISSIMI! 
VIRI CLARISSIMI, COLLEGAE CONJUNCTISSIMI! 


QUICUNQUE CETERUM DOCTRINAE LAUDE HONORUMVE DIGNI- 
` TATE CONSPICUI, HIC ADESTIS, VIRI SPECTATISSIMI! 


ACADEMIAE CIVES, JUVENES ORNATISSIMI! 


Multis et splendidis studiorum subsidiis Academia nostra instructa 
est. In his sunt, quibuscum arctissima mihi intercedit necessitudo, et 
quorum auxiliis quotidie fruor. Partem dico Bibliothecae publicae, quae 
Codicibus Orientalibus continetur. Saepe audivistis magnis laudibus hanc 
celebrari, neque ignoratis, Viros doctos haud paucos ex variis terris urbem 
nostram hoc solo consilio non raro adire, ut hos Codices pėrlustrent, ex- 
cerpant, describant, et in suos usus convertant. 

Haec licet notissima sint, multi tamen nondum perspiciunt, quas ii 
Libri Disciplinis zosérě etiam aetate illustrandis praestent utilitates, quin 
nescientes prorsus, guae Disciplinae, guaeve Disciplinarum partes ex iis 
solis recte cognoscantur demum, eo audaciae procedunt, ut clamare non 
dubitent: guid tandem emolumenti post Libros jam editos ex istis Codicibus 
in communem usum adhuc redundare possit! 

Ut perversas istiusmodi opiniones ex eorum animis evellerem, de his 
Bibliothecae thesauris datâ opportunitate dicendi consilium jamdudum agi- 
tabam. Haec. opportunitas nunc mihi ultro offertur, Rectoris Munus Ve- 
terum more Oratione habendå deposituro. Dicam ergo de Codicum Orien- 
talium, gui in Academi Leydensi servantur , Bibliothecãă. Non spero fore 


Lia 


8 T: G: J. IUYNBOLL 


ut hoc argumentum’ aliquem deterreat; ita enim de eo exponere mihi 
proposui, ut quisque dicta capiat 1). Vos omnes, Auditores! animo benigno 
me audiatis. 


Hujus Bibliothecae Žistoriam quam brevissime tradam., Fusior enim 
harum rerum expositio. non est hujus loci aut: temporis. Et quid multis 
omnia repetam, quae alii bene jam et copiose enarrarunt ?)? Pauca ergo . 
sufficiant. 

In primo Bibliothecae Catalogo, a Perro Berrio anno 1595 edito, de 
nullo Codice MS. Orientali sermo fit. A legato enim Josermı JustI 
ScArIGERz, anno 1609 mortui, haec Codicum OO. collectio initium ducit , 
quo tempore praeter 21 Hebraeos, 56 Codices Arabici, Persici, aliique 
Orientales in Bibliothecam delati sunt 8). 

His Libris varii argumenti, et suo in genere utilissimis , eminent tamen 
Erpeniani et Goliani, ex quibus 212 hodie supersunt. Ex ¿is nimirum 
multi, ex Žis nonnulli hodie desiderantur , ac latent; alii iique pretiosissimi 
in Bibliothecà Cantabrigiensi et Oxoniensi jamdudum servantur, quorsum 
quo cásu translati sint, certo dici nequit. Majorem partem Gorus coëmit 
in itineribus anno 1622—1624 Marochium, et anno 1625, postquam 
ErreNIo, pestilentiâ exstincto, successerat, in Orientem susceptis, unde 
post quatuor annos in patriam rediit 4). 

Quartam eamque amplissimam collectionem Bibliotheca acceptam refert 
liberalitati Viri amplissimi Levrnı WarngRrz, Golii discipuli, qui quo 
melius in Linguas Orientales incumberet, Magistro auctore, anno 1644 
Constantinopolin abiit, Consul deinde Halebensis creatus 5), et ab anno 
1655 Ordinum Generalium, qui dicuntur, Legati munere in Aulå Turcicâ 
functus est. Tempore, quod in Oriente degit, diligenter usus est ad ma- 
gnificum mille fere Codicum thesaurum sibi comparandum, quem totum 
Bibliothecae legavit 6). Donum splendidissimum exeunte anno 1668 huc 
allatum est, quo facto intra 50 annorum spatium 1183 Codices OO. ad 
nos pervenerant. : 

Hisce initiis, Auditores! utinam sequens tempus non dissimile fuisset ! 
Sed eheu! per seculum et quod excurrit, id est ad annum 1780, Codi- 


ORATIO. 9 


ces 22 tantum accesserunt. Tum vero ex Libris Jon. Jac. ScuuLtENszz 81 
coëmti sunt; quibus si accessisset EverarDı ScmerDir Bibliotheca , Schul- 
tensianâ multo’ amplior, nostfa collectio magna sane incrementa cepisset. 
Sed proh dolor! haec divendita est anno hujus seculi 6°, tempore ergo, 
quo Patria haud prosperå fruebatur conditione, adeo ut non nisi unus 
Codex Arabicus, is vero gravissimus, reliquis tunc adderetur 7). 

Felicior aetas alluxit ex quo Hamaxervs Literas OO. in hac Academiå 
docere coepit. Hic enim non modo ardorem has Literas colendi mirifice 
excitavit, sed hoc etiam studuit, ut MSStorum copia insignem in modum 
augeretur. Idem deinde egit WrwERszs, quo factum est, ut horum 
Duumvirorum operå per`25 circiter annos ¿recenti Codices Bibliothecae ad- 
jungerentur 8). His riginta tres hisce 8 annis accesserunt, adeo ut uni- 
versa collectio una cum 84 Hebraeis, 1720 Libros hodie complectatur. 

Hic numerus quamvis insignis, si ipsum solum spectas, minime tamen 
ut videtis, spei respondet, quam Proavi ante hos 186 annos jure concipere 
potuerunt. Quod vulgo dictitant, ut recentiorum temporum segnitiem 
excusent, quis nescit? Bonorum, ajunt, et eorum mazime, gui vulgo 
optantur, Codicum emendorum opportunitas nunc vie ulla datur! — Nostrà 
aetate hanc, rariorem esse, quam antea, concedo, sed et hodie eamdem 
patere iis, qui Orientem ipsi adeant, rebusque obviis prudenter utantur , 
neque opibus parcant, ét nostra testatur collectio, ét. Bibliothecae Angliae 
ac Parisiensis, quae hoc item seculo mirifice ditatae sunt. Ac Petropolitana, 
cui anno hujus seculi 180, Codices OO. prorsus deësse FRArHNZusS quere- 
batur °), quantopere his 30 annis aucta est! Fateor harum Gentium con- 
ditionem a nostrå quam maxime differre, ac bella feliciter gesta haud 
parum contulisse ad novos Codices acquirendos, sed non omnes illi vi 
erepti, non omnes post prolatos imperii fines in terris devictis inventi sunt. 
Armis scilicet nec Bibliotheca Berolinensis, nec Lipsiensis, exquisitam debet 
Orientalium Librorum collectionem, quå ila ante biennium , Žaec praece- 
dente anno ornata est. Publicis sumtibus hanc acceperunt, a WETZSTEINZO, 
Borussorum Consule Damasceno, in Oriente collectam, et ab interitu 
servatäm. i 

Harum nempe Literarum studio promovendo nihil sane est efficacius, 
nihil exoptatius, quam si Viri, earum Literarum periti, ut Gortos olim et 

2 


10 = T.G JUYNBOLL 


NıEBUnRwS, ac nostr aetate SEETZENZUS, BURCKHARDTUS, WALLINUS, 
Lersius, KremERos, alii, itinera ipsi in Orientem suscipiant, quod, quia 
privatis sumtibus vix fieri pjtent; Civitatis Sociëtatisve eruditae nomine et . 
impensis peragatur. 

Alterum, quod in earum Literarum emolumentum in primis commen- 
dandum, hoc est, ut Consulis Legative in Oriente provincia iis praeser- 
tim mandetur, qui cum aliarum rerum , quae his Muneribus bene gerendis 
requiritur, notitiå, Orientalium item Linguarum scientiam studiumque 
jungant, quibus quo magis excellant, eo aptiores sine dubio his Muneribus 
habeantur. Quid in variarum Disciplinarum commodum inde sperari liceat, 
ex Borrag et LayarDz, et ne alios afferam 1°), ex nostri WARNERZ exem- 
plo patet. 

Aliå porro ratione Bibliotheca nostra locupletari potest. Multi nempe 
Codices OO. sine dubio in privatis Bibliothecis latent, nullam praestantes 
utilitatem possessoribus, quid servent fortasse prorsus ignorantibus. Hi 
Libri si inveniantur, utinam eâdem, quam hisce annis plus semel experti 
sumus 11), liberalitate Bibliothecae donentur ! ; 

Ac hujusmodi Libros memorans, silentio praeterire nolo magnum Orien- 
talium Codicum numerum, hodie curae commissum Sociċtatis Regiae Scien- 
tiarum -Amstelodamensis. Codices volo maximam partem a WruımeTO Tn- 
stituto Regio Neérlandico olim legatos !?). Qui si hìc deponerentur una 
cum egregio inchoati Catalogi Weijersiani apparatu, et reliquis Codicibus, 
tum antiguioribus, tum recentioribus, ét recens condita Academia istà curå 
levaretur, ét vero votą rata fierent a Senatu Academico plus semel jam 
nuncupata, probe intelligente, aditum ad eos Libros sic non modo facilio- 
rem, sed usum item Librorum ita junctoram Disciplinae multo fore fruc- 
tuosiorem. 


Consideratis Bibliothecae Žistorić et amplitudine ac modo, quo in poste- 
rum augeri possit, jam videamus, quae sit ipsius, quae adeo celebratur , 
praestantia. „Haec enim (ut HamaxenRz verbis utar), licet aliis Biblio- 
„thecis Librorum numero inferior, at Codicum tamen et veterum et raris- 
vsimorum et in omni denique Disciplinarum genere summo cum studio 


ORATIO., ti 


n conquisitorum , varietate, adeo instructa est, ut hac in parte, quae ipsam 
„superent, nullae, quae aequent, paucae esse- videantur 13).?” Haec, 
Auditores! quae Vir summus ante hos 34 annos scribebat, nunc item 
repetere nobis licet. Paucae enim hodieque sunt apud Exteros Bibliothecae , 
quae Codicum pretio cum nostrå comparari possunt, nulla, quae ab hac 
parte palmam ipsi praeripit. 

Sed de horum Codicum graestantiģ dicturo, campum mihi video aper- 
tum, tam late patentem, ut, si vel leviter cuncta perlustrarem, nimium 
diu mihi foret dicendum. Ne ergo vestrå. patientiå abutar, res praecipuas 
modo attingam. Aliis ergo` omissis, de Geographis tantum et Historicis, 
paucis nune disseramus, et de subsidiis, quae in hac Bibliothecâ praesto 
sunt, Criticae V. et NW. T. accuratius tractandae, atque- hujus Znterpreta- 
tioni juvandae et exornandae. Ab his incipiamus. 

Mirantur fortasse nonnulli Theologi Novi Testamenti hîc mentionem fac- 
tam esse, putantes scilicet, ipsius Criéice» ex his Codicibus non magna 
incrementa capturam esse. Si Versiones ii attendere nolint, facile expli- 
catur, quare sic judicetur. Has vero, Syriacas praesertim, maximi esse 
momenti, germani Theologi jure concedunt; qui si Ærabicas, ex Graeco 
textu ortas, quia recentiores sunt, merito faciunt minoris, pluris sine dubio 
aestimant Versiones Ærabicas ex multo antiquiore textu Syriaco translatas , 
quae nempe haud parvae sunt utilitatis ad pristinam Versionum Syriacarum 
conditionem melius cognoscendam. Harum Versionum in nostris thesauris 
Codices exstant, digni qui accuratius conferantur 14). 

Qui deinde Historiam Interpretationis N. T. pervestigare velit, nullam 
is non modo Versionem sive Arabicam, sive aliam negligat, sed Ærabicos 
etiam Commentarios attendat , quos et hîc reperiet 15). Qui si quando eden- 
tur, videbitis, Christianae in Oriente Dogmatices et Apologetices Historiam , 
cujus expositio vix inchoata est, mirifice inde illustratum iri, et in primis 
ex Scriptis polemicis Arabicis , hoc consilio a Christianis exaratis, ut Libros 
Sacros sanctosque Viros ac placita contra Moslimorum impetum defenderent. 

In Vetus tamen longe plura quam in Novum Testamentùm ex illis fonti- 
bus beneficia redundant. Haec vero contendens, Veteris Testamenti Codices 
Hebraeos, quia juniores sunt, minus ob oculos habeo 16), sed potius Co- 


dicem Pentateuchi Samaritani 11) , et Versiones, tum Arabicam Pentateuchi, 
9% 


12 E GOS JUXNBOLL 


ab Errrnio editam 18), tum Psalterii Versionem Arabicam et Aethiopi- 
cam !9), et, quibus Interpretationis Historia cordi est, permagnùum Com- 
mentariorum Judaicorum numerum °?) , veterumgue Christianorum Graecorum 
et Syrorum Commentarios selectos Arabice versos ?!); ne de Talmude Hiëro- 
solymitano, Lewicis Hebraicis, Sceriptisve Judaeorum philosophis loquar. 
Haec licet partim jam edita, at nunc a multis prorsus neglecta, omnia 
aliquando publici juris facienda, et quae jam quodammodo 'ʻinnotuerunt , 
iterum pertractanda sunt, ut vitia emendentur, accuratius singula perpen- 
dantur, neque amplius, ut antea, pluris aestimentur, sed suum quaeque 
in hac Disciplinå locum in posterum teneant. 

Haec Scripta ut Historiae Interpretationis, ita alia rebus tam Christia- 
norum quam Judaeorum in Oriente novam lucem affundunt. Christianorum 
v. c. Cultum publicum considerantibus operae pretium est Homilias Syriacas 
legere ??); in Festa sacra inquirentibus tum alia, tum Lectionum series 
consulere, et Scriptores adire de his Festis exponentes. 

Universa porro Christianorum in Oriente conditio sacra, civilis, domestica, 
quae omnium studia adeo commovet, ex quibus aliis fontibus melius co- 
gnoscitur, si pristina tempora spectas, quam ex ipsis Orientalium Scriptis? 
Haec consulentes, Christianos, in mediâ Moslimorum sociëtate viventes , 
videmus non eodem cum iis loco habitos. Suis quidem fruuntur juribus 
et privilegiis, at non semper iisdem. Tributo soluto, suum profitentur 
Cultum sacrum, suos habent non modo Patriarcham, sed et Judices, ac 
Moslimicorum Magistratuum fruuntur clientelâ, verum ut ab horum arbitrio 
pendent, ita fanatico plebis furori saepius sunt expositi. Peculiari vestitu, 
ut Judaei, a Moslimis distincti, plerumque incedunt. Vari utuntur for- 
tunå. In vili abjectoque statu versantur plerique, nonnulli tantum, mer- 
catur feliciter gestå, laute vivunt, vel ob eximias ingenii dotes, publicis 
muneribus funguntur, quin ad honores  evehuntur interdum. — Ali, 
iique haud pauci, urbium strepitum effugientes, in Monasteriis abditi 
latent, Rizibus sacris religiose observandis intenti. In Literis tamen sacris 
hi etiam operam saepe ponunt, aut agriculturae se tradunt, ac mercatu- 
ram faciunt, mercatorumque agmina, singulosve Itineratores lubenter exci- 
piunt. — Sed quid nunc tabulam delineëm, quae ut aliquando sigillatim 
depingatur, sane exoptandum, et cui componendae praeter nostrum Lexicon 


ORATIO. 13 


Geographicum , aliosque Libros jam editos, nonnulli item hîc alibique servati 
Codices splendidum apparatum exhibent. 

Similiter de Judaeorum in Oriente sorte ex nostris Codicibus nonnulla 
edocemur, quibus Jostzz aliorumque de hoc argumento dicta supplentur. 
Multa etiam de Karaeis monenda restant, quorum Scripta inedita ac 
pretiosissima hîc habentur ?3), ac multo plura quam hujus etiam generis 
ditissima Bodlejana, servat. Idem de Scmassatmars dicendum, Sectâ 
seculo 17° ortå, quae magnas aliquamdiu in Oriente turbas movit ?4); 
idem denique de aliis Ọrientalibus Sectis Judaïcis ?5), quarum res ex editis 
ineditisque Libris, Arabicis maxime , adhuc pervestigandae sunt. 

Sed ad Historiam , proprie sic dictam , Auditores! nobis properandum est, 
cujus Medium Aevum praesertim , ex Orientalium , ac potissimum ex Ærabicis 
monumentis illustrandum esse, omnes nunc uno ore fatentur. Antiquiores 
modo cogitemus nonnullarum Gentium Historiae periodos. Russi e. c., 
si praeter Nestorem, antiquissimum ipsorum Historicum , nulla habuissent 
Arabum Scripta, quid certi de Gentis originibus, quid de antiquissimå 
ipsius conditione, rebusgue gestis cognovissent ?®) P? 

In hac autem de nostrâ Bibliothecå disquisitione Mistoriae nomen appel- 
lans, vocem enunciavi, quae animum ėêrigit ac dulci profecto sensu afficit. 
Nam si cui, huic Disciplinae praesertim fontes ibi fluunt largissime, qui 
licet. jamdudum ac saepe aperti, tantum tamen abest, ut exhausti sint, ' 
ut quam plurimos potius invitemus ad hos in communem omnium usum 
quam primum convertendos. Major horum Librorum est copia, quam ut 
singulos, ne praecipuos quidem, nùnc enumerem. Si nempe Poċtas atten- 
dis, quorum in Historiâ iHustrandå insignis est usus, quod plerique in 
dies magis perspiciunt, — apparatus sane est amplissimus ?7). Deinde 
celebratissimoram Historicorum Libros habemus sive integros, sive parti- 
culas, aut compendia, quorum haud pauci in null alià Bibliothecà ser- 
vantur. ! 

Nulli tamen Historiae parti Bibliotheca plura et; praestantiora subsidia 
largitur, quam Historiae Literariae, in quibus item multa sunt, quae 
alibi frustra quaeras ?8). Hanc Librorum classem permagni esse momenti , 
‘quisque animadvertet, qui nomina attendit innumerabilia, in Historiâ pas- 
sim obvia, et de incredibili Scriptorum Arabicorum multitudine vel fando 


14 TT GI UAA BOEL 


inaudiverit. Tanta enim haec olim fuit, quanta in nullå aliâ Gente exstitit 
umquam. Quae enim Gens majore cum fervore Literas coluit! quae Lin- 
gua, ne Graeca quidem olim, et vix Gallica hodie, per tam latam Orbis 
terrarum partem talem nacta est principatum, qualem Arabica! His si 
multa addis secula, quibus hae Literae florebant, et varias cogitas ac 
diversas Disciplinas, de quibus Moslimi Arabice exposuerunt ; causa pro- 
fecto cuique manifesta est, cur Arabicarum Literarum ambitus vere dicatur 
IMMEnSuUsS: 

In variis his Disciplinis Geographia, quam dixi, non ultimum locum 
obtinet. Magnis quidem multisque defectibus Arabici non minus, quam 
Graeci et Romani Geographi laborant, permulta ideo Recentiores summo 
cum jure in illis graviter reprehendunt, fabulasque aniles saepius recur- 
rentes merito perstringunt et derident, at nihilominus hi Libri pretiosissi- 
mis Arabum monumentis sine dubio annumerandi sunt. His enim ea 
continentur, quae Moslimi in variis dissitisque Orbis terrarum partibus 
ipsi obsérvarunt, quibus Geographia tanta, quanta nulla alia ab iis exculta 
Disciplina, incrementa accepit. Nonne armis ii in regiones ante prorsus 
ignotas penetrarunt? et quas vi non subigebant, ad has ipsorum Religio, 
ab innumeris populis recepta, aditum iis aperuit. Et ubi nec bellum, nec 
Religio viam ipsis muniebant , mercatarae studium eos deduxit, quae causa 
fuit, ut in remotiores terras pervenirent, quin in portibus Sinensium , postea 
iterum clausis, nostråque demum aetate rursus apertis, seculo 9° et 100 
emporia jam haberent. In primis vero Geographiae amplificandae profuit 
praeceptum Qoranicum , quo peregrinatio Meccana semel saltem suscipienda 
cuivis germano Moslimo praecipiebatur. Sic homines innumerabiles ex 
variis gentibus dissitisque regionibus ad longinqua itinera suscipienda exci- 
tabantur, nec pauci, ubi ex extremo Oriente vel Occidente in urbem 
sacram pervenerant, ad alias remotiores terras porro adeundas, sive lucrandi, 
sive Literarum studio ducti, denuo impellebantur.. Vix dici potest, Audi- 
tores! quantum haec itinera contulerint ad diversissimos populos arctiore 
vinculo jungendos, ad singulas Disciplinas excolendas, praesertim vero ad 
terrarum notitiam in dies amplificandam ?9). 


ORATIO. % 15 


z 


Dicta, Auditores! pro nostro instituto sufficiant ad Bibliothecae, eximio 
Librorum, has Disciplinas egregie illustrantium , apparatu. instructae , prae- 
stantiam quodammodo demonstrandam. Sed quid splendissimae Bibliothecae 
prosunt, si quae ipsis continentur, ad publicam notitiam non perferuntur ! 
Sapienter ergo pristini hujus Academiae Curatores voluerunt, ut Catalogi con- 
scriberentur. Horum enim gxuatuor seculo 17° prodierunt, «nus seculo 
praecedente 30). His vero suo consilio non satisfacientibus, HAMmAKERO etiam 
mandatum est, ut novum Catalogum pararet 31). Quo officio quomodo 
fungi voluerit Vir summus, Specimen Catalogi declarat, quo 21 Codices 
praestantissimos fuse, erudite, egregie descripsit. Vix inchoati Catalogi 
laborem deinde suscepit Wr1rsERs7us, ac diligentissime persecutus est, sed 
pracmaturå morte ante hos fere decem annos abreptus, absolvere non potuit. 
Accuratae- tamen et eximiae operae, quam in Codicibus quam plurimis 
posuerat, Specimen is etiam edidit 32), utilissimumque apparatum , futuro 
Catalogo collectum , reliquit. 

In Wzirrszz locum succedens, Catalogum conscribendum Dozo nostro 
commisi, cui quomodo haec res cesserit, duo testantur Volumina, tertio 
abhinc anno edita , quibus zongentos quingue Libros descripsit, quo Opere, 
ut aliis multis Scriptis laudes sibi conciliavit quam maximas, quas tamen 
hîc repetere verecundia vetat, et cujusmodi omnes nostram KĶKUENENZUM 
ornaturos esse, auguror, quicunque partem Catalogi difficillimam mox lec- 
turi sunt, quam hic indefesso labore persequitur. 

Non tamen solis Catalogis, sed etiam alio modo Academiae Curatores 
Codices nostros ad publicam notitiam proferre studuerunt. Novo nempe 
Munere instituendo , efficere conati sunt, ut Codices'¿psi. ederentur. Munus 
dico` Interpretis Legati Warneriani. Primus hoc Munere ornatus est 
ALBERTUS ScHULTENSZUS, anno 1729 Franequerâ huc vocatus; in quem 
hunc honorem recte collatum esse, ex Mitä Saladini, quae biennio post, 
et ex iis, quae deinde prodierunt 3%), cuique compertum est. 

Alia Arabum Scripta Scriptorumve Excerpta guingue sequentes Inter- 
pretes addiderunt, ac multo plura sine dubio addidissent, si nostrå vixis- 
sent aetate. Ipsorum saltem conditio, istaque tempora ei consilio strenue 
peragendo non valde favebant. Negotia modo cogitate varia , quibus obruti, 
lites ecclesiasticas, et turbas in rep.. ortas, quibus immizxti fuerunt; postea 


16 å AN E N UAA BOLL 


` repentinam SomrIDi: mortem, et ne alia addam, summas, quibus Libri ` 
Arabici edendi semper subjecti sunt, tunc vero magis etiam premebantur , 
difficultates. Has tamen magnam partem sustulit HAmAKERUS, cujus ala- 
critati et efficacissimo Curatorum interventuí favorem debemus, quo ab 
anno 1823 seæcenti floreni Libris OO. edendis ex publico aerario quotannis 
attribuuntur. , 

Alia insuper impetravit WzrERszus. Eos nimirum Literae OO. nostrå 
aetate faciebant progressus, ut si Interpretis Munere bene fungeretur, ac 
Disciplinae votis quodammodo responderet, omnia solus non amplius pera- 
gere posset. Itaque quarto decimo abhinc anno duos nactus est Ædjutores , 
quibus postea tamen «vnus tantum suffectus est 34). 

Conditionem ergo, quâ hodie haec Disciplina fruitur, pristinâ conditione 
multo profecto meliorem, magni facimus, et grato animo celebramus 
lubenter. -Ne tamen putemus a Civitatis auxiliis laetam harum Literarum 
sortem unice pendere. Aliorum etiam quam plurimorum favore ipsarum 
studium excitandum, alendum, sustentandum est. Semper quidem rara 
futura sunt SCALIGERZ, WARNERZ, ac nostrå acetate RoMANZoOFFZI 35) exempla. 
At quot reperiuntur, quibus, de hac Disciplinàå egregie merendi “copia 
datur, sive Libris MSS. nostro apparatui addendis, sive pretiosissimorum 
Operum editione provocandâ aut promovendà, sive praestantium Juvenum 
studiis juvandis, atque opportunitate iisdem parandâå alias etiam Bibliothecas 
adeundi, iterve in Orientem suscipiendi! Cujusmodi itinera quantae sint 
utilitatis ad Linguas OO. penitus cognoscendas, ad priscam Orientis con- 
ditionem ex hodierni rerum statûs consideratione illustrandam, ad novos 
Libros colligendos, Gorıus olim probavit, ac-multi Exteri, Viri celeber- 
rimi, ut vidimus, hodie probant. í 

Ad Codices“ deinde legendos et edendos, quam plurimorum postulatur 
opera. Ab iis haec primum exspectatur, qui eas Literas ipsi docent, sed 
et in vos, Juvenes praeclari! Disciplina oculos conversos tenet; nec tantum 
in Theologos, sed in eos etiam, qui in aliis Disciplinis operam ponunt. 
. Nullos a se alienos censet Literarum OO. studium, quin ut metam, in 
quam tendit, aliquando attingat, omnium Disciplinarum auxiliis indiget. 
Multa enim licet iam acta siņt, multo plura peragenda restant. Non aliam 
fere haec Disciplina nunc vivit aetatem, quam Graeci et Romani Scriptores 


ORATIO. 17 


seculo 160 ineunte. In lucem proferendi sunt Libri, qui jam in Biblio- 
thecis latent; iique soli, qui Arabicà Linguå scripti sunt, ne Persicos nun- 
cupem, Turcicos, alios, multo plures sunt, quam Graecia umquam’ et 
Latium tulit, — Grammatici et Lexicographi, Historici et Geographi, Theo- 
logi et Jureconsulti, Mathematici et Astronomi, Medici et Historiae Natu- 
ralis Scriptores. Omnes ii suos sibi flagitant patronos, vindices, studiosos, 
et flagitant suo jure. Nihil tamen postülatur, quod fieri nequit. Ex Mathe- 
maticis nostrum cogitate UYLENBROEKIUM , Germanorumque decus, Wore- 
KEJM; ex Medicis GREENHILLIUM; ex Jureconsultis et Diplomatices peritis 
WARNERUM, DOsssonbm, alios. His claris Viris utinam alii etiam ex 
Nostratibus postłac annumerentur, ac dignos sic nos praestemus thesauris, 
quorum non custodia tantum nobis commissa est, sed cura maxime ipsos 
in omnium usůs tandem et quam, primum convertendi. 


Ad res, quae me Rectore acciderunt, enarrandas pergo. 

Omnes, quos superiore anno salutabamus, Curatores, non modo sunt 
superstites, sed ipsorum numerus rursus est integer. In locum enim Viri 
de Patriâ et Academià meritissimi, van Doorn van WEsT-CAPPELLE 38), 
Curator creatus est Vir Nobilissimus Dayn. TaEoD. GEVERS VAN ENDEGEEST. — 
Te, Vir Amplissime! a Rege Augustissimo ad gravissimum hocce Munus 
vocatum esse, omnes gaudemus. Nam .si quis dolorem ex Viri illius lau- 
datissimi et desideratissimi morte ortum , lenire, et jacturam , quam Aca- 
demia exinde passa est, reparare possit, ex te id jure exspectamus. 
Novimus ardorem, quo singula, quae tibi committuntúūr , aggrederis, con- 
silium et prudentiam, quibus in his versaris, constantiam , quà haec ad 
finem perducis. Multa ideo tibi debet et haec Provincia ac Patria universa. 
Sed quid res hîc tantum referam Civitatem potius, aut publicam omnium 
Civium salutem spectantes! Te verbis non minus quam factis Seriptisque 
de his rebus meritissimum, te etiam novimus priscum hujus Academiae 
Alumnum, ‘hujus Academiae semper amantissimum, et ipsius pariter ac 
Disciplinarum causam, ut nuper rursus probasti, alacriter strenueque tuen- 


tem. Hanc igitur Academiam quam lubentissime tibi commendamus, et 
3 


18 = T.G. J JUYNBOLL 


Deum oramus, ut te per ‘longam annorum seriem ipsi servet, tuaque 
consilia, quae cum Collegis, Viris Amplissimis, in Academiae salutem 
ineas, fausta et prospera reddat. 

Summam felicitatem et tu experiare, Vir Amplissime van per Hemm 
vAN DuyveNDyKE! in splendido Munere gerendo, quo iterum te ornatum 
vides. Quid in gravissimå hacce et florentissimå Provinciå administrandâ 
cupias, Munus suscipiens, publice ac diserte ipse significasti. Haec vota 
utinam expleantur, et haec Praefectura causa tibi exsistat, ut res item 
hujus Academiae, quas Curator summo cum studio semper agis, Provinciae 
Praefectus magnâ etiam cum efficaci, ut optas, datà opportunitate vin- 
dices et promoveas. ; 

Ordinem vestrum, Collegae conjunctissimi! oculis perlustrans, Virum 
desideramus, Cl.» Vrerpam, qui, ut omnia, quae ipsi facienda incum- 
bunt, praeclare agit, ita Acta Senatús hocce anno quam diligentissime 
curavit. Nostis morbum, qui eum prohibet, quominus hîc adsit. Faxit 
Deus, ut brevi prorsus convalescat, atque Academiam et Disciplinam, 
quam profitetur, diu ornare pergat! 

Gravibus clarorum Virorum cladibus Patria anno praeterlapso alibi afflicta 
est 37). In his, quas graviter dolemus, nobis tamen multiplex sane est 
laetandi causa. Nullum enim ex nobis,- Viri clarissimi! morte abreptum 
lugemus, Ordinem contra videmus tribus Sociis auctum. In summo qui- 
dem vitae discrimine hisce diebus versabatur Celeberrimus REINWARDTIUS , 
sed huc usque, quod valde gaudemus, vires Deus confirmavit, quas utinam 
ét nobis, ét omnibus, quibus est carissimus, diu confirmet. Ac reliqui 
Rudedonati non modo omnes sunt superstites, sed in suis Disciplinis ope- 
ram collocare, et quantum rerum conditio siņit, Academiae Alumnis bene 
consulere pergunt. Ac vos cl. Typeman, et van HENGEL! ita insuper valetis , 
ut hunc festum diem etiam rursus celebretis nobiscum. Non opus est, ut vota 
ante ex hoc loco saepe jam nuncupata , repetam, quae si explentur, futu- 
rum est, ut vos cum omnibus Rudedonatis per multos annos hujus Ordinis 
decus sitis et ornamentum. 

In horum numerum ob aetatem septuagenariam nunc etiam' relatus est 
Scurantws noster. Otium post vitam in perpetuo. Literarum studio ét 
hîc ét in Academiâ Gandavensi transactam merito datum, ei gratulamur, 


G RAT LO. ' 19 


Vitam Deus ipsi producat, ut hanc ei studio continuando sine intermis- 
sione impendat. 

Quae hoc anno experti sumus, Viri Cl.! varia sunt. Laetos dies tristes 
exceperunt, sed et anxia sollicitudo, ut aliis evenit, in summam hilarita- 
tem conversa est. Et quis est, qui Deo O. M. gratias non agit quam 
maximas, pro confirmatå valetudine, pro corroboratis viribus, pro conati- 
buš, quos Ille felices reddidit! Non exspectatis, ut singula nuncupem , 
quibus quisque vestrûm de su Disciplinâ hocce anno bene meruerit 38), 
Pergamus modo alacri animo duplici fungi officio, quod nobis incumbit, ét 
Discipulis prodesse, ét Disciplinarum fines latius proferre. 

Probe scientes, qūot. quantaque nobis sint mandata, jure profecto dole- 
mus, si Iocus in nostro consessu aliquamdiu vacet. Vos praesertim Cl. Kist 
et ScmoLTEN! id persensistis, quum, quarto Facultatis Socio nondum 
creato, nova calamitas ingruit tristissimo Oorptzz obitu, Viri ląudatissimi , 
cujus oblivio nec vos, nec me neminemque, qui eum novit, et nobiscum 
amavit, umquam capiet. Sed difficultates, quae ex miserâ istâ rerum 
conditione oriri potuissent, nunc sublatae sunt. Duos alios nacti estis 
Collegas, quibuscum spero ut Theologiae, quae vobis jam permulta debet , 
varias partes quam diutissime vindicetis hoc eventu, ut quam plurimi ex 
vestrå Disciplinâ prodeant Discipuli Patriae Ecclesiaeque utilissimi. 

Quid tibi, Cl. NıærmziER! acceptius esse possit, quam si his fructibus 
laborem tuum cumulatum videas? Quam optatus tu nobis esses, sensisti. 
Ac fieri aliter non poterat, quin multa accuratae doctrinae Specimina, quae 
ante edidisti, tui desiderium excitarent. ` Opportunitatem nunc tibi datam , 
huic Disciplinae totum te tradendi, et hanc Provinciam laetis auspiciis jam 
susceptam, ex animo tibi gratulor. Vires Deus alat et sustentet, studio- 
rumque successus tibi contingat, quo fruitur Senex venerandus, in cujus 
locum successisti! 

Te, Cl. Kuenen! in Theologorum Ordinem relatum esse, quam plurimi 
pariter laetantur. Ego, si dicam quod sentio, doleo quam maxime. Mi- 
nime tamen, quia te Theologiae praeclare colendae et docendae minus 
aptum censeo; —— contrarium augurabar, ac tu factis egregie jam pro- 
basti: — sic vero judicabam , quia noveram, quid Literis- OO. ex te sperare 
liceat; quia hae Literae in perpaucorum, qui has aggredi audent , numero, 

; r 3g* 


20 A O A SUE RBOLL 


neminem fere, ipsarum causam strenue agentem, missum facere possunt ; 
quia denique ‘Virorum , Theologiae laude clarorum , non ea videbatur esse 
penuria, ut necesse esset illi Disciplinae jacturam inferre, quae facile et 
statim reparari nequit. Sed eo amore in Literas OO. ardes et flagras, ut 
nullus dubitem, quin et has deinde, quantum fieri possit, cum- Theologiâ 
juncturus sis; quo facto bona quaeque in Theologiam exinde certo redun- 
dabunt. Adsit tibi Deus, Amice! ut quae tibi proposuisti, omia peragas , 
in utriusque Disciplinae emolumentùm ! ! 

Si zertium demum te alloquor, Cl. pe Vries, ne credas, Duumviris, 
ad quos modo verba feci, te postponi. Tuum enim adventum nobis item 
fuisse gratissimum, videbas. Quod quam jucundum źiðġi fuerit , totus ego 
sentio. Academiam nempe reliquisti Groninganam, quae ut tibi dilecta 
est, ita mihi carissima mansit, adeo ut suavis ipsius recordatio animo 
nostro numquam excidere possit. Haec tamen loca, non uno nomine mihi 
amata, te etiam alliciunt et attrahunt. In Urbem reversus es, cujus Gymna- 
sium ante ornabas; ađl almam rediisti Matrem, quae te item nutrivit, 
teque jam vocat ad Disciplinam tibi dilectissimam profitendam. : Æliae 
partes, quae nunc, ut ante, insuper‘ tibi mándantur, laborem profecto 
mirifice augent, sed ex te non plura, nec graviora, quam ex multis ho- 
strům exigi, multi quidem ignorare videntur , w vero probe intelligis. Spem 
ergo ne mittamus, ut pluribùs aliquando singulae aut nonnullae partes com- 
mittantur, quae conjunctae unum aut pauciores premunt, quo nihil pejus 
Disciplinis bene colendis excogitari potest. Quid ergo tibi jam laetius 
expetam, quam ut haec vota quam primum rata fiant, utque Disciplinam , 
quam pulchre et facunde commendasti nuper, plures in dies colant et vin- 
dicent. Sic Nostrates ét aliis Gentibus celebrioribus, ét Germanis prae- 
settim , aemulentur; sic futura Disciplinae conditio, quam veluti in źabulá 
eleganter depinxisti 39, te Auctore et praestantissimorum Piscipukni operá, 
aliquando in` rem con torlaðor in facto positam. 

Ad te etiam me converto, Cl. Dozy! Quae tua in Literas OO.. sint 
merita, omnes harum rerum periti norunt. In multis hujus Disciplinae 
partibus, quas jam ante Scriptis editis, ac hisce annis insuper Scholis 
habitis, illustrasti, res Hispanicae primum locum tenent. Id ipsos Hi- 
spanos perspicere et magni facere ac grato animo agnoscere, ġuid mirum ! 


ORATIO. i 21 


Hujus animi sensûs indicio tibi sint Ordinis, a Caroro IIt» dicti, insi- 
gnia, quibus Hispaniae Regina te donavit. : 

Nec te non salutatum transire possum, Cl.: Karser! Huc usque aegre 
ferebamus, tibi, sine intermissione studiis dedito, studiisque ac vigiliis 
attrito et fere confecto, non aptiorem fuisse docendi ac Stellas observandi `, 
locum. Gratissima ideo nobis verba erant nuper in publico Ordinum Ge- 
neralium consessu, hodieque non frustra, ut speramus; enunciata 40).. Lae- 
tamur quam maxime superesse Disciplinaraum Patronos, qui quae publicis 
impensis nondum suscipi posse videntur, privatis sumtibus condere student. 
Et in his Æcademiae Cives non modo non desiderari, sed et omnibus praei- 
visse, quis vivido applausu non probavit? Brevi jam surgat novum Obser- 
vatorium , consilio aptum , Scientià et Academiâ, ac te, de quo Astronomia 
gloriatur, dignissimum ! : 

Non tamen futura tantum te recreant, sed etiam quod nuper impetrasti, 
animum nunc ẹxhilarat. Per multos annos promtum desiderabas ad Stellas 
observandas auxilium. Haec vota tandem expleta sunt. Rex Observatorem 
tibi dedit lectissimum Discipulum , Doct.™= J. A., C. OunEmANs, quo eventu 
te non minus quam ipsam Disciplinam ac tuum Discipulum felices praedico. 
Hic enim si jam praeclare meruit de Gymnasio Leydensi, quod omnes te- 
stantur, qui eum docentem audiverunt, eoque Praeceptore usi sunt; si porro 
multa jam sunt ejus de Astronomiâ merita, quae Exteri jure celebrant 
ac tu magni facis, — quam accepta ipsi et eximia haec est, quae nunc 
paratur, opportunitas nova adamatae Disciplinae incrementa addendi! Quae 
res quin egregie ei eventura sit, nemo dubitat. 

Ad vos venio, Juvenes dilectissimi! vosque allocuturus, laetor vestras 
laudes praedicandi copiam mihi esse uberrimam. Morum enim si considero 
probitatem et honestatem, nescio fere, quem non commendem; si umani- 
tatem, hanc ipse, si quis alius, hoc anno expertus sum; si studiorum 
fructus, haud pauci hoc nomine celebrandi sunt.: Multi, studiis hîc per- 
actis, sive Doctoris gradum nacti, sive instituto examine probati, vitam 
Academicam cum publicå permutarunt. In his non deërant, qui conscriptis 
Dissertationibus Patriae vel Ecclesiae spem excitarunt pulcherrimam. — Ex 
dis, qui in mediis nobis adhuc versantur, haud pauci studiorum assiduitate 
et praestantiâ sunt conspicui, nec Praeceptoribus modo ardorem et pro- 


22 ; T. G-J. JUYNBOLL 


gressûs probarunt, sed pyvölice etiam nonnulli diligentiae Specimina dede- 
runt 41). Quatuor nempe in Academiâ Trajectinâ praemio donati sunt; 
aureo unus, GUIrLELmus Niıcoraus pu Rev, qui quaestioni respondit, 
a Facultate Literari propositae; tres reliqui argenteo: GERARDUS JANUS 
Brrxarous Henny historicã, Simxevs Heerts Rinkes juridicã, HENRICUS 
Worst theologicà quaestione susceptå. Vobis, Juvenes praestantissimi ! 
haec laboris přaemia. novos animos addant, vestrumque exemplum omnes 
vestros Sodales impellat ! 

Hisce, Commilitones! izfausta apponere utinam ne coactus essem! Sed 
hicce annus, nullâ clade Academic hîc ceterum notatus, vestro Sodalitio , 
eheu! quam luctuosissimus fuit. Sev ex mediis vobis mors sustulit: 
ÅRNOLDUM VAN TROTSENBURG, ArENTIUM Janum TER WernME 4), JAcoBUM 
Perrum HAVELAAR, CornELIUM Jacosom Eerer, Eram Marrum Cor- 
NELIUM Enprz, Henricum Anronium Byvorr, quorum primus et penul- 
timus Theologiae, secundus Medicinae, tres reliqui Jurisprudentiae erant 
destinati, in quâ Facultate Eerer et Byvoet Candidati gradu jam erant 
ornati. Omnes, ut nostis, suis laudibus erant insignes, omnes Praecepto- 
ribus pariter atque Amicis dilectissimi, Parentibus omnes et Cognatis 
carissimi. Quam vellem, tempus mihi permitteret, de singulis nunc ex- 
ponere. Nihil profecto mihi esset suavius; — sed susciperem j quod Vobis, 
ipsorum Amicis integerrimis, melius mandetur! Ac meis verbis vos sane 
non indigebitis. Nam mortui licet, in vestris animis ii in sempiternum 
vivent. Placeat Deo, ut post vitam bene peractam, omnes, cum Amicis 
meliore vitå fruentibus, aliquando rursus conjungamur. 


Quae ceterum memoranda sunt, Auditores! studiorum subsidia spectant. 
Haec tamen ob temporis angustias paucis absolvam. Quid enim multis 
agam de Theatro Anatomico, de Laboratorio Chemico et Physico; quid 
multis dicam de Museis Anatomico, Physico, Chemico; de Collectione , 
quae ad Agriculturam pertinet, et ad Antiquitatem , imaginibus tabulisque 
illustratam ; aut de Horto, et duobus ipsius Herbariis , reliquoque apparatu ; 
et, quae sane non ultimo loco memorari merentur, de splendidåà Numorum 


ORATIO. 23 


Collectione , et Bibliothecã pretiosissimâ. Omnia ea perlustrans , Praefecto- 
rum miratus sum curam et diligentiam, ac reram magnam copiam, aptam- 
que dispositionem. Multa vidi, quibus singula hocce anno aucta sunt, 
sed vota etiam audivi, vota urgentia, ut quae desiderantur, — et haec 
non pauca esse intelligitis, — brevi emendentur, aut deinceps addantur. 

Alia porro alii per multos annos frustra petentes exoptant. Desideratur 
v. c. hucusque. Museum Anatomiae comparatae, ac Vir Celeberrimus, hanc 
Disciplinam docens dicam an potius ornans, Prosectorem nondum accepit. 
Ac Chemia quot quantaque suo jure postulat! Zaboratorii spatium minime 
sufficere videtur iis, qui in hac Disciplinå operam ponunt; angustior est 
locus Cemicis praeparatis servandis; conclavia porro, an stabula dicam , 
intravi, arcta et humida, quibus instrumenta et insignis suppellex conti- 
nentur, vel potius corrumpuntur. Haec sane, Academi nostrà indigna , 
praesens poscunt auxilium, non tantum ne haec majoribus in dies detri- 
mentis afficiantur, sed ut haec Disciplina aliaeque, ut alibi, rite excoli 
possint. 

Gaudeo tamen, Auditores! non opus esse, ut guerens dicendi finem 
faciam. Jucundiora nempe Medicorum Ordini contigerunt. Ad Medicinae 
institutionem juvandam rerum Pharmaceuticarum apparatus hocce anno 
Academico colligi coeptus est, qui ut sensim augeatur et amplificetur sane 
optandum est 43). In primis tamen volo diu jam agitatum consilium £ca- 
demiae Urbisgue Nosocomia jungendi. De conditionibus, quibus novum 
hocce et amplius Nosocomium condendum sit, Academiae Curatores Ur- 
bisque Magistratus invicem convenerunt, eaeque conditiones nunc Zege 
sancitae sunt 44). Dictum ergo consilium nunc peragi potest, et quam 
primum ad eventum perducatur! Urget et hîc necessitas. Quae enim sub- 
sidia Disciplina postulet jubeatque, aedificia, et in his splendidissima, tum 
et in Patrià condita, manifesta reddunt. Cujusmodi si alibi videmus 
exstructa, quidni %źc, et nune praesertim, retardemus? Brevi ergo in hac 
Urbe novum etiam contemplemur Nosocomium Academiae, quae ATN 
colendâ adeo inclaruit , insigne decus et praesidium! 


24 T. ŒG. J. JUYNBOLL ORATIO. 


Superest, ut Rectoris Munus Successori tradam. Quod acturus, Deo 
O. M. gratias ago quam maximas pro auxilio, hocce anno semper prae- 
stito. Eodem Deus et tibi adsit perpetuo, Cl. Krxexr! qui a Rege 
Augustissimo Rector creatus es! Salve Vir Magnifice, iterumque salve ! 
In hâc Provinciâ, quam lubentissime tibi trado, tenendå et administrandâ 
omnia tibi feliciter cedant. Sic -nullum est dubium, quin futurum sit, ut 
sub tuo etiam Magistratu floreat et crescat Academia Lugduno-Batava. 


ANNOTATIOQ. 


1) Pag. 8 lin. 2. Quos, hocce Argumentum eligens, ob oculos habuerim, vix aliquem 
latebit. „Eos enim, qui in Literis OO. operam ponunt, minime respexi. His enim pleraque 
quae dixi, sine dubio notissima sunt, Eos solos: spectavi, qui has Literas ipsi non colunt, 
sed quibus nihilominus non ingratum est, alios de suå Disciplinå, et hac nostråà Bibliothecå 
disserentes audire. His porro quia Libri, quos adii, vulgo desunt, operae pretium esse vide- 
batur, si alibi dicta in Ænnotatione paucis repeterem. 

2) Pag. 8 lin. 6. Dicta intelligo 1° H. E. Wrewersu in Commentariis de Codicibus 
Manuscriptis Orientalibus Bibliothecae Leidensis, insertis Repertori, cui titulus est Orien- 
talia, Voli. T° et II°, ubi de Bibliothecae %isćoriá vid. Vol. I, p. 297 et seqq.; 2° R. P. A. 
Dozyz in Prologo, praemisso Voli. Io Catalogi Codicum Orientalium Bibliothecae Lugduno- 
Batavae, p. I et seqq. 

3) Pag. 8 lin. 12. In pluteis nostris N. 212—268. De his vidd. Wzwers 1.1., p. 299, 
et Dozy l. l, p 1. ; 

4) Pag. 8 lin. 20. Hi Libri in pluteis Nis 1-—211 et 1221 signati sunt. De his et 
multorum sorte, vid. Dozy l. l. p. vr—xv. Praeter Libros, studium spectantes V, et N. T., 
quos ErrENIO maximam partem debemus, aliosque, de Astronomiâ, Arithmeticâ, Medicinâ , 
Chronologià exponentes, quas Disciplinas GoLIus valde diligebat, inter dictos Libros repe- 
riuntur etiam Philosophi, Medici, alii. Prae ceteris vero memorari merentur Poëtae, Lexi- 
cographi, Grammatici, Historici, Traditionis Scriptores, Biographi et Geographi. 

5) Pag. 8 lin, 24. Hoc efficio ex dictis A. ScmuLTENsH in Dedicatione, Vitae Saladini 
praepositâ, p. 2. 

6) Pag. 8 lin. 28. Praeter 63 Hebraeos, in Catalogo anni 1716, p. 405—408 separa- 
tim enumératos, AÆrabicis, Persicis et Turcicis accesserunt Codices 930, a Num. 269—1199 
in pluteis reperiundi. De his Codd. vidd. dicta Dozyzr l. l. p. XY et seq. 


4 


26 A E SOTANO LL 


Alii Codices postea accesserunt; ad Hebraeos Codices duo, unus ad Arabicos. Duos 
Hebraeos mense Julio anni 1854 emi a Mercatore Fezzāno, cui nomen Mozes Heonr , qui huc 
iter fecerat. Horum alter exhibet Librum Isaäc ben Samuel Acconensis celeberrimum , cui 
titulus est myy NnYNÐ, quo continetur Commentarius in Commentarium Nachmanidis in 
Pentateuchum. Alter liber est rarissimus, in nullå, quantum scio, Bibliothecâ Europaeå obvius, 
Rituale complectens, in totum annum, apud Judaeos Fezzahos usitatum, cui constitutiones , 
quae dicuntur, Arabice appositae sunt. Hunc Codicem, quia spem excitat, fore ut Judaeo- 
rum ritus, Medio aevo in Africå vigentes, inde mirifice illustrentur, ad Doct. ZUNZZv3t 
misi, ut Antiquitatem Judaïcam, quam egregie adeo (in Libris die gottesdienstlichen Vor- 
träge der Juden, et die synagogale Poësie des Mittelalters), jam exposuit, magis etiam 
amplificet et exornet. ; 

Codice Æraŭico continetur opus Al-Makkari¿ historicum, quo in Analectis (4nalectes sur 
Phistoire et la Literature des Arabes d Espagne) edendis utuntur Viri cll. et Doctt. R. Dozy , 
G. Ducar, L. KREHL, et W. WRIGHT. 

Praeter hos 3 Codicės nobilissimos, alii 228 Libri MSS., quorum major pars Semiticis, 
minor vero Persicis aut Turcicis Codicibus constat, mense Februario anni 1856 in Biblio- 
thecam nostram sunt translati ex Bibliothecâ Academiae Regiae Scientiarum, olim Instituti 
Regii Neerlandici, quo sublato, nihil optabam ardentius, quam ut iis Libris hîc uti posse- 
mus. Vota ergo, in Oratione p. 10 nuncupata, Ministro Regio, res Regni internas, ut 
ajunt, moderanti, significavi. Minister Academiae ea consideranda misit. Rem Academia 
probavit, et Rex Decreto 18i Novis. 1855 N. 89 sancivit, hac conditione, ut dicti Codices 
tamdiu in usus Academiae`Leyd. traderentur, quamdiu Academia Regia ipsos non reposceret, 
utque a reliquis Bibl. Leyd. Codicibus, suis notis numerisve distincti haberentur. ‘Res tradita 
est in Academiae Regiae relationibus: Proces-verbaal der buitengewone vergaderingen der Afdee- 
ling Letterkunde 18 Junij 1855, bl. 13 en volg., en van 18 Oct. 1855, bl. 17 en volg.; 
Proces-verbaal d. buitengew. vergad, der Afdeeling Natuurkunde 26 Mei 1855, bl. 2 en volg. 
en v. 27 Oct. 1855, bl. 9 en 10, et in Proces-verò. v. d. vereenigde vergad, der beide 
Afdeelingen 26 April 1856, bl. 31. ; 

Hi Libri magimam partem oriundi sunt ex Bibliothecâå Cl. J. Wırumer, Professore olim 
Amstelodamensi, qui Instituto Neerlandico eos testamento legaverat. Breviter jam descripti 
sunt Codices 222 priores in Catalogo Bibl. Viri cl. J. Willmet Amst. 18371, in Cat. Codd, 
MSS., p. 5—33. Reliqui sex constant Catalogo horum MSS. auctore WILLMETO, et tribus 
Codicibus Arabicis a cl. N. G. van Kameren Instituto olim datis, Codice porro 'Al-qoranīi, 
in Bibliothecâ Regiå reperto, et apparatu, quem cl., WEIERSIUS congesserat orum Codicum 
Catalogo conseribendo, et cujus initium (p. 1—64) ipse typis exprimi jam curaverat. Reliquam 
et longe majorem partem absolvendam dedi Adjutori, Viro eruditissimo, P. DE Jone, 
cl. KUENEN in hoc munere Successori, qui hanc rem strenue persequitur. 

Hunc Catalogum memorans, de alio item Catalogo, qui hodieque Bibliothecae Leydensi 
conscribitur, paucis dicam. Catalogum cogito Codicum (de quibus in Oratione p. 12 et 13 disserui) 
Hebraicorum, qui, quoniam magnam partem constant Libris Hebraicis recentioribus, a Viro 


O/R AT I O; i 27 


harum rerum peritissimo tantum describi possunt, quo hujus etiam Disciplinae, nostrâ aetate 
suo jūre multo plura quam antea postulantis, votis prorsus satisfiat. Virum ergo, in Literis 
Hebraïcis recentioribus versatissimum , Curatoribus commendavi, Doct. M, STEINSCHNEIDERUM 
Berolinensem, cui, quod valde laetor, ac summas Curatoribus gratias agens, lubens trado, 
mense Majo anni 1854 ea res mandata est hac conditione, ut accepto 500 florenorum hono- 
rario, huc se converteret, Catalogum pararet, conscriptique edendi curam in se susciperet. 
Mense ergo Julio ejusdem ‘anni; itinere Leidam facto, apparatum congessit, unde Catalogum 
componeret, quå in re nunc eo usque pervenit, ut anno praeterlapso exeunte (1856), Cata- 
logi typis exprimendi initium facere potuerit. 

Brevi etiam, ut spero, huic Catalogo accedet pars, quam Cl. KuznEN elaboravit, de quåâ 
in Oratione p. 15 locutus sum. Aliam Codicum Arabicorum partem Adjutori P. DE Jone 
describendam commisi; quê absolutâ supererant Codices, Juris Moslemici Doctrinam spe- 
ctantes, dignissimi sane, qui a Viro describantur, qui in %ac Literarum Arabicarum parte 
habitet. 

1) Pag. 9 lin. 6. Tria intelligo volumina Lezici Biographici, cui titulus est Æl-Mogaffa , 
Al-Maqrīzīó manu exarata, de quibus vid. Dozy Notices sur quelques Manuscrits Arabes, 
p- 9 et seqq, Cat. Codd. OO. Bibl. Acad. L. B.II, p. 200 et seq., et, ubi etiam de 
reliquis Codicibus, ab anno 1668 ad 1806 allatis, idem loquitur, l. 1. I, p. XVI et seq. 

8) Pag. 9 lin. 12. Ex his Codicibns alii ab HumBERTO et CmanGuIno Bibliothecae do- 
nati; alii, et 20 quidem ex Bibliothecâ Sociëtatis Indiae Orientalis, quae Amstelodami olim 
servabatur, huc translati: alii ex Bibliothecis OusELEYI, N. G. SCHROEDER, HAMAKERI et 
Parmu, sive in Oriente emti sunt. In his Ibn Kaldūn anno 1828 Tuneti, Hagi Kalifa 
Constantinopoli, et 82 anno 1837 et 1839 Halebo advecti, in quibus Libri sunt rarissimi 
et utilissimi. De his et reliquis Codicibus, qui ab anno inde 1845 accesserunt, vid. Dozy 
l. l., p. XVII et seq. Praeter Persicam Aż-tabarīó versionem, donum Viri plurimum Vene- 
randi J. Hooykaas HERDERSCHEE, et alios libros, quos cl, RernwarpTiz aliorumque bene- 
volentiae debemus, multi emti sunt ex WewmgRsu Bibliothecâ, et ex Libris Viri amplissimi 
B. T. NEDERMEYER Boscm, Culemborgi anno 1848 divenditis, et partim , ut ferunt, oriundis 
ex spoliis, quae e castris Turcicis in bellis sub finem sec. 17i. gestis ablata sunt, ex quibus 
spoliis major item pars Bibl. Oriėnt. Dresd. constat. (vid. cl. H. O. FuEIscueR Catal. Codd. 
` M88. OO. Bibl. Reg. Dresd., p. Iv et seqq.) — Tres ex splendidå Bibliothecâ Sacyaná 
tantum coëmtos esse vehementer dolemus, nemo vero hahi, qui noverit, quam caro 
pretio hujus libri fere omnes venditi sint. 

9) Pag. 9 lin. 24. Vid. ejus In Foszlams und anderer Araber Berichte ueber die Russen 
älterer Zeit. Petersb. 1823, p. XXXIII et XXXVIL ` 

Collectionem MSS. Lipsiensem, dictam Refaïyam (žal; l1) > postea memoratam, descripsit 
Cl. FLEISCHER in Zeitschr. d. Deutsche Morgenl. Gesellsche VIN, p. 573 et seqq. Comple- 
ctitur 487 numeros. — Dictis Bibliothecis hîc addere etiam potuissem Bibliothecam orienta- 
lem Gothanam, quam in Oratione p. 10 de SEETZENIO loquens, ob oculos habebam, cujus 
viri alacritati 2000 circiter Codices Arabicos, Persicos, Armeniacos, Syriacos et. Turcicos 

4* 


28 T. G. J. JUYNBOLL 


ea debet, quos anno 1803—1809 Halebi, Damasci et Al-qāhirae is ipse coëmit; vid. ULRICH 
JASPER SEETZEN, Reisen durch Palästina, Phönicien, die Transjordan-Länder, Arabia Pe- 
tracea und Unter-Aegypten. Herausgegeben u. commentirt von Prof. Dr. Fr. Kruse. Berl. 
1854 I, p. XLII, et J. H. MOELLER? Catal. Librorum tam MSS. quam impréssorum Bibl. 
Goth. Goth. 1825 I, p. IV. - 

10) Pag. 10 lin. 11. FRESNELIUM v. c. cogito, Franco Gallorum olim Consulem Ģiddae, 
Arabiae urbe; MORDTMANNUM porro et BLAuum, quorum ¿le urbium Hanseaticaram res Con- 
stantinopoli curat, hic vero Legationi Borussicae est Socius. 

11) Pag. 10 lin. 17. Vidd. supra dicta n. 8. 

12) Pag. 10 lin. 21. Vid. Jaarö. van het Kon. Nederl. Instituut voor 1851, p. 165. 
Horum Librorum Catalogum conscribendum anno 1841 in se suscepit WEIJERSIUS (Proces- 
verbaal v. d. 34° verg. v. h. Kon. Nederl. Inst., gehouden den 30° Aug. 1841, p. 21.et seq.), 
ejusque partem, ut p. 26 vidimus, non modo absolvit, sed et typis expressit. .Haec tamen 
nondum in lucem prodiit. Quanti vero momenti et haec WrwERsI scriptio sit, ex iis 
apparet, quae exinde tradidi anno 1846 in Commentariis in Historiam Gentis Samaritanae , 
p- 58 et seqq. l 

13) Pag. 11 lin. 2. Vid. Spec. Catalogi in Praef. p. 1. 

14) Pag. 11 lin. 23. Praeter Apocalypsin Syriacam, in Catal. anni 1716 memoratam 
p. 405 n. 18, et a Lup. pe Diru editam, in eo Catalogo conf. in primis p. 410 n. 26 
(1198), n. 29 (561), et quae partim ex Peschito fluxit, Ærabica Erpenii, n. 25 (211), 
de quå vid. De WETTE Kinl. ins N. T. 1848, p. 16. De alis Codd. vers. Arab. vid. 
jdem Catal. p. 410 n. 27 (223), 28 (225), 30 (619), 34 (245), 35 (214), 36 (255), 
40 (252), 41 (218). Persicae Euangeliorum versionis čres Codd. hîc habentur, de quibus 
vid. ibid. p. 410 n. 31, 32 et 33 (291, 6715, 701), de quå versione loquitur DE WETTE 
LL; p 25 et seq. 

15) Pag. 1l lin. 26. Vid. dictus Catal. p. 410 n. 39 (454), 41 (218), et n. 34 (245). 

16) Pag. 11 lin. pen. Codex nempe servatur Zevitici (Cat. p. 405 n. 20), aliorumque 
librorum V. 'T. (l. l. p. 409 n. 6 s. 1195), ac partium Cod. Hebr. cum versione latinâ 
interlineari (l. 1. p. 410 n. 42 s. 645), totiusque V. T., additå Masorâ (l. l. p. 409 n. 9 
s. 1197). 

17) Pag. 11 lin. ult, Vid. .Cat. p. 409 n. 1 (6), de quo exposui in Diss. praemisså Chro- 
nico Samarit., p. 18 et seqq., collat tabulâ, p. 40 appositå. 

18) Pag. 12 lin. 1. L. l p. 409 n. 2 (215), ab ErreNIo anno 1622 edita. Deinde 
attendantur n. 3 (236), et 4 (377). 

19) Pag. 12 lin. 2. L. 1l. p. 409 n. 11 (253), et p. 405 n. 17 Scaligeranus. 

20) Pag. 12 lin. 3. L. l. p. 404 n. 1, 7, 13; p. 405—408, n. lö; 8, 12, 16, 
19, 23, 27, 30—32, 46, 49, 54; p. 409 n. 10 (1099). 

21) Pag. 12 lin; 4 L. l p 409 n. 7 (230). Deinde de Zalm. Hiëros. p. 404 n. 3, 
de Lexicis Hebr. ibid. p. 404 n. 5; de Scriptis Jud. philos. ex Sċaligeranis p. 404, n. 6, 
11, 13, 14, et ex Warnerianis p. 405 et seqq., n. 6, 7,9, 11, 18—15, 17,18, 20—22, 


ORATIO. 29 


24—26, 29, 33, 35, 36, 389, 42, 45, 56. Quae Hagi Kalifa I, p. 451 de Commentariis 
Arabicis tradit in Euangelium (Šarho’l-Angìl) scriptis, non magni sunt momenti. De hujus- 
modi Commentario loquitur etiam Al-Maqrīzīi (Wüsrenr. Macrizi’s Gesch. d. Copten, p. ò 


l. 16 et seqq., coll. p. 17), qui locus nonnullas exhibet Moslimorum de J. C. et- Apostolis ~ ' 


traditiones, quibuscum conf. ibid. p. 4 1. 18, et p. 87; dicta porro Pseudo-Waqidi Hist. 
exzpugn. Aeg., ab Hamax. edit., p. 25, 29, 4l et seq., et in notis p. 55 et seq., et 62 
ac seq., et WEIL Bibl. Legenden der Müselm., p. 280 et seqq. 

22) Pag. 12 lin, 14. Vid. Cat. p. 408 n. 57. De festis iis conf. p. 410 n. 38 (243), 
et 37 (170). 

23) Pag. 13 l. 6. De Karaeis vid. Cat., p. 406, n. 25 et 26; p. 407 n. 4l; p. 408 
n: 60; et (qui libri de Warynerz- studiis hac in re testantur) p. 409 n. 8 (387), n. 10 
. (1099), 14 (1113), 15 (1126), 16 (383). Vid. porro Wòrriı Biël. Hebr. m1, p. 1219. 

24) Pag. 13 lin. 8. De Schabathaeis, s. Schabatkianis, Sectå, sic dictåà a Schabatkat 
Zevi, vid. Cat. p. 407 n. 41 et 45, et conf. dicta mea in Letterk. Bijdragen, 2° st., Leid. 1838 , 
p. 2 et seqq., atque Journ. of the American Oriental Society II, p. 1—26, coll. Zeitschr. 
der Deutsche mörgenl, Gesellsch., vir p. 257 et seq. Hanc Sectam in Patri nostrå multos 
habuisse socios, tam ex scriptis videmus, de eå hîc editis, quorum nonnulla enumerantur in 
Catalogo Bibliothecae Palmianae, p. 132, tum ex dictis Viri ampl. H. J. KoENEN (Gesch. 
der Jodew in Nederland, in Nieuwe Verhandelingen v. h. Prov. Utrechtsche Genootschap, 
Tom. x11, p. 161—164). 

25) Pag. 13 lin. 9.. Conf. v. c. quae de variis Judaeorum et Samaritanorum Sectis , 
tradidi ad C%řon. Sam., p. 11l et seqq., ubi attendatur in primis- p. 116. — Hujusce Sa- 
maritani Chronici finis in Cod. Leyd. desideratur; hic vero, ut, Libro edito, comperi in 
Codice quodam Berolinensi exstat, quem ideo, datå opportùnitate, edam. Alia Samaritano- 
~ rum Opuscula Codex complectitur Amstelod., olim WrLLMETZ, de quibus vidd. dicta in Com- 
mentariis meis in Hist. Gentis Samaritanae, p. 58 et seqq. 

26) Pag. 13 lin..17. Vid. FRAEHN Ibn Foszlan, p. Ix et seqq. 

27) Pag. 13 lin, 26. Conf. modo Cat. Dozyr, II, p. 1—30, ubi de Poëtis est sermo. 
Sequuntur Historici ibid., p. 142—190, ex quibus, ne de editis loquar, splendidum ad edenda 
Opera Aż-tabarī¿ , Al-Mas:ŭdīż , 'Ibno-Kaldūnż, Al-Maqrīzī¿ , Tbno’l-Ģauzī, Ađ-dahabii , An-nowairīċ, 
aliorum, apparatum attulisse sufficiat. 

Multae porro Historiae partes ex nostris Codicibus novå lùce collustrantur, tum ‘Islāmż¿ 
primordia, et antiquissimae Moslimorum expeditiones; tum universa “Omaijadarum et Abbāsi- 
darum historia. “*Attendatur modo, .ut haec afferam in eorum gratiam, quibus Dozyr Ca- 
talogus non est in promptu, Tbn-Hišāmi Vita Moh. (l. 1. p. 155), „Ibno’l-Ģauzii Hist. Moh, 
(p. 156), Al-Baladorīii Hist. regionum a Moslimis expugnatarum (p. 151), 'Ibn-Hobaiŝt 
Hist. expeditionum Moslimicarum, (p. 158), et Libri, qui licet Al-Wagidió nomen falso ge- 
runt, ad antiquam tamen historiam explicandam, si critice legantur, sunt utilissimi (p. 159 
et seq.) De Alio et #lidis Libros habemus unicos, 1° scriptum ‘Ibno’l-Ģauzīiè, 2° qua- 
tuor Opuscula de caede al-Hosaini, ` quorum primum ejusdem est Scriptoris (p. 163 et seq), 


30 © T.G J: JUYNBOLL 


3° Librum de Alidarum Genealogiå (p. 168). De Historiå Kalifarum vid. (p. 162 N. 190; 
p. 189, N. 853; p. 302 et seqq. N. 897. In primis haec etiam illustratur: ex- Zpi- 
stolarum. Syllogis. In his 1° liber est unicus Tbn Halili, quo res gestae seco 10° post 
C. N. egregie explicantur (Cat. I, p. 144 et seqq.); 2° Epist. Abū’l-Alai (ibid. p. 148 et 
seqq-), etiam. unicae; 3° Epist. Al-Ahwāzīċó (ibid. p. 151 et segq.); 4° Epistolae Persicae 
_Bahāo’d-dinż, Actuarii Principis Nasāe sec” Z. 6o. (p. L69 et seqq), et Šamso’d-dini , Al-Monŝi 
An-nakgawāni, Actuarii Sultāni *Owaisi Bahādūr kān, anno 759 vel 760 (p. 173- et seq.), 
aliaeque Epistolae Pers. et Turc. (p. 177 et seqq.) Summa sane est earum Epistolarum 
utilitas. Authentica iis insunt Zdicta et Diplomata, ac res ibi narrantur, Principumque et 
aliorum Virorum dicta traduntur, quae Annalium Scriptores, ut leviora omittunt, at rebus 
saepe graviora sunt, quas ii longis verborum ambagibus exponunt. In medias res illae nos 
transferunt, in abditos ac non fucatos hominum sensus et interiorem animum insinuant, vera 
consilia patefaciunt, justumque rerum nexum detegunt. — Similia saepe ex Libris novimus, 
quos ceterum ad Literas kumaniores referas, cujusmodi sunt Libri Al-Ahwaziċ et Aë-ta:alibiċ 
(I, p. 194 et seg., coll. p. 216—224), Al Mobarradė (ibid. p. 204) Abū-ż-taijibi (p. 205), ` 
aliorum. 

Ex aliis Libris accuratior peti potest historiae notitia, sive certarum quarumdam terrarum , 
ut Aegypti (IL, p. 119, et, ubi de Al-Magqrīziċ, Abul-mahāsin¿, As-Sojūtīż Hist. Aeg. fit sermo , 
p- 182 et seqq.), et ċerrae Jemanensis (p. 113 et seq., 196 et seqq., 300 et seqq); sive | 
celebrioram urbium, ut Meccae et 4l-Medinae (IL, p. 169 et seqq.), Hiërosolymorum (p. 115 
et seq.), Halebi (p. 116), Damasci (p. 111, et ubi de vehemente anni 740 incendio, 
Christianis imputato, mentio fit, I, p. 154 et seqq.); et Zçępaňznis (IL, p. 316 et seq.); sive 
Numorum (II, p. 190 et seq.), aut Sectarum (II, p. 188), et clarorum Virorum, ut Nūro’d-dīni 
et Çalāho’d-dinċ (II, p. 181 et seq.) 

His omnibus ut Orientis, ita aliis Libris Patriae historia illustratur. Syllogen puto Episto- 
larum, quas Principes orientales ad Ordines Generales et Principes Arausiacos scripserunt , 
et ipsorum responsa (I, p. 162—168, 182, 185—199); quae, ubi Patrum cum Oriente 
commercia tradunt, nostrae historiae, ac rei politicae plenius cognoscèndae, fontes sunt non 
spernendi. 

28) Pag. 13 lin. antepen. Vidd. Auctores ģiographici. In his Ad-dahabi (II, p. 191), Tbno’l- 
qaisarānī, ejusque Libri Appendix (p. 193); majoris Operis As-samānīj, quo Al-Katibè Hi- 
storiam Bagdādi continuavit, Excerptum, de Viris Zġćeratis tantum exponens (p. 199 et seq.); 
pars Operis Maqrizīani, Al-moqaffae (p. 200), As-sakāwīó Operis majoris biographici pars 
(p. 201 et seqq.), ejusque Epitome (p. 203 et seqq.); As-Sojūtiċ Liber de Viris nobilibus 
aequalibus (p. 205). 

De vitis Grammaticorum vid. p. 205 et seq. De Poëlarum vitis, p. 206—288. In his 
nobilissima Aë taālabii Al-Jatima, cum Appendice (p. 206 et seq.), et Tmādo’d-dini Al-Karīda 
(p. 208 et seqq.) De vitis Medicorum, Mathematicorum, Astronomorum et Philosophorum 
agunt Al-qiftiù Operis Excerptum, -et duo Ibn Abī 'Oçaibijae võlumina (p. 289 et seqq.), 
Excerptum compendii Çiwano’l-hikmae (p. 292 et seqq.), et Al-birūnī de-vitå Ar-rāzīż, anti- 


ORATIO. 3i 


quis Medicis, rebusque ad Astronomiam aliaque pertinentibus Libellus (p. 296). In vitis 
Prophetarum, Virorum sanctorum, Theologorum (p. 298 et seqq.), in primis notandi -sunt 
Liber de Çüfiis Jemanensibus (p. 300 et seqq.), Ibno’s-sobki de Šafeïtis (p. 302 et seqq.), 
“Tbn Molagqin (p. 309), alii. De Aegypti Judicibus Liber memoratus p. 317 et seqq. 

29); Pag. 14 lin. ult. Haec itinera multi postea describebant, quibus Opusculis alii porro 
utebantur Scriptores, Cosmographias componentes, quas quo accuratius conscriberent, hi 
etiam itinera ipsi suscipiebant. Harum conspectus quo facilior redderetur , ipsarum argumentum 
alii deinde in Levicorum formam redigebant, quorum alia majoris, alia minoris sunt ambitus. 

Hujusmodi Itinerariorum, Cosmographiarum, Lexicorumque exempla MSS. nostra Bibl. 
haud pauca possidet, eximia profecto ejusdem ornamenta. Ex iis tres nobilissimi Scriptores, 
ne de Zegvico Geographico loquar, typis expressi sunt, Abū’l-fedāa, Al-qazwinī, Ibn Ģobair. 
Alii tamen edendi restant: Tbn Haugal (Cat. IL, p. 131), Abū~Obaid Al-Bekri (p. 132), 
‘Ibn Ijas (p. 134), Ad-dimiŝqī (p. 134), et Al-:Abderīó (p. 136) atque Macarii Patriarchae 
Antiocheni Itineraria (p. 1317). i ; 

30) Pag. 15 lin. 7. Primus, in quo Liros Orientales notatos vides, Catalogus est 
Dax. Hersn anni 1623, ubi Codices enumerantur Scaligerani, ab ErprENIO, ut videtur, 
descripti. Secundum anno 1630 separatim editum, Gorro debemus, Golianos Codices non- 
nullos exhibentem. Zertius exstat in ejusdem Hersi- Catalogo, edito anno 1640, ubi 
dictus Gori Index repetitus est, et Scaligerani Gorro auctore melius describuntur. Quartus 
inest Catalogo FRID. SPANHEMII anni 1674, qui primus Marnerianos complectitur, descriptos 
a Boorsio, verba de Scaligeranis et Golianis ex 3° Catalogo repetente, et ia Warnerianis 
recensendis, adversariis utente, a Taron. PETRAEO, et Armeno Christiano SAnIN CANDIJO in 
eos ante paratis. Quintus in Catalogo Jac. GrRonovIr anni 1716 receptus est, ubi a p. 404 
ad 491 Libri OO. enumerantur ab Heymanno, CaroLr ScHaarzz auxiliis fruente. Sextum 
incepit Cl. Dozy, cujus dvo volumina prodierunt anno 1851, ubi in Prologo, p. XXII et 
segq., ut ante Weers in Orient. I, p. 298 et seqq., de his Catalogis multis disseruit. 

31) Pag. 15 lin. 8. Vid, Praefatio ad Specimen Catalogi, p. 111. 

32) Pag. 15 lin.. 14. In Orient. I, p. 811 et segg., et II, p. 196 et seqq. - De suo 
apparatu WEWERS ipse loquitur ibid. I, p. 304 et seqq., et de eo vid. Dozy in Pro- 
logo, p. XXVII et seqq. Alium atque HamarxeRus, multo nempe breviorem, attamen 
consilio aptissimum Catalogum conscribere sibi proposuerat. Laborem quomodo aggressus-sit , 
in Orient. 1l. l. I, p. 298 et segg., ipse narravit. Quibus cognitis, animadvertimus, quo 
ardore ferretur ad Catalogum aliquando edendum, omnibus, quantum fieri possit, numeris 
absolutum.. Quominus opera celerius procederet, impediverunt tum multa Muneris negotia , 
et indefessa cura, Discipulorum studiis impensa, tum graves etiam ipsius rei, quam perse- 
quebatur, molestiae, de quibus exposuit in Sermone, anno 1841 Amstelodami in conventu 
Classis 33° Instituti Regii habito, et mox edito (Over et Katalogiseren van OO. Hand- 
schriften) Quominus vero hunc laborem absolveret, deinde prohibuit infirma valetudo ac 
morbus, qui postea accedebat, lethalis, quo confectus diem obiit supremum mense Aprili 
anni 1844. 


32 i T. G. J. JUYNBOLL 


33) Pag. 15 lin. 6afine. - Monumenta, v. c. intelligo, vetustiora Arabiae L. B. 1740, et 
Hist. Imperii vetustissimi Joctanidarum in Arabia felice, ex variis Scriptis Arab. collecta , 
edita Harderovici 1786. Ante, ut alia transeam Opera, Linguae Hebraicae studium potius 
spectantia, Haririi Specimen jam scripserat, éres Consessus complectens, quod prodiit demum 
ineunte anno 1731. Warneriani Legati Interpres, guartum, guintum et sextum, anno 1140 
editos, illis addidit. Brevi post quam Leydam venerat, ut in Dedicatione Vitae Saladini 
profitetur, ad Haririi editionem parandam accessit. ; 

Warneriani Legati Interpretis munere deinde functi sunt J. J. ScmuLTENSIUS, in Patris 
locum suffectus, ab anno 1752—1778. Zertius erat H. A. ScHULTENSIUS ab anno 1719—1193 , 
quartus E. ScueImIus per 6 menses; guintus S. F. J. Ravrus, primum ab anno 1794—1796, 
et postea ab anno 1799—1807. Tnterea enim seztus, J. H. PaLmIus hoc Munus gessit ab anno 
1796—1799 , deinde ab anno 1807 , post Ravix obitum ad annum 1817. Septimus huic successit 
ab hoc inde tempore ad: 1835 H. A. HAMAKERUS, post cujus mortem octavus sequebatur 
H. E. WENERSsIUS ab eo anno ad mortem, in a. 1844 incidentem. De his vid. M. SIEGENBEEK 
Geschiedenis der Leidsche Hoogeschool I, p. 345 et seqq., et p. 364, qui tamen de žoc 
Munere, H. A. ScHuULTENSI0 et éribus proximis successoribus commisso, non loquitur. Hos 
tamen id gessisse ex Æelis Curatorum annorum 1719—1799 patet. 

Haec Acta ab anno 4725 percurri, ut in hujus Muneris originem, rationem et consilium, 
tempore quo instituebatur, inquirerem; sed non multa, quae haec illustrant, inveni; quae 
tamen deprehendi, tradam. Acta nempe me docuerunt causam, quae Curatores incitaverit , 
ut hocce Munus instituerent, et de eo instituendo źunc, nec ante cogitaverint. ALB. enim 
SCHULTENSZvs, ut primus hocce-Munere ornabatur, ita etiam ejusdem auctor mihi fuisse 
videtur. Quod ut probem, res paulo altius repetenda est. ALB. ScuuLTENSIUS, natus Gro- 
ningae 21 Augi 1686, edendå Diss. de utilitate linguae Arabicae in interpretandi S. Seri- 
pturĝ, quam Acade Groninge Studiosus anno 1706 scribebat, viam significaverat regiam > 
quae ad Linguam Hebr. bene tractandam ducit, etț quam postea ipse semper tenebat, Quia 
praeterea Arabicarum Literarum studio flagrabat, non mirum est, eum anno 1709 Leydam 
adiisse, ubi, ut cum nostrå Orientali Bibliothecå notitiam contraheret, per biennium degebat. 
Hujus Bibliothecae deliciis porro per alios duos annos fruebatur, dum in vicino pago Was- 
senaar habitabat, ubi Verbi Divini. Ministri Munere fungebatur. Qui eum huc vocaverat, 
Joh; Henr. Comes de Wassenaer, Eques, Dominus Wassenaerii, Obdami, cet., idemque 
Acad. L. B. Curator, eum in suam clientelam receperat, et benevolum semper ipsi in poste- 
rum se praestitit, adeo ut ScHULTENSZvs, licet ab anno 1713—1729 Professor Franeque- 
ranus ab illo. esset remotus, amicum eum haberet fidelissimum. Hujus benigno in ScHUL- 
TENSzvm animo maxime tribuendum esse opinor, quod iterati ©. Scmaarzz, Lingg. OO. in 
Acad. L. B. Professoris extraordinarii, conatus irriti prorsus redderentur. Vario modo nempe 
hic Curatores movere studebat, ut filium Jomanyem Henricum Lingg. OO. Lectorem vel 
sine stipendio crearent (vidd. Acta 1 Febr. 1726, 8 Febr. et 7 Maji=1727). Sed frustra? 
Nullum Curatores periculum in morå esse judicabant, ac melius esse censebant, si vir, 
ZLingg. OO. studio celeber, datå occasione, hoc Munere ornaretur, suficientique stipendio 


ORATIO. 33 


instrueretur. Haec iis offerebatur occasio, mortuo 17 Martii 1729, ROBERTO AEMILIO, 
Collegii Theologici Regente. Co:avs noster jam curam in se suscipit, aptum virum circum- 
spiciendi, qui AEMILIO succedoret, -t Epistolarum commercium cum ALB. SCHULTENSIO in- 
stituere coepit., Hic sine dublo hac usus est occasione, ut Maecenati vota explicaret, eique 
persuaderet, necesse esse, ut in Bibliothecam Orientalem adeo splendidam vir tandem ali~ 
quando vocaretur, qui ipsius divitias in communem usum converteret. Sic saltem illustrantur 
ea, quae Comes deinde cum Collegis communicavit, ScauLTENsIum Regentis` Munus acce- 
pturum esse hac conditione, ut cum eo jungeretur titulus Doctoris Lingg. OO. et Interpretis 
Warneriani. Quo facto, Ordines Hollandiae et Westfrisiae, Curatorum commendationi ob- 
secuti, eum 30 Augi 1729 Regentem crearunt, quod Curatores eodem die misså epistolâ 
ScmuLTENszo nunciarunt, Actis (fol. 223 et seq.) insertåâ. Possident, sic ii medi in epistolâ 
pergunt, eé Urós et Academia et suas Collegium delicias, quibus elicere possunt viros in 
rep. literariå eximios. Regentis munia quì. obit, mille quadringentorum florenorum nostratium 
Řonorario decoratur, aedes ei habitandae accommodantur, omniumque tributorum, quae vulgo 
excisionum nomine veniunt, immunis vivit. Ne tamen nominis tui dignitas, quam apud prin- 
cipes in orbe literato viros sustines, quocunque modo minui» videretur , consultum putavimus , 
te, Vir clarissime! et Doctorem Linguarum Orientalium et Interpretem MSS. Legati War- 
neriani renuntiare, et non vanå honoris oblatione contenti, hisce titulis trecentorum floreno- 
rum annium adjunvimus, aperimusque tibi in nostrá Bibliothecå, fulgenti Academiae orna- 
mento, ditissimam elegantium MSS. gazam, quam omni ex Oriente Vir dignitate amplissimus 
WARNERUS uć collegit, ita Universitati legavit, quae te nullo modo latere pro comperto 
habemus, et quae per te romanå civitate donata, communi bono vivere desideraremus. 

Quod Curatoribus in votis erat, exsecutus est ALB. ScHuLTENSIUS. Ex Actis 1 Febr. 
. 1730 (fol. 241) novimus ei copiam datam esse Codices male habitos reparandi. Deinde 
(fol. 243) seq. 8 Febr. in ipsius gratiam S. LucmTMANsIo 250 floreni conceduntur, ađ 
Vitam Saladini edendam. Hunc Librum 8 Aug. 1131 Curatoribus offerens ScHULTENSIUS 
400 florenis donatur (fol. 317). Mox 5 Maji 1132 Doctoris titúlus in Professoris Lingg. OO. 
titulum mutatur (fol. 354), quod Munus 'auspicatur proximo 19 Junii habendå Oratione de 
Linguae Arabicae antiguissimå origine, intimåâ ac sororiå cum Linguâ Hebraeå cognatione, 
nullisgque seculis praefloratá puritate. Sed, ut alia transeam, quae in iis Actis de nostro 
SCHULTENSI0 referuntur, ea tantum tradam, quae Legati Warn. Interpres egit, praesertim 
quia ex bis ea illustrantur, quae WereRs:us in Orient. T, p. 303 et seqq. de Rersker Cata- 
logo MS. notavit. 

Die 8 Aug. 1737, anno ergo circiter ante RerskEr Leydam adventum (Anno quippe 1738, 
29 Julii hic a Curatoribus petebat, ut Mutenebbii Codices describendi copia sibi daretur) haec 
ScuuLT. Curatoribus scripsit. ~De Prof. ScmuLT. hier gekomen zijnde, heeft de OO. MSS. 
„zeer in disordre bevonden, bijna noyt op die Nummers te vinden, op dewelke deselve 
vin de gedrukte Catalogus gestelt en geindiceert sijn. 

a Hy vindt zig dieshalven geobligeert, om alle de voorsz. MSS. één voor één na te sien, 
#te numeroteren, te revideren, en op niet weinige titels te corrigeren. 


5 


34 = T.G J. JUYNBOLL 


» Hiervan sal hy met goetvinden van het Illustre Collegie der H. H. Curateuren en Bur- 
„gemeesteren by provisie een nieuwe geschreve-Catalogus opstellen. en in het net brengen, 
„omme ten dienste der Academie te verstrekken. Deselvė sal geschikt worden na die ordre 
„en Numers, waarop de gedrukte Catalogus thans staet, omme na deselve alsdan alles te 
v rangeren, en dus buiten noodsaek te blyven van een nieuwe druk. 

„De verbeterde titels sullen ook by provisie op de geinsereerde schone bladen kunnen 
» aengewesen worden, ter tyd dat het Ilustre Collegie zoude mogen goetvinden tot meerder 
„luyster van de Oostersche schatkamer, alles met den druk iaaa te. maken.” (Vidd. 
Acta f. 255 et seq.). 

ScuuLTENSI0, permultis Regentis negotiis obruto; et lectionibus Academicis onerato, qui- 
bus a 12 Jwii 1740 scholae additae erant de Antig. Hebr., ad hunc Catalogum revidendum 
ante annum 1741 nullum otium fuisse videtur. Hocce enim anno die 8 Febr., postquam 
Professores, quibus librorum Bibliothecae recensio erat mandata (inter quos tamen ScHUL- 
TENS nomen non animadverti), saepe questi erant, libros Orientales, non ut par esset, 
recenseri posse, et Codices in primis Persicos et Turcicos omittendos esse, quibus recensendis 
viro opus erat karum literarum perito (vid. v. c. fol. 497), viro Consult. D. vaN ROYEN 
mandabatur, ut de Catalogo revidendo cum ScHuLT. colloqueretur (fol. 498); quo facto 26 Aprilis 
ejusdem anni ille ad Cūratores refert, hunc sibi proposuisse, ut feriis prowimis uteretur ad 
opus mandatum contiñuandum (fol. 507). Deinde (5 Oct. 1741) Professores, Recensione 
rursus peractå, tradunt se omnes libros, Zurcicos etiam et Persicos perlustrasse , jegere 
utentes absoluto (fol. 566), ac reperisse ex Orientt. desiderari n. 247 Legati Scalig., n. 
(s. 1526 Warn., in Cat; anni 1716, p. 471), n. 181 (Warn. 1571, Cat. P 413), et n. aji 
(Warn. 659, Cat. p. 431). Vidd. Æcta fol. 515. 

Hi numeri 1, 181 et 642, eorumque ¿ićuli, quia prorsus conveniunt cum umeris et titulis 
Catalogi Reiskeani MSi, aut statuendum est RrrskeEum hunc Catalogum una cum ScHUL- 
TENS10 elaborasse, aut ScHULTENSIUM eum conscribendum soli Rerskeo commisisse., Hoe ut 
sumamus, verba ipsius REIsKEI suadent, quibus de hoc Catalogo locutus est, in vitå suâ, 
quam ipse scripsit, verba puto, a WENERsI0 ex hac vitå in Orient. 1l. l. allata. 

Porro animadverti (v. c. ex Act. fol. 448), sivisse PETRUM BURMANNUM. Bibliothecarium , 
ut ScuuLTENS10 cura Librorum OO. quodammodo traderetur; BURMANNI vero successorem , 
ABRAHAMUM GRONOVIUM, cui a 7 Julii 1741 Bibliothecae praefectura committebatur, eam- 
dem in se suscepisse. Ab hoc enira inde tempore ScuuLTENSI0 tantum permittebatur viginti 
Codices per éres menses: secum habere (Act. fol. 570). : 

De sequentium Interpretum- conditione nihil memoratu dignum in Actis exstat, nisi hoc, 
cum Znterpretis titulo nullum postea ad hoc usque tempus stipendium conjunctum fuisse. 

34) Pag. 16 lin. 11. Anno nempe 1840 ineunte Marın. HooevLIET et ALB. MEURSINGE, 
qui uterque anno praeced. honoris causå titulo Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. Doct. ornati 
erant, — defensis Speciminibus, quorum prius exhibebat Locos de Aphtasidarum familia et de 
Ibn-Abduno , posterius Sojutii Librum de Interpretibus Korani, — Adjutores Interpretis Legati 
Warneriani creati sunt. Ille mense Augusto anni 1843 mortuus, hic eodem anno in Aca- 


ORATIO. 35 


demiam Delphensem vocatus est, ubi ad mortem usque (amo 1850) tum alia tum Literas 
Malaïcas docuit. His R. P. A. Dozyus Adjutor successit anno 1845, quem 'anno 1850 
secutus est -A. KuENEN, et anno 1855 P. pe Jonà (vid. p. 26). 

35) Pag. 16 lin. 17. Vid. de eo Frarnn Tón Foszlan, p. LXXIX et seqq: 

36) Pag. 17 lin. 17. Post. Cl. Verpam hunc celebrantem in Orat. Rect. anno 1853 
habito, de eo exposuit cl. H. J. Royaarns in Levensberigt van Jonkhr. Mr. H. J. Baron 
van Doorn van Westcapelle, in Handelingen der Maatschappij van Nederl. Letterk. in 1853; 
Levensberigten, p. 81—99. 

37) Pag. 18 lin. 19. Prae aliis cogitabam Josuam TerrssùorE PANeE die 10 Febr. 
1853, et Cl. D. J. van LENNEP, altero die'post Amstelodami, Huaonem Baronem vAN 
ZUYLEN vAN NyeveLT die 18 Martii, et J. C. pe Joner die 13 Junii Hagae Comitum , 
et 0l. H. J. Royaarns Trajecti ad Rhen. die 2 Jan. hujus anni mortuos. ~ ; 

38) Pag. 19 lin. 8. Scripta Professorum Academiae Lugd.-Bat., anno Academico 1853— 
1854 edita, quae ad meam notitiam pervenerunt, haec sunt: 

M. SIEGENBEEK Levensberigt van Mr. David Jacobus van Lennep, in Handel. d. M.o v. N. L. 
in 1853. Levensber., p. 108—120. 


De Nederlandsche Taalkunde in haren aard en kare strekking. Redevoering ter aanvaar- 
- ding v. h. Hoogleeraarsambt aan de Hoogeschool te Leiden, den 29sten Och 1853 uitge- 
sproken door Dr. M. DE VRIES. ; 


C. PRUYS VAN DER HorveN Anthropologisech Onderzoek. Tom. IVus Leiden, E. J. Brill 
1853; qui etiam separatim comparari potest titulo: Studie der Ohristelijke Anthropologie. 


. Verslag der Verloskundige Kliniek en Polykliniek aan de Leydsche Hoogeschool, gedurende 
den Academischen Cursus 1851—1852, door A. E. Sımon Taomas, in Repertorio: . Neder- 
landsch Lancet, 3e Ser., 3e Jaarg. 


De: Staatszorg vóor de Armen, verdedigd en aangeprezen. Uit het Engelsch van A. en P. W. 
ALISON, met eene voorrede van m H. W. TYDEMAN. ; 


N. C. Kist de Ariaansche strijd, in Geschied. der Ohrist. Kerk in Tafereelen, Tom, II. 
Het gebruik en misbruik van Boeken-lezen. ZLeerrede ter Godsd. opening der 
Acad. Lessen, volgens Pred. XII, 12. Arnh. v. d. Wiel, 1853. 
Het Necrologium en Tynboek van het adelijk Jufferenstift te Hoog-Elten. 
Medegedeeld uit het onuitgegeven oorspronkelijk Handschrift, benevens eene Goaahiaiiniy der 
Abdij (Met afbeeldingen). Leyd. de Breuk, 1853. 
— Herman Johan Royaards, in zijne betrekking tot de Nederl, Herv. Kerk, in 
Kerk. Weekblad v. h. Koningrijk der Nederl. 1854, N. 2. 


x 


p* 


36 ; T. G. J. JUYNBOLL 


Oratio de Theologiae practicae studio , futuro Euangelii Ministro prorsus necessario, quam 
habuit Antonius NıxrmeYER Theol. Doct., a. d. xxvm m. Maji anni 1853, quum ordina- 
riam Theologiae professionem in Acad, L. B. solenni ritu auspicaretur. L. B: ap. P. Engels, 1853. 


Oratio de accurato Antiguitatis Hebraicae studio, Theologo Christiano magnopere commen- 
dando , quam habuit ABRAHAMUS KuENeEN , Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. et Theol. Doct. a. d. X11 
m. Martii anni 1853, quum extraordinariam Theologiae Professionem in Acad. L. B. solenni 
ritu auspicaretur. L. B. ap. P. Engels, 1853. 


J. van ver Hoeven Handboek der Dierkunde Eà. 23, Tomi Ili pars 54, 


G. J. VeERDAM de fatis Academiae L. B., anno 1852—1858, narratio. Accedit Oratio 
Academica de justa pertractandi et veri investigandi ratione systematica, a Mathematicis 
temerius neglecta, diligentissimo studio Disciplinas Mathematicas pèrficientibus, earumque 
ambitum amplificantibus. L. B. ap. P. Engels, 1853. 


`F. Kaser De Sterrenhemel beschreven en afgebeeld, en de grondslagen zijner verklaring 
opengelegd. Met bijlagen en platen. Ed. 2°. Amst. J. C. A. Sulpke, 1853. 
De wet van Kirkwood toegelicht en beoordeeld , in Repertorio de Gids anni 1853. 
Populair sterrekundig Jaarboek voor het jaar 1854. Amst. J. C. A. Sulpke. 
—— He wezen en de eischen van populaire voordraġt der Natuurkundige Weten- 
schappen, en meer bepaaldelijk van die der Sterrekunde. Amst. J. ©. A. Sulpke. 
— x 
P. L. Ryke Verklaring van het sterker worden van het'geluid, veroorzaakt door eene 
galvanische vonk, wanneer de stroom onder bepaalde omstandigheden wordt afgebroken , in Repert. 
Algem. Konst- en Letterb. 1853 N. 11, et in POGGENDORFF’S Annalen Tom. 88, p. 166. 


T. G. J: JUYNBOLL Lexicon Geographicum, cui titulus est Marāçido’l-rittilā: :alg “ismail- 
ramkinatťi w'albigā:. Tom. Ili fasc. 1 et 2., L. B. ap. E. J. Brill. (Postea accesserunt fasc. 
l et 2 Tomi 1i, quibus textus hujus Libri Ærabicus ad finem est perductus. Addenda 
restant Introductio, Annotatio, Indices et versio Latina, quae nune me occupatum tenent.) 


39) Pag. 20 lin. 7 a fin. Vid. Oratio supra laud., p. 19—22. 

40) Pag. 21 lin. 7. Verba volo ipsis Calendis Decembribus anni 1853, a Viro Ampl. 
D. T. GEVERS VAN EnDEGEEST, et a Viro Cl. J. Bosscma pronùnciata, et in Bijèlad 
der Nederl, Staatscour., p. 259 inserta. ; 

41) Pag. 22 lin. 2. Praeter Specimina laudata memorare liceat Opusculum, multis sine 
dubio minus cognitum. Specimen puto, e Literis OO., exhibens Historiam Kalifatus Al- 
walidi et Solaimāani, samiam ex Libro, cui titulus est: Kitabo’lojūn wal-Hadaig fi Akbar? l- 
Hagaig, quam e Cod, Leyd. nunc primum ‘edidit Jac. AnsracH, Theol, Cand., L. B. ap. 
E. J. Brill, 1853. 


; ORATIO. 8T 

42) Pag. 22 lin. 12. Pater in Filii dilėctissimi memoriam concionem sacram habuit, 
deinde editam hoc titulo: Leerrede door G. ter WrrEńE, Predikant te Zaandam (WF. Z.), 
uitgegeven na den dood van zijnen geliefden oudsten Zoon, Zaandam, H. F. van der Scheer, 
1853. Praeterea juris publici fecit: Zroostrijke en bemoedigende herinneringen aan het ont- 
slapen van mijn g. 0. Z., als mede 2} toespraken bij zijn graf gehouden. Mortuus erat die 
Martii; vaN TrorseNBURG die ejusdem mensis 8°, mense Septembri HAVELAAR, EGTER 
die 29 Nov., EnpTtz die 8° Decefab., et eodem mense BYvoET. 

43) Pag. 23 lin. 21. Hoc beneficium ut Amplissimorum Curatorum debetur liberalitati , 
ita aliud eorumdem Viroram interventu Ænatomiae institutio acceptum refert benevolentiae 
Collegii, cui cunctorum varii generis Nosocomiorum (Gecommitteerden der vereenigde Gast- 
en Leprozen-huizen) praefectura mandata est. - Beneficium cogito ét illi re utilissimum, ac 
„valde necessarium, ét vero novum exhibens indicium, quomodo multi, quibus earum rerum 
copia data est, instituta nonnulla emendare studeant. ‘Decrevit enim hocce Collegium supe- 
riore anno, ut corpora (cadavera, ut vulgo dicuntur) hominum, qui in Nosocomio, quod a 
Sanctå Ceciliá nomen habet, mortui essent, et cognatis non restituerentur , -Zkeatro trade- 
rentur Anatomico. Š k 

44) Pag. 23 lin. 25. Die 12 Martii 1853 Academiae Curatores Civitatis nomine conve- 
nerunt cum Consule Leydensi ejusque Assessoribus (Wethouders), de conditionibus, quibus 
aedificium, anno 1817 -a Curatoribus Civitatis nomine emtum, ac deinde in Nosocomium 
Academicum conversum, cum universo apparatu, exceptâ tantum Museorum suppellectile , 
Magistratibus Leydensibus traderetur, ut ex hoc, additis finitimis aedificiis domiciliisque ac 
spatio adjacente, novum mox conderetur Nosocomium. Hae conditiones Zege, die 15° Sept. 
promulgatâ, sancitae et huic Legi additae, publici juris factae sunt in Séaatsõlad praece- 
dentis anni. ; A 


Die 12 


Die 28 


ACTA IN SENATU 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, 


A. 1853. 


Martii. Cl. A. Kuenēn munus auspicatus est, habitå oratione : 
de accurato antiquitatis Hebraicae studio, Theologo Christiano 
magnopere commendando. 


Maji. Leguntur literae Curatorum, 2° Aprilis datae, quibus 
Senatui nunciant, Virum Doctissimum JOHANNEM ÅBRAHAMUM 
CurısTIAanum Ovupemans, Math. Mag.» Phil. Nat. Doct.= , Regio 
Decreto 22i Februarii 1853 creatum esse, Observatorem in Acade- 
miae Observatorio astronomico. 


Aliae recitantur literae Curatorum, diei 11i Maji, quibus cum 
Senatu communicatur Decretum Regium 2i Maji 1853, quo rude 
donatur ob aetatem septuagenariam Vir. Cl. Jomannes MATTHIAS 
ScuranT, in Ordine Phil. Theor. et Litt. Hum. Professor ordi- 
narius. 


Maji. Lecta est epistola Curatorum, 28i Maji, tradens Virum 
Nobilissimum, D. T. Gevers van EnpreresT, Regis Decreto 
13i Maji successorem in Curatorum Collegio datum esse viro Nobi- 
lissimo et Amplissimo , H, J. BARONI VAN DOORN vAN WESTCAPELLE. 


Die 17 


Die 29 


Die 11 


ACTA IN SENATU. 39 


Lecta est alia Curatorum epistola 28i Maji, Senatui nuncians, 
Regem die 14° Maji concessisse Viro Cl. A. Kuenen, Theol. Pro- 
fessori Extraordinario, Adjutoris Interpretis Legati Warneriani mu- 
nus, quo adhuc fungebatur, ad diem usque 30™= Junii anni 1854 
gerere. 


Deinde C]. A. NıxrmzrIJER munus auspicatus est, habitâ oratione : 
de Theologiae practicae studio, futuro Buangelii Ministro prorsus 
necessario. l 


Sept. Leguntur literae Curatorum, .diei 14i Julii, cum Senatu 
communicantes Regio Decreto 7i Julii in locum Viri Cl. J. M. 
ScuranT rude donati, creatum esse Virum Clm MATTHIAM DE 
Vries, in Acad. Groninganå Professorem ordinarium. 


Oct. Cl. M. pe Vres munus auspicatus est, habitâ oratione 
linguâ vernaculå: Over den aard en de strekking der Nederlandsche 
Taalkunde. S 

A. 1854. 


Januarii Senatus designavit quatuor Professores, quorum- nomina 
ad Regem deferantùr, ut inde in proximum annum Academicum 
Rectorem Magnificum creet. Sunt Viri Clarissimi : 


F. G. KRIEGER. 
S. VISSERING. 

J. H. SCHOLTEN. 
F. KAISER. 


Candidati, e quibus futurus Actuarius legatur, designati sunt 
Viri Clarissimi: 
T. G. J. JUYNBOLL. 
A. E. Smon Tuomas. 
J. oe WAL. 
A, NIERMEIJER, 


40 ; ACTA IN SENATU. 


Futuro Rectori Assessores constituuntur : 


J. oe WAL. 

J. H. ScuoLTEN. 
G. H. DE VRIESE. ` 
M. pe VRIES. 


Die- 8 Februarii. Lectae sunt literae Curatorum, Regium Decretum 
3li Januarii tradentes, quo`Academiae Rector Magnificus in proxi- 
mum annum Academicum creatur Vir Cl. F. G. KRIEGER. 


Rector refert, in conventu Curatorum cum Rectore et ASsesso- 
ribus, e Candidatis designatis Actuarium in- proximum annum 
Academicum lectum esse Virium Cl. T. G. J. JUYNBOLL. 


Rector cum Senatu ceterisque Professoribus in Auditorium majus 
descendit. Cl. Kst, aegrotantis Actuarii vicem gerens, pro con- 
cione legit primum: Regis Decretum de Rectore in annum sequen- 
tem creato, et nomina promulgat tum Assessorum, novo Rectori 
additorum, tum Senatus Academici Actuarii; deinde programma 
recitat certaminis Literarii, a Rectore et Senatu indicti. 


Rector Magnificus, habità oratione de Codicum Orientalium, qui 
in Academiá Lugduno-Batavá servantur , Bibliothecã, ac fatis Aca- 
demiae hujus anni commemoratis, Magistratum Successori tradit. 


Novum Rectorem Magnificum Professores in Senaculum dedu- 
cunt et salutant. 


ORATIO 


DE 


ACCURATO ANTIQUITATIS HEBRAICAE STUDIO, THEOLOGO 
CHRISTIANO MAGNOPERE COMMENDANDO, 


QUAM HABUIT 


ABRAHAMUS KUENEN, 


PHIL. THEOR. MAG. LITT. HUM. ET THEOL, DOCT. 
A. D. XU M. MARTII A. MDCCCLIII, 


QUUM EXTRAORDINARIAM THEOLOGIAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA 
LUGDUNO-BATAVA SOLEMNI RITU AUSPICARETUR." 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES, VIRI ILLUSTRIS- 
SIMI! 


QUI HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME ! 

ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE ! 

ARTIUM ET DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI ! 
QUI IURI DICUNDO ET CIVITATI REGENDAE PRAEESTIS i VIRI 


INTEGERRIMI ! 

DIVINORUM ORACULORUM INTERPRETES, VIRI PLURIMUM VE- 
NERANDI ! i 

ARTIUM ET DISCIPLINARUM. DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI , 
DOCTISSIMI ! 


HUIUS ACADEMIAE ALUMNI, COMMILITONES OPTATĪSSIMI ! 


CUIUSCUNQUE LOCI ET ORDINIS HIC ADESTIS, AUDITORES 
HUMANISSIMI ! 


Considerantes Theologiae ambitum mirari nòs subit, fuisse antea, qui 
in singulis eius partibus habitantes, aliis quoque disciplinis laudabiliter 
operam dederint. Quod quum de aliis memoriae traditum est, tum im 
Hugonis Grotii, qui omnium instar sit, exemplo luculenter patet, qui 
iurisprudentiae laude clarus et classicorum auctorum interpres haud con- 
temnendus , theologis in Sacrae Scripturae interpretatione novam monstravit 
viam, in qua ipse praeclare praeivit, quamvis per totum vitae cursum variis 
gravibusque negotiis distentus. Quare non miramur adesse, qui temporis 
acti se pueris et antea laudatores, nostrorum hominuni querantur imbecil- 
litatemo:: a paterna virtute degeneres, nunc: vix ùnius theòlogiae, nedum 

6* 


44 ; A. KUENEN 


aliarum quoque disciplinarum ambitum complecti eos posse arguunt, quin- 
imo unam theologiam iam maiorem videri, quam ut hominis eam capiat 
ingenium, quapropter nunc in una alterave eius particula operam unice 
collocare inceperint. . i 

Longe ` profecto a me abest, AA., ut virorum praeclarorum, ad quorum 
exemplum provocatur, merita aut.contemnam aut detractem: attamen in 
iudicio, quod attuli, desidero , aequitatem, quae non tantum ad varium 
hominum ingenium sed etiam ad disciplinae, in qua excolenda desudave- 
rint, ambitum non semper eumdem, et ad maiores, quibus nunc premi- 
tur, difficultates animum attendere nos iubet. Qui nunc in Theologia 
vel mediocres fecerit progressus statim animadvertet, quantum ab ea, quae 
proavorum tempore exstiterit, mutata sit. Quae enim antea aut philologis 
aut philosophis permittebantur studia, ea iam ab ipsis theologis excoli 
coepta sunt et adeo. inseparabili nunc vinculo cum disciplina nostra cohae- 
rere videntur, ut qui in illis plane sit hospes, ne theologi quidem nomine 
dignus iure habeatur. Praeterea eae disciplinae partes, quas antea quoque 
colere consueverant theologi, et ambitu et difficultate adeo crevere, ut nisi 
summa adhibita animi intentione in iis proficere non valeamus, atque sic 
etiam querelae de vitae humanae brevitate locus supersit. Exempla afferre 
propterea supervacaneum: est, quoniam singulae, affèrri possent disciplinae 
theologicae partes: at inde simul patet, non adeo reprehendendos esse 
theologos, qui unam e tota disciplina sua sibi eligant partem, cui prae 
ceteris operam navent et in qua vitae suae quasi tabernaculum collocent.. 
Iure quidem ab eo, qui quamcunque tandem profitetur scientiam , postula- 
mus, ut in nulla eius parte plane hospes sit: ut in omnibus idem valeat 
postulare, ignorantiae. est. = Theologiae autem partes, variae admodum et 
diversae, arctissimo vinculo inter se cohaerent, quippe quae omnes coluntur 
hoc consilio, ut divina, cuius Christus nobis auctor exstitit, religio pe- 
nitus intelligatur et hominibus rite commendetur: verum commune, quo 
omnes iunguntur, vinculum, minime impedire censendum est, quominus 
disciplinam in- partes: suas distribuamus; quin ‘potius: quaevis inde et in 
theologiam et vero in ipsam religionem redundatura esse commoda laeti 
auguramur. Ut: autem huic exspectationi eventus respondeat, duo prae- 
sertim in theologo requiruntur: alterum, ne umquam consilii, quod tota 


ORATIO. 45 


spectat disciplina, immemor sit; alteram, ut, quae varias inter theologiae 
partes intercedit, probe perspectam habeat necessitudinem. 

Haec mecum reputans,. AA., quum mihi, Regis Augustissimi decreto 
ad extraordinariam theologiae professionem vocato, coram vobis dicendum 
esset, in argumento quod tractarem eligendo non diu haesitavi. Abstru- 
sam enim et reconditam disputandi materiem enucleare, si vel meum 
fuisset, a consilio, quod mihi nunc spectandum erat, alienum esse existi- 
mabam. Nec vereor, ne in vestram incurram reprehensionem , si, missa 
omni doctrinae ostentatione , et studii hucusque theologiae impensi, et viae, 
quam posthac ingressurus sum, rationem reddam. Dicam ergo de accu- 
rato antiguitatis Hebraicae studio, theologo Christiano ma- 
gnopere commendando. 

Qua in re ita versabor, ut primum quale sit istud studium breviter ex- 
ponam, dein quid inde in universam theologiam commodi redundet , gi 
monstrandi faciam periculum. Vos autem, ut, ea qua estis aequitate , i 
audiendo benigni, in iudicando mites sitis, etiam atque etiam rogo. 


I. Antiquitatis vocabulum eam vulgo designat disciplinam, quae unice 
in populi alicuius institutis describendis versatur, quaeque igitur ab historia 
probe est distinguenda. Quem loquendi usum propterea deserere non du- 
bitavi,, quoniam nullum. aliud mihi suppetebat vocabulum, quo ea omnia 
comprehenderentur, quae: populi conditionem, alio tempore aliam, quum 
externam tùm internam ;'spectarent. Antiquitatis ergo Hebraicae studium, 
quale equidem yolo, populi Israelitici, a quo inde tempore exstitit, usque 
ad alteram Hierosolymorum eversionem , complectitur historiam, instituta 
sacra, politica, civilia, indolem quum universam tum praesertim religio- 
sam, mores, vitam domesticam. Quae omnia e genuinis petenda esse fon- 
tibus, sponte patet: quapropter primo loco in censum venit linguae He- 
braicae studium, quod ad Veteris Testamenti libros intelligendos et inter- 
pretandos viam nobis munit. Unum idemque esse illud , sive a philologo 
agatur, sive a theologo, res ipsa loquitur: adhibita cauta dialectorum afti- 
nium comparatione, utrique in interpretando sequendae sunt grammaticae 
leges; illi aeque tque huic cavendum est ab eorum temeritate, qui talem 
sibi fngant linguam, qualis numquam in hominum ore vivere potuerit; 


46 ; A. KUENEN 3 


quorum errore, obsoleto quidem, attamen nondum radicitus evulso, fa- 
ctum est, ut Hebraei scriptores ita locuti fuisse videantur, ut, quippe 
loquendi usus prorsus. immemores, ab homine fortasse: linguam Arabicam 
et Aramaeam edocto, a popularibus nullo pacto intelligi possent. Theo- 
logo praesertim populi Hebraici lingua subsidium sit, quo ad ipsius- co- 
gnitionem perveniat: cui consilio duplici praesertim modo inservire potest. 
Ab altera parte gentis ingenium , cogitandi et sentiendi ratio nusquam 
clarius quam in ipsa lingua elucent, quae hominis est quasi viva imago; 
ab altera parte scripta, quae populus reliquit, sine accuratissima linguae, 
qua consignata fuere, notitia nullam praestant utilitatem. Ex illis autem 
tamquam unico fonte hauriet, qui gentis Hebraicae historiam cognoscere 
cupit, quam exteri populi negligere prorsus aut parum saltem curare 
solebant, 

Huius quidem studium nostra et patrum memoria ita immutatum est, 
ut, etsi haud pauca adhuc desideramus , optimam tamen de eo spem fovere 
liceat. Antea enim duplici fere ratione gentis Israeliticae historiam expo- 
nere solebant; altera, docta, quaecunque in chronologia aut in ipsis nar- 
rationibus parum congruere videbantur, magna saepe doctrinae mole usa 
dicam an abusa, in concordiam redigere, obscuriora illustrare conabatur. 
Antiquiorum his in rebus labores non contemno, imo etiamnum non par- 
vam inde percipi posse utilitatem lubens agnosco, neque methodi, quam 
sequebantur, vitia perstringens ipsos reprehendere censeri volo; verum ut 
Žistoriae nomine digna sit istiusmodi fatoram populi enarratio, haud pauca 
desiderantur: criticum sċilicet fontium examen et historici animus, ad 
ipsam gentem eiusque fata interna attentus.. Alteram cum altero arcte co- 
haerebat: dogma Jsoxvevoriíæg antiquiores: eà vindicabant forma, ut prae 
primario Sacrae Scripturae auctore , secundarium tuto negligere posse. sibi 
viderentur, neque ad aetatem, qua viveret, ad fontes maxime diversos 
interdum, quibus uteretur, ad singulorum denique: librorum authentiam 
et integritatem attendere necessarium ducerent. : Divinam porro in historia 
gentis Israeliticae agnoscentes revelationem et peculiarem circa eam provi- 
dentiae curam, hanc ita proponebant operantem, ut. ipsi populo partes 
nullae superessent, Eamdem animadvertitis: utriusque ‘erroris originem : 
nusquam autem clarius hic eminuit quam in prophetarum librorum inter- 


ORATIO. 47 


pretatione. In hac enim ita multi versari solebant, ut non ad aequales 
suos verba fecisse viderentur Hebraeorum vates, sed serae unice posteri- 
tati oracula sua literis consignasse. Quod quam falsum sit, quam Deo 
etiam indignum, vel me tacente intelligitis. Qui enim in gentem Hebra- 
icam beneficia contulit innumerabilia Deus, qui veram illi credidit religi- 
onem, non eum in modum hoc egisse censendus est, ut extrinsecus in 
singulorum animos operatus, libertatem sustulerit humanam et pro machinis 
hominibus usus sit. Melius profecto Ðei consulemus honori et providen- 
tiam docebimus eo dignam, si ipsos homines in historiae theatro agentes 
conspiciendos praebemus; si ad prophetismi Hebraici indolem , ad arctam 
vaticċinii , quod edebatur , cum ipsius vatis conditione necessitudinem atten- 
dimus; si oratiónes eorum aetatis, qua vivebant, luce collustrantes, effi- 
cacitatem, quam in aequales exercuerunt, enucleare conamur. Unde dici 
nequit, quantum rursus ad uberiorem historiae cognitionem utilitatis 
redundet. ; 

Historia, sensu latissimo sumta, omnia comprehendit, quae ad populi 
conditionem sive exterñam sive internam pertinent: ađ ħanc autem ut in 
antiquitatis Hebraicae studio praecipue attendamus: animum, gravis nos 
movet caussa. Nota enim q. d. characteristica, qua a reliquis omnibus 
gentibus Hebraica distinguitur , religio- est, cuius ergo indoles et fata 
summa cura perscrutanda sunt. Iam hoc fuit religionis Israeliticae pro- 
prium, ut cum omnibus, quae in populo vigerent, institutis arctissimo 
vinculo esset coniuncta, ita ut ea quoque, quae ei cum aliis gentibus 
communia essent, per ipsam illam cum religione necessitudinem, aliam 
plane induerent; formam, ut. nova praeterea atque aliis inaudita orirentur. 
- Quapropter quemadmodum: haee sine religionis cognitione , ita rursus religio 
is neglectis intelligi neqūit; neutrum ergo sine damno praetermittitur, 
neque theologus, vitam politicam, civilem et domesticam parum curans , 
ipsam religionem et instituta, quae ab. ea pendent, sacra perspiciet. Ecquis 
exspectationem Messianam, cuius tantum. est. hac in re momentum , nisi 
ipsa historia. utatur duce, rite proponet? Qui tandem theologiae q. d. 
biblicae Veteris Foederis usus, si, quod antiquitus factum esse et nune 
etiam interdum fieri novimus, e diversissimae aetatis scriptoribus placita 
sua haurit theologus, omnia. miscet. et confundit, et rudem indigestamque 


48 ; A KUENEN 


rerum diversissimarum farraginem ` nobis venditat? At quanta ex eadem 
- illa disciplina summo iure exspectamus emolumenta , si critica arte perpetuo 
utitur et ad gentis conditionem tam externam quam internam perpetuo 
attendens, quid. omnibus aetatibus commune, ‘quid singularum proprium 
sit proponere, quid primarium , quid minoris momenti, quid ipsius religionis 
principiis consequens, quid aliunde advectum sit, diiudicare conatur! Ar- 
duum esse istiusmodi conamen et periculosae „plenum aleae, non diffiteor , 
AA.; nec tamen illos audiendos esse arbitror, qui propter fontium pauci- 
tatem ab eo abstinendum esse iudicant. Hanc enim etsi agnosco et de- 
ploro, non tantam esse existimo, ut de bono eventu prorsus sit desperan- 
dum: neque profecto in rei magnitudine et momento desunt illecebrae , 
quae fortissimum quemque alliciant. 

Quae omnia, de ea gentis historiae parte dicta, quam Veteris Testa- 
menti spectant libri, etiam ad seriorem aetatem transferenda sunt. Que- 
relae, quam modo audivimus, de fontium paucitate hîc magis etiam locus 
est quam antea: at eo maiore cum ardore pauci illi, qui ex ea periodo 
supersunt, libri tractandi et in historici usum convertendi sunt. Qui He- 
braicam antiquitatem eamque totam intelligere conatur, nullam eius partem 
tuto negliget, verum ad historiam populi e captivitate reducis, ad insti- 
tuta, quae tunc temporis invaluerunt, ad mutatam gentis indolem magis 
etiam animum attendent, quotquot ipsius religionis naturam , praestantiam 
simul et defectus, cognoscere student. Etsi enim Mosaismus in multis ab 
antiqua praestantia degeneraverat, multa tamen ad illius indolem probe 
perspiciendam eadem haec historiae pars conferre poterit: negari enim ne- 
quit, legem per tọtam hanc periodum ad ipsam gentem formandam plu- 
rimum valuisse; cuius rei caussa et ratio, quantum fieri potest , explicandae 
sunt, ut ipsum legis institutum inde illustretur. Utilissimam ergo pro- 
nuntiare Apocryphorum q. d. Veteris Testamenti repetitam lectionem nullus 
dubito, idque eo minus, quo magis: a theologis vulgo negliguntur; quod 
vel inde patet, quod nostra aetate, commentariorum sane quam feracissi- 
ma, vix unus alterve exstiterit theologus , ji ad Apocryphorum interpre- 
tationem se accingeret. 

Valde. profecto dolendum: est, ex ipsius Iesu et Apostolorum aetate , 
praeter Christianorum libros, paucissima superesse monumenta , unde He- 


ORATIO. 49 


braica antiquitas illustretur. Quae autem in N. T. eo spectant, magna 
cura colligenda sunt et cum aliis fontibus, quantum fieri potest, compa- 
randa. Qua in re ad paraphrases Chaldaicas antiquiores, Philonem 
Alexandrinum, Flavium quoque Iosephum et Apocrypha et Rabbinica, 
quae hanc aetatem referunt, scripta provocare sufficiat. Tlla enim unica 
fere, eaque eheu! exilia admodum sunt subsidia, e quibus qualis fuerit 
Iesu tempore gens Iudaica discamus. Attamen multa inde etiamnum 
peti posse ad populi ingenium illustrandum, vel ex. unius Philonis scri- 
ptis, quae iam magno cum fructu in usum fuere adhibita , luculenter patet 
et norunt harum rerum- periti omnes. Sed haec accuratius exponere nec 
meum est, neque huius loci: nolo ergo diutius in antiquitatis Hebraicae 
studii ratione exponenda versari; ad alteram propero orationis partem, quae 
quid inde lucretur theologus Christianus, demonstrabit. Qua in re ut 
ordine procedam, in usum meum converto tritam illam theologiae divisi- 
onem in tres partes, historicam, systematicam, practicam, quae, licet 
non ab omnibus comprobata sit, nemini tamen magnopere displicebit. 


II. In Theologia historica primum locum suo iure sibi vindicat N. Te- 
stamenti interpretatio, quam tanti a nonnullis factam esse videmus, ut 
universam ea contineri censerent theologiam; quod etsi nimium est, rei 
tamen momentum simul et gravitatem omnes agnoscunt. Interpretanda 
enim sunt scripta, quae maximam in totum orbem Christianum exercent 
efficacitatem, quae non nobis sed hominibus diu antea viventibus destinata , 
multa continent tum quidem clara et perspicua, nunc vero recondita et 
abstrusa; quae denique conscripta sunt dialecto iam dudum emortua ef 
cuius pauciora supersunt monumenta. Grammatica ‘ergo verborum expli- 
catio iam statim haud parva difficultate laborat: sermo enim Graecus, quo 
usi sunt N. Testamenti scriptores, adeo a pristina sinceritate degeneravit , 
ut qui Atticorum elegantiae assueti sunt, si forte in N. T. incidant, di- 
ctionem eius Graecam esse vix concedant. Quod quomodo sit explican-- 
dum, neminem latet: paucos enim si excipimus, libri isti ab iis conscripti 
sunt hominibus, qui usui linguae Hebraicae , seu potius Hebraeo-Arama- 
icae, a pueris inde assuefacti, Graecum sermonem`ex hominum quidem 
Graece loquentium: ċonsuetudine, attamen serius addidicerant. Duplex 

T 


50 ! } A. KUENEN 


ergo in eorum oratione distingui potest quasi elementum: alterum Grae- 
cum, illud nempe quod týs zoevñýs nomine designari solet, Hebraeo-Ara- 
maicum alterum. Quod iam ab antiquioribus observatum est, qui igitur 
in N. Testamenti interprete aequalem utriusque linguae: cognitionem summo 
iure requirerent. At iam audire mihi videor obloquentium voces, omnem 
interpretationem ita pessumdari existimantium: ita scilicet de N. Testa- 
mento statuentes, interpretes antiquiores eo pervenisse stultitiae, ut nullam 
in interpretando adhiberent œzoýßeræv et ad Hebraeorum consuetudinem 
provocantes, uni v. c. particulae reliquarum omnium tribuerent significa- 
tiones. Sed nolite exstimare, AA., eorum a me renovari errorem. Scilicet 
nihil certius est, quam sequendum esse ubique loquendi usum, quum 
omnibus communem, tum, si discerni possit, singulorum proprium. Sed 
fieri aliter vix potuit, quin multa in eum irreperent vocabula’ et dicendi 
formulae, quorum notio alia est prorsus ac in pura Graecitate, multa 
etiam nova plane et inaudita, sive ab ipsis scriptoribus primum efficta , 
sive e popularium ore desumta fuerint. Iam haec quomodo quis et dis- 
cernet et interpretabitur, nisi Hebraicam linguam aeque ac Graecam calleat? 
Neque periculum est, si Hebraismos in. N. Testamento agnoscimus quam 
plurimos, ne grammaticae œxọt feg propterea sit valedicendum. Accuratum 
enim Hebraicae linguae studium nos docuit, in ea non magis quam in 
quavis alia incertum et vacillantem esse loquendi usum: particularum ergo 
enallagen, omnemque , ut verbo dicam , confusionem illius quoque indolem 
respuere, Quod si tenet interpres, nullus metus est, ne Charybdin vitare 
cupiens in Scyllam incidat: habebit enim certum, quem ubique sequatur , 
loquendi usum, cuius ut ita dicam elementum utrumque aeque cognitum 
habet. ; i 

Sunt qui omnem alicuius libri explicationem grammatica interpretatione 
contineri exstiment; cui adiungendam esse historicam, longe plurimi post 
Semlerum theologi statuunt. Specie vero magis quam re ab illis hi dis- 
cedunt; inter omnes enim constat, in nuda verborum explicatione non esse 
subsistendum , hanc autem ad res, quae verbis exprimantur; perspiciendas 
viam nobis munire. Qui eo tendit N. Testamenti interpres, omnia, quae 
in eo respiciuntur seu facta historica sive instituta, apte illustrabit et per- 
petuo auctoris et lectorum auditorumye personae et temporis rationem ha- 


ORATIO, s 51 


bebit. Illud autem fieri non posse sine accurata rerum Hebraicarum cogni- 
tione, sponte patet.. Erant enim ii, qui N. Testamenti libros conseripse- 
runt, paucis exceptis, natione Iudaei; qui Iesum in hoc terrarum orbe 
versantem audiverunt, ad unum omnes ex eadem stirpe erant oriundi; 
quod item de plerisque valet, ad quos Apostolorum scriptae sunt epistolae. 
Unde factum est, ut multa in iis deprehendantur libris, quae unice ab 
eo, qui accurata pollet Hebraicae antiquitatis scientia, expediri possunt. 
Quid in Euangeliorum interpretatione proficiemus, nisi> variarum partium , 
in quas Iudaei discedebant, indole et characterismo bene perspectis? nisi 
et docendi methodus, quae tunc invaluerat, et Iudaeorum de variis reli- 
gionis capitibus sentiendi ratio nobis: innotuerint? Plura afferre exempla 
nil attinet: ad unam provocasse nunc sufficiat epistolam ad Hebraeos, quae 
omnium instar esse possit. Hane qui sine accuratissima Hebraicae anti- 
- quitatis, non recentioris tantum sed universae, scientia interpretaretur , 
rem sane ageret ridiculam et temere incepti mox ipsum poeniteret. 

Neque tamen, ubi haec omnia peregit, satisfecisse videtur N. Testamenti 
interpres: si enim hoc est intelligere scriptorem, ut quod cogitavit, idem 
nos legentes cogitemus, ut recte intelligamus N. Foederis libros duo prae- 
terea requiruntur; alteram, ut singularum sententiarum inter se nexum 
non tantum, sed totius quoque libri argumentum perspiciamus; alterum , 
ut quinam fuerit in ipsius auctoris mente cogitationum nexus et ordo probe 
intelligentes, cum eo quasi cogitemus. Quae omnia grammaticae quoque 
interpretationis appellatione comprehendi posse, facile concedo: nihil tamen 
obstat, quominus cum recentioribus quibusdam theologis illa ab hac di- 
stinguamus. Horum ergo praecepto obsecuti, interpretationi grammatico- 
historicae adiungimus logicam et psychologicam. Iam dicat aliquis, ad 
utramque rite peragendam hoc unice in interprete requiri, ut tanto ingenii 
acumine, tanta quoque intellectus exercitatione valeat, quanta homini sanae 
mentis compoti et recte exculto vulgo adesse solent: neque facile quem- 
quam reperietis, cui de utriusque necessitate firmius quam mihi persuasum 
sit. Eaedem. enim sunt, quae humanam mentem .et antea rexerunt et 
nunc regunt, leges: quas qui ignorat, aut temere negligit, balbutire in 
N. Foederis librorum explicatione discet, veri nominis interpres exsistet 
numquam. At vel sic magna. opus est cautione, ne nostram alius aevi scri- 

as 


52 A KUENEN 


ptoribus obtrudentes cogitandi, sentiendi et scribendi rationem, in eorum 
mente explicanda turpiter labamur. Praeter ea enim ,.quae omnibus com- 
munia sunt hominibus, cogitandi principia, singulis peculiaria sunt non- 
nulla, quae tantum accurata investigatione historica cognoscuntur: praeiu- 
dicatae quasi opiniones, sive eas universi unius aetatis homines fovent, sive 
pauci tantum. Hasce opiniones a pueritia inde animo imbiberunt, ita ut 
iis plane assuefacti sint non tantum, sed etiam in dicendo et scribendo ab 
iis proficiscantur, iisque quasi firmo et inconcusso fundamento ratiocinationes 
superstruant. Quod quam verum sit, unusquisque agnoscet, qui in scri- 
ptoribus aut aevo aut patria aliquantum ab ipso distantibus lectitandis ope- 
ram suam collocavit. Iam istiusmodi opiniones in N. quoque Testamenti 
scriptoribus agnoscere, nullus dubito: qua in re neminem facile vestrum 
a me dissentientem habebo, dummodo quid falsam inter et praeiudicatam 
opinionem intersit, teneamus. Argumentorum q. d. e concessis frequentem - 
usum esse in N. Foederis libris in aperto est: horum autem pleraque omnia, ` 
re accuratius perspecta, ad eiusmodi opiniones revocari, possunt, quae aut 
scriptoris, aut lectorum aut utrorumque animis infixae erant, quarumque 
ergo cognitio ad probe intelligendam illius mentem prorsus sine dubio 
requiritur. Undenam autem haec peti possit, nisi ex Hebraicae antiquitatis 
studio, equidem non video: cohaerent enim istiusmodi opiniones, idquè 
quam arctissime, cum ipsorum scriptorum origine, patria, institutione , 
quae omnia Iudaica sunt. Quod ne quis ita dictum esse putet, AA., 
quasi singulae primi aevi Christianis cum popularibus fuerint communes: 
nihil sane falsius esset. Hoc enim est. religionis Christianae proprium , ut 
qui Spiritu divino, quem cum hominibus communicavit Ecclesiae conditor , 
duci se patiatur, verissime ab Apostolo dicatur zæevù zrísis: dummodo 
non novus ille homo veteri oppositus plane aut nullo cum eo vinculo 
coniunctus fingatur. Quae igitur Iudaismo addicti fovebant placita, ea ex 
hominibus Christiànis factis non statim radicitus evulsa sunt; alia nullam 
passa sunt mutationem, alia ulterius exculta, alia denique purgata et emen- 
data sunt. Iam videte, quantum ad haec illustranda conferat antiquitatis 
Hebraicae studium. . Quae enim eadem manserunt, eorum in sacris Isra- 
elitarum libris fons adest; similia porro cum similibus comparatione optime 
illustrantur: Christiani ergo scriptores cum Iudaicis conferendi illique ex 


ORATIO. 53 


his interpretandi sunt. Quod quam utile sit, nostrae quoque aetatis expe- 

rientia docuit: etsi enim eorum repudiamus temeritatem, qui V. Testa- 

menti usum in Novo obvium plane eumdem esse statuunt atque eum, qui 

in Rabbinorum, serioris quoque aevi, scriptis observatur, illum tamen 

tum demum recte perspectum esse existimamus, postquam comparatio cum 

hoc esset instituta. Sed quid in his similibusve exemplis haeream? Multo 

enim maiora sunt, quae de antiquitatis Hebraicae, Veteris praesertim Foe- 

deris studio, praedicari sammo iure possunt, si ad źžeologiam q. d. seu 
dogmaticam biblicam N. Testamenti oculos convertimus. 

, Theologorum. nostrae aetatis longe plurimos introductioni in libros 
N. Testamenti diligentissime operam dare, res est notissima. Recentissi- 

mis autem temporibus aliam prorsus haec disciplina induit formam: antea 
enim unice fere argumenta externa ad singulorum librorum authentiam aut 
probandam aut impugnandam adhibebant; nunc vero internam eorum in- 
dolem spectandam esse omnibus persuasum est, imo ad eam, spretis testi- 
moniis externis, unice attendere iubent haud pauci. Unde factum est, 
ut N. Foederis theologia, quae ab antiquioribus aut. negligi aut cum dog- 
matica Christiana confundi solebat, arctissimo nunc vinculo cum ipsorum 
librorum historia coniungi et principem in disciplina locum sibi vindicare 
coeperit. Qui antea eam excolebant, analogia q. d. fidei abusi, Iesu et 
Apostolorum doctrinam miscere, et locos, nulla auctorum ratione habita , 
intra systematis cuiusdam theologici cancellos cogere consueverant. Post- 

quam vero persuasio invaluit, eos in narrationibus conscribendis et in con- 

denda doctrina suam quemque inivisse viam,- pro vario, qui in iis cerne- 

retur ingenii et mentis cultu, pro variis etiam, quibus imbuti essent, 

opinionibus, ad discrimen, quod inter eos adest, animum advertere coe- 

perunt. Iam vero accidit, quod vulgo fieri solet: quo magis anteà Apo- 

stolorum in doctrina unitatem strenue vindicaverunt, eo maior, nunc esse 

perhibetur eorum a se invicem diversitas. Eo.nunc res processit, ut, si 

theologos audiamus Tubingenses, primi aevi Ecclesiae historia belli inter- 

necivi, quod inter Paulinismum et Iudaeo-Christianismum fuit, fiat the- 

atrum, cuius simultatis, per centum et quinquaginta fere annos protractae , 

in N. Testamenti- libris diversae quasi periodi cernuntur. Quod quomodo 

cum disertis historiae testimoniis concilient, ipsi videant: unum nunc ob- ~> 


54 ; A. KUENEN 


servare lubet, quod cum re, quam hîc ago, coniunctissimum est. Scilicet 
verissime mihi Ritschlius iudicare videtur, hac praesertim in re a 
Schweglero aliisque fuisse peccatum, quod ea, quae Apostolo Paulo 
cum reliquis communia essent, prorsus neglexerint: ita enim factum esse, 
ut nec quomodo ex eodem fonte proficisci, neque quomodo unam Ecele- 
siam formare potuerint Paulinismus et Iudaeo-Christianismus , toto scilicet 
coelo a se invicem distantes, satis. intelligeretur. Neque eidem assentiri 
dubito, ubi ad arctam necessitudinem, quae primi aevi Christianis cum 
Veteri Foedere intercessit, primum attendere nos iubet. Quae qualis fuerit, 
paucis explicandum est, quo melius quid mihi velim appareat. 
Interrogati, qualem in hoc terrarum orbe vitam egerit divinus religionis 
Christianae conditor, verbo respondere possimus, vitam eius perfectae hu- 
manitatis exemplum referre: hoc igitur sensu totum humanum genus eum 
tamquam suum sibi vindicat; hinc fit, ut omnibus omnium aetatum homi- 
nibus -perfectam vivendi normam reliquisse dicendus sit. At vel'sic aliter 
fieri non potuit, quin et Iesu ex Israelitica stirpe origo, et tota eius 
institutio et quod ei cum popularibus fuit commercium, magnam in eum 
efficacitatem exercuerint; ita ut talis, qualis historia teste fuit, inter Iudaeos 
tantum exsistere potuerit. Quod quam` verum sit, e tota eius apparet 
doctrina, sive materiem eius spectes, seu formam. Quemadmodum enim 
libros Iudaeorum sacros agnoscit; ita Mosen et prophetas de se fuisse 
vaticinatos docet et lex Mosaica totius institutionis ei est quasi fundamen- 
tum. Non enim venisse se testatur, ut solveret legem aut prophetas, 
sed ut impleret: imo vero illud ipsum, quod in eius institutione popularibus 
novum erat atque inauditum, gentium in regnum, quod conditurus erat, 
introitus, e prophetarum scriptis licet hauriri non potuerit, arcte tamen 
cum iis cohaeret. Quae quum ita se habeant, neminem dubitaturum esse 
arbitror, quin in Iesu doctrina exponenda, perpetuo Veteris Foederis ratio 
habenda, imo ab hoc proficiscendum sit. Quod enim in cuiuscunque rei 
= valet cognitione, ab ipsis initiis progrediendum esse, idem in Iesu insti- 
tutionem omnino quadrat. Neque veremur, ne istiusmodi investigatione 
instituta, minuatur nostra erga eum reverentia, aut divina quae ipsi inest 
praestantia minus appareat: neque enim credere et intelligere merito sibi 
invicem opponuntur, nec Iesu praecellens divinumque ingenium accuratam 


ORATIO; 55 


perscrutationem reformidat. Praeterea novimus, neque unicum nec prima- 
rium Iesu inter homines prodeuntis fuisse consilium, ut aliquam religionis 
doctrinam cum iis communicaret: attamen quo arctius ea quae docuit cum 
tota eius persona cohaerent, eo maiore iure intimam cum V. Testamento 
familiaritatem in eo requirimus, qui ea accuratius explorare et aliis expo- 
nere aggredietur. 

Quod autem de Iesu, idem magis etiam de Apostolis valet omnibus. 
A pueritia lectioni librorum V. Foederis assuefacti, ex eo fonte unice sapere 
didicerant: tam longe autem abest, ut fides in Iesum illud sustulerit, ut 
per illam potius fuerint inducti ad libros istos novo cum -ardore pertractan- 
dos. Ex iis scilicet argumenta petenda erant,' quibus Iesum Messiam 
esse comprobarent: audiatis in Actis Apostolorum Petrum aliosque Apo- 
stolos, Paulum etiam , Euangelium annuntiantes, et aliter existimare non 
poteritis, quin, qui Euangelii nuncii, iidem V. Testamenti fuerint inter- 
pretes. At dicat aliquis, de primis tantum hoc valere temporibus: Tudae- 
orum scilicet cogitandi rationi accommodandam fuisse Apostolorum insti- 
tutionem; postquam ab illis ad gentes transierit Euangelium , vinculis istis 
illud statim fuisse liberatum. Fuere revera, AA., qui ita existimarent, 
sed invita historia. In epistolis Pauli, quae ad Ecclesias partim e Iudaėis 
partem e gentibus congregatas scriptae sunt, e V. Testamento perpetuo 
ratiocinatur: inde iam tuto efficimus, una cum religione Christiana sacros 
Tudacorum libros ab his ad gentes transiisse. Neque existimetis, minoris 
momenti esse argumenta, quae aut comparatione cum V. Testamento ab 
Apostolis illustrentur, aut prorsus ex eo fonte fluxerint. Ubi enim dë 
mortis Iesu consilio agunt, eam cum sacrificiis a Mose institutis com- 
parant: qui ergo de hoc Apostolicae doctrinae capite agunt, argumenta 
quibus suam de eo sententiam fulciant, e V. Testamento petunt necessario: 
neque lites de hoc dogmate componi umquam poterunt, nisi per accuratam 
rei sacrae apud Hebraeos notitiam. Idem de iis valere, quae de Iesu, 
sacerdote summo, leguntur, qnemadmodum de Spiritus sancti notione, 
partim ab antiquis Hebraeis sumta, sponte patet. Quid? quod non tan- 
tum e V. Foederis libris, sed ex aequalium quoque theologia multa Apo- 
stoli in usum suum converterunt. Ad unam provocasse sufficiat Eschatolo- 
giam: hanc ubi exponit Paulus imagines a Iudaeis mutuatur omnes, qua 


56 ! f A. KUENEN 


in re et Iesus praecesserat et reliquos Apostolos secum habet consentien- 
tes. Ex hoc involucro ea depromere, quae Christi asseclarum de rebus 
novissimis, doctrinae propria sunt, res est ardua, quam quum antea haud 
pauci frustra tentaverint, tum hodie graviorem, quam ut perfici possit, 
pronuntiaverunt idonei harùm rerum iudices. Neque equidem per V. Testa- 
menti et Iudaeorum theologiae studium omnes tenebras dispulsum iri affir- 
mare ausim. Hoc vero certum est, nihil in hac quaestione diiudicanda 
profici, nisi et ad ea quae singulorum propria sunt N. Foederis auctorum , 
et ad communem fontem attendamus , unde omnes , nullo excepto , hauserunt. 

Rationem concludo ita: qui N. Testamenti theologiam, eo nomine di- 
gnam, condere cupit, ei a V. Foedere initium faciendum erit: genetica enim 
q. d. methodus, uti ubivis, sic in hac quoque disciplina, reliquis omnibus 
praestat; et praeterea hîc argumentis commendatur haud contemnendis. Si 
enim hoc omnibus commune est N. Testamenti scriptoribus, ut Veteri 
placita sua superstruant et ex aequalium theologia haud pauca depromant, 
neque tamen eadem singuli sed sua quisque ratione hac in re versentur : 
nihil sane magis rei naturae congruum est, quam ut, a communi funda- 
mento initium facientes, variam qua singuli in eo aedificaverint rationem 
proponamus, quo magis in unitate diversitas , in ipsa diversitate convenientia 
appareant. i 

Ne vero quis exstimet, ea, quae hucusque iiajatiiris in Apostolicam 
tantum quadrare aetatem: quae enim hanc secuta est aetas, non minus a 
V. Testamento pendebat. Quamdiu enim Apostolorum scripta nondum in 
unum corpus erant collecta, illud in Christianorum conventibus recitari 
solebat et multo maior ei auctoritas tribuebatur, quam Pauli v. c. Episto- 
lis; ita ut una cum dictis Iesu, ore traditis, unicam credendorum normam 
constitueret. Solent enim patres q. d. Apostolici placita sua ad Iesum et 
tùv yęægphv i. e. Veteris Foederis libros provocando firmare, Apostolorum 
effata in subsidium adhibentes. Adeo cum Christiana sentiendi ratione 
divina eorum librorum auctoritas coaluerat, ut, qui eos parvi facerent 
neque ipsi Deo tribuerent auctori, Gnostici et Ebionitarum pars, ex Eccle- 
siae communione excluderentur. Imo, qui iis tribuebatur honor, in prae- 
cipuis Gnosticismi caussis numerandus est. Nimirum Iesus disertis verbis 
pronuntiaverat, arctissimam inter Ecclesiam, quam conditurus esset, et 


ORATIO. 57 


Veterem oeconomiam intercedere necessitudinem: neque tamen reticuerat, 
fore ut brevi huius caeremoniae et ritus abolerentur: ab uno. enim populo 
Hebraeo ad omnes gentes transferendam esse veram religionem. At ipsi 
Christiani, V. Testamenti libris sacris utentes, quale esset vinculum: istud 
minus perspiciebant, nec Iesu effata omnia et totam Ecclesiae conditionem 
cum S. literarum textu in concordiam redigere poterant. Quapropter ut 
nodum huncce expedirent, alii aliud moliebantur: fuere, qui in V. Testa- 
menti litera seu sensu grammatico subsistendum esse negarent et ad in- 
terpretationem confugerent allegoricam et typicam; neque intelligentes, quo 
sensu totum V. T. unum quasi vaticinium sit in Novo impletum , in sin- 
gulis caeremoniis a lege praescriptis, in factis quoque partem aliquam 
doctrinae Christianae viderunt praefiguratam: Quae opinio, quam absurdis 
interpretationibus,; quoniam eo nomine insulsos iùgenii lusus appellare 
placuit, ansam praebuerit, vel ex una Barnabae, quae fertur, epistola 
apparet, quae huiusmodi librorum agmen ducens, omnium instar esse 
potest, licet postea Iustini Martyris aliorumque scripta palmam ei prae- 
ripuerint. Atque hi quidem orthodoxi sunt habiti; alii vero, qui de dis- 
cordia, quam`inter utramque oeconomiam observare sibi visi erant, ea 
ratione componenda desperabant, neque tamen ipsi viam regiam a semitis 
discernere valebant, V. Testamenti originem divinam in dubium vocare, 
illudque deo cuidam inferioris ordinis, sive Osòs Öngioveyógs, sive alio 
nomine dicebatur, auctori tribuere inceperunt. In Veteris. ergo Foederis 
usu quum orthodoxae non minus quam haeriticae yvóøcsws origo quaerenda 
sit, accuratam eius cognitionem illi, qui hanc historiae Ecclesiasticae par- 
tem tractaturus est, imprimis necessariam esse omnes mihi concedetis. 
Idem de multis aliis eiusdem historiae partibus affirmare nullus: dubito. 
Attendite ad Ecclesiae regimen ad synagogae Iudaicae normam composi- 
tum; ad-hieràarchiam Romanam, cuius auctores veterem theocratiam sibi 
proposuerunt imitandam; ad V. Testamenti librorum usum per omnes 
Ecclesiae aetates frequentissimum ; ad efficacitatem, quam in mores Chri- 
stianorum formandos non minus, quam in dogmaticam Ecclesiasticam exer- 
cuit. „Multa his inesse minus probanda neque nunc revocanda, non infi- 
tior: hoc vero contendo, rerum Israeliticarum et V. Testamenti perpetuo 


rationem habendam esse illis, qui antiquiorum temporum ingenium non 
"B 


58 A KUENEN 


ad suum flectere et detorquere, sed penitus intelligere cupiunt, ut aequum 
de eo ferant iudicium. : 


Sed iam diutius fortasse nos detinuit theologia historica. Fert quidem - 
ipsa rei natura, ut in hanc praecipue ex accurato antiquitatis Hebraicae 
studio commodum redundet, verum alteri quoque theologiae parti, syste- 
maticae, magnopere prodesse poterit. De dogmatica Christiana, quae 
principem in ea sibi vindicat locum , uti etiam de ratione qua cum N. Testa- 
mento aut libris Ecclesiae, cuius socii sumus, symbolicis cohaeret, alii . 
aliter statuunt: quam quaestionem enucleare longum est et a proposito meo 
alienum. Ad rem, quam nunc ago, discrimen animadvertere sufficiat, 
quod, me quidem iudice, inter N. Foederis theologiam intercedit et dog- 
maticam Christianam. Illa enim, historice investiganda, semper et ubique 
eadem est, quamvis non eadem semper per saeculorum decursum in the- 
ologorum scholis facies eius exstitit; haec vero et a dogmatici et ab aetatis, 
qua vivit, ingenio pendet, illique perpetuo accommodanda est, ita ut vari- 
etas ex ipsius natura necessario sequatur. Neque hoc tamen ita intelligen- 
dum est, quasi haec singulornm arbitrio esset permissa, aut nullo cogna- 
tionis vinculo cum illa coniuncta: N. Foederis libri normam nobis exhibent, 
ad quam, quid sit Christianum, quid minus, diiudicandum est: cui igitur 
examini singula Christianae dogmaticae systemata subiicienda sunt. Expe- 
rientia autem docuit, nullum umquam exstitisse systematis conditorem , 
quin e N. Testamento ad placita sua probanda argumenta petierit; cuius 
rei caussa duplex statuenda est: altera, quod nullum in ipso N. Foedere 
systema reperitur, sed ex elementis, hic illic in populari institutione di- 
spersis, condendum est; altera, quod e singulis Iesu et Apostolorum effatis 
placita sua hauriebant, neque historicam et psychologicam interpretationem 
magnopere curabant; unde tandem factum est, ut ea interdum pro Chri- 
stianis fuerint divendita, quae nullam fere cum iis haberent similitudinem. 
Ad istos scopulos nostra quoque aetate allidetur theologia, nisi quaenam 
sit N. Foederis auctorum de variis religionis capitibus sententia, certo con- 
stet: si autem verum est, quod probare conatus sum, eo perveniri nullo 
modo posse, nisi per accuratissimam Hebraicae antiquitatis cognitionem , 
huius studium in dogmatico quoque Christiano summo iure requirimus. 


ORATIO. 59 


Sunt autem quaedam dogmaticae capita, quae non tantum ad eam, 
quam proposui, normam diiudicanda sunt, sed quorum materies, ut ita 
dicam, ex ipso N. Testamento petenda est. Exemplum luculentıssimum 
Christologia praebet: hanc nemo intelliget aut rite proponet, nisi qui ex- 
spectationis Messianae, et antiquioris, qualem in V. Testamento se offert, 
et recentioris, quae Lesu tempore aderat, perpetuo rationem habeat. Quod 
quam verum sit, lubens equidem ipse ostenderem enucleatius; at quoniam 
regiam hanc viam sagacissimi quique. iam dudum ingrediuntur theologi, 
ad eorum exemplum provocasse sufficiat. Alia autem sunt dogmaticae 
capita, quae vulgo æ priori, ut aiunt, constituuntur, etsi eodem iure ac 
Christologia historica dicenda sunt: locum volo, qui est de divina revela- 
tione, de theopneustia sacris scriptoribus tribuenda, de Verbo divino et 
Sacra Scriptura. Solent enim haec omnia in systematum prolegomenis ita 
exponi, quasi de eo quid esset revelatio, quid theopneustia inter omnes 
constaret; unde factum est, ut alii, qui evelatio nis perversam sibi infor- 
massent notionem, illam exstare potuisse negarent aut supervacaneam exi- 
stimarent; ut alii contra, singula quae in Veteri et N. Testamento repe- 
riuntur, cum theopneustiae, quam tuerentur , notione in concordiam redigere 
conati, absurdissima quaeque amplecti cogerentur. Exempla, quid mihi 
velim, ostendant. Quae Geneseos Cap. I legitur, mundi creati historiam , 
cum geologiae inventis non omnino convenire multi censuerunt. Itaque 
alii hanc ob caussam pericopen hancce indignam pronuntiaverunt, quae in 
revelationis codicem recepta esset; alii, quibus Sacrae Scripturae auctoritas 
-curae erat cordique, ad contortissimas confugerunt interpretationes, quae 
Mosen cum geologis concordem efficerent. At undenam constat, hoc 
' fuisse, aut auctori illius narrationis, aut ipsi_etiam Deo propositum , ut 
geologorum investigationibus normam scriberet? Ad ipsam potius nos con- 
vertemus S. Sacram, ut quodnam sit pericopes consilium, qualisque in ea 
vindicetur veritas, discamus. Alteram addo exemplum. Fuere, qui reve- 
lationis fautores parum sibi ipsos constare perhiberent, si duos eius assu- 
merent codices, Vetus scilicet et N. Testamentum: hoc enim esse revela- 
tionis proprium, ut veritatem cum hominibus communicet eamque absolu- 
tam, quae igitur numquam, ne per aliam quidem revelationem , aboleri 
possit. Agnoscitis ratiocinationis huiusce consilium , quae non alterius utrius 

g* 


60 i A. KUENEN 


sed utriusque codicis auctoritatem elevare et tollere studet: revelationis 
notio ubi secum ipsa pugnare demonstrata fuerit, ipsam rem merito reiici- 
emus. At undenam quaeso haec eius definitio petita fuit? Tpsa sane 
S. Scriptura longe diversam praebere videtur: huic autem iudicium relin- 
quendum esse, non cuiusvis ingenio, in re quippe historica , luce clarius est. 

Ne autem existimetis, AA., eumdem hîc usum Novi et V. Testamenti 
libros praestare , ita ut his facile carere possimus. Res enim ita sese habet. 
Revelationis et inspirationis notiones N. Foederis auctoribus familiares erant, 
quippe qui legem Mosaicam a Deo datam agnoscebant et V. Testamenti 
scriptoribus inspirationem divinam tribuere didicerant: seriore demum aetate 
ab his ad Apostolos ceterosque N. Foederis auctores sonvevoriæg notio 
translata fuit. Quapropter nihil magis rei naturae congruum est, quam ut | 
. ab ipso V. Testamento discamus, quid sit revelatio, quid verbum Dei, 
qualis liber Jeónvsvoros dici mereatur. 

Alia praeterea quaestio est, quae in dogmatica Christiana primarium sibi 
vindicat locum, ad quam vero expediendam accurato antiquitatis Hebraicae 
studio «ante omnia opus ‘est. Haud raro inter theologos de auctoritate in 
Christiana Ecclesia V. Foederi tribuenda disceptatum fuit. E litis historia 
hoc unum nunc afferam, saepissime ex ignorantia verae Veteris Oecono- 
miae indolis fuisse peccatum, tum ab iis, qui iusto maiorem , tum ab iis 
qui iusto minorem auctoritatem ei tribuerent. Ut ab his incipiam, Schleier- 
macherus quique eum secuti sunt theologi, vinculum tantum historicum 
inter utramque Oeconomiam agnoscentes, V. Foederis libris in dogmatica 
Christiana omnem dignitatem, quam dicunt, normalem et inspirationem 
denegant. Iesum et Apostolos aliter de iis sentire, iam vidimus: et 
quamvis longe absit, ut ea quae in N. Testamento de V. Foederis locis 
prolata sunt tamquam interpretatioñis grammaticae et historicae normam 
habere liceat, Iesu et Apostolorum de V. Foederis origine placitum, quod 
religionem spectat, a dogmatico non est praetermittendum. Nullo quidem’ 
iure postulant, ut illud nostrum faciamus, aliena auctoritate permoti, quae 
et a mente Iesu et Apostolorum et a religionis Christianae indole longis- 
sime abest: at si eamdem illam, cuius Iesus auctor exstitit, religionem 
amplectimur (hoc autem facimus nulla vi et auctoritate coacti), idem quo- 
que de V. Oeconomia iudicium nostrum erit, neque de ea abiectam fove- 


ORATIO. 61 


bimus sententiam, qui Iesu discipulos nos esse gloriamur.- Res enim ita 
sese habet: qui Iesum Dei filium et hominum servatorem agnoverit et 
fide eum fuerit amplexus, sua sponte in V. etiam Foedere divinam reve- 
lationem suūspiciet. Istiusmodi autem persuasio, ubi primum oritur, non 
satis definita est, neque eius naturae, ut aliis quoque commendari possit: 
accedat opportet accuratum et ‘criticum ipsorum fontium studium, quod 
persuasionem istam et- finibus suis circumscribat, et certis firmet argu- 
mentis. Non ignoro, AA., exstitisse, qui critico examine, quod commen- 
davi, adducti fuerint, ut talem de libris istis conciperent opinionem , qualis 
cum divina eorum origine, quocunque tandem modo haec definiatur, nullo 
pacto in concordiam redigi posse videretur: neque propterea miramur dog- 
maticos fuisse, qui, ne periculum hinc ipsam religionem Christianam 
invaderet, metuentes V. Testamentum a Novo divellere plane conati sunt. 
Neque ipse credo Bohlenii, Vatkii aliorumque de iis iudicium cum 
Iesu et Apostolorum sententia componi posse: veram, ne memorem illo- 
rum deliramenta iam a criticis melioris notae ad unum omnibus fuisse 
reiecta, abusus rei usum non tollit. Praeterea experientia docuit, eos qui 
talem de V. Testamenti libris protulerunt sententiam, infesto in ipsam 
religionem Christianam iam antea ductos fuisse animo: per critices enim 
usum nemo aut Christianus factus est, aut esse desiit, neque periculum 
est, ne in librorum authentiam et auctorum œğromeoríæy inquirentes, fidei 
nostrae damnum patiamur. Quae quum ita sint, a theologo postulamus 
dogmatico, ut nulla de revelationis aut inspirationis modo  praeiudicata 
opinione abreptus, ipsum V. Testamentum perpetuo manibus terat: haec 
enim unica via est, qua et de divina eius origine vindicanda et de aucto- 
ritate ei inter Christianos tribuenda certo constet. 

Idem autem studium illis commendandum est, qui in contrariam plane 
ruentes partem, omne quod inter Veteris et Novi Foederis: libros observatur 
discrimen tollere videntur. Illi ex ipsorum Hebraeorum, prophetarum 
praesertim , testimonio discant, quid in Veteri Foedere aere perennius 
habendum sit, quid post Christi adventum ipso facto fuerit abrogatum ; 
ab illis doceantur, iure a religione una semper et eadem eius formam di- 
stingui alio tempore aliam. Itaque desinant eam religionis formam tam- 
quam omnibus numeris absolutam commendare, quae aliam ipsa eamque 


62 A. KUENEN 


longe perfectiorem aliquando esse orituram haud obscure praesignificavit ; 
in eo ipso potius magnam Veteris Oeconomiae praestantiam suspiciant , 
quod qui sub illa vixere optimi quique conditionem perfectiorem vaticinati 
fuerint; neque postquam ipsa affulsit lux, in diluculo ambulantes sibi pla- 
ceant. Desinant praesertim in Ethicam Christianam inferre, quae ad legem 
pertinent Mosaicam: ex utriusque enim confusione dici. nequit, quantum 
iam ortum fuerit damnum, et „vero etiamnum oriatur. Ut taceam enim, 
legalem sentiendi rationem, quae medii aevi barbariei accommodata, mode- 
rante divina providentia, per universum antea orbem Christianum invaluit , 
nunc etiam in Ecclesia Rcmana omnino vigere, ad ipsos quoque Prote- 
stantes ea transiit, quorum principiis plane opposita dicenda sit. Qui 
autem inter hos hanc legalem cogitandi rationem defendunt, ad discrimen 
inter legen moralem et caeremonias provocare solent, quarum hae cum 
Christi adventu abrogatae fuerint, illa etiamnum vim suam retineat. 
Istiusmodi autem distinctionem, nostrae sane sentiendi rationi accommo- 
datissimam , in ipsa lege non inveniri, nec salva eius indole in eam posse. 
transferri, accuratior eius nos docet cognitio: unicum ergo argumentum , 
quo legem externam Christianis impositam esse. evincere conantur, neces- 
sario cadit. Quod eo maioris habendum est momenti, quo latius error , 
quem notavi, per orbem Christianum proserpsit. 


Ad theologiam accedo practicam: ad hanc autem ea est studii, quod 
commendavi, ratio, ut in orationis parte, quae eam spectat, armis potius 
quam telis utendum esse videatur. Iam enim unum alterumve auditorem 
benevolum ita mihi videor audire ratiocinantem: ~quae hucusque de anti- 
n quitatis Hebraicae studio accurato, de Israelitarum historia critice investi- 
„ganda, de historica Veteris Testamenti interpretatione disputavisti, satis 
» probabilia sunt: at abs tali, quale commendas, studio dehortandi potius 
„sunt, quibus Ecclesiae nostrae ministrare propositum est: ex illo enim ad 
„ipsam praxin non modo parum utilitatis redundabit, sed critices usus, quem 
„adeo celebrasti, huic minime accommodatus, imo noxius habendus est: ne 
n memorem , istiusmodi studiuni , quod vix unius hominis est, a theologo, im 
vtanta rerum addiscendarum copia , neutiquam posse postulari.” Audivistis , 
quae mihi obiici possunt. Ad haec, quam brevissime potero, respondebo. 


ORATIO. 63 


l 


Veteris Testamenti repetitam lectionem illi, qui coram populo Christiano 
verba faciet, uno ore commendarunt , quotquot Oratoris Sacri institutionem 
scripserunt, Eamdem illis quoque utilissimam fore, qui pastoris q. d. 
munus in Ecclesia obeunt, omnes agnoscunt, qui frequentem inter nostrates 
librorum V. Foederis usum et commodum inde repetendum perspexerunt, 
Eo autem consilio manibus terenda- est versio eorum librorum vernacula : 
quod quamvis utile et ideo omnibus commendandum , ab eo quod proposui 
antiquitatis Hebraicae studio , aliquantum distat. Non diffiteor, AA., fieri 
omnino posse, ut nonnulla, quae homines Christiani a pueris inde fuere 
edocti „ quaeque. illis cara facta sunt, per studium nostrum, si cum vulgo 
communicatur, sua sponte corruant. Illis quidem, qui hoc tamquam ma- 
lorum extremum lugere et liberaliori theologiae praecipue vitio vertere so- 
lent, uno verbo respondere possim: nihil in Ecclesia Christiana pluris esse 
faciendum quam veritatem, cui et consuetudo et antiquitas et hominum 
temporumque successio et concilia et decreta omnia cedant necesse est. 
Addere possim, mihi saltem non probari eorum temeritatem , qui quidquid 
sibi videantur invenisse novi, quantocius cum plebe communicent: hoc 
enim a prudentia, quae viram doctum deceat, alienissimum , et periculi 
praeterea plenum esse; verum in eo subsistendum esse non existimo. Stu- 
dium quippe, de. quo unice hoc praedicari posset, illud, prudenter sci- 
licet excultum, non nocere, mihi saltem parum commendationis habere 
videretur. Nostrum autem illi etiam, qui doctoris popularis provinciam 
suscipiet, prorsus necessarium esse, ideoque theologo practico maxime com- 
mendandum, propter haec praecipue argumenta statuo. 

Revelationis et theopneustiae notiones non a priori, ut aiunt, constituen- 
das sed ex accurato et critico ipsorum fontium studio eruendas ésse, iam 
antea vidimus. Quod ne quis uni dogmatico usui esse arbitretur: qui 
enim: S. Scripturam, Veteris quoque Foederis, de qua hie nobis sermo 
est, vitae normam sequuntur Christiani, e falsis quas hisce de rebus con- 
ceperint opiniones, quodvis facile detrimentum .capient. Solent enim hi, 
dum‘ hominem praetermittunt, in revelatione unius Dei respicere partes : 
unde fit, ut, etiamsi recte statuant, non omne rerum genus sed veram 
unice religionem revelari, progressionem revelationis ad maiorem sensim 
perfectionem, quae rei divinae parum congruere videatur, prorsus non 


64 A. KUENEN 


Ț 


attendant. In revelatione ut Dei auctoris, ita etiam hominis ratio habenda 
est. Scilicet illi, quibus revelatio obtigit, homines erant et nil humani a 
se alienum existimantes: unde factum est, ut nec totam statim percipe- 
rent veritatem, neque igitur eam eloquerentur. At inde simul patet, non 
probandam esse eorum opinionem, qui in Veteris Testamenti libris nil nisi 
vera et divina agnoscant: quin potius ita statuendum esse videtur, ad di- 
vinam, quae ibi revelatur, veritatem cognoscendam, prorsus necessarium 
esse, ut ad humanam debilitatem et imperfectionem attendamus animum , 
quippe quas Deus neutiquam sustulerit.- Atque hoc a theologis vulgo con- 
ceditur simul et eluditur: in actionibus nimirum errores agnoscunt, in 
verbis adesse negant; quae quidem distinctio, etiamsi admitti ‘posset, diffi- 
cultatem minime tolleret. Qui prophetas, divino afflante spiritu vaticinan- 
tes, ab omni errandi periculo exemtos proponunt, Iaelis, Heberi uxoris, 
turpe facinus probare coguntur, -quippe a Debora prophetissa laudibus 
elatum. In hoc et multis aliis, quae afferre possim, exemplis ad tempo- 
rum rationem, prorsus mutatam, aut hominum: tunc viventium saevitiam 
provocare non sufficit: Ethices enim principia, utì omni“dubio maiora, ita 
semper et ubique eadem esse debent; : quibus si quis derogat, lubenter 
aetatis, qua vivit, et animi haud satis exculti ratione habita , veniam erroris 
concedemus,. verum Dei vocem, nullis humanis sordibus commixtam , nos 
audire negabimus. 

Quae quum. ita sint, quam arctum inter V. Foederis usum practicum et 
studium illius historicum et criticum vinculum intercedat, manifestum est. 
Hoc enim neglecto, periculum est, ne pro divinis habeamus'‘et vendite- 
mus, quae humanae potius imbecillitati tribuenda sunt, et ita erroribus , 
numquam satis doplorandis, inviti ansam praebeamus. Si enim uspiam , 
hîc. valent poetae verba, Achivos plecti, quidquid reges deliraverint: gra- 
vissimum ‘enim periculum esse illud; quod moribus hominum immineat, 
omnes facile mihi concedetis. Si .vero ab his:ad, mentis: errores transitum 
facimus, undenam quaeso, quae nunc longe lateque‘sparsa sunt commenta 
de Iudaeorum in Palaestinam reditu: et millenario a Christo in terra 
condendo? Fn: prophetarum: scriptis,. male: intellectis‘, morbi -originem de- 
prehendimus:;;in historica eorumdem: interpretatione, prudenter adhibita et 
cum hominibus Christianis. communicata, medelam unicam: Haec autem 


ORATIO. 65 


et alia multa aeque absurda ab hominibus indoctis inde deduci, nemo 
mirabitur, qui quam difficilis sit horum librorum interpretatio , quantopere 
praeiudicatae opiniones optimis etiam interpretibus fucum facere soleant , 
perspexerit. Atque ita quidem ipsius etiam S. Scripturae exemplo confir- 
mari videmus tritum“ illud, ‘nihil esse tam utile, quin abusu noxium fieri 
possit: attamen quod ex ea oriri possit damnum nihili fere est, si cum 
magna quam praestat utilitate comparatur, et maximam partem evitabitur , 
si homines Christiani a pueris inde fuerint edocti, quasnam`in revelanda 
veritate leges sibi scripserit Deus, et quid in revelationis, V. Foederis 
libris consignatae, forma hominibus errori obnoxiis tribuendum sit. 

Idem de Israelitarum historia monendum est: quae puerorum memoriae 
iam mature inculcari solet. Fuere sane, qui hunc usum reprehenderent , 
quique satius essé existimarent, pueros patriae historiam et gèographiam 
ediscere, quam gentis Israeliticae fata et Palaestinae conditionem: qua de 
re ita sentio, illud faciendum neque tamen propterea hoc omittendum esse. 
Viderunt enim sagacissimi quique, e Veteris Testamenti libris historicis ad 
ingenium puerile formandum, ad iustam rerum, quae nunc fiunt et antea 
factae sunt, aestimationem, magnam percipi posse utilitatem. Hanc auteňm 
exspectationem ne fallat eventus, summa theologo practico cautio adhi- 
benda est. Non sufficit enim pueros rerum, quae narrantur, suavitate 
allicere: cui consilio alia etiam historia, et melius fortasse, inservire pos- 
sit; verum penetrandum: est in intimum rerum nexum, ut appareat qualis 
sit, quae inter religiosam populi conditionem eiusque prosperitatem inter- 
cedit, necessitudo, Qui hanc recte perspicere cupit, ne opinetur in rerum 
superficie sibi esse subsistendum; experientia enim docuit, eos qui pri- 
moribus tantum labris Hebraicam gustassent historiam, institutionis hinc 
perceptae mox libenter fecisse iacturam; qui vero interius in eam pene- 
trassent ; magis magisque ea fuisse delectatos et eo uberiores ex eius*studio 
collegisse fructus, quo melius ipsius hominis in ea partes et rerum nexum, 
quem dicunt, naturalem perspexissent. Neque postulamus ab homine pri- 
vato, ut ea ratione Hebraeorum colat historiam; a fundamentis vero, semel 
a doctore positis, pleraque nisi omnia hîc:pendent. Quapropter in -eo 
iustam rerum Israeliticarum aestimationem , et quod illam praecedat necesse 


est, accuratum et criticum ipsorum fontium studium merito requirimus. 
9 


66 l A KUENEN 


Restat ut de studii nostri difficultate dicam, quae ea esse dicitur, uta 
theologo in tanta rerum addiscendarum copia nùllo pacto: superari possit: 
Si unicum hoc superest, quod solvatur, dubium, habo sane quod: mihi 
gratuler: est enim tale ut rem, a me demonstrandam , ne tangat: quidem: 
Plerarumque omnium disciplinarum ambitum ‘hodie amplissimum- esse , om- 
nes norunt: inde vero tantum hoc sequitur, singulas earum partes non ab 


omnibus eodem studio et ardore, excoli posse, minime vero nonnullas tuto ` 


negligi. Attamen eadem haec a theologis haud raro profertur opinio, si 
de V. Testamenti interpretatione et: de universae antiġùitatis Hebraicae 
studio sermo est. Philologis illud relinquendum esse egzistimant; in horum 
inventis et auctoritate theologis, nisi omnibus, plerisque saltem , subsisten- 
dum esse; praestare enim ignorantiam fateri,. quam in re, cuius: prima 
tantum initia delibaveris, tibi arrogare iudicium. Et-vero altèrius utrius 
optio si facienda esset, ego primus, AA., illud praeferendum esse pronun- 
tiarem: verum hoc ipsum vehementer nego. Ne dicam enim, non decere 
Protestantes, qui in rebus ad religionem pertinentibus: omnem- humanam 
reiiciant auctoritatem, hanc agnoscere in S. Codicis interpretatione, quae 
totius theologiae velati fundamentum est: falsissimum esse arbitror, tantam 
a theologis nullo iure postulari linguae et, Hebraicae et Chaldaicae notitiam , 
ut in quaestionibus ad antiquitatem Hebraicam pertinentibus. ipsi iudicare 
valeant. Ulterius enim procedendum non est: dialectorum affinium studium , 
quantumvis: utile, tam late` patet, ut totam: hominis: poscat: aetatem» the- 
ologis ergo in primis earum initiis subsistendum est. Si autem qui- haec 
didicerunt , quique praeterea ipsius V. Testamenti linguam satis tenent, ad 
interpretationem se accingunt, non vidéo, quid magnopere desiderandum 
supersit. Etiamsi enim disciplinae fines ab illis non proferantur, in iis, 
quae iam satis constant, nil inepte moliri, vera ubivis a falsis secernere; 
aliorum denique laboribus magno cum fructu uti poterunt: quod-vero 
maximi eŝt momenti, in rebus incertis et dubiis ‘ignorantiam fateri, quam 
temerariis aliorum coniecturis assensum praebere satius ducent. Qui vero 
e theologorum numero in hisce studiis vitae tabernaculum collocare cupi- 
unt, ne magnis, quibus premuntur, difficultatibus deterreri sese- sinant , 
neve existiment, se rem agere quae, quamvis: ceteroquin utilis , a- disci- 
plina, cui nomina dederunt, a munere, quod aliquando gerent, Ecclesi- 


ORATIO, 67 


astico aliena est.: Si enim hisce studiis operam navare pergimus theologi, 
non tantum patrum tuebimur et vindicabimus haereditatem , veram etiam , 
si quid video, universae disciplinae nostrae optime prospiciemus, 


Ad alteram perveni orationis partem, quae mihi gratissimam praebet 
opportunitatem ea expromendi, quae hodie mente agito. Neque mihi 
, quidquam aut antiquius est, aut optatius evenire potuit, quam ut Vobis, 
Illustrissimi Academiae Lugduno-Batavae Curatores! pro mu- 
nere, quod mihi suffragiis vestris probato mandavit Rex Augustissimus , 
gratias agam sinceras. Magna profecto mihi conceditur felicitas, in quem , 
iuvenem admodum, tam honorifica, in hac potissimum alma Musarum sede, 
provincia delata sit. Quae enim solet esse eorum sors, qui hanc cathe- 
dram conscendunt, ut curriculum Academicum emensi, per complures 
interdum annos a studiis omni animi intentione colendis avocati fuerint, 
ea mihi non evenit. Quod nisi laetus hîc agnoscam et praedicem, ingrati 
animi suspicionem non effugiam. Vobis enim, Viri Illustrissimi, hanc 
debeo felicitatem nec Vestrorum erga me meritorum obliviscar umquam. 

Verum non desunt, quae animum meum quamvis laetum : oppri- 
mant, quoties muneris in me delati gravitatem reputo. Dicam enim quod 
sentio. Nisi optimae, quam de me concepistis, exspectationi omni ex 
parte satisfaciam, hic mihi dies nec laetus neque auspicatus erit. Quod 
enim alis, quibus hoc infortunium accidit, relictum est refugium, ut lau- 
reis antea partis in posterum quoque contenti vitam transigant, illud mihi 
nequaquam patebit.. Quare nolite existimare, me mori tantum obsequi, 
si vobis spopondero, me quidquid in me est virium, id omne disciplinae 
theologicae et huius Academiae saluti esse tributurum. Probe autem mihi 
persuasum est, nullam grati animi significationem Vobis hac fore*magis 
acceptam: quantopere enim Academiae salus et Ordinis Theologorum inte- 
gritas Vobis curae sint cordique, luculentissime nuper ostendistis. Quare 
nihil magis in votis est, quam ut quam de disciplina nostra fovetis senten- 
tiam, eamdem deinde etiam foveatis, ut mihi quoque eam conservetis be- 
neyolentiam, quam ipsis factis demonstrastis. Conaminum ‘meorum aequi 
sitis iudices, neque in iuvene‘ ea requiratis, quae a viro tantum exercitato 

! ; Š 9* 


68 A KUENEN 


merito postulantur. ` Ita sperare possum, fore ut aliquando tanto munere 
non omnino Vobis videar indignus. Haec felicitas ut mihi contingat, Deus 
faxit O. M.! quem ego, ut Vos in patriae et Academiae salutem diu ser- 
vet incolumes, enixe precor. 

Nemo sane mirabitur, vehementer mihi commoveri animum, quum Vos 
alloquar, Viri Clarissimi ! quos`iam -grato collegarum nomine 'salutare 
mihi licet. Vos quum intueor, quorum eruditionem admirantur cuncti, 
quos patria et haec Musarum sedes suos esse gloriantur, quos ipse paucos 
ante hos menses huius Academiae alumnus suspiciebam et reverebar, me 
talium virorum ordini adscriptum esse, ridiculum paene mihi videtur. Ve- 
rum mentem erigit recordatio benevolentiae, quam quum antea semper 
erga me habueritis, tum nuper illustri ostendistis documento, quum sum- 
mos in Philosophia Theoretica et Literis Humanioribus honores Vestro con- 
sensu in me deferebatis. Quorum quidem beneficiorum memoria animo 
meo numquam excidet; quemadmodum reverentiae , quam Vobis, mutato 
quamvis nomine, debere me sentio, numquam defuturus sum. Vos autem 
eamdem mihi in posterum servetis amicam voluntatem, quam hucusque 
mihi habuistis ! 

Quod Vobis praesertim dictum esse volo, Clarissimi in Ordine Phi- 
lologorum Antecessores, quibus non uno nomine obstrictum me sentio. 
Meis laudibus licet non indigeatis, qui Vestra taceam erga me merita? 
Vos optimos habui tum in Graecis et Latinis, taum in Orientalibus literis 
praeceptores; Vos ab initio singulari me excepistis benevolentia; Vos animi 
mei ardorem alere, ulterius properanti calcar addere non desiistis;. Vestro 
denique decreto honores, quibus nuperrime ornatus sum , acceptos refero. 
Atque haec quidem tanta sunt, ut merita mea longe superent: verum ne 
in hominem ingratum beneficia Vestra‘ contulisse videamini, quantum in 
me est, efficere enitar. Ne autem aegre feratis, quod, hac data opportu- 
nitate, et me et studia mea Vobis commendem.. Nemini enim magis 
quam mihi persuasum esse potest, arctissimam theologiam inter et literas 
humanıores intercedere necessitudinem: neque theologo aliud facile optabi- 
lius est, quam ut ex eorum, qui principem inter philologos locum tenent, 
doctrinae thesauro petere sibi liceat. Hunc igitur. ne mihi occludatis, ne- 
que, quam plurimi facio, amicitiam Vestram mihi denegetis ! 


ORATIO., 69 


Singulorum autem Vestrum erga me merita non commemorabo: verum 
ut Te praetermittam, Cl. Iuynboll! non sinit pietas. Talem enim Te 
expertus sum et praeceptorem et amicum , ut, si quid in novo quod auspi- 
cor munere mihi minus: optatum sit, hoc sit, quod vinculum , quo hucus- 
que fuimus iuncti, brevi nunc disruptum iri videatur. Sed minime vereor , 
ne: disrumpatur propterea amicitia quae nos iungit; quin potius. eam in 
posterum magis etiam, si fieri potest, firmatum iri et spero et confido. 

Ad Vos me converto, Viri Clarissimi! in quos theologiam docendi 
provincia delata est. Quaenam autem cogitatio animum meum prius subi- 
ret, quam praeclarae Vestrae institutionis, quam in maximis vitae meae 
commodis numerabo semper? Sed hanc meam nequeo praedicare felicita- 
tem, quin simul redeam in memoriam Cl. van Oordt, qui Christianae 
Ecclesiae et theologicae disciplinae, qui Vobis. quoque hàud ita diu ante 
acerbissima morte ereptus est, cuius vero obitu equidem praeceptorem et 
amicum non uno nomine celebrandum amisi. Illius quidem memoria nec 
Vestro. animo umquam excidet, neque ego pie hanc colere desinam. Quo 
gravius vero detrimentum ex eius morte accepimus omnes, eo magis lae- 
tamur, tam cari capitis desiderium adventu Cl. Niermeyer brevi sùble- 
vatum iri. Hunc potissimum ei successorem esse designatum, omnes gau- 
dent, quibus vera doctrina curae est: neque exigua mihi laetandi caussa 
est, quod tali collega uti mihi concedetur.: Quod autem de eo certissima 
coniectura auguror , hoc de Vobis Cl. Kist et Scholten! affirmare nullus 
dubito: praeteritorum enim beneficiorum recordatio hodiernam coniunctionem 
firmiorem simul et iucundiorem efficit. Etsi enim numquam. illucescet 
dies, quum me eorum quae Vobis debeo immemorem videatis, propterea 
me non opprimit, cogitatio, quod qui haud ita pridem discipulus Vester 
fuerim, idem nunc Vobis collega adiungor: novi enim, nil Vobis invitis 
factum esse, quare magno potius gaudio afficior, quoties praeterit? tem- 
poris repeto memoriam. Si enim eadem deinceps incedam via, quam 
Vos ipsi mihi ostendistis; si veritatis unice studio ductus, hanc ex ipsis 
fontibus eruere et strenue vindicare enitar; si libertatem, quae in Christo 
est, tueri quemadmodum Vobis sic mihi, Vestris instanti vestigiis, ante 
omnia propositum erit: eodem ergo tendent conamina nostra et optimam 
de eorum successu spem fovere licet. At sentio, haud pauca mihi etiam- 


` 


70 À KUENEN 


. num deesse: quare hoc mihi expeto, ut inposterum quoque me'sustentetis 
doctrina et consiliis Vestris, neque aliter de mè exzistimetis collega, ac 
quondam de discipulo. Quidquid autem mihi- desit, disciplinae ,' quae 
nobis mandata est, amorem, aut Vestri, Viri Coniunctissimi! studium 
desiderabitis numquam. i 

At nequeo a Vestro ordine me avertere, nisi Tibi quoque animum ex- 
plicuero, Venerande Senex, Clarissime van Hengel! Hunc diem Tibi 
quoque fortunatum videri, haud dubitanter affirmare audeo. Saepe enim 
significare te memini, vehementer te optare, fore ut vacantem in theologia 
cathedram“ conscenderet unus ex eorum numero, qui Tua quondam insti- 
tutione fruerentur. Voti Te compotem iteramque compotem factum esse 
et ipse laetor et Tibi ex animo gratulor. Neque vereor, ne hominis arro- 
gantis haec vox habeatur: habes enim in discipulorum Tuorum numero 
multos fortasse, qui me „doctrina et experientia longe superent, Tui ob- 
servantiorem Tibique magis deditum habebis neminem. At forte aliquis 
exorietur, qui nón Tua quidem sed Academiae caussa hune rei eventum 
lugeat: etiamnum enim valet, quod ante hos paucos menses de Te pro- 
nuntiavit Collega Tuus coniunctissimus: Te Tibi unum optimum esse suc- 
cessorem. Eorum, qui sic sentiunt, desideriis qui ego solus satisfaciam ? 
Utinam vero quod de Te praedicavit, idem in meo etiam exemplo verissi- 
mum esse appareat! Abs Te ergo peto, ut ingenio, doctrinae copia, con- 
siliis Tuis ita mihi praesto sis, ut munere meo fungar Te non omnino in- 
dignus! Faxit autem Deus, ut diu etiam otio Tuo fruaris, ex quo ut in 
disciplinam nostram et in hanc Academiam, ita in me quoque commoda 
quaevis redundatura esse, ipsa experientia edoctus auguror. 

Vos tandem compello, Academiae huiusce alumni, Commilitones 
Optatissimi! Vestram ubi intueor coronam, non una de caussa mihi tur- 
batur animus. Tantus enim eorum est numerus, quorum familiaritate iam 
diu utor, ut etiamnum unus de Vobis esse mihi videar ; praeterea docendi 
munus, quod suscipio, tantam habet difficultatem et momentum tantum , 
ut quid valeant humeri, quid ferre recusent mihi conscius, gravius inter- 
dum, quam ut mihi iniungatur , illud iudicem. Uti enim in Vobis omni- 
bus patria spem suam collocavit, ita Ecclesiae salus non exiguam partem 
ab iis Vestrum pendet, qui theologiae operam navatis, quorumque mihi 


ORATIO. 71 


quoque mandata est institutio. Quae quanta sint, ipse penitus persentisco, 
verum non desunt, quae dubitanti animum addant. Novi enim et Vos 
novistis, nihil magis mihi curae cordique esse, quam Vestram et Academiae 
salutem: nec vereor, ne fidem mihi denegetis affirmanti, me, quoad pos- 
sim, Vestris commodis esse inserviturum. Studiorum ducem et comitem 
me habebitis alacrem et diligentem: quod vero ab experientia mihi deest , 
illud industria, quantum fieri potest, supplere conabor. 

Qui autem mihi oboriri poterat metus, ne honores in me, aequalem 
Vestrum , -delati iusto maiores viderentur et invidiam parerent, ab eo ipsi 
prorsus me liberavistis. Publice enim et privatim non obscure significastis 
Vestram erga me benevolentiam et spem, quam de me concepistis, opti- 
iam. Cui ut ab omni parte respondeam, non a me uno, sed a Vobis 
etiam pendebit: probe enim mihi persuasum est, ab Academica institutione 
tum demum fructus perceptum iri uberrimos, quum illi qui doctoris , qui- 
que auditorum locum tenent , arcto amicitiae vinculo fuerint coniuncti. Qua- 
propter per fidem mutuam et coniunctionem , per disciplinae quam colimus 
amorem, per commune nostrum commodum, rogo Vos et obtestor: quam 
Vobis offero amicitiam, hauc mihi quoque concedite! Dextris iunctis ad 
idem tendamus propositum! Proavorum virtutis memores, gloriam, quam 
illi accurata subtilique sibi comparavere doctrina, auctam posteris trada- 
mus! Ita, quod Tu bene vertas, Deus Optime Maxime! a quo uno cona- 
minum nostrorum pendet successus, et Academiae et patriae et Christi 
Ecclesiae optime consulemus! 


ORATIO 


DE 


THEOLOGIAE PRACTICAE STUDIO, FUTURO EUANGELII 
MINISTRO PRORSUS NECESSARIO, 


QUAM HABUIT 


ANTONIUS NIERMEYER, 


THEOL. DOCT. 


A. D. XXVIII M. MAI A. MDOCCLTII, 


QUUM ORDINARIAM THEOLOGIAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA 
LUGDUNO-BATAVA SOLENNI RITU AUSPICARETUR. 


10 


` 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURATORES, VIRI NOBILIS- 
SIMI, AMPLISSIMI ! 


QUI HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME ! 
ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE ! 
ARTIUM ET DISCIPLINARUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI ! 


QUI IURI DICUNDO ET CIVITATI REGENDAE PRAEESTIS, VIRI 
INTEGERRIMI ! 


SACRORUM ANTISTITES, VIRI PLURIMUM VENERANDI! 


ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI , 
DOCTISSIMI ! 


HUIUS ACADEMIAE ALUMNI, COMMILITONES OPTATISSIMI ! 


CUIUSCUNQUE LOCI ET ORDINIS HIC ADESTIS, AUDITORES 
HUMANISSIMI ! ; ; : 


Non sine magna animi commotione conscendi hanc cathedram, Trede- 
cim fere per annos Munere Ecclesiastico functus, nunc evectum me video 
ad Munus Acadėmicum. Quantam vitae conditio subit commutationem , 
quum ex hominum rusticorum orbe inter viros multiplici eruditione claros 
collocer! Menti obversatur tranquilla quam adhuc degi vita, remotus ab 
urbium splendore et strepitu, et Christi Societati dans operam: obver- 
satur dulcissima animi voluptas, qua frui mihi licebat, quoties animadver- 
terem, regnum lucis pietatisque et meis conatibus promoveri. Tucundi illi 
dies nunc praeterierunt! Et quamquam novum, quod hodie suscipio, mu- 
nus sùis non caret iucunditatibus, quomodo istis, quibus longo tempore 
assueveram, sine dolore possim valedicere? Menti obversantur magnae 
muneris mihi demandati curae et difficultates, rarae quas requirit ingenii 

10* 


76 : A. NIERMEYER 


et animi dotes, gravissima quae explenda sunt officia; ideoque animo de- 
ficior, metu oppressus ne ferendo tanto operi humeri sint impares. Nun- 
quam equidem leve duxi pensum, quod mihi Theologo Ecclesiastico erat 
commissum, at quis: neget, Theologo Academico incumbere officia multo 
graviora P- 

Verum, Auditores, etsi omnia illa animum deprimunt, non tamen de- 
sunt quibus animus erigatur. Ipsa Divina Providentia moderante novum 
hoc mihi aperitur curriculum. Quidni ergo sollicitudines meas coniiciam 
in Eum, qui summo amore}, summa sapientia res mortalium curat, quique 
mihi hucusque auxilium suum nunquam negavit? Quidni quoque cọnfi- 
dam, viros eximios, quibus collega adiunctus sum, doctrina, experientia 
et consiliis suis tenuitati meae benigne subventuros esse? Et quibuscunque 
tandem dotibus indigeam, quae Doctorem Academicum ornent oportet, 
quidni et animum recipiam ex recordatione, non tantum Patefactionis Divi- 
nae et Literarum Sacrarum studium semper mihi curae et in deliciis fuisse, 
sed me etiam per aliquot annos Munus gessisse Ecclesiasticum? Hoc enim 
spero ut ad bene obeundum Munus meum Academicum aliquid conferre 
possit. Quippe persuasissimum mihi est, primarium esse Theologiae Pro- 
fessoris officium, ut futuros Theologos minus ad viros , doctrina conspicuos, 
quam ad idoneos Euangelii Ministros informet, eosque doceat hòc mazime 
consilio eruditionem et scientiam magni facere et summo studio appetere, 
ut fructus, inde percepti, in Ecclesiae commodum redundent. Quam ob 
causam firmiter mihi propositum est, hoc officium in institutione mea nun- 
ğuam negligere. igu 

Quod quum ita sit, non mirabimini, Auditores, si mihi gratum esse 
dixero, institutioni meae eam etiam Theologiae committi partem, ‘quae 
vulgo vocatur Pastoralis, meque, circumspicientem materiam orationis, qua 
munus meum auspicarer, hinc eam repetiisse. Constitui enim hac hora 
dicere de Theologiae Practicae studio, futuro FEuangelit Ministro prorsus 
necessario. Vos benevolas ut mihi aures praebeatis, Auditores humanis- 
simi, etiam atque etiam rogo. 


Quoniam nomen Theologiae Pastoralis vix aut ne vix quidem omnes 
Muneris Ecclesiastici partes comprehendit, nostris temporibus magis magis- 


ORATIO. t (Ki 


que Zheologiae Practicae denominatio invaluit, quippe quae latiorem habeat 
sènsum. Brevissime definitur: doctrina praveos Ministri Huangelici. Huius 
igitur doctrinae studium prorsus necessarium esse `aio- futuro Euangelii Mi- 
nistro. Fortasse, quis rogabit: Num hoc ab ullo homine, huius rei perito , 
negatur? Et quid opus est causam, quam nemo in controversiam vocat, 
defendere? Nonne in Academiis nostris ex Decreto Regio lectiones haben- 
dae sunt et habentur de Homiletica et Pastorali? Nonne in Ecclesia nostra 
Reformata (ut alias sileam) valet lex, quae postulat, ut qui ad Munus 
Sacrum adspirant, antequam admittantur, officiorum eius cognitione se 
imbutos esse probent? — Minime obloquor, Auditores. Sed nihilosecius 
argumenti mei defensio supervacua non videtur. Praeterierunt procul dubio 
ea tempora, quum vel e Theologis celeberrimis nonnulli contendebant , 
futurum Sacrorum Antistitem Theologiae Practicae studium sine ullo damno 
posse negligere, multisque in scholis Academicis hoc studium adeo flocci 
pendebatur, ut'ne de Homiletica quidem, uti Reinhardus queritur 1), 
` aliquid traderetur quod ad Oratoris Sacri informationem revera faceret. Sin 
vero quáerimus, an haec scientia nostra aetate tanta, quantam mereatur , 
gaudeat aestimatione; an futuri Theologi eam non' potius sunimo digito 
attingant, quam qua par est diligentia amplectantur, — quis contendere 
ausit, nullam querimoniae superesse causam? Quam multi sunt Sacrorum 
Ministri, qui ingenue confiteantur, se, antequam Munus Sacrum aggre- 
, derentur, hanc scientiam ‘propemodum penitus neglexisse, unice fere ceteris 
Theologiae doctrinis navantes operam! Quaenam totius disciplinae pars 
hactenus inter viros doctos minus quam haec pertractata est? Absit- pro- 
fecto, ut parvi ducam quae iamdudum permulti ad excolendam Theologiam 
Practicam contulerunt! Attamen recentiori demum memoria, praeeunte 
imprimis Schleiermachero, sequentibus Huffelio, Marheinekio, 
Schweizero, Liebnero, Grafio, Gauppio, Nitzschio, Mollio, 
ad quos nostrates Busch Keiserus, Hengelius, Muurlingius acces- 
serunt, ea ita exculta est, ut desinat esse mera fere coacervatio eorum , 
quae Euangelii Ministro observanda sunt, et exsistat docta et philosopha 


1) In libro: Geständnisse seine Predigten und seine Bildung zum Prediger betreffend. 
1810. S. 49. i 


78 1 A. NIERMEYER 


Ministerii Euangelici expositio, ideoque scientia vere sic dicta, quae suo 
iure iuxta ceteras Theologiae scientias collocetur. Quae quum ita sint, 
non abs re existimandum, de huius studii necessitate disserere. 

Primum igitur videamus, guaenam Mauneris Ministri Kuangelici sit 
ratio ; : 

Deinde nobis persuadeamus , ceterarum Theologiae partium studium non 
- sufficere ad eficiendum, ut quis ad hoc munus recte gerendum instruatur ; 

Porro, Theologiae Practicae studio futurum Euangelii Ministrum eo 
instrui animadvertamus : 

Denigue observemus, magnam huius muneris gravitatem omnino poscere 
. ut recte geratur. » ; 


I. Quod ad Muneris Ministri HEuangelici rationem attinet, breviter eam 
describit Paulus Apostolus in Epistola ad Ephesios 1). Christum de- 
disse docet, tum Apostolos, tum Profetas, tum Euangelistas, tum Pastores 
et Doctores, vad perfectionem sanctorum, in opus ministerii, in aedifica- 
tionem corporis Christi.” ?) Nimirum novae vitae principium, quod 
Filius Dei sua vita totaque persona humano generi manifestaverat eique 
virtutis coelestis nomine tradiderat, ut, ea imbuti, omnes mortales et ipsi 
fierent filii Dei, Illo de terra sublato, in omnium animos se insinuare 
eosque sibi subiicere non poterat, nisi.ab aliis, opus Auctoris suscipienti- 
bus eiusque vestigia sequentibus, tum vitae eorum ratione repraesentaretur 
et commendaretur, tum summa ope longe lateque inter homines propaga- 
retur. Etenim si alios ad meliorem vitam ducere volumus, quocunque 
modo ad eam excitare oportet eamque imprimis nostra ipsorum vita, utpote 
exemplo ob oculos posito, commendare. Sapienter igitur Iesus, quum 
in terris erat, Æpostolos ad hoc munus informavit, quibus deinde adiuncti 


1) Cap. IV. 11, 12. 

2) Haud facio cum Clar, Muurlingio, qui operis, titulo Praktische Godgeleerdheid. 
I. Gron. 1851. inscripti, pag. 89 ait, Paulum verbis mgòs tò» xatagtiopòyv töv &yiwv 
sls čoyov ðrazovias sis, olzoðouryv To wuatos toğ Xgroroŭ, indicare quae Ecclesia Chri- 
stiana et Euangelii Ministri coniunctim agere debeant. Ex mea sententia dubium non est, 
quin Paulus hoc sibi velit: Apostolis cet. opus ministerii et aedificationem corporis Christi 
imposita esse, ut sancti perfecti fiant, 


ORIAUT TO 79 


sunt Profetae, eodem vocati: Neque ab horum ministerio reapse diver- 
sum fuit illud, quod èt Huangelistis, i. e. Euangelii nuntiis nullo loco 
adstrictis, commendatum erat, êt Pastoribus Doctoribusque, i. e. certo 
coetui praefectis. Quorum quodammodo successores dici possunt Sacrorum 
Antistites recentioris aetatis, sive Wuangelii Ministri. His igitur ea in- 
cumbit provincia, ut sint veluti canales, per quos nova vita, e Christo 
oriunda, humanum -genus magis magisque impleatur, idque ita, ut, hac 
vita perfusi, divinam Religionis Christianae indolem ipsi adspectabilem 
faciant aliosque ad eam alliciant, atque omni modo coetus sibi demandati 
salutem perpetuo promovere conentur. Pastoris Doctorisgue munera, a 
Paulo Apostolo pro temporibus illis inter se distincta, Ministri Euangelici 
munus hodiernum complectitur; quod in Ecclesia nostra tam titulus Pastoris 
ac Doctoris indicat, quam lex modo memorata, quaė futuros Theologos 
Ecclesiasticos de Pastoris et Doctoris Muneris officiis docendos esse iubet. 
Nec mirum, cum îzstituendi, tam regendi munus ei esse impositum. Vide- 
licet (ut primūm de ¿Xo dicam) sicuti Euangelii annuntiatio praecedere 
debet, ut quis Christi sectator exsistat; sic homines, nisi notiones ac 
sensus, inde profècta, apud eos retineantur et alantur, in Christi com- 
munione manere non possunt. Quamobrem Euangelii Ministrum, ut - 
ipsum eius nomen declarat, Fuangelium administrare, sive, ut ex alio eius 
titulo sequitur, Verbi Divini Ministrum esse oportet; quippe qui, tùm 
exercitiis catecheticis minores natu, et, si opus est, etiam maiores, ita 
instruat, ut postea in Ecclesiae Christianae socios recipi possint, tùm horis, 
quae sacris: publicis destinatae sunt, totum Dei consilium in hominum 
salutem pro concione exponat adeoque apud auditores desiderium excitet 
Deo obtemperandi et ad Christi exemplum se conformandi. Regendi 
vero officium quod Euangelii Ministro impositum est, òt universum cui 
praefectus est coetum, èt singulos eius socios spectat. Ad illud primum 
pertinet id, quod Liturgicae nomine appellamus, et constat cura caere- 
moniarum actuumque sacrorum in aedibus Deo dicatis: precum nempe 
communium, cantus Psalmorum et Hymnorum, rituum Baptismi et Sacrae 
Coenae, novorum Christi Sectatorum receptionis, Presbyterorum et Dia- 
conorum ordinationis, quae omnia ita sunt moderanda, ut Religionis Chri- 
stianae indolem spirent et adminicula fiant, quibus concio in Christi 


80 A. NIERMEYER 


fide accrescat. Deinde hîc in censum venit coetus universi cura, quae 
partim posita est in rebus peculiariter hunc spectantibus: in moribus nempe 
emendandis pauperibusque sustentandis; partim in iis, quae pendent, vel 
a nexu, quem coetus cum aliis totaque habet Ecclesia, vel ab officio, cuivis 
coetui Christiano imposito, regni Divini etiam extra orbis sui fines tuendi 
et propagandi. AÆlleram autem regiminis partem, quae vulgo cura anima- 
rum dicitur, Euangelii Minister explet, si singulos homines , divinitus sibi 
commissos, ad sincerum Dei cultum et vitam vere Christianam ducere an- 
nititur. Tlli igitur, pro varia eorum indole, vita, aetate, conditione, pru- 
denter şunt admonęndi, corrigendi, consolandi, ad spem excitandi et in 
fide confirmandi. 


II. Iam, Auditores, nobis persuadeamus, ceterarum Theologiae partium 
studium non sufficere ad eficiendum , ut quis ad Munus Sacrum recte geren- 
dum instruatur. 

Neminem quidem, hoc studio neglecto, Ministerii Ecclesiastici munia 
rite. obire posse, omnibus- intelligentibus perspectum est. Vae Societati 
Christianae, si viri, huic Ministerio praefecti, studium illud despiciant ! 
Immo ipse lucis instar esto, qui ad lucem afferendam vocatur. Ergo Li- 
teras Sacras, Dei Patefactionem continentes, tam Hebraei quam Graeci 
sermonis, Euangelii Minister probe intelligito, ut eas perspicue explicare 
valeat; varias ipsius Patefactionis Dei partes docte et subtiliter perscrutatus 
esto, ut aliis eam tradat; tum rerum Christianarum historiae usque ad 
sua tempora teneto cognitionem, ut alios doceat, quomodo Ecclesia ad 
hodiernam formam pervenerit. Verum, Auditores, quamquam Euangelii 
Minister his aliisque huius generis disciplinis minime carere potest, plane 
temerarium esset opinari, earum studium sufficere, ut quis ad legitimam 
Muneris Sacri administrationem instruatur. Qui in illas tantum Theolo- 
giae partes incubuit alios fortasse doctos Theologos informabit; sed hoc 
non est officium Euangelii Ministro propositum. Sicuti enim vidimus: ho- 
mines, ut vulgo sunt, omnis generis, indolis, vitae , conditionis , culti et 
inculti, ab eo ita informandi sunt, ut fiant pii Christi sectatores. Hoc 
unum ei spectandum est. Itaque fere in novum et prorsus incognitum 
orbem transfertur, qui, illis tantummodo disciplinis imbutus, Munus Sacrum 


ORIAIRTO: i 81 
aggreditur. Nunc non, aut saltem rarius, doctrinae ad scholae severita- 
tem explicandae et  defendendae sunt; sed Euangelium salutis simpliciter 
pueris tradendum, ominibus annuntiandum et commendandum est. Pro- 
fecto, doctus Theologus tali labori non est idoneus et impar! Non didicit, 
quomodo scientia, quam sibi comparavit, in variorum, quin etiam impé- 
. ritissimorum, hominum usum, ad eos corrigendos, consolandos et in fide 
confirmandos sit adhibenda. Non didicit, quomodo sacra et instituta, Ec- 
clesiae suae usitata, eo dirigi debeant, ut hominum aedificationem in 
Christo adiuvent. Non didicit Politicae praeëssé Keclesiasticae et Regi- 
minis Synedrii agere partes. Verbo: fundamenta apud eum iacta sunt, 
aedificium desideratur. Itaqùe nullos fere fructus ferre potest istiusmodi 
Muneris Sacri administratio. 

Haud ignoro, Auditores, non deësse, qui credant, Munus Sacrum a 
Theologo, etiamsi disciplinis tantum theoreticis imbutus sit, recte tamen 
geri posse, quoniam in sua sectatorum Christi familia inde ab iuventute, 
èt aliis modis, èt cultu sacro frequentando, cum Sacrorum Antistitis mu- ` 
neribus familiaritatem quamdam contraxerit. Verum haec familiaritas, uti 
nonnullas tantum partes spectat, sic non ea sane est, qua ipse ad huius 
muneris officia peragenda recte praeparetur. Eodem iure quis dixerit, 
futurum medicum aegrotos bene esse curaturum , quoniam in domo paterna 
subinde medicos conspexit aegrotos curantes. Licet quis sexcenties orationes 
sacras ex alio audiverit, ideo nondum ipsi succedețt eiusmodi orationis ela- 
boratio. Dixerunt insuper nonnulli, Theologum, dummodo Logicam et 
Psychologiam didicerit, et tùm sensu pulchri et boni, veterum Classico- 
rum lectione exculto, tùm hominum cognitione praeditus sit, absque dubio 
bonum futurum esse Oratorem Sacrum 1). At non animadverterunt, quan- 
topere oratio sacra ab alia qualibet differat. Quid quod sola locorum Ve- 
teris Novique Testamenti, qui ab eo pro concione tractandi sunt, magna 
diversitas proprium idque difficillimum requirit studium? — Catechetam 
quod attinet, nemo facile videbit, quomodo ille sine maioribus subsidiis , 
quam supra dictum est, rite informari possit ?). Huic enim negotio nec 


1) Vid. Planck, Kinleit. in d. theol. Wissensch, II. S. 602. 
2) Vid. annotatio praecedens. 


T1 


82 i A. NIERMEYER 


Classicorum lectio, nec boni pulchrique sensus satis inservit, nec vero talis 
hominum cognitio, quali recens Euangelii Minister gaudere potest. — Si- 
militer a vero aberrant, qui curam pastoralem a Theologo agi posse con- 
tendunt 1), dummodo operam Theologiae navarit Morali, omnium officiorum 
elementa comprehendenti, ex quibus sponte intelligat, quae sint sui mu- 
neris. officia. Haec enim officia ita comparata sunt, ut qui eorum careat 
familiaritate, impar omnino sit ad ea sibi excogitanda et viam, qua expleri 
debeant , inveniendam. ; 

Fortasse quis obiiciet, permultos fuisse eximios Euangelii  Ministřos, qui 
non nisi in theoreticis Theologiae partibus diligentiam posuissent. Sed viri 
illi, postquam munus suum aggressi erant, usu et studio, meditatione et 
aliorum consultatione, idonei demum facti sunt Sacrorum Antistites: prouti 
et hodie non desunt qui confiteantur, se hac solum ratione Munus recte 
gerere didicisse. At sic ipsi concedunt, se absque necessaria praeparatione 
munus suum capessivisse, atque sic ultro nobis assentiuntur. - Magnus 
adeo Reinhardus, in confessionibus de sua ad oratoriam sacram con- 
formatione ?), candide agnoscit, se, quum in iuventute institutione hac de 
disciplina caruisset, desiderio eius laborare nunquam omnino desiisse. 


III. Tertio loco animadvertendum, Theologiae Practicae studio futurum 
Euangelii Ministrum ad munus suum recte gerendum instrui. 

Theologia Practica, uti iam diximus, est docta et philosopha muneris , 
Ministro Euangelico demandati, expositio. Desċribit nempe haec doctrina, 
quid sit Munus Sacrum, quo consilio sit institutum et quid generatim 
cuivis, qui eo fungatur, sit spectandum. Quae singula secundum Pate- 
factionis Divinae, in Christo datae, et Regni Divini, ab Eo conditi, nor- 
mam constituit illa et veluti inde deducit. Porro docet, quomodo hoc in 
munere sit agendum et- quid adhibendum ne frustra laboretur. Quamob- 
rem varias exponit Muneris Sacri partes, quales èt adhuc in usu sunt, 
òt manere debent ut Muneris consilio universo probe respondeant; item 
varia Sacrorum Antistitis officia, hinc orta, varias quoque ingenii animique 


1) Vid. et hłe Planck 1i. 
23) L. c p. 86. sqq. 


/ 


O RATHO; 83 


dotes, quae huc requirantur, variosque modos, quibus Muneris officio ab 
eo sunt- peragenda. Haec vero dum omnia subtili indagatione explorat , 
immemor non est veteris sententiae, historiam esse magistram, ideoque 
quantum potest in usum suum convertit experientiae testimonia. 

Quae quum ita sint, unusquisque paulo prudentior intelliget, futurum 
Euangelii Ministrum Theologiae Practicae studio idoneum reddi, cui Mu- 
nus Sacrum demandetur. Nam hocce modo via, quam inire debet, ducis 
periti manu ei monstratur. Tali autem qui utitur dúce nonne ei, qui 
suam sibi ipse lucem sufficere putat, longe antecellat necesse est? Quis 
enim, si vel omnium sit sagacissimus , suopte ingenio reperiat, quae òmni 
tempore ex virorum. doctorum meditationibus monitisque in posteritatem 
redundarunt?}. E tenebris eruere rei cuiusdam principia; explorare, quo- 
modo partes eius cum his principiis conveniant; perspicere, quare partes 
illae sint ut sunt, et quomodo esse debeant, — eccui quaeso continget, 
aliorum institutionem et auxilium aspernanti? Et vel sic tamen haec 
omnia, Auditores, ad Munus Sacrum rite obeundum sunt necessaria. Ete- 
nim illa demum, quae` nobis sunt perspicua ,' quae bene fundata esse agno- 
scimus, quae comprobamus ipsi, èt revera velle, èt recte facere possumus. 
Itaque tunc demum munere nostrò bene fungemur, si omnes actiones 
nostrae proficiscentur ex clara rerum, nobis commissarum , intelligentia, et 
omnes muneris‘ nostri partes ob oculos nobis versabuntur veluti radii, in 
unum centrum vergentes, veluti varii tramites, eodem tendentes, veluti 
rotae machinarum , inter se cohaerentes, quarum nulla sine damno deësse 
possit. Quamobrem extra controversiam positum est, Theologum solum- 
modo per Theologiam Practicam ad omnes et singulas muneris sui partes 
religiose obeundas informari. Fuerunt, qui in hac illave parte negligen- 
tissime versarentur: quae agendi ratio fortasse inde explicanda est, quod 
Theologiam Practicam non attigerant. Hac enim neglecta, neutiquam per- 
spexerunt, quanti ponderis sit singulas Muneris partes curare, seque opini- 
onum suarum libidine usquequaque rapi passi sunt. — Haud minore iure 


- sumimus, Theologiae Practicae studium magnam vim habere in modum, 


quo Munus Sacrum exerceatur. Per eam enim omnia, quae huius muneris 

sunt, ad principia reducuntur, quae principia Euangelii Ministrum, cuius 

mèėênti iniecta. sunt, veluti instinctu quodam impertiuntur, cuius ope per- 
1I” 


84 ; A. NIERMEYER 


sentiscat, quid muneri suo consentaneum et quid sibi agendum sit. Atque 
sic quidquid agat magis magisque muneris sui officiis respondere videbit. 
Non serviliter alios imitans, abusus, si qui sint, facile observabit et tollere 
conabitur. Cuius generis exemplum cernitur in ratione pro concione dicendi, 
quae praecedenti seculo pervulgata erat, quum coram populo Christiano 
sermones haberentur, linguarum peregrinarum vocabulis aliisque rebus 
ineptis onerati. Non magis vestigia sequetur eorum, qui nostra aetate 
orationibus mere dogmaticis fastidium auditoribus creant, vel hanc fraudem 
iis faciunt, ut sectatoris Christi magis ‘esse opinentur in rebus theore- 
ticis, quam practicis versari. Neque etiam sectabitur eos, qui, phantasiae 
suae indulgentes, auditoruin animos minus ad Christum erigant, quam 
aures eorum oratione, poëtarum imaginibus cumulata , mulceant.” Eodem 
modo puerorum memoriam non, ut nonnulli solent, rebus supervacuis 
obruet, necessarias leviter tantum attingens. Neque minus decora et Chri- 
stianae Religionis maiestati contraria, quae passim in aedibus sacris fiunt, 
auctoritate sua tuebitur. Domesticam, quae dicitur , visitationem non cum 
quibusdam aversabitur, sed ‘religiose potius obibit, ut homines, curae 
suae mandatos, magis magisque sensibus impleat vere Christianis. Quid 
plura? Mirum enim est, quam multa nostris etiam diebus reformarentur , 
si modo Theologiae Practicae regulae cognoscerentur et observarentur. Mi- 
rum est, quam multa placita, praesertim ad Homileticam et Liturgicam 
pertinentia, tùnc brevi obsolescerent, quae nunc ab haud paucis, qui cum 
Theologia ` Practica vix aliquam consuetudinem contraxerunt , magna inter- 
dum iactatione et veluti ex tripode partim defenduntur, partim '‘repro- 
bantur. ` 


IV. Restat ut observemus, magnam Muneris Sacri gravitatem omnino 
poscere ut recte geratur. í ; 

Ab eo, qui muneri alicui praepositus est, iure poscitur, ut illud gerere 
sciat, quoniam nunquam desunt, quorum intersit, qua ratione in eo ver- 
setur. Quo maior vero est mnneris gravitas, quo plurium interest quo- 
modo peragatur, quo ampliora bona cum eo connexa sunt, eo maiore iure 
poscitur, ut non nisi viro, bene ad hoc parato, mandetur, eo plura, quo- 
ties perverse geritur, damna inde oriuntur, quoties vero recte, emolumenta. 


O RA T10: 85 


Itaque quanti intersit, Euangelii Ministram ad munus suum bene instru- 
ctum esse, nemini dubium esse potest. Nam hoc munùs nonne summae 
est gravitatis? Nonne mortalium spectat res gravissimas? Nonne hòc con- 
silio institutum est, ut homines ad vitam vere Christianam perducantur , 
atque ita a peccato eiusque miseria, liberentur Deoque concilientur; verbo: 
ut genus humanum summa eaque aeterna beatitate impertiatur? O. gravis- 
simam Euangelii administrationem, qua id ipsum agitur, cuius causa Pater 
Coelestis ne Filio quidem suo pepercit, et Hic ipse, quamquam imaginem 
Dei ferens, se depressit servique imagine suscepta, obedientem se praestitit 
usque ad mortem crucis: cuius causa laetitia est inter coelicolas, ubi vel 
unum hominem resipiscentem contemplantur!- Ọ. cogitationem , qua erigitur 
animus: hominem , ipsum ante Dei oculos maculis non vacuum, vocari, 
ut aliis dux existat ad vitam aeternam! Profecto, haud mirum, Paulum 
Apostolum Munus Sacrum dixisse praestans opus *), et gloriatum esse in 
Euangelii ánnuntiandi gratia sibi data 2)! Sed ubi summam huius muneris 
gravitatem observamus, nec hòc mirari possumus, ne exempla quidem 
deësse eorum, qui Munus Sacrum, quamquam illud- vehementer obire 
cuperent, tamen nullo modo suscipere ausi sint. Valde quidem iis arri- 
debat provincia mortalium animas servandi, unde perenne sibi. sperarent 
gaudium; sed anxie retrocedebant simulatque animo volverent, se perversa 
et negligenti eius administratione nonnullis perniciei auctores fieri posse. 
Et quis inficiabitur, eos, qui Munus Sacrum perverse aut negligenter 
gerant, ipsos facile auferre fructus, qui e recta Euangelii administratione 
in Christi sectatores redundare queant? ` Quid quod ex huiusmodi agendi 
ratione miseriae oriri possunt in aeternum deplorandae! Si ipse Euangelii 
Minister vitae expers est vere Christianae , exemplo suo alios ad Christum 
non alliciet;. verbis suis, quae factis non respondent, vix aliquid efficiet; 
imo forte ansam- dabit, ut. nonnulli, ad- vitam eius se componentes eiusque 
exemplo abutentes, in perniciem ruant. Si homines qui curae eius com-. 
missi sunt sibi relinquit; si fideles non firmare, vacillantes non corrobo- 
rare, errantes non reducere, afflictos non. erigere, desperantibus animum 


1) 1 Tim. II. 1. 
23) Eph. II. 8. 


86 A. NIERMEYER 


non addere conatur, vel eos omnino male regit, quam multis igitur homi- 
nibus, turpi eius segnitie, inscitia aut incogitantia, desunt auxilia , consilia , 
incitamenta, sọlatia utilissima; quam multi eius culpa perire possunt! Si 
nescit, quomodo auditoribus pius Dei cultus commendandus Euangelium- 
que pro eorum ingenio, indole, conditione annuntiandum sit, vel si, quod 
multo peius est, in eius praedicatione id tantum agit, ut facultas sua 
oratoria elucescat, fortasse admirationem sui excitabit, sed neminem ad 
Christum perducet, ne dicam in Christi fide confirmabit. Quid plura? 
Praeclare illud Pauli Apostoli effatum, quo 'se v purum omnium sanguinis” 
declararet 1), Euangelii Ministrum , Munus male gerentem, ad se conver- 
tere non posse, ex dictis facile intelligetur. Quod quum ita sit, Auditores , 
quisque agnoscet, magnam Muneris Sacri gravitatem summopere flagitare, 
ut illud recte geratur. 


Eo autem quum Theologiae Practicae studium, ut vidimus, requiratur , 
apertum est, quanti ponderis sit, quemvis futurum Euangelii Ministrum 
nihil sanctius habere, quain ut illi operam navet diligentissimam. In omnes 
Theologiae partes incumbere debet; in hanc praecipue, persuasum sibi 
habens cum Schleiermachero ?): Theologiam Practicam primarium 
inter partes illas obtinere locum eamque veluti arboris esse coronam. 


Oratione de Theologiae Practicae studio ad finem perducta, pauca mihi 
dicenda supersunt. | 

Primum gratum meum animuñ significare licitum sit Vobis, Viri 
Nobilissimi, Amplissimi, huius Academiae Curatores! pro 
honore insigni, qui, Vobis auctoribus, a Rege'nóstro Augustissimo ad me 
delatus est. Lubens` confiteor, verba mihi deësse, quibus quantas debeo 
gratias Vobis agam; at publice asseverare nullus dubito, grata benigni- 
tatis Vestrae erga me recórdationem dum vivam intimo pectore meo inco- 


TTAN XA.” 36; 
?) In libro: Kurze Darstell. d. theol. Stud, Berol. 1811. 


ORAMO 87 


lumem reservatum iri. Verum haud ignoro, Vos a doctore Academico 
postulare, ut ad iuventutis commoda promovenda nullum negligat officium , 
sibi demandatum. Sed declarare non vereor, mihi, quamvis virium mearum 
tenuitatem persentiscam , sinceram saltem voluntatem non deësse munere 
meo religiose fungendi. Vobis omnibus gratias ago, quod praesentia Vestra 
desideratissima hoc solemne ornare non recusastis. Quod etiam Tibi dictum 
accipias, Vir Gravissime, Gevers van Endegeest! quem si clarum 
hunc in locum ab Augustissimo Rege vocatum videmus, ut Curatoris nomine 
Academiae praeësse inciperes, haud scio equidem utrum magis huic doctri- 
narum sedi, an Tibi gratulandum sit. Te autem, et Vos omnes, Viri 
Illustrissimi, Deus Omnipotens benigne tueatur, diuque hunc laetissi- 
. mum curae Vestrae Vobis praebeat fructum, ut hanc Academiam magis 
magisque florentem videatis. 

Secundo loco ad Vos me converto, huius Academiae Professores, 
Viri Clarissimi et Spectatissimi! quos ab hac hora collegas appellare 
mihi licebit. Quoties coronam Vestram inclytissimam oculis perlustro , 
tenuitatis meae cogitatione deprimor. Antea, quum huius Academiae eram 
alumnus, Vestrum nonnulli iam Professoris munere fungebantur, eosque 
hoc ipso in loco cum reverentia adspiciebam. Quod quum mecum reputo , 
menti metus subrepit, ne inferior sim quam ut Vestrum in ordinem reci- 
piar. At vero animum recreat recordatio Vestrae erga me benevolentiae , 
quam tribus abhinc fere annis luculenter testificati estis, quum honorem 
Doctoris Theologiae in me conferretis. Et hoc mihi documento est, 
‘quid mihi nunc de Vobis sperare possim. Vos- dubitare nolite, quin sin- 
ceris meis in votis sit, ut Deus multos per annos Vos incolumes servet, 
in salutem iuventutis Academicae et carissimae Patriae. 

Vos autem inprimis compellandi estis, Viri Clarissimi, Facultatis 
Theologicae Professores! quibuscum muneris ratione arctiore vinculo 
coniunctus sum. Quid mirum, si dixero, me non nisi trepide hanc cathe- 
dram adscendisse, ut Vestro in ordine locum capesserem? Etenim Vos 
quum intueor, non minorem mihi provinciam demandatam esse sentio, 
quam viris, qui siderum instar in hac Academia splendent et Patriam 
collustrant; tum vero merita mecum reputo Viri aestumatissimi Ioannis 
Frederici van Oordt, praematura morte literis et Ecclesiae erepti, 


88 A. NIERMEYER 


cuius desiderium equidem is non sum qui extinguere queam; et in me- 
moriam redeo Viri doctrinae incomparabilis Ioannis Clarisse, quo 
ante hos quindecim annos me praeceptore usum esse nunquam laetari desi- 
nam. Sed ante oculos quoque obversantur iucundi dies, quum veluti ad 
Vestros etiam pedes, Viri Clarissimi van Hengel et Kist! sedere mihi 
contigit. Nunc quum Vestrum in ordinem vocatus sum, vix aut ne vix 
quidem. Vos collegas dicere ausim. Attamen recordans benignitatis, qua 
quondam me prosecuti estis,- et recentis Vestrae erga me benevolentiae , 
in spem erigor fore ut mediocritati meae amanter succurratis. Mihi nihil 
sanctius et antiquius erit, quam me praestare collegam , qui Vester quotidie 
discipulus ` esse cupiat. — Neque Te, aestumatissime Scholten! qui 
Tuam in me propensionem luculentissime iam ostendisti, spem meam in 
Te positam frustraturum esse, persuasissimum mihi est. — Et Te, hono- 
ratisime Kuenen! quocum nuper eandem fortunam sortitus sum, tan- 
quam fratrem „dilectum mihi fore toto animo confido. — Ceterum Vobis 
omnibus grates ago pro consiliis et auzgiliis, quibus me adiuvistis. Pro- 
speret Deus O. M. quidquid ad huius Academiae florem, Patriae nostrae 
gloriam Societatisque Christianae salutem annitamini. Et Tibi, Clarissime 
van Hengel! otium quo frueris meritissimum, quamquam profecto non 
otiosum est, diu conservetur, ut bonorum copia ex singulari Tua doctrina , 
tum in multos alios, tum in nos redundare pergat. 

Postremum ad Vos venio, Adolescentes Generosissimi! qui lite- 
rarum et disciplinarum causa huius Academiae cives estis; praesertim ad 
Vos, qui Theologiae nomen dedistis, et quibuscum muneris mei ratio’ 
me arctius coniunget. Publice gratias Vobis ago pro benevolentiae Vestrae 
documento, quod mihi, vix hanc in provinciam voĉato, allatum est, meque 
alacriorem fecit ad eam suscipiendam. Sic enim eosdem agnoscere mihi 
videbar Academiae Lugduno-Batavae alumnos, qui ab antiquo caros habu- 
erunt praeceptores, quorum institutionem sibi prodesse posse censebant. 
Equidem, quas Deus mihi largitus est, animi vires ad promovenda Vestra 
commoda et emolumenta impendere conabor. Vos autem huius Academiae 
estote cives, qui probitate et humanitate excellant omnisque pulchri, boni 
et veri studio atque ardore ferantur. Quae si in hoc doctrinarum stadio 
Vos ornant, in posterum -huic Patriae nostrae eritis decori Vestrisque 


ORAT EO 89 


parentibus et propinquis insigni gaudio. Vos imprimis, Optatissimi Iuve< 
nes, quotquot Theologiae vitam dicastis, meminisse nunquam desinite , 
quo religiosius cum indefesso doctrinarum studio recti et honesti amorem 

coniungatis, eo meliores Vos aliquando Euangelii Ministros Gregisque 
Christiani Pastores esse futuros. 


Tu vero, Deus Optime Maxime, hisce primitiis benigne faveas, Tuoque 
numine- hanc literarum et disciplinarum sedem tuearis ! 


12 


DE 


NEDERLANDSCHE TAALKUNDE 


IN HAREN AARD EN HARE STREKKING. 


REDEVOERING, 


TER AANVAARDING VAN HET HOOGLEERAARSAMBT 
AAN DE HOOGESCHOOL TE LEIDEN, 


DEN 29STEN OCTOBER 1853, 


UITGESPROKEN 


DOOR 


D". M. DE VRIES. 


12* 


EDELGROOTACHTBARE HEEREN, CURATOREN DER LEIDSCHE 
HOOGESCHOOL, 


WELEDELGESTRENGE HEER, SECRETARIS VAN. HET COLLEGIE 
VAN CURATOREN, 


HOOGGELEERDE HEEREN, RECTOR MAGNIFICUS EN VERDERE 
HOOGLEERAREN IN DE VERSCHILLENDE VAKKEN VAN WE- 
TENSCHAP, ZEER GEACHTE AMBTGENOOTEN, 


WELEDELE ZEER GELEERDE HEER, LECTOR IN DE HOOGDUIT- 
SCHE LETTERKUNDE, 


EDELACHTBARE HEEREN, AAN WIE HET BESTUUR VAN DEZE 
STAD, EN DE HANDHAVING DES’ REGTS IS TOEVERTROUWD, 


WELEERWAARDE HEEREN, LEERAREN DER GODSDIENST, 

WELEDELE ZEER GELEERDE HEEREN, DOCTOREN IN DE VER- 
SCHILLENDE FACULTEITEN, 

AANZIENLIJKE SCHARE VAN JONGELINGEN, DIE U AAN DEZE 

. HOOGESCHOOL OP DE WETENSCHAPPEN TOELEGT, 


GIJ ALLEN VOORTS, VAN WELKEN RANG OF STAND, DIE DEZE 
PLEGTIGHEID MET UWE TEGENWOORDIGHEID VEREERT, 


ZEER GEËERDE TOEHOORDERS, 


Sedert den aanvang der tegenwoordige eeuw is in de meeste landen van 
het beschaafde Europa een nieuw tijdperk aangebroken voor de beoefening 
der volkstaal. Ziet bij onze stamverwanten in het naburige Duitschland. - 
Is daar niet binnen één menschenleeftijd het gebouw eener Germaansche 
taalwetenschap verrezen, dat den aanschouwer met verbazing vervult, en 
aan een edel broederenpaar de onsterfelijkheid verzekert? Ziet het Noor- 


94 ; M. DE VRIES 


den. Heeft niet Denemarkén aan de Duitsche wetenschap, zoo al niet 
den weg gebaand, dan toch zich waardig aangesloten, en, in eendragtige 
zamenwerking met Zweden, voor de Noordsche talen een licht ontstoken , 
dat heldere stralen verspreidt tot in den nacht der grijze Scandinavische » 
oudheid? Ziet Engeland. Is daar niet eene levendige belangstelling ont- 
waakt in de taal van het Angelsaksisch voorgeslacht, en is niet die studie 
de grondslag geworden eener diepere kennis en krachtiger ontwikkeling 
van het hedendaagsche Engelsch? Ook bij de volkeren van den Romani- 
schen stam openbaart zich hetzelfde streven. In Frankrijk, waar de taal- 
kennis lang met bekrompene eenzijdigheid tot het bloote spraakgebruik 
bepaald bleef, is allengs het onderzoek verruimd en met een beteren geest 
bezield , en thans reeds is het mogelijk geworden , in het wezen der Fransche 
taal een dieperen blik te slaan, dan ooit te voren kon worden vermoed. 
Het voorbeeld van Frankrijk wekte de verwante natiën tot navolging op: 
ook Italië en Spanje bleven niet achter. Wilt gij meerdere bewijzen? 
Ziet, hoe de Keltische bewoners van Ierland en de Schotsche Hooglanden 
met opgewekten lust hunne aloude spraak in eere herstellen; hoe elders 
de talrijke volkeren van Slavonisch ras-niet alleen het:gebied der wetenschap 
met een nieuw veld van onderzoek. hebben uitgebreid, maar ook door 
eigen arbeid dien akker moedig ontgonnen , en thans reeds welige vruchten 
gekweekt. Doch genoeg. Waarhenen wij ons ook wenden, bijna overal 
vinden wij de taal des lands in hoogere schatting gerezen, hare beoefening 
opgewassen tot een vroeger ongekenden bloei, 

Een verschijnsel, zoo eenparig en gelijktijdig overal waargenomen , moet 
noodwendig zijne verklaring vinden in de rigting des tijds, het moet een 
uitvloeisel zijn van de geschiedenis der latere jaren. Die verklaring is dan 
ook niet verre te zoeken. De groote gebeurtenissen, die in de laatste 
halve eeuw ons geheele werelddeel hebben geschokt, hadden overal de 
strekking om de volkeren op te wekken tot het bewustzijn hunner nationa- 
liteit, Hetzij eene natie, na langdurigen sluimer , eindelijk ontwaakte tot 
het besef harer lang miskende regten, en, in overmoedig gevoel van zelf- 
standige kracht, zich een nieuw volksleven schiep, waarin het tooverwoord 
nationaal de leuze werd, die op aller tongen zweefde. Hetzij de vader- 
landsche geest, door vreemde wapenen bedwongen en gekromd onder het 


REDEVOERING. 95 


wigt der- verdrukking, straks daarna zich met dubbele fierheid verhief, en 
bij den jubel- der heroverde vrijheid in dubbelen: ijvert ontglòeide. Hetzij 
eindėélijk het nationale gevoel, bij voortduring verdrukt. en vernederd, of, 
bij eene willekeurige indeeling van Europa’s grondgebied in zijne heiligste 
belangen gekrenkt, juist daardoor in het hart des volks des te dieper werd 
ingegrift, en te sterker den boezem deed kloppen , als éénig steunselvan be- 
moediging en hoop. Kon het anders of die nationaliteit, overal tot krachtiger 
zelfgevoel geprikkeld , moest ook overal eene hoogere geestdrift doen ontstaan 
voor de taal der vaderen, de taal, die van die nationaliteit de uitdrukking 
en het onderpand was, de taal, wier uitroeijing de heerschzucht, waar zij 
het volksbestaan eens voor al wenschte te vernietigen , zich boven alles ten 
doel had gesteld ? ; 

Doch er werkten ook andere oorzaken, om de opgewekte geestdrift 
ten goede te leiden en tot een werkzaam leven te bezielen. Bovenal moet 
ik wijzen op de uitbreiding van de studie der geschiedenis. Herinnert u, 
hoe inde tweede helft der vorige eeuw zich overal een wakkere ijver ver- 
toonde voor het onderzoek naar de voormalige toestanden , instellingen , 
regten en zeden des yolks: een onderzoek, dat zeer:zeker tot de groote 
staatsomwenteling het zijne heeft bijgedragen, maar: wederkeerig door die 
omwenteling en hare gevolgen met dubbele kracht werd bevorderd. Met 
die toenemende beoefening der geschiedenis ging tevéns die' der letterkunde 
gepaard. En niets was natuurlijker. -Of is het niet de letterkunde, wier 
gedenkrol het inwendige levendes volks en den gang zijner ontwikkeling 
in een nog helderder en vollediger tafereel ontvouwt, dan de reeks der 
uitwendige feiten, die de stofi van het geschiedverhaal uitmaken? Geschie- 
denis en letterkunde: hoevzija die beiden in de latere jaren met reuzen- 
schreden vooruitgegaan! Maar geene uitbreiding- van die beiden was mo- 
gelijk, of- de taalkennis moest er ‘den ‘hèilzamen“invloed van ondervinden. 
Noch geschiedenis noch‘ letterkunde kon hare hulp ontberen. Zij moest , als 
getrouwe tolk, beider jaarboeken uitleggen, wat in den loop des tijds was 
verduisterd, met haar:licht bestralen , en de stem van het voorgeslacht voor 
hetnakroost doen ‘hèrklinken in oorspronkelijke ‘klaarheid: Zij weigerde die 
medewerking: niet, en“ziet; vande hulp, die-zij aan de zusterwetenschap- 
pen bood, oogstte `zij- zelve een tieñvoudig loon. “Want naauwelijks had 


96 M. DE VRIES 


zij de nieuwe baan volijverig betreden, en de kennis van de vroegere toe- 
standen en historische vorming dér taal tot het doel van haar streven gesteld , 
of die studie had op haar zelve een herscheppenden invloed, en het bleek 
dat zij nu- eerst den weg had gevonden, die tot hare eigen ontwikkeling 
en volmaking kon leiden.. En hoe meer zij zich hiervan bewust werd, 
hoe verder zij in die rigting vooruitschreed, hoe meer zij in eendragtig 
verbond met geschiedenis en letteren haren werkkring verruimde, des te 
meer nam zij toe, in omvang en diepte, in vastheid en volledigheid van 
kennis, des te meer verhief zij zich tot den rang eener zelfstandige weten- 
schap. Maar die ontwikkeling droeg nog eene andere` vrucht. Bij de 
vorderingen, door de historische taalstudie gemaakt, bleek het meer en 
meer, dat die studie bestemd was, ook voor de taal zelve weldadig te 
werken , dat zij, en zij alleen, een‘ veilig rigtsnoer aanbood tot toekomstige 
verrijking, beschaving en veredeling der taal. Nu verkreeg de weten- 
schappelijke beoefening nog hoogere waarde, nu zij het beginsel bleek te 
zijn van praktische volmaking. En nu had tevens, in die beiden veree- 
nigd, de geestdrift voor de moedertaal, die de vrucht was der opgewekte 
nationaliteit, eene waardige taak, eene schoone roeping gevonden. 

Ziedaar, G. T., de verklaring van den bloei der: nieuwere taalkunde, in 
verband tot den tijd waarin zij ontsproot. Wel mogen wij dien bloei als 
een verblijdend verschijnsel begroeten, wel mogen wij-ons verheugen, dat 
ook ónze: taal allengs begint. te deelen in:den algemeenen voorùitgang. 
"Ook bij ons hebben de gebeurtenissen ‘dezer eeuw het- nationale gevoel tot 
een nieuw leven gewekt, en de liefde tot de moedertaal verhoogd. Ook 
bij ons is voor de geschiedenis en letteren des vaderlands een levendige 
ijver ontwaakt, en de hervormeñde invloed op de studie`der taal is niet 
achtergebleven.: Ook: bij oñs is die studie allengs toegenomen , allengs 
uitgebreider envgřondigèr: geworden ; én mèer:en meer over elke belemme- 
ring zegevierende, streeft de jeugdige wetenschap met frissche krachten 
eene veelbelovende toekomst: te genioet. Doch: hoe gunstig deze omstan- 
digheden‘ des tijds ook mogen wezen , nog zija dè belemmeringèn niet alle 
uit den weg geruihid. : -Nog heeft de Nederlandsche taalkunde te dikwijls ` 
tegen laauwheid en vooroordeel te kampen, nog wordt zij niet overál in 
hare waarde gekend en begrepen. Niet bij allén stáat nog de overtúiging 


REDEVOERING. 97 


vast, dat zij eene wetenschap is, die ook wetenschappelijk kan en moet 
worden behandeld; en zelfs bij velen, die zich aan hare beoefening wijden, 
ontbreekt het maar al te zeer aan een helder inzigt in haren aard en hare 
strekking. Dringend noodzakelijk is het, dat hierin worde voorzien, opdat 
de arbeid werkelijk vruchten drage, opdat niet veler pogingen verspreid 
en verspild mogen worden, maar die van allen eendragtig zamenstreven 
naar een zelfde doel. Wat is het, dat de taalkunde onderzoekt? Wat 
stelt zij zich bij dat onderzoek voor? Hoeverre moet het zich` uitstrekken ? 
en hoe moet het ingerigt zijn? ziedaar vragen, wier beantwoording eene 
levensbehoefte mag heeten, indien de wetenschap met bewustheid hare 
taak zal kunnen volbrengen. Doch het antwoord op die vragen moge in 
het hoofd van'enkelen tot helderheid zijn gekomen , velen zweeft het slechts 
nevelachtig voor oogen, en nooit werd het tot hiertoe in geregelden zamen- 
hang uitgesproken. Het was deze bedenking, die mij als van zelf het 
onderwerp mijner rede scheen aan te wijzen bij de plegtige gelegenheid 
van dezen dag. Geroepen tot de eervolle taak, om hier, aan de Leidsche 
hoogeschool, ńijne krachten te wijden aan het onderwijs en de bevordering 
der vaderlandsche taalkunde, meende ik, bij het aanvaarden dezer gewig- 
tige betrekking, geene gepaster stoffe te kunnen kiezen, dan zulk eene 
opzettelijke ontvouwing van het begrip der wetenschap, die mij i$ opge- 
dragen. Ik acht mij verpligt, aan Ulieden, in wier midden ik werkzaam 
zal mogen zijn, rekenschap te geven van de beginselen, die mij zullen 
geleiden; maar ook gevoel ik mij gedrongen, bij mij zelven het besef te 
verlevendigen van de dure verpligting, die ik heden op mij reem.. Welaan 
dan, G. T., schenkt mij goedgunstig uw welwillend gehoor, wanneer ik 
u uitnoodig, met mij de Nederlandsche taalkunde in aard en strekking te 
beschouwen. Ik stel mij voor, de vier vragen, die ik zoo even noemde, 
te beantwoorden, door achtereenvolgens uwe aandacht te bepalen bij het 
voorwerp, het doel, den omvang en de vereischten vah het taalkundig on- 
derzoek. Mogt het mij gelukken, ook in vlugtige trekken , het rijke onder- 
werp niet onwaardig te behandelen. 


De bepaling van het begrip eener wetenschap hangt in de eerste en 
voornaamste plaats af van de zaak, die het voorwerp van haar onderzoek 
13 


98 M. DE VRIES 


uitmaakt. Wat nu onderzoekt onze taalkunde? Wat anders dan hetgeen 
wij gewoon zijn de moedertaal te noemen? De moedertaal! Kort en een- 
voudig woord, maar rijk en krachtig van beteekenis, en door zijne liefe- 
lijke zamenstelling reeds wijzende op al het teedere en innige, dat in het 
begrip ligt opgesloten. Inderdaad, dat woord is de uitdrukking eener ge- 
heele reeks van grootsche gedachten en streelende gewaarwordingen. De 
menschelijke spraak, ontwikkeld tot het kunstig zamenstel eener beschaafde 
taal, en de band geworden die ons als volk vereenigt. Welk eene stof 
tot overpeinzing! Of is niet de spraak. de kostbaarste gave, aan ons ster- 
felijk geslacht verleend, het wonderbare vermogen, dat meer dan iets 
anders getuigt van °’s menschen edelen oorsprong en verhevene bestemming ; 
de spraak, het werktuig, ja — meer nog! — v~het zintuig der rede,” 1) 
evenzeer het middel om al onze geestvermogens-tot zelfbewustzijn , tot ont- 
wikkeling en rijpheid te brengen, als de vorm, waarin die vermogens naar 
buiten werken, om de denkbeelden die ons vervullen ; of de aandoeningen 
die wij gevoelen, in anderen over te storten; de spraak eindelijk, die de 
steun is der zamenleving, de grondslag der beschaving, het beginsel van 
de volmaking der menschheid? En met die spraak, reeds zoo merkwaardig 
als oorspronkelijk vermogen, heeft de menschelijke geest; door aanhou- 
dende Yorming en veredeling, een gewrocht.tot stand gebragt, dat zijne 
schoonste schepping mag heeten: de volledige, geregelde taal. De taal, 
die harmonische eenheid van eindeloos verscheidene klanken, die voor elke 
gedachte; voor elke gewaarwording, onmiddellijk de juiste, bepaalde , even- 
redige uitdrukking aanwijst, en de fijnste omtrekken en schakeringen 
scherp en zuiver wedergeeft; die de verbinding en den zamenhang der 
denkbeelden, de geheele aaneenschakeling der rede, met keur van vormen 
en wendingen afbeeldt, ja alles, wat er omgaat in geest of gemoed , als 
in een helderen spiegel weerkaatst.: De taal, dat kostelijke speeltuig, waar- 
aan de hand des meesters bezielde toonen weet te ontlokken, hetzij daar- 
heenrollende in den breeden stroom der welsprekendheid, of op den adem 
van dichterlijke verrukking zich verheffende tot hooger akkoord. 


1) Vax Der Parm, Ferkandelingen, enz. I. 60. 


REDEVOERING. i 99 


-Doch hoe uitstekend ook de waarde zij, aan. het denkbeeld van spraak 
en taal op zich zelve te hechten , hoe aanlokkend ook de beschouwing van 
de gansche rij der vroegere en latere talen: nog is de belangstelling , die 
ons dit alles inboezemt, zwak en koel bij hetgeen wij gevoelen voor die 
ééne taal, die als een deel is van ons eigen wezen; voor die klanken , 
van de. lippen eener moeder ons toegevloeid , waarin ons gemoed zijne dier- 
baarste indrukken ontving, en ons innigst zielsgevoel zich lucht geeft, welke 
- snaar daar ook trille, van de stille verzuchting des harten tot de edele 
aandrift der heiligste geestvervoering. En die taal behoort niet aan ons 
zelven alleen: neen, zij is het gezamenlijk eigendom van alle onze broeders 
en stamgenooten , zij is het erfgoed van- dat land, dat:alle voorwerpen van 
ons aller liefde met éénen band omvat, van het vaderland. - Zij is, met 
en door den stam waaruit wij geteeld zijn, opgewassen in den grijzen 
voortijd, en'reeds voor eeuwen inheemsch geworden op dezen grond, dien 
wij bewonen. Zij volgde al de lotgevallen en wisselingen , die de tijd aan 
onze vaderen aanbragt; beurtelings gerezen en gedaald, deelde zij in hun- 
nen voorspoed én bloei, maar ook in hun teruggang en verval; en van 
alles wat in den loop der tijden ons volk heeft gedaan en geleden, gedacht 
en gevoeld, zijn in haar de onuitwischbare sporen afgedrukt. Zij bewaart 
in haren schoot den ganschen schat der opmerkingen en lessen, door de 
ondervinding van het voorgeslacht verkregen; zij is de afspiegeling onzer 
geschiedenis, de uitdrukking van ons vaderlandsch karakter, het merktee- 
ken van ons volksbestaan, band en pand onzer nationaliteit. 

Ziedaar, G. T., u vlugtig geschetst, wat het woord moedertaal in zich 
besluit. En zouden wij dan eene zoo kostbare bezitting gedachteloos ge- 
nieten? Neen, altijd hebben wijsgeerige denkers in de diepzinnige gehei- 
men der spraak een waardig voorwerp -hunner beschouwing gevonden ; altijd 
hebben -schrandere vernuften zich toegewijd aan het onderzoek en de ver- 
gelijking der talen; en voor de beoefening der eigene taal, wij zagen het, 
is overal een hoogere ijver ontstaan. Ook bij. ons heeft de moedertaal 
aanspraak op grondige nasporing en zorgvuldige bearbeiding, al ware het 
alleen, ómdat zij onze moedertaal is. Doch hoeveel te meer mag zij die 
aanspraak doen gelden, omdat zij door innerlijk gehalte haren beoefenaar 
een overvloedig loon verzekert, en hare voortreffelijke eigenschappen te 

; 13* 


T PUERA M. DE VRIES 


hoogere waardering wacht, naarmate zij inniger en vollediger worden ge- 
kend. En dien lof verdient zij ten volle. Gesproten uit den alouden 
Germaanschen stam, bleef zij aan hare afkomst onverbasterd getrouw in 
oorspronkelijke frischheid , en nog bloeit haar innerlijk leven in het bewust- 
zijn des volks, nog klopt het met geregelden polsslag in iederen klemtoon. 
Alle hulpmiddelen en sieraden staan haar in overvloed ten dienste. On- 
uitputtelijk in hare woordvorming,. is zij rijk en verscheiden in beelden, 
overdragtelijke spreekwijzen en schilderachtige uitdrukkingen. Krachtig is 
zij en gespierd, kernachtig en zinrijk, maar ook zacht en zoetvloeijend, en 
altijd welluidend; buigzaam en lenig, maar altijd helder, juist en naauw- 
keurig. Wel mogen wij met regtmatige fierheid ons verheugen in zulk 
eene taal: mits dat besef ons tevens aanspore, haar dubbele zorg en op- 
lettendheid te wijden. En al noopten ons daartoe niet al de drangredenen , 
die ik tot hiertoe opsomde, ééne bedenking zou reeds voldoende wezen om 
onzen ijver te doen ontbranden. Want wat ook onze taal op zich zelve 
moge zijn, zij was en zij is nog steeds het voertuig onzer vaderlandsche 
letterkunde. Het is in haar, dat de geestgewrochten, op Nederlandschen 
bodem voortgebragt, voor de nakomelingschap zijn bewaard; in haar, dat 
het grootste gedeelte is opgeteekend van hetgeen Nederland heeft mogen 
bijdragen tot verlichting en beschaving der menschheid. En waarlijk, zoo 
eene taal eenige waarde kan ontleenen van een rijken letterschat, dien zij 
het aanzijn gaf, en die wederkeerig haar zelve veredelde, dan mag onze 
moedertaal te hooger rijzen in onze schatting. Maar dan is ook hare be- 
oefening des te meer een dure pligt; en te meer mag zich onze weten- 
schap beroemen op het voorwerp van haar onderzoek. 


En welk is nu het doel, dat zij zich voorstelt bij dit onderzoek der 
moedertaal? Het antwoord is natuurlijk: de kennis der taal. Maar waarin 
die kennis bestaat, en wat zij omvat: ziedaar de vragen, waar alles op 
aankomt. Is het genoeg, dat men zich bepale bij de behoeften der be- 
schaafde zamenleving, dat men de taal zuiver en sierlijk leere spreken en 
schrijven, en wat in haar geschreven is, naauwkeurig verstaan : kortom, 
dat hare beoefening gelijk zij aan die der uitheemsche nieuwere talen , aan 
welke wij zelden eene diepere studie wijden, dan vereischt wordt voor den 


REDEVOERING. 101 > 


gezelligen omgang, en om niet verstoken te blijven van het kunstgenot, 
ons in den vreemde aangeboden? Neen gewis, in zulk eene: oppervlakkige 
kennis, zoo geheel tot het uiterlijke beperkt, kan de hulde niet bestaan , 
aan de moedertaal verschuldigd. Hoogere eischen heeft onze taalkunde te 
vervullen. Is de zaak, die zij onderzoekt, eene zaak van onschatbare 
waarde: welnu, dan moet ook zij zelve aan die waarde evenredig zijn. Zij 
moet trachten het voorwerp harer beschouwing geheel en volkomen te door- 
gronden, het te overzien in al zijne deelen, en te doorzien in zijn innigste 
wezen: in één woord, zij moet, den eernaam:van wetenschap waardig, 
zich ten doel stellen: volledige kennis. 

Doch ik mag niet volstaan met de vermelding van dit algemeene 
doel: Ik moet het nader trachten te bepalen, door den inhoud van 
zulk eene volledige kennis althans eenigermate te omschrijven. Ver- 
gunt mij, dat- ik u de hoofdtrekken schetse van het beeld, dat mij voor 
den geest staat. 

Slaan wij het oog op den ruimen omvang van het vaderlandsch taalge- 
bied. Welk eene onafzienbare menigte van verschijnšelen! Welk een schat 
van. woorden, hetzij oorspronkelijke, hetzij door afleiding of zamenstelling 
gevormd: maar allen met vaste, scherpbegrensde beteekenis. Welk een 
overvloed van uitdrukkingen en spreekwijzen: maar allen juist en naauw- 
keurig bepaald. Welk een rijkdom van vormen-en buigingen: maar allen 
met eigenaardige kracht. Wat al onderlinge werking en wederkeerige be- 
heersching: maar nergens verwarring of duisterheid. Wat al verscheiden- 
heid in de rangschikking der deelen: maar nooit zonder maat of doel. Wat 
al wendingen en grepen, wat al toetsen en tinten, van de stoutste dich- 
terlijke vrijheid tot de naauwelijks waarneembare speling in klank of toon : 
maar niets toevallig, niets willekeurig, alles naar stellige. wetten bestuurd. 
En -hoe breidt zich dit veld onzer beschouwing nog uit in een eindeloos 
verschiet, wanneer wij ons niet bepalen tot de taal in haren tegenwoordigen 
toestand, maar den blik achterwaarts rigten, om hare ontwikkeling te vol- 
gen in den loop der eeuwen, tot waar hare eerste wording aan den gezigt- 
einder schemert. Welk een schouwtooneel! Van eeuw tot eeuw zien wij 
haar van gedaante veranderen, en bij elke wisseling nieuwe schatten ten 
toon gespreid. Wat al bestanddeelen der vroegere taal, die in den stroom 


102 : M DE VRIES 


des- tijds werden verzwolgen; wat al: andere, die, op allerlei wijzen ver- 
vormd en gewijzigd, naauwelijks meer op zich zelven gelijken. Wilt gij 
een bewijs, hoe rijk dit tafereel isP? Ik noem u slechts ééne opmerking , 
die er onmiddellijk uit voortvloeit, en wier waarheid telkens vollediger 
blijkt. Het is deze: dat van al die duizenden en duizenden verschijnselen , 
die wij aantreffen in de hedendaagsche -taal, niet één enkel geheel onver- 
anderd is gebleven; dat elk woord, elke vorm w~zijne geschiedenis heeft en 
zijn eigen leven leeft.” 1) l 
Ruime stof voorzeker, den taalonderzoeker aangeboden! Want elk van 
die tallooze verschijnselen , hetzij tot het heden of toteen vroeger tijdperk 
behoorende, moet niet alleen worden opgespoord en erkend, maar ook in 
het licht gesteld en. verklaard. ,Het'moet worden verklaard in zijne kracht 
en beteekenis, opdat het gebruik nergens twijfel -of onzekerheid ontmoete. 
Het moet worden verklaard im zijnen oorsprong, in zijne vorming en ont- 
wikkeling, opdat onze kennis tot helder bewustzijn gerake, opdat wij ons 
niet vergenoegen met de bloote waarneming van uiterlijke feiten, maar tot 
het innerlijke doordringen, en leeren begrijpen, hoe elk feit.zijnen grond 
vindt in de geschiedenis der taal, hoe ook hier het tegenwoordige een 
noodwendig uitvloeisel van het verledene is. Maar nog een anderen eisch 
moet ik vermelden. Zal de verklaring van een taalverschijnsel werkelijk 
volledig zijn, dan moet ook het verband worden aangewezen , waarin het 
staat tot den menschelijken - geest, opdat- het blijke, hoe en waardoor de 
uitdrukking evenredig zij aan de gedachte. Immers het gewigtige vraag- 
stuk, welke de betrekking zij tusschen spraak en denkvermogen, tusschen 
klank en begrip, verwacht zijne oplossing niet van ijdele bespiegelingen , 
maar van juiste waarneming en zuivere gevolgtrekking; en de stof daartoe 
is alleen in de taal, maar daar ook overvloedig te vinden. Het moge 
zim, dat een dergelijk onderzoek misschien meer tot het gebied der alge- 
meene taalkunde behoort, dan wel regtstreeks tot de studie onzer moe- 
dertaal; doch zeer zeker mag ook deze dat onderzoek niet verzuimen. Hare 
taak is het, de stoffe voor te bereiden, die zij aan de wijsgeerige taalkennis 


1) GRM, D. Gramm, I (l°. uitg.) p. XIV: Jedes Wort hat seine Geschichte und 
lebt sein eigenes Leben.’ 


REDEVOERING. 103 


ter nasporing levert, om wederkeerig de uitkomsten, door deze verkregen , 
aan te wenden tot eigen nut. 

Tot hiertoe sprak ik van de verschijnselen der taal, elk afzonderlijk en 
op zich zelf: beschouwd. Doch bij dit ontledend onderzoek is de eenheid 
der taal verbroken: door verbinding en zamenstelling moet die eenheid 
worden :hérsteld, Hier wacht den taalvorscher een nog schoonere arbeid : 
de nu behoorlijk toegelichte. deelen met elkander te vergelijken, hier de 
treffende verwantschap, ginds het kenmerkende verschil, overal den zamen- 
hang en de regelmaat, die tusschen allen bestaďt, te erkennen. Nu be- 
speurt hij, hoe zij zich vereenigen en rangschikken in bepaalde groepen , 
hoe elke groep door eene vaste wet wordt beheerscht. Die wetten tracht 
hij op te sporen en te doorgronden, hare grenzen met juistheid af te 
_ bakenen. Bij elke ontdekking slaat hij een dieperen blik in de innerlijke 
bewerktuiging der taal. Maar telkens ook wordt hij verrast door het hel- 
derder licht, dat zich verspreidt over het reeds vroeger verklaarde. Waar 
twijfel mogt zijn overgebleven, waar: eene moeilijkheid niet uit den weg 
werd geruimd, waar vooral talrijke praktische vraagstukken niet konden 
opgelost worden , daar heeft hij thans, door het inzien. van stellige wetten , 
een wissen maatstaf ter beslissing gevonden. 

Doch ook de wetten der taal staan niet op zich zelve. Ook zij vertoo- 
nen een onderling verband en geregeld zamenstel. Ook zij zijn aan den 
invloed eener hoogere magt onderworpen. Hoe ruim of beperkt ook in 
hare strekking, het blijkt dat zij allen zoovele uitvloeisels zijn van bepaalde 
krachten, die tot het wezen der taal behooren, en zich in al hare uitingen 
openbaren. Het blijkt, dat ook de taal hare‘ algemeene eigenschappen 
bezit, diep in haar innigste leven gegrond, en in iedere wet, in ieder 
verschijnsel naspeurbaar. Waarin die eigenschappen bestaan en hoe zich 
hare werking vertoont; hoe zij allengs, doch naar vaste regelen, zich heb- 
ben gėvormd en uitgebreid, of ook wel gewijzigd en veranderd; tot wel- 
ken graad van ontwikkeling zij thans zijn gekomen; hoe die ontwikkeling 
voor de toekomst te'bevorderen of te leiden: ziedaar zoovele vragen, die 
de taalkenner niet onbeantwoord mag laten. Vruchtbare uitkomsten mag 
hij van“dat-antwoord ‘verwachten. Aan den eenen kant zullen zijne inzig- 
ten 'en “begrippen zich aaneenschakelen: tot een ruimer overzigt. ` Aan de 


104 M. DE VRIES. 


? 


andere zijde zal hij, door naauwkeurige toetsing en waardering, zich een 
oordeel vormen over het wezenlijk gehalte der taal: een oordeel, even juist 
en onpartijdig, als op diepe overtuiging gevestigd. $ 

Mijne schets nadert hare voltooijing. Is de taalkenner van verschijnselen 
tot wetten, van wetten tot algemeene krachten en eigenschappen opgeklom- 
men: nu brengt hij dit alles in zijne natuurlijke orde en sluitenden zamen- 
hang terug, en tracht- het geheel met éénen blik te omvatten. Ziedaar 
de eenheid herboren, het kunstige raderwerk hersteld in geregelden loop. 
Nu doorziet hij de taal in haren aard en haar wezen. Nu doorgrondt hij 
hare geschiedenis in den vasten gang harer noodwendige ontwikkeling. Nu 
begrijpt hij, hoe elk tijdperk, dat zij doorleefde, een eigenaardigen vorm 
vertoonde, maar steeds in innig verband met den tijd, waarvan het de 
uitdrukking was. Nu ziet hij, hoe de taal in al hare wisselingen altijd 
de afspiegeling geweest is van den Nederlandschen landaard; hoe zij nog 
heden óns volkskarakter afspiegelt, en in tallooze schakeringen het beeld 
van elk onzer wedergeeft. Nu openbaart hem de taal alle hare geheimen , 
al de wijsheid door vroegere geslachten in haar binnenste nedergelegd. Nu 
is het doel bereikt, volledige kennis verkregen; en. voor den gelukkige , 
die zich in die volheid mogt baden , eeneʻonuitputtelijke bron van ziels- 
genot geopend. 

Maar wat spreek ik van den wellust, in de volmaaktheid der kennis 
besloten, alsof dit toppunt reeds ware bereikt! Neen, mijne voorstelling 
. was slechts een ideaal, dat wel nimmer geheel bereikbaar zal zijn. Maar 
dat ideaal moet ons steeds voor oogen zweven, meer en meer zich voor 
ons bewustzijn verhelderen. Dan zullen wij weteùħ, waarhenen te streven; 
dan is, om wel te slagen, de eerste voorwaarde vervuld. 


Den omvang van het taalkundig onderzoek te bepalen, kan naval het 
gezegde niet moeilijk zijn. Die bepaling laat zich regtstreeks afleiden uit 
het beoogde doel. Zal de geheele taal. worden -gekend in: het volledige 
zamenstel harer vroegere en latere verschijnselen, dan kan ook het onder- 
zoek geene andere grenzen hebben van tijd of plaats, dan die- waarbinnen 
de taal zelve besloten is. Het moet zich uitstrekken ‘tot de taal iin :haren 
oorsprong en gansche geschiedenis, -iù de gansche uitgèbreidheid-van haar 


REDEVOERING. 105 


plaatselijk gebied, en alles omvatten wat ooit of ergens eenigen invloed op 
haar had. Wijd is die omvang voorzeker, en zoo ik dien geheel met u 
. wilde doorloopen, het ware ligter een begin, dan een einde te vinden. 
Doch ik wil op het onmetelijk veld slechts enkele gezigtspunten aanwijzen , 
om u een overzigt gemakkelijk te maken. 

Beginnen wij met den oorsprong der taal. Ziet den Indogermaanschen 
taalstam , zich uitspreidende in wijduitgestrekte vertakkingen. Ginds, in het 
verre Oosten, de aloude Sanskrita met al hare spruiten in Indië, en daar- 
nevens de talrijke twijgen van den Iranischen tak. Daar, in het zuidelijk 
Europa, het oude Grieksch en Latijn, en zoovele talen ʻals uit die beiden 
ontsproten. In het uiterste Westen teruggedrongen, de overblijfselen van 
het Keltisch spraakgebied; in oostelijk Europa de Slavonische talen in 
jeugdigen bloei. In het midden breidt zich Germanië uit, Noordwaarts, 
in zusterlijke maagschap, aan Scandinavië verbonden. Daarheen, naar het 
oude Germanië, wendt zich onze blik. Daar schittert, in het vroege mor- 
genrood der geschiedenis, het schoone, rijke, krachtige Gothisch, de eer- 
` waarde moeder van alle latere Germaansche talen. Maar weldra is alles 
weder in duisternis gehuld: niet dan vier eçuwen later breekt een helder- 
der daglicht door.. Nu zien wij, hoe de voorouderlijke taal zich in twee 
doċhteren heeft voortgeplant: Zuid-Oostwaarts de Oud-Hoogduitsche, in 
onderscheidene tongvallen verspreid; Noord-Westwaarts de Nederduitsche, 
die op hare beurt aan verschillende talen het leven geeft. Dáár, in toe- 
nadering tot het Noorden, doet zij de edele taal der Angelsaksen en die 
der vrije Friezen ontspruiten. Doch elders handhaaft zij strenger haar 
Nederduitsch karakter; en in de bloeijende gewesten van Vlaanderen en 
Holland vroegtijdig ontwikkeld en beschaafd, treedt zij eerlang als nieuwe 
taal, als Nederlandsche, te voorschijn. 

Ziet hier een tafereel, in losse omtrekken geteekend, maar sprekend 
genoeg, om u te doen gevoelen, hoe wijd een kring van onderzoek zich 
terstond reeds ontsluit. En toch mag dat onderzoek niet worden verzuimd. 
De kennis van den oorsprong en de eerste wording der taal is de nood- 
zakelijke grondslag, waarop elke verklaring van woorden of vormen moet 
rusten. Zonder haar is geene etymologie noch historische spraakkunst 
denkbaar. Maar die kennis kan nooit geheel volledig zijn, zoo lang in de 

; 14 


106 M. DE VRIES 


keten der stamverwante talen, die men ter vergelijking raadpleegt, een of 
meerdere schakels ontbreken. Het onderzoek moge ruimer en dieper, of 
beperkter en` oppervlakkiger wezen, naarmate de verwantschap of nader 
of verwijderder zij; maar gewis, hoe meer het omvatte en hoe dieper het 
doordringe , des te rijker vruchten zal het dragen. 

Werpen wij thans een blik op de geschiedenis der taal, na haar eerste 
zelfstandige optreden. Welk eene verandering in een achttal eeuwen! Wat 
al werking van buiten, wat al eigeñ ontwikkeling! Denkt aan den mag- 
tigen invloed, door vreemde talen geoefend. Allereerst het Latijn. Reeds 
het oude Germaansch had dien invloed ondervonden, toen het wereld- 
dwingende Rome, ja, den schrik zijner wapenen verspreidde, doch ook 
de zegeningen des vredes en der beschaving aanbragt. Maar nog eenmaal 
zou Rome de wereld beheerschen : het werd de hoofdzetel der Christelijke 
kerk. Daar breidde zich andermaal het Latijn over Germanië uit, en in 
al wat godsdienst, regt en bestuur betreft, liet het diepe sporen' na. La- 
ter, de klassieke letteren herleven, het Latijn wordt de taal der geleerd- 
heid, en op nieuw tast het diep-in het leven onzer taal, nu eens haar 
bevruchtend met de kiemen van verstandelijke rijpheid, doch, helaas! om 
straks hare vrije uiting te belemmeren , spraakkunst en stijl in knellende“ 
boeijen te slaan. — En het nieuwere Fransch! Welk een invloed op 
Vlaanderen, leengoed der Fransche kroon, Vlaanderen , de bakermat der 
Nederlándsche letteren. Maar dit was slechts een voorspel van wat de 
toekomst zou baren. :Eerlang valt niet alleen Vlaanderen en Brabant, maar 
ook de kern van ons noordelijk vaderland, aan Bourgondië ten deel, en 
de taal dreigt te verstikken onder den stortvloed van vreemde bastaardij. - 
Zij herstelt zich en herrijst in weligen bloei, maar de spraak van het 
Fransche hof, door eene schare van vlugtelingen in het herbergzame Ne- 
derland verspreid, en nu getooid in den sierlijken dos van hoofsche be- 
schaving, hervat haren invloed, die rusteloos voortduurt tot op heden 
toe. — Doch waar zoude ik heen, indien ik alles wilde aanstippen, wat 
het Nederlandsch aan andere talen te danken of te wijten heeft? Kon 
het anders of een volk, dat door zeevaart en handel, door wetenschap en 
kunst, met de geheele beschaafde wereld in aanhoudende betrekking stond, 
van overal nieuwe voorwerpen en nieuwe denkbeelden ontleende, moest 


REDEVOERING. 107 


ook telkens in zijne taal de gevolgen bespeuren van zulk een uitgėbreid 
verkeer, en wederkeerig het zijne bijdragen om die van anderen te verrijken ? 

Maar ruimer nog is het veld onzer beschouwing. Doorloopt in uwe: ge- 
dachten liet geheele tafereel onzer geschiedenis, altijd vindt gij de lotge- 
vallen der taal met die van het vaderland innig zamengeweven. Eerst in 
een aantal gewesten versnipperd, en overal ai i, groeit zij 
langzaam tot eenheid en vastheid op. Nu eens door volkslievende vorsten 
aangemoedigd en bevorderd, moet zij dan weder miskenning en vernede- 
ring verdureń. Nu eens wordt zij geschokt en bedreigd in den wanhopigen 
strijd tegen Spaansche dwingelandij; maar naauwelijks is de zege behaald , 
of zij herneemt hare regten, om een tijdperk binnen te treden van zelf- 
standig: leven en krachtigen bloei. Doch ook die bloei begint allengs te 
verwelken; het oude Nederland verzinkt in een staat van kwijning en ver- 
val, en ook het leven der taal schijnt uitgeput. Nog eenmaal heeft zij 
te worstelen tegen den dwang van vreemde overheersching. Maar oòk nu 
wordt het juk van den geweldenaar afgeschud, de taal in eere hersteld; 
en hoe meer zich het vaderland in alle rigtingen verder ontwikkelt, des 
te frisscher leven openbaart zich ook in haar, in haar die altijd gelijken tred 
hield met den gang der geschiedenis, en schier van elk gewigtig feit den 
invloed gevoelde. 

Maar nergens zien wij dien invloed in sterker ẹn duurzamer werking, 
dan als wij het oog slaan op het inwendige leven des volks, op'de maat- 
schappelijke toestanden, de denkbeelden en begrippen, instellingen ` en 
rėgten, zeden en bedrijf. Vindt men niet nog in onze ,hedendaagsche 
taal de: onmiskenbare sporen terüg van de aloude: godenleer der heiden- 
sche Germanen? Is zij niet vol van toespelingen op het: oud-vaderland- 
sclie regt? Is er. wel: één gebruik, van vroegeren of. lateren tijd, waar- 
van: zij de herinnering niet bewaart? Getuigt zij niet overal van eene natie, 
die« hare welvaart: te: danken had: aan scheepvaart en koopmanschap , aan 
landbouw en nijverheid? Kortom, .is er wel één punt in de geheele ge- 
schiedenis van het volksleven, dat zonder schade voor de táalkennis .kan 
worden verzuimd ? 

Nog sprak ik niet van hetgeen bijo ons onderzoek: buiten twijfel op: den 
„lanai: moet. staan: de vaderlandsche letteren. Letteren- en taal! twee 

14* 


108 M. DE VRIES 


woorden van den innigsten zamenhang en naauwelijks van elkander te 
scheiden. Wat ware er van de laatste zonder de eerste geworden? Wat. 
anders dan eene onbevallige, boersche spraak, den naam van taal on- 
waardig? Het was de kunst, die de taal met haren adem bezielde; 
die het zaad in haren schoot deed ontkiemen tot vruchtbaren was- 
dom; die haar vormde en veredelde, verrijkte en beschaafde, en haar 
verhief tot den hoogen rang, dien zij onder hare zusteren met eere be- 
kleedt. De kunst, wier invloed zoo krachtig en beslissend werkte, dat 
somtijds het genie van een enkelen meester voldoende was, om de taal 
met nieuwe levensgeesten te doordringen. Doch al ware ook de taal niet 
zoo ‘oneindig veel aan de letterkunde verschuldigd, nog zou de beoefening 
van deze eene hoofdzaak blijven voor den taalvorscher. Waar toch zal hij 
de gelegenheid vinden om de ontwikkeling der taal, door alle tijdperken 
heen, te bespieden, en de werking, die zij van- buiten ondervond, te 
waarderen: waar elders dan in de reeks van: de voortbrengselen der letter- 
kunde? Hier, hier vooral vindt hij het eigenaardige en natuurlijke tooneel 
zijner werkzaamheid. Behoef ik u voor den geèst te roepen, welk een 
ruime voorraad hem daar ter bearbeiding is aangeboden , welk een- rijkdom 
van lettervruchten ons vaderland heeft gekweekt? Denkt slechts aan de 
lang verwaarloosde middeleeuwen. Hoe hebben latere nasporingen den’ 
sluijer opgeligt van een poëtisch verleden, dat zich verlustigde in weelde- 
rigen overvloed! Hoe aanlokkelijk prijkt- daar de taal in» de liefelijke vol- 
heid -der bloeijende jeugd! Hoe doet zij eene bron: van kennis ontsprin- 
gen, waaraan de weetgierige zich nooit genoeg laven kan! Denkt aan de 
luisterrijke eeuw van een VONDEL en Hoort; aan die breede rij van kunst- 
gewrochten , Neĉêrlands onverderfelijken roem; aan die taal vol geest en oor- 
spronkelijk vernuft, die daar schittert in manlijke kracht. Denkt aan dén 
eenigen BILDERDIJK, die alleen, in het leven der taal, cen geheel tijdperk 
vertegenwoordigt. Welk een schat van leering is uit die goudmijn op- te 
delven! En daarbij, vroeger en later, welk eene menigte van andere wer- 
ken, hetzij in dicht of in ondicht, die allen in: meerdere of mindere mate 
het gebied. onzer. letterkunde verrijkten. Maar geen van, die allen mag 
de taalkenner geheel voorbijgaan. = Hem is het te doen om de taal in hare 
geschiedenis te kennen, om te weten, welke toestanden zij achtereenvolgens 


REDEVOERING. ; 109 


doorleefde. Daarom ziet hij in iederen schrijver een getuige van zijnen 
tijd; en weigert hem zijne aandacht nict, al mogt ook geen zweem van 
kunstgenot den verdrietigen arbeid -verzoeten. Ja, al leerde hem die arbeid 
naauwelijks iets anders kennen dan ontaardingen en feilen, nog zal hij 
zich de moeite niet beklagen; want voor zijne historische kennis is de oogst 
niet onvruchtbaar geweest. Geen geschrift dan, hoe onbeduidend ook op 
zich zelve, of het strekt hem tot eenig nut. De geheele letterkunde, met 
al hare sieraden, maar ook met al hare ontsiersels, behoort tot den om- 
vang van zijn onderzoek. 

Eindelijk de taal in haren tegenwoordigen toestand. Wederom een 
ruime werkkring, den taalkenner aangewezen. Zal hij zich angstvallig 
besluiten binnen de enge grenzen, door onbevoegde spraakkunstenaars ge- 
trokken, die niets als wettig erkenden dan hetgeen geijkt was met den 
stempel van het beschaafde gebruik? Zal hij niet verder zien dan die een- 
vormige boekentaal, in de stijve banden van willekeurige regelen geprangd? 
Neen, voor hem is de taal de uiting van het geheele volk: en waar anders 
zal hij die uiting opvangen dan in de gesprokene volkstaal, in de vrije 
spraak, gelijk zij, in ons aller dagelijksch leven, ongedwongen en onver- 
valscht, ons van de lippen vloeit? De levende taal: ziedaar ‘dan het hoofd- 
doel zijner opmerkzaamheid. Hij `schroomt niet, daarbij af te dalen tot 
de lagere volksklassen. Hij weet, dat de spraak, ook in ruwere vormen , 
nog veel eigenaardigs, veel echt Hollandsch vertoont, veel dat in staat is, 
over menig duister of twijfelachtig punt een onverwacht licht te verspreiden. 
Ook schroomt hij niet, zijn onderzoek uit te breiden tot buiten den kring 
der algemeene gesprokene taal, die het eigendom is van het geheele vader- 
land. Hij tracht, zooveel maar immer mogelijk, den geheelen taalschat 
te omvatten, en verzuimt dus ook den rijkdom der dialekten niet. © Elk . 
gewest, elke stad, ja ieder dorp en gehucht, biedt hem stoffe tot- naspo- 
ring. Overal vindt hij de volksspraak in bijzonderen: tongval gewijzigd, 
overal nieuwe woorden en vormën, nieuwe en kostbare bijdragen tot' ver- 
meerdering en volmaking zijner kennis. 

Ziet, G. T., tot zulk eenen omvang strekt zich het taalkundig onderzoek 
uit. Ik`beken het, de taak is veelomvattend, en gaat de krachten van 
een enkelen oneindig verre te boven. Doch de wetenschap vordert broe- 


£ 


110 M. DE VRIES 


-derlijke zamenwerking van velen; en bij vereenigden arbeid zal het mogelijk 
zijn, die taak al verder en verder te volbrengen, en telkens eene schrede 
nader te komen tot het verhevene doel. 


Er blijft mij nog over te spreken van de vereischten, bij het onderzoek 
in acht te nemen. Wel is het noodig, dat deze naauwkeurig worden be- 
paald. Hoe ligt zou men op het onafzienbare veld het spoor kunnen ver- 
liezen, indien daar niet een rigtsnoer gespannen ware, dat men veilig 
volgen kon. Het waarschuwend voorbeeld van vroegere taalbeoefenaren is 
daar, om ons de treurige gevolgen te leeren van beginselloosheid en wei- 
feling.  Hoevele bruikbare krachten werden niet verspild! Hoevele. dwa- 
lingen onbedachtzaam verspreid! Hoevele verschillende. stelsels! en tegen- 
strijdige meeningen doorkruisten elkander, vruchteloos wachtende op eene 
afdoende beslissing! Hoe weinig beantwoordde de vooruitgang der weten- 
schap aan hetgeen zoo- talrijke arbeiders en-zooveel werkzame vlijt schenen 
te beloven! En waardoor zijn die pogingen: gefaald? Omdat: het onderzoek 
niet werd voorgelicht door heldere bewustheid; omdat men te- werk ging 
zonder plan, zonder orde en regel; omdat men het: doel niet geraamd , 
den omvang niet berekend, maar vooral de vereischten niet vastgesteld 
had. Gelukkig is ook hier de ondervinding de beste leermeesteresse ge- 
weest.. Zien wij dan, welke grondregelş zij-als de ware en beproefde heeft 
doen'-kennen. Í PENY iiaia i 

De gewigtigste les,- door de ervaring verkregen, is de overtuiging, dat 
voor het taalkùndig. onderzoek: geen andere: grondslag mag worden erkend, 
dan de taal zoo als:zij door allen. gesproken wordt, zoo. als- zij: leeft in. den 
boezem van het geheele volk.: : Er-was een:tijd,dat men spraakkunsten 
en woordenboeken als wetgevende magten-:eerbiedigde;, of aan gevierde 
schrijvers: een beslissend gezag opdroeg ,;en angstvalligizich opi-hun voor- 
beeld: beriep. ~ Men:vormde zich begrippeniien schręef regels voor, aande 
bijzondere opvatting. :van enkele personenn:ontleend, maar veelal met: de 
volksspraak in lijnregten strijd. Zoo.: werd-de -wetenschap van- het 'leven 
vervreémd , de taalkunde' met ' de- taal zelve- in voortdurende tegenspraak 
gebragt: Zoo droeg-zij-oņntwijfelbaar de: kièemides yerderfs in haren‘schoot, 
Of żou de ;leveńde:- taal zich- geschikt: hebben::naar: de verdichtselen der 


REDEVOERING. 111 


school? Dat heeft de uitkomst anders bewezen. De geleerde Drossaard 
van Muiden mogt zijnen stijl kunstmatig dwingen in het enge gareel der 
Latijnsche grammatica, en talrijke bewonderaars vinden, die er eene eer in 
stelden, het voetspoor van den grooten meester te drukken; aan de zijde 
van Hoort mogten andere namen prijken, wier achtbaar gezag langen tijd 
het taalgebruik beheerschte; ‘de dichtlievende - genootschappen der vorige 
eeuw mogten in kunstregterlijke wijsheid wetten smeden en voorschriften 
uitdenken, om de taal, als de boomen in hunne lusthoven , tot eenvormige 
netheid en afgepaste regelmaat te versnoeijen: doch aan dit alles bekreunde 
het volk zich niet. Het regelde zijne spraak niet naar leerboek of gezag, 
maar sprak voort zoo als de vaderen hadden gesproken, zoo als het spreken 
opwelde uit het hart, om in een broederhart weerklank te vinden. En 
ziet, de tijd heeft regt gedaan. Het Latijnsche dwangjuk is afgeworpen , 
aan de magthebbende schrijvers de schepter ontrakt, de luimen der beter- 
weterij zijņn naar het vergetelboek verwezen: maar de spraak, de vrije 
spraak, bleef in leven en in bloei. Zij duldde dwang noch oppermagt, 
zij spotte met wie haar poogde te overheerschen, en rustig vervolgde zij 
haren eigen weg. ÆEn zou dan de wetenschap die levende spraak niet 
eerbiedigen , die telkens op iedere belemmering zegeviert? Is niet de taal 
de uitdrukking der. gezamenlijke natie, het eigendom van het geheele 
Nederlandsche volk? Wie heeft dan regt, zich te vergrijpen aan eene 
nationale bezitting? Wie heeft regt, de vrije stem der taal te versmoren, 
en zich zelven als wetgever op te werpen? De geschrevene taal moge met 
de uitstekendste bekwaamheid worden bestuurd, zoo na mogelijk aan de 
gesprokene getrouw blijven; doch zij is en zij blijft eene afbeelding, die 
nooit tot grondslag van het onderzoek kan dienen, waar men de zaak. zelve 
kennen wil. Zij kan — het is waar — in menig opzigt eene bron zijn 
van nuttige leering; maar die bron is veelal brak en troebel; en waarom 
ons te vergenoegen met afgeleide beekjes, als de volle stroom der levende 
volkstaal helder en verkwikkend voor ons henen bruist? 

Is alzoo de grondslag der wetenschap aangewezen, ook het leidende be- ` 
ginsel, dat bij het onderzoek gelden moet, kan niet twijfelachtig zijn. Wij 
zagen, hoe ijdele bespiegelingen en onderstellingen nimmer iets duurzaams- 
achterlaten. Welk ander beginsel zouden wij dan als het echte‘ huldigen , 


112 M. DE VRIES 


dan hetzelfde dat ook in andere wetenschappen als hoofdwet geschreven 
staat: de waarneming der natuur? Of zou datgene wat overal elders proef- 
houdend is gebleken, alleen in de taalkunde niet van toepassing zijn? Be- 
hoort niet de taal, evenzeer als de zigtbare schepping, tot het gebied der 
natuur, zij, die geen gewrocht was van willekeur of onderlinge overeen- 
komst, maar een onbewust en onmiddellijk ontvloeisel van den mensche- 
lijken geest, eene afstraling van het licht der rede, door den Schepper 
zelven in ons stoffelijk vormsel ontstoken? Hetzelfde beginsel derhalve, dat 
elders tot leiddraad verstrekt, waar de wetenschap zich wijdt aan het 
onderzoek der natuur, moet ook in de taalkunde de rigting van het streven- 
bepalen. Ook in haar zij dan de waarneming tot onfeilbaren grondregel 
gesteld. Geen vooraf opgevat denkbeeld of ingezogen meening, hoe ver- 
leidelijk ook voor het vernuft, geene uitgedachte redenering, in hoë be- 
koorlijken schijn ook getooid, mag den taalvorscher verlokken. Nooit mag 
hij den vasten bodem verlaten voor de zwevende luchtkasteelen der ver- 
beelding. De taal zelve aandachtig te beluisteren, al hare verschijnselen 
en wetten naauwkeurig op te merken: ziedaar zijne taak. Zorgvuldig 
wachte hij zich voor alles wat de zuivere opvatting zou kunnen benevelen. 
Hij trachte de taal, zoo als'zij werkelijk is, op te vangen en te erkennen; 
niet haar te plooijen naar zijhen bijzonderen smaak, of haar zijne eigene 
wijsheid op te dringen. Hij vinde de taal, hij make ze niet. Waarne- 
ming alleen, juiste, scherpe, onbevooroordeelde waarneming der levende 
taal zij de leuze. Zij is de eenige onbedriegelijke; van haar alleen mag 
de wetenschap vooruitgang en bloei verwachten. 

Indien echter het onderzoek niet ter halver wege zal blijven stilstaan , 
dan mag dit beginsel der waarneming niet worden beperkt tot ons heden- 
daagsch spraakgebruik, maar het moet zich uitstrekken ook tot de taal 
van vroegere dagen. Bij'onze beschouwing van het doel en den omvang 
der taalkunde is het ons telkens gebleken, dat aan geene verklaring van 
het tegenwoordige kan worden gedacht zonder opzettelijke historische ver- 
gelijking. Ziedaar dan op nieuw een dringend en onmisbaar vereischte. 
Nooit verstoute zich de taalkenner, over eenig verschijnsel —- ware het ook 
slechts de beteekenis van een woord of de kracht van eenen vorm — een 
beslissend oordeel uit te spreken, zoo hij niet eerst dat verschijnsel achter- 


REDEVOERING. 113 


waarts heeft nagegaan in zijne geheele geschiedenis, om in te zien, wan- 
neer en hoe het ontstaan is, welke vorming en ontwikkeling het doorloopen 
heeft tot op den dag van heden. Waar aan dezen onverbiddelijken eisch 
niet wordt voldaan, daar kan ook het begrip niet anders dan onvast en 
weifelend zijn; daar loopt men telkens gevaar, door den schijn misleid, in 
de grofste dwalingen te vervallen, eñ mogt men al dit gevaar gelukkig 
ontwijken, nog zou de kennis geheel tot het uiterlijke bepaald blijven , 
zonder helder besef, zonder wetenschappelijke waarde. Historische taal- 
studie is dus eene hoofdvoorwaarde, waarop nooit genoeg kan worden 
aangedrongen. Wie ernstig de wetenschap behartigen wil, hij stelle zich 
ten pligt, de geheele reeks der aanverwante talen vlijtig na te sporen; met 
onverflaauwden ijver te volharden in de beoefening der bronnen, waaruit 
de . geschiedenis der taal moet worden gekend; bovenal eene onvermoeide 
aandacht te wijden aan de gouden eeuw onzer dichtkunst en aan de let- 
terkunde der middeleeuwen, beiden voor den taalvorscher zoo onuitspre- 
kelijk leerrijke tijdperken. Hij streve er naar, de taal dier vervlogene 
dagen innig en volkomen te verstaan, niets, hoe schijnbaar gering ook, 
onopgemerkt te laten, alles door het licht van onderlinge vergelijking te 
verhelderen. Zoo geldt dan ook hier de waarneming in volle kracht. Wel 
kan zij hier hare stof niet regtstreeks uit het leven ontleenen; voor ons 
is de spraak van het voorgeslacht verstomd, wij -vernemen slechts den 
nagalm, in handschriften of boeken bewaard. Doch niettemin worde het 
beginsel, boven alles de levende taal te eerbiedigen , ook hier nimmer ver- 
loochend. Is de waarnemer ‘beperkt tot het geschrevene woord, nooit 
vergete hij dat het mogelijk is, ook daaruit het gesprokene op te vángen, 
uit de boeken de taal te herkennen , zoo als zij eenmaal werkelijk leefde. 
De trekken van het beeld mogen in den onzuiveren spiegel zich dikwijls 
vervalscht en misvormd vertoonen; maar gespannen opmerkzaamheid ‚kan 
dat beeld in oorspronkelijke reinheid herstellen. De verdichtselen en feilen, 
die schoolsche ' willekeur aan de taal heeft opgedrongen, zijn niet bestand 
tegen het licht der kritiek. Waar deze, met naauwlettende gestrengheid , 
elken schrijver met zich zelven en met alle anderen vergelijkt, al het ge- 
vondene wikt en weegt, toetst en beoòrdeelt: daar weet zij den schijn van 


het wezen, dwaling van waarheid te scheiden; en ziet, de taal begint te 
15 


14- M. DE VRIES 


herleven, het is alsof wij de vaderen zelve hoorden spreken, of wij in 
hun midden als tijdgenooten leefden. Zoo kan de gesprokene taal, ook 
van vroegere geslachten, worden gekend. Zoo is, door de gansche ge- 
schiedenis heen, de waarneming het leidend beginsel. 

Mijne ontvouwing van de vereischten der taalkunde wil ik hiermede 
besluiten. Het kon slechts mijne bedoeling zijn, de rigting van het on- 
derzoek af te bakenen, door de vermelding van die bijżondere eischen , 
die zich onmiddellijk laten afleiden uit het bepaalde doel, dat zich de taal- 
kunde voorstelt. Wilde ik mijne beschouwing verder uitstrekken, door 
opzettelijk te gewagen van die algemeene vereischten , die voor alle vakken 
gelijkelijk gelden, en zonder welke geene wetenschappelijke studie hoege- 
naamd denkbaar is; wilde ik aandringen op waarheidsliefde , op zelfstandig 
oordeel, en wat verder tot de kenmerken der wetenschap behoort: het 
ware, in eene vergadering als deze, eene overtollige, ja vermetele poging. 
Gij allen zult gereedelijk met deze nadere-toetsen mijne schets aanvullen 
en voltooijen. Voor mij zal het voldoende zijn, zoo ik bij de aanwijzing 
van den grondslag en het beginsel van het taalkundig onderzoek , er in 
geslaagd mogt zijn, naar waarheid de lessen voor te stellen , die de erva- 
ring van het verledene aan het heden en toekomende verkondigt. 


Gunstig zijn de teekenen des tijds voor de`vaderlandsche wetenschap , 
die ik in aard en strekking u poogde te schetsen. De stem der ondervin- 
ding heeft niet vruchteloos gesproken. Aan hare lessen getrouw, streeft 
onze taalkunde moedig voorwaarts, in klimmend bewustzijn van de schoone 
taak, waartoe zij geroepen is. Vervolge zij met vaste schreden het inge- 
slagen spoor! Dan zal zij waardig hare grootsche bestemming vervullen. 
Dan zal -zij voor: de ontwikkeling en beschaving van het Nederlandsche 
volk, voor de veredeling en volmaking der taal, voor de opwekking en 
aanvuring van nationale gezindheid, werken met bezielende kracht; in alle 
rigtingen tot vruchtbaren zegen gedijen voor het dierbaar vaderland. En 
wij zullen de streelende voldoening smaken, dat eenmaal van ons zal wor- 
den getuigd: zij hebben den duren pligt niet verloochend, aan de moeder- 
taal het offer te brengen eener regtmatige hulde; zij hebben prijs gesteld 
op het kostelijk erfgoed van een roemrijk voorgeslacht; zij hebben het hun 


REDEVOERING. 115 


toevertrouwde pand in eere gehandhaafd, gelijk het onverbasterde nazaten 
betaamt, en dat pand in verhoogden luister aan de nakomelingschap over- 
gebragt. i 


Edelgrootachtbare Heeren, Curatoren dezer hoogeschool! Het was eene 
aangename taak, die ik heden vervulde; door mijne denkbeelden omtrent 
'de vaderlandsche taalkunde hier openlijk uit te spreken. Moge deze ont- 
vouwing U niet onwelkom zijn geweest. Moge zij U het bewijs hebben 
geleverd, dat ik de moedertaal en hare wetenschappelijke beoefening op 
den regten prijs weet te schatten, dat ik diep doordrongen ben van het 
besef der op mij rustende pligten. Moest ik, ter wille van de eenheid , 
die in eene rede behoort te heerschen, mij bepalen tot slechts één der 
vakken, die mij zijn opgedragen: voorzeker zal het door U niet worden 
misduid, dat ik mijne stoffe ontleende uit dat gedeelte der wetenschap , 
waaraan ik steeds met bijzondere voorkeur mijn denken en werken heb 
toegewijd. Maar niet minder levéndig gevoel ik de hooge waarde van 
de letteren en geschiedenis des vaderlands, niet minder waardeer ik de 
dure eischen, mij ook in die beiden gesteld; in die beiden, die, aan de 
vaderlandsche taalkunde ten naauwste vermaagschapt, met haar gezamenlijk 
de steunpunten zijn onzer nationaliteit, de vermogende roerselen om de 
liefde voor den dierbaren geboortegrond tot vruchtbare werkzaamheid te 
bezielen. Wel is de taak gewigtig van hem, die geroepen is, die drie 
takken der vaderlandsche wetenschap door leer en voorgang te helpen be- 
vorderen. En tot die eervolle taak, voor mij de heerlijkste, die ik immer 
had kunnen wenschen, zie ik mij, door uw- vereerend vertrouwen, be- 
krachtigd door onzen geëerbiedigden Koning, eene nog schoonere en rui- 
mere gelegenheid aangeboden dan die, waarin ik mij vier jaren lang aan 
eene zuster-academie mogt verblijden. Ik zie mij geroepen hier aan de 
Leidsche hoogeschool, sterker. nog dan hare zusteren door de innigste 
banden aan het vaderland verknocht, aan deze doorluchtige instelling, wier 
aloude luister, meer nog dan voorvaderlijke heldenmoed, den roem van 
ons Nederland duurzaam heeft gevestigd.. Hoe zal ik woorden vinden, 
om naar waarheid het gevoel van dankbaarheid uit te drukken, dat mij 

15* 


, 


116 ` M. DE VRIES 


den boezem vervult? Maar neen, het zijn geene woorden, geene ijdele 
betuigingen, die gij verlangt; gij wilt, dat ik mijne erkentelijkheid door 
daden betoone, door een ijverig, krachtig, volhardend streven op de edele 
loopbaan, mij hier door, uwe gunst geopend. Ontvangt dan in dit plegtig 
oogenblik de heilige verzekering, dat het de vurigste wensch van mijn 
hart is, uwe verwachting niet te leur te stellen. Mag ik iùn het vertrou- 
wen, mij door mannen van uwen rang en van uwe- terdibidten geschon- 
ken, een blijk zien uwer hooggeschatte goedkeuring van hetgeen elders 
door mij verrigt werd, van de beginselen, die ik tot hiertoe in de weten- 
schap beleed: het zal mij een nieuwe prikkel zijn, om in den ijver niet 
te verflaauwen, maar te arbeiden met verhoogde geestdrift en met verdub- 
belde kracht. Wel gevoel ik, hoeveel mij ook thans nog ontbreekt, om 
de mij aangewezen roeping zoodanig te vervullen, als ik zou wenschen te 
doen. Wel is het niet zonder schroom, dat ik de geringheid mijner krach- 
ten met de grootschheid mijner taak — mijner driedubbele taak — ver- 
gelijk. Maar, zoo liefde voor de wetenschap, zoo belangstelling in den 
bloei dezer hoogeschool, zoo een hart dat met warmte klopt voor het dier- 
baar vaderland, zoo onvermoeide ijver en volharding iets kunnen waarbor- 
gen: dan durft ik U beloven, dat gij U nooit zult beklagen , mij met uw 
vertrouwen te'hebben vereerd. Rijper leeftijd en voortgezette arbeid zullen , 
hoop ik; datgene aanvullen en verbeteren, waarin ik thans nog te kort 
mogt schieten. Zoo hoop ik dan mij te kwijten van de schuld der dank- 
baarheid jegens U, Edelgrootachtbare Heeren, en jegens deze hoogeschòol, 
aani welke ik eenmaal mijne vorming te danken had. Met aandrang roep 
ik daarbij uwe voortdurende toegenegenheid, uwe veelvermogende onder- 
steuning in. En worde steeds uwe ijverige zorg voor de bevordering van 
wetenschap en verlichting met -overvloedigen żegen bekroond ! 


Hooggeleerde Heeren, Zeer Geachte Ambtgenooten ! U van deze plaats 
te mogen begroeten, is een voořregt, dat mij tot innige vreugde verstrekt. 
In uwen kring te worden opgenomen, met U te arbeiden tot den bloei 
der Leidsche hoogeschool, en in die broederlijke zamenwerking de gele- 
genheid te vinden, om U mijne achting en mijnen eerbied , mijne dank- 
baarheid , mijne vriendschap te betoonen: welke schoonere bestemming had 


REDEVOERING. 117 


mij immer te beurt kunnen vallen? Of zou ik niet wenschen, U-de ge- 
volens van mijn hart op eene Uwer waardige wijze te doen blijken? Sla 
ik het oog op uwe vergadering, ik zie mannen, die door hunne geleerd- 
heid en hunne talenten den roem van ons vaderland verhoogen. Ik zie 
sommigen mijner voormalige leermeesters, aan wie ik mij zoo duur ver- 
pligt gevoel, wier heldere kennis mijnen geest verlichtte, wier welwillende 
vriendschap mija gemoed weldadig verwarmde. Ik zie trouwe vrienden, 
wier gezellige omgang, uit eenheid van rigting geboren, door wetenschap- 
pelijk streven veredeld, mij steeds eene ruime bron van levensgeluk is 
geweest, en die thans mij de broederhand reiken, nu ik, na kortstondige 
scheiding , tot hen ben teruggekeerd , om weder in hun midden te leven en 
met hen te trachten naar een zelfde doel. Welaan, mijne vrienden, die mij 
met zooveel hartelijkheid te gemoet. komt, vol vreugde aanvaard ik onze 
nieuwe betrekking. Moge zij ons nog naauwer aan elkander verbinden. 
Dubbel behoefte heb ik thans aan uwe vriendschap; want gij weet het, 
hoe kort ik slechts werkzaam was aan Groningens hoogeschool, steeds zal 
de herinnering aan dat viertal jaren mij dierbaar en onvergetelijk blijven. 
Gij weet het, ik vond er ware vrienden , van wie het mij moeilijk viel te 
scheiden, vrienden die mijnen voorspoed hebben gedeeld en verhoogd , die 
met mij hebben geweend in mijnen bitteren rouw. Bij U hoop ik vergoe- 
ding te vinden voor hetgeen ik vaarwel heb gezegd. Gij allen, vrienden, 
- leermeesters, ambtgenooten, blijft voor mij wat gij altijd geweest zijt. Aan- 
gevuurd door uw voorbeeld, gesterkt door uwe welwillendheid, zal ik mij 
gelukkig rekenen, met U de handen ineen -te slaan tot bevordering van 
het rijk der waarheid, en onze eendragt zal vruchten dragen voor de edele 
zaak, waaraan ons aller leven is toegewijd. 


Hoe had ik gewenscht, bij deze gelegenheid een hartelijk woord te spre- 
ken tot den eerbiedwaardigen grijsaard, die de Nestor is van uwen kring, 
mijnen hooggeschatten leermeester SIEGENBEEK.- Hoe gaarne had ik- openlijk 
de hulde mijner erkentelijkheid herhaald aan hem, den oudsten en ge- 
trouwsten vriend mijns Vaders, die voor mij steeds een vaderlijk vriend 
was, steeds mij met treffende. blijken van welmeenende toegenegenheid 

- vereerde. -Is hij door hooge jaren en wankele gezondheid verhinderd, ge- 


118 ' M. DE VRIES 


tuige te zijn van dit plegtig uur, ik weet het, hoe hij in het geluk, dat 
mij te beurt valt, deelt met onverkoelde belangstelling; hoe het hem wel- 
kom is, dat de taak, door hem zelven, nu zes-en-vijftiġ jaren geleden , 
met jeugdige kracht aanvaard, en van welker vervulling zooveel lofs door 
hem werd ingeoogst, thans aan mij, zijnen dankbaren leerling, is opge- 
dragen. Hoe zal ik aan zoovele gunstbewijzen van zulk eenen geachten 
voorganger naar waarde beantwoorden? Hoe anders dan door krachtige 
inspanning om een niet onwaardig opvolger te zijn van den man, wiens 
verdiensten in Nederland zullen leven , zoo lang aan de vaderlandsche taal 
en letteren de verschuldigde eer żal worden betoond. 

U, eerwaarde scmrANT, wien ik als mijn onmiddellijken voorganger mag 
begroeten, zij een welgemeende heilwensch toegebragt. Mag ik mij niet 
bėroemen op het voorregt, uw leerling te zijn geweest: gij zult daarom 
de betuiging niet versmaden van de achting, die ik voor U gevoel. - Vele 
zijn de diensten, door U aan de vaderlandsche letterkunde bewezen , niet 
slechts in uwe betrekking aan deze hoogeschool, maar ook in het ambt, 
vroeger door U in het Zuiden bekleed, waar nog uw naam bij de Vlaamsche 
broeders in dankbare herinnering leeft. Na eene lange en werkzame loop- 
baan is U thans, om uwe gevorderde jaren, de welverdiende rust in eere 
geschonken. Moge die rust nog lang in ongestoorden voorspoed uw deel 
zijn, en worde het genot daarvan U verhoogd door de streelende voldoe- 
ning, waarmede het terugzien op een welbesteed leven de kroone der 
grijsheid veredelt 1). 


Een woord ook tot U, hooggeëerde BAKE en GEEL, — want vergunt 
mij U beiden te zamen te noemen, die ik nooit in mijne gedachten van 
elkander heb gescheiden. U beiden mag ik als mijne leermeesters roemen. 
U beiden, zeg ik; want al heb ik slechts van één Uwer, in den eigenlij- 
ken zin des woords, geregeld onderwijs genoten: ook een leerrijke om- 
gang, geestrijke gesprekken en verstandige raadgeving zijn vermogende 


1) Ik geef deze toespraak, zoo als zij oorspronkelijk gesteld was, De afwezigheid van 
den Heer scuranT heeft bij het uitspreken kleine veranderingen noodzakelijk gemaakt. 


‘s 


REDEVOERING. i 119 


hulpmiddelen tot vorming van het jeugdig gemoed. Hoeveel heb ik niet 
aan U beiden te danken! In de schatten der klassieke oudheid hebt gij mij. 
ingewijd, en door het regte gebruik mij die bronnen van het ware schoon doen 
erkennen in hare vormende kracht; gij hebt mij doordrongen van de be- 
proefde beginselen, die in alle vakken van mensçhelijke kennis den 
weg ter waarheid verzekeren, en mij voorgelicht door uw schrander oor- 
deel, uwen gelouterden smaak, ùwen geoefenden kunstzin. En aan dit 
alles hebt ġij de kroon opgezet door de hartelijke gezindheid , die ik steeds 
van U mogt ondervinden, door uwen belangstellenden ijver om mij die 
loopbaan te doen ontsluiten, die mij het onschatbare voorregt schenkt, aan 
uwe zijde voor de wetenschap te leven. Een woord van diepgevoelden 
dank moge U niet ongevallig zijn. KĶan ik nimmer uwe weldaden naar 
eisch vergelden: ik wil er naar streven door van verre uw voorbeeld te vol- 
- gen, door voort te gaan met'U te toonen, dat gij zooveel goeds niet aan 
een ondankbare hebt verspild.. 


Datzelfde zij ook met warmte aan U gezegd, waarde RUTGERS, beminde 
leermeester en vriend! Nooit zal bij mij de herinnering verflaauwen aan 
die genoegelijke uren, met U doorgebragt, toen ik door U werd ingeleid 
in de verborgenheden der taalkennis, en de heldere fakkel der heilige 
Sanskrita mij door U werd ontstoken. De gevoelens, die mijn hart voor 
U koestert, zijn U bekend; want voor U heb ik nooit geheimen gehad , 
het was mij eene behoefte, U in. mijn binnenste te doen lezen. Zal de 
betrekking tusschen U en mij voortaan eene andere zijn dan zij tot hiertoe 
geweest is: blijven wij steeds voor elkander dezelfden. Voor mij heeft die 
nieuwe betrekking eene dubbele. waarde, omdat zij mij aan U nog nader 


verbindt, nog meer mij de pahenna geeft, U mijne ari gihahiliid 
te bewijzen. 


Ook U, hooggeachte van assen, wil ik openlijk het dankgevoel betui- 
gen, dat mij voor U bezielt. Hoeveel welwillendheid hebt gij mij steeđs 
bewezen! Hoe hebt gij steeds mijne belangen met opregte deelneming - 
behartigd! Hoeveel nut heb ik getrokken van uwen keurigen smaak, van 
uw scherpzinnig vernuft! Hoe dikwijls hebt gij mij verrast met fijne en 


120 ; M. DE VRIES 


juiste opmerkingen over menig verschijnsel onzer moedertaal, die gij met 
zooveel geestdrift vereert, en, in verpoozende afwisseling met de strengê 
regtswetenschap, zoo gelukkig beoefent. Wil mij ook verder uwe leering, 
uwe toegenegenheid, uwe vriendschap niet onthouden. Ik blijf die thans, 
gelijk vroeger, op den hoogsten prijs stellen, en bied U de verzekering 
aan, dat gij in uwen nieuwen ambtgenoot altijd dezelfde gevoelens van 
eerbied en erkentelijkheid zult aantreffen, die gij in uwen voormaligen 
leerling nooit hebt gemist. 


Is er iets, dat mijne vreugde op dezen dag verheft tot een zalig gevoel, 
het is uwe tegenwoordigheid, lieve Vader! Als ik U aanzie en in uwe trek- 
ken lees, wat er omgaat in uwe ziel, dan welt er een stroom van aandoe- 
ningen in mijnen boezem op. Daar verrijst voor mijne verbeelding mijn 
geheele leven, van de geboorte tot op heden, en het bevat niet een enkelen 
dag, die niet doorweven is van uwe teedere liefde, van uwe trouwe zorg, 
van uwen wijzen raad. Maar het heilig gevoel van eerbied, van liefde, van 
dankbaarheid, dat het kind voor zijne ouders koestert, het uit zich niet in 
woorden, in het openbaar gesproken: het geeft zich lucht in den huiselij- 
ken krinġ, of in de stille eenzaamheid, als het volle gemoed zich uitstort 
voor Hem, die-in het verborgene ziet. Hij, de algoede God, heeft uwe 
gebeden verhoord, en uwe opofferende vaderlijke trouw met eene uitkomst 
bekroond, die uwen hoogen ouderdom met verkwikkenden zegen omstraalt. 
- Want wellust moet het U zijn voor het harte, U, die uw hoogste geluk 
steeds in uwe kinderen steldet, nu gij uw beide zonen op een standpunt 
geplaatst ziet, waarop zij, door het betrachten uwer wijze lessen, nuttig 
werkzaam. kunnen zijn voor het vaderland , dat wij door U leerden liefhebben, 
voor de wetenschap, waarvoor gij ons gemoed in vurigen ijver ontvlamdet. 
Wellust moet het U zijn voor het harte, den oudste van ons beiden aan 
uwe zijde te zien, door het vertrouwen zijner medeburgeren tot deelneming 
aan het staatsbestuur geroepen, en den jongste te zien optreden om eene 
taak als deze te aanvaarden, hier aan de Leidsche hoogeschool, die gij 
steeds zoo hoog hebt geëerd, die zoovelen uwer beste vrienden als hare 
sieraden telde, wier roem onze onvergetelijke KemPER door den zijnen ver- 
hoogde. De vreugde, in dit uur U geschonken, storte een zachten balsem 


REDEVOERING. ` 121 


in uw hart, nog bloedende van de wonde, die het verlies van een teêr- 
beminden broeder U sloeg. De zegen, U genadig verleend, blijve uw 
deel tot in lengte van.dagen. Uw raad en uwe leering blijve mij voor- 
lichten in mijne`nieuwe roeping; uw vaderlijke zegen zij mij tot bemoe- 
diging en steun; uw gebed stijge voor mij op, dat het God behage, mij 
de krachten te verleenen, om de, pligten, waartoe ik mij heden verbind , 
getrouw te vervullen. 


Nog een woord tot U, edele Jongelingen, kweekelingen dezer hooge- 
school! Voorzeker, het is eene schoone taak, voor U te.mogen optreden , 
om mede U te geleiden op den weg der wetenschap. Maar dubbel schoon 
is die taak, waar het eene wetenschap geldt, die. aan de heiligste belan- 
gen van het vaderland zoo naauw is verbonden. O! mogt ik er in slagen, 
het vuur, dat in mij blaakt, in uwe borst over te storten, U te doen 
ontgloeijen in liefde voor de dierbare moedertaal, voor. de letteren en ge- 
schiedenis van ons doorluchtig voorgeslacht! Mogt ik er in slagen, uwe 
geestdrift ten goede te rigten, uwen ijver te bezielen tot vlijtige inspån- 
ning, maar bovenal U het pad te wijzen, dat leidt tot degelijke kennis; 
want zij alleen is het, die den ijver en de geestdrift kan vormen tot eene 
zedelijke kracht. Maar behoef ik nog te twijfelen aan uwe gezindheid , 
`om met mij die-leūze te volgen? Staat niet in het gedenkboek dezer hoo- 
geschool -schier op elke bladzijde gegrift, hoe steeds hare kweekelingen in 
liefde tot het vaderland . een. roemrijk voorbeeld hebben gegeven? Heeft 
niet de klagt, die zoo menigmaal werd aangeheven over de verwaarloozing 
onzer moedertaal, weerklank bij Ulieden gevonden, en U elke poging doen 
toejuichen, die strekken kon om haar te herstellen in haar onvervreemd- 
baar regt? Maar die klagt zelve was het bewijs van herleefde belangstel- 
ling, de onmiskenbare uiting van den vooruitgang der wetenschap, dien 
mijne rede U aanwees. Welaan dan, slaat moedig de handen aan den 
arbeid, om tot dien vooruitgang mede te werken, zooveel in uw vermogen 
is. Zal onze wetenschap werkelijk de. plaats innemen, waarop zij `aan- 
spraak heeft, en geheel hare bestemming vervullen, dan moet haar leven 
en krachtige bloei uitgaan van onze hoogescholen, van ons jeugdig ge- 
slacht, dat de hope der toekomst in zich draagt. En in dien edelen wed- 

! 16 


122 M. DE VRIES, REDEVOERING. 


ijver mag vooral ons Leiden niet achterblijven, Leiden, dat op zoovele 
herinneringen boogt, zoo dierbaar aan het nationale gevoel, Leiden, dat 
in de klassieke en oostersche letteren een onvergankelijken roem heeft ver- 
worven, en des te meer aan de vaderlandsche wetenschap dure verpligtin- 
gen heeft. Jongelingen! waardeert uwe roeping, gevoelt wat gij aan het 
vaderland schuldig zijt! Wat mij betreft, ik ken geen hooger genoegen 
dan met U te streven naar dit edel doel; en wel mag ik er trotsch op zijn , 
dat mij daartoe het regt is gegeven. Met vertrouwen aanvaard ik mijn 
werk in uw midden, en ik durf het verwachten, dat eerlang tusschen U 
en mij die vriendschapsband zal. worden aangeknoopt, die alleen den goe- 
den uitslag van ons gemeenschappelijk pogen kan waarborgen. Als ik 
herdenk aan de jaren, die ik daar ginds met uwe broeders heb doorge- 
bragt, aan de gevoelens, die hen en mij verbonden , en , nog voor weinige 
dagen, ons afscheid vergezelden, dan gevoel ik dubbel de waarde van 
zulk eene schoone betrekking. Maar het is mij, als zag ik reeds de voor- 
teekenen, dat ik in denzelfden vertrouwelijken omgang mij ook met U zal 
mogen verheugen. Zie ik niet in enkelen Uwer diegenen weder, die ik 
reeds in Gruno’s veste onder mijne vrienden mogt tellen? Zie ik niet velen 
onder U, die, in jeugdiger leeftijd, een gelijke band aan mij hechtte , 
toen, in deze zelfde stad, een andere werkkring mij het voorregt schonk, 
mede hen voor te bereiden tot de loopbaan , die zij thans aan deze hoo- ' 
geschool betreden? Gij, mijne vrienden, ontvangt mijnen groet! Sluiten 
wij op nieuw ons aaneen, om thans, op hooger standpunt, onzen vroe- 
geren arbeid te vervolgen. En gij allen, burgers dezer hoogeschool! ver- 
eenigt U met ons in eendragtigen ijver, tot ernstige behartiging der we- 
tenschap, tot handhaving van de regten der moedertaal, tot bevordering 
van het welzijn des vaderlands ! 


SERIES LECTIONUM, 


IN 


ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 


HABENDARUM, POST FERIAS AESTIVAS ANNI 1853. 


FACULTAS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITERARUM HUMANIORUM. 


T. G. J. JUYNBOLL Sermonis Hebraei elementa tradet, cum 
Grammaticå explicandâ, tum analyticis Exercitiis moderan- 


.dis, diebus Lunae, Martis et Mercurii, >... sess sseo horå VIII, 


GE E TO A E E Na ES E a o i a A SSN 

- Literarum Arabicarum, Chaldaicarum et Syriacarum initia 

docebit (duce Cl. Roorna, WrneRO , UnLEMANNO) , diebus 

Jovis, Vonet Saturni oona EOE EA Rn 

. Cum provectioribus discipulis legere perget Al-Bayāno’l- 

Mogrib, ex ed. CL Dozyr, die Martis,» . 3e. ciin 

et Hamāsae Carmina cum TiıgrIzīr Commentario , die Veneris , 

Coranum , additå lectione Commentarii Baidhāwiani, die Jovis, 

Chrestomathiam Syriacam a BrrnsterINIo editam , die Jovis , 

M. SıecENBEEK , provectae aetatis causå rude donatus, quantum 
per vires licebit, studiosae juventuti prodesse conabitur. 

J. Baxe interpretabitur Cıceronis Libros de Oratore, diebus 

Luhao, Martis “ef Mercan S UAT EE n a 

Parois aliquot. Dialogos, initio facto a Protagora, iisdem 

TAa EARR AEA DE y DoE I ESA ATE Aa ETELE aS E AAA 

Ex Antiquitatibus Atticis selecta fápita tractabit, die Lunae , 

Scholas paedagogicas habebit, die Mercurii, .... >... 


124 SERIES LÈÉCTIONUM. 


A. Rurerrs, Jesasar Vaticinia et Psalmos selectos interpreta- 


bitur, diebus Lunae et Martiss t en. 0ra e R 
et dio 'Morouriiy cann A PEER E EET 
Priorem Regum Librum cursoriâ lectione tractare perget, 
die Mårtisj eiu Aao ree r EIE A A 
t dio Jovis y k ee E N e e eae NN A ET 
Antiquitates Israëlitarum explicabit, diebus Lunae, Martis 
etéMoronri y o nAn o E e e E S AA a e 
Grammaticam Sanskritam docebit et Mahabharatam expli- 
care perget, diebus Lunae et Mercurii, . .. ....... 
J. H. STurrKEN, Logicam tradet, diebus Jovis et Saturni, . . 
etdi Veneris A AT a AON A A TER RA i 
Metaphysicam docebit, diebus Martis et Mercurii, . .. .. 
Ethicam explicabit, diebus Lunae et Jovis, . ....... 
Paedagogicam exponet, diebus et horis auditoribus com- 
modis. 
C. G. CosrT , Antiquitates Romanas tradet, diebus Lunae , Martis 
et Merouri a e A a T E TE A N A A 
Historiam veterem provectiores docebit, diebus Lunae et 
Mercar rowei A a a P a e AN RA 
Locos selectos ex Scriptoribus Graecis et Latinis Antiquitatem 
Romanam illustrantes interpretabitur, die Jovis, . . ... 


Scholas paedagogicas habebit, diebus Martis et Jovis, 
Elementa Artis Metricae docebit, diebus Jovis et Veneris, 
Initia Palaeographiae Graecae Candidatis Literarum explica- 
bit, diebus: Veneris et Saturi aio e RORE e ai 
Disputandi exercitia publica moderabitur, die Jovis, 
R. P. A. Dozy, Prof. Extraord. , Historiam universalem explica- 
bit, diebus Lunae, Martis et Merouri; AEA y A 
Locos historicos difficiliores et varia Historiae Literariae capita 
tractabit , diebus Jovis et Veneris, . . .. s. ensue. 
**** Scholae Literarum Belgicarum et Historiae Patriae 
indicabuntur, simulatque Cathedrae vacanti prospe- 
ctum erit. 


XII. 


SERIES LECTIONUM. 


FACULTAS MEDICA. 


C. Pruys vaN DER Hosven Pathologiam docebit, diebus Lunae , 
Moórcuri. ot Monamaa N EHE a, a a V e a a 
Medicinam practicam cum exercitatione in Nosocomio acade- 
PE aTe O PUDERE A. E I UA DAAE ESEA E E E 
Historiam Medicinae tradet, diebus Martis et Jovis, .. .. 
G.C.B.SurINeaAR Therapiam generalem docebit , diebus Mart. et Jov. 
OE A E A E a E a E e 
Pharmacognosin et naturalem remediorum historiam, diebus 
Tapes Mereni- ok: Vnori s aiva e a at 
Therapeuticum remediorum usum indicabit, diebus Mercurii 
EE V anons d T E E AAN R E E ET ' 
Doctrinam morborum singularium tradet, diebus Lunae, 
N ES EATS N a R PA EN 
Praxin medicam, ad lectulos tapantan moderabitur , 
diebus singulis, ...... E VA REI 
F. W. Krixerr Theoriam Disciplinae chirurgicae oxpatiet, dicbus 
Lunae: Mercar: ok Venena an e e E E A RE 
_ Exercitationibus clinicis, in Nosocomio academico habendis , 

M vacabit, diebus Lunae, Mercurii, Jovis et Saturni, 
Collegio casuali, diebus Martis et Veneris, ......... 


Operationes chirurgicas , tum etiam Vincturarum et Fasciarum 


doctrinam , demonstrabit, horis deinde indicandis. 

Doctrinam de morbis oculorum exponet, die Saturni, . 
Medicinam forensem , diebus Lunae et Jovis, . ....... 

Anthropologiam. medico-forensem docebit, die Veneris, 
A. E. Simon Tnomas, Prof. Extraord., Theoriam Artis obstetri- 
ciae exponet , diebus Martis, Jovis et Saturni, .. ... ... 
Exercitationibus clinicis, in Nosocomio academico habendis , 
väcabit quotidie aA a a A e aA aa oloa o 
Doctrinam operationum tradet, et operationibus obstetriciis , 
tum in pelvi factitiâ , tum in cadavere instituendis , praeërit , 
die Mercurii, ...... AET ETIN ai a EEAS 


125 


IX. 


A 


VIII. 


XII. 


XHI—III. 


XXIIT 


Į; 
IX. 


126 = SERIES LECTIONUM. 


Gynaecologiae et gynaecopathologiae capita -selecta tradet, 

dib- Lunae: ois s AA O a s E E E T horå II. 
Praxin obstetriciam, tum in Nosocomio academico, tum in 
Policlinico obstetricio, quoties necesse erit, moderabitur. 
H. Harsrrrsma, Just. Fil., Prof. Extraord., Anatomiam spe- 
cialem et practicam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, 


Jovis zet Vonengg n de e e A LR SI eI o TONEN NN X. 
Physiologiam, experimentis et observàtionibus microscopicis “ 
illustratam , isdem diebus, o o T een SaR EON EI, í IX. 


Methodum secandi cadavera, quotidie , hiberno khikv, < KIII. 
F. W. KrircrR et H. HALBERTSMA disputandi exercitiis publicis 
praccrunt, dio- Marh; e soe A, SENER EIU NN TI. 


FACULTAS JURIDICA. 


H. G. Typeman, Emeritatum nactus et cessans a praelectionibus, 
non tamen cessabit in studiorum suorum fructu lubenter com- 


municando. 
C. J. van Assen interpretabitur Digestorum locos selectos, 


diebus Lunae, Martis et Merċurii, ... o.. eese esssoeo A, 
Justnanı Institutionum Libros IV cum TarorsIu para- | 
phrasi, diebus Lunae et Mercurii, ....... EAE. XII, 
et Qio Vono IUen ON NAOVA a ONEEN T AAE RTF: 
Jus Civile Hodiernum , secundum ipii diiin a se editum 
diebus Lunae, Martis et Mercurii, . ... e csere XI. 
Legem Judiciorum privatorum eorumque historiam, et rem 
judiciariam privatam, die Jovis, =.. =s s. e oee ee X—XII, 
et die Veneris cum exercitationibus forensibus, .. .. X, 


Gazı Institutionum et Auctorum classicorum selectos locos, 
ad Jus Romanum pertinentes, horis constituendis. 
H. Cock tradet Jus Criminale, diebus Lunae, Martis, Mercurii, 
et Jovis: oi aa a BERN R A EE MEU a ao MEA 
Jus Poklici et Gentium , diebus Lunae; Martis et Mercurii, X. 
Jus Naturale, diebus Lunae, Martis et Mercurii, ..... XI. 


SERIES LECTIONUM. 127 


Ordinem Judiciorum' Criminalium , diebus Lunae, Martis et 


Mon a A O e a a e N Ee e e E horå XII. 
J. oe War explicabit Encyclopaediam et Methodologihim Juris, } 
diebus: Lūnae, Martis et Merouri, iio. o o en E a a IX. 
Historiam Juris Romani enarrabit, iisdem diebus, . .... X. 
Jus Mercatorium exponet, die Jovis, .. .. sa cean. XII, 
O INCE aE P E A A AE A AITE TAE T IX—XII. 
Historiam Juris in Patriâ nostrâ, inde ab Unione Rheno- 
trajectinâ , tradet diebus Lunae, Martis et Jovis, .... y; 
S. VısserIne Statisticam patriae explicabit , diebus Lunae , Martis 
OA E E E A N a N a a a N a I. 
Historiam Europae diplomaticam , isdem diebus, . . .. lI. 
Oeconomiam politicam, die Jovis et die Veneris, . .... I—II. 
Locos selectos ex Oeconomiå politic et Statisticå tractabit , 
a V a a A T E RANA IX. 


FACULTAS THEOLOGICA. 


W. A. van HENGEL, provectae aetatis causå rude donatus, quan- 
tum per vires licebit, Academiae alumnis prodesse conabitur. 
Cum Theologiae studiosis provectioribus de variis rebus 


gravioris argumenti familiariter colloquetur, die-Veneris, VI. 

= N. C. Kıst Historiam Ecclesiasticam docebit imprimis antiquam , 
diebus Lunae, Martis et Mercurii, . . o.oo e ee iaee XII. 

Christianae Morum Disciplinae partem exponet practicam et 
asceticam, diebus Lunae, Merċurii et Veneris, ....:. XI. 

Doctrinae et Dogmatum Christianorum Historiam tradet , 
donaa TaN NOE A a aa E a a AEN XL. 

Historiae Ecclesiasticae Veteris monumenta exponet, die 
Martis a O RR E a Ea E OA E KF 
Orationibus Sacris praeërit, die Martis, . .... s... II. 

J. H. ScnoLteN Dogmaticam Christianam tradet, diebus Lunae 
AE VENONS a a u T a AE Ea as OLR AEE AKA AA X; 


et diebus Martis et Jovis, a... s... e Porre Gi XE 


128 =~ SERIES LECTIONUM. 


Theologiae naturalis, sive Philosophiae de Deo, historiam 


enarrabit, diebus Jovis et Veneris, . m o.o on aa horå I. 
Librorum N. F. historiam tradet, diebus Lunae et Martis, $; 
Orationibus Sacris praeërit, die Mercurii, . . ... <... I: 

A. NmermryeR Lucar librum, Acta Apostolorum inscriptum , 
interpretabitur, diebus Martis et Jovis, . .. ce ass... VII, 
ét dio Meroni, o ein in utn A Va e IA AARE ESIA IX. 
Theologiam practicam tradet, diebus Jovis et Veneris, . .. IX. 
Orationibus Sacris praeërit, die Jovis, =.. osnon anh T, 

` A. Kurxen, Prof. Estraord., Hermeneuticam librorum N. F. 
tradet, die Lunas O AE IEE E AE PU RUDAVA 
et»die Jovis i ERSE REE a III AE ENA K. 
Librorum V. F. historiam enarrabit, die Mercurii, . ... E: 
et die Veiorisie pu an NE A E R NR OE CANGE VIII. 

*** Publice disputandi Exercitationibus praeërunt, die Ve- 
Nerin e ET a TA A S AE TSE AA a ' Il, 


N. C. Kıst, J. H. SCHOLTEN, A. NIERMEYER et A. KUENEN. 


FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
: ET-PHYSICARUM. 


C. G. C. RremwarpT Civium academicorum studia, quantum 
aetas et vires sinent, juvare paratus est. 
J. vaN pEr Korven Zoologiam et Anatomen comparatam docebit , 


diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, ...... XI. 
Mineralogiae et Geologiae elementa exponet, diebus Lunae 
et Mercor oa EA KROES A E T EP, p AN ĮI. 
Anthropologiam sive Historiam naturalem Hominis docebit , i 
diebns Martis cet Javinis si FERA DOA i 
A. H. van per Boon Merscu Chymiam corporum organicorum 
exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, . ..... IX. 
Chymiam, quae anorganica vocatur, docebit iisdem diebus, XI. 


Artem pharmaceuticam theoreticam et experimentei expo- 
net, diebus Lunae et Mercurii, s... x. a AE XII. 


SERIES LECTIONUM. 


129 


Oeconomiam ruralem tradet, diebus Martis et Jovis, .. . horå XII. 


Experimenta instituendi artem docebit, et Exercitia practica 
in Laboratorio moderabitur quotidie. 
Cum Studiosis provectioribus de Physiologi chymicâ collo- 


quetùr,; die Veneris, horå vespertin, . .. n os von nas 

G. J. VerpaĮm Elementa Geometriae planae et Trigonometriam 

planam: wadet y dio: JOVID EGES ARAE E O E 

otidio Vanai aS a A OR A NE a ES d 

Stereometriam et Trigonometriam sphaericam docebit, diebus 

Jova ot- VORO a yom ei i aa e NI AG AEE IES TEA 

Arithmeticam universalem , sive Algebram, tradet, diebus 

Marts ot Mercuri, o o cae a Se A RE Dia 

él rdio Jonini e AN E E a e e a a 

Geometriam analyticam, Calculum differentialem , et Mecha- 

nicam tractabit, diebus et horis, postea indicandis. 

Scholas paedagogicas habebit, die Lunae, horå commodâ. 

F. Karser Astronomiam theoreticam tradet, diebus Lunae, Mar- 

SSe Morar ab JOTI RO a e e a ea o LE T N 

Astronomiam practicam iisdem diebus, >... 3. ...nn 

Astronomiam, quam popularem vocant , tradet, diebus Lunae 

OE JOVD NOFA VESD NE S oE ar O L ya 


Post ferias paschales autem -horå quâådam matutinâ, Audito- 
ribus commodå. 

Theoriam motus corporum coelestium , et disquisitiones sele- 
ctas de perturbationibus , quas motus corporum coelestium 
patiuntur, aptis horis commentabitur. 

Singulos suos Auditores, ad coelum, tubi optici ope, per- 
lustřandum , aptis temporibus evocabit. : 

Artis observandi exercitiis quotidie praeërit. 

G. H. pe Vriese Phytographiae fundamenta tradet autumnali 
tompore; singulis diabts An Ang a aoo o E 

Plantarum indigenarum et medicå virtute praeditarum histo- 

riam illustrabit, verno et aestivo tempore, diebus iisdem , 


Physiologiam plantarum exponet, dieb. Lun., Mart., Merc. et Jov. 
17 


IX. 
A: 


Vi 


I. 


“VII. 
TI. 


130 SERIES LECTIONUM. 


Selectas demonstrabit familias naturales, iisdem diebus, . . 
Excursionibus botanicis praeërit , die Saturni, aptå tempestate. 
Historiam plantarum, medicå virtute praeditarum, et phar- 


macognosin regni vegetabilis et animalis, duce Pharmaco- _ 
poe Neerlandicå, futuris Pharmaceutis tradet, horis’ 


commodis. 
P. L. Rixe, Prof. extraord., Physicam experimentalem docebit, 
diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, .. .... 
De Physices capitibus selectis latius et fusius disseret, die- 
bus Lunas: ot Morum- i ee e a n arabis Te EROE 
Physicam mathematicam tradet, diebus Lunae et Veneris, 


P. O. vAN DER Cuis, titulo Professoris Extraordinarii ornatus , 
Numismaticam universalem docebit, diebus et horis, quae 
Auditoribus convenient. 

J. A. Booeaarn, M. Doct. , Prosector , Anatomiam pathologicam 


tradet; die Veneris, o auo eonna rn TA AS VIE 
Anatomiam generalem exponet, et aptum Microscopii in eĝ 
colendâ usum indicabit, die Jovis, . . e.o soose 


C. A. X. G. F. SICHERER , Literarum Germanicarum Lector, selecta 
principum Poëtarum Germanicorum carmina interpretari paratus 
est, simul id acturus, ut his ipsis exemplis varia poëseos 
„genera explicet Auditoribus. 

Si qui sint, qui, Linguae Germanicae minus periti, Gram- 
maticam doceri cupiunt, his quoque lubentissime vacabit. 


C. G. Loxxrrs, Academicus Artis gladiatoriae Magister , aptum 
et elegantem gladii usum quotidie docebit. 


horå I. 


I—IV. 


H—IV. 


PROGRAMMA 


CERTAMINIS LITERARII, 


A 


RECTORE ET SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE 


D. VII MENSIS FEBRUARII A. MDCCOCLIV 


INDICOTI. 


Ex Regis, Augustissimi Guruımrmı ITI liberalitate et munificentiâ , Rector 
et Senatus Academiae Lugduno-Batavae omnes Academiaram hujus Regni 
Cives et Athenaeorum Alumnos in proximum annum ad Certamen Lite- 
rarium invitant et evocant, propositasque a singulis Ordinibus academicis 
sequentes quaestiones jubent promulgari. 


ORDO PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITERARUM HUMANIORUM 


hasce proponit quaestiones : 


J: 
Egponatur de L. et T. Munatiorum Plancorum vité et rebus gestis, tum 
ex Tullianis Fpistolis, tum aliunde.- 
ŢI: 
Locus Psychologiae de libertate explicetur ita, ut diversae hac de re 
Philosophorum sententiae enumerentur et ponderentur. 
Ad hanc quaestionem explicandam licebit patrio sermone uti. 
In utriusque argumenti expositione postulatur sermo purus, dilucidus 
et elegans. 
TIS 


132 PROGRAMMA CERTAMINIS LITERARII. 


ORDO MEDICORUM 


sequentem proponit quaestionem : 


Quaeritur in tuberculorum genesin et evolutionem guam everceant vim motus 
corporis, tum universi, ut in locomotione, guae vocatur, in perficiendis 
laboribus, in exercitatione gymnasticã, tum particulares , ut in loguelá , in 
cantu alive laterum intentione? Quid in solvendá quaestione efici potest 
ex morbi tuberculosi freguentič pro vario, quibus victus paratur , opificiorum 
genere, tum etiam ex calculo phthisicorum in monasteriis, ergastulis , carce- 
ribus , aliisque locis, motum corporis in aëre pleno, ut dicunt, impedientibus? 

Ad quam quaestionem tam latine quam patrio sermone respondere licebit. 


ORDO JURECONSULTORUM 


quaestiones proponit sequentes : 


Instituti , guo summae Reipublicae Administri procurationis suae rationes red- 
dere tenentur , natura , origo , progressus , commoda et incommoda exponantur. 


; TI. 
Tnstituatur comparatio Juris Neérlandici et Anglici de societatibus mercatoriis. 


ORDO THEOLOGORUM - 
hanc proponit quaestionem : 


Exponantur doctrinae moralis in humano genere initia , ejus per princi- 
piorum moralium guae dicuntur inventionem variamgue definitionem progres- 
sus, atque ad haec principia ulterius explicanda Religionis Christianae vis 
et auctoritas. 


ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM 


has proponit quaestiones : ; 


In stellas variabiles, quotquot solá oculorum acie et per temporis indicti 
spatium conspici possunt , Argelandro duce (Astronomisches Jahrbuch, für das Jahr 1844, 
herausgegeben von H, C. Schumacher) , novis observationibus inguiratur. 


PROGRAMMA CERTAMINIS LITERARII. 138 


Ti: 

Agarum Nederlandiae historia , etsi haud parum evculta, eo tamen pro- 
gressa nondum esse videtur, ut eam, si plures ejusdem partes et geogra- 
phicas stationes spectemus, perfectam et absolutam habeamus. Quo igitur 
melius cognoscantur -nostrae Algae, Ordo requirit, ut Algae , quae inhabitant 
munimenta maritima, rivulos fluentes, lacuum aguas, canales fossos, sta- 
gnagque turfosa, ea maxime quae nondum pervestigata sunt, ewplorentur , 
earumdemgue genera et species, sive jam cognitae sive nondum inventae , 
enumerentur, novarum, si guae sint, natura exponatur , formae describantur 
et figuris ilUlustrentur , harumgue specimina , secundum artis regulas parata , 
Ordini tradantur. 


+ 


Commentationes, latinâ oratione conficiendae, nisi in casibus singulari- 
bus aliter fuerit constitutum , aliåque quam Auctorum manu describendae , 
ante diem 1 m. Novembris hujus anni mittantur ad Virum Clarissimum 
T. G. J. JUYNBOLL, Senatûs Academici acta curantem. Singulae lemmate 
inseribuntor adjunguntorque schedulae obsignatae, Auctorum nomina et 
praenomina integris literis continentes, eodemque extrinsecus lemmate 
distinctae. ; 

Ordinum de acceptis Commentationibus Judicia pronuntiabuntur opti- 
~ marumque responsionum Auctoribus, examine ante instituto, praemia tri- 
buentur ipso die Academiae natali vı m. Febr. a. MDCOCLV. 


NUMERUS STUDIOSORUM 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 


DIE 31 DECEMBRIS 18553. 


E FACULTATE | 5 FACULTATE | E FACULTATE | E FACULTATE | Ë FACULTATE 
PHIL. THEOR. DISC. MATH. 


ET LIT. HUM. MEDICÀ. JURIDICÂ. THEOLOGICÀ. ET PHYS. . 


Praetėrea in Album Academicum nomina Studiosorum, in Athenaeis 
studiis operam navantium, relata sunt, eo tantum consilio, ut hîc exami- 
nentur et Doctores creari possint, quorum : 


in Facultate Phil. Theor. et Litt. Hum. .. f 12 
” " Meodicd Ler Eu: aa ele ie ay 45 
n " Jarida E A a EREN 54 
" " AHOLIDA a eN A IN era 45 

156. 


DOCTORES CREATI 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, 


A DIE 9 FEBRUARII 1853 AD 8 DIEM FEBRUARII 1854. 


Die26 Februarii. Mauritius Jacosus van Lenner, Amstelodamensis, 
publice defensà Dissertatione de Diario nautico, Jur. Rom. et Hod. 
Doct., cum laude. 

D. 14 Martii. Perrus Brerxwarpus van Hyrre, e pago Sancti Laurentii 
Flandrensis, Med. et Artis Obstr. Doct., defensis Thesibus hirangint 
argumenti, Artis Chir. Doct. 

D. 19 Martii. Jom. Zacmarīas Herman, e Promontorio Bonae Spei, Med. 
Doct. , defensis Thesibus argumenti obstetricii, Artis obstetriciae Doct. 

Eodem die. Jom. Zacmarras Herman, Med. et Art. Obst. Doct., de- 
fensis Thesibus, Chirurgiae Doct. 

Eodem die. JAacoBus CHRISTIANUS JOHANNES VAN DER SCHALK, Schieda- 
mensis, defensis Thesibus, Jur. Rom, et Hod. Doct. , cum laude. 

D. 4 Aprilis. EpuarDus. van peN Boscu, Haganus, Jur. Rom. Doct., 
defensis Thesibus , Jur. Hod. Doct. 

D. 6 Maji. Jacosus Cornrmus Rascm, Haganus, defenso Specimine 
ad articulos 152 e¢ 158 Codicis de re Judiciarić in causis civilibus., 
Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 7 Maji. Janus Breunissen Troost, e pago: Drunen in Prov. Bra- 
bantiae septentrionalis, puðlice defenså Dissertatione de Discipulo , 
quem in quarto Kuangelio dilexisse Jesus dicitur , Theologiae Doctor, 
magnã cum luude. 

D. 12 Maji. Franciscus Vıcror HusrRrTUs MerRTZ, e pago Horst, Lim- 
burgensis, defensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 


ra 


136 DOCTORES CREATI. 


Die 4 Junii. Jacosus DIEDERICUS ÅADELBERTUS SCHUTTER, Dordracenus, 
defensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. ` 

Ð. 7 Junii. Perrus Roveriws van MımrLo, Bredanus, Med. et Art. 
Obst. Doct., defensis Thesibus, Chirurgiae Doctor. 

Ð. 10 Junii. Henricus EnscmeDé, Harlemensis, defenså Dissertatione 
de iis Magistratibus, gui puōlice constituti sunt Epon ; Jur. 
Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. NıcoLaus MezursīineE, Leovardiensis, Med. Doct., defensis 
Thesibus, Chirurgiae Doctor. 

D., 13 Junii. Erza LavrmLarD, Roterodamensis, publice defenså Dis- 
-sertatione de locis Fuangelii Johannis, in quibus ipse Auctor verba 
Jesu interpretatus est, Theologiae Doct., magn cum laude. 

Ð. 14 Junii. Jonmannes Joseprnus Henricus Marrmareus Weve, Haga- 
nus, defensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct. 

D. 18 Junii. TnomAs ANNAS KLINKHAMER , Antverpiensis, defenså puġlice 
Dissertatione de negotiis simulatis, Jur. Rom. et Hod. Doctor, 
cum laude. , 

D. 20 Junii. Carorus JosePHuUs vAN Nispen ror PANNERDEN, e pago 
Zevenaar Gelrus, defensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., 
magná cum laude. 

Eodem die.: Jacosus Marruras Boom, Tholensis, defensà Dissertatione , 
continente casum morbi rheumatici acuti, gui in pyaemiam transiit, 
Med. Doct., cum laude. 

D. 2Ł Junii. Franciscus CarIsTIANUS REINHARDUS BENFORT, e pago 
Soeterwoude Hollandus , defensà Dissertatione de agué potabili , Med. 
Doct. , cum laude. 

D. 25 Junii.’ JAcosus GUILIELMUS VAN DE Laar, Haganus, defensis 
Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. Janus van Genner , Roterodamensis, defensis Thesibus, Jur. 
Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 27 Junii. Janus Mınnrma Buma, Leovardiensis, defensis Thesibus , 
Jur. Rom. et Hod. Doct., magnã cum laude. 

Eodem die. Jacosus. Henkıcus Guruermus Koor, Haganus, defensis 
Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 


DOCTORES CREATI 137 


Die29 Junii. Ace van Hertnea Tromp, Lekkuma-Frisius, defensis 
Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. CaroLus Euvernrus PAascHmaLıs Josermus SrTRENs, Leodien- 
sis, defensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 29 Junii. CaroLus HusrrTUs Henricus GisgeRTUs Leurs, Bure- 
mundensis , defensà Dissertatione , continente casum carciomatis ven- 
triculi, observatum in Clinico Cl. PruUys VAN DER HOEVEN, cum 
epicrisi, Med. Doct., cum laude. 

D. 30 Junii. Jacosus Marus. Prerers, Bruxellensis, defenså Disserta- 
tione, continente observationes nonnullas e Clinico Cl. Simon Tuomas, 
Med. Doct., cum laude. 

Eodem die. Henrıcus CorxrLIUS Kirs, Haganus, defensà Dissertatione , 
continente observationes quasdam e Clinico Cl. Krixerr , Med. Doct. , 
magnáã cum laude. j 

Eodem die. HENRICUS vAN AKEN, Gorinchemensis, defensà Dissertatione 
de assecuratione contra incendium, Jur. Rom. et -Hod. Doctor, 
cum laude. i 

D. 1 Julii. Bernarpus Lavınus van Trenen , Amstelodamensis , publice 
defenså Dissertatione, sistente quaedam de magnetismo, ut vocatur, 
animali, Med. Doctor. 

Eodem die. LAMBERTUS JOHANNES SANDERS vAN Loo, Amstelodamensis , 
defenså publice Dissertatione, continente observationem vitii cordis 
organici, Med. Doct. cum laude. 

D. 24 Sept. Anronrus CornrLIUS Oupemans Junior, Amstelodamensis , 
publice defensà Dissertatione de Manganii pondere chymico, Math. 
Mag. et Phil. Nat. Doct., magná cum laude. 

D. 1 Oct. Franciscus Rıenpermorr, Enchusanus, Med. et Art. Obst. 
Doct., defensis Thesibus , Chirurgiae Doctor. 

D. 5 Oct. Janus Jacosus ScanErTmER, Roterodamensis, defensis The- 
sibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 25 Oct. Franciscus. Jacosus TYNDALL, Surinamensis, defensis The- 
sibus, Jur. Rom. et Hod. Doct. ,-cum laude. 

D. 19 Novemb. FrepERIcCUs EpuarDus Taroporus DITTLINGER, Ant- 
verpiensis, defensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

18 


138 : i DOCTORES CREATI. 


Diel4 Decėmb. . Dıpgrrcus Henricus Orr, Chirurgus Zutphaniensis , 
publice defensà Dissertatione, continente casum gastrotomiae cum 
epicrisi , Med. Doct. cum laude. 

D. 19 Decemb. Jonannes BERNARDUS NoorpENDORP , Haganus, defenså 
Dissertatione ad titulum VI"m Libri Ti Cod. civ. Neerl., Jur. Rom. 
et Hod. Doct., cum laude. 

D. 20 Decemb. Lronarpus Henricus van BocnovE, e pago Nieuwer- 
kerk aan den IJssel, Med. Doct., defensis Thesibus, Artis Obst. 
Doctor. i f 

D. 21 Decemb. EpUARDUS ARNOLDUS GERBRANDUS VAN DEN BOGAERT, 
Sylva-Ducensis, publice defenså Dissertatione, continente observa- 
tiones nonnullas.e Clinico Cl. Pruys van per Horven, Med. Doct., 
cum laude. 

D. 22 Decemb. ALrrEDUs Lupovıcus Aveustus Gevers, Haganus, de- 
fensis Thesibus, Jur. Rom. et Hod. Doctor. 

D. 16 Jan. 1954. Frerıx Turoporuvs WerstTERwouDT, Amstelodamensis , 
publice defenså Dissertatione de Matre, Patri superstite , Liberorum 
curam recusante, Jur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. Epuarpus Nıcoravs Ranusen, Amstelodamensis , publice de- 
fenså Dissertatione de jure retentionis, Jur. Rom. et Hod. Doctor, 
magn cum laude. : i 

D. 30 Jan. Jomannes Reynvaan, Antverpiensis, defenso Specimine de 
tributo haereditario, Jur. Rom. et: Hod. Doct., cum. laude. 

D. 6 Febr. GurLmus EpuAaRrDus vAN DEN Hour, Amstelodamensis , 
publice defenså Dissertatione de natura tributorum, Jur. Rom. et 
Hod. Doct., cum laude. 


ACADEMIA 


RHENO-TRAJECTINA. 


1S7 


NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, 


QUI 


INDE A. FERIIS AESTIVIS MDCCOLIII, 
USQUE AD FERIAS AESTIVAS ANNI MDCCCOLIV, 


IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE 


NATURALIS. 
TH. G. VAN LIDTH DE JEUDE. G. J. MULDER. 
R. VAN REES. P. HARTING. 
C. A. BERGSMA, C. H. D. BUYS BALLOT (Extraord.). 


P. J. I. DE FREMERY (Extraord.). 
IN FACULTATE THEOLOGICA. 


H. BOUMAN H. E. VINKE. 
H.-J. ROYAARDS. 


IN FACULTATE JURIDICA. 


A. C. HOLTIUS. B. J. LINTELO DE GEER (Extraord.). 
J. ACKERSDYCK. J. VAN HALL. 
G. W. VREEDE. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITERARUM HUMANIORUM. 


A. VAN GOUDOEVER. S. KARSTEN. 
J. ©. SWYGHUISEN GROENEWOUD. ©. @. OPZOOMER (Extraord.). 
L. C. VISSCHER. 


142 ; NOMINA PROFESORUM ET LECTORUM. 


` IN FACULTATE MEDICA. 
SUERMAN. F. ©. DONDERS (Extraord.). 


B. F. 
J. L. ©. SCHROEDER VAN DER KOLK. L, ©. VAN GOUDOEVER (Extraord.). 
G. J. LONCQ, Coryn. Jan. Fil. 


LECTORES 


Antiquarum Litt. G. DORN SEIFFEN. Linguae Anglicae J. VENNING. 
Linguae Germanicae J. H. HISGEN. Astronomiae A. S. RUEB. 


G. J. MULDER 


Ue A EF 0 


DIE XXVII M. MARTH A. MDCCCLIYV, 


QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET. 


ACADEMIAE RHENO-TRAJECTINAE CURATORES, VIRI AMPLIS- 
SIMI! 


QUI CURATORUM COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME ! 


-QUI IN HAC URBE AUT JURI DICUNDO AUT CIVITATIS COMMO- 
DIS CURANDIS PRAEESTIS, VIRI INTEGERRIMI, GRAVISSIMI! 


QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, COLLEGAE CONJUN- 
CTISSIMI! 


CHEMIAE LECTOR, VIR DOCTISSIME ! 
VERBI DIVINI INTERPRETES, VIRI MAGNOPERE VENERANDI! 


QUARUMCUMQUE DISCIPLINARUM DOCTORES, VIRI ERUDITIS- 
SIMI! ; 

CIVES HUJUS ACADEMIAE, QUI COLENDIS BONARUM ARTIUM 
ATQUE HUMANITATIS STUDIIS AD DOCTRINAE LAUDEM CON- 
TENDITIS, COMMILITONES AMICISSIMI ! 


QUOTQUOT DENIQUE, CUJUSCUNQUE LOCI, ORDINIS, DIGNITA- 
TIS, HUC CCNVENISTIS, AUDITORES HUMANISSIMI, EXOPTA- 


TISSIMI ! 


Rectori Magnifico, priusquam provinciam successori tradat, e decreto 
Regio mandatum est, ut de Academiae statu referat, quaeque per magi- 
stratûs sui annum laeta vel tristia ei obtigerint fata, commemoret. 

Ad hoc officium eo lubentius equidem aggredior, quum reputem Aca- 
demiam, cujus natales hodie celebramus, esse Universitatem scientiarum , 
seminarium artium liberalium, ita ordinatum, ut, si quid in eo sit man- 
cum vel imperfectum, hae velut maculae effulgentis splendore lucis facile 


obruantur. 


19 


146 TES. G. J MULDER 


Haec est causa, cur Universitatem longè anteponendam arbitramur spe- 
cialibus artis doctrinaeve alicujus scholis, quippe- quae, angustis circum- 
scriptae finibus, numquam pleniores illas discendi copias offerre queant, 
quas liberalis artium cultús et altior eruditio postulant. kinni 

Neerlandia gloriatur Universitatibus suis, quas si quis audaci manu 
_abolere conaretur, nae illum justa bonorum omnium indignatio insequeretur. 
Atque utinam hoc universis civibus esset persuasum, instituta haec om- 
nium existimatione et amore digna esse; ea, si recte ordinata sint, fir- 
missima esse publicae salutis ac prosperitatis fandamenta. 

Nostris temporibus, quibus tam multi elaborant ut vetera evertant, nova 
moliantur, Universitates tamen adhuc intactae permanserunt. Estne cur 
hac de re laetemur? Id equidem valde dubito; non quod vetera destruenda 
putem; non quod optem haec reipublicae praesidia tumultuantis multitudinis 
impetu vel ambitiosorum demagogorum consiliis everti, eorumque in locum 
popularium hominum arbitrio nova velut aedificia construi. Immo vero, 
agitato motibus populo, ne optima quidem in civitate novari ac refingi 
optandum censeo. 

Sed propterea non laetor, quod intactus ille Academiarum status arguit, 
his nostris temporibus in alia potius quam in altioris doctrinae commoda 
hominum mentes esse intentas, alia magis cordi esse hominibus quam haec 
liberalium artium instituta, quibus bene ordinata civitas nititur. Universi- 
tates ab iis, qui foris sunt, parum curantur; intactae quidem et quietae 
manent, an vero praesentium rerum temporumque conditioni accommodatae 
sint, parum. quaeritur. 

Qui eas frequentant studiosi, plerique id agunt ut artem doctrinamve 
aliquam addiscant, qua honorem vel victum sibi aliquando parent; qui vero 
limpidis scientiae fontibus sitim explere cupiant, pauci numerantur. 

Non est profecto quod nostrae aetati, quae humanitatis cultu et erudi- 
tionis laude tantopere gloriatur, hac de re gratulemur. Sed quum semel 
res ita sit, et frustra nitatur qui fluminis cursum inhibere aut reflectere 
velit , iielra vota in sequentia tempora reservemus. 

Vos autem, Viri Amplissimi! non potestis non đulci gaudio affici, quoties 
animadvertitis, Universitatem vestrae curae commendatam, quae ex lege 
secundum in patria nostra tenet locum, splendore et ubertate primae haud 


ORATIO. 147 


cedere. Laeti certe exceperitis verba nuper in frequenti curiae conventu 
edita, aemulationem testantia, non vulgarem et sordidam, sed honestam. 
et ad optima quaequae stimulantem. Quae quidem audientibus persuasum 
vobis esse debuit, Acådemiam , quam talis aemulatio prosequitur, prospero 
statu gaudere. 
-Et sane viget illa atque floret, eumque florem praecipue debet vobis, 
Viri Amplissimi, qui eam- cura fovetis: et amore amplectimini, qui pró 
praesentibus ejus commodis vigilatis et in posterum optima ei speratis. 

Vobis objici nequit, quod non omnes disċiplinas, quae in Universitate 
tractantur, aequa existimatione dignemiñi; immo vero curam vestram aequa- 
biliter impenditis in omnes doctrinae partes, quae ad altiorem institutionem 
pertinent. Si tamen sint qui putent, naturales disciplinas prae ceteris 
vobis cordi esse vestroque patrocinio gaudere, injusta haec opinio est. 
Sane quidem hae disciplinae ejusmodi sunt, quae sine multipici apparatu 
et supellectile recte coli et explicari nequeant, ideoque, quantum copiae 
vestrae suppetunt, necessariis earum usibus large subvenitis; attamen non 
ideo ceteras disciplinas minore studio fovetis, sed in omnes pariter curam 
vestram dividentes, cavetis, ne alterius luce altera obruatur utque cuncta- 
rum ordo et concentus servetur 

Accipite ex me, Viri Amplissimi! testificationem grati animi, quo do- 
ctores aeque ac discipuli assidue Vos prosequuntur! Pergite Trajectinae 
Universitati favere sicut facitis! Pergite nobis adesse sincera illa benevo- 
lentia, immo. libere dicam, ea amicitia, quae cunctos nos mutuo vinculo 
jungit, impellitque ut, Vestris auspiciis, omnibus viribus elaboremus ad 
tuendam patriae et religionis salutem et incolumitatem. 


Sentio equidem , Viri Amplissimi! quantus sit Vester, qui hic adestis, 
dolor, quod in solemni hoc conventu desideratur venerabilis senex, col- 
legii vestri decus, qui per multorum annorum spatium hanc Academiam , 
cujus commodis toto animo inserviebat, cura sua tutatus est. Neque mi- 
nore profecto desiderio quam vos Collegam , nos Maecenatem lugemus. 

Laetandum quidem nobis et gratia Deo habenda est, quod Nobilissimus 
A. LunzNgure eum attigerit aetatis terminum, quem paucis attingere licet; 
sed amor non numerat praeteritos dies et annos, neque virtus certis aetatis 

19% 


148 G. J MULDER 


terminis est adstricta. Comitas, benignitas, amor, gratia, beneficentia , 
liberalitas non senescunt annis, sed perpetuo vigent atque veris instar 
novo semper flore revirescunt. Quis autem illo affabilior, benignior, hu- 
manior, quis officiosior, liberalior, beneficentior illo, qui Academiam et 
Civitatem mutuo quasi vinculo copulabat; quem juvenes senes, divites 
pauperes, docti indocti aeque colebant et amabant, omnes tanquam patrem 
salutabant. In memoria habetis vespertinos illos coetus, lautos et opipa- 
ros, ad quos domum suam vocare solebat omnes, qui, si non vitae con- 
suetudine, at studiorum consensione essent juncti; omnes quos rerum 
sacrarum et civilium, artium et doctrinarum cultus aliquo necessitudinis 
vinculo consociaret. i 

Est hoc amoris proprium, quod mentes conjungit et societatem condit 
tacito animorum consensu conciliatam. Tllustrissimi senis exemplum nos 
docet, benevolentiam et comitatem civilis vitae esse vinculum et orna- 
mentum. ` Repraesentemus modo nobis viri imaginem: placidum illum 
vultum, os affabile, oculos candoris plenos: quis hanc intuens non com- 
motum se sentiat ut illius bonitatem vita et moribus imitetur ? 

Quidquid autem futurum est, LunenBurGIr memoria numquam oblivione 
exolescet, ejusque exemplum fructuosum *ærit huic Academiae, quamdiu 
ullus ex hoc coetu erit superstes, qui Viri merita suspexerit et virtutem 
amarit. Ita autem venerandi senis memoriam optime colemus, si, quae 
ille cupiebat et optabat, nos eodem studio sequamur et expetamus. Re- 
quiescat sicut vixit, sitque illi terra levis ! ; 

Nuperrime decreto Regio vir consultissimus As Hoyrzma designatus est 
ad vacuam defuncti sedem occupandam. 


Superiore anno civitati nostrae contigit honore et gaudio frui, quorum 
recordatio recens adhuc omnium mentibus ‘inhaeret. Semper Neerlandiae 
cives beatos se praedicarunt, quoties adspicere et salutare liceret Princi- 
pem, ortum ex ea domo, cujus salus cum patriae incolumitate arctissime 
cohaeret; ex ea familia, quae populi libertatem, sacram et civilem, san- 
guine suo fundavit. Quantus hominum concursus, quantae acclamationes , 
quanta pompa esse solet, quoties Arausiacum Principem excipiant, urbes 
et oppida visitantem ea comitate, qua parens natos, immo potius frater 


ORIA: F EO. 149 


fratres amplectitur. Quanta omnium laetitia et exsultatio, quum plateae 
tricoloribus velis opertae, Io! clamore resonent, et nocturna lumina tene- 
bras fugent omnemque caliginem dispellant. 

Jam Rex adest inspecturus florentem nostram urbem , inspecturus Aca- 
demiam, omnibusque civibus sui conveniendi copiam facturus. 

Mutata urbis facies: plateae in viridaria conversae; Nympharum habita- 
tionem te videre crederes, arcubus et picturis ornatam, sertis, coronis , 
linteis undique cinctam. Festa et laeta omnia, hilaris omnium vultus, 
unus omnium sensus, una voluntas: amor erga Regem et Patriam. 

Felicem jure praedicemus civitatem, quae sic Principi suo congratulatur; . 
felicem populum, qui, anteactarum rerum memor, beneficia a majoribus 
accepta etiam in“posteris colit et amorem fidemque, quibus semel adstri- 
ctus est, constanter servat. i 

Proximum post Regis adventum dies Almae Matri erat dicatus. Rex, 
peractis negotiis publicis, quibus horas matutinas quotidie impertiri solitus 
est, in magnum Auditorium se contulit, ubi Academica juventus praesto- 
labatur, Augustum Principem salutatura. 

Videre adhuc nobis videmur Ipsum hic stantem, circumdatum coetu 
intimorum familiarium, magistratuum provinciae et urbis, Academiae cu- 
ratorum; ab hoc latere professores; hic viri honorati; illic: juventus, spes 
patriae, amor parentum, Almae Matris curâ; supra corona matronarum et 
virginum, gaudio nostro interesse cupientium. 

-O felix et nunquam obliviscenda hora, quum Regem adspiceremus stan- 
tem exadversus florem juventutis, Principem, patrio in liberos animo, ex- 
adversus parentum delicias, spem patriae, nostram curam. 

Quidni equidem fatear, Auditores! me tum eo loco pro vobis verba 
facientem ita fuisse commotum atque perculsum , ut vix possem recto talo 
consistere. Commovebat me scilicet et personae majestas et officii solem- 
nitas et vero animi sollicitudo, ne imposito mihi muneri non ita satisfa- 
cerem, ut rei ‘dignitas postulabat. ; 

Atrium auditoribus refertum, altum silentium, intenta omnium ora, 
ita ut ipse Regis vultus tacitam animi commotionem proderet. Pauca 
oratori verba, sed candido. e pectore edita, sufficiebant ad fidem, qua 
cuncti, senes et juvenes, Regi se adstrictos sentiebant, testificandam ; 


150 i G: J. MULDER 


unanimi sensu juravimus omnes, pro Patria et Rege devovere nos para- 
tos esse. 

Mox parietes resonant laeto juvenum’ cantu: ~salve Princeps, iterum 
salve!” Ad quem cantum quis tam durus, tam ferreus fuit , quin intimo 
pectore commoveretur, quin omnibus membris atque artubus contremis- 
ceret? Cantui coronam imponit festa acclamatio: Io, Rex! vivat, lo! 
Exinde iterum silentium. ; 

Rex commotus animo, ut vix lacrymas teneret, procedit, coetum com- 
pellat, et candido ore pro vestra omnium et singulorum salute optima vota 
fundit. 

Nunc effusi omnium animi, nullus clamoribus et plausibus modus; pa- 
rietes resonant vocibus gratulantium, dum Rex sacrarium hocce relinquit, 
cujus amorem nulla dies ex ejus animo 'evellet. Nulla dies extinguet me- 
moriam ejus horae, qua Rex promisit, semper sibi tam hujus Academiae 
decus quam artium doctrinarumque cultum cordi futura. 

Accipite, optimi juvenes! eximii testificationem favoris, quo Rex vestri 
erga se studii et observantiae pignora accepit. Memoria solennis illius 
horae et tam vestra quam totius civitatis congratulatio semper inhaerebunt 
in animo Augusti Principis, cui candor et fides ante omnia cara‘ sunt. 
Pia semper mente talem Regem colamus, pias fandamus preces pro ipsius 
incolumitate, et quae tum fecistis vota, ea nunc hacce hora instaurate , 
mecum intimo ex animo elamantes: Vivat Rex! i 

Vivat sane et valeat longum in aevum ille, qui verbis et factis testatus 
est, salutem populi, litterarum et artium florem, omnia denique, quae 
publicam prosperitatem augeant, praecipuam esse cogitationum suarum 
curam. 

Respicite modo, quae nuperrime Princeps decrevit, consilio usus viro- 
rum, qui gratia et odio liberi, nec novarum rerum studio abripiuntur, nec 
suae sapientiae opinione elati ceteros ómnes tanquam imperitum vulgus de- 
spiciunt. 

Nonne collegae nostri, Viri Clarissimi DonpERsIUS, GouporvERUS Junior, 
OPZOoMERUS, GEERIUS, debitis laborum suorum praemiis sunt ornati? 
Nonne docentium numerum Gunnrnero Lectore auctus est? Et quis am- 


ORATIO. 151 


plius loquitur de abolenda Academia, quo tamquam infausto omine omnes 
nostri conatus et curae pro doctrinarum fiore et pro patriae commodis au- 
gendis impediebantur ? 

Sublatus est Damoclis gladius, qui faucibus nostris imminebat. Verum 
ne ideo dormitemus! Vigilemus, ne forte oscitantes opprimamur. Pro- 
pugnemus tanquam pro aris et focis, pro iis quae nobis cara sunt! 

Cara nobis est Academia, non propter lucrum et quaestum, quae un- 
decumque parari possunt; non ob ventrem et guttur, quibus nemo bonus 
ducitur. Academia nobis est domus nostra. Pro hac sicut pro aris et 
focis pugnamus; hanc si quis tangere audeat, sive id faciat gloria ductus 
et ambitione, ut novae reipublicae conditor praedicetur, sive, quod gra- 
vius, superbia, ut vi opprimat quicumque non ad nutum suum se accom- 
modent, uni quippe servientes rationi et honestati; tum arma accingimus 
et forti animo obsistimus hosti, persuasum nobis habentes, non penes au- 
daciam et fraudem, sed penes virtutem et consilium esse victoriam. 

Qui pro tribus Academiis unam institui velint, his equidem respondeo , 
ad doctrinas addiscendas unam fortasse sufficere, sed ad juventutem for- 
mandam plures esse necessarias. In hoc positum est omne sententiarum 
discrimen. Qui nudam sectantur rerum scientiam, qua alios redarguere , 
suam causam tueri ipsique regnare valeant, hi doctrinarum scholas laudant 
et extollunt; qui vero existimant omnem hominis vitam institutione regen- 
dam et excolendam esse, hi Academias esse volunt vitae scholas, quibus 
juvenes primum honestiores, deinde doctiores reddantur. 


Academica supellex et apparatus tales sunt, ut nobis liceat esse con- 
tentis. 

Bibliotheca a bene multis, tam Academiae civibus quam aliis ,. peregrinis 
etiam, assidue frequentatur. Librorum numerus insigniter auctus, non 
tantum pecunia partim ex aerario publico, partim liberalitate Curatorum 
attributa, verum etiam pretiosis muneribus a privatis oblatis. Ex his“ pe- 
cularis hoc loco mentio facienda est doni, quod, accommodatione virorum , 
qui Vatemarianae librorum permutationi praesunt, oblatum est, amplum 
continentis librorum apparatum, maxime ad historiam et res Americae 
Septentrionalis pertinentium. Praeterea vir amplissimus EYck A ZUILICHEM 


152 G. J. MULDER “ 


Rumphii herbarium Ambonense, manu ipsius Rumphii scriptum, cum 
effigie herbarum quae ab ipso auctore pictae et coloribus distinctae sunt, 
e bibliotheca cognati sui, Joannis Burmanni, dono dedit.. Codex quidem 
lacer est, sed vel sic etiam magni pretii habendus et cura Clarissimi, 
Brrcesma , quantum fieri potuit, ordine dispositus. ) 

Postremo, mense Januario, post obitum viri amplissimi LYNDENI A 
LunENBURG , nobilissimae defuncti filiae , nomine patris Bibliothecam ornari 
voluerunt splendidissimo Wırkexsoni opere, cujus titulus est: Manners 
and Customs of the ancient Egyptians: quod opus nondum allatum , brevi 
in memoriam Lynpeni in Bibliotheca exponetur. j 

Hortus Botanicus, ut accepi, laeto ġaudet statu. Idem praedicare licet 
de collectionibus speciminum et instrumentorum, quarum quidem notitia 
ad me perlata est. Collectiones hae pergunt tam Academiae quam urbis 
hujus civibus inservire, eaedemque aliis quoque artium doctrinarumque 
institutis optata adjumenta subministrant. 
= Ita altioris doctrinae studia simul conducunt ad cultum earum artium , 
quae huic civitati maxime sint utiles, et utriusque ,. Academiae atque hujus 
urbis, prosperitas arcto vinculo copulatur. Eo fit, ut Academia Rheno- 
Trajectina evadat, quae aliquatenus esse debet, Academia civitatis Rheno- 
Trajectinae. 

Prae ceteris autem memoratu digna est constructio novae speculae astro- 
nomicae, qua mox absoluta consecuturi sumus, ut praeclara haec doctrina 
pro rei dignitate et cum fructu discentium in hac Universitate coli et ex- 
plicari queat. Eadem res, quod non silentio praetereundum, generosae 
opportunitatem dedit aemulationi, qua ducti Lugduno-Batavae Academiae 
cives suam quoque Universitatem nova specula ornare instituerunt. Prae- 
clare factum, quo illi dignos se probant tali matre alumnos ! 

E dictis videtis, Auditors! doctrinae instrumenta et supellectilem ‘talia 
esse, ut partim necessariis usibus sufficiant, partim largissime suppetant. 

Quod ad'Academicam institutionem attinet, omnes disciplinae tam divi- 
narum rerum quam humanarum, tam earum quae mente quam quae sensu 
percipiuntur, suis gaudent doctoribus, et quisquis annuam lectionum se- 
riem perlustrat , et reputat earum plerasque, praecipuas certe , juste accurate- 
que haberi, agnoscet profecto doctrinae comparandae copiam hic non deesse. 


OIR N r 10. 158 


Collegae mei unanimi voce mihi testificati sunt, se laborum suorum fructu 
et studiosorum industria esse contentos. ; 

In Academiae statu nulla facta est mutatio. Promissam legem de altiore 
institutione ordinanda non impatienter exspectamus: persuasum enim nobis 
est, etsi sint quae corrigi et emendari queant, tamen illud quo altior in- 
stitutio cernitur, studium, ardorem, spiritum , vel quodcumque illud sit 
quod animat, alit, auget, nulla lege posse parari. 

Neque tamen omittendum est unum decretum a Rege factum, quam- 
quam ad tempus, de quo magnopere laetamur. Aditus ad Academiam 
non amplius cuilibet patet. :Didicisse aliquid oportet, pervenisse ad ali- 
quam ingenii et doctrinae maturitatem , qui Academiam intrare velit. Et 
merito. Quid enim? Si in honestarum matronarum circulum. nemo ad- 
mittitur nisi decenter vestitus et comptus; si in orchestram nullus recipitur, 
nisi qui canere didicerit: in Musarum templum: admitti incultum et agres- 
tem, quis ferat? s i 

Gratia ergo habenda Regis Administro, qui Musarum sacra profanari 
non sivit. j 

Et sane, si optandum est ut inter literarum artiumque cultores major 
in dies exsistat studiorum et voluntatum concentus, necesse est, eos magis - 
etiam quam adhuc factum est, communi institutione praeparari atque for- 
mari. Quodsi diutius Academiae janua promiscue omnibus fuisset aperta , 
actum fuisset de liberalibus studiis, atque praecipuus doctrinae fructus 
tanquam in herba fuisset oppressus. 

Vobis autem, aestnumatissimi Collegae, qui spargendis veri honestique 
seminibus omne vitae tempus impenditis, Vobis ex animo gratulari me 
juvat ob prosperam messem, quae conatus vestros remuneratur. Quid 
testimoniis opus est, ubi facta loquuntur? ` Nonne justis laetamini labo- 
rum vestrorum praemiis? nonne plenae sunt auditoribus scholae? nonne 
assidua discentium studia ?- nonne grato  vos-amore. prosequuntur discipuli? 
nonne civitas denique haec ẹt-provincia. laetantur fructibus, qui ex vestra 
institutione redundant? ' 


At nulla lux sine:umbra, nulla voluptas doloris expers. 
WOoLTERBEEKIUS, Clarissimus vir, etsi jam non amplius vitae et studio- 
; 20 


154 G. J MULDER 


rum vinculo cum Alma Matre conjunctus, tamen animo et'voluntate ei 
conjunctissimus , sicut haec vicissim illum pro eximiis erga se meritis ama- 
bat et colebat; WoLTERBEEKIUS proximo anno e vita discessit triste sui 
desiderium nobis relinquens. 

Juniores quidem illum noverunt ut celebrem in hac urbe medicum, pro- 
fessoris titulo insignitum; praedicari audiverunt fidelem et alacrem viri 
curam in medicandis aegrotis, pro quorum salute se devovebat; ingenuum 
„animi candorem, ab omni artificio et fuco alienum; indefessam laboris 
patientiam , qua dies noctesque pro aliorum commodis vigilare ad extremum 
usque spiritum non destitit. Audite modo eos, quos dubiis et sollicitis 
in rebus consilio et ope juvit: quantopere illum amant, laudant, extollunt ! 
Profecto qui ita se gessit, non frustra vixisse putandus est. ; 

Seniores vero WoLTERBEEKIUM noverunt Medicinae Professorem et Aca- 
demicae juventutis ducem; ego ipse, qui nunc ad vos loquor, unum ex 
ejus discipulis me fuisse gratus agnosco. Quare, si non lex juberet de- 
cedentem Rectorem defunctorum Professorum memoriam recolere , ipsa me 
pietas juberet dilecti praeceptoris meminisse. i 

Marraras Grunsius, vir celeberrimus, cujus nomen in hujus civitatis 
et Academiae memoria semper inhaerebit, Grunsrus fuit, qui WoLTER- 
BEEKIUM juvenem in Aesculapii templum deduxit et augustis sacrorum 
arcanis initiavit. Dignus tali magistro discipulus primum se in hac urbe, 
in qua natus et educatus erat, ad medicinam factitandam applicuit. Deinde 
Medici Academici titulo est ornatus. Aliquanto vero post, mortuo DYLIO, 
in hujus cathedram“ vocatus est, non quod, ut civis hujus urbis et Aca- 
demiae medicus, ipsa quasi necessitudine commendaretur ad obtinendam 
provinciam quam optaret: a tali commendatione nemo erat WOLTERBEEKIO 
alienior: quamquam quomodo res acta sit ignoro, tamen viri ingenium 
et animus omnibus pignori sunt, solam qua fruebatur experientiae et eru- 
ditionis existimationem effecisse, ut Praxeos Medicae professor crearetur. 

Talem eum omnes novimus, medicum in praxi versatissimum , dies noc- 
tesque in aegris curandis occupatum. Num ergo scientia ei defuit? num 
defuit accurata cognitio eorum, quibus in amplo medicinae campo nova in 
dies inventa pariuntur? Tantum abest, ut difficile sit dictu, utrum plus 
lectioni an exercitationi tribuerit. 


ORATIO. 155 


Minime autem erat novarum in medicina rerum laudator et fautor. 
Incredibilis qua instructus erat lectionis copia adjumento ei erat, ut ex 
ingeħti acervo inventorum , quae a sui temporis medicis, naturalium prae- 
sertim disciplinarum indagatione ductis, proferrentur, bona a pravis acute 
discerneret. Universe vero eum ad novas medendi vias minus proclivem 
fuisse, in Grunsu discipulo non est quod miremur. 

In tradenda -arte magistrum se praestitit fidelem et assiduum, amicum 
discipulis , liberalem , candidum , emancipantem se nemini. i 

Vegeta adhuc aetate abdicavit se Professoris munere totumque tradidit 
medicinae exercendae, in quo opere non minus peritia ejus quam liberalitas 
eluxit. Memoria Viri omnibus qui eum novere semper in honore habebitur. 


Royaarpsir sẹdes in hoc consessu vacua? Vacua sedes illius, qui num- 
quam ab hoc coetu aberat? Abest vir ille integra valetudine, robustis 
viribus, qui rupis instar stabat saevis tranquillus in undis! RoyaarDpsius , 
columen illud Academiae nostrae, solemni hoċćce die deest! 

Sed quid clamito? Quid manes evoco? Prius terra de cursu suo de- 
flectat, quam e sepulcri caverna ullam vocem elicias. Effode tumu- 
lum, amplectere urnam, humecta lacrymis, nullum responsum referet 
gementi! 

Sed modum statuam querelis, Auditores! ne vos ac memetipsum gravius 
conturbem , neve obliviscamur, hominem decere Deo se submittere et divi- 
nae Providentiae decretis acquiescere. Non conturbare animos vestros, sed 
consolari potius vos et meipsum cupio; neque ideo tumulum ante oculos 
posui ut ploremus, sed ut per sepulcri- caliginem in lucem nos erigamus 
et ad altiora evehamur. 

Si cuiquam contigit, ut laboris constantia et studii industria doctrinae 
thesauros sibi pararet, qui in totius vitae usum large suppeterent, ea feli- 
citas desideratissimo nostro collegäe obtigit. 

Jam in adolescente eluxit studium indagandi historiani, hoc est, innu- 
merabilem illam praeteritorum seculorum actarumque rerum molem, non 
rudem et indigestam , sed apte colligatam, lucide dispositam et ita ordina- 
tam, ut in eo tanquam illustri monumento generis humani vita ejusque 
praecipuae vicissitudines agnoscantur. 

90% 


& 


156 C LU MULDER 


Ut Herevsprı discipulus idemque patriae amantissimus, historiam patriae 
praecipuo amore- coluit; ut theologo patre natus et ipse theologiae desti- 
natus, historiam Ecclesiae, Ecclesiae : praesertim patriae, prae ceteris om- 
nibus sibi tractandam elegit eique illustrandae totum se dedidit. ; 

Verbi divini minister factus, quum per breve tempus eo munere functus 
esset, in hanc Academiam vocatus est ut studiosae juventuti de vigiliarum 
suarum fructibus impertiret. Neque multo post clarissimo patri in cathe- 
dram successit. Itaque praeter- historiam Ecclesiasticam, Patristice quae 
vocatur et Ethica :Christiana ei sunt mandatae; quarum quidem docendi 
munere, valens viribus et ardens doctrinae amore, per triginta annos ita 
functus est, ut numquam in suo opere cessaverit. 

Ecce! tempestas oritur, prostrata jacet arbor, quae fertili in solo uber- 
rimis nutrita succis, laete vigebat, atque amplis diffusa ramis larga fruc- 
tuum copia nos beabat. l 
' Profecto Royaarpsıus non sine usura reddidit ,.quae a Deo acceperat. 
Parcus erat temporis; horae ad singula opera accurate dispertitae; semper 
occupatus in sua bibliotheca, unde non nisi necessariis negotiis avocari se 
sinebat; alacer et- vigil in°labore; ampla- supellex , usu splendidior. Quan- 
tum ille talibus instructus praesidiis non praestare non potuit ! 

Numerosae et multiplices sunt commentationes ab illo editae. Quid 
autem dicam de ejus institutione? Quid de omnis generis curis et negotiis 
quae semper occupatum tenebant? 

Praeceptorem. se praestitit gnavum , diligentem, sincerae fidei, integro 
veri amore. Numquam defuit muneris sui officiis, ejusque benevolentiam 
declaravit amor et obsequium, quo ipsius discipuli eum certatim sunt 
prosecuti; 
` Ubicumque utilitatem aliquam afferre posset, Royaarpsrus praesto 
erat. Res Ecclesiae et Civitatis pariter cordi habebat, utrisque aeque 
inserviit. Num mirandum, si ita se gerendo tantam adeptus est civium 
existimationem, ut in omnibus rebus gravioribus auctoritas ejus maxima 
esset ? ? 

Vos autem, Collegae conjunctissimi! vosque, Auditores, quotquot illum 
novistis et dilexistis, omnes mecum testabimini, Royaarpsrum fuisse virum 
bonum, amicum candidum , optimum civem. 


ORATIO. ; 157 


Academia vero 'ademtum sibi luget fautorem , patronum , vindicem , cujus 
desiderio tanquam gravi vulnere saucia diu moerebit. 

Semper viri memoria nobis in honore erit. - Vivet ejus nomen in animis 
nostris et exemplum stimulabit, ut imposito nobis officio fideliter et strenue 
fungamur. Si dolemus orbatos nos esse virtutis ejus lumine, orbatos 
doctrinae thesauris unde -nobis large suppeditabat, orbatos dulci familiari- 
tate qua. collegio nostro junctus erat, dolorem hunc solabitur. cogitatio : 
quidquid a Deo factum, bene factum ! 

O caducam et fragilem rerum humanarum sortem , quae quotidie nostrae 
nos mortalitatis admonet! Si vitae lux ideo potissimum jucunda et laeta- 
bilis est, quod homines mutuo amore jungit et copulat, nonne eadem 
amara et luctuosa, quae junctos divellit , quidquid tibi carum est adimit, 
donec ipse hinc arcessaris, ut amicos et-carissima pignora’ in perpetuum 
relinquas? Royaarpsus in meliores sedes abiit, quo nos serius ocius 
sequemur. Sit illi bene! 

Ad vacuam defuncti sedem occupandam decreto Regio vocatus est 
BERNARDUS TER HAAR, quem delatam sibi provinciam suscepisse- laetamur. 


. Tibi, amicissime Donpersı, si valetudo intacta fuit, animus tamen gravi 
dolore sauciatus est. Profecto ex omnibus, quae homini optanda sunt, 
nihil dulcius, nihil optabilius caritate matris. Haec tenera pectora amore 
imbuit, qui mortalibus ad optima quaeque dux est; haec molles animos 
voce et exemplo fingit et format et ad altiora erigit; hinc ducimus salubrem 
illum succum, qui vires alit et recreat et ad quidvis agendum fortes et 
alacres nos reddit. Amori enim nihil arduum; amor sperat omnia, vincit 
omnia. 

Tibi acerbum vulnus inflixit dolor ob mortem matris nuper tibi ademtae. 
Sed quamquam ademta tibi, non tamen periit. Quod bonim est non 
moritur; nedum optimum, quod mortalibus datum est, periret! Vivit tibi 
. mater et tamdiu vivet, dum virtutis scintillae, quas in animo tuo fovit, 
non extinguentur. 


Confide animo et perge alacriter incumbere in eam disciplinam, in qua 
primas obtines ! 


158 : G J MULDER 


Sed nondum expletus est hujus anni luctus. Dolorem vix mitigatum 
ante paucos dies renovavit funesta mors unius Academiae nostrae Lecto- 
rum, qui jam pridem languidum corpus trahens , succubuit , defletus, eheu ! 
omnibus quotquot illum noverunt et dilexerunt. 

Juvat sane palam eloqui, in quo omnes scio me habiturum consentientes : 
Te, desideratissime Rurs! quotquot noverunt non p euan non diligere 
et magni facere. 

Tu abundabas iis animi dotibus, quas plerique aut numquam obtinent, 
aut non nisi magno labore, post grave certamen multasque offensas, con- 
sequuntur. 

Comitas, humanitas, benevolentia, fides, modestia tantae in te erant, 
ut exemplar omnibus esses. Alienus ab inani- gloria, quae tam saepe 
mortales transversos agit, liber eras omni ambitione; idque ipsum in causa 
fuit, cur ad contentiosam hanc et plenam ambitionis vitam minus aptus 
habebare. 

Eo aptior vero eoque maturior eras, ut speramus, ad altioris illud vitae 
consortium, ubi verae virtuti sua praemia non desunt. 

Accedebat his dotibus admirabilis scientiae copia, multiplex et varia 
eruditio, judicium acre et perspicax, mens veritatis amore flagrans. 

Sed major erat tua modestia, excellentior tua virtus quam plerique 
eorum, quibuscum a teneris vixisti, possent suspicari. Ego, qui per 
triginta amplius annos talem te cognovi, qualis ab omnibus. amicis 
exstimaris, aperte dico: illos, quos nosse tuam indolem a, teneris de- 
cuerat, parum cognitam habuisse ditiorem illam ingenii venam, qua 
uìus in paucis natura praeditus eras! Et quod quis non cognovit, 
quomodo amet? quod non amat, quomodo curet et foveat? Hoc tu 
expertus est, cara anima! quod si te vivente toties dixi, quidni de 
mortuo palain eloquar? 

Tuam mortem afflicta dolore luget vidua conjux; te orbi liberi , adultiores 
aliquando facti, moestis animis patrem desiderabunt; tuam memoriam nu- 
merosi amici tristi silentio usque, recolent. 

Utinam tibi illucescat melior sors quam terra tibi dedit! utinam frui tibi 
contingat pura illa veri bonique contemplatione, cujus in vita avidus sem- 
per fuisti ! 


ORATIO. 159 


Mors tibi fuit terminus longae aegritudinis, quae jam per multos annos 
amicis tuis sollicitudinem injiciebat. Jam animus tuus; quasi carceris vin- 
culis liberatus, fruatur puriore illa voluptate, quae sola mente est perci- 
pienda ! 

Corpus exstinctum jacet, animi vis sempiterna vigebit. 


Si moeremus discessu illorum, qui coetui nostro sunt erepti, est quod 
_ laetemur incolumitate tot praestantium virorum, qui indefessa industria 
Academiae et altioris institutionis commodis inserviunt. Juvat: me prae- 
sentes hic adspicere ceteros collegas, quibus non possum non ex animo 
gratulari et bona omnia precari. Vobis dico, clarissimi Viri, decora hujus 
Academiae, qui operam navatis, ut patrios mores et nativum illum nostrae 
gentis sensum, amorem dico ordinis et reverentiam legis, constanter alatis; 
qui omnes ingenii vires intenditis ad juventutem boni pulcrique amore 
imbuendam; qui scientia vestra utimini ut humanitatis et doctrinae lux in 
dies latius diffundatur; qui pro Patriae salute et pro hujus Academiae 
laude constanti cura vigilatis. 

Felices vos dico, de quibus talia possunt praedicari; felicem quoque 
me, cui contigit talibus uti collegis, quorum sapientia et experientia meos 
qualescumque conatus pro tuenda Academiae gloria fultos esse gratus 
agnosco, 

Gratias agimus Deo Optimo, quod vitae vestrae pepercit concessitque ; 
ut integris corporis animique viribus munere vestro strenue fungi potue- 
ritis, atque cavere ut haec Academia praeterito anno manserit, qualis om- 
nium intelligentium judicio praedicatur, lumen patriae. 

Utinam et in posterum Deus vos servet et fulciat, ut indefesso et alacri 
animo operam dare possitis -altiori illi-artium doctrinarumque cultui, qui 
, humana cum divinis conjungens, supra terrena nos erigit, ad coelestia 
evehit. Hoc est illud, quo altior institutio tendit. 


Uni vestrum e legis praescripto honorificum otium assignatum est, Et 
quis illud otium majore jure sibi vindicare poterat, quam Tu, Praestantis- 


160 G J MULDER 


sime, Surnmanne! cujus septuagenaria vita series laborum et ficijiadéan 
fuit. Tu apis instar flores ubicumque obvios delibans, mella collegisti , 
non tibi ad fruendum reservata, sed in alveos congesta; unde quam plu- 
rimi fructum ex iis capere possent.: 

Sed industriâ tuâ major fuit benignitas. Tu praestitisti te orborum pa- 
trem, viduaram patronum, moerentium consolatorem. Inter tot autem 
tantasque curas et labores assidue medicinae arti operans, innumeros 
homines ope tua juvisti, tantamque adeptus es famam et existimationem , 
ut inter principes patriae nostrae medicos nomen Tuum eluceat. 

Denique, quasi tot tantaque merita non sufficerent, cumulus iis accessit 
Academica tua institutio. E tua schola plurimi prodierunt -germani Ae- 
sculapii filii, qui magistrum suum aemulati urbes’ et vicos circumeunt ut 
laborantibus levamen , periclitantibus salutem afferant. 

Utinam possem, venerande senex! sic te laudare, ut animus meus 
gestit, atque coronam tibi nectere meritis tuis dignam! Sed nec tua mo- 
destia nec mei mores, me sinunt Te palam efferre iis laudibus, quibus 
omnes tacite virtutes tuas honorant. 

Praestabilior vero omni laude est grati animi sensus, quem non possum 
non palam tibi testari. Profiteor me unum e discipulis tuis, unum ex 
eorum numero, qui si quid boni vel fecerint vel in posterum facturi sint, 
id non minima pro parte tibi se debere agnoscunt. Nullum igitur dul- 
cius mihi esse potest officium, quam Tibi, qui senex juvenili adhuc pulcri 
bonique ardore cales, sincero animo gratulari, et omnium nomine, qui te 
patrono et magistro usi sunt, precari, ut Deus senectutem tuam beet 
túaque in alios promerita large remuneretur ! 

Tranquillus fruare otio tibi concesso, ut senectus, tibi sit portus in 
quo requiescas ab aerumnis et aegritudinibus, quibus vita tua fuit obsessa. 
Quot, eheu! acerba fata, quot frustratae spes, quot anxiae sollicitudines 
animum tuum afflixerunt! Tantis vero malis Tu fortiter restitisti, fretus 
nimirum altiore illo praesidio, in quo optimus quisque omnem rerum sua- 
rum spem habet repositam. : Hoc praesidio fultus vivis et vales et inter 
nos versaris, egentibus opem, moerentibus solatium, periclitantibus auxi- 
lium afferens. 

Placida sit tua senectus, velut serena vespera post ardentem solis aes- 


ORATIO. 161 


tum, et sero accipias palmam quam nostra omņńium vota tibi assignant. 
Ita faxit Deus! i, 


4 

E civium Academicorum numero quinque nobis fato sunt erepti. Si vel 
unius amissio- justo nos dolore afficit, quanto magis tot carissimorum capi- 
tum desiderio nos commoveri par est! E vita excesserunt FOcQUIN, DE 
QUERTENMONT, VAN BINSBERGEN, vAN NısrEN -et Mock, omnes optimae 
spei juvenes, parentibus suis et amicis aeque ac praeceptoribus cari et de- 
siderati. Illorum memoria animis nostris penitus inhaerebit. Placida pace 
quiescant ! ; 


Si scholae alicujus praestantia aliquatenus censeri potest discentium fre- 
quentia, ea profecto laus nostrae Academiae denegari nequit. Sed doc- 
trinarum institutio est ex earum rerum genere, quae non numero, sed 
pondere aestimandae sunt. Non, magis in multitudine auditorum quam 
in bonitate cernitur flos Universitatis. 

Ad vos igitur me converto, dilectissimi juvenes! qui huc -venistis ut 
ingenii vires excolatis, animos optimis studiis formetis, et doctrinae copias 
colligatis;, quibus instructi gravissima vitae munera digne tueri aliquando 
possitis: quid de vobis mihi licet praedicare ? 

Rector Magnificus e muneris sui’ ratione in tali statu est collocatus , 
quo ei cum civibus Academicis arctior necessitudo crebriusque commercium 
intercedit quam ceteris collegis. Et quod ad vos quidem attinet, optimi 
juvenes!.audens et lubens ego hanc provinciam suscepi.- Multorum enim 
annorum spatium, per quod in hac Academia docendi munere functus 
eram, me edocuerat, quanta esset vestra humanitas et erga praeceptores 
observantia. Neque hanc meam de vobis existimationem hujus anni ex- 
perientia fefellit, immo confirmavit potius et auxit. : Si excepero unam et 
alteram offensiunculam; quàs memoro, ne quid praeteriisse videar; offen- 
- siunculas dico ejusmodi in quas ipsi convenire‘ fatemini vestrum illud elo- 
gium: misce stultitiam consiliis brevem! nihil quod non honorificum vobis 
sit, referre habeo. 3 

Auditis haec, Viri Amplissimi et Gravissimi, coram vobis testor, nikil 
me habere, quod lectissimo huic juvenum coetui objiciam vel exprobrem. 

21 


162 G. J MULDER - 


Neque ego is sum qui id dissimularem, si,secus esset, cum iù ea sim 
sententia, nemini laudem esse dandam, nisi meritis debitam. í 

Sed non satis est vacare culpa. Illud ex vobis quaero: Num omni ope 
enitimini, ut eo perveniatis quo: tenditis?. num bene memores estis. illius 
praecepti, naturam sicut arborem, dum tenera adhuc est, flecti oportere , 
ne sero frustra torqueas?-nùm quotidie vosmėtipsos interrogatis: qua ratione 
providebo, ne a recta virtutis via dėflectam? num parentes et monitores de- 
bito obsequio colitis? num industria vestra par est. rerum gravitati? num 
in omni scientiae studio et cognitione illud meministis, altiore doctrina vos 
esse formandos, hoc est, eå quae animos et mentes ad altiora erigit? 

Si haec vosmetipsos interrogetis, fortasse eveniat vobis quod plerisque ` 
nostrum quotidie- evenire solet: agnoscatis in multis vos labi et offendere. 
Verum ne diutius in his morer: summa est, quod assidue ad meliora 
tenditis, idquè factis probatis. 

Laeto igitur animo vobis acclamo: Macte vestra industria! Pergite 
sequi arduam virtutis viam! Pergíte studio vestro tam commilitones quam 
duces vestros ad optima quaėque instigare! Imbuite pectora vestra penitus 
patrio illo et nativo gentis nostrae sensu, Batava sinceritate ac fide! Me- 
mentote, a vobis magna pro parte pendėre futuram patriae prosperitatem ! 
Facite ut, quando semel e'schola in vitam egressi eritis, ea quae Alma 
Mater vobis impertivit, cum foenere patriae reddatis! Vobis Augustissimi 
Regis verbis precor, tam cunctis quam singulis optima aap largiatur 
Deus! 


Unum adhuc mihi commemorandum restat, quod me ipsum attingit. 
Valetudo mea non amplius talis est, ut in posterum muneri mihi mandato , 
honorifico sed laborioso, satisfacere possim ea fide eaque EPK quam 
mihi semper tanquam regulam praescripsi. 

Quodsi igitur solo officio, nulla alia causa, me adductum sentiam , 
ut hinc: discedam, animus tamen, ut adhuc fuit, semper hic prae- 
sens erit. i 

Plura equidem hac hora de me ipso dicere alienum puto, sed ea, quae 
intus cum animo volvebam , reticescerè non potui.” 

Jam ad officii hujús terminum: accedo. 


ORATIO. 163 


Ex Augustissimi Regis- decreto in proximum annum Academiae Rector 
Magnificus designatus est Vir Clarissimus HENRICUS EGBERTUS VINKE. 

Tu, conjunċtissime Collega! cape locum dignitati tuae debitum. 

Salve, Magnifice Rector! ex animo salve! Tibi lubens ego hoc munus 
trado, non quasi aliqua parte eo me gravatum sentiam, quod contra leve ac 
jucundum mihi fuisse aperte fateor: adeọ mihi et Curatorum benevolentia 
et Collegarum amicitia et Discipulorum humanitas muneris onera levarunt; 
sed propterea lubens tibi trado, quod Tuae curae bene creditum esse scio. 

` Salve igitur, Rector Magnifice, iterumque salve! Fruare in tuo magi- 
stratu eo gaudio, quod muneris religiose gesti conscientia parit. Vigila 
pro salute Universitatis tibi creditae! Deus, precor, obsecundet tuis cona- 
tibus, et faxit ut, Tuis aùspiciis, Academia haec floreat ad decus et pro- 
speritatem patriae. 


ZES 


ACTA IN SENATU 
A0. 1853—1854, 


Rectore GERARDO JOHANNE MULDER, 
GraPniaRIo PETRO HARTING. 


Die 7 m. Aprilis. Senatus amplissimus in cathedram deducit Virum 
CIl. F. C. DonprrRs, qui orationem habuit: v De justa necessitudine 
scientiam inter et artem medicam et de utriusque juribus ac mutuis 
oficiis. Deinde Academiae fata enarravit et judicia ordinum in 
certamine litterario promulgavit, praemiaque studiosis distribuit , 
qui in hoc certamine palmam retulerunt. 


Praemia aurea acceperunt : 


J. TELTING, 
W. N. pu RIEU, 
G. VAN LEEUWEN. 


Praemia argentea : 


F. SCHAATT, 

G. J. R. HENNY, 
S. H. Riges, 

A. W. DE KLERCK, 
H. Worsr. 


Tandem magistratum deposuit et in proximum annum Rectorem 
magnificum renunciavit Viram Cl. G. J. MULDER. 


ACTA IN SENATU. 165 


Die 14 m. Septemb. Quum Rex augustissimus Guilielmus III hoc die 


Die 15 


solemni more civitatem Rheno-trajectinam visitare constituisset , 
Senatus a Rectore evocatus convenit ad Principem salutandum. 
Senatores in curiam se contulerunt ibique ad Regem admissi 
sunt. Ibi Rector, Regem allocutus, Academiae Senatus et reve- 
rentiam illi testatus est et laetitiam, quod praesentem Principem 
hic salutare contingeret. Porro, declaravit illi prosperum Acade- 
miae statum, tam numero studiosorum quam industria florentem ; 
commemorat Academiae Instituta, Bibliothecam, Musea, Labora- 
toria cet. studiosorum usui inservientia et maxima pro parte ipso- 
rum scopo satisfacientia ; denique Universitatis et doctrinarum com- 
moda cognito et spectato Regis favori commendat. Ad quae Rex 
benigne respondit: nihil sibi gratius accidere quam praesentes 
adspicere Rectorem et Professores Academiae tam frequentia quam 
doctrinarum cultu florentissimae, nec quidquam antiquius se ha- 
biturum quam ut Academiae prosperitati et doctrinarum studiis ad- 
juvandis quantum posset, inserviret. 
} Gd 

m. Septemb. Senatus convenit ut Regi Academica aedificia et 
Instituta inspecturo praestolaretur. In Academiae vestibulo Prin- 
cipem expectant Rector magnificus cum Graphiario et Assessoribus ; 
introgressum deducunt in Auditorium majus, ubi et caeteri Pro- 
fessores et cives Academici congregati erant ad Regem honorifice 
excipiendum. Ibi Rector Principem allocutus, juventutem acade- 
micam Illi proposuit et habita oratione commendat tanquam : 
spem patriae, parentum amorem, almae matris curam, eorumque 
erga patriam, leges et Regem reverentiam atque amorem justa 
laude prosequitur. Ad haec Cives academici tam acclamatione 
quam chorico cantu Regi congratulantur. Rex juventutem acade- 
micam his verbis alloquitur: ~ Verba mihi desunt, quibus animi 
n sensus, qui nunc penitus me commovent, declarem. Tantum 
nad vos dixisse sufficiat: si quid fecisse mihi contigerit ad patriae 
n universitatum decus, prosperitatem, gloriam augendam, id de- 
bitum aeque ac dulce mihi officium fuisse testor. Vobis autem 


166 


Die 


ACTA IN SENATU. 


„ut Deus tam cunctis quam singulis omnia bona largiatur, ex 
„animo precor’? Deinceps Rex ex auditorio, deducente Senatu , 
recedit. 


z 


m. Martii. Ín Senatus conventu vir eruditissimus M. P. Lınoo, 
Londinus, honoris causa creatus est Philosophiae theoreticae ma- 
gister et Literarum humaniorum doctor, promotionis formulam re- 
citante Cl. KARSTEN. 


SERIES LECTIONUM, 


IN ACADEMIA RHENÓÔ-TRAJECTINA 
INDE A FERIIS ABSTIVIS ANNI CIDIDCCCLII , USQUE AD FERIAS AESTIVAS ANNI CINICCCLIV , 


A PROFESSORIBUS ET LECTORIBUS HABENDARUM , 


RECTORE 


GERARDO JOHANNE MULDER. 


IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE 
NATURALIS. 


Physicam eæþerimentalem exponet R, van Rets, diebus lunae, martis, 
mercurii, iovis et veneris, horâ I. 
Mechanicam analyticam R. vaN Rerrs, diebus lunae, mercurii et veneris, 
horâ XI. 
Physicae mathematicae capita selecta R. van Regs, diebus martis et iovis , 
_hborå XI. 
Chemiam theoreticam G. I. MuLDeR, die lunae, horå X, 
Chemiam generalem et applicatam, tam organicam guam anorganicam , tradet 
G. I. MurprrR, diebus lunae, martis, mercurii et iovis, horå IX. 
_ Chemiam physiologicam G. I. MuLDER, die veneris, horâ IX. 
Chemiam analyticam G. I. Murer, diebus lunae, martis, mercurii, iovis 
et veneris, horå XII. 
Chemiam practicam G. I. MULDER, amotido in Laboratorio chemico. 
Botanices et Physiologiae plantarum elementa exponet C. A. BERGSMA , 
diebus lunae, martis et mercurii, horå XI. 
Botanicam Historiam plantarum medicinalium C. A. Beresma, diebus 
lunae et martis, horå XII. 


168 SERIES LECTIONUM. 


Anatomiam plantarum C. A. Berasma, diebus et horis auditoribus com- 
modis. . i 
Oeconomiam ruralem C. A. Berasma , diebus mercurii et saturni, horå XII, 
duce compendio suo: Handboek voor de Vaderlandsche Landhuishoudkunde , 
ed. Traj. ad Rhen. 1842. 

Egcursionibus Botanicis singulis hebdomadibus praeerit C. A. BERGSMA. 

Zoölogiam docebit Tu. G. van Liota DE Jeune, diebus lunae et martis, 
horå X. 

Anatomiam comparatam Tu. G. van Liıbtu DE Jeune , die mercurii, horå X. 

Anatomen et Physiologiam plantarum docebit P. Hartina, diebus lunae 
et iovis, horâ pomeridianâ II. 

Egcercitationibus in usu microscopi studiis zootomicis, phytotomicis et 
chemicis applicato quotidie praeerit P. HARTING. 

Astronomiam theoreticam et practicam quater per dierum hebdomadem 
tradet A. S. Been, Astronomiae Lector, diebus et horis auditoribus com- 
modis. 

Astronomiam popularem , bis per dierum hebdomadem, A. S. Rurs , diebus 
et horis auditoribus commodis. } 

Flementa matheseos docebit ©. H. D. Burs Barrot, ante ferias hiemales 
quotidie ; post illas, diebus lunae martis et mercurii, horå VIII. 

Siereometriam , trigonometriam sphaericam et algebram ante ferias hiemales 
quater per dierum hebdomadem, horå X. 

Geometriam descriptivam, post ferias hiemales, diebus lunae, martis et 
mercurii, horå XII. 

Partes quasdam matheseos ublik tractabit, diebus lunae, mercurii, 
iovis et veneris, horå I. 

Oryctognosiam exponet P. J. J. pe Fremery, diebus lunae et martis, 
horå II. 

Geologiam tradet P. J. J. pu FreļmrRYy, diebus mercurii iovis et veneris, 
horå II. 

Geographiam physicam docebit P. J. J. pe Fremery bis per dierum heb- 
domadem, horå auditoribus commodâ. 


Egxcercitationibus mineralogicis praeërit P. J. J. pu Freļmery die saturni, 
horå I—III. 


SERIES LECTIONUM. 169 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


J 

Encyclopaediam theologicam brevissimo conspectu tradet H. Bouman, die- 
bus veneris, horå X. 

In Philosophiam de Deo, sive Theologiam Naturalem, cum commilitoni- 
bus inquiret H. Bouman, diebus iovis et veneris, horà IX. 

Critices ac Criseos sacrae leges et exempla tradere perget H. BOUMAN , 
diebus lunae, horâ IX. 

Hermeneuticae sacrae priorem partem tradet H. Bouman, diebus martis, 
horå IX. i 

Jeremiae Vaticinia selecta atque. alia Hebraeorum Carmina sacra inter- 
pretari perget H. Bouman, diebus iovis, horå X. 

Prioris ad Corinthios Hpistolae Capita postrema et utramgue: ad Thessa- 
lonicenses Epistolam explicabit H. Bouman , diebus lunae et martis; horå X. 

Historiam Ecclesiae Christianae antiguam et mediam, duce Compendio suo 
Hist. Eccl. Vol. I. enarrabit H. I. Royaarps, diebus lunae et martis, 
horå XII, et mercurii, horå II. 

Jus Ecclesiasticum Nederlandicum, imprimis de vinculo civitatem inter et 
Ecclesiam hoc nostro tempore , exponet H. I. Royaars , diebus iovis horå XJT. 

Patristicam docebit, duce Chrestomathia Patristica, a še edita, H. I. 
RoyAarps, diebus iovis, horà I. 

Theologiam dogmaticam tradet H. E. VINKE, diebus lunae, martis et 
iovis, horå XI. 

Collocutionibus de Catechesi Heidelbergensi, cum commilitonibus haben- 
dis, vacabit H. E. Vınxe, diebus iovis et veneris, horå II. 

Ethicam Christianam docebit H. I. Roraarps, diebus lunae, martis et 
mercurii, hor I. 

Theologiam pastoralem tradet H. E. Vınge, diebus martis, iovis et ve- 
neris, horå VIII. 

Puerorum doctrinae Christianae öritiis erudiendorum exercitationem instituet 
H.. E. VınxKr, die veneris, horà XI. 

Commilitonibus, orationes sacras habentibus , praesides aderunt H. Bov- 
Man, H. I. Royvaarps et H. E. Vinke, diebus et horis, tum sibi, tum 


commilitonibus maxime commodis. 
22 


170 SERIES LECTIONUM. 


Publicis disputandi exercitationibus praeerunt alternatim, horå commili- 
tonibus commoda, H. Bovman, H. I. Rooraarns et H. E. VINKE. 


IN FACULTATE IURIDICA. 


Doctrinam Pandectarum MünLENBRUCHIANAM e voll. IL et III enarrabit 
A. C. Hortus, diebus martis, mercurii, iovis et veneris, horå XII. 

Egvegeticas lectiones idem habebit die saturni, horå XII. 

Institutiones Iustiniani interpretabitur B. J. L. pe GEER, diebus lunae, 
martis, mercurii, iovis, veneris et saturni, horâ VIII. 

Historiam Turis Romani tradet B. J. L. pe Gerr , diebus lunae , horå XII, 
iovis, horâ X, et saturni, horâ XII. 

Encyclopaediam Juris exponet B. J. L. ne GEER, diebus martis, mer- 
curii et veneris, horå I. 

Ius civile Nederlandicum docebit J. van Haru, die lunae, horå XII, 
diebus martis, mercurii et iovis, horâ I. 

Tus mercatorium et maritimum exponet J. van Haru, diebus lunae, 
mercurii et veneris, horå IX. 

Rem iudiciariam et rationem procedendi in causis civilibus explicabit 
J. van HAr, diebus lunae, mercurii et veneris, horâ X. 

Eegercitiis practicis, a provectioribus instituendis, item repetitorio de 
iure civili, mercatorio et maritimo praeerit J. van Hart, diebus horisque 
postea indieandis. l 

Historiam iuris patrii civilis adumbrabit J. van Haru, die lunae, horå I. 

Historiam gentium recentiorum politicam tradet I. AcKersDycK , diebus 
martis, iovis et saturni, horâ IX. 

Statisticam I. AcKERsSDYCK , iisdem diebus, horâ .XI. 

Oeconomiam politicam docebit I. Ackerspycx , diebus lunae , mercurii et 
veneris, horâ XI. 

Disciplinae Turis naturalis fata et praecipua placita exponet G. G. VREEDE, 
diebus lunae , mercurii et veneris, horâ IX. 

Tus publicum Batavum tradet G. G. Vrezne, diebus lunae et martis , 
horå VIII. 

Jus gentium Furopaeum G. G. VrerDE, diebus martis et saturni, hora X. 


SERIES LECTIONUM.: 171 


Selecta de necessitudine Batavorum cum populis exteris , ab anno 1581 usque 
ad nostra tempora, tradet G. G. VrerDe, die saturni, horà I. 

Tus criminale, tam Batavum quam commune, docebit G. G. VREEDE, 
diebus mercurii, iovis et veneris, horå VIII. i 

Codicem Questionum criminalium explicabit G. G. Vrerne, diebus iovis, 
horâ X, veneris, horå I, saturni, horà VIII. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITTERARUM HUMANIORUM. 


Logicam docebit C. G. Opzoomer, diebus iovis, veneris et saturni, 
horå II. 

Metaphysicam. C. G. Opzoomer, diebus iovis, veneris et saturni, 
horå IHM. 

Historiam philosophiae veteris enarrabit S. Karsten., diebus lunae et 
iovis, horå II, aliâve commodiore. 

Litteras Latinas A. vAN GouporvER docebit, diebus martis, iovis, 
veneris, horâ XI, interpretando Sallustii Belli Jugurthini partem posterio- 
rem et Virgillii 1. III Aeneidos. 

Antigquitatem Romanam A. vAN GOUDOEVER , diebus martis, iovis , veneris, 
horå X. 

Litteras Graecas docebit S. KarstTEN, diebus lunae, martis, iovis et 
veneris, horå XII , interpretando locos selectos ex Homeri et Hesiodi car- 
minibus, e Platonis opere de Rep., et Plutarchi Vitas Periclis et Alexan- 
dri M. 

Antiquitatem Graecam S. KarstEN , diebus mercurii et veneris, horå IX. 

Litteras Hebraicas tradet I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD, cum expo- 
nenda Grammaticã, tum Řujus ut et Syntaweos usu in legendis quibus- 
dam V. F. capitibus historicis monstrando, diebus lunae, horâ I, martis, 
horâ II, mercurii, horàå X et II. 

Litteras cum Aramaeas, tum Arabicas, I. C. AANA GROENEWOUD , 
die martis, horå XI, et die mercurii, horå XII. 

Antiquitatem Hebraicam I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD , -diebus lunae, 
martis, mercurii et iovis, horå IX. 

22% 


172 SERIES LECTIONUM. 


Ceterum provectiorum commilitonum desideriis, quoad poterit, satisfaciet 
libentissime I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD. 

Litteras Belgicas et litterarum Belgicarum Historiam exponet L. G.VısscurR , 
diebus lunae, martis, veneris et saturni, horå X. 

Praecepta Stili bene - Belgici L. G. Vısscuer, diebus martis, iovis et 
saturni, horå II. r 

Historiam gentium antiġuarum, praecipue Imperatorum Romanorum aeta- 
tem, enarrabit S. KArsTEN, die martis, horâ T, mercurii, hora XII, 
iovis, horå I. ; ; i 

Historiam medii aevi et recentiorum temporum I. AcKERSDYK, diebus 
mercurii et veneris, horå I. 

Historiam Patriae L. G. Vısscuer; diebus lunae et martis, horå XI, 
iovis, horå X, saturni, hor XI. 

Institutiones paedagogicas habebit S. Karsten, die saturni, horå IX 
et X, partim metrica explicanda, partim moderandis scribendi et inter- 
pretandi exercitiis. KN à i 

Disputandi exercitationes , alternis hebdomadibus instituendas, modera- 
buntur A. vAN GOUDOEVER et S. KARSTEN. ` 

G. Dorn SrrreN, Litt. Hum. Lector , praecipua tam antiquarum quäm 
recentiorum gentium historiae facta enarrabit, gentesque , quod ad culturae 
progressus, inter se comparabit, diebus mercurii et saturni, horâ XI 
aliåve, oommilitonibus magis commodå. 


IN FACULTATE MEDICA. 


Anatomen docebit I. L. C. SCHROEDER VAN DER Kork, quater per 
dierum hebdomadem , horå IV. 

Dissectionibus cadaverum anatomicis , opportuno anni tempore instituendis , 
praeerit quotidie I. L. C. SCHROEDER VAN DER Kork. 

Anatomen generalem dočébit et Orjanorum fabricam subtiliorem normalem 
et morbosam demonstrabit P. HarTING ,, diebus mercurii et veneris, horàå I. 

Physiologiam I. L. C. SCHROEDER VAN DER Kork, diebus lunae, martis 
et iovis, horå VIII matutinå, die mercurii, horå IX. 

Experimentis et indagationibus physiologicis et microscopicis in laboratorio 
physiologico quotidie pracerit F. C. DonprRs. 


SERIES LECTIONUM. 173 


` Biologiam generalem: exponet F. C. Donners, die mercurii, horå XI, 
die iovis, horå X. 

Pathologiam, sectionibus cadaveris illustratam, exponet F. C. DoNDERS 
quater per dierum hebdomadem , horå IX. 

Anatomen pathologicam, bis per dierum hebdomadem , I. L. C. SCHROEDER 
VAN DER Kork, horå auditoribus commodå. 

Materiem medicam et praecipua therapiae generalis capita exponet G. I. 
Lonca, diebus lunae, mercurii. et veneris, horå II. 

Pharmacologiam et Historiam plantarum medicinalium tradet P. HARTING , 
die iovis, horå XI et veneris, horå XII. ; 

Pharmaciam G. I. MuLpER, die martis, horå XI. 

Nosologiam et therapiam specialem G. I. Lonca, diebus martis, iovis et 
saturni, horå IX. 

Egercitatiores clinicas in arte medica quotidie moderabitur G. I. Lonca , 
horå XI, in Nosocomio Academico. 

Egeercitationes clinicas in ophthaimiatria moderari cupit F. C. DonDERs, 
ac, data opportunitate, moderabitur. y 

Theoriam artis. chirurgicae tradet L. C. vAN GOUDOEVER, quater per 
dierum hebdomadem, horis deinceps indicandis. 

Egercitationes polyclinicas in arte chirurgica, diebus lunae, mercurii et 
veneris horå IX; optłalľmiatricas, diebus martis, iovis et saturni, horå X; 
clinicas vero tum chirurgicas tum ophthalmiatricas quotidie moderabitur 
L. C. vAN GOUDOEVER. 

Operationibus chirurgicis in cadavere instituendis qualibet oblata occasione 
praeerit L. G; VAN GOUDOEVER. 

„_ Deligandi exercitationes moderabitur L. C. van GouporveR, die lunae 
horå V—VII post meridiem. 

Artis obstetriciae theoriam , morbos puerperarum et neonatorum exponet L. C. 
= VAN GouporvER, diebus martis, mercurii et iovis, horå I post meridiem. 

Egercitationibus obstetriciis practicis praeerit L. C. vAN GOUDOEVER, 
diebus lunae et veneris, horå XII—II, et ad parturientium lectulos qua- 
libet oblata occasione. 

Medicinam forensem exponet F. C. Donders , inde a feriis aestivis usque 
ad d. XV m. Februarii, diebus mercurii, iovis et veneris, horå II. 


174 SERIES LECTIONUM. 


B. F. Suerman, aetatis caussa munus academicum jamjam ex lege de- 
positurus, pro lectionibus, quas antea habuit, selecta quaedam e disciplina 
pathologica et chirurgica tractabit capita, speciminibus e museo suo illus- 
tranda, diebus lunae et mercurii, horå VIIE matutina. 

Summam item eorum, quae de rite perfungendo medici officio ipse longo 
artis exercitio didicit, cum commilitonibus communicabit , diebus et horis 
deinceps indicandis. 

I. I. WOLTERBEEK, quamvis munere suo defunctus sit, civibus tamen 
Academicis officia humanitatis praestare, praesertim Medicinae studiosis 
qualibet opportunitate prodesse, haud recusabit. 


J. H. Hiısern, litterarum Germanicarum Lector, diebus et horis audi- 
toribus commodis, Litteras Germanicas et Litterarum Germanicarum histo- 
riam, inde a sec. XVIII, exponet. 

J. Vennie, litterarum Lector, Litteras Anglicas docebit, horå auditori- 
bus commodå. cioe 

L. pe France, Academicus gladiatoriae artis Magister, quotidie aptum 
et elegantem gladii usum docebit. 


Bibliotheca Academica diebus lunae, martis, mercurii, iovis et saturni, 
ab horá XII in IV, feriarum autem-tempore singulis diebus iovis, ab horá 
I ad TII, unicuique patebit. Museum Zoölogicum quotidie patebit. 


NUMERUS STUDIOSORUM 


IN ACADEMIA RHENQO-TRAJECTINA 


DIE 31.DECEMBRIS 1853, 


in Facultate Theologicå ........ r AE 
" n FGA E A C EE S R 154. 
n LA MOMOE A EA EEN, 45. 
” p Dise. Math. et Phys. iN. 5. 
” «e Phil Theor. et Ditt: Hom: .. 12. 

; 417. 


Praeterea in album academicum nomina studiosorum, in diversis Athe- 
naeis studiis operam navantium, relata sunt, eo tantum consilio, ut hîc 
examinentur et Doctores creëntur, quorum: 


in Facultate Theologicà e s.s s «inene creis 22. 
n 1 Faron o e TN ahai ed 25. 
1 n MOEA i ai ina 2l. 
n n- Disc. Math. et Phys... .. . 2. 
n " Phil. Theor. et Litt. Hum. .. 2. 

72. 


IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA 


A. 1858—1854 


DOCTORES CREATI SUNT: 


IN DISCIPLINIS MATHEMATICIS ET PHILOSOPHIAE 


NATURALIS. 


d. 20 m. Junii 1853. Janus GUILIELMUS GUNNING , Flardingo-Batavus , post 


m” 


"n 


21 


12 


21 


"” n 


n Nov. 


privatam defensionem Disquisitionis chymicae de aguis 
nonnullis Neerlandicis: 
NıcoLaus GurueLmus Perrus RAuweENmOrF, Amste- 
lodamensis, post privatam defensionem Dissertationis 
historico-chemicae de viridium plantarum partium cum 
aëris oxygenio et acido carbonico necessitudine. 
Lupovıcus , MuLrpeR, Roterodamensis, post privatam 
defensionem Disquisitionis historico-criticae de XXIV 
metallorum pondere chemico. 

WOLFERT ÅBRAHAM JOHANNES vaN Geuns, Rheno- 
Trajectinus, post privatam defensionem Speciminis his- 
torico-chemici de pondere specifico elementorum aëri- 
Jormi nec non de pondere chemico elementorum guae 
organica dicuntur. 

GERARDUS GREVEN, Culenborgensis, post privatam 
defensionem Dissertationis physico-mathematicae de 
elliptica luminis polarisatione. 

EpuarDus MvuLpErR, Roterodamensis, post privatam 
defensionem Disquisitionis historico-criticae de XIII 
elementorum pondere chemico. 


” 
" 
n” 
on 
n 
n 
n 


n 


" 


1" 


UA 


DOCTORES. CREATI. 177 


IN THEOLOGIA. 


8 m. Febr. 1854 Arrar Prerson, Amstelodamensis, post publicam 


2l v 
30 v 
3” 
"on 
13 » 
l4 v 
k; 


17 v» 


3k y 


7 » Juni 


18 v 


"” 


"u 


n 


n" 


n 


m” 


n 


m 


” 


n 


" 


1" 


VA 


"n 


" 


" 


kee 


defensionem Disquisitionis historico-dogmaticae de Re- 
alismo et Nominalismo. ` 


. IN JURISPRUDENTIA. 


. 19 m. April 1853 CORNELIUS VAN CIıTTERS, ex pago Heinkenszand , Ze- 


landus, privatim defensis Thesibus. j 

ErnrsTus Lupovicus vAN HARDENBROEK, ẹ pago 
Hardenbroek , privatim defensis Thesibus. 

LaĮmsBeRTUS Jan Bovurcivs, Leovardia natus, pri- 
vatim defensis Thesibus. 

ÅBRAHAM MATTHIAS CORNELIS SANDBERG, Zwollanus, 
privatim defensis Thesibus. 

Jonannes TmBovr, Zwollanus, privatim defensis 
Thesibus. 

Joannes HusBERTUS Turoporus MiıcarrLs, Mosa-tra- 
jectinus, privatim defensis Thesibus. 


- GurmeLmus Jomannes Marra Boscus, Rheno-trajec- 


tinus, privatim defensis Thesibus 

FrANcIscUs ALEXANDER Lupovicus vaN RAPPARD, 
Haganus, privatim defensis Thesibus. 

Herrman Josva van LenNEr, post publicam defen- 
sionem Dissertationis historico-juridicae de dominii adem- 
tione, utilitatis publicae causa.’ 

Cremens Pors, Mosa-trajectinus, post publicam de- 
fensionem Dissertationis juridicae de novi operis nun- 
tiatione. 

Antonius MıcmaëLus Hermanus CaroLus Kock, e 


_ pago Heemstede , privatim defensis Thesibus. 


Srermanus Joannes van Gruns, Rheno-trajectinus, 
‘post publicam defensionem Speciminis historico-jùridici 
de perigrinis receptis et civitatis donatis in patria nostra 
usque ad annum MDCCXCV. 

A E 


178 


DOCTORES CREATI. 


d. 27 m. Julii 1853. FREDERICUS JOHANNES CONSTANTINUS SCHIMMELPEN- 


" 


n" 


n 


U 


A 


4 n 


0 n 


Z-n 


4n 


9 u 


6” 


9 


n Q3 n 


"u 


PA 


n 


KA 


Oct. 


LA 


Nov. 


UA 


” 


UA 


1" 


„Jan. 1854. 


UA 


" 


"” 


VA 


” 


n 


A 


"” 


UA 


NıNcK , Haganus, privatim defensis Thesibus. 
Henricus AvnTtoNIUSs Lupovıcus HAMELBERG, Zalt- 
bommeliensis, privatim defensis Thesibus. 

Ar{ĮILIus Aveusrtus GuLIANUs NOLTHENIUS, e pago 
Heemstede, privatim defensis Thesibus. 

Henricus SEBASTIANUS CAROLUS TuEODORUS RUEMPOL, 
Soerabaiensis, privatim defensis Thesibus. 

Janus CaroLus JosePHUs ARRIËNS, Arnhemiensis, 
privatim defensis Thesibus. 

Marrınus Proory, Mosa-trajectinus, privatim defensis 
Thesibus. 

Ezras TıeLeNIUs Krurrnorr, Tiela-Gelrus, privatim 
defensis Thesibus. ' ; 
GuILiELMUS Taroporus DIDERICUS YSSEL DE SCHEP- 
PER, Arnhemiensis , privatim defensis Thesibus. 
JOHANNES GERARDUS DE GROOT ScHImMEL, Harlemi- 
ensis, privatim defensis Thesibus, Juris Doctor creatus. 
GUSTAVUS LIBERTUS VAN MEERBEKE, Mosa-trajectinus , 
privatim defensis Thesibus. 


` Perrus Arma, e pago Bergum, Frisius, privatim de- 


fensis Thesibus, 
LAURENTIUS CAroLUS LEoPoLDUS ErNESTUS SCHMIDT, 
Mosa-trajectinus, privatim defensis Thesibus. 
RuDoLPHUS GUILIELMUS JACOBUS VAN PABST VAN 
BıxGERDEN , privatim defensis Thesibus. 


IN PHILOSOPHIA THEORETICA ET LITTERIS. 


d. 27 m. Junii 1853. EVERARDUS - JOHANNES VAN Gorkom, Zutphaniensis , 


Julii 


" 


post privatam defensionem Dissertationis historicae de 
Philopaemene megalopolitano. 

Jomannes Franciscus HusrrTus WoLrTERs, Mosa- 
trajectinus, post privatam defensionem Commentationis 
literariae in Juvenalis satiram primam. 


DOCTORES CREATI. 179 


d. 8 m. Julii 1853. Jomannes LronarDus MarREs, Mosa-trajectinus, post 


n 12 


d. 23 m. Maji 1853. 


LA 


y 


A 


u 


UNT i 


A 


n 


„n Junii 


M 


n 


"n 


u 


1" 


Julii 


u 


n 


n 


A 


u 


m 


UA 


n 


KA 


privatam defensionem Dissertationis literariae de. Favo- 
rini Arelatensis vita, studiis , scriptis. 

DıprerIcus HENRICUS JURRJIENS, Amstelodamensis, 
post privatam defensionem Disquisitionis literariae de 
Democratiae apud Athenienses origine et processu. 


IN DISCIPLINIS MEDICIS. 


Henricus GERARDUS ÅLPHERTS, Culemborgensis, post 
privatam defensionem Dissertationis historico-medicae 
de Brayera anthelminitica , vulgo Kousso , famoso Abas- 
sinorum adversus Taeniam remedio , observationibus cum 
aliorum, tum propriis comprobato, Medicinae Doctor 
creatus. ; 
ÅDRIANUS CHRISTOPHILUS VAN Trier, Dordracaenus , 
post privatam- defensionem Dissertationis ophthalmolo- 
gicae de Speculo oculi, Medicinae Doctor creatus. 
Antonius Joannes D’arLy, Amstelodamensis, post 
publicam defensionem Dissertationis medicae , ex%ibens 
nonnullos peritonaeitidis casus, Medicinae Doctor. 
ÅDOLPHUS FREDERICUS DE LEsPINASSE, Hasseleto-Trans- 
isalanus, post privatam defensionem Dissertationis ob- 
stetricae continens quaedam de Chloridi formyli in acte 
obstetrica, Medicinae Doctor creatus. 
ArnoLDus Dant ReNEmMAN, ex urbe Almelo, post 
privatam defensionem Speciminis academici de depres- 
sione et extractione cataractae inter se comparatis , 
Medicinae Doctor creatus. 
FREDERICUS CORNELIUS VAN Oprporr, Bergensis ad 
Zomam, Medicinae et artis Obstetriciae Doctor, pri- 
vatim defensis quaestionibus, Chirurgiae Doctor creatus. 
GERARDUS CORNELIUS Perrus DE Rurrer, Rheno- 
trajectinus post privatam defensionem Dissertationis 
23* 


180 


d. 24 m. Oct. 1858. 


"” 


18 


16 


17 


22 


n Nov. 


H 


n 


"” 


Dec. 


"n 


” 


"” 


n 


u 


4 


DOCTORES CREATI. 


physiologico-medicae de actione Atropae Belladonnae 
in iridem, Medicinae Doctor creatus. 

ARrNoLDUS Daner RENEMAN, ex urbe Almelo, Me- 
dicinae Doctor, privatim defensis Thesibus, Obstre- 
triciae Doctor creatus. ; 
CORNELIUS JOANNES VAN PERSYN , Koudekerka-Batavus, 
Medicinae et artis Obstretriciae Doctor, privatim de- 
fensis Thesibus , Chirurgiae Doctor creatus. 
GUILIELMUS NıīıcoLAus KOOPMAN, Rheno-trajectinus , 
Medicinae et artis Obstretriciae Doctor, privatim de- 


'fensis Thesibus, Chirurgiae Doctor creatus. 


LronarDus vaN Loenen, Rheno-trajectinus, post pri- 
vatam defensionem Dissertationis Medicae de contagio 
morbi syphilitico inprimis secundarii, Medicinae Doctor 
creatus. i . 
ÅDOLPHUS FREDERICUS DE LEsPINAssE , Hasseleto- Trans- 
isalanus, Medicinae Doctor , privatim defensis Thesibus , 
Obstretriciae Doctor creatus. 


NOMINA PROFESSORUM- ET LECTORIS, 


QUI, 


INDE A DIF XIII OCTOBRIS MDOCCLIIL AD XII OCTOBRIS MDOCCLIV, 


IN ACADEMIA GRONINGANA 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT, 


- RECTOR MAGNIFICUS 
JACOBUS ADOLPHUS CAROLUS ROVERS. 
SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS 
PETRUS HOFSTEDE pe GROOT. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITERARUM HUMANIORUM. 


F. C. ne GREUVE. J. A. C. van HEUSDE. 
J. A. C. ROVERS. G. J. A. JONCKBLOET. 
J. J. PH. VALETON. 


IN FACULTATE JURIDICA. 


H. NIENHUIS. C. STAR NUMAN. 
J. H. PHILIPSE. 
IN: FACULTATE MEDICA. 


J. BAART pe ta FAILLE, J. HISSINK JANSEN. 
F. Z. ERMERINS. I. van DEEN. 


184 -NOMINA PROFESORUM ET LECTORIS. 
IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


H. C, van HALL. SA haa GUIL. A. ENSCHEDÉ. 
J. GUIL, ERMERINS. P. J. vax‘ KERCKHOFF. 
NICOL. MULDER. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


P. HOFSTEDE pre GROOT, 5 GUIL, MUURLING. 
L. G. PAREAU. i 


LECTOR PAEDAGOGICES. 
GUIL. HECKER. 


JACOBI ADOLPHI CAROLI ROVERS 


ORATIO 


DE 


AETATE NOSTRA HISTORIOLOGIAE FAUTRICE: 


PRONUNCIATA GRONINGAE 


A. D. XII M. ÒCTOBRIS A. MDCCCLIV, 


QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET. 


24 


4 


ACADEMIAE GRONINGANAE CURATORES, PROFESSORES, CIVES. 
CUIUSCUMQUE ORDINIS ET LOCI AUDITORES EXOPTATISSIMI. 


Nullum umquam Academiae Rectorem parum lubenter tempus memo- 
rantem audivi, quo fasces successori traderet. Neque tamen gaudium , 
quod animo praecipitur, curis vacuum est. Etenim sollennia, quae festo 
illo die celebrantur, non votis continentur pro Academiae salute nuncupan- 
dis, nec iunctis dextris alter alteri hanc sedem honoris cedit; sed postu- 
latur rerum, quae Academiae per integrum annum in utramgue partem 
evenerunt, commemoratio. Quam si oratio non antecedit, parata est re- 
prehensio eorum, qui, quantum nos iis tribuimus, tantum ipsi avitae tri- 
buunt consuetudini. Et haec quidem oratio habenda est Latine; unde ab 
his dapibus, quae Senatui Amplissimo variarumque disciplinarum tum 
Doctoribus tum Studiosis parantur, arceri necesse est permultos , quorum 
tamen plurimum interesse perhibetur oratorem audire, ut, qua sint huma- 
nitate, eius solitudinem in maximam convertant audientium celebritatem. 
Quod si statuere liceret, ipsam illam linguae Latinae intelligentiam eorum, 
in quibus Rectorem acquiescere oportet, auditorum ingenia ita paullatim 
obtudisse, ut ampullas et sesquipedalia non amplius animadverterent, ne 
biduo quidem tota constaret hoc magistratu abituri praeparatio. Sed quum 
‘de hac suspicione nondum omnibus persuasum esset, quumque ipse eos 
etiam affore nossem, quorum de egregia perspicacitate haec studia nondum 
qudquam detraxisse appareret, meum- esse putavi tertium huic biduo 
quartumque diem addere, ne venia erranti mihi negaretur. Huius idcirco 
dulcissima spe fretus in hunc locum prodii, primum de argumento verba 
facturus, quod neque a temporibus nostris seiunctum et vero coniunctum 

24* 


“188 IL A. C. ROVERS 


cum studio Historiae, cultissimum quemque allicit et invitat, ut, balbu- 
tiente oratore, ad placidam rerum utilissimarum meditationem se, tamquam 
in portum, conferant. Dicam enim de 


aetate nostra Historiologiae fautrice. - 


Àntequam meam hac de re sententiam explicem, non committam, si 
qui forte in hoc titulo haerent, eos ut parum curare videar. Quod igitur 
Historiologiam dixi, tuentur hoc vocabulum exempla et auctoritas similium 
in vario eruditionis genere vocabulorum , veluti Geologiae , Pathologiae tum. 
medicae tum literāriae et, ne a diuturno usu frequentatis novissima divel- 
lamus, Theologiae et Histologiae. Usus autem eo vocabulo sum ad indi- 
candum illud, quo exquisitam Historiae scientiam consequamur. Historia 
continet ea, quae acciderunt. Horum vero quum iusta intelligentia quaesita 
sit, inde doctrina effloruit; sicut -quoque ars exstitit probe intellėcta: sic 
describendi et expónendi, ut alii in eiusdem suavitatis communionem ve- 
niant. Haec demum iure suo dicitur Mistoriographia , illa Historiologia 
audit. Nos autem , omissa altera, quam Guilielmi Humboldtii et Gervini +) 
monita ex vero suspicere docent, aetatis nostrae contemplemur erga alte- 
ram favoram. Quem tamen quum in hac temporis brevitate non sic ex- 
ponere possim, ut nulla vel argnmenta desiderentur vel exempla, sinite , 
qùaeso, A. A., praecipua quaeque ad pauca capita revocari, quo ipsi, alii 
quidem alia , referatis, oratoris aut prudenti aut imprudentiå praetermissa. 


Itaque, ut hinc ordiar, fundamenta Historiologiae iacit Critica, quae in 
iis, quorum memoria prodita est, cautissime circumspiciens, singula auri- 
ficis statera examinat. = Viget illa indagandi libertate plurimumque: delecta- 
tur, si quid novae materiae affertur , quo plus firmitatis. operi accedere possit. 
Iam vero non est dubium, quin annuat aetas nostra, quippe quae nec 
nægýnoíg caret in rerum traditarum fide exploranda. et studio flagrat novos 
earum fontes conquirendi. ` 


1) W. von Humboldt, äter die Aufgabe des Geschichtsschreibers in Gezammelte Werke, 
Bd. 1, p. 1. Gervinus, Grundzüge der Historik. | 
Fá 


` 


ORATI O 189 


Huius mæġýnsíæçş vim primum cognovit veteris aevi maximeque civitatis 
Romanae memoria , inque acerrimos illius vindices merito refertur Niebuhrius. 
Quod dicenti mihi haec in mentem veniunt tamquam ëxtrema. Seculo 
quinto decimo Laurentius Valla, aetatis suae decus et ornamentum, quum 
Livium in Tarquiniorum genealogia secum ipsum pugnare contendat, apud 
Pontificem Romanum Bìæopnuíægç in Livium accusatur +). Nostro seculo 
Niebuhrius Livianarum ceterarumque de prisca Roma narrationum stragem 
edens novamque civitatis Romanae imaginem excogitans, non quidem prop- 
terea omne punctum fert, sed, quam in clarissima luce ponit de Romae 
fatis quaerendi dubitandique libertatem et necessitatem, hanc intelligunt 
penitusque sentiunt ereetioris indolis historici, iidemque praecipientem pro- 
bant nde perspicuîs nec rerum hominumque naturae contrariis veterum in- 
stitutorum notionibus animo complectendis.? Verum secula inter utrumque 
media, vel etiam tempora ab aetate nostra minus remota, nihilne tulerunt, 
quo ad necessitatem illam aliquando agnoscendam propius accederetur? Hoc 
credat, cui ignoti sunt Glareanus, Cluverius , Bochartus et vero Perizonius 
nostras, augurantes certe dubitandi de his rebus salubritatem : credat, qui 
Baylii, Viconis, Beaufortii, multum licet inter se diversa, placita non ex- 
ploravit ideoque superioris investigationis vim in Fergusoni, in Levesquii, 
in aliorum scriptis neglexit: credat, qui Wolfii Prolegomena in Homerum 
et Kantii philosophiam nihil quidquam continuisse suspicatnr ad criseos, 
quae instabat, gravitatentr commendandam. Profecto non defuerunt prorsus, 
quae exellentissimo Niebuhrii ingenio prodessent, exempla et monita; ha- 
buerunt eius aequales, quorum disputatione meditanda mentem ‘ipsi suam 
stimularent et erigerent, ut, quod in illius opere gravissimum esset, hoc 
paullatim et amplecterentur et alio transferrent et docendo scribendoque 
commendarent. Sic- a tenuibus initiis ortum et lento gradu, ut fieri in 
causis gravioribus solet, progressum illud est, quod tandem ipso aetatis 
nostrae iudicio fulciretur. Ex eo tempore in varios historiae antiquae 
locos singillatim inquirere, veterum historiae scribendae normam acutissime 
indagare, petere ab iis severam sententiae rationem eorumque argumenta 


1) Vallae ZLucubrat., p. 404, eiusque Disp. ad Alphonsum regem, de Tarquiniis, adversus 
Livium, in ed. Drakenb., V. vIr, p. 150. 


190 L A. C ROVERS 


ad obrussam exigere placuit. Neque neglecta sunt, temporibus egregie 
hortantibus, secula a praesenti aetate minus remota. Quamquam ut in 
antiquioribus, sic in his ipsis multa supersunt, quae criseos diligentiam 
requirunt. 

Sed hîc, A. A., vocabulo usus sum multis, ut opinor, grato. Criseos 
diligentiam se malle dicunt quam Zibertatem. Quasi vero eae, quarum 
arctam optamus necessitudinem, indole ipsae sua, ut aqua et ignis, dis- 
tent. — Verumtamen haec, aiunt, quam tu probare videris, libertas tor- 
rentis instar, quum ~ sternit agros, sternit sata laeta boumque labores”, sic 
praecipiti impetu ruit: non differt a licentia: spreta testium fide, dicunt 
isti quidquid in buccam: si Romulo tantum carendum esset aut Mucii in 
comburenda dextra animo intrepido , taciti ferremus horum heroum deside- 
rium, ne liberi nostri, sua scilicet sapientia elati, nos parentes irriderent : 
sed seriem adeo virorum illustrissimorum ad personas, si Dîs placet, my- 
thicas aut symbolicas referri, sed plures omnis aevi honestos viros laudibus 
privari, extolli homines nequam, hoc sane non ferendum est. — Bona 
verba, quaeso. Est haec indignatio Quinti Ciceronis, reprehendentis tri- 
bunitiam potestatem. Sed opportune ea recordor, quae dulcissimo fratri 
Marcus respondet: iniqua est in omni re accusanda, praetermissis bonis , 
malorum enumeratio vitiorumque selectio; esto in illa Xõertate quiddam 
mali, sed bonum, quod cst quaesitum in.ea, sine isto malo non habere- 
mus. Est autem illud bonum eiusmodi, quo nihil melius Historiologiae 
excogitari possit. Etenim hoc consecuti sumus, ut certius appareat, quae- 
nam nobis sit rerum gestarum cognitio, quo scientiae gradu simus. -Si 
qui ad extrema ruere cupiunt, si in opinionum splendore et audacia ingenii 
sui divinitatem osculantur , quis tantas iis invideat delicias? Sed in aedi- 
ficanda domo si parietes et tectum superstruuntur fundamentis non dili- 
gentissime cognitis, praestare firmitatem aedificii nemo potest. Non differt 
causa doctrinae, quae, ne gravissimo muneri desit, factis niti debet, quo- 
rum auctoritas quam minimum lateat. Hoc probe intelligere aetatem 
nostram, declarat etiam assidua illa novos reram fontes indagandi cura. 

Multi vestrum meminerunt vocem eorum, qui ad varia Æctíorum genera 
undique diligentius conquirenda et exploranda incitarunt. Haec autem 
vox quanto studio ab intelligentissimo quoque excepta est! Ut ab eo tem- 


ORATIO. 191 


pore paullatim in variarum regionum provinciis et urbibus viri docti, tum 
publice ad id invitati tum societate iuncti, in bibliothecarum latebras, in 
tabularia aediùm sacrarum, monasteriorum et curiarum , in scrinia princi- 
pum hominumque veteris prosapiae oculos converterunt et multiplici, quod 
identidem cognoverant, Chartarum generi describendo , disponendo, disci- 
pulis in schola explicando edendoque operam navarunt! In iis autem ab 
interitu servandis multorum hodie diligentia prope aequare pristinam ne- 
gligentiam videtur, qua quis definiat quoties piper chartis amictum sit non, 
ut ille ait, ineptis, sed auro pretiosioribus. Haec fontium cura amplissi- 
morum exstitit consiliorum auctor, quibus vasta debentur maximoque labore 
condita opera. -Hinc praesertim, ut splendidis utar exemplis, Corpus In- 
scriptionum Graecarum auctoritate Academiae litterarum regiae Borussicae 
a Boeckio editum: hinc societas aperiendis fontibus reram Germanicarum 
medii aevi, cuius auspiciis Pertzius monumenta publici iuris facit Germa- 
niae historica: hinc sylloge documentorum historiae Francicae ineditorum , 
cuius editione regi Ludovico Philippo commendanda -Guizotii disciplinarum 
historicaraum amor suam ornavit institutionis publicae praefecturam. Scio, 
nondum omnibus horum bonorum dominis persuaderi posse, ea ut in lucem 
proferri sinant. Alios vis inertiae premit: aliis metus. gloriae illustrium 
maiorum religionem iniicit: fuit nuper, cui thesaurum suum (?) ea lege 
civitati donare placeret, ut Liberi Baronis dignitas praemium esset donatio- 
nis 1): sunt etiam, qui sibi priorum temporum tenebras potius quam 
lucem prodesse putent, non tamen, si quid video, inexorabiles futuri, 
quippe non omnino dôwgoðóznros. Verumtamen bene sperare haec iubent 
tempora, quibus abhinc annos decem ipsa Septimancae claustra cesserunt. 
Perspicua est argumenti vis. Ad huius enim arcis Hispanicae thesauros 
aditus non tantum Robertsono, historiam Americae cogitanti, exterisque 
ante Gachardum omnibus negatus est, sed ipsis indigenis, etsi historio- 
graphi regii titulo ornatis, ita prope praeclusus fuit, ut per tria secula 
unus modo e Chartis ibi asservatis profecisse tradatur ?). — Haec autem 


1) De Bavay, Procès du Comte D'Egmont, et pièces justificatives, d'après les manuscrits 
originaus ‘trouvés à Mons. K. en Letter., 1854, N°. 26, p. 206. 

2) Gachard, Notice istorique et descriptive des Archives Royales de Simancas in Corres- 
- pondance de Philippe II, Vol. 1, p. 49 sqq. 


192 | L A. C ROVERS 


memorans, lenissimam audio reprehensionem: videri illam aetatis nostrae 
in novorum fontium indagatione curam, quamquam laudabilem, prudenter 
tamen regendam esse, ne ipsa, inveniendi spe modum excedens, persaepe 
decipiatur, nam fieri non poşse, quin plurima aliunde nota afferantur. 
Facilis est, A. A., et expedita responsio. Cognita afferri, saepius gaudio 
est quaerentibus non quid novi, sed quid certi sit. Vultisne exempla? 
Duo succurrunt haud inepta. Herodoti in primis fide didicimus, Cyrum 
et Cambysen priscos fuisse imperii Persici reges. Contra haec ante hos novem 
annos subtiliter acuteque disserens Georgius Dux Mancestriensis 1), per- 
suasit nonnullis, principes illos et serius vixisse et potius praefectorum 
regiorum munus obiisse quam reges fuisse æðrozęérogæg.. Videtis, pri- 
mam historiae Persicae aetatem prorsus immutari. Sed interea a Rawlin- 
sono descripta erat incluta illa Behistani Inscriptio, quam Darius Hystaspis 
filius sub annum quingentesimum quintumdecimum praerupto ad fines 
Persiae saxo insculpi iussit. Iam, huius parte explicita, ipsum regem Dárya- 
wush de utroque decessore suo loquentem audimus et ita res suas narrán- 
tem, ut Magi quoque coniuratio huiusque caedes, a nonnullis ad tradi- 
tiones populi relatae, commemorentur ?). Quae in-his nota occurrunt, 
ecquis sanus negligit, neque potius gaudet, haec eo confirmata esse modo, 
qui modus omnem sustulit dubitanti locum? Alterum exemplum aetatis 
est recentioris. A pueris accepimus, Ducem Albanum crudeliter saeviisse 
in maiores nostros. Verum iterum percrebruit sententia, iniquum ferri de 
hoc viro deque rege Phillippo iudicium ; caedibus et publicationibus bono- 
rum tamquam remediis paulo acrioribus aegrotantis populi saluti subvenien- 
dum esse; utrumque pariter atque praefectos ipsorum summo cum’ dolore 
suo carnificis opera uti consuevisse. Sed ecce Literae eorum variique ge- 
neris Chartae et Acta iudicialia`e locis abditis, ex ipsis ruderibus turris, 
in urbe Monte Haenoviae ante biennium vetustate collapsae 3), in lucem 
protrahuntur. De animo paterno silent, nisi forte clamare censentur, quo- 


1). The times of Daniel, chronological and prophetica? examined, by George Duke of 
Manchester. 

2) Benfey, Die persischen Keilinschrifien, et Vaux, Niniveh und Persepolis, übers. von - 
Zenker, p. 281. | 

$) Altmeijer, eene Hulp-regtbank bij den Bloedraad, vert. door Uden Masman Jr., p. 103; 


ORATIO 198 


ties fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps; eorum contra, quae 
veterem sententiam pepererunt, testes sunt locupletissimae. Itaque id nos 
in lucro deputamus, cognita illa et trita non amplius niti iudiciis adver- 
sariorum, quorum errores paene cum lacte matris suxisse perhibemur, sed 
ipsis niti auctorum testimoniis, quae hi frustra crassis tenebris circumfu- 
derunt. Aut fallor aut confidere his monumentis licet. Quamquam haec 
non ita a me disputantur, ut parum novi nobis impertiri existimem. Et 
contra statuo et plurima eorum, quae hoc nomine se commendant, gravis- 
sima esse contendo. Quod si singillatim persequi vellem, tempus me citius 
quam argumentum deficeret. Nam sive patriae nostrae res cogitamus illas, 
ad quas mentione Philippi sponte deferimur, sive Carolum spectamus eius- 
dem patrem, sive sacrorum, cui suo uterque modo restitit, emendationem 
vel etiam eos attendimus, quorum fata ab hac conversione non omnino 
separari possunt, Mariam Stuartam, Gustavam Adolphum, Cromwellum, 
alios, sive recentiora animo obversantur, ubique, ne Turcarum quidem 
imperio excepto, in ea incidimus, quibus ex huiusmodi monumentorum 
studio lux tum affulsit tum merito speratur. Neque seculis proxime ex- 
actis contineretur oratio, sed per plures percurreret medii aevi partes, 
quae post Robertsonum ‘et. Hallamum ad Grimmios fratres simili ornatae 
sunt ex limpidis fontibus hauriendi cura. Quid, quod eadem in antiqui- 
tatem recederet, non tantum Inscriptiones tum Asiaticas tum Graecas Lati- 
nasque memorandi causa, sed omnium maxime ut ex gravissimis iisque 
admodum arduis varii generis laboribus studiisque aetatis nostrae in ape- 
riendis fontibus alacritatem ostenderet? Priscae Aegypti rudera volo, silen- 
tium rumpere coacta: fructus dico itinerum in Asiam Occidentalem mazi- 
meque in Lyciam susceptorum: et vero reliquias intelligo Niniviticas, in 
posteritatis tamquam conspectu pòni coeptas. Etenim, si aedes regiae 
eaeque splendidissimae post viginti quinque secula solo eruuntur et gentis 
antiquissimae in cultu et humanitate progressus, quos ne suspicati quidem 
eramus, innotescunt;' si hinc necessitudo artis orientalis et occidentalis , 
si chronologia et interpretatio Codicis Sacri aliaque plura lucem capiunt; 
denique si in his non fortuna dominatur, sed cognoscendi amor, omnium 
contemtor difficultatum, primas agit, ineptum est huc transferre poëtae 
illud quid dignum tanto feret hic promissor hiatu?” Ego contra sic col- 
25 


194 AL Tp Ei L A.C. ROVERS 


ligò et concludo: quum aetas` nostra summa ope nitatur, ut Historiologiae 
fundamenta cognoscantur, firmentur et amplificentur, huic illa plurimum 


favet. 


Sed eadem quaeritur num hoc ardore adeo delectetur, ut suo se munere 
functam esse censeat, parum curans, quaenam his fundamentis superstru- 
antur, aurum, argentum, gemmae, an vero fenum et stipula? Dicam, 
quod sentio, eoque lubentius, quo facilior haec est ad ¿psam Historiologiam 
via. Et mihi quidem cogitanti, quid diutissime in rerum gestarum cogni- 
tione praecipuum visum sit, bella occurrunt et fata‘ principum et politica 
gentium conditio atque necessitudo. Haec quo arctius suis singula causis 
nexa suoque effectu tamquam stipata in scriptorum operibus prodibant, eo 
maior ad ipsa tempora intelligenda progressio facta esse censebatui. Quod 
vos, A.A., vereor ut probetis, sic, nisi multum fallor, statuentes, in 
his, licet minime contemnenda sint, non tamen ad rem difficillimam asse- 
quendam posita esse omnia. Nam saepius hominum liberaliter eruditorum 
sermones indicant, alia exstare multa, quae „iis diligenti commentatione 
summaque investigationis assiduitate digna videantur. Hos tenent. ordinis 
plebeii in civitate partes et quaevis commutatio, quam affert vel praesagit 
suarum in eo virium conscientia: illi artes et literas undecumque allatas in 
ore habent, laudantque et has humanitatis testes et, eodem nomine prae- 
dicandas, linguarum - quarumvis reliquias tum etiam traditionum , rituum , 
institutorum, morum, iurium et opinionum nullius non`seculi varietatem : 
multis mentio soli, officinarum, mercaturae , institutionis et disciplinae po- 
pularis eorumque omnium, quae tam in incolarum conditione et civitatis 
salute quam in coniunctione gentium vim habent, adeo grata est, ut, quo 
se animo et cogitatione convertant, facile appareat. Sed animadvertitis, 
A.A., nos, quaerentes de aetate nostra, incidisse in medias res. Zpsa 
enim horum omnium momentum urget: ipsa, quamquam suum cuique 
esse probat in quo elaboret, improbat eorum , quae. alii tuentur, vel de- 
spicientiam vel negligentiam: ipsa ad nullarum non linguarum studium 
earumque inter se comparationem invitat, hoc probe tenens guot giis lin- 
guas callet, toties est homo, nec vero praetermittens, in his velut in spe- 
culis gentium cetni ipsiusque hominis naturam: ipsa intelligens, quoties 


Q RIAT- 0; 195 


in rerum gestarum descriptione tempora tum ex inscientia tum ex iudi- 
candi temeritate permixta sint, suum singulis temporibus loeum et colorem 
rationemque propriam et ab aliis aetatibus discretam tribui iubet: ipsa 
denique, quippe iuncta atati illi, qua, zovus, aiebant, seclorum nascitur 
ordo, multa tulit malis quidem mixta bona, sed consuetudine sanctis op- 
posita et idcirco ad mentem varie movendam eamque, rerum usu exercita- 
tam, facilius alio transferendam aptissima. Memorabilis est Quineti sen- 
tentia de rerum usu deque studio hominis, aequalis nostri, fructuosissimis 
ad tempora diligentius exploranda a nostris non nimis aliena 1); sed me- 
morabilius est exemplum Niebuhrii, qui, quantumcumque doctrina vim 
promovit insitam, e muneribus tamen publicis omninoque e schola vitae 
politicae in eum Berolini traductus est locum, quem continuo luculentis 
illustravit de conditione Romanorum politica disquisitionibus ?). 

Jam vero horum omnium memores, ipsam spectetis quaeso doctrinam > 
iuste intelligendi ea, quae acciderunt. Hanc enim Historiologiam diximus, 
et has providimus quaestiones: Quaenam accidisse, guando haec iuste in- 
telligi ea doctrina censet? 

Nemo vestrum in legendis praecipuis de Historia operibus locum neglexit, 
quem institutis populorum publicis et privatis tribuunt scriptores. Alios 
omitto. Sed Schlosserus et Groteus quam diserti in hisce sunt! Quantas 
partes moribus, vitae publicae, artibus et literis tribuunt! ille tamen titulo 
operis ad haec praeparat argumenta; hic vero nihil aliud nisi historiam 
Graeciae se scripturum esse professus, similem requiri putat argumento- 
rum varietatem. Talia legentes, testes nobis audire videmur illorum, qui- 
bus hodie suus constat honos, pariterque interpretes vocis facta. Pericles 
- in horum numero est, optimatium consilia frangens , proelio decertans cum 
Spartanis, industriam promovens, civitatis reditus administrans eamque sibi 
vindicans auctoritatem, ut Athenis, ipso moderatore, nomine democratia , 
re autem principis viri imperium esset: sed Pericles quoque huc pertinet 
ó pıìózalos ,. tantum patriae splendorem concilians, quanto Musarum illa 
sedes evasit et “ElAéðos “Edés: et ipsa illa huc pertinent Musarum opera , 


1) Rev. des deuz mondes, Mai 1854. 
2) Lebensnachr. von B, G. Niebuhr, Bà, 1. 


196 I A. C ROVERS 


una cum gentis sermone eximiae pulchritudinis monumenta, iuventutem 
generis humani spirare visa, certissima humanitatis indicia. Neque ea, 
quae ingenii animive sunt, in accessionem veniunt vel ornamentorum causa 
conferuntur; sed in iis, quae acciderunt, eo graviorem locum tenent, ‘quo 
efficacius fere reliqua provocant et moderantur. Nam iusta omnium intel- 
ligentia agitur, quae, Historiologia iudice, quando parata est? Si nocturnis 
chartis impallueris infinitamque- rerum copiam, e fontibus haustam et Cri- 
tica expurgatam, mente comprehenderis? O felicem illum, cui constans et 
perpetua discendi cupido hanc scientiam largita sit! Nam ipsa quidem non 
est ultimum illud et extremum quo referantur omnia, — quod cum Ran- 
kianae scholae reprehensione monuit- Schlosserus, — sed ex ipsa tamen 
efflorescit ampliora consequendi facultas, spes omnino, studio insinuandi 
temetipsum in variorum temporum indolem aucta, fore ut mentis oculo 
ipsam cernas gentium vitam. Haec demum vel iusta intelligentia dicenda 
est vel effectrix eius et certissimum argumentum. — Sed eo, inquit, prin- 
cipes quoque narrationum fictarum scriptores nostra aetate sibi tendendum, 
esse statuunt. — Sit ita. Nihil hoc ad rem praesentem, quamquam inqui- 
rendi diligentiam probat studiorumque, in quae illi scriptores incumbunt, 
gravitatem. Quarum quidem laudum fructu quantopere, ut his utar, Charikles 
Beckeri Zter Anacharsidis superat a Barthelemyo conscriptum! Equidem , si de 
Historiographia agerem, earum exponere conarer narrationum indolem, quae 
ab Historia nomen habent, ut neque `varia scriptionis genera neque modum 
me confundere appareret, quo singulae mentis vires in iis praesto esse de- 
beant. Nunc autem id tantum habeo quod respondeam, ex illo scripto- 
rum numero eos certo suspiciendos videri, quos falsas historicorum opiniones 
erroresque diuturnos detexisse et sustulisse novimus; cuius rei exemplum 
ab Aug. Thierryo e rebus Angliae seculi undecimi affertur ipsi unum in 
paucis iucundum 1). Sed illuc revertor. ITustam illam, quam indicavi, 
intelligentiam qui expetit, miretur necesse est ,'praestantissimo rerum An- 


1) Pour tous ceux, qui avant ces dernièrs temps, ont traité Phistoire d'Angleterre, il 
my a plus de Saxons après la bataille de Hastings et le couronnement de Guillaume-le- 
Bâtard; il a fallu, qwun romancier, homme de génie, vînt révéler au peuple anglais que 
ses aïeux du onzième siècle mavaient pas tous été vaincus dans un seul jour. Aug. Thierry, 
Hist. de la conquète de: V Anglet. par les Normands, Introd. p. XVI. 


ORATIO. RY 197 


' 


glicarum scriptori, qui in domos introducit aequalium Caroli secundi, hu- 


' iusmodi excidisse verba: — equidem non recusabo, quo' minus nèglecta 
mihi exprobretur Historiae dignitas, dummodo contingat, Anglos seculi 
undevicesimi accurata donare vitae maiorum imagine 1). — Quis enim 


mentis compos exprobrabit? Aut. quae est observantiae erga severam 
doctrinam negligentia, modo, quorumcumque e vita illa mentio fit, neque 
futilia haec sint et studium appareat ea sic in lucem veritatis proferendi , 
ut ne in forma quidem ficti quid aut exornati accedat? Sed fortasse, de 
pristina ephemeridum, cauponarum viarumque conditione, de reditibus 
publicis, de itinerum difficultatibus, de audacia praedonum, de nocturnis 
tenebris quae narrantur, in Anglia sunt qui parum curent? Si tamen omnes 
curarent: si homines natalium splendore conspicui cogitarent, maiores suos 
iis caruisse vitae commodis, quibus hodie ipsorum famuli fruuntur: si 
liberi eorum tenerent, olim lauti patrimonii heredes vel equisonibus et sil- 
vae custodibus usos esse magistris vel ex meliore diciplina in villam pa- 
ternam reduces praecipuam operam navasse explorandis frumenti specimini- 
bus, contrectandis porcis lupoque et pecori inter cerevisiae cantharos emendis : 
si Ecclesiae ministri illorum meminissent, qui eo tempore ruri domesticis 
nobilium sacris praepositi, in horum domo etiam cursoris publici munere 
fungebantur, equos rhedarios: pectebant et Armeniacas alligabant, coenae 
autem tamdiu intererant, ut carne salsa et carotis vescerentur, bellaria ex 
angulo cubiculi adspicientes indeque a patrefamilias arcessiti ad gratias 
agendas pro coena omnibus praeterquam ipsis dubia: talia igitur horum- 
que in aliis regionibus non omnino dissimilia sż alii alia mente volverent, 
haud scio an pauciores essent temporis acti praecones. Quod non dico, 
A.A., seculi nostri amore abreptus; — quamquam gos e Republica Pla- 
tonis detrusos videri ad faecem Romuli, submolesta est cogitatio: — verum 
hoc diligenter animadverti cupio, quanti facienda sit uberrima rerum sci- 
entia, ne in temporum comparatione nubem pro Iunone amplectamur. Illa 
multum abest ut de omnibus temporibus aut iam praesto sit aut aeque 
comparari posse videatur. Hinc Historiologia, quantumcumque ei prodest 
aetas nostra, neque ipsa temeraria est et sui studiosos rogat, ne inepti 


1) The History of England by Th. Bab: Macaulay, V: 1, Ch. 1, p: 3. 


198 IL A. C. ROVERS 


esse velint: quemadmodum in aequalium, in amicorum, in sua ipsorum 
vita sint, quae ipsos fugiant, ita in vita gentium et generis humani talia 
haud deesse: acquiesci oportere in spectaculo suis saepe finibus circum- 
scripto, sed iucundo tamen et gravi, quo iis sic fruendum sit, ut imagi- 
nis, quae ante oculos ponatur, lineamenta atque formas, habitum et com- 
mutationes hasque ipsas tum orientes tum crescentes tum alio declinantes 
diligenter intueri conentur. Ardua, quae pulchra, A. A. Haec enim in- 
tuendi diligentia quantam in doctissimo quoque postulat variarum mentis 
virium sanitatem et végysræay, quantam ipsius vitae intelligentiam quan- 
tumque in primis veri amorem , ne complura eo maxime colore splendere 
censeantur, qui votis consiliisve tuis maxime faveat! De Thierryo, notis- 
simo temporum Merovingicorum scriptore, hoc exstat. iudicium : eius opere 
similiter afficimur ac si iuvenis seculi undevicesimi ingenio excellens 
cognitis omnibus de Francorum historia disquisitionibus, Galliam seculi sexti 
_peragret et in Itineris sui descriptione omnia, quae animo candidò vidit 
sensitque, oratione exprimat 1). Non igitur in alia tempora ‘sic te recedere 
oportet; iis ipsis ut vivere videaris, unde nihil quidquam probare discas, 
quod non ipsorum sit; sed ea te tam procul quam prope intueri, id est, 
conscium eorum, quibus tua te ornavit et imbuit aetas, aliorum temporum 
vitam adspicere oportet. Et haec quidem Historiologiae monita non tantum 
prudentiae laude se commendant, verum aliquanto pluris sunt, quam illi 
opinantur, quibus rerum gestarum, ut aiunt, cognitio necessarium videtur 
aliaram doctrinarum subsidium, Sed Historiologia non illarum, quae ipsius 
indigent, auctoritate ancillae instar nititur: ipsa per se viget et, licet multis 
utilissima doctrinis, hunc tamen réspuit utilitatis titulum et honorem. Hoc 
si quis propter aureum illud cwi -bozo improbat, cogitet velim, quantum 
homo praestet doctrinis. Has Clar. De Candolle praeclare dicit regio ho- 
nore colendas esse, ut se ipsae praebeant generis humani ministras. Iam 
vero hominem curat illa, quae longe alio quam vulgari illo sensu magistra 


1) Havemann in Gött. Anz. 1842, St. 125, p. 1245. Scio, non prorsus eodem redire 
iudicium Loebelli in Gregor von Tours und seine Zeit, p. 21. Sed attuli illa verba non 
tam scriptoris, in cuius praeclaro opere vitia animadvertas virtutibus vicina, laudandi causa , 
quam ut meam de ipsa re sententiam perspicue explicarem. 


ORATIO. 199 


vitae est, quodque omnium maxime exoptat, huiusmodi est, ut ex generis 
humani contemplatione intelligatur, quaenam per gentium et seculorum 
cursum facta sit ad humanitatem progressio; unde, quem cultus gradum 
nos ipsi teneamus, quid aetati nostrae “desit quareque illud desit, perspicue 
efficiatur. Dicunt sapientes, cognitionem sui ad vires intendendas stimu- 
lare. Itaque, hac parata, non desperandum fore ut, missis iis, quae a 
tergo sunt, in ea constantius prospiciatur, quae sunt a fronte, si forte 
collineari possit. 


Finem orationis cogitanti, velut frenos mihi iniici sentio. Agnosco eos, 
qui a Philosophia Historiae summa omnia exspectant, et eos, quibus con- 
templationem Historiae ad religionem Christianam revocare placet. Neutri, 
se silentio praetermissis, orationis cursum confici existimant, utrique, plu- 
rimum dissentientes, cotsentiunt in vestra, A. A., patientia tentanda. 

Nostis de sententia multorum, qui Philosophiam Historiae celebrarunt, 
enitendum esse, ut ex gentium rebus ratio perspiciatur certae illius legis, 
qua mens, in Historia non minus quam in mundo conspicua, res humanas 
gubernet. Quomodo haec sententia in Hegelii schola diligentius exposita 
sit, ibique finita concientia sui tollatur et absoluta cogitandi vis regere tum 
singulorum tum generis humani vitam censeatur, nunc tradere non licet. 
Verum illud nobis animadvertendum est, iudicibus nonnullis eorum, qui 
Hegelii decretis explicandis et corrigendis delectantur, inde non modo prae- 
teritorum intelligentiam pendere, sed futurorum etiam non suspicionem 
sed scientiam oriri. Perspicitis, hîc non spectari arctam illam temporum 
necessitudinem ex rerum hominumque natura ortam , quam pulcherrimis 
declares Wyttenbachii verbis: ~praesens aetas parturit futuram: causae 
rerum, quae aliquando fient, iam magna ex parte nunc adsunt, coeunt 
paulatim, donec ultima quamvis exigua accedente, numerus mensuraque 
earum expletur, et effectus in lucem proditur !).” Sed quid spectetur, 
Cuvierii in alia doctrina exemplo declaratur. Acer ille et diligens naturae 
investigator. sic et leges perspexit fabricationis animalium et eas, quae 
necessario una adsint, formas tenuit, ut ex paucis ossium fragmentis ani- 


1) Fita Ruhnk. in Wyttenb. Opusc. T. 1, p. 527. 


200 ; I A. C ROVERS 


malia describeret, praesenti rerum conditione antiquiora. Non aliter com- 
paratum esse statuitur in Historia. Huc enim redit, quam volumus, 
disputatio: perspicienda est singularum Historiae partium constitutio et- col- 
ligatio; tum res praeteritae nostra sunt fossilia, reliquiae illae sunt temporis 
exacti, ex quibus non singulas res futuras praesagiamus, sed vitam prae- 
sciamus et cursum humanitatis; in hac enim gravissiina causa non veterum 
instar sensu ducimur, quo divinantur singula: vatum hoc proprium fuit et 
hanc Paulo Apostolo vocem expressit, vaticinamur ex parte ; sed ex quo 
religio Christiana innotuit, veritatis illa in mundo auctor, vatibus uti desii- 
mus, ingenia praesto sunt cogitando nixa; iam sublata sunt imperfecta , 
neque amplius videmus obscurius tamguam per speculum, sed ita ut os ort 
. sit obversum. Aperiuntur adeo Danielis libri, qui ad tempus auctae scientiae 
obsignati forent. — Quae vestra, A. A., de his sententia sit, equidem 
nescio. Me vero et alia mirari subit et hanc utriusque fossilium generis 
similitudinem, quippe qui corporis partium in altero genere necessitatem 
ab ingeniorum in altero libertate, quidquid ċčontra disputatur, plurimum 
differre statuam. Verum dubito, A.A., num me, cui vix illud piloso- 
phari paucis contigit, horum studiorum iudicem feratis. Itaque gaudeo, 
hîc non de Historiologia agi, sed hanc doctrinam appellari Historiosophiam : 
quemadmodum a Pythagora ad Hegelium philosophiam fuisse, hanc. autein 
in ipso prope ad maturitateù øgopíæg accessisse monemur, ita viam acci- 
pimus esse munitam, qua Philosophia Historiae suam consequatur Histo- 
riosophiae maturitatem 1). Iterum gaudeo et disciplinarum historicarum 
reginae de opera gratulor, quam aetas nostra in rebus gestis accuratissime 
cognoscendis ponit. . Quid enim fiat fossilibus illis, nisi ea nullius artificis 
manu aut confecta esse aut exornata constat? 
Aliud est in generis humani historia mentem illam loqui, aliud Deum 
loqui, quem explicuit ó uovoyevýs. Eos, qui toti in hoc sunt, si dico 
religionis Christianae vim in populorum conditione diligenter . explorare , 


1) Prolegomena zur Historiosophie von August von Cieszkowski, 1838. Quae Prolegomena , 
a Micheleto exquisita tam- laudis quam dissensionis significatione ornata in Jahrb. für wis- 

senschaftliche Kritik, Nov. 1838, p. 185 sqq., ipse scriptor acutissimus postea sic citavit, 
` ut spem amplioris de hoc argumento operis augeret. Vid. eius liber Goćé und Palingenesie, 
erster , kritischer Theil, 1842, p. 14. 


ORCA T.I Oi 201 


parum dico. Quis enim , neglectis gentium sacris , se, vitam earum intellectu- 
rum esse putat? Sed quod auctorem huius religionis cardinem vocant, in quo 
Historia vertatur, hoc longe gravius est, miramque habet, si nihil pusilli 
admiscetur, tum simplicitatis tum sublimitatis laudem. Omnibus autem, quae 
spectant, gravitate antecellit studium consilia divina in gentium rebus singilla- 
tim assequendi. Sic tendi existimant ad Historiologiae fastigium, unde cernens, 
quemadmodum res eorum, quibus aditu ad summam libertatem haud inter- 
dictum sit, divinitus procurentur, non spectaculi particulam videas, sed 
illo oblectere integro. Praeclarum sane propositum, sed arduum taleque 
omnino, ùt prima sequentem non turpe sit consistere in secundis! Ante 
hos septem et triginta annos Borgerus e cathedra Leidensi orationem habuit 
de HMistoriae Doctore, Providentiae divinae administro. Hanc orationem 
lectitavi, aliorum scripta meditatus saum, Historiae me in disciplinam tradidi 
cumque eius praeceptis vocem contuli, quam in vitae schola audiveram. 
Intelligere mihi visus sum, nulla in re ad summa tendenti utilius praecipi 
Jestina lente. Nam duae obiiciuntur difficultates, quarum altera, si non 
tolli, certe minui potest et aetatis nostrae studiis et ardore nonnihil nobis 
visa est levari, altera, semper eadem, habet quod gravitate sua percellat : 
illa in metu posita, ne consiliorum divinorum interpretatio, quae rupe niti 
debet, superstruatur arena, haec discrimen spectans hominis et Dei, quo 
fieri nonnumquam potest; ut utriùsque ratio pragmatica aliquantum diffe- 
rat, quin, pugnet.. Non quaeritur a me zum res humanae divinitus pro- 
curentur. Equidem delector Gustavo Adolpho, qui quum in Borussia ab 
Axelo Oxenstjerna moneretur, ne audacter se in vitae periculum inferret , 
ipse tam suum sibi munus diviuitus assignatum esse censens quam rerum 
cursum vita sua circumscribi negans, Deus, inquit, Deus omnipotens vi- 
vit 1). Sed yuemadmodum illae res procurentur, quid in singulis quareque 
illud Providentia divina agat, quibus legibus et institutis genus humanum 
‘regat et temperet, hoc accuratissime quaeritur. Qui in haec penetravit 
tantisque sacris initiatus est, hunc plurimi facio et ab eo discere gestio ut 
a nemine magis. Qui autem hos nondum fecit progressus, verum in pri- 
mis elementis occupatus id solum tenet, nihil illi procurationi ad perfectio- 


1) Geijer, Geschichte Schwedens, Bd. 3, pe 241. 
26 


202 i L A. C ROVERS 


nem deesse, is tueatur velim, quamdiu ab Historiologiae fastigio procul 
absit, suum illud ôłúyov re gırìoy rte idque omni saluberrimae commen- 
tationis severitate sic roboret, ut, quo plura ad spectaculi integritatem , eo 
pauciora ad huius sententiae firmitatem requirat. 

Habetis meam, A. A:, de aetate nostra Historiologiae fautrice senten- 
tiam, brevissime, ut "Ba temporis angustiae praecipiebant , descriptam. 
Quantum est, ait nonnemo, quod desideramus! Quibus quum non videam 
quid opponi possit, nihil prius potiusve habeo quam ut vobis, A. A., pro 
ea, qua me verba facientem prosecuti estis, benevolentia gratias agam 
maximas. i 


Oratione pronunciata , pergo ad rerum Academicarum commemorationem , 
cuius qui praecipuam laudem in diligentia ponunt, dubito num memine- 
rint, quanta de multorum sententia modestiae sit et brevitatis com- 
mendatio. l 

Studiorum praesidia non tantum integra servantur, verum etiam pru- 
denter augentur et amplificantur. Testis huius prudentiae in primis est 
Academiae Bibliotheca, cuius incrementa in tantis, quantis ea premitur , 
subsidiorum publicorum angustiis alioquin perexigua essent. Has equidem 
nonnumquam explico illis, qui Bibliothecae inopiam queruntur, addoque 
de civium Traiectinorum erga suae Academiae Bibliothecam liberalitate et 
saepius magna et ante hoc biennium tanta, ut a nonnullis ditioribus civi- 
bus tria. fere florenorum millia in eins usum conferrentur 1). Obstupescunt 
et continuo affirmant, se de illa munificentia certiores facturos- esse amicos - 
Groninganos, qui sint in sestertio quinquagies aut centies: prospiciendum 
enim in primis esse Bibliothecae, quippe quae omnium disciplinarum stu- 
diosis pariter prosit. — Sic illi, haud immemores tamen eorum Professo- - 
rum, qui libros Bibliothecae donarunt , et vero Praefectum eius a diligentia, 
humanitate studioque discentium et virorum doctorum commoda omni 
ratione iuvandi egquisitis verbis laudantes. Ceterum obtrectationem, si 


1} Vid. v. c. Rect. Magn. Or. in nnal. Acad. Traiect. 1823—1824, p. 45 et in Annal, 
1836—1837, p. 51 et Opzoomer, Or. de Philosophiae natura, 1852, p. 3T. 


ORATIOQ. 203 


forte aliis studiorum adminiculis lautius prospici fertur, ab horum censorum 
urbanitate prorsus abesse, non est quod affirmem. 

Hortus Botanicus et Musea docentium studiis et institutionis diligentiae 
inservire pergunt. 

Haec de doctrinae in Academia nostra adminiculis, quibus amplificandis 
quod aliquando multum profuturum esse speramus, Peculium Professorum, 
hoc anno eum in modum auctum est, ut stipendium Academicum constitui 
possit. Hoc stipendio si iuvenis ornatur qui studiis proficit nec moribus 
deficit, habebit Clar. van Hall, ante hos undecim annos, non sane plau- 
dentibus omnibus, peculii condendi auctor, quod sua gaudeat cura et per- 
severantia, neque eos aut Professores aut veteres Academiae alumnos’ aut 
agri Groningani cives, quorum splendidis. donis et annua collatione pecu- 
lium valde crevit, suae poenitebit erga illud liberalitatis. 

Sed venio ad graviora, quorum nihil, ut par est, anteponitis huius 
Academiae saluti. Salva haec est et viget, nondum tamen nullo a perfectione 
abest intervallo; sed hoc et ipsa pulchre novit et omnes norunt aequi 
rerumque periti iudices, quorum. sententiam non diligentissime perpendere 
tam turpe ipsi videretur quam haud ineptum iudicaret aliorum vocibus 
illud opponere: æörgo yov Pacsõuaæı suav óðòv. 

Vehementer gaudemus, hoc anno nullum nobis neque Curatorem morte 
ereptum esse neque Doctorem Academicum, discipulorum neminem flore 
- aetatis occidisse. Academiae autem Apparitorum honestissimus van der 
Tuuk, cuius per tres et quinquaginta annos perspectae in variis muneribus 
sunt fides et diligentia, vix ante de statione vitae decessit quam senio 
confectus mortem sibi in lucro deputare debuit. 

Sed annum sine clade nostra exactum esse, eo lubentius memoro , quia 
et aliis collegis valetudo minus commoda fuit et tu, Clar. van -Deen , gravi 
conflictatus es morbo. Sed ex eo-quum lente convalueras, summo ardore 
ad Physiologiam tuam rediisti; et hodie animum pascis trium illorum iuve- 
num virtute, quorum commentationes Quaestionis Medicae, te in primis 
auctore positae, gravitatem probant. 

Utinam magistratus mei tempus non tantum sine clade nostra, sed 
etiam sine luctu nostro fuisset! Verum vos, Amplissime Wichers et Cla- 
rissimi Muurling, Enschedé, Numan et Mulder iis orbati estis sive 

26* 


204 IL A. C. ROVERS 


cognatis sive affinibus dilectissimis, quos non lugere animi profecto esset 
duri et ferrei. Et tu, Clar. van Hall, dolore affectus es, eoque omnium 
fere acerbissimo. Mauritium tuum amisisti, ipsa pueritiae amabilitate vigen- 
tem, domus tuae florentissimae delicias. Quid ex hoc dolore te eriget 
atque reficiet? Tempus, ratio, officioram multitudo, vita in docendo et . 
discendo utiliter. occupata? Admirabilis est et numquam satis praedicari 
digne potest horum. omnium vis ad mentem sensim alio. avertendam abdu- 
cendamque tandem a carissimorum capitum cogitatione. Sed si quis hanc 
evanescentem illoram memoriam parentibus indignam iudicat: si nobis 
exoptat, ut liberi hac vita functi pernoctent nobiscum , rusticentur, pere- 
grinentur: si illam nobis commendat dolendi voluptatem, qua vel vestigia 
illorum legentes, locum quaerimus iocis eorum et seriis dicatum singulaque 
in singulis dicta et facta meminimus, vel in gravissima doctrinae studia 
incumbentes, avocamur inde ad imaginem recolendam eorum, qui saepius 
ipsi nos aut volentes. aut non nolentes a difficillimo labore avocarunt; si 
haec demum contenditur vita esse in desiderio vere vitalis, ecquem ad 
animum: roborandum e scrinio promemus de Consolatione librum? Nullum 
puto. Viros dedecet ab hominibus petere, quod. unus tribuit Deus. Ex hoc 
fonte ut et in nostro et in omnium , quorum luctum indicavi, animo sententia 
radices agat: quidquid a Deo factum, bene factum: etiam atque etiam opto. 

Ante hos paucos menses te adii, Clar. Hofstede de Groot, ut de die 
sexto mensis Maii tibi gratularer. Et in alios incidimus sermones et me 
dicere memini, infixum tibi venis et medullis esse illud cgyáķesðaæ., fws 
ńýuéga crív. Nunc autem habeo quae addam. Nam per viginti quinque 
annos spartam, quam sortitus es, sic ornasti, ut, quod nonnulli suspicati 
sunt te audientes de Davide poëta verba facientem , nunc plures consentiant, 
virum te esse quinque talentorum. Hoc hominum genus, quod pondere 
censemus, non numero, quoties multum movet, non sane promovet parum; 
sed in solem atque in pulverem procedens, omnibus sui, si non cognoscendi, 
certe spectandi iudicandique opportunitatem parat. Hinc ut integri illaesi- 
que decederent, ne sua quidem, si qua esset, perfectione impetrarent ; 
nisi aequabilis accederet et- prope divina omnium spectatorum: virtus. 
Nosti, vir Clar., quid sit. placere his, displicere illis. Ecclesiae historia 
hominum tibi eæplicuit in caeli portis tum claudendis tum patefaciendis 


ORATIO; 205 


alacritatem. Euangelium autem te saniora docuit et porro docebit, quo- 
rum fructus ut et vita tua incredibiliter occupata et Academia nostra diutis- 
sime capiat, in votis est ut nihil magis. 

Nomen tuum quamquam nondum pronunciavi, Cl. Ionckbloet , pronunciare 
tamen non minus quam aliorum nomen honoris: causa potueram , si ex collega- 
rum scriptis aut propria confirmare aut refutare aliena valde aptum videretur. 

-Tu enim doctissimorum librorum: scriptor es, et  Daventriâ huc vocatus ad 

literas Nederlandicas et historiam Patriae tradendas, hanc cathedram non 
tantum Oratione salutasti, verum etiam opere ornasti ampliore, eruditionis 
et perspicacitatis tuae teste locupletissimo. Macte hac. virtute esto, collega 
honoratissime. Cuncta tibi in vita tam domestica: quam literata prospere 
procedant, eaque Groningae floreas et apud omnes gratia et apud Acade- 
miae cives auctoritate, tuis ut: auspiciis haec gravissima doctrina in multo- 
rum animis iustum sui patriaeque amorem suscitet, 

Animadvertitis, optimi Iuvenes, a praeceptoris causa- causam vestram 
non separari. Nam Academiae Rector collegis suis fausta quaeque 
exoptans', probe novit, quanta in felicitatis parte suae quisque disciplinae 
fructus ponat. Quamquam, vos intuenti, alia etiam mihi in mentem ve- 
niunt. Etenim progressus cogito , quos multi vestrum hoc anno in studiis 
doctrinae fecerunt, eorumque in primis ex ordine vestro imago‘ ante oculos 
obversatur , quibus disquisitio publica non est industriae propositum, sed 
opportunitas progressuum in rebus honestissimis probandorum. Ergo haud 
desunt nobis, unde alii discañt, Academias nondum esse officinas, quibus 
tirones brevissimo tempore ad artem suam cum compendio factitandam in- 
struantur , sed almam-matrem id adhuc agere, ut vos, eius alumni, prae- 
paremini, qui aliquando Iuris vel Medicinae vel aliarum doctrinarum sci- 
entia imbuti, et haec studia tuamini et rem publicam in gravissimis rebus 
ornetis atque fulciatis, et hinc vobis tum honesta vitae subsidia tum laudes 
comparetis meritis quaesitas. Ego quotiescumque de excellenti Academiae 
cive: cogito, toties mihi in eo videre videor eximiam ingenii animique ad 
praeclara quaeque conspirationem. In artium et literarum studiis, in ami- 
citiae deliciis, stultitiam- adeo consiliis brevem miscens, ita inquirere omnia 
cupit, ut rò xæłóyv sibi eripi haud patiatur. Illud praesertim tenens , pie- 
tatem erga Deum fontem esse sapientiae , salùberrimis paullatim imbuitur 


206 L A C ROVERS 


vitae praeceptis, quae cum ingenii ad omnem cultum progressione coales- 
centia et in sanguinem, ut ita dicam, diffusa, plus certe vigoris addunt 
maiorisque momenti sunt ut suam quandam et propriam vitam degere 
discat, quam `lepidissima hominum commenta. Si ordinis plebeii est, non 
pueriliter laudando extollit tempora nostra, neque involare gestit in hono- 
rum campum, quem illa hominibus novis aperiunt, sed aetate, quae cito 
pede labitur, diligenter utens, suum sibi in civitate locum fore confidit et 
gaudet; si generis splendore spectabilis est, non queritur de incredibili illa 
ex coeno plebeio emergendi facilitate, neque a Iove petit, quod Deorum 
hominumque pater procul dubio negabit, ut praeteriti referantur anni, sed 
genus et proavos eo, quo decet , pietatis sensu prosequens, his, quae non 
fecit ipse, virtute sua ornamento et decori est, et ea vita est, ut, quid- 
quid aut osores- aut amatores vestigiorum ruris ineptiunt, poëtae assentiri 
videatur: sat habet fautorum semper, qui recte facit. O auream iuven- 
tutis Academicae aetatem, in quam non tantum illud transfero: ut semen- 
tem feceris, ita metes: sed hoc etiam quadrat: penes te est ita serere, ut 
messis tibi obtingat laetissima. 

His verbis ad vos accedo, Iuvenes egregii, quorum in certamine nostro 
victoria in hanc in primis incidi comparationem. Vestras nobis obtulistis 
primitias. De his quae sit sententia nostra, et vobis et auditoribus hisce , 
pulchri bonique studiosis, ex Ordinum iudiciis constabit, quae te, vir 
Clar., qui Senatus Academici Acta curas, rogo ut recites. 


Iuvenes praestantissimi, quam me delectat haec muneris mei pars, quae 
ad. vos refertur laudibus ornandos! Magistratum‘meum in eum incidere 
annum, quo victores in certamine literario his 'sollennibus interessent, 
insigni saepe cum gaudio praedicavi. Me iuvene, hoc certamen in ore 
omnium erat, qui ipsam Academiam diligebant. Intelligentissimus quisque 
illud ad acuendum ingenium iuvenile alendumque studiorum domesticorum 
amorem, ad iudicium etiam quaestionum paullo graviorum explicatione fir- 
mandum aptissimnm. censebat; et de eius fructibus si quaerebatur, com- 
mentationes memorabantur haud paucae docte, eleganter acuteque con- 
scriptae. Sed secuta est vituperatorum aetas. Quis, aiebant, definiat, 


ORATIO.: 207 


quot bonae spei adolescentes gloriae cupidine ab aequabili studiorum pro- 
posito abducaùtur , in argumenta etiam inepta, nihil certe ad se perti- 
nentia, involent; ab hac adolescentia et in hoc progressuum modo requiri- 
tur, ut discatur, non ut scribatur: apage istum quaestionum ponendarum 
morem, cui plures acceptas referimus ieiunas et exiles commentationes. — 
Apage sonuerunt ii, quibus splendidae in. Academias impensae tandem ali- 
quando coercendae videbantur, metuentes, ne haec largitio fundum non 
haberet. Nostis cetera. Sed abrogato tandem certamine literario, fuerunt . 
in Academiarum Professoribus, qui illud, quamquam, ut sunt humana , 
non omni numero. absolutum, gravissimum tamen et de ipsorum sententia 
vere Academicum, studiorum praesidium instaurandum censerent. Mox 
uni alterique Ordini sua auctoritate Quaestiones ad disceptandum ponere 
placuit. Quorum numerus, pluribus Ordinibus in eandem sententiam abe- 
untibus, paullatim. crevit, non tamen improbantibus civitatis illo tempore 
gubernatoribus, postea autem adeo probante rege Guilielmo 1m, ut ipse 
Professoribus significari iuberet, sibi gratissimum fore, si. hic praemiorum 
egregiis iuvenibus offerendorum honos ab iis ad se tranferretur. Nihil 
vidimus regia munificentia dignius. Hac autem liberalitate quum Academia 
Groningana hodie primum fruatur, nos eam lubenter coram vobis, optimi 
Iuvenes, celebramus; nec vero Augustissimi Principis verba silentio premi- 
mus, Groningae ante hoc biennium pronunciata: sibi Academias curaeesse. 


Te honorifico hoc loco adspicere, dilectissime Homan !), suavissimum 
omnibus accidit, quorum usus es disciplina. Novimus tuam industriam 
scientiaeque accuratae cupiditatem, et admirati constantiam studiorum su- 
mus, qua vix fratri cedis, optimo Academiae nostrae alumno, cuius in 
vario doctrinae genere progressus iuventuti Doccumensi ad ingenium ani- 
mumque excolendum prosunt. Accipe hoc operae in Homero tuo positae 


1) Quaestio Ordinis Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum prima: Ilias Ho- 
merica ita exploretur, ut, adhibito opusculo, quod inscribitur: Betrachtungen über Homers 
Ilias von Karl Lachmann mit Zusätzen von Moriz Haupt, Berlin 18471, consultisque iis, 
quae de huius scriptoris sententia continentur libro: die Sagenpoesie der Griechen, kritisch - 
dargestellt von G. W. Nitzsch, Braunschweig 185%, 1853, ratio et compositio eius diiu- 
dicentur. i 


208 IL A. C ROVERS 


testimonium. Sed quandoquidem poëtae , si modo unus est dicendus vates 
qui tibi exquisitae exstitit voluptatis fons, maiores etiam gratias agere de- 
crevisti, per Homerum , quem in oculis fers, oro te, ut Socratis meminisse 
velis, qui non illud, quod tu, prouæpéorære iuvenis, existimare videris , 
optimum iudicavit, ut mente sana esset, sed sapientissime a Diis mentem 
sanam precatus est in corpore sano. 


Ornatissime Sasse 1), Ordo Medicorum tuam de liene commentationem 
exquisite laudavit. Pulchrum. est, in` difficili argumento ita versari, ut 
operae pretium facias, sed ita operae pretium facere, ut peritissimo ante- 
cellas aemulo, luculentum est praeclari ingenii egregiorumque progressuum 
argumentum. Lubens hunc tibi trado nummum aureum, munificentiae 
-regiae testem, et spero fore, ut, quando iudicium doctrinae severitate pror- 
sus firmaveris, de omnium consensione locus tibi in praestantissimis Me- 
dicis tribuatur. 


Tu peritissimus ille aemulus es, mi Stinstra, qui exiguo victorem se- 
queris intervallo. En nummum argenteum , cuius insignem honorem Rex 
Augustissimus iure ' censuit meritis tuis deberi. Sed tu non omnino esse 
videris aetatis nostrae iuvenis. Nam sponte tua eo habitu in certamen de- 
scendisti, qui hodie vix senibus conceditur vel aetate provectioribus Medicis. 
Scio, te non solum Medicinae, sed etiam Philosophiae Theoreticae et Lite- 
rarum Humaniorum Candidatum esse, in quo quod haud probant, ferunt 
tamen propter illud: quo semel est imbuta recens — et tibi quiden faci- 
liores erunt, quoniam Ordo Medicorum orationem tuam Latinam laude 
dignam pronunciavit. Verum tamen non desunt, quibus tanta audàcia omen 
esse videatur, quod accipiunt, eum te in causis gravioribus -aliquando viram 
fore, qui non pendeat ex aliorum opinionibus, sed, quamquam magnorum 


1) Quaestio Ordinis Medicorum: Exponantur, quae postremis annis ab eruditis facta et 
scripta sunt ut lienis fanctio definiretur. Fiat autem ita ut experimentis et observationibus 
propriis superstruat auctor sententiam, quam amplectatar, sive anteriori alicui assentiendum 
putet, sive novam ipse proponat, 

Ad quam quaestionem etiam patrio sermone respondere licebit. 


QREATEO: 209 


virorum sententiae multum tribuens, suum tamen sequatur iudicium. Quod 
et Frisium decet et Petri Stinstrae nepotem. 


Tibi quoque, ornatissime van Wageninge, haec sollennia valde sunt 
honorifica. Cedis quidem commilitonibus, sed egregio cedis ornatus in- 
dustriae testimonio, quod equidem tibi ex auctoritate Medicorum tradens , 
in votis esse affirmo, ut in laudabili studiorum cursu alacriter perseveres , 
eamque aliquando ornes disciplinam, quam regia via coli totius interest 
civitatis. 


Argumentum tuae commentationis, ornatissime Hagen 1), ea pars est 
Euangelii Iohannei, cuius gravitatem declarare haud possem si vellem, sed 
vellem profecto si possem. In eam ut accuratius inquireres, fecit Quaestio 
Theologorum, quibus tuos progressus placuisse hoc testatur, quo de ho- 
norifico eorum iudicio palam constat, testimonium. Tu autem in his ne 
consistas , sed ita te mente animoque in sermones precesque illas insinues , 
ut coetus Christianus, cuius in animo scribere tuum erit, tuis e sermoni- 
bus et vero e vita tua suspicere usyéłæ illa uvorńęiæ discat. 


Traditis praemiis superest, ut Academiae magistratum in successorem 
_ conferam, Cornelium Star Numan. Hunc virum Clar. e regia auctoritate 
in annum proximum Academiae Groninganae Rectorem Magnificum dico, 
renuncio, proclamo. ; 

Salve, vir Magnifice! Te hoc nomine salutare, condiscipulum meum 
Traiectinum et veterem sodalem, longe mihi est iucundissimum. Ergo 
eorum carissimi Heusdii discipulorum, quos ante hos triginta annos com- 
munis Plutarchi amor singulis Saturni diebus suavissime iunxit, tres experti 
sciunt, — tu autem iteru ipsa re cognoscas velim — minime deesse, quae 


- 1) Quaestio Ordinis Theologorum: prima: Quum de omni consilio et opere suo sic Ioh. xvx 

agat lesus Christus, ut nullam videatut ideam de re Christiana primariam non attigisse, 
quaeritur: an ibi etiam de-spiritu sancto fecerit mentionem? porro si fecerit, qua alia ratione 
quam Ioh. xıv—xvı? denique, unde haec diversitas sit explicanda ? 


27 


210 IL A. © ROVERS ORATIO. 


huius muneris difficultates minuant. Quarti sodalis num veri simile est 
diversam futuram fuisse sententiam, si tempora viro egregio veterum lite- 
rarum professionem obtulissent? Sed reprimam me, Numannė, ne hac 
vitae Academicae mentione eo sensim deferar, unde reditus ad rem prae- 
sentem reperiri nullus possit. Quamobrem huc animum adverte. Te 
Rectore eximie floreat -Academia Groningana, sitque tibi, hoc magistratu 
abeunti, fatendum, eas, quibus usi simus, res optari potius quam sperari a 
nobis potuisse. Ita faxit ille, cuius providentiae Academiam nostram pie 
commendamus. ; 


DE BEOEFENING 


VAN DE 


GESCHIEDENIS DES VADERLANDS 


IN WEZEN EN STREKKING. 


REDEVOERING 


TER AANVAARDING VAN HET HOOGLEERAARSAMBT 
AAN DE HOOGESCHOOL TE GRONINGEN, 


DEN 305TEN MAART 1854; 


UITGESPROKEN 


DOOR 


D". W. J. A. JONCKBLOET. 


y 


g 


EDELGROOTACHTBARE HEEREN, KURATOREN DER GRONING- 
SCHE HOOGESCHOOL, 


WELEDELGESTRENGE HEER, SEKRETARIS VAN HET KOLLEGIE 
VAN KURATOREN, ; 


HOOGGELEERDE HEER, RECTOR MAGNIFICUS, 


HOOGGELEERDE HEEREN, HOOGLEERAREN IN DE VERSCHIL- 
LENDE VAKKEN VAN WETENSCHAP, ZEER GEACHTE AMBT- 
GENOOTEN, VAE 


WELEDELE ZEER GELEERDE HEER, LECTOR IN DE WETENSCHAP 
VAN OPVOEDING EN ONDERWIJS, ; 


EDELACHTBARE HEEREN, AAN WIE HET BESTUUR VAN DIT 
GEWEST, EN VAN DEZE. STAD, EN DE HANDHAVING DES 
RECHTS IS TOEVERTROUWD, 

WELEERWAARDE HEEREN, LEERAREN VAN DEN GODSDIENST, 

WELEDELE ZEER GELEERDE HEEREN, DOKTOREN IN DE VER- 
SCHILLENDE FÅKULTEITEN, - 


AANZIENLIJKE SCHARE VAN JONGELINGEN, DIE U AAN DEZE 
HOOGESCHOOL OP DE WETENSCHAPPEN TOELEGT, 


GIJ ALLEN VOORTS, VAN WELKEN RANG OF STAND, DIE DEZE 
PLECHTIGHEID MET UWE TEGENWOORDIGHEID VEREERT, 


ZEER GEËERDE TOEHOORDERS, 


-r De liefde tot zijn lant is ieder aengeboren 1” 


Zoo sprak de dichter dien wij gewoon zijn als den echten zoon zijns 
vaderlands te vereeren. Zoo mocht hij spreken, omdat hij de tolk was 
van wat ieder nederlandsch hart deed zwellen. 


214 W. J. A. JONCKBLOET 


Gelukkig voor het vaderland , dat ook thans nog die uitboezeming waar- 
heid behelst, gelijk zij waarheid behelsde voor twee eeuwen. Gelukkig, 
omdat die ingeboren aandrift ons behoedt voor den groòtsten ramp, die 
een volk kan overkomen, die zijn zelfstandig bestaan ondermijnt: namelijk 
de onverschilligheid voor den naam, de eer, den roem van het gonn 
schappelijke pand, dat wij van onze vaderen geërfd hebben. 

„Onbekend maakt onbemind,” zegt het vaderlandsche spreekwoord ; en 
het moge hard en onaangenaam klinken, geheel te ontkennen valt het 
niet, dat het vaderland zelf den meesten onzer landgenooten , en daaronder 
zelfs van de beschaafdsten, onverschillig zou zijn, indien ook hier liefde 
alleen uit kennis voorsproot. ! í 

Onder vaderland immers verstaan wij niet slechts het land waarin wij 
leven en geboren zijn, in welks wetten en inrichtingen wij belang stellen 
omdat zij onze persoonlijke rechten en onze nijverheid beschermen; neen , 
het heeft een dieper, een edeler beteekenis: die van het land waarin onze 
vaderen hebben gewerkt, geleden en gestreden, om van lieverlede voor ons 
die ontwikkeling, die onschatbare voorrechten van allerlei aard, voor te 
hereiden, waarin wij ons mogen verheugen. Dat land, met al zijne her- 
inneringen, die het eerst vòor ons heiligen, noemen wij vaderland. 

Hen, die ons dat erfdeel toebereidden en achterlieten, hen te kennen 
in hun leven en streven; hen na te gaan in de verschillende tijdperken van 
ontwikkeling; hunne leerrijke lotgevallen te bespieden; deel te nemen in 
hunne grootsche daden; dat alles is daarom onmisbaar totide waarachtige 
kennis van het vaderland; de kennis die ons noopt het lief te hebben met 
en om al zijne grootsche en treffende herinneringen, met zijn onverganke- 
lijken roem, dien wij niet slechts beërven, maar waarvoor wij ook verant- 
woordelijk zijn. 

Die kennis nu, de kennis van de geschiedenis des vaderlands , is op verre 
na niet in die mate verspreid als men recht zou hebben te verwachten ; 
en toch is ẹr onder alle wetenschappen geene, die vañ zoo algemeen be- 
lang is voor elken stand in de maatschappij. 

Wel blijven der menigte enkele namen bij, enkele jaartallen, de ruwste 
omtrekken van eenige groote feiten, — önvolkomen uitwerksel van de ge- 
brekkige leerboeken die haar op de scholen ter loops worden in handen 


REDEVOERING. 215 


gegeven; maar een aaneengeschakeld tafreel van de gebeurtenissen des 
voortijds; een samenhangend begrip van den geest der historie, hoe wei- 
nigen hebben daarvan ook maar eene schaduw weggedragen! En hoevelen 
zijn er, buiten enkele geleerden, die op rijper leeftijd die gaping hebben 
trachten aan te vullen? 

Die stand van zaken heeft mij bij herhaling getroffen. Wat mag er de 
oorzaak van zijn? Zeker niet de geringe historische zin die onder ong 
heerscht; want dikwerf is de geschiedenis van vreemde volken het onder- 
werp der ijverigste weetgierigheid. MACAULAY, CARLISLE, TaIeRrs , GuIzor, 
Ranke en von RavmerR vinden gretige lezers. $ 

De oorzaak kan evenmin gelegen zijn in de mindere aantrekkelijkheid 
die onze geschiedenis kenmerkt; want in welk land ter wereld zijn meer 
dramatische gebeurtenissen doorleefd, meer roemrijke feiten aan het licht 
gebracht, die het gemoed aandoen en de aandacht moeten kluisteren, dan 
juist op dat plekje gronds, dat wij ons vaderland roemen! 

Waar het aan historischen zin niet ontbreekt; waar de rijkste, de aan- 
lokkendsťfe stof voorhanden is, dáár laat zich die onverschilligheid alleen 
verklaren uit de omstandigheid, dat het onzer historie tot nochtoe ontbrak 
aan eene bekwame hand om haar op te teekenen. 

En werkelijk bezitten wij, ondanks de groote reeks van boekdeelen waarin 
sint eeuwen de nederlandsche historie geheel of gedeeltelijk behandeld werd, 
geene enkele volledige Geschiedėnis des Vaderlands, die aan de eischen 
van wetenschap en kunst beide voldoet; die onpartijdig en onbevooroor- 
deeld personen en feiten schildert in het licht waarin zij zich werkelijk 
hebben vertoond; die zich ten taak stelt in een samenhangend geheel van 
oorzaken en gevolgen het uitwendig en innerlijk leven van het volk terug 
te geven, gelijk het zich uitdrukt in żijne staatsvormen , zijn maatschap- 
pelijk verkeer, zijne betrekkingen tot vreemde natiën, zijne zeden en ge- 
bruiken , zijne denkbeelden over godsdienst, wetenschap en kunst. Geene 
enkele, waarin het nederlandsche volk zelf niet min of meer op den ach- 
tergrond is geschoven, zoodat wij nergens de zaden bespeuren van onze 
tegenwoordige maatschappij. 

Gèen wonder dat de hand- en schoolboeken, verkort uit dergelijke on- 
volmaakte werken, waarin de eenheid der volksontwikkeling, of de ver- 


216 W. J. A, JONCKBLOET 


scheidenheid harer grondslagen, verduisterd is; geen wonder, dat zij ont- 
aarden moesten in eene weinig aantrekkelijke reeks van dorre feiten , zonder 
samenhang, zonder beteekenis, waardoor zij alleen geschikt waren om, 
voor een tijd lang, door het geheugen te worden vastgehouden , zonder op 
verstand of hart ori minsten indruk te maken. 

Waar die indruk niet wordt teweeg gebracht, kan later maar zeer schaars 
de last ontvlammen om nader bekend te worden met dat, waaraan men 
naauwelijks eenige hoogere strekking toekent; en zoo vergenoegt men zich 
met de schrale lektuur van onvruchtbare Zafereelen en Schetsen, die de 
meest gewone loopers bevatten. 

En ziedaar, dunkt mij, eene natuurlijke reden voor r de weinige symphatie 
die de. vaderlandsche geschiedenis, als wetenschap, in den regel bij ons 
gevonden heeft. 


Door ’s Konings keuze geroepen tot de gewichtige betrekking, die het 
mij ten plicht stelt ọm bij de beoefening der nederlandsche taal- en letter- 
kunde, tevens aan de geschiedenis des vaderlands mijn leven te wijden; 
haar te ontvouwen in haat wezen en doel; voor haar geestdrift te verwek- 
ken bij de akademische jongelingschap, die haar eens zal helpen voortzet- 
ten; moest dè overweging, dat zij niet algemeen genoeg gewaardeerd 
wordt, de keuze van een onderwerp van redevoering bij deze plechtige 
gelegenheid natuurlijk op historisch gebied bepalen. Te gereeder werd ik 
genoopt hare beoefening tot een punt van nadere beschouwing te kiezen, 
daar van het wederdeel van den plicht die op mij gaat rusten, onlangs,- 
bij eene gelijksoortige gelegenheid aan eene zuster-akademie , de grondtrek- 
ken door eene mvesteriind zijn vastgesteld op eene wijze die alle mede- 
dingen uitsluit. ža i ) 

Gunt mij dan, geëerde T., uwe vereerende aandacht, wanneer ik tot u 
zal spreken over de Beoefening van de Geschiedenis des Vaderlands in 
wezen en strekking. Een drietal vragen stel ik mij daarbij ter beantwoor- 
ding voor: 1) Wat is de geschiedenis des vaderlands? Wat haar aard? 
Welke haar omvang? Hebben wij haar kortelijk beantwoord, en zoo het 
onderwerp bepaald, dan komen wij tot de tweede, die zich vanzelf daaraan 
vasthecht: 2) Welk is het doel, welke de strekking dier geschiedenis ? 


REDEVOERING. i 217 


En eindelijk zullen wij, met haar aard en doel voor oogen , 3) een blik 
slaan op de vereischten tot hare beoefening. Op die wijze zal ik tevens 
de gelegenheid hebben aan het doel dezer plechtigheid te voldoen, door U 
belijdenis af te leggen van mijne inzichten in een gewichtig deel van den 
werkkring dien ik thans aanvaarde. 


In de meeste handboeken die ons op de scholen worden ingeprent, vindt 
men de geschiedenis gewòonlijk omschreven als een aaneengeschakeld en 
beredeneerd verhaal van alle merkwaardige gebeurtenissen , die den toets 
der waarheid hebben kunnen doorstaan. ’t Moet intusschen, bij eenige 
-oplettendheid, in het oog springen, dat die omschrijving het onderwerp 
niet genoegsaam bepaalt. A 

‘Zoo het al juist gezien is, dat het de roeping der historie niet zija 
kan al wat gebeurd is op te teekenen, daar dit noodzakelijk tot de onmo- 
gelijkheden behoort, zoo is toch de beperking dier gebeurtenissen tot de 
merkwaardige of merkwaardigste . weinig -geschikt 'om met friitlidid het ge- 
bied der historische wetenschap af te akonon: 

Eene bepalende eigenschap immers, behoort ontleend te zija aan het 
wezen van het voorwerp, dat zij met juistheid wil schetsen, en mag niet 
afhankelijk gesteld worden van de persoonlijke inzichten van het beschou- 
wende subjekt. De uitspraak nu over het al of niet, over het meer of 
min merkwaardige van een feit, is geheel en al afhankelijk van het stand- 
punt, van de inzichten, soms van de bijbedoelingen van den opmerker ; 
en door die bepaling wordt de geschiedenis binnen den engen kring van 
persoonlijke, dikwerf grillige, altijd eenzijdige opvatting beperkt, en haar 
het wezenlijk karakter eener wetenschap, waarheid en objektiviteit, ont- 
nomen. 

Wanneer men aan de geschiedenis hooger eischen stelt dan de bevredi- 
ging van nieuwsgierigheid, of het streelen van nationalen trots, dan zal uit 
het meer verheven begrip dat men zich van-haar vormt, vanzelf eene meer 
juiste bepaling van haar wezen moeten voortvloeyen. Zij wordt dan voor 
ons het waarachtig, levendig en gekleurd tafreel van de ontwikkeling des 

28 


218 W. J. A. JONCKBLOET 


_ menschelijken geslachts; en zij behoort dus slechts die feiten te vermelden 
en te verklaren, die deze ontwikkeling duidelijk zichtbaar maken, en daarop 
van overwegenden invloed zijn geweest; die feiten alleen, maar die dan ook 
geheel, .in hunne wording, ontwikkeling en aaneenschakeling. 

Wat geldt voor de geschiedenis in het algemeen, is natuurlijk ook van 
toepassing op elk harer deelen, tot wier meer’ grondige beoefening wij 
soms genoopt worden door de beperktheid der middelen waarover wij kun- 
nen beschikken, door de neiging van ons hart, of door de meer dadelijke 
behoefte voor de praktijk. 

Zoo is het b. v. met de geschiedenis des vaderlands. 

Terecht heeft dan ook een onzer jongste geschiedschrijvers haar gekarak- 
terizeerd als: shet verhaal van de wording, de ontwikkeling en het leven 
uyan het Nederlandsche volk, hetwelk, door afkomst, taal, godsdienst - 
„en zeden, een aanzijn en karakter bezit” 1). 

Als wij die bepaling in hare grondtrekken nader ontleden, zal ons dit 
hare volle juistheid beter doen bevatten, en het wezen der geschiedenis 
zal ons duidelijk voor den geest staan. 

De geschiedenis verhaalt in de eerste plaats de sahihi des volks. Zij 
moet ois leeren hoe het tegenwoordige nederlandsche volk van lieverlede 
gevormd en ontwikkeld is uit vroeger afzonderlijke, zelfstandige, elkander 
dikwerf vijandige deelen; zij behoort ons de` oorzaken zoowel als de ge- 
volgen dier trapswijze ineensmelting aan te wijzen, den invloed dien dit 
op ons heeft uitgeoefend, op ons volkskarakter en onze staatsvormen. 

Zij kan dus niet volstaan met de schildering van de gebeurtenissen in 
een enkel deel of gewest, hoe groot en overwegend diens invloed ook voor 
een tijd lang op de overigen geweest zij. En juist omdat dit heeft plaats 
gehad, juist omdat de geschiedenis des geheelen lands gewoonlijk vereen- 
zelvigd werd met die der provincie Holland , en daaraan geheel opgeofferd , 
kon er geen algemeene zin bestaan voor eene historie, waain de Gelders- 
man, de Vries, de bewoner van ’t voormalig Sticht van Utrecht, zijne 
voorzaten nagenoeg geheel zag vergeten, of hunne bedrijven, in een ge- 
broken licht, ter naauwernood aangestipt. ; 


1) Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER, Handboek der geschiedenis van ons Vaderland, bl. 2. 


REDEVOERING, 219 


*t Heeft lang geduurd eer men van die bekrompenheid, voor een deel 
althans, terugkeerde; maar nog ontbreekt het ons aan eene algemeene 
geschiedenis des vaderlands, die aan elk gewest, tijdens zijne zelfstandige 
onafhankelijkheid , recht laat wedervaren, en de wording des volks schetst. 

Behoort de geschiedenis zich- niet tot een enkel plekje gronds van den 
vaderlandschen bodem te bepalen, zij vangt ook niet aan bij een wille- 
keurig punt in den tijd, b. v. met de Ñervorming of de godsdienstige-en 
staatkundige beroerten in de zestiende eeuw. Zij ontspringt in het grijs 
verledėn, op het oogenblik dat de oudsbekende bewoners dezer landen in 
aanraking komen met een meer beschaafd volk, dat ons de eerste berichten 
heeft nagelaten. Allengs doen zich nieuwe bronnen op, dikwijls even 
spaarzaam vlietende als die allereerste, maar vele in aantal èn veelsoortig 
van gehalte, en die allen samenvloeyen om dien breeden stroom te doen 
ontstaan, waaraan wij ons zoeken te laven. 

De geschiedenis der vroegere tijdperken, vooral onder de heerschappij 
der frankische koningen en het zoogenaamde grafelijke tijdperk, is niet 
alleen belangrijk, maar zelfs onontbeerlijk; niet slechts omdat zij ons leert, 
„van welke geringe beginsels ons land en volk tot zulk eene aanzienlyke 
„ hoogte gestegen is;” niet alleen omdat- zij ons aanwijst hoe onze Staat 
mallenskens grooter en grooter geworden is” 1); maar vooral omdat zij 
alleen ons een helderen blik vergunt in de volgende tijdperken, waarvan 
zij ons het Žoe en waarom blootlegt. Eerst wanneer men het punt van 
uitgang kent van de- ontwikkeling eens volks, den weg dien het heeft 
doorloopen, de oorzaken die zijne beschaving hebben bepaald, eerst dan 
kan men zijn later zij» volkomen begrijpen; want met recht zong de dichter: 

u In ’t verleden s - 
Ligt het heden, 
In het nu wat worden zal? 

De vaderlandsche geschiedenis kan daarom niet alleen zin „nde Geschie- 
udenis van de Republiek der Vereenigde Nederlanden,” al heeft zich 
„daarin het volksleven op de luisterrijkste wijs geopenbaard” 2). De 


1) WAGENAAR, Vaderlandsche Historie, I Deel, Voorrede; bl. ITI en V. 
2) Mr. Q. GROEN VAN PRINSTERER, Handboek, bl. 2. 


28 * 


220 W. J. A. JONCKBLOET 


geschiedenis van dat tijdvak alleen vormt slechts een enkelen groep van 
het groote tafreel, en die bovendien onvolledig of eenzijdig moet worden 
voorgesteld als men de overige groepen geheel in de schaduw laat. Deze 
brengen het verband met het geheel aan: daarom is het zelfs niet genoeg 
hunne omtrekken slechts even aan te stippen, men moet hunne kleur en 
hun karakter in alle bijzonderheden voor oogen hebben, als men zich van 
vooroordeel of onjuiste overlevering wil vrijmaken, als men den zin en de 
beteekenis van later gebeurtenissen juist- wil vatten 1). 

Na het gezegde behoeft het naauwelijks betoog, dat wij ons niet kun- 
nen vereenigen met het stelsel van later geschiedkundigen, die onze ge- 
schiedenie vóór de zestiende eeuw beschouwan als een ~ voorberigt,? waarbij 
men, zoo het al niet geheel v overtollig” is ?), volstaan kan met vde zeer 
„korte opgaaf der hoofdgebeurtenissen tot aan -de Hervorming” BenW: 
kunnen dat niet beamen, omdat zoodanige versnippering der geschiedenis 
even gebrekkig is als eenzijdig en gevaarlijk. 

Zal de historie ons eene klare voorstelling geven van vde ontwikkeling 
en het leven des nederlandschen volks” 4), zij behoort dan te omvatten 
het geheele leven van geheel het volk. Zij kan zich daarom , in de eerste 
plaats, niet vergenoegen met de vorsten die ons geregeerd hebben tot het 
voorwerp harer beschoúwing te kiezen.: En toch! hoe vaak zien wij niet 
het tegendeel plaats hebben, en, zoo als Tmıerry het uitdrukt, enkele 
bevoorrechte personaadjen het tooneel innemen , terwijl het gros der natie 
verdwijnt echter de staatsiemantels der hofjonkers 5). 

Men voere ons niet te gemoet, dat dit niet meer plaats heeft, dat 
WAGENAAR reeds zich heeft voorgesteld ~de Historie van het Volk, niet 


1) Terecht zegt AUGUSTIN THIERRY, Lettres sur VHistoire de France, Lettre IV : 
„Sans une vue ferme des premiers temps đe notre histoire, il est impossible de bien com- 
„ prendre le sens des événements postérieurs,” ; 

2) Verg. Prof. SIEGENBEEK’s Schets eener Geschiedenis van den Oud-Nederl. Staat, Voor- 
berigt, bl. VI. 

3) GROEN VAN PRINSTERER, Handboek, bl. 4. 

4) Boven, bl. 218. p 

5) Aue. THIERRY, Lettres sur VHistoire de France, Lettre I: Oes récits, ...... où 
vun petit nombre de personnages privilégiés occupent seuls la scène historique, et`où la 
„masse entière de la nation disparaît derrière les manteaux de cour.” 


REDEVOERING. 221 


33 


„zoo zeer die van den Vorst, te beschryven ,” omdat, gelijk hij zich uit- 
drukt, wy ruim zooveel belang hebben by de Historie van het Volk als 
nby die der Vorsten, [omdat] de Historie der Vorsten ons ten deele vreemd 
„is, de Historie des Volks onze eigene Historie is”? t). Men doorloope 
slechts de boekdeelen die hij aan vde oude tijden,” wijdt, zooals hij ze 
noemt, en die hij daarbij hoofdzakelijk op het oog had; en men zal moe- 
ten erkennen, dat hij in het vervullen zijner belofte meer dan karig is 
geweest. Hij moge al zijn werk niet gemaakt hebben van des vorsten 
„reizen, huiselijke bedryven en veele andere dingen, hem in zijnen Per- 
„soon betreffende” ?); hoe luttel is echter de rol die hij aan het -volk 
toedeelt! Hoe weinig bekommert hij zich om de worstelingen die de dor- 
pers en poorters zich voor de vrijheid getroostten! Zoo zij zich tegen de 
verdrukking der edelen verzetten, vormen zij in zijn oog niets’: meer dan 
een vongetemden hoop” 3). En zelfs als zij den vorst die het wél met hen 
meende, aan wien zij zooveel verschuldigd waren, willen redden uit de 
hand van een verraderlijk eedgespan, en aan de weeklacht over zijne aan- 
randing den eed paren van te sterven of hem te verlossen 4), dan is hem 
dit het werk eener v woeste menigte” 5), die hij zelfs de eer niet aandoet 
haar te vragen naar de oorzaak dier treffende opwelling van liefde en dank- 
baarheid. 

Wil men een voorbeeld uit later tijd, men wende zich tot de jaren der 
kerkhervorming en de eerste botsingen met het spaansche bewind: ook 
daar wordt ter naauwernood de burgerij genoemd, en alleen den adel eene 
rol toegedeeld. En toch, wie weet niet, dat het godsdienstig element , 
dat de grondoorzaak was van den opstand tegen Spanje, in het hart der 
burgerij, van v’t gemeen,” zoo als WAGENAAR zegt ê), zetelde, lang voor 
dat de ~ grooten” het begunstigden, en wel, volgens denzelfden schrijver, 
alleen uit naijver tegen den Kardinaal 7). Maar geen wonder, dat WAGz- 


1) Vaderl. Historie, I Deel, Voorrede, bl. V en VI. 
23) T. a. pl, bl. V. 
3) IIL Deel, bl. 11. ; ; 

+) Sroxe, IV B., vs. 1581—86; zie ook V. B., vs. 220 ylgg. 
5) III Deel, bl. 80. 

€) Zie b. v. VI Deel, bl. 70; 

Ee ph, bE TL 


222 W. J. A. JONCKBLOET 


NAAR ter naauwernood van het volk in die dagen gewaagt; hij, die beweert, 
dat ~weinige Edelen en Grooten, bestuurd en geleid door Willem van 
„n Oranje,” de spaansche onderdrukking ~ gestuit hebben, eerst met woor- 
„den, daarna met de wapenen” 1). 

Wie ziet niet, dat ook dit gedeelte, meer dan eenig arder, behoefte 
` heeft aan kartons! ; i 

Spreekt men van eene wezenlijke geschiedenis des nederlandschen volks, 
het zij dan zoodanig eene, waarin niet alleen de vorsten die over het land 
`: hebben geregeerd, uitvoerig en bij uitzondering worden geschilderd; noch 
ook eene, die zich louter tot groote heldenfeiten, oorlogen te land of ter 


zee bepaalt, de zoogenoemde Žistoire-bataille; maar een verhaal, dat ons 


het volk van Nederland doe kennen in zijne betrekking tot zichzelf: in 


zijne oorspronkelijke eigenaardige afdeeling in standen; de verhouding dier 


standen onderling; den verschillenden invloed dien elk hunner in verschil- 
lende tijden geoefend heeft op de algemeene nationale ontwikkeling; en 
eindelijk hunne langsame ineensmelting tot een inniger geheel. Zij teekene 
ons de territoriale verdeeling; de samensmelting- dier deelen; de uitbrei- 
ding van het gebied in Europa en daar buiten, met de oorzaken die tot 
dit alles geleid hebben en de werkingen die ’t'heeft voortgebracht, Zij 
= vergete vooral niet de vormen van het bestuur waaronder dat volk heeft 
geleefd in haar aard, ontwikkeling en vervorming; de betrekkingen der 
Nederlanders en hun bestuur tot andere volken en landen; niet slechts op 
staatkundig gebied, niet binnen den kring dien men buitenlandsche poli- 
tiek noemt, niet alleen met het oog op de oorlogen met die landen ge- 
voerd; maar vooral ook op de handelsbetrekkingen die met hen zijn aan- 
geknoopt; den invloed dien wij op het buitenland en dit wederkeerig, in 
zoo menig opzicht, op ons heeft uitgeoefend. 

Dit brengt ons vanzelf tot een ander hoofdpunt, dat`zoo vaak, zoo al 
niet geheel wordt buiten rekening gelaten, dan toch te veel op den ach- 
tergrond geschoven. Tot het leven eens volks behooren niet slechts zijne 
uiterlijke betrekkingen en de stoffelijke feiten zijner historie. Om deze te 
begrijpēn, om het ware volksleven, het verstandelijke en zedelijke leven 


1) T. a. pl. Voorrede, bl. I—II. 


M AE E S ES D T O a A a 


REDEVOERING. 223 


te kennen, mag men zijn onstoffelijke ontwikkeling, het tafereel van zijne 


zeden, van zijn huisselijk leven, de geschiedenis der denkbeelden die het 


, hebben beheerscht, en die zich afspiegelen en zijne letterkunde en kunst- 


voortbrengsels, niet over het hoofd zien; jà, men mag die van zijne stof- 
felijke en staatkundige lotgevallen niet scheiden, gelijk soms met npu 
gedaan is !). 

De historie kan natuurlijk slechts feiten bevatten; maar °t zou weinig 
scherpzinnigheid , °t zou historische kortzichtigheid verraden, als men die 
feiten binnen den engen kring van het stoffelijke wilde bepalen; en de 
geschiedvorscher zal steeds de schoone les van Guzor moeten voor oogen 
hebben, dat juist dat, wat men onder den algemeenen naam van bescha- 


` ving samenvat, het historische feit bij uitnemendheid is, waartoe alle 


anderen moeten medewerken en waarin zij zich oplossen ?). 

Men ziet daaruit tevens de onmogelijkheid om de stoffelijke en onstof- 
felijke feiten eener volksgeschiedenis van elkander te scheiden, zonder die 
geschiedenis uit haar verband te rukken , -haar alle beteekenis te ontne- 
men, haar tot een dor geraamte te misvormen , dat ons koud laat, omdat 
het leven alleen aantrekkelijkheid heeft voor het leven 3). 

Zoo kennen wij dan de stof, waaruit de geschiedenis geweven is: in 
enkele breede trekken hebben -wij haren omvang, haar wezen geschetst ; 
wij hebben in haar geëischt volledigheid en waarheid, ten einde haar den 


1) B. v. door den hoogleeraar SIEGENBEEK, in zijne Schets der Geschiedenis van den 
Oud-Ned. Staat, Voorrede, bl. IX: vMen zal in mijne schets weinig of niets, tot de ge- 
„ schiedenis van wetenschappen, letteren en zeden behoorende, aantreffen, ‘als °t welk ik 


„meen, dat beter ven de staatkundige geschiedenis wordt afgescheiden.” 


2) Histoire de la Civilisatiou en Europe, Ie Leçon: »Ne semble-t-il pas, en effet, que 
vle fait de la civilisation soit le fait par excellence, le fait général et définitif, auquel tous 
~les autres viennent aboutir, dans lequel ils. se résument?” 

3) Terecht zegt BILDERDIJK, Geschied. des Vaderlands, I Deel, bl. 2—3 :, v’t Zijn der- 
zhalve de bloote daden niet slechts, maar het is het verband der daden met de zeer ver- 
# schillende staatsinrichtingen, algemeene of bijzondere betrekkingen, welke uit den toestand 
ader tijden en de wijze van beschouwing der zaken, die met dezen verandert, voortvloei- 
den, die ten grond moet liggen, indien de Geschiedenis niet alleen billijk, maar oọk 
# wezenlijk nuttig, verlichtend en verstandig zal zijn, en voor hart en gemoed, voor op- 


sana en piana van oordeel, en tot ware kennis en inzicht der zaken van dienst 
# worden.” 


` 224 W.J. A. JONCKBLOET 


stempel niet te ontnemen dier eenheid, die juist hare praktische belang- 
rijkheid uitmaakt. ; 

De rechtmatigheid, de noodzakelijkheid van dien eisch, de juistheid 
der gevolgtrekking die wij er uit hebben afgeleid, mogen nader worden 
in het licht gesteld door de beantwoording der tweede vraag: Waartoe 
beoefent men de geschiedenis des Vaderlands? Welke is hare strekking ? 


TI.. 


Geschiedenis is dan uit den aard der zaak, bij uitnemendheid de we- 
tenschap der ervaring. Even als van alle voorwerpen, die-het kenmerk 
der waarheid dragen, moet men ook van haar kunnen getuigen: in haar 
wezen ligt haar doel. 

Is zij de ondervinding der volkeren, haar doel kan dan onmogelijk zijn 
alleen eene ijdele nieuwsgierigheid te bevredigen: zij mag niet verlaagd wor- 
den tot een schitterenden kaleidoskoop, waarmede volwassen kinderen spelen. 

Zeer zeker heeft onze historie, meer dan eenige andere, hare dramati- 
sche aantrekkelijkheid. Wie zou niet gaarne verwijlen bij die bladzijden , 
die ons verkondigen wat een volk tot eeuwigdurenden roem strekt! Hier 
staren wij, vol ontzag en bewondering, op dien langdurigen worstelstrijd , 
waarbij tachtig jaren goed en bloed werd opgezet ter verkrijging van het 
kostelijkste recht van den zelfbewusten mensch: de vrijheid van geweten. 
Ginds ķklinkt ons de donder van ’t geschut der TromrEN en DE RUITERS 
met liefelijken klank in de ooren, daar iedere losbarting ons verkondigt, 
dat Neêrlands zeeleeuwen zich een nieuwen , onverwelkbren lauwer om dẹ 
slapen gewonden hebben. Dáár weder staröogen wij die wakkere helden 
na, die nieuwe werelden aan onze driekleur onderwerpen, en het weelderig 
Oosten, met zijne rijke bron van schatten, aan ons cijnsbaar maken. Of 
wel, wij zijn trotsch op den naam van Nederlander, als wij herdenken hoe 
een hollandsch burger, naauwelijks in de eerste kracht der mannelijke 
ontwikkeling, de staatkunde van geheel Europa beheerscht; of hoe een 
hollandsch vorst, nog bijna jongeling, datzelfde Europa doet buigen voor 
zijn genie, en zich scharen om zijnen veldheersstaf, die den franschen 
belager van het europisch evenwicht tot slagboom zou strekken. 


REDEVOERING. 225 


Maar waar zouden wij ophouden, als wij den veelzijdigen roem van 
Nederland, de tallooze waarlijk gulden bladen uit zijne geschiedboeken in 
het breede wilden uitmeten ! 

En toch, hoe streelend de gewaarwordingen ook mogen zijn, die deze 
` namen bij ons opwekken; hoe gaarne wij bij die herinneringen ook ver- 
wijlen, de historie heeft hare taak niet volbracht, wanneer zij ons die 
glorierijke beelden van een.schoon verleden voortoovert, om wellicht alleen 
onze nationale ijdelheid te prikkelen. Neen, zij heeft een hooger, waar- 
diger, heiliger roeping. 

Men heeft haar dikwerf een spiegel genoemd voor het levende geslacht : 
en terecht, mits wij maar duidelijk beseffen wat wij onder dat beeld te 
verstaan hebben. - 

In het algemeen zullen wij bij de beschouwing onzer geschiedanis als 
vanzelf genoopt worden tot eene vergelijking van het Nederland van thans 
met dat van vroeger dagen. En als wij dan ontwaren, dat wij eenmaal 
eene groote rol speelden op het tooneel der wereldhistorie; dat wij eenmaal 
den toon gaven aan Europa; dat wij in wetenschap en kunst, in glorie 
en deugd aan de spitse stonden der beschaafde natiën die wij eerbied en 
ontzag afdwongen; dan zal dat ons geen vrijbrief kunnen schenken om, 
fier op dien roem, de handen in den schoot te leggen en, in het zalig 
genòt van dien schoònen voortijd, in te sluimeren op de voorvaderlijke 
lauwers. — Zij het al ontegenzeggelijk, dat de geschiedenis ons wijst op 
vervlogen grootheid, gedeeltelijk althans te niet gegaan door omstandighe- 
den buiten ons, evenmin zal dit ons ten voorwendsel mogen strekken tot 
eene vadsige berusting in de werkeloosheid van hem, wiens rol is uit- 
gespeeld. 

Neen, juist omdat de geschiedenis een spiegel is, zal haar denkende 
beoefenaar zich geprikkeld voelen dien lauwer, met zooveel zorg gekweekt , 
met zooveel dierbaar bloed besproeid, op nieuw te doen groenen. Noblesse 
oblige, is eene spreuk die ook voor natiën beteekenis heeft; en een volk 
dat zulk een verleden had, is het aan zichzelf, zijnen vaderen en het 
- nageslacht verplicht, zich eené eervolle toekomst te bereiden. Zoo immer, 
dan is onze geschiedenis geschikt om eene wankele nationaliteit te schra- 
gen, om de liefde tot den geboortegrond krachtiger te ontvonken. Maar 

29 


226 l W. J. A. JONCKBLOET 


het zij eene welbegrepen, werkdadige liefdè:. zij wekke ons op om -:vóor 
onzen tijd te zijn wat de vaderen voor den hunnen waren; want die niet 
streeft. naar het ideaal zal in middelmatigheid vergaan. 

En zoo wij al zien, dat de omstandigheden veranderd zijn, en de be- 
trekkingen der volken gewijzigd, laat vooral de geschiedenis ons leeren , 
dat die omstandigheden alleen ons niet gemaakt hebben hetgeen wij een- 
maal waren; dat Nederland geen loutere speelbal is geweest in de hand 
der fortuin. De omstandigheden kunnen de grootheid eens volks wijzigen , 
maar die grootheid zelf wordt geboren uit de kracht, de degelijkheid, den 
moed en de voortvarendheid eener natie. De geschiedenis is daar, om 
ons te toonen hoe het nederlandsche volk zich die omstandigheden heeft 
ten nutte gemaakt, of ze beheerscht. Aan ons de taak om het geheim 
dier kracht uit te vorschen. En hebben wij dat gevonden in die volle- 
overtuiging van eene zelfstandige, onafhankelijke natie te zijn; in den 
vasten wil dat te blijven; in die zedelijke kracht, die geboren wordt uit 
het besef van hetgeen men aan God, zichzelven en zijn naasten verschyl-. 
digd is; in die opoffering voor een beginsel, die geene zelfzucht kent; in 
die standvastigheid, die zich niet laat afschrikken door beproeving of 
tegenstand; in die degelijkheid en dien eenvoud, die zich niet laat ver- 
schalken door klinkklank en klatergoud; in die energie, te koste gelegd 
aan wat men waar, goed of schoon achtte; in dat vaste vertrouwen ein- 
delijk op Gods voorzienigheid, dat pal doet staan te midden van de woeste 
baren; — welnu, dan er naar gestreefd om in onzen kring dat voorbeeld 
te volgen, die deugden te verlevendigen en in praktijk te brengen. 

Maar het leven eens volks is geene aaneenschakeling van louter glorie- 
rijke dagen, en niet elk bedrijf verdient ons ter navolging te worden 
voorgesteld. Ook menige zwarte bladzijde bezoedelt onze geschiedboeken , 
zoo dikwerf hartstochten of verkeerde begrippen de feiten beheerschten. 
- Het is een poëtische wensch die bladen uit onze historie te willen scheu- 
ren, die sombere tooneelen der vergetelheid -te wijden; de geschiedvor- 
scher die waarlijk beoogt, dat de geschiedenis hem ten spiegel strekken 
zal, kan aan dien wensch niet toegeven. Zij immèrs leeren hem zich te 
wachten voor de feilen die zoo treurige gevolgen hebben. Of zouden er 
leerrijker gebeurtenissen zijn dan ‘die, welke uit de bloedige dagen van 


REDEVOERING. 227 


1618 en 1672 ons tegengrijnzen? Zullen zij niet een vlammend schrik- 
beeld zijn tegen godsdienstigen en` staatkundigen partijhaat? En die treu- 
rige verdeeldheid , die partijschap van twee eeuwen, die den staat gemar- 
. teld heeft om hem eindelijk ten grave te doen slepen, bevat zij voor de 
naneven. dier Loevesteiners of Oranjėmannen geene belangrijke les? En 
zou het voor de praktijk geene leerzame ooióebioaíne zijn, als wij, bij het 
onderzoek dier partijschappen, opklimmende tot hare bron, op oorzaken 
stieten die dagelijks kunnen worden herboren ? 

Wie haar eenigsins van nabij beschouwt komt immers tot de overtui- 
ging dat zij deels voortsproten uit de zelfzucht eener zich vergodende 
oligarchische faktie. Maar in beginsel ligt haar grond dieper, en moet 
gezocht worden in die staatkundige tweeslachtigheid, geboren uit de ver- 
menging van oude overleveringen met nieuwe begrippen; van- vervlogen 
toestanden met de eischen van het oogenblik; in één woord, van. stel- 
selloosheid bij de inrichting van den staatsvorm. 

Hadden de leden der Staten van Holland niet te sterk vastgehouden 
aan eene, uit vroeger staatsgesteldheid afgeleide, volstrekte zelfstandig- 
heid, die onvereenigbaar is met het eenkbeeld van staatseenheid ; en ware 
daar niet uit voortgevlocid het beginsel van niet-overstemming, dat het 
algemeen dikwerf afhankelijk stelde van het inzicht of den nuk van één 
enkel stedelijk regent, en dat de macht der stedelijke aristokratie .tot in 
het ongerijmde deed stijgen; welligt ware deze nimmer een vloek voor 
het land geworden; wellicht besmette de gruwel der zelfzucht niet zoo 
dikwerf onze geschiedbladen 1). 

Maar ook de betrekking des Stadhouders gaf aanleiding tot velerlei 
moeyelijkheden, omdat zij onoplosbare tegenstrijdigheden bevatte. Hadde 
met Wittem I eene reeks van konstitutionele graven een aanvang geno- 
men, die bezwaren hadden zich niet opgedaan. Maar toen de Staten zich 
sterk genoeg voelden’ om zelf als soeverein op te treden, toen zij zijne 
opvolgers benoemden, en hen in menig opzicht tot hunne ambtenaren 


1) SirxerLanpr erkent volmondig, Staatk. Geschriften, I Deel, bl. 118, dat door de 
nadeelige bepalingen omtrent het niet overstemmen, de deur geopend is ~vooral mede om 
„de belangen der bysondere Leeden te doen prevaleeren boven die van het gemeene lichaam.” 


. 99% 


228 W. J. À. JONCKBLOET 


maakten, moest er wel strijd- ontstaan, daar van den anderen kant de 
Stadhouder grootendeels de betrekking vervulde en de voorrechten genoot, 
die eenmaal hadden toebehoord aan den plaatsvervanger van een soeverein 
buiten en boven de Staten. Die tegenstrijdigheid moest uit den aard der 
zaak een kamp uitlokken. Niet alleen uit eigenbelang, maar ook om de 
dreigendė anarchie te breidelen, en het, door de regenten met voeten ge- 
treden volk te beschermen, waren de Stadhouders gedrongen, de oplos- 
sing dier tegenstrijdigheid te zoeken in de meerdere onafhankelijkheid van 
een werkelijk Eminent Hoofd. De aristokratische richting daarentegen , 
strevende. naar volkomen ontwikkeling, moest wel zoeken de voorrechten 
van hem, die deels aan de Staten ondergeschikt, deels boven hen verheven 
was, in te toomen, en zich des noods van den Stadhouder te ontdoen. — 
En ziedaar de dubbele oorzaak onzer treurige binnenlandsche twisten. Had 
men ,: zoodra zich de gelegenheid daartoe aanbood, met terzijdestelling van 
alle persooùlijke bijoogmerken, met bewustheid, en naar vaste en eerlijke 
beginsels, den staat hervormd, hetzij dan op aristokratischen grondslag , 
of, hetgeen wenschelijker ware geweest, onder eenhoofdig maar beperkt 
bewind, in plaats van voortdurend het uit de omstandigheden geboren 
stelsel van overpleistering en transaktie te blijven huldigen, en er uit baat- 
zucht de gebreken van te vermeerderen; het land zou gelukkiger zijn ge- 
weest, en de bittere geschiedenis der staatkundige partijen in Nederland 
zou geene boekdeelen vullen. 

Zoo wij al de vaderen niet hard mogen vallen, dat zij in 1572, onder 
den druk der omstandigheden, geene ‘stelselmatige nieuwe orde van zaken 
konden invoeren; zoo wij het betreuren dat men later geéne genoegsame 
zedelijke kracht had om zich aan verderfelijken sleur te ontrukken ; voor 
ons mag de les niet verloren gaan, die de gevolgen hunner handeling den 
onderzoeker geeft. Spiegelen wij ons aan hunne misgrepen, dan zullen 
wij prijs stellen -op eene staatsinrichting, die op vaste en bewuste begin- 
selen gegrondvest, zich in volmaakte eenheid kan ontwikkelen; en vooral 
inziende , dat staatspartijen uit baatzuchtig eigenbelang voortspruitende ten 
verderve leiden, ook bij verschil van meening, één zijn in oprechte, be- 
langelóoze liefde tot dat vaderland, waarvan wij allen fier zijn de zonen te 
heeten. / 


REDEVOERING. 229 


`Ţ` 


Zoo zijn wij van lieverlede gekomen tot het hoogste doel dat de geschie- 
denis beoogt, van namelijk, als alle ervaring , eene leidsvrouw te zijn 
voor het tegenwoordige. En uit hetgeen wij reeds hebben bijgebracht 
laat zich licht afleiden hoe dit moet worden opgevat. 

Het kan onmogelijk de strekking der historie zijn om te dienen tot eene . 
verzamelplaats van voorbeelden, die men in gelijksoortige omstandigheden 
maar heeft na te volgen. Dit kan in Nederland geen plaats hebben , waar 
de zee eener omwenteling de oude staatsinstellingen van de nieuweren 
scheidt. Maar buitendien zal men zelden de gebeurtenissen van vroeger 
tijd kunnen inroepen ter oplossing van een gelijksoortig vraagstuk van den 
‘dag, omdat de wereldgeschiedenis nimmer tweemaal hetzelfde feit onder 
dezelfde. omstandigheden doet geboren worden. Is de geschiedenis de 
ervaring der volkeren, welnu, zij strekke dan ook alleen, als alle onder- 
vinding, om het verband tusschen oorzaak en gevolg te leeren opsporen , 
en ons zoo te leiden tot de kennis der algemeene wetten volgens welke 
volkeren en `staten zich ontwikkelen. Zóó wordt, volgens de juiste uit- 
drukking van SısmonDIı !), de geschiedenis de grondslag voor de weten- 
` schappelijke kennis van de inrichting der maatschappij + niet omdat zij eene 
verzameling is van rechtstitels, dikwerf door geweld en list verkregen , 
máar omdat zij de bewaarplaats is van al de lessen die de ondervinding 
kan schenken. 

Door haar zóo te beschouwen, en daardoor alleen, hebben wij het in 
onze macht het tegenwoordige vast te knoopen aan het verledene; daar- 
door alleen kunnen wij den weg vinden dien wij ons voor de toekomst 
hebben af te bakenen. 

Zoo predikt ons de geschiedenis , in' hare afwisseling van gebeurtenissen , 
in hare schakeering van elkander vervangende begrippen op staatkundig 
gebied, dat ook het maatschappelijk volksleven gebonden is aan, en be- 
heerscht wordt door de eeuwige wetten van al het geschapene; dat ook 
hier leven gēlijkluidend is met zich ontwikkelen en vervormen. Zoo zien 
wij staatsinstellingen groeyen, bloeyen en vergaan, om door anderen te 
worden vervangen; historische rechten vervallen , in den. strijd tegen feiten 


1) Histoire des Français, Introduction. 


280 W. J. A. JONCKBLOET 


waarin zich eene nieuwe maatschappelijke ontwikkeling openbaart; en die 
feiten, bij langdurige voortzetting, zelve wederom nieuwe rechten vormen. 
De oorzaak nu waarom voortgezette feiten rechten baren +) ligt dieper dan 
in een bloot berusten in het fait accompli: °t is omdat die herhaling ge- 
tuigt dat het feit beantwoordt aan eene behoefte der maatschappij, wier 
leven en ontwikkelingsgraad er in wordt uitgedrukt. Dat zelfbewuste 
leven der natiën kan niet gestremd worden: het is het middel waardoor 
zij voldoen aan de overal ingeschapen wet van beweging en vooruitgang. 
Maar juist omdat zij tijdelijke uitingen zijn van het volksleven, hebben 
staatkundige rechten slechts eene betrekkelijke zedelijke waarde: zij missen 
daardoor het karakter van eeuwigheid en onveranderlijkheid, en derhalve 
kan het nageslacht niet aansprakelijk zijn voor de begrippen van vroeger 
tijd, voor de vormen waarin zij zijn verwezenlijkt. 

Maar de geschiedenis leert ons niet alleen ďáć staatsinstellingen veran- 
derlijk zijn, zij ontdekt ons tevens de vaste wet volgens welke alleen die 
verandering met vrucht kan plaats grijpen. De rede zegt ons reeds, dat, 
zoo staatsinstellingen alleen kracht en beteekenis hebben wanneer zij de 
uitdrukking zijn van den graad van ontwikkeling eens volks, slechts die 
hervorming waarborgen van degelijkheid en duurzaamheid oplevert, die in 
den bodem der. nationale geschiedenis wortelt; dat wil zeggen, die door 
het volkskarakter bepaald is, en als het ware met en uit het volk is opge- 
groeid. En de geschiedenis van Euròpa in ’t algemeen, die van onzen 
staat in het bijzonder , is daar om dit te bevestigen. 

Axrva wilde met roekelooze hand een greep doen in onze staatsinstellin- 
gen, en die nederlandsche eenheid onder een volstrekt eenhoofdig bewind 
tot stand brengen, die tot de schoonste droomen van keizer KareL had | 
behoord. Hij bekreunde zich om historische vormen noch nationale mee- 
ning; — maar hij vermocht zelfs niet de eerste schrede te zetten op 
die antinationale baan: het losgebarsten volksgevoel duldde de vreemde 
keten niet. 

Tweemaal zocht de bijna alvermogende staatsche aristokratie haar volledig 
ontwikkeld stelsel aan de natie op te dringen, door zich vrij te maken 


1) Verg. Krurr, Geschiedenis der Staatsregering, IV Deel, bl. 468. 


REDEVOERING. . 281 


van dien stadhouderlijken hinderpaal, die in weêrspraak was`met haar 
beginsel; — tweemaal moest ook het schijnbaar reeds voor goed geves- 
tigde stelsel wijken voor den gloed der nationale herinnering , die in de 
Oranjevorsten het palladium van Neêrlands roem, de beschermers der 
onderdrukte gemeente zag. 

Eindelijk sloopte de opeenhooping van organische gebreken in de in- 
richting van den staat, geholpen door de veldwinnende theoriën van alge- 
meen staatsrecht, na de weifelende houding door WısLem IV aangenomen, 
het` wrakke gebouw det Nederlandsche Republiek; maar de hervormingen 
van 1801 en 1805 doen zien, dat, ook zonder NaroLron, der Bataafsche 
Republiek, reeds zoo spoedig in hare grondvesten geschud, geene toekomst 
te wachten stond, omdat hare beginsels, hoe waar ook in vele opzichten , 
te veel in het afgetrokkene wortelden, en onvoorzichtig de hand hadden 
geslagen aan dat historische element, zonder hetwelk eene staatsregeling 
voor het volk een zinledige klank blijft zonder beteekenis, omdat het volks- 
' leven niet slechts in het hoofd troont, maar ook in het hart tintelt. 

Vandaar dan ook die algemeene jubelkreet van alle partijen, toen in 
1813 de nationale band tusschen Nederland œn Oranje werd hersteld. 

Geene verandering dus zonder historischen grondslag. 

Maar de geschiedkundige ervaring leert ons tevens het noodzakelijke 
- historische element in elke staatsontwikkeling te bepalen tot den eisch, om 
geene nieuwe instellingen te bouwen op eene theoretische bespiegeling , die 
niet de uitkomst is van de verstandelijke en maatschappelijke ontwikke- 
ling der natie zelf, zichtbaar in het leven des volks, gelijk het zich af- 
spiegelt in zijne historie. 

Zóó leert de geschiedenis ons staatkundige wijsheid, als wij er de wet 
uit opdelven, dat wat geweest is niet wederkeert, wat komen żal zich uit 
het bestaande moet ontwikkelen. En als zij ons doet opmerken dat de 
menschelijke lotgevallen zich aaneenschakelen en ontwikkelen volgens eeu- 
wige, hoogstwijze wetten, die ons duidelijker worden, naarmate wij dieper 
indringen in het wezen der historie, dan leert zij ons tevens berusten in 
den wil Gods, dan dwingt zij ons te vertrouwen en te aanbidden. Zoo 
bemoedigt zij in dagen van algemeenen kommer, zoo beneemt zij-allen 
twijfel aan de toekomst, zoo ademt ons uit haar de geest Gods tegen, wiens 


232 WoA JONCKBLOET 


onstrembare werking ons ten waarborg strekt dat wij zijn bestemd om 
te streven naar waarheid: en licht, 


TIT, 


Er blijft ons nog over te spreken over de vereischten_ter juiste beoefe- 
ning der vaderlandsche geschiedenis. 

Bij eene wetenschap zoo groot van omvang en van zoo dadelijken invloed 
op volksgeest,` nationaliteit en staatkunde, is het van belang met juist- 
heid en behoedzaamhėid ‘den weg af te bakenen dien wij moeten inslaan 
om het onmetelijke veld met héldarón; onbevooroordeelden-blik te kunnen 
overzien. 

Is dan, vraagt men wellicht, die weg nog niet gevonden , of heeft die 
niet tot het doel geleid? Is bij het tal van schrijvers van vroeger en later 
tijd, dat de pen wijdde aan de geheele of gedeeltelijke optockenini der 
lotgevallen van het nederlandsche volk, de-klacht werkelijk gegrond, dat 
wij nog geene geschiedenis des vaderlands bezitten? Staan wij nog steeds 

‘aan den ingang van het pad, dat wij ons zelf hebben te ‘banen? 

- Helaas! M. H., dat wij op die vraag een bevredigend antwoord konden 
geven! Veel, zoo niet alles rest nog te doen. De grondstof, waaruit het 
gebouw onzer geschiedenis moet worden opgetrokken, moge al zijn op- 
gedolven , zij moet, wil ze bruikbaar zijn, gereinigd worden van de smet- 
ten waarmede zij is bezoedeld door nagenoeg allen die haar hanteerden. 
Niets dan de jaartallen onzer geschiedenis staat vast: al het overige moet 
worden herzien; en wij moeten thans nog, met het oog op`onze historie, 
de klacht herhalen voor vele jaren door Mirrinit geslaakt 1): „Er bestaan 
„op historisch gebied onnaauwkeurigheden van verschillenden aard; en zoo 
nde uitkomst van den arbeid der tijdrekenkundigen`ons al voor grove 
n stoffelijke dwalingen behoedt, er wordt een nieuwe arbeid gevorderd 
„nom de valsche kleur en karakterschildering uit de geschiedenis weg te 
„n wisschen. Men stelle zich toch niet voor, dat ons niets te doen over- 
n blijft dan een zedelijk oordeel uit te spreken over historische personen 


1) Lettres sur VHistoire de France, Lettre V, in fine. 


REDEVOERING. 233 


„of gebeurtenissen: wij behooren eerst toe te zien, of menschen en 
„zaken werkelijk zóó zijn als men ze ons voorstelt; of het wezen dat men 
„hun toekent inderdaad het hunne is, dan of het niet ten onrechte uit 
nhet tegenwoordige op het verledène is overgebracht, of ten minste aan 
„jonger tijdperken ontleend dan waarin zij voorkomen. Dit is het moeye- 
n lijkste gedeelte van den arbeid die ons rest.” 

Dat die uitspraak, ook in onzen tijd, geheel van toepassing is op den 
staat waarin onze geschiedenis verkeert, getuigen allen die zich harer 
hebben aangetrokken !), en °t zal ons straks duidelijk worden. 

Behoort de gemoedelijke geschiedvorscher in de eerste plaats naar waar- 
heid te streven, gelijk algemeen erkend wordt; en wil hij de geheele 
waarheid, de kennis der stoffelijke eri zedelijke feiten, de. kennis van hun 
wezenlijk karakter, van hunne echt historische kleur, — ijzeren vlijt*alleen 
kan hem die verschaffen ; want de eenige weg die hem daartoe openstaat, 
al is die lang en moeyelijk, is de volgehouden ernstige studie der his- 
torische bronnen. Hij verwachte niet, dat hij een voldoend, geheel 
met de geschiedkundige waarheid overeenkomstig antwoord zou ontvan- 
gen uit den mond zelfs van onze meestgevierde historieschrijvers.. De 
werken van WacENaar en BILDERDIJK, om ons tot de afgestorvenen 
te bepalen, hoe verdienstelijk ook in menig opzìcht, zullen hem niet ont- 
slaan van de noodzake om uit eigen oogen te zien, als hij prijs stelt, 
niet slechts op de waarheid, maar de geheele waarheid; want zij hebben 
haar herhaaldelijk te kort gedaan: soms:door eene minjuiste of onvolledige 
mededeeling der feiten zelf, maar veelvuldiger door met bevooroordeelde 
hand de gebeurtenissen in een: verkeerd licht te schilderen. 

Wie hunner heeft duidelijk en plastisch den toestand des lands geschetst 
bij den aanvang der grafelijke regering? Wie ons een helder denkbeeld 
gegeven, van het wezen van het ambt der-graven in het oudste tijdperk; 
van de-wijze waarop zij hier zijn aangesteld, van hunne betrekking tot 
den vorst, en het gebied dat zij bestuurden? Wie heeft aangetoond hoe, 
en onder welke omstandigheden zij zich onafhankelijk maakten? Wie dui- 
delijk de werking van het leenstelsel, in de verschillende tijdperken van 


1). Verg. vooral Mr. GROEN VAN PRINSTERER, Archives, Tom, I, Prolégom. pag. 26—29. 


30 


234 W. J. A. JONCKBLOET 


zijne ontwikkeling in deze landen , blootgelegd? Voorzeker niet WAGENAAR, 
wien het betrekkelijk het frankisch en middeneeuwsch staatsrecht zelfs aan 
de eerste gronden van kennis ontbrak, en die, in onwetendenden een- 


voud, soms aan de ongerijmdste voorstelling eenér zaak het belagchelijkste 


oordeel daarover paart. Maar ook zelfs BruperDisę niet, die -op al de 
aangestipte punten zich-aan geen diep opzettelijk onderzoek gewaagd heeft; 


enkelen ter vlucht of in ’t geheel:niet, anderen oppervlakkig en onvolledig 


behandelt, gelijk b. v. zijne breede uitwijding over het leenstelsel leert 1), 
waarin hij wel een overzicht geeft van de hierarchie van het stelsel, maar 
geen enkel woord rept over zijne eigenlijke natuur of den invloed dien het 
op het grondbezit uitoefende. En daarbij geraakt hij in zoo zonderling 
eenė ‘ stemming, dat hij er zelfs niet voor terugdeinst om de onderdruk- 
king bijna te verheerlijken, en de 10łe eeuw als den gelukkigsten tijd te 
prijzen, sedert welken »nooit rechtschapener denkbeelden , nooit: braver 
gevoelens” gekweekt zijn ?). 

En wanneer men zoo de achttien eeuwen onzer geschiedenis doorloopt , 
is er geene enkele, die- niet meer of min onvolledig is voorgesteld , tot op 
de omwenteling van 1795 toe. De eerste oorzaak daarvan ligt hierin, 
dat men, of van de noodige bronnen verstokėn was, die gedeeltelijk on- 
toegankelijk waren; of dat men de diepere studie van vroegere toestanden 
verwaarloosde, hetzij: doordien men geen vermoeden had van de karakte- 
ristieke eigenaardigheid die hen noodwendig van latere inrichtingen moest 
onderscheiden , hetzij, : dat men zich liet verleiden om te berusten bij de 
min grondige algemeene gezichtspunten van het genie, dat in zijne hooge 
vlucht vergat zich te verdiepen in die schijnbare kleinigheden , die echter 
zoo dikwerf tot goed verstand der historische gebeurtenissen onmisbaar zijn. 

Maar de- groote: feil onzer historieschrijvers ligt niet in hunne onvolle- 
digheid.. Wat het wezen onzer geschiedenis op veel gevaarlijker wijze 
verkracht; is de: bekrompen eenzijdigheid, die bij sommige schrijvers alle 
karakteristieke :ondersċheid der: eeuwen oplost in de lokale kleur van hun 
eigen tijd. ; 


1) Gesch, des Vaderlands, 1 D., bl. 112—125, en 298—338. 
2) TA a plep b23. i 


REDEVOERING 235 


Dit is de feil van WAGENAAR bij voorbeeld, dien wij bij voorkeur tot 
het voorwerp onzer kritiek kiezen, daar zijn werk, volgens het eenparig 
getuigenis van `alle schrijvers, bij de booefening onzer geschiedenis nog 
altijd onmisbaar is. 

Hijzelf waarschuwt, wel is waar, tegen v’t vooroordeel van toėlėhisto- 
„rieschrijvers voor de Regeeringe, onder welke zij leven, die hun de Ge- 
„ schiedenissen der vorige tijden, ongevoelig, heeft doen'plooijen en her- 
„vormen naar de hunnen; even of een land juist altoos op cenerlei wijze . 
„moest geregeerd zijn geweest 1). Hoe weinig hij intusschen zijne les in 
praktijk brengt, zal ons een enkel, maar zeer merkwaardig voorbeeld 
doen zien. 

Na verhaald te hebben ;“dat ten jare 440 de Armoriken het romeinsche 
juk hadden afgeschud, en wat hij noemt ~eene vrije Staatsregering” tot 
stand gebracht, laat hij er deze beschouwing op volgen ?): 

n Doch op welk eene‘ wijze zij hun nieuw Gemeenebest geschikt hebben ; 
„nof de byzondere Landschappen der Armorichen ieder de oppermagt in 
„zig zelf behouden, dan of zy dezelve aan eene algemeene Vergadering 
n opgedragen ‘hebben; of hun verbond slegts een verbond van onderlinge 
n bescherming geweest zy, dan of de verscheiden’ -Landschappen des ver- 
n bonds, gelyk als één Landschap, onder ééne opperste Regeering staande , 
„geworden zyn; op welk eene wyze, de onderlinge‘ geschillen tusschen 
„deze Landschappen werden afgedaan, en hoe zij, in °t maaken van vrede 
men oorlog te werk gingen; van ‘dit alles is ons niets, in de oude Ge- 
u denkschriften nagelaaten.”? 

Men ziet, er ontbreekt niets aan om ons te verplaatsen in de Republiek 
der Vereenigde Nederlanden, volgens:de Unie van Utrecht zoo naauw ver- 
bonden ~in alle forme ende maniere als off siluyden maar één Provincie 
n waeren 3)”; en waar het netelige vraagstuk der submissie altijd eene bron 
van ongelegenheid is geweest 4). 


1) Vaderl. Historie, I Deel; Voorrede, bl. XXXV. 
2) Vaderl. Historie, I Deel, bl. 218—279. 
3) Unie van Utrecht, Art. 1l. 
4) Zie b. v. PrerER PAuLUs, op het XVe Artikel der Unie; n N enz., II Deel, 
bl. 160 vigg. 
30* 


236 W. J. A. JONCKBLOEF 


En zoo stelde men den loop der gebeurtenissen voor van den jare 410! 
Behoeft het nog gezegd, dat het een vereischte is, zich voor die feil te 
vrijwaren? 

Dergelijke verwarde voorstelling verminkt hoofdzakelijk; maar niet uit- 
sluitend, de vroegere tijdvakken. Ook betrekkelijk later tijd heeft eene 


gruwelijke misvorming in de teekening der gebeurtenissen plaats gehad. 


Ten opzichte van het tijdvak der Republiek lag de oorzaak daarvan in de 
heerschende denkbeelden der staatspartijen, die de geschiedenis deden 


misbruiken tot een wapenhuis ter verdediging harer stellingen, en in de | 


beschouwing van de historische feiten zich geheel en al door hare eenzij- 
dige begrippen lieten beheerschen. Niets heeft der geschiedschrijving in 
ons vaderland meer geschaad, dan hèt bevooroordeelde standpunt, waarop 
de schrijvers, onder den invloed der omstandigheden, geplaatst waren. 
En ook dit strekke ons tot eene waarschuwende les. 

Wacexaars werk, b. v., gedeeltelijk onder toezicht der Amsterdamsche 
burgemeesteren geschreven 1, draagt algemeen den stempel dier paii 
begrippen. 

Hoewel hij beweert eri van alle vooroordeelen te hebben ontdaan, ~en 


„den staat des Lands en der Regeeringe opgenomen , zoo als hy legt, niet. - 


„zo als wy hem gaarne zouden hebben” ?); heeft het staatsch-aristokratische 
prisma voortdurend zijn oog beneveld. Hij meent overal te zien hoe onze 
„Vryheid, van vroeg af aan, belaagd geworden is” 3), vooral door ~onze 
„Graven, die zo zeer den meester gespeeld, en °’s Lands Vryheid verkragt 
nhebben” 4). Vandaar dan ook, dat in zijn oog onze geheele geschiedenis 
niet anders dan vals eene Historie der getergde, verdrukte, herleevende en 
„zegepraalende Vryheid des Vaderlands kan aangemerkt worden ” 5). 

Die zegepraal is hem natuurlijk de volledige triumf van het staatsch- 
aristokratische bewind, met terzijdestelling der stadhouders, die de achter- 
gebleven schaduw waren dier graven, die steeds ’slands vrijheid hebben 


1) Zie Prof. TYDEMAN in BILDERDIJK’S Gesch. des Vaderlands, XIII D., 1° St., bl. 18. 
2) Vaderl. Historie, I Deel, Voorrede, bl. XXXVI. 

a e E E F E E 

&): Tiai phy bL -AV 

5): T. mph DELNI 


S esal APO aE TE r e x 


Biar cara 


aeii i 


REDEVOERING. 237 


verkracht; gelijk Sımon vaN SurnerLanpT niet lang te voren zeî: »dat de 


- „naam van Vryheid hedendaags in veeler mond beduid eene Staatsregee- 


n ring sonder Stadhouders, eene independentie van de Provinciën van 


. n malkander , soo niet een volslagen anarchie” 1). 


Uit dat oogpunt, zoo óenžijdig als anti-nationaal, is bt geheele tijdvak 
der Republiek bij Wacrnaar behandeld. 

BıuperDiK is niet minder, hoezeer dan ook in tegenovergestelde rich- 
ting eenzijdig. 

Vooreerst is hij dikwerf meer rechtsgeleerde dan geschiedvorscher ?); dat 
wil zeggen , hij houdt soms te veel het geschreven recht op het oog; zonder 
in zijne beschouwingen genoegsame plaats te gunnen aan de voranderiogan 
of wijzigingen daarin feitelijk door den tijd en de gewoonte gemaakt. 
Bovendien , zeer uitsluitend monarchaal en Oranjegezind , anti-Wagenáarsch , 
en brandend ván ijver om de verkeerde richting van diens Historie te be- 
strijden , verleidt hem dit maar al te dikwėèrf tot uitspraken en oordeelvel- 
lingen , die der historische onpartijdigheid te kort doer. Hij mist die kalmte 


. die mede eene vereischte is bij den navorscher eener objektive wetenschap. 


Zijne warmste vrienden erkennen dan ook, niet slechts, dat zija werk 


| niet voldoet aan ~den vollen eisch der geschiedkunde als wetenschap” 3); 
„maar ook dat hij wel eens opzettelijk in zija kamplust zich tot overdrijving 
laat verleiden 4). Zeer juist is hij in dit opzicht door den heer GRroEN 


VAN PRINSTERER geteekend. 

Bij al den verdienden lof, dien hij BILDERDIJK ivegiraiit:; vooral wegens 
de opwekking van meer historischen zin, die niet berust in hetgeen men 
een tijdläng als het zec plus ultra van alle geschiedkundige wetenschap had 


= beschouwd; bij al den lof dien hij hem niet kan onthouden als geniaal 


geschiedvorscher, doet hij hem kennen als te zeer beheerscht ~door dat 


„zelfvertrouwen, dat zich overgeeft aan de verleidelijke inblazingen van 


„eene soort van historischen orakelzin ; door die“overmaat van kracht, die 
„zelfs in het min juiste geene middelmaat veroorlooft; door dien branden- 


i) Staatkundige Geschriften, IL Deel, bl. 107 en 4. Ea 

2) Verg. de noot op het II Deel zijner Geschiedenis, bl. 40. 
- 2) Prof. TypeEMaN ïn het XIII D. l° Stuk van BırperDisg’s Geschiedenis, bl. 46. 
*) T. a pl, bl 55. 


288 W. J. A. JONCKBLOET 


„den ijver, die vervoert, in steê. van te leiden, dien onbuigsamen zin, 
„waarnaar de feiten zich plooyen liever dan er mede in botsing te komen. 
„n Terwijl hij, zoo ten goede als ten kwade, de voorwerpen van zijne voor- 
nliefde of zijnen afkeer idealizeert, doet zijn ijver om de dwaling te be- 
„kampen hem de grenzen der waarheid overschrijden; — en in de hitte 
„van den strijd laat hij zich herhaaldelijk verleiden om. veeleer met: kracht 
„dan met juistheid zijne slagen toe te brengen” 1). 7 

De feiten en dwalingen- van historieschrijvers als Wacenaar en Bri- 
DERDIJK zijn, meer dan eene dorre opsomming van regels, geschikt om 
ons de eischen eener ware en grondige studie der geschiedenis te ontvou- 


wen. - Die dwalingenñ dwingen ons, en` wij kunnen het niet- genoeg her- 


halen, terug te keeren tot de studie der bronnen, om: ons eene heldere en 
juiste voorstelling van de geschiedenis des Vaderlands te. vormen. 

Wij leven daartoe in een gelukkigen tijd, M. H.; want de. overtuiging 
hier door ons uitgesproken, heeft zich in- de: laatste jaren zoo levendig 
doen ‘gevoelen, dat men allerwege de handen ineengeslagen heeft ọom-die 
bronnen milder te doen vloeyen. -Er is geen belangrijk tijdperk uit onze 
geschiedenis, waarover niet door nieuw uitgegeven geschriften een helder- 
der licht is verspreid. De middeneeuwen, het tijdvak der Republiek , de 
omwenteling van 1795, vooral het belangrijke tijdperk van den To 
strijd met Spanje, alles heeft ten voorwerp van nader onderzoek:,. 
dieper studie gestrekt; en monografiën, oorspronkelijke a i 
brieven die ons het karakter èn de inzichten der handelende personen 
blootleggen; de voortbrengselen van den geest en den kunstzin des voor- 


geslachts; alles is aan het licht gebracht, en kan door ons cijnsbaar ge- 


maakt worden aan de tot-stand-brenging van dat algemeene tafereel onzer 


geschiedenis, waarvoor men niet mag verzuimen partij te trekken van. elke 


vordering die de wetenschap gemaakt heeft ?). 
Is. evenwel -de tijd reeds aangebroken om die: van zoovele zijden bijai: 
vergaderde. stof te verwerken? Die bedenking mag niet onbeantwoord 


1) Archives, Tom I, Prolégor., pag. 82 et 38. - 
2) Mr. G. GROEN VAN PRINSTERER, Archives, Tom I, Prolég. pag. 47: ~Une histoire 
générale doit constater les conquêtes que l'étude a faites.” 


REDEVOERING.. 239 
. : i 


blijven; Nog voor weinige jaren verklaarde een onzer uitmuntendste histo- 
riekenners; „Er bestaat nog geene geschiedenis der Nederlanden, en zij 
nkan nog niet tot stand komen; ter naauwernood hebben 'de voorbereidende 
n werkzaamheden een aanvang genomen !).” j 

Een twaalftal jaren is sedert die uitspraak verloopen: zou zij thans nog 
onvoorwaardelijk gehoor verdienen? Wij twijfelen er aan; en bij den rus- 

teloozen arbeid, waarvan „juist die jaren getuigen waren, komt het ons 
= voor, dat er geen geschikter tijd is dan de-onze, en die meer kansen van 
welslagen oplevert voor het tot-stand-brengen cener algemeene geschiedenis 
des. Vaderlands. 

Het. eerste, ruwste werk is giitandebila volbracht: de stof is ruimschoots 
vergaderd; vele vroeger niet- gekende en hoogstmerkwaardige bronnen zijn 
algemeen toegankelijk, en daaronder de zoodanigen, die ons veroorloven 
een diepen blik te slaan in het karakter van tijden en personen. 

De vereischten ter behandeling dier stof staan ons levendig voor den 
geest, en de zoo-even aangehaalde voortrėffelijke schrijver heeft zelf ons 
den weg dien wij te volgen hebben afgebakend , als hij ons ten plicht 


= stelt: »met grooten ijver te onderzoeken ; alle voorbarigheid te schuwen, 


„n waar- het-op oordeelen aankomt; ieder bijoogmerk te laten varen, ieder 
„nevendoel, dat onze zucht naar waarheid zou kunnen doen betwijfelen” ?). 

Welnu, onze tijd levert: waarborgen op voor de vervulling van die plich- 
ten. - Den ijver in het onderzoek zal niemand betwisten, die de werkzaam- 
heid der laatste: jaren heeft gade geslagen. Ook`aan de overige vereischten 
kunnen wij. voldoen. 

Wij kennen de gebreken onzėr voorgangers, en voor sommigen hunner 
feilen zijn wij door de omstandigheden behoed. 

Zin! voor, ja behoefte aari wat men lokale kleur noemt, gen gevolg van 
meerder waarheidszin en grondiger studie, behooren te zeer tot de eigen- 
aardigheden van onzen tijd, dan dat wij zouden behoeven te vreezen, dat 


wij in dit opzicht ons niet zouden spiegelen aan wat wij laken bij hen die 
ons voorgingen. 


1) Mr. GROEN VAN OEREN Archives, Tom I, Progél., pag. 28. 
2) Dezelfde, t. a. pl, bl. 29. 


240 W. J. A. JONCKBLOET 
+ 


De sluyer die de middeneeuwen omhulde is nagenoeg geheet wegge- 
vaagd. Hief Kuvrr er den eenen slip van op, om het eerste licht te doen 
stralen op het middeneeuwsche recht; ons is het gegeven het deksel geheel 
te doen wegvallen, daar wij, toegerust met eene vroeger naauwelijks mo- 
gelijk gewaande kennis van oudheden, kunst en letteren, de inwendige 
beweging van dat tijdperk kunnen begrijpen en blootleggen, en zoodoende 
eerst aan het tafreel gloed en leven bijzetten. 

De dagen der Republiek zijn voorbijgegaan, en met hen de oorzaak en 
aanleiding tot de verdeeldheden, die met haar wezen schenen verweven. 
De drang van het oogenblik kan ons niet meer dwingen partij te kiezen 
voor Staats- noch Stadhoudersgezinden. Hunne daden en beginselen kun- 
nen wij dagen voor de hooge vierschaar van waarheid en zedelijkheid, 
zonder dat wij behoeven te vreezen, dat ons oordeel door partijdige voor- 
of tegeningenomenheid zal worden beneveld. 

Ook de latere veelbewogen jaren der geschiedenis zullen wij met kalmte 
kunnén beschouwen, als de geest van het nederlandsche volk werkelijk tot' 
ons gesproken heeft uit de yroegere bladen zijner historie; als wij ons niet 
blind gestaard hebben aan de letter der geschiedenis, maar uit haar de 
algemeene wet van volksleven en `volksontwikkeling hebben opgespoord. 

En, hoe hebben de laatste 6Q, wat zeg ik! de laatste 25 jaren zelfs, 
onzen historischen blik verhelderd! Die rijkdom aan gebeurtenissen, die 
wisseling van lotgevallen van staten en vorsten in zoo kort een tijdsbestek 
saamgedrongen, hoe hebben zij, het oordeel van den opmerkzamen be- 
schouwer doen rijpen. Wij hebben kunnen zien hoe groote gebeurtenissen 
zich vormen, en wat daarop van invloed kan zijn; wij hebben de staat- 
kunde der europésche kabinetten` in hare wederkeerige werking bespied ; 
en voor wie oogen had om te zien, en helderheid van geest om te oor- 
deelen, voor wie geen vreemdeling was in zijn eigen tijđ, is door die 
ondervinding een nieuw licht opgegaan over de woelingen en worstelingen 
van vroeger eeuw. 

Zijn wij intusschen vrij van hartstochten en vooroordeelen, en kent ook 
onze tijd geen partijen, wier hand de tooverroede zwaait, die de kleuren 
der geschiedenis doet veranderen en de feiten zich schikken naar haren 
willekeur ? 


REDEVOERING. ' 941 


> 


’t Zou dwaasheid zijn er aan te twijfelen, M. H. Maar tegen het gevaar 
om daardoor vervoerd te worden, hebben wij'een waarborg in- dien- zin 
voor echte, objektive wetenschap, die onzen tijd boven de vorige eeuw 
kenschetst. 

Een hoogst merkwaardig voorbeeld van dien invloed van de liefde tot de 
wetenschap, levert ons een der voortreffelijkste geschiedvorschers van den 
jongeren tijd, Aveustın TurerrRY. Toen hij de eerste schreden zette op 


-het veld, waarop hij zoo menigen lauwer zou plukken, was het met het 


doel om wapenen te zoeken ter bestrijding van politieke tegenstanders. 
Allengs dringt hij dieper door in het voorwerp zijner studie, en na weinige 
jaren is het doel waarom hij de wetenschap beoefent, de wetenschap zelve 
geworden. Hooren wij hemzelf, als hij getuigt 1): v Naarmate ik dieper 
„doordrong in het onderzoek, hetzij van de richting door onze geschied- 
v schrijvers gevolgd, hetzij van de grondstof zelf onzer historie, naar die 
„mate verbleekte de politieke tint mijner schriften; de wetenschap trad 
„meer zonder bijoogmerken op den voorgrond; belangrijk werden mijne 
„mopstellen alleen voor den kleiner kring van hen, die de wetenschap op 
„prijs stellen.” 

En wie onzer, die de hand in den boezem steekt, zal niet moeten be- 
kennen, dat het hem min of meer eveneens gegaan is; dat van den eenen 
kant bijoogmerken, van de andere zijde historische vooroordeelen. en 
valsche begrippen vanzelf zijn weggevaagd door waarachtigen zin voor 
de wetenschap, die hij bij grondiger en gezetter LRE om haarzelve 
lief kreeg. 

Twijfelen wij daarom ook niet langer, M. H. of het tijdstip aangebroken 
is, waarop eene volledige, onpartijdige geschiedenis van het nederlandsche 


volk, eene geschiedenis voldoende aan de strengste eischen der wetenschap, 
_ mogelijk is geworden, gelijk zij reeds sedert jaren noodzakelijk werd ge- 


keurd. Waar eene zoo diep gevoelde behoefte bestaat, kan het tijdstip 

niet verre meer verwijderd zijn dat aan die behoefte zal worden voldaan. 
Is eenmaal de geschiedenis des vaderlands overeenkomstig de eischen 

van den tijd naar waarheid voorgesteld, de sympathie er voor zal algemee- 


1) Dis ans d'Etudes Historiques, Préface. 
; 3l 


242 W. J. A. JONCKBLOET 


ner worden, en eindelijk zullen Neêrlands zonen Nederland ook kunnen 
liefhebben omdat zij het kennen. 


Onze roeping is het intusschen den historischen zin aan te kweken, en 
grondige kennis van de ontwikkeling des nederlandschen volks tot op on- 
zen tijd te prenten in hoofden en harten van heņ, die bestemd zijn om 
die ontwikkeling een stap verder te brengen. Die gemeenschappelijke be- 
oefening der wetenschap, -die vóór alle anderen den Nederlander moet ter . 
harte gaan, moge hun een helder inzicht geven in het historische leven 
onzes volks, en daardoor de eischen van het heden en der toekomst ver- 
duidelijken; zij moge vooral medewerken om dien nationalen zin aan te 
kweken , zonder welken eene zelfstandige toekomst voor het Vaderland eene 
onmogelijkheid is; maar die wel begrepen en innig gevoeld, de beste 
waarborg is voor Neêrlands eer. 


Dat ik tot die verheven taak, op ruimer schaal dan vroeger, gerechtigd 
ben, heb ik aan U te danken, Edelgrootachtbare Heeren, Kuratoren de- 
zer Hoogeschool, die door uwe vereerende keuze, door onzen geëerbiedigden 
Koning welwillend bekrachtigd, mij geroepen hebt om in Gruno’s veste 
die wetenschap, die bij uitnemendheid de vaderlandsche is, te handhaven - 
en voort te planten. Ik weet het, gij verlangt geene hoogklinkende dank- 
betuiging in weidschen woordenpraal: gij eischt slechts, dat ik door voort- 
gezette studie en ijverige plichtsbetrachting zal toonen , dat Gij- u in uwe 
keuze niet bedrogen hebt. Maar wat uwe zedigheid u verbiedt te vorde- 
ren mag ik U niet onthouden; en ik zou het gevoel van geluk, dat in 
dit plechtig uur mijn hart vervult, bederven , wanneer ik mij moest weêr- 
houden uit te spreken wat in mijn binnenste gloeit. Openlijk wil ik het 
dan ook erkennen, met hart en mond, Įhoe diep ik gevoel wat ik U ver- 
schuldigd ben. Ontvangt daarvoor de hulde mijner erkentelijkheid; en 
weest verzekerd, dat zoo ik nog een spoorslag behoefde om mijne beste 


E E T E E e a a S a 


REDEVOERING. ; 243 


levenskrachten te blijven wijden aan de wetenschap, die ik lief kreeg 
naarmate ik nader met haar vertrouwd werd, weest verzekerd, dat uwe 
eervolle onderscheiding, uw mannelijk vertrouwen daartoe de beste prik- 


‘kel zou wezen. 


Als ik mij vleyen durf dat mijn streven tot op dezen dag uwe goedkeu- 
ring heeft weggedragen, en dat het U eene aanleiding was mij herwaarts 
te roepen , dan wijst mij dit ook den weg dien ik voortaan te volgen heb. 
Dat streven, waarop Gij uw zegel gedrukt hebt, wat was het anders dan 
met ijver: de wetenschap om haarszelfs wille te beoefenen, en alle krach- 
ten, hoe gering dan ook, in te spannen om voor haar de harten te ont- 
gloeyen! Dat zal ook hier mijn ideaal zijn; en plechtig verbind ik mij 
heden om jegens die wetenschap, jegens- deze Hoogeschool, jegens U, 
mijn plicht te vervullen, den plicht die overeenstemt met de neiging van 
mijn hart. 

Ik ontveins mij niet hoe zwaar die plicht is: eene aiionndins van zes 
jaren heeft mij met zijnen omvang bekend gemaakt; en zoo de opkk 
dien ik verlaat mij eene gewenschte oefenschool werd, dagelijks bood hij 
mij de gelegenheid mij te overtuigen, dat alleen onverflaauwde ijver en 
voortgezette inspanning in staat stelt zonder oneer den driedubbelen last 
te torschen aan dien plicht verbonden. 

Mòge ik al, zonder der zedigheid te kort te doen, van mijzelven dur- 
ven getuigen, dat het mij aan ijver ten minste niet ontbreken zal; bij de 
intrede in mijne nieuwe loopbaan wordt mijn vertrouwen heftig geschokt, 
als ik bedenk wien ik te vervangen heb. 

Hoe brandend ook de i ijver zij waarmede ik mij bezield voel; hoe innig 
ook het voornemen bij mij vast sta in gemoede mijne piidhies te verval- 
len, ik weet maar al te zeer, pe Vries wordt U niet licht vergoed. Eene 
veeljarige vriendschap heeft mij het voorrecht geschonken dat hart en dat 
hoofd te leeren kennen: ik weet wat schat van geleerdheid in dat brein 
klaar geordend ligt; ik weet wat edele aandoeningen dien . boezem doen 
zwellen; en ik voel dubbel wat mij ontbreekt: nu ik de plaats ga inne- 
men waarvan hij het cieraad was. 

- Intusschen, met zijn beeld voor oogen, zal ik er mijn roem in stellen 
hem na te treden op de baan die hij hier met eere bewandelde. 


244 W. J. A JONCKBLOET 


Zoo zal ik zeker aan uwe bedoeling beantwoorden, uw vertrouwen be- 
loonen , Edelgrootachtbare Heeren; œn zoo zal ik eenmaal recht verkrijgen 
op uwe achting, en op die verlichte en krachtige ondersteuning, die uwe 
zucht voor wetenschap en Hoogeschool u niet doet onthouden aan wie 
zich harer waardig maakt. 


P ae 


Hooggeleerde Heeren, die ik heden voor het eerst als mijne ambtge- 
nooten mag begroeten, ik sta thans aan den drempel van het perk, waar- 
in gij reeds zooveel lauwers en zelfvoldoening hebt mogen oogsten. Be- 
hoef in U te zeggen dat het voor mij een even aangenaam als plechtig 
uur is, waarop ik word ingeleid in uwen kring? 

Misduid mij echter niet, wanneer ik, alvorens U de broôdóhind te 
reiken, een oogenblik in. gedachten verwijle bij hen die ik verlaat. Eene 
betrekking van zes jaren tot Deventers Doorluchtige School, heeft mij 
veel stof gegeven tot dankbare herinnering. Nimmer zullen de jaren dáár 
doorleefd, uit mijn geheugen gewischt worden. Dáár trad ik voor het eerst 
de praktische loopbaan iin; dáár heb ik mij grootendeels gevormd; dáár 
heeft onvergetelijk lief en leed mijne borst bewogen; dáár was ik geluk- 
kig in de achting en liefde van .zoovelen , waaraan ik mij niet kan ont- 
rukken, zonder dat een alsemdruppel zich omipigt in- den vreugdebeker 
van het oogenblik. 

Als vreemdeling treed ik U te gemoet, voor weinig tijds den meesten 
uwer persoonlijk geheel onbekend; ik mag niet vergen dat ik van dezen 
eersten dag af aan, hier reeds zou wedervinden, wat ik ginds terugliet; 
maar ik mag U toch de broederhand bieden, in de hope, ja in °t ver- 
trouwen, dat ik eenmaal ook uwe vriendschap zal verwerven. Ik stel mij 
ernstig voor daarnaar te streven; en de blijken van welwillendheid, van 
hartelijke‘ voorkomendheid, die ik, geheel onverdiend, van velen uwer 
reeds mocht ondervinden , schenken mij de overtuiging dat ik in mijne po- 
ging zal slagen. Tk stel er dubbelen prijs op, omdat die onderlinge wel- 
willendheid ten naauwste is verbonden met den bloei, de eer onzer Hoo- 
geschool. Vrijmoedig roep ik die welwillendheid in, zoowel als uwe 


REDEVOERING. 245 


medewerking en den steun: uwer ondervinding , die uwe humaniteit mij 
niet zal weigeren. 


Tot U in het bijzonder een enkel woord, geleerde Hecker, wien ik 
voor weinig weken voor °t eerst de hand mocht drukken. Die handdruk 
was vañ weêrszijde mannelijk en hartelijk; hij was mij een verblijdend 
voorteeken , dat de vriendschap ontloken onder zoodanige omstandigheden 
als die ons te samen brachten, hecht en sterk zal zijn, omdat zij rust 
žoowel op wederzijdsche sympathie, als op wederkeerige achting. 


Wat kon mijne vreugde op dezen dag meer verhoogen dan uwe tegen- 
woordigheid , waarde pe Vres! Dat openlijk bewijs uwer vriendschap is 
mij alles waard, al had ik het niet noodig om innig overtuigd te wezen 
van °t geemw Gij voor mij zijt. 

Wij mochten het zeldzaam voorrecht smaken hand aan hand den weg der 
wetenschap te bewandelen , zonder dat immer zelfzuchtige naijver aan onze 
vriendschap knaagde. Ik ben er fier op die verklaring te kunnen afleggen. 

Gij hebt U verheugd toen ik U zou opvolgen in den leerstoel waarvan 
Gij vier jaren het cieraad zijt geweest; ik deelde in uw geluk toen de 
roeping naar Leiden U nog ruimer veld bood om uwe veelzijdige en gron- 
dige wetenschap ten oorbaar van het vaderland aan te wenden, terwijl zij 
U tevens terugvoerde in den kring der uwen. . Gods zegen ruste op uwen 
nieuwen werkkring ! 

Wie U hier gekend heeft betreurt uw gemis; maar ook Gij zult dikwerf 
het oog paar Groningen wenden , waar het innigst geluk, al was °t slechts 
korten tijd, voor U bloeidẹę; waar Gij tranen geweend hebt, die U deze 
plek onvergetelijk maken. 

De wetenschap was uw troost, zij blijve uwe Finchè! Wat toekomst 
ons ook beschoren zij, moedig haar te gemoet getreden, berustend in 
Gods almachtig en vaderlijk bestuur, dat wij op de baan onzer studie 


' 246 W. J. A. JONCKBLOET REDEVOERING. 


steeds inniger leerden waardeeren; moedig haar te gemoet getreden, hand 
in kand, in het zalig gevoel, dat wij, zoowel op wetenschappelijk ge- 
bied, als in den huiselijken kring, voor elkander zullen blijven die wij 
tot hiertoe waren: één hart en ééne ziel. 


En Gij, jongelingen, die aan deze Hoogeschool U vormt voor het maat- 
schappelijk leven, laat ik eindelijk ook U begroeten met die warme gene- 
genheid, die van nu af aan ons moet verbinden, wil onze gemeenschap- 
pelijke arbeid vruchten dragen. Ik weet het, hoog slaat U de borst bij 
het denkbeeld uwe jeugdige kracht te wijden aan de beoefening der va- 
derlandsche wetenschap, die zooveel- aantrekkelijks heeft. Gij waardeert 
de taal onzer vaderen, die taal zoo rijk en zoo krachtig; Gij bemint die 
bloeyende letterkunde, waarin zij zoo heerlijk zich ontrolt; Gij zijt ont- 
gloeid voor die geschiedenis des Vaderlands, wier aard en strekking ik 
U heden trachtte te ontvouwen. En geen wonder, want de gloed, die 
tintelde in de welsprekendheid van hem, die nog kort geleden U rond- 
leidde in al die schatten, moest wel eene vonk in uwen boezem overstorten. 

Behoud die geestdrift, die hij bij U heeft opgewekt, en laat mij de 
erfgenaam zijn dier liefde, waarmede 'gij aan zijne lippen hingt. Dat zal 
mij moed en kracht schenken om er naar te streven om voor U, voor 
deze Hoogeschool te worden, wat hij zich zoo roemvol betoond heeft. 


TENCE n 


aea A EE OAE NASE e saaa A I N ES A NAE 


j 


ORDO LECTIONUM, 


IN ACADEMIA GRONINGANA, 


HABENDARUM 


INDE A MENSE SEPT, ANNI CIDIÐCCCLII AD FERIAS AESTIVAN ANNI CIDIOCCCLIY. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


Perrus Horsrene pe Groor diebus Lunae, horâ VIII, Martis, horå X, 
et Mercurii, horå VILI, Historiam FEeclesia Christianae, secundum Linea- 
menta sua, typis divulgata, enarrabit; diebus Lunae, Mercurii et Veneris, 
horà X, Dogmaticam et Apologeticam Christianam, secunduin Compendium 
a L. G. PArrau et se editum, exponet; diebus Lunae et Mercurii, horå 
IX, et Martis, horà XI, Theologiam Waturalem, secundum Compendium 
a se editum, tradet; horå auditoribus commodåâ Barnabae Hpistolam et alia 
Patrum opuscula cum Commilitonibus leget. Denique ut religionis Chris- 
tianáe accuratius cognoscendae copia fiat omnibus, qui huius rei desiderio 
tenentur, Academiae alumnis, die Martis, horâ IV, cum variarum Facul- 
tatum Studiosis còlloquetur duce Compendio, a se edito, cui titules est: 
Opleiding tot zelfstandig inzigt in het Christendom. 

Lupoviıcus GERrLACHUS Partav diebus Iovis et Veneris, horå XI, Zn- 
cyclopaediam Theologi Christiani, secundum Compendium a P. HOFSTEDE DE 
Groor et se editum, exponet; diebus Martis, Mercurii et Iovis, horâ 
XIT, secundum Compendium suum typis expressum, Zheologiam Christia- 
nam moralem exponet; diebus Lunae atque Veneris, horå XII, et die 
Martis, hor I, loca nonnulla Hermeneutices sacrae, secundum Compen- 
dium suum typis editum, tractabit et quaedam Carmina Hebraica cum 
Commilitonibus. interpretabitur. 

Gvmmetmus Mvuvurune die Lunae, horå XI, tractabit Criticam MWovi 
Testamenti; diebus Martis et Veneris, horå IX, et die Iovis, horå X, 


248 -~ ORDO LECTIONUM. 


Euangelium Tonannis cum Commilitonibus interpretabitur; diebus Martis 
et Veneris, horå VIII, et die Iovis, horâ IX, Zeologiam Practicam tra- 
det; die Iovis, horå III, eæercitia Homiletica, et die Saturni, horâ XI, 
exercitia provectiorum Catechetica, cum pueris instituenda, moderabitur. 
Disputationibus cum publicis tum privatis de Zocis Theologicis, die 
Mercurii, horå III, suis vicibus praeërunt Theologiae Professores. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITERARUM HUMANIORUM. 


FREDERICUS CHRISTIANUS DE GREUVE diebus Lunae, Martis et Mercurii, 
horå XI, Zogicam docebit; diebus autem' Iovis, Veneris et Saturni, horå 
IX Historiam Philosophiae exponet; horà X Metaphysicam. tradet ; Encyclo- 
paediam , Ethicam , aliamve Philosophiae partem horå auditoribus commodå 
explicabit. - Cum provectioribus KANTI philosophiam criticam , a KINKERO 
expositam et emendatam , sive Dualismum Rationis humanae interpretabitur. 

Iacogus ApoLrmus CaroLus Rovers Historiam gentium tradet diebus 
Lunae, Martis et Mercurii, horå IX; Antiquitates Romanas , iisdem die- 
bus, horå X, et die Iovis, horå VIII; Antiquitates Graecas , horå audi- 
toribus commodå, Disputandi exercitationibus praeërit die Iovis, horå IX. 

Iosůġa Ioannzrs Puruerus VALETON elementa grammatices Hebraicae, 
additis exercitiis analyticis , tradet diebus Lunae, Martis et Mercurii , horå 
VII; Grammaticam linguarum Semiticarum comparatam, additis exercitiis 
analyticis Arabicis et Aramaeis, exponet diebus Iovis, Veneris et Saturni, 
horå VIII; AÆntiguitatem Hebraicam explicabit dicbus Lunae, Martis et 
Mercurii, horå X; Zibros SamuELIs interpretabitus diebus Lunae et 
Mercurii, horå XI; Vaticiniorúm Jmsaïàam capita selecta die Martis, 
horå XI. Cum provectioribus KOosEGARTENII Chrestomathiam privatim 
leget die Lunae , horå IV ; et Chrestomathiam Kirschianam a BERNSTEINIO 
editam eodem die, horå V. 

Ioannes ApoLPHUS CaroLUs van Heruspe diebus Iovis, Veneris et 
Saturni, horå X, Giceronis de Fin. L. III sq. , iisdem diebus, horå I, 
Sophoclis Oedipum Coloneum explicabit ; petentibus vero, iisdem diebus 
horå XI, privatim Aistoriam poċsis tragicae ‘Graecae adhibitis veterum de 
ea re locis exponėt. i 


N IE N N S 


` 


ORDO LECTIONUM. 249 


Marrtaras DE Vrirs Mistoriam Patriae. tradet, diebus Jovis, Veneris 
et Saturni, horå XII; Linguam patriam explicabit et Bloquentiae prae- 
cepta tradet, diebus Lunae, Martis et Mercurii, horå XIIL; Feercitia 
practica moderabitur , die Martis, horå XI; Fabulam, Floris ende Blance- 
Jfioer dictam, a Doct. Horrmanno FALLERSLEBENSI editam, interpretabi- 
tur, diebus Lunae et Mercurii, horå XI; Selecta VonpELII loca expo- 
net die Mercurii, horå I. Si qui sint, qui Zinguae: Danscritae elementa 
sibi explicari cupiant, eorum studia lubentissime adiuvabit; Grammaticam 
Sanscritam et Anthologiam, œ Clo. WrstERGAARD editas, explicabit die 
Martis, horå VI ad VII. 


IN FACULTATE IURIDICA. 


Henricus NıeNnvus diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni, horå 
XI, Jus Civile interpretabitur, iisdemque diebus, excepto die. Saturni, 
horå XII, selecta Juris Mercatorii capita tractabit; diebus Mercurii horå 
X, et Saturni horå X et XII, maxime secundum ius patrium hodiernum, 
locum de foro competente in caussis civilibus, ipsiusque Processús Civilis 
cum principia tum praecepta exponet; quibus, post ferias hyemales, ad- 
iunget Kæercitationes forenses. 

Iacosus Hermannus Pururrese diebus Martis, Mercurii, Iovis et. Vene- 
nis, horå IX, Jnsżitutiones IusTINIANI explicabit ; die Lunae, horå XI, 
diebus Martis, Iovis et Veneris, horå X, mense véro Aprili, Maio, Iunio 
et Septembri, iisdem diebus, horâ matutinå VII, selectos Pandectarum 
locos tractabit; die Lunae, horà VIII et XI, die Martis; :horå VIII, 
Historiam Turis Romani enarrabit; die Mercurii, -Iovis et Veneris, horå 
VII, Encyclopaediam ac Methodologiam Turis tradet. 

CorntLIUS Srar Numan diebus Lunae, Martis, Mercurii, horå VIII, 
Codicem poenarum, quo adhuc utimur, interpretabitur; horå IX, Zuris 
publici principia tradet, adhibito BLUNTS CH LII opere: Ælgemeines Staats- 
recht, geschichtlich begründet ,. Monachii, 1851; diebus Lunae, horå X, 
_ Iovis et Veneris, hora VIII, Oeconomiae politicae initia tradet; die 
Martis, horå X, diebus Iovis et Veneris, horåà IX, Jus criminale 
patrium . docebit; diebus Mercurii, Iovis et Veneris, horå XI, de 

32 


250 ORDO LECTIONUM. 


natura Turis aget: Tacımı Germaniam cum commilitonibus leget ;- horå 
opportunàå. 
Disputationibus publicis et privatis lubenter praeërunt Iuris Professores. 


IN FACULTATE MEDICA. 


Iacosus BAART pE LA Farir diebus Mercurii et Tovis, horå VIII, et 
Saturni, horå IX, sed post ferias Paschales, diebus Mercurii et Tovis, 
horå VIII, Veneris et Saturni, horå VII, Artem Obstetriciam Theoreti- 
cam et Practicam exponet, et in Nosocomio Academico, ad parturientium 
lectos, qualibet oblata occasione , practice instituet; diebus Lunae et Mar- 
tis, horå VIII, Artis Obstetriciae parfem Technicam de industria docebit ; 

` Therapiam specialem morborum tradet diebus Lunae, Martis et Mercurii, 

horå IX, et post ferias Paschales etiam diebus Mercurii et Iovis, horå VIT; 
diebus Mercurii, horå X, et Saturni, horå VIII, Medicinam Forensem . 
docebit; diebus Lunae, Iovis et Saturni, horå X ad XII, ceteris diebus, 
horâ XI ad XIL, in Nosocomio Academico Olinicis exercitationibus vacabit, 
morbosque ibi tractatos uberius‘ exponet. Disputationum exercitiis lubens 
vacabit. kigi 

FRANCISCUS ZACHARIAS ERMERINS Pathologiam generalem docebit diebus 
Lunaė, Martis, Mercurii et Iovis, horå IX ; Mistologiam , iisdem diebus, 
horå XI; Anatomiam päathologicam y die Veneris horå VIII et X, et die 
Saturni, horà. VIII. Køæercitationibus clinicis in Nosocomio quotidie vaca- 
bit horå I. ; 

Ianus Hissink IanšsEN Ohirurgiam docebit die Martis, horå X, diebus 
Iovis et Veneris, horå IX, et post ferias Paschales etiam die Saturni, 
horå IX; Doctrinam de morbis oculorum tradet diebus Mercurii et Saturni, 
horå XI ;”Clinicis egercitationibus in Nosocomio Academico vacabit diebus 
Lunae, Martis, Tovis et Veneris, ‘horào XII; Anatomen corporis kumani 
exponet diebus Mercuriip Iovis, Veneris et Saturni, horå IV. Dissectio- 
nibus. cadaverum anatomicis tempore opportùno instituendis quotidie pracërit. 

Isaäcus van DreN Påysiologiam' specialem docebit diebus Lunae, Mar- 
tis, Mercurii et Sáturħñi, horå' VIIT; PZysiologiam generalem, diebus Iovis 
et  Venéris, hòrå. VIIL; Remedioruńn effectum et therapeuticum usum, diėbus 


s E E T E, Ky a EL ES DIRNE o A 


ORDO LECTIONUM. 251 


Lunae, Martis et Mercurii, horå X; Pharmacognosin et naturdlem reme- 
diorum historiam, diebus Veneris et Saturni, horå IX; Zherapiam genera- 
lem, diebus Iovis et Veneris, horà III. KFaæperimentis et indagationibus 
physiologicis quotidie , horå XTI ad IIL, vacabit. 


IN FACULTATE DISCIPLINARUM. MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


Hrrmannus Cuaristianus van Harr die Veneris, hor VIII et IX, 
autumnáli et aestivo tempore etiam die Martis, Iovis et Saturni, horå VIII, 
elementa Botanices illustrabit. Botanices sublimioris selecta quaedam capita 
tradet die Veneris, horå XT., Die Mercurii horå IX et X aget de plantis 


medicinalibus aliisque vario respectu ulilibus, sive de Botanica applicata , 


ordine Familiarum naturalium; die Saturni autem, horå X et XI, Oeco- 
nomiam ruralem docebit. Post ferias Paschales et mense Septembri, alter- 
nis dierum hebdomadibus, die Mercurii horà VII egcursionibus botanicis 
praeërit. ! 


Ianus GUILIELMUS ErmERINS diebus Iovis, Veneris et Saturni, horå XI, 


_Arithmetices, Algebrae, Geometriae et Trigonometriae planae elementa ex- 


plicabit; PZysicam eæperimentalem docebit die Mercurii, horå I, diebus 
Iovis, Veneris et Saturni, horå XII:  Pžysicam theoreticam universe, aut 
selecta eius capita, provectioribus discipulis exponet. De Matheseos ele- 
mentis disquisitio habebitur diebus Iovis, Veneris et Saturni, horå pome- 
ridianå III. 

Nıcoraus MuLpeErR die Lunae, horå X, die Martis, horà X et XII, 


Historiam Animalium invertebratorum naturalem docebit; de Mammalibus 


vero aget horâ dein indicandâ; diebus Veneris et Saturni, horå XI, Æra- 
tomen animalium comparatam tradet. BFeercitiis Zoölogicis et Zoötomicis 
practicis quotidie praeërit. 

GUILIELMUS ADRIANUS EnscHEDÉ diebus Iovis et Saturni, horå IX, 
Siereometriam et Trigonometriam sphaericam docebit; selectos Algebrae 
locos tractabit diebus Lunae et Martis, horå XI; Geometriam analyticam , 
Calculum differentialem et integralem, Mechanicam analyticam, Astronomiam 
sphaericam et physicam exponet horis commilitonibus commodis ; Keercitia 
mathematica futurorum Praeceptoram moderabitur horis postea indicandis. 

; 32* 


252 ; ORDO LECTIONUM. 


Perrus Iomannes van Kercxmorr diebus Lunae et Martis , horâå IX, 
die vero Mercurii, horà XII, OChemiam anorganicam docebit; diebus Mer- 
curii, horå XI, et Saturni, horå X, Chłemiam corporum organicorum ex- 
ponet; diebus Lunae, horå XII, et Iovis, horå X ,. Chemiam pharmaceu- 
ticam tradet; Chemiae technologicae capita in usum publicum explicabit 
diebus Lunae et Martis, horå pomeridianå VI; Chemiam practicam docebit 
et Hgeercitia analytica in Laboratorio inoderabitur quotidie. 


Gurmrmus Hecker, Paedagogices Lector, diebus Lunae et Martis, 
horå I, Literarum aliarumque disciplinarum studiosis Paedagogices elementa 
tradet, sive de discendi docendigue methodo praecepta dabit. Exercitia 
oratoria moderabitur diebus Lunae et Martis, horå pomeridianâ VI. 


-NUMERUS STUDIOSORUM 
PI (HA ETA E R i ; ; 
IN ACADEMIA GRONINGANA, 
PNS i i DID 31 M. DECEMBRIS 1853. , 


-in Facultate Phil. Theor. et Litt. Hum. .. 101. 
a Oi rg  Juridicå AROE EA E e E 58. 


Poter en t Medicå EA EN N e ioi FEA A 36. 


v» v» Diso, Math. et Phys, ..... 43. 
A a e ARN ES 


AN 


aee 


s 
as 


kpt DELA RI 


AEN 
K . p5 
3 
; ' 
CHES H i į ; BAS h . 
k 5; 
y AS i "ai 
Kns k ; k ; K 


`Ţ 


DOCTORES CREATI 


IN ACADEMIA GRONINGANA, TA 


CINDE A DIE 13 OCTOBRIS 1853 AD 12 OCTOBRIS 1854. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 


ka ET LITTERARUM HUMANIORUM. 


d. 16 Jan. Perrus Jomannes Niıcoraus Wersers, Meppelanus, privatim 
defensa Disputatione antiquaria de -Fetialibus, Ph.`Th. M. L. H. D. 
cum laude. 

d. 27 Maji. RremmartT Kruzinea Homan, ex pago Kolderveen Drenthi- 
nus, priv. def. Disputatione de homine Deorum potestati subjecto, 
qualis in Iliade et Odyssea describitur, Ph. Th. M. L. H. D. magna- 
cum laude. 


i IN FACULTATE JURIDICA. 
1853. 


d. 27 Oct. LupoLrmus Rrenrrus WeENTHOLT, ex pago Weidum Frisius, 
privatim defensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. magna cum laude. 

d. 16 Nov. Gurmrmus FrenERIcUs Vriese, Amstelodamensis, priv. de- 

_  fensis quaestionibus Juris, J. R. et-H. D. ; 

Eodem die. RosrerTUs Turoporus Corot p’EscurY, Alcmariensis, priv. 
defensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. ? 

d. 380 Nov. Janus van GiırreN, Groninganus, priv. defensis quaestionibus 
Juris, J. Ret H. D. cum laude. 

d. 21 Dec. ArnoLDus.  Henpricus Konne, Westerwoldensis, priv. de- 
fensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. cum laude. 


ENEE T Ao -E NE, OT A o E A 
3 aeia 


L SERON 


g 


sa am ARA 


DOCTORES CREATI 255 


d. 21 Dec. Horatius ALBARDA, Leovardiensis, priv. defensis quaestioni- 
bus Juris, J. R. et H. D. cum laude. 

1854. - 

d. 18 Jan. Jomannes Benenictus Kan, Groninganus, priv. defensis quaes- 
tionibus Juris, J. R. et H. D. magna cum laude. 

d. 1 Febr. Gopartus GuLmeLmMUS. DE Vos vAN STEENWIJK, Meppela- 
Drenthinus, priv. defensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. 
cum laude. j " 

d. 1 Mart. Jomannes MrpErR, Winschotanus, priv. defensis quaestioni- 
büs Jüris, J. R. et H. D. ` 

d. 22 Mart. FLORENTIUS ADRIANUS VAN HALL, Groninganus, priv. de- 
fensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. cum laude. 

Eodem die. GurmeLmus AprIaNUs BERGSMA, ex pago Idaard-Frisius, 
priv. defensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. cum laude. 

d. 3Maji. JOHANNES CASPARUS CORNELIUS à SCHELTINGA BERGSMA, ex 
pago Idaard-Frisius, priv. defensis quaestionibus Juris, J. R. et 
S Fay 

d. 14 Junii. Isaäcus TeLrtIne , Leovardiensis, publice defensa Disputatione 
Juridica de crimine ambitus et de sodalitiis apud Romanos , J. R. et H. D; 
magna cum laude. 

d. 24 Junii. Franciscus JOANNES KAPPEYNE VAN DE CorELLO, Haganus, 
priv. defensis quaestionibus Juris, J. R. et H. D. 

Eodem die. CHRISTOPHORUS ADRIANUS HENRICUS EBBINGE WUBBEN, ex 


pago Staphorst Transisalanus, priv. defensis quaestionibus Juris, 
J. R. et H. D. 


IN FACULTATE MEDICA. 
1853. ; 

d. 22 Oct. Jomannes CurIisTornorus Hemsine, Med. Dr., ex pago 
Balk Frisius, priv. defensis Thesibus Obstetriciis, A. O. D. 

d. 29 Oct. Beren van Buuren, Med. Dr., e vico Delfzijl, priv. def. 
Thes. Obst. A. O. D. cum laude. 

d. 26 Nov. Marcus Janus Baart DE La Farre, Med. Dr., Groninga- 
nus, priv, def. Thes. Obst. A. O. D. magna cum laude. 


256 DOCTORES CREATI 


d. 3 Dec. Asramamus Turoporus FOLKERTSMA, ex pago Midlum Fri- 
sius, def. Dissertatione continente conspectum morborum in Clinico 
Clarissimi F. Z. Ermerins anno Academico 1852- 1853 observatorum , 
Med. D. magna cum laude. 


1854. 
d. 4 Febr. iie vAN Carcar, Med. Dr., def. Thes. Obst. A. O. D. 
“cum aude. 


d. 13 Maji. JOHANNES VEENHOVEN, Med. et Art. Obstr. Dr., defensis 
Thes. Chirurgicis, Chir.. D. 

d. 15 Junii. Asramamus Tnuroporus Forkertsma, Med. Dr., e pago 
Midlum Frisius, def. Thes. Obst. A. O. D. 

d. 17 Junii. GrrmARDUS VısscueR, Hoogeveena-Drenthinus, priv. sidefonsa 
Dissertatione medica de Lupo, Med. Dr. magna cum laude. 

d. 1 Julii. Marrarus van Heynineen Buscu Krrser, Westerwijtwerda- 
Groninganus, priv. def. Dissertatione Medica exhibente guaedam de 
haemorrhagia, guae vocatur haemoptysis, Med. D. ; 

Eodem die. SILVESTER ARNOLDUS LamrINe, e -pago Dalén Drenthinus:, 
priv. def. Dissertatione de glandulis Pacchioni, Med. Dr. magna 
cum laude. 

Eodem die. LAMBERTUS ATZEMA FOLMER, Groninganus, priv. def. Dis- 
sertatione de nexu inter arteriarum truncos et ramos egorientes , Med. D. 
magna cum laude. 

Eodem die. GuartERUS HENRICUS Crurt, Meppela-Drenthinus , priv. def. 
Dissertatione medica continente egperimenta guaedam de restitutione 
motus ciliaris evanidi, Med. D. magna cum laude. } 


i 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


1854. ; 
d. 19 Jan. Henricus Wysrumnen, V. D. M. designatus in pago Rotte- 
valle, publice defensa Dissertatione Theologica , gua inguiritur, guis 
sit Epistolae Jacobi scriptor, Theol. D. cum laude. 


——— 0 


oh 


X 


iE h 
EEEE i 


X 


NOMINA PROFESSORUM, 


QUI 


'IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI. 
-INDE A KAL. JAN. AÐ D. XXXI M. DEC. MDCCCLITI 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ` 
; ET PHYSICARUM. 

F. A. G. MIQUEL, Clar, Ord. Praeses. Hoes 

C. J. MATTHES. <. a < 

E. H. voy BAUMHAUER. 

$ THEOLOGIAE. - 

G. MOLL. 

i JURISPRUDENTIAE. 

C. A. pex TEX, Prof. emeritus. ~ 


M. DES AMORIE van per HOEVEN. 
H. oe BOSCH KEMPER. 


PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITERARUM. HUMANIORUM. 
J. BOSSCHA , Prof. emeritus. 
H. BEYERMAN. 
P. J. VETH. 
JaC G. BOOT. 
; PROFESSORES MEDICINAE. 
GER. VROLIK. i 
GUIL. VROLIK. 
C. B. TILANUS, Prof. honorarius. 
. P. H. SURINGAR, Prof: honorarius. 
J. van GEUNS, Prof. extraordinarius. 
G. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT, Prof. extraordinarius. 


m 


33 * 


2 


Die 19 


Die 10 


ACTA ET GESTA 


IN CONVENTIBUS CLARISSIMI ORDINIS PROFESSORUM 


ATHENAEI ILLUSTRIS AMSTELODAMENSIS, 


‘ANNO MDCCCLOI. 


Ż 
EN 


m. Februarii Praeses Ordini nuntiat se opportuno tempore et loco 
significasse , quem dolorem Ordo perceperit ex obitu Viri Cl. D. J. 
vaN Lenner, Professoris emeriti, defuncti d. 10 eiusdem mensis. 
Cuius viri per longam aetatem de Athenaco optime meriti memoria 
digne. celebrata est a Viro Ampl. H. J. Kornen, Curatorum Prae- 
side, habita die 11 Aprilis Oratione funebri in auditorio Athenaei, 

quae iam recepta est in volumine Annalium proxime superiori. 


m. Octobris- recitantur literae Curatorumi, quibus nuntiatur in A 
locum Viri Ampl. J. J. Urrwerr SrerLmNe, defuncti, ab Senatu 


Amstelodamensi Curatorem. esse creatum: Virum Ampl. ©. `H. B. i 


Boor. 


SERTES LECTIONUM 


IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI 


HABENDARUM INDE A DIE 1 M. OCT. A. MDCCĊLII AD FERIAS AESTIVAS A. MDCCCLIYVY. 


privatim 


privatim 


FREDERICUS ANTONIUS GUILIELMUS MINN, 


tradet Geologiae et Palaeontologiae fundamenta, horis deinde 
indicandis ; 

PÌarmacologiam generalem et specialem , diebus Lunaę, Martis, 
Mercurii et Jovis, hora XI; 

Botanices Elementa , iisdem dièbus, hora X; 

Stirpium medicinalium, venenatarum et oeconomicarum historiam 
ter per dierum hebdomadem; ; ; 

Fgæcursionibus botanicis praeerit ; 

Vegetabilia cryptogamica et Oeconomiae ruralis elementa explicare 
paratus erit. 


CAROLUS JOANNES MATTHES 


docebit Planimetriam et Trigonometriam rectilineam, diebus Mar- 
tis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora IX matutina; 
Physicam experimentis illustratam, iisdem diebus, hora XI; 


. Stereometriam, inclusa Trigonometria sphaerica, in commodum 


Medicinae et Literarum studiosorum, diebus“ Jovis et Veneris, 
hora I; 

Calculi diferentialis et integratis TNTA horis cum auditoribus 
constituendis. 


262 


privatim 


privatim 


SERIES LECTIONUM. 


EDUARDUS HENRICUS VON BAUMHAUER 


Chemiam anorganicam docebit, diebus Lunae, Martis et Mercurii , 
hora XIL; : 


` Chemiam corporum organicorum, diebus Martis et Mercurii, 


hora IX; 

Chemiam Physiologicam, diebus Luńñae, Martis et Mercurii, 
hora I, excepto tempore hiemali ; 

Chemiam pharmaceuticam, die Lunae, hora TX, et die Martis, 
hora X; 

Chemiam practicam quotidie in Laboratorio Chemico. 


GUILIELMUS MOLL 


tradet Zeegesin Novi Foederis , interpretanda Pauli Apostoli epistola 
ad Romanos, diebus Martis et Mercurii, hora X; 

Historiam Religionis et Beclesiae Christianae, diebus Martis, 
Mercurii, Jovis et Veneris, hora XI; 

Theologiam dogmaticam , iisdem diebus, hora IX; 

Eevercitationes Homileticas moderabitur. 


y 


CORNELIUS ANNE DEN TEX 


si per valetudinem licebit, lectiones habebit horis dein indicandis. 


O 


publice 


MARTINUS DES AMORIE VAN DER HOEVEN 


disputandi exercitia moderabitur; 


privatim Digestorum selecta capita tractabit, diebus Martis, Mercurii , 


Jovis et Veneris, hora IX matutina; 

Institutiones Imp. Justiniani interpretabitur, iisdem diebus, 
hora X; , 

Historiam Juris Romani enarrabit, iisdem diebus, hora XI. 

Jus Civile Hollandicum docebit, iisdem diebus, hora XIT. 

Jus Mercatorium tradet, iisdem diebus, hora p. mer. I. 


a paeanere 


? privatim 

k, 

F 

l 

À 

$ 

i§ 

2 { 

i privatim 
privatim 
privatim 


SERIES LECTIONUM. 263 


HIERONYMUS DE BOSCH KEMPER 


E Philosophiam Juris, diebus Martis, Metati. Jovis et 
Veneris, hora IX; 

Jus Criminale, iisdem diebus, hora X; 

Initia Oeconomiae politicae, diebus Martis et Jovis, hora XI. 


Historiam politicam Huropae, diebus Mercurii et Veneris, 
hora XI. i 
JOHANNES BOSSCHA 


e Principiis Historiae universae anno superiore a-se traditis 
loca selecta explicabit, tempore tum sibi tuňñ commilitonibus 
opportuno. SRE 

HUGO BEYERMAN 


Ehetoricen sive praecepta stili Belgici, additis belgice scribendi 
exercitationibus , tradet die Lunae hora X—XII et die Saturni 
hora IX—I; 


Historiam Patriae enarrabit; die Lunae hora XII—II et die 
Saturni hòra XI—T; 


Pronuntiationis sive eloquentiae eæterioris exercitia moderabitur. 
| PETRUS JOANNES VETH 


docebit Zæegesin Veteris Foederis , interpretandis Psalmis selectis, 
diebus Martis et Mercurii, hora VIII matutina; 


‘Grammaticae Arabicae Donia diebus Jovis et Veneris , hora VIIL; 


Antiquitates Hebraeas, diebus Martis, Mercurii, Jovis et Ve- 
neris, hora FX; 

Grammaticam Hebraeam, adjuncta libri Deuteronomii lectione , 

— isdem diebus, hora X; 

Logicam tradet, diebus Lunae et Satumi, hora VIII, et Meta- 
physicam, die Lunae, hora IX; 

Cum provectioribus: leget Kosegartem Crestom. Arabicam et Kir- 
schii Chrestom. Kyriacam, a Bernsteinio denuo editam, alternis 
vicibus, die Veneris, hora VI—VIII post meridiem. 


264 


privatim 


privatim 


privatim 


privatim 


SERIES LECTIONUM. 


JOANNES CORNELIUS GERARDUS BOOT 


Antiquitates Romanas explicabit diebus Martis, Mercurii, Jovis 
et Veneris, hora XII; 

Literas Latinas docebit interpretans Ciceronis Academica et Tu- 
venalis Datiras selectas, iisdem diebus hora T; 

Literas Graecas explicans nonnullas partes Musarum Hêrodoti, 
Euripidis Hippolytum et Platonis Sympogion, isdem, diebus 
hora II. 


GERARDUS VROLIK 


docebit Obstetriciam theoreticam, diebus Mercurii et Veneris 
hòra II. 


GUILIELMUS VROLIK 


demonstrationes anatomicas habebit, tempore hiemali, diebus 
Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora p. m. 1; ` 

docebit tempore vernali, Zootomiam, diebus Jovis, Veneris et 
Saturni , hora matutina IX; 

Osteologiam , tempore autumnali , iisdem diebus et horis; 

Přlysiologiam , iisdėm diebus, hora. X et XI; 

Methodum secandi, tempore hiemali quotidie. 


pei 


CHRISTIANUS BERNARDUS TILANUS 


docebit Pathologiam et Therapiam ‘Chirurgicam , ter quavis heb- 
domade, hora XII; 

Artem obstetriciam, tribus reliquis diebus , hora XII; 

Evamini aegrotantium et artis exercitio in Nosocomio Scholae 
-Clinicae praeerit diebus singulis , hora IX; 

Hnchireses medicas in cadanerg; demonstrabit, diebus -et horis 
indicandis. 


SERIES LECTIONUM. 265 


PETRUS HENRICUS SURINGAR 


privatim Pathologiam et Therapiam genen docebit, diebus Martis, 
-Mercurii et Jovis, hora p. m. II; 
Doctrinam morborum singularium interpretabitur , iisdem diebus , 
1ce thora p. m. I; 
Pagiy medicam ad lectulos aegrotantium moderabitur, diebus 
singulis, hora matutina VIII. 


JOANNES VAN GEUNS 


privatim Pathologiam generalem docebit diebus Lunae, Martis, Mercurii 
et Jovis, hora X; SOR 
Morborum signa indagandi methodum exponet, una cum exerci- 
tationibus clinicis, diebus Lunae, Martis, Jovis et Saturni, 
hora XI; i ; 
~ Medicinam forensem tradet bis quavis hebdomade. 


GUSTAVUS EDUARDUS VOORHELM SCHNEEVOOGT 
privatim Neuropathologiam docebit et ad lectulos segronanum exponet , 


die Saturni hora XI—I. 
. Elementa psychiatriae exponet hora dein indicanda. 


34 5 


NUMERUS STUDIOSORUM ®” 


IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI 


DIE XXXI DECEMBRIS MDOCCLIN. 


Thooogino o nuen aS ei E EAEN D 

Juriiprodentino® -oa at a eai 58: 

Tieram e e ae E rh aa E 
Medicinas oaa n a aS i ARS S 14. d 
Philosophis iiu y E E UT A ka 


_ 1) Quum in Annalibus ánni superioris numeri misere perturbati sint, hac occasione oblata 
rogamus, ut sic emendentur: ; KINE 
i Theologiae is N sa e EN EA 54. 


Jurisprudentiae s.e. eses... 6L 
Literarum © eos see oe eo Pa 
Medicinae oe eoe ee e e e 18 
Philosophiae, . . ..sosesuers 3 

142. 


r 
m 
. . 
Ka 
ío s 
= 
š $ 
i 
e) 
P à 
aeey a 


í 
A TE FEIA i, 
Sio 
$ 
N. 
y v g: 
- y z 
R? aAA MEN 
” 
: £ EF 
Sa ERER i a 
a z 
N EUA ENG z 
= 
? x 4 & 
$ 47 $ 
i 4 
- 
~- 
y - 
A ERY n 
s . r 
x 
- å 
` 
TE 
r 
3 


i Fe Si 
iSi 
Ti 
- 
$ : K 
- 


AROE] 


EN E 
S S en 
Pi SN: 


3 ; x À * 3 y 
> p - " v 
Em aesig ` y 
3 Ş ; } ; a 
> i 
s A T È 
: 3 i ’ Ž 
t s $ < æ» Er ka 
a P X ? TER 
» E] t x ) 
à ş 3 i S RA 
z ; > à 
; 3 ; 5 i A 4 A 
- A t 3 
SaN N à , - $ G + 


NOMINA PROFESSORUM ET LECTORIS 
fari i 
` A. D. 16 FEBR. 1853 g D. 16 FEBR. 1854 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT 
* À, 


$ ; i 


=J. VERBURG, Th. D. 35 
_ P. BOSSCHA, Ph; Th. M. L. H: et J nad 
J, DUYMAER vax TWIST, J. U. D. 

M. 3. COP; M. M. Ph. N. D. h. t. R. M. 
G. J. A. JONOKBLOET, Ph. Th. M. L H. D. 


Ie 5. M. vaN. DER WILLIGEN, M. M. Ph. N. D. 


I h t Edid 


x 
f f 13 
wY į pe: 
E- apo Jag Hart i At 
X GITA b S9 i ra: 
f kamaren ay 
mEn oemp itet 
= Í r f 
È n ” 
Š Neun 3 ip 
i DUEL ? 
à 
eh foy 
Ji 
- 


IN ILLUSTRI ATHENAEO DAVENTRIENSI. 


ORDO LECTIONUM 


HABENDARUM. 


IN ILLUSTRI DAVENTRIAE ATHENAEO, 


A. D. XX M. SEPT. , A. MDCCCLIII , USQUE AD FERIAS AESTIVAS A. MDCCCLIY. 


Rrcrore Maen. MARINO JOHANNE COP. 


M. J. Cor Chemiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et 
Jovis, horå IX. Botanices' elementa tractabit, iisdem diebus horâ X. 
Chemiam analyticam docebit diebus Martis et Mercurii, hor XII. Ordines 
plantarum naturales exponere perget. Exercitiis chemicis quotidie praeërit. 
Favente anni tempestate, cum auditoribus excursiones botanicas instituet. 


J. Vergsure diebus Martis, Mercurii et Jovis, horàå X, initia linguae 
Hebraeae tradet. Die Veneris horâ X, et Martis horå XI, Arabicae 
quoque linguae initia. Porro provectioribus discipulis, si qui sint, ad 
penitiorem monumentorum Hebraeorum cognitionem aditum patefaciet , 
- illustrandis varii styli speciminibus, diebus Mercurii et Veneris, horå XI. 
Si quis vero Antiquitati Hebraeae, vel doctrinae Christianae morali operam 
dare cupiet, illi libenter dux erit, tempore postea statuendo. 


P. Bosscma Historiam Vet. Uni. ad ductam Compendii sui tractabit, 
diebus Martis, Mercurii et Veneris, horå meridiana. Ænatiguitates Roma- 
nas explicabit, diebus, Lunae, et Jovis horå XI. Ciceronis Senectutem , 
Terentii Andriam, Euripidis Panyen explicabit diebus Lunae, Martis, 
Jovis et Veneris horå X. 


J. Duriarr van Twist Institutiones Tustinianeas explicabit, diebus 
Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, horå IX. Historiam Juris 


ORDE LECTIONUM. 271 


Romani tradet diebus Lunae, Martis, Jovis et Veneris horå XII. . Ency- 
clopaediam juris docebit, diebus Lunae, Martis et Jovis horå XI. Jus 
Naturae exponet, diebus Lunae et Mercurii horå X. Iis, qui aliarum 
juris doctrinae partium studio operam dare velint, duxerit, tempore postea 
cum auditoribus constituendo. 


G. J. A. Joncxsrorrt Historiam patriae enarrabit diebus Martis, Mer- 
curii, Jovis et Veneris, horà IX. Poëseos belgicae historiam tradet diebus 
- Martis, Mercurii,- Jovis et Veneris horå XII. Litteras medio-belgicas 
docebit diebus Martis et Jovis horå X. Aestheticam docebit diebus Mer- 
curii et Veneris horå X. Eloquentiae quae dicitur exterioris exercitiis et 
disputationibus academicis praeërit diebus dein indicandis. 

Publicas habebit Zectiones de‘ argumento quodam historico-litterario, die 
postea indicanda. ; 


V. S. M. van per WiırriceEn Elementa Geometriae explicabit, diebus 
Martis, Mercurii et Jovis, horå matutina VIII. Arithmeticam universalem 
docebit , diebus Mercurii horå IX, Jovis horå IX et Veneris horâ matutina VIII. 
Physicam theoreticam atque experimentalem , diebus Martis, Mercurii, Jovis 
et Veneris, horå post meridiem I. Logicam tradet diebus Martis et Ve- 
neris horå IX. Mechanicam tradet die Martis horå III post meridiem. 
- Opticam mathematicam die Veneris horå meridiem III. 


= Sarrus Susan, Titterarum hodiernarum Lector, Athenaei civium, qui 
Litteras Germanicas, Anglicas, Italicas et Gallicas sibi tradi cupient, de- 
siderio lubens satisfaciet. Idem cum auditoribus de poemate Italico, 
l Orlando furioso di Lodovico Ariosto inscripto, disseret, 


4 . 
3 i ; 
MO j 
g 4 7 $ n AA yn 
ES 3 k : À j YES, Ag 
N ; (Th : y sa 
' 
~ R. i k 


E OEN y 
ania Terona 


di jal iY Ai 


MINN, i AUNT 


l aisat E EI 


PAUAR AE -i rS 


f f 

A A RIRA. F y AN AA } f 

EOE ATA EN 1 a TAE i 
aoistA sni fi RT 


n. 

- 
x 1 5 
Ie ILTERT E 

y Í 

S ai 3 
har ? k 
TAAN F 

, 
' 


ANNALES 


ACADEMIC. 


CIIICCCLIV—CIIICCCLY. 


LUGDUNI-BATAVORUM, 


EX TYPOGRAPHEO PROSTAT APUD 
J. C. DRABBE. EJ. BRIED 


1859. 


Quae hoc annalium volumine continentur, haec sunt: 


ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. 


Nomina Professorum, caet. 
Oratio Rect, Magn. 
Acta in Senatu... . 
Tudicia de Commentationibus, caet. 


Sori: Lechon; Tsis sie sene e ERER m ii 
Numerus Studiosorum S LFR Bagri D, i 
Doctores creati s.a.s... A EE P AE E N A 


ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA. 


Nomina Professorum, caet. 
Oratio Rect. Magn. .. 
Acta in Senatu . 


Oratio inauguralis Professoris B. Ter Haar 


Series Lectionum .... ss.. paaa EAR A AISEEE L AE 
Numerus Studiosorum ..... EAR T EPN EE AEA EY RJA 
E raar e R Ae O A 


r ER M. 
s.. .»%s.s o» 
. . 

. 
yk tga t A i 
. 
. 
é oie d'e 
TA A 
. . .». s». 
. 
e...» 
. 


ACADEMIA GRONINGANA. 


Pag. 
Nomina Professorum, caet, s ose cm oroso AE EE TA 
Oraiio Ratt, Magn. e pia aeaa a E Taraa oe h ie E TUAE IE fA 
Ordo Lactoria akte a TAE e E EE Ea RN MEE rA 
Numerus Studiosorum s.s.s ss. ENTRE P AA AE 193. 
Doete Crean ae aie eieo ali aae TE a EEN N a A i 

SUPPLEMENTA AD ÅNNALES ÅCADEMICOS MDCCCLII—MDCCCLIV. 
Programma certaminis litterarii .. osassa.. aa e Te h E A 
Tudicia de Commentationibus, caet. seses sosseseesees . 201. 
ATHENAEUM AMSTELODAMENSE. 

Nomina Professorum s s.s.s s.s.. AEEA ren ENEE SE AE A a E 211. 
Acta et gesta in Conventibus, caet, ses ssesssesras E PE N 
Serice Ledionin: s e. aaa iE a eios olad, 0 07 HTDl A E T LNE aS 213. 


Numerus Studiosorum . s.es sss.s AE A N AEE E E A E A 


ATHENAEUM DAVENTRIENSE. 


Reglement op het Athenaeum te Deventer enus sanssasnan . 223. 
Toespraak bij de overdragt van het Rectoraat, door den Hoogleeraar M. f Gosi 229. 
Inwijdingsrede van den Hoogleeraar J. vAN VLOTEN ©.. ssn . 245. 
Oratio inauguralis Professoris E. J. KiEHL . ss soseen oeo ene e a o o 269 
Inwijdingsrede van den Hoogleeraar L, MurpeR ...... uit aT 309. 


Fad 
k i 
t l '; 
. 
. . ~ 
i i> 
= ł 
X 
z / " ; 
` k > 
x A PEN y : 
La h 3 m ` i 
æ 
r: ` 
è ` 
` y A $ 
3 3 i p 
- Ż s, eN f i 2 
` PE: o 
F . Las 
Bss = a S 
r F `: $ 4 e 5 . 
i r -> e d 4 
à a 3 n S è o P] -+ `- i 
: : . A 
+ rE ” Per = aA 5 = - ` 
s Ek r 7 í e yo ~ 
` > ” ` 1 ta S i> j . 7- 
: z s r Ai ` © p AN N$ R 4 
: ; ; fm Te ; 3 4 i 
. kat f : zZ e, E i 
s$ ` i r à g ” f F E zi ` 3 
Po E o nne 
: isy NETEDE P TA ai n ES 5 5 ? 
: s x ean QT es ? Tam T $ w z ri Fe 
; 2 F Piki ; š 3 3 
` . 7: t * ta 
š e sa / ETN i E K ; z 
t > A TS Ss A Aig irg 5 a ERs 
t $ ki se i d — ; P i $ 
3 5 t OT s i % ž v3 
SAS S T. b js Ge ; r Í 
EER - ` DN 
; : $ ; ei: ; p 
e TAA ; Aea e Eae] x 3 S z tes 


NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, 


QUI 


INDE A D. IX FEBR. 1854 AD D. VIII FEBR. 1855 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


RECTOR MAGNIFICUS 
FRIDERICUS GUILIELMUS KRIEGER. 
SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS 
THEODORUS GUILIELMUS JOHANNES JUYNBOLL. 


IN FACULTATE MEDICA. 


F. G. KRIEGER. 

C. PRUYS VAN DER HOEVEN. 

G. ©. B. SURINGAR. 

A. E. SIMON THOMAS, Prof. extraord. 


H. HALBERTSMA JUST. Fit., Prof. extraord. 


IN FACULTATE JURIDICA. 


H. G. TYDEMAN, Prof. emeritus. 
C. J. VAN ASSEN. 

H. COCK. 

J. DE WAL. 

S. VISSERING. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


W. A. VAN HENGEL, Prof. emeritus. 
N. C. KIST. 

J. H. SCHOLTEN. 

A. NIERMEYER. 

A. KUENEN, Prof, extraord. 


l * 
Ex , 


4 NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. 


IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


C. G&G. C. REINWARDT, Prof. emeritus. 

J. VAN DER HOEVEN. 

A. H. VAN DER BOON MESCH. { 
G. J. VERDAM. 

F. KAISER. 

G. H. DE VRIESE. 

P. L. RYKE, Prof. extraord. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITERARUM HUMANIORUM. 


M. SIEGENBEEK, Prof. emeritus. 
J. BAKE. 

J. M. SCHRANT, Prof. emeritus. 
A. RUTGERS. } 
T. &. J. JUYNBOLL. 

J. H. STUFFKEN. 

C. G. COBET. 

R. P. A. DOZY, Prof. extraord. 

M. DE VRIES. 


P. O. VAN DER CHIJS, titulo Prof. extraord. 


C. A. X. G. F. SICHERER, Lector German. Literarum. 
J. A. BOOGAARD, in Theatro anatomico Prosector. 
` J. A. C. OUDEMANS, in Observ. astron. Observator. 


F. @ KRIEGER, 


FATORUM ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE 


ANNO 1854—1855 


ENARRATIOQ. 


ACCEDIT ORATIO ACADEMICA. 


AUDITORES SPECTATISSIMI EXOPTATISSIMI! 


. 


Est hoc more maiorum institutum et diuturno usu sancitum, ut, 
solemni oratione munere se exuat, quicumque nostrum res academicas 
per annum moderatus sit et rexerit. Atque haec muneris extrema pars 
haud uno nomine videtur esse quum gravissima tum gratissima, ut qua 
occasionem nanciscamur non solum de omnibus academicis rebus disse- 
rendi, quae nobis publica mentione, laude vel animadversione digna sunt 
visa, sed etiam de argumento, ex ipsa nostra quam tradimus disciplina 
desumpto, coram tam illustri corona verba faciendi. 

Quod ideo magni arbitror esse momenti, quoniam vix ulla est ars vel 
disciplina, quin falsae de eius vi et pretio opiniones vulgo obtineant. 
Nulla autem facile excogitari potest tollendis praeiudicatis opinionibus 
magis idonea opportunitas, quam quum de arte nostra coram viris iuve- 
nibusque exculto ingenio, at iisdem maximam partem in ea arte hospiti- 
bus, est exponendum. 

Ttaque ego quoque laetus hancce libere et ingenue loquendi occasionem 
arripueram orationemque composueram, quam ex hoc suggestu pronuntiare 
animo informaveram. 

Sed accidit, quo consilium mutare coactus sum : 

Altera enim harum solemnium orationum est pars, qua Academiae, 
quae anno recentissimo fuerunt, Fata referri solent. In ea quoque parte 
elaboraveram , sed succrevit scribenti in dies nova scribendi materies, ita 
ut opere absoluto probe intelligerem, si unum et alterum proponerem , 
fore ut benevolentia vestra et patientia abuterer, 


8 F. G KRIEGER 


Itaque alteram partem, quae propriam complectitur orationem, in praesenti 
seponere mecum constitui, atque hanc horam solummodo referendis Aca- 
demiae Fatis, et tristibus et laetis, impendam. 

De quibus exponendis animo velim benevolo auribusque attentis me 
audiatis. : 

Magnopere mihi ipsi gratularer, si laeta mihi tantummodo essent refe- 
renda, si sine clade annus praeteractus fuisset. Sed adeo felicibus esse 
nobis eheu! non contigit. Duos viros celeberrimos quos venerabundi 

. diligebamus, cum dolore desideramus et morte nobis ereptos dolemus. 
Etenim haud ita multo post celebratum Academiae diem natalem REIN- 
WARDTIUM naturae concessisse iussis nobis offertur nuntius; necdum luctu 
de hac accepta clade deposito SreeenBrEKIUM audimus supremum diem 
obiisse. 

Est hoc Rectori lege mandatum pium officium, ut munere suo defunc- 
tus, antequam Academiae fasces successori tradat, solemni modo collega- 
rum, se Rectore mortuorum , memoriam ręcolat. 

Ne tamen, mihi credite, ut legi obtemperem, de viris egregiis istis, 
coram vobis, verba me esse facturum. Quos enim non solum haec Aca- 
demia, sed tota patria nostra luget sibi ereptos, iis ex hoc suggestu par 
est suprema solvi; neque sufficere intelligitis, Auditores! honorificam 
nominum mentionem, sed lubentes, persuasum mihi est, me exponentem 
audietis de eorum vita, fatis factisque. 

Itaque primo loco Rernwarprtir vitam breviter enarrabo. 

Casparus Grorcrws CaroLus Rernwarpt natus est die tertio mensis 
Tunii anni 1753 Luetringhausae, in ea Borussiae parte qui ducatus Montanus 
appellatur. 

Pater Ionmannes Grorcrus RernwarbrT mercaturam exercebat eaque erat 
humanitate et ingenio, ut ipse filii educationis partem posset suscipere, dum 
simul Lennepii gymnasium frequentaret; patre mortuo, avunculi (cui Mel- 
chioris Goldenbergii nomen erat) venit in tutelam, egregieque ille bonae 
spei adolescenti educando et magis magisque erudiendo consuluit. 

Anno aetatis decimo quarto Rernwarbrius fratris exemplum secutus, qui 
iam primum Amstelodamum se contulerat ut pharmaciae studeret, eodem- 
que profectus in pharmaceutae disciplinam venit: nec minore studio quo 


ORATIO. 9 


pharmaciae, chemiae, botaniae et historiae naturali operam navavit, auctore 
atque adiutore fratre, quem studiorum ducem habuit felicissimum. Lati- 
nae quoque linguae studio, quam postea tam egregie callebat, tunc tem- 
. poris animum applicasse videtur. 

Hoc sibi tamen non propositum RernwarDTIUs habebat , ut vitam in phar- 
maceuticis studiis perageret adeoque ea per excellentiam coleret; sed me- 
dicinae operam dare constituerat eratque in eo ut Goettingam se conferret , 
ubi academica uti institutione decreverat, quum, egregia eius scientia dis- 
ciplinarum naturalium in patria nostra perspecta, anno 1800 ScmacmTIO 
mortuo in vacuam Academiae Hardervicensis cathedram vocaretur , dum iam 
ante honoris causa philosophiae, medicinaeque doctor esset renunciatus. 
Die decimo mensis Iunii anni 1801 RernwarprIus munus obiit oratione : 
„de ardore quo Historiae naturalis et imprimis Botanices cultores in sua 
„studia feruntur.” > 

In ea oratione, quae summo iure stili et linguae exemplar habetur, qua- 
que RrrnwarDrtIus summum naturae explorandae et cognoscendae ardorem , 
quo ferebatur, egregie ostendit, vividissimis coloribus officia eius, qui na- 
turae mysteria atque arcana penitus perscrutari sibi proponit, depinguntur , 
idque maxime nititur demonstrare: necesse esse ut illae indagationes non 
una orbis terrarum regione finiantur , sed quam latissime extendantur. 

„Naturae templum, ait, universus qua late patet terraram orbis est; 
„hunc adire oportet, hunc pervagari, in eo peregrinandum est naturae 
„scrutatoribus, si nosse velint quid natura faciat aut ferat.” 

An eo iam tempore ardebat studio — verba sunt unius ex defuncti 
amicis — explorandae naturae maiestatis in ipsis regionibus tropicis — 
praesentiebatne provinciam, quam aliquot annis post esset suscepturus? 

Multifaria erat materia, in qua RernwarDTIo Hardervici erat elaborandum ; 
non solum botaniae sed etiam chemiae et historiae naturalis ei obtigit 
docendarum provincia; omnia , quae chemiae et botaniae docendis explicandis- 
que pessent, inservire, pessime erant habita, dum, durante et aggravante 
antecessoris morbo, Hortus botanicus et Laboratorium tantopere erant 
neglecta; ut de novo fere essent instruenda. Quod tamen summo cum 
studio brevi perfecit, ita ut academica institutio pro temporum ratione 
procederet. Crevit deinde magis magisque, eaque varie, illa studiorum 

2 


` 


10 F. ΠKRIEGER 


materies, quum `variis in singulis provinciis , agriculturae et medicinae 
publice constitutis sodalitiis, socius adscriberetur. 

Anno 1803 Rectoris magnifici in Academia Hardervicensi munere so- 
lemni defunctus est oratione vde praestantia chemiae recentioris in na- 
turae et artis phaenomenis explicandis.” 

Anño 1808 RzrwarDtTIo, a munere academico avocato , alia provincia 
demendata est; etenim praefectus est a Ludovico Rege hortis zoölogicis ‘et 
botanicis regiis, tum Haarlemi instructis. 

Eodem anno alio honore auctus est, quum primae classis Instituti Neêr- 
landici Regii sociis adscisceretur. 

Hollandia in formam provinciae gallicae redacta, RernwarprIvs in iis fuit , 


quibus munus adèmptum; cùius iacturae verò moš praeclaram áccepit` 


indemnitatem, quum in Athenaeo illustri Amstelodamėnsi professor chemiae 
et pharmaciae extraordinarius, historiae vero naturalis ordinariūs creare- 
tur, idque munus die quinto mensis Novembris 1810 auspicatus est, ora- 
tione habita vde chemiae et historiae naturalis studiis recte instituendis.’ 

Hac in oratione perversam, quam in excolendis disciplinis naturalibus 
non raro sequi solebant rationem , demonstrat, in ipsa scientia neque auc- 
toritate neque consuetudine abutendum esse, normamque proponit ad quam 
inquisitio naturae sit dirigenda, ut ex ea uberrimi fructus percipi possint. 

Amstelodami quoque provinciam sibi delatam sedulo obiit, agriculturae , 
fabricarum, medicinae, pharmaciae, temporibus atque ‘rationibus perpensis 
ac perspectis quantumque potuit promotis. Unus fuit ex iis qui tum 
diarium medicum edebant; certamine literario cum a societate Teyleriana 
tum a Neerlandica, quae dicitur Haarlemi, proposito, přogrammatis ille 
pro parte et auctor diligens et strenuus iudex exstitit. 

Imperio Napoleontico exstincto, quum‘provinciae transmarinae in nostram 
ditionem redirent (anno 1815), mandatum est RiIıNnwaRDTIo ut in Jayam 
insulam se conferret, ubi iis, quae ad agriculturam , artes doctrinasque per- 
tinerent, pro virili parte prospiceret. Neque haec detrectanda esse REIN- 
WARDTIUS existimavit, ad munera quam maximi momenti'a Republica voca- 
batur, quibus non aptior ullus faċile inveniretur; insuper illud vitae cur- 
riculum , pro quo saepius sincera vota conceperat, illi qūüam maxime arri- 
debat: naturam enim perscrutari iussus est in iis regionibus, in quibus 


E TN N 


TEN E E aE A T 


ORATIO. , 14 


quam uberrima et pulcherrima invenitur; ideo nullus dubitavit , provinciam 
oblatam obiit, 

Varia atque diversa fuerunt officia, quibus illi in Java insula fungendum 
erat. Illi enim, solique cura tar instituendi quam dirigendi res quam 
maxime natura diversas, delata erat: institutionis publicae, agriculturae , 
medicinae, ceterorum: Adiit haec omnia forti, strenuoque animo REIN- 
WARDTIUS, prudentique consilio, ingenii praestantiae atque indefessae eius in- 
dustriae patria debuit, quod omnia haecce, cum totius regionis salute tam 
arcte cohaerentia, ad certam rationem normamque instituerentur. Neque 
tamen naturae studia ab eo quovi modo neglecta esse, quum tot tantis- 
qùe rebus distinaretur, satis: indicant excursiones in interiores insulae Ja- 
vae partes atque Moluccas; indicat illa-rerum ab ipso collectarum copia, 
quarum eheu! magna pars naufragio perierunt, dum in patriam transmit- 
terentur. S, 

Agnoverunt qui tunc Reipubliċae praeerant maxima illa RernwarDTII me- 
rita, eoque equite facto, sammo iure dicendum est, viro digniori eiusmodi 
honorem raro fuisse tributum. Per aliquot deinde annos RernwarrtIus in 
insula Java in iisdem occupationibus versatus fuerat, quum aliis denuo, 
iisque penitus diversis destinaretur. Bruemansio enim anno 1819 mor- 
tuo, iam statim omnes, qui de tali negotio: suffragiis ferendis erant` pares , 
in eo consentiebant, REerNwarDrtIO digniorem qui eo succederet non inve- 
niri, quae sententia quum magis magisque confirmaretur , REINWARDTIO in 
Indiis orientalibus adhuc degenti, docendi provincia in nostra Academia est 
oblata; neque hane quasi omnium bonorum vocem sequi recusavit rediitque 
in patriam. Die tertio mensis Maii anni 1823 solemniter munus auspicatus , 
orationem habuit vde augmentis: quae Historia naturalis ex Indiae investi- 
gatione accepit”. 

Tn eius orationis exordio, quae in magna habita est frequentia, hoc maxi- 
me se laetari est professus, quod post tot annorum abşentiam in caram 
patriam reverti sibi licuisset, dulces revisere amicos, quodque tot amici- 
tiae existimationisque testimoniis ac documentis acceptis, docendi quoque 
in Academia Lugduno-Batava munus sibi contigisset.. Lugdunum iam post 
varios casus, post tot. discrimina rerum, tamquam -in certum portum 


fidamque stationem appulerat, ubi reliquam aetatem perageret. 
9% 


12 F. ~ KRIEGER 


Domesticae vitae annus sequens fuit memorabilis, quippe quo uxorem 
duxerit, viduam viri amplissimi CALKOEN, e gente IJsseldykiana. 

Per 25 annos in dilectis sibi studiis excolendis eorumque fructibus cum 
stndiosa iuventute commuùūnicandis versatus, eum se Rernwarprtius praestitit , 
qualem fore iam ante cives eius iudicaverant; nec quidquam magis sibi 
cordi esse ostendebat, quam ut cives academicos ad eandem studiorum 
alacritatem excitaret, qua ipse fervebat. 

Hoc autem potissimum loco : oboritur quaestio, iam vivo REINWARDTIO 
agitata, qui fiat, ut ipse de Indiarum Orientalium historia naturali nihil 
publici iuris fecerit? Si nobiscum reputamus quid RernwarpTIo publice 
iuris facere potuisset, quum per sex annos in Java insula moratus esset, 
ubi diversas et quam maxime frugiferas disquisitiones instituerat, et quan- 
topere rerum naturalium scientiam augere atque promovere valuisset, si 
memoriae prodere harum inquisitionum fructus statuisset, ‚ab ipso haec 
esse praetermissa profecto est quod vehementer doleamus. Quicumque 
vero altum illud silentium inertiae cuidam. tribueret, eo ipso profitèri vide- 
retur se, et summi laboriosique viri ingenium ignorare et ea praecipue 
omnia, quibus de Academia nostra deque litteris universis egregie est 
meritus. 

Solvitur autem illa quaestio, ubi RernwarDTIUM nobis multifariis maximis- 
que negotiis occupatum animo proponimus, quibus impediebatur quominus 
continenter et sedulo congestam illam materiem disponeret. 

Anno 1833 festo illo, quem et hodie celebramus, die ex hoc amplis- 
simo dicendi loco orationem habuit vde Geologiae ortu et progressu” quae 
haud minus ac superiores, quas habuit orationes, denuo documentum prae- 
buit, quantopere in lingua qua utebatur regnaret, quamque perspecta ha- 
beret atque cognita quaecumque ad naturae studium ac disciplinam per- 
tinent. 

Aderat denique tempus , quo honorificum debitumque sibi otium ex labo- 
riosissima vita RernwarprtIus nancisceretur et mense Tulio anni 1845 rude 
donatus est. 

Ad senectutem provecto RernwarptIo hoc sine dubio gratum iucundum- 
que debuit accidere, quod, adproperante die, quo quinquaginta annis 
ante munus academicum obierat, amici fautoresque statuissent ei insigne 


? 
t 
v 
s 


ORATIO. 13 


aestimationis dare documentum. Vir Cl. Kist eo tempore Rector Magni- 
ficus cum nonnullis Rernwarptrrt amicis consilium ceperat ut nummo , 
hacce opportunitate cudendo, egregiis RernwarptIr meritis perenne quà- 
si monumentum erigeretur. Non pauci erant, quibus illud consilium mi- 
rifice arridebat, quod brevi post patratum est. Academiae Rector Magnifi- 
cus omnium nomine, qui tam pulcrae rei participes fieri cupiverant, seni 
venerabili nummum tradidit, festum diem ex animi sententia gratulatus. 
Ad quae RernwarprIus animo vehementer permoto respondit paucis verbis , 


sed quae ex intimo prodierant pectore. 


RrINwarDTIUS usque eo bona valetudine fuerat fructus ; licet pedibus labo- 
raret, tamen inde intra domus vel cubiculi claustra se contineri non est 
passus, sed unoquoque fere anno aut patriae loca amoeniora perlustravit , 
aut peregre est profectus. Sed sensim sensimque vires corporis deficere 
coeperunt, nec tamen diminuta est animi hilaritas ingeniique robur, quae 
laetabundus admirabatur cuicumque visere senem viridem et cum eo col- 
loqui contigit. Atque servavit illam animi vim et serenitatem usque ad 
ipsum vitae finem. Suis nobisque die sexto mensis Martis anni 1854 ereptus 
est. Quo die elatus est, afinium amicorumque magnus- numerus secuti 
sunt, extrema pia dilecto viro persoluturi; coram quibus verba fecit Vir 
CI. I. van Der HorveN, quale omnium esset tam cari capitis quantumque 
desiderium, animo graviter affecto , interpretatus. Die decimo tertio mensis 
Martii Vir Cl. pe VrirsE coram Academiae nostrae alumnis memoriam REIN- 
WARDTII, brevi habita oratione , recoluit; quum RernwarDTII vitam mores- 
que depingeret, et merita grato animo referret et praedicaret, illustri hoc 
exemplo demonstrari iuvenes docuit, quomodo vera gloria sit appetenda , 
quibus artibus vera gloria et sempiterna pariatur. Quae Viri Clarissimi 
allocutio post aliquot dies typis est expressa. 

Nec defuit qui in Academia regia Amstelodamensi de REINWARDTII 
meritis solemni modo verba faceret. Concione habita die undetricesimo 
mensis Aprilis Vir Cl. Vrorx, qui Academiae est ab actis, orationem 
habuit in defuncti honorem, qua eius vitam breviter adumbravit. Quae 
Actis Academiae est inserta. 

Praeterea unus ex affinibus RernwarptIr mense Maio publici iuris fecit 
brevem defuncti vitae narrationem. 


14 F. & KRIEGER 


RrixwarptIUus et eximia erat doctrina et animo probo, intègro et candido. 
Quidquid erat, non ita. educatus erat et institutus, sed natura factus acri 
studio et indefessa industria. Erat e raris istius exempli viris, qui, omni 
extrinsecüs petito studiorum adiumento fere destituti, ipsi viam sibi mu- 
niunt, qua itur ad veram doctrinam. Vidistis, Auditores! quomodo, num- 
quam non studendo, nitendo, properando. ex humili satis conditione ad 


summos- pervenerit honores nobilemque acriter ċertando palmam reporta- ` 


verit. Iam mature intellexerat in naturae indagandis moribus vitae sta- 
tionem sibi esse ponendam ; nullo vitae momento huic defuit quod summum 
censebat esse officium, et singulari prorsus amore , quin ardore, in naturae 
studium řapiebatur. : i } 

Illam vero, qua excellebat, intimam cum natura familiaritatem non 
legendo solum contraxerat, quod alii scripserant, ipse servaverat de natura , 
ipse. naturae virès perscrutatus, naturae phaenomena meditabundus erat 
contemplatus. 

Itaque quod priscae et beatiori mortalium genti contigisse suavissimis 
fabellis poëtae cecinerunt — sciebat et intelligebat naturae sermonem , 
quam consulesbat, quotiescumque in rem obscuriorem inquirebat, intellige- 
batque eius tamquam tacentis responsum. `Acriter animum in singula 
naturae phaenomena rite pernoscenda intendebat; sed eo non acquiescebat , 
id agi arbitratus, ut pateret quo vinculo singula illa inter se iuncta essent 
et qua lege regerentur. Quo studio ductus naturae mores et vires dum 
acribus cernebat acutisque oculis,-in eius arcana et qùasi intimam pene- 
travit officinam. 

Sed RErNnwarDTIO non solum. natura vasta erat arena, in qua ingenium 
quis exerceret, viresque et dexteritatem ostenderet; natura nos doceri arbi- 
trabatur, quomodo vita rite et pie esset instituenda, eademque nos duci 
ad veram, sinceram et ardentem Dei venerationem ! 

„Quicumque, ait, naturae contemplandae desiderio, idem et vero 
vcultù et admiratione rapitur. Dei verus atque sincerus cultus, quid ad 
veum rectius ducat, quam haec ipsa totius naturae parentis et opificis 
„admirabilia opera? Imo vero, pergit, ego in eô sententiâ semper fui 
„maximum ġuoddam momentum esse in naturae studiis ad exercitandum 
„net confirmandum illum animi affectum, quo ad quodcumqùe hùmanitatis , 


z 


ORATI O 15 


„honestatis, probitatis et cuiuscunque virtutis officium exsequendum 
„animi excitentur.” i 

Quae qui senserat et locutus erat, quis praeclarum egregiumque illum 
fuisse virum dubitare poterit? Atque fuisse illum viram nullo nomine non 
praestantissimum universa eius vita est documento. Quicumque eum 
noverant, uno ore praedicant viri probitatem , integritatem , sinceritatem , 
candorem; fidem datam numquam labefactari neque animum abalienari 
ab amicis, quos quidem eo nomine dignos censebat, passus est; mitis alio- 
rum , sui ipsius iudex erat severissimus; modesto animo et ingenuo venera- 
tionis ac gloriae meritis partae documenta excipiebat, undique in eum col- 
lata; neque suorum meritorum` suaeque doctrinae iactator, neque alienae 


laudis detrectator et spretor; officiosissimus erga unumquemque et de ex- 


quisitae doctrinàe inexhaustis copiis unicuique largiter tribuens. 

Quem ‘ingentem doctrinam ingenio - complecti, quem multa vidisse et 
observasse sciebant, cuiusque indolem noverant suorum prodigum neque 
numerantem , quod benigna manu dispensabat „quid mirum, ad eum tam- 
quam ad oraculum multos consultum esse profectos, magnamqùe vitae illius 
partem eo consumptam esse, ut aliis operam ferret. 

Tam vero perpensis, quàe de ReınwarptTIo dixi, quis negabit illius vitam 
posse esse documento , quomodo vera gloria appeti debeat. Iacturam in eo 
fecit Academia Leidensis, qua maiorem non vidistis, Auditores! nec facile 
videbitis, plane ut, si cuius umquam magni viri amissi, huius utiqūe 
luctus ac desiderium pūblicum sit mansurum , dum verae doctrinae sensus 
veraeque virtutis, admiratio vigebit. Sit ei terra levis! 

Ad SIEGENBEEKII vitae enarrationem transee. MATTHIAS SIEGENBEEK natus 
èst Amstelodami die vicerimo tertio mensis Iunii anni 1774. Tam mature ap- 
paruit puerum felicis atque faecundi esse ingenii. Itaque Theologiae studiò 
a parentibus destinatus undecim annos natus in Gymnasii disciplinam est 
traditus, quod tum Amstelòdami regente viro celeberrimo Rıcmro vAN Om- 
MEREN florebat. Ex cuius egregii viri institutione uberrimos fructus SIEGEN- 
BEEKIUM percepisse, insigni documento est Carmen Elegiacum latinum in- 
scriptum: «lima Tacobae Bavarae morti proximae verba, quod a se com- 
positum coram frequenti coetu recitavit, Gymnasio illi quum valediceret. 
Deinde in Athenaei 'illustris Amstelodamensis civium numerum relatus , 


16 F. & KRIEGER 


WYTTENBACHII usus est non solum institutione, sed etiam familiaritate : 
optimae enim spei iuvenis a Wyrrengacmo non solum, sed etiam a Viro 
Clarissimo Hırronymo pE Boscu dignus est habitus, quem amicorum nu- 
mero adscriberent, 

Hisce ducibus solidioris doctrinae firmis iactis fundamentis in semi- 
nario Teleiobaptistarum, quod in eadem urbe floret, theologiae operam 
dare coepit, eo omnium virium intentione pergere conatus, ut idoneus 
aliquando verbi divini interpres evaderet. 

In studiis theologicis quum virorum Clarissimorum, HessreLINk, Ko- 
NYNENBURG et van Hemert egregia institutione mirifice adiuvaretur, tum 
hoc ei felicissimum ezoptatissimumque exstitit, quod firmo amicitiae (ex 
eodem literarum elegantioraum amore ingeniorumque pulcri bonique sensu 


imbutorum affinitate quadam natae) vinculo coniungebatúr cum viris, quo- . 


rum egregia de litteris patriis merita patria grato animo recolit, quique suo 
quisque loco celeberrimi sunt facti, Kemperum dico, DAVIDEM IACOBUM VAN 
LENNEP, lanum TEN BRINK, fratres pe Vrres. Illos nominasse sufficit, ut 
manifestum fiat quid SIeeENBEEKIUS è talium virorum familiaritate fructuum 
perceperit. ' 

Atque eum SIEGENBEEKIUS, quo tempore Amstelodami studiorum fecerat 
tirocinia, se praestiterat, ut multorum oculos in se converteret , qui et- 
universam adolescentis vitam mirifice probabant, et admirabantur morum 
elegantiam, eloquentiam et singularem qua iam tum excellebat linguae 
Neerlandicae scientiam. Quae singula quum verbi divini futuro interpreti 
summae sint laudi egregioqïūe ornamento, nihil est quod miremur SIEGEN- 
BEEKII nomen brevi ita inclaruisse, ut haud ita multo post studia rite 
absoluta Doccumam arcessitus sit verbi Divini in Teleiobaptistarum 
Ecclesia minister; qua in statione per duos annos mansit; — viri enim in 
dies aucta fama et existimatione, ad altiora evocatus et in arenam descen- 
dere iussus est, in qua perpauci adhuc gladiatores roboris sui atque pru- 
dentiae pericula fecerant. Etenim jam diu. erat ex quo doctiores omnes 
intellexerant desiderari in Academia Leidensi doctorem , -qui iuvenibus elo- 
quentiae Neerlandicae praecepta traderet, qui Batavos, quibus Latine scri- 
bentibus primae facile deferrentur, doceret patrio sermone concinne ele- 
ganterque et scribere et loqui. Indefessa Viri Amplissimi LAURENTI VAN 


ANER 


Ea 


ORATIO. 17 


SANTEN, unius tum ex Academiae Curatoribus, industria et vigilantia effe- 
ctum est, ut nova ista in Academia nostra tandem aliquando exstrueretur 
cathedra; eiusdem LAURENTII VAN SANTEN opera factum est, ut SIEGENBEE- 
KIo novum et honorificum, sed idem difficillimum munus offerretur. Quod, 
quamquam incepti gravitate et momento penitus perspectis, non detrectan- 
dum esse arbitratus die vicesimo tertio mensis Septembris anni 1797 auspicatus 
est, habita solemni oratione de eloguentiae Neerlandicaè publica institutione. 

Tam igitur latus SIEGENBEEKIO patebat campus in quo vires et ingenium 
exerceret; totum enim iis studiis se dare poterat quae unice diligebat, 
pulcrae a natura acceptae indolis excolendae opportunitatem nactus gratis- 
simam. Neque vanam patriarum litterarum fautores de eo concepisse spem , 
fore ut eius opera Linguae Neerlandicae studium promoveretur et iuventus 
litterarum Neerlandicaraum amore imbueretur, iam stàtim adeo factum est 
manifestum, ut Academiae Curatores, duobus annis post initum munus, 
SIEGENBEEKIUM professorem ordinarium renuntiarent earum litterarum, qui- 
bus excolendis et commendandis tam insignem operam navasset. Quod 
munus solemni modo auspicatus orationem habuit academicam de PErro 
Hoorrio CoRNELII FILIO, poëta et rerum scriptore. 

Anno 1802 accidit quo SIEGENBEEKIO opportunitas est oblata demon- 
strandi, latine dicentem non minus eloquentia se pollere quam Batavo 
sermone còncionantem. Post diuturnum enim belli strepitum turbasque et 
tempestates, quae universam Europam praecipitem dederant, inter Franco- 
Gallos et Anglos convenerat de pace facienda, quae finem faceret discor- 
diae, quae et nostrae patriae quietem, quam desiderabant omnes et ave- 
bant, tandem aliquando restitueret. Itaque quod et antea fieri erat soli- 
tum, quotiescumque acciderat quod patriae iudicabant fausti esse augurii , 
decreverunt Curatores ut solemni oratione laetus ille allatus nuntius cele- 
braretur. Cuius habendae orationis provincia SIEGENBEEKIO est tributa. 

Honorifico mandato ille est defunctus, habita oratione de pace Ambia- 
nensi, quam quum omnes ut bene eleganterque dicendi exemplar admira- 
rentur, tum vanum fuisse patuit eoram metum, qui veriti erant ne 
patriis excultis litteris a classicarum litterarum studio abalienaremur et 
philologiae Graecae et Romanae suus honor et cultus adimeretur. Curato- 
ribus vero, quorum auctoritate SIEGENBEEKIUS verba fecerat, oratio illa 

3 


18 F. & KRIEGER 


adeo placuerat, ut rem bene gestam ei gratulaturi gratumque animum tes- 
tificaturi, annuo salario, professoribus offerri solito, aliquantum adderent. 
Anno 1811 SernsrrKIUS recentiorum litterarum historiae professor 


nominatus atque eodem fere tempore una cum Wyrrensacnio Artium Li- 


beralium Magister et'Philosophiae Doctor honoris causa creatus est. 

Academia instaurata eidem docendae historiae patriae. munus est de- 
mandatum. 3 

Anno 1825, quum ducentesimus quinquagesimus ageretur annus ex 
quo haec Leidensis Academia esset condita, SIEGENBEEKIUS, certantibus 
omnibus, ut diem quam maxime redderent festum et solemnem, symbo- 
lum non detrectavit, sed ad augendum diei splendorem contulit, composito 
carmine lyrico latino. Atque hoc eodem fuit die, quo primum viri clarissimi 
mentem subiit . cogitatio de scribenda Academiae Leidensis -historia. Rem 
operosam sane et variis difficultatibus implicitam ita brevi tempore absolvit, 
ut accuratum studium summamque et religiosam perscrutandis rebus 
temporibusque obscuris impensam operam omnes admirabundi praedica- 


verint. Nostis opus, Auditores! neque cuiquam probe ignotum est, cui 


Academiae nostrae salus curae est. 

Anno 1842 rude donatus est, nec tamen studiosae iuventuti, quoad 
vires sinerent, prodesse desiit. Quantum in eo superstes esset animi 
robur, quantopere ingenii facultates senectuti non essent. fractae , luculento 
ostendit exemplo, quum, quinquennio post, quo die quinquaginta ante 
annis professoris munus inierat solemnem habuit Orationem de incrementis 
guae annis quinquaginta proxime elapsis studium cepit litterarium Neerlan- 
dicum. Clara et distincta voce recitavit quae accurate cogitata et eleganter 
erant enucleata. Progressus, quos inde ex superioris saeculi fine linguae 
et litterarum non minus quam historiae et antiquitatum patriarum studium 
fecisset, eadem adumbravit eloquentia et suavitate, qua inde ab adolescentia 
inclaruerat. Festo hoc die undique seni venerabili amoris existimationisque 
luculenta oblata sunt documenta, in quibus primo loco recensendus est 
nummus aureus, a Rege Guilielmo secundo viro de patriis litteris optime 
merito transmissus. Augustissimi Regis Guilielmi primi iussu, qui artes 
litterasque singulari favore prosequebatur, iam antea Leonis Neerlandici 
equitibus fuerat adscriptus. 


ORATIO; f 19 


SIEGENBEEKII vitae Academicae curriculo breviter exposito, quum me- 
moranda mihi sint egregia eius erga linguam, litterasque patrias merita , 
vereor ne, inops -factus abundantia, parum idóòneus tantae: virtutis praeco 
existam. In breve enim elogium contrahenda mihi sunt quae eiùs sunt 
ambitus, eius momèėnti et gravitatis ut-tota oratione vix satis extolli et 
praedicari queant. Recordati vero id unum iam mihi agi, ut defuncti 
collegae memoriam modo solemni, coram loc amplissimo coetu, recolam, 
eumque me esse a' quo- SIEGENBEEKIL doctrinae et meritorum expositio 
omnino exspectari nequeat, munere meo recte: mecum censebitis me esse 
functum , si breviter indicavero, quibus potissimum artibus tantam SIEGEN- 
BEEKIUS apud nostrates gloriam sit nactus. j 

Ordine vero SIecENBEEKII de patrio sermone litterisque Neerlandicis 
merita praedicaturo vix dubium esse potest, quin ab iis mihi sit incipiendum 
viri clarissimi studiis, quibus pessime habitam vernaculae- linguae ortho- 
graphiam correxit, quin deletam omnino, et cuiusvis arbitrio- et- libidini 
permissam instauravit atque certis normis cohibuit. - Nemini vestrum‘ probe 
ñescitur ; quantopere saeculi -superioris fine, scribentiam ignorantia et 
fatuitate; sermonis patrii orthographia fuerit pessumdata ‘et inquinata. Nil 
amplius 'ŝupererat, quod tamquam certum et exploratum omnes sequerentur 
atque verendum erat, ne ad extremam deveniremus barbariem, nisi existe- 
ret qui. in tanta confusione orthographiae : vernaculae regulas disponeret 
et certis legibus adstringeret; quod munus perquam difficile et eius generis, 
ut multi de prospero rei eventu iam statim desperarent , SIEGENBEEKIO obla- 
tumi“ In ea re qualem se praestiterit, quantopere splendidissimam repor- - 
taverit vitoriam et de difficillimo, quocum conflictabatur argumento, et de 
iis, qui rem omnino fieri non posse clamaverant, nemini nostrum igno- 
ratur. Vix suam de orthographia Neerlandica  diatriben “publici iuris 
fecerat, quum 'in licentiae locum leges, accurato indicio idefinitae , substi- 
tùerentur “ét confusio lucido cederet ordini- Cuius operis praestantiae id 
luculentissimum ‘est testimonium, quod, -quae ille iecerat orthographiae 
fundamenta, iisdem hodieque grammaticae : Neerlandicae aedificium est 
superstructum> Fuere quidem “qui evertere-conabantur quod sollerti cura 
ille’ condiderát;> sed ‘quod propria tsua laude commendabatur, id -corrigi 
quidem“ pòtuiti in “sihgulis, "augeri et- suppleri, at universam si spectes 


20 F. G KRIEGER 


artem , nondum excogitatum est alterum systema, quo irrita facta sit opera , 
quam in gravissima re posuerat vir in paucis strenuus et laboriosus. 

Praeclaram vidimus et duraturam SIEGENBEEKII ,orthographiae Neerlan- 
dicae instauratoris, esse laudem. Nec tamen in constituendae linguae forma 
et tamquam rèsarcienda veste acquievit, sed ‘in iintimam eius officinam 
pervenisse eiusque indolem se penitus perspexisse multis probavit scriptis , 
quorum duplex imprimis erat finis. Ut enim demonstraret praestantiam , 
elegantiam , „ubertatem sermonis nostri, qui et poëtis et prosae scriptoribus 
egregiam praeberet materiem, qua exprimant quid sensissent et cogitassent, 
ita eiusdem integritatem et castitatem vindicavit ab eorum conaminibus, qui 
barbaris vocibus et alienigenis dulcem maiorum sermonem inquinare et 
adulterare nitebantur. 

Qui tam accurate linguam noverat linguaeque historiam, -eum par: est 
litterarum historiam haud minus habuisse in numerato. Compluribus sane 
SIEGENBEEKIUS demonstravit doctissimis libris in hac quoque parte regnare 
se et habitare, quum componeret litterarum patriarum synopsin historicam , 
quum indefessa industria eorum adesset conäminibus, qui: antiquiora ser- 
monis Neerlandici monumenta ab oblivione vindicabant, quum- primus 
talium rerum studiosis ad recte cognoscendam saeculi decimi septimi litte- 
rarum historiam viam muniret,: quum ad intimae linguae notitiae, sum- 
mae ingenii- elegantiae, proprieque eloquentiae facem VonprLII ,: OArsin 
aliorumque multorum poëtarum carmina illustraret -et explicaret. 

Ad duplex supra vidimus eum, Academia. instaurata, munus fuisse 
vocatum, scilicet ut et litteras patrias et patriae historiam studiosam iuven- 
tutem doceret. -Alteri officii- parti quantopere: par fuerit modo vidimus; 
sed vix minus in historia . tradenda eius fuit laus. Adsunt enim rerum 
testimonia uberrima, eas quoque: ingenii dotes,- sine quibus nemo potest 
esse rerum scriptor, a benigna: natura ei. fuisse largiter impertitaş. -:Ite, 
Auditores! admiramini viri ingenium-atque. sollertiam , sive legitis historiam 
Neerlandicam quam scripsit inde ab initio Dynastiae Burgundicaei, sive evol- 
vitis librum quo civium armatorum: res gestas-describit, sive quaecumque 
ferax eius et felix ingenium enixum est suo quodque: loco et-pretiosum et 
elegans. Legite disertum WaAcENaarIr elogium,:ut videatis verum esse 
quod de SI£GENBEEKIO historico: tulimus- iudicium , legitei IAcoBAE; BAVA- 


° ORATIO. 21 


RAE defensionem, quam ab atrocibus in eam coniectis criminibus et con- 
viciis purgavit, legite quam tam vividis coloribus depinxit OLDENBARNE- 
VELDII causam, ut ipsi quaestioni institutae interesse nobis videamur , legite 
quae de LercrsTRIO disputavit vel quibus GvUILmeLmMI Primi, Iani pe Wirt 
vel SLINGELANDTII laudes praedicat et merita recenset; nusquam accuratum 
studium , nusquam veram e pectore notam et profluentem eloquentiam de- 
siderabitis, et iudicabitis historiae patriae studium illius opera vix minus 
fuisse promotum quam linguae litterarumque Neerlandicarum culturam. 

Considerantibus quam- religiose munere academico SIEGENBEEKIUS fuerit 
functus, vix credibile videtur tantum ei otii fuisse reliquum, ut variis in 
patria nostra , litterarum promovendarum gratia conditis, sodalitiis aliquan- 
tum virium et pretiosi temporis dedicare posset. Tamen illorum inter so- 
dales nemo fuit umquam illo diligentior quique plus contulerit ad eorum 
augendum florem; in his sodalitium tuendis et excolendis litteris patriis, 
Lugduni Batavorum institutum ; cuius per 20 annos acta curavit, per 25 
praesidium gessit, illi maximam partem debet quod tam laete effloruerit , 
quod tam salutiferam exercuerit vim in excitandum litterarum patriarum 
studium et amorem. ] ; 

Scripta perlustrantes, ab hoc sodalitio promulgata , permulta invenietis 
ab illius manu profecta, in quibus primum sibi vindicant locum defuncto- 
rum sodalium ab eo composita Elogia. Neerlandicae quoque, quae dicitur, 
Haarlemi florentis societatis per quinquaginta annos e gravissimis fuit so- 
dalibus. Ab utroque sodalitio, multorum magnorumque meritorum gratia, 
nummo aureo est donatus. 

Ad civium civitátisque recte procurandam salutem summi esse momenti, ut 
scholae , in quibus pueri prima litterarum elementa discunt , rite sint institutae , 
quum SIEGENBEEKIUM fugere non posset, his quoque corrigendis et ad certam 
normam redigendis: per longam annorum seriem summa cum diligentia 
consuluit, quare bonorum omnium suffragiis optime de patria est meritus. 

SIEGENBEEKIUM iuvenem vidimus id potissimum habuisse in propositis , 
„ut idoneus fieret verbi divini minister, neque, quum mutata vitae causa 
ad alia studia transiisset, munus studiose olim appetitum deserendum 
esse ratus, per 25 annos coram Teleiobaptistarum ecclesia in hac urbe 
oracula divina docte et eleganter exposuit. 


22 F. O KRILRGER ` s 


Sed has omnes, de quibus egi, laudes una eaque insigni laude Secex- 
BERKIUS cumulavit. Erat enim is, in quo vasta et multiplèx doctrina, inge- 
nium sagax et ferax coniunctum erat cum animi candore, integritate et 
nobilitate. Summo litterarum amore imbutus, his promovendis, popuúlarium 
animis expoliendis, discipulorumque ingeniis eodem, quo ipse flagrabat, 
literarum amore incendendis totam vitam dedicavit. Quodcumque‘ munus 
eius curae fuit mandatum, recte curavit et religiosa fide administravit. 
Erat assiduae diligentiae, indefessae industriae, tenacis constantiae exem- 
plar. Animus illi erat candidus, modestus, a simulatione fucoque alienus ; 
benignitate erat singulari, comitate et liberalitate, officiosus erga quem- 
cumque et multorum studia sua doctrina sustentans; aequo et tranquillo 
animo iniurias ferebat sibi illatas et auctoribus ignoscebat. Sincero amdre 
homines omnes amplectebatur et prosequebatur, verbi divini non tantum 
dignissimus interpres, sed etiam Divini Praeceptoris fidelis in paucis et 
pius discipulus. 

Viribus corporis sensim sensimque deficientibus die 26 mensis Novem- 
bris, suis, Academiae Patriaeque ereptus est. 

Postridie eius diei quo mortuus est, collega noster carissimus, Vir Cl. 
DE Vries coram discipulis suis verba fecit de defuncto- praeceptore et 
amico; qua oratione amorem , venerationemque spirante exposuit, quantam 
in illo nostra Academia iacturam fecerit, i 

Quam viri eximii iacturam iusto dolore recolentes- grato animo recorde- 


mur, quot et quanta beneficia in totius patriae, emolumentum SIEGENBÈE- 


KIO accepta referamus, 


Pio officio defunctus, atque eorum coram vobis: repetita memoria: et 
vita perlustrata, quorum mortem ut praesentem dolere DUMA desini- 
mus, ad alia licet transire gratiora et laetiora. ; 

Et primum quidem hoc omnium laetissimum hobis accidit, Hlustrissimi 
huius Academiae Curatores! quod omnes estis superstites et valentes, prde- 
sertim quum haud diu sit, ex quo graviter nobis animus est commotus quum 
nuntium acceperimus de uno vestrum cum ipsa morte graviter conflictante. 


ORATIO. 23 


Ad bonam valetudinem feliciter rediisse Illustrisimum van Ewyox toto 
animo laetamur, Faxit Deus optimus maximus ut gravissimis muneribus , 
ad quae vocatus est, diu fungi illi eveniat; ut per longam annorum seriem 
Academiae nostrae commodis prospicere maneat columen et praesidium. 
Vos omnes, Viri Illustrissimi! confidentef, quicumque in hac Academia 
artium litterarumque sumus doctores, intuemur vobisque nitimur , quoties- 
cumque vota facimus de Academiae augendo flore et iuribus vindicandis. 

Collegarum deinde frequenti perlustrato coetu, quum omnium , qui supe- 
riore anno huic celebrando diei huc convenerant, nullum desidero, alte- 
rum hoc est quod vehimenter laeto pioque animo mihi et vobis gratulor. 
At imprimis vobis gratulor , Viri-Clarissimi TYDEMAN et vAN HENGEL, quos 
hic adesse, senectutis iniuriam nec corpore nec ingenio animoque perpes- 
sos, nemo adest, certe scio, quin sincere mecum gaudeat. Per multos 
annos uterque Academiae augendo splendori vitam dicastis, atque uberri- 
mos operis vestri atque diuturni laboris laetissimos fructus percipere licuit. 
Tam. vero otio optime merito vobis concesso, otiosis esse vobis non licere 
censuistis, sed multorum studia consiliis vestris adiuvare pergitis. Diu 
adhuc superstes nobis esto consilium vestrum et ratio, auctoritas et sen- 
tentia, diu vestro exemplo iuvenibus fortiter ac strenue nitentibus viam 
monstrate, qua et proprium excolere ingenium , et civium possint illustrare 
animos. ; 

Et nostrum vAN DER Boon Mescam, virum clarissimum , optimis omini- 
bus proseqùimur, qui reminiscendo festum illum diem recognovit, quo 
ante hos 25 annos chemiam publica auctoritate tradere coepit; qui dies 
illi laetissimus accidit, quod collegae, discipuli et familiares insignibus illi ` 
probarunt amicitiae et existimationis documentis sibi eum diem vix minus 
esse festum, gratum et iucundum quam illi ipsi: Diu illum servet Sum- 
mum Numen, arti quam excolit, amicis, discipulis, patriae. 

Tibi quoque, Cl. Ryxr, est quod anno praeterlapso ex animo gratulemur , 
quippe. quo, auctis honoribus tuis, ab extraordinario factus es physices 
professor ordinarius. Itaque grati agnoverunt, qui Academiae nostrae rebus 
praesunt, viri illustrissimi, quod nobis, qui te novimus et diligimus, iamdiu 
erat persuasum, egregiam esse, qua physicen tu iuvenes doceas, rationem. 
Perge, Vir. Clarissime de iis et de Academia nostra, ut facis, bene mereri! 


24 F QG KRIEGER 


Nihil iam fere mihi restat, nisi ut DUIN in Toe statu varia in- 
stituta academica versentur. 

Atque Bibliothėcam academicam , Hortum botanicum variaque praeterea 
suppellectilis academicae receptacula et officinas in optimo versari statu 
atque subsidiis satis abundeque sustentata esse, ipse testis sum oculatus. 

At non omnia in Academia nostra nitere idem expertus scio. Minus 
enim quam par est prospectum est ut' aedificia, in quibus suppellex acade- 
miae asservatur, satis sint ampla, ut et materiei rite disponendae sufficiant , 
et Academicam iuventutem in iis docendam capere possint. 

In his omnium maxime mutatam emendatamque conditionem clamat 
aedificium, quod Bibliothecae Academicae voluminibus tributum est, domi- 
cilium eheu! tenue et angustum, adeo ut non tantum librorum molem ibi 
asservatorum ferre recuset, sed etiam magna pars operum praestantissi- 
morum in granaria coniecta et tamquam in exsilium sint ablegata. Obser- 
vatorium astronomiċum, cui praeest vir apud nostrates et exteros clarissi- 
mus, tam grandi nomine indignum esse inter omnes iamdudum convenit. 
Museum physicum et Laboratorium chemicum vix melius sunt habita,quam 
Bibliotheca. In iis quoque non satis est spatii, ut varia instrumenta apte 
collocari possint atque gnavis iuvenibus exercitationum experimentorumque 
faciendorum“ occasio sit data. Idem denique — neque quis credit pro 
aris et focis me pugnare, idem fere valet de Nosocomio academico. 

Sed parcamus querelis! spem enim licet concipere neque immaturam 
neque temerariam , fore ut mox quaecumque iam sunt manca et vitiosa 
corrigantur et suppleantur. Academiae enim Curatores, viri illustrissimi , 
qui nihil eorum praetervident unde Academiae salutem iudicant pendere et 
florem, hisce sarciendis damnis omnem lapidem moverunt, atque nisi mea 
me spes fallit multum iam promoverunt. Quod. diu multumque et a 
multis agitatum est Nosocomii Academici amplificandi consilium, hoc iam 
in eo est ut patretur. Huic exstruendo aedificio propediem manus admo- 
vebuntur; chemiae vero et physicae docendae aedificia assignatum iri ma- 
gis idonea, spem fovemus, haud illam, precamur, vanam. Magnum fert 
rumor aedificium iri conditum, et his disciplinis et docendae anatomiae 
destinatum; et si verum est, quod verum esse et cupimus et credimus, 
eadem opera pressae, suaque magnitudine laboranti Bibliothecae prospec- 


Í 
f 
P 
; 
j 
$ 
Ñ 
` 
y 
z 


ORATIO. 25 


tum foret. Unum mihi reservavi, quod ultimo loco nomino, quo maiore 
vi pronuntiem , quoque firmius et recentius auditorum -animis memoriaeque 
inhaereat. Cuicumque bonarum artium salus cultusque cordi est, assen- 
tiatur mihi necesse est magnopere dolendum esse, quod astronomia in 
Academia nostra relegata sit in tarrem vix satis amplam , quae ciconiis ido- 
neum nidum praebeat ! 

Dolendum, dico, quoniam eo turpius astronomiae docendae necessaria 
negantur aedificia et subsidia, quo laetius eius studium posset efflorere 
astronomiae doctore, qualis est Karserus noster, iuvenum studia mode- 
rante. Itaque intelligant, velim, atque persuadeant sibi, qui Reipublicae 
nostrae praesunt, sui esse officii, tueri rem, quam bene procuyatam esse 
totius civitatis quam maxime interest. 

Grati agnoscimus, quae ad rem tam gravem promovendam in Ordinum 
Generalium consessu publico omni ardore cònati sunt viri amplissimi 
GEVERS vAN EnprerrsT et BOSSCHA. 


Pervenio , Auditores! ad orationis iucundissimam partem ; scilicet in eo sum, 
ut strenuis gnavisque iuvenibus, quibus quaestiones a singulis ordinibus 
academicis propositas solvere contigit, nummum aureum tribuam, quo Regis 
Augustissimi Guilielmi tertii liberalitas et munificentia eos donari’ voluit. 

Itaqué rogo Virum Clarissimum , qui senatus nostri acta curat, ut Ordinum 
Academicorum iudicia recitet; ii vero, quorum nomina ille evocabit, prope 
ad me accedunto. 


Ad ingenii ac doctrinae laudem et ad praemia proposita quinam illi 
sint qui aspiraverint, qui successus et eventus, quaenam eorum scriptiones 
fuerint, publice expositum est. 

Nil iam restat, nisi ut praemia victoribus distribuam et victoriam iis 
gratuler: nam : 


Aurea cui blando risit victoria vultu 
Lactitiamque suis fert patriaeque decus, 


26 F. & KRIEGER 


Accipe, Ornatissime Prozs! praemium, quo Facultas iuridica dignum te- 


censuit ut quo, Augustissimi Regis nomine, te dono. 

Operae, studii et laboris, quem impendisti, luculentam ecce! et honori- 
ficam remunerationem !- 

Non is tu es, qui stimulo egeas , praesertim victoria modo reportata ; at 
praemio illo reportato scito quasi pignoribus coactum te esse, talem te 
praestare, qualem te futurum essé et speramus et auguramur. 


Egregia laus est, Ornatissime SurINear ! quam tibi Facultas philosophiae 
naturalis impertiit, quippe qui omnibus satisfeceris, quae non postulari 
tantum, sed sperari etiam in isto iuvenilium virium conflictu poterant. 

Quod honorificentissimum praeceptorum tuoram de opere tuo iudicium 
vix minus gratum tibi esse potest, quam victoriae quam reportavisti prae- 
mium, quod en! tibi trado. 

‘Perge, Nobilissime Iuvenis! naturae mores perdiscere eodem severo stu- 
dio, eadem virili constantia et assiduitate, cuius tam egregium dedisti 
specimen. 


Agnovit Ordo, Ornātissime van per Ven! vim ingenii et industriae, 
quam- commentatio tua prodiderat , agnovit ordine luculento et doctrina se 
commendare et praemium regium tibi decrevit. 


Grato fungor, mihi crede! officio, operae tuae, laboris et industriae 


optime merito praemio quum te coronem. 


Non opus est ut graviter et fortiter nitentem incitemus ‘insuper et 


stimulemus. 
Iisdem te compello verbis, quae commentatio. tua in fronte gerebat, 
quaeque poëtae latini usus verbis ita verto: 


teņtanda via est, qua me quòque possim 
Tollere humo, victorque virum volitare per ora. 


ji ORATIO. 27 


. Gratulor. tibi, Ornatissime Krryn! felicem honorificumque certaminis 
eventum! Assecutus es honore et praemio, quod tibi trado, ut de successu 
studiorum tuorum laetoque profectuum,; etiain futuro tempore, eventu 
bene augurari et ipse possis et possint praeceptores tui, amici et commi- 
- litones, quos non mediocrem laetitiae et iucunditatis fructum ex tua victo- 
ria ferre vides. I, Ornatissime KueyN! fruere laeta hac victoria, cuius 
et olim meminisse te iuvet. 


Non contigit tibi, Ornatissime LamsBrECHTS ! quamquam strenue et mascule 
contendenti palmam arripere, Nec tamen Ordo nihil tribuere videri voluit 
industriae et labori, quem in libellum tuum exarandum impendisti, itaque 
nominis tui publica mentione promulgandum esse decrevit. Quod Ordo 
de te honorficum dedit testimonium, ex animi sententia tibi gratulor ! 
Prima sequentem honestum est in secundis subsistere. Fecisti iam 
virium tuarum periculum, eoque ipso viam tibi parasti, ac prolusisti ad 
praemium alio anno. ferendum. 


s 1 

Vos denique, Ornatissimi Iuvenes! Academiae nostrae cives patriaeque 
spes ! laetus /compello ! j 

Est enim, quo magnopere laeter atque gestiam animo meo, vos quum 
intueor atque recordor, quales hoc anno vos praestiteritis. Dignos vos 
ostendistis, qui, civium academicorum nomen meriti, libertate academica 
fruamini. ; 

Non possum quin memoria repetens, quomodo hocce anno, quo mihi 
Academiae fasces erant commissi, vitam institueritis, et magnopere vos 
probem et optima quaeque de vobis sperem. 

Neque hancce meam, quam vobis impertior, laudem abiicite ut levem 
futilemve. Scitote enim et persuasum vobis habetote, eundem, quem iam 
publice vos praedicare insigniter iuvat, silentio non fuisse praetermissurum , 


si vita vestra minus probanda mihi esset visa. 
4* 


28 F. G. KRIEGER ORATIO. 


Itaque pergite, Comiilitones Iucundissimi, eadem, quam ingressi estis , 
via! Animo estote hilari atque securo, ut iuvenes decet. Fruamini liber- 
tate vestra, delibatote mel dulce quod iuventae splendidissimus flos vobis 
praebet, sed. ne obliviscamini, quam ob causam huc veneritis. Nitamini, 
ut ne fallatur spes, quam nos et multi praeterea de vobis concepimus. 
Laborem mihi credite omnium, quae in vita humana grata sunt et amoena, 
condimentum esse necessarium. Neque omnino vita frui potest, qui de- 
sidiae inertiaeque est deditus, neque maior omnino cogitari potest volup- 
tas, quam est eius, qui, officiis suis religiose functus, merito fruitur, 
ac tum demum, grato otio. 

Memineritis patriae salutem in posterum a vobis pendere, ad quam 
tuendam et augendam in hac Academia praeparamini et ipsi vos praepa- 
ratis. Itaque nitamini animo strenuo et forti; ne rei difficultas ab incepto 
vos deterreat. i 

Pugnandum vobis est, sed post pugnam pulcherrima vos manet victoria 
et nobilissima palma. Incumbite igitur in disciplinas, excellite doctrina , 
virtute, bonis moribus, ut et votorum , quae concepistis ipsi, fiatis com- 
potes, et patriae prospiciatis libertati et saluti. 

Nihil iam superest , nisi ut munus, quo regia auctoritate hoc anno functus 
sum, maiorum more deponam. Itaque tibi, Vir. Clarissime VISSERING, 
trado Academiae fasces. Salve Magnifice Rector! quem primus ego hoc 
nomine compello. Floreat te duce alma haecce Musarum sedes. 


F. & KRIEGER, 


ORATIO ACADEMICA 


DE 


ARTIS CHIRURGICAE NOSTRO TEMPORE RATIONE ET FINE. 


AUDITORES SPECTATISSIMI EXOPTATISSIMI! 


Årtem medicam , ex quo novam sequi rationem novoque et incognito 
antea campo- excurrere est docta, magnopere promotam, auctam amplifica- 
tamque esse, quum nemo sit, quin magno ore agnoscat, compluries tamen 
eidem-vitio est versum, quod ad proprium, cuius causa exerceatur, finem 
propius accedere non potuerit. Diagnosticam quidem physicae, chemiae 
et anatomiae ope innisam multo fatentur iam firmioribus . superstructam 
esse fundamentis, quam quibus súperioribus saeculis fulciri potuerit, nec 
tamen therapiam celeritatem, qua illa processerit, potuisse aequiparare. 
Convicium supra veritatem auctum esse quum unusquisque rei peritior con- 
tendre non dubitabit, idem omnino fictum commentitiumque esse vix 


- audebit contendere. At medicos, non medicam artem , censendum est istam 


reprehensionem meritos esse, neque arti imputandum quod artifices deli- 
querunt. Quum enim ea medicae artis pars, quam therapiam appellamus , 
neque temporibus nostra aetate superioribus, neque ipso nostro quo vivi- 
mus tempore, eo- pervenerit, ut secura, absque dubitatione ac metu suaque 
innisa virtute, sublimi vertice incedere‘ possit; quum certum sit post lon- 
gam demum annorum serium hunc tamquam extremum quemdam , exoptà- 
tissimumque finem cogitari potius quam sperari posse; tum hoc manifestis- 
simum est, nec ulli dubio obnoxium , accuratiore materiae, qualis et nor- 
mali est et abnormali statu, notitia ad certiorem rationique magis consenta- 
neam morborum sanationem viam muniri. At accurata illa materiae notitia 
nonne est fructus, quem e nova ista, in quam perduicta vesti, ratione ars 
medica percepit? Est sane, neque negari potest, therapiam inde utique 


832 F. G KRIEGER 


correctam et emendatam esse. Qui vero artem medicam exercent, eorum 
nonnullos haud raro quasi data opera negligere therapiam et pauci habere 
videbis. Multi, qui scholae physiologicae asseclae appellari gloriantur, me- 
dici officium , -quatenus in therapia versatur, iure suo sibi videntur sper- 
nere , neque desunt clinicorum medicorum exempla , a quibus anatomici status 
diagnosi religiosissima opera navatur, summoque opere- morbi symptoma- 
tum explicationi physiologicae incumbitur, morbi curae vero sanationisque 
obiter tantum atque veluti in transcursu fit mentio. 

In chirurgiam, geminam germanamque artis medicae sororem, quae cum 
illa quamquam arctissimo vinculo coninncta, proprio tamen suo itinere 
procedit, illae querimoniae, convicia illa non conferuntur. Illam enim iam 
antiquitus et certe non plane immerito concessum est eximio hoc et duplici 
prae medicina uti privilegio: quum -diagnosis chirurgica solidioribus inni- 
tatur fundamentis, tum multo maiore fruitur efficacium probatorumque 
remediorum copia, quibus propulset imminentem mortem. et labefactatam 
valetudinem corroboret. Chirurgiam vero qui profitentur et exercent — 
nec quisquam , qui quidem animum in hanc rem attenderit , infitias ibit — iis 
non regnare videtur pathologia, sed una fere therapia curae cordique est. 
Atque in aprico est cur hoc ita se habeat. Quod enim in chirurgia prin- 
ceps locus therapiae conceditur , tribuendum id est indoli morborum , quibus 
mederi nititur, quique magna pro parte eius sunt generis ut peculiari 
prorsus auxilio indigeant. Sunt enim hi morbi, qui turbatis organismi 
partium forma vel ratione (organisationem dicunt) nasci solent, quique 
nisi mechanicis adhibitis remediis, h. e. nisi factis operationibus chirurgicis 
sanguineis vel non sanguineis, omnino curari nequeunt. Itaque praeter ma- 
teriem medicam proprie sic dictam haud exiguus remėdiorum numerus sub 
chirurgi est ditione, quorum et in una chirurgia est usus et ea est indoles, 
ut vitia, quibus tollendis inserviunt, saepenumero repente tamquam ex 
improviso tollant, imminentemque iamiam mortem prompto auxilio ilico 
fugent. Quae cum ita sint, non est quod miremur iam antiquissimis tem- 
poribus multos fuisse, qui chirurgiae , cuius vis esset tam prompta , pulcra 
et salutifera, strenuam et- fervidam operam navarent et pro virili parte 
elaborarent in excolenda promovendaque arte, cuius ope tot laborantium 
mitigantur dolores, laetitiaque oritur ex dolore. 


ORATIO 383 


Nec frustra in ea vires ingeniumqùe exercuerant; iam mature enim gra- 
vissima remedia therapeutica cognita adhibitaque fuisse, artis nostrae 
salutiferae docemur historia. Dum in medicina nova in dies systemata propul- 
lulabant , chirurgia, novarum rerum, quas unumquodque saeculum protru- 
debat mox perituras aliisque locum cessuras, minime cupida, munita sua 
via secura tranquillaque procedebat. Ttaque sensim sensimque conditum , ex- 
structum exornatumque est chirurgiae firmum `solidumque aedificium , cuius 
fundamenta iacta sunt temporibus, quorum caligo historiae face vix pro- 
pellitur. Nulla omnino fuit aetas, quantumvis praeterea fuit rudis , quin ea 
chirurgiae practácae studium aliquatenus saltem promotum, doctrinaque 
chirurgica ,unam alteramve novam observationem fuerit lucrata; quae nova 
inventa quum merae empiriae erant fructus, tum arcte cum aliarum disci- 
plinarum, physicae v. c. anatomiaeque progressibus cohaerebant, quibus 
chirurgi ad suam artem amplificandam emendandamque gnaviter utebantur. 
De hisce experientiae ingeniosaeque et religiosae indagationis fructibus 
tempus ipsum iustum tulit iudicium; aliis pepercit eaque immutata ad 
nostram usque aetatem servavit, alios absorvillavit novisque et iis melioribus 
inventis locum cedėre coëgit. Nobis vero, quibus maiorum experimentis 


tamquam pretioso nobis credito thesauro licet uti, ingens patet campus, 


in quo exspatiemur , ingens tradita est materia, in qua expolienda , augen- 
da, disponenda vires exercere liceat. Nec intervertit, vel temere dissipavit 
nostri aevi chirurgia pignus a mwaioribus sibi erodi; sed pie servavit at- 
que auxit prudenter curando et utendo. Convenit hoc inter omnes, quibus 
cognitum est, in qua iam conditione chirurgia practica. versetur. Nec 
latere potest, quicumque auxilia, quorum ope chirurgia nostri temporis 
nititur, gloriatur et gaudet, contulerit cum iis, quorum usus superiorum 
saeculorum chirurgis erat concessus, nulla umquam tempestate chirurgiam 
practiċam tanta et tam- gravia cepisse incrementa, quanta ipsa ea- atate; 
qua nobis vivere contigit. Atque est hoc argumentum , de quo coram vo- 
bis verba facere mecum constitueram; dicam ergo de progressibus guos 
Chirurgia practica nostra aetate fecit; de quo argumento quae disputatu- 
Yus sum attentis quaeso et benevolis auribus accipite! 

Itaque primum omnium- statuendum mihi erit: cuiusnám generis” pro- 
fectus fuerint; quos nostra aetate chirurgia practica’ fecerat. Estne accitis 

5 


34 F. @ KRIEGER 


novis, difficilibus, audacibusque operationibus, quod tantopere aucta et 
-promota :est? Haud defuere profecto huius: generis nova inventa, ac 
nullus: fere est dies, quin a variis clinicis nuncii nobis afferantur novarum 
peritis chirurgorum manibus factarum operationum, quas omnino fieri posse 
maiores nostri animo vix ac ne vix quidem comprehendere potuerant. Nec 
tamen hos egomet artis chirurgicae profectus nominaverim , quos fecit audacter 
periclitando vel temere conando, non hoc equidem gravissimum dixerim 
incrementum quod cepit, cum ipsa natura acriter et ferociter conflictata ; 
sed quid tandem est, rogatis, quo comparato tantopere glorietur et gestiat? 
Duplex est illa quam volo hodiernae chirurgiae laus, quam utramque dein- 
ceps indicabo. Primo loco accuratissime inquisitum est in varias mutatio- 
nes, quas materies eiusque vires mechanica adhibita opera subeunt; deinde 
quam ego maximam laudem dixerim , in eo omnium virium contentione est 
elaboratum, ut medendi rationes excogitarentur, quibus affectae corporis 
partes servarentur, quin deletae chirurgiae. ope reficerentur et instauraren- 
tur. Dabitur nostrae aetatis chirurgiae illa laus, illam magis magisque 
- factam esse artem, sit. venia verbo, conservantem: missa enim, quantum 
fieri possit , periculosa, dolorosa et sanguinolenta sanandi ratione, eo adducta 
est, ut plerisque casibus effectu haud minus certo- ad eundem. finem. possit 
perveniri cum multo minore laborantium dolore, iisque evitatis mutilatio- 
nibus, quas in nonnullis periculosis casibus tamquam unicam viam solebant 
considerare, qua ad salutem perviniri posset. Iam vero inter optimum quem- 
que chirurgorum tacito convenit, dummodo morbi sanatio nihil inde detri- 
menti capiat, religiose abstinendum esse ab unaquaque dubii eventus ope- 
ratione, cuius in locum simplicior atque minus periculosa curandi methodus 
possit substitui. Neque hoc ita velim accipiatis, A. H.!-ac si haud amplius 
dixerim chirurgos inveniri, qui audacia, atque impia temeritate prae ceteris 
excellere et inclarescere nitantur. Exstant eheu! hodieque , sed eorum na- 
tio aliquantum est diminuta. 

Debetur, inquam, nostrae aetatis chirurgiae artis conservantis atque 
restaurantis honorificum nomen , quoniam medetur mutilationibus et tollit 
vitia, quae tolli posse maiorum: nostrorum nemini animum subiit. ~Quan- 
topere,” Cl. Roux dicit, chirurgorum Franco-Gallorum: Nestor et decus, 
vita nuperrime defunctus, vquantopere exsuperavimus quodcumque vel ante 


baii a a aaa a a a i 


A 


i, 
3 


ORATIO. 35. 


„shos triginta vel quadraginta annos in arte nostra praestitum est; quin 
„novam paene omnino artem creavimus, artem dico mutilos vel difformes 
„in integrum restituendi vel refingendi — neque’ negari potest hae parte 
nchirurgiam tantum cepisse incrementum, quantunr qui ante nos eandem 
partem excolebant divinare non potuerant, quos persuasum mihi est stu- 
mpentes esse intuituros, si chirurgiae profectus iis liceret inspicere.” 

Salutiferam hancce, quam ars nostra sequitur, viam recolamus: gravissi- 
morum, quae ad nostram aetatem pertinent, inventorum aliquot enume- 
rando. Quae praecipue cernuntur in ea chirurgiae parte , quam autoplastiam 
et orthopaediam operativam appellamus. Hac enim pårte est, qua prae- 
cipue conservare et restaurare studet, hac parte revera-artis nomen est 
promerita, quippe quae indefessa opera fervidoque studio id sit assecuta , 
quo perveniri posse olim omnino non creditum erat. 

Chirurgiam plasticam, h. e. artem mutilas vel deletas faciei partes refin- 
gendi constat iam antiquissimis temporibus cognitam, ac deinde, sed 
tempore memoria nostra longe priore, in Italia exercitam fuisse. Nostrae 


- denique aetati contigit memoriam artis oblivione paene deletae, redintegrare 


neque haud ita multo postquam rhinoplasticae operationes varia ratione 
fieri erant coeptae, ars organice mutilas vel deletas faciei partes instaurandi 
amplificata et multiplicibus casibus adhibita fines suos, tamquam expu- 
gnando, in dies amplificavit. Sed non facili opera nec sine summa virium 
intentione expugnando fines amplificare licuit. Nam quum omnino opera- 
tio chirurgica prudenti egeat peritoque artifice, tum ad autoplastiam , prae- 
cipue ad autoplastiam cosmeticam rite ac cum fructu perpetrandam non 
sufficit ut eruditus sit, cautus peritusque Chirurgus , sed eundem opus. est 
accurate et continenter in naturae indagasse vim reproductivam. 

„In omni operatione plastica,” ut verbis utar LANGENBECKII clarissimi , 
professoris Berolinensis vchirurgi ars exercetur et cernitur in curanda ma- 
„terie viva; reliquae omnes operationes in cadavere demonstrari atque ita 
„addisci possunt , ut ad perfectionem absolutionemque vix aliquid desit; chi- 
„rurgiae plasticae nemo fit artifex, quin in corpore vivo stipendia meruerit. 
„Nullum est operationum genus, quod adeo exerceat ingenium et teneat 
„suspensum , quum non id tantum spectetur , ut malo medeamur , sed etiam 
„ut mutilis partibus pristinam formam reddamus.” 

p* 


36 F G&G KRIEGER 


Eoque praecipue referendum est quod artem diximus operationum plas- 
ticarum, quum eas facere nequeat, nisi qui pulcri sensu, qualis solet esse 
artificum, sit imbutus. Quod marmor, terra figlina, aes artifici, idem 
chirurgo materies: organica est, eo tamen discrimine, quod materies, in qua 
chirurgus elaborat, longe est intractabilior multoque minus artificis nutui 
parens; etenim inanimis et vitae expers materies facile adsciscit ‘atque 
servat eam formam , quam felici ingenio Musis faventibus excogitatam artifex 
scita manu ei indidit. Non ita materies, in qua chirurgus ingenium ma- 
numque exercet. Quanta illi opus est cura et opera, ut materiem in eum 
transferat locum, quo instauratione est opus; quanta providentia et anxie- 
tate est cavendum, ut ne materia ab uno loco in alterum translata vim 
vitalem amittat. Neque his feliciter perpetratis omnes difficultates, qui- 
buscum chirurgo est conflictandum, exsuperatae sunt et sublatae: natura 
enim tantum abest ut adiuvet artificem in stabilienda et conservanda for- 
ma, quam ille materiae impertiit, ut contra eam delere studeat et disii- 
cere; itaque novo opus est labore, ut de invita quasi natura victoria repor- 
tetur. Cavendum igitur est, ne nimiam spem de autoplastiae cosmeticae 
fructibus foveamus. Non semper natura artis conamina sperato eventu 
remuneratur, neque negari potest admodum rara in faciei partium pla- 
stica instauratione esse exempla, quibus chirurgi opus felici omnino fine 
sit coronatum, et saepenumero id unum operatione effectum esse, ut ridi- 
culum fiat, quod fuerat horrendum et foedum. - Nec tamen autoplastiae 
pretium atque laus hisce minus prosperi successus exemplis imminuitur ; 
quippe quae magnam partem crimini sint dandae falsis adhibitis remediis 
aut experientiae inventionisque defectui, cuius. praestantia et momentum 
in hac praecipue chirurgiae parte cernuntur.. Quanta enim faecundi et 
sollertis ingenii sit vis, splendidissimae victoriae demonstrant; quas. de 
inveteratis malis, quaeque omnino videbantur sanari non posse, reportare 
contigit viris illustrissimis, qui excolendae plasticae chirurgiae vitae partem 
dedicarunt. i i 

Profectus perlustrantibus, quos ċhirurgia plastica hisce novissimis annis 
fecerit, eam magnopere videmus increvisse et amplicatam esse eorum opera, 
qui GRATII, DıerrensBacan , clarissimi Roux, DeLpecni vestigia firmiter 
ac fideliter sunt secuti. Eorum nimirum indefessa continuaque cura effec- 


ES SS ENG 


-0 -i e A 


sta 


RJ 


ORATIO. 317 


j 

tum est, ut novus iam autoplastiae pateat campus, ex quo non amplius 
in sola cute experimenta facere, sed etiam reficiendae texturae mucosae 
inservire coepit. Itaque non amplius autoplastia cutanea tantum exstat , sed 
etiam autoplastia visceralis. Viro clarissimo IOBERT DE LAMBALLE laus et 
honos debetur novam hanc, staphyloraphia iam praeparatam ` partem , 
autoplastiae addidisse atque morbis opem tulisse, quibus curandis sanan- 
disque artis medicae alumni haud pares esse antea confessi erant. Quis est 
harum rerum peritus, quin vitium ilud- organorum genito-urinariorum 
noverit , quod, plus semel partum statim insecutum , vitam infelicium hoc 
malo vexatarum feminarum atrocissimis corrumpat doloribus, quin reddat 
vix vitalem. Tacet denique pértinax ille atque tamdiu invictus hostis; grati 
agnoscimus fistulam vesico-vaginalem et uterinam gnava IoserRTI industria 
iis malis iam esse adnumerandam, quorum sanationem unusquisque eru- 
ditus et cautus chirurgus confidenter possit suscipere. 

Longum est et a proposito nostro alienum omnes deinceps enumerare , 
quos in singulis partibus nostrae aetatis chirurgia plastica fecerit progressus. 
In memoriam revocasse sufficiat, quantopere staphyloraphia et palatoplastia 
experimentis virorum expertissimorum Roux, DIEFFENBACH, BümrING (cui 
duri palati lacunas materie ossea explere contigit) sint promotae, quam 
felicem operam navaverint rhinoplastiae LANGENBECK , cheiloplastiae Brasıus, 
urethroplastiae Neraron, perineoplastiae IoBeRT, Roux,  DIEFFENBACH , 
ut de reliquis taceam. 

Itaque nostra aetate non solum renata est rhinoplastia, sed exstructum 
vastum plasticae chirurgiae. aedificium, quae, atrocissimis malis operam 
dum fert, auxilio est laborantibus atque arti nostrae chirurgicae insigni 
honori! Atqui forte sit qui dicat plasticas operationes d eo minoris esse 
momenti et pretii, quam alius generis operationes, quod non fiunt vitae 
conservandae gratia; iis scito alteram procreari bonum, vita ipsa vix mi- 
nus pretiosum; efficiunt scilicet, ut vita denuo fruantur, quibus vita fuerat 
non fructui et felicitati, sed taedio et oneri. 

Alterum est nostri temporis inventum, quo confirmatur , quod in orationis 
introitu posui, chirurgiam factam esse artem conservantem et instaurantem, 
orthopaediam dico operativam. 


 Orthopaediae operativae inventae meritum totum est nostrae aetatis. 


ea 


38 F. &@ KRIEGER 


Non est illa, auctore DıerreNBacHIo, splendidior et gravior, quam ars 
manu curandi reportaverit, victoria, quippe qua facultatem acquisiverimus 
difformitatibus medendi, quae unicuique alteri medendi rationi pertinaciter 
resistunt. ~Vel corpora, ut cum DısrreNBacHIo loquar, quae omnium ar- 
„tuum contractione prona erant facta etad terram vergentia, adeo ut illo 
„malo affecta serperent reptilium instar, illius ope recta denuo incedunt; 
nmedetur vel seni decrepito, cui infanti auxilium afferri non potuerat.” 
Operativa orthopaedia nata est e tenotamia subcutanea; orthopaedia vero 
ex quo nata est, sensim sensimque tanti facta est ambitus, ut nulla sit 
inter fines chirurgiae operatio, quae eam aequiparare, quin cum ea compa- 
rari possit. Quid mirum igitur, quod novum hocce et praepollens remedium , 
quo SrromerERUs chirurgiam ditavit quoque invento optime meritus est 
et de laborantibus et de medicis, plausu laetitiaque nusquam non est re- 
ceptum, quid mirum, quod praestantissimus quisque maximopere niteban- 
tur, non tantum ut invento illo, occasione oblata , fruerentur , sed etiam ut 
in rei novae naturam indagando penetrarent, h. e. ut nossent actionem 
anatomico-pathologicam , quae tenotomiam subcutaneam sequeretur; ut per- 
spicerent mutationes dynamicas, quae corporis partium affectarum tenoto- 
miam praecederent atque orirentur, ea facta. Quo factum est, ut intelli- 
geretur, qua ratione tenotomia esset utendum ad tollenda vitia orthopaedica 
et appareret quomodo aeger, facta tenotomia, deinde esset curandus. Sed 
multum aberat, ut omnes eadem animi integritate nil appeterent, nisi ut 
novo pülchroque invento rite uterentur et naturae mores perdiscerent. 
Haud pauci erant, mala ambitione stimulati, qui nova et ipsos incedere , 
semita, eamque, si eius fieri posset, reddere latiorem et magis munitam 
anniterentur. Suum nomen iam gestiebant coniunctum iri cum gloriosa 
virorum summorum mentione; sed nimis properando et parum ponderando 
ad. multos fatalesque errores delapsi sunt; historia sectionis musculorum 
linguae, qua balbutiendo mederentur , gravissimo potest esse documento, 
quomodo nimio novam inventionem augendi et perpoliendi studio a recta 
via aberraverint non solum vanae gloriae ventosi captatores, sed etiam 
viri de nostra arte summopere meriti. Merito praedicata est, concedo, 
` nova tollendi strabismi ratio, inciso bulbi musculo; haud exiguus est ca- 
suum numerus, quibus ingeniosus, quam qui maxime, DI£FFENBACHIUS , 


ORATIO: 39 


orthopaedia operativa ad hanc quoque partem adhibita, felici successu 
musculi illius sectione, strabonibus opem tulerit; tamen negari nequit, 
imitandi quasi pruritum et hic maximo fuisse detrimento , atque inventioni, 
quae illustrem in chirurgia operativa. perpetuo: obtinebit locum, obtrecta- 
tores et adversarios minime meritae excitasse: 

Utinam vero hac una tantum chorda esset aberratum! Sed non solum 
nimis sedula festinatione, non solum re optima false utendo, eo quoque 
graviter est peccatum , quod erant, qui aliquot difformis. corporis musculis 
insectis satis bene munere suo: sibi viderentur esse functi, nec concoque- 
rent rarissime vel potius numquam una operatione: rem confectam, sed fere 
semper viam tantum munitam esse, qua ad finem, idonea nec intermissa 
curatione , tandem aliquando pergi possit. 

Enumerabo quae chirurgo, post feliciter perfectam operationem , facienda 
restent, ut simul intelligatur, quae operationum orthopaedicarum peculiaris 
sit ars et laus: adhibenda sunt instrumenta, -quibus emendata, musculis 
vel tendinibus: persectis , artuum directio conservetur et adiuvetur; cernen- 
dum est quanta opus sit pressione et quo loco ea: ita possit adhiberi, ut 
aegrotanti quam minime sit molesta ; stimulanda suscitandaque est vasorum 
nervorumque vis remediis dynamicis et motu tam- activo quam passivo. 

Scite igitur et circúmspecte moderari oportet naturam et quasi temperare, 
qui orthopaediam operativam feliciter et ita velit exercere, ut sibi ipse sa- 
tisfaciat. Qui vero omnibus destitutus, quae singula ad vitiorum ortho- 
paedicorum curationem operativam necessario requiruntur, temere secando 
eius generis morbis sibi videtur posse mederi, eum novo quoque casu, 
experientia novo docebit exemplo, vana fuisse atque irrita conamina. Sed 
vel sic tamen minus felici istorum nihil non audentium in plerisque ca- 
sibus successu id saltem lucrati sumus, ut lapidibus, cognitis quibus im- 
pingi soleant, prudentius iam atque cautius singulis morbis novam sanandi 


methodum adaptemus, quam viri sagacissimi sollerti cura faustoque eventu 


excoluerunt et stabiliverunt. Virorum clarissimorum STROMEYER, GUÉRIN, 
DiırrreNBAcH , Litte, Bouvier, Duvar indefessa industria quid in Fran- 
cia, Germania, Anglia, nec non apud nostrates eorum vestigia secutos, sit 
praestitum in vulgus notum est, neque ignoratur orthopaediam operativam 
in dies novis ditari accessionibus: -cuius rei insigne documentum est osteo- 


40 F. @ KRIEGER 


í 

tomia, quam primus vir doctissimus Mayzr Herbopoli in artem introduxit. 
Novam a STROMEYERO excogitatam rationem curvaturas extremitatum cu- 
randi maximo arti chirurgicae fuisse emolumento ac plurimos pulcherrimos- 
que inde perceptos esse fructus supra demonstravimus. At licet LoUvRIE- 
RII, LANGENBECKII ratio curvatis artubus formam suam restituendi multis 
iam casibus operam tulisset saluberrimam , supererant huiusmodi vitia, qui- 
bus corrigendis incasšum peritissimus et gnavissimus quisque omnem lapi- 
dem moverant. Nec opinato osteotomia in artem chirurgicam introducta, 
ab hac quoque parte laetior lux affulgere atque via videtur esse reperta, qua 
ad salutem pergere liceat. Nova omnino est ars, sed tam feliciter recens 
nata casibus aliquot est adhibita, ut omnino digna sit, in quam accuratius 
inquiratur. Ulterius enim nova via progressus est LANGENBECK: MAYERI 
scilicet vestigia secutus subcutaneam instituit osteotomiam et nova hac 
ratione compluries sane nec frustra est usus, id quod e casuum historia 
apparet nuperrime publici iuris facta. Laeto profecto et honorifico documento 
sunt palmaria haecce celerrimeque unum alterum insecuta nova inventa, 
chirurgiam nostrae aetatis tamquam e longo veterno expergefactam , viribus 
refectis, id unum summa contentione spectare et appetere, ut melior, 
plenior, ab omni parte emendata et correcta, verbo, ut prorsus alia et nova 
‘evadat. ; 

Sed progressus, quos orthopaedia fecit, non eo tantum sunt referendi nec 
inde solum derivandi, quod arctiorem cum aciurgia societatem iniverit; ab 
omni parte in ea corrigenda est elaboratum, quod nusquam luculentius 
apparet quam in emendata curvaturarum spinalium therapia. Nulla chi- 
rurgiae pars tam diu et tam foede iacuerat neglecta, in nulla curanda tanta 
fúüerat chirurgorum inertia et conniventia. In huius generis curvaturarum 
pathogeniam aut omnino non erat inquisitum, aut in obsoletis , mancis vel 
falsis omnino rřatiocinationibus et theoriis acquiescebatur. 

Tam igitur, quum ars chirurgica hac parte vix praeberet quod operae esset ` 
pretium, quumque vana maximam: partem inaniaque essent illis vitiis 
medendi suscepta conamina, quid mirum quod plerique chirurgi inviti se 
accinxerunt ad morbi adeundam curationem, cuius naturam non perspexe- 
rant et de quo“ sanando desperare consueverant. Itaque curvaturarum 
spinalium therapia saepenumero instrumentorum: chirurgicorumi ligamento- 


- 


ORATIO. 41 


rumque. fabricatorum ingenio vel potius manibus est credita. Eos vero in 
mali naturam non penetrasse, sed solummodo quid instrumentis mecha- 
` nice effici possit esse periclitatos, vix minus est ambiguum , quam trochleis 
 momentisque tales difformitates radicitus non posse tolli. Itaque in chi- 
rurgiae tamquam horto sterilis haecce frustra colebatur arbor, et aequa- 
libus demum aridam emortuamque paene arborem invitam revocare contigit, 
quae iam laete effloret, novisque in dies foliis fructibusque ornatur. Intel- 
lectum est earum difformitatum non semper easdem esse causas nec ean- 
dem naturam , intellectum est eas modo cum hoc, modo cum illo, cohaerere 
morbo, eoque demum. perspecto discrimine prudentiorem institui posse et 
rationi magis consentaneam morborum curationem. ` Multum quidem abest, 
ut de huius morbi pathogenia et therapia inter omnes conveniat, sed em- 
piria regnare desiit; non amplius prudens chirurgus instrumentis mechanicis 
lectisque, qui Procrustis lectum imitantur, salutem quaerit, sed dynamicis, 
diaeteticis mechanicisque scite coniunctis remediis. Imprimis nostra aetate 
perspectum est et multis felicissimi eventus exemplis demonstratum , 
gymnastiam in curvaturarum spinalium curatione insignem occupare locum. 
„TIam diu est, ex quo huic tollendae difformitati exercitationes gymnasticae 
adhiberi sunt coeptae, sed hac quoque artis parte nostra aetate ulterius 
sumus progressi. Quum enim intelligeretur saepenumero anomalias“ appa- 
ratus motorii curvaturarum esse causam , in auxilium vocata thesi certissima 
et verissima quam quae maxime, ossa fere sequi impulsum motorium, quem 
a musculis acciperent, musculosque ipsos exercendo corrobarari, hac, 
inquam, in auxilium vocata thesi, nata est gymnastia, cuius hic-potissimum 
erat finis, ut corrigerentur musculi, qui cum ipsa difformitatis sede cohae- 
rent. Est methodus a Lınero excogitata, quam volò, quaeque omnibus iam 
plaudentibus introducta felicissimoque identidem successu est coronata. 

Sed ut. vitia orthopaedica, imprimis curvaturae quas dixi, rite curari 
possint, opus est ut tali difformitate` laborantes sub medici oculos in aedi- 
ficiis degant, exstrùctis ita, ut huic uni fini inserviant, instituta ortho- 
paedica nostrates appellant. Plane peculiaris enim eiusque indolis sunt 
remedia, quibus chirurgo in hisce morbis est utendum, ut in domo privata 
vel amplissima et lautissima finem propositum vix ac ne vix quidem assequi 
possit. Nulla fere'est maiorum Europae urbium, quin in ea tale aedificium 

6 


42 F. @ KRIEGER 


fuerit exstructum, quod per nostram patriam incassum anquires. Quod + 


enim talia instituta hucusque desiderantur , ei potissimum tribuam nullibi 
terrarum tot difformes, mutilos mancosque vias obsidere et fora obambu- 
lare quam in ipsa nostra patria. 

Tniustus essem ac ingratus, si occupatus in enumerandis artis chirur- 
gicae progressibus et incrementis silentio praetermitterem novam curandi 
rationem, quae ossium sanandis fracturis proprie destinata, multis aliis 
casibus adhibita , et factum est unum e saluberrimis utilissimisque remediis, 
quorum chirurgo potestas est facta. Dico novum illud deligationis appa- 
ratum, cui apparatus immobilis nomen est inditum. 

Quicumque fracturarum therapiae operam navarant, iam diu intellexe- 
rant dolenterque persenserant desiderari aptiorem, utiliorem simplicio- 
remque deligationis apparatum. Non uno nomine vitiosae nec absolutae 
-erant deligandi rationes, quibus utebantur, neque impediri potuit, quominus 
anxia chirurgi cura et prudentia identidem eluderentur. A simplicibus 
vincturis ad magis artificiosas confugiebatur, sed nulla vitiis corrigendis 
erat idonea; itaque mox ad priorem quantumvis vitiosam methodum rever- 


terunt, donec immobili introducto apparatu omnes difficultates sunt sublatae , . 


omnibus dubitationibus et  vicissitudinibus finis est factus. Vincturae 
immobilis antiquissimis iam inventae temporibus vindicasse memoriam laus 
debetur clarissimo Larregy, nec minus egregie erga artem nostram meritus est 
clarissimus SgurIn, qui eam reddidit simpliciorem , inchoatam tantummodo ab- 
solvit ẹt docuit , quo pacto aliis quoque curandis vitiis possit adhiberi: fuerunt 
qui novo deligationis generi, quo fracturarum ossium therapia omnino mu- 
tata et alia est facta, adversarentur , sed quum experientia doceret, quanta 
inventi esset praestantia, tacere iussi sunt qui inventorum gloriae invidebant. 
Itaque non solum correctam deligationis lucrati sumus rationem, sed etiam 
chirurgiae, quam conservantem appellavimus, novum suppeditatum est auxi- 
lium, quo mederi possit vitiis, quibus sanandis antea amputando secando- 
que in laborantes fuerant grassati. 

Nec tamen in Srurını viri clarissimi invento acquiescendum esse cen- 
sebant sollertes nostri aevi chirurgi; variarum rationum, quibus illi inven- 
tam rationem conati sunt emendare et amplificare, vix una est — laetor 
referens — maioris graviorisque momenti quam qua civis noster optime 


apan i. o B. 


ORATIOS 43 


meritus Ds. Marraysen artem donavit; excogitavit ille vincturam  gypso 
liquefacto imbutam, cuius de praestantia non solum- in patria nostra, sed 
inter omnes ubique doctiores convenit. Neque inde de MATTHYSENIT Me- 
rito vel tantillum detrahitur, quod -vir clarissimus Prrocore laudem. illi 
debitam sibi conatus est vindicare; manet MatTrTHYsENIO inventae novae 
rationis laus, quam immerito-illi eripere annititur qui novi nil introduxit, 
sed mutavit tantummodo, in quod alter prior inciderat. 

Perlustrantibus porro reliquas chirurgiae operativae partes nullam fere 
esse apparet, quin nostra aetate complura ,-pulcherrima utilissimaqūe cepe- 
rit incrementa. Quae singula possunt esse documento hoc praecipue chi- 
rurgis curae esse et cordi, ut, quantum maxime fieri possit, vehementiori- 
bus sanguineisque sanandi parcant rationibus atque summo opere conser- 
vare nitantur quod amputando abiicere et delere religioni ducunt, nisi 
servato laborantis salus in discrimen possit adduci. In primis censenda est 
lithotripsia, in qua culmen fastigiumque conspicitur, ad quod Francica 
saeculi nostri chirurgia adscendit. Paucis recens inventa cognita et exer- 
cita mox commune bonum est facta, adeo ut nemini eorum , qui in exer- 
cenda: arte manu curandi vitae stationem ponunt, liceat esse hospiti in eo, 
quod lithotripsiae encheiresin nominaverim. Fert tamen ipsius rei natura , 

-ut haud ita magnus -sit chirurgorum numerus, qui. huius faciendae opera- 
tionis in se suscipiant provinciam. 

Quod dixi chirurgiam hisce temporibus eam sibi scripsisse legem, ut 
conservetur quod sine laborantis detrimento conservari queat, eam ita 
praecipue videbitis esse. observatam , ut anxie evitentur operationes, quibus 
corporis partes delentur, imprimis amputationes. Dira est ac tristis, ad quam 
chirurgus defertur, necessitas, ut totius servandi organismi gratia aliquam 
eius partem exstinguere cogatur; invitus gravi ingratoque officio fungitur 
quod vel faustissimo eventu peractum miseratio insequitur, inops quum 
conspicit laborantis et mutilum corpus. Quid mirum igitur, quod, 

priusquam“ fatalem et irrevocabilem de vitiosa corporis parte sententiam 
= pronwtiat, sollicite circumspicit nec ullum praetermittit quantulumcun- 
que vestigium, quo servata illa parte in salutis viam possit perveniri. 
Quod fit interdum resecta parte aliqua fundamenti osteini eius membri, 
quod morbo est affectum. - Occupant huiusmodi operationes in chirurgia 

6* 


i 
1 
£ 
] 


44 F. G KRIEGER 


, conservante locum perquam insignem, quippe quibus non solum id efficia- 
tur, ut conservetur corporis pars, quam antea amputando. solebant delere , 


sed etiam insperata salus existat morbis, de- quorum ‘sanatioñe olim despe- 


ratum erat et conclamatum. 

Annales clinici atque prae ceteris annales chirurgiae militaris documento 
sunto, quam mültifarius novissimo tempore harum: operationum fuerit: usus; 
tamen negari non potest artuum resectiones chirurgos videri reformidare , 
ac iustas esse fatendum est viri clarissimi Brasıı querimonias, eam 
sanandi rationem negligi, itaque perire multa membra artusque , quae ea 
adhibita potuerant servari.. Proinde illius amplexi sententiam -nostrae ae- 
tatis patriaeque chirurgis magnopere sumus auctores, ‘ut in gravissimam 
hancce et parum usurpatam incultamque sanandi-methodum prae ceteris 
animum attendant. 


Nec tamen exhausta est materies praedicandi et extollendi laude merita - 


chirurgiam-conservantem , quae sui arbitrabatur esse officii, ut haec quoque 
quantumvis incruenta operatio evitaretur. -Vix opus est- ut moneam : tam 
graves- quaestiones perenni tantum experientia ita posse solvi, ut nil dubii 
sit residuum. Quam ad augendam chirurgorum: experientiam turbis , hisce 
annis in compluribus Europae regionibus ortis, multum est collatum. Bel- 
lis gestis‘ seditionibusque, in ipsis maioribus urbibus natis, chirurgis‘ po- 
testas est facta, quum magnam copiam: laesionum traumaticarum obser- 
vandi, tum gravissima therapiae remedia multis eiusdem generis casibus 
adhibendi, eorum vim ac valorem aestimandi-et quaestiones dissolvendi , 
de quibus ambiguum hucusque fuerat iudicium. i 
Nolo orationi finem imponere , nisi facta mentione alius nostrae aetatis 
inventi, quod chirurgis, operationes ‘facientibus, gravissimum gratissi- 
mumque adiumentum tamquam cumulus accessit, quaecumque laboran- 
tium sublevandorum gratia variis temporibus ingenium: humanum erat 
enixum. iina 
Dicere me intelligitis, Auditores! omnem sensus ablationem , respirato 
aethereo vapore. Cuius saluberrimum effectum atque ingens in operationi- 
bus gravioribus pretium ‘unoquoque die est videre. Fuit hoc unum adiu- 
mentum, quo ars nostra salutifera semper adhuc caruerat. l 
Probata quidem experientia remedia, quibus haematorrhagia traumatica 


Dar ` > 
AOE TAN E T e T S, 


ORATIO. 45 


possit anteverti, iam diu inventa et in vulgus nota erant. Sistere sangui- 
nem didicerunt vel late ac rapide profluentem, sed frustra medicinam an- 
quisiverant , qua dolorem propellerent.:- Ecce remedium repertum, ecce va- 
poris aetherei inhalatione omnis sensus ablatus et cum sensu dolor; Cre- 
ditisne plaudentes quin exsultantes pretiosum salutiferumque remedium ex- 
ceptum fuisse a doctioribus omnibus, medicis omnibus aequeac laborantibus , 
et Lucinam quoque dulci philtro suae curae mandatas palpare conatam 
esse earumque mitigare dolores? Quam mirifica novi huius- remedii sit 
vis, nisi qui ipse viderit, vix credet; at qui adspexerit narcosis aethereae 
vim vel ipse erit expertus, eunř mirari: non subibit quod inventori, viro 
praestantissimo Jackson, grati animi testificandi ergo cives vivo statuam 
posuerint , quin immo debitam papine esse laudem et gloriam gratus 
et ipse agnoscet. i 

Nec tamen deerat, quo franelari inventi splendor offuscaretur. Haud diu 
erat ex quo inhalationis aethereae vis a chirurgis perspecta et usurpata erat, 
quum omnes artis nostrae alumni graviter affligerentur casibus aliquot , 
quibus inhalatione non solum omnis sensus, sed cum sensu vita ipsa esset 
ablata. Et iam in eo erant, ut prorsus derelinquerent et abiicerent quod lae- 
tabundi modo exceperant, quum aethere chloroformyli in ‘sulfurici locum 
‘snbstituto res denuo pertractari et indagari est coepta. Ila quoque narco- 
sis specie fatendum est non omne periculum fuisse propulsatum, sed re- 
fecto placidoque animo. in nárcosis indolem inquirere atque ita id efficere 
instituerunt, ut ea absque omni periculo uti possent. Sed utinam eo per- 
venire potuissent! Haec enim omnium de hac re institutarum disquisitio- 
num est summa, eo coniunctis peritissimorum prudentissimorumque viro- 
rūm` curis et studiis res est perducta: inhalationem aetheris sulfurici vel 
chloroformyli mors potest sequi, neque in promtu sunt certa probataque 
remedia , quibus tristis hic et funestus eventus anteverti possit. 
: Nonne igitur antiquius foret, dixerit aliquis, discedere de periculosò hocce 
tramite, abstinere remedio, quod summa licet adhibita cura et cautione 
ludificatur medicum atque mortem adfert pro salute sperata? At me as- 
sentientem non haberet qui talia proferret. Mirari enim subit, qui fieri po- 
tuerit, ut repentinae mortis, quae inhalationem aetheream sit secuta , exem- 
pla in dies fiant rariora. Quod non ita explicandum est, ac si minus fre- 


46 F. G KRIEGER. 


quens remedii iam fieret usus, sed prudentius eo uti censendum est chi- 
rurgos experientia fuisse edoctos. - Neque praetervidendum est non in 
omnibus casibus, quibus mors inhalationem est secuta, eandem mortis fuisse 
causam; nimia sanguinis iactura vita potest in discrimen vocari neque ullus 
est chirurgorum adeo peritus, prudens et cautus, quin semel iterumve a 
recta via aberret et vitium committat, quod semel commissum corrigi non 
potest. Itaque dolendum’ esset, si tam praeclarum remedium tremebundi 
seponeremus et despiceremus — neque umquam abiici aut sperni poterit 
medicina , cuius egregia vis atque utilitas sexcenties casibus ita est probata 
et demonstrata, ut eam negligere summàåe foret dementiae. 

Fieri potest , ut novae existant diversaeque doctorum de inhalatione aetherea 
sententiae; inhalatione ipsa uti pergent, quamdiu laborantes instanter me- 
dicum rogabunt remedium propellendo malo, quo mortem ipsam putant 
esse mitiorem et magis tolerabilem. j 

Sed ruit hora et finem facere iubet orationi, licet uberrima supersit dis- 
serendi materies, Quae iam praetermittenda sunt silentio , praesertim quum 
dicendi venia, quam mihi dedistis, abuti non liceat. Neque mihi erat in 
propositis omnia deinceps enumerando recensere, quaecumque ars manu 
curandi ceperit incrementa; qui hoc unum animo informaveram, ut princi- 
palibus demonstratis novis auxiliis, quo nostrae aetatis chirurgia se ipsam 
donaverit, eius adumbrarem imaginem et indolem ostenderem. 

Restat una quaestio eaque e gravissimis, neque detrecto ad eam respon- 
dere. An etiam nostra patria horum chirurgiae progressuum partem ali- 
quam iure sibi vindicat inque ea praestitum est aliquid, quod ad artem 
doctrinamque chirurgicam`excolendam et promovendam facere possit? Tn- 
iustum ferre iudicium et de merita chirurgorum inter nostrates degentium 
laude detrahere mihi viderer, nisi concederem eorum quoque cura et in- 
dustria aliquantum artem promotam fuisse. Neque desunt rerum testimo- 
nia! Legite, quaeso, observationes, quas diariis medicis nostris inserendas 
cuūraverunt, perlustrate relationes clinicas, recolite animo quodcumque de 
chirurgia in patria nostra publici iuris est factum, neque cunctanter, scio, 
meam amplectemini sententiam , affirmantis chirurgos Neerlandicos doctrinae 
a maioribus traditae neque spretores esse neque male tenaces, quum om- 
nium, quaecumque in arte nostra novata sunt, inventa et emendata, nihil 


me aM 


PRTA -T a 


- 


n N 


Mc É a 


E EA ESA P E 


$ 

H 
i 
RV. 


LA 
o 


ORATIO. D. 


neglexerint, quod quidem experientia fuerit probatum et usu commendatum , 
quum ipsi artem conati sint pro virili parte promovere, augere et exornare. 

Non omnia, quae apud exteras gentes novata atque praedicata sunt, nos- 
tratibus placuisse atque continuo in praxin fuisse introducta honori potius 
equidem quam dedecori duxerim. Natura enim — nec est quod quera- 
mur — cautos nos finxit atque prudentes, neque temere excipientes, 
quaecumque aetas bonorum aeque ac malorum ferax protrudit, quae- 
cumque vanae gloriae nimis studiosi nullo non die enituntur. Quam dixi 
gentis nostrae indolem, eius expressam adspiciet imaginem, qui artis 
medico-chirurgicae inter Batavos historiam perlustrarit; alta mente artis 
medicae alumnis manebat repositum, non solam artem agi, sed vitam et 
sanitatem laborantium, quorum sibi cura esset mandata. Neque igitur 
sibi esse licitum sunt arbitrati, neglecta vel minus religiose procurata civium 
et civitatis salute, remediis uti nondum ab omni parte probatis et sufful- 
tis; qua chirurgorum religiosa et anxia cura factuħ est, ut funestis absti- 
nuerimus erroribus, qui e nimia festinatione nasci solent artique nostrae 
maximo sunt detrimento et dedecori. 

Conditionem, in qua chirurgia apud nostrates versetur pensitantibus , 
esse dixi quo laetaremur; sed non desunt, ingenue enim dicam quod 
sentio, quibus doleamus, quae desideramus et exspectamus. In primis 


. impedimentis, quibus chirurgi acri studio properàntes retardantur, no- 


minaverim institutionem clinicam in nostra patria nimis angustis finibus 
esse circumscriptam; nosocomia minoris momenti esse et ambitus, quam 
quae institutioni medicae plane sufficiant. Mutata et emendata institutione 
clinica opus esse quum peritiores quique concedant, tum vario modo 
varii conati sunt emendare quod vitiosum, mancum, ineptum esse clama- 
runt omnes et fuerunt conquesti. Atque velim imo pectore omnes persen- 
tiscant, quantae haec res sit gravitatis. In institutione clinica nimirum 
tradenda, disciplinae medico-chirurgicae cardo est positus. Quo maiore 
-exemplorum numero discentis augetur experientia et acuuntur oculi, eo 
confidentius sperare possumus ‘fore ut artem, quo civium saluti et vitae 
prospicitur, rite, caute et circumspecte exerceat. Ubi sordet institutio 
clinica, ibi saluti civium minus bene prospectum et ab hac saltem 
parte non est provisum, ne quid respublica detrimenti capiat. Om- 


48 F. G. KRIEGER ORATIO. 


nem omnino medicinae chirurgiaeque practicae conditionem ab institu- 


tione clinica, recte moderata, pendere confidenter affirmo. Etenim in 
hac quasi officina materies paratur et congeritur , unde practicae medi- 
ciņae et chirurgiae aedificium `exstruatur; in clinicis artis praecepta , 
accurato examini subiecta, singulis casibus religiose adhibentur et adop- 
tantur; in clinicis futuro medico occasio est oblata laborantis conditio- 
„nem accurata ea cura observandi, qua opus est ad morbum bene 
dignoscendum ; in clinicis complurium inter se comparandorum casuum , 
novorum remediorum, quae ars suppeditavit, experiendorum fit potestas; in 
clinicis, quod vix minoris est momenti, post mortem in morbi causam et 
sedem licet inquirere. Clinica igitur institutio medicorum ut optima 
magistra, ita artis nostrae est nutrix et conservatrix. 

Finem orationi impositurus fausta quaeque arti salutiferae , cui vitam 
dicavi, apprecor. Faxit Deus optimus maximus, ut nova via caute progredi 
nostrates pergant, ut eorum sagacitate, indefessa vigilantia et industria ad 
perfectionem in dies chirurgia propius accedaf®, Integram tum servabimus 
et augebimus loriam, a nostris maioribus in hac quoque arte paratam ; 
insignis tum locus Neerlandicis chirurgis iuxta Germanos, Franco-Gallos 
et Anglicos merito cọncedetur. 


a A i a 


ACTA IN SENATU 


ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE. 


E E S S S E T A A 


A. 1854. 
Die 8 Iunii. Senatus luget obitum Viri, Clarissimi C. G. C. REINWARDT, 
in Fac. Math. et Phys. Disc. Professoris emeriti. 


Die 12 Iunii. Leguntur literae Curatorum, quibus Senatui nunciatur , 
Viram Clarissimum P. L. Ryxe, in Ordine Disciplin. Math. et 
Physic. Professorem Extraordinarium, decreto Regio d. 10 Maii 
1854 creatum esse Professorem Ordinarium. 


A. 1855. 


Die 10 Ianuarii. Luget Senatus obitum Viri Clarissimi M. SIEGENBEEK , 
in Fac. Phil. Theor. et Lit. Hum. Professoris emeriti. 


Senatus designat quatuor Professores, quorum nomina ad Re- | 
gem’ deferantur, ut inde in proximum annum Academicum Recto- 
rem Magnificum eligat. Sunt Viri Clarissimi : 

S. VISSERING. 
i A. NIERMEYER. 
E F. KAIsrR. 
iN J. H. STUFFKEN. 


50 
Die 7 
Die 8 


ACTA IN SENATU. 


Candidati, e quibus futurus Actuarius legatur, designantur 
Viri Clarissimi : 
I. oe Wa. 
A. E. ` Sımon Tuomas. 
A. NIERMEYER. 
F. KAISER. 


Februarii. Recitatur Regis Decretum diei 1 m. Februarii a. 1855, 
quo in proximum annum Academicum Rector Magnificus creatus 
est Vir Clarissimus SIMON VISSERING. 


Futuro Rectori Assessores constituuntur Viri Clarissimi : 


A. NIERMEYER. 

PiL RYES: 

I. BAKE. 

C. PRUYS VAN DER HOEVEN. 


Februarii. Rector ad Senatum refert, in conventu Curatorum cum 
Rectore et Assessoribus e Candidatis designatis Actuarium creatum 


- esse V, Cl. IOHANNEM DE War. 


Rector cum Senatu ceterisque Professoribus in Auditorium ma- 
ius- descendit, Tradit Orationem se conscripsisse de progressibus , 
quas Chirurgia nostra aetate fecit: ob magnam vero rerum, quae 
ipso Rectore evenerant, referendarum copiam, se coactum esse 
Orationem seponere.  Commemorat ergo Academiae fata a. 1854 
—1855, et praesertim Vir. Clar. REINWARDTII et SIEGENBEEKII 
memoriam celebrat. 


Recitatis ab Actuario iudiciis Facultatum de Commentationibus 
pro Certamine literario conscriptis renunciatisque victorum nomi- 
nibus, Rector Magnificus praemia aurea tribuit civibus Academicis 
hisce : 


ACTA IN SENATU- ST 


Ex ordine Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum, Exu- 
ZAE VAN DER VEN et Gummo Rermsero SurNGAaR, utrique 
Mathes. et Phil. Nat. in hac Academia studioso. 


Ex ordine Iurisconsultorum BERNARDO CORNELIO ERNESTO PROES , 
in hac Academia Iur. Cand.. 


Ex ordine Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum 
Hermanno ApoLrmo Kreyn, Phil. Theor. et Lit. Hum. Cand. in 
hac Universitate. > 


Praeterea honorifica fit mentio commentationis philosophicae , 
conscriptae a REINHARDO Iacoso LamsrecaTs, Phil. Theor. et 
Lit. Hum. in hac Academia Studioso, cui diploma a Rectore 
porrigitur. ; ; 


Rector Magnificus, magistratu solemniter deposito, e Cathedra 
descendit et in subsellia redit. 


Novum Rectorem Magnificum Professores deducunt in senacu- 
lum et salutant. ; 


7# 


IUDICIA 
DE COMMENTATIONIBUS AD QUAESTIONES 


DIE VIII M. FEBRUARII A. MDCCCLIV 


PROPOSITAS. > 


IUDICIUM ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


Ordo Disciplinarum ‘Mathematicarum et Physicarum die vim m. Febr. 
MDCCCLIV proposuerat quaestionem sequentem: ~vIĪn stellas variabiles, quot- 
„quot sola oculorum acie et per temporis indicti spatium conspici possunt, 
nÅRGELANDRO duce (Astronomisches Jahrbuch für das Jahr 1844, heraus- 
„gegeben von H. S. ARGELANDER) novis observationibus inquiratur”. 

Ad hanc quaestionem ordo unam accepit commentationem , hisce ARGE- 
LANDRI verbis inscriptam: ~Muthig voran! Jeder Schritt vorwärts nähert 
„uns dem Ziele.” 

Quod ab auctoribus non postulabatur huius commentationis auctor ad- 
iecit ornamentum. Historica nimirum enarratione disquisitiones de stellis 
variabilibus adumbravit , clareque exposuit, quam ARGELANDER excogitavit 
et commendavit observandi methodum. At quoties non vitaret coeli ad- 
spectus, de stellis variabilibus, tredecim numero, observavit, in quibus 
denique observationibus cuncta quae potuit effecit. Auctoris labor, etsi 
nonnulla habeat quae in leviorem reprehensionem incurrunt, est eiusmodi 
ut auctor doctrinam et industriam ordini probet, et quas instituit de stellis 
variabilibus observationes, eae haud mediocre disciplinae incrementum ha- 
bendae sunt. Quapropter ordo censuit commentationem praemio dignam esse. 
Aperta schedula, auctorem se probavit iuvenus ornatissimus ELIZA VAN 
DER VEN, in Academia nostra Matheseos et Philosophiae naturalis stu- 
diosus. 


IUDICIA. 53 


åd 'quaestionem ~vde historia Algarum Nederlandiae ” propositam Ordo 
Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum unum accepit responsum , 
verbis: v Dies diem docet” inscriptum. 

Hac autem quaestione non id spectaverat Ordo, ut integrae iodkas 
regionis, quaquavorsum tendunt eius limites, explorarentur aquae (ad quod 
plurium annorum tempus et multorum requiritur industria); sed hoc prae- 
sertim voluerat, ut ubicumque in nostra patria cives Academici naturae 
studiosi, quibus animus esset in his vires experiri, suam conferre possent 
symbolam, sive ad confirmanda ea quae alii hac in re praestiterint, sive - 
ad Florae nostrae cognitionem, novis repertis Algis, illustrandam. 

Ad utrumque consilium qua ratione- pervenerit huius commentationis 
scriptor, ex iis quae sequuntur constare potest. 

Enumeravit primum praecipua systemata Algologica; tum critice expo- 
suit recentiorem methodum Kutzingianam. ad cuius normam porro totum 
argumentum pertractavit. Haud paucas aquas dulces et subsalsas, littora 
maris eiusque munimenta , jin multis provinciis exploravit. Quod qua sedu- 
litate et quo fecerit eventu , vel ex hoc uno effici potest, quod nunc constat 
. numerum specierum Algarum. nostrae patriae multo majorem esse, quam 
paucis abhinc annis a Botanicis existimabatur, et quod auctor insignem 
numerum specierum iam ante repertarum denuo, sed in- aliis patriae 
partibus, ante a nemine pervestigatis, invenerit. 

In hunc vero vastum disciplinae campum ita exspatiatus est, ut ad micros- 
copica potius genera , quam ad eas quae nudo oculo conspiciuntur Algas ani- 
mum adverterit, et ardua facilioribus praetulerit. Stirpes a se visas ad fami- 
lias, genera et species retulit, cum speciminibus (quantum id fieri poterat) , 
diagnosibus et figuris aliorum comparavit; descriptionibus illustravit, singu- 
larum mensuras secundum artis regulas indicavit, multas plantas i ipse delinea- 
vit, omnes porro, quas collegit, varia rationè conservavit , in praeparationibus 
autem microscopicis raram dexteritatem probavit. Has autem omnes cum spe- 
ciminibus siccatis, tamquam eorum quae scripserat testimonia , iudicibus obtulit. 

Quibus omnibus perpensis, Ordo iudicavit huius commentationis scrip- 
torum brevi paucorum mensium intervallo multum praestitisse, de difficil- 
lima Florae patriae parte egregie meruisse, quaestioni propositae igitur satis- 
fecisse, ideoque dignissimum esse cui praemium aureum tribuatur. 


54 IUDICIA. > 


Aperta schedula constitit auctorem esse GUILIELMUM FREDERICUM REIÑ- 
NIRUM SURINGAR, Matheseos et Philosophiae naturalis in Academia Lug- 
duno-Batava cahdidatum. 


IUDICIUM ORDINIS ICFORUM. 


Ordo Ictorum ad quaestionem: ~ Instituti, quo summi Reipublicae admi- 
s nistri procurationis suae rationes reddere tenentur, natura, origo, pro- 
„gressus, commoda et incommoda exponantur” unam accepit scriptionem 
insignitam lemmate: vIn magnis rebus et voluisse sat est.” Cuius auctori 
Ordo non quidem denegandam censuit laudem singularis industriae in per- 


lustrandis qui novissime de hac materie scripti sunt libris, et conferendis 


VV. DD. variis sententiis. Sed quandoquidem auctor ab omni quali- 
cunque iudicio de „quaestione proposita abstinuit; quin vix quidquam de 
suo his undique collectis et descriptis locis addidit; et ne singulas quidem 
opiniones, non raro sibi invicem adversantes, perpendere conatus est, visum 
est Ordini, praemium illi decerni non posse. 

Ad alteram quaestionem, ab Ordine Ictorum propositam: ~ Instituatur 
„comparatio Iuris Neerlandici et Anglici de societatibus mercatoriis” una 
itidem ipsi oblata est responsio, superscripta sententia illustrissimi RoseRTI 
PrrL: ~Tell the public, they must rely upon their own vigilance... .” cet. 
Quod opus, licet haud pauca in eo inveniantur, quae abundare, alia, quae 
fusius exposita esse videantur, et sermo se bonitate parum commendet , 
tamen variis dotibus ita excellit, ut vehementer Ordini placuerit. Scili- 
cet singularis apparuit auctoris industria in ipsis fontibus indagandis et 
laudatissimorum quoque auctorum opinionibus diiudicandis;- accedit, quod 
haud vulgaris eruditionis documenta adsint; difficultates denique, quibus 
comparatio institutorum admodum diversorum premitur, feliciter superatae 
sunt. Quapropter huius commentationis auctori praemium decernere non 
dubitavit Ordo. 

Aperta schedula et examine iùstituto auctorem se probavit ornatissimus 


vir iuvenis Bernarn CorxeLIS Ernest Proms, Iuris Candidatus in Aca- 


demia Lugduno-Batava. 


Or a S 


E AE EEE N 


IUDICIA. 5% 


TUDICIUM FACULTATIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITTERARUM HUMANIORUM. 


In Commentatione v de Munatiis Plancis,” -quae insignita erat symbolo.: 
oùðèv yhuzóregóv sıv À névr siðévar, quamque unam de hac quaestione 
accepit Facultas duo primum exploratione instituta advertit Facultas, quae 


multum abest ut probaret: primum sermonem Latinum , in quo non tan- 


tum castigatio et elegantia requirebatur, sed omnino pure et perspicue 


‘sententiarum enunciandarum facultas: alterum, quod argumenti distributio 
minus apta erat, ita ut res, quae tractandae erant, divellerentur potius 


ac discerperentur, quam necessaria partitione totius veluti corporis adspectum 


faciliorem redderent. Sed haec vitia redimere videbatur scriptor commen- 


tationis ea eruditione, tum recto et libero iudicio eaque diligentiain ipsarum 
rerum investigatione et ita in singulis syys esse intelligebatur, non alienis 
tantum copiis ornatus aut alieno iudicio suspensus, ut' laudes has praemio 
decorare decreverit Facultas. 

Schedula aperta nomen prodiit aigui HERMANNI ADOLPHI KLEYN, 
Philosophiae Theoreticae et Litterarum Humaniorum Candidati in Academia 


 Lugduno-Batava. 


Ad alterum quaestionem: »vLocus Psychologiae de Libertate explicetur 
„nita, ut diversae hac de re philosophorum sententiae enumerentur et pon- 
n derentur,” Facultati oblata est commentatio patrio sermone conscripta et 
insignita verbis: de hoogste, de eenige wet voor den mensch is zijn 
geweten. Huius commentationis auctor maluerat, ut professus est, suam 
ipsius sententiam de hoc loco exponere, quam secundum Quaestionem 
propositam diversas Philosophorum sententias enarrare. At scriptionis tamen 
capita, in quibus enarratoris partes agit, longe meliora sunt quam illa, 
ubi aut áliorum sententias ponderare, aut quod fecit in disputatiuncula 
commentationi inserta, suam ipse sententiam exponere conatur. In referen- 
dis philosophorum placitis auctor est sane diligens et locos ex eorum 
scriptis etiam difficiliores luculenter plerumque in sermonem vernaculum 
convertit: at subinde huic operi sì minus aliena, certe supervacanea admis- 


56 IUDICIA. 


cet. Magis etiam hoc nomine improbandus est, quod Philosophorum de 
Libertate sententias cum summa illorum doctrina conferre neglexit, cuius 
negligentiae haec fuisse causa videtūr, quod se huic rei sentiebat imparem. 
In iudicio, quod de variis Philosophorum sententiis tulit, desideratur illa 


distinguendi et definiendi subtilitas et omnino illa copia- doctrinae, quam, 


in promtu habere debet quisquis in tali argumento recte versari velit. 
Minus etiam Facultati placuerunt, quae de suo attulit ad locum difficilem 
explicandum. Summa in hac parte cernitur scriptoris incuria. Verbosa 
ibi est oratio eademque ad rem explicandam minus accommodata: quae 
autem ad argumentum illustrandum adhibentur sunt exigui pretii: et alibi 
et hic manifesta sunt festinationis vestigia. ; 

Verumtamen quamquam Quaestioni non satisfecit scriptor laudari meretur. 
Inesse in eo apparebat ingenii acumen et philosophiae studium ‘non vulgare. 
Tum oratio eius est pura, lucida, elegans adeo, quamquam saepe diffusior. 
Itaque Facultati visum est huius commentationis scriptorem proposito 
praemio ornari non posse, sed honorifice tamen eum commemorandum esse 
iudicavit eumque, ut nomen suum profiteretur, publice invitavit.. Aucto- 
rem se professus est et probavit RrınmaRrDUs IacosgBus LamBRECHTS, Phi- 
losophiae Theoreticae et Litterarum Humaniorum studiosus in Academia 
Lugduno-Batava. 


Ordines Medicorum et Theologorum ad quaestiones propositas ńullas 


acceperunt scriptiones. 


SERIES LECTIONUM, 


IN 


ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 


HABENDARUM, POST FERIAS AESTIVAS ANNI 1854. 


FACULTAS MEDICA. 


F. G. Krirerr Theoriam Disciplinae chirurgicae exponet , diebus 


rea AFA TENEN hora VIII, 


Lunae, Mercurii et Veneris, . 
Exercitationibus clinicis, in Nosocomio academico habendis , 
vacabit, diebus Lunae, Mercurii, Iovis et Saturni, . XII. 
Collegio casuali, diebus Martis et Veneris, ......... XI—III. 
Operationes chirurgicas, tum etiam vincturarum et fasciarum 
doctrinam demonstrabit, horis deinde indicandis. 
Doctrinam de morbis oculorum exponet, die Saturni, . . . X—XII. 
Medicinam forensem, diebus Lunae et Iovis,. >... .... È 
Anthropologiam medico-forensem docebit, die Veneris, .. IX. 
C. Pruys van per Horven Pathologiam docebit, diebus Lunae, 
A Aa A E TA E A N E j ià 
Medicinam practicam cum exercitatione in Nosocomio aca- 
COOS GTO a E REET IT a E A N XI. 
Historiam Medicinae tradet, diebus Martis et Iovis,. . .. I. 
G. C. B. Surınear Therapiam generalem docebit, diebus Martis 
A bt Jovin e E A A A PAL XIF; 
S et: di” Salamis a e saen a N EERE 1 S IX. 
Ha Pharmacognosin et naturalem remèdiorum Historiam , die- 
bus Lunae, Mercurii et Veneris . .... c.. onena. XII. 
Therapeuticum remediorum usum indicabit, diebus Mer- 
curii et Veneris IX. 


C e r S E, Ea h a ART A AA A aa SA aa a AER a 


58 SERIES LECTIONUM. 


Doctrinam morborum siugularium tradet, diebus Lunae, 


Martis et Tovis e o A E T N E A ATE E ONEM 

Praxin medicam ad lectulos aegrotantium moderabitur , 

diebus Singulis -ia iis sahe EEN e a A E ETE TE 

A. E. Sımon Tuomas , Prof. Extraord., Theoriam artis obstetriciae 

exponet, diebus Martis, Tovis et Saturni, . ... .. cuna. 

Exercitationibus clinicis, in Nosocomio academico . haben- 
dis; vacabit GUonde s S RAES Ea a a LIR e INTE : 


Doctrinam Operationum tradet, et Operationibus bateli 
ciis, tum in pelvi factitia , tum in cadavere instituendis, 
pracërit -dio Mercurii, uin] Ena Ae e a a e aie 

Gynaecologiae et Gynaecopathologiae apik selecta tradet , 
die Tahia <io iy nra ea AKE A N 

Praxin obstetriciam , tum in Noşocomio academico, tum in 
Policlinico obstetricio , quoties necesse erit, moderabitur. 

H. HALBERTSMA , Tust. Fil., Prof. Estraord., Anatomiam spe- 
cialem et practicam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, 


Jovis ‘et Veneisi AOR UAE a a NINAN RHIN 
Physiologiam , experimentis et observationibus microscopicis 
illustratam ; iisdem diebūs, = o ui e a a i 


Methodum secandi cadavera, quotidie, hiberno ienpakojii 
F. G. Krizcrr et H. Harsertsma disputandi Exercitiis pa 
cis praeërunt , Qio; Martisy o one ira I E A RRNA 


FACULTAS IURIDICA. 


H. G.. Typeman , Emeritatum nactus et cessans a Praelectionibus , 
non tamen cessabit in studiorum suorum fructu lubenter com- 
municando. 

C. I. van Assen interpretabitur Digestorum locos selectos, die- 
būs Lunae, Martis et Mercuri; < rie s e ea e 


Iustiniani Institutionum libros IV cum TaroPaIL Pae 


phrasi, diebus Lunae, Martis et Mercurii, .....:. 
Ius civile hodiernum, secundum Compendium a se editum , 
diebus Lunae, Martis et Mercurii, e.. esses... 


hora IX. 


X. 


VIII. 


II. 


X. 


IX. 
XI—III. 


IL 


SERIES LECTIONUM. 59 


Legem Iudiciorum privatorum eorumque Historiam , et rem 


iudiciariam privatam, die Iovis, ... s... ea. hora X—XII, 
et die Veneris, cum Exercitationibus forensibus, . .. N. 
Auctorum classicorum selectos locos ad Ius Romanum per- 
Hinentom Aiet MOn S EER e r TUONA NA XI. 
H. Coox tradet Ius criminale, diebus Lunae, Martis, Mercurii 
Ob LOVISE RE ANAE E  NN ý GUAN oie ; D 
Tus publicum et Gentium , diebus Lunae , Martis et Mercurii, X. 
Ius naturale, diebus Lunae, Martis et Mercurii, .. ..%. XI. 
Ordinem Iudiciorum criminalium, diebus Lunae, Martis et 
Morcarit, SoC E PT A OAN a N rT XIL 
I. ox War Historiam Iuris Romani enarrabit, diebus Lunae, 
Martis ot Mercur a Siar EARE N YSE, CAR EX: 
Encyclopaediam et Methodologiam Iuris ėxplicabit, iisdem 
OHUS PE E NR EAA E RA A, IGT X. 
Tus mercatorium exponet, die Iovis, . .... isone.. XII. 
at die- Venornisi tiiir RRN EE i EEN RN XI et XII. 
S. VısserING Statisticam Patriae explicabit, diebus Lunae, Mar- 
po ok Morcuri t APRA TAR EAN CORT a a uR E 
Historiae Europae diplomaticam , iisdem diebus, ...... II. 
Oeconomiam politicam , die Iovis, ... n o nanen. E 
ordia nV onori n AA R A r a aT IX et I. 


E = =- FACULTAS THEOLOGICA. 


W. A. vAN HENGEL, provectae aetatis causa rude donatus, quan- 
tam per vires licebit, Academiae alumnis prodesse conabitur. 
Cu Theologiae studiosis provectioribus de variis rebus 


gravioris argumenti familiariter colloquetur, die Veneris, VI. 

N. C. Kısr Historiam ecclesiasticam docebit, imprimis mediam , 
diebus Lunae , Martis et Mercurii, .- oo ec ooe ru iu MB AE E 

-Christianae Morum Disciplinae partem exponet historicam et 
theoreticam , diebus Lunae, Mercurii et Veneris, .... KI 

- Doctrinae et Dogmatum Christianorum Historiam tradet, 
dióbus: Loyis et: Veneris 10m e GUAM M ROS o, XII: 


60 -© SERIES LECTIONUM. 


Historiae ecclesiasticae veteris Monumenta exponet, die Martis , horå XI. 
Artis Christianae Historiam explicabit hora postea indicanda. 


Orationibus sacris praeërit, die Martis, >... onn. II, 

I. H: ScuoLteN Dogmaticam Christianam tradet, diebus Martis 
et Iovis; oreet T a AAE AE ORRE ANS siti XE 
et :diebus Iovis et- Veneris; dz. iis nieret ia Ra X. 

Theologiae naturalis sive Philosophiae de Deo Historiam 
enarrabit, diebus Iovis et Veneris, .. . e... cnco no L 
Librorum N. T. Historiam tradet, diebus Lunae et “Martis, E 
Orationibus sacris praeërit, die Mercurii, . .. .. s... I 

A. NæruryeR loannis Apocalypsin interpretabitur, diebus Mer- 
cutii, Iovis- ek Vononsiis iioa an a e a Ee IX. 

- Homileticam tradet, et Exercitia catechetica moderabitur, 

diebus: ‘Martis et: Mercurii ii suare abeh huaa. Ie JETA kA X. 
Orationibus sacris praeërit, die Iovis, , ~ ooeec oeo e I: 

A. KugneNn, Prof. Extraord., V. T. locos in Pauli et Iohannis 
scriptis citatos interpretabitur, die Lunae, |... .. o. 4. Xi 
et-dio-Toyis ht eiga AE AA A ANAN VIII. 
Librorum V. T. Historiam enarrabit, die Mercurii, .... K 
et-die Venerin a eatas E A HIN AVUT, 
**# Publice disputandi Exercitationibus praërunt N. C. Kıst, l 
I, H. ScHoLTEN, A., NIERMEYER et A. Kugnen, die Veneris, IE 


FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


I. van DER HorveN Zoologiam et Anatomen comparatam docebit, 


diebúūs Lunae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, . . >... XI. 
Mineralogiae et Geologiae elementa exponet, diebus Lunae 
et Moreiri; ic cieki ee a eey aA e E N II. 
Physiologiam et Historiam naturalem animalium docebit, { 
diebus Martis et Iovis, . . o. oaoa NOA PARA SPEEA X: 


A. H. van per Boon Mescu Chymiam corporum organicorum 
exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Iovis,. ..... IX. 


SERIES LECTIONUM. 61 


Chymiam, quae anorganica vocatur, docebit iisdem diebus, hora XI. 
Artem pharmaceuticam theoreticam et experimentalem expo- 


net, diebus Lunae et Mercurii, . ........ G ai NFE 
Oeconomiam ruralem tradet, diebus Martis et Iovis, ... XII. 
Experimenta instituendi artem docebit, et Exercitia practica 
i in Laboratorio moderabitur quotidie. 
j Cum studiosis provectioribus de Physiologia chymica collo- 
quetur, die; Veneris; hora vespertiņa:. o o Iai nin V—VIII. 
-G. I. Verpaļm Elementa Geometriae planae et Trigonometriam 
PONR Hadat MEL TOvios y oere a A a OS A Aa y X, 
cta anerian e te e A N a S IX et X. 
Stereometriam et Trigonometriam sphaericam docebit, diebus 


Martis ate Mercor aIL N e TEAR E AIE a VIII. 

Calculum Differentialem et Integralem itemque Mechani- ; 
cam tractabit, diebus et horis postea indicandis. 

Scholas paedagogicas habebit, die Lunae, hora commoda. 

`- F. KAIsER Astronomiam theoreticam tradet, diebus Lunae , Mar- 


fs Mercuriiiet lovisy o Gna he eS ADE nE E TAHA IAS TX 
Astronomiam practicam, iisdem diebus, >... .. onun K: 

Astronomiam , quam popularem vocant, tradet diebus Lunae 
et lovis K-hora: yosperlina iiy toaa. iS a i Ba 


Post Ferias paschales autem hora quadam matutina, Audi- 
toribus commoda. 

Singulos suos Auditores ad coelum tubi optici ope yini. 
trandum aptis temporibus evocabit. 

Artis observandi Exercitiis quotidie praeërit. 

Arithmeticam universalem tradet, diebus Lunae, Martis et 


MAren aio aT a A EE RATAA TI. 
= G. H. DE Vriese Phytographiae fundamenta tradet autumnali 
D Eompore , migos douse a AN E E G . TI. 
iy Plantarum indigenarum, et medica virtute praeditarum , His- 
a toriam illustrabit, verno et aestivo tempore, iisdem diebus , VII. 
W Physiologiam plantarum exponet, diebus Lunae, Mártis, 


Merouri et Jovis o nie a la i i a RRENO a ĮI. 


62 SERIES LECTIONUM. 


Selectas demonstrabit familias naturales, iisdem diebus, . . 
Excursionibus botanicis praeërit die Saturni, apta tempestate. 
Historiam plantarum, medica virtute praeditarum , et Phar- 
macognosin regni vegetabilis et animalis, -duce Pharma- 
copaea Neêrlandica, futuris Pharmaceutis tradet, horis 
commodis. 
P. L. Ryxe Physicam expėrimentalem docebit, diebus Lunae, 
Martis, Mercurii, Iovis et Veneris,. . «o. oe ooa nen dii 
De Physices capitibus selectis latius et fusius disseret, die- 
bus Lunas 6t Mercuri, i T EEr aA. R ERR 
Physicam máthematicam tradet, diebus Lunae et Veneris, 


FACULTAS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITERARUM HUMANIORUM. 


\ 


M. SIEGENBEEK, provectae aetatis causa rude donatus, quantum 


per vires licebit, studiosae iuventuti prodesse conabitur. 
I. Baxe interpretabitur Tacrrı Ænnales, et CICERONIS Verrinas, 
diebus Luūmnmae , Martis 6t Morcntii gemet, 1a En e a A 
Ex Antiquitatibus Atticis selecta capita tractabit , die Lunae , 
A. Rurerrs Irsarar Vaticinia et Psalmos selectos interpretabi- 
tur, diebus Lunae et Martis, oio isni oi Poa E IE, 
et die: Mercurii; -o eoi e na e a e a AS 
Alterum Regum Librum cursoria lectione tractare perget die 
Martis p e n a E RITA ON U AGN 
et die. Iovis, s ou ISEA Ae ET a S EEN ITE 
Antiquitates Israëlitarum explicabit, diebus Lunae, Martis 
ét Merouri o oe a AN a eN an iiia ARIY 
Grammaticam Sanscritam docebit, et Mahabharatam expli- 


care perget, die Saturmni,. s sa o s5. GOI SAR ; 


T. G. I. IUYNBOLL Sermonis Hebraei elementa tradet, cum 
Grammatica explicanda, tum analyticis Exercitiis modđerandis , 
diebus Lunae, Martis :et Mercūrii coinn Von nE 

et die Iovis, <e e AR a N N T a e OIE A EGA 


hora T. 


SERIES LECTIONUM. 63 


Literarum Arabicarum , Chaldaïcarum et Syriacarum initia 
docebit (duce Cl. RoorDa, WINERO, ARNO) , die- ` 


bus Iovis, Veneris et Saturni, .. . . o. io e re aea hora VIII. 
Cum provectioribus discipulis legere perget AÆl-bayano’l- 

Mogrib, ex ed. Cl. Dozyr, die Lunae et Mercurii, . .. FI. 
Coranum, addita lectione Commentarii Baidhawiani, die 

A EAE EEO EN TAS Yeis ARAE i AST ARTON ĮI. 


Chrestomathiam Kyriacam Bernsteinianam, et DiIonysir 
TELMAHARENSIS Chronicon Syr., a TuLLBERGIO editum , 


E M a O ET E S A II. 
d. H. Srurrken Logicam tradet, die Iovis, ... ........ EX, 
ot die Venena, y AEAT r UT GR SSE XI et I. 
Metaphysicam docebit, diebus Mitis et Mercurii,. .. .. X. 
. Historiam Philosophiae explicabit, diebus Lunae et Iovis, XII. 

- Paedagogicam exponet, diebus et horis auditoribus com- 

modis. 

C. G. Coser interpretabitur HEeroDoTUM, DEMOSTHENEM €t 
ÅRISTOPHANEM, diebus Lunae, Martis et Mercurii, ..... X.. 
Historiam veterem provectiores docebit, diebus Lunae et 

MEOE EE A E A EATA A É 
Antiquitates Romanas tradet, diebus Lunae, Martis et 

MOUE S TO E E T E ERSA, e N E, XII. 
Antiquitates Romanas selectas cum provectioribus pertracta- 

T O OIE I N E R A E XII. 
Scholas paedagogicas habebit, diebus Martis e Iovis, .. II. 
Elementa Artis metricae docebit, diebus Iovis et Veneris, I. 
Initia Palacographiae Graecae Candidatis Literarum expli- 

cabit , diebus Veneris et Saturni, . <.. o nonoa. IX—XI. 
Disputandi Exercitia publica moderabitur , die Iovis,. . . . XT: 

R. P. A. Dozy, Prof. Extraord., Historiam universalem expli- 
cabit, diebus Lunae, Martis et Mercurii, .. .... aana. AF 
Locos historicos difficiliores et varia Historiae literariae capita 
tractabit , diebus Iovis et Veneris, © ©. oscan onee. A. 


Interpretabitur Kitab al-aganr, die Lunae, hora vespertina VII. 


64 SERIES LECTIONUM. 


M. pE Vrırs Historiam Patriae tradet, die Mercurii, .. ..-. 
et diebus Iovis et Veneris, ..... c.. PESEE GN 
Linguam 'Literasque patrias explicabit , diebus Lunae , Mar-- 
tis-et. Mercurii, S kinum eA k a, O s IRA 
Exercitia oratoria moderabitur, die Lunae, ...:..... 
Fabulam , Ferguut ende Galiene dictam, a Cl. VısscHER 
editam , interpretabitur, die: Lunas, . . . cw escons. 
otalid -Iovis aior A TA N E A E AIEN 

Selecta Hoort carmina interpretabitur, die Martis, . . . 
Linguam Gothicam tradet, die Saturni, ........ SP 


Cum Literarum Sanscritarum studiosis aget de Linguis Tað» 
Germanicis mutua comparatione explicandis, die Lunae, 


P. O. vAN DER Cuiss, titulo Professoris Extraordinarii ornatus , 
Numismaticam universalem docebit, diebus et horis, quae 
auditoribus convenient. 4 

I. A. Booeaarn, Med. Doct., Prosector, Anatomiam patholo- 
gicam. docebit -die Veneris, dhiii s oran aa ea a 

Anatomiam generalem, demonstrationibus microscopicis 
illustratair;. ežponet idie Tonis, is yuh o ia e 

Exercitiis practicis in Microscopii usu-praeërit, horis audi- 
toribus commodis. 

C-A. X. G. E. SICHERER, Literarum Germanicarum Lector, 
selecta principum Poëtarum germanicorum carmina interpretari 
paratus est, simul id acturus, ut his ipsis exemplis varia 
Poëseos genera explicet auditoribus. 

Si qui sint, qui Linguae Germanicae minus periti, Gram- 
maticam doceri cupiunt, his quoque lubentissime vacabit. 


C. G. LoxKERs, Academicus Artis gladiatoriae Magister, aptum 
et elegantem gladii usum quotidie docebit, 


aaa aaa 


H: 


IHI. 


E EN E E N P Na 


NUMERUS STUDIOSORUM 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA 


DIE 31 DECEMBRIS 1854. 


E FACULTATE | E FACULTATE 
FACULTATE | E FACULTATE TOTUS 
a atasi l i k DI$C. MATH. |- PHIL. THEOR: 
MÈDICA. IURIDICA. THEOLOGICA. ET PHYS. ET LIT. HUM. | _ NUMERUS. 
84 208 134 18 virB 475. 
W 
maa 


= Praeterea in Album Academicūm nomina Studiosorum, in Athenaeis 
operam studiis navantium, relata sunț, eo tantum consilio , ut hic exami- 


nentur ‘et -Doctores creari possint , quorum: ) 


in 1 Facultate Medim t. Sirya; TTS KROGI 49 
Y n Iuridica We DH IITE S ERSEN 37 
n E ROOGA o UNEA REINAN 48 


Sn j Disoimathi: eto phys Sn Si et 
a E EPE Theor et Lit- Rums. 7 


DOCTORES CREATI 


IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, 


A DIE 9 FEBRUARII 1854 AD 8 DIEM FEBRUARII 1855. 


Die 20 Februarii. Iacosus Anronius Fruin, Roterodamensis, defensis 


Thesibus, Iuris Romani et Hodierni Doctor, magna cum laude. 


Eodem die. Hermanus CORNELIUS VERNIERS VAN DER Lorrr, Roteroda- 


D. 


TECU ane 


27 


28 


6 


20 


25 


31 


mensis, defensis Thesibus, Iuris Rom. et Hod. Doctor , magna cum laude. 
Februarii. IANUS VAN DER PANT, ex pago Soest Ultraiectinus, de- 
fensis Thesibus, Iuris Rom. et Hod. Doct. ,-cum laude. ; 
Februarii. Sarmonus vAN Gīecm, Haganus, defensis Thesibus, 
Iuris Rom. et. Hod. Doct., cum laude. 

Martii. Ianus HenrIcUs ARNOLDUS Lippmann, Delphensis, déteii- 
sis Thesibus, Iuris Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Martii. Iacósus pe Konne, Dordracenus, defenso Specimine Iu- 
ridico de Tabellionis munere in negotiis mercatoriis, Iuris Rom. et 
Hod. Doct., cum laude. 

Martii. Iomannes CorxnELIUS Marrueus ADRIAANS, Lugduno- 
Batavus, defensis Thesibus, Iuris Rom. et Hod. Doct. 

Martii. Franciscus XAvERIUS VERHEYEN, Sylva-Ducensis, defensa 
Dissertatione de reřabilitatione in rebus mercatoriis, Turis Rom. et 
Hod. Doct., cum laude. 

Martii. Iomannes BosscHA FIL., Bredanus, defensa Dissertatione 
de galvanometro differentiali, Matheseos Mag., Philos. Nat. Doct. , 
magna cum laude. 


Aprilis. BerxmarDous LamsrerRTus Rasca, Haganus, defensis The- 


sibus, Iuris Rom. et Hod. Doct., cum laude. 


m a e S EC 


DOCTORES CREATI, 67 


Die 27 Aprilis. HENRICUS CORNELIUS PETRUS VAN DER LEE, e pago West- 
= zaan, defensa Dissertatione continente guaedam de differentia inter 
scarlatinam et morbillos, Med. Doct., cum laude. 

D. 28 Aprilis. CurIsTorPmoRus Ianus van BELL, Roterodamensis, defen- 
sis Thesibus, Iuris Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 1 Mai. MemmarDus SıpeRIwS Pors, Haganus, defensis Thesibus, 
Iuris Rom. et Hod. Doct., magna cum laude. 

D. 12 Maii. Antonius HENRICUS GERARDUS PAULUS VAN DEN Es, e pago 
Sassenheim, publice defenso Specimine exhibente Adnotationes ad 
Lycurgi Orationem in Leocratem, Phil. Theor. Mag. et Lit. Hum. 
Doct., magna cum laude. 

D. 16 Maii. EvermarDus RorLINK, ex oppido Meppel Drenthinus, de- 
fensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 19 Maii. Ianus Sourenpam, Delphensis, defenso Specimine de P. 
Juventio Celso TCto, Iur. Rom. et Hod, Doct., magna cum laude. 

D. 29 Maii. Franciscus BexnrDicTús Trosée, Bredanus, defenso Speci- 
mine, quo continetur egpositio iudicii, quod Aristophanes tulit de 
principibus personis, quae in eius fabulis occurrunt, Phil. Theor. 

- Mag. et Lit. Hum. Doct., cum laude. i 

Eodem die. Ioszrmus Lupovicus ParLIPPys GYsBERTUS LeoroLDUs HAEX, 

e pago Weert, defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct. , cum laude. 


- D. 6 Iuniï. Lupovrcus Antonius NıcoLAUs GERRITS, ex pago Rosen- 


daal, publice defenso Specimine de guaestione, an iure nostro 
donationes factae sub specie aliorum contractuum valeant, quamvis 
solemnitates in donationibus reguisitae non sint adhibitae, Iur. Rom. et 
Hod. Doct., cum laude. | 
D. 7 Iunii. Lupovrcus Harroe, Amstelodamensis, defenso Specimine 
continente quaedam de Hypopyo, Med. Doct., cum laude. 
D. 9 Iuni. LronarDus Perrus KISTEMAKER, Amstelaedamensis , publice 
defenso Specimine de libris mercatoriis eorumgue vi probandi, Iur. 
Rom. et Hod. Doct. 
D. 12 Iunii. Dıprricus van Forrest, Alcmariensis, defensis Thesibus, 
` Iuris Rom. et Hod. Doct., cum laude. 
D. 13 Iunii. Ianus CaroLus Koc, Zevenariensis, defenso Specimine de 
i 9* 


68 DOCTORES CREATI. 


Petrii Theologia per diversas vitae, quam egit, apostolicae periodos 
sensim eæplicata, Theol. Doct., magna cum laude. 

Die 14 Iunii. CaroLus Boscu Rerrz, Amstelaedamensis, publice defenso 
Specimine de duplici natura confiscationis, Tur. Rom. et Hod. Doct., 
cum laude. 

Eodem die. Ianus GuruLmus HENRICUS FURR VAN ROZENBURG, Am- 
stelaedamensis, puölice defensa Dissertatione: de paroemio: Ecclesia 
non sitit sanguinem, Iuris Rom. et Hod. Doct., magna cnm laude. 

D. 15 Iunii. CaroLus Brors van Dort, Brouwershavensis, defenso Spe- 
cimine. continente Žerniae incarceratae casus duos, Med. Doct., 

- magna cum laude. 

D. 16 Iunii. Isaacus Iacosus RamuseN, Amstelaedamensis, publice de- 
fenso Specimine de Fceclesiae nexu cum civitate in patria nostra inde 
ab anno 1813, Tur. Rom. et Hod. Doct., magna cum laude. 

D. 19 Iuni. pi PETRUS KRAAKMAN, Alcmarienses, defensis Thesi- 
bus, Iuris Rom. et Hod. Doct., cum ` laude. 

D. 20 Iunii. Ioannrs Henricus Hormever, I. H. Fiu., Batavia-Indus, pu- 
blice defenso Specimine de corruptionis crimine , Iuris Rom. et Hod. Doct. 

D. 22 Tunii. IOoHANNES GoDEFRIDUS DE SAIN, Lugduno-Batavus, defenso 
Specimine de rebus naufragis, Tur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. Perrus FernstTRA Kurer, Bolsvardia-Frisius, defensis The- 
sibus, Iur. Rom. et Hod.. Doct., cum laude. 

D. 24 Iunii. MerNarDus DonKER, e pago Zaandyk Hollandus, defensis 
Thesibus , Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 26 Iunii. Henricus BERNARDUS vaN DavELAAR, Daventriensis, de- 
fensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct. 

Eodem die: Iomannrs Iacosus DE MEYIER, e pago Voorburg Hollandus, 
defensis: Thesibus , Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 27 Iunii. Craupius FREDERICUS GuruieLmus Gevers, Bruxellensis, 
defensis Thesibus , Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. Sırmon CORNELIS VAN ÅPPELTERE, Gorinchemensis, defensis 
Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. LuseERrTUs CoRrNELIS vAN BommEL, Edamensis, defensis The- 
sibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 


eE EE E N 


DOCTORES CREATI, 69 


Die28 Iunii. Tnroporus Lupovicus LamgeRTUs Prins, Roterodamensis , 
defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cam laude. 

Eodem die. Daner Henricus DreLrrar, Roterodamensis, defensis The- 
sibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. i 
Eodem die. Henricus CorNnELIUS vAN DiıeerLEN, Axelensis, defensis 

Thesibus , Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 29 Iunii. Everarpus Iacosus Lupovicus DE STuRLER, Magellano- 
Indus, defensis Thesibus, Tur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 30 Wirmer FELLINGA Ypres, Leovardiensiš, defensa Dissertatione de 
emollitione cerebri, Med. Doct., cum laude. 

Eodem die. Henrrcus van VoLLENmOVEN, Roterodamensis , defensa Dis- 
sertatione continerte observationes nonnullas e. Clinico V. CL. SımoN 
Tuomas, Med. Doct., cum laude. i 

Eodem die. AprIanus Ioannes Turoporus Riersrar, Haganus, defensa 
Dissertatione de venditore an evictionis nomine cogatur emtorem de- 
Jfendere, ex Ture Romano, Francico et Neerlandico petita , Iur. Rom. 
et Hod. Doct., magna cum laude. 

D. 1 Iulii. Iomannzs Brerwarpus Wynnorr, Harlemensis, defenso Spe- 
cimine eghibente casus quosdam- observatos in Clinico Olar. KRIEGER, 
Med. Doct., magna cum laude. 


. Eodem die. Henrıcus Maarscmark, Haganus, defensis Thesibus, Iur. 


Rom. et Hod. Doct. , 

D. 28 Septembris. RamunDus Vıcror HEYLIGER, e pago Oosterhout, 
defensis Thesbus, Iur. Rom. et Hod. Doct., magna cum laude. 

D. 27 Septembris. Carorus Ermraim pu Movrin, Amstelodamensis , 

; defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 16 Octobris.. Iacosus MARTINUS VAN BEMMELEN, Almeloensis, de- 
fensa Dissertatione Chymica de cybotio Cumingii, Matheseos Mag. 
Phil. Nat. Doct., magna cum laude. 

D. 26 Octobris. Henricus Ianus GiısseRTUS VorstMmAN, Haganus, de- 
fensa Dissertatione continente tres morbi casus observatos in Nosocomio 
Academico, Med. Doct., cum laude. 

Eodem die. Ionannes GERARDUS Franciscus TimmeRMANs, Lugduno-Ba- 
tavus, defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 


70 DOCTORES CREATI. 


Die 8 Novembris. IoHANNES GUITIELMUS VAN LANSBERGE, ex urbe Santa 
Fé de Bogota, defensa Dissertatione de doli et culpae discrimine 
servato in Codice Poenali, Iur. Rom. et Hod. Doct., magna cum laude. 

D. 22 Novembris. PEerrus HERMANUS HUBERTUS VAN ÅERNSBERGEN, No- 
viomagensis, defenso Specimine continente observationes quasdam 
clinicas, Med. Doct. 

Eodem die. Iacosus Lorrs ne Leaô Lacuna, Amstelaedamensis , publice 
defenso Specimine de tutela liberorum naturalium, Iur. Rom. et 
Hod. Doct., cum laude. 

D. 2 Decembris. Anprreas Marus LusartTus pe Lerm, Hagànus, 
defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct. 

D. 9 Decembris. Henricus NıcoLAus GROBBEE, Zwollanus, publice 
defensa Dissertatione de condemnatorum restitutione (sive rehabilita- 
tione) in Ture Oriminali, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

Eodem die. Carorus Iacosus Taunay, Harlemensis, publice defensa 
Dissertatione - de. iniuria reali, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

D. 13 Decembris. CORNELIUS SCHOKKER, Enchusanus, defensa Disserta- 
tione. continente casum aneurysmatis ossis tibiae, Med. Doct., 
cum laude. ` RE E ; -, 

D. 14 Decembris. GrerarDUs Lron HerKeENRATH , Carolopoli-Americanus , 
publice defensa Dissertatione de vera Codicis Mercatorii indole, sive 


commentario ad Codicis Merc. art. T, Iur. Rom. et Hod. Doct:,- 


cum laude. ' 

D. 21 Decembris. HERMANUS PETRUS VAN KARNEBEEK, Amstelaedamen- 
sis, publice defenso Specimine de distributione et forma praediorum , 
Iuris Rom. et Hod. Doct., magna cum laude. 

D. 22 Decembris. Ioannes Rurerrus Hoorsoom, Leerdamensis, defensis 
Thesibus, Iuris Rom. et Hod. Doct., cum laude. 


D 9 Ianuarii. GuLmLmus FrepERICUS Rocmussen, Amstelaedamensis, 


defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., cum laude. 
D. 27 Ianuarii. FrEDERICUS PuiLIPPus vAN DER HorveNn, Comensis, de- 
fensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct., magna cum laude. ; 
Eodem die. ALBERTUS JOHANNES VAN EEKELEN, Medioburgensis , defensis 
Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct, , cum laude. 


Sna 


DOCTORES CREATI- ; 71 


Die29 Ianuarii. GurueLmus Iacosùs pe Meyer, Roterodamensis, defensa 


j 


D. 


Dissertatione continente colitidis gangraenosae casus duos, Med. 
Doct., cum laude. : 

5 Februarii. GERARDUS GosUINUS VAN HARENCARSPEL, e pago El- 
den, publice defenso Specimine de art. V legis continentis praecepta 
generalia legislationis, Turis Rom. et Hod. Doct., cum laude. 

6 Februarii. Ewıurus Remiarus Iacosus Camittus DE Kuyper, Ro- 
terodamensis, defensis Thesibus, Iur. Rom. et Hod. Doct. , cum laude. 

7 Februarii. Henricus GurıeLmus Faneman, Schiedamensis , defensa 
Dissertatione de Codicis Turis Civilis art. 1167—1172, Iur. Rom. 
et Hod. Doct., cum laude. 


ACADEMIA 


2 


= RHENO-TRAIECTINA. 


` 
= 
; “ 
= ik ? $ 
- 
/ 
t à 
p = 
A 
7 3 
` 
~ N A 
P 
x í í 
i b 
$ K w y 
J 
n ” 
t 
oS 
` t 
EA t 
NES - \ 
ba 
ř . 


po 


NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM, 


QUI 


INDE A DIE XXVII MARTI MDOCCLIV AD DIEM XXVI MARTII MDOCCLY 


IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


RECTOR MAGNIFICUS 
HENRICUS EGBERTUS VINKE. 
SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS 
LUDOVICUS CHRISTIANUS VAN GOUDOEVER. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


H. BOUMAN. B. TER HAAR. (d. xxm m. Iunii a. 

H. E. VINKE. ; Įmpcccrıy munus auspicatus est.) 
IN FACULTATE TURIDICA. 

A. C. HOLTIUS. B. I. LINTELO DE GEER. (Extraord.) s 

I. ACKERSDYCOK. I. VAN HALL. i 


G. W. VREEDE. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITERARUM HUMANIORUM. 


A. VAN GOUDOEVER. ; S. KARSTEN. 


I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD. C. G. OPZOOMER. 
L. G. VISSCHER. ; 


IN FACULTATE MEDICA. 


. SUERMAN. (Emeritus.) F. C. DONDERS. 


HB. F 
I. L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK, L. C. VAN GOUDOEVER. (Extraord.) 
G. I. LONCQ, Cory. Ian. Fil. 


4103 


76 NOMINA PROFESSORUM ET LECTORUM. 


IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE 


NATURALIS. 
TH. G. VAN LIDTH DE JEUDE. G. I. MULDER. 
R. VAN REES. P. HARTING.. 
C. A. BERGSMA. C. H. D. BUYS BALLOT. (Extraord.) 


P. I. I. DE FREMERY. (Extraord.) 


LECTORES. 


G. DORN SEIFFEN, Lit. Antiquarum. I. VENNING, Lit. Anglicarum. 
I. H. HISGEN, Lit. Germanicarum. I. W. GUNNING, Chemiae. 


i DOCTORES ACADEMICI. 
A. C. OUDEMANS. ; C. L. VLAANDEREN. 


 HÈNRICI EGBERTI VINKE 


ORATIO >> 


DE 


VERA FIDEI CHRISTIANAE NOTIONE, NOSTRIS PRAESERTIM TEMPO- 
- RIBUS, MEMORIA TENENDA ET IN OMNIUM ANIMIS IMPRIMENDA, 


pa 


j ~> >- HABITA TRAIECTI AD RHENUM, 


; A. D. XXVI M. MARTII A. MDCCCLYV, 


s AETIA { T 
QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM ITERUM DEPONERET. 


iieo fii 


ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE CURATORES, PROFESSORES, 
LECTORES, CIVES! 


`CUIUSCUNQUE ORDINIS ET LOCI AUDITORES EXOPTATISSIMI! 


P 


Åcademiae regundae mùnus festo hoc die ponentem lex me iubet 
enarrare, quae almae matri nostrae tum prospera, tum adversa evenerint , 
me Rectore. Quod quum exsequi aggredior officium, non possum non me 
ter quaterque beatum praedicare. Ne tamen putetis, me hoc dicentem 
significare, grave et molestum mihi fuisse honorificum illud munus: quo 
magna cum voluptate me functum esse grato animo testificor. Sed subit, 
hac ipsa hora, tristissima illius diei imago, quo, ante quindecim hos annos 
de Magistratu academico decedenti, parentandi mihi erant triumviri claris- 
simi, splendida Academiae nostrae lumina et ornamenta, Hevsnrus, He- 
RINGA, tuusque, clarissime SuermannE! desideratissimus ALEXANDER, 
filius. Quem diem cum repeto, gravissimo nunc quoque commoveor” do- 
lore, simul vero etiam summo afficior gaudio, quod sub altero Magistratu 
meo e Professorum ordine de praesidio et statione vitae decesserit nemo. 
Quae igitur tum mihi defuit occasio, praeter fatorum academicorum com- 
memorationem, pro more recepto, de gravissimo aliquo argumento dicendi, 
haec iam mihi data est. Quam occasionem eo avidius arripio, quo magis 
toto animo doleo tristissimam , in qua ét Christiana Societas, ét vero etiam 
Ecclesia reformata nostra versatur, conditionem. Ubi est enim suavissima 
illa Societas, quae Conditoris sui referebat indolem, ita ut de illa vere 
praedicari posset: roð ðè nmAýĝovs tv meorevoévrov ýv ń zagðiæ zai 


ý pvgù uia !); In quot partes divisum est et dilaceratum unum CHRISTI, 


omnium Conservatoris ac Domini, corpus?)! quarum altera alteri invidet , 


80 H. E VINKE 


altera alteram contemnit et respuit, altera alteram perdere, comedere, devo- 
rare studet. Videmus hoc, eheu! nostro tempore, non tantum in iis, 
quae Ecclesia Romano-Catholica Protestantium Societatibus denuo molitur ; 
sed in his'ipsis, sed in Ecclesia etiam reformata nostra, ab unoquoque vero 
CurıstIı discipulo, summo animi dolore, idem observatur. Sunt enim duae 
in primis partes, quarum haec ab orthodovia, quam tuetur, a liberalitate , 
quam propugnat, illa nomen habet. Ab utraque stant viri haud pauci, 
ingenio, doctrina, pietate, amore erga Déum CurIisTUMque insignes, 
summo rem Christianam provehendi studio flagrantes. Utinam mutuo 
etiam amore se invicem prosequerentur! Sed proh dolor! altera pars alte- 
ram condemnat, hostili impetu invadit, deprimit, excludit. Fatendum enim 
est, Iliacos intra muros peccari et extra 3). Et est verendum, nisi compo- 
nantur lites istae vehementissimae, ne Ecclesia reformata nostra.in duas, 
vel tres partes maiores distrahatur. Quae cum ita sint, omnibus bonis 
elaborandum est, ut vulneribus hisce gravissimis medeantur, viamque 
ostendant, quam ingrediendum nobis sit ad pacem concordiamque resti- 
tuendam. Haec apud animum meum reputans , orationis argumentum ele- 
gi, qùod ét praesenti Ecclesiae, cuius socius sum, conditioni accommo- 
datum sit, ét ad sopiendas lites valeat, imo vero unicam, meo quidem 
iudicio , monstraturum sit viam, qua laudatum optatumque finem assequi 
possimus. Dicam igitur de vera fidei Christianae notione, nostris praeser- 
tim temporibus, memoria tenenda, et in omnium animis imprimenda. Quod 
argumentum: quum sua se gravitate satis commendet, constitutum mihi 
únice est, eo uti genere dicendi, quod a simplicitate ac perspicuitate lau- 
detur, et a quo fuci omnis suspicio quam longissime sit remota. Quod si 
quae ex animi sententia dicturus sum, aliquid conferant ad tuendam veri- 
tatem pacemque conficiendam , habebo, quod summas Deo gratias agam. 


1 


Fidem Christianam dicens, intelligo eam, quam CurIsTUs et Apostoli 
postulant ab omnibus, quibus -denunciatur Evangelium, ut remissionem 
peccatorum aeternamque beatitudinem consequantur 4): quae iccirco fides 
salutaris, sive salutifera a Theologis dici solet. De huius fidei notione agi- 


ORATIO. 81 


mus. Itaque non omnem, qui est de- fide, locum explicabimus. Praeter- 
mittimus quae ad eius originem, fúndamentum , necessitatem , progressum 
spectent, unice quaerentes, quid sit, sive quae fides sit intelligenda. Ad 
quam quaestionem, gravissimam illam prae omnibus, quae hodie agitantur , 
ut rite respondeatur, videndum nobis est tum de fidei‘ oġiecto, tum de 
eius indole. 


Obiectum habeat fides necesse est; nam sine eo ne cogitari quidem 
potest. Est autem illud, e Izsu et Apostolorum doctrina, primum: Zvan- 
gelium , salutaris, quem hominibus perferebant, nuncius. 

CurIsTus enim populares suos adhortatus est, ut crederent Evangelio 8). 
Quod alibi appellat sermonem suum 8), verba sua 7), mysteria, s. sermonem 
de regno coelorum 8), res coelestes 9), Dei sermonem, Dei verba 19), verita- 


em 11). Nec tantum in genere hoc fidei obiectum indicavit, sed certa 


etiam placita, quibus credendum sit, commemoravit, e. c. unum verum 
ésse Deum 13), a Deo se exiisse 14), Patris nomine se venisse 15), missum 
se esse a Patre !6), qui, quanto homines amore prosequatur, in ipso tra- 
dendo ostenderit 17), CurIsTUM se èsse, Dei Filium, olim promissum t8), 
intima cum Patre necessitudine iunctum 19), venisse se ut duod periisset 
quaereret et consetvaret 2°), mortique se pro hominibus traderet ?+), e mor- 
tuis se susċitatum esse, adeoque dignum, qui Dominus noster Deùsque : 
dicatur ??), alia; perversasque Iudaeorum opiniones impugravit ?3). 

Ita et Apostoli fidei obiectum dixerunt Fvangelium, Fvangelium Dei ?4), 
Evangelium salutis nostrae ?5), verbum Dei ?8), Dei salutisque sermonem ?1) , 
veritatem ?8), veritatis sermonem ?9), fidei sermones 30); verbo omnem , 


quam a CarIstTO, unico suo Magistro ê!) acceptam, hominibus denuncia- 


rent 32), doctrinam. Quid? quod ad illius exemplum certa etiam placita , 
tamquam fidèi obiecta significarunt, ħempe: Iesum esse CmrRIsTUM, Dei 
Filium 3), venisse eum in carne 34), mortem eum pro nobis subiisse, et 
e mortuis suscitatum esse 35), constitutum a Deo omnium Dominum et 
Tudicem 36), unicum hominum Conservatorem 37}, in quo Deus insignem 
suum erga illos amorem‘ patefecerit 38), alia. Imo quanti fecerint doctri- 
nam, quam‘ docebant, unicuique apparet, attendenti tum ad praeclara non- 
nulla effata, quibus id diserte significarunt 39), tum ad illorum agendi ra- 

i 11 


82 H. E. VINKE 


tionem, qua non tantum doctrinam , a CmrIsTO acceptam, tradiderunt, sed 
errores etiam perversasque tum Iudaeorum, tum gentium opiniones impu- 
gnarunt et refutarunt 40), Unde factum esse videtur, ut: mæísres paucissi- 
mis locis in N. F. libris, me quidem iudice , de ipsa fidei doctrina dicatur 41). 


Sed in his minime subsistunt Magister et Discipuli. Altius escendunt. 
Cristus enim, quum praecipuum sit Evangelii argumentum, ubique ut 
praecipuum fidei obiectum laudatur. Quod quum notissimum sit, vix ulla 
indigere probatione videtur. 

Ipse se hoc nomine diserte praedicavit. In memoriam modo vobis revo- 
cetis um gravissima, quae cum Nıcoprmo 4), et muliere Samaritana 43) 
habuit colloquia, um sermones, quos vel cum Iudaeorum proceribus 44), 
vel cum populo 4) contulit, apologeticos, zum quae locutus est ad coecum 
illum, cui visum restituerat Hierosolymis 46), ad Martmam, fratris mortem 
dolentem 47), ad discipulos, ultima vitae suae nocte 48). Imo continue 
testantem eum audimus, se esse, cui credendum sit et in quo fidem suam 
reponere debeant homines, ut vitam aeternam consequantur: unde omnes 
ad fidem sibi habendam comiter graviterque adhortatur. 

Neque aliter fecerunt Apostoli. Nam omnes, quas ét coram populo, ét 
coram Iudaeorum Senatu, ét coram certis quibusdam hominibus habue- 
runt, orationes totae in eo sunt, ut probent, Iesum esse CurIisrum, Dei 
Filium , unicum hominum Conservatorem, auditoresque ad fidem ei haben- 
dam incitare atque perducere conentur 49). Ita et in scriptis ad Christia- 
nos datis, idem subinde inculcant fidemque CurIsTo habitam confirmare 
et stabilire student 50). In quo exponendo variis utuntur praepošitionibus 
dicendique formulis, ad rei gravitatem et”amplitudineni exprimendam 
egregie accommodatis 51). i 


Quid? quod altius etiam escendunt, ad Deum ipsum, tamquam sum- 
mum fidei obiectum nos evehentes. ; 

„Amen, amen,” inquit ipse CurIstus ~qui sermonem meum audit, et 
„credit Ei, qui me misit, vitam habet aeternam, neque in condemnatio- 
„nem venit, sed e morte in vitam transiit 8).” ~Qui ex Deo est, Dei 
n verba audit; propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis53). Qui 


ORATIO. ; 83 


„credit in me, non credit in me, sed in Eum, qui me misit 54). » Ore- 
n dite in Deum et in me credite 85),” 

Ita et Æpostoli. Nam Perrus Christianos describit, per CHRISTUM Cre- 
dentes in Deum, qui eum e mortuis suscitavit, summoque: ornavit honore, 
ut illorum fides et spes in Deo repositae essent 56). ~ Si hominum testi- 
„ monium accipimus,” ait Iomannrs, ~testimonium Dei maius est; nam 
„hoc est testimonium Dei, quod testificatus est de Filio suo. Qui credit 
„in Filium Dei, habet testimonium in se ipso: qui non credit Deo, men- 
„dacem Eum fecit, quia non credidit in testimonium, quod testificatus 
»est Deus de Filio suo. Et hoc est testimonium, quod vitam aeternam 
n dedit nobis Deus, et haec vita est in Eius Filio 87).?” Et Pauutus Chri- 
stianos informat, ut credentes in Eum , qui Iesum, illorum Dominum , e 
mortuis suscitavit 88), fidemque~eorum diserte fidem in Deum dicit 59). 


Est igitur, docentibus Izsu et Apostolis, fidei Christianae obiectum 
doctrina, nominatim Fvangelium, quod denunciarunt, praesertim CHRI- 
stus, qui princeps Evangelii argumentum est, imo ipse Deus, qui Filium 
suum mundi Conservatorem aec Dominum constituit , eum hanc in terram 
misit, in Evangelio de eo testatur, per eum se suamque erga nos bene- 
volentiam patefecit, in eoque se conspiciendum nobis dedit 6°). Quae om- 
nia quum Christianis notissima essent, fides 8!) et credentes 82) saepissime 
in N. F. libris commemorantur , nulla fidei obiecti mentione addita. 


Sed pergamus ad explicandam fidei Christianae izdolem. Cerniturne ea 
in una mentis persuasione de veritate eorum, quae credenda sint? Minime 
gentium. Nam eiusmodi mentis persuasio, quae animum non afficiat, nec 
ipsa vivit, nec vitam dare potest ; nulla vi gaudet, nullos fructus fert, 
recteque fides mortua a Iacogo appellatur 83). Num igitur una animi as- 
sensione et fiducia consistit? Sed haec animi assensio fiduciaque quo modo 
cogitari potest, nisi certa adsit mentis- persuasio, firmis nixa argumentis , 
de veritate eorum , in quibus suam fiduciam reponat? Quomodo in van- 
gelio, in salutari, quem perfert, nuncio fiduciam meam reponam, nisi de 
huius nuncii veritate mihi constet? Quomodo in CurIsTO Deoque fiduciam 


meam reponam, nisi vera esse persuasum mihi sit, quae de CamrIsTO, de 
rI? 


84 H. E. VINKE 


Deo, de utriusque voluntate in Evangelio traduntur? Eiusmodi fiducia nec 
cum natura nostra, ratione praedita, conveniret, et coeca atque'‘stulta esset 
‘dicenda. Complectitur igitur fides, de qua agimus, totum hominem , omnes 
mentis animique, quibus gaudet, dotes, intelligendi, sentiendi, volendi 
facultatem. Qui Evangelio credit, pro vero illud habet, nec pro vero tan- 
tum habet, sed şentit etiam, se hoc Evangelio indigere, sentit etiam salu- 
tarem eius vim et efficacitatem, ita ut voluntas eius flectatur ad omnem 
suam fiduciam in promissis eius reponendam , vitamque suam ad eius prae- 
cepta instituendam.: Qui CnrIsTo credit, . talem eum` habet, qualis in 
Evangelio describitur, sed sentit etiam, hoc Conservatore sibi opus esse, 
in eo omnia inveniri, quibus ad salutem veram aeternamque consequeńdám 
indigeat, atque ita se ei confidit, totum se ei tradit, arctissimoque cum 
illo iunctus vinculo, eodem, quo ille, Spiritu imbuitur et agitur. Qui Deo 
credit, testimonium, quod Ipse testificatus est de sua erga nos voluntate , 
in CarIsTO praesertim patefacta, et per Evangelium nobiscum communi- 
cata, certissimum habet, sed sentit etiam, peccatorum remissione sibi opus 
esse, sentit etiam , quanto Deus ipsum prosecutus sit amore, et quam dignus 
Ille sit, in quò omnem suam fiduciam réponat; totumque se Ei tradit; et, 
ut filius cum patre, sic arctissimo cum, Deo iungitur vinculo, ita ut idem 
atque Ille velit, totamque suam vitam ad Illius voluntatem in dies magis 
magisque componere studeat. Iidem tamen contendimus, principem et 
propriam fidei Christianae sedem esse in animo. Quod abunde patet. pri- 
mum ex ipso fidei obiecto, quippe ‘quod eiusmodi sit, ut fides illi habita 
non una mentis persuasione absolvatur, sed fiduciam“ etiam, et hanc qui- 
dem praesertim requirat. Continet enim nuncium salutarem , promissa: di- 
vinitus nobis facta, declarationem Dei CurıstIque erga nos amoris. Spectat 
Conservatorem, qui vita aeterna 'omnibusque, quae ipse possidet,- bonis 
nos donare: velit. Patefacit Deum benevolum , ad remittenda peccata nostra 
proclivem , Patrem clementissimum. Quae omnia eiusmodi sunt, ut is de- 
mum vere credere iis dici possit, qui haec bona desideret, cuiusque. ani- 
mus fiducia sit impletus. Deinde fides a CurIsTO et Apostolis ita descri- 
bitur, ut cogitanda sit ea, quae animum affticiat, suamque vim in consolandis 
nobis et emendandis patèfaciat. Loquuntur enim de fide , cuius fructus sùnt 
nostra ĝxarocóvy coram Deò, animi: tranquillitas, spes, laetitia, vita ae- 


% s% 
ORATIO. i 85 


teřna; quae novos quasi hómines nos facit, quae sincero erga omnes amore 
nos imbuit, quae per caritatem actuosos nos reddit, atque intimae neces- 
situdinis : vinculo cum CarIstTo Deoque nos coniungit 64). Unde vocabula 
miotey et mioreósiv permutant cum aliis, quae quod probamus diserte do- 
ceant: cuiusmodi sunt excipere Christum 85) venire ad eum 88), habere eum®7), 
esse et: vivere eum in nobis 8). Idem porro confirmat descriptio eorum , 
quae in credentibus requiruntur, universumque religionis Christianae con- 
silium. Fatemur, imo'vero contendimus, venisse CarIsTUM ad docendos . 
homines, ad illustrandas eorum mentes, ad patefaciendam veritatem, eius- 
que religionem- doctrinam continere; ‘sed iidem negamus, divinam, quam 
nobis dedit,- religionem una doctrina absolvi. Ultimus, ad quem nos du- 
cere vult, finis sine dubio cernitur in animi nostri vitaeque emendatione , 
in excitando et alendo studio, quo illi, Deoque, Patri nostro, similes eva- 
dere conemur, in omnibus populis hominibusque in unam societatem, Deo 
CurIsToque dicatam, congregandis. Requirit igitur in unoquoque, ipsi 
fidem habente, animum, pietatis virtutisque studio imbutum, ad rès coe- 
lestes divinasque conversum , ab-inordinata peAæuriíæ alienum , sincero erga 
ipsum Deumque, et naturae nostrae socios amore flagrantem. Quae in 
credentibus minime- invenientur, nisi eiusmodi fide gaudeant, quae animi 
sensus praesertim afficiat, et cum fiducia sit coniuncta. Ipsos denigue cre- 
dentes suspicite, A. A.! ut veram fidei Christianae indolem intelligatis. 
Qui turpissimis quibuscunque vitiis se inquinaverant, Christiana fide imbuti, 
vere dici poterant abluti, sancti , iusti facti 89), nova creatura 7%), Dei opus, 
“ad recte facta in Cnristo Ixsu conditi 1t). Pauperum , aegrotantium , pa- 
rentibus-orbatorum, peregrinorum , captivorum curam: gerebant, tantoque 
se invicem prosequebantur amore, ut gentes, in admirationem abreptae , 
exclamarent: »vecce, quantopere se mutuo diligant, parati alius pro alio 
nemori” 72). Nec fratres tantum , sed omnes omnino homines , ipsos-adeo 
inimicos, summo complectebantur amore. Sic, ut e pluribus unum addu- 
cam praeclare factum , dominante vehementissima peste Carthagine, Sec. TII 
medio (a: 251), aegrotantium, qui a suis negligebantur, misericordia moti, 
curam gerebant 73). Quid? quod in dirissima quaeque. aequo atque alacri 
animo patiundo fidei suae vim et efficacitatem , adeoque veram eius indolem 
omnibus palam faciebant.: Testes: sunt Apostoli, magnus in primis ille gen- 


z , 
86 H. E, VINKE 


tium Apostolus, qui quot quantaque pro CHRISTI causa perpessus fuerit, 
in altera sua ad Corinthios epistola enarravit 74). Testis est insignis illa 
Martyrum corona, qui dira quaevis pati mortemque acerbissimam subire non 
dubitarunt, in his Ienarrvs, PoLYCARPUS, CYPRIANUS, ipsae adeo mulie- 
res, POTAMIANA , PerreTUA , FeLicrras 7%). Neque in primis tantum So- 
cietatis Christianae seculis, sed instauratarum etiam rerum sacrarum tempore, 
in ipsa quoque patria nostra 76), quot hominum millia, feminarum aeque 
ac marium, fidem suam' morte dirissima probaverint, ipsi novistis. Haec 
Christiana fides est, quae tanto pietatis studio , tanto amore , tanta patientia, 
tantaque nos imbuit constantia. Haec eius vis est atque efficacitas; haec 
vera eius indoles. -Quae cum. ita sint, non est, quod miremur, fidem 
CurIsrTuM a nobis postulare, ut Deo placeamus 77), et peccatorum condo- 
nationem vitamque aeternam consequamur. 


Utinam hanc veram fidei Christianae notionem omnes ét memoria 
tenuissent, ét in animis impressissent! Sed quam plurimi eam neglexe- 
runt -et obscurarunt. Quod ut pateat, secula quae effluxere animo et 
cogitatione breviter percurramus. 

Apud Patres Apostolicos nihil fere, ad nostram causam spectans, repe- 
ritur. Laudant quidem hic illic fidem, sed veram eius notionem nusquam 
explicuerunt, licet opinionum, quae deinde viguerunt, ‘semina in illorum 
scriptis iam inveniantur 78). —- Patres vero Feclesiastici suam de fide sen- 
tentiam magis magisque explanarunt. Nimirum, ut Apologetae religionem 
Christianam ab inimicis defendebant., sic alii Doctores Christiani ab erro- 
ribus, qui exorti eraùt in Ecclesia , vindicare eam studuerunt. Videmus hoc 
iam in Patribus Asiaticis et AÆntiochenis, nominatim in IRENAXO, qui, 
etsi ipse inutiles frivolasque de religione quàestiones condemnabat , guingue 
tamen adversus haereses libros conscripsit. Spectabant igitur in primis 
doctrinae integritatem, atque adeo ad intellectum praesertim fidem refere- 
bant. — Sed de Aevandrinis in primis dicendum nobis est. Hi igitur, 
pro sua de Christiana religione sentiendi et philosophandi ratione, qua, ad 
doctrinam eius maxime attendentes, rġy mistrey ad thv yvõciv evehere 


Dan ha. 


ORATIO. 87 


studerent, fidem praesertim mentis persuasione cerni statuerunt °). Quod 
valet tum de CrementE, tum de Orrcene, licet minime praetermittendum 
sit, ium contendere etiam, ubi vera fides adsit, ibi amorem quoque inve- 
niri £0), atque Žunec nonnumquam ita fidem describere, ut PauLtI senten- 
tiam presse sequatur. Uterque tamen fidei obiectum habebat doctrinam 
Christianam , cum in Libris SS. patefactam , tum in fidei regula, ab Ecclesia 
accepta, expositam: et quo magis quis in intelligendis recipiendisque fidei 
placitis proficiebat, eo magis fides eius crescere OrrernI videbatur 81). — 
Illorum sententiam secuti sunt Patres Graeci, qui deinde floruerunt. Qua 
de re ut constet, sufficit unum laudare Ioannem Damascenum , patrem 
Theologiae dogmaticae appellatum , quippe qui in Zepositione sua accurata 
fidei orthodoxae $), cam Grecorum Nazianzenum , tum alios Ecclesiae Pa- 
tres, in his BAsıLIum magnum , GREGORIUM Nyssenum , ÅTHANASIUM secu- 
tus est, id sibi proponens, ~ut sua nequaquam, aut nova cuderet, sed 
„veterum potius placita, variis in voluminibus sparsa, in unum opus Theo- 
„logicum congereret 83).”. Hic igitur fidei obiectum Ecclesiae Catholicae 
traditionem facit, atque inter fidem et bona opera ita discernit, ut haec 
illi apponat, et tamquam complementum eius consideret 84). Quid? quod 
operis inscriptio. docet, per fidem eum praesertim fidei doctrinam intel- 
lexisse. Neque est quod id miremur, nam haec fidei notio quotidie magis 
invaluerat in Ecclesia. Quod factum est tum ante CONSTANTINUM magnum , 
male philosophandi de Christiana religione studio, tum, et in primis qui- 
dem, ab eo inde tempore, quo, regnante illo, victoriam reportarent de 
suis inimicis Christiani, multique, etsi vera fide destituti, credentibus 
tamen accenserentur. Symbolum Apostolicum et Nicaenum fidei nomine ap- 
pellarunt. Locuti sunt de fide catholica. Decreverunt Synodi Finem bap- 


-—  tizatos discere debere, nec cuiquam licere aliam fidem afferre, vel scribere, 


vel componere praeter eam, quae a KS. Patribus , Nicaeae congregatis , defi- 
nitu erat). Et in Symbolo, Arnanasio tributo, diserte dicitur: ~ Qui- 
„cunque vult salvus esse, ante omnia opus habet, ut teneat Catholicam 
„fidem, quam nisi quisque integram inviolatamque servaverit, absque 
„dubio in aeternum peribit,” — ~qui vult ergo salvus esse, ita de Trini- 
ntate sentiat,” — haec est fides Catholica, quam nisi quisque fideliter 
» firmiterque crediderit, salvus essẹ non poterit 8°).” Quid? quod iam Sec. 


88 H. E VINKE 


IV (A. 385) Priscittranus , qui primus fuit, propter opiniones, quas fove- 
bat, ab Ecclesiae doctrina recedentes, morte affectus est 87). 


Sed in`Patres Latinos oculos convertamus. De TERTULLIANO et CYPRIANO 
non est quod dicamus: quorum ¿če quidem: v fides,” inquit, vin regula 
„posita est: adversus regulam nihil scire, omnia scire‘ est 88); ” Aic autem 
aliis ducebatur studiis, quam ut de vera fidei notione exponere posset 89). — 
De Aveusrtıno vero paullo agendum est fusius, quoniam ab eo in primis 
Theologia dogmatica Ecclesiae occidentalis initium cepit, eiusque Systema 
maximam per consequéntia secula vim in Ecclesia habuit, et etiam nunc 
habet. Quod igitur ex illius sententia est fidei obiectum? Quae eius 
indoles? Obiectum fidei ea habet, quae ét scriptis canonicis °°), ét sym- 
bolo apostolico 9!) continentur: in quo v Catholica fides nota est fidelibus , 
„n memoriaeque mandata 9?),” »fides de Deo conditore et renovatore nos- 
n tro °)? ita tamen ut inter necessaria et minus necessaria creditu distin- 
guat 94), ac vcertum propriumque fidei catholicae fandamentum CurIsTUM 
messe %5)” dicat. Fateor, nonnumquam fidei doctrinam fidem eum appel- 
lasse; sed alibi v fides,” inquit, v non est quod creditur, sed qua creditur 98) ;” 
eiusque indolem sic describit, ut appareat, quanti vir ille pius idemque 
acutissimus fidem fecerit, et quam persuasum illi fuerit, non una mentis 
persuasione eam absolvi, sed animi etiam assensionem complectiʻet fiduciam, 
in Deo CarIsrToque repositam , e qua, tamquam fonte puro, bona quaevis 
opera necessario profluant, et quae nos incitet, ut quod fide accepimus , 
ratione etiam, quoad eius fieri possit, salvo fidei obiecto, intelligėre stu- 
deamus 97). 


Scholastici contra, neglecta Aveusrtını doctrina, una mentis persuasione 
cerni fidem dixerunt,- doctrinamque ab Ecclesia acceptam eius obiectum 
habuerunt. Qui igitur hanc doctrinam pro vera accipiebant, hos credere 
scilicet contendebant. Statuebant quidem cum Aveusrıno, per fidem pro- 
cedendum esse ad żiztellľectum; sed quum hoc doctiorum tantum esset, inter 
fidem implicitam et eæplicitam, quam dicebant, distinguebant, ac toti fere 
in eo erant, ut quae captum humanum superarent , explicare studerent. 
Quum autem bene ipsi intelligerent, plus quam istiusmodi fidem ad salu- 


ORATIO. 89 


‘tem requiri, fidem informem et formatam, quam appellabant , excogitarunt , 


statuentes, nos non fide, sed operibus, vel fide et operibus, quibus vim 
meritoriam tribuebant, conservari. Valent haec de AnseLmo 98), ABAE- 
LARDO °°), Tuoma Aguinate 100), aliis. Quibus strenue quidem se oppo- 
suerunt Bernmarpus Claravallensis 101), aliique Theologi mystici; sed hi 
non eam habuerunt-vim, ut veram-fidei notionem Ecclesia intelligeret. atque 
teneret. Unde factum est, ut rerum ss. instauratarum tempore altúm de 
fide esset silentium 10°), atque opera bona, quae qualia essent historia 
nos docet, unice laudarentur. ; 


Itaque non est quod miremur, sacrorum Instauratores in Scholasticos 
vehementius invectos esse !°3). Ipsi, praeeuntibus iam aliis 104), meliora 
docuerunt 105), Quod ut pateat, unum alterumque tantum, ne longior 
fiat oratio, tum e MrLanTHONIS Zocis et Cauvinı institutione, tum e libris 
symbolicis Iocum laudabo. 

„Quid igitur fides?” Ad hanc quaestionem respondet MELANTHON: 
„n constanter assentiri verbo Dei” 106), »omni verbo Dei” 107), Addit autem : 
„nest fides non aliud nisi fiducia misericordiae divinae , promissae in Christo” 108), 
„Credit igitur vere, qui praeter minas etiam Evangelio credit, qui vultum 
„in misericordiam Dei, seu Christum, pignus misericordiae divinae, defi- 
ngit” 109), „Ea fides pacificat cor et exhilarat, facitque ut pro tanto bene- 
„ficio, pro condonato peccato propter Christum redametur Deus, adeoque 
„amor Dei fructus fidei est” 110), Summa, omnia habet, omnia potest, 
„qui Christum habet, hic iustitia, pax, vita, saluas, est”? 111), Et ~qui no- 
„runt peccati vim, quorum conscientias peccati cognitio perculit, iis demum 
vyoluptati est hanc de fide doctrinäm audire” 112). 

Neque aliter Carvnus. Nam praemissis nonnullis de perversis multo- 
rum opinionibus locique gravitate 113): vprincipio”, inquit, ~v admonendi 
„sumus, perpetuam esse fidei relationem cum verbo, nec magis, ab eò posse 
„divelli, quam radios a sole, unde oriuntur, (Io. XX: 31). — ~vSi ab hoc 
„scopo, quem collimari debet, vel minimum deflectit fides, naturam suam 
„non retinet, sed incerta est credulitas, et vagus mentis error., Idem ver- 
„bum basis est, qua fulcitur et sustinetur: unde si declinat, corruit. Tolle 
nigitur verbum, et nulla iam restabit fides. — Verbum ipsum — instar 

? ; 12 


90 H. E VINKE 


„speculi esse dicimus, in quo Deum intueatur fides”? 114), Ad quaestionem 
autem: quid in verbo Domini reperiat fides, quo nitatur et recumbat? 
praeter alia haec respondet: ~Iusta fidei definitio nobis constabit, si dica- 
„mus esse divinae erga nos -benevolentiae firmam certamque cognitionem , 
„quae gratuitae in Christo promissionis veritate fundata, per Spiritum S. ét 
nrevelatur mentibus nostris, ét cordibus obsignatur” 115), — „Non sine causa 
„in Christo promissiones omnes concludimus: quando et eius agnitione to- 
„ntum Evangelium Apostolus concludit” 116). — „Fides in Christi notitia sita 
nest. Christus nisi cum Spiritus sui sanctificatione cognosci nequit. Conse- 
„quitur, fidem a pio affectu nullo modo esse distrahendam” 117). — vIn 
„summa, vére fidelis non, est, nisi qui solida persuasione. Deum sibi propi- 
ntium benevolumque Patrem esse persuasus, de eius benignitate omnia sibi 
„pollicetur; nisi qui divinae erga se benevolentiae promissionibus fretus , 
vindubitatam salutis exspectationem praesumit? 118), — Ad talem divinae 
„bonitatis gustum percipiendum quomodo se attollat animus, quin simul 
„nad redamandum Deum totus accendatur Vere enim cognosci illa suavi- 
„tatis affluentia non potest, quam Deus timentibus se recondidit, ut non 
„simul vehementer afficiat. Quem autem semel affecit, penitus ad se rapit 
net effert”? 119), Uterque igitur, ét MELANHTON ét CALVINUS, omne verbum 
Dei fidei obiectum dicit, ita tamen ut cerni illud statuant praesertim in 
Evangelio, in Caristo, in Deo ipso, in gratia divina nobis in CurISTO 
patefacta. Uterque non una mentis persuasione fidem absolvi, sed animi 
etiam fiduciam, et hanc quidem in primis complecti, strenue contendit 120), 


Eandem fidei descriptionem dant Ziri symbolici tum Lutheranorum , tum 
Reformatorum: a quo tamen probando locis adducendis , brevitatis causa , 
abstineo 1?1). 


Reiecit autem hanc doctrinam eclesia Romano- Catholica, ét obiecti 1°?) , 
ét indolis fidei ratione habita 1?3), Quid? -quod ipsae deinde Protestan- 
tium“ Societates nimis eheu! illam neglexerunt. Etenim cum vera fide, 
quae primo praesertim tempore in rerum ss. Instauratoribus omni sua vi 
regnabat, vera fidei notio iterum evanuit. Testantur hoc: deploranda ista 
voluntatum disiunctio, vehementissimaeque lites, de hoc illove placito agi- 


Aar ae 


ORATEO 91 


` tatae, in primis detestabile illud elum sacramentarium , Lutheranos inter 


et Reformatos gestum, quo suis ipsi rebus valde nocuerunt, seque mutuo 
devorarunt , rixas agentes, in lixis et calonibus vix ferendas !?4). Teéstan- 
tur idem dissensiones et inimicitiae, quae nostra in patria Remonstrantes 
inter et Coníra-remonstrantes, tanta atrocitate tantaque animi veħementia 
actae sunt, ac si ex'` abstrusiori quodam dogmate, de quo in utramque 
partem probabiliter posset disputari, vel accepto vel reiecto , aeterna homi- 
num salus penderet. Retrogressa igitur est utraque Ecclesia, Zutherana 
et Reformata in eo, quod fidei doctrinam iusto maiore accuratione deseri- 
bere voluerit, nimiumque suae descriptioni statuerit pretium , quum dogma- 
tum interpretationem eodem loco, atque ipså fidei Christianae placita, ha- 
beret. Sed numquam eo usque retrogressa est, ut indolem etiam fidei 
perverse prorsus exponeret 1°85). Ipsi adeo Rationalistae, etsi in expo- 
nendo fidei obiecto a sacrorum _Instauratoribus longe discedebant, vim 
tamen eius moralem strenue vindicarunt. Valet hoc de WrescmrIDeRo 1°68), 
Valet magis etiam de BRETSCHNEIDERO, quippe qui in loco de mæheyys~ 


_vecýg, de fide agat eamque sic describat, ut mentis quidem persuasio in 


ea regnet, sed animi etiam assensio ac fiducia in CarIsTO reponenda, ea 
contineantur 1?7), ` Neque est quod miremur, SCHLEIERMACHERUM, Virum 
pietate aeque ac ingenii acumine insignem , in animo, in sensu et volun- 
tate propriam fidei sedem posuisse, licet in definiendo fidei obiecto a Re- 
formatoribus abierit: quippe quod in Curiıstı perfectione et beatitudine 
cerni statuat, fidem dicens animi actum , vel conditionem, qua perfectio- 
nis et beatitudinis CmrRIsTI participes fiamus !?8). Sed quid est quod plu- 
res commemorem? Nostro enim tempore haud facile quis dixerit, fidem 


una mentis persuasione absolvi; sed ad animum etiam, et ad hune qui- 


dem praesertim, referendam eaim esse omnes concedunt et contendunt 129). 


Verum enim vero de objecto fidei si quaeris, in diversas abeunt partes 
ét Theologi, ét universe Christiani-Protestantes, cum Zutłerani, tum Re- 


formati: quod ét in aliis regionibus, ét vero etiam in ipsa patria nostra vide- 


mus et experimur. Quaeritur igitur, quam viam ingredi nos oporteat, ut 


- vehementissimae istae ‘contentiones litesque componantur. 


R? 


92 H. E VINKE 


Sunt qui contendant, servandam esse ac tuendam Ecclesiae -doctrinam , 
in libris eius symbolicis expositam, hanc tradendam esse ab unoquoque , 
qui vel sacrorum Antistitis, vel Professoris: theologici munere in Ecclesia 
nostra fungi velit: eosque adeo, qui constitutae huic Ecclesiae doctrinae 
subscribere nolint, quum a vero eam abèrrare sibi persuaserint, vel ad 
munus, quo in commodum Ecclesiae functuri sinț, non admittendos esse, 
vel, si eo fungantur, sponte sua de illo decedere debere, vel ab Ecclesiae 
Moderatoribus removendos esse. Quorum nonnulli, paucissimi quidem , at 
nonnulli tamen , vindicandam esse Ecclesiae doctrinam monent, hanc unice 
ob causam, quoniam est Ecclesiae doctrina: alii vero, iique longe plures 
numero, quia persuasum ipsis est, librorum symbolicorum argumentum 
cum sacri Codicis doctrina plane convenire. Sed qui priorem amplectun- 
tur sententiam, ét Protestantismi principio prorsus valedicunt, ét ipsos 
Patres Dordracenos sibi repugnantes habcnt, quippe qui unumquemque 
Synodi socium hoc iure iurando obstrinxerint: »Promitto coram Deo, — 
„me in tota hac synodali actione, — non ulla scripta humana, sed solum 
„Dei verbum pro certa. ac indubitata fidei regula adhibiturum ,” neque 
examinare acceptam ab Ecclesia doctrina dubitaverint. Quid? quod, ad- 
missa illorum sententia, nulla umquam exstitisset ss. instauratio 130). Qui 
autem posteriorem propugnant sententiam, pro vero habent, ponuntque, 
quod alii, iique certe haud pauciores numero, negandum esse existimant. 
Quid igitur? Num convocandam esse censetis alteram Synodum Dordra- 
cenam, quae cum de librorum symbolicorum doctrina, tum de sacrorum 
Antistitibus et Theologiae Professoribus iudicium ferat? Dubito, an gra- 
tum foret illud acceptumque , in praesenti rerum conditione , ipsis doctrinae 
Ecclesiae fautoribus. Ego quidem mihi persuasi, nihil aliud effecturam 
esse eiusmodi Synodum, quam ut lites augerentur , atque in diversas par- 
tes- Ecclesia nostra distraheretur. Qui igitur hoc remedium adhiberi vellet , 
malo non mederetur, sed illud etiam augeret. 


Alii ss. Antistitibus atque Theologiae Professoribus plenam dicendi docen- 
dique libertatem dandam esse dictitant; hoc verum esse Protestantismi 
principium inculcantes, ut suam quisque sententiam libere profiteatur: nec 


CORATE Q 93 


Christianam, nec Reformatam Ecclesiam suam habere doctrinam, fidem- 

que, quae a nobis postulatur, non esse fidem , certis quibusdam dogmati- 

bus adhibendam, sed consistere unice in fiducia, in CurIsTO, Deoque 
reponenda. Audio. Sed videte vos, quaeso, qui ita loquimini, an non in 
alterum ruatis extremum, sententiamquė propugnetis, cui ét historia, ét 

ipsa rei ratio, ét vero etiam vestra ipsorum affirmatio prorsus repugnet. 
Concedo, nulli licere Societati Christianae eiusmodi doctrinam constituere , 
= quae vel cum librorum ss. enunciatis pugnet, vel plura contineat, quam 
i quae divina nos docet patefactio ;. nam quae hoc agit horaumque confessio- 
nem a suis sociis requirit, haec ne OžAristiana quidem Ecclesia, me iudice , 
"dici meretur. Idem vero ét Christianam, ét Reformatam Eċclesiam sua 
gaudere doctrina contendo. ÆEtsi enim plus Conditor Ecclesiae spectavit , 
quam mentes nostras illustrare, nec Systema doctrinae absolutum tta- 
didit, tamen venit quoque ad docendum, doctrinamque, quam a Patre 
acceperat, cum hominibus communicandam 131): cui consilio et muneri 
quo modo satisfecerit, tota eius vita nos docet 132). Hanc igitur doctri- 
nam accipiat et confiteatur Ecclesia, quae Christiana dici possit, ne- 
cesse est. Imo ne cogitari quidem potest Ecclesia, nisi confitens, nisi id 
quod credit, libere pronuncians. Quod autem confitetur, quid est, nisi 
doctrina; quam cogitare non possumus, -ħisi certa quaedam placita conti- 
nentem. Cogitandi dicendique libertatem strenue quidem propugnarunt ac 
vindicarunt Reformatores; sed libertatem intellexerunt, vero CarRIsTI disci- 
pulo dignam t33), suamque ipsi doctrinam, Ecclesiae Romano-Catholicae 
sententiae oppositam, denunciarunt 134). Putatisne, agnituros fuisse eos 
pro suis, qui vel summam Pontificis Romani auctoritatem, vel placitum 
`de Ecclesia falli nescia, vel transsubstantiationis q. d. dogma, vel inter- 
cessionis Sanctorum, nominatim MARIAE apud Deum CarıstTUMmque neces- 
sitatem, vel bonorum opérum vim mèritoriam docerent ac propugnarent ? 
Quid? quod vobis ipsi contradicitis; nam fiducia, in Deo CurIsToque repo- 
nenda, quam recte praedicatis, nonne ponit mentis persuasionem de Deo, 
bene nobis volente, de CmrıstTo , unico nostro Conservatore, divinitus nobis 
dato, dignoque, in quo omnem nostram reponamus fiduciam? Haec autem 
nonne placita,. s. dogmata sunt, quae cognoscère et amplecti nos oportet , 
ut Deo Carstoque fidem habere possimus! Sunt igitur in Protestantium 


j 
j 
; 
y 
| 
i 
S 
l 
à 
1 
i 
v 
í 


94 H. E> VINKE 


quoque Ecclesiis certi denique fines, ultra quos'in docendo progredi mi- 
nime licitum sit, nec commendanda plena est libertas ad praesentes lites 
componendas 138). d ; 


Alia igitur ineunda est via, et ea quidem, meo iudicio, quam demon- 
strat orationis meae argumentum. Memoria nimirum tenenda est et in om- 
nium animis imprimenda vera fidei Christianae notio. Quam si attendimus, 
non omnis quidem deleta erit pugna atque dissensio; sed in necessariis 
consentiemus, et de ceteris amica erit disputatio. Quod ut pateat, age- 
dum, in memoriam nobis revocemus, quae vera fidei Christianae notio sit, 
tum obiecti, tum indolis ratione habita. ; 


Obiectum eius- est, ex Irsu et Apostolorum institutione, ut vidimus , 
dòctrina, quam denunciarunt, in primis Fvangelium, maxime ipse CaRI- 
srus, unicus hominum Conservator, Deusque, qui dando illo, suam erga 
nos benevolentiam in luce collocavit. Quibuscum consentiunt, ut probavi- 
mus, quae sacrorum TInstauratores docuerunt. Hoc igitur obiectum fide 
amplectamur necesse est. Quod qui spernit et repudiat, is, quod moderati 
etiam vereque liberales Theologi agnoscunt, nec Cristi discipulus, Eccle- 
siaeque Reformatae socius dici potest, nec docendi munere fungi !36), Con- 
tra qui hoc obiectum mente et animo comprehendit tenetque, is, quippe 
vera fide imbutus, ét germanus CarIstI discipulus atque Ecclesiae Refor- 
matae socius est habendus, neqùe a docendi munere amovendus. At quae- 
rat forte quis: tune igitur Ecclesiae nostrae libros symbolicos nihili facis, 
et abrogandos eos esse ċenses, quos tamen Ecclesia et olim recepit sae- 
piusque confirmavit, nec ad hunec usque diem reiecit? Minime vero: con- 
-tra magni illos aestimo, veramque patefactionis divinae doctrinam iis con- 


tineri mihi est persuasissimum. Sed idem contendo, nonnulla in iis repe- 


riri, quae vel accuratius enuncianda essent, vel nimis accurate dicta sint: 
quorum posterioribus aptior mihi quidem locus esse videtur in Theologia 
dogmatica, quam in Confessione: quippe quae philosopham ipsorum do- 
gmatum dent explicationem. Itaque nec contemnendi sunt, qui horum li- 
brorum auctoritatem conservare ac tueri studeant; nec vero etiam condem- 
nandi, atque ex Ecclesia excludendi, qui, ad ipsos libros symbolicos pro- 


SPOE yT 


ORATIO. 95 


vocantes 137), quae in iis contineri sibi videantur, vel cum sacrorum libro- 
rum effatis minus congruentia, vel horum modum excedentia, amplecti 
atque docere se posse negent, dummodo principem illum: locum non reii- 
ciant, qui in CarIstI et Apostolorum doctrina regnat, quemque sacrorum 
Instauratores e tenebris in lucem protulerunt, locum dico de Zvangelio, 
in libris ss. nobiscum communicato, locum dico: de Iesu Curisto, Conser- 
vatore nostro unico, locum dico de Deo, qui tanto mundum prosecutus sit 


amore, ut unigenam suum Filium dederit, ad unicuique, fidem illi ha- 
benti, aeternam vitam beatitudinemque donandam t88) , vel, aliis verbis ad 


eandem rem exprimendam adhibitis, locum de Deo , gratis nos justos decla- 
rante, et ut iustos tractante , quotquot fide cum CuRrIsto juncti simus 139). 


Sed dicat forte quis: quid proficies, ad Codicem S. tamquam fontem, e 
quo hauriendum sit fidei obiectum, continue recurrendum esse statuens ? 
An tibi ignotum est verissimum illud WERENFELSII epigramma : 

Hic liber est, in quo sua quaerit dogmata quisque , 
Invenit et pariter dogmata quisque sua 1+0)? 


Respondeo cum CurYsOsTOMO: mévræ tæ dvayzaťo hæ 14t). Dissidia 


autem ista deploranda , quae fuere et adhuc sunt in Ecclesia , magnam partem , 


diversis multorum tribuenda sunt studiis in altissima et abstrusissima quaequa 
penetrandi, atque explicandi, quae explicata non sunt in libris ss., quippe 
captum nostrum superantia: quo factum est, ut hi ad SasrLtm, illi ad 
Arrr, alii ad alios prolapsi fuerint errores. Praeclare Menantnon: nbone 
vDeus”, inquit, squales tragoedias excitabit haec quaestio ad posteros :- eè 
uèctiy vnóotæct Ó Aóyos, eè čotiwv únóoracis tò HMveduæ; Ego me 
„refero ad illas Scripturae voces, quae iubent invocare Christum, quod est 
„ei honorem divinitatis tribuere, et plenum consolationis est: rég te ¿diag 
tõv vnooréoswav xæ: ðrépogæas dzoi&s Enrečv ov névvu ovugpéger” 18). 
Et alibi: »Mysteria divinitatis rectius adoraverimus, quam vestigaverimus : 
vimo sine magno periculo tentari non. possunt; id quod non raro sancti viri 
„etiam sunt experti” 143), Quod tamen non ita accipiendum est, ac si 
damnandum foret illorum studium, qui fidem ad intellectum. evehere co- 
nentur; nam sicuti in rerum natura , ita et in libris ss. patefactionem suam 
Deus nobiscum communicavit, ut eam contemplaremur, et quoad eius fieri 


96 H. E. VINKE 


possit, intelligere studeremus; sed cavendum est, ne ad eiusmodi intelle- 
ctum ét ipsi perveniamus, ét alios ducamus, quo ipsum fidei obiectum re- 
iiciatur, fidesque vera evanescat. Quae ad salutem scitu necessaria- sunt , 
non uno, sed plurimis locis, neque obscure, aùt dubie, sed aperte atque 
dilucide in S. Codice docentur. Nec timendum est, ne, admissa, quam’ 
propugnamus, sententia, veritas ipsa detrimenti quid sit captura. Quod 
vere dictum sit in libris nostris symbolicis, pro vero agnoscetur. Nam ve- 
ritati atque adeo Evangelio CarIstI non nisi pro tempore contradici potest. 
Indiget homo ea, quam S. Scriptura manifeste nobiscum communicat, do- 
ctrina, quum, peccatorum suorum sibi conscius factus, ab illorum poena 
et dominatu liberari cupiat. Unde quae ante aliquot annos tamquam ob- 
soleta et falsa reiecta fuerunt, nunc iterum, certe pro parte, ut vera ac 
probanda agnoscuntur 144). Solet autem ingenium humanum ab altero ex- 
tremo in alterum ferri, donec tandem veritatem, ab omni parte conspectam 
atque expositam, amplectatur. Reformatores e.c. naturae humanae depra- 
vationem praesertim urgebant; recentiores nonnulli Theologi praestantiam 
eius in primis extollunt. Illi in morte CmrRıstı salutari sanctitatem et 
iustitiam Dei praesertim suspiciebant; hi amorem et benevolentiam Eius, 
si non unice, certe in primis animadvertunt. Illis Evangelium praesertim 
consolationis ańĥħimique tranquillitatis fons erat; his viam monstrat, qua ad 
Dei similitudinem veramque animi vitam ‘perveniatur. Sic itur ad pleniorem 
veritatis cognitionem eiusque agnitionem interiorem. Tolerandi igitur, imo 
audiendi sunt, qui alteram eius partem clarius exponant, licet dolendum 
simul sit, alteram ab iis negligi, vel etiam impugnari. Ab unoquoque 
discere velle nos oportet, atque in id incumbere, ut totum fidei obiectum , 
sicuti latet in V. F. atque in Novo patet, tum ad nostram consolationem , 
tum ad emendationem valens, cognoscamus, intelligamus, amplectamur. 
Quod ut assequamur, alter alteri lucem afferat et opituletur ;- alter alterum 
amice admoneat, neque ullus sit proclivis ad fratrem suum condemnandur , 
recordantibus et cogitantibus singulis, nos, quamdiu his in terris vivimus , 
ex parte tantum cognoscere, ac veluti Ôv scónroov év æiviyuærı cer- 
nere 145), Haec unica via est, meo quidem iudicio, qua praesentes lites 
componi possint, et veritatis regnum in Dei CarIstıque honorem, atque 
Ecclesiae emolumentum stabiliri et amplificari. 


ORATIO 97 


Quod ut fiat, attendere etiam nos oportet ad fidei, quam descripsimus, 
indolem: quae semper eadem est, quum obiectum eius diversum esse po- 
test. Quod videmus non tantum in gentis Israëliticae patre 146), sed in 
quam plurimis, quorum fides N. F. libris magnopere laudatur -atque effer- 
tur, licet pauca tantum placità cognita illis essent et accepta 147). Illorum 
nimirum fides non in mente modo, sed in animo praesertim residebat, 
suamque vim et efficacitatem in tota illoram vita patefaciebat. Hanc igi- 
tur fidem, quae vere’ fides dici meretur, ét ipsi sectemur, ét in aliis 
requiramus maximique faciamus. Quae quo magis regnat in nobis, eo 
minus proclives erimus ad illos contémnendos, et condemnandos , qui, etsi 
in nonnullis a nobis dissentiunt, vera tamen fide se gauderé ostendant 148). 
Neque enim propter reiectam alicuius loci interpretationem, de qua in 
utramque partem“ disputari possit, aut propter certum quoddam placitum , 
in dubium vocatum, quia doceri illud in Codice s. nobis non constat; sed 
propter reiectam patefactionem divinam , sed propter reiectum Evangelium , 
sed propter reiectum CHRISTUM, Conservatorem nostrum unicum , sed prop- 
ter reiectam Dei gratiam, in eo palam factam , condemnabimur: © Quicun- 
que suam in Deo Carsroque fiduciam reponens, omnem suam a Deo per 
CarısTuUM spe exspectat salutem, cuiusque fides fructus laetos-et uberes 
fert, in amore cum erga Deum CuristTUmque, tum' erga fratres omnesque 
naturae suae socios conspiciendos, hunc: CurIstus in sùis habet, huné 
coram Patre suo confitebitur, hunc‘ pro filio suo agnoscet ipse Pater, 
hunc vita aeterna fruiturum esse certo certius statuimus. Quid igitur nos? 
Num nos eum condemnabimus, et a societate nostra excludemus, quem 
CurIsTUs, omnium dominus iudexque, quem ipse Deus acceperit, palam- 
que olim sit probaturus? Absit! Ut germanum Carıstr discipülum, ut 
Dei filim; ut fratrem nostrum,” verumque. Ecclesiae nostrae sociam- nos 
quoque “éüm agnosċamús’, diligamus, amemus, 149)! Et si quid- sit in 
illo; quod “displiceat; in' quo errarë'“nobis videatur, de eo amice illum 
admoneamus , sine ira et odio cum illó disputemùs , meliorėm plenioremque 
rei cognitionem, ad PAvLLI exemplum, a Deo illi exoptantes 150). Haec 
unica viálest, qua, meo quidem iudicio; praesentes lites diminui possińt 
atque componi. 

f 13 


98 H. £ VINKE 


Utinam hanc viam ingrediare, o carissima mihi patria Ecclesia! Utinam 
omnes, qui vel ab orthodoxia, vel a liberalitate sua nomen habent, quae 
vera sit fidei notio, intelligant, memoria -teneant, in animis imprimant , 
vita sua factisque ostendant! Utinam omnes, qui CurIsTO: nomen dede- 
runt, per omnem terrarum orbem, in id praesertim incumbant, ut ad quae- 
stionem, quae omnium gravissima est: nti ue Òe? morsi, iva coba 15!):” 
rite respondere sciant, religionisque Christianae indolem moralem continue 
sibi ante oculos ponant 15°). Tum lites omnes et contentiones in dies magis 
evanescent , pristinusque in Christiana Ecclesia amor iterum vigebit. Altera 
societas tum alteram docebit, et ad veri investigationem pietatisque studium 
instigabit. Omnes, veritatem sectantes cum charitate, adolescemus ab omni 
parte, iuncti cum eo, qui Ecclesiae : caput. est 153), Finem- assequemur, 
quem ipse monstravit, quum pro nobis precatus est, ut omnes ineo, eius- 
que Patre unum simus 154). Deo, qui veritatis pacisque auctor est et fons, 
placebimus, ac probabiles Eius erimus administri. Regnum denique coe- 
leste in dies magis amplificabitur , plenamque tandem de mundo, peccato 
` dedito’, victoriam: reportabit. Quod ut fiat, te Pater coelestis! enixe pre- 
camur. ` Tu tumuültuantes affectuum fluctus moderarere. Tu, discordiarum 
ventis ac procellis. compositis, serenum reducas coelum. Tu veram fidei 
Christianae notionem in omnium animis imprimas, atque ipsam hanc fidem 
in iis excites: etalas, ut: Te, Filiumque tuum sincero omnes corde colant, 
ac mutuo amoris vinculo iuncti,- toti in eo: sint, ut regnum tuum, quod 
veritatis piétatisque regnum est, stabiliant et amplificent 155). 


Veni ad-alteram. orationis meae partem; qua Academiae. nostrae fata 
enarrare me oportet. ; 

Academiam: autem- dicentes ,:sponte-primum cogitamus “Regem: nóstrum 
augustissimum, artium“ ac- disciplinarum: fautorem, tum. ceteraram,: túm 
nostrae Universitatis statorem - ac.: vindicem; qui- populum suum, afflictum 
consolando, : eique opitulando nuperrime patriae. Patrem se- ostendit. :- Sal- 
vum ‘igitur: eum, esse cum tota eius. domo valde: gaudemus , pro beneficiis, 
in ieum collatis, -summas Deo.:gratias agentes, votaque sincera pro; salute 
eius nuncupantes. iuqatoo Smp 


OR AVTI Qi 99 


Est etiam, quod de patriae conditione, quacum Academiae fata arctis- 
simo iuncta sunt vinculo, magnopere laetemur; nam, etsi hisce ‘diebus 
ingenti, eheu! aquarum effusione magnam accepit calamitatem, tamen 
haud scio an ulla gens sit ab ortu solis ad hesperium cubile, quae de ` 
felicitate nobiscum possit contendere. Faxit paterna Dei benevolentia, ut 
hoc quoque anno eadem frui nobis contingat prosperitate, cessetque bel- 
lum istud gravissimum, quod regnare in Europa vehementer dolemus. 


 Verissime enim Poeta nullam bello esse salutem affirmavit.. 


Sed Academiam memorantes, vos praesertim mente complectimur, Viri 
amplissimi! quibus cura eius mandata est, nec non te, qui illis ab actis 
es, Vir consultissime! Gaudemus, hoc anno academico- e vestro quoque 
collegio de vita discessisse neminem. Nam qui sub magistratu. meo e vita 
migravit, JOHANNES GERARDUS SWELLENGREBEL, de munere suo iam de- 
cesserat. Attamen ét vos, ét nos omnes tanti eum fecimus, ut ad memo- 
riam eius recolendam celebrandamque sponte ducamur. Erat enim vir, qui 
ingenii animique, quibus gaudebat, dotibus, alacritate, affabilitate, ama- 
bilitate, modestia, candore, pietate magnum in modum se commendaret. 
Gravissimo Curatoris munere functus est inde a die 26 m. Iulii a 1819 
usque ad diem 11 m. Sept. a 1847, atque adeo per octo et viginti an- 
nos, diligenter , strenue, religiose; nam ét litteras , praesertim philosophiam 


-naturalem ipse amabat, ét Academiae nostrae salus curae illi cordique erat. 


Decessit igitur de munere, quod gratissimum illi erat suavissimumque , 
fere invitus; sed senectute confectus, gravissimisque casibus domesticis 
afflictus, quum sentiret, se non amplius rite fungi eo posse, ipsius roga- 
tu, a Rege augustissimo honorifice dimissus est. Tandem de ipsa vitae 
statione decessit: decessit autem aequo animo, omnem suam in Deo 
CurisToque reponens fiduciam, abiitque ad illud divinum animorum con- 
cilium coetumque, quo profecti iam erant ét uxor, femina pia gravissima- 
que, ét filius carissimus unicus, ét gener, quem maximi faciebat, intime- 


que diligebat, desideratissimus noster ROYAARDSIUS. 


Sed ad te me converto, amplissime as Horrema! quem regio decreto 
ad vacuam nobilissimi LYNDENI A LUNENBURG sedem occupandam designa- 
T33 


100 H. E VINKE 


tum decessor meus cum auditoribus suis communicavit 156) quemque iam 
salutare me oportet. Gratulamur tibi toto ex animo de honore, quo Rex 
te affeċit, quem gratum, tibi fuisse acceptumque mihi persuadeo, non 
propter se ipsum; nam quid habet gloria in se, cur expetatur?, sed quia 
virtutem tamquam umbra sequitur, munusque, quo fungeris, gravissimum 
novam tibi praebet facultatem vitam tuam viresque ad provehenda iuven- 
tutis commoda patriaeque salutem adhibendi. Gratulamur autem praeser- 
tim ét nobis, ét nostrae Academiae; nam novimus tuas mentis animique 
dotes, ingenii acumen, iudicium acerrimum, prudentiam, humanitatem , 
veri bonique studium, litterarum amorem, institutionis provehendae ardo- 
rem, caritatem denique, qua affectus es erga nostram Academiam, almam 
tuam matrem. Quid mirum igitur, magnopere nos gaudere de munere in 
te delato et a te suscepto? Persuasimus enim nobis, omnem te curam in 
sustentanda augendaque Universitatis nostrae dignitate esse positurum. 
Adsit tibi tuisque Collegis Deus propitius, ut res, quae vobis curae sunt, 
feliciter prospereque eveniant. Adsit tibi illisque in gravissimis etiam 
consiliis, quae capienda vobis sint, ut Cathedrae iam iam vacantes exi- 
miis ornentur viris, qui nihil antiquius habeant, magisque optent, quam 
éf litterarum studiis ac iuventuti prodesse, ét vera Societatis Christianae 
commoda proveħere. Sic tuo Collegarumque tuorum consilio, auctoritate, 
sententia floreat et crescat Academia Rheno-Traiectina ! 


Ut autem Academia indiget Curatoribus, sic, et minus etiam carere 
illis potest, qui litteras tractent ac doceant. Quod cum ita sit, in com- 
memorandis eius fatis, de his praesertim referre me oportet. De studiis 
nostris laboribusqus dicere nec consuetudo fert, et vetat modestia. Itaque 
unice de fatis nostris enarrabo. ` i 

Pauca quidem, at nonnulla tamen adversa evenere sub Magistratu meo. 
Vobis enim, Viri Clarissimi! Collegae coniunctissimi: Groenewoun , Hor- 
Tius, VAN Rrers, Buys Barrot, HartING et DE GEER! morte erepti sunt 
cognati dilectissimi. Praeterea uterque vestrum, Cl. HarrtING et SCHROE- 
DER VAN DER Korx! orbati estis filia carissima: qui casus utrumque ves- 
trum, et te quidem praesertim, Cl. vAN DER Korr! recrudescente graviori 
etiam vulnere, magno affecit dolore, nec tamen oppressit. Fortiter enim 


b 


a a a 


GRS ETO 101 


eum tulistis, Christiana illa, quam descripsi et celebravi, fide sustentati 
atque erecti: quae ut perpetuum uberrimumque vobis aperiat consolationis 
fontem, optamus ac precamur. 

Plura autem prospera et laeta enarranda habeo. Ac primum quidem 
gratulari me oportuisset Clar. Opzoomer de domestica, quae illi contigit, 
felicitate. Auctus enim est, divina benignitate, filiola, salva uxore dilec- 
tissima. Quae felicitas te quoque, Cl. AcKErsDIJCK ! magno affecit gaudio. 
Sed valetudinis causa hic adesse non potuit. Addat igitur Dei benevolentia 
beneficiis, quibus illum cumulavit, etiam hoc, quo pristina eaque continua 
uti illi contingat valetudine, ut omnem suam vitam viresque in veri re- 


` gnum amplificandum possit impendere. 


Sed alia etiam commemoranda sunt. Gaudemus enim tecum , Cl. Berasma ! 
de singulari, quo pater fruitus es gaudio, quippe qui hoc anno academico 
tres filios variarum disciplinarum Doctores creatos videris, ob summam 
doctrinae praestantiam magna cum laude. — Gratulandum etiam mihi est 
Academiae nostrae de conservato, certe ex parte, MuLpERO nostro. Quod 
cum factum sit tum Curatorum nostrorum sententia- atque consilio, tum 
Regis augustissimi decreto, gratias illis referre nos oportet, quod eius 
lumine atque auctoritate non plane orbata sit Academia Rheno-Traiectina, 
Ipsum. compellare volueram, sed maximis occupationibus se impediri, 
quominus hic adesse posset, hesterno die mecum communicavit. — Vobis 
autem non possum non gratulari, Viri doctissimi OUDEMANS et VLAANDE- 
REN! de honoribus, quibus orħati estis. Eam enim Academiae Curatores 
in utroque vestrum posuerunt fiduciam, ut una cum Zectore Chemiae, 
Viro Doct. Gunnıne, lectiones habere vobis mandaverint , quas Cl. MULDER 
dare solebat. Nec spes, de vobis suscepta, eos fefellit: quod ab idoneis 
harum rerum iudicibus me accepisse, lubens palam declaro. Pergite igitur 
vos, Viri doctissimi! eadem, qua coepistis, diligentia, et ardore munere 
vestro fungi, atque tum disciplinae vestrae, tum civibus academicis, cete- 
risque , qui ad lectiones vestras confluant, prodesse studete. 

Nec te praeterire volo, Cl. bE FREMERY! quippe cui per quinque lustra 
et quod excurrit, munere tuo fungi contigerit. Est certe haec singularis 
felicitas: ita enim data tibi fuit facultas per longum sane tempus ét disci- 


102 H. E. VINKE 


plinae tuae operam navandi, ét Studiosorum commoda provehendi. Te in- 
tuenti, Patris tui imago continue mihi ante oculos versatur, cui quantum 
debeam, in oratione mea inaugurali palam testatus sum 187). Conservet 
Deus vitam tuam, quae ut ét disciplinae tuae, ét Academiae nostrae 
magno sit emolumento sincere ab Illo optamus. 


Sed maior etiam felicitas contigit tibi, Cl. Grorneswouo! quippe qui 
non per quinque tantum lustra munere tuo functus sis, sed ad calcem 
usque, a lege positam, spatium decurreris, iamque septuagenarius ét de- 
creto regio honorifice dimissus sis, ét iure tuo docendi munus deponas. 
Functus autem eo es diligenter, strenue, religiose. Ante oculos semper 
habuisti finem, cui destinati essent discipuli, tuae curae commissi; quam 
ob causam ita eos instituere studuisti, ut, adhibitis aliis dialectis Orienta- 
libus, Hebraeas praesertim litteras et antiquitatem callerent, V. F. libros 
bene intelligerent, eademque, qua ipse plenus es, fide, divinis oraculis 
habenda, imbuerentur, sine qua ss. Antistites verba facere ex pectore ad 
populum Christianum non possint. Conscientia bene actae vitae gaudens, 
otio tuo honestissimo laeto fruare animo, sitque tibi Codex ille, quem 
diurna nocturnaque manu versas, tum in reliquae vitae tempore, tum in 
ipsa morte fons consolationis gaudiique uberrimus. 

Novistis, AA.! quam vehementer rursus nostram urserit civitatem tristis- 
simuüs iste morbus, quem adpropinqùūantem magna cum sollicitudine vide- 
bamus. Novistis, quot carissima capita cuiuscunque ordinis, loci, aetatis 
abstulerit, alteram post alterum in cava busta trahens. Pepercerat autem 
adhuc Professorum ordini.. Iam vero invadit capitalis ille hostis in nostrum 
quoquė van Rrrs, Collegam cċoniunctissimum. Quo audito, afflicti et per- 
turbati, summo premińmur angore ad unum omnes. Confluimus ad domum 
eius continue. Medicos eius fidelissimos, quid sentiant de morbi vi, sus- 
penso animo interrogamus. Prudenter quidem illi, ut solent, at ita tamen 
respondent, ut vitae periculum adesse intelligamus. Annuit autem votis 
nostris precibusque paterna Dei benevolentia, Ecce adest Vir desideratissi- 
mus, plane confirmatus, pristina gaudens valetudine. Quod cum video, 
summo ego afficior gaudio, Collega coniunctissime! qui eo iam tempore, 
` quo una in hac Academia versabamur, permagni te feci. Sed quid de me 


k. 
i 
ł 
| 
Å 
i 
gi 
å 
4 
i 
2 


eicae aaan 


PR 


OCR- AVTE O} 1083 


‘uno dico? Omnes gaudemus, imo tota civitas gaudet de conservata vita 


tua carissima, gratiasque tecum agimus, quas possumus, maximas supremo 
primum Numini, sine quo nihil proficiat humana sapientia, deinde tibi 
etiam, cl. SuERrmaNnE! pro singulari, qua Collegae coniunctissimi valetu- 
dini, una cum eius Medico, consuluisti, cura et diligentia.- 

„Ad -vacuam defuncti sedem occupandam decreto Regio vocatus est BER- 
NARDUS TER HAAR, quem delatam sibi provinciam suscepisse laetamur”. 
Haec iis, quae de Royaarpsio nostro vere praedicaverat, addidit decessor 
meus 188), Addidit autem non e sua tantum, sed ex mea quoque sententia. 
Novi enim patrem tuum, Collega aestumatissime! virum, in quo erat comi- 
tate condita gravitas, cuiusque imaginem honoratissimam et suavissimam 
etiamnum possum cogitatione depingere, teque haud uno nomine similem 
ei esse acceperam. Praeterea uterque nostrum , iuvenili aetate, eodem usi 
sumus Magistro, in rebus ad religionem spectantibus, carissimo nostro 
WOLTERBEEKIO, cui plurimum nos debere grato animo palam testamur. 
Neque ex mea tantum, verum etiam ex cl. Boumannı,: Collegae coniun- 
ctissšimi, quem graviter aegrotare, atque hanc ob causam abesse dolemus , 
sententia locutus est praecedentis anni Rector. Noveramus enim non pulcri 
modo, sed et veri bonique, quo imbutus es, sensum. Noveramus humani- 
tatem tuam, modestiam , animi candorem , moderationem , doctrinae denique 
copiam, libris, quos conscripsisti, egregiis abunde probatam. Nec spes, 
quam de te concepimus, nos fefellit. Nam oratione tua inaugurali, quae 
tum argumenti pondere et gravitate, tum verborum elegantia magnopere, se 
commendavit, omniumque applausu accepta est, continuo magnam. de te 
exceptationem dedisti, tuaque consuetudo ac familiaritas nos iam docuit, 
de studiis tuis moribusque vere praedicata esse, quae ad nostras aures per- 
venerant. Gratulamur igitur tibi ex animo de honore in te collato, deque 


= munere a te suscepto. Nec tibi tantum gratulamur, sed et nobismet ipsis, 


atque Academiae nostrae. Nos non desideramus amicitiae tuae testificatio- 
nem, neque-tu nostrae. Tisdem enim iam animi sensibus studiisque iuncti 
sumus, id unice spectantes atque optantes, ut communis nostra opera ten- 
dat ad Academiae nostrae celebritatem, veramque Societatis Christianae 
salutem augendam et amplificandam. 

Sed in fatis Academiae enarrandis de Civibus eius etiam mihi est dicen- 


104 H. E. VINKE 


dum. Quam vellem, ut de his idem atque de Professoribus possem affir- 
mare. Quatuor autem iuvenes egregii ét nobis, ét parentibus suis atque 
cognatis morte acerba erepti sunt, nempe Ianus Maas, WiıumeLMUS AN- 
THONIUS VAN Doorn, DıpERIcCUs TIreERD Visser et IOHANNES CAROLUS 
vaN Zyst, Nec practermittendus est doct. Ecco EKKER, quem , etsi Aca- 
demiae iam valedixerat, civibus tamen eius adnumerandum ‘censeo. Nam 
me Rectore, dissertationem suam de CremeNTIS Romani priore ad Corin- 
thios epistola publice defendit, summisque cum laudibus Theologiae doctor 
creatus est, stationem desiderans atque exspectans, qua Societatis Christi- 
anae commodis ex animi votis posset inservire. Sed aliter placuit sapi- 
enti rerum nostrarum Moderatori. Ereptus est tibi, aestumatissime 
Exxer! Zecco tuus filius dilectissimus; sed ereptus non in perpetuum; nam 
animus eius non te deserens, sed respectans, in ea loca discessit, quo tibi 
ipsi cernebat esse veniendum, Sit illi, sit ceteris quoque defunctis terra 
levis, fidesque, quam praedicavi, ét tibi, ét illoram cognatis spem certam 
iniiciat, qua sustentati atque erecti in Dei voluntate aequo animo acquies- 
catis. — Haec dicenti mihi succurrit gravissimum illud Turu effatum : 
„Quis est tam stultus, quamvis sit adolescens, cui sit exploratum , se ad 
nvyesperam esse victurum?” 159) Utendum igitur est aetate , atque ita insti- 
tuenda nostra vita, ut ét officia, hîc a nobis colenda, praestemus, ét su- 
blimiori illi praeparemur vitae, quam post terrestrem hanc spe exspecta- 
mus. Omnesne hoc semper memoria tenuistis, atque imis infixum medul- 
lis, Commilitones amicissimi! (Omnesne strenuam assiduamque `studiis 
doctrinae operam navastis, propositumque finem , quo cursum dirigere de- 
betis, continue ante oculos habuistis? Omnesne vestros parentes ac prae- 
ceptores iusto semper obsequio et observantia coluistis? Ad has aliasque 
eiusmodi quaestiones ipsi respondeatis velim. Equidem festo hoc laetoque 
die neminem vestrum palam reprehendere volo. Et sane pauca tantum , 
quae vel oculis vel auribus percepi, in paucis reprehendenda haberem : 
quae ipsi iam, ut spero ẹt confido, cum animi pudore memoria recolitis , 
et condemnatis. Multi certe vestrum studiorum assiduitate bonisque mori- 
bus magnum in modum se commendarunt. Nec possum non vos nomi- 
natim laudare, ornatissimi van Wacenner et Hacen! quorum uterque 
propter bene conscriptam Commentationem a Professoribus Groninganis , 


aa araa ar 


ORATIO. 105 


alter a Facultate Medica, alter a Theologorum Ordine‘ honorifico ornati 
estis testimonio. Quid? quod praeter laudabilia, quae fovent ac tuentur , 
instituta, novum etiam Cives academici condiderunt sodalitium , névrtæ 
vóņræ dictum, bene intelligentes, verissimum esse, quod monet TULLIUS , 
„omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habere quoddam commune 
„vinculum , et quasi cognatione quadam inter se contineri 180).” 

Ad artes autem illas exercendas idoneis opus est subsidiis adminiculisque : 
quam ob causam in commemorandis Academiae fatis de illis etiam referre 
me oportet. ; ; 

Cubicula, Professoram conventui ac Studiosorum .examinibus habendis 
destinata, nec sufficere, et minus apta esse novimus omnes.: Alia igitur 
eaque commoda iis addendi facultas: ne desit Curatoribus, iusta de causa 
optamus. 

Bibliotheca per proximum annum a multis ét Academiae civibus, ét- ab 
aliis frequentata , plurimis magno usui fuit. Librorum numerus insigniter 
auctus est donis, quibus illa tum ab augustissimo Rege, tum aliorum ac- 
commodatione donata fuit., Societas Vattemariana , hoc quoque anno, haud 
paucos libros, maxime ad res Americae Septentrionalis pertinentes, trans- 
misit. Jzstitutio Smissoniana, quae Washingtoniae floret, amplum librorum 
apparatum Zraiectinae artium et doctrinarum Societati dono obtulit, qui 
omines in Bibliotheca collocati communi usui expositi sunt. Praeterea tam 
ex aerario publico, quam singulari Curatorum liberalitate, cum aliunde, 
tum e Bibliothecis Seenwykiana et Wolterbeekiana magnam librorum , ra- 
riorum etiam et pretiosorum, copiam acquisivimus, qui huc usque in nostra 


. Bibliotheca desiderabantur. Crescente autem in dies librorum multitudine , 
in dies magis deficit quoque locus, quo apte disponi possint et conservari. 


Multi iam vel duplici ordine positi sunt, vel, refertis pluteis ,'` in ligneo 
aedificii solo. strati iacent, ut adeo non sine causa de amplificando aedifi- 
cio deliberent Curatores: quae Virorum amplissimorum deliberatio ut bonum 


habeat eventum ét Bibliothecae nostrae Praefectus, ét nos omnes ardentis- 


sime speramus. 
Museum Anatomicum non modo nonnullis auctum est speciminibus , sed 
tota etiam collectio meliori denuo ordine est disposita. 
; 14 


106 H. E. VINKE 


Laboratorio Physiologico. item varia addita sunt instrumėnta pretiosa, in 
his Kymographion , perfectumque oculi Speculum. 

Nosocomium Academicum gaudet hodie instrumentis Chirurgicis sufficien- 
tibus, multis novis iisque pretiosis illi additis. Sed ipsarum aedium mi- 
serrima conditio adhuc ea est, ut nec aegrotantes capi illis queant riteque 
curari, nec instrumenta apte servari. Verbo, Wosocomium ne dici quidem 
meretur. Itaque de emendando illo et amplificando iam diu cogitarunt 
Curatores, magnaque nunc spes est, ut coniunctis tum illorum , tum Ma- 
gistratuum civilium, tum Praefectuum Nosocomii urbani curis, tandem 
ratum fiat, quod plures iam annos in votis fuit. 

Museum Physicum, Laboratorium Chemicum et Observatorium Microsco- 
picum laeto statu gaudere pergunt. Quod affirmari quoque potest de Horto 
botanico, cuius tamen aedificia, asservandis plantis destinata, minus apta , 
magnaque emendatione indigere dicuntur. 

Speculae denique astronomicae aedificatio absoluta est: qua de re mirifi- 
cum in modum gaudemus, pro cura, quam illius gesserunt Curatores , 
maximas iis gratias agentes. Consecuti enim iam sumus, ~ut praeclara 
„Astronomiae doctrina,” verbis utor cl, MuxLpenrıi 181), vpro rei dignitate 
net cum fructu discentium in hac Universitate coli et explicari queat: ” 
quae verba, praesertim auctoritate cl. Buys Barrot nisus, lubens mea facio. 


Communicavi vobiscum, AA.! de institutis adminiculisque . academicis, 
quae vel ipse noveram, vel a Collegis meis acceperam. Quo facto, ad vos 
iterum me conyerto, Iuvenes praestantissimi! Commilitones ornatissimi ! 
Certaminis enim ineundi facultatem vobis indico praebeoque, non quale 
iam, eheu! inter potentiores Europae gentes geritur, sed litterarium, ho- 
nestum, honorificum, quo nullum est periculum, ut sauciemini atque ex 
acceptis vulneribus moriamini; sed quo ingenii animique vires acuantur , 
explicentur, augeantur. Ad respondendum enim tum vobis, tum`cetera- 
rum Academiarum et Athenacorum civibus proponuntur hae Quaestiones: 


A FACULTATE THEOLOGICA : 


Ostendatur ex historia, quid Carolingico aevo religionis Christianae vim 
moralem in gentes Neo-Europaeas impediverit; quomodo vel sic tamen 


aA 


EOT ANS AEOS ANERE E 


ORATIO. 107 


haec religio praestantissimam ac beneficam suam indolem satis superque 
comprobaverit. 


A FACULTATE IURIDICA : 


I. Enarretur historia fideicommissorum in patria nostra. 

II. Qui post Huconem Grorrum in Belgio nostro iuris gentium peritia 
insignes fuerint viri docti, ordine Chronologico recenseantur, deinde quid 
in primariis illius disciplinae partibus singuli praestiterint, exponatur. 


A FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITTERARUM HUMANIORUM: 


I. Instituatur disquisitio de Horatu pistola ad Pisones, qùa prae- 
cipui loci, in quibus vel verborum, vel rerum controversia aut obscuritas 
inest, ponderatis Criticorum rationibus, explicentur. 

II. Exponatur, quid ad diiudicandam celeberrimam de animi existentia 
quaestiónem hac nostra aetate Anthropologia attulerit. 


A FACULTATE MEDICA : 


Experimentis tum in ranis, tum vero praesertim in mammalibus insti- 
tutis, inquiratur in differentiam mutationum, vulnera et fracturas sequen- 
tium, prouti trunci nervorum, ad laesa membra pertinentium , vel dissecti , 
yel non dissecti fuerint, ita quidem , ut, ratione habita tam aliorum, quam 
Konner disquisitionum , vis nervorum in inflammationem , suppurationem , 
novarum universe partium formationem, in ipsam adeo vulnerum et fra- 
cturarum sanationem , quantum fieri possit, eluceat. 


A FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS: 


I. Critice exponantur naturae scrutatorum indagationes et opiniones de 
Arthropodum oculorum compositorum fabrica, et partium functione phy- 
siologica, additis, quantum possit, propriis observationibus. 

; .14* 


108 E. H. VINKE ORATIO. 


II. Quamnam significationem tribuerunt Geometrae recentiores quanti- 
tatibus, quae dicuntur, imaginariis in Geometria, et quo iure? 


Videor mihi iam videre inter vos, qui honesto decoroque honoris studio 
flagrantes, audita hac illave quaestione continuo consilium ceperint, ingenii 
sui vires periclitandi. Agite vos, Commilitones! laudabile hoc consilium 
strenue persequamini, nec palmam vobis ab alius Academiae, vel Athenaei 
civibus praeripi patiamini. 


Restat, ut Rectoris magnifici munus deponam, ac Successori designato 
tradam. Itaque ex Regis augustissimi decreto te, Iacose van HALL! 
in proximum annum Rectorem magnificum dico, renuntio, proclamo. Ac- 
cedas igitur, Vir Clarissime! locumque occupes, quem tibi feci vacuum. — 
Salve iam, magnifice Rector! iterumque salve. Quidquid 'ét honoris ét 
oneris habeat Academiae magistratus, eo lubentius in te devolvo, quo cer- 
tius mihi persuasi, tuto tibi mandari, quod recte curatum velimus. Sit 
tibi valetudo „opportuna, ut munere tuo fungi possis cum voluptate! Au- 
geatur Civium academicorum numerus! Commendent se singuli studiorum 
assiduitate, modestia, humanitate, probitate, floreatque, te Rectore, Aca- 
demia Rheno-Traiectina! — His tu votis precibusque annuas, Pater coe- 
lestis! Gratias Tibi agimus, quas possumus, maximas pro beneficiis, qui- 
bus ét nos omnes, ét Rectorem, munere suo iam defunctum, cumulasti. 
Tu hoc quoque anno academico ‘salvos nos serves et incolumes! Tu tenui 
valetudine utentes confirmes ,- Seniorumque corporis et animi vires susten- 
tes! In Te fiduciam nostram reponimus omnes. Tibi sit laus, et honos, 
et gloria ! i 


DIXI. i 


E T r E E NS 


ANNOTATIO. 


1) Vid. Act. IV: 32. - 2) Vid. 1 Cor. XII: 12 sqq. i 

3) Praeclare NeannerR, Der heilige Bernhard und sein Zeitalter ed. 23 p. 381: »Nirgends”, ` 
‘inquit, werden wir in solchen Kämpfen Recht und Unrecht nur auf Einer Seite finden, 
~- „sondern wir werden den a des Christenthums als einen getrübten von bei- 
»den Seiten erkennen müssen”? 

4) Vid. Ioh. III: 15, 16, is. Act. X: 43. XVI: 30, 31. Rom. I: 16: 1 Ioh. V: 1, 5 al. 

5) Marc. I: 15. 6) Ioh. V: 24. VIII: į1. 1) Ioh. V: 47. 

8) Matth. XII: 11, 19. 9) Ioh. III: 12. 10) Luc. VIT: 12. Ioh. VIII: 47. 

11) Ioh. VIII: 32. 13) Ioh. XVII: 3. 14) Ioh. XVI: 27. 15) Toh. V: 44. 

16) Ioh. XI: 42. XVII: 8, 21. 17) Ioh. IJ: 16. 

. 18) Ioh. I: 51. IV: 26. VIIT: 24. X: 24—26, 36, 38. XIII: 19. 

19) Ioh. X: 38. XIV: 10, 11. 20) Luc. XIX: 10. 

21) Matth. XX: 28. XXVI: 28. Ioh. III: 14, 15. VI: 51l sqq. X: 11, 17, 18. 

22) Ioh. XX: 29. 23) Matth. V—VII. Luc. XV. Ioh. V, VI, VII al. 

24) Rom. I: 1, 16. X: 16. Philipp. I: 27. Col. I: 23. 25) Eph. I: 13. 

26) Rom. X: 17. ` 27) 1 Thess. II: 13. Act. XIII: 26. 28) 2 Thess. IT: 12, 13. 

29) Eph. I: 13. 30) 1 Tim. IV: 6 31) Matth. XXIII: 8. 32) 1 Cor. I: 21. 

33) Perrus ceterique Apostoli Act. II: 36. V: 30—32. Perrus et Ionannes, Act. III: 
18 sqq. IV: 11, 12. Perrus, Act. X: 34 sqq. Iomannes, Ev. XX: 31. 1l Ep. IV: 15. 
V: l. PavurLus, Act. IX: 20. XIII: 23; Rom. I: 3. 1 Cor. II: 2. IN: 11. XV: 1 sqq. 

34) Ioh. I: 14. 1 Ioh. IV: 2. : 

35) PETRUS ceterique Apostoli, Act. IE: 23 sqq. V : 80—32. PETRUS et IOHANNES 
Act. III: 13—15. IV: 10. Perrus, Act. X: 39—42. 1 Ep. I: 3, 19. II: 24. TII: 18. 
IonannEs Ev. XIX: 35. XX. 8. 1. Ep. I: 7. III: 16. PaurLus, Act. XII: 27 sqġ. 
Rom. II: 25, 26. IV: 25. V: 6—10. X: 9. 1 Cor. XV: 3 sqq. 2 Cor. V: 19, 21. 
1l Thess. IV: 14 al. s : 


110 U WAR IVI NRE 


36) Perrus ceterique Apostoli, Act. II: 36. V: 31. Perrus, Act. X: 42. IOHANNES, 

l Ep. II: 28. PAULLUS, Rom. VII: 84. XIV: 9. Eph. IT: 20—23 al. 

37) Perrus ceterique Apostoli, Act. IT: 38. V: 31. Perrus et IOHANNES, Act, IV : 12. 

Iomannes, Ev. XX: 31. 1 Ep. II: 2. III: 5. IV: 9, 10. PaurLus, Act. XIII: 88, 

39. 1 Cor. I: 380 al. 

38) Rom. V: 8. 1 Ioh. EV: 8—10, 14, 16. 
89) 1 Cor. II: 2. Gal. I: 6—9. 1l Ioh. IV: 2. V: 1. 
40) Act. XI: 4 sqq. XV. 1 Cor. XV. Ep. ad Gal. Eph. IV: 13—15. 1 Ioh. IVi:$; 

2 Ep. 9, 10; 

41) Vid. Act. VI : 7. Eph. IV : 13.. Iad. 3. — Sed conf. cl. van HENGEL, Betoog, 

dat het woord „geloof (riori)? in het N. T. nergens nde leer des geloofs”, maar overal 

„de daad des geloofs”? beteekent, in Bijdr. tot bevordering van Bìjb. Uitlegk., verz. door 

van Wiıries, I. 1. p. 123 sqq. 

42) Ioh. IM: 15, 16, 18. 43) Ioh. IV: 21. 

44) Ioh. V: 38, 46. VII: 38, 39. VIII: 24, 45, 46. X: 37, 38. ; 

45) Ioh. VI: 29, 35, 40, 47. XIT: 36, 44, 46. 

46) Ioh. IX: 35. 47) Ioh. XT: 25, 26. 48) Ioh. XIV: 1. XVI: 9. 

49) Act. II. II. IV. V. IX : 22, 23. X: 36 sqq. XII: 16 sqq. XVI: 31. XVII: 

2, 3, 3l al, 

50) Perrus 1 Ep. I: 8. I: 6. Iomannes Ev. I: 12. 1 Ep. II: 23. V: 10, 13. 

Pavrtus, Rom. IX: 33. X: 11, 14. 1 Cor. II: 2. ITL: 11. Gal. IT: 16. II: 26. Eph. 

I: 15. Philipp. I: 29. 1 Tim. I: 16. 2 Tim, I: 12. IIT: 15. Philem. 5 al. 

51) Vocabula mieri et mirsúsiv modo cum praepositionibus £v, sis, êm}, mpg, modo 
cum dicendi formulis, rA èvópæri, cic Tò vouz, modo etiam cum Genitivo et Dativo coniungunt. 

52) Ioh., V: 24. 58) Ioh, VIII: 47. 54) Ioh. XI; 44. 

55) Ioh. XIV: 1. 56) l Petr. IÈ 21. Conf. et Hebr. VIL; 25. 

57) 1 Ioh. V: 9—11. 51) Rom. IV: 24. Conf. et Tit. IIT: 8. 

59) 1 Thess. I; 8. Vid. et Act. XVI: 34, coll. s. 31. 60) Ioh. XII: 45. XIV: 9. 

61) Luc. XVIII: 8. XXII: 32. Act, VI: 5, 1, 8. XI: 24. XIIL: 8. XIV : 22, 27. 

XV: 9. XVI: 5. Rom. I: 5, 8, 12. IIT: 27, 28, 30, 31. Gal. I: 23, I: 23, 24, 

25. V: 5, 6al x : } 
62) Matth. XXI: 22. Marc, XI: 23, 24. XVI: 16. Ioh. I: 7, IV: 48. X: 25, 26. 

Act, IL: 44. IV: 32. XI: 21. XII:-12, 39, 41, 48. XIV: 1; XV: 5, 1L XVIL; 

12, 34, Rom. II: 22. VI: 8. X; 4 XII: 11. XV; 13 al, K 
63) Iac. II: 17, 26. ' 
64) Vid. Rom. V: 1 sqq. XV: 3. Gal. V; 6. İoh. HI: 15, 16. XV: 1 s4 XVII: i 

21, 28, 1 Ioh: I: 3,6, 9 ' 
65) Ioh. I; 11, 12. 66) Ioh. VI: 85. 67) 1 Ioh. V: 12. l 
68) 2 Cor. XIII: 5, Gal. IL: 20. 69) 1 Cor. VI: 1L. 

10) 2 Cor, V: 17. 11) Eph. II: 10. 


ORATIO. 111 


12) Vid. Act. TI : 44, 45. IV: 32, 34—37. VI: 1—6. Cf. NeanbeR, Denkwiürdig- 
keiten aus der Geschichte des Christlichen Lebens, t. T. ed. 3%, p. 92 sqq. 

73) Vid. NEANDER, l. modo l. p. 96 seqq. 74) 2 Cor. XI: 23—27. 

-15) Vid. HacenBAon, die Christl. Kirche der 3 erste Jahrh. Leipz. 1853. p. 197 sqq. 
NranDER, Denkwürdigk. p. 98 sqq. 

16) Vid. A. vaN TOORENENBERGEN, Keur uit de geschiedenis der Martelmen van de 
Protest. Apostolisch-Kathol. Kerk. x 
11) Hebr. XI: 1, 6. — Cf» et de fidei notione -apud Irsum et App. E. Reuss, Histoire 
de la `Théologie Ohrétienne au siècle apostolique, t.I. p.211 sqq. t. II. p. 121 sqq. et 418 sqq. 

18) Praecipua quae habent haec sunt: CLEMENS Rom., I ad Cor. ce XXXIIL: „Kæ uers 
oŭv, inquit, 3è bsAńuæroç aùroð (Dei) êv Kporä Incoù xAanbévres, où ò? aúrõy ðxaotueba , 


Gy 


 oùòè è rÄç ġuerépaçs colus, Ñ cuvésswç, Ñ sùceßeslag, Ñ žpywv, Öv xarseipyasóénelu èy 


ósióryri nupi: QAAÈ diù rg miorewg, SÈ Jo mávraç roù àm wiðvoç ô muvroupátTwp Osùs 
édixalwosv,? Capp: seqq. ad bona opera et caritatem adhortans. Hermas, Past. L. I. Vis. 
III. § VIII: Per hanc” (fidem) vsalvifient electi Dei. — Ex fide nascitur abstinentia; de 


#abstinentia simplicitas; de simplicitate- innocentia; de innocentia modèstia; de modestia 


„disciplina et caritas??? Ienarius Ep. ad Ephes. c. XVI: ne? oùy of xarà cápzæ raðra 
mpáccovreg &mébavov, mósy ČA, è%y (Tig) mieri Ocot èy xauý ddasnaniæ lein, ûrèp is 
'Ingoðs Xporòç èsravpóðn; in Ep. ad Magnes., c. I. et ad Smyrnaeos c, VI. mistig xa čyanà 
iunguntur , altera alteri simpliciter apposita; in Zp. ad Eph. c. XIV : ġ micri na ġ yára 
dicuntur pà Çwñs xa réàoç. "Apy èv miseris, réog òè yára. To 3è Béo, èv évóryTi 
yevóuevæ, Osoŭ sri Té òè AAG máta sis xarougyabiav &xorovbáé èstri. Obec mieri 
ènayysààóusyos ġuaprávsi. Porycar?rus in Ep: ad Philipp. c. IIL: ġ mieris dicitur párno 
ravtwy ġpõv, èmaxoouvboúeng to èAmiòos, mpouyoúsne tTăs čyámrnç. — Of. et E. EKKER, 
Disquisitio crit. et hist. de Clementis Romani priore ad Car. epist. Trai, ad Rh. 1854. p. 15 sqq. 

19) Of. HorstEDE DE Groor, Het onderscheid tusschen de doorgaande voorstelling van 
„geloof” in de S8. des N, V. en de beteekenis van dit woord, die in de stelsels der Godgeleer- 
den sedert de Alex. Kerkvaders de heerschende is geworden, in Waarh. in liefde, 1842. I. 

80) Vid. HaceNsacs, l.l. p. 221. 

81) Cf. RenerENNING, Origenes. Eine Darstellung seines Lebens und seiner. Lehre, p. 1. 
Bon. 1841, ubi CLementIs de fide sententiam exponit, p. 152 sqq. ORIGENIS, p. 335 sqq. 

82) Liber Gr. inscribitur: #xðogi xpißňs rňg òpðoðókou míorsws. 

83) Verba sunt Mıcm. LeguIen, in Prol. ad Ioannis Damasceni Opp. omnia, t. I. p.118 
sq. cuius ed. in seqq. laudo. 

84) Praecipua Ioannis D. dicta, huc spectantia, haec sunt: mieri yupe čpywv vexpé 
ŝoti, ôuoiwg «aè čpya yue miorews h yèp kAnbàe rioris Zà rõv čpywy Soxiuáčeræ l. IV. 
c. IX. p. 261. ġ péro miorig SirAñ goriv ori yàp miorig-èE xoc &xoúovrsc yàp r&v 
bsiwy ypæüy, moTsúousv Tý dasz roù &ylou mveúparos. Ürn SÈ resioŬras mĂsi ToTg 
vopobernbsTo ýrò roð Xporoŭ, žpyw miorsúovog, sòosfoŭew, zaù règ èvroùç mpéTTovoa 
TÙ vanaicavros hus ô yp pÀ xark rÀàvy mapásori rg «ulous èxuànsias miorstwy, 


112 H. E. VINKE., 

Ñ xomvwvyõðy uÈ rõv krórmwy Epyav rë ðaßódw, ğriorós sri, l. IV. & X. p. 263. mieri 
Dè oriy &moàvrpaypóvyros cuyxarébesig, l. IV. c. XI. p. 263. Conf. tamen et 1. IV. c. IX. 
p. 261,, ubi: mieri ulobereTy dòs, xairo: övrag xriouara, Sù roð mysúpæroc, uw? sie Tùy 
kpyalav ysi paxapóryræ, paucique alii ll., ubi paullo meliora docere videtur. 

85) Vid: SUIcERI, Zes. Heel. t. II. in v. p. 125 sq. 

86) Vid. mea Libr. Symö. Eccl. Ref. Nederl. ed. p. 289 sqq. 

87) Vid. BAUMGARTEN-CRUSIUS, Le%rb.'der Christl. Dogmengeschichte, t. I. p. 111. 

88) Vid. eius 1. de praescript. kaereticorum, Cap. XIV. Cf. tamen ,. quae narrat NEANDER 
in Antignosticus. Geist des Tertullianus caett. Berl. 1825. p. 323 sqq. 393 sq. 
= 89) De Cyprīaxo vid. J. OLuaRIsse, in diar. de Fakkel, ed. a SPRENGER VAN saghe, 
a 6, 7, 9 et HacexBAaCH, l. l p. 259 sqq- 

90) ~Titubabit,? inquit, ~fides, si divinarum Scripturarum vacillat auctoritas : porro fide 
#stitubante, ckaritas etiam ipsa languescit. Nam si a fide quisque ceciderit, a charitate 
vetiam necesse est cadat”, Opp. t. IIT. p. 39. A. Quae nec corporeo sensu experti sumus , 
„nec mente assequi valuimus aut valemus, eis sine ulla dubitatione credenda sunt testibus, a 
„quibus ea, quae divina vocari iam meruit Scriptura, confecta est: qui ea sive per corpus, sive 
sper animum, divinitus adiuti, -vel videre, vel etiam praevidere poterunt”, t. VI. p. 346. A. 

91) Quid credendum? Quae Symbolo apostolico continentur”, t. VI. p. 346 sqq. Vid. 
et ib. p. 280 et 429. A. ; 

92) Opp. t. VI. p.: 262. A. B. 93) Opp. t. VI. p. 216. 

94) sIn quibus nihil interest ad capessendum Dei regnum, utrum credantur an non — 
~in his errare, id est, aliud pro alio putare, non arbitrandum est esse peccatum; aut si 
sest, minimum esse`atque levissimum. — Ad illam viam non pertinet, qua imus ad Deum : 
squae via fides est Christi, quae per dilectionem operatur”, Opp. t. VI. p. 537. A. B. 

95) Opp. t. VI. p. 346. B. . 96) Opp. t. VIII. p. 1448. B. 

971) E pluribus Il. probandi causa hos laudo: ~Laus fidei explicari a me nullo kad 
„potest, sed a fidelibus cogitari potest”, Opp. t. V. p. 304. B. — v~Initium bonae 
„yitae, cui vita etiam aeterna debetur, recta fides est. Est, autem fides credere quod 
„nondum vides: cuius fidei merces est videre quod credis”, ibid. p. 303. D. — vQuid est 
#credere, nisi consentire verum esse quod dicitur”, t. X. p. 351. C. — ~Fides est gradus 
intelligendi: intellectus autem - meritum fidei”, t. IIT. p. 39. A. — Corrige definitionem 
stuam, non ut fidem respuas, sed ut ea, quae fidei firmitate iam tenes, etiam rationis luce 
„conspicias. Absit namque, ut hoc in nobis Deus oderit, in quo nos reliquis animantibus 
vexcellentiores creavit. Absit, inquam, ut ideo credamus, ne rationem accipiamus sive 
squaeramus; cum etiam credere non-possemus, nisi rationales animas haberemus. — Fides 
vpraecedat rationem, qua cor mundetur, ut magnae rationis capiat et. perferat lucem; hoc 
vutique rationis est. — Haec. dixerim, ut fidem tuam ad amorem intelligentiae cohorter , 
nad quam ratio vera perducit, et`cui fides animum praeparat”, t. II. p.518 A. et p. 519. 0. — 
„Quod intellectui nostro nondum eluxit , non debet a firmitate fidei dimitti”, t. VIII. p. 1321. A. — 
Ex aliqua parte verum est, quod ille dicit: intelligam ut credam, eț ego qui dico, sicut 


P SES O TENANE 


P ENSA V E 


i e n i 


aA a a 


ORATIO. 113 


edicit Propheta: imo crede ut intelligas: verum dicimus, concordemus. Ergo intellige ut 
„credas: crede ut intelligas. Breviter dico, quomodo utrumque sine controversia accipiamus. 
vĪntellige ut credas verbum meum: crede ut intelligas verbum Dei”, t. V. p. 308. C. — 
„Errat quisquis putat veritatem se posse cognoscere, cum adhuc nequiter vivat. — Itaque 
„priusquam mens nostra purgetur, debemus credere, quod intelligere nondum valemus, quo- 
#niam verissime dictum est per Prophetam: nisi credideritis , non intelligetis , t. VI. p. 428 sq. — 
„Oredere in Christum non hoc est habere daemonum fidem, quae recte mortua perhibetur ; 
„used fidem, quae per dilectionem operatur”, t. VI. p. 315. B. — Si Christus” (fundamen- 
tum est) ~procul dubio fides Christi: per fidem quippe habitat Christus in cordibus nostris, 
vsicut idem Apostolus” (Paulus) dicit. Porro si fides Christi, illa utique, quam definivit 
„Apostolus, quae per dilectionem operatur. Non enim fides illa daemonum, cum et ipsi 
voredant et contremiscant, et Filium Dei confiteantur Iesum, potest accipi in fundamento. 
„Quare, nisi quia non est fides, quae per dilectionem operatur, sed quae exprimitur per 
#timorem? Fides itaque Christi, fides gratiae Christianae, id est fides, quae per dilectionem 
voperatur, posita in fundamento neminem perire permittit”, ibid. p. 312. B. C. — Si adsit 
„fides, quae per dilectionem operatur, incipit condelectari legi Dei secundum interiorem 
„hominem”, t. X. p. 330. A. — rvInseparabilis est bona vita a fide, quae per dilectionem 
„operatur, imo vero ea ipsa est bona vita”, t. VI. p. 323. A. — sHaec est fides”, (qua 
Deum patrem invocamus, omniaque bona ab eo petimus) sex qua iustus vivit; haec est 
sfides, qua creditur in eum, qui iustificat impium; haec est fides, per quam excluditur glo- 
sriatio; haec est fides, qua impetratur largitas Spiritus, de quo dicitur: Nos enim spiritu 
vex fide spem iustitiae exspectamus”, te X. p.353 sq D. A. 

98) Vid. Anszrmı lib. Our Deus komo? L. I. c. I. XXV. L. II. c. XXII. Cf. NEANDER, 


-der hi Bernhard caett. p. 165, 235. 


99) Cf. NEANDER, l. modo }, p. 172 sqq. et quam laudat, ABAELARDI Introd. in Theol. 
nec non ULLMANN, Reformatoren vor der Reform. I. 46 sq. et Iom. OFFERHAUS diss, theol., 
ezshibens ABAELARDI Theologi Methodum, p. 43 sqq. 

100) Vid. eius l. de veritate Cathol. fidei contra gentiles; s. summa philosophica, e rec. 
P. C. Roux DAVERGNE, E. DYZELGUIER et E. G. DuranD, t. II. c XL, ubi probare 
conatur felicitatem humanam non consistere in cognitione Dei, quae est per fidem,” vFe- 
#licitas enim”, inquit, vest perfecta humani intellectus operatio. In cognitione autem fidei 
vinvenitur operatio intellectus imperfectissima.” Cf. et t. I. o IV—VI, et I. all. ab 
HOFSTEDE DE GROOT, l. l. p. 111, nec non ULLMANN, l. l. p. 41 sq. 

101) Vid. NEANDER, l. modo laud. p. 25, 50, 54 sq. 134 sq. in pr. p. 141 sqq- 

102) Vid. Conf. August. Art. XX. 

103) Ne de Lurmrro dicam, vScholastica fides”, inquit MELANTHON, ~nihil nisi mortua 
vopinio est?, in Locis Theol. ad fidem ed. primae 1521 ed. ab AueustI, Lips. 1821. p. 93. 
Idem contendit, ibid. p. 116: ~nihil fuisse spiritus in toto isto Scholasticorum genere” , 
imo ~nihil docere ‘Sophistas nisi mendacium, vanitatem et hypocrisin”, ibid. p. 90, ac 


quaerit p. 106: ~Ubi promissionum whoin theologia vel verbo meminit?” additque : 


15 


114 H, E VINKE 


vAtque ita factum est, ut gratiam Christi obscuraret; ùt ex Christo non pignus misericor- 
„diae, sed legislatorem et exactorem multo tristiorem faceret, quam Moses etiam visus est.” — 
Ita et CaLvINus, de Scholasticorum sententia agens: vhoccine credere est”, ait, snihil intel- 
„ligere: modo sensum tuum obedienter Ecclesiae submittas? ? in Insti. rel. Christ, L. UI. 
c. II. s. 2. ~Imaginantur eos credere quicquid cognitu necessarium est ad salutem, qui 
„mullo timore Dei, nullo pietatis sensu tanguntur”, ibid. s. 8. — ~Tota terra Scholastici 
raberrant, qui in fidei consideratiohe nudum ac simplicem ex notitia assensum arripiunt , 
spraeterita cordis fiducia et securitate”, ibid. s. 33. — ~Quod tradunt Scholastici, caritatem 
„fide ac spe priorem, merum- est deliramentum”, ibid. s. 41, (laud. Sentent. l. ITI. dist. 25. 
et saepius). Ostenditque quam perniciosum sit. scholasticum illud dogma, nos de gratia Dei 
verga nos non aliter statuere posse, quam ex coniectura morali, prout se unusquisque non indi- 
vgnum ea reputat”, ibid. s. 36. Cf. tamen ULLMANN, Reformatoren vor der Reform. T. p. 33 sqq. 

104) Vid. Urtmansı lib. modo laud. passim. 

105) Vid. 1. ©. RIHM, Comm. theol. de vindicanda Ecclesiae emendatae super fide salutari 
sententia, in Ann. Acad. Gron. a. 1821. 

106) Pag. 91 ed.:laud: 107) P. 93, 98. 108) P. 91. 

109) P. 125. - 110) Pag. 123. 111) P. 105. E 

112) P. 109. — Alia etiam Merantnonis dicta,’in oratione non ÈR hic addere 
iuvat: »Omni verbo Dei”, inquit, » minis et promissionibus, historiae divinae vere adsentiun- 
ntur, qui sic fidunt”’, p. 93. — »Certa impietas ct infidelitas est non omni verbo Dei cre- 
„dere, aut credere non posse, quod et tibi sit promissa remissio peccatorum”, p. 98, — 
„In universam Scripturam mirifice sparsum est Evangelium, quod est simpliciter condonatio 
vpeccati propter Christum, seu praedicatio gratiae”, p. 106. — »Nondum credit omni verbo 
„Dei, qui minas audit, qui historiam profitetur, sed qui praeter minas, praeter. historiam 
vetiam. promissionibus credite Neque vero historiae de Christo` credere id est, quod putant 
„impii, sed credere, cur carnem induerit, «cur crucifixus sit, cur post mortem in vitam redie- 
vrit: nempe ut iustificaret quotquot credituri sibi- essent. Haec tu si. credis tuo bono, tui 

- sservandi gratia gesta esse, foeliciter credis. Praeter eiusmodi fidem fucus, mendacium, fal- 

„sae insaniae sunt, quia quicquid vocant: fidem”, p. 106 sq. — ~Est credere, nullo ullorum 
voperum nostrorum respectu, fidere divina misericordia”, p. 101. — ~Equidem sic sentio, 
„primum quod ad divinam voluntatem attinet, fidem non aliud esse, nisi certam et constantem 
„fiduciam benevolentiae divinae erga nos”, p. 117, — ~Evangelium est promissio gratiae, seu 
vcondonatio peccatorum per Christum”, p. 124. — «Evangelium ostendit Christum. — Fides, qua 
„creditur Evangelio ostendenti Christum, qua Christus accipitur pro eo , qui placarit Patrem, per 
squem gratia donetur, est iustitia nostra, Ioh. I: 12°, p. 122. — vPromissionem misericordiae 
„Dei specta, eius fiducia nihil dubita, quin iam non iudicem in coelis, sed patrem habeas, cui tu 
„sis curae, non aliter, atque parentibus filii inter homines”, p. 92, — »Ea fiducia benevolentiae , 
nseu misericordiae Dei cor primum pacificat, deinde et accendit velut:gratiam acturos: Deo pro 
„misericordia, ut legem sponte et hilariter faciamus”, p. 9t. — Unica fides est , sensus misericor- 
„diae Dei, quae omnium bonorum operum et fons, et vita, et rectrix est”, p. ll4. 


ORATIO. * 115 


113) Eo maiore cura”, inquit, ~vet studio dispicienda est nobis et disquirenda germana 
»fidei proprietas, quo perniciosior hodie est in hac parte multorum=hallucinatio. Siquidem 
„bona pars orbis, audito eius nomine, nihil altius concipit, quam vulgarem quemdam Evan- 
 „gelicae historiae assensum: imo quum in scholis de fide disputant, Deum eius obiectum 
#simpliciter vocando, evanida speculatione miseras animas rapiunt transversum magis, quam 
vad scopum dirigant: Nam quum Deus lucem inaccessam habitat, Christum occurrere medium 
necesse est. — In Christo Deus se patefecit, — Invisibilis Pater non alibi quam in hac 
k „imagine quaerendus est. — Per ipsum in Deum credimus Va Petr. I: 21)? Instit. rel. 
Eo Ohristi. D.II. œ T s. 1. 
, 114)l. L s. 6. 115) Ibid. s. 7. 116) Ibid, s. 32. 117) Tbid. s: 8. 118) Ibid. s. 16., 
119) Ibid. s. 41. — Iuvat et hic alia Carvını dicta addere: ~Non minus”, inquit, 
„yerbo opus habet fides, quam fructus viva radice arboris: quia non alii — sperare in Deo 
; vpossunt, -nisi qui noverunt nomen eius. Haec autem cognitio ex cuiuscunque imaginatione 
„non est; sed quatenus Deus ipse suae bonitatis testis ést”, ibid. s. 31. — »Neque unum id 
Sa vin fidei intelligentia agitur, ut Deum esse noverimus, sed etiam, imo hoc praecipue, ut 
squa sit erga nos voluntate intelligamus. Neque enim scire, quis in se sit, tantum nostra 
„refert, sed qualis esse nobis velit”, ibid. s. 6. — sNon negamus, quin fidei officium sit 
#veritati Dei subscribere, quoties et quicquid et quocunque modo loquitur: -sed quaerimus 
„modo, quid in verbo Domini reperiat fides, quo nitatur et recumbat. — Nondum plena 
vhabetur a nobis fidei definitio, quando voluntatem Dei qualemcunque nosse pro fide cen- 
vsendum non est. Quid si in locum voluntatis — benevolentiam, seu misericordiam sub- 
= viiciamas? [Tta certe ad fidei ingenium propius accesserimus”, ibid. s. 7: — ~vFidei funda- 
= ~mentum facimus gratuitam promissionem, quod in ipsa proprie fides consistat. — Non 
~ ~negamus, quin Dei verbum omni ex parte amplectantur et suscipiant fideles: sed miseri- 
= ~cordiae promissionem fidei in proprium‘ scopum destinamus”’, ibid. s. 29. — » Fateor, 
= „generale fidei obiectum esse Dei veritatem, s. minetur, s, spem faciat gratiae. — Tantum 
~ indicare haec duo volumus, numquam scilicet ipsam consistere, donec ad gratuitam pro- 
= ~missionem pervenerit: deinde non aliter nos per ipsam conciliari Deo, nisi quia nos Christo 
#copulat. : Utramque notatu dignum. Fidem quaerimus, quae Dei filios a reprobis discernat , 
= „et fideles ab incredulis”, ibid. s. 30. — »Haec vera est Christi cognitio, si eum, qualis 
= offertur a Patre, suscipimus, nempe Evangelio suo vestitum: quia sicuti in scopùm fidei nos- 
= strae ipse destinatus est, ita non nisi praeeunte Evangelio recta ad eum tendemus ”, ibid. s. 
©; 6, — Non in ignoratione, sed in cognitione sita est fides. — Explicitam requirit Apostolus 
 „(Rom. X: 10) divinae bonitatis agnitionem, in qua consistit nostra iustitia”, ibid. s. 2. — 
= ~Vocare fidem implicitam licet, quae tamen proprie nihil aliud est, quam fidei praeparatio” , 
= ibidis. 5. Imo fidem, quamdiu in mundo peregrinamur, implicitam esse” concedit Ort- 
= VINUS; addit autem: ~vperfectissimi cuiusque suma sapientia est proficere placidaqùe docilitate 
= slongius eniti”, ibid. s. 5. — In refutanda quae in scholis volitabat nugatoria fidei formatae 
et informis distinctione, ad Rom. X: 10 provocans, haec monet: ~Si una haec nobis sup- 
„peteret ratio, valere deberet ad litem finiendam: assensionem seilicet ipsam — cordis esse 


> 15* 


116 ; H. E. VINKE 


„magis quam cerebri, et affectus magis, quam intelligentiaė. — Sed alterum multo clarius 
vargumentum se etiamnum offert. Quum enim fides Christum amplectatur, ut nobis offertur 
va Patre: ille vero non in iustitiam modo, peccatorum remissionem et pacem offeratur, sed 
vin sanctificationem quoque et fontem aquae vivae, eum haud dubie rite cognoscere num- 
„quam potest, quin sanctificationem Spiritus simul apprehendat. Aut si quis apertius- id 
sdictum cupiat: Fides in Christi notitia sita est” caett. (vid. l. in or. iam laud.), ibid. 
s. 8. — ~vOredunt certe plurimi Deum esse, Evangelicam historiam, ac reliquas Scripturae 
„partes veras esse arbitrantur: quale fere iudicium esse solet de iis, quae vel olim gesta 
„narrantur, vel ipsi praesentes spectavimus. Suñt etiam, qui ultra procedant: nam et Dei 
„sermonem pro certissimo habent oraculo, nec eius praecepta prorsus negligunt, et minis et 
„promissionibus utcunque commoventur, Talibus quidem fidei testimonium tribuitur, sed per 
uyatúxzpnow”, ibid. s. 9. — sVerum haec fidei s. umbra, s. imago, ut nullius- est mo- 
„menti, ita indigna est fidei appellatione. — Qualiscunque illa est assensio, ad cor ipsum 
vusque minime penetrat, ut illic defixa resideat, et quamquam radices egisse interdum vide- 
stur, vivae tamen illae non sunt”, ibid. s. 10. — Hic praecipuus fidei cardo vertitur, ne 
vquas Dominus offert misericordiae promissiones, extra nos tantum veras esse arbitremur, in 
„nobis minime: sed-ut potius eas intus .complectendo nostras faciamus”, ibid. s. 16. —- 
„Nec satis fuerit, mentem esse Dei Spiritu illuminatam, nisi et eius virtute cor offirmetur 
vac fulciatur”?, ibid, s. 33. — „Neque enim si in summo cerebro volutatur Dei verbum, 
sfide perceptum est: sed ubi in imo corde radices egit, ut ad sustinendas repellendasque 


vomnes tentationum machinas invictum sit propugnaculum ”, ibid. s. 36. — Porro egregie | 


probat CALVINUS, fidem spem ex se gignere, ibid. s. 42 sq. — Denique poenitentiam 
bonaque opera non modo fidem continuo subsequi, sed ex ea nasci praeclare exponit , dicens : 
„Quum enim venia et remissio per Evangelii praedicationem ideo offeratur, ut a tyrannide 
„Batanae, peccati iugo et misera servitute vitiorum liberatus peccator in regnum Dei transeat : 
ivcerte Evangelii gratiam nemo amplecti potest, quin ex erroribus vitae prioris in rectam viam 
„se recipiat, totumque suum studium applicet ad poenitentiae meditationem ”, ibid. c. IIT. s. 1. 

120) Egregie SCHENKEL in Zheol. Stud. u. Krit. 1855 I. 55: ~Der Glaube”, inquit, 
„im evangelischen Sinnen des Wortes konnte seine Bedeutung erst dann wieder erlangen, 
„nachdem Christus wieder als das alleinige Heil erkannt war. Wo die Erkenntniss Christi 
vfehlt, da trifft die Gewissenserregung àuf ein falsches Object” Mi ` 

121) Unam laudare iuvat Confessionem Augustanam et Conf. Belgicam. Tla: vadmonen- 
stur”, inquit, vhomines, quod hic nomen fidei non significet tantum historiae notitiam , 
„qualis est in impiis et diabolo, sed significet fidem, quae credit non tantum historiam, sed 
etiam effectum historiae, videlicet hune articulum: remissionem peccatorum, quod videlicet 
„per Christum habeamus gratiam, iustitiam et remissionem peccatorum. Tam qui scit, se per 
„Christum habere propitium Patrem, is vere novit Deum, scit se ei curae esse, invocat eum; 


„denique non est sine Deo sicut gentes.” Porro provocat ad Aveustınum, qui ~de fidei . 


„nomine hoc modo admonet lectorem., et docet, in Scripturis nomen fidei accipi non pro 
mnotitia, qualis est in impiis, sed pro fiducia, quae consolatur et erigit perterrefactas men- 


3 


ataa a 


r- ~ 


ESAR EE E NT E 


ORATIO. 117 


tes. — Fide apprehenditúur remissio peccatorum ac gratiae Et quia per fidem accipitur 
„Spiritus s. iam corda renovantur et induunt novos affectus, ut parere bona opera possint. — 
„Bine fide nullo modo potest humana natura primi aut secundi praecepti opera facere. Sine 
sfide non invocat Deum, a Deo nihil exspectat, non tolerat crucem, sed quaerit húmana 
„praesidia, confidit humanis praesidiis. Ita regnant in corde omnes cupiditates, et humana 
#consilia, cum abest fides et fiducia erga Deum”, art. XX. Conf. et pol. Conf. ad quaest. : 
„guid sit fides justificans?”? et Artit. Smale. P. II. de justificatione e- fide, quem locum 
gravissimum non: possum non addere: De hoc articulo cedere, aut aliquid' contra illum 
vlargiri, aut permittere nemo piorum potest, etiamsi coelum et terra ac omnia corruánt. 
sNon enim est aliud nomen hominibus datum, per quod salvari possimus, inquit Petrus Act. ` 
„IV. Et per vulnera eius sanati sumus Esa. LIII. Et in hoc articulo sita sunt et consistunt 
vomnia, quae contra Papam, diabolum. et universum mundum in vita nostra docemus, testamur 
et agimus, Quare oportet nos de hac doctrina esse certos, et minime dubitare , alioquin actum 
vèst prorsus, et Papa et diabolus et omnia adversa ius et victoriam contra nos obtinent,” 
Confessio Belgica, licet primum fidei obiectum generaliori sensu accipiat de Dei voluntate, 

in s. S. nobis patefacta, art. VIII, aeque ac CALVINUS, quod Confessio ctiam Augustana 
ponit, tamen praecipuum cius obiectum in peccatorum remissione cerni statuit,- deque fidei 
indole idem monet. Nam: ~credimus”, inquit, vSpiritum s. veram in cordibus nostris fidem 
saccendere, quae Iesum Christum cum omnibus suis meritis amplectitur, eumque suum ac 
„sibi proprium: efficit, nihilque amplius extra eum quaerit, — Instrumentum” est, vquo 
„Christum iustitiam nostram apprehendimus, — quo nos cum illo in communi omnium 
„bonorum eius retinemur”, art. XXII. — ~Credimus hanc veram fidem per auditum verbi 
„Dei et Spiritus s. operationem, homini insitam, eum regenerare, novumque hominem 


n„efticere, adeoque ad novam vitam vivendam excitare, et a. peccatorum servitute liberam 


sreddere”, art. XXIV. Conf. et Cat. Heidelb. quaestt. 21, 60, 6l, 64. 

122) Nam ut libros ss., ita et ¿raditiones „pari pietatis affectu ac reverentia suscipit et 
„veneratur? Vid. Conc. Trid. Cann. et Decr. Sess. IV. § 12. ed. DAaNzir, condemnatque 
aeque qui has, atque eum, qui illos vsciens,et prudens contempserit.” ibid. § 13. Cf. et 
Cat, Rom. L. I. P. II. c VII. § 102. Vid. tamen.et Sess. VI. cap. VI. § 46. Imo vero 
doctrina Ecclesiae, vquae” scilicet serrare non potest in fide ac morum doctrina tradenda , 
„cum a Spiritu s. gubernetur,” illi fidei obiectum est. Vid. Cat. Rom. L. I. P, III. c, II. 
§ 159. Cf. et ibid. P. I. & I. § 16. 

123) Fidem enim unice ad intellectum refert, ia ut sola mentis persuasione absolvatur. 
Vid. Conc. Trident. Cann. et Decr. Sess. VI. Can. XXVIIT. § 89: ~Si quis dixerit, amissa 
„per peccatum gratia, simul et fidem semper amitti, aut fidem quae remanet non esse veram 


_ „fidem, licet non sit viva, aut eum, qui fidem sine caritate habet, non esse Christianum ; 


„anathema sit.” Ibid. Cap. VII. § 48: ~Fidem ante Baptismi sacramentum ex Apostolorum. 
„traditione Catechumeni áð Keclesia petunt.” Cat. Rom. L, I. P. I. C. I. § 16: vCognitio” 
(finis, qui ad beatitudinem homini propositus est) ~nihil aliud est, nisi fidei, cuius virtus 
#efficit, ut id ratum habeamus, quod a Deo traditum esse sanctissimae matris Ecclesiae 


118 H. E. VINKE 


vautoritas comprobarit.? Unde doctrina fidei subinde fidei nomine. appellatur, atque inanis 
scilicet aereticorum. fiducia impugnatur, Cone. Trid. Sess. VI. Cap. IX. § 50. Of. et ibid: 
Can. IX. § 70. Can. XII. § 73. Can. XIII. § 74. Vid. et Remm, l. l. p. 9 sqq. 

124) Vid. PLancx, Gesch. der Entsteh., der Veränderr, und der Bildung unsers protest. 
Lehrbegrifs caett. t. II. p. 205 sqq. t. II. p. I. p. 350 sqq. p. II. p. 279. t. IV. p. 833. 

125) Vidd. variorum Theoll. sententiae laudd. a Riæmm , l. l. p. 39 sqq. quibus addatur 
praeter alios pne Moor in MarcKir Med. p. IV. p. 304 sqq. 

126) Vid. eius Institutt. Theol. Ohrist. dogmat. ed. 1. Hal. 1833. Prolegg. C. III. 
§ 23. p. 105, ubi: ~Minime”, inquit, ~ssalus aeterna pendet e persuasione quadam ¿%eore- 
tica, sed e fide, quam Deo habemus, practica, quae vera est virtus Deo probata? Et 
P. II. C. II. § 159, p. 552: sHaec fides tamquam constans animi ad Deum eiusque 
„yoluntatem strenue sequendam conversi habitus simul verus et unicus virtutis et salutis 
vadiunctae fons in N. T. indicatur.” 

127) Vid. eius Handb. der Dogmat. caett. ed. 4. Lips. 1838, t. II. p. 504, ubi: vrteti”, 
inquit, ~nicht der Glaube an die versöhnende Kraft des Todes Iesu, sondern Glanbe an 
ihn, und Vertrauen auf ihn, als den von Gott gesendeten Messias oder Erlöser”; p. 512: 
„Der Glaube, oder die Ueberzeugung, dass die Christliche Religion wahr und göttlich, 
vund Christus der verordnete Beglücker des menschlichen Geschlechts sei”, caett. et p. 187: 
„Der generelle Begrif von mieri und mirreúew ist: Iesum mit vollem Vertrauen und mit 
ngänzlicher Hingabe des Gemüths für den Christus, den von Gott geordneten Heiland hal- 
uten , und daher sich mit Vertrauen und Gehorsam an ihn und seine Gemeinde anschliessen”, caett 

128) Vid. Der Christ. Glaube, caett. ed. 2. t. II. § 108. p. 183. 

129) Vidd., ut unum alterumque recentiorum Theologorum, qui diversis studiis ducuntur, 
hic laudem, EsrarD, Ohristl. Dogmatik, t. II. p. 486: vEs ist die Gesinnung, welche in 
vbussfertigen Erkennen und Bekennen der eignen Schuld und Todeswürdigkeit die durch 
„Christum volbrachte Sühne ergreift (Rom. I: 24, 25, 28, vgl. Joh. VI: 29, 51) ihre 
„Hoffnung vor Gott allein und ausschliėsslich auf điese Entsühnung gründet. Hiermit wird 
sder Glauben aber — weitenfernt, ein .blosses Fürwahrhalten eines Lehrsatzes zu sein — 
vein -persönliches Verhältniss zu Christi Person”? (Joh. VI: 29). caett. et p. 490: Sobald 
swir die fides (gleich den Leuten bei Jak. II: 14) definiren würden als die Orthodozia, so 
„müssten wir auch mit Jak. sagen: fides non iustificat. Definiren wir aber die fides im 
„inne von Jak. II: 5. Kom. II ff. Gal. II f. (Hebr. X f.), als die That des Bauens 
sauf Christum, als die pars positiva conversionis ad Ohristum, so dürfen wir auch ohne 
„Gotteslästerung den Satz nicht fallen lassen: Fides sola iustificat.” — Da Costa, Voorll. 
„over het O. T. TI. 1. p. 143 sq.: vEen gelòof met zwakheid, met ongeloof, met opstand 
sdes vleesches gemengd, maar levend, maar oprecht, maar zich die oprechtheid ook onder 
„den zwaarsten aanval bewust, als dat van JoB, is duizendmaal beter, dan eene kennis van 
„God, efen, wijs, verstandig, streng zedelijk, Gods verborgen wegen rechtvaardigend, — 
„maar bespiegelend, maar zonder liefde, maar juist door overmaat van ijver voor Gods 
veere, koud.” — Eerme, Weg der Zaligheid, caett, ed. l. t. II. pe 228: Het geloof 


ORATIO, i 19 


„verkeert in ’t algemeen omtrent alles, wat God ons ter onzer zaligheid in zija woord 
sopenbaart; maar meer bijzonder omtrent datgene, wat in nadruk Evangelie mag genoemd 
#worden, en de blijde boodschap van Gods genade over ons door J. C. in zich bevat. Wij 
sgelooven in Hem en zijn Evangelie, als wij bij ons zelven aangaande de waarheid van 
„dit alles regt overtuigd zijn, en daaraan gaarne onze toestemming geven”; p. 231: Het 
„regte geloof is werkzaam niet alleen omtrent het Evangelie en de genadegaven Gods, 
„daarin aan ons beloofd, maar vooral ook omtrent den Heere J. C. zelven”; p. 232: sHet 
„is volstandig. Het moet eene hebbelijkheid in ons worden, die wij niet kunnen of willen 
uafleggen, Joh. XV: 4—1. l Joh. IT: 28, ct p. 233 sq. sHet is levendig en krachtig. — 
„Pareau et Horsrene ne Groor, Comp. Dogmat. et Apolog.. Christ. ed. 3. § 61. p. 151: 
„Est fides illa animi conditio, qua homo praevenienti. Dei amori se confidit, sive obsequi- 
stur; qui amor se cum in omnibus rebus, tum mazime in Iesu Christo patefecit, atque 
ndèmònstrat. Itaque fides est primum quidem praestita Iesu Christo; neque tamen in hoc 
„subsistens, sed et altius se erigens, fides praestita Deo”, et ia Obs.: vHaec est fidei notio 
„in N. F., conf, imprimis Gal. IL: 20, eaque hominis naturae et cum patre Deo coniunc- 
„tioni respondens, sed in Ecclesia deinde haec notio multum fuit perversa.” — Et SCHOLTEN, 
Leer der Herv. Kerk, caett. ed. 1. t. II. p. 16 sq.: ~vHet geloof is — de werkzaamheid 

„des menschen , die, getrokken door đe kracht der waarheid, die zich in Jezus woorden en ` 
„handelingen openbaart, (Joh, VI: 44, 68. Matth. XVI: 17), Hem erkent als den Christus , 
zden Zaligmaker der wereld, (Joh. IV: 42, VI: 69. XI: 27. VIII: 24. XIV: 11. XVII: 8) 
ven op grond daarvan aan Hem zich toevertrouwt, (Joh. XI: 27. VIIL: 24. XIV : 11. XVII: 8), 
som door de innigste vereeniging met Hem , zijne goddelijke levenskracht en zijnen geest 
„zich zelfstandig eigen te maken , gelijk de rank, die met den wijnstok verbonden is, bloeit 
sen vrucht draagt”, (Joh. XV: 1l vv.), et p. 148: sWare het geloof in Protestantschen 
„zin, even als bij de Socinianen en Roomschgezinden , niet anders dan autoriteitsgeloof, een 


~ ubloot averstandelijk voor waar houden, hetzij op het gezay der kerk, hetzij op dat des 


vbijbels, dan ware de stelling, dat alleen het geloof regtvaardigt, der goddelijke heiligheid 
` vonwaardig. Nu echter volgens het Protestantisme het geloof de kiem, de wortel, de potentia 
sis van °’s menschen geheele godsdienstige leven, en zich-uit zijnen aard niet anders, dan 
„in de werken der liefde openbaren kan (Heid. Kat. vr. 64), nu wordt het eene miskenning 
„svan het ware begrip des geloofs aan hetzelve nog iets ter onzer regtvaardiging bij God 


E ste willen toevoegen? — Nee possum; quin his addam praeclarum Luoxu efatum in 


nŞCHNEIDERI Deutsche Zeitschr. caett. 1854. N°, 22. p> 187 sq.: „Man mag noch soviel 
vspotten über die sogenannte Pektoral-theologie, und -allerdings macht das Herz allein noch 
micht den waren Theologen, aber der Kopf allein thut es auch nicht, am wenigsten der 
#bloss formelle Verstand und die allgemeine Menschenvernuft, sondern Kopf und Herz 
„zusammen, und der ganze geistige Mensch zusammen gefasst in dem Christlichen Bewusst- 
“sein und durch dieses historisch bestimmt. Wo diese harmonische Ganzheit und Bestimmt- 
heit des christlichen Lebens fehlt, da geht entweder das blosse Herz, oder der blosse Kopf 


mit der Theologie durch, und es entstehen die Desorganisationskrankheiten, die nervösen 


J 


d 


120 H. E. VINKE 


#Fieberzustände des Pietismus, des Mysticismus, der Orthodoxie und des Rationalismus , 
#welche einander hervorrufen, und wie im Wetteifer die Kirche stören und verderben.” 

130) Vid. mea Ziörorum Symb. Etel. reform. Nederl. ed. p. 402. 

131) Vid. Ioh. VIL: 16, 17. VIII: 12 coll. XIT: 46, 47. XVII: 37. 

132) Vid. Matth. IV: 17,23. V: 2. XI:1. XII:3. Ioh. VI: 59. VIII: 1, 1 Toh. 1:5 al. 

133) Of. omnino ULLMANN, Reformatoren vor der Reform. I. Vorr. s. XVII sqq. 

134) Cf. ULLMANN, l.l. s. VI ubi: Hätte dieses Drama”, inquit, Reformationem intel- 
ligens, nicht eine christlich-ächte, aus guter Quelle geschöpfte, und mit tiefer erfahrungs- 
„mässiger Ueberzeugung festgehaltene Lehre, einen neuen gereinigten Glauben zu seiner eigent- 
„lichen Grundlage gehabt, so wäre es ohne wahre innere Bedeutung, ohne sicheren Halt 
„gewesen und erfolglos vorübergegangen”. / 

135) Praeclare Carvınus in Comm, ad Ioh. VII: 13: ~ut in statu Ecclesiae”, inquit, 
„bene ordinato locum non habet effrenis licentia, sic, ubi metu compressa tenetur omnis 
„libertas, ut vocem nemo, mittere audeat, miserrima est conditio”. 

136) Sic Lucke in ScHNEIDERI Deutsche Zeitschr. caett. 1854. N°. 22. p. 179: »Die 
„evangelische Kirche und Theologie”, inquit, vgedeihet allezeit nur, wenn sie auf dem alten 
swahren Spruche steht: Theologus (theologia) in scripturis nascitur? — Iur. Murter, ibid. 
N°. 23. p. 2l4: ~Die Stütze der evangelischen Kirche ist und bleibt das Wort Gottes , 
„welches alle Ueberlieferungen der Kirche ohne Unterlass richtet und reinigt. Und eben 
„darum bedarf die evangelische Kirche in ihrem eignen Innern eines Gebietes, in welchem 
sdiese nie versiegende schöpferischkritische Macht der göttlichen Offenbarung frei und unge- 
„hindert wirken kann, dass die Quellen immer offen bleiben, aus denen die evangelische 
„Kirche den Ursprung ihres Lebens geschöpft hat. Diess ist das Gebiet der wissenschaft- 
„liche Theologie.” idemque in eodem diar. 1851. N°. 27 sq. — ScHENKEL in Allg. Kir- 
chen-Zeit, 1854. N°. 104. p. 850 sqq.: ~Ein ‘Christenthum ohne Christus ist gerade so viel 
„werth, als ein Tag ohne Sonnenlicht.? — Lebendiger Glaube an Chr. J., eine Erneierung 
„unserer Theologie und unseres Kirchlichen Lebens aus dem Worte hohti, der heilige 
„Schrift heraus, -— durch den heiligen Geist, — das wäre es, was uns helfen könnte. — 
„Aus der ewigen Substanz des geoffenbarten Gotteswortes, aus der heilige Schrift und ihrer 
#sfreien Aneignūng in lebendigen Glauben an den Sohn Gottes kommt uns alléin Licht, 
„Kraft, Heil und seliges Leben. Suchet in der Schrift, ruft uns unser Herr und 
„Meister zu, sie ist’s, die von mir zeuget, (Joh. VI:” leg. V, v39). Das ist der einzige 
„Weg, um hinanzukommen zu einerlei Glauben und Erkenntniss des Sohnes Gottes, und 
vein volkommener Mann zu werden, caett. (Eph. IV: 13). Wenn wir diesen Weg gehen, 
»dann werden wir auch der Aufforderung des Apostels Folge leisten: Lasset uns rechtschaffen 
vsein in der Liebe, und wachsen in allen Stücken an dem, der das Haupt ist, Christus.” 
HAGENbACH in Zheol. Stud. u. Krit. 1854. I. p. 1 sqq.: sdie Reformation war Rückkehr 
„yon — dem Autoritätsglauben im slechten zum Autoritätsglauben im guten Sinne”, idem- 
que alibi: ~Die protestantischen Kirche würde sich selbst aufgeben, wenn sie die Schrift 
saufgäbe.” — HuxDEspaGEN, in Allg. Kirchenzeit. 1852. N°. 139 sqq.: das Schriftprin- 


ENEN F S 


i 
, 
E- 


ORATIO; . a2 


»tìp ist nichts anders, als der Protestantismus selbst.” — vHaben die Reformatoren in der 
„Hauptsache die Schrift nicht richtig ausgelegt, so ist mit dieser Ueberzeugung dem Pro- 


-~ »testantismus sein religiöses Fundament abgesprochen, und ħaben andererseits wir kein Ver- 


strauen mehr zu der freien Schriftforschung, so ist auch mit dem Aufhören dieses Ver- 
søtrauens dem Protestantismus sein religiöses Fundament entzogen.” caett. — PALMER, ibid, 
1854. N°, 155: „Wer unter allen Theologen seit der Reformation hat die Grandprincipien 
„der evangelische Kirche, das Princip des allein normativen Ansehens der heil, Schrift und 
sdas Princip der Rechtfertigung durch den Glauben, aus welcher in ihrer ehrlichen und 
„wahren Fassung die gesammte evangelischen Kirchenlehre in allen wesentlichen Punkten mit 


„logischer Nothwendigkeit folgt, dauefnd zu erschüttern oder gar zu stürzen vermocht ”? — 


Conf. et ULLMANN et UmBREIT, in Theol, Stud. u. Krit. 1855. I. p. 11 sqq. 

137) Vid. Conf. Belg. art. VII. Cat. Heidelb. quaest. 21. 

138) Vid. Ioh. II: 16. Cf. ULLMANN, l. l. p. 13 sq. 

139) Vid. Rom. II: 23—28 al, 140) Vid. Epigr. LIX. Opuscc. t.I I. p. 509. 

141) Vid. eius Hom. 3 in 2 ep. ad Thess. c. II. p. m. 381. 

142) Vid. Corp. Reform. ed. a BRETSCHNEIDERO, Vol. II. p. 629 sq. 

143) Vid. Loc. Theol. ed. 1. a. 1521. p. 8, ed. 1l. Conf. et CaLvInus, qui Instit, rel. Christ. 
L. I. c. XIT. § 21, in exponendo loco, qui est de Patre, Filio et Spiritu s.: vequidem ,” inquit, 
„hic, si quando alias in reconditis Scripturae mysteriis, sobrie multaque cum moderatione phi- 


- »„losophandum: adhibita etiam multa cautione, ne aut cogitatio, aut lingua ultra procedat, 


„quam verbi Dei fines se protendunt. Quomodo enim immensam Dei essentiam ad suum mo- 


- vduhim mens humana definiat, quae nondum statuere certo potuit, quale sit solis corpus, quod 


„tamen oculis quotidie conspicitur? Imo vero quomodo proprio ductu ad Dei usque substantiam 
„excutiendam penetret, quae suam ipsius minime assequitur? Quare Deo libenter permittamus 
„sui cognitionem. Ipse enim demum unus, ut inquit Hrtarrus, idoneus sibi testis est, qui 


„nisi per se cognitus non est. Permittemus autem, si et talem concipiemus ipsum, qualėm 


„se nobis patefacit, nec de ipso aliunde sciscitabimur, quam ex eius verbo,” caett. 

144) Sic e. c. NEANDER, der h. Bernhard, caett. p. 235 de Ansermi sententia de satis- 
factione dicit: die bei allen ihren Mängeln -doch aus der Tiefe des christlichen Bewusstseins 
„und Christlicher Anschauung geschöpft ist”; et SCHENKEL, ne plura afferam, in Cens. 1. 
DE WerTE, das Wesen des Christl. Glaubens, in Theol. Stud. u. Krit. 1841. TI. p. 468 sqq. 


' ad quaestionis: ~Ist die stellvertretende Genugthuung Christi bloss als ein subiectiver Vorgang 


„im Menschen, oder als eine obiective Thatsache in Goźć selst aufzufassen P” partem poste- 
riorem afirmando respondet, monetque: ~Der eigentliche Zweck der Sühne war gewiss Aus- 
„gleichung und Wiederherstellung der durch die Sünde verletzten Harmonie des Guten. In 
#dieser Beziehung hat die Anselmische Genugthuungslehre ihre unwiderlegliche Wahrheit. 
„Anselm, hat nur darin geirrt, dass er die Genugthuung in das Gebiet eines gewöhnlichen 
„Rechtshandels herabzieht und so einen kunstlichen, aus der Processualistik hergenommenen 
„Rechtsfall aus ihr gemacht hat. Dass aber die beleidigte Gottheit wieder ausgesöhnit werden 
„müsse, das halten wir für die Grundlage aller Religion. — Immerhin geben wir dem Verf. 


16 


Piy 


122 H. E. VINKE ORATIO. 


rgerne darin Recht, dass es falsch sey, die Versöhnung xu» als einen Vorgang in Gotć be- 
greifen zu wollen, wie es falsch ist, anzunehmen, dass sie nur in und mit dem Menschen 
ryorgehe. Vielmehr muss die Versöhnung sowo%l in Gott als auch in Menschen vorgehen ; 
„die Sünde muss sowohl von Seiten Gottes vergeben, als im Menschen durch den Glauben 
vgetilgt werden; und das kann, wie die Kirchliché Lehre allein consequent auseinandersetzt, nur 
„durch einen Gottmenschen geschehen, — Die Versöhnung ist ein Geheimniss, in dem für den 
„menschlichen Verstand die Göttliche Liebe mit der göttlichen Gerechtigkeit zu streiten scheint, 
„Dieses Geħeimniss suchte Anselmus mit seiner Theorie gleichsam zu zergliedern , in seine 
„Theile aufzulösen; und es ist ihm nicht gelungen. Warum sollten wir das Geheimniss nicht 
smit dem Glauben anerkennen, da es doch unserem innersten Bedürfniss entspricht”, caett. 

145) Vid. 1 Cor. XII: 12. 

146) Vid. Ioh. VIII : 389, 56. Matth. XXII: 31, 32. Rom: IV: 1—5, 9—24. Gal. 
II: 6—9, 14—18, 29. Hebr. XI: 8—19. Iac. IT:21—23. 

141) Valet hoc de CmrIstI discipulis, ipso hac in terra degente; de tribus hominum 
millibus, Pentecostes die, ad eius castra conversis, Act. IT: 40 sqq., de aulico Aethiopico, 
Act. VIII: 26 sqq., de CorRNzLIo, Act. X, de aliis. 

148) Egregie COLUMBAN sece NEANDER, Denkwürdigkk. caett, TI. p. 163, monebat: dass 
wenn nur erst Alle als Kinder Gottes durch die Gemeinschaft der Liebe und die Einheit des 
veyangel, Sinnes mit einander verbunden wären , aller streit sich leicht werde beilegen lassen.” 


149) Praeclare AveusrInus, in Ps. XXXII. narr. III. § 29. Opp. t. IV. p. 296 A. 


„Tunc esse desinent,”?” inquit, zfratres nostri, si desierint dicere: Pater noster?’ 
150) Vid. Philipp. THI : 15. 151) Vid- Act. XVI: 30. 
152) Vid. N. C. Krst, Oratio de religionis Christianae indole practica, uti antea semper , 
sic omnino hodie multum neglecta, habita d. 9 m. Febr. a. 1852. L. B. 1853. 
-153) Eph. IV: 15. 154) Ioh. XVII: 20, 21. # 
155) Iuvat hic addere hoc WerENTELSI Epigr. Opp. t. II. p. 502. Epigr. XXVII: 
O utinam terris pietas antiqua rediret, 
Simplexque et nondum litigiosa fides! 
Relligioque foret non bella irasque fovere, 
Quae Christi lacerant, heu sine fine! gregem. 
Sed cordis probitas divini maxima cultus 
Pars foret, et recti non simulatus amor : 
Et Christum puro et sincero corde vereri, 
Seque adeo tota tradere mente Deo. 
156) Vid. Œ. I. MULDER, Redevoeringen, den 21° en 28° Maart 1854, bij gelegenheid 
der overdragt van het Rectoraat aan de Hoogeschool te Utrecht, uitgesproken, p. 50. - 
157) Vid. mea Or. de germano, Philosopho , optimo Theologo , hab. a. d. 8 Dec. a. 1836, p. 38. 
158) Vid. G. I. MuLDER, l. l. p. 62. 159) Vid. eius l. de Senectute, c. XIX. 
160) Vid. Or. pro ArcmIa poeta, c, I, 161) Vid. G. I. MuLDER, l. l. p. 55. 


——a 


r u 


. 


ACTA IN SENATU 


A°. 1854—1855, 


Rrcrore HENRICO EGBERTO VINKE, 


GRAPHIARIO LUDOVICO CHRISTIANO van GOUDOEVER. 


Die 28 


Die 22 


Die 19 


m. Martii. Rector Magnificus GERARDUS IoHANNES MULDER a 
Senatu Amplissimo in cathedram ductus, habita oratione de rebus, 
quae Academiae , ipso Rectore, evenerunt prosperis et adversis, da- 
tum sibi successorem proclamat et salutat Viram Clar. H. E. VINKE. 


m. Iunii. Vir Doctissimus BerNaRrDus TER Haar, Theol. Dr. et 
Euangelii apud Amstelodamenses Interpres, Decreto Regio d. 2 
m. Martii Theologiae in hac Academia Professor Ordinarius creatus, 
munus auspicatus est, habita oratione de Aistoriae ecclesiasticae et 
theologiae moralis studio, his maxime diebus arcte coniungendo. 


m. Iulii. Leguntur Literae Curatorum diei 8 m. Tulii, quibus cum 
Senatu communicatur Viro Clar. G. I. Muuper Decreto Regio scho- 
larum habendarum vacationem -dari, et Curatores pro potestate 
ipsis eodem decreto concessa adiutores Clar. MuLDpERI designasse 
I. G. Gunnıne, Chemiae Lectorem, C. L. VLAANDEREN et A. C. 
OUDEMANS. ; 

16* 


124 


ACTA IN SENATU. 


Die 14’ m. Februarii. Rector ad Senatum defert, e Literis a Curatoribus 
datis apparere, Virum Clar. I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD pro- 
pter aetatem septuagenariam. Decreto Regio a die 1 m. Ianuarii 


a. 1855 rude donatum esse. 


Senatui placet honoris causa summos in Medicina honores con- 
ferre in Virum Doctissimum Perrum BLEEKER, ex oppido Zaan- 
dam, Matheseos Magistrum Philosophiae Naturalis honoris causa 
Doctorèm et Medicum militarem in. Insula Iava primarium. 


Designantur quatuor viri, e quibus a Rege Augustissimo Rector 


in proximum annum eligatur: 


Ex Ordine Iuridico 


n Phil. Theor. et Lit. Hum. 


" Medicorum 


” Math. et Phil. Nat. 


I. van HALL. 

ÅA. vAN GOUDOEVER. 
L. C. vAN GOUDOEVER. 
P. Harrmne. 


Designantur etiam quatuor viri, e quibus Senatus Academici 


Graphiarius eligatur. 
Ex Ordine Theologico 
i Turidico 


n Phil. Theor. et Lit. Hum. 
" Math. et Phil. Nat. 


Assessores constituuntur : 


Ex. Ordine Phil. Theor. et Lit. Hum. 


n Medicorum 


u Math. et Phil. Nat. 


" Theologico 


H. E. Vwrr. 
A. C. Hortus, 
loco Clar. van HALL. 


A. VAN GOUDOEVER. 
C. H. D. Burs BALLOT. 


L. G. VISSCHER. 

L. C. vaN GOUDOEVER. 
Tu. G. VAN LIDTH DE JEUDE. 
B. ter HAAR. 


ORATIO 


= HISTORIAE ECCLESIASTICAE ET THEOLOGIAE MORALIS 
l STUDIO, HIS MAXIME DIEBUS, ARCTE CONIUNGENDO, 


QUAM HABUIT 


BERNARDUS rer HAAR, 


THEQL. DOCT. , 
A. D. XXII M. IUNII A. MDCCOLIV, 


QUUM ORDINARIAM THEOLOGIAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA 
RHENO-TRAIECTINA SOLEMNI RITU AUSPICARETUR, 


ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE CURATORES! VIRI AMPLISSIMI! 
QUIQUE HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! 


MAGNIFICE ACADEMIAE RECTOR! 


QUI ÍN PROVINCIA ET URBE RHENO-TRAIECTINA AUCTORITATE 
ESTIS CONSPICUI, VIRI SPECTATISSIMI! 


QUARUMVIS ARTIUM ET DOCTRINARUM PROFESSORES! VIRI 
CLARISSIMI! — LECTORES; DOCTORES , MAGISTRI ! VIRI DOCTIS- 
SIMI, ERUDITISSIMI ! 


LITTERARUM SACRARUM INTERPRETES! IN QUORUM NUMERO 
NONNULLI QUONDAM ACADEMIAE SODALES VEL COLLEGAE 
MIHI FUISTIS CONIUNCTISSIMI! VIRI PLURIMUM VENERANDI! 


QUI HAC IN ACADEMIA BONIS ARTIBUS OPERAM NAVATIS, IU- 
VENES PRAESTANTISSIMI! COMMILITONES SUAVISSIMI! 


VOS DENIQUE OMNES, QUOTQUOT ‘ADESTIS, CIVES ATQUE 
HOSPITES, SUO QUIQUE LOCO HONORANDI, AUDITORES EX- 
OPTATISSIMI! 


Si quis vestrum, Auditores Humanissimi! iam ante suspicatus est, 
me, quum hanc cathedram adscenderem , gravissimae veluti molis onere pres- 
sum, valde commotum ac perturbatum. fore, hunc vera auguratum esse et 
mentem animumque meum, hac ipsa hora, bene perspicere, lubenter con- 


= cedo ac profiteor. Nec sane video, cur hanc animi commotionem et per- 


turbationem celare vel dissimulare frustra studeam, quam mei inviti vultus 


et vox agitata cuiquam, oculos atque aures in me convertenti, satis super- 


que proderent. Si enim vel loci vel muneris, quod capessendum est, digni- 
tas Oratori aliquid timoris iniicere potest, Rheno-Traiecti, in amplissima’ 
bonarum artium sede, doctissimorum virorum iuvenumque lectissimorum 
corona stipatus — magna insuper hominum cuiusvis ordinis et loci adstante 


128 B. rer HAAR 


caterva — dicturus sum. Ex.honorificentissimo Regis decreto Professorum nu- 
mero adscriptus atqùe in hanc sedem evocatus, cum Historiae Ecclesiasticae 
tum Theologiae Moralis provinciam demandatam mihi video; quarum disci- 
plinarum studia quo pluris faciam, eo magis me perturbet necesse est 
insignis, quae ad hoc requiritur, doctrinae atque eruditionis copia. Sunt 
alia quoque, quae in auspicando hoc munere metum augeant. PHILIPPUM 
MELANCHTHONEM, summum Theologum, eundemque in omnibus humanio- 
ribus litteris atque artibus gemini secundum, quum tener adhuc iuvenis in 
Professorum ordinem reciperetur, statim Orationis Imauguralis suae prae- 
stantia Latinique sermonis elegantia auditorum omnium aures atque animos 
adeo demulsisse` sibique devinxisse legimus, ut hi tenerae eius aetatis pror- 
sus obliti, laetisimam de ipso spem atque exspectationem (non vanam pro- 
fecto illam!) animo conciperent. At quonam animo (haud arroganter hoc 
a me dictum existimari velim — magra componere parvis liceat!) at quo tan- 
dem me animo esse censetis, quum haec recordor, quumque ad meam 
aetatem iam provectiorem et sermonis mei egestatem mens mea vel cogitatio 
redit. Etsi enim, quum ipse adhuc iuvenis studiis operam navarem, La- 
tine scribendi et loquendi haud prorsus ignarus vel insuetus fuerim — 
scilicet hoc turpe ac dedecori censendum fuisset. discipulo e Lennepii scholis 
profecto — nunc tamen, cum, post Academicum stadium decursum, vi- 
ginti, et quod excurrit, anni praeterlapsi sint, hunc Latini sermonis usum 
mihi prorsus in desuetudinem abiisse — quisque — vel me tacente — satis 
intelliget, et mihi ingenue illud confitenti facile condonabit. Accedunt 
eximia plane erga disciplinas illas, quas docendas ac tractandas suscepi, 
Royaarpsir merita. Quae quanta et qualia fuerint ipsa mortem eius lu- 
gens agnovit Academia Traiectina. Quod et vos prae aliis compertum et 
perspectum habetis, Viri Clarissimi! qui desideratissimum virum tam diu 
fraterno amplexi estis amore! et vos, egregii Iuvenes! qui Roraarpsir di- 
scipulis vos quoque annumerandos esse recte gloriamini, et` dilectissimi 
Praeceptoris imaginem et memoriam, haud unquam perituram, veluti in 
cordis penetralibus reconditam servatis, ad rogum usque pio amore colen- 
dam! Quid denique commemorem temporum, quae vivimus, conditionem, 
ingravescentibus in dies litibus, tam commota et tam` perturbata, quae 
Academici muneris, quod mihi imponatur, onus, semper grave illud ac 


ORATIO. i 129 


dificile, gravius etiam quam alias ac difficilius reddant. Quae omnia si 
quis animo perpenderit, haud facile me affirmantem, moestum ac treme- 
bundum me hanc cathedram adscendisse, dissimulationis vel affectatae et 
fucătae modestiae accusaverit. 

Nec desunt tamen , quae ad animum demissum erigendum, quin etiam 
dulci quodam laetitiae sensu perfundendum, egregiam vim habeant. Quam- ` 
quam enim omni disciplinae, si qua ad Theologiae studia pertinet, per- 
multum utilitatis atque emolumenti inesse intelligo, ea tamen, quae in 
Religionis et Societatis Christianae Historia cognoscenda, enarranda, tra- 
ctanda versàtur, eximia quadam laude atque industria digna mihi videtur ; 
si illam saltem Historiae tractandae viam sequaris, quae minime nuda ac 
tersa enarratione absolvitur, sed quae etiam magnos rerum flexus ac mu- 
tationes sequitur et considerat, eorumque caussas atque effectus exponit ; 
verbo dicam: illam Historiae tractandae rationem, quae vere Pragma- 
tica dici potest, quae Polybium patrem atque auctorem habuit, quam e 
Brittannis maxime RosBrRTsONUS et GIBgonus, e Germanis HEERENIUS, 
PraxckKius, ut alios mittam, aequalibus suis commendarunt, cuiusque in 
hac nostra patria Hevsprus ille vester, et genuinus ac germanus eius 
discipulus RoraarpsIus felicissimi fuere cultores. Hic nimirum Historiae 
ita tractatae est fructus longe uberrimus, quo nihil dulcius, nihil iucundius, 
nihil utilius excogitari potest, ut non solum hominem ipsum in scena pro- 
deuntem atque agentem videamus, sed sapientissimi Dei Moderatoris 
Christique Regis gubernationem veluti in speculum inftentes, summa ve- 
neratione atque admiratione abripiamur; unde sequitur , illum qui tantarum 
rerum cognitionem discipulis suis impertiat —— in quo BoreERUS summum 
Historici munus posuit — iure meritoque administram dici ac veluti prae- 
conem Providentiae divinae. Quidni igitur laeter, A. A! eiusdem Provi- 


-dentiae numine ac singulari Dei erga me favore mihi contigisse, ut'in hac 
` disciplinarum parte et regione, quam semper in deliciis habuerim , totus 


degere, totus versari possim, vitaeque tabernaculum collocare mihi liceat. 
Quod quum dico, nolite putare de altera demandatae mihi provinciae 


= parte minus honorifice a me iudicari, vel me eorum probare` iniquita- 


tem, qui vel Exegesin, vel Dogmaticam vel Historiam tanquam, Theolo- 
giae reginam laudibus extollunt, sed Theologiam Moralem vel Ethicen 


130 B. re HAAR 


Christianam veluti ceterarum ancillam et pedissequam spernunt et vituperant. 
Longe secus est. Theologiam moralem, quae non solum externos mores 
sed omnem spectat hominem internum ; quae Anthropologiam. , Philosophiam , 
Historiam complexa, fere omnes Theologiae disciplinas in auxilium vocat, 
et prorsus intactam relinquit nullam, perquam arduam sed haud minori- 
bus quam Historicum- studium laudibus dignam, et, si fines ac fructus 
respicias, nemine in sororum consortio inferiorem esse habendam asseverare 
nullus dubito. ; ; 

Quid? quod in Ethicam Christianam verissime quadrant, quae de Philo- 
sophia Veteres praedicarunt; eam opes. nobis recludere longe ditissimas , 
quae non furto eripi, non incendio absumi, non naufragio absorberi pos- 
sunt, quaeque certam et rectam viam commonstrant, ad assequendum 
summum illud bonum, quo cetera omnia continentur. Quid multa? Quam 
alienum iniquum istud, quod redargui, de Theologia Morali iudicium a 
mea sit sententia, spero fore ut et ipsa muneris, quod capesso, professio 
et haec mea qualiscunque Oratio demonstret. Nimirum! argumentum 
orationis quaerens, illud prae aliis, quae magis etiam allicerent, eligen- 
dum esse duxi, quod utrumque studium, in quod toto pectore incumbam, 
complecteretur. Dicam igitur: de Historiae Ecclesiasticae et Theologiae 
Moralis studio, his maxime diebus arcte coniungendo. Quod cum iam ag- 
grediar, vos omnes, Auditores Humanissimi! quotquot adestis, ut ingenii 
mei ac dicendi mediocritatem, ea quae in vobis est, humanitate, bene- 
volentia ac patientiĝ sublevetis, etiam atque etiam rogatos volo. 


At, cum iam in eo versetur nostra oratio, ut ad argumentum , quod tractan- 
dum putavi, propius accedam: ecce nobis occurrunt, qui mihi obiiciant : 
vide quî tu rem tuam bene agas, qui perperam connectis vel potius per- 
misces et confundis dispares Theologicae disciplinae partes, quae si minus 
sibi invicem adversentur, toto coelo a se distare et differre videantur; cui 
dubio ut respondeam forsitan hoc unum proferre sufficiat, e notissimo CIcE- 
RoNIS dicto ~vcunctarum artium ac disciplinarum commune quoddam , esse 
vinculum” atque, vuti omnes naturae partes sunt coagmentatae inter sese 


ORATIO. ' 131 


“et arctissimo quodam nexu cohaerent,” sic certo certius nullam esse Ency- 


clopaediae Theologicae partem , cuius cum ceteris huius Disciplinae partibus 
non communis quaedam sit ac necessaria cognatio. 

Ut`vero nemo haec a me dicta iùn sensum a mea mente alienum acci-- 
piat, quid velim paulo accuratius definire lubet. — Et sane haud inficior 
Historiae Ecclesiasticae et Theologiae Moralis disciplinas, singulas ad scholae 
diligentiam exactas, suisque cancellis cireumscriptas , diversas omnino spec- 
tare Theologiae partes, adeoque in scholis seorsim'esse tractandas. Hoc 


- duntaxat in mente habui, has Theologiae partes ita esse comparatas, ut 


altera ab altera minime sit aliena, sed potius mutuo quodam cognationis 
vinculo sint coniunctae; ita quidem ut una alteram illustret, altera alteri 
mirifice prosit atque opituletur; adeoque in utriusque studio neque hoc illi 
esse anteponendum , neque in hoc illove segnius, sed omnino ita esse ver- 
sandum, ut illud huius auxilio magno sine damno carere non posse, hoc 
ab illo permultum praesidii atque ornamenti mutuari, probe teneamus. 
Quod ubi demonstravero , operam non perdidisse mihi videbor probare stu- 
dens Historie Hceclesiasticae ac Christianae Hthices stadium arcte esse con- 
iungendum. Cuar vero talem utriusque studii coniunctionem . Žis mawime 
diebus bene animadverti omnibusque Theologis vel Theologiae studiosis 


_ curae cordique esse velim — de hoc postmodum agemus. 


Agite igitur, A. A. H.H! et primum de Theologiae Moralis ad Historiam 
Ecclesiasticam bene tractandam atque adhibendam usu et fructibus vi- 
deamus! 

Arctissimum illud, quod utramque disciplinam coniungat, cognatonis 
vinculum, iam in eo, ni fallor, cernitur, quod utrique, si rem ad vivum 
resecūeris, idem esse consilium reperies. Nimirum Historia Ecclesiastica 
bene tractata atque adhibita, aeque ac Theologia Moralis, morum prae- 
ceptrix, vitae vere Christianae magistra sit oportet. Atque hoc paulo ube- 
rius explicare Jiceat ! 

- Ecquis Litterarum Sacrarum tam inscius est , ut ignoret vel negare sustineat , 


Izsu CurisTO, optimo hominum Conservatori, quum Societatem his in terris 
lif 


132 B. ren HAAR 


conderet, quae iure meritoque Regnum Coelorum audit, pro singulari ac plane 
divino, quo humanum genus est amplexus amore, hoc morale ac sublime 
fuisse consilium: ut cunctos homines, quotquot ipsi nomen darent ac fideńn 
haberent, morte sua redemtos atque a teterrimo servitutis iugo liberatos , 
ad novam mentem animumque informaret, in veram libertatem ,-in sui 
Deique similitudinem eveheret, eosque aeternae felicitatis redderet partici- 
pes. — Quicunque autem Theologiae Moralis studii amore imbutus ad 
Historiam Ecclesiasticam accedat, haud dubie id imprimis aget, ut bene 
indaget: quatenus Societas Christiana per varios temporum casus ac vicis- 
situdines huic morali et sublimi Ixsu consilio satisfecerit. Et sane Religio- 
nis Christianae moralem vel, si vis, practicam indolem omni fere tempore 
conspicuam fuisse, saltem numquam prorsus latuisse, Historia teste, 
eademque duce, satis lucùlenter. nobis apparebit. 

“ In memoriam revocate, quaeso, A. A! primi aevi CurRīsTI sectatores , 
a foedissima, quae ubique terrarum invaserat, morum depravatione immu- 
nes, sanctitate, fraterno amōre, omni virtutum genere conspicuos! ‘Et 
quorsum oculos convertatis pulcherrima pietatis, virtutis, constantiae, ne 
dirissimis quidem suppliciis fractae vel labefactatae, vobis proposita vide- 
bitis exempla. Quid PoLycarrum, quid sacrum Martyrum agmen dicam , 
qui, etsi haud pauci eorum perperam, virtutis culmen in martyrii laude 
posuerint — ad pyram et crucem usque CmrIstI amore incensi atque in- 
~ flammati vita ac morte se non solum CmrIstI sectatores sed etiam imita- 
tores praestiterunt? Quid AMBROSIUM, AUGUSTINUM, GREGORIOS , CHRY- 
sosTomuUmM memorem, intaminatis fulgentia honoribus Ecclesiae lumina, 
quorum nomina etiamnum per omnium ora volitant? Quid BERNARDUM 
ilum Carevallensem, qui, monachicae licet virtutis studiosior, tam vere 
pium se vita ac scriptis probavit, ut vel hunc vel neminem sanctorum co- 
rona, qua eum ornavit Ecclesia, dignum iudicemus. Quid Valdenses pris- 
corum Christianorum imaginem vita et moribus ad vivum referentes, ut 
probem qualis et quanta, medio etiam aevo, ad excolendos: mores, ad 
ipsum animum humanum emendandum religionis Christianae fuerit vis et 
efficacitas? Quid? quod et hanc in ipsis sectis, quae Haereticorum vel 
Schismaticorum nomine tanquam atro carbone in Historia notatae sunt — 
Montanistas, Donatistas, Albigenses dico — non agnoscere non possumus; 


ORATIO. i 133 


quod et hanc quamvis absconditam vel nebulis obductam , in illis errori- 
bus studiisque, quae CarIstı Apostolorumque menti admodum contraria 
dixeris — Monachorum ac Stylitarum vitam asceticam , Flagedantium insa- 
nos furores, Mysticorum somnia cogito -——,ħaud prorsus desideramus. Et 
iam, quum fugatis nebulis laetior e tenebris affulgeret dies — ipsam sa- 
crorum instaurationem e sensu morali, iam pridem altissimo somno oppresso, 
sed demum expergefacto, originem suam traxisse et- laetissima cepisse 
incrementa, Historia bene perspecta nos docet. Neque solum reformati- 
„onem, a Lurarro vel ZurneLio inchoatam, hanc moralem vel practicam 
indolem in fronte gessisse, sed Carvınum ipsum, haud minus vitae mo- 
rumque reformatorem atque emendatorem, quam Dogmatices acerrimum 
propugnatorem et vindicem esse dicendum — quisque Historiae indagator 
a partium studio alienus lubenter nobis concedet. Quid plura? Quicunque 
in Theologiae Moralis atque Historiae Ecclesiasticae studium pariter incum- 
bit, hic, ut opinor, in Societatis Christianae Historia tractanda aliisve tra- 
denda NranprI maxime vestigiis insistet, atque in omni Historia, in qua- 
libet Religionis Christianae formae varietate, et quovis tempore , luculen- 
tissimum, unde huius Religionis vis atque indoles. maxime moralis appa- 
reat, haud frustra sibi quaeret documentum. 

At quamvis NranmRi consilium, id agentis, ut Historia teste ac vindice, 
Religionis Christianae genuina eluceret praestantia, summopere laudamus , 
nescio tamen an iis assentiendum sit, qui egregium Virum in inquirenda 
Historia aliquantulum genio indulsisse, et pro nativa indolis suae mansue- 
tudine, optimà quaevis sperante, interdum de hominibus et rebus mitius 
quam verius existimasse censeant. Quidquid huius rei est, cavendum no- 
bis esse ne cuncta vel nimia in Historia laudando cuidam partium studio 
inservire videamur probatione vix indiget. Sed ab hoc quoque sedulo sibi 
cavebit, quicunque Historiae Ecclesiasticae atque Ethices Christianae stu- 
dium arcte coniunxerit. Ubivis in Historia, qua late patet, is videat ne- 
cesse est, quantopere abstracta rerum divinarum contemplatio , abstrusiorum 
dogmatum inquisitio, atque arcana Dei rimandi et perscrutandi studium 
cum Theologiae Morali tum morum emendationi ipsi et vitae vere Christia- 
nae nocuerint. Dolebit, dolebit, inquam , omni fere tempore extra atque 
intra Ecclesiam plus philosophatum esse scholae quam vitae, et sectatores 


134 B. renr HAAR 


Christi ad Religionis Christianae practicam indolem multo minus attendisse 

quam huius Religionis dignitas postulet et vitae salus exigat. Quid refe- 
ram Gnosticorum in Oriente late sparsas familias? Manichaeorum Aeones 
et Pleromata? Neoplatonicorurn Christi doctrinam veluti in Procrustis lecto 
ad suam Philosophiam adaptandi et torquendi conamina? Num testes 
advocem Monarchianorum, Arianorum, Apollinaristarum , Nestorianorum , 
Monophysitarum rixas, quae Muhammedi facilem in Oriente pararunt victo- 
riam? -Num moestas renovem querelas de litibus acerrimis, post instaurata 
sacra inter Protestantium familias denuo exortis, quae laetissimam Refor- 
mationis segetem vastarunt? At taedet haec in memoriam revocare, atque 
eo magis his supersedere licet, cum Clarissimus Kıstīvs ante biennium , 
quum regundae Leidensis Academiae munus iterum poneret, Religionis 
Christianae indolem practicam male ac multum esse neglectam, qua est 
sagacitate et doctrinae ubertate, in variis Historiae periodis veluti digito 
monstraverit. i, 

Nihil tamen iuvaret optime scire, quaecunque in Historia bene sint 
gesta vel merito in nostram reprehensionem incurrant, nisi huius rei cog- 
nitio, in practicos usus conversa, ad verae sapientiae virtutisque disciplinam 
referatur. Historia vere a Cicerone Zug veritatis dicitur, sed eam ex eius- 
dem sententia magistram vitae esse probe tenendum `est. At, si quis alius, 
ad hoc attendet quicunque utriùusque studii arcte coniuncti pari amore 
ardet, neque hic ante in tractanda aliisve tradenda Historia bene suas 
partes se gessisse sibi persuadebit, quam et ipse animadverterit et disci- 
pulorum suorum animis inculcaverit, quaenam inde praecepta et nobis et 
tempori, quod- vivimus, sint derivanda; quinam inde ad vitam moresque 
regundos atque emendandos colligendi sint fructus. Hac ratione tractata 
societatis Christianae Historia — quod etiam in spe ac votis habuit NEANDER, 
quum eiusdem Historiae conscribendāe consilium animo conciperet — expe- 
rientiae ac pietatis Christianae erit optima schola, unde egregiam petamus 
disciplinam bene beateque vivendi. Sic demum eadem Historia, aeque ac 
Theologia Moralis, vere dici poterit vifae Christianae magistra morumque 
moderatrix. 

Iam semel atque iterum Auvevsrı Nranpri nomen huic orationi in- 
texui, et mihi temperare non‘ possum, quin immortalia eius merita cêle- 


" 


haii ey 


ORKATIO ji 135 


brem, quamvis summum Virum qualibuscunque meis laudibus longe esse 
maiorem penitus persentio. Historiam Religionis et Societatis Christianae 
iam dudum bene multis dumetum quoddam satis late patens at aridum vi- 
sum esse neminem paulo peritiorem fugit. Hinc factum, ut nulla fere 
fructuum , quos gesserat ager, ratione habita, in illo solum vepres ac spinas 
anxie nimis'et cupidius quaererent rerum ante gestarum indagatores et perscru- 
tatores. Quod non solum in Centuriatoribus Magdeburgensibus, sed etiam 
in SprrrLeEROo, HencKio, aliisque egregiis ceteroquin viris, reprehendendum 
esse recte, ut opinor, monuerunt Viri docti, qui NeanDro parentarunt. 


- NEANDER vero plane diversam haec tractandi viam et sibi sequendam pu- 


tavit et aliis commendandam.- Ubivis in societate-Christiana Coeleste illud 
Regnum ob oculos habens, omnibus terrenis regnis et societatibus humanis longe 
sublimius et stabilius, omne illud ex Historia veluti aurum e terra eruen- 
dum atque in media luce ponendum curavit, quidquid divinae religionis 


` vim beneficam ad miserorum mortalium animos consolandos atque. emen- 


dandos patefaceret , quidquid facile in practicum usum cònverti posset adeo- 
que vitae inserviret vere Christianae. Et tam feliciter rem suam egit, ut 
opere nondum perfecto et sibi et religioni, quam vita et scriptis tuitus 
est, monumentum condiderit aere perennius.. Eat nunc aliquis et dè meritis 
eius detrahens perfricata fronte altoque supercilio affirmet NEANDRUM to- 
tum internae vitae contemplationi deditum res externas parum curasse; eum 
iudicii acumine cedere Srrrruero ; ingenii ubertate, quae sales et lumina 
spargit, Hasro; in accuratissima fontium descriptione vel aestimatione 
GIEsELERO; vel eum in dictionis perspicuitate et stili elegantia MERLEIO , 
HacENBAacHIO, BUNGENERO minorem esse habendum ; vel his omnibus concessis 
nullum horum coryphacorum Nzranpero , Historicorum quondam principi, pal- 


mam erepturum, vel debitas id est summas` laudes denegaturum esse per- 


suasum mihi habeo! Favete pii Neanprı manes! Tuam imaginem quo 
diutius intueor, eo magis te venerari, admirari, adamare animus iubet. 
Faxit Deus, ut haec tua imago mihi semper ita obversetur, ut hanc con- 


templandøó, te ducem sequendo, tuaque scripta nocturna diurnaque manu 


versando, omnes, qui meas scholas adeant, reddam sapientiores, meliores, 


= vere Christianos, atque ipse in dies sapientior meliorque evadam. 


136 B. rer HAAR 


Si, hisce enucleatis, satis constat de Theologiae Moralis studio ad Hi- 
storiam Ecclesiasticam bene tractandam atque adhibendam usu et fructi- 
bus — spem prae me ferre licet, A! A! fore ut vos et nunc assentientes 
habeam asseverans atque efficere conans: ~Historiae Ecclesiasticae studium 
ad doctrinam morum bene explicandam et rite aestimandam esse effica- 
cissimum.” Profecto et hic satis latus huic orationi se ostendit campus. 
Ne, tamen in illo perlustrando vestra attentione, benignius mihi con- 
cessa, abuti videar, brevitati studebo. 

Quanti Historiam eiusque usum et fructus in Theologicis fecerit 
RoYaarDsius, cum omnis eius institutio optime declaravit, tum ipse in 
Oratione illa, quam dimidiato saeculo in finèm vergente habuit, ex hac 
ipsa Cathedra elocutus‘ est. Meministis illum Historiae dignitatem vindi- 
cantem atque eius vituperatoribus his respondere verbis: ~Audio, at quae 
reponam plura habeo; unum illud regero: absque Historiae ope nullam 


facile disciplinam recte pertractari. Historia facem praefert singulis sare 
disciplinis Theologicis; illius nisi auxilium imploremus, nulla rite excolatur’ 


Theologia vere liberalis. Haec illustrat omnem illum orbem Theologicum. 
Haec cavendum docet ab erroribus, ġuibus indulgent dogmatisantes et 
philosophantes contemplando. Haec in iustam nos ducit viam. Haec 
hodierna et futura a praeteritis divelli non posse, quippe e seminibus antea 
sparsis fructus esse ortos, quos hodie animadvertimus, serio monet.” — 
Ita Royaarpsius. Et quod vir ille egregius de Theologia Historica, 
ex omnuim consensu, penes quos hac de re iudicium est, vere dizit, 
id de Historiae in morum doctrina explicanda atque illustranda multi- 
plice et vario usu verissime praedicari posse arbitror; ut inde appareat, 


quomodo notiones morales, quae humanae naturae divinitus sunt inditae , 


pro varia temporum et populorum indole sese formaverint, in matu- 
ritatem magis magisque adoleverint, donec religionis Christianae ope 


perfectionis veluti culmen attingerent. Quod cum bene perspicerent 


Wezrrius, Scuwarzius, alii, in hac disciplina exponenda Historicam 
praesertim viam et rationem esse ineundam exemplo suo probarunt, aliis- 
que commendarunt. 

Uti autem aliarum Religionum cognitio egregie eo valet, ut praeclara 
Euangelii indoles et plane singularis Christianae Ethices praestantia sole 


ERIR 


T.m 


e 
en 


TAEAE 


PEII 


aie- 


ORATIO. , 137 


clarius enitescat; sic Historia Ecclesiastica sola nos edocere potest, quo- 
modo Iesu Apostolorumque institutio moralis, per seculorum decursum, a 
Christi sectatoribus sit accepta, explicata atque adhibita; quam variam, 
pro populorum et temporum, ingenii atque opinionum diversitate, Ethice 
Christiana induerit formam; quid Romano-Catholicorum inter et Protestan- 
tium, Lutheranorum et Reformatorum, Scholasticorum et Mysticorum , 
Tansenistarum et Iesuitarum doctrinam moralem discrimen intercedat; quos 
denique casus, sive prosperos seu adversos, Theologiae Moralis studium , ab 
illo inde tempore, quum adhuc in incunabulis versaretur, ad hunc usque 
diem expertum sit. 

Et quantopere talis Historica disquisitio Theologiae Moralis cultorem 
vel doctorem, . qui hanc disciplinam tractandam aliisve tradendam hac 
nostra aetate suscipit, adiuvet, incredibile dictu est. 

Nec admodum vereor A. A! quod ad partem Historicam attinet, ne 
illa, quae hucusque disputavi, in dubium vocari queant, at fortasse mihi 
occurrunt, qui in parte ć%eoretica construenda vel tractanda Theologiae 
Moralis studium haud ita Historiae Ecclesiasticae ope indigere opinentur. 
Sed aut ipse egregie fallor, aut egregie falluntur, qui ita statuant, cum 
Historia et hic omnibus Ethices penetralia intrantibus facem praeferat at- 
qüe optimam sternat viam. Quid? quod iam in introitu, ubi quaestio 
nobis est dirimenda; utrum. haec nostra disciplina cum Theologia contem- 
plativa vel Dogmatica coniunctim explicari debeat, ut veteri consuetudine 
receptum erat, an vero, uti post Danarum et Carrxtum consuevit, seorsim 
tractanda- šit, Historiam consuluisse iuvabit. Quid: enim illa? »Videte” 
inquiet vquamdiu Christianae Ethices studium, quae iure suo disciplinae 
nomen sibi vindicat, in magnum scientiae veraeque religionis detrimentum 
fuerit spretum et neglectum!” Mox vero. addet: vCavete tamen ne neces- 
sarium vinculum atque arctissimum nexum, quo utraque disciplina copu- 


latur, ita negligatis, ut quod Deus ipse coniunxerit prorsus divelli , 


patiamini! A Christo ipso perfectissimo virtutis exemplo, et fide in illo 
posita, verae sanctitatis et vitae Christianae fonte, principium moralitatis 
esse repetendum (praeeuntibus non solum Apostolis sed omnibus fere 
primorum temporum doctoribus) facile nobis persuadebit. Sic quoque, 


übi in principium vel fundamentum inquirimus, cui veluti aedificium 
18 


138 B.. rer HAARK 


totius doctrinae moralis superstruendum sit, accuratior Historiae cognitio 
tutissimam nobis viam muniet. Denique de gravissimis, quae Anthropo- 
logiam` spectant, quaestionibus — wuti de libero hominis arbitrio, de 
natura peccati, de vitiositatis, quae genus humanum infecerit, labe — de 
quibus adhuc sub iudice lis est — haud dubie eo cautius et verius iudi- 
cabimus, quo maiorem atque interiorem cum AvevustInı, Scholasticorum , 
Reformatorum, iisque contradicentium adversariorum scriptis contraxerimus 
familiaritatem. 

Si Theologiae Moralis pars theoretica multarum quaestionum difficultate 
premitur, pars practica, de qua itidem verbo agendum est, quae in sin- 
gulis hominis Christiani officiis exponendis versatur, e multorum opinione 
nimia perspicuitate laborat. Qua de re iam suo tempore questus MurETUS 
multos esse tirones ait, qui tam communia et contrita esse, quae hic do- 
ceantur, ut ad ea percipienda doctore nihil opus sit; at, quavis et hanc 
opinionem falsam esse omnes norunt, qui nostram disciplinam non tantum 
de limine salutaverint, sed paulo interius perspexerint; quomodo tamen 
cavendum, ne gravissimorum officiorum prorsus necessaria expositio, citius 
quam par est, e- lassitudine taedium pariat. Et. hic ad Historiam Ec- 
clesiasticam provocandum et refugiendum esse existimo, quae suos nobis 
recludat thesauros, quorum ope Euangelii praecepta ubera praestantissi- 
morum exemplorum copia exornentur atque illustrentur. Quidni etiam 
prisci aevi scriptorum testimonia, quidni Poëtarum (PRUDENTI, BoëtTun, 
FortuNaTI, -Avırı), ubi moralia tractant, vocem audiamus? Sic mirum 
in modum rerum ubertatem et varietatem accrescere videbimus, et forte 
spėrare licet, fore ut Theologiae Moralis pars practica et iis, qui ini- 
quius de illa iudicent, nequaquam nudus atque aridus locus, sed-amoenior 
hic et illic venustis Eloquentiae vel Poëseos floribus pictus et distinctus: 
ager videatur. 

Sed qualis et quantus Historiae Ecclesiasticae in Theologia Morali ex- 
plicanda sit usus, id clarius etiam elucet in parte ascetica, quae nobis 
ostendit, qua via et ratione, quibusnam adminiculis in propositam sibi 
perfectionem moralem Christi sectator feliciter enitatur; quaenam maxime 
impedimenta virtutis et vitae vere Christianae obstent incrementis; quaenam 
cuivis, de animi salute sollicito, similitudinemque Dei et Christi piis su- 


an o a ae 


ORATIO. EAS 139 


spiriis appetenti immineant pericula. Hic statim in oculos incurrat necesse 
est, non solum iucunditatis sed multo magis magnae, quam afferant, 
utilitatis caussa talia exempla ex Historia esse petenda. Hic eadem Hi- 
storia praeceptricis atque admonitricis personam agens, ad cunctos, quorum 
non occlusae sint aures, vocem dirigit, eosque hortatur, ut bene atten- 
dant, ubinam ingenium humanum in Deo Christoque colendo maxime 


aberraverit; quaenam recta sit semita, in qua firmo atque indefesso pede 


tuto sit progrediendum , quid cane atque angue peius fugiendum sit. Sed 
iam me reprimam fas exigit. Verendum enim esset, ne positos huic ora- 
tioni terminos egrederer, si diutius singulis immorari vellem. Videtis, uti 
spero, -Historiae Ecclesiasticae studium ad doctrinam morum bene expli- 
candam et rite aestimandam esse efficacissimum. »- Videtis utramque disci- 
plinam alteram alteri mirifice prodesse atque opitulari, adeoque utriusque 
studium, ut utrique suus tribuatur honos et iustum statuatur pretium , 
arcte esse coniungendum. 


Sed quorsum spectavit haec nostra oratio? — Nimirum eo, A. A! ut 
probe intelligatis, mihi quoque, ex meo ipsius iudicio, illud incumbere 
officium, ut utriusque studii exercitandi atque excolendi amore atque 
ardore imbuam horum generosa iuvenum pectora., Quod officium eo san- 
ctius atque antiquius mihi. videtur, quo magis animo et cogitatione per- 
pendo, quid sibi requirat et postulet haec nostra aetas. Restat igitur ut 
quibusnam de caussis Historiae Ecclesiasticae et Theologiae Moralis stu- 
dium Žis maxime diebus sit coniungendum , paucis exponam. 


Hanc nostram aetatem, uti in ceteris, sic quoque in Theologicis dis- 
ciplinis et studiis felices atque insignes progressus fecisse nemo facile in- 
ficias ibit. Quod si quis negaverit, hunc potius morosum temporis acti 
laudatorem, quam aeqùum horum temporum iudicem appellaverim. Ab 
altera vero parte concedamus oportet, altioris, quam dicunt Theologi, Cri- 
tices molimine multa, quae olim ab omnibus satis firma et stabilia ac 
prorsus indubitatae fidei haberentur, adeo esse concussa et labefactata , ut 

197 


140 B. ter HAAR 


C 


ipsum fundamentum, quo nititur Religio Christiana, nonnullis vacillare 
videatur. — Euangelii Historiam , si STRAUSZIUM , FEUERBACHIUM , BRUNONEM 
Baurrum audias, vel nugarum et fabularum esse plenam, quibus ne mu- 
lierculae et pueruli quidem credant, vel saltem a carceribus inde ad cal- 
cem mythis esse accẹnsendam, quis nescit? Quos si forte eo minus refor- 
midandos esse existimes, quo maiore protervitate atque audacia in Euangelii 
veritatem et fidem Historicam sint grassati: ecce alii, haud. spernendi 
Theologi, e Tubingensi schola profecti in aciem progrediuntur, qui Apo- 
stolicam, quae dicitur, aetatem suis armis aggressi iam Historiam quoque 
Ecclesiasticam ab eius primordiis denuo construendam atque ad aliam tru- 
tinam examinandam esse clamant. Et quanquam Religionem Christianam , 
quae ab acerbissimis hostibus petita e tot pugnis et praeliis victrix dis- 
cessit, in. hoc quoque certamine , Christo moderante Rege, salvam atque 
incolumem fore pro certo habeo et confido: in eo tamen , si quid video, 
omnes consentient prudentiores, coniunctis viribus atque armis ipsam Euan- 
gelii arcem esse defendendam. At videte hominum dementiam vel socor- 
diam! Dum his nostris diebus extrinsecus hostium agmina ingruunt; dum, ; 
e multorum sententia, servile Hierarchiae Romanae iugum haud minus 
extimescendum Europae populis et societati Christianae imminet — Protes- 
tantes velut i Cadmaeos fratres -in sua viscera saevientes videmus, ac si 
prorsus immemores essent illius dicti ,quod Sranısuaum Hosrux , acerrimum 
Hierarchiae Romanae propugnatorem prodidisse legimus; ~Bellum Haere- 
ticorum pax est Ecclesiae! — Mordeant et comedant se invicem, ut eo 
citius a se invicem consumantur!? —— Quod cum saepius mecum reputo , 
A. A! Hierosolymorum fere oppugnatorum et Zelotarum intus inter sese 
digladiantium furore vastatorum tristissima mihi- obversari solet imago. In 
patria nostra acerbissimas lites dogmaticas, paene extinctas et suffocatas , 
denuo exarsisse animo dolemus. Et quisque veram patriae atque Ecclesiae 
salutem curans acerbissimo doloris sensu non affici non potest, videns et 
cogitans, tanquam navem turbulentis in undis, ita discordiis et vehemen- 
tissimis opinionúm in contraria ruentium fluctibus quassatam atque agita- 
tam hanc nostram Ecclesiam. Iam vero si quaeritur, unde aegrotantis 
Ecclesiae sanatio exspectanda sit, vel quaenam tot malis et morbis ingra- 
vescentibus remedia sint afferenda, iterum in diversas partes, veluti- in’ 


ee a a, 


ORATIO. ; 141 


oppositas sibi acies discedunt Christi sectatores. Alii, quos haud ita procul 
a Romano Catholicis distare facile agnoscas, in iis, quae ipsi e pueris 
edocti sunt, acquiescendum adeoque credendum esse iubent, quod credit 
Ecclesia, omnesque dissentientes coercendos vel expellendos esse autumant. 
Alii, licet ab omni vi dissentientibus inferenda abhorreant , auctores nobis 
sunt, ut his maxime diebus nos. ad avitae Confessionis Palladium reci- 
piamus, ne sectae nascantur e sectis et totum corpus Christi multa in 
disiecta membra nervis et-capite destituta divellatur et dilaceretur. Alii, 
verentes ne libertas Christiana quid detrimenti capiat, cavendum esse mo- 
nent ne iugum, quod maiorum humeri ferre recusaverint, denuo nostris 
humeris imponatur, neque divinis humana -aequiparentur. Alii disruptis . 
his vinculis omnia misceri et turbari queruntur. Alii denique veritatis 
aeque ac pacis amantissimi intra atque ‘extra Iliacos muros peccatum esse 
haud negant, -sed scientiae abusus ‘scientiae usu esse tollendos existimant ; 
a libera eademque pia et docta veritatis inquisitione nunquam intermittenda 
vel potius a Deo ipso, summo veritatis auctore eodemque Tutore, solum 
illud remedium mali esse sperandum atque implorandum arbitrantur. Et 
me maxime ab horum partibus stare eo lubentius fateor, quo apertius 
Historia nos docet, omnes hominum conatus ad sedandos animos et 
restituendam pacem — concilia, symbola , colloquia , henotica — vel mi- 
nime suffecisse vel fausto ac prospero caruisse eventu. Quotquot autem , 
etsi laudabili ducti consilio tollendi Christianorum dissidia, a talibus reme- 
diis unicam Ecclesiae sperant atque exspectant salutem, admodum vereor 
ne idem illud experiantur, quod histrioni quondam in ludicro spectaculo, 
coram Caroro V eiusque aulicis habito, accidisse legimus. Hic scilicet, 


` in scena prodiens et Leons X. personam agens vix vidit ignem, a LUTHERO 


incensum, quin huc illuc oculos vertens, unde aquam hauriat, ad incen- 
dium extinguendum quaerit. Mox duae urnae, quarum altera aqua altera 
oleo erat repleta, eum advertunt;- et statim prosiliens has arripit, sed 


bonus ille et miser non aquam sed oleum igni infundit, et iam flamma- 


rum assurgentium adspectu perterritus, praeceps e scena se corripit atque 
aufugit. : 

Ne tamen haec mea dicta ita interpretemini, quaeso A. A! quasi ex 
mea sententia in praesenti rerum conditione nil boni vel laeti esset lau- 


142 ; B. rer HAAR 


, 
dandum, aut nihil prorsus ad auream pacem et tranquillitatem rėvocandam 
esset agendum et periclitandum. Immo vero multa esse, quae animum 
tristem consolentur atque ad laetitiam erigant, grato erga Deum animo 
recordamur. Etiamsi haec nostra tempora (quod cupidius quam verius a 
nonnullis factum), vix vel ne vix quidem Reformationis temporibus aequi- 
paranda censeamus, et nunc tamen religionis, veritatis amorem, qua nihil 
sanctius et pretiosius sit habendum, in innumerorum animis experrectum 
esse, ipsae illae lites, quas dolemus, quas lugemus, quarum nos taedet et 


pudet, alta voce testantur. In tanto sententiarum divortio, in tot disso- 


nantibus rixantium verbis, inter illos quoque, qui de quovis liberalioris in- 
genii Theologo iniquius iudicent, subinde non agnoscere non possumus 
testimonia et desideria mentis Deo Christoque dicatae, quae in coeli inhiat 
atque anhelat sanctitatem et beatitudinem. Et nunc bene multos — quidni 
dicam plurimos — reperiri Christi sectatores , uti Dei Christique , ita fratrum , 
uti veritatis, ita pacis amantissimos ex animo gaudemus. Cuncti denique, 
quotquot melioris mentis atque indolis sunt — licet diversis partibus, 
sectis, nominibus addicti — licet , si fidei capita quaeras, toto coelo a se 
invicem dissentire affirment, aut revera dissentiant — magis magisque 
tamen in eo consentiunt, nullam esse fidem Deo acceptam, nisi vita, 
factis moribusque comprobatam. Quid, quod etiam Pietismum cum fla- 
grante doctrinae Ecclesiasticae tuendae studio haud minus flagrans vitae 
excitandae vere Christianae studium arcte coniunxzisse, et, in oppugnandis 
et corrigendis omnis generis vitiis, in sucçurrendo lapsis et miseris , multisque 
aliis nominibus egregie de societate Christiana meritum esse lubentur fatemur. 

Quae cum ita sint, A. A! magna me tenet spes, fore ut haec nostra 
aetas magis magisque perspiciat, vitam vere Christianam caput et prin- 
ceps esse in religione; hoc quoque ipsius Tesu, optimi Servatoris, fuisse 
consilium sublime et longe saluberrimum, ut genus humanum ad virtu- 
tem, amorem et sanctitatem informaretur. Et quidquid metuant et refor- 
mident alii, hanc laetissimam spem nunquam mihi eripi atque ex animo 
evelli patiar, ita fore, ut Deo moderante Christique auspiciis ex hac tur- 
bulentorum atque agitatorum temporum commotione novus, idemque melior 
enascatur rerum ordo, quo humanum genus ad sanctitatem Deique simi- 
litudinem propius accedat. 


ea T 


i ORATIO. 143 


Ad metam mihi propositam properare me sinite, A. A! Iam perspicitis , 
ut opinor, quibusnam de caussis Historiae Ecclesiasticae et Theologiae 
Moralis studium %is mavime diebus arcte esse coniungendum asseveraverim. 
Si enim iterum quaeritur, quanam via vel quonam auxilio aegrotanti nostrae ` 
Ecclesiae sit succurrendum : alii quid respondeant et sentiant sibi viderint; 
equidem hoc interrogatus vix habeo, quod respondeam; dicam vero, quod 
sentio. Theologum, qui hisce diebus doctoris munus auspicatur, optime 
rei Christianae ac suae aetati consulere persuasissimum mihi est, Religionis 
Christianae indole morali illustranda et commendanda, adeoque Theologiae 
Moralis, eiusdemque vere Christianae, explicatione, nec minus practico 
Historiae Ecclesiasticae usu. Historia sic tractetur, ut norma morum op- 
tima, vitae Christianae dux et Magistra habeatur. Atque utinam haec 
nostra aetas Historiae vocem monitricem audiat atque auscultet, minime 
ut Cassandram incassum augurantem, ` vel Pythiam incerta de suo tripode 
oracula edentem, sed audiat tanquam Deum, tanquam Christum ipsum in 
illa loquentem. Theologiae Morali nimium neglectae suus stet honos, 
suum restituatur pretium, at sic excolatur, ut a Christo principium petat 
atque omnia ad Christum referat. Esto igitur, Theologiam Dogmaticam 
reginae instar esse colendam, ita regnet atque imperet et illa, ut post- 
habitis infructuosis litibus, maximi faciat maximamque curam gerat eorum, 
quae maxime spectant ad vitam. Omnes Theologiae disciplinae religioni 
et vitae adeoque. Ethices Christianae consilio inserviant. Religio Christiana 
generis humani fermentum se probet. Cuncti denique Theologi, coniunctis 
viribus, omni cura et studio eo enitantur, ut accelerent laetissimum illud 
tempus, piis omnium cultorum Dei desideriis et precibus exoptatum atque 
imploratum, quo, sedatis rixis, compositis litibus, extinctis discordiae faci- 
bus, hoc aureum Pavi effatum: vivo, sed egomet non amplius, at Christus 
in me twit unicum universae Ecclesiae superstes sit Symbolum ! 


Quod si.autem ea felicitas‘mihi contigerit, ut qualicunque mea institu- 
tione futuri Sacrorum Antistites in utriusque studii amorem magis etiam 
incitentur atque exacuantur — hoe vobis acceptum referam, Viri Amplis- 


144 Biki i EAR 


simi! huius Illustrissimae Academiae Curatores! — Nimirum vestro in- 
signi erga me favori Augustissimi Regis placitum debeo, quod me The- 
ologiae Professorem creavit. Quos honores, quam singularem vestram erga 
me, alius Academiae alumnum, benevolentiam, quanti faciam, verbis 
eloqūi prorsus nequeo; at gratum animi vobis devincti atque obstricti sen- 
sum magis factis studiisque vobis testificari et comprobare, quam verbis 


enunciare aut magna quaevis vobis polliceri, haud dubie e vestrum quoque - 


sententia praestat. ` Audivistis, Viri Amplissimi! quantopere in obeundo 
hoc munere crucier et perturber magni illius Viri cogitatione et recordatióne , 
in cuius locum me succedere voluistis; cui cogitationi si indulgerem prope 
abesset, quin deficiente prorsus mihi animo, ex hac ipsa Cathedra de- 
scenderem. Sed alea iacta pedem referre non licet. Nec ipse, si possem , 
regredi vellem. Omnipotentis et benignissimi Dei fretus auxilio, qui per 
tot annorum spatium, in tot susceptis et peractis laboribus nunquam mihi 
defuit; qui me acerbissimae cladis dolore afflictum et lugentem sustentavit 
~et erexit — huius igitur auxilio nixus, — si quid in me est eruditionis , 


_assiduitatis, studii amoris, id omne, quantulumcungque est, ita adhibebo' 


atque impendam, ut horum iuvenum studiis, Academiae , Ecclesiae , patriae 
inserviam. Si vero Royaarpsi vestigiis insistens tali decessore, qualem 
ipsum omnes cognovimus et dileximus,. licet longe inferior, non plane 
indignus deprehendar successor, erit, quod summopere mihi gratuler et 
gratias Deo reddam quam maximas. Ceterum, Viri Perillustres! idem ille 
bonorum omnium Largitor ut vos diu salvos incolumesque servet, et ut 
vestra cura, vestris auspiciis, huius inclytae Urbis atque Academiae honos 


et gloria in dies crescant atque adaugeantur, in votis et precibus habeo 


ardentissimis ! 

Si vera est Veterum sententia — est autem verissima — intuendo et 
suspiciendo egregia proavorum vel aequalium exempla mirifice ali atque 
augeri imitandi studium — talia exempla, quae et me incitent atque in- 
flamment, animoque deficienti novos admoveant stimulos, profecto in hac 
alma Musarum sede nec mihi desunt, quum defunctos in memoriam re- 
voco, vel quum vos intueor, Viri Clarissimi! variarum artium et discipli- 
narum in hac Academia Professores! earumque ornamenta et decus! — 
Quidni autem fatear? (sit venia fatenti!) me vestro adspectu magis angi 


e e M S 


o a i Tn i a a aa a 


t 
A 


y 


et sollicitari, quam incitari atque inflammari , ut vos, tales tantosque viros, 
duces sequar. Haesitante pede, vestro ordini adscriptus, honorificum 
mihi oblatum locum occupo. Haestitante lingua vos, Viri :Celeberrimi! 
collegas compello et saluto. Accipite me tanquam fratrem et socium , 
quaeso, qui suae mediocritatis et vestrorum meritorum probe conscius, 
vestra familiaritate uti, vestris monitis et consiliis frui permagno sibi ducet 
honori,- et licet a vobis omnibus, vel iunioribus vel senioribus cum doc- 
trinae praestantia tum ingenii dotibus longe superetur, id tamen aget, ut 
in omnibus illis exhibendis officiis, quae mutuam alant amicitiam, a 
paucis se vinci et superari sinat! — Atque 'hoc vobis praesertim spondeo , 
Theologiae Professores ! Viri gravissimi! quibuscum earundem disciplinarum 
studium , adeoque arctior etiam me iunget necessitudo. : Vos, ut me vestro 
favore, vestro amore complectamini, ut me. vacillantem sustentetis, ut mihi 
vestra experientia instrui, vestra doctrina doceri concedatis , obsecro atque 
obtestor. Ac magnam et laetam spern in animo concepi, fore quod. peto. 
Nonne mihi, quum dubius atque anxius haererem, utrum oblatum mihi 
munus acciperem an recusarem, ita succurrere voluistis, ut qui moestus ad 
vos accessissem , laetior a vobis discederem? — Nec metus valde me angit, 


ne iis quaestionibus, quae hoc potissimum tempore Theologorum animos ' 


. 


ORA TEON 145 


advertant et suspensos teneant, nostri animi disiungantur. — Nonne tu; 


Clarissime Boumanne! in memoria CtarIssir, quem tecum venerari atque 
admirari nunquam desinam, ita Theologum veri nominis nobis delineasti, 
ut, si tale exemplum vel e longinquo sequerer, me terque quaterque felicem 
praedicarem? Quod reliquum est, Viri gravissimi! amicus nobis Plato, 
amicus Socrates, sed magis amica veritas. Hanc veniam damus petimusque 


vicissim. Uti autem veritatis studiosissimum, ita et pacis amantissimum ` 


me vobis comprobare studebo. Coniunctis licet imparibus viribus, eodem 
consilio ductis‘ laborem et vitam Theologicis studiis impendere nobis Deus 
concedat, et, si quid mea vota valent, Vos diu valebitis‘, vigebitis! Funesta, 
quae huic Academiae Roraarpsıum eripuit, mors vestris parcet diebus; 
vobisque continget, rude donatis, placidae senectutis otio frui, antequam 
optime de Patria et Ecclesia meriti ex hoc vitae stadio in beatas beatorum 
sedes evocemini! 

Salvete et vos, Viri Clarissimi, Leidenses Theologiae Professores! qui 

19o 


Moe 


146 B.N HAAR 


dulci non solum Haganae Societatis consortio , sed tot aliis nominibus‘ mihi 
estis coniunctissimi} qui, quali erga me sitis: animo , hoc ipso. die, vestra 
mihi gratissima praesentia, hic palam testificari voluistis. Quot quantaque 
Praeceptoribus iam -dudum defunctis, VoorstIo, CLARIssiO, Parmo de- 
beam, grato erga Deum animo adhuc recordor; atque obmutesceret haec 
mea ‘lingua mallem quam taceret;, quid debeam, Praeceptoribus Aestu- 
matissimis , Clarissimo Kıstīo, quem, extincto RoyĘarpsir lumine , in ma- 
gnum Historici studii incrementum , diu superstitem fore non tantum Leida 
precatur, sed et haec Academia-Traiectina, quae et illum et ScHOLTENIUM 
alumnos habuisse gloriatur; et: tibi quam maxime, Celeberrime HenerL! 
qui te mihi, iuveni et viro, in prosperis atque adversis amicum integerri- 
mum, patris instar colendum, et tam fidum studiorum ducem probasti, 
ut quidquid iuvenis profecerim , id magis tuum quam meum esse arbitrer. 
Favere mihi pergite, Optimi viri. Equidem, quantum potero, e0 intendam , 
ut me et in pôsterum vobis. commendem , atque idem illud, quod nos 
iungit amicitiae vinculum , iungat et utramque academiam Lugduno Batavam 
et Rheno-Traiectinam. ; 

Tandem ad vos haec mea oratio se convertit, Iuvenes Ornatissimi, Prae- 
stantissimi! quos brevi auditores et commilitones nacturus sum, — Quo- 
tiescunque lectissimorum iuvenum coronam, in ipso aetatis flore, corporis 
vigore, mentis sanitate, ingenii dotibus conspicuam intueor, nescio quo 
dulcissimo laetitiae sensu animus afficitur et perfunditur. Redit toties et 
mihi illius iucundissimi temporis recordatio, quod cum amicis in Acą- 
demia degi, quo iuvenilis animus, spretis voluptatis illecebris, pulcra 
quaevis et sublimia appetit, quo Litterarum et Poëseos amor primulos suos 
emittit flores. Quae recordanti mihi ipsa iuventus cum iuvenili vigore re- 
dire. videtur, quasi in vestrum sodalitium iterum adscitus, vestrorum stu- 
diorum consors et socius vocarer. Et quidni vestrorum studiorum consors 
et socius dicerer, qui, quo: serius ad hanc cathedram accessi, eo melius 
intelligo et persentio, multa, vos docendo, mihi esse discenda, ut hoc 
meo munere ita fungar, ut vestra, Ecclesiae et Patriae salus, Theologicae 
disciplinae dignitas et huius nostrae Academiae honos et fama a me postu- 
lant. Huius nostrae Academiae inquam; nam postquam , relicta civitate 
patria, ruptis tot amicitiae et propinquitatis vinculis, deposito sacratissimo 


ORATIO. j 147 


munere, reliquos, qui mihi supersint: dies, vobis vestrisque studiis dicare 
constitui, totus iam Vester sum et Vester esse pergam. Et quidquid 
in me praeceptore desideretis, scitote: tamen , Iuvenes! et confidite, illud 
mihi curae cordique fore, ut nunquam vobis vestrisque studiis desim. Ce- 
terum, quid in institutione mea sunimum. futurum sit, quod vobis in- 
culcare studeam — hac mea Oratione habita — nolite quaerere. Quan- 
quam enim et vobis cavendum et mihi sedulo. invigilandum est, ne illic 
Pantheismi subtilioris vel æmeøríæg cuiuslibet formae, ne hic Separatismi 
et Fanatismi laqueis circumventi irretiamini; ex animo tamen gaudeo me 
hanc sortitum esse provinciam, in qua, relictis vel sepositis acerbioribus 
litibus, Historiam ipsam loquentem inducam, vel talia vobiscum commu- 
nicabo, qualia maxime mores et vitam spectant. — ~Pectus est, quod 
Theologum facit)? Hoc- NeanDRI dictum, quod vir sammus pro vitae et 
studiorum tessera usurpavit, et a nobis, qui in iisdem castris una milita- 
bimur, nostro vexillo inscriptum velim! — „Non me cuiquam mancipavi, 
nullius nomen fero.” Et hoc Senrcar effatum, quod Rernmarpus operis sui 
immortalis, doctrinam morum exhibentis, titulo exarandum curavit, iterum 
iterumque vobis in memoriam revocabo. Nec tamen illud dictum ita inter- 
pretabor, ut vos e Stoicorum mente arrogantius sapere vel sentire doceat , 
sed ut, neque in Veterum placita neque in cuiusvis recentioris Philosophi 
vel Theologi verba iurantes, tales evadatis (quales his maxime diebus futuros 
Sacrorum Antistites mihi opto) viri ürégzerg, Theologi vere Eclectici! 
Hanc dico æúrégzeíav, qua Hrvspius, vir immortalis, suorum discipulorum 
animos imbuere voluit, quae licet fixis et stabilibus principiis nitatur, 
humanae imbecillitatis haud immemor, se sine divino auxilio nihil pollere 
probe cognovit. — Tali pectore in Theologiae studia incumbatis, Iuvenes 
dilectissimi! quotquot CarīIsto eiusque Ecclesiae nomen dedistis. Me prae- 
ceptore vel potius eiusdem itineris comite utamini, et, quoties temporum 
aestuatio vel nostrae tenuitatis conscientia nos angit vel deprimit, manibus 
atque oculis in coelum sublatis, has pias, tanquam mentis Deo Christoque 
devotae suspiria, effundamus preces: Sol veritatis! Sol iustitiae illustra nos! 


DIXI. 


19* 


SERIES LECTIONUM, 
IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA 


INDE A FERIIS AESTIVIS ANNI MDCOCCLIV USQUE AD FERIAS AESTIVAS ANNI MDCCCLY r 
A PROFESSORIBUS ET LECTORIBUS HABENDARUM, 


RECTORE 


HENRICO EGBERTO VINKE. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 

Philosophiae de Deo, sive Theologiae Naturalis historiam antiquiorem 
enarrabit H. Bouman, diebus iovis et veneris, hora IX. 

Oritices sacrae leges ad dificiliores S. S. locos applicabit H. BOUMAN, 
die lunae, hora IX. 

Hermeneuticae sacrae partem alteram tradet H. Boumax, die martis, 
hora IX. 

Iesaiae Vaticinia interpretabitur H. Bouman, diebus iovis et veneris, 
hora X. 

Epistolas catholicas explicabit H. BoumAN, diebus lunae et martis, 
hora X. 

Historiam Ecclesiae Christianae tradet B. ter Haar, diebus lunae, 
martis et iovis, hora I. i 

Historiae Ecclesiasticae veteris monumenta exponet B. tER HAAR, 
die mercurii, hora I, die iovis, hora II. 

Theologiam dogmaticam tradet H.. E. Vinke, diebus lunae, martis et 
mercurii, hora. XI. 

Collocutionibus de Theologia populari, cum commilitonibus habendis, 
vacabit H. E. Vınxer, die iovis, hora XI et XII. 


n at TE E T Da D EE ES 


N 


maah 


SERIES LECTIONUM. 149 


Ethicam Christianam docebit B. ter Haar, diebus lunae, martis et 
mercurii, hora II. ' 

Theologiam pastoralem tradet H. E. Vınxe, diebus lunae, martis et 
mercurii, hora XII. i 

Puerorum doctrinae Christianae initiis erudiendorum exercitationem instituet 
H. E. Vıngz, die veneris, hora XI. 

Commilitonibus , orationes sacras habentibus , praesides aderunt H. BOUMAN , 
H. E. Vinke et B. ter Haar, diebus et horis, tum sibi, tum commili- 
tonibus maxime commodis. 


IN FACULTATE IURIDICA. 


Doctrinam Pandectarum MünLENBRUCHIANAM e voll. I et IL enarrabit 
A. C. Hortus, diebus martis, mercurii , iovis et veneris; hora XII. 

Locum de Řereditatibus e vol. II. die saturni, hora singulari, cum 
auditoribus constituenda. >c 

Institutiones Justiniani interpretabitur B. I. L. be GEER, diebus lunae, 
martis, mercurii, iovis, veneris et saturni, hora VIII. 

Historiam Turis Romani tradet B. I. L. ne GEER, die lunae; hora XIT, 
diebus iovis et saturni, hora X. 

Encyclopaediam Iuris exponet B. I. L. pe Gerr, diebus martis, mercurii 
et veneris, hora I. 

Tus civile Nederlandicum docebit I. van Harr, die lunae, hora XII, 


= diebus martis, mercurii et iovis, hora I. 


Tus mercatorium et maritimum exponet I. van Hart, diebus lunae, 
mercurii et veneris, hora IX. 


Rem iudiciariam et rationem procedendi in causis civilibus explicabit 


I. van Harz, diebus lunae, mercurii et veneris, hora X. 


Hgvercitiis practicis, a provectioribus instituendis, praeerit I. van HALL, 
alternis mercurii diebus, hora vespertina VI. 


Repetitorium de iure civili, mercatorio et maritimo instituet I. van HALL, 


-die lunae, hora I. 


Historiam gentium recentiorum politicam tradet I. P a diebus ` 
martis, iovis et saturni, hora XI. 


Statisticam I. AcKErsDYcxK , iisdem diebus, hora IX. 


ko SERIES LECTIONUM. 


Oeconomiam -politicam docebit T. AcgerspycK, diebus lunae, mercurii 
et veneris, hora XI. 

Disciplinae Turis naturalis fata et praecipua placita exponet G: G: VREÈDE, 
diebus lunae, mercurii et veneris, hora IX. 

Tus publicum Batavum tradet G. G. Vreede, diebus giis et martis, 
hora VIII. 

Ius gentium Furopaeum G. G. aladi diebus martis et dàbarniiy hora X. 

Selecta de necessitudine Batavorum cum. populis exteris, ab anno 1648 
usque ad nostra-tempora, tradet G. G. VREDE, die saturni, hora I. 

Tus criminale, tam Batavum, quam commune, docebit G. G. VREEDE, 
diebus mercurii, iovis et veneris, hora VIII. 

Codicem Quaestionum criminalium explicabit G. G. VrerDE, die iovis, 
hora X, die veneris, hora I, die saturni, hora VIII. 

Publicis disputandi exercitiis alternis saturni diebus ARER Turis Bio 
fessores, hora XII. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITTERARUM HUMANIORUM. 


Logicam docebit C. G. OrzoomrrR, diebus iovis, veneris et saturni, 
hora II. 


Metaphysicam C. G. OrzoomrR , diebus iovis, veneris et saturni, hora I. 
Historiam philosophiae veteris enarrabit S. Karsten, diebus lunae et 


iovis, hora II, aliave commodiore. 

Litteras Latinas docebit A. van GouporvER, diebus martis, iovis et 
veneris, hora XI, interpretando Sallustii Belli Jugurthini partem postremam 
et Virgilii L. II Aeneidos. 

Antiquitatem Romanam A. vaN GouporvER , diebus martis , iovis et veneris , 
hora X. 

Litteras Graecas docebit S. Karsten, diebus lunae, martis, iovis et 
‘veneris, hora XII, interpretando tum locos selectos ex Homeri Jade et e 
Platonis opere de Rep., tum Sophoclis Aatigonam. 

Antiquitatem Graecam S. Karsten , diebus mercurii et veneris, hora IX, 
aliave commodiore. 


E E r TY 


SERIES LECTIONUM. i I51 


Litteras Hebraicas tradet I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD, cum expo- 
nenda Grammatica, tum Auius ut et Syntaxeos usu in legendis quibusdam 
V.F. capitibus historicis monstrando , die lunae, hora I, die martis, hora II, 
die mercurii, hora X et II. 

Litteras cum Aramaeas , tum Arabicas, I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD, 
die martis, hora XI, die mercurii, hora XII. 

Antiguitatem Hebraicam I. Ċ. SWYGHUISEN GROENEWOUD, diebus lunae, 
martis, mercurii et iovis, hora IX. 

Ceterum provectiorum commilitonum desideriis, quoad poterit, satisfaciet 
libentissime I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD. 

Litteras Belgicas et Litterarum Belgicarum Historiam exponet L.G. ka. 
diebus lunae, martis, veneris et saturni, hora X. 

Praecepta Ktili bene Belgici L. G- Vısscuer, diebus lunae, martis et 
saturni, hora II. 

Historiam gentium antiguarum, praecipue Imperatorum Romanorum aeta- 
tem, enarrabit S. Karsten , diebus martis et iovis, hora I, die mercurii, 
hora XII. ; 

Historiam medii aevi et recentiorum temporum enarrabit I. ACKERSDYCK , 
diebus mercurii et veneris, hora I. 

Historiam Patriae tradet L. G. VısscuER, die lunae, hora XI, diebus 
martis et iovis, hora XII, die saturni, hora I. 

Institutiones paedagogiċas habebit S. Karsten , die saturni, hora IX et X, 
partim metrica explicanda, partim moderanda interpretatione selectorum 
Pindari carminum et Satirarum Horatii. 

Disputandi exercitationes, alternis hebdomadibus instituendas, modera- 
buntur A. vAN GOUDOEVER et 'S. KARSTEN. 

G. Dorn Szrrex, Litt. Hum. Lector, praecipua tam antiquarum quam 
recentiorum gentium historiae facta enarrare, gentesque, quod ad. culturae 
progressus, inter se comparare perget, diebus mercurii et saturni, horå XI 
aliave commilitonibus magis commoda. 


IN FACULTATE MEDICA. 


Anatomen docebit I. L. C. SCHROEDER VAN DER Korx; quater per die- 
rum hebdomadem, hora IV. 


152 SERIES LECTIONUM. 


Dissectionibus cadaverum anatomicis, opportuno anni tempore instituen- 
dis, praeerit quotidie I. L. C. SCHROEDER VAN DER Korx. 

Anatomen generalem docebit et Organorum fabricam subtiliorem normalem 
et morbosam demonstrabit P. HarrtINe , diebus lunae et martis, hora T. 

Physiologiam tradet I. L. C. SCHROEDER VAN DER Korx, diebus lunae, 
martis et iovis, hora VIII, die mercurii, hora IX. 


Egvperimentis et indagationibus physiologicis et microscopicis in laboratorio 


physiologico quotidie praeerit F. C. DonDERs. 

Biologiam generalem egponet F. C. Donprrs, die mercurii, hora XI, 
die iovis, hora X. 

Pathologiam , sectionibus cadaveris illustratam, F. C. Donprrs quater 
per dierum hebdomadem. 

Anatomen pathologicam, docebit I. L. C. ARE SMES VAN DER KOIK, 
bis per dierum hebdomadem , hora auditoribus commoda. 

Materiem medicam et praecipua therapiae generaliscapita exponet G. I. konom 
diebus lunae, mercurii et veneris, hora TI. 

Plantarum historiam naturalem , imprimis medicinalium tradet P. HARTING, 
die iovis, hora XI, die veneris, hora XII. 

Nosologiam et therapiam specialem docebit G. I. Lonca, diebus martis, 
iovis et saturni, hora IX. f 

Feercitationes clinicas in arte medica quotidie moderabitur G. I. Lonca, 
hora XI, in Nosocomio Academico. 

Egercitationes clinicas in ophthalmiatria, data opportunitate , RERE 
F. C. DonprRs. 

Theoriam artis chirurgicae tradet L. C. van  GouporvER , diebus lunae, 
mercurii et veneris, hora VIII, die saturni, hora IX. 

Eecerċitationes policlinicas in arte chirurgica, diebus lunae, mercurii et 
veneris hora IX; ophtkalmiatricas, diebus martis, iovis et saturni hora X; 
clinicas vero, tum chirurgicas, tum ophtalmiatricas quotidie moderabitur 
L. C. vAN GOUDOEVER. ` 

Operationibus chirurgicis, in cadavere instituendis, qualibet oblata occasione 
praeerit L. C. vAN GOUDOEVER. ; 

Deligandi exercitationes moderabitur L. C. van GouborvER, die lunae 
hora V—VII post meridiem. 


# 


SERIES LECTIONUM. 1583 


drtis obstetriciae theoriam: exponet L. C. van GounorveR , diebus martis 
et mercurii hora XII et dimidia post meridiem; morbos puerperarum et 
neonatorum die iovis hora IX atque XII et dimidia. 

Egercitationibus obstetriciis practicis praeerit L. C. vAN GOUDOEVER, 
diébus lunae et veneris, hora Silpha et ad parturientium lectulos qua- 
libet oblata occasione. 

Medicinam forensem exponet F. C. DONDERS, inde a feriis aestivis usque 
add. XV m. Februarii, politicam medicam inde a die XVI m. Februarii 
usque ad ferias aestivas, diebus mercurii, iovis et veneris, hora II. 

Opåàthalmologiam docebit F. C. Donpers, diebus mercurii et t. saturni, 
hora I. 

B. F. Suerman, quamvis munere suo sit defunctus, ilacih tamen quae- 
dam e disciplina pathologico-chirurgica tractabit capita, speciminibus e 
museo suo illustranda, diebus martis et. mercurii, hora VIIL matutina. 

Summam item eorum, quae de rite pariaagandp medici officio ipse longo 
artis exercitio didicit, cum commilitonibus: communicabit, diebus et horis 
deinceps indicandis.. 


IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE 
NATURALIS. 


 Plysicam experimentalem exponet R. van Rers, diebus lunae, martis, 
mercurii, iovis et veneris, hora I. 
Mechanicam analyticam R. van Rets , diebus lunae , mercurii et veneris, 
hora XI. 
Physicae mathematicae capita diloni R. van Reres; diebus martis. et 
iovis, hora XI. 
Chemiam organicam: docebit I.: W. Gūnnıne, Chemiae Lector, diebus 
lunae, martis et- mercurii, hora IX, 
Chemiam anorganicam , A. C. OuprmaNs,:diebus iovis, veneris et saturni, 
hora IX. 
Chemiam analyticam; C. L. VLAANDEREN , diebus. lunae, martis. et. mer- 
curii, hora XII. ` 
. Chemiam theoreticam , À: c. OvDEMANS; die lunae, hora X. 
.Chemiam: forensem; I. W. Gunying , die veneris, hora XI et XII, 
20 


154 - SERIES LECTIONUM. 


Chemiam pharmaceuticam, C. L. VLAANDEREN, diebus iovis et veneris, 
hora X. 
Chemiam technicam publice docebit I. W. Gunnıne, hora deinceps 
indicanda. 
Chemiam practicam G. I. MuroER , quotidie in Laboratorio chemico. 
Botanices et Physiologiae plantarum elementa exponet ©. A. EE. 
diebus lunae, martis et mercurii, hora XI. 
Botanicam Historiam plantarum medicinalium C. A. Brresma, diebus 
lunae et martis, hora XII. 
` Anatomiam plantarum C. A. Brresma, diebus et horis, auditoribus 
commodis. t 
Oeconomiam ruralem C. A. Birini diebus mercurii et saturni, hora XII, 
duce compendio suo: Handboek voor de Vaderlandsche Landhuishoudkunde , 
ed. Trai. ad Rhen. 1842. Jon 
Fegæcursionibus Botanicis sihgulis hebdomadibus praeerit G. A. BErasmA. 
Zoologiam docebit Tum. G. van Liptu DE Irune, diebus lunae et martis , 
hora X. 
Anatomiam comparatam TH. G. van Lipra De IevDe, die mercurii, 
hora X. - 
Anatomen et Physiologiam plantarum docebit P. Hartıne, diebus lunae 
et iovis, hora II. 
- Haæercitationibus in usu microscopii studiis zootomicis , phytotomicis et che- 
micis applicato quotidie praeerit: P. HARTING. i 
Astronomiam popularem tradet C. H. D. Burs Barror, die martis, 
hora XII, die veneris, hora X. 
Astronomiae practicae vacabit C. H. D. Buys Barrot, diebus mercurii et 
iovis, hora pomeridiana octava in speculae auditorio. 
Flementa matheseos docebit C. H. D: Burs Barror, ante ferias hiemales 
quotidie; post illas, diebüs lunae, martis et mercurii, hora VIII. 
Stereometriam , trigonometriam sphaericam et algebram C.H. D.Buys BarrorT, 
diebus martis, mercurii et iovis, hóra X, die saturni, hora IX. 
Algebram superiorem et Geometriae analyticae elementa C.H. D. Buys BaLtoT, 
post ferias hiemales diebus mercurii , iovis, veneris et saturni, hora XII. 
Oryctognosiam exponet P, T.I. pt FrRémERY , diebus lunae et martis , hora II. 


SERIES LECTIONUM. 155 


Geologiam P. I. I. DE FREMERY, diebus mercurii, iovis et veneris, 
hora TI. 

Geographiam physicam P. I. I. ou Fremery bis per dierum hebdo- 
madem, hora auditoribus commoda. 

Ezgercitationibus mineralogicis praeerit P. T. I. pu FrRemery, diẹ saturi, 
hora I—III. 

Towicologiam docebit I. W. Gunnıne, Chemiae Lector, bis per dierum 
hebdomadem , hora auditoribus commoda. 


I. H. Hısern, Litterarum Germanicarum Lector, diebus- et horis audi- 
toribus commodis , Litteras Germanicas et Litterarum Germanicarum histos 
riam, inde a sec. XVIII exponet. y 

I. Vennine, Litterarum- Angiparin Lector, Litteras Anglicas docebit , 
hora auditoribus commoda. ; ; 

L. DE France, Academicus olinitatiig artis Magister, quotidie aptum 
et elegantem gladii usum docebit, 


Bibliotheca Academica diebus lunae, martis, mercurii, iovis et saturni, 
ab hora XII ad IV, feriarum autem tempore. singulis diebus iovis, ab hòra 
I ad TIT, unicuique patebit. Museum Zoologicum quotidie patebit. 


0* 


NUMERUS STUDIOSORUM 
IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA w 


DIE XXXI DECEMBRIS MDOCOLIV. 


in Facultate Theologica... . . e n ee 234. 
Ke aa POTO TER 170. 
" ” Phil. Theor. et Litt. Hum. . . 8. 
" UA. MEOR S S e aa NE EE E 
" " Math. et Phil. N : 10. 
416. 


Praeterea in Album Academicum nomina Studiosorum, in Athenaeis 
studiis opeřam navantium, relata sunt, eo tantum consilio, ut hig publice 
progressus probent et Doctores creentur; quorum 


+ idn cEacultatè Thoologioa 3, o ota ia a SO 
v n Juridica n EA P AR anA BE 30. 

” " Phil. Theor. et Litt. Hum. .. 2. 

" v Modica De Aie i AINE ETa S 

" " Math. 6t Phil Nab soi uiu A 

Aini Bg; 


E a a a i 


DOCTORES CREATI 
' IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA, 


A DIE XXVII MARTI A. MDCCCLIV AD DIEM XXVI MARTII A. MDCCCOLY. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


d. Zm. Iwi 1854. Ecco ExkerR, Rheno-Traiectinus ; publice defensa Dis- 
quisitione de Clementis Romani priore ad Corinthios 
pistola , Theologiae Doctor , magna cum laude. 


IN FACULTATE IURIDICA. . 


d. 29 m. Martii 1854. THomAs AprRIANUS VAN BommEL , Harlemensis , privatim 
defensis Quaestionibus Iuris, Iuris Romani et Hodierni 
Doctor, cum 'laude. 

„ 1 „Aprilis » Iacosus Lupovrcus DIDERICUS EMANUEL VAN BRIENEN, 
Amstelodamensis , privatim defensis Quaestionibus Iuris , 
I. R. et H. Doctor, cum laude. 

n 6v» » — n IAcoBUsS PHILIPPUS ALBERTUS LEONARDUS Ra{m, Rheno- 
Traiectinus, privatim defensis Quaestionibus Turis, I. R. 
et H. Doctor, cum laude. 

n 27 vu “n a  Iacosus Iomannes Baun, Haganus, privatim defensis 

- Quaestionibus Turis, 1. R. et H. Doctor magna cum laude. 

u '3 n Maii » Davıp van WEEL, e pago Ooltgensplaat, privatim 
defensis Quaestionibus Turis, I. R, et H. Doctor, 
cum laude. 


158 


DOCTORES CREATI 


d. 10m. Maii 1854. Gurummumus Nıcoraus Pesters, Rheno-Traiectinus, 


n 0 v 


V 


"” 


1" 


" 


m 


1" 


1" 


1 


n 


22 


31 


13 


14 


17 


21 


26 


n 


" 


n 


"u 


n 


"u 


"” 


" 


n 


VA 


UA 


Tunii 


UA 


1" 


1 


n 
u" 


A 


n 


u 


1 


UA 


" 


VA 


" 


UA 


privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. 
Doctor, cum laude. i 
Marrtınus Merrs, Roterodamensis, publice defenso 
Specimine de assecuratione in salvam navigationem guae 
dicitur, I. R. et H. Doctor, magna cum laude. 
IonannEs ALBERTUS SANDBERG, Zwollanus, privatim 
defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, 
magna cum laude. 

IOANNES LEONARDUS WOLTERBEEK , DANIELIS FILIUS, 
Amstelodamensis, publice defenso Specimine historico 
Turis . Gentium de Rheni navigatione, I. R. et H. 
Doctor, cum laude. 

IANus GUILIELMUS VAN RIJCKEVORSEL, Roterodamensis , 
privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. 
Doctor, cum laude. ; 
CYPRIANUS GERARDUS Bercer van Henest, Rheno- 
Traiectinus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, 
I. R. et H. Doctor, cum laude. 

CYPRIANUS GERARDUS CAroLUS VAN HeNGsST, Ridi 
Traiectinus, privatim defensis Quaestionibus Iuris, 
I. R. et H. Doctor, cum laude. 


Ionannes Iustinus Bzeresma, Rheno-Traiectinus, ` 


privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. 
Doctor, magna cum laude. 

Iacogus van HzusDEN, Sylva-Ducensis , privatim defensis 
Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, cum laude. 
Gıīpron Ianus Marrus van VoorrnuIseN, privatim 
defensis Quaestionibus Turis, I. R. et H. Doctor. 
CORNELIUS HARTSEN , IACOBI FILIUS , Amstelodamensis , 
publice defenso Specimine de natura Literarum Cam- 
bialium imprimis secundum recentiorum in Germania 
Jureconsultorem doctrinam, I. R. et H. Doctor, 
magna cum laude. 


i 
w 
j 
S 
l 


DOCTORES CREATI, r 159 


x 


d. 26 m. Iunii 1854. Hermannus Henricus vAN DE PoLL, Amstelodamensis, 


VA 


1" 


n 


UA 


A 


UA 


n 


n 


” 


n 


28 v 


29 v 


29 n. 


25 v 


PA 


30 v 


l4 v 


16 v 


23 v 


25 


27 v 


27 u 


n 


" 

m 
Sept. 

m 

VA 


Oct. 


VA 


VA 


" 
UA 


n” 


1 


n 


LA 


VA 


n 


VA 


m 


KA 


1" 


privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 
Ianus DE FremeRY, Rheno-Traiectinug, privatim de- 
fensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 

Ianus IAcosus DE GEER, e pago Iutphaas, privatim 
defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, 
cum laude. j 

Gvıruxumus Hemsıne, Campensis, privatim defensis 
Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, magna cum 
laude. ! 

PavLus Perrus Iurrus CromsET, Bononiae Morino- 
rum (Boulogne) natus, privatim defensis Quaestioni- 
bus Iuris, I. R. et H. Doctor, magna cum laude. 
IANUS GUILIELMUS ALEXANDER SCHNEIDERS VON GREIF- 
FENSWERTH, Ziericseensis, privatim defensis Quaestio- 
nibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 

ANTONIUS IACOBUS GUILIELMUS FARNCOMBE SANDERS, 
Medemelacensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris , 
I. R. et H. Doctor, magna cum laude. 

CAROLUS ANTONIUS DIEDERICUS MOLHUYSEN, e pago 
Vucht, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. 
Doctor , cum laude. 

ParLprus CALLENFELS , Flessinganus, privatim defensis 
Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 

FreDERIcUs Lupovicus RamsonneT, I. Is. FILIUS, ex 
pago Eemnes, privatim defensis Quaestionibus Iuris, 
I. R. et H. Doctor. 

IonANNES ErRNESTUS VON LÖBENSELS , Zutphaniensis , pri- 
vatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 
CAROLUS GERARDUS VAN BarRrLE, Haganus, privatim 
defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 
FREDERICUS GOTHOFREDUS VAN MARLE, Zutphaniensis, 
privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. 
Doctor cum laude, 


1 


" 


m" 


A 


n 


"u 


" 


n 


"” 


" 


" 


14 


16 


19 


21 


21 


16 


23 


17 


24 


n 


M 


n 


n 


" 


1" 


n 


Dec. 


n 


n” 


n 


m 


m 


Jan. 1855. Perrus Damas van Ciırrers, Medióoburgensis, privatim 
Febr. 


Martii v 


m 


Apr. 1854. IOANNES CHRISTIANUS TEN Norver pe Brauw, Woer- 


m 


n 


n 


DOCTORES CREATI. 


. Nov. 1854. ARNOLDUS: vAN REIGERSBERG VEersLUYS, Mediobur- 


gensis, privatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. 
Doctor, cum laude. 

Iacosus Brevrus, Woerdensis, privatim defensis 
Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 

GUILIELMUS GERARDUS BRANTSREN, Arnhemiensis, pri- 
vatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, 
cum laude., - 

TOHANNES ÅRNOLDUS MARINUS VAN DER HARDT ÅBER- 
soN, Drusiburgensis, privatim -defensis Quaestionibus 
Iuris, I. R. et H. Doctor. 

TOHANNES HERMANNUS FREDERICUS UMBGROVE, e pago 
Almen Gelrus, privatim defensis Quaestionibus Turis,, 
«I. R. et H. Doctor. ! 
Gurmrumus Nıcouaus LantsmEER, Medioburgensis , 
privatim defensis Quaestionibus Iuris, T. R. et H. Doctor, 
cum laude 

GUILIELMUS VAN GOLTSTEIN, Hamburgensis, privatim 
defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, 
cum laude. 


defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor. 
FErDINANDUS Turopvorus Paun, ex urbe Batavia, 
privatim defensis Quaestionibus Iuris , I. R. et H. Doctor. 
GurueLmus lanus Roraarns, Rheno-Traiectinus, pri- 
vatim defensis Quaestionibus Iuris, I. R. et H. Doctor, 
magna cum laude. i 

Erso Beresma , Rheno-Traiectinus, privatim defensa Dis- 
sertatione historico-iuridica de collegiis pupillaribus in Hol- 
landia ct Zeelandia ‚1. R. et H. Doctor , magna cum laude. 


< IN FACULTATE MEDICA. 


densis, privatim defensa Dissertatione Medica , continente i i 


„n 1l 
Abir, 
vaT 
#47 
a a 
A 28 


n 28- 


„n Maii 


„n Iunii 


M 


n 


UA 


n 


LA 


n 


n 


1" 


UA 


VA 


d. 7m. Apr. 1854. 


n” 


n 


UA 


VA 


DOCTORES CREATI. 161 


quaedam de spina bifida et hydrocepkhalo congenito , prae- 
misso casu, Medicinae Doctor, magna cum laude. 
WourTERUs CORNELIUS VAN LocKkuorsT, ex urbe Monte 
Hannoniae, privatim defensa Dissertatione Medica , 
continente quaedam de resectionibus ossium , Medicinae 
Doctor, cum laude. 

Henricus GUILIELMUS ANTONIUS PETERS, e pago Box- 
meer, Med. eț Artis Obstetr. Doctor, privatim defensis 
Quaestionibus argumenti Chirurgici, Chirurgiae Doctor, 
cum laude. : 

GERARDUS ÅNDREAS ALPHERTS, Culemborgensis, pri- 
vatim ‘defensa Dissertatione Medica de cortice Rhamni 
Jrangulae, eiusque viribus in Nosocomio Traiectino in- 
dagatis, Medicinae Doctor, cum laude. 

ARrNoLDUsS Francisous Vermowrr, Rheno-Traiectinus, 
privatim defensa Dissertatione Obstetricio-Medica, con- 
tinente historiam eorum , guae ultimo biennio in Nosocomio 
Academico observata fuerunt , Medicinae Doctor, cum laude. 
QuırıNus Ionannes MARIUS IANssEN, Goesanus, pri- 
vatim defensà Dissertatione Medica continente casum 
compressionis medullae spinalis, Medicinae Doctor, 
cum laude. 


. ALEXANDER Henricus CONRADUS VAN DRIEL, e pago 


Voorst, privatim defenso Specimine Medico eæžibente 
casum meninginitidis suppurantis in Nosocomio Acade- 
mico observatum , Medicinae Doctor, cum. laude. 
CornELIUsS Iacosus Pauruirrus Winker, Vianensis, 
privatim defensa Dissertatione Medica continente quae- 
dam de rheumatismo- articulari acuto, variisque eius 
curandi methodis, Medicinae Doctor, cum laude. 
Arius van Eryx, Heusdensis, privatim defensa Disser- 
tatione Medico-Chirurgica eghibente casum resectionis 
tibiae et fibulae, cum epicrisi, in Nosocomio Academico 
observatum , Medicinae Doctor. 
; 21 


162 


DOCTORES CREATI. 


d. 28 m. Iunii 1854. Ianus Maars, e pago Zype, privatim defenso Specimine 


u 


u" 


n 


H 


A 


" 


” 


A 


l v Iuli 


16 


24 


28 


30 


n 


n 


UA 


n 


"u 


A 


i 


H 


Oct: 


n 


Nov. 


" 


n 


1 


n 


UA 


A 


N 


M 


1 


Medico exhibente casum fistulae pulmonis in Nosocomio 
Academico observatum, Medicinae Doctor. 

AnprEAs Doxcan, ex oppido Purmerend, privatim 
defensa Dissertatione Ophthalmico-Medica continente de 
corporis vitrei. structura disguisitiones anatomicas, ento- 
pticas et pathologicas, Medicinae Doctor, magna cum laude. 
Henricus van WYNGAARDEN, ex urbe Willemstad, 
privatim defensa Dissertatione Ophthalmico-Medica de 
perspicillis stenopoeis ad visum obfuscata cornea turbatum 
emendandum accommodatis , Medicinae Doctor, cum laude. 
STEPHANUS DANIEL CARTIER VAN DIssEL, I. FILIUS, 
e-pago Winterswijk, privatim defensa Dissertatione 
Medica de ossium mutationibus, qualis in rhachitide 
observantur, Medicinae Doctor, magna cum laude. 
GurmeLrmus Baarsrae, Amstelodamensis, publice de- . 
fensa Dissertatione Medica continente duas historias 
morbi in Nosocomio Amstelodamensi suburbano observatas , 
Medicinae Doctor, cum laude. 

Aprianus Hernsius, e pago Moordrecht, Math. Mag. 
Phil. Nat. Doctor, privatim defensa Dissertatione Medica 
de susurrorum vascularium eæjplicatione physica, Medi- 
cinae Doctor, magna cum laude. 

ÅRNOLDUS SANDER LEONARDUS GUILIELMUS GERARDUS 
ABELEVEN, Med. et Artis Obstetr. Doctor, privatim 
defensis Quaestionibus Argumenti Chirurgici , Chirurgiae 
Doctor. 

STEPHANUS DANIEL CARTIER VAN DISSEL, I. FILIUS, 
e pago Winterswijk, Med. Doctor, privatim defensis- 
Quaestionibus Argumenti Obstetricii, Artis Obstetriciae 
Doctor, cum laude, Š 

GumrLmus lonannes Franciscus Nuvens, Med. Doctor, 
privatim defensis Quaestionibus Argumenti Obstetricii , 
Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. ; 


d.16m. Dec 


DOCTORES CREATE 163 


. 1854. Emıurus RupoLPmus von ErcmstToRrF, e pago Win- 


„n Tan. 1855. 


terswijk , privatim defenso Specimine Chirurgico-Medico 
de methodo cruris, eæciso pede, per osteoplasin longitu- 
dine augendi, Medicinae Doctor, magna cum laude: 
ArnoLDUs Franciscus Vernorrr, Rheno-Traiectinus , 
Med. Doctor , privatim defensis Quaestionibus Argumenti 
Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, magna cum laude. 
GERARDUS CORNELIUS Perrus DE Rurrer, Rheno-Tra- 
iectinus, Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus 
Argumenti Obstetricii, Artis Obstetriciae Doct., cum laude. 
TOHANNES HUBERTUS VAN DER MEER Mong, Goesanus, 
Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus Argu- 
menti Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. 
ANDREAS Doncax, ex oppido Purmerend , Med. Doctor , 
privatim defensis Quaestionibus Argumenti Obstetricii, 
Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. 

GERARDUS ÅNDREAS Å LPHERTS, Culemborgensis, Med. 
Doctor, privatim defensis Quaestionibus Argumenti 
- Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, magna cum laude. 
Ianus Maarts, e pago Zype, Med. Doctor, privatim 
defensis Quaestionibus Argumenti Obstetricii, Artis 
Obstetriciae Doctor. 

CorxzLIUS Iacosus Puyirrus WiınxierR, Vianensis, 
Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus Argumenti 
Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, cum laude. 
Em{mırıus RupoLrnus von ErcmsTorRFF, e pago Win- 
terswijk, Med. Doctor, privatim defensis Quaestionibus 
Argumenti Obstetricii, Artis Obstetriciae Doctor, 
cum laude. 


IN FACULTATE MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE 


NATURALIS. 


d. 1 m. Sept. 1854. Perrkus Aprianus Breresma, Gandavensis, privatim 


defensa Dissertatione Historico-Physica de phosphores- 
) 21* 


164 DOCTORES CREATI. 


centia per irradiationem, Nederlandice scripta hoc 
titulo: over de phosphorescentie door bestraling, Matheseos 
Magister Philosophiae Naturalis Doctor, magna cum laude. 

d. 16 m. Sept. 1854. CoRrNELIUS LAURENTIUS VLAANDEREN, Rheno-Traiecti- ] 
nus, privatim defensa Disquisitione Chymica de Žerba 
nicotiana,. imprimis de eius principiis anorganicis , 
Nederlandice scripta hoc titulo: over den tabak, voor- 
namentlijk over zijne onbewerktuigde bestanddeelen , 
Matheseos Magister Philosophiae Naturalis Doctor, 
cum laude. 

n 1l» Dec. v Iomannes Tır, Rheno-Traiectinus, prioiim defensa 
Dissertatione Physica de caloris et luminis electrici phae- 
nomenis , quae Jiuxus directione moderantur, Nederlandice 
scripta hoc titulo: over de electrische warmte en licht- 
verschijnselen, die door de rigting des strooms gewijzigd 
worden, Matheseos Mogintar. Philosophiae Naturalis 
Doctor, cum laude. 

n 6 v Febr. 1855. Tumang van Dorssurcn , Schiedamensis, privatim de- 
fensa Dissertatione Physica de colorum miætione et 
dimensione, Nederlandice scripta hoc titulo: over kleur- 
menging en kleurmeting , Matheseos Magister Philoso- 
phiae Naturalis Doctor, cum laude. 


i HONORIS CAUSA. 
vl4v v„ n„ Perus BrErKmR, ex oppido Zaandam, Math. Mag. 


Phil. Nat. Žonoris causa Doctor, Medicus Militaris in 
Insula Iava primarius, Medicinae Doctor creatus. 


A Ee E 
ž 3 : r 
; s Z í i f S 
-æ x e NEA E 5 ; Z Í I 5 s 
s z z ta 1 } z 
k . $ £ L A 4 $ k 
bg A j 5 S$ , x j t - 
$: $ f pi e m s y 
; b : s à ha - ma y 
X z 5 i J p is s 
T AE i zi s ; g F ʻ n X ê 
3 . A s f aa Z S ; Ea x $ ri = > , 
n H Š DASA ; ; CAS ; nn A PAE f y 
x u F, Š k p AAA e $ : 
EN 5A a ari ) É NEEE 4 . 
E a - N ai ž ` : 
È A } Š ERFA, č m £ e 
Ea k a SA] j - PaA 4 z x DAR x 
> } x A < z : x e ~ va ” $ n 
s 4 m 5 r x N = "r ý iy f 
£ 5 £ i ` ; g janga 4 =: p S Ty A z 
EEN 3s Dem > : x aE i Zerr : S Ber E E, ` 
po Zi 3 “ 5 ~ : 
A ER, r sa Ae DnA SAE $ e s 5s : N 
~ - ; z à EN ` : AA t § á x f pa: 
S P ¢ A - R 3 WEDEL À Mep 5 
X k : f ž Sil č $ z p3 
. a a $ ei: F oA e= ks SA ii j s ne: 
Er, ; i t z 4 : S Dte $ : j JAr ` 
cg X A x EAA F * í i 5, 
EN i Roa z à ia $ s ae p” z DA S 
ART, ? apin y Te 5 ; ` $ i 
% ; r Jii : z ; : : s 
; ; í EEA E a E EE I 
5; y S . Ar z a % i ` i E f 
RET i; ž Ų ; e z rey EGIA i 2 


i NOMINA PROFESSORUM ET LECTORIS, 


QUI 


INDE A DIE XII OCTOBRIS MDCCOLIV AD XI OCTOBRIS MDCCCLV 


IN ACADEMIA GRONINGANA 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


RECTOR MAGNIFICUS ~ 
CORNELIUS STAR NUMAN. 
SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS 
JACOBUS HERMANNUS PHILIPSE. 


IN FACULTATE IURIDICA. 


H. NIENHUIS. C. STAR NUMAN. 
J. H. PHILIPSE. 


IN FACULTATE MEDICA. 


E J. BAART bë rma FAILLE. J. HISSINK JANSEN. 
F. Z. ERMERINS. T. van DEEN. 


-IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


H. C. van HALL. i W. A. ENSCHEDÉ. 


J. W. ERMERINS. P. J. van KERCKHOFF. 
N. MULDER. ; 


168 - NOMINA PROFESSORUM ET LECTORIS. 


` 


IN FACULTATE THEOLOGÌCA. 


P. HOFSTEDË pe GROOT., W. MUURLING. 
L. G. PAREAU. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAĖ 
ET LITERARUM HUMANIORUM. 


F. C. pne GREUVE. J. A. C. van HEUSDE. 
J. A. C. ROVERS. W. J. A. JONCKBLOET. 
J. J. P. VALETON. ; , 


LECTOR PAEDAGOGICES. 
4 W. HECKER. 


-~ CORNELI STAR NUMAN 


-ORATIO 


f a A 2 
A E ` 
å ENA ie ER DE 


X 


DISCIPLINAE, QUAE IN TURIS NATURA EXPLICANDA VERSATUR, SIVE 
DE IURIS DOCTRINAE PHILOSOPHICAE AMBITU ET GRAVITATE, 


“e Ead x F 
o EEN E j HABITA GRONINGAE 
; h i ( tini F 
A. D. XI M. OCTOBRIS A. MDCCOLV, 
pe k i ; i 
QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM DEPONERET. 
Y x ë 7 y S 
>; y Üi 
y ię y 1 
Gra: kivit 5 ps 
iy aE : 32 


E AA E LL E REER 


ACADEMIAE GRONINGANAE CURATORES QUIQUE IIS AB ACTIS 
ES, PROFESSORES, ALUMNI, CUIUSCUNQUE ORDINIS ET LOCI | 
AUDITORES EXOPTATISSIMI! 


- E disciplinis ad iurisprudentiam pertinentibus ea, quae ius naturale 


_ appellata est, saeculo nostro magis“magisque in contemtionem venit. Quod 


aeque fatentur qui merito accidisse contendunt atque ii qui immeritae negli- 
gentiae culpam praeiudicatis hominum opinionibus erroribusque tribuit. 


Multis vestrum, Auditores! nondum memoria excidit oratio, quam ante 


triginta fere annos de philosophica iuris doctrina hac nostra aetate multis 
iniuste contemta habuit Gasinus De War, quum huius Academiae magi- 
stratum abdicaret, publice suscepto huius derelictae fere causae patrocinio. 
Et cuinam tandem in patria nostra iureconsulto ignota est doctissima 
eiusdem egregii viri commentatio, de disciplinae iuris naturalis praestantia 
degue loco quo sit habenda , ab Instituti Regii Belgici classe tertia proposita , 
quae peritis iudicibus adeo feliciter dubia solvere visa est, ut auctor non 
tantum praemio ornaretur, sed etiam a nonnullis scientiae, cuius parens 
dici solet Hueco Grorrws, praedicetur servator. Verumtamen nec magna 
doctrinae copia quam tum in his tum in reliquis viri praeclari scriptis admirari 
solemus, nec communis fere nostratium adsensus, nec denique amplissimi 
corporis comprobatio impediverunt quo minus illud iuris naturalis , -quod 
accuratius iuris rationalis dixeris studium, in dies ita decreverit ut fere 


_ exstinctum dici possit. Etenim in nulla Germaniae universitate, e qua 


tamen regione tota haec philosophandi ratio ad nos manavit, ullum hodie 
invenit strenuum diguitatis suae adsertorem. Multi contra ibi alio prorsus 
22* 


172 C. STAR NUMAN 


modo iuris naturam explorandam esse censent. Hi, ututı multum in- 
ter se dissentientes, in hanc unam interrogatiunculam conspirant, quam 
nuper RoscmERUsS, scriptor de oeconomia politica eiusque historia optime 
meritus, enunciavit: „Quis tandem auctoritatem adhuc aliquam fidemve 
„tribuat veteri isti, i. e. obsoleto, iuri naturali?” Nec lenius sane iudicium 
quod de disciplinae iuris naturalis fatis Francorum lingua protulit 
qui ad principes, non patriae tantum , iureconsultos merito refertur ADRIANUS 
CarnarNus Hortus. ~vReplicantibus nobis” , huc enim eius verba redeunt , 
vhistoriam iurisprudentiaé atque mutationum quas hoc quo vivimus saeculo 
„subiit, manifestum est nonnullas imo multas eius partes a maioribus tra- 
„ditas evanescere, novisque elementis proprium locum et viam concedere. 
„Ita, ut hoc unum excitem , zaturalis illa a Grotio et Purenporrio condita 
„iuris scientia sic a vera ratione lapsa videtur ut eadem ei sors immineat , 
„quam astrologia, alchymia, alii multi audacis simul ʻet vani hominum 
mingenii conatus subierunt. Tempus. ea omnia ad oblivionem damnavit. 
„Pariter iuris naturalis doctrina magis magisque perit, aliaque de iuris 
„natura sentiendi ratio aditum sibi ad multorum aures animosque parat.” 
Mitto alios numero plures: sed audienda “etiamnunc Sramrı vox est, 
philosophi a multis contemti, a nullo contemnendi, eum philosophandi mo- 
dum nunc fatiscere profitentis quo et rerum natura et indoles humana unice 
e ratione hominis legibusque et definitionibus logicis deriventur omniaque 
instituta socialia ad praeconceptas formulas componantur atque exigantur. 
Hic enim modus perpetuam pugnam vitam inter atque imperiosae. doctrinae 
postulata excitavit. Idem autem tantum abest ut philosophiam negligen- 
dam improbandamve existimet, ut vehementer doleat huius studium nunc 
ubivis fere iacere aetatemque nostram, spreta illa omnium nobilissima disci- 
plina, eas maxime honorare et colere, quae cognitionem et scientiam per- 
sequantur earum rerum quae unice appareant et cernantur, quaeque in 
factis positae vel ad artem façtitandam usumque vitae vulgarem et quae- 
stuosum idoneae videantur. Qua quidem in re me ita dissentientem habet, 
ut existimem, ipsas illas doctrinas sublimioribus studiis perpetuo nobili- 
tandas esse, quod veri earum professores facere solent, sed tamen florem 
et fructus. quos pariunt quique immensi sunt, philosophae methodo qua 
pertractantur ante omnia debere. Itaque me iudice, earum disciplinarum 


, 


CRA FTEU ' 173 


quae prae caeteris philosophae appellantur cultores optimum ab ea ratione 
exemplum sibi sumere debent. Sed ut ad scriptorem ad quem proxime 
provocavimus redeamus , iurisprudentiae munus in eo ponit ut, praeter alia 
multa. quae suscipere in se atque perficere debeat, in:vera iuris principia 
inquirat, eaque scientiae veluti maiestate septa et munita tueatur adversus 
instantem atque ingruentem aggressorum vim, qui dum ea delere ex inge- 
niis hominum atque institutis populorum student, ipsi quoque perpetuo 
ad scientiam provocant. Num quaestio, quaenam sit natura proprietatis , 
Prounmono unice disceptanda, et dirimenda relinquetur? Ergo de eius 


. opinione philosophia: minime tamquam hostis arceri, contra studium eius 


unice commendari atque celebrari meretur, quippe quae veluti animus sit 
omniumque artium et doctrinarum vita dicenda: optandum autem quam 
maxime ut meliori via ac ratione sed pari ingeniorum alacritate et conten- 
tione ad iurisprudentiam traducatur , quae Kantur , Frcatir, FEvERBACHNqUe 
aetatem distinguunt et notant. ; 

Quae quum ita sint, quumque de meliori iuris philosophiam tractandi 
modo vehementer. adhuc discrepent eorum adeo auctorum sententiae qui 
revera. ad eam excolendam haud parum contribuerint, equidem neque a 
munere quod gero, neque-a magistratus quo abeo dignitate alienum existi- 
mavi, si. solenni hac opportunitate paucas in medium proferrem animad- 
versiones. tam de iis quae in disciplina nunc prope dimissa merito deside- | 


rabantur, quam de principiis quae ad: eam firmius constituendam mihi 


saltem . aliquid conferre posse viderentur. Itaque me de disciplinae guae 
in iuris natura egplicanda versatur, sive de iuris doctrinae philosophicae am- 
bitu atque gravitate dicentem ea humanitate audiatis quam nemini ex hoc 


suggestu verba facienti recusare soletis. 


„Natura iuris explicanda nobis est, eaque ab hominis natura repetenda.” 
Hoc Cıczronis effatum a nonnullis improbatum est, monentibus qujppe 
atque adeo indignantibus hominem ita depresso Deo in coelum extolli. 
Equidem id minime impium censeo, modo vera vocis zaturae significatio 
perspiciatur. Duplici enim sensu eam accipimus, tum pro. principiis quae a- 
CıcrRoNE naturalia dicuntur, tum pro illo quod ad ultimam sui generis 
formam speciemque pervenit. Differt, ut Tuomas MaeistRI verba expri- 


174 C€. STAR NUMAN 


mam, natura a substantia, quae est conditio, status in quo singula ver- 
santur. Natura vero est vis insita universis quae animata sunt. Itaque 


natura terrae est ut herbas proferat, ignis ut ardeat. Addendum naturam 


esse hominis ut insita vis doctrina rectoque cultu promoveatur. Quae vis 
si in se perfecta atque ad' summum perducta sit tam demum ab ArīstTO- 
TELE #aæźura dicitur. Duplex hic sensus accurate retinendus iureconsultis 
est. Disciplina enim, quae in iuris natura illustranda versatur, perpetuo re- 
spicere debet, a quo fonte et quemadmodum iura, quibus populi usi sunt 
atque adhuc utuntur, sint orta ; attendere debet ad eorum cursum cumque 
tota populorum vita cohaerentiam: tum vero ad perfecti iuris institutorum- 
que socialium speciem ad quam exigenda sint prudenterque` emendanda 
iura et instituta quibus gentes utuntur. Eoque magis hominis naturam 
homo referre merito censetur , quo magis animo atque exemplo Dei imagi- 
nem, quam solus Iesus CmrIsTUus plene expressit, referat. Itaque si eo 
modo haec verba capiuntur vere pieque hane ‘sententiam iterare videmur : 
Natura iuris eæplicanda nobis est eaque ab hominis natura repetenda. 
Et haec causa est cur doctrinam de qua agimus potius naturae iuris quam 
iuris naturalis nomine significemus. Sed alia etiam hoc loco commemo- 
randa. Nomen enim illud ipsum ivs naturale magnam semper peperit 
opinionum conturbationem atque confusionem quae scientiae excolendae 
multum nocuit. Quod nemo iureconsultus inficias ibit, cui sponte triplex 
ista in mentem venit iuris Romani distinctio, crux ista tironum‘ pariter 
atque eruditissimorum adeo interpretum, quippe inter quos ne hodie qui- 
dem de vera eius significatione constet; quodque neminem fugiet, qui 
historiam disciplinae ad nostra usque tempora sit persecutus. Inter Eccle- 
siae patres ante omnes AveustINu™M hic nuncupo, ‘e scholasticis Tmomam 
AQUINATEM, deinde principes eos viros qui religionis Christianae sincerita- 
tem revocare studuerunt, postea HosBEsIUM , SrrNozam, Locxivm, Wor- 
rium, Rossaviūm: denique eos qui, modo retento vocabulo, modo alio 
adhibito, iure naturali non illud ius comprehenderunt quod a zatura homi- 
nis derivandum sit, quamvis omnes hoc sibi sumserint, sed a ratione hu- 
mana, qualis sese in omnibus omnino`hominibus ratione non omnino desti- 
tutis, et singulis populis, et cuncto genere humano aequabili modo prodere 
eensebatur, His igitur, vius naturale illud erat ius quod sive in civitate 


ORATIO. : 175 


„sive extra civitatem e ratione oritur atque per rationem non dico agnosci- 
ntur, sed unice cognoscitur.” 

Num mirum est, Auditores! doctrinam de qua agimus alio sensim no- 
mine appellari coeptam esse? Simile quid źžeðlogiae naturali evenit. 
Quae ita a nostratibus in vulgus dicta est, suspicante Hermanno Bov- 
MANNO, viro uno in paucis doctissimo, per CurIstIanı Woxrrr auctoritatem. 
Nomen post HerpenrzIcHUM apud Germanos quidem magis magisque in 
desuetudinem abiit. Item apud nos obsolescit. īta sententiarum conversio 
magnam, ut ait ille, ad usum loquendi vim habere solet: nondum vero, 
ut mihi quidem videtur, tantam quantam mutata multarum disciplinarum 
ratio propemodum postulare videtur. Dici enim vix potest aptus vocabulo- 
rum usus quam prosit, ineptus quam noceat veritati, gravissimaque adeo 
damna vitae pariat. Nonnunquam quidem, nisi fallor, librum emtoribus 
commendandi causa haec pars iurisprudentiae etiamnunc ius naturale, ratio- 
nale, nominatur; plerique vero physiologiae,' naturae, philosophiae iuris 
titulum praeferunt: servatae enim p%ilosopřiae honorem omnes sibi vindi- 
cant scriptores, qui variis his nominibus utuntur. De vera tantum philo- 
sophandi ratione ab iis dissentiunt qui-hanc sibi soli arrogaverunt. Quaestio 
igitur non est, num philosophandum sit: de iure, sed quomodo? 

Meam de significatione vocabulis zatura iuris tribuenda sententiam ex- 
posui. Superest ut de natura hominis agam tamquam fonte unde omne 
ius sit derivandum. Cunctae disciplinae atque artes, Auditores! maxime 
autem earum praecipua, quippe parens, philosophia, a natura hominis 
ducendae_ atque ad eam excolendam et perficiendam referendae sunt. Ne~- 
que arctissimam omnium necessitudinem cumque naturae humanae unitate 
cognationem umquam negligere ii debent qui singulis praecipuam operam 
navant, Ti tamen non ante omnia spectare possunt ut hominis naturam 
in omnem partem explorent: quod propter generis humani imbecillitatem 
atque peculiare singularum doctrinarum propositum ne a pancaka 
quidem ingeniis exspectari potest. 

Caeterum magnum est. et mirabile quod ea qua vivimus aetate omnes 
disciplinas quae naturam rerum indagandam sibi proponunt ad eum florem 
pervenisse constat tantumque utilitatis fructum generi humano ferre, quan- 
tum ex anterioribus nullae, imo ne universae quidem viderint atque per- 

N 


176 C. STAR NUMAN 


ceperint. Quod praecipue tribuendum existimo indefessis scrutatoribus, qui 
quo minus praeiudicatis opinionibus ducti fuerunt, eo religiosius et simpli- 
cius zaturam ipsam interrogare atque explorare coeperunt. Pariter theo- 
logi, quaenam sit religionis zafura, Iesumque Christum, naturam tum 
Dei, tamquam hominum patris, tum ominis hominibus atque generi hu- 
mano plene patefecisse et ipsi perspiciunt atque omnibus declarare student. 
Ut grammaticos omittam , historia a praestantissimis scriptoribus ita tractari 
atque enarrari solet, ut quantum fieri possit, ad intimam vitam sive sin- 
gularium hominum seu populorum totiusve generis humani penetrare conen- 
tur, vel etiam quomodo populi indolem suam atque ingenium in literis, 
artibus, linguis excolendis in rebus domi militiaeve gestis expresserint, sepa- 
ratim memoriae tradant. Meae autem disputationis est huiusque loci 
inprimis commemorare et celebrare, ad societates ipsas divinum illud prae- 
ceptum omnisque verae philosophiae principium yvõð: csævróv nunc 
potissimum magis magisque traduci coeptum esse. 

Sunt- fortasse qui, quamvis non negent, quod ego laetus affirmo, 
tamen contendant hoc unice adscribendum esse malis atque calamitatibus , 
quibus tam graviter populi oppressos sese sentiunt ut anxie remedia quae- 
rant interdumque pro salutaribus mortifera sibi comparent. Itaque ‘propterea 
putant maxima cum cura atque animi. sollicitudine in egestatis causas 
inquiri, quoniam egenorum numerus numquam tantus fuerit apud eos 
populos, qui inter optime moratos et florentissimos haud immerito cen- 
sentur, quantus nostris, temporibus: ideo de poenis mitigandis, de carce- 
ribus emendandis, imo vero de innumeris vitiis, quae in rerum publicarum 
leges, instituta, iura, mores, sacra, per hominum ignorantiam , infirmita- 
tem, peccata irrepserint, tollendis cogitari atque agi , ‘quia numquam antea 
magis conspicua fuerint. Sed hoc ipsum, omnia illa nunc, conspicua esse 
quae olim pariter aderant, nec raro multo magis quam nostro aevo, %on% 
vero conspiciebantur; penitus a permultis persentiri omnium illorum mor- 
borum gràvitatem atque imminentia undique societatibus humanitatisque 
causae pericula; nobilissima quaeque ingenia uno veluti ore profiteri imma- 
nem esse hominum servitutem ‘bellaque belluis magis quam Christianis 
populis digna; hoc ipsum, inquam, aliaque multa nonne probant veris- 
sime me contendere populos, quo cultiores revera fiant, eo studiosius ad 


f 


ORATIO. 177 


sui notitiam adspirare atqđe ad consċientiam sui pervenire? Critica omnino 
est aetatis nostrae ratio, severumque iudicium in semet ipsa èxercet. 
Universam igitur societatum, quae e natura hominis, qualis nobis ex 
singulorum populorum vita atque variis vitae iurisque necessitudinibus 
apparet, sponte redundaverunt, conditionem , tanquam perpetuae commen- 
tationis meditationisque matewġem -sibi -sumere debent iureconsulti. © Hoc 
enim studio nunc continetur divinarum illa: humanarumque rerum notitia, 
in qua iurisprudentiam versari olim existimarunt eius antistites: cui officio 
praestantissimi viri ita satisfecerunt ut arctissimam atque inimitabilem fere 
scientiae artisque in iis coniunctionem ne omnium quidem saeculorum pos- 
teritas satis admirari posse videatur. ` Attamen non in solo iure civili cau- 
sisve forensibus munus iureconsulti consistit: quamquam sine accurata 
tum hominum, tum societatis, tum rerum de quibus agendum est cogni- 
tione, nec recte de iure respondebit neque ad ius excolendum aliquid 
conferre poterit. Enimvero longe plura et maiora in patria quoque nostra 


ab eo postulantur, hoc ipso- tempore quo haec disputo. Multa enim inde- 


a proximis annis apud nos mutata sunt in imperii ordinatione rerum- 


que civilium procuratione. Qua in re procul dubio suas partes egerunt 
haud pauci, qui in omni ¿civitate solent esse novarum rerum cupidi, ut 
aliorum regnum vel dignitatis honorisque sedem occuparent, summa imis 


miscerent. Fateor, diversissimo proposito, sed tamen multi- boni cives. 


adducti sunt in eam opinionem ut putarent ad rempublicam administran- 
dam voċćandos esse qui commoda eius atque emolumenta melius perspice- 
rent atque proòcurarent quam qui eam adhuc gessissent, Itaque aut ego 
vehementer fallor, aut nisi seriam &@ severam operam dent iis doctrinis, 
quae ad vitam socialem cognoscendam legibusque et institutis emendandam 
pertinent, eum locum non sustinebuñt  iureconsulti quem in civitatis, 


regionum, urbium pagorumque regimine ubivis fere post imminutam 


civilem clericorum auctoritatem obtinuerunt. Quotannis enim leges rogantur 
de gravissimis civitatis commodis, saepe de iis e quibus populi salus magna 
ex parte pendet: imo, ne hominis quidem aetas sufficiet ad supplenda 
omnia quae lex de imperio anni croroccoxuvin legislatoris curae reliquit. 
Hae autem leges aliaeque multae quãs recensere fere infinitum est, modo 


' 


ad ea attendamus quae quotidie desiderantur, inutiles sunt et plerumque 


23 


178 C STAR NUMAN 


damnosae, nisi #aíura iuris ad statum atque naturam rerum quae iure 
ordinandae sunt, accommodetur. Haec vero si inter se repugnent, si legis- 
lator levitate, ignorantia egerit eave superbia qua iuris naturalis scriptores 
multique legislatores recentiores vitam iuraque populi ad praeconceptos. suos 
de iuris rerumque natura errores contorquere conati sunt, nihil fere per- 
niciosius cogitari potest aut temerarium magis. Nullo enim alio iure legis- 
lator populi instituta suo arbitratu regit. quam grammaticus linguam, 
medicus corporis humani constitutionem. : Pericula semper sunt facienda: 
ergo quis improbabit? Modo a doctis sapientibusque viris quam pru- ` 
dentissime fiant, qui persuasum sibi habent populos non machinas esse 
nec homines ranas, sed divino spiritu vitam eorum intus ali et moveri. 
Quocirca merito ii populi laudantur qui ante perscrutari in omnem partem 
verum rerum statum solent, de quibus excolendis agitur, quam ius suum 
mutent, quique censent in rebus novis constituendis evidentem esse debere 
utilitatem. Hi enim hoc saltem consequi solent ut mutatio revera sit sta- 
bilis emendatio qua (ut Cıceronis verbis utar) praesentia praeteritis. tam 
apte nectuntur ut futuris optime prospiciatur. Contra qui leges ferunt de 
negotiis, institutis, quorum ignorant naturam, qui populum non pluris 
faciunt quam chartam cui quidlibet inscribere possint, ut de JosePpmo II 
CATHARINA II pronuntiavisse narratur, hi continuis fluctibus ; procellis, 
motibus societates exponunt. -, y 

Haec igitur de natura hominis sociali, de naturali societatum humanarum 
ortu atque progressione, deque doctrinarum socialium cum ea coniunctione 
animadvertenda videbantur. Vita socialis cogitari non potest nisi iure or- 
dinata. Iura sunt omnis pacis, libertatis fuudamenta, praesidia: his con- 
vulsis omnis societas dirumpitur. Quamvis enim non omnes vitae neces- 
situdines, quibus homines. sese coniunctos sentiunt,. iuris ordinationem 
rèquirant, nonnullaeque earum eam adeo respuant, uti amicitia, benevo- 
lentia, caritas erga parentes, patriam, pietas érga Deum, tamen iure 
labefactato vel sublato, haec quoque summa bona summe.: periclitantur, 
pereunt. Nam implacabiles inimicitiae, odia, bella, tanta se ferocia erum- 
punt ut hominum immanitas ipsa feritate tetrior sit dicenda. Verissime 
ScHıLLERUS in exquisitissimo carmine, ne leonis quidem et tigris magis 


ORATIO. ; 179 


esse periculosam terribilemque audaciam pronuntiat quam hominis fanatici. 
„ Equidem semper profèssus sum, Auditores! errores hominum haud mino- 
res generi humano calamitates peperisse atque parere quam peccata. Idem 
probat iuris naturalis historia. Diu existimatum est et adhuc existimatur, 
ab unita singulorum hominum voluntáte, qui sui prorsus iuris, aequales, 
pares essent, omnem omnino societatem, omne omnino imperium, omnes 
iuris necessitudines repetenda, eademque vźilitatis tantum causa condita 
vel inventa esse, omnemque inaequalitatem e societate hominum manare. 
Itaque penes populum eiusve legislatorem est, de his omnibus infinitisque 
aliis institutis, quae- omni aevo gentibus communia fuerunt, quoniam ex 
hominis natura provenerunt qualis a Deo creatus est, libere statuere. Qua 
in re ita versati sunt ut omnia docerent quae sponte ducuntur ex opinione : 
„ homines naturaliter prorsus esse singulares, omnemque iuris societatem 
„nasci e privatis hominum conventionibus.” Itaque iuris; naturalis est: 
„bona defuncti cedere primum occupanti.” Quid enim absurdius quam 
è homini ius-concedere de rebus suis post mortem decèrnendi? Cessant enim 
omnia iura cum vita. Consequens erat ut adderent, successionem ab inte- 
stato pariter atque ex testamento contra :naturam esse: imo, quamquam 
neutra probanda sit, illam hac magis improbandam videri: successio ab in- 
testato praesumtam, testamentaria expressam defuncti voluntatem declarat. 
Tnaegualitatem ordinis, dignitatis, bonorum, iurium malum esse affirma- 
bant, quod alii ipsi. ssciefati, alii rerum proprietati, iņ societate iniuria 
introductae, imputabant. Quod malum %is necessarium , ¿Xis cam omnibus 
eiùs causis earumque effectu radicitus exstirpandum videbátur: Cathedrarii 
philosophi haec principia in -scholarum umbra in libris Latina pleramque 
lingua conscriptis tradiderunt tanquam indubitata iuris ‘naturalis praecepta , 
optima fide, per multos annos usque ad nostram aetatem, in universa fere 
. Europa, placidis auditoribus. lectoribusque nihil mali suspicantibus. Simul 
autem fervidioris exstiterunt ingenii homines in Gallia, Italia, Anglia , 
America, in patria nostra (prae caeteris Rossavıum, BEÓCARIAM, PAYNIUM 
memoro) qui popularibus scriptis suis similia prorsus. magna eloquentia , 
elegantia, evidentia centenis millenis hominibus per totum terrarum orbem 
commendaverunt. Quid énim simplicius, evidentius, ad ignorantium captum 
accommodatius cogitari potest quam eorum series placitorum quae sponte 
BETE ha i 


180 C. STAR NUMAN iea 


e nuda hominis, societatis, civis notione derivantur, neglecta, spreta adeo 
omni infinitae varietatis atque naturalis inaequalitatis consideratione, quae . 
tamen in nullo animantium genere magis quam in genere humano conspi- 
cua est? Denudarunt igitur vitam hominis socialem, veluti ornatu suo, 
societatibus; iuris scientiam scientia iuris publici rerumque civilium et so- 
cialium; ¿uris naturalis doctrinam tum iuris quo populi utuntur cognitione, 
tum historiae philosophiaeque lumine privarunt: ut quam brevissime dicam , 
hominem societate evuerunt, eum adeo in modum ut ne post initam quidem 
liberis suffragiis civitatem eum cum hac conciliare potuerint. 

Hic igitur est ambitus disciplinae quae in iuris natura explicanda ver- 
satur. Omnem complectitur vitam hominis socialem eiusque finem tam- 
quam materiem sibi subiectam cui ipsa inservire debeat. Minime enim eam 
totam regit: sed tamen tota cognoscenda est, ut eae vitae necessitudines, 
quae aut omnino, aut omnino non, aut pärtim iuris ordinatione indigent, 
a reliquis distinguantur. Gravissimae quaeque quaestiones quae in repu- 
blica agitari solent de ipsis fundamentis;, quibus superstructae sunt hominum 
societates quaeque eas sustentant et tuentur, de prosperitatis publicae ; 
atque privatae fontibus, sedem habent in ea disciplina quae de natura 
iuris agit ex sociali hominis natura derivanda. Multa profecto iniqua sunt 
in iure iùstitutisque populorum, quae emendari debent atque perfici; sed 
indelebilis est inaequalitas a Deo creata. Indelebile rerum communium 
singulorumque discrimen, non a legislatore fictum, sed e natura rerum 
haustum. Communes enim sunt quae nihil omnino : valené quamvis sint 
inaestimabiles, ita ut sine iis ne per breve quidem tempus animam ducere 
homo possit. Zndelebilis societas, civitas est, quamvis innumera sint civi- 
tatium civiumque vitia, Ut verbo dicam, homo nihil potest creare: contra 
omnia ad suum arbitrium mutare. Non autem continua mutatione, con- ` 
tinua emendatione rerum publicarum salus continetur quae-ab accuratissima 
demum rerum humanaeque naturae scientia exspectari potest. 

Gravissima autem appellanda est disciplina, Zatissime patens. Rem a 
iuris haturalis doctoribus perditam restituere conatur. Periclitantis societatis 
humanae, id est, humanitatis causam in se suscipit, vindicat,, adversus 
eos qui quum idem peragere debuissent alia omnia egerunt atque effece- 
runt. Copulat hominem cum societate,a qua eum alienaverant iuris natu- 


ORATIO. 181 


= 


ralis doctores: iura quibus populi utuntur eorumque historiam cum ideis 
iuris, quae ipsae per se spectatae nullam obligandi vim habent, sed tamen 
perpetuo animare, corrigere, perficere instituta legesque debent. Eadem 
luce clarius ostendit, non coelum magis a terra distare quam eñendationis 
studium a rerum novarum cupidine meretriciamque Gallorum libertatem 
a virginea illa cuius imaginem paiores nostri nummis suis expresserunt , 
ut ex hoc signo per totum terrarum orbem omnibus constaret, qualem 
libertatis sacrae civilisque speciem Neerlandia prae cunctis aliis gentibus 
sibi finxisset. Hanc colere. atque eæcolere Hueonis Gror populares 
decet. Haec enim principia non ducta a mancis illis Gallorum recentiorum 
de libertate, fraternitate, aequalitate. decretis sunt, sed a puris, sinceris, 
sublimibus, simplicibus Christianae religionis praeceptis, quae incredibili 
amore amplexus atque professus fuisset veterum philosophorum optimus quis- 
que, recentiores vero grandi supercilio despexerunt , parum suspicantes 
verum, quod in ipsorum erroribus lateret, unice illis esse tribuendum. 

Dicam quod sentio. Religionis Christianae principia quae ad recreandum 
et regenerandum genus humanum destinata est, incredibile dictu est quan- 
tum ad regenerandam philosophiam et possint et debeant efficere. 


Restat ut ea enarrem, quae hoc, qui effluxit, anno huic Academiae 
acciderunt. Utramque sortem , ut fieri solet, experta est. A tristibus initium 
facientibus commemorandum est Academiae tres iuvenes hoc anno morte 


esse ablatos: GurLieLmum van Tuys Hannes, iurisprudentiae destinatum , 


SıBRANDUM WINseMIuM , disciplinis physicis deditum ; Ionannem HENRICUM 
BLEIENBERG, qui mense demum Tulio nomen albo studiosorum inscripsit. 
Horum memoria iucundissima merito est mahebitque parentibus atque 
commilitonibus, qui mutua sese fide vivere velle‘, aonga pie colere 
palam solent honestissimo modo profiteri. 

Huius urbis praefectus, Academiae Curator, carissimo filio est orbatus ; 


` parumque praeviso atque irreparabili tibi casu uxorem amisisti, amicissime 


DE rA Fame! matroñam spectatissimam, domus tuae tuaeque civitatis 
Groninganae , sexus. sui decus atque ornamentum, cuius virtutes et merita 


182 C. STAR NUMAN 


grata mente omnes boni recordantur atque suis commendant, Haec solatia ` 
"aos omnes tibi praestare possumus: alia longe meliora ipse tibi quotidie 
praestas. Namque tibi persuasum habes, nullam communitatem inter 
homines adeo intimam esse atque indissolubilem, quam eam quae nos cum 
iis mortuis conciliet quibuscum veluti cum praesentibus praesentes pe 
tare, agere, meliorem omnino vitam vivere pèrgamus. 

Lector de Academia nostra bene meritus, quae hoc alumno iure gloria- 
ur, quique diem hunc festum nobiscum alacriter~atque festive ut solet 
agere in animo habuit, subita calamitate oppressus domi iacet liberis eius 
adhuc superstitibus in summo vitae periculo versantibus, ita ut vix a 
lacrymis temperare possint, quibus et ipse carus est, inque venis atquè 
medullis i. e. in animo et pectore liberi haerent. 

Ad minime laeta referimus duos professores in eo esse ut ab hac Uni- 
versitate discedant. Horum alter ad cathedram Traiectinam vocatus est, 
alter causariam a rege missionem petiit. Tibi, RovzrsI! uti datum hono- 
rem gratulati sumus, ita a te acceptum aegre tulimus. -Frustra te quo- 
minus acciperes Senatus nomine deprecatus. sum. Quamquam qui te norunt 
+ minime ignorant, te non nisi bene subducta ratione Groninganae stationi 
Traiectinam praetulisse, Illa enim tibi multis nominibus cara est atque 
‘manebit, cum propter amicos quos hic invenisti aut nactus es- multaque 
alia quae tibi grata fuerunt, tum propter carissimorum capitum desiderium 
quod ab huius urbis atque Academiae cogitatione atque recordatione sepa- 
rare non potes: `Utinam tibi- tuisque in nova eruditionis: tuae fortunarum- 
que sede: non ‘dico meliora sed feliciora contingant! Academiam, certo 
scio, non tuum erga hos animum mutas, neque nos nostrum erga te 
mutabimus. Illa autem meis verbis publice gratias tibi agit quod te non 
. prius a scholis habendis abstinueris quam -Curatores succéêssorem te dignum 
Regi designare potuerint. Jamque publice vale et salve tibi dico, Collegà 
coniunctissime ! perge nos amare. 

Quid Hervuspio dicam, veteri domi militiaeque gomili atque opta- 
tissimo collegae? Novit quonam `animo ‘fuerim quum mihi, Academiae 
. Reċtori, paucis ante ferias diebus, propositum ` nostrae ` Academiae valedi; 
cendi clam communicaret. A. quo ut desisteret tum Universitatis tum 
ipsius. càusa quid ego quoque tentavęgim meminit. ‘Veram quum omnes 


-= 


O RATTO. 183 


* 


conatus frustra fuerint, nihil mihi superest, quam ut ex hoc loco ei iterem , 
quae: privatim ex Senatus màndato expressi, dolere eum non unam ob 


. causam eius discessum, sperare autem ipsum optato cum dignitate otio 


quam. diutissime esse fruiturum. E quo quin egregios fructus perceptura 
sint patria -et studia in quibus vitam agit, nemo dubitat qui eum co- 
gnoscit. Ei autem persuasum sit, nos nomen eius animique modestiam 
atque liberalitatem in Academiam atque urbem eodem semper -honore quo 
Rovzrsıum esse prosecuturos. Integrum manet vinculum amicitiae quo 
cum eo coniuncti viximus. 

Denique non laetum Senatui Academico accidit, collegium quod quo- 
tannis de totius regionis Groninganae statu ad eius Ordines refert, hoc 
denuo anno ius sibi sumsisse , certe in futurum reservavisse iudicium suum 
pronuntiandi de gravissimis quibusque quaestionibus quae sive ad huius 
Universitatis sive ad omnium in patria nostra Universitatum conditionem 
internam sive adeo ad optimam eas emendandi rationem pertinent. Hoc 
enim, ut in vulgus notum est, multis rem mirantibus, superiori anno 
fecerat. Itaque Rector et Senatus censuerunt, eos in culpa esse qui rebus 
sese immiscerent nihil ad se pertinentibus quique sese interponerent in 
ea negotia quae Regis Augustissimi atque Curatorum , virorum ‘amplissi- 
morum, providentiae unice essent relicta. Omni in republica rem esse 
mali exempli, si non quaevis potestas sese prorsus inter iustos imperii fines 
contineat: principiis hic esse`obstandum , sero enim malo medicinam parari : 
omnino licere viris honestissimis deque agri- Groningani commodis sollici- 
tissime curam agentibus tanquam privatis hominibus, de Academia et 
professoribus et optima instituendi cives Academicos vel honoraria inter 
collegas partiendi rafiðne, linguae denique Latinae usum in Academiis 
abolendi necessitate similibusve negotiis prouti de reliquis omnibus rebus 
sacris atque profanis libere opinari, loqui, sententiam edere, publice pri- 
vatim, veram falsam, iustam iniquam, aptam ridiculam, sed Groninga- 
num illud inprimis collegium eo prudentius cautiusque in toto hoc negotio 
procedere ‘debuisse quo magis omnibus constaret zemini eorum virorum , 
de quorum caeterum laudibus atque virtutibus equidem nihil velim detra- 
ctum , institutionem liberalem nedum Academicam contigisse. Itaque.Senatus 
praevenire similia studuit, duabus+epistolis non ad Regem, cuius causa 


184 C. STAR NUMAN 


hic agi nonnūllis videbatur, sed ad auctores iniuriae missis. Egit hac in 
re, ut omnes norunt, humaniter, càndide, fidissime atque e theòlogorum 
Christianorum, quorum animi ad pacem perpetuam perpetuo compositi ` 
sunt, voto: nec vero ab eius sententia discrepabat Ministri regii iudicium 
quod utrimque exoptatum est, qui nostram agendi rationem minime impro- 
bavit. Nunc autem anxie quidem, quod nemini mirabile videbitur, sed 
tamen quiete, quippe bona officii conscientia freti, quotannis exspectabi- 
mus, quid sibi volucrit mali illud ominis: ~Quos ego! quod hoc ipso 
anno audivimus. Num fortasse ; 


„Post mihi zon simili poena commissa luetis!”. 


Praestitisset sane eque republica fuisset motos fluctus componere quam 
irfitare. Quidquid eveniet, Senatus a recta quam ingressus sibi esse vide- 
tur via non decedet. 

Ad laetiora proficiscimur, properamus. Nec sane festo hoc die desunt 
Academiae laetandi causae. Quis enim non mecum -gaudet salvum esse 
atque incolumem Regem regiamque domum, eamque esse carissimae pa- 
triae conditionem ut, modo‘ non’ partium studiis conturbetur aut factionibus 
dilaceranda tradatur, nihil magnopere habere videatur quod aliis Europae 
populis invideat. Imo ad hos cum animum advertimus paene subit illud 
poëtae: ~O fortunatos nimiuħň, sua ‘si bona- norint!” Salvi sunt. Cura- 
tores, qui Academiae commodis summo studio atque optima erga eam 
voluntate prospicere pergunt: salvi omnes collegae, quod eo maiori in feli- 
citate deputandum est, quo plures hoc. anno- leviori- graviorive morbo affecti 
fuerunt: salvi denique studiosi iuvenes, e quorum tamen numero tres 
morte ereptos esse modo accepistis. E, 

Magna cum voluptate accepimus, Viri Clarissimi MULDER, FRANCISCE 
ZACHARIA et ANE GUILIELME ErmERINS! regiae vos Academiae artibus 
atĝġue disciplinis excolendis adscriptos esse, inque- similis laudis societatem 
vos venisse, Collegae aestumatissimi DE GREUVE ét IoncKBLOET! Vos nullus 
dubito quin lubentissime cum reliquis vestrae classis sociis vestrum singuli 
collaturi” sitis ut quod initio vitiosius fuerit tractu temporis convalescat. 
Qua de re spem concipere magnam ii debent, qui e nuperrime edito 
opere intellexerint, quam graves atque, rei publicae utilissimaè quaestiones 


q 


i 


Caa tar EOE a 
eare t 


5 


ORATIO. 185 


a doctissimis peritissimisque viris iam in hac classe propositae atque 
tractatae sint. 

Superiori anno Rector Magnificus tui mentionem fecit, Collega coniun- 
ctissime HorsTEDE pe Groor! quum memoraret se te adiisse ut tibi de 
die sexto mensis Martii gratularetur, quippe quo suscepti ante viginti 
quinque annos muneris professorii memoriam celebrares. Tu dies festos 
agere soles tuo more, mi Grot! primum domi cum tuis, ad quos per- 
multos referre potes, summa ut Christi discipulum decet pietate atque hilari 
simul animo qui ore et vultu sponte sese prodit: postea publice non tan- 
tum cum absentibus amicis atque discipulis, verum etiam cum iis quorum 
nomina tibi incognita sunt atque numerus infinitus est, quoniam nec Aca- 
demiarum nec patriae neque aetatis qua vivimus spatio continentur. Quod 
his ipsis diebus rursus apparuit ex tuo ad pristinos et praesentes discipulos 
alloquio. Itaque ego tibi hodie de hoc opere edito gratulor, quippe quod 
cum superioris anni festo penitus coniunctum sit eiusque veluti complemen- 
tum dici possit, addito ex intimo pectore voto:. Faxit Deus ut per multos 
etiam annos vegeta mente et sano corpore domui, Academiae, patriae , 
ecclesiae Christi serveris ! 

Peropportunus orationis meae a Groto eiusque labore transitus ad vos 
est, Iuvenes dilectissimi, Academiae nostrae cives! Hic enim, quaenam 
vera sit Academicae institutionis natura, quaenam inde per totam vitam 
praeceptores inter eorumque discipulos sponte oriri soleant amicitiae neces- 
situdines, ita- perspexit ut nemo magis, atque in hoc quem modo attuli 
libro ita expressit, ut hic egregie comparatus sit ad pulcri, veri, sancti 
sensum mutuumque inter magistros atque iuniores eoram amicos amorem 
excitandum , alendum , excolendum , perficiendum. Quibus profecto studiis 
si vita Academica animetur, quid tandem suavius praeclariusve totique 
civitati atque humanitati fructuosius cogitari potest? Agite igitur, caris- 
simi adolescentes! regiam hanc docendi discendique viam sequamur et- 
persequamur! Magna observantia et verecundia hoc anno magistros coluistis 
magistratusque mei onus adeo leve reddidistis ut hoc nomine ne onus qui- 
dem fuerit sed iucundissima potius occasio plures optimae spei iuvenes 
cognoscendi, qui caeteroquin mihi fortasse ignoti mansissent. Vere affirmare 
possum, pacem Academicam ut decet per totum hoc tempus nullo horae 

4 


186 C. STAR NUMAN ORATIO. 


momento turbatam fuisse, salva atque integra edictorum Rectorisque 
Magnifici auctoritate. Nonne haec quae vere de iuventute nostra Academica 
praedico, ad praecipuas laetandi causas referendum est, Auditores! quae 
hunc diem vere festum nobis reddant? 

De subsidiis brevis ero. Musea, horti, bibliotheca, nosocomium , physi- 
corum, chemicorum, chirurgicorum et physiologicoraum instrumentorum 
apparatus summa diligentia conservata sunt atque pro viribus aucta. Anno 
superiori atque his ipsis diebus nosocomio recepti sunt multi cholerae morbo 
afflicti. In usum scholarum quae de histologia habentur, emtum est pal- 
marium Oberhaeuseri microscopium. Physiologiae professor declarat per 
continuam Curatorum curam hoc quoque anno ita aucta esse subsidia qui- 
bus indigeat, ut mox ad rectam institutionem suffectura sint. Bibliotheca 
denique cum aliis donis locupletata est, inter quae inveniuntur quae colle- 
garum quoque benevolentiam atque munificentiam: adeo testantur, tum 
accessione librorum qui quum olim ad privatum societatis regiae commodis / 
agriculturae in hac regione promovendis usum destinati essent, nunc pu- 
blici usus facti sunt eademque atque reliqui libri lege. Talia nobis omni- 
bus valde sunt accepta : nemini autem magis quam tibi, amicissime ENscHEDÉ! 
qui hoc anno de Academiae Bibliotheca denuo haud uno nomine egregie 
meruisti. - 

Itaque peractis qùae mihi hodie peragenda videbantur, meum tamen 
Rectoris munus non ante in successorem conferam quäm Senatui Academico 
eiusque Actuario publice gratias egerim pro praestita mihi humanitate , 
auxilio, fide atque indulgentia, quorum beneficiorum memoriam non cum 
magistratu deponam. Tanta enim fuerunt ut novo Rectori nihil felicius 
contingere mihi posse videatur, quam si eamdem experiatur collegarum 
atque studiosorum benevolentiam quam mihi praebuerunt. Quod igitur 
felix faustum fortunatumque sit Universitati Groninganae, Virum Claris- 
simum Ianum Hiıssınk IanseN, in Facultate Medica Professorem ordina- 
vum, eius Rectorem in annum proximum renuntio ac proclamo. Salve, 
Vir magnifice! cui primus hunc honorem gratulor. Tibi autem, sanctis- 
sime Deus! ex cuius nutu omnia pendent, ad quem omnia referenda sunt, 
commendata sit atque maneat in perpetuum Academia! 


i—mar 


E T E A 


E E E T E 


Se 


ORDO LECTIONUM, 


IN ACADEMIA GRONINGANA 


HABENDARUM 


INDE A MENSE SEPT. ANNI CIDIOCCCLIV AD FERIAS AESTIVAS ANNI CIDIDCCCLY. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITTERARUM HUMANIORUM. 


FREDERICUS CHRISTIANUS DE GrEUvE diebus Lunae, Martis et Mercurii, 
hora XI, Zogicam docebit; diebus autem Iovis, Veneris et Saturni , hora IX., 


- Historiam Philosophiae exponet; hora X Metaphysicam tradet; Encyclopae- 


diam, Ethicam, aliamve Philosophiae partem hora auditoribus commoda 
explicabit. - Cum provectioribus KANTII philosophiam criticam, a KINKERO 
expositam et emendąațam , sive Dualismum Rationis humanae interpretabitur. 

Tacosus Aporrmus Carorus Rovers Historiam gentium tradet diebus 


Martis, -Mercurii et Iovis, hora IX; Ænatiguitates Romanas, die Lunae, 


hora IX, diebus Martis et Mercurii, hora X. et die Iovis, hora VIIL;. 
Antiquitates Graecas, die Veneris, hora IX et die Saturni, hora VIII. 
Disputandi exercitationibus praeerit die Saturni, hora TX. 

Tosva Ioannes Parupus VALETON Antiguitatem Hebraicam explicabit 
diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora X; Zibros SamumLIsS interpre- 
tabitur diebus iisdem, hora XI; elementa grammatices Hebraicae, additis 
exercitiis analyticis, tradet diebus iisdem, hora XIL; Grammaticam lin- 
guarum Kemiticarum comparatam, additis exercitiis analyticis Arabicis et 
Aramaeis, expomnet diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora VIIL; Matici- 
niorum Irsarar capita selecta interpretabitur die Saturni, hora ITX. 
Cum provectioribus KOSEGARTENII Ohrestomathiam priyatim leget die 
Lunae, hora IV, et Ohrestomathiam Kirschianam a BERNSTEINIO editam 
eodem die, hora V. 

24* 


188 : ORDO LECTIONUM. 


Ioannes ApoLPHUS CaroLus vaN Heuspe diebus Iovis, Veneris et 
Saturni, hora X, Ciceronis de Fin. L.V, et Horatii Satiras selectas ; 
iisdem diebus; họra I, Sophoclis Oedipum Tyrannum explicabit; prae- 
terea, iisdem diebus hora XI, privatim Platonis Phaedonem exponet , 
adhibitis Wyttenbachii et Mosis Mend. f. disputationibus. - 

GUILIELMUS IOSEPHUS ÅNDREAS IonckseLorT Historiam Patriae tradet 
diebus Iovis, Veneris et.Saturni, hora XII; Zinguam Literasque Belgicas 
explicabit et Kloguentiae praecepta tradet diebus Lunae , Martis et Mercurii , 
hora VIII; Feercitia practica moderabitur die Martis, hora XI; Fabulam 
Carel ende Elegast dictam interpretabitur diebus Lunae et Mercurii , hora XI; 
Selecta VoNDELII loca exponet die Mercurii, hora I. Cupientibus Zesthe- 
ticam explicabit, hora auditoribus commoda. 


IN FACULTATE IURIDICA. 


Henricus Nienauis diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni, hora XI, 
Tus Civile interpretabitur , iisdemque diebus, excepto die Saturni, hora XII, 
selecta Juris Mercatorii capita tractabit; diebus Mercurii hora X, et Saturni 
hora X et XII, mazime secundum ius patrium hodiernum, locum de foró 
. competente in caussis civilibus, ipsiusque Processus Civilis cum principia 
tum praecepta exponet; quibus, post ferias hiemales, adiunget Hgercita- 
tiones forenses. : 

Iacosus Hermannus Puiurse diebus Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, 
hora IX, Znstitutiones IustıNnranı explicabit; die Lunae, hora XI, 
diebus Martis, Iovis. et Veneris, hora X, mense vero Aprili, Maio, Iunio 
et Septembri, iisdem diebus, hora matutina VII, selectos Pandectarum 
locos tractabit; die Lunae, hora VIII et IX, die Martis, hora VIII, , 
Historiam Turis Romani enarrabit; die Mercurii, Iovis et Veneris , hora VIII, 
Encyclopaediam et Methodologiam Turis tradet. 

CoRrNELIUS Srar Numan diebus Lunae, Martis, Mercurii, hora VIII, 
iuris poenalis principia tradet, abhibito FeverBacmi opere; hora IX, 
legem de imperio interpretabitur; diebus Lunae, hora X, Iovis et Veneris, 
hora VIII, Oeconómiae politicae initia, die Martis, hora XI, diebus Iovis 
et Veneris, hora IX, Jus criminale patrium docebit; diebus Mercurii , 


X 


Paer s a a a T IRE E nren SEENE e PORERNE 


ORDO LECTIONUM. 189 


Iovis et Veneris, hora XI, de natura Iuris aget. Tacımı Germaniam 
cum commilitonibus leget, hora opportuna. 


Disputationibus publicis et privatis lubenter praeerunt Turis Professores. 
IN FACULTATE MEDICA. 


Iacogsus BAART DE LA Farre diebus Mercurii et Iovis, hora VIII, et 
Saturni, hora ‘IX, sed post ferias Paschales, diebus Mercurii et Iovis, 
hora VIII, Veneris- et Saturni, hora VII, Artem Obstetriciam Theoreticam 
et Practicam exponet, et in Nosocomio Academico, ad parturientium lectos, 
qualibet oblata occasione, practice instituet; diebus Lunae et Martis, 
hora VII, morbos infantum docebit; Therapiam Specialem morborum tradet 
diebus" Lunae, Martis et Mercurii, hora. IX, et post feriàs Paschales 
etiam diebus Mercurii et Iovis, hora VII; diebus Mercurii, hora X, et 
Saturni, hora VIII, Medicinam Forensem docebit; diebus Lunae, Iovis et 
Saturni, hora X ad XII, ceteris diebus, hora XI ad XII, in Nosocomio 
Academico Clinicis exercitationibus vacabit, morbosque ibi tractatos uberius 
exponet. Disputationum exercitiis lubens vacabit. 

Franciscus ZACHARIAS ErRrmERINS Pathologiam generalem docebit diebus 
Lunae, Martis, Mercurii. et Iovis, hora IX; HMistologiam , diebus Lunae , 
Mercurii et Iovis, hora XI; Anatomiam pathologicam , die Martis , hora XI, 
die Veneris hora VIII et X. Kgæercitationibus clinicis in Nosocomio quo- 


tidie vacabit hora I. 


Ianus Hissink IAanseEN Chirurgiam docebit die Martis, hora X, diebus 
Tovis et Veneris, hora IX, et post ferias Paschales-etiam die Saturni, 
hora IX; Doctrinam de morbis oculorum tradet diebus Mercurii et. Saturni, 
hora XII; Clinicis exercitationibus in Nosocomio Academico vacabit diebus 
Lunae, Martis, Iovis et Veneris, hora XII; Anatomen corporis humani 
exponet diebus Mercurii, Iovis, Veneris et Saturni, hora IV ; Dissectionibus 
cadaverum anatomicis tempore opportuno instituendis quotidie praeerit. 

Isaacus vAn Deen Přysiologiam specialem docebit diebus Lunae, Martis, 
Mercurii, hora VIII et die Saturni, hora IX; Pžysiologiam generalem , 
diebus Iovis et Veneris, hora VIII; Remediorum effectum et therapeuticum 


190 ORDO LECTIONUM. 


usum, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora X; Pharmacognosin eć 
naturalem remeđiorum historiam, die Iovis, hora X. et die Veneris, hora IX; 
mòrbos systematis nervosi, diebus Lunae et Iovis, hora III; Physiologiam 
experimentalem docebit et indagationibus physiologicis vacabit die Martis , 
hora XI, die Mercurii, hora XII, diebus Veneris et Saturni, hora X ad XII. 


IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


Hermannus Cuarrstianus van Haru die Veneris, hora VIII et IX, 
autumnali et aestivo tempore etiam die Martis , Iovis et Saturni , hora VIII, 
elementa Botanices illustrabit. Botanices sublimioris selecta quaedam capita 
tradet die Veneris, hora XI; die Mercurii hora IX et X aget de plantis 
medicinalibus aliisque vario respectu wźilibus, sive de Botanica applicata, 
ordine Familiarum naturalium; die Saturni autem, hora X et XI, Oecono- 
miam ruralem docebit. Post ferias Paschales et mense Septembri, alternis 
dierum hebdomadibus, die Mercurii hora matutina VIL egcursionibus bota- 
nicis praeerit. i 

Ianus GurmeLmus Ermers diebus Iovis, Veneris et Saturni, hora XI, 
Arithmetices, Algebrae, Geometriae et Trigonometriae planae elementa ex- 
plicabit; Pžysicam ewperimentalem docebit die Mercurii, hora I, diebus 
Tovis, Veneris et Saturni, hora XII. Pžysicam theoreticam universe, aut 
selecta eius capita, provectioribus discipulis exponet. De Matheseos elementis 
disquisitio habebitur diebus Iovis, Veneris et Saturni , hora pomeridiana II. _ 
- Nıcoraus Murer die Lunae, hora X, die Martis, hora X et XII,- 
Historiam Animalium vertebratorum naturalem docebit, de Mineralogiae et 
Geologiae elementis vero aget horis dein indicandis; diebus Veneris et 
Saturni, hora XI, Anatomen animalium comparatam tradet. Fwercitiis 
Zoologicis et Zootomicis practicis quotidie praeerit. 

GUILIELMUS ÅpRIANUS EnscuEDÉé diebus Iovis et Saturni, hora IX, 
Stereometriam et Trigonometriam sphaericam docebit; selectos Algebrae locos 
tractabit. diebus Lunae et Martis, hora XI; Astronomiae elementa tradet 
die Mercurii, hora I, et die Iovis, hora pomeridiana VI; Geometriam 
analyticam, Calculum differentialem ct integralem , Mechanicam analyticam 


~ 


T O D E 


ORDO LECTIONUM. 191 


exponet horis commilitonibus commodis; „Feercitia mathematica futurorum 
Praeceptorum moderabitur hoftis postea indicandis. 

Prrrus IomannEs vAN Kercxuorr diebus Lunae et Martis, hora IX, 
die vero Mercurii, hora XII, Cemiam anorganicam docebit; diebus Mer- 
curii, hora XI, et Saturni, hora X, Chemiam corporum organicorum ex- 
ponet ; diebus Lunae , hora XII, et Iovis, hora X, Chemiam pharmaceuticam 
tradet; Oemiae technologicae capita in usum publicum explicabit diebus 
Lunae et Martis, hora pomeridiana VI; Chemiam practicam docebit et 
Hegercitia analytica in Laboratorio moderabitur quotidie. 


IN FACULTATE THEOLOGICA. 


Prerrus HorstTEDE DE Groor diebus Lunae, hora VIII , Martis , hora X, 
et Mercurii, hora VIII, HMistoriam Ecclesiae Christianae, secundum Line- 
amenta sua, typis divulgata, enarrabit; diebus Lunae et Veneris, hora X, 
Encyclopaediam Theologi Christiani, secundum Compendium a L. G. PAREAU 
et se editum, exponet; diebus Lunae et Mercurii, hora IX, et Martis, 
hora XI, Theologiam Naturalem, secundum Compendium a se editum, 
tradet; die Veneris hora XI nonnulla Patrum opuscula cum Commilitoni- 
bus leget; hora auditoribus commoda Historiam Eeclesiae Christianae in 
Nederlandia explicabit. ` 

Lupoviıcus GrrLAcHUSs Parrau diebus Mercurii, Iovis et Veneris, 
hora XI, Dogmaticam et Apologeticam Christianam, secundum Compendium 
a P. HorstTEDE DE Groor et se editum , exponet; diebus Martis, Mercurii 
et Iovis, hora XII, secundum Compendium suum typis expressum , Theolo- 
giam Christianam moralem exponet; diebus Lunae atque Veneris , hora XII, 
et die Martis, hora I, loca nonnulla MHermeneutices sacrae, secundum 
Compendium suum typis editum, tractabit et quaedam Carmina Hebraica 
cum Commilitonibus interpretabitur. 

GurLrLmMUS MuvruNe die Lunae, horá XI, tractabit COriticam Novi 
Testamenti; diebus Martis, Iovis et Veneris, hora IX, Epistolas Catho- 
licas Iacosı et Perry cum Commilitonibus interpretabitur; diebus Martis 
et Veneris, hora VIII, et die Iovis, hora X, Zžeologiam Practicam tradet, 
secundum Compendium a se editum; die Iovis, hora II, exercitia Homile- 


I 


192 ORDO LECTIONUM. 


tica, et die Saturni, hora XI, egæercitia provectiorum Catechetica , cum 
pueris instituenda, moderabitur. Hora Commilitonibus commoda , cum iis - 
legere perget Kuangelium IOANNIS. 

Disputationibus cum publicis tum privatis de Zocis Theologicis , die Mercurii, 
hora III, suis vicibus pracerunt Theologiae Professores. 


GvrLLmus Hecker, Paedagogices Lector, diebus Lunae et Martis, 
hora I, Litterarum aliarumque disciplinarum studiosis Paedagogices elementa 
tradet, sive de discendi docendigue methodo praecepta dabit. Exercitia 
oratoria moderabitur diebus Lunae et Martis, hora pomeridiana VI. 


NUMERUS STUDIOSORUM 


IN ACADEMIA GRONINGANA,. 


DIE 31 M. DECEMBRIS 1854. 


ANE E AE 63. 

” ” Medica E E E NEE n O 87 
" "” Disc. Math. et Phys a a, 28. 
ARET, Theologian si ciie oh 45. 
" noz s + Phik Theor. ot- Eatt: Hum. 55; 
228. 


25 


DOCTORES CREATI 


IN ACADEMIA GRONINGANA, 


INDE A DIE 12 OCTOBRIS 1854 AD 11 OCTOBRIS 1855. 


IN FACULTATE IURIDICA. 
1854. i 

d. 15 Dec. Henricus IETzO SAMUEL -MAURITIUS vAN WAGENINGEN, ex 
pago Iellum Frisius, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. 
et H. D. ENER 

d. 20 Dec,. CaroLus Lupovicus WEDEMEYER, ex pago Wedde Gronin- 
ganus, privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. 

d.21 Dec. RosrrtTus CAaroLus ErmERINS, Franequeranus, privatim de- 
fensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. 

1855. 

d.29 Mart. SurrrIpus Yrry, Leovardia Frisius, privatim defensis quae- 
stionibus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. 

d. 26 Apr. MAvRrITIUS ÅDRIANUS DE Savornin Lomman, Groninganus, 
privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. 

d.16 Iun. BerznD van Royen, Zwollanus, privatim defensis quaestioni- 
bus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. 

d.27 Iun. Iopocus Herea, ex pago Anium Frisius, privatim defensis 
quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. magna cum laude. 

d. 30 Iun. Ioannes Dıpericus Diıssits, Assena Drenthinus, S. S. M. 
Cand., privatim defensis quaestionibus Iuris, I. R. et H. D. magna 
cum laude. 

Eodem die. Hermannus PETRUS pE Gavere, Groninganus, privatim 
defensis quaestionibus Turis, 1. R, et H. D. magna cum laude. 


DOCTORES CREATI, 195 


d. 5 Oct. Joannes PrrrRus Asramamus WiıntTGENs TRESLING, ex pago 
Scharmer Groninganus, privatim defensis quaestionibus Turis, I. R. 
et H. D. cum laude.. 

d. 8 Oct. ALBERTUS IOANNES DE Sırrer, Winschotanus, privatim de- 

l fensis quaestionibus Turis, I. R..et H. D. magna cum laude. 


IN FACULTATE MEDICA. 
1854. 

d. 22 Dec. Goërrus Srınstra, Harlinga Frisius, privatim defensa Dis- 

sertatione Physiologica de functione lienis, M. D. magna cum laude. 
1855. 

d.27 Ian. Lupovıcus ADRIANUS ALTING MEES, Appingedamensis, pri- 
vatim defensa Dissertatione Medica de usu chloroformi in operationibus 
chrirurgicis, M. D. cum laude. 

d. 17 Mart. Guaurerus Henricus CruLL, Meppela Drenthinus, M. D., 
privatim defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. magna 
cum laude. 

d. 24 Mart. LAMBERTUS ATZEMA FormER, Groninganus, M. D., privatim 
defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. magna cum Jaude. 

d. 28 Mart. FRrEDERICUS HELDER, ex pago Sybrandahuis Frisius, privatim 
defensa Dissertatione Medica evhibente observationem aneurysmatis 
aortae, M. D. magna cum laude. 

d. 28 Apr. GERARDUS VısscueR , Hoogeveena Drenthinus , M. D. , privatim 
defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. cum laude. 

d.13 Iun. Jomannzs FrREDERICUS PerRUs ScHönrELD, ex pago Nietap 
Drenthinus, defènsa Dissertatione Physiologica de functione lienis, 
M. D. magna cum laude. 

Eodem die. IomANNES CHRISTOPHORUS ScHÖNFELD WIıcHERSs, ex pago 
de Leek Groninganus , defensa Dissertatione Medica de morbo Brightii , 
M. D. cum laude. 

d. 16 Iun. Nıcoraus WeEsTENDORP BoERMA, ex pago ’t Zandt Groninga- 
nus, defensa Dissertatione Medica sistente nonnulla de Otorrhoea, M. D. 

Eodem die. ALLE LUITZE VAN DER Suurs , ex pago Hemrik Frisius, M. D., 
defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, A. O. D. cum laude. 

25* 


rE i DOCTORES CREATI 


d. 30 Iun. RupoLrmus lomannes Perrus MULLER, ex pago Zandeweer 
Groninganus, M. D., defensis Thesibus Argumenti Obstetricii, 
TANO D: 
IN FACULTATE THEOLOGICA. 
1855. j 
d. 30 Mart. Iomannrs OrrERHAUS L, ruius, ex pago Feerwerd Gronin- 
ganus, V. D. M. designatus in pago Burum, publice defensa Dis- 
sertatione Theologica egkibente Abaelardi Theologi Methodum, Th. D. 
magna cum laude. 
d. 22 Iun. CorNELIUS Puiuprus Horsrene pe Ġroor,  Groninganus, 
publice defensa Dissertatione Theologica inscripta: Pauli conversio 
praecipuus Theologiae Paulinae fons, Th. D. magna cum laude. 


IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITTERARUM HUMANIORUM. 
1855; l 

d. 19 Maii. ALsrrRrTUS Lupovicus Bruèsma , Groninganus, publice defensa 
Dissertatione : continente Gymnasiorum apud Graecos descriptionem , 
„Ph. Th. M. L. H. D cum laude. 

d. 28 Iun. Ionannrs BenrDictus Kan, Groninganus, I. R. et H. D., 
publice defensa Dissertatione Antiquaria de Kphoris Spartanis , Ph. Th. 
M. L, H. D. magna cum laude. 


SUPPLEMENTA 


ANNALES ACADEMICOS 


MDCCCLITI—MDCCCLIV. 


RE AASS E 


H 
E 
Y 
y 
rip 
. 
ii 


PROGRAMMA 
CERTAMINIS LITTERARII 


A 


RECTORE ET SENATU ACADEMIAE GRONINGANAE 
DIE XV MENSIS APRILIS ANNI MDCCCLIT è 


INDICTI. 


Ex Regis Augustissimi Guruwumı II liberalitate et munificentia, Rector 
et Senatus Academiae Groninganae omnes Academiarum huius Regni cives 
et Athenaeorum alumnos in proximum annum ad certamen Litterarium 
invitant, et quaestiones, a singulis Ordinibus Academicis positas, promul- 
gant hasce : l 

AB ORDINE THEOLOGORUM. 
I. 

Quum de omni consilio et opere suo sic Zoh. XVII agat Iesus Christus, 
ut nullam videatur ideam de re Christiana primariam non attigisse , quaeritur : 
an ibi etiam de spiritu- sancto fecerit mentionem? porro, si fecerit, qua alia 
ratione quam Toh. XIV —XVI? denique, unde haec diversitas sit explicanda? 

II. 

Litium inter Cocceianos et Voetianos actarum guaenam fuit origo? quae- 
nam natura? quisnam finis? Unde derivandum, guod hae lites non effecerint 
schisma , prouti lites inter Remonstrantes et Contraremonstrantes actae ? 


AB ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE 
ET LITTERARUM HUMANIORUM. 


E; 

Ilias Homerica ita ewploretur, ut, adhibito opusculo, quod inscribitur : 
Betrachtungen über Homers Ilias von Karr Lacnmmann mit Zusätzen von 
Morırz Havrr, Berlin 1847, consultisgue iis , guae de huius scriptoris sententia 
continentur libro: die Sagenpoesie der Griechen , kritisch dargestelt von G. W. 
Nırzscu , Braunschweig 1852, 1853, ratio et compositio eius diiudicentur. 


200 PROGRAMMA CERTAMINIS LITTERARII. 


TI. 

Wnarretur muneris iudicialis apud Hebraeos historia per ea tempora, 
quorum in V. F. superest memoria; guo pateat ilud munus a guibusnam , 
guo iure et qua potestate singulis aétatibus gestum fuerit, accurata teætus 
Hebraici, quantum ad rei intelligentiam opus est, explicatione suis locis addita. 


AB ORDINE IURECONSULTORUM. 
Regquiritur historica et critica commentatiodeRossaviropusculo: du contrat social. 
AB ORDINE MEDICORUM. 


Egponantur, quae postremis annis ab eruditis facta et scripta sunt ut 
lienis functio definiretur. Fiat autem ita ut experimentis et observationibus 
propriis superstruat auctor sententiam, quam amplectatur, sive anteriori 
alicui assentiendum putet, sive novam ipse proponat. 


Ad quam quaestionem etiam pùtrio sermone respondere licebit. 


AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
rT PHYSICARUM. 


I: 
Egvponatur et elaboretur theoria linearum trochoidalium sive cycloidalium. 
TI. 

Quaeritur disquisitio botanica, physica et chemica de amylo , eaque ipsius 
scriptoris observationibus aucta, eg qua amyli origo, structura et variae 
species cognoscantur. 

Ad utramque quaestionem etiam patrio sermone respondere licebit. 


Commentationes, Latina oratione conscribendae, nisi diserte patrii ser- 
monis usus concessus est, et aliena manu describendae, ante diem XV m. 
Aprilis ae MDCCCLIV mittuntor ad Virum Clarissimum, qui Senatus Aca- 
demici acta curabit. Singulae lemmate inscribuntor adiunguntorque schedulae 
obsignatae, scriptorum nomina et praenomina integra continentes, eodemque 
lemmate extrinsecus distinctae. 

Ordinum de Commentationibus iudicia pronuntiabuntur, optimarumque 
Commentationum scriptoribus , disquisitione ante instituta, praemia tribuen- 
tur ipso die Academiae natali a. MDCCCLIV. 


IUDICIA 


DE COMMENTATIONIBUS AD QUAESTIONES 


DIE XV M. APRILIS A. MDOCCCLIII 


PROPOSITAS. 


Qrdo Philosophiae Theoreticae et Litterarum Humaniorum duas quae- 
stiones proposuit. ; 

Altera, e litteris Graecis: ~Ilias Homerica ita exploretur, ut, adhibito 
opusculo quod inscribitur: Betrachtungen über Homers Ilias von Kari 
Lachmann, mit Zusätzen von Moritz Haupt, Berlin, 1847, consultisque 
iis quae de huius scriptoris sententia continentur libro: Die Sagenpoesie 
der Griechen kritisch dargestellt von G. W. Nitzsch, Braunschweig 1852-53 , 
ratio et compositio eius diiudicentur” unam tulit disputationem , lemmate : 
„Unum est omne poema.” Scriptor huius disputationis magnam omnino 
diligentiam probavit, quum non satis habens duos scriptores in ipsa quae- 
stione memoratas consulere, alios praeterea adhibuerit. Sed huic diligentiae 
etiam caeteris in-rebus conspicuae iudicii laus non par accedebat. Itaque 
in ipso argumento ‘tractando sic versatus est, ut rationem carminis Home- 
rici a compositione non rite distingueret, alienis argumentis satis firmis sua 
opponeret infirmiora, praeterea in locorum Homericorum interpretatione 
operam raro poneret et quoties poneret nimis fluctuaret. Tandem in Latini 
sermonis usu et disputationis forma plura desiderabantur. 

Quamobrem disputatio Ordini digna visa non est quae praemium auferret. 
Quum tamen multum abesset ut omni laude indigna censeretur , placuit 
ut honorifica eius mentio fieret. Scriptorem se omni ex parte probavit orna- 
tissimus Ioannes Droparus Homan, Litt: Hum. in hac Academia Cand. 

Ad alteram quaestionem, e litteris Orientalibus: ~vEnarretur muneris 
iudicialis apud Hebraeos historia per ea tempora quorum in V.F. superest 
memoria, quo pateat illud munus a quibusnam, quo iure et qua potestate 

26 


202 rUDICIA 


singulis aetatibus gestum fuerit, accurata textus Hebraici, quantum ad 
rei intelligentiam opus est, explicatione suis locis addita.” Ordo accepit 
commentationem his verbis distinctam: ~S; translatio ab originali dissentit 
ei linguae potius credendum unde in aliam per interpretationem facta est 
translatio.” Scriptor non eam explicuit quam Ordo posuerat quaestionem , 
sed ab hac diversam adumbravit. Quum enim agendum esset de munere 
iudiciali in litibus dirimendis et reorum causis diiudicandis posito eoque 
aliis temporibus alia ratione apud Hebraeos administrato, argumentum 
huius commentationis sunt viri qui xær’ è&ogyyv Iudices dicuntur quorum- 
que res gestae ad unam vulgo referuntur historiae Israëliticae aetatem. 
In hoc autem argumento tractando scriptor alia quidem quae huc pertinent 
non plane neglexit, maxime tamen chronologiae indagandae, cuius rei 
difficillimae ` explicatio non requirebatur, operam dedit. Sed huic quae- 
stioni rite solvendae ille, licet diligentem afferret variorum librorum noti- 


tiam, quum praeclara recentiorum opera ignoraret, impar fuit. His acce- 


dunt hypothesium rerumque plane alienarum copia et inopia interpretationis 
philologicae , textui Hebraico suis locis addendae. 

Quamobrem Ordo hánc commentationem parum etiam Latine scriptam 
praemio haud ornandam esse iudicavit. 


W. I. A. IONCKBLOET, 
Ord. h. t. ab actis. 


Ordo Turisconsultorum nullum accepit quaestionis propositae responsum. 


C. STAR NUMAN, 
Ord. h. t. ab actis. 


Ordo Medicorum proposuit hanc quaestionem : nExponantur quae postre- 
mis annis ab eruditis facta et scripta sunt ut lienis functio definiretur. 
Fiat autem ita ut experimentis et observationibus propriis superstruat auctor 
sententiam quam amplectatur , sive anteriori alicui assentiendum putet sive 
novam ipse proponat.” 

Accepta sunt responsa quatuor, unum notatum verbis ĢGUNSBURGII: 
nEs bleibt nur übrig aus dem feinerem Bau der Milz nach Analogie auf 
deren Function gzu schlieszen,” idque conscriptum vernacula; alterum in- 


f 
i 
4 
N 
» 


IUDIGCGIA. 203 


` signitum Vren versu: vFeliw gui rerum potuit cognoscere causas” 
Latine expressum; čerćżium vernacula scriptum et his MArrremm verbis 
distinctum: vWescio guo fine' ducta vetustas lienem risus causa. eæstare 
evulgaverit, dum -longo litteratorum moerore ob nondum assecutam huius 
visceris naturam lugent academiae ;” tandem guartum item patrio sermone 
litteris mandatum et notatum verbis ZIMMERMANNI: vDie Natur wird, in 
der Natur langsam gesucht, am geschwindesten gefunden.” 

` De his disputationibus Ordo sic iudicavit : 

Quartum responsum a reliquis hoc nomine statim distingui visum- est, 
quod plena ad quaestionem responsio dici iure non potest. ` Investigavit 
maxime auctor in cellulas corpuscula sanguinis continentes; reliqua ad 
quaestionem facientia vix aut ne vix quidem attigit et conspectus historicus: 
de eruditorum de liene opinionibus parum elaboratus est; quemadmodum 
tota reram traditarum expositio satis levis est dicenda. Ordo non negat 
observandi studium auctorem ostendisse, non prorsus ei deesse observandi 
artem et facultatem , laudabiles adeo observationis fructus apparere in hoc 
tractatu. Sed quum omnes quaestionis partes non attingat, quin longe 
plurimas intactas relinquat, Ordo iudicavit hoc responsum aliquo honore 
non posse ornari. 

Placuit e reliquis tribus maxime primum. Auctor huius responsionis 
significat in prooemio se sic existimasse Ordinem praecipue desiderare inqui- 
sitionem propriam, minus traditionem eorum quae ab aliis reperta aut 
libris mandata sunt. Itaque conspectum historicam separatim non tradidit. 
Nec tamen superiorum scriptorum opera neglexit; sed statim argumentum 
suum tractare incipiens critice auctoram sententias considerat et fructus 
lectionis cum observationis propriae fructibus una communicat, ita ut 
materiem et apte disponat et subtiliter diiudicet et“nihil negligat et acuti 
ingenii et solertis specimina copiosa continenter exhibeat. ; 

Per totum cursum disputationis elucet eius plurium doctrinarum peritia 
talis ut non unum alteramque ex iis locum sed omnem earum ambitum 
se tenere ostendat. Quod sane Ordini constitit de eius chemiae, anatomiae , 
physiologiae, histologiae, aliarum doctrinarum medicarum cognitione et 
observationis arte et usu quae. in eius opere eminent. 

Tum etiam Ordini-magnopere placuit liberum quo auctor utitur iudi- 

26* 


204 IUDICIA, 


cium, ita ut aliam agnoscat auctoritatem nullam quam quae in diligenti 
phaenomenorum observatione et comparatione et veritate ex his rebus ducta 
sit posita. i 

Sed ab altera parte Ordinem non fugerunt in opere vitia, de quibus 
aliquid monendum existimavit vel in auctoris gratiam. Oratio eius culta 
minime dici potest; attingit talia auctor- subinde quae si delineationibus 
aut praeparatis additis illustravisset, operae pretium omnino fecisset. Lau- 
davit iam Ordo in auctore quod non se cuiquam mancipavit; sed pruden- 
tiam tamen im modo quo plures res propositae sunt desideravit. Et quemad- 
modum ingenio multum valere auctorem animadvertit , ita non negat eum 
ingenio interdum abusum fuisse et similitudines et analogias quaesivisse 
quas maturius iudicium reiicere debeat , ita ut Ordini quoque minime vera 
visa sint omnia quaecunque in disputatione sunt prolata. Sunt sane haec 
vitia iuvenili aetati fere propria, sed quae silentio praeterire noluit Ordo 
ne auctori quem magni facit aureum illud: ~ nosce te ipsum” inculcandi 
occasionem negligat, et ut eum non solo ingenio sed accurata doctrina et 
iudicio maturo in disciplinis opus esse doceat. 

Verum hoc utut est eius labori primum locum tribuendum esse censuit 
Ordo , cui responsio si universe loqui liceat admodum placuit. 

-~ Alterum responsum Latine conscriptum item multum placuit Ordini, 
quin ita conscriptum est ut nullo modo dubitavisset ei praemium tribuere, 
nisi primum illud praestantius visum ei fuisset. 

Ut ab externa forma incipiamus oratio qua expressum est probabilis et 
quantum in eiusmodi argumento iure a iuvene requirere licet satis bene 
Latina, ita ut laude digna existimanda sit. i 

Addita sunt praeparata microscopica numero multa. Adiectae dein deli- 
neationes nitidissimae, quas summa cura conficiendas curavit auctor. Uni- 
versus habitus externus huius tractatus eum commendat propter diligentiam 
in eo componendo et absolvendo positam. Nec minus summae in elabo- 
ratione curae positae testis est disputatio ipsa. Conspectus historicus eorum 
quae recentissimo tempore de liene scripta sunt, plenissimus, uberrimus , 
lucidissimus, ita ut hac in re vix aliquid desideret Ordo. 

Pars quae experimenta et observationes proprias auctoris continet, testis 
est omnino-magnae industriae , observationis microscopiae peritiae et facul- 


IUDICİA. , 205 


tatis talis, quae non nisi frequenter institutis eiusmodi observationibus et 
exercitatione diligenti acquiritur; in experimentis instituendis item iudicium 
apparet sanum, diligentia magna neque felicitas quaedam defuit ita ut 
haec omnia permultum Ordini placuerint. 

Postquam has laudes iure merito huic operi tribuit, declarandum est quare 
supra memorato responso primum , huic secundum locum tribuerit Ordo. 

Auctor primi responsi iis quae ab aliis scripta sunt usus est diligenter 
nec tamen manu ab illis duci se passus est in suo tractatu componendo. 
Idem de auctore responsi Latine conscripti affirmare non licet, quippe qui 
in tota disputatione minus liberum se servavit a vi opinionum ab aliis 
prolatarum. Quemadmodum in responso primo auctor specimina dedit 
ingenii, liberi iudicii, inventionis, sic in altero, licet minime has laudes 
ei prorsus deesse affirmet Ordo, tamen minus illas dotes in eo elucere 
putavit et ob hanc maxime causam praeplacuit responsum antea memora- 
tum et quamquam non magno intervallo separari hoc de quo nunc agitur 
ab altero putet, tamen secundum tantum locum ei esse tribuendum est 
arbitratus. i f 

Tertium responsum non tam prope accedit ad alterum quam hoc ad 
primum, sed multo maiore intervallo ab utroque superiore distat. 

Quae historiam doctrinae loci circa quem quaestio versatur spectant , 
eleganter et lucide sane sunt exposita, sed minus tamen diligenter, nec 
tantopere ab auctore in succum et sanguinem, ut ita dicamus, conversa 
sunt ea.quae apud alios reperit quam in responsis superioribus maxime 
in primo. Praeparata addita sunt minus numerosa quam respónso Latino. 
Delineationes minus bene elaboratae. Investigationes propriae auctoris item 
cedunt iis quas superiores duo et fecerunt et tradiderunt. Itaque omni 
nomine tertium tantum locum huic tractatui Ordo adscribere debuit; licet 
ultro etiam hanc responsionem laude dignam et publico elogio ornandam 
censuerit. 

Operibus his tribus ita recensitis Ordo de una adhuc re sui causa mo- 
nendum putat. Mirum videri possit reram minus peritis, eum in iudicio 
ferendo non fecisse mentionem conclusionum scriptorum. Hae sane satis 
inter se discrepant, quod non mirum in tractatione argumenti obscuri et de 
quo principes in doctrina viri dissentiunt. Alia conclusionis pars in aliis 


206 UUPD-EG IAY 


responsis prae alia placuit Ordini; nec tamen aut ab aliis, aut ab his scrip- 
toribus quaestio de functione lienis prorsus soluta videtur. Hac de causa 
Ordo potius attendenduin censuit ad praestantiam ingenii et laboris in 
responsis elucentem , quam ad disputationis eventum et finem. 

Apertis schedulis constitit primi responsi auctorem esse ÅUGUSTUM SASSE , 
e pago de Rijp Hollandum, Med.-et Philos. Nat. in Ill. Athenaeo Amste- 
lodamensi Cand., qui igitur aureo nummo ornandus est. 

Alterius responsi auctorem esse patuit Goërtrum Stinstra, Harlingen- 
“sem, Litt., Hum. et Med. Cand. in Academia Groningana, qui quum ad 
summam laudem proxime accederet nummum accipiet argenteum. 

Responsionis tertiae auctorem esse apparuit ABRAHAMUM FREDRRICUM 
vAN WacrnincE, Roterodamensem , in Academia AVONS Med. Cand., 
cui honorificum testimonium tradetur. 


I. van DEEN, 
Ord. h. t. ab actis. 


Ordo Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum ad quaestiones pro- 
positas unum modo responsum accepit et quidem ad quaestionem: ~Quae- 
ritur disquisitio botanica, physica et chemica de amylo, inprimis ut huius 
origo, structura et variae species innotescant. Responsum praemio dignius 
iudicabitur si propriae auctores observationes accedunt.” 

Hoc responsum inscriptum lemmate: vl wat de natuur oplevert is schoon 
en een grondig onderzoek overwaardig? Ordini haud placuit. Sunt quidem 
nonnulla satis bene in hacce scriptione proposita, sed argumentum universe 
nimia levitate tractatum videtur. Recentiorum enim naturae scrutatorum 
opera. de amyli origine, structura et variis speciebus multas easque egre- 
gias continent disquisitiones quibus et in botanica et in chemica huius 
argumenti parte scriptor uti potuisset ad illustranda ea quae antea hac de 
re probata fuerant. Hoc vero non fecit. Pauca modo ex uno alterove 
scriptore et haec quidem parum accurate collegit, sed rem ipsam haudqua- 
quam funditus tractavit; quamobrem Ordo auctori huius dissertationis 
praemium designare non. potuit: 

W. A. ENSCHEDÉ, 

Ord. h. t. ab actis. 


IUDICIA 207 


Ordo Theologorum duas proposuit quaestiones, alteram historicam , alte- 
ranř exegetico-dogmaticam ita se habentem: vQuum de omni consilio et 
opere suo sic Ioh. XVII agat Iesus Christus, ut nullam videatur ideam 
de re Christiana primariam non attigisse quaeritur, an ibi etiam de Spiritu 
Sancto fecerit mentionem? Porro, si fecerit, qua alia ratione ġquam 
Ioh. XIV—XVI? Denique unde-haec diversitas sit explicanda ?” 

Ad quaestionem historicam nullum , ad exegetico-dogmaticam duo accepit 
responsa , unum inscriptum hisce WaeneRI verbis: v Das Wesen aller Wahrheit 
ist Nothwendigkeit des Finzelnen durch das Ganze”, alterum hac sententia 
distinctum : v Philosophia veritatem quaerit , theologia invenit , religio possidet.” 

Horum quodque responsorum quamquam suis se laudibus commendaret , 
neutrum tamen dignum iudicatum est quod praemio constituto ornaretur. 

Etenim auctor primae scriptionis recte quidem haud‘ pauca observavit 
cum magis tum minus ad quaestionem pertinentia, sed universe minus 
exegetice quam sive philosophice sive potius metaphysice in rebus expo- 
nendis versatus est. Nonnulla, ut locum de ĝóën mgò roð tòv zócuov 
evar, uti et de fidei origine contorsit ad suam metaphysicam de t® 
Àóy@ opinionem et suam de monstro, ut ait, liberi arbitrii sententiam 
qua non dubitavit profiteri Deum esse peccati causam. De quaestione 
ipsa non nisi tandem agere incepit, idque si praeparationem spectes pro- 
fusam brevius et minus quam oportuisset explicate. 

Multo aliter secundae scriptionis auctor. Hic paucissimis de Spiritu in 
V.T. praemissis, primùm expositurus quomodo Iesus Ioh. XVII de Spiritu 
Sancto fecerit mentionem , fusius quidem quam opus erat, totum hoc caput 
percurrit; sed de vss 17—19 agens accurate ostendit rùv œAhĝeseræav hic 
eumdem occupare locum quem in antecedentibus rò nveðuæ tris æMnteias. 
Ubi porro quaerit qua alia ratione de Spiritu Sancto Iesus egerit Cap. 
XIV—XVI satis bene demonstrat paracletum, Spiritum veritatis, quoad 
naturam suam idem esse atque veritas ipsa est; discrimen igitur tantum- 
modo in forma dicendi esse positum, Ibidem vero acute magis quam vere 
exponit rò zysõuæ týs dànðeiæs esse Spiritum immanentem in Apostolis, 
Ttùv &hýĝsav vero esse Spiritum transcendentem sive vim `divinam in 
homines agentem. Ubi denique inquirit, unde haec diversitas sit expli- 
canda, duplicem eius causam tradit, alteram in personis positam, guibus 


208 IUDICIA. 


locutus est Iesus, qui quo melius ipsum intelligerent usus sit imagine spiritus 
e V. T. desumta pro abstracto. dìh}ĝsıæ; et haec quidem recte. Cur vero 
Iesus in Apostolorum gratiam hunc spiritum tamquam alteram personam 
sui similem mzaægéziãņrov proponat in sermonibus, cur in precibus alia sim- 
pliciore forma dicendi utatur, indicare atque exponere neglexit. Verum 
tamen ubi alteram discriminis causam invenisse sibi- videtur in zempore de 
quo agatur, et putat ante mortem Iesu tġv œìýĝsræv dici Patri propriam 
vim transcendentem; posé Iesu mortem -discipulis insitum nyveõuæ činðsiæs 
sive Spiritum iis immanentem proptłiumque eorum vitae principium, hoc e 
sua mente potius quam e sententia: Iesu fecisse censendus est. Denique et 
dubius haeret utrum varia haec dicendi forma a Iohanne repetenda sit, 
an vero ab ipso Iesu. 

Licet igitur haud pauca in hoc responso desiderentur et minus bene 
exponantur idque universe ita compositum sit ut scriptor quaestionis car- 
dinem sensisse magis quam exposuisse dicendus sit, tamen`recte demonstravit 
et Ioh. XVII mentionem esse Spiritus Sancti et Cap. XIV—XVI rò nveðua 
tis dìņpeiuç idem esse atque Cap. XVII sùr dàhĝerav. 

Quocirca Ordo propositum concedere praemium ei non potuit; decrevit 
tamen honorificum laudis testimonium ei offerre. Quo facto hoc sibi gratum 
accidere auctor statim declaravit, simulque apparuit eum esse HERMANUM 
GrrarDum Haer, Theol. in Academia Ultraiectina Stud. 


W. MUURLING, 
Ord. h. t. ab actis. 


ATHENAEUM ILLUSTRE 


AMSTELODAMENSE. 


2T 


SEA, 


ae" 


NOMINA PROFESSORUM, 


QUI 


INILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI CONIUNCTISQUE CUM EO SEMINARIS 
INDE A KAL. IAN. AD D. XXXI M. DEC. MDCOCLIV 


DOCENDI MUNUS OBIERUNT. 


THEOLOGIAE. 
&. MOLL, Clar. Ord. Praeses a. 1854—1855. 
H. C. MILLIES, ; 
F. I. DOMELA NIEUWENHUIS, } Proff. in Semin. Luther. 
x Fa enii, } Proff. in Semin. Teleiobapt. 


A. DES AMORIE VAN DER HOEVEN, Prof. in Semin. Remonstr. 
IURISPRUDENTIAE. 
$ M. DES AMORIE VAN DER HOEVEN. 
H. DE BOSCH KEMPER. 
PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET 
LITERARUM HUMANIORUM. ` 
I. BOSSCHA, Prof. emeritus. 
H. BEYERMAN. 
P. I. VETH. 
I. ©. @. BOOT. 


MEDICINAE. 
GER. VROLIK. 


GUIL. VROĽČĪK. 

€. B. TILANUS, Prof. honorarius. 

: P. H. SURINGAR, Prof. honorarius. 

t: I. VAN GEUNS, Prof. extraordinarius. 

E G. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT, Prof. extraordinarius. 


DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM 
ET PHYSICARUM. 


F. A. G. MIQUEL, 
©. I. MATTHES. 
E., H. VON BAUMHAUER. 


SREE 27 * 


Ţ 


-ACTA ET GESTA 


IN CONVENTIBUS CLARISSIMI ORDINIS PROFEŜSORUM 


Die 17 


Die 7 


ATHENAEI ILLUSTRIS AMSTELODAMENSIS, 


ÁNNO MDCCCLIV. 


\ 


m. Iunii Ordo primum convenit post obitum Viri C1. C. A. DEN TEX, 
Antecessoris emeriti, cui dies 9 m. Aprilis vitae laborum finem 
attulit. Viri eruditissimi virtutes omnes agnoscūnt et cum cor- 
pus humo conderetur pie recognovit eius discipulus et collega 


Vir CI. M. DES ÅMORIE VAN DER HOEVEN. 


m. Octobris rogantibus Medicinae professoribus Ordo decrevit, ut 
literae -mitterentur ad Curatores, quibus demonstraretur necessitas 
condendi laboratorii physiologico-pathologiċi. 


esiaren t e aaa 


SERIES LECTIONUM 


IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI ET IN SEMINARIIS 


privatim 


privatim 


HABENDARUM INDE A. DIE 1 M, OCT, A. MDCCCLIV AD FERIAS AESTIVAS A. MDCCCLY. 


GUILIELMUS MOLL 

tradet Fwegesin Novi Foederis, interpretandis Actis Apostolorum , 
diebus Martis et Mercurii, hora X; 

Historiam universalem Religionis et Ecclesiae Chr., diebus Martis, 
Mercurii, Iovis et Veneris, hora XI; ę ; 

Theologiam dogmaticam , iisdem diebus, hora IX; 

Studia ad Jntroductionem in Theologiam et ad Historiam Ecclesiae 
Neérlandiae pertinentia, et” 

Egercitationes Homileticas moderabitur diebus et horis deinceps 
indicandis. 


MARTINUS DES AMORIE VAN DER HOEVEN 


Digestöriie selecta capita tractabit, diebus Mapa, Mercurii et. 
lovis, hora IX matutina; 

Institutiones Imp. Justiniani interpretabitur , iisdem diebus, hora X ; 

Ius Civile Hollandicum docebit, iisdem diebus, hora XI. 

Methodum procedendi in causis elaun tradet, isdem diebus, 
hora XII. 


214 


privatim 


privatim 


privatim 


SERIES LECTIONUM. 


HIERONYMUS DE BOSCH KEMPER 


tradet Facyclopaediam Turisprudentiae, diebus Martis, Mercurii 


et Iovis, hora IX; 
Tus Publicum, iisdem diebus, hora X; 


Methodum procedendi in causis Criminalibus , diebus Martis , hora XE 


et Veneris, hora IX; 
Statisticam patriae , diebus Mercurii hora XI et Veneris, hora X; 
Ius gentium, diebus Iovis hora XI et Veneris, hora XI. 


IOANNES BOSSCHA 


Litterarum et Historiae studia quovis alio. modo quam lectionibus 
habendis promovere studebit. 


HUGO BEYERMAN 


Rhetoricen sive praecepta stili Belgici, additis Belgice scribendi 
exercitationibus , tradet die Lunae hora X—XII et die Saturni , 
hora IX—XI; 

Historiam Patriae enarrabit, die Lunae hora XII et die 
Saturni hora XI—I; 

Pronuntiationis sive. eloquentiae eæterioris exercitia moderabitur. 


PETRUS IOANNES VETH 


docebit Zæegesin Veteris Foederis, interpretandis. Psalmis selectis., 
diebus Martis et Mercurii, hora VIII matutina; 

Grammaticae Kyriacae elementa , diebus Iovis et Veneris, hora VIII; 

Antiquitates Hebraeas, diebus Martis, BEEN Tovis et Veneris , 
hora IX; i 

Grduinahidns Hebraeam, adiuncta libri Deuteronomii lectione- 
continuata , iisdem diebus, hora X; 

Logicam tradet; diebus Lunae èt Saturni, hora VIII, et Psy- 
chologiam , die Lunae, hora IX; 


q 


SERIES LECTIONUM. 215 


Cum provectioribus: leget Arnoldi Chrestom. Arabicam et Kirschii 
Chrestom. Syriacam, a Bernsteinio denuo editam, alternis vici- 
bus, die Veneris, hora VI—VII post meridiem. 


IOANNES CORNELIUS GERARDUS BOOT 


privatim Historiam Antiguam explicabit diebus Martis, Mercurii, Iovis et 
Veneris, hora XII; i 
Literas Latinas docebit interpretans Terentii Heautontimorumenon , 
Ciceronis Oratorem et Horatii quaedam , iisdem diebus hora I; 
Literas Graecas explicans nonnullas partes Ziados , Lysiae Orationes , 
Theocriti Idyllia , iisdem diebus, hora I. 


GERARDUS VROLIK 


privatim docebit Oöszetriciam theoreticam, diebus Mercurii et Veneris , 
hora II, i 
GUILIELMUS VROLIK 


privatim Demonstrationes anatómicas habebit, tempore hiemali, diebus Lu- 
- nae, Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora p. m. I; 
docebit tempore vernali Zootomiam, diebus lovis, Veneris et 
Saturni, hora matutina X; 
Osteologiam, tempore autumnali , iisdem diebus et horis; 
Plysiologiam , iisdem diebus, hora IX et XI; 
Methodum secandi, tewpore hiemali quotidie. 


CHRISTIANUS BERNARDUS TILANUS 


privatim docebit Pathologiam et Therapiam Chirurgicam, ter quavis heb? 

domade, hora XI; 

Artem obstetriciam , tribus reliquis diebus, hora XII; 

Egamini: aegrotantium et artis ewercitio in Nosocomio Scholae 
Clinicae præeerit diebus singulis, hora IX; 

Enchireses medicas in cadavere demonstrabit, diebus et horis 
indicandis, i 


~ 


aiai 


SEPEN 


e a 


a a 


. 216 SERIES LECTIONUM. 


PETRUS HENRICUS SURINGAR 


privatim Pathologiam et Therapiam generalem docebit, diebus Martis, 
Mercurii et Iovis, hora p. m. IM; ; 
Doctrinam morborum singularium interpretabitur, iisdem diebus, 
hora p. m. I; ' 
Pragin. medicam ad lectulos aegrotantium moderabitur, diébus 
singulis, hora matutina VII. 


IOANNES VAN GEUNS 


I 


privatim Pathologiam generalem docebit diebus Lunáåe, Martis, Mercurii et 
Iovis, hora X; 
Medicinam forensem et toæicologiam tradet bis quavis hebdomade. 


GUSTAVUS EDUARDUS VOORHELM SCHNEEVOOGT 


privatim Weuropathologiam docebit et ad lectulos aegrotantium exponet , 
die Saturni, hora XI—I; j 
Elementa psychiatriae exponet hora dein indicanda. 


FREDERICUS ANTONIUS GUILIELMUS MIQUEL 


privatim tradet Geologiae et Palaeontologiae fundamenta, horis deinde 
indicandis ; ' 
Pharmacologiam generalem et specialem, diebus Lunae, Martis, 
Mercurii et Iovis, hora XI; 
Botanices Elementa , iisdem diebus, hora X; 
Stirpium medicinalium, venenatarum et oeconomicarum historiam 
ter per dierum hebdomadem ; 
 Eeaæcursionibus botanicis praeerit; 
Vegetabilia cryptogamica et Qeconomiae ruralis elementa explicare 
paratus erit. 


| 


è P 


e at a a ea a 


e 


SERIES LECTIONUM. 217 


CAROLUS IOANNES MATTHES 


privatim docebit Planimetriam et Trigonometriam rectilineam , diebus Martis , 


privatim 


Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX matutina ; 


. Physicam eæperimentis illustratam , iisdem diebus, hora XI; 


Stereometriam, inclusa Trigonometria sphaerica, in commodum 
Medicinae et Literarum studiosorum, diebus Iovis et Veneris, 
hora meridiana ; 

Calculi diferentialis et integralis elementa, horis cum auditoribus 
constituendis. 


EDUARDUS HENRICUS VON BAUMHAUER 


Chemiam anorganicam docebit, diebus Lunae, Martis et Mercurii , 
hora XII; . i 

Chemiam corporum organicorum, diebus Martis et Mercurii , 
hora: IX; 

Chemiam Physiologicam , diebus Lunae , Martis et Mercurii, hora I, 
excepto tempore hiemali;  / 

Chemiam pharmaceuticam, die Lunae, hora IX, et die Martis, 
hora X; 

Chemiam analyticam diebus Lunae , Mercurii et Veneris , hora H—IV . 


č 


HENRICUS CHRISTIANUS MILLIES, 


Theol. Professor in Sem. Evangel.-Luther. 


Introductionem historico-criticam in libros sacros Veteris Foederis 
exponet, die Veneris, hora XI, die Saturni, hora XU-—II; 
Egegesin Veteris Foederis docebit, interpretando vaticinia quae- 

dam e libro‘ Prophetarum Minorum, diebus Màrtis et Mercurii, 
hora I; 

Egxegesin: Novi. Foederis docebit, interpretando Iohannis Apostoli 

Evangelio, diebus Iovis et Veneris, hora T; 

; 28 


218 


SERIES LECTIONUM. 


Theologiam Christianam Dogmaticam tradet, diebus Martis, Mer- 
curii, Iovis et Veneris, hora XH; 

De Religionis Christianae propagatione agere perget, horis vesper- 
tinis, auditoribus commodis. 


FERDIN. IACOB. DOMELA NIEUWENHUIS, 
Theol. Professor in Sem. Evangel.-Luther. 


Theologiam moralem tradet, diebus Iovis et Veneris, hora X; 

Theologiam practicam diebus Martis, Mercurii, lovis et Veneris, 
hora IX; 

Epistolas Pauli pastorales explicabit, diebus Martis et Mercurii , 
hora X; 

Ecercitiis Oratoriis vacabit die Iovis, hora IH, Catecheticis, die 
Martis, hora XI—, Colloquio - homiletico, die Martis, hora 
VI—VII p. m. 

Discipulis provectioribus orationes sacras habentibus praeses aderit 
die Veneris, hora I. 


SAMUEL MULLER, 
Theol. Professor in Sem. Teleiobapt. 


Lectiones de Theologia Christiana dogmatica habebit, diebus 
Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX; ; 

Praecepta homiletices tradet, die Iovis, hora X; 

FEgercitia homiletica moderabitur, die Veneris, hora X—XII; 

Studiosis, orationes sacras habentibus, praeses aderit, die Lunae, 
hora II dim. 


IANUS VAN GILSE, 
Theol. Professor in Sem. Teleiobapt. 


Hgegesin Novi Testamenti tradet, interpretanda Páuli ad Rómanos 
Epistola, diebus Iovis et Veneris, hora H. 

Introductionem historico-criticam in Libros N. Testamenti tradet , 
diebus Martis et Mercurii, -hora H; 


ECE N a E A 


SERIES LECTIONUM. 219 


Ecclesiae Christianae antiquae historiam enarrabit, ab Ecclesia 
condita ad Caroli Magni tempora, diebus Martis, Mercurii et 
Iovis, hora I; 

Historiam populi Israċlitici enarrare PRN diebus Iovis et Ve- 
neris, hora II. 


ABRAHAMUS DES AMORIE VAN DER HOEVEN, 


Theol. Professor in Sem. Remonstr. 


Theologiam Christianam Dogmaticam tradere perget, diebus 
Martis, Mercurii, Iovis et Veneris, hora IX—X; 

Oficia Doctorum et Antistitum in Ecclesia Christiana exponet , 
diebus Martis èt Mercurii, hora X—XI; 

Historiam Floguentiae Sacrae enarrabit, die Mercurii, hora I—IV ; 

Egvercitia Oratoria moderabitur, die Martis, hora. III post mer. ; 

Commilitonibus orationes sacras habentibus praeses aderit, die 
Martis, hora II; 

Commilitonum studia teh conabitur, horis verpartiois deinde 
indicandis. 


28* 


NUMERUS STUDIOSORUM 


IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELODAMENSI CONIUNCTISQUE CUM EO SEMINARIS 


DIE XXXI DECEMBRIS MDCOCCLIV. 


In Facultate. Theologiae.. oons aa ri 75. 
A ” Iurisprudentiae. s: s 2i. ii 53. 
" “ Titotan ea o 3. 
” " Mêdieinae o eu a a 29. 
” ” Philosophiae e ea e 2. 

162. 


ATHENAEUM 


DAVENTRIENSE. 


REGLEMENT 


ATHENAEUM TE DEVENTER, 


DOOR DEN GEMEENTERAAD VASTGESTELD 
DEN 5 SEPTEMBER 1834. 


AEE 

Onder het oppertoezigt van den Gemeenteraad is de zorg voor het 
Athenaeum opgedragen aan èen Collegie van Curatoren, volgens eene In- 
structie door dien Raad vastgesteld. 

Art. 2. 

Het Athenaeum is en blijft eene inrigting van hooger onderwijs, die- 
nende ter gedeeltelijke vervanging van Akademisch onderrigt en algemeene 
verspreiding van smaak, beschaving en geleerdheid , overeenkomstig art. 36 
van het Reglement: op het hooger ondérwijs van 2 Augustus 1815, en 
wordt daarboven bestemd voor hen , die, zonder voor. den geleerden` stand 
te worden opgeleid, onderrigt wenschen in verschillende vakken van indus- 
trie en andere kennis voor het maatschappelijk leven benoodigd. 

Art. 3. 

Er zijn zes gewone Hoogleeraren. 

Een voor de Regten, tevens verpligt tot het hoii van lessen over de 
Staathuishoudkunde. 

Een voor de Grieksche en Latijnsche Letterkunde , Oudheden. en sige: 
meene Geschiedenis, ook belast met het onderwijs-in de. Logica. 

Een voor de Nederlandsche Taal-: en Letterkunde en Aee e 
Geschiedenis. 

Een voor de Wis- en Natuurkunde en de-toegepaste Werktuigkunde. 

Een voor de Scheikunde, daaronder begrepen de zoogenoemde Chemische 
Technologie en het onderwijs in de Pharmacie. 

Eèėn voor de Botanie, kennis der aardsoorten (geognosie), warenkennis enz. 

Tot de lessen door de drie laatste Hoogleeraren: te geven behoort ook de 
toepassing der genoemde wetenschappen op den landbouw. 

In het onderwijs van het Hebreeuwsch en de Hebreeuwsche diidhodei 
-wordt voorzien naar de omstandigheden dit medebrengen, 

. 29 


220 a REGLEMENT. 


Art. 4. 


Onverminderd de bepalingen van het voorgaand artikel hebben Curatoren 
de bevoegdheid, in overleg met Hoogleeraren, aan dezen het houden van 
lessen over verwante vakken op te leggen, en bovenomschreven verdeeling. 
zoodanig te wijzigen, als de omstandigheden dat wenschelijk doen zijn. 


Art. 5. 


De Hoogleeraren aanvaarden hun ambt. met eene. plegtige redevoering op 
den tijd, in gyenleg, met Curatoren te bepalen.. 


Art. 6. 


De lessen door de Hoogleerareni te geven staan, onder in achtneming 
van de 'bepalingen van‘ dit Reglement , voor iedér open. ; 

bašta. 

Dit lessen eii het getal uren aan'elke te besteden worden, in verband 
met de' behoeften," elk“ jaat meer'bijzonder'in overleg met Curatoren“ gere- 
gold en “dé lijst ilaria vóór het`begin der zomervacantie vastgesteld en 
opénbäai gemaakt. 7 oproMulde j } ; aq 

! i Art. 8. a 

De Raad benoemt, op voordragt van Curatoren, ielikta voor den tijd 
van drie jaren een’ der Hoogleeraren ‘tot Rector Magnificus, tenzij om- 
standigheden een kortet‘tijdvak wenschelijk maken. 

Art. 9. i 
-Dë Rectór Magnificùs“let op het naleven van dit Reglement, voor Zoo- 
ver zulks niêt“tot dén werkkring'van Curatoren behoort. Hij zendt jaarlijks 
aän dèzén cen verslag betrèkkelijk het Athenaeum en buitentijds van al 
datgene, waarvan hij de mededeeling nuttig acht. Door hem heeft in den 
regel “alle briefwisseling plaats tusschen Curatoren en Hoogleeraren of 
Studênten. ° Met hemi geschiedt ook de regeling in 'art. 7 vermeld, waar- 
toe de Hoogleeraren hem in“tijds de opgaven verstrekken: 

Art. 10. 

Bij hèt aftreden op dern jaardag'van de stichting des Athenaeùms, zijnde 
den 16 Februarij, “draagt ‘de Rector Magnificus de“ waardigheid over aan 
żijnën ópvolger'itiet eene redevoering, wäarin ook vermeld worden de lot- 
gevallen, die het Athénaeum in het afgeloopen tijdvak heeft ondergaan. 


Pai 


w A e A 


E ETET A gy e. PEE ATO A a TE 


apia mi Si R O, a 
mea aa 


E a 


REGLEMENT. 227 


Art; 11. 

leder, die het: voornemen heeft een of meerdere Collégiën ‘bij te wonen , 
is gehouden zich vooraf bij den Rector Magnificus te doen inschrijven: 
De inschrijving wordt jaarlijks vóór den' 1 October vernieuwd. 

Art. 12. 

Voor het bijwonen der Collegiën wordt-jaarlijks aan de Hoogleeraren 
betaald zes gulden voor. elk uur van den cursus in de week, te voldoen 
vóór de winter-vacantie. 

Deze bepaling is ook Epara op. de lessen van de Hoogleeraren 
honoris causa. 

y oArti I8: 

Van deze Collegiegelden zijn vrijgesteld>de Studenten ; -die van , Faido: 

of Stadswege eene -beurs of praebende genieten. 
Art. 14. 

De Hoogleeraren zorgen voor lokalen ten dienste hunner Collegiën. Aan 
die in Wis- en Natuurkundige Wetenschappen worden daartoe vertrekken 
in het gebouw van het Athenaeum aangewezen , . voor zoover die beschik- 
baàr zijn. 

Art. 15. 

Het laboratorium , het physisch kabinet, het herbarium en andere ver- 
zamelingen, zijn ten dienste en onder toezigt elk van den Hoogleeraar in 
het vak, waartoe zij betrekking hebben. 

De Hoogleeraren kunnen wederkeerig zooveel noodig van`al die hulp- 
middelen gebruik maken , in overleg met hen, aan wie het toezigt is op- 
gedragen, een en ander overeenkomstig Reglementen, door Curatoren vast 
te stellen. ; 

Des vereischt beslissen Cumtgio 

Art. 16. 

Curatoren regelen in- ovérlego met: den Hoogleeraar inde Scheikunde 
het gebruik, dat van het laboratorium ten diènste van het Gymnasium 
zal kunnen worden gemaakt. 

Art. 17. 

Voor het gebruik van het laboratorium wordt door de jonge lieden eene 

retributie betaald, op voordragt van Curatoren door den Raad te bepalen. 
29* 


228 REGLEMENT. 


` 


Deze retributie dient tot bestrijding van de behoeften van het laborato- 
rium en staat onder beheer -van Curatoren, die jaarlijks verantwoordiug 
aan den Raad doen. 

Art. 18. 

Er is bij het laboratorium een assistent, wiens werkzaamheden door den 
Hoogleeraar in de Scheikunde worden geregeld-en aan wien hij onderge- 
schikt is.. Hij wordt : benoemd : door. den Raad, op voordragt ván:Cu- 
ratoren. ? 

Art. 19. 

Behalve de gewone Collegiën kunnen door de Hoogleeraren , in n overleg 
met Curatoren, ook openbare lessen in de gehoorzaal van het Athenaeum 
worden gehouden; die zonder eenige betaling voor ieder openstaan. 

Art. 20. sR 

Het houden van openlijke Dispuut-collegiën , °t welk den Hoogleeraren 

wordt aanbevolen , gahiadii in overleg met Curatoren. 
Art. 21. 

Er zijn drie vacantiën. De groote vacantie begint op den eersten Za- 
turdag in Julij en eindigt op den derden Dingsdag in September. De 
wintervacantie begint op Zaturdag vóór Kerstijd en eindigt op den derden 
Dingsdag daarna. De Paaschvacantie begint op den tweeden Zaturdag 
vóór Paasschen en eindigt op den tweeden Dingsdag daarna. 

Att: 22. 

Buiten deze zijn zonder voorkennis van Curatoren geene vacantiën 
geoorloofd. 

Art. 23. 

Er is bij het Athenaeum een pedel, die bij alle openbare plegtigheden 
en bijeenkomsten tegenwoordig is en overigens de vereischte aanzeggingen 
doet en de rondbrenging bezorgt van stukken tot het Athenaeum betrek- 
kelijk, zoowel voor de Hoogleeraren als voor de Curatoren: Hij wordt op 
voordragt van deze door den ‘Raad benoemd. 


TOESPRAAK 


BIJ DE 


OVERDRAGT VAN HET RECTORAAT VAN HET ATHENAEUM TE DEVENTER, 


OP DEN 46%! FEBRUARIJ 1853, 


DOOR 


Myb Ca P. 


Pra 


EEE RE e E E A 


DIE HIER VERSCHENEN ZIJT EN AAN ONZE PLEGTIGHEID 
LUISTER BIJZET, VAN WELKEN RANG OF STAAT, 


GEEERDE HOORDERS! 


Uwe tegenwoordigheid getuigt van belangstelling in hetgeen hier ge- 
schieden zal- Hetzij belangstelling in uw Athenaeum en in al wat daar 
mede in verband staat U herwaarts bragt en gij zijne lotgevallen met mij 
wenscht te herdenken, hetzij vooral mijnen ambtgenoot, die na mij spre- 
ken zal, de eer geldt van uwe tegenwoordigheid, waarop ik geene aan- 
spraak maak, ik verheug mij, dat gij de uitroodiging tot deze plegtigheid 
gevolgd zijt. Wat ik voor mij zelv’ niet vraag, dat vraag en wensch ik 
voor de instelling , welke ik nog uit kracht van mijn ambt bij U vertegen- 
woordig. Zal zij bloeijen, zal zij voor U en de uwen, voor deze gemeente, 


` voor ons gewest, voor ons vaderland dat zijn waarvoor zij bestemd en ge- 


schikt is, zal zij als vroeger gewigtige diensten bewijzen aan verlichting en 
beschaving, dan moet zij gekend worden in hare beteekenis en begrepen 
in hare waarde; dan moet zij leven in uwe achting en in uwe gehechtheid; 
dan moet gij haar verzorgen , ondersteunen, aankweeken , bewaren als een 
kostelijk erfdeel. 

Wie het Athenaeum hoogschatten stellen hét op prijs, dat deze dag 
feestelijk wordt gevierd; maar vooral ook dat Deventer’s ingezetenen deze 
openlijke handeling bijwonen en deelnemen aan de verdere bedrijven van 
dezen dag: Immers daardoor kan het blijken, dat de zaak van het Athe- 
naeum hunne zaak is; dat het een feest is, niet van het Athenaeum alleen , 
d. i. van. wie er`aan verbonden zijn en van wie het vertegenwoordigen , 


232 M 3 GOP 


maar een feest ter zake van en voor het Athenaeum. Daardoor kan het 
naar buiten alom en aan elk in den lande duidelijk worden , dat Deventer 
in eere houdt wat eerbied waard is, dat zijn Athenaeum in stand gehou- 
den is, dat het leeft en verjongd is, dat het dienstbaar blijft aan de schoone 
taak, waarvoor het reeds zulke rijke vruchten gaf. 

Straks zal ik het aandeel in de zorg voor het Athenaeum, dat op mij 
rust, overgeven in andere handen. In de bediening van mijn ambt heb 
ik die zorg behartigd naar vermogen ; de belangen van de instelling voor- 
gestaan waar het pas gaf. Pligt en neiging gebieden mij de gelegenheid , 
welke mijn ambt mij nog geeft, om in het openbaar van en voor het 
Athenaeum te spřeken, te gebruiken. Mogt ik zoo spreken , dat ik uwe 
goedkeuring wegdroeg, maar mogt ik het vooral zoo doen, dat het vruch- 
ten gaf voor de goede zaak! 

In de daad M. H. de plegtigheid van dezen dag beteekent iets anders 
en meer dan sommigen welligt toeschijnt. Het is niet enkel de overdragt 
van een ambt, door buitengewone omstandigheden herhaaldelijk verscho- 
ven; niet enkel de toewijdihg van een nieuwen hoogleeraar aan zijne be- 
trekking, die op de gebruikelijke en gewettigde wijze plegtig plaats grijpen. 
De oorzaken, die het eerste deden uitstellen , zijn opgeheven; de omstan- 
digheden, die niet toelieten feestelijk en plegtig te doen, wat. feestelijk en 
plegtig behoort te geschieden, hebben voor gunstiger plaats gemaakt. De 
toestand van onzekerheid, waarin ons Athenaeum verkeerde, heeft opge- 
houden. Het is bevestigd , zijne inrigting is op nieuw geregeld; de open- 
- gevallen plaatsen onder de hoogleeraren zijn aangevuld. Heden wordt eerst 
regt in °t openbaar zigtbaar en als bekrachtigd en gewijd, wat besloten en 
ingesteld is. De plegtige aanvaarding van zija ambt door een der naar 
die regeling benoemde nieuwe Hoogleeraren, toont dat de regeling in 
%t leven getreden is. Maar er is meer. Sedert de stichting van het Athe- 
naeum zijn twee en een vierde eeuw verloopen en deze jaardag heeft op 
meer dan gewone viering aanspraak. Het tegenwoordige :en het: verledene 
werken zamen om dezen dag gewigtig temaken en hem in de geschie- 
denis van het Athenaeum eene veel beteekenende plaats te doen innemen. 

Zeldzaam geven de omstandigheden aan den aftredenden Rector zoo 
ruime stof en zoo gereede aanleiding tot spreken. Gij weet het, veeltijds 


REDEVOERING. , 238 


kiest” hij dan odk voor zijnė redëvoeřing ʻeėn onderwerp vreemd aan ‘het 
féest' van 'dén dag én de gewòonté brengt het medé, ‘dataan de vermel: 
ding der lotgevallen van de instelling slechts een klein deel van zijne rede 
gewijd wordt. Hier is van die gewoonte meer dan eenmaal afgeweken en 
zeker zoù ik ook thans háar niet volgen, indien mij tijd‘vóoř’ het`uitspre- 
ken"čener rëdèvöering gegund ware: Het Athéndéum zélf, wat“ het wäs‘ 
wat het geworden is'en wàt Het worden kon, "zõu,' meén ik, 'tot bëēlarig- 
rijke en nuttigë besthoùwiñg kúnnen leiden. Ofschoon ik het anders geene 
ligte taak acht’ bij zulke gėlégenheid en voor zulke 'vergaderiig het-woord 
te voeren, ik‘ beken Het, thans zou”zij miji welkom zijn, want ‘er ligt mij 
veel op“het hart. Maat mijh âmbtgenoot zal’ mij vervanger en voor éen 
gewigtig deel de taak vervullen, die anders op mij’ rustén zou." Wat mij 
ovèrblijft is er” betrekkėlijk` door“ vetzwàard. Tk “moet kort ‘zija en' kan 
slechts aanwijzeh wat ik'uitvoerig wenschte te bespreken. ” Nu'loop“ik ge- 
vaar, òf'geèn regt: te'doen aàn ’t geen deze dag van mij eischt en, doot 
mij te beperken , te` vervallen in ‘eene dorre’ meedeeling van feiteń , òf mis- 
` bruik te maken ` vän hetgeen imij äls'spreker hiér‘ niet betwist” zoù wordèn 
en ùw geduld op te zware proef te stellen. In beide gevallen — en dit 
is voor éen spreker niet het minst — mishaag^ ik U.” Fk vergeet hiet, 
hoe zoù ik dit kunnen, dat het jaargetijde gebiedt deze plegtigheid niet 
zonder noodzaak te rèkken:“ Ik “weet dat üwe verwachtiñg ‘gespannen is, 
“dat gij begeerig zijt den redenaar te hooren, die, zoo hij U oôk'nîet reeds 
meer of min bekend was, uwe bëlangstelling wékkeñ zou ‘doorde bëtrek- 
king, welke’ hij onder‘ oñs danvaardt en' door dè” wetenschap, welkė hij 
beoefent en geroepen is te onderwijzen. Hoe mij uit die moeijelijkheid te 
redden? Ik weet het nièt beter dan‘ door de` feiten zooveel doenlijk’ zamen 
te vatten en alleen stil te staan bij hetgeen hoofdzaak kan geacht worden. 
- Ik durf vertrouwen M. H:, als ik zóo ook ten uwen wille tracht kort te 
. zjn, zult gij die poging erkennën 'én“het mij vergèven “als ik slechts `evén 
aanroer, wat langer verwijlen zou kunnen beloonen- of‘zelfs“ geheel voorbij 
ga, wat vermelding wáard schijnt: ° Het verlòop' van tijd, waarover ik 
verslag tè geven‘ heb, is lang, doch de gebeùrtenissen zijn’ Vétrekkelijk 
niet vele. Als ik terugzie treedt het gebeurde uit den laatsten tijd zoo- 
zeer òp den voorgrond, dat het het vroegere in de schaduw plaatst. De 
30 


284 M J3 COP 


vernieuwing van het Athenaeum is de -hoofdzaak, al het overige is van 
ondergeschikt belang of laat zich. daaraan vast knoopen , als aanleiding en 
voorbereiding of als gevolg. À 


Bij het tweede eeuwfeest had het Athenaeum een van die keerpunten 
bereikt, welke in de geschiedenis van allerlei instellingen plegen voor- te 
komen. De gevierde redenaar bij die gelegenheid mogt zich verheugen de 
doorluchte school tot een trap van bloei geklommen te zien, hooger dan 
de latere jaren van hare geschiedenis hadden vertoond. In zijne keurige 
rede is die toestand van- krachtig leven en van toegenomen bloei helder 
afgespiegeld , is regtmatige en dankbare vreùgde over al het goede, wat 
genoten werd, uitgedrukt. 

Helaas die uitwendige luister mogt niet lang duren, of ook al de instel- 
ling in innerlijke waarde niet verloor. De wisseling der tijden, verande- 
ringen in het personeel van Curatoren en Hoogleeraren, treffende verliezen , 
dat alles kan hebben zańengewerkt tot den langzamen teruggang, dien wij 
hebben gezien. Het aantal studenten is afgenomen , langzaam maar bijna 
aanhoudend. Aanzien en achting verminderden; waarom het verzwijgen? — 
er werden treurige blijken van ontvangen; daar was onbillijks in, maar 
noch blijken van hoogschatting van andere zijden, noch pogingen tot hand- 
having van de eer konden den pijnlijken indruk wegnemen, of het aan- 
zien herstellen. i 

Mogen wie geroepen waren om te ondersteunen, te beschermen , te ver- 
beteren en op te beuren, te onderwijzen of van de vruchten van het 
onderwijs naar buiten te doen blijken elk voor zich-nagaan, of zij anders, 
of zij beter, of zij meer hadden kunnen doen? Zulk onderzoek lust mij 
thans niet, noch zou het mij voegen. Maar laat ons billijk zijn, laat ons 
niet wijten aan menschen wat niet voor hunne verantwoording komen kan. 
Immers het heeft niet ontbroken aan pogingen tot herstel en aan ijverige 
pligtsbetrachting. Is niet een nieuwe leerstoel opgerigt om aan gevoelde 
- behoefte te voldoen en zijn de hulpmiddelen niet vermeerderd? Is er niet 
wat gedaan om miskenning teregt te wijzen en de eer op te houden? Is 
hier wetenschap niet ijverig en gelukkig beoefend? Is er niet getrouw en 
deugdelijk onderwezen? Hebben de Hoogleeraren niet getracht vruchten 


REDEVOERING, 235 


van wetenschap in wijder kring te verspreiden? Zijn er door het onderwijs 
geene mannen gevormd, die hunne plaats in de maatschappij met eere 
bekleeden ? 

Van waar dan niet te min dat kwijnen en die teruggang? Hoe komt 
het dat pogingen in dezen en genen zin wel vruchten droegen, maar het 
geheel niet końden bewaren of opbeuren? — Ik meen M. H. dat wij ook 
op andere zaken moeten letten en niet voorbijzien wat op instellingen als 
de onze onmiskenbaar invloed uitoefent. 

Ontwikkeling en vooruitgang van wetenschap in ’t algemeen; ontstaan 
en volmaking van bijzondere takken; toepassing op de belangen van het 
leven į verandering in de rigting van den geest des tijds, ook ten aanzien 
van opvoeding en opleiding voor het maatschappelijk leven , daaruit voort- 
vloeijende nieuwe behoeften en eischen; ontwikkeling, uitbreiding , hervor- 
ming van andere instellingen van onderwijs; zietdaar zoo velerlei, waarvan 
de kennis wel- strekken kon- ọm hier den oorsprong van het kwaad op te 
sporen en den weg tot verbetering aan te wijzen, maar waarvan de na- 
deelige invloed niet door de pogingen van enkelen kon worden opgewogen 
of overwonnen, 

Inrigtingen als de onze, welke niet door hooger bescherming worden 
opgehouden, welke vooral door eigen kracht moeten leven, kunnen niet 
met eere naast grootere bestaan en bloeijen, zoo zij niet geheel voldoen 
aan de behoeften van den tijd en aan de eischen van gevorderde weten- 
schap. De tijd gedoogt niet, dat ik in bijzonderheden aantoone wat in 
dat opzigt aan ons Athenaeum ontbrak. Maar, mij dunkt, ik kan dat nu 
ook. zonder nadeel voorbijgaan. Verkeerden wij nog in den vorigen toe- 
stand dan zou het niet enkel nuttig, maar noodzakelijk wezen dat alles na 
te gaan. Was de hand niet. tot verbetering en hervorming aan ’t werk 
geslagen, waren daarbij de goede beginselen miskend, had men eene ver- 
keerde rigting gevolgd, dan zou pligt mij gebieden openlijk te waarschu- 
wen en van mijne overtuiging te doen blijken. Gelukkig is echter thans 
het Athenaeum voor dreigenden ondergang bewaard en is er een belang- 
rijke stap tot hervorming gedaan, waarvan voor de toekomst goeds mag 
verwacht worden. 

Het kan niet alles bekend zija en ik kan niet alles vermelden wat er 

30* 


236 M. J. CO P 


noodig is geweest van onderzoek: en overleg ten:einde'uit:denivorigen toe- 
stand -tot den- tegenwoordigen te geraken. Zėkernis“er meer“en vroeger 
over gehandeld dan men gissen zou. Genoeg, voor wie de moeite neemt 
na te gaan wat de tegenwoordige regeling beteekent, kan het duidelijk 
worden, dat: er naauwgezet onderzoek heeft plaats gehad ; dat de! toestand 
begrepen «is „: dat men met de behoefte van onzen'tijd-is'te'rade gegaan, 
dat men middelen gezocht:en:aangeġrepen: heeft; welke aanhet: EE? 
weder kracht en leven geven kunnen. lo 

Heeft het--welb-den«schijno gehad ,: of hier. pi dabii voor istenia 
was verflaauwd, of. op het: bezit-van het Athenaeum:minder prijs-gesteld 
werd;:thans verkondig: ik het luidė, het is: gebleken; dat in Deventer”de 
oude: geest-ņnog: leeft en:werkt. Toen men had erkend wat nuttig en noo- 
dig- zijn. zoude:; -heeft men-het “niet latem ontbreken aande middelen °om 
dat tot standote brengen. ::Wie~zow het>durven laken, datde geprezen 
voorzigtigheid zich »in: dezen niet- verloochend heeft?- Beddard overleg en 
degelijk: handelen :verdienen: ten volle gewaardeerd teworden: Moge daarbij 
tijd;«soms te kostbare tijd ;,'verloren gaan “het is niette ontkennen , dat 
ook de schade van ais welke al ligt saen mr kan, SEEPI 
wordt. r ina 

v Ik verzwijg ‘het: nih ik had bajki dat vroeger ijikite ware, wat 
nu: geschied zis; daty toen eenmaal tot nieuwe regeling besloten was ,`die 
regeling spóediger ware ontworpen en uitgevoerd. Een zamenloop van om- 
standigheden heeft: vertraging te! “weeg gebragt: Er waren“ voorzeker geene 
geringe moeijelijkheden-te overwinnen: Verre van -mij dat- ik over 'dit 
alles sprekende te: kort zou willen:doen aan den ijver en den goeden wil 
vanal -wie tot:beraadslagencen handelen geroepen“ waren. ` Maar-nu ik :de 
lotgevallen te-vermelden ‘heb, mag ik hét-toch:niet verzwijgen; dat, in de 
laatste  jaren::vooral , ten: gevolge- van velerlei omstandigheden ʻen“ van'#de 
onzekerheid, welke-zij medebragten ; het: Athenaeum geleden heeft. -Hoe 
kon dat:anders? Het:collegie van :Curatoren ‘leed verliezen, die niet wer- 
den: hersteld tot: dat een:nieuw collegie benoemd: werd. Opde Hoogleera: 
ren: zou, als op gemeente-ambtenaren , het beginsel van herbenoeming wor- 
den toegepast. Zou het.bestaande worden behouden of gewijzigd, zou er 
iets. nieuws -voor in de plaats-gesteld worden?®: Zoo lang die vragen niet 


‘ 


REDEVOERING. 287 


beslist waren, kon er-niets van belang worden gedaan tot ondersteuning 
en tot: verbetering. :De hulpmiddelen werden niet naar. eisch aangevuld en 
vermeerderd. : De plaats-van een hoogleeraar bleef onbezet. Het onderwijs 
moest wel lijden. Jongelingen van buiten werden afgeschrikt om herwaarts 
te komen. Zoo er zich onder dat alles nog teekenen van leven en van 
vooruitgang voordeden , het was in'hetgeen; oorspronkelijk bijzaak gerekend 
werd en de geleerde school werd er niet door opgeheven uit den druk ; 


waarlijk: er. was wel-iets noodig om den moed niet geheel verloren te 
doen gaan. 


Het is intusschen zeker niet alles kwaad geweest. De tijd'is'niet verloren 
gegaan; voor opmerking en onderzoek ;. het ‘heeft te beter kunnen blijken 
wat-de behoefte-vorderde en- wat er -nuttigs kon worden gedaan. Welligt 
is ook: dọor langer beraad en door rustiger beproeven het Athenaeum be- 
„waard: voor (een -strijd over beginselen , die noodlottig. had kunnėén worden 
voor- zijn, bestaanen voor te diep tastende: verandering, waardoor het al'te 
zeer vani zija oorspronkelijk: karakter ware afgeweken. 

-n Iku sta -niet langer: stil -bij het verledene. Ik-verheug mij op dezen dag 
U geluk te mogen wenschenc:met het behoud van uw Athenaeum, her- 
vormd in den geest, van :welken het:den:stempel droeg van zijne stichting. 
Er is eem tijdperk: van« zijne- geschiedenis: afgesloten; doch de' band met 
het oude-is niet verbroken. © De instelling is vernieuwd , als gij: wilt, het 
işs geene. nieuwe eigenlijk- geene andere: geworden; zij is: gebleven wat zij 
was : vam-haar begin, eene kweekschool- van kennis‘ en beschaving voor de 
jongelingschap.. Daaraan hecht ik, dat. de kern van het:oude en eerwaarde 
is bewaard in zulken vorm, dat er hulde door bewezen wordt en dank 
` getoond aande- stichters. 

Er is reden van blijdschap, dat wij heden nog regt hebben dén 225e» 
jaardag van het Athenaeum te vieren. Wien Uwer zou °t geen smart ver- 
oorzaakt hebben, indien verloren gegaan: ware wat zoo lang uwe stad tot 
eere strekte, wat zoo lang met zorg was bewaard en gekweekt! FRANSEN 
vAN Eck merkte het zoo te regt op, dat de stichtingen te beklagen zijn, 
als de, menschen , wier eenige aanbeveling haar hooge ouderdom is. Maar 
wanneer eene stichting, zoo oud reeds, nog-het. beginsel bevat dat: voor 
leven:en voor ontwikkeling vatbaar is, dat: pleit: voor hare waarde en dan 


238 i AA PIS HS E 


is ouderdom een titel, die eerbied en achting wekt, een titel, dien wij 
noode verloren zouden laten gaan; dan hechten -wij ons aan dat oude met 
liefde, dan verkondigen wij het gaarne: zoo oud reeds en ziet wat het nog 
vermag, hoe het nog jeugdig is van geest! Wanneer eindelijk het oude, 
in een nieuwen vorm uitgedrukt, past in onzen tijd en geschikt is om in 
zijne behoefte te voorzien, dan voorspelt dit gunstig van langer leven én 
van verderen bloei. 

Vraagt gij nu M. H. of hetgeen tot stand geþragt is gegronde hoop 
-kan geven van welslagen, of het verwezenlijken kan wat er mee bedoeld 
is? Dan antwoord ik, ik beschouw het als een begin van werken in eene 
nieuwe rigting, als eene proeve, over welke niet minder gunstig" moet 
gedacht worden, omdat zij met voorzigtigheid en op kleine schaal geno- 
men is. Wie kan beweren dat reeds alles gedaan is voor het gewenschte 
doel? dat er niet wat zou ontbreken? Die dat deed zou toonen niet te 
weten wat elders bestaat en wat in onzen tijd voor eene school van we- 
tenschap noodig is. Maar begin en beginsel zijn goed, op het bestaande 
kan voortgebouwd worden. En wat nu gedaan is mag immers hoop ge- 
ven, dat het daarbij noch ontbreken zal aan een wel doordacht plan , noch 
aan middelen, die voor de uitvoering noodig blijken zullen ? 

Gij, leden van het Gemeentebestuur, hebt al vast getoond, dat gij het 
niet laten wilt bij ontwerpen , dat gij gezind zijt onbekrompen de middelen 
te verschaffen, welke van U gevraagd worden om in uwen zin het onder- 
wijs mogelijk en het Athenaeum vruchtbaar te maken voor het welzijn van 
deze gemeente en van het algemeen. Gij hebt getuigd van een waarlijk 
liberalen geest door uwe goedkeuring te hechten aan de beginselen voor 
de nieuwe regeling van het Athenaeum door Curatoren aan U voorgedra- 


gen. Die beginselen toch stellen de gehoorzalen open voor elk die ken- ` 


nis zoekt, om ’t even voor welke betrekking in de maatschappij hij zich 
vorme; zij waken, dat-het Athenaeum niet afgezonderd sta, besloten in 
geleerde vormen ; zij. brengen het in betrekking met het leven en met zijne 
behoeften ; zij kunnen het dienstbaar maken aan de ontwikkeling van bron- 
nen van welvaart. Uw wensch is, dat het Athenaeum zij eene kweek- 
school van wetenschap, eene school van voorbereiding, waar de jongeling- 
schap zal worden toegerust om op een ruimer veld aan andere inrigtingen 


pe 


rar i a a s a a O a 


REDEVOERING. 239 


met wisser tred een eigen weg te bewandelen; maar tevens, dat het in 
wijderen kring kennis verspreide, die voor het dagelijksch leven en in 
allerlei bedrijf, in nijverheid, landbouw, handel onmisbaar is in onze da- 
gen; dat het vruchtbaar blijve voor de bevordering van verlichting en be- 
schaving en voor de vorming van smaak. i 

De leerstoelen zijn bezet, gij vergunt mij het te zeggen, door kundige 
en ijverige hoogleeraren. Gij hebt bij uwe keuze omgezien naar mannen , 
die in uwen zin, naar uwe bedoeling zouden werkzaam zijn. Het Athe- 
naeum bezit reeds eenige hulpmiddelen om te bereiken wat gij beoogt. Bij 
het bestaande voegt gij een laboratorium voor scheikunde ingerigt voor het- 
geen hier behoefte is. Wat daarvoor gevraagd werd hebt gij verleend als 
overtuigd, dat het nuttig besteed is. Waarlijk gij hebt in dat alles ge- 
handeld met eene bereidwilligheid en eene belangstelling, die toonen hoe- 
zeer het u ernst is de zaak, welke gij opgevat hebt, te volvoeren. Aan 
uwen goeden zin zou ik te kort: doen, indien ik thans voor U verzweeg 
wat in de eerste plaats voorziening eischt, zal het onderwijs kunnen gege- 
ven worden gelijk het behoort en naar uwen wensch. 

Behoef ik wel aan te wijzen hoe onmisbaar een kruidtuin is? ik zeg 
niet een tuin van weelde, die bezoekers lokt en verrukt door een’ schat 
van prachtige vormen , maar een tuin, ingerigt voor ‘het onderwijs, nede- 
rig, onaanzienlijk welligt in veler oog, maar een die bevat wat den leeren- 
den dient en den leeraar behoefte is. En dan verzamelingen, zonder welke 
' de kennis van produkten van natuur en van nijverheid niet kan worden 
onderwezen. Daarvoor is allereerst ruimte noodig. Ik wenschte uwe aan- 
dacht te vestigen op dit gebouw, waarin nog ruimte te vinden is, voor 
dat doel geschikt. Zou het niet beter passen voor de eer van het Athe- 
naeum, indien het gebouw dat zijn naam draagt geheel aan wetenschap 
gewijd ware, indien het niet werd ontsierd door hetgeen aan wetenschap 
.z00 vreemd is en men er niet langer vond gelag en- krakeel? 

‘Maar ik zal niet verder gaan. Het is genoeg dat uwe aandacht geves- 
tigd blijve op hetgeen onze instelling kan doen bloeijen. Zoo gij spaarzaam 
de middelen beheert, welke U zijn toevertrouwd, dank verdient gij voor 
uwen zin, om ze onbekrompen te gebruiken als het U blijkt, dat zij tot 
een nuttig einde worden vereischt. Moge uwe zorg rijke vruchten dragen , 


240 M. J3 COP 


mòogt gij ze beloond«:zien:door de: welvaart van ' a gompa en “van ds 
iastoliinge welke: gij schraagt: i j 

Als ik uw: collegie zie, Curatoren- van‘ het Jtinijwan;, 'troft het mij 
daarin mannen te missen, die zoo: lang en` met 'zooʻijverige `en‘ welwillende 
zorg voor de belangen van de doorluchte school-zijn werkzäam geweest: 
Gij, die met uwen‘ Voorzitter Besier, met van Munster JORDENS, met 
vaN Loemrm de- zorgen en den arbeid hebt gedeeld, weet beter nog dan 
ik te waardeeren wat :gij in “hen«hebt-verloren en hunne verdiensten op 
den regten prijs te schatten.* Hunne «verdiensten «scheid` ik niet van“de 
uwe, want waar het de belangen ivan“ het Athenaeum gold was: één zin 
en ééne bedoeling onder'U. | Verdiensten ‚die in het werken zigtbaar zijn 
geworden , vereischen mijnen lof niet. -Maar de welwillendheid , de vriend- 
schappelijke behandeling, welke ik van>hen envan U `in ‘en buiten: mijne 
betrekking ondervinden mogt, het is:mij behoefte zeʻopenlijk 'en:dankbaar 
te vermelden. Die zelfde gezindheid te ` mijwaart, ik kende ze“bij U sints 
lang, Dumgar en Jorpens, die de ledige: plaatsen hebt ingenomen: “U 
wensch ik geluk met de vereerende`taak , die- U werd opgedragen, maar 
meer nog ons Athenaeum, dat gij ze hebt: willen aanvaarden. 

Gij allen, Mijneheeren ; het is geene“pligtpleging -als ik U heden datik 
zeg voor den  volbragten arbeid en U met de uitkomst geluk wensch.: Uwe 
taak was zwaar en vol bezwaren: : Zeker het moet- voor U: streelend' zijn 
zoo gaaf en- volledig aangenomen te zien, wat gij hadt beraamd. - Zulke 
uitkomst doet met vertrouwen maatregelen“in °t belang van de goede zaak 
voorstellen en aanvragen wat voor:het onderwijs behoefte-is. Moogt gij 
de gunstige uitzigten, welke- zich: thans geopend hebben , verwezenlijkt zien. 
Het Athenaeum , dat U dierbaar is, groeije en bloeije-onder uw bèstuur! 

U nog inzonderheid, geeerde:DumBaR, die als:hoofd van het gemeente- 
bestuur , in' dubbele betrekking het Athenaeum: dienen kunt, U. zij het- aan- 
gelegen! U valle het te beurt voor de: hoogere belangen“in deze gemeente’ 
zoo gelukkig werkzaam te zijn als uwe teregt gevierde: voorvaderen. 

Nog heb ik U dank te: zeggenl, Voorzitter. van‘het collegie van Curato- 
ren, geeerde /Cosr JORDENS, voor: dei: gelegenheid door U bereid, “ọm 
dezen dag, in plegtige feestviering; begonnen; verder aan feestelijk zamen- 
zijn te wijden. 


REDEVOERING. 241 


Tot uw tot ons aller leedwezen werd de Heer Commissaris des Konings 
in deze provincie door redenen van gezondheid verhinderd in dit gure 
jaargetijde uwe noodiging te volgen. De gezindheid, welke hij toonde om 
onze plegtigheid bij te wonen, had mij doen hopen, hem hier te mogen 
begroeten en hier dank te kunnen zeggen voor de bewijzen van belang- 
stelling in het Athenaeum en in de aangelegen zaak van wetenschappelijk 
onderwijs in dit gewest door hem gegeven. ] 

U vergeet ik niet, eerwaarde Mormuysen. Geluk in de eerste plaats 
met de rust U geschonken van' de dienst als leeraar bij de Hervormde 
gemeente. In uwe dubbele betrekking van Secretaris van Curatoren en 
van Bibliothekaris reken ik ‘dat eene belangrijķe gebeurtenis voor ons 
Athenaeum en voor de wetenschap. Nn kunt gij rustig U vermeiden in 
uwe geliefkoosde studiën. Moge bij zulk werkzaam leven, vrij van ambts- 
zorgen, uwe gezondheid herstellen en wij allen hier nog lang de vruchten 
-plukken van uwen helderen geest. Mogt gij de bibliotheek aan uwe zor- 
gen toevertrouwd nog eens zien op eene plaats haar waardig en uitlokkende 
tot bezoek en tot gebruik. 

Nu ik mij tot U wend, waarde ambtgenooten , is er zooveel wat ik zou 

wenschen te zeggen, dat ik in waarheid naauwlijks weet waarmee te beginnen. 
= Uit onzen kring is JonckseLorrT weggegaan, door ’s Konings keuze tot 
uitgebreider werkkring geroepen. Behoef ik te herinneren hoe zijne talen- 
ten en zijne werkzaamheid ons Athenaeum sierden? Gij weet met welke 
onderscheiding hem hier buiten zijn ambt nog de zorg voor algemeene be- 
langen werd opgedragen. Moge het hem gegeven zijn in zijne betrekking 
aan Groningen’s hoogeschool met veel vrucht werkzaam te zijn tot heil van 
de akademische jongelingschap en tot eer van de vaderlandsche letteren. 

Aan twee onzer is de eervolle rust gegund van hunnen dienst. Wat 
zeg ik, neen cerwaarde Vergura, nadat gij ongeveer vijftig jaren in ver- 
schillende betrekkingen hier werkzaam geweest zijt en in moeitevolle tijden 
de belangen van de doorluchte school hebt voorgestaan en verdedigd, zie 
ik U nog met een gedeelte van uwe taak belast. Hoe volijverig gij nog 
zijt om U te kwijten van de taak, waarvoor gij niemand ziet aangewezen , 
die ze zou opnemen, ik kan den wensch niet onderdrukken , dat U in 
waarheid de welverdiende rust worde geschonken. 

3l 


242 Mi 2J CVO R 


En onzen ambtgenoot Bosscma kan ik hier niet toespreken. Treurige 
redenen houden hem van deze plaats verwijderd. Ook hem komt de rust 
toe, die hij begeerde. Veertig jaren bijna heeft hij zijn ambt bekleed en 
onder lief en leed zich een warm voorstander betoond van wat schoon is 
en goed, van beschaving en verlichting. 

Beiden, hem en U, eerwaarde VergurRe , zou het niet gevallig zijn, ik 
weet het, zoo ik veel van U sprak. Wie mij hooren kennen U. Beiden 
hebt gij hier geleefd en uw werk was openbaar. Mogen aan uwe ver- 
diensten de hoogschatting en de dankbare erkentenis, waarop zij aanspraak 
hebben, ten deel zijn. Blijft voor het Athenaeum belangstellende warme 
vrienden, blijft het voor ons, wat gij U steeds betoond hebt, blijft ons 
ondersteunen in onze gewigtige taak. ; 

Mijne overige ambtgenooten, gij kent mij sedert langer of korter tijd, 
wat zou ik U hier in ’t openbaar zeggen, wat ik niet beter deed in 
’*t vriendschappelijk verkeer, wat ik-U niet beter toonen kon in °t leven en 
in onzen werkkring! Gij weet als-ik welke pligten op ons rusten, met 
welken zin wij moeten arbeiden , om voldoening te kunnen hebben en ons 
gelukkig te kunnen gevoelen op onze plaats. Eer en aanzien staan bij ons 
niet op den voorgrond. Leven voor onze taak, woekeren met de hulp- 
middelen, die ons gegeven worden, deugdelijk onderwijzen , zietdaar wat 
strekken kan, maar wat ook noodig is, ten einde het Athenaeum aanzien 
en erkenning te verzekeren. À 

Gij, waarde ambtgenooten, die ons toegevoegd zijt, vaN VLOTEN, 
MuLDER, KenL, wij hebben U welkom geheeten en welgemeend. Allen 
hebt gij U aanspraak verworven op de plaats, welke gij onder ons be- 
kleedt. Door wat gij gesproken hebt bij het openen van uwe lessen, hebt 
gij bereids kenbaar gemaakt in welken geest gij wilt onderwijzen en hier 
uw deel van den arbeid verrigten. Waarlijk als gij in dien geęst en met 
zulke gezindheid werkzaam zijt, durf ik én aan U én aan de jongelingen, 
met wie en voor wie gij werkt, een goeden oogst voorspellen. Hartelijk 
wensch ik U, wensch ik ons, wensch ik het Athenaeum geluk met uwe 
komst. Streeft met ons naar één doel. Leeft met ons voor wetenschap 
en voor humaniteit, Zoekt met ons wetenschap te doen eeren door haar 
dienstbaar te maken aan het welzijn van velen in edelen zin, 


REDEVOERING. 243 


Het verheugt mij ook U geluk te mogen wenschen, geachte JACOBSON , 
met de betrekking, welke gij biy het laboratorium vervult. Gij. hebt ze 
door ijver en volharding verworven. Dubbel aangenaam is het mij U in 
zulken werkkring geplaatst te zien, terwijl ik mij vleijen mag niet vreemd 
te zijn aan uwe wetenschappelijke ontwikkeling. Ik weet het, de betrek- . 
king is U meest gewenscht als de gelegenheid om U aan de beoefening 
van wetenschap te blijven wijden. Zij diene U daartoe in ruime mate. 
` Wees verzekerd, dat .mijne belangstelling U niet ontbreken zal. Ga rustig 
. voort op den goeden weg, dan kunnen de vruchten van uw moedig streven 
voor U niet uitblijven. j 

Tot U nog een kort en welgemeend woord, edele jongelingen , die hier 
letteren en wetenschap beoefent. Ik begin met U dank te zeggen, Stu- 
denten aan het Athenaeum, voor de welwillenheid mij in mijne” betrek- 
king betoond. Ik had niet de magt en het gezag, maar ook niet de 
verantwoordelijkheid van vroegere Rectoren. Maar ik getuig het. van U, 
het was niet noodig te kunnen incarcereren en poenaliteit opleggen. Ge- 
lukkig dat zulke tucht niet meer passen zou. In vriendschap kunnen wij 
hier te zamen verrigten wat- voor elk onzer pligt is. — Van U hangt het 
zeker voor een groot deel af; hoe ons Athenaeum bekend sta. Gij kunt 
zoo. krachtig de pogingen van mijne ambtgenooten en van mij onder- 
steunen. Handhaaft met ons de oude eer. Bevestigt het wat onder de 
akademie-burgers pleegt gezegd te worden , dat Deventer’s Studenten de- 
' gelijke grondige kennis medebrengen, dat zij zijn rond en trouw. Hebt 
geluk in uwe loopbaan en mogen er later van U genoemd worden onder 
de verdienstelijken , welke deze doorluchtige school kweekte. — In U kan 
’*t ook` vooral blijken, wat hier goeds verrigt is, jongelingen die hier -met 
verschillend doel wetenschap oefent. Verkondigt het, niet door woorden , 
maar door uw voorbeeld, wat en hoe‘ hier onderwezen wordt. Toont gij ` 
op prijs te stellen de gelegenheid, die U hier geboden wordt. Bewijst 
door ijverig gebruik dank voor de hulpmiddelen, die ons worden verstrekt. 
Verligt zoo de taak van uwe leermeesters en bewijst met ons, dat wij in 
ons gezamenlijk werken ondersteuning. waard zijn. 

Gij allen hier tegenwoordig, burgers van Deventer, eert uw Athenaeum 
en schraagt het. Ik zou wenschen tot U te-spreken van het voorregt eene 

81% 


244 M. J. COP REDEVOERING. 


school van hooger onderwijs in uw midden te hebben; ik zou wenschen 
U daardoor op te wekken, om elk in zijnen kring en mẹt zijne middelen 
toe te brengen tot haar heilzaam werken en tot haren bloei. Maar ik mag / 
niet langer hier spreken als ware het nog mijn regt; ik moet afleggen , 
wat mij niet langer toekomt. ; 

De Raad der gemeente heeft tot Rector Magnificus benoemd den Hoog- 
leeraar VOLKERT SIMON MAARTEN VAN DER WILLIGEN. 


Waarde ambtgenoot, U draag ik mijn ambt over en ik begroet U °t eerst 
als Rector Magnificus. 

Niet zelden heb ik gewenscht, dat ik als Rector mogt aftreden en dat 
mij een opvolger aangewezen wierd, wien. ik het ambt mogt overdragen , 
dat, ik beken het, mij drukte, niet door dat het veel arbeids eischte, of 
mij in onaangename en netelige bemoeijingen bragt; ver van daar, van 
dien kant was de taak ligt genoeg; maar ik had zorg om de instelling, 
die ik. zag kwijnen, zorg welke ik door inspanning niet kon verminderen 
of wegnemen. Het ontbrak mij aan magt en- aan middelen om te herstellen 
en op te beuren. Ik meende te zien, dat mijne pogingen vruchteloos waren. 
Het was mij een last niets te kunnen doen, terwijl ik overtuigd was, dat 
snel en krachtig handelen noodig was. Zoo was het voor mij teleurstel- 
ling, dat het Rectoraat mij langer dan gewoonlijk opgedragen bleef. Aan 
den aderen kant, wanneer ik bedacht wat ik te vermelden zou hebben , 
indien ik het overgeven moest, kon ik geenszins wenschen dien pligt te 
moeten vervullen en dan deed mij het opzien daar tegen weer berusten in 
het bekleeden van een ambt, dat mij nutteloos en onvruchtbaar voorkwam. 
Intusschen er zijn betere tijden gekomen en nu verheug ik mij den moed 
niet verloren te hebben. Nu ik weer goeds te vermelden had, nu de 
groote zorg geweken is, geef ik gaarne U de taak over, die, zoo ik hoop, 
voor U eene ligte en aangename zijn zal. 

En nu, mijn ambtgenoot die van deze plaats spreken zult, kir gij op 
en doe het uwe hóorders vergeten, dat ik hen op uwe woorden moest 
doen wachten. 


REDEVOERING 


OVER 


DE ZEDELIJKE WERKING DER VADERLANDSCHE TAAL- 
LETTER- EN STAATS-GESCHIEDENIS, l 


UITGESPROKEN 


BIJ DE PLECHTIGE AANVAARDING VAN HET HOOGLEERAAR-AMBT IN DE 
NEDERLANDSCHE TAAL- LETTER- EN GESCHIEDKUNDE AAN DE 
DOORLUCHTIGE SCHOOL TE DEVENTER, 


OP VRIJDAG, 16 VAN SPROKKELMAAND 1855, 


DOOR 


JOHANNES VAN VLOTEN. 


EDELACHTBARE HEEREN, BURGEMEESTER, WETHOUDERS, EN 
RAADSLEDEN DEZER GEMEENTE, EN BEZORGERS DEZER DOOR- 
LUCHTIGE SCHOOL, 


WELEDELE HEEREN SCHRIJVERS VAN GEMEENTE- EN SCHOOL- 
BESTUUR, 


HOOGGELEERDE HEEREN, HOOGLEERAREN IN DE VERSCHIL- 
LENDE VAKKEN VAN WETENSCHAP, VEELGEACHTE AMBT- 
GENOOTEN, 


ZEERGELEERDE HEER, LEERAAR DER UITHEEMSCHE TAAL- EN 
LETTERKUNDE, 


EDELACHTBARE HEEREN, AAN WIE DE HANDHAVING DES 
RECHTS IS TOEBETROUWD, 


WELEERWAARDE HEEREN, HERDERS. EN LEERAARS DER VER- 
SCHILLENDE GEZINTEN, 


ZEERGELEERDE HEEREN, DOCTOREN IN DE VERSCHILLENDE- 
WETENSCHAPPEN, 


WAKKERE JONGELINGEN, KWEEKELINGEN DEZER SCHOOL, 


BEMINNELIJKE VROUWENSCHAAR, DIE DOOR UW BIJZIJN DIT 
FEESTUUR EEN VRIENDELIJKEN GLANS VERLEENT, 


EN GIJ ALLEN VOORTS,, DIE DEZE PLECHTIGHEID MET UWE 
TEGENWOORDIGHEID VEREERT, - 


ZEER GEACHTE HOORDERS EN HOORDERESSEN: 


Īndien er één woord is, dat men in onze dagen veelmaal op de 
lippen: heeft, het is dat der wetenschap. En gewis in een tempel aan ha- 
ren dienst gewijd, als die, waarin ik thans optreed, en uit den mond eens 
sprekers, zelf geroepen een der priesters in dien tempel te zijn, zou het 
weinig voegen, wilde hij van dit woord in een anderen dan vereerenden 
zin gewagen, noch der zaak zelve, die het vertegenwoordigt, niet al de 
hulde brengen, die haar niet alleen hier vooral toekomt, maar die zij 
overal en ten allen tijde verdient. Het is dan ook niet tegen dat. woord en 


248 J. van VLOTEN 


zijħe veelvuldige aanwending, dat ik hier wensch op te komen. Juist 

. echter naarmate ik er meerder prijs op stel,, het steeds op gepasten en 
eerbiedigen toon geuit te zienñ, zou ik van den anderen kant meenen, niet 
genoeg tegeń het misbruik te kunnen waarschuwen, dat men er wel eens 
van dreigt te maken; een misbruik, dat, in zijne eenzijdige toepassing , 
er slechts toe zou kunnen strekken, met het misbruikte woord ook de zaak 
zelve in minachting te brengen en van haren verheven rang te doen af- 
dalen. Men hoort veel van den ernst, de macht, de strengheid, de hooge 
eischen der wetenschap spreken, en ik heb met al die woorden vrede; ik 
wil niets op hare rechten afdingen, noch haar in haar rechtmatig bezit 
verkorten. Ik wensch alleen, dat men niet voorbij moge zien wat er ook 
buitendien nog te overwegen valt, en dat men niet alles nog heeft gezegd , 
als men het groote woord van wetenschap heeft laten hooren. 

En inderdaad, gaan wij de‘ zaak slechts“ wat naauwkeuriger na. Hoe 
velen van allen, die ik om' mij zie, begeeren aanspraak te maken op 
den naam van diẹnaren der wetenschap of ook maar wetenschappelijke 
lieden? — En even als binnen het enge bestek dezer zaal is het in de 

—gròoote maatschappij daar buiten. Hoe veel wel van al hare leden acht gij, 
dat er tot den dienst der wetenschap geroepen zijn? — Wel moet, wel zal 
op allen zonder onderscheid, in meerder of minder mate, de wetenschap 
haren invloed oefenen; aller opleiding en vorming moet op de eene of 
andere wijs van haar uitgaan, of hangt althans eenigsins met haar samen; 
maar dat, waartoe zij gevormd en ‘opgeleid moeten worden, en waartoe 
ook de wetenschap hen opleiden en vormen moet, is iets anders, iets 
— het zij met allen eerbied gezegd — iets hoogers, althans iets meer 
omvattends dan de wetenschap. Zij moeten menschen , krachtige en ge- 
zonde, zooveel doenlijk edele, reine, en groote menschen worden; en daar- 
toe is met hunne bloot wetenschappelijke vorming slechts de helft gedaan; 
het hangt voor de andere — misschien de grootste — helft van hunne 
zedelijke vorming af. ~Gij zijt een groot man —- in uwe schriften,” zoo 
sprak in de vorige‘ eeuw‘ een Fransch staatsbeambte tot den beroemden 
VoLTAIRE, vik wenschte maar, dat gij in uw eigen hart een vierdepartjen - 
der zedekunde hadt overgebracht, die in die schriften’ vervat is.” Zede- 
lijke vorming ontbrak den beroemden man, die slechts eenzijdig zijn ver- 


REDEVOERING. 249 


stand en vernuft had ontwikkeld, voor een groot deel; en vandaar het 
schadelijke van den invloed, dien hij heeft uitgeoefend, eñ dat misschien 
meer :dan opweegt tegen dè verdiensten, die men hem in den stijd tegen 
bijgeloof en onkunde evenmin ontzeggen kan: — Gelukkig nu echter, dat 
het innige verband van de eigenschappen des  menschelijken: geestes en 
gemoeds van zoodanigen aard is, dat men haar eigenlijk geweld: zou moe- 
ten aandoen, wilde men ze inderdaad en in de werkelijkheid zoo scheiden, 
als men veelmaal-op het papier of al sprekende , geleidelijkshalven ,- gedwon- 
gen is te doen. En zoo als de hoogste verstandsontwikkeling als van zelf 
de hoogste zedelijke ontwikkeling -in zich sluiten moet, mag men ook aan 
de beoefening vaw iedere wetenschap eene kracht tot zedelijke opleiding 
toekennen „die voor de meeste harer beoefénaren ook aan onze looge scholen 
de hoofdzaak zijn moet. Welk een klein gedeelte: hunner toch kan zich 
bijv. — om slechts van deze : vakken te gewagen: — voorstellen geschied- 
vorschers -of taalgeleerden te worden! — Allen: daarentegen kunnen: den 
zedelijken invloed aan zich ervaren door geschied- en taal-study op hunne 
vorming tot menschen te oefenen. Behoef ik dan nog wel te zeggen, 
dat ik, bij mijne huidige feestelijke aanvaarding van het Hoogleeraarambt 
in de Vaderlandsche Taal:, Letter- en Geschied-kunde , deze bepaaldelijk 
van hare zedelijke zijde in het oog wensch te vatten? — Verleent mij 
dan eenige oogenblikken `uwe aandacht , wanneer ik kortelijk -een en ander - 
zeggen ga, omtrent de zedelijke werking, die de beoefening der Vader- 
landsche Taal-, Letter- en Staatsgeschiedenis op ons hebben moet. 


Ik heb van Vaderlandsche, niet Nederlandsche Geschiedenis gewaagd, 
omdat in dat eerste woord zelf reeds: eene krachtige aanduiding ligt van 
hetgeen die. Geschiedenis bepaaldelijk voor ons is. Daar is er geweest, 
die in die benaming geenerlei belang zagen, die meenden, dat Vader- 
landsliefde tot de vooroordeelen van: een kleingeestig en bekrompen ge- 
moed behoort, welke voor een ruimer- blik op wereld en menschheid weg- 
vallen enin het niet verdwijnen moeten; — dat, al moge de dichter van 
een vliefde tot zijn land” zingen, die vieder is aangeboren”, die liefde 

32 


250 J. van VLOTEN 


verzinken moet bij het bezef van het kleine plekjen gronds door dat land - 


bezet, en van de wijd uitgebreide ruimte buiten de grenzen van dat land 
gelegen; — dat zij moet ontbonden en opgelost worden in hetgeen men 
liefde tot de menschheid in het algemeen noemt, en waaraan het edeler 
en grootscher heet zich te wijden, dan zijne belangstelling tot den dus- 
genoemden erfgrond zijner vaderen en hetgeen dezen betreft te bepalen. 
En gewis, voor zoo verre zij slechts tegen overdrijving waarschuwen willen, 
heeft de stem derzulken alle recht gehoord en met aandacht gehoord te 
worden. Wij kennen eene ingenomenheid met den Vaderlandschen grond , 
die men met recht verwerpen mag; die zich nu eens uit in opgeblazenheid 
en domme. verheffing over en van hetgeen door het voorgeslacht op dien 
grond verricht is, of in stomme bewondering van al hetgeen er. ook thans 
op dien grond nog dagelijks plaats grijpt, in moedwillige blindheid voor 
al wat ernog op te verbeteren vallen mag; — dan eens weder zich in 


zelfzuchtige beperking zijner genegenheid tot dien grond en zijne bewoners ` 


openbaart, in eene afsluiting van het hart voor al wat daar buiten omgaat. 
Wat nu dat eerste betreft, mogen wij ons gewisselijk verblijden in een 
land te wonen, waaraan de meest grootsche herinneringen verknocht zijn 
en dat eene geschiedenis gehad heeft, zoo als geen ander misschien er 
eene kan aanwijzen; maar, indien reeds zelfingenomenheid en eigenwaan 
menschen van erkende verdiensten ontsiert en met recht in hun misprezen 
wordt; veelmeer nog is zulk een waan belachelijk en verachtelijk, waar hij 
niet eigen verdiensten, maar die van het voorgeslacht geldt, en waar hij 
daarbij het heden voor het verleden vergeten doet, in het heden door slap- 
heid en verlamming zondigen, omdat het verleden zich door kloekheid en 
geestkracht zoo schitterend onderscheiden heeft; — waar hij — erger nog — 


voor de leemten en gebreken van dat heden de oogen sluit. Wij zijn er ` 


daarom ook ten volste van overtuigd, dat er een tijd zal komen, waarin 
volkstrots en volkswaan voor even dwaas zal gehouden worden, als eigen- 
waan en zelfvergoding of ieder andere sprank der ijdelheid. — En wat het 
andere betreft, achten wij ons tot hetzelfde doemvonnis over de baatzucht 
en het eigenbelang eens volks gerechtigd, als men gewoon is onyoorwaar- 
delijk over die van enkele personen te vellen. Maar wij meenen, dat een 
gezond bezef van zelfstandig volksbestaan, en eene warme liefde voor het 


REDEVOERING. 251 


land onzer geboorte even billijk en prijzenswdardig zijn, als het bezef van 
persoonlijke zelfstandigheid en liefde tot de onzen; en dat zij, zoo min 
als deze, verward mogen worden met eigenbaat en eigenmin. Zelfstandig 
te blijven en toch zijn teederen samenhang met anderen te gevoelen, en 
door warme en, waarachtige deelneming in al wat hen betreft te uiten, 
ziedaar wat het beginsel van ieder volk gelijk van ieder mensch moet zijn , 
en wat hun door hun verstand niet minder wordt voorgeschreven , dan 
zij er door hun hart toe worden geprikkeld. Ofis het niet de groote les, 
ons door de geschiedenis der laatste zestig jaren vooral gepredikt, die van 
aansluiting, samenwerking, en vereeniging; die der inspanning aller ver- 
eende krachten tot één gemeenschappelijk doel, waardoor alleen iets groots 
en blijvends kan worden bewerkt en tot stand gebracht? Er is een tijd 
geweest, en veel zijn er ook thans misschien nog, die hem niet voorbij 
wanen, waarin zoowel de verschillende enkele leden der menschelijke 
maatschappij, als ook de grootere afdeelingen door verschillende van genen 
gevormd; waarin verschillende maatschappelijke lichamen en standen in 
den waan verkeerden, dat zij hunne eigene belangen niet beter konden 
behartigen, dan door die van ieder ander zooveel mogelijk tegen te werken 
en te verhinderen. Allengs komt men gelukkig van dergelijken dwaasheid , 
vooral in het dagelijksche leven, meer en meer terug; maar op het groote 
wereldtooneel, in het onderling verkeer der volken, blijft men , bij allen 
vooruitgang die ook hier niet te miskennen valt, nog maar al te vaak bij 
die jammerlijke verouderde beginsels staan. Men wil nog niet genoegzaam 
inzien, dat ook hier, met vriendschappel!ijke en vreedzame samenwerking 
alleen, nuttig en tot ieders byzonder zoowel als het algemeene best, ge- 
arbeid en gewerkt worden kan. Allengs echter zal men er ook daar wel 
van terugkomen. „De mensch” zoo uitte zich vóór weinig jaren een vre- 
delievend Noord-Americaan , -vde mensch is door een roode zee van bloed 
gegaan; hij heeft veertig eeuwen lang door een woestenij van jammer en 
ellende rondgedoold; thans echter staat hij eindelijk op de spitse des bergs, 
van waar hij de beken melks en honigs vloeyen ziet. Gelijk de avontuur- 
lijke Spanjaart in het Wester werelddeel heeft hij met moeite de steile 
hoogten beklommen, die hem het uitzicht geven op de wijde uitgestrekt- 
heid, die voor hem ligt;- als de stoute Portugees is hij den vreeselijken 
32* 


252 J. van VLOTEN 


Stormkaap omgezeild, die thans tot een“ kaap der Goede Hoop voor hem 
moet worden. Ik wil mij hier aan geene uitspraak wagen, ik wil niet 
beslissen of de võlkeren zicÀ binnen kort als één zullen voelen, of zij zich 
zullen samenvlechten en weven gelijk de Indische Banjaan, om als uit één 
boom geheel een woud te vormen; — maar dit staat vast, dat zij, zonder 
eene enkele eigenschap hunner zelfstandigheid of onafhankelijkheid te ver- 
zaken, zich, misschien nog wel in onze dagen, tot één groot geheel zullen 
vormen , als die schakels van magnetisch ijzer, aan: welke Praro eens 
een beeld ontleende, en die zich, ondėr den invloèd eener krachtige en 


onzichtbare aantrekking, ieder in zijn bepaalden en eigenen vorm tot ééne . 


keten verbinden. Uit de wording dier nieuwe orde van zaken zal niet 
alleen de onderlinge vrede en rust van alle volken voortspruiten , - maar 
ook het geluk van ieder mensch , en uit het heil en den vrede van ieder 
gezin zal de vrede en het welzijn van ieder staat geboren worden.” 

Wij behoeven hier, Mijne Hoorders, geen verderen blik in dat beloofde 
land der toekomst fe werpen; het was ons slechts om’ de rechtvaardiging 
te doen van het gevoel eener verstandige vaderlandsliefde, als °t'welk met 
eene algemeene menschenmin zeer vereenigbaar is. Niet alleen dit echter, 
maar wij zouden zelfs durven beweren, dat zonder die vaderlandsliefde , 
. die innige belangstelling in alles wat den vaderlandschen grond en land- 
aard betreft, een algemeene liefde tot onze medemenschen, zoo al niet 
onbestaanbaar, althans niet nuttig werkzaam wezen zal. Of zou men 


meenen, dat wie niet belangstellend genoeg eigen zaken behartigt, wie . 


eigen wel en wee jammerlijk verwaarloost , werkelijk voor dat van anderen 
met vrucht zou kunnen werkzaam zijn? Ņeen, de zoodanige kiest slechts 
den schijn boven °t wezen; door voor zich-zelf zoowel als anderen de hou- 
ding aan te nemen, als ware hij om anderer, meestal ver verwijderder 
heil ernstig bekommerd en ijverig daarvoor werkzaam; — eene werkzaam- 


' heid van welke hij niet in de gelegenheid i is de vruchten en uitkomsten. - 


te beoordeelen; — sust hij slechts zijn geweten in slaap, wanneer het 
hem verwijten wil, dat hij zijne eigene belangen voor een gewaand belang 
van anderen veronachtzaamt. Zelfs meent hij zich dan — o, toppunt van 
zelfbedrog! — nog misschien wel den lof van de edelste belangeloosheid 
te mogen toekennen, die haar eigen fortuin met voeten trapt, alleen om 


N E N NE a E 


REDEVOERING. 253 


zich geheel aan dat. van anderen — hem geheel ver en vreemd en onbe- 
kend — te wijden. Hij herinnert ons aan den hopeloozen arbeid van die 
ijverende patronessen van Middelafricaansche of Sineesche zendings- en be- 
schavings-ontwerpen, die de opvoeding harer eigene havelooze kinderen 
verwaarloozen, en welke, door de geestige pen van een bekend Engelsch 
schrijver onzes tijds, z200 treffend op de kaak zijn gesteld. Neen, hèt be- 
hoeft nog geen leus van den eigenbaat te zijn, het bevat evenzeer eene juiste 
opmerking, eene gulden les voor velen, dat bekende Fransche spreek- 
woord, dat ons zegt, hoe welberaden barmhartigheid bij ons zelf -moet 
aanvangen. Evenzoo ga dan ook elke deelnemende liefde tot de mensch- 
heid van eene warme liefde tot ons-vaderland uit; eene liefde, die niet 
overdrijft noch verblind‘ is, maar dat Vaderland neemt zoo als het is, met 
zijne grootsche zoowel als beschamende herinneringen , zijne tekortkomingen 
en gebreken, zoowel als zijne deugden en grootheid. — En dat er van 
beide sprake zijn kan, wie zou het betwijfelen durven? — Rijk aan groote 
mannen en schitterende heldenfeiten is de Nederlandsche geschiedenis , mäar 
oòk rijk aan even jammervolle als waarschuwend-leerrijke handelingen en 
gebeurtenissen; en waar gene ons moeten bezielen` en‘ tot navolging drin- 
gen, daar moeten wij uit deze leeren ons voor soortgelijke te wachten en 
den weg te vermijden, op welken onze vaderen het spoor bijster weřdėn. — 


. En ziedaar, hoe de vaderlandsche geschiedenis in het algeméen reeds van 


twee zijden zedelijk op ons werken kan. 

De schoone karakters onzer Geschiedenis moeten ons péziele tot tavol- 
ging. Zij moeten ons door hun voorbeeld leeren ons zelf te verzaken , 
waar het het heil des lands geldt, ons zelf te verwinnen , waar het geldt 
winste te doen voor de zak der waarheid en des reċhts. Wij moeten 
leeren van hen, dat er niets verkregen wordt zonder arbeid en strijd, en 


zoo moeten wij op onze beurt ons aangorden; ons aangorden niet alleen 


om te handhaven 'ën“te behouden wàt zij voôr ons gewonnen en ons nage- 
laten hebben, maar ook dat erfgoed voortdurend te vérgróoten en te ver- 
meerderen. Onze voorouders hebben , onder het beleid eens grooten mans, 
goed en bloed veil gehad om zich een onáfhankelijk volksbestaan te ver- 
schaffen, “zich eéne ‘blijde gewetensvrijheid te verzekeren; en wij moeten , 
op hun voetspoor, voortgaan dat eenmaal verkregen goed te handhaven‘ en 


254 J. van VLOTEN 


te bevestigen. Wij moeten de waardij van dat volksbestaan bezeffen , ons 
zelf zijner waardig toonen, en, doordrongen van die waardij, onzen volks- 
aard zelfstandig ontwikkelen, zorgen dat er niets geleends binnendringe , 
dat hare deugdelijkheid schaden, hare gaafheid schenden kon; terwijl wij 
toch ook weder uit den vreemde ons datgene te nutte moeten maken wat 
ons werkelijk, overeenkomstig onzen aard, van nut kan zija. Want wij 
moeten ons niet maar afsluiten, ons beperkende tot datgene, wat wij een- 
maal zijn; wij moeten ons, ook als volk, ontwikkelen, gelijk het de enkele 
mensch doet; en daartoe moeten wij, als deze van zijne evenmenschen , 
van andere volken datgene trachten te leeren en aan te nemen, wat ons 
zelf nog ontbreken mag; maar wij moeten dat doen , zonder onzen eigen 
aard te verzaken of te verliezen. En even als onze zelfstandigheid moeten 
wij ook onze gewetensvrijheid handhaven; niet daardoor alleen, dat wij 
behouden wat wij hebben, tevreden met de begrippen door onze vaderen 
uit overtuiging gedeeld en met hun martelaarsbloed bezegeld; maar die 
wellicht met onze overtuiging evenmin overeenstemmen , als die voorouders 
het deden met die der kerk, die zij den moed hadden voor °t hoofd te 
stooten en die hen vervolgde en verbrandde. Wij moeten die begrippen 
ontwikkelen en uitbreiden. Dan toch eerst mogen wij gezegd worden hen 
na te volgen, die niet berustten bij hetgeen hun gegeven werd, maar, 
waar- hun onderzoek hen daartoe bracht, hunne vroegere overtuiging ten 
beste gaven, om ‘eene andere, der waarheid naderbij, te gaan belijden. 
Tot zulke eene navolging. echter moeten wij door hen ĉezield worden. 
Het is niet genoeg, dat wij hooren of lezen, ons zien voorleggen of uiteen 
zetten; wat het voorgeslacht heeft gearbeid en gestreden, hoe het heeft 
geleden en volhard; willen wij het navolgen in zijn arbeid en strijd, iņ 
zijn volharding onder zijn lijden, wij moeten ons bezield voelen door zijn 
voorbeeld. Zonder bezieling. is er nooit- eene grootsche, daad -volbracht ; 
door alleen beredeneerd te handelen zal men er nimmer eene volbrengen. 
Slechts ijver en geestdrift voor- de goede zaak kan de hinderpalen doen 
trotseeren, die der arme redeneering vaak onoverkoombaar schijnen; en 
het is slechts eene gewaande wijsheid, welke men hun dikwijls hoort toe- 
kennen, die het gevaar niet durven onder de oogen zien dat men altijd 
loopt, noch den strijd, die men altijd te voeren heeft, wanneer men iets 


REDEVOERING. 255 


goeds en groots tot stand wil brengen: En zoo zelfs de zwakheid van 
allen zich daartoe nog maar bepaalde! — maar hoeveel groots zou er niet 
reeds tot stand komen , zoo ieder slechts de geestkracht bezat, om datgene 
door te zetten, waarvan zijn verstand hem het nuttige en noodige bezeffen 
doet. Bij de meesten echter hangen de handen slap, ook waar het hoofd 
werkzaam is; zij gevoelen zich, bij alle juistheid van inzicht, niet in staat, 
zelf de hand aan °t werk te slaan om te doen, wat hun geweten hun voor- 
schrijft te doen, wat hun eigen verstand hun zegt dat gebiedend gevorderd 
wordt, zal het eene of andere:goede en groote werk gelukken. ~ Heere, 
„behoed ons! wij vergaan,” roepen zij met de wankelmoedigen uit de 
Schrift, en zij wagen het niet de hand ook maar uit te steken, om hun 
eigen ondergang te verhoeden. Ook voor dezulken is de geschiedenis on- 
zer voorouders rijk aan de schoonste en treffendste lessen. Deze draalden 
niet, wanneer er gewerkt en gearbeid worden moest, en daarom oogstten 
zij ook het schoonste loon op hunnen arbeid. 

Van de andere zijde staat de geschiedenis onzes Vaderlands echter niet 
minder waarschuwend en afschrikkend, dan hier bemoedigend en bezielend 
voor ons. Ons ook hier bij de drie aangevoerde punten bepalend, kunnen 
wij er tegen gene even zoo vele over stellen. Wij zien onze vaderen ja, 
na jaren-lange bange worsteling, hun krachtig volksbestaan veroveren; maar 
wij zien hen ook, tijdens die worsteling zelve nog, door onderlinge ver- 
deeldheid, dat volksbestaan tot een even ontmoedigend schouwspel maken , 
als zijne wording straks verheffend was. Wij zien hen hunne gewetensvrij- 
heid verkrijgen, maar om die zelve vrijheid terstond daarna aan anderen 
te onthouden , die er toch hetzelfde recht op-hadden als zij; wat zij vroe- 
ger op de Katholieken met geweld, maar terecht verkregen, onthouden zij 
weldra dien zelfden Katholieken, als de kansen gekeerd en deze de zwakste 
“partij geworden zija. — Wij zien hen eindelijk, -in later tijd, na de 
grootsche jaren der Republiek , onder de weelde, die zij niet langer dragen 
kunnen, bezwijken, en met slappe handen en trage hoofden nederzitten , 
naauw nog leven -genoeg toonend, om naar de wetten en zangen te luis- 
teren, door anderen op staats- als op. letter-gebied hun voorgeschreven en 
voorgedeund. Het was de tijd, waarin de wakkere van Erren hen in 
zijne geestige vertogen geeselde; de tijd, waarin een hunner beide laatste 


256 J. van VLOTEN 
l 


krachtige dichters hun, in hunne jammerlijke Franschgezindheid , die bij- 
tende maar welverdiende aanmaning over de munt hunner: ducaten toebeet : 


Verklaart ons heden toch, o zeven rijke landen! 
Weleer zoo sterk van. moed en handen; 
Zegt ons: wat doet die held op uwe gouden munt? 

Verbeeldt hij, wat gìj durft en kunt? 


Welaan! ik zeg: ontrukt, ontrukt hem zijnen degen , 
Hij is met zijnen helm verlegen, 

Zijn ijzer harnas is hem enkel tot een last; 
Werpt weg dit tuig, dat hem niet past! 


Beschenkt veel liever hem met nieuwe pronkcieraden , 
Blanketsels, vrouwlijke gewaden ; 

En geeft hem eenen naald met eenen gouden draad , 
Opdat hij — leliën bordure voor den staat. 


Om echter die lessen, zoo ter navolging als ter afschrikking, met voor- 
deel uit onze Staatsgeschiedenis te kunnen putten , om ze niet- krachteloos 
voor: ons te zien voorbijgaan, om er winst meê-te doen voor onze eigen 
vorming en veredeling, moet die geschiedenis — om daarop terug te ko- 
men — niet: slechts een boek. voor ons zijn , dat wij lezen en dan, zonder 
meer, voor kennisgeving — gelijk men pleegt te zeggen — aannemen ; 


maar zij moet vooræns leven, wij moeten er van doordrongen , er, gelijk wij 


straks: zeiden: van bezield wórden.: Dat nu echter hangt voor een groot 
deel van onze wijze van behandeling af. -Wij moeten deze. namelijk zoo 
inrichten , dat wij niet slechts als voor een lang verloopen verleden staan , 
waarop ons, als op een voor ons uitgebreid tafereel, een uitzicht gegund 
is, en waarop wij de . schoone` kleuren, de lieflijke werking van licht en 
- schaduw, of ook de somberder tinten eener ontstuimige natuur bewonde- 
ren, en met de luide betuiging van onze bijval en hulde begroeten, om er 
ons straks weder van af te wenden ; — maar wij moeten ons als uitgelokt 
voelen, zelf het voor ons opgeslagen: tooneel te betreden, mede te leven , 
mede te werken en te handelen, met de personen die er op bedrijvig en 
werkzaam zijn. Wij moeten, aan die verlokking gehoor gevende, tot in 


REDEVOERING. 257 


de kleinste, ohs te bespieden gegeven omstandigheden van dat leven deel- 
nemen, ons zelf als een tijdgenoot zoeken te gevoelen, als een dergenen 
zelf, die wij zich voor ons zien bewegen. Wij moeten als in iedere bewe- 
-ging huns harten deelnemen , deze tot in haar eerste kiem nasporen , en, 
zoo doende, als met ieder hunner medeleven en ons ontwikkelen. Maar 
wij moeten daarbij, bij alle deelneming in hun lot, ons geheel vrij houden 
van al de eenzijdigheid der verschillende hartstochten, waardoor. wij hen 
onderling verdeeld en in strijd zien. Wij moeten; even als men kinderen 
-op verkeerdelijk aangenomen gewoonten pleegt te wijzen, om hen te doen 
zien, hoe leelijk die staan; wij moeten ons door die eenzijdigheid voelen 
waarschuwen en afschrikken. — En tot dat alles is ons thans meer dan 
ooit te voren de gelegenheid gegeven. Het mag toch als eene gelukkige 
kenschetsende eigenschap der geschied-vorsching en beoefening dezes tijds 
geroemd worden, dat zij, wel verre van zich tot eene bloote herhaling te 
bepalen van ’t geen vroeger, dikwijls naar de eenzijdige zienswijs van een 
der partijen, verhaald werd; — dat zij, verre van dat, zoowel al het vroe- 
gere aan den toets der scherpste beoordeeling onderwerpt, als ook, door 
de openbaarmaking en aanwending van de tot dusver meest 'verholen` bron- 
nen, tot de kleinste byzonderheden aan °t licht brengt, de meest geheime 
bedoelingen openbaart. Met`de lofwaardigste medewerking van regeerin- 
gen en gezagvoerders, worden de geheimste Archieven geopend; tot in de 
verborgenste ‘hoeken van den moordburcht te Simancas toe , heeft het Spaan- 
sche bewind den voetstap des geschiedvorschers geduld, zelfs om er de 
stoffe uit op te delven, die Spanjes meest beruchten koning, in al de af- 
zichtelijkheid -van zijn deerniswaard karakter, naar zijn eigen oorspronke- 
lijke teekening ten toon zou stellen. En gelijk het daar geschiedde , heeft 
het, in meerder of minder mate, overal plaats en wordt er het meest doel- 
treffend gebruik van gemaakt. Welk eene omkeering heeft er bijv., om 
van geene anderen te gewagen, niet op ons eigen Landsarchief plaats ge- 
grepen, waar, onder het bestuur van een even schrander als ervaren ge- 
leerde, de eeuwenheugende stukken, die er sedert even zoovele eeuwen 
ongebruikt lagen, aan het licht worden gebracht en voor ieder onderzoe- 
kend oog ontvouwd en blootgelegd. Zulk een tijd nu moeten wij ons 
waardig toonen en-ten nutte maken, moeten wij ons beijveren juist 
33 


258 J. van VLÒTEN 


daartoe aan te wenden, waartoe hij zich vooral aanwenden laat: eene 
levendige en aanschouwelijke voorstelling van geheel ons verleden te 
verkrijgen; eene voorstelling als die, welke wij boven eischten, om in 
dat verleden te kunnen meĉêleven, zijn leed en lief als op nieuw te erva- 
ren en te genieten. En niet slechts bij dat deelnemende medeleven van 
ieder tijdvak, hoe grootsch en bezielend het wezen moge, afzonderlijk; — 
niet daarbij slechts bepale zich de bezielende study van de geschiedenis 
des Vaderlands. Door niet afzonderlijk toch en als bij brokken slechts die 
geschiedenis te beoefenen, maar haar, op even deelnemende en belangstel- 
lende wijs, van den aanvang af doorloopend te behandelen , zal men als 
de gansche ontwikkeling des volks, van zijne kindsche tot zijne latere 
rijpe jaren, medemaken, leeft en ontwikkelt men zich als met dat volk, 
en is daardoor dan, ten slotte, ook in de beste gelegenheid, voelt zich 
als gedrongen die ontwikkeling voort te zetten, en daartoe juist dien weg 
in te slaan, dien zij zelve opwijst. Men zal in zijn boezem als de hartaâr 
zijns volks naast zijne eigene voelen kloppen, zijn leven met het zijne 


meê leven, en,`“van zijne grootsche geschiedfeiten, als van zijne jaren van 


zwakheid en jammer, vol, al datgene in het werk stellen , wat, voor zoo 
verre het van menschen-invloed afhangt, de laatste in de toekomst voor- 
kómen, de eerste steeds door nieuwe vervangen zal. En daarbij moge 
men dan vooral niet den invloed van ieder enkelen mensch te gering 
schatten. Indien er ééne treffende les is, door de vaderlandsche, als door 
de geschiedenis aller tijden en volken gegeven, het is die van de werk- 


kracht der enkelingen. Ik ken geen noodlottiger denkbeeld, dan dat - 


waarin men steeds velen verkeeren ziet, dat hunne eigene meest krachtige 
inspanning toch slechts een onbegonnen werk zou zijn bij de traagheid en 
°%t achterblijven aller anderen. »Weldoen en niet omzien” moet ook hier de 


leus zijn; dàt doen, wat onze plicht en ons geweten ons voorschrijven , 


zonder er ons om te bekreunen, of het misschien, bij het. stilzitten van 


anderen, zonder vrucht of uitkomst blijven zal; ieder in zijn kring dàt- 


werken, wat er te werken valt, zonder angstvallig te vragen, of het, bij 
anderer werkeloosheid, wel iets zal baten. vIndien ik ooit eene preek laat 
drukken” zeide een schrander Duitscher der vorige eeuw, ~het zal ziju 
over het vermogen om iets goeds te verrichten, dat ieder mensch bezit. 


eTe 


REDEVOERING. 259 


tee 


De. drommel mocht ons leven halen, zoo alleen een Keizer iets goeds ver- 
mocht. Ieder iseen Keizer in zijn kring.” Geen treuriger beginsel dan ook, 
dan die meestal voorgewende afhankelijkheid van anderer medewerking, waar- 
door zooveel goeds vertraagd, zooveel groots belemmerd en gestuit gewor- 
den is. Niet alleen, dat de enkele mensch veel meer voor de verwezen- 
lijking van aller wel em wee vermag, dan men gewoonlijk meent; dat hij 


dus daardoor ook, voor zijn deel, aansprakelijk is voor het kwaad dat hij 


laat geschieden, zoowel als voor dat wat hij zelf bedrijft, voor het goed 


dat hij ongedaan laat, zoowel als voor dat wat hij bewerkt; — niet alleen 


dit valt hierbij in °t oog te vatten, maar ook dat mag niet onopgemerkt 
blijven, dat het namelijk juist de werken en handelingen der enkele men- 


' schen zijn, diẹ in hun samentreffen met die aller overigen, het geheel aller 


menschelijke daden en bedrijven te weeg brengen; en dat dus, bij dit 
zedelijke samenwerken zoo goed als bij dat der verschillende spillen en. 
raadjens van eenig werktuig, de minste verlamming of vertraging van een 
der werkende leden , stremming en stilstand van het groote geheel veroor- 
zaken zal. Waar wij dat nimmer uit het oog verliezen , en de geschiedenis 
des Vaderlands is daarom het ons telkens onder de aandacht te brengen — 


zal het aan ons althans niet liggen zoo er dingen geschieden, die beter ach- 


terwege waren gebleven, of achterwege blijft, wat had geschied moeten zijn. 


Ik heb u, bij het voorstellen der geschiedenis van het Vaderland en 


| harė werking, op het levende beeld gewezen, dat hare belangstellėnde en 


deelnemende behandeling ons niet van ieder tijdvak slechts, maar van ge- 
heel het land. en volk zelf in hunne ontwikkeling geeft. Een niet minder 
sprekend beeld nu leeft er voor ons ook in de vaderlandsche taal. vDe 
taal is gansch het volk”, zoo luidt eene bekende spreuk, en dit is zoo zeer 


- de waarheid, dat men, met betrekkelijk weinig moeite, in de taal van 


ieder land zich als geheel den aard en het wezen zijner inwoners kan zien 
afspiegelen. Niet echter is het daartoe reeds voldoende, dat men die taal 
op een gegeven oogenblik des tijds in oogenschouw neme, om uit haren 
rijkdom van eigenschappen, die des volks, dat haar spreekt, af te leiden; 
maar zoo goed als de geschiedenis in hare wording en ontwikkeling, moet 
ook die taal van haar eerste ontkiemen af — voor zoo verre dit althans 
33* 3 


260 J. van VLOTEN 


voor den blik des vorschers bereikbaar is — worden nagespoord en gevolgd. 
Zij moet in haar voortdurend leven worden bespied, gekend en verstaan. 
Haar leven? — vraagt misschien deze of gene, die minder in de gelegen- 
heid was daarover na te denken, die zich de taal misschien nooit anders 
heeft voorgesteld, dan als eene soort van uit klanken saamgestelde, maar 
anders doode munt, waarmede de menschen gewoon zijn onder elkander 
de verschillende hun voorkomende zaken te vertegenwoordigen; aan eenig 
leven zal hij meenen, dat daarbij wel niet te denken valt. Inderdaad is 
het nog niet zoo lang geleden, dat zulken meening meer algemeen gedeeld 
werd, dat men zich geene voorstelling wist te maken van het leven -eener 
taal, geheel aan dat van eenig levend wezen gelijkvormig; een leven, dat 
zijnen wėeelderigen tijd van zinnelijke kracht, zoo goed als zijne dagen van 
afneming en verslapping, zijne bloeyende jaren heeft, zoo goed als zijn 
tijd van vermindering en verval; een leven, dat zich, zoo goed als dat 
van een mensch of van een volk, uit eene tijdelijke kwijning herstellen 
laat, om tot zijn vroegeren gezonden toestand, al is het in min of meer 
gewijzigden staat, terug te keeren; — want geheel zijn vorigen staat, in 
al zijne eigenschappen en eigenaardigheden, kan het evenmin herkrijgen, 
als zich mensch of volk bij de gestadige wisseling en slijting hunner be- 
standdeelen, de doorgaande verandering en ontwikkeling van geheel hun 
samenstel, tot een vroeger standpunt huns aanwezens laten terugbrengen. 
Wat eenmaal voorbij is, is verleden en onherroepelijk verloren; het leeft 
slechts voor ons in het beeld en de herinnering die het van zich achter 
liet, en in de werking die het had. Dat beeld en die herinnering nu zijn 
voor de taal van ieder volk, en ieder tijdvak der ontwikkeling van dat 
volk, de verschillende voortbrengselen zijner letterkunde; in deze is ons de 
afteekening bewaard harer gedaante en harer vormen, en in deze spreekt 
zij tot ons, zoo in hare natuur als met de uitdrukking der kunst. Van 
daar, dat men dan ook de taal--en letterkunde eens volks en beider ge- 
schiedenis, in de behandeling, moeyelijk geheel scheiden kan, zich ter 
rechter verklaring van deze tot gene moet wenden, gelijk omgekeerd zich 
gene ook' weder in al haar ‘rijkdom en kracht het best in deze laat er- 
kennen. Beiden vereend schenken zij, in hare voortdurende onlwikkeling, 
het volledige beeld van het verstandelijke leven eens volks, gelijk zijne 


REDEVOERING. 261 


staatsgeschiedenis dat: van zijn zedelijk en maatschappelijk leven geeft. 
Maar gelijk wij ook reeds in den aanvang zeiden, dat zich de zedelijke 
en verstandelijke zijde des menschen, wel eenigsins in woorden en op het 
papier, maar geensins in de natuur geheel laat scheiden , zoo laat zich ook 

in taal en letteren evenmin de zedelijke aard eens volks, als in zijħe ge- 
- schiedenis de verstandelijke miskennen; en de belangstellende , innige deel- 
neming in de zoo zedelijke als verstandelijke ontwikkeling eens volks, 
gedurende den loop der eeuwen, gaat daarom niet minder van de taal en 
hare geschiedenis en lettergewrochten, dan van de lotgevallen des volks in 
zijne zedelijke en maatschappelijke ontwikkeling, en van deze niet minder 
dan- van gene uit. — Terwijl ons dan ook eerst alle drie te zamen het 
geheele, volstandige beeld eens volks schetsen, moet daarom ook voor 
hem, die in dat leven gansch en innig deelen wil, de beoefening aller drie 
te zamen gaan en werken. De zoodanige moet, als in de geschiedenis tot 
den eersten tijd der wording zijns volks, dezes eerste kinderlijke schreden 
op haar gebied, ook in de taal tot de eerste sporen haars aanwezens, de 
erste kinderlijke klanken harer nog ongeoefende tong teruggaan. Wan- 
neer hij haar daar in haar innigst leven heeft leeren bespieden en verstaan , 
zoodat hij met dat leven als één geworden is, het- met haar medeleeft en 
geniet, voelt hij zich dan, haar op haar verderen weg begeleidend, haar 
vergezelschappend bij ieder harer schreden, als met haar opwassen en ont- 
wikkelen, deelt hij in geheel haar groei en wasdom; en bij iederen tred, 
dien hij verder met haar voortzet, leert hij haar, aan welke hij zich, van 
hare eerste beginselen af, innig gehecht heeft, steeds meer lief en dierbaar 
krijgen, voelt zich. steeds . naauwer met haar verbonden. En, gelijk hij, 
op het gebied der geschiedenis, tot den laatsten , den huidigen ontwikke- 
lingstijd van zijn land en volk. gekomen , die ontwikkeling als zijne eigene 
medevoelt, zich zelf als een krachtig voertuig ter verdere ontwikkeling van 
dat volk kent; zoo zal hij ook, de geschiedenis zijner taal tot op den dag 
van heden vervolgende , zich geheel met haar vereenzelvigd hebben en haar 
leven. als het zijne voelen. Hij zal dan tevens die eigenschappen in haar, 
welke hij als tot haar innigst wezen behoorende heeft leeren“ kennen en 
waardeeren, welker degelijkheid en kracht hij heeft leeren inzien, in hare 
onverdorvenheid trachten te handhaýen; zonder zich met de ijdele taak te 


262 ' J van VLOTEN 


willen belasten, dat in haar te willen behouden of uit den dood te doen 
herrijzen, wat sedert jaren. voor haar verloren ging, en welks verlies zij 
zich sedert door nieuw aangeworven eigenschappen van de andere zijde 
weder zag vergoeden. Maar wat hij haar gebrekkigs ziet aankleven , wat 
haar door onhandige hervormers of deerniswaarde betweters, ten achterdeel 
harer zuivere schoonheid, werd opgedrongen en sedert misschien bijbleef, 
dat zal hij, zoo veel in hem is, van haar wegnemen, om haar slechts dat 
te laten wat haar warachtig versiert, of liever haar eigen oorspronkelijk 


schoon in al zijn kracht doet uitkomen. En wat zijne eigene zedelijke - 
vorming, hare zedelijke werking op hem betreft; de gelukkige hoedanig- 


heden, die haar eigen zijn, en die hij in haar heeft leeren, kennen en 
zoekt te handhaven , zullen op hare beurt den gunstigsten invloed op hem 


oefenen. De wakkere CoornmERT roemde reeds voor derď’alf eeuw onze 


taal als rijk en verstandig; ~ verstandig” zeide hij, was`zij v (omdat) hare 
woorden zijn zoo duidelijk, dat zij, òf ten eersten aanzien òf door een 
weinig inziens, niet anders dan de klare sterren in den duisteren nacht 
zich zelf openbaren”; en vrijk, (omdat zij) van zoodanige woorden heeft 
overvloedige verandering.” Wij mogen er bij opmerken , dat zij juist op 
die beide punten zich ten gunstigste van de beide talen harer naaste buur- 
volken onderscheidt. Zij paart- toch het klare en heldere verstand der 
Fransche, met al den levenden rijkdom der Duitsche taal. Wat er doodsch 
en afgestorvens is in gene, uit de afgeleefde vormen van het Latijn her- 


bouwd, dat mist zij en, bezit toch geheel hare bepaaldheid, zekerheid, 


en aanschouwelijkheid van uitdrukking. Terwijl zij het Duitsch evenzeer ` 


in zijn krachtig leven op zij streeft, als zij er-gelukkig bij achterstaat in 
schemerachtigheid van voorstelling en verwarrende onjuistheid van begrip- 


pen. Of zoudt gij meenen dat deze hare eigenschappen niet op den geest 


en °t karakter haars. ijverigen en belangstellenden beoefenaars allergeluk- 
kigst zullen werken? Zal niet zijn geestes- en gemoeds-leven, op zijne 
beurt, worden aangewakkerd en bezield door het weelderige leven, dat 


hij- in haar ziet bloeyen en dat het zijne als van zelven wekt? — Zullen | 


niet zijne èigene voorstellingen die helderheid verkrijgen, welke hem door 
de taal zelve gebiedend gepredikt. wordt? Zal hij niet, omzich in die 
taal, harer waardig; te uiten — en iets anders zal- zijne innige gehecht- 


r AET E 


REDEVOERING. i 263 


heid aan haar niet dulden — steeds het juiste woord op de juiste plaats 
moeten stellen en met het juiste begrip verbinden moeten? Steeds den 
rijkdom harer vormen moeten laten uitkomen en in al hun weelde open- 
baren? — Zal hij niet, reeds daardoor alleen dat hij als met haar opge- 
groeid en één geworden is, steeds: die uitdrùkking bezigen, die op ieder 
plaats gebiedend gevorderd wordt, steeds dat woord ter neder stellen, dat 
het eenige gepaste is? — is niet het woord slechts het luid geworden , het 
uitgesproken denkbeeld, en vloeit dus niet uit de juistheid der taal als 
van zelf de helderheid der gedachte voort?:— Zietdaar dan wat het zegt 
uit den schat eener verstandige taal te mogen putten, die daarbij door 
den rijkdom , de vovervloedige verandering” harer woorden, ons nooit be- 
hoeft verlegen te laten, waar wij het juiste, eeniglijk dienstige woord 
begeeren. ; : 

Maar niet slechts ter opscherping van ons brein, ter verheldering van 
onzen geest zal ons die belangstellende taaloefening leiden en reeds onwille- 
keurig in ons werken, zij zal ook een meer onmiddelijk zedelijken invloed 
op ons hebben, ter versterking onzes bezefs van ons zelfstandig volksbe-* 
staan. Indien zich toch zulk een bestaan ergens in uitspreekt, dan voor- 
zeker in de eigene taal, waardoor het zich kenteekent, waardoor zich zijne 


'leden van de overige volken onderscheiden. Wie die eigenschap zijner taal 


cenmaal in haar heeft leeren waardeeren; haar, van hare kindsheid af, in 
al hare eigenaardigheid heeft leeren kennen en beminnen, zal geen gevaar 
loopen haar immer, ter liefde eener andere, te verzaken, die zich, door 
deze of gene aanleiding, als aan hem opdringt en hem tot afval zoekt te 
verlokken.. En gelijk hij 'haar als de treffende uiting van den volksaard- 
zelf heeft leeren schatten, en zij zich met dien volksaard in hem heeft ver- 
eenzelvigd, zal hij zijn zelfstandig volksbestaan krachtig in zich gevoe- 
len. Van daar, dat wij steeds met alle macht moeten aandringen op het 
zorgvuldigst onderricht in de moedertaal, der Nederlandsche jeugd, ter 
aankweeking en versterking var haar volkszin , in onze versehillende — hoo- 
gere en lagere — inrichtingen van onderwijs te geven; dat wij bovenal 


ook op onze dusgenoemde Gymnaziën het heilzame voorbeeld moeten wen- 


schen nagevolgd te zien, door enkelen hunner, in de aanstelling van een 
eigen leeraar voor die taal, reeds thans gegeven. 


è 


264 J. van VLOTEN 


En onze letterkunde? — Wij hebben straks ter loops van haar reeds 
melding gemaakt, als die de gedachtenis onzer taal in zich bewaarde , als 
, waarin dezer beeld was uitgedrukt, hare herinnering door alle tijden heen 
werd levendig gehouđen. Niet slechts om de taal echter, waarin zij ge- 
schreven zijn, mogen de voortbrengselen dier letterkunde geschat wor- 
den; — waar het op hunne zedelijke werking aankomt, dient ook hun 
inhoud in °t oog te`worden gevat. Maar ook in dit opzicht hebben wij 
reeds op het drieéénige van den invloed gewezen, door de behandeling 
źoo der geschiedenis als der'taal en letteren te oefenen. ŒEn inder- 


daad — voor wie het herhaling behoeven mocht — zij hangen in haar. 


wederkeerige werking allernaauwst te zamen. Doch, zoo de geest des'volks 
zich in zijne taal afspiegelt, en het zedelijke beeld van den landaard zich 
vooral in zijne geschiedenis openbaart, uit de Nederlandsche letteren en 
hare geschiedenis, spreekt ons het karakterbeeld diens volks vooral van 
de zijde‘ zijner kunst en dezer ontwikkeling toe. En zoo zullen dan ook 
die letteren, van hare oudste gewrochten af tot op die van het heden toe, 
in geheel haren gang en ontwikkeling, bespied en doorloopen; — met 
hare’vele eigenaardige schoonheden , maar ook hare veelvuldige afwijkingen 
van een zuiveren en onbedorven kunstsmaak; — zij zullen, op hare beurt, 


niet minder krachtig werken, dan taal beide en geschiedenis, om dien 


reinen kunstzin in ons op te kweeken en te bevorderen , die evenzeer eene 
edele verfijning der zeden bewerkt als eene weldadige veredeling van het 
verstand. 


Ik ben er mij van bewust, mijne hoorders, in de korte behandeling van 
het onderwerp, dat ik aangaf, dit op verre na niet te hebben uitgeput; 
veel slechts te hebben aangestipt en aangeduid, wat eene. uitvoeriger uit- 
eenzetting vereischen zou. Maar ik meen, dat ook het weinige besprokene 
zal kunnen volstaan, om u althans eenigsins de blijde uitkomst voor te 
stellen, die ik van eene gepaste behandeling der drie aangevoerde vakken 
ook voor die groote meerderheid der kweekelingen onzer hooge scholen 
verwacht, die zich niet bepaaldelijk op de aankweeking der wetenschap 
zelve toelegt, U er langer over bezig te houden, ware u, in de barheid 


STA E AA A e e 


ST 


REDEVOERING. 265 


van het jaargetijde, slecht beloonen voor belangstelling, in het drievoudige 
schoolfeest van dezen dag, door uwe talrijke opkomst betoond. 


Renovabitur — Hernieuwing! — zoo luidt de zinspreuk dezer School, 
die zij juist te dezen jaře zoo krachtelijk in ons geheugen herroepen zou. 
Dat heeft zij bovenal aan u te dankén, Heeren Regeeringsleden`dezer stad 
en Bezorgers dezer school! — Hernieuwing! zoo luidde het woord, dat 
ook gij deedt hooren, toen de Deventer School het twee honderd vijf-en- 
twintigste jaar haars bestaans stond in te gaan; en dat woord werd met dat 
jaar volbracht. Heden is haar jaardag aangebroken en zij staat vernieuwd 
daar. Welk een terugzicht op dien jaardag en welk een verschiet! Van 
oudsher, gij weet het, was Deventer de plaats, waar zich beschaving“ en 
verlichting eene woonstede kozen. Van Grrrt Grorre en zijne stichting , 
van de broeders des gemeenen levens af, heeft in het grijze Deventer 
steeds de wetenschap haren zetel gehad, en gij- hebt te recht begrepen 
het dien‘ niet te mogen ontrooven. Hernieuwing! hebt gij gezegd, waar 
misschien aan hare vroegere inrichting een en ander te wijzigen en te ver- 
beteren viel; Žernieuwing/ — volgens ħare eigene spreuk. In die spreuk 
toch wees zij zelve den weg aan, die men bij hare ontwikkeling had in te 
slaan; met die spreuk‘ waarborgde zij zich tegen ieder vermetele, die het 
misschiėn,- bij tijdelijke zwakte of verval, zou willen wagen, zich met 
schendige hand aañ’haar bestaan te vergrijpen. Gij hebt haren wenk be- 
grepen en gehoor gegeven, en Deventers oude School gewijzigd, uitge- 
breid, hernieuwd.- En bij die hernieuwing hebt gij gewenscht, dat ‘ook 
ik aan haar werkzaam zoude zijn, en, zooveel in mij zijn mocht, bijdragen 
haar, ook in haar vernieuwden staat te doen leven, kon ‘het zijn, te doen 
bloeyen. Gaarne zal ik daartoe mijne krachten aanwenden , en zooveel er 
een belangstellend en deelnemend voortdurend onderzoek en oefening, en 
een trouw en ijverig onderricht toe vermogen; een onderricht, dat zich 
ten krachtigste het doel voor oogen stelt u straks kenbaar gemaákt , moogt 
gij vastelijk vertrouwen, dat ik niet-zal achterblijven bij de taak mij opge- 
dragen. Tot dusver heb ik de vakken van wetenschap, tot welker hooger 

l 34 


266 J. van VLOTEN 


onderwijs gij mij hier geroepen hebt, met minder onmiddelijk praktisch 
doel beoefend; en indien ik al hopen mag, dat ook zoo hetgeen ik heb 
mogen arbeiden, niet vruchteloos is geweest, zijne werking gehad hebbe 
en nog hebben kunne, al kan er mij minder dadelijk van blijken; — in 
de betrekking mij aan uwe school gegeven, zal mij. die werkiñg meer on- 
middelijk kenbaar kunnen worden. Moge zij eenigsins beantwoorden aan 
mijne wenschen, aan den ijver, dien ik er toe wensch aan te wenden, en 
aan het vertrouwen, mij door uwe onderscheidende, uitnoodiging betoond! 
‘Moge zij beantwoorden aan dat vertrouwen, ook'bij de nog zoo levende 
herinnering onder u aan de werkzaamheid mijns begaafden en wakkeren 
voorgangers, dien het u zoo leed moest zijn te zien vertrekken, en dien 
het zulk eene moeite kosten zal naar waarde te vervangen. — Dat gij 
van uwe zijde gult bijdragen, wat gij kunt, om mij mijne taak țe ver- 
lichten en te veraangenamen, daarvan mijne Heeren! hield ik mij, ook 
vóór mijne overkomst tot u, reeds overtuigd, en gij zult. wel niet de ver- 
zekering behoeven, dat die overtuiging niet weinig versterkt is door het- 
geen ik, ook sedert-mijn kortstondig verblijf onder u, van u en van uwe 
voorkomende welwillendheid heb mogen ervaren. Wilt mij die ook verder 
blijven betoonen ! ; 


-Diezelfde welwillendheid heb ik ook vooral van u mogen ondervinden , 
waardige MormuyseN; gij, die den zoon bewezen hebt, de vriendschap 
nog niet vergeten te zijn, die u aan den vader plag te verbinden. De 
kerkelijke band, die u aan dėze stad zoo vele jaren gehecht heeft, is, op 
uw billijk verzoek , thans geslaakt geworden; maar de rust u daardoor van 
uwen kerkelijken arbeid vergund, ik weet. het, zal u alleen strekken, u 
zoowel den belangen dezer School en harer boekerij , zooveel uwe krachten 
het maar toelaten zullen, des te meer te wijden; als ook den Archieve 
dezer aloude stad, met zijn rijke. schat ván “belangrijke oorkonden en be- 
scheiden, slechts te meer bate zal kunnen geworden uit uwe belangstel- 
lende en vruchtbare werkzaamheid. Moge stad en school dan nog lang 
die werkzaamheid in kracht zien, en mij uwe hooggeschatte vriendschap 
ook verder bewaard blijven! : 


REDEVOERING. ; 267 


Ook u, hooggeleerde Heeren, mijne veelgeachte ambtgenooten, nag ik 
reeds voor menig blijk van vriendelijke welwillendheid danken. Sommigen 
uwer waren mij vroeger- geheel onbekend; anderen kende ik nog van 
eigen schooljaren her; met enkelen hadden mij andere toevallige omstan- 
digheden reeds vroeger in aangename kennis gebracht; maar allen hebt 
gij gewedijverd in- vriendschappelijke ontvangst en voorkomende belang- 
stelling. Opname in uwen kring behoef ik u reeds niet':meer te vragen ; 
en dat ik op uwė voortdurende genegenheid den meesten prijs stel, zult 
gij gaarne, hoop ik, gelooven. - Houdt u van de mijne verzekerd, en mo- 
- gen wij nog lang te zamen blijven arbeiden tot den bloei dezer Doorluchtige 
School en der vaderlandsche wetenschap ! 

Tot u echter moet- ik mij nog in °t byzonder wenden, grijze eerbied- 
waardige Versure! De vriendschappelijke kennis, in mijn Léidschen school- 
tijd met uwen zoon door mij gekweekt, gaf aanleiding , dat ook de uwe mij 
verworven, uw gastvrij huis mij ontsloten werd; en gaven u ook sedert 
uwe hooge, al is het nog.zoo rustige en zoo werkzame jaren, de billijkste 
aanspraak op de eervolle betrekking, waarin gij thans tot deze School ge- 
steld zijt; — en voor welke gij nog lang, naar wij hopen, gespaard moogt 
blijven; — uwe betrekking tot den kring uwer ambtgenooten heeft daar- 
door geene verandering ondergaan. Blijf mij ook thans in dien kring, als 
vroeger daar buiten, uwe hooggeschatte genegenheid en vriendschap schen- 
ken, en houd u wederkeerig van. de mijne verzekerd! 

En mag ik u bij gelijke’ aanvraag gelijke verzekering geven, mijne beide 
jongste ambtgenooten, die de hernieuwing dezer School bijna gelijktijdig 
met mij hier heen riep? Den jongsten uwer kende ik reeds van vroeger, 
` den ander mocht ik dat eerst hier leeren doen; maar op onze onderlinge 
. betrekking kan dit evenmin van invloed zijn, als op die van ons allen tot 
deze School. Beijveren wij ons te zamen , haar dien bloei nader te voeren , 
dien wij haar allen toewenschen, en waarop zij, door hare huidige her- 
nieuwing, dubbele aanspraak heeft ! 


~- En zoo mag ik mij dan ten slotte tot u wenden, wakkere jongelingen , 

kweekelingen dezer Doorluchtige School! — Gij hebt mij den weg hooren 

aanduiden, langs welken ik de beoefening der verschillende mij opgedra- 
x 34* 


: 268 J. van VLOTEN, REDEVOERING. 


gen vakken tot een vruchtdragénd einde wensch te doen‘ plaats grijpen — 
moge hij trouwe volgers in ons vinden. In ons zeg ik, want ik wensch 
daarbij niet slechts uw leidsman te zijn; maar, gelijk ik zelf, bij allen 
vroegeren arbeid, steeds dien weg heb zoeken te volgen, wensch ik ook 
thans meć u daarin voort te gaan: Ik wensch de geschiedenis, de taal, 

en de letteren onzes Vaderlands zoo met u te belfíndelen, dat zij de 
meest heilzame werking op onze vorming tot Nederlanders, in den besten 
zin des woords, mogen hebben. Niet voor u, niet o£ u slechts wensch 
ik daarbij te spreken, maar meć u uit de gedenkstukken en geschrifteù 
van vroeger en later tijd,. het lot en' leven, de taal, en de letteren onzer 
vaderen, te leeren kennen, na te sporen, en te. beoefenen; om zoo hun 
wel en wee, hun werken en trachten, hun denken en dichten, tot vereen- 
zelviging toe, te gevoelen, te deelen, en te genieten. En wanneer ik u 
van mijne zijde daarbij den meesten ijver en belangstelling toezeg, dan 
vorder ik van de uwe niets anders dan die deelnemende warmte , zonder 
welke ook de heilzaamste lessen geene vrucht kunnen dragen; maar die 
reeds het halve werk zijn voor hem, die ze, ook tot den zwaarsten arbeid, 
medebrengt. — Geschiedvorschers noch taalgeleerden, gij-hebt het gehoord , 
wensch ikvan u te maken; elk uwer heeft zich dat vak ter bepaalde be- 
oefening gekozen, dat u, ieder naar zijn aanleg en bestemming , later een 
nuttigen maatschappelijken werkkring geven moet; maar aan zedelijke vor- 
ming mag het u geen van allen ontbreken, wilt gij, in welke betrekking 
dan ook, der maatschappij, den vaderlande warachtig dienen: Menschen , 
reine en edele menschen moet gij allen trachten te worden, en daartoe 
bovenal moge u mijn arbeid onder en met u bevorderlijk-zijn; Zoo zult 
gij eenmaal in dankbare herinnering kunnen terugzien op uw verblijf in de 
School van Deventér, en ik zal den tijd mogen zegenen, dien ik er, niet 
alleen voor mij zelf in aangename en genoegelijke bezigheid, maar ook- met 
den’ besten uitslag voor u, zal hebben gearbeid. 


Ik heb gezegd. 


ORATIO 


DE ` 


LITTERIS ANTIQUIS 


AD 


INSTITUENDAM IUVENTUTEM RETINENDIS, 


QUAM HABUIT 


ERNESTUS JULIUS KIEHL, 


-DIE SATURNI, XII M. MAII, A. CIOINCCCOLYV, 


CUM IN ATHENAEO DAVENTRIENSI LITTERARUM ANTIQUARUM 
PROFESSIONEM SOLENNI RITU AUSPICARETUR. 


-a bea aa aaa a 


ATHENAEI DAVENTRIENSIS CURATORES, VIRI ILLUSTRISSIMI, 
AMPLISSIMI, i 


QUI HIS AB ACTIS ES, VIR PLURIMUM VENERANDE, 


DECURIONUM MUNICIPALIUM LECTISSIMUS ORDO, VIRI HONE- 
STĪSSĪMI, 


VIR RERUM PERITISSIME, QUI NUNC CIVITATIS ACTA QUAM 
MAXIME CURAS, 


ATHENAEI ILLUSTRIS RECTOR MAGNIFICE, VOSQUE CETERI 
DISCIPLINARUM PROFESSORES CLARISSIMI, COLLEGAE IAM 
COŅIUNCTISSIMI, 


ERUDITISSIME LECTOR RECENTIORUM LITTERARUM, 
QUI IURI DICUNDO PRAEESTIS, VIRI SEVERISSIMI, INTEGERRIMI, 
GYMNASIORUM DOCTORES, DILECTISSIMI NUPER COĻLEGAE, 

- SACRI MINISTERII ANTISTITES, VIRI PLURIMUM VENERANDĪI, 


QUOS ALIUNDE HUC- TRAXIT DIES FESTUS CELEBRANDUS, 
CARISSIMI HOSPITES, 


ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORES ERUDITISSIMI, 


ILLUSTRIS HUIUSCE SCHOLAE DISCIPULI, IAM NUNC CONIUNC- 
TISSIMI COMMILITONES, 


QUOTQUOT ADESTIS, AUDITORES HUMANISSIMI, 


Quaerenti mihi, quomodo vestra corona, et lectissimo hoc conventu 
dignum invenirem argumentum, sensim. et hoc in mentem venit, quid 
esset, cur munus `antecessoris gravissimum auspicaturus, longiore ad vos 
uterer oratione. Huius rei enim causa neque ibi satis idonea posita est, 
quod ipsi quae sentimus, libenter eloquamur recens in cathedram vocati, 
neque: inde explicetur, quod ipsius muneris indoles cum eloquentia aliqua- 
tenus sit coniunctum, aut inde, quod rationes quasi dandae nobis sint 
eius doctrinae, quam sumus tradituri. Attamen cuncta haec, etsi rem non 
omnem expediant, certe haud aliena sunt ab eius causis, neque absonùm 
videtur, de singulis paulo accuratius. dicere. Quod tamén de iis, quae 


272 l E. J. KIEHL, 


ipse sentiam et animo 'ʻagitem, sustinere vix queam. Versatur enim. ante 
oculos schola illustris vestra, doctrinae sedes, et cathedra GrAEvI, cui 
iam ego insisto, et quam mihi credidistis Athenaei antistites, studiosa 
iuventus, et litterarum laus: iniquo tempore sustinenda, et multiplices 
disciplinae, quae ad me devenere, et vires nondum nisi iuveniles,. et ami- 
corum exspectatio, fortasse etiam hic vel illic invidiae; nonnihil 1). Quam | 
me sive audaciorem vellem, ut haec omnia non reformidarem, vel magis 
timidum, quem ab hoc munere omnino suscipiendo eadem deterruissent ! 
Fuit autem, cum huiusmodi munere nisi- disertiores fungi rite non 
possent. Raris ea tempestate per Europam litteris, vel saltem libris, 
maximi erat momenti, ut et iuventus et. quos amor; doctrinae iuventuti 
adderet ore et voce instituerentur. Nil igitur iam maioris habebatur pretii , 
quam quod summi viri e cathedris docebant, neque aliquis aequalium satis 
prudenter philologiae operam dabat, nisi quantum fieri posset ScALIGERUM 
vel Casaugonum audivisset. Hi autem nonnisi pèrbreve temporis spatium 
multos simul, nec fere nisi perpetua oratione compellandos auditores do- 
cere solebant, et requirebatur igitur, ut. et ipsi doctrinam suam bene per- 


1) Ultima haec dicta sunt, etsi dicta iam nollem. Explicationem inventura erant 'in parte 
quadam orationis scripta quidem, sed deinde suppressa, haec autem imprudens retinui. Et 
ingenium quidem tum meum, tum: sermonis Latini abunde evincit, minime gentium invidioso 
“isto vocabulo usum me fuisse sive eo sensu quem Gallice habet, sive ita, quod Di omen 
avertant, ut cum proxime superioribus componeretur. Ne vero ullum omnino supersit dubium 
de vocabuli istius vi aut mea voluntate, amice et benevole monitus e multis locis duos ad- 
scribo, alterum CIcergonIs e. Divinatione in Q. Caecilium, capite quarto decimo, paragrapho 
sexta et quadragesima: v Quid? quum commiserari, conqueri, et ex illius”? (Verris) ~invidia ` 
„ deonerare aliquid, et in te? Caecilium ~traiicere coeperit” Hortensius? v Commemorare 
„ quaestoris cum praetore necessitudinem constitutani? Morem maiorum?  Sørtis religionem ? 
u Poterisne -eius orationis subire invidiam ?”, Sueronir alterum , e Tiberii capite: octavo : v er- 
„ gastulorum .... domini. in invidiam venerant, quasi exceptos subprimerent . ... viatores.” 
Ego autem, etiamsi quid peccatum sit in hac oratione, eam tamen postea immutare religioni 
habui vel in paucis quibusdam circa Latinitatem erratis quae retractans iam animadverti, aut 
in lapsu memoriae; qualis est quod Puraaren nominavi p. 15 pro TrīpaTR, et ideo praeter 
annotationes cuncta quam accuratissime expressi, ut pronuntiavi.. Omisi tantum duo. brevis- 
sima, de improviso addita, quorumque posterius locum tenuit eorum, quae uncinis [] inclusa 
proxime ipsam calcem leguntur, sed non pronuntiata sunt, Cuius rei causam probe tenent, 
quicunque exercitatissima animi attentione affuerunt, nec ceteri curant, i 


‘S 


òwfrión 273 


spicerent doctores, neċ:verba provisam rem nimis invita non sequerentur. 
Quod neque nunc perinde est, at longe minoris momenti atque antea. 
Elinguem nunc et indisertum aliquem BenrLerum summo studio sectare- 
mur, qui si mordacitate et scribendi elegantia minus quam doctrina va- 
luisset, dudum ab ignarissimis adversariis oppressus -inglorius iaceret. At 
si- facundiam non primo omnium loco iam ponimus, maneț ipsi sua laus, 
et docti per eloquentiam facilius placebunt. Hoc autem probe teneamus, 
non esse ideo pro indocto habendum, si quis indisertior sit. 

At iam putet aliquis oportere eum, qui-munüs academicum“auspicatur , 
exponere, qualem doctrinam traditurus sit, et quibusnam fundamentis 
innisus ‘superstructurus , in quibus vitae sedes et eruditionis possint disci- 
puli collocare. Neque -hoc omnino sine causá :ita censet unus et alter. 
Nempe iisdem temporibùs, quae verbo iam attigi, eruditionis laus ad pau- 
cissimos pertinebat et ad paucissima, ità ut pergrandes cuiusque disci- 
plinae partes ab eodem homine tenerentur, nec Preus ille MIRANDOLA , qui 
se de omni re scibili et de quibusdam aliis dicturum profitebatur, nimis 
improbabiliter iocaretur. -Accedebat in tanta doctorum paucitate et ipsius 
eruditionis natura et indole, de omnibus aliquid complectentis, nempe 
paucissima illà tune temporis cognita, accedebat, inquam , opinionum diver- 
sitas et certamina , et studia vulgi, quód vel hodie interdum de GALILAEO , 
et SAVONAROLA ,: CAMPANELLAVe iuxta cum ignarissimis securum, unum 
hoc quaerit, an ille tellurem moveri docuerit, et. quomodo ipsius inven- 
tum cum: Libris Sacris componatur, vel an alter antiquitati infestissimus , 
alter in dominii communionem sive communismum, quem dicunt, propen- 
sior fuerit. Inde natum, ut quod idem etiamnunc fieri solet , avide ho- 
mines expiscentur, cuiusnam nuperrime ad munus sive- sacerdotium aliquod 
provecti opinionis nos -ostendamus, utrum, ut lenissimo nomine utar , anti- 
qua magis colamus, an recentissima quaevis amplectamur. 

Equidem, auditores, neque nova :huc affero, neque stupeo obsoleta , 
deinde oratorem :me: neque nolo neque cupio. Sic enim nostrum iam 
aevum, et mutatae temporum rationes iubent, nisi ultro errores sectemur. 
Dicam planius quid velim. 'Non disertissimo et facundo homine bonis lit- 
teris iam opus est, sed docto et- acuto, qui libros noscat et homines, ne- 
que rerum imperitus sit aut antiquitatis, aut nostri ipsorum aevi, qualem 

` 35 


274 E. J. KIEHL, 


utinam aliquando: huncce hominem, habeatis. Deinde si. quid est in erudi- 
tione hodierna laudandum, id in minutioribus iam capitulis versatur, et 
interioribus doctrinae recessibus, unde quotidie summi viri eruunt, quod - 
paucis his annis superficiem orbis terrarum fere mutavit. Quis hic locus 
systematis, et umbraticorum proeliolis, et schematis doctrinae cuiuspiam 
universalis, quam proxima forte, et vicino Chrereti notissima fugiunt. 
Nec si ceteroquin iis locus esset, in hunc nostram conventum forent ad- 
mittenda. Non enim recondita tradam, aut ea investigabo, in quibus 
hodie apices doctrinae. inveniantur, sed humilioribus contenti minus alta 
- petamus. Fremeret indignabunda, credo, litterarum disciplina, si tantum 
mihi sumerem, nemo paulo peritior adeo insanum. me arbitrabitur, omni- 
bus praeter caecos et surdos nil magis perspicuum esse potest, quam ar- 
gumentorum multitudine impeditum in’ ipso disciplinae atrio me retineri , 
eadem ratione qua Pmarpri illud monstrum capitum abundantia, iacere 
„ante ostium philologiae, quae ab intimis me recessibus exclusum ad exo- 
tericos reiicit, neque eo uno nomine, etiamsi praeterea quid valeam, sci- 
entiae imaginem nisi diffusam aut mihimet ipse informare, aut discipulis 
posse. TITR l ; 

Haec vero pro querela ne habeantur. Dico, quae verissima esse arbi- 
tror, eaque auditoribus propono ratione quam accuratissima. Unum est 
guod volui, nimirum aevo nostro a nullo iam homine requiri doctrinae 
suae expositionem in oratione inaugurali, nec si vel a multis postularetur , 
mihi tamen eam incumbere, quoniam. non exponam nisi ea, quae singula 
iam plurimis, et- vereor longe melius, dudum innotuere. 

Attamen ut neque ipse negabo, inesse aliquid argumenti huic opinioni, 
quam ex maiore parte modo oppugnavi, ut libentissime concedam , aliquod 
tamen nostri specimen dandum esse, ut iam neque muti simus et possit 
aliqua de nobis coniectura fieri, ita dùo accedunt ipsa per se leviora, quae 
tamen ceteris coniuncta necessarium simul' et iucundum efficiunt huius 
diei officium: consuetudinem volo, et experimentum facultatis nostrae in 
usurpando sermone Latino. -Quorum altera fortasse non ita magnum usum 
habet, sed et venerabilis est et eo -saltem nomine iucunda, ut iam liceat 
publice eloqui quae animo fovemus, alter vero, Latini sermonis usurpandi 
mos, ita comparatus est, ut soleat firmissimis argumentis etiam publice 


ORATIO. S 275 


retineri, neque igitur hic et nunc deserendus, etsi haec schola illustris, 
ut plurima, hoc etiam liberum fere nostro arbitrio sapientissime permise- 
rit; facimus igitur consuetudinis causa et humanitatis sponte nostra, quod 
alibi legibus fit, nobisque per nostras’ leges vel hoc licet, ut res novas 
moliamur et fiamus inhumàani, quod nobismet ipsis respuendum conceditur. 
Sermonem autem Latinum cum dicam, subit animum, quantopere homi- 
num communio post Bacons et Erasmi tempora mutata sit, ne post ipsos 
veteres dicam, CIceronem Tacrrumque, quos prae ceteris suspiciunt no- 
strates, nec si eximia maiorum ingenia, suis temporibus audaces, ex usu 
utriusque linguae excolendo generi humano bonam frugem derivantes non 
morarentur, quidquid ignorantium catervae submussitarent, nobis aut omit- 
tere aut ignorare licet, quid nostrum iam postulet aevum. - Requirit autem , 
ut utilia quaevis amplectamur, neque optionem sinit, aut venerabilia reti- - 
neri patitur simulatque obsoleta sunt. Quod deplorare licet, ast urget 
- necessitas.. Agamus, laboremus in.vividis pràesentibus; mortua sepeliant 

praeterita mortuos suos 1). At hoc periculum facultatis nostrae, et exerci- 
_ tationis in adhibendo sermone olim: quidem intermortuo, sed vel nunc 
rerum domino, non ego is sum qui recusem. Nam id nemo negabit, 
eum ceteris praestare qui alioqui pares sunt philologi, qui Latini sermonis 
apto et eleganti splendeat usu, et suo igitur fere iure hanc etiam in nobis 
facultatem anquirunt, qualis sit. Id unum requiro, ne hanc solam ob 
causam, quasi hoc unicum aut maximum esset xọrýorov, anteponamur 
aliis alii ʻe diiudicemur: alterum deinde arte coniunctum, et quod verbo 
commemorare licebit, Putidi fieremus et insulsi, nisi facimus id, quod 
faciunt plures quam confitentur. Hoc autem id est, ut dum observamus 
sedulo scribendi rationem, qua optimus quisque scriptorum usus sit, dum 
probe sit tenendum, quaenam in Crcerone vocabulorum formae aut signi- 
ficationes, quaenam locutiones apud Carsarem non inveniantur, ne HorAatTIo 
obtrudamus quod Virgiliañum est, vel aureae’ quae fertur aetati: quae- 
cumque apud Tacrrum legimus, attamen si:ipsis scribendum vel dicendum 
Latine nobis sit, atque ita fert animus, equidem umquam dubitabo, quin 


c4) Act, act in the Hving-present, 
Let the dead past bury its ‘dead. 
i LONGFELLOW. 


35* 


276 E. J.. KIEHL, 


iis vocabulis audacter utar tempore imperfecto , quorum praesens CICERO 
habet, vel casu accusativo aut secunda persona sicubi dativum ille, vel 
personam tertiam usurparit; quin etiam hic illic nec‘ tamen nisi rarissime , 
et ubi vitari non possit nisi ut omnino significare- liceat ea ipsa quae'` ve- 
lim, vel nova vocabula unum alterumve, modo ex analogia fiat, fingere 
non reformidabo, nec si vel sermoni Latino vim me facere clamitent male 
seduli, ultra commovetur, vel misera ista curat Hirrocuoes. Sunt qui- 
dem paucissima nec cuiquam ignota, in quibus hoc non valet, ego vero 
bene intelligentibus haec dicta velim, quibus, ut fertur, ne integris qui- 
dem verbis ad rem bene capiendam opus est. Nec desunt, qui ita sese 
et philologos et. Latii cultores fautoresque putent, si ne latum quidem 
unguem a veteribus, id est ab aurea aetate, nempe ab eius prosae scrip- 
toribus, id est a CıceronzE, néque eo integro, discesserint. Nam ceteri 
iam sordent: Lıvıus Patavinitatem olet, Carsar praepropere, his iudicibus, 
admirabiles suos commentarios scripsit, SALLUSTIUS @gyærcpioúçş venatur , 
Tacırus denique, immane facinus, ne aureis quidem istis scriptoribus 
annumerandus est. Huiusmodi antiquitatis amatores non is sum qui dam- 
nabo, sed felices tamen praedico, si bene cogitata recte significent in talibus 
sermonis angustiis, neque ipse interea in hisce quisquiliis otium perdam , 
memor eorum, quae summus mihi ADRIANUS DE LONGPÉRIER, cuius con- 
suetudine frui per brevissimum tempus idque numquam obliviscendum 
licuit, de istis Ciceronianis indignabundus: sed pro- qua est elegantia et 
humanitate leniter et. salse haud abnuenti significaverit, hos esse, qui 
nostras. litteras perdant. . 

Sed veniamus tandem ad ipsum argumentum huius orationis. Quae aptior 
erit, ut superiora iam indicant, quo magis et meam in vos voluntatem, et. 
facultatem si qua est dicendi, et exercitationem usumque Latini sermonis 
demonstret, deinde, quo magis significet, quid novus antecessor agendum 
mihi proposuerim, vel quanam in parte positam censeam: vim et usum 
philologiae; sic enim €t quae animus iubet faciam, et die solenni antiquam 
simul et iucundam sequar consuetudinem. Quae nunc: coniungere melius 
non valeo, quam dicturus de Litteris antiquis ad instituendam 
iuventutem retinendis. Vos autem, qua estis benevolentia et animi 
attentione, me dicentem audire velitis; faxim, ut utraque dignus fiam. 


ORATIO, is 277 


Informetis vobis animo medii aevi speciem, ut planum fiat, cuiuscumque 
generis, et humanitatis homines hanc terrarum partem tenuerint. Unum 
sufficiat: ne sanctissimus quidem reram gerendarum finis summos viros ab 
immani saepe crudelitate, et a barbarie retinuit, quam nescio utrum ri- 
dedam an deplorandam magis dicam. Sed eo res devénit, ut hoc com- 
pertum iam sit, vel pium iştum exercitum cum duce, qui magnum Christi 
sepulchrum liberarunt, ad rapinas, et vexationes, fraudes deinde .et caedes 
fere aeque fuisse propensos, atque ipsum Eius sanctissimum nomen, quem 
voluisse illam expeditionem vani testabantur, ab omnibus huius generis 
flagitiis alienissimum est. Crucigeros ceteri imitabantur. Qui BRUNEHILDIS 
et FREDEGUNDAE facinora legit, vel Burgundorum cum Vasconibus bella ci- 
vilia, iam Persarum despotae Napr, vel aboriginum in America septen- 
trionali detestandas crudelitates, et vix credibiles sese audire putabit. Mo- 
res autem ut feri, ita rudes erant. Ex quo Europaei tenent. Alhambram , 
ruinam minatur, et: quod barbari Romae facere omiserunt, fecere Barberini. 
Neque tantum in summa rerum idem conspicuum `est; singulorum mores 
testabantur hisce simillima. Elegantem nunc doctrinam affectare solent 
cultiores, quae in iucundissimo quoque. argumento versatur, nec nimis 
arduo paratur labore; et, magis splendent, prouti in hisce magis excellunt 
et humaniores dicuntur. Tunc autem non id gloriabantur, sed corporis 
robur, ut possent arma illius aevi ponderosissima tolerare , et exercitationes 
militares, nec si summos heroes poetae celebrant vel historici, omittere so- 
lent in ipsorum laudibus, si quando illi soli, ut celeberrimus ille Gono- 
FREDUS Lotharingiae dux, cum fera in sylvis congressi vicissent. Ut 
corporis vires favore splendebant, ita animi cultus contemnebatur, ac quid- 
quid litteras olebat, habebatur despectui, et invitis fatendüm tamen est, 
et moribus et doctrinae vel eorum, ad quos aea artes et litterae confugie- 
bant, permulta defuisse. 

In istiusmodi igitur aevo et lacrymabili barbarie vÌx credibile est, quan- 
tam vim interdum exercuerint litterae istae et reliquiae antiquitatis, si 
quando aliqua ipsarum pars innotuisset summis: ingeniis. Talis fuit, qui 
VırcrLro auctore Divinam illam Comoediam, sive Epicum carmen cecinit, 
quod etiamnunc merito gaudet honore, qui historiae bonam partem, et 
ingenii humani mirum ‘quantum probe intelligens, firmas sibi nec cito 


278 E. J. KIEHL, 


perituras informans accuratissimas imagines, vivido colore pinxit, de quo 
nemo non potest esse sollicitus, et vitam omnibus futuram, scelerato- 
rumque poenas et vitam beatorum, transitum porro a miseria in aeternam 
felicitatem ita proposuit, ut qui praesens cuncta vidisset, de quibus agit. 
Neque ingenia tantum immensae huius. et Aeschyleae magnitudinis. move- 
bantur reliquiis veterum: dulcis ille PETRARCA eas adamabat, ut nemo ma- 
gis; huic iuveni lacrymanti severus pater CIcEroNEM, huic VARRONEMO 
eripuit, et igne cremavit, quae post Perrarcam omnes etiamnunc frustra 
lugemus. Nec Lıvıus incassum scripserat. Hunc ut insanus ille CALIGULA 
iam olim damnarat, negligebant rudiores ad unum omnes, at ultimum 
Romanorum inflammavit, qui pristinam et Livianam illam Romam instau- 
- raturus, urbi et orbi admirandum sese et initia melioris aevi, eorumdem 
ruinam mox deplorandam praebuit. Sed pauca haec fuere, nec satis con- 
iuncta; hic illic erupit, qualia foedo eo dolosoque cineri essent supposita 
vestigia nobilissimi aevi, et quam longe cultus animi sub PERICLE et Av- 
custo, ante PHILoPormeNA saltem et Marorranum, somniantium illis Ger- 
manorum temporibus et depravatae Italiae praestiterit. Sed vi caruere, nec 
dudum satis valuerunt, ut perfringerent prementem barbariem. Require- 
batúr, ut omnia concurrerent, ut numerus hominum excellentium idoneus, 
promoturus doctrinas maximi momenti, simul įnstrumentis uti posset, qui- 
bus annitens cum ceteris etiam sat cito communicarent inventa sua. 
Neque haec semper defuerunt. Iamdudum serpserant meliora, et laetior 
lux subnascebatur ingeniis; deinde licuit, quo per tot saecula caruerat 
genus humanum, ut quidquid dictum, quidquid: scriptum esset, id incre- 
dibilem in modum et numerum facillime multiplicaretur et: in omnium 
manus perveniret, cuius laudis patria nostra, ut multarum , egregiam sibi 
partem vindicat. Barbari irrupere in eam sedem, ubi litterarum doctrina, 
sibi relicta nec cum rerum cognitione et intelligentia coniuncta, turpissimo 
senio sordebåt: tum ‘Musae Byzantium fugerunt, vel- potius tum demum 
iterum Musae fuere, postquam Byzantium evasissent, ut nympha demum 
perfracta papiliones nascuntur. Tota igitur Europa sparsi sunt, qui has 
litteras . probe intelligerent,. et avidissimọs invenere auditores , quorum se- 
veriores ad celsissimå argumėnta conversi, memorabilia istą certamina de 
religionibus 'excivere, quae hodiè eatenus saltem:referam, ut revocetur in 


G ata aAA aaa 


A a 


ORATIO. 279 


memoriam, quam splendida utrimque ingenia propugnaverint, quam nobili 


“turba sectatorum; deinde ut hoc etiam recordemur, finito certamine utrius- 


que partis et duces et milites omnibus nominibus multo excultiores fuisse 
quam antea. Elegantioribus contra DrsıperIus ille Erasmus annumerandus 
est, neque hi frustra vixere. Novum utrique ingenium, novam lucem, 
alteram quasi vitam orbi terrarum instillarunt, et invenere felicissima tem- 
pora, scilicet simul fere vis hominum in ipsam rerum naturam, eorumque 
notitia tum globi terrestris, tum reram quotidianarum mirifice augebatur 
simul cum ingenii cultu. Inde factum, ut iam nunc, tribus vel quatuor 
saeculis, hominum communio et societas non ad eundem modo cum anti- 
quitate gradum pervenerint, sed plurimis iisque gravissimis nominibus 
suprå illum emineant.. à 

Quod ipsum in causis est, cur iam nunc perinda sint mutata. Nos 
iam eo pervenimus, ut antiquitatem ubique fere superemus, et paucissima 
illa, quibus ea praestat etiamnunc, multis compensantur, quae nostrum 
aevum decorant.: A mediọ aevo litterae Graecae et Romanae, non solae 
quidem sed mazima ex parte, nos liberarunt et eripuere. Quod ipsi non 
valuissemus ut oriretur, inde matum est, litterae recentiores, quae nunc 
permulta iam tulere longe paratiora ad usum, et numero multo maiore, 
nec multo minore praestantia, quam illa antiqua sunt. Tam non deest, 
interdum, vel premit copia librorum, id est doctrinae omnium, unicuique 
statim paratae. Iam libertate, non nimia quidem, sed. quali contenti esse 
possumus , nobilissimus quisque uti potest. Cogitare, ergo esse iam licet, 
quin: immo modeste et humane eloqui quaelibet, neque excluduntur, quae 
a modestia et humanitate vel alienissima sunt. Inde natum, est, ut duae 
iam res nostris temporibus gravissime homines commoveant. Commode 
vivere vult unusquisque, et commode regi, vel ut apertius dicam, hoc iam 
requirunt, ut tum in vita quotidiana facultates suas amplificent, et sive 
ipsas adipiscantur divitias, sive ea, quorum causa diviteş esse voluerint ; 
deinde cupiunt, ut maius fiat ipsorum momentum in administranda repu- 
blica. Quin immo bona pars eo procedit, ut cultum animi non adeo quae- 


rat, quam rei domesticae florem, et ut leges sibimet constitui flagitet non 


adeo bonas quam suas. Sed criminandi, etiamsi vere fieret, nec locus 
nunc est neque causa. Id unum mihi datum volo, ut iam demonstrem 


280 ; E- J. FKRIBRHL, 


haec esse, de quibus aetas nostra sollicitatur, eamque id mirari et plau- 
dere, si quando celeritati hucusque incognita vel ipsi homines vel eorum 
verba saltem immensa spatia percurrant, vel si novis iisque praeclarissimis 
-inventis quotidie fere doctriħa nostra augetur, ut possint mercatura et arti- 
ficia, ut possit omnium primaria rerum intelligentia in ignotas. ante sibi 
regiones penetrare, et obscura hucusque argumenta leyi negotio perspicere. 
Vel hoc etiam, quod ad civitatum regimen pertinet, nostrates vehementer 
agitat, neque ii sumus, qui possimus quidquid hodiernum aliquem PaurRAA- 
TEN terreat, unice securi despicere; ad nos quoque pertinet, quod de mon- 
archia ceterisque imperii formis, quod de libertate sive nimia sive non 
sufñciente, de varia ratione, quibus suffragia ferenda, aut creandi magi- 
stratus, aut leges diiudicandae sint in'exculta quavis civitate agatur. Tene- 
mur autem in hisce eatenus, quoad ea, quae dixi, populos mirifice com- 
movent neque ullum nostrum patiuntur sui ignorantem, siquidem vult 
eodem cum aequalibus gressu procedere; nec si complures fortasse non satis 
ea discernant, eo argumento falsa esse evincentur. Languent igitur nunc, 
et sordent antiquae litterae, quin immo sensim deseruntur , relinquunturque 
paucissimis et in dies paucioribus. Cogimur: enim, quotquot has litteras 
diligimus, ut multi laboris exiguum saepe fructum percipiamus, et hoc 
quoque post nummos poni solet. Nec iure negari potest, animi cultùm , 
rem praestantissimam et dignissimam optimo quoque, hanc ipsam ob cau- 
sam cum turba, profanoque vulgo ċommunicari neque debere neque posse, 
eum saltem sublimiorem, de quo nunc agimus. Item verum est, hunc 
animi cultum etiam aliunde quam ex litteris hauriri posse, et ex recentio- 
ribus ut. ex antiquis; deinde ipsa rerum natura affatim praebet argumen- 
torum, quae osores nisi ignorantes fere non habent, et quibus vel leviter 
tenendis non sufficeret tantillum hoc vitae humanae spatium. Porro, si 
haec omnia ad studia privata, et elegantem ingeniorum oblectationem exi- 
genda sunt, non video, quid altera ars. alteri praestet. Quae omnia si 
negaremus, ut nunc candide fatemur, non possemus tamen hosce fluctus- 
effugere, qui invicta nunc vi splendidas olim nostras, et excelsas litteras 
deiiciunt, ut quidam et volunt et credunt, usque in oblivionis vorticem. 
Quis scit, an mox forte ipsis resurgendum sit? 

Omnia haec igitur ad normam hodiernam exegimus, et:id fassi sumus 


ORATIO. ; 281 


aliquatenus, litteras antiquas non utiles esse eo sensu; quo nunc fere in- 
telligunt, nec iam hodie neque ad opes singulorum agendas, neque 
ad civitatis regimen aut multitudinis cultum ingenii multum interesse , 
utrum in eadem civitate Latinae Graecaeque litterae floreant necne. 
Eant iam, quaerantque aliam quamvis disciplinam , quae tot tantaque 
concedens inveniatur; reperientur opinor permultae, quae neque prae- 
teritorum laude insigni utantur et etiamnunc demonstraturae suam sint 
praestantiam, quae tamen semet ipsas admirantes hunc candorem non 
imitabuntur. Nos igitur si quid retinendum censemus, si nobis quid 
abripi non patimur, eo magis audiendi sumus, quoniam nec denega- 
vimus quae iure poscebantur, possemusque, si luberet, iam nunc post 
vitam diutissimam neque ingloriam honeste perire, sive arenam, si quis 
id malit, iunioribus relinquere. Sed etiamnúñc supersunt vires, neque 
aliter concessimus quam si obtemperandum erit normae hodiernae, in 
quam ipsam accuratius nunc quidem non inquiremus, et cuius absque ullo 
dubio hanc’ saltem partem nọn observabimus si quae forte nil fuerit nisi 
praetereuntis diei opinio popularis. Non intermortuae sunt litterae nostrae , 
neque studium antiquitatis, quod magis apparere, et firmius evinci ne- 
quit , quam' si demonstremus , ‘hane disciplinam vel nùnc, post tot saecula 
et tantas rerum immutationes, locum suum in informandis ingeniis, et 
mente humana excolenda rite tueri, et. quidem sic, ut omnino relinqui 
nec dimitti queat. Is autem locus est in iuventute instituenda. Osten- 
dam, et usum esse litterarum' quam maximum, si seorsim spectamus , 
neque alias posse disciplinas in earum locum commode succedere, dicen- 
dumque erit de causis, quae has iuvenibus puerisque necessarias. efficiunt 
et fructibus inde petendis; adiungantur denique monita` quaedam de ratione 
qua ipsae hae litterae colendae sint. Pauca de singulis tradam: : 

Quod igitur id attinet, qualis antiquitatis sit usus, et quaenam egregia 
inde hauriri possint, non quid dicam requiro, sed fere nescio, quid reti- 
ceam, et Spartanorum exemplo haec fere ut nemini negata omitti possent. 
Quoniam vero, monentibus ipsis veteribus, homines saepe id quod volunt, 
credunt, multique autem non' libenter invalescere cernant hasce litteras , 
ideo carptim summa referam. Habemüs igitur in veterum scriptis dicendi 
scribendique elegantiam, saepe etiam rerum cognitionem eam, quae ex- 

36 - 


282 E. J. KIEHL, 


sistere fere non potest ab eo inde tempore, ex quo summa cognitionis 
nostrae ab eodem homine uno teńeri nequivit. Isti enim et dicere sole- 
bant coram auditoribus, et scribebant solis excultioribus, qui uni fere 
satis legebant; omnis deinde ipsorum cogitandi ratio ex colloquiorum potius 
mutabili varietate, quam ex severis et ideo saepe remotioribus studiis erat 
derivata. Eloquentia tum florebat, utpote potentissima , poeseos item hoc 
erat aevum, nec si quis in elegantioribus versaretur, ideo ut nunc aliena 
a severioribus ratione scribebat, quoniam utrumque , quod saltem ad scri- 
bendi artem pertinet, nondum adeo diversum esset et separatum. Desunt 
veteribus permulta, quibus nostri iam gaudent aequales, sed quae ha- 
buere, eorum longe maiorem partem coniungere firmiter et simul omnem 
cernere et proponere licuit, quam nobis. Summa igitur antiquitatis in- 
genia, AESCHYLUM dico, THUCYDIDEM et ÅRISTOPHANEM , PLATONEM deinde 
et ÅRISTOTELEM et DEMOSTHENEM , et de Latinis cum CICERONE CAESAREM 
Tacırumque si quis legat, multo propius ad universum ipsorum aevum 
accedet, et omnia huc spectantia complectetur, quam si nostri saeculi ali- 
quem scriptorem, qui permulta ea demum lege perspicere valeant, ut a 
ceteris prorsus aversi huc omnes converterint ingenii vires. Pulchris deinde 
formis olim magis fere studebant quam nunc solemus, et non pulchris 
tantum, sed etiam simplicioribus et quae facilius perspiciuntur, sic in 
tragoedia, sic in argumentando. Accedunt, quae gravissima fere sunt. 
Eos quos dixi, et reliquorum aliquos haud magno numero, e quibus Hez- 
RODOTUM et Sorpmocuem Horartiumque et Vıreruium et Livium honoris 
causa nomino, cuncti iam agnoscimus scriptores fuisse egregios, multisque 
nominibus quam maxime laudabiles: his suus est locus et honos apud ex- 
cultiorem quemlibet, neque horum scripta umquam prorsus negligentur. 
Mutabuntur sine dubio hominum opiniones, et prouti de religionibus, 
prouti de civitatibus regendis existimant, multos saepe recentiores alioquin 
egregios, at sibi adversantes damnabit unusquisque, aut viliores secum 
facientes nimium exztollet, sed nemo TuucyDIoI rerum cognitionem dene- 
gabit, aut summam Cıcreronr eloquentiam laetissimo ingenio coniunctam , 
nemo sustinebit Arscaytum dici abiectum , vel frigidum Ranarum Aviumque 
poetam, nemo facile Praront, aut Divo illi IuLro coronam detrahet. Cum 
autem omnes in laudandis hominibus consentiamus, fieri non potest, quin 


Popo E AE 


ORATIO. 283 


multa item accipiamus:et edoceamur ab isdem, quae porro efficiunt, ut 
nascatur opinionum inter plurimos similitudo et vinculum, sine quibus 
multo etiam diversioribus, quam nune fit, doctrinis et commentis distra- 
heremur. Si quando futurum est, quod semper vitari non poterit, ut 
desinant antiquorum placita vel ab ipsis, vel per eos qui inde decerpserint 
derivata magnum in humana societate locum obtinere, multum vereor ne 
inde turbae oriantur et discordiae`diversitatesque opinionum , quae vel nunc 
variae sunt, sed magna ex parte ab eadem origine pendent et ita aliqua- 
tenus consociantur. li deinde scriptores, quos modo nominavi, eiusmodi - 


sunt, ut legi mererentur, etiamsi cuncta istis contraria fuissent, ut nunc 


favent. Nos enim, quod non facile quis negabit, ubique fere veteribus 
praestamus quidem, sed illi et singuli, et Graeci saltem universi, pro 
viribus suis nobis longe plura effecere.  Comparet aliquis rudes istas et 
informes tum civitates, tum placita Solonei temporis cum PrerIcLIS aevo, 
cum ÅLEXANDRI acetate, et alterum mihi excitet populum,- cui tantillo tem- 
poris spatio tot tantaque genus humanum debuerit, si quidem, ut par 
est, de illis saltem profanis loquamur, et de religionibus, utpote ab argu- 
mento nostro alienis, verbum nullum faciamus. At ea, quae Graecorum 
nationi debemus, iis fere ipsis debentur, quorum de scriptis agimus, de- 
bentur sine dubio Demostaenr permulta, ut Romanorum beneficia CAESARI, 
etsi neuter potuerit id efficere, cui ante omnia operam dedit, nec minima 
pars ad ceteros recidit. Ea autem quae sunt? Immo vero unicae illae 
excultiorum civitatum consociationes, quarum ad nos pars memoratu digna 
pervenit, et satis ampla, ut inde potuerit posteriorum communio aliqua- 
tenus sustentari, deinde litterarum laus, quae pér tot saecula praestantis- 


-sima omnium scribendi exempla, neque etiamnunc contemnenda praebuit, 


et ipsi sérmones, variis nominibus egregii, per quos-multarum gentium 
consociatio dudum exstitit nêcdum omni ex parte est sublata, porro exempla 


, regendarum civitatum, humilia quidem ea et minime absoluta, si ad 


nostram normam modumque exiguntur, sed comparandae tamen, quin 

immo multis vel in Europa hodieque vigentibus anteponenda; deinde, si 

singulorum beneficia exquiramus, Graecis debetur, quod nulla umquam 

gens ex comparabili parte promovit, artium studium et initia iam magis 

quam dici potest pulchra, Romanis autem iuris praecepta, quae miramur 
36 * 


284 ` ` E, J. KIEHL, 


etiamnunc et quibus hodieque utimur. Omitto leviora; paucissima sunt, 
quae neque inde orta, neque ab istis aliquo nomine `adaucta sint. Ea 
igitur nosse et recte intelligere maximi momenti est, quae cum tot tan- 
tisque et tam variis argumentis cohaereant, quibus inde lux oriri, quorum- 
que intelligentia augeri et potest et solet. Nempe si hoc summa ingenia 
testata sunt, se simulatque novum quendam sermonem addidicissent, quasi 
novo oculo sibi instructos esse visos, de mullis id veřius esse potest, quam 
de iis, quae et formarum amplitudine, et quia dispersi per maxima olim 
spatia, et quoniam perduraverint in diutissimum aevum, et effectibus in 
ahimum humanum, et praeclarissimis scriptis, et innata pulchritudine, et 
ipsa vi in omnes omnino sermones- minus rudes qui etiamnunc usurpantur, 
nulli alteri neque cedunt et fere comparari nequeunt, qui si reduċi possent 
et cum gentibus communicari, mirum quantum utilitatis afferrent. 

At contendunt multi, et haec est ratio, qua una possunt adversus haec 
studia argumenta firmiora excitari, tantam iam esse copiam et amplitudi- 
nem doctrinae humanae, ut et a singulis teneri nequeat, et eius partes 
praecipuae, omissis ċeteris et reiectis, eligendae sint, ut aliqua demum. ex 
parte obviam eatur pruritui addiscendi quam plurima et quam diversissima, 
ut tandem minuatur ea vis, quae ingenia, iuvenilia praesertim, ipsa doc- 
trinae mole premens exstinguat. Quorum illud negari omnino neguit, neque 
hoc absonum est, sed videndum quid inde fluxerit et sequatur. Ne au- 
tem, interea, nimiam hanc nobis doctrinae copiam animo informemus, et 
vix sustentandam arbitremur, cui si bona pars addita fuerit, ut iam acces- 
sura est, non tolerabilis modo sed vel sic haud sufficiens erit habenda. 
Nempe haec vulgi fere, et ipsorum ignorantium sunt clamores, saepe 
negligendi, aut quo acerbius pungantur ea ratione oppugnandi qua dicam. 
Sunt, qui hoc saepissime ore gerant et ita agere etiam soleant, ut frustra 
sudare dicant et laborare optimum quemque in rebus sive inutilibus om- 
nino, sive parvi momenti, Tis iam concedendum est, graviter errasse eru- 
ditiores , sicubi illa magna ingenia nobiscum benigne communicare velint, 
quae demum, et quibus argumentis, sint ista maioris momenti et virtutis, 
quibus potius vitam nostram adhibere, et in quibus vires impendere de- 
beamus, nec facile excitabunt, nisi quae multo etiam plures reiicient quam 
nunc fastidiunt nostra. Sed ita res iam ad studia privata, et singulorum 


Pereri 


ORATIO. 285 


animi oblectationem reiiceretur, quibus ut non omnis vis detrahenda , sic 
multo ‘minus nimia permittenda sunt. Deinde si studia nobis nostra, et 
laborem adhibendum denegant, iniuste facerent, nisi omnibus simul cede- 
rent istis, qui etiamnunc fructus antiquitatis: exsistunt, vel quae ex istius 
imitatione fuerint formata, et bonam ingenii excolendi partem, ut hoc 


unum dicam , amittent. Hoc vero fieri tam absurdum est, ut vel cogitari 


non queat; hic igitur firma iam invenimus fundamenta simul studiorum 
nostrorum, et utilitatis certissima documenta. Haec autem omnia adesse 
non poterunt adversarii negare: id- contendunt ,. non tanta hinc nasci, ut 
his iuventutis institutio superstruatur, ut haec sint, quae tenellis primum 
animis, et mox efflorescentibus apte tradamus, ut possent rite formari et 
sic etiam e surculis arbores nasci. Videamus, quid rei sit. Quod autem 
ut fiat, accurate simul et perspicue dicendum est, quid velim. Aio, in 
nostra patria hanc iuventutem, unde-bonos cives, et culta ingenia exspec- 
tamu$, sine litteris et variorum sermonum notitia institui omnino non 
posse; iam magnam eorum partem, si numeros spectamus, immo vero 
excellentissimam forte, si. altiora quaerimus, antiquis his litteris esse im- 
buendam, quin undique erudiendam, haec autem esse vera, tum si uni- 
versé omnem animi cultum, tum si ea spectemus, in quibus singuli postea 
vitae ponent curricula, quin immo sine his litteris magnopere imminutum 
iri exspectationem, fore ut possent hoc in argumento unicuique quam 
aptissima contingere. Quae demonstrari fortasse brevi hoc unius horae 
spatio non poterunt, at possunt adumbrari, possunt fortasse verisimilia 
evinci iudice optimo quoque. Quod si factum fuerit, satis superque lu- 


cratus ero: 


Negavi igitur ullam esse in patria nostra institutionem, quae quidem id 
nomen meretur, et non magna ex parte constet e sermonum notitia. Vivimus 
in regione nobilissima quidem , et celeberrima felicissimaque , sed parva ea 
et quae nunc saltem genus humanum non ducit ad meliora, sed magnum 
sequitur illum tractum, quem ingressae sunt potentissimae nationes. Etiamsi 
vel plura nobis faverent, hoc negari iam neguit, et nostrum quidem esse 
locum in`humanitate promovenda, sed eum, pro exiguo nostro numero , 
neque primarium esse neque magnum. : Deinde etiamsi maior ille cetero- 
quin esse possit, obstat ipsius nostri sermonis ignoratio, qui addiscendi 


286 E. J. KIEHL, 


difficultatem praebet aliquam et difficultatis opinionem multo etiam maio- 
rem. Porro, quidquid faciamus, hoc fere certum est, extraneorum num- 
quam nisi paucissimos nostri sermonis notitiam sibi comparaturos. Sin 
igitur cum extraneis vivere cupimus, ut vivendum est, nobis ipsorum lin- 
guae addiscendae ‘sunt, et ita cum ipsis poterit communicari. Nos enim 
paucissimos et fere neglectos cingunt et premunt gentes tres potentissimae 
et in dies fere potentiores, et quidquid humanitatem cultumque ingenii 
promovet, id fere per eas gentes agitur, quáe nobis facile careant, quibus 
nos carere non possumus. Carebimus autem eo minus, quod hoc effece- 
runt nostri temporis praeclarissima inventa, ut ea fere omnia manerent, 
quibus magna imperia parvis praestant, dum propinquitatis commoda haud 
parum imminuta sint, dum spatiorum diversitas et remotior situs longe 
minus quam nuper affert impedimenti. Quae cum ita sunt, hoc fere con- 
tendere licebit, populum nostrum non posse amplius alicuius esse momenti , 
ni humaniores ad unum omnes sermones Anglicum, Gallicum, Germani- 
cum satis teneamus, neque hoc effici poterit, ut iam unicuique erit per- 
spicuum, nisi magnam partem institutionis sie habeamus comparatam, uti 
litterarum cognitione nitatur eique insistat. Hac demum utentes id pote- 
rant obtinere iuvenes nostri, quibus omnino opus est; ut scilicet nobis 
quoque innotescant nobiliora quaelibet, quae fiunt a gentibus quas exci- 
tavi, ut non possit in ulla doctrinae artiumve parte, vel inventorum quod- 
quam genus, vel nova placita, quae quidem memoratu digna sunt, vel 
opiniones validae multisque communes aut animi nostri attentionem fallere 
aut eorum causae prorsus a nobis ignorari. Iam enim ut solus, vel cum 
paucissimis, nemo humanior diu vivere commode potest; ut solae nec sin- 
gulorum familiae, neque parva necessariorum manus, vel unum oppidum 
etsi splendidissimum potest totum nostram animum continere eique suffi- 
cere, sic ne una quidem respublica; ne caeci fiamus et nil cernamus in 
posterum nisi proxima quaeque eaque confusa nec satis accurata, oculi 
etiam in remotiora convertendi sunt, eaque saepissime, diuque et amice 
contemplanda. j s 

E studio litterarum igitur proficiscatur institutionis pars et satis ampla, 
et maximi pretii, itemque durátura, quoad. licet de rebus humanis praesa- 
gire aliquid. Ila autem litterarum studia quomodo moderemur, vel qua- 


ORATIO. 287 


lem sequamur normam? Addiscantur sine dubio ei sermones, eorum serip- 
tores legentur aliqui, huiusque rei summam esse utilitatem et nemo dene- 
gabit, et ipse modo idem contendi. At pace dicam eorum, qui istas 
litteras docent et ita maximum in patriam nostram conferunt beneficium , 
dicam, id iterum rogo, his non nimium irascentibus, ipsas istas litteras 
sic fere doceri, ut magis a superficie rerum et specie proficiscentes singuli 
penetrent, quoad lubebit: lubet autem nimis multis ut haerentes in initiis 
severiora omittant; docentur, inquañ, ut magis hoc fiat, quam ut firma 
ponantur doctrinae fundamenta, nec facile fere- ac cito peritura. Si quis, 
exempli causa, candide inspiciat et sine ira vel studio: comparet libros istos 
et compendia, e quibus soleat notitia recentiorum ‘sermonum peti, cum 
iis, e quibus veterum scientia derivatur, non haec quidem omnibus numeris 
perfecta inveniet et absoluta, sed tamen prioribus fere ubique longe prae- 
stantiora, sive rerum intelligentiam et sermonis leges et origines bene 
perspectas , sive dicendi rationem et veram et facilem, neque nimis obscu- 
ram inquiramus; reperiet ubique, vel in sèquioribus, quantopere sit vete- 
rum sermonum studium, hucusque saltem, accuratius simul et severius. 
Scio quidem, hoc et imminutum esse discrimen, et in dies magis imminui, 
neque is sum, qui laudibus quid meritis detraham eorum, qui et in Ger- 
mania et alibi, qui praesertim in patria etiam nostra, eximii illius Tacos 
Grm vestigia splendidissime secuti, multa iam desudarunt, et plurima 
consecuti sunt egregia, et longe plura etiam assecuturos sese sperant. At 
obtinebunt, opinor, doctis longe plura quam cunctis, et si quid illi in uno 
sermone sibi comparaverint, ideo saepe a rèliquis distrahuntur, dum nostra 
. studia, circa communem fontem versantia, nullam queant illustrare partem 
nisi ita, ut aliquot tamen inde radii et in cetèras cadant. Hoc igitur 
contendo, a numero et parte longe maiore et hominum et librorum anti- 
quos sermones docentium hos sermones multo accuratius et magis intrin- 
secus exponi, quam doceantur recentiores ab eiusmodi parte sive numero 
omnino comparabili. Id autem si verum est, sequetur, quod dolendum 
facilius quam negandum quis evincet, in institutione iuventutis Neerlan- 
dicae hodiernae litteras antiquas studia praebere severiora, et ideo partem 
obtinere digniorem verioremque quam recentiores, etiamsi. concedatur quod 
nimium esset, scilicet antiquis ideo tantum nos uti ut aditum ad recentes 


288 E.. J. KIEHL, 


habeamus. Veram hucusque sermonis alicuius intelligentiam non facile 
obtinebunt nisi paucissimi, aut obtinebunt per studia sermonum Latini 
Graecique, eorumque indole probe perspecta. 

Ast hunc sibi laborem imponere , ad hunc finem penetrare item non 
poterunt nisi parvo numero, iam mihi obiectum iri probe intelligo. Sed 
loquor de ipsis his paucis. Eos dico, quos sive- honestiore lòco-natos sive 
per felix ingenium ex inferioribus emergentes ideo iam instituimus, ut et 
vitam silentio ne transigant, veluti pecora, et tales fiant, quibus possint 
res alicuius momenti probe permitti, quibus possit, si singulas artes spec- 
temus, iam de aegro morti eripiendo, vel de rèpellendis potentium iniuriis , 
ut ceteřa vel gravissima taceam, iudicium esse. In quibus item erunt, 
qui nostram fallent exspectationem, sed annuente Deo Optimo Maximo non 
omnium ingenia obdormiscent neque peribunt, nec summa nos rerum deci- 
piet. Hos igitur satis superque vel sic multos, iuventutem mox academi- 
cam intelligo, cultissimorum nunc prolem, quam utinam mox videamus 
multo etiam cultiorem. Hanc igitur quatenus non quotidiana unice curabit, 
et cogitahit etiam digniora quam ut pecunias sibi, et externa commoda 
paret, eos omnes quos cognoscendi aliquis ardor, et sitis quam dicunt 
doctrinae exercet, hos volo, eos dico nisi per litteras non posse, nisi per 
litteras antiquas vere non posse hanc obtinere, sine-qua sordet vita hu- 
mana et langust, rerum intelligentiam. 

Tam autem hae litterae quomodo sunt colendae, ut sincerus inde animi 
cultus, et doctrina non inutilis oriatur? Eritne desudandum in`vocabùlo- 
rum dudum mortuorum formis, et num hóe generi humano: proderit, 
Maccıvsne PrAurTus dicendus sit, an M. Accus, et fueritne MELETUS 
nomen illius, an MeLrTus, qui Socratem accusavit? Ita enim iam solent 
acerbe ratiocinari et invidiose, obliti fere nulli -omnino disciplinae noh posse 
eiusdem generis minutiora obiici, et non hoc nos contendėre , sed id, pro- 
desse humanioribus, ut Socratem Praurumve cognoscant, Nempe his etiam 
est modus in rebus, et certi fines, quos ultro citrove rectum non invenie- 
tur. Accuratam volumus doctrinam, neque illa potest minutiora omittere , 
sed non ideo ad wzgołoyíæv recidamus. Qua de re arbitrium esse non 
poterit nisi singulorum in singùlis argumentis, et unusquisque pro ingenio 
suo eliget quae sibi placebunt.: Id tantummodo probe teneamus, nihil pror- 


ORATIO. 289 


sus esse omnino reiiciendum; loco cedant dignioribus leviora, at eundem 
infra resumant neque undique excludantur; quidquid enim edocetur mens 
nostra, id lucro ducendum est, et usum poterit habere suum. His igitur 
de quisquiliis iam missis, ad graviora transeamus. Et sic fere a permultis 
intelligitur quaestio, ut id agi dicant, utrum res. potius an verba sint cum 
adolescentulis communicanda. Quae ex parte otiosa sunt, neque ab ipso 
multum absurdo remota, ham verba nisi aliquid significantia quid. demum 
sunt, et ipsae res. quomodo nisi verbis tradantur non capio. At id vo- 
lunt, utrum in formis grammaticis, an in cognoscenda antiquarum gentium 
vita et moribus laborem simus rectius posituri, et utrum Borckmrum nobis 
potius, an RumNKENIUM, tamquam absolutum philologum: mente informe- 
mus. Quibus audacter respondendum est, utrumque esse agendum, et 
. BENTLEI exemplo tam id tenendum esse, quanam ratione Iambici versus 
pangantur et formae nascantur vocabulorum , quam Arsorus quis fuerit, 
et' qualibus nummis usi fuerint Siculi. Utrumque igitur agendum est, et 
ita coniungendum , ut in sermone docendo ipsae sermonis leges primas/ob- 
tineant, neque omittatur, ut ex antiquitatis cognitione mọribusque veterum 
quam plurima illustrentur. Ea autem quorsum extendenda sunt, non ab 
rei ipsius indole sive postulatis, sed ab ipsa’ singulorum: doctorum scientia, 
pendent et inde sunt delineanda describendaque, quae ut ostendamus quam 
sint et simplicia et vera, monere sufficiet, hic item doctissimum quemque 
optime ` esse docturum et facillime penetraturum- vel ad intricatiora; non 
enim tantum, quo quid suapte natura facilius, eo melius a discipulis tene- - 
bitur, sed etiam, quo accuratius illud intelliget, quoque magis perspicue 
interpretabitur iste, qui eos docet. Ita si quis vel aridam quandam , ut 
aiunt, grammatices normam probe intellectam recte, proponat, et melius 
infigetur animis auditorùm et utilior erit saepissime, quam si vel praecla- 
rissimum aliquid inyentum , sibi non perspectum, stupentibus auditoribus 
ipse stupens exponat aliquis, cuius rei talis cognitio neque etiam nisi ipsis 
stupentibus poterit esse stupenda. ý 

Sed aliud quid obiicitur e graviorum genere, quo nune et utuntur multi 
et abutuntur, quod partim esse verum solet haud satis aeque denegari , 
cuius rei nihil esse falsum non sustinebunt nisi qui quidquid. ` Non ‘scholae 
nos iam'aiunt, sed vitae, et-discere et doceri, neque ad vitam esse litteris 

37 


290 E. J. KIEHL, 


nostris opus. Neque est sine dubio. Non opus est ut si quis faber ligna- 
rius futurus est, aut aerarius forte, si quis agrum colere cupit aut negotia 
facere, si quis sive rerum naturae partem aliquam, vel machinarum istas 
moles et miracula nostrae aetatis curabit aliquando, non opus est neque 
hisce neque ullis litteris, eatenus saltem, quoad eius de quo dicimus nil 
refert humanioribus annumerari. Neque hoc externa tantum spectat, sed 
vel istiusmodi homines fidenter aio melius, et liberius, quin immo latius 
etiam esse circumspecturos intellecturosque res humanas , si cognorint litteras 
recentiores ita, ut ipsis commode utantur; quod sine veterum sermonum 
fundamento fieri vix posse supra ostendi. Penetrat litterarum vis in ipsum 
animum, et quidquid boni legeris, quaelibet dicendi, sive agendi cogi- 
tandive ratio, quam bene tibi perspectam probaris, tibi etiam in poste- 
rum, teque sectantibus non peribit, dummodo in te bonae frugis aliquid 
erit. Hoc autem si puer, deinde adolescentulus non didicerjs, quando 
disces? Cum scilicet ipsa te vita, eiusque sivè ardua sive iucunda vel 
premunt vel alliciunt, exspectarine, et saepe vel fierine potest, te nova. 
studia incepturaum sive rerum quas ipse cernas, sive earum, quas libri 
tradunt? : 

Hoc autem non est, quo in argumento haec studia praeclarissime ful- 
gent. Hoc volo, paucissima esse in vita tanti simul momenti et adeo 
lubrica, quam illa selectio vitae futurae, quae tamen omnibus fere incum- 
bit, et solet incumbere in pueritia. Ea vero quot quantisque periculis 
cingitur? Omitto, si argumenta a pueri ingenio aliena, si rei familiaris 
administrandae ratio, si corporis animive defectus quidam adsint graviores, 
si per vim aliquid, aut errorem manifestum agatur. Id intelligo, si ambo 
sint parentes et in vivis, et ingenio non ita debiles, si benevolus uter- 
que, si non obtusus sit quod- ad ingenium puerile cognoscendum attinet , 
si res ea, qua par est, prudentia agatur, si ipse denique puer et bene 
moratus sit neque ingenio infelix vel fallaci. quadam scintilla occaecatus,” 
qùae cuncta ut in unym concurrunt apud multos, ita certissimum est 
et flebile, nimium multos pluribus ex hisce caruisse. Tam etiamsi vel 
haec utilissima conveniant, fieri vix potest, quin vel sic aut nimis mul- 
tum aut forte non satis tribuatur vel praeiudičatae cuidam alterius pa- 
rentis opinioni, vel alterius votis saepe minus liberalibus, ut pater verbi 


ORATIO. 291 


causa socium sibi, vel successorem filium ante’ omnia cogitet, ma- 
terve sacro destinet ministerio non satis aptum, quem debuissent prae 
ceteris cogitare ut felicem, si possint, ei generi admoveant, quod ipsi po- 
terit placere. Deinde, si vel optimi parentes ipsos filios et interrogent et 
multo demum labore assecuti sint difficillimum illud, quid tandem ipse 
cupiat puer, quod solent conari quam plurimi at paucissimis tantum con- 
tingit, occurrit sexcenties, ut hoc vel fieri omnino propter singulorum 
vivendi rationem non possit, vel ob pueri inscientiam ipsi non sit profu- 
turum. At tempus urget, necesse est, puer ut instituatur ea ratione, quae ` 
aptum reddat ad artem in qua habitaturus est, neque ipsum aequales an- 
tecedant. Sic igitur multi coguntur, ut partim nescii quid agant, sero 
partim, ut iam non possint e quibusdam argumentis eligere, partim vero 
immature ob mentem puerorum nondum satis excultam , consilium capiant, 
- unde pendebit vita omnis futura. Sapientissima omnium est ratio, eosque 
felices praedico quibus per optimos parentes illud contigerit, ut secernantur 
pedetentim et segregentur data quavis opportunitate ea quae omnino erunt 
reiicienda, ut reliquis omnibus, quoad fieri potuerit, mens adolescentuli 
informetur apteturque, ut deinde ne una quidem hora citius, quam om- 
nino est necessarium, puer ipse dudum praeparatus quam liberrime eligat, 
et e quam plurimis reliquorum. Hoc et ipsum prodest, et convenit uni- 
verso ingenii progressui, ab simplicissimis et maxime universis ad singula 
semper intricatiora tendentis, et fere vitat incommoda inde nascentia, quod 
electurus sibi aliquis artem disciplinamve quamlibet necessario addiscendi. 
tempore iam careat. Haec autem ratio informandi animi ita, ut maneat 
ille quam diutissime compluribus satis idoneus, unde tandem haurienda 
est,. nisi ex universa ea rerum notitia, quam litterae praebent? Cetera 
enim vitae quotidianae, quae eodem ducant, ea nunc non moramur de, 
studiis et institutione agentes, neque ab ullo commode poterunt argu- 
mento abesse. Ut autem redeat oratio, unde deflexerit, si litterae haec 
omnibus praebent, in aprico est, multo magis idem valere de litterarum 
antiquarum effectu in eos, qui vitam sibi academicam elegerint, quos 
praesertim, et fere solos, spectandos nobis sumpsimus. Sunt, quidem 
disciplinae, quae ipsis non apte quidem, at aliqua tamen ex parte careant , 
neque hoc negabo, eum, qui corpus humanum est remediis sustenturus, 
i 37* 


. Da 
292 E. J KIEHL, 


vel eum, qui ArcmmeDis sibi et Eucrınrs exemplum sequendum ceperit, 
his litteris, ad ipsam suam artem a ceteris: prorsus segregatam, si tantum 
separari recte potuerit, et antiquitate non indigere. Eximantur igitur hae 
disciplinae earumque sectatores, sèd non antequam ipsas illas artes immu- ` 
tabili voluntate sibi delegerint: retinebimus contra omni vi eosdem, donec 
compertum iam sit, quam vitae usum et rationem sibi proposuerint. Deinde 
hoc etiam cavendum est, quod fieri interdum solet, labọrem his litteris 
adhibendum fastidiri a quibusdam, non quia litterarius,: sed quia labor 
est; his igitur fides non est habenda: antequam alium sibi quemnam , et 
digniorem ,‘ neque ‘nimis facilem laborem delegerint in reiecti nostri studii 
locum. -An igitur hoc optabile, ut et homines semper, et teneri imprimis 
pueri. laborent? Ita vero est, auditores, dummodo ne hic quoque -obli- 
viscamur, quae solent de noxia . quaque re nimia pervulgari. Ipse enim 
ille est labor, qui animum informabit et expoliet unumquemque, per quem 
fere unum- revera lucramur aliquid, quod non ad'ipsam materiem pertinet, 
is demum: of noloðoiv utv névræ täyá® oć Şo. His igitur excep- 
tis, iam id aio saluberrimum esse omnibus his, qui curriculum:academicum 
sunt, mox ingressuri, ut serventur retineanturque magna ex parte studia 
haec antiquitatis; et` iis omnino, qui historicas ut ita dicam, sive morum 
disciplinas exercebunt , qui sacris fungentur ministeriis , aut in iure dicundo, 
vel ea, de qua dicimus,- iuventute instituenda versabuntur; hi omnino, 
ut etiamnunc fit et frustra oppugnatur, aliter nisi litteris antiquis exerci- 
tari in dulci iuventa- non possunt, et diu erit antequam potuerint. 

Haec igitur si evicero, iam facillimum est, ut hisce, de quibus postremo 
dixi, ad ` munus etiam futurum omnino necessaria esse haec studia osten- 
dam unicuique. Nempe eo-iam pervenimus, ut universe de tribus disci- 
plinis, quas nuncupavi, non facile adversabitur nisi unus et- alter, ipse ut 
multum vereor antiquitatis haud: nimium peritus.: Singula autem et mi- 
nutiora tum ab. hoc loco et hac, hora fere aliena sunt, nec facile compo- 
nentur. Concedamus verbi causa illud, Graeca iurisconsultis, theologis 
Romana non esse eiusdem momenti atque altera, at haec: neque facile 
neque utiliter separabuntur,: et vos tandem o queruli nonne permulta 
agitis alia minime necessaria -et inutilia fortasse, nec succurrunt querelae 
nisi cum excultior frustra animus lucro datur? 


A 


æ 
ORATIO. 293 


,Afferunt autem, quicumque his litteris adversantes de semet ipsis aliisque 
multis solliciti, at perperam securi de loùge pluribus, omnibus hucusque 
allatis necdum obtemperant, duo esse vel immo tria, quae apte et Latio 
et Graeciae succedant, Instituendi sunt pueri, inquiunt, studiis physicis, 
nostri porro sermonis, ipsarum deinde, quas modo laudavi, recentiorum 
litterärum. Quod sine’dubio verum est: fieri si poterit, et hodiernis in- 
super addi, id ut qui maxime probabo. Miror enim et quamvis hospes 
magnopere amò disciplinas istas: physicas, quibus iure gloriatur nostruni 
aevum; sermonem patrium diligo, tamquam unicum eum,- quo possimus 
vel exercitatissimi cogitata nostra recte tradere et nobiscum invicem vera 
nec distorta fucataque communicare; de litteris recentioribus, sine quibus 
torpebit haec patria nosque ipsi, verbum ut amplius addam supervacaneum 
esset. - Verum ut his iuventutis selectae, et fere academicae futurae insti- 
tutio superstruatur, iuxta cum invitissimis repugnabo. Si velint homines 
nostri, ut rerum naturam’ anquirentes disciplinas promoveant, summas 
effundere pecuniae intolerabiles et quae cogitari vix queant, si velit indoles 
humana mutari, et pueri hisce libenter operam impendere et intelligere 
ipsa, simulatque a fallaci et brevissimi temporis oblectamento in severa et 
ideo vera studia pergunt, non “obsto, sed cur‘ resistam, haec satis iam 
produnt. Si id queruntur aequales, sermonem patrium non satis in vulgus 
nosci, assehntientem habebunt, etsi quam maxime nollem, sed id in prima 
pueritiae tempora reiiciendum est, et inde quod maturiorem exerceat iuven- 
tutem peti nequit, nisi recidamus in id, de quo statim dicam. Recen- 
tiores deinde litterae doceantur , sed ad usum quotidianum , ingenium autem 
sermonum eorumque et originem et casus ąnquirere, id aut studiis elegan- 
tiorum quorundam privatorum relinquendum est, aut paucissimis istis, 
quos amor dirus intelligėndi ipsa haec vel invitos fere cogit, ut hisce in- 
cumbant. Solet autem iam in studio tum nostfi sermonis tum- extraneo- 
rum id fere peccari, ut deficiente in necessariis materia, quam scilicet 
iuvenes fere adulti doceantur, intrinsecus penetrent doctores, et quidquid 
remotius ipsis placuerit, idem discipulis tradant. Huic igitur malo obviam 
eundum est. Concedo facillime, ut his praesertim temporibus multi con- 
temnant ALEXANDRUM et CAESAREM, bella Peloponnesiacum Punicumque, 
Partheńona cum Colosseo, Athenas et Romam, ne Acamemyona HercU- 


®. 


e 
294 ER E. J.-KIEHL, 


LEMVve dicam, sed XENOPHONTEM, verbi causa, quam GonsaLvum Cordu- 
bensem- maioris esse momenti nisi Italis et Hispanis contendo , et fateor, ex 
mea opinione Homrro magis tribuendum esse ab humanioribus, quam 
SIEGFRIDUM et CHRIEMHILDAM, vel qualem ili sibi informarunt scilicet 
CaroLum MaenuĮm, eoque non magis fabulosum Britanniae regem ARTHU- 
REM. Quibus VırerLIus sordet, et Sopmoctes, ii ingeniosissimum quem- 
que e recentioribus scriptorem deligant, sed misere coarguentur, si frag- 
mentum aliquod medii aevi teñebris ereptum eo solum nomine antiquis 
anteponant. Equidem me ab Athenarum republica in aliam vel minus 
elegantem avocari facillime patiar, modo in maiorem et severiorem, neque 
a Romanorum imperio in minus amplum decedere recusabo, dummodo 
elegantius sit, et aequiores ibi leges inveniam; ad Longobardos autem 
suos et Gothos et Vandalos non nisi invitissimum trahent illi optimum 
quemque. Vivendum laborandumque est, hoc satis superque iam et concessi 
et ipse contendi, in ipsis his temporibus, utpote nunc praesentibus; at si 
ad praeteritorum scientiam erit recurrendum, haec nostra antiquitas prae- 
teriti temporis longe praestantissima continet. 

Est etiam aliud quid e celsissimis, quo splendemus et: gloriamur , sed 
id ipsum adeo praeclarum, ut nec sine omni invidia dici fere possit, nec 
possimus nisi paucissimi nostrum longe excellentissimi hanc laudem tueri. 
Exsultans videmus saeculum nostrum ,.quod inventorum copia, et humani- 
tatis latissima diffusione, et libertatis favore, et pacis etiam nuperrime 
beneficiis, et bellis iam gravissimis magnificentissime gestis, et gentium 
consociationibus, miraculis monumentorum, et artium laetissimo flore et 
nunc quam maxime conspicuo condecoratur. Sed haec omnia num quid 
afferunt, ut veram virtutem, animique praestantiam et cum innocentia 
dignitatem retineamus? Afferunt sane quam plurima, et ad ultimam fere 
plebem usque iam exagitantur facinora quaevis, dum animi vitia sic aggre- 
diamur efficacissime, ut probe vivere uniuscuiusque interesse curemus. 
Dum autem gravia haec sint adminicula, et prorsus non spernenda, ipsum 
rerum cardinem et id quod caput est neque tangunt neque curant, Anno- 
tabo brevissime, quod in omnium sive ore iam erit, sive animo. Nae ista 
humanitas- latissime sparsa non prohibuit, eheu, quo minus solio exturba- 
retur vicinae alicuius nationis rex generosissimus, non prohibuit, quo mi- 


$. 


ORATIO. 295 


ius per aliquot menses ultima barbaries huic orbis terraram parti immi- 
nuerit, non prohibuit, quo minus admirabiliter, fateor, poteńtissimam 
regeret civitatem ille ipse, qui quomodo ea potitus sit non dicere praestat 
praeterquam sic, neminem posse, cui virtus in pectore integra manet, eam 
agendi rationem non omnino damnare. At quorsum haec spectant? ïd 
ostendunt , auditores , non posse neque inventorum laudem , aut physicas disci- 
plinas quamvis et egregias et late patentes , vel civitatis prudentissimum regi- 
men, libertatem denique amplam , a tempëřatissima inde ad immodicam illam 
et effrenatam , semper impedire , quo minus vel tyrannis derepente oriatur , vel 
pessimis artibus triumphetur. Quod per nostras litteras prohiberi posse ineptus 
essem si contenderem. At in eiusmodi calamitate , rerumque subversione hae~ 
praebent, quo refugias, hae quo recrees animum et sustineas, hae continent , 
quibus pectus nutrias , ut si vel quidquid illabatur, impavidum tamen ut inno- 
centem feriant ruinae. Nemo qui quidem recte et cogitet et sentiat, non 
meliorem sese intellecturus est cum retractaverit, quae PerrcLes egerit et 
EPAMINONDAS et PHILOPOEMEN, quaenam TELEUTIAS ÅGESILAI frater, aut 
numquam ille satis laudandus Syracusanus HzermocraTES; nemo nisi admi- 
rabundus Licni SroLonis, aut Fasi RuLLIANI veri istius MAxmIi, 
Rurtuve Ruri vestigia premet, quibus indubitanter addo viram hunc sine 
exemplo praeclarum, Iurrum Carsarem. Adiiciam paucissimos, ne antiqua 
unice mirari videar, et subit animum memoria Iomannıs HAMPDEN, subit 
Annar RosertI Turcor, quos qui suspiciet. et imitabitur, qui tales sibi 
ex historiae studio fructus comparaverit, vèl miserrimus tamen aliquantisper 
beatus erit et in ipsis etiam vinculis liber. Ultimos reservavi, quos in 
primis voluissem, duos nostrates, duos, quibus vix credibile quantum 
debemus seri posteri etiamnunc omnes,. GurLreLMos primum et tertium , 
principes ÅRAUSIACOS. ar A 
Contrahenda sunt, quae hucusque adduximus. Ostendimus, temporibus 
-e medii aevi barbarie nuper emergentibus magnam fuisse et salutarem 
antiquarum litterarum vim in genus humanum, sed nune aliter iam cogi- 
tari, neque a litteris eundem atque olim locum teneri; quae tamen mi- 
nime reiicienda sunt, quandoquidem suam sibi laudem in edocenda iu- 
ventute vindicant, quoniam et ipsae maximam habent utilitatem animo 
informando, tum suamet ipsarum virtute, tum quia in earum ordinem aliae 


PA ; d 
? > 
296 E.J) KUTEHD, 


succedere disciplinae nequeunt; nempė litteras esse, e quibus institutioni 
iuventutis ex magna parte fundamenta sint substruenda , et utrasque magni 
pretii, sed tales antiġuas, ut iis recentiorum studium neeessario innitatur , 
qua institutione fruetur numerus haud quidem ita magnus, nec: quod dole- 
mus omnes utiliter, sed multi tamen et praestantissimus quisque; id osten- 
dimus neque summa tantum levi brachio esse decerpenda, nec tamen reci- 
dendum et nugandum in minutioribus, sed et haec, et quomodo rerum 
notitia, quam aiunt, cum verbōrum explicatione iungatur, ab-argumenti 
natura minus pendere quam a singulis doctoribus, quos igitur quam eru- 
ditissimos optamus. Accessit, quod haec studia dixerimus non tantum- 
„modo id quoque efficere, ut nisi ad ipsa opificia, vel opificibus tamen nisi 
plane barbaris usum aliquem afferant, sed id prae ceteris, ut possit vere 
institui et sapienter educari pueritia iuventusque nostra, ut et sat cito, et 
sat bene possit vitam inflectere quaquaversus, quod si ad academiam faciat, 
et ad ea saltem studia, quae historicoram nomine a physicis modo segre- 
gavi, ab iisdem hisce- litteris porro ducentur, ut bene intelligant, quae 
intelligenda mox aliis tradent, vel quorum auctoritate per vitam sunt usuri. 
Adieci, non nimium esse dolendum, si quis. forte fortuna frustulam doc- 
trinae aliquam acceperit supervacaneam, nec si et aequi simus et cogite- , 
mus superiora, negare nos posse, haec saltem munera et officia antiquitatis 
studio indigere. Adumbravimus porro, licet valde dubitanter et ipsa san- 
ctissima luce fere occaecati, in quo argumento litterarum studium paene 
absque aemulo splendet; et quantum per debiles hosce mortalium animos 
liceat, puris fulget radiis, sed id e longinquo magis admirari quam prae- 
sentibus cernere nobis datum est. Redarguimus verbo, denique, et horum 
opinionem, qui physicis institutionem disciplinis sustentari posse putantur, 
et eorum, qui vel ex recçntioribus sermonibus, vel e patriae etiam linguae 
studio saepe nimis erudito et a primario fine averso materiem quaerunt , qua 
per integrum fere quinquennium , tantum enim vitae spatium agitur, vel ut 
tacite postulant audacissimorum quorundam placita: per solidum decennium 
alant ingenia iuvenum. Quod fiet aliquando forsitan , etsi neque id spero neque 
multum inde utilitatis. praesagio, sed dum recte cernimus , numquam sic fiet , 
ut praeclarae istae antiquitatis reliquiae non prae vigentibus praesentibusque - 
deserantur, sed prae barbaris quibusdam ruderibus et medii aevi cadavere. 


7 


ORATIO. 297 


Superest, ut aliquatenus exponam, qualem ipse non ideo-docendi nor- 
mam mihi proposueriní firmam et immutabilem, eam enim anni docent, 
et longinqua consuetudo, et experientia comes itineris et magistra, et 
studiosae iuventutis utilitas, praeclarissimus finis, et ex oculis numquam 
amittendus; non igitur istiusmodi normam mihi iam informavi, sed imagi- 
'nem speċiemve institutionis, sed id, quod coniungere et pervelim et conari 
non desing id vobis aperiam, ut satisfaciam cunctis iis, quae in huius 
orationis exordio posui, ut scilicet tantilla hac quae inest facundia et Latini 
sermonis : exercitatione, et mei ipsius specimen aliquod darem et rationis , 
qua litteras antiquas mihi iam permissas in illustri hac schola sim docturus 
antecessor nuperrime creatus, ut sic libenter obtemperem laudabili maio- 
rum consuetudini, et hodieque retentae. Id iam quaerent nonnulli for- 
tassis vel sperabunt aut nolent alterutrum, hoc scilicet, utrum et ipse in 
explicanda- antiquitate in vocabulorum potius formis sim haesiturus, et 
haecce minuta propositurus quam accùratissime, an exspatiari in quamlibet 
partem conatus id periculi vitandum habiturus sim, ne ipsius itineris 
finem ex oculis amittam. Et utramque faciendum, quod ipsum iani satis 
arduum ceo fit difficilius, quia munus et amplissimum et latissime patens 
mihi impositum sit, cui omni recte sufficere nec quisquam potest neque 
ego ad id valeo. Sed missis iis, quae imperfecta diu, vereor, remane- 
bunt, id tamen, quod efficere annitar, breviter explicare licebit. Affirmant 
igitur quam plurimi neque ego denegabò, antiquitatis fere vitam, et mores, 
verbo dicam omnem ambitum esse indagandum, ut inde nascatur , -quod 
discipulis cum fructu tradamus. Habet hoc, fateor, utilitatem fortasse 
aliquam, et maximam suavitatem; dulcissimum est, parvo spatio quasi 
conclusas cernere res humanas fere omnes, quae certa quadam aetate , 
eaque splendidissima, ad civitatum coniunctionem , populorumque indolem 
et quam vitam ipsam dixerunt pertinuere: nil novi iucundius, quam cum 
PERICLE quasi rempublicam administrare, vel Carsarıs vestigiis innixum 
distribuere legiones; quid est quod mentem magis et acuit et extollit, 
quam si CIcERoNEM sequimur, dum ad vivum resecat turpissima vitia 
imperii Romanorum in miseris provinciis, et regiminis mala stupemus dum 
oratorem admiramur, neque excelsiora sunt multa, quam indagare, quo- 
‘modo ante nostrum saeculum de imperio orbis terrarum, tum ut videbatur 

i 38 


298 E. J. KIEHL, 


multo quam. nunc angustioris, letali amplexu contenderint potentissimae 
civitates, quinam bello Punico classes perdiderint, et antiquitatis istas 
Syracusas, ubi Atheniensium in omne aevùm miserabile imperium , eheu , 
ingenti ruina collapsum est. Haec autem nos philologos,* et verborum 
unice sectatores; grammaticosque abiicere perhibent invidi quidam sive 
rerum haud satis gnari, quibus tamen fidem non denegavit imprudens. 
forsitan unus et alter, per quem latius serpat perversa opinio. Nec tamen 
me ipsum magnopere disturbant istiusmodi querelae ; sciunt enim et probe 
tenent, si qui me cognorint, istis me realibus nimium fortasse temporis 
et studii iam insumpsisse.. At. nos: neque iurisconsulti sumus, ut de du- 
odecim tabulis, vel de Iusrınrano commode agamus, neque archaeologi, 
ut de gemmis, et vestimentis veterum, deque eorum conćlavibus vehicu- 
lisque simus iusto magis solliciti, aut moderamur rempublicam, quae 
peius castigari nequit, quam si philosophis regenda tradatur : abstinendum 
est a re militari, ne Phormiones fiamus, neque argentariorum more tem- 
pus terendum in expoliendis aliquot denariolis, qui veteris ex orbis interitu 
superfuere; grammatici sumus, et tradimus grammaticam. At qualem, 
cuiusque- generis? Verbo absolvam, utriusque sermonis, qui adhuc orbi 
terrarum imperitavit, sermonis divitissimi , pulcherrimi et maxime absoluti 
quem humanis umquam usibus inserviisse hovimus, et alterius eius, cuius 
iugum, olim intermortui, nunc demum dubitanter exuimus aequalium e 
nostratibus audaciores. Eam vero rerum intelligentiam, si quid boni inerit, 
harumque opinionum partem satis magnam Cogero me debere, non tan- 
tum non diffiteor, quin immo glorior et praedico, dummodo eius laudis, 
quod ipse omnium primus moniturus esset, pars aliqua et satis ampla 
recidat in egregii huius viri iam amicos, eiusque, ut mei, duces et ma- 
gistros, in BAKIUM, GERLIUMqUe et PreErLKAMPIUM, summos viros, deinde 
in heroes istos remotioris aevi, in CAsausonum et BentLrIUM, in Hem- - 
STERHUSIUM et VALCKENAERIUM nostrates, et summum illum GRONOVIUM , 
civem iam meum, cuius in Lrvrom suum, qui mihi item in deliciis est, 
praeclarissima inventa quo me animo censetis ex ista cathedra retractare, 
quae post longam doctorum-seriem mihi iam tam dispari domino tradita est. 

Sed almum rapit hora diem, et id commonefacit, auditores, ne vestra 
patientia, et intentissima mihique gratissima animi attentione iusto diutius 


O'RA T TO; 299. 


e 


usus ad- abusum recidam, quod facile est in argumento vel nune minime 
exhausto, et: quod: poterit maiore in dies ardore, et argumentis sempet 
novis et accuratioribus, nominibusque variis neque ab hominibus iisdem , 
ad fines item diversos et plus uno modo sub iudicem revocari. De quo 
si non dudum et cogitassem et inquisivissem, praestaret tacere, at omnia 
iam comperta me habere superbus essem et ineptus, si putarem. Id uni- 
cum magni esse videtur momenti, hoc iam esse tempus, quo ab optimo 
quoque cogitanda sit et propugnanda iuventutis nostrae institutio, quoniam 
et vulgi commentis premitur , iisque singulorum affectibus animi quibus 
dum homines sumus non poterimus carere, et ipsa civitas, eiusque magi- 
stratus nondum invenerint, quomodo labentem ipsam et: vacillantem susti- 
„neant ac tueantur. Huc etiam penetrarunt, quae alibi apparere saepe 
laetatus sum, -libertatis scilicet initia, sed eius, quam et immodicam et 
nocentissimam dicere minime dubito. Hoc in argumento, si ullibi, obviam 
erit- eundum et pravis cupiditatibus, et torpidae negligentiae, hoc futuri 
temporis est Palladium, et vere monuit poeta, ea quae sint et exsistant 
ideo- esse, quoniam praeteritis nitantur, et complectantur futura. Erit 
autem, nisi primorum , ipsius populi nostri et nationis Neerlandicae excel- 
lentissima laus, si hanc tuebitur in posterum, tum sine dubio eadem et 
nitetur augebiturque, et ita, quod in Scotia factum- est, poterit post breve 
temporis spatium mirum quantum promoveri ad bona quaecunque. Ea 
autem sic demum locum habere possunt, si quotquot hanc institutionem 
amamus et ipsi damus operam, iam coniuncti et ad eundem finem ten- 
dentes nil ultro quaeramus, quam omnes una tollamus omnia, quae ipsam 
quo. minus integra sit et sincera prohibent, quae et litteris, ceterisque 
disciplinis et exponendis rite et addiscendis obstant: si, hasc igitur molituri 
vires coniungamus, et nobismet concedamus vicissim remotiora minutave 
quaecumque, nil firmiter retinentes nisi quod summum est, deinde si eo 
iam animò et hac virium intentione:laborantes in uhum cońñgrediamur, mis- 
sisque in praesentia ceteris singula nobis proponamus obtinenda’ omnesque 
coniunctim annitamur, donec tandem- licet multo labore- gutta lapidem 
tamen cavarit. Non nimia nobis quaerenda sunt, noncrequiro, ut vix 
speranda conemur, ut .nova quaedam inducamus inventa, aut insolitum 
aliquem splendorem appetamus,' sed omnino necessaria ne. pereant, ne-istis 
38* 


300 E. J. KIEHL, 


s 


destituamur, quibus sine animi humani maximo detrimento carere non 
poterit sequens aevum, nobisque'iam proximum, sed ut eo tantummodo, 
ubi gravissimus imminet casus, ut eo, ubi iam rudera sola supersunt, eo 
demum, ubi omnes consentiunt ruinam esse proximam, ut eo saltem sub- 
sidia mittantur, neque desint vires etiamnunc superstites ad opem feren- 
dam. Haud iniuria id homines et callidissimi semper elegerunt, quod 
mordicus retinerent, et prudentissimi, quod unum flebiliter lugerent cor- 
ruptum, cui corrigendo omnes animi vires impenderent. Arduus est hic 
labor, fateor, nec cito peragi poterit, aut in -paucis planisve argumentis 
versatur, sed dignissimus est, in quo vitae finem et curricula ponamus, in 
quo peragendo aut victoriam denique adipiscamur, aut ingruenti licentiae 
simul cum bonis omnibus acerrime resistentes obstemus dum fieri poterit, 
eiusque exitiabilem adventum quamdiu omnino licebit retardemus. Nempe 
hoc satis dici non potest, et multum vereor ut satis credatur, ob hanc 
licentiím magis magisque invalescentem in summo iam periculo versari in- 
stitutionem iuventutis in patria nostra universam, et hanc etiam academi- 
cam, quae si 'aut pereat, aut quod eodem redit et multo magis vereor , 
torpido languóre obdormiscat, iam Boeotiae haec patria, quam Athenis, 
similior fiet, quae contra si locum suum servare sciat, et retineat ex anti- 
quioribus laudabilia, nec suum aevum ignorans et aequalium studia fofmas 
quidem et speciem mutat, sed retinet praestantissimum illud et immortale , 
ut viris vere egregiis committatur docenda haec iuventus aptissima ratione 
utilissima quaèque, si curatur denique, ut- et praestantissimi doceant , et 
ratio docendi multo melior exsistat atque nunc est, et ipsa iuventus ceteris 
etiam adminiculis sustentetur, quae rerum intelligentia demonstrabit, nil 
fere cogitari potest adeo: praeclarum, qùod ita' sapientissime agens civitas 
nostra non assequetur. j 


Moderatores huius Athenaei, vosque decurionum collegium? Vestris 
suffragiis: in hanc cathedram vocatus, id iam vobis etiam debeo, ut haud 
indignum“ vos selegisse demonstrem. Quod me omni vi conantem spero 
videtis, et porro conaturum vobis spondeo. : Sic autem agam, ut et vobis 
tribuam honorem, qui multis nominibus debetur, et servem quam unice 
diligo, cogitandi , et dicendi,: et quod maximum est agendi libertatem , ut 


ORATIO. 801 


hic quoque liceat modeste tamen sAevðegocrouečv. Qua libertate eo liben- 
i tius utar, quoniam neque vos ideo me effecistis, qualem creastis, ut pro 
antecessore adulatorem haberetis, nec dum aequus ero dicere aliter possum 
quam multa vos laudabilia iam effecisse, dum supersunt etiamnunc paris 
momenti fere plura. Sed haec addenda esse et ego suo tempore non reti- 
cebo, neque vos leviter negabitis, at die festo de iis sermo longior ne fiat, 
neque ullum ego fecissem, ni palam voluissem profiteri, qualia -vestrae 
benevolentiae iam debeam, et quanta porro ab eadem benevọlentia exspecto, 
certo profutura bonis litteris, iuvenibusque nostris. Quod ut faciatis, be- 
nigna vos fata servent, te praesertim, venerande MoLnuYsEN, quem otium 
et quies istá, quibus te permissum inviti vidimus, utinam corpore mox 
vigentem reddant, ut possit laetus quoque animus ad pristinum florem eo 
splendidius redire, quo minus nos iuniores hucusque intelligamus, hoc 
tuum ingenium languere, nec sibi par iam esse, quo magis exspectemus, 
quid demum vegetus valeas, quem languere non nisi-fando audivisse nobis 
videmur. Ego autem, quod et tibi et ceteris dictum volo, utut sit, omni 
vi annitar, ut dignum me evincam hac cathedra et Athenaeo Daventriensi , 
ut vobis, qui me in cañdidatorum numerum recepistis, ut honestissimo 
decurionum ordini, qui me natu minimum prae illo numero renuntiavit; 
Qua in re mirum quantum profecisse me arbitrabor , tibi si probatus ero, 
qui illustrissimo collegio praees, amplissime Cost Jornens. Equidem probe 
sentio, non huius loci neque ex mea persona esse, ut tuas laudes cele- 
brem, easque praedicare aggrediar animi dotes, quibus splendes, propter 
quas te amamus, quicumque cognovimus, et in quibus sunt, quarum 
mentio sufficit ut ab incommodo retineamur conamine. Et forte superbius 
agerem neque essem ferendus, si advena civibus tuis exponerem, quae 
` nondum nisi ex parte, et ab ipsis fere cognovi. Ea vero dicere unicuique 
licet et ego ad id valeo, quae et cuivis innotuere et omnibus bonis pro- 
bantur. Ideo igitur tibi prae ceteris probatum me volo, quoniam a te prae 
ceteris iudicium exspectare licet tot nominibus accuratum, quale vix a 
quoquam alio. Dum enim reticeo , quae ipse attulisti ad stationem qua te 
suspicimus, ea commemorare licebit, quaecunque ad te attulere honores, 
quibus insignitus es, et studia vitae, quatenus ipsis illis honoribus. pro- 
duntur. Tu igitur- ut iurisprudentiam eaque studia probe nosti, quibus 


302 E. J. KIEHL, i 


maior fere numerus discipulorum huius scholae incumbit, ita illud etiam 
exercere et didicisti et soles, ut rationes inquiras et argumenta, quibus 
vera et aequa- iudicia innituntur, ita ut nullum iam sit periculum, ut a 
nescio te, vel imperito, vel denique imprudente fiat de nobis iudicium , 
eo minus, quod tibi munus diserte sit traditum , ut Athenaei tui, iamque 
mei etiam, commodis prospicias. Aequum igitur ut benevolum te habe- 
mus iudicem, et qui ab omni parte mirifice adiuvaris, ut vera ingenio 
subnascatur reram imago. Accedit, quod summum est, neque facile con- 
iunctum in eodem homine reperitur. ` Idem qui iuri dicundo dudum et 
etiamnunc praees, et iuventutis institutionem moderaris, non hisce inclu- 
deris angustiis, si eas ad te exigimus, licet satis amplae videantur quam 
plurimis. Tibi contigit, ut reram notitiam et civitatis regimen videris et 
probe cognoris, ut coniuncta cernas quasi ex álto, quaecumque et in hoc 
oppido et in universa patria nostrà sive legibus sive pro imperio constituta 
fiant; cernas autem vel olim diiudicaveris fere omnibus istis modis et quasi 
e cunctis illis locis et rationibús, quas per longum iam aevum acutissimi 
homines excogitarunt, ut novam et variam cognitionem magistratibus le- 
gumque latoribus adderent, et rebus ipsis, et civibus, et carissimae patriae 
prospecturi: quo haud scio an quidquam sit, quod mentem et ingenium 
hominum magis extollat et amplificet, quo non tantum -nubes errorum 
dissipantur, sed omnis fere hominum vita et quidquid ad hanc reipublicae 
consociationem pertineat, planum fit et unicam efficit praestantissimam ima- 
ginem. Tibi si cui alii tamquam praesens videtur Lıvıus dixisse, quod 
ne obliviscantur, quicumque civitatibus imperent: Hoc illud est praecipue 
in cognitione rerum salubre ac frugiferum, omnis te exempli documenta 
in illustri posita monumento intueri: inde tibi tuaeque reipublicae, quod 
imitere, capias: inde, foedum inceptu, foedum exitu, quod vites. At tu 
vir amplissime nostrae item reipublicae capias, quod ‘imitere simul, iisque 
opposita, quae vites et a quibus, hoc enim te exspectamus facturum, nos 
tueare. Non facile tibi persuadebit aliquis, nisi quod argumentis firmissime 
nitatur: me felicem, si quid ego tibi persuasero salubre ac frugiferum 
huic iuventuti et Athenaeo nostro, feliciorem ideo, quoniam te interprete 
bonam frugem, si qua forte inerit, plurimis nominibus et plus una ratione 
in patriae nostrae usum et commoda sparsum iri'laetus auguror. 


O'RA TIO. i 303 


Vos autem dum alloquar, adolescentulus rursus mihi videor, amplissimi 
viri, HENRICE JORDENS, cuius strenuae, et indefessae, et vere virili rationi 
vifàe fere dixerim invideo, et tu, cuius viridem senectutem soleo admi- 
rari, honoratissime vAN DELDEN. Quos respiciens et praedicans paucissi- 
mis tamen absolvam. Alteri enim vestrum probe scio, non verba et voces ` 
magis placere, quam quo facto opus est, et tu venerande senex nobis sal- 
tem cunctis avide te audientibus parum abest, quin nimium memor videa- 
ris illius ex remotissima antiquitate praecepti, quod loquelam cum argento 
componit, sed auro contra carum dicit, qui tacere sciat. Iam liceat ut 
mea vice te verbis et HomĮmERI et tuis compellans memorem faciam eius rog 
zæ anò yhósons uéhiros ylvuziwv ġésv æððý; contingat, ut te quoque 
per tres hominum aetates. salvo et superstite laetemur. Vos mihi uterque, 
dum aderint vires, dum erit laudanda ‘voluntas, favere, ut facitis, meque 
adiuvare velitis. 

Disciplinarum antecessores, collegae iam coniunctissimi! Ultimus in ordi- 
nem vestrum, aetate etiam fere minimus huc accessi, sed in vestra con- , 
iunctione et aetatis, et studiorum, et omnium quae benevolentia tollere 
potest discrimen evanuit, et tum demum sese ostendit, cum varia doc- 
trina et multiplici eruditione non erranti modo comiter monstratis viam , 
sed novas etiam vias ostenditis et ea facitis plana, quae sine auzilio vestro 
rugosa fuissent et invia. Quod ni ita esset ut sentio, ea coram te dicere 
` non sustinerem, carissime vAN DER WILtLIcen, qui fucata quaevis et adul- 
terata odisti, quem in dies magis diligo, et quocur si consentio, multum 
iam profecisse mihi videor; hoc enim quotidie magis intelligo, quantum 
ingenio valeas et tranquillo utilique vitae tuae cursu, neque omnia opinor 
perspecturi sumus et sensuri, qualem te habeamus, nisi cum aliquando 
te carendum erit. 

Nos, optime van VrorTEN, eo oppido caremus, quod mihi saltem quasi 
altera patria fuit, et in cuius beneficiis semper recensui quod retinere licuit , 
ut te cognoverim tuaque uterer consuetudine. Tu mihi in posterum etiam 
serva, quam ostendis benevolentiam, frui pergam ingenii acumine quo 

-splendes, et illa multiplici tua et eleganti eruditione quae probe tenet et 
iamdudum exercuit Hersropeum illud, yerroves &twstor xov, vócaævto 
òè nnoć. 


304 ; E. J. KIEHL, 


Clarissime Bosscma, cuius provinciae in illustri hac schola succedo, 
multa sunt dissociabilia, quae in medio posita te meque separant, quorum 
sufficiet si unum tantum nominaro, videlicet te per spatium multo longius 
hisce studiis praefuisse , quam parvulum hoc vitae meae curriculum exten- 
ditur. At te ideo non minus benevolum erga me cognovi, et eraso 
animo ferre intellexi, si quid ðv véos véæ pgovö. 

His enim gaudemus et exsultamus, quod iuvenes sumus etiamnunc et 
iuvenili vigore, mi MvuLDER, celeberrimi patris coniunctissima progenies. 
Nos si qui alii hoc possumus gloriari, diem eundem fuisse primum et 
congressus et amicitiae nostrae, quae iam bene incepta, bona quaevis et 
laeta nobis portendit, quae ut cito orta est tamquam ex innata nobis animi 
et effectuum simulitudine et veluti ex scintilla quadam Promethea , ita valida 
iam et firma, nec cito peritura stat et quotidie magis utrumque complec- 
titur; neque tu melius, opinor, intelliges quo te loco ego habeam, quam 
si te ipse interroges indagaturus, qualis ego vicissim tibi iam factus sim. 
Quod tamen ita demum vere sentiemus reputantes, quam mirifice casus 
et horum virorum suffragia nos coniunxerint, ut et quae communia habe- 
mus, iuvenilis vehementia et amor studiorum, amicos nos reddiderint, et 
varii ingenii studiorumque discrimen tuam mihi consuetudinem utilissimam 
simul et suavissimam faciant, nec meam tibi, quod indubitanter addo, 
omnino iniucundam. Illud etiam commune habemus, quod utrique dome- 
sticum sit exemplum doctrinae simul et indefessi laboris, nec si patris tui, 
summi viri, fama bene parta ad exteras nationes pia aaignai pervenit, 
nil me etiam poeniteat sanum patris huius. 

@ymnasiorum doctores, nuperrime collegae etiamnunc coniunctissimi , 
vos laetus adesse mihi hic video, eos praesertim, quotquot aliunde conve- 
nistis, e quibus tamen desidero haud ita multos, eos tamen, per quos 
dimidia mihi pars laetitiae hodiernae perit. Vobiscum magna, cum ple- 
risque praesentibus recens sed iam firma, cum haud paucis diuturna mihi 
amicitia est, unum alterumque etiam adversarium cognovi, sed strenuos et 
quales mihi semper adversarios optarem , ni licuisset eosdem amicos videre. 
Ut autem hi quoque intelligant, quid velim, et quod probe perspicimus 
et vost ego, verbo commemorare attinet unam de causis, quae nos con- 
iungunt, et indicare palaestram certaminum, quae significavi, ITacet eheu 


ORATIO. 305 


in patria nostra et languet, quam amamus et cui incumbimus , iuventutis 
institutio, neque nos adeo doctores culpandi sumus, sed ipsae leges et 
instituta, quorum tamen ut nil facilius est, quam innumeros indicare erro- 
res, ita remedia difficillima inventu difficilius etiam adhibebuntur. Hoc 
autem utinam-tandem ab aliquo fiat! Utinam per nos, aliquatenus saltem, 
fieri possit!. Neque enim reticendum est, quo gloriari licet, nos pro tan- 
tilla virium potestate etiam atque etiam anniti, ut haec iuventus ea tandem 
ratione instituatur, quae nomine institutionis digna sit. Nunc pars seminis 
sentibus opprimitur, et pars altera cadit secundum viam et rapitur a prae- 
tervolantibus, et alia decidit in rupes et nascitur quidem , sed mox misera- 
biliter perit, exarefacta solis radiis. Nostrum est, ut hoc identidem repe- 
tamus, ut clamor denique penetret usqué ad aures eorum, qui civitatem 
regunt, qui rupes quidem amoliri nequeunt , aut radios solares exstinguere , 
sed qui saxa amovere, et conflagrare sentes, et humum altricem multum 
adaugere valent, ut in dies maior et amplior fiat pars illa, quae bonum 
agrum invenit, feretque bonam frugem et multiplicabitur, alia pars tricies , 
et alia sexagies, alia denique‘centies. Quid autem , ut missa similitudine 
pergam, quid magis salubre et frugiferum huic iuventuti et bonis artibus 
et universae nostrae reipublicae, quam id quod strenue cupimus et ex- 
petimus , quod forte oratione dicere non est, at signis maxime miserandis 
perfacile noscitur. Fuit, cum sapientissima ratione ita erat institutum, ut 
publice haberetur disquisitio, qua tamquam ipsius civitatis examine planum 
fieret, quis dignus, quis utilis esset, quis non, cum quasi ipsa respublica 
eos curaret iisque prospiceret, qui mox ipsam essent ex magna parte cura- 
turi. Sustulere saluberrimum hoc institutum iniquitates, temporum magis 
etiam quam hominum, et hi quoque magis universi perperam probarunt , 
quod iúcundum esset, et mitia utilibus anteposuere, quam singuli culpandi ` 
sunt. Nec tamen aut hi culpa vacant, aut nos vacabimus, nisi coniuncti, 
donec deleatur Karthago, omni vi anniti pergamus, nisi quidquid in nobis 
sit, id omne adhibeatur ut servemus primoribus iuventutis in patria nostra 
integra ista quinquennia, quae nobis incassum contra luctantibus misere 
disperibunt , nisi hoc, importuni forsitan, sed boni cives, beneficium ex- 
optatissimum tandem impetratum in hanc patriam contulerimus. 

Ne tamen haec ideo dicta censeatis, quasi vos non 'satis probarem, op- 

39 


306 ; E. J. KIEHL, 


timi iuvenes, illustris huiusce scholae alumni, quos dulci commilitonum 
nomine alloqui et malo et soleo. Vos enim studiorum socios, vos egregios 
iam nunc discipulos cognovi, et id semper mihi proposui, ut quantum 
aetas et cetera sinerent, comitem potius quam moderatorem me haberetis. 
Quod quatenus utrisque profuerit et- cesserit ex voto, diiudicare nostrum 
non est, neque de hoc argumento nunc commode disseri potest. Neque 
id ipsum, ut universos vos alloquar, satis facile est, quoniam singulos co- 
gito, et potius cuique vestrum factis, quam vestro corpori verbis ostendo , 
quo vos loco habeam. Vestrum autem si qui forte acutiores. ad altiora 
pervenerint , lectiones nostras, multum vereor, sine mémoria huius illiusve 
levioris errati ħon recordabuntur, et utinam graviora desint; sed recorda- 
bimini simul, quod spero gloriorque, neque ullum hominem erroribus pror- 
sus vacare, eumque satis superque facere, qui quod possit errorum strenue 
et perpetuo tollat.: At ea in re situm est, quod ad vestros usus conferre 
mihi proposui: ut ea vobis innotescant, quae nonnisi turpiter ignorabut- 
tur, ut recte diiudicetis, ipsi, libereque et modeste simul, quaecumque ad 
vos pertinentia in hominum. communione: occurrant; pertinent autem hu- 
mana quaevis, nempe nobis etiam scriptum est Menandreum illud; ævýe 
yà, HÆL NÅVTÆ MOL TËVÖQÒS uéhsı. Deinde contendo, ut ea vobis 
pro virili pate nota faciam,- quae ad cuiusque vitam virilem proxime 
instantem necessaria sunt, ne sitis theologi in Libris Sacris hospites, vel 
ivvisconsulti Iustinianum ignorantes, in quorum recessus nemini patet adi- 
tus, nisi qui instructus clave sermonum utriusque linguae istuc penetrabit, 
Addatur, quod ut scribendi, sic vivendi recte est principium et fons, at 
sapere is demum dici potest, apud quem multa et varia doctrina feraci 
ingenio superstrvitur: ut enim ex animis hominum proveniant utilia quae- 
vis, necessarivm est, ut in eosdem animos quam plurima- sint instillata, - 
et: quo quis facilius et accuratius rerum notitiam in se recipit, eo et ele- 
gantius et verius exponet quae velit, et ex ingenio, quasi acceptorum 
officina, sùa rursus expromet. Haec autem ut probe teneatis, inusitata me 
progredi via vos quidem scitis, faciam autem, ut hi quoque intelligant, 
quid voluerim. [Utor nempe tum peculiari ratione docendi, ita compo- 
nens, quae dictando, quae orationi solutae, quae interrogando utilia vi- 
deantur inesse, ut neque dorrmitantibus ingeniis solae manus fatigentur, et 


ORATIO. 307 


scripta tamen manentia accipiatis, nec si verba volant cito peritura, eorum 
tamen vivax consuetudo vobis pereat, vosque semper intento ahimo ésšė 
possitis, neque ego ignorem, quatenus conveniat institutionis ratio cum 
profectibus vestris. Deinde adhibeo, quae aliqua ex parte vel prodest, 
ipsam nostram paucitatem, et quinam singuli sitis, mente agito, nec tam 
id ago, ut institutionem omni numero absolutam, sed ut vobis aptam a 
me accipiatis. Denique, ut illa omittam, quaè vobis probe nota ipsa res 
prodet, sicubi nostris lectionibus aliquis interesse velit, utor in parte prae- 
lectionum sermone patrio, et ut vos ad disciplinae nostrae gravitatem ex- 
tollam, ipse prior vos adeo, eaque ratione vobiscum ago, cui iam pares 
esse mihi videmini. Quod si qui minus probant, neque me tamen iure 
culpabunt, quod àa vobis intelligi malim quam suspici, quod id cavere 
studeo, ne illa quam altiorem vocant institutionem nimis alta petens in- 
stitutio esse desinat; aut vos 'arguent a quibus meliora non nisi iniquissima 
ratione exspectantur culpa non vestra, sed ipsius reipublicae, quae post 
atras illas Kalendas Iulias proximi quinquennii stationem deseruit, quam 
utinam tandem. resumat. Nos interea dulcibus istis, neque ut confido 
inutilibus colloquiis nostris Latinis id etiam in posterum agamus, ne aemulis 
vestris cedatis in eleganti significatione eorum , quorum ipsam vim, quod 
ad sermonis selectionem attinet, illis haud paulo melius doceri potuistis]. 
Sic igitur ovugpidohoyoðusv, optimi iuvenes, hilares simul et assidui, ne- 
que nostris enim Musis gaūdia non iungantur. Non enim quo quis tristior, 
eo doctior est habendus, et stupendus quasi eruditus, si quis morosioris 
est ingenii, sed aequabilem servemus mentem, quae sperat adversis rebus , 
metuit secundis alteram sortem, sed neutram reformidat aut nimis de al- 
terutra sollicitatur. Est enim hoc etiam in iis, quae ex litterarum studio 
lucramur, ne scilicet irretiamur phantasmatis, aut vulgi commentis movea- 
mur, sed res humanas aliquatenus perspicientes, quieti nec -territi cerna- 
mus, quaecumque circa nos agantur, quorum turpia nimis multa sunt et 
exsecranda, quorum plurima haud satis laudanda, si non vanam speciem 
intueamur sed rem- ipsam, quorum tamen bona pars superest eiusmodi, 
ut multa inde discamus, ut utilissima dici possit vita nostra, dummodo 
vel unum horum ex aliqua parte promoverimus. Hoc autem et vos po- 
testis, si hanc scholam, ut facitis, porro etiam condecoratis; sic enim 
39 * . 


308 E. J KIEHL, ORATIO. 


vere renovabitur, nec si Groxovir decus, et splendorem etiam Athenaei 
nostri, summo viro florente, revocare- non licebit, habebitis tamen , quin 
immo habetis me amicum, et studiorum comitem simul et ducem, talem 
autem, qui quidquid volo, id valde volo, vix autem quidquam validius, 
quam ut annuente Deo Optimo Maximo magis magisque floreat et`augeatur 
Athenaeum Daventriense nostrum, unde egregia proveniat iuventus, laus 
civitati et decus: mox futurum. 


WETENSCHAP EN LANDBOUW. 


REDEVOERING 


UITGESPROKEN 


BIJ DE PLEGTIGE AANVAARDING VAN HET HOOGLEERAARSAMBT IN DE 
BOTANIE, GEOGNOSIE, WARENKENNIS EN WETENSCHAPPELIJKEN 
LANDBOUW AAN HET ATHENAEUM ILLUSTRE TE DEVENTER, 


-OP MAANDAG DEN 14:8 MEI 1855, 


DOOR 


D- LOUIS MULDER. 


EDEL ACHTBARE HEEREN, LEDEN VAN HET DAGELIJKSCH 
` BESTUUR EN VAN DEN RAAD DEZER GEMEENTE, CURATOREN 
VAN DEVENTER’S DOORLUCHTIGE SCHOOL! 


WELEDEL GESTRENGE HEER, SECRETARIS VAN HET GEMEENTE- 
BESTUUR! 


WELEERWAARDE HEER, SECRETARIS VAN HET COLLEGIE VAN 
CURATOREN EN BIBLIOTHECARIS! 


HOOGGELEERDE HEEREN, RECTOR MAGNIFICUS EN . OVERIGE 
HOOGLEERAREN IN. DE VERSCHILLENDE VAKKEN VAN ERTAN: 
SCHAP, HOOGGEACHTE AMBTGENOOQTEN! 


ZEER GELEERDE HEER, LEERAAR IN DE NIEUWE TAAL- EN 
LETTERKUNDE! 


EDEL ACHTBARE HEEREN, AAN WIE DE HANDHAVING VAN 
HET REGT EN DE VERDEDIGING DER ONSCHULD IS TOE- 
- VERTROUWD! 


ZEER GELEERDE HEEREN, DOCTOREN IN DE VERSCHILLENDE 
WETENSCHAPPEN! 


VOORGANGERS IN DE GODSDIENST, MANNEN REEDS DOOR 
STAND EN WERKKRING EERWAARDIG! 


VOORTREFFELIJKE JONGELINGEN, BURGERS EN KWEEKELIN - 
GEN DEZER DOORLUCHTIGE SCHOOL, MIJNE VRIENDEN! 


BEMINNELIJKE VROUWENSCHAAR, DIE DOOR UWE AANWEZIG- 
HEID DEN LUISTER VAN ONS FEESTELIJK ZAMENZIJN IN 
NIET GERINGE MATE VERHOOGT! 


GIJ ALLEN, DIE TE DEZER PLAATSE ZIJT ZAMENGEKOMEN EN 
DEZE PLEGTIGHEID MET UWE TEGENWOORDIGHEID VEREERT! 


ZEER GEWENSCHTE HOORDERS EN HOORDERESSEN! 


Nog eerst betrekkelijk korten tijd heeft een zeer gering gedeelte van 
het menschelijk geslacht zijne krachten aan de beoefening van wetenschap- ` 
pen gewijd — en reeds zijn ontelbare resultaten van die beoefening als 
even zoovele eerzuilen opgerigt voor den alles onderzoekenden menschelij- 
ken geest, En terwijl op. sommig gebied nog slechts zóó weinig is door- 


312 L. MULDER 
è 


grond en nog zóó onnoembaar veel ter onderzoeking oyerblijft —= toch is 
er reeds van die geringe wetenschappelijke kennis — gering in. betrekking 
tot wat nog bekend zal worden — schier in elke zaak op het gebied van 
de behoeften des dagelijkschen levens meer of min doorgedrongen. Het 
gevondene wordt in onderling verband gebragt — en reuzenwerken — 
zoowel in uitgestrektheid als in diepte van vinding — verrijzen er voor 
den mensch, die het door hem zelf gewrochte somwijlen wel bewonderen , 
maar niét begrijpen kan. Toepassing verlangt men. Toepassing vooral 
van wat in de verschillende wetenschappen der natuur bruikbaars voor het 
. praktische leven door het onderzoekend oog harer beoefenaars is aange- 
troffen. De studie van đe natuurwetenschappen wordt voor elk, die zich 
beschaafd wenscht te kunnen noemen, hoe langer hóe meer noodzakelijk 
evenals de staathuishoudkunde, en de tijd is niet meer verre, dat zij reeds 
op onze scholen onder de vakken van onderwijs zullen behooren te worden 
opgenomen. En geen wonder! Alle bedrijven des gewonen levens, vooral 
die, welke den mensch met de voorwerpen der natuur in regtstreeksche 
aanraking brengen, zijn sinds eenige jaren door invoering van nieuwe 
zaken met reuzenschreden op de baan der ontwikkeling vooruitgegaan. 
Dat waarvoor men vroeger maanden behoefde , wordt u nu in even zoovele 
uren toebereid; wat vroeger door elkeen voor onmogelijk gehouden werd , 
is nu zelfs door den minst ontwikkelde onder óns geslacht uitvoerbaar. De 
werktuigkunde met natuurkunde verbonden , leverde stoomwerktuigen van 
allerlei aard, wier aantal met elken 'dag vermeerderd en verbeterd wordt ; 
de scheikunde gaf aan de nijverheid onschatbare voordeelen aan de hand, 
die eveneens bij den dag in aantal en belangrijkheid toenemen. 

Maar ook andere verschijnselen zijn het gevolg van de ontwikkeling 
der natuurwetenschappen. ; 

De botanie vroeger bijna slechts tot het zoogenaamde beschrijvende ge- 
deelte beperkt, is er geheel en al van karakter door veranderd, want zij 
is ingedrongen in de kennis van het leven en het maaksel der planten ; de 
pharmacognosie, die zich tot voor korten tijd nog slechts bij zeer onvol- 
doende uitwendige kenmerken der pharmaceutische waren bepaalde en niet 
verdiende wetenschappelijk genoemd te worden, mag dat nu werkelijk 
voor een belangrijk deel heeten; de pharmacie, ẹn als gevolg hiervan de 


r REDEVOERING. 313 


kunst 'om te genezen, is met ontelbare wetenschappelijke feiten verrijkt en 
wordt het nog dagelijks. De kennis van het leven der dieren is niet te 
vergelijken met wat zij tot voor nog korten tijd was, sints scheikunde ‘en 
mikroskoop beide hunnen invloed op haar gebied krachtig hebben doen 
gevoelen. — En wat de staathuishoudkunde aanbelangt, om van andere 
wetenschappen niet te spreken, hare vorderingen.in den laatsten tijd zijn u 
_ te voldoende bekend, dan dat het nog noodig wezen kan , dat ik er u op wijs- 

Zoo vinden wij overal ontwikkeling. De menschelijke geest onderzoekt 
zonder ophouden en kent hierin geen rust, en het kan ons dan. ook niet 
verwonderen, dat hij met de klimmende behoeften aan voedsel en wat 
daartoe behoort, vooral ook in verband met de voortdurende toeneming 
van het menschdom , naar middelen heeft uitgezien en deze ook op weten- 
schappelijk gebied heeft gezocht, om de stoffen, die het leven van den 
mensch onderhouden , zoo - mogelijk naar willekeur te vermeerderen. 
Terwijl vroeger de#bodem: door zeer eenvoudige middelen vrij onvoldoende 
werd omgewoeld of eenvoudig losgemaakt, heeft men daarvoor nu werk- 
tuigen uitgedacht, die dat zelfde in veel korter tijd en veel beter verrigten. 
Terwijl men zich vroeger met één gewas per jaar- te vreden stelde, dwingt 
men den grond nu in dien. zelfden tijd meer en meerdere malen op te 
brengen — en men verliest daarbij geen oogenblik uit het oog met weinig 
middelen veel te verkrijgen , en ontleènt ydh aan de kennis omtrent arbeid 
en kapi taal. 

Zoo is dan de zoogenaamde intensieve landbouw, d. i. de zoodanige , die 
met den tijd is meêgegaan en zich: voegt naar de eischen, die hem door 
de wetenschappen van den staat en van de natuur worden gedaan, lang- 
zamerhand met noodzakelijkheid opgetreden. En waarin de grootste kracht 
van zijne ontwikkeling ligt, is ons geen raadsel meer — zij is aan niets 
anders dan aan wetenschappelijke toepassing te danken. 

Onder de vakken, waarin añ dezè inrigting van hooger: onderwijs lessen 
moeten gegeven worden, is:ook tot groote eer der iniiélling de toepassing 
van de wetenschappen der natuur op den landbouw opgenomen. Dat on- 
derwijš is aan mij opgedragen. — Terwijl-ik reeds bij de opening mijner 
lessen , in het laatst van het afgelóopen jaar, de gelegenheid te baat geno- 
men heb, om den weg aan te wijzen, dien ik in de mij, toevertrouwde 

; 40 


314 L. MULDER ə 


vakken mij heb voorgeschreven, en toen uitvoerig heb ontwikkeld, in wel- 
ken zin ik aan deze inrigting botanie, warenkennis en pharmacognosie do- 
ceren zou, heb ik het niet ongepast geoordeeld bij gelegenheid van de 
plegtige aanvaarding van het hoogleeraarsambt uiteen te zetten, waarom en 
hoe wetenschap voor den landbouw nuttig kan zijn. En des te gereeder 
heb ik dit onderwerp gekozen, omdat twee van de vakken, die ik hier, 
behalve meer, moet onderwijzen, uit den aard der zaak mij zeer veel met 
landbouw in aanraking doen komen. — Verleent mij uwe welwillende 
aandacht, die ik in hooge mate behoef, als ik ga spreken over wetenschap 
en landbouw. 


In den laatsten tijd heeft men er steeds meer en meer naar getracht 
wetenschappelijke feiten op het gebied van den landbouw toe`te passen. 
De praktijk is daar tegen meermalen opgekomen en heeft menige hinder- 
paal in den weg gesteld. De oorzaak van dit verschijnsel wijs ik aan met 
de woorden van STöCKHARDT, als hij, sprekende over de bezwaren, die de 
praktijk heeft opgeworpen, zegt: v Zonder strijd en weerstand zijn nog - 
„ nooit nieuwe denkbeelden in de werkelijkheid overgaan, die eene veran- 
n dering van het bestaande ten doel hadden. Buitendien is ook de weg, 
„welken de beoefenaars der wetenschap insloegen, om haar in het leven in 
nte voeren, niet steeds de goede. Het was voorbarig van de wetenschap 
n (theorie) hare wijzen van beschouwing, hare denkbeelden en aanmatigin- 
„gen zonder voorafgaand praktisch onderzoek voor ontwijfelbare waarheden 
„uit te geven, en uit op zich zelve staande daadzaken op eenmaal alge- 
„meene besluiten af te leiden; het was onbillijk van de wetenschap, der 
vpraktijk aan te raden, dat zij aan de uitspraken der eerste onbepaald 
„geloof moest schenken en dat zij hare oude stokpaarden, die reeds zoo 
n dikwijls juist gebleken waren, eensklaps verlaten zou, om op eenmaal 
n met luide trom het nieuwe leger in te trekken; het was onverstandig van 
„de wetenschap, dat zij de praktische ondervinding gering achtte, ja zelfs 
„ verachtte , in plaats van deze te gebruiken; dat zij in het algemeen eene 
n praktische wetenschap meende te kunnen worden zonder eene naauwkeu- 
„rige kennis der noodige praktijk en zonder een naauwer. aansluiten aan 
„dié praktijk, dat op die wijze alleen mogelijk is. 


REDEVOERING. > 315 


„In hetzelfde gebrek is ook de praktijk vervallen , daar toch steeds het 
„eene uiterste het andere te voorschijn brengt. Het was voorbarig van de 
n praktijk, zonder proeven, of na eenige op zich zelve staande, gebrekkige 
„proeven, den staf over wetenschappelijke gevolgtrekkingen te breken; het 
mwas onbillijk van de praktijk, wanneer zij van de nog jeugdige weten- 
nschap verlangde, dat zij reeds in zulk een zekeren en vasten gang zou 
„voortgaan, als een volwassen mensch; wanneer zij in plaats van alge- 
meene grondslagen bepaalde daadzaken, in plaats van algemeenen raad, 
„wenken en aanduidingen, gereede recepten, voorschriften en ervaringen 
„van haar ‘begeerde; het was onverstandig, meer van de wetenschap te 
„ verlangen, dan deze volgens haar geheelen toestand geven kon.” 

In deze woorden is het juiste standpunt aangewezen, waaruit het pleit 
tusschen wetenschap en landbouw moet worden beslist. 

Het kan mijne bedoeling niet wezen, u hier in bijzonderheden ‘te wijzen 
op het groote nut van de toepassing van wetenschap op landbouw. Dat 
behoeft slechts in het algemeen te geschieden en te dezer plaatse heb 
ik reeds meermalen daarover gesproken. — Maar hoe verbindt men beide 
nu het best, en op- welke wijze brengt men die toepassing meer in ge- 
bruik? Op welke -wijze waart men zich “vrij voor overdrijving van de 
wetenschap, en voor minachting van de praktijk? Dat ga ik in het vol- 
gende in vlugtige trekken met u na, en zal daarin de volgende verdeeling 
in het oog houden, dat ik u voorstel ; 

ten eerste, den BREE man en zijne geschriften in verhou- 
ding tot de praktijk ; 

ten tweede, den praktischen man in zijne verhouding tot de wetenschap ; 
terwijl dan 

ten derde kan worden overgegaan om de middelen te leeren kennen , 
waardoor men wetenschap en praktijk meer innig verbindt en ten nutte 
van het menschdom aanwendt. 


E 


Hem, die geen vreemdeling is op het gebied der wetenschappen van 


den staat en van die der natuur, is het lang niet onbekend, dat er veel 
40* 


816 >L. MULDER 


meer kan worden geproduceerd, dat er nog oneindig meer geproduceerd 
worden moet, wanneer de steeds in aantal toenemende bevolking niet al- 
leen voedsel, maar ook werk vinden zal. Verder verliest hij niet uit het 
oog, dat er nog vrij wat gewassen kunnen worden gekweekt, wier verdere 
verwerking en toebereiding tot verschillende levensbehoeften aan vele men- 
schen arbeid en brood verschaffen kùnnen , en zelfs de inkomsten van den 
staat vermeerderen en vergrooten. Hij weet zeer wel, dat er. nog groote 
uitgestrektheden gronds in ons vaderland aanwezig zijn, die òf beter kun- 
nen bebouwd worden dan geschiedt, òf waaraan nog geene menschenhand - 
zich heeft gewaagd, met het doel om er van te trekken, wat er van te 
verkrijgen is. 

De voortdurend toenemẹnde armoede, die hij. zich daarbij voor den geest 
roept, dwingt hem tot'de uitspraak, dat het de wil van den wijzen Schep- 
per niet wezen kan, dat zoovelen onzer natuurgenooten in kommer en druk | 
leven, en dat eerst dan, zoo het ooit geoorloofd is te klagen, gejammerd zal 
mogen worden oyer gebrek aan voedsel, als er op onzen geheelen aardbol 
geen enkel plekje-meer onbebouwd ligt, dat voor bebouwing vatbaar is. 

In dit alles tracht de-wetenschappelijk ontwikkelde te voorzien door zijne 
kennis toe te passen op den landbouw, en hij raadpleegt zijne kundighe- 
den in de hoop en het vertrouwen, dat hij er baat bij vinden zal. Hij 
beproeft nieuwe zaken en raadt nieuwe, eerst kort geleden onderzochte en 
als deugdelijk geijkte- stoffen ter verbetering van den grond aan. Hij 
voert eene nieuwe vruchtwisseling in en vreemde voedergewassen, niet om- 
dat zij vreemd, maar omdat zij beter zijn. In één woord hij handelt op 
eigene wijze. Hij onderzoekt met geweten en beveelt het gevondene krach- 
tig aan. Hij hoopt op die wijs den landbouw te verbeteren en hij verbe- 
tert dien ook werkelijk, maar slechts weinig. Want vele menschenle- 
vens zijn er noodig, om slechts een gedeelte te verwezenlijken van zoo 
oneindig veel, dat dringend verbetering en voorziening vordert. Maar de 
wil, de ernstige wil om te verbeteren verdient reeds lof, en al brengen 
wij °t niet zoo ver in ons betrekkelijk korte leven, wat wij alles verwezen- 
lijken kunnen — vangen wij toch in elk geval aan — dan zal ons nage- 
slacht op de door ons gelegde grondslagen moedig kunnen voortwerken , 
en elke gèneratie zal zoo het groote doel nader komen. 


REDEVOERING. 817 


Maar menigeen twijfelt aan de waarde van het beweerde. : Waar weten- 
schappelijke mannen -zich met landbouw : hebben afgegeven , waren daar 
voor elk een, die een open oog en een helder verstand bezat, de uit- 
komsten niet ongunstig, zeer ongunstig zelfs? Gaan niet zij, die zich 
voor wetenschappelijk ontwikkelde landbouwers uitgeven, meestal te gronde? 
Dat gebeurt door den regel immers niėèt met landbouwers, die den gewonen 
slender volgen ? 

Neen! antwoord ik u op uwe beide eerste vragen. De schijn moge er 
in het algemeen voor zijn — in de werkelijkheid is het geheel anders. 
En ik zou u voorbeelden kunnen aanwijzen. Dat kan evenwel mijn doel 
hier niet zijn. Liever vraag ik u: heeft Tmarr den landbouw niet onuit- 
sprekelijk bevorderd? Heeft Boussıneauut niet duizende en duizende on- 
schatbare feiten gevonden en aan den landbouw met goed gevolg ten 
beste gegeven? Heeft niet Sröckmakpr, de ziel der landbouw-scheikunde, 
den landbouw van Saksen met verwonderlijke snelheid vooruit geholpen ? 
Heeft Woxrrr alleen door zijn werk, de natuurkundige grondslagen van den 
akkerbouw, waarin zoovele voorbeelden aangetroffen worden van praktische 
proeven, naar aanleiding van wetenschappelijk onderzoek. in het werk ge- 
steld, niet aan elk een, :die er nog aan twijfelen mogt, zonneklaar: bewe- 
zen, dat wetenschap de praktijk oneindig, veel bevoordeelen kan? 

En toch, en dit strijdt regtstreeks met uwe bewering, wordt mij welligt 
` door menigeen geantwoord — en toch ‘schrijft die selfde WoLrr als motto 
voor zijn werk, en omschrijft daarmeê de zoogenaamde wetenschap van 
den landbouw, de volgende woorden, die ScHLEIDEN eens van een ander 
gedeelte van de wetenschappen der natuur. heeft gebezigd: ~ Eene eigen- 

„aardige wetenschap, nog jong en met alle gebreken van de jeugd be- 
„hebt, vol levenslust, van een schoonen en krachtigen rijperen leeftijd 
„ verzekerd, doch die thans nog niet geordend is en helderheid mist, veel 
„nog onverstaanbaars voor meer gevorderden ouderdom verzamelend en nu 
„nog meer droomend, dan denkend !”? 

Het kiezen van dit motto bewijst juist, zoo het nog bèwijs behoefde , dat 
hij, die zoo over de wetenschap van den landbouw denkt, haar werkelijk 
zal vooruitbrengen , dat. hij zich, in vergelijking met paleni: zeer weinig 
aan overdrijving zal schuldig maken. 


AÁ 


318 L. MULDER 


En vergeten wij het daarbij niet, M. M. H. H. eerst sints zéér korten 
tijd bezitten wij een- waarlijk wetenschappelijken grondslag van den land- 
bouw. En ’t is zoo gemakkelijk niet zich al de kennis eigen te maken , 
die door zoo velen verre boven mijn lof verhevenen is gevestigd geworden. 
Het zegt wat te weten en te kunnen toèpassen al wat er is onderzocht , 
en wel is soms het resultaat oneindig gemakkelijker te begrijpen, dan de 

= geheele weg, die noodig is geweest, om het te vinden, maar er behoort 
toch in elk geval kennis toe; kennis van de wetenschappen der natuur en 
kennis van de praktijk, om vele der-resultaten te doorgronden in hun be- 
lang voor den landbouw, en zeker ook om ze te kunnen toepassen. En 
voor ik verder ga — bid ik u om één ding. Sluit met mij uit onze be- 
schouwing dadelijk hen uit, die zich eerst dan aan den landbouw gaan 
toewijden, als zij voor elke andere betrekking ongeschikt bevonden zijn , 
want zeggen zij, de meest onbeschaafde , de minst ontwikkelde kan immers 
ploegen en landbouwen! Ik zonder hen uit, die zich soms wel oeconomen 
noemen, die uit allerlei boeken in der haast en zonder kennisse des on- 
derscheids eenige weinige niet geordende en niet begrepen zaken ligten , 
volstrekt geen begrip er van hebben, dat het een landbouwer eerst dan 
goed kan gaan, als hij niet alleen nooit meer, maar zelfs minder dan de 
interesten van zijn kapitaal verteert; die al hun heil zoeken in het beproe- 
ven van iets nieuws, wat zeer onlangs op hoogdravende wijze is aanbevolen 
geworden , en die , als zij eene dorschmachine hebben aangekocht, of een stal 
hebben gebouwd, waarover elk praktisch ontwikkelde medelijdend de schou- 
- ders op zal halen, zich er gelukkig in prijzen, dat zij althans in het bezit 
zijn van iets nieuws, en die al verder in hunnen waanzin doordravende , 
zich zelven ten slotte houden voor rationele landbouwers. Maar de onder- 
vinding — en in hoe korten tijd wordt die soms opgedaan? — de onder- 
vinding bewijst, dat de zoodanigen het spoor bijster zijn. Zij zijn het 
inzonderheid, — en °t kan ons geene verwondering: wekken — die den 
praktischen landman afkeerig maken van veranderingen — want hij heeft 
het welligt met eigen oogen van nabij aanschouwd, welk een gevaarlijken 
weg men bewandelt, als men nieuwe zaken wil invoeren. Ik zonder de 
zoodanigen, die landbouw als middel bezigen om een gedeelte van hun 
tijd te dooden, van onze beschouwing uit, Want geen bedrijf, geen 


REDEVOERING. 319 


ambacht, dat meer kennis, ondervinding, oefening en volharding vereischt 
dan de landbouw — en die voor niets anders bruikbaar was, zal °t dus 
voor den landbouw zekerlijk ook wel niet zijn. Wij behoeven bij de zoo- 
danigen dan ook niet langer stil te staan en ik keer tot den werkelijk goed 
onderleiden wetenschappelijken beoefenaar van den landbouw met u terug. 

Hij heeft zooveel van de praktische verrigtingen geleerd, dat hij er niet 
alleen over spreken kan, maar ze ook werkelijk kan volbrengen. En dan 
bezigt hij nog bij al wat hij beproeft eene groote mate van voorzigtigheid. 
~ Wel houdt hij wat hij bij de wetenschappelijke proef in maat of in gewigt 
gevonden heeft, voor onomstootelijk waar — maar hij weet ook, dat hij 
uit één feit niet- dadelijk algemeene gevolgtrekkingen mag maken. Het 
is hem zeer goed bekend, dat hij met al zijne kennis toch nog slechts 
eene gebrekkige kennis bezit, en dat hij verschillende omstandigheden 
volstrekt niet in zijne magt heeft. Hij past dus nooit iets onmiddellijk 
in het groot- toe. Hij maakt zijn landbouw bovendien intensief, zooals 
men zegt, m. a. w. hij zorgt er voor, dat er niets verloren gaat, dat hij 
van alles zooveel mogelijk partij trekt. Waar hij -handen te kort komt, 
op een oogenbliek, dat hij ze dringend behoeft, bezigt hij een werktuig , 
dat hem zijn gemis rijkelijk vergoedt. Werkt hij slechts met geringe 
middelen, dan steekt hij zijn kapitaal niet geheel en al in den grond, 
maar dan zorgt hij er voor, dat wat hij uitgeeft, zoo spoedig doenlijk renten 
afwerpt. Van wat hij daardoor verdient , gebruikt hij een klein gedeelte , 
waarvan hij eerst na langeren tijd interesten bekomen kan, omdat daartoe 
tijd. noodig is. En op welke wijze trekt hij nu partij van de weten- 
schappen der natuur? Hij kent de zamenstelling in het algemen van plan- 
ten, en hij heeft zich kennis verschaft aangaande de physische geaardheid 
en de scheikundige bestanddeelen : van zijne gronden. Hij weet door 
wetenschappelijk onderzoek, dat hij met elken oogst eene zekere hoeveel- 
heid zelfstandigheden in dezen of genen vorm van zijne bezitting verwij- 
dert, en zoekt naar doelmatige middelen, om in dit verlies te voorzien. 
Maar bovenal is hij zuinig, bewaart hij alles zorgvuldig en laat niet van 
t een of ander slordig verloren gaan, om het morgen voor hoogen prijs 
in andere gedaante weêr aan te koopen. Hij ontbiedt geene aanvoeren 
uit de Stille Zuidzee en verliest zelf door onnadenkende handelwijze voor 


320 L. MULDER 


groote sommen van ongeveer dezelfde stoffen, die hij reeds in zijn bezit 
heeft, en slechts behoeft te- verzamelen, om ze daarna met even goed , 
zo0 niet met nog beter gevolg. te gebruiken, dan °t geval zijn kon met 
stoffen, die aan allerlei vérvalsching zijn blootgesteld. 

De wetenschappelijke beoefenaar van den landbouw kent behalve den 
grond ook niet minder den ondergrond, de ligging zijner bezitting en de 
weêrsgesteldheid van dè streek, waar hij woont. Hij kent niet slechts alle 
nuttige planten, die tot het gebied van den landbouw behooren en ge- 
kweekt worden, maar ook de schadelijke, de onkruiden. Niet slechts hare 
verschillende soorten en varieteiten, maar ook hare verhouding tot bepaalde 
soorten van grond. Hij is dus in staat mededeelingen van vreemden bo- 
dem of van vaderlandschen landbouw in andere streken te beoordeelen , en 
er van op te nemen, wat er hem bruikbaars door wordt aangeboden. | 

Voorts is hij bekend met de huisdieren, met al wat tot dit gebied be- 
hoort, “en is geenszins een vreemdeling in hunne natuurlijke geschiedenis. 
Hij kent hunne rassen en kan daardoor ook beoordeelen , welk daarvan 
hem op een bepaalden grond in zijne omstandigheden het meeste voordeel 
kan opleveren, en hoe hij ze behandelen moet om ze gezond te houdén 
en ze in geval van ziekte bij te staan. Maar ook is hem het voedsel be- 
kend, waarmeê hij ze verzorgt. En daaruit volgt, dat er op zijne bezit- 
tingen een innig verband bestaan moet tusschen het aankweeken van voe- 
dergewassen en het vee, dat hij bezit. 

Die zoo handelt, gaat naar onze meening alleen verstandig te werk, en 
een zoodanig wetenschappelijk landbouwer brengt den landbouw vooruit. 
Hij verbetert langzaam, maar goed, en gebruikt de uitkomsten der praktijk 
ter aanvulling van wat de wetenschap hem nog niet geleerd had. Hij 
erkent het dankbaar, dat hij aan de praktijk veel verschuldigd is, en voor 
zoolang hij dat niet doet, mag men er gerust. aan twijfelen of zijne denk- 
beelden wel de juiste zijn. 


II. 


In den beginne heb ik als tweede onderdeel genoemd : den praktischen 
man in zijne verhouding tot de wetenschap. 


REDEVOERING. . 321 


Reeds aanstonds mag ik hier een oordeel weêrleggen, dat reeds meer- 
malen aangaande het mogelijke van toepassing van wetenschappelijke feiten 
door praktische landbouwers is geveld. Hoe kunt gij, zegt men, in 
ernst meenen, dat een boer uwe wetenschappelijke raadgevingen volgen kan? 
Want hij verstaat uwe boeken niet, hij kent uwe woorden , uwe benamin- 
gen niet, hij vindt meermalen praktische onwaarheden in uwe geschriften 
en het kan ons dus ook niet verwonderen, dat hij er geene achting voor 
heeft. Ik verlang van geen enkel praktisch landbouwer een natuurkun-: : 
dige te maken, of iemand, die diep is doorgedrongen in. de wetenschappen 
van den staat. Dat is volstrekt onnoodig. en ’t isẹ bovendien volkomen 
onuitvoerbaar. Maar ik mag de meening zijn toegedaan, dat een prak- 
tisch landbouwer even goed als elk een, die zich in het een of ander vak 
beweegt, er naar trachten moet kennis ©p te doen en daartoe pogingen in 
het werk moet stellen. Hij moet trachten op de hoogte te blijven van de 
ontwikkeling in den landbouw. Nu verzamelt men zich: geene kennis, 
welke ook , zonder eenige moeite; in den landbouw evenmin als in eenige 
wetenschap, en van daar mijne þewering, dat de zoo even geuite uitspraak 
niet zeer veel beteekent. Een praktisch landbouwer behoort er voor te 
zorgen, dat hij de elk oogenblik voorkomende ‘uitdrukkingen verstáat en 
waarlijk — reeds menigeen heeft getracht hem het aanleeren van die kun- 
digheden gemakkelijk te maken. :Hoevele werken toch bezit niet reeds 
onze taal, die daarin op zeer eenvoudige wijze voorzien, en op. hoe weinig 
woorden en feiten komt het bij hem aan? Wel is waar is niet elk schrijver 
er op bedacht geweest, om alleen en bij uitsluiting het dringend noodza- 
kelijke op te nemen, maar kennis te veel schaadt op dit gebied evenmin 
als op eenig ander. Slechts kost het ons eigen maken van die kennis 
eenigen meerderen tijd en wat meer moeite. Die het wel meent met de 
ontwikkeling zijner onsterfelijke vermogens schuwt ook eenige moeite niet, 
hij wijkt niet voor bezwaren en stemt de bewering toe: bezwaren zijn din- 
gen, die men te boven moet komen. 

Maar wat heeft hij nu nog aan de wetenschappelijke onderzoekingen op 
het gebied van den landbouw, zelfs als hij de in de wetenschap gebrui- 
kelijke namen en uitdrukkingen kent? Welk gebruik kan hij-dan van die 
kennis maken? Hetzelfde als een fabriekant er van maakt. Wie toch 

4l 


322 L MULDER 


durft een oogenblik ontkennen, dat suikerraffinaderijen , gasfabrieken , zout- 
keten en vele andere meer, hare ontwikkeling uitsluitend aan wetenschap- 
pelijk onderzoek verschuldigd zijn? En evenzoo is het met den landbouw 
gelegen. Wie durft ontkennen , dat gelijk de wetenschappelijke kennis van 
het menschdom is vooruitgegaan, in dezelfde mate ook de landbouw ver- 
beterd is? Als een praktisch landbouwer .de zamenstelling kent van de 
stoffen, waardoor hij zijn grond verbeteren kan, kan hij uit elk onder- 
zoek, dat hem door den wetenschappelijken man van deze of gene zelfstan- 
digheid geleverd wordt, leeren, of hij voor wat hij gewoonlijk gebruikt 
ook het nieuwere misschien met meer voordeel zou kunnen aanwenden. Hij 
behoeft niet angstvallig over te gaan tot het-aankoopen van iets, dat hem 
vroeger onbekend was, want hij heeft de eenvoudige wijzen verstaan en 
begrepen, waardoor hij zich voor bedrog kan vrijwaren. Er is zoo menig 
allereenvoudigst feit in de wetenschap bekend, waarvan hij bijna dagelijks 
in de praktijk nut kan ondervinden en in dit opzigt vooral is eenige schei- ` 
kundige kennis voor den praktischen landbouwer volkomen onmisbaar 
voor de kennis van het- leven van plant en dier. Bovendien zijn zijne 
krachten gewijd aan het doelmatig doen wisselen van de vormen der stof, 
en hij behoort dus in de allereerste plaats met de veranderingen bekend te 
zijn, die stoffen elkander doen ondergaan , terwijl zij zich op velerlei wijze 
verbinden. Maar ook de natuurkunde geeft hem veel bruikbaars aan 
de hand. Zij leert hem de algemeene eigenschappen der stof en hoe die 
op elkander werken, zonder dat de vormen der stof daarbij veranderen. 
Door eenvoudige beginselen leert hij de inrigting en de werking van een 
werktuig verstaan, en trekt van die kennis elk oogenblik partij, als hem 
eenig nieuw werktuig wordt getoond, of als hij er eenige beschrijving van 
aantreft. Hij leert er door, waarop men bij de werktuigen in het alge- 
meen letten moet; welk innig verband er bestaat tusschen de kracht, die 
men moet aanwenden, en de uitwerking, die men er door kan verkrijgen. 
En is het nog noodig op andere wetenschappen te wijzen? De wetenschap 
heeft het dierlijke ligchaam onderzocht en geeft in bevattelijken vorm ver- 
slag van wat zij heeft aanschouwd. Zij leert de zamenstelling der plant , 
en ontelbare feiten, die ons de plant in haar leven leeren begrijpen. Daar- 
door wordt de kennis, die vereischt wòrdt om zieke dieren en, voor zoo 


`~ 


REDEVOERING. 323 


ver de wetenschap heeft onderzocht, ook zieke planten te genezen, niet 
alleen aanmerkelijk uitgebreid, maar wordt ook de kennis ruimer en uit- 
gestrekter omtrent-de wijze, waarop men de gezondheid van dier en plant 
het beste schraagt en onderhoudt. En zou het nog noodig zijn, daarvan 
het hooge gewigt aan te toonen? Ik zou van het geduld mijner toehoor- 
ders te veel vergen als ik het hier aangestipte nog verder ontwikkelęn 
ging, en ik meen ten slote het besluit te mogen trekken, dat een prak- 
tisch landbouwer wel degelijk zijn voordeel kan bevorderen door gebruik 
te maken van zuiver wetenschappelijke onderzoekingen , zoowel op het ge- 
bied der natuur, als op dat der staathuishoudkunde,. die hem zoo menige 
bruikbare kennis verschaft. -Maar voor ik hiervan afstap, nog eene aan- 
merking weêrlegd, die meermalen is gemaakt. De praktische landman, de 
boer kan immers zelf niet op wetenschappelijke wijze onderzoeken? Die 
aanmerking is volkomen juist, en niemand, die het ernstig met de ont- 
wikkeling van den landbouw meent, zal dit tegenspreken. - Maar toch kan 
de praktische landbouwer in zoo menig opzigt gebruikelijke handelwijzen 
veranderen, wijzigen en verbeteren , door raadgevingen, die alleen de weten- 
schap hem doet, op te volgen , dat hij zelfs reeds daarmeê alleen de han- 
den vol genoeg zal hebben. En al schonk hem al zijne wetenschappelijke 
lectuur niets anders dan dit, dat hij de methode van onderzoek, in de 
wetenschap gebruikelijk, begreep — dan reeds zou er veel en zelfs zeer 
veel. gewonnen zijn. Hij moet er zonder ophouden naar trachten zich 
rekenschap af te leggen. van elke zijner handelwijzen. Heeft hij zich daarop 
toegelegd, dan eerst zal hij er dikwijls over kunnen oordeelen of zij goed 
of verkeerd waren, en dan is er eerst hoop op verbetering. 

Er is nog iets ter behandeling overgebleven , waarover tot nog toe niet 
dan ter loops gesproken is en dat hier- het best behandeld wordt, namelijk 
de beschuldiging door den beoefenaar van wetenschap gerigt tot de prak-` 
tijk. Zij eischt zegt hij van mij veel meer dan ik in staat ben te ge- 
ven; zij vraagt onbepaald, en tast somtijds wel eens in den blinde rond, 
zij verlangt dan dat de wetenschap hare scheeve opvattingen tot klaarheid , 
tot helderheid brengen zal, dat hij haar regtstreeks de middelen zal aan- 
wijzen om dat te verkrijgen, waarvan zij zich zelve nog niet eens eene dui- 


delijke voorstelling heeft gevormd. En soms eischt zij onredelijk het 
41* 


324 L MULDER 


onmogelijke. Op een ander zeer overeenkomstig gebied wil ik dit met 
een voorbeeld toelichten. Er is mij een geval bekend van een fabriekant , ` 
die in zijne suikerraffinaderij bezwaar ondervond met het gebruik van bloed. 
Hij begaf zich tot een scheikundige en verlangde raad niet alleen, maar 
ook eene zelfstandigheid, die het bloed in zijne werking vervangen kon. 
Had hij nu eenige wetenschappelijke kennis omtrent zijne fabriek gehad , 
dan zou hij geweten hebben, dat de wetenschappelijke techniek het bloed 
` voor een bepaald doel in suikerraffinaderijen beter dan eenige andere vroeger 
gebruikelijke zelfstandigheid heeft gekeurd. Het was dus niet mogelijk 
hem eene stof aan te wijzen, die hij met evenveel voordeel als bloed ge- 
bruiken kon. En — hij begreep zoo weinig het dwaze van zijne vraag , 
dat hij het der wetenschap tot schande toerekende, dat zij hem niet on- 
middellijk eenige andere stof had aan de hand gedaan. Evenzoo is het 
dikwijls op het gebied van den landbouw gelegen. Zonder zelf goed te 
hebben waargenomen , werpt men den wetenschappelijken man vragen `voor 
de voeten, tot welker beantwoording hij gegevens noodig heeft, die de 
praktische landbouwer hem had moeten geven en die deze niet geven kan, 
omdat hij ze niet kent. En wordt den praktischen landbouwer dit onder 
het oog gebragt, dan wijt hij het der wetenschap, dat hij zelf eene on- 
doordachte vraag gedaan heeft. Als de praktische landbouw beter geves- 
tigd was, als de praktijk beter had waargenomen en vergeleken, en eene 
betere methode had gevolgd — waarlijk de wetenschap zou häar nog on- 
eindig meer hebben `voortgeholpen. De praktijk had over heel wat om- | 
standigheden licht kunnen verspreiden, wat de wetenschap boven alles 
noodig heeft, en voor een zeer groot deel alléén van de praktijk ontvangen 
kan: Zoo heeft dus de wetenschap regt zich over de praktijk te beklagen , 
als deze er over jammert, dat zij der wetenschap te vergeefs om hulp heeft 
aangeroepen. En het middel van herstel, van verbetering ligt niet verre. 
Eendragtige zamenwerking van wetenschap en praktijk en van praktijk en 
wetenschap. De wetenschap leere van de praktijk, dat men nooit uit 
eenige weinige op zich zelf staande gegevens algemeene besluiten mag op- 
maken, en de praktijk neme van de wetenschap hare methode over, en 
verzamele feiten, neme die onbevooroordeeld waar, wikke en wege ze 
tegenover elkander, en zij boven alles waarheidlievend. De wetenschap 


REDEVOERING. 325 


geeft u hare uitkomsten in maat en in-gewigt. Haar resultaat is heilige 
waarheid! Voor zoover zij het een of ander nog niet heeft leeren ken- 
nen, zegt zij er dit met nadruk bij. En doet de praktijk dat ook alzoo? 
Geeft zij w hare beweringen ook in maat en in gewigt? En als zij dat 
doet, zijn dan die bepalingen met geweten verrigt, of zijn zij'ruw en ver- 
dienen zij dus weinig of geene achting? Wel weet ik, dat er uitzonderin- 
gen bestaan — maar, waar is het in het algemeen, onomstootelijk waar, 
dát. de wetenschappelijke man alle reden heeft zich te beklagen over de 
, weinig geordende feiten, die de praktijk hem aan de hand doet, en even 
waar is het ook: dat de praktijk daarom meestal zoo veel bezwaren vindt 
`n wetenschappelijken raad, omdat zij niet gewend is, met maat en ge- 
wigt, met: geweten te werk te gaan en de voorschriften haar derhalve 
meestal veel te uitvoerig, veel te lastig, veel te omslagtig toeschijnen. 

Maar reeds straks maakten wij de woorden van SröckmarDT tot de onze 
en stemden volmondig toe, dat ook de wetenschap soms veel te ver is 
gegaan en soms nog wel gaat. Dat kan moeijelijk worden ontkend. Maar 
wij hebben immers van den praktischen landbouwer slechts. verlangd, dat 
hij zich algemeene kundigheden eigen maakte in die^wetenschappen , waar- 
van hij partij trekken kan? Hij behoeft geen scheikundige, geen staat- 
huishoudkundige te zijn, maar hij moet er toch zooveel van hebben opge- 
daan, dat hij niet zonder eenig bewustzijn in zijn bedrijf te werk gaat. 
En voor elk een, die zich landhuishoudkundige noemen wil, is dit boven 
alles wenschelijk. : 

„n Wie den landbouw slechts als handwerk drijven wil, leere de mechani- 
„sche handgrepen, hij ploege, zaaije, oogste, dorsche, verkoope en ver- 
utere, zich niet bekommerende over de krachten der natuur, die dit alles 
n bewerken, en nog veel mindẹr er naar strevende , om deze krachten zelve 
„tot één bepaald doel aan te wenden. Hij worde oer en kan een zeer 
„nuttig lid der burgelijke maatschappij worden, maar hij bestempele zich 
„niet met den naam van landhuishoudkundige. Die evenwel zich ontwik- 
„kelen wil als iemand, wien de landbouw meer geldt dan enkel als eene 
„machine, die men naar-deze of gene bepaalde rigting beweegt, om een 
„uitwerksel te verkrijgen; die de krachten der natuur kennen, onderzoe- 
„ken, begrijpen, en voor zoover het in des menschen magt ligt, ook leiden 


326 L. MULDER 


„leerėn wil — hij moet een anderen weg inslaan; hij moet theorie en 
n praktijk gelijkelijk beoefenen, d. i. met andere woorden, hij moet zich 
v wetenschappelijk ontwikkelen.” 

Zoo schreef de in Duitschland alosianié: bekende Srurm en teregt. . En 
behalve al het reeds opgenoemde, is de wetenschappelijke beoefening van 
den landbouw van onbegrijpelijk een invloed op zijne ontwikkeling als 
mensch. Want de beoefenaar van wetenschap streeft naar waarheid met 
rusteloos pogen, en past dat zelfde streven op elk gebied toe, waarop hij 
zich beweegt. Hij onderzoekt alles met geweten, en brengt zulks ook op 
geestelijk gebied over. Daar wikt en weegt hij ook en wordt dus ook in 
zijne handelingen als mensch beter. Bovendien verruimt hij door het ge- 
not, dat de natuur en de loop der dingen hem onophoudelijk verschaft , 
zijn blik, verheldert zijn verstand, en brengt-in zich zelven dus ook het 
hoogere doel van zijn geheele bestaan meer en meer tot bewustzijn. Hij 
gevoelt zich, ofschoon hij zich voortdurend tusschen‘ stof beweegt, los 
daarvan; hij leeft in den waren zin des woords voor een beter leven, en 
verwijdert zich meer en meer van het dierlijke, dat hem aan de aarde, 
aan de stof verbindt en niets meer dan middel is, em zeker geen doel, 
om zijn onstoffelijk bestaan te veredelen en te verbeteren. . 


En dit wenschen wij dan als eindbesluit uit het medegedeelde getrok- 
ken te zien, dat de weg ter bevordering ván de toepassing van weten- 
schap op landbouw, door elken prakticus en geleerde zal gezocht worden 
nu en in de toekomst, in de verbinding van praktijk met wetenschap en 
van wetenschap met praktijk: Gaat men op deze wijze met vasten wil en 
een stalen ijver te werk, voor geene hinderpalen , hoe groot zij ook zijn 
mogen, terugtredende, en steeds één enkel hoog opgehangen doel zonder 
ophouden in het oog houdende, dan zalʻeenmaal het menschelijk geslacht 
een landbouw bezitten, die steunende op de onwrikbare grondslagen van 
toegepaste wetenschap, de grootste weldaden schenken zal. © 


HI. 


En'`op welke wijze zal nu het geschikst worden te werk gegaan, om 
den invloed van wetenschap op de praktijk en op het leven krachtig te 


REDEVOERING. 327 


doen gevoelen? Welke middelen kunnen en mogen daartoe worden te 
baat genomen ? 
-~ „Het groote en eenige middel om aan den Nederlandschen landbouw 
„die gewenschte en noodzakelijke ontwikkeling te schenken, is het alge- 
„meen verbreiden van kennis en wetenschap. Leert den landbouwer inzien 
„wat verkeerd is in zijn bedrijf, maar stelt hem dan ook tevens in de 
n gelegenheid, door onderwijs en het geven van voorbeelden, om dat betere 
„te vinden. Want allen, die den landbouw en de landbouwers kennen, ` 
nzijņn overtuigd, dat akkerbouw, veeteelt en boschbouw zich niet aleen 
„n door eigen ontwikkeling en door den drang der omstandigheden zullen 
„ verbeteren, en dat men deze, in allen gevalle, gemakkelijker en spoedi- 
uger tot het beoogde doel zal leiden, door hun den weg aan te wijzen, 
„n dien zij te volgen hebben, en door hun de hulpmiddelen te leeren ken- 
„nen, waarmede die nieuwe weg veilig en zeker kan worden bewandeld.” 

En Srarne heeft volkomen regt. 

Verspreiding van kennis, van nuttige, eenvoudige, bruikbare kennis 
onder den landbouwenden stand van die wetenschappen, van welker toe- 
passing hij onschatbare voordeelen kan trekken; verspreiding door onder- 
wijs en lectuur — zietdaar M. M. H. H. wat boven alles wenschelijk is, — 
En het mag een allezins gelukkig verschijnsel in onze dagen heeten, dat 
werkelijk in dien zin reeds veel is tot stand gekomen, aan welks moge- 
lijkheid men vroeger zelfs volkomen getwijfeld heeft. De ondervinding heeft 
het bewezen, dat het onwaar is, dat de praktijk het oor sluit voor weten- 
schappelijken raad, maar het was natuurlijk, dat zij dat eerst heeft leseren 
inzien, toen haar-eenige weinige feiten op eenvoudige wijze waren duidelijk 
gemaakt en zij had leeren begrijpen, dat zij er haar stoffelijk voordeel mede 
bevorderen kon. Sints korten tijd eerst heeft men in vele Staten talrijke 
scholen voor landbouwers opgerigt, waar hun de gelegenheid wordt aange- 
boden , zooveel van bruikbare en noodige wetenschap te leeren , als- zij voor 
hun bedrijf noodig hebben en waar zij tevens ruimte beschikbaar aan- 
treffen, om wetenschappelijke onderzoekingen regtstreeks toe te passen op 
. de praktijk. Ik wijs u op TuarAaND, op CuemNiTZ, op Möern, op Ho- 
HENHEIM! Ik wijs u op mannen als STÖCKHARDT, SCHOBER, op WOoLFF, 
op von Passt! En niet alleen elders heeft men wetenschappelijk onderrigt ` 


328 L. MULDER 


begeerd, ook in ons Vaderland heeft mener sints eenige jaren het hooge 
belang van leeren inzien. De Landhuishoudkundige school te Groningen 
gaat vooruit, dank zij de pogingen van hen, die haar zóó goed besturen , 
en zamenkomsten, door de belangstelling van onzen geëerbiedigden Koning 
op eenige dorpen in het leven geroepen, waarop over, wetensċchappelijke 
onderwerpen wordt gehandeld, worden gretig bezocht. Men rigt alomme 
maatschappijen op, geńootschappen en vereenigingen, en verbindt zich om 
tijdschriften te lezen, en elkaar -van tijd tot tijd aangenaam en nuttig te- . 
vens bezig te houden. Zoo moet er ontwikkeling komen!. De kennis, die 
den een ontbreekt, bezit een ander, en wat de een te vergeefs of verkeerd 
beproefd heeft, herhaalt een tweede niet, of als hij het doet, handelt 
hij beter. ! 

Zoo wordt et kennis verspreid, zoo wordt men in ondervinding rijker. 
Maar nog wordt er niet genoeg gedaan. Nog ontbreekt er veel. Terwijl 
wij vooralsnog niet behoeven te vertrouwen op de oprigting van Staats- 
wege van eene school aan landbouw-opzettelijk toegewijd , hoedanig eene 
Nederland nog niet bezit en waarvoor in 1847 reeds een zeer uitgewerkt 
plan bestond, dat wel de aandacht overwaardig blijven zal, en daarvan 
toch zoo oneindig vele heilrijke gevolgen zouden te wachten zijn, behoe- 
ven wij toch niet stil te zitten. Want ook op andere wijzen kan-veel heil 
worden verspreid. Op den boer, den kleineren grondeigenaar moet in- 
vloed worden uitgeoefend. En hoe dat bewerkt? Dien geheelen stand 
kennis aan wetenschap verschaft? Neen , dat is onmogelijk. Maar de dorps- 
scholen moeten van inrigting veranderen. Dat behoeven geene instituten 
van landhuishoudkundig onderwijs te worden, maar daar kan men even 
goed en met veel beter gevolg een leesboek bezigen over landhuishoudkunde 
of over eenig onderwerp tot dat gebied behoorende, als een, handelende 
over. zoo menig voor den aanstaanden landman volkomen onverschillig on- 
derwerp. En er zijn immers’reeds genoeg werkjes uitgegeven, met het 
enkele doel, om op dorpsscholen te worden gebruikt? Maar op één ding 
is veel te weinig: gelet. De dorpsonderwijzer verstaat zelf vele uitdruk- 
kingen, vele woorden niet, die in die werkjes voorkomen; ook hij zou zich 
die kennis moeten eigen maken eñn réeds wordt er zoọ veel van hem ge- 
eischt, en daarbij is de tijd, die hem ‘overblijft van zijne talrijke school- 


REDEVOERING. 329 


uren en andere bezigheden, die hij verrigten moet' voor een zeer sober be- 
staan, al zeer gering. - Men mag met geene billijkheid van hem eischen, 
dat hij zich zooveel kundigheden van de genoemde wetenschap verschaft, dat 
lij ze in zijne school bij zijn onderwijs kan gebruiken en er aan anderen -dok 
wat van lėeren kan. Want wat men aan anderen wenscht te leeren, zal men 
wel in de allereerste plaats zelf goèd moeten hebben begrepen en door- 
grond. — Dus alle hoop ons ontzonken? Neen, voorwaar, driewerf neen ! 
Nog blijft ons een middel en een krachtig middel over: men leere den aan- 
komenden onderwijzer zooveel van-de wetenschap van den landbouw als 
noodig mag worden geacht, en men neme er zelfs van in het examen op, 
wat van hem ter bekoming eener betrekking wordt verlangd. ` Eerst als op 
de dorpsscholen het aanstaande geslacht in ruwe trekken kennis maken zal 
met sommige toch waarlijk zoo eenvoudige wetenschappelijke beginselen van 
den landbouw , eerst dan, en ook dan alleen zal de oude slender langzamer- 
hand voor een nieuw en opgewekt leven plaats maken. En om dit doel te 
bereikēn is boven alles vereeniging noodig van hen, die van verbeterd on- 
derwijs op de dorpsscholen alleen verbetering wachten in den landbouw. 
En terwijl de pogingen van diegenen onder de onderwijzers ten platten 
lande, die werkelijk passende geschriften aan de jeugd in handen geven 
en zelf pogingen in het werk stellen, om ze te kunnen verklaren en toe te 
lichten , hoogelijk moeten worden aangeschreven, mag van hen nog één 
ding met nadruk worden verlangd: dat zij de gebreken opgeven , die naar 
hunne meening in de bestaande werkjes worden aangetroffen, of wel met 
. wetenschappelijk gevormden de handen aan het werk slaan en hunne praktische 
_ ervaring in het onderwijs meêdeelen aan de beoefenaars van wetenschap. 

Van het oogenblik, dat dit geschieden zal, gaat de landbouw van Ne- 
derland eene nieuwe toekomst te gemoet, die voor het nageslacht de heil- 
zaamste vruchten: zal opleveren, want de landbouw zal wel de grondslag 
mogen ‘heeten der beschaving, en wel zal mogen worden beweerd, dat de 
rijkdom en de bloei van een staat beide, voor verreweg het grootste ge- 
deelte, op de mate van ontwikkeling van zijn landbouw berusten. 


In ruwe en vlugtige trekken — want fòt uitvoerige ontwikkeling zou 
dit oogenblik en deze plaats en de mij toegestane tijd ongeschikt en on- 
42 > 


380 L, MULDER 


voldoende zijn — heb ik gepoogd, u mijne denkbeelden meê te deelen 
aangaande het verband van wetenschap en landbouw, en omtrent de beste 
wijze, waarop de kennis daarvan het eenvoudigst kan worden ingevoerd 
in het praktische leven. Moge ik er eenigermate in geslaagd zijn, uwe 
denkbeelden dienaangaande in geen verkeerden zin te hebben geleid — ik 
zou er mij dankbaar in verheugen, dat ik misschien eenigzins heb bijge- 
dragen tot ontwikkeling van den Vaderlandschen landbouw ! í 


Nog niet lang geleden, Edel Achtbare Heeren, Leden van het dage- 
lijksch Bestuur en van den Raad dezer Gemeente, Curatoren van Deven- 
ters Doorluchtige School, — in wier midden wij zoo gaarne den hoog- 
geachten Burgemeester zouden hebben bespeurd, die nu door een treurig 
sterfgeval in zijne familie verhinderd is-te dezer plaatse te verschijnen, — 
nog niet lang geleden, hebt gij het uitgesproker; dat het Athenaeum 
Illustre moest worden hernieuwd! En het is geschied! Gij hebt begre- 
pen, en te regt, dat aan deze inrigting van Hooger Onderwijs ook - 
gelegenheid zijn moest, voor wie er begeerig naar wezen mogt, om de 
toepassingen der natuurkundige wetenschappen op den landbouw te verne- 
men. In art. 3 toch van het reglement op het Athenaeum, wat door uwe 
zorg in September des -verloopen jaars is vastgesteld, staat met even zoo 
vele woorden: „Tot de lessen door de Hoogleeraren in de wis- en natuur- 
„kundige wetenschappen te geven, behoort ook de toepassing der genoemde 
„wetenschappen op den- landbouw.” Zoo het nog noodig wezen mogt, 
hebt gij daarmeê het bewijs geleverd, dat de eischen van onzen prakti- 
schen tijd u niet onbekend waren. Maar het was u niet genoeg, dit 
slechts vast te stellen, uw besluit moest ook worden verwezenlijkt. Gij 
wenschtet niet alleen te verbeteren, te vernieuwen, maar ook uit te brei- 
den. Er werd door uwe zorg een laboratorium aan deze inrigting ver- 
bonden, waardoor althans eene bepaalde plaats aanwezig zijn zou, waar 
men zich in sċheikunde praktisch zal kunnen oefenen, en waar dan ook de 
toepassing der wetenschap op den landbouw, sints eenigen tijd van zoo 
onbegrijpelijk veel gewigt, proefondervindelijk zal kunnen geschieden. — 


REDEVOERING, 3881 


` Maar gij hebt, nog meer begeerd. Het aantal docenten moest met één 
vermeerderd worden, er werd door u een hoogleeraar verlangd in de bo- 
tanie, de geognosie, de warenkennis en de toegepaste wetenschappen , ter- 
wijl deze betrekking vroeger met die in de scheikunde en de pharmacie 
verbonden was. Maar gij hebt ze gesplitst, om het mogelijk te maken, 
dat. er meer tijd en moeite aan al die vakken zoù worden besteed, dan ` 
van één persoon met billijkheid mogt worden geeischt. Gij, Curatoren - 
van dit Athenaeum! hebt mij waardig gekeurd ter vervulling der nieuwe 
betrekking als zoodanig te worden voorgesteld, en gij, Leden van den Raad 
dezer Gemeente! hebt mij uit de voorgestelden benoemd. Gij hebt ver- 
langd, dat ook ik mijne krachten zou aanwenden, om het daartoe: vastge- 
stelde plān te verwezenlijken, en om zoo mogelijk de vernieuwde inrigting 
mede te doen bloeijen. — Vroeger werkzaam aan eene inrigting, die in- 
zonderheid aan de toepassing is toegewijd, was ik in meerdere of mindere 
mate met overeenkomstige vakken van onderwijs belast, als mij aan deze 
school werden opgedragen. Maar er zou toch verschil bestaan. Want het 
hier te geven onderwijs moest Hooger Onderwijs zijn, En wat de toe- 
passing der natuurkundige wetenschappen op den landbouw betrof, ik 
had — en ik zal dit mijn leven lang als eene groote onderscheiding be- 
schouwen — sints ongeveer een jaar ruimschoots de gelegenheid gehad 
mijne jeugdige krachten op dit gebied te oefenen. Dat ik uwe voor mij ` 
allezins vereerende opdragt heb aanvaard — wie zal het in mij wraken ? 
En wien zal. het verwonderen, dat ik mij niet onveinzen kon, dat zij mo- 
gelijk meer van mij zou eischen, dan waaraan ik kon voldoen? Ik heb 
u toen schriftelijk te kennen gegeven, dat ik niėts liever wenschte dan 
mijne krachten in te spannen tot heil van de inrigting, waaraan ik weldra 
zou werkzaam zijn, en ik voel er mij gelúkkig in, u datzelfde openlijk te 
mogen herhalen, nu ik mij heden plegtig aanhet Athenaeunt verbind. Gij 
hebt:in mij vertrouwen gesteld, en ik verklaar mij gaarne bereid, om zoo- 
veel.in mij is, aan. dat vertrouwen te voldoen, wat één der verpligtingen 
uitmaakt, die ik jegens u geen oogenblik uit het oog verliezen mag. En 
waarlijk, als de lust, waarmeê ik sints eenige maanden aan de mij opge- 
dragen taak werk, en de opgewektheid, waarmeê ik mijne betrekking heb 


aanvaard, naar uwe meening eenige waarborg mogten zijn, dat. ik er 
42 * 


832 : L. MULDER 


althans naar streven wil, naar streven met al de vermogens, die ik ter 
verdere ontwikkeling ontvangen heb, om aan uwe verwachting te vol- 
doen , — het zou mij ten krachtigen prikkel verstrekken, met vernieuwden 
moed op den ingeslagen weg voort te gaan. — Ik heb geen voorganger 
aan deze school gehad, wiens voorbeeld ik kan navolgen. . Mijne betrek- 
king is nieuw en die nieuwheid brengt natuurlijk met zich, dat nog niet 
alles zoo mag heeten te zijn, als het wel wezen kon. Maar eenmaal -hebt gij 
het woord Žernieuwing uitgesproken, en waar er nog wat te verbeteren of 


uit te breiden valt — het zou onkiesch mogen heeten, als ik hier op deze- 


plaats bepaalde aanwijzingen deed — ik twijfel er geen oogenblik aan, of 
daar zal.ook te gelegener ure door u worden verbeterd en worden uitge- 
breid. ‘En waar ik ondersteuning mogt behoeven — ik zal ze immers bij 
u vinden ,-die mij reeds in zoo menig opzigt aan u hebt verpligt? Ik hield 
mij daarvan reeds vroeger overtuigd, en mijn nog eerst kortstondig ver- 
blijf te dezèr stede heeft mij in de meening niet weinig bevestigd, dat gij 
mij mijne betrekking zekerlijk zult veraangenamen. — En aan diegenen 
onder u, van wie ik reeds meer dan gewone blijken van welwillendheid 
ontvangen mogt, aan u, hooggeachte van DELDEN en JorpeNs! mag ik 
hier wel mijn innigen en welmeenenden dank daarvoor betuigen, en de 
dringende bede daarbij voegen, dat die blijken in hoeveelheid en hoeda- 
nigheid met der. tijd mogen toenemen, en ik ze ook in het vervolg nog 
ruimschoots van u zal mogen ontvangen. Ik hoop hartelijk, dat mijn 
zijn en werken in uw midden u de bewijzen moge opleveren, dat ik wel- 
willendheid en toegenegenheid op zeer hoogen prijs stel. — En zoo zal, 
als mijne krachten, met een goeden wil vereenigd, eenigzins geëvenaard 
zijn aan hetgeen gij naar billijkheid van mij eischt, mijne betrekking, die 
ik op nog jeugdigen leeftijd, naar uw verlangen, aan deze inrigting van 
onderwijs bekleed, zonder twijfel in mijn gemoed de aangenaamste herin- 
> neringen nalaten. 


En is het mij gegund één uwer meer bepaald openlijk mijne erkente- 
lijkheid - te betuigen, dan is het voor mij een dure pligt, dat ook met al 
die warme en innige dankbaarheid te doen, Eerwaarde MornuysEN! nog 
slechts luttel in vergelijking tot wat ik u schuldig ben. Gij hebt mij in 


$ 


REDEVOERING. { 3383 


uwe woning met vaderlijke welwillendheid ontvangen, waarop ik zóó on- 
eindig hoogen prijs stel, en mij reeds zoovee} vriendschap bewezen en met 
zooveel raad bijgestaan, dat ik waarlijk niet weet, waar ik woorden vinden 
zal om u uit te drukken, hoezeer gij mij daardoor duurzaam aan u hebt ; 
verpligt. — Ik weet ható dat gij niet behoort onder hen, die in het open- 
baar gaarne bewijzen van dankbaarheid ontvangen.. En toch kan ik één 
dringend verzoek, en één welgemeenden wensch niet onderdrukken — dat, 
waar ik ook in uwe oogen te kort mag komen in het aanstrengen mijner 
krachten,- ter vervulling van waartoe ik naar hier geroepen ben, gij mij 
nooit en nergens uwe welwillendheid, uwe“ vriendschap, uwen raad ont- 
houden moogt , terwijl ik-u voorts. van ganscher harte toewensch, dat uwe 
eerst- sints: kort veel rustiger betrekking er het hare ruimschoots toe moge 
bijdragen, om uwe gezondheid te beteren, en als gevolg. daarvan, dat uw 
leven nog lang moge gespaard worden ten nutte van het Athenaeum, dat 
zóó veel aan u verschuldigd is, en tot groote vreugde van zoovelen, die u 
in-uw openbaar en iiw privaat leven zeer hooge achting toedragen. 


Met u, Hooggeleerde Heeren, hooggeschatte ambtgenooten! aan wie de 
taak is opgedragen. onderwijs. te geven in de verschillende vakken van 
menschelijke kennis, aan deze inrigting vertegenwoordigd, ben ook ik naar 
deze plaats geroepen, om met mijne beste krachten naar de vervulling van 
dat doel voortdurend werkzaam te zijn. En terwijl velen uwer reeds ge- 
durende verscheiden jaren met lust en ijver aan die taak hebben voldaan, 
en anderen zelfs een eerbiedwaardigen ouderdom hebben mogen bereiken , 
mag ik er mij hoogelijk gelukkig in prijzen, zulke voorbeelden ter navol- 
ging te hebben, en is het mij eene behoefte des harten u toe te roepen : 
vergenoegt er u niet me, mij een voorbeeld te zijn, maar helpt mij en - 
ondersteunt mij, waar gij kunt en waar ik het verlangen mag. Dat gij 
dat doen zult — ik ontleen het bewijs er voor, zoo dat nog noodig wezen 
mogt, aan de- voorkomende welwillendheid, waarmede gij mij in uwen 
kring hebt opgenomen, waarmede gij den jongeren ambtgenoot hebt ver- 
welkomd. 

Sommigen uwer heb ik eerst hier mogen leeren kennen, en die kennis- 
making staat hoog bij mij aangeschreven., Schenkt mij uwe toegenegenheid 


334 L. MULDER 


op even milde wijze, als gij daarmeĉ tot nog toe mij ten zeerste aan u 
hebt verpligt. 


Met u, Rector Magnificus van per Wıruieen! en ook met u, mijn 
ambtgenoot Cor! was ik reeds vroeger in aanraking gekomen, maar van 
het oogenblik af, dat ik met u aan dit Athenaeum in zekeren zin dezelfde 
kweekelingen onder mijne leiding hebben zou, is onze verhouding van 
vroeger uit den aard der zaak geheel anders geworden. Wij zija nu ook 
te zamen. verbonden door de vakken van wetenschap, die meer bepaald 
aan onze zorg zijn toevertrouwd, en die in zoo menig opzigt diep in el- 
kander ingrijpen. Bovendien vereĉênt ons de methode der natuurweten- 
schap en brengt onze werkkring ons schier dagelijks bijeen of in elkanders 
nabijheid. — Waar ik uwe hulp mogt behoeven — en hoe vele malen zal 
ik daaraan geene behoefte gevoelen? — schenkt ze mij daar met vriend- 
schappelijkheid en toegenegenhéid. Gij-hebt uwen jongeren ambtgenoot 
met de meest denkbare heuschheid ontvangen — ik ben er u ten hoogste 
erkentelijk voor — maar schenkt hem uwe vriendschap niet alleen, waarop 
hij onbepaald meent te mogen vertrouwen, maar deelt hem ook uit uwe 
ervaring mede. Maar ik behoef u dit reeds niet meer te vragen — de 
korte tijd, gedurende welken ik naast en mèt u aan deze inrigting naar 
mijn vermogen mijn pligt heb zoeken te betrachten, en waarin wij reeds 
zoo vele malen door en om de wetenschap elkander naderden, heeft mij 
de stellige zekerheid verschaft, dat ik in u veel meer dan louter diegenen 
heb gevonden, met wie ik slechts den titel gemeen heb. Ik bied u 
wederkeerig al datgene aan, wat gij van mij te eeniger tijd mogt willen 
verlangen, en wat mijne krachten mij toelaten, meer beloof ik u niet; 
slechts nog dit eene: waar gij tracht op te bouwen, daar ondersteun ik 
u als ik kan, en breek niet af, maar help u. Zoo zal mijn streven ook 
door uw toedoen zeer bevorderd kunnen worden. 


Vooral vraag ik van u, mijn hooggeschatte vriend Cor! die mij in het 
onderwijs in de botanie zijt voorgegaan, veel van uwe bereidwilligheid , 
waar eigenaardige bezwaren, aan het materieel verbonden , mij soms ver- 
legen zullen doen staan. Gij hebt met sommigen jaren lang geworsteld , 


REDEVOERING. 835 


en nu in een gedeelte van uw vroeger onderwijs: voor u vele hinderpalen 
zijn verdwenen, nu-zult gij mij toch nog wel met uwe rijke ondervinding 
op zijde willen staan?. Het herbarium van dit Athenaeum dankt aan uwe 
zorg veel, en ik neem deze gelegenheid te baat, u daarvoor, als opvolger 
in het botanisch onderwijs, in het openbaar dank te zeggen. En zou dan 
bij u de- lust- verdwenen zijn, uwe kennis ook te blijven oefenen op het 
gebied van- het plantenrijk? Dat kan en dat mag niet zijn, en ik weet 
het ook: het is zoo niet. Help mij dus niet alleen met uwe ervaring, 
maar ondersteun ook mi} meer bepaald in de stelling, die ik hier bekleed. 
Dat zult gij doen. Uwe welwillendheid is er mij de beste toetssteen voor. 


Ook in uwe vriendschap beveel ik mij aan, mijne beide ambtgenooten ! 
die ongeveer terzelfder tijd de.vereerende opdragt ontvingt Hooger Onder- 
wijs aan deze inrigting te geven. Dat voert ons als van zelf tot elkaâr 
en maakt ons streven in vele opzigten gelijk. Hernieuwing was de leus, 
ouder welke wij naar deze plaats werden geroepen, en blijve ons een 
voortdurende prikkel om den bloei dezer inrigting zoo veel mogelijk be- 
vorderlijk te zijn. Vereenigt ons de vriendschap nog daarenboven, dan 
zal daardoor voorzeker ońs gemeenschappelijk streven zeer bevorderd worden. 


En -het zou teregt uwe hooge verwondering wekken, als ik u, zooals ik 
u nu noemen mag, vriend KrrnL! niet één enkel woord te dezer plaatse 
toesprak. Wij hebben elkâar eerst in Deventer leeren kennen, en of- 
schoon de vriendschap , die wij zamen sloten, nog jong mag heeten, bouw 
ik er vast op, dat die ons geheele leven zal blijven voortturen. Vertrouw 
op mij — ik vertrouw onbepaald op u. Ziedaar weinige woorden, maar 
naar ik weet: uit het hart tot het hart gesproken! 


En tot wie zow ik ten ‘slotte liever het woord rigten, dan tot u, voor- 
treffelijke jongelingen , burgers:en kweekelingen dezer Doorluchtige School ! 
Het strekt mij tot een groot genoegen andermaal tot u te kunnen spreken, 
aan wier vorming mijne beste krachten moeten zijn toegewijd, die ik moet 
voorgaan in de wetenschap en de zedelijke ontwikkeling! Eene oneindig. 
schoone taak, maar ook eene verbazende verantwoordelijkheid! En daarbij 


336 L. MULDER 


beoefenen eenigen onder u meer bepaald eenig vak van menschelijke kennis 
aan mijne hand. Ik reikte u die hand toe met welwillendheid , reeds 
toen ik vóór de wintervacantie mijne lessen in uw midden aanving, en u 
toen sprak over de wijze, waarop ikonder anderen botanie en` pharma- 
cognosie doceren zou. Maar zal ik dan slechts uw leidsman in de weten- 
schap zijn zonder meer? Neen — dat zij verre! Ik wensch nog, zooals 
ik het vroeger wenschte, te zamen met u de baan đer ontwikkeling te 
betreden, en met een voor waarheid warm kloppend hart en een open oog 
de wonderen der Schepping Gods te aanschouwen en te onderzoeken. Ik 
beloof u daartoe van mijne zijde den meesten ijver en de grootste volhar- 
ding, en verlang daarvoor van u die heilzame warmte, zonder welke zich 
in den schoonen bloeitijd des levens geene’ vrucht zetten: kan. Gij de 
stoffen verwerkende, die van eene bloem eene vrucht kunnen 'yormen , als 
zì) doelmatig worden verarbeid, en ik u die bouwstoffen aanwijzende -en 
aanbrengende — ziet dan zal ons gemeenschappelijk werken voor u en mij 
beide in de gevolgen zonder twijfel heilzaam zijn. 3 

Vergeten wij- het daarbij echter nooit, dat er nog iets hoogers bestaat , 
dan aanleeren van feiten op het gebied van 'wetenschap! Verliezen wij het 
geen oogenblik uit het oog, dat wij ons gemoed zuiver moeten houden 
en ons hart rein. Die vorming en ontwikkeling van het hart — zij wor- 
den beiden ook door welwillendheid in'` hooge mate bevorderd, en mijn 
leeftijd, zoo weinig van de uwe verschillend, dringt bij mij den wensch 
op, dien gij, — voor zoo lang ik reeds in:uw midden werkzaam ben, reeds 
voor een zeer groot gedeelte hebt verwezenlijkt, — dat ik als een vriend 
met zijne vrienden met u zal zamenleven. Dat zal mij de zware en moei- 
jelijke taak, die op mijne schouders, rust, aanmerkelijk verligten en mij 
de krachten schenken ,'om steeds en bij voortduring bouwstoffen te ver- 
gåren en te verzamelen, waardoor uwe onsterfelijke vermogens voor uw 
heil en dat’ des: Vaderlands duurzame` vruchten kunnen opleveren. : Be- 
denkt het, dat gij eenmaal geroepen worden zult, om aan anderen meê te 
deelen of mishien dagelijks te gebruiken en toe te passen, wat gij zelf 
in het gulden tijdperk van: uw leven hebt opgedaan en zamengėgaard , 
want zoo alleen gaat- de: beschaving en ontwikkeling des menschelijken 
geslachts vooruit! Maar bedenkt het ook, dat wij alleen dat aan anderen 


REDEVOERING. 337 


kunnen doen aanleeren, dat wij alleen daarvan tot in de verre toekomst 
nut kunnen trekken, wat wij zelf, tot in alle naauwkeurigheden hebben 
doorzien en doortast, vooral op een leeftijd, waarop aanleeren nog mogelijk 
is! Die waarheid is ook voor mij van onuitsprekelijk veel gewigt, en 
terwijl zij u de verpligting oplegt, om uwe krachten onophoudelijk te 
bezigen en te woekeren met de vermogens, die gij ter ontwikkeling ont- 
vangen hebt, dwingt zij mij met zedelijken dwang mijn onderwijs zoo 
duidelijk en verstaanbaar mogelijk te maken. Maar teregt schreef een 
mijner ambtgenooten: „dë universiteitsles is niet bestemd, om de plaats 
„in te nemen .van één der hónderd en zooveel bestaande leerboeken.” 
Slechts enkele gedeelten van het ruime gebied, wat aan deze inrigting 
van onderwijs aan mijne zorg meer bepaald is toevertrouwd, kan en mag 
ik met u bestuderen, het overige blijve aan uwe zorg overgelaten. En 
gij zult daartoe uwe pogingen voortdurend aanwenden — daarop mag ik 
onbepaald vertrouwen, zelfs wanneer het materieel hier en daar uwe stu- 
diën niet regtstreeks veraangenaamt. 

En leyen wij op die wijs te zamen, dan zult gij met der tijd, als gij, 
in welke betrekking ook, de belangen des Vaderlands bevorderlijk zult 
zijn, met zelfvoldoening kunnen terugzien op de dagen, die gij hier hebt 
doorgebragt. En dan zal ik er mij zonder twijfel gelukkig in mogen 
achten, dat ik in uw midden een voor iij zeer aangenamen en voor u 
niet onnutten tijd heb doorleefd aan het ons allen dierbare Athenaeum ` 
van Deventer, 


Ik heb gezegd. 


ngee at o 


m Tas re 
aae A NE aena 


F 


A 


yom ENa Ra 
prene na ia $ 
Sena 

aa