Skip to main content

Full text of "Annales ecclesiastici Caesaris Baronii"

See other formats 


.^' 


■•■*^>»^ 


^-K^..' 


.  .-^c' 


'7x^  ' 


■■-.Jl  • 


^H 


>m 


^ 


mm:^ 


^..^' 


\ 


C/^SARIS     BARONII 


ANNALES  ECGLESIASTICI 


TOMUS    TRIGESIMUS    Q.UINTUS 


Cetouvrage,  parlescoiTectioii,s  etles  additions  Hoc  in  opere  fam  multa  sunt  aut  correcla  aut 

considerables  qui  y  ont  ete  operees,  est  devenu  addita,  ut  id  suum  Consociatio  Sancti  Pauli  red- 

la  propriete  de  TOEuvre  de  Saint-Paul,  qui  se  diderit  et,  quidquid  sui  juris  sit,  sibi  vindicet. 

reserve  tous  ses   droits.  Toute   contrefaf  on  ou  Itaque,  si  quis  idem  aut  furto  ediderit  aut  quo- 

imitation,  quelle  que  soitla  forme  sous  laquelle  quo  modo  erit  imitatus,  in  crimine  erit  et  de 

elle  se  presente,  serapoursuivierigoureuscment,  injuria  postulabitur. 
conformement  aux  lois. 


C^SARIS   S.   R.   E.   CARD.   BARONII 

OD.    RAYNALDI     ET    JAC.    LADERCHII 

CONGREGATIONIS    OBATOEn   PRESBYTERORUM 

ANNALES 


ECCLESIASTICI 


DENUO  ET  ACGURATE  EXCUSI 


TOMUS    TRIGESIMUS    Q_UINTUS 

1566-1567 


j>=^^^ 


^'f 


^^ 


EX   TYPIS    CONSOCIATIONIS    SANCTI    PAULI 


BARRI-DUCIS 

VIA   OICTA  DE    LA    BAKQUE,    30 


PARISIIS 

51,     VIA     DICTA    DE    LILI.E,     51 

.V  DCCC  tXXX 


FRIBURGI    HELV. 

10,    VIA    DICTA    GRAND'RUE,  10 


PRIVILEGIUM    C^SAREUM 


Carolus  Sextus,  divina  favente  clementia, 
electus  Romanorum  imperator  semper  Au- 
gustus,  ac  Germanice,  Hispaniarum,  Hun- 
garice,  Bohemice,  Dalniatice,  Croatice,  Sla- 
vonice,  etc.  rex,  archi-dux  Austrice,  dux 
Burgundice,  Styrice,  Carinthice,  Carniolce, 
et  Wirtimbergce,  comes  Tyi^olis,  etc.  Agnos- 
cimus  et  notum  facimus  tenore  prcesentium, 
quod,  cum  nobis  noster  sacrique  Romani 
imperii  fidelis  dilectus  joannes  guliblmus 
HUiscH,  bibliopola  Coloniensis,  humillime  ex- 
poni  curarit ,  quem  in  modum  Annalium 
Ecclesiasticorum  tomum  vigesimum  secun- 
dum  et  secuturos  aJacobo  Laderchio  Faven- 
tino  continuandos  in  folio  prcelo  committere 
resolverit ;  vereatur  autem  ne  cemulorum 
invidia,  hanc  editionem  imitantium,  gravis 
in  hoc  opet^e  impendii  et  laboris  sui  fructu 
frustretur  :  ideoque  nobis  demisse  suppli- 
carit,  quatenus  ejiis  indemnitati  privilegio 
nostro  Ccesareo  succurrere  clemetitissime  di- 
gnaremur;  nos  submissce  pariter  ac  cequce 
ejus  petitioni  annuendum  censuerimus.  Ac 
p^roinde  auctoritate  nostra  Ccesarea  omnibus 
et  singulis  bibliopolis,  bibliopegis,  typogra- 
phis  et  aliis  quibuscumque  rem  librariam 
seu  negotiationem  exercentibus  firmiter  in- 
hibemus,  vetamus  et  interdicimus ,  ne  quis 
supra  nominatum  Annalium  Ecclesiastico- 
rum  tomum  vigesimum  secundiim  et  secu- 
turos  a  Jacobo  Laderchio  Faventino  conti- 
nuandos  in  folio  sub  hoc  aliove  titulo  per 
decem  annorum  spatium,  ab  hodierno  die 
comptctandum,  intra  sacri  Romani  imperii,  et 
regnorum  ditionumque  nostrarum  hceredita- 
riarum  fines  recudere,  vel  aliis  recudendos 
dare,  aliorsumve  impressos  apportare  citra 
prcefati  impetrantis,  ejusdemque  hceredum 
ac  successorum  voluntatem  et  assensum  in 
scriptis  obtentum  ausit  vel  prcesumat.  Si 
quis  vero  secus  faciendo  privilegium  hoc  no- 
strum  seu  interdictum  violare  contemnere- 
que  prcesumpserit,  euni  non  solum  ejusmodi 
Exemplaribus  ubicumque  locorum  repertis, 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


seu  apportatis  {qua;  dictis  Joannes  Guliel- 
mus  Huisch  sive  propria  auctoritate,  sive  ma- 
gistralu  illius  loci  auxilio  sibi  vendicare 
poterit)  de  facto  privandum  ,  sed  et  de- 
cem  marcarum  auri  puri  pcena  cerario, 
seu  fisco  nostro  Ccesareo  et  parti  lcesce  ex 
cequo  pendenda,  omni  spe  venice  sublata, 
mulctandum  decernimus  ,  dummodo  tenor 
hujus  nostri  privilegiiin  fronte  libH  impres- 
sus  reperiatur,  et  solita  de  quovis  tomo  quin- 
que  exemplaria  consilio  nostro  imperiali 
aulico  exhibeantur.  Mandamus  itaque  om- 
nibus  et  singulis  nostris  et  sacri  Romani  irn- 
perii,  regnorumque  et  dominiormn  nostro- 
rum  hcereditariorum  subditis  et  fidelibus 
dilectis  tam  Ecclesiasticis  quam  scecularibus, 
cujuscumque  status,  gradus,  dignitatis  aut 
ordinis  fuerint,  prcesertim  vero  iis,  qui  ma- 
gistratu  existentes,  vel  suo,  vel  superiorum 
suorum  loco,  jus  justitiamque  administrant, 
ne  quemquam  privilegium  hoc  nostrum  Cce- 
sareum  violare,  spernere  aut  transgredi  pa- 
tiafitur.  Sed si  quos  contumaces  compererint, 
constituta  a  nobis  mulcta  eos  puniri,  et  qui- 
buscumque  modis  idoneis  coerceri  curent, 
qu^tenus  et  ipsi  gravissimam  nostram  indi- 
gnationem  prcedictamque  pcenam  evitare 
voluerint.  Harum  testimonio  litterarum  rna- 
nu  nostra  subscriptarum ,  et  sigilli  nostri 
Ccesarei  appressione  munitarum,  quce  da- 
bantur  in  civitate  nostra  Vienna  die  vige- 
sima  septima  Octobris,  anno  millesimo  sep- 
tingentesimo  trigesimo,  regnorum  nostrorum 
Romani  vigesimo ,  Hispanicorum  vigesimo 
octavo,  Hungarici  et  BoJiemici  vero  pariter 
vigesimo. 
Carolus  ni.  p. 


(LS.) 


Vt.  Frid.  Carol.  Ep.  et  Princeps  Bamb.  et  Herb. 
Franc.  Orietit.  Dux  m.  p. 

Ad  Mandatum  Sac.  Csesar.  Majestatis  proprium. 
J.  i>.  Hayeck  de  Waldstatem  m.  p. 


k 


SANCTISSIMO 

AC  BEATISSIMO  PATRI 

DOMINO   NOSTRO 

BENEDICTO    XIII 

PONTIFICI   MAXIMO 


JACOBUS   DE   LADERCHIO 

Congregationis  Oratorii  Presbyter  perpetuara  fclicitatem. 


Quidquid  Romanis  Pontiflcibus,  a  Deo  Opt.  Max.  collatum,  toto  orbe  diffusa,  Catliolica 
profitetur  Ecclesia,  quodque  mellifluus  doctor  S.  Bernardus',  Eugenium  alloquens,  com- 
plexus  esse  visus  est,  cum  scripsit,  eum  esse  :  «  Pontificem  Summum,  Sacerdotem 
Magnum,  episcoporum  principem,  Apostolorum  hteredem,  primatu  Abelem,  gubernatu 
Noemum,  patriarchatu  Abraham,  ordine  Melchisedech ,  dignifate  Aaron,  auctoritate 
Mojsen,  judicatu  Samuelem,  potestate  Petrum,  unctione  Christum  »  ;  quique  proinde 
inter  aUos  CLeli  janitores  gregumque  pastores,  tanto  gloriosius,  quanto  et  differentius 
utrumque  nomen  pr?e  caeteris  haereditavit ;  quia  cum  assignatos  sibi  greges  haberent,  sin- 
guU  singulos,  ipsi  plane  universi  crediti  essent,  velut  unus  uni :  neque  ovium  modo,  sed 
et  pastorum,  unus  omnium  pastor  existeret.  Id,  inquam,  omne  in  Sanctissimo  Pio  Quin- 
to  luculenter  adeo  patefactum  est,  ut  qualis  et  quanta  sit  ea  divina  propemodum  dignitas, 
vel  in  hoc  uno  Summo  Pontifice  oculis  quodammodo  subjecta  conspiciatur. 

Conspectionem  istam,  veluti  Visionem  magnam,  orbi  Catholico  aperire  dixerim  vige- 
simum  secundum  hunc  Ecclesiasticorum  Annalium  tomum.  Exhibet  enim  eumdem  Pium, 
in  supremo  Apostolatus  culmine  collocatum,  et  se  episcoporum  Episcopum  gessisse  pasto- 
rumque  Pastoreni;  et  infracta  cohibuisse  virtute  fures  ac  latrones  hiereticos,  oves  mactare 
et  occidere  tentantes;  infideUum  quoque  luporum  feritati  sese  strenue  opposuisse.  Sane, 
qualescumque  denique  sint  nostrcB  hae  lucubrationes,  pei^spicuum  nihilominus  ex  illis  fiet, 

'  De  Consiikrut.  Lib.  2. 


IV  BENEDICTO  XIII  JACOBUS  DE  LADERCHIO. 

quam  vere  justeque,  in  Romano  Breviario ',  nos  Ecclesia  doceat,  fuisse  in  eo  :  «  Religio- 
nis  propagandpe  perpetuum  studium.  in  Ecclesiastica  disciplina  restituenda  indefessum 
laborem ,  in  extirpandis  erroribus  assiduam  vigilantiam,  in  sublevandis  egentmm  neces- 
sitatibus  indeficientem  beneficentiam,  in  Sedis  Apostolicpe  juribus  vindicandis  robur 
invictum  ». 

Quae  cum  ita  sint,  cuinam  id  operis  meliore  jure  nuncupandum  erat,  in  quo  pr?eclaris- 
sima  tanti  Pontificis  gesta  proferuntur,  nisi  uni  Sanctitati  Vestrae,  in  sublimi  prreexcelso- 
que  eodem  dignitatis  fastigio  colIocat?e?  Sed  alia  sunt  prpeterea,  quae  prorsus  tibi  uni 
debitum  Annalium  hunc  tomum,  peculiari  quadam  ratione  manifestant,  suntque  tibi  ac 
Piocommunia;  illudque,  inter  caetera  prascipuum,  quod  eadem  Mater,  qu?e  Sanctitatem 
Vestram  peperit,  prseclarissima  nempe  Praedicatorum  Religio,  ipsamet  etiam  Pium  toti 
Catholicse  Ecclesiae  felicissime  enixa  est. 

His,  si,  juxta  Ambrosium  %  addatur,  quod  auctoris,  qui  minime  displicet, opus  proban- 
dum  sit;  quis  unquam  existimabit,  a  Sanctitate  Vestra  probandum  opus  non  esse;  imo 
non  gratanter  perbenigneque  suscipiendum,  quod  sanctum  Philippum  Nerium,  cui  sin- 
gulari  adeo  clientela  teobstrictum  ostendis,  auctorem  habet?  Enimvero,  si,  cumin  terris 
idem  ipse  Philippus  viveret,  Ecclesiae  labantis  exgestuans  zelo  (ut  cardinalis  Baronius ' 
testatur)  instabat  jugiter  eidem  operi,  urgebat  prsesentia,  verborumque  stimulos  admo- 
vebat,  durus  adeo  semper  ac  diurnus  exactor,  ut  piaculum  putaret,  si  vel  minimum 
Baronius  deflecteret,  nedum  ab  instituto  cessaret;  quanto  magis,  in  coelestem  nunc  trans- 
latus  civitatem  Dei,  et  ab  hac  digressns,  in  illa  feliciter  degens,  quae  est  primogenitorum 
descriptorum  in  Coelis,  majori  charitate  fervens,  acerbioribusque  quam  unquam  fuerint, 
militantis  Ecclesise  serumnis  compatiens,  quod,  id  curandis,  idem  ipse  optimum  compa- 
ravit,  medicamentum,  comiter  a  te  susceptum  fotumque  gaudebit  ?  Hoc  ille  e  Coelo  a  San- 
ctitate  Vestra  exposcere  videtur  :  id  in  terris  a  clementissima  Benignitate  Vestra  humil- 
limusejusdem  chens,  et  expectat,  et  sperat,  sacrosque  pedes  devotissime  exosculatus, 
magna  enimvero  sibi  fiducia  pollicetur.  Dabam  Romae,  ex  ^dibus  Vallicellanis,  quart. 
non.  Februarii  1728. 

'  Ex  Brev.  Romau.  sub  die  v  Maii. 
-  De  Vii-gin.  Lib.  2  post  med. 
^  In  Prasf.  ad  Tom.  viii  Annal. 


PR^FATIO 


Placuit  tandem  aliquando  Deo  Opt.  Ma\.  ut 
Annaliurn  Ecclesiasticorum  opus,  a  S.  Philippo 
Nerio  divinitus  iiistitutuni,  et  a  CBesare  cardinali 
Baronio  primum  executioni  mandatum,  deinde 
ab  Odorico  Raynaldo  feliciler  prosecutnm,  per 
sexaginta  et  amplius  annos  interruplum,  a  me, 
licet  tantis  scriptoribus  longe  viribus  impari, 
reassumeretur.  Fuere  nonnuUi,  qui,  ubi  provin- 
ciani  tiauc  mihi  demandatam  fuisse  acceperunt, 
non  a  Pio  Quinto,  sed  aitius  iniri  scriptioHem 
oportere ,  velut  ex  tripode  pronuntiarunt  :  a 
sarcienda,  uimirum,  ea  Annalium  parte.  quam 
pra;fatus  Odoricus  Raynaldus  absolvere  minime 
potuit,  morte  praeventus.  Et  mihi  quidem,  fa- 
teor,  louge  satius  fuisset,  operi  ferme  completo 
digitum  admovere,  quam  novum  e  fuudamentis 
excitare.  Is  vero,  cui  primum  placuit  id  mihi, 
diu  colluctanti,  tantum  onus  imponere,  pru- 
dentissime  censuit,  neque  congruum,  neque 
sequum  esse,  nulloque  modo  necessarium,  in 
alienam  veluti  messem  manum  immitli  meam. 
Diu  quippe  ante,  nempe  sub  anno  mdclxxvii, 
opus  illud  typis  traditum  fuerat;  et  certe,  au- 
ctoris  inprimis  honore  integro,  etsi  omnibus 
iliud  numeris,  morte  tantum  inhibente,  atque 
adeo  citra  culpam  omnem  absolvere  non  value- 
rit.  Qui  autem  publica  ipsum  luce  dignum  ni- 
hilominus  putaverant,  imo  ciirandse  illius  edi- 
tioni  sedulo  incubuerant,  quorum  nonnemo 
fuerat  in  eminentissima  constitutus  dignitate, 
adliuc  in  vivis  agebat  eo  tempore  :  quanam 
ergo  ratione,  citra  temeritatis  notam,  additioni- 
bus  vel  demptionibus  illud  corrigere,  ferulam- 
que  propemodum  in  ipsum  exercere  valuissem, 
quod,  et  quem  innuebam,  cardmalis,  et  alii 
bene  mulli  probaverant  ?Sed  et  iili  demum,qui 
post  editum  preefatum  Opus,  voce.  scripto,  imo 
censura  quoque  eidem  apposifa,  ultro  lectori 
pandere  innumera  propemodum  ejus  errata 
conuixi  sunt,  fateri  nihilominus  sunt  conipulsi. 
opus  idem,  qualecumque  esset,  e  publica  utili- 
tate  haud  parum  esse  posse.  En  ipsa  illorum 
verba  :  «  Et  sane  consilium  fuerat,  perpetuis 
illud  tenebrarum  damnare  carceribus,  ni  pro- 
pter  rerum  in  eo  contentarum  ubertatem,  ea 


sententia  praevaluisset,  ut  qualecumque  tamen, 
ad  explenda  studiosorum  desideria,  in  publi- 
cum  denique  castigatuui  prodiret ».  Et  aliquot 
interjectis :  «  Ignosce  igitur,  et  boni  consule, 
benignissime  leclor,  et  si  crebro,  in  vulgares 
aliquas  minusque  proprias  dicendi  formulas 
incidas  :  utere  facilitate  tua  :  cum  praesertim 
idem  auctor,  plures  Epistolas  et  lustructiones, 
Italico  sermone  conscriptas,  a  Romauis  Archi- 
vis,  totidem  fere  verbis  in  Latinum  convertere, 
necnon  Acta  Consistorialia,  simplici  stylo  me- 
moria»  demandata,  in  medium  fidelissime  pro- 
ducere  contentus  fuerit  ». 

Lnum  nempe,  quod  eo  in  Opere  rite  cul- 
pandum  coarguendumque  curatores  et  corre- 
ctores  putarunt,  fuisse  cognoscitur,  quod  parum 
Latine,  vel  etiam  barbara  dictione  elaboratum 
fuisset;  ob  idque  perpetuis  illud  tenebrarum 
carceribus  damnandum  nonnulli  existimarunt. 
At  prsevaluit  caterorum  sententia,  magis  rem 
(et  jure  quidem)  quam  modum  spectantium,  et 
istis  gramaticorum  nugis  longe  pripponendam, 
judicantium,  rerum  ubertatem,  maxime  vero 
fidelitatem,  in  documenlis  ex  Romanis  Archivis 
in  medium  prolatis;  quippe  quibus,  et  sincero 
studiosorum  desiderio ,  et  publico  Ecclesiae 
bono  consultum  iri,  prudentissime  censuere. 
Qua?  cum  ita  se  habeant,  qua,  quaeso,  necessitate 
ductus  ei  me  operis  recoquendo  dedissem, 
quod,  et  utile,  et  uberrimum,  et  fidelissime 
exaratum,  ab  iis  ipsis,  qui  magis  illud  impro- 
basse  visi  fuerant,  intellexeram  ? 

Quod  vero  spectat  opus  hoc  meum,  erit  qui 
forte  longe  illud  aberrare  ab  instiluto  censeat 
Baroniano;  quod,  cum  ille  duodecim  fere  sae- 
cula,  duodecim  dumtaxat  tomis  complexus  fue- 
rit,  tomus  hic  meus  unum  et  alterum  dum- 
taxat  annum  complectatur.  Verumtajnen,  si 
rationem  lemporuni,  quorum  res  utrujue  no- 
struin  seribeudie  fuerunl,  benigue  lector.  Iiabere 
dignaberis,  agnosces  profecto,  nec  plures,  ex 
duodecim  swculis,  quam  duodecim  tomos  con- 
flare  Baroiiium  potuisse ;  nec  me  uno  tomo, 
nisi  biennium  comprehendere .  Pauca  admo- 
dum,  et  immenso  propemodum  labore  e  late- 


VI 


PRJiFATIO. 


bris  eruta,  priorum  sirculorum  gesta,  ab  co 
fueruut  scripto  tradita,  adeoque  pauca,  ut  non 
raro,  tola  unius  auni  narralio,  nil  aliud  exlite- 
rit,  i|uam  annum  consignasse.  At  vero  in  recen- 
tiorum  temporum  rebus ,  ab  innumeris  fere 
scriptoribus  diligentissime  adnotatis,  vix  quid- 
quam  seu  parvum  seu  magnum  accidit,  quod 
eos  fugerit,  monumentisque  mandare  prieter- 
niiserinl ;  unde  lit,  ut  ex  liis,  i\ux,  sub  uno 
anno  consignavere ,  facile  quis,  uon  unum 
modo,  sed  quandocumque  vellet,  plures  con- 
dere  tomos  posset ;  quin  et  plures  Barouius 
baud  dubio  condidisset,  si  tanta  perinde  se  iili 
obtulisset  scribendi  materies  ,  nec  materies 
operi  defuisset;  sed  el  ego  rei  compendium  fa- 
ciliime  fecissem,  credo,  si  in  tanta  scriptorum 
monumentorumque,  scitu  maxime  dignorum, 
ubertate,  pleraque  ad  institulum  facientia  pree- 
termittere  ac  silentio  premere  maluissem. 

Et  binc  profecto  effectum  est,  ut  qui  An- 
nalium  Ecclesiasticorum  Historiam,  proxime 
post  Baronium  prosecutus  fuit  Raynaldus,  tria 
dumlaxat  siecula,  ne  novem  quidem  inlegris 
tomis  complecti  valuerit,  licet  stecula  ipsa 
scriptorum  monumentorumque  inopia  haud 
parum  iaboraverint.  Quod  ajque  aliis  evenisse, 
qui  Historiis  conscribendis  sese  dedere,  ut  in 
Ciaconii  opere  compertum  est.  Centum  siqui- 
dem  et  septuaginta  septem  Romanorum  Ponti- 
ficum  vitam  et  gesla,  primus  operis  ejiisdem 
exliibet  tomus.  Secundus  vero  triginta  et  octo. 
Tertius  tredecim.  Et  quartus  demum  duodecim 
tantum  Pontificum  res  commemorat;  ut,  colla- 
tis  cum  priori  tomo  posterioribus,  illud  usur- 
pari  videatur  :  Fons  parvus  crevit  in  fluvium.  ' 
Id  porro,  non  in  Ciaconii  tantum  opere,  Histo- 
riain  nostra-  affjuem  refereute,  sed  et  in  Eccle- 
siasticis  Historiis  aliis  usuvenit.  Nam  Bollan- 
diani,  licet  nova  et  vetera,  statini  ab  initio 
scriptionis,  producere  pro|)Osuerint ;  priores- 
que  menses,  uno  tanlum  et  altero  tomo  com- 
plexi  sint;  deinde  tamen,  non  nisi  paucos  cu- 
juslibet  mensis  dies  singulis  lomis  comprehen- 
dere  valuerunt.Quod  etiam  in  Bullario  Roinano, 
aliisque  operibus  cerni  pntest.  Quse  quidem 
dicta  veiim,  ut  inconsuilam  quorumdam  objec- 
tionem  obtundam,  qua  vitio  mihi  verlere  con- 
nitentur,  prolixiori  stylo  ac  Baronius,  banc  me 
historiam  concinnavisse. 

Plura  nihilominus  hoc  opere  complecti, 
qua;  purgatissimo  cuique  oculo  displicere  pos- 
sint.  ultro  fateor,  cum  ea  ne  mihi  quidem  arri- 
deant.  Prolixa;  enim  singulorum  Uiplomatum, 
Monumentorum.  Epistolarum,  et  bis  similium 
exbibiliones,  eorumque  non  sensum  modo,  sed 
ipsissima  verba,  prout  jacent,  quam  frequen- 
tissime  operi  eidem  inserta,  uti  scribenti  mibi 
negotium  plerumque  facesserunt,  sic  tibi,  be- 

'  Esther  cap.  10.  v.  U. 


nigne  lector,  haud  parum  molestise  ac  taedii 
allatura  esse,  satis  novi;  statimque  forte  menti 
occurrel,  BuUarium  potius  quam  lustoriam  hos 
Aniiales  inscriptum  iri.  Verum  nonnisi  Baronii 
vestigiis,  si  rcm  rite  jierpendere  volueris,  me 
iustitisse  deprebendes.  Mi  antiquius  siquidem 
ille  habuit,  quam  ut  Decrela  Pontificumque 
Slatiita  omnia  operi  suo  insereret,  eorumque 
ne  uuum  quidem  prietermitteret,  quod  ad  Ec- 
clesiae  liistoriam  maxime  pertinere  intellexisset; 
nec  ea  modo  referre,  quaj  illi  gesserint,  verum 
etiam  quid,  pro  ejusdem  Ecclesia}  bono,  docue- 
rint  ac  decreverint.  Et  i|)se  quidem  ea  paucis 
retulit,  quffi  paucis  dicla  reperit;  pluribus  certe, 
uti  nos,  djcturus,  si  pluribus  adnotata  reperis- 
set.  Nec  ideo  pleraque  omittenda  existimavit, 
quod  in  Gratiani  Decretis  alibique  jam  edita 
essent.  Noverat  enim  aliud  esse  sacrarum  le- 
gum  volumen,  aliud  vero  earumdem  legum 
historicam  narrationem  ;  quipjie  qua;  legibus 
iisdem  propositis,  earumdem  ferendarum  cau- 
sas,  vim  quoque,  tempus,  circumstantias,  le- 
gislatorum  denique  mentem  animumque  mire 
detegit. 

Ad  ea  uihilominus  in  medium  producenda, 
historice  sibi  viam  stravisse,  iisdem  fere  verbis, 
quibus  tandem  concepta  referuntur,  iu  docu- 
mentis,  per  extensum  allatis;  pari  modo  ani- 
mum  torquet  meum.  Verumtamen  religio  mihi 
fuit,  in  utroque  quidpiam  immutare  :  ueque 
eiiim,  quas  pollicebar,  fldelissime  praenarrare 
viderer,  si  verbis  uti  aliis  maluissem,  quam 
quae  consignata  erant  in  documentis  :  verba 
quippe  nihil  acquivoca  aut  luxata,  sed  prorsus 
a?quipollentia,  labore  improbo  frustra  qua;re- 
rentur.  Ad  hsec  doctorum  votis  eruditorumque 
consiliis  acquiescendum  mihi  fuit,  qui  nempe 
magis  e  re  futurum  publica  censuere,  si  Diplo- 
niata,  BuUas  et  alia,  uti  sunt,  prse  oculis  pone- 
rentur,  quo  illis,  prout  opus  cuique  foret,  uti 
posset.  IUud  mihi  semper  iteratis  vicibiis  iuge- 
renles  ac  inculcantes  :  Historiam  hanc  non  ina- 
nium  poetarum  ac  gramaticorum,  vel  (ut  scri- 
bebat  Hieronymus  ')  scurrarum  ac  parasitorum 
voluptati  ac  oblectationi,  sed  communi  utilitati 
elaborandam.  Si  quem  vero  Diplomata  et  alia 
prolixiori  stylo  explicata  legere  piguerit,  eadem 
praterire  posse,  et  ad  ulteriora  procedere.  Quo 
plane  fiet,  ut  productam  longius  quam  ipsecu- 
peret,  narrationem,  protinus  contractiorem  ha- 
bere  queat,  juxta  Poetse  '  illud  : 

Si  nimius  videar,  seraque  coronide  longus 
Esse  liber,  legito  pauca,  libellus  ero. 

lilud  etiam,  quod,  easdem  sa?pe  dicendi 
formulas  adhibere;  vel  non  raro,  pro  tanta  re- 
rum  materiarumque  diversitate  stylum  immu- 


•  Episl.  Lii).  VIII.  Epist.  ol.  ad  DomnioneiD.  —  -  Val.  Martial. 
Lib.  X.  I. 


PR^FATIO. 


vir 


tare,  et  modo  hac,  niodo  illa  dicendi  ratione 
uti,  coactus  propemodum  fuerim,equidem  a!gre 
admodum  ipse  tuli.  Verum,  nec  mihi,  nec  forte 
ulli,  cum  eamdem  socpius  rem  explicare  necesse 
est,  praefmitos  dicendi  modos  egredi  fas  erit. 
Vicissim  vero,  a  magno  illo  Cassiodoro  '  memini 
me  didicisse,  tria  dicendi  genera,  uon  incas- 
sum,  a  prudenti  antiquitate  definita  :  quod,  li- 
cet  ab  uno  debeat  pectore  eloquium  fluere,  di- 
versis  tamen  oporteat  alvei?  emanare  :  quando 
nemo  eloquentis  obtinet  nomen,  nisi  qui  trina 
ista  virtute  succinctus,  ea  uti,  causis  emergen- 
tibus,  utiliter  est  paratus.  Et  revera  in  Eccle- 
siasticcB  historiae  scriptione,  innumeras  prope- 
modum  mutandi  stylum  passim  emergere  cau- 
sas,  non  diffitebitur  quisquis  non  ignoraverit, 
modo  piorum  studia  prosequenda  esse,  nunc 
impiorum  scelcra  insectanda  :  jam  Ecclesiastica 
propriis  suis  formulis  recensenda  :  profana 
quoque  suis,  et  sic  de  singulis,  quEP  vel  indicare 
longum  esset,  quseque  sponte  suo  intelligere 
valet  quisquis  Historiam  hanc,  modo  alta  et 
sublimia,  modo  communia,  e  medio  petita,  ac 
longe  lateque  tolo  orbe  peracta,  complecti  de- 
bere  cogitabit. 

Etsi  vero  tam  varia  istiusmodi  rerum  ge- 
nera  complectatur  Opus.  nemo  tamen  in  eo 
putel  profana  simul  et  sacra,  Ecclesiastica  et 
sfficularia  misceri  et  coacervari.  Quantum  enim 
fas  fuit ,  a  saecularibus  profanisque  rebus  ab- 
stinui,  neque  ea  attigi,  nisi,  ne  Historire  integi'i- 
tati  deessem,  vel  ubi  merito  desiderari  id  posse 
animadverti.  Verum,  quo  versor  tempore,  quid, 
qua!SO,  per  totum  orbem,  memoratu  dignum 
accidit,  quod  non  ad  religionem  et  Ecclesiam 
aliqua  ratione  pertineret?  In  Gallia,  in  Germa- 
nia,  in  Anglia,  in  Scotia,  in  Pannonia,  in  Polo- 
nia,  in  Belgio,  et  si  quK  aliis  in  reglonibus 
et  regnis  memoranda  acciderunt  (seditiones 
nempe,  tumultus,  bella,  et  o|)iniones  pra;lio- 
rum,  comilia  peractaquc  negotia)  vel  a  religione 
initium  sumpsere,  vel  non  sine  religionis,  aut 
specie,  aut  etiam  re  agitata  sunt.  Adeo  siquidem 
infelicissimo  hoc  a;vo,  humana  divinis,  et  sacra 
profanis  commixta  fuere;ut  nec  bellum  geri, 
nec  comitia  haberi,  nec  negotia  tractari,  nec 
legationes  docerni  potuisse  viderentur,  nisi  una 
simul  in  certamen  quoque  religio  ipsa  vocare- 
tur  :  eademque  una  religio  scopus  quodam- 
modo  visa  est  bellorum  omnium,  seditionum 
ac  tumulluum  extitisse. 

Cum  itaque  tam  magna,  tam  mnlta  fuerint, 
quse  religionis  causa  in  unaquaque  regione 
acciderunt,  sapienlium  idcirco  sententinm  se- 
cutus,  non  quidem  (uti  jam  cardinalis  Baro- 
nius)  singularum  regionum  gesta,  per  partes 
enarrare,  sed  simul  ea  lectori  exhibere,  satius 
du\i  ;   ne  videlicet  olim  dicta   sajpius  iterare 

'  la  Prccfal.  in  Duodecim  Lib.  Variarum. 


compellerer,  cum  et  ejusdem  anni,  et  ejusdem 
regionis  res  gesta;  narrandre  forent.  Et  quidcm 
facile  fuit  disertissimo  Baronio,  eo  res  ordine 
referre,  ut  non  anno  tantum,  sed  etiam  ejusdem 
mensibus,  vel  etiam  diebus,  in  quibus  accide- 
rant,  responderenf,  quod,  ut  toties  diximus, 
perpauca;  admodum  ipsae  essent,  vel  paucis 
verbis  comprehensa,  quse  ab  antiquis  paucis- 
que  auctoribus  tradita,  operi  suo  inserenda 
erant.  Hic  autem  contra,  et  multa,  et  a  nniltis 
scripta,  et  ea  sedulitate  et  diligentia  adnotata, 
ut  singularum  rerum  originem,  progressum, 
ac  tandem  exilum  perspicue  doceant  :  quo  flt, 
ut  perssepe,  non  hunc,  vel  alterum  tantum,  non 
dicam  diem,  vel  mensem,  sed  integrum  an- 
num  occupaverint  negotia  singula,  vel  in  una 
regione  gesta.  Si  igitur  temporum  exactissi- 
mam  illam  cardinalis  Baronii  rationem  habere 
studuissem.  necessitas  procul  dubio  incubuis- 
set,  millies  ejusdem  rei  narrationem  iterandi  : 
dumque  nova  adderem,  iterum  ante  narrata 
repetendi,  vel  saltem  commemorandi,  ne  non 
intelligi  satis  possent,  quaj  deinceps  narranda 
essent.  Hoc  autem,  siciit  tibi  lectori  minus  fore 
jucundum,  sic  tuo  studio  magis  accommodum 
censui,  si  tibi  [irae  oculis  simul  omnia  proi^o- 
nerem,  idque  mihi  quoque  magis  consultum 
existimavi  ;  ne  videlicet  methodum  aliam  se- 
ctatus,  non  tam  Annales  conscripsisse,  quam 
Mensuarium  vel  Diarium  videri  possem. 

Jam  vero,  cum  doctissimus  cardinalis  Ba- 
ronius,  Annaliuni  Ecclesiasticorum  scriptioni 
se  daturus,  duo  sibi  proposuerit  :  commenti- 
tiam  nempe  mendacemque  Cenluriatorum  Mag- 
deburgensium  Historiam  evertere  ;  eademque 
ipsa  scriptione,  productis  in  medium  pro  re 
nata  documentis,  Catholica  dogmata  conflr- 
mare,  quibus  priorum  saeculorum  testimonia 
falso  ac  temere  Novatores  illi  subtrahebant  : 
equidem  quod  spectat  posteriorem  hunc  flnem, 
tanti  scri[)toris  vestigiis  inha?rere  supervaca- 
neum  jure  existimavi.  Quamvis  enim  temporis 
hujus  historia,  innumeras  propemodum  conti- 
net  hffireticorum  blasphemias  ;  ipsi  tamen  hi- 
storiaj  minime  innixai  deprehenduntur  :  nam 
quae  hoc  tempore,  sive  gesta,  sive  scripla  fuere, 
non  iis  fulciuntur  testimoniis,  (paucis  admo- 
dum  exceptis,  qua>  convellerc  pro  viribus  stu- 
dui)  quibus  ex  professo  retundendis  incumbere 
debucrim.  Primum  tamen  illud,  quod  egregie 
Baronius  pra?stitit,  scriptorum,  inquam,  prffici- 
pue  ha^reticorum  luijus  temporis,  deliramenta 
ac  commenta  patelacere:  id  enimvero,  quan- 
tum  exilitati  mea?  fas  fuit,  prffistare  conatus 
sum,  rerum  earumdem  mendaces  scriptores 
rejiciendo,  sincerissima  in  medium  producta 
veritatis  luce,  qua  falsitatis  tenebra*  dispelle- 
rentur. 

Quam  quidem  veritatis  lucem  ut  purissi- 
mam  cxhiberem  ,   non   modo  a   probatissimis 


vm 


PltffiFATIO. 


eam  curavi  mutuare  scriptoribus,  sed  etiam 
ei  originalibus  depromere  Monumcntis,  et  Va- 
ticaiiis  Rejjestis,  ex  arcanis  Urbis  archivis,  et 
ceiebrioribus  Bibliotbecis;  prsecipue  vero,  ex 
conscriptis  ad  sanctissimum  Poiitificem  Pium 
QuinUim  ,  ejusque  Pronepotem ,  cardinalem 
Alexandrinum,  Epistolis,  expiscavi.  Ne  autem 
circa  ba^c  et  alia  dubitatio  injici  ulla  posset, 
passim,  ut  innui,  totidemque  verbis  ea  protuli, 
tibique.amice  lector,  quodammodo  fontes  exhi- 
bui,  ex  quibus  limpidlssimas  aquas  hausi,  ut 
ex  iisdem  possis  ipse  quoque,  percipienda;  ve- 
ritalis  siti,  studioque  tuo,  cumulatius  uberius- 
que  satisfacere. 

Quod  tandem  ad  hujus  Operis  attinet  edi- 
tionem,  miraberis  forte  innumeris  fere  unde- 
quaque  mendis  erroribusque  scatere.  Verum, 
si  rem  benigne  per[tendes,  mecum  miraberis 
potius  etiam  corruptiorem  non  evasisse,  uti 
evadere  debuisset,  cum,  nec  ei  ipse  incumbe- 
rem,  nec  ullum,  qui,  qua  par  erat,  sedulitate  ei 
incumberet,  habuerim.  Quapropter,  si  Baronio 
lot  subsidiis  undequaque  sufifulto  dicere  licuit: 


Torcular  calcavi  solus,  et  de  gentibus  non  est  vir 
mecum,  potiori  jure  illud  mihi  Evangelici  Para- 
litici  usurpare  fas  fuit,  quod,  Hominem  nempe 
non  habuerim,  cujus  auxilio  in  hanc  piscinam 
descenderem;  unde  mirandum  multo  magis  sit, 
non  quod  a!gre  descenderem,  sed  quod,  quo- 
cumque  tandem  modo,  descenderim.  Errata 
non  pauca,  typographorum  quoque  oscitantiae 
et  imperitiee  tribuenda  non  diffileor;  et  quoad 
nomina  etcognomina  personarum  locorumque, 
si  modo  hac  ratione,  modo  illa,  adnotata  repe- 
ries;  scias,  non  meo,  nec  typographorum  vitio, 
sed  potius  scriptorum  varietati  tribuendum,  qui 
unum  etidem  nomen  diversimode  protulerunt: 
quodutexempIopalamfiat,ylz<;/acc«i5?s,^w!/zo- 
nensis,  qui  ab  aliis  Auriacus,  unus  dicitur  Oran- 
gius.  S\cAndins,  A\c\\i?,  Te\>eT\iar  Andegavensis, 
et  sic  de  aliis,  quie  recensere  longum  esset. 
Quae  quidem  obiter  monenda  duxi,  ut,  si  quid 
boni  in  hoc  opere  offendas,  uni  Deo,  solique 
omnium  largitori  tribuas;  erratis  vero,  pro  tua 
benignitate,  clementer  indulgeas.  Vaie. 


IMPRIMATUR 


Si  videbitur  Reverendissimo  Patri  Sacri  Palatii  Apostolici  Magistro. 

N.   BACCARIUS. 

Episcopus  Bojanen.  Vicesgerens. 


APPROBATIONES 


Annales  Ecelesiaslicos,  qui  auctore  J;tcobo  Lader- 
chio  Congregatiouis  Oratorii  presbytero,  ab  anno 
MDLXvi  ad  exitum  anni  mdlxxii  procurrunt,  cum 
ego,  jussu  reverendissimi  Sac.  Pal.  .^posl.  Magistri, 
sedula  lectione  excusserim,  nihil  in  eis,  quod  ortho- 
doxse  doctrinae,  morumquc  probitati,  ac  veritati  Hi- 
slorife  obversaretur,  offendi  :  sed  opus  laboriosum 
quidem,  et  salebrosissimum,  magno  aiieu  susceptum, 
et  feliciori  produetum  successu,  uberrimaque  pro- 
fanse  et  Ecclesiaslicw  cruditionis  aflluentia,  miro 
ordine  refertum ;  si  publicis  incudatur  tj-pis,  non  so- 
lum  universo  Christianorum  orbi  luculentissimum 
ornamentum,  certo  duxerim  additurum,  sed  locuple- 
liorem  auctori  quoque  suo  probatissimo,  indubia 
spc,  eximiam  fore  pariturum  laudem.  Quippe  qui 
inter  se  veriora  hujus  emunctas  setatis  judicia  semu- 
lalus,  eorum  gloriam,  qui  Annales  Ecclesiasticos 
jamdudum  auspicati  fuerant,  comparata  sibi  ingenti 
velerum  monumentorum  supellectili ,  ingestaque 
impensiori  ingenii  sui  industria,  continuationem  ope. 
ris  interrupli  Cfeterisque  inaccessi  enixiori  conatu, 
aggressus  est,  ac  faventiori  numine  est  prosecutus. 

CaROLUS    LeOPOLDUS  CALC.iGNINUS 

.Vrtc.  Rolce  Auditor. 

Ecclesiasticos  Annales,  qui  prajcipue  Sanctissimi 
Ponliflcis  Pii  V  erga  Christianae  Reipublicse  decorem 
ac  tutamen  praeclara  facta  depromunt,  a  Jacobo  de 
Laderchio  Congregationis  Oratorii  presbytero  con- 
scriptos,  reverendissimo  P.  Fr.  Gregorio  Selleri  Sac. 
Pal.  Apost.  Magistro  mandaute,  percurri.  Demiratus 
sum  usquemodo  et  demirain  prosequar  diligentiam, 
pietalem  ac  eruditionem,  qua  auctor  in  lucem  pro- 
fert ,  quse  oblivionis  tenebris  poterant  adumbrari. 
Dum  ergo  prseterita,  narrationibus  suis,  veluti  prse- 
sentia  exhibet,  ad  carum  dignitatem  pertinere  arbi- 
Iror,  si  pubhci  juris  flant,  quod  in  futura  ssecula 
lumen  effundant.  In  Conventu  S.  Marias  super  Miner- 
vam  III  kalend.  Augusti  mdccxxto. 

Fr.  Hieronymus  Maria  Rendixa 
Ord.  Prcedic.  Magister,  cleri  Romani  Apostolicus 
examinator,  Inquisitor  Generalis. 


Jussu  Reverendissimi  P.  Fr.  Gregorii  Selieri, 
Sac.  Palalii  Aposl.  Magistri,  studiose  legi  tomos  plu- 
res  manuscriptos,  quibus  Jacobus  Laderchius  pres- 
byter  Congregationis  Oratorii  S.  Philippi,  prosequens 
Ecclesiasticos  Annales,  quorum  auctor  fuit  eminen- 
tissimus  cardinalis  Baronius  ejusdem  Congregationis 
alumnus,  nunquam  satis  laudandus,  laudabili  sane 
stylo,  diligenti  methodo,  accurataque  gestarum  rerum 
narratione  Historiam  memoria  dignam  luculensti- 
sime  enarravit.  Sum  propteroa  summopere  deleeta- 
tus  in  multa  magnaque  rerum  varietate,  quas  refert 
exactissime  prasfatus  auctor,  paucos  annos,  eos  sci- 
licet,  quibus  S.  Pius  V  Ecclesiam  gubernavit,  ad  hi- 
sloriam  redigens  Ecclesiasticam ;  ibi  enim  inter  alia 
pra?cipue  ob  oeulos  eruditorum  ponil  Vitam  mao-ni 
Pontiflcis,  studia  nempe,  labores  et  sollicitudines, 
plus  quam  humanas,  quibus  Sanetissimus  Pontifex, 
multis  magnisque  tempestatibus  Ecclesise,  sibi  com- 
miss»,  adeo  jactatam  naviculam,  prudentije  su»', 
pietatis,  fortitudinis,  consilii  ac  sapientife  remisvelis- 
que  clavum  tenuil  ae  rcxit,  ne  hfereticorum,  gentium 
atque  principum  fluctibus  intumescentibus  obruere- 
tur.  Miratus  itaque  sum  atque  obstupui,  considerans 
virum,  annis  ajque  et  vivendi  genere  religiosissimo 
fatigatum,  tot  tantaque  potuisse  meditari,  aggredi  ac 
perflcere,  auimo  in  cunctis  el  singulis  vivacissimo, 
atque  brevi  paucorum  annorum  curriculo,  qua;  vix 
alius,  vel.a;tate  florentissimus  valuisset  tentare.  Elo- 
nim  solis  instar,  unius  Urbis  coelo  afflxus, 

Omnibns  omnino  aspersit  siia  lumina  lerris. 

Tacebo  Italiam,  el  indieabo  Galliam,  Belgium, 
Angliam,  Daniam,  cum  casteris  Arctois  provinciis 
Europa3is,  Germaniam,  Poloniam,  necnon  Ecclesias 
Africanas,  et  utriusque  orbis  Indici  regna  et  imperia, 
legationibus,  missionibus,  Epistolis,  aliisque  id  genus^ 
aliis  ad  orthodoxam  fldem,  veramque  religionem  ac 
pietatem  excitata,  promota  inflammataque.  Indicabo 
denique  totam  Asiam  Othomanicam  suo  nomine  re- 
pletam,  ob  ejus  immanissimam  potentiam,  nediim 
repressam,  sed  victam,  sed  fractam,  sed  pEene  etiam 
attritam,  in  ipsomet  insolentissimte  fortuna>  culmine. 
non  tam  sua,  et  Hispana,  et  Veneta  classe,  quam 
prccibus,  et  apud  Deum  meritis  propriis  insignissima 
victoria,  de  Turcis  ad  Echinadas  reporlala. 

Miratus  sum  ac  obstupui  hasc  interim  liEeresum 


X 


APPROBATIOXES. 


et  hsereticorum  omnium  ingenium,  plnsquam  vipe- 
reum,  el  malitiam  sane  djemonicam,  quse  nedum  sa- 
crasres  et  Eoclosiasticaspessumdare  ubiquc  anhelal, 
sed  politicas  quoque  ac  liumauas  sasdeque  vertere 
non  desistit,  ubi  semel  coeperit  nova  moliri  iu  oxtre- 
mum  principum  periculum,  et  populorum  excidium. 
Ha?c  quippe  omnia  monstrorum  portonla,  S.  Pio  V 
Pontilico  Ecclesiam  regentc,  ex  Orco  cmersa,  in  tolo 
fere  Chrisliano  orho  dobaccliari  visa  sunt.  Sed  his 
omnibus  unum  Ponlificem  iuviclum,  aut  victorem 
occurrere  miratus  est  orbis,  ad  totius  S.  Ecclesise 
utilitatem,  ab  ipsius  hostibus  quoque  laude  non  mo- 
dica  sibi  comparata. 

Jiliratus  denique  sum  ac  obstupui  infandam  no- 
strorum  temporum  diversissimam  ab  illis  conditio- 
nem;  tunc  enim  omnes  principes  polentesque  Catho- 
lici,  Ecclesise  filii,  idjiquo  gentium,  Romani  Pontiflcis 
claTibus  fasces  submitlebant ;  ejus  jussa  sanctiones- 
que  verebantur,  aut  venerabantur  ;  omnes  Academije 
Sedis  ApostoIicK  oracula.  veluti  ex  ore  Dei  defini- 
liones  prolatas  suscipiebaut  :  nunc  enimvero  nihil 
minus  aucloritatis  habel,  quam  Romani  Pontiflcis 
dignitas,  cui  potestas  laica  subesse  dedignatur,  mul- 
tisque  in  locis,  Eeclesiasticfe  se  parem  facere  prjesu- 
mit,  ita  ut  novissima  nobis  tempora  imminere  timen- 
dum  non  immerito  sit,  quippo  qui  videmus  nostris 
ocnlis  et  auribus  nostris  audimus  initia  ilhus  disces- 
sionis,  quam  Apostol.  II  ad  Goloss.,  cap.  ii,  manife- 
stissimum  futurum  fore  dicit  signum,  cum  revelan- 
dus  erit  fllius  perditionis,  homo  peccati;  inquil  enim 
diserte  Angelicus  Doctor  in  dictum  caput  lect.  i. 
quod  discessio,  «  ab  Apostolo  indicata,  debet  intel- 
ligi  a  Romano  imperio,  scilicet  a  fide  Catholica 
liomanfv  Ecclesice  ».  Hanc  autem  desertam  iri  ab  iis 
omnibus  qui  tanquam  membra  sub  suo  capite,  sub 
Romano  Pontiflce  sese  continere  detrectant ,  non  est 
qui  ignoret. 

Hac  de  causa,  quam  maxime  cupio,  ut  typis  delur 
hujusmodi  opus,  quo  nullum  arbitror  in  pra^sentia- 
rum  efflcacius,  ad  inimicorum  Sedis  Apostolicse  et 
Pontificias  auctoritatis  detractorum  inobedientiam, 
superbiam  ac  pervicaciam  convincendam,  confun- 
dendam,  et  relundendam,  tot  argumentis  solutione 
carentibus,  quot  egregiis  factis  a  nuho  negabilibus ; 
non  sic  enim  fuisse  arguitur  et  demonstratur.  Ita 
mihi  videtur,  salvo  sapientiori  judicio. 

EgO  D.  AUGUSTINUS  ROSIANUS  DE   FlORIBUS 

Lector  Sac.  Tlieologim  emeritus, 
Abbas  S.  Romualdi  de  Urbe, 
inque  Ordinis  Camaldulensis  Procurator  Generalis, 
Tlieologicw  Academice  censor, 
Sac.  Congregrationis  Indicis  consultor,  etc. 

Attentione  ac  solerlia,  majori  qua  licuit,  nec  sine 
peculiari  animi  mei  voluptate,  reverendissimo  P.  Fr. 
Gregorio  Selleri,  S.  P.  Apost.  ISIagistro  prascipiente, 
percurri,  qu£e  vir  praeslanlissimus  et  reverendissimus 
P.  Jacobus  de  Laderchio,  Congregalionis  Oratorii 
Urbis  ECCLESIASTICORUM  ANNALIUM  conlinuator, 
tredecim  integris  Voluminibus  Mss.  docto  accu- 
ratoque  exaravit  calamo,  ea  enaiTans,  quse  ab  anno 
sexagesimo  sexto,  usque  ad  septuagesimum  secun- 
dum  saeculi  decimi  sexti,  toto  videlicet  Pontificatu 
S.  Pii  V  et  anno  primo  Gregorii  XIII  memorabilia  in 
Dei  Ecclesia  acciderunt.  Ad  ea  autem  avidius  per- 


currenda,  prseter  alia  permulta,  me  mirum  in  mo- 
dum  exstimulabat  id,  quod  in  Historia  decet  esse 
pr;vcipuum,  nempo  voritas,  ct  sinccrilas,  quam  certe 
maximam  deprohendam.  Nam  gesta  fere  omnia,  qua" 
ab  auclorc  doscribuntur,  non  tam  suis,  quam  praefa- 
torum  Summorum  Pontiflcum,  ahorumque  supremo- 
rum  principum,  aut  probatissimorum  auctorum  ver- 
bis,  et  quidom  ex  ipsis  Bullarum,  Brevium,  seu 
Epistolainim  originalibus  fldeliter  transcriptis,  ex- 
pressa  conspiciuntur.  Curandum  propterea  censeo  el 
exopto,  ut,  servatis  alias  servandis,  quantocius  prse- 
dicta  Volumina,  ad  communcm  publicamque  utilita- 
tem  prffilo  tradantur.  Ex  Collegio  S.  Pauli  ad  Arenu- 
lam  Urbis,  die  xvi  Junii  mdccxxv. 

Fr.  Paulus  Lombardini 
Ex-Generalis  Tertii  Ordinis  S.  Francisci, 
et  Theologicce  Academice  Urbis  censor. 

Id  ipsum  censeo  et  exopto,  post  accuratam,  ex 
mandato  Reverendissimi  P.  Fr.  Gregorii  Selleri  S.  P. 
Apost.  Magistri,  eorumdem  Voluminum  expensionem. 
Ex   CoUegio    S.    Bartholomsei    in   Insula,   Kalendis 

AugUSli  MDCCXXV. 

Ego  FR.  Antonius  a  Mazaria 
Ord.  Min.  lector  Jubilatus,  et  Sac.  Congregatio- 
num  Rituum  et  Indicis  consullor  manu  propria. 

Cum  plerique  viri,  doctrina  ac  pietale  conspicui, 
et  reverendissimo  P.  Sacri  Apostolici  Palatii  Magistro 
probatissimi ,  post  accuratum  examen,  promeritis 
laudibus  prosecuti  essent,  ac  luce  publica  dignissi- 
mam  censuissent,  ANNALIUM  ECCLESIASTICORUM 
Continuationem,  S.  Pii  V  Pontificatum  complecten- 
lom,  a  religiosissimo  doctissimoque  P.  Jacobo  de  La- 
derchio  Congregationis  Oratorii  presbytero  concinna- 
tam  ;  in  eamdem  quoque  sententiam,  propria  sub- 
scriptione,  anno  proxime  prseterito  consignatam,  me 
venisse  momini ;  omnium  quidem  infimus  ;  sed  qui 
tarditatem  ingenii  mei  vigilantioris  ac  forte  morosio- 
ris  examinis  diligentia  supplere  curavi.  Eam  quippe, 
non  fidei  tantum  orthodoxae  m  orumque  doctrinae, 
per  omnia  consonam  deprehendi  ;  verum  etiam  sin- 
ceris  ubique  nixam  documentis,  ad  constabiliendam 
veritatem  factorum,  per  novatores,  aliosque  illis 
faventes  obtenebralam,  omnino  idoneis  el  cognitu 
necessariis.  Persto  autem  in  eadem  sententia  ;  cum 
nihil  sit  adeo,  cur  ab  ea  vel  latum  ungucm  discedere 
ausim,  ut  gravate  admodum  feram  diuturnam  istam, 
undecumque  ortam,  dormitationem  typographi.  Sic 
censui,  iterumque  censeo,  meliore  judicio  salvo. 
Romse,  ex  Collegio  S.  Bai^tholomsei  in  Insula,  nonis 
Septembris  mdccxxvi. 

Fr.  Antonius  a  Mazarla 
Ord.  Minorum  revisor  deputatus. 

Ecclesiaslicas  Historise  Continuationem,  a  Jacobo 
de  Laderchio,  Congregationis  Oratoi"ii  Presbyt.  con- 
scriptam,  jubente  reverendissimo  P.  Fr.  Gregorio 
Selleri  S.  P.  Apost.  magistrp,  ea  animi  voluptate  per- 
legi,  qua  opus  aliquod  suis  omuibus  numeris  absolu- 
tum  historife  cupidus  percmTere  consuevit.  Enim- 
vero,  quid  in  illa  non  serium,  non"  amcBnum,  non 
jucundum  denique  ac  suave  ?  Profecto  si  materiam 
aspexei'o,  occurrunt  oculis  S.  Pii  V  Pontiflcis  gesta, 


APPROBATIONES. 


XI 


tcolibus  mouumeutis  referta,  ut  cmmcntia  doctrinse, 
^anctitas  vitse,  rerumque  gerendarum  peritia,  ita 
inter  sese  de  primatu  contendant,  quod  tandcm  simul 
sociata,  optimi  Pontificis  ac  principis  ideam  videan- 
tur  exhibere.  Si  scribentis  mentem  ac  scopum,  ita 
omnia  disposita  invenio,  ut  nec  plus  a^quo  Ecclesia- 
sticEB  potestalis  flnes  ampliflcet,  nec  justo  minus  sas- 
cularis  jurisdictionis  terminos  contrahat.  Sed  singula 
limitibus  suis  ita  servat  inclusa,  ut  intcr  pielalis  ct 
justitise  tantum  conflnia  permittantur  spatiari.  Si 
stylum  denique  et  elegantiam  sermonis,  quanta  illi 
dignitas,  quanta  vennstas!  Prodeat  igitur  in  lucem 
opus  istud  in  nominis  auctoris  illius,in  orbis  universi 
decus,  fulcimentum,  emolumentum.  Romfe,  ex  CoIIe- 
gio  SS.  Vincentii  et  Anastasii,  XII  kal.  Junii  mdccxxv. 

Leo  Bartolotti 
Sacroe  Theologiae  Lector,  et  Clericorum 
Minorum  Provincialis. 

Marcus  Anlonius  Murelus,  vir  eloquentia  ct  mul- 
liplici  eruditione  clarissimus,  in  funere  Pii  V  Ponti- 
ficis  Maximi,  paucis  aute  annis,  Sanctorum  fastis 
adscripli,  Orationem  habilinnis,  ita  prasfaudum  puta- 
vit  :  «  Jam  quasi  thesaurum  quemdam  rerum  pul- 
cherrimarum  ac  pretiosissimarum  aperiens,  spe- 
ctandumque  proponens  evolvam  et  explicabo  vera 
illa  et  divina  bona,  quce  semper  illum  bonis  amnbi- 
lem,  improbis  formidabile>}i,  nlrisque  admirabilem 
reddiderwit  » .  At  nequiit  profecto  Muretus  brevi 
lemporis  spatio,  concisaque  oratione,  quse  animo 
conceperat,  verbisque  spoponderat,  ut  par  erat,  dis- 
serendo,  fldem  sitam  liberare,  sed  capita  qu»dam 
attigisse  et  delibasse  contentus,  alteri  ad  cnrrendum 
lampada  Iradidit. 

Excepit  ergo  Jacobus  de  Laderchio,  et  improbo 
labore  acrique  judicio,  psene  omni  Bibliotheca  ex- 
cussa,  pluribusque  detectis  Veterum  monumentis, 
quae  carie  et  squalore  obsita  in  tenebris  latitabant, 
et  multorum  diligentiam  eluserant  ,  pulcherrimam 
omnibusque  numeris  absolutam,  Ecclesiasticam  con- 
texuil  Historiam,  S.  Pii  Quinti  Pontiflcatum  com- 
plectentem,  rebusque  ab  illo  prjeclarissime  gestis, 
suis  quibusque  annis  accurate  admodum  consignatis, 
Acatholicorum  calumniis  et  criminationibus  deteetis, 
penitusque  profligatis  ;  more  majorum,  qui  jussu 
S.  Philippi  Nerii,  aChristo  nato  S.  Pii  Quinti  tempori- 
bus  tenus,  magno  orbis  bono,  et  Catholicae  religionis 
glofia  ANNALES  ECCLESIASTICOS  conscripserunt. 

Hsec  porro  Laderchii  Ecclesiastica  Historia,  ceu 
tabula  affabre  picta  coloribus,  et  locata  bono  in  lu- 
mine,  graphice,  luculentaque  oratione  descriptum 
exhibet  Pium  Pontiflcem  Maximum,  modo  principis 
personam  subeuntem,  modo,  ut  summum  Ecclesise 
hierarcliam  decet,  sacra  divinaque  impigerrime  cu- 
rantem  ;  utrobique  eousque  politicarum  et  Christia- 
narum  virlutum  choro  slipatum,  ut  jure  omnibus  et 
in  omnibus  admirabilem  dixeris.  Animi  magnitudine 
ac  vigore  omnia  Christiana  orbis  regna  complexum, 
uegotiis  illorum  extricandis,  maxime  Chrislianam 
pietatem  concernentibus,  se  superimpendendo,  feli- 
cem  exitum  invenisse,  seu  bella  hostium  Ecclesife 
repellerenl,  seu  ultro  iuferenda  pularent.  Atque 
hinc  tanta  rerum  copia  et  producendi  sermonis  orta 
uecessitas,  ut  nonnisi  Historise  eoi'um  temporum 
magna  jactura  omitti  potuissent. 


Propterea,  quoniam  hos  Annales,  ex  mandato 
reverendissimi  P.  Fr.  Gregorii  Selleri ,  Sac.  Pal. 
Apost.  Magistri,  logenti  mihi  nihil  omnino  occurrit 
expungendum,  tilulo  quod  bonis  moribus  adversetur 
aut  fidei  dogmalibus  dissonum  sit  ;  cgo  dignissimos 
judico,  ut  prielo  quantocius  committantur,  publici- 
que  juris  flant.  Neque  in  hoc  video  ullum  agi  Lader- 
chii  Inegotium  etsi  magnos  illum  labores  exhausisse 
in  his  conscribendis  difflteri  non  possim,  sed  Eccle- 
sia?.  potissimum  Romauffi  interesse  sentio,  gesta,  qufe 
ignorabantur  hujus  S.  Pontiflcis  publicari,  intelligens 
pios  inde  plurimum  aedilicalionis  capturos  ;  hetero- 
doxis  vero  et  improbis  in  confusionem  cessuros.  Ila 
videbatur  sub  censura,  etc.  Ex  Conventu  S.  Francisci 
ad  Ripam  'Tjberis,  die  xxv  Julii  mdccxxv. 

Fr.  Hieronymus  de  monte  fortino 

Sac.  Theologice  Lector  emeritus. 

Annales  Ecclesiasticos,  de  anno  mdlxvi  ad  an- 
nnm  mdlxxii  a  reverendissimo  Jacobo  de  Laderchio 
Gongregationis  Oratorii  S.  Philippi  Nerii  Romie,  in- 
genti  studio  elaboratos,  ab  universo  htterario  orbe, 
concupiscenti  animo  anhelatos,  ab  ipsa  Ecclesia  diu 
desideratos,  pervadere  tandem  mihi  concessum  fuit . 
Quantam  inde  mentis  jucunditatom,  animi  hilarita- 
tem  et  delectationem  percepcrim,  verbis  exphcare 
haud  valeo.  Quamvis  siquidem  pluribus  in  operibus 
auctoris  ingenium  simul  cum  pietate,  cruditione  et 
doctrina  pollens  fuerim  dcmiratus;  hisce  tamen  in 
Annalibus,  levatum  se  supra  se  conspexi  quando- 
quidom,  cum  styli  elcgantia  solerliam  bonam,  rectum 
ordinem,  ac  optimam  methodum,  cum  gestorum  mul- 
titudine,  et  rerum  selectione,  claritatem  simul  et 
brevitatem  non  modicam  adauxit  ;  uno  verbo  dicain, 
suorum  praedecessorum  vestigia  adamussim  prose- 
quens,  dubio  proeul  falsitatum  collegit  zisania  et 
alligavit  in  fasciculos  ad  comburendum  :  Veritatis 
autem  triticum  congregavit  in  horreuni  Christi. 
Quapropter,  cum,  reverendissimo  Sac.  Palatii  Aposto- 
lici  Magistro  mandante,  studiose  illos  revolverim,  et 
quidquid,  vel  bonis  moribus,  vel  sacris  fldei  dogmati- 
bus  adversatur,  in  illis  non  deprehendorim,  imo  favo- 
rabile  omne  repererim ;  in  votis  sum  ut  pubhco  lumine 
fruantur.  Dabat  Romse,  die  xxvi  Februarii  mdccxxv. 

Fr.  Leo  a  S.  Felice 
Carmelita  discalceatus,  Sacrar. 
Congregationum  Lidicis  et  Rittium  consultor. 

Ecclesiasticos  Annales,  auctore  Jacobo  de  Lader- 
chio,  Congregatiouis  Oratorii  presbytero,  reverendis- 
simo  P.  Fr.  Gregorio  Selleri  Sac.  Palatii  Aposlolici 
magislro  maudante,  non  parva  animi  oblectatione 
perlegi.  Vestigia  doctissimorum  prfedecessorum  ejus- 
dem  Gongregalionis  imitatus,  diu  laboravit  auctor, 
ut  sccerneret  preliosum  a  vili,  verum  a  falso,  et  ad 
Reipublica3  CathoUca?  utilitatem,  et  eruditorum  ju- 
cunditatem,  opus  a  pluribus  exoptatum  proferret.  In 
varietate  eventuum  demonstrimda,  non  varius  et 
inconstans  reperitur,  sed  flrmus  in  amplexu  veritatis. 
Non  multus  in  verbis ;  magnus  autem  in  rebus,  proli- 
xitatem  devitans,  dum  brevis  esse  vult,  obscurus 
non  flt;  sed  clarilatem  brevitali  adjungens,  paucis 
multa  complectitur.  Quare,  cum  uihil  bouis  moribus. 
aut  nostrae  fldei  dogmatibus  dissonum  coutineat  opus, 
si  lector  nou  lividis  oculis  aspexcrit,  juxta  votum, 


XII  APPROBATIONES. 

oril  delectalio  jugitor  adhserens  verilali.  Dab;im  iii  asscraiUur,  quai  sanctitatem  lanti  Summi  Pontiflcis 
i;ollegio  S.  Pancralii  extra  etjuxta  Urbera,  die  xxv  Ja-  l'ii  V  obiuibilaiit ;  ab  co,  ex  cerlis  ac  indubiis  fontibus 
iitiarii  mdccxxv.  eruta  habcantur,  et   respective  lot  monumentorum 

rationumque  densitate  rejiciuntur,  ut  nullus  vix  huc- 


Fr.  M.\uuus  Ah  AN.\UN'TI.\TI0NE 
'lita 
Lector. 


usque  alius  eruditus  ita  peragere  oxcogitarit.  Quam- 
CanneUta  excalceatm,  Contmversiarum      ^^^^^^  ^^^  ^-^^^^  ^^3^.^  3^^^.^^^  cougruat  S.  Gre- 

gorii  Nazianzeni  elogium  ad  Nicolaum  :  «  Historiam 
videlicet  luuic,  conglobatam  quamdam  ol  coacervatam 

Diu  tandem  desideralum.  opus  continuationis  Hi-  sapienliam  esse,  hominumque  multorum  mentem  in 

sloriffiEcclesiasticffideannoMDLXViadannumMDLxxii,  ^^^^  coUcctam  »,   nihilque    in  eo  sit  omnino  non 

auctore  Jacobo  de  Ladorchio  Faventino,  Congrega-  pium^   nihil   ahenum  a  mente   Ecclesiae   Catholica^, 

lionis  Sancli  Phdippi  Nerii  de  Urbe,  ego  infrascriptus  Apostolicie,  Romanaj,  ac  nihil  non  redolens  insignem 

praecipiente  reverendissimo  P.  Fr.  Gregorio  Selleri,  ipgi^s  auctoris  cruditionem  pari  cum  pietate  conjun- 

S.  P.  Apost.  magistro,  atteute  legi  el  pervolvi,  at-  ctam,  dignissimum  censeo,  quod  in  omnes  Christia- 

que  singulan  doctnna,  ordine  el  mothodo  elabora-  „^3  regiones  vulgetur,  ad  Dei  gloriam,  S.  Rom.  Eccle- 

tum  repen.  In  eo  enim  gesla  Snmmorum  Pontificum  ^;^   exaltationem ,   publicamque  utilitatem.   Romse, 

S.  Pii  V  ac  nonnulla  Gregoni  XIII  exculta  styli  ele-  ^jig  yjj  Aprilis  mdccxxv. 
gantia,  et  compendiosa  brevitate,  luculenter  ac  ner- 

vose  referuntur,  ul  qua;  aut   in   aliis   scriptoribus  Antonius  Flavius  de  S.vnctis 

desint,  vel  ob  defectum  notitiarum  omissa  sint,  sive  Advocalas. 


IMPRIMATUR 

Fr.  Gregorius  Sellert,  Ordinis  Pra^dicatorum,  Sacri  Palatii  Apostolici  Magister 


Te  Ueiparam  virginem,  ex  sterilibus  annosisque  parentibus  Joachim  et  Anna,  voto 
concepto,  genitam  :  trimulam  in  templo  prpesentatam,  ibique  usque  ad  nuptias  cum  Jo- 
seph  Virgine,  matur.ieque  setatis  viro,  commoratam.  Quae  ab  Angelo  annuntiata,  sin- 
gulari  tuo  assensu,  mundo  succurristi  perdito;  sponsoque  tuo  comite,  ad  Elisabetham 
visitandam  te  contulisti :  ac  in  Bethlem;,  absque  ulla  prorsus  naturaU  sorde  genito  Salva- 
tore,  eum  in  pra^sepio,  in  medio  diiorum  animaUum,  bovis  videUcet  et  asini  humihter 
rechnasti ;  ac  a  tribus  Magis  regibus,  steUa  duce  cognitum  et  adoratum  conspexisti.  A 
quo  deinde  baptizata,  post  ipsius  passionem,  prima  omnium,  cum  ex  morte  resurrexisset, 
visitata  faisti.  Quse  demum  ubi  jam  ad  Patrem  iUe  ascendisset,  Hierosolymis  mortua, 
et  in  VaUe  Gethsemane  sepulta,  gloiiosa  resurrexisti,  et  una  cum  corpore  ad  Ccelos  as- 
sumpta,  et  super  Angelorura  choros  exaUata :  in  utraque  Ecclesia,  solemnitatibus,  prae- 
cipuoque  cuUu,  ut  decuit,  semper  ab  initio  usque  ad  nostra  haec  tempora,  prosecuta  es. 
To  (inquam)  Matrem  misericordiae,  Sedem  Sapientise,  quse  cunctas  haereses  sola  intere- 
misti  in  universo  mundo,  omnium  tuorum  abjectissimus  servus,  qui  praefata  omnia  de  te 
siiicero  corde  credit,  et  voce  Ubera  confitetur,  humiliter  exorat  et  deprecatur,  ut  in  tanto 
hoc  opere  suscipiendo,  sis  ei  adjutrix,  prsesidium  et  virtus,  ne  oneri  succumbat,  ac  quid- 
quam  hoc  in  tomo  editum  est,  ad  majorem  sit  Omnipotentis  Dei,  tui,  et  sanctae  CathoUcae 
Romanse  Ecclesioe  gloriam.  In  nomine  siquidem  tuo,  sic  incipit. 


SUMMARIUM 


TOMI  XXXV 


MDLXVI 

1-11.  Pii  V  electio  divinitus  et  facta  et  praecognita.  12-15.  Quse  munia  Pius  obierit  ante  adeptum  Pontiflca- 
tum.  16-20.  Severioris  ingenii  habetur  non  in  homines,  sed  in  vitia.  21-27.  Ad  probam  et  sanctam  vitfe  institu- 
tionem  se  suosque  rite  componit.  28-30.  Cardinales  ad  integritatem  et  gravitatem  hortatur,  et  quosdam  tollit 
abusus.  31-33.  Nepotem  invitus  cardinalem  creat,  et  perpaucis  illum  honestat  reditibus.  34-38.  Cavet  ne  con- 
sanguinei  opulentiores  evadant,  et  vetat  ne  bona  Ecclesiastica  distrahantur.  39.  Severe  increpat  cardinales 
de  futuri  Pontificis  electione  agentes.  40,41.  Cardinalium  titulos  auget,  et  novas  instituit  regulas,  quibus  ad- 
strictum  sacrum  CoUegium  procedere  debeat  in  electione  Pontiflcum.  42.  Integritati  cardinalium  in  judiciis 
ferendis  providet.  43,44.  Nonnisi  probatissimis  confert  dignitatem  episcopalem,  et  supprimit  munera  occasione 
pallii  oblata.  45-51.  Episcopos  et  obtinentes  beneficia  quibus  animarum  cura  annexa  est  ad  residentiam  cogit. 
52,53.  Concilii  Tridentini  decreta  ubique  observari  jubet.  54-56.  Litteras  gratulatorias  de  sua  electione  accipit. 
57,58.  Pro  reformatione  cleri,  imprimis  Romani,  sanctiones  edit.  59.  Decernit  Constitutiones  de  beneflciis 
juxta  mentem  Concilii  Tridentini.  60,61.  Missas  vespertinis  horis,  aut  ritu  non  proprio,  celebrari  prohibet. 
62,68.  Ecclesiarum  prajcipit  visitationem,  sicul  ct  decentiam  cultus  et  fediflciorum  sacrorum.  69,70.  Urget 
conslructionem  Ecclesiaj  S.  Marias  in  Thermis  Diocletiani.  71.  Mira  Pontiflcis  pietas  in  sacris  celebrandis. 
72,73.  Constilutio  contra  Simoniacos.  74-81.  Regulares  utriusque  sexus  ad  puriorem  vitffi  normam  redigit. 82-87. 
Profanatores,  blasphemos  et  Sodomitas  insequitur,  et  meretrices  expellit.  88,89.  Decreta  de  matrimonialibus 
dispensationibus.  90-92.  Cauponas  frequentari  et  hidos  exerceri  vetat,  et  medicis  dat  gravissima  monita. 
93-105.  Zelo  fidei  accensus  haereses  profligat,  pr»sertim  inquisitionis  ministerio.  106-112.  Judasorum  conver- 
sioni  providel,  et  catechumenorum  domum  instaurat.  113-116.  Judices  ad  integritatem  revocat.  117-121.  Cohi- 
bet  avaritiam  famulorum  cardinalibus  inservientium,  et  exstimulat  incuriam  notariorum.  122-127.  Comprimit 
audaciam  scelestorum  hominum.  128,129.  Severiora  prsedecessorum  in  sontes  decreta  clementer  mitigat. 
130-140.  Carafarum  causa  denuo  judiciali  disceptationi  subjicitur,  et  eorum  jura  restituuntur  sine  alterius 
damno.  141-144.  Piratarum  flagitia  coercet,  infehcibus  naufragis  consuUt,  et  fldei  captivorum  providet.  145. 
Ornat  prfeclaro  privilegio  conservatores  Urbis.  146.  Vix  creatus  Pontifex  bonos  gaudio,  improbos  terrore 
replet.  147,148.  Subvenit  civium  incolumitati  et  paupcrum  necessitatibus.  149-156.  Annon»  ubertatem  et  fa- 
cilitatem  procurat  per  sanctiones  sapientissimas.  157,158.  Spiritualia  cuncta  per  se  gerit;  temporalia  cardina- 
libus  tractanda  dimittit,  et  principem  se  vere  ostendil  eximium.  159-160.  Turcse  astu  sibi  vindicant  insulam 
Chio.  161-164.  Ex  Justinianorum  famiha  nonnulli  martjTio  coronantur,  nonnulli  pretio  redempti  in  Itaham  redu- 
cuntur.  165,166.  De  vigilantia  Pontiflcis  in  tuendis  oris  maritimis  prEemonitus  Turca  ad  sua  revertitur.  167-169. 
Contra  Turcas  Pius  classem  inslruit  et  Christianas  oras  muniri  studet.  170-181.  Pontiflcis  zelo  et  sumptibus 
optime  instructa  Melita.  182,183.  Saleruitanus  archiepiscopus  corripilur  quod  concilium  provinciale  cogere 
neglexerit.  184-189.  In  Neapolitano  regno  dissidia  propter  placitum  regium  quod  vocant  Exequatur :  .^tnae 
eruptio  horrenda.  190-193.  Nubila  qu?e  inter  Pontiflcem  et  Venetos  oritura  apparebant  cito  et  facile  dissipan- 
tur.  194-196.  Pius  componit  dissidia  exorta  inter  Venetos  ac  Ferrariae  ducem,  necnon  inter  Florentinos  et 
Lucenses.  197-200 .  Abrogantur  privilegia  Mantuano  duci  concessa .  201 .  Lis  mota  inter  Finalis  incolas  et 
eorum  ducem  in  imperiale  forum  transfertur.  202-208.  Helvetiis  CathoUcis  Pontifex  concedit  ut  eorum  pueri, 
qui  sacerdotale  munus  ambiverint  in  Seminariis  rite  institutis  erudiantur.  209-214.  Caroli  Borroman  zelus  in 
administranda  Ecclesia  Mediolanensi.  215.  Vidse  episcopi  et  poetee  obitus.  216-218.  Maximiliano  imperatori 
recusat  prsestare  subsidia  contra  Turcas  Pontifex,  quod  in  comitiis  Augustanis  permiserit  deliberare  de  rebus 
ad  fldem  pertinentibus.  219-221.  Commeudono  e  Polonia  redeunti  mandat  Pius  ut  ad  comitia  Augustana  se 


XIV  SUMMARIUM 

conferat.  222-225.  Litlerse  Pontiiicis  admonitoria;  tum  ad  imperatorem,  tum  ad  singulos  principes  et  episcopos 
tum  ad  ipsum  conventum  Augustanum.  226-228.  In  comitiis  Auguslanis  capita  proposita.  229-231.  Num  et  in 
quo  casu  Commendonus  nomine  Pontiflcis  coram  conventu  Augustano  protestationem  edere  jussus  fuerit. 
232-235.  Pio  proponunlur  tlicologorum  scntenlias,  tum  quoad  confirmationem  recessus  anni  mdlv,  tum  (juo- 
ad  protestalionem  in  comitiis  Augustanis  faciendam.  236,237.  Inter  varias  et  oppositas  theologorum  senten- 
tias  anceps  Pontifex  cuncta  diniittit  prudenliaj  Commendoni.  243,244.  Mira  Commendoni  solertia  in  rebus 
agendis  et  difficultatibus  expediendis.  245-250.  Refelluntur  Thuani  commenta  circa  gesta  in  comiliis.  251-257. 
Hortante  Commendono,  reformationi  cleri  Germani  insistit  Pontifex.  258,259.  De  quodam  ludi  magistro  eji- 
ciendo  scribit  Ponlifex  ad  archiducem  Auslriae.  260.  Episcopo  Pataviensi  datur  mandatum  exlurbandi  ca- 
nonicum  hsereticum.  201,262.  Curiensis  episcopus  Ponliflci  suas  aerumnas  pandit.  263-266.  De  Frisingensis 
Ecclesije  administratione  flho  ducis  Bavarise  concedenda  rogatus  Pontifex  rem  primum  in  longum  prudenter 
protrahil,  et  demum  ad  optatum  flnem  ducit.  267-271.  Electus  Coloniensis  professionem  fldei  edere  detrectat. 
272.  Prfficlarum  de  cardinali  Augustano  testimonium  a  duce  Bavari»  prolatum.  273-278.  Qua  mensura  et 
quibus  conditionibus  Pius  Maximiliano  subsidia  promiserit  in  bello  contra  Turcas.  279,280.  Pro  sua  quisque 
parle  imperator  et  Turca  se  accingunt  ad  bellum  ineundum.  281,282.  Joannis  Transylvaniae  principis  perfldia. 
283.  Decreta  Concilii  Tridentini  in  Hungaria  promulgare  curat  Ponlifex.  284-  287.  Swendii  et  comitis  Sal- 
mensis  pra?clara  conlra  Turcas  facinora.  288-291.  Divina  clementia  imploratur.  292,293.  Singularis  in  publicis 
supplicationibus  Pontiflcis  pietas,  et  in  sanandis  aegrotis  mira  virtus.  294-299.  Multis  licet  copiis  fretus,  susti- 
nere  potius  quam  inferre  bellum  Maximilianus  decernit,  et  suo  quidem  detrimento.  300-304.  Solj-mani  obitus 
diu  suis  tectus,  et  Christianis  non  satis,  ut  debuisset,  frucluosus.  305,306.  Pontiflcis  maerorem  solantur  strenua 
archiducum  facinora.  307,308.  Succedit  Solymano  Selimus  flUus,  animi  preestantia  dissimilis  patri,  sed  jeque 
ac  iUe  Christianis  infensus.  309,310.  In  belli  societatem  contra  Turcas  Galhae  et  Hispanias  reges  adducere  niti- 
tur  Pontifex.  311.  Torpentem  Maximilianum  Pius,  interveniente  imperatricis  auctoritate,  cogitur  exstimu- 
lare.  312,313.  Nihil  omnino  negligit  Pius  in  sociali  foedere  ineundo.  314-316.  Calamitalibus  undique  pressus 
MaximiUanus  ad  meliora  revertitur.  317,318.  Cajsaris  sorores  ad  Pium  mittunt  Ulteras  eximiis  pietatis  sensibus 
refertas,  et  societatis  Jesu  laudatorias.  319.  Danica  classis  proceUarum  vi  disjecta.  320-338.  In  Poloniae 
regno  Lutherani  et  Calvinistse  cseteros  heterodoxos  ejicere  tentant  ut  facUius  dominentur;  sed  et  ipsi  aut  se 
abscondere,  aut  alio  demigrare  coguntur.  339-342.  Simulato  religionis  zelo,  Gnesnensis  archiepiscopus  Pium 
decipere  tentat,  sed  iUius  fraus  per  Hosium  detegitur.  343,344.  Ad  Hosium  miltitur  Catechismus  Romanus  in 
Polonicam  linguam  vertendus.  344.  Pius  palalinum  Columiensem  in  flde  Catholica  conflrmat.  345-349.  Epi- 
scopatus  Sambianensis  et  Pomesaniensis  inique  suppressi,  sed  pejori  modo  restituli.  350-355.  Elisabetha  An- 
gUae  regina  Mariam  Scotiae  reginam  invisam  habet,  et  fit  artifex  omnium  conjurationum  adversus  eam.  356. 
Mariae  nuptiae  cum  Darlseo.  357-363.  Qualis  reipsa  fuerit  Riccius  ille  qui  occisus  est.  364.  Maria  cum  marito 
Dumblacum  fugit.  365.  Edimburgum  Maria  reversa  parit  fllium,  cujus  e  sacro  fonte  suscipiendi  gratia 
EUsabetha  comitem  Bedfordias  in  Scotiam  mittit.  366-370.  Mariam  commendat  Pontifex  principibus  CathoUcis, 
et  eam  litteris  atque  subsidiis  fovet.  371-373.  Pius  Laureum  episcopum  MontisregaUs  in  Scotiam  mittere  de- 
cernit.  374-376.  Maria  Pontiflci  gratias  agit,  nuntiatque  suum  filium  ritu  Catholico  fuisse  baptizatum.  377-385. 
Ritualium  Anglicanorum  compendiosa  historia  :  cujusnam  valoris  sint  ordinationes  Anglicanse.  386-389.  Im- 
pium  et .  ineptum  decretum  Parlamenti  AngUse  de  ordinationibus.  390.  EUsabetha  regina  nec  virgo  nec 
nupta.  391,392.  Joanna  Navarrae  regina  in  Bearniam  se  recipit.  393-397.  GoIIoquium  Parisiense  utilitatem  Ca- 
tholicis,  perniciem  hsereticis  affereus.  398-400.  Divina  vindicta  in  hostes  omnipotentife  Dei.  401,402.  Lauduni 
celeberrimum  sanctissimEe  Eucharistise  miraculum.  402-405.  Navarrse  regina  edicto  CathoUcam  religionem  eU- 
mLnat.  406-409.  Pius  Bearnise  jus  in  regem  Hispanije  transferre  minatur,  ni  Joanna  resipiscat.  410-413.  Instigante 
Navarrae  regina,  motus  seditiosi  Apamese,  Tolosse  et  Lugduni.  414-416.  Fraudes  Auriacensis  a  Pio  deteguntur. 
417-420.  Graves  ad  Pontificem  de  cardinali  Armeniaco  accusationes  deferuntur,  quse  mox,  intervenieute  Sado- 
leto,  diluuntur.  421-423.  Pontifex  per  nuntium  incitat  regem  ut  hserelicos  per  GaUias  ssevientes  acriter  inse- 
ctetur,  et  reginam  matrem  prsemonet  de  infelici  suarum  artium  exitu.  424-427.  Latam  a prsedecessore  sententiam 
contra  septem  GalUae  episcopos  Pius  V  promulgat.  428-429.  Gratianopolitanum  episcopum  erga  hsereticos 
procUviorem  graviter  perstringit  Pontifex.  430,431.  Odetus  Castilioneus  prohibetur  incedere  habitu  cardinali- 
tio  in  aula  GaUicana.  431-435.  Decretorum  Tridentinorum  executionem  in  Gallia  urget  Pontifex.  436.  GaUiae 
regina  de  hseresi  suspecta.  437.  CaroU  MoUnsei  improba  scripta.  438.  Nostradamus  Saloni  in  Provincia 
moritur.  439-451.  Inopportuna  Inquisitionis  Hispanicas  introductio  in  Belgium  suscitat  inter  nobUes  conjura- 
tionem,  quam  minacibus  edictis  gubernatrix  comprimere  tentat.  452-464.  In  pluribus  Belgii  urbibus,  Antver- 
pise  praesertim,  tumultus,  ca^des,  et  sacrorum  direplio.  465-470.  Pius  nuntium  cum  litteris  ad  Belgas  mitlit, 
ut  in  viam  rectam  eos  reducat.  471-474.  Regi  Hispano  paterne  mandat  Pontifex  ut  in  Belgium  se  conferat, 
sed  rex  Belgicum  iter  aggredi  detrectal.  475,476.  A  Pio  petit  subsidia  Margarita  Parmensis.  477-481.  Ex  mutuo 
consensu  Pontificis  et  regis,  Hispania  ab  hseresi  et  morum  perversione  prseservatnr.  482-487.  In  causa  archi- 
episcopi  Toletani,  de  haeresi  postulati,  zelus  Ponliflcis  et  pietas  regis  CathoUci  elucent.  488-491.  AdSynodos 
provinciales  Hispanise  commonitoria  Pontiflcis  Epistola  quae  a  prassulibus  summa  cum  reUgione  excipitur. 
492-496.  VigUantia  Pontiflcis  Hispania  et  Lusitania  ab  innumeris  maUs  immunes  flunt.  497-499.  Hortatur  Pius 
PortugaUise  regem  ut  ducat  uxorem.  500-506.  ConciUi  Tridentini  decreta  miltil-  Pontifex  ad  omnes  Ecclesias 
Indiarum,  tum  OrientaUum,  tum  OccidentaUum.  507.  Gatechismus  Romanus,  auspice  Pio  V,  m  lucem  prodit. 

MDLXVII. 
1,2.  Pius  compeUit  ad  residentiam  tum  episcopos,  tum  parochos.  2-10.  Decrela  de  coUatione.  resignatione 
et  administratione  beneflciorum.  11-13.  Geleberrima  Constitutio  de  non  aUenandis  sive  infeudandis  urbibus 


SUMMARIUM  XV 

aliisque  Romanje  Ecclesiae  locis.  1-4,  15.  Omnia  prsesentationis  jura  a  prfedeccssore  concessa  Pius  revocat,  unde 
principum  querelae.  16-23.  In  lilteris  ad  singulos  principes  direclis,  sicut  cl  in  agendi  modo,  simul  elucent 
prudentia,  comitas,  liberalitas  et  animi  fortitudo  Pontiflcis.  24,25.  Pius  insectatur  avaritiam,  concussiones  et 
turpes  in  largiendis  iudulgentiis  ijufestus.  26,  27.  Revocat  privilegia  militiae  S.  Lazari  Hierosolymitani  et  allri- 
buit  spolia  Cistercensium  mortuorum  suis  ipsorum  conventibus .  28 .  Laniflcium  in  Urbem  inducit.  29. 
Ornamentis  mulierum  modum  imponit.  30.  Providet  magistratuum  integritati.  31.  Cruenta  vel  turpia  ve- 
tat  spectacula.  32-34.  Constitutiones  de  Mendicantibus.  35,  36.  Lis  inter  Pontiflcem  et  Jesuitas.  37.  De 
vestitu  clericorum  nova  mandata.  38-54.  Carnesechius,  haereticus  convictus,  Romam  Florentia  adducitur, 
capite  plectitur  et  post  mortem  comburitur.  55-58.  Cosmus  et  Statius  improbe  ab  hsereticis  insimulati.  59-62. 
Hebrasorum  fraudes  el  mohmina  comprimuntur.  63-69.  Pius  dolet  injuriam  jurisdictioni  Ecclesise  illatam  in 
regno  Neapolitano,  sub  prsetextu  placiti  regii,  quod  vocant  Exequalur.  70.  Sanguinis  pluvia  et  solis  eclipsis 
in  oppido  regni  Neapolitani.  71-73.  Causa  litis  inter  senatum  et  archiepiscopum  Mediolanensem  Romam 
evocatur.  74.  Agitur  de  reformatione  Ordinis  Humihatorum.  75.  Garolus  Borromseus  visitat  partem  suae 
dioecesis  sub  Helveliis  constitutam.  76-79.  Metu  Turcici  pericuh  Lmpulsus  Pontifex  undeqnaque  subsidia  slu- 
det  impertiri  Melitensibus,  et  summus  Ordinis  magister  ipse  prospicil  insulse  saluti.  80-82.  Veneta  respublica 
sibi  ipsi  timet,  et  ab  irruentibus  fluminibus  magna  patitur  damna.  83-86.  Genuenses  ab  intestinis  et  exlernis 
difflcullatibus  eximuntur.  87,88.  Casalensium  seditiones  finem  habent,  et  Cosmi  Etruriie  ducis  principatus 
vires  acquirit.  89.  Ursinus,  Pitiliani  comes,  Romam  adducitur,  el  compellitur  errores  abjurare.  90,91.  Anxii 
Helvetii  de  transitu  Hispanorum  in  Belgium  migrantium.  92,93.  Albani  ducis  in  Belgium  itinerarium.  94,95. 
Duciss»  Parmensis  praclara  facinora.  96.  Gameracensis  archiepiscopus  Pio  urgenti  receptionem  Concilii 
Tridentini  opponit  indultum  exemptionis  capitulo  concessum  et  ab  ipsomet  juratum.  97.  HoIIaudia  tota 
verse  religioni  reslituta.  98.  Hermannus,  scditionum  et  sacrilegiorum  auctor,  miraculo  nec  territus,  nec 
conversus .  99,100.  Alia  miracula  contra  Galvinistarum  perfldiam  edita.  101,102.  Solas  Baptismi  cserimonias 
prseteritas  esse  supplendas,  non  Baplismum  iterandum,  constat  ex  hujus  a3vi  historicis.  103-107.  In  Belgium 
ingreditur  Albanus,  a  quo  potius  exacerbatje  quam  sanatas  res  Belgicse.  108.  Ducissa  Parmensis  veniam 
petit  et  obtinet  redeundi  in  Italiam.  109.  Celeberrima  Conslitutio  dogmatica  qua  Baii  errores  damnantur. 
110-125.  Dissertatio  historica  in  qua  exponitur  qui  sint  auctores,  fautores  et  oppugnatores  hujus  hseresis. 
126-131.  Pius  cardinali  Granvellano  commitlit  executionem  BuIIae,  et  Dominicanis  dat  potestatem  absolvendi 
a  censuris  in  foro  interno.  132-138.  Hasretici  Galli  totam  regiam  captivam  facere  tentant,  sed  profligati  in 
Lothariugiam  fugiunt,  non  sLne  multis  patratis  sceleribus.  139-159.  Periculis  et  necessitalibus  regias  Galhc» 
subvenit  Pontifex,  excilatque  cseteros  principes  ad  mittenda  auxilia.  160-162.  Ministrum  Calvinistam,  haeresis 
semiua  spargentem  in  Bisuntina  dioecesi,  comprehendi  jubet  Pontifex.  163.  Venayssini  comitatus  regimen 
in  manus  fldas  transmitti  curat.  164-187.  Mai'iam  Scoti»  reginam  laudat  Pontifex  in  Epistola  ad  eam  directa  : 
hujus  regiuee  lamentabiles  casus.  188.  Elisabetha  regina  imperatori  ipsi  sicut  el  ceeteris  principibus  illudit. 
189-192.  Gothanum  bellum  ab  Ehsabetha  fotum.  193-196.  Plures  hajretici,  inter  quos  Gaspar  Francus,  errores 
suos  ejurant.  197.  Leonsertitium,  in  dioecesi  Misnensi  strenue  laborantem,  litteris  roborat,  et  docet  qua 
ratione  se  gerere  debeat  erga  nonnuUos  qui  eum  inconsultis  petitionibus  lacessebant.  198,199.  Cardinalis  Hosii 
Epistola  gi-atulatoria  ad  Colonienses  qyd  ejecerant  Hermannum  haereticum  :  senatus  Coloniensis  responsio. 
200-205.  Disceptatio  Maximiliani  cum  Academia  Coloniensi  :  ejusdem  imperatoris  fervens  religionis  studium 
hoc  anno  oslensum.  206-213.  Goloniensis  Ecclesia  a  suspecto  pastore  liberatui",  dignus  et  Gatholicus  sufflcitur. 
214-216.  Puerum  bimum,  ducis  Brunswici  fllium,  electum  adsedem  Halberstadensem  Pius  conflrmare  reeusat. 
208-223.  De  seminario  Frisingensi  erigendo  agitur  tum  apud  Albertum  Bavarije  ducem,  tum  apud  ordines  et 
capitula  in  illa  dioecesi  constituta.  224-227.  Possonii  comitia,  in  quibus  Maximihanus  se  vere  principem  Gatho- 
licum  ostendil,  subsidiorum  in  Turcas  promissionem  recipit,  et  tandem  alefe  prajcavens  tentat  inire  pacem 
cum  Turcis.  228.  Ariani  Transylvani  hbrum  edunt  plenum  blasphemiis  contra  Christi  incarnationem.  229-233. 
BeUa  inter  Polonos,  Suecos  et  Moscovitas.  234.  Hosius  monet  Polonum  regem  ut  contra  Moschum  ince- 
dere  desiuat.  235-242.  Elbingensium  hjereticorum  cum  Hosio  dissidia.  243,  244.  Haereticos  ad  veram  fldem  Hosius 
reducere  studet.  245,  246.  De  regno  Poloniae  Pontiflcis  sollicitudo.  247.  Goanum  archiepiscopum  Pius  re- 
vocat  a  cogitatione  rehnquendi  onus  pastorale,  et  illi  tribuit  poteslatem  concedendi  indulgentias  in  quibusdam 
diebus  solemnioribus.  248.  Pius  qusedam  Portugalhfe  monasteria  convertit  in  seminaria  sacerdotum  in 
Indias  miltendorum.  249.  Concilium  Provinciale  Goanum.  250.  Potestatem  dispensandi  iu  gradibus  a  jure 
prohibitis  Pius  concedit  non  solum  episcopis,  sed  etiam  societatis  Jesu  sodalibus  in  partibus  infldelium 
laborantibus.  251.  Domos  Gatechumenorum  sediflcantibus  aut  oratoria  Jesuitarum  visitantibus  indulgentias 
concedit.  252-255.  Noviter  a  gentihtate  conversos  in  Indiis  Pontifex  bene  haberi  curat.  256-261.  Dsemonis  im- 
perium  in  Indiis  evertitur.  262-264.  Pius  monet  Hispanos  ul  mitius  agant  cum  incolis.  265-267.  Patriarchse 
Ethiopia;  facultas  datur  alio  se  conferendi.  268.  Coucilium  Valentinum  in  Hispania  conflrmatur.  269,  270. 
S.  Thomas  Aquinas  inter  doctores  collocatur.  271-276.  Faventije  imago  sacra  in  mediis  flammis  incolumis 
miraculo  asservatur. 


ANNALES  ECCLESIASTICI. 


PII    V  ANNUS    1.   —   CHRISTI   1566. 


1,  Pii  V  electio  divinitus  et  facta  etprseco- 
gnita.  —  Redemptoris  annus  millesimus  quin- 
gentesimussexagesimussexlus,Indictionenona, 
felicibus  faustisque  auspiciis  ingreditur  ;  nam 
die  septima  Januarii,  avacatione  Sedis  ob  mor- 
tem  PII  papEE  IV  (qui  juxta  nonnuUos  quinto, 
juxta  alios  vero  quarto  id.  Decembris  decesserat) 
nondum  elapso  mense,  S.  R.  E.  cardinales, 
maximo  totius  Catholici  orbis  beneflcio,  Fr. 
Michaelem  Ghislerium,  exOrdine  Prsedicatorum, 
tit.  S.  Marise  supra  Minervam  presbylerum  car- 
dinalem,  Alexandrinum  nuncupatum,  unanimi 
Yoto,  adnitentibus  prajcipue  Carolo  cardinali 
Borromaeo,  Marco  Scitico  cardinali  ab  Altaemps, 
ex  sorore  Pii  IV  nepotibus,  et  Alexandro  cardinali 
Farnesio,  divino  potius  quam  humano  nutu,  ad 
sacrosanctam  Petri  Cathedram  evehunt. 

2.  Et  quidem  divinitus  factam  cardinalis 
Alexandrini  in  Summum  Pontificem  promotio- 
nem,  omnes  palara  professi  sunt,  quos  inter 
referre  sufiiciat,  quae  ex  Epistola,  a  quodam 
Germano  tunc  in  Urbe  commorante  ad  illustris- 
simum  principem  scripta,  profert  Archangelus 
Caraccia  '  :  «  Summi  laboris  »  Epistolse  sunt 
verba  »  ac  molestiee  mese  ex  itinere,  durissimo 
anni  tempore  acviadeterrima  suscepto,  magna 
compensatio  illa  fuit,  quod  reverendissimum  D. 
Michaelem  Alexandrinum,  Pontif.  Max.  factum 
comperi,  et  ita factum,  ut  ejus  Pontificatum,  Dei 
opus  esse  certissimum,  omnium  cardinalium 
subitus  et  summus  consensus,  tanquam  a  vehe- 
menti  Deispirituconflatus,comprobavit.  Hicest 
ille  cardinalis,  cui  conscientia  optimoe  mentis, 
sententise  libertas,  spectata  virtus,  et  integritas 
auctoritatem  dedit.  Loquebatur  in  conspectu 
regum,  et  non  confundebatur :  non  studebat  pla- 

'  Arcliang.  Carac.  de  Geslis  Pii  V,  Eiiist.  1. 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


cere  hominibus,  et  Servus  Servorum  Dei  inveu- 
tus  est.  Cum  enim  septem  filii  Isai  adducerentur, 
ut  primo  Reg.  16,  nonrespexit  Dominus  vultum 
neque  altitudinem  staturae  eorum,  sed  hunc 
perinde  ac  iIlumDavidem,insummapr8estantis 
pietatis  humilitate  jacentem,  elegit,qui  in  media 
fratrumungeretur.  EtquisemperCalholicsefidei 
custos  ac  tutor  fuisset,  merito  aliquando  esset 
ejus  princeps  ac  summus  antistes  ».  Sic  apud 
Caracciam.Tantoenimettamrepentinoomnium 
consensu,  Pontifex  cardinalis  Alexandrinus  re- 
nuutiatus  est,  (alius  '  scripsit)  ut  si  cui  forte 
adhuc  dubium  fuerat  hominumne  judicio  aut 
divino  numine ,  Summi  Pontifices  crearentur 
(quod  tamen  nemini  unquara  bono  dubium 
fuit),  ea  tota  dubitatio,  comitiis  pro  ejusdem  in 
Pontificem  assumplione  habitis,  sublata  esse 
visa  fuerit. 

3.  Cardinalium  igitur  ex  more,  in  sacello, 
in  quod  renuens  ac  reluctans  perductus  fuerat, 
adoratione  peracta,  reliquum  erat,  utdesignatus 
Pontifex  proprite  se  assentiri  electioni,  verbo 
Acceptamus,  profiteretur  ;  ut  id  deinde,  assueta 
stipulationis  formula,  monumentis  traderetur. 
Instilit  igitur  cardinalis  Farnesius,  uti  S.  R.  E. 
procancellarius,  ut  extemplo  proprium  prola- 
tione  verbi  prsberet  consensura.  At  ille  cunctari 
ccepit  responsumque  distulit,  hinc  inde  variis, 
dubiis  multiplicibusque  mentis  jactatus  cogita- 
tionibus  ;  summum  siquidem  honorem,  impor- 
tabile  quoddam  onus  una  secum  deferre,  medi- 
tari  ccepit,  eique  gerendo  sibi  omnimode  vires 
nonessearbitrabatur.Exadversoverooccurrebat 
inscrutabilisillaDeiProvidentia,  sine  cujusnutu 
nil  evenit,  quse  ultro  oblatum  munus  sibi  impo- 
nere,  miro  prorsus  modo  disposuerat,  infirma- 

J  M.  Aalou.  Muret.  Orat.  20. 


Pri  T   ANNUS    1.   —    CHRISTI   1566. 


que  miindi  cligcrc  consucvit,  iit  fortia  qiircque 
confiindat.  Ei  igitur  tandom  innitendum  intelli- 
gens,  gemens  tamen  ac  tremensverbum  emisit 
quod  lex  jubebat,  et  Pontificiam  dignitatem  as- 
sumpsit. 

•l.  In  sulTragiorum  voro  numero,  quibus  ad 
Apostolicam  Sedcm  Alcxandrinus  evectus  fuit, 
qui  ca  adnotarunt  disscntiunt  scriptores  ',  cum 
ex  eis  unus  scripserit  quinquaginla  duobus,  alii 
Tcro  quadraginta  novom  suffragiis  electum  fuis- 
se.  Nihilominus  verior  comprobatur  posterior 
senlcntia,  exeo  quod  sivc  in  conclavi  cardinales 
fuerint  quinquaginta,  sivc  plures,  nempe  quin- 
quaginta  unus  vel  duo,  cum  tamen  inter  hos 
Alexandrinus  quoquc  connumcretur,  evidens  est 
hunc  in  se  ipsum  proprium  conferre  nequivisse 
suffragium,utcontulissenecesse  fuisset,si  quin- 
quaginta  duobussuffragiiselectioilliuscompro- 
bata  diceretur.  Ex  quo  ctiam  alterius  scriptoris^, 
quadraginta  novem  tantum  cardinales  ejusdem 
Alexandrini  creationi,  ipso  non  dempto,  inter- 
fuisse  astruentis,  error  convincitur  :  nam  si 
eodem  suffragiorum  numero,  quo  electores  re- 
censentur,  electus  fuisset,  pariler  sequeretur 
proprium  in  se  ipsum  electum  eumdem  contu- 
lisse  suffragium  ;  quod  asserere  omnino  absur- 
dissimum  esse  per  se  patet. 

5.  Ex  majorum  consuetudine,  novus  Ponti- 
fex  nomcn  novum  assumpsit,  vocarique  voluit 
ac  dici  PIUS  ejusdem  nominis  V,  id  suadente  ac 
rogante  cardinali  Borromseo  ,  prajdecessoris 
avunculi  memoriam  in  eo  relevare  exoptante.  In 
Vaticanam  Basilicam  deinde  delatus^  coramDeo 
atque  universa  populi  multitudine  juges  lacry- 
marum  imbres  effudil.  Sic  cnim  abfuit,  ut  inanis 
cujusdam  laetitiaetumor,  obinsperatumadeptum 
culmen,  ipsum  extolleret,  quod  potius  seadima 
dejiciens,  in  ipso  honoris  apice  tanto  humilio- 
rem  atque  ad  serviendum  Deo  arctius  se  promp- 
tiorem  fore  ex  munere  agnoverit,  quanto  se 
obligatiorem  esse  conspexit  in  reddenda  su- 
premo  judici  ratione.  NuIIamomnino  setemere 
effuseque  efferentis  spcciem  praebuit  ;  sed  et 
nihil  excelsus  ille  animus  assuetae  tranquilli- 
tatis  amisit ;  adeo  ut,  cum  sequenti,  post  suam 
assumptionem,  nocte,  se  quieti  dedisset,  tam 
gravem  inusitatumque  somnum  cceperit,  utun- 
decim  continentes  horas.  vetante  etiam  dysurise 
morbo,  placidissime  conquieverit. 

6.  Idcirco,  quaj  in  improbis  et  commentitiis 
suis  Historiis  impiissimus  hjereticus,  statim  ad 
Petri  Cathedram  evectum,  et  ex  nostris  ipsis 
scriptoribus  acceptum  '  dixisse  Pium  refert, 
nempe  :  «  Se  religiosum  bene  sperasse  de  salute 
sua  ;  cardinalem  factum,  cspisse  timere :  papam 


'  Ciccarell.  Addit.  ad  Plat.  Vit.  Pontif.  Ciaccon,  et  Carrier  Cro- 
nolog.  Pontif.  —  '  Ciccarel.  Chronolog.  Pontif.  Pio  V.  —  '  Joan. 
Eur.  Haideger,  Hist.  Papat.  Eccles.  Rom.  period.  7.  Carol.  Stengel 
abbas  Anhus.  2.  opt.  Prslat.  3.  pag.  153.  Cornel.  k  Lapid.  in  Eccl. 
32. 1.  et  Apocalypsis  3.  i. 


creatum  pa?nc  de  ea  desperasse  »  Ex  quibus 
videlicet  vcrbisperperamconjicercstudet.supre- 
mum  dignitatis  Apostolicai  apiceni  ipsis  Pontifl- 
cibus  nostris  in  laqucum  et  in  scandalum  visum 
esse,  quod  lale  revera  sit  :  tamquam  dislortum 
atque  ineptum  eorumdem  verborum  sensum 
contemnimus.  Qui  enim  istud  effutire  estausus, 
sacrarum  Scripturarum  in  primis,»  licetearum 
uni  ac  soli  tcstimonio  se  plurimum  inha.'rere 
profiteatur,  »  libros  ignorasse,  fateatur  necesse 
est :  in  his  siquidem  legitur,  quod  David  etiam 
desperavcrit  ;  '  cum  tamen  uno  eodcmque 
tempore  protegcntis  Domini  promeruerit  auxi- 
lium.  Alibi  insuper  se  venisse  in  altitudinem 
maris,  nec  ultra  habuisse  substantiam  ;  imo  se 
a  tempestate  profitetur  demersum  ;  et  nihilo- 
minus  a  salute  Dei  se  susceptum  fassus  est ;  ut 
nosceremus,  hsccvel  similia  desperationis  voca- 
bula,  uti  in  Davide,  sic  etiam  in  Pio,  nil  nisi 
vehementissimam  significasse  proprice  salutis 
formidinem,  quse  rite  unicuique  incutitur,  qui 
aliis  praeesse,  et  praecipue  in  Ecclcsiastica  digni- 
tate  jubetur.  Ex  hoc  enim  non  modico  fuit  ter- 
rore  Paulus  ipse  correptus ;  qui  licet,  inquit 
Chrysostomus,^  Christum  prae  caeteris  vehemen- 
tius  dilexerit ,  et  nemo  esset  qui  apud  Deum 
pree  ipso  gratiosior  foret,  post  tot  a  Deo  accepta 
privilegia,  veritus  tamen  est  ac  tremuit,  prin- 
cipatus  istius  subditorumque  suorum  gratia. 
Quae  igitur,  ex animi,  non  dejectione,  sed  humili- 
tate,uti  PauIus,Chrysostomus, '  et  alii  innumeri, 
qui  Ecclesiis  prcepositi  fuere,  etiam  Pius  protu- 
lit,  rite  comperiens,  quanta  Apostolici  regiminis 
esset  moles,  et  quam  ingens  negotii  illius  dif- 
ficultas,  nullatenus  ad  detrahendum  Apostolicse 
dignitati  usurpari  queunt ;  nam,  ut  Chrysostomus 
ipse  subdit,  (insaniae  hujus  vel  levissimam  decli- 
nare  volens  suspicionem,)  sicut,  nec  ferrum 
caedis,  neque  vinum  ebrietatis,  neque  robur  con- 
tumeliaj,  neque  fortitudo  inconsideratse  auda- 
cia?,  sed  eos  potius  qui  praeterquam  deceat  a 
Deo  datis  abutuntur,  hujusmodi  criminum  rite 
ac  jure  auctores  quisque  dicet  :  eodem  plane 
modo,  non  Ecclesiasticum  culmen  periculi  et 
damnationis  res  nisi  iis  efficitur,qui  delata  digni- 
tate,  vel  abutuntur,  vel  tanti  muneris  partes  non 
explent ;  quibus  arbitrari  satisfacere  non  posse 
ut  par  est,  non  desperari,  sed  potius  de  se 
demisse  sentientis  animi  argumentum  esse  di- 
gnoscitur. 

7.  Sextodecimo  autem  kal.  Februarii,quodie 
S.  Antonii  Abbatis  solemnitas  recolitur,  Pontifl- 
cali  corona  Pius  exornari  voluit  ;  cum  enimdie 
ipsa  editus  in  lucem  fuisset,  nova  quadam  felici- 
que  etiam  quodammodo  nativitate,  Ecclesiae 
renasci  voluit.  Prohibuit  tamen  celebritatem 
illam,  superiorum  temporum  usu,  solemniter 

<  Primo  Reg.  23,  v.  26.  Ps.  68.  v.  3.  —  2  S.  Joan.  Chrysosto- 
mus,  de  Sacer.  lib.  m,  tom.  v,  p.  204.  —  '  S.  Joan.  Chrysostom. 
nt  supra. 


PII   V  ANNUS   1.   —     CHRISTI   1566. 


agi,  vel  festivo  convivio,  in  quo  mille  aurei 
quotannis  insumebantiir,  excipiendisqae  cardi- 
nalibus,  et  regum  principumque  legatis  conqui- 
sitissimis  epulis  opipare  apparabatur  ;  vel  in- 
conditse  populi  multitudini,  S.  Petri  aream 
IsetitiaB  causa  confluenti,  dispersa  pecunia.Nam 
cum  fortuito  liujus  largitionis  commodo  pauci 
potirentur,  etii  quidem,  qui  prx  aliisvalidiores, 
minus  ea  egere  videbantur  ;  incommodum  vero 
plurimi,  aetate,  aut  viribus  vel  adversa  etiara 
valetudine  debiles,  qui  ab  irruente  turba  mul- 
toties  attriti,  et  Scepe  etiam  pedibus  contusi 
misere  peribant ;  inconsultam  ideo  hanc  pecu- 
niarum  efifusionem,  profanique  aliquid  redo- 
lentis  convivium  abstulit  Pius,  ut  consultius 
piorum  egentibus  ccenobiis,  et  vere  indigentibus 
pauperum  familiis  succurreret. 

8.  Cceterum  Pium,  ex  hominibus  et  ab  homi- 
nibus  quidem  assumptum,  a  Deo  vero  multi- 
plicibus  fuisse  signorum  indiciis  ad  Apostolicam 
prsesignatum  Sedem,  cuncti  fere  illius  temporis 
scriptores  testantur  ;  nara  et  Franciscum  cardi- 
nalem  Gonzagam,  in  conclavi  gravi  morbo  labo- 
rantem,exquoobiit,  Pii  electionempracsensisse, 
priusquam  eveniret,  tradunt  ;  et  idem  fere 
Genesio  Lucensi,  Fratrum  Prsedicatorum  coeno- 
bii  ad  Minervam  prKfecto  accidisse  referunt. 
Ipsam  quoque  divinitus  agnovisseS.  Philippum 
Nerium,  narrat  Pelrus  Jacobus  Baccius  '  in  Vita 
ejusdem,  hisverbis  :  «  Pio  IV  vita  functo,  qua- 
tuor  vel  quinque  circiter  dies  antequara  novus 
crearetur  Christi  vicarius,  Philippus,  ex  impro- 
viso,  fixis  in  Ccelum  oculis,  atque  in  extasim 
prope  actus  :  Secunda,  inquit,  feria  papam  habe- 
bimus.  Interrogat  e  suis  unus :  Quemnam  ?  Tibi, 
subjicit  Philippus,  rem  aperiam.  Die  Lunee  sub 
vesperam  cardinalis  Alexandrinus  haud  dubie 
Poutifex  flet.  Qui  fuit  sanctai  et  gloriosse  mem. 
Pius  V,  quem  multo  ante  Pontiflcem  fore  praedi- 
xerat ».  Sic  Baccius. 

9.  Nec  Romse  tantum,  sed  alibi  etiam,  ad 
prsenotandamdivinitusfactaniPiiassumptionem 
sunt  signa  ostensa  ;  uti  illud,  quod  Galliarum 
registabellario,  noviPontiflciscreationemenun- 
tiaturo,  et  perdispositos  equos  in  Galliasprope- 
ranti  evenisse  scribitur.  Cum  enim  ad  oppidum 
Boschi  pervenisset  (erat  id  Pii  patria,  ut  mox 
dicetur)  praeter  consilium,  ab  ordinariaetrecta, 
qu8e  extraloci  muros  est,  via,  declinans,  ipsum 
oppidum  est  ingressus  ;  quod  cum  trajicere 
conaretur,  quo  vehebatur  equus,  in  foro  ante 
Ecclesiam,  tam  pertinacitersubstitit,  utquibus- 
libet  stimulis  accalcaribus  adhibitis,  nuUo modo 
ad  coeptum  repetendum  iter,  adduci  potuerit. 
Confluentibus  ex  incolis  idcirco  plurimis,  equ- 
umque  undequaque  et  ipsis,  sed  frustra,  exsti- 
mulantibus,tandem  tabellarium  percunctantur, 
unde  veniat,   quo  vadat,   quidve  novi  afferat. 

•  Petr.  Jacob.  Bacc.  in  Vita  S.  Philip.  Nerii,  lib.  iii,  c.  6,  n.  6. 


Fatetur  ille  novi  Pontificis,  cardinalis  nempe 
Alexaudrini,  creationis  nuntium  in  Gallias  de- 
ferre  :  quo  dicto,  en  statim  equus,  nemine  tunc 
urgente,  per  se  viam  legere  incipit,  subindeque 
tabellario  iter  suum  feliciter  prosequi  licuit ; 
cui  obex  tantum  modo  fuerat,  miro  fere  modo, 
assumptionem  Pii  patria;  ipsius  signiflcare 
debuisse. 

10.  Sed  prae  omnibus,  quibusDeus  Pii  hane 
creationem  in  Pontiflcera  testatara  voluit,  ea 
recensenda  sunt  procul  dubio  portenta,  (quae 
tamen  in  commentitiis  historiis  suis  ha^retici 
pudore  affecti  reticuerunt)  ccelitus  in  Anglia 
deraonstrata.  Dira  siquidera  tyrannide  Eliza- 
betha  regina  in  Catholicos  sseviens,  tunc  eam 
insulara  premebat;  quapropter,  ut  infra  narra- 
bimus,  ad  exturbanda  innumera  principis  hujus 
et  immania  flagitia,  Apostolicae  animadversionis 
gladio  Pius  ipsam  confodere  coactus  fuit.  Quod 
igitur  futurum  erat,  eodem  tempore,  quo  Pius 
ipse  ad  Petri  Calhedram  fuit  evectus,  miro  fere 
raodo  ccelum  indicasse  visuraest;  nam  Londini 
crinitus  cometes  pereos  dies  apparuit,  ignisque 
de  coelo  terribilis  ac  sanguinei  coloris,  trucu- 
lentaeque  insuper  magnitudinis  manus  distric- 
tum  intentans  gladium,  minantis  primum,  ac 
proinde  percutientis  Pontiflcis  indicium  fuisse, 
quee  subsecuta  sunt  satis  superque  comprobasse 
noscuntur.  De  ipsa  vero  Pii  in  Pontiflcem  elec- 
tione,  ad  Ilenricum  cardinalem,  deinde  Lusita- 
nise  regem,  S.  Carolus  cardinalis  Borroraeeus 
scribens,  *  hsec  habet: 

11.  «  Quia  cardinalis  Alexandrini  singularis 
pietas,  integritas,  solertia,  sensusque  omnes 
plenissimse  sanctitatis  mihi  jam  pridem  eraut 
cogniti  etprobati,  putavi  ab  eodem  percommode 
et  divinitus  Christianam  rempublicam  posse 
administrari,  si  ad  Pontiflcatum  esset  provectus. 
Quare  omnem  meam  mentem  contuli  ad  eam 
causam,  ut  is  Pontifex  crearetur;  nec  ita  multo 
post,  universi  nostri  ordinis  incredibili  con- 
sensu  et  Isetitia,  Pontifex  Max.  est  declaratus. 
Itaque  hoc  nomine  tibi  etiam  valde  gratulor, 
quod  sanctissimum,  prudentissimum  et  omni 
virtutum  genere  prcestantissimura  habemus 
Pontificem,  qui  et  si  ita  flagrat  studio  pietatis, 
ut  nihil  sanctius  fieri  possit,  tamen  auctoritate 
et  consiliis  tuis  interdum,  si  non  augeri,  at  certe 
excitari  illius  divina  virtus  poterit  ».  Hactenus 
Epistola. 

12.  Qitas  mnnia  Pins  obierit  ante  adeptum 
Pontificatinn.  —  Verum,  priusquam  ostendamus 
quisnam  fuerit  Pius,  cum  Pontiflcem  gessit, 
operse  pretium  est,  ut  qufenam  ante  Pontiflca- 
tum  gesserat,  saltem  breviter  perstringamus. 
Hsec  siquidem  de  ipso,  Urbano  VIII  Pontif.  Max. 
tresSac.  Rotse  auditores.nempeJoannesBaptista 
Coccinus,  Phili[ipus  Pirovanus,  et  ClemensMer- 

'  Eplst.  S.  Carol.   Borrom.  ex  Process.  Canonizat.  Pii  V  facto  ia 
curia  de  mand.  cardiualis  Millini,  anuo  1616  et  1G17.  fol.  8. 


PII  V   ANNUS   1 . CHRISTI   1 566. 


lini,  viri  fiiin  dignitafe  tuni  scientia  iiraestantis- 
sinii,  fidolissime  rolulerunt  :  «  Pius  V,  antea 
Micliael  Ghislerius,  natus  est  Boschi ,  anno  a  partu 
Virg:inis  Jo04,  die  17  Januarii,  e  nobili  Ghislerio- 
rum  faniilia,  qure,  relicta  Cononia,  natali  solo 
hujus  genfis,  in  varias  Italia?  partes  sesc  difludit. 
Decimo  quarto  retatis  anno,  quod  ah  initio  a>ta- 
tis  niaximc  optavorat,  Sncro  Pravlicatorum  Or- 
dini  nomen  dedit,  in  quo  divinis  rebus  maxime 
addictus,  assidua  oratione,  piorumque  libro- 
rum  lectione  frequenti,  ingentes  in  vitae  sanc- 
timonia  progressus  fecit.  Litteris  etiam  adeo 
sedulam  navavit  operam,  ut  Bononia;  per 
sexdecim  annos  prsesertim,  atque  Ticini,  gra- 
viores  disciplinas  publice  sit  professus.  Hinc  ad 
majora  gradum  faciens,  srepius  sui  Ordinis  cce- 
nobia  summa  cum  auctoritate  administravit, 
aliaque  prseclara  in  religione  munera  adeptus 
est;  ab  his  vero  cum  propter  humilitatem, 
maxime  abhorreret,  magisque  ad  Sac.  Inquisi- 
tionis  labores  plenam  administrationem  pro- 
penderet,  Comi  primum  inquisitor  renuntiatur, 
ubi,  cum  plura  hajreticorum  voluminain  Italiffi 
perniciem  destinata  retinuisset  ac  suppressisset, 
multorum  odium  incurrit,  et  Mediolanum  pri- 
mum,  deinde  Romam  sese  conferre  coactus  est. 
Plurimas  potentum  inimicitias,  minas,  pericula 
vitae  et  capitis  dimicationes  subivit,  ob  singu- 
lare  studium  servanda;  verte  ac  Catholicse  Reli- 
gionis  adversus  eos  qui  illam  uUa  ex  parte 
labefactare  conabantur  ;  quibus  majori  cum 
laude  quam  antea  superatis  periculis,  Bergo- 
mum  Inquisitor  dirigitur,  ac  postmodumRomse 
S.  Officii  commissarius  eligitur.  Quo  in  munere 
cum  partes  optime  implesset  suas,  ad  Nepesi- 
num  et  Sutriensem  episcopatum  evectus  de 
anno  1536,  tandem  sac.  purpura  insignitus  et 
Alexandrinus  cardinalis  dictus  anno  ISST,  incre- 
dibile  dicfu  est  quantam  in  tanta  dignitate  animi 
moderationem  retinuerit,  in  se  ipsum  severus, 
erga  pauperes  liberalis,  in  domesticos  totamque 
familiam  benignus  ac  comis,  eorum  tantum 
commoda,  non  propriam  voluptatem  prse  oculis 
habebat.  Nihil  nunquam  ille  in  dicenda  sen- 
ienfia,  aut  metui  aut  gratirc  dedit ;  nunquam  ad 
cujusquam  voluntatem  orationem  suam  com- 
modavit  ;  nunquam  veritate  quidquam  prius 
aut  antiquius  habuif.  Summi  etiam  Inquisitoris 
munus,  quo  decoratus  fuerat,  diligenter  obibat, 
Montisque  Regalis  episcopatui  postea  prffipo- 
situs,  illuc  sese  contulit,  et  per  aliquot  menses 
commoratus  est,  donec  corruptos  et  depravatos 
in  illa  Ecclesia  mores,  quoadfieri  potuit,  emen- 
davit  atque  composuit.  Romam  postmodum 
reversus,  multisque,  ob  Christianam  in  dicendo 
liberfatem,  auls  Romana;  flucfibus  agifatuSj 
gravi  etiam  morbo  laboravit,  ex  quo  convales- 
cens,  non  multo  post  in  Conclavi,  more  majo- 

'  Relalio  trium  Aud.  Rola  Urbano  VIII  ex  process.  sup.  Canoniz. 
format.  ex  Bibliotb.  Barb.  Ms.  965. 


rum,  summoque  omnium  consensu  in  Ponti- 
flcem  eligitur  ». 

13.  Hactenussac.  Rom,  Rotaeauditores,  qui, 
cum  Pium,  ex  nobili  Ghisleriorum,  ex  Bononia 
oriundum,  licet  ex  tenui  tunc  in  oppido  Boschi 
familia,  natum  faciant,  mendacii  profecto  ar- 
guunt  subdolas  hajreticorum,  sed  pra^cipue  Ja- 
cobi  Augustini  Thuani '  narrationes.  Refert  hic  si- 
quidem,  blandientesquosdam  Pii  forfunaj,  post- 
quam  in  Ponfiflcem  creatus  est,  adinvenisse,  ex 
Bononia  oriundam  Ghisleriamfamiliam,  obfac- 
fiones  olim  eadem  in  urbe  exorfas,  fandem  fuisse 
ejectam  per  portam,  quaj  ab  eo  tempore  clausa, 
demum  sub  hoc  Pontifice  aperta  fuit,  et  Pia,  de 
ejus  nomine,nuacupata;  additque  aliosejusdem 
familia?  illusfrandrc  rationem  adulatorie  com- 
menfatos,  dum  consiliarios,  qui  Romse  inter 
familias  nobiles  habebantur,  ita  ob  factiones 
nomen  immutassc  somniarunt,  cum  prius  Ghis- 
lerii  vocarentur  ;  et  Pontificem,  eommentum 
hoc  auctoritate  sua  confirmando,  eosdem  non 
amplius  consiliarios,  sed  Ghislerios  deinceps 
appellari  decrevisse.  Quae  omnia,  licet  averitate 
non  sint  aliena,  cum  eadem  fere  retulisse  Catena 
videatur,  tamen  commenta  extitisse  ad  assen- 
tandum  Pio  excogitata,  audacter  nimis  et 
absque  ullo  prorsusfundamento,  Thuanusidem 
et  alii  pronuntiasse  cognoscuntur. 

14.  Cujus  rei  ea  procul  dubio  validissima 
argumenta  sint,  quse  coajvi  illius  scriptores  duo 
litteris  mandarunt,  reliclis  aliis  psene  innumeris, 
qui  uno  ore,  ab  inani  hujus  jactanfise  fumo, 
omnino  expertem  Pium  profitenfur ;  iique  sunt 
Laurentius  Surius,  et  Marcus  Antonius  Muretus.  * 
Primus  enim  haec  habet :  «  Vir  quidam  illustris 
nepoti  Pontificis  filiam  suam  uxorem  obtulit, 
cum  dote  egregia,  ut  posset  Pontifici  sanguinis 
afflnitate  conjungi ;  ejus  vero  erga  se  benevo- 
lentia?  Pontifex  gratias  quidem  egit,  sed  neque 
Ducis,  neque  Marchionis,  neque  Baronis  titulis, 
suam  se  velle  ornari  familiam  ait,  quibus  ea 
hactenus  caruisset  ».  Ex  quibus  profecto  verbis 
aperte  deducifur,  non  modo  nobilifatis  generis 
jactantiam  Pium  nunquam  affectasse,  verum 
etiam  ab  ea,  qute  ultro  ei  offerebatur,  nobili- 
tatis  specie  consfanter  abhorruisse.  Cui  vero 
magis  licuisset,  quam  oratori,  qui  potest  juxta 
Senecam,  '  quoe  parva  sunt  approbare  pro  ma- 
gnis,  et  rursum  magna  attenuare  et  ad  minima 
deducere  ;  cujusque  est,  auditorii  favorem  in 
primis,  et  gratiam  sibi  vindicare,  si  Pio  hujus- 
modi  deliramenta  placuissent,  iisdem  uti,  ut 
ei  assentaretur  ?  Et  tamen  Marcus  Antonius 
Murefus,  *  in  Orafione  ad  ipsum  habita,  pro 
Alphonso  II  Ferrariee  duce,  coram  Pontiflce, 
imo  Pontiflcem  ipsum  alloquens,  ista  pronun- 

»  Joan.  Enric.  Heidegerus  sup.  Fer.  7.  Jacob.  August.  Thuanus. 
—  -  Hist.  lib.  xsix.  Fr.  Lauren.  Sur.  Com.  rerum  in  orbe  geslar. 
anno  1566,  pag.  210.  —  '  Senec.  ad  Paulin.de  coasult.  —  *Marc. 
Ant.  Muret.  Or.  20.  pro  duce  Ferrariae. 


PII  V   ANNUS   1.   —   CHRISTI    1566. 


tiare  non  timuit :  «  Non  enim  fiimosa!  majo- 
rum  imagines,  non  invidiosa  divitiarum  magni- 
tudo,noneblanditae  principumcommendationes 
viam  tibi  ad  Pontiflcatum  munierunt ;  eadem 
illa  virtus,  quce  te  ab  ipsis  incunabulis  suscep- 
tum  perpetuo  comitata  erat,  serius  omnino,  et 
votis  nostris,  et  meritis  tuis,  sed  tamen  in  isto 
tandem  celsissimo  dignitatis,  inter  bomines 
Deo  proximae,  solio,  suis  ipsamet  manibus 
collocavit  ».  Quis  temere  bfec,  inquam,  coram 
Pio,  si  stirpis  suae  ingenuitatem  jactitari  voluis- 
set,  proferre  ausus  esset  ?  Ejusdem  generis 
quoque  ipsiusmet  scriptoris  alia  sunt  rejicieuda 
commenta,  ut,  vel  amljitionem,  vel  crimina  alia 
Pio  impingat.  Ridiculum  vero  prse  caeleris  (qua 
data  opera  omittimus)  illud  est,  ob  rei  familiaris 
nimirumtenuitatem,  Pium  S.  Dominici  Ordinem 
intrasse  :  nam  cum  sacrum  eum  Orddiem  pau- 
peres  oeque  ac  divites  ingredi  consueverint,  nec 
pauperibus  tantummodo  pateat  in  ipsum  ingres- 
sus,  inter  innumeros  pauperes  simul  ac  divites, 
qui  sacrEB  in  eo  militise  nomen  dedere,  ut 
divinis  liberius  vacarent,  qua  ratione  Thuanus, 
ut  propriae  tantum  necessitati  consuleret,  scire 
potuit  unum  Pium  in  eumdem  allectum  ? 

15.  Quia  vero  praefati  sac.  Rotac  auditores 
siientio  prsetereunt,  a  quibus  Pontificibus,  ad 
Ecclesiastica  onera  subeunda  paulatim  Pius 
perductus  fuerit;ideo  audiendi,  qui  prolixius 
ipsius  gesta  scripsere  ;  inter  quos  Arcbangelus 
Carraccia,  '  cui  caeteri  concordant,  tradit  a 
Julio  III,  instante  Joan.  Petro  cardinali  Caraffa, 
primario  Congregationis  Sac.  Inquisitionis  pr£e- 
fecto,  Fr.  Tbeopbilo  in  Urbe  S.  Offlcii  conimis- 
sario  vita  functo,  in  cjus  locum  Fr.  Micbaelera 
Gbislerium  suffectum  ;  A.  D.  1351,  mense  Junio, 
inquit  Gabutius  ^  Post  mortem  vero  Julii  III, 
subindeque  Marcelli  II,  qiii  duos  et  viginti  tun- 
tum  dies  Pontificatum  tenuit,  anno  1535,  decini. 
kal.  Junii,  ad  Petri  Cathedram  sublimatus  est, 
quem  memoravimus,  Caralfa  cardinalis,  Pau- 
lus  rv  appellatus,  qui  Nepete  et  Sutrii  Fr. 
Michaelem  anno  1336,  mense  Septembris,  licet 
invitum,  dixit  episcopum  ;  sequenti  vero  anno 
1337,  idib.  Martiis,  eumdem  in  amplissimum 
S.  R.  E.  cardinalium  collegium  cooptavit.  Et 
tandem  anno  1558,  generalem  et  supremum 
Inquisitorem  in  universa  Christiana  Republica 
creavit ;  quod  nimirum  munus,  sicut  antea, 
ita  post,  alleri  collatum  non  fuit ;  imo  ipse  ad 
Apostolatus  apicem  exaltatus  Pius,  soli  summo 
Pontifici  id  convenire  declaravit  et  statuit.  Mor- 
tuo  vero  Paulo  IV,  quint.  dec.  kal.  Septemb.  anno 
a  Christo  nato  1559,  qui  subrogatus  est  Pius  IV 
Fr.  Michaelem  cardinalem  Alexandrinum,  a  Ne- 
pesino  et  Sutrino  espiscopatu,  ad  regendam 
Montis-Regalis  in  Subalpinis  Ecclesiam  trans- 
tulit ;  e  cujus  administratione  paulo  post  revo- 

*  ArchaBg.  Carac.  De  Vit.  et  gest.  Pii  V,  cap.  i.  —  *  Joan.  Ant. 
Gabut.  Vit.  Pii,  lib.  i,  cap.  3. 


catur,  et  ad  supremam  sacrae  Inquisitionis 
administrationem,  Romam  revertitur;  quo  in 
munere,  ob  conservandae  verae  ac  Catholicae 
Religionis  singulare  studium,  multa  perpeti 
coactus  est,  quod  nempe,  adversus  eos,  qui 
ipsam  ulla  ex  parte  labefactare  conarentur 
implacabilem  se  semper  ostenderit:  adeo  ut  in 
illos,  qui  ab  Ecclesia  descivissent,  nisiaut  ipsos 
erroribus,  aut  ipsis  orbem  purgaret,  durum 
atque  inexorabilem  se  praebuerit. 

16.  Severioris  ingeniihabetur  non  in  homines, 
sed  in  vitia.  —  At  ex  tali  et  tanto  fidei  zelo,  quo, 
sacro  Inquisitionis  munere  fungens,  errores 
odio  habuit,  illorumque  auctores  persecutus 
est,  visa  est  in  eo  natura  severior,  quam  principi 
conveniret :  quapropter  Romanus  populus  Pii 
gratulatus  non  est  electioni ;  metu  enim  inter- 
prete,  omnia  in  deteriora  vertente,  mceror  ac 
pavor  ingens  evaserat,  nemine  fere  sibi  non 
timente  ab  hominis  asperitate,  cum  aliud  nihil 
quod  ei  idem  populus  objicere  posset,  haberet. 
Verum  quam  citissime  evanuit  fallax  ista  sus- 
picio,  et  Pius  ostendit,  in  hominibus  non  ho- 
mines,  sed  vitia  tantummodo  odisse,  nam  sicut 
bsec  implacabili,  ut  par  erat,  animadversione  in- 
sectari  nunquam  destitit ;  sic  qui  eo,  bonos  et  re- 
ctos  homines  magis  honoribus  favoribusque 
prosequeretur,  nemo  fuit.  Cum  persensisset 
idcirco  eam,  de  se  populi  Romani  sententiam  a 
familiaribus  suis,  ut  inconsultam  merito  voci- 
ferationem  refelleret  :  «  Confidimus,  inquit, 
Deo,  ejus  ope  nos  ita  facturos,  ut  majorem  ac 
lougiorem  ex  obitu  nostro,  quam  ex  hac  sus- 
cepta  dignitate  moerorem  homines  capiant  ». 
Ad  hoc  insuper  Pii  nomen  sumpsisse,  ut  con- 
ceptum  de  severitate  timorem  in  spem  beni- 
gnitatis  verteret,  Thuanus  et  Spondanus  scrip- 
serunt  :  '  sed  sine  ullo  prorsus  fundamento, 
nam,  sicut  praefatam  plebis  opinionem,  in  ipso 
creationispunctonimirum  hoc  nomen  assump- 
sit,  a  familiaribus  accepisse  verisimile  non 
videtur ;  ita  alia  potius  suadente  ratione  nomen 
illud  praeelegisse  probabilius  adstruitur,  ut  su- 
pra  aduotavimus. 

17.  Ut  conceptam  igitur  severioris  ingcnii 
formidinem,  in  pietatis  et  clementice  fiduciam 
verteret  novus  Ponlifex,  populumque  a  se  faus- 
tiora  expectare  induceret,  regimen  a  munifi- 
centia  incboavit :  habita  enim  omnium  et  singu- 
lorum  pauperum  ratione  et  numero,  per  illos 
quibus  munus  hoc  mandaverat,  eos  effusis 
eleemosynis  sublevavit.  Virginum  plurimarum, 
quibus,  aut  exiguum,  aut  nullum  erat  patri- 
monium,  quarumve  idcirco  pudicitia  periclita- 
batur,  pecuniis,  dotis  nomine,  impensius  suppe- 
ditatis,  pudori  cavit ;  et  aureis  mille,  singulis 
annis,  dividendis  Urbis  monasteriis  inopia  labo- 
rantibus,   voluntarise    paupertatis    seclatoium 

'  Thuanus  ut  supr.  Spou.  Aanal.  E;cl.  ann.  13GG,  num.  1. 


PII   V    ANNUS    1.    —   CHRISTI   1566. 


penuriae  subvenit.  Triginta  et  octo  tenuioris 
census  cardiualibus,  vigiiiti  millia  ct  nongontos, 
Tel,  ut  quidam  scripsit,  octoginta  niillia  aureos, 
inter  se  viritim  tradidit  partiendos  ;  et  singulis 
sac.  Rotfp  judicibus  ducentenos  tribuit.  Fami- 
liarihus  vero  cardinaliiun,  qui  Comitiorum 
Conclavi  pra?fecti,  magnos  labores  et  vigilias 
sustinuerant,  aureorum  decem  millia  dono  dari, 
immunitatesque,  et  benericia,  ante  in  eos  collata, 
nibil  imminuta  esse  voluit. 

i8.  Prae  caeteris  vero  nobilis  illius  animi 
generosis  operibus,  egregium  sane  illud  fuit, 
quod  in  comitem  Annibalcm  Altaempsium  libc- 
ralissime  contulit,  beneficium.  Is  paulo  ante 
quam  Pius  IV  obiisset,  Caroli  cardinalis  Borro- 
msei  sororem,  uxorem  duxerat,  ea  promissione, 
ut  dotis  nomine  ccntum  aureorum  milliaavun- 
culus  ei  elargiretur.  Cum  autem,  cx  Ecclesias- 
tico  serario  pecunia  hsec  promenda  esset, 
defunctus  Pontifex  hac  de  re  cardinales  in 
consislorio  in  consilium  adhibuerat,  qui  fere 
omnes  ipsius  comprobarunt  consilium,  prceter 
cardinaleni  Alexandrinum,  qui  adeo  profusa; 
Ecclesiaslici  census  largitioni  constanter  obsti- 
terat.  Super  ea  re  nihilominus  Diploma  con- 
scriptum  Pontiflcioque  signo  munitum,  expedi- 
tuni  fuisse,  scribit  Gabutius.  '  At  contrarium 
tuetur  Catena,  qui  Diploma  ipsum,  duodecim 
post  annos  a  se  visum  atque  discussum  asse- 
rit;  et  cum  in  eo  verba  illa  necessario  appo- 
nenda  :  Donatio  causa  mortis  defuerint :  merito 
temeritatis  arguit  scriptores,  qui  Diplomatis 
primis  ac  veris  exemplaribus  non  perpensis, 
justitiae  aeque  ac  generositati  Pii  detraxere  ; 
excogitantes  eum,  ex  centum  millibus  aureis  a 
Pio  IV  Altaempsio  donatis,  quinquaginta  millia 
snbfraxisse ;  cum  potius  oppositura  evidenter 
appareat,  ipsum  nempe,  nihil  ei  omnino 
debuisse,  post  prajdecessoris  mortem,  cujus 
tantum  fato,  promissa  avunculi  non  impleta 
omnemque  pra?reptam  summam,  Altaempsius 
ipse  tribuere  debuit. 

19.  Quod  igilur  donationis  jure  a  prfemortuo 
Pontifice  factse,  se  rite  expetere  non  posse  Alta- 
empsius  cognovit,  precibus  a  Pio  obtinuit,  cui, 
cum  superioris  Pontificis  in  suos  indulgentiae 
adstipulari  non  placeret,  nec  tamen  excussum 
dimittere  suppliciter  exorantem  vellet,  in  eam 
tandem  sententiam  descendit  ,  ut  aureorum 
quinquaginta  millia  Altaempsio  eidem  numera- 
rentur;  ex  quo  siquidem  munere  innotuit,  quam 
inani  opinione  ducerentur,  qui  eum  Pii  IV  pro- 
pinquis  minus  benignum  ,  aut  prsteritarum 
offensionum  vindicem  fore  suspicabantur.  Et 
rursus  quam  falso  aliquis  scripserit  -,  ob  in  se 
collatam  a  Borromaeo  et  Altaempsio  Pontiflciam 
dignitatem,  donum  hoc  concessisse,  cum  non- 

»  Gabnt.  Vita  Pii,  lib.  ii,  cap.  9.  p.  30.  Caten.  Vita  Pii,  p.  26. 
—  »  Thuan.  ut  supra.  Gabut.  ut  supra.  Campan.  Vita  Philipp.  II, 
lib.  xviii.  Hadriaa.  Histor.  lib.  xix. 


nisi  omnium  ferme  cardinalium,  et  Ludovici 
Rcquesensii,  Catholici  rcgis  in  aula  Pontiflcia 
oratoris  rogatu,  ipsum  tribuerit.  Dccem  millium 
aurcorum  autem  Fabrilium  Sorbellonum  Alta- 
empsii  consobrinum,  ob  egregia  merita  et  op- 
time  navatam  in  Avenionensi  prafectura  operam, 
priemio  decoravit ;  et  ne  aliquid  deesset,  quo 
excelsi  illius  animi  liberalitas  generositasque 
comprobarentur,  cum  plurimi,  stalim  ac  ille 
Ponlifex  renuntiatus  est,qui  eum  injuriis  acpro- 
bris  lacessivcrant,  praeteritarum  ipsum  injusti- 
tiarumvindicem  pertiniescentes,  de  consciscen- 
do  sibi  exilio  voluntario  consilia  inter  se  com- 
municarent,  a  sententia  revocati  facre,  non 
tantum,quia  Pium  pro  malo  malum  nunquam 
redditurum,  sed  insuper,  quia  mulliplicibus 
prosecuturum  beneflciis,  qui  se  conviciis  af- 
fecerant,  persenserunt  :  quod  exitus  compro- 
bavit,  cum  non  modo  plurimos  in  ipsos  favores 
et  gratias  contulerit,  sed  eas  insuper,  quas  be- 
nevolis  et  timicis  denegaverat,  illis  ultro  conce- 
cedere  beneflcentissime  consueverit. 

20.  Sub  ipso  etiam  sui  Pontificatus  initio, 
insigne  aliud  edidit  clemenliae  specimen,  quo 
absolutissime  nimiae  severitatis  notam  evicil. 
Rem  narrat  Gabutius  '  his  verbis  :  «  Nebulo 
quidam,  evulgafo  maledico  et  famoso  carmine, 
Pontiflcem  petulanter  incessit:  is  subinde  com- 
prehensus  et  in  questionem  traditus,  crimen 
est  confessus.  Quamobrem,  ex  legibus  ab  aliis 
Pontiflcibus  olim  prtescriptis,  cum  universis 
quibusabundabatfortunis,  tumveroseverissimo 
genere  mortis  plectendus  erat.  Sed  antequam 
lege  in  eum  ageretur,  jussit  Pius-eum  coram  se 
sisti,  et  carmen  suum  recitare,  tum  exponere, 
cujus  vel  consilio,  vel  voluntate  id  conscripsis- 
set.  Dicenti,  se  nonnisi  mali  Daemonis  id  in- 
stinctu  fecisse  :  Si  tu  mihi,  inquit  Pius,  uti 
summo  Pontiflci  maledixisses ,  haudquaquam 
ferres  impune  ;  at  vero,  qui  in  Fr.  Michaelem, 
in  monachum  humilem,  in  cardinalem  Alexan- 
drinum  convicia  jactasti,  abi  liber,  quo  velis. 
Ego  vero  bumilitatem  generis,  vitae  et  habitus 
mei  semper,  et  animo  retinebo,  et  libens  confi- 
tebor,  eroque  vilisel  abjectus  in  oculis  meis. 
Demum  illuin  commonefecit,  ne  ejusmodi  se 
scelere  jam  amplius  obstringeret,  jussitque,  ut 
si  quid  unquam  ab  ipso  minusrecte  factum  ille 
comperisset,  se  conveniret  atque  id  sibi  renun- 
tiaret ;  nam  ad  se  ipsum  emendandum  bene 
paratum  esse ;  atque  ita  reum  dimisit  impune.  » 
Haec  Gabutius,  quae  quidem  non  modo  praecla- 
ram  Pii  V,  de  qua  loquimur,  lenitatem  decla- 
rant,  sed  ex  nobilitate  generis  desumptaj  inanis 
jactantiae  insignem  quoque  contemptorem  os- 
tendunt. 

li.Adprobam  et  sanctam  vitae  institutionem 
se  suosque  rite  componit.  —  Sacerdotalem  muni- 

'  Gabut.  Vita  Pii,  lib.  vi,  cap.  7,  p.  226. 


I 


PII  V   ANNUS   1.   —   CHRISTI   1566. 


ficetitiam  simul  ac  lenitatem  in  Pio  reliquEe 
quoque  virtutes  comitatsc  sunt:  si  primum  enim 
domestica  ac  privata  spectamus,  camdem  in 
victu  cultuque  parsimoniam  rctinuit,  quibus  a 
principio  se,  cum  adhuc  in  monasterio  esset, 
assuefecerat.  Eadem  jejunia  fuere,  ea;dem  pre- 
ces,  eadem  statis  anni  temporibus  Advcntus, 
Quadragesimse  ,  aliorumque  dierum,  quibus 
preecipitur ,  abstinentla ;  quam  tam  exacte  in 
omni  vita  servavit,  ut  nulla  corporis  infirmitatc, 
Tel  ingravescentis  a;tatis  onere,  se  sacris  solutum 
legibus  voluerit ;  quin  potius,  in  gravioribus 
Ecclesise  necessitatibus,  et  publicis  serumnis, 
graviori  se  quoque  afflictabatinedia,  qua,  ad  di- 
vinamMisericordiam  promerendam.corporis  sui 
hostiam  se  immolari  debere  pro  sibi  commisso 
grege,  arbitrabatur.Quam  ad  rem  memorabile  est 
illud,  quod  in  Vita  S.  Francisci  Borgiac  Andreas 
Scottus, '  seu  potius  Petrus  Ribadeneira,  his 
verbis  narrat  ?  «  Abstinentise  immodicae  causa, 
dolorumque  ventriculi  imbecillioris,  morbique 
cardiaci,  viginti  fere  annos,  a  piscium  esu  abs- 
tinere  medici  (Franciscum)  jubebant,  Quadrage- 
narii  jejunii  tempore,  nisi  in  discrimen  caput 
vitamque  adducere  vellet.  Quibus  quidem  non 
parere  durum  videbatur  atque  incommodum  : 
evicit  tamen  precatione  animique  celsitudine. 
Audito  enim,  Pium  Quintum  PontiQcem  Max. 
setate  majorem,  annua  jejuniareligiose  servare, 
nulla  setatis  fessa;  atquedecrepitse  habitaratione, 
idem  sibi  vel  capitis  discrimine  tentandum  pu- 
tavit.  Quod  cum  bene  feliciterque  evenisset , 
absque  valetudinis  detrimento,  diuturna  illa 
verni  temporisjejunia,  etQuatuoranniparlium, 
atque  Adventus  servare  perrexit :  mirantibus, 
qui  corpuscLili  imbecillitatem  nossent;  sed  a 
Deo  vires,  quod  res  erat,  celso  animo  suppedi- 
tari  existimabant. »  Sic  ille. 

22.  Cum  vero  congeminatis  jejunio  diebus 
se  reficiendi  succedebat  voluntas,  cibus  plerum- 
que  obvius,  qui  mortem  arceret,  non  delicias 
ministraret  :  dicere  solitus,  gulae  illecebris  ad- 
dictum  hominem,  castum  esse  non  posse  ;  ideo- 
que  cibum  addebat  tanquam  medicamentum 
ad  instaurandas  tantum  corporis  vires  esse  ca- 
piendum,  ut  actionibus  quisque  suis  operam 
dare  valeret.  Ut  negotiis  liberius  vacaret,  ut  plu- 
rimum  non  prandebat,  sed  valde  diluculo,  sacro 
peracto,  breve  jentaculum  sumebat,  aut  sor- 
bendo  bino  ovo,  aut  jusculi  parum  ebibendo. 
Quandoque  unica  etiam  comestio,  prandium  ei 
erat  slmul  ac  ccena ;  sed  sive  coenaret,  sive  pran- 
deret,  id  publice  facere  passim  consuevit,  el 
tunc  ad  pellendam  sitim  bis  terve  pocillum 
bene  dilutum  exhauriebat,  ut  refert  Gabutius. 
Verum  Hieronymus  Catena  ^,  qui  rerum  a  Pio 
gestarum  testis  et  spectator  fuit,  in  parvo  sim- 
plo,  una  tantum  vice,  primum  bibisse  ;  deinde, 

'  Andreas  Scot.  Vila  S.  Franc.  Borg.  lib.  iv,  cap.  5,  n.  6.  — 
*  Gabul.  Vila  Pii,  lib.  vi,  cap.  13.  Caten.  Vita  Pii,  pag.  30. 


monente  medico  qui  non  parum  dysurise,  quo 
laborabat,  morbo,  id  obesse  animadvertit,  bis 
tantum  eodem  in  simplo  vix  potum  admisisse 
asserit.  Cibos  autem,  ut  pUirimum,  ex  amaris 
oleribus,  et  niagna  simplicitate,  sale  tantum 
ac  oleo  paratis,  cum  potissimum  jcjunaret,  nec 
aromatibus,  aut  saporibus  gustum  acuentibus 
volebat  esse  conditos ;  licct  esculentiori  victu 
usus,  priusquam  ad  Pontificatum  ascenderet. 
Dum  edebat,  silentium  ficbat  semper,  nec,  nisi 
nutu  pincernam  monebat  cum  bibere  vellet; 
accumbenti  vero  sibi,cum  magnam  rerum  om- 
niummunditiam.tuminprimissacram  perpetuo 
voluit  lectionem  adliiberi,  quse  prsecipue  erat 
librorum  de  Consideratione,  quos  S.  Bernardus 
ad  Eugenium  conscripsit :  quorum  Pontificibus 
pernecessaria  monita  auribus  percipiens,  tacitus 
conferebat  in  corde  suo,  utea  pro  temporis  per- 
sonarumque  opportunitate  in  praxim  deduceret. 
23.  Quoad  vestitum,  eadem  qua;  prius  in- 
terioris  indumenti  asperifas  :  exterior  autem 
amictus  idem  fuit,  quo  antea  Paulus  IV  usus 
fuerat,  eoque  quidem  contentus  extitit,  donec 
honeste  effldem  exuvise  adhibcri  potuerunt;  ne- 
que  item  per  annum  totum  indumenti  quidquam 
innovavit,  prater  laneam  tuniculam,  qua,  loco 
linese  subuculae,  se  semper  contexit;  increpuit- 
que  ministrum,  qui  ei  ejusmodi  tunicam  ex 
subtiliori  panno  confici  curaverat,  quani  eliam 
ob  id  prorsus  omnino  respuit,  priorem  quse  vi- 
lior  erat  et  crassior  repetens.  Et  eodem  pari" 
modo  oblatum  sibi  ex  lana  Conchensi  panni 
munus  rejecit,  quod  pretiosius  ac  delicatius 
existimaret  quam  sua  ferret  consuetudo.  Dor- 
mire  non  priuscupiditas,  quamnecessitas  fuit: 
tanto  enim  ante  lucem  exurgebat,  ut  ad  eum 
consulendum  prselatisfacibusaccederetur;  jen- 
taculo  siquidem  valde,  ut  diximus,  mane  sum  pto, 
statim  se  negotiis  audiendis  dabat  :  quo  in  la- 
bore,  sestate  quidem,  ad  -horam  usque  nonam, 
hyeme  vero  ad  solis  occasum,  ssepe  etiam  ad 
multam  noctem,  prorsus  immobilis  persevera- 
bat.  Confiuentibus  omnibusbenignissime  aures 
prffibebat,  sed  prsecipue  pauperibus  ,  quibus 
auscultandis  nunquamsemolestiaafTectum  de- 
fatigatumque  ostendit;  inconsideratas  sa;penu- 
mero  et  squo  prolixiores  ipsorum  ratiocinatio- 
nes  imperlurbabili  animo  sustinens  ;  quin  et 
depositisPontiflcaIibusindumentis,utexhabitus 
qualitate,  diminuta  majestatis  formidine ,  au- 
dentiussibiqusedicendahabebantpatefacerepos- 
sent,  monasticotantum  liabitu  indutus  eos  exci- 
pere  consuevit.  Loquentem  neminem  unquam 
interpellabat,  et  ipse  benigne,  raro  ac  serio  loqui 
consuevit,  ssepe  laborans  inverborum,  qua;pro- 
pria  et  significantia  esse  sibi  viderentur,  inven- 
tione  ;  atque  in  hoc  tam  accuratam  diligeiitiam 
adhibuisse  fertur,  ut  nullum  propemodo  ex  ejus 
ore  verbum  prodierit,  quod  non,  aut  ad  Dei  lau- 
dem,  vel  ad  propriam  salutem,  vel  ad  eorum  qui 


8 


PII   V   ANXUS   1.    —  CHRISTI   1566. 


aderant  eraendationem  pertineret.  A  mcdicis 
et  familiaribus  commonitiis,  ut  e  tam  assiduis 
diuturnisque  laboribus  prolixarum  adeo  audien- 
tiarum^lemperaret,  neiiancobcausamcitiussibi 
vitam  pra'scinderet ;  respondit,  plane  dignam 
Pio  sententiam :  Se,  videlicet,  a  Deo  in  eo  gradu 
constitutum.  non  ut  suis,  sed  alienis  ut  commo- 
dis  consuleret :  principisque  esse,  conscientiaj 
magis  quam  corpori  satisfacere. 

2-i.  Quotidie  fere  sacrificabat ;  si  id  non  po- 
terat,  omnino  tamen  sacrosancto  Missse  sacri- 
ficio  infererat.  Orationis  vero  studio  adeo  erat 
addictus,  ut  ante  luccm,  persoluto  Horarum 
Canonicarum  quotidiano  ofQcio,  in  ea  diu  im- 
moraretur,  et  ita  dcfixus,  ut  ad  se  interpellan- 
dum  accedentes,  nisi  vestis  tractu  sibi  restitu- 
tus,  vix  exaudiret.  Ex  illa  demum  sic  extra  se 
raptus  recedebat,  ut  percunctantibus  ad  rem 
satis  non  responderet :  ita,  quanquam  in  terra 
posilus,  versari  videbatur  in  Coelo.  Quaecumque 
agere  et  aggredi  meditabatur,  cum  Patre  lumi- 
num  conferebat,  a  quo  sancta  desideria,  recta 
consilia et  justa  procedunt  opera :  dicere  solitus, 
orationem,  unum  verumque  Pontificum  esse 
praesidium.  Beatissimae  Virginis  Rosarium,  licet 
innumeris  prEepeditus  negotiis,  nunquam  reci- 
tare  omisit ;  atque  defunctorum  sublevandis 
animabus,  quotidie  etiam  sacras  preces  adhibere 
consuevit.  Et  banc  quidem  vita;  rationem,  a 
primo  suaB  assumptLonis  die  ad  mortemusque 
immotam  reliuuit. 

23.  Tota  quoque  Pii  familia,  domini  sui 
vestigiis  inhsrens,  optime  composita  fuit;id 
in  primis,  eo  ipso  exposcente,  qui  alios  probe 
regere  volenti,  se  ipsum  in  primis,  domumque 
suambene  moderari  debere,  dicere  consueverat. 
Quapropter,  licet  sibi  totius  Dominici  gregis 
curam  demandatam  agnosceret,  peculiaritamen 
modo,  hac  ipsa  de  causa,  domesticorum  suorum 
commissam  sibimet  sollicitudlnem  existimabat; 
quod  nimirum  ab  una  sua  domo  caeteras  quo- 
que  Urbis  et  orbis  Ecclesiasticorum  familias 
suscepturas  arbitrabatur.  quod  sectarentur  ex- 
emplum.  Idcirco  hoc  sui  Pontlficatus  initio,  iis 
accersitis,  penes  quos  erat  rerum  domestica- 
rum  cura,  se,  nonnisi  spectatse  integritatis  ho- 
mines,  domesticos  habere  velle,  iisdem  edixit. 
Ipsos  autem  omnes  convenire  jussos,  gravi  ad- 
hortatione  excepit,  qua,  prai  omnibus,  solius 
Dei  honorem  et  mandatorum  custodiam,  aeternEe 
vitcB  retributionem,  spretis  hujus  saeculi  rebus 
sectari  docuit;  quam  ut  facilius  consequi  va- 
lerent,  prascripta  quaedam  inviolabiliter  ab  illis 
servanda  proposuit.  In  his  fuere,  ut  unusquis- 
que  nomen  suum,  et  quibus  esset  initiatus  Or- 
dinibus,  quibusve  Ecclesiasticis  potiretur  bene- 
ficiis,  exponeret.  Quod  nempe  scire  voluit,  ne 
suorum  quis  plura  quam  posset  beneficiapossi- 
deret,  vel  ab  Ecclesiis,  quae  residentiam  exigunt, 
longius  abesset ;  vel  ut  demum  compertum  ha- 


berct,  quibus  eorum,  quaj  conferenda  erant 
beucficia,  rite  ac  jure  conferre  posset.  Cunctos 
vero  suae  familiae  sacerdotes  ter  saltem  in  heb- 
domada  sacrura  facere  jussit ;  qui  vero  diaconi 
aut  subdiaconi  essent,  quintodecimo  saltem  die 
sacram  communionem  percipere  indixit;imo 
ipsemct  non  raro.tum  clericis,  tum  laicis  cunc- 
tis  Ponliflcia;  familia;,  Dominicum  distribuere 
Corpus  manu  propria  consuevit.  Omnes  autem, 
qui  clericali  militiai  nomen  dedissent,  vel  Ec- 
clcsiastica  bona  obtinerent ',  clericalem  etiam 
gcrere  habitum  talarem,  et  tonsurato  capite  in- 
cedere  jussit.  Lanea  tamen  cuncta  suorum  voluit 
esse  indumenta,  nec  ex  holoserico  inlerius  ex- 
teriusve  ipsis  aliquid  addi  permisit:  imo  saecu- 
laribus  suis  pennulas  et  galeros,  praeterquam 
ad  arcendam  pluviam,  ct  insuper  linearum  su- 
bucularum  elaboratas  plicaturas  ,  et  turgida 
femoralia  poenitus  interdixit.  Demum  sic  Pius 
familiam  composuit,  ut  cum  multis  in  locis. 
principum  familiares  quique    in  aula  regum 
sunt,  vel  quia  mollibus  vestiuntur,  vel  arrogan- 
tia  et  Cceterorura  contemptu,  et  dicendi  et  fa- 
ciendi  quidquid  collibuerit  licentia,  distingui 
ab  aliis  soleant ;  ipse  suos  ita  instituerat,  ut 
nullamagis,  quam  singulari  modestia,  et  praeci- 
pua  quadam  sanctimonia  vitse.a  vulgaribusdig- 
noscerentur. 

26.  Ter  insuper  in  hebdomada  in  Apostolico 

palatio  sacrara   lectionem  haberi  jussit,    cui 

omnes  interessent  ;  librosque  ad  pietatem  ani- 

mura  inflaramantes  prsesto  esse  mandavit,  ut  iis 

legendls  aulici  sedulo  incumbentes,  otiura  devi- 

tarent  ;  et  ne  quis  lectioni  aut  lectionis  auditioni 

sese  subduceret,  de  auditis  lectisve,  eos  inter 

se  conferre  prtecepit.  Ulque  vanas,  inutiles  per- 

versasque  confabulationes  eis  omnino  interdi- 

ceret,  vel  ex  libris,  vel  aliunde  sumpto  argu- 

mentOj  de  pietate  et  iis,  quae  ad  religiose  infor- 

mandam  vitam  spectabant,  inter  se  etiam  disse- 

rere  jussit.  Irao  ut  domi  forisque  se  ipsos  bono- 

rum  exemplura  praeberent,  nonnisi  cum  reli- 

giosis  gravibusque  viris  consuetudinera  illos 

habere  permisit.  Ne  quis  vero  harum  similiurave 

quae  facienda  proposuerat  temerator  existeret, 

Nicolaum  Onnanettum  elegit,  qui  cunctos  ad- 

monere,   singulorumque    actiones   perlustrare 

deberet,  facta  ei  etiam  praevaricatores  puniendi 

atque  ejiciendi  potestate.  Post  secundam  noctis 

horam,  omnino  e  sacro  egredi  palatio  cuique 

prohibitum  fuit ;  qui  secus  faciebat,  vel  saltem 

facere  moliebatur,  is  in  schedula,  quam  Pontifex 

ipse  quotidie  legere  voluit,  notabatur.  At,  quia 

publica^  Ecclesiae  necessitati  effusius  subvenire 

concupivit.idcirconontantumsumptusquosdam 

quos  dignitatis  gratia  pra;decessores  Pouliflces 

facere  consueverunt  imramui,   et  ad   tenuem 

summam  redigi  mandavit ;  verum  etiam  famu- 

>  Ei  Ms.  Cod.  Bibliot.  Cliisia:i.  Tomo  1589,  p.  1. 


PII  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI    1566. 


lorum  turbam  in  paucos,  et  permaxime  neces- 
sarios  coegit  ;  quos  dimisit,  muneribus  locu- 
pletavit  :  illis  vero,  r|uos  apud  se  retinuit,  dupli- 
calumstipendium  attribuit,uteo  contenti,  nulla- 
tenus  pensionibus  vel  Ecclesiaslicis  bonis,  nec 
pro  se,nec  pro  aliis  inhiarent.  Et  ne  cjuid  pateraa! 
et  pastorali  ejus  sollicitudini  erga  domesticos 
universos  deesset,  praefecto  custodiae  corporis 
sui  indixit,  ut  ea  omnia,  qua;  proposuimus,  pro 
viribus,  personarum  temporisque  opportunitate, 
a  militibus  quoque  suis  praestari  curaret  ;  quae 
ul  facilius  peragere  vaierent,  terin  bebdomada, 
Quadragesimali  praesertim  tempore,  ab  Hel- 
velico  concionatore ,  vernacula  lingua,  ipsis 
concionem  haberi  imperavit. 

27.  Nec  tantum  suai  domus  homines  probi- 
tatem  ubique  redolere,  verum  etiam  domum 
ipsam ,  nil  nisi  sacrum  ac  pium  intuentibus 
prae  seferre  contendit.  Idcirco  inanium  deorum 
simulacra,  Ethnicge  superstitionis  pretiosa  qucE- 
dam  fragmenta,  quibus  a  praedecessoribus, 
A[)OstoIici  Vaticani  palatii  theatrum  decoratum 
fuerat,  stalim  ac  Pontifex  renuntiatus  est  alio 
asportari  mandavit,  nec  ea  loco,  nec  locum  eis 
convenire  arbitratus  ;  nam,  licet  nonnisi  trium- 
phalem  Christianai  fidei  gloriam  vetusta  ea 
gentilitatis  monumenta  contestari  viderentur, 
tamen  eidem  fidei  majorem  collatura  honorem 
existimavit,  si  eodem  in  loco,  in  quo  vicerant, 
se  omnium  oblutibus  victa  exhiberent,  capti- 
vitatisque  Christianae  jugo  couspicerentur  sub- 
acta,  ubi  jam  tyrannicae  dominationis  jura 
obtinuerant,inRomano  videlicet  Capitolio  ;  nam, 
ut  ibi  collocarentur,  Romano  populo  liberalis- 
sime  ea  est  elargitus.  Quod  quidem  insigne  lum 
religionis,  tum  munificentiae  munus,  senatus  po- 
pulusque  Romanus  laetus  accipiens,  die  decima 
quarta  Februarii  praesentis  anni,  in  Ecclesia 
Sanctae-Mariae  de  Ara-Cceli  FF.  Minorum ,  ut 
grali  erga  Pontificem  animiargumentumexpen- 
deret,  festivaadmodumcelebritate,  a  Capranicae 
episcopo  sacrum  peragicuravit,  '  sacris,  quibus 
usus  est,  vasis  eidem  dono  attributis  ;  cui  solem- 
nitati  (praeter  nonnullos  cardinales)  senator  et 
Urbis  conservatores  interfuere. 

28.  Cardinales  ad  integritatem  et  gravitatem 
hortatur,  et  quosdamtollit  abusus.  —  Domesticis 
rebus  sic  probe  sancteque  compositis,  caeterorum 
quoque  reformationi  ritePius  animum  admovit ; 
cardinalitiae  siquidem  dignitali,  quae  post 
Pontificalem,  prima  in  Ecclesia  commendatur, 
novum  nitorem,  integritatis  exemplis ,  addi- 
tum  concupivit.  Idcirco  in  Consistorio  habito 
die  undecinia  Januarii  hujusmet  anni,  paucis 
videlicet  post  suam  creationem  elapsis  diebus, 
gravi  cardinales  sermone  hortatus  est  ^,  ut 
perfecliorisvitaearreptoinstituto.caeterisquoque 
vivendi   normam    praeberent.   Id    ab  ipsis,    et 

'  Ex  Diar.  Pii  V.  a  Corne.  Firman.  exaral.  .Ms.  ex   Bibliol.  01- 
thobonia.  n.  44.  n.  5.  —  -  Ex  Diar.  Firnian.  ut  siipra. 

Ams.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderi:hi,  I 


Ecclesiasticum  in  quo  constituti  erant  culmen, 
et  temporum  acerbissima  exposcebat  conditio  ; 
cumenim  ipsis  atqueepiscopisDominicuni  illud 
conveniret  '  :  Vos  estis  lux  mundi,  et  vos  estis 
5a/<m-<»,-perpendere  profecto  debebant,  se  axl 
aliorum  illuminationemetcorreclionem  positos^ 
doctrinae  et  recta;  operalionis  sale,  prse  ceteris 
esse  debere  locupletiores  ;  namnullum  majus, 
quam  ab  ipsis  prajjudicium  inferri  poterat,  si 
ipsimet,  qui  ad  aliorum  regulam  et  correctioiiem 
positi  erant,  de  se  exempla  pravitatis  dabant, 
peccareque  ipsi  conspicie  bantur,  qui  aliorum 
peccata  compescere  debuissent. 

Ut  tanto  igitur  excelsa;  dignitatis  oneri  res- 
ponderent,  par  erat  ut  solius  Dei  gloriam,  ani- 
marum  profectum  et  Christiana;  reipublicae  bo- 
num  prae  oculis  haberent,  necad  propria  studia 
vacarent,  nec  terrenaconcupiscerent,  neque  hu- 
manam  gloriam  intenta  mente  captarent ;  nec  eo 
ipso  quo  coeteris  praelati  erant,  ad  agenda  quae- 
libet  majorem  sibi  licentiam  vindicarent  ;  nec 
suscepti  spiritualis  honoris  fastigium  verterent 
ad  ambitionis  argumentum,  Deique  causam 
relinquentes,  ad  temporalia  sese  aegotia  conver- 
terent,  neque  demum  locum  sanctitatis  obline- 
rent,  et  terrenis  tantum  actibus  impHcati  vide- 
rentur  :  sed  potius  verbo  et  opere  in  integrilate 
et  justitia  id  ab  eis  praeslandum  esse,  quod  Ec- 
clesiffi  principes  decebat,  quorum  vita,  velut 
lucerna  super  candelabrum  posita,  omnibus 
qui  in  domo  Dei  sunt  virtutum  lumine  splendere 
debet.  Tanquam  igitur  super  familiam  Domini 
divinitus  constituti,  et  proprio  inprimis,  deinde 
suarum  familiarum  profectui  sedulo  incumbe- 
rent,  nil  in  eis  prophani,  nil  quod  pietatem  noa 
exhiberet,  permittentes.  Ad  haec,  servanda  ab 
ipsisesse  sacrorum  canonum  Ecclesiasticarum- 
que  sanctionum  decreta,  quorum  patroni  et 
defensores  se  esse  scirent.  Qua  oportebat  fideli- 
tale  et  sapientia  Pontificis  consiliariorum  munere 
fungerentur,  nil  omnino,  vel  a  se,  vel  ab  aliis 
expetentes,  quod  sacris  legibus,  sed  praecipue 
sacri  Tridentini  Concilii  statulis,  qua;  in  praxim 
deducta  omnino  volebat,contrairet.Caeterum,  se 
plurimumipsorumjuvandummonitisconfidere; 
quapropter  iis  audiendis  paratas  semper  aures 
praebiturum  ;  nec  cujusvisrejecturum  supplica- 
tiones  et  preces,  dummodo  quae  postulari  conti- 
gissetjusta  et  rationabilia,  Ecclesiastico  divi- 
noque  juri  consentanea  reperirentur. 

29.  Juxta  haec  verba,  ea  fuere,  quae  in  pro- 
xime  sequentibus  Consistoriis,  ab  eo  decreta 
sunt  ;  nam  haec  habentur  in  Ms.  Diario  car- 
dinalis  Farnesii : 

«  Die  23  Janiiarii  I5C6^  » 

«  Dixit  quod  nolebat  franchitias  in  domibus 
cardinalium,  neque  principum  oratorum,  neque 
in  alio  loco.  » 


«  Maltb. 
p.  110. 


V.  —  -   Ex    Diar.   Consisl.   cardin.  Farnesii   apiil    nos, 


10 


PII  V   ANNUS   1. 


CHRISTI   1566. 


Et  sub  dieSOJanuarii  hujusmet  anni ' :«  De- 
cretum  fuit,  quoil  amplius  imposterum  non 
admitterentur,  neque  reservationes  domuum, 
neque  collationes  beneficiorum,  neque  ulla  alia 
in  titulis  cooptandis,  a  revercndis.  DD.  card.  » 
Sic  ibi,  alia  plura  suis  locis  dabimus. 

30.  Ul  operc  aufemcomprobaret  quoc  verbis 
prompserat,etadEcclesiasticam  priniffivam  gra- 
vitatem  cuncta  revocaret,morem  illuminprimis 
abstulil  1'ius,  quod,  quoties  Summus  Pontifex 
cardinalium  collcgium  cogebat,  musicis  instru- 
mentis  Consistorium  personarct  ;  qui  nempe 
fastus,  et  prophanum  nescio  quid  redolere,  nec 
personarum  decori  et  majestali  congruere,  nec 
seriam  eodem  inloco  rerumtractandarum  hones- 
tatem  decere  arbitratus  est ;  quare  penitus  ino- 
litam  eam  consuetudinem  abrogavit. 

31.  Ncpotem  invitus  cardinalem  creat,  etper- 
paucisillwn  honestatreditibus.  —  Ad  informandos 
tamen  cardinalium  animos,  id  prse  cunclis,quod 
in  proprio  nepote  prwbuit,  exemplum  prsevaluit. 
Rem  narrat  Gabutius  his  verbis  :  «  Jam  enim 
duo  ab  inito  Pontificatu  menses  abierant,  cum 
carni  et  sanguini  non  acquiescens,  assiduis  car- 
dinalium,  in  primisque  Farnesii  ac  principum 
virorum  precibus,  vix  adduci  potuit,  utMichae- 
lem  Bonellum,  sororis  sua  nepotem,  Domini- 
cani  Ordinis  sacerdolem^Perusii  theologicis  stu- 
diisoperam  navantem,  legeret  cardinalem  ;  sta- 
tuerat  namque,  ex  propinquis  suis  neminem  ad 
altiorem  gradum  provehere  ;  neque  hunc,  prres- 
tanti  alioquin  virlute,  probatisque  moribus  ac 
doctrina  prseditum,  a  perfectiorisvitaecursu,  ad 
aulicas,  licet  sacras,  dignitates  avocare.  Scd 
summis  viris  id  efflagitantibus,  ac  multa,  quibus 
idemeChristianarepublicaessevideretur,obten- 
dentibus,  demum  annuendum  existimavit,  eum- 
que  in  amplissimum  collegium,  statis  tempo- 
ribus,  post  sacros  cineres  rite  cooptatum,  galero 
tituloque  suo  dccoravit  Alexandrinumquenun- 
cupari  voluit.  Mox  illum  negotiis  agendis  sibi 
adjutoremadhibuit,  utipsemettamenintelligere 
raoderarique  velletomnia,  graviora  praesertim, 
ne  per  alios,  deses  quiescendo,  Pontificatum 
administraret  ». 

32.  Hactenus  ille.  Accidit  autem  haec  nepotis 
in  cardinalem  creatio  pridie  nonas  Martii,  ut 
Cornelius  Firmanus  in  suo  Diario  ^  adnotavit ; 
qui  etiam  refert  (quod  alii  quoque  scriptores 
tradidere),  cardinales  omnes  in  secreto  Consis- 
torio  prffifata  die  habito,  Pium  simul  aggressos 
esse,  et  enixis  precibus  et  quadam  vi,  ut  prsedic- 
tum  nepotem  in  eorum  collegium  cooptaret, 
coegisse.  Obtinere  autem  ab  eo  haudpotuerunt, 
utrubrum  birretum  novocardinali  concederet; 
nam,  sicut  in  eo  quod  ad  ipsius  creationem 
spectabat,  se  illorum  onerare  conscientias  pro- 
fessus    est,  cum  nimirum  suorum  neminem 

1  Ibid.  ul  supra.  —  *  Ex  Diar.  Firm.  ul  supra. 


Ecclesiasticis  honoribus  insignire  decrevisset ; 
ita  tamen  ab  hoc  sui  animi  proposito,  se  reccs- 
sisse  dixit,  ut  dignitatem,  nisi  eo  ferme  modo 
quo  eam  tenuerat,  nepoti  quoque  conferret ; 
quapropter  uti  ipse  olim',  nonnisi  monasti- 
co  indumento,  quamvis  cardinalis,  incesscrat, 
sic  nepoti  omnino  incedendum  esse  pronun- 
tiavit. 

33.  Cum  autem  plcrique  inter  novi  cardinalis 
familiares  certatim  adscribi  conniterentur,  si- 
gniflcavit  Pius,  noUe,  eum  quempiam  admittere, 
queni  ipse  non  designasset ;  domesticos  ejus, 
non  tantum  cognitfe  probitatis  viros,  sed  etiam 
perpaucos  esse  velle  declarans  ;  quia  cuni  ipse 
pauper  cardinalisjamfuisset,eodempropemodo 
se  pauperem  inter  cardinales  nepotem  habere 
deccbat.  Hinc,  nonnisi  moderate,  ex  Ecclesias- 
ticis  beneficiis,  quaj  admodum  erant  necessaria 
ei  subministravit,  spe  omni  episcopatus  eidem 
adempta ;  unde  et  qusedam  opulentiora.quse  tunc 
vacabant,  aliis  contulit,  nec  ex  Ecclesise  bonis 
facturum  divitem  dixit,  opereque  reipsa  com- 
plevit. 

Cum  enim,  paulo  post ,  orator  Philippi 
Hispaniarum  regis,  gratias  Pio  ageretdeinsigni 
quodam  beneficio  in  regem  suum  coUato,  adde- 
retque  ipsum  ingralum  non  futurum,  nec  cardi- 
nalis  nepotis  immemorem  ;  respondit  Pontifex, 
sequidemgaudere.Calholicumregemperfectam 
animi  sui  habuisse  benevolentiam  :  «Cseterum, 
(subjunxit)  non  est  quod  cardinalis  nepotis  mei 
soUicitudinem  gerat.  Hic  siquidem  pauper  natus 
est,  in  religionevero  paupertatemdevovit  :  qua- 
propter  in  cardinalitia  eliam  dignitate  pauper- 
tatem  haud  abjicere  debet  ;  ne  autem  quaj  ad 
decorem  hujusce  gradus  necessaria  sunt  ei  de- 
sint,  ad  me  spectat,  qui  haud  difflculter  inopiae 
ejus  consulere  potero.  Quee  igitur  regularis 
muniflcentiae  beneflcia  in  meum  nepotem  con- 
ferre  rex  tuus  decreverat,  aliis  cardinalibus 
tribuat  (nonnuUos  ex  eis  nomine  indicans)  qui 
egestate  laborant,  nec  quemquam  habent,  a  quo 
eorum  pauperies  sublevetur  ;  si  id  praestiterit, 
tanquam  in  me  meumque  nepotem  liberalitatis 
collatum  munus  existimabo  ». 

34.  Cavet  ne  consanguinei  opulentiores  eva- 
da)it,  et  vetat  ne  bona  Ecclesiaslica  distrahantw. 
—  Sic  Pius  :  qui  non  modo  nepotem  hunc,  inter 
cardinales  cooptatum,  modicis  redditibus  locu- 
pletavit,  sed  non  dispari  etiam  ratione  cum  caete- 
ris  quoque  suis  propinquis  sese  gessit,  ut  ex 
Epistolis  patet,  aFr.  Archangelo  Caraccia  ^  sub 
hoc  anno  collectis,  et  ex  ea  prsecipue,  mense 
Aprilis  .scripta,  in  qua  haec  leguntur  :  «  Cum  his 
diebus  vir  quidamprimarius  Pontiflcis  animum 
laudaret,  de  compositionibus  non  admittendis, 
et  de  consanguineis  moderate,  ut  fecerat,  juvan^ 
dis   ;   idque    consolationem    maximam    bonis 

>  Ihid.  ut  supra.  —  »  Vit.   Pii  V,  Fr.  Archan.  Carac.  Ep.  3  ad 
quemdaiii  piocural.  Roin.  script. 


Pir  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI    1566. 


H 


omnibus  afferre  diceret,precareturque  Deum,  ut 
eam  mentem  ei,  quamdiu  viveret,  conservarct : 
grato  animo  id  Pontifex  accepit,  seque  a  Deo 
dixit  vocatum  esse  adPonlificatum,  utEcclesife, 
non  ut  consanguineorum  utilitati  inserviret  :  et 
ita  revera  videtur,  cum  duobus  nepotibus,  qui 
in  CoUegio  Germanico  instiluuntiir,  fecisse, 
quibus  exiguas  assignavit  pcnsiones,  ex  quibus 
pro  status  sui  conditione,  vivere  possunt  :  sin- 
gulisnamque400annu8e  pensionis  aureos  dedif, 
etc.  ».  In  altera  vero  Epistola  *,  mense  Maio 
hujusmet  anni  exarala,  dicit  :  «Neptem  quam- 
dam,cardinalis  Alexandrini  sororem,cum  aliqui 
magni  et  illustres  viri  uxorem  peterent,  ut  affi- 
nitatem  cum  Ponfifice  Iiaberent,  nulli  eorum 
data  est,  sed  cuidam,  condifione  minus  dispari, 
addita  dote  mille  nummorum  aureorum,  vel 
duorum  millium.  Alii  etiam  nepfi  dofem  toOO 
aureorum  assignavit.  Cum  autem  quidam  vir 
diceret  Summo  Pontifici,  exiguasesse  ejusmodi 
dotes  ;  respondit,  se  etiam  dubifare  de  his  mo- 
deratis  an  bona  cum  conscientia  datae  fuerint». 
Sic  ille,  qui  etiam  in  reliquis  Epistolis,  eodem 
hoc  anno  scriptis  alia  plura  insignis  hujus  Pii 
abdicationis  exempla  congerit  ;  nam  narrat,  a 
magno  principe  oblafum  ei  annuum  triginta 
millium  aureorum  provenfum,  partim  in  cardi- 
nalem  nepotem,  parfini  in  alios,  quos  ipse  vo- 
luisset  distribuendum,  invicto  animo  rejecisse. 
Ef  insuper  oppidum  Boschi,  in  quo  ipse  natus 
fueraf^  quodque  Hispaniarum  rex  utpote  in 
Mediolanensis  Ducatusditionepositum,  ei  dono 
obtulerat,  respuisse  :  quibus  addit,  quod  cum 
nobilis  quidam  oppidum  aliquid  Boscho  proxi- 
mum  vendere  cuperet,  illudque  honesto  prefio 
Ponfifici  emendum  exhiberet,  ipsum,  nimirum, 
cuipiam  ex  consanguineis  suis  relicturum  : 
respondisse  Pium,  se  plurimum  admirari,  quod 
id  ei  in  mentem  venisset,  nam  ipse  nihil  minus 
in  animo  habebat,  quam  potentatus  propinquis 
consanguineisque  parare  ;  ideoque  quod  sibi 
oppida  autdominia  mercari  necesse  esset. 

35.  Adeo  autem  consfitutum  sibi  erat,  ne  su- 
orum  opulentise  quavis  ratione  consuleret,  ut, 
non  solum  ab  aliis  nihil  accipere,  quod  ipsius 
libertafem  minuere  viderelur,  sed  nec  de  iis 
quidem,  quse  aliis  Pius  ipse  elargiri  debuerat, 
quidquam  a  se  aliquem  proximorum  suorum 
suppliciter  efflagifare  permifteret.  Quapropfer, 
cum  e  nepotibus  unus,  majori  quam  cceteri 
prffidifus  apud  cum  auctorifate,  cujusdam  hor- 
talu,  ncscio  quid  a  Ponfifice  postulasset  :  quas- 
sivit  Pius,  cujusnam  suasione  rem  pefiisset; 
afquc  ubi  rescivif,  severis  admodum  verbis  jus- 
sit  ei  renuntiari,  propricC  domui  regendte  solli- 
cifudini  incumberef,  in  Pontificiae  vero  familiai 
negotiis  se  amplius  non  immisceret.  Nepotem 
vero,  ad  sectandam  paupertatem  enixis  verbis 


hortafus  est,  et  cum  repulsa  dimisit.  Hunc  au- 
tem  cf  alferum  nepotem,  quibus  tenue  admo- 
dum  subsidium  suppedifaverat,  in  Germanico 
collegio  fuisse  commoratum  diximus.  Verum 
hoc  ipso  anno  e  coUegio  unum  ex  his  egressum 
a  fratre  cardinali  in  proprias  sedes  receptum 
fuisse,  ex  Episfola  quse  legitur  apud  Caracciam, 
mense  Junio  scripfa  educifur  ;  in  ea  siquidem 
hcec  habentur  :  «  De  nepote  qui  fuit  in  Collegio 
Germanico,  nunc  aufem  apud  fratrem  suum  car- 
dinalem  vivit,  et  suum  habet  separafim  magis- 
trum,  allocufus  cst  Ponfificem  cardinalis  ipsius 
oeconomus  ;  cum  familiam  augeri  diceret,  opor- 
tere,  famulis  domino  Anfonio,  Hieronymo  assi- 
gnandis  :  Tum  Pontifex  ;  Quisnam  vero  est, 
inquit,  isfe  dominus  Anfonius,  Hieronymus  ? 
Cum  ille,  cardinalis  nepotis  fratrem  respondis- 
set;  subirafus  Ponfifex  :  Cur,  ait,  dominus  An- 
tonius  ?  Anfonius  est,  et  erit  Antonius,  non 
dominus  Anfonius  :  eique  famulum  unum  vel 
alferum  jussit  aftribui,  addens  velle  se,  sibimet 
ipse  minisfraret,  ut  antea.  »  Sic  Epistola.  At  ex 
altera  post  scripfa,  nempe  mense  Ocfobris,  edu- 
citur,  nec  ea,  quam  Pius  jusserat,  moderatione, 
nepotem  ipsum  apud  cardinalem  frafrem  diu 
sfare  permissum ;  sed  Pontifice  ipso  prEBcipiente, 
Perusiam  ad  studia  concedere  fuisse  coacfum. 
Imo  in  ea  legifur,  cardinalis  ipsius  patrem,  Pii 
ejusdem  mandafo,  ex  Urbe  domum  rediisse  ; 
et  cuncfos  efiam,  qui  eidem  sanguine  juncli 
erant,  cardinali  ef  nepote  allero  qui  in  Collegio 
Germanico  insfifuebatur,  excepfis,  jussos  Urbc 
decedere. 

36.  Neque  alia  ratione  cum  omnium  con- 
junctissimo  ',  ut  pofe  ex  frafre  unico  pronepote, 
Paulo  Gislerio  nuncupafo,  sese  gessit.  Fuerat  is 
a  pirafis  capfus  et  friremibus  addictus  ;  quapro- 
pferbenignusavunculus,miserationecommofus, 
ipsum  pecunia  redimi,  licet  exigua,  (ignoranfi- 
bus  cerfe  piratis,  eum  Ponfificis  summi  consan- 
guinifate  conjuncfum)  curaveraf.  Vinculis  igitur 
solufus,  Urbem  adivif,  quod  cum  Pius  rescivis- 
sef,  illum  videre  et  alloqui  voluit,  non  alifer 
tamen,  quam  pannoso  eo  amiclu  circumdatum, 
quo  in  servifufe  posifus,  indufus  incesscrat. 
Eum  porro  graviter  admonuit,  ut  ex  fot  tanfis- 
que  erepfus  calamitatibus,  ingenfes  omnium 
Domino  donec  viveret  gratias  referre  deberet, 
Deique  subinde  mandafa  diligenfius  custodire 
studeret.  Hinc  jussit  ad  confessarii  pedes  acce- 
dere,  et  anteacfaj  vifae  labe,  qua  prEecipue  se 
infer  infideles,  divinis  Ecclesiasficisque  expers 
subsidiis,  coinquinaverat,  sese  expurgaref.  Quod 
cum  Paulus  prfcsfitisset,  eum  Pius  equo  offlcio- 
que  donavit  equesfri,  S.  Petri  \oc^lo,  unde  cen- 
fenos  aureos,  singulis  annis  haberet.  Mox,  quod 
militiae  jam  pridem  nomen  dedisset,  in  qua 
egregie  se  gesserat,suburban8e  regioni  custodiaB- 


«  Ibid.  Ep.  4. 


'  .\piid  Caiac.  Ep.  9. 


«2 


PII  V   ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


quesiuT  prappositum  delegit,  atque  aniiunm  qain- 
genlorumaureorum  pensionem.acsuburbanam 
villam,  in  qua  ipsc  domum  extruxerat,  et  ab  eo 
Pii  pradioli  nomen  sumpsit,  eidem  attribuit. 
Verum,  cum  illc,  juvcnili  lapsus  crrore,  Ponti- 
ficise  familia?  prwscriptasleges  violasset,  ac  prse- 
terea  culpam  mendacio  tegere  praesumpsisset, 
non  tantum  ipsum  officiis  et  donatis  rebus  fere 
omnibus  expoliavit;  verum  etiam  ab  se  et  ab 
universa  Romanae  Ecclesise  ditione  statim  able- 
gavit,  ea  lege,  ne  deincepsUrbem  repetere  aude- 
ret,  ut  suo  loco  dicetur.  Modo  interruptum  de 
nepote  cardinali  sermonem  repelamus. 

37.  Non  tantum  Pius,  et  modico  ipsi  consu- 
luit  censu,  et  perpaucos  inter  nepotis  familiares 
admilti  voluit,  sed  insuper,  ut  cceteris  cardina- 
libus  exemplo  esset,  omnem  eidem  domus  cul- 
tum  penitus  interdixit,  ita  ut,  et  sericis  utensi- 
libus,  vel  tapetibus  uti  prohibuerit,  nec  in 
mensa,  aurea  argenteaque  vasa,  sed  fictilia  dum- 
taxat,  ut  pauperem  decebat,  jusserit  adhibere. 
Ut  autem  omnimodam  sui,  in  anteacto  cardina- 
latus  gradu,  similitudinem  exhiberet,  etAlexan- 
drini,  quod  ipse  jam  gesserat,  cognomentum, 
et  S.  Mariae  supra  Minervam  titulum  dedit.  Mon- 
tisregalis  vero  episcopatum,  cui  jam  ipse  prsee- 
rat,  quod  propinquorum  neminem  eo  insignire 
honore  decrevisset,  integerrimo  ac  doctissimo 
viro  Vincentio  Laureo  Calabro,  deinde  intercar- 
dinales  adscito,  regendum  contulit.  Enixo  autem 
studio,  avunculi  vestigia  novum  cardinalem 
Alexandrinum  legisse,  et  ex  Epistolis  Joannis 
Andreae  Caligarii  ad  cardinalem  Commendonum, 
et  ex  aliis,  quae  infra  ponenda  erunt,  liquido 
patebit. 

38.  Hujusmodi  traditis  et  in  se,  et  in  Alex- 
andrino  nepote,  caeteris  cardinalibus  perfec- 
tioris  vilae  documentis,  recteque  vivendi  norma, 
ad  eam  amplectendam,  sedulis  monitis,  ipsos 
exstimulare  nunquam  deslitit.  Quapropter  exi- 
miae  abdicationis  a  carne  et  sanguine  exemplar, 
quod  in  se  ipso  praebuerat,  nou  modo  ut  imita- 
rentur,proposuit,sed  quodammodosectarietiam 
compulit  et  amplecti,  severissimo,  (ut  legitur 
m  Epistolis  apud  Caracciam  ',  sub  hoc  anno 
datis)  promulgato  Diplomate,  quo  non  tantum 
interdicebatur  ne  Ecclesiae  bona  distraberentur, 
sedetiam  ne  decaelero  id  ulla  ratione  fieri  posset 
inhibebatur.  At  quia  difficilis  admodum  pluri- 
bus  videbatur  bujus  sanctionis  observantia , 
Pius,  qui  corruptae  libertatis  fines  conslituere 
omnino  voluit,  adegit,  ut  qui  jam  cardinales 
erant,  seipsi  decreto  juramento  obstringerent ; 
qui  vero  deinceps  creandi  essent,  vel  demum 
ad  Summum  Pontificatum  evehendi,  eodem  sese 
devincire  sacramento  cogerentur.  Meditatam 
nihilominus,  praesenti  anno  fuisse  tantum  hanc 
legem,  non  vero  editam  (ut  apud  praefatum  Ca- 

'  Ep.  apud  Carac.  sub  die  12  Oclobris  1566. 


racciam  refertur),  ex  ipsomet  Diplomate  colli- 
gitur,  quod  sequenti  tantum  anno  legitursubsi- 
gnalum. 

39.  Severe  incrppat  cardinales  de  futiiri 
Pontificis  electione  agentes.  —  Ipsammet  etiam, 
quam  in  familiaribus  suis  imperaverat  vestium 
moderationem,  cardinalium  quoque  aulicos  et 
domesticos  observare  districte  jussit,  eamdeni- 
que  ab  eis  morum  honestatem  servatam  voUiit, 
quam  ipsea  suis  exegerat.  Quia  vero  cardinales 
ipsos  terrenis  omnibus  cupiditatibus  oplabat 
expeditos,  quaeque  sursum  sunt  tantummodo 
sapientes,  non  quae  super  terram ;  hinc  cum 
quosdam  ex  eis,  (quod  gravissime  legibus  veti- 
tum  erat)  de  futuro  Pontifice  tractantes  compe- 
risset ;  acerrime  in  consistorioin  ipsos  inveclus, 
comminatus  est,  quicumque  essent,  se  severis- 
sime  animadversurum  in  eos,  qui  sic  posthabi- 
tis  Ecclesiasticis  regulis,  effrainato  ambitionis 
instinctu,  de  his  agere  imposterum  praesump- 
sissent. 

40.  Cardinalium  titulos  auget,  et  novas  i?is- 
tHuit  regulas,rjuidus  adstrictumsacrum  CoUegium 
procedere  debeat  in  electione  Pontificum.  —  Vix 
autem  Pius  Apostolicam  dignitatem  assumpsit, 
quod  cardinalium  etiam  titulos  adauxit ,  ut 
narrat  Cornelius  Firmanus  in  suo  Diario  ',  sub 
die  sexta  Februarii  praesentis  anni.  Ex  cardina- 
libus  enim,  anno  praecedenti  1363  a  Pio  IV,  die 
duodecimaMartii  creatis,nonnulIi  nondum  tilu- 
lum  obtinuerant ;  quapropter,  cum  novi  Pon- 
tificis  esset,  illorum  singulis  titulum  conferre, 
nec  tot  cardinalibus  decorandis,  antiqui  a  prae- 
decessoribus  instituti  tituli  sat  fuissent ;  eis 
quatuor  novos  addere  coactum  fuisse  Pium, 
Firmanus  praefatus  refert.  Adjectorum  tamen 
nominahaecextitissescribit,S.Joannis  Baptistae, 
Via  Julia  :  S.  Hieronymi  Illyricorum,  Via  Fla- 
minia  :  S.  Euphemiae  ;  et  S.  Triphonis.  Verum, 
licet  diei  et  tempori,  quod  recenset,  hanc  a  Pio 
iilulorum  factam  institutionem  convenire  cen- 
seanius,  tamen  verisimilitudine  non  caret  alio- 
rum  quoque  narratio  ^  qui  tres  duntaxat  tilulos 
Pium  constituisse  scripsere;  nempe  S.  Hierony- 
mi  Illyricorum  Via  Flaminia,  S.  Euphemiae  in 
Vico  Patritio,  et  S.  Triphonis.  S.  Joannis  enim 
Via  Julia  Ecclesiam  cardinalitio  titulo  fuisse 
insignitam,  aut  aliquem  ex  presbyteris  cardi- 
nalibus  in  titulum  eam  obtinuisse,  in  Ecclesias- 
ticis  Monumentis,  vel  apud  probatos  auctores 
haud  reperiri  unquam  contigit.  At  facile  cum 
ea  Firmani,  aliorum  scriptorum  sententia  com- 
ponitur  ;  cum  enim  titulorum  distributionem 
recens  electis  a  PioIV  cardinalibus  Pius  V  fecit, 
septem  ex  his  tantummodo  Romae  aderant,  ni- 
mirum,Pataviensis,Bobba,VerceIIensis,Crassus, 
Santacrucius,  Cribellus,  Castellensis ;  duo  abe- 
rant,  nempe  Crequyus,  et  Commendonus,   qui 

'  FirniaQus  in  Diario  nt  sup.  —  *  E.t  Oldorno  in  Addil.  ad  Ciacc. 
in  Hygino. 


PII  V   ANXUS    1.    —   CHRISTI    1566. 


13 


GWmanica  tunc  legatione  fungebatur,  e  qua, 
sub  finem  tantuni  hujus  anni  reversum  fiiisse,  in 
ejus  Vita  Antonius  Maria  Gratianus  testatur  ', 
his  verbis  :  «  Germania  Venetias,  Junio  mense 
venit,  acceptus  cultusque  acivitate,  cum  publi- 
ce ,  tum  privatim,  omnibus  lionoribus  etc. 
Ineunte  Autumno,  Romam  vocatu  Pontificis 
proficiscitur  etc.  »  Nonis  autem  Novembris 
publice  Urbem  ingressum ,  narrat  praefatus 
Firmanus  ^;  qui  decim.,  oct.  kal.  Decembris, 
ex  hac  vita  decessisse  etiam  refert  Petrum 
Franciscum  cardinalem  Ferrerium.  Cum  igitur 
decim.  sept.  kal.  Decembris  Commendono 
presbyteralis  cardinalitius  fitulus  tradendus 
esset;  in  consistorio,  ea  die  habito,  contigit, 
Ludovicum  cardinalem  Simonettam,  dimisso 
suo  S.  Cyriaci  ad  Thermas  titulo,  eum  S.  Anas- 
tasiae  vacantem,  ob  pridie  subsecutam  mortem 
Ferrerii,  optasse.  Quare  Pius  vacantem  S.  Cyriaci 
titulum  Commendono  dedit,  et  S.  Joannis,  Via 
Julia,  quem  designaverat,  allerum,  cum  neces- 
sitas  tunc  nulla  novos  fitulos  instifuendi  incum- 
beret,  nemini  tradidit.  Cardinalem  vero  de  Cre- 
quy,  S.  Triphonis  titulum  accepisse,  aucfores 
narrant.  Quare  utraque  sentenfia,  Firmani  vi- 
delicet  et  aliorum,  vera  comprobafur.  Verum 
siquidem  fuif,  juxfa  Firmanum,  Pium  quatuor 
titulos  designasse  :  et  verum  itidem,  juxta  alios, 
tres  tanfum  consfituisse;  quia  quarfum  nimi- 
rum,  quem  medifafus  fuerat,  nemini  unquam 
attribuit. 

41.  Quoad  eosdem  cardinalitios  tifulos,  htec 
insuper  a  Pio  decreta  reperimus,  in  Consistorio, 
decima  quinfaMaii  hujusmet  anni  habito,  prout 
inmemorafo  cardinalis  Farnesii  Diario  habetur : 

o  Decrevit  sanctissimus,  quod  cardinales 
praesentes  in  Urbe,  et  domi  inflrmifafe  defenfi, 
possinf  opfare,  ac  si  essent,  in  consisforio  ;  de- 
rogans  decreto,  si  quod  obstaret,  quoad  hoc.  » 

Qua  ifidem  die,  ad  sac.  Collegium  spectan- 
tia,  isfa  insuper  sanxit,  ut  in  eodem  Diario  le- 
gitur  : 

'<  Decrevit  sanctissimus,  quod  grafiaj  im- 
posterum  non  flerenf,  nisi  per  fabas,  et  juxfa 
Constitutiones  ef  quoties  cumque  fif  gratia  per 
sacrum  Collegium,  infeiligafur  etiam  facta  per 
reverendissimum  relaforem  de  propria,  et  alifer 
juxta  Consfitufiones  sacri  Collegii.  »  Insuper  : 

« Decrevit  quod  in  posferum  non  fierent 
expedifiones,  nisi  plense  et  clarse  essent  omnes 
probationes,  quae  in  expeditionibusfaciendisre- 
quiruntur.  »  Sicibi. 

42.  Integritati  cardinalium.  in  judiciis  feren- 
dis providet.  —  Ca?terum,  cum  saepius  forfassis 
quam  oportueraf,  vel  rei  pecuniarife  augusfia, 
vel  ob  nimios  sumptus,  vel  tandem  ob  cecono- 
morum  incuriam,  cardinales  se  sere  gravare 
alieno  Pius  comperisset ;  et  propter  excelsam 

<  Anl.  Maria  Gral.  Vil.  card.  Cominend.  lib.  iii,  cap.  3,  p.  2il. 
—  '  Firmanus,  ibid.  ut  supra. 


ipsorum  dignifafem  simul  ac  auctorifafem,  non 
solum  creditores  eos  in  jus  vocare  vererenfur; 
sed  insuper  jus  in  ipsos  dicere  magisfratus 
c\jnctarentur;  vel,  si  demum  dixissent,  ilhidexe- 
qui  lictores  non  auderent;  huic  malo  idcirco 
occurrere  volens  jusfissimus  Ponfifex,  ne  di- 
gnitatem,  qua  ad  justitiee  custodiam  collata 
fuerat,  confra  jusfifiam  decerfare  paferefur, 
edixitafque  gravissime  imperavit,  ut  aliqua  in 
judiciis  personarum  rafio  non  haberefur,  nec 
quidem  cardinalium,  qui,  si  de  aere  alieno  de- 
lati  essenf,  ef  ipsos  universum  solvere  debitum 
compelli  voluit. 

43.  Nonnisi  probatissimis  confert  dignitatem 
episcopalem,  ei  siipprimit  muneraoccasioncpallii 
oblata.  —  Pari  aufem  rafione,  qua  cardinales, 
episcopos  efiam,  quos  noverat  positos  regere 
Ecclesiam  Dei,  ad  perfecfe  implenda  adeo  su- 
blimis  ordinis  munia,  undequaque  urgere  non 
desfitit.  In  primis  vero  illud  summopere  prae- 
cavit,  ne  aliquis,  ambifioso  dominandi  instinc- 
tu,  hunc  sibi  honorem  sumere  plectenda  teme- 
ritateauderet;  sed  quosad  eum  evexit,  tanquam 
a  Deo  vocatos,  Ecclesiis  prseponi  curavit.  Id  tes- 
tatur,  qui  Epistolas  scripsit,  a  Carracia  *,  ut 
pluries  diximus,  collecfas,  his  verbis  :  «  Quam 
considerafe,  quam  prudenfer  nunc  dentur  epis- 
copatus,  qui  vident  facile  judicant ;  longe  me- 
liori  loco  futurum  fuisse  reipublicre  sfatum,  si 
eadem  ratio  deferendi  sacrum  illud  et  grave 
munus  superioribus  temporibus  esset  adhibita. 
Ornantur  a  Pio  Pontifice  viris  Ecclesire  ;  non 
hominibus  aut  pensionibus  onerantur.  »  Cui 
addendum  quod  refert  Surius  ^  :  «  Ante  corona- 
tionem  (dicens)  quse  celebrata  est  sext.  decim. 
kal.  Februarii,  habuit  cardinalium  Congrega- 
fionem  (Consistorium  enim  ,  ut  vocant,  anle 
coronafionem  haberi  non  solet ;)  Ea  peracta,  qui- 
dam  ex  insigni  familia  petiit  episcopatum  quem- 
dam.  Respondif  Ponfifex,  se  quidem  illi  cupere 
summopere  gratificari,  nec  defufurum,  si  alia 
in  re  prodesse  ei  posset,  sed  episcopatum  famen 
minime  collaturum,  quod  ad  fantam  funcfio- 
nem  parum  idoneus  esse  viderefur,  non  satis 
litteris  et  eruditione  instrucfus.  Cum  aufem  ille 
suK  eruditionis  testimonium  proferrel  :  Ego 
(inquit  Ponfifex)  hac  in  re,  quae  mihi  safis  co- 
gnita  est,  testimonium  minime  requiro.  Ifa  ille 
in  ea  pefifione  repulsam  passus  est.  Porro  ad 
cardinales  adhuc  prsesentes  conversus  Pontifex, 
hortatus  est,  ne  quidquam  ab  ipso  peterent, 
quod,  vel  contra  divinum  obsequium,  vel  con- 
tra  Concilium  Tridentinum,  vel  contra  ordineui 
et  rem  Ecclesia;  facere  viderefur.  Addidif  etiam. 
se  quidem  in  rebus  licifis  ef  honestis  Chrisfia- 
nos  principes  juvare  consfituisse  :  contra  vero. 
si  quid  praefer  fas  et  decorem  peterent,  nulla 
se  ratione  illis  dafurum.  >•  Sic  Surius.  Porrohoc 

'  Episl.  apud  Carac.  quint.  id.  Nov.  1566.  —  '■  Sur.  in  Comm. 
rernm  in  Orbe  geslar.  Aiino  1566. 


u 


PII   V  ANNUS    1.   —  CHRISTI   1566. 


aequitalis  paritcr  ac  vere  sacerdotalis  liberlatis 
propositum,  in  evehendisad  episcopalem  digni- 
tatem  cujuscumque  gradus  hominibus,  invio- 
labiter  Pium  servasse  ;  quae  paulo  post  dicenda 
erunt,  aliaque  qua?  ad  sequentem  annum  sunt 
rejicienda,  profecto  patefacient. 

U.  <<  Cum  autem  in  Consistorio  (verba  sunt 
Diarii  cardinalis  Farnesii  ')  die  loFebruarii  prs- 
sentis  anni  1366  habito,  ortum  esset  dubium, 
an  deberet  aliquid  solvi  pro  pallio  OfQcialibus, 
solitis  ea  inde  habere  certa  emolumenfa,  et 
Sanctissimus  D.  N.  mandaverit  reverendissimis 
DD.  Morono,  Perusino  et  Aracceli,  ut  super  hoc 
considerarent  et  referrent ;  ideo,  post  relationem 
dd.  reverendissimorum,  idem  Sanctissimus  in- 
coepil  graviter  improbare  et  detestari  abusum, 
qui  diu  invaluerat  cl  fuerattoleratus,  utprotra- 
ditione  pallii  daretur  et  exigeretur  pretium, 
contra  tot  decreta  SS.  Patrum.  Inde  vota  singu- 
lorum  exquisivit  super  eo,  an  novum  decretum 
et  statutum  faciendum  esse  videretur  contra 
dictum  abusum  ;  quod  omnibus  sanctum  et  pro- 
babile  factum  visum  est.  Sicque  idem  Sanctis- 
simus  D.  N.  decrevit,  statuit  et  ordinavit,  sub 
privationis  ofQciorum,  et  bouorum,  et  indigna- 
tionis  Sanctitatis  sua'  pjenis,  ne  de  catero  pro 
postulatione,  consecutioue  aut  traditione  pallii 
aliquid  detur;  neque  etiam  aliquid  a  sponte 
offerentibus,  vel  dantibus  accipiatur  et  multo 
minus  ab  invitis  exigi  possit.  Insuper  decrevit 
idem  Sanctissimus,  quod  pecuniae  ad  hunc 
effectum  depositae  restituantur  archiepiscopis, 
seu  eorum  procuratoribus,  qui  eas  deposue- 
runt.  )>  Sic  ibi.  Et  htec  quidem  acta  in  Consistorio 
sub  die  iii  Aprilis  hujus  anni  habito. 

43.  Episcopos  et  obimeiites  beneficia  quibus 
animarum  cura  annexa  est  ad  residentia)n  cogit. 
—  Non  modo  vero  se  diligenti  circumspectione 
praecavit,  ut  dicebamus,  ne,  contra  Apostoli 
monitum,  cito  alicui  manus  imponeret ;  et  quos 
tantum  scientia  seque  ac  probitate  prseditos 
noverat,  ad  episcopale  munus  evexit ;  sed  cum 
insuper  sciret  eorumdem,  postquam  paslores 
evasissent,  cceterorunique  episcoporum  univer- 
salem  sibi  manerc  sollicitudinem  ut  creditum 
ministerium  illi  implerent,  totis  viribus  incu- 
buit :  quod  ut  efQcere  possent,  egit  serio,  ut  eos, 
qui,occasionepri£cipuearreptavacationisSedis, 
Urbem  petierant,  ad  propria  reverterentur,  resi- 
dentise  onere,  nec  quidem  levari  ipsos  cardi- 
nales,  qui  episcopatibus  fungebantur,  edicens. 
Ne  autem  ejusdem  residentiae  debito  subdole 
se  quisquam  subtrahere  conaretur.cognoscendis 
causis,  quibus  episcopi  Romaj  detinerentur,  tres 
cardinales  praeposuit,  ut  si  idoneae  non  depre- 
henderentur,  Urbe  egredi,  eosque  ad  episcopatus 
sibi  traditos  reverli  compellerent.  Qua  de  re  ista 
m  praefato  cardinalis  Farnesii  Diario  leguntur: 

i  Diar.  card.  Faraesii  ut  supra. 


•46.  «  Die  23  januarii  1366,  Sanctissimus 
dixit,  quod  omnes  prailati  deberent  residere  in 
suis  Ecclesiis,  et  quod  decreta  Concilii  Tridentini 
de  residenlia  servarentur;  et  dej^utavit  reveren- 
dissimos  DD.  Moronum,  Perusinum,  etPisarum 
S.  Uomanoe  Ecclesiffi  cardinales,  qui  hancsuam 
voluntatem  notiQcarent  omnibus  episcopis, 
Roma;  commorantibus,  et  si  quis  eorum  aliqua 
excusatione  uteretur,  audirent,  etSanctitati  Suae 
referrent».  Verum,  vel  quod  remissius  quam 
ipse  voluisset,  in  hoc  se  gerere  praefatos  cardi- 
nales  conspiceret,  vel  alia  de  causa ;  paulo  post 
in  hujusmodi  pronuntiandi  causis,  easque 
expendendi,  jura  Alexandro  Riario  Apostolicae 
camerae  generali  auditori  certum  est  tradidisse, 
ut  patet  ex  hic  apposito  Mot.  Prop.  : 

PIUS    PAPA  V. 

«  Motu  proprio  etc.  Cum  alia  per  felic.  record. 
Pium  IV  prccdecessorem  nostrum,  juxta  for- 
mam  Concilii  Tridentini,  et  aliarum  RuIIarum 
emanatarum  tam  ab  ipso  Pio  praedecessore 
nostro,  quam  ab  aliis  Roman.  PontiQcibus,  motu 
proprio,  cujus  tenores  pro  expressis  haberi 
volumus,  ex  ipsius  certa  scientia,  et  de  Aposto- 
lico;  potestatis  plenitudine  fuerit  mandatum 
dilecto  filio  Alexandro  Riario,  nostro  et  Curiae 
Causarum  Camerae  Apostolicae  generali  auditori, 
ut  omnes  episcopos,  archiepiscopos,  patriar- 
chas,  et  alias  Ecclesiasticas  personas,  curam 
animarum  habentes,  non  residentes,  poenas  in 
dicto  Concilio  et  Bullis  contenlas,  incurrisse 
declaret,  et  ad  illarum  effectum  executionl 
demandentur,  per  eumdem  Alexandrum  audi- 
torem  nostrum  ;  ne  de  ejusjurisdictioneimpos- 
terum  dubitari  contingat,  denuo  eidem  auditori 
nostro,  auctoritatenostra  committimuset  man- 
damus,  quatenus  statim,  tam  contra  episcopos 
quam  archiepiscopos,  etalios  quoscumque  prae- 
latos,  tam  in  Urbe  quam  alibi,  et  ubique  locorum 
existentes,  et  in  propriis  Dioeces.  non  resident. 
Constito  sibi,  quantum  sufQcere  videbitur, 
summarie^  simpliciter  etde  plano,  sola  veritate 
inspecta,etmanuregia,  de  inobedientia  propria, 
usque  ad  sententiam  exclusive  procedat,  et 
deinde  nobis  referat,  ut  nos  in  Consistorio  nos- 
tro  secreto,  de  fratrum  nostrorum  consilio,  ut 
moris  est,  ad  sententiam  privationis  et  deposi- 
tionis  prslatorum  inobedientium  hujusmodi 
procedere  valeamus,  prout  procedere  intendi- 
raus.  Quo  vero  ad  alios  curam  animarum  haben- 
tes,  usque  ad  sententiam  inclusive  procedat,  et 
exequatur,  ju.vta  formam  et  tenorem  dicti  Con- 
cilii,  et  lilterarum  nostrarum  praefatarum,  cum 
eisdem  facultatibus,  ut  supra  :  et  alia  faciat  el 
exequatur,  prout  in  dictis  litteris,  sive  Bullis, 
continetur,  cum  potestate  citandi,  inhibendi, 
excommunicandi,  suspendendi  a  divinis,  decla- 
randi,  interdicendi,  aggravandi,  reaggravandi, 
carcerandi,  et  brachium  seculare  decernendi. 


PII  V  ANNUS    1.    —   CHRISTI    1566. 


15 


relaxandi  et  exequendi,  aliaque  faciendi,  neces- 
saria  quomodolibet  et  opportuna,  contrariis 
quibuscumque  non  obstantibus  etc.  Die  10 
Junii  1366  ». 

47.  Quod  autena  Riario  contra  archiepis- 
copos,  episcopos  aliosque  prsesules  procedendi 
auctoritatem  tribuerit,  usque  ad  sententiam  ex- 
clusive,  secus  cum  aliis,  in  quos,  eum,  et  senten- 
tiam  proferre,  eosque  poenis  animadvertere 
voluit,  ad  parochos  prfficipue  pertinuit,  qui 
creditum  sibi  gregem  deseruissent,  quibusque 
mensem  indixit,  quo,  vel  ad  suas  Ecclesias  sese 
conferrent,  vel  se  iisdem  abdicarent,  ut  et  inferius 
ponendo  Edicto  constabit.  Beneflciis  vero  hujus- 
modi,  quibus  animarum  cura  esset  annexa,  tam 
parochos  quam  caeteros,  qui  quomodocumque 
pastoralem  sollicitudinem  gerere  viderentur, 
privatos  esse  voluit,  si  decreto  non  paruissent. 

48.  Nec  pcenas  tamen  inobedientite,  benefi- 
ciorum  privatione,  nec  e  contra  aliquem  sponte 
sua,  ne  resideret,  ea  abjecisse,  reperimus  ;  vel, 
quod  pastores  abnuere  se  non  posse,  quae  aquis- 
simo  jure  Pius  mandaverat,  agnoverint ;  vel 
quod  comminatam,  Pii  nimia  benignitate  con- 
fisi,  eorumdem  beneflciorum  jacturani  non 
metuerint :  quapropter  eos,  ut  videbimus,  se- 
quenti  anno,  novis  insequi  minis  compulsus 
fuit.  Quo  vero  ad  episcopos,  aliud  insuper 
adjecit  decretum,  ut  eorum  nempe,  qui  in  suis 
Ecclesiis  non  residerent,  episcopatuum  proven- 
tus  et  fructus  sequestro  addicerentur. 

49.  Nec  modo  Romae,  prsefato  Riario  facta 
facultate,  sed  alibi  etiam  episcopos,  aliosque  ad 
residentiam  singillatim  urgere  non  destitit. 
Cujus  rei  testem  afferre  sufficiat  mandatum  Pii 
nomine  factum  Andrese  Mocenigo  episcopo  Lymi- 
sensi,  qui  se  illud  ab  Apostolico  apud  Venetam 
Rempublicam  nuntio,  Joan.  Antonio  Fachi- 
netto,  episcopoNicastrensi,  accepisse,  hisverbis 
fatetur,  prout  ab  ipso  originali '  nos  ipsum  acce- 
pimus  : 

50.  «Ego  Andrcas  Mocenigus,  episcopus  Ly- 
misensis  fidem  facio,  qualiler  reverendissimus 
episcopus  Nicastrensis,  Sanctissimi  D.  N.  nun- 
tius,  mihi  legendum  praebuit  §.  Epistolae  D.  car- 
dinalis  Alexandrini,  sub  die  24  Augusti  1366, 
tenoris  hujus,  instilisseque  juxta  ea  quge  in 
eodem  §.  continentur. 

«  D.  N.  jussit,  me,  nomine  suo,  praecipere 
dominationi  tua;,  ut  omnibus  episcopis  istic 
commoratibus  signiflcet,  ut  ad  Ecclesias  suas 
contendere  tandeni  statuant;  ne  Sanctilas  Sua, 
ad  fructuum  retentionem,  et  ad  ipsarum  Eccle- 
siarum  aliorumque  beneficiorum  privationem 
demum  procedat  ;  eodemque  officio  fungatur 
cum  aliis  quoque,  qui  canonicatus  aliaque  be- 
neficia  residentiam  exigentia  obtinent.  In  quo- 
lum  fidem,  hanc  mea  manu  subscripsi,  hac  die 

'  r»  Origin.  apud  nos. 


ultima  Augusti  1566.  Venetiis.  Ego  Andreas 
Mocenigus  episcopus  Lymisen.  afflrmo,  ut  su- 
pra  ».  Et  ita  in  Veneta  ditione,  sacrorum  antis- 
tiles  (ut  refert  Gabulius,  et  nos  inferius  narra- 
bimus)  sunt  in  sua  quique  loca  profecti. 

31.  Ubi  vero,  vel  timore  pcenae,  vel  amore 
justitiae,  plurimos  certum  est  Pii  imperio 
obtemperasse,  prae  caeteris,  unus  compertus 
fuit,  qui,  cum,  ob  publicum  Ecclesiae  bonum, 
Pius  ipse  a  residentis  vinculo  solvere  vellet, 
tamen  eo  minime  voluit  expediri  ;  fuitque  Ca- 
rolus  cardinalis  Borroma>us,  qui,  cum  a  Ponti- 
fice,  quam  summopere  concupierat,  provincialis 
Synodi  Mediolanensis  pri.cterito  anno  habitae,  ad 
componendosEcclesiffiejusdemcorruptosmores 
approbationem  obtinuisset;  expeditisque  aliis 
quam  citissime  negotiis,  nil  moratus,  ad  Eccle- 
siam  suam  redire  voluit,  ul  refert  Ripamontius  ' 
his  verbis  :  «  Ante  omnia  sollicitus  anxiusque 
erat,  ut  Concilii  Provincialis  decreta  firmarentur 
Apostolica  auctoritate,  adversus  licentiam  homi- 
num,  semper  vincula  conspernantem.  Id  facile 
impetratum.  Altero  dein  mense,  postquam  Pon- 
tificisindulgentiarem  eam,  aliaque  Mediolanen- 
sis  Ecclesiae  negotia,  turbata  propter  avunculi 
mortem,  ex  animi  sui  sententia  composuerat, 
Mediolanum  rediit ;  multum  quoque  luclatus 
cum  ipsius  recusatione  Pontificis,  qui  captus, 
uti  fama  fuit,  ejus  sanclimonia,  magnisque 
institutis,  participem  sibi  curarum  eum  et  so- 
cium  vitse  destinarat  ».  Sic  ille. 

52.  Concilii  Tridentini  decreta  ubique  obser- 
varijubet.  —  Postquam  autem  ^  ad  custodiendas 
cuique  commissas  Dominicas  oves  episcopos 
residere  Pius  coegit,  ipsorum  cceterorumque 
antistitum  curam  minime  prcxlermisit,  sed  tra- 
ditae  spiritualis  villicationis  munia,  ab  unoquo- 
que  perfecte  adimpleri  studuit.  In  illud  vero 
praecipue  incubuit,  ut  sacrosancti  Concilii  Tri- 
dentini  decreta  ubique  gentium  evulgarentur, 
et  in  mores  inducerentur  ;  hoc  salutari  et  paene 
unico  remedio,  existimans,  hisce  temporibusin 
primis  accommodato,  tot  depravatis  collapsum 
moribus  Ecclesiae  statum,  et  erigi  pie  et  facile 
restitui  posse.  Cum  idcirco  sciret,  hoc  in  pri- 
mis  praesulum  curae  ac  laboris  esse  ;  ad  omnes 
Christiani  orbis  antistites,  Apostolicas  litteras 
dedit,  pastoralis  officii  paternaeque  charitatis 
plenas,  quibus  eos  ad  ipsius  Concilii  decreta, 
pie  suscipienda,  riteque  exequenda,  summopere 
cohortatus  est.  Nos  unam  hic  dabimus,  ad  epis- 
copum  Palentinum  scriptam,  cui  alise  in  uni- 
versum,  ad  omnes  episcopos  datae,  concordant, 
ne  repetito  ejusdem  Epistoloe  e.xemplari,  frustra 
lectores  in  his  immorari  cogamus. 

53.  (t  Venerabili  fratri  Christophoro  epis- 
copo  Palentino. 


'  Joseph  Ripainonl.  Hislor.  Eccles.  Mediolanensis  parle  2.  l;b.  il, 
p.  102.  Giiisian.  el  alii.  —  ^  Gabut.  Vit.  Pri  lib.  iii.  c.  H,  p.  114. 


16 


PII   V   ANNUS    1.    —   CHRISTI   1566, 


PIUS    PAPA   V. 

Veneraliilis  fraler,  salutem  et  Apostolicam 
benedicliouem.  Posteaquam,  ita  providente  Deo, 
ApostolicaB  servitutis  officium  indignis  liumeris 
nostris  impositum  est,  non  sine  acerbissimo 
auimi  dolore  geniituque,  miserabilem  ac  tlebi- 
lem  Christian»  reipublicae  statum  attente  consi- 
derautes,  eos  omnes  excitare,  commonere,  et 
extimulare  cogimur,  quos  Dcus  in  partem  soUi- 
citudinis  sub  uostra  vigilia,  ad  Ecclesia;  suae 
sanclas  regimen  convocavit  ;  ut  nobiscum 
omnes  in  tianc  curam  incumbant,  et  ad  tam 
{irave  hoc  magnumque  onus  suslinenduni  adju- 
vent,  alque  corroboreut  infirmitatem  uostrani : 
ut  dum  caput  membrorum,  et  membra  capilis 
mutuis  fulciuntur  auxiliis,  Ecclesia  Dei,  qua) 
tam  aftlicta  ac  deformata  reperitur,  recreala 
tandem  erigatur,  et  erecta  rite  couformetur  ; 
atque  in  tot  tantisque  calamitatibus,  iion  Mihim 
a  domesticis,  sed  ab  externis  etiam  inimicis 
defendere  se  tutarique  possit.  Non  ignorat  fra- 
teruitastua,  quani  louge  lateque  sese  perniciose 
difTuderint  liaereses  :  neque  te  fugit,  quani  cer- 
tam  et  efficacem  bujusmodi  nialo,  ad  perdendas 
Dominicas  oves,  occasionem  dederit  pastorum 
negligentia,  et  quam  magnam  vim  ad  hunc 
morbum  augendum  habeaut,  corruptl  ac  depra- 
vali  Ecclesiasticorum  hominum  mores.  Jam 
vero  perspicere  potuisti,  quam  imminutus  iuler 
laicos  sit  cultus  pietatis,  quam  aucta  licentia 
simul  et  impudentia.  At  plane  iutelligis,  frater, 
quantopere  siut  pertimescenda  ira;  divinae  fla- 
gella,  ob  nostra  populique  Christiaui  peccata 
nobis  intenta.  Ad  has  igitur,  quibus  afflicta 
laborat  Ecclesia,  tottantasque  plagas  utcumque 
sauadas,  et  ad  iram  Dei  aliquo  modo  avertendam 
atque  placandam,  unicum  nobis  remedium 
superest,  diligens  videlicet  sacrosancti  OEcume- 
nici  Concilii  Tridentini  decretorura  custodia  ac 
lidelis  observatio.  Itaque,  pro  eo,  quauti  facis 
Omuipotentis  Dei  cultuni,  frateruitatem  tuam 
admouemus  ac  rogamus,  ut  ejus  quam  sustines, 
personse  memor  et  officii,  omnia  quaj  in  ipsa 
Syuodo,  tam  pio,  prudenti  ac  maturo  judicio, 
Deo  faveute,  constituta  ac  sancita  suut,  deinde 
sacrosanctffi  hujus  Apostolica;  Sedis  auctoritate 
et  decreto  coraprobata,  et  ut  per  uuiversum 
Christianum  orbem  conservarentur,  in  usum- 
que  iuducerentur,  promulgata,  ac  mandata  fue- 
runt,  pleue  prffistare  et  exequi  omnino  pro- 
cures.  Et  vero,  quoniara  sacri  praesules  subdilis 
suis  ad  recte  vivendum  exemplar  esse  debent, 
seecularesque  homines  mores  suos  ad  sacerdo- 
tum  vitam  et  e.xemplura  iustituere  et  conforraare 
consueveruut,  da  operam,  frater,  atque  effice 
diligenter,  ut  Ecclesiaj  tuae  clerum  populumque 
universum,  cum  salutaribusraonitis  ac  prajcep- 
tis,  tum  etiam  virtutura  exeraplis,  et  charitatis 
consiliis  et  offlciis  ad  colenda  pietatis  studia 
excites  ac  impellas  ;  cavens  iu  primis,  ne  in  te 


quidquam  offendatur,  quod  animabustibi  com- 
raissis  peccandi  occasiouera  pnebere  possit,  aut 
raaluni  exempluni.  Curabisquc  diligenteroppor- 
tunc  et  importune,  utclerici,  qui  minus  honeste 
vivunl,  adraouiti  corrigantur :  eos  argue,  obse- 
cra,  iucrepa,  ut  probe  vitaniinstituant.  Ac  siopus, 
fuerit,  Ecclesiastjc»  disciplinai  severitatem  in 
coscxerce.CIericoruraverocoIlegium,quod  pro- 
borurasacerdoturaserainariuraacfundamentura 
esse  debet,  exsalutari  ejusdera  Concilii  decreto, 
ut  quaraprimura  erigatur,  enitere,  erecturaque 
omui  ope  et  offlcio  prosequere.  Deuique  Christi 
oves,cura3  tute  commissas,ab  ha;reticorum  frau- 
dibus,  tanquam  a  lupis  aut  caruiflcibus  aut 
latronibus  segregandas  et  arcendas,  summ,o 
studio  coutende  ;  dabisque  operam  quam  accu- 
ralissirae,  ut  si  quispiara  in  isto  grege  hac  exe- 
cranda  peste  reperiatur  infectus,  ne  is  perniciosa 
contagio  alios  coramaculet.  Considera,  frater 
rai,  diligenter,  ac  perpetuo  recogita,  post  fragilis 
hujus  et  raortalis  vita;  brevem  cursum  de  grege 
tibi  coramisso,  summo  et  aeterno  Pastori,  eidem- 
que  tremendo  ac  terribili  judici,  ratiouem  veA-- 
dere  oportere.  Da  igitur  operam,  ut^  cum  in  ejug 
divino  couspectu  fueriscoustitutus,  fldelis  scfv^ 
mercedem,  ^on  autem  pigri  et  negligentis  mer-i 
cenarii  poenam  consequi  merearis.  Ac  scito, 
quemadmodum,  ad  pastorale  raunus  nostrum 
rccte  praestandum,  auxiliuni  tuum  imploraraus, 
ita  plene  ad  offlciura  tuum  streuue  obeundum 
operara  ac  studiura  nostrum  tibi  nou  defuturum. 
Illud  vero  te  monitura  voluraus  ut  omni  offi- 
cio  ac  diligeutia  de  civitatis  istius  dicecesisque 
tuffi  clericis  indagando,  probe  cognoscas  qui 
Catholicae  pietatis  laude,  raoruni  integritate, 
probitate  vitffi  ac  doctriua  pra;steut,  idoneique 
sint  ut  huic  sanctae  et  Apostolicae  Sedi  Qdeliter 
alque  utiliter  inservire  possint.  Ac  de  iis  omni- 
bus  censu  habito,  indicem  proba  flde  conscrip- 
tum,  et  raanu  sigilloque  tuo  obsignatura,  cum 
uniuscujusque  noraine,  ac  loco,  ubi  degat,  sin- 
gillatira  adnotatis,  ad  nos  cures  perferendum. 
Nos  euim  qui  omnium  fidelium  Patris  personam, 
licet  indigui,  sustinemus,  ejusmodi  virorum 
opera  ac  industria,  prout  occasio  tulerit  ad  eas 
res,  quibus  ad  honorem  Dei,  et  ad  S.  hujus 
Sedis  ApostoliCcE  obsequia  fuerit  opus,  uti,  eos- 
que  honestis  laboribus,  ad  coramuuem  S.  Eccle- 
siae  utilitatem  applicare  constituiraus.  Datum 
Romse  apud  S.  Petrura  sub  aunulo  Piscatoris, 
kal.  Februarii  mdlxvi,  Pontificatus  nostri  anno 
prirao  '  ». 

oi.  Litteras  gratidatorias  de  s,ua  electioiie 
accipit  ab  episcopis  insigtiioris  notx.  —  Bonorum 
episcoporum  vicissim,  qui  Ecclesioe  Dei,  non 
tam  praeesse  quam  prodesse  serio  desiderabant, 
non  modo  Pii  litteras,  sed  unum  etiam  iu  Sum- 
mum   Pontificem   assumptiouis  ejus  nuntium 

'  Estat.  in  Regist.  Epist.  I'ii  V  edit.  Anluerp.  lib.  i,  Ep.  1. 


PII  V   ANNUS   1.    —  CHRISTI   1566. 


A7 


spem  erexisse  :  esB  declarant  Epistohi",  quibus 
ei  Apostolicam  dignitatem  sunt  gratulati;  qua- 
rum  etsi  plures,  et  quidem  originales,  habea- 
mus,  unam  tantum  et  alteram,  a  pra;charo  illo 
oard.  Hosio,  et  ab  episcopo  Illiridensi  scriptas, 
afferre  sat  erit. 

55.  Et  ea  quidem  cardinalis  Stanislai  Hosii 
hujusmodi  est : 

«  Beatissime  Pater.  Benedictus  Deus,  et  Pater 
Dom.  nostri  Jesu  Christi,  Pater  misericordia- 
rum,  et  Deus  totius  consolationis,  qui,  postea- 
quam  viam  universcB  carnis  ingressus  est  Pius  IV 
Pontifex,  cujus  memoria  sit  in  benedictione, 
nos  modicum  contristatos  et  orphanos  relictos, 
celerius  opinione  nostra  consolari,  deque  tali 
pastore  nobis  providere  dignatus  est,  qualem 
praesens  hoc  siEcuIum  requirere  videbatur,  ut 
recte  possimus  illud  usurpare,  quod  est  in  Pro- 
verbio,  Deum  ex  improviso  nobis  apparuisse; 
nam  a  Domino  factum  est  istud,  cum  non  ex 
hominibus,  neque  per  homines,  verum  per  Dei 
spiritum  haec  facta  sit  electio.  Quis  enim  piorum 
non  vehementer  trepidabat  ?  Quis  non  erat  ani- 
mo  cumprimis  anxio  et  sollicito  ?  cum,  quo 
temporemagispastorisindigebamus,  et  imperii 
et  regni  hujus  Comitiis  inslantibus,  eripere 
nobis  eum,  et  ad  se  vocare  visum  fuit,  terrse 
quaedam  tenebree  csecaeque  nubes  et  procellae 
impendere  videbantur;  sub  quod  tempus,  cum 
esset  gubernator  sublatus,  quid  aliud,  quam 
terribile  naufragium  ab  omnibus  expectabatur  ? 
cum  prsesertim  non  raro  factum  esse  memi- 
nissent,  ut  in  longum  extraherentur  ea  Comitia, 
quae  fuerunt  eligendis  PontiQcibus  instituta. 
Quod,  si  nunc  etiam  accidisset,  neque  citra 
moram  aliquam  longiorem,  unus  ille  fuisset  a 
Deo  constitutus,  per  quem  ei  visum  est  unitatem 
in  Ecclesia  conservare,  quis  erat,  qui  non  me- 
tueret  summam  esse  rerum  omnium  confu- 
sionem  secuturam  ?  Ecce  autem  in  hac  tanta 
piorum  omnium  trepidatione,  subito  discussa 
caligine,  nova  lux  effulsit,  ac  derepente  nobis 
apparuit  benignitas  et  humanitas  Salvatoris  no- 
stri  Domini  Jesu  Christi,  qui,  quamvis  aliud 
peccata  nostra  merebantur,  eorum  tamen  im- 
memor,  memor  autem  inflnitae  misericordiae 
suae,  de  tali  nobis  Pontiflce  prospexit,  qualem 
his  tam  perturbatis  temporibus  optare  magis 
quam  sperare  licebat  :  qui  ad  eum  proxime 
accederet,  qui  coelis  excelsior  factus  est  ;  ut 
cujus  vicem  in  terris  gereret,  ejus  exemplum 
slbi  proponeret  imitandum,  ejusque  sanctis 
vestigiis  incedere  conaretur;  omnia  prius  et 
facere  et  pati  paratus,  quam,  ut  quidquam  de 
ea  cura,  labore,  diligentia  praetermitteret,  qua 
cupit  ejus  gregis  incolumitati  prospectum,  quem, 
non  corruptibili  auro  et  argento,  sed  pretioso 
sanguine  suo  redemptum  ,  Christus  ipse  fidei 
suae  concredidit :  quem,  non  doctrina  magis 
quam  exemplo  pascere;nec  illi  docendo  lan- 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  LADERcni,  I. 


tum,  verum  et  vivendo  praeire  promptus  et  pa- 
ratus  foret ;  cum  hac  utraque  re  sic  excellat,  vix 
ut  statuere  quisquam  possit,  doctiorne  sit,  aut 
sanctior. 

«  Ego  vero,  Deo, cujus  hoc  solius  beneficium 
est,  immortales  ago  gratias,  quod  nos  oculis 
misericordiae  suae  respexit,  ac  talcm  nobis  Pon- 
tificem  de  ccelo  miserit.  Vestrae  vero  Sanctitati 
tam  excelsum  locum  hunc,  quo  nullus  in  terris 
sublimior  est,  gratularer,  nisi  certo  scirem, 
quod  eum  refugiendum  semper  esse  potius 
quam  appetendum  judicavit;  cum  non  minus 
oneris  in  eo  quam  honoris  esset  perspectum 
haberet.  Quid  enim  ex  eo  S.  V.  consecuta  est, 
quam  curas,  sollicitudines,  labores  et  molestias, 
quibus  nunc  multo  gravioribus  premitur,  quam 
unquam  antea ;  dum  omnia  sua,  quin  ct  salutem 
ipsam,  Ecclesiae,  quam  gubernandam  suscepit, 
saluti  postponendam  putat  ?  Quamobrem  ipsi 
potius  gratulabor  Ecclesiae,  cui  tam  benigne 
Deus  prospectum  esse  voluit  :  quem  supplex 
precor,  ut  confirmet  hoc,  quod  est  operatus;  et 
quam  spem  de  S.  V.  pii  conceperunt  omnes, 
eam  stabilem  et  ratam  esse  velit;  simul  conser- 
vet  ac  vivificet  S.  V.  promissique  sui  memor, 
adversus  eum  portas  Inferi  praevalere  non  per- 
mittat;  quin  illud  praestet  potius,  ut  videamus, 
illa  clavum  recte  tenente,  subversam  Babylonem, 
in  qua  tanta  est  linguarum  et  opinionum  con- 
fusio ;  aedificatam  autem,  vel  restauratam  potius 
civitatem  Jerusalem,  cujus  participatio  in  idip- 
sum,  ut  congregatis  dispersionibus  Israel,  unus 
facti  grex,  unum  sub  eo,  qui  sub  aspectum  non 
cadit,  Christo  Pastore,  pastorem  et  episcopum 
animarum  agnoscentes,  uno  ore  unanimes  glo- 
rificemus  omnes  Deum  et  Patrem  D.  N.  Jesu 
Christi,  qui  nobis  tantamhanc  deditfelicitatem. 
Datum  Helispergae  i  Martii  1566  ». 

56.  Alia  episcopi  Illiridensis. 

«  Beatissime  Pater.  Gratulor  primum,utde- 
beo,  S.  V.  in  locum  B.  Petri,  ut  omnes  Christi 
oves  pascat,  successisse,  eique  omnium  Eccle- 
siarum  curam  esse  commissam  :  tum  autem 
haec  ei  ita  divino  munere  contigisse,  ut  vix  uni 
aut  alteri  nostra  memoria.  Quo  fit,  ut  omnes  boni 
hoc  nuntio  erecti  sint,  et  omnia  tibi  praeclara  spon- 
deant  afflictae  nimis  et  jactata^  multis  procellis 
Reipublicae  Christianae,  nunc  tandem  aliquando 
subveniri  posse.  Nostra  quidem  certe  Hispania 
magnam  spem  concepit  in  Ponlificatu  B.  V. 
multo  fore  majore  Christianae  religionis  con- 
servatione  et  tuitione  splendidiorem  :  NuUa 
impedimenta  timemus,  episcopis  isthinc  ema- 
natura,  vel  in  delictorum  correctione,  vel  in 
impunitate  calumniatorum,  vel  in  ambientium 
cupiditate  multorum  beneficiorum  refraenanda, 
vel  in  reliquis  nostri  episcopalis  muneris  func- 
tionibus  exercendis.  Audita  est  et  audietur  , 
atque  omnium  praedicatione  laudabitur  Curiae 
Romanae,  non  reformatio,  ut  dicitur,  sed  reno- 


18 


PII  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


vatio,  quam  vix  aliquibus  sine  offensione  licuit, 
superioribus  dicbiis  cxpcctarc  ac  dcsiderare  ; 
Concilii  quoque  Tridcntini,  tam  in  iis,  qure  ad 
hsereses  exstirpandas,  quani  ad  mores  emcndan- 
dos  pertinent,  sinc  ulla  variatione  executio.Cum 
hspc  igitur  ita  se  habeant,  non  potui  me  conti- 
nere,  quin  S.  V.  per  litteras  gratiilarer,  eique 
Isetitiam  meam  ct  omnium  bononim  expecta- 
tionem  significarem.  De  aliis  autem  rebus  ad 
eum  scripsi,  qui  has  liftcras  dabit,  Michaelem 
Tomasium  doctum  viruni  et  probum ,  quem 
S.  V.  magnopere  commendo.  Deus  Opt.  Max. 
Beatit.  Vestram  in  Ecclesisc  universalis  guber- 
naculOj  quam  diutissime  conservet.  Barcinonse 
idib.  Februarii,  mdlxv!. 

Sanctitatis  Vestroe  humil.  servus. 

Ant.  August.,  episc.  llliriden.  » 

57.  Pro  refomiatione  cleri,  imprimis  Romani, 
sanctiones  edit.  —  At  Pium,  a  se  minime  deside- 
rari  passum  esse  justitia;  ac  sanctitatis  fructus, 
qui  ab  illo  expectabantur,  et  quce  innuimus  et 
quae  suis  locis  inferius  ponenda  erunt  facile 
declarant.  Quia  vero  perspicue  agnoverat,  nullos 
gravius  peccare  convinci,  quam  eos,  qui  cleri- 
cali  militifc  adscripti,  vel  per  imperitiam,  vel 
per  reprobam  vitam,  dum  indigne  sacra  minis- 
strabant,  quantum  ad  se,  et  divinorum  mysterio- 
rum  sacramenta  contaminarent,  totique  sacro 
ordini  dedecori  essent;  idcirco  crebris  horta- 
tionibus  episcopos  commonuit,  ut  his  malis, 
qufe  in  necem  omnis  Cbristiani  populi  grassari 
conspiciebantur,  occurrerent,  vel  in  primis  vitse 
propriee  probitate,  vel  avulsis  deinde  pro  viri- 
bus  sacerdotalis  ordinis  scandalis ;  Seminari- 
isque  institutis,  in  quibus  honestse  vitse  rudi- 
menta,  qui  ad  sacros  promovendi  erant  Ordines, 
et  scientiarum  documenta  perciperent ;  quibus- 
que,  et  se  bonorum  operum  exemplar,  et  sanae 
verba  doctrinte  populis  promere  possent.  Eadem 
etiam.quaeprsefatoPalentinomanda-vitepiscopo, 
(quod  nempe  de  omnibus  clericis  su»  civitatis 
et  dicecesis,  qui  Catholicffi  pietatis  laude,  morum 
integritate,  probitate  vitse  ac  doctrina  prajsta- 
rent,  indicem,  proba  fide  conscriptum,  et  manu 
sigilloque  suo  obsignatum,  cum  uniuscujusque 
nomine,  ad  se  perfercndum  curaret),  a  coeteris 
quoque  episcopis  efflagitasse  Pium,  testatur  in- 
super  Gabutius  ',  qui  Pontificem  ea  mente 
hBec  imperasse  asserit,  ut  praemia,  sacerdotia, 
aliaque  publica  munera,  cuique  pro  meritis 
deferret;  vel,  ut  ipsemet  Pius  in  praefata  Epistola 
dicit,  ut  honestis  eos  laboribus  ad  communem 
S.  EccIesifE  utilitatem  transferret.  Ex  maxima 
enim  bonorum  sacerdotum  penuria,  qua  uni- 
versum  pfene  Catholicum  orbem  laborare  con- 
spiciebat,  adactus,  ubique  seligere  concupivit, 
qui  caeteris  meliores  viderentur,  ut  illis,  Eccle- 


siasticis  muneribus  traditis,  eorum  opera  paene 
collapsus  religionis  ot  pietatis  status  primaevo 
ubique  dccori  reddcretur. 

58.  Enim  vero,  ut,  qu;r  alios  episcoposdoce- 
bat,  prior  ipse  in  praxim  deducere  videretur,  in 
ea  potissimum  sibi  commissa  Romana  Ecclesia, 
pro  meliori  ejusdem  disciplina,  plura  hoc  anno 
sanxisse  invenimus.  Edicto  sub  die  30  mensis 
Octobris,  a  Jacobo  cardinali  Sabello  vicario 
promulgato,  quod  in  ejusdem  Pii  Bullario, 
seorsim  impresso  habetur,  ac  talis  est;  merito- 
que  hic  inferendum  duximus,  cum  ex  eo  exi- 
mium  hac  in  re  Pii  studium  eniteat. 

«  Jacobus  miseratione  divina  tit.  S.  Mariae  in 
Cosmedin  S.  R.  E.  cardinalis  Sabellus,  SS.  D.  N. 
PP.  vicarius  generalis  '. 

«  Sacrosancta  Tridentina  Synodus  probatae 
eorum  vitse  et  sanctaj  conversationis  exempla, 
qui  se  divino  ministerio  dedicarunt ,  praeter 
sancti  instituti  necessitatem,  ad  universam  quo- 
que  Christiani  populi  reformationem  in  pluri- 
mum  prodesse  intelligens,  salutariter  statuit, 
ut,  quse  a  Summis  Ponlificibus,  et  a  sacris  Con- 
ciliis  de  honesta  clericorum  vitae,  doctrinae, 
cultusque  ratione  decreta  fuissent,  per  eos,  ad 
quos  cura  pertineret;  in  usum  revocata,  et  in 
mores  inducta  propagarentur.  Nos  igitur,  ejus- 
dem  Sac.  Concilii  jussa  exequi  cupientes,  non- 
nuUa,  sine  quibus  recta  vivendi  clericorum  di- 
sciplina  constare  non  potest,  ex  sacris  et  cano- 
nibus  et  conciliis  collegimus,  vel  ad  eorum 
mentem  conformavimus,  quae  ex  auctoritate 
SS.  domini  nostri  papte,  vivse  vocis  oraculo 
nobis  concessa,  inviolate  observanda,  propo- 
suimus. 

«  Ut  igitur  cum  vitse  et  animi  integritate  ex- 
ternus  etiam  habitus,  vestitus  omnisque  con- 
versatio  congruat; 

«  PrEEcipimus  omnibus  et  singulis  sacris  Or- 
dinibusinitiatis,autqusecumquebeneficiaEccle- 
siastica  etiam  simplicia  obtinentibug,  cujus- 
cumque  gradus  aut  dignitatis  sint,  ut  intra 
quindecim  dies,  a  prsesentium  litterarum  publi- 
catione  numerandos,  clericalem  tonsuram  (quse 
est  mililiae  spiritualis  insigne)  uniuscujusque 
Ordini  et  gradui  convenientem,  perspicue  ge- 
rant.  Presbyteri  vero  ab  superiore  labro  bar- 
bam  ita  tondeant,  ne  salutare  Corporis  et  San- 
guinis  Christi  Domini  Sacramentum  sumentibus 
impedimentum  afferat. 

«  Vestem  superiorem  et  interiorem  simpli- 
cem  et  talarem  omnes  gestent,  non  reflexam, 
sedcomposite  et  apte  ad  collum  annexam. 

«  Pallium,  quod  Ferrajolum  dicitur,  id  ha- 
beant,  ut  clericali  decoro  non  sit  alienum ;  idque 
tantum  inpluviae  et  frigorisnecessitate,  semper- 
que  cum  talari  tunica  induant.  Quas  tamen  ves- 
tes  ad  longioris  itineris  necessariam  commodi- 


«  Gabnt.  Vila  Pii,  lib.  i,  cap.  11. 


Extat.  int.  Bullas,  et  Constttut.  Pii  V,  p.  240. 


PII  V  ANNUS   1.   —    CHRISTI   1566. 


19 


tatem,  breviores,  modo  Ordinis  honestati  con- 
veniant,  adhiberi  permittimus. 

«  Caligis  non  inflatis,  nec  dissectis  calceis, 
crepidisve  non  inaniter  incisis,  sed  simplicibus 
et  integris  utantur. 

«  Camisias  ad  manum  et  ad  collum  crispas, 
et  (ut  dicunl)  lactucas,  aut  arte  laboratas  ne  su- 
mant. 

«  Pileos  ne  habeant,  nisi  valetudinis  causa, 
et  eos  simplices,  neque  turbinatos  :  quos  ingre- 
dientes  in  Ecclesiam,  vel  aedes,  maxime  publi- 
cas,  semper  omittant.  Neque  reticulum,  aut 
subbiretum,  nisi  valetudinis  necessitas  postulet, 
idque  sine  redimiculis.  Nec  annulos,  nisi  hono- 
ris,  gradus  aut  officii  munus  requirat. 

«  Pretiosioribus  pellibus,  unguentis  et  aliis 
odorum  suavitatibus  abstineant. 

«  Ab  omni  raula  et  equi  instrumento  et  or- 
namento,  aurumi  argentum,  villutum  et  omnino 
sericum  amoveant. 

« Vestium  colorem  tantummodo  nigrum, 
nisi  alium  magistratus  aut  honoris  ratio  po- 
Stulet,  adhibeant. 

«  Vestes  holosericas,  aut  serico  ornatas,  do- 
mi  aut  foris  ne  habeant. 

«  Arma  ne  ferant,  neve  personati  incedant. 

«  In  omni  denique  vestitu,  novitatem,  tam 
elegantise  et  concinnitatis,  quam  negligentiae  ac 
sordium  suspicionem  vitent. 

«  Qui  in  aliquo  horum  deliquerit,  praeter 
vestium  aliarumque  rerum  amissionera,  viginti 
quinque  aureis  mulctetur,  locis  piis,  arbitrio 
nostro  attribuendis  :  carcere  etiara,  ac  benefi- 
ciorum  privatione,  majoribusve  poenis,  pro  de- 
licti  et  personarum  genere,  arbitrio  nostro  pu- 
niatur. 

«  Quoniam  vero,  qui  habitant  in  Taberna- 
culis  Domini,  non  solum  oninem  impudicitiee 
causam,  sed  etiam  occasionem  ac  suspicionem 
a  se  reraovere  debent,  ideo  prseter  ea,  quse  de 
contubernio  et  consuetudine  mulierum  suspec- 
tarum  a  sac.  Conc.  statuta  sunt,  eadem  auctori- 
tate  edicimus,  ne  in  sedibus  ad  domicilium  et 
usum  canonicorum  aliorumque  ministrorum 
Ecclesiae  sedificatis  ,  feminse,  etiam  cura  illis 
quovis  sanguinis  vinculo  conjuncta;,  ullo  modo 
commorentur,  in  aliis  vero,  canonicali  aut 
clericali  usui  non  attributis,  nisi  ex  causa tantura 
judicio  nostro  probata. 

«  Item  ne  aedes  Ecclesiae,  autearura  partes, 
in  quibus  ipsi  habitant  vel  habitare  debeant, 
laicis  locent,  nisi  nobis  locationis  necessitas 
comprobetur.  Quse  vero  ab  Ecclesiis  sejunctae, 
etiamsi  juris  Ecclesiae  sint,  eas  nemini,  nisi  is 
bonae  aestimationis  sit,  locare  audeant. 

«CIerici,quospropterChristumspectaculum 
fieri  oportet  mundo,  angelis  et  hominibus,  ma- 
xime  debent  ab  iis  spectaculis  quae  Christum  non 
sapiunt.abstinere.  Itaque  decernimus,ne  comoe- 
dias,  fabulas,  choreas,  hastiludia,  autludicrum 


et  profanum  ullum  spectaculi  genus  agant  vel 
spectent. 

«Netalis,  tesseris,  pagellispictis,  et  omnino 
alea,  aut  ullo  praeterea  vetito  aut  indecoroludi 
genere  ludant,  neve  hujusmodi  ludi  spectatores 
sint. 

«  Noncanes,  accipitres  aut  aliud  venaticum 
animalalant,  ullumve  genusvenationis  adversus 
sacros  canones  obeant. 

«  Ne  comessationibus  aut  minus  honestis 
conviviis  intersint,  caupouasqueauttabernas  ne 
ingrediantur,  nisi  longioris  itineris  causa  :  neve 
cuiquam  propinent,  aut  provocati  ad  bibendum 
respondeant ;  sed  sobrie  et  caste,  ex  doctrina 
Apostoli,  vivant. 

«  Interdicimus  autem  eis  procurationem, 
advocationem,  patrocinium.etomnem  actionem 
causarum,  apud  judicem  saecularera,  exceptis 
causis  jure  permissis  ;  quo  casu,  scripta  licentia 
a  nobis  impetretur  ;  quibus  prajterea,  in  rebus 
profanis  omnemnotariatuset  tabellionatus  offi- 
ciura,  necnon  artem  medendi,  maxirae  chirur- 
giam,  prohibemus. 

«  Nullius  tutelam  curarave,  nisi  pietatis 
causa,  idque  concessione  nostra  suscipiant. 

«  Mercaturam  ne  exerceant,  neve,  in  rebus 
contrahendis,  se  medios  vel  interpretes  adhi- 
beant ;  praedia  ne  conducant,  pro  nemine  spon- 
deant.  Principum  et  omnino  laicorum  negotia 
ue  procurent,  aut  eis  inserviant,  nisi  causaid 
postulet,  a  sacerdotali  officiononaliena;  qua  in 
re  taraen  concessio  nostra  (quam  hac  in  re,  et 
aliis  a  nobis  permlttendis,  gratis  semper  fieri 
volumus)  intercedat,  eaque  quolannis  revo- 
cetur. 

«  Ne  feminas  nobiles  assectentur,  neve,  offi- 
cii  causa,  stent  circa  mensara,  illis  accumben- 
tibus. 

«  In  famulatu  vero  Ecclesiasticarum  perso- 
narum,  vilia  officia  aut  opera,  quae  clericali 
decoro  non  conveniunt,  minime  faciant. 

«  Quicumque  in  iis,  quae  a  nobis  supra  pro- 
hibita  sunt,  deliquerint,  praeterraulctara  viginti 
quinque  aureorum,  ob  singula  delicta  exigen- 
dara,  et  quemadmodum  diximus,  in  pios  usus 
erogandam,  carcere,  privatione  beneficii,  et 
gravius  etiam,  pro  personae  conditione,  et  faci- 
noris  ac  flagitii  modo,  arbitratu  nostro  plecten- 
tur. 

«  Mandamus  autera  omnibus,  qui  Ordinis 
vel  beneficii,  aut  alia  ratione  canonicas  horas 
recitare  debent,  ut  eas  nullo  modo  omittant ; 
alioquin  poenas  in  Lateranen.  Generali  Concilio, 
sub  Leone  Decimo  celebrato,  propositas,  etalias 
arbitratu  nostro  subibunt. 

«  Inhaerentes  praeterea  ejusdem  Tridentini 
Concilii  decretis,  perviscera  misericordiae  Jesu 
Ghristi  Domini  nostri  vehementer  hortamur 
presbyteros,  ut  singulis  Dominiciset  aliisFestis 
diebus,  nisi  juste  impediantur,  salutare  Missae 


20 


PII  V   ANNUS   1.   —   CHRISTI   1566. 


Sacrificium  faciant  :  diaconos  et  subdiaconos, 
ut  bis  singulis  mensihus,  ct  seinper  cum  Missae 
Sacrificio  inserviunt  :  clericos  lienique,  et  infe- 
riorum  Ordinum  gradibus  initiatos,  ut  saltem 
semel  sacrosanctum  Eucharistiae  Sacramentum 
sumant. 

«  Divinam  Scripturam  assidue  scrutentur, 
sacros  sanctorum  Patrum  libros  in  manibus 
habeant,  e\  quibus  vitalibus  et  perennibus  fon- 
tibus  salutaris  doctrinae  et  vit«e  preecepta  et 
exempla  hauriant. 

«  Praeterea  edicimus  clericis,  aliisque  alio 
inferiorum  ordinum  gradu  initiatis,  si  clerica- 
libus  vestibus  uti  voluerint,  ut  tonsuram  quoque 
gerant,  et  reliqua,  quae  praescripta  sunt,  propo- 
sito  eodem  poenae  periculo,  observent. 

«Laicisvero,  quielericalihabituuti  consue- 
verunt,  ut  imposterum,  bireti  saltem  forma,  a 
clericis,  sub  eadem  poena  internoscantur. 

«  Quod  autem  difficile  est.  propter  multitu- 
dinem  eorum.  quiUrbem  exdiversis  orbisterrae 
partibus  convenire  solent,  clericos  a  laicisinter- 
noscere,  ideo  jubemus  omnes  et  singulos  cle- 
ricos  in  sacris  Ordinibus  constitutos,  aliosque 
beneficia  Ecclesiastica,  etiam  simplicia,  obti- 
nentes,  qui  in  Romana  Curia  commorantur,  ad 
decem  dies  ab  harum  litterarum  promulgatione, 
eos  autem,  qui  posthac  in  Urbem  venturi  sunta 
die  eorum  adventus  numerandos,  se  in  curia 
nostra  sistere,  et  nomen,  cognomen,  patriam, 
ordines  et  beneficia  profiteri;,  et  litteras  (utvo- 
cant)  dimissorias  ostendere. 

«  Qui  autem  aliquem  eo  gradu  et  conditione^ 
quae  diximus,  vel  hospitii,  vel  famulatus,  aliave 
causa  domi  habent,  aut  in  futurum  sint  habituri, 
illo  de  hac  nostra  lege  pra?monito,  ad  praestitu- 
tum  tempus  ad  curiam  nostram  deferre. 

«  Qui  contra  fecerit,  vigintiquinque  aureis, 
et  carcere,  aliave  pcena,  judicio  nostro  danda, 
punietur. 

«  Volumus  autem  et  decernimus,  ut  his  lit- 
teris,  inlocis  solitis  publicatis  et  affixis,  ita  earura 
quoscumque  arctetexecutio,  perindeacsi  perso- 
naliter  unicuique  intimata  fuisset  etc.  Datum 
Bomae  die  30  mensis  Octobris  1566,  Pontificatus 
autem  SS.  D.  N.  Pii  divina  providentia,  papae 
Quinti,  anno  primo  ». 

59.  Decemit  Constitutionesde  bejieficiis  juxta 
mentem  Concilii  Tridentini.  —  Praeter  vero  op- 
tima  decreta,  quibus  Pontifex  Romani  cleri 
reformationi  prospexit,  plurima  alia  etiam  sta- 
tuisse  hoc  anno  legiturin  Epistolis  apud  Carac- 
ciam  ',  quibus,  et  Ecclesiasticorum  licentiam 
cohiberet,  vel  eorumdem  animos  ad  perfectioris 
vitae  carpendum  iter  exsuscitaret ;  ut  illud,  quod, 
qui  peccatorum  sacras  confessiones  excipiebant, 
omnes  a  vicario  Urbis  examinarentur  ac  proba- 
rentur,  nec  quisquam  confessarii  obire  munus 


permitteretur,  nisi  qui,  tum  facultate,  tum  ido- 
nea  doctrina  prrcditus  fuisset ;  et  aliud,  quod  si, 
practer  formulam  a  sacro  Concilio  Tridentino 
constitutam,  cujusvis  generis  beneficia  collata 
fiiissent.  ea  omnia,  ac  si  alicui  non  attributa,  et 
proinde  vacantia,  essent  existimanda.  Verum  id 
de  coilatione  beneficiorum  statutum,  adsequen- 
tem  potius  annum  videtur  referendum,  nara 
RuIIa,  superhocexpedita,  hoc  innuit,  licet  ipsam 
praesenti  anno  probabiiiter  Pius  excogitaverit ; 
uti  etiamaiia,  qute  ad  ipsa  beneficia  spectant,  de 
quibus  in  iitteris,  mense  Junio  hujus  anni  datis, 
apud  praefatum  Caracciam  '  ita  habentur  : 
«Tametsi  magnis  pecunifedifficultatibus  conflic- 
tetur,  nec  raonitores  desint,  qui  ad  januam  re- 
gressibus  aperiendam  (unde  ingensvis  pecuniae 
conflaretur)  impellant ;  nunquam  tamen  assen- 
sus  est.  Nonnullas  quidem  ab  antecessore  con- 
cessas  et  obsignatas  competitiones,  jamque  ta- 
xatas  exigi  passus  est,  easque  ad  opera  pia  ad- 
dixit  ,  sed  ipse  integerrime  statuta  Concilii 
observat,  et  exploratum  est  raihi,  difficillimo 
cum  terapore  oblata  sibi  (dispensationis  antea 
concedi  solitae  gratia)  raulta  aureorura  miiiia 
recusasse  ;  idque  perpetuo  servavit.  Quinimo 
nunc  etiam  statuit,  resignationes  beneflciorum 
simpiices  non  admittere,  quas  antea  moris  erat 
fieri,  ad  resignantis  arbitrium  ;  nec  erat  fere  in 
curia  quicquam,  vel  planius  vel  usitatius.  Sed 
cum  videret,  si  haec  sacerdotia  a  cognatis  in 
cognatos,  ab  avunculis  vel  patruis  in  fratrum 
aut  sororum  fiiios,  resignationis  haereditario 
quodam  quasi  jure  pergerent  descendere,  fore 
ut  sacrura  jus  profano  pauiatira  misceretur  ac 
pollueretur  ;  simul  cum  sciret,  ad  Ecclesiastica 
saepenumero  beneflcia  personas  minime  idoneas 
promoveri,  dictas  resignationes  iraposterum 
nulio  pacto  conflrmare  constituit,  nisi,  habita 
prius  diiigenti  examinatione,  qui  designantiif 
onerinonimpares  judicentur.  Curaque  peritus 
intulisset,  nescio  quis,  hoc  esse  nimirum  curiara 
destruere  :  minus  malum  esse,  respondit,  des- 
truere  curiam,  quam  cultum  Dei  negligere,  et 
Christianararempubiicaraturpiterperdere».Haec 
ille.  Verura,  licet  ista  hoc  tempore  acciderint,  ut 
dixiraus,  tamen  quae  de  beneficiis  servanda 
inviolabiliter  essent,  non  nisi  tertioPontiflcatus 
sui  anno,  decreto  firmasse,  ex  Bulla  super  hoc 
tunc  edita  apparet.  Constitutionem  nihilominus 
eam,  quae  incipit :  Ciipientes,  ut  Beneficia  Eccle- 
siastica  ete.,  qua  inhibetur  in  aima  Urbe  ejusque 
districtu,  nisi  praevio  examine  cardinalisvicarii, 
beneflcia  curam  habentiatonferri  ;  utpote,  quae 
a  TridentinoConcilio,  orani  cunctatione  abjecta, 
a  cunctis  praesuiibus,  sed  praecipue,  ad  aliorum 
exemplura,  a  Suramo  Pontifice  expetita  vide- 
retur  ;  licet  tempus,  quo  inducta  fuerit  non 
constet,  tamen  hoc  anno  prodiisse  censendum 


•  Ex  Epist.  dat.  16  Novemb.  1566  apnd  Carac. 


'  Ex  Epist.  V.  apud  eumd. 


Pn  V   ANNUS   1.   —    CHRISTI   1566. 


21 


est.  Cujus  rei  argumentum  esse  insuper  potest, 
quod  sequenti  alteram  promulgaverit,  qua 
cunctis  archiepiscopis  aliisque  animarum  regi- 
men  gerentibus,  idem  faciendum  districtissime 
indixit.  Verisimile  siquidem  non  est,  quae  prius 
ipse  executioni  mandari,  in  Urbe  sua  Roma,  non 
curasset,  ab  aliis  tanta  severitate  exequi  irape- 
rasse.  Ea  Constitutio  incipit  :  In  confercndis  be- 
neficiis  Ecclesiasticis  etc.  sub  die  decima  sexta 
ilifa»  annol567,qu8erefertur  in  Bullar.  Rom.  tom. 
2.  in  ord. 

60.  Missas  vespertinis  horis,  aut  ritu  nonpro- 
prio,  celebrariprohibet.  —  Cum,  prffiter  antiquam 
Ecclesife  consuetudinem,  rem  divinam,  horis 
vespertinis  fleri  non  tam  ab  UrbisEcclesiasticis, 
quam  ab  aliis  extra  Urbem  constitutis,  praeser- 
tim  in  Paschatis  Natalisque  Domini  pervigiliis, 
comperisset,  quorumdam  privilegiorum  causis 
assimulatis,  hanc  idcirco  potestalem,  utpote, 
pro  temporum  ratione,  multorum  malorum 
causam,  abrogandam  censuif,  Diplomate  '  super 
hoc  expedito,  ia  quo,  inter  caetera  habentur : 
«Quod  cum  ad  ejus  notitiam  pervenisset,  non- 
nullas  cathedralium,  etiam  forsan  metropolita- 
narum,  coUegiatarum  et  aliarum  Ecclesiarum, 
antiquum  S.  R.  E.  ritum,  in  statutis  Missarum 
celebrandarum  temporibus,  pervertere  sata- 
gentes,  diversas  licentias  et  facullates  obtendere, 
quarum  virtute,  Missas,  qus  media  nocte,  et  seu 
in  auroraNativitatis,  acde  mane  Resurrectionis 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  forsan  aliorum 
festivitatum,  juxta  praediclum  ritum  celebrari 
consueverant ;  de  sero  etiam  forsan,  circa  solis 
occasum  vigilise  festivitatum  earumdem^in  suis 
Ecclesiis  et  capellis  celebrabant  seu  celebrare 
faciebant ;  easdemque  facultates  ab  Apostolica 
Sede,  vel  ejus  legatis,  vel  etiam  majori  Poeni- 
nitentiario,  protemporeexistente,  variis  prsetex- 
tibus  impetrasse ,  illisque  jam  pridem  usos 
fuisse  :  cum  hoc  ab  antiquo  Catholicae  Ecclesise 
institulo,  sanctorumque  Patrum  decretis  deviare 
considerasset,  ac  propterea  hunc  abusum  ab 
Ecclesia  Dei  submovere  vellet ;  omnes  ac  sin- 
gulas  licentias  et  facultates  hujusmodi  hactenus, 
etiam  motu  proprio,  vel  quorumvis,  etiam  im- 
peratorum,regum,etaliorum  principumcontem- 
platione,  et  ex  quibusvis  causis  quomodolibet 
concessas,  ac  Apostolicas  et  alias  litteras  desu- 
per  confectas,  illarum  omnium  tenores  pro  suf- 
ficienterexpressishabens  Apostolicaauctoritate, 
excerta  scientia  revocabat,  ac  omnino  cassabat, 
et  annulabat,  etc.  Die29Martii  anno  1566,  Ponti- 
ficatus  primo.  » 

61.  Latinis  insuper  ne  grseco,  et  Grfecis  ne 
latino  ritu  sacraconflcerent,hocipsoannointer- 
dixit;  cum  enim  mos  inolevisset,  tam  in  Missa- 
rum,quaminaliorumdivinorumOfflciorumcele- 
bratione,  nonnuUos  promiscue,  de  Apostolicae 

'  Extat.  in  IJull.  int  Pii  Constit.  sub  ann.  1506. 


tamen  Sedis  licentia  pro  libituutroqueritu  uti, 
hoc  tanquam  a  Catholica;  Ecclesiae  pervetusto 
instituto  devium  considerans,  penitus  abrogan- 
dum  duxit.  Quapropter,  Constitutione  '  decim. 
tert.  kal.  Septembris  promulgata,  revocatis  in 
primis  quomodolibet  ab  antecessoribus  Pontifl- 
cibus  vel  Apostolicae  Sedis  legatis,  aut  a  majori 
pro  tempore  existente  Pcenitentiario  concessis 
privilegiis  et  facultatibus,  regum  etiam,  impera- 
torum,  aliorumve  principum  intuitu  :  omnibus 
tam  Latinis  quam  Grwcis  presbyteris,  graviter 
edixit,  in  virtute  sanctte  obcdientiae,  etsubindi- 
gnationissu8e,acperpetuacsuspensionisadivinis, 
pcenis,  districtius  inhibuit,  ne  deinceps  Graeci, 
praecipue  uxorati,  Latino  more,  et  Latini  Graeco 
ritu,  hujusmodi  licentiarum  et  facultatum,  aut 
alio  quovis  praetextu  Missas  aut  alia  divina  Of- 
flcia  celebrarevel  celebrari  facere  praesumerent. 
Caetera  autem  ab  eo  constituta,  quae  ad  horarum 
canonicarum  rationem  spectant,  in  sequentes 
annos  sunt  rejicienda. 

62.  Ecclesiarum  prsecipit  visitationem,  sicut 
et  decentiam  cultus  et  xdificorum  sacrorum.  — 
Subinde,  ut  refert  Gabutius,  patriarchales  quin- 
que  Urbis  Ecclesias  invisit,  nempe  S.  Joannis  in 
Laterano,  S.  Petri  in  Vaticano,  S.  Pauli  Via  Os- 
tiensi,  S.  Laurentii  extra  muros  in  Agro  Verano, 
et  S.  Maria?  Majoris  ;  et  ad  earum  singula  colle- 
gia  gravem  aeque  ac  piam  orationem  habuit, 
omnesque  ad  sui  muneris  functionem,  et  ad 
vitam  suam,  utpoteadquam  populi  mores  sole- 
ant  conformari,  cum  prfecipue  Romani  cleri 
prtestantior  atque  nobilior  pars  essent,  sanctius 
instituendam,  et  ad  divinum  cultura,  antea  ne- 
gligentius  curatura,  majore  studio  relinendum, 
vehementer  est  cohortatus.  Ac  praeterea  statira 
visitatores  delegit,  praestantes  viros,  qui  sacras 
omnes  Urbis  aedes  obirent,  summa  cum  potes- 
tate,  et  aulicos,  et  sacratos  homines  quoslibet, 
ad  meliorem  frugem  corrigendi.  In  his  fuere 
Nicolaus  Ormanetus  Veronensis,  et  Alphonsus 
Binarinus  Bononiensis,viri  spectataeprobitatiset 
eruditionis,  Christianaeque  disciplinae  studio 
flagrantissimi,  qui  in  hoc  rerum  ordinandarum 
negotio  illi  operam  navarunt.  Ista  ex  Gabutio  '. 
Verura,exlitterisapud  Caracciara  habetur,  quod 
cum  a  se  inchoatam  celeberrirai  Vaticani  Capi- 
tuli  visitationem,  utcoraplereut,  visitatores  alios 
Pius  instituere  vellet  ;  canonici  Ecclesiasticam 
suam  superiorum  temporum  consuetudinem 
obtruserunt,  petieruntque  Pontiflcem,  ut  per  se 
id  munus  obiret  perflceretque  ;  sed  perstitisse 
nihilominus  in  sentenfia  Pium  additur,  illius 
visitationis  negotiis  idoneis  virisdafis  ;  quo  fa- 
cturaest,subjungit,utillud  quoquecollegiura,  ia 
quo  inter  canonicos  primarii  viri  recensebantur, 
Ecclesiasticae  reformationi  se  subjecerit. 

63.  Et  ne  quis,  quovis  praetextu,  vel  visita- 

>  Extat.  in  Ball.  Constit.  xiu.  —  *  Gabut.  Vit.  Pii  lib.  l,  c.  10. 

—  '  Ex  Epist.  sub  die  20  Novembris  apud  Carac. 


22 


PII  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


tionibus,  vel  decretis.  quibus  sacrorum  locoruni 
decori  consulere  cupiebat,  et  clericoruni  licen- 
tiani  mullipliciter  cobibuerat ,  sc  subducere 
posset ;  in  Consistorio.  sub  die  sexta  Septenibris 
hujus  habito ,  «  adnionuit  reverendissimos , 
(verba  sunt  Diarii  cardinalis  Farnesii,)  '  ut  om- 
nes  domesticos  et  familiares  suos ,  beneiicia 
obtinentes,  qute  residentiam  requirerent,  ad 
eorum  Ecclesias  mitterent,  curarentque,  ut  coe- 
teri,  qui  beneficia  simplicia  obtinent,  habitu 
clericali  indaantur.  Alioquinvicarium  suumha- 
bere  mandatum  de  eis  poenas  sumendi.  Item 
monuit,  ne  quid  prajtermittatur,  quin  providea- 
tur  de  omuibus  rebus  necessariis,  tum  et  cardi- 
nalium  titulis,  tum  Ecclesiis,  ipsis  titulis  sub- 
jectis  ;  quas  omnes  prfficeperat,  ut  visitentur  ». 
Sic  ibi. 

64.  Licet  vero  innumeris  totius  Chrlstiani 
orbisoppressusnegotiis.Piuspersevisitationum 
singularum  Ecclesiarum  onus  subire  non  pos- 
set,  unde  opus  id  aliis  deferre  cogeretur,  tamen 
quotiescumque  occasio  tulit-.nonRoniffimodo, 
sed  etiam  alibi  pastorale  hoc  officium  implere 
minime  pratermisit,  ut  hoc  eodem  anno  fecisse 
legitur,  cum  Ostia  Tiberina  pergere  (ut  inferius 
dicendum  erit)  adactus  fuit ;  in  ea  siquidem  ci- 
vitate  voluit,  (ut  RomEE  frequenter  fecerat,) 
Ecclesiasticivisitatoris  officium  gerere.  Cumque 
multa  ea  in  Ecclesia  desiderarentur,  nescio  quot 
millia,  mulctse  nomine,  indixit ;  quibus  pecuniis 
ea  omnia  reficerentur  et  ornarentur,  quse  Eccle- 
siastica  disciplina  et  decor  requirere  videbatur. 

65.  His  autem  visitationibus,  cum  innumeros 
psene,  qui  inoleverant  abusus,  perspicue  compe- 
risset,  his  evellendis  plurima  sanxit.  Est  Romee 
celeberrima  Sanctse-Mariae  ad  Martyres  nuncu- 
pata  Ecclesia ;  quam  olim  Bonifacius  papa 
Quartus,  expurgato  deorum  omnium  veteri  fano, 
quod  Pantheon  vocabatur,  in  honorem  beatee 
Marite  semper  Virginis,  et  omnium  Martyrum 
dedicavit,  tempore  Phoca;  imperatoris.  Hujus 
dedicationis  solemnitatem  celebrem  et  genera- 
lem  idem  Pontifex  instituit  agi,  quotannis,  in 
Urbe  Roma.  At,  cum  Gregorius  item  Quartus 
postmodum  decrevisset,  eamdem.  festivitatem, 
quae  variis  modis  jam  in  diversis  Ecclesiis  cele- 
brabatur,  in  omnium  sanctorum  honore,  kalend. 
Novembris  ab  universaEccIesiaperpetuo  obser- 
varetur,  templumque  idem  alii  Romani  Ponti- 
fices  amplissimis  condonationum  thesauris  co- 
honestassent,  adeo  ut,si  quis  fidelium  eo , 
pietatis  ac  devotionis  gratia,  adiret  oraturus  in 
pervigilio  et  festo  Omnium  Sanctorum,  plena- 
riam  peccatorum  suorum  indulgenliam  referret; 
innumeraidcirco  utriusque  sexus  fldelium  mul- 
titudo  illuc  confluere  consuevit.  Sed  deprehen- 
sum  est,  solemnitatis  pervigilii  nocte,  indulgen- 
tiarum  occasioneac  pietatis  praetextu,  innumera 

»  Ex  Diar.  card.  Fariies.  ut  supra.  —  -  Ex  litteris  apud  Car.  sub 
die  16  Nov.  1566. 


pgene  a  perversis  hominibus  flagitia  committi. 
Quapropter,  ubi  hoc  Pio  innotuit,  imperavit,  et 
tota  ea  nocte  templum  occlusum  esse,  omnesque 
et  singulas  indulgenlias  eidem  a  praedecessori- 
bus  attributas  nullas  esse  edixit,  quas  tamen 
interdiu  suam  obtinere  vim  velle  declaravit ;  et 
ita  flagitiosorum  hominum,  ex  bonis  mala  fa- 
cientium,  temeritatem  compescuit,  et  sancti  loci 
venerationi  consuluit. 

06.  Quod  tamen  nil  esset,  quod  ad  divinum 
cultum  spectaret,  ac  primajvo  suo  et  nativo 
splendorirestituerePius  non  contenderet,  aliud 
quod  in  altera  ,  S .  Martyri  Eustachio  dicata 
Ecclesia,  fieri  prohibuit,  facile  ostendit.  Si  quis 
enim  in  judicum  coliegium,  quos|Rota3  auditores 
vocant,  prajcipuumque  est  Urbis  tribunal,  coop- 
tandus  esset,  cum  publice  de  utroque  jure  disse- 
rere  debuisset,  huic  se  disputationi  in  prsefata 
Ecclesia  palam  exhibere  solebat.  Morem  igitur 
hunc  submovendum  esse  Pius  censuit,  ideoque 
non  tantum,  ut  in  ea  Ecclesia,  verum  nec  ia  al- 
tero  quovis  templo,  hujusmodi  disputationes 
haberi  interdixit;  loci  sanctitati  indecorum  exi- 
stimans,  verborum  contentionibus  clamoribus- 
que,  quibus  se  temperare  vix  possunt  inter  se 
disceptantes,  dicatas  Deo  a^des  destinasse. 

67.  Has  enim,  utpote  Regis  regum  domos, 
quas  sanctitudo  decebat,  non  tantum  amotis, 
quiE  recensuimus,  scandalorum  offendiculis, 
vel  etiamquod  profani  aliquid  vix  redolerevide- 
retur,  primoevae  fidelium  venerationi  reddere 
studuit ;  sed  ut  prajcipuo  cultu  observarentur, 
intentatis  poenarum  minis,  districte  mandavit; 
uti  ex  dato  Romse  (extatque  in  Bullario  impres- 
sum  Constit.  3.)  Apostolico  edicto  ;kalend.  Apri- 
lis  hujus  anni  apparet ;  in  quo  inter  caeterahsec 
habentur :  «Ut  Deo  Opt.  Max.  gloriosaj  Virgini  et 
sanctis  omnibus  debitus  honor  deferatur,  Gre- 
gorii  X  pra;decessoris  nostri  Constitutionem 
innovantes,  ac  statuta  in  Tridentino  Concilio 
observari  volentes,  statuimus  et  ordinamus,  ut 
ad  Ecclesias  sit  humilis  et  devotus  ingressus, 
quieta  conversatio,  devotis  orationibus  insistant, 
et  omnes  genibus  flexis  Sanctissimum  Sacra- 
mentum  adorent,  ad  nomen  Jesu  Christi  Domini 
nostri,  cum  exhibitione  reverentise,  caput  incli- 
nent :  nullus  in  dictis  Ecclesiis  seditionem  faciat, 
tumultum  excitet,clamores  moveat,  impetumve 
committat ;  cessent  vana,  foeda  et  profana  collo- 
quia,  risus  immoderati  et  strepitus  omnes  judi- 
ciorum,  et  alia  quscumque,  quaj  divinum  offi- 
cium  perturbare  possunt.  NuUus  intra  Ecclesiam 
deambulare  audeat,  sive  prajsumat,  dum  cele- 
brantur  sacra  Missarum  mysteria  et  alia  divina 
Officia.  Qui  vero  prajdicta  petulanti  animo  con- 
tempserit,  prseter  divina;  ultionis  acrimoniam, 
nostri  quoque  arbitrii  poenas  incurret:  quse  om- 
nia  locorum  quoque  ordinarii  in  suis  Ecclesiis 

»  Extal.  iu  BiiUar.  Constit.  3. 


Pn  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


23 


facient  obsen'ari.  Quicumque  vero  in  Ecclesia, 
dum  ibi  Sacriflcium  Missffct  divina  celebrantur 
Officia,  autverbum  Dei  prsedicatur,  deambulare, 
vociferarij  aut  verso  tergo  ad  Sanctissimum  Sa- 
cramentum  irreverenter  sedere,  aut  aliquid, 
quod  scandalum  generet,  aut  divina  perturbet 
Officia  facere  praesumpserit ;  poenam  viginti 
quinque  ducatorum  incurret,  prseter  alias  arbi- 
trio  nostro  imponendas  et  moderandas  poenas. 
Et  qui  non  tiabebit  in  sere,  luet  in  corpore,  aut 
exilio  mulctabitur.  Qui  vero  in  Ecclesiis  cum 
mulieribus  impudicis,  sive  etiam  honestis,  col- 
loquium  scurrile  habuerit,  aut  alios  inhonestos 
actus  fecerit,  viginti  quinque  ducatornm  poenam 
incurrat,  et  carceris  per  mensem.  Qui  in  Eccle- 
siis,  uf  supra,  obsccenis  et  inhonestis  verbis  aut 
signis  usus  fuerit,  aut  alia  foeda  colloquia  cum 
personis  quibuscumque  habuerit,  decem  aureo- 
rum  poena  mulctetur,  aut  alias  corporaliter  pu- 
niatur.Mandamus  praeterea  omnibus  et  singulis 
cathedralium ,  collegiatarum  et  parochialium 
Ecclesiarum  capitulis,  rectoribus,  vicariis,  sa- 
cristis  ostiariis,  et  aliis  ipsarum  custodibus  , 
quatenus  praefatos  omnes  in  Ecclesia  delin- 
quentes  admoneant,  et  ut  in  eis  vetita  fleri  non 
permittant,  vel  saltem  ipsis  ordinariis,  vel  offi- 
cialibus  nostris,  puniendos  deferant.  Quod  si 
facere  neglexerint,  poenam  duorum  aureorum, 
vice  qualibet,  incurrent. 

«  Pauperes  quoque  mendicantes,  seu  elerao- 
synas  petentes  per  Ecclesias,  fempore  Missarum, 
praedicationumj  aliorumque  divinorum  Officio- 
rum  ire  non  sinant,  sed  eos  ad  valvas  Ecclesiarum 
stare  faciant,  sub  poena  duorum  aureorum  ca- 
pitulis  infligenda,  pro  qualibet  vice,  nisi  eos 
ejici  curaverint;  et  parochis  dimidii  aurei.  Reli- 
giosis  etiam  claustralibus,  sive  regularibus  prae- 
cipimus  in  virtute  sanctae  obedientia; ,  ut  in 
Ecclesiis  suis  deputent  aliquem,  qui  tales  ejiciat; 
et  si  negligentes  fuerint,  gravissime  ab  ordina- 
rio  corripiantur:quod  si  illi  parere  recusaverint, 
gravissimas  poenas  incurrent,  et  pro  qualitate 
personarum,  etiam  corporaliter  punienturarbi- 
trio  nostro,  sive  superiorum. 

«  Et  ut  in  Ecclesiis  nil  indecens  reliquatur, 
iidem  provideant,  ut  capsse  omnes,  et  deposita, 
seu  alia  cadaverum  conditoria  super  terram 
existentia  omnino  amoveantur,  prout  alias  sta- 
tutum  fuit ;  et  defunctorum  corpora  in  tumbis 
profundis,  infra  terram,  collocentur  ». 

68.  Praeter  Constitutionem  hanc,  kal.  Aprilis 
hujus  anni,  ut  diximus,  editam,  alterum  etiam 
reperimus,  a  Jacobo  cardinali  Sabello,  Pii,  ut 
innuimus,  generali  in  Urbe  vicario,  sub  die  28 
Novembris  promulgatum  edictum  ',  quo  dis- 
tricte  prohibet  universis  et  singulis  patriarcha- 
lium,  collegiatarum,  parochialium  et  aliarum 
Urbis  et  suburbiorum  Ecclesiarum  archipres- 

>  Eitat  int.  Const.  Pii  V.  seorsim  im;tress.  Romae  p.  250. 


byteris,  canonicis,  praepositis,  rectoribus,  nec- 
non  quorumvis  monastcriorum  et  conventuum 
cujuscumque  Ordinis,  in  eadem  Urbe  et  subur- 
biis  existentium,  abbatibuSj  prioribus,  et  guar- 
dianis,  capitulis,  et  prsepositis,  Hospitaliumque 
et  Confraternitatura,  alioruraque  piorum  loco- 
rum  custodibus,  guardianis,  gubernatoribus 
etc,  ne  de  ca>fero,  sub  ducentorum  ducatorum 
auri,  toties  quoties  contraventum  fuisset,  per- 
solvendorum  mandati  executivi  ;etin  juris  sub- 
sidium  excommunicationis,  aliisque  censuris 
Ecclesiasticis,  ejusdem  Jacobi  card.  vicarii  arbi- 
trio  imponendis,  ne  aliquis,  inquam,  eorum 
auderet  seu  praesumeret,  per  se  vel  alium  seu 
alios,  in  dictis  eorum  Ecclesiis  et  porticis  fabri- 
care,  vel  fabricari  facere,  etiara  ex  causa  capel- 
larura,  altariura  et  sepulchroruni  construendo- 
rum,  seu  aliquid  innovare,  aut  innovari  facere, 
vel  perraittere  :  rainusque  quibusvis  personis 
cujuscumque  status,  gradus  et  conditionis  exi- 
stentibus,  licentiam  in  dictis  eorumEccIesiis  et 
porticis  fabricandi,  seu  fabricare  faciendi,  aut 
aliquid  innovandi,  ut  supra  concedere,  sine  sua 
expressa  in  scriptis  licentia  obtenta.  Neque  su- 
pradictas  Ecclesias,  et  porticus,  coemeteria,  ali- 
quas  stantias,  raansiones  vel  habitationes  con- 
struere,  vel  construi  facere,  aut  id  permittere, 
vel  illas  ad  usura  privatum  concedere ;  rainusque 
mortuos.nisitanturain  coemeteriis,  tumbis  sive 
sepulcris,  ad  hujusmodi  offlcium  fabricatis  se- 
pelire,  vel  sepeliri  facere,  vel  id  perraittere. 
Idcirco  prsefatos  oranes  requiritet  monet,  quod, 
infra  quindecim  dierum  spatium  a  publicatione 
ejusmodi  litterarura  compufandum,  sub  simili- 
bus  pcenis  ^debeant,  et  quilibet  eorura  debeat 
quascuraque  fenestras  vicinarum  domorum,  et 
contiguarum  Ecclesiis  supradictis,  etiam  ipso- 
rum,  introspicientes  dd.  Ecclesias  removisse, 
obturasse,  remurasse,  removerique  et  remurari 
fecisse  :  necnon  infra  terminum  praedictum,  ubi 
coemeteria  defuissent,  turabas  sive  sepulturas 
coraraunes  in  dictis  eorura  Ecclesiis,  ad  sepe- 
liendura  capaces  et  sufficientes,  locis  tamen 
prius  per  se,  vel  per  suum  vicesgerentem  assi- 
gnandis,  construxisse,  et  construi  fecisse  ;  alio- 
quin  ad  praenominatas  et  alias  poenas,  arbitrio 
suo  reservatas,  contra^  inohedientes  et  praemissa 
non  observantes  procedendura  scirent. 

69.  Urrjet  coiistntctionem  Ecclesiw  S.  Marisd 
in  Thermis  Diocletiani.  —  Nec  minus  cordi  fuit 
Pio,  hoc  ipso  Ponfiflcatus  sui  initio,  ut  jara  exi- 
stentibus  in  Urbe  Ecclesiis  debitus  honor  nitor- 
que,  restifueretur ;  quara  ut  ea,  quae  sub  Pio 
Quarto  praedecessore  suo  aediflcari,  vel  potius 
expurgari  coeperant ,  ex  Diocletiani  videlicet 
Therrais  exurgenlia,  insignis  Sanctae  Mariae  An- 
gelorura  Ecclesia  ,  raonasteriuraque  tandem 
absolverentur.  Cum  enim  coraperisset,  inagnifi- 
cum  egregiumque  illud  opus,  quin  ad  perfecfum 
adduceretur,  pecuniae  inopia  prapediri,  ea  potis- 


24 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI  1566. 


simum  ex  caiisa,  quod  aliquid  in  illud  (quod 
caDtcra  domus  Cartliusianorum,  ad  quos  tum 
ipsa  Ecclesia,  tum  coeptum  apud  eam  coenobium 
pertinet,  libentissimc  fccerant,)  in  Hispania  exi- 
sleutia  monasteria  conferre  recusarcnt :  gravis- 
sime  ad  arciiiepiscopum  Rossanensem,  suum 
apud  Catbolicum  regem  nuntium,  scripsit,  ut, 
intenlatis  Apostolicis  minis;  eorumdem  monas- 
teriorum  pra^sules,  ad  parendum  pra^fati  Pii 
pra^decessoris  sui  mandatis,  quibus  id  eis  proe- 
ceperat,  compelleret.  Epistola  '  ad  eum  scripta 
sic  se  babet  : 

«  Venerabili  Fr.  Joanni  Baptistee  archiepis- 
copo  Rossanensi,  nostro  et  Sedis  Apostolicte  in 
regnis  Hispaniarum  nuntio, 

PIUS  PAPA  V. 

70.  «  Venerab.  frater  etc.  Mirati  sumus,  cur 
dilecti  filii  visitatores,  et  priores  monasteriorum 
Ordiuis  Cartbusien.  in  Hispania,  non  ea,  qua 
debuerunt  reverentia,  paruerint  litteris  fel.  re- 
cord.  Pii  papaj  IV  prffidecessoris  nostri,  super 
subsidio,  quod  conferre  debuerunt  ad  ajdifican- 
dum  monasterium  in  bac  almaUrbe  inThermis 
Diocletiaui.  Quia  vero  Ecclesia  ganctae  Mariae  et 
Angelorum  in  iisdem  Thermis,  ab  eodem  prse- 
decessore  nostro  ajdificari  sumptibus  Aposto- 
licae  Sedis  cajpta,  jam  eo  perducta  est,  Deo  fa- 
vente,  ut  ibi  quotidie  sacra  missarum  solemnia, 
ad  Dei  laudem  celebrentur  ;  nosque  eam  ffidifi- 
cationem,  Deo  dante,  prosequi  in  animo  babe- 
mus,  prffidecessoris  nostri  litteras  ad  ven.  fr. 
episcopum  Cariathen.  tunc  Apostolicte  Sedis  in 
Hispaniae  regnis  nuntium,  super  hacre  scriptas, 
quarum  tibi,  una  cum  hislitteris,  transumptum 
authenticum  misimus,  auctoritate  Apostolica, 
tenore  praesentium  revalidantes  et  confirmantes, 
fraternitati  tuai  mandamus,  ut  si  dicti  visitatores 
et  priores,  postquam  a  te  coram  seu  per  litteras 
admoniti  fuerint,  quod  non  credimus,  parere 
recusaverint  ;  eas,  tu,  litteras,  juxta  ipsarum 
tenorem  sedulo  exequaris  :  cum  grave  nobis 
videatur,  monasterium  illud,  quod  non  sine 
magna  aliorum  ejus  Ordinis  impensa  egregie 
inchoatum  fuit,  propter  ipsorum  contumaciam 
perfici  non  posse.  Ad  quod  perficiendum,  etia«i 
sine  mandato  praedecessoris  nostri,  ultro  subsi- 
dium  impendere  debuerant ,  divini  obsequii 
causa,  et  cum  propter  fratrum  suorum  commo- 
dum,  tum  quod  ad  totius  eorumOrdinis  decus, 
tam  insignis  Ecclesia  et  monasterium  redunda- 
tura  sint.  Tu  ergo  ita  eas  litteras  exequi  stude, 
ut  diligentiam  tuam  in  Domino  laudare  debea- 
mus».  Datum  Romae  apud  Sanctum-Petrum  etc. 
Die  XXX  Martii  13(16,  Pont.  nost.  anno  primo  ». 
71 .  Mira  Pontificis  pietas  in  sacris  celebran- 
dis.  —  At,  ne  corrupt»  hominum  et  praecipue 
sacrorum  conditioni,  hajc  omnia  onera,  quibus, 
et  cultum  rebus  Deo  sacris  exhiberi  ac  augeri. 


et  tanquam  vere  Dei  ministros  se  gerere,  qui 
Ecclesiastico  ordine  insigniti  erant,  adigebantur, 
gravia  et  importabilia  viderentur,  ac  ne  digito 
quidem  ea  Pium  movere  velle,  suspicarentur; 
veterem  (practer  supra  recensita)  ipse  consue- 
tudinem,  rem  divinam  in  ajde  principis  Aposto- 
lorum,  el  in  saceUis,  ex  Xisti  Paulique  Pontifi- 
cum  proedecessorum  nomine  nuncupatis  facien- 
di,  ita  egregie  revocavit,  ut  eximia  ejusdem  Pii 
assiduitate,  ct  cardinales,  et  reliqui  sacerdotes, 
ad  eam  sacri  Officii  diligentiam  incenderit.  Prse- 
cipuis  autem  solemnilatibus,  mira  ejus  pietas, 
mirumque  cxemplum ,  quo  divinis   interesse 
consueverat,  vel  invitos  adesse  cogere  videbatur, 
ut  ex  litteris,  apud  Caracciam,  sexto  kalend.  Ja- 
nuarii  hujus  anni  datis,  educitur;  in  his  siqui- 
dem  hajc  habentur  :  «  Enituit  his  natalitiis, 
singularis  religio  et  sanctitas    prsestantissinni 
Pontificis,  quai  nusquam  non  est  eximia;  ac 
primum  quidem,  his  festis  diebus,  totum  se  ad 
orationem  et  rerum  divinarum  contemplatio- 
nem  composuit  ac  dedit ;  nihil  voluit  negotiorum 
tractare  :  dein  ad  matutinarum  precum  celebri- 
tatem,  hora  noctis  quinta  proesto  fuit.  Cum  pa- 
trum  cardinalium  collegio  matutinis  precibus, 
et  prinice  Missaj,  quae  media  nocte  flt,  interfuit ; 
hinc  secessit  ad  domesticum  suum  sacellum, 
ubi  primam  ac  seeundam  Missam  devotissime 
fecit,  ac  universae  suae  familioe  sacram  synaxim 
de  manu  sua  administravit.  Postremo  ad  divi 
Petri  templum  rediit,  ac  tertiam  Missam,  solemni 
Pontiflcio  ritu,  celebravit.  A  prandio  concioni 
sacrse  interfuit,  aliorum  item  festorum  celebri- 
tati  non  defuit :  quod  tanta  sedulitate  fecit,  ut 
cogerentur  cardinales,  longe  ante  lucem  surgere, 
ue  tardius  quam  decebat  venirent;  mira  est 
enim  Patrum  cardinalium  erga  Sanctissimum 
Pontificem  reverentia  ».  Haec  ille,  qui  eximiam 
alibi  Pii  erga  Deo  sacra  venerationem  referens, 
in  solemni  supplicatione,  quae  die  Corporis  Chri- 
sti  habita  fuerat,  quamvis  adversa  valetudine 
laboraret,  et  forte  tunc   sub  medicorum  cura 
esset,  non  tamen  deesse  voluisse,  quominus  in 
publicum  prodiret,  et  sanctissimum  Sacramen- 
tum,  non  utalii  consueverant,  in  sede  gestatum, 
nec  regni,  ut  dicunt,  diademate  redimitum  (li- 
cet  justis,  secus,  alios  fecisse,  piisque  de  causis, 
credendum,)  sed  pedibus  humillime,  acreligio- 
sissime,  circumtulisse  narrat.  «  Qua3  res,  sub- 
jungit ',  magnam  populo  universo  devotionem 
oedificationemque  attulit  ».  Hebdomada  insuper 
Majori  seu  Sancta,  Pontiflcem  ipsum,  pedes  ex 
Apostolico  palatio  paucissimis  sibimet  domes- 
ticis  comitantibus,ad  septemUrbisEccIesias  in- 
visendas  egressum  fuisse  refert ;  quod  ut  matu- 
rius  facere  potuisset,  antequam  illucesceret,  ad 
sacrum  faciendum  surrexerat ;  et  licet  tum  va- 
letudo  secus  suaderet,  totum  tamen  oblongis- 


'  Ex  Archiv.  Vatic.  sig.  nuni.  24Uti. 


Ex  litteris  mens.  Maii  156G. 


Pir   V   AXNUS    1.    —   CHRISTI    15G6. 


25 


simum  illud  iter  pedibus  conficere  ,  quoad 
poterat,  aiinixum  esse,  et  miro  prorsus  pietatis 
et  humilitatis  exemplo  tandem  perfecerat  . 
«  Quod  scio  (addit)  jam  quemdam  cardinalem 
imitatum ,  septem  Ecclesias  omnes  pedibus 
adiisse  ». 

72.  Constitittio  contra  Simoniacos.  —  Quanti 
demum  fecerit,  ut  sancti  essent  Dei  sacerdotes 
ob  sancta  qufe  ministrare,  vel  quibus  inservire 
debuerant ;  illud  ostendit  quod  in  eadem,  data 
kal.  Aprilis,  Constitutione  sanxit  ',  qua  in  Si- 
moniacos  invectus  ,  pro  viribus,  mortiferam 
eorumlabemab  Ecclesia  ac  Ecclesiasticisviris, 
penitus  convellere  aggressus  est ;  dicit  enim  : 
e  Ut  Simoniacae  pravitatis  labes  prorsus  abolea- 
tur  ,  Constitutiones  antecessorum  nostrorum 
contra  Simoniacos  editas,  et  prjesertim  Pauli  II, 
inviolabiliter  observari  mandamus,  et  delin- 
quentes,  tam  in  sacrorum  Ordinum  receptione, 
quam  in  beneflciorum  assecutione,  statutis  etiam 
inferius  poenis  nostra  aiictoritate  affici  volumus. 
Quicumque  igiturdetestabilecrimenSimoniacae 
pravitatis  commisisse  convictus  fuerit  in  conse- 
quendis  Ordinibus,  eo  ipso  sit  ab  illorum  exe- 
cutione  per  decennium,  sine  spe  dispensationis 
suspensus,  et  per  annum  carceribus  mancipe- 
tur.  Qui  dignitates  Ecclesiasticas  simoniace  ac- 
quisiverit,  illis  sit  ipso  jure  privatus,  et  in  fufu- 
rum  inbabilis  ad  eas  et  quascumque  alias 
obtinendas.  Qui  beneficium  aut  offlcium  Eccle- 
siasticum  simoniace  adeptus  fuerit,  illis  similiter 
sit  ipso  jure  privatus,  et  ad  fructuum  omnium, 
quos  perceperit,  restitutionem  teneatur,  et  per- 
petuo  sit  inhabilis  ad  ea  et  qusecumque  alia  be- 
neflcia  Ecclesiastica  obtinenda.  Si  quis  autem 
tale  crimen  pluries  commisisse  conviclus  fuerit, 
prBetersupradictaspoenas,etiamcorporaIiterpu- 
niatur,  et  ab  Ordinibus  Ecclesiasticis  degradatus, 
a  fidelium  consortio  ejiciatur.  Qui  vero  Ordines 
et  beneficia  simoniace  contnlerunt,  poenis  a 
jure  sfatutis  puniantur,  cujuscumque  gradus, 
conditionis  et  dignitatis,  etiamsi  episcopi,  vel 
archiepiscopi,  aut  majores  fuerunt. 

«  Caveant  prseterea  quicumque,  ne  in  Sa- 
cramentorum  exhibitione,  simoniacum  aliquid 
faciant,  alioquin  gravissime  puniantur  per  lo- 
corum  Ordinarios,  qui  hujusmodi  criminis  reos, 
cum  maxima  severitate  coercere  procurent,  juxta 
Concilii  Tridentini  statuta.  »  Ista  Pius,  qui  ejus- 
modi  simoniacum  scelus  adeo  execratus  est,  ut 
vel  levissimae  ipsiusmet  suspicioni  subesse  no- 
luerit;  nam  prseter  ea,  quae  in  pallii  traditione, 
archiepiscopis  facienda,  supra  sanxisse  vidimus, 
cum  Philipus  II,  Hispaniarum  rex,  (uti  jam  a 
Pontificibus  prsedecessoribus  obtinuerat,)  im- 
petrare  quoquea  Pio  enitereturindulgentiarum 
quasdam  concessiones,  ut  ea  pecunia,  quse  in 
elcemosynam  atque  opus  pium  prsestabantur, 

•  Extat  in  Bullar.  Constit.  4.  circa  medium. 

An.n.  —  T0.MIS  XXXV.  —  L.\DEn(iii,  I. 


ad  indulgcnlias  easdem  consequendas,  uteretur 
in  subsidium  belli,  quod  contra  Christiani  no- 
minis  hostes,  vel  Turcas,  vel  Saracenos  sempcr 
agitare  consueverat;  suasum  fuit  Pio  ipsi,  ut 
partem  saltem  immensai  fere  pecuuise,  qua  cx 
eo  indulgentiarum  indultu,  ex  fidelium  oblatio- 
nibus  cogenda  erat,  propriis  sublevandis  neces- 
sitatibus,  retineret.  Verum  hujusmodi  consi- 
lium  statim  Pius  rejecit,  et  ad  quinquennium 
Catholico  regi  indulgenliis  concessis,  se  nolle 
palam  professus  est,  aliquem  suspicari  posse 
vel  calumniari,  prupter  compendium  indulgen- 
tias  se  fuisse  elargitum.  At  de  his  quidem  indul- 
gentiis,  pro  quibus  consequendis  manus  adju- 
trices  porrigendie  erant,  et  qua;  quaisluandi 
facultatem  quomodolibet  continebant ,  quae 
sanctissime  constituit,  ad  sequeutem  annura 
sunt  rejicienda. 

73.  Ut  autem  turpis  lucri  gratia  aliquid  sa- 
crum,  aut  quod  sacri  redoleret,  vel  impertiri 
pcnilus  interdixit,  vel  tribui  ab  aliquo  omnino 
noluit;  sic  e  contra  sacrorum  locorum,  non 
minus  venerationi,  ut  vidimus,  ac  decori,  quain 
indemnitati,  quantum  valuit,  auctorilate  et  gra- 
tia  consuluit.  Quapropter  motu  proprio,  ista 
sanxisse  reperimus  '  :  c  Considerantes  (ipsius 
sunt  verba)  varia  dispendia  et  incommoda,  quai 
Ecclesiis,  raonasleriis  et  aliis  piis  locis,  illo- 
rumquerectoribus,  abbatibus,  archipresbyteris, 
prioribus  etc,  et  aliis  beueficiatis,  in  alma  Urbe 
consistentibus,  inferuntur,  si  ad  diversa  tribuna- 
lia  Urbis  evocari,  et  proprium  vicarii  nostri  in 
dict.Urbe  tribunal  deserere  cogantur,  et  ob  id  sae- 
pe  jura  et  instrumenta,  mouumenta  et  scripturse 
bonorum  eisdem  Ecclesiis,  monasteriis  et  locis 
piis  deperduntur,  in  detrimentum  eorumdem  ; 
idcirco  indemnitati  eorum  consulere,  prout  te- 
nemur,  et  occurrere  volentes,  per  facultatem  et 
potestatem  dilecto  filio  Alexandro  Riario,  cau- 
saruni  Camerse  Apostolicae  auditori,  per  felic. 
record.  Pii  IV  prsedecessorem  nostrum,  sub 
variis  concessionibus  concessam  et  atlributami 
quarum  omnium  tenores  hic  pro  sufficienter 
expressis,  etiam  cum  illarum  Dat.  haberi,  seu 
inseri  posse,  volumus  et  decernimus,  potestati 
et  juridictioni  dilect.  filii  nostri  Jacobi  tit. 
Sanctae  Jlariae  in  Cosmedin.  prsesbyt.  cardinal, 
nostri  in  alma  Urbe  ejusque  districtu  vicarii 
generalis,  circa  personas  Ecclesiasticas,  loca 
pia,  illorumque  bona,  qua;  jurisdictioni  praefati 
vicarii  subsunt,  etiam  si  inter  eos  contractus 
cum  solita  obligatione  in  forma  camerae,  seu 
ripae  et  ripettae  intervenerint,  aliquod  praejudi- 
ciura  factum  non  fuisse ;  sed  quod  idem  vicarius 
cardinalis  in  omnibus  et  per  omnia  procedere 
possit,  quoad  personas  et  bona  prasfata,  prout 
ante  eum  cseteri  vicarii,  tempore,  quo  Francis- 
cus  Albericus  et  alii  ejusdem  camerae  Aposto- 

'  Extat.  in  Bull.  Pii  V  seors.  impres.  pag.  49  et  incipit  :  Etsi 
Domiuus  sregis. 


26 


pir  V  ANxus  1.  —  ciiRiSTr  1566. 


licsD  aiiditores  prsedecessores  indiclo  auditori- 
atus  officio ,  tunc  fungebantur,  procedebant, 
tenore  prasentium,  auctoritate  Apostolicadecla- 
ramus  etc.  Datum  Romoe  apud  Sanctum-Marcum 
prid.  id.  Septemb.  ann.  primo.  » 

74.  liegulares  utrhisque  sexus  ad  puriorem 
vits  normam  rediqit.  —  Ex  eo  tamen  quod  sa;- 
cularis  cleri  reformationi  divinoque  cultui  res- 
tituendo,  in  iis  potissimum ,  qusD  ad  ipsum 
clerum  spectare  videbantur,  plurimum  insti- 
terit  Pius,  Religiosorum  familias  neglexisse 
nequaquam  putandum  est,  sed  potius,  tam  tem- 
poralia  commoda  et  ulililatem.  quam  spiritua- 
lem  profectum  utriusque  sexus  Rcgulariuni 
quaesiisse  credendum.  Imo  ,  cum  sacro  huic 
Ordini  ipse  primum  nomen  dedisset,  peculiari 
idcirco  quadamei  sollicitudint'  providere,  eum- 
que  fovere  visus  est.  Amplissimo  igitur  Diplo- 
mate  (cui  causam  dedisse  dissidium  quoddam 
inter  Mendicantes  religiosos  et  civitatem  Bono- 
nire  apparet)  dato  apud  Sanctum-Marcum,  sub 
dic  vigesima  nona  Julii  hujus  anni,  Mendican- 
tiumOrdinum  utriusque  sexus  personas  ubili- 
bet,  per  totum  Christianum  orbem  diffusas  et 
constitutas,  illorumque  monasteria,  coenobia, 
domus,  conyentus,  Ecclesias,  capellas,  oratoria 
ac  alia  loca,  etiam  unita,  ac  membra,  et  depen- 
dentia  :  necnon  terras  cultas  etincultas,  posses- 
siones,  prsedia,  agros,  et  alia  omnia  et  singula, 
mobilia  et  immobilia,  ac  semoventia,  et  ubilibet 
ac  in  quibuscumque  rebus  consistentia  bona  ; 
necnon  eorum  in  dictis  bonis  laboratores  ', 
colonos,  arrendatarios,  et  affictuarios,  negolio- 
rumque  suorum  gestores  universos,  quomodo- 
libet  nuncupatos,  nunc  et  pro  tempore  existen- 
tes ,  in  perpetuum  ,  ab  omnibus  et  singulis 
publicis  muneribus  Tacantes  reddidit.  tam  ur- 
banis  quam  rusticis ;  necnon  immunes  fecit 
datiis,  gabeilis,  pedagiis,  vectigalibus,  collectis, 
impositionibus  et  oneribus  ordinariis  et  extra- 
ordinariis,  ac  tam  realibus  quam  personalibus, 
nieris  et  mixtis,  etiam  subsidio  triennali,  aug- 
mento  ac  focularibus,  equorum  taxa  militum- 
quehospitiis,  acalias  quibuscumque  nominibus 
nuncupatis,  quavis  auctoritate  quomodolibet 
impositis  et  imponendis.  In  eodem  mandat  prse- 
terea  Apostolicaj  camerse  camerario,  preesiden- 
tibus,  clericis  et  commissariis,  agentibus  et 
officialibus  quibuscumque,  ut  omnibus  et  sin- 
gulis  tam  virorum  quani  mulierum  monasteriis 
hujusmodi  Mendicantium  Ordinum,  sub  tem- 
porali  sua  Ecclesise  ditione  existentibus,  et  me- 
diate  vel  immediate  constitutis,  ut  tantumsalis, 
quantum  pro  eorum  usu  sufficeret,  singulis 
annis,  omni  dilatione  postposita,  iisdem  tra- 
daut  ac  iis,  qui  secus  fecerint,  et  indignatio- 
nem  suam,  et  excommunicafionis  majoris 
latae  sententise,  ac  duorum  millium  aureoruni, 

'  Estat  in  Cull.  Pu  V  pa;;.  153. 


(quorum  parsSancli-Petri  Vaticana?  Basilica;,  al- 
teraveropraefatis  monasteriis  et  locis  persolven- 
da  essel)  pcenas,  toties  quoties  hoc  maudatum 
violaverint,  comminatur.  Patriarchis  deinde , 
archiepiscopis,  epicoi>is,  sive  eorum  in  spiritua- 
libus  generalibus  vicariis,  aliisque  hujusmodi 
quarumcnmque  Ecclesiarum  prffilatis,  ubilibet, 
et  in  quisbuscumque  regionibus,  terris  et  locis 
existentibus,acaliis,ad  quos  quomodolibetspec- 
tabat,  jubet,  quatenus  ipsi,  et  quaudo  opus  fue- 
rit,  ac  quoties  pro  parle  fratrum,  monachorum, 
monialium,  aliarumve  religiosarum  personarum 
requisiti  fuerint,  praesentes  exemptionis  litteras 
solemniterevulgent,  illisque  in  praemissisefQca- 
cis  defensionis  praesidio  assistentes,  efOciant,  ut 
ipsi  prwmissis  a  se  imperlilis  privilegiis  paci- 
fice  perfruantur  et  gaudeant.  Contradictores 
quoslibet  et  rebelles,  per  praedictas  aliasque 
opportunas  censuras  et  poenas ,  appellalione 
omni  poslposita,  compescendo,  ac  legitimis 
super  his  habendis  servatis  processibus,  censu- 
ras  et  poenas  hujusmodi  incurrisse  declarando, 
interdictum  Ecclesiasticum  apponendo,  invo- 
cato  etiam  ad  hoc,  si  opus  esset,  brachii  saecu- 
laris  auxilio.  Idque,  non  obstante  Bonifacii  papae 
Octavi  praedecessoris  sui,  de  una,  et  Concilii 
Generalis  de  duabus  dietis,  decreto,  dummodo 
ultra  tres  dietas  aliquis,  praesentium  auctoritate 
litterarum,  non  extraheretur  :  omnia  illa,  quae 
in  contrarium,  per  quoscumque  ofQciales,  ac 
quosvis  alios,  ac  presertim  per  illos  civitatis  suae 
Bononiae  adducta  hactenus  fuerant,  vel  imposte- 
rum  deducenda  essent  :  necnon  quascumque 
de  his  lites  et  causas,  tam  in  Romana  curia 
quam  extra,  ac  coram  quibuscumque  judicibus, 
etiam  Apostolici  Palatii  causarum  auditoribus, 
ac  S.  R.  E.  cardinalibus,  inter  quoscumque  quo- 
modolibet  pendentes,  ac  etiam  instructas,  et  ad 
sententiam  deductas,  imo  etiam  sententia  ter- 
minatas,  nisi  hajc  iu  favorem  Ecclesia;  fuisset, 
abrogat  et  irrita  reddit.  Litem  vero,  quaminter 
hujusmodi  Regulares,  ac  cives,  et  communita- 
tem  Bononiae  pendere  dixerat,  omnesque  pro- 
cessus  et  scripturas  productaS  ac  producendas, 
ac  registra  et  sententias,  ubivis  comparendi, 
tum  ferendas,  tum  latas  ad  se  avocat,  imo  peni- 
tusextinguit,  annullatet  delet,  eique  perpetuum 
desuper  silentium  imponit.  Demum  hoc  ipso 
Diplomate  se  inficere  declarat,  quibusvis  Apos- 
tolicis,  ac  Provincialibus,  et  Synodalibus  Conci- 
liis  editas  generales  vel  speciales  Constitutiones, 
ordinationes,  etiam  contra  exemptos  quomodo- 
libet  prolatas  vel  proferendas,  ac  etiam  jura- 
mento,  Apostolica  confirmatione,  vel  quavis 
firmitate  alia  roborata  statula,  et  consuetudines, 
privilegia  quamvis  iteratis  vicibus  concessa  , 
approbata  et  innovata ;  plenissimoque  jure  exem- 
ptionem  hujusmodi  Mendicantium  Ordinibus 
concessis  privilegiis,  eos  pacifice  perfrui  se  om- 
nimode  velle   profitetur.  Quod   autem,  paucis 


PTI   V   ANNUS    i.    —   CHRISTI    1566.' 


27 


demptis,  iisdem  fere  gratiis  quas  modo  Ordini- 
bus  Mendicantium  elargitus  est,  coeteras  quoque 
religiosorum  familias  prosecutus  fuerit,  quae 
inferius  pouenda  erunt,  ostendent. 

75.  Haec  aulem,  quse  tum  ad  decorem  tum  ad 
utilitatem  Regularium  Pius  contulit  beneficia, 
eo  animo  impertitus  est,  ut  his  commoti  (ut  in- 
nuimus)  monaslicse  observantia^  districlumiter, 
ferventiori  studio  Regulares  ipsi  capesserent. 
Inde  vero  exorsus  est,  ut  severissimo  feriret 
anathemate  Religiosfc  militia;  defectores  apos- 
tatas.  Quod,  cum  primum  Paulus  IV  aggressus 
fuissot  ',  obtinere  tamen  ex  sententia  quae  de- 
creverat  haud  potuerat,  cum  vagas,  profugas 
et  persa?pe  morbidas  oves  istas  ad  arctius  istud 
ovile  revocare  non  levis  negotii  res  semper 
fuerit.  Pius  igitur,  qua;  prsedecessor  cseperat, 
fine  complere  voluit,  errantesque  pecudes  in 
religiosas  intrare  Domini  caulas,  non  tam  mo- 
nitis  curavit,  quam  etiam  intentatis  compulit 
poenis.  Ne  tamen,  ex  desperatione,  miseri  deser- 
tores,  durius  aliquid  de  sO  statuerent,  Religio- 
sorum  Ordinum  Generales  omnes  commonuit, 
ut  eorum  singuli  suarum  familiarum  apostatas, 
omni  conatu  advocare  contenderent,  redeuntes- 
que  paterna  charitate  exciperent  atque  foverent. 

76.  At  cum  abusus  inolevisset,  quod  mulie- 
res,  virorum  passim,  sed  preecipue  Carthusia- 
norum  ccenobia,  assimulatarum  quarumdam 
facultatum  specie,  ingrederentur ;  ne  deinceps, 
quovis  prcctextu,  per  monasteriorum  septa  dis- 
currerent,  cujusvis  status,  gradus  et  conditionis 
feminis  districte  interdixit;  evulgata  ad  hoc 
Constitutione  ^  in  qua  dicit,  quod  Regularium 
personarum,  quaj,  relicto  soeculo,  se  Dei  obse- 
quio  dedicaverant,  pro  commisso  sibi  officio, 
quieti  consulere  cupiens,  et  ad  ea  removenda 
qu£e  religiosum  earum  propositum  impedire 
poterant,  curam  suam  libenter  intendens;  cum 
accepisset  et  Carthusiensium  Ordinis,  et  aliorum 
regularis  vitae  professorum  quietem  non  parum 
perturbari,  eo  quod  mulieres,  modestise  matro- 
nalis  oblitae,  domos  ac  monasteria  eorum,  con- 
tra  ipsorum  instituta,  confessionalium ,  aut 
aliarum  Apostolicarum  litterarum  prsetextu,in- 
gredi  auderent,  ipsis  etiam  abbatibus,  praepo- 
sitis,  prioribus,  et  aliis  praesidentibus  aliquando 
recusantibus  et  renitentibus,  non  sine  magna 
eorum  molestia,  nec  sine  gravi  etiam  laicorum 
offensione  ac  scandalo,  si  quando  admitti  nimis 
facile  videbantur;  huic  rei  idcirco  providere 
volens,  de  Apostolicae  plenitudine  potestatis, 
omnes  et  singulas  facultates  ac  licentlas  ingre- 
diendi  monasteria  ac  domos  Carthusiensium, 
ac  aliorum  quorumcumque  Regularium  Ordi- 
num,  etiam  Mendicantium,  mulieribus  cujus- 
cumque  status,  gradus,  ordinis,  conditionis,  ac 
quacumque  dignitate  ac  praeeminentia  prseditis, 

'  Ei  Epist.  apud  Carac.  sub  die  9  Novemb  1565.  —  *  Exlat  in 
Bull.  Consist.  .xs. 


etiam  comitissis,  marchionissis,  ducissis,  sub 
quibuscumquo  verborum  tenoribus  et  formis 
concessas  revocat,  irritat  et  innnes  esse  decernit. 
Dislincte  prohibens  mulieribus  iisdcm,  pra;dic- 
tas  facultates  prsetendentibus,  sub  excommuni- 
cationis  latre  sententiae  poena,  a  qua,  postquam 
suarum  litterarum  notitiam  habuissent,  absolvi 
non  possent,  nisi  a  se,  aut  pro  tempore  existente 
Romano  Pontifice,  praeterquam  in  mortis  arti- 
culo,  ne  dictas  domus  ac  monasteria  ingredi 
audeant.  Ipsis  vero  monasteriorum  et  conven- 
tuum  abbatibus,  praspositis,  prioribus  et  aliis 
praesidentibus,  eorumque  monachis,  canonicis 
et  fratribus,  sive  Mendicantibus,  sive  non  Men- 
dicantibus,  sub  privationis  offlciorum,  quse  in 
praesentia  obtinuissent,  et  inhabilitatis  impos- 
terum  ad  illa  et  alia  omnia  obtinenda,  et  sus- 
pensionis  a  divinis  ipso  facto,  sine  alia  decla- 
ratione,  pcenis,  ne  eas  introducere  vel  admittere 
praesumant,  gravissime  edicit.  Quam  quidem 
Constitutionem,  quae  data  Romte  legitur,  sub 
die  vigesima  quarta  Octobris  hujus  anni,  qui 
postPiumfuereSummiPontificesGregoriusXIIf, 
Paulus  V  et  Urbanus  VIII  confirmarunt.  Ipsum 
vero  eamdem  declarare  coactum  fuisse,  ob 
quasdam  ex  ea  et  propter  eam  obortas  dubita- 
tiones,  alibi  dicendum  erit;  uti  etiam  caetera, 
quae  ad  Religiosorum  reformationem  optima 
edidit  decreta,  suis  locis  ponenda  erunt.  Silentio 
tamen  praetereundum  non  videtur,  quod  in 
Epistola  apud  Caracciam,  sub  die  secunda  No- 
vembris  adnotata,  habetur;  ex  quo  eximium 
Pii  studium,  ne  sanctae  Religionis  statutis  mini- 
mum  quid  adimeretur  ',  evidentissime  elucet. 
«  Vehementer  fuit  (ibi  dicitur),  religiosissimus 
Pontifex  adversus  Generalem  monachorum  S. 
Petriad  Vincula,  sive  ii  sint  regulares  canonici, 
commotus,  quod  serio  postulare  esset  ausus, 
sibi  suisque  per  Summum  Pontificem,  ut  liceret 
sola  alba  stola,  quam  Rochetum  vocant,  con- 
tentis,  parvulam  vestem  deponere,  quae  mona- 
chorum  videtur  esse  propria,  quo  nomine  for- 
\.3i?,?,\?,Patientiam  yocs.n{.  Sciebat  enim  doctissi- 
mus  Pontifex,  etiamsi  monachum  habitus  non 
faciat,  nec  his  vestibus  vel  caeremoniis  constet 
religiosum  vitae  institutum  ac  status;  indicium 
famen  illam  fuisse  petitionem  debilitatae  reli- 
gionis  ac  pietatis  internae,  ac  contemptus  qui- 
dam  obedientiaj  atque  observantiaj  religiosae, 
quae  his  vestibus,  his  caeremoniis,  etiamsi  non 
constet,  juvatur  tamen,  ac  quasi  externis  admi- 
niculis  sustentatur.  Itaque  exemplum  malum 
gravi  poena  notavit,  et  illi  generali  magistratum 
abrogavit  :  idem  interminatus  alteri,  qui  idem 
dicebatur  esse  postulaturus  ».  Haec  ille. 

77.  QuoadMoniales-,juxtaTridentiniConcilii 
decreta,  et  Constitutionem  Bonifacii  Papae  VIII, 
quae  incipit  Periculoso,  in  eodem  Concilio  appro- 

•  Epist.  apud  Carac.   sub   die  2  Novetnb.   1566.  —  »  Extat  ia 
Bull.  Consist.  XX. 


28 


PII   V   ANNUS    1.    —   CHRISTI   15G6. 


batam  et  innovafam,  aucloritalc  Apostolica  sta- 
tiiit  atqiio  ilccrcvit,  univcrsas  ct  singulas  mo- 
niales  prssentes  atque  futuras,  cujuscumque 
Religionis,  Ordinis,  \el  Militiarum,  etianiHiero- 
solymitana\  qua^  jam  reccpta?  fuisscnt,  vel  im- 
postcrum  in  quibusvis  nionastcriis  recipienda; 
essent,  ct  lacitc  vel  expressc  religioncm  pro- 
fessa;  fuissent,  eiiamsi  Conversaj,  aut  quocum- 
quc  alio  nomine  appcUarentur  :  quamvis  ex 
iustitutis  vcl  fundalionibus  earum  regulse  ad 
clausuram  non  tenereutur,  nec  ipsa  unquam, 
in  ipsarum  monastcriis  scu  domibus  ,  etiam 
ab  immemorabili  tcnipore  servata  fuisset  :  im- 
posterum  (inquam)  decrcvit,  sub  pcrpetua  in 
suis  nionasteriis  seu  doniibus  debere  permanere 
clausura.  Quod  si  aliquas  forsan  rcpcriri  conti- 
gisset,  qua;,  obstinato  animo,  huic  sanctioni 
restitisscnt,  aut  quoquo  modo  rcluctatae  fuis- 
sent,  ab  ordinariis  locorum,  atque  earum  supe- 
rioribus,  omnibus  juris  et  facti  remediis  coni- 
pclli  jussit,  easdenique  tanquam  rebelles,  el 
incorrigibiles,  ad  subeundas  et  perpetuo  obser- 
vandas  clausurac  angustias  cogi  praecepit. 

78.  Mulieres  eas  quoquc,  qu£e  Tertiariae,  seu 
depoe7iitentia nuncupanlur, in  Congregationibus 
vlventes,  si  tamen  solemne  Religionis  votum 
cmisissent,  ad  eamdem  clausuram  teneri  man- 
davit :  quod  si  voto  hujusmodi  non  se  obstrin- 
xissent,  ab  iisdem  Ordinariis  et  Superioribus 
suis  moneri  voluit,  ut  illud  emitterent,  ac  post 
professionem  se  clausurBB  snbjicerent;  quod  si 
recusassent,  et  aliquai  ex  eis  scandalosam  vitam 
dueere  fuissent  deprehensse,  severissime  puni- 
rentur. 

79.  Caeteris  autem  omnibus-,  sic  absque 
emissione  professionis,  et  clausura  vivere  om- 
nino  volentibus,  interdixit,  et  perpetuo  prohi- 
buit,  ne  in  futurum  ullam  aliam  prorsus  in 
suum  Ordinem,  Religionem  Congregationemve 
reciperent.  Quod  si  contra  hanc  suam  prohibi- 
tionem  aliquas  recepissent,  eas  ad  sic  vivendum 
omnino  inhabiles  reddidit,  ac  illarum  quaslibet 
professiones  et  receptiones  nullas  atque  irritas 
fecit. 

80.  Ne  vero  Moniales,  seu  Tertiarise  pnedictee 
propter  hanc  clausuram  detrimentum  aut  in- 
commodum  aliquod  in  suis  necessitatibus  ad 
victum  prajcipue  pcrlinentibus,  paterentur,  ut 
eis  opportune  consulerelur,  ordinariis  et  supe- 
rioribus  illarum  prajcepit.  His  vero  curare  impe- 
ravit,  fidelium  eleemosynas  colligi  per  Conver- 
sas,  quai  professa;  non  fuissent,  vel  si  professae, 
tamen  quadragesimum  ffitatis  annum  attinge- 
rent,  et  in  contiguis  domibus,  extra  tamen  mo- 
nasterium,  degerent,  nec  aliarum  monialium 
clausuram  ingredi  possent,  prffiterquam  in  casi- 
bus  a  Constitutionibus  permissis.  Ex  praefatis 
tamen  monasteriis  adjacentibus  domibus,  pro 
hujusmodi  eleemosynis  colligendis,  nec  ipsis 
conversis  egredi,  sine  ordinarii  vel  superiorum 


suorum  licenfia  permitfi  voluit;  et  de  caetero 
alias  hujusmodi  conversas  professas,  consen- 
tientibus  licet  superioribus  vel  praelatis,  am- 
plius  recipi  prohibuit.  Et  si  secus  faclum  fuis- 
sef,  illarummct  receplioncm  inaneni  et  irritani 
dixit.  Si  vero  praefato  modo  monialium  et  mu- 
lierum  Tertiariarum  ncccssilatibus  sucurri  suf- 
ficienter  non  potuisset;  ordinariis  et  earura 
superioribus  mandavit,  alio  quocumque  uti 
medio,  ut  ipsorum  inopia;  consulerent,  prout 
eis  visum  fuisset,  et  ne  deinceps  ob  excessivum 
Monialium  uumerum  clausura;  observatio  vio- 
laretur,  districte  inhibuit  illarummet  ordinariis 
et  superioribus,  neplures  in  earum  monasteriis 
reciperent,  vel  recipi  permitterent,  quam  ex 
propriis  ipsorum  monasteriorum  redditibus, 
vel  ex  consuetis  eleemosynis  commode  susten- 
tari  potuissent. 

81.  Hanc  Pius  edidit  Constifutionem  quart. 
kal.  Junii  hujus  anni,  apud  Sanctum-Petrum. 
Verum,  cum  circa  ipsius  interpretationem,  in 
varios  sensus  a  Pii  vera  sententia  ut  plurimum 
aberrantes,  nonnulli  raperentur;  idcirco  eam- 
dem  ipsummet  explanasse  oporluit,  uti  fecit 
kalen.  Februarii  anno  1570.  Praesenti  aulem 
anno  prid.  kal.  Aprilis,  per  Jacobum  cardinalem 
Sabellum,  suum,  ut  diximus,  in  Urbe  vicarium, 
gravissime  etiam  edixisse  reperimus  '  quibus- 
libet,  cujusvis  gradus  et  conditionis,  utriusque 
sexus  personis,  cujusvis  causae  specie,  ne  die 
vel  noctu  ad  monialium  claustra  accederent, 
earum  quaslibef,  etiamsi  abbatissas,  vel  adoles- 
centulas,  nondum  religioni  addictas,  allocuturi ; 
vel  ad  easdem  litferas  dare,  quamvis  ipsius  Or- 
dinis  ac  monialium  religiosi  exfitissenf,  praeter 
approbatum  confessarium,  vel  provincialem, 
nisi  facfa  iisdem  in  scri  ptis  vel  ab  eodem  Jacobo 
cardinali  Sabello,  vel  a  profecforibus  monaste- 
riorum  ipsa  adeundi,  vel  ad  moniales  scribendi 
pofesfate;  legem  hanc  violautibus  severissimis 
infentatis  poenis.  Ne  vero,  absque  clementiae 
temperamento,  reformationis  asperitafem  uni- 
verse  omnino  monialibus  porrexisse  Pius  videre- 
tur;  praeter  exempfionum,  et  alia,  quae  Mendi- 
cantium  aliorumque  Ordinum  religiosorum 
hominibus  confulit,  privilegia,  quorum  foemi- 
nas  quoque  ipsorum  Ordinum  sectafrices  voluit 
esse  participes;  cum  a  singulorum  cardinalium 
mortuorum  hffiredibus  quingenli  aurei,  annu- 
lorum  nomine,  exigerenfur;  eam  pecuniam, 
ac  praeterea  aureorum  decem  millia,  erigendo 
sacrarum  virginum,  Dominicani  Ordinis,  cae- 
nobio,  quod  in  Quirinali  colle  magnifice  cons- 
tructum  est,  attribui  voluit. 

82.  Profanatores,  blasphemos  et  Sodomitas 
inseqidtnr,  et  meretrices  expeUit.  —  Sed,  cum 
propemodum  abjectam,  Ecclesiasticae  vifae  cen- 
suram,  in  sacro  Ordine  quibuscumque  consti- 

'  Exlat  int.  Pii  Conslit.  seorsim  irapres.  pag.  57. 


Pir  V  ANXUS   1.   —  CHRISTI  1566. 


29 


tutis,  relevare  Pius  contendit;  ad  tolius  certe 
plebis,  et  praecipue  Roniante,  corruptos  refor- 
mandos  mores  prospexit;  quippe  tjui  sciret, 
ruinam  populi  maximu  ex  culpa  sacerdotum  ' 
Ecclesiasticorumque  scandalis  fieri  :  ut  igitur 
pro  viribus,  his  convellendis  incubuit;  sic  etiam, 
utfere  deperditas  laicorum  turbas  a  peiditione 
averteret,  sanctissimis  qu£e  edidit  monitis  ct 
statutis  totus  fuit;  Deo  iu  primis  rebusque 
divinis,  ut  diximus,  debito  culta,  in  sacris  prae- 
sertim  templis  et  a;dibus,  restituto.  Festis  insu- 
per  diebus,  ne  mercatum  fleret,  nec  aliis  pro- 
fanis  servilibusque  operibus  vacaretur ,  sed 
omnes,  qua  par  erat,  piclale,  Ecclesias  sacraque 
loca  frequentarent,  rebus  divinis  aliisque  reli- 
gionis  ac  pietatis  officiis  intenti,  prsecepit  -  : 
«  Cum  vero  (Constitutionis  sunt  verba)  dierum 
Festorum  observatio  ad  Dei  cultum  maxime 
pertineat,  et  in  lege  divina  prrecipiatur,  cupien- 
tes,  abusus  pravos,  qui  ex  eorum  inobservanlia 
invaluerunt,  omnino  corrigere,  antiquorum  ca- 
nonum  statuta  renovantes,  mandanius,  ut  om- 
nes  dies  Dominici  et  prfficipue  in  honorem  Dei, 
beatse  Marite  Virginis,  sanctorum  Apostolorum 
feriati,  cum  omni  veneratione  observentur,  et 
omnes  in  dlebus  pra;fatis  Ecclesias  frequenfent, 
divinis  Officiis  devote  intendant,  ab  omni  illicito 
et  servili  opere  abstineant,  mercatus  non  fiant, 
profanEe  negotiationes  et  judiciorum  slrepitus 
conquiescant.  Qui  vero  in  diebus  prffifatis,  opus 
aliquod  illicitum  fecisse  deprehensus  fuerit, 
prseter  divinam  ultionem,  et  amissionem  ani- 
malium  quibus  ad  Tectuiv.in  utetur ,  etiam 
graves  pcenas  incurret,  arbitrio  nostro,  seu 
Ticarii  nostri  in  Urbe  :  in  aliis  autem  locis, 
arbitrio  ordinariorum,  vel  aliorum  magistra- 
tuum,  ita  ut  prasventioni  locus  sit.  Quibus  om- 
nibus  districte  pra?cipimus,  ut  ha?c  diligenter 
observari  procurent.  IUas  etiam  festivitates,  quaj 
juxta  consuetudinem  locorum  solemniter  cele- 
brari  consueverunt,  juxta  laudabilem  consue- 
tudinem,  debita  cum  reverentia  observari  faci- 
ant,  sub  poenis  arbitrio  ipsorum  imponendis  et 
moderandis  ».  Hajc  iUe,  qui  ad  abolendum,  di- 
vino  contrarium  lionori,  nefarium  et  execrabile 
blasphemise  scelus,  adhuc  majores  exeruisse 
\ires  visus  est;  dum  crimen,  quod  in  antiqua 
Lege,  morte  Deus  puniri  mandavit,  et  imperia- 
libus  quoque  legibus  vetitum  erat,  tunc  autem, 
propter  nimiam  judicum  in  puniendo  segnitiem, 
seu  potius  desuetudinem,  supra  modum  inole- 
verat,  severissime  plecti  voluit.  Novissimiigitur 
Lateranensis  ConciIii,'sub  Leone  Decimo,  statuta 
innovans,  decrevit,  ut  quicumque  laicus  Deum 
et  Dominum  nostrum  Jesum  Christum ,  vel 
gloriosam  Virginem  Mariam  ejus  Genitricem 
expresse  blasphemasset,  pro  prima  vice,  pcenam 
siginti  quinque  ducatorum  incurreret;  pro  se- 

»  Ex  D.  Greg.  hom.  39.  —  «  Const.  5.  eclll.  kal.  April  1566. 
Eitat  in  Bullar. 


cunda,  prena  duplicaretur;  pro  fertia  autem  du- 
catos  centum  solveret,  et  ignominia  notatus, 
exilio  mulctaretur.  Qui  vero  plebeius,  nec  sol- 
vendo  fuisset,  pro  prima  vice,  manibus  post 
tergum  ligatis,  ante  Ecclesiae  fores  per  diem 
integium  constitueretur;  pro  secunda,  per  Ur- 
bem  fustigaretur;  pro  tertia,  lingua  ei  perfo- 
raretur ,  et  ad  triremes  mitterelur.  Clericis 
quoque,  si  in  id  scelus  prolapsi  fuissent,  praesti- 
tutas  poenas  decrevit. 

83.  Non  impari  zelo,  ut  istud  blasphemise, 
cfetera  quoque  vitia  est  insecutus;  pra>cipue 
vero  nefaudum  contra  naturam  crimen  propter 
quod  ira  Dei  venit  super  filios  diffidentlae.  Curioe 
siquidem  sa;culari ,  quicumque  hoc  crimine 
reus  deprehensus  fuisset,  puniendum  eum  tradi 
jussit;  quod  si  clericus  extitisset,  omnibus  di,- 
gradatus  Ordinibus  simili  etiam  pcenae  subjici 
voluit.  Omnes  autem  locorum  ordinarios  mo- 
nuit,  imo  eis  in  virtute  sancta;  obedientiae 
pra?cepit,  ut  Concilii  Tridentini  statuta  contra 
concubinarios  tam  clericos  quam  laicos  edita, 
districte  observari  facerent;  utque  praefata  faci- 
nora  facilius  noscerent,  et  agnita  justa  animad- 
versione  mulctarent,  non  per  accusationem  et 
inquisitionem  tantum,  sed  etiam  ad  simplicera 
et  secretam,  in  singulis  casibus,  denuntiatio- 
nem,  quoscumque  prfficepit  procedere  judices, 
alias  tamen  de  jure  competentes.  Ne  autem  aii- 
quando  sic  contingeret,  prava  nonnullos  affec- 
tione  ductos,  non  culpabiles  deferre,  sed  inno- 
centes  vexare;  quicumque,  ex  calumnia,  ali- 
quem  denuntiasse  deprehensi  fuissent,  eos  ta- 
lionis  debita  puniri  pcena  imperavit. 

84.  Ad  hoc  vero,  ut  ea,  qua;  praeceperat,  exe- 
cutioni  mandarentur  ,  non  inodo  episcopos 
aliosque  Ecclesiasticos  viros,  sed  laicos  quoque 
principes  monendos  duxit,  ut,  inter  alia,  ad 
Alphonsum  Ferrariae  ducem  scripta  sequens 
testatur  Epistola '  : 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro  Alphonso  Ferrariae 
duci. 

«  Dilecte  flli  etc.  Commovit  nos  zelus  ho- 
noris  Dei  ac  sanctorum  ejus,  et  zelus  salutis 
animarum,  quibus  rebus,  pro  commisso  nobis 
officio,  tota  mente  studere  et  invigilare  debemus 
ut  ederemus  littLris  sub  plumbo,  quarumexem- 
plum  authentici.m  ad  te  misimus,  per  quas  ho- 
mines  a  gravissimis  quibusdam,  nefandisque 
pcccalis,  divinam,  prfeter  caetera,  iram  provo- 
care  solitis  deterrerentur,  et  ad  tribuendum  de- 
bilum  Deo  cultum,  Ecclesiasque  devotione  ac 
reverentia,  qua  convenit,  adeundas,  compelle- 
rentur.  Eas  litteras  ubique  servari  cupientes, 
universis  locorum  ordinariis,  ut  illas  exequen- 
das  curent,  mandavimus  atque  praecipimus. 
Quam  ad  rem,  principum  illis  opem  et  auxilium 
satis  scimus  plerisque  in  locis  necessario  im- 

'  Ei  Archiv.  Valic.  sign.  ut  supra. 


30 


Pn  r  ANNUS  1.   —  CHRISTI  1566. 


plorandum  fore.  Confidebamus  auxilium  tuum 
sane.  ut  pii  principis  el  hujus  S.  Sedis  devoti 
atque  obsequeutis  lilii  et  vassalli,  ctiam  sine 
hortatione  ,  venerabilibus  fratribus  civitatum 
ditionis  tua;  episco|)is  paratum  fore.  Sed  tamen 
quod  tua  sponte  facturus  esses,  nostris  eliam 
palernis  vocibus  admonitum,  non  dubitamus  te 
facturum  esse  propensius.  Proinde  nobililatem 
tuam  hortamur  in  Domino,  et  sunimo  studiope- 
timus,  ut  fecum  cogitans.  (|uantoperc  tam  gra- 
via  et  deteslanda  vitia  divina;  mentis  oculos 
ofTendant,  quantasque  populi  calamitates,  justo 
Dei  judicio,  invehere  soleant :  consideransque, 
quantopere  dcceat,  Christianos  principes,  houo- 
ris  et  potestatis  suae  auctoreni  Deum,  ct  hono- 
rare  ipsos  et  populos  sibi  subjectos,  ad  Deum 
timendum  et  colendum ,  cum  exemplo,  tum 
etiam  pocnarum  sevcritate  inducere  :  ad  ipsas 
nostras  lilteras  promulgaudas  et  exequendas, 
episcoposeorumque  vicarios,  etauctoritate  tua 
juves  ipse,  et  earum  civitatum  ac  caeterorum 
locorum  tuorum  gubernatoribus ,  reliquisque 
magistratibus  mandes  atque  praecipias,  ut  eis 
suum  auxilium,  quoliescumque  opus  fuerit,  fi- 
deliter  ac  diligenter  subministreut.  IUud  pro 
certo  habeto,  dilecte  fili,  quanto  tu  studiosius, 
quanto  acrius  et  diligentius  populos  tuae  fidei 
commissos,  ab  eis  vitiis  arceri,  ct  suum  Deo  ac 
sanctis  ejus  honorem  tribui  curaveris;  tanto 
majus  te  pietatis  tuae  praemium  ab  eo  consecu- 
turum  esse  ;  non  solum  id  animae  tuae  profutu- 
rum,  sed  ad  famam  gloriosum  fore  et  ad  status 
tui  incolumitatem  vehementer  utile  .  Datum 
Romffi  apud  Sanctum-Petrum  sub  annulo  Pisca- 
toris.  Die  xvi  Aprilis  mdlxvi,  Pontif.  nost.  anno 
primo  ». 

85.  Inter  haec,  etiam  gravissimum  de  expel- 
lendis  ab  Urbe  atque  omni  ditione  Pontificia 
meretricibus,  edictum  Pius  evulgavit.  Ilem  nar- 
rat  Gabutius  '  his  verbis :  «  Eo  uamque  meretri- 
cum  et  numerus  et  petulantia  jam  excreverat, 
ut  egregias  Urbis  domos  acvias  publicas  habi- 
tantes,  piorum,  et  praesertim  exterorum,  gravi- 
ter  offenderent  oculos.  Atvero,Triumviris  Urbis 
conservatoribus  huic  legi  acriter  obsistentibus, 
idque  a  republica  non  esse,  maxime  ob  locanda- 
rum  aedium  detrimenta,  contendentibus;  Pius 
illico  silentium  iinposuit,  scilicet,  Romani  sena- 
tus  officium  non  esse,  impudicarum  muliercu- 
larum  causam  tueri ;  ob  idque  principis  sui  au- 
ribus  obstrepere,  ac  pudicitiae  leges  tollendas 
curare.  Ad  haec  indignatus  adjecit  :  Nisi  illae 
Roma  cederent,  se,  una  cum  universa  curia  ex 
Urbe  migraturum.  Excessere  tandem  ;  illaeque 
praesertira,  quae  prae  cetaris  offensioni  incautis 
hominibus  fore,  divinaeque  Majestatis  offenden- 
dae  majores  occasiones  praebiturae  videbantur, 
nominatim  sunt   relegatae.  Nonnullis  vero,  ut 

'  Gabut.  in  V;t.  Pii  V  lib.  i,  cap.  10. 


pejora  scelera  vitarentur,  remanere  permisit. 
Quas  in  unum  Urbis  angulum  rejectas,  ac  re- 
moto  ignobilique  loco  coiiclusas  essecoustituit, 
ealege,  ne  inde  egrederentur;  qua;  secus  face- 
rent,  virgis  cfesae,  in  cxilium  pellerentur.  Illis 
vero,  duo  vcl  tria  tem|)la,  quo,  ad  rem  diviiiam 
et  sacras  conciones  convenirent  ,  designavit. 
Ha;  Icgcs  fuere  statim  salutares ;  nam,  ex  iis 
mulla;  viris  in  matrimonium  traditac  ;  aliac  vero 
complures  studiose  ac  diligenler  conditionem 
exquirere,  qua  cx  illa  turpiludine  et  contumelia 
eriperent  sese,  laudabilemque  vitam  ac  piam 
iustituercnt.  Adjecit  etiam,  vere  pius  pater  elec- 
mosynam  suam  non  dcfuturam,  uti  non  defuit, 
pracsertim  iis,  quae  propter  paupertatem  se- 
gniores  ad  ])ietatem  fieri  viderentur.  Illud  prae- 
terea  multas  a  flagitiosa  illa  vita  deterruit,  quod 
eas  Pius  decrevisset  sacra  carituras  sepultura, 
ac  in  sterquilinio  sepultum  iri,  quae  in  ea  vitae 
fceditate  absque  Sacramentorum  communione, 
e  vivis  excessissent  ».  Ha;c  Gabutius  :  quibus 
consona  certe  quaecumque  coeteri  illius  temporis 
scriptores  scriptis  tradidere,  deprehenduntur. 
Rem  nihilominus  aliter,  virulento  (ut  assuevit) 
calamo  Monumentis  mandavit  Thuanus  ',  caete- 
rique  ei  similes,  impiissimi  obtrectatores,  qui 
nempe  falsissimis  narrationibus  veri  aliquid 
immiscentes,  hujus  specie,  improvidis  menda- 
ciorum  omni  amariorem  felle  calicem  propi- 
nare  solent.  Refert  siquidem  allalus  Thuanus, 
frequens  ac  publicum,  a  multo  tempore,  merci- 
monium  meretricum  Romae  fuisse  :  hac  ratione 
foedissimum  corruptelae  crimen,  prae  omnibus, 
Urbi  impingere  intendens.  Et  quidem  mercimo- 
nium  id  impurissimum  quodque  scortum  exer- 
cuisse  Romae ,  non  diffitcmur  ;  at  cum  fateri 
necesse  sit,  meretrices,  sic  dictas  fuisse  a  me- 
rendo,  quod  corporis  abusu,  mercedem  quae- 
stumve  fecerint,  de  quo  Ovidius  : 

Stat  meretrii  certo  cuivis  mercabilis  are, 
Et  meritas  jusso  corpore  qusrit  opes  : 

autin  sua,  cffiterisque  in  regionibus  aliis,  scor- 
tum  nullum  e.xtitisse  asserere  cogeturThuanus  ; 
aut  fuisse.  Si  primum,  utpote  veritate  alienum, 
mendacii  procul  dubio  redargutum,  sua  sponte 
corruit;  si  vero  aliis  quoque  in  regionibus  me- 
retrices  fuisse,  diffiteri  'non  poterit,  cum  earum 
fuerit,  queestum  mercaturamve  publicam  corpo- 
ris  facere  ;  imperite  idcirco  id  mercaturae  genus 
soli  Urbi  attribuit,  si  tamen,  eo  effraenis  impu- 
dentia;  scelus  idem,  fuisse  debacchatum,  in 
locis,  in  quibus  natus  Thuanus  vel  versatus  est, 
dicendum  non  sit,  ut  in  eis  impudicissima 
scorta,  sola  expleta  insatiabilis  libidinis  mer- 
cede  contenta  -,  (ut  aliquando  evenisse  Icgitur,) 
quaestuomni  postposito,  ultroneam  sui  corporis 
copiam  fecerint,  criraenque  patraverint. 

'  Thuan.  Hislor.  lib.  29. 
inler  V.l.  PP. 


—  =  Vide  in  Vit.  S.  Jlariae  jEgyptiac. 


Pir   V   ANNUS    1-    —   CHRISTI    1 5G6. 


31 


86.  Decretiim   deinde  Pii  refert  Thuanus} 

quo  jussit,  vel  meretrices  quamprimum  Urbe 

excedere,  vel  nubere,  et  si  non  obtemperassent, 

publicis  flagellis  csedi  :  deinde  :  '  «  Cum  vero 

moneretur,  (inquit,)  inter  tot  cfelibes,  sublalis 

feminis  majoris  vilii,  quod  Romanis  jam  olim 

B.  Paulus  exprobravit,  periculum  subesse ;  ita 

eas  tulit,   ut  lupanari    includerentur,  nec,  ut 

prius  libere  per  totam  Urbem  interdiu  noctuve 

vagarentur  ;  ratus,  pudore  utrinque  incusso,  et 

illaspriori  vitcBrenuntiaturas,  etviros  infamiam 

veritos  ad  ea  loca  non  ituros  etc.  »  Vide  execra- 

bilem    scriptoris    impudentiam    simul    atque 

ignorantiam.Scorta  enim  permittere,  non  prius 

voluntas  quam  necessitas  fuit  ;  verum  hac  con- 

stricta  necessitate  ea  dumtaxat  loca  fuisse,  in 

quibus  ccelibes  plurimi  morarentur,  somniavit 

ipse,  qui  cum  mores  solum  noveritet  leges  suae 

ipsius  regionis,  seu  iliarum  e  quibus  ha^reses 

coelibatum  eliminarunt,  ut  effrsenem  luxuriandi 

licentiam  inducerent,  improvide  idcirco  e  ca?li- 

bum  frequenliaRomae  meretricum  necessitatem 

educere  praesumpsit.    Quod    autem  Apostolus 

jam  olim  nefandum  Romanis  exprobraverit  cri- 

men,  aPauIo,  qua  ratione  id  Thuanus  didicerit, 

haud  percipi  valet:  interpretum  certe  neminem, 

prseter  Thuanum  ipsum  ,  in  hanc   sententiam 

Apostoli  verba  deflexisse,  reperire  contigit;  nec 

ex  eo,  quod  de  prsefato  scelere  ad  Romanos 

scripsit  Paulus,  rite  educi  potest,  eidem  eos 

fuisse  passim  obnoxios  ;  nam,  cum  huic  similia 

crimina  in  his,  ad  quos  Epistolas  dedit,  expro- 

brare  consuevit  Apostolus,  alia  certe  scribendi 

ratione  ab  ea,  qua  ad  Romanos  'scripsit,  usus 

est ;  cum  enim  Evangelium  non  erubesceret, 

nec  alicujus  vultum  pertimesceret,  palam,  ut 

plurimum  semper  vitia  coarguit,  uti  (aliis  omis- 

sis)  ex  Epistola  prima  ad  Corinthios  apparet,  in 

qua  horrendum  fornicationis,  et  talis  fornica- 

tionis  crimen  ^,  ut  uxorem  i)atris  sui  quis  habe- 

ret,  licet  forsan  occultum,  publice  tamen  objur- 

gavit.   Quos  autem   Paulus  insectatus  est,  ad 

Romanos  Catholicos   scribens  ,  non    ad  alios 

Ronianos ,  adhuc   idololatras  tantum,  sed  ad 

cunctos  idolorum  cultores  pertinuisse,  ex  ipso 

(ut  diximus)  dicendi  aut  scribendi  modo,  evi- 

denter   elicitur;  cum  eos    minime  de  scelere 

increpaverit,  sed  scelerum  dumtaxat  baratrum, 

in  quod  Ethnici  corruissent,  [ostenderit :  cum 

justo  siquidem  Dei  judicio  hoc  agatur,  ut  culpis 

culpee  feriantur ;  quatenus  supplicia  flant  pec- 

cantium  ipsa  incrementa  vitiorum,  merito,  post 

idololatriae,  quam  retulerat,  culpam  gentilibus 

cunctis,  communem,  idololatriae  ejusdem  retu- 

lit  pcenam,  quae  videlicet  fuit,  ut  in  desideria 

cordis  eorum  traderentur,  et  contumeliis  affice- 

rent  corpora  sua  in  semetipsis.  Si  vero  hujus 

sceleris    poenam,  ob  idololatria;    crimen,  qui 

»  Ibid.  ut  supra.  —  «  P.  ad  Corinth.  5.  1.  2.  3. 


idola  venerati  sunl,  subiere  ;  non  Romanos  tan- 
tum,  sed  alios  quoque,  qui  idololatrse  fuere, 
illam  dedisse  fatendum  erit.  Si  igitur  dedere, 
qua  ratione,  speciale  crimen  Romanis  Thuanus 
impingit,  quod  universis  psene  nationibus  de- 
preheuditur  fuisse  commune  ?  Imo,  cum  inter 
coeteras  Europae  nationes,  verai  fidei  Romanam 
Italicamque  primum  nomendedisse  perspectum 
sit ;  caeteras  segnius  et  tardius,  scelus  quoque, 
quod  idololatriae  poena  erat ,  Romanam  Itali- 
camque  citius  abjecisse  dicendum  erit,  praj  aliis 
quae,  cum  serius  veritatis  lumen  recepissent, 
idolorumque  cultum  sprevissent;  nefando  id- 
circo  obnoxias  crimini,  longe  post  Romanam 
impiae  incredulitatis  luisse  poenas,  merito  pro- 
nuntiandum  agnoscitur. 

87.  Nexexeo,  quod  proposuimus,  aPio  vul- 
gato  contra  Sodomitas  edicto,  quo  non  Roms 
tantum,  sed  in  toto  etiam  Catholico  orbe  (ut  ex 
ipsius  verbis  evidenfer  percipitur)  detestabile 
scelus  evellere  studuit;  ideo  illud  edidisse  di- 
cendum  erit,  quod  expulsis  meretricibus,  plu- 
rimi  in5  illud  misere  corruissent  ;  nam,  cum 
longe  ante  hanc  impudicarum  mulierum  expul- 
sionem,  ipsum  promulgalverit,  nempe  kalen. 
Aprilis  hujus  anni,  seu  primum,  (ut  elici  posse 
cognoscitur,  ex  Epistolis  apud  Caracciam  ' ) 
mense  Februario  hujusmet  anni  exaratis  ;  edic- 
tumvero  aliud  in  meretrices,  mente  Octobris, 
aut  circiter  tantum,  prolatum  fuerit ;  ineptum 
procul  dubioessetid  censuisse.  Quod  autem  ita 
meretrices  Pius  permiserit  %  ut  tamen  lupanari 
includerentur,  hoc  egit,  quod  olim  ethnici,  et 
postmodum  apud  cunctas  fere  Christianas  na- 
tiones,  ob  Reipublicfe  bonum,  usu  receptum 
fuit,  ut  Antonius  Beyerlinck  ^  fuse  ostendit ;  si 
tamen  dicendum  non  sit,  easdem  gentes,  quae 
primo  Pii  legem  non  probavere,  postmodum, 
ejusdem  cognita  utilitate,  illam  proprias  quo- 
que  in  regiones  invexisse.  Coeterum,  non  pro- 
caci  actos  libidine,  sed,  ne  dumtaxat  pecuniarii 
detrimenti  aliquid  paterentur,  Romanos  rogasse 
Pium,  ut  impudica  scorta  non  ablegaret,  scrip- 
tores  cuncti,  et  ii  fide  dignissimi,  testantur.  Illud 
etiam,  quod,  ea  de  re,  volis  senatus  Pontificem 
deprecatus  fuerit,  clamasac.  ordine,  qui  palam 
non  est  ausus,  instigatus  ;  cum  unicus  tantum 
Thuanus  somniaverit,  procul  dubio  fabulosum 
censendum  erit.  Si  enim  vera  fuissent,  qu£e 
scripto  Thuanus  tradit,  facilius  ea  Pio,  quam 
Thuano  ipsi,  homini  extero,  longeque  ab  Urbe 
constituto,  innotescere  debuisse  merito  putan- 
dum  est.  Si  vero  innotuerunt,  quis  adeo  Pii  in- 
genium  ignorare  valet,  ut  censeat,  et  tam  gra- 
viter  in  Urbis  senatum,  quod  pro  meretricibus 
intercessisset,  fuisse  invectum ;  et  impunem 
deinde,  qui  execrabiliori  piaculo,  eo  interces- 

'  Ex  Epist.  apud  Carac.  Ep.  3.  kal.  Apr.  loG6.  —  *  In  Epist. 
apud  Carac.  Epist.  7.  sub  die  21  Octob.  1566.  —  ^  Theat.  Vit. 
nuin.  tom.  5.  verbo  Meretr.  x. 


32 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI  15C6. 


sore  u?iis  fi'crat,  sacrum  ordincm  reliquisse? 
Adjiciens  demuni  mendaciis  mendacia,  addit 
Tliuanus  idem,  ipsum  Urbis  senatum  Pio  dicti- 
tasse,  periculum  imminere,  ne  non  matronarum 
pudicitia  (merelricibus  sublatis)  inter  tol  ca^libes 
integra  cssct;  et  inconcussam  aliter  servarinon 
posse,  nisi  prislina  liborlas  reslitucrelur.  Antea, 
nefandi  sceloris  metu,  Romanos  a  sententia  rc- 
vocare  Pium  curasse  dixerat,  nunc  vero  asserit, 
matronarum  delerruissc  periculo  ;  ul  ex  bis  in- 
telligas  virum,  aiiimo  duplicem,  (»t  Scriplurce 
verbis  ufamur)  incouslaalem  fiiisse  in  cunciis 
quae  scripsit. 

88.  Decreta  de  matrimonialibus  diapensado- 
nibits.  —  Cum  accepisset  insupcrPius,improbos 
bomines,   non  modo  iis,  quas    recensuimus, 
foeditatibus,   Cbristianai  vita;  mores  debones- 
tare  non  veritos,  vcrum  etiam  in  magno  ipso, 
in  Cbristo  et  Ecclesia,  Matrimonii  sacramcnlo, 
iniqua   commoliri  ausos  esse ;  uti    evidentis- 
sima  ea  scelera,  eorumque  causas,  pro  viribus 
evellere    studuit ,  sic    constructos    in    eodem 
sacramento    dolos    dojicere    elaboravit .   Con  - 
stitulionem  igitur,  sub   die  v  Decembris    boc 
anno  edidit,  in  qua  primum  conquestus,  non- 
nuUos  suffi  conscientiai  prodigos,  ac  propriee 
salutis  immemores,  ut  facilius  a  se  et  Apostolica 
Sede  dispensaliones  Matrimoniales,  et  alias  gra- 
tias  et  concessiones  obtinerent,  gradus  consan- 
guinitatis  et  affinitatis,   aut  cognationis  spiri- 
tualis,  acscienliam  illorum  occultare,  vel  aliter 
quam  eis  a  principio  ab  ipsis  partibus  significa- 
tum  vel  narratum  fuerat,  exponere  pra;sump- 
sisse  ;  imo,  si   matrimonia  hujusmodi   adbuc 
contracta  non  fuissent,  pro  contractis  narrare, 
ac  alias  diversimodc  veram  facti  speciem,  tam 
in    ipsis    dispensationibus    matrimonialibus  , 
quam,  in  aliis  quibuscumque  gratiis  et  conces- 
sionibus   obtinendis  imminucre  ausos   fuisse  : 
quapropter,  non  solum  in  hujusmodi  impetra- 
tionibus  falsitatem  narrasse,  verum  etiam  in 
partibus,  plerumque,  pro  ipsarum  veriflcatione 
gratiarum,  immutatam  veritatem  et  falsitatem 
fuisse  commissam.  His  et  similibus  abusibus  et 
fallaciis  se  obviare  velle  obnuntians,  singulos, 
tam   sacrse  Pcenitentiariffi  procuratores,  quam 
contradictarum,  seu  alios  quoscumque  sollici- 
tores,  et  scriptores,  quos  copistas  vocant,  quive 
facti  veritatem,  a  narratione,  quam  ab  ipsis  par- 
tibus  babuissent,  quoad  esssentialia  et  quali- 
tates  necessario  exprimcndas,  diversamfecissent 
seuquoquo  modo  invertissent  aut  immutassent 
depravarentve,  et  per  subreptionem  et  obreptio- 
nem,   gratias  a  se  extorquerent,   poenam  falsi 
incurrisse,  et  ea  puniri  omnino  debere  decrcvit 
et  declaravit. 

89.DuasaliasquoqueedidisseConstitutiones 
reperimus,  quibus  totidem  Concilii  Tridenlini 
decreta  explanavit,  de  impedimento  affmitatis, 
ex  fornicatione  provenientis,  unum,  de  cogna- 


tione  spirituali,  alterum,  intcrmaritum  veluxo- 
rcm  suscipieutis,  ct  baptizatum  baptizatique 
patrem  ct  malrem,  ct  quascumque  pcrsonas 
alias,  tam  baptizantis,  ct  baptizati,  quam  ex 
parle  suscipienlis.  IIic  rcque  quarto  kalend.  De- 
cembris  luijus  anni,  apud  S.  Pclrum  editfc  re- 
ccnscntur,  ipsisque,et  timoralarumconscientia- 
rum  quieti  providere  ,  et  inolita;  cffrenisque 
libidinis,  qua;  sacras  Dci  EccIesiKque  leges  labe- 
factarc  videbatur,  impetus  cobibere,  non  tam 
Romrc  quani  alibi  Pius  conlendit.  Ca^tera,  qute 
de  matrimoniis  clandcstinis,  juxta  ipsius  Con- 
cilii  Tridcntini  statuta,  sancivit,  suis  locis  do- 
nenda  erunt. 

90.  Caiiponas  freqttentari  et  ludos  exerceri 
vetat,  ct  medicis  dat  gravissima  monita.  —  At 
cum  sciret,  quod  escisrefectus  venterseminaria 
luxuriaj  parit,  nec  prevalere  mentcm  discretio- 
num  gubernacula  modcrati,  ciborum  pondere 
prajfocatam  ;  ut  luxuria;  inquinamenta  idcirco 
penitus  ablegaret  ,  ipsius  fomenta  evellenda 
duxit,  qua;  ex  hospitiorum  publicorum  et  cau- 
ponarum  frequentatione  potissimum  prodire  co- 
gnovit.  Gravitcr  igitur  severeque  intcrdixit,  ne 
quis  eorum,  qui  Roma;  degerent,  convivandi 
aut  compotandi  gratia,  illas  adirent ;  et  quamvis 
complures  nummorum  aureorum  millia,  vec- 
tigalis  nomine,  pro  ipsarum  cauponarum  vino, 
ffirario  publico  accederent,  qua  pecunia  sumptus 
et  reipublica;  onera  sustentabantur  ;  ad  hfec  ta- 
men  detrimenta,  ut  refert  Gabutius  ',  et  alii, 
quam  ad  tot  flagitia,  qua;  cum  divini  honoris 
contumeliaet  animarum  privatarumque  domo- 
rum  pcrnicie  perpctrabantur,  Pius  connivere 
maluit.  Hospitia  igitur ,  jam  antiquo  libera 
vectigali,  et  tanquam  ipsa  sibi  reddita,  et  a 
peregrinis  tantum  et  advenis,  quorum  causa  ins- 
tituta  fuerant,  frequentari,  ipsorumque  commo- 
dilati  inservire  jussit.  Luxum  insuper  convivi- 
orum  et  vestium,  ut  prtefati  tradunt  scriptores, 
tota  Ecclesia;  ditione  repressit. 

91.  Quia  vero,  juxta  illud  :  Sedit  popuhis 
mandncare  ct  biliere,  et  sarrexeriDit  ludere,  cx 
commessationibus,  ebrietatibus,  et  libidinis  in- 
citamenta,  ct  ludorum  fatuilas  initia  sumere 
cognoscuntur ;  ideo  Pius,  uli  allata  crimina,  ita 
etiam  ludorum  nequitiam  districte,  ubique  lo- 
corum,  praicipue  vero  in  cauponis  prohibuit. 
Qua  de  re  audiendus  est  Natalis  Comes  ^ :  «  Et 
quoniam  ludi  omnes  (inquit)  et  alea  praecipue, 
sunt  res  bumanaj  vitte  perniciosa;,  in  quibus 
nemo  vir  bonus  tcmpus  inutiliter  consumpserit ; 
non  minus  in  alealoreset  lusores  omnis  generis 
animadvertendum  duxit,  quam  in  injuriosos,  et 
sibi  ipsis  perniciosos  bomines,  quos  exilii  con- 
demnavit.  Neque  id  solum  ,  quia  nemo  sibi 
debct  facere  injuriam,  sed  multo  magis,  quia 
blaspbemiac,  et  inimicitia;,  et  latrocinia,  et  fami- 

»  Gab.  ia  Pii  Vil.  lib.  i,  cap.  n.  ~  s  Nalal.  Com.  ia  Hist.  sui 
leuip. 


PII  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI    1566. 


33 


liarum  eversiones  solent  alea  ,  pictanimque 
chartarum,  et  omnium  liorum  ludorum,  neces- 
sariae  esse  asseclae ;  inter  qua;  lenocinia  lasci- 
vise,  otii,  intemperantiae,  qui  vitam  degat,  is 
plane  vir  bonus  esse  non  potest.  »  Hecc  ille. 

92.  His,  quffl  lioc  anno  salul)riter  Pius  cons- 
tituit  ',  addendum  est  quoque,  quod  medicis 
servandum  proposuit.  Renovafa  igitur  Innocen- 
tii  Tertii  Constitutione,  qua  medicis  prcccipie- 
batur,  ut,  cum  ad  a^grotos  vocari  contigisset, 
ipsos  ante  omnia  monerent,  ut  animarum  me- 
dicos  vocarent,  ne,  cum  eis  hoc  in  extrema 
segritudine  constitutis  suaderetur,  in  despera- 
tionis  articulum  inciderent ;  statuit  insuper  et 
decrevit  quse  sequuntur  :  «  Quod  omnes  medici, 
cum  ad  inQrmos  in  lecto  jacentes  vocati  fue- 
rint,  ipsos  ante  omnia  moneant,  ut  idoneo  con- 
fessori  omnia  peccata  sua  juxta  ritum  S.  R.  E. 
conflteantur,nequetertiodieulteriuseosvisitent, 
nisi  longius  tempus  inlirmo  confessor,  ob  ali- 
quam  rationabilem  causam  ,  super  quo  ejus 
conscientiam  oneramus,  concesserit,  et  eis  per 
fidem  confessoris  in  scriptis  factam  constiterit, 
quodinflrmi,utpr3emittitur,  peccatasuaconfessi 
fuerint.  Conjunctos  vero  ac  omnes  familiares 
ac  domesticos  inflrmi,  in  Domino  rogamus,  et 
monemus,  ut  de  infirmitate  parochum  certio- 
rem  faciant,  ac  tam  parochus,  quam  conjuncti 
etfamiliares  prcefati,  infirmum  ad  confessionem 
peccatorum  suadeant  et  inducant.  Quod  si  quis 
medicorum  prsemissa  non  observaverit,  ultra 
poeuas  in  d.  (Innocentii  Tertii)  Constitutione  con- 
tentas,  quas  incurrere  declaramus,  perpetuo 
sint  infames,  et  gradu  medicinse,  quo  insigniti 
erant,  omnino  priventur,  et  a  collegio  seu  Uni- 
versitate  medicorum  ejiciantur,  ac  pcena  etiam 
pecuniaria,  arbitrio  ordinariorum,  ubi  delique- 
rint,  mulctentur.  Et  ut  hsec  omnia  inviolabiliter 
observentur  ,  volumus  et  eadem  auctorltate 
prsecipimus  et  mandamus,  ut  nullus  posthac, 
ubique  locorum,  in  medicina  doctoretur,  aut 
ei  quomodolibet  medendi  facultas,  a'quovis  col- 
legio  et  universitate  concedatur,  nisi  omnia  in 
praesenti  nostra  Constitutione  contenta,  medio 
eorum  juramento,  coram  notario  publico  et 
testibus,  observare,  in  eorum  manibus  vel  or- 
dinarii  juraverint,  et  de  hujusmodi  juramento, 
in  privilegio  seu  licentia  medendi  ,  specialis 
mentio  fiat.  Quod  si  coliegia  et  Universitates 
praefatae,  non  recepto  a  promovendis  juramento 
hujusmodi,  eosdem  ad  gradum  prtedictum  pro- 
moverint  aut  eisdera  medendi  licentiam  prae- 
stiterint  ,  pcenam  privationis  facultatis  alios 
ulterius  doctorandi  incurrant.  Mandantes  in 
virtute  sanctae  obedientiee  elc.  Dat.  Romae  apud 
Sanctum-Petrum  sub  annulo  Piscat.,  die  octava 
Martii,  anno  millesimo  quingentesimo  sexage- 
simo  sexto,  Pontificatus  nostri  anno  primo.  » 

»  Exlat  ia  BuU.  Conslit.  5. 

AS.\.   —  TOMUS  XXXV.   —   L.VDERCHl,    1. 


93.  Zelo  fidd  accenms  hsereses  profligat, 
preesertim  inquisitionis  mrnisterio.  —  His  autem 
atque  aliis  ejusmodi  institutis  etexemplis  effec- 
tum  est  (inquit  Gabutius  -,  cui  CKferi  concor- 
dant);  ut  non  modo,  ut  innuimus,  Pontificis 
aula,  sed  et  Urbs  ipsa  tofa  novam  quamdam 
ac  plane  piam  induisse  faciem  videretur.  Nam 
ludos,  commessationes,  fabulas,  ludicracertami- 
na,  ac  ca;teras  scelerum  occasiones  obsolesce- 
re  ;  divina  vero  diligentius  officia  coli;  frequen- 
tari  conciones  sacras  ;  visitari  hospitales  , 
pauperum  domos,  sacrosanctam,  tum  confes- 
sionem,  tum  communionem  tota  Urbe  majori 
frequentia  celebrari.  Vectigalia  ac  portoria 
partim  sublata ,  partim  remissa  ;  omnemque 
ejectam  esse  in  rebus  sacris  pecuniae  conditio- 
nem.  Nullum  ferme  potentiae,  aut  gratiae  locum 
relictura,  spectatae  religioni  ac  virfuti  omnia 
tribui. 

94.  Prae  caeferis  tamen,  in  quibus  Pii  reli- 
gio,  pietas  ac  pastoralis  vigilantia  enltuit,  vehe- 
mens  ac  ferventissimus  servanda;  fidei  zelus 
procul  dubio  fuit.  Amplissimis  idcirco  sacro- 
sanctae  Inquisitionis  munus  gerentes,  decretis 
et  privilegiis  communivit;  et  anathematis  exe- 
crationem,  et  alias  gravissimas  poenas  consti- 
tuisse  in  eosqui  salutaris  illius  officii  minlstros 
vel  impedirent,  vel  offenderenf,  vel  bona  diri- 
perent,  auf  carceres  effringerent,  aut  ejus  deni- 
que  juraquodammodo  violarent;  quae  suislocis 
dicenda  erunt,  aperte  monstrabuut.  Hoc  vero 
anno,  sub  die  tertia  Aprilis,  ut  habeturin  Diario 
cardinalis  Farnesii  ',  habito  Consistorio,  in  eo 
«  Sanctissimus  D.  N.  fecit  verbum  de  conces- 
sione  pracdii  Conchee,  sacrte  Romanae  Inquisi- 
tioni  ,  et  fuit  dismembratura  a  monasterio 
Crypfae-Ferratce. »  Et  insuper  Pium  eam  edidisse 
Constitutionera  ,  quae  infer  hujus  Pontificis 
statufa  prima  ponitur  (licet  tempus,  quo  lata 
fuerit,  ex  ipsa  educi  minime  queat);  verisimili- 
ter  tamen  censendura  esf.  Statiraacenira  Ponti- 
fex  est  renuntiatus,  coraraunire  munus  illud 
voluisse,  novis  ipsi  altribufis  gratiis  et  auctori- 
tate,  (qua  ipse  plenissimo  jure,  maxima  tofius 
Christiance  reipublicae  ufilifate,  functus  fuerat), 
existimari  merifo  potest.  In  hac  igitur  Constitu- 
tione-negotiafideica3feris  cuncfisprajferrijubet 
ac  praecipit,  eo  quod  fides  (inquit)  substanlia  et 
fundamentum  totius  Christianae  religionis  exis- 
tat.  Omnibus  ideo  et  singulis  almae  Urbis,  ejusque 
districtus  gubernatori,  senatori,  vicario,  Came- 
rae  Apostolicae  audifori,  et  quibuscuraque  aliis 
legatis,  vicelegatis,  gubernaforibus  provincia- 
rum  et  terrarum,  sibi  ac  sanctje  Romanae  Eccle- 
siae,  mediate  ac  imraediate  subjectarum ,  ac 
earum  locatenen.  necnon  locorum  ordinariis, 
caeterisque  magistratibus  et  officialibus,  ac  cu- 
jusvis  conditionis  et  sfafus  horainibus,  in  orani- 

1  Gabut.  Vit.  Pii  V,  lib.  i,  cap.  10.  —  •  Diarium  card.  Farnes. 
pag.  110.  —  '  Extat  in  Bull.  Constit.  1. 


34 


PII  V  ANNUS   1.   —   CHRISTI    1566. 


bus  et  singulis  oppidis  et  civitatibu?,  ac  in  tota 
Cliristiana  republica  exislentibus  ;  sub  cxcom- 
municalionis  iata)  sententiie  sua^que  indigna- 
tionis,  et  aliissuo  et  cardinalium  inquisitorum 
generaiium  arbitrio  imponendis  ct  excquendis 
pcenis,  pr;rciiut,  ul  eisdem  cardinalibus  inqui- 
sitoribus,  ac  eorura  mandatis  et  prseceptis,  in 
quibuscumque  officium  sancta;  Inquisilionis 
concerncntibus  paroantet  obcdiant.  riegesvero, 
duces,  comites,  barones  et  quosvis  alios  saicu- 
lares  principes,  in  Dei  nomine  rogat,  ut  iisdem 
eorumque  officialibus  pra^sto  sint,  auxiliumque 
pnrbeant,  ct  a  suis  magistralibus,  in  negotiis  ad 
dictum  officium  spectantibus,  auxilium  pra>bcri 
faciant.  In  carceribus  autem  detentos  quoscum- 
que,  pro  quibusvis  deliclis  et  debitis  ,  etiam 
atrocibus,  apud  pra^fatum  Inquisitionis  officium 
quomodolibet  delatos  et  denuntiatos,  aliorum 
inferiorum  criminum  cognitione  suspensa,  ad 
eosdem  cardinales,  et  Inquisitionis  carceres, 
ibidemque  ad  criminis  ha^resis  totalem  cogni- 
tionem  et  expeditionem,  retinendos,  et  postea 
ad  ipsorum  officiales,  pro  aliorum  criminum  ex- 
peditione  remittendos,  sinemora  transmitti  de- 
precatur  et  jubet. 

95.  Duodecimo  insuper  kal.  Januarii  prse- 
sentis  anni,  alteram  certum  est  edidisse  Cons- 
titutionem  ',  qua  sententias  in  favorem  reorum 
de  hffiresi  inquisitorum,  a  quibuscumque  judi- 
cibus  contra  tamen  dispositionem  vel  stylum 
juridictionis  officii  sanctissima;  Inquisitionis, 
Tel  ferendas,  vel  latas,  irritas  et  nullas  habendas 
esse,  declaravit,  ideoque  cardinalium  inquisi- 
torum  judicio  iterum  esse  subjiciendas.  Quid 
vero  fuerit,  quod  eamdem  Constitutionem  san- 
cire  Pontificem  compulerit,  ipsemet  explicat : 
«  Cum  nos  in  minoribus  constituti,  sanctissimi 
officii  Romanee  et  universalis  contra  ha^reticam 
pravitatem  Inquisitionis  negotia  pertractare- 
mus,  tandem,  ex  longo  usu  atque  experientia 
rerum  magistra  cognoverimus,  quod  multi  rei 
delati,  et  in  praedicto  sanctissimo  officio  seu 
alibi  coram  locorum  ordinariis,  et  hcereticae 
pravitatis  inquisitoribus  processati,  ac  de  haj- 
retica  pravitate  inquisiti,  falsos  testes  ad  eorum 
defensam  examinare  faciendo,  ac  compurgato- 
rum,  de  eorum  vita  et  doctrina  minime  informa- 
torum,  opera  et  testimonio  se  juvantibus,  ac  di- 
versis  aliis  illicitis  modis,  excogifatisque  dolo- 
sis  excusationibus  et  malitiis,  pradictum  sacrum 
officium  sanctissimae  Inquisitionis,  cajlerosque 
judices  ,  et  etiam  Romanos  Pontifices  de  lu- 
dendo  et  decipiendo,  plures  etiam  veluti  inno- 
centes,  diffinitivas,  a  prsdictis  processibus  et 
inquisitionibus  absolutorias,  et  prfficedente  ca- 
nonica  purgatione,  eorum  assertse  bonffi  et  Ca- 
tholicse  fidei  ,  vitre  et  doctrinse  declaratorias 
sententias  seu  decreta ;  ab  eodem  sanctissimo 

•  Extal  in  Hul.  Constit.  22. 


Officio  aliisque  locorum  ordinariis,sive  delega- 
tis  et  inquisitoribus,  ac  etiam  Romanis  Pontifi- 
cibus  prsedecessoribus  noslris  oblinuerunt  seu 
cxtorserunt ;  quas  sententias  et  decreta  prajfati 
Romani  Pontifices,  ctiam  cum  perpetui  silentii 
impositione  ac  inhibitione,  ne  dictum  sanctis- 
simum  officium,  aut  alii  inquisitores  ad  ulte- 
riora  procedere  posscnt  seu  debercnt ;  necnon 
etiam  cum  causarum  avocatione  ad  solum 
Romanum  Pontificem,  sub  cujus  protectione  sub- 
mittebantur,  aliisque  derogatoriarum  derogato- 
riis,  et  efficacissimis  clausulis,  ac  etiam  irritan- 
tibus,  ac  aliis  decretis,  etiam  in  forma  gratiosa 
ampliando,  per  varios  eorum  mot.  prop.  ac 
etiam  sub  plumbo,  vel  annulo  Piscatoris  expe- 
ditas  litteras,  etiam  in  consistorio  seu  consisto- 
rialiter  emanalas  ,  confirmarunt;  unde  eve- 
niebat,  quod  praedicti  rei  inquisiti,  sub  velamine 
et  tutamine  praedictarum  sententiarum  declara- 
toriarum,  et  litterarum  Apostolicarum,  et  prae- 
sertim  vigore  clausulae  inliibitoriae  contra  ia- 
quisitores  factae ,  confidentes ,  clam  et  etiam 
aliquando  palam,  in  antiquis  eorum  erroribus, 
contra  fidem  Catholicam  perseverando,  nun- 
quam  ad  gremium  Ecclesifc  vere  redibant;  imo 
cum  aliis  secure  et  tanquam  Catholici  conver- 
sando,  eorumdem  aliorum  animos  corrumpere 
et  inficere,  ac  in  suas  hajreticas  opiniones  tra- 
here  de  facili  potuerunt,  in  totius  reipublicae 
Christianac  non  modicum  scandalum,  et  in  prae- 
judicium,  prajdictorumque  delatorum  anima- 
rum  perniciem  et  jacturam. 

«  Nos  huic  scandalo  adeo  periculoso  et 
contagioso  obviare  ,  dictarumque  animarum 
saluli  consulere  et  providere,  omnemque  juris- 
peritorum  dubietatem  et  altercationem  ,  ac 
qufficumque  impedimenta  et  obstacula,  propter 
quai  sancta  inquisitio  haereticai  pravitatis  quo- 
modocumque  et  qualitercumque  impediretur 
vel  retardaretur,  tollere  volentes  ;  motu  simili 
et  ex  certa  nostra  scientia,  ac  de  Apostolicae 
potestatis  plenitudine,  in  primis,  omnes  et  sin- 
gulas,  ac  quascumque  litteras  Apostolicas,  sub 
quacumque  verborum  forma,  etiam  in  praedictis 
ac  quibusvis  aliis  causis,  etiam  motu  proprio 
etc,  penitus  at  perpetuo  revocantes,  hac  nostra 
perpetua  perpetuoque  valitura  universali  Con- 
stitutione,  omnes  et  singulas  et  quascumque, 
etiam  ex  capite  assertae  innocentiae,  absoluto- 
rias,  vel  etiam  praecedentecanonica  purgatione, 
sub  quacumque  verborum  forma  declaratorias 
sententias  ,  etiam  diffinitivas  ,  et  decreta,  in 
eorumdem  reorum  inquisitorum  et  delatorum 
favore,  per  prsdictum  sanctissimum  officium, 
aliosque  judices  ordinarios  et  delegatos  ,  ac 
etiam  Romanos  Pontifices  latas  et  lata,  aut  in 
futurum  per  nos  etiam  et  successores  nostros 
Romanos  Pontifices,  pro  tempore  existentes, 
ferendas  et  ferenda,  nunquam  fecisse,  nec  in 
futurum  posse  facere  transitum  in  rem  judica- 


Pir  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


35 


tam,  Apostolica  auctoritate  declaramus,  decer- 
nimus,  statuimus  et  ordinamus  :  praDfalisque 
sententiis  et  decretis,  et  quautumcumque  per 
litteras  Apostolicas,  etiam  in  forma  gratiosa, 
etiam  iteratis  vicibus  etc.  per  prsedictum  sanc- 
tum  offlcium  sanctse  Inquisitionis,  ac  dilectos 
filios  modernos  et  pro  tempore  existentes,  S. 
R.  E.  cardinales,  liereticte  pravitatis  inquisitores, 
et  super  dicto  officio  nunc  et  pro  tempore  de- 
putatos,  contra  eosdem  et  reos  dclatos  et  inqui- 
sitos,  etiam  si  fuerint  et  sint  episcopi,  arcliie- 
piscopi,  patriarchse,  primates,  ejusdem  S.  R.  E. 
cardinales,  legati  etiam  de  latere,  comites,  ba- 
rones,  marcliiones,  duces,  reges  et  imperatores  ; 
tam  de  antiquis  quam  noviter  eliam  super  eis- 
dem  articulis  receptis  vel  recipicndis  testibus, 
aliisque  argumentis,  probationibus  et  indiciis, 
juxta  facultates  eisdem  cardinalibus  inquisito- 
ribus  per  nos,  et  quoscumque  preedecessores 
nostros  Romanos  Pontifices  pro  tempore  exis- 
tentes,  ac  Sedem  Apostolicam,  quomodolibet 
concessas  et  datas  ,  ac  in  futurum  respective 
dandas  et  concedendas ;  denuo  inquiri  et  pro- 
cedi  posse  et  debere  ,  etiam  in  omnibus  et 
per  ommia,  perinde  ac  si  prsedictae  sententiae, 
decreta  et  litterae  Apostolicae,  ac  etiam  canoni- 
cse  purgationes,  in  prEedictorum  reorum  delato- 
rum  et  inquisitorum,  etiam  episcoporum  et  ar- 
chiepiscoporum  favorem  ,  non  emanassent  : 
novis  praesertim  supervenientibus  indiciis,  ejus- 
dem  vel  alterius  speciei  hseresis,  tempus  prae- 
teritum  etiam  respicientis  ;  vel  ubi  appareret 
per  aliena  indicia,  quod  illicitis  raodis  prius 
ipse  delatus  vel  inquisitus,  fuisset  absolutus, 
eadem  Apostolica  auctoritate  volumus  pariter 
et  mandamus.  Concedentes  iisdem  cardinalibus 
inquisitoribus,  et  super  dicto  sanctissimoe  In- 
quisitionis  officio  nunc  et  pro  tempore  deputa- 
tis,  plenam,  liberam,  amplam  et  omnimodam 
facultatem,  potestatem  et  auctoritatem,  causas 
ejusmodi  ,  etiam  auctoritate  OEcumenici  Uni- 
versalis  Concilii  Tridentini  decisas,  revidendi, 
ac  in  statu  et  terminis,  in  quibus  ante  praedic- 
tas  sententias  et  decreta,  ac  etiam  canonicas 
purgationes  quomodolibet  reperiebantur,  reas- 
sumendi,  fineque  debito  terminandi,  prout  in 
aliis  causis  pendentibus  indecisis,  per  eosdem 
cardinales  inquisitores  juxta  eorum  facultates 
fit,  fierique  potest,  et  consuevit.  » 

96.  Ista  aequissime  Pius,  quae  tamen  perpe- 
ram  plurimi  interpretantes,  nec  tempus,  quo 
haec  sancivit,  nec  sensum,  et  nec  quidem  Cons- 
titutionis  verba  se  intellexisse,  satis  superque 
cognoscuntur :  nam  licet,  qu»  Pius,  ex  longo 
usu  atque  experientia,  rerum  magistra  se  agno- 
visse  asserit,  citra  omnem  dubitationem  vera 
probanda  sint  ;  quod,  nempe,  multi  rei  delati, 
et  inquisitionis  officio,  seu  alibi  coram  locorum 
ordinariis,  et  hajreticae  pravitatis  inquisitoribus 
processati,  ac  de  haeretica  pravitate  inquisiti ; 


falsos  testes,  ad  eorum  defensam  examinari 
faciendo,  ac  diversis  aliis  illicitis  modis,  exco- 
gitatisque  dolosis  excusationibus,  praedictum 
inquisitionis  offlcium,  caeterosque  judices,  et 
etiam  Romanos  Pontiflces  deludendo  et  deci- 
piendo,  veluti  innocentes  difflnitivasa  praedictis 
processibus  et  inquisitionibus  absolutorias  sen- 
tentias,  ab  eodem  Inquisitionis  officio,  aliisquo 
locorum  ordinariis,  sive  delegatis  et  inquisito- 
ribus,  ac  eliani  Romanis  Pontificibus  obtinuis- 
sent.  Licethffic,  inquam,  et  caetera  quae  subjun- 
git,  absque  temeritate  in  dubium  vocari  minime 
possint  ;  tamen,  etsi  hffic  omnia  deessent,  tot 
hffiretici,  qui  in  vestimentis  ovium  incedebant, 
intrinsecus  autem  erant  lupi  rapaces,  et  absolu- 
torias  hujusmodi  sententias,  callida  malignitate 
obtinuerant ;  quique  vel  posteditam  a  Pontifice 
legem  ipsam,  vel  antequam  ederet,  in  praxim 
tamen  induci  mandaverat,  ut  Scriptura  loquitur, 
in  operibus  manuum  suarumcomprehensi  sunt, 
et  haeresis  sectatores,  et  hajreticorum  fautores, 
imo  saepe  haeresum  magistri  et  auctores,  ut  in- 
ferius  suis  locis  dicendum  erit,  uti  sanctissimam 
et  ffiquissimam,  hanclatam  a  Pio  legem,  omni- 
mode  commendant.  Ut  enim  de  caeteris,  data 
opera  missum  faciamus,  nonne  hujusraodi 
absolutoriam  sententiam,  versutissime  sub 
Paulo  III  primum,  deinde  sub  Pio  IV  extorserat 
Petrus  Carnesecca  ;  qui  tamen  et  ha^retica  imbu- 
tus  pravitate,  et  insuper  in  cathedra  pestilenliae 
sedens,  suo  nequitiae  veneno  Catholicas  oves 
inficere  deprehensus  fuit;  eo  igitur  tempore, 
quo  plurimi  haereticorum,  occultis  fraudibus, 
inter  orthodoxos  versabantur,  et  absolutoriis 
allatis  sentenliis,  ad  suaevitae,  morum  doctrinae- 
que  defensam  sumpsisse  videbantur  scutum 
inexpugnabile  aequitatis  ;  scutum  hujusmodi 
igni  comburere,  sanum  fuisse  consilium,  quis 
neget  ?  Vinci  illi  vel  facile  possunt,  vel  facile 
vitari,  quorum  prima  propositione,  omne  con- 
silium  pectoris  prodilur  :  at  non  alii,  quibus 
multa  Catholicis  paria  sunt,  ac  innoxias  mentes, 
et  soli  Deo  deditas,  fraudulenta  societate  per- 
cutere  facile  possunt ;  dum  malorura  suorum 
virus,  per  bona  nostra,  (quaj  et  ipsi  simulate 
agunt)  defendunt.  Nihil  enim  periculosius  iis 
hsereticis  esse  valet,  inquit  Ambrosius  '  qui, 
cum  integre  per  omnia  decurrant,  vel  saltem 
decurrere  simulent ;  uno  tamen  verbo,  ac  si  ve- 
neni  gutta,  meram  illara  ac  simplicem  fidem 
Dominica;  et  exinde  Apostolicae  Traditionis 
inficiunt.  Quia  ergo  Catholicorura  plurirai  coge- 
bantur  in  mortem,  quod  hferetici  plurimi,  tan- 
quara  intemeratae  quam  proflterentur  fidei  , 
irrefragabiles  testes,  absolutorias  sententias,  et 
caetera,  quae  Pius  commeraorat,  producentes, 
occulte  fidem  violarent  ac  proderent ;  prudentis 
sane  medici  fuit,  unde  morbi  origo  processerat, 

•  D.  Ambros.  de  Filii  Divlnit.  conl.  Arrian.  cap.  1.  tom.  4. 


86 


Pir  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


ibi  severissinie,  sublatis  ejusmodi  absolutoriis 
sententiis  medicamentum  admovere. 

97.  Pace  deinde  tantorum  \irorum,  qui 
ncnipe  anfe  Pium,  vel  sacrw  Inquisitionis  mu- 
nus  exercuerunt,  vcl  quoquo  alio  modo  ejus- 
inodi  reddidere  judicia  ;  quwnam  privilegioruni 
ratio  ea  fuit,  quam  de  boreticaini(]uitate  inqui- 
siti  assequebantur?  Pra'ler  silentii  perpetuam 
impositionem  in  inquisitorum  causis,  aderat 
insuper  inhibitio,  nc  Inquisitionis  officium,  aut 
inquisitores  ad  ulteriora  proccdercnt,  seu  proce- 
dere  deberent ;  ac  si  post  in  se  collatas  gratiam, 
atque  cjusmodi  absolutoriam,  criminibus,  de 
quibus  vere,  vel  falso  prius  insimulati  fuerant, 
imposterum  obnoxii  esse  amplius  nequirent. 
Positosiquidem,  quod  innocenfes  fuissent,  cum 
nempe  delati  atque  inquisifi  fuere  ;  quis  famen 
in  his,  in  quibus  falso  accusati  olim  fuerant 
spondere  poterat,  aliquando  culpabiles  non 
futuros  ?  Unde  igitur  rationabilifer  inquisi- 
toribus  vetitum,  ne  eorum  imposterum  causas 
inquirere  possent,  qui  licet  non  lapsi  tamen 
cadere  poterant,  et  lapsi  omnimode  ipsorum 
judicio  sisfendi  erant  ?  Hac  porro  ratione  potius, 
quam  innocentem  satius  erat,  in  suspicionem 
saltem  criminis  antea  fuisse  vocatum  ;  nam 
Inquisitionis  judicio  haud  liberi  innocentes 
erant,  et  apud  tribunal  illud  falso  licet  delati, 
ei  sisti  cogebantur.  Culpabiles  autem  qui  existi- 
mati  jam  fuerant,  indeque  absolufi,  eo  redde- 
bantur  prorsus  immunes.  Si  autem  qui  inquisifi 
fuerant,  vere  deliquerant,  quo  jure  tanquam 
innocentes  absoluti  fuerant  ?  Abjecisse  post 
absolutionem  errores,  quibus  adhffiserant,  co- 
gnita  veritate,  forte  censendum?  Verum  id  in- 
certum  ac  dubium  ;  imo,  ut  plurimum  non 
obtigisse  perspectum  :  nam  haereticorum  illud 
est  proprium,  quod  nec  volunt;victi  facile  suc- 
cumbere,  quamvis  sciant,  id  quod  faciunt  et 
sentiunt,  non  licere. 

98.  His  igitur  de  causis,  non  modo  praeteri- 
tas,  sed  et  futuras  absolutorias  senfentias  rite 
Pium  prohibuisse  dicendum  est ;  non  quod 
innocentiffi  testimonium  reddi  vetaverit  ,  sed 
quod  prudens,  ne  dimitterenfur  impune  impii 
praecavere  voluerlt.  Innocentias  autem  in  Inqui- 
sitionis  officio  evidens  semper  testis  accedit, 
cumjudexdamnandum  nil  in  inquisito  reperit: 
cumque  cunctis  in  judiciis  pcena  culpaj  respon- 
dere  debeat,  ubi  nulla  a  sanctissimo  Inquisi- 
tionis  ofQcio  infligitur  poena,  nullam  certe  fuisse 
culpam  aperfe  perhibetur.  Quod  vero  decrefa 
eadem  absolutoria,  vel  hujusmodi,  in  favorem 
reorum  prolata,  non  efficerent,  uteorum  causte 
inrem  judicafamtransirent,  nonjudiciiprolatio, 
sed  suspensio  potius  censenda  est;  necexipsain- 
nocentes  gravantur,  cum  quod  injudicatum  rema- 
net  et  indamnatum,  expers  pofius  crlminis  inte- 
rea  quodammodc  supponaf ur.  At,  ex  ea  dilatione 
judicii,  revera  rei  et  inquisiti,  qui  callida  ver- 


sutia  innoccntes  videri  contendunt,  meritarum 
mcefu  pcenarum,  cum  eorum  crimina  pafefieri 
configerit,  in  officio  conlinentur  et  formidine 
perstringuntur ;  alii  vero,  qui  nil  sibi  conscii, 
et  licet  justificati  vcrborum  testimonio  non  sint, 
tamcn  operibus  declarantur,  cavent  judicii 
majori  mcfu,  ne  quando  rei  in  his  deprehen- 
danfur,  in  quibus  se  modo  innocentes  intelli- 
gunt ;  et  sicut  Scriptura  teste  ':  «  Sunt  justi,  at- 
que  sapientes,  et  opera  manuum  eorum  in 
manu  Dei :  et  tamen  nescit  homo,  utrum  amore 
an  odio  dignus  sit ;  sed  omnia  in  futurum  ser- 
vantur  inccrta :  »  Sic  jusfis  istis  in  futurum 
incertum  servatur  judicium,  ut  tanto  humiliores 
caveant  ne  cadant ;  quanto  ex  Dei  munere  se 
firmiores  sfetisse  aguoverint,  ne  caderent.  Eo 
autem  pari  modo,  quod  nemo  rite  inter  reprobos 
putandus  conjiciendusque  est ,  dum  vivit,  eo 
quod  in  futurum,  incertum  ipsius  judicium 
servetur ;  ita  alicui  ejusque  generi,  reatus,  sce- 
leris  et  damnationis  non  inuritur  nota,  ex  eo, 
quod  in  incertum  ipsius  remanserit  causa ;  nara 
cum  semper  exeat  condemnatus,  qui  reus  fuit 
deprehensus  ;  qui  poenam,  ut  diximus,  non 
subiit,  procul  dubio  culpam  omnem  evasisse 
censetur  ;  unde  immerito  etiam  aliqua  nofatus 
infamia,  qua  certo  crimini  obnoxii  afficiuntur, 
existimatur.  Quibus  addas,  quod,  sicut  tam 
vesanae  mentis  homines  reperiri  non  contigerit, 
ut  cunctos  ad  Inquisitionis  sacrum  fribunal  de- 
latos,  semperreos  existimaverit :  ifa,  juxta  ejus- 
dem  consaefudinem  omnibus  notam,  non  abso- 
lutos,  semper  noxios  et  culpabilcs  credere 
quisquam  non  poterif  ;  licef  ,  ut  innuimus  , 
quos  poenis  animadverfi  viderit,  reos  semper 
duxerit. 

99.  Ef  hffic  ad  illos,  qui  hanc  Pii  Constitu- 
tionem,  plus  Eequo  severiorem  conclamantes, 
improbe  etiam  inferpretari,  in  ipsamque  invehi 
convincuntur.  Cseferum,  nec  Consfitufioni  ipsi 
deesse,  quae  judlcii  severitatem  moderantur, 
evidentissime  patet ;  sublatis  atque  irrifis  decla- 
ratis  siquidem  absolutoriis  sententiis,  et  potes- 
tate  data  denuo  inquirendi  contra  olim  delatos 
hseresis  reos:  id  tamen  fieri  potissimum  in  eos 
jussit  Pius ,  contra  quos  nova  supervenissent 
indicia,  quodve  in  praiterifge,  de  qua  accusati 
fueranl,  vel  alterius  hseresis  errores,  prolapsi 
fuissent ;  vel  ubi  per  aliqua  indicia,  illicitis 
modis,  illum  prius,  qui  delatus  vel  inquisitus 
fuerat  absolutionem  nihilominus  subdole  impe- 
trasse  appareret.  Quo  cerfe  nihil  ajquius  exco- 
gifare,  nihilque  consultius  Pius  decernere 
pofuit,  utplures  ha;resis  sectafores,  qui  ejusdem 
absoluforiis  senfentiis  renuntiati  innocentes, 
et  tamen  ut  anfea,  haeresum  laqueis  irretifi  tene- 
bantur,  defegeret,  debitisque  pcenis  afficeret,  ut 
infra  dicetur ;  ac  sic  modicum  fermentum,  quo 

'  Ecclesiast.  ix,  i. 


Pn  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI    1566. 


37 


tota  massa  corumpebatur  secerneret,  et  debita 
animadversione  abjiceret,  ne  aliis  reisque  ipsis 
deinceps  damno  esset.  Demum,  postquam  cardi- 
nalibus  inquisitoribus,  plenam,  liberam,  ara- 
plam  et  omninodam  facultatem  concessit, 
causas  ejusmodi  reassuraendi  etc.  tamenomnia 
ista  his  \erbis  concludit :  «  Fineque  debito  tcr- 
minaadi,  prout  in  aliis  causis  pendcntibus  inde- 
cisis  per  eosdeni  cardinales  inquisitores,  juxta 
eorum  facultates  sit,  fierique  potest,  et  consue- 
■vit,  »  quibus,  nempe  verbis  ostendit,  quo  sensu, 
qua  mente  senientias  diffinitivas,  atque  decreta 
in  reorum  inquisitorum  et  delatorum  quomo- 
documque  prolata,  nec  fecisse,  nec  in  futurum 
facere  transitum  in  rem  judicatam  posse,  praece- 
perit. 

100.  In  ipsius  insuper  Constitutionis  calce, 
Apostolica  rursus  comprobavit  auctoritate 
Pauli  IV  praedecessoris  sui  in  hsereticos  et  schis- 
maticos  decreta,  Romfe  apud  Sanctum  Petrum, 
anno  Incarnationis  Dominica  1558,  quint.  decim. 
kal.  Marlii,  Pontificatus  anno  quarto  jam  data. 
Etne  quis,  unde  heeresis  cancer  serpere  posset, 
aditus  pateret,  quartodecimo  kal.  Februarii  hu- 
jusmet  anni,  '  per  Fratrem  ThomamManriquez, 
ex  suo  Praedicatorum  Ordine,  sacri  Apostolici 
Palatii  magistrum,  cujusvis  generis  hseretico- 
rum,  aut  prohibitos  libros  apud  se  quemquam 
retinere,  aut  vendere,  aut  alicui  commodare, 
vel  quocumque  modo  legere  gravissime  vetuit, 
omnibus  ac  singulis  artificibus,  sub  statis  pce- 
nis,  severissime  prohibens,  bibliopolis  exceptis, 
ne  corum  aliquis  cujusvis  generis  libros,  aut 
venderet  aut  vendendos  haberet.  Bibliopolas 
vero  vetitos,  eosdem  libros  eis  tantum  vendere, 
donare,  et  mutuo  tradere  posse  voluit,  quibus 
in  scriptis  ab  eodem  sacri  Apostolici  Palatii 
magistro  facta  sibi  potestas  fuisset ;  sine  qua 
etiam  Judseis  quoscumque  libros,  nec  compa- 
rare,  nec  distrahere  liceret.  Ne  cujusvis  item 
generis  libros,  qui  ab  exteris,  Romam  appulis- 
sent  regionibus,  nisi  eodem  sacri  Palatii  per- 
mittente  magistro,  cuiquam  tradere  prfesume- 
rent,  vectigalium  etiam  prsepositis  gravissime 
interdixit.  Et  tandem  bibliopolas  monuit,  ut 
librorum,  quos  ad  Urbem  adduci  curassent, 
indicem,  proba  fide  digestum,  ipsi  Apostolici 
Palatii  magistro  exhibendum  haberent ;  eorum- 
dem  librorum  interminato  iis  damno,  qui  secus 
fecisse  deprehensi  fuissent. 

101.  Cum  vero  inter  Pii  Constitutiones,  quse 
ad  prajfatum  inquisitionis  munus  ac  tribunal 
spectant,  illa  etiam  recenseatur,  quaj  ordine 
vigesima  tertia  est,  decernitque,  ut  quidquid, 
vel  pauci  inquisitores  cardinales,  in  causis  ad 
ipsum  pertinentibus,  statuissent,  acseterisetiam 
ejusdem  congregationis  cardinalibus  absen- 
tibus,  ratum  tamen  ac  validum  habendum  esset; 

■  Extat  int.  Coust.  Pii  V  seoTsum  impress.  pag.  i. 


licet  quo  anno  Pius  ipse  eam  ediderit,  non  appa- 
reat,  praesenti  tamen  fuisse  latam,  ea  potissi- 
mum  suadent,  quod  processibus  inquisitorum 
(ut  sancta;  hujus  ac  universalis  luquisitionis 
Archivo  observare  licuit)  tres  vel  duo  tautura 
inquisitores  cardinales  passim  hoc  tcmpore 
subscripti  occurrant,  quamvis  tunc  numero 
plures  extitisEO,  qui  eo  officio  fungerentur,  ex 
ipsamet  Constitutione  coUigatur,  in  qua  singuli 
adnotantur.  Revera  autem  hjec,  non  nisi  reno- 
vatio  dicenda  fuit  Constitutionis  alterius  Pii 
papiElV,qui  quinto  sui  Pontificafus  anno,quarto 
non.  Augusti  datis  apudSanctum  Marcum  Apos- 
tolicis  Litteris,  eadem  fere  decreverat.  At  quo- 
niam  illa,  vel  in  usum  mininie  deducta  fuerat, 
vel  obsoleverat,  vcl  tanquam  ambigua  ab  ali- 
quibus  impugnari  contigerat,  ideo  ipsam  Pius 
instaurare  '  contendit.  In  hoc  nihilominus  Pii  V 
et  Pii  Quarti,  inter  se  Constitutiones  differre 
videntur,  quod,  cum  is  statuerit,  ut  quidquid 
per  majorem  partem  cardinalium  inquisitorum 
prsesentium,  dictum,  ordinatum,  difinitumque 
fuisset ;  sic  ratum  tamen  ac  validum  esset  ha- 
bendum,  ut  nullo  modo  impugnari  posset, 
perinde  ac  si  omnes  et  singuli  inquisitores 
cardinales  Congregationi  judicaturi  interfuis- 
sent,  majorque  ipsorum  pars  iis  consensisset, 
quoe  decreta  fuissent :  tamen  Pius  V  ferventiori 
erga  inquisitos  et  delatos  misericordia  commo- 
tus,  per  duos  tantummodo  cardinales  id  impleri 
posse  sanxit.  Ejusmodi  siquidem  Constitufionis- 
sunt  verba  :  «  Et  insuper,  pro  faciliori  earura 
(nempe  causarum)  expeditione,  statuimus,  de- 
cernimus  et  ordinamus,  ut  quidquid  per  majo- 
rem  partem  prsesentium,  vel  aliquibus  absenti- 
bus,  per  duos  ex  praedictis  cardinalibus  depu- 
tatis,  qui  in  Congregatione  pro  d.  officio  interve- 
nerint  seu  convenerint ,  dicfum  ,  gestura  , 
statutum,  ordinatum,  decretum,  terminatum, 
seu  sententiatum  exfiferit,  sit  validum  et  fir- 
mum,  ita  et  taliter,  quod  nullo  modo  impugnari 
possit,  perinde  ac  si  omnes  et  singuli  cardinales 
prajdicfi  in  dicta  Congregatione  intervenissent 
et  convenissent,  et  major  pars  eorum  consen- 
sisset  ;  cum  plena  et  omnimoda  juridictione, 
auctoritate  et  potestate  ».  Ex  cujus  nimirum 
verbis  pariter  elicitur,  qusenam  misericordige 
viscera  erga  reos  habuerit,  cum,  dilatione 
judicii,  eos  diutius  fatigari  passus  non  sif ;  et 
quo  animo  alferam,  de  qua  supra  disseruimus, 
Constitutionem  ediderit. 

102.  Prffiter  isfa  quae  retulimus,  alia  insupe, 
de  inquisitionis  officio  hoc  anno  decrevisse  ha 
bemus,  ex  Ms.  Cod.  Vallicellano,  cui  Titulus  :  De- 
creta  Generalia  Sancti  Officii,  et  nonnullae  Lif  terae 
Apostolicfe  non  impressae.  In  eo  siquidem  ista 
leguntur  '  : 

«  Die  XXXI  Januarii  mdlxvi. 

»  Extat  in  Bull.  Constit.  79.  —  2  Eitat  in  Boll.  Conslit.  23.  — 
3  Ms.  Cod.  Vallicellaa.  pag.  31  et  seq. 


38 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   15C6. 


«Sanctissimusdominusnoster.dominusPius 
papa  Quintus  prtccepit  et  maudavit,  quod  onincs 
processus  sancti  Officii  recuperentur  ;  et  repo- 
nantur  in  sancto  Officio,  et  ulterius  ad  aliquem 
non  deferanlur,  sed  quod  omnes  processus  dc 
coetero  legantur  in  Congregatione. 

«  Eadcni  Sanctitas  Sua  prsccepit  omnibus  et 
singulis  de  Congregatione  sancti  OfficiiS.  Rom. 
et  universalis  Congregationis  ne  revelent  secreta 
dicti  Officii  et  ea  quw  fient  et  dicentur  in  Con- 
gregationibus  ojusdem  Officii,  ultra  poenam  ex- 
communicalionis  majoris  latai  sententite,  quam 
incurrent,  et  incurrere  voluit  ipso  facto  :  sed 
decrevit,  quod  punientur  ita  et  taliter  ac  magis 
quam  si  offendissent  personam  propriam  Suae 
Sanctitatis. 

Die  Jovis  xiv,  mdlxvi. 

«  Sanctissimus  D.  N.  D.  Pius  papa  V  in  con- 
gregatione  statuit  atque  decrevit,  quod  quaj- 
cumque  prsefixiones  et  servationes  terminorum, 
ac  omnes  et  quicumque  alii  actus,  decreta  quai- 
cumque,  etiam  prolationes  sententiarum,  etiam 
definitivarum,  etiam  quod  a  Sauctitate  Sua  in 
Congregatione  fierent  ;  tamen  ralionabilibus  ex 
causis,  mota,  quod  per  me  notarium  adnotentur, 
sub  nomine  illustrissimorum  et  reverendissi- 
naorum  dominorum  cardinalium  inquisitorum 
generalium  per  Univer.  remp.  Christianam  con- 
tra  hcTreticam  pravitatem  deputatorum  :  ita  quod 
hujusmodi  prsefixiones  et  servationes  termino- 
rum,  decreta,  etquicumquealiiactus,  sententiae 
etiam  definitivse,  sub  nominibus  praifatorum 
reverendissimorum  dominorum  cardinalium, 
ponantuT  ;  et  sententiiE  definitivee,  etiam  quod 
perSanctitatemsuam  proferantur,  tamen  conci- 
piantur,etformentur,subnominibuspraifatorum 
reverendissimorum,  etpereosdem  subscribi  de- 
beant.  Exceptis  tamen  causis  episcoporum,  et 
aliorum  superiorum  prselatorura,  in  quibus 
Sanctitas  Sua  declarabit  mentem  suam.  Et  ita 
statuit  et  ordinavit,  atque  decrevit  orani  meliori 
modo. 

Die  Jovis  quarta  Julii  mdlxvi. 

«  SanctissimusD.  N.  decrevit,  quod,  in  causa 
religionis  et  inquisitionis,  nuUus  judex  ordina- 
rius  Romanae  curiee,  nec  officiales,  nec  officium 
plumbi,  prseterquam  illuslrissimi  et  reveren- 
dissimi  domini  cardinales  inquisitores  generales 
concedant  excoraraunicationes,  etiam  sub  plum- 
bo,  pro  exaraine  testium  et  evocandis  teslibus 
ad  Urbem,  ad  officium  sac.  Inquisitionis,  et 
eisdera  intimetur.  »  Ita  ibi. 

103.  Cseterum  non  statutis  tantura  ac  legi- 
bus,  sed  efficacius  etiam  raoribus  et  exeraplis, 
hsereses  profligasse  visus  estPius  ;  nam  haereti- 
corum  plurimi(utrefert  Gabutius  ',)  tamsancti 
Pontificis  pielate  exciti,  ad  sanitatem  rediere, 
veramque  pietatera  amplecti,  raagna  cura  pio- 


rum  exultatione,  caeperunt :  quod  per  id  terapus, 
praiter  cateros,  Olicai  principem  fecissc  narrat. 
Hic  siquidem  Romani  profectus,  ac  Pii  sanctita- 
tcm,  ejusque  optimam  administrandaj  reipu- 
blicae  rationem  demiratus,  baireses,  quibus  erat 
imbutus,  statim  execratus  est  et  post  suum  ia 
Poloniam  reditum,  se  ad  Catholicee  veritatis 
lucem,  rectamque  salutis  viam,  de  qua  fuerat, 
malo  haereticorum  dolo,  deductus,  duce  Pio, 
secundum  Deura  rediisse,  per  litteras  esttesta- 
tus,  sperareque  addidit,  se  iilud  ope  divina  esse 
facturum,  ut  sua  ipsius  opera,  vel  exemplo,  uxor 
quoque  sua  ad  eamdemfidem  perduceretur. 

104.  Nec  modo  verba  et  exempla,  sed  ipsa 
insupercorporis  Pii  species,  simulacrummentis, 
figura  probitatis  a  fidedeviosaccersivit;utinter 
alios  '  Anglo  cuidam  haeretico,  primario  viro, 
qui  Romam  venerat  ;  ibique  sacros  ritus,  pio- 
rumque  caeremonias  tacitus  irridebat,  dicitur 
contigisse.  Magnahicsiquidem,  quae  increscebat 
in  dies  Pontificis  sanctitatis  et  religionis  percitus 
fama,  solemni  et  anniversarice  (cujus  supra 
meminiraus)Sanctissirai  Christi  Corporissuppli- 
cationi  interesse  decrevit  ;  in  qua  singulari 
humilitate  et  reverentia,  aperto  capite,  pedibus 
incedentem,  praeter  caeterorura  Pontificum  mo- 
rem,  qui  alioqui  recte,  pro  sua  dignitate,  sella 
geslari  consueverant,  cum  sacrosanctura  illud 
Sacramentum,  Pium  circumferre  conspexisset; 
tanfae  religionis  obsequiura  sic  est  demiratus, 
ut  ad  verae  religionis  capiendum  lumen,  quos 
usque  adhuc  averterat,  oculos  aperuerit ;  nec 
multo  post  ad  Pontificis  pedes  provoiutus,  prse- 
teritos  errores  confessus,  eosque  Catholico  ritu 
execrans  etabjiciens,  verae  Ecclesiae  reconciliari 
raeruerit. 

103.  Talem  igitur  hoc  sui  etiam  Pontiflcatus 
initio,  se  exhibuit  Pius,  ut  ejus  unius  vita,  noa 
Catholicorum  raodo,  sed  eorura  insuper,  qui  a 
fidedefecerant,  existeretdiscipIina.Sed  nec  ipsi 
Judaei  tantam  virtutem  non  admirari  pof uere , 
uti  vicissim  Pius  eorura  soUicitudinera  rainirae 
Degligere  potuisse,  ea  quse  subsecuta  suntsatis 
superque  declararunt. 

106.  Judsiorum  conversioni providet,  etcate- 
chumenorum  domum  instaurat.  —  Quia  vero 
duros  corde  et  auribus  incircumcisos  ,  ple- 
rumque  leniter  invitantis  voces  aspernari  con- 
sideravit  ;  ideo  ipsos  compellandos  duxit,  ut 
saltem  id  caveretur,  ne  Christi  fidelibus,  inter 
quos  versabantur,  delrimenli  aliquid,  dolosis 
negoliationibus  et  pessima  consuetudine  infer- 
rent,  qui  ab  adultera  superstitione  nullo  modo 
abduci  divellique  posse  judicabantur.  Jam  pri- 
dem  Paulus  Papa  IV  datis  Romae  apud  Sanctura 
Marcum,  anno  Domini  millesimo  quingentesirao 
quinquagesimo  quiuto,  prid.  id.  Julii,  Pontifica- 
tus  sui  anno  prirao,  Apostolicis  iitteris.  ad  coer- 


>  Gabut.  Vit.  Pii  lib.  vi,  cap.  3. 


'  Gabut.  ibid  et  alii. 


PII   V  ANNUS   1.   —    CHRISTI    1566. 


39 


cendam  Judceorum  insolentiam,  plura  sancive- 
rat;  ea  siquidem  adeoexcreverat,  uti  Paulus  ipse 
fatetur,  quod  non  solum  mixtim  cum  Cliristia- 
nis  et  prope  eorum  Ecclesiam,  nulla  interce- 
dente  habitusdistinctione,coliabitarent  ;  verum 
etiam  domosinnobilioribus  civitatum,  terrarum 
et  locorum,  quibus  degerent,  vicis  et  plateis 
conducere,  necnon  stabilia  bona  comparare  ac 
possidere  ;  nec  insuper  nutrices  et  ancillas, 
aliosque  servientes  CLristianosmercenarios  ha- 
bere,diversaquealia,  in  ignominiam  et  contem- 
ptum  Christiani  nominis  perpetrare  prsesume- 
rent.  Hanc  vero,  qui  proxime  Paulo  successit 
Pius  Quartus,  Constitutionem  psene  sustulerat, 
eo  quodj  ipsius  prsetextu,  per  calumniam  et 
cavillationes  nonnullorum,  Haibrseorum  facul- 
tatibus  inhianlium,  eamdemque  Constitutionem, 
inmultis.  preeteripsiusPauIiQuarti  infenlionem, 
perperam  interpretantium,  diversimode  Hebr£ei 
ipsivexati  fuerant  etinquietati.  Quapropter  am- 
plissimo  Diplomate,  Romse  dato  apudSanctum- 
Petrum  ',  die  vigesima  septima  Februarii  anno 
1562,  Pontificatus  sui  tertio,  prcefatam  predeces- 
soris  Constitutionem  declaravit,  certisque  limiti- 
bus  circumscripsit.  Verum,  qui  Pio  IV  subro- 
gatus  est  Pius  V  re  melius  perspecta,  et  innu- 
meras  Haebreorum  nocendi  artes,  inolitumque 
pravae  nationisinChristi  fideleslivorem  etodium 
forte  exploratum  habens_,  Pauli  IV  Constitutio- 
nem  ^  renovandam  censuit,  uti  hoc  anno,  altera 
edita  Constitutione  '  fecit,  in  qua,  inter  csetera 
haec  apposuit :  «  Non  obstantibus  omnibus,  quse 
idem  Paulus  prsedecessor  in  supradictis  liiteris 
voluit  non  obstare  :  privilegiis  quoque  in- 
dultis,  etlitteris  Apostolicis  per  recol.  me.  Pium 
Quartum  Romanum  Pontificem  praedecesso- 
rem  nostrum  et  Sedem  Apostolicam,  etiam 
forsan  consistorialiter,  ac  per  viam  gene- 
ralis  legis  ac  statuti  ac  in  vim  stipulaticontrac- 
ius,  ex  quavis  etiam  urgentissima  etonerosa,  ac 
Mol.  proprio  et  ex  certa  scientia,  et  de  Apostolicse 
potestatis  plenitudine.etiam  cum  quibusvis  dero- 
gatoriarum  derogatoriis  etc.  etiamsi  in  eis  dis- 
poneretur  et  caveretur  expresse,  quoad  delatio- 
nem  birreti  glauci  coloris  hujusmodiinitinere, 
ac  quod  non,  ut  prffimittitur,  in  lococlauso  ha- 
bitare  tenerentur,  et  quod  bona  stabilia  usque 
ad  certam  summam  acquirere,  ac  societatem 
cum  Christianissuper  rebus  ad  annonam  spec- 
tantibus  inire,  ac  conversationem  cum  iisdem 
Christi  fidelibus  habere,  ac  pignora  alias  quam 
praescripto  modo  distrahere,  ac  plures  Synagogas 
retinere  possent,  indulserit,  aut  alias  quomodo- 
libet  eis  dictas  litteras  Pauli  praedecessoris,  in 
favorem  Haebraeorum  prsdictorum  limitaverit. 
Quibus  omnibus,  etiamsi,proillorumsufficienti 
derogatione,  de  illis  eorumque  totis  tenoribus, 
specialis,  specifica,  expressa  et  individua  ac  de 

'  Extat.  in  Ball.  Constit.  48.  —  »  Extat.  in  BuU.  Conslit.  6.  — 
»  Ibid.  §  6. 


verbo  ad  verbum,  non  autem  per  clausulas  gene- 
rales  idem  importantes,  mentio,  seu  qugevis  alia 
cxquisita  forma  servanda  foret,  et  in  eis  caveatur, 
quodnullatenusderogaripossit.illorumomnium 
tenoribus  pr«sentibus,pro  sufflcienlerexpressis, 
ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes,  nec- 
non  modos  et  formas  ad  id  servandas  pro  indi- 
viduo  servatis  habentes,  harum  serie  specialiter 
etexpresse  derogamus.  EtLitteras  ejusdemPauli 
praedecessoris,  et  omnia  in  eis  contenta  obser- 
vari  in  omnibus,  et  per  omnia  mandamus,  pe- 
rinde  ac  si  Litterae  Pii,  similiter  pra;decessoris 
nostri,non  emanassent,  aut  si  aliquibus  commu- 
niter,  vel  divisim  ab  eadem  sit  Sede  indultum, 
quod  interdici,  suspendi  vel  excommunicari  non 
possint  per  Litteras  Apostolicas,  non  facientes 
plenam  et  expressam  ac  de  verbo  ad  verbum  de 
indulto  hujusmodi  mentionera.  Volumus  autem, 
quod  prcesentes  litterae  etc. 

107.  Incassum  autem  his  quse  statuit  sce- 
lesta  gentis  perfidiam  Pontificem  cohibere  con- 
tendisse,  quae  subsecuta  suntfacile  declararunt : 
nam,  ob  haec  nihilo  meliores  Judsei  efi"ecti,  imo 
in  deteriora,  in  fidelium  etiam  periculum  et  per- 
niciem  prolabentes,  tandem  ea  tota  Ecclesia;  di- 
tione,ut  seexturbaret,(prout  inferiusvidebitur,) 
Pium  impulerunt.  Ne  vero,  ob  ea,  quae  in  illos 
decreverat,  et  praecipue  ob  glauci  coloris  si- 
gnum,  quod  tum  fceminae,  tum  viri,  tum  etiam 
Haebrsei  infantes,in  statu  Ecclesiastico,exPauli  IV 
Constitutione.a  Pio,  ut  diximus,renovata,deferre 
debuerant,  Romanae  prcesertim  plebi  et  populo 
opprobrio  atque  ludibrio  essent ;  paulo  postre- 
novatam,  Constitutione,  quam  edidit,  ejusdem 
Pauli  IV^  ut  diximus,  alteram  ;  tanquam  mise- 
ricors  pater  quiconfusionem  velmortem  pecca- 
torum  nollet,  sed  potius  ut  converterentur  et  vi- 
verent,  prseconis  voce,  ab  Alexandro  Pallanterio, 
Apostolico  protonotario,  et  Urbis  generali  guber- 
natore,  quarto  id.  Aprilis  hujusmet  anui  ',  cu- 
jusvis  generis  et  dignitatis  hominibus  districte 
prohiberi  jussit,  ne  quis,  utriusque  sexus,  Hae- 
braeorum  aliquem,vel  irridere,  vel  quovis  modo, 
aut  clam  scilicet  aut  palam,  die  vel  noctu  convi- 
ciis  aut  factis  impetere  auderet  :  Christianis 
hominibus,  qui  id  patrassent,  prjeter  eam,  qua 
ex  more,  debuissent_,  si  fidelium  laesissent  ali- 
quem,  triumfidicularium  ictuum,puerisveroac 
mulieribus  flagrorum  imposita  poena ;  idemque 
supphcium  insuper,  pro  filiis  parentes,  pro  dis- 
cipulis  magistros,  pro  servis  dominos  subituros 
declaravit  ;  ad  hoc,utisti,infamiae  cruciatusque 
formidine,  enixius  eorum  vel  audaciam  vellevi- 
tatem  cohibere  studerent.  Cum  autem  edictum 
hoc  promulgatum  legatur,  ut  diximus,  quinto 
id.  Aprilis,  in  eoque  jam  lata  Pii  Constitutio 
perhibeatur,  imo  ipsius  intuitu,  ipsum  editum 
asseratur,  erroris  proculdubio  coarguendi  sunt, 

*  Extat  int.  Pii  Consiit.  seorsim  impres.  pag.  15. 


AO 


Pll  V   ANNDS   1.   —  CHRISTI   1566. 


qui  ipsam,  sub  tertio  decimo  kalen.  Maii  adiio- 
taruut ;  vel  e  coutra,  uon  quiuto  id.  Aprilis,  sed 
poslea,  edictuni  pra?fatam  prodiisse,  et  impres- 
sorum  vel  aliorum  iucuria,  sub  ea  die  subsigna- 
tum  fuisse,  diceudum  erit. 

108.  Sic  Pius  coutra  Haibrseos,  ita  disciplince 
jura  exercuit,  ut  pietatis  tamen  viscera  non 
amiserit,  et  misericors  Samaritanus,  oleura 
simul  ac  vinum  eorum  vulneribus  adUibuit; 
quateuus  per  viuuni  mundarentur  putrida,  per 
oleum  foverentur  sananda  ;  et  bac  plane  ratione 
eorura  plurimos  ad  Christianam  religionem 
convertisse  narrant  scriptores,  quorura  unura 
ex  eo  proferre  sat  eril,  qui  Epistolas  apud  Ca- 
racciam  ',  ut  toties  diximus,  exaravit,  et  dicit : 
«  Pontifici,  cum  adhuc  cardinalis  esset,  notus 
erat  Elias  quidam  IIa;bra!us,  et  doctrina  et  re- 
rum  usu  et  divitiis  inter  suos  facile  princeps ; 
hoc  autem  tempore  Synagogae  prsepositus,  sa- 
cerdotio  maximo  fungebatur.  Hunc  Pontifex, 
niultis  antea  stimulis  ad  Christianamfidem  sus- 
cipiendam  incitaverat;  sed  cum  iUe  recusasset 
omnino,  nunc  illum  denuo  est  aggressus,  et  in 
memoriam  illi  revocavit,  quod  esset  pollicitus, 
se  Baplismum  suscepturum,  ubi  iUe  Summus 
Pontifex  renuntiaretur.  En,  inquit,  sum  Poutifex 
Summus,  Dei  benignitate,  quod  fortassis  tu 
nunquam  futurum  credidisti ;  prajsta  quod  pro- 
misisti  :  simul  piorum  precibus  iUius  saiutem 
commendandam  curavit.  Discessit  Hebrseus,  sed 
paulo  post,  divina  graUa  permotus,  ad  Ponti- 
ficem  rediit,  et  veUe  se  ChrisUanum  fieri  pro- 
fessus  est.  Cui  PonUfex  dies  insuper  aUquot  ad 
maturius considerandum  et  deUberandum  dedit, 
ut,  si  vocationem  sinceram  et  vere  divinam  in- 
teUigeret,  tum  denique  sibi  renuutiaret,  atque 
ita  bominem  dimisit.  Qui,  paulo  post,  fecit  cer- 
tioremPonUficem,  severitati  divinoque  Spiritui 
diutius  nequaquam  posse  resistere;  proinde 
veUe  se  una  cum  tribus  filiis  ac  nepote  fieri 
ChrisUanum.  Quare  usque  adeo  Pontifex  laetatus 
est,  ut  vocatum  ad  se  hominem,  surgens  ami- 
cissime  complecteretur,  agens  Deo  Domino  nos- 
tro  graUas,  et  suis  manibus  Baptismi  Sacramen- 
tum  se  dalurum  esse  promittens.  Itaque  tertio 
Pentecostes  die,  adstanUbus  universis  paene  car- 
dinalibus  (quorum  nonuuUos  neophytorum  esse 
patrinos  PonUfex  voUut)  bapUzavit  eos  sua  ma- 
nu,  tanta  celebritate  et  frequenUa  popuU,  tan- 
taque  omnium  gratulatione,  ut  miraculo  digna 
res  fleret.  Aderat  eUam  in  anguio  BasilicjB  D. 
Petri,  magna  Hebrteorum,  jussuPoutificis,  mul- 
titudo.  Baptismo  autem  peracto,  detegi  sacro- 
sanctam  vultus  Christi  imaginem,  quae  Vero- 
nicae  dicitur,  imperavit,  cum  iili  miseri  popu- 
lum  universum,  ipsumque  Pontiflcem,  et  car- 
dinales,  caeteramque  nobilitatem,  magna  cum 
veneraUone,  flexis  humi   genibus,  ad  sacrum 

»  Ex  Epist.  apud  Carac.  Epst.  3  Junii  1566. 


ilUid  spectaculum  provolutos  viderent.  Porro 
neophytis  Pontifex  multa  privilegia  donaque 
concessit,  Eliam  (qui  nunc,  mutato  uominej  Mi- 
chaiJl  dicitur)  ad  D.  Petri  milites  aggregavit;  de 
fiUis  autem  unum,  sepUmum  circiter  agentera 
annum,  novo  nomine  PauUim,  Dlii  loco  adop- 
tavit,  eumque  per  cubicularium  suum,  generali 
Societatis  Jesu  magnopere  commendavit,  cum 
duobus  nepotibus  suis  in  CoIIegio  Germanico 
educandum,  addens  illos  sibi  nepotes,  hunc 
autem  esse  filiura  ».  Sic  ille.  Huic  autem  Eliae 
cognomentumfuisseCarconsii,refertGabutius', 
Genebrardus  -  vero  in  Cronich  filiura  fuisse 
dicit  Elia;  Levitae  (qui  Methurgheraam,  Tisbi, 
Bagur,  Zicronotb,  Masoreth,  et  multa  alia  scrip- 
sit;)  et  pridie  id.  Junii,  quo  die  hoc  anno  ter- 
tiura  Pentecostes  Festura  accidit,  BapUsmum 
suscepisse  asserit;  additque  hoc  identidem  aa- 
DO,  Eliae  commotos  exemplo,  plusquam  trecen- 
tos  Hebrseos  Christianae  fidei  nomen  dedisse; 
quibus  opposita  minirae  censenda  sunl,  quae 
Spondanus  %  et  Surius  litteris  tradidere ;  quod 
nempe  post  Eliae  Baptismum,  triginta  tantum 
Judaei  salutari  aqua  perfusi  fuerint;  nam  eas 
tantum  conversiones  retulisse,  quee  paulo  post 
illara  Eliae  evenerunt,  tum  ex  ipsorummet  ver- 
bis,  tum  exEpislolis  apud  Caracciam  ',  in  qui- 
bus,  suis  disUncte  femporibus,  res  recensentur, 
manifeste  deprehenditur.  In  Epistola  si  quidera 
sexta,  sub  non.  kal.  AugusU,  haec  habentur  : 
«  Scripsi,  domine  clarissime,  superioribus  lit- 
teris,  de  BapUsmo  cujusdara  primarii  Judaei. 
Alii  deinde  Judaei,  plus  triginta,  ad  Catechismum 
venerunt,  qui  simul  universi  baptizabantur 
prope  diera  etc.  In  his,  qui  Judaismura  dese- 
ruere,  fuit  eUara  uxor  primarii  illius  Hebraei,  de 
quo  dixi,  cum  ante  pertinacissime  repugnaret. 
Quara  PonUfex,  postquara  est  conversa,  verbis, 
atque  muneribus  admodura  accepit  benigne 
etc.  )).In  altera  ^  vero  sub  undecira.  kal.  Octo- 
bris  :  «  Mira  quoUdie  ,  inquit  ,  fit  raultorura 
irapuraevitae  commutatio,  neque  id  tam  metu 
suppliciorum,  cum  nihil  PonUflce  lenius,  quam 
ejus  exemplo  virtutis,  et  firma  opinione  egregiae 
cujusdam  sanctitaUs.  Arbitror,  hoc  Pontifice, 
amplius  centum  Judceos  homines  Jesu  Christo 
nomen  dedisse,  et  ex  illis  ditissimum  et  doc- 
Ussimum  queraque.  Transeunt  ad  Christianam 
religionem  viri,  cura  conjugibus  et  liberis, 
neque  Urbani  modo,  sed  provinciales  et  exter- 
ni )).  Ita  ille  :  praefatum  autem  Eliani,  post  Bap- 
tismum  Michaelem  dictum,  ut  innuimus,  una 
cum  filiis,  PonUflcem  in  suam  Gisleriorum  gen- 
tem  retulisse,  scriptorum  nemo  diffitetur.  Fir- 
raanus  vero  ",  qui  celebritatis  BapUsmi  tesUs 
oculatus  extiUt,  cardinales  qui  in  baptismate 

•  Gabut.  Vit.  Pii  lib.  vi,  cap.  3.  —  '  Genebrard.  Chronograf. 
lib.  IV.  pag.  755.  —  ^  Spondan.  Annot.  sub  anoo  1566.  Sur.  at 
sup.  —  *  Epist.  apud  Carac.  Epistol.  6.  —  ^  ibiii.  Epislol.  8.  — 
«Firni.  in  Diario  sub  die  4  Junii. 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


41 


prsBfafum  Eliam,  et  alios  suscepere,  hos  fuisse 
dicit;  cardinalis  Cripsus  ipsumEliam,cardinalis 
Vitellus  Moysen,  cardinalis  Farnesius  Leonem, 
cardinalis  Pacechus  Abacuch,  et  cardinalis  de- 
mum  Gesualdus  Eliam  aiterum,  prioris  nepotem 
suscepit. 

109.  In  ipsa  etiam  Epistola  sexta  apud  Ca- 
racciam  '  haec  occurrunt  :  «  Domum,  in  qua 
catechumeni  inslituuntur,  antea  iiegligentius 
habitam,  Pontifex  omnibus  rebus  instaurandam 
curavit,  ejusque  spiritualem  procurationemi 
sodalibus  Jesuitis  demandavit.  Hujus  domus 
difficultatibus  rei  familiaris  Pontifex  millibus 
aliquot  aureorum  subvenit  ».  Qua  vero  ratione 
eidem  succurrerit,  Gabutius  '  explicasse  visus 
est,  nam  dicit  :  «  Catechumenis  et  neophytis 
commodas  sedes  coemit,  quibus  non  mediocre 
vectigal  attribuit.  Cum  enim  plurimi  Judrei, 
ejus  et  opera  et  exemplo,  Christianam  religio- 
nem  suscepissent,  eorum  numerus  usque  adeo 
creverat,  ut  jam  domicilium,  quod  Paulus  III 
apud  sedem  S.  Joannis  de  Mercato  in  Urbe,  pro 
excipiendis  et  in  Catholica  religione  instituen- 
dis  catechumenis  ac  neophytis  erexerat,  fere 
coraplerelur  :  parumque  inde  remotum  neophy- 
tarum  ac  virginum,  Dominicani  Ordinis  Monas- 
terium  Beatge  Mariae  Annunciatae,  angustum 
nimis  redderetur ;  itaque  tam  copioso  Christl 
gregi,  in  dies  succrescenti,  cum  ampliora  pa- 
randa  essent  hospitalia  ,  templum  et  vetusta 
aedificia  S.  Basilii,  qua-  juris  erant  hospitii 
S.  Joannis  Hierosolymitani,  ipsis  et  neophytis 
assignavit,  ac  perpetuo  jure  possidenda  tribuit, 
cum  annuis  reditibuscentum  aureorum,prseter 
alia  eleemosynarum  subsidia,  quae  passim  illis 
benigne  suppeditabat ».  Extat  adhuc  tam  insignis 
munificentiae  simulacreligionis  monumentum, 
quod  nos  ex  Archivo  ipso  catechumenorum  do- 
mus  accepimus,  et  hic  duximus  apponendum  : 

PIUS  episcopus. 
Servus  Servorum  Dei  etc. 
410. «  Sacrosanctae  Catholicae  Ecclesiae,  extra 
quam  constitutis  nulla  aBternae  salutis  spes  os- 
tenditur,  divino  consilio  praesidentes,  inter  cae- 
teras  gentes,  quas,  cum  maximo  animi  nostri 
dolore,  a  vera  religione  alienas  et  in  erroribus 
suis  obstinatas,  in  aeternum  exitium  praecipites 
ferri  videmus,  Hebraeorum  gens,  et  acerbissi- 
mum  nobis  dolorem  inurit,  et  misericordiam 
commovet  singularem,  dum  recolimus  popu- 
lum  hunc,  quem  sibi  Dominus  prae  caeteris  om- 
nibus  elegerat,  nunc  a  Domino  pertinacissime 
dissidere  et  in  erroribus  suis  obflrmatum,  sibi 
damnationem  perpetuam,  incredulitatis  merito, 
comparasse  :  neque  sane  quidquam  praeter- 
mittimus,  quantum  quidem  in  nobis  situm  est, 
quod  adeos  ab  erroris  semita  in  rectam  aeternae 

>  Ibid.  ul  snpra.  —  »  Gabut.  lib.  vi,  cap.  4. 

Ann.  —  ToMLS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


salutis  viam  reducendos  pertinere  artitramur. 
Itaque,  et  alias,  et  maxime  posteaquam  ad  sum- 
mum  Apostolatus    officium    promoti    fuimus, 
nunquam  destitimus,  docendo,  hortando  etmo- 
nendo   conniti ,    ut  eorum    quamplurimos  ad 
Christi  fidem  adduceremus,  neque  omnino  irriti, 
Dei  benignitate,  labores  nostri  fuerunt,  quando 
et  satis  multi  utriusque  sexus  sacro  fonte  rege- 
nerati ,   nonnulli  etiam   ex  primariis  a  nobis 
ipsis  salutari  aqua  perfusi,  Christianam  reli- 
gionem  susceperunt;et  alii  quamplures  eorum 
exemplum  secuti  ad  tantam  multitudinem  per- 
venerunt,  ut  jam  amplissimum  hospitale,  quod 
felic.  record.  Paulus  PP.  III  praidecessor  noster, 
apud  Ecclesiam  Sancti  Joannis  de  Mercato,  re- 
gionis  Campitelli  de  Urbe,  pro  excipiendis  et 
in  Catholica  religione  instituendis  catechumenis 
et  neophytis  erexit,  fere  compleant,  parumque 
inde  remotum  neophytarum  virginum  monas- 
terium  Beatce  Mariae  Annunciatffi,  Ordinis  Fra- 
trum  Prffidicatorum,  sub  regula  sancti  Augus- 
tini,  jam  pridem   angustum   nimis   reddatur. 
Quare  nos,  postquam  in  hanc  cogitationem  in- 
cubuimus,   qua   ratione,  et  sanctimonialibus 
ipsis,  et  aliis  virginibus,  quae,  annuente  Deo, 
ex  eo  genere  convertentur  religionemque  hu- 
jusmodi  profitebuntur,  quam  magnum  in  dies 
numerum   confluxurum   speramus,  de   idoneo 
loco,   ubi   omnes  habitare  valeant,   provideri 
possit;  tandem  diversarum   adium   capacitate 
atque  positione  nobis  proposila,  quasdam,  sed 
minus  idoneas,  etiam  per  nos  ipsos  invisimus, 
deinde  ven.  fr.  nostro  Joanni  Michaeli  episcopo 
Sabinen.    Saraceno ,  hospifalis    et  monasterii 
praedictorum  necnon   Archiconfraternitatis  ibi- 
dem  institutae  protectori,  et  dilecto  fllio  nostro 
Joanni  fitul.  Sanctaj  Mariaj  Transtyberim  pres- 
bytero  de  Montepolitiano  nuncupatis  cardinali- 
bus,  et  aliis  rerum  usu  peritis  hanc  curam  dele- 
gavimus,   omnibusque  Urbis  parlibus  magna 
cura  perlustrafis,  nobis   denique  relatum  est, 
Ecclesiam  et  vetusta  aedificia  praeceptoriae  Sancfi 
Basilii,   regionis   Montium ,  hospitalis   Sancti 
Joannis  Hierosolymitani  etiam  de  Urbe  inve- 
nisse,  quaj  in  dictarum  sanctimonalium  usus 
coromode  aptari  possint.  Hac  igitur  nobis  op- 
portune  oblata  occasione ,  motu  et  ex  certa 
scientia   nostra,  deque   Apostolicae    potestatis 
plenitudine  unionem,  annexionem  et  incorpo- 
rationem,  seu  quamcumque  aliam  appropria- 
tionem  vel  concessionem  de  dicta  prcEceptoria 
etEccIesiaSancti  Basilii  prioratus  ejusdem  Ur- 
bis,  hospitalis  prcedicti  Sancti  Joannis  Hieroso- 
lymitani,  etiam  vigore  stabilimentorum  ejusdem 
hospitalis,  ac  privilegiorum  et  indultorum  Apos- 
tolicorum  illi  concessorum,  vel  alias,  ac  qua- 
cumque  auctorifate,  et  ex  quavis  causa  perpe- 
tuo  vel  ad  tempus  factas,  dilecti  filii  nostri  Ber- 
nardi  Tit.  S.  Priscae  praesbyteri   cardinalis,  de 
Salviafis    nuncupati  ,    qui    dictum    prioratum 

6 


42 


Pn  Y  ANNUS    1.  —  CHRTSTr  1566. 


in  tilulum  vcl  commenclam  ex  dispensalione 
Apostolica  obtinet,  cxprcsso  ad  hoc  acccdente 
consensu,  barum  seric  dissolvimus,  ac  eamdem 
praeceptoriam,  sive  illa  magistralis,  sive  alia 
camera,  sive  mombrum  dicfi  prioratus,  sive 
ctiam  ut  principale  cum  d.  prioratu  conjunc- 
iam,  ac  per  priorem  bujusniodi  pro  tempore 
existentem,  obtineri  et  possideri  solitam,  cum 
Ecclesia  sive  sacello  cjusdem  Sancti  Rasilii,  nec- 
non  palatio.  rcdibus,  viridariis,  hortis,  tabernis 
ct  domunculis  circumpositis,  necnon  granariis, 
et  emphitheuticis  apothecis,  ca?terisque  sedifi- 
ciis,  juribus  etiam  litigiosis,  devolutis  juris- 
dictionibus,  acfionibus  ct  pertinentiis  suis,  ab 
ipsis  prioratu  et  liospifali  S.  Joannis  Hieroso- 
lyraitani  dismembramus,  dividimus  et  separa- 
mus,  ac  in  eadcm  pra;ceptoria  seu  camera,  nec- 
non  Ecclesia  Sancti  Basilii,  Ordinem,  statum  et 
cssentiam,ca?teraque  insignia  d.  bospitalis  san- 
cti  Joannis  Hierosolymifani,  nomenque.  titulum 
cl  dcnominationem  prjEceptoriae  ac  magistra- 
lis,  seu  alterius  camerae  vel  membri  perpetuo 
supprimimus,  extinguimus  et  abolemus  :  eam- 
demque  pra?ceptoriam ,  cujus ,  et  illi  forsan 
annexorum  frucfus,  redditus  et  proventus  cen- 
lum  ducatorum  auri  de  camera  secundum  com- 
munem  sestimationem,  valorem  annuum,  ut 
accepimus,  non  excedunt;  sive  per  dissolutio- 
nem  hujusmodi,  sive  alio  quovis  modo,  et  ex 
cujuscumque  persona  vacet,  iina  cum  dicta 
Ecclesia  Sancti  Basilii,  necnon  palatio,  sedibus, 
hortis,  viridariis,  tabernis,  domunculis,  grana- 
riis,  jurisdicfionibus,  actionibus,  rebus  et  bo- 
Bis,  ac  omnibus  juribus,  adha?rentiis,  usibus  et 
pertinentiis  suis,  Archiconfraternitati  pradicfce 
ad  dictarum  virginum  usum  et  commodum 
perpetuo  concedimus  et  assignamus;  ita  quod 
liceat,  ex  nunc,  Joanni  Michaeli  episcopo  ac 
protectori  praedicto,  necnon  administratoribus 
d.  Archiconfraternifatis  corporalem  possessio- 
nem  Ecclesiae  Sancti  Basilii,  necnon  palatii, 
sedium,  hortorum,  viridariorum,  aliarumque 
proprietatum,  bonorum,  rerum  et  jurium  prae- 
dictorum  per  se,  vel  alium,  seu  alios,  propria 
auctoritate,  libere  apprehendere,  et  perpetuo 
retinere,  illorumque  fructus,  redditus  et  pro- 
ventus  in  praedicti  monasterii  usus  et  utilitatem 
convertere,  cujusvis  liceutia  minime  requisita; 
et  nibilominus  in  dd.  palatio  et  aedibus  aliud 
monasterium  hujusmodi  virginum,  sub  dicta  in- 
vocatione  Beatfe  Mariffi  Annunciatae,  et  ejusdem 
Ordinis  Praedicatorum,  cum  omnibus  ad  id  re- 
quisitis  perpetuo  erigimus  et  instituimus,  et  ad 
illud  moniales  primodicti  monasterii,  cum  sa- 
cra  et  profana  supellectili,  ca^terisque  rebus  et 
bonis,  necnon  privilegiis,  indulgentiis,  gratiis, 
concessionibus  et  indultis  Apostolicis  eis  et 
earum  singulis  quomodolibet  concessis,  ita 
ut  eadem  iUa  habeant  illisque  ipsis  potiantur, 
quae  in  primodicto  monasterio  obtinebant,  dicta 


auctoritafe  transferimus,  illisque  dictam  Eccle» 
siam  Sancli  Basilii  pro  Ecclesia  secunda  dictf 
monasterii  concedimus  et  assignamus;  distric- 
tius  inhibentes,  in  virtute  sancta;  obedicntis& 
dilectis  filiis  magisfris  et  conventui  dicti  hospi- 
talis  Sancti  Joannis  Hierosolymitani,  et  pro 
tempore  existenti  priori  prioratus  Urbis,  ne 
efiam  quorumcumque  stafutorum,  stabilimen- 
torum  ac  privilegiorum  praetexfu,  vel  alias  quo- 
modocumquc  divisionem,  et  alia  praemissa  di- 
recte,  vel  indirecte,  quovis  quaesito  colore,  au- 
deant  impugnare,  seu  eorum  effectum  alias 
quoquo  modo  impedire ;  ac  decernentes,  singula 
praemissa,  nullo  tempore,  de  surreptionis  seu 
nullitatis  vitio,  aul  intentionis  nostrce,  vel  alio 
quopiam  defectu,  argui  vel  notarj,nec  sub  ullis 
revocationibus,  restitutionibus,  aut  aliis  con- 
trariis  disposilionibus,  etiam  ad  magistri,  et 
conventus,  seu  prioris  praedictorum  instantiam, 
aut  etiam  motu,  scientia  et  potestatis  plenitu- 
dine  similibus,  ac  consistorialiter,  et  ex  quibus- 
vis  causis,  pro  tempore  factis  comprehendi,  sed 
semper  ab  illis  excipi,  et  quoties  emanabunt, 
toties  in  pristinum  statum  restituto  et  plenarie 
reintegrata  esse  eliam  censeri,  nec  ipsos  magis- 
trum,  conventum,  aut  priorem,  etiam  praetextu 
enormissimae  laesionis,  aut  damni,  et  incom- 
modi  sui  hospitalis,  et  prioratus  rescissionem 
praemissoriim,  autresfitutionem  inintegrum,vel 
reductionem  ad  terminos  juris^  seu  quodcum- 
que  aliud  juris  vel  gratiffi  remedium,  contra  iUa 
impetrare,  seu  etiam  ab  alio  vel  aliis  impetratis, 
vel  etiam  motu  et  scientia  similibus  concessis 
uti  posse,  sicque  in  eisdem  praemissis  omnibus 
et  singulis  per  quoscumque  judices  ordinarios 
et  delegatos,  etiam  causarum  Palatii  Apostolici 
auditores,  ac  sanctse  Romana;  Ecclesiae  cardina- 
les,  in  quavis  causa  et  instantia,  sublata  eis  et 
eorum  cuilibet,  quavis  aliter  judicandi  et  inter- 
pretandi  facultate  et  auctoritate,  ubique  judi- 
cariet  definiridebere,necnon  irritum  et  inane, 
si  secus  super  his  a  quoquam,  quavis  auctori- 
tate,  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari. 
Quocirca  venerabilibus  fratribus  nostris  arcbi- 
episcopo  Theatino,  et  Petro  Donato  Narnien. 
episcopo,  per  Apostolica  scripta,  motu  simili 
mandamus,  quatenus  ipsi,  vel  duo,  aut  unus 
eorum,  per  se,  vel  alium,  seu  alios,  prsesentes 
litteras,  et  in  eisdem  contenta  quaecumque,  ubi 
et  quando  opus  fuerit,  ac  quoties  pro  parte 
Joannis  Michaelis  episcopi  et  protectoris,  nec- 
non  administratorum  et  Archiconfraternitatis 
praedictorum,  vel  alicujus  eorum  fuerint  requi- 
siti,  solemniter  publicantes,  eisque  in  prsemissis 
efficacisdefensionispraesidioassistentes,faciant, 
auctorifate  nostra,  praemissa  omnia  et  singula 
firmiter  observari,  ipsosque  omnes,  quos  eaedem 
lifferae  concernunt  et  concernent  in  futurum, 
illis  pacifice  frui  et  gaudere  :  non  permittentes 
eorum  quempiam  per  quoscumque,  quavis  au- 


Pn  V  AXNUS  1.  —  CHRISTI  1566. 


45 


ctoritate  fungentes,  desuper  quomodolibet  in- 
debite  molestari,  contradictores  quoslibet  et 
rebelles,  per  censuras  et  poenas  Ecclesiasticas, 
ac  etiam  pecuniarias,  eorum  arbitrio  moderan- 
das,  aliaque  opportuna  juris  remedia,  appella- 
tione  postposita,  compescendo,  legitimisque 
super  bis  habendis  servatis  processibus,  cen- 
suras  et  poenas  ipsas  etiam  iteratis  vicibus 
aggravando,  invocato  etiam  ad  hoc,  si  opus 
fuerit,  auxilio  brachii  sa;cularis.  Non  obstantibus 
nostra,  per  quani  dudum  inter  alia  voluimus, 
quod  semper  in  unionibus  commissis,  fleret  ad 
partes  vocatis,  quorum  interesset,  ac  Latera- 
nensis  Concilii,  novissime  cclebrati,  uniones 
perpetuas,  nisi  in  casibus  a  jure  permissis,  fieri 
prohibentes ,  necnon  pia;  memorise  Bonifacii 
PP.  VIII  etiam  pradecessoris  nostri,  quibus  ca- 
vetur,  ne  Mendicantes  ad  nova  loca  transire,  aut 
illa  recipere  prcEsumant  ,  quoquomodo  ,  sine 
speciali  d.  Sedis  licentia,  de  prohibitione  hujus- 
modi  mentionem  faciente,  et  ne  quis  extra  suam 
civitatem,  vel  dioecesim,  nisi  in  certis  exceptis 
casibus,  et  in  illis  ultra  unam  Dietam  a  fine 
suae  disecesis  ad  judicium  evocetur,  seu  ne  ju- 
dices,  a  Sede  preedicta  deputati,  contra  quos- 
cumque  procedere,  aut  alii,  vel  aliis  vices  suas 
committere  praesumant;  et  in  Concilio  Generali 
edita  de  duabus  dietis,  dummodo  ultra  tres 
dietas,  aliquis  auctoritate  praesentium  ad  judi- 
cium  non  trahatur,  aliisque  Apostolicis  Consti- 
tutionibus,  ac  Hospitalis  Sancti  Joannis  Hieroso- 
lymitani  et  prioratus  praedictorum,  juramento, 
conflrmatione  Apostolica  vel  quavis  firmitate 
alia  roboratis,  statutis,  consuetudinibus,  sta- 
bilimentis,  usibus  et  naturis  :  privilegiis  quo- 
que,  indultis  et  litteris  Apostolicis,  illis,  necnon 
prsedicto  magistro,  conventui  et  priori,  ac  qui- 
busvis  aliis  superioribus,  personis  et  locis  per 
quoscumque  Romanos  Pontiflces  prffidecessorcs 
nostros,  qui  ab  ipsius  hospitalis  institutione 
Iiucusque  fuerunt,  ac  nos,  et  Sedem  Apostolicam 
contra  hujusmodi  alienationes  et  dismembra- 
tiones,  etiam  cum  decreto,  quod  illae,  ex  quavis 
causa  factae,  nullis  temporibus  subsistere  pos- 
sunl,  sed  res  et  bona  semper  unita,  ut  prius 
censeantur,  et  suam  pristinam  naturam  sor- 
tiantur;  nec  unquam  aliis  consolidari,  aut  in 
alios  usus  converti,  sed  ad  jus  et  proprietatem 
quocumque  tempore  revocari  valeant,  et  alias, 
sub  quibuscumque  tenoribus  et  formis,  ac  cum 
quibusvis  etiam  derogatoriarum  derogatoriis, 
aliisque  efflcacioribus,  efficacissimis  et  insolitis 
clausulis,  necnon  irritantibus  et  aliis  decretis 
etiam  motu,  scientia  et  potestatis  pleuitudine 
similibus,  necnon  consistorialiter,  ac  conside- 
ratione,  intuitu,  contemplatione,  vel  ad  instan- 
tiam  imperatoris,  regum  ,  ducum  et  aliorum 
principum,  aut  etiam  nullius  instantiam,  ac 
pro  conservatione  religionis  Christianae  quoties- 
cumque    concessis,   confirmatis    et  innovatis. 


etiamsi  eis  ac  prtedictis  stabilimentis  caveatur 
expresse,  quod  illis',  etiam  per  quascumque 
litteras  Apostolicas ,  etiam  quasvis  clausulas 
generales  vel  speciales,  etiam  derogatoriarum 
derogatorias,  districtiores  et  insolitas,  et  etiam 
irritantia  decreta,  sub  quacumque  verborum 
expressione.  in  se  continenles,  nullatenus  dero- 
gari  posse,  nec  derogatum  censeri,  nisi  tenore 
istarum  de  verbo  ad  verbum,  nihil  omisso,  in- 
sertus,  ac  hujusmodi  derogationes  consistoria- 
liter  facta;,  et  per  trinas  distinctas  litteras  eum- 
deni  tenorem  continentes,  tribus  similiter  dis- 
tinctis  vicibus  magistro  et  conventui  prajdictis 
legitime  intimatse  et  insinuatm  fuerint,  ac  ipso- 
rum  magistri  et  conventus  ad  id  expressus  ac- 
cesserit  assensus,  et  aliter  factse  minime  suf- 
fragentur;  nec  magister  et  conventus  pradictf 
ad  parendum  litteris  derogatoriis  hujusmodi  ct 
decretis,  super  illis  processibus  ac  iHorum  exe- 
cutoribus  et  subexecutoribus,  eorumque  man- 
datis  et  monitionibus  teneantur,  sed  litterarum 
hujusmodi  exccutionem  omnino  impedire,  nee, 
ratione  resistentiaj  hujusmodi  censuris  Eccle- 
siasticis,  per  eosdem  executores  et  subexecu- 
tores  latis  innodari  possint.  Quibus  omnibus, 
etiamsi  pro  illorum  sufficienti  derogatione,  de 
ipsis  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifl- 
ca,  expressa  et  individua,  ac  de  verbo  ad  verbum, 
non  autem  per  clausulas  generales,  idem  impor- 
tantes  ,  mentio  seu  qua;vis  alia  expressio  ha- 
benda,  aut  aliqua  alia  exquisita  forma  ad  hoc 
servanda  foret,  tenores  hujusmodi,  ac  si  de 
verbo  ad  verbum  insererentur ,  praesentibus 
pro  sufficienter  expressis,  habentes,  illas  alias 
in  suo  robore  permansuris,  hac  vice  duntaxat, 
harum  serie,  specialiter  et  expresse  derogamus, 
caeterisque  contrariis  quibuscumque,  aut  si 
aliquis,  super  provisionibus  sibi  faciendis  de 
pracceptoriis  hujusmodi^  speciales,  vel  aliis  be- 
neficiis  Ecclesiasticis  in  dicta  Urbe  generalis 
dictae  Sedis,  vel  legatorum  ejus  litteras  impe- 
trarinf,  etiamsi  per  eas  ad  inhibitionem,  reser- 
vationem  et  decretum,  vel  alias  quomodolibet 
sit  processum;  quas  quidem  litteras  et  pro- 
cessus  habitos  per  easdem,  et  inde  secuta  qu£e- 
cumque  ad  dictam  prteceptoriam  volumus  noa 
extendi,  sed  nullam  per  hoc  eis  quoad  assecu- 
tionem  beneficiorum  aliorum  pra>judicium  ge- 
nerari;  seu,  si  magistro  et  conventui  pra;falis, 
vel  quibusvis  aliis  communiter  vel  divisim,  ah 
eadem  sit  Sede  indultum,  quod  interdici,  sus- 
pendi,velexcommunicari  non  possintperlitteras 
Apostolicas,non  facientes  plenam  et  expressam, 
ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi 
mentionem,  et  quibuslibet  aliis  privilegiis,  ia- 
dultis  et  litteris  Apostolicis  generalibus  vel  spe- 
cialibus,  quorumcumque  tenorum  existant,  per 
quffi  prffisentibus  non  expressa  vel  tolaliter  non 
inserta,  effectus  earum  impediri  valeat  quomo- 
dolibet  vel  differri,  et  de  quibus  quorumque 


44 


PII  V   ANXUS    !.    —   CHRTSTI   15G6. 


totis  tenoribus  de  verbo  habenda  sit  in  noslris 
litteris  menlio  specialis.  Nulli  ergo  omnino  ho- 
minum  liccat  hanc  paginam  nosirce  dissolu- 
tionis,  dismembrationis,  divisionis,  separatio- 
tionis,  siippressionis,  exlinctionis,  abolitionis, 
concessionis,  assignationis,  erectionis,  institu- 
tionis,  translationis,  inhibitionis,  decrcti,  man- 
dati,derogationis  etvoluntalis  infringere.vel  ei 
ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  lioc 
altentare  prffsumpserit,  indignalionem  Onini- 
polentis  Dei  ac  beatorum  Petri  et  Pauli  Apos- 
tolorum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum 
Romae  apud  Sanctum  Petrum  anno  Incarnatio- 
nisDominica?  millesimo  quingentesimo  sexage- 
simo  sexto,  tert.  kal.  Decembris,  Pontificatus 
nostri  anno  primo  ». 

Caesar  Glorierus. 

1)1.  Prgefer  haec  autem  subsidia,  quibus 
catechumenornm  domus  inopiam  hoc  anno 
levavit,  ejusdem  insuper  necessitatibus  subve- 
nisse,  potestafe  facta  Joanni  Michaeli  cardinali 
Saraceno,  loci,  ut  audisfi,  protectori,  Hebraeos 
qui,  callida  tergiversatione,  qua  cautum  erat 
ne  bona  stabilia  possidere  possent,  ea  lamen 
retinuissent,  mulctandi  poena,  qua  eorumdem 
bonorum  stabilium  dimidia  pars  eidem  domui 
adjudicaretur  ;  ex  bis,  quae  sequenti  anno  di- 
cenda  erunf,  apparebit.  Quod  vero,  etiam  sic 
additae,  et  a?des,  et  templum  Sancti  Basilii  Cate- 
chumenorum  eidem  domui,  haec  tamen  muiti- 
tudinem  eorum,  qui  Judaicis  superstitionibus 
abdicatis,  Chrislianam  religionem  amplexati 
sunt,  capere  nequierit,  quapropter  ampliorem 
domum  comparare  compulsus  fuerit,  ex  alia 
apud  praefatum  Caracciam  Epistola  colligitur  : 
in  ea  siquidem,  Pium  magnificentissimas  eas 
aedes,  quas  Crinottus  quidam,  homo  Gallus,  ad 
radices  ejus  collis  extruxerat,  in  quo  est  tem- 
plum  Sancfissimae  Trinitatis,  coemisse  ',  ad  ca- 
techumenorum  hospitium,  eisque  non  mediocre  . 
vectigal  assignasse,  narratur. 

112.  Hoc  demum  anno,  Hebraeos  urbanos 
in  regionem  ad  Marcelli  theatrum  illis  attribu- 
tam,  concludi  jussisse,  in  qua  nocfu  foribus 
obseratis  demorarentur,  prsecepisseque  in  eos 
animadverti,  qui  foris  eo  lempore  deprehensi 
fuissent,  colligi  ritevidetur  exejusdem  Pii,Ioco 
ipsi  apposito,  stemmate,  eique  adjecta  inscrip- 
tione,anno  primoPontificalus  praenotata,  cohs- 
retque  renovatae  ab  eo  Constitutioni  ^PauIi.,  qua 
tam  in  Urbe,  quam  in  quibusvis  aliis  Romanae 
Ecclesiaccivitatibus,  terriset  Iocis,Judaei  omnes 
in  uno  et  eodem  loco  ut  commorari  cogerentur 
mandavit,  ut  supra  diximus. 

H3.  Jiidices  ad  integritatem  revocat. — Ex 
his  tamen  sanctissimis  operibus  et  edictis  a  Pio 
legibus  varios  sermones  jactatos  fuisse  refert 
Thuanus  ' ;  aliis,  eximium  religionis  a  sectaria 

>  Ei  Epist.  apud  Car.  Ep.  8.  undec.  kal.  Octob.  1566.  —  *Gab. 

Vil.  Pii  lib.  I,  cap.  14.  —  '  Tliuau.  iib.  xxxix.  Uislor. 


pravitate  vindicanda^,  etvifa;  emendafionis  sfu» 
dium  in  eo  laudantibus,  aliis  nioderationem  et 
niajorcm  prudenfiam  in  eo  requirenfibus ;  sic- 
que  judicabant,   (subjungit,)  optimi   quique. 
Nam,  si  Pontificia  dignitas  pastorali  officio  solo 
contineretur,  in  Pio  V  nihil  fere  desiderari  po- 
tuisse  ;  sed  quando  ei  dignilati  annexa  est  prin- 
palis  potestas,  pleraeque  virtutes  in  principe  ad 
publicam  adminislrationem    sunt  necessariae, 
quas  longo  rerum  usu  comparari  et  excoli  ne- 
cesse  est,  nec  in  umbra  et  inter  monachorum 
greges  eaedem  acquiri  possunt,  nam  alifer  in 
ccenobiis,  alifer  in  aula  degitur ;  praeterea  aliud 
est  monachis   imperare ,   aliud   regnare.  Haec 
Thuanus,  et  falso  quidem,  ut  consuevit;  nam 
non  tantum  eas,  qua>  ad  sacerdotale  officium 
pertinent,  parfes  perfecte  Pius  implevit ;  sed  in- 
super.  quaeoptimumdecebantprincipem,munia 
exercuif,  ut  mox  dicenda  perspicue  demonstra- 
bunt.   Cum   enim  tot  tantorumque  bonorum , 
quae  Deus  hominibus  largitur  ',  nullus  sit  fruc- 
tus  aut  usus  rectus  sine  lege,  jure  et  principe  ; 
jus  vero  finis  sit  legis,  sicut  principis  opus  est 
lex  :  princeps  autem  imago  Dei,  cuncta  adminis- 
trantis ;  ita  innumera  prope  beneficia  reipublicae 
contulit  Pius,  eo  quod  in  eo  et  ab  eo  Pontificem, 
tum  temporalia,  tum  spiritualia  cuncla  optime 
administrantem,  respublica  eadem  nacta  fuerit; 
nec  tantum  leges  operantem,  sed  finem  praeci- 
pue  legis,  jus,  totis  viribus  requirentem,  in  illo 
principem  obtinuerit.  Vix  enim   Ponliflcatum 
ascenderat,  cum  magistratus  etjudices  omnes 
Urbanos,  adhibitis  etiam  cardinalibus,  qui  ali- 
quampublicaejurisdictionisveladministrationis 
partem  attingerent,  advocari  jussit ;  iisque  hu- 
jusmodi,  et  rafionem  cognoscendi  et  explicandi 
causas,  legem  praescripsit,  ut  divino  instinctu 
(inquit  Gabufius  ^)  illam  habuisse  orafionera 
pleriquetestarentur.  Inter  alia  autem  admonitos 
voluit,  quod,  si  quem  extra  justifiae  formam  eis 
commendatum  fuisse  contigisset,  illum  malam 
causam   habere  existimarent,  ideoque  justitiae 
reclum  iter  tenerenf,  e  cujus  tramite  nemo  ex 
Pontificia  familia  aucfor  auf  suasor  futurus  erat 
ut  aberrarent.  Disfricfe  siquidem  familiaribus 
suis  prohibuerat,  ne  in  eis,  quae  ad  jus  dicen- 
dum  pertinebant,  ullo  modo  sese  interponerent, 
aut  judicibus  causas  commendarent.  S'e  autem 
justitiae  praescripta,  his   aliisque  modis  Irans- 
gressionibus  paterent,  probos  et  integros  juris 
administros  delegit,   quibus   ad   rempublicam 
capessendam,  non  pecunia,  sed  virfus  aditum 
aperuisset;  hosque  rebus  gerendis,  causisque 
expediendis  praefici  curavit,  memor  sententiai 
illius,  quod,  qui  justitiae  ministerium  emif,  ne- 
cesse  est  ut  vendat :  ideoque  qui  dignitates  et 
officia.quibus  jurisdictionis  administratio  essel 
adjuncta,  vel  pecunia,  vel  aliis  malis  artibus 

'  Plutaixb.  ad  imper.  Princip.  —  *  Gab.  Vit.  Pii  lib.  i,  cap.  10. 


PII  V  ANNUS   1,   —  CHRISTI    1566. 


45 


ambirent,  seu  etiam  assequerentur,  in  eosjam 
civili  jure  propositas,  gravissimas  pcenas  inno- 
vavit  et  auxit,  quibus  poenis  obnoxios  fore  quo- 
que  voluit,  qui  ob  id  pretium  vel  promissionem 
accepissent,  vel  operam  suam  huic  rei  utcumque 
praestitissent;  usque  adeo  videlicet,  rectam  ju- 
ris  administrorum  electionem,  justitiseque  mi- 
nisterium,  quam  integerrimum  esse  studuit  : 
sed  de  his  suo  loco  agendum  erit. 

H4.  Licet  vero,  morum  integritate  et  probi- 
tate,  selectissimos  viros,  judices  diceret,  qui 
jus  suum  unicuique  prBestarent ;  tamen,  et  ipsos 
injudicatos  haud  remanere  voluit;  imo,  sicut 
scriptum  est,  eorum  quoque  justitias  judicio 
subesse  jussit,  ad  hoc  renovato  Pii  Secundi 
praedecessoris  sui  Diplomate,  aureo  nuncupato, 
quo  praecipitur,  ut  qui  magistratu  defuncti 
essent  ,  gesti  magistratus  rationem  reddere 
compellerentur  ;  ideoque  gravissimo  etiam  su- 
begit  judicio  Pii  IV  quaestorem,  de  quo,  cum 
multa  ad  eum  a  gubernatore  delata  essent , 
quod  nempe  rite  sibicommisso  munere  perfun- 
ctus  non  esset,  judicio  sisti  voluit ;  facta  tamen 
ei  potestate,  quemcumque  vellet  sibi  judicem 
deligendi. 

115.  At,  sicut  avaritiam  leges  saepe  ssepius 
perimere,  judicesque  sciebat  corrumpi  a  divi- 
tibus,  ita  pauperes,  dum,  quod  offerrent  non 
haberent,  non  solum  non  audiri  et  contemni, 
sed  etiam  contra  veritatem  opprimi  optime  no- 
verat ;  unde  huic  malo  occurrere  volens,  ne 
cuiquam  ,  propter  imbecillitatem  et  inopiam 
injuria  fieret,  statuit,  statis  feriis,  publicam, 
pauperibus  tantum ,  audientiam  concedere  : 
quibus  porro  diebus,  nemo,  vel  publicus,  vel 
privatus  nobilis  admittebatur.  Ibi  sedere  (ut  di- 
ximus)  ad  intelligendas  confluentium  pauperum 
causas  promptus  semperetimmobiIis,ad  horas 
decem  plerumque  consuevit.  Et  haec  causa  fuit 
(ut  refert  Natalis  Comes  ',)  quod  omnes  injurise 
tanquam  nubes  ab  Aquilone  dispellerentur,  dum 
eas  videlicet  quisque  ad  aures  Pontificis  defe- 
rendas  metuebat ;  et  quod  judices  nil  contra  jus 
et  justitiam  vel  agere  vel  auderent  pronuntiare, 
cum  quidquid  ab  eis  actum  decretumque  fuisset, 
Pontificem  minime  latere  posse  cognoscerent. 
Prudentum  vero  principum  mores  *,  cum  non 
tantum  cautos,  justos  et  salubres  esse  oporteat, 
sed  acrimoniffi  etiam  cuidam  efflcacique  perti- 
naciae  junctos  esse  necesse  sit,  Pius,  et  caute, 
et  justa,  et  salubria  mandabat ;  et  ut  exequeren- 
tur,  acrimonia  efficacique  pertinacia  utebatur, 
tum  enim  in  ratione  mandandi,  tum  in  cura 
mandata  exigendi,  nequaquam  verbis  vel  re- 
scriptis  tantum  modo  contentum  se  fore,  edicens : 
imo,  quoad  res  ad  exitum  perduceretur,  minime 
quiescebat ;  et  licet  flexibili  admodum  et  cle- 
menti  esset  natura,  nihilominus  in  his,  qus  ad 

>  Natalis  Comes  Histor.  —  *  Plato  ia  Politicis. 


religionem  justitiamque  pertinebant,  plane  in- 
teger  erat,  nec  ullius  summi  aut  infimi  gratia, 
de  vera  dimovebatur  sententia,  serioque  impe- 
rata  fieri  volebat  ;  quod  multi  sua  ipsorum 
mercede  didicerunt. 

116.  Quoad  pauperes  insuper  qui  ad  judicia 
trahebantur,  statuit  etiam  '  quae  sequuntur  : 
«  Accepimus,  inquit,  multos  pauperes  et  perso- 
nas  miserabiles  reperiri,  qui,  cum  alicujus  sint 
creditores,  de  eorum  credito  volentes  sibi  satis- 
fieri,  comparent  in  causis  discussionum  bono- 
rum  eorum  debitoris,  jura  sua  producentes; 
verum  ipsi,  aut  quia  non  priores  potioresque, 
aut  quia  ut  priores  nec  potiores  sunt,  prop- 
terea  evenit,  quod,  dum  eorum  creditum  in 
maximum  ipsorum  praejudicium  consequi  non 
valent,  saepissime  fiat,'quod  eorum  pauperrimae 
familiae,  in  non  modicum  ipsorum  eorumque 
dedecus,  mendicare  cogantur.  Nos  hujusmodi 
personarum  miseriis  compatientes,  eisdemque 
in  praemissis  subvenire  volentes,  motu  simili  et 
non  ad  alicujus  nobis  super  hoc  oblatae  petitio- 
nis  instantiam,  sed  ex  mera  voluntate,  et  delibe- 
ratione,  etex  certa  scientia  nostra,  ac  de  Apos- 
tolicae  potestatis  plenitudine,  Apostolica  aucto- 
ritate ,  volumus  ac  perpetuo  statuimus  et 
ordinamus,  quod,  si  in  causis  bujusmodi,  in 
tribunali  dilecti  filii  Alexandri  Riarii,  nostri  et 
camerae  Apostolicae  auditoris,  tam  motis  quam 
movendis  in  futurum,  comparuerint,  creditores 
usque  ad  summam  scutorum  quinquaginta  in- 
clusive  pro  quolibet,  qui  vere  sint  miserabiles 
personae,  iis  de  eorum  credito,  etiam  quod  non 
sint  priores  aut  potiores ,  satisfieri  possint  et 
debeant  etc.  »  Ista  Pius  :  quae  licet  quando  edita 
fuerint  perspicue  haud  appareat,  tamen  ad  prae- 
sentem  annum  pertinere  suadere  videntur  huic 
similia,  hoc  ipso  tempore,  de  iisdem  fere  rebus 
vulgata  decreta ;  nam  praeter  ea,  quae  pro  cardi- 
lium  creditoribus,  ut  supra  retulimus,  statuit^; 
ne  causarum  dilatione  litigantes  fatigarentur, 
ut  in  integrum  litigantes  eosdem  restituere  pos- 
sent  ,  adversus  impedimentum  Sedis  vacantis 
Pii  IV  praedecessoris  sui,  usque  in  crastinum 
suae  coronationis,  quo  nempe  temporis  inter- 
vallo,  Institium  ea  in  curia  indictum  fuerat, 
Capitolinis  etiam  judicibus  indulsit.  Quod  qui- 
dem  se  insuper  statuisse  fatetur,  ut  de  lapsu  et 
cursu  instantiarum  et  fatalium  qua;stionum  du- 
bia  exoriri  solita  omnino  dirimeret. 

117.  Cohibet  avaritiam  famulonim  cardina' 
libus  inservientixim,  et  exstimulat  incuriam  nota- 
riorum.  —  Pauperum  tameninjustitiae  adminis- 
tratione  ne  putari  possit  sola  negotia  speclasse, 
eavetant  quaj  octavo  id.  Septembris  hujusmet 
anni  in  S.  R.  E.  cardinalium,  aliorumque  Ro- 
manaecuriae  praelatorumfamiliares  constituisse' 
reperimus.  Hi  siquidem,  iisdem  defunctis  cardi- 

'  Eslat  in  Biill.  Constil.  27.  —  2  Extat  int.  Pii  Coustil.  seorsim 
impiess.  pag.  5.  —  ^  Extat  in  Bull.  Cunslit.  15. 


46 


PII    V   ANNUS    1.    —   CHRISXr   1566. 


nalibus,  eorum  dominis,  consuetudinis,  privi- 
lcgii.  seu  quocumque  alio  pretextu,  eorumdem 
bona  mobilia  mortuorum ,  etiam  invitis  ha>re- 
dibus,  seu  testamentorum  executoribus,  sive 
pro  hwredibus  ab  inlestato  perPontificias  Cons- 
titutioncs  deputatis,  argentea  etiam  et  pretiosa 
quaeque  sibi  arripere  et  usurpare  consueverunt. 
Neque  id  tanlum,  sed  parafra?nariorum  et  cauda- 
tariorum  universitates  seu  coUegia,  tum  in  novo- 
rum  cardinalium  creatione,  tum  in  obitu,  ab 
cisdem  novis  cardinalibus,  aut  defunctorum 
baeredibus,  certum  pecuniarum  numerum,  aut 
alia,  magna  cum  importuuitate  et  temeritate  exi- 
gere,  seu  potius  extorquere  videbantur. 

Hunc  igitur  detestabilem  morem  sublatum 
Pius  voluil,  ac  de  cffitero  cardinalium  pra>falis 
familiaribus,  tam  singulariter  quam  communi- 
teret  collegialiter,  sub  quovis  praDtexlu,  nuUum 
jus  nuUamque  poenitus  actionem,  aut  juris  re- 
medium  competere,  neque  eis,  ex  bonis  cardina- 
lium.  prffter  eorum  stipendia,  deberi  aliquid 
declaravit. 

118.  Praefatadie,  qua  Constitutionem  quam 
diximus  edidit,  de  hiscum  cardinalibus  inCon- 
sistorio  etiam  egisse,  in  toties  memorato  cardi- 
nalis  Farnesii  Diario ,  his  verbis  narratur  : 
«  Sanctissimus  D.  N.  accepto,  ut  asseruit,  quod 
nonnuli  familiares  reverendissimorum  domino- 
rum  sanctffi  Romanje  Ecclesiffi  cardinalium  ve- 
luti  parafra^narii,  credentiarii,  coqui,  magistri 
stabuli,  ita  vulgariter  nuncupati,  et  forsan  alii, 
cujuscumque  sint  ordinis  et  ministerii,defunctis 
cardinalibus  eorum  dominis,  consuetudinis, 
privilegii.  seu  alio  quocumque  praetextu,  in  non 
modicam  ipsorum  memorise  defunctorum  car- 
dinalium  ignominiam,  parafrsenarii,  ut  mulas 
cum  instrumentis  et  phaleris  suis,  et  alii  alia  ip- 
sorum  cardinalium  instrumenta  et  bona,  per 
ipsos  familiares  respective  in  eorum  ministeriis 
teneri  et  exerceri  solita,  etiam  invitis  ipsorum 
defunctorum  haeredibus,  sive  testamentorum 
executoribus,  ab  ipso  testatore,  sive  pro  hare- 
dibus  ab  intestato,  per  Constitutiones  Pontiflcias 
deputatis,  etiam  argentea  et  pretiosa  sibi  arri- 
pere  etusurpare,  ac  pro  illis  plerumque  etiam 
inter  se  rixari  et  digladiari  consueverunt,  cum 
magno  totius  curiae  scandalo,  et  cardinalatus  di- 
gnitatis  opprobrio  ;  et  universe  etiam  S.  E.  Rom. 
cardinalium  parafrKuarii,  caudetarii,  universi- 
tates  et  coUegia  inter  se  facientes,  in  novorum 
cardinalium  creatione  et  obitu,  et  forsan  aliis 
certis  temporibus,  ab  iisdeni  novis  cardinalibus, 
et  defunctorum  hseredibusrespective,  certas  pe- 
cuniarum  summas,  aut  res  aiias,  magna  cura 
importunitate  et  temeritate  exigere  et  quodam- 
modo  extorquere  sunt  soliti ;  volens  tam  scanda- 
losorum  abusuum  occasionem  toUere,  omnes  et 
singulas  consuetudines  et  usus,  per  praedictos 
et  alios  quoscumque  ipsorum  cardinalium  fami- 
liares  et  ministros,  tam  singuiariter  quam  com- 


munitcr  et  coilegialiter,  ut  prsefertur,  seu  alias 
quomodolibet  petcndi,  et  exinde  actioniset  juris 
quajcumque  remedia  aliegari  et  exerceri  solita, 
pcnitus  abrogavilet  sustulit ;  ac  de  cffitero  fami- 
liaribus  ipsis,  pra;dictorum  occasione  ,  nuilum 
jus  nuliamque  penitus  actionem  aut  juris  re- 
medium  competere,  neque  eis  aiiquaexboniset 
pecuniis  praifatis  debcri,  sed  eos  debere  esse 
conlentos  suis  salariis,  si  qua;  eis  promissa  fue- 
runt :  et  eo  amplius,  si  defunctorum  haeredibus, 
aut  cardinalibus  prajdictis  respective  aliquid 
familiaribus  ipsis  sive  ut  singulis,  sive  ut 
universis,  aut  aiiis,  ex  mera  ipsoram  heeredum 
et  cardinalium  liberalitate  dare  placebit,  irri- 
tumque  decrevit.  Non  obstantibus  praetensis 
Constitutiouibus  ».  Ita  ibi. 

119.  Ad  haec,  difficilioribus  aiiis  iitigiorum 
anfractibus,  qui  post  obitum  eorumdem  cardina- 
Iium,etquorunicumquepraeIatorum,inRomana 
curia  decedentium,  inter  eorum  creditores  orie- 
bantur,  occurrere  voIens(quianempeunusquis- 
que,  vel  aitero  se  potiorem  esse  contendebat  ; 
vel  mercedis  et  regaliarum  obtentu  aiios  credi- 
tores  prcecedere  conabatur  :  quo  plerumque 
fiebat,  ut  pauperrimi,  qui  bona  fide  suam  sub- 
stantiam  crediderant,  non  tantum  debita  satis- 
factionedefraudarentur,  sedeliamiongis  et  peri- 
culosis  iitibus  defatigarentur)  perpetuo  vaiitura 
altera  Constitutione,  '  neminem  super  defunc- 
torum  cardinalium  aut  praelatorum  bonis  mer- 
cedem  posse  deposcere,  ubicreditorumaliorum 
prcejudicium  existeret,  sancivit :  nisi,  sub  eadem 
certa  constituta  mercede  conductum  fuisse,  evi- 
denter  appareret  ;  quin  etiam  formam  Constitu- 
tionis  Pauli  lil  super  hoc  concessam,  quatenus 
fuisset,  innovavit. 

Porro  autem  in  creditorum  satisfactione 
ordinem  servandum  hunc  mandavit  ;  quod  an- 
nuio,  nimirum,  dempto,  et  capeiice  ornamentis, 
Apostolicae  camerae  commissario,  respectu  de- 
functorum  cardinalium,  in  primis  consignandis, 
prior  deinde  causa  eorum  esset,  qui  praefatis 
cardinalibus  ipsorumque  familiis  cibaria  sup- 
peditassent;  deinde  illorum,  qui  res  vestiarias, 
aiiaque  hujus  modi  generis  ad  corporis  usura, 
non  autem  ad  ornatum,  seu  ad  pompam  neces- 
saria  subministrassent ;  ettertia  demum  praefa- 
torum  mercenariorum,quibus  tamen  certacon- 
stituta  merces  constaret.  Quoad  aiiosverojus 
communetenerivoIuit,Constitutionemquehanc, 
non  tantum  in  futuris  sed  etiam  in  tunc  pen- 
dentibus  causis  vim  obtinere,  imperavit.  Editam 
autem  fuisse  hoc  anno  ^,  post  supra  ailatam, 
coiligi  posse  coguoscitur  ex  his  in  ea  insertis 
verbis  :  «  Similiter  eorumdem  cardinalium  et 
praelatorum  familiares  abstineant  a  petitione 
regaliarum  cujuscumque  etc.  juxta  formam  De- 
creti,  de  fratrura  consilio,  de  mense  Septembris 

•  Eitat  in  Bull.  sub  Prafal.  Coostit.  —  >  Ibid.  §  2. 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI   15G6. 


47 


proxime  prfEteriti,  super  hoc  editi  etc.  »  Sed, 
qiiia  Constitulionis  liujus  occasione,  (ex  eo  potis- 
simum,  quod  cibariorum  creditores  ceteris 
etiam  anterioribus,  et  hypothecam  iiabentibus 
praefercbantur,)  dubitatum  est,  an  ca  lexaroma- 
tarios  etiam  comprehenderet,  ita  ut  ceteris  cre- 
ditoribus  ipsi  oliam  preeponi  deberent  ;ideo  du- 
bitationem  hanc,  alio  edito  motu  proprio  ', 
paulo  post,  ut  verisimiliter  censeri  posse  vide- 
tur,  sustulit  Pius  :  declarans,  quod,  cum  aroma- 
tariorum  mercem,  ad  quolidianum  victuni  mi- 
nime  necessariam,  sed  potius,  aut  medicamen- 
tum  esse,  autdeliciis  inservire  animadvertisset, 
nierceque  eademsua  aromatariosipsosmagnum 
sibi  lucrum  consuevisse  parare,  et  insuper  spe- 
ciali  privilegio  extitisse  munitos,  cujus  vigore, 
cumobligationeinformacamerae,  concurrerent; 
proplerea  illos  a  dispositione  praefata,  quoad  me- 
dicinalia  et  funerum  expensas,  non  comprehen- 
sos  edixit  ;  et  eos,  qui  fuerant  de  eorum  credilo 
satisfacti,  juramentum  de  restitutione  prioribus 
etpotioribus  praestitum  faciendaeorumdcm  aro- 
matariorum  intuitu  servare  nuUatenus  teneren- 
tur. 

120.  Reperimus  autem,  cardinales  plures  hoc 
anno  defunctos  :  Franciscum  nempe  Crassum, 
Mediolanensem,  primo  quidem  diaconum  cardi- 
nalem  Sanctae-Luciaj  in  Septisolio,  postmodum 
presbyterumtit.Sancta;Ca!ciliffi,lvalend.Septem- 
bris  ;  Simonem  Pasquam,  Genuensem,  presby- 
terum  cardinalem  tit.  Sanctae-Sabina;,  prid.  non. 
Septembris ;  JoannemSuaviumReumanum  Gal- 
lum,  presbyt.  cardinalem  tit.  S.  Joannis  ante 
porlam  Lalinam,  tum  Sanctae-Priscce,  tert.  ka- 
lend.  Octobr.  Annibalem  Bozzutum  Neapolita- 
num,  presbyt.  card.tit.  S.  Sylvestri  inMontibus, 
prid.  non.  Octobris  :  Tiberimn  Crispum  Roma- 
num,  diaconum  primo,tum  presbyt.  cardinalem 
Sanctae-Agathae,  Sanctae-Mariaj  Transtiberim,  et 
episcopum  Sabinensem,  prid.  idus  Octobris ; 
Petrum  Franciscum  Ferrerium  Pedemontanum, 
presbyt.  cardin.  Sancti-Csesarii,  deindeS.  Agne- 
tis  in  Agone,  postmodum  Sanctae-Anastasiae, 
prid.  id.  Novembris  ;  et  demum  Franciscum  de 
MendozaHispanum  presbyt.  card.  Sanctae-Marite 
de  Aracoeli,  deinde  Sancli-Joannis  ante  Portam 
Latinam,  tum  S.  Eusebii  tert.  non.  Decembris. 
Ex  his  vero  cum  quatuor  Romfe  decesserint, 
nempe  Crassus,  Pasqua,  Suavius,  et  Ferrerius, 
ideo  mirum  non  est,  hoc  tempore  in  defuncto- 
torum  cardinalium  familiares,  ipsorumque  cre- 
ditores  praefata  potissimum  Pium  sanxisse. 

121.  Cum  vero  notariorum,  sive  eorum  hae- 
redum  incuria  aut  malilia,  publica  instrumenla 
decedentium,  testamenta  ct  scripturas,  non  sine 
maximo  plurimorum  damno,  ad  Romanfficuriae 
labularium,  ut  lex  imperabat,  nondeferri  Ponti- 
fex  comperisset  ;  omnes   et  singulos    eosdem 


notarios,  in  eodem  tabulario  descriptos,  et  ut 
dicitur,  malriculatos  ;  necnon  quascumque  per- 
sonas  eorumdem  notariorum  defunctorum,  seu 
eliam  aRomana  curia  absentium,  illorum  notas 
et  scripturas  retinenles,  infra  octo  dierum  spa- 
tium,  sub  Excommunicationis,  falsitatis  ac  per- 
jurii,  et  quingentorum  scutorum,  Apostolicae 
camerae  applicandorum,  pfenis,  juxta  formani 
Buliae  '  erectionis  eorum  CoUegii,  et  juramenti 
ab  illis  in  sua  creatione  et  descriptionepraestiti, 
ad  praedictum  tabularium  scripturas  easdem, 
per  Alexandrum  liiarium,  Apostolicae  camera; 
generalem  auditorem,  compulsos  reportare  im- 
peravit,  prid.  idus  Februarii  vulgato  edicto. 

122.  Comprimit  audaciam  scelestorum  homi- 
mtm.  —  Sed,  cum  summum  bonum  in  his  qui 
praesunt  sit  quidem  justitiam  colere,  in  eo  quod 
unicuique  sua  jura  tribuunt  aut  servanl;  prae- 
stantius  tamen  esse  deprehendatur,  cum  sub- 
jectos  non  sinunt,  quod  potestatis  estfacere,  sed 
quod  ffiquum  est  custodire ;  quia  sicut  bene  agen- 
tibus  in  nullo  se  praeferunt,  ita,  cum  pravorum 
culpa  exiget,  potestatem  protinus  sui  prioratus 
agnoscunt,  et  erga  perversos  rectitudinis  jura 
exercere  non  formidant,  cum  praecipue  eos  toti 
obesse  reipublicffi  animadverlunt :  Pius  id  im- 
plere  satagens,  ut  homicidas,Iatrones,  sicarios, 
facinorososque  homines,  eorumque  complices, 
ab  Urbe  et  extota  Ecclesiastica  ditione  exturbaret, 
RomanaequeEcclesiaj  subditorum  pacem  etcon- 
cordiam  confoveret,niI  paene  intentatum  reliquit. 
In  primis  igitur,  pra^decessorum  Pontiflcum 
Pii  II,  Sixti  IV,  Julii  II,  Leonis  X,  Clementis  VII 
ac  Pii  IV  Constitutiones  innovavit  et  ampliavit, 
contra  hujusmodi  hominum  pestes,  eosque  re- 
ceptantes,  vel  protegentes,  veleorumconsortes, 
tert.  non.  Julii  hujus  anni,  sua  altera  edita. 
Deinde,  cum  accepisset,  nec  harum  intermina- 
tione  poBnarum,  mala  quae  inoleverant,  sublata 
esse  ;  decimo  octavo  kalend.  Septembris  hujus- 
met  anni,  aliam  vulgavit,  in  qua  primo  con- 
questus  ,  quod  nonnulli  Constitutionibus  et 
Mandatis,  tam  a  se  quam  etiam  ab  aliis  ante  ip- 
sum  Pontificibus  emanatis,  poslhabitis  et  ne- 
glectis,  homicidas,  rebelles,  publicos  latrones, 
viarum  grassatores,  ac  in  poenam  capitis  ban- 
ditos,  aliosque  sacrilegos  nefariosque  viros  in 
suis  locis  receplare,  ac  tenere,  eisque  diversi- 
mode  favere,  consiliumque  et  auxilium  prae- 
stare,innonmodicumApostolorummandatorura 
contemptum,  plurimamque  subditorum  Eccle- 
siae  perturbationem  et  offensionem,  haud  re- 
formidassent  :  in  talia  deinceps  perpetranles, 
cujuscumque  conditionis  et  gradus  existerent, 
bonorum  confiscatione,  domorum  demolitione, 
et  exilii  perpetui  aliisque  poenis  jussit  animad- 
verti.  Ne  vero  ignorantia;  contra  Apostolicam 
hanc  jussionem,  assimulatam  speciem  obtea- 


Exlat  in  Bullar.  post.  allal.  Constit.  15. 


'  Extat  in  Constit.  Pii  seorsim  impres.  pag.  6. 


48 


PII  V  ANNUS  1.   —  CHRISTI  1566. 


dere  quisquam  posset;  omnibuscommunitatum, 
universitatum,  et  populorum  quarumcumque 
civitatum,  oppidorum,  terrarum,  caslrorum  et 
locorumS.R.  E.  mediate  vel  immedialesubjectis 
hominibus,  districte  prscepit,  '  ut  statira  ac 
pracfafae  litteraj,  autearum  transumptum,  typis 
impressumadeos  pervenisset;convocato  eorum 
publico  consilio,  coram  officialibus,  syndicis, 
curamque  maleficiorum  babenlibus,  eas  ibi  alte 
et  intelligibiliter,  vulgari  sermone,  ut  melius  et 
faciliusabomnibusintelligi  possent,  legereface- 
rent  ;  deiude,  ut  in  eorum  publico  Archivo  dili- 
genter  illas  custodire  deberent;  ac  demura,  quos 
successivis  singulis  annis,  in  cujuslibet  anni 
principio,  perpetuis  futuris  temporibus,  eas- 
deni  litteras  rursus,  in  eorum  item  publico  con- 
silio,  legendo  reiterarent.  Et  haic  quidem  hoc 
ipso  anno,  prid.  non.  Septembris  sancivit.Ita  ibi. 

123.  Quara  districte  vero  exequi  curaverit 
haec  qucE  mandaverat,  ex  iis  facile  colligi  posse 
cognoscitur,  quoe  apud  Caracciara  '  leguntur, 
atque  hujusraodi  sunt  :  «  Exules,  qui  fere  Ro- 
raam  confugiebant,  horaines  facinorosos  acer- 
rirae  persequitur,  nec  illis  patet  sufTugiura  ali- 
quod,  ne  apud  Patres  quidera  cardinales.  His 
igitur  diebus,  cum  delatum  ad  ipsum  fuisset, 
exulera  latere  apud  primarium  queradara  cardi- 
nalera,  raissis  lictoribus,  coraprehendi  illum  ac 
duci  in  carcerem  iraperavit :  quod  imperiura, 
tantura  abfuit,  ut  cardinalem  offenderet,  ut  idera 
ipse  studium  orane  et  sedulitatem  adhibuerit, 
ad  investigandura  exuleni.  Is  igitur,  cura  nus- 
quara  reperiretur,  fugatamen  vitavit  pfit-iculum 
dapifer  cardinalis.apud  quera  ferebatur  latuisse, 
timens  videlicet  justam  Pontificis  indignatio- 
nem.  » • 

124.  Aposlolicas  idcirco  litteras  Julii  II  et 
Leonis  X  contra  locorum  dorainos  et  corarauni- 
nitates  S.  R.  E.  mediate  vel  immediate  sub- 
jectas,  eorum  territoria  non  custodientes,  ne  ad 
Urbem  venientes  vel  ex  Urbe  recedentes  preeda- 
rentur,  hoc  anno,  quart.  decim.  kalend.  Julii 
confirraavit  et  ampliavit ;  Apostolicis  itera  suis 
editis  litteris,  in  quibus  preedecessorura  Ponti- 
flcura  statutis,  ista  adjecta  deprehenduntur  ^ : 
«  Et  insuper,  (ipsius  sunl  verba)  cum  ejusraodi 
furta,  delicta  et  derobationes  fiant  in  sylvis, 
neraoribus,  latebris,  et  in  locis  occultis  et  secre- 
tis,  non  adhibitis  nec  prsesentibus  testibus, 
adeo  quod,  sine  raagna  difficultate,  per  ipsos 
spoliatos  et  derobatos  furta  et  valor  rerura 
subtractarum  et  ablatarum  probari  non  possint ; 
statuiraus  et  ordinaraus,quod,  quoad  probatio- 
nem  bonorura  subtractorura,  et  eorura  valorera, 
stetur  declarationi  praesidentiura,  etclericorura 
caraerae  Apostolicae,  qui  diligenter  considerata 
qualitate  personarura  spoliatarum  et  derobata- 
rum,  exposita  quantitate  furtorura  et  aliis  cir- 

'  Ibid.  ut  supra.  —  '  Epist.  apud  Caracc.  sub  die  26  Octobris 
hujus  auni.  —  '  Exlat  in  Conslit.  Pii  seorsim  impr.  p.  31  et  seq. 


curastantiis  et  conjecluris,  recepto  juramento 
ipsarum  personarum  derobatarum,  seu  merca- 
torura  quorum  bona  ablata  existebant,  (super 
quibus  praefatorum  prsesidentiumetclericorum 
conscientiam  oneramus)furtum  etejus  valorem 
declarare  debeant ;  et  quod  derobatio  seu  fur- 
tum  in  confinibus  diversorum  territoriorum, 
diversarum  communitatum  seu  dominioruoi, 
vel  juxta  ejusmodi  confines  derobatus,  contra 
dominum  territoriorum  prffidictorum,  autcom- 
munitatum,  quam  et  quem  elegerit  ad  recupe- 
rationem  rerum  sibi  ablatarum,  agere  possit  et 
valeat,  ab  actlone,  quara  ipse  derobatus  inten- 
taverit  discedere,  si  ei  placuerit,  et  contra  alium 
agere  licite  possit  (cum  domini  confinium  prae- 
dlclorura,  illos  non  custodiendo,  in  praeraissis 
culpa  non  careant)  reservalo  taraen  solventi 
jure  agendi  contra  conterminos.  Et,  ut,  quan- 
ium  fleri  potest,  occasio  crassandi  et  derobandi 
sublata  esse  videatur  etc.  praecipimus  et  raan- 
daraus,  sub  duorum  milliuni  ducatorum,  ca- 
merae  Apostolicse  applican.  poenis,  similibus 
omnibus  et  singulis  antedictis,  ne  fures,  latro- 
nes  et  crassatores  in  sylvis  et  sepibus  latibula 
faciant,  nec  ibi  se  abscondere  possint,  ut  prope 
vias  publicas,  utrinque  ad  medium  milliare, 
arbores  et  sepes,  et  quaecumque  latibula  inci- 
dere,  seu  incidi  ac  araovere,  seu  araoveri  et  ex- 
tirpari  facere,  infra  duos  raenses,  a  die  publica- 
tionis  praesentiura,  computandos,  et  sic  incisas 
conservare  et  nianutenere  omnino  teneantur 
et  debeant  etc.  ». 

125.  Sic  ille  justissimo  studio  ita  incubuit 
ne  viatoribus,  a  crassatoribus  etlatronibus  prae- 
fatis  vis  aliqua  aut  injuria  inferretur  ;  quod 
non  tantura  acres,  quas  pra^dixiraus,  poenas  in 
eos  statuit,  et  in  principes  viros  ac  populos, 
qui  flnes  suos  a  latronibus  non  custodissent : 
quin  insuper  decreverit,  quod  si  quis  in  via  spo- 
liatus  exinde  fuisset,  locorum  in  quibus  latro- 
cinium  comraissum  esset,  vel  domini,  vel  in- 
colae  darana  omnino  resarcire  cogerentur  ;  quod 
quidem  in  Picaeno,  ut  refert  Gabutius,  '  conti- 
git.  Cujusdam  enira  ibi  castelli  homines,  cum 
ad  sarcienda  patrati  apud  se  latrocinii  detri- 
menta  compellerentur,  Pontiflcique,  ut  decreti 
severitatera  remitteret,  submisse  supplicassent ; 
non  modo  nihil  impetrarunt,  sed  illud  etiam 
responsum  retulere ;  nisi  majore  diligentia  ac 
studio  flnes  suos  tuerentur,  fore,  ut  majore 
quoque  pecunia,  jacturas  hominum  imposte- 
rura  corapensarent.  HancautemConstitutionem, 
qui  Pio  successerunt  Pontiflces,innovasse  et  con- 
flrmasse,  sed  praecipue  Xistura  Quintum,  suo 
loco  dicendum  erit. 

126.  Incassum  tamen  operam  dedisset  Pon- 
tifex,  ut  hujusmodi  hominum  spinas  ac  tribu- 
los,  uti  optaverat,  omnino  convelleret,  nisi  fini- 

>  Gabut.  Vit.  Pii.  lib.  i,  cap.  14. 


Pir  V  AXXUS   1.   —  CHRISTI    1566. 


40 


timorum  principura  stidia  in  suam  eamdem 
sententiam  convertissent.  Non  modo  igitur, 
nefarios  ac  scelestos  homines  e  regno  Neapoli- 
tano  extorres,  nulla  ratione  in  Ecclesiastica 
ditione  posse  consistere  passus  est ;  verum  etiam 
cum  Catholicorege  et  Etruriae  duce  inito  pacto, 
ut  ii,  cujusvis  essent  juris,  et  sive  in  Pontiflcio, 
sive  in  Neapolitano,  seu  in  Etruria  caperentur, 
sibi  invicem  in  vinculis  puniendi  traderentur  ; 
perditissimis  hominibus  ipsis  ubiquc  locorum 
subsidendi  aditum  omnem  prgeckisit.  Extat  ad- 
huc  Apostolicum  Pii  Diploma,  quod  pactum 
hujusmodi  cum  prorege  Neapoiitano  foedus 
recenset,  et  in  eo,  quae  Pontificem  ad  ipsum 
ineundum  impulere,  his  vcrbis  referuntur  '  : 
«Romanus  Pontifex,  in  supremo  justitise  throno, 
divina  disponente  clementia,  constitutus,  inter 
mulliplices  sollicitudines  et  curas,  quibusassi- 
due  prcmitur,  suae  vigilantiae  studium  circa 
ea  adhibere  potissimum  debet,  per  quas  statum 
ac  ditionem  Ecclesiasticam  facinorosis  ac  sce- 
lestis  hominibus  purgatum  reddat ;  subditique 
sui,  ac  S.  R.  E.  devoti  ac  peculiares  filii,  caete- 
rique  omnes  Christi  fideles,  in  eo  pro  tempore 
degentes,  pacifice  et  quiete  vivere  possint. 
Idcirco  animadvertentes,  quod  si  malefactores, 
scelesti,  sicarii,  aliique  diversorum  capifalium 
criminum  rei,  tam  vassalli  ac  subditi  nostri  et 
dictee  Sedis  Apostolicffi,  quani  serenissimi  regis 
Catholici,  jure  regni  Neapolis,  tutum  aliquod 
refugium  non  habuerint,  neque  spem  aliquam, 
salvos  conductus,  fidantias,  aut  assecurationes 
ab  aliquo  consequendi,  aut  se  ipsos  in  aliquem 
locum  tuto  recipiendi,  proul  in  praesentiarum 
(sicut  accepimus)  habent,  tot  ac  tam  immania 
scelera  et  delicta  non  perpetrarentur,  nec  tam 
magna  esset  sceleratorum  hominum  multitudo : 
volentes  propterea  nos,  pro  nostri  pastoralis 
officii  munere,  et  dileclus  filius,  nobilis  vir 
Perafrannus,  Alcalffi  dux  ac  prorex,  et  locum- 
tenens  generalis  suse  Catholicfe  majestatis,  in 
regno  Neapolis,  opportune  providere,  ne  adeo 
frequentia  delicta,  tam  a  nostris  quam  dicti 
regni  hominibus,  et  incolis  committantur,  ac 
pro  tempore  commissa  puniantur,  debitisque 
pcenis  eorum  auctores  afficiantur,  neque  spem 
aliquam  justitise  laqueos  effugiendi,  aut  ad 
aliquem  locum  tutum  se  recipiendi  habeant 
etc.  per  has  nostras,  in  forma  Rrevis,  litteras 
specialius  et  enixius,  auctoritate  Apostolica 
prohibemus  omnibus  et  singulis  nostris  et 
Apostolicae  Sedis  legatis,  vicelegatis,  guberna- 
toribus  etc.  praesertim  moderno  el  pro  tempore 
existenti  gubernatori  civitatis  nostrse  Rene- 
ventanse,  ut  ab  eis  vel  eorum  aliquo,  posthac 
in  civitalibus,  terris  et  locis  nostris,  et  dicta' 
Sedis  Apostolicae,  aliqui  haeretici,  rebelles,  sacri- 
legi,  falsarii,  monetarii,  raptores,  pacis  viola- 

'  E.-ilat  int.  Pii  Const.  p.  4. 


tores,  lafrones,  assassini  aut  homicida3  a  regno 
Neapolitano  banniti  et  exules  modo  aliquo  , 
lacite  vel  expresse  recipiantur,  assecurentur 
vel  tufi  fiant.  Quinimo,  si  talia,  ut  pra;mittitur, 
crimina  in  dicto  regno  Neapolis,  et  illius  locis 
et  tcrris  patrantes,  ad  nostra  et  dictse  Sedis 
.\postolic£e  loca,  et  pra^sertim  ad  dictam  civi- 
tatem  nostram  Reneventi,  el  cjus  comitatum  per- 
venire  contigerit,  aut  ibi  eos  reperiri ;  ab  iisdcm 
Icgatis,  vicelegalis,  gubernatoribus  etc.  capi, 
detineri  et  carceribus  mancipari  volumus  et 
mandamus,  ac  eisdem  proregi  vel  officialibus 
et  ministris,  seu  ad  omnem  ipsius  vel  eorum- 
dem  ministrorum  suorum  requisilionem  capti- 
vos  factos,  libere  et  simpliciler  remitfi,  non 
captos,  capi,  detineri  et  remitti,  quicumque  illi 
fuerint,  aut  qualitercumque  graduati,  noLiles 
vel  barones.  Mandantes  eisdem  legatis,  viccle- 
gatis  etc.  ut,  si  quas  fidantias,  salvos  conductus, 
aut  securitates  hactenus  fecerint,  illos  et  illas 
revocent  et  annullent,  prout  nos,  praesentium 
tenore,  quas  post  decimum,  a  die  publicationis 
earumdem,  diem  suum  efTecfum  sorfiri  volu- 
mus,  revocamus  et  annullamus,  nulliusque 
efi^ectus  roboris  vel  momenfi  esse  volumus  et 
mandamus.  Decernentes  insuper,  quod,  si  confi- 
gerit,  aliquem  ex  terris  et  locis  nosfris,  et  Apos- 
tolicffi  Sedis  oriundum,  vel  incolam,  in  pra;fato 
regno  Neapolis,  vel  illius  terris  et  locis  delictum 
aliquod  committere;  illum  ab  officialibus  et 
ministris  nosfris  puniri  el  plecfi  posse  ,  non 
secus  ac  si  delicfum  ipsum  in  nostris  et  ejus- 
dem  Romanae  Ecclesiae  terris  et  locis  imme- 
diate  subjecfis  commisisset.  Et  ne  faliapatranfes 
crimina,  justitiaB  laqueos  eCfugere  possint,  volu- 
mus  et  decernimus,  quod  officiales  et  ministri 
ejusdem  proregis  criminosos  et  delinquentes 
praefatos,  ut  preeferfur,  bannitos  et  exules  inse- 
quentes,  et  persequentes  intra  fines  et  territo- 
rium  status  nostri  Ecclesiastici,  per  spafium 
decem  milliarium,  in  villis  casalibus  et  terris, 
quce  famen  muris  circumdatse  non  sint,  et  aliis 
locis  campestribus,  non  tamen  civifafibus,  inse- 
qui,  quaerere,  capere,  et  captivos  capfos  secum 
ducere,  libere  et  secure  valeant.  Mandantes 
propferea  omnibus  et  sirigulis  magistratibus, 
officialibus  ac  populis,  et  particularibus  per- 
sonis,  nobis  et  dicfae  Ecclesiae  subjectis,  ut  mi- 
nistris  et  officialibusipsius  proregis,  circa  prae- 
missa  exequenda,  omnem  favorem  et  auxilium 
praebeant. 

«  Haec  autem  omnia  eo  libentius  fecimus 
et  decrevimus,  quia  idem  prorex  per  suas  litfe- 
ras,  nobis  per  dilectum  filium  Ferdinandum  de 
Torres,  secretarium  nostrum  de  numero  parti- 
cipantium,  et  cui  ipsius  regni  negotiorum  spe- 
cialis  cura  imminet,  significari  fecit,  cuncta 
superius  expressa  viceversa  in  dicto  regno  a 
suis  ministris  et  officialibus  pariter  observari 
statuet  et  decernet.  Quae  cum  statuta  et  decreta 


ASM.    —  TOMDS   XXXV.     —    I.AUERCHI,    I. 


50 


PII  V   ANNUS   1.   —   CHRISTI   1506. 


fuerint,  Iutc  illa  inviolabilitcr  ab  omnibus  lcga- 
tis,  vicelegalis,  gubernatoribus  olc.  obscrvari 
volumuselmandamus  subnoslra;  indignationis 
pcena.  Non  obstnntibus  praemissis  etc.  Datum 
Roma!  apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Pis- 
catoris,  die  jirima  Februarii,  Pontificatus  nostri 
anno  primo  ». 

In  calce  autem  Constitutionis.  '  vernaculo 
sermone  ha>c  apposita  leguntur :  «  Et  quia  praj- 
fatus  prorex  Neapolis  jam  decretum  nostro  buic 
Brevi  consonum,  toto  eodem  rcgno  vulgavit  ; 
ideo  quilibel  minislrorum  et  officialium  nostro- 
rum  et  sanclac  Romanae  Ecclesia?,  quod  in 
eodem  Brevi  prwceptum  est,  statim  exequi  non 
praetermittat  ».  Promulgatione  vero  latam  hanc 
legem,  quarlo  id.  Martii  ibidem  dicitur. 

127.  Quam  necessario  vero  has  leges  Pius 
tulerit,  omniaque  studia  adliibuerit,  ut  inijus- 
modi  sceleratorum  bominum  ausus  compri- 
meret,  ex  his  facile  agnoscitur,  quac  Natalis 
Comes  '  hoc  temporeaccidisse  his  verbis  narrat : 
«  Romae  nuntiatur,  exules  qui  multa  danina 
Asculo  intulerant,  adeo  crevisse,  adeoque  auc- 
tam  esse  illorum  audaciam  propter  impunila- 
tem,  ut  mulla  castella  occupaverint,  quse  ca^di- 
bus  et  direptionibus  populati  essent;  nam  multi 
malefici  homines,  vel  non  exules,  spe  pra;dae, 
in  exulum  castra  quotidie  accedebant.  IUud  ma- 
lum,  ne  diutius  serperet  latius,  vir  strenuus  et 
rerum  bellicarum  perilissimus,  Torquatus  co- 
mes,  civis  Bomanus,  missus  est,  cum  summo 
imperio  illius  expeditionis,  ad  eam  pestem 
convellendam.  Torquatus,  collectis  md  pediti- 
bus,  et  non  parva  ala  leviorum  equitum,  conten- 
dit  ad  frffinandam  exulum  temeritatem  regio- 
nemque  liberandam,  Et  cum  copiis  profectus, 
incredibili  celeritate  res  exulum  affligit,  minutis 
praliis  pugnalur,  in  angustum  reducit,  com- 
misso  cum  his  praelio,  partim  trucidat,  partim 
cogitsalulem  sibi  fuga  procurare  et  in  longin- 
quas  regiones  confugere  :  sic  non  modo  metu 
regionem  liberat,  verum  etiam  omnem  spem 
reditus  exulibus  intercludit,  omnem  incolarum 
molestiam  delevit  ».  Sic  ille.  Ad  hujusmodi 
insuper  facinorosos  homines  e  Samnitum  fini- 
bus  exturbandos,  Neapolis  proregem,  Petrum 
Antonium  Pansam,  virum  strenuum,  Pii  absque 
dubio  horlatu,  misisse,  tradit  Campana.   ' 

His  omnibus,  quibus  de  medio  tritici  pesti- 
lentissima  hominum  zizania  optimus  paterfa- 
milias  evellere  studuit,  addendum  est,  ut  refert 
Gabutius,  quod  exulum  patrocinia  nisi  prius  ii 
se  in  carcere  constituissent,  in  judicio  suscipi 
prohibuerit.  Verum  tempus  quo  id  staluerit 
silentio  prsterit,  licet  ad  praesens  jure  adscribi 
posse  non  irrationabiliter  existimetur. 

J28.  Severiora  praedecessorum  in  sontes 
decreta  clementer  mitigat.  —  Nec  sic  tamen  in 

>  Ibid.  —  '  Natalis  Comes  Histor.  ul  snp.  —  '  Carnpan.  Vit. 
Philipp.  II,  tom.  2.  lib.  xviii. 


perfidos  bomines  adeo  severa  jura  Pius  exer- 
cuit,  ut  misericordite  obliviscerelur,  utTbuauus 
aliique  commentitiis  suis  in  historiis  retulere  ; 
sed   potius   ita  lenitatem   cum  severitate  mis- 
cuisse,  ut  neque  multa  asperitate  ipsi  pcrversi 
exulcerarentur,  neque  nimia  benignitafe  in  de- 
terius  solverentur,  quae  hoc  ipso  tempore  san- 
xit  manifeste  declarant.  Cum  enim  Pius  IV  ad 
excessus  et  crimina,  quae  in  dies  patrari  conti- 
gerat,  compescenda,  per  quasdam  suas  in  forma 
motus  proprii  editas  litteras,  inter  alia  statuisset, 
quod  in   causa  treguarum   et  pacis  fractarum, 
fractores  ipsi  vel  eorum  fidejussores  allegare 
nequirent,  quod  ex  nova  causa  eadem   fractio 
processissel,  ita  ut  recens  allegata  offensa  cui- 
que  minime  suffragaretur :  et  insuper  quod  in 
causis  mixtis,  inter  judicem  Ecclesiasticum  et 
laicum  praeventioni  locus  esset ;  ita  tamen  quod 
Ecclesiasticus  judex,  in  praeventionis  casu  con- 
tra  laicum   procedere  nequiret,  sed  illum  ad 
laicuni  judicem  remittere  teneretur  :  hanc  et 
alteram  praedecessoris    legem    Pius    abrogan- 
dam  duxit  quoad  proventionem,  edicens,  inter 
Ecclesiasticum  et  laicum  judicem,  illam  habere 
tantummodo  locum  velle,  quse  ante  prajfatum 
motum   proprium   obtinuerat  ;  ipsamque  inter 
primos  juris  terminos,  juxta  ejusdem  juris  et 
sacrorum  Concilii  Tridentini  decretorum  for- 
mam  coercuit.  Quoad  aliud  vero  :  «  Consideran- 
tes,  ^  inquit,  a  ratione  et  jure  debito  alienum 
esse,  eos,  qui  criminis  innoxii  fuerint,  eorumque 
fidejussores,  si  treguae,  pax,  seu  fidejussiones 
de  non  offendendo,  poslea  ex  nova  emergente 
occasione  fractae  fuerint,  earum  occasione  gra- 
vari  debere  ;  cum  praecipue  paces,  treguae  seu 
fidejussiones  hujusmodi  de  non  offendendo,  non 
ad  offensionem  de  futuris  causis,  sed  ex  praete- 
ritis  tantum  oriantur  ;  litleras  prajfatas,  quoad 
praemissa    revocantes,   cassantes   etc.    novam 
causam  in  pacis,  treguarum  seu  fidejussionum 
de   non  offendendo   hujusmodi   faclarum,  seu 
faciendarum  praestitarum,  seu  prfestandarum, 
si  ipsi  aliquo  modo,  seu  aliquis  eorum  in  dictis 
fractionibus    intervenerint     seu     inlervenerit ; 
videlicet,  si  aliquis  ex  dictis  principalibus,  ali- 
quem  ex  comprehensis  in  pace,  et  Iregua,  seu 
fidejussione  de  non  offendendo,  offenderit,  vel 
ipse  ab  aliquo  ex  ipsis  compreliensisoffendatur, 
non  excusare  ;  si  vero  supradicti   principales, 
seu  aliquis  eorum  in  fractione  pacis,  treguae 
seu  fidejussionis  hujusmodi,  ul  supra,  non  inter- 
venerint    seu    intervenerit,    ipsos     eorumque 
consanguineos   et  fidejussores,  caeterosque  in 
pace  et  tregua,  seu  fidejussione  de  non  offen- 
dendo  comprehensos,  et  quemlibet  eorum  no- 
vam  causam   hujusmodi  allegare  posse,  et  ea 
probata  excusari  debere,  et  quoquo  modo  gra- 
vari,  perturbari,  aut  inquietari  non  posse,  neque 

'  Extat.  in  Bnllar.  Cnnstit.  9. 


PII   V   ANNUS   1.    —     CHRISTI    1560. 


5(1 


debere  ;  icTqiie  <am  in  causis  motis  et  indecisis 
pendentibus,  quam  etiam  finitis  et  in  quibus 
etiani  pronunliatum  fuit  (dummodo  sententise 
desuper  latcE  lotaliter  iioa  siut  executioni  de- 
mandatae)  locum  sibi  vindicare  posse,  et  debere 
declaramus  ».  Sed  quod  addit,  miram  prorsus 
ejus  in  criminosos  misericordiam  et  pietatem 
ostcndit,  subdit  siquidem  :  «  Cumque  etiam 
saepe  contingat  parles  ipsas,  coutra  quas  in 
contumaciam  procedi  consuevit,  vel  ita  nego- 
tiorum  mole  gravari,  vel  ita  longe  abesse,  ut 
ipsorum  contumaciam,  sex  mensium  spatio 
hujusmodi,  expurgare  minime  queant ;  termi- 
num  sex  mensium  bujusmodi  ad  annum  proro- 
gamus,  accontumacibus  hujusmodidefensiones 
nonnisi  post  anni  elapsi  terminum  denegari 
debere;  ad  quascumque  aliter,  quam,  ut  preedi- 
ximus,  ferendas  sententias,  nullas,  irritas,  nul- 
liusque  roboris  et  momenti  fore  et  esse,  prout 
nos  eas,  ex  nunc  tanquam  contra  juris  debitum 
et  de  faclo,  latas,  annullamus,  cassamus  et  irri- 
tamus  ». 

129.  Sed,  quia  Constitutionem  hanc,  duode- 
cimo  kal.  Julii  hujus  anni  vulgatam,  perperam 
nonnuUi  interpretari  ausi  sunt;  ideo  Pius,  ut  vi- 
debimus,  anno  millesimo  quingentesimo  septua- 
gesimo  primo.aliis  litteris,sub  die  decimasepti- 
maSeptembrisdatis,Pontificatussui  annosexto, 
ipsam  declarare  coactus  fuit.  Praesenti  vero  anno, 
eas  etiam  edidisse  ',  quibus  alteram  ejusdem 
Pii  IV  Constitutionera  mitigavit,  (qua  appella- 
tiones  admittendas  non  esse  in  criminalibus 
causis,  fiscum  quomodolibet  concernentibus, 
in  quibus  reos  fuisse  contigerat,  nisi  prius  ac- 
tuali  deposito  poenarum  facto,  in  quibus  ex 
delicto  delinquentes  ipsi,  aut  illi,  qui  pro  eisdem 
fidejussissent,  vel  ex  contractu  quoquo  modo 
condemnandi  venirent,  aut  eatenus  condemnali 
fuissent,  districte  praecipiebalur  :)  praecipua 
suadet  ea  sollicitudo,  qua  hoc  potissimum  tem- 
pore,  omnem  movere  lapidem  visus  est,  vel,  ut 
delinquentium  audaciam  congrua  severitate 
comprimeret,  vel  e  contra  legum  rigorem  in 
reos  pia  miseratione  mitigaret.  Cum  enim,  ex 
praefato  Pii  IV  decreto  animadvertisset,  quod 
plurimi  optimum  jus  foventes,  ob  nimiam  in- 
terdum  paupertatem,  modum  depositi  faciendi 
non  habercnt,  et  ea  de  causa,  remedio  etiam 
appellationis  privarentur  ;  quapropter  eorum 
idem  bonum  jus,  quod  in  appellatione  deducere 
potuissent,  incognitum  et  deperditum ,  quo 
praesertim  ad  illos,  qui  crimen  confessi  minime 
fuissent,  remaneret.  «  Nos,  (inquit^)  more  pii 
pastoris,  pracmissis  omnibus  obviare  volentes, 
ne  appellalionis  remedium  ejusque  prosecutio 
pauperibustollivideatur,  motu  simili  elc.  dictas 
lilteras  mitlgantes  et  reformantes,  tenore  prae- 
sentium  statuimus,  decernimus  et  ordinamus, 

•  Exlat.  io  Bullar.  Constit.  52.  Pu  IV.  licet.  elc.  —  *  Extat.  iu 
Bullar.  Conslit.  24.  Pii  V. 


ac  perpetuo  observari  mandamus,  quod  in  si- 
milibus  causis  fiscalibus  et  aliis,  de  quibus  in 
litteris  et  motu  proprio  bujusmodi  flt  meutio, 
omnes  et  singulse  appellationes,  ac  quaecumquc 
desuper  pro  tempore  praesentandac  commissio- 
nes,  per  AIe.xandrum  Riarium  modernumet  pro 
tempore  existentem  curi;B  causarum  camertc 
Apostolicac  auditorem,  tanquam  judicem  talium 
appeIIationum,necnon  per  quemcumquealium 
judicem  hujusmodi  jurisdictioneni  babentem, 
admittantacrecipiant,  et  admittiacrecipi  libere 
et  licite  possint,  valeant,  debeant,  illarumque 
vigore  quascumque  inbibitiones  ,  cilationes  , 
seu  monitoria  decernentes,  et  alia  facientes,  ia 
praemissis  necessaria,  eisdem  auditori  uostro  et 
judicibus  praefalis,  ad  id  jurisdictionem  haben- 
tibus,  auctoritatem  damus  ac  licentiam  inipar- 
limur;  prsestita  tamen  prius  caiitione  idonea 
per  partem  seu  partes  appellantes,  non  tamen 
confessos,  in  forma  depositi,  pro  poena,  in  qua 
condemnatus  extitit,  et  seu  respective  de  se 
restituendo  in  carcere,  et  ibidem  remanendo, 
in  quacumque  parte  judicii,  et  quatenus  pars 
esset  dives,  facto  prius  actuali  deposito,  arbitrio 
judicis  ad  quem.  Quo  vero  ad  confessos,  liceat 
judici  a  quo,  non  obstantibus  bujusmodi  appel- 
lationibusetinhibitionibus,etabsqueaIiquaruni 
poenarum  incursu,  ad  ulteriorem  executionem, 
pro  poena  hujusmodi  consecutione  procedere 
etc.  »  Ista  Pius,  ad  rite  coarguenda  Thuani  alio- 
rumque  commenta;  quibus,  ita  eum  justitiani 
amplexatum  fuisse  retulerunt,  ut  exacla  juris 
observantia,  plerumque  injuriose  peccaret;et 
a  clemeutia  abhorruisse  scripsere,  ita  tamen,  ut 
feram  et  implacabilem  naturam  dissimularet : 
nam,  cum  multa  de  clementia  honorifice  prtcfa- 
tus  esset  ,  postremo  illam  exacla  nocentuni 
castigatione  contiueri  diceret.  Nam,  si  feri  adeo 
ingenii  Pius  extitisset,  uti  isti  somniarunt,  noa 
erat  certe,  cur  praedecessorum  Pontificum  se- 
veriora  statuta  temperaret,  cum,  ut  eidem  suo 
ingenio  indulgeret,  et  insimul  crudelitatis  no- 
tam  evaderet,  servari,  quae  antea  sancitafuerant 
praecepisse,  et  incorrecta  ac  inemendata  dimi- 
sisse,  quae  ferventiori  ipse  studio  insequi  medi- 
tabatur,  sat  erat.  Quo  pacto  siquidem  exacta 
demuni  juris  observantia  deliquisse  dicendus 
est,  qui  juris  severitatem  mitigasse  deprehendi- 
tur  ?  Clementiam  vero,  exacta  nocentum  casti- 
gatione  contineri  ,  Pium  dixisse  ,  nullibi  , 
praeterquam  apud  Thuanum  legimus,  qui  rudem 
forte  clemeutia;  notitiam  descriptionemque 
banc,  Pio  praecipua  doclrina  praedito,  se  ad- 
scripsisse  putavit,  quod,  quid  clemenlia  esset, 
ipse  ignoraverit.  Nocentes  siquidem,  uti  ipse 
dicit,  debitis  afl"ecisse  suppliciis,  (cum  praeser- 
tim  agnoscitur,  benignitatem,  et  iis  ipsis,  qui- 
bus  videbitur  benigne  fieri,  et  caeteris  obesse) 
inclemenlia  non  est ;  nam  cum  in  ira,  vel  eum 
qui  plus  justo,  vel  qui  minus  irascitur,  aeque 


52 


PII  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566, 


errare  fateamur;  clementia,  inler  Inijusmodi 
cxlrcma,  nil  aliiid  '  quam  qua^dam  ivx  medio- 
critas  merilo  nuncupatur.  El  quidem,  si  ille, 
qui ,  quibus  de  rcbus  quibusquc  iioniinibus 
decet  ,  irascilur  ,  quique  ,  qucmadmodum  , 
quando  et  quamdiu  decet,  id  facit,  laudibus 
mcrito  afficilur,  cunuicmque,  el  clcmcnlcm,  ct 
inansuctum  appdlare  licet ;  cnm  imjusmodi 
extitisse  Pium,  Thuanus  ipse  non  difflteri  coac- 
tus  fuerif,  dum  non  praiter  nec  ultra  jnris 
prcescripta,  cxactum  judicium  in  nocentes  cxer- 
ceri  voluisse  narrat ;  quis  non  videt  immerito 
eum  inclementem  ostendere  voluisse?  Peccasse 
enim  in  eam  partem  signiflcare  videtur,  qui 
modum  non  servat ;  vcruni,  qui  exacte,  intra 
justitia;  limites  se  continuit,  nullatenus  modum 
non  servasse  dicendum  fuit.  Paratus  quidem 
erat,  vir  justus  et  i)ius,  patienter  malorum  pra- 
Titatem  sustinere,  quos  fieri  bonos  qusrebat  et 
latis  lenitatis  et  mansuetudinis  legibus,  ut  nu- 
merusbonorumcresceret,studuit:verumtanien, 
ut  pari  malilia,  se  quisquam  pravorum  eoruni- 
dem  numero  non  adjungcret,  aliis  etiam  legibus 
prsecavitmeccastigare  voluil,  ut  pra;teriti  causa 
criminis  poenas  sumeret,  neque,  ut,  quod  factum 
fuerat,  infectum  reddere  existimaret;  sed  futu- 
ri  gratia,  ne  denuo  delinqueret,  vel  hic  ipse,  vel 
alii,qui  debitasipsum  subiisse  poenas  vidissent. 
Qui  igitur,  et  Ienilatis,et  severitatis  leges  dedit, 
et  inter  utraque  extrema  innocenter  incessit ; 
quomodo  clemens  non  fuit,  si,  nonnisi  clementiae 
mediuni  servavit  ? 

130.  Carafarum  causa  denuo  judiciali  dis- 
ceptationi  subjicitur,  et  eorum  jura  restituuntur 
sine  alteriiis  damno.  —  Nec  tantum  verbis,  seve- 
rioris  judicii  temperasse  Pium  acerbitatem,  et 
clementiam  commendasse ,  sed  etiam  facto  ; 
qua;  Thuanus  ipse  adeo  non  ignoravit,  ut  nec 
silentio  pra;terire  ausus  fuerit,  manifeste  decla- 
rant.  Rem  paucis  comprehendere  duximus,  eo 
quod  innumeri  piBne  scriptores  prolixiori  jam 
stylo  sint  prosecuti ;  nec  aliis  quam  Gabutii  ^ 
fide  dignissimi  scriptoris,  verbis  :  «  A  Carafis 
{dicit  igitur)  rogatus  Pius,  ut  causam  suorum, 
in  quos  tanquam  de  republica  male  meritos, 
Pius  IV  animadverterat,  ad  juris  cognitionem 
revocaret,  atque  repetito  judicio,  qui  supers- 
tites  essent,  in  pristinum  statum  restitueret; 
non  recusavit.  De  his  igitur  judicio  constituto, 
virisque  jurisprudentia  et  integritate  prajs- 
tanlibus  in  consilium  adhibitis  ,  rerum  om- 
niummomenta,nefalIeretur,  ipsemetinspicere, 
causamque  in  sacro  senatu  referri  decer- 
nique  voluit.  In  quo,  rebus  singulis  rite  cir- 
cumspectis ,  gravissima  Ponlificis  Patrum{|ue 
sententia,  Carafae  sunt  in  pristinam  dignitatem, 
et  locum  legitime  restituti  :  non  quod  eorum, 
qui  male  se  gessissent  acta  probare,  aut  legiti- 

'  Aristotel.  lib.  II.  Et.  hic.  et  4.  Etbic.  —  «  Gabut.  Vil.  Pii  lib. 
VI,  cap.  6. 


mum  superioris  Pontificis  judicium  rcprobare 
vel  rescindere  cogitaret;  sed  quod,  pro  varielatc 
probationum  ac  temporum,  ut  saepe  accidit, 
varie  quandoque  judicare,  clarissima;que  genlis 
honori,  salvis  legibus,  consulere,  a?quum  csse 
arbilraretur.  »  Hajc  ille,  quibus  addenda,  qufe 
Ilieronymus  Catena  '  adnotavit ;  quod  nempe, 
priusquam  Pius  pergratum  Carafis  faceret,  ut 
denuo  ipsorum  causa,  uti  postulaverant,  judi- 
ciali  examini  subderetur;  ipsos  illum  serio  ad- 
monuisse,  quod  rem  bene  perspectamhaberent, 
antcquam  judicium  ipsum  subirent ;  nam,  si 
minime  innocentes  ,  uti  se  esse  confidebant, 
deprehensi  fuissent,  districlius  se  in  eos  juxta 
leges  animadvcrsurum  scirent,  Et  ha;c,  ad  re- 
fellenda  quorumdam  scriptorum  commenta  , 
qui ,  cum  plerosque  judices,  qui  Carafarum 
condemnationi  interfuere  ,  mutata  sententia  , 
eorumdem  postmodum  absolutioni  assenlitos 
fuisse  referant ;  veniali  propemodum  judicio  in 
gratiam  Pii  V  eos  absolvisse,  quos  ut  Pio  IV 
gratificarent,  damnaverant,  putarunt.  Nam  ex 
allatis  sane  constare  arbilramur,  quod,  cum  novo 
judicio  Carafas,  subdidit  Pius,  non  gratiam, 
quam  sine  quorumcumque  judicum  medio 
solus  eis  praistare  poterat  ,  sed  innocentiam 
duntaxat  et  verilatem  prae  oculis  habuisse ;  eo 
magis,  quod  judicibus,  qui  antea  judicaverant, 
et  in  Carafas  pronunliaverant,  alios,  qui  eadem 
auctorilate,  seu  etiam  ampliori,  innocenfes  re- 
nuntiarent,  sufflcere  potuisset,  si,  non  quod 
justum  etrectum,  sed  quod  uni  sibi  arrisisset, 
ipsos  decernere  voluisset.  Verum  nil  horum  a 
Pii  ingenio  ac  integritate  magis  alienum.  Ab 
ipsismet  judicibus,  qui  causam  eam  judicave- 
rant,  judicari  denuo  voluit,  ut  rursus  damna- 
rent,  quos  antea  damnaverant,  si  eos  damna- 
tioni  obnoxios  judicassent;  re  meliusexplorata, 
sapienter  consilium  mutarunt,  unde  ipsorum 
integritas  comprobatur.  Ut  Pontifici  assentaren- 
tur  ,  in  quam  potissimum  partem  deflectere 
oporteret,  ipsimet  ignorarunt ;  nam  cum  Pius, 
ubi  rursus  judicium  istud  agressi  sunt,  nil  nisi 
justitiam  et  veritatem  spectatam  habuerit  et 
seque  ad  misericordiam  et  justitiam  pronum  se 
oslenderit;  ineptum  est  procul  dubio,  ad  earum 
alteram,  ut  ejus  genio,  qui  eos  latebat,  assenti- 
rentur,  sententiam  judices  applicuisse,  existi- 
masse. 

131.  Exmoretamen,  in  haccausa,  judicium 
pariter  et  misericordiam  sectatum  fuisse  Ponti- 
ficem  ipsum,  testatur  Natalis  Comes  °  de  his  a- 
gens  :  «  Condemnationem  (dicit  enim)  Carafa- 
rum  rescindit :  revocat  quae  adversus  illos  a 
Pio  IV  facta  fuerant.  Jubet  Caraflca  insignia 
erigi,  ubi  fuerant  devastala,  imperat  revocatio- 
nem  fieri  senfentiae  et  condemnationis,  sed  ex 
ea  parte  tantum,  qua  videbatur,  infamia  in  in- 

'  Calen.  Vit.  Pii  p.  130.  —  -  Xalalis  Comes  Ilistor. 


PII   V   ANNUS    1.    —    CIIRISTI    1566. 


53 


nocentes  aut  posteros  redundare,  quam  suam 
senlentiam  jubet  in  marmore  incisam,  publice 
exponi.  Quod  quidem  recte  fleri  visum  est,  a 
tam  pio  Pontifice  prseserlim ;  non  enim  fieri 
potest,  ut  in  ampla  quamvis  et  nobilissima  fa- 
milia  omnes  sint  viri  boni,  neque  tamen  conve- 
nit,  scelestorum  errores,  in  viros  bonos  Carafas 
immeritos  redundare;  cum  fieri  possit  in  una- 
quaque  familia,  ut  nuilti  sint  viri  illustres, 
quorum  splendorem  et  gloriam  unus  impurus 
non  potest  obscurare.  »  Haclenus  ille. 

132.  Caeterum,  non  tam  erga  innocentes  se 
justum  prsebuisse,  ut  a  falso  illatis  criminibus 
eos  absolveret,  vel  inflictas  immerito  pcenas 
temperaret;  sed  insuper  gratum,  eo  quod  a 
Paulo  IV,  ejusdem  gentis  Pontiflce,  ad  honores 
perductus  fuisset,  nec  Thuanus,  nec  obtrectato- 
res  alii  ei  similessileutlo  dissimulare  potueruut. 
In  hoc  vero,  nec  praecipiti  se  consilio  gessit  nec 
incaute  ;  sed  collata  in  se  a  Carafls  beneflcia. 
in  Carafarum  dumtaxat  eos  rependit  quos  illis 
dignos  censuit,  ut  prsefatus  Gabutius  '  his  verbis 
refert  :  «  At  licet  ex  ea  gente  non  deessent  alii 
Paulo  Poutifici  conjuncti  sanguine;  ex  omnibus 
tamen  unum  elegit  Antonium  Carafam,  Regi- 
naldi  filiuni,  utpote  viruni  spectata;  virtutis,  ac 
multiplicis  eruditionis  laudibus  insignem  ; 
quem  primo  intimum  sibi  cubicularium  mox 
inamplissimum  cardinalium  ordinem  adscivit. 
Quo  facto  ,  et  ab  Hispaniarum  rege  Philip- 
po  ,  et  a  caeteris  bonis  omnibus  ,  magnam 
Pius  gratiam  inivit.  Eum  porro,  nec  ita  multo 
post  signandorum  supplicum  libellorummune- 
ri  ,  (gratise  signaturam  appellant)  sua  sponte 
prsefecit.  Quod  ille  munus,  etsi  pro  modestia 
sua  recusabat,  eo  tamen  ut  fungeretur  Pius  im- 
peravit.  »  Ita  Gabutius. 

133.  Carafis  igitur  fama,  tituli,  honores, 
bona  restituta  ;  et  quidem  sine  cujusvis  aiterius 
noxa,  ut  Thuanus  calumniari  voluisse  visus  est : 
Cum  enim  (scribit)  Balnei  Comes  antiquas  pos- 
sessiones,  Antonio  Carafa?  olim  Montisbelli  Mar- 
chioni  a  Paulo  IV  attributas,  tempore  interregni 
recuperasset ;  ob  idque  a  Pio  IV  molesta  lite 
diu  vexatus,  ac  postremo  Romam  citatus,  et  in 
carcerem  conjectus,  rursus  tempore  ultimi  in- 
terregni  evasisset;  veritus  modo,  ne  ob  id  con- 
tra  se  tanquam  contumacem  sententia  ferrelur, 
et  Antonius  Carafa  in  possessionem  controver- 
sorum  locorum  restitueretur ;  cum  eo  transigere 
coactus  est,  interventu  cardinalis  Columnae,  et 
decem  millibus  aureorum  eam  niolestiam  rede- 
mit.  Sic  Thuanus.  Verum  Adrianus  ^  hujus  nar- 
rationisaliquidimmutare  videlur,nam  optimam 
Pii  mentem  erga  Balnei  comitem  ostendens, 
dicit,  modum  non  potuisse  excogitari,  quo  Pon- 
tifex  oppida  eidem,  ut  forte  optabat,  restitueret, 
nisi  in  carcerem,  ex  quo  aufugerat,  se  denuo 

»  Gabul.  ut  supra.  —  *  Thuaa.  Histor.  —  ^  Joan.  Bapt.  Hadr. 
lib.  XIX  Hislor.  sub  aDDO  1566. 


conslituisset,  seque  sceleribus  quse  ei  adscri- 
bebantur  purgasset ;  cujusvis  intercessione  aut 
precibus  posthabilis,  cum  justitia;  limites  nul- 
latenus  Pius  ipse  pra;tergredi  vcllet  :  additque, 
coram  camerae  Apostolicae  auditore,  intentata 
tandem  civiliter  lite,  pro  Carafa  sentenlia  lata, 
controversorum  oppidorum  possessionem  hunc 
obtinuisse  ;  cui  tamen  cessit,  decem  millium 
aureorum  sumptu,  quo  tantum  a  Balnei  comite, 
Carafa  idem  contentus  fuit.  Ex  quibus  educitur, 
vim  nullam  prorsus  Pium  adhibuisse,  cum  co- 
mite  ipso,  ut  Carafis  gratificaretur,  sed  potius, 
juris  ordine  servato,cunctaprocederestuduisse; 
nam,  cum,  completo  tantum  judicio,  Carafa  et 
comes  inter  se  contraxerint ;  hinc  procul  dubio 
sequitur,  in  ipso  judicio  molestiam,  decem  mil- 
libus  aureorum,  comilcm  minime  redimere 
fuisse  compulsum,  ut  falso  Thuanus  visus  est 
asserere  voluisse. 

134.  Et  revera  optimam  Pii  mentem  erga 
illum,  prffi  aliis  ipsius  Pontiflcis  ostendunt  litte- 
rae,  sub  hujus  anni  initium,  ad  Maximilianum 
imperatorem  scripts.  Is  enixe  obsecraverat 
Pium,  pro  comite  Polidoro  Castello,  et  praefato 
BaIneicomite,uteorumaIterlCaprariaeoppidum, 
in  Bononiensi  agro  situm ,  quod  Apostolics 
camerae  devolutum  erat,  restitueretur  ;  alterum 
vero,  ut  in  gratiam  reciperet,  et  ab  adversariis 
oppressum  iri  non  permitteret,  liberumque  do- 
mum  abire  vellet.  Primum  enim,  quod  de  Sedis 
ApostoIic£e  feudali  jure  ageretur,  Pius  penitus 
facere  detrectavit;  in  altero  vero,  utMaximiliano 
gratiflcaretur,  salva  justitia,  promptum  para- 
tumque  se  exhibuit,  facloque  quod  potuit  per- 
fecit. 

135.  Cffisaris  Epistolae  ',  ab  ipso  originali 
excerptae  ad  Pium,  hujusmodi  fuerunt  : 

«  Beatissime  in  Chrisfo  pater,  Domine  reve- 
rendissime. 

«  Post  offlciosissimam  commendationem,  fi- 
lialis  obedientise  continuumincrementum.  Cum 
prccclarae  virlufes  comifis  Polidori  Castelli  Bo- 
nonien.,  a  quibus  haud  vulgariter  nobis  com- 
mendatus  est,  et  fldelia  atque  promptissima 
obsequia,  quae  exhibet  serenissima;  et  cbaris- 
sima;  sorori  nostra?  principi  Florentiae,  eum 
benigno  favore  et  Csesarea  gratia  nostra  cum- 
primis  dignum  reddant :  non  potuimus  equidem 
omittere,  quin  illum  Sanctitati  vestrae  hisce  lit- 
teris,  de  meliori  nota  commendaremus,  prout 
summopere  commendatum  esse  cupimus  ; 
Sanctitatem  vestram  enixe  orantes,  ut  illi,  hujus 
nosfr»  studiosissimaj  intercessionis  causa,  ad 
testificandam  paternam  suam  erga  nos  volunta- 
tem,  mandct,  integre  et  quamprimum  restitui 
comitatum  de  Caprara,  in  agro  Bononiensi  si- 
tum,  cujus  possessioue  paulo  anteobitum  felic. 
record.  Pii  IV  Pontificis  Maximi  privatus  esse 

'  Ei  Archiv.  card.  Alesand. 


54 


pir  V  ANNUS  1.  —  ciiRisTr  1566. 


dicitiir  :  cwm  a?serat,  niliil  sese  commeruisse, 
qiiamolirom  tam  graviter  puniri  et  fortunis 
mulctari  (ioliuerit.  Qua  in  re,  si  S.  V.  nobis  pa- 
terne  gratificabitur,  sicuti  nobis  de  Sanctilatis 
vestrre  pietate  et  summo  in  nos  amore  plane 
pollicemur,  experictur,  nos  quoque  vicissim 
nullam  occasionem  pratermissuros,  Sanctita- 
tem  vestram  mutuis  filialis  obseqnii  nostri  stu- 
diis  demcrendi.  Datum  in  nostra  imperiali 
civitate  .Vugusta  Vindelicorum,  die  decima  oc- 
tava  Februarii,  anno  Domini  mdlxvi,  regnorum 
nostrorum,  Romani  quarto,  Hungarici  tertio, 
Bohemia?  vero  decimo  octavo. 

«  E.  S.  V.  obsequcns  filius  Maximilianus  ». 

136.  Alia  pro  Comite  Balnel '  :  «  Beatissime 
in  Chrislo  pater,  domine  reverendissime. 

«  Post  officiosissimam  commendationem  fl- 
lialis  obedientia;,  continuum  incrementum.  Sin- 
gulari  equidem  benignitate  prosequimur  comi- 
tem  Joannem  Franciscumde  Bagno,propterexi- 
miam  ejus  erga  nos  obscrvanliam  et  cultum,  et 
pr»claras  animi  dotes,  quem.cum  intelleximus 
islhic  Romm,  a  suis  adversariis  omni  persecu- 
tionis  et  injuria  ac  violentiarum  genere  oppu- 
gnari,  atque  in  extremum  fortunarum  et  salutis 
discrimen  adduci;  magnam  profecto  molestiam 
inde  cffipimus,  neque  intermittendum  duximus, 
quin  mox,  datis  ad  Sanclitatem  vestram  lilteris, 
hominis  illius,  quem,  ut  virum  honestum  et 
probum,  nostri  studiosissimum,  favore  et  gratia 
nostra  cum  primis  dignum  judicamns,  benig- 
num  patrocinium  susciperemus.  Atque  idcirco 
Sanctitati  vestrae  illum  summopere  commenda- 
mus,  enixe  orantes,  ut  ne  patiatur  illum  ab  ini- 
micis  suis  prorsus  opprimi ;  neque  etiam  S.  V. 
quicquam  gravius  aut  inclementius  in  illum 
statuat,  sed  potius  paterna  sua  gratia  complec- 
tatur,  salvumque  etincolumem  cum  bona  S.  V. 
venia,  ad  suos  domum  redire  permittat,  quo  in 
futurum.exbenignitate  etclementiaS.V.  quiete, 
pacifice  et  absque  molestia  vivere  possit;  atque 
hanc  noslram  non  vulgarem  intercessionem 
sibi  magno  usui  fuisse  intelligat.  In  quo  Sanc- 
titas  vestra  faciet  rem  paterno  suo  in  nos  amori 
valde  consentaneam  quam  erga  Sanctitatem 
Vestram  mutuis  filialis  observantiae  officiis  pro- 
mereri  sludebimus,  Deum  orantes,  ut  Sancti- 
tatem  vestram,  pro  beneficio  Ecclesiae  suee,  quam 
diutissime  conservet  incolumem.  Datum  in 
nostra  imperiali  civitate  Augusta  Vindelicorum, 
dledecimaoctavaFebruarii,annoDominiMDLXvi, 
regnorum  nostrorum,  Romani  quarto,  Hunga- 
rici  tertio,  Bohemiaj  vero  decimo  octavo. 

«  E.  S.  V.  obsequens  filius.  Maximilianus  ». 

137.  His  litteris  hujusmodi  Pontifex  ^  re- 
sponsum  dedit : 

<<  Charissimo  in  Christo  filio  nostroMaximi- 
miliano  Ungaria;  et  Bohemiaj  regi,  in  Romano- 

'  Ex  eodem  Arrli.  ut  supra.  —  '  Ex  Archiv.  Vatic.  Brev.  Pii  V. 
Cod.  2906.  sign. 


rum  imperatorem  electo.  Charissime  in  Chrislo 
fili  noster.  » 

«Binas.M.T. littoras  accepimus,  ambas  deci- 
mo  octavo  Februarii  datas,  unis  commendavit 
Polidorum  Castellum  civem  Bononicnsem,  alte- 
ris  Franciscum  de  Bagno.  Persuasum  hoc  M.  T. 
csse  cupimus,  charissime  fiili,  ea  nos  benigni- 
tate  cogniluros  desideria  tua,  ut  illis  etiam  sa- 
tisfaccre  cupiamus,  si  modo  nostra,  et  hujus 
Sauctffi  Sedis  dignitas  et  anjuitas  patietur.  Cer- 
tum  autcm  habemus,  ne  M.  quidem  tuam  quic- 
quam,  aliorum  causa,  a  nobis  impetrare  volle, 
nisi  quod  a^quum  et  honestum  fuerit;  hoc  est, 
et  ipsa  et  nobis  dignum.  Quod  ad  Polidori  Cas- 
telli  ncgotium  attinet,  si  comitatus  ille  in  nostro 
patrimonio  esset,  libenter  et  sine  ulla  cuncta- 
tione  M.  tuse  gratificaremur ;  sed  cum  agatur  de 
jurc  Sedis  Apostolicse,  cujus  patrimonium  et 
jura  tueri  ac  conservare  debemus,  non  possu- 
mus,  salva  flde  et  conscientia  nostra,  quidquam 
de  ipsius  Sedis  jure  alteri  remitlere.llludconflr- 
mamus,  eam  causam,  prout  justum  fuerit,  de- 
cisum  iri.  Ita  enim  S.  R.  E.  jura  tueri  volumus 
et  debemus,  ut  nemini  injuriam  fieri  patiamur. 
De  altera  causa,  quam  M.  T.  commendavit,  ea 
qnoque  res  nunc  a  judicibus,  quibus  mandata 
fuit,  recognoscitur,  mature  et  juris  ordine  ser- 
vato  in  ea  procedetur.  Quidquid  proponendum 
Franciscus  a  Bagno  curabil  diligenter  audietur, 
cum  vero  ea  res  cognita  fuerit,  et  quid  veritas 
etjuris  ratio  postulet  apparuerit,  tum  operam 
dabimus  ut  Franciscus  quantum  M.  T.  commen- 
datio  sibi  profuerit  intelligat.  Datum  Romse 
apud  Sanctum  Petrum  sub  annulo  Piscatoris  die 
VI  Martii  mdlxvi,  Pontiflcatus  nostri  anno  pri- 
mo.  » 

138.  Nec  defuit,  ut  innuimus,  his  quee  pol- 
licitus  est  optimus  Pontifex.  Cum  enim  comiti  a 
Balneo  duo  illata  essent;  aliud,  quo  plurimorum 
facinorum  reus  insimulabatur,  aliud  vero,  quo 
ejus  bona  jure  a  quibusdam  repetebantur  : 
horum  in  primo  gratificatus  est  comiti,  queni 
falso  forte  accusatum  deprehendit;  nam  de  illo 
pcenamaliquam  sumpsisse,  apud  scriptores  re- 
perire  non  est ;  in  altero  vero,  in  quo  de  re 
aliena  agebatur,  ut  unicuique  jus  suum  tribue- 
retur,  quod  justum  fuit  decerni  voluit.  Antonino 
Carafse  igitur,  ut  diximus,  adjudicata  sunt  co- 
mitis  de  Balneo  bona ;  a  quo  tamen  cardinalis 
Columna,  ejusdem  comitis  consobrinus,  decem 
milIiumscutorumpretio,qua3FIorentiaeprinceps 
subministravit,  iila  redemit  ;  ea  tamen  lege,  ut 
lladrianus  '  narrat,  quod  bona  ipsa  cuicumque 
libuisset,  tradere  posset,  exceptis  tamen  magnis 
principibus,  id  praecipiente  Pontifice,  sinecujus 
voluntate  id  fieri  nequierat ;  ne ,  videlicet  vel 
Urbini  dux,  qui  eisdem  bonis  inhiabat,  nec  alius 
ei  similis,  sibi  vindicare  illa  posset. 

<  Iladriaa.  Hislor.  lib.  xviir.  sul)  an.    1564.  pag.  1500.  et  lib. 
XIX.  sub  an.  1566.  pag.  1350. 


pir  V  Awrs  1 


CHRISTI  15  60. 


55 


439.  Sed,  quod  prae  omnibus  comprobat 
fequitatls  et  juris  Ponlificem  limites  non  exces- 
sisse,  ut  gratum  se  Carafis  prseberei ;  et  quod  in 
cunctismisericordem  una  ac  justum  seexLibuit^ 
procul  duliio  est  Apostolicum  Diploma  illiul', 
quod  inler  Constitutiones  habetur,  in  quo  sic 
loquitur  : 

«  Motu  proprio  etc. 

'<  Nuper  \olentes  indemnitati  creditorum 
quondam  Caroli  Carafae,  Alphonsi  Neapolitani 
cardinalium,  el  Joannis  ducis  Paliani,  de  opor- 
tuno  juris  remedio  providere,  dilecto  filio  Alex- 
andro  Riario  ,  nostro  et  Camerae  Apostolica; 
generali  auditori,  dedimus  in  mandatis,  ut  om- 
nia  et  singula  bona  ,  ad  prscfatos  quondam 
cardinales  et  ducem  spectantia  colligeret,  depo- 
neret,  et  mox  de  illorum  pretio,  veris  et  legiti- 
mis  creditoribus,  juxta  eorum  priorilatem  satis- 
faceret.Cumautem  dictus  auditor  in  executione 
hujusniodi  voluntafis  nostrs  publice  proclama- 
tffi  dixerit,  ut  infra  certum  prscfixum  terminum 
omniaet  singula  bona  pra?fata,  penes  quoscum- 
que,  a  die  detentionis  eorumdem  cardinalium 
et  ducis  existentia,  certis  modo  et  forma  penes 
dilectum  filiura  Joanem  Baptistam  Altovituni 
depositarium,  ad  hoc  ab  eo,  etiam  de  cunsensu 
nostro,  deputatum,  consignarentur.  Cui  Edicto, 
licet  aliqui  paruerint,  tamen  multo  plures  hac- 
tenus  parere  neglexerunt,  sub  praetextu,  quod 
bona  hujusmodi  penes  eos,  vel  vigore  manda- 
torum,  tunc  existen.  Alma^  Urbis  gubernatoris, 
accusatione  regaliarum ,  honorantiarum,  vel 
mercedis  pro  custodiendis  et  curandis  eisdcm 
bonis,vel  emptionis  vigore  subhasiationis  tunc 
de  illis  factse  ;  alii  etiam  titulo  subrogationis 
in  juribus  camera?  Apostolicse,  et  donationis 
eorumdem  bonorum,  vel  aliis  diversis  de  causis 
penes  se  esse,  et  propterea  minime  ad  illorum 
exhibitionem  se  teneri  praetendant;  etpropterea 
iidem  dilecti  filii  creditores,  se facile  deludi  posse 
conquesti  fuerint;  nos  quibus  suspectae  satis 
semper  subhastationes  ilia?  fuerunt,  et  propterea 
neminem  a  dictorum  honorum  consignatione 
excusari  posse,etjustum  pretium  inferri,  demuni 
creditoribus  veris  et  legitimis  satisfieri  volentes, 
Edicti  praefati  tenorem  pro  sufficienter  expresso 
habentes,  illudque,  quoad  bona  Caroli  cardina- 
lis  et  Joannis  ducis  approban.  et  confirman. 
^ausam  vero  super  bonis  Alphonsi  cardinalis 
Neapolitani,  ad  dilectos  filios  Scipionem  Sanclte 
Anastasiae,  et  Joanem  sancla  Priscae  presbyteros 
cardinales,  quibus  jam  ante  illam  commisera- 
mus,  remittentes,  et  priorem  nostrum  motum 
proprium  ad  dictos  Carolum  et  Joanem  tantum 
reducentes  :  Motu  simili  etc.  eidem  dilecto  filio 
Alexandro  auditori  praecipimus  et  mandamus, 
quatenus  omnes  cujuscumque  status^  ordinis, 
et  conditionis  personas,  etiam  cardinalatus  ho- 

'  Extal.  int.  Pii  Conslit.  seorsim  impres.  p.  20. 


nore  fungentes,  ad  aclualiter.  ipso  facto,  consi- 
gnanda  bona  praedicta,  etiam  quovis  titulo  lio- 
norarii,  mercedis,  subhastationis,  donationis, 
aut  alio  quovis  coloralo  titulo,  a  die  detcntionis 
cardinalis  et  ducis  habita,  et  non  extantium, 
verum  valorem,  seu,  illius  loco,  idoneam  cau- 
tionem  arbitrio  ejusdem  auditoris,per  censuras 
Ecclesiasticas  et  poenas  pecuniarias,  ac  etiam 
sub  indignationis  nostrae  poena,  cogat  et  com- 
pellat,  etiam  per  viam  inquisitionis,  denuntia- 
tionis,  et  ex  mero  officio  summariae,  et  velo 
levato  ac  manu  regia  procedendo.  Et  quia  verisi- 
militermulta  in  publicis  subhastationibus  dis- 
tracta,  modici  valoris  existentia,  vel  usu  con- 
sumpta,  vel  licite  delineri  possent;  concedimus 
eidem  auditori  pcr  prsesentes,  liberum  et  ab- 
solutum  arbitrium  in  hoc  tantum  capite  excu- 
sandi  a  consignatione  rei  vel  pretii  eos  qui 
titulo  praefatohabuissedicuntur.  Et  ut  praemissa 
et  alia  usque  ad  satisfactionem  necessaria 
et  opportuna,  efficacius  adimpleri  possint,  ple- 
nariam  eidem  auditori  tribuimus  potestatem, 
omnes  et  quoscumque,  quavis  dignitate,  etiam 
cardinalatus  honore  fungentes,  tam  in  Romana 
curia  quam  extra,  citandi,  monendi,  etiam  per 
edictum  publicum,  et  non  tamen  cardinales,  ad 
personaIiter,siresila  exegerit,vel  alias  legitime 
comparendum,  et  si  opus  fuerit  in  quocumque 
statu  causae  hujusmodi  fiscum  pro  suo  interesse 
admiten.  terminos  et  dilationes  etiam  peremto- 
rias  ad  exhibendum  et  consignandum,  vel  alia 
opportuna  faciendum,  praefigen.  prorogandimi, 
creditores  praedictos  ,  adversus  quamcumque 
sententiam,  seu  lapsum  fatalium  ex  generali 
clausula,  citato  tamen  commissario  camerae,  in 
integrum  restituendum,  subhastationes,  quas- 
cumqueminuslegitimopretiofactasrescindend., 
et  ad  justum  et  verum  pretium  reducend.  etiam 
si  laesio  esset  citra  dimidiam ,  bona  praefata 
creditoribuspraefatislegitimisinsolutumdando, 
aut  de  illorum  redigen.  eisdem  satisfacien.  nec- 
non  quascumque  donationes  et  subrogationes 
de  iisdem  bonis,  etiam  motu  proprio,  ad  favo- 
rem  cujusvis  etiam  S.  R.  E.  cardinalis  emanatas 
irritantes  et  annulantes  quoscumque  contuma- 
ces,  inobedientes,  et  rebelles,  pcenas  in  ediclo 
suocontentas,incidisseetincurrissedeclarantes, 
illasque  aggravandi  etc.  » 

140.  Vulgatum  etiam,  una  cum  hoc  Motu 
proprio  edictum  auditoris  Camerae  legitur,  quin- 
todecimo  kaleud.  Maii ;  perspicueque  ex  utro- 
que,  ut  innuimus,  colligitur,  Pium  cum  Carafo- 
rum  causam  recenseri  denuo  jussit,  grati  id 
animi  quidem  ingenio  fecisse,  ut  obfrectatores 
ipsi  negare  haud  audent ;  sed  insupcr  prje  ocu- 
lis  justiliam  habuisse,  qua  non  tantum  ei  ex  ea 
parte,  qua  innocentes  se  comprobassent,  hono- 
res ,  tituli ,  dignitates  restituerentur  ;  verum 
etiara,  res  et  bona,  ubi  tamen  ea  aliis  non  de- 
buissent  :    nara   tunc   unicuique  ,   quod    suum 


56 


PII    V    ANNUS    1. 


CIIRISTI    1566. 


esset,  attribui  voluit.  Quapropter  undequaque 
tam  a-que  iibrata  a  Pio  justitis  lance,  uti  iuep- 
tum  est  censere,  judices  pro  Caralis  prouun- 
tiasse,  ut  ei  assentarenlur,  ita  ex  praefatis,  ut 
Carafls  consuleret,  quod  aliquem  ^oncusserit, 
jiullatenus  educi  posse  de|)rehenditur. 

141.  Piratarum  flafjitia  coercet,  infelicibus 
naufragis  consu/it,  etfidei  captivorum  providet. — 
Justitiffi  et  pietatis  legiljiis  sat  tamen  non  liabuit 
Pontifex,  sic  rempubiicam  instiluisse;  sed  eo 
insuper  manum  admovit,  ut  mari  eliam  sceles- 
torum  liominum  criminaj  debila  animadver- 
sioue  comprimeret,  mitique,  ut  consueverit, 
severitate  cocrceret.  Sui  ij,Mtur  considerans  esse 
muneris,  providere,  ne  inopia  commeatus  et 
anuonaj  Urbs  laborarel,  ne  pauiieres  extrema 
paterentur,  ne  mercatores  mercium  suarum 
jactura  deterrili,  et  piratarum  metu  permoti, 
sua  mercimonia  desererent,  vel  aiio  [jotiusquo- 
vis,  quam  ad  Urbem,  quae  ad  victum  atliuent  et 
vestitum  comportarent;  Romanum  Portum  mu- 
nire  statuit.  Eo  igitur  boc  ipso  anno  profectus, 
jussit,  in  eodem  portu,  jani  olim  a  Trajano  mu- 
nificentissime  exfructo,  sed  modo,  teniporum 
injuria  collapso,  arcem  eedificari,  ex  qua  naves 
ab  hostium  injuria  defendi  possent.  Ibi  enim 
cum  necessario  subsisterent,  sffpenumero  illae, 
quse  Romam  adverso  Tiberi  navigabant,  a  pira- 
lis  observari  solebant  ac  diripi.  Arce  igitur, 
quam  prfediximus,  extructa,  his  malis  cautum 
est,  navesque  ibi  tuto  consistere  imposterum 
potuere.  Hac  ipsa  de  causa  ad  inde  non  longe 
constituta  Ostia  Tiberina  Pontifex  demigravit, 
ibique  etiam  aliisque  maritimis  locis,  quorum 
singula  lustrare  haud  potuit,  turres  extrui  man- 
davit,  et  speculas,  quibus  facultas  oranis  piratis 
adimeretur  ea  locavexandi,  iisquenostri  contra 
eos  tutis  perfugiis  ulerentur;  et  finitimos  prae- 
terea  principes  graviter  adhortatus  est,  ut  tri- 
remes  per  mare  dispositas  haberent,  quarum 
prcBsidiis  littora,  orseque  Italise  apraedonibus  et 
piratis  defenderentur.  Quod  salutare  monitum 
omnes  libenti  animo  excaepisse,  quae  undequa- 
que  adhuc  conspiciuntur,  per  Italiffi  littora  ex- 
tructae  turres,  testantur.  Ad  ha?c  vero  Piuni  im- 
pulisse  saevamillam  maritimarumltaliaeorarum 
a  Lucialio  classis  Turcarum  duce,  factam  hoc 
ipso  anno,  Augusto  mense,  depopulalionem; 
quae  inferius  dicenda  erunt,  facile  suadere  vi- 
dentur.  Illud  autem  fuit  (ut  apud  Caracciam  ' 
legitur)  «  quod  singularem  modestiam  summi 
el  Pontificis  et  principis  commendavit,  ut  prae- 
fatum  Romanum  Portum,  aliaque  loca  simpli- 
cissimo  adierit  comitatu,  suamque  voluisse 
duntaxat  familiam,  itineris  comitem,  et  duo- 
decim  praeterea  equites,  ex  paucis,  quos,  Pon- 
tificatus  initio,  reliquis  dimissis,  retinuerat  ». 

142.  Et  id  quidem,  ad  avertenda  piratarum 

<  Ei  Epist.  apud  Carac.  sub  die  9  Nov.  1566. 


fiagitia.  Caelerum,  quia  eum  praeterire  minime 
[)oterat  sollicitudo  (juorumcumque  nautarum, 
quorum  uaves,  furenlis  maris  et  fiuctuum  vi 
jactatae,  naufragium  tandem  perpessae  essent; 
dum  nno  raro  acciderat,  ipso  turbato  pelago, 
crudeliores  immanioresque  infidelibus  ipsis 
piratis,  Christianos  littorum  iucolas,  infelicis- 
simos  uaufragos  reperisse;  tanto  sceleri  idcirco 
occurrere  volens,  grave  pariter  et  amplum,  hoc 
anno,  decrelum  edidit  de  naulis  et  naufragis, 
eorumque  rebus  nonoccupandis  aut  impedien- 
dis,  sed  ab  his  qui  possent  benigne  juvandis  : 
nam  licet  generalem  sanctionem  in  Christiano- 
rum  bona,  ubique  naufragata  surripientes,  quo- 
tannis  in  Bulla,  in  die  Coenae  Domini  legi  solita 
adesse  sciref,  imo  ille  ipse,  ex  praedecessorura 
more,  eam  innovasset ;  cum  tamen  coraperisset, 
ipsius  observantiara  ab  Ecclesiasticae  ditionis 
subditis  praecipue  negligi,  uti  jam  Honorius  ' 
Secundus  specialem  pro  regno  Britanniae  super 
hoc  Constitulionem  ediderat;  specialem  quoque 
pro  sibi  ^  Romanaeque  Ecclesiae  subditis,  ins- 
tanfe  Martino  de  Ayala  Hispanorura  consule, 
legera  ferre  sui  muneris  esse  duxit. 

143.  In  ea  igitur,  non  sine  gravi  anirai  sui 
moerore  se  accepisse  testatur,  retroactis  tempo- 
ribus,  maximo  cum  damno  et  periculo  misero- 
rum  nautarum,  et  mercium  conductarum,  naves 
et  navilia,  diversis  onusta  mercibus  propfer 
maris  infortunium,  fugamque  forte  ab  infideli- 
bus  et  aliis  inimicis  arrepfam,  aliosque  inopi- 
nafos  casus,  ob  quos  nonnulli  naves  et  navilia 
deseruerant,  et  ab  eorumdera  inimicorum  cona- 
tibus  evaserant,  suasque  personas,  navibus  et 
mercibus  in  eis  conductis  in  terra  dimissis,  aliis 
in  mare  projectis,  salvas  effecerant :  cum  hujus- 
modi  naufragium  passi  ad  portus,  littora  et 
oras  ditionis  S.  R.  E.  occurrere  accidisset,  pro 
propria,  necnon  navium  et  merciura  nanciscenda 
salute,  ubi  se  securos  esse  existiraaverant,  (nara 
inter  Christianos  et  araicos  fratrum  opem  et 
amicabilem  favorem,  prout  ratio  et  aequitas 
postulabant,  et  prout  aliis  in  locis  in  similibus 
infortuniis  agi  consuevit,  expectabant  :)  non 
solum  penes  eos  auxiliura  non  repererant,  quin- 
irao  majus  irapediraentum;  dura  contra  orane 
divinum  jus  et  humanum,  addendo  naufragium 
patientibus,  daranura  damno,  et  afflictionem 
afflictis,  cum  maxima  Dei,  sui  et  proxirai  ofTen- 
sa,  ab  habitatoribus  et  officialibus  prEedlctarum 
terrarum,  portuum,  ac  littorum  male  haberi 
solebant;  nara  animo  perverso  et  diabolico,  bo- 
nis  et  mercibus  (ac  si  infldeliura  essenf)  privati 
erant,  assimulata  dirccti  cujusdam  juris  specie, 
qua  Barones  dorainique  teraporales,  et  Eccle- 
siastici  hujusmodi  locorum  offlciales,  ad  se  ea 
spectare  et  pertinere  asserere  non  verebantur. 

Tam  scandaloso,  perverso  et  iniquo  exem- 

•  Honor.  II.  Const.  Charissimus.  —  »  Eitat.  iu  Bull.  Constit.  7. 
sub  an.  1566. 


PII  V  ANNUS  1. 


CHRISTI  1566. 


57 


plo,  quod  non  solum  religioni  ChristianBe  re- 
pugnat,  in  terris  prsecipue  R.  S.  E.  qua;  omnes 
ad  se  venientes  benigne  recipit  et  amplectitur, 
sed  contra  etiam  humanum  omne  et  divinum 
jus  esse  deprehenditur ;  praidecessorum  inhae- 
rendo  vestigiis,  et  pra;missis  damnis  et  scandalis 
obviare  volens,  statuere  se  dicit,  firmiterque  et 
inviolabiliter  observandum  mandat,  in  virtute 
sanctae  obedientiae,  et  sub  excommunicationis 
necnon  decem  millium  ducatorum  auri  largo- 
rum_,  Apostolicse  camerae  applicandorum,  poenis, 
quatenus  in  Urbe  Roma,  suisque  portibus  et 
littoribus  ac  civitate  Anconitana,  aliisque  om- 
nibus  et  singulis  civitatibus,  terris,  castris,  et 
tam  orarum  Adriatici  quam  Mediterranei  maris, 
S.  R.  E.  mediate  vel  immediate  subjectis,  et 
etiam  praelatis  et  dominis  temporalibus  earum- 
dem  terrarum,  in  quibus  maritimum  est  com- 
mercium;  ne  persona  aliqua  cujuscumque  gra- 
dus;  Ecclesiastici  vel  saecularis,  communiter 
vel  divisim,  offlcialis,  et  praesertim  Ostiensis  et 
Porluensis  episcoporum,  et  quorumcumque  a- 
liorum  cardinalatus  honore  fulgentium,  audeat, 
preesumat  aut  permittat  impedimentum  prcebe- 
re,  aut  aliquid  molestiae  genus  praefatis  nautis 
praestare,  et  mercium  conductoribus,  vel  regis 
Catholici  subditis,  vel  aliis  quibuscumque,  et 
cujusvis  nationis,  qui  quavis  de  causa,  sive  ea 
fuerit  necessaria,  sive  voluntaria  aut  fortuita, 
ad  pra^fata  eorum  littora  applicare  contigerit. 
Quinimo  favore  et  ope  eos  gratiose  recipere 
jubet  benigneque  tractari,  restituendo  ac  res- 
tituere  faciendo  eorumdem  tum  res,  tum  bona, 
in  iisdem  navibus  conducta,  si  ea  ab  aliquibus 
detineri  et  occupari  deprehenderint;  et  libere, 
absque  eo  quod  eos  ad  aliquid  persolvendum 
compellant,  dimittant. 

Approbat  et  auget  deinde  Pauli  III  et  Julii 
item  111  prsedecessorura  suorura  Diplomata , 
quibus  praefato  Martino  de  Ayala  Hispano  con- 
suli  potestatem  fecerant,  recuperandi  et  libere 
recipiendi  naves  mercesque  naufragium  passas. 
Et,  ut  Christi  fideles  a  preemissis  non  tantum 
formidine  poenae  abstinerent,  quinimo  ad  chari- 
tatis  offlcia,  amore  justitiae  allicerentur,  et  ab 
eis  naufragium  patientibus  promptiora  subsidia 
praeberentur ;  omnibus  et  singulis  utriusque 
sexus  Christi  fidelibus,  qui  auxilium,  consilium 
et  favorem  iisdem,  in  reparatione  et  conserva- 
tione  suorum  bonorura  praestitissent,  decem 
annos  et  totidem  quadragenas,  de  injunctis  eis 
poenitentiis,  Apostolica  liberalitate  misericordi- 
ter  in  Domino  relaxat. 

Subditis  postmodum  suis  ac  habitatoribus 
omniumterrarum,  portuum  etlittorum,  necnon 
patronis  et  nautis  navium,  naviliorum  trire- 
mium,  biremiumque  capitaneis,  et  barcarum 
couductoribus  et  piscatoribus,  et  aliis  quibus- 
cumque  personis,  et  habitantibus  in,  aut  prope, 
vel  ubi  talia  naufragia  accidere  contigerit,  im- 

Ann.  —  TO.MLS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


perat,  (sub  poena  solutionis  tanti,  quanti  bona 
naufragata  valuerint,  ct  qua;  ob  defectum  adju- 
torii  amillerentur)  quatenus  illico,  postquara  a 
patrono,  consule  aut  deputatis  vocati  fuerint, 
excurrant  et  festinanter  accedant,  cum  eorum 
navibus  ac  triremibus,  et  periclitanti  navi  suc- 
currant,  enixo  eo  studio  ac  labore,  ac  si  eorum 
propria  existerent;  mercium  tamen  salvatarum 
et  conductarum  expensis,  justi  laboris,  consulis 
arbitrio,  eis  pretio  persoluto ;  prater  quod  ta- 
men,  nil  omnino  exigereaut  petere  possint,  nec 
quartum  videlicet,  nec  partem,  nec  jus  aliquod 
salvatarum  rerum;  huic  Sanctioni  contrariis 
concessionibus,  sfatutis,  consueludinibus,  ordi- 
nationibus  et  quibusvis  aliis  usibus  abrogatis. 
In  territoriis  vero,  sive  locis  in  quibus  naufragia 
evenerint,  dominum,  seu  dominos,  aut  ejusdem 
loci  communitates,  Romanae  curiae  ministris, 
latrones,  usurpatores,  seu  rerum  hujusmodi 
naufragatarura  detentores,  teneri  tradere  edixit; 
quod  si  secus  fecissent,  damnum  ipsi  et  expensas 
proprio  aeresarcire  tenerentur.Vitellotiotandem 
cardinali  Vitello  camerario,  amplissimam  in  hu- 
jusmodi  causis  facultatem  et  juridictionem  im- 
pertitur;  quem  ideo  ejusmodi  Pii  litteras,  apud 
Sanctum-Petrum  datas  octavo  kalend.  Maii,  sexto 
idusMaiihujusmetannipromulgassereperimus. 
144.  Charitas  vero  Pii,  non  tantum  ad  nau- 
tas,  qui  conciti  maris  furore,  vel  alia  de  causa, 
ad  Ecclesiasticae  ditionis  littora  appulissent,  se- 
se  extendit;  sed  ad  eos  quoque  Christi  fideles 
diffusa  est,  qui  in  piratorum  ScBvissimas  manus 
incidissent,  uti  ea  ostendunt  quae  Gabutius  ' 
narrat  his  verbis  :  «  Accidit  per  idem  tempus, 
ut  navis  longa  nobilis  archipirat^e  a  comite 
Altemirae,  ad  Montem  Argentarium  caperetur, 
in  qua  Christiani  homines  fere  centum,  e  Turca- 
rura  raanibus  erepti  erant,  qui  per  decem  prope 
annos  servierant  acerbissima  servitute.  Hos 
seminudos  et  afflictos,  Romara  raissos,  perbe- 
nigne  et  liberaliter  Pius  accepit,  ac  vestibus, 
pecuniis,  sacris  etiam  et  salutaribusmuneribus 
ornatos  dimisit».  Piratam  hunc,  propter  firrai- 
tatem  et  celeritatem,  Falconera  appellatum 
fuisse,  apud  Caracciam  ^  legitur,  ibidemque 
eodem  ferme  stylo,  quo  est  usus  Gabutius,  exi- 
mia  Pii  charitas  comraendatur.  Qua  vero  occa- 
sione,  a  praefato  Altemirae  comite  comprehensus 
insignis  prado  censeri  possit,  inferius  dicen- 
dura  erit.  Sed  quia  in  eadera  navi,  in  qua  cap- 
tivi  fideles  detinebantur,  Turcarura  quoqueplu- 
rimos  extitisse  necessario  existimandum  vide- 
tur,  qui  versa  vice,  Christianorum  captivi  eva- 
serint;  hinc,  vel,  ut  eos,  et  alios,  qui  eodem 
terapore,  ut  dicitur,  sunt  capti,  ad  Christianam 
fidem  suscipiendam  alliceret,  vel  si  jam  deinde 
suscepissent,  ipsos  in  ea  magis  roboraret,  gra- 
tiis  et  privilegiis  prosequi  voluisse,  Conslitu- 

'  Gabul.  in  Vit.  Pii  V  lib.  vi,  cap.  4.  —  »  Episl.  apud  Caracc. 
Ep.  8.  sub  XI  lial.  Septenib.  1S66. 


58 


Pn  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI   1566. 


tione,  qiiam  paucos  post  dies,  ab  adventu  eo- 
rum  quo?  recensuimus  captiYorum,  Pium  edi- 
disse  invenimus,  merito  pulandumcognoscifur. 
Decreverat  quidem  jam  priilem  PauUis  111  ut 
mancipia,  qua?  sacro  Baplismatis  fonte  expia- 
rentur,  si  ad  alma;  Urbis  conservatores  confu- 
gissent,  non  solum  libcrtatem  consequerentur, 
sed  etiam  Romani  cives  efficerenliir;  ignotis 
tamen  quibusdam  de  causis,  ille  idem,  qui 
optimam  lcgem  tulerat,  aboleverat. 

145.  Ornat  preeclaro  privilegio  conservatores 
Urbis.  —  Visum  est  ergo  Pio,  eam  esse  denuo 
revocandam  ,  eo  magis  quod  ejusdem  Pauli 
decretum  nova  minime  amplissimo  olim  sena- 
tui  privilegiaconfulisse,  sed  potius  ablatareddi- 
disse  videretur.  Constitutio  '  sic  se  habet  : 

«  PIUS  PAPA  V. 

«  Dignum  et  rationi  congruum  esse  videtur, 
ut  ea,  quae  ex  veteri  instituto  officium  Senatus 
Camerae  Urbis  et  ipsius  conservatores  consue- 
verunt,  vel  alias  illis  concessa  existunt,  muni- 
mine  Apostolicse  superioritatis  in  posterum  ro- 
borentur,  et  in  usum,  si  adhuc  non  existunt, 
reducantur. 

«  Nos  siquidem,  qui  etiam  in  minoribus 
constituti,  semper  et  continue  populum  Roma- 
num  paterno  dilectionis  amore  prosecuti  su- 
mus,  et  ipsius  privilegia,  et  maxime,  quae  Chris- 
tiano  populo  necessaria  et  utilia  esse  videnlur 
confirmare  desideramus  ,  felic.  record.  Pauli 
papae  III  prfedecessoris  nostri,  qui  per  suas  in 
forma  Brevis  litteras,  ipsos  conservatores  et 
populum  in  facultate  et  privilegio  mancipia 
quaeque ,  sclavos  vulgariter  nuncupata ,  qui 
baptizati  et  Christiani  prius  facti  fuerint,  ad  se- 
natus  Camerae  ipsius  Urbis  officium,  ac  illius 
conservatores,  pro  illorum  libertate  confugien- 
tia,  prout  ex  veteri  consuetudine  hactenus,  ut 
ipse  praedecessor  noster  narraverat,  conservato- 
res  prffifati,  tumexspecialiprivilegioPontificali, 
tum  imperiali  potestate,  ab  aspero  servitutis  j  ugo 
liberandi  facultatem  habuerant,  etiamsi  lapsu 
temporisdeperdita  fuissent,  reintegrandi,  vesti- 
giis  inhaerendo  :  Motu  simili,  ac  de  certa  nosfra 
scientia  ac  de  Apostolicae  potestatis  plenitudine, 
eosdem  conservatores  pro  tempore  existentes, 
speciali  favore  prosequentes,  ac  litteras  Aposto- 
licas  Pauli  prfedecessoris,  ac  si  de  verbo  ad 
Terbum  insererentur,  pro  expressis  habentes, 
illasque  in  totum  juxta  illarum  tenorem  confir- 
mantes,  ipsos  conservatores  ac  officium  senatus 
camerae  Urbis,  in  jurisdictionem,  facultafem  et 
potestatem  mancipia  quEECumque  sub  jugo  ser- 
vitutis  quomodolibet  alligata,  ad  hujusmodi 
senatus  Camerae  officium  pro  tempore  existen. 
ac  ipsius  Urbis  conservatores  confugienda,  ac 
libertatem  acclamantia,  per  eosdem  conservato- 

»  Extat  ia  Bull.  Constit.  xvn. 


res  libertafc  donari,  et  Roinani  cives  liberique 
bomines  effici  possent,  prout  ipse  Paulus  prae- 
decessor  nosterreintograverat,  reintegramus,  ac 
pro  potiori  cautela  denovo  damus,  concedimus, 
gratiose  impartimur.  Itaque  mancipia  seu  scla- 
vos  eadem,  quae  ab  eisdem  imposterum  libera- 
buntur,  pro  liberis  hominibus  et  Romanis  civi- 
bus  in  omnibus  et  per  omnia  ubique  haberi, 
teneri  etdeputaridebere  :  dantes  etconcedentes 
eisdem  mancipiis,  sic,  ut  praefertur,  ab  eisdem 
conservatoribus  liberatis,  facultatem  in  judiciis 
contra  quascumque  personas  standi.  confrahen- 
di,  testandi  et  alia  faciendi,  quae  ca?teri  cives 
Romani  liberi  homines  facere  consueverunt  et 
faciunt,  et  ea  in  omnibus  et  per  omnia  habere,  et 
libera  esse  decernimus,  volumus  et  mandamus, 
acexnunc,  proiitextunc,  ete  contra;  omni  juris 
cujuslibet  statutorum,  consuetudinum  et  alio- 
rumcontrariorum  rigore  pffinitus  rejectis,  libe- 
ramus.  Et  sic  in  praemissis  omnibus ,  per  quos- 
cumque  tam  ordinarios  quam  delegatos,  etiam 
quacumque  jurisdictione  fungentes  ;  judices  et 
personas  sublata  eis  et  eorum  cuilibet  quavis 
aliterjudicandi,  sententiandi  etdefiniendifacul- 
tate,  potestate  et  auctoritate,  Judicari ,  senten- 
tiari  et  definiri  debere ;  ac  quidquid  secus  sci- 
enter  vel  ignoranter,  contra  praesentium  teno- 
rem  fieri  et  attentari  contigerit,  irritum  elinane 
decernentes. 

«  Non  obstantibus  Motu  proprio,  seu  Litte- 
ris  forsan  desuper  perviam  decreti,  vel  alias  per 
dictum  Pi.ulum  praedecessorem  sub  dat.  Rom® 
apudSanctum-Petrum  quint. id.Novembris  anno 
Pontificatus  sui  quintodecimo,  supradictarum 
suarum  litterarum  in  forma  Brevis,  etiam  forsan 
adinstanfiamd.  populi  Romani,decretis  deroga- 
toriis,  ac  quibusvis  Constitutionibus  et  ordina- 
tionibus  Apostolicis,  necnon  dicfae  Urbis,  etiam 
juramento,  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis 
firmitate  aliaroboratis,  statutis,  et  consuetudi- 
nibus,  reformationibus,  etdecretis,  ac  quibus- 
vis  privilegiis,  indultis,  et  litteris  Apostolicis, 
ingenerevel  in  specie,  per  quoscumque  alios 
Romanos  Pontifices  pra;decessores  nostros,  tam 
sub  plumbo  quam  in  forma  Brevis,  sub  quibus- 
cumque  tenoribus  etformis,  ac  cum  quibusvis 
clausulis  et  decretis,  etiam  irritantibus  et  aliis 
in  contrarium  quomodolibet  concessis,  appro- 
batis  et  innovatis.  Quibus  omnibustenores  illo- 
rum,  ac  si  de  verbo  ab  verbum,  nihil  penilus 
omisso,  insererentur,  pracsentibus  pro  sufficien- 
ter  expressis,  habentes,  illis  alias  in  suo  robore 
permansuris,  hac  vice  dumtaxat,  specialiter  et 
expresse  derogamus,  ac  omnibus  illis,  quae  dic- 
tus  praedecessor  voluit,  non  obstare,  caeterisque 
contrariis  quibuscumque. 

«  Voluraus  autem,  quod  sola  signatura  prae- 
sentium  sufficiat,  et  ubique  in  judicio  et  extra, 
fidem  faciat,  regula  contraria  non  obstante,  seu, 
si  videbitur,  litterce  desuper  per  Breve  nostrum, 


PII   V  ANNUS   1.   —  CHRISTI    1566. 


59 


seu  sub  plumbo,  aut  alias,  prout  nielius  vide- 
bitur,  expediri  possint. 

«Etquoad  illos  servos  dumtaxat,quiantea,ut 
praefertur,  sacro  Baptisniatis  lavacro  mediante , 
Christiani  facti  fuerint,  et  non  de  alio.  Datum 
Romse,  apud  Sanctum-Marcum.  quinto  id.  Sep- 
tembris  anno  primo  ». 

146.  Vix  creatus  Pontifex  bonos  gaudio,  im- 
probos  terrore  replet.  —  Ex  hucusque  recensitis 
Pii  optimis  institutionibus  et  legibus,  satis  su- 
perquefalsitatiscoargui  videnturTUuanusetalii, 
qui  eum  in  civili  administratione  severe  quidem, 
sed  minus  prudenter  multa  constituisse,  retu- 
lere  :  quibus  potius  terrorem  sui,  quam  legum 
amorem,  et  obsequium  subditorum  animis  in- 
sinuaverit.  Sed  alia  insuper,  quibus,  hoc  eodem 
tempore,reipubliccebono  consuluit,  perspectam 
magis  obtrectatorum  impudentiam  reddit  et 
mendacia  revelat.  Nec  est  quod  nimiam  latarum 
a  Pio  legum  severitatem  ab  iis,  qui  earum  ter- 
roreperculsijUrbem  deseruere,comprobatum  iri 
contendant  :  nam  quinam  ii  fuerint,  qui  potius 
Urbe  decedere,  quamrectis  Pii  sanctionibus  pa- 
rere  maluerint,  docet  insignis  ille  Marcus  An- 
tonius  Muretus,  '  in  Oratione  in  Pii  funere  ha- 
bita,  sacrum  cardinalium  senatum  his  verbis 
alloquens  :  «  Ut  autem  divino  consilio,  vestris 
suffragiis  in  Pii  IV  locum  suffcctus  est,  tanta 
subito  extitit  bonorum  alacritas  et  exultatio, 
tanta  improborum  fuga  et  trepidatio,  ut  neque 
illiquidquam  sibi  optatius  potuissecontingere, 
neque  hi  uspiam  se  jam  tuto  posse  consistere 
arbitrareutur.  Cernere  erat  bonos  bilares  et 
erectos  ;  tristes  improbos  etabjectos  ;  illos  gau- 
dio  triumphantes,  hos  de  consciscendo  sibi  vo- 
luntario  exilio  consilia  inter  se  communicantes  : 
illi  gratulatum  ad  templa  convolabant ;  hi  aspec- 
tumhominum  lucemque  vitabant ;  illos  sublatos 
in  coelum,  hos  amandatos  infraterram  putares. 
Neque  vero  multis  edictis  aut  Pragmaticis  opus 
fuit,  ad  pestes  quasdam  hominum  ex  Urbe  pel- 
lendas.  Ut  sol  exoriens  nebulas  disjicit,  ut  ven- 
tus  aream  purgat,  ita  nomen  ipsum  novi  Ponti- 
flcis  dissipavit  improbos  ,  et  Urbem  tetra  illa 
impurorum  hominum  colluvicne  purgavit».  Et 
infra:«Judiciorumseveritatem,quamjamimpro- 
bissimus  quisque,  aut  eludere  autperrumpere 
solebat,  renovavit.  Cumque  acrioribus  remediis 
egere  hoc  saeculum  judicaret,  propositis  etiara 
acerbioribus  suppliciis ,  hominum  libidinem 
audaciamque  frcenavit.  In  quo,  si  qui  sunt,  qui 
eum  ut  nimium  severum  ac  rigidum  culpare  au- 
deant,  et  ut  molles  fegroti  de  medicamentorum 
amaritudine  conquerantur,  facere  id  non  pos- 
sunt,  quin  eadem  opera  de  sua  ncquitiaet  levi- 
tate  fateantur.  Nam  si  adversus  extraneos  tantum 
severitatem  adhibuit,  in  se  autem  et  in  suos  re- 
missus  atque  indulgens  fuit,  tum  sane  hos  repre- 


hensores  audiamus  :  sin,  et  domi,  et  foris,  et  ia 
suos,  et  in  alienos,  sui  se  siniilem  pra;buit,  ne- 
que  quemquam  usque  eo  charum  habuit^  ut  ad 
cjus  peccata  connivendum  duxerit ;  fateamur  id; 
quod  res  est,  severitatem  illam,  ab  eximio  quo- 
dam  justitiffl  studio  profectam,  his  temporibus 
necessariam  ac  salutarem  fuisse  ».  Ita  ille  ;  ve- 
rum,  prse  his  validiora  suppeditant  argumenta, 
tum  leges,  tum  Pii  gesta,  quibus  fortiter  una 
acsuaviterdispositis,  omniaadversariorum  tela 
contunduntur:nameljustequidem,elprudenter, 
et  clementissime  rempublicam,  Pium  ipsum 
administrasse,  tam  superius  allata  quam  mox 
subjicienda  demonstrant. 

147.  Subvenit  civiu7n  incolumitati  et  paupe- 
rum  necessitatibus.  —  Occupavit ',  exlremo  Au- 
gusto  hujus  anni  et  deinceps  periculosus  mor- 
bus,  pestiferEe  luis  instar,  earaUrbis  partem,  in 
qua  jam  Domitiani  imperatorisNaumachiaexti- 
terat,  sub  colle  antiquitus  Hortulorum  nuncu- 
pato,  raodoSanctissimfeXrinitatisin  Pincio  seu 
in  Montibus,  in  ea  regione,  quse  ab  Columna 
Antonini,  ad  Portam  Flaminiam  (Populi  vocant) 
extenditur  ;  vitio,  ut  creditum  est,  aquee  inlacu- 
nis  adjacentium  hortorum  corruptae,  quse  et 
aerem,  et  sensim  permanans  puteorum  aquas 
infecerit ;  vel,  ut  aliis  suasum  est,  ex  psene  totius 
Urbis  illuvie  illuc  defluente  et  sistente  ;  \&\,  ut 
demum  alii  excogitarunt,  ex  Aquse  Virginis 
eruptione.  Cum  enim  nondum  vitium  facientes 
veteres  aquaductus  refecti  essent,  quibus,  prse- 
decessorisPontiflcisjussu,eademaquainUrbem 
rursusreducebatur,accidit,fluentem  prsedicto  in 
loco  sisti,  stagnumque  quoddam  efflcere,  quod 
postea  corrumptum  aerem  simul  ac  proxime 
adjacentes  puteos  infecerit.  Locus  hic  magna 
populi  frequentia  incolebatur,  prcecipue  vero 
pauperum,  qui  labore  et  manu  victum  queerita- 
rent ;  quos  adeo  morbus  invasit  ut  totse,  multis 
in  locis,  familise,  qurc,  ut  scribit  Gabutius,  ad 
quatuor  millia  fuere,  jacerent  in  lectulis  gravi- 
ter  laboranles.  Unde  ergo  morbum  processisse 
sestimatum  est,  remedium  adhibere  solerti  dili- 
gentia  Pontifex  curavit,  duoque  millium  et  qua- 
tuor  centum  scutorum  sumptu,  diruptos  aquae- 
ductus  sarciri  voluit ;  quo  effecit,  uti  narrat  Ca- 
tena,  quod  nil  aquse  deperiret,  et  corruptus  ex 
corrupta  aqua  aer  pristinse  salubritati  reddere- 
tur.  Quinque  millia  vero  et  sexcenta  scutorum 
insumpsit,  ut  inflrmis  pauperibus  subveniret  ; 
nam  omnium  curam  gerens,  singulis  aegrotis 
pecuniam  suppeditavit,  et  qui  cunctorumsaluti 
studerent  decem  medicos  delegit.  JoannemFran- 
ciscum  cardinalem  Gambaram,  ac  duodecim 
primarios  viros  praeposuit,  qui,  ut  recte  omnia 
praestarentur  ,  diligenter  curarent.  Lanienas 
etiam  et  tabernas  cibariis  et  medicamentis  ins- 
tructas,  illis  assignavit :  dato  negotio  cum  piis 


1  M.  Anlon.  Muret.  Orat.  22.  in  Fun.  Pii  V. 


•  Calen.  Vit.  Pii  V.  pag.  54. 


60 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


viris,  ut  semper  segrotantium  administri  essent, 
tum  sacerdotibus,  ut  animaruni  saluti  consulen- 
tes,  eos  visitarent  ;  in  quo  quidem  pietatis  offi- 
cio,  cum  aliorum  pioriim  hominum,  tum  egre- 
giareligiosorum  Patrum  Societatis  Jesu,  ferven- 
tissimo  praccipue  zelo  saiicti  Francisci  Borgiae, 
tunc  ejusdem  prsepositi  Generalis,  inflammata 
charitas,  in  primis  enituit ;  nam,  ut  narrat  Sac- 
chinus  ',  paroecia  Sancti  Andrea?,  cognomento  a 
Phractis,  morbi  calamitatem,  ut  prinia  sensit, 
Pauli  quoque  Bubali,  viri  in  ea  vicinia  nobili- 
tate  et  pietate  prajstantis,  domus,  inopi  turbae, 
qua;  potissimum  sternebalur,  perfugium  fuit.  Is 
vero,  ingravescente  malo,  cardinalem  Amulium 
paroeciae  ejusdem  patronum  admonuit  :  cardi- 
nalis  autem  atque  ipsemct  Paulus,  quod  paro- 
chus  administrandisdecumbentium  multitudini 
sacramentis  haud  sufflceret,  auxilium  a  generali 
Societatis  praeposito  petiere.  Et  h»c  quidem  so- 
dalibus  ei  calamitati  succurrendi  prima  fuitoc- 
casio,  cui  postmodum  Pontificis,  ut  diximus, 
accedente  mandato,  omni  prorsus  pietatisofficio 
juvandis  Eegrotis  incubuere.  Primarias  quoque 
Urbis  matronas,  miram  languidis  assiduitatem 
et  utilitatem  praebuisse,  apud  Caracciam  "  narra- 
tur.  Tandem  Pii  vigilantia  ac  studio,  lethalis 
niorbus,  qui  toti  Urbi  caedem  intentabat,  cohibi- 
tus  est  ac  omnino  sublatus. 

•148.  Ut  autem  Magni  Gregorii  sevo,  inunda- 
tionem  Tiberis  fluvii,  alveo  suo  egressi,  secuta 
est  e  vestigio  clades  inguinaria,  quaj  Romanam 
Urbem,  adeo  vehementi  pestilentia  laniavit,  ut 
etiam  corporali  visu  sagittse  coelitus  venire,  et 
singulos  quosque  percutere  viderentur;  percul- 
soque  et  sine  mora  extincto  ipso  Pelagio  papa, 
ita  in  reliquum  vulgus  desaevit,  ut  subtractis  ha- 
bitatoribus,  plurimas,  uti  narrat  Joannes  Diaco- 
nus  ^  in  Urbe  domos  vacuas  omnino  relique- 
rit ;  sic  ex  Tiberis  inundatione  quae  hoc  anno 
accidit  prid.  kalend.  Januarii,  et  ut  narrat  Fir- 
manus '  in  suoDiario,  interplurimaillata  damna, 
ambulacrum,  quod  ab  Arce  Sancti-Angeli  ad 
Vaticanum  pertingit,  magna  ex  parte  dejecit, 
veterisque  Ecclesife  Sanctae-Mariffi  Transpontinffi 
muros  evertit,  Romanis  contagiosi  morbi  gra- 
vius  pavor  accessit  :  cum  lutulenta,  praecipue 
ejusdem  fluminis,  ubi  remansissent,  vestigia, 
aerem  corrumpere,  exitialesquegignere  morbos 
consueverint.  Verum  eadem  ipsa  Pii  sollicitudo 
quae  exortam  primo  pestiferam  paene  luem  extin- 
xit,  ne  hinc  nova  germina  emitteret,  solerter 
praecavit ;  ipsiusque  mandato,  ubique  locorum, 
ad  quae  pervenerant,  ccenosis  fluminis  efl^ossis, 
abjectisque  reliquiis,  nontam  contagione,  quam 
etiam  morbi  suspicione  Urbs  libera  evasit. 

149.  A7i)io7ise  ubertalem  et  facilitatem  procu- 

'  Sacchin.  Ilislor.  Societ.  par.  3,  lib.  xxi,  pag.  51.  —  *  Epist. 
apud  Carac.  Epist.  9.  XI  kalend.  Octob.  15C6.  —  '  Joan.  Diacon. 
in  Vit.  sancti  Gregorii,  cap.  34,  33,  36.  —  '  Firman.  Diar.  sub  die 
31  Decembris  1566.  Ms.  apud  Eminen.  Olthobon. 


rat  per  sa7ictiones  sapientissimas.  —  Incolumi- 
tati  tamen  civium  animum  applicuisse,  Pontiflci 
sat  non  fuit,  sed  ipsis  sublevandis,  nec  suble- 
vandis  tantum,  sed  insuper  ditandis  atque  exor- 
nandis,  omnem  conatum  adhibuit.  Quod  enim 
ad  eos  sublevandos  pertinet,  audiendus  Natalis 
Comes  ' ,  qui  haec  profert,  de  Pio  loquens  : 
«  Primum  igitur  omnium ,  Romanis  minuit 
sumptus  et  vectigalia;  universasleviorum  equi- 
tum  custodias  corporisdimittit,  ne  illisalendis, 
non  necessariis  tributis  populos  gravare  coge- 
retur.  Vectigal  vini  quadraginta  assium  in  sin- 
gulos  cados  gravissimum,  quod  a  Pio  IV  fuerat 
excogitatum  et  iinpositum,perpetuaIege  sustu- 
lit  ;  atque,  non  ex  ipsis  solum  rebus,  sed  etiam 
ex  optimis  responsis,  qualis  ejus  animus  fuerit, 
licet  cognoscere  ;  cum  responsa  sint  praeclara 
animorum  indicia,  non  minus  quam  res  gestae. 
Nam  episcopum  proponentem  quamdam  ratio- 
nem  colligendae  pecuniae,  hortatus  est  ad  probi- 
tatem  ;  cum  diceret,  Ecclesiam  Dei  magis  viris 
bonis  et  moderatis  egere  quam  auro.  Rursus 
carpenti  cuidam  ejus  frugalitatem  et  parcimo- 
niam  (cum  omnem  exuberantiam,  ut  diximus, 
sibi  amputasset  atque  ademisset)  respondit, 
pompam  splendoremque  et  epularum  magnifi- 
centiam  esse  communem  viris  bonis  et  malis  : 
esse  virorum  bonorum,  magis  animi  magnifi- 
centiam,  his  contemnendis  exercere  quam  pa- 
randis  ;  cum  prffisertim  natura  paucis  sit  con- 
tenta  ».  Hsec  ille  :  quae  quidem  Pium  effatum 
esse  exislimandum  est,  tum  ob  animi  modera- 
tionem,  tum  quod  voluptati  proprioque  usui 
subtrahendum  censuerit,  quod  in  commune 
Reipublicaecommodura  transferre  statuit. 

ISO.  Jurisdictionem  ^  idcirco  consulum  Ar- 
tis  Agriculturae  Urbis,  causasrerum  cognoscen- 
di  ad  eam  artem  spectantium,  eorumdemque 
statuta  Apostolica  auctoritate  confirmavit  ;  eo 
quod  (ut  ipsemet  dicit)  illorum  opera,  diligen- 
tia,  cura  et  expensis,  Deo  Optimo  Max.  favente, 
factum  esset,  ut  UrbsRoma,  quae  retroactis  tem- 
poribus,  mari  invecto,  et  undique  perquisito 
frumento  indigebat,  suo  felicissimo  hoc  tempore, 
non  solum  frumento  abundaret,  sed  insuper 
vicinis  et  exteris,  terra  marique,  jam  agri  Ro- 
mani  frumentum  subministrari  potuisset  ;  et 
etiam,  quod  ex  assidua  agrorum  cultura,  silva- 
rura  et  nemorum  extirpatione,  palustriumque 
locorum  exsiccatione,  almae  ipsius  Urbis  aer 
tutior,  clementior  et  salubrior  redditus  esset. 
Datffi  autera  legunturhae  litter®  apudSanctum- 
Marcum  quint.  idus  Septembris.  Verum,  licet 
his,  tura  pluriraorum  utilitati,  tum  totius  populi 
affluentiaj  prospexisse  visus  sit  ;  tamen  aliis 
postmodura  editis  ac  vulgatis,  quinto  idus  Octo- 
bris  hujusraet  anni  Apostolicis  litteris  %  dum 
paucorum  insatiabilem  cupiditatem  coercuit, 

«  Natal.  Comes  Histor.  —  2  E.xtat  in  Bull.  Const.  16.  Ibid.  §  2. 
—  8  Extat  in  Bull.  Const.  19. 


Pn  V  ANNUS    1. 


CHRISTI  1566. 


61 


publicam  ubertatem  firmaTit.  Hi  siquidem,  non 
modopropria  ipsorumfrumenta,  quaj  e\  pradiis 
suis  propriaque  agricultura  colligeliant,  in  lior- 
reisrecondere,  acconclusa  supprimere,  etdonec 
illorum  pretium  pro  eorum  avaritia  adauctum 
conspicerent,  ab  omni  prorsus  venditione  abs- 
tinere  consueverant  ;  verum  etiam  ab  opera- 
riis  suis  et  agricolis,  ac  etiam  subditis  (si  ba- 
rones  extitissent)  illud  vili  pretio  mos  eis  compa- 
rare  erat,  donec  tantam  undique  tritici  copiam 
cumulassent,  ut  pauperes,  qui  aliunde  venale 
frumentum  non  reperissent,  necessitate  ducti, 
ab  eisdem  divilibus  el  baronibuseo  pretio  emere 
cogerentur  ,  quod  ipsorum  venditorum  avaritia 
affectasset.  Quinimo  eos  etiam,  qui  ad  Urbem, 
quo  undique  ex  omnibus  mundi  partibus  Cbristi 
fideles  confluunt,  frumenta  eadem  importare 
cupiebant ,  omni  yia  ac  ratione  impedire  ac 
retardare,  contra  Summorum  decreta  et  ordi- 
nationes  Pontificum,  plectenda  temeritate  prae- 
sumerent. 

151.  Opportunum  igitur  remedium  his  adbi- 
bere  omnino  Pius  volens,  ne  juxta  illud  Apostoli 
ad  Corinthios,  quodammodo  contingeret,  quod 
alius  quidem  esuriret,  alius  vero  ebrius  esset, 
divites  prsefatos  ac  barones,  ejusmodi  turpia 
mercimonia  exercentes,  in  primis  admonuit,  ut 
Dei  in  seipsos  largitatcm  agnoscentes,  pauperi- 
bus  imposterum  sese  benigniores  exbiberent, 
atque  ab  eo  detestabili  frumentario  qusestu 
prorsus  abstinerent,  memores  scriptum  esse  ', 
quod  qui  abscondit  frumenta,  maledicetur  in 
populis,  benedictio  autem  super  caput  Yeiidcn- 
tium.  Quod  si  propria  frumenta,  quaeipsis  ullra 
eorum  usum  supererant^  deditis  temporibus, 
prout  certe  debuerant,  vendere  detractabant  ; 
ab  alienorum  saltem  emptione  et  illicita  nego- 
tiatione  abstinerent,  et  quam  Dei  benignitas 
populis  anni  fertilitatem  impertiri  dignabatur, 
eam  ipsi  invidiosc  intercipere  non  prsesumerent. 
Si  verotuma  preedictis  frumentorum  emptioni- 
bus,  tum  ab  impediendis  subditis  suis,  aliisque 
ad  Urbem  frumenta  deferentibus  sese  minime 
temperassent,  in  Romanorum  Pontificum  prade- 
cessorum  suorum,  prEecipueque  Clementis  VII 
pro  abundantia  rei  frumentarise  et  agriculturce 
exercendce,  anno  Domini  mdxxiii,  dec.  kalend, 
MartiiConstitutionibus,  in  eisque  contentas  poe- 
nas  se  incursuros  scirent.  Quas  quidem  Cousti- 
tutiones,  sua,  in  hac  parte,  perpetuo  mansura 
Sanctione  instaurabat,  decernens  insuper  omncs 
cujuscumque  generis,  qualitatis  et  conditionis 
fuissent,  quifrumenta  ultra  u?um  familise  suge 
emissent,animoetintentioneiIlacariusvendendi, 
sine  licentia  in  scriptis  ab  Ordinario  annonse  pro 
tempore  obtenta  (quam  tamen  ralionabili  de 
causa  tantum,  et  gratis  omnino  concedi  voluit) 
non  modo  pcenas  amissionis  ipsius  frumenti,  et 

'  Proverb.  xi.  n.  26. 


pecuniarias  alias,  ab  ipso  ordinario  pro  tempore 
impositas  incursuros,  sed  etiam  Omnipotentis 
Dei  majestatem  suinmopereIa;suros,  etiu  eo  pec- 
caturos  scirent.  Barones  vero  et  alios  dominos, 
terrarumque  universitates,  qui  idem  crimen 
patrassent,  quique  accedentes  ad  Urbem  cum 
frumentis  aliisque  rebus  ad  victum  necessariis, 
directe  impedissent  vel  remorarentur  ;  in  pree- 
fata  Clementis  VII  Constitutione  interminata 
supplicia  subituros  edixit.  Utvero  facilius  com- 
modiusque  omnes  ad  Urbem  frumenta  aliaque 
victualia  convehere  possent  ;  quoscumque,  hac 
de  causa  ad  Urbem  accessissent,  ab  omni  peda- 
gio,gabeIIa  aut  onere  exemptos,  esse  ac  fore  per- 
petuo  declaravit,  et  insuper  ab  omnibus  civili- 
ibus  executionibus,  tam  ratione  debiti  ab  eis 
forsan  contracti  quam  cameralium  exactionum 
liberos  esse  voluit  ;  irritumque  et  inane  dixit, 
quidquid  contra  eos,seuiIIorum  animalia,etres 
quas  secum  prsedicta  de  causa  detulissent,  tara 
ad  Urbem  accedendo  quam  ibi  per  biduum 
commorando,  quam  etiam  ad  solitam  suam  ha- 
bitationem  redeundo,  executum  et  attentatum 
fuisset. 

152.  Eos  etiam,  qui  ipsam  pro  communi 
bono  agriculturam  laudabiliter  intra  quadra- 
ginta  ad  Urbem  milliaria  exercuissent,  dignis 
favoribus  et  privilegiis  prosequi  volens,  tam 
messium  quam  seminum  tempore,  (dum  scilicet 
colligendo  vel  tritico  seminando  verisimiliter 
occuparentur)  ab  omnibus  etiam  prffifatis  exe- 
cutionibus,  etiam  si  ex  obligatione  iu  forma 
camera;  processissent,  dummodo  aliunde,  quam 
ex  agriculturse  fructibus  solvere  nequirent, 
immunes  ac  liberos  reddidit.  Boves  vero  arato- 
rios  omniaque  instrumenta  ad  agriculturam 
necessaria,  non  supradictistantum  temporibus, 
sed  perpetuo,  pro  quavis  civili  obligatione 
auferri,  aut  alia  ratione  impediri  probibuit: 
edicens  insuper,  in  tacitis  quibuscumque  hypo- 
thecis,  a  quocumque,  quavis  de  causa,  indu- 
ctis,  prsefatos  boves,  aliaque  pradicta  instru- 
menta  minime  fore  comprehensa.  Imo  rebus 
ipsis  quoquomodo  agriculturae  inservientibus, 
tamquam  communitatis,  imo  publicse  necessi- 
tatis  instrumentis,  omnia  privilegia,  quai  dota- 
libus  bonis  a  jure  concessa  reperiuntur,  omni- 
mode  impertitus  est.  Demum,  ut  ha;c  omnia  ab 
omnibus  observarentur,  Ludovicum  Simone- 
tam,Marcum  Antonium  Amulium  etVitellotium 
Vitellium  camerarium,  S.  R.  E.  cardinales  dele- 
git,  qui  ea,  quse  ipsorum  gravilatem  etvirtutem 
diligentia  decebat,  prafata  omnia  custodiri 
curarent,  plenissima  et  omnimoda  eis  ad  ipsa 
executioni  mandanda  tradita  facultate,  potesta- 
teque  facta  declarandi  et  decidendi  quidquid  in 
pragsenti  hac  sua  constitutione,  declaratione, 
seu  egere  definitione  agnovissent. 

•153.  At,  licet  his  optime  statutis,  annonae 
copiam  talem  evasuram  sperasset,  quod  populi 


62 


Pir  V  ANNUS   1.    —   CURISTI    I5G6. 


ac  subditi  facile  commodeque  se  suasque  fami- 
lias  vili  prctio  sustentare  potuissent:  tamcn,  ut 
adliuc  publicffi  eidem  populorum  affluentiaj 
atque  utilitati  consuleret,  ac  ne  nimia  plurimo- 
rum  lucri  cupiditas  hujusmodi  sua>  piae  provi- 
dentia;  conalus  irrilos  redderet,  Constitutionem 
etiam  alteram  pradecessoris  sui  Pii  IV  confir- 
maverat  et  innovaverat ;  '  qua  extrahendi  fru- 
menta  aliaque  victui  necessaria  ex  ditionis 
Ecclesiasticae  finibus,  assimulatas  quasdam  fa- 
cultates,  praiterquam  ex  causa  vere  onerosa, 
revocavit :  quam  quidem  legem  Plus  districte 
admodum  custodiri,  et  ne  ullum  lateret,  denuo 
vulgari,  sext.  idus  Junii  istiusniet  anni  manda- 
vit :  ex  quibus  intelligas  omnia  Pium  circum- 
spexisse,  quibus  commodum  Reipublicaeque 
utilitas  atque  felicitas  pararetur. 

154.  Quod  si  reperiri  contingat,  ^  omnes 
exemptiones,  concessiones,  immunitates  et 
gratias,  super  solutione  subsidii  triennalis  Qua- 
treni,  ut  aiuut,  Carnis,  taxarum  equorum,  ac 
aliarum  exactionum  et  impositionum  camera- 
lium,  quibusvis  a  praedecessoribus  concessas, 
nimia  quadani  districtione  revocasse  :  id  in 
primis  summcB  ejus  integritati  et  justitise 
adscribendum,  qua,  ut  ipsemet  dicit,  cavere 
voluit,  ne  alter  alterius  onera  (quod  minime 
aequum  esse  videbatur)  perferre  cogeretur, 
sed  cum  omnes  ea  simul  subirent,  onus  quis- 
que  suum  facilius  et  commodius  sustinere 
valeret.  Deinde  temporum  id  acerbitati  trlbuen- 
dum,  qua  imporfabili  quadam  expensarum 
sarcina,  pro  Catholica  religione  ubique  tuenda 
gravatus,  ut  illam  ferre  posset,  in  subditos  onus 
partiri  coactus  fuit.  Quod  quidem  segro  admo- 
dum  animo  fecit,  ut  ipsemet  his  verbis  signifii- 
cat :  «  Et  si  ea  sit  mentis  nostrae  erga  subditos 
nostros  pietas,  ut  eos  ab  oneribus  omnibus  libe- 
ros  videre  cupiamus  :  tamen,  et  propter  tempo- 
rum  difflcultates,  et  multiplices  de  proventibus 
camerse  ApostoIicEe,  per  pradecessores  nostros 
factas  alienationes,  exhaustumque  cerarium,  ea 
preraimur  necessitate,  ad  sustinenda  Sedis 
Apostolicffi  onera,  ut  sine  subditorum  auxilio, 
ea  omuino  sufferrenequeamus  ;  cumquefirmis- 
simum  nobis  sit  propositum,  ab  omnibus  impo- 
sitionibus  abslinere,  cogimur,  saltem  usquequo 
divina  favente  clementia  ab  imminentibus  gra- 
vissimisque  necessilatibus  sublevemur,  curare, 
ut  hactenus  impositee  fideliter  diligenterque 
exigantur  ».  Haec  ille  ^  :  quaj  quidem  manifeste 
declarant,  invitum  a  populis  ea  ipsa  expetiisse 
subsidia,  vel  quai  hactenus  tantum  imposita 
fuissent,  vel  quibus  omnino  carere  non  posset; 
quaeque  non  cupiditas  sa;va  extorqueret,  sed 
sola  necessitas  postularet  :  qua  etiam  repu- 
gnante,  vectigalia  nonnuUa  abstulit,  decori 
proprio    subtractis ,   quae    in    commune    rei- 

'  Extat  in  Bull.  Pii  seor.  edil.  pag.  82.  —  «  Extat  in  eod.  Bull. 
pag.  37.  —  '  Ibid.  ul  siipra. 


publicae  bonum  traduceret,  ut  supra  diximus. 
Ido.  Quam  benignus  vero  et  misericors 
exactor  fuerit,  viderc  est  ex  iis,  quae  in  eadem 
Constitutione,  sexto  idus  Junii  hujus  anui  edita, 
Vitellotio  cardinali  Vitellio  Camerario  in  man- 
datis  dedit ;  nam  tradita  ei  super  hoc  omnimoda 
polestate,  hactenus  debita  vectigalia,  vel  tota 
vel  ex  parte  debitoribus  remittere  posse  con- 
cessit  :  quam  praesertim  liberalitatem  in  eos 
voluit  exerceri,  qui  prae  aliis  se  in  solutione 
diligentiores  prajstitissent ;  quia,  licet  subdito- 
rum  solum  amorem  egestati  propriff  suffragari 
minime  posse  cognosceret,  plus  tamen  eorum 
pensabat  affectum  quam  censum.  r^ec  supra 
vires  quemquam  impositum  vecligal  solvere 
passus,  ipsum  minuendl  eidem  cardinali  am- 
plissimam  facultafem  attribuit :  tanta  siquidem 
in  pauperes  sibique  subjectos  misericordia 
et  pietate  afficiebatur,  ut  suae  necessitatis  psene 
oblivisci  visus  sit,  eo  ipso  tempore,  quo  ipsi 
necessitati  consulere  coactus  fuit. 

136.  Ac  huic  quoque  prospexisse  cognos- 
citur,  cum  curatorum  viarum,  pontium,  fontium, 
et  hujusmodi  officium,  et  cuncta  Diplomata, 
quibus  ad  id  muneris  delecti  fuissent,  per  ipsura 
Vitellotium  cardinalem  Vitellium,  tertio  id. 
Octobris  praesentis  anni,  penitus  abrogavit'; 
cum  enim  hi  ejusmodi  abulerenfur  ministerio, 
ejusdemque  assimulata  specie,  universitates  et 
loca  exagitare,  impositisque  pcenis  premere 
minime  verereutur  ;  tam  detesfabili  sceleri 
occurrere,  vulgato  per  praefatum  cardinalem 
Edicto,  sublatisque  ejusmodi  curatoribus,  Pius 
voluit.  Ne  vero  amotis,  qui  viis,  pontibus  et 
fontibus,  et  hujus  generis  aliis  preeerant,  earum- 
dem  viarum,  fontium  et  pontium,  qui  publicae 
commoditati  plurimum  deservire  deprehende- 
bantur,  jura  negligerentur,  iisdeni  communita- 
tibus  et  locis  districte  studium  hoc  deman- 
datum  ;  et  sic  undequaque ,  quae  populis 
prodessent,  servare  ;  quaj  vero  obessent,  soler- 
tissimus  indagator  studuit  removere. 

137.  Sjnritualia  cuncta  per  se  gerit;  tetnpo- 
ralia  cardinalibus  tractanda  dimittit,  et  princi- 
pem  se  vere  ostendit  eximium.  —  Cum  tamen 
interea,  quffi  summam  reipublicae  ufilitatem  ac 
decorem  confcrunt,  litterarum  studia  esse 
cognosceret ;  et  haec  paene  abjecta  hoc  eodem 
tempore  relevare  contendit,  ut  apud  Caracciam 
legitur,  ^  his  verbis  :  «  Est  Romae  Academia, 
quam  Sapientiam  vocant  vulgo.  Ilanc  Alexan- 
der  (ut  arbitror)  Sextus  liberalifer  donavit  pro- 
ventibus  annuis,  unde  excellentes  doctrinaviri 
disciplinas  omnes  cum  laude  profiteri  possent. 
Ha;c  erat  collapsa  Academia,  proptereaque  pro- 
ventus  illos  certi  homines  occupaverant  :  hoc 
cura  comperisset  docfissimus  Pontifex,  illos 
praecepit  proventus  restitui,  ut  prrestantes  doc- 

•  Extat  int.   Pii  Constit.   seoi  .nm  impres.  pag.  47.  —  *  Epist. 
apud  Carac.  sub  9  Nov.  1566. 


PII  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI    1566. 


63 


tores  evocatos,  instituat  publicos  scientiarum 
professores  ».  Hsec  ibi,  quibus  addit  Gabulius, ' 
docentium  numerum  pariter  et  stipendium 
Pium  adauxisse.  Adduntur  autem  in  praefata 
eadem  apud  Caracciam  -  Epistola,  quae  sequun- 
tur :  «  Gerit  quidem  omnera  Ilempublicam  pru- 
dentissimus  Pontifex,  orania  negotia  guberuat, 
oranera  curara  ac  pondus  admiuistrationis  sus- 
tinet;  agnoscit  taraen  praestantiorem  parlem  ac 
poiiorem  esse  illam  reipublicae,  quse  ad  rerum 
Ecclesiasticarum  curara  attinet  et  spiritualiura, 
quam  externarum  et  laicarum.  Hinc  fit,  ut 
intentior  sit  ejusaniraus  ad  illas  res  gerendr.s, 
cum  ad  oranes  taraen  sit  intentissimus.  Spiri- 
tuaies  igitur  res  fere  per  se  gerit,  alia,-  quae  ad 
ditionem  temporalem  vel  ad  principum  negotia 
pertinent,  aliis  comraittit  cognoscenda  atque 
tractanda,  de  quibus  videlicet  ad  se  referant. 
Huic  negotio  prajposuit  primarios  cardinales 
quinque,  Moronura,  Farnesium,  Granvellanum, 
Amulium  et  Commendonum  ».  Hactenus  Epis- 
tola,  quee  nimirum  non  tantum  Ttiuani,  aHorum- 
que  inventa,  ea  in  parte,  quae  Pium  optimum 
quidem  Pontificem,  minime  vero  bonum  refe- 
runt  evasisse  principem,  haud  comprobat;  sed 
insuper  providentia,  prudentia,  vigilantia,  csete- 
risque  virtutibus,  quae  principem  decent,  eximie 
preeditum  exbibet.  Quod  si  primas  spiritualibus 
et  divinis  rebus  detulit,  id  non  modo  Pontiflcis, 
sed  etiam  principis  fuit,  qui  prirao  quaj  sunt 
Dei,  deinde  quae  Caesaris  et  ipse  curare  debet; 
nara  in  reliquo,  ^  si  ea  est  imperandi  ars,  ut 
ejus  ope,  quantum  est  bonorum  agrorum,  sive 
montanorum,  sive  campestriura  colatur  ;  totum 
sine  periculo  (ob  commercia,  quibus  diversis- 
simse  terrae  sua  bona  corarau  nicaut  indigentibus, 
et  vicissim  illarum  copia  suam  sublevant  ino- 
piam)  mare  navjgetur ;  quaecuraque  noxae  prius 
in  mediis  urbibus  versabantur,  ad  extremas 
tartari  latebras  pulsae  sint;  et  pro  his  commoda 
ab  ultimis  terrae  marisque  fiaibus  inducta ;  nec 
aHunde  magis,  quam  e  subditis,  per  se  aliquo 
beneficio  adjectis,  sit  voluptatera  caepisse  :  cui- 
nam  bene  imperandi  laus  potissimura  est 
tribuenda,  quara  Pio,  qui  cuncta  baec  optirai 
principis  perfecte  adimplevisse  munia  depre- 
henditur?  Qua  igitur  ratione,  in  urabra  et  inter 
monachorum  greges  educato  Pontifici,  virtutes 
defuisse  quae  principera  decent,  atque  impru- 
denter  egisse,  impudentissime  Thuanus  audet 
asserere  ?  Qua  fronte  simulasse  refert  principis 
virtutes,justitiam,magnitudinemanimi,magna- 
nimitatem,  prudentiam  et  gratitudinem,  si  vir- 
tutes  ipsas  exiraie  adeo  latis  legibus  et  amplis- 
simis  operibus  exercuit?  His  enim  fundamentis 
innixi,  quibus  minime  contradici  potest,  quae- 
cumque  in  medium  afferimus,  suademus  ;  ac 
impia  et  excogitata  Thuani  ejusdem  mendacia, 

>  Gabut.  Vil.  Pii  lib.  vi.   cap.  5.   —  *  Caracc.  ut  supra.  — 
8  Pliil.  de  legat.  ad  Cajum,  pag.  834. 


unde  sint  hausta  non  invenimus.  Difficile  prin- 
cipis  insignitus  virtutibus  Pius  apparuisset,  si 
virtutes  istaj  non  ei  nalurales,  sed  ad  tempus 
fuissent  sumptae.  Nerao  enira  personam  diu 
ferre  potest,  nara  ficta  cito  in  naturam  suam 
recidunt,  ubi  e  contra  quibus  veritas  subest, 
quffique  (ut  ita  dicamus)  ex  solido  enascuntur, 
tempore  ipso  in  raajus  raeliusque  procedunt, 
ut  ex  dicendis  patebit.  Nec  demum  simulrloriis 
artes,  ut  virtutes  fingeret,  Piura  adhibuisse  cen- 
serivalet,  cumadeo  sirapliceratantumraodoveri- 
tatera  sectatus  fuisse  agnoscatur,  ut  apud  eum- 
dera  Caracciara  '  haec  habeantur,  ubi  de  litibus, 
judiciisetjudicibusagit:«Nonextrahunturlites, 
sed  raaturo  judicio  dirimuntur.  Ipse  vult  audire, 
videre,  coguoscere  omnia  Pius  Ponlifex,  quin 
etiam  omnem  eorum  relationem,  quibus  utitur 
actionum  ministris,  repellit,  in  qua,  vel  minima 
nota  sit  odii,  amoris,  cupiditatis:  simplicem 
tantummodo  veritatera  requirit  ».  Hffic  ibi,  qui- 
bus  plurima  addi  possent,  vel  superius  allata, 
vel  inferius  ponenda,  si  res  postularet. 

138.  Reipublicae  igitur  statum  sub  Pio  mi- 
nime  reprehendere  aliquis  praesumpserit,  quo 
omnibus  securitas  alta,  affluens,  parata  fuit,  et 
jus  supra  omnem  injuriam  positum  extitit  ; 
cura  obversata  apparuit  oculis  cunctorura  ipsius 
lectissiraa  forma,  cui  ad  suraraara  subditorum 
libertatem  nihil  defuit,  nisi  pereundi  licentia. 
Cunctas  autem  Pii  adrera  hanc  pertinentes,  hoc 
anno  editas  sanctiones  ac  gesta  hic  una  coacer- 
vare  visum  est :  ne  ad  raajora  properantes,  ad 
haec,  quae  minora  censenda  sunt,  iter  deflectere 
cogeremur. 

139.  Turcse  astu  sibi  vindicant  insulam  Chio. 
—  Turcica  classis,  vel  octoginta  tantura  vel 
centum  et  decem,  ut  dicit  Catena,  -  vel,  ut  Mau- 

rocenus,  centumquadragintacircitertriremium 
nuraero,  appetente  Vere  hujus  anui,  sub  Pialis 
Purpurati  imperio,  Chium  in  .^geo  mari,  ut 
vult  Maurocenus  ipse,  et  alii  passim  ;  seu  in  lo- 
nio,  ut  scribit  ab  Isselt,  sitam  insulam  aggre- 
ditur  et  occupat.  Causae  praetendebantur,  quod 
ejusdera  incolae,  exploratis  Turcarum  consiliis, 
qute  ob  vicinura  et  liberura  coramerciura  illis 
patebant,  ea,  superiore  anno,  Melitensibus  nun- 
tiassent;  ac  passim  de  iis,  quae  Turca;  ipsi  me- 
ditabantur,  Hispaniarum  regem  aliosque  Chris- 
tianosprincipesadmonereconsuevissent.Deinde 
quod  biennii  tributura  non  solvissent  ;  quod 
avaritia  legati,  res  ipsorum  Bizantii  apud  Por- 
tam  procurantis,  factum  csse,  Campana,  Tbua- 
nus  aliique  uarrant  ;  quem  etiam  donanda 
Machmeti  purpuratorum  principi,  et  aliis  mu- 
nera,  in  suos  ipse  usus  convertisse  referunt. 


'  Ex  Carac.  XI  kal.  Octob.  1566.  —  «  Calen.  Vit.  Pii  pag.  i8. 
Mauroc.  Hisl.  Ven.  lib.  vii.  pag.  333.  Ab  Isselt.  Hist.  pag.  36. 
C-esar  Cauipau.  Vit.  Philip.  II.  lom.  2.  llb.  xviii.  pag.  171.  Thuan. 
lib.  xx-Xiv.  pag.  368.  —  Tbarcagnot.  hlsl.  par.  3.  lib.  ix,  p.  62. 
Natal.  Coin.  Ilist.  pag.  331.  Ibid.  ut  supra. 


64 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


His  addebatur,  quod  Christianorum  niancipiis, 
e  Bizaiitio  perfugis,  receplis,  eadeni  ad  suos 
remitterent ;  quod  quidem  paulo  ante  in  Mecli- 
metis  ipsius  nobili  quodam  mancipio  acciderat, 
qui  e  manibus  illius  elapsus,  se  in  Cliium  con- 
tulerat.  Nam,  cum  ille  id  rescivisset,  ipsius,  vel 
reslitutionem,  vol  pretium,  ab  cis  pctiit.  Cum 
igitur  per  legatum  id  Cbiensi  senatui  renuntia- 
tum  esset,  animadverteretque  ipse,  quanti  sua 
interessef,  primarium  virum  placatum  habere  ; 
e  vestigio  pecuniain  misit,  qua)  Mechmeti  per- 
solveretur  ;  verum  legatus  ille  eadem  avaritia 
corruptus,  eam  quoque  sibi  retinuit  :  cujus 
fraudis  Mechmetes  ignarus,  universum  odium 
in  cives  converlit,  atque  in  eos  Solimanum  in- 
flammavit,  ut  Piali  insulam  occupare  impera- 
verit.  Cum  igiturhic  eoPaschalibus  feriis,  (qua; 
hoc  anno  in  decimum  octavum  kalend.  Maii 
incideruul)  appulisset,  in  pra^toriam  insulaj 
praefecto  callide  cum  duodecim  magistratum 
gerentibus  accersito,  ac  comiter  in  speciem 
accepto,  interim  suos  publice  civitatis  aides 
una  cum  arce  invadere  jussit,  et  ita  sine  cade, 
sine  armis,  astu  tantum,  eam  sibi  vindicavit. 
A  direptione  tamen  praeterquam  Ecclesiarum 
abstinuit;  Christiana  siquidem  templa  omnia 
solo  aequala  voluit,  praeter  unum  divo  Dominico 
sacrum,  quod  Mahumeticis  superstitionibus 
destinavit. 

160.  Accidit  autem,  (quod  etiamThuanus  si- 
lentio  non  praterit,  etTurcis  ipsis  hujus  SEeculi 
haereticos  deteriores  ostendit)  ut  cum  in  Beati 
Petri  templo  urbis  primario,  Turcarum  unus 
ciborium ,  in  quo  sacrosancta  hostia  condita 
erat,  profanis  manibus  contrectans,  loci  prssu- 
lem  rogaret :  Nuin  bic  ipsius  Dei,  et  illa  suse  fidei 
mysteriaesent?Et  ilieita  esse  respondisset,  bar- 
barus  ciboriura  in  terram  projecit  :  quo  viso, 
praesuljincredibilidolore  perculsus,statim  flexis 
genibus  projecla  colligens  :  «  Me  potius,  inquit, 
oro,  interflce,  quam  heec  sacrosancta  mysteria 
pedibus  conculcari  videam  ».  (Juo  motus  ille, 
ultro  ab  injuria  temperavit. 

161 .  Ex  JustimatiorumfamilianonnuUimar- 
tyrio  coronantur,nonnulli pretio  redempti  in  Ita- 
Uam  reducuntur.  —  Sed  quia  apud  Chienses  no- 
bilis  aeque  ac  pia  Justinianorum  familia,  ab 
anno  mcccxlvi,  quo  Constantinopolitanum  im- 
perium  Andronicus  Paleologus  regebat,  rerum 
potita  eral ;  ideo  ibi  eam  remanere  Pialis  haud 
passus  est,  sed  Caffam,  olim  Theodosiam,  in 
Thaurica  Chersoneso  deportari  jussit.  Ex  ea  vi- 
ginti,  (scribit  Brietius,  ')  viginti  et  unus  (Spon- 
danus  et  Ciacconius)  pueri,  circiter  decennes, 
ex  alacrioribus  et  magis  vividis,  Constantinopo- 
lim  inter  Solymani  ephebos  enutriendi,  adduc- 
ti,  ut  ibi  per  vim  circumciderentur.  Neminem 
tamen  eorum  in  tam  tenera  ajtate,  fidem  eju- 

•  Briel.  .\nnal.  sub  hoc  ann.  Spondan.  sub  hoc  ann.  8. 


rasse  scriptores  '  tradunt ;  imo  paene  omnes, 
virgis  caesos interiisse  referunt.  Ex  viginti ,  decera 
ct  octo,  tormcntorum  vario  genere  cruciatos, 
pro  fide  Chrisliana  vitam  ct  sanguinem  profu- 
disse,  narrat  Bosius  -  ;  et  tres  incaute  deceplos, 
Turcicae  secta;  dcdisse  nomen,  qui,  cum  postea 
adolevisscnt,  facti  poenitentes,  eaejurala,etfuga 
arrepta.in  Italiamtransiverunt.  NonnuIIorum  ex 
iis,  qui  pro  Christifide  passi  sunt,  nomina  recen- 
set  Ciacconius  ',  ex  libro  secundo  Selcctorum 
Octaviani  *  Saulii  accepta,  et  his  carminibus 
coraprehensa  : 

Ante  alios  celebres  divino  numine  divi 
Scipio,  et  Hyppolitus,  Cornelius,  Hercule  juncto, 
(Quos  cernis  fratres)  fera  post  lormenta,  cruenlnm 
Martyrium  passi,  iaimanis  quo  Thracia  tellus 
Sajviit  in  rjiies  agitata  furore  fideles. 

Decem,  cx  variis  Archivis  Abbas  Michael 
Justinianus,  eodera  Ciacconio  teste  ^,  collegit 
nomina  ,  suntque  hujusmodi  :  Antoniura,  Bar- 
tolomaeum,  Britiura,  Philippinum,  Franciscum, 
Joannem  Paulum,  Paschalem,  Paschalem  alte- 
rum,  Baphaelem.  Reliquorum  nomina,  subdit 
Ciacconius  ipse,  nondum  innotuere  ;  nota  sunt 
tamen  Deo,  illius  libro  vilae  descripta. 

162.  Praeter  haic,  in  toties  memoratis  car- 
dinalis  Farnesii  Consistorialibus  actis,  ^sub  die  vi 
Septembris  hujus  anni  ista  habentur  : 

«  Sanctissimus  dorainus  noster  dixit  :  Ado- 
lescentem,tres  etdecem  annosnatum^Justinianee 
familiaj  exScio  oriundura,  cum  captus  a  Turcis 
Constantinopolim  delatus  esset,  vel  pra?mio,  vel 
metu,  nequaquam  potuisse  duci,  ut  Turcicoritu 
initiaretur.  Quinimo ,  cum  ei  mortera  Bassa 
comminaretur,  et  de  ipsum  ex  fenestra  praecipi- 
tem  dando,  vel  ferro  confodiendo,  non  solum 
non  expavisse,  sed  martyrii  ingens  praetulisse 
desiderium,  dicendo,  nullura  sibi  majusmunus 
fieri  posse,  quam,  pro  Cliristi  fide,  vitara  cum 
raorte  commutare ;  tandem  in  carcerera  injectus, 
cum  ante  Deum  orationes  suas  fudisset,  ut  sibi 
martyris  coronam  donare  dignaretur,  intactus 
ac  sine  labe,  posttriduura  mortuus  estinventus. 
Cujus  quidera  reiSanctitasSua  reverendissiraos 
participes  faci^re  voluerat,  ut  Deo  gratias  habe- 
reraus,  quod  nostris  qnoque  temporibus  hujus- 
raodi  gratias  impartiretur.  » 

163.  lisdem  fere  verbis,  et  notabilibus  Acto- 
rum  Consistorialium,  a  cardinali  Gambara  col- 
lectis,  quaeque  Ms.  inprajcIaraBarberinaBiblio- 
theca  asservantur,  eadem  Ciaconius  refert ',  ad- 
ditque,  ex  Bosio  acceptum  :  «  Neque  sine  admi- 
ratione  legi  debet,  quod  de  uno  (ex  praefatls 
Justinianis  pueris)  narrat  Bosius  ;  namqe,  cura 

<  Spondan.  ut  supra.  Briet.  ut  supra,  et  alii.  —  '  Bos.  Histo. 
Rierosolym.  par.  .3.  lib.  xsxvi.  —  '  Ciaccon.  tom.  3.  Hist.  Pontif. 
et  Card.  pag.  1019.  —  *  Octavian.  Saul.  select.  lib.  ii.  —  s  ibii. 
nt  siipra.  —  '  Act.  Consistor.  card.  Farnes.  pag.  iii.  2.  —  "  Ibid. 
ut  supra. 


Pir  V  AXNUS  1. 


CHRISTI    1566. 


65 


impactis  atrocissimis  verberibusjam  expiraret; 
custodes  tentasse  digitum  illius  iiidicemerigere, 
apud  Turcas  ejuratic  Cluistiana.'  Qdei  et  Maho- 
metismi  recepti  signum,  sed  inani  labore  ;  id 
enim  cum  praesentisset  adolescens,  complicatos 
complexosque  in  pugnum  digitos,  in  extremo 
vita;  adeo  valide  constrinxit,  ut  neque  eo  vivo, 
noque  demortuo,  licet  id  ssepius  Turcse  cona- 
rentur,  et  variis  modis  pertentarent,  digitum 
explicare,  nec  manum  aperire  unquam  potue- 
rint  ».  Sic  ille,  quod  etiam  Spondanus  '  conflr- 
mat ;  additque  quod  e  Justinianisnonnulli,prius- 
quam  deportarentur,  libertatem  aPiali  mercati, 
in  Italiam  abierunt.  Inter  (juos,  (inquit)  extitit 
Josephus,  Pater  Benedicti,  qu.  postea  a  Sixto 
Quinto  cardinalis  renuntiatus  est.  Cceteri  -,  ad- 
nitente  Pio,  ut  Catena,  Gubutius,  Campana  alii- 
que  scribunt,  ac  Carolo  Nono  Galliarum  rege 
interveniente,  sequenti  anno,  ut  vult  Thuanus  ', 
patrife  sunt  restituti,cum  principatusumbra,ne 
insulanobiIis,aliodemigrantibusincolis,deserta 
relinqueretur.Quibus,et  impetratumest,  ne  inde 
pueri  Constantiiiopolim  adducerentur,  ut  Janiz- 
zeri  flerent.  Quod  etiam  nuuc,  inquit  Brietius  % 
accurate  servatur,  Chiis  sub  Ottomanico  jugo 
placide  sed  prudenter  viventibua,  et  pielate 
magis  sua  quam  principum  suorum  polentia 
tectis. 

164.  Post  ea  vero,  qua;  Pium  dixisse  in  Con- 
sistorio,  die  sexta  Septembris  hujus  anni  habito, 
de  pretiosa  videlicet  morte  unius  ex  pueris  Jus- 
tinianis,  supra  retulimus,  in  prafatis  Actis,  tum 
cardinalis  Farnesii  tum  Gambarae,  ista  pariter 
ab  eodcm  Pontifice  dicta  '  adnotantur  : 

«  Dixit,  afTerri  nuntium,  Bizantii  homines 
esse  eegri  ac  consteruati  animi,  ob  nonnulla, 
quse  ibi  evenerant,  quse  ipsi ,  ut  portenta  duce- 
bant.  Inter  cffitera,  extinctos  ignes,  quos  in  Mos- 
cheaaeternoshabebant;etlunamdelapsam,quam 
primus  Ottbomauici  nominis  imperator  Mos- 
chese  pinnaculo  flxerat».  Sic  ibi.  At,  cum  passim 
in  Sanctorum  Marlyruni  gestls,  ad  impios  iufl- 
deles  deterrendos,  hujusmodi  portenta,  a  Deo 
patrafa  legantur,  a  veritate  absonum  censeri  id- 
circo  non  potest  :  si,  quo  tempore  Justiniani 
pueri,  tam  fortiter  pro  Christi  noniine  dimican- 
tes  glorioso  martyrio  coronati  sunt,  ob  eamdem 
causam  eadivinitus  facta  existimentur,  si  tamen 
sub  initio  Pontiflcalus  Pii  haec  accidisse  cxcogi- 
tandum  non  sit,  ad  memorabilem  eam  praeno- 
landam  cladem  ,  qupe,  eo  agente,  Ofhomanico 
imperio  inferendaerat,  quaque  ipse  sanguineni 
Sanctorum,  qui  effusus  aBarbaris  fuerat,  vindi- 
cavit. 

IGo.  De  vifjilanlia  Poniificis  in  tuendis  oris 
maritimis  prseinonitiis  Turca  adsua  revertitur.  — 

'  Ibid.  iit  supra.  —  2  Calen.  Vit.  Pii,  pag.  48.  Gabul.  Vil.  Pii, 
lib.  II.  cap.  2.  pag.  51.  Cainpan.  Vil.  Pliilip.  II,  to.  2.  lib.  xvui. 
pag.  171.  —  '  Thuan.  Hisl.  lib.  .\xxix.  pag.  13Ii.  —  '  Brielius, 
sub  hoc  aniio,  pag.  264.  —  ^  Ibid.  ut  supia. 

Ann.  —  ToMis  XXXV.  —  L.\der(:eii,  1. 


Chio  (ut  Natalis  Comes,  *  ab  Isselt,  aliique  nar- 
ranl)  Epidaurum  navigans  Pialis,  eam  quoquc 
insulam  fraude  ac  dolo  occujiare  tentavit  ;  sed 
Epidauri,  Chiorumexemplodocti,  viginlitanlum 
Turcas,  eosque  inermes,  ad  res  necessarias  coe- 
mendas  admiserunt.  Illa  igitur  spe  deceptus,  ad 
Tenum  insulam  navigat,  ubi  insulanorum  rejec- 
tis  muneribus,  Delum,  Appolinis  olim  templo 
celebrem,  delatus,  postridie  Tenum  repetiit, 
qua;  una  est  Cycladum.  Quo  viso,  Tenii  se  ad 
pugnam  accingunt.  At  ille,  nuUa  re  tentata,  inde 
recessit,  opulentiorique  pra;dae  inhians,  mariti- 
mas  quasque  oras,  tum  Apuliae,  tum  Lucanise, 
sed  prcBcipue  Samnitum  depopulatus  est ;  nam 
ibi  colonos  abducit,  exposito  milite,  et  obvia 
quLcque  ferro  atque  igne  diripit,  omnemque  de- 
fensorum  induslriam,  mira  navigationis  celeri- 
tate  antevertit.  Barbarorum  saevitiam,  praecoete- 
ris  Samnites  fuisse  expertos,  ex  eo  processisse 
narrat  Campana,  -,  quod,  qui  eidem  pra^erat 
provincia;,  Joannes  Blanes  curam  omnemacdi- 
ligenliam  neglexerit,  qua  hostium  impetus  pro- 
pulsarentur  ;  qua  de  causa  in  vinculis  conjectum 
longa  carceris  poena,  licet  criminiimpari,  puni- 
tum  fuisse,  idem  tradit. 

166.  Eadem  autem  pericula  Ecclesiasticae 
quoque  dictionis  loca,  in  iisdem  Adriatici  et 
Tyrrheni  maris  littoribus  constituta,  subiissent, 
ni  ea  Pii  vigilantia  avertisset.  Centumcellis 
igitur  prcesidiarios  in  primis  duxit  :  deinde  in 
Piceno  classeminstituit,  cui  Paulum  Jordaneni 
Ursinum,  Bracchiani  principem,  pra?fecit,  quem 
Pontiflciarum  triremium  ducem  dixit,  eoque 
subsidio  misit  ;  ac  protinus  quatuor  militum 
millia,  suis  ducta  stipendiis,  in  eam  e.\peditio- 
nem  dedit  ;  tum  a  Philippi  Catholiciregisclasse 
auxilia  procuravit,  firmatisque  ditionis  sua;  prae- 
sidiis ,  aliarum  etiam  Christianarum  orarum 
soUicitus,  regem  ipsum  admonuit,  ut  in  Salen- 
tinos,  Brutios,  Samuites,  Dauuiam,  milites  mit- 
teret,  qui  ea  loca  communirent,  ab  hostilibus- 
que  armis  vindicarent.  Quo  factum  est,  ut  Pia- 
lis,  paulo  post,  nullo  alio  preeterea  operae  pretio 
facto,  classem  reduxerit ;  post  cujus  discessum, 
ex  praeteritis  Pontifex  edoctus  periculis,  ut 
futura  caveret;,  et  nautarum  securitati  consule- 
ret,  Romanum  Porlum  ipse  adire  voluit,  et  com- 
muniri,  et  alia  egit  sanxitque,  quae  suo  loco 
protulimus. 

167.  Contra  Turcas  Pius  classem  instruit  et 
Christianas  oras  muniri  studet.  —  Interea  dum 
Pialae  classis  pavor  invaserat ,  et  Pius  tutis  ma- 
ritimas  oras  munimentis  prosequi  conabatur, 
singulare  id  muniflcentia;  specimen  dedisse,  hoc 
modo  tradit  Gabutius  ' :  «  Sub  idem  tempus, 
centum  et  ampliusequites  Galli  primariaenobi- 
litatis,  quos  ingens  suaegentis  hominum  nume- 
rus  comitabatur,  ex  insula  Melita,  a  Turcarum 

'  Ibid.  ul  supia.  —  2  Caesar.  Campan.  in  Vil.  Pbilip.  II,  to.  2. 
lib.  XVIII,  pag,  172.  —  3  Gahul.  Vit.  Pii  lib.  11,  cap.  2. 


66 


Pll   V    ANNU8    1.    —   riTRISTr    ISfiG. 


obsiJionc  liberanda  profecti,  in  patriam  rever- 
tentes,  IMi  sacros  pedos  osculaudi  causa  Romam 
diverterunt.  Quos  ipse, singulari  pietate  a  limine 
aula^  Sancti-Marci,  ubi  tum  residebat,  genibus 
proserpentes,  ad  sacri  pedis  oscula  benigne 
excepil,  singulisque  benedixit.  Mox  Gulielmo 
Sangaletto,  intimoqua^stori,  ule\  .Trario  Pontifi- 
cio  dcccm  aureorum  niillia  illis  dislribueret , 
imperavit :  ratus,exteroshomines  esalutariexpe- 
ditione  profeclos,  longoque  itinere  afflictos, 
pecuniarum  egerc  subsidio.  Horum  principes 
erantComes  Brisaccus  et  Pbilippus  Slrotius,  qui 
una  cum  aliis  egregiam  Pontilicis  liberalitatem 
admirari,  ad  eunique  colendum  impensius  pro- 
pensi,  pecuuiam,  qua  se  non  indigere  proiite- 
bantur,  pro  sua  modestia  recusarunt  :  sed  im- 
niortales  Pio  gratias  agentes,  ac  magno  se  illi 
beneflcio  devinctos  agnoscentes,  ad  Anconam 
urbem  praesidio  communiendam,  cui  a  Turca- 
rum  classe  periculum  imminebat,  sponte  pro- 
fecti,  inde,  donectutaresesset,  discedere  nolue- 
runt.  » 

168.Finifimos  veroprincipes,  quos  in  barba- 
ram  Pius  classem  concitaverat,  ejusdem  dicto 
paruisse,  scriptores  '  referunt  ;  qui  octoginta 
quinque  triremes  (iis  comprehensis,  quasPonti- 
fex  et  Etruriaj  dux,  necnon  Januensium  respu- 
blicamiserant)Garziam,univers8e  classisHispa- 
niarum  regis  imperatorem,  coegisse,  el  Brun- 
dusium  contendisse,  ut  non  tam  marilimas  oras 
ab  hostibus  cusfodiret,  quam  etiam,ul  eos  ultro 
aggrederetur,  fradunt.  Idipsum  etiam  curasse 
Venetorum  rempublicam,  Maurocenus  ^  asserit ; 
nam  narratPialis  ad  Aulonem  appulsu  commo- 
tum  senatum,  ul  insolenfis  barbari  conatus,  si 
quos  experiri  in  reipublicte  ipsius  ditionibus 
meditaretur,  reprimeret,  quam  celerrime  trire- 
raestrigintaenavalibusdeduciimperasse,quibus 
trietarchos,rerum  maritimarumusuprsestantes, 
gubernatorum  titulo  prsefecit  ;  atque  tribus  ac 
quadraginta,  quibus  Antonius  Canalis  legatns 
prEEerat,  in  Hlyrico  se  adjungere  jussisse  ;  clas- 
sis  imperatore  Hieronymo  Zanio  equite  majo- 
ribuscomitiis  renuntiato,  et  Pbilippo  Bragadeno 
coIlegaCanaIiadjecto.Verum,utinnuimus,Pialis 
e  Salentinis,  Calabris  ac  Samnitibus,  ingenti 
prajdaabacta,necaggrediulterius,necexpectare 
aggressores  est  ausus  ;  sed  Aferno  in  Brutiis,  Pis- 
caria  inSamnitibus,  et  Diomedeis  insulis,inani 
conatu,  invasis,  Adriatico  sinu  cum  classe  egres- 
sus,  recta  Bizantium  contendit.  Tradit  insuper 
Maurocenus  ',  neminem  fuisse,  qui  Venetorum 
apparatu,Pialiseversa  ac  perturbataconsilia  non 
existimaverit  ;  quod  etiam  confirmasse  videtur 
Natalis  Comes.  Addit  nihilominus  Hadrianus,  ' 
initio  quidem,  suadente  Veneto  oratore,  Pium, 
quam  praediximus  octoginta  quinquetriremium 

1  Hadrian.  lib.  xix,  pag.  1366.  Mombric.  Roseus.  hist.  Neapolis 
parl.  3,  lib.  i.  et  alii.  —  ^  Maurocen.  Hist.  Venel.  lib.  viii.  p.  334. 
—  3  Maurocen.  ibid.  —  *  Hadrian.-Histor. 


classem  Garziam  cogere  impulisse,  spe  adduc- 
tum,  Vcnelam  rempublicam  vires  et  triremes 
suas  ei  addituram,  quibus  Turcarum  classem, 
non  modo  rejicerent,  sed  insuper  adorirentur  ; 
sed  eum  spe  frustratum  subjungit,  tum  quia 
classis  eadem,  Diomedeis  insulis,  ut  diximus, 
inani  conatu  provocatis  recesserat,  tum  etiam 
quia  Veneta  classis  immobilis  stetcrat,  imo  hos- 
tium  sublato  periculo,  respublica,  copiis  dimis- 
sis,  ducem  revocaverat  ;  quod  xMaurocenus  idem 
minime  diffltetur.  Quae  quidem  protulimus,non 
ut  tanta3  reipublicaj  gloria;  plectenda  temeri- 
tate  detrahamus,  sed  ul  cuique  debitusegregio- 
rum  facinorum  bonor  tribuatur  ;  nam  licet  ex 
sola  Venetorum  apparatus  cognitione  ,  Pialis 
perturbata  esse  potuerint  consilia,  ipseque 
Adriatico  emigrare  quodammodo  compulsus 
videri  queat ;  cum  famen  nil  in  ipsum  attenta- 
verint  Veneti,et  viceversa  Pontificise,  HispanicGe, 
Januensium  et  Etrurise  triremes,  ad  eumdem 
aggrediendum  tefenderint  ;  bis  potius  quam 
illis  rationabilifer  recessus  Pialis  cognoscitur 
adscribendus.  Eo  igitur  sic  effugafo,  Garzias 
totius  classis  imperator,  triremes  dimisit,  quae 
ad  propria  redeuntes,  plures  piratarum  naves 
CCeperunt,  ex  quibus  quamplurimi  Cliristi  fide- 
les  e  barbarorum  servitute  redempfi  :  non 
pauci  etiam  barbari,  servi  Christianorum  facti, 
Pium,quam  pro  mancipiis  proposuimus,  Cons- 
titutionem  edere  impulisse  probabilifer  existi- 
mavimus  ;  nam  tunc  insuper  cceptum  fuisse, 
quem  supra  diximus,  ab  Altemirae  comite  nefa- 
rium  praidonem  ,  Falconem  dicfum,  minime  a 
veritate  alienum  cognoscifur. 

169.  Pofissima  vero  causa,  ob  quam  idem 
Pialis,  et  Neapolitani  regni  oras  diripuit  et  depo- 
pulatus  est,  et  Chium  insulam,  magno  Christia- 
norum  damno,  subjecit,  prajter  illas,  quas 
supra  recensuimus,  aliam  quam  etiam  innui- 
mus,  nempe  fuisse  tradunt  scriptores,  quod 
furorem  suum  explere  voluerit,  hacque  ratione 
vindicandam  ignominiam  censuerit,  quam  ex 
inani,  praeterito  anno,  Melifce  incepfa  oppugna- 
tione  subierat.  Cum  enim  consfet,  Lybici  maris 
hancinsulam,  non  modo  Sicilia;,  cui  adjacet,  lx 
millia  passuum  ab  ea  distans,  sed  etiam  omnis 
fere  Italia?,  contra  barbarorum  impetus,  tutum 
propugnaculum,  sacrae  militiaj  Sancti-Joannis 
Hierosolymitani  hospitio  inclytum,  ad  Romanffi 
Ecclesiai  prccsidium  maxime  pertinere  :  id  (in- 
quit  Gabutius  ')  Solimanus,  Turcarum  impe- 
rator,  Christiani  nominis  hostis  acerrimus,  nou 
ignorans,  atque  in  Italiam  sibi  aditum  aperire 
cupiens,  paulo  ante  hunc  Pontificatum,  ingenti 
classe,  ducenlis  ac  sexaginta  fere  instructa 
navigiis,  Melitam  expugnare,  ac  per  quatuor 
menses  gravi  obsidione  divexare  insfifuit.  Et 
cum    magna    Melitensibus    damna   intulisset, 

'  Gabut.  Vit.  Pii.  lib.  ii,  cap.  2. 


Pir  V   ANNUS   1.    —  CHRISTI    1560. 


67 


jamque  arcem,  cui  a  S.  Erasmo  cognomen  est, 
per  vim  in  potestatem  redegisset ;  propugnan- 
tinm  militum  virtuti  demum  cedere  coactus, 
gravi  suo  dedecore,  parique  detrimento  et  in- 
dignatione,  inde  recesserat  ;  e  suis  triginta 
millibus,  e  nostris  vero  ferme  novem  raillibus 
iu  ea  obsidione  desideratis.  Sed  ne ,  recu- 
peratis  viribus,  majore  impetu  ac  furore  eo 
reverteretur ,  nemo  non  timebat  ;  maxime 
enim  ob  id  bellicos  apparatus  Constantinopoli 
fieri  nuntiabatur,  de  quibus  Maurocenus  '  hffic 
habet :  «  A  Victore  Bregadeno,  legato  Bizantino 
litterse  afferebantur,  ingentes  terra  marique 
apparatus  a  Solimano  fieri,  quibus  permotus 
senatus ,  ne  classe  Turcica  ex  Hellesponto 
emissa  imparatus  offenderetur,  (licet  ei  pax  et 
amicitia  cum  Solimano  intercederet,)  ut  in  Illy- 
rico  triremes  octo,  in  Creta  decem  armarentur, 
sanxit.  » 

170.  Pontificis  zelo  et  siimptibns  optime  ins- 
trncta  Melita.  — Joaunes  Valleta,  igitur,  Hieroso- 
lymitani  Ordinis  magister,  ut  barbarorum 
rabiem  ac  mentem  prgeverteret,  unum  id  opti- 
mum  excogilaverat,  ut  arx  videlicet  nova  ffidi- 
ficaretur,  qua  hostium  conatus  frangerentur. 
Cousilium  probaverat  Pius,  ideoque,  ul,  quara 
VaHeta  idera  designaverat,  novam  urbera  con- 
dere,  omnique  genere  pra;sidii  communire 
quamprimum  aggrederelur,  graviter  cohortari, 
atque  impeUere  non  destitit  ;  triaque  (vel,  ut 
scribit  Catena  -)  quatuor  miUia  militum,  quos 
in  eam  daret  expeditionem,  stipendiis  affecit: 
et  quse  Pius  Quartus  desponderat,  aHaque  longe 
majora  subsidia,  Hbenter  se  prgebiturum  ostea- 
dit ;  ac  protinus  aureorum  quindecim  miHibus, 
MeHtenses  milites  donavit,  et  alia  prseterea  duo 
milHa,  ut  aliquis  scripsit,  vel  quinque,  utGabu- 
tius  '  adnotavit,  vel  quindecim,  ut  Thuanus  ' 
credidit,  in  menses  singulos  in  eam  fabricam, 
per  septimcstre  contulit.  Sed  quoniam,  et  tantae 
molis  sedificium,  et  grave  a  potenHssimo  hoste 
imminens  periculum,  majora  postulare  vidc- 
bantur  auxilia,  qua;  ab  aliis  principibus  tribu- 
tura  iri,  spes  erat  exigua,  et  qufe  ab  Hispanis 
expectabantur,  prgecipue  a  proximo  Sicilia  re- 
gno,  ab  illius  prorege,  utnarrat  Bosius,  longius 
protrahebantur  :  hinc  tum  Pius,  tum  Melitenses 
milites,  in  magnas  undique  conjecti  videbantur 
angustias :  e  quibus  ut  evaderet  Pontifex,  am- 
plissiraa  in  primis  Apostolicae  Indulgentiffi  mu- 
nera  cunctis  fidelibus  proposuit,  eosque,  ut 
erratis  expiatis,  divinam  opem  Melitensibus 
iraplorarent,  ac  pro  suis  quisque  facultatibus 
eis  succurrerent,  paterna  charitate  provocavit. 
Ex  quo  Pontiflcise  Indulgentiae,  piorumquelibe- 
ralitatis  beneficio,  per  Italiam  Galliamque  prae- 
stito,  haud  modicara  pecunise  vim  collectam  esse 

•  Manrocen.  hist.  Venel.  —  *  Caten.  Vit.  Pii,  pag.  48.  Fevillet. 
Vit.  Pii  lib.  11.  c.  10.  —  'Gabut.  ut  supra.  —  *Thuan.  lib.  xxxix. 
pag.  368. 


testatur  Gabutius.  Quod,  ne  in  Hispania  quoque 
fleret,  ut  idem  scribit,  regiorum  administrorumj 
undc  cogendae  pecunise  bonam  partem  in  Gule- 
lanam  munilionem  conferendam  esse  prseten- 
dentium,  fecit  exemptio.  At  vero,  cum  prseter 
hwc,  in  Indiis  quoque,  ut  edixerat,  Jubileum 
ipsum  minime  vulgatum  fuisse  Pius  inteHe- 
xisset;  id  segre  ferens,  eo  raox  abrogato,  per 
exhortatorium  Diploraa,  sacrum  Apostolicse 
benedictionis  munus  iis  tantum  obtulit,  qui 
ejusdem  subsidiura  benigne  deinceps  contu- 
Hssent. 

171.  Prsefatum  Jubilseum,  uti  illud  ex  exera- 
plari  Vaticano  '  accepimus,  hic  damus  : 

PIUS    PAPA   V. 

«  Universis  Christi  fidelibus  prsesenteslitte- 
ras  inspecturis,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem.  Cum  gravissima  et  asperrima  tem- 
pora  populi  Christiani,  in  quse  Pontificatus 
noster  incidit,  consideramus,  perturbalur  in- 
timo  dolore  cor  nostrum  et  summo  moerore 
conficitur,  tum  ex  damnis  calainitatibusque 
prcBsentibus,  tura  ex  raagnitudine  periculorura 
instantium.  Namque  et  in  muUis  provinciis, 
propter  hsereses  introductas,  non  sine  misera- 
bili  animarura  pernicie,  Christiani  popuH  uni- 
las  concordiaque  dirempta  est ;  et  dum  reliquse 
nationes  Catholicam  fidem,  verbo  quidem  pro- 
fitentur,  factis  autem  et  moribus  nequaquam 
tali  professioni  congruentibus,  Deum  graviter 
offendunt ;  aucta  est  mirum  in  modum,  impio- 
rum  hostium  potentia,  et  adeo  crevit,  ut  jam 
Christianffi  Reipublicse  salus  in  extremum  dis- 
crimen  adducta  sit.  Quotidie  enim  ad  nos  et 
litterse  et  nuntii  afferuntur,  de  classibus,  de 
copiis,  de  pedestribus  et  equestribus,  de  rcHquis 
rebus,  ad  bellorum  et  terrestrium  et  maritimo- 
rum  usus  necessariis,  quas  potentissimus  et 
immanissimus  Turcarum  tyrannus,  incredibili 
studio,  diligentia  ac  suraptu  comparat,  ad 
bellum,  terra  marique,  Christiano  populo, 
primo  quoque  tempore,  inferendum,  et  Christia- 
norum  non  religionem  raodo,  sed  eHam  nomen 
penitus,  si  posset,  abolendum  atque  delendum. 
Huic  tantae  taraque  horribili  quse  irapendet 
tempestati,  pro  commisso  nobis  officio  pastorali, 
saluH  populi  Christiani  occurrere  cupimus.  pro 
qua  etiam  sanguinem  et  vitam  ipsara  libea- 
tissime  profundere  parati  essemus.  Sed,  ut 
propter  iniquitates  et  peccata,  ir»  divinse  merito 
exHmescenda  est  ultio,  ita,  si  populus  Christia- 
nus  sese  ad  Deum  coaverterit,  et  poeaitenHara 
egerit,  sperandum  est,  Deum,  ut  est  benignus 
et  misericors,  et  prsestabilis  super  malitia  :  nec 
vult  peccatorum  mortem,  sed  ut  convcrtantur 
etvivant;  quique  aos  invitat,  dicens  :  Converti- 
mini  ad  me,  etego  convertar  advos,  suis  fideli- 

'  E.\  Ms.  Cod.  Vatic.  sigoat.  2906.  p.ig.  2.  uuin.  .93. 


08 


PII   V   ANNUS    !.   —  CHRISTI   1566. 


busauxilio  futiirum,  necpassurum  lia?reditatem 
suam  al)  infuielibus  occu|»ari.  Etsi  ciiim  vires 
bostium  maxima^  sint,  tamen  major  est  qui  in 
nobis  est  quam  qui  contra  nos ;  potensque  est 
Dominus  tam  in  paucis  salvarequam  in  multis. 
Quocirca,  ex  parte  omnipotentis  Dei,  et  per 
Tiscera  misericordia^  illius,  omncs  ct  sinfrulos 
utriusque  sexus  Cliristi  fideles  hortamur  et 
moncmus,  ut  boc  acceptabili  tempore  ad 
Dominum  et  Redemptorem  nostrum  humili 
corde  conversi,  conscientiam  suam  diligcnti 
studeant  examinatione  discutere,  atque  oratio- 
nibus  et  cleemosynarum  erogationibus  vacare 
juxta  ipsorum  conscientiam,  sive  sacerdotum, 
quibus  peccata  sua  confltebuntur,  salutarc  con- 
silium.  Ut  vero  eo  libentius  faciant  dignos 
poenitentige  fructus,  quo  talium  operum  majo- 
rcm  sunt  fructum  et  praemium  percepturi :  nos 
de  omnipotentis  Dei  misericordia  et  BB.  ejus 
Apostolorum  Petri  et  Pauli  auctoritate  conflsi, 
et  pro  illa,  quam  nobis,  licet  insufficientibus 
meritis,  Deus  dedit  ligandi  et  solvendi,  et  the- 
sauros  Ecclesiae  aperiendi  potestate  :  omnibus 
et  singulisutriusque  scxus  Christi  fidelibus,  qui 
boc  Quadragesimali  jejunii  tempore,  postqnam 
barum  lilterarum  nolitiam  habuerint,  in  sequen- 
tis  hebdomadse  quarta  et  sexta  feria,  ac  Sabbato, 
pro  defensione  reipublicae  Christianfe  contra 
bostes,  et  pro  unione  Christi  fidelium,  pias  ad 
Deum  preces  efifuderint,  et  pro  suec  devotionis 
afTectu  eleemosynas  erogarint,  sacramque  Eu- 
charistiam  postea,  die  Dominico  devote  sus- 
ceperint:  post  diem  vero  sacratissimum  Resur- 
rectionis  Dominica;,  si  prius  harum  litterarum 
notitiam  non  habuerint,  et  post  ipsas  Litleras 
promulgatas  in  sequentis  hebdomadis,  quarta 
itidem,  et  sexta  feria,  et  Sabbato  jejunaverint,  et 
orando,  ut  prsefertur,  sac.  communionem  die 
Dominico  proximo  perceperint,  plenissimam 
peccatorum  suorum  Indulgentiam,  qua^  Christi 
fidelibus,  Ecclesias  almaj  Urbis,  etcstra  Urbem, 
ad  id  deputatas  anno  Jubilei  visitantibus  con- 
cessa  est,  misericorditer  in  Domino  elargimur. 
Dantes  eis  potestatem  eligendi  quem  voluerint 
confessorem,  cujusvis  Ordinis  regularem,  seu 
saecularem  presbyterum,qui,confessioneeorum 
audita,  ipsos  a  quibusvis  peccatis,  quamvis  gra- 
vibus  et  enormibus,  etiam  Sedi  Apostolicse 
reservatis,  et  in  Bulla,  quoe  in  die  Coense  Domini 
legi  consuevit,  contentis,  et  a  censuris,  in  quas 
inciderint,  injuncta  eis,  pro  modo  culpae  pceni- 
tentia  salutari,  absolvere;  et  quaevis  vota  ab  eis 
emissa  (votis  dumtaxat  castitatis  et  religionis 
exceptis)  in  alia  pietatis  opera  commutare  possit. 
Non  obstantibus  Constitutionibus  et  Ordlnatio- 
nibus  Apostolicis  etc.  Datum  Romee  apud 
Sanctum-Petrum  sub  annulo  Piscatoris.  Die  viii 
Martii  mdlxvi,  Pontific.  nost.  anno  primo  ». 

172.  Ex  Apostolica  bac  spiritualium  thesau- 
rorum  Pii  liberalitate  ingentem  pecuniae  vim 


coactam,  scribit  quoque  Jacobus  Bosius  ',  qui 
addit,  agente  Hierosolymitani  Ordinis  oratore 
Cambiano,  ab  eodcm  Pontifice,  altcro  Diplomale 
vetitum,  ne  Feria  sexta  in  Parasceve  ac  Sabbato 
Sancto  liujus  anni  indulgcntiam  vel  Jubileum 
aliud,  pneter  illud,  quod  in  Melitae  subsidiura 
ipsemet  proposueraf,  vulgari  posset. 

173.  Biduo  ante  ejusdem  publicationem,  a 
Melitensi Ordine  Romam  missus  Petrus  de  Monte, 
Capua;  prior,  ut,  ejusdem  religionis  nomine, 
novo  Pontifici  obedientiam  i)rofileretur,  omni 
officiorum  genere  a  Pio,  sexta  die  Martii,  coram 
cardinalibus  in  publico  consistorio  exceptus 
fuerat  ;  orationcmque  pro  eo  ad  Pontificem 
habuerat  celeberrimus  ille  et  omnimoda  eru- 
ditione  insignis,  Achilles  Statius  Lusitanus. 
Eam  ex  Latino  conversam,  refert  Bosius,  simul- 
que  illud,  quod,  Pontificis  nomine,  Antonius 
Florebellus  Avellinensis  episcopus,  a  secretis 
Brevium,  dedit  responsum. 

174.  Privatim  deinde  Petrus  de  Monte  Ponti- 
ficem  allocutus,  de  cunctis  admonuit,  quse  ad 
Melitae  et  Hierosolymitanae  religionis  statum 
pertinebant ;  et  ad  qua?que  pro  utriusque  salute 
facienda  ac  subeunda  Pium  paratissimum  inve- 
nisse,  Bosius  idem  tradit ;  subdit  tamen  se  admi- 
ratione  motum  ostendisse  Pontificem,  quod 
magnus  Melitae  magister,  statim  a  Turcicae  clas- 
sis  discessu,  totis  nervis  novae  Urbis  aedifica- 
tioni  animum  non  inlendisset ;  aliaque  dixisse, 
ex  quibus  elici  poterat,  Pio  renuntiatum  esse, 
non  in  hoc  tantum,  sed  quod  in  sarciendis 
quoque  aliis  Melitae  arcibus,  segnior  quam 
oportuerat,  idom  magister  extiterat.  Quam  sen- 
tentiam,  Pontificis  animo  falso  injeclam,  diluere 
Petrum  de  Monte  et  Cambianum,  Melitensium 
oratores,  totis  viribus  contendisse  scribit. 

17o.Verum,  ubi  Joanni  Valletae  delatum  est,' 
de  his  sparsis  in  vulgus  rumoribus  falsaque  de 
se  concepta  a  Pio  opinione  valde  commotus, 
Epistolas  satis  aculeatas  ad  Pontificem  dedit, 
quibus  et  praeteritam  segnitiem  in  admovenda 
novae  urbis  fabricae  manu,  purgare  studuit,  et 
novo  excogitato  dolo  solertique  commento,  quae 
perperam  de  eo  vociferabantur,  abolere  conni- 
xus,  se  suosque  Melitenses  milites  (quod  minime 
tamen  in  aninio  babebal)  nisi  Christiani  princi- 
pes  opem  ei  opportuno  tempore  ferant,  Melita 
relicta,  (quod  Pontifex  et  Hispani  maxime  vere- 
bantur)  in  Siciliam  recepturum,  interminatus 
est.  Quod  quidem,  adeo  ex  sententia  successit, 
ut  de  ejusmodi  stratagemate  loquens,  fructuo- 
sum  suum  :  Finxit  se  longim  ire,  illud  nuncu- 
cupare  deinde  consueverit.  Hispani  enim,'  ubi 
id  illis  innotuit,  veluti  e  somno  excitati,  suppe- 
tias,  quas  usque  adhuc  impertiri  dislulerant, 
suppeditarunt,  et  Pius,  non  modo  praeterita 
commemorare  destitit,  quinimo  de  variis,  qui- 

•  Jacob.  Bos.  hist.  Hierosolymil.  lib.  xxxv,  pag.  734.  —  'Ibid. 
ut  supra,  pag.  738.  —  '  Ibiii.  pag.  714. 


pii  Y  ANNus  1.  —  christ:  1566. 


GJ 


bus  Valleta  premebatur,  angustiis  edoctus,  ut 
moerentetn  hominem  sublevaret,  et  in  officio 
contineret,  non  solum,  quanta  posset  maxima 
illi  subsidia  tribuere,  sed  vitam  etiam  ac  sangui- 
nem  pro  honore  Dei,  Melitensiumque  salute 
profundere  paratum  esse  respondit,  ut  e  se- 
quenti  ad  ipsum  scripta  Epistola  apparet,  quam 
et  Gabutius, '  inter  Pii  Epistolas  edidit,  et  Bosius  - 
quoque  e  Latino  conversam  in  sua  Hieroso- 
lyniitanae  Religionis  historia  inseruit,  et  nos  ex 
Vaticano  Regesto  accepinms,  '  estque  hujus- 
modi : 

«  Dilecto  fllio  Joan.  de  Valleta,  magistro 
Hospitalis  Sancti  Joannis  Hierosolymitani. 

«  Dilecte  fili,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Lectis  litteris  tuis,  die  xxiv  Februarii 
datis,  et  iis  quse  mandalo  tuo  nobis  Cambianus 
orator  tuus  exposuit  auditis ,  cognovimus  te 
certiorem  factum  fuisse,  conceptam  a  nobis  esse 
quamdam  minus  commodam  de  te  opinionem, 
quod  non  ea,  qua  opus  fuerit,  diligentia,  ea, 
quse  ad  istius  insulae  defensionem  necessaria 
sunt,  paraveris.  Moleste  ferimus,  hoc  de  nobis 
te  suspicari,  qui  de  te  non  possumus  non  honori- 
ficentissime  et  sentire  seniper  et  loqui,  el  tua 
merita  in  Christianam  rempublicam  praedicare, 
qui  viderimus,  quanta  virtute  quantaque  con- 
stantia  superiore  anno,  a  potentissimorum  hos- 
tium  assiduis  tot  mensium  oppugnationibus 
insulam  istam  defenderis,  et  quanta  cum  laude 
et  gloria  tua  eos  ad  extremum,  multis  et  maxi- 
mis  acceptis  detrimentis,  recedere  coegeris  ;  ac 
Siciliam  et  Italiam  tuis  laboribus  et  periculis, 
acplurimotuorum  sanguine,  ex  tanti  belli  peri- 
culo  eripueris.  IUud  tamen  fatemur,  non  de- 
fuisse,  qui  diligentiamtuam  nonnullis  in  rebus, 
et  in  eamaxime  desideraverint,  quodnon  statim 
post  discessum  hostium,  novum  oppidum  con- 
dereaggressussis,sicutpraedecessorinostropro- 
missum  fuerat,  quieo  promisso  inductus,  illam 
pecunise  summam  adurbem  novam  condendam 
pollicitus  fuit,  cujus  etiam  partem  solvit,  ut  ea 
urbs  quam  primum  inchoaretur.  Nos  tamen, 
quo  minus  inchoata  fuerit,  culpa  tua  factum 
non  esse  putamus,  sed  rerum  necessariarum 
inopia,  quam  in  tuis  litteris  excusas.  Neque 
enim  adduci  possumus,  ut  credamus,  te,  cura 
tantam  gloriam  tibi,  illoobsidionis  atrocissimo 
tempore,  compararis,  indiligentia  postea  qua- 
dam  eam  imminui  passurum  fuisse,  et  in  re 
tam  necessaria  offlcio  tuo  defuisse.  Non  posse- 
mus  tamen  non  improbare  et  reprehendere 
consilium  tuum,si  id  faceres,  quod  tibi  in 
animo  esse  scripsisti,  ut,  relicta  insula  Melita, 
te  cum  tuo  Ordine  in  Siciliam  reciperes,  praesi- 
dio  illis  duabus  arcibus  tantum  imposito,  quod 
hac  ratione  putes ,   Ordinem  tuum  facilius  a 

1  Gabut.  Epist.  Pii  lib.  i.  ep.  3.  —  ^  Jacob.  Bos.  hist.  1.  xxxv. 
pag.  "42.  —  '  Episl.  apud  Gal).  Pii  V.  lib.  i.  ep.  3. 


classe  Turcica  defensum  iri.  Etenim  pro  fua 
prudentia  cogitare  debes,  si  tu  inde  discederes, 
hostesfacile,  cum  reliquas  insulae  partes  statim, 
tum  illas  duas  arces,  brevi  in  potestatem  suam 
redacturos  fore  :  atque  ita  illa  insula ,  quae 
Siciliffi  imminet,  quod  Deus  avertat,  amissa, 
Siciliam  et  Italiam  deinceps,  et  totam  Cliris- 
tianam  rempublicam  in  maximura  pericu  - 
lum  adductura  iri  ;  atque  ita  futurum,  ut  laus 
etgloria  tibi  et  Ordini  fuo,  superiore  anno  parta, 
non  modo  evanescat,  sed  in  niaximum  dedecus 
convertatur.  Neque  vero  existimatio  vestra  tan- 
tum  agitur,  sed  ipsius  Ordinis  vestri  salus. 
Neque  enim  principem  uUum  reperturi  essetis» 
qui  vos  ullo  suae  ditionis  loco  reciperet,  cum 
attenderet,  vobis  recipiendis,  et  aliquo  vobis 
oppido  tribuendo,  futurura,  ut  bellum  Turca- 
rum  ad  se  attraheret.  Quod  si  disjectiet  segre- 
gati  sibi  quisque  vestrum  consilium  caperet,  et 
pra3ceptoriis  frui  suis  se  posse  spectaret,cogitare 
debet,  non  defuturos,  quibus  occasio  haec  mi- 
nime  prajtermittenda  videatur ,  ipsas  praecepto- 
rias  vestras  occupandi,  et  de  his,  quidquid  sibi 
libitum  fuisset,  faciendi.  Haec  pro  tua  prudentia 
cogitans,  statuere  et  deliberare  debes,  desisten- 
dumtibi  esse  consilio  tuo  insulae  relinquendae  : 
sed  in  ea  permanendum,  una  cum  ipso  tuo 
Ordine.  Urgebit  majorem  in  modum  praesentia 
tua  ;  et  cum  animos  Christianorum  militum, 
ium  hostes  ipsos  deterrebit,  a  quo  se  superiore 
anno,  victos  fuissememinerint,  majorisque  mo- 
menti  tui  unius  erit  praesentia,  quam,  si  tu 
abesses,  magna  militum  manus.  Quod  si,  supe- 
riore  anno,  tam  parva  manu  potuisti,  Deo  ju- 
vante,  hostes  repellere,  quanto  magis  confidere 
debes,  Hispaniarum  regis  Catholici  auxiliis  et 
nostris  adjutum,  praeter  illa,  quae  ipse  conduc- 
turuses,  teillos  repulsurum,  cum  quibusetiam 
acie  ipsa,  si  necesse  fuerit,  poteris  dimicare, 
nedum  pauca  adversus  eos  praesidia  tueri  ? 
Quid  vero  animi  futurum  ipsis  hostibus  dimi- 
caturis  cura  tanto  raajore  Christianorum  mili- 
tum  numero,  quara  is  fuit,  a  quo,  superiori  an- 
no,  devicti  fuerunt,  et  ipsorum  copiis  futurum, 
ut  verisimile  est,  minoribus,  propterea  quod 
Turcarum  tyrannum  bellura  alia  ex  parte  Chris- 
tianis  terra  illaturura  esse  pro  certo  habetur. 
Mane  igitur,  dilecti  fili,  in  prsesidio  tuo,  mane 
in  possessione  laudis  et  gloriae,  quara  tibi  apud 
oranes  gentes  immortalera  peperisti.  Non  defu- 
tura  sunt  tibi  auxilia  regis  Catholici ,  cujus 
ipsius  gloria  et  regnorum  salus  agitur  :  non 
deerunt  nostra,  qui  sanguinem  ipsum  parati 
sumus  pro  Dei  rederaptoris  nostri  honore,  et 
pro  Christianffi  reipublica;  salute  profundere. 
Aderit  vero  in  prirais  tibi  Deus  ipse,  qui  priori 
anno,  tara  manifesto  etiam  juvit.  Non  deeritsu- 
pernum  ejus  auxilium  militibus  suis.  Quod,  quo 
certius  adsit,  nos,  oranes  pias  et  religiosas  per- 
sonas,  et  universos  Christi  fideles  ad  invocan- 


70 


PII   V   ANNUS   1.   —   CIIRISTI    1566. 


dum,  apertis  Ecclesise  tliesauris,  luipcr  invitavi- 
mus.  Regem  autem,  etsi  noii  dubilamus  parari 
jam  jussisse  auxilia,  reliquas  res,  quas  pollicitus 
fuit,  tamen  ad  eum  nos  lioc  tempore  scribimus, 
ad  niittenda  vobis  prinio  quoque  teni[)ore  auxi- 
lia  promissa,  nostris  lilteris  vehementer  urgen- 
tes.  Scribimus  eliam  ad  proreges  Ncapolis  at- 
que  SiciliiT',  eos  cxstimulantes,  ut  eas  res,  de 
quibus  nxandatuni  a  rege  acceperunt,  sine  mora 
vobis  subministrent.  Datum  Romaj  apud  Sanc- 
tum-Petrum  sub  annulo  Piscaloris.  Die  xxn 
Martii  mdlxvi.  etc  ». 

170.  At,  cum  eamente,  quas  innuimuslitte- 
ras,  ad  Pium  Valleta  dedisset,  ut  nou  modo 
ipse  auxilia  subministraret,  verum  etiam  ad 
eadeni  suppeditanda  Cbristianos  alios  principes 
sua  auctoritate  urgeret;  id  libentissiine  Ponti- 
fex,  et  praestiturum,  ut  aiidisti,  ad  i|)sum  scrip- 
sit,  et  revera  pra?stitit,  ut  educitur  ex  sequenti 
Epistola  ',  sub  eodem  die,  ad  Philippum  Hispa- 
niarum  regem  scripta  : 

«Charissimo  in  Christo  filio  nostroPhilippo 
Hispanioruni  regi  Catholico.  Charissime  etc. 

«  Mittimus,  una  cum  litteris  ad  majestatem 
tuam  exemplum  litterarum,  quas  dilcctusfilius 
magister  Hospitalis  Sancti-Joannis  Hierosolymi- 
tani  scripsit  ad  Brocardum  comitem  ,  et  ejus 
Ordinis  militem  Cremonensem,  ex  quibus  M.  T. 
agnoscet  querelas  ejus,  et  cogitationem  de  se 
cum  sui  Ordinis  corpore  inSiciliam  recipiendo, 
propterea  quod  imparatus  sit  eis  rebus,  quse 
ad  tuendam  insulamMelitam  sintnecessaria;.  .\d 
eum  nos  rescripsimus,  adhortantes ,  ut  raanen- 
dum  sibi  esse  statuat  in  ea  insula  ;  et  quam  dili- 
gentissime  potuimus,  ad  eam  defendendam  con- 
firmantes,  de  M.  Tua  poUicentes,  non  defutura  ei 
auxilia  militum  et  caeterarum  rerumnecessaria- 
rum,  quas  M.  T.  promisit,  sicul  nos  quoque,  et 
pecunia  eum  juvare  caepimus,  et  auxilio  eliam 
militum,  ac  quibusque  rebus  poterimus,  enixe 
ei  subvenire  decrevimus.  Nunc  etiam,  tacenti- 
busnobis,  satisipsius  periculi  magnitudo  loqui- 
lur,  tam  appropinquante  adventu  hostilis  classis, 
et  ipso  inagistio  ab  omnibus  rebus  tantopere 
imparato,  quam  necessarium  sit  et  militum 
auxilia  et  aliarum  rerum  copiam  illi  subminis- 
trare,  ne  negligentia  nostra  respublica  Chris- 
tiana  maximum  aliquod  detrimentum ,  quod 
sarciri  postea  minime  possit,  accipiat  (id  quod 
Deus  avertat.)  Quocirca  M.  T.  hortamur  et 
rogamus,  ut  tanti  periculi  magnitudinem  atten- 
dens,  curet  efQciatque,  ut  ne  qua  mora  amplius 
interponatur,  ad  auxilia  militum,  qutC  promisit 
et  ad  cffiteras  res  necessarias,  quibus  indiget, 
ipsi  magistro  subministrandas,  et  defendendum 
in  insula  conflrmet,  providealque  ne  qua  illi 
justa  querendi  causa  detur,  sed  omnibus  opibus 
suis  ipsum  et  totum  illum    Ordinem ,  ita  de 

»  Ei  Arcliiv.  Valic.  sign.  2906. 


Christiana  rcpublica  meritum,  adjuvandum  et 
dcfendcndum  sibi  csse  statuat.  Datum  Romae 
apud  Sanctum-Petrum  sub  annulo  Piscatoris  die 
XXII  Martii  mdlxvi,  Pontiflc.  nost.  ann.  primo». 

17".  Neapolis  quoque  etSiciliffi  proreges  per 
litleras  ac  nuntios  ad  promissas  Melitensibus 
suppetias  (juam  celerrime  ferendas,  ardentius 
Pium  exstimulasse,  Gabutius  '  scribit.  Verum, 
inlcr  haec,  tantum  abest,  ul  Valleta  alio  cum 
Ordinc  suo  coinmigrare  cogitaret,  quin  novae 
Urbi  condendae  jam  manum  admoverat  :  nam 
quint.  kalend.  Aprilis  hujus  anni,  Feria  quinta 
post  quartam  Dominicam  Quadragesimae,  quo 
die  in  Introitu  Missae  Ecclesia  canit :  Lsetetw  cor 
quxreiithmi  Dominitm  :  quserite  Domimim,  et 
coiifirmamini ;  quxrite  facicm  ejus  semper,  et  legi- 
tur  Evangelium  de  puero  fllio  viduae  a  Christo 
Domino  resuscitato,  solemni  pompa  urbs  nova 
a^diflcari  coepit  -,  ferventique  opere  deinceps, 
Dco  in  primis,  deinde  Pio  atque  aliis  bene  ju- 
vantibus,  exstructa  fuit  ac  communita,  eique 
FM//etenomen,a  gentili  conditoris  magni  magis- 
tri  cognomine,  majorum  more  inditum  fuit.  Ad 
hoc  vero,  ut  novum  aediflcium  celerius  pro 
necessitate  absolveretur,  ne  festis  diebus  opus 
facere  impedirentur,  fabrns  et  operarios  caeteros 
Pontifexlegibus  absolvit  :  edicens,  vel  necessita- 
tis  vel  pietatis,  vel  publicae  utilitatis,  quse  genus 
quoddam  pietatis  est,  id  aliquando  fas  est ;  quas 
videlicet  raliones  omnes ,  ad  rem  praesentem 
pertinere  compertum.  De  hocextat  Apostolicum 
ejusdem  Diploma  \  ad  pra>fatum  magistrum 
Valletam  scriptum  in  hunc  modum  : 

«  Dilecto  filio  Joan.  de  Valleta  magistro 
Hospitalis  Sancli-Joannis  Ilierosolymitani  etc. 
«  Dilecte  flli,  salutem  etc. 

«  Cum  optimo  prudentissimoque  consilio 
statueris  novum  oppidumin  insula  Melita,  loco 
opportunissimo  in  colle,  in  quo  posita  est  arx 
Sancti-EImi,  abs  te  condi  caeptum^  muris  propu- 
gnaculisque  munire,  conducendo  ejus  operis 
causa  ex  Sicilia  structorum  ,  lapicidarum  et 
operariorum  numerum  ;  supplicandum  nobis 
curasti,  quoniam  celeritate  magna  opus  est,  ad 
occurendum  periculo  quod  ab  impiis  et  poten- 
tissimis  Christiani  nominishostibusTurcisMau- 
risque  praedonibus  illi  insulae  imminent,  supe- 
riore  ab  eis  anno,  tam  pertinaci  oppugnatione 
tentatae,  permittere  velimus,ut  quo  citius  id  opus 
absolvi  possit,  etiam  diebus  festis  structores  et 
alii,  quorum  opera  usurus  es,  ei  aediflcationi  ac 
munitioni,absque  peccalovacare  possint.  Quibus 
nos  supplicationibus  inclinati,  et  considerantes, 
licet  dies  festos  ,  tam  nova  quam  veteri  lege, 
divini  cultus  causa  servandos  esse  praeceptura 
sit,  et  ab  operibus  servilibus  abstinendum  ; 
tamen  etiam  propter  homines  institutos  fuisse, 
et  sacris  canonibus  excipi  duas  causas  :  unam 


'  Ibid.  iit  supra. 
Arcbiv.  sigtt.  2906. 


•  2  Bos.  lib.  XXXV,  pag.  744.  —  »  Ex  Valic. 


Pir  V  ANNUS    1. 


CHRISTI    1566. 


71 


necessitatis,  alteram  pietatis,  sivepublicae  utili- 
tatis,  qua;  pars  pietatis  esse  censetur :  quarum 
ulraque  in  liac  re  concurrat,  scientes  etiani, 
quantam  cladem  olim  Machaba;i  acceperunt, 
propterea  quod  in  die  Sabbati  pugnare  nolue- 
rint  ;  qui  divino  afflati  spiritu  poslea  decreve- 
runt,  venientibus  hostibus  etiani  die  Sabbatorum 
pugnare.  His  de  causis,  Apostolica  auctoritate, 
tenore  prcEsentium  permittimus  et  indulgemus, 
ut  structores,  operarii,  lapicidae  et  omnes  alii, 
quorum  opera  ad  ejus  oppidi  ffidiflcationem,  et 
ipsius  iusulse  munitionem,  uti  volueris,  etiam 
diebus  festis  omnibus,  exceptis  illis  diebus,  qui 
discretioni  tuaj  excipiendi  videbuntur  ;  si  modo 
temporis  ad  muniendum  concessi  spatium  pa- 
tietur,  ffidiflcationi,  et  arcium,  atque  aliorum, 
insulse  munitioni,  seu  instaurationi  possint, 
sine  conscientise  scrupulo,  incumbere.  Dafum 
Romse  apud  Sanctum-Marcum  sub  annulo  Pis- 
catoris,  die  six  Augusti  .mdlxvi,  Pontiflc.  nostri 
ann.  primo  ». 

178.  Praeter  Hispaniarum  regem  aliosque 
principes,  qui  in  novse  urbis  constructionem 
subsidia  plura  contulerunt  :  magnam  pecunia- 
rum  dedisse  summam  (quod  tamen  scriptores 
sileatio  praetereunt)  Sebastianum  quoque  Lusi- 
taniae  regem,  ex  Epistola  educitur  ad  eum  a 
Pio  scripta,'  qua  ingentem  illius  principis  in 
Melitensium  Ordinem  liberalitatem,  his  verbis 
commendandam  duxit  : 

«  Charissimo  in  Cbristo  fllio  nostro  Sebas- 
tiano,  Portugalliaj  et  Algarbiorum  regi  illustri. 
Charissime  in  Christo  flli  noster. 

«  Cognovimus  ex  Cambiano  oratore  dilecti 
filii  magistri  Hospitalis  Sancti-Joannis  liiero- 
solymitani  etabaliis,  majestatem  tuam,  commo- 
tam  meritis  illius  Ordinis,  erga  rempublicam 
Christianam,  misisse  satis  niagnam  pecuniam, 
ad  oppidum  novum  in  insula  Melita  condendum, 
eamque  insulam ,  tanquam  arcem,  adversus 
immanissimos  hosles  Christiani  nominis  muni- 
endam.  Magnam  sane  ex  ista  liberalitate  tua,  et 
a  toto  illo  prasstantissimo  Ordine  et  reliquis  om- 
nibus  laudem  adeptus  es,  et  fecisti  quod  pium 
regem  decuit.  Ordo  enim  adeo  de  Christiana 
republica  benemerentissimus  omnium  Chris- 
tianorum  principum  auxilio  dignus  est,  et  insula 
illa,  adeo  Siciliae  imminet,  ut  cavere  necesse  sit, 
ne  in  hostium  potestateni  veniat,  in  qua  id  oppi- 
dum,  cum  aedificatum  el  diligenter  niunitum 
fuerit,  erit  opportunissimum  adversus  Turcas, 
et  prsedones  alios  totius  Christiani  populi  pro- 
pugnaculum.  Laudantes  igitur  nos  quoque  eo 
nomine  M.  T.  hortainur,  ut  quando  tam  benevo- 
lum  animum  erga  hunc  Ordinem  indicasti, 
illum  perpetuo  commendatum  habeas,  cui  nos 
quoque  non  defuturi  sumus.  Datum  Roma;  apud 
Sanctum-Marcum  sub  annulo  Piscatoris.  Die  vii 

'  Ex  Archiv.  Vatic.  sign.  2906. 


Augusti  MDLxvi,  Pontificat.  nostr.  annoprimo». 

179.  Perspectum  igilur  undique  hoc  Pii  erga 
se  tam  enixum  studiumMelitensis  Ordo  habens, 
ut  grati  animi  monumentum  aliquod  ei  prajbe- 
rct,  simulque  digna  cum  cardinali  Alexandrino 
officia  persolveref,  a  quo  beneficia  plura  refe- 
rebat  accepta  ;  hoc  ipso  ferme  tempore  eum 
sibi  in  protectoreni  elegit,  sequenti  Diplomate. 
Nos  illud  ex  ipso  originali  hic  exscripsimus  : 

"  Fr.  Joan.  de  Valleta,  D.  G.  sacra;  domus 
Hospitalis  Sancti-Joannis  Hierosolymitani  ma- 
gister  humilis,  pauperumque  Jesu  Chrisli  cus- 
tos.  Et  nos  conventus  domus  ejusdem,  universis 
et  singulis  prsesentes  nostras  litteras  visuris, 
lecturis  et  audituris,  salutem  in  Domino,  et 
prosperos  ad  vota  successus. 

«  Consuevit  Ordo  noster,  exreverendissimis 
atque  colendissimis  patribus,  et  DD.  Sanctae 
Romanae  Ecclesise  card.  nonnullos  habere  pro- 
tectores,  eosque  tanquam  pafronos  et  prseci- 
puos  fautores,  observare,  colere  et  venerari,  ut 
pra?libati  Ordinis  jura  tueanfur,  protegant  et 
defendant.  Qua  de  causa  solet  per  litteras  suas 
siieciales  in  protectores  suos  eligere,  optare  et 
nominare,  qui  singulari  benevolentia,  intimo- 
que  atfectu  ordinem  ipsum  prosequantur.  Cir- 
ciimspectius  itaque  animadvertentes  ,  quam 
solerli  studio,  cura,  industria  atque  sedulitate 
reverendissimus  atque  illustrissimus  in  Christo 
pater  et  dominus  Alexandrinus,  sacrosanctae 
Romanae  Ecclesia;  tit.  Sanctai-Marise  supra  Mi- 
nervam  presbyt.  card.  res  nostras  incessanter 
procuret  apud  Sanctissimum  dominum  nos- 
trum  Pium  Quinfum  Pontificem  Max.,  quo  in- 
super  amore  ac  pietate  nostri  Ordinis  statum 
prosequatur;  serio  primum  inviceni  maturo  et 
deliberato  consilio,  de  nostra  cerla  scienlia  et 
oninibus  melioribus,  via,  modo,jure  et  forma 
quibus  melius  et  validius  facere  possumus  et 
debemus,  eumdem  reverendissimum  et  illus- 
trissimum  in  Christo  patrem  et  dominum  Alex- 
andrinum,  sacro-sanctae  Romante  Ecclesiae  tit. 
Sanctae-Maria!  supra  Minervam  card.  Ordinis  ac 
vassallorum  nostrorum,  ac  negotiorum  agendo- 
rum  stalusque  eorumdem  protectorem  et  defen- 
sorem  eligimus,  creamus,  facimus  et  constilui- 
mus  ;  citra  tamen  revocationem  aliorum  nostri 
Ordinis  protcctorum  in  Urbe,  et  diversismundi 
partibus  constitulorum  ;  ut  multiplicatis  inter- 
cessoribus,  negotia  nostra  felicius  suuni  sor- 
tiantur  effectum.  Pra'fatum  igitur  illustrissimum 
D.  cardinalem  humiliter  et  obnixe  supplicamus, 
ut  grato  animo  dicti  Ordinis  protectionem  et 
defensionem  pro  sua  erga  nos  humanitate  sum- 
maque  dilectione  suscipere  dignetur,  ipsumque 
Ordinem,  fralres,  subditos  et  vassallos,  omni 
favore,  auctoritate,  saluberrimoqueconsilio  ju- 
vare,  tam  coram  sanctissimo  domino  nostro 
Summo  Pontifice,  quam  reverendissimis  cardi- 
nalibus,  et  eorum  sacro  collegio,  aut  alibi,  ubi 


72 


PII  V   AXXUS    I.    —   CIIRISTI   1506. 


opportuniim  ci  visiiin  fuerit  et  conducibile  , 
honoremquc.decus  atque  commodum  nostrum, 
dictique  Ordiuis  prsccipue  commendatum  ha- 
bere,  ne  detrimentum,  damnum,  dedecusque 
suscipiaf.  Monemus  igiturTeneraudos  bajulivos 
Ordinis  nostri,  et  horlamur  omnes  et  singulos 
priores,  factores,  procuratores,  fratres  et  subdi- 
tosnostros,  cujuscumque  conditionis,  gradus  et 
qualitalis  fuerint,  eisque  in  virlute  sanctse  obe- 
dientiaj  districtius  prjecipiendo  mandamus,  et 
in  virtule  fidelilatis  injungimus,  ut  supradictum 
reverendissimum  et  illustrissimum  dominum 
cardinalem,  uti  Ordinis  nostri  protectorem  et 
defensorem  teneant,  colant  et  venerentur  ;  ad 
ejus  quoque  protectionem,  favorem  et  patroci- 
nium,  procasuum  exigeutia,  in  eorum  necessi- 
tatibus  confugiant  et  incurranl.  In  cujus  rei 
testimonium  Bulla  noslra  communis  plumbea 
praesentibus  est  appensa.  Datum  MelitfD  in  con- 
ventu  nostro.  Die  vii  mensis  Augusti  mdlxv  ». 
180.  Ut  autem  operibus  Pontifex  compro- 
baret,  quod  scripto  vidimus  spopondisse,  cum, 
quae  proposuimus  subministrata  ab  ipso,  ad  novi 
oppidi  fabricae  perfectionem  subsidia  minime 
sufficere  comperisset;  majora  praestare  studuit, 
et  licet  per  idem  tempus,  maximas,  praecipue 
contra  haereticos,  ut  infra  dicetur,  sumptus  fa- 
ceret,  neque  aliunde  suppeteret,  es  quo  largiora 
pro  sua  eximia  pietate,  MelitcC  conferre  posset 
auxilia  ;  Ponlificii  cujusdam  administri,  officio 
suo  male  functi,  rebus  fisco  addictis  ;  (extitit  is 
forsan,  qui  quaestor  sub  Pio  IVfuerat,  quemque 
diximus  judicio  sisti  voluisse,  facta  tamen  ei 
potestate,  quemcumque  velietsibijudicem  deli- 
gendi)  ex  his  quatuor  et  quadraginta  miliia  num- 
morum  aureorum,  ac  varias  ejus  praeterea  gem- 
mas,  quae  tredecim  ferme  aureorum  millibus 
EBstimabantur,  ipsi  fabricae  (ut  Gabutius  scribit) 
statim  attribuit,  sacrisque  militibus  Melitensibus 
in  eam  rem,  ut  aureorum  cenlum  quinquaginta 
miiliaiegitimecontraherequoquomodoposscnt, 
Ordinis  sui  fundis  in  Itaiia,  Gallia,  Hispaniaque 
oppigneratis,  (ut  inferius  etiam  dicetur)  induisit. 
Neapoiitanis  porro  ciericis  ob  id  tres  decimas 
imposuit,  unde  mox  triginta  fere  aureorum 
miiiia  congesta  sunt.  Ob  id  tamen,  quod  pecu- 
nia;  inopia  constringeretur,  vehementique  stu- 
dio  ad  tuendam,  vei  hic  Melitam,  vei  aiibi  reli- 
gionemetrempubiicam,eamcoiligereiaboraret; 
id  nequaquam  uila  minus  recta  ratione  ac 
modo  curasse  censendum  est;  uti  Natalis  Comes, 
aliique  rite  observant  :  ac  nos,  de  aiiis  agentes, 
non  semei  aiibi  animadversione  dignum  existi- 
mavimus. 

181.  Pii  prsesertim  diligentia  ac  studio  opti- 
me  instructam  Melitam  igitur  Turcae  intelligen- 
tes,  ipsum  aggredi  non  sunt  ausi,  sed  conceptum 
rabici  virus  in  insulam  Chium,  aliaque  Tyrreni 
et  Adriatici  maris  iittora,  ut  diximus,  acerbissime 


evrvmuere. 


182.  Salernitamis  archiepiscopus  corripitur 
quod  coticilium  pi'Ovlnciale  cogere  neglexerit.  — 
Cum  vero,  et  verbo  et  opere,  tam  pervigili  sol- 
iicitudine,  a  barbarorum  saivitia,  tam  Melitam, 
quam  marilimas  quasque  Italiae  oras,  praecipue 
tamen  Neapolitani  regni,  utpote  Melita;  eidem 
proximiorcs,  quceque  Turcarum  incursibus  id- 
circo  magis  patebant,  custodire  Pius  studeret ; 
in  eodem  nihilominus  regno,  ab  iis  ipsis,  qui, 
beneficiis  adeo  insignibus  eo  ipso  tempore 
affecti,  eum  propensius  coiere,  eique  prae  ceete- 
ris  obedire  debuissent ,  duriora  forsan  sunt 
objecta  certamina.  Nam,  inter  caetera,  cum  juxta 
sacri  Tridentini  Concilii  decreta,  quorum  execu- 
tionem  prce  cunctis  ilie  urgebat,  ul  diximus, 
Salernitanus  archiepiscopus  Provinciaie  Conci- 
iium  cogere  statuisset;  assimulatisquibusdam 
causis,  iliud  cunclari  atque  in  dies  difTerre  suf- 
fraganei  episcopi  connixi  sunt ;  vel  quod  ipsi 
sanctioribus  ejusdem  legibus  constringi  metue- 
rint,  vei  quod  iaicorum  depravatos  mores  coer- 
cere  vererentur,  et  ipsorum  favorem  et  gratiam 
amittere  dubitarent :  de  quibus  omnibus  Saier- 
nitanus  idem  praesul  certiorem  reddere  Pontifi- 
cem^  sequenti  quam  ex  ipso  originali '  exscri- 
psimus  Epistola,  duxit : 

«  Totis  quidem  meis  viribus,  beatissime  ac 
sanctissime  Pater,  conatus  semper  sum,  ea, 
quae  tam  sancte,  tam  pie  apud  Tridentinum 
Conciliumdecretasunt,  utdisposilareperiuntur, 
diiigenter  exequi ;  et  propterea,  ut  primum  po- 
tui,  postgeneraicm  hujus  dicecesisvisitationera, 
dioecesanaeque  Synodi  celebrationem,  provin- 
ciale  indixi  Conciiium,  iiludque  omnibus  Eccie- 
siae  mcffi  suffraganeis,  ad  Sanctissimum  Trini- 
tatis  diem  proxime  praeterilum  insinuavi  ; 
maxima  in  Domino  spe  motus,  piura  ad  anima- 
rum  salutem,  pravosque  mores  reformandos, 
hac  in  provincia  vigentes ,  spectantia ,  in  eo 
decernenda  fore',  quibus  frui  minime  iicuit. 
Nam,  cum  dies  advenisset,  provinciaies  quidem 
coram  me  convenerunt,  sed  post  muita  uitro 
citroque  inter  nos  habita  coiioquia,  Couciiium 
priusquam  inceptum  esset  dissoiverunt,  unani- 
miter  dicentes,  videri  sibi,  iilud  ad  idus  Octo- 
bris  differri.  Istud  me  gravi  moiestia  afTecit, 
cernens  his  quidem  fructibus  nos  esse  privatos, 
quos  ex  Congregatione  ipsa  consequi  speraba- 
mus,  si  omnes  in  ea  essemus  sententia,  prius 
quae  ad  saiutem  gregis  pertinebant  statuere,  et 
nos  ipsos,  ubi  et  uti  res  exigebat,  reformare, 
quam  a  levioribus  inchoare.  Cum  omnes  hinc 
discessissent,  et  postea  dies  ab  eis  praestituta 
adesset,  evenit  tunc,  Medioiani  indictum  esse 
Concilium,  cujus  eventum  expectandum  duxi; 
sed  antequam  terminaretur,  Pius  Quartus  Sanc- 
tilalis  Tuae  praedecessor,  e  vita  discessit,  et  ali- 
qui  ex  meis  comprovinciaiibus  hinc  abesse  re- 

'  Ex  Arcbiv.  card.  Alexand.  tom.  70. 


PII  V  ANNUS   1. 


CHRISTI    1566. 


7a 


periebantur;  Acernensis  vero  mortuus.  Hsec 
omnia,  ne  illud  convocarem,  milii  impedimento 
fuere.  Nunc  vero  rursus  indicare  plura  me  per- 
turbant,  et  ideo  priusquam  ad  aliud  deveniam, 
visum  est  mihi  de  omnibus  Sanctitatem  tuam 
certiorem  facere,  et  omni  veneratione  de  his, 
ut  facio,  eamdem  consulere.  Sanctissime  pater, 
illud  primum  vaide  me  dehortatur.  Suspicor 
provincialium  mentes  in  rebus  proecipuis  de- 
cernendis  a  concordia  forte  alienos  fore ;  deinde, 
quod  pro  certo  habemus,  supremos  sseculares 
judices  segre  ferre  hujus  Concilii  celebrationem ; 
quippe  qui  sane  credunt,  multa  in  eo  pro  hujus 
provinciae  pravorum  morum  reformatione  sta- 
tuenda  esse,  quibus  adversari,  et,  ut  ea  execu- 
tioni  nequaquam  demandentur,  nedum,  ut  ve- 
reor,  conabuntur,  sed  reipsa  a  nobis  abdicare 
studebunt.  Quibus  ex  causis  facile  mihi  persu- 
adeo,  parum  utilitatis  in  his  partibus  perven- 
turum,  et  propterea  salubrius  erit,  nisi  fallor, 
malis,  quae  his  instant  vel  instabunt,  Sanctitate 
tua  consulta,  secundum  prudentissimum  illius 
consilium  mederi.  Dignabitur  igitur  Sanctitas 
tua,  his  omnibus  prudenter,  utassolet,  conside- 
ratis,  mandare  quid  agendum,  et  ego  interim 
necquidquam  innoYavero ,  donec  a  Sanctitate 
tua  responsum  habuero  :  quem  Deus  Opt.  Max. 
diu  conservet  incolumem.  Salerni  kalend.  Apri- 
lis  MDLXvi.  Beatissime  Pater.  Servus  humilis  et 
orator  vestrge  Sanctitatis  qui  beatissimos  pedes 
tuos  deosculatur  archiepiscopusSalernitanus». 
His  litteris  Pius  hujusmodi  responsum  '  dedit : 
«  Venerab.  fratri  archiepiscopo  Salernitano 

PIUS    PAPA   V. 

«  Ven.  frater.  Accepimus  litteras  tuas,  in 
quibus  scribis,  cum  ex  decreto  sac.  ConciliiTri- 
dentini  provincialem  Synodum  anno  proximo  ad 
diem  Festum  Trinitatis  indixisses;  et  cum  suf- 
fraganei  ad  constitutam  diem  convenissent,  eo- 
rum  omnium  consensu,  ejus  celebrandfe  tem- 
pus  ad  id.  Octobris  dilatum  fuisse;  cujus  dila- 
tionis  nullam  causam  abs  te  allatam  fuisse  mi- 
rati  sumus.  Addis,  cum  dies  venisset  ad  quam 
Synodus  prorogata  fuerat,  quibusdam  de  cau- 
sis  ne  tum  quidem  fuisse  a  vobis  celebratam. 
Oportuit  te,  frater,  quo  primum  tempore  con- 
gregaveras,  pro  loco,  quem  in  eo  tenebas,  co- 
horlari  diligenfer  et  urgere  ipsos  sufTraganeos, 
ad  exequendum  tam  salubre  decretum  Concilii, 
et  dissentientes  admonere  ipsorum  offlcii.  Tu 
vero  non  modo  id  tum  non  egisti,  sed  cum  ite- 
rum  Synodum  congregasses,  eam,  nulla  re  pe- 
nitus  acta,  passus  es  iterum  dissolvi.  Ita  secun- 
dus  error  fuit  gravior  priore  :  bis  coacta  Syno- 
dus  fuit,  bis  sine  ulla  causa  probabili  dissoluta, 
nuUa  re  omnino  earum,  qus  tractari  debuerant, 
acta  atque  decreta.  Quorsum  igitur  expectatus 

*  Ex  Archiv.  Vatic.  niim.  2906. 

AN>'.    —   TOMtS   XXXV.    —   L.\DERCBI,    I. 


fuit  exitus  provincialis  Synodi  Mediolanensis,  si 
ne  tum  quidera,  cum  ea  peracta  fuit,  veslra  fuit 
Synodus  celebrata  ?  Quid  vero  impedimenti 
attulit  obitus  praedecessoris  nostri,  quominus 
eam  celebraveris,  atque  nonnullorum  suffraga- 
neorum  tuorum  absentia,  qui  erant  tuis  litteris 
evocandi,  et  si  non  venissent,  Synodus  fucrat 
nihilominus  prosequenda.  Illud  vero  probare 
non  possumus,  quod  scribis,  deterreri  te,  ne 
Synodum  rursus  indicas,  quod  suspiceris,  suf- 
fraganeos  minime  consensuros  ad  ea  quje 
essent  praecipue  decernenda.  Tuum  enim  offi- 
cium  erit,  eos  adconcordiamdiligenter  hortari, 
et  prius,  an  vere  inter  se  dissentiant  experiri. 
Quod  si  putas  judicibus  saecularibus  non  pla- 
cere  Synodum  celebrari,  debebitis  vos  honorera 
et  obsequium  Dei  rebus  aliis  omnibus  prEepo- 
nentes,  quae  decernenda  fuerint,  decernere,  et 
postea  proregis  aut  Catholici  regis,  aut,  si  ita 
vobis  visum  fuerit,  Sedis  Apostolicaj  auxilium 
implorare,  quod  vobis  minime  defuturum  est. 
Quia  vero  nos  consulendos  putastis,  nos  cum 
venerabilibus  fratribus  nostris  sacrae  Congrega- 
tionis  Concilii  re  communicata,  volentes  pro  lo- 
co,  in  quo  nos  Dominus  constituit,  id  agere  et 
curare,  ut  quae  tam  pie  et  tam  provide  in  tanto 
Concilio,  post  tot  labores  susceptos,  post  tot  el 
tam  graves  difflcultates  Dei  auxilio  superatas, 
tanta  et  tam  diuturna  Christiani  populi  expec- 
tatione  decreta  fuerunt,  ubique  serventur;  ne- 
que  eorum,  qui  ea  exequi  debent,  negligentia 
eludantur,  fraternitatem  tuam  hortamur  in  Do- 
mino,  et  districte  pra;cipiendo  mandamus,  ut 
memor  offlcii  tui  ac  zeli,  quem  in  ipso  Concilio 
Tridentino,  sicut  accepimus,  praetulisti,  Syno- 
duni  indicas,  eamque  primo  quoque  tempore, 
juxta  Decretum  Concilii  Tridentini  celebres, 
neque  in  ea  celebranda  respicias  quidquam 
aliud,  nisi  Dei  honorem  et  animarum  salutem. 
Quod  si  qui  suffraganeorum  tuorum  ad  eam 
venire  recusaverint,  adversus  eos  decretum  exe- 
qui  debebis,  et,  si  opus  fuerit,  eorum  apud 
nos  contumaciam  accusare,  qui  ei  rei  reme- 
dium,  quod  opportunumfuerit,adhibebimus.Si 
quidvero  a  saecularibus  judicibusinipedimenti, 
ut  suspicaris,  allatum  fuerit,  id  quoque  remo- 
vendum  curabimus,  minime  dubitantes,  quin 
cbarissimus  filius  noster,  rex  Catholicus,  uttan- 
to  et  tam  Catholico  rege  dignum  est,  ad  rem 
tam  Deo  gratam  et  tam  populis  salularem  pro- 
pense  auxilium  suum  laturus  sif.  Datum  Romae, 
apud  Sanctum-Petrum  die  xxiv  Maii  mdlxvi, 
Pontificatus  nostri  anno  primo  ». 

i83.  Sic  Epistola  '  :  fuit  autem,  ad  quem 
eam  scripsit  Pius,  archiepiscopus  Saiernifanus, 
Gaspar  Cervantes  de  Gaete,  natione  Hispanus, 
theologiae  et  juris  eruditione  praecipuus,  qui 
jam,  sub  Paulo  IV  Hispalensis  archiepiscopi  vi- 

•  Ughel.  Ual.  Sac.  t.  7.  ia  Archiep.  Salernil.  Ciaccon.  in  Pio  V. 
co.  3  Gasp.  Musca  de  Epis.  et  Archicp.  Salern.  sub  an.  I5C3.  p.  59. 


74 


Pri   T    A^TNUS    \.    —   CHRISTI    I5(JG. 


ces  prfpclare  gerens,  Tridentino  Concilio,  ut 
etiam  Pius  innuit,  inlerfuerat,  ct  Patribus  sa- 
pientia  ac  doctrina  sua  admirationi  extiterat; 
qui  Messanensis  primum,  niox  Salcrnitanus 
archiepiscopus  renuntialus,  al)  ea  rursus  Eccle- 
sia,  ad  Tarraconensem  translatus,  tandem,  ob 
egregia  merita,  ab  eodem  Pio  V,  precibus  Catho- 
lici  regis ,  in  sacrum  cardinaliuni  collegium 
cooptatus  fuit,  anno  mdlxx.  Repugnante  licet, 
yel  suffraganeorum  episcoporum  dissidio,  vel 
laicorum  polestale,  nihilominus  provinciale 
Concilium,  hoc  ipso  anno,  sic  eum  impellente 
Pontifice,  coegisse,  educi  posse  cognoscitur,  es 
his  quae  Gaspar  Musca  '  monumentis  tradidit : 
nam  eum  sub  Pio  IV  dicecesanam  Synodum 
anno  mdlxv,  2-2  Maii;  et  provincialem  primam, 
anno  mdlxvi,  ex  Tridentini  Concilii  decreto,  ce- 
lebrasse  refert;  cui  subsequenti  anno  mdlxvii 
dioecesanam  alteram  narrat  addidisse. 

iS-i.  I7i  NeapoUtano  regno  dissidia  propter 
placitum  regiitm  qitod  vocant  Exequatur.  jEt7ix 
eruptio  lioiretida.  —  At,  cum  prffifata  Epistola 
exarata  legatur  vigesima  quartaMaii,etexaltera 
apud  Caracciam  \  tert.  decim.  kalend.  Augusti 
scripta,  bffic  habeantur  :  «  Ilhid  est  pra^terea  a 
Sanctissimo  intellectum,  quod  velit  in  omnes 
Italise  episcopatus  suos  visitatores  instituere  ac 
mittere,  ut  ratio  gubernationis  exigatur   et  a 
colIegiiscanonicorumetabepiscopis»;averitate 
minime  alienum  esse  videtur,  ex  his,  qufe  a  Sa- 
lernilano  archiepiscopo  audierat,  Pium  eamdem 
episcoporum    visilationem   meditari   caepisse  : 
imo  ipsam  in  Neapolitano  regno  %  ubi  ejusdem 
major  necessitas  esset,  duxisse  exordiendam. 
Verum  ex  hac  amariora  dissidia  initium  sum- 
psere;  Pontifex  enim  Thomam  Ursinum,  spec- 
tatae  integritatis,  visitatorem  Apostolicum  eo, 
cum  potestate  misit,  qui  idcirco  Strongolensis 
ab  eo  factus  episcopus,  obeundis  Ecclesiis,  et 
corruptelis  tollendis,  et  salutaribus   praescri- 
bendis  legibus,  Neapolim  profectus  est.  Et  igitur 
statim  prorex  edixit,  ut  exequendi  Pontificii  De- 
creti,regiam  facultatem  quam  ExequaturyocdiXii 
acciperet.  Quod,  cum  vel  accipere  vel  petere 
constanti  animo  recusaret  Ursinus,  se  namque 
missum  edicens  a  Christi  vicario,  cui  haudqua- 
quam  hujusmodi  laicorum  potestate  opus  esset, 
minusque  etiam  in  ditionibus,  uti  regnum  Nea- 
politanum  est,  Apostolicae    Sedis    fributariis. 
Monuit  prorex,  ut  saltem  commendatitias  ad 
regios  ministros   acciperet  suas  Epistolas,  ut 
ipsi   obsequium  suum  et  opem  in  visitatione 
conferre  possent  :  cui  Strongolensis,  iis  nec  in- 
digere,  nec  uti  velle,  respondit,   quippe  quae 
perinde,  ac  ipsa  regia  facultas  et  Exequatur  va- 
lerent,  et  amplam,  qua  opus  erat,  ad  munus 
exequendum.  jam  aSuramo  Pontifice  potestatem 
accepisset. 

>  Mulc.  ut  snpra.  —  -  Epist.  apud  Caracc.  —  '  Gabut.  Vit.  Pii 
lib.  ni.  cap.  1.  et  alii,  etc. 


185.  Hinc  utrinque  diutius  decerlatum  est, 
contendente  Pio,  dissidii  ab  Ursiuo  admonito, 
Apostolicas  litteras  et  Diplomata,  absque  ullo 
rogio  assensu  libere  promulgari  et  executioni 
mandari  posse  :  el  asserente  prorege,  id  in  pri- 
mis  e  republica  sua  esse,  ut  quaecumque  in  ea 
sanciri  aut  agi  deberent,  euni  minime  laterent; 
deinde  etiam  e  Summi  Pontificis  dignitate,  ne 
videlicet  falsatoribus  atque  impostoribus,  qui 
Apostolica  ejusmodi  Diplomata  et  facultatesnon 
raro  effingere  consueverant,  horrendae  nequitiae 
aditus  aliquis  patere  posset.  His  enim  decausis, 
in  principum  ditionibus,  regium,  quod  vocant, 
Exequatur,  primo  introductum  fuisse  videtur; 
cum  antea  ubique  locorum,  absque  ulla  pror- 
sus   principum,  nedum  probatione,  sed  etiam 
scientia,  ApostoIiccB   litterae  libere  vim  suam 
obtinerent;  vel,  cum  nimirum,  diro  schismate 
scissa  Ecclesia,  et  plura  forte  Diplomata  Pseu- 
dopontifices,  ad  suam  male  partam  dignitatem 
ac  auctoritatem  asserendam,  in  alienas  regiones 
undequaque  immitterent,   quibus  non  parum 
res  Ecclesiastica  turbabatur  :  visum  est  forle 
veris  et  legitimis  Pontificibus,  ad  hinc  exoriri 
solita  tollenda  scandala,  earumdem  regionum 
principes  exorarc,  ut  quEecumqufi  in  eas  delatae 
Apostolicffi  Iilter£e  fuissent,  priusquam  execu- 
tioni  mandarentur,  ab  administris  eorum,  an 
verae  et  legitima?,  et  insuper  legitimorum  Pon- 
tificum  essent,  cognoscerentur  ac  probarentur. 
Vel,  cum,  ob  temporalia  jura,  cum  Pontificibus 
Summis  principes  decertantes,  hi  undequaque 
ab  eorum  auctorilale  sibi  pericula  damnaque 
metuentes  verentesque,  ne  spiritualis  poteslatis 
specie,  conlra  sua  lemporalia  aliquid  moliren- 
tur,  quidquid  egisseut  ac  scripsissent,  directe 
explorare  compertumque  habere  voluerunt,  ni- 
hilque,  se  insciis  ac  conniventibus,  Apostolica- 
rum  litterarum  executioni  mandaretur,  impera- 
runt.  Quae  nempe  consuetudo  opportune  forte, 
vel  ad  delendas  pseudopontificum  et  seclatorum 
eorum  fraudes,  olim  introducta,veI  dissidiorum 
interPontifices  ac  principes  tempore,  et  si  impro- 
banda,  forte  tamen  aliquamdiu  dissimulanda; 
cessantibus  tamen  causis  hujusmodi,  ipsa  quo- 
que  cessasse  debuisset.  Verum,  homlnum  vitio 
effectum  est,  ut  maximo  aniniarum  detrlmento, 
aliquibus  in  regionibus  vim  nihilominus  habe- 
re  non  destiterit;  ex  quo  certe  innumera  pro- 
cessere  damna,  maxima  populorum   perditio, 
sacrarum  legum  eversio,  cum  illa  nempe,  qui- 
bus  subesse  deberent  laici,  sacerdotalia  jura 
atque  mandata,  laicali  eidem  voluntati   atque 
judicio  turpiter  substrata  cernanlur,  arbitrio- 
que  sedeat  illorum,  qui  earuni  plerumque  viin 
ignorant,  vel  disciplinam  oderunt,  et  tantum 
quse  terrena  sunt,  uti  terreni  principis  adminis- 
tri,  sapiunt,  nec  animarum,  sed  marsupiorum 
et  corporum  persaepe  dumtaxat  lucra  sectantur, 
ea  vel  comprobasse  vel  abjecisse. 


PII  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566, 


75 


186.  Sciens  igilur  Pius,  '  coiisuctiuiinem 
quamlibel  veritali  et  rationi  esse  postponen- 
dam  :  cum  consuetudo  sine  veritate  et  justitia 
nil  aliud  quam  vestustas  erroris  sit;  et  princi- 
pum  Constitutiones  Ecclesiasticis  Constitutio- 
nibus  non  prseeminere,  sed  obsequi  oportere, 
consuetudinem  eam  omnino  abrogatara  voluit : 
nam  sicut,  qui  animabus  prtcsunt,  ut  munus 
suum  perfecte  impleant,  qufficumque  mere 
temporalia  sunt,  minime  comperta  habcre 
necesse  habent;  sic  multo  minus,  qui  corpori- 
bus  dominantur  et  temporalia  tantum  gerunt, 
qua3cumque  ad  spirituale  animorum  regimen 
spectant,  cognoscere  neque  indigent  neque 
debent  :  cum,  certis  suis  contenta  limitibus, 
unaquffique  potestas,  absque  alterius  offensa, 
munia  sua  exercere  valeat.  Quanto  autem  su- 
blimior  est  anima  corpore,  et  illi  corporum 
praistat  regimcn  animarum  ;  si  iis  qui  pra^sunt, 
cuncta  explorata  habere  quae  geruntur,  ut 
munere  suo  digne  perfungi  possent  necesse 
foret ;  cur  non  magis  necessitas  haec  incumbere 
iis  deberet,  qui  multo  difQciliorem  multoque 
quayis  temporaii  graviorem,  spiritualium  re- 
rum  curam  administrant?  Et  tamen,  ex  sanctis 
iis  praepositis  nostris,  qui  nobis  locuti  sunt  ver- 
bum  Dei,  nullum  reperire  est,  qui  ad  rite  spiri- 
tualia  moderanda,  temporalia  cuncta  sibi  com- 
perta  esse  debuisse  putaverit.  Si  in  difficiliori 
igitur  prEestantiorique  regimine  id  minime 
necessarium,  cur  in  faciliori  adeo  necessarium 
censetur,  ut  ordine  inverso,  spiritualia  ob  id 
temporalibus  subdantur,  et  degeneri  servitute, 
corpori  anima,  carnalibus  spiritualia  subjician- 
tur  ?  Quo  vero  ad  falsitates,  probavit  quidem 
Pius  non  malum  in  specie  proregis  aniinum; 
verum  non  aestimavit,  (ut  apud  Caracciam  ^ 
legitur)  illam  idoneam  esse  causam,  quapropter 
suam  auctoritatem  et  usum  per  se  Apostolicfe 
litterae  non  obtinerent  ;  quod  enim  falsaj  ali- 
quando  Apostolicaj  qusedam  litterse  irrepserint, 
non  propterea  falsae  omnes,  ac  de  omnium  falsi- 
tate  rite  ambigi  potest.  Fuerunt,  (et  utinam 
etiam  nunc  non  extarentl)  plures  homines  rap- 
tores,  injusti,  adulteri,  ob  hujusmodi  scelera, 
debita  animadversione,  sascularibus  etiam  legi- 
bus  puniti.  An,  quoniam  his  criminibus  plures, 
quos  diximus,  homines  obnoxii,  merilo  judi- 
cum  tribunalibus  sisti  debuerunt,  ac  rite  in  eos 
judices  ipsi  sententiam  dixere ;  innumera  idcirco 
hominum  multitudo,  qui  eorumdem  scelerum 
necnomina  novit,  in  quajstionem  vocanda  est 
ac  districte  examinanda,  an  crimina  admiserit, 
quae,  ut  dixi,  persaepe,  nec  nomine  intelligit? 
Quis  hoc  asserere  audens,  totius  humani  gene- 
ris  perturbatorem,  ac  iniquissimum  se  hostem 
non  constituit?  Fuerint  igitur  aliquando  Apos- 
tolica  Diplomata  falsata  ;  ergo  ob  id  innumera 

*  Disl.  8.  C.  verilale  C.  consuetudo  ibi.  Dislint.  10.  —  »  Apud 
Caracc.  Epist.  2.  Dec.  1566. 


eo,  qua?  falsitate  omni  carent,  laicorum  judicio 
sistenda  ?  ergo,  ad  avertenda  e  Republica  mala 
eadem,  optimi  juris  rejicienda  erunt  bona,  ac, 
ut  fortuita  iniquitas  propulsetur,  certa  erunt 
jura  calcanda  ?  Non  est  quidem  ea  medicina 
laudabilis,  quae  sic  putrida  resecat,  ut  simul 
etiam  sana  corrumpat,  et  noxius  ille  est  ignis, 
qui  sic  nititur  vepres  exurere,  ut  insiliat  etiam 
domos  globis  furentibus  conflagrare.  Sed  esto, 
quod  falsa;  hujusmndi  Epistolae  deprehende- 
rentur,  qua  lege,  quo  jure,  ob  id  laicali  sub- 
dendae  essent  judicio  ?  qua  canonica  et  legitima 
sanctione  decretum  est,  ut  quoties  in  Ecclesias- 
ticis  rebus,  alicujus  scelesti  hominis  vitio, 
dolus  et  flctio  deprehensa  fuerit,  ad  laicale 
judicium  scelus  id  pertineat  judicare  ;  et  Eccle- 
sia  innoxia,  et  a  crimine  omni  libera,  imo,  quaj 
vim  atque  injuriam  patitur,  iniquitatis  tamen, 
quam  non  patravit,  et  quam  potius  accepit 
offensa;,  poenas  luere  legitimoque  suo  jure 
cadere  debeat  ?  Quod  si  futilibus  assimulatis 
hisce  rationibus,  quibus  temere  Ecclesiastica 
jura  pessumdantur,  addas,  quod  non  solum 
falsaj  Apostolicae  litterae,  verum  legitima;  etiam 
ac  verffi,  proque  talibus  agnitse,  pro  laicorum 
libito  passim  rejiciantur  ;  quam  juste,  quani 
rite  detestandam  ejusmodi  consuetudinem  Pium 
evellere  studuisse,  perspicue  magis  cognosces. 
187.  Ut  igitur  emendicata  falsi  illius  zeli 
species,  cujus  obtentu  Ecclesiasticaj  jurisdic- 
tioni  vis  inferebatur,  corrueret,  preeter  alia, 
contra  falsarios  edita  jam  ab  Ecclesia  Statuta, 
diligentissime,  (ut  apud  Caracciam  '  habetur)  a 
Pontiflce,hocipso  tempore,provisum  accautura 
est,  ne  impostura  aliqua,  vel  falsatio  in  Aposto- 
licis  litteris  irrepere,  vel  eis  nocere  posset. 
Verum,  ut  Gabutius  ^  et  Catena  narrant,  ex 
Neapolitanis  magislratibus  duo,  qui  pro  regio 
Exeqnatur  visitatori  audacius  obsistere  veriti 
non  sunt,  haud  multo  post,  vita  defuncti,  terri- 
fico  cajteris  fuerunt  exemplo.  Suppliciter  tamen 
a  Pio  proregem  impetrasse  referunt,  ut  super 
hac  re  ad  regem  perscriberetur,  et  interim 
negotio  supersederetur,  et  ita  praestitum  asse- 
runt.  Caetera  qua?  ad  rem  hanc  speclant  sequenti 
anno  ponenda  erunt.  Cum  autem,  remotioribus 
quibusdam  in  locis  ejusdem  Neapolitani  regni, 
nonnullos,  jamdiu  damnatam  Waldensium, 
alio  nomine  Pauperum  de  Lugduno,  ha;resim 
sectantes,  superesse  Pius  intelligeret ;  eo  Chris- 
tophorum  Rodericium,  Societatis  Jesu  sacer- 
dotem,  ampla  cum  potestate  ipsum  misisse,  qui 
eos,  sanctitate  vita3  solidaquc  doctrina,  quibus 
ille  prKsidiis  probe  erat  instructus,  sapienter 
coargueret,  errantesque  oves  ad  Catholicse 
Ecclesiae  gregem,  uti  fecit,  ope  divina  revocarct, 
narrat  Gabutius.  Verum  id  a  Sacchino  in  praete- 
ritum  annum,  et  ab  aliis  ad  alia  temporarejici- 

•  Apud  Caracc.  ul  supra.  —  ^  Gabut.  Vit.  Pii   lib.  iii.  cap.  1. 
Caten.  Vit.  Pii  pag.  96. 


76 


Pir   V   ANXUS   1.'   —   CIIRTSTI   1500. 


tur.  ct  non  Pio  Qiiinto,  sed  Pio  Qiiarlo  tribiiitiir. 
t88.  lu  altora  vero,  qune  ultra  Pharum  Sici- 
lia  dicitur,  archiepiscopum  Panormitanum, 
qui  diu  Ecclesia?  suae  reformationi  incumbens, 
frustra  aliorum,  qui  praesidio  sibi  esse  poterant 
ac  debuerant,  opem  imploraverat,  sequenti 
Epistola  '  Pii  auxilium  suppliciter  efflagitasse, 
lioc  anno  invenimus : 

PIO  QUINTO 

«  Ponfiflci  Maximo  longitudinem  dieruro,  et 
quidquid  potest  peccatoris  oratio. 

«  \n  omni  genere  rerum,  beatissime  pater, 
ut  opfime  novit  vestra  Sanctitas,  necessum  est 
devenire  ad  unum,  primum  supremumque 
principium,  quod  possit,  et  a  quo  dependeant 
omnia  illius  generis,  ne  in  moventibus  et  motis 
detur  processus  in  inflnitum  :  cujus  rei  gratia 
scriptum  est :  Caput  omnis  Ecclesiae  Christus, 
sicut  caput  omnis  principatus.  Cum  igilur  in 
terris  ipsissimus  idem  sit  Christi  vicarius,  Ce- 
pbaeque  successor  indubitatus,  nec  Sanctitati 
tuae,  nec  alteri  cuiquam  mirum  esse  debet,  si 
(ultra  ea  quae  intrinsecus  latent)  sollicitudo 
omnium  Ecclesiarum  tuam  comprimat  Beatitu- 
dinem,  cumque  Panormitana  Ecclesia,  (et  si 
modica)  una  sit  illarum  omnium,  cui  tua  beni- 
gnitate  parvltas  servuli  tui  prseest,  eam  quoque 
ad  fontera  sollicitudinum  atque  gratiarum  con- 
fugere  oportet.  Levavi,  pater  amplissime,  oculos 
meos  ad  montes,  unde  veniat  auxilium  mihi, 
ad  sanctos,  (inquam)  quos  praepositos  audivi, 
ut  quae  pertinent  ad  sacrum  Tridentinum  Conci- 
lium  curarent,  iisdemque  Ecclesiae  praefatfc 
necessitudines  multoties  proposui.  Verum  nec 
in  uno  tantum  exauditum  me  conspicio,  quo- 
niam  auxilium  meum  a  Domino  est,  qui  quod 
solvet  in  terris,  solutum  erit  et  in  ccelo.  Selegi 
propterea  ex  multis  potiora,  quibus  ratus  sum 
providendum  fore,  quae  cum  his  ad  Patrem 
patrum  transmitto,  obsecrans  (beatis  prostratus 
pedibus)  ut  sanctorum  alicui  videnda  referen- 
daque  committere  dignetur,  utque  quantocius 
nostris  vulneribus  innata  tanti  patris  pietas 
atque  benignifas  misericorditer  compatiatur, 
compatiensque  vinum  infundat  et  oleum.  Vale, 
pater  piissime,  et  sospes  Petri  pertranseas 
annos.  Messans,  (ubi  non  abre)  id.  Julii  mdlxvi, 
a  partu  Virginis. 

«  Vestrte  Sanctitatis  parvulus. 

«Fr.  Octavius  Lesina;  Comes,  vocatus  archie- 
piscopus  Panormitanus  humilis  et  immeritus  ». 

Deest  index  rerum,  quem,  una  cum  his 
litteris,  ad  Pium  transmisisse  dicit ;  deest  simul 
Pii  responsum,  quod  tamen  hujusmodi  fuisse 
censendum  est,  qualia  semper  operibus  juncta 
illius  verba  fuerunt. 

189.  Et,  ut  omnia  ad  Siciliam  hoc  anno 


spcctantia  hic  demus,  in  ea  terribile  illud  acci- 
dit,  quod,  tum  scriptores  omnes,  tum  praecipue 
Natalis  Comes  '  his  verbis  refert :  «  iEtna,  fabu- 
losus  quondam  mons  Siciliae,  propter  antiquam 
Cycloporum  officinam,  in  qua  flebant  fulmina 
Jovis,  ingenti  maximeque  horrendo  motu  terrae 
concutitur,  tantoque  cum  strepitu  ignem  eruc- 
tat,  ut  ab  universis  Siciliae  populis  trepidatum 
sit.  In  Triocla^  urbe,  cum  sita  sit  ad  radices 
ipsius  JEtnsR,  illa  nocte,  quae  antecessit  kal. 
Decembr.  factus  est  permagnus  motus  terrae, 
qui  insequentem  usque  diem  perduravit.  Deinde 
post  meridiem  in  suprema  parte  montis  quod 
abest  circiter  decem  millia  passuum  ab  urbe, 
aperti  sunt  duo  hiatus,  unde  allissimi  fumi,  ad 
morem  maximarum  turrium,  in  ccelum  extolle- 
bantur,  qui  postmodum,  ila  sunt  dissipati,  ut 
aer  ubique  tegeretur,  diesque  fleret  tam  den- 
sus  tamque  obscurus,  ut  media  fere  nox  appa- 
reret. 

«  Sequenti  postea  nocfe  quinque  alii  patue- 
runt  hiatus,  unde  non  fumus  solus,  velut  antea, 
sed  ignis  plurimus  maximeque  formidabilis 
scatuit.  Erat  materia  illa  prorsus  ignifo  et  lique- 
facto  metallo  persimiiis,  quae  ad  aliam  urbem, 
illi  monti  flnitimam,  defluxit,  Linguagrossam 
vocatam,  in  morem  duorum  fluviorum  ignis, 
cum  ejus  urbis  ager  circiter  duodecim  millia 
passuum  in  longitudinem  tegeretur,  ac  per 
tantumdem  spatium,  horrenda  illa  ignita  ma- 
teria  ad  mille  passus  ad  minus  dilataretur. 
Erat  profunditas  ejus  fluminis  ignis  circiter 
duarum  palmarum,  quae  sane,  nisi  altissima 
extitisset,  ad  tantum  agri  spatium  non  potuisset 
defluere.  Ubi  maferia  illa  constitif,  cessavitque 
vis  ignis  atque  impellentis  fluminis,  cognitura 
est  petrara  fuisse  ignitam,  quae  cum  tanto 
sfrepifu  tantoque  impetu  ad  imum  monfis 
devolveretur,  per  eam  planitiem.  Universus 
ifaque  ager  ab  illa  petra  occupatus,  factus  est 
omnino  inutilis  culturae.  Effluxerunt  postea  duo 
alii  fluvii,  in  morem  prioris  materiae,  qui  om- 
nes  Trioclae  vineas  concremarunt,  occuparunt- 
que  amplum  quoddam  spatium,  atque  horum 
cursus  non  fuit,  tanquam  fluviorum  et  aqua- 
rura,  sed  potius  tanquam  tumidarum  unda- 
rum,  quae  magna  vi  ventorum  essent  elatae, 
atque  alicubi  depressa^,  qui  rursus  ad  Catanam 
usque  urbem  decucurrit.  Sic  igitur,  variis 
diebus,  ingens  terror,  hoc  anno,  universis  Sici- 
liae  populis  injectus  est,  sed  /Efnae  accolis  prae- 
sertim  etc.  ».  Ita  Comes. 

190.  Nubila  qum  inter  Pontificem  et  Venelos 
oritura  apparebant  cito  et  facile  dissipantur.  — 
Ut  autem  infer  Pium  et  Neapolis  proregem,  ea, 
quce  recensuimus,  prodiere  dissidia  ;  sic  alia 
inter  Pontificem  ipsum  Venetamque  Rempubli- 
cam  oboriri  posse   nonnulli    pertimuere  ;  si 


1  Ex  Archiv.  card.  .\lexand.  tom.  70. 


•  Natales  Comes  Histor.  lib.  xvii. 


PII  V   ANNUS   1  .    —   CHRISTI   1 566. 


77 


tamen  Bzovio  '  credatur,  qui  rem  narrat  hoc 
modo  :  «  Venetorum  legationem  primitus  desti- 
natam  (ut  Pio  de  assumptione  ad  Pontificatum 
eorum  respublica  ex  more  gratularetur)  nonni- 
hil  conturbavit  repulsa  Nicolai  de  Ponte,  inter 
oratores  reipublicte  viri  clarissimi,  qui  postea 
Venetiarum  dux  creatus  est.  Causa  erat,  cur 
Pontifex  admittere  recusa\it^:  olim,  dum  in 
minoribus  esset  Pius,  missus  fuerat  Bergomum, 
ut  in  Georgium  Medolacum,  qui  ante  eum  inqui- 
sitioni  prtepositus  fuerat,  necnon  in  Victoreni 
Superantium,  urbis  episcopum  inquireret;  ejus 
jurisdictionem  senatus  nomine,  eluserat  Nico- 
laus  Pontanus,  urbis  pra;fectus,  Fr.  Micbaele 
urbe  facessere  non  sine  contumelia  jusso.  Ita- 
que,  cum  ad  eum,  jam  Pontificem  factum,  sena- 
tus  Venetus  solemnem  legationem,  gratulatio- 
nis,  obsequii  et  obedientiffi  testandae,  pro  more 
decrevisset,  etlegationis  principem  Pontanuni, 
doctrina  ac  rerum  usu  prcestantissimum,  cum 
iribus  aliis  patritiis  constituisset  ;  Pontanuni 
nunquam  admittere  in  conspectum  voluit,  cau- 
satus,  eum  parum  digne  et  honoriflce  de  Sanctee 
Sedis  dignitate  solitum  loqui ;  et  vero  sibi  de 
religione  suspectum  olim  visum  fuisse.  Qua- 
propter  eo  rejecto,  reliqui  tres  officio  defuncti 
sunt ».  Ista  Bzovius,  omnia  bsec  proculdubio 
mutuatus  a  Thuano,  ^  qui  perperam,  ut  consue- 
vit,  omnia  Pii  opera  interpretans,  ut  is  singula- 
rem  privatamque  sibi  Bergomi  illatam  a  Pon- 
tano  injuriam  rependeret,  ipsius  memorem  ac 
ullorem,  eumdem  rejecisse,  ut  dictum  est^ 
refert,  causatum,  illum  parum  digne  et  hono- 
rifice  de  SanctiB  Sedis  dignitate  solitum  loqui ; 
addensque  fabulam  fabulis,  nunquam  Pium  in 
conspeclum  Pontanum  ipsum  admittere  vo- 
luisse  scribit ;  ac  si  Pontanus  idem,  jam  lega- 
tione  functurus,  Romam  petiisset,  quem  tamen 
Venetiis  nunquam  discessisse,  et  Romanum 
iter  nec  quidem  aggressum  esse,  evidentissime 
constat. 

191.  Hadrianus  vero  narrat  ^,  quod  statim 
ac  Pius  inter  legatos  ad  se  mittendos,  Rempubli- 
cam  Pontanum  etiam  decrevisse  persensit, 
eamdem  exorasse,  ne  id  muneris  ei  demandaret, 
quod  eum  Sanctae  Sedis  auctoritatem  spernen- 
tem  existimasset,  nihilque  addit  de  injuria,  qua 
Pontificem,  dum  in  minoribus  esset,  affecerat. 
Quod  idem  confirmat  Mauroceuus  *  qui  insuper, 
qua  occasione,  quo  loco,  quibusve  Pontanus 
verbis,  Pontificiam  Majestatem  laesisse  visus  est 
Pio,  his  verbis  significat  :  «  Nuntio  de  Pii  elec- 
tione  Venetias  perlato,  quatuor  officii  causa  ad 
eum  legati  a  senatu  designati,  Nicolaus  Pontius, 
Marinus  Caballus,  Hieronymus  Grimanus  Mar- 
cicus  Procurator,  Hieronymus  Zanius,  equestri 
singuli  dignitate  insigniti.  Pontius,  quod  ejus 
in  Tridentina  Synodo  dicendi  libertate  subof- 

'  Bzov.  Ann.  Pii  n.  31.  —  *  Tbiian.  Hislor.  lib.  29.  sub  an.  1597. 
—  '  lladrian.  hist.  lib.  19.  —  *  Maurocen.  hist.  Venet.  lib.  8. 


fensus  Pii  animus  diceretur,  ob  idque  minus  in 
iUum  propensus  esset,  a  legalione  abstiuuit.  » 
Haclenus  Maurocenus;  cujus  quidem  narratio- 
nem  cseterorum  cuilibet  alteri  ducimus  pra;po- 
nendam,  tum  quia  explicat  signanter,  et  ubi, 
(nempe  Tridenti)  et  ea  indicat,  quibus  suboffen- 
sus  Pii  animus  est,  quod  alii,  nisi  generatim, 
compertum  habere  nequiverunt,  vel  pro  libito, 
nullo  veritatis  certo  adhibito  teste,  speciatim 
subdole  excogitarunt.  Tum  etiam,  quod  citra 
ullam  prorsus  reipublicaj  offensam  ,  Pioque 
dumtaxat  monente,  Pontium  a  legatione  absti- 
nuisse  referat,  ul  etiam  innuit  Hadrianus.  Et 
cerle  injuriose  rcjectum  ab  eo  non  fuisse,  ut 
injuriam  rependeret  ',  sed  modeste  tantum  non 
admissum,  prsecipuus  amor  et  pietas  incljtae 
ejusdem  reipublicaj  in  Pium  Piique  in  rempu- 
blicam  ultro  suadent.  Quidquid  tamen  fuerit, 
rem  cito  facileque  compositam,  ex  Epistola  eli- 
citur,  quam  fidei  vocant,  Pio  a  Venetis  oratori- 
bus  tradita,  et  sub  die  xvi  Aprilis  hujus  anni 
scripta,  quamque  nos,  ex  ipso  originali  *  ex- 
scriptam,  hic  duximus  inserendam  : 

«  Sanctissimo  et  beatissimo  in  Christo  patri 
et  domino,  domino  Pio  Quinto,  divina  provi- 
dentia  sacrosanctae  Romanse  et  universalis  Ec- 
clesise  Summo  Pontifici. 

«  Hieronymus  Priolus,  Dei  gratia,  dux  Vene- 
tiarum  etc.  Pedum  oscula  beatorum.  Mittimus 
ad  S.  V.  oratores  nostros  Hieronymum  Grima- 
num  equitem  et  D.  Marci  procuratorem,  Hie- 
ronymum  Zane  et  Marinum  de  Caballis  equites, 
viros  nobis  propter  eorum  virtutem  et  probita- 
tem  charissimos  ;  quibus  in  mandatis  dedimus, 
ut  una  cum  Paulo  Theupulo  equile,  oratore  istic 
nostro,  eam,  nostro  nomine,  Sanctitati  vestrae 
obedientiam  preestent  ac  declarent,  quam  Pon- 
tificibus  Maximis  sanctissimEeque  isti  Sedi,  ma- 
jores  nostri  semper  declarandam  et  praestandam 
censuerunt  .  Quamobrem  ,  ut  eamdem  illis 
fideni  habeat,  quam  nobisipsis,  si  eam  prsesen- 
tes  alloqueremur,  Sanctitatem  veslram  etiam 
rogamus.  Datum  in  noslro  ducali  palatio,  die 
XVI  Aprilis,  Indict.  nona  mdlxvi  ». 

i92.  Ab  ipso  etiam  inito  Pontificatu,  Venetos 
summa  benignitate  complexum  ,  egregiam  ia 
illos  voluntatem,  per  ordinarium  reipublicaa 
legatum,  Pium  senatui  significasse,  negotiaque 
religionis  commendasse,  in  qua  tuenda  atque 
augenda  par  Venetorum  studium  e.xtitit,  Mauro- 
cenus  '  ipse  testatur.  Cumque  ex  corrupto  ac 
prolapso  Ecclesiasticorum  genere  vivendi,  pra- 
vos  homines  sacrosanctee  religionis  instituta 
pervertendi  haeresesque  inducendi ,  animos 
sumpsisse  ipse  intellexisset;  omnes  curas  id- 
circo  cogitationesque,  ad  eorum  vitae  morum- 
que  disciplinam  restituendam,  contulit.  Ad  id 
Joannem  Antonium  Fachinetum,  (qui  deinde  ad 

'  Maurocen.  ibid.  —  *  Ex  Archiv.  card.  Alexand.  — '  Maurocen. 
ibid. 


78 


PII   V   ANNUS   1.   —   CHRISTI   1566. 


Siimimim  Pontificatnm  assumptus,  Innocentius 
Nonus  nuncupatus  est)  virum  summo  rerum 
usu ,  et  integritate,  et  eximia  jurisprudentia 
pracditum,  apud  ipsam  Rempublicani,  toto  Pon- 
tificatus  sui  tempore,  Aposlolicum  internun- 
cium,  ut  supra  innuimus,  decrevit;  cujusopera 
aclabore,  adnitenle  pra?cipue  egregii  ac  piissimi 
senatus  favore,  plura  ad  rcligionem  tuendam, 
et  inolita  vitiorum  evellenda,  peracta  sunt.  In 
his  fuere  ',  quod  episcopi  et  alii  animarum 
curam  habentes,  ut  supra  vidimus,  Ecclesias 
sibi  creditas  peterent,  ibique,  juxta  sacri  Tri- 
dentini  Concilii  decreta,  et  id,  quod  Romse  edi- 
xerat,  residere  tenerentur.  Qui  Ecclesiasticis 
beneficiis  abbatiarum  et  prioratuum  potieban- 
tur,  casle  atque  ctrlibes  viverent,  et  clericali 
habitu  incederent.  Omnes  cuilibet  religioso 
Ordini  addictos,  tofa  reipublicse  ditione  lustrari 
mandavit ,  singulorumque  nomina  describi  , 
perniciososque  et  malos  ejici  voluit.  Statuit,  ut, 
quod  olim  sacris  legibus  cautum  erat,  ne  cum 
mulieribus  habitarent  sacerdofes  ,  ac  ne  ita 
multi  sacris  initiarentur  Ordinibus,  in  eaque  re 
major,  etmorum,et  eruditionis  ratio  liaberetur : 
satius  existimans ,  in  sacerdotum  praisertim 
ordinatione,  paucos  bonos  quam  multos  malos 
habere  ministros.  Edixit  pra;terea,  ut  adversus 
execranda  in  Deum  sanctosque  maledicta  pu- 
blice  constituti  viri,  in  eos  etiam  animadverte- 
rent,  qui  in  sacrosanctam  Roniani  Pontificis 
Ecclesiseque  vel  auctoritatem  vel  dignitatem 
obloquerentur ;  quod  obtrectationes  ejusmodi, 
argumenta  qusdam  et  initia  quondam  fuisse 
imminuendae  religionis  ac  rerum  status  ever- 
tendi,  ipsemet  animadverfisset. 

193.  Hsec,  et  id  genus  alia,  (ut  Gabutius, 
Catena  aliique  referunt)  Venetis  servanda  pro- 
posuit :  quae  magno,  et  sacris  et  profanis  rebus 
pie  componendis  auf  constituendis  ,  adju- 
mento  fuere  :  nam  et  prsesules  sunt  in  sua  qui- 
que  loca  profecti,  abbates  et  alii  Ecclesiarum 
adminisfri,  cselerique  praeterea  sacri  ordinis 
viri,  Ecclesiasticam  servare  disciplinam  mores- 
que  componere  omnes  jussi  ;  alii  quidem  paru- 
erunf ;  alii  vero,  qui  contumaces  cajferis  otfen- 
sionem  prsebebant,  per  illam  difionem  omnem, 
vel  ad  saniora  consilia  revocati,  vel  expulsi  , 
vel  alias  proposifas  poenas  subire  coacti  sunt. 

194.  Phts  componit  dissidia  exorta  inter  Ve- 
netos  ac  Ferrariee  ditcern,  necnon  inter  Florenti- 
nos  et  Litcenses.  —  Uti  Pius,  adeo  rempublicam 
hanc,  utpofe  Italiee  decus,  dilexit,  ut  universis 
illius  vel  decretis  vel  legibus  tuendis  paratum 
semper  sese  praebuit :  sic  prte  cunctis,  in  quibus 
respublica  ipsa  amori  illius  vicem  rependit, 
illud  profecto  extitif,  quod  Ponfifici,  hoc  eodem 
anno.  Julium  Zoanefum  Fanensem,  insignem 
hfereficum  haereticorumque  fautorem,   Patavii 


tunccommorantem,  puniendum  eidem  trndide- 
rif .  Initio  tamen,  illius  causam  Yenefiis  cognosci 
senatus  optavit :  sed,  cum  Pius  ad  se  tantum, 
utpote  Ecclesiasficam  ,  eamdem  pertinere  os- 
tendissef,  nihilque  in  ea,  nisi  senfentiee  execu- 
lionem,  ad  laicum  tribunal  spectare  monstras- 
set ;  nil  moratus,  pro  consueta  piefafe  fideique 
zclo,  criminosumvirum  scnatusipse  Pii  judicio 
commisit,  hac  de  re,  a  Venefis  ad  Pium  scripta, 
ab  ipso  originali  accepta  ',  hujusmodi  fuit  : 

«  Sanctissimo  et  beatissimo  in  Christo  patri 
et  domino,  domino  Pio  V,  divina  Dei  providen- 
tia  sacrosanctae  Romanse  ac  universalis  Eccle- 
siffi  Summo  Pontifici,  Ilieronymus  Priolus  D.G. 
dux  Vcnefiarum  etc.  pedum  oscula  beatorum. 

«  Cum  a  reverendo  Sanctitatis  vestra;  apud 
nos  nuntio,  et  ab  oratore  nostro  apud  Sanctita- 
tem  vestram,  ejusdem  S.  V.  nomine  postulatum 
anobis  fuerif,  utGuidum  Zoaneffum  Fanensem 
carceri  mancipari  imperaremus,  ufpofe  homi- 
nem,  cui  hoeresis  nota  adscribebafur;  nos,  ufi 
tunc  Sanctifati  vestra;  significandum  curavimus, 
eximio  zelo,  qui  in  nobis  fuit  eritque  semper 
honoris  Domini  Dei,  ac  conservationis  sancfae 
CafholicEe  fidei,  et  a  devotione  et  obsequio  erga 
Sanctilatem  vestram  sanctamque  illam  Sedem 
commoti,  statini  eumdem  Guidum  carceri  tradi- 
dimus,  ea  tamen  firma  spe,  quod  etiam  tunc 
quodam  modo  uobis  pollicitum  fuif,  ut  ob  ma- 
ximi  momenti  nostras  rafiones,  quas  posfremo 
ab  oratore  nostro  Sanctitati  vestrce  declarari 
imperavimus,  et  hic  parifer  reverendo  B.  V. 
nuntio  declaravimus,  causa,  et  imputatio  Guidi 
ejusdem,  ab  hoc  hujus  civifatis  inquisifionis 
tribunali,  quod  Sanctifafis  vesfrae  tribunal  est, 
cognosceretur  ac  judicaretur,  quod  quidem  no- 
bis  gratissimum  fuisset,  ob  causam  ipsam,  quee 
plurimum  nobis  cordi  esse  debet,  sicuti  revera 
est.Verumvisis  propria  manuSanctitatis  vestrae 
exaratis  lifteris,  a  reverendo  suo  nuntio  exhibi- 
tis,  et  a  nobis  ea  qua  decuit  reverentia,  quae 
propria  nostrae  reipublicaeesterga  S.  V.,  acceptis ; 
pariterque  cum  per  suas  litteras  orator  noster 
apud  illam,  et  prsdictus  reverendus  nunfius 
nobis  significaverint,  ingens  Sanctitatis  vestrae 
desiderium,  ob  gravissimas  causas,  ad  S.  V. 
mitteretur,  cum  praecipue  istius  Sancfae  Sedis 
subditus  sit;  nos,  qui  in  cuncfis,  quae  valemus, 
utpote  devoti  ac  obsequenfes  Sanctitatis  vestrae 
et  Sanctoe  Sedis  fllii,  vehementer  satisfacere 
desideramus,  in  vestrae  Beatitudinis  gratiani 
decernere  indulsimus,  ut  praefatus,  sub  tuta 
custodia  Ravennam  usque  mittatur,  ibique  mi- 
nistris  S.  V.  tradatur,  eo  perducendus,  ubi  Sanc- 
titati  vestrae  libuerit.  Et  licet  decretum  hoc  nos- 
trum  Rev.  S.  V.  nuntio  signiflcaverimus  , 
illudque  executioni  mandari,  quotiescumque 
voluerit,  imperabimus  ;  tamen  nostrum  etiam 


'  Cateoa  in  Vit.  Pii. 


'  Thiian.  Hist.  lib.  xxix.  et  alii  etc. 


PII  V  ANNUS    1. 


CHRISTI   1566. 


79 


duximus,  ut  Epistolis  S.  V.  responderemus,  ac 
obsequiose  de  illo  eamdem  Sanctitatem  ves- 
tram,  liis  nostris  litteris  admoneremus,  quas  ci 
oratorem  nostrum  exliibere  mandavimus.  Et 
sanctissinios  Sanctitatis  vestrse  pedes  deoscu- 
lando,  Dominum  Deum  precamur,  ut  diu  felicis- 
sime  servet.  Data  in  nostro  ducali  palatio  die 
vinxVugusti,Indict.  nonaMDLXvi».SicEpistolaab 
ipso  originali.  Quam  falso  autem,  RomtB  dam- 
natum  Zoannettum  ,  crudeli  ignis  supplicio 
affectum,  jussu  Pii,  fuisse,  scripserint  Tbuanus 
et  alii,  suo  loco  dicendum  erit. 

194..  Cum  vero  inter  Venetos  et  Ferrarife  du- 
cem  dissidium  quoddam  ob  vicecomitatum 
Trecentee  esset  exortum,  jamque,  reconciliatio- 
nis  omni  spe  abjecta,  rem  armis  agere  statuis- 
sent ;  ubi  Pius  suum  esse,  causam  bujusmodi 
illustrare  ac  definire  edixisset,  statim  discepta- 
tio  omnis  ablata  est,  compositisque  omnibus, 
interutrumque  paxconciliata.  Inter  ipsumetiam 
Ferrarise  ducem,  Lucensium  rempublicam,  et 
Florentiee  item  ducem  Cosmum,  ob  confinia  in 
Caferoniana  ,  seu  Grafiniana  conflictari  ,  hoc 
ipso  tempore,  coeptum  erat :  sed  Pius,  ad  quem 
causa  rejecta  est,  dissidium  omne  diremit.  In- 
dictas  nihilomiuus  perseverasse  inEtruria,  inter 
Pitigliani  comitem  et  filios,  inimicitias,  narrat 
Hadrianus  ' ;  quorum  primogenitum,  Nicolaum 
nomine,  a  Pio  Romam  advocatum  refert;  quod 
Nicolaus  idem  in  iis,  qua?  ad  res  divinas  et  reli- 
gionem  spectabat,  se  minus  pium  minusque 
lidelem  exhibuisset.  Et  quidem  mandato  parere 
compulsum  esse  inferius  dicetur.  Egregiam 
certe  probitatem  et  zelum  Florentice  pra^fati 
ducis,  majoribus  gratiis  in  dies  Pius  prosequi 
voluit,  conflrmato,  quem  prffidecessor  Pontifex 
miserat,  apud  ipsum  Apostolico  nuntio ;  licet 
alii  principes  id  segre  ferrent,  et  quamplurimi, 
Medicese  domus  glorise  invidentes,  specie  assimu- 
lata  gravium  ac  inutilium  Apostolicee  camerae 
sumptuum,  secus  ei  suadere  contenderent.  At 
eoruni  ipse  consilia  rejecit,  quod  tanti  principis 
decorem  se  summopere  cordi  habere  pronun- 
tiaret. 

195.  Pii  siquidem  animum  maxime  sibi  de- 
vinxerat  idem  Florentiae  dux  Cosmus,  cum  hoc 
anno  PetrumCarnesiccamprotonotarium,civem 
Florentinum,  una  litterarum  significatione,  ei 
tradidit.  Per  annos  viginti  septem  is  hferetica 
infectuslabe,  sacris  proventibusclam  ha;reticos 
impie  sustentaverat,  aliaque  facinora  admiserat, 
de  quibus  alibi  agetur.  Florentiam  igitur,  hoc 
anno,  misso  sacri  Palatii  Apostolici  magistro, 
per  eum  Pius  Carnesiccam  obtinuit.  Epistolae  % 
quas  vocant  fidei,  ab  illo  ad  Cosmum  scriptae, 
hujusmodi  fuerunt : 

«  Dilecto  filio  nobili  viro  Cosmo  Mediceo, 
reipublicae  Florenliae  et  Senarum  duci. 

•  HadriaQ.  Hist.  lib.  xix.  —  =  Ex  Areliiv.  occullo  veteri  Reg. 
Celsit.  Magni  Ducis  Elruriffi, 


PIUS    PAPA    V. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutem  et  Apos^ 
tolicam  benedictionem. 

«  Ob  rem,  quaj  maximopere  ad  divinaj  Ma- 
jestatis  obsequium  et  ad  Catholicam  religioaera 
S[)ectat,  mittimus,  qui  nostram  hanc  tibi  exliibe- 
bit,  nostri  sacri  Apostolici  Palatii  magistrum ; 
et  nisi  ferventissimi  calores  extitissent,  adeo 
cordi  nobis  cst  res  ipsa,  tantique  eam  dicimus, 
ut  hanc  provinciam  ipsi  cardinali  Paceco  man- 
davissemus.  Eamdem  ergo  prajfato  magistro 
fidcm  babebis,  quam  nobis  ipsis  haberes,  si 
coram  colloqueremur.  Sic  Deus  te  una  cum 
filio  ac  nuru  principibus,  ac  cardinales  benedi- 
cat,  uti  nos  ex  corde  Apostolicam  Benedictio- 
nem   impertimur.  Datum  Romae  die  xx  Junii 

MDLXVl.    » 

Ubi  igitur  causam,  ob  quam  missus  fuerat, 
sacri  Palatii  magister  Cosmo  aperuit,  statim  is, 
qua  semper  fuit  in  Deum  fide  et  in  Aposfolicam 
Sedem,  praesertim  in  Pontificem  Pium,  obedien- 
tia  ac  pietate,  summo  studio,  quod  postulabat, 
praestandum  curavit,  ac  Carnesiccam  vinctum 
praefato  magistro  tradi  jussit  ',  adjecitque  me- 
morandum  illud  :  quod  si  ob  ejusdem  causam 
(quod  ab  illo  Deus  omen  averteret  1)  principem 
ejus  filium  sibi  tradiPius  voluisset ;  eum  ab  sc 
in  vinculis  missum  iri.  Quod  non  solum  verbis, 
sedscriptaetiamad  eumdemPontiflcemEpistola 
testatus  est. 

196.  Ingentem  ergo  ex  bene  acta  re  et  optima 
Cosmi  mente  voluptatem  cum  Pius  coepisset, 
litteras  ^  omni  officio  refertas,  a  cardinali  Alex- 
andrino  ad  eum  scribi  jussit;  quas  nos,  ex  ori- 
ginali,  quod  in  veteri  occulto  Archivio  Serenis- 
simi  Magni  Ducis  Etrurise,  Cosmi  Tertii,  servatur, 
acceptas,  hic  dandas  duximus  : 

«  Illustrissime  et  excellentissime  domine 
observandissime. 

« In  hoc  negotio  excellentia  tua  Sanctissimo 
domino  nostro  plene  placuit;  nam,  licet  ab  ea, 
praeter  illud  quod  fecit,  nil  aliud  praeterea  effec- 
turum  existimaret ;  et  a  bonitate  ac  prudentia 
tua  id  semper  sibi  pollicitus  esset ;  nihilominus, 
tuni  quod  res  optatum  finem  obtinuerit,  quod 
illi  gratissimum  fuit,  tum  praecipue  ob  circum- 
stantias,  quac  ab  eo  ipso,  qui  Sanctitati  suae 
litleras,  sub  die  vigesima  secunda  datas,  illi 
narratfc  fuerunt,  summis  laudibus,  uti  rite 
debet,  Excellentiam  vestram  attollere  non  cessat. 
Quare,  sicuti  hoc  nomine  Apostolicam  siiam 
ei  benedictionem  impertitur,  et  facti  memorem 
se  futurum  poUicetur  ;  ita,  si  alii  Christiani 
principes  in  hac  parte  ei  similes  essent,  suum- 
que  sectarentur  exemplum,  religionis  res  in 
posterum  secundiori  cursu,  majori  quoque  Dei 
obsequio,  et  hinc  feliciori  totius  Christianitalis 

1  Gabut.  Vit.  Pii  lib.  v,  cap.  12.  p.  H2.—  ''  Ex  Archiv.  eoium 
Gabut.  supra. 


80 


PII  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI   15C6. 


beneficio  dicit  successuras.  Quod  quidem  Deus 
Opt.  Max.,  nostris  liisce  lcmporibus,  ad  laudera 
et  gloriam  Sanclissimi  nominis  sui  impertiri 
dignefur  efc.  Roma)  die  prima  Julii  mdlxvi. 

«  Exccllontifc  vestra;  Servus. 

«  Cardinalis  Alexandrinus  ». 

Circumsfanti;!}  illa\  ob  quas  Pio  maxime 
placuit  Cosmus,  eas  fuissc  arbitramur,  quod, 
cum  inter  prandendum,  una  cum  eodcm  Carne- 
sicca  de  Pontificis  voluntate,  Cosmus  idem  ad- 
monitus  fuisset;  stalim  cum  a  mensa  surgere 
jusserit,  ac  prafato  Pii  nuntio  tradi  impera- 
verit.  Reliqua,  quaj  ad  ipsum  Carnesiccam  per- 
tinent,  in  sequentem  annuni  sunt  rejicienda. 

197.  AbroQantw  privilerjia  Mantuano  diici 
coiicessa.  —  Hoc  autem  anno  inter  Gulielmum 
Mantuee  ducem  ac  Pium,  ob  episcopatus  Man- 
tuani  nominationem,  haud  levis  concertatio 
intercessit ;  e  vivis  enim,  ut  diximus,  cardinali 
Gonzaga  episcopo  Mantuano  sublato,  cum  a  Pio 
Quarfo  Gulielmus,  speciali  Diplomate  jus  patro- 
natusEcclesife  ejusdem  obtinuisset,  non  alium, 
quam,  quem  ipse  nominasset,  eidem  debere 
praefici  contendebat.  Contra  vero  Pius  hujus- 
modi  concesssionem  nuUam  ac  irritara  esse 
affirmabat ;  quare  idem  ipse  causam  aliis  cognos- 
cendam  tradidit,  ne  auctoritate  magis  quam 
ratione  ac  justitia,  adversarium  vicisse  videre- 
lur.  In  Acfis  Consisforialibus,  '  idcirco,  alias 
recensifis,  cardinalis  Gambarfe  ista  leguntur  : 

«  Die  XIX  Julii  mdlxvi.  Sanctissimus  dixit, 
quod  intendebat  providere  Ecclesiae  Mantuana; 
vacanti,  per  obitum  cardinalis  Mantuani  ;  sed 
quia,  ut  acceperat,  dux  Mantufe  prfetendit  habere 
certum  jus  patronatus  et  prffisentandi  seu  nomi- 
nandi  ad  dicfam  Ecclesiam,  et  desuper  ad  non- 
nullos  actus  dictum  processisse,  licet  nulliter, 
ut  creditur  ;  licet  Sanctitas  sua  credat  libere 
posse  procedere  ad  provisionem  dicttEEcclesiaj, 
prajfatis  non  obstantibus  ;  nihilominus,  volens 
urbanius  agere,  mandavit  reverendissimis  mcis 
cardinalibus,  Sancti-Clementis,  Capisucco,  S. 
Crucis,  si  aderit,  Bobbaj,  Sr.ncti  Sixti,  et  mihi 
cardinali  de  Gambara,  ut  summarie,  et  etiam 
extrajudicialiter  audiamus  prsetensionem  dicti 
ducis,  pra?figendo  terminum  illi  vel  ejus  pro- 
curatori,  ad  pra?sentandum,  ut  asseritur,  Cons- 
titufionem,  ad  dicendum,  allegandum  et  pro- 
baudum  quidquid  vult,  et  postea  elapso,  San- 
ctitati  suae  referamus,  ut  circa  provisionem 
dictae  EcclesifE  deliberare  possit,  cum  potestate 
etiam  citandi  et  inhibendi,  in  Curia,  et  extra, 
etiam  per  edictum,  constito  summarie  de  non 
tufo  accessu.  Item  quod  aliquibus  impeditis, 
major  pars  eorum,  simili  faculfafe,  procedere 
possit  ». 

198.  Quinque  et  aniplius  mensium  spatio 
causa  cognita  est,  ac  demum  judicium  lafum. 


quod  hujusmodi,   ex    iisdem    Actis    Consisto- 
rialibus,  '  fuit : 

«  Die  xxm  Decembris  mdlxvi.  Procurator 
fiscalis  comparuitin  Consistorio  coram  Sanctis- 
simo,  instanterque  pefiit,  ut  declararet  Sancfitas 
sua,  nuUum  jus  compelere  duci  Mantuse,  super 
prwtensojure  patronatus  inEccIesiaMantuana. 
Sancfitas  sua  mandavit  vocari  procuratorem 
dicfi  ducis,  et  nemo  comparuit.  Idcirco  Sanctifas 
sua,  accepfa  schedula,  pronunliavit,  prout  in  ea, 
tenoris  sequenfis,  videlicet: 

«  Nos  Pius  divina  providentia  Papa  Quintus, 
invocato  Omnipotentis  Dei  suffragio,  a  quo 
bona  cuncta  procedunt,  ut  de  ejus  vultu  judi- 
cium  nostrum'prodeat,  pro  tribunali  sedentes,  et 
soluni  Deum  praj  oculis  habentes,  per  hanc 
nostram  diffinifivam  sententiam,  quam  in  his 
scriptisferimuSjincausaetcausis  verfen.  coram 
nobis^  inter  dilectos  filios  Joannem  Baptisfam 
Bironum  fisci  nostri  et  Camerae  Apostolicae 
procuratorem  generalem  ex  una,  et  nobilem 
virum  Gulielmum  Gonzagam,  Mantuaj  ducem, 
reum  convenfum,  de  et  super  nullifafe  et  inva- 
liditate  prfctensse  concessionis  asserti  juris 
palronafus,  seu  prsesentandi,  vel  nominandi 
episcopum  ad  Ecclesiam  Mantuanam,  cum  pro 
tempore  vacaret,  per  fel.  record.  Pium  IV  prse- 
decessorem  nostrum,  sibi,  ut  prsetenditur,  factse, 
et  assertarum  lifferarum  ejusdem  prsedecessoris 
desuper  expeditarum,  sub  dat.  Romae  decim. 
kalend.  Decembris,  Ponfificatus  sui  anno  vi, 
rebusque  aliis  in  Acfis  causa;  et  causarum 
hujusmodi  latius  deducfis,  et  illarum  occasione, 
partibus,  ex  alfera  :  audita  prius,  in  Consistorio 
nostro  secreto,  relatione  dictorum  nostrorum 
flliorum,  Joannis  Baptisfa;,  Sancta;  Agatha;, 
alias  S.  Clementis  Cicada,  Joannis  Antonii 
S.  Clementis  Capisucchi,  Joannis  Francisci 
Sanctae  Potentiana;  de  Gambara,  Prosperi  S. 
Hieronymi  in  Via  Flaminia,  de  S.  Cruce,  et 
M.  Antonii  S.  Sylvesfri  Bobbse  nuncupati,  S.  R.  E. 
presbyt.  cardinal.  quibus  causam  et  causas 
hujusmodi  intuendas,  et  cognoscendas,  ac 
nobis  referendas  commiseramus,  ut  postmodum 
processu  et  Aclis  dicfae  causse  per  nos  visis  et 
diligenter  inspectis,  ac  omnibus  et  singulis 
causam  hujusmodi  concernentibus,  tam  in  jure 
quam  in  facto  per  nos  mafure  discussis  et  exa- 
minatis,  ex  nosfra  propria  visione,  inspectione, 
cognitione,  ac  discussione^  et  mox  ex  prfedic- 
torum  cardinalium  relatione,  dicimus,  senten- 
tiamus,  pronuntiamus,  decernimus  et  decla- 
ramus,  concessionem  juris  patronafus  seu 
nominandi  et  praesentandi,  ac  lilteras  desuper 
confectas  hujusmodi,  et  omnibus  et  singulis 
indulfis  privilegiis  et  gratiis,  et  aliis  quibus- 
cumque  in  eis  contenfis,  et  inde  forsan  sequen- 
tes,  nullas  et  invalidas,  ac  nullius  roboris  vel 


'  Acta  Conslit.  card.  Gatnbara,  pag.  111. 


'  Ibid.  ut  supra,  pag.  115. 


PII  V   ANNUS   1.   —  CHRISTI    1566. 


8f 


momenti  fuisse  et  esse,  et  propterca  uti  tales 
declarandas  fore,  prout  declaramus  ;  ct  nihilo- 
minus  tanquam  de  facto  factas,  revocandas, 
cassandas  et  irritandas,  prout  per  prcesentes 
cassamus^  et  revocamus,  irritamus,  ac  revocari, 
cassari,  irritari,  ac  in  registro  deleri  ac  lacerari 
mandamus.  Eidemque  duci  successoribusque 
suis  aliquod  jus  patronatus  nominandi  vel 
prsesentandi  ad  dictam  Ecclesiam  non  compe- 
tere  nec  congruere  ;  quininio  ad  nos  et  succes- 
sores  nostros  Romauos  Pontiflces,  liberam 
dictse  Ecclesise  collationem  et  provisionem, 
absque  alicujus  prgesentatione  aut  nominatione 
pertinere  :  molestationes,  oppositiones,  coutra- 
dictiones  et  impedimenta  quomodolibet  facta, 
fuisse  et  esse  nulla  et  invalida,  et  illicita  et 
injusta,  illaque  dicto  duci  et  ipsius  procuratori 
vel  agentibus  miaime  licuisse  facere,  neque 
licere  ;  ipsique  duci  etejus  successoribus  super 
asserta  concessione  liujusmodi  ac  aliis  prae- 
misssis  perpetuum  silentium  imponendum 
fore,  prout  imponimus.  Ita  pronuntiavi  M.  ». 

199.  Putat  Bzovius,  '  ista  a  Pio  in  Mantua- 
num  ducem  sancita  sub  anno  MDLXVin,  sed 
erroris  coarguitur,  tum  ab  ailatis  Consistoria- 
libus  Actis,  tum  ab  Epistola  apud  Caracciam, 
cujus  mox  narrationem  dabimus,  tum  tandem 
ex  eo  quod  paulo  post,  nempe  septima  Februa- 
rii  sequentis  anni,  Fr.  Gregorium  Boldrinum 
ex  Ordine  Prsedicatorum,  Mantuanum  episco- 
pum  ^  Pius  renuntiaverit.  Qua  etiam  die,  ut 
dicefur,  omnes  et  singulas  concessiones  nomi- 
nationum,  prsesentationum,  jurispatronatuum 
quibuscumque  a  prsedecessore  Pio  IV  factas, 
abrogavit  nullasque  declaravit.  Cseterum  Guliel- 
mum  Mantuse  ducem,  mortuo  Pio,  a  successore 
Gregorio  obtinere  conatum  fuisse,  quod  rite  ei 
sublatum  fnerat  privilegium,  sed  irrito  conatu 
narrat  Maffeius. 

200.  Sed  jam  ponamus,  quoe  apud  Caracciam' 
habentur :  «  Obtinuerat  dux  Mantuanus  (mquit 
Epistola)  a  Pio  IV  Pontiflc.  Max.,  ut  quod  fuerat 
Ecclesife  Romanae  juspatronatus  in  episcopatu 
Mantuano,  ad  se  suosque  successores  transfer- 
retur  :  de  ea  translatione  voluit  cognoscere 
Summus  Pontifex  ;  solent  enim  Pontiflces 
Maximi  gesta  superiorum  Pontiflcum,  non  exa- 
minare  solum  et  excutere,  sed  etiam  in  judicium 
vocare  :  de  hac  igitur  translatione  judicium 
omne  viris  integerrimis  permiserat  superio- 
ribus  mensibus.  Intercesserunt  autem  multae 
in  hac  causa  difflcultates,  multse  offensiones 
animorum,  intercessiones  crebrse  pro  duce  et 
principales,  in  quibus  omnibus  nihil  de  senten- 
tia  dimotus  fuit  Sanctissimus  pater,  sed  egregia 
quadam  semper  est  usus  animi  moderatione, 
nonnunquam  etiam  patientia  ac  longanimitate. 
Acta  est  causa  cum  diligentissime,  tum  integer- 

i  Bzov.  sub  an.  1568.  pag.  532.  —  ^  Ughell.  Ital.  Sac.  tom.  1. 
Episc.  Mantuan.—  '  Ex  litler.  apud  Caiac.  sub  die  27  Dec.  1566. 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


rime  :  tandem  factum  est  judicium  secundum 
Romanam  Ecclesiam.  Excidit  jure  praitenso 
dux  ».  Sic  ibi.  Ne  autem,  ob  prolatam  ex  jure 
sententiam,  subiratus  remaneret  ducis  animus, 
summae  lenitatis  et  magnitudinis  pignoraeidem 
Pontiflcem  dedisse  \  ibidem  his  verbis  additur : 
«  Sed  vide,  obsecro,  viri  sanctissimi  tum  pater- 
nam  in  ducem  charitalem,  tum  humanitatem 
singularem.  Pronuntiato  judicio,  misit  ad 
ducem  legatum,  virum  primarium,  qui  ejus 
nomine  illum  inviseret  ac  solaretur,  judicii 
eequitatem  ac  justiliam  illi  probaret,  zelo  aequi 
acjusti  ductum  Summum  Pontificem,  judicium 
illud  dedisse,  eo  certe  animo,  ut  legibus  se 
prorsus  submitteret,  et  esset  boni  consulturus, 
si  contra  quam  putaret  et  crederet,  esset  lata 
judicum  sententia  ;  nihil  esse,  quod  praeterea 
commoveretur :  sibi  illius  dignitatem  et  com- 
moda  fore  de  ceetero  chariora,  cum  semper 
fuerint  charissima  ».  Hactenus  Epistola. 

201.  Lis  mota  inter  Finalis  incolas  et  eorum 
ducem  in  imperiale  forum  traiisfertur.  —  Non 
eadem  tamen  facilitate,  qua  usque  adhuc  recen- 
sita  dissidia  in  Italia,  opera  Pii  potissimum, 
sublata  suat,  composita  quoque  fuere  ea,  quae 
inter  Finalis  incolas  et  ejusdem  loci  marchio- 
nem  eodem  tempore  versabantur  :  omnem 
licet  movisse  lapidem  visi  essent,  ad  concilian- 
dos  animos,  ab  imperatore,  qui  causam  cognos- 
cendam  susceperat,  -  expediti  commissarii. 
Durissima  namque  custodia,  in  arce  ipsiusmet 
loci,  rebelles  dominum  suum  obsidebant,  ex 
qua  tandem  vix  liberari  potuit,  paratis  ad  arma 
rursus  confugere  semper  hostibus,  cum  quibus 
lis,  in  imperiale  forum  translata,  diu  protrac- 
tata  fuit. 

202.  Eelvetiis  Catholicis  Pontifex  concedit 
ut  eonim  pueri  qui  sacerdotale  munus  ambiverint 
in  Seminariis  rite  institutis  erudiantur.  —  Nec 
ad  res  Italise  turbandas  parum  contulissent,  a 
Birago,  in  Salutiarum  Marcbionatu,  pro  Gallia- 
rum  rege  gubernatore,  paratae  insidiae  ut  per 
fraudem,  Savonae,  qura  civitas  est  ditionis  rei- 
publicse  Januensis,  potiretur.  Verum  quod 
commolitum  ille  erat  detecto  dolo,  infectum 
remansit  facinus,  debitaque  pcena  affecto  Octa- 
viano  Ferrerio,  Savonae  cive,  qui  cum  Birago 
de  proditione  egerat,  pax  reddita  est.  Ad  opus 
hoc  perficiendum,  quatuordecim  in  Massiliensi 
portu  dispositas  quoque  fuisse  triremes,  Hadria- 
nus  putat  ;  at  Pius,  qui  Christianissimi  regis 
arma  conatusque,  non  in  Catbolicos,  sed  in 
fldei  religionisque  hostes  deferri  optabat,  hoc 
ipso  tempore,  cum  Catharina  Galliae  regina,  de 
Genevensi  expeditioue  aggredienda  egit,  exis- 
timans  ad  id  opportunam  occasionem  dari, 
Albano  duce  in  Belgas  Catholici  regis  exercitum 
(ut  dicetur)  trajiciente.  Est  Geneva,  inquit  Ga- 

'  Ibid.  ut  supra.  —  ^  Campan.  Vil.  Phil.  II.  tom.  2.  lib.  xviii. 
Iladrian.  Hist.  lib.  xix. 

11 


82 


PII  V  ANmJS   1.   —  CHRISTI   1566. 


biitius,  '  ad  Lemaniim  lacum  in  Allobrogibus 
oppidum,  insignis  baereticorum  et  apostatarum 
nidus  atque  perfugium,  quo  veluti  ad  hgere- 
ticfc  pravitatis  gymnasium  asylumquc  tutisssi- 
mum  undique  confluunt  pessimi  quiqueCatho- 
licae  veritatis  desertores.  IIoc  igitur  tam  infame 
tamque  nefarium  domicilium  impietatis,  vel 
capere  vel  excidere,  Chrislianique  nominis 
opprobrium  tollere,  Pius  omnino  decreverat ; 
atque  expcditionem  hanc  continenter  versavit 
aninio,adeo  uteam,(quammodo  memoravimus 
occasione  elapsa),  post  Turcicum  de  quo  dice- 
mus  bellum,  si  illi  vitam  Deus  suppeditasset, 
haud  dubie  confecisset. 

203.  Ab  ipsis  vero  hmretica^  pravitatis  secta- 
toribus,  debita  affectum  poena  hoc  anno,  et  capi- 
taK  supplicio  punitum  Bernse  in  Helvetiis 
Joannem  Valentinum  Gentilem,  Consentinum, 
narrat  Thuanus  ',  quint.  idus  Septembris.  Hic 
enim  in  eadera  errorum  latrina,  Geneva,  ante 
octennium,  ob  sparsas  de  Sanctissima  Trinitate 
pravas  inter  Italos  opiniones  comprehensus,  et 
ex  senatus  sententia,  ad  ignominiosam  poenam 
damnatus,  ob  idque  per  compita  urbis  traductus, 
et  errorem  suum  publice  detestari  jussus  fue- 
rat;  sed,  cum,  contra  fidem  datam,  inde  aufu- 
gisset,  et  sectarium  idem  virus  denuo  spargere 
ac  disseminare  convictus  esset;  dilatam  priori 
sceleri  poenam,  quam  retulerat,  tandem  non 
effugit.  At  de  ipso  Gentili  plura  inferius. 

204.  Catholici  autem  Helvetii,  conservandse 
religionis  studiosissimi,  inter  ha;c  Pium  depre- 
cati  sunt,  ut  in  seminariis,  quse  ex  sacri  Triden- 
tini  Concilii  decreto,  vel  jam  inslituta,  vel  in 
Italia  ab  episcopis  essent  instituenda,  suee 
quoquenationisreciperenturpueri,quidoctrina, 
bonis  moribus,  ac  Ecclesiastica  disciplina 
imbuti,  fidelibus,  in  patriam  reversi,  subsidio 
ct  exemplo,  et  contra  heereticam  pravitatem 
praesidio  esse  possent.  Quorum  votis  ex  animo 
annuens  Pius,  decem  et  novem  pucros,  quos 
ipsi  elegissent,  in  seminariis  Mediolanensi, 
Papiensi,  Cremonensi,  Parmensi,  Mutinensi, 
recipi  jussit,  juxta  ea,  quse  tum  ad  ipsos  Helve- 
tios,  tum  ad  praefatorum  locorum  episcopos 
scripsit,  quos  inter,  de  hoc  suo  consilio  Caro- 
lum  cardinalem  Borromseum  Mediolanensem 
archiepiscopum  ,  his  litteris  admonendum 
duxit : 

«  Dilecto  filio  Carolo  tit.  Sanctse-Praxedis 
presbyt.  card.  Borromaeo.  '  Dilecte  fili  etc. 

((  Quanto  studio  Helvetiorum  Catholicorum 
desideriissatisfaceredebeamus,propteripsorum 
in  Catholica  fide  et  hujus  Sanctae  Sedis  devotione 
constantiam,praesertimcumuItroeapetunt,qu8e 
ut  peterent,  a  nobis  hortandi  fuissent,  frater- 
nltas  tua  novit.  Nuper  ii  nos  rogandos  curarunt, 


ut  certum  corum  filiorum  numerum  in  Semi- 
nariis  Italiae ,  ex  decreto  Tridentini  Concilii 
instituendis  alendos,  et  bonis  moribus  et  doc- 
trina  Catholica  ac  disciplina  Ecclesiastica  im- 
buendos  recipi  jubcremus.  Cui  tam  piaj  eorum 
cogitationi,  nos  tanto  propensius  annuendum 
duximus,  quanto  majorem  ex  ea  re  utilitatem 
perventuram  esse  videmus,  non  solum  ad  Hel- 
vetios  ipsos  Calhoiicos,  in  Catholica;  religionia 
cultu  continendos;  sed  ad  illos  etiam  ejusdem. 
nationis,  quos  a  vera  fide  ha^reticorum  fraus 
abduxit,  ad  eam,  Deo  juvante,reducendos,  cum 
prffiserlim  spes  nobis  allata  sit  fore,  ut  aliquot 
etiam  talium  parentum  filii,  in  ea  seminaria 
mittantur.  Cum  igitur  partem  jam  quamdam 
puerorum  Helvetiorum,  per  aliquot  civitatum 
provinciae  tuae  seminaria  dispertierimus,  qui 
libenter  admodum  ab  iis,  quibus  eos  attribuen- 
dos  duximus,  suscepti  fuerunt :  visum  estnobi& 
sex  tibi  ejusdem  nationis  pueros  attribuere, 
quos  volumus  abs  te  in  seminarium  tuum  , 
jam  nunc  adscribi  et  recipi,  et  cum  venerint,  dili- 
genfer  mandato  tuo  ali,  atque  ad  pietatem  et 
divinum  cultum  informari ;  minime  dubitantes, 
quin  tam  gratum  Deo  et  nobis  obsequium  li- 
bentissime  sis,  pro  tuo  nobis  noto  zelo,  preesti- 
turus.  Curae  autem  erit  nobis,  ut  qui  mittendi 
erunt,  deligantur  tali  ingenio  et  indole  prsediti, 
ut  sperandum  sit  in  eis  alendis  et  instituendis 
operam  et  impensam  bene  collatum  iri.  Datum 
Romae  apud  Sanctum-Petrum  sub  annulo  Pis- 
catoris  dicixMaiiMDLXVi,  Poatiflcat.  uostr.  aoa. 
primo  ». 

203.  Egisse  Pium,  ut  Helvetici  pueri  in  ali- 
quibus  seminariis  Mediolanensis  provinciae 
reciperentur,  priusquam  cum  Carolo  cardinali 
Borromffio  hac  de  re  verba  faceret,  ideo  arbitra- 
mur,  quod  eum  mandatis  suis,  prae  aliis  futu- 
rum  obsequentiorem,  dictoque  pariturum,  co- 
gnovisset.  Et  revera  non  modo  id  praestitit 
Carolus  quod  Pontifex  jussit,  sed  insuper  Hel- 
veticae  nationi,  in  Mediolanensi  sua  Ecclesia  , 
proprium  a  fundamentis  seminarium  attribui 
curavit,  magnificentissimeque  construxit,  utsuo 
loco  dicendum  erit.  Onus  vero  alendorum  Helve- 
ticorum  puerorum,  non  uni  Mediolanensi  pro- 
vinciae  a  Pio  impositum  fuisse,  id  demonstrat, 
quod  non  ad  Mediolanensem  metropolim,  sed 
ad  Ravennatem,  Parmensis  et  Mutinensis  Eccle- 
siae  tum  pertinerent. 

206.  Ubi  igitur  ista  sic  Piusrite  disposuisset, 
sequentem  Epistolam  ad  Helvetios  scripsit^  qua 
eorum  preces  se  exaudisse  fatetur,  et  loca  con- 
notans,  ad  quae  pueri  mittendi  essent,  illorum 
episcopis,  seu  generalibus  vicariis  tradeadas 
quoque  litteras  '  una  misit  : 

«Dilectis  filiis  Lucernae,  Uraniae ,  Svetiae, 
Intersilvaniae,  et  Tugii  Helvetiorum  Catholico- 


'  Gabnt.  Vit.  Pii  lib.  ii.cap.  4.  Calen.  et  alii  etc.  —  ^  Thuan. 
hist.  lib.  xxxviii.  —  3  Ei  "Archiv.  Vatic.  sign.  2906. 


»  Ex  Archiv.  Vatic.  sign.  2906. 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


83 


rum  Cantonibus,  libertatis  Ecclesiaslicte  defen- 
soribus. 

«  Dilecti  filii,  salutem  etc. 

«  Piae  postulationis  vestrse  memores,  eique 
satisfacere  cupientes,  curavimus,  ut  xix  pueri 
vestrae  nationis  in  seminariis,  quse  ex  decreto 
Concilii  Tridentini  in  Longobardiae  civitatibus 
instituta  fuerlnt,  recipiantur  ;  ibique  ipsorum 
seminariorum  redditibus  enutriantur.  Disperti- 
endi  autem  ii  pueri  itaerunt.Cum  primumdelecti 
fuerint,  sex  erunt  Mediolanum  mittcndi,  quatuor 
Cremonam  ,  tres  Papiam  ,  totidem  Parniam  , 
reliqui  tres  Mutinam  ;  et  ven.  fratr.  archiepis- 
copo  Mediolanensi,  et  illarum  civitatum  epis- 
copis,  seu  eorum  vicariis,  una  cum  litteris  nos- 
tris  commendatitiis  tradendi.  Admonemus  vos 
autem,  uthujusmodi  puerosdeligatis,  qui  inge- 
nio  dociles  sint,  et  bona  ad  virtutem  etdivinum 
cultum  indole  praediti,  quales  denique  ipsum 
Concilium  eligendos  esse  decrevit.  Datum  Ro- 
mse  apud  S.  Marcum  sub  annulo  Piscatoris,  die 
xii  Julii  MDLXVi,  Pontif.  nostr.  ann.  primo  ». 

207.  Litterarum  commendatitiarum  ad  ar- 
chiepiscopum  Mediolanensem,  et  ad  episcopos 
Papiensem,  Cremonensem,  Parmensem  etMuti- 
nensem,  seu  ad  eorumgeneralesvicariosexem- 
plar  hujusmodi  fuit  : 

«  Ven.  fratri  archiopiscopo  Mediolanensi, 
sive  ejus  vicario  in  spiritualibus  generali.  Ad- 
duci  ad  te  jussimus  sex  (ad  Papiensem  tres,  ad 
Cremonensem  quatuor,  ad  Parmensem  tres,  ad 
Mutinensem  tres)  hosce  pueros  ex  natione  Hel- 
velicorum  Catholicorum,  nobis  et  huic  Sanctae 
Sedi,  propter  ipsorum  pietatem  ac  devotionem 
singularem,  eximie  dilectorum.  Eos,  sicuti  antea 
ad  te  scripsimus,  tuque  pie  admodura  te  factu- 
rumessepromisisti  nobis.recipi  alique  inSemi- 
nario  tua  cura  instituto,  ac  bonis  moribus  ac 
disciplinis  Ecclesiasticis ,  juxta  sanctissimum 
Concilii  Tridentini  decretum,  ad  pietatem  cul- 
tumque  divinum,  quam  diligentissime  infor- 
mari.  Commendamus  eos  majorem  in  modum 
fraternitati  tuse,  quae  talis  curse  et  sludii  tui 
mercedem  non  parvam  a  Deo  consequetur  ». 
Datum  Romse  apud  S.  Marcum  sub  annulo  Pis- 
catoris,  die  xii  Junii'MDLXvi,  Pontificatus  nostr. 
ann.  primo  ». 

208.  Praeter  haec,  ad  idem  opus,  cohortan- 
dum  quoque  duxit  episcopum  Constantiensem 
Marcum  Sciticum  cardinalem  ab  Altaemps, 
sequenti  ad  eum  scripta  Epistola  '  : 

«  Dilecto  filio  nostro  Marco,  tit.  S.  Georgii 
in  Velabro  presbyt.  card.  ab  Altaemps  vocato. 

«  Dilecte  fili  etc. 

«  Inter  caetera,  quae  in  sacro  Tridentino 
Concilio  provide  admodum  constituta  fuerunt, 
constat  utilissimum  fuisse,  ut  nosti,  decretum 
illud  de  instituendis  seminariis  in  unaquaque 


Ecclesia  Cathedrali  :  quod  cum  aliis  locis  ser- 
vari  maxime  expediat,  tiun  veronecessarium  est 
in  illis  locis,  in  quibus  propter  heereticae  pestis 
disseminata  et  multiplicata  zizania,  major  est 
Catholicorum  et  iudoneorum  sacerdotum  atque 
aliorum  clericorum  penuria,  ac  magis  providere 
necesse  est,  ut  in  posterum  eorum  copia  suppe- 
tat.  Etsi  autem  confidimus,  te  minime  prajter- 
missurum,  quin  Ecclesite  tuee  in  re  tam  neces- 
saria  provideaSjtamen  paternfe  hortationis,  tan- 
quam  calcar  admovendum  duximus,  ut  tale 
seminarium,  si  nondum  inslituisti,  primo  quo- 
que  tempore  instituas,  curesque,  ut  ejus  regi- 
mini  quam  maxime  idoneos  probatosque  mi- 
nistros  praeficias,  qui  pueros  ineo  alendosbonis 
moribus,  et  doctrina  Catholica  ac  pietate  im- 
buant.  Illud  quoque  admonemus,  ut  ex  natione 
Helvetiorum  aliquos  pueros,  bona  indole  prae- 
ditos,  in  eo  recipi  jubeas,  sicuti  nos  curavimus, 
ut  in  Mediolanensi,  et  aliis  quibusdam  Longo- 
bardiae  seminariis ,  ex  eadem  natione  certus 
pucrorum  numerus  recipiatur.  Expediet  autem, 
non  solum  recipere  filios  Helvetioruni  Catholi- 
corum,  sed  etiam  aliquot  ex  illis,  quorum  pa- 
rentes  a  fide  Catholica  aberrarunt ;  cum  non  de- 
sperandurasit,  si  diligenterinstitutifuerint,  fore 
aliquando  eoruni  operam  opportunam,  ad  patres 
suos  et  alios  convertendos  etc.  Datum  Romae 
apud  S.  Petrum  etc.  Die  xvin  Maii  mdlxvi,  Pon- 
tific.  nostr.  ann.  primo  ». 

Quid  apud  Altaempsium  haec  Epistola  in 
praesens  profecerit  Pius,  nobis  incompertum. 
Apud  Ciacconium  '  tamen  legimus,  quod  ubi, 
quod  praediximus,  sanctus  Carolus  Borromaeus 
Mediolani  Helvetiorum  seminarium  instituit  ; 
Marcus  idem  cardinalis  Altaempsius,  de  Aposto- 
licae  Sedis  licentia,  sacerdotium,  de  Mirasole 
dictum,  prope  eamdem  Mediolanensem  urbera, 
seminario  eidem  cessit. 

209.  Caroli Borromsei zelus  in  administranda 
Ecclesia  Mediolanensi.  —  Interea,  ut  innuimus, 
Carolus  cardinalis  Borromaeus,  de  quoloqueba- 
raur,  ad  Mediolanensem  suain  Ecclesiam  redie- 
rat  nonis  Aprilis,  non  minus  pastorali  zelo, 
quara  Pontificis  munitus  litteris  ad  principes, 
in  quorum  ditione  Mediolanensis  provincige 
Ecclesiae  constituta;  erant,  ut  rerum  pro  refor- 
matione,  praeterito  anno,  in  provinciali  Concilio 
decretarum,  usura,  et  totum  conformandae  Ec- 
clesiae  negotium  adjuvarent.  Ejusdera  Concilii 
generalium  statutorum  ,  Apostolicam  ,  ut  dixi- 
mus,  confirmationem  ipse  obtinuerat,  antequam 
Roma  discederet,  licet  Constitutio  ejusmodi,  oc- 
tavo  idus  Junii  data,  tantuin  recenseatur;  quo 
nimirum  tempore  jam  Mediolani  morabatur. 
Sed  ex  inferius  adnotandiscausis,  tribus  aliis 
Constitutionibus  etiam  ejusdem  Concilii  statuta 
aliqua,  ad  Regulares  speciatim  spectantia,  fue- 


«  Ex  Archiv.  Vatic.  sign.  2906. 


'  Ciaccon.  tom.  3.  siib  an.  1360.  pag.  934. 


84 


PII  T  ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


runt  a  Ponfificc  comprobata  ;  quanim  prlmffi, 
pridio  idu?  Aprilis  et  tertio  decim.  kalend.  Maii 
dattp  rccoluntur  ;  et  noao  kalend.  Junii  altera, 
quibus  dcmum  addita  est  alia,  sub  qulnto  kal. 
Julii  liujusmet  anni,  qua  aPio  data  est  Carolo 
facultas,  ut  ad  pra;fati  Concilii  decretorum 
observantiam,  quoscumque  veliet,  obstringere 
posset. 

210.  Carolus  autem  commotus  exemploPii, 
qui  primum  a  domo  et  familia  sua  reformatio- 
nem  inchoavcrat,  et  ipse  familiares  ac  domesti- 
cos  suos,  cum  ab  Urbc  discessit,  reformavit ;  et 
talem  sibifamiliam  delegit,  qualem  accommo- 
datam  in  primis  credidit  Ecclesiastica?,  quam 
sibi  proposuerat,  disciplinaj.  Ut  perfectae  episco- 
palis  vitaj  rationem  consequeretur,  Ecclesias- 
ticos  deinde  proventus ,  quibus  ab  avunculo 
fuerat  copiose  cumulatus,  dimisit,  iis  tantum 
retentis,  quibus  ad  proprios  usus  et  pauperum 
necessitates  uteretur.  Constituta  hinc  familia, 
ministerioque  forensi,  in  eam  formam,  easque 
leges,  quae  propriis  descriptje  voluminibus  ha- 
bentur,  et  Carolus  a  Basilica  Pclri ,  Joannes 
Petrus  Giussanus,  et  Ripamontius  prolixe  non 
minus  quam  erudite  scripto  tradidcre  :  cuncta 
in  primis  urbis  suee  terapla  invisere,  inspicere 
ac  lustrare  est  agressus,  ut  dispositis  apud 
cives,  quse  ad  divinum  cultum  spectabant,  faci- 
lius  deinde  dioecesis,imo  quotquotMediolanensi 
metropoli  Ecclesije  suberant,  eamdem  discipli- 
nam  obirent.  Inhac  autem  visitatione ,  ubi  plu- 
rima  passim  invenit,  quse  extremo  viderentur 
egere  auxilio,  tum  ad  clerum,  tum  ad  populum 
pertincntia,  eamdemque  necessitatem  in  lus- 
tranda  dioecesi,  vel  hoc  anno,  ut  aliquis  scripsit, 
vel  sequenti,  ut  alii  dixerunt,  perspectam  habe- 
ret ;  Ecclesiasticis  ubique  subvenire  rebus,  eas- 
que  in  antiquum  statum  restituere  studuit  : 
quod  utefQceret,  accersitis  undequaque  optimis 
sacerdotibus,  plebis  suse  eis  curam  demandavit, 
eisque  quantum  satesset^  ad  vitam  munusque 
creditum  rite  ferendum ,  facultates  attribuit. 
Magno  siquidem  auxilio,  et  prsesidio  sibi  fore 
credidit,  in  partem  pastoralis  sollicitudinis  ido- 
neos,  tum  doctrina,  tum  vitee  probitate  admi- 
nistros  assumpsisse,  quos,  non  gratia,  vel  aliena 
utilitas  oblulisset,  scd  ipsiusmet  prudentia  et 
vigilantia  delegisset. 

2M.  Cum  vero,  et  editis,  quas  diximus,  Pro- 
vincialis  Concilii  Constitutionibus,  et  verbo  et 
cpere  tam  eximie  Domini  vineam  Carolus  incse- 
pisset  excolere,  clericorumque  omnium  vitam 
et  mores  componere,  necnon  Ecclesiastico  foro 
sua  jura  restituere,  et  ob  qusedam  crimina  ac 
corruplelas ,  in  laicos  quoque  animadvertere 
inchoasset  ;  id  aegre  fcrentes  ,  qui  usquc  eo 
impune  flagitiosam  vitam  egerant,  ut  optimum 
eximii  pastoris  studium  omne  evertcrent,  nunc 
regiae  jurisdictionis  violatae  assimulata  specie, 
nunc  aliis  prseterea  emendicatis   rationibus, 


omni  conalu  incubucrunt.  Multi  enim,  ut  Gius- 
sanus,  et  a  Basilica  Petri  '  narrant,  Caroli  in 
rebus  agendis  ardorcm  nimium  esse  dicebant, 
severiuspunire,graviora  passim  imponerequam 
gequitati  conveniret,  sibi  minus  etiam,  quam 
aliis  parcere.  Erant  insuper  qui  fieri  pleraque 
affirmarent,  ad  captandum  nomcn  famamque 
sanctitatis,  occultorum  scilicet  vitiorum  etiam 
suspicionem  moventes  :  quibus  sermonibus 
alios  ad  imitandum,  alios  ad  obscquendum  tar- 
diores  reddebant  :  ad  contradicendum  etiam 
paratiores  eos,  qui  sibi  id  usui  forc  putarent. 

212.  Sedinterea,  quaegraviorem  inCaroIum 
tempestatem,hoctempore,excitarunt,  illudfuit, 
quod,  Pio  moncnte,  Virginum  visitareccenobia, 
omniaque  ad  sacri  Concilii  Tridentini  canones, 
Mediolanensisque  Synodi  prajscripta,  tum  vero 
adejus  Constitulionis  normam,  quam  de  coeno- 
biorum  claustris  Pontifex  ipse,  ut  vidimus,  edi- 
xerat,  sancte  conformare  conaretur  ;  quibus 
omnibus  multi  se  adversarii  Borromseo  inten- 
derunt,  et  Regulares  in  primis  viri,  pro  sibi  cre- 
ditis  monasteriis,  quse  decem  et  octo  numcraban- 
tur,  reclamarunt ;  et  exipsis  Virginibus  multae, 
quse  prsesertim,  ministris  regiis,  quos  minime 
omnium  decebat,  suasoribus,  resistere,  et  per 
propinquos  suos  cardinalis  conatus  impedire 
curarunt ;  ut  re  ad  ipsum  quoque  civitatis  Con- 
cilium  relata,  de  legato,  vcl  saltcm  litteris 
ad  Pontificem  mittendis,  consultaretur.  Addit 
tamen  a  Basilica  Petri,  moniales  easdem,  par- 
tim  piis  Caroli  cohortationibus ,  partim  ani- 
madversione  cessisse  ,  et  mandatis  obtem- 
perasse  ,  metropolitana  vero  dempta  ejusque 
collegio  ,  alia;  Mediolani  Ecclesise  earumque 
clerus,  Hospitales  insuper  domus  et  Ecclesias- 
tici  notarii  iis  obedire,  quse  de  ipsorura  officio 
statuta  erant,  recusantes,  ad  Pium  contraCaroIi 
decreta  appellarunt,  ut  ex  Epistola  apud  Carac- 
ciam  ^  Romse  scripta,  septimo  kalen.  Novembris, 
colligitur;  nam  in  ea  hcechabentur :  «Estintcr 
patres  cardinales  integerrimus  senator  ac  pius 
adraodum  archiepiscopus  Borromseus,  Pii  IV  ex 
sororenepos.Hic,cumprimumIicuit,postrenun- 
ntiatum  Pium  V  Pontificem  (licuit  autem  non 
multo  post)  venit  ad  archiepiscopatum  suum  et 
Ecclesiam  Mediolancnsera,  ubi  nil  fuit  illi  anti- 
quius,  quam,  ut  juxta  sac.  OEcuraenici  Concilii 
Tridentini  decreta  ,  Synodum  metropolitanam 
ageret.  (Loquitur  de  Concilio  Provinciali,  prsece- 
denti  anno,  ut  dixiraus,  habito.)  In  hac  mulfa 
prudentissime  ac  sanctissime  decreta  atque  edita 
sunt,  quae  ad  Concilii  Tridentini  executionem 
morumque  reformationem  attinent.  Quibus  re- 
bus  offensfc  nonnuIlseEcclesise,  Hospitales  etira 
aliquae  domus,  tabelliones  nonnuUi  Mediolanen- 
ses,  imperio  Synodi  detrectato,  ad  Sanctissiraum 
Pontificem  appellarunt  ;  quam  appellationera 

'  Carol.  a  Basil.  Petr.  Vit.  S.  Carol.  lib.  II.  Giuss.  Vit.  S.  Carol. 
lib.  n.  c.  7.  —  2  Ex  Epist.  apud  Caracc. 


PII  V   ANNUS   1 


CHRISTI    1566. 


85 


tamen  justissimus  Pontifex,  et  tulit  segerrime, 
et  pro  imperiorejecit,  ac  districte  prsecepit  esse 
omnes  in  officio,  atque  decretorum  Syuodi  obe- 
dientia.  »  Sic  ibi  :  ex  quo  apparet,  Mediolanensis 
cleri  appellationem  contra  Caroli  decreta  hoc 
anno  factam,  tioc  ipso  anno  fuisse  rejectam. 
Verum,  cum  senatu^  ut  scribit  a  Basilica  Petri, 
plus  negotii  fuit,  ea  videlicet  in  parte,  quee  ad 
laicam  spectare  jurisdictionem  ■videbatur.  Cum 
enim  laicos  homines  nonnullos,  ut  innuimus, 
ex  criminibus  ad  forum  suum  pertiueutibus, 
■vocari,  aliquos  etiara  in  custodiam  dari  per 
suos  lictores  Carolus  jussisset  ;  minime  jiis 
episcopo  esse,  quidam  dixerunt,  laicos  absque 
magistratuum  auctoritate  \inciri  debere  ;  qui 
faceret,  ab  eo  regium  jus  occupari  ;  imo  vero, 
neque  licere  contendebant  lictoribus  suis  multis 
uti  ;  neque  illis  omnino,  armorum  genere  quo- 
dam  instructis,  quse  ceeteriserantprohibita.  Ac, 
cum  publice  tamen  aut  scriptura  minime  resi- 
stendum  existimaretur  ;  ipsis  privatim  sacri 
tribunalis  hominibus  verbo  interdictum  est,  ne 
laicum  quemquam  auderent  comprehendere  , 
neque  arma  ceeteris  prohibita  gestare.  Imo,  ex 
quo  cardinalis  Synodi  suse  Constitutiones  edere 
curaTerat ,  id  quibus  multa  reperire  erat  ad 
laicos  spectantia  ,  id  minime  ferendum  esse 
palam  dicebatur.  Praeterea,  (ex  his  forsan,  qiite 
Neapoli  eodem  tempore  evenerant,  commoti) 
nescio  quid  a  se  prius  petendum  magistratus 
contendebant,  quam  Apostolicislitteris,jussisve 
quis  uleretur  autpromulgaret.  Quarum  omnium 
rerum  facultatem  ad  se  pertinere,  consilio  juris- 
peritorum  adhibito  ,  Carolus  judicabat ,  lum 
Ecclesiasticorum  canonum  auctoritate ,  tum 
quia  sine  ea ,  potestas  Ecclesiastica  minime 
]ibera  videretur  ;  neque  plane  poterat  vitio- 
rum  licentia  coerceri,  aut  episcopale  munus 
administrari. 

213.  Ut  igitur  omnem  pcrturbationem,  quae 
publice  posset  emergere,  quoad  fieri  posset, 
cardinalis  impediret,  privatis  amicisque  tantum 
officiis  jussuum  demonstraretuerique  studuit; 
ac  Mediolanensis  gubernatoris  in  primis  pielate 
perfecerat,  ut  neque  Apostolicis  mandatis  quid- 
quam  impedimenti  afferretur,  neque  synoda- 
lium  Constitutionum  editioni  promulgationique 
quisquam  resisteret.  verum,  cum  tam  juris 
quam  facti  controversia  esset,  ob  ipsas  Consti- 
tutiones,  et  alia  quee  sui  muneris  ac  potestatis 
esse  Carolus  contendebat;  imo  cum  utraque 
pars,  quod  pro  ea  faciebat,  id  praeteritis  tempo- 
ribus  consuetum  esse  diceret;  sibique  testimo- 
niorum  subsidio  controversi  jurispossessionem 
Tindicare  conaretur  :  quidquid  tandem  juris 
factive  pro  Ecclesia  suppeteret,  ad  Pontificem 
cardinalis  referri  curavit;  ut  quid  agendum 
esset,  Apostolica  statueretur  auctoritate,  quod 
facile,  pro  sua  pietate,  servaturum  quoque  se- 
natum  conflderet.  Ex  altera  Tero  parte  ad  Ca- 


tholicum  regem  Hispaniarum  Philippum  per 
ejus  ministros  cum  res  delata  esset,  Carolus 
quoque,  ne  quid  temere  atteutasse  videretur, 
per  litteras  et  per  Apostolicum  internuntium, 
apud  eumdem  regem  commorantem,  consilium 
in  eo  genere  suum  aperuit,  et  quee  pro  Ecclesiee 
jure  fidem  facerent,  indicavit.  Respondit  reli- 
giosissimus  rex,  totum  negotium  ad  Summum 
Pontificem  deferendum;  interim  vero  suis  prae- 
cepit,  ut,  salva  regia  potestate,  Ecclesiee  jura 
oninino  conservarentur.  Quae  post  haec  senatus 
fecit,  in  sequentem  annura  sunt  rejiciouda. 

214.  Praesenti  vero  anno,  inter  citlera,  qui- 
bus  Carolus  in  Mediolanensi  sua  Ecclesia,  divi- 
num  cultum  Ecclesiasticosque  ritus  relevare 
connixus  est,  illud  fuit  primaevee  fidelium  pie- 
tati,  triduanas  ante  Ascensionem  Domini  Lita- 
nias,  Minores  dictas,  reddidisse;  cum  enim,  in- 
quit  Ripamontius  '  ea  res,  et  mixtum  nocturno 
sacro  diurnum,  confusaque  mulierum  et  viro- 
rum  turba,  similior  lasciviae  bacchanaliuni;, 
quam  uUi  coelestium  irarum  placamini  esset : 
tam  severe  eam  Carolus  emendavit,  ut  suppli- 
cantis  populi  mcestum  ac  lugubre  spectaculum 
vere  lacrymas  excutere  potuisset  cujuslibet  al- 
terius  urbis  populo,  si  spectator  adfuisset. 

215.  Vidce  episcopi  et  poetse  obitus.  —  Dum 
Mediolanensis  Ecclesia,  sub  Carolo,  in  iis  quae 
ad  religionem  et  pietatem  spectabant,  in  dies 
crescere  ccepit;  suo  se  viduatam  pastore  Alba 
Pompeia  ad  Tanarum  indoluit.  Extitit  is  Marcus 
Hieronymus  Vida,  patria  Cremonensis,  qui  ante 
annos  triginta  quinque,  a  Clemente  VII  eidem 
Ecclesiee  praepositus  fuerat.  Primus  hic  inter 
Italos,  ut  Genebrardus  -  in  Chronico,  et  Thua- 
nus  scribunt,  post  Jacobum  Sannazarium,  poe- 
ticam  ad  res  sacras  transtulit,  et  versibus  ele- 
gantissimis  ac  purissimis  provinciam  suam  ex- 
coluit  :  et  in  eadem,  quavixerat,  pietate,  placide 
ad  Deum  hoc  anno  migravit  quinto  kalen.  Octo- 
bris,  Albae  in  Ecclesia  sua  sepultus.  Cui  postea 
a  civibus  suis,  de  quibus  tam  bene  meritus  fue- 
rat,  exequiis  in  majore  urbis  templo,  magna 
frequentia  celebratis  et  publicis  elogiis  honori- 
fice  parentatum  est. 

216.  Maximiliano  imperatori  recusat  prses- 
tare  subsidia  contra  Turcas  Pontifex,  quodin  co- 
mitiis  Augustanis  permiserit  deliberare  de  rebus 
ad  fidem  perti7ie?itibus.  —  Sed,  quae  hoc  anno 
evenere,  curaeque  et  sollicitudinis  plurimum  in- 
ter  alia  Pio  attulerunt,  ea  proculdubio  fuerunt 
quae  in  Germania  acla  sunt;  cum  summo  in  ea 
discrimini,  et  ab  haereticis  religio  et  fides,  et  a 
Turcis  Pannoniae  pars  potior  objecta  sit.  Sat 
siquidem  non  habuit  Solimanus ,  eorumdem 
Turcarum  imperator,  illa,  quam  pra;diximus, 
classe,  Christiani  orbis  cervicibus  insultasse;  si 
uti  mari,  terra  etiam,  in  eum  novis  instructis 

'  Ripanion.  Hisl.  Eccles.  Mediolan.  par.  3.  lib.  ii.  —  -  Genebr. 
in  Chionic.  lib.  iv.  Thuan.  Hislor.  lib.  xxxviii. 


86 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI  1566. 


insidiis  desaevire  minime  conlendisset.  His  ob- 
sistere  cum  se  viribus  imparem  Maxlmilianus 
Coesar  agnosceret ',  undequaque  opem  efflagi- 
tare  et  subsidia  exposcere  coepit;  a  Veneta  repu- 
blica  nempe,  per  Franciscum  Tursium  Norim- 
bergensem,  suum  apud  eam  oratorem;  a  Sum- 
mo  Pontifice,  et  a  cunctis  demum  imperii  in 
Germania  Ordinibus,  quorum  Augustaj  Vinde- 
licorum  Comitia  indixit.  Ex  bis,  Veneta  respu- 
blica,  licet  multis  bonorificis  promissis  a  Coesa- 
re  ad  sociefalem  belli  ailici  non  potuerit,  ta- 
men,  ut  Maurocenus  scribit  ^,  assiduis  Turcarum 
in  Pannoniam  incitati  impressionibus,  qui  eam 
constituunt  Patrcs,  frequentiora  de  Carniorum 
ditionibus  muniendis  consilia  habuerunt,  cum 
per  eas  regiones  superioribus  sfficulis  barbaros, 
se  ad  Italiam  invadendam  aditum  aperuisse, 
colluvioneque  efferatarum  gentium  ea  loca 
inundasse  intelligerent;  avorumque  ac  patrum 
aetate,  incursus  a  Turcis  factos  memorarent, 
quibus  provinciam  incendiis,  direptionibus, 
captivitatibus  miserrime  ac  foede  vastaverant. 
Ideoque  subjungit,  Sfortiam  Pallavicinum  sum- 
mum  militiee  praefectum,  aliosque  armorum 
ductores,  quorum  insignis  bello  virtus  enituis- 
set,  in  consilium  adhibuisse,  de  Utiuo,  ceiebri 
ac  prsecipuo  Forijulii  oppido  muniendo  acturos. 
Sed  antequam  manus  operi  admoverentur,  tres 
senatorii  ordinis,  ad  situm  loci  inspiciendum 
mitterepIacuit,IectiqueThomasContarenus,Mel- 
chior  Contarenus,  Aloysius  Mocenicus,  Sancti 
Marci  procuratores;  iisque  injunctum,  ut  Utini 
formam,  solum,  situm,  quibus  e  locis  aqua, 
ligna,  aliaque  ad  munitionem  erigendam  ac 
tuendam  adjumenta  suppeterent,  solertes  ins- 
picerent,  atque  ad  senatum  referrent,  ut,  quid 
reipublicee  imperiique  Veneti  ditionibus  expe- 
diret,  consultius  ac  maturius  decerneretur, 
ne  immensa  in  ingenti  opere  perficiendo  vis 
auri  irrito  conatu  insumeretur. 

217.  Romam  interea  Maximilianus  misit, 
non  Comitem  Gasparem  de  Lodrone,  ut  Campa- 
na  aliique  volunt  %  sed  Joannem  Keveniller  ab 
Achilberg  liberum  Baronem  in  Landscron,  et 
Wernberg  cubicularium  suum  (ut  ex  inferius 
ponendis  ejusdem  Maximilianilitteriscolligitur) 
quo  Pio  Pontificiam  gratularetur  dignitatem ; 
unaque  cum  comite  Prospero  Archi,  ordinario 
apud  Apostolicam  Sedem  Caesareo  suo  oratore, 
ab  ipso  auxilium  et  opem  contra  Turcas  depre- 
caretur.  Verum  Pontifex  subsidium  aliquod 
preebere  renuit,  eo  quod  accepisset,  in  imperii 
Comitiis,  Augustge  Vindelicorum,  ut  diximus, 
cogendis,  (sive  hsereticis  postulantibus,  sive  mi- 
nus  piis  viris  conniventibus),  per  speciem  non- 
nuUas  de  religione  sedandi  turbas,  resque  civiles 
componendi,  inter  ceetera,  proponendam  ejus- 
modi  definiendamque  qusestionem  :  «  Qua  ra- 

>  Natal.  Comes  Histor.  —  '  Maurocen.  Hist.  Venet.  lib.  vm.  — 
•  Gabnt.  Vit.  Pli  lib.  ii.  cap.  l. 


tione  ac  via,  Christiana  religio  ad  meliorem  ac 
rectiorem  intelligentiam  seu  forniam  reduci 
posset  ».  Quod  sane  consilium  haud  forct  om- 
nino  sanum,  imo  sacris  legibus  repugnaref» 
prorsusque  sacrosanctse  Romanaj  Ecclesiae  auc- 
toritati  derogaret.  Cum  enim  ad  ipsam  tantum, 
utpoteEcclesiarum  omnium  magistram  ac  ju- 
dicem,  sacrce  religionis  proponere  dogmata.de- 
clarare  ac  constituere  pertineret;  erat  planegra- 
viter  pertimescendum,  ne  gravis  Pontificise  po- 
testati  inferrctur  injuria;  et  prajterea,  ne  quid- 
piam  ibi,  contra  Catholicam  veritatem  decer- 
neretur.  Et  quidem  hac  spe  adducti,  valde  laeta- 
bantur  haeretici,  novarumque  sectarum  cupidi; 
quippe  qui  Ca;saris  animum  in  sui  ipsoruin 
studia  propensura  fore  valde  confiderent. 

218.  Cum  vero  Pontificii  interregni  tempo- 
re,  quo  nimirum,  nemine  obsistente,  omnia  se 
obtenturos  haeretici  confidebant,  technas  has 
struxissent,  ob  id  frequentissima  futura  erant 
comitia,  quaj  quam  citissime  haberi  Maximilia- 
nus  optaverat,utsuppedltatissubsidiis,Turcicos 
conatus  antevertere  posset.  Ea  autem  ut  praes- 
tarent  Caesari  auxilia,  a  Caesare  vicissim  in  r© 
religionis  sibi  praestandum  quidquid  postu- 
lassent,  hceretici  arbitrabantur.  Sed  fallacis  pro- 
videntiae  artes  '  divinumsane  fefellitconsilium; 
nam  indicta  ad  ultimum  Januarii  comitia,  ob 
Daniae  et[Suetia3  bellum,  dissidiumque  Joannis 
Friderici  et  Wilhelmi  fratrum  Saxonum,  usque 
ad  Aprilem  prolala  fuerunt :  quo  temporis  in- 
termedio,  ad  Apostolicam  Sedem,  ut  vidimus, 
evectus  Pius,  Ecclesiae  hostium  conatus  irritos 
reddidit. 

219.  Commendono  e  Polonia  redeunti mandat 
Piiis  iit  ad  comitia  Augustana  se  conferat.  — 
Ceesareis  igitur  oratoribus  opem  contra  Turcas 
efflagitantibus ,  se  illam  praebiturum  negavit 
Pontifex,  ut  innuimus  ,  ob  haec  quae  Augustae 
Vindelicorum  persenseratpertractanda;  iisdem- 
que  oratoribus  respondit,  qui  comitiis  pro  tu- 
enda  religione  praeesset  se  quamprimum  mis- 
surum,  a  quo  intelligeret,  quae  sane  mens  esset 
quaeve  consilia  in  corde  Maximiliani  versaren- 
tur;  nam  pari  pietate,  qua  ille  res  religionis 
curasset,  eadem  etiam  liberalitate  ac  munifi- 
centia  pro  certo  haberet,  se  ei  subsidia  collatu- 
rum  :  nihilque  moratus,  decimo  kalend.  Febru- 
arii  hujus  anni,  ut  habet  in  suo  Diario  Firma- 
nus  ^  in  Consistorio  secreto,  Joannem  Francis- 
cum  cardinalem  Commendonum,  virum  summa 
virtute  singularique  prudentia  praeditum,  atque 
optime  de  Christiana  republica  meritum,  ut  co- 
mitiis  interesset,  Pontificium  suum  legatum 
elegit.  Ad  eum,  qui  ex  Polonia  (ubi  fuerat  apud 
Sigismundum  regem  a  superiore  Pontiflce  lega- 
tus)  ad  Urbem  redeuntem,Iitteras  ac  Diplomata 
misisse  Pium,   quibus  ille  commonefieret,   ut 

•  Mellific.  hist.  part.  iv.  Cau.pan.  et  alii.  —  ^  Firman.  Diar. 
ub.  anno  1566. 


Pir  V  ANNUS   1, 


CHRISTI    1566. 


87 


ubivis  gentium  litterse  ipsse  redderentur,  inibi 
subsisteret,  intelligeretque,  se  ad  Caesarea  co- 
mitia  de  conservanda  Apostolicae  Sedis  auctori- 
tate,  ac  de  Catholica  fide  in  Germania  tum  res- 
tituenda,  tum  protegenda,  legatum  Pontificium 
destinari,  scribit  Gabutius  '.  Yerum  longe  ante- 
quam  in  Consistorio  eadem  ei  legatio  decerne- 
retur,  ac  per  consequens  legationis  Diplomata 
expedirentur,  subsistere  jussum,  et  alias  fuisse 
litteras,  quibus  a  Pontifice  legatum  se  designari 
Commendonus  inteilexit,  alias,  quibus  revera 
legatio  ipsa  ei  demandata  fuit,  episcopus  Ame- 
rinus,  Gratianus  ^  qui  ipsi  Commendono  in 
eadem  legatione  comcs  adliaesit,  in  ejusdem  Vila 
festatur  bis  verbis  :  «  Caeterum,  vix  tridui  iter 
progresso  (Commendono)  ad  OEnipontem  nun- 
tius  a  novo  Pontifice  missus  cum  lilteris  occur- 
rit,  Germanicam  ei  legationem  decerneiitibus ; 
nam  Pius,  antequam  e  coniitiorum  conclavibus 
egrederetur,  cum  omnia  strepitu,  concursatione 
turbaque  miscerentur,  nihil  illo  supremre  po- 
testatis  honore  ullam  in  partem  animo  excussus 
(tantum  illi  inerat  roboris)  jam  tum  curam  in 
rempublicam  intendit,  litterasque  exlemplo  ad 
Commendonum  dari  jussit,  quibus  oslendit, 
sibi  placere,  ut  Gernianorum  conventui  interes- 
set  legatus  »,  additque  statim  :  «  Quinquaginta 
cardinales  ea  comitia  babuerunt,  in  quibus 
erant  summa?  dignitatis  et  omnium  virtutum 
excellentes  viri,  quorum  nemo  non  eum  hono- 
rem  legationis  munusque  sibi  demandari  cupi- 
visset,  singulorumque  tantum  ac  tam  recens  in 
Pium  extabat  meritum;  tamen  consensu  et 
approbatione  omnium,  ad  Commendonum  ea 
delata  provincia  est,  tum  opinione  industrise, 
prudentiseque,  quse  summa  de  illo  erat,  tum 
quod  unus  maximum  gentis  ejus  babere  usum 
existimabatur  ». 

220.  Reversus  igitur  Augustam  Commendo- 
nus,  ibique,  cum  novse  legationis  litteris  '  et 
insignibus,  quse,  prfficipiente  Pontifice,  Joannes 
Andreas  Caligarius  ei  detulit,  purpureum  quo- 
que  galerum  accepit,  quod  de  Othonis  Truxii, 
qui  idem  Augustae  episcopus  erat  manibus, 
solemnia  inter  sacra,  de  more  suscepit,  Alberto 
Bavaro  cum  uxore  ac  liberis,  multisque  prteter- 
rea  principibus  viris  adstantibus,  qui  hones- 
tandi  Commendoni,  et  celebrandae  rei  causa 
convenerant. 

221.  Priusquam  autem,  quee  Augustse  in  co- 
mitiis  acta  sunt,  prosequamur,  haud  incongru- 
um  duximus,  quee  Commendono  ex  Polonia  re- 
deunti  evenere,  ex  praefato  Gratiano  desumpta, 
hic  apponere  :  cum  ad  ea,  qua;  inferius  narran- 
da  erunt,  perspicue  intelligenda,  plurimum 
conferre  agnoscantur  :  dicit  igitur  :  «  Sexto 
post  cardinalatum  mense,  jussus  a  Pontiflce 
Germanorum  obire  concilium,  quod  Augusta; 

'  Gabut.  ut  supra.  —  ^  ti.nl.  Maria  Grat.  Vit.  cardin.  CotnmeDd. 
IH).  III,  cap.  2.  —  3  Campan.  ut  sup.  Gralian.  ut  sup. 


apud  Vindelicos,  a  Ceesare  inducfum  eraf,  e  Po- 
lonia  discessit,  rege  ac  principibus  gentis  cer- 
tafim  afque  honore  abeuntcm  prosequcntibus. 
Pragain  (Bohemige  capuf  est)  advenienfi  obviam 
progressus  archiepiscopus  Pragensis,  Pium  IV 
Ponfific.  Max.  ad  V  idus  Dec.  diem  suum  obis- 
se  nuntiavit,  ef  mox  fabellarius  ab  Urbe,  magna 
celeritafe,  missus  a  Carolo  Borroma?o  et  Marco 
Altaempsio  cardinalibus  ,  Ponfiflcis  sororum 
flliis,  cum  lifteris  affuif,  quibus  magnopere  illi 
a  Commendono  petebant,  ut  omnibus  rebus 
posthabitis,  Romam  ad  comitia  adcurreret. 
Censentibus  omnibus  eundum,  profinusque  ea- 
dem  nocfe,  iter  cum  paucis  expeditis  arripien- 
dum;  ipse  quidem  ufrumque  cupivissef,  et  in- 
feresse  comitiis,  ef  persfudiose  vocanti  parere 
Borromaeo  :  sed,  et  Germanos  ex  occasione  mo- 
lifuros  adversus  jura  sacrorum  aliquid  in  eo 
conventu  rebatur,  et  Cajsarem,  nisi  custos  ei 
aliquis  ac  monifor  esset  appositus,  haud  satis 
per  se  impefum  eorum  propulsafurum  existi- 
mabat;  et  antea  dissimulationis  et  negligentiae 
in  ea  re  suspectum,  el  tum  etiam  obnoxiura 
Germanis,  quorum  opem  implorabaf,  ad  arcen- 
dam  Turcarum  vim,  a  quibus  ssevo  bello  in 
Hungaria  petebatur.  Deliberanti,  privatis  ratio- 
nibus  officioque,  respublica  antiquior  pofior- 
que  fuit;  statuitque  non  ante  redire  in  Italiam 
quam  Csesarem  convenisset,  et  privatim,  quando 
legati  auctoritas  Pontificis  morte  interciderat, 
eum,  et  muneris  sui  defendendge  religionis,  et 
consiliorum,  quae  hgeretici  haberent  admone- 
re.  Triduum  Pragae,  agendi  colendique  causa 
diem  Natalem  Christi,  commoratur;  inde  pro- 
fectus,  superafis  Hircinia;  salfibus,  quibus  Bo- 
hemia  omnis  ambifur,  nivibus,  quibus  opplefse 
impedifaeque  per  sylvam  viae  erant,  agrestiura 
opera  amofis,  in  Germaniam  ingreditur.  Bava- 
riamque  petit,  sperans  ibi  occursurum  se  Caesa- 
ri,  iter  Vienna  Augustam  ad  convenfum  haben- 
ti.  Atque  ita  accidit,  ut  eo  paulo  ante  Caesar 
veniret.  Regnum  in  Bavaria  tenebat  Albertus, 
vir  dignitafe  opibusque,  et  affinitate  Caesaris, 
cujus  sororem  in  matrimonio  habebat,  et  Caesa- 
reae  familice  honore,  inter  reliquos  Germaniae 
proceres  eminens,  et  studio  avitaj  pietatis,  et 
fidei  in  Romanam  Ecclesiam  et  Catholicam  reli- 
gionem  longe  eminenfior.  Cum  hoc  Commen- 
donus,  inde  ab  superiori  legafione,  qua  Germa- 
norum  gentem  obivit,  instifufambenevolentiara 
habebat ,  quam  et  coluerat  absens  omnibus 
officiis;  etAlbertus  ipse  huic  amicifia;  plurimum 
semper  tribuerat  et  tum  nova  dignitafe  ob  vir- 
tutem  auctum,  ad  se  venientem,  quam  potuit 
comiter  atque  splendide  hospitio  accepit;  ipsa 
quoque  opporfunifate  adventus  ejus  laetatus, 
cum  domum  suam  initurus  Caesar  advenfaret. 
Cum  igifur  Commendonus  cum  Alberto,  de  re- 
publica  consilia  contulisset,  et  ab  eo  vehementer 
collaudaretur,  quod   non  statim,  neglecta  ac 


88 


PII  y   ANNUS   1.   —   CHRISTI   1566. 


postliabita  religrionis  causa,  cupide  Romam  ad 
comitia  properasset,  Cop?ar  advenit,  magniflcen- 
tissimo  hospitio  ab  Alberto  acceptns,  qui  qui- 
dem  equo  descendens,  cum  opperientem  se  in 
vestibulo  regia>  Commendonum  aspexisset,  ul- 
tro  ad  nmplectendum  eum  accurrens,  et  perquam 
familiariter  appellans  :  Tu  vero  inquit,  liic  fri- 
gido  in  cfflo  nobiscum  moraris,  at  Romse  in- 
terea  magno  aestu  comitia  calent;  apprehensa- 
que  ejus  dcxtera,  per  gradus,  una  in  scdes  atque 
in  cubiculum  ascendit,  nec  destititeum,  quam- 
diu  ibi  mansit,  palam  magno  in  honore  habere, 
cum  eodem  tecfo  uterque,  iisdem  quoque  epulis 
mensaque  quotidie  utebantur,  cui ,  prfefer  ipsum 
et  hospitem  Albertum,  nemo  adhibebatur  :  cum 
una,  et  uxor  Cssaris,  et  soror,  et  filise  duae  nu- 
biles  accumberent,  quarum  paulo  post,  altera 
Philippo,  altera  Carolo  Hispaniarum.  et  Galliae 
regibus  nupsere.  Peracto  convivio,  amotis  arbi- 
tris,  in  conclave  idem  Caesar,  Commendonus  et 
Albertus  ad  colloquium  secedebant,  multasque 
horas  una  quotldie  erant,  cum  multa  de  Polo- 
nicis  rebus,  de  sororis  suse  cura  rege  dissidio, 
qusereret  Csesar,  deque  eo,  quod  ipse  debere  se 
Commendono  profitebatur,  memoraret,  cujus 
studio  curaque  effectum  esset,  ne  quo,  impo- 
tenti  cupiditate  rapi  videbatur,  prteceps  iret. 
Multa  quoque  de  Turcico  instanti  bello  commu- 
nicavit,  rationemque  cum  eo  iniit,  qua,  salvis 
foederibus,  quae  regi  Poloniee  essent  cum  Turca, 
aliqua;  ex  ea  gente  turmse  equitum  ad  id  bellum 
conduci  possent.  Ante  omnia,  illum  Commen- 
donus  de  consiliis  haereticorum  quae  compere- 
rat  docuit,  et  commoda  oratione,  muneris  eum 
sui  admonuit,  tanto  tum  intensius  suscipien- 
dum  avitae  religionis  patrocinium,  tuendaque 
sacerdotii  jura  illi  esse  disserens,  quanto  incora- 
modiori  tempore  aggressuri  eaadversariiessent, 
cum  Pontificis  Maximi  morte,  praeside  suo  ac 
rectore  Ecclesia  et  Christiana  respublica  care- 
ret;  atque  in  eo  maxime  Concilio,  quod  ipse 
primum,  post  adeptum  imperium  haberet,  dan- 
dum  sui  specimen  ac  documentum,  quantum- 
que  in  eo  spei  bonis  esset  ponendum,  indican- 
dum.  Per  haec,  confirmato  Caesare,  eoque  non 
passurum  ab  se  desiderari  officium  suum  pro- 
lixe  poUicente,  quarta  post  adventum  ejus  die, 
cum  ea  die  Commeudonus  esset  post  convivium 
dicessurus,  lavanlibus  manusut  accumberenf, 
celeritatis  plenus  tabellarius  Caesarem  adiit,  lit- 
terasque  a  Cosmo  Medice,  Florentinorum  duce 
reddidit,  quibus.  Michaelem  Ghislerium  Alexan- 
drinum  cardinaiem,  Pontificem  Maximum,  ad 
VIII  idus  Juanuarii  esse  renunfiatum,  et  Pium  V 
appellatum  scribebatur.  Caesar,  lecta  Epistola, 
quanquam  ipse,  et  alium  ex  iis,  quibus  studiose 
favebat,  et  quamvis  alium  quam  Alexandrinum 
fieri  Pontiflcem  maluisset,  cujus  acres  spiritus 
in  sua  dignitate  tuenda,  vindicandaque  reli- 
gionis    majestate,   antea    rumore    atque  fama 


acceptos,  minime  opportunos  consiliis  etcogi- 
tatis  suis  existimabat ;  quem  quoestionibus  ad- 
versus  hsereticos  pra?positum,  eas  severe  atque 
integre  exercuisse  cognoverat;  tamen  dissimu- 
lato  animi  sensu,  Commendono  creationem 
Pontificis  Iffifo  vultu  enuntiat,  litterasque  legen- 
das  tradit.  Cum  discubuissent,  sermoque  de 
novo  Pontifice  esset  instifutus,  Commendonus 
(senserat  cnim  ictum  eo  nuntio  Caesarem)  a  pri- 
raordiis  ejus  vitae  exorsus ,  de  maxiniis  ejus 
sanctitatis  atque  innocentiae  laudibus;  quibus 
nullo  ipsius,  non  solum  ambitu,  sed  nc  sludio 
quidem,  per  omnes  ad  summura  rerum  huma- 
narum  fastigiura  provectus  esset,  i!a  copiose 
apteque  disseruit,  ut  oranes  in  admirationem  et 
venerationem  ejus  adduceret,  omniuraque  ani- 
mos  magna  ejus  spc  ac  expectatione  repleret  : 
quo  facto,  ipse  statim  equos  ascendit,  Romara 
raagnis  itineribus,  ut  Pii  initiis  adesset,  conten- 
dens  ». 

222.  LitteraePontifids  admonitorise  tiim  adim- 
peratorem,  titm  ad  singulos  principes  et  episco- 
pos,  twn  ad  ipsum  conventum  Augustanum.  — 
Vix  tamen  tridui  iter  progressus  fuerat,  cum  a 
novo  Pontifice  subsistere,  ut  diximus,  jussus  est, 
et  Augustam  petere,  ut  comitiis  Sedis  Apostolicae 
legatus  adesset ;  ad  quod  peragendum  munus, 
eo  aptior  fuit,  quo,  priusquam  etiam  ei  coUa- 
tum  fuisset,  ipso,  ut  mox  audisti,  optime  et 
idonee  perfunctus  visus  esset.  Ulteriora  tamen 
adres  religionis  curandas  ac  tuendas,  ei  Pontifes 
subsidia  constituit,  nam,  ut  ei  consiliarii  asta- 
rent,  selectissimos  viros  delegit,  Scipionem 
Lancellottum,  Nicolaum  Sanderum,  theologum 
Anglum  ;  et  Hieronymum  Natalem,  Petrum  Ca- 
nisium,  Jacobum  Ledesmara,  Societatis  Jesu 
presbyteros,  quos  Roraa  Augustara  misit.  Post- 
quam  vero  publice  Comraendonum  legatura 
suum  dixit,  ad  Catholicos  Germaniae  principes, 
tum  Ecclesiasticos,  cum  laicos,  sequentes  quo- 
que,  quas  ex  Vaticano  Archivo  '  accepimus,  lit- 
teras  dedit. 

AD  MAXIMILIANUM    C^SAREM. 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro  Maxi- 
miliano  impcratori  Romanorum  electo. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster,  salutem 
et  Apostolicam  benedictionera, 

«  Posteaquara  Domino  placuit,  nobis  licet 
immerentibus  in  hac  Apostolicae  Sedis  specula 
collocatis,  gregem  suum  pascendum  ac  regen- 
dum  committere  ;  statim  convertimus  oculos 
mentis  nostrae  ad  inclytam  istara  nationem,  et 
nullam  pastoralis  soUicitudinis  operara,  nullum 
paternae  charitatis  officium  praetermittere  de- 
crevimus,  ad  conservandas  tanquam  exraaxirao 
naufragio  Catholicorum  reliquias  :  ipsos  etiara, 
qui  amissi  fuerunt,  servari  in  portum  aeternae 

'  Ex  Archiv.  Vatic.  sig.  2908. 


PII  V  ANNUS    1, 


CHRISTI  1566. 


89 


salutis  adducere  cupientes.  Sed  illud,  non  sine 
magna  animi  molestia  audivimus,  cjuod  tamen 
nos  quoque  iicereticorum  mos  suspicari  coge- 
gebat ;  verendum  esse,  ne  in  conventu  Augustano 
de  iis  rebus  agatur,  de  quibus  in  tali  conventu 
agi  minime  debeat,  quieque  Apostolicae  Sedis 
sintjudicio  reservandai.  Quiavero  bocnonesset 
animarum  saluti  consulere,  sed  ha?reses  alere, 
etscliismatafovere.et  scandalascandalisaddere; 
te,  cbarissime  fili,  ut  Catholicum  principem,  et 
Ecclesiaj   advocatum    et    defensorem,   paterno 
animo  horlandum  duximus,  ac  per  Omnipoten- 
tem  Deum  obtestandum,  ut  memor  officii  tui, 
memor  famaj  atque  existimationis  tua;,  si  qui 
fuerint,  qui  de  hujusmodi  rebus  agi  postulent, 
eos  a  tali  consilio  ac  potius  tcmeritate  deterreas. 
Cum  enim  sacrosancta  Synodus  generalis  om- 
nia,  qucB  ex  ritu  Ecclesiae  fuerunt,  adeo  mature 
ac  provide  tractaverit,  definierit  atque  statuerit, 
indignum  nimis  acminime  ferendum  sit,si  quis 
ea  tractare  audeat,  qu£e  a  tanto  Concilio  decreta 
etconstituta  fuerunt,  et  auctoritate  sanctse  Sedis 
Apostolicfe  comprobata  ;  cum  jam  a  piis  omni- 
bus,  et  suscipienda  devote  sint,  et  fideliter  ob- 
servanda.  Illud  potius  in  tali  principum  Ger- 
manijE  conventu  agendum  fuerit,  quod,  cum 
Christiani  populi  universi,  tum  prcecipueipsius 
Germanicse  nationis  periculum  ante  oculos  po- 
situm  monent,  ut  foedus  ineatur  adversus  com- 
munes  Christiani  nominis  hostes,  quibus  istEe 
dissensiones  et  scbismata  nimis  oportuna  sunt. 
Hffic  fuerit  actio  virtute,pietate,  et  sapientia  Ma- 
jestatis  tuce  dignissima ;  baec  ratio,  qua  prseter  lau- 
dem  et  gloriam  immortalem  quam  ab  omnibus 
consecutura  est ,  imperium  suum  firmare  ac 
stabilire  possit,  et,  ut  speramus,  etiam  augere 
et  propagare.  Tam  sancti  et  necessarii  fcederis, 
profitemur  nos  paratos  fore  principes  ;  et  quee- 
cumque  poterimus  auxilia  ,  Majestati  tua;  ac 
reliquis  foederalis  subministraturos,  atque,  ut 
reliqui    Christiani  reges  et    principes   eodem 
foedere  vobiscum  jungantur,  auctoritatem  nos- 
trum  enixe  inlerposituros.  Qua  tandeni  de  re  et 
de  cceteris,  de  quibus  cum  Majestate  tua  agen- 
dum  hoc  tempore  putavimus,  de  venerabilium 
fratrum  nostrorum  consilio  et  assensu,  nostrum 
et  Sedis  Apostolica;  de  latere  legatum,  in  Dei 
nomine,  istuc  venire  jussimus,  dilectum  filium 
nostrum  Joannem  Franciscum  S.  R.  E.  cardina- 
lem,  Commendonum  appellatum,  virum  spec- 
tatse  integritatis  ac  fidei,  quem,  ut  pro  Sedis 
ApostoliccB   reverentia   benigne  et   honorifice 
excipias,  et  ut  omnibus  de  rebus,  de  quibus 
tecum  nostro  nomine  egerit,  fidem  ejus  ora- 
tioni  habeas,  atque  ad  obeundum  commissae 
sibi  legationis  officium,  consilium,  favorem  et 
auxilium  tuum  ei  prsstes,  Majestatem  Tuam 
rogamus.  Datum  Romte  apud  Sanctum-Petrum 
sub  annulo  Piscatoris,die  xxiii  Januarii  mdlxvi, 
Pontific.  nostri  anno  primo  ». 


Ad  archiepiscopum  Moguntinum  *. 

«  Ven.  fratri,  Danieli  archiepiscopo  Mogun-. 
tino  S.  R.  I.  principi  electori. 

<c  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Quandoquidem  Altissimo   placuit,  infir- 
mitati  nostraj  in  hac  tam  affecta  a;late  tantum  et 
tam  ingens  onus  Apostolicae  servitulis  imponere, 
ita  ministerium  nostrum  ad  Dei  laudemexequi, 
ipsius  misericordia  fretl,  decrevimus,  ut,  cum 
nos  ad  se  vocaverit,  villicationis  nostraj  ratio- 
nemreddere  possimus.  Etsi  autem  fraternitatem 
tuam,  pro  sua  probitate  et  Catbolicae  religionis 
studio,  cujus  ejusmodi  testimonia  habuimus, 
quai  jucunda  nobis  admodum  et  optata  fuerunt, 
paratam  esse  confidimus  ad  ea,  quaj  ad  Dei  bo- 
norem  et  ipsius  officium  spectant;  tamen  prae- 
cepti    Domini  non  immemores,  confirmandos 
et  cohortationibus  et  monitis  nostris  excitandos 
te  et  reliquos  istiusinclyta;  nationis  prajlatos  ac 
fratres  nostros  duximus,  ut  eos,  qui  in  sollicitu- 
dinis  nostrae  partem   a  Domino  vocati,  nobis 
fideliter  ac  devote  adesse,  et   pia  ac  salutaria 
nostra  consilia,  prompto  animo  adjuvare  debetis. 
Prjecipuam   sane    baeresibus    causam    dedisse 
constat,  in  ista  olim  tam  Catholica  natione,  pas- 
torum  incuriam  ac  negligentiam,et  cleri  mores 
depravatos  atque  corruptos.  Irrepserunt  enim 
lupi  et  oves  Dominicas  laniarunt,  dum  ii,  qui  ad 
earum  custodiam  vigilare  debuerant,  dormiunt, 
et  laicorum  mores  sacerdotum  vita  depravata 
corrupit.  Illud  igitur  primum  te,  frater,  horta- 
mur  et  obsecramus,  utmemor  officii  tui,  memor 
illius  tremendi  judicii,  ovibus  fidei  tuae  com- 
missis  pastoralem  curani  et  vigilantiam  prae- 
stes  ;  et  cum  eas ,  quEe  in  ovili  Dominico  re- 
manserunt,  vitae  et  morum  tuorum  exemplo, 
et  verbo  ,  saltem  per  Catholicos  et   religiosos 
viros,  fideliter  ac  diligenter  pascas  ,  tum  eas 
quae  aberrarunt  ad  Scilutaria  Ecclesiae  pascua 
reducere  coneris.  Clerum  vero  tuum,  assiduis 
cohortationibus  ac  monitis  exstimulare  debes, 
ut  cogitantes  vitam  suain  laicis  ad  imitandum 
esse  propositam,  sobrie,  caste  et  religiose  vivcint. 
Et  quia,  quae  ad  Catholicae  religionis  veritatem, 
queeque  ad  correctionem  morum,  et  commodius 
Ecclesiarum  regimen  pertlnent,  in  sacro  Tri- 
dentino  Concilio,  Deo  auctore,  fuerunt  provi- 
dentissime  definita,  statuta,  decreta ;  ipsum  Con- 
cilium,  quod  «luctoritate  fuit  Sedis  Apostolicae 
confirmatum,  devote  suscipere  te  et  fideliler 
observare,  atque  ut  a  suffraganeis  tuis  Jtidem 
et  suscipiatur  et  observetur ,  sedulo  et  enixe 
curare  necesse  est. 

«  Ad  Comitia  Augustana  jam  profectum  esse 
te  credebamus  ;  si  nondum  ivisti,  ut  illuc  non 
procuratorem  mittas,  sed  ut  ipse  te  conferas, 
vehementer  hortamur  ac  monemus.  Permagni 


•  Ex  Archiv.  Vatic.  ibid.  ut  supra 


Ann. 


TOMUS   XXXV.    —   L.\DERCMI,    I. 


12 


90 


Pn  T  ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


interest,  te  et  reliquos  Catholicos  antistites  co- 
mitiis  interesse  ,  et  ea  qua  decet  concordia  , 
Tirtute  alque  constantia  vos  paratos  csse  ad 
obsistendum  tiwreticis  tiaereticorumque  fauto- 
ribus,  si  de  rebus  ad  religionem  Catliolicam 
pertinentibus  agere  voluerint.  Quod  quidem  si 
tcntarinl,  sicut  timendum  est  ,  fratcrnitatem 
tuam  vehemenler  monemus,  et  per  Omnipoten- 
tem  Deum  obtestamur,  ut  quantum  ia  te  erit, 
nihilejusmodi  ineoconventuagi,nec  quicquam 
de  antiquis  inslitulis  et  ritibus  Ecclesia;  immu- 
tari  patiaris  ;  cum  tractari  nefas  sit,  qua^  in  ve- 
neranda  Synodo  Universali,  tam  malure  decreta 
et  constituta  fuerunt  :  nec  sacri  canones  nec 
imperatorum  leges,  nec  mos  pcrpetuus  Ecclesiee 
patiatur  de  rebus  hujusmodi  in  laicorum  con- 
ventibus  disputari. 

«  Illud  propterea  cavendum  devotioni  tua; 
et  caeteris  fratribus  fuerit,  ne  quid  ibi  decerni 
agique  patiamini,  quo  vel  hujus  Sanctae  Sedis, 
omnium  Ciiristi  fidelium  matris,  auctoritas  aut 
dignitas  violetur  ,  vel  vestrum  et  vestrarum 
Ecclesiarum  jus  imminuatur.  Quin  instare  apud 
charissimum  in  Cbristo  fllium  nostrum,  Roma- 
norum  imperatorem  electum  ,  et  postulare 
debebitis,  ut,  qua  Ecclesiis  nonnuUis,  contra 
ipsa  imperialia  edicta,  sacrilega  qaorumdam 
cupiditate  fuerunt  ablata  ,  reddantur .  Vestra 
enim  interest,  hujusmodi  laicorum  cupiditatibus 
obviam  ire,  et  ne  res  tam  perniciosi  et  impii 
exempiilongiusserpat,  occurrere  ac  providere. 
Caetera,  de  quibus  hortandum  te  et  admonendum 
esse  duximus,  referri  tibi  voluimus  a  dilecto 
filio  nostro  Joan.  Francisco  cardinali,  Commen- 
dono  appellato,  viro  Integerrimo  et  nobis  pro- 
batissimo,  quem  nostrum  et  Sedis  Apostolicee 
legatum  ipsis  comitiis  interesse  ,  tibique  ac 
caeteris  fratribus  adesse,  et  fraternam  charita- 
tem  nostram  repraesentare  voluimus.  Cujus  ora- 
tioni  fidem  ut  habeas,  utque  nostra  per  eum 
consilia  et  hortaliones  admittas,  perinde  ac  si 
nos  ipsos  de  iisdem  rebus  audires,  abs  te  peti- 
raus.  Illud  fraternitati  tuce  persuasum  esse  cu- 
pimus,  nullum  tibi,  quod  quidem,  pro  loco,  in 
quo  sumus,  proflcisci  a  nobis  in  te  possit,  offi- 
cium  defuturum;  nosque  propensissimos  fore 
ad  omnia  concedenda  ,  quse  vel  ad  commissi 
gregis  salutem,  vel  ad  tui  ipsius  honorem  et 
commodum  pertinebunt,  quantum  quidem  nos- 
trse  et  hujus  SancttE  Sedis  dignitas  patietur. 
Datum  Romae  apud  Sanctum-Petrum  sub  annulo 
Piscatoris  die  xxv  Januarii  mdlxvi  ,  Pontific. 
nostr.  anno  primo  ». 

223.  Eodem  exemplo  missas  insuper  litteras 
ad  Joannem  archiepiscopumTrevirensem,  prin- 
cipem  electorem,  adnotatur  in  Ms.  Registro 
Vaticano,  in  quo  insuper  legitur  ad  caeteros 
quoque  Germaniee  episcopos  eadem  scripta  ' 

Ex  Archiv.  Valic.  ibid.  nt  snpra. 


quse  in  sequenti,  ad  Herbipolensem  episcopum 
data,  Epistola  habenlur. 

«  Ven.  fratri  Friderico  episcopo  Herbipo- 
lensi. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  etc. 

«Fraternitatem  tuamjam  exaliorumlitteris, 
de  nostra  ad  Apostolica;  Sedis  rcgimen  assump- 
tione  cognovisse  non  dubitamus.  Suscepimus, 
ut  Domino  placuit,  onus  viribus  nostris  longe 
inipar,  scd,  cum  nobis  conscii  simus,  id  a 
nobis  appetitum  non  fuisse,  Dei  ope  et  miseri- 
cordid  freti,  jugo  ejus  cervices  nostras  in  spiri- 
tus  humilitate  subjecimus.  Quia  vero,  etiam 
antequam  in  hunclocum  ascenderemus,  maximo 
animi  dolore  affici  soliti  fuimus  ex  pestiferis 
hajresibus,  quae  tam  praeclaram  et  nobilem 
nationem  fere  omnem,  a  Calholicce  Ecclesiae 
corpore,  miserandum  in  modum  segregarunt, 
totque  ac  tantas  ejus  calamilates  invexerunt ; 
quantum  officium  nostrum  nuper  auctum  est, 
tantum  crevit  et  desiderium,  et  conservandi 
Catholicorum  reliquias,  qui  ad  hoc  tempus  in 
Ecclesiae  unitate  manserunt,  et  iis,  qui  ab  Eccle- 
sia  desciverunt,  opitulandi,  si  nostra  et  fralrum 
nostrorum  sedulitate  ad  matris  EcclesiBe  gre- 
mium  reduci  possint,  ut  raemor  pastoralis 
soliicitudinis,  in  cujus  partem  vocatus  es,  lan- 
tum  onus  pro  tua  parte  subleves.  Id  vero  asse- 
queris,  fum  pascendo  diligentissime  oves  fidei 
tuse  commissas,  et  virtutum  exemplis,  ac  salu- 
bri  doctrinse  pabulo  per  te  seu  per  Catholicos 
et  religiosos  viros  praebendo  :  tum  cleri  moribus 
sine  personarum  acceptione  corrigendis,  ut 
omissis  vitiis  pristinis,  quibus  se  et  sacerdotale 
nomen  dedecorarunt,  et  in  summam  infamiam 
adduxerunt,  ac  laicos  ipsos  corruperunt,  officii 
sui  ac  salutis  memores,  sobrie,  caste  ac  religiose 
vivant.  Cum  autem  in  sacro  ConcilioTridentino 
omnia,  qiiae  vel  ad  patefaciendam  et  illuslran- 
dam  Catholicam  veritatem,  vel  ad  reformandos 
mores  etEcclesiarum  regimen  pertinent,  sanc- 
tissime  ac  diligentissime  instituta  alque  decreta 
sint,  fraternitatem  tuam  hortamur,  monemus 
atquedistricte  prfecipimus.utipsum  Concilium, 
ea  qua  convenit  devolione  suscipias  ac  dili- 
genter  observes,  ac  pra;ter  coetera,  illud  de 
Seminario  in  unaquaque  Ecclesia  instituendo 
saluberrimum  laudatissimumque  decretum, 
primo  quoque  tempore  exequaris. 

«  Magnopere  illud  quoque  abs  te  petimus 
et  obtestamur,  ut  ad  Augustana  Comitia,  si 
nondum  profectus  fueris,  ire  ne  differas,  sicuti 
reliquos  quoque  fratres  litteris  nostris  hortati 
sumus  :  maxime  necessarium  est,  illi  te  con- 
ventui,  ac  reliquos  Calholicse  religionis  defen- 
sores,  interesse,  ad  impediendos  baereticorum 
conatus,  si  more  suo  de  iis  rebus  agere  tenta- 
rint,  quae  vel  ad  fidem  et  religionem  Catholicara 
oppugnandam  pertineant,  vel  ad  violandum  et 


PII  V   AXNUS   1.    —  CHRISTI    1566. 


91 


imminuendiim  jiis  tiuim,  et  reliquonim  Germa- 
nicc  episcoporum,  atque  hujus  sancla;  Scdis 
potestatem.  Quorum  perniciosis  impiisque  con- 
siliis,  offlcii  et  loci  tui  memor,  una  cum  reliquis 
fratribus  tuis  fortiter  et  audacter  obsistere 
adversarique  debebis.  Habebis  autem  illic 
dilect.  fllium  nostrum  Joan.  Franciscum  cardi- 
nalem,  Commendonum  vocatum,  Sedis  Aposto- 
licae  legatum  ,  qui  fraternitati  tua3  ac  cceteris 
CalLolicis  aderit  :  cujus  orationi  cateris  de 
rebus,  quas  brevitat^  causa  omisimus,  fidem 
ut  habeas,  et  ut  ea,  quse  mandato  nostro  tibi 
suadebit,  prompto  animo  exequaris,  a  frater- 
nitate  tua  petimus.  Ex  eodem  cognosces,  quam 
parati  simus  tibi  ac  caeteris  fratribus  gralifl- 
cari,  omnibus  in  rebus,  quautum  nostra  et  hu- 
jus  SanctfeSedis  dignitas  patietur.  IUud  quoque 
diligenter  ac  sedulo  curare  te  volumus,  ut  no- 
titias  habeas  clericorum,  non  solum  civitatis, 
sed  etiam  dioecesis  tuae,  quos  constet  esse  Ca- 
tholicos,  quique  vitffi,  et  morum  honestate,  et 
doctrina,  ad  serviendum  Deo  et  huic  Sanctce 
Sedi  sint  idonei  ;  ac  delectu  quodam  eorum 
cum  fide,  et  sine  acceptione  personarura  habito, 
nobis  indicem,  sigillo  tuo  obsignatum  et  raanu 
tua  subscriptum,  cum  eorum  nominibus  et 
locis  ubi  habitant,  mittas.  Nos  enim,  ut  com- 
munis  omnium  parens,  proborura  virorura, 
ubicumque  sint,  rationem  habere  decrevimus, 
et  eorum  opera  uti,  cum  occasio  oblata  fuerit, 
ad  eas  res,  quae  ad  Dei,  et  hujus  Sanctce  Sedis 
obsequium  pertinebunt.  Datum  Romae  apud 
Sanctum-Petrura,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
xxui  Januarii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  anno 
prirao  I). 

224.  Illis  exceptis,  quse  ad  Augustana  comi- 
tia  et  ad  cardinalis  Commendoni  legationera 
pertinebant,  in  his  Pii  Epistolis  nil  aliud  prffite- 
rea  reperire  est,  quam  ea  ipsa  prscepta  et 
monita,  quse  omnibus  quoque  episcopis,  ubique 
gentium  constitutis,  ut  supra  vidimus,  tradidit. 
Verum,  haud  multo  post,  reformationi  Eccle- 
siasticorum  Gcrmanorum  vehementius  Ponti- 
ficem  incubuisse,  videbiraus.  Interim  dedisse 
hac  ipsa  occasione,  uti  ad  caeteros  hujus  pro- 
vinciae  episcopos,  ad  electura  quoque  Colonien- 
sem  litteras,  ea  demonstrant,  quae  inferius 
dicenda  erunt.  Cum  vero  suo  rauneri  adhuc 
satisfecisse  non  censuisset,  his,  quae  ad  Coesa- 
rem  et  ad  Ecclesiasticos  praesules  scripsit,  alios 
quoque  Catholicos  principes  officii  admonuit, 
ut  hic  positffi  ad  eos  Epistolae  '  ostendunt : 

«  Dilecto  filio  nobili  viro  Carolo  archi-duci 

Auslriae. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutera  etc. 
«  Yereri  nos  cogunt  multorum  sermones  ac 
litterae,  ac  mos  ipse  perpetuus  hsereticorura,  ne 


quid  in  comitiis  Augustanis  agatur,  quod  Apos- 
tolica;  Sedis  dignitate  alienum  sit,  quodque  ad 
corrumpendum  valeat,  quidquid  ab  haeretica 
pravitate  istic  ad  hoc  tempus,  Dci  beneficio, 
inlegrura  perraansit.  Cui  rei  occurrere  pro 
pastoralis  sollicitudinis  officio  cupientes,  et 
vcn.  fratres  nostros  episcopos  officii  sui  admo- 
nuiinus,  et  Catholicorum  principum  auxiliutn 
implorandura  duximus.  Quia  igitur  exploratam 
ct  bene  cognitam  habemus  sinceram  devotionis 
tuae  constantiain  erga  Sedem  Apostolicam,  et 
singulare  studium  erga  fidem  ac  religionein 
Catholicara,  hortamur  nobilitatera  tuara,  et  per 
Omnipotentem  Deum  rogamus,  ut  si  hffiietici 
talia  tentare  ausi  fuerint,  tam  necessario  tem- 
pore  egregiam  pietatem  tuam,  et  dignum  te 
et  majoribus  tuis  animura  et  virtuteiuostendas, 
eorumque  conatibus  obsistas.  Quod  si  studio 
coucordiae  et  uuitatis  eas  res  ab  se  tentari  dixe- 
rint,  debebunt,  si  vere  et  ex  animo  ipsi  veritati 
student,  non  hujusmodi  turbas  commovere,  sed 
S.  generalis  Tridentinae  Synodi  decreta  reve- 
renter  suscipere,  quibus  sancte,  mature,  pro- 
vide  omnia,  quae  vel  ad  patefaciendam  et  decla- 
randam  Catholicorum  dogmatum  veritatein, 
veladreformandosmoresetcorrigendosabusus, 
et  curandam  aniraarum  salutem  pertinebant, 
declarata,  definita  ac  statuta  fuerunt.  Tenipus 
tandera  esset,  dilecte  flli,  haereticos  pertinaciai 
suae  finera  facere,  Deum  vereri,  ac  ad  Aposto- 
licae  Sedis  devotionem,  depositis  odiis  errori- 
busque,  reverli.  Quara  graviter  Deus  eos  ulcisci 
soleat,  qui  ab  Ecclesiae  Catholicae  unitate  reces- 
serint,  postquara  eos,  satis  diu,  dum  resipiscant, 
expectaverit ,  Grcecorura  et  aliarura  nationum, 
quae  se  ab  Ecclesia  separarunt,  exempla  luctuo- 
sissima  declarant.  Non  istis  de  rebus  in  tali 
conventu  agendum  esset :  illud  agi  expediret, 
atque  adeo  necessarium  esset,  ut  principes 
Germaniae,  cogitantes  periculum,  quod  ab  hos- 
tibus  nostris  potentissimis  sibi  finitimis  irami- 
net,  ad  id  depellenduin  sanctissimum  inter  se 
fcedus  inirent.  Quod  quidem  si  fieret,  parati  nos 
essemus  quantacumque  possemus  auxilia  illis 
adversus  communes  hostes  subrainistrare,  et 
reliquos  Chrislianos  reges  ac  principes  ut  eos 
itidera  oranibus  viribus  suis  juvarent,  cohortari. 
Sed  hac  de  re,  ac  de  aliis,  mandato  nostro, 
tecum  aget  cardinalis,  Commendonus  vocatus, 
legatus  noster,  vir  nobis  probatissimus,  cujus 
orationi  fidem  ut  habeas,  et  ad  mandata  nostra 
exequenda,  pro  tua  insigni  erga  Sedem  Aposto- 
licam  pietate  ac  reverentia,  orane  studiura  et 
auxiliura  tuum  impendas,  a  nobilitate  tua 
petimus  et  rogamus.  Datura  Roma;  apud  San- 
clura-Petrura,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xxvi 
Januarii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  anno  prirao  », 
Ad  Ferdinandura    Austrise   Archiducem  '. 


'  Ei  eodem  Archiv.  Valic.  ibid.  ut  supra. 


'  Ez  eodem  Arcbiv.  Vatic.  ibid.  ut  supra. 


92 


PII   V    ANNUS    1  . 


CIIRISTI    15G6. 


((  Dilecto  filio.  nobili  viro  Ferdinando  archi- 
duci  Austriic. 

PIUS  PAPA  V. 

<(  Dilecte  fili,  salutem  etc. 

«  Simul  atque  Apostolicfc  servitutis  onus 
nobis  a  Uomino  injunctum  suscepimus,  slatim 
convertimus  mentis  nostraj  oculos  ad  istam 
iiobilissimam  nationcm,  cujus  ex  calamitatibus 
ingentem  animi  dolorem  semper  hausimus, 
nec  solum  Calholica;  religionis  cultores  in  ea 
tuendos  esse  nobis  statuimus,  sed  omni  etiam 
cura,  studio,  ac  diligentia,  et  charitate,  ct  pietate 
paterna  cnitcndum,  ut,  si  poterimus,  etiam  eos, 
qui  hffireticaj  pravitatis  labe  infecti  fuerunt, 
sanemus,  et  ad  matris  Ecclesia;  grcmium  revo- 
cemus  ;  charissimi  in  Christo  filii  nostri  Roma- 
norum  impcraloris  electi,  fratris  tui,  et  tuum 
nobis  auxilium  non  defuturum  esse  confisi. 
Multorum  aulcm  sermonibus  et  litteris  admo- 
niti  sumus,  vcrendum  esse,  ne  in  conventu 
Augustano,  aliqua  tententur  ab  ha?reticis,  qui- 
bus  majores  tenebrs!  isti  provinciffi  offundantur, 
et  de  iis  rebus  agatur,  de  quibus  in  tali  conventu 
agl  minime  deceat,  neque  animarum  saluti 
expediat.  Huic  nos  periculo  occurrere  cupientes, 
ut  debemus,  nobilitatem  tuam,  ut  Catholicum 
principem,  et  ut  devotum  et  sincerum  Ecclesia? 
filium  etnoslrum,  hortamurin  Domino,  etvelie- 
menter  rogamus,  ut  pro  tua  parte  istis  haereti- 
corum  conatibus  enixe  resistas,  atque  omni 
studio  ac  auxilio  ,  Catholica;  fidei  et  Catholico- 
rum  causas  defendas,  atque  hujus  Sanctee  Sedis, 
omnium  Christi  fidelium  matris,  honorem,  jus 
dignitatemque  tuearis,  sicut  te  facturum  esse 
confidimus.  Reliqua  nobilitati  tuas  referet  dilect. 
filius  noster  Joan.  Franciscus  cardinalis,  Com- 
mendonus  vocatus,  Sedis  Apostolicae  legatus  ; 
cui  ut  pro  Sedis  Apostolicee  reverentia  adsis, 
ad  mandata  qua;  a  nobis  habuit  exequenda, 
et  ut  omnibus  de  rebus,  fidem  ejus  orationi 
habeas,  perinde  ac  si  nos  ipsos  audires  nobili- 
tatem  tuam  rogamus.  Datum  Roma;  apud 
Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
XXVI  Januarii  mdlxvi,  Pontificatus  nostri  anno 
primo  ». 

Ad  Albertum  Bavariaj  ducem  '. 

<(  Dilecto  filio  ,  nobili  vero  ,  Alberto    duci 

Bavariae. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutem  etc. 

«  In  plurimis  et  gravissimis  curis,  quibus 
hoc  nostro  Pontificatus  initio  angimur,  illa  in 
primis  nos  prcmit,  nostrura  cor  torquet  et  assi- 
ilue  cruciat,  ne  hffiretici  ha>reticorumque  fau- 
tores  in  conventu  Augustano,  de  eis  etiam  rebus 
agendum  curent,  quBC  non  ad  hujusmodi  con- 
ventum,  sed  ad  SanctEe  Sedis  Apostolicee  judi- 

'  Ex  eo(Jem  Aixliiv.  Vatic.  iliid.  u:  supra. 


cium  et  episcoporum  Concilia  pcrtincnt ;  et  ea 
obtincre  conentur,  (juibus  ((juod  Deus  avcrtal) 
expressius  augeantur  haereses  et  confirmentur  ; 
et  antiqui  ct  sancta;  Ecclesia;  ritus  ac  institula 
salubriaabrogentnr,  etquidquid  ad  hoc  tempus 
in  Germania,  pravitatis  ha;retic;c  labe,  Dei  be- 
neficio,  integrum  remansit,  corrumpatur.  Hsec 
nos  temere  cogit  solita  illoruni  audacia.  Quibus 
corum  conatibus  occurrere  ,  sicut  pastoralis 
officii  sollicitudo  postulat,  cupimus  :  tum  quia 
Dei  oninipotentis  honorem  ct  animarum  salu- 
tem,  vita  nostra  semper  chKriorem  habuimus  : 
tum  etiam,  quia  tantam  belli  tenipestatem,  hoc 
anno,  Christianae  reipublicai  ab  immanissimis 
hostibus  imminere  cernimus,  ut  vehementer 
verendum  sit,  ne  Dei  in  talibus  faclis  vehemen- 
tius  ira  provocetur,  et  per  eos  Ecclesia'  sua; 
iujurias  et  Sedis  Apostolica;  contumelias  ulcis- 
catur.  Confldimus  tamen  ,  charissimum  in 
Christo  filium  nostrum,  Romanorum  impera- 
torem  eiectum,  comitiis  ipsis  praefuturum,  me- 
morem  fore  officii  sui  majorumque  suorum  ; 
ac  pro  sua  pietale  ac  sapientia,  non  permissu- 
rum  agi  de  talibus  rebus  ;  et  cum  in  aliis  Catho- 
licis  viris  ci  conVentui  interfuturis  magnam 
spem  habeamus,  tum  in  te,  dilecte  flli,  praeci- 
puam  et  maximam.  Etenim  scimus,  te  Catho- 
lica;  religionis  acerrimum  defensorem  et  pro- 
pugnatorem  fuisse,  sicut  fuerunt  omnes  majores 
tui  ;  scimus  te,  et  Deum  timere,  et  Sedem  Apos- 
tolicam  revereri,  et  tuam  ipsius  salulem,  tuara- 
que  et  nationis  tute  honorem  existimationem- 
que  diligere.  Etsi  autem  tali  tempore  non 
dubitamus,  te  tua  sponte  functurum  offlcio  pii 
etCathoIiciprincipis,tamen  prajterirenoluimus, 
pro  nostri  muneris  offlcio,  quin  pietatem  tuam 
hortaremur  et  rogaremus,  ut  perniciosis  hsere- 
ticorura  consiliis  sumraa  ope  obsistas  atque 
obviara  eas  ;  ac  ne  quid  adversus  Sanctam 
Catholicara  fidera  agatur,  ne  quid  de  probalis- 
siraisEccIesiae  institutis  corarautetur,  ne  quid 
de  jure  etpotestate  episcoporum  ac  Ecclesiastica 
libertate  detrahatur,  omne  studium  atque  auc- 
toritatera  tuam  inferponas  :  nulla  re  denique 
violari  perraittas  Sanctic  Sedis  Apostolicae  auc- 
toritatem  ac  dignitatem.  Quae  cum  facies,  con- 
stabis  tuae  ac  majorum  tuorum  «iximiae  pietati, 
ac  Deo  omnipotenti  gratissimura  facies,  cujus 
favore  gratiaque  protectus,  talium  meritorum 
prajmium,  non  in  altera  modo  vita,  sed  in  hoc 
quoque  saculo  consequeris  ;  nosqueet  Sanctam 
hanc  Sedera,  quam  piam  et  benignam  erga  te 
matrera  tu  et  raajores  tui  semper  experti  sunt, 
tibi  obligabis.  Reliqua  nobilitati  tuae  exponet 
dilectus  filius  N.  Joan.  Franciscus  cardinalis, 
Comraendonus  appellatus  ,  Sedis  Apostolicae 
legatus,  vir  nobis  probatissimus,  cujus  orationi 
fidem  ut  habeas,  et  ut  eum  consilio,  studio, 
gratia  et  auctoritate  tua,  pro  Sedis  Apostolica; 
reverentia,  juves,  abs  te  vehementer  petimus  et 


pii  V  ANNus  1.  —  christ:  1566. 


93 


rogamus.  Datnm  Romre  apud  Sanclum-Petrum, 
sub  annulo  Piscatoris,  die  xxiii  Januarii  mdlxvi, 
Pontiflc.  nostri  anno  primo  ». 

Et  iisdem  ferme  verbis,  quibus  ad  arclii- 
ducem  AustriK,  .Maximiliani  fratrem,  scribens 
usus  fuerat,  ad  Gulieimum,  Clivensem  ducem, 
lilteras  quoque  exaravit ',  et  eaJem  promens, 
de  quibus  cffiteros  admonucrat  :  «  Sicut  vero 
(dicit)  ab  hujusmodi  rerum  tractatione  abstineri 
decet,  ita  suaserimus,  utprincipes,  quicumque 
illis  comitiis  interfuturi  sunt,  secum  cogitent, 
quantum  Germania;  ab  immanissimis  et  polen- 
tissimis  hostibus  periculum  immineat,  quanto- 
pere  ad  eam,  quod  Deus  avertat,  bello  vexandam 
atque  vastandam,  intestina?  dissensiones  atque 
discordice  illis  opportunee  sint ;  nec  solum  vires 
et  potentiam  hostium  secum  reputent,  sed  divi- 
num  multo  magis  numen  horreant;  cum  sciant, 
quid  Grscis  et  aliis  natiouibus  acciderit,  qus"- 
cumque  unquam  a  Sedis  Apostolicse  devotione 
et  Catholicffi  Ecclesia;  unitate  defecerunt.  Quod 
si  fcedus  inter  se  inierint,  ei  nos  quoque  adscribi 
volumus,  parati  pro  salute  Germanise,  non  modo 
qusecumque  poterimus  auxilia  subministrare, 
sed  sanguinem  ipsum  fundere  ;  auctoritatemque 
apud  reliquos  Christianos  principes  diligentis- 
sime  interponemus,  ut  adversus  communem 
hostem  commune  fcedus  vobiscum  ineant.  Qua 
de  re  et  de  caeteris,  de  quibus  tecum  agendum 
duximus,  nobilitatem  tuam  alloquetur  dilectus 
filius  noster  Joan.  Franciscus  cardinalis  Com- 
mendonus  etc.  Datum  Romee  apud  Sanctum- 
Petrum  sub  annulo  Piscatoris,  die  xxvi  Januarii 
MDLXvi,  Pontificat.  nostri  anno  primo  ». 

223.  Prseter  istas  ad  singulos  episcopos  ac 
principes  missas  litteras,  in  eodem  Yaticano 
Registro,  sequentem  etiam  Epistolam  reperi- 
mus  - ,  ad  omuem  Augustanum  conventum 
scriptam  : 

«  CharissimoinChristo  filio  nostro,Maximi- 
liano,  Hungarite  et  Bohemiae  regi  illustri,  electo 
Romanorum  imperatori,  et  universis  S.  R.  I. 
principibus,  tam  saecularibus  quam  Ecclesias- 
ticis,  et  comitibus  et  baronibus,  in  Augustanis 
Comitiis  congregatis. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  in  Christo  fili,  ven.  fratres,  di- 
lecti  filii,  nobiles  \iri,  salutem  et  Apostolicam 
benedictionem. 

«  Cum  dolere  antea  solebamus,  tam  perni- 
ciosis  de  religione  discordiis  atque  dissidiis^ 
quibus  humani  generis  hostis,  Christianipopuli 
antiquam  unitatemdivisit,  concordiamque  dire- 
mit  :  tum  vero,  postquam  nos  Dominus,  licet 
tanto  loco  et  munere  indignos,  ad  hujus  sanctaj 
Sedis  regimen  vocare  dignatus  est,  crevit  majo- 
rem  in  modum  angor,  luctus  et  dolor  noster  ; 

'  Ex  eodem  Archiv.  Valic.  ibid.  ut  supra.  —  -  llid. 


tantum  scilicet,  quantum  susccpta  anobis  cora- 
munis  omnium  Chrislianorum  patris  persona 
postulat  :  nec  possumus,  contemplando  misera- 
bilem  statum  populi  Christiani,  sine  maximo 
gemitu,  haec  tempora  cum  majorum  nostrorum 
temporibus  comparare.  Tunc  enim  inter  Chri- 
stianos  omnes  vigebat  summa  de  religione  con- 
sensio  ;  nunc  vero  populus  Christianus  in  varias 
et  diversas  sectas  discerptus  ac  scissus  cernitur. 
Tunc  ab  immanissimis  hostibus,  sua  illum  con- 
cordia  facile  tueri  poterat ;  nunc,  propter  istas 
dissensiones  et  schismata,  illis  ad  se  opprimen- 
dum  opportunus  effectus  est.  Tunc  in  omnipo- 
tenlis  Dei  auxilio  maximailli  merito  spes  salutis 
sua?  reposita  erat  :  nunc  divina  multo  magis 
flagella,  quam  potentissimorum  et  crudelissi- 
morum  hostium  arma  timenda  sunt.  Quibus 
vero  lachrymis,  quo  luctu,  satis  digne  quisquam 
deplorare  queat  tot  animarum  jacturam,  quae 
pretiosissimo  Christi  sanguine  redemptae,  prop- 
ter  hffic  pestifera  schismata  perierunt?  Conside- 
rate.  qufeso,  vos  quoque,  quanto  magis  inclyta 
vestra  Germania,  illis  avorum  vestrorum  tem- 
poribus  florere  solebat  :  memineritis,  quantis, 
propter  istas  de  religione  dissensiones,  calami- 
tatibus  afflicta  fuerit,  quantum  de  veteri  sua 
gloria  et  dignitate  amiserit.  Quid  vero  aliis 
nationibus,  propter  istas  dissensiones,  Dei  ju- 
dicio,  evenerit,  diligenter  cogitate.  Quid  enim 
aliud  Gra?corum  imperium  evertit,  ac  tot  floreu- 
tissima  regna.tot  provincias  Christianas  nonita 
multis  ab  hinc  saeculis  eripuit,  nisi  illarum 
nationum  ab  Ecclesiae  unitate  defectio?  permit- 
tente  nimirum  Deo,  eos,  qui  se  ab  Ecclesiae 
corpore  separarunt,  teterrimum  jugum  subire 
barbaricae  servitutis.  Earum  nationum  casus 
horribiles  monent,  atque  ideo  clamitant  et  de- 
nuntiant,  quid  timendum  sit  de  istarum  dissen- 
sionum  exitu. 

«  Illud  vero  etiam  pro  vestra  prudentia 
diligenter  attendere  debetis,  si  hostes  tunc,cum 
nequaquam  tantis  opibus  prfediti  erant,  nec 
tantum  terra  marique  poterant,  tantas  clades  et 
calamitates  inferre  Christianis,  tot  regna  et  im- 
peria  adimere  potuerunt;  quanto  magis,  hoc 
tempore,  timendi  sint ,  quo  imperium  suum 
alias  ex  aliis  Europae  nationes  et  provincias 
subigendo,  tam  longe  lateque  propagarunt,  et 
res  nostrae  adeo  imminutae  atque  attrita;  sunt. 
Proinde,  cum  in  isto  conventu  adestis,  utimini, 
per  viscera  misericordiae  Dei  nostri  Jesu  Christi, 
utimini  ista  temporis  opportunitate;  et  omissis 
illis  ,  quae  corroborare  et  augere  schismata 
possent,  ac  pravis  suasoribus  atque  doctoribus 
repudiatis,  humiliter  acquiescite  Universalium 
Conciliorum  decretis  et  Sanctorum  Patrum  doc- 
trinis,  quibus  ad  Scripturas  divinas  recte  intel- 
ligendas,  Spiritus  sancti  luxet  gratia  haud  dubie 
affuit,  sicuti  omnes,  qui  Catholici  esse  et  dici 
voluerunt,  ab  Apostolorum  temporibus  usque 


94 


PII  V  ANXUS   1.   —  CIIRISTr   1566. 


ad  hrcc  tempora  acqviicverunt.  Flectite  tandem 
mcntes  vestras,  ad  pacem,  ad  concordiam,  ad 
unitatem.  Consulite,  dum  potestis,  saluti  pa- 
trise  communis,  ct  totiiis  Christiana^  reipublicae; 
ne  patiamini  vos  diutius  ab  hominibus  decipi, 
qui,  malignospirituacli,etodiis  etcupiditatibus 
obcsecati,  turbas,  rixas  et  dissidia  ista  concita- 
runt ;  ct  in  quam  ipsi  foveam  ceciderunt,  alios 
trahere  conantur  :  a  quibus  vos  diutius  falli, 
nimis  indignum,  nimis  alienum  prudentia Acstra 
est. 

«  Ut  enim  omittamus  salutcm  patrirc,  pro 
qua  scitis,  tot  fortissimos  viros  ex  gentilibus 
ipsis,  sanguinem  etvitam  nondubitasse  profun- 
dere  :  ut  taceamus,  quantum  quisque  vestrum 
salutem  anima?  suaj  facere  debeat,  cujus  detri- 
mentum,  ne  universi  quidem  mundi  lucro  com- 
pensari  possit ;  certe  inclyta  vestra  natio,  laudis 
et  glorisB,  prEeter  ca-teras  appetens  semper  fuit. 
An  non  igitur  intclligitis,  quanfam  et  quam  tur- 
pem  notam  quidam  vestrum  (vos  hoc  loco  allo- 
quimur,  qui  Protestantes  vocamini)  vestris  avis 
et  majoribus,  viris  clarissimis,  quosvesfra  sen- 
tentia  damnatis ,  dum  illos  hsereticos  fuisse 
videri  facitis?  Atqui  negare  non  potestis,  quin 
illi  viri.  aeque  ac  vos  prudentes  ac  sapientes  fue- 
runt,  ac  multi  eorum  etiam  longe  religiosissimi ; 
id  quod  declarant  tot  et  fam  magniflca  ab  eis 
per  Germaniam  extructa  ad  Dei  honorem  tem- 
pla,  et  alia  opera  pia,  quse  vos  ab  haereticis  in- 
ducti,  dirui  et  solo  aequari  passi  fuistis.  Eosne 
turpissimi'criminis  ipsimetargueresustinebitis, 
quorum  famamet  existimationem,  vel  vestrum 
ipsorum  sanguine  tueri  ac  defendere  debetis? 
Quis  vero,  qui  modo  mediocri  prudentia  prse- 
ditus  sit,  ex  ipsorum  haereticorum  tot  et  tantis 
inter  se  dissensionibus,  mutabiiibusque  doctri- 
nis  non  intelligat,  eos  a  veritafe  excidisse,  et 
more  eorum,qui  a  recto  itinere  aberraverint,  in 
diversa  diverticula  abiisse  ?  Indicet  vobis  omni- 
bus  Deus,  quam  puro  corde,  quam  sincero  ani- 
mo,  quam  Gde  non  ficta,  vos  ad  unitatem  et 
concordiam  hortemur.  Non  egemus  rebus  ves- 
tris ;  nihil  a  vobis  qutBrimus  :  vos,  vos  ipsos, 
qui  a  matre  vestra  Ecclesia  separati  propter 
haereticorum  fraudes  fuistis,  desideramus.  Vos 
quaerimus,  veluti  bonus  pastor  oves  errantes 
quaerit,  et  ad  ovile  reducere  studet :  vestrfe  famae, 
vestrae  saluti,  paterna  charitate  consultum  volu- 
mus.  Utinam  intimum  animi  nosfri  sensum  et 
ardens  cor  nostrum  penitus  inspicere  possetis  I 
Reducere  vos  in  gratiam  cum  Deo  ,  reddere 
sanctEB  matri  Ecclesiae,  restituere  unitati  Cor- 
poris  Christiani  cupimus  et  optamus ;  atque 
utinam  vestram  salutem  redimere  nostro  san- 
guine  possemus ! 

«Nosti,  serenissime  Caesar,  ut  vos  omnes, 
quanfas  Turcarum  tyrannus  classes  hoc  anno, 
quantas  terrestres  ac  navales  copias  paret,  quan- 
topere  immiueat  exitio  nominis  Christiani.  Non 


ille  opibus  ac  viribus  suis.  licet  maximae  sint, 
tantum  fldit,  quantum  istis  populi  Chrisfiani 
dissidiis  atque  discordiis  :  his  illi  animus  auge- 
tur,  has  sibi  opporfunissimas ,  ad  reliquias 
Chrisfiana?  rcipublica;  opprimendas  esse  infel- 
ligit.  In  extremum  res  est  adducta  discrimen  : 
finis  tandem  istarum  discordiarum  flat,  et  sicut 
pra^sentis  periculi  magnifudo  monct,  sancfissi- 
mum  intcr  vos  foedus,  ad  tantum  depellendum 
pcriculura  ineatur.  Quod  si  factum  fuerit,  ejus 
fccdcris  pro  loco  in  quo  sumus  participes  nos 
facfuros  profifemur ;  tecum  una ,  serenissime 
fili  Caesar,  non  modo  nosfris  vos  auxiliis  enixe 
adjuturi,  sed  auctoritatem  etiam  nostram  apud 
reliquos  Christianos  principes  interposituri,  ut 
ad  communem  salutem  et  liberfafem  ab  impio 
ef  nefando  hoste  defendendam,  vobiscum  con- 
spircntatqueconsentiant;quodquidem  pulcher- 
rimum  fcedus,  si  Deo  dante,  et  te,  Cjesar,  ut  pro 
tua  sapienfia  te  facturum  esse  speramus,  hor- 
tante,  et  vobis  aliis  consentientibus,  factum 
fuerit ;  sperare  possumus,  Deo  juvante,  vos  et 
reliquos  principes,  non  modo  res  vestras  ab 
hostibus  esse  defensuros,  sed  eas  eliam,  quas 
illi  jampridem,  discordiarum  nostrarum  occa- 
sione  usi,  Christianis  ademerunt,  summa  cum 
gloria  recuperaturos.  Datum  Romae  apud  Sanc- 
tum-Petrum  sub  annulo  Piscatoris,  die  xm  Fe- 
bruarii  mdlxyi,  Pontiflc.  nostri  anno  primo  ». 

In  eodem  vero  Ms.  Cod.  Vaficano,  in  quo 
haecEpistoIa  legitur,  adnotafa  haec  verba  repeti- 
mus  :  Bsec  Epistola  imi  fiiit  tradita  :  quod  qui- 
dem  evenisse  censemus,  ob  ea  quae  inferius 
dicenda  erunt.  Sed  ad  ipsa  jam  Augustana 
comitia  veniamus. 

226.  In  comitiis  Augustanis  capitaproposita, 
—  Post  Albertum  Bavariae  ducem,  primus  qui 
ad  ea  venturus  in  viam  se  dedisse  legatur  ', 
Joachimus  elector  Brandeburgicus  extitit,  sed 
morbo  in  itinere  correptus,  retro  domum  abire 
coactus  fuit ;  Augustam  tamen  misso  Georgio 
filioacnepotibus,  nobilissimo  stipatiscomifatu. 
Post  hunc  electores  tres  Ecclesiastici,  Mogun- 
tinus  videlicet ,  Coloniensis  et  Trevirensis ; 
archiepiscopus  Salisburgensis,  Wihelmus  Cli- 
vensis,  et  Holsati  duces  Dani  :  paucisque  inter- 
jectis  diebus,  Saxonum  elector  Augustus,  et 
Gulielmus  Saxo  Vinariensis,  cui  cum  Joanne 
Friderico  fratre  de  ditionis  divisione  lis  erat, 
convenere  ;  et  postmodum  Georgius  Federicus 
Marchio  Onoslabachii,  Philippus  Rheni  comes, 
Ofho  Truschesius  et  Altaempsius,  S.  R.  E.  car- 
dinales,  alter  episcopus,  et  imperii  principes; 
reliqui  autem  proceres,  qui  adesse  non  potue- 
runt,  et  civifates,  quae  mittere  debebant  qui 
adessent,  legatos  cum  plenis  mandatis  miserunt, 
qui  suo  nomine  in  comitiis  agerent.  Dum  vero 
hi  omnes  cogerentur,  in  Caesarea  aula  alia  pri- 

'  Tracagnot.  Hisl.  Thuan. 


PII   V   ANNUS    1.    —    CHRISTI    1566. 


95 


vata  negotia  tractata  fuisse,  scribit  Thuanus; 
nempe  de  Elisabetba  Caesaris  filia  cum  Gallia- 
rum  rege  Carolo,  matrimonio  jungenda  ;  ejus- 
modi  nuptias  Bernardino  Bucatello  Redonum 
episcopo  curante  :  de  controversiis  Sabaudia; 
ducis  contra  Mantuae  principem,  ob  Montisfer- 
rati  principatum  :  de  Germanicis  legioiiibus 
Philippo  Ilispaniarum  regi  tradeudis,  quibus 
tum  Guletam  in  Africaj  faucibus  sitam,  tum 
Cisalpinae  Gallia?  pra?sidia  communirentur  : 
quaeve  Neapolim  mitterentur,  ut,  si  quid  rursus 
Turcaj  in  Melita  et  vicinis  locis  molirentur, 
praesto  essent.  Quod  facile  impelratum,  Thua- 
nus  ipse  asserit.  Langravio  etiam  Cavorum  duci 
et  purpurato  Harudo,  per  procuratores  princi- 
patuum  suorum  ;  necnon  abbati  Ehemptensi, 
qui  coram  accepit  ditionis  suae  investituram, 
Caesarem  concessisse,  Natalis  Comes  et  Traca- 
gnotta  scripsere.  Hastiludia  quoque,  carnisprivii 
tempore,  instituta  fuere,  et  spectacula,  ut  ex 
laeta  rerum  facie  cuncti  de  lceto  rerum  successu 
bene  sperarent.  Multa  etiam  vicissim  convivia  ; 
tanquam  (inquit  praifatus  Natalis  Comes|)  ad 
ludicra  quaedam,  et  non  ad  resistendum  ingen- 
tibus  copiis  potentissimi  et  infestissimi  Chris- 
tiano  nomini  Solimani,  et  ad  libertatem  princi- 
patus  ,  salutem  suam  ,  omniumque  suorum 
defensionem,  quae  non  poculorum  provocatio- 
nibus,  sed  consilioetarmis  fuerant  protegenda, 
convenissent. 

227.  Cum  omnes  igitur  qui  ad  Comitia  ex- 
pectabantur  velipsi  vel  per  legatos  advenissent, 
tandem  comitioruni  eorumdem  factum  initium, 
vel  VII,  ut  aliquis  dixit,  vel  VIII,  ut  alii  tradunt, 
kalend.  Aprilis.  Ibi  Caesar,  auxiliorum  contra 
Turcas  necessitate  proposita,  imperii  ordines  ac 
principes  enixe  rogavit,  ne  ea,  quae  Carolo  V  et 
Ferdinando  ab  eodem  Solimano  lacessitis,  tam 
valida  promptaque  subsidia  detulerant ,  sibi 
eadem  adacto  necessitate,  et  ab  ipso  hoste  im- 
petito,  minime  subducere  vellent;  cum  praecipue 
immanissimus  ipse  hostis  Viennam,  Germaniae 
propugnaculum,  rursus  aggrcdi  decrevisse  di- 
ceretur;  qua  superata,  haud  dubie,  non  Germa- 
niam  tantum,  sed  totum  etiam  Christianum  fere 
orbem,  tyrannidi  ejus  expositum  remansurum. 
Id  igitur,  quod,  et  periculo  futurum  erat,  et  una 
Germanicte  nationi  dedecori,  avertere  curarent, 
necessaria  ope,  opportuno  tempore  adhibita; 
quam  pari  studio,  quo  erga  majores  suos  se 
semper  ostenderant,  ab  eis  quoque  expectare 
faciebat,  et  servandae  amplitudinis  imperii  amor, 
et  in  tanti  hostis  retundendis  conatibus  parata 
gloria.  Et  licet  hoc  ad  communeni  Germaniae 
dignitatem  et  utilitatem  spectare  viderentur ; 
tamen  tanquam  in  se  solum  prtestiti  beneficii, 
ejusdem  memoriam,  nunquam  ex  animo  dele- 
turum.  Quibus  dictis,  Ca^saris  nomine  Bavariae 
dux  capita  proposuit  de  quibus  in  comitiis  de- 
cerneretur;  tueruntque  ejusmodi,  ut  a  Thuano, 


Natali  Comite  et   aliis    adnotata  reperiuntur  : 

«  I.  Ut  ratio  iniretur,  qua  htereses  in  pace 
religionis  non  comprehensa;,  ex  imperio  elimi- 
narentur. 

«  II.  Ut  octo  millia  equitum  et  quadraginta 
millia  peditum  contra  Turcas  describerentur, 
quibus  in  tres  annos  stipendia  per  octo  menses 
solverentur  ;  eaque  collatio  in  signata  pecunia 
fieret,  qua  tota,  proutoccasiourgeret,  in  bellum 
impenderetur. 

«  III.  Impcrialis  ilem  camerae  emendandae 
ratio  iniretur,  et  quod  in  ea  sancilum  esset,  lo- 
cum  haberet. 

«  IV.  Decreta  de  publica  tranquillitate  et 
moneta  servarentur. 

«  V.  Dissidia  iuter  principes  de  praecedendi 
ordine  componerentur. 

«  VI.  De  Finalio  in  Liguria  controversia, 
jamdiu  in  comitiis  agitata,  terminaretur  ;  et 
subditis  ditionis  illius,  edicto  Caesareo  mandare- 
retur,  ut  quamprimum  arma  deponerent.  » 

228.  Secundum  haec,  ut  refert  Thuanus, 
ante  omnia,  decreta  auxilia  adversus  Turcas  : 
majora,  quam  unquam  cuiquam  Ca>sarum  et 
majori  animi  alacritate ;  cum  plerique,  prffiter 
promissa  auxilia,  imperii  nomine,  etiam  priva- 
tas  opes  el  operam  suam,  in  eam  militiam  ultro 
deferrent.  Missum  quoque  asseritFinalium /•a?-- 
tfiminn,  qui  Caesari  a  consiliis  erat,  cum  prae- 
fecto  Tridentino  ;  cujus  auctoritate  et  inter- 
ventu,  ea,  quam  diximus  lis,  inter  dominum  et 
loci  subditos  componeretur.  Plures  insuper 
principum  propositae  controversiae  ,  et  inter 
caeteras  illa;,  qua;,  utinnuimus,  inter  Sabaudiae 
et  Mantuae  duces  versabantur,  quique  discepta- 
turi  de  Monteferratensi  principatu,  comitia  cum 
haberentur,  et  ipsi  venerunt ;  sed  ha>c  et  aliae, 
uti  etiam  caput  de  religione,  ut  mox  dicelur,  in 
aliud  tempus  dilata  sunt,  quod  nimirum  Tur- 
carum,  quamcelerrima  expeditio  urgeret,  nec 
iis  animo,  tunc  intendere  sineret. 

229.  Ntim  et  in  quo  casu  Commendonus  no- 
mine  Pontificis  coram  conventu  Aucjustano  pro- 
testationem  edere  jussus  fuerit.  —  At  de  iis,  quae 
Comniendono  in  Comitiis  evenere,  audienda 
sunt  quae  profert  Thuanus  '  :  «  Cum  Pontifex 
novus,  nempe  Pius,  (inquil)  ex  oratoris,  quem 
in  aula  Caesareahabehat,  et  aliorum  litteris  di- 
didicisset,  incomitiis  Augustanis,  inter  alia  capi- 
ta  quae  propoui  debebant,  de  ratione  componen- 
dorum  religionis  dissidiorum  actum  iri  ;  id  ad 
suam  atque  adeo  Romanae  Sedis,  omnium  alia- 
rum  matricis,  auctoritatempertinereratus,Com- 
mendono  enixe  injunxit,  ut,  si  religionis  nego- 
tium  in  comitiis  deduceretur,  ipse,  suo  nomine, 
publice  protestaretur,  et  Pontificem  in  cunctos 
qui  aderant,  tam  Sceculares  quos  vocant,  quam 
Ecclesiasticos  principes ,  divinae  censurae  gla- 

'  Tliuan.  ut  supra. 


96 


PII  y  ANXUS    I, 


CHRISTI    15G6. 


dium  disfrictunim,  inlerminarctur ;  ct  contra 
Ca?sart>m  in  primis,  qucm,  et  impcrio,  ac  rcgnis, 
et  dilionibus,  successlonibus  cl  juribus,  quae 
in  HispaniiT  rctrnis  ei  compctebant,  privaturus 
esset.   Bcne  aulcm  cvenit,   quod  viro  modera- 
tionis  ac   summa?  prudentijc  negotium    com- 
missum   est ;  qui  vcritus,  ne  ea   protcsiatione 
mniris  animi    cxaspcrarcntur ,   qmm  idoneum 
remedium  nialo  quod  timcbafur,  pro  tcmpore 
adiiiberctur    aliam   rationem   dcliberalionis  il- 
lius   impcdienda)   sibi   incundam   existimavit ; 
reque  cum  Ca?sare   communicata  ,   ct  spe  ab 
eo   facta  negotii  in  aliud  tempus  rejicicndi  , 
ad    Pontificem    scripsit,    et    protestatione    ea 
nihil   opus   fuisse    monuit.  Verum,  homo   im- 
periosus,  ef  qui  nullas  rationes  voluntati   sus 
contrarias  admitteret,   alteris  mandatis,  enixe 
magis  quam  prius  injunxit,  ut  si  mentio  iilla 
de  rcligionis  negotio  in  comitiis  fieret.  publice 
protestarentur,   et  Ca>sarem   atque  alios  prin- 
cipes,  Pontificis  nomine,  a  communione  Chris- 
tiana  excluderet.  Sed  neque  secundis  mandatis 
minister,  hero  prudentior,  paruit ;  ct  commo- 
dum  accidit,  ut  cum  secunda  mandata  venerunt, 
jam  illud  caput  in  aliud  tempus  dilatum  esset  ». 
Ista  Tiiuanus.  quae  etiam  rjnconsiderate  ab 
eo  forsan  accepta,  et  ipsiusmet  narrationem,  ut 
opus  fuerat,  non  satis  exploratam   habentes, 
Spondanus  aliique  scripto  tradidere.  Dicit  siqui- 
dem,  (ut  audisti)  ex  Apostolico  apud  Caesarem 
oratore,  aliisque  litteris  Pium  accepisse,  inter 
capita  in  comitiis  proponenda  ,  illud  quoque 
futurum   de  componendo  religionis  dissidio  ; 
ideoqueCommendono  (si  id  inmedium  proferri 
accidisset)   quam   ponit   protestationem  facere 
imperasse  ;  additque  a  Commendono  eodem,  re 
cum  Cccsare  communicata,  et  spe  ab  isto  facta, 
in  aliud  tempus  negotium  illud  rejiciendi,  pro- 
testationem  minime  esse  necessarlam  ab  eodem 
legato  admonitum  Pium  ;  et  illico  subjungit : 
«  Quod  homo  imperiosus,  qui  nullas  voluntati 
«  sucB  contrarias  rationes  admitteret,  aliis  man- 
«  datis  enixe  magis  quam  prius,  protestationem 
«  fieri  injunxit  »  :  sic,  et  tempora,  ettemporum 
confundens  rationes,  ut  mendaciis  circumvolu- 
tam  veritatem  exponat ;  dolose,  nimirum,  cau- 
sas  reticens,  cur  secunda  mandata  dederit  ;  (si 
tamen  dedit,  quod  falsum  esse  inferius  mons- 
trabitur)imoprimiseapermiscens,utneutrorum 
caput  agnoscatur,  et  imperiosum,  et  dura;  cer- 
vicis,  et  omnino  regimini  ineptum,  Pium  re- 
praesentet.   Cum    enim    protestationem   facere 
Commendono  Pontifex  primo   mandavit,  hoc 
proculdubiq  (ut  ipsemet  vult)  ea  apposita  con- 
ditione  imperavit,   si   religionis  negotium  in 
comitiis   deduceretur.  Ex  suspicione   tantum, 
quod  in  comitiis  res  fidei  in  medium  proferri 
posset,  (suspicione  tamen,  non  ex  levibus  qui- 
busdam  ,   sed   ex  validissimis   indiciis   potius 
prudentereducta)  conditionale  mandatum  lega- 


to  Pius   dedit.  Conditionc  igitur  sublata,  cum 
fidci   et  religionis  negotium  jam  in  comitiis 
deductum  fuisset  (cum  nimirum  dereligionis 
pace   cum   heereticis,  hairesibusque  nonnullis 
tolerandis,  vel  non ;  iisque  dijudicandis  primo 
loco  jam  ageretur  :  quse  res,  quanti  esset  mo- 
menti,   quantumque  ad  fidem   religionemque 
spcctaref,  cum  de  Polonicis  rebus  sermo  erit, 
liicc  clarius  apparebit)  absoluto  alio   mandato 
incongruum  procul  dubio  non  fuit,  protestatio- 
ncm  fieri  jussisse,  ut  malo  occurreret,  quod  in 
rcligionis  perniciem  niajora  incrementasumere 
posset;  imo  absolutum  de  protestatione  facienda 
mandatum  dare  debuit,  quod,  spea  Cajsare  data 
rem  in  aliud  tempus  rejiciendi,  legatum  suum 
frustratum  agnoverit.  Posfquam  enim  a  Maxi- 
miliano  spes  ista  facta  est  Commendono,  et  de 
spe  ipsa  Pium  admonuerat,  ut  se  protestatione 
absfineret ;   contra   spem  datam,   cum  res  in 
comitiis,  et  omnium  prima,  ut  dicebamus,  pro- 
posita  esset ;  cur  mandata  alia,  nova  hac  et  gra- 
vissima  causa  et  ralione   superveniente  ,   Pio 
facere  opus  non  fuit  ?  Non  parva  negotio  acces- 
sio  facta  erat,  ex  criminis  dumfaxat  suspicione 
ad  crimen  ipsura  ;  nam  crimen  fuit,  nec  levis 
momenti,  hujusmodi  causam  in  comitiis,  quo- 
rum  pars  potior  validiorque  laicorum  erat,  nec 
laicorum  tantum,  sed  fide  prostifuforum,  com- 
ponendam   aut  cognoscendam   suscepisse  :  id 
certe  nihil  ad  eos,  si  tamen  Ambrosio  '  Augus- 
tum  Valentinianum  alloquente   sit  fides,  nam 
scripsit:«  Si  tractandum  est.tractare  iuEcclesia 
didici,  quod  majores  fecerunt  mei.  Si  conferen- 
dum  de  fide,  sacerdotum  debet  esse  ista  collatio, 
sicut  factum  est  sub  Constantino  augustse  me- 
morise  principe,  qui  nullas  leges  ante  preemisit, 
sed  liberum  dedit  judicium  sacerdotibus.  »  Ista 
Ambrosius  :  cujus  consfanfiam  animique  robur 
imitatus  Pius,  si  vera  cssent,  quse  narratThuanus, 
ab  ipsomet  Thuano  dicendus  esset,  si  recta  ac 
vera  eloqui  vellet  ,  cum  protestationem  fieri 
iterum  atque  iterum  imperavit ;  ne  laicis  vide- 
licet  jura  sacerdofalia  prosterneret ;  nec  jam 
Maximiliani  verbis  fidere  esset,  aquo  se  suumque 
legatum  jampridem  illusum  compererat.  Post- 
quam  vero,  nec  secundis  Ponfificis  mandatis 
Commendonum   obtempcrasse    idem  Thuanus 
refulit;  cur  tandem  reticet,  Pium  laudasse  villi- 
cum  iniquitafis,  eo  quod  prudenfer  egisset?  licet 
id  cuncli  fere  scriptores  et  Spondanus  ipse  ^, 
qui  ipsius  commenta  secutus  (ut  dictum  est) 
agnoscifur,  diffiferi  vereatur. 

230.  Verum  his  aliisque,  quffi  ad  rem  et  ex 
ipsomet  Thuano  contra  Thuanum  adduci  pos- 
sent,  rationibus  penilus  posthabitis,  ex  simplici 
narratione  veritas  prodeat,  et  dolose  permixta 
series  rerum,  hic  debito  suo  restitufa  loco,  ex- 
cogitata    mendacia   diluat.  Accepimus   autem 

'  D.  Ambros.  Episl.  lib.  ii.  ep.  12.  —  ^  Spondaii.  Annal.  anno 
1560. 


PII  V  ANNUS   1.' 


CHRISTI   15G6. 


9T 


prseclara  tanlgs  rei  monumenta,  ab  iiisigni  Bi- 
bliotheca  clar.  mem.  Fabritii  cardinalisSpadse, 
cujus  diligentise  et  studio  hsec  etalia,  quse  suis 
locis  proferemus,  a  temporum  injuria  servata, 
Ecclesiastica;  memoriEC  debentur.  Has  autem, 
quas  hic  damus,  et  injuste  illatas  prudentissimo 
sanctissimocjue  Pontiflci  criminationes  penitus 
expungunt;  ipso  agenfe,  divinitus  polius  accep- 
tas  cordatus  quisque  censebit,  nam  hujusmodi 
memoriie  in  bibula,  necnon  corrosa  papyro 
scriptaj  erant,  barbaro  quoque,  seu  Gothico  ob- 
scuroque  charactere  obumbralaj  verius  quara 
expressa; :  cumque  propterea  Urbe  tota,  anliquo- 
rum  difficiliorumque  scriptorum  perilissimos 
quosque  studiosissime  consuluissem,  ne  unura 
quidem  reperire  potui,  qui  vel  apiculum  operosi 
scripti  percipere  valeret.  Animum  idcirco  jam 
desponderam,  projeceramque  thesaurum,  quo 
ufi  non  poteram,  cum  ecce  extcmplo  nil  amplius 
ea  de  re  cogitanti,  qui  recens  Romam  se  contu- 
lerat  peregrinus  et  exterus  exhibetur  juvenis, 
quo  amanuense  uti  possem.  Statim  vero  menti 
occurrit,  imperceptibile  scriptum  illud  ei  le- 
gendum  preebere,  quo  si  forte  minus  illi  place- 
ret,  ea  velut  occasione,  rite  a  me  dimissum 
ostenderem.  Verum  ille,  ut  scriptum  vidit,  ea 
facilitate  percurrere  ccepit,  ac  peritissimi  alii 
optimo  quseque  charactere  exarata  legere  con- 
sueverunt.  iMe  ergo  jubente,  ejusdem  deinde 
exscriptioni  se  dedit  ac  tridui  spatio,  totum  ab- 
solvit.  Biduo  post,  ex  condicfo,  scriptionis  mer- 
cedem  recepturum  expectabam ;  cum  en  defertur 
jam  Roma  discessisse;  quoad  id  tantumsecon- 
tulisse,  ut  id  opus  perficeret,  videri  nimirum 
posset.  Quam  quidem  rei  gestae  narrationem, 
sapientium  consilio  acquiescens,  silentio  prjete- 
reundam  non  duxi,  ut  his,  quse  hic  inferimus, 
eo  majoris  auctoritatis  pondus  accedat,  ac  nescio 
quid  pra;ter  ordinem  evenisse,  ut  hoc  loco  ex- 
hiberentur ,  prudentem  lectorem  non  lateat. 
Quem  etiam  miuime  latere  aequum  cst,  quisnam 
fuerit  Joannes  Andreas  Caligarius  ille,  quem 
paulo  ante  memoravimus,  quove  potissimum 
usus  est  Commendonus,  ut  de  his,  quaj  m  Au- 
gustanis  comitiis  agebantur,  Pontificem  certio- 
rem  redderet.  Exfitit  hic  siquidem,  Ughellio 
teste  S  patria  Brasighellensis,  et  utriusque  Si- 
gnaturffi  Referendarius,  qui  deinde  ob  eximiam 
virtutem,  atque  in  agendis  solertiam,  Apostolicaj 
Sedis  nuntius  in  Poloniam  missus  ;  cum  ibi  eo 
munere  fungeretur ,  apud  regem  Stephanura 
Battorium,  a  Gregorio  XIII  Foropompiliensis, 
etBerfinorit.  episcopuscreafus.sub  an.'MDLXXix, 
die  XIV  mensis  Octobris  ;  ab  Stanislao  Wladisla- 
via;  episcopo,  rege  ac  regina  celebritatem  sua 
prffisentia  cohonestantibus  ,  die  x  Januarii 
MDLXxx,  inD.  Joannis  CoIIegiali  Ecclesia  in  Va- 
roviana  dioecesi  Pontificalibus  initiatus  est;  ac 

'  Ughcll.  llal.  Sac.  tom.  664.  ia  Episcop.  Foropompiliensib.,  et 
Berliaori. 


deinde  ad  Ecclesiam,  in  qua  dignus  minister 
fuerat  constitutus,  cum  se  confulisset,  eam, 
quoad  vixit,  optime  rcxif.  Ex  Epistola  igifur,  ab 
ipso  Caligario,  quem  Roma  Augustam  missum  a 
Ponfiflce  diximus,  ad  insignia  legationis  Com- 
mendono  deferenda,  quemque  Augusta  Romam 
denuo  Commendonus  misit,  ut  Pontificem  de 
iis,  quoe  in  Augusfanis  comifiis  tractabantur, 
admoneret,  ad  eumdem  scripta,'  ha;c  habentur: 
«  Ubi  ad  Pontificis  Max.  conspectum  perveni, 
tibi,  illusfrissime  domine,  necessarium  visum 
fuisse  dixi,  nie  miffere,  ut  non  tam  litteris,  quam 
viva  alicujus  voce  ea  cognosceret,  quae  usque 
adhuc  in  comifiis  peracta  fuerant ;  quapropter, 
ni  Sanctifas  Sua  gravaretur,  negofium  omne 
ordine  panderem.  Annuit  perbenigne  Pontifex, 
et  se  cuncla  libenter  auditurura  professus  est. 
Juxta  igitur  mandatum  tuum  rem  expendere 
coepi,  dicens,  Germanos  ha;reticos,  utilitatis 
plurimura  et  profecfus  se  capfuros  sperasse  ex 
hisce  comitiis,  tam  in  concordia  et  commixtione 
sectarum,  tam  in  eo  quod  capifa  duo  abroganda 
statuissent,  ex  pace  inita  anno  millesimo  quin- 
gentesimo  quinquagesimo  quinto  ;  et  ulferius, 
quod  sibi  cogere  Provinciale  Concilium  permit- 
teretur  ;  imo,  quod  ipse  Maximilianus  se  palam 
hseresum  secfatorem  profiteretur.  Quse  nempe 
omnia  Cafholicis  omnibus,  magno  terrori  ac 
formidini  fuerant.  His  vero  non  obsfantibus, 
cum  prffiter  morem,  Maximilianus  pictatem  ac 
religionem  exhibuisset,  sacrosancto  Missce  sa- 
crificio  interfuisset ,  sacrasque  frequentasset 
conciones,  opfimo  et  enixo  pra;serfim  tui  studio, 
dum  prseter  ea,  quse  secura  habueras  privatim 
Cambolduni  colloquia,  singulis  quoque  hebdo- 
madibus,  ipsum  Augustee  conveneras,  atque 
cum  eo  diufissime  egeras,  utverum  se  Calholicse 
religionis  custodem  prseberet ;  facfura  fuerat, 
ut  ejusmodi  omnia  enarrata  pericula  evaderen- 
tur,  et  insuper,  ut  ex  octo  capifibus,  in  comitiis 
propositis  ,  de  tribus  tanfummodo  ageretur  ; 
quorum  primum  exfiterat  supefiarura  Csesari 
prsestandarum  ,  fremcntibus  licet  hsereficis  , 
qui  religionis  aliud,  omnibus  prajponi  maluis- 
sent :  quod  idem  deinde,  te  eodem  curante,  ad 
alia  comitia  rejectum  fuerat ;  nam  caput  illud 
de  quo  modo  agebatur,  de  publica  erat  religionis 
pace  et  concordia.  Et  hic  Pontificera  edocui, 
Catholicos,  utpote  audacia  et  viribus  hsereticis 
impares,  confirmafionem  pacis  expetere,  quse 
annomillesimo  quingenfesimo  quintoinita  fue- 
rat :  quod  eorum  consilium  cum  incredibili 
tuo  ingenii  acumine,  prsevidisses,  litteris  tuis, 
sexfo  non.  Martii  exarafis,  clar.  mem.  cardina- 
lem  Reomanum  deprecatus  fueras,  ut  Pontificis 
ipsius  mentem  exploraret,  imo  in  mandatis  ab 
eo  acciperet,  quid  agendum  fuisset,  si  forte  eve- 
niret  a  Catholicis  preefafam  fieri  petitionera  :  et 


'  Ex  Ms.  card.  Spadw  tom.  216.  pag.  376. 


Ann. 


ToMus  XXXV.  —  LADERcm,  1. 


13 


98 


ril   y  ANNUS    1.    —   CHRISTI   15G6. 


quod,  eodem   cardinali   interpretc,   Sanctitatis 
Suaj  mandatum  ea  legc  acccpcras,  quod  si  pace 
hujusmodi  prspjudicium  infcrebatur  Tridentino 
Concilio  ,  quoad  dogmala,.protestationcm  face- 
res  ac    stalim  discederos.  Hic  me  lo()ucntem 
Pontifex  interpellavit ;  ct  mandatum  id  dedisse" 
fassus  est.   Deinde  sermonem   prosecutus,   ut 
ipsius  mandato,  qua  oportebat  diligcntia  obtem- 
perares,  tc  in  primis  Deum,  Missa  de  spiritu 
Sancto  celebrata,  enixe  exorasse  narravi  :  et 
postmodum,  quod  hac  de  re,  non  solumtheolo- 
gos,  quos  ipse  Ponlifex  ad  comitia  miserat;  sed 
alios  insuper,  in  consilium  adhibueras,  ad  hoc, 
omnibus  plurics  congregatis,  atque  singulos  de 
sententia,  non  tantum  voce,  sed  etiam  scripto 
tradita ,  rogaveras  ;  quorum  omnium  consilia 
atque  opiniones  Sanclilas  sua,  partim   a  me, 
partim  vero  a  Societatis  Jesu  Generali,  jam  ac- 
ceperat.  Interim  tamen  laborem  nullum  ac  stu- 
dium  te  neglexisse  dixi,  quo  efflceres,  ut  tum 
Caesar,  tum  Catholicorum  alii  in  officio  contine- 
rentur,  nullumque  penitus  Tridentino  Concilio 
praejudicium  inferretur ;  Catholici  regis  etiam 
oratore ,   virp  prudentia   prsedito  ,   summoque 
religionis  zelo  exornato,  cardinali  Augustano, 
Apostolico   nuntio  ,  et  prajsulc  Lancellotto  in 
consilium  adhibitis  ;  et   quod  tandem^una  om- 
nium,  eodem  Lancellotto  dempto,  opinio  fuerit, 
ejusmodi  pace  nil  prorsus  dogmatibus  Triden- 
tini  Concilii  detracfum  iri.  Quo  vero  ad  publi- 
cam  protestationem  coram  notario  et  testibus  ; 
omnium  opinio  tulerat,  rem  tam  ingentis  peri- 
culi  esset,  ut  nulla  ratione  fieri  debere  conten- 
derent,  ob  innumera  qu£c  ex  ea  damna  poterant 
exoriri ;  et  hic  singula  enumeravi  incommoda 
quse  ex  exasperato,  ob  hujusmodi  rem,  Csesaris 
animo  procedere  poterant;  tenues  Gatholicorum 
vires  exposui,   nationalis  Concilii  consilium , 
quod  haeretici  moliebantur,  defexi,  schismatis 
pericula  patefeci,  et  demum  rem,  quantum  po- 
tui,  magniflcavi,  utpote   eam,  quae  in  omnimo- 
dam  esse  videbatur  Catholicsereligionis  in  Ger- 
mania  perniciem  ;  addidique,  rem  ipsam  talis 
ac  tanti  periculi  esse,  ut  ex  hoc,  animo  anxius 
et  fueras,  et  adhuc  esses ;  neque  in  ea  labori 
aut  soUicitudini  peperceras,  ut  ipse  ex  additis 
scripturis  agnoscere  poterat ;  ideoque  ad  pru- 
dentem  Sanctitatis  Suae  decretum  ,   quidquid 
agendum  erat,  te  rejicere  dixi,  paratum,  quae- 
cumque  mandata  fecisset,  libentissime  exequi. 
«  Pontifex  cuncta  hsec,  adeo  pacato  animo 
et  benigno  vultu  audivit,  ut  quid  ulterius  con- 
cupiscerem  ,  non  haberem  ;   hinc  respondere 
exorsus,  primum  quidem  in  hac  legatione,  tam 
in  re,  de  qua  agebatur,  quam  in  reliquis,  opera 
ac  studia  tua  summis  laudibus  extulit;et  ea 
quidem,  de  quibus   certiorem   eum  feceram , 
omnia  jam,  magna  ex  parte,  se  comperta  ha- 
buisse,  et  scriptis  a  te  litteris  ostendit.  Quo  vero 
ad  caput  illud,  de  quo  quffistio  erat,  aliud  se 


non  sentire  monstravit  ab  eo  quod  primum 
censuerat ;  nam  ad  tuendam  Catholicam  fldem, 
qua;  tunc  nil  aliud  csse  videbatur,  quam  ipsum 
Tridcntinum  Concilium,  paratum  se  esse  dixit, 
et  mortem  subire  et  sanguinem  fundere  :  nam 
corde,  inquit,  credebatur  ad  justiliam,  confessio 
autem  flebat  ad  salutem  ;  quia  audacter  et  ubi- 
que  fldem  nostram  proflteri  oportebat,  quavis 
periculi  postposita  formidine  ;  cum  antiqui 
Patres,  qui  fidcm  hanc  proprio  sanguine  planta- 
verant,  ejusmodi  nobis  confcssionis  reliquissent 
exempla.  Quapropter,  et  si  incommoda  offen- 
derentur,  famen  quod  injunctum  munusexigeret, 
minime  prffiterniittere  sequum  erat,  quia  si,  qui 
Catholico  nomine  censebantur  vere  Catholici 
non  fuissent,  ut  Cafholici  habendi  non  erant; 
posito  enim,  quod  Tridentino  Concilio  prajjudi- 
cium  aliquod  inferrefur,  melius  certe  fuisset, 
ad  Augustana  comitia,  nec  legatum,  nec  Apos- 
tolicum  nuntium  misisse:  periculum  ejusmodi . 
se  maximopere  timere,  et  ab  eo  vehementer  se 
angi  demonstrans. 

«  Ad  hsec  ego  respondi,  quod  quotiescumque 
Tridenfini  Concilii  dogmata  in  discrimen  vocari 
evidenter  tibi  patuisset,  tu,  ex  injuncto  tibi 
munere,  certe  protestationem  facturus  eras,  et 
illico  discessurus  :  sed  quia  periculum  istud 
haud  apparebat,  imo  quia  communis  omnium 
theologorum  sententia  tulerat,  prcefatam  pacem, 
Tridentini  nequaquam  dogmata  laedere;  ideo 
tu  a  protestatione  abstinueras,  nec  aliud  a  te 
ipso  statuere,  absque  ipsius  mandato  volueras. 
Quapropter,  pensatis  eorumdem  theologorum 
opinionibus,  et  audifis  de  hac  re,  si  ei  visura 
esset,  Granvellano  cardinali,  et  Francisco  Bor- 
gia,  societafis  Jesu  generali  praeposito;  quid 
faciendum  erat,  ipse  decerneref,  judicaretque, 
an  confirmatio  pacis,  anno  millesimo  quingen- 
tesimo  quinquagesimo  qumto  firmatae,  praefatis 
dogmatibus  prBcjudicium  inferret  :  dum  tu  co- 
natus  omnes  facturus  eras,  et  cum  Caesare,  et 
cum  Catholicis  omnibus,  neTridentino  Concilio 
minimum  quid  detraheretur.  Hinc  narravi,  qua 
ratione  tu  curare  excogitaveras,  ut  Tridentini 
Concilii  professio,  quam  ipsi  fecerant,  scripto 
etiam  firmarent;  et  quod  tandem,  si  praeter  opi- 
nionem  protestafio  jubebatur,  tu  eam  facturus 
eras,  sed  clam  ct  secreto ;  et  priusquam  comi- 
tiis  flnis  imponeretur,  Augusta  discessurus. 
Respondit  Pontifex  ea,  quam  praedixerat,  dis- 
tinctione;  et  theologorum  pensatis  sententiis, 
quid  fierl  voluisset,  se  demum  dixit  decretu- 
rum.  Quibus  dictis,  me  dimisit.  Romae  quarto 
idus  Maii  mdlxvi  ». 

231.  Veritafi  rerum,  quae  hac  in  Epistola  re- 
feruntur,  ea  quoque  adstipulantur,  quaj,  ia 
Vita  cardinalis  Commendoni,  paulo  aute  memo- 
ratus  Gratianus  habet :  '  nam  ubi  de  iis,  quae 

'  Vit.  Card.  Commend.  Gratian.  ut  sup. 


Pn  V  ANNUS  1. 


CHRISTI   1566. 


99 


ipsi  Commendono  in  hac  legatione  evenerunt^ 
sermo  recurrit,  ista  narrat  :  «  At  ha;retici  in 
omnem  semper  occasionem  intenti,  more  suo 
multa  moliebantur  :  ante  omnia  Maximilianum 
ipsum  magnis  pollicifationibus  soUicitabant, 
ut  tandem  sententiam  proferret,  palamque  in 
partes  transiret.  Nam  paucis  antc  annis,  haereti- 
corum,  partim  spe,  parfim  consuetudine  cor- 
rupfus,  alienati  a  Cafholicai  pietatis  fide  animi, 
haud  ambigua  signa  dederat;  qui,  et  sacris  eo- 
rum  interfuerat,  et  queradam  profligatse  doc- 
trinae  magisfrum  domi  aluerat,  habuerafque  in 
honore  ;  et  Viennse  in  templis,  de  divinis  rebus 
concionantem  frequenter  audierat;  nec,  nisi 
magno  studio  ac  cura  Ferdinandi  patris,  in  pri- 
mis  pii  ac  religiosi  hominis,  denunfiantis,  eo 
abdicato,  ad  alium  se  filium,  nafu  minorem, 
imperium  afque  nomen  Caesaris  delaturum,  a 
nefarise  opinionis  professione  est  revocatus. 
Post  mortem  inde  patris,  assecufus  imperium, 
ita  vixit,  ut  dum  spem  sui  utrique  parti  facere 
studet,  omnibus  aeque  suspectus,  neutrorum 
gratiam  tenuerif.  Tum  quidem  hffiretici,  pro- 
missa  exigentes,  Tehementer  urgebant,  ut  jun- 
geret  se  illis,  et  mentem  aliquando  nudaret,  ac 
propterea  exforquere  ab  eo  conabantur,  ut  fce- 
dera  concordiae  pacisqueanno  mdlv  inter  ipsos 
et  Catholicos  Passavii  consfitufa,  violafa  saepe 
ab  iis,  tum  penitus  rescinderenlur  :  eo  enim 
anno,  quemadmodum  a  Ferdinando  Caesare  ab 
simili  periculo  Turcici  belli,  copiarum  ac  pe- 
cuniae  indigo,  expresseranf,  ut  quibus  libuisset, 
sacrorum  cseremonias,  ex  Augustana  formula 
colere  atque  habere  jus  esset;  ita  additum  fce- 
deri  fuerat,  ut  qui  a  prisca  sacrorum  ratione,  et 
Catholicee  Ecclesiae  sensu  deficerent,  aut  omni- 
no  dissentirent,  ii  ne  vectigalia  quidem  ulla, 
aut  honores  Ecclesiasficos  obtinerent,  aut  po- 
tiri  possent.  Id,  ut  antiquarefur,  summis  sfudiis 
haeretici  contendebant;  item  illud,  uf  qui  disci- 
plinae  eorum  secfatores  Catholicorum  imperio 
ac  ditioni  subjecfi  essent,  paterna  bona  vaenum 
exponere,  et  excedere  patria  atque  exulare  co- 
gerentur.  Quibus  haerefici  stare  jam  ab  insita 
anirais  arrogantia,  afque  contumacia  defrecfa- 
bant,  et  impie  pariter  atque  impudenter  postu- 
labant,  ut  potestas  omnibus  foret,  quam  quis- 
que  probaret,  opinionem  habendi,  et  pro  sua 
cuique  religione  Deum  colendi;  vel,  si  ha;c  non 
placerenf,  Concilium  (nationale  quod  appellanf) 
haberetur,  ad  quod  coactum,  omne  Germani- 
cum  noraen,  de  universo  jure  sacrorum,  inter 
se  constitueret.  Harumrerum  ufram  fenuissent, 
amiftenda  Germania  erat,  et  cuncfa  praedae  hffl- 
reficis  futura,  cuncfa,  confuso  omni  humano 
ac  divino  jure,  pessum  itura  videbantur  ».  Ista 
Gratianus.  Quinam  vero  fuissenf,  qui  impie 
pariter  atque  impudenfer  postulabanf ,  ut  pofes- 
tas  omnibus  fieret,  quam  quisque  probaret, 
opinionem  habendi,  et  pro  sua  cuique  religione 


Deum  colendi ;  vel  si  haec  non  placuissent,  na- 
tionale  Concilium  totius  Germaniae  pefebanf; 
elici  posse  cognoscifurexSpondano,  qui,recens 
exorfas  et  in  imperio  propagatas  harcses  Sacra- 
menfariorum,  Zuvinglianorum  et  Calvinista- 
rum  cxtilisse  tradit.  Secta;  siquidcm  hujusmodi, 
in  pace  anni  mdlv  firmata,  comprchensaj  mini- 
me  fueranf;  nam  prster  Catholicam  religionem 
et  Augusfanam  Confessionem,  in  imperio  ccete- 
rae  prohibitae  fuerunt.  Et  ne  in  pace  hujusraodi 
coraprehenderenfur,  in  coraitiis  his  Catholici 
contenderunf ;  et  alio  cerfe  consilio  ab  eo,  quo 
in  Poloniae  regno,  religionis  bono  ac  securitati 
Cafholicos  Polonos  prospexisse  videbiraus.  Ne- 
farios  autem,  quos  ex  Caligario  et  Gratiano  pro- 
duxjmus,  hajreticorum  ausus,  dubiam  Maximi- 
liani  religionem,  et  hujus  generis  alia,  (quae 
merito  Pio  sollicitudinem  ingerebant,  et  ab  eo, 
vel  invito,  rite  extorquere  videbantur  protesta- 
tionis  mandafum)  subdole  reticenf  Thuanus  et 
alii,  quodPoutificipraecipitis  ingenii  ac  irapru- 
denfiae  notam  impingere  studeanl,  sed  inoppor- 
tune,  tantum  repelitum  protesfationis  faciendae 
praeceptum  recinunt,  ut  in  eo  crimen  deprehen- 
dant,  quod  rainirae  commisisse  cognoscitur. 
Nam,  licet  ex  iis,  quae  vel  ab  Aposlolico  suo 
apud  Caesarera  nuntio,  vel  a  Caesareo  apud  se 
oratore,  vel  ab  aliorum  litteris  Pius  acceperat, 
aliquid  in  Augustanis  comitiis  in  re  religionis 
haereticos  molifuros  audisset,  hisque  permotus 
ad  eadem  coraitia  legafum  Comraendonum  de- 
crevisset;  tunc  taraen  ei  profesfationem  ullam 
faciendi  raandaf  um  aliquod  dedisse  (ut  Thuanus 
et  alii  somniarunt)  haud  reperiraus.  Quod  qui- 
dem  etiam  confirraare  videntur  superius  a  nobis 
recifatffi,  ad  Caesarem,  et  ad  Ecclesiasticos,  et 
laicos  Germani®  principes,  Pii  lifterse,  in  qui- 
bus  certe  nullum  protestafionis,  etmulfo  minus 
minarum,  quas  Thuanus  ipse  a  Pontifice  factas 
recolit,  est  invenire  vestigiura.  Et  revera  man- 
dafum  hujusmodi,  non  modo  non  debuit,  sed 
nec  eo  terapore  dare  potuit  Pius;  cum  nil  cerfi, 
vel  insidiarum ,  quse  in  religionis  perniciem 
haerefici  excogitassent,  vel  artis,  qua  Catholici 
easdem  propulsare  meditarenfur,  corapertura 
haberet :  nara  ex  praefafa  CaligariiEpistoIa,  non 
tara  haereticorum  fraudes,  quam  etiam  Cafho- 
licorum  consilia,  non  modo  Pium  Roma;  com- 
morantem,  sed  Commendonum  ipsum,  licet 
comifiis  pra;sentem,  diu  latuisse,  evidentissime 
coUigitur.  Ubi  autera,  ingenti  sua  solertia  Com- 
raendonus  pra;sensif,  Catholicos,  utpote  audacia 
et  viribus  ha;reticis  impares,  pacis  anni  mdlv 
confirmafionem  expetere  velle;  tunc  tanfum 
cardinalem  Pieomanum  deprecatus  est,  ut  Pon- 
tificis  raentem  exploraret,  a  quo  responsum  est 
illi,  quod,  si  pace  hujusraodi  pra?judiciura  ia- 
ferebafur,  quoad  dogmata,  Tridentino  Concilio, 
profesfationera  Conimendonus  faceret  et  sfafim 
discederet.  Et  hoc  quideni  fuit  protestationis 


100 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


faciendfc  primum,  quod  a  Pio  prodiit,  manda- 
tum.  At,  cum  taiulom  ab  Alborto  Bavaria"  duee 
caput  illud,  ut  vidimus,  propositum  fuit,  tunc 
a  Commondono  dubitatum  cst,  an  ca  pacis  con- 
firmatio  pra^judicium  ali^piod  Tridcntini  Concilii 
dogmatibus  inforret,  el  binc,  an  ex  Pontificis 
jussu,  protcstationem  facere  deberet.  Quare, 
theologis  auditis,  rem  omnem  ad  Pium  rejecit, 
a  quo  certe  mandafum  aliud  factum  minime 
reperimus  ;  unde  jurc  miramur,  quod  ista  igno- 
rantes  scriptores  omnes ,  non  conditionatum, 
sed  absolutum  Pii  mandatum  dixerint,  et  una 
tantum  vice  factum,  plurics  repctitum  tradide- 
rint,  cum  semel  tantum.  et  interrogatus,  idPius 
praeceperit,  et  ea  lcge,  si  dogmatibusTridentini 
detractum  esset :  ideoque  prffiter  allata,  contra 
Thuanum,  ex  ipsius  Tbuani  narratione  desump- 
ta,  ulterius  eum  ctiam,  cx  his,  mendacii  rite 
coarguere  non  veremur,  quod,  nempe,  injuste 
simul  ac  perperam  Pium  id  fecisse  reprehende- 
rit,  quod  nunquam  fecit;  nam  licet,  ex  praeju- 
dicio,  quod  religioni  timuit,  ad  protestationem 
propensus  fuisse  agnoscatur,  non  tamen  hinc 
rite  educitur  protestationem  eamdeni  fieri  ite- 
rum  atque  iterum  prsecepisse,  ut  ipse  et  alii 
excogitarunt;  imo  oppositum,  ut  ex  ipsius  Cali- 
garii  inferius  ponendis  Epistolis  evidentissime 
cognoscetur. 

232.  Pio  propomintur  thelogo)'wn  sententise, 
tum  quoad  confirmationem  recessus  anni  mdlv, 
tiim  quoad protestationem  in  comitiis  Auqiistanis 
faciendam.  —  Quse  autem  fuerunt  Pontifici,  hac 
de  re,  exhibitae  theologorum  sententiae,  '  ejus- 
modi  sunt.  Et  prima  quidem,  quae  in  medium 
afferatur,  sit  ea  Scipionis  Lancellotti,  qui  post- 
modum,  ob  egregia  merita,  a  Gregorio  Decimo 
tertio,  inter  Sanctae  Romanae  Ecclesise  cardina- 
les  adscriptus  fuit.  Dicit  igitur  : 

DDBIUU  PRIMUM. 

«  An  per  confirmationem  recessus  anni 
MDLV,  praejudicetur  in  universali  toti  Concilio 
Tridentino,  et  consequenter  particularibus  dog- 
matibus  ejusdem  ? 

«  Dicendum  existimarem,  in  omnibus  pra- 
judicari.  Siquidem,  licet  ex  simplici  lectura  re- 
cessus  ejusdem  confirmationis  faciendae,  nuUa 
inspiciatur  facta  mentio  de  dogmatibus  contra- 
riis  fidei  nostrae  Catholica;,  illustratse  a  Concilio 
Tridentino; 'tamen  recessus  ipse  fundatus  est 
super  re  prohibita,  et  ab  ipso  etiam  Concilio 
damnata;  nam,  cum  inter  Confessionistas  et  Ca- 
tholicos  propter  religionem  orta  essent  dissidia 
et  controversiae,  utdiciturin  principio  recessus, 
deventum  fuit  ad  pacem  faciendam  hanc,  cum 
nonnullis  decretis  quae  Conciliocontradicunt. 

«  Et  primo  dicitur,  et  sfepius  in  eodem  re- 
cessu  replicatur,  quod  principes  et  status  non 

<  Ex  eodem  Ms.  eardia.  Spad, 


debent  abstrahere  vel  cogere  aliquem  sfatum 
ejusdem  imperii  a  rcligione,  fide  et  caeremoniis 
confessionis  Augustanae,  sed  sinere  illum  de- 
bent  quiete  et  pacifice  vivere  in  sua  religione. 
Verum  hoc  reperitur  prohibitum  in  Concilio 
Tridentino  in  scss.  25.  cap.  v.  de  recipiendis  et 
observandis  decretis  Concilii,  ubi  dicitur  fuisse 
ab  eodem  Concilio  damnatos  et  anathemaliratos 
praecipuos  haereticorum  errores  nostri  temporis, 
et  fuisse  etiam  traditam  veram  et  Catholicam 
doctrinam ;  et  quod  ideo  moneantur  principes 
omnes,  ad  operam  suam  ita  prastandam,  ut 
quaj  ab  eodem  Concilio  decreta  sunt,  non  per- 
mittant  ab  hacreticis  depravari  aut  violari,  sed 
ab  his  etomnibus  devote  recipiantur  et  obser- 
ventur.  Cum  itaque  in  recessu  dicatur,  Confes- 
sionistas  non  molestandos  in  eorum  haeresi,  sed 
permittendos  ut  quiete  vivant  in  eorum  flde,  et 
in  Concilio  dicritur,  quod  Catholica  doctrina 
observari  mandetur  a  principibus;  utique  re- 
cessus  contradicit  Concilio,  quod  fuit  absolutum 
post  ipsum  recessum  conditum;  cum  non  stent 
simul,  quod  quis  permittatur  quiete  vivere,  et 
quod  compellatur  secundum  aliam  legem  vi- 
vere. 

«  Secundo  dicitur  in  eodem  recessu,  quod 
Christiana  religio  debet  ad  concordiam,  Chris- 
tianamque  intelligentiam  et  unionemnon  aliter 
adduci,  nisi  per  Christiana,  amica  et  paciflca 
media.  Verum,  si  per  hujusmodi  media  non  in- 
telligendum  est  de  Concilio  universali,  legitime 
congregato,  et  cum  tunc  illud  excludatur;  illi, 
ac  congregantis  potestati  manifeste  derogatur  : 
verba  enim  illa  non  aliter,  nisi  per  amica  media 
etc.  excludunt  omncm  viam,  etiam  Concilii, 
praeter  ipsam  concordiam.  Sin  vero  per  media 
intelligendum  est  de  Concilio,  cum  illud  sit 
jam  absolutum  et  perfectum,  de  consensu  ora- 
nium  Patrum  et  principum,  et  ab  eis  subscrip- 
tum,  et  auctorifate  Sedis  Apostolicae  conflrma- 
tum;  expiravit  recessus,  dum  ibi  dicitur,  pacem 
hanc  durare  debere,  usque  ad  amicam  et  pro- 
priam  concordiam,  vel  compositionem  rerum 
fidei  et  religionis;  et  quod,  si  ejusmodi  compo- 
sitio  per  viam  Generalis  Concilii,  vel  Synodi 
nationalis  colloquiorum  etc.  non  habeat  suum 
effectum;  quod  nihilominus  pax  mai^eat,  usque 
ad  finalem  concordiam.  Sed,  cum  idem  Conci- 
lium  fuerit  congregatum  in  civitate  Tridentina, 
ad  tollenda  haec  eadem  Catholicae  religionis 
dissidia,  quaj  in  Germania  vigebant  et  adhuc 
hodie  vigent;  et  efflagitantibus  Carolo  V  etFer- 
dinando  imperatoribus,  ad  illud  fuerunt  ipsi 
ha;retici  Germaniae  vocati,  proposito  eis  salvo 
conductu  accedendi  libere  ad  illud  et  in  eo  ma- 
nendi;  et  viginti  tribus  fere  annis  expectati, 
per  quod  fempus  duravit  Concilium,  et  eorum 
iniquae  causae  conscii,  contumaces  non  compa- 
ruerint;  propterea  eorum  opiniones  etha;reses, 
adoctissimis  theologis,  ex  omnibusmundi  par- 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


101 


tibus  delectis,  discussK,  et  a  Patribus  mature 
et  prudenter  extirpatEe  ac  anathematizatae  fue- 
runt ;  non  debent  nunc  Catholici  aliter  affirmare, 
nisi  quod  vera  compositio  et  concordia  fidei 
subsecuta  sit  a  Concilio,  quia  conciliataj  sunt 
opiniones  utriusque  religionis,  ac  veritates  Ca- 
tholicre  ab  haereticis  assertionibus  distincis, 
et  illas  amplectendas,  has  rejiciendas  esse  de- 
claratum  fuit;  hsereticus  vero  nunquam  fate- 
bitur,  aliquam  concordiam  subsecutam  fuisse, 
nisi  eorum  damnatis  opinionibusassentiamur». 

DCBICM  II. 

«  An  sit  necessaria  acceptatio  Concilii  Tri- 
dentini  ? 

«  Si  obtineri  posset,  ut  Concilium  accep- 
taretur  a  Catholicis  in  hac  confirmatione,  satis 
bene  consultum  esset ;  nobis  vero,  si  Concilio 
praejudicaretur  ob  confirmationem,  frustra- 
toria  esset  acceptatio,  si  in  continenti  subse- 
queretur  derogatio  ;  ideo  non  existimo  neces- 
sariam,  si  illi  derogatur  ;  sed  necesse  est,  ut 
illi  non  derogetur  ». 

DHBirM  III. 

«  An  sufficiat  Concilii  mentionem  fieri,  et 
ubi  illa,  et  quomodo,  et  quibus  verbis 
facienda  ? 

«  Retenta  eadem  opinione,  quod  Concilio 
praejudicetur,  sola  Concilii  mentio  non  sufficit, 
nisi  in  fine  ipsius  confirmationis,  vel  alia  con- 
gruentiori  parte,  his,  vel  similibus  verbis  a 
Catholicis  exprimendis,  mentio  fiat.  Sic  consen- 
timus  confirmationi,  salvis  semper  dogmalibus 
ac  CEeteris  decretis  Concilii  Tridentini,  cujus 
fldem  et  doctrinam  profitemur,  ac  observaturos 
nos  jurejurando  promittinius,  nec  illi,  minima 
etiam  in  parte,  prsejudicatum  esse  volumus,  et 
declaramus;  ob  confirmationem  hanc,  quam 
non  alia  ratione  probamus,  nisi  pro  nostra 
nostrarumque  Ecclesiarum  et  subditorum 
quiete  et  tranquillo  ac  pacifico  statu. 

«  Si  vero  verior  sit  opinio,  quod  Concilio 
non  praejudicetur,  Concilii  mentio  etiam  sim- 
plex  et  absoluta  sufficeret;  nam  cum  religio- 
nem  Catholicam  hseretici,  falsis  eorum  argu- 
mentationibus  et  auctoritatibus  oppugnaverint, 
plurimis  etiam  editis  libris  et  Centuriis ;  sic 
quando  mentionem  de  religione  facimus,  debe- 
mus  illam  ad  Concilium  Tridentinum  referre, 
in  quo  nedum  illustrata  et  expurgata  fides  nos- 
tra  reperitur,  sed  in  eodem  etiam  licetintueri 
anathemata  adversariis  inflicta  et  reprobatio- 
nes  eorum.  Accedit,  quod  haereticis  nova  dare- 
tur  contra  illud  argumentandi  occasio,  quod 
in  Confirmatione,  ubi  mentio  de  religione 
habetur,  Catholici  de  illo  non  meminerint, 
tamquam  non  legitimo,  nec  libero,  quod  ipsi 
semper  clamant  ». 


DCBICM   IT. 

«  An  censeatur  per  hunc  recessum  confir- 
mata  Confessio  Augustana? 

«  Ex  lectione  recessus  non  video  confir- 
mari  hancConfessionem,  sed  permittiutriusque 
religionis  professores  quiete  vivere,  donec 
finalis  religionum  concordia  subsequatur  ». 

DCBICM  V. 

«  An  censeantur  ha?retici,  qui  consenserunt 
recessui  et  consentiunt,  preesertim  post  Conci- 
lium  Tridentinum  ? 

«  Si  Confessio  Augustana,  quae  haereticam 
continet  religionem,  non  fuit  approbata  et  con- 
firmata  in  recessu,  ut  supra  dixi,  minus  exis- 
timo  haereticos  censendos,  qui  recessui  illi 
tunc  consenserunt.  Qui  vero  Catholici  eidem 
recessui  post  Goncilium  consentient,  non  puto 
esse  eliam  haeretlcos,  quia  non  negant  contenta 
in  Concilio  Tridentino,  sed  illi  non  parent ». 

DCBICM   VI. 

«  An  protestatio  videatur  necessaria  propter 
officium  legati  ? 

«  Si  quidem  constaret,  Concilio  prsejudicari, 
deberet  illustrissimus  legatus,  absque  aliqua 
expressa  commissione  protestari,  et  admouere 
Caesarem,  ne  quid  committeret,  quo  prajjudi- 
caretur  Concilio,  cum  ipse  sit  advocatus  Eccle- 
siae  Romana;,  et  defensor,  et  omnibus  viribus 
uti  debeat  ut  Concilium  observetur,  prout 
Concilium  illi  et  aliis  principibus  praecepit : 
et  ad  faciendum  utilia  Sedi  x\postolicae,  ne 
dum  legatus  de  latere,  sed  episcopi  etiam,  ex 
proprio  eorum  juramento  tenentur  ;  quod  si 
non  fecerint,  est  quod  illis  imputari  possit ». 

DCBICM  VII. 

«  An  sit  necessaria  protestatio  legato,  quo- 
niam  Pontifex  ita  mandavit,  si  veniretur  ad 
recessum  vel  conclusionem  aliquam,  quae 
praejudicetConciIioTridentiuo,quoaddogmata? 

«  Resolutio  oritur  ex  jam  dictis  ;  quia,  si 
praejudicatur  Concilio,  protestandum  est,  prae- 
sertim  cum  ita  praeceperit  Summus  Pontifex, 
cui  parendum  est ». 

DCBICM  VIII. 

«  An  sit  utilis  protestatio  ? 

«  Protestatio  conservat  jus  protestantis, 
videlicet,  Catholicae  Ecclesiae,  de  cujus  dogmatis 
observantia  agitur  ;  et  monet  sive  incitat,  ne 
quid  fiat  quod  fieri  non  debet  ». 

DCBICM   IX. 

«  An,  stante  mandato  Pontificis,  quod 
deveniatur  ad  protestationem,  quando  prsjudi- 
cetur  Concilio  circa  dogmata,  et  affirmantibus 
expresse  theologis,  quod  per  coufirmationem 


102 


PII  V   ANNUS   1.    —    CHRISTI   1566. 


pacis  anni  mdlv  non  pra?jiidicetur  Concilio, 
quoad  dogmata,  sit  nitiilominus  deveniendum 
ad  protestationem  ? 

«  Non  existimo  hoc  in  controversiam  adduci 
posse.  quia  si  tlieologi  expresse  consentiunt, 
non  adesse  pra-judiciuni,  cessat  protestandi 
facultas,  quia  si  non  est  prffjudicium,  potius 
pra^judicaretur  papa?  mandanti,  cujus  manda- 
tum  non  esset  observatum,  quia  mandatum  sub 
certa  qualitate,  illa  cessante,  cessat  etiam 
ipsum  ». 

DUBIUM  X. 

«  De  qua  protestatione  intelligit  Pontifex 
per  ea  verba  Factis  debitis,  quse  in  tali  casu 
convenirent  pi'otcstatiombus ? 

«  Si  quidem  pra^judicatur  Concilio,  protes- 
tatio  fieri  debet  illi,  qui  contra  debitam  justi- 
tiam  quid  facit,  veluti  Cffisari,  qui  comitia 
congregavit,  et  proposuit  hac  de  confirmatione 
tractandum  esse.  Item  fieri  posset  Catholicis 
prajlatis  et  principibus,  qui  votuni  habent  in 
comitiis,  si  legato  tutus  daretur  accessus  ad 
protestandum  Catholicis,  quando  simul  conve- 
niunt,  ut  hac  de  re  disserant.  Sed  quoniam  id 
vix  secure  fieri  posset,  quia  in  conventu  Catho- 
licorum  adsunt  etiam  et  haeretici,  et  daretur 
occasio  scandalis  ;  propterea  ab  hac  secunda 
specie  protestationis  abstineri  posset,  quia 
praesupponitur  in  hoc  dubio,  quod  Pontifex 
usus  fuerit  illis  verbis :  debitis  protestationibiis 
factis;  quae  in  tali  casu  convenirent.  Et  propter- 
ea,  si  timeretur  de  scandalis,  etiamsi  fieret 
protestatio  Ceesari,  posset  illi  fieri  admo- 
nitio,  utperpetuis  futuris  temporibus  constaret, 
hoc  illi  fuisse  prcemonitum  ;  et  si  de  hac  etiam 
admonitione,  scandali  suspicio  oriri  posset, 
fieri  posset  clam,  coram  testibus  et  notario  ». 

DUBIOM   XI. 

«  Quse  sint  necessaria  ad  protestationem 
solemnem  coram  Caesare? 

«  Concepi  formulam  protestationis  faciendse, 
tam  coram  Caesare,  quam  clam,  coram  honestis 
viris,  in  prsesentia  notarii,  ad  quam  formulam 
me  remitto  ». 

DUBIUM  XII. 

«  An  sit  timendum,  ne  det  schismati  occasio- 

nem? 

«  Si  mitiorihus  verbis  conciperetur  protes- 
tationis  formula,  absque  comminatione  schis- 
matis,  belli  et  excommunicationis  et  aliorum 
hujusmodi,  non  existimarem,  in  hoc  periculum 
nos  incursuros ;  sed  in  hoc  eorum  opinionem 
sequerer,  quiProvinciae  hujus  moreset  Ccesaris 
naturam  noverunt. 

DCCIUM  XIII. 

«  An  cardinali  Augustano,  et  oratore  regis 


Catholici,  et  theologis  monentibus  ne  proles- 
tatio  fiat,  sit  nihilominus  protestandum  ? 

«Tam  nobilissimis  viris,  etrerummultarum 
experientia  pollentibus  crederem,  si  hoc  attes- 
tentur,  et  intelligant  de  rigoroso  protestandi 
generc.  Sin  vero  protestatio  conciperetur  sub 
ea  forma,  ut  Ccesar  admoneatur,  ne  permittat 
hanc  fieri  confirmationem,  cum  cessaret  timor 
scandali,  etConcilii  prffijudicium  abesset;  pare- 
rem  mandatis  papje,  et  in  omnem  eventum  clam 
protestari  expediret ». 

DUBiuM  XIV  et  ultimum. 

«  An  possit  fieri  etiam  post  comitia  ?  an  vero 
necessaria  ante  conclusionem  horum  comitio- 
rum,  cum  neque  interveniat  aliquis  nomine 
Pontiflcis,  neque  petatur  hujus  approbatio  aut 
consensus? 

«  Si  facienda  sit  Caesari,  fieri  debet  ante  reso- 
lutionem,  seu  conclusionem  hujus  articuli  de 
confirmatione.  quia  est  inhibitio  ne  fiat,  et  sic 
prffisupponit  prohibitionem  ante  factum  ;  si  vero 
fiet  clam,  tunc  etiam  post  factum  fieri  potest, 
quia  est  declaratio  dissensus,  et  quod  non 
consentit  protestans. 

«  Et  ita  dicendum  arbitror  super  praemissis 
dubitationibus,  salvo  semper  seniori  judicio, 
cui  me  submitto. 

«  S.  Lancellottus  ». 

233.  Contra  autem  hanc  Lancellotti  opi- 
nionem,  theologorum,  qui  item  Comitiis  inter- 
fuere,  sententias  hic  etiam  ponere  curavimus  *, 
et  inter  eas  prima  sit  illa  insignis  theologi 
Nicolai  Sanderi  Angli,  quae  dicit  : 

«  An  per  confirmationem  recessus  anni  mdlv 
praejudicetur  in  universali,  toti  Concilio,  et 
consequenter  particularibus  dogmatibus? 

«  Cum  papa  nominatim  dixerit:  Si  veniatur 
ad  conclusionem,  quee  prmjudicet  Concilio  quoacl 
dogmatu  etc.  non  videtur  fuisse  hoc  animo,  ut, 
etiamsi  praejudicaret  in  universali,  et  per  con- 
sequens  dogmatibus,  eam  prsejudicationem 
attendi  vellet,  alioquin  non  expressisset  spe- 
ciatim,  quod  dogmata,  per  quam  clausulam 
ostendit,  se  particulare  judicium  in  dogma- 
tibus  tantum  rcspicere ;  nam  bene  videbat,  ex 
qualibet  conclusione  in  universali,  prtejudi- 
cium  allquod  toti  Concilio  fieri  posse,  sed  non 
ex  qualibet  dogmatibus  parlicularibus  fieri, 
quo  solum  ille  respexit  ». 

«  An  parliculare  prasjudicium  dogmatibus 
fiat? 

«  Nullum  particulare  pra;judicium  fit  ex 
parte  Catholicorum,  qui  hoc  genus,  propler 
ipsarum  rerum  magnam  difflcultatem,  quse 
necessitati  par  habetur,  admisisse  praesumi 
possunt  ;  in  quo  genere,  non  lam  decernunt 
aliquid  et  definiunt  circa  fidem,  quam  sibi  et 

>  Ex  eodem  Ms.  card.  Spa. 


Pn  V  ANNUS   1.   —   CHRISTI    1566. 


m 


suis  cavent,  ut  majus  malum  evitent ;  hseretici 
autem,  et  si  praisumant  velle  dogmatibus 
Concilii  in  parliculari  piffijudicare,  tamen 
neque  id  exprimunt,  et  magis  est  respiciendus 
Catliolicorum     favor    quam    illorum    odium. 

«  An  sit  necessaria  expressa  acceptatio 
Concilii  Tridentini? 

«  In  hac  recessus  confirmatione  non  est 
necessaria,  quia  est  adeo  difficilis  ejus  rei 
expressio,  (si  pacem  in  Germania  servare  volu- 
mus)  ut  pro  impossibili  babenda  videatur  : 
porro  cum  infirmior  sitCatholicorum  pars,  pax 
negligenda  adhuc  non  est. 

«  An  sufficeret  mentio  Concilii  ?  et  ubi,  et 
quomodo,  et  quibus  verbis  ? 

«  Extra  recessum,  non  tantum  mentio,  sed 
et  acceptatio  expressa  petenda  est  ab  illis,  qui 
Catholicam  fidem  profitentur;  idque,  sive  sigil- 
latim,  sive  in  separato  Catholicorum  conventu  ; 
ita  ut  promittant  illustrissimo  legato,  se  id  Con- 
cilium  promoturos  et  executuros,  quatenus  id 
bona  fide  possint. 

«  An  censeatur  per  hunc  recessum  confir- 
mata  Confessio  Augustana  ? 

«  Non  magis  a  Catholicis  illa  confirmata 
censetur,  quam  religio  vetus  ab  hsBreticis  ; 
nam  de  utraque  utrinque  transigitur,  absque 
eo  quod  haec  vel  illa  praeferatur. 

«  Ancenseantur  hceretici,  qui  consenserunt 
vel  consentiunt  confirmationi  recessus,  praeser- 
tim  post  Concilium  ? 

«  Ubi  potius  transigitur  pro  pace  publica, 
quam  aliqiiid,  vel  docetur,  vel  defenditur  in 
negolio  fidei ;  ibi  haeresis  crimen  haerere  non 
censetur. 

«  An  protestatio  sitnecessariapropter  man- 
datum  papse,  iis  verbis  :  si  veniatur  ad  reces- 
sum.  vel  conclusionem  aliquam,  qufe  prfejudi- 
cet  Concilio  Tridentino,  quoad  dogmata  ? 

«  Potius  videtur  necessarium  eam  omittere ; 
nam,  cum  hicrecessusnon  praejudicet  Concilio 
quoaddograata,  sne  mandati  auctoritate  protes- 
tatio  fleret. 

«  An  protestatio  sit  necessaria  propter  offi- 
cium  legati  ? 

«  Cum  officium  ejus  a  mandato  potissimum 
pendeat,  et  praeter  mandatum  protestatio  foret ; 
etiam  praeter  offlcium  foret. 

«  An  sit  utilis  protestatio? 

«Admonitio  quffidam  estutilis,  ut  tam  Cae- 
sarea  Majestas,  quam  reliqui  intelligant  ejus- 
modi  recessus,  non  tam  approbari  quam  tole- 
rari  ;  sed  protestatio  quffiiibet  videtur  animos 
utriusque  partis  irritatura  ;  deinde  timendum 
esset,  ne  interposita  protestatione,  vel  Confes- 
sionistse  occasionem  arriperent  discedendi  ab 
omni  foedere,  et  opprimendi  Catholicos,  sicut 
ante  fecerant :  vel  Catholici,  relictos  se  a  Ponti- 
fice  putantes,  arctiore  foedere  cum  Confessionis- 
tis  conjungerentur.  «  N.  Sanderus  ». 


Quaj  sequuntur  sententife  a  Hieronymo  Na- 
tali,  PetroCanisio  et  Jacobo  Ledesma  Societatis 
Jesu  theologis  subscriptce  simul  leguntur  : 
earumque  prima  in  fronte  haec  verba  preemit- 
tuntur  :  Proposita  hsec  est  qusestio  : 

«  Si  pax  ejusque  conditiones  annexa',  quem- 
admodum  in  recessu  imperiali  anno  mdlv  Au- 
gusta;  sancitfe,  deinde  anno  mdlvii  et  mdlix  in 
imperio  confirmata;  fuerunt,  in  hoc  ipso  recessu 
rursus  confirmarentur :  an  idcirco,  quoad  Catho- 
licos  attinet,  dogmatibus  Concilii  Tridentini 
preejudicaretur  ? 

«  Contra  hujus  Concilii  dogmata,  qujE  fldei 
esse  intelligimus,  fleri  vel  praejudicari  nou  vide- 
tur,  si  pax  iu  superioribus  recessibus  constituta, 
iterum  conflrmetur,  dum  Germanice  status  in  his 
tantis  dissidiis  graviter  sane  laborat. 

«  Deinde  si  adjectee  huic  paci  conditiones 
expendantur,  videntur  illa3  omnes  constare  cum 
dictis  dogmatibus  Concilii  ;  cum  earum  nuUa 
contra  Catholicum  dogma  in  eodem  Concilio 
definitum,  facere  videatur  ;  in  quibus  quidem 
conditionibus  aliudesse  nihil  intelligimus,  prae- 
terquam  permissionem,  dissimulationem  Eccle- 
siasticse  jurisdictionis,  ac  juris  etiam  imperialis 
debiti  suspensionem  ;  quae  media  abadversariis 
obstrusa,  idcirco  a  Catholicis  acceptata  viden- 
tur,  ut  dura;  etinevitabili  necessitati  temporum, 
et  sectariorum  perversitati,  ad  tempus  cedatur, 
utque  majora  mala  evitentur,  cum  gravissimus 
metus,  qui  in  viros  constantes  cadere  poterat, 
ipsis  videretur  consiliis  melioribus  locum  non 
reliquisse. 

«  Quoniam  vero  nonnullae  suspiciones  et 
prajsumptiones  malffi  hujusmodi  paci  ejusque 
conditionibus  possint  opponi;  ne  prEeterea  Con- 
cilio  Tridentino,  ratione  ulla,  pra;judicare  vide- 
atur  ;  valde  optandum  et  omnino  curandum 
videtur,  ut  inhocpostremo  recessu,  cum  Catho- 
lici  dictam  pacem  coufirmare  voluerint,  expres- 
sammentionem  et  professionem  faciant  dogma- 
tum  Concilii  Tridentini. 

«  Neque  parum  refert  illud,  ut  quae  statuen- 
tur  de  pace,  affirmative,  reliqua  vero  de  condi- 
tionibus,  quibus  Calholici  gravari  videbantur, 
nonnisi  enuntiative  enuntientur,  ut  factum  per- 
mitti,  non  jus  vel  poteutia  statui  videatur.  Sic 
enim  recte  dicetur  :  pacem  servabimus,  Augus- 
tana;  Confessionis  homines  non  molestabimus, 
jurisdictionera  non  exercebimus,  stante  pace 
etc. 

«  Cseterum  ut  Catholici  status  in  hoc  negotio 
rectius  instruantur,  illud  etiam  Catholicis  iisdem 
inculcandum  videtur,  Sanctara  Sedem  Apostoli- 
cam  servare  quidem  dolenter  hanc  Catholicorura 
in  Germania  injuriara  et  necessitatera,  ut  qui, 
ob  ingenles  nunc  heereses,  executioni  juris  ad 
tempus  cedere,  multaque  a  sectariis  indigua 
ferre  cogatur  ;  donec  nimirura  Christus  Jesus 
illorura   vires   augeaf   quibus  jus  suum  pro 


10  V 


ril    V    ANNTS    1.    —    CHRISTI    1566. 


dignitalc  possint  pcrsoqui  ;  iicc  tamcn  idcirco 
ab  eadcm  Romvnna  Ecclcsia  probnri,  qniilqniil 
in  his  ncccssilalibiis  acliimcsf,  ncc  paccm  linnc 
puMicc  conslitutam  lauilnri  ;  iicrniitlit  inlcrim, 
uccimpcilit  pronialcrnasuain  (iliosindulpcntia, 
quod  principcs  Cntljolici  luijusmodi  pacis  con- 
ditioncs  admittanl.  confirmcnt  ct  obscrvent, 
qu.nndo  illi  rcluis  Ormani.T  t.TUi  nffliolis,  el 
pra^senti  ncccssitati  liar  lalioiu^  <onsulcudum 
csse  arbitrantur. 

n  Postrcmo,  nciiuo  ciiin  duiis  principibus, 
ncque  cum  N.  in  hac  causa  (iiiiius  vidotur  agcn- 
dum,  donec  a  Sanctissimo  doniino  nostro, 
primo  quoque  tcmporc,  consulatur  ;  coque 
m.iximc  consilia  dirlgcnda,  ut  intcrim  Triden- 
tini  Concilii  mcnlioncm  et  profcssionem  in 
ipso  accessu  discrlc  illi  interponnnl,  sicut  est 
supra  dictum  ;  at  si  hoc  forte  ncqiieal  oblineri, 
ut  iidcm  in  Congrcgatione  principum,  hac  ipsa 
dc  rc,  mentem  suam  declareut  publiccque  tcs- 
tentur,  quod  eorum  testimonium  in  Acta  referri, 
elapud  i)Osterosvalerepoleritaliquando,Christo 
auxiliantc. 

n  Ha^c  a  nobis  dicta  sint,  et  subjecta  revere- 
renter  Sanctissimo  domino  noslro  et  S.  Sedi 
Apostolica},  omniumque  rectius  sentientium 
judicio. 

«  Hieronymus  Natalis,  Pctrus  Canisius,  Ja- 
cobus  Ledcsma  ». 

Ab  iisdem  vcro  fiisius  disputalam  hanc 
ipsam  rem,  in  eodem  Ms.  Cod.  reperimus  ;  ideo- 
que  omnia,  ut  de  cfcteris  fecimus,  qua;  in  ipso 
adinvcnire  contigit,  hic  ponere  duximus.  Scripto 
autem  hic  est  titulus  :  Rospommies  breves  sine 
argumcntis  ad  quxstiones  aliquot  subsequentes. 
Dictassicverofuisse  sine  jrgumentis  ejusmodi 
responsiones  existimamus,  quod  quffislionibus 
scholastico  more  minime  responderint  ;  ita 
enim  se  habent  : 

PRIMA   C>L'^$TI0. 

«  An  per  confirmationem  recessus  anniMDLv, 
in  universali  pra?judicetur  toli  Concilio  Triden- 
tino,  et  ex  consequenti  particulariter  dogmati- 
bus  cjusdem  '? 

'<  Resp.  Quoniam  deCatholicis  qujcritur,  hi, 
etiamsi  recessus  ille  imperialis  anni  mdlv  nunc 
iterum  conOrmaretur,  neque  in  universali,  ne- 
que  in  particulari,  dogmatibus  Concilii  Tridcn- 
lini,  ad  fidem  scilicel  pcrtinentibus,  aperte 
prffijudicare  viderentur,  verum,  si  nulla  hujus 
Concilii  mentio  vel  profossio  a  Catholicis  slati- 
bus  modo  fiat,  certc  in  universum  Concilii  prae- 
judicium  lieri  magna  est  suspicio,  atquc  prse- 
sumptio  quod  pcr  consequens  fiat  particulari- 
bus  etiam  dogmatibus. 

8ECOD.4   Ql'.(ESTI0. 

«  An  acceptati  Concilii  Tridentini  sitneces- 
saria  ? 


«  Expressa  hnjus  Concilii  acceptatio  slve  in 
ipsn  rcccssu  cxprimalur,  sivc  alibi,  insigncs 
ulililafcs  alTprret,  ac  iicccssarin  quoquc  viderc- 
tur,  ad  suspicioncm  ct  pra^siiinplionom  illnin, 
de  qua  dicliim  cst,  ovilaiuiam,  ulqiie  nulluni 
Concilio  pra'judicium  liori  vidcrctur  ». 

TKRTIA    QU/ESTIO. 

«  An  sufficeret  Concilii  mcnlionem  ficri?  cl 
iibi  illn,  quomodo  et  quibus  verbis  facicnda  ? 

I'  Rcsp.  Uuando  a  slntibus  Cnliiolicis  hoc, 
quod  oplimiim  ct  maxiinc  urgcndimi  est,  obli- 
ncri  non  posscl,  ut  in  ipso  reccssu  libcram  |»ro- 
fessioncm  facianidcacceptatis  dogmalibus  Con- 
cilii  Tridcnlini,  snllcm  co  indiiccndi  videntur, 
ut  vcrbisnon  obscuris  dicli  Conciiii  dogmala  se 
profiteri  et  confirm:irc  dcclnrent.  Id  autcm  fleri 
potcrit  inter  principes  publice,  vel  in  aliqua 
Congrcgnlionc  stalinim  Calholicorum,  vel  certe, 
si  aliler  fieri  nulla  ralione  potcst,  inler  paucos, 
vel  apud  illustrissimum  dominum  legatum. 
Modus  vero  adhibcri  poterit,  quo,  el  minime 
offcndantur  ha^rellci,  ct  Calholici  suam  fidcm 
profiteri  non  omillant.  Et  fore  satis  essc  vidcbi- 
tur,  si  diccrcnt,  se  profitcri,  ac  velle  Tridcntini 
Concilii  dogmata  manere  per  omnia  salva  atque 
inlcgra,  neque  ?e  ab  illius  fide  et  doctrina  esse 
disccssuros.  Eaque  professio,  vel  per  Inslru- 
menlum  publicum,  vel  per  scriptum,  prajsen- 
tiumprincipumEccIesiasficorummnnibusfirma- 
tum.  vcl  pcr  Episfolam.  ab  iisdem  ad  Summum 
Pontificem  datam,  constare  posset.  Quod  si  Ca- 
tholici  niillam  omnino  hiijus  Concilii  mentio- 
nem  interponerent,  non  videmusquomodo  excu- 
sari,  et  a  gravi  suspicionc  liberari  possent, 
quando  nequc  in  recessu  ipso,  ncque  in  con- 
vcntu  principum,  ncque  apud  paucos  quidem, 
dogmata  Concilii  profiferi  vclint,  ut  religionis 
sua;  teslimonium,  hoc  tempore  ct  loco,  in  foro 
exteriori  proferant,  pracsertim,  cum  aliter  Pon- 
tifici  MaximoetEccIesiajsafisfacere,  etsuspicio- 
ncm  eluerc  non  possint.  Neque  tamen  propterea, 
etiamsi  nullnm  mentionem  intcrponerent,  ad 
publicam  protestationem  devcnicndum  suade- 
mus,  sine  Pontiflcis  novo  et  expresso  mandato. » 

QUABTA  QUiESTIO. 

«  An  Confessio  Augustana  per  hunc  reces- 
sum  confirmala  videatur  ? 

«  Revera  non  confirmatur  aperte  a  Catho- 
licis  illa  Confessio,  qua;  ab  hajreticis,  sicut  per 
vim  intrusa,  sic  hacfcnus  sceleratc  defensa  est, 
et  ob  sectarioruni  potentiam  a  Catholicis  non 
potuitprohiberi,  quominusamulfisreciperetur. 
Illud  quidcm  verumcst,  prajsumptionem  etsus- 
picionem  esse  gravem,  si  Catiiolici  nullo  pacto 
Tridentini  Concilii  mentionem  facere  vellent.  » 

QUINTA    QU.SSTIO. 

«  An  ha^retici  censendi,  qui  consenserunt 


PII  y  ANNUS   1.    —  CHRISTI   1 56G. 


105 


recessui,  scilicet  supradicto,  vel  consentiunt, 
prsesertim  post  Concilium  Tridenlinura  jam 
ediclum  ? 

«  Ilesp.  Hffiretici  censendi  hujusmodi  non 
\idenlur,  qui  antea  recessui  consenserunt,  vel 
nunc  forte  consenlient,  etiam  post  cditum  Con- 
cilium.  Quandoquidem  niliil  coiifirmari  \ide- 
mus  in  eo  recessu,  quod  aperte  cum  fidei  dog- 
matibus  pugnet  ;  el  si  quid  in  lioc  recessu 
recepto  vel  recipiendo  peccatum  esset,  licet  pec- 
cantes  suspecti  forent,  non  lamen  liferetici  plane 
essent  exislimandi,  nisi  re  certo  explorata  ». 

SEXTA   QU^STIO. 

«  An  necessaria  videatur  protestatio^ propter 
officiumlegati  ? 

«  Resp.  Multa  quidem  requiri  vldentur  , 
priusquam  ad  protestationem  necessario  venia- 
tur,  qua  illi  sane  gravandi  el  contristandi  non 
essent,  qui  Catholicae  religionis  hostes  vel  deser- 
losse  esse  non  aperte  declarant.  Deinde  non 
necessaria  videtur  protestatio,  si  legati  officium 
spectemus,  modo  amica  quadam,  aut  etiara 
seria  commonitione,  \el  paterna  conquestione, 
flecti  possent  animi,  ad  professionem  Concilii 
Tridentini  sufficientem  exhibendam.  Tum  vero 
necessaria  \ideri  posset  ha;c  protestatio,  si 
Catholici  Confessionem  Augustanam  palam  ac- 
ceptarent,  aut  dictum  Concilium  reprobarent, 
\el  saltem  nulla  ratione  comprobarent  ». 

SEPTIMA   QCSSTIO. 

«  An  sit  protestatio  legato  necessaria,  quo- 
niam  Pontifex  ita  manda\it :  Sivenietitr  adreces- 
SW71,  vel  conclusionem  aliquam,  quse  prsjudicet 
Comilio  Tridentino,  quoad  dogmata  ? 

«  Mandatum  hoc  Pontificis  nuUam  necessi- 
tatem  \el  obligationem  alTerre  videtur  ad  pro- 
lestationem  hoc  tempore  faciendam,  imopotius 
impedire,  cum  recessum  Concilio  Tridentino 
praejudicare,  quantum  ad  dogmata,  non  constet, 
ex  recessu  anni  .mdlv,  sed  de  fuluro  recessu 
nuUum  potest  nunc  certum  judicium  fleri  ». 

OCTAVA   QU.ESTI0. 

«  An  sit  utilis  haec  protestatio  ? 

«  Resp.  Utilis  esse  posset,  si  ex  necessaria 
causa  legitimc  fieret,  uullaque  sup|)eterent  alia 
media  principes  Catholicos  ad  Tridentini  Con- 
cilii  fidem  et  professionem  adducendi.  iVunc 
vero  res  in  eo  slatu  versari  videtur,  in  multa 
incommoda  et  gravia  pericula  ex  hac  protesta- 
tione  consecutura  esse  facile  sit  prospicere  : 
nimirum  N.,  et  omnium  slatuum  insanabilem 
defeclionem,  Catholicorum  Augustanse  Confes- 
sionis  conQrmationem  ;  breviter,Germanicarum 
Ecclesiarum  miserabilem  eversionem,  ut  reli- 
quaincommoda  pra?tereamus. 

«  Ex  quibus  omnibus  intelligi  facile  potest, 
quid  in  rem  pra;sentem,  tuni  consulendum,  tum 

Asji.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


desiderandum  et  elaborandum  maxime  \idea- 
tur.  Primum  quidem,  ne  ad  ultima  remedia 
statim  veniatur,  si  recessum  mdlv  anni  confir- 
ment  status  Catholici.  Deinde,  ut  status  iidem 
ad  liberam  et  apertam  professionem  Concilii 
Tridentini  permoneanlur  constanlissime  atquc 
efficacissime;  quacumque  demum  id  ratione  fa- 
ciant,  modo  ipsorum  fides  Pontifici  Maximo  con- 
stare  possit ;  sic  enim  suspicione  se  ipsos  libe- 
rare,  sic  officium  suum  Catholicum  probare,  et 
Ponlifici  .Maximoanimum  sibi  suisque  Ecclesiis 
conciliare  videbuntur. 

«  Caeterum,  si,  quod  volumus,  hoc  ab  illis 
non  possimus  consequi,  quod  tamen  tentandum 
modis  omnibus  et  contendendum  est  ;  illud 
superesse  videtur,  ut  illustrissimus  dominus 
legatus  apud  illos  edat  non  obscurana  significa- 
tionem  animi  sui,  qua  testatum  faciat,  suspec- 
tam  hanc  illorum  in  re  salutari  ac  necessaria 
tergiversationem,  sibi  et  Pontifici  Maximo  non 
posse  non  admodumdisplicere  Praeterea  minas 
interponere,  et  terrorem  illis  injicere  poterit, 
propositis  ex  hac  dissimulatione  et  tergiversa- 
tione  incomniodis  et  periculis,  quae,  secundum 
sapientium  judicia,  consecutura  videntur.  Addi 
posset,  nullam  reliquam  esse  spem,  prudentis- 
simo  et  in  his  rebus  exercitatissimo  Poutifici 
persuadendi,  status  hos  ab  haereseos  suspicione 
liberos  esse.nisi  Tridentini  Concilii  fidem  profi- 
teantur  :  et  apud  N.  praecipue  curandum  vide- 
tur,  ut  EcclesiaL'  advocatus,  etin  re  tam  honesta, 
et  ad  totius  religionis  in  imperio  commodum 
publicum  necessaria,  legatum  juvet,  ac  totius 
Germaniae  utilitali   atque  necessitati  consulat. 

«  Quibus  rationibus,  si  nihil  proficiatur,  si- 
gniflcari  poterit  de  protestatione  interponenda; 
sed  eam  tamen  dilTerre  licebit,  usque  ad  res- 
ponsum  Pontificis  ex  Urbe  afferendum.  Mox  vero 
scribendum,  et  celerrime  quidem  ad  Pontiticem 
Maximum  mitteadum  videtur,  ut  is  intelligat 
diligentiae  hactenus  adhibilae  rationem,  et  cau- 
sas  dilatte  protestationis,  et  statum  totius  nego- 
tii,  et  incidentes  hic  doctorum  dubitationes  ac 
difficultates,  ob  quas  legatus  ipse  non  potuerit 
certi  aliquid  in  re  tanti  momenti  constituere; 
praesertim,  cum  \ideret  apertum  id  uon  esse, 
quodrecessus  anni  mdlv  Concilio  Tridentino, 
quoad  dogmata,  pnejudicaret.  Interim  quidquid 
Pontifex  Maxinius  decreverit,  id,  cum  allatum 
huc  ex  Urbe  fuerit,  executioni  statim  deman- 
dandum  esse  promittatur;  salvum  enim  ac  inle- 
grum  Pontifici  jus  mauet,  ut  quod  ipse  voluerit 
in  uoc  negotio,  statim  efficiatur.  Legatus  vero, 
eliam  si  non  protestetur,  tamen  diserte  testari 
potest,  se  nihil  istorum  acta  probare.  Precamur, 
ut  Domini  voluntas  in  omnibus  fiat,  adEcclesiae 
Catholic»  aediflcationem  et  Germaniae  salutem. 

«  Hacc  a  nobis  dicta  sint,  et  subjecta  reve- 
renter  judicio  S.  D.  N.,  et  Sancta;  Sedis  Aposto- 
licaj,  omniumque  rectius  sentieutium. 

14 


106 


PII   V   ANNUS    1.    ■ —   CHRISTI    15G6. 


«  Hieronymus  Natalis.  Pelrus  Canisius.  Ja- 
cobus  Ledcsma  ». 

231.   Ipsae    ferme    quaesliones,  ab    iisdem 
Uieologis  com]ieniiiose  disputata;  sic  se  habent, 
huncque  prajforunl  titulum. 
Quccsliones  cum  brevibus  responsionibus. 

PRIMO. 

«  An  stante  mandato  Pontificis  ut  ad  pro- 
testationem  devenialur,  cum  pra-judicaretur 
f.oncilio  Tridentino  quoad  dogmata  :  et  affir- 
mantibus  interim  expresse  theologis,  huic  Con- 
cilio,  per  confirmationem  pacis,  ([uoad  dogmata 
non  priTjudicari,  sit  nihilominus  ad  protesta- 
lionem  deveniendum  ? 

«  Resp.  Donec  Pontifex  Max.  certi  aliquid 
respondeat,  non  videtur  ad  protestationem  pu- 
lilicam  et  solemnem,  vel  ob  quam  metuitur 
liericuium,  esse  deveniendum  >». 

SECCNDO. 

«  An  protestatio  Caesari  cum  notario  et  tes- 
tibus  facta,  probabiliter  credatur  molesla,  et 
cum  ofTensione  Caesaris  ac  religionis  futura  esse  ? 

"  Resp.  Videtur  illa  Caesari  molesta,  et  cum 
ejus  offensione  futura,  et  verendum,  ne  cum 
jactura  etiam  religionis  in  mullis  fiat  hoc  tem- 
pore  ». 

TERTIO. 

«  An  timendum,  ne  protestatio  det  schis- 
raati  occasionem  ? 

«  Resp.  Yidetur  timendum,  ne  inde  suma- 
tur  occasio  schismatis,  aut  saltem,  ne  minor  sit 
unio  statuum  Catholicorum  cum  capile  suo, 
Pontiflce  Maximo,  unde  initium  schismatis  con- 
sequi  possit  ». 

QUARTO. 

«  An  cardinali  Augustano,  et  oratore  regis 
Catholici,  et  theologis  omnibus  monentibus,  ne 
protestatio  fiat,  sit  nihilominus  protestandum  ? 

«  Resp.  Non  videtur,  nisi  allata  clariore 
Pontificis  Maximi  sententia,  ut  dictum  est  ». 

QUINTO. 

«  An  possil  haec  fieri  protestatio  etiam  post 
Comilia  ? 

«  Resp.  Videtur  fieri  posse  ,  per  quem  et 
quemadmodum  voluerit  Summus  Pontifex,  mo- 
do  interim  constet  non  consensisse  illustris- 
simum  dominum  legatum. 

«  Hffic  a  nobis  dicta  sint,  et  subjecta  reveren- 
ter  judicio  Sanctissimi  domini  nostri,  et  Sedis 
Apostolicae,  omniumque  rectius  sentientium. 

«  Hieronymus  Natalis.  Petrus  Canisius.  Ja- 
cobus  Ledesma  ». 

235.  Cum  autem  ex  Caligario  constet,  has 
theologorum  sententias,  partim  a  se,  partim 
vero   a  Francisco   Borgia   Pontifici    exhibitas 


fuisse,  ut  supra  dictum  est;  qua^stiones  has, 
breviter  disputatas,  eorumque  fusiorem  explica- 
tionem,  inferins  ponendam^  ad  ipsum  Borgiam, 
a  Natali,  Ledesma  et  Caiiisio  missas  fuisse,  ex 
ipsorum  ad  eum  Epistola  ',  quarto  non.  Maii 
Augustae  dala.evidenter  apparet,  nam  in  ea  haec 
habentur :  «  Propositas  quaestiones  videbis,  quas 
una  cum  Epistola  hac,  et  responsionibus  acci- 
pies  :  et  ut  plene  de  his  omnibus  edocearis, 
quce  in  eis  continentur,  earumdem  ex[)licatio- 
nem,  distincto  scripto  exaralam,  ad  te  quoque 
miitimus  ».  Haec  igitur  explicatio  hunc  titulum 
profert  : 

«  Declaratio  rerum  praecipuarum,  pertinen- 
tium  ad  recessum  imperialem,  Augustae  habi- 
tum  anno  mdlv. 

"  Recessus  anni  MDLVcum  suis  conditionibus, 
simpliciter  ex  Catiiolicorum  parte  praejudicare 
non  videtur  Concilii  Tridentini  dogmatibus; 
nam  pacem  inter  Calholicos  el  haerelicos  esse 
convenit;  qui  Catholici  omne  id,  quod  in  ejus- 
deni  Concilii  dogmatibus  continetur,  credant. 
Verum  quidem  est,  quod  diligenter  nonnullis 
recessus  ejusdem,  imo  toto  eo  recessu  inspecto, 
suspicari  facile  aliquis  posset  prcejudicium  ali- 
quid  Tridentino  Concilio,  quoad  dogmata,  infer- 
ri;  at  suspicio  ejusmodi  averteretur,  si  Calholici 
legitime  et  publice  Concilium  idem  acceptasse 
profiferenlur ;  et  tandem  visum  est  nobis,  quod 
sive  acceptationem  hanc  palam  faciant  Catholici, 
sive  non,  ut  ad  protestationem  omnino  non  pro- 
cedatur,  donec  Summus  Pontifex  de  omnibus 
admonilus,  quid  agendum  ipsemet  decernat. 

"  Ad  hoc  statuendum,  inter  conditiones  re- 
cessus  anni  mdlv,  quae  confirmandac  sunt,  nil 
videtur  concedi,  quod  haeretici  dogmatis  con- 
cessio  rile  dici  possit;  dum  sola  Catholicis  ne- 
cessitas  fuit,  (ut  nimirum  servarentur  reliquiae 
statuum,  doniiniorum,  Ecclesiarum,  bonorum 
atque  personarum  Catholicam  religionem  in 
Germania  profitentium)  ut  debitis  poenis  in  Pro- 
testantes  se  minime  animadversuros  Calholici 
pollicerentur,  quas  nempe  poenas  nullaprorsus 
ratione  infligere  possunt;  ita  ut  niliil  aliud 
agant,  quam  suspendant  auctoritatis  Ecclesias- 
ticae  et  brachii  saecularis  adversus  haereticos 
executionem,  quae  jam  ex  se,  ob  virium  imbe- 
cillitatem,  suspensa  est. 

«  Prffiterea  considerandum  est,  quod  quoties- 
cumque  in  hoc  recessu  dicitur,  )io7i  debft  hoc 
fieri,  juxta  loquendi  modum  apud  Germanos, 
nil  aliud  signiflcaretur,  nisi  quod  id  vel  aliud 
haud  fiat;  ita  ut  quando  dicitur,  7ion possit,  rai- 
nime  legitima  et  ordinaria  potestas  denegetur, 
sed  ipsius  dumtaxat  executio  prohibeatur,  quod 
evidenter  apparet  ex  pcena  imposita  in  Articul. 
3.  4.  et  11. 

«  Prtecipua  item  Catholicorum  in  hoc  reces- 

>  Ex  eodem  Ms. 


PII  V  ANN'US   1 


CHRISTI   1566. 


111 


domino  Pio,  ejus  nominis  Quinto,  sanctae  Ro- 
manrr  cl  universalis  Ecclesiaj  Ponlifici  Maximo, 
domino  suo  clemenlissimo.  Post  debilam  obe- 
dienfiam,  et  devota  semper  sacrorum  pedum 
oscula.  Beatissime  pateret  domine,  domine  cle- 
mentissime. 

«  Breve  S.  V.  secunda  pra?terili  mensisMaii 
Roma  ad  me  missum,  pro.\imis  diebus,  ex  mani- 
bus  ejusdcm  Vestrse  Sanctilalis  legati  a  Latere, 
reverendissimietilluslrissimi  domini  cardinalis 
Commendoni,  domini  et  amici  mei  cliarissimi, 
nomine  Sanctitatis  Vestree,  ea,  qua  par  fuit,  de- 
votissinia  reverentia  accepi.  Ex  quo  equidem 
baud  vulgarem  Apostolatiis  sui  suscepli  mune- 
ris  proseculionem,  alTectuoso  animo  libenter 
cognovi ;  in  Domino,  omnium  bonorum  auctore 
et  opitulatore  Qduciam  repositam  habens  futu- 
rum,  ut  non  modo  magno  certe  Ecclesiae  suae 
satis  (proh  dolor  I)  afflictfe  commodo,  cum 
eidem  Sanctitali  Vestra;  onus  imposilum  leve 
fiat,  tum  etiam  ipsa  quoque  respublica  Chris- 
tiana,  rescissis  calamitalibus,  quibus  misere 
premilur,  pristino  nitori  restituatur  et  resplen- 
deat. 

«  Ad  me  quod  attinet,  supervacaneum  esset 
majoribus  verbis  meam  in  juvandis  et  prove- 
hendis  piis  S.  V.  institulis  erga  se  propensam 
voluntalem  et  observanliam  testatam  facere  : 
cum  dubio  procul  praedictus  reverendissimus  el 
illustrissimus  dominus  cardinalis  legatus,  quo- 
cum  amore  el  familiariter  collocutus  et  conver- 
satus  sum,  de  hisce  plenissime  referre  poterit ; 
ipsius  namque  dilectio,quia  ea.qua  estsingulari 
ornalus  et  prwdilus  virtute,  gravitate  etpruden- 
tia,  commissum  munus  legationis,  non  minus 
graviterquam  fortiler,  ac  eximiaquoque  laude, 
prfficipue  in  liabito  proximoconventu  imperiali, 
executus  est,  al  sicuti  anlea  magnam,  velnunc 
uberiorem  rerum  nostrarum  cognitionem  habet ; 
singula  prcesertim,  quae  ad  orthodoxffi  et  Catho- 
licse  religionis  noslrse,  ejusdemque  assertorum 
persecutiones  et  afflictiones  pertinent,  Sanctitati 
Vestrae  sese  expositurum  recepit.  Qua  in  re, 
tametsiCatholicorumanimi  valde  turbentur.non 
tamen  eo  fuere  dejecti,  quin  pristinam  constan- 
tiam  et  professionem  avitcE  bujusmodi  nostrse 
Catholicee  religionis,  et  privatim  et  publice  in 
dicto  conventu  imperiali,  teslificarentur.  Xeque 
imposterum,  siculi  mihi  poUiceor,  a  debitoces- 
sabunt  officio  etc.  Thilingai  n  Junii  mdlxvi. 

«  E.  S.  V.  devotissimus  et  obsequentissimus 
filius. 

«  Daniel  archiep.  elect.  Mogunlinus  ». 

243.  RefeUuntiir  Thuani  conunenta  circa 
gesta  in  comitiis  Augustanis.  —  Verum  Thuanus, 
postquam  relulit,  repetilis  protestatiouis  facien- 
dae  mandatis,  Commendonum  ministrum,  hero 
suo  Pontifice  prudentiorem,  minime  parere 
voluisse,  et  commodum  accidisse,  ut,  cum  se- 
cunda  mandata  venerant,  jam  caput  illud  in 


aliud  tempus  dilatum  esset  ;  illico  subjungit  '  : 
R  Non  cessabat  tamen  Pontifex  Ca?sarem  impe- 
riose  per  Commendonum  monere,  ne  quid  tale 
in  deliberationem  in  comitiis  deduci  in  poste- 
rum  pateretur  ;  in  eo  perniciose  peccasse  Caro- 
lum  V,  qui  dum  se  negotiis  sacris  immiscet,  et 
Confessionem  Augustanam  aPhilippo  Melanch- 
tone  conscriptam.in  comiliis  proponi  passus  est, 
et  alio  postea  remedio,  auctoritate  Caesaraea, 
intempestive  usus,  dum  ita  religioni  consultum 
putat,  religionetn  in  discrimen  revocaverit.  Id 
rerum  confusioni  et  turbis  quae  postea  in  Ger- 
mania  incrementum  sumpserint  causam  de- 
disse  ;  facturumque  melius,  maximum  alioqui 
imperatorem  fuisse  ,  si  venienti  malo,  cujus 
principia  semper  infirma  sunt,  mature  ac  vali- 
dis  remediis  occurrisset.  Nunc,libertate  pessima 
in  imperio  permissa,  spiritum  vertiginis  inter 
Germanos  regnare ,  et  quot  homines  a  vera 
Romana  religione  dissident,  totsectas  esse,  fluc- 
tuantibus  in  incerto  opinionum  salo  ingeniis, 
et  cum  locorum  mutatione  pariter  mutantibus 
eam.  Opportunam  occasionem  a  Deo  oblatam 
videri,  ut  malo  tempestivum  remedium  adhibea- 
tur,  dissidentibus  partibus,  quae  beue  conve- 
nientes,  difficilius  ad  ofQcium  reduci  possent. 
In  primis  procurandum  esse.  ut  Concilium  nu- 
per  Tridentini  celebratum,  ubique  in  Germania 
publicetur,  et  si  peruniversam  Germaniam  non 
possit,  saltem  in  civitatibus,  quae  majorum  reli- 
gionem  retinent  ,  promulgetur ,  Salseburgi, 
Constantiae,  Eisteti,  Augusta;,  Frisingh»,  Pas- 
savii,  Brixina;  ac  Tridenti.  Et  quoniam  epis- 
copi,  quominus  dioecesanas  Synodos  celebrare 
possint,  eo  impediuntur,  quod  metropolitani,  a 
quibus  initium  fieri  debuit,  nondum  suas  cele- 
braverint ;  agendum  cum  Moguntino  ac  caeteris 
archiepiscopis  ,  ut  Concilium  Tridenlinum  in 
Synodis  suis  recipiant,  ut  eorum  exemplo,  suf- 
fraganei,  in  dioecesi  quisque  sua,  illud  publi- 
candum  curent.  Monendum  vero  Coloniensem, 
ut  confessioni,  juxta  Concilium  Tridentinura 
promulgatae,  et  in  cujus  verba  per  Galliam,  Ita- 
liam,  Hispaniam,  Sarmatiam,  Pannoniam  pas- 
sim  episcopi,  etiani  in  Germania  plerique  jura- 
verunt,  et  ipse  subscribat  ;  si  facere  detrectet, 
censurae  Ecclesiaslicae  subjiciatur,  et  septemvi- 
rali  dignitate  abdicelur.  Providendum  item  Cae- 
sari,  quandocumque  contigerit  Magdeburgicum 
praesulem  nuper  electum  fatis  concedere,  ne 
septemvir  Saxo  in  eam  matricem  totius  Germa- 
niae  Ecclesiam,  uti  jam  in  tres  vicinos  episco- 
patusfecerat,  manus  injiciat.  Eamdem  deArgen- 
tinensi  episcopatu  sollicitudinem  esse  debere 
Libros  sectariorum,  et  improbatae  lectionis, 
quantum  fieri  potest,  prohibendos  esse  ;  pios 
ubique  et  publicandoscum  cura  et  disseminan- 
dos.  Praemia  viris  doctis  a  praesulibus    opu- 

'  Tlman.  ut  supra. 


108 


Pir  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI   156G. 


nec  modico  periculo  expositi  crant.  Ideoque 
non  simi)liciter  religionis  libcrtns  in  locis  prcc- 
cipuis  Catliolicorum  principum  tribuitur,  neque 
liis  polestas  adimitur  in  exilium  pellendi  eos 
qui  dcficiunt  \cl  a  Cafholica  relipione  defece- 
ruiit,  ut  in  praxim  deductum,  post  initampacem 
conspicitur. 

«  Undecinius  articulus  aliquas  difficultates 
in  se  contincrc  vidcri  potest,  nam  dicit  qtiod  si 
ffilis  pacificatio,  et  concordia,  per  via?n  Geiteralis 
Concilii  non  sequerelitr  etc.  prrccipue  poslTri- 
dentini  Concilii  confirmationem,  ac  si  de  jure 
facta  non  essct  concordia ;  et  tamen  videlur, 
quod  aliter  factum  sit;  nam  illud  conseqitcretur 
Germanice  aliud  non  denotat,  nisi  factum  rei, 
non  jus,  uti  aperte  deducitur  ex  ipsius  articuli 
verbis.  Et  revera  res  ita  sese  habet;  nam  ex 
Tridentino  Conciliopax  et  religionis  concordia 
subsecuta  non  est,  in  pertinacia  sua  perseve- 
rantibus  hsereticis. 

«  In  duodecimo  de  civitatibus  liberis  atque 
imperialibus  agitur,  in  quibus  tunc,  scilicet 
anno  mdlv,  utraque  religio,  Catbolica  nempe  et 
altera,  jam  ex  aliquo  tempore  in  usu  erant,  ut 
utriusque  sectatores  paceni  inter  se  haberent : 
et  id  non  modicum  auxilium  Catholicis  con- 
fert,  qui  inter  innumeros  psene  Protestantes, 
agentes,  (ut  bic  Augustaj)  secure  religionem 
suam  profiteri  valent;  et  quod  additur  debet 
posthac  ita  manere,  accipiendum  est,  ut  supra 
diximus,  quod  de  facto,  sub  intentatis  a  recessu 
pcenis,  adversae  partis  asseclas  oppugnare,  nec 
ab  illis  yice  versa  oppugnari  possint.  In  reliquis 
articulis  nil  aliud,  quam  confirmatio  pacis  com- 
prehenditur,  sub  poena  etc. 

«  Haec  a  nobis  dicta  sint,  et  subjecfa  reve- 
renter  judicio  Sancfissimi  domini  nosfri ,  et 
Sanctee  Sedis  Apostolicae,  omniumque  rectius 
sentientium  etc. 

«  Hieronymus  Natalis.  Petrus  Canisius.  Ja- 
cobus  Ledesma.  » 

^'SQ.Inter  t:arias  et  oppositas  theologorumsen- 
tentias  anceps  Pontifex  cuncta  dimittit prtulentix 
Commendoni. —  Pontifici  igitur  exhibilis,  tum 
a  prffposito  Societatis  Jesu,  Francisco  Borgia, 
tum  a  Caligario,  his  tbeologorum  sententiis, 
uti  Commendono  acciderat,  inter  diversas  nempe 
interque  se  pugnantes  opiniones,  et  in  pleno 
periculi  negotio,  quid  potissimum  faciendum 
esset,  minime  percipere  nec  decernere  audere  ; 
sic  Pio  evenit,  inter  innumeras  dubitationum 
hinc  inde  angi  jactariqae  procellas,  et  ancipiti 
haesitatione  distracto,  quid  statuendum  haud 
cognoscere.  Verum,  ut  ex  altera  ejusdem  Cali- 
garii  ad  Commendonum  Epistola,  tertio  idus 
Maii  scripta,  colligitur,  postquam  Borgia  super 
praepositas  quaestiones,  aliorum  quoque  theolo- 
gorum  sensus  audisset,  omnesque  in  Natalis, 
Canisii  et  Ledesmte  sententiam  descendisse 
cognovisset,  Pontificem,  una  cum  PoUancho, 


ipsius  suae  societatis  theologo  adiif,  cl  de  nego- 
tio  diutissime  egit.  At  Pius  in  dubitationum  un- 
dequaque  angustias  conjectus,  ad  orafionis  fan- 
dem  praesidium  se  confugere  velle  edixit;  et 
quod  inferim  menti  occurrebat,  consilium  ex- 
plicans,  Commendoni  legati  eximiae  prudentiae, 
causam  se  committere  cogitasse  fassus  est.  Ex 
alia  autem  ipsiusmet  Caligarii  ad  eumdem 
Commendonum  Epistola,  data  idibus  Maii,  Cali- 
garium  ipsum  a  prafato  Francisco  Borgia  acce- 
pisse  habemus,  Pontificem,  in  Inquisitionis 
Congregatione  coramsehabifa.ejusdem  Congre- 
gafionis  cardinales,  quid  decernendum,  de  sen- 
tentia  rogasse  ;  et  quod  omnium  senfentia  tule- 
rat,  protestationem  nullatenus  faciendam  esse. 
Inquisitioni  vero  cardinales  tunc  praeposifi  erant 
Pacecus,  Trani,  Pisanus  et  Gambara;  addiditque 
ipse  Borgia,  ad  rem  hanc  rite  decernendam, 
aliam  cardinalium  Congregationem  Pium  insti- 
tuere  voluisse,  et  ut  ex  eadem  Epistola  pafet,  id 
pofissimum  curante  cardinali  Granvelano  ;  qui 
ut  Moronus,  Pacecus,  Farnesius,  a  se  primum 
instructi,  in  hac  Congregatione  in  consilium  a 
Ponfifice  adhiberentur,  cardinali  Alexandrino 
interprete,  effecerat. 

237.  Horum  igitur  intelleclis  opinionibus, 
sfafim  Pius  decrevit  ,  nullatenus  a  cardinali 
Commendono  legato  protestafionem  faciendam 
esse,  sed  omnia,  quag  ad  religionem  spectabant, 
ejusdem  legati  prudentiae  committenda  ;  ut  ex 
alfera  ipsiusmet  Caligarii  Episfola,  decimo  sep- 
limo  kal.  Junii  dafa,  patet;  nam  in  ea  de  Apos- 
tolico  hoc  decreto  Commendonum  ipsum  ille 
certiorem  fecif.  Consilium  vero,  quod  primo 
occurrerat,  ut  videlicet  idem  Caligarius,  ufi  ve- 
nerat,  Augustam,  mufatis  ad  celeritafem  equis 
rediret,  de  ipso  decreto  legatum  commonefac- 
turus,  abjecfum  fuit  ;  ne  quacumque  ralione 
recessus  anni  MDLV  comprobari  existimaretur ; 
dum  ille,  etsi  pro  dura  femporum  et  Catholico- 
rum  necessitateetangusfia  simulandus,minime 
tamencommendandusvideretur;per  consuetum 
idcirco  tabellarium  res  signiflcata  est  Commen- 
dono. 

238.  Mira  Commendoni  solertia  in  rebus 
arjendis  et  diffictiltatihus  expediendis.  —  Haec  d  um 
Romae  agebantur,  jam  .\ugusfanis  comitiis  finis 
impositus  fueraf,  in  quibus  (ut  scribit  Gratianus) 
couatibus,  tantoque  ad  exifium  atque  ultimum 
impiefafis  gradum  ruenti,  haereficorum  furori, 
una  opposita  Commendoni  prudentia  atque  in- 
dustria ;  nam  ipse  rei  gravissimae  nec  defuit, 
aut  sui  dissimilis  fuif,  admirabili  solerlia  inda- 
gando  invesfigandoque  omnia  ;  et  aucfores 
cujusque  consilii  fautoresque,  et  quo  eorum 
rafiones  cogitataque  spectarent,  ac  si  eorum 
ccetibus  interesset,  explorafum  cognituraque 
habebat,  et  summa  cum  cura  atque  studio,  om- 
nibus  eorum  machinamentis,  nunc  hortando 
monendoque  Catholicos,  et  adversariorum  dolos 


PII  V  ANXUS    1. 


CHRISTI    1566. 


100 


frandesque  enudando,  nunc  deterrendo  conti- 
nendoqueoccurrebat:  tanlumque  orationeatque 
auctoritate,  cum  apud  alios,  tum  apud  Cffsarem 
ipsum  valuit ,  ut  et  Catliolici  ,  nunquam  se 
commodiore  aut  causrc  a.'quiore,  Maximiliano 
usos  esse  praedicarent ;  ct  ille  negaret,  unquam 
antea  firmiores,  vehementiusque  inter  se  con- 
sociatos,  Calliolicos  experlum  esse. 

239.  Cum  vero  pari  sludio,  quo  protestatio- 
nem  a  legato  minime  faciendam  existimaverant 
fere  omnes  theologi  (ne  eadem,  tum  Caesaris, 
tum  Catholicorum  animi  exasperarenlur)  legiti- 
mam  ac  publicam,  a  Catliolicis  ipsis,  Tridentini 
Concilii  professionem  faciendam  esse  contendis- 
sent,  utsupra  vidimus,  hinc,  ut  ipsam  efflcerent, 
summi  etiam  et  ingentes  Commendoni  labores 
vehementissimique  conatus  ;  quos  cum  inler 
alios  egregie  retulerit  Petrus  Canisius,  unus  ex 
Societatis  Jesu  tlieologis,  qiios  Roma  Augustam 
ad  comitia  Pium  misisse  diximus,  in  Epistola 
ad  Franciscum  Borgiam  ejusdem  Societatis,  ut 
toties  innuimus,  tunc  Gencralem  Praepositum  ; 
ideo  eamdem  Epistolam  ',in  qua  insuper  plura 
ad  ipsa  comitia  speclanlia  recitanlur,  nostram- 
que  hucusque  factam  narrationem  conflrmant, 
ponendam  hic  duximus.  Dicit  igitur  : 

(i  De  statu  rerum,  quae  nunc  Augustae  ge- 
runtur,  saepe  anlebac  multumque  praescripsimus, 
hic  vero  divinae  voluntati  visum  fuit,  ut  morbis 
Germaniae  probe  curandis  fldus  ac  peritus  mc- 
dicus  non  deesset,  illustrissimus  cardinalis  le- 
galus  Aposlolicus,  Commendonus.  Is  pergraves 
hoc  loco  sibi  objectas  simulque  vicit  molestias 
ac  difflcultates.  Deo  summa  sit  gloria.  Ad  Conci- 
lium  nalionale  multorum  animi  propendebant ; 
alii  subdolam  et  insidiis  plenam,  de  concilianda 
utraque  religione  tractationem  in  medium  affe- 
rebaiit ;  nonnulli  seriam  inter  princi[jes  colla- 
tionem  de  toto  religionis  negotio  perlubentcr 
ursissent.  Communis  et  ingens  Protestanlium 
ardorhoc  flagitabat,  ut  Ecclesiasticis  ea  daretur 
potestas  ac  profana  libertas,  ut  qui  velleut,  ad 
Lutheranam  sectam  deflcerent,  et  bonis  inte- 
rimEccIesiasticis  minime  fraudarentur.  Verum, 
adversus  has  omnes  artes  et  fraudes  hoc  sane 
pugnatum  est,  et  vicil  Christus,  Christique  vica- 
rius  in  legato  suo,  ut  disjectis  tenebris,  Iiix 
Catholicae  veritatis  clarius  effulgeret,  nihilque 
nobis  adimeret  potestas  tenebrarum.  Quodprae- 
clarum  D.  cardinalis  certamen,  eo  spectabilius 
etiam  fuit,  quo  celebriorem  videmus  hunc  prin- 
cipum  haereticorum  esse  conventum,  qui  unde- 
quaque  plurimos  et  audacissimos  novae  perfldia? 
propugnatores  tenet;  nunc  hoc  tandem  etrectum 
est,  ut  de  religione  tractatio,  quam  sectaril  pos- 
tulabant,  penitus  rejecta  sit.  ut  nullum  inde  pe- 
riculum  metui  queat.  Caeterum  nova  et  singu- 
laris  illa  difficultas  emersit,  ut  sacrum  Concilium 


Tridentinum  in  hoc  ipso  conventu,  suumhabeat 
locum  ,  et  aperta  concessione  Catholicorum 
cohonestetur.  Qua  in  re  difficile  dictu  est,  qualcs 
quantosque  labores  exhauriat  dominus  cardi- 
nalis,  qui  omnem  hunc  lapidem  movet,  ut  op- 
portune  et  imporluue  commendet  Sjnodum, 
ejusque  fidem  et  auctoritatem  Germanis  com- 
probet,  quoad  ejus  fieri  potest.  Precamur  Deum 
Optimum  iMax.,  quod  bene  cceplum  est,  virtutis 
ejus  ut  dextera  promoveaturac  feliciter  conficia- 
tur  ;  partim  ne  Sanctae  Sedi  Apostolicae  et  verae 
religioni  praejudicium  ullum  afferatur,  partim 
ut  Catholica  veritas  et  dignitas,  quae  cum  pre- 
mitur,  illustratur,  ex  hac  lucta  suum  etiam  ca- 
piat  incrementum.  Ora  pro  nobis  et  Germania, 
reverende  pater.  Augustae  iv  Maii  mdlxvi.  Ser- 
vus  in  Christo  P.  Canisius  ». 

240.  Caelerum  cum  omni  prorsus  studio  ac 
conatu,  Germanis  Catholicis  Tridenlinum  Conci- 
lium  commendare  studuisse  Commendonus  re- 
feratur,  ac  opporluneet  importune  ad  Catholicos 
eosdem  in  officio  continendos  elaborasse  lega- 
tur,  minime  a  veritate  alienum  esse  cognoscitur, 
si  ad  facilius  avertenda,  quae  fidei  damna  perti- 
muit,  et  obtinendam  Tridentini  Concilii,  quam 
concupierat ,  acceptationem ,  pluries  et  serio 
prolestationem,  Pii  nomine,  a  se  faciendam, 
Commendonum  interminatum  esse  credatur; 
cum  id  negotio  quod  prae  manibus  habebat  plu- 
rimum  prodesse  potuerit:  imo  ex  hoc  derivasse 
censemus,  ut  scriptores  fere  cuncti  vere  repetita 
Pii  mandata  perperam  existimaverint  ac  scripse- 
rint,  quod  ex  industria,  id  credi  suspicarique 
Commendonus  sciverit,  vel  ut  animos  deterreret, 
vel  ut  sibi  magis  devinciret,  eoque  ad  sibi  ob- 
temperandum  promptiores  alacrioresque  effi- 
ceret,  quo  interminati  vulneris  ictum  averlisse, 
legatitantumbenevolentiaeacofflciistribuendum 
esset.  Nam  sicut  in  dubium  vocari  minime  po- 
test,  semel  tantum  protestationem  fieri  Ponlifi- 
cem  praecepisse,  et  tunc  etiam,ea  apposita  con- 
ditione,  si  dogmata  Tridentini  Concilii  in  aIi(|uo 
Iffidi  contingeret ;  sic  ejusdem  faciendae  mandato 
Commendonum  pluries  perterrefecisse,  non  in- 
congruum  existimabitur  ab  iis,qui  tunc  inanem 
ejusmodi  conatum  forte  non  fuisse,  optimo  jure 
judicabunt. 

241.  Nec  irritae  prudentissimi  legati  artes  ac 
studia  fuere;  nam  postquam  seorsim  Calholico- 
rum  procerum  singulos  ad  Tridentini  Concilii 
acceptationem  praemonuit,  tandem  domi  suae 
Catholicorum  concionem  habere  decrevit,  mis- 
sis,  qui  singulos  principes  convocarent  :nec  illi 
gravate  paruere  (ut  narrat  Gratianus  ')  quod  erat 
ejus  apud  Germanos  magnum  nomen,  magna 
ab  superiori  legatione,  integritatis,  religionis, 
eloquentia;  fama.  Primae  dignitatis,  (ut  idem  re- 
fertj  in  iis  cardinales  duo  extitere,  nempe  Otlio 


'  Ei  Ms.  caid.  SpadiE.  Ibid.  ul  sufia. 


'Graliaii.  in  Vit.  card.  Commend. 


110 


pii  V  Axxrs  1.  —  cHRiSTr  1566. 


Truxes .  et  Marciis  Altemsiiis,  alter  Augustffi, 
alter  Conslniitia?  episcopus,  et  tres  seplemvirali 
lionore  prajfulgentes,  (juos  eleclores  appellant, 
Mogunlinorum,  Coloniensium  et  Trevirorum 
arcliiepiscopi.  el  praeler  iios,  magnir  nol)ililalis 
et  potenliie  viri,  Albertus  Bavarorum  et  Guliel- 
mus  Clivensium,  et  Henricus  Brunsvicensium 
reguli,  mullique  [)ra?terea  liberarum  civitatum, 
et  absenlium  episcoporum  ac  principum  legali. 
Ad  lios  orationem  liabuil,  qua  primum  eos  ad 
tutandam  prisc»  religionis  integrilatem,  pro- 
pulsandosque  impios  IhTieticorum  conatus 
magnopere  est  adhortatus.  Id  autem  fore  iis 
liaud  diflicile,  si  consentientibus  studiis  con- 
stantibusque  animis  sese  adversariis  opposuis- 
sent,  quos  haclenus,  tam  socordia  atque  inertia 
nostra  et  dissociata  consilia,  quamvires  eorum 
firmiores  validioresque  adversus  nos  fecissent. 
Hanc  vero  voluntatem  animorumque  consensio- 
nem,  et  inutuam  de  salute  alque  incolumitate 
alterius  curam,  cum  praesentibus  rebus  saluta- 
rem  fore,  tum  esse  laudem  Christianorum  homi- 
num  propriam,  et  veram,  solidamque  virtuium 
omnium  radicem  ac  fontem,  ignotum  cseteris 
gentibus,  nobis  ab  ipso  Christo  Deo,  indito  cha- 
ritatis  vocabulo,  proditum,  cujus  vim,  nec  vele- 
res  assecutos  esse  humanae  sapientife  doctores, 
nec  nisi  ab  iis  intelligi,  qui  eadem  in  Deum  fide, 
eodem  sensu,  eodem  studio  atque  mente  con- 
juncti.  veluti  corpus  unum,  uni  prajsenti  capiti 
parentis  Ecclesiaj  Calholicae  gremio  contineren- 
tur.  Maxime  autem,  ejus  esse  virtutis  expertes, 
haereticorum  omnes  factiones,  qui  nomen  modo 
charitatis,  suis  immanibus  flagitiis  prselenden- 
tes,  rem  ipsam  exploderent,  recte  faciendi  ne- 
cessitate  sublata,  et  ab  illo  capite,  quod  vicarium 
suae  potestalis  constituit  inter  homines  Deus, 
sese  prcecidentes,  omnia  societatis  et  mutuffi 
necessitudinis  vincula  refringerent,  concordiam 
pacemque  illam  abrumperent,  quam  terras  re- 
linquens  in  coelum  abiens  Christus  tantopere 
nobis  commendavit. 

242.  Cum  multa  in  hanc  sententiam,  (inquit 
idem  Gratianus)  magno  animo,  communibusque 
consiliis  obsistendum,  atque  obviam  eundum 
audaciae  haereticorum  esset,  et  majestas  religio- 
nis,  et  sua  ipsorum  libertas  dignitasque  pie 
fortilerque  defendenda,  dixisset,  orationem  ad 
Conciliuin  Tridcnlinum  flexit :  In  eo,  cum  sa- 
crorum  et  fidei  ralionem  egregie  explicatam 
atque  instilutam  esse,  tum  morum  ac  vitae  dis- 
ciplinam  ad  priscte  sanctitatis  consuetudinem 
revocatam,  acerrimumque  telum  adversariorum 
manibus  ereptum,  atque  in  ipsos  per  summam 
flagitiorum  ac  turpitudinum  licentiam  degen- 
tes  retortum,  parilerque  et  impie  dicta  in  Deum, 
et  improbe  jaclatas  in  bonos  obtrectationes 
repulsas  ac  refutatas  esse.  Susciperent  ergo 
salutares  leges,  et  quod  sananda;  maxime  Ger- 
manorum  genti,  tot  per  annos,  tantis  sumplibus. 


(anlo.  ab  ultimis  quoque  terris,  Patrum  doclo- 
rumque  virorum  concursu,  habitum  Concilium 
essel ;  cjus  decretis  principes  ipsi  parerent,  ex 
eorum  jure  rem  Ecclesiasticam  regerent  sanci- 
renlquc,  consensum  cum  bonis  ostenderent ; 
impios  et  ha-reticos  contumacise  ac  discordiis 
suis  relinquerent,  donec  aut  tacdio  dissidendi,  in 
novasque  et  conlrarias  quolidie  sectas  trans- 
eundi,  resipiscerenl,  aut  in  illa  pravitate  perse- 
veranles,  justas  pervicacis  animi  poenas  Deo 
penderent. 

243.  Germani,  cum  paulo  inter  se  consul- 
tassenl,  Moguntinus  archiepiscopus,  qui  digni- 
tate  caiteros  anteibat,  de  reliquorum  sententia, 
gralias  Pontifici  Maximo  atque  ipsi  Commendono 
egit,  quod  de  Germania?  salute,  deque  eorum 
rebus  tantam  curam  gereret,  easque  studio, 
opera,  consiliis  juvaret.  Quae  apud  ipsos  de 
animis  volunlatibusque  jungendis,  itemque  de 
Concilii  Tridentini  legibus  graviter  copioseque 
disseruisset,  scire  vera  esse,  et  se  adnixuros,  ut 
vulneribus  suis  ea  maxime  remedia  adhiberent, 
quse  ipse  commemorasset.  Scita  Concilii  acci- 
pere  eos,  sancteque  omnia  poUiceri,  ejus  sejus- 
sis  obtemperaturos,  in  iis  quae  fidem  et  sacro- 
rum  cultum  respicerent,  sine  exceplione  una 
aut  dubitatione  :  in  disciplinae  ratione  quaedam 
esse  capita,  quibus  excipi  cuperent  :  quod  in 
tam  depravatis  hominum  moribus  ,  tantaque 
licentia  ac  perturbatione  Germaniae,  nec  ulile 
fore  tum  revocari,  nec  tutum  ;  ad  id  pacatius 
magisque  tranquillum  esse  tempus  opperien- 
dum.  Quffi  apud  ipsum  eo  libentius  profiteren- 
tur,  quod  sibi  cuin  prudentissimo  Germanica- 
rum  rerum  esse  sermonem  scirent,  quo  etiam 
ab  eo  peterent,  ut  susceptum  erga  Germanos 
sludium  retineret,  poslulatisque  eorum  publicis 
privatisque,  apud  Ponliflcem  Maximum,  aucto- 
ritate  sua  gratiaque  adesset,  atque  in  praesentia, 
ut  caepisset,  tegeret  tuereturque,  tantorum  ejus 
in  gentem  suam  officiorum  ,  perpetuam  apud 
Germanos  mansuram  esse  memoriam.  Ista  ex 
Gratiauo,  quae  iis  cohajrent,  quae  ab  aliis  reci- 
tantur,  cum  nempe  referunt  plenis  votis,  nullo 
penitus  contradicente  ,  Catholicos  Germaniae 
principes  ',  Tridentini  Concilii  dogmata  susce- 
pisse.  Ita,  htereticoruni  spe  consiliisque  frustra- 
tis,  nullumex  comitiis  verae  religioni  incommo- 
dum  fuit  ,  sed  potius  utilitatis  plurimum 
emersisse  visum  est,  cum  in  fide  orthodoxi  con- 
firmati  sunt,  et  hEeresis  cancer,  ne  ulterius  sa;- 
viusque  serperet,  prohibitus  fuit. 

•2ii.  Hffic  vero,  cum  ulterius  confirmata  vi- 
deri  possint  ab  eodem  archiepiscopo  Moguntino, 
iii  Epistola,  ad  ipsum  Pontificem  data  ;  illam 
idcirco,  ex  proprio  originali  desumptam  ^  hic 
duximus  inserendam  : 

«  Beatissimo  in  Christo  patri  et  domino, 

'  Tragnol.  et  alii  elc.  —  -  Ex  .\rcliiv.  card.  Alex.ind.  elt.  Thuan. 
ut  supra. 


Pir  V   ANNUS    1  .    —   CHRISTI    1 500. 


107 


su  intentio  minime  fuit,  nec  modo  est,  de  rebus 
ad  religionem  speclantibus  agcre,  nec  tia^reti- 
corum  religioni  assentiendi;  sed  pax  religionis 
vocatur,  quod  nempe  pax  sit  inter  eos,  qui  duas 
religiones  profilentur,  quoad  personas,  bona, 
et  ut  quiete  et  pacifice  juxta  exteriorem  poli- 
tiam,  \itam  ducant;  nec  ideo  Catliolici  articulo 
alicui  vel  fidei  dogmati  se  cessisse  arbitrali 
sunt. 

«  Ubi  Ecclesiastica  etcivilis  jurisdictio  sus- 
pensa  pronuntiatur,  non  ita  accipiendum  nos- 
citur,  quod  idcirco  Calbolici,  in  locis,  in  quibus 
merum  imperium  habent,  executionem,  utprius, 
habere  prohibeantur  :  sed  tantum  quod  in  eos, 
qui  professionem  Augustanam  professi  fuissent, 
ad  pejora  scandala  evitanda,  non  animadverlc- 
retur,  per  viam  pleni  juris,  donec  Catholici 
status  validioribus  sumptis  viribus,  ad  suum 
jus  integre  exequendum  resurgerent. 

«  Concilii  autem  dogmata  ',  ea  dumtaxat 
dicimus,  quse  sunt  circa  fidem,  non  reliqua, 
qua;  ad  reformationem  et  disciplinam  Eccle- 
siasticam  pertinent;  nam  his  certum  est  quod 
in  recessu  pra^judicium  inferlur;  at  de  istis 
quffistio  non  est,  sed  de  aliis,  quse  ad  fidei  dog- 
mata  spectant. 

«  Quia  vero  inaliquibus  recessus  capitibus, 
quoad  libertalem,  et  Ecclesiasticam  jurisdictio- 
nem,  ejusque  executionem,  Catholici  nimis  con- 
cedere  videntur  :  ideo  notandum  est,  (ut  supra 
dictum  esf)  omnem  concessionem  hanc  fieri, 
ad  devitanda  non  tam  magna  quani  etiam  ex- 
trema  quse  hinc  sequerentur  incommoda,  pace 
politica  sic  deturpata,  quam  Catholici,  se  reci- 
pere,  sustinere  ac  tueri  cogi  asserunt,  quia  ad- 
versarii  plusquamantea,  modo  apparentviribus 
validiores;  nec  Catholici  excogitare  sciunt,  qua 
ratione,  quove  humano  prajsidio,  a  quibus  un- 
dequaque  circuuntur,  adjacentibus  et  infestis- 
simis  hostibus  se  tueantur. 

«  His  prsesuppositis,  si  ad  articulos  recessus 
anni  mdlv  deveniatur,  (nam  de  istorum  tantum- 
modo  confirmatione  usque  adhuc  actum  esse 
compertum  est,  quia  Catholicis  consilium  aliud 
haud  superest)  breviter  articulos  eosdem,  quo- 
dammodo  explicare  contendemus,  ut  appareat, 
eorum  neminem  aperte  contra  aliquod  Triden- 
tini  Concilii  dogma  consurgere;  data  opera  ta- 
men  omissis  primo  ac  sccundo  capite,  in  quibus 
difflcultas  aliqua  minime  prospicitur. 

«  In  tertio  igitur  articulo,  nil  aliud  statuilur, 
nisi  quod  seeculare  Catholicorum  brachium 
Protestantium  slalus  haud  vexet;  quod  nimiruni 
nil  aliud  esse  convincitur,  quam  jurisdictionis 
exercitium  suspendere,  quod  ad  nulium  dogma 
spectare  cognoscitur. 

«  Quartus  et  quintus  evidentissime  Catholici  s 
favent;  imo  in  quarto  id  commodi  percipitur, 

'  Conc.  Tridenl.  sess.  20  el  25. 


quod  Protcstantes  Catholicos  quiete  ac  pacifice 
vivere  sinant,  et  ab  occupandis  monasteriis, 
Ecclesiis  etc.  se  abstineant.  In  quinto  etiam 
iliud  commodi  habetur,  quod  Calvinista?,  Ana- 
baptistae  aliique  sectarii,  nibilominus  debitis 
pcenis  affici  possint. 

«  Sextus  Ecclesiastico  nemini  permittit  ut 
a  fide  deficiat,  et  in  universum,  religionis  liber- 
tas  nulla  ratione  confirmatur;  quse  nempe  li- 
bertas  impudentissime  et  furenter  ab  adver- 
sariis  postulata,  constantissime  a  Calholicis  in- 
fecta  fuit,  tum  in  aliis,  tum  in  his  prsecipue 
comitiis;  ita  ut  quislibet  Catholicorum,  qui  a 
fidedefecerit  puniri  possit,  ac  impediri  in  sla- 
tibus  Catholicis  saltem  per  exilium,  quod  ad 
omnes  attinet;  et  in  Ecclesiasticis,  etiam  per 
amissionem  bonorum,  ut  nimirum  facere  con- 
sueverunt  principes,  qui  sic  se  gerere  volunt 
et  audent;  ita  ut  ex  boc  articulo  ea  utilitas 
emergat,  quod,  quotiescumque  de  facto  Eccle- 
siasticus  aliquis,  vel  plures  a  fide  deficerent, 
tamen,  ex  ipso  adversariorum  consensu,  in 
Ecclesia  Dei  Ecclesiastica  bona  remaneant,  ne- 
que  ad  adversarios  transeant,  quod  ferribilibus 
conatibus  obtinere  ipsi  semper  connixi  sunt. 

«  Septimum  nii  aliud  est,  quam  Catholicos 
pati,  eorumque  suspendi  actionem  in  ea  bona, 
quae  vi  et  furfo  Ecclesiis  subducta  sunt,  qus 
nempe  bona  nulla  ratione  recuperari  valenf, 
donec  Deus  Opt.  Max.  ad  ea  recuperanda  vircs 
suppeditare  dignetur;  et  in  eodem  nil  aliud 
continetur,  quam  judicibus  prohibere  execu- 
tionem  juris  eorumdem  Catholicorum,  super 
recuperatione  prsefatorum  bonorum. 

«  In  ocfavo  expresse  videtur,  quod  ad  tem- 
pus  suspendifur,  magna  ex  parte,  executio  Ec- 
clesiasticae  jurisdictionis  contra  Protestanfes, 
et  tamen  aliqua  retinetur,  ut  dictum  est  sexto 
articulo. 

«  Nono  illud  cautum  est,  ne,  utriusque  re- 
ligionis  quis  sectafor,  a  contraria,  modis  sedi- 
tiosis  et  coactivis  compellatur  (ifa  siquidem 
accipienda  est  Germanica  dictio,  practicis)  et 
confra  magistratus  subsidio  aliquo  sufrulfus 
efc.  ita  ut  hic  executio  prohibeatiir,  Protestan- 
tibus  opem  ferendi,  et  ad  fidem  ducendi,  viis 
coacfivis  ac  sedifiosis;  reliquis  omnibus  libcris 
remanentibus,  ut  cognoscitur  ex  terfio  arficulo, 
dempto  nempe  exilio,  et  quoad  Ecclesiasficos, 
privatione  omnium  bonorum,  ut  supra  dictum 
est. 

« In  decimo  sola  h;cc  liberfas  Catholicis, 
vel  Confessionis  Augusfanse  sectatoribus  fri- 
buitur,  quod  eorum  quilibet  subsistere  cogi 
non  possit,  infer  eos  opposita;  religionis  ;  sed 
cum  familia  unusquisque  sua,  propriis  bonis 
distractis,  libere  abire  valeat.  Quod  nempe  in 
magnum  Catbolicorum  commodum  vcrtitur, 
qui  inter  haireticos  commorari  cogebanfur,  et 
gravissima  ab  iisdem  illafa  mala  patiebantur. 


11-2 


PII   V   ANNUS    1.    —   CHRISTI   1506. 


lentis  proponenda,  et  seminaria  ubique  in  civi- 
(alibn?,  juxta  C.oncilii  Tridenlini  prajceplum, 
instilucmia.  Postremo  agendum  cum  Cajsare 
acreliquis  imperii  principibus,  utquamprimum 
Talatini  septomviri  audacia,  qui  aliam  aConfes- 
sione  in  coiniliis  rocepta  amplectatur,  et  praG- 
sules  vicinos  et  inditione  sua,  etubique  diversis 
vexatiouibus  oppugnet,  auctoritate  impcriali 
coerccatur.  Quod  de  Palatinoaddit,  non  frustra 
fuit  :  nam  Commendonus,  captata  occasione, 
cum  videret  Cbristoi)liorum  Vitembergicum,  et 
Volfangum  Bajoarum  Bipontinum  infestis  ani- 
mis  in  Palatinum  ferri,  qui  prater  duas,  Catho- 
licam  et  Augustanam  Confessionem  compreben- 
sam  doclrinam,  nulias  alias  in  imperio  admit- 
tendas  contcndebant,  itaenim  in  comitiis  decre- 
tum  essc,  Ca^sarem  adit,  et  ut  tam  pulcbram 
occasionem  sectarium  virus  ex  imperio  expel- 
lendi,  minime  pra?termitteret,  monuit ;  quod  ille 
non  segniter  fecit,  babitoque  super  ea  re  prin- 
cipum  consilio,  Palatino  donuntiatum  est,  ut 
septemviralu  cederet,  quem  Caesarin  ejusfilium 
libenter  collaturus  esset,  aut  Calvinianae  sectae 
pastores  ditione  sua  excluderet.  Sed  cum  ille, 
nisi,  causa  cognita,  Calvinianam  religionem 
damnari  minime  aequum  esse  diceret,  et  id 
communis  bostis,  atque  adeo  Pontificis  astu 
fieri,  ut  commixtis  inter  se  imperii  principibus, 
publicam  Germaniae  pacem  turbaret  :  Augustus 
Saxo  septemvir,  jam  totus  in  bellum  contra 
genliles  suos  intentus,  et  qui  vereretur  ne  tur- 
iiata  imperii  quiele,  illi  majores  animos  simul 
ac  vires  sumercnt,  intercessit,  et  cum  aliis  prin- 
cipibus,  qui  Palatinum  oppugnabant,  consilia 
acvires  conjungere  recusavit  ;  et  ita  conatus 
Commendoni  et  aliorum  principum  irritus  eva- 
sit ». 

246.  Ista  Tbuanus  quae  inconsiderate  credi- 
disse  primo,  deinde  transcripsisse  fusiori  et  pro- 
lixiori  stylovisus  est  Bzovius,  qui  pluribus  hac 
ratione  Pii  zelum  commendandnm  putavit.  Ve- 
rum  nos,  ad  deferenda  Pio  laudis  insignia,  a 
falso  et  mendace  bistorico  respuimus  narratio- 
num  emendicare  commenta  ,  quod  nobis  in 
jjrimis  illud  sit  cordi,  ut  veritati  per  omnia  con- 
sulamus.  Ne  vero  temere  et  immerito  Thuani 
rejecisse  narrationem  insimulemur,  breviter 
ipsam  discutere  non  pigeat,  ut  iniqui  testis  os 
obstruatur,  et  ut  Scriptura  loquitur,  mentiatur 
iniquitas  sibi. 

Postqualii  igitur  multimode,  ut  audisti, 
Commendoni  prudentiam  ac  summam  modera- 
tionem  summis  etiam  laudibus  extulit,  in  co, 
quod  protestationem  facere  renuit,  narravitque 
clam  re  religionis  in  comitiis  deducenda,  cum 
Caesare  communicata,  et  spe  ab  eo  facta  negotii 
in  tempus  aliud  rojiciendi,  ad  Pontificem  scrip- 
sisse,  protestatione  ea  nibil  opus  esse,  qua 
magis  animi  exasperarentur,  etreliqua,quaepro- 
posuimus,   quibus  nil  aliud  quam  Pium  duri 


capitis  hominem,  imprudentcm,  praecipitem, 
impcriosum  exbibcro  contendit.  Ubi  omnia 
deinde  ex  Catbolicorum  sententia  evenisse  de- 
scripsit,  cum  videlicet  religionis  caput  in  aliud 
tompus  rejectum  fuit  ;  addit  Commendonum 
ipsum  Pontificis  nomine  Cfesarem  imperiose 
commonuisse,  ne  (juid  talc  in  deliberationem 
in  comitiis  deduci  imposterum  patcretur  etc. 
Quo  nibil  certe  imprudentius.  Si  enim  sanum 
consilium  fuit  Commendono,  non  paruisse  Pon- 
tifici,  et  cum  religionis  necessitas  id  exigere 
videbatur,  de  illa  tamen  vel  parvam  vel  nullam 
mentionem  publice  injicere,  ne  videlicet  animi 
exasperarentur  :  quae  sane  insania  fuisset  exas- 
perare  voluisse  inopportunis  quas  affert  com- 
monitionibus,  vel  cum  jam  in  comitiis  omnia  ex 
sententia  religioni  cessissent,  vel  cum  illato  in 
comitiis  iisdem  religioni  pra?judicio  (si  tamen 
praejudicium  fuit)  nullum  tuncsuperessetreme- 
dium  ?  Quae  amentia,  Caesaris  animum  exulce- 
rare,  ob  periculum  religionis  negotii  in  futuris 
comitiis  deducendi,  comitiis,  inquam,  vel  quae 
nunquam  deinceps  a  Maximiliano  cogenda  es- 
scnt,  vel  in  quibus  forte  negotium  illud  dedu- 
cendum  non  foret,  cum  ipsa  comitia,  ne  quidem 
animo  ficta,  vel  cogitatione  et  mente,  ab  aliquo 
complexa  essent  ?  Decebat  quidem,  juxta  Apos- 
toli  monitum,  summum  Ecclesiae  i>astorem,  per 
legatum  suum  arguere  cum  omni  imperio  ; 
quapropter  ex  hoc  etiam  non  sit,  quod  Thuanus 
ei  detrabat,  cum  imperiose  commonuisse  Caesa- 
rem  narrat ;  tamen  cum  Piuni  id  fecisse  nullate- 
nus  constet,  etiis,  quaj  de  Commendoni  pruden- 
tia  edixit,  ista,  quae  addit  Thuanus,  nullo  modo 
coba?rent  ;  rite  mendacii  ipsum  coarguendum 
putamus,  quod  non  tantum  vera  non  dixerit, 
sed  inverisimilia  quoque,  iisque  contraria,  quae 
dixerat,  plectenda  temeritate  protulerlt. 

2i".  Pari  modo  fabulosum  etiam  dignosci- 
tur,  Commendono  impellcnte,  Palatino  denun- 
tintum  fuisse,  ut  septemviratu  cederet,  quod 
prffiter  duas,  Catholicam  et  Augustanam  Con- 
fessioncm  comprehensam  doctrinam,  contraque 
conflrmationem  recessus  anni  mdlv  ,  Calvi- 
nianae  nomen  dedisset,  habitoque  super  ea  re  a 
Caesare  principum  consilio  :  nam  ha?c,  vel  in 
comitiis  ipsis  acta  sunt,  velpostea  ;  si  primum, 
quomodo  asserereThuanus  potuit,  religionisca- 
putin  aliud  tempusdilatumfuisse,sitantascveri- 
tate,  ex  ipso  eo  tunc  capite,  animadversum  fuis- 
set  in  principem,  cujus  potestas  ipsi  Cacsari 
fueral  metuenda  ?  vel  qua  ratione  id  permitlere 
poluisse  ha>reticos  principes,  censendum  est, 
qui  impudcnter,  ut  vidimus,  hoc  ipsum  postu- 
labant,  ut,  videlicet,  potestas  omnibus  foret, 
quam  quisque  probaret,  opinionem  habendi  ; 
nihilque  aliud  exoptabant  quam  occasionem 
captarent,  unde  religionis  negotium,  et  quidem 
quoad  caput  istud,  in  medium  adduceretur, 
cum.audacia,  numeroet  viribusCatholicis  supe- 


PII  r   ANNUS    1. 


CHRISTI    1566. 


113 


riores,  eos  n  negotio  ipsofacile  siipernre  posse 
certissime  comperissent  ?  Si  autem  deposilionis 
hujus  periculum,  dicatur  post  comitia  factum 
fuisse,  ut  vere  signiflcare  voiuisse  Tliuanus  ' 
■videtur;  et  hoc  pariter  commentitium  cognos- 
citur:  «HabitosupereareaCaesare  »,inquitThu- 
anus,  «  principum  consilio,  Palatino  denuntia- 
tum  est,  in  septemviiafum  cederet  etc.  »  IUico 
post  comitia  principum  inulti  abierant,  quibus 
absenlibus  et  insciis,  rem  tanti  momenti  agere, 
nec  licitum  Csesari  omnino  nec  tutum.  In  con- 
silium  idcirco  eos  adhibere,  qua  ratione  potuit? 
Super  ea  re  a  Caesare  insuper  principum  consi- 
lium  habitum,  cum  omnes  pariter  adessent, 
baud  verisimile  agnoscitur  ;  quia,  cum  eorum 
pars  potior  haereticorum  esset,  coram  ipsis  rem 
in  medium  adducere  ausuni  esse  Maximilia- 
num,  cxisfimandum  omnino  non  est,  cum  ob 
adversariorum  praepotentiam,  id  ex  sententia 
evenire  minime  posse  deprehenderet.  Quaprop- 
ter  ex  eorum  etiam  consilio,  ut  sepfemvirafui 
cederet,  Palatino  fuisse  denuntiafum,  haud  pro- 
babiliter  cogitari  valet.  Si  vero,  ex  principum 
Catholicorum  sententia  tantum,  denuntiatio  hu- 
jusmodi  Palatino  facfa  asseratur  ;  et  hoc  in 
primisfalsitatis  arguitur,  cum  Saxonem  septem- 
virum  Palatiui  depositioni  obstitisse,  ipsemet 
referat  Thuanus  ;  (quo  ostendat,  non  cum  Cafho- 
licis  fantum,  sed  cum  haereticis  etiam  habitum 
super  ea  re  fuisse  consilium)  deinde  hoc  Maxi- 
miliani  esse  nequivit,  qui  medius  inter  Catholi- 
cos  et  hsereticos  semper  exhibere  se  studuit, 
necintanti  momenti  negotio,  Catholicis  tantum 
adscilis,  sectariorum  consiliarespuisse  creden- 
dum  cst :  et  eo  magis  quod,  nisi  imperii  cunctis 
ordinibus  consentientibus,  vel  salfem  parte 
potiore  adnitente,  ut  diximus,  una  sua,  vel 
Catbolicorum  tantum  auctoritate,  id  efficere 
mininie  potuerit. 

248.  Si  igitur,  inter  tot  coacervata  Thuani 
mendacia,  veritatis  aliquid  immixtum  esse  forfe 
existimandum  est,  et  Palatlno,  ex  principum 
consilio,  depositionem  denuntiafam ,  censen- 
dum  sif  ;  id  ob  nefariaaliascelera,  quibus  prin- 
ceps  ille  obnoxius  esset,  et  ob  quae  non  a  Catho- 
licis  modo,  sed  ab  haereticis  quoque  depositio- 
nem  demereri  judicaretur,  ejusmodi  in  eum  pro- 
latam  fuisse  sententiam,  putandum  videtur. 
Cum  autem  ille  juste  sibi  illata  crimina  pro- 
pulsare  nequiret,  (hujusmodi  hominum  niore, 
qui,  cum  ex  propriis  actibus  se  defendere  tueri- 
que  minimepossint,  alias  insimulando,  proprioe 
pravitati  defensionem  parare  arbitranfur)  Ponti- 
ficis  astu  hsec  in  ipsum  agitata  fuisse  consilia, 
perperam  dixisse  credimus  ;  qua  assimulata 
specie,  erga  se  illos  mitescere  faceret,  quos  ad 
everfcnda  omnia  Pontiticis  studia,  semper  agno- 
verat  paratiores  :  non  quod  vere  hoc  in  negotio, 

'  Thiian.  ul  sup. 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


vel  religionis  causa,  vel  Pontifieis,  vel  Com- 
mendoni  consilium  aliquid  intercesserit. 

249.  Quam  denique  faisum  sit,  obreligionis 
caput,  depositionem  Palatino  fuisse  denuntia- 
tam,  ea  evidentissime  testari  videntur,  quae  in 
comitiorum  Actibus  recensentur;  nam,  ubi  dc 
loties  memorata  conflrmatione  recessus  anni 
MDLV  actum  fuit,  haec  leguntur,  sub  hoc  titulo  : 

«  Actum  xxvii  Aprilis  anno  mdlxvi.  In  senatu 
electorum,  et  a  cancellario  Moguntino  toti  pria- 
cipum  senatui  propositum,  et  exceptum  a  quo- 
dam  Ecclesiastico  legato,  dicto  cancellario. 

«  Electores  aliorumque  consiliarii  preesentes 
articulum  de  religione  et  pace  publica  in  deli- 
berationem  vocaverunt,  atque  consilia  sua,  eo, 
quo  celsitudines  vestrae  intelleclurae  sunt,  modo, 
formaverunt. 

«  Celsitudines  autem  vestrfE  in  memoriam 
revocaredebent,quodCtEsarea  majestasantehac, 
in  omnibus  celebratis  comitiis  saepenumero, 
maxime  vero  ,  quemadmodum  articulus  ille 
servari,  et  quomodo  servandum  conveniri  debe- 
ret,  proposuerit  ;  neque  certe  electores  quid- 
quam  videre  mallent,  quam  uti  ita,  quemad- 
inodum  anno  mdlv  constitutum  fuit ,  omnes 
vixissent,  et  ut  ea  demum  via  inveniri  posset, 
qua  hunc  articulum  contentiosum  dirimere 
liceret.  Cum  autem  ea  ratio  inveniri  non  possit, 
et  media  hactenus  quaesita  non  suppetant  ; 
cumque  sit  metuendum,  qiiod,  etiamsi  et  collo- 
quia  et  concilia  nationalia  instituerentur,  fru- 
stra  laborarefur  ;  unde  necesse  est,  rem  hanc 
Omnipofenti  Deo,  quoad  aliae  viae  inveniantur, 
committere. 

«  Et  cum  anno  mdlv  pax  religionis  instituta, 
atque  illa  eo  directa  fuerit,  ut  omnes  usque  ad 
Christianam  concordiam  in  pace  manerent  ;  et 
cum  eadem  pax  anno  hdlvii  et  demum  mdlix 
prudentibus  addifionibus  meliorata  fuerit,  elec- 
tores  pro  eo  tenent ,  quemadmodum  etiam 
Caesarea  Majestas  in  propositione  sua  indicavit, 
ut  ea  religionis  pax,  quemadmodum  decisa  pro- 
missa  et  conclusa  fuit,  ita  maneat.  Articulum 
famen  hunc  ita  examinarunt  ipsorum  celsitu- 
dines,  ut  si  quis  conlra  eam  interea  temporis 
gravaretur,  ad  illius  instanfiam  agatur.  Et  ut 
hsec  religionis  pax,  juxta  litleram,  quemadmo- 
dum  superius  dictum  est ,  semel  consfituta, 
promissa  et  concordata  fiiit,  ita  maneat  :  quan- 
quam  majestati  suae  consultum  videatur,  uti, 
si  placeret,  de  iis  viis  et  mediis,  quibus  dissecta 
religio  ad  concordiam  reduci  possil,  cogiletur. 

«  Et  cum  majestas  sua  in  propositione  sua 
mentionem  fecerit  de  sectis,  quae  irrepserunt, 
et  uti  quomodo  illae  folli  possint,  ab  electoribus 
principibus ,  et  reliquis  statibus  consulfetur  : 
deliberatio  vero  ipsorum  majesfati  sucE  intime- 
tur  :  super  eo  electores  inter  se  consuluerunt, 
neque  quisquam  pro  se  recordari  potest,  quod 
ejus  generis  sectae,  quae  antiquae,  vel  Augustanae 

13 


I  14 


PII   V   ANNLS    I.    —   CIIRISTI    15(36. 


r.oiifo-!?ioni  contraritC  essc  dclioant,  in  illonim 
liilionibiis  irrepserinl  vel  inveniri  possinl.  Qnod 
cum  ila  sit,  celsitudiues  ipsorum  nesciunt,  qua- 
lis  informatio  ,  ca  de  re,  majestati  suk  dari 
possit.  Quod  si  vero  niajcstas  sua  in  specie  et 
distincte  judicaverit,  qua>  illac  sectae  sint,  tunc 
sententias  suas  ea  de  rc  obedienfer  impertiri 
non  gravabnntur.  Et  quanquam  a  Brandebur- 
gensi  inlrodnctum  sit,  quod  ad  libertatis  con- 
cessionem  attinet,  ac  Ecclesiasficis  viris  non 
congruat,  in  eo  intromittere  se,  cum  hoc  ad  illos 
solos  non  pcrfineat,  cogitarunt  electores  de  eo 
ad  niajestatcm  Ca^saream  referre.  » 

2S0.  Hucusque  Acta,  ex  quibus  innumera 
Thuani  mendacia  liquido  deprehenduntur ;  et 
primum  quidem,  protestationis  mandafum, 
Commendono  a  Pio  factum,  hscapud  Caesarem 
aggredi,  Ponlificem  ipsum  legato  suo  impe- 
rasse  ;  nam  cum  quinto  kaien.  Maii,  quffi  propo- 
suimus,  acfa  fuerint  in  Angustanis  comifiis  ;  et 
c  conlra  quarto  idus  Maii  ad  Urbem  pervenerit 
JoannesAndreasCaligarius,Augusta,ufdiximus, 
Komam  missus,  Pontificem  percunclaturus,  an 
primo  protestationis  faciendae  mandato  obtem- 
perandum  esset,  vel  non  ?  evidens  est,  post  se- 
cundum  Pii  mandafum,  quod  nunquam  fuit, 
posito  etiam  qnod  fuisset,  nec  Pium  ea  Com- 
mendono  imperare  quivisse,  nec  Commendo- 
num,  ex  mandato  Pii  ea  efficere.  Deinde  in 
eadem  actione,  in  qua  Religionis  pax  confirma- 
tione  recessus  anni  mdlv  dicta  fuit,  in  eadem  de 
sectis  ,  quse  irrepserant,  habifum  principum 
fuisse  consilium  :  quo  inepfa  Thuani  calliditas 
diluifur,  qui  generafim,  et  qnidem  fraudulenter 
in  comitiis  recessum  anni  mdlv  in  quo,  ut  toties 
dictum  est,  Calholica  tantum  fides  et  Augusta- 
nae  Confessionis  secta,  caeteris  rejectis,  permit- 
febanfnr,  confirmari  curasse  Catholicos,  osfen- 
dere  videtur  ;  ut  postmodum  in  aliarum  secta- 
rum  asseclas,  speciatim  in  prasfato  recessu  non 
comprehensos,  animadvertere  possent  :  nam  ,ex 
allata  actione  evidenfissime  deprehenditur,  si- 
mul  ac  semel  omnia  haec  acta  fuisse,  palamque, 
ef  sine  fraude,  principura  senatui  proposita.  Et 
demum,  cumuna  et  ipsa  esset  res,  de  qua  tracfa- 
batur,idquecausasuasponteferret ;  nonquidem 
de  Palatino,  sed  de  Brandeburgensi  tractafnm 
fuisse  apparet,  ea  tamen  rafione,  ut  nil  penitus 
in  comitiis  confra  eum  decretum  fuerit. 

Quae  Thuanus  addit  de  Tridentini  Concilii 
publicatione  et  alia  ejusmodi,  quje  brevifatis 
studio  prffiferimus,  ufi  superiora,  parifer  caute 
legenda  agnoscunfur  :  nam  ex  iis,  quac  supra 
proposuimus,  liquido  apparet,  qua  ratione  Tri- 
dentini  Concilii  publicationem  in  Germania  Pius 
edixerit,  et  Pii  nomine  Germanis  Commendo- 
nusillamexpetieritprimumacdeindeobtinuerit: 
quique  illorum  femporum  historias  legit,  an 
illae  omnes,  quas  Thuanus  recitaf  civitates,  in 
quibus  Tiidentini  publicalio  prae  aliis  facicnda 


crat,  (uf  ipsc  dicit)  infer  Germaniae  cffiteras, 
niajorum  tunc  rcligionem  retinuerint  ;  salis 
superqne  exploratum  habebit. 

231.  Bortante  Commendono ,  reformationi 
cleri  Germani  insistit  Pontifex.  —  Verum  cum 
inter  graviora  Germaniie  mala  gravissimum 
illud  esse,  quod  e  pessima  Ecclesiasticorum 
vita  ac  exemplo  oriretur,  Gommendonus  i[ise 
animadvcrtissef ;  hinc,  cum  Joannem  Andrcam 
Caligarium  ',  Romam,  uf  diximus,  misit,  inter 
alia,  quffi  ei  in  mandatis  dedit,  illud  insuper 
fuit,  (quod  eliam  Maximilianus  desiderare  visus 
erat,  ut  ex  mox  dicendis  colligifur)  ut  Pontifex, 
praeter  eas,  quas  antea  scripserat,  nosque  supra 
retulimus,  datas  hac  de  re  ad  omnes  fere  qua- 
rumcumque  genfium  episcopus  litteras,  alias 
etiam  ad  Germaniae  prffisules  daret,  quibus  eos, 
ad  corrupfos  cleri  mores  reformandos,  vehe- 
mentius  incifaret  :  quod  cerle  nil  aliud  fuit, 
quam  Pio  currenti  calcaria  addere,  qui  idcirco 
stafim  legati  sui  consilium  secutus,  ad  Maxi- 
milianum  ipsum  in  primis  sic  scripsit  ^  : 

«Charissimo  in  Chrisfo  filio  nostro  Maxirni- 
liano,  Ungariae  et  Boemite  regi  illustri,  electo 
Romanorum  imperafori. 

PIUS  PAPA  V. 

(I  Charissime  etc. 

«  Cum  sacerdotesante  Dominum,  pro  delictis 
populiintcrcessoresetdeprecaforesessedebeaut, 
necesse  est,  eos  castos  et  niundos  esse,  ut  eornm 
preces  Deum  populo  propitium  redderepossint. 
Deus  enim  vasa,  et  fanquam  canales  puros  et 
mundos  requirif,  per  quos  sua  beneficia  derivet. 
Sicut  ad  hujus  mundi  principes,  cum  placandi 
sunt,  homines,  qui  illis  placeant,  ablegantur; 
ita  Deo,  pro  saUife  populi  supplicaturi,  ea  cordis 
mundifia  esse  debenf,  uf  alienorum  peccatoruni 
impetrare  veniam  mereantur  :  scripfum  est 
enim  :  Miindamini,  qui  fertis  vasa  Domini.  Et 
sane,  uf  B.  Gregorius  anfecessor  nosfer  dixit: 
Cum  is,  qui  displicetad  intercedendum  mittitur, 
irafi  addeteriora  animus  provocatur.  Cogifanti- 
busigifur  nobis,et  virorumquirerumGermanife 
periti  sunt,  senfentiam  exquirere  solifis,  quae 
causae  fuerunt,  cur  his  miserrimis  temporibus 
nostris,  nobilissima  Germaniee  provincia,  in  qua 
adeo  Catholicae  religionis  cultus  vigere  solebat, 
tot  populi  ac  gentes,  a  Catholicareligione  de- 
fecerint ;  illa  in  primis  causa  fantarum  haere- 
sum  extitissc  videtur,  quod  sacerdotum  ef  alio- 
rum  Ecclesiasticorum  vita  ac  mores  nimis 
corrupfi  ac  depravati  populos  ipsos  maxime 
offenderunt.  Qui  enim  lumen  illis  pracferrc  de- 
bueranf,  ad  honeste,  caste  pieque  vivendum,  ii, 
sicut  accepimus,  (quod  tamen  sine  bonorum 
contumelia  dicfum  volumus)  vitae  suaj  turpitu- 
dine    atque    infamia   furbulentis  ac  novarum 

'    Ex   Epist.    Cagliarii    ad  Commendon.   E.  2.  cx  Ms.   Card. 
Spadae.  —  «  Ex  Archiv.  Valic.  stgn.  2986. 


PII   V    AXXUS    1. 


CHRISTI   1566. 


Mi 


renim  sliidiosis  hominibus  dissemiiiandarum 
propagandarumque  haeresum  materiam  prce- 
buerunt,  adeo  enim  plerosque  Ecclesiaslicos, 
(id  quod  dolentes  referimus)  oblitos  jampridem 
fuisse  audivimus  officii  ac  professionis  suae, 
ut  ne  posl  tot  ac  tantas  quidem  ex.ortas  hffireses, 
mores  suos  correxerint,  sed  inhoneste  ac  ne- 
quifer  vivere  perseverent,  et  palam  concubinas 
habeant,  easque,  perinde  ac  si  eorum  legitimee 
uxores  essent,  sine  uUa  verecundia  circumdu- 
cunt,  ac  multi  eorum  ne  clericales  quidem  ves- 
tes  deferre  dignentur.  Cui  ergo  mirum  videri 
debet,  ruinai  populi  causam  tales  sacerdotes 
extitisse  ;  nec  fuisse  eos  ad  placandum  populo 
Deum  idoneos,  cum  ipsi,  qui  exorare  debuerant, 
eum  gravius  irritarent  ?  Quia  igitur  in  eo  loco, 
in  quo  constiluti  fuimus,  omnium  sahitis  curam 
habere  debemus,  nec  eam,  sine  salutis  nostrae 
periculo,negligere  possumus;  et  quia,tanquam 
ea,  qufc  oculis  cernuntur,  videmus,  nisi  hoc 
detestabile  concubinatus  vitium  in  clero  Ger- 
manisB  extirpetur,  brevi  lempore  Catholicam 
illic  religionem  penitus  defecturam  :  ad  conser- 
vandas  Catholicorum  reliquias,  et  eos,  qui  Eccle- 
siam  deseruerunt,  adejusgremium  reducendos; 
putavimus  excitandos  et  sub  divini  obteslatione 
Judicii  monendos  esse  episcopos  Germanite  , 
fratres  noslros,  ut  in  sua  quisque  eorum  civilate 
atque  dicecesi,  Ecclesiasticorum  vitam  et  mores 
diligenterinquirat,  etcum  alia,  quse  emendanda 
repererit,  emendet,  tum  imprimis  eos,  qui  con- 
cubinas  habent,  illas ,  et  nostra  auctoritate, 
dimittere,  et  posthac  honeste  et  caste  vivere 
cogat ;  ac  si  qui  eas  ab  se  segregare  et  ejicere 
recusaverint,  eorum  contumaciam  secundum 
canonicas  puniat  sanctiones.  Si  enim  Ecclesias- 
tici  ea,  quEC  debent,  laicis  exempla  prasbuerint, 
sper  'i  poterit  ipsos  laicos  honestiusesse  victu- 
ros  ;  Catholicis  porro  honeste  viventibus,  eos 
quoque,  quos  Catholicorum  vitia  offenderunt, 
et  a  Catholica  religione  deduxerunt,  ad  Ecclesiai 
gremium  reversuros.  Sed  quia  ipsis  episcopis, 
ad  tale  offlcium  efficaciter  exequendum,  scimus 
opus  fore  auxilio  majestatis  tuse  ;  rogamus  te, 
charissime  fili,  et  per  viscera  misericordia;  Dei 
obtestamur,  ut,  sicuti  dignum  est  pietate  tua, 
favorem  eis  et  auxilium  tuum  propense  impen- 
das.  Nihil  est,  quod  Deo  gratius  facere  possis, 
nihil  in  quo  melius  de  ista  tua  inclyta  nalione 
mereri.  Auxilia  tu  quidem  maxima  adversus 
impios  Christiani  nominis  hostes,  pro  salute 
GermaniBB  et  totius  Christiani  populi,  diceris 
comparasse  ;  sed  tale  officium,  tam  opportuno 
tempore,  ipsius  Dei  Omnipotentis  auxilium 
majestati  tuse,  ad  frangendam  hostium  super- 
biam  comparabit.  Et  tunc  tibi  sacerdotum  pre- 
ces  [iroderunt,  cum  mores  eorum,  pio  tuo  studio 
emendati,  gratas  eas  Deo,  et  dignas  quaj  exau- 
diantur,  effecerint.  Cupimus  Germanicaenationis 
sahiti   pro   nostro  pastorali  officin   consulcre ; 


sed  tua  quoque  npud  Deum  merita  crescero 
cupimus.  Datum  Romai  apud  Sanctum-Petruni 
etc.  Die  xu  Junii  mdlxvi,  1'onlific.  nostri  anno 
primo  M. 

232.  Circularis  vero  Epistola  ',  quam  ad  om- 
nes  GermaniBe  episcopos  Pius  scripsit,  hujus- 
modi  fuit : 

«  Venerabili  fratri  etc. 

«  Ven.  frater  etc. 

t  Pro  loco,  in  quo  visum  fuit  Domino  nos 
constituere,  paterno  animo  de  salute  GermanicK 
nationis  cogitantes,  non  desistimus  nec  dies  nec 
noctes  meditari  ,  quibusnam  remediis  tantas 
haereses,  quae  inde  ortie,  tanquam  ex  fonte  quo- 
dam,  in  alias  provincias  dimanarunt,  quaequo, 
praeter  miserabilem  animarum  jacturam,  tot  et 
tam  graves  iili  nationi  calamitales  invexerunt, 
extinguere  possimus.  Sed  cum  nobiscum  cogi- 
tamus,  et  cum  viris,  rerum  Germanise  peritis, 
de  tanti  mali  remediis  consullamus  ,  tantis  hae- 
resibus  causam  in  primis  dedisse  intelligimus, 
turpem,  inhonestam  et  pudendam  Ecclesiasti- 
corum  vitam.  Qui  enim  lucem  laicis  prteferre 
debuerant,  ad  recte,  honeste  pieque  vivendum, 
ii  (sicut  accepimus,  quod  tamen  sine  bonorum 
contumelia  dictum  volumus)  concubinas  domi 
habentes,  sine  uUo  Dei  timore,  sine  ulla  homi- 
num  verecundia,  easque  secum  circumducere 
solili,  et  in  Ecclesiis  ac  conviviis,  perinde  ac 
si  legitima;  uxores  essent,  (quod  sine  pudore 
referri  non  potest)  etiam  ordinis  et  dignitatis 
suee  nominibus  appellatas,ostendere:tamimpu- 
denti  vitae  nequitia  populos  adeo  offenderunt, 
ut  propter  eorum  infamiam  et  contemptum, 
facile  potuerint  haeretici  suas  frequentare  sectas 
et  haeresum  venena  diffundere.  Itaque  hujus 
tanti  mali  illud  in  primis  aptum  et  necessarium 
existimatur  esse  remedium,  ut  sacerdotes  et  alii 
clerici  concubinas  dimittere,  et  vitam  profes- 
sione  sua  dignam  degere  cogantur.  Quod,  ni  ita 
fiat,  propediem  (quod  Deus  avertat  !)  nuUae 
supererunt  in  GermaniaCatholicorum  reliquiae, 
et  omnis  prorsus  lux  Catholicffi  religionis  ex- 
tinguetur.  Quocirca,  cum,  pro  commisso  nobis 
officio,  praetermittere  nolimus,  quin  faciamus 
quidquid  possumus,  ut  Catholicorum  reliquias 
in  Germania  conservemus,  eosque  etiam,  qui 
a  recta  fide  deducti  sunt,  ad  unitatem  Ecclesiae 
reducamus  :  fraternitatem  tuam  ,  sub  divini 
judicii  obtestatione  hortamur  ac  monemus,  ut 
officii  tui  memor,  nec  quidquam  aliud,  praeter- 
quam  Dei  honorem  et  animarum  salutem  res- 
piciens,  dioecesim  tuam  visites,  et  mores  atque 
actusEcclesiasticorumdiligenter  inquiras;  cum 
alia  qu8B  correctione  eguerint  corrigas ,  tum 
quoscumque  repereris  clericos  concubinas  ha- 
bere,  illas  ab  se  segregare,  eas  et  exfipllere 
compellas  ;  contumacesque  et  in  nequitia  per- 

'  Ex  Arcliiv.  Vatic.  Ibid.  ul  sup. 


1IG 


PII   V    ANNUS    1.    —    CHRISTI    1506. 


severantes.  juxta  canonicas  punias  sanctiones, 
in  subjectos  tibi  ,  ordinaria  tua ,  adversus 
exemptos  autem,Apostolica,qiiam  tibi  qualenus 
ea  opus  sit,  concedimus,  auctoritate  procedas. 
Meniento,  frater,  ejus  quod  B.  Grejjorius  ante- 
cessor  nostcr  dixit :  Cum  in  subjecto  peccatum 
non  corrigilur,  in  eos  qui  ijrspsimt  sententia 
retorquetur.  Cogita,  quam  ha^c  vita  sitbrevis, 
quani  sint  hujus  mundi  honores  fluxi  et  mo- 
mentanei.  Cof.Mta.reddendam  foreabunoquoque 
nostrum  rationem  offirii  sui,  in  illo  Iremendo 
judicio.  Vae,  Vae,  Vae  illi,  qui  tanta  scandala, 
quae  removere  potuerit,  negligentia  confirma- 
verit  et  dissimulationeapprobaveril.  Dum  igitur 
potes,  enitere,  cura  et  labora,  ne  criminum  tan- 
torum  ,  a  quibus  eos  quibus  praees  revocare 
neglexeris,  abs  te  pcena ,  quod  absit  ,  luenda 
sit.  Quo  fidcntius  autem  in  clero  tuo,  quae  cor- 
rigenda  fuerint  corrigere  aggrediaris,  scito, 
nos  cum  charissimo  in  Chrislo  filio  nostro  , 
Romanorum  imperatore  electo,  cui  ipsi  quoque 
lianc  cleri  eorrectionem  maxime  necessariam 
videri  intelleximus,  vehementer  egisse,  ut  ad 
officium  tam  necessarium  exequendum  tibi 
reliquisque  episcopis  et  fralribus  nostris,  Cae- 
sarei  sui  favoris  auxilium  efficaciter  velitimpen- 
dere.  Datum  Romae  apud  Sanctum-Petrum.  sub 
annulo  Piscatoris.  Die  xiii  Junii  mdlxvi,  Pontific. 
nosl.  ann.  primo  ». 

233.  Praeter  ista  ad  omnes  Germaniai  anli- 
stltes  scripta,  prout  occasio  tulit,  singulos  etiam 
commonefacere  Pius  studuit,  ut  huic  tanto 
malo,  pro  viribus  occurrere  conniterentur. 
Quapropter  ad  quasdam  archiepiscopi  Trevi- 
rensis  Epistolas  respondens  ',  sic  dicit  : 

«  Venerab.  fratri  Joanni  archiepiscopo  Tre- 
virensi. 

PIUS   PAPA   V. 

«  Ven.  frater  etc. 

«  Cum  caetera,  quae  in  litteris  tuis,  pridie 
non.  Junii  datis,  scribis,  libenter  cognovimus, 
tum  ex  eis,  adeo  perspexisse  videmur  dignam 
bono  ac  diligenti  pastore  voluntatem,  erga 
commissum  tibi  gregem,  ut  laudandum  te  po- 
tius  a  nobis^  quod  isto  animo  sis,  quam  ad  ea, 
quae  officium  tuum  postulat,  hortalione  nostra 
incitandum  esseducamus;  praesertim  cum  ita 
abs  te  illam  hortationemnostram,  quaincitandi 
tua  causa  usi  fueramus,  acceptam  esse  videa- 
mus,  ut  indicare  satis  sit,  quo  remedio  Domi- 
nicarum  ovium  saluti  prospici  posse  putemus. 
A  nonnnllis  viris  fide  dignis  et  rerum  Germa- 
niae  peritis  agnovimus.  tantae  ac  tam  lucluosae 
in  Germania  animarum  pesti  atque  jacturae, 
causam  in  primis  dedisse  impuram  ac  turpem 
Ecclesiasticorum  hominum  vitarn  ;  adeo  enim 
plerosque  Dei  timorem  ac  pudorem  simul  ho- 

'  F.x  Arcliiv.  Valic.  Ibiil.  ul  sup. 


minum  abjecisse,  ut  concubinas  palam  habere 
ac  secum  circumducere  minime  vereantur, 
perinde  ac  si  iegitimae  uxores  essent,  et  quidem 
iisdem  officiorum  et  dignitatum  Ecciesiastica- 
rum,  quibus  illi  vocantur,  nominibus  appella- 
tas.  Tam  nefandnm  cleri  nequitiam,  tanique 
detestandam  vitac  tur|)itudinem,  quis  non  in- 
telligat,  haeresum  in  priniis  semen  et  materiam 
extitisse  ?  Populi  enim,  non  quid  Ecclesiastici 
doceant,  sed  queinadmodum  vivant,  intueri 
solent,  et  quorum  vitam  improbam  esse  vident, 
ne  meliorem  quidem  esse  doctrinam  putant : 
morum  turpitudo  omnem  orationi  fidem  abro- 
gat.  Creverunt  igitur  et  corroboratae  sunt  hae- 
reses,  quia  sacerdotes  mali  suis  eas  moribus 
aluerunt  :  quibus  enim  pie,  caste  sobrieque 
vivendi  exempla  prfebere  debuerant,  eos  ipsi, 
et  flagitiis  suis  offenderunt,  et  ita  offensos, 
haereticis  facile  corrumpendos,  et  omnibus  im- 
buendos  erroribus  tradiderunt.  Quapropter  huic 
tanto  scandalo  obviam,  frater,  ire  necesse  est. 
Diligenter  inquirendum  est,  quemadmodum 
quisque  eorum,  qui  curationi  animarum,  vel 
alio  officio  Ecclesiastico  prseesl,  vivat,  ac  sine 
ullius  personae  respectu,  Dei  tantum  honore, 
prae  oculis  habito,  extirpandum  est  sacerdotali 
zelo  tam  nefarium  concubinatus  vitium.  In 
quibus,  si  ita  inveterasse  compertum  fueril,  ut 
corrigi  non  possint;  ii,  sicut  sacris  sancitum 
est  canonibus,  privandi  sunt  loco  et  officio, 
quod  tantopere  polluunt  atque  dedecorant,  et 
in  eorum  locum  alii,  quorum  et  fides  spectata, 
et  vita  probata  sit,  subrogandi.  Tuae  quidem 
fraternitatis  curae  esse  confidebamus,  ut  et  hoc, 
et  quidquid  aliiid  in  clero  tuo  corrigendum  sit, 
corrigas  :  sed  tamen  cum  caeteros  fratres  no- 
stros,  Germaniae  e|)iscopos,  ad  fungendum  tam 
necessarium  et  debitum  officium  excitaremus, 
te  quoque,  ut  in  hanc  curam  incumbas,  fralerne 
duximus  admonendum  etc.  Datum  Romae  apud 
Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscaloris.  Die 
XVI  Julii  MDLXvi.  Poniific.  nostr.   ann.  primo  ». 

254.  Eadem  ferme,  quae  ad  Trevirensem,  ad 
Joannem  Jacobum  quoque  archiepiscopum  Sa- 
lisburgensem  scripsit,  ad  quem  data  Epistola, 
sub  die  xvii  Julii  hujus  anni,  studio  preeter- 
mittitur,  quod  inter  editas  a  Gabau  '  habeatur. 
Quod  vero  ad  Salisburgensem  metropolim  plura 
loca  pertinerent,  quae  ducis  Bavariae  ditionis 
essent;  idcirco  ad  hunc  quoque  principem, 
utpote  pietate  ac  religione  praeclarissimum, 
scribendum  Pius  censuit,  ut  ipse  etiam  evel- 
lendis  ab  Ecclesiastico  Ordine  tam  impiis  nefa- 
riisque  sceleribus,  eidem  arcbiepiscopo  el  suf- 
fraganeis  ejus,  auxilio  esset.  Epislola  -  hujus- 
modi  fuit  : 

«  Dilecto  liiio.  nobili  viro,  Alberto  Bavariae 
duci  elc. 

'  (iabau.  Epislol.  Pu  lib.  I.  Ep.  4.  —  *   Ei  .^ithiv.  Valic.  Ibid. 
nt  sup. 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI    1560. 


U7 


«  Dilecte  fili  etc. 

«  Noii  sine  maximo  dolore  cognovimiis  a 
viris  Catiiolica;  religionis  zelo  pra-ditiset  rerum 
Germaniae  peritis,  quani  turpiter  et  inhoneste 
in  Germania  plerique  Ecclesiastici  vivant,  se 
et  sacerdotalem  Ordinem  nequitia  sua  dede- 
corantes,  atque  in  maximam  apud  laicos  con- 
tem|)tionem  adducentes;  quo  nimirum  factum 
est,  ul  tantopere  creverint  et  multiplicatae  sint 
heereses.  Audimus  enim  eos  adeo  et  Dei  timo- 
rem  et  hominum  verecundiam  abjecisse,  ut 
palam  concubinas  habeant,  easque  in  Ecclesiis 
et  conviviis  conspici  patiantur;  iisdemque,  qui- 
bus  illi  vocantur.  beneficiorum  et  dignitatum 
nominibus  appeliatas.  Quia  vero,  nisi  tanlum 
scandalum  toilatur,  verendum  est,  (quod  Deus 
avertat)  ne  ullee  brevi  tempore  supersint  in 
Germania  Catholicorum  reliquise,  sed  omnis 
prorsus  Catholica  religio  extinguatur;  idcirco 
ven.  fratrem  nostrum  archiepiscopum  Salis- 
burgensem  hortandum  diligenter  et  incitandum 
duximus,  ut  clerum  suiuii  visitet,  quse  in  eo 
corrigenda  repererit  corrigat,  atque  hoc  in  pri- 
mis  detesfandum  concubinatus  vitium  extirpare 
conetur.  Quo  facilius  autem  id  tollere  possit, 
nobilitatem  tuam,  cui  dispiicere  certum  habe- 
mus  Ecclesiasticos  adeo  licenter  et  inhonesle 
vivere,  hortandam  in  Domino  duximus  et  ro- 
gandam,  ut  ad  hoc  et  alia  cleri  vitia  corrigenda, 
auxilium  suum  ipsi  archiepiscopo  et  suffraga- 
neis  ejus,  quorum  Ecclesise  in  tua  sunt  tempo- 
rali  ditione,  et  ipse  propense,  quotiescumque 
60  opus  fuerit,  impendas,  et  a  magistratibus  ac 
ministris  tuis  impendi  jubeas.  Quo  quideni 
officio  pietas  tua,  nec  Deo  gratiore,  nec  nobis 
acceptiore  ullo  fungi  poterit.  Datum  Romcc 
apud  Sanctum-Petrum  sub  annulo  Piscatoris. 
Die  XVII  Junii  mdlxvi,  Pontiflc.  nostr.  ann.  pri- 
mo  ». 

235.  Atquam  arduam  provinciam  Pius  sus- 
ceperit,  cum  Germanicorum  morum  reforma- 
tioni  animum  intendit,  pneter  ea,  qu£e  ab  eo 
in  praefatis  litteris  recitantur,  illud  etiam  osten- 
dere  videtur,  quod  a  cardinali  Hosio  ',  anno 
superiori,  ad  cardinalem  Amulium  scriptum, 
in  heec  verba  legimus  :  «  Cum  fuissem  Triden- 
ti,  memini,  quemdam  ad  me  venire,  qui  dice- 
ret  :  non  aliam  ob  causam  ad  Concilium  se  ve- 
nisse,  quam  ut  ratio  possit  inveniri,  qua  cor- 
rupti  mores  Ecclesiae  emendarentur,  nam  de 
revocandis  in  viam  haereticis,  nullam  sibi  spem 
subesse.  Cui  respondi :  Mihi  non  minus  difficile 
prius  illud,  quam  posterius  hoc  videri.  pra"- 
sertim  in  Germania;ac  exempla  protuli,  quibus 
demonstrasse  sum  conatus ,  nihil  difficilius 
ppfpstari  posse,  quara  ut  collapsi  mores  isti 
restituerentur;  quod  metuendum  sit,  ne  repe- 
riantur  etiam   inter  Catholicos,   qui  citius   ad 

'  Hosii  card.  Opusc.  t.  II.  Epist.  94  p.  138. 


castra  Christi  perduellium  defecfuri  sunt,  quam 
ut  quffdam  in  suis  moribus  emendari  patiantur. 
Ita  nunc  est  hominum  vita  dissoluta,  vix  ut  ulla 
disci[)Iina  ferri  posse  videalur  ».  Sic  ille. 

2oG.  Et  revera,  hoc  anno  (ut  Thuanus,  ab 
Isselt  aliique  scribunt)  cum  Monasteriensis 
episcopus,  Bernardus  Raesuelt,  quod  preedixi- 
mus,  mandatum  a  Ponliflce  Maximo  accepisset 
de  concubinis  removendis,  illudque  in  dioecesi 
sua  recitari  jussisset,  id  immanem  quamdam 
obtrectationem  ac  tumultum  excitavit,  quem 
collegii  sodales,  ante  aliis  ex  causis  exacerbati, 
tum  praecipue,  ex  concubinarum  instinctu,  pro- 
moverunt.  Quorum  perta>sus  vir  bonus,  ullro 
episcopatui  cessit,  octav.  lialen.  Novembris.  In 
ejus  locum  Joannes  ab  Hoja,  jam  Osnabrun- 
gensis  episcopus,  et  antea  camerae  imperialis 
prffises,  suffectus  est.  Vir,  inquit  Thuanus, 
illustri  generis  splendore,  eruditione,  muni- 
ficentia  cum  paucis  comparandus,  et  omni  de- 
nique  commendatione  diguus,  nisi  ex  sodalium 
contagiosa  societate,  prioris  vitee  exercitiis  in- 
termissis,  statum  mutasset,  ac  pristinam  fa- 
mam  et  prseclaras  animi  dotes,  dispari  vitoe 
exitu  obscurasset. 

257.  Inventi  etiam  sunt  hoc  anno  eplscopi, 
qui  potius  quam  corruptos  mores  corrigerent, 
(ut  Hosius  praedixerat)  ad  castra  Christi  per- 
duellium  emigrarunt.  Ex  his  unus  fuit  (ut  ab 
Isselt,  Thuanus  aliique  referunt)  Sigismundus 
Brandeburgicus,  vel  potius,  qui  ei  successif, 
Joachimus  Fridericus,  pariter  Brandeburgicus. 
Sigismundus  Joachimi  Ilelectorisfrater.perqua- 
tuor  etdecemannosMagdeburgensem  archiepis- 
copatum  cum  administrasset,  ad  Protestantium 
doctrinam  inclinare  caeperat;  sed  cum,  explo- 
ratis  plurimarum  sectarum  sentenfiis,  juxfa  eas 
impium.quod  medifatus  fuerat,consiIium  opere 
implere  molitur,  sceleris  paenas  luit  et  morte 
praeoccupatus,  extremum  diem  obiit,  in  quo, 
juxta  Prophetam,  peccatoris  periit  desiderium. 
Ejusdem  vero  Ecclesias  sodales,  Sigismundi 
molitionum  ac  criminis  participes  in  ipsius 
locum  statim  suffici  curarunt,  quem  diximus, 
Joachimum  Fridericum,  Joannis  Georgii  elec- 
toris  Brandeburgensis  eo  tempore  unicum  fl- 
lium,  qui  statim  inchoatum  a  pafruo  .scelus 
perficiendum  curavit,  prostifufoque  (inquit  ab 
Isselt)  optimo  illo  semine,  quod  Albertus  pri- 
mus  archiepiscopus,  e  canobio  Sancti  Maximi 
adTreverim,  imperatoris  Othonis  Primi  jussu, 
evocatus,  in  hoc  Wandalico  agro  seminaverat, 
zizania  superseminans.  religionem  Catholicam 
in  Lutheranam  commutavit,  Sacco  quodam,vel, 
ut  alii  scribunt,  Sigifrido  Monthusano  in  ea 
Ecclesia  primo  in  pestilentiae  cathedra  consti- 
tuto  Idem  pravitatis  exemplum  secutus  est 
Cliristophorus,  ex  ducibus  Magapolitanis,  qui, 
cum  sedem  Racemburgensem  obtineret,  Lufhe- 
ranico  eodem  flagitio  ipsam,  hoc  eodem  anno. 


1  18 


PII  r   ANNUS   1.   —   CHRISTr   1506. 


contaminare  praDsunipsit.  Nihiloniiiius  irrltos 
penitiis  non  fiiisse  Pii  laborcs,  iii  reformalione 
Germaiiicoriini  Kcclesiasticorum  snsceptos, 
prwter  alia,  proviiiciale  ostendit,  panlo  post 
coactum  ab  eodem  Salisbnrjiensi,  i[)S0  Ponlifice 
suadente,  Concilinm;  (|ao  tnm  populi,tum  vero 
in  primis  cleri  sni  reformationi  prospcxit  : 
caeptnnniue  lioc  anno,  agente  Commendono, 
ejusdem  reformationis  opus,  cum  rursus,  nt 
dicetnr,  apnd  Ca^sarem  legatione  fnnctus  est  in 
Germania,  feliciter  prosecutum  fuit,  prout  suo 
loco  narrabitur. 

258.  De  quodam  hidi  magistro  ejiciendo  scri- 
bit  Pontifex  ad  archiduceni  Austrix.  —  At,  ne 
quis  arbitretur,  sspcnlarem  dumtaxat  clerum 
in  Germania  reformatione  eguisse,  ea  prohi- 
bent,  qiia},  hoc  ipso  anno,  eidem  Pontifici  acci- 
derunt.  Ipso  enim  fernie  tempore,  quo,  sua- 
dente  legato  Commendono,  quas  proposuimus, 
litleras  dederat,  delatum  est  illi,  in  oppido  dioe- 
cesis  Polensis,  annua  mercede  conductnm,  in 
quodam  Augustiniani  Ordinis  caenobio,  hsere- 
ticum  quemdam,  ut  nonnullos  pueros  nobiles 
doceref  litteras,  domicilium  habere.  Quo  audi- 
to,  exarsit  Pius,  et,  more  sno,  fidei  zelo  refertas, 
ad  Caroluin  Anstriae  arciiiducem,  ad  quem  op- 
pidum  pertinebat,  has  litteras  '  dedit  : 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  Carolo  archiduci 
Austriae. 

PIUS    PAPA    V. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutem  etc. 

«  In  notitiam  nostram  nuper  perlatum  est, 
in  oppido  quodam  ditionis  tuae,  Flumine  vocato, 
dioecesis  Polensis,  conventum  esse  Sancti  Hie- 
ronymi,  Ordinis  Fratrum  Sancti  Auguslini  :  ibi 
ali,  certa  annua  mercede ,  tan(]uam  in  ludo 
quodam  licentiae,  ac  potius  impielatis,  octo 
pueros,  nobili  genere  natos,  quorum  patres 
omnes  magistratus  gerunt  ac  ministri  sunt 
nobilitatis  tuae;  habere  eos  magisfrum  granr 
matices  et  linguarum  Italicae  atque  Illyrica>, 
quemdam  haereticum,  a  quo  docentur,  non  illi 
quidem,  ut  Catholicornm  filios  institui  decerel, 
Deum  timere,  et  sanctae  matris  Ecclesiae  prae- 
cepta  servare ;  sed  omnibus  fere  Ecclesiae  prae- 
ceptis  et  Catholicae  religionis  institutis  neglec- 
tis,  licentervivere  et  planeimpielateimbuunfur. 
Sane  doluimus  majorem  in  modum  et  miserati 
sumus  vicem  illorum,  nec  potuimus  illorum 
patrum  impiam  incuriam  non  accusare.  Cum 
enim  caeteri  patres,  ut  eorum  liberi  sancte,  ho- 
neste  pieque  instituantur,  diligenter  curare  so- 
leant,  eorum  patres  id  vere  curare  et  studere 
videntur,  ut  plane  illi  corrumpantur.  Quodque 
perniciosius  est,  ut  in  magistratibus  et  muneri- 
bus  publicis,  ita  corrupti  et  haeretica  pravitate 
imbuli,  populis   ditionis   tuae   ipsis   aliquando 


siiccedant,  quod,  quam  ipsis  populis  pernicio- 
sum  futurum  csset,  nobilitas  tua  pro  sua  pru- 
dcMitia  iiitelligit.  Utaccepimus  autem,  tam  pes- 
tiferae  scholae  auctor  fuit  quidain  Franciscus 
Harbus  a  Castello  Coslavo,  illius  oppidi  guber- 
nator,  cujus  dno  filii  in  eo  ludo  aluntur;  qui, 
et  ipse,  et  cuncla  ejus  familia  atque  cognatio 
iKTreticae  pravilatis  labe  infecti  esse  dicuntur. 
hl  nobilitalem  tuam  ignorare  certum  habemus ; 
cum  enim  Catholicus  princeps  sis,  et  cum  Dei 
Iionorem,  tum  etiam  existimationem  tuam,  ut 
debes,  diligas,  tuaeque  piae  voluntatis  non  ob- 
scura  signa  dederis;  id,  si  antea  rescivisses, 
profecto  minime  passus  fuisses.  Quia  vero  res 
est  pessimi  ac  detestabilis  exempli,  pueros  in 
tali  loco,  tanquam  in  media  Saxonia,  specie 
alque  practextu  discendarum  linguarum,  hce- 
reses  impietatemque  doceri ,  et  tanquam  se- 
minarium  haereticorum,  institutum  esse  in 
op[iido  ditionis  tuae,  nobilitatem  tuam  horta- 
mur  et  paterne  monemus,  ut,  sicut  ipsius  pie- 
tate  dignum  est,  tanto  scandalo  occurrat,  pro- 
videatque,  ne  illius  loci  gubernator,  et  scholae, 
ut  diximus,  auclor,  potestate  sibi  abs  te  conces- 
sa,  ad  alendas  ibi  haereses  et  latius  difTundendas, 
abuti,  ne  suos  modo,  sed  alienos  etiam  liberos 
illa  vivendi  licentia  corrumpere  possit;  et  de 
homine  statuat,  prout  existimatio  sua,  tam  gra- 
viter  Ifesa,  ab  eo  postulare  videbitur;  ut  puero- 
rum  illorum  patres  et  alii  discant,  diligentius 
imposferuin  filios  suos  educare,  eosque  bonis 
Catholicisque  magislris  in  disciplinam  tradant. 
Magistrum  autem  illum  tam  improbum  com- 
prehendi,  et  ordinario  loci  tradi  jubeat,  aut 
saltem  ex  provincia  illa  et  locis  omnibus  dilio- 
nis  suffi  ejiciat,  et  proposita  gravissima  pcena, 
redire  prohibeat.  Quae  cum  facies,  Deo  admo- 
dum  grato  et  tc  digno  fungeris  officio;  teque 
C.atholicae  religionis  zelo  inajorum  tuorum,  piae 
inemoriee  principum,  plane  imitatorem  esse 
ostendes.  Ita  ergo  fac,  dilecte  fili,  ut,  sicut  con- 
fidimus,  tuam  hac  in  re  diligentiam  et  pium 
zelum  collaudare  in  Domino  debeamus.  Datum 
Romae  apud  Sanctum-Pelrum,  sub  annulo  Pis- 
catoris.  Die  v  Junii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  anno 
primo  ». 

259.  Carolus  autem,  et  se  rei  conscium  et 
malo  pro  viribus  occurrisse  ingenue  fassus  est. 
Verum  unde  morbi  origo  procedebat,  ibi  in 
primis  adhibendum  esse  medicamentum  do- 
cens,  ad  Ponlificem  sic  rescripsit.  Epistolam,  ' 
cx  proprio  originali  acceptam,  liic  damus : 

«  Beatissimo  in  Christo  patri  ac  domino, 
doinino  Pio  V,  sanctae  et  universalis  Ecclesife 
summo  Pontifici,  domino  meo  observandissimo. 

«  Beatissime  in  Christo  pater,  domine  mi 
observandissime. 

«  Ad    litteras    Sanctitatis    vestra;,    quinta 


'  Ex  Aichiv.  Vatif.  Ibid.  iil  siip. 


'  Ex  Arcliiv.  card.   Aiexan.  M5.  CoJ.  sisn.  niim.  6G. 


PII  V  ANNUS    1.    —  CHRISTI    156G. 


i\9 


Jiinii  nuper  ad  me  datas,  quibus  miiii  signi- 

ficat,   in    nolitiam   suam   peilalum    fuisse,  in 

oppido   meo   ad    Sanctum-Vitum    Fluminis  in 

conventu  Augustinien.  esse  ludimoderatorem 

quemdam,   qui    octo    pueros    nobiles,   annua 

mercede  conductus,   sanctcE    matris    Ecclesia) 

l)raeceptis  negleclis,  omiii  labe  lueresum  insti- 

tuat,  ita  Sanctilati  vestra^  Immililer  respondeo. 

Cum  su[)eriori  inenselale  quid|)iam  etiani  miiii 

demonstratum  fuisset,   slatim  commisisse  mc 

episcopo    Tergestino ,     iiecnon     locumtenenli 

ibidein  ad  Sanctum-Vitum  Fluminis,  ut  eade  rc 

diligentem  inquisitionem  liabcrcnt,  mequepos- 

tea  status   ejus  prolixe  edoccrcnt.  Cum  igitur 

convenissent,  prtevia  sufficieuli  indagine,  inve- 

nerunt  esse  in  diclo  caenobio  dictum  ludimode- 

ratorem,  eumque,  annos  jam   quatuor  et  eo 

amplius  aliquos  adoiesccntes  docere.  Iiominem 

quidem   de  Calbolica   nostra   religione   minus 

bene  sentientem,  qui  tamen  nullum  scandalum 

oppidanis   praeberet,   sed    tantum    domi    cum 

pueris  suis  ageret,  atque  eos  pra?sertim  in  ad- 

discenda  lingua  Sclavonica  et  Italica  erudiret. 

Quam  quidem  rem  certe  eo  molestius  percepi, 

quod   in  dicto   monasterio   ficret,   ubi    potius 

convenit    ejusmodi     pestem    omnibus    modis 

propulsare  :  vel  saltem,  si  quid  conventui  impe- 

dimenti  obvenisset,  auxilium   meum  et  adju- 

torium  implorare.  Caeterum,  cum  id  neglectum 

fuerit,  Sanctitas  vestra    facile    videre    potesl, 

quam  inutile  sit  lioc  genus  hominum,  et  quanla 

animadversione   lisc  eorum  negligentia  opus 

liabeat.  Itaque,  cum  ego  priorem  ibidem  serio 

admonuerim,  ut  dictum  ludimoderatorem  sta- 

tim  domo  ejiceret,  Sanctitas  vestra  curare  pote- 

rit,  ut  conventus  ipse,  qui  non  ita  bene  audit, 

quoque  debite  reformetur  et  corrigatur  :  et  his 

Sanctitati  vestra?,   quam   bene   valere   precor, 

accurate  me  commendo.  Ex  civitate  mea  Graz. 

Die  secunda  Augusti.  Anno  mdlxvi.  E.  S.  V. 

«  Obsequens  filius  Carolus  D.  G.  archidux 
Austriae,  dux  Burgundiae,  ac  comes  Tiroli  etc  ». 
260.  Episcopo  Pataviensi  datiir  mandatum 
exturbandi  canonicum  hsereticum.  — Licet  nobis 
compertum  haud  sit,  quid,  his  auditis,  egerit 
Pius  ;  tamen,  prout  ex  ca^teris  illius  gestis  ver- 
bisque  elici  potest,  nec  absque  debita  reforina- 
lione  caenobium  illud  pra;termissum  fuisse,  nec 
bsereticum  illum,  tum  ab  ipso  Pio,  lum  a 
Carolo,  Catholicffi  religionis  studiosissimo,  diu- 
lius  60  loco  consistere  passum  esse,  censen- 
dum  est  ;  nam,  sicut  reformandis  corruplis 
Ecclesiasticorum  moribus  enixe  semper  Con- 
tifex  incubuit,  sic  insectandis  hujusmodi  homi- 
num  pestibus,  ubicumque  essent,  totis  etiam 
nervis  semper  intendit;  quod  quidem  coinpro- 
bare  videlur  sequens  ad  Pataviensem  epicopum, 
hoc  ipso  ferme  tempore,  ab  eo  scripla  Epistola  :' 


«  Ven.  fratri  episcopo  Pataviensi. 

PIUS   PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  etc. 

«  Pervenit  ad  aures  nostras  satis  certa  rela- 
tione  quorumdam,  diiectos  filios,  Austriai 
regimen  appellatos,  uli  commissario,  ad  stccu- 
laria  negotia,  Christophoro  quodam  Illingher, 
EcclesicC  tuae  canonico,  qui  manifestus  esse 
fertur  hffircticus :  quod  nos  non  sine  moieslia 
audivimus.  Quocirca  fraternilatem  tuam  ino- 
nemus,  ac  districte  pra>cipimus  et  mandamus, 
ut  veritate  diligenter  inquisita,  si  tanti  criminis 
infamia  eum  vere  laborare  sibi  com|)ertum 
fuerit,  tanto  scandalo  obviam  eas  ,  ac  nihil, 
nisi  Deum  respiciens,  ea  iilum  praebenda  atque 
canonicatu,  sententia  tua,  juxta  sacros  canones, 
privatum  fuisse  declares  ;  ne  infamia  ac  labe 
sua  diutius  Ecclesia;  tuse  capitulum  ac  reliquum 
clerum  polluat  atque  dedecoret.  Hoc  tu  quidem, 
non  expectata  admonitione  nostra,  tua  ipsa 
sponte  prohibere  debueras  ;  sed  praeterilam 
negligentiam,  hoc  mandato  nostro  diligenfer 
cxequendo,  corrigere  debebis.  In  ejus  aulem 
locum,  aliquem  volumus  subrogari,  quem  et 
Catholicum  esse  conslet,  et  cseteris  rebus  ido- 
neum,  atque  illo  loco  dignum.  Datum  Romae 
apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris. 
Die  XII  Julii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  ann.  primo  ». 

261.  Curiensis  episcopus  Pontifici suas  serum- 
nas  pandit.  —  Pius  igitur,  qui  ad  exequenda 
quae  sui  essent  muneris,  tanta  solertia,  non 
raodo  siinul,  sed  specialim  Germaniae  episcopos 
impellere  consuevit;  cum  ii  ab  eo  opem  auxi- 
liumque  deprecarentur,  illis  defuisse  minime 
censendum  est.  Hos  inler,  hoc  anno,  extitit 
Beatus,  Curiensis  episcopus,  de  quo,  anno 
superiore,  ista  ad  Pium  IVPontiflcem  .Maximum 
Helvetici  Cantones  Catholici  scripserant ',  prout 
ex  ipso  originali : 

«  Nulla  sane  privati  commodi  spe,  aut  nlia 
sinistra  affectione,  sed  pios,  eruditos  et  idoneos 
viros,  ad  omnium,  maxime  autem  Cathedra- 
lium  Ecclesiarum,  regimina,  quantum  in  nobis 
est,  promovendi  desiderio,  et  maxima  rei  indi- 
gnitate,  qua;  reverendo  dominc  Beato  de  Porta, 
pio  et  docto  viro,  ad  episcopatum  Curiensem 
clecto,  prteler  suum  demerilum  contigit,  com- 
moti,  non  possumus  intermittere,  quin  inler- 
cessorum  officium  assumentes,  Sanctitati  tuffi 
sffipius  pro  eodem  supplices  fiainus.  Quis  enim 
fam  durus  el  inhumanus  est,  qui,  cum  tantam 
vim  et  violentiam,  tamque  atrocem  injuriam, 
qua  vir  ille  bonus  et  probus  affectus  fuit,  et 
quotidie  afficitur,  audiat,  ejus  non  commise- 
reatur  ?  Quis  virum,  multis  nominibus  hoc 
episcopatu  dignissimum,  canoniceque  et  legi- 
time  elecluin  ejici,  ol  liominem   simoniacum, 


•  Ex  Archiv.  Vatic.  Ibid.  iil  sup. 


'  Ex  Archiv.  car.  Ale.xai»JriD.  Mss.  Cud.  <>)[n.  68. 


120 


Pir  V   ANNUS    1.    —    CHRISTI    1566. 


ineligibilem,  et  millo  niodo  idoneiiin,  in  pessi- 
miini  totius  Germanioe  exemijltim,  violenter 
inli  iiiii,  atque  taliter  intrusum,  in  bonis  Eccle- 
siaslici*,  sacrilejri*  manibus,  cum  tanta  hiijus 
vencranda?  et  vetustissimfe  Ecclesiae  jactura 
versari,  eaque  tam  profuse  et  inutiliter  diiaiii- 
dare  a?quo  animo  feiat  ?  Rogamus  itaque  et 
obsecramus  Sanctitatem  luam  summis  airec- 
tibus,  ut,  pro  sua  innata  pietate  et  clementia, 
hunc  virum,  rite  videiicet  electum,  tanquam 
rarum  et  verum  Christi  sacerdotem,  in  graliam 
nostram,  sibi  commendatum  habeat,  atque 
decreto  electionis  sua»,  uli  verac  historiae  et  in 
tota  fere  Germania  jam  notoriae,  fidem  indubiam 
adhibeat,  et  proinde  elcclionis  confirmationem, 
quautum  eidem  possibile  fuerit,  acceleret, 
decernatque  et  concedat.  Sanctitas  namque 
tua,  pro  sua  prudentia.  probe  considerare 
poterit ,  quantum  periculi  et  irrecuperabilis 
damni  Ecclesiae  Curiensi  ex  hujusmodi  confir- 
mationis  dilatione  immineat,  et  praeterea 
quanta  confusio,  non  tantum  in  nostris  parti- 
bus,  sed  apud  omnes  alias  Ecclesias  Germanire 
secutura  esset,  si  subditorum  alicujus  Eccle- 
siae  electio  laica,  seu  potius  intrusio,  rata  et 
grata  haberetur;  quod  tamen  minime  futurum 
speramus.  Ex  Badena  die  lomensis  Juiii  mdlxv». 

262.  Ista  (ut  dicebamus)  Catholici  Helvetii 
ad  Pium  IV.  At,  quamvis  is,  quam  optaverant, 
Beato  de  Porta  confirmationem  dedisset,  acces- 
sissetque,  ex  inore,  ad  illum  exornandum  etiam 
Maximiliani  imperatoris  placitum,  quo  tempo- 
rale  quoddam  jus  ei  tribuebatur  ;  tamen  adhuc 
gravissimis  angustiis  ab  aemulis  cum  eum 
premi  contingeret,  atque  in  episcopalem  posses- 
sionem  minime  admitti ;  ideo  illi  ad  Piuin  V 
confugiendum  fuit,  quo  auctore  turbas  contra 
se  concitatas,  nullo  prope  negotio  sedandas 
speravit;  ideoque  post  gratulatorias,  quas  ad 
eum  miserat,  de  adepto  Pontificatus  apice, 
litteras,  '  sequentes  dedit,  quibus  suas  Eccle- 
siaeque  suae  lugendas  aerumnas  pandit; 

«  Beatissime  pater. 

«  Tuae  Sanctitati  debitam  obedientiam  et 
observantiam,  ultra  beatorum  pedum  oscula 
ofFerimus.  Nuper  cum  Curiae  essem,  humit- 
limas  ad  tuain  Sanctitatem  dederam  litteras, 
in  quibus  tua  Sanctitati,  communi  Ecclesiae 
nostrae  gratulabar  nomine,  quod  divina  ordi- 
natione  talem  consecuti  essemus  Summum 
Pastorem,  nosque  in  his  tuae  Sanctitati  liumi- 
liter  commiseramus.  Verum,  quia  hae  litterae, 
casu  quopiam  intercipi  potuerunt,  denuo  tuae 
Sanctitati  gratulamur,  Deumque  precainur,  ut 
clavo  Ecclesiae  gubernando  diu  incolumera 
tueri  dignetur. 

«  Caelerum,  cum  a  Sanctissirao  domino 
papa  Pio  Quarto,  sanct.  recordat.  tam  confir- 

'  Ei  Aichiv.  caiJ.  Alexan.  Mss  Codd.  63. 


inationem  qnam  consecrationem  fuissem  con- 
secutus  ;  etiam  a  Cesarea  majestate  teniporalem 
jiirisdictionem,  quam  regalia  vocant,  qua 
eiiiscopi  per  Germaniam  uli  solent,  haud  gra- 
valim  impetravi.  Verum  confaederati  Domus- 
Dei,  nostri  in  temporalibus  subditi,  Salicensium 
instinctu  persuasi,  ha>c  oinnia,  nuUa  vel  San- 
clissimi  domini  papa?,  vel  etiam  Caesareae  Majes- 
tatis  ratione  habita,  spernunt,  neque  nos  ia 
episcopalem  possessionem  admittere  hactenus 
voluerunt,  omnemque,  ut  dicitur,  movent  lapi- 
dem,  quo  omnium  excusso  jugo,  ipsi  liberi, 
suo  arbitratu  vivere  possint.  Ego  tamen  interea 
nibilominus,  pro  mea,  omnia  quae  episcopalis 
sunt  inuneris  exequor:  el  cum  per  antecessorum 
nostrorum  negligentiam  plurimi  in  dioecesi 
nostra  pullularint  abusus,  tam  apud  haereticos, 
quam  etiam  Catholicos  retinendos  nomine, 
hisce  corrigendis  non  mediocrem  hercle  adhi- 
bemus  operam,  atque  confirmandi  usuni,  qui 
longo  tempore  fuit  intermissus,  ac  prope  in 
desuetudinem  venit.  Verum,  quoniam  haud 
leves  in  hoc  negotio  pertulerim  sumptus,  neque 
episcopalium  proventuum,  vel  minima  ex  parte, 
haclenus  particeps  Oeri  potuerim ;  et  juxta 
D.  Pauli  sententiam,  dignum  sit  ut  qui  altari  ser- 
vit,  de  altari  etiara  victitet,  humillime  obtesta- 
mur,  ut  tua  Sanctitas  nobis  auxilio  esse  velit, 
et  suis  cohortationibus  causam  nostram  tutari 
non  desinat.  Et  quoniam,  adversariorum  con- 
tumacia,  omnium  proventuum  usum  percipere 
sit  difficile  ;  saltein  tuaSanctitas  illustrissimum 
principem  Ferdinandum,  archiducem  Austriae, 
Apostolica  auctoritate  commonere  velit,  ut  illi 
census,  qui  in  Tirolensi  comitatu  nostro  epis- 
copatui  debentur,  nobis  dependeantur,  donec 
fandein,  finitis  his  tragicis  turbis,  omniura 
proventuum  compotes  fieri  possimus.  Nos 
hactenus  ea  moderatione  causara  hanc  egiraus, 
no  cruentos  aliquos  tumultus  excitaremus, 
neque  haereticis  cavillafionibus  occasionera 
offerremus,  licet  illi  instigatione  Salicensium 
incitati,  oinnes  caluraniarura  et  tecbnarura 
numeros  compleant,  et  veloces,  ut  Propheta 
ait,  ad  effundeudum  sanguinem  gressus  ha- 
beant.  Adversarii  mens,  personatus  ille  epis- 
copus,  nullis  hactenus  vel  cohortationibus  vel 
aliis  etiam  mediis,  a  pertinaci  suo  proposito 
abduci  potuit ;  verura  Epicurea  quadam  inglu- 
vie  omnia  prodigil,  nulla  ratione  afflictae  nostrae 
Ecclesiae  considerata  ;  quo  hujusmodi  insana 
prodigalitate  vulgum  sihi  favorabilera  facere 
possit,  pleraque  episcopalia  praedia  jam  oppi- 
gnoravit,  ac  nihil  ad  suraraam  profusionera 
sibi  reliquura  fecit.  Sed  speraraus,  si  T.  S.,  uti 
etiamSanctissiraus  dominus  papa  Pius  Quartus 
san.  record.  summus  amator  justitiae,  et  polli- 
citus  est  et  praestitit,  adjutricem  porrexerit 
manuin,  has  turbas  brevi  sopiri  posse  :  nara 
soli  fcederati  Domus  Dei,  nostri  tamen  suhditi, 


Pir  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


121 


nobis  refractarie  colluctantur,  reliqui  autem 
totius  dicucesis  Catliolici,  quorum  longe  major 
est  numprus,  fidelem  nobis  ac  spontaneam 
preestant  obodientiam.  Quare,  sanctissime 
pater,  me  cum  commissa  mihi  Ecclesia  tuae 
Sanctitati  bumillime  committo,  submisseobtes- 
tando,  ut  nostri  etiam,  tanquam  supremus 
Pastor,  rationem  habere  velit ;  nos  ctiam  Deum 
Opt.  Max.  eni,\e  deprecabimur,  ut  tuam  Sancti- 
tatem  universali  Ecclesiae  summum  antistitem, 
diu  superstitem  conservare  dignetur.  Datum 
Veldirchii,  ultima  Februarii,  anno  a  Virginis 
partu  MDLXvi. 

«  Sanct.  Vestr.  humillimus  sacellanus, 
Beatus,  episcopus  Curiensis  ». 

2C3.  De  Frisingensis  Ecclesise  administra- 
tione  filio  ducis  Bavarise  concedenda  rogatus 
Pontifex  rem  primum  in  longutn  prudenter  pro- 
trahit,  et  demum  ad  optatum  finem  ducit.  — 
Verum_,  si  auctoritate  et  prsesidio  Pii  recens 
hic  creatus  episcopus,  ut  tum  jura  resque  ob- 
tineret,  tum  onera  sibi  commissa;  Curiensis 
Ecclesia;  ferre  posset,  opus  habuit :  moleslum 
e  contra,  hoc  ipso  ferme  tempore,  eidem  Pon- 
tifici  accidit,  a  se  Frisingensem  episcopum, 
pastorali  munere  levari  postulasse.  Perturba- 
tionem  auxerat,  et  ipsum  episcopum,  et  Alber- 
tum  BavaricB  ducem,  Ernestum  fllium  in  illius 
cathedrffi  successorem  petiisse  ;  nam,  cum 
adniodum  ille  juvenis  esset,  juxta  novissima 
sacri  Tridentini  Concilii  decreta,  ad  illam  eum 
evehere  dignitatem  nefaserat;  etvicissim  adeo 
pr«Bclara  in  Catholicam  religionem  et  Aposto- 
licam  Sedem  ejusdem  Alberti  erant  merita,  ut 
vix,  quod  ab  illa  quoquomodo  proficisci  posset 
gratiffi  ac  favoris,  ei  denegari  posse  videretur. 
Ad  praestandam  Pontifici  obedientiam,  agen- 
dumque  cum  eo,  hac  de  re,  Albertus  Joannem 
Pisterum  Frisingensem  canonicum,  virum  pro- 
bitate  et  eruditione  praecipuum,  et  Martinum 
Eisenbrein,  oratores  suos  legaverat,  qui,  cum 
longura  sermonem  cum  Pio  habuissent,  tan- 
dem  ab  eo  nil  aliud  elicere  valuerunt,  quam, 
quod  ipsemet,  ad  preefatos  Frisingensem  epis- 
copum  et  Albertum  ducem  rescribens  ',  his 
verbis  significavit : 

«  Ven.  fratri  Mauritio  episcopo  Frisingensi. 

PIUS    PAPA    V. 

«  Ven.  frater,  salutem  etc. 

«  Ex  litteris  tuis,  quas  nobis  dilectus  filius 
magister  Joannes  Pisterus  canonicusFrisingen- 
sis  reddidit,  cognovimus  quas  ob  causas  in 
animo  habeas  Ecclesiam  istam  in  nostris 
manibus  resignare.  Dolemus  admodum  vicem 
ipsius  Ecclesiffi,  et  tot  labores  frustra  a  te,  ut 
scribis,  susceptos  fuisse  aegre  ferimus  ;  sed  de 
persona,  quam  nominas  ad  succedendum  tibi 


in  ejus  Ecclesia;  regimine,  vix  ulla  deliberatio 
nobis  incidere  potuit  difficilior.  Cum  enim 
reputamus  nobiscum  merita  diiecli  filii  nobilis 
viri  ducis  Bavariffi,  nemo  est  omnium  princi- 
pum,  cujus  sincerae  fidei,  pietati,  devotioni, 
observantiee  erga  Sedem  Apostolicam,  plus  a 
nobis  deberi  putemus.  Rursus  cum  attendimus 
ffitatem  ad  ipsam  Ecclesiam  promovendi,  etsi  de 
bona  ejus  indole  et  educalione,  omnia  nobis 
praeclara  polliceri  posse  videamur  ;  tamen 
videmus,  quanto  et  quam  gravi  scandalo  om- 
ues,  et  Cattiolicos,  et  ha^reticos  offensuri  simus, 
si  in  ea  re  derogemus  tam  recenti  sacri  Triden- 
lini  Concilii  decreto,  de  aitate  eorum,  qui  ad 
Ecclesias  et  sacros  Ordines  sunt  promovendi. 
Itaque  versamur  in  magnis  angusliis,  et  pro  rei 
magnitudine  decrevimus  attentius  cogitare,  ac 
cum  venerabilibus  fratribus  nostris  consultare, 
id  capturi  consilium,  quod  Deus  nobis  inspi- 
rare  dignabitur.  Datum  Roma;  apud  Sanctum- 
Petrum ,  sub  annulo  Piscatoris.  Die  decima 
tertia  Maii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  anno  primo  ». 

Ad  Bavariae  ducem  '  : 

«  Dilecto  fiiio  nobili  viro  Alberto  Bavariae 
duci. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutem  et  Aposto- 
licam  benedictionem  etc. 

«  Dilectos  filios  magislros  Joannem  Piste- 
rum,  et  Martinum  Eisenbrein,  oratores  tuos,  ea 
qua  decuitbenignitate  excepimus. Obedientiam, 
quam  tuo  nomine  reverenter  admodum  nobis 
et  Sedi  Apostolicae  praestiterunt,  paterne  acce- 
pimus.  Id  sane  officium  dignum  fuit  principe 
Catholico  et  devoto  Sedis  Apostolicfe  filio,  qua- 
lis  ipse  semper  extitisti  ;  de  qua  sincera  fidei  et 
devotionis  tuae  constantia  te  magnopere  in  Do- 
mino  laudamus.  Adierunt  nos  postea  iidem  ora- 
tores  tui,et  de  FrisingensisEccIesiaenegotiono- 
biscum  locuti  sunt.  Cupissemus  admodum,eam 
rem  primum  a  nobis  petiisses,  in  qua  nobili- 
tati  tuae  statim,  sine  ulla  cunctatione  gratificari 
potuissemus.  Non  majorem  tu  ex  ea  re  laelitiam 
cepisses ,  quam  nos  ipsi  capturi  fuissemus. 
Nunc  valde  angimur.et  in  magnis  versamur  an- 
gustiis ;  nam,  et  durum  admodum  videtur, 
quidquam  abnuere  desiderio  tam  Catholici, 
tamque  a  nobis  dilecti  principis  ;  et  rursus  id 
concedere  quod  petitur,  alienum  est  valde,  his 
temporibus,  ab  existimatione  nostra  et  hujus 
Sanctae  Sedis  dignitate  ;  cum  prater  alia,  quae 
nuper  in  sacro  Tridentino  Concilio  providentis- 
sime  statuta  fuerunt,  adeo  diligenter  sancitum 
fuerit,  de  tetate  eorum,  qui  ad  sacros  ordines, 
et  ad  Ecclesias  Cathedrales  promovendi  sint; 
ejusque  Concilii  decreta,  nos,  simul  ac  Ponlifi- 
catum  inivimus,  servare  instituerimus,  et  de 


'  Ex  Arcliiv.  Vatic.  Ibid.  ut    up. 

Ann.  —  ToMLS  XXXV.  —  Laderciii,  1. 


'  Ex  eodem  .\rchiv.  Valic.  Ibid.  ut  siip. 


16 


122 


,PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


illis  observandis,  litteras  per  universas  Chri- 
stiani  nominis  provincias  miscrinnis.  Hinc  ergo 
nos  tua,  majorumque  tuorum  pcrpetua  erga 
Sedem  Apostolicam  fides,  observantia  atque  de- 
YOlio,  ct  singulare  studium  erga  religioncm  Ca- 
Iholicam  urget ;  inde  magniludo  scandali,  et 
bscreticorum  Catholicorumque  simul  offensio 
nos  deterret.  Qua  in  difficullate  versantes,  nihil 
magis  consolalur,  quam  quod  eam  animi  tui 
ffquitatem,  modesliam  ac  prudentiam  novimus, 
ul  nihil  te  ab  hacSancta  Sede  impetrare  cupere 
persuasum  habeamus,  nisi  quod  rectum  sit, 
quodque  expediat,  et  tuam  ipsius  conscientiam 
mininie  laesurum  sit.  Volumus  tanien  de  ea  re 
diligentius  et  nobiscum  cogilare,  et  cum  vene- 
rabilibus  etiam  fratribus  nostris  consullare. 
Quam  deliberalionem  nostram  petimus  abs  te, 
dilecte  fili,  ut  in  bonam  partem  accipias.  Dalum 
Roma>  apud  Sanctum-Pelrum,  subannuloPisca- 
toris.  Die  xiv  Maii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  ann. 
primo  ». 

264.  Et  quoniam,  pro  negotii  expeditione 
enixe  Pontificem  urgere  Aibertus  voluit,  ab  illo 
tamen  obtinere  non  valuit,  quod  praicipiti  seu 
minus  considerato  consilio  rem  ageret.  Id  tes- 
tatur  Epistola  ',quam,  ejus  litteris  respondens, 
ad  eum  dedit : 

«  Dilecto  filio  nobili  viro,  Alberto  Bavariae 

duci. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  flli,  etc. 

«  Nobilitatis  tua?  litteras,  die  septima  Junii 
datas,  super  negotio  FrisingensisEccIesiae  acce- 
pimus.  Credimus  aulem,  te  jam  ab  oratore  tuo 
certiorem  factum  esse,  quantopere  cupiamus 
invenire  aliquem  modum,  quo,  sine  offensione 
hominum,  desiderio  tuo  in  ea  re  satisfieri  pos- 
sit.  Persuasum  illud  sibi  vere  habere  polest 
nobilitas  tua,  nullum  esse  in  terris  principem, 
quem  plusquam  te  diligamus,  et  cujus  preces 
propensius  nobis  exaudiendas  esse  putemus ; 
sed  hsec  ipsa  amoris  nostri  erga  te  magiiitudo 
facil,  ut  diligenter  nobis  cavendum  esse  sentia- 
mus,  ne  quid  minus  considerate  agamus,  quo, 
non  solum  nostra,  sed  tua  etiam,  quam  aeque 
ac  nostram  diligimus ,  existimatio  violetur. 
Proinde  hanc  cunctationem  in  optimam  partem 
te  accipere  volumus,  atque  etiam  sperare,  Do- 
mino  inspirante,  nos  aliquam  ejusmodi  ratio- 
nem  inituros,  qua,  salva  nostra  et  hujus  Sanctte 
Sedis  dignitate,  et  absque  Dei  offensione,  voti 
tui  compos  efficiaris  ».  Quod  et  fecit,  ul  suo  loco 
dicendum  erit ;  cum  videlicet,  re  mature  ac  di- 
ligenter  perpensa,  rationem  tandem  iniit,  qua 
Frisingensis  episcopi  et  Bavaria;  ducis  desiderio 
obsecundare  posset,  et  Deus  in  primis,  quem 
semper  prse  oculis  habuit,  deinde  Apostolicae 
Sedis  dignitas,  inoffensa  manerent. 


265.  Permolestum  autem  illi  accidisse,  hoc 
ferme  tempore ,  Alberstadensem  Ecclesiam  , 
mortuo,  quem  paulo  anlc  memoravimus,  epis- 
copo  suo^  Sigismundo  Brandeburgensi,  quo  sibi 
ab  haereticorum  contagione  caveret,  Henricum 
Julium,  et  ipsum  puerum,  Henrici  Julil  ducis 
BrunswicensisacerrimiCalholicaereligionispro- 
pugnatoris  nepotem,  in  episcopum  suum  ele- 
gisse,  sequenti  anno  scriplK  ab  ipso  Epislolaj 
demonslrabunt.  Et  revera,  quod  Pius  es  hujus- 
modi  electionibus  verebatur,  in  Henrico  accidit; 
cum  impie,  videlicet,  Alberstadensium  Catholi- 
corum  spe  frustrata,  in  Protestautium  errores, 
ubi  adolevit,  dilapsus  sit.  Comprobat  autem 
vere  ex  animo,  non  ex  curiali  dumtaxat,  ut  dici- 
tur,  urbanitate,  ea  amoris  ac  officii  plenissima 
verba  PiumAlberto  Bavaro  dedisse,  non  Frisin- 
gense  modo  negotium,  quod  juxta  votum,  ut 
innuimus,  Albertl  ejusdem,  Pontifex  ad  opta- 
tum  demum  finem  perduxit,  sed  aliud  etiam, 
pro  quo,  apud  illum  Albertus  idem,  cardinalem 
Alexandrum  Farnesium  inlercessorem  duxerat 
adhibendum  ;  ut  ex  sequenti  Epistola'  apparet, 
ab  ipso  originali  desunipta. 

«  Beatissime  in  Christo  pater  ac  domine, 
domine  clementissime. 

«  Post  pedum  beatorum  oscula  devotissima. 
Reverendissimum  illustrissimumque  dominum 
cardinalem  Farnesium  rogavi,  ut  apud  Sancti- 
tatem  vestram  in  meum  favorem,  certa  de  re, 
intercederet,  ut  ex  ipso  intelliget.  Quapropter 
eamdem  humillime  oro,  ul  praedictum  domi- 
num  cardinalem  clementer  audire,  ac  interces- 
sionis  suae  benignam  rationem  habere,  institu- 
tumque  meum  sua  liberalitate  juvare  dignetur. 
Pro  quo  me,  non  solum  ad  quaevis  obsequentis- 
simi  gratique  filii  officia  promptissime  offero, 
sed  et,  quidquid  a  Sanctitate  vestra  proficisce- 
tur,  in  perpetuam  ejusdem  memoriam  asservari 
curaturum  esse  polliceor.  Quibus  Sanctitatem 
vestram  Ecclesiae  diu  incolumem  felicemque 
praeesse  opto,  meque  eidem  humillime  com- 
mendo.  Datum  Monaci,  die  ix  Junii  1366. 

«  E.  S.  V.  obsequenlissimus  filius 

«  Albertus  dux  Bavariae  ». 

266.  Pontifex  igitur,  ubi  haslitterasaccepit, 
desideriumque  Alberti  cognovit,  haud  expecta- 
tis  cardinalis  Farnesii  offlciis,  in  calce  ejus, 
quam  proposuimusEpistoIa;,  ista  addidit  ^  : 

«  De  illa  re,  de  qua  alleris  litteris  tuis  pridie 
datis,  venerabilem  fratrem  nostrum  cardinalem 
Farnesium,  tuo  nomine  nobiscum  aclurum  esse 
scripsisti,  nondum  is  locutus  fuerat,  etenim  ab 
Urbe  aberat;  sed  desiderio  tuo,  ex  ejus  fami- 
liari  cognito,  libentissime  satisfaciemus.  Datum 
Romae  apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  etc. 
Die  xu  Junii  1S66 ,  Pontificatus  nostri  anno 
primo  ». 


*  Ei  Arcbiv.  Valic.  Ibid.  ut  sup. 


»  Ex  Archiv.  Card.  Alcxan.  M.  SS.  C.od.  n.  63.  —  «  Ibid.  ut  sup. 


PII   V   ANNUS    1.    —    CHRISTI    1566. 


123 


267.  Electus  ColonicTisis  professionem  fidei 
edc7-e  detrectat.  —  Et  eximia  haDC  quidem  Pii 
comitas,  atque  clemenlia  verum  ostendit,  quod 
de  illo  quidam  scripsit,  nimirum'  :  Nibil  in  ejus 
moribus  asperum,  niliil  cernere  fuisse  in  ejus 
imperiosuperbum  ;  ctquod  difricillimum  est.ita 
mansuetudinem  cum  gravitate  temperasse,  ut 
neque  de  auctoritate  facilitas,  neque  severitas 
quidquam  de  suavitate  detralieret.  Quapropter 
immcrito  eum  mordere  aggressum  esse  Thua- 
num,  ex  eo  etiam  quod  comitiorum  Augusta- 
norum  occasione ,  (ut  audisti)  per  legatum 
suum,  clectum  Coloniensem,  ad  fldei  professio- 
nem  emittendam  urgere  non  destiterit ;  omni- 
bus  rem  vcre  exploratam  habentibus,  in  con- 
fesso  esse  debct.  Neque  enim  ea  ratio,  quam 
refert  Thuanus  idem,  ad  inconsultum  Pontificis 
zelum  amplificandum ,  Pium  ipsum  causam 
eamdem  curasse  ;  illius  adMaximilianum  Csesa- 
rem  datae  litterae  docent,  in  quibus  ab  ovo  (ut 
dicitur)  exorsus,  rem  omnem  exponit.  Nos  hic 
eas  ponendas  censuimus,  ut  illam  minime  a  Pio, 
vel  dissimulandam  vel  ferendam  fuisse,  ac  exi- 
mia  prudentia  simul  ac  mansuetudine  esse 
actam,  omnibus  in  aperto  sit;  dicit  enini-  : 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro.AIaximi- 
liano,  Hungariae  et  Boemia;  regi  illustri,  electo 
Romanorum  imperatori. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster,  salu- 
tem  etc. 

«  Quanti  momenti  sit  negotium,  de  quo  ad 
M.  T.  scribendura  esse  duxerimus,  et  quantse 
curae  nobis  esse  debeat,  M.  T.  pro  sua  sapientia 
facile  intelliget.  Coloniensis  electus  abhinc 
triennium,  et  eo  amplius,  cum  ad  eam  Eccle- 
siam  electus  fuit,  etsi  initio  confirmationem 
suam  ab  Apostolica  Sede,  praedecessorum  suo- 
rum  et  aliorum  Catholieorum  more,  petiit :  ta- 
men  quominuseam  obtineret.duoimpedimenta 
ac  difficultates  ipsemet  objecit;  quarum  altera, 
quae  ad  jura  cardinalium  et  aliorum  curiae  Ro- 
manse  officialium  pertinet,  quae  leviorfuit,  fel. 
record.  Pii  papaj  IV,  praedecessoris  nostri  hor- 
tatu,  et  ipsorum  cardinalium  aequitate  ac  beni- 
gnitate,  minui  facile  potuisset,  sicut  ipsi  signi- 
ficatum  fuit.  Alteraejusmodi  fuit,  ut  eam  nemo 
Catholicus,  nedum  praelatus,  objicere  debuerit. 
Cum  enim  deberet,juxta  sac.  Tridentini  Concilii 
decretum  sanctissimum,  ethis  temporibus  ma- 
xime  nccessarium,  fidei  suae  confessionem  fa- 
cere,  priusquam  confirmaretur ;  et  de  ea  fa- 
cienda  non  semel  admonitus  fuisset,  eam  facere 
recusavit,  tametsi  ea  suscepta  et  usu  recepta 
fuerit,  juxta  formam  ab  ipso  prsdecessore  no- 
stro  approbatam,noninItalia  soIum.etFrancife, 
Hispaniae  ac  Poloniee  regnis,  sed  in  ipsa  etiam 

>  Gabut.  Vil.  Pii  V.  lib.  0.  cap.  7,  p.  215.  —  -  Ex  Archiv.  Valic. 
Ibid.  ut  sup. 


Germania.  Qua  in  re  ejus  recusatio,  et  tam  diu- 
turna  contumacia,  fidem  ejus  non  parvam  in 
suspicionem  adduxit,  et  maximum  Coloniensi- 
bus  et  omnibus  Catholicis  scandalum  peperit : 
quod  nos  scandalum,  pro  pastoralis  officii  mu- 
nere  removere  compellimur.  Sed  quia  inviti  ad 
acriora  remedia  essemus  descensuri ;  tentandum 
prius  duximus,  sicut  hujus  Sancta;  Sedis,  ac 
nostra  mansuetudo  ac  moderatio  postulat,  si 
ipsuni  lenibus  remediis  adducere  possimus,  ut 
errorem  suum  adnoscat,  ac  Catholici  viri  ac 
prrelati  officio  fungatur.  Quocirca  Majestatem 
tuam,  cujus  auctoritate  magnopere  eum  com- 
motum  iri  speramus,  hortandam  in  Dominodu- 
ximus,  et  rogandam,ut  eum  benevole  officii  sui 
admoneat,  et  ad  hujusmodi  confessionem  fa- 
ciendam,  ac  parendum  Apostolicae  Sedis  tam 
aequis  et  salutaribus  monitis  adhortetur,  et  illis 
eum  rationibus,quasMajestati  tuse  suasapientia 
suggesserit,  inducat ;  ac,  si  de  hac  re  in  comitiis 
agere  tentarit,  alicujus  principis  favore  nixus, 
sicuti  eum  in  animo  habere  certiores  facti  fui- 
mus  ;  ab  hac  eum  temeritate  deterreat.  Erit  lioc 
pietatis  Majeslatis  tuae  dignum  officium,  et  illi 
gratissimum  esse  debebit.  Nobis  certe  erit,  qui 
nollemusullam  necessitatem  nobis  imponi,cum 
60  severius  agendi ;  ac  parati  sumus,  si  ille  offi- 
cio,  quo  debet,  functus  fuerit,  et  debitam  huic 
Sanctae  Sedi  obedientiam  praestiterit,  paterna 
illum  charitate  complecti.Sed,si  in  contumacia 
perseveraverit,  nec  Apostolica  monita,  nec  Cae- 
sareae  tuae  majestatis  auctoritas  satis  apud  eum 
valuerit;  non  poterimus  officium  nostrum  prae- 
termittere,  et  juxta  canonicas  sanctiones,  ne- 
cessitati  tam  nobilis  Ecclesiae,  qua;  tamdiu  pa- 
store  caret,  tametsi  is  se  pro  archiepiscopo 
gerere  minime  vereatur,  providere  ;  et  ne  id  ma- 
lum  propter  exemplum  latius  serpat, occurrere, 
Deo  juvante,  curabimus  :  Majestatis  tuae,et  om- 
nium  Catholicorum  favorem  nobis  jusle,  quod 
justum  fuerit,  facienlibus,  ipsiusque  in  primis 
Omnipotentis  Dei  auxilium  non  defuturumesse 
couflsi.  Datum  Roma;  apud  Sanctum-Petrum, 
subannulo  Piscatoris.  Die  xxui  Martii  mdlxvi, 
Pontific.  nostr.  ann.  primo  >>. 

268.Rite  in  suspicionem,nedum  uniusPon- 
tificis,  sed  Catholicorum  omnium  hominem  ve- 
nisse,  qui  tam  .equa  tamdiu  facere  recusaverat, 
nemo  inflciabitur.  Quem  siquidem  non  latet, 
hoc  ipso  tempore,  plures  ac  non  ignobiles  Ger- 
maniae  Ecclesias,  ut  inferius  dicetur,  pluribus 
annis,  pastoribus  extitisse  viduatas,  quod  ad  id 
munusdeslinati,  haeresis  labe  infecti,  a  Pontifl- 
cibus  Summis  deprehensi,  utpote  eo  munere 
indigni,  rejecti  fuerint ;  (cum  satius  illis  nimi- 
rum  visum  fuerit,  oves  sine  pastore  esse,  quam, 
ut  Christi  ovile  latronibus  furibusque  commit- 
terent).  Quem  (inquam)  ista  non  latent,  repre- 
hendere  qua  ratione  Pii  sollicitudinem  valeat, 
haud  mente  concipi  potest.   Augurari  autem, 


124 


PII   V  ANXUS    1.   —  CHRISTI    1566. 


viriim,  qui  obfirmato  adeo  ac  pertinaci  animo 
fidei  siice  ralionem  rcdderc  detreclabat,  ini- 
quum  aliquid  comnioliri,  ad  suam  perfidiam 
tuendam  in  comitiis  potuisse,  a  ratione  alie- 
num  minime  censendum  cst;  ideoque  laudandi 
riiconalus,  qui  impia  consilia  hiijusmodi  ante- 
verlere  studuit.In  hanctamen  curam(utexallala 
ad  Maximilianum  Epistola  apparet)  ne  vulnus 
exasperaretur,  lenioribus  remediis  incubuit, 
ideoque  etiam,  cum  ad  Augustana  comitia  car- 
dinalem  Commendonum  inisit.ut  vel  levissimae 
offensionis  umbram  devitaret,  sicut  ad  Calholi- 
cos  cunctos  principes,  tam  Ecclesiasticos  quam 
sa;culares  scripsit,  hujusmodi  quoque  officio 
cum  Coloniensi  perfunclus  est ;  cujus  quidem, 
non  Pii,  consilium  fuit,  ut  suum  negotium  in 
comitiorum  tempus  rejicerefur.  En  littcrae, 
quas  Apostolicis  Epistolis  sibi  a  cardinali  Com- 
mendono  exhibitis,  electus  ipse  Coloniensis  ' 
respondit  : 

«  Beatissime  pater  ac  domine  clementis- 
sime. 

«  Post  beatorum  pedum  oscula,  et  debitam 
promptissimamqueerga  sanctam  Sedem  Aposto- 
licam  reverentiam,  obedientiam  et  observan- 
tiam.  Quandoquidem  omnipotens  et  misericors 
Deus,  post  obitum  felic.  record.  Pii  Quarti  Pon- 
tiflcis  Max.,  S.  V.  ut  excellenti  doctrina  praedilam 
etvitae  innocentiainsigniterornatam.itaSummo 
Pontificatu  maxime  dignam,  ad  regimen  Eccle- 
siffi  suje  vocavit,  non  possum  nisi,  et  divinae 
ejus  majestati  ac  bonitati  ex  animo  gratias 
agere,  et  S.  V.  eo  noniine  reverenter  et  humi- 
liter  gratulari,  faustaque  et  felicia  omnia  illi 
precari.  Quamvis  autem  maturius  aliquando 
hoc  ipsum  facere,  et  pro  impetranda  confirma- 
tione,  devote,  humiliter  et  diligenter  instare 
constitueram  ;  cum  tamen  intelligerem  Sancti- 
tatis  vestrae,  sancta?que  Sedis  Apostolicae  lega- 
tum,  hisce  Augustanis  comitiis  interfuturum, 
non  inconveniens  existimavi,  hanc  rem  in  haec 
comitia  rejici  :  humiliterque  hinc  petens,  ut 
S.  V.  illud,  quidquid  est  mora;  atque  dilationis, 
patienter  ferat,  mihique  pie  ignoscat.  Porro 
Sanctitatis  vestrae  clementissimas  litteras,  per 
ejusdem  legatum,  reverendissimum  et  illustris- 
simum  dominum  Joannem  Franciscum  cardi- 
nalem  Commendonum,  in  hisce  comitiis  mihi 
praesentatas,  ea,  qua  decet,  reverentia  et  humi- 
litate  accepi.  Ex  qulbus  Sanctitatis  vestrae, 
Summo  Pontifice  dignam  curam,  sollicitudinem 
etvere  paternum  affectum,  erga  gregem  sibi 
commissum,  et  me  (cui  et  filii  nomen  clementer 
tribuit,  et  paternis  adhortationibus,  ad  praestan- 
dum  id,  quod  officii  suscepti  ratio  exigit,  non 
leve  calcar  addidit,  et  promptissimum  suum 
animum  gratiosissime  significavit),  facile  intel- 
lexi.   Quo  nomine  Sanctitati   vestrae    summas 

»  Ei  ipso  ohginaU  ei  Archiv.  Card.  Alexaad.  M.  SS.  Cod.  63. 


merito  gratias  ago,  humiliterque  ac  revercnter 
polliceor,  me,  et  hisce  tam  salutaribus,  piis  ac 
paternis  adhortationibus,  quantum  in  me  erit, 
ea,  qua  decet,  obedientia  pariturum,  ct  Deo 
volente,  usque  ad  extremum  vita;  spiritum  in 
obedientia  sanclae  Romana;  et  Catholicaj  Ecclc- 
sia>,  Sedisque  Apostolicaj  constanter  pernian- 
surum  ;  et  nihil,  quod  ad  ejus  auctoritatem,  ac 
dignitatem  conservandam,  et  gregis  mihi  con- 
crediti  salutem,  Ecclesia;que  commissae  utili- 
tatem  pertinebit,  et  in  mea  potestate  erit,  inter- 
missurum.  Caeterum,  cum  ad  has  tantas  res, 
quas  officium  meum  postulat,  rite  peragendas, 
electionis  meae  confirniatione  summopere  opus 
habeam  ;  non  potui  non  cum  pra;fato  reveren- 
dissimo  domino  legato,  de  hujusmodi  confirma- 
tionis  negotio  diligenter  conferre,  illique  omnes 
difficultates,  quae  hactenus  circa  idem  negotium 
interciderunt,  et  causas,  propler  quas  nihil  in- 
soliti  et  inusitati  a  me  exigendum  existimem, 
plene  et  confitenter  recensere.  Quamvis  autera 
idem  reverendissimus  dominus  legatus,  vir 
integerrimus,  ad  hanc  rem  promovendam  sese 
perquam  benigne,  amanter  et  fraterne  obtulerit; 
ne  tamen  mandati  sui  fines  excedere  videretur, 
ad  Sanctitatem  vestram  ine  remisit,  promisitque, 
se  hac  in  re  facturum,  quae  posset,  omnia.  Cum 
igitur,  Sanctissime  pater,  omnibus  aliis  diffi- 
cultatibus  superatis,  haec  sola  supersit,  quod 
non  tantum  vetus  juramentum,  ad  quod  prae- 
standum  me  semper  obtuli,  nec  ea  tantum  obe- 
dientia,  quam  praedecessoresmei  hacleuus  prae- 
stare  cousueverunt  (cujus  in  Brevi  Sanctitatis 
vestrae  fit  mentio),  sed  praeterea  insolita  qua^dam 
atque  jurata  fidei  professio  a  me  exigitur  :  ea 
autem,  vel  hanc  ob  causam,  quod  electio  de  me 
facta,  et  negotii  confirmationis  plena  instructio, 
ab  ejusdem  impetratione  (quam  nihil,  quod  in 
mea  potestate  fuit,  impedivit),  benigna  juris 
interpretatione  non  differens,  et  existimationis 
ac  fidei  meae  sufficiens  defensio  et  professio, 
Summi  etiam  Pontificis  calculo  approbata,  du- 
dum  ipsius  Concilii  Tridentini  conclusionem  et 
confirmationem  praecesserit,  in  hoc  casu,  nec 
necessaria  sit,  nec  infelici  ac  turbulento  hoc 
tempore,  sine  summo  Catholicae  religionis  et 
Ecclesiae  afflictissimae  mihi  commissa;  detri- 
mento,  a  me  prtestari  possit  :  ut  haec  omnia 
praedictus  dominus  legatus  ex  me,  meisque  ple- 
nius  intellexit,  et  Sanctitali  vestrae  procul  dubio 
fideliter  relaturus  est.  Idcirco  quanta  possum  et 
debeo,  humilitate  et  reverentia  peto,  uttandem 
Sanctitas  vestra  solito  juramento,  a  procuratore 
meo.  Roma;  excolente,  recepto,  omnique  diffi- 
cultate  et  mora  submota,  confirmationem  tan- 
topere  desideratam,  et  periculosissimis  hisce 
temporibus  Ecclesiae  Coloniensi  adeo  necessa- 
riam,  gratiose  mihi  concedere,  et  benigna  legis 
sequentis  interpretatione,  totque  relevantium 
causarum  ratione  habita,  hac  vice  insoliti  et 


PII  V  ANNUS   1. 


CHRISTI   1500. 


125 


inusitati  juramenli  prsestationem  clementer  re- 
mittere  dignetur.  Quod  si,  ut  spero,  fiat,  non 
poterunt  illi,  qui  posttiac  eligendi  et  conflr- 
mandi  sunt,  quorum  par  similisque  causa  non 
erit,  hoc  ipsum  incxemplum  trahere.  Ego  certe 
non  eo  minusCatholicajfldei  et  religionis,  quam 
toties,  et  vcrbis,  et  scriptis,  et  re  ii)sa  professus 
sum,  sectator  et  propugnator  ero,  et  ab  eo,  Deo 
me  favore  suo  prosequente,  nunquam  recedam. 
Spiritus  Domini  nostri  Jesu  Christi  animam  et 
omnes  conatus  Sanctitatis  vestrae,  ad  Dei  glo- 
riam  et  -salutem  Christiani  orbis  dirigere,  et 
Sanctitatem  vestram  diu  nobis  incolumem  ser- 
vare  dignetur.  Datum  Augusta?  Vindelicorum 
VI  Aprilis  1566. 

«  S.  V.  devotissimus  fllius.  Fridericus  ele- 
ctus  Coloniensis  ». 

269.  At  Pontifici  haud  tanti  ponderis  hujus- 
modi  a  Coloniensi  allata;  rationes  visa5  sunt,  ut 
pro|)ferea  ab  exigenda  ab  illo  fldei  professione 
se  temperandum  putaret  :  nam,  licet,  quaj  in 
sui  excusationemin  medium  ille  proferebat,  ne- 
mini  suffragari  posse  viderentur;  tamen  pes- 
simo  ac  perniciosissimo  exemplo,  causis  aliis 
assimulatis  (quae  nunquam  defuissent),  ut  Con- 
cilii  decretum  passim  eluderetur,  via  aperieba- 
iur  :  nec  facile  etiam  fuisset,  illos,  qui  pratextu 
omni  expertes,  ab  ejus  se  observantia  subtra- 
here  nequivissent,  ad  ipsius  decreti  obedientiam 
compellere;  ex  uno  eo  saltem,  quod  alius  alio 
se  deteriorem  videri  velle^  minime  passurus 
esset,  detracturusque  idcirco  onus,  quo  alius 
levabatur.  Perstitit  proinde  in  sententia  Pius,et 
singulas  diluens  ralionum  species,a  Coloniensi 
in  allata  Epistola  propositas,  in  hunc  modum 
illi  respondit  : 

«Dilecto  filio  Frederico,  electo  Coloniensi, 
sacri  Romani  imperii  electori '. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Cuperemus  admodum,  te  fratris  nomine 
posse  honorare,  sicut  mos  est  Pontificum  Ro- 
manorum,  eos,  qui  consecrationis  munus  jam 
susceperunt,  arcliiepiscopos  et  episcoposappel- 
lare;  sed  te,  donec  id  suscipias,  filium,  ad  pa- 
ternse  nostra;  erga  te  benevolentiie  indicium, 
appellamus,  conflsi  fore,  ut  utrumque  erga  te, 
et  patris  et  fratris  affectum  conservantes,  usita- 
tiore  te  nominc  appellemus.  Accepimus  litteras 
tuas,  quibus  primum  nobis  gratularis,  quod  ad 
Apostolatus  offlcium  assumpti  fuerimus.  Gra- 
tum  fuit  nobis,  perinde  ac  debuit,  istud  tua; 
erga  nos  pietatis  indicium.  Hoc  autem  Dei  de 
nobis  judicio,  ita  demum  nos  quoque  lajtabi- 
mur,  si  quid  dignum  hoc  loco,  in  quo  sine  me- 
ritis  nostris  constituti  fuinuis,  ad  divina;  maje- 
statis  honorem,  et  Ecclesia;  Catholica;  utilitatem 

•  Ex  Arcliiv.  Vatic.  ibid.  ut  sup. 


agere,  divina  gratia  favente,  ac  te  ac  cseteris, 
qui  nobis  adesse  debent,  juvantibus,  poterimus; 
omnes  labores  ac  molestias,  (|uas  tecum  tantrc 
servitutis  offlcium  offert,  patientissimo  ac  liben- 
tissimo  animo  excepturi.  Cum  dilectionem  tuam 
de  assumptione  nostra  certiores  per  litteras  fc- 
cissemus,  grato  quoque  animo  accej^tam  abs  te 
fuisse  hortationem  nostram,  libenter  cognovi- 
mus  ;  cui  cohortationi  nostra;,  quod  ea,  qua  de- 
cet  obedientia,  obtemperaturum  te  esse  polli- 
ceris,  laudamus  admodum  in  Domino  istud 
pium  propositum  tuum,  et  magnam  in  spera 
venimus,  fore  ut  nostris  salutaribus  monitis 
acquiescas.  De  professione  fidei ,  secundum 
Tridentini  Concilii  decretum  facicnda,  intellexi- 
mus,  quse  tu,  excusandi  tui  causa,  attulisti ;  sed 
in  ea  exigenda  perseverare  compellit  nos,  com- 
missum  nobis  officium.  Etenim  curare  debe- 
mus,  ut,  cum  omnia,  quae  tam  salubriter  et  sa- 
pienter,  non  sine  Spiritus  Sancti  instinctu  in  eo 
fuerunt  Concilio  statuta  atque  decreta,  ab  om- 
nibus  et  ubique  suscipiantur  ;  tum  ea  maxime, 
quse  adfidem  pertinent,  inviolataserventur,  nec 
quicquam  in  eis  gratiae  concedat,  nec  ullam  tibi 
in  eo  injuriam  facimus.  Etsi  enim  clectio  tua 
illud  Concilii  decretum  prfccessit ;  tamen,  cum 
non  fueris  adhuc  confirmatus,  non  tempus,  quo 
elcclus  fuisti,  sed  quo  conflrmandus  es,  speclari 
debet.  Neque  est,  quod  verearis,  ne  fides  tua  ob 
eam  causam  in  dubium  vocari  videatur;  non 
enim  laedetur  fama  tua,  non  acstimatio  violabi- 
tur  ;  lajderes  eam  tu  ipse  potius,  et  quadam  no- 
men  tuum  labe  commaculares,  si,  quod  omni- 
bus  electis  in  universum  praescriptum  est,  ipse 
exsequi  pertinacius  recusares.  A  nobis  quidem, 
si  quis  nostrae  fidei  professionem  exigeret,  eam 
juxta  Apostoli  praeceplum,  reddere  sinemoraet 
cunctatione  ulla  parati  essemus.  Quocirca  le 
etiam  atque  etiam  hortamur  et  admonemus,  ut 
hac  in  re  nos  audias^  qui  te  sincere  in  Domino 
diligimus,  et  id  tibi  suademus;  quod,  si  feceris, 
ut  speramus,  omnes  recte,  pie  sapieuterque  abs 
te  factum  judicaturi  sunt.  Consules  honori  tuo, 
consules  conscientiae,  consules  Ecclesiae  tam 
nobili,  cui  officium  Pontificale  prastare  non 
potes,  sicut  a  prffidecessore  nostro  monitus  fue- 
ras,  nisi  confirmationem  obtinueris,  ut  conse- 
crationis  munus  postea  suscipere,  atque  ita  Ec- 
clesiam,  sicut  decet,  administrare  possis.  Sed 
de  hac  re  tecum  pluribus  aget  legatus  noster, 
cujus  orationi  fidem  habebis.  Datum  Romae 
apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris. 
Die  decima  tcrtia  Junii  mdlxvi,  Pontiflc.  nostr. 
anno  primo  ». 

270.  Sed  neque  cardinalis  Commendoni  ad- 
hortationibus,  neque  vere  paternis  Pontiflcis 
monitis,  Fridericus  acquiescens,  iterum  dalis  ad 
illum  litteris,  cjus  animum  expugnare  tentavit; 
at  irrito  conatu  ;  cum  Pius  nullius,  sive  gratia, 
sive  metu,  recte  fixum  sibi  propositumquehabe- 


126 


PII  V  ANXUS   1.    —  CHRISTI   1566. 


ret,  ne  quidquam  in  lanti  momenti  re  remitte- 
ret.  Quapropter  ad  illum  tiis  verbis  rescripsit '  : 
«  Dilecto  filio  Friderico,  electo  Coloniensi, 
sacri  Romani  imperii  principi  electori. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  flli,  etc. 

n  Cum  litteras  illas  ad  te  dabamus,  ad  quas 
tuis  tu  proximis  litferis  respondisti,  sperabamus, 
diiectionem  tuam  propenso  ac  pio  animo  ad- 
missuram  esse  paternam  hortationem  nostram  ; 
sed,  cum  eam  in  sententia  sua  adliuc  persi- 
stere  perspexerimus,  ne,  quaj  superioribus  lit- 
teris  scripsimus,  ileremus,  tiortamur  eam  ite- 
rum,  ut  diligentius  deeare  considerans,  inducat 
in  animum  suum  id  facere,  quod  ab  ea  petimus, 
quod  honestissime  potest,  quodve.  ut  fum  scri- 
psimus,  si  quis  a  nobis  peteret,  facere,  nos 
quidem  minime  recusaremus.  Cedat  paternis 
adhortationibus  nostris  ;  det  hoc  Apostolicae 
Sedis  reverenfise.  Si  hac  in  re  desiderio  nosfro 
obsecuta  fuerit,  sciat  fore,  ut  omnes,  qui  vere 
et  ex  animo  ejus  existimationem  ac  dignitafem 
diligunt,  et  recte  et  sapienfer  fecisse  eam  judi- 
cabunt :  de  nobis  vero  omnia  sibi  polliceri  po- 
terit,  quae  ab  amantissimo  hujus  Sanctae  Sedis 
praesule  expectari  sequum  erit.  Datum  Romae 
apud  Sanctum-Pefrum,  sub  annulo  Piscaforis, 
die  11  .lunii  mdlxvi,  Pontific.  nostri  anno  primo  ». 

271 .  Has  Pii  litteras,  amoris  et  charitatis  sen- 
sibus  refertas,  quia  non  legit  Thuanus,  ideo,  ex 
ingenio  ea  excogitavit,  quae  scripto  tradidit. 
Caeterum  Fridericus,  licet  Augustfc  Vindelico- 
rum,  ut  diximus  ex  Gratiano,  inter  Calholicos 
alios  praesules  ac  principes  concioni  interfue- 
rit^  quam  cardinalis  Commendonus  domi  suse 
habuit,  qiiaque  Germanos  omnes  proceres,  Eccle- 
siasticos  pariter  ac  laicos,  ad  Tridentinum  Con- 
cilium  suscipiendum  hortatus  est ;  quave  per- 
moti,  simul  scita  Concilii  ejusdem  accipere, 
sancteque  ejus  se  jussis  in  his,  quae  ad  fidem 
spectabant,  obtemperaturos  poUiciti  sunt  ;  ta- 
men  seque  immobiliter  ac  irralionabiliter  in 
suo  deflxus  proposito,  nec  minis  flexus,  (si  quEe 
fuerunt)  nec  blanditiis  illectus,  ad  cor  redire 
recusavit;  maluitque  tandem  potius,  quam  fidei 
professionem  emittere,  se  episcopatu  abdicare, 
ut  sequenti  anno  dicendum  erit. 

272.  Prxclarum  de  cardinali  Augustano  testi- 
monium  a  duce  Bavarise  prolatum.  —  Ex  iisdem 
Augustanis  comitiis,  praeclarum  testimonium 
summs  integritati,  sapientiae,  aliisque  virtu- 
tibus  Olhonis  cardinalis  de  Trusches,  ipsius 
Auguslae  Vindelicorum.  ut  diximus,  episcopi, 
egregius  ille  reddidit  Catholicae  veritatis  asser- 
tor,  Albertus  Bavariae  dux,  datis  ad  Pontificem 
lilteris,  quas,  ex  proprio  originali  acceptas, 
studio  hic  ponendas  duximus  ;  ne  qui  Germaniae 

'  Ei  Archiv.  Valic.  Ibid.  ut  sup.  —  *  Gratian.  Vid.  Card.  Cotn- 
meud.  lib.  3,  cap.  2,  p.  234. 


Ecclesiasticorum  vitia  (id  historica  verifate  exi- 
gcnte)  recensere  coacti  fuimus,  virtutes  praeter- 
iissc  videamur  ;  scripsit  enim  '  : 

"  BcatissimeinClirislo  patcrctdomine.dom. 
clementissime,  humiiitatis  et  devolionis  perpe- 
tua  sludia,  beafissimorumque  pedum  oscula. 

«  Et  si  multa  sunt.  et  propemodum  infinita 
summai   virlutis  exempla  :  imo   quod  verius 
eliam  est,  etsi  omnium  virtufum,  quae  divinitus 
contingere  homini  possunt,  merifa  et  ornamenta 
in  Sanctitate  vestra,  ad  miraculum  usque  con- 
fluxisse  videntur,    quibus,    cum    summo    illo 
Christiani  orbis  fastigio,  justissimaab  omnibus 
veneratio  optimo  jure  debetur  :  tamen,  uti  sunt 
hominum  res  comparatae,  suum  ex  his  quisque 
sibi  gratulatur,  charumque  prae  caeteris  habet; 
ita  Sanclitatis  vesfra?  incomparabilem  pruden- 
tiam  et  sapientiam  Ecclesiae  Catholicae  merito 
ex  animo  gratulor  :  ita  manifestam  ejus  bonita- 
tem  ,   integrifafem   ac    mansuetudinem    unice 
veneror  :  ifa  judicis  rectitudinem,   sincerique 
animi   infracfam  constantiam  ,   perversissimis 
hisce  temporibus,  summo  Dei  beneflcio  conces- 
sam,  devotissime  exosculor  ego  cum  bonis  et 
piis  omnibus.  Quis  enim  aliam  admittet  cogita- 
tionem  ?  quis  non  talem    slatuat  tripudianti 
animo  modum,  qui  perspectum  habet,  quam 
opportune   et   salubriter    contingat    inclinatis 
Ecclesiae  ac  religionis  rebus,  prudentissimus  et 
sapientissimus  moderator,  fovendis  servandis- 
que  ovibus  optimus  et  mansuetissimus  pastor, 
ac  sanandis  restiluendisque  collapsis  praesen- 
tissimus  opitulator  ?  .\t  vero,  ubi  communibus 
Ecclesiae  rebus,  non  absque  ingenti  mea  lcetitia 
hcec  longe  commodissima  accidunt,  ita  quod 
privatim  mihi  gratuler,  quod  cerfissimi  beneficii 
loco  ducam,  in  primis  est,  Sanctifatis  vestrae  in 
reverendissimum  et  illustrissimum  dominum, 
Othonem  cardinalem  Augustanum,  et  Albanen- 
3em,  compatrem  et  amicum  mihi  honorandum 
etcharissimum,  diu  jam  perspectabenevolentia, 
notusque  favor.  Cum  enim  illum  ipsum  domi- 
num  cardinalem  ,   propfer  virtutes  et  merita 
plurimum  amem,  cum  illi  eo  nomine  optime  cu- 
piam,  fleri   non   potest,   quin  ex  animo   nunc 
laeter,  eum  praesidere  rebus  Christianis  Ponti- 
flcem,  ex  quo  summa  illi  speranda  est  pietas 
certissimaque  liberalitas  el  beneflcentia  com- 
plectendum  sibi  desumpserat  ;  haud   obscure 
eumdem  data  jam  amplissima  occasione,  prae 
caeteris   evectum  ,   ornatumque    procul   dubio 
cupiet.  Quam  sane  utriusque  nostrum  opinio- 
nem  non  mediocriter  confirmat  praesaga  ingen- 
tis  boni  laetitia  ista,  quam  ex  Sanctitatis  vestrae 
electione  cardinalis  conceperat,  mihi  commu- 
nicarat  statim  ex  itinere  ,   ubi  de   ea  cerfior 
fuisset   factus.  Mirum    dictu  ,    quanta    animi 
afl^ectione    gratulatus  fuerit  Ecclesiaj  ac  reli- 

'  Ei  Archiv.  Card.  Alexan.  .M.  SS.  Cod.  n.  63. 


PII  V  ANNUS    1.    —   CHRISTI   15fi6. 


127 


gioni  ,  qiiam  optime  publicas  orbis  tran- 
quillitati  consultum  scripserit.  El  quse  non 
etrundat  lailissimae  mentis  indicia,  qui  virtuti 
integritatiquc  suae  benignissimum  patronum , 
sanctissimis  studiis  auxiliatorem  liberalis- 
simura  repente  esl  nactus  ?  Quamobrem  ita 
mibi  persuadeo,  cum  maxima  sint  bujus  cardi 
nalis  in  Ecclesiam  et  remiHiblicam  Cbristianam 
merita  ;  hoc  demum  sub  Sanctitate  vestra  ido- 
neum  venisse  tempus,  quo  ejus  justa  babealur 
ralio,  quo  praemia  \irtuti  concernantur,  quo 
laboribus  atque  periculis  grata  mercede  satis- 
fiat.Ut  enimpietate  inDeum,  studio  ac  devotione 
in  sacrosanctam  Sedem  Aposlolicam  ,  animi 
sinceritate  et  candore  erga  omnes,  a  nemine 
sui  ordinis  facile  superetur;  boc  certe  sibi 
peculiare,  et  quasi  proprium  liabet,  quod  nemo 
est  antistitum  in  Germania,  qui  tantuni  in  reli- 
gionem  contulerit,  laiitaque  pro  eadem  perpes- 
sus  sit,  ac  etiamnum  substineat  fortiter;nam 
si  cultus  divini  amorem  et  observantiam  spec- 
tet  S.  V.,  nihil  desiderabit  in  eo,  quod  priscorum 
Ecclesiae  procerum  pietati  et  devotioni  addi 
queat:  si  zelus  fervens,  si  animus  pro  religione 
intrepidus,  si  neglecta  pra^sentissima  pericula 
in  considerationem  veniant,  heroicae  appareant 
istae  virtules,  omnesque  in  sui  admirationem 
atque  amorem  rapiant,  necessum  est ;  si  deni- 
quetamepiscopatus,quampropriorumbonorum 
effusissima  largitio,  in  usus  Ecclesifc  optimos 
et  saluberrimos  facta,  suo  pondere  discutiatur, 
dignissimus  profeclo  judicabitur,  cui  ab  eo 
loco,  in  cujus  honorem  et  dignitatem  ista 
omnia  coliata  sunt,  graliae  efticaces  sa?pius  ha- 
beantur.  Ac  pietatis  quidem  studia  easque  car- 
dinalis  virtutes,  quae  RomcE  in  admirationem 
veniunt,  ipsa  Sanctitas  vestra  luculenter  rae- 
cuni  testabitur.  Ergo  nihil  bic  addam  aliud, 
nisi  quod  periclitanli  Germania?  tales  episcopos 
plures  optarem  libenter,  qui  precibus  ad  Deum 
ardentissimis  ,  quodque  plurimum  habet  ad 
docendum  et  ccditicandum  momenti,  ipsa  vitae 
integritate  et  mansuetudine,  vivoque  exemplo 
idem  agerent,  quod  ipse,  idemque  sibi  proposi- 
tum  baberent.  Calbolicse  autera  religionis,  quara 
fervide  et  sincere  sit  amans,  ipsa  posteritati 
semper  loquentur  pericula,  testabuntur  damna, 
injuriae  ,  afflictiones  et  persequutiones  ejus  , 
quibus  affectus  quidem  gravissime  et  saepissime 
fuit  ,  at  nunquam  expugnatus  ,  nunquam  ita 
oppressus  ut  officiura  deponeret  ,  ut  pacera 
cum  hffireticis,  raanifestis  periculis  praeferrel. 
Cessit  aliquando  Augustana?  reipublicac  furiis, 
dura  ea  a  pessirao  et  seditiosissimo  quoque 
invaderetur  ,  ejectumque  clerum  in  Bavaria 
mea,  et  alibi  continere  raaluit,  quam  ha;resis 
et  rebellionis  spectatorera  Augustae  agere.  At 
nihil  interira  omnino  remisit  de  generosi  ani- 
mi  constantia,  nihil  iniquissimi  temporis  pravi- 
tali  tribuit,  cujus  pceniludine  rebus  melioribus 


duci  potuisset  ;  sed  quo  crescerent  magis  inju- 
riae,  quo  insultarel  impudentius  fortuna,  eo 
cordatius  sese  op|)onebat.  Neque  satis  illi  erat, 
pro  Dei  gloria,  pro  Ecclesia  et  religione,  jactu- 
ram  passum  esse  bonorura  et  possessionura, 
nisi  vitam  quoque  in  discriraen  adduceret,  et 
sanguinem,  qui  solus  superesse  videbatur  ins- 
tructissirais  Ecclesiae  hostibus  subjiceret.  Quam 
opportunam  autera,  in  belio  isto  Germanico, 
imperatori  Carolo  V  piae  raem.  navarit  operam, 
quam  proraptissirae,  in  ejus  belli  usum,  sua 
omnia  contulerit,  testes  sunt  multi,  quorum 
vita  etiamnura  superstes  nianet  ,  Italicarum 
cobortium  ductores,  qui,  sub  Pauli  III  Summi 
Pontificis  auspiciis,  Caesari  tum  railitabant,  et 
rei  eventus  ipse  invicti  cardinalis  virtutem 
illuslri  testiraonio  exornavit,  cum,  subjectis 
hostibus,  triumphanti  Caesari  coraes  adhaereret, 
suaque  colligeret,  raagna  cum  dignitate.  Eni- 
tuit  tum  maxirae  moderatissirai  ejus  anirai 
mansuetudo,  qua,  et  bostibus  ignovit  facile  et 
suis  clementer  pepercit,  seque  patrem  el  bene- 
factoreraexbibereoranibus  maluit,  quamdurius 
cum  Caesare  victoria  uti.  Etsi  autem  gravissimo 
isto  belli  terapore,  oppida  et  bona  episcopatus 
sui,  raiseris  raodis  dilacerata  et  afflicta  fuerint, 
ac  propter  illatam  calamitatem,  multis  adbuc 
annis,  ad  se  redire  vix  queant ;  studia  tamen 
liberalitatis  et  munificentiae,  tam  impigre  exer- 
cuitreverendissimusetillustrissirauscardinalis, 
ut  unde  suppeterent  ista  omnia,  miraretur  qui- 
dem  aliquis,  nenio  auteni  esset,  qui  vel  episco- 
patura,  vel  paterna  cardinalis  bona  tanlis  im- 
pensis  respondere  putaret.  Nara  universalis 
Dilingensis  Studii  nova  constructio  et  institutio, 
amplissima  professorum  salaria  ,  pauperum 
scbolarium  stipendia,  aedificia  et  collegia,  his 
rebus  idonea  et  necessaria,  quanti  constiterint, 
quam  exhaustum  reddiderint  auchorem,  facile 
conjecturam  facient,  qui  talium  rerura  expe- 
rientia  sunt  edocti.  Addita  i|uoque  novae  Scbolae 
libraria  officina,  suos  requirit  peculiares  sum- 
ptus,  ac  dignum  est  illud  opus  ingenti  beneficio  : 
siquidem  ex  eo  subinde  prodeunt,  elegantissi- 
mis  typis  excusi,  optimi  et  utilissimi  libri,  qui 
per  Germaniam  ac  Gallias  etiara  binc  inde  dis- 
persi,  plurimos  in  fide  Catbolica  confirmant, 
nutantes  erigunt,  perversos  restituunt,  eos  raa- 
xime,  quibus,  per  magistratus  suos,  non  est 
integrum  vivas  habere,  et  audire  recta  docen- 
tium  voces.  Haec  novae  Scholae  fundatio,  quce, 
tura  propter  seipsam  aeternitatis  gloriae  dignis- 
sima  est,  utpote  quae  instructissimi  promptuarii 
instar,  oranis  generis  ac  ordinis  idoneos  boraines 
reipublicae  largitur  ;  tura  etiara  auctoris  pietate 
ac  virtute  commendabilis  existit,omnibus  satis- 
facere,  oninibus  placere  atque  grata  esse  merito 
potuit,  ipsi  autera  fundatori  non  satisfecit  soli. 
Florebanl  ibi  studia  publica,  privata  docebantur, 
discebanturque  ingenuae  artes  raagna  alacrilate. 


128 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI   15G6. 


Verum,  qui  niliil  magis  in  votis  habebat,  quam 
ut  oa,  qnx  docerentur  discerenUnuiue,  ad  Omni- 
potenlis  Dei  laudem  ac  gloriam  simul  unice 
confluerent;  utque  honestissimis  morum  prse- 
ceptis,  vitfE  quffidam  sanctimonia  egregie  re- 
sponderet,  desiderabat  in  magistris  laicis  disci- 
plinae  rigorem ,  in  discipulis  et  audiloribus, 
Yitae  ac  morum  continentiam.  Quibus  ut  mede- 
rentur,  ex  cequo,  ut  tam  professores  in  ordinem 
redigeret,  quam  scholarium  petulantiam  cohi- 
beret  ,  maximis  impensis  jam  crexit  Dilingae 
novum  Societatis  Jesu  collegium,  hominum 
sanctissimorum  et  doctissimorum  contuber- 
nium.qui  formandorum  ingeniorum  ac  morum 
soli  deinceps  magistri  maneant,  solique  in  cae- 
teris  imperium  habeant.  Qiia  ex  re  quantum  ad 
Ecdesiam  catholicam,  quantum  ad  rempubli- 
cam  ,  et  conservandas  in  Germania  sincerae 
avitajque  religionis  reliquias,  accedere  queat, 
ipsa  Sanctitas  vestra  aestimabit  commodis- 
sime.  Ego  certe  tam  publico  Ecclesiae  quam 
meo  nomine,  privatim  tantum  mihi  polliceor 
ex  isto  Catholici  cleri  seminario,  ex  hac  nobilium 
et  ingenuorum  adolescentum  castissima  educa- 
tione  et  informatione ,  quantum  ex  omnium 
aliorum  Germaniceepiscoporum  scholis,  studiis 
et  impensis,  cum  inde  non  eruditi  solum,  sed 
et  sanctissimis  moribus  imbuti  homines  expec- 
tentur.  Quaj  omnia,  cum  ita  se  habeant,  cum 
reverendissimus  et  illustrissimus  cardinalis  , 
non  modo  omnes  suas  et  episcopatus  facultates, 
his  rationibus,  in  usus  tam  sanctos  et  utiles 
optime  coliocarit :  sed etiam  temporis  iniquitate, 
belli  ac  seditionum  incommodo,  sumptuumque 
magnitudine  obrulus,  aes  grande  alienum  con- 
flaverit  ;unius  ac  solius  certePontiticiaeliberali- 
tatis  erit,  auxiliares  adhibere  manus,  tam  prae- 
clarissimas  virtutes,  ne  sub  pondere  concidant 
et  languescant,  fovere;  tot  erga  sanctissimam 
Sedem  Apostolicam,  in  religionem,  in  rempu- 
blicam  merita  agnoscere,  frequentissimas  pro- 
fectiones,  itinerumque  cum  valetudinis  discri- 
mine,  varia  pericula  ponderare,et  his  omnibus 
dignissima  munera  decernere.  De  vestra  quidem 
Sanctitate,  minime  mihi  dubium  est,  eam  hujus 
optimi  cardinalis  rationem  habituram,  inque 
illum  et  Pontiflciae  benignitatis  thesauros  et 
benevolentiam  pristini  amoris  effusuram.  Sed 
quod  idem  hucusque  non  praestiterint  superio- 
res  Pontifices,  quihus,  et  suis  merilis  el  multo- 
rum  commendatione  notus  extitit,  miror  equi- 
dem  vehementer,  atque  ita  mecum  statuo, 
quaecumque  tandem  adversa  fortuna  illi  obstite- 
rit,  eo  in  loco,  ubi  honorari  praemiisque  affici 
maxime  debebat,  nihil  ejus  sua  accidisse  culpa. 
Quamobrem  ,  beatissime  pater ,  domine  mi 
colendissime  et  clementissime,  devotissimo 
sludio,  oro  et  obtestor  Sanctitatem  vestram, 
ut  hunc  nobilissimum  et  amplissimum  car- 
dinalem  ,    quo    nemo    est    Sanctitati    vestrae 


observantior ,  nemo  tot  nominibus  de  sacro- 
sancta  Sede,  de  religionc,  de  republica  magis 
mcritus  :  nemo  pro  iisdem  tam  gravibus  inju- 
riis,  damnis  et  persecutionibus,  etiam  ad  san- 
guinem  us(]ue  atfectus,  cerlis  amplioribus  red- 
di(ibus,acutilia]iquaindilionibusEccIesiasticis 
legatione  augeat,  quo,  et  ferendo  esse  possil, 
exsolvendoque  aeri  alieno,  et  virtutibus  suis 
necessarios  nervos  addere.  Erit  hoc  Sanctilati 
vestrae  ,  atque  Deo  Optimo  Maximo  gratum  , 
Ecclesiai,  rcligioni  ac  reipublic;c  saluberrimum 
et  dignum  immortalitate,  secuturumque  pos- 
teritatis  gratitudiue.  Ego  sane  quidquid  illud 
erit  beneficii,  tam  gratum  habebo,  tanta  animi 
devotione  exosculabor,  ac  si  mihi  ipsi  contigis- 
set;  vestraeque  Sanctitati  vicissim  studia  atque 
officia  paratissimi  et  obedientissimi  filii  perpe- 
tua  et  constanti  fide  offero  dedoque.  Deus  mi- 
sericordiosissimuseamdemSanctitatemvestrara 
ad  sui  laudem  et  gloriam,  Ecclesiae  ac  reipu- 
blicae  Christiana'  consolationem  et  tutelam  diu 
servet  incolumem.  Datum  Augustae  Vindeliciae, 
ex  comitiis  imperialibus,  ipsa  die  Purificationis 
Sanctissima;  Virginis  et  Matris  Mariae.  Anno 
Christi  MDLXVI. 

«  E.  Sanctitatis  vestrae  ,  obsequentissimus 
Filius  Albertus  dux  Bavariae  etc.  ». 

Pium  autem,  et  insignibus  tanti  cardinalis 
meritis  id  exigentibus,  et  tam  Catholici  princi- 
pis  officiorum,  quam  debebat,  ratione  habita, 
singularibus  beneficiis  illum  prosecutum  esse  ; 
ejusdem  Alberti  littera;  ostendunt,  quibus  pluri- 
mas  eo  nomine  Ponlifici  gratias  agit. 

273.  Qtta  mensura  et  quibiis  conditionibus 
Pius  Maximiliano  subsidia  promiserit  in  bello 
contra  Tiircas.  —  In  his  ipsis  etiam  Augustanis 
comitiis  proscriptum  fuisse  rursum  tertio  idus 
Maii  Wilelmum  Grumbachium,  qui  jam  sub 
Ferdinando  Caesare  novissime  damnatus  fuerat, 
quiqueHerbipoIitanum  episcopatum,  ante  trien- 
nium  insidiose  occupatum,  diripuerat ;  nunc 
vero  una  cum  sociis,  apud  Joannem  Fridericum 
Saxoniae  ducem,  in  Gothana  arce  morabatur; 
tradunt  Isselt',  Belcharius,  Tracagnotta,  et  alii, 
licet,  et  quidemminus  probabiliter,  id  non  Au- 
gustae,  sed  Viennae,  post  Augustana  comitiasta- 
tutum  asseratThuanus  - ;  qui  cum  Grumbachio 
proscriptos  quoque  fuisse  asserit  Ernestum 
Mundeolum,  Gulielmum  Steinum  ,  et  socios, 
Grumbachii  scelerum  participes,  et  publicae  pa- 
cis  perturbatores.  Augustae  vero  in  comitiis  de- 
cretum  absque  dubio  fuit,  quod  prae  omnibus 
Maximilianus  exoptaverat,  praevalidum  nempe 
ab  imperio  contra  Turcas  subsidium  ;  nam  prae- 
ter  illud,  quod  plurimi  principes  se  ipsos  ultro 
venturosadTurcicam  expeditionem  exhibuerint; 
cuncti  principes  et  ordines  imperii  (quod  nullus 
unquam  Ca;sarum  ante  Maximilianum  obtinere 

'  Michel.  ab  Isselt  hoc  ano.  p.  31.  Belcha.  p.  1073.  Tracagno, 
nist.  lib.  9.  —  2  Thuau.  Histor.  ut  sup. 


PII  V   ANNUS   1.    —   CIIRISTI   15G6. 


129 


potuerat)  hoc  nnno  tres  Romanas  expediliones 
Csesari  polliciti  sunt.  Singula  autem  RomanaD 
expeditiones,  ut  observant  scriptores,  prius- 
quam  divisum  diminutumque  fuisset  impe- 
rium,  ex  triginta  sex  millibus  peditum  et  octo 
millibus  cquitum  consfabant ;  nunc  vero  infir- 
matis  imperii  viribus,  tertia  pars  detracta  est. 
Ejusmodi  vero  expeditiones  Romanarum  no- 
men  sortitse  antiquitus  fuere,  quod  Romam 
adeuntibus  imperatoribus,  imperiale  diadema 
a  Summis  Pontificibus  suscepturis,  is  peditum 
equitumque  numerus,  honoris  gratia,  ab  uni- 
verso  imperio,  pro  comitatu  designaretur  :  pree- 
tereaque  Maximiliano  in  triennium  una  expe- 
ditio,  ct  in  sex  menses  dimidia  concessa  est, 
quibus  subsidiis,  haud  majora  certe  ab  ipsis 
haereticis  obtinuisset,  si,  ad  illorum  sibi  bene- 
volentiam  captandam,  in  religionis  ac  fldei  re 
indulgendum  aliquid  illis  putasset;  quo  Evan- 
gelicum  illud  implelum  videretur  :  iis  nimirum 
omnia  adjicienda,  qui  primum  Dei  regnum  ac 
justitiam  ejus  quasiissent. 

274.  At,  si  in  Augustanis  comitiis  spiritualia 
a  Maximiliano  exigere  Pontifex  toto  conatu  stu- 
duit,  temporalia  vicissim,  contra  eosdem  Tur- 
cas  pra^sidia,  et  eo  tempore  et  postea  expetere 
a  Pio  Maximilianus  non  cessavit ;  cum  enim,  et 
scripto,  et  voce,  tum  iis  quas  proposuimus  Epi- 
stolis,  tum  Caesareo  oratori  ac  cubiculario  a 
Maxiniiliano  ad  Pontiflcem,  ut  diximus,  misso, 
ut  Apostolicam  ei  gratularetur  dignitatem,  Pius 
ipse  prajsentissimas  se  Caesari  subministratu- 
rum  suppetias  pollicitus  esset,  si  tamen  nil 
contra  Catholicam  religionem  Sedemque  Apos- 
tolicam  in  Augustanis  comitiis  actum  fuisset; 
cuni  jam  ea  in  re  omnia  ex  Pii  sententia  even- 
tura  prffivideret,  acrior,  conditione  propemo- 
dum  impleta,  Maximilianus,  ad  exigenda  ejus- 
dem  Pontiflcis  promissa  insurrexit,  ac  ad  ipsius 
Epistolam,  in  qua  de  cubicularii  legatione  age- 
bat,  respondens,  ea  occasione  arrepta,  auxilia 
sollicitat  et  promissis  stare  Pontificem  monet- 
Dabimus  hic  litteras  utrinque  scriptas,  et  eas 
quidem  Maximiliani  ad  Pium  ex  proprio  origi- 
nali  *,  Pii  vero  ad  Maximilianum  ex  Archivo  Va- 
ticano  acceptas. 

«  Beatissimo  in  Christo  patri,  domino  Pio 
Quinto,  Dei  Providentia  sanctae  Romanae  acUni- 
versalis  Ecclesise  Summo  Pontiflci ,  domino 
reverendissimo. 

«  Beatissime  in  Christo  pater,  domine  reve- 
rendissime. 

«  Post  officiosissimam  commendationem 
filialis  obedientiae,  continuum  incrementum. 
Quod  Sanctitas  vestra  ofQcium  illud  congratu- 
lationis,  quod  Sanctitati  vestrae,  ob  adeptam, 
prceteritis  mcnsibus,  Apostolici  muneris  digni- 
tatem,  tum  perlitteras,  tumetiamper  cubicula- 

'  Ex  Archiv.  CarJ.  Alexan.  MSS.  Cod.  63. 

Ann.  —  ToMCS  XXXV.  —  Laderchi,  1. 


rium  noslruni,  nobilem,  fidelem  nobis  dile- 
ctum  Joannem  Kevenliiller  ab  Aichilberg,  prout 
debuimus  ,  secundum  filialem  noslram  erga 
Sanclitatem  vestram  observaiitiam  impendimus, 
tam  palerno  animo  susceperit,  sicuti  ex  litteris 
Sanctitatis  vestree,  die  prima  vertenlis  mensis 
datis,  cognovimus,  dictusque  cubicularius  no- 
ster,  una  cum  oratore  nostro  magnifico  fidele 
nobis,  dilecto  Prospero  comite  Archinos  latius 
quoque  informavit ;  id  nobis  sane  et  merito 
maximam  voUiplatem  attulit,  quandoquidem  in 
eo  luculentissime  perspeximus  paternum  Sanc- 
titatis  vestrcC  in  nos  amorem,  quem  nobis  tanto- 
pere  integrum  et  perpetuum  conservare ,  ac 
filiali  obsequio  favere  jugiter  cupimus.  Qua- 
propter  Sanctitati  vestrac  pro  hac  sua  paterna 
voluntate  maximas  habemus  gratias,  eamque 
in  futurum ,  per  omnem  occasionem  ,  filialis 
nostrai  observantiae  officiis  uberius  etiam  pro- 
mereri  studebimus.  Praeterea  reddideruntetiam 
nos  certiores  antedicti  nostri  orator  et  cubicu- 
larius,  quid  Sanctilas  vestra  ad  filialem  et  offl- 
ciosamrequisitionem  nostram.subsidiinomine, 
nobis  ad  instantem  expeditionem  bellicam,  coa- 
tra  perpetuos  Christiani  nominis  hostes  decre- 
verit,  quod,  et  ipsum  Sanctitatis  vestrae  optiniura 
et  paternum  erga  nos  animum,  ac  pium  et  prae- 
clarum  ipsius  in  rempublicam  Christianam  stu- 
dium  declarat  et  contestatur  :  quo  nomine 
agnoscimus  et  profitemur  nos  itidem  Sanctitati 
vestrae  quaecumque  grati  et  obsequentis  fllii 
offlcia  debere,  quae  etiam,  ubi  res  postulaverit, 
ut  in  nobis  desiderari  queant,  non  committemus. 
Sed  quoniam  contra  tam  immensam  hostis  po- 
tentiam,  et  in  hac  communi  totius  Christianae 
reipublicae  necessitate,  validissimis  auxiliis 
opus  esl,  et  Sanctitas  vestra  spem  facit,  hoslili 
classe  in  maria  ista  non  veniente,  se  ad  ista 
subsidia  tantum  insuper  addituram,  ul  ad  inter- 
ventionem  quater  mille  peditum  sufflciant  : 
injunximus  proinde  dicto  oratori  nostro ,  ut 
cum  Sanctitate  vestra  hac  de  re  amplius  agat, 
quem  Sanctitas  vestra  dignabitur  benigne  au- 
dire,  atque  id  decernere,  quod  Christianae  rei- 
publicEe  necessitas  maxime  postulat,  et  Sancti- 
tatis  vestrae  pietas,  ac  summa  erga  nos  benevo- 
lentia  nobis  pollicetur ;  factura  in  eo  rem,  sua 
et  Apostolicae  Sedis  amplitudine  dignissimam, 
et  non  nostris  tantum  regnis  atque  provinciis, 
sed  toti  quoque  Chrisliano  orbi  utilem  et  neces- 
sariam  ;  cujus  memoriam  perpetuam  conserva- 
bimus,  et  ejus  promerendse  nullam  unquam 
occasionem  praetermittemus.  Deus  Opl.  .Max. 
Sanctitatem  vestram  pro  beneficio  Ecclesiae 
suae,  quam  diutissime  servet  incolumem.  Da- 
tum  in  nostra  imperiali  civitate  Augusta  Vinde- 
licorum.  Die  xxiii  Aprilis,  anno  Domiui  jidlxvi, 
regnorum  nostrorumRomauiquarto,  flungarici 
tertio,  Boemiae  vero  decimo  octavo. 

«  Obsequens  filius  Maxiniilianus  etc  ». 

17 


nn 


PII   T   ANNUS    1.    —    CHRTSTI    1506. 


275.  Non  abnuit  promissis  manerc  Pius  ; 
vcriim  non  quatuor,  (ut  cx  ipsius  Maximiliani 
mox  in  modium  proferendis  Epistolis  elicitur) 
scd  tribus  minil)us  se  stipendia  tanlum  nume- 
raturum,  Pontifcx  dixerat.  A  classis  etiam  Tur- 
cicae  periculo,  tantum  abest,  ut  tunc  Mediterra- 
neum  Adriaticumquc  maria  expertia  essent , 
quod  illis  ferme  diebus,  quibus  ista  Maximilia- 
nus  scribebat,  sexto  decimo  videlicet  kalend. 
Maii,  ul  diximus,  Cbium  Turcae  occupaverint ; 
quod  facinus,  e  vestigio  maritimarum  rogni 
Neapolitani  orarum  populatio  subsecuta  est. 
Ad  haec,  prwtcr  alia  Scolici  tumultus  accesse- 
rant,  qui  Mariam  reginam,  ut  dicetur,  in  gra- 
vissimas  angustias  conjecerant,  quibus,  ut  eam 
levaret,  sibi  omni  studio  connitendum,  ex  pas- 
toralis  officii  munere,  rite  Pius  arbilrabatur ; 
qui  ad  praefatas  idcirco  Maximiliani  litteras, 
non  nisi  in  hunc  modum  respondendum  cen- 
suit '  : 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro,  Maxi- 
miliano  electo  Romanorum  imperatori. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster,  salutem 
etc. 

«  Ex  litteris  tuis,  die  xxiii  Aprilis  datis,  et 
ex  oratore  tuo,  M.  tuae  desiderium  de  augendo 
subsidio  pecunisc,  ea  benignitale  cognovimus^ 
ut  si  facultates  nostrac  ipsi  animi  nostri  propen- 
sioni  pares  essent,  ejus  postulationi  cumulatis- 
sime  satisfacturi  fuerimus.  Adeo  enim  in  tanti 
belli  necessitate,  dignam  illam  omni  a  nobis 
auxilio  putamus,  ut  non  pecunia  modo  ,  sed 
sanguine  ipso,  si  posscmus,  ei  subvenire,  a 
nobis  aequum  fore  censeamus.  Verum  ,  post 
illud  tempus,  quo  majoris  subsidii  spem  sibi 
a  nobis  factam  fuisse  Majestas  tua  scribit,  acci- 
dit,  praeter  opinionem  nostram ,  ut  reginam 
Scotiae  ab  haereticis  vexatam,  et  in  maximum 
regni  ac  vitae  ipsius  periculum  adductam,  pecu- 
nia  juvare  coacti  fuerimus ;  cum  nefas  fuerit, 
reginam  tam  Catholicam  in  tanta  necessitate 
deserere.  Accidit  prffiterea,  ut  magnis  praesidiis 
munire  cogamur  oppida  maritima  utriusque 
maris,  nostrai  et  sanctae  Romanae  Ecclesiac  di- 
tionis,  ad  quae.tuenda  multo  majore  pecunia 
estopus,  quam  fuerit  mittenda  dilecto  filio  Ma- 
gistro  Hospitalis  Sancti-Joannis  Hierosolymi- 
taniinsulae  Melita?  luenda'  causa :  tametsi  quoque 
non  multo  majorem  pecuniam  subministrare 
cogamur  ad  ipsam  insulam  muniendam  :  afque 
has  impensas  facere  cogimur,  cum  tamen  nul- 
lum  ipsi  subsidium  a  populis  Ecclesiaslicae 
ditionis  exigere  possimus,  propter  gravissima 
onera,  quae  superioribus  annis  illis  injuncta 
fuerunt,  eis  parcere  coacti.  Quae  cum  ita  sint, 
Majestati  tuae  promissum  a  nobis  pecuniae  sub- 
sidium,  ad  conducenda  tria  peditum  millia, 
omnino  praestabimus  ;  sed  si  in  praesenti  majo- 

>  Ex  Archiv.  Valic.  Ibid.  ut  sup. 


rcm  pccuiiiani  Majestati  tuae  non  promillimns, 
Majestas  tua  certum  habeat,  non  voluntatem 
nobis  desse,  sed  facultatem  ;  ac  tamen,  si  pote- 
rimus,  plus  etiam,  quam  polliciti  simus,  pra;- 
stabimus.  Datuni  Romae  apud  S.  Pelrum,  sub 
annulo  Piscaloris.  Die  xv  Maii  mdlxvi,  Pontific. 
nost.  ann.  primo  ». 

27(1.  Onera  aulem  gravia  et  importabilia,  ut 
subsidia  Germanis  subministraret,  supersubdi- 
torum  suorum  humeros  imponere  Pius  recusa- 
vit,  ne  ut  istis  (ut  Apostolus  loquitur)  remissio, 
illis  fieret  tribulatio  :  inhiantibusque  cuncta 
absorbere,  providus,  communisque  Paterplura 
subtrahere  debebat,  quibus  egentibus  aliisfiliis 
subveniret.  Iniquo  autem  animo  ferebant  Ger- 
mani,  auxilia  a  Pio  Scotiae  reginae  suppeditari, 
quod  omnem  Pontificis  pecuniam  exhaurire 
ipsi,  cunctaque  ejusdem  beneficia  in  se  tantum 
collata  voluissent,  detractumque  sibi  quod  aliis 
tributum  esset ,  exislimarent;  effutientes,  (ut 
Caligarius  in  Epistola'  adcardinalem  Commen- 
donum,  sub  die  xx  Maii  hujus  anni  scripta, 
narrat)  Pontificio  hoc  praesidio,  Scotiae  reginae 
praEstito,perduelIibus  ha>reticis  Scotis  et  Anglis, 
ulterius  indignatis,  ejusdem  reginae  res  in  dete- 
rius  prolapsuras.  Verum  his ,  ut  videbimus, 
nihil  commotus  est  Pius,  qui  licet  illam,  quam 
iteratis  vicibus  pollicitus  fuerat  Maximiliano 
persolvendam  pecuniam,  ad  cardinalem  Com- 
mendonumjam  misisset;  Commendonustamen 
minime  eam  eidem  Caesari  duxerat  numeran- 
dam,  donec  nimirum.  comitiis  fine  imposito, 
Sedis  Aposlolicae  acreligionis  res  in  tutoessent: 
nam  tunc,  inquit  Gratianus^  «  Pius  Ponlifex 
quinquaginta  millia  nummorum  aureorum  tri- 
bus  pensionibus  solvenda ,  Maximiliano,  ejus 
belli  causa,  dono  dedit;  quam  pecuniam  Com- 
mendonus  Augustam  ad  se  missam,  ad  Concilii 
finem,  eo  dimisso,  omnem  simul,  consulto  ta- 
men  prius  Pontifice,  CcEsari  repraesentavit  ». 
Sic  ille. 

Verum  Maximilianus,  neque  accepta  pecu- 
nia,  neque  allatis  Pii  litteris  acquievit,  sed  haud 
multo  post,  ubi  Augusta  Vindelicorum,  comi- 
tiis  absolutis,  seViennam  contulit,  assimulatas 
species,  quibus  majora  ei  praestare  subsidia 
Pontifex  detrectaverat,  jam  e  medio  sublatas 
contendens,  aliis  ipsum  litleris,  et  per  oratorem 
suum  urgere  duxit.  Epistola  sic  se  habuit'  : 

«  Beatissimo  in  Christo  patri,  domino  Pio 
Quinto.  divina  providenlia  sanctae  Romanae  ac 
Universalis  Ecclesiae  Summo  Pontifici,  domino 
reverendissimo. 

«  Beatissime  in  Christo  pater,  domine  reve- 
rendissime. 

«  Post  officiosissimam  commendationcin  , 
filialis    obedientiae    continuum    incrementum. 

'  Ex  Mss.  Caid.  Spad.  Ibid.  ut  sup.  —  sGratiao.  Vil.  Cominendon. 
lib.  3,  cap.  2,  p.  240.  —  s  Ex  ipso  originali  ex  Archiv.  Card. 
Alexand.  Mss.  Cod.  t.  63. 


PII  T   AXNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


131 


Benignum  et  paternum  Sanctitalis  vcstrse  desi- 
derium,  (juo  Sanctitas  vestra  sese  teneri  ostendit 
in  litteris  suis,  decima  ijuinta  prKteriti  mensis 
Maii  datis,  nos  in  praesenti  nostra  bellica  diffi- 
cultate,  majore  subsidio  pecuniario  juvandi,  si 
facullates  propeusioni  animi  sui  pares  essent, 
nobis  sane  longe  gratissimum  accidit.  Elsi  enim 
Sanctitas  vestra  de  petito  augmento  nobis  nitiil 
certi  pollicetur;  cum  tamen  inlerea  nihilomi- 
nus  nos  certos  faciat  in  proestando  illo,  quod 
nobis  ad  conducenda  tria  millia  peditum  pro- 
misit,  nuliam  difficultatem  fore,  et  sperandum 
sit ,  impedimenla  illa ,  quae  Sanclitas  vestra 
ostendit  benigna;  volunlati  suae  obstare,  partim 
jam  sublata  csse,  reliqua  vero  simiiiter  facile 
de  medio  sublatum  iri ;  in  magnani  profecto 
spem  erecli  sunius,  Sanctitatem  vestram,  ubi 
intellexerit,  principem  Turcicum  jam  ad  fines 
regni  nostri  Ungariae  accessisse,  et  nos  quoque 
propediem,  simul  atque  copiae  nostrae  omnes 
convcnerint,  in  expeditionem  esse  exituros ; 
pro  paterno  suo  in  nos  amore,  ac  pio  et  prae- 
claro  m  rem  Christianam  studio,  adhuc  omnes 
rationes  et  vias  inituram,  per  quas  in  preesenti 
summa  et  publica  necessitate,  ampliore  aiiquo 
subsidio,  eoque  celerrimo,  a  Sanctitate  vestra 
adjuvari  queamus  :  quo  nomine  Sanctitatem 
vestram  enixe  rogamus  :  et  quouiam  mandavi- 
mus  oratori  nostro  magnifico  ,  fideli  ,  nobis 
diiecto,  Prospero  comiti  Archi,  ut  Sanctitatem 
vestram  subinde  hac  de  re  reverenter  admoneat; 
supervacaneum  duximus  Sanctitati  vestra;  pro- 
lixioribus  litteris  tsedium  afferre,  et  causas  ac 
rationes  hujusce  filialis  petitionis  nostrffi  diffu- 
sius  commemorare  ;  cum  et  Sanclitati  vestree,  et 
omnibus  hominibus  sint  notissima;.  Ca;terum 
Sanctitas  vestra  in  eo  faciet  reni,  non  modo  uti- 
iem  regnis  ac  dominiis  nostris,  sed  et  pielate 
sua  et  amplitudine  Sedis  Apostolica;  dignissi- 
mam.  Nos  certe  hoc  tam  praeciarum  paternee 
suEe  innos  benevolentiae  studium,  mutuis  fllia- 
lis  nostrae  observantiae  officiis  ,  per  omnem 
occasionem,  erga  Sanctitatem  vestram  prome- 
reri  connitemur.  Quam  Deus  misericors,  ad  be- 
neficium  et  commodum  Ecclesiae  suae,  plurimos 
in  annos  salvam  et  sospitem  conservare  digne- 
tur.  Datum  in  civitate  nostra  Vienna,  die  prima 
Julii,  anno  Domini  millesimo  quingentesimo 
sexagesimo  sexto,  regnorum  nostrorum,  Ro- 
mani  quarto,  Ungarici  tertio,  Boemis  vero  de- 
cimo  octavo  etc. 

«  Ejusdem  Sanclilaiis  vestrae  obsequens 
filius  Maximilianus  ». 

277.  AtPius,  qui  minime  assimulatis  causis 
sed  veris,  majora  subsidia  se  Caesari  praebere 
non  potuisse,  ingenue  denuntiaverat ;  iis  excep- 
tis,  quae  superioribus  iitteris  ad  eumdem  Maxi- 
milianum  scripserat,  nil  praeterea  habuit  quod 
ei  responderet.  Leniler  corrigendum  tamen  pu- 
tavit,  quod  ad  umnes  rationesviasque  ineundas 


cogendae  pecunia;  hortatus  esset ;  cum  ipsc  in 
propositosuscepto(iueconsiliopermaneret,nullo 
modo,  quo  vel  inslilulum  suuni,  vcl  conscientia 
laederetur,  a  se  pecuniam  corradendam ;  nam 
parum  aequa  ratione  conflata,  et  sibi  damno, 
nec  ipsi  profutura  esset,  in  cujus  commodum 
cessisset,  Maximiliano.  En  Epistola  '  ab  eo  ad 
ipsum  Caesarem  scripta  : 

«  Charissimo  in  Christo  fiiio,  Maximiiiano, 
Ungariae  et  Boemia;  regi  iiiustri,  in  Romano- 
rum  imperatorem  electo. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  in  Christo  fiii  noster,  saiutem 
et  Apostoiicam  benedictionem. 

«  Ex  litteris  tuis,  datis  die  prima  Junii,  et 
ex  oratoris  tui  accurato  sermone,  cupere  te  in- 
telleximus,  augeri  a  nobis  illud  pecuniae  auxi- 
lium,  quod  hoc  bello  tibi  subministraturos  nos 
esse  promisimus.  Id  tua  Majestas  videlicet  postu- 
lat,  quia  minores  nos  hoc  tempore  sumptus  fa- 
cere  putat,  quam  tunc  faciendos  nobis  esse 
putabamus,  cum  illam  Majestati  tuae  pecuniae 
summam  promisimus.  Utinam  autem  Majesta- 
tis  tuae  desiderio  salisfacere  possemus  ;  non  id 
ei  esset  quam  nobis  ipsis  jucundius ;  qua  enim 
in  re  honestius  pecuniam  erogare  possemus, 
quam  in  te,  charissimo  et  piissimo  filio  noslro, 
in  tanti  infldelium  belli  discrimine  largiler 
adjuvando  ?  Sed  illam  ipsam  pecuniam,  quam 
singulis  mensibus  nos  soiuturos  esse  polliciti 
fuimus,  non  sine  difficultate  conficere  possu- 
mus.  Etenim  in  maximis  aerarii  Apostolici 
angustiis  plurimos,  ut  antea  scripsimus,  sum- 
ptus  facere  cogimur  ;  nam  et  orse  nostrae  oppida 
superi  atque  inferi  maris  non  parvis  prssidiis 
tuenda  nobis  sunt,  adversus  ingentem  Turca- 
rum  ciassem,  ac  pra;dones  Mauros,  quibus  haec 
maria  redundant,  et  ad  muniendam  insulam 
Melitam  ;  Magistroque  Ordinis  Militum  Sancti- 
Joannis  Hierosolymitani ,  adeo  de  Christiana 
republicaoptimemerito,non  potuimusauxiliura 
menstruum  satis  magnae  pecuniae  denegare. 
Misimus  prceterea  nuper  pecuniam  satis  ma- 
guamcharissimae  in  Cbristo  flliae  nostrae  Scotiae 
reginae  illustri,  ad  salutem  ipsius  et  regni  illius, 
contra  nefarias  haereticorum  insidias  defen- 
dendam.  Itaque  tantum  abest,  ut  summasump- 
tuum  noslrorum  imminuta  fuerit,  sicut.Majestas 
tua  putat,  ut  etiam  creverit  in  dies  et  crescat. 
Cogendae  vero  pecuniae  nullam  rationem  inire 
volumus,  qua;  insliluto  nostro  adversetur,  et 
conscientia2  repugnet;  tali  enim  modo  confec- 
tam  pecuniam,  illis,  quibus  mitteremus,  noci- 
turam  potius  quam  profuturam  esse  veremur. 
Quapropter  rogamus  Majestatem  tuam,  utexcu- 
sationem  nostram  ea  qua  decet  animi  aequitate 
suscipiat,  et  quod  ejus  desiderio  non  satisfacia- 

'  Kx  Arcliiv.  Valic.  Ibid.  ul  siip. 


132 


PII  V   ANNITS   1.    —  CHRISTI   1566. 


niiis,  id  non  voluntati,  ad  cujus  propensionem 
niliil  accedere  potest,  assignet,  sed  nostris  diffi- 
cultatilnis  tribuat.  Datum  Romac  apud  Sanc- 
tuni-Pelrum ,  sub  aimulo  Piscatoris.  Die  xii 
JuliiMDLXVi,  Pontific.  nostr.  ann.  primo  ». 

278.  Nihilominus  praetcr  ea,  qua?  pollicitus 
fuerat,  jamque  prsestiterat  Maximiliano.  nulla 
in  rc,  quam  a?que  potuit,  ei  Pium  dcfuisse,  ea 
demonstrant,  qua?  his  verbis  narrat  Gabutius  '  : 
«  At  vero  Pius,  Csesaris  rerum  angustia  per- 
fecta,  ad  eam  rem  sexaginta  millia  nummorum 
aureorum  ei  decrcvit,  pollicitus  alia  prrcterea 
quinquaginta  millia  in  annos  singulos,  donec 
bellum  conficeretur;  ac  paulo  post  eidem  pe- 
tenti,  alia  quoque  triginta  millia,  ad  oppidum 
Canisiam,  aliaque  loca  contra  Turcam  in  Pan- 
nonia  communienda,  Venetiis  numerari  jussit ; 
aliam  porro  grandem  pecuniarum  vim,  ad  id 
passim  elargitus  ».  Sic  ille,  qui  alibi  referens. 
quam  longe  abesset  Pontiflcis  ipsius  animus  ab 
omni  avaritia,  ac  ab  omni,  vel  in  speciem,  mi- 
nus  recta  cogendaepecunicE  ratione  abhorreret: 
«  In  sociali,  inquit  ^,  bello,  de  quo  inferius  suo 
loco,  contra  Turcas,  cum  pecuniarum  magna 
premeretur  inopia,  atque  ei  complures  suppli- 
ces  libelli  de  beneficiorum ,  quos  vocant  , 
regressibus,  offerrentur,  ac  de  solvendis  legi- 
bus,  atque  aliis  abunde  colligenda?  pecunite  ar- 
tibus  multa  referrentur,  audiit  ille  quidem 
omnia,  quasi  oblatam  vellet  occasionem  arri- 
pere,  sed  mox  :  Avertat,  inquit,  hoc  a  me  Deus, 
ut,  pietatis  causa,  quidpiam  agam  aut  permit- 
tam,  quod  vel  minus  pium,  vel  avaritia-.  spe- 
ciem  praeferre  videatur.  Inter  hsc  vero  libellos 
ipsos  omnes  in  ignem  conjecit  etc.  Quidam,  ca- 
pitis  damnatus,  quod  sub  alio  Pontifice  eadem 
fecisset,  nummum  aureorum  decem  millia,  pro 
sui  redemptione,  vel  supplicii  commufatione, 
cum  se  depensurum  offerret,  eam  pecuniam 
accipere  Pius  non  solum  recusavit,  sed^  ut  lege 
in  eum  ageretur,  imperavit,  atque  ideo  in  alios 
plerosque  reos  se  gessit  ».  Et  post  nonnulla  : 
<(  Hispani  viri  quidam  principes,  conjugii  causa, 
solvi  se  legibus  postulantes,  ut  voti  compotes 
fierent,  se  nummum  aureorum  quindecim  mil- 
lia  Pontifici  pensuros  obtulerunt  :  quod,  cum 
ille  intelligeret,  postulatorum  momenla  dili- 
gentius  cognoscens ,  eaque  videns ,  ejusmodi 
esse,  ut  id  fleri  liceret,  illis  indulsit,  nulla  re- 
cepta  pecunia.  Objicienti  datario,  eam  sum- 
mam,  salvis  legibus,  accipi  posse,  atque  in  pios 
usus  impendi ,  subjecit  Pius  :  Verba  Concilii 
suniraro,  ex  cama,  et  rjratis.  Quemdam,  exqui- 
sitis  callidisque  artibusinstructum,  conditiones 
multas,  atque  exigenda?  pecuniffi  modos,  absque 
populorum  damno,  uti  dicebat  ipse,  proponen- 
tem  ;  non  modo  non  audiendum  Pius  putavit, 
sed  etiam  Roma  quamprimum  jussit  abscedere  ; 

1  Gabui.  Vit.  Pii  V,  lib.  2,  cap.  3,  p.  33.  —  ^  Ibid.  lib.  6,  cap. 
4,  p.  207. 


improbabile  videri,  posse  principem  id  sine  po- 
pulorum  detrimento  prwstare.  Verum  id  illi 
solemne  fuit;  nec  tamen  quid  posset,  ex  re  qua- 
libet  obvenire  compendii,  quam  quid  justifia, 
quid  a^quilas  posfuiaret,  specfare  consueverat. 
Iiitelligcbat  enim  nulium  vifium  esse  tetrius 
avaritia,  prsesertim  in  principibus,  ac  rempu- 
blicam  gubernantibus  ».  Ista,  ex  Gabutio,  occa- 
sione  eorum,  quai  ad  .Maximilianum  Pius  scrip- 
sit  :  ad  propositum  redeamus. 

279.  Pro  sua  quisque  parte  imperator  et 
Turca  se  accinqunt  ad  bellum  ineundum.  —  Eo- 
dem  tempore,  quo  Maximilianus  Augustana  co- 
mitia  habebat,  ipsiusmet  frater  Carolus,  Hun- 
garorum  alla  Possonii  Pannoniee  oppido  cele- 
bravit,  in  quibus  ejusdem  regni  procerum,  ad 
auxilia  suppeditanda  sic  paratos  promptosque 
reperit  animos,  ut  non  solum  cunctis  qua;  pe- 
tiit  annuerint,  sed  insuper  ulfro,  non  sua  modo, 
sed  seipsos  etiam  periculo,  pro  tam  justa  causa 
objecturos  professi  fuerint.  Eadem  pariter,  nec 
dispari  animo,  in  Viennensibus  comitiis  (quce 
Carolus  idem,  post  Hungarica  Possonii,  ea  in 
urbe  coegit)  ab  Austriacis  contra  Turcas  sunt 
decreta  subsidia  ;  nam  ex  ipsorum  consensu 
collationes  pecuniarum,  et  alia,  ad  ejusdem 
Viennae  praecipue  munifiones  insfaurandas,fac- 
tse  sunt;  et  ad  impiissimi  tyranni  impetus  con- 
fringendos,cunctadisposita;quapropterCanisia, 
Giula,  Tockayum,  aliaque  Ungariae  loca,  flrmis 
propugnaculis,  prsesidiisque  muniuntur  ;  unde- 
quaque,  in  Augustanis,  Possoniensibus  et  Vien- 
nensibus  comitiis  promissis  auxiliis,  summo 
studio  a  Ceesare  adscitis,  qui  etiam  pra?cepit 
praecipuis  Germaniae  ducibus,  ut  militem  pas- 
sim  conscriberent ,  ut  Natalis  Comes  '  inter 
alios  refert,  bellicos  Maximiliani  apparatus  sic 
describens  :  «  Jubet  Philippum  Badensem  mar- 
chionem  trecentos  equites  colligere ,  Ludovi- 
cum  Ugnotium  mille,  Buchardum  Comitem  Ora- 
diensem  ,  Jacobum  Caucum  ,  Christophorum 
Schellendusium,  Georgium  Praunensem,  mille 
equites  singulatim  jubet  colligere.  Gunterum 
Comitem  Sehborzpurgensem  mille  ducentos  et 
quinquaginta,  Chrisfo|)horum  Liechteusteinum 
trecentos ,  Zachariam  Grumbergum  mille,  et 
alios  praeterea  duces  ac  tribunos  alios  numeros 
equitum  etc.  Dux  Ferrariensis  oblulit  tria  mil- 
lia  peditum  per  Gasparem  Lodronium,  seque  ad 
illud  bellum  ipsum  etiam  venturum.  Promisit 
accedere,  et  Vulfangus  dux,  et  Richardus  cum 
multa  ala  equitum.  Filius  item  secundus  Ba- 
variae  cum  magno  equitum  armaforum  globo, 
multisque  etiam  Germanorum  peditum  regi- 
mentis.  Promisit  et  Andrianus  Balleonus,  Pros- 
per  Columna,  .Vurelius  Fregosus,  Nicolaus  Pi- 
tilianensis  regulus  cum  multis  Italis.  Episcopus 
Bregetiensis  triginta   bellica  tormenta  Cfesari 

»  Nalal.  Com.  Hisl. 


PII   V   ANNUS    1.    —  CHRISTI    1566. 


133 


dono  mittit;  Arrobrigenses  trecentos  cados  ple- 
nos  pulveris  tormentarii ;  sic  fiebat,  ut  per  varia 
principum  civitatumque  munera  ,  munimen- 
tum  ad  pontes ,  annona; ,  machinarum  belli- 
carum  ,  tormentorum  ,  omnium  bellicorum 
apparatuum  satis  abundans  copia  suppeteret; 
nam  reliqui  fere  omnes  Cliristiani  principes 
auxilia  pro  viribus  subministrarunt ;  ita  ut  ad 
Solimani  adventum,  fere  centum  millia  arma- 
torum  essent  in  CcEsarianis  castris.  Caesar  cura 
magnis  armatorum  copiis,  Juliobona  exit,  ct 
ad  Bregetium  castrametatur  in  planitie,  factis 
vallis,  et  aggeribus,  ac  fossis  miiitaribus,  et 
castrensibus.  Imperata  sunt  instrui  et  multa 
navigia,  qusB  per  Danubium  navigarent,  quin- 
que  phaselli  scilicet,  octo  triremes,  ac  trecenta; 
nasades,  quae  navigia  sunt  triginta  remis  im- 
pulsa,  grande  tormentum  bellicum  gestantia. 
His  singulis  gubernandis  Grfcci  homines  pra;- 
fecti  sunt,  ut  rerum  maritimarum  perili  etc.  ». 
Haec  ille. 

280.  Dum  vero  Maximilianus  tanto  studio 
copias  aliaque  ad  bellum  gerendum  cogebat, 
paci  etiam,  omni  conatu,  operam  dabat;  adhoc 
Constantinopolim  ad  Solimauum  misso  legato, 
quem  tamen  tyrannus,  pro  innata  arrogantia, 
neque  conspectum,  neque  auditum  in  vincula 
conjici  jussit;  et  licet  morbis,  et  annis,  aetate 
graviter  affectus,  ad  bellum  nihilominus  Caesari 
inferendum,  per  seipsum  paratus.  Ad  hoc  ge- 
rendum,  studio  eluendffi  ignominiae  Melitensis 
cladis  prffiteriti  anni,  superbi  hominis  animum 
impulsum  tradunt;  qui  cum  concepti  furoris 
consilia  intelligi  comperisset,  atque  vulgari  ab 
Albertanio  Alberto,  solertis  ingenii  viro,  acFIo- 
rentini  ducis  provido  oratore,  Constantinopoli 
tunc  commorante;  intra  mensem  alterum  hu- 
maniter  quidem,  praeter  barbaricam  consuetu- 
dinem,  e  toto  imperio  eum  excedere  imperavit. 
Quae  autem,  ad  explendam  irae  et  vindictae  fa- 
mem  in  Christianos  Solimanus  paravit,  sic  re- 
citat  praefatus  Natalis  Comes  '. 

«  Solimanus  Bizantii  apparatus  bellicos  sin- 
gulari  diligentia  procurare  :  omnes  quotquot 
commode  posset,  non  solum  terrestres  copias, 
sed  etiam  ingentem  classem  instruere ;  undi- 
que  remiges  Bizantium,  et  in  Minorem  Asiam 
acciri  jubere  ;  suprema;  auctoritalis  purpuratus 
instare  artificibus,  in  navali  cum  purpurato  re- 
bus  maritimis  praefecto,  (nam  Solimanus  non 
erat,  nisi  instructa  classe  ,  Bizantio  exiturus) 
navem  actuariam,  et  duas  mahonas  campes- 
tribus  tormentis  currulibus,  et  multo  ferro  la- 
borato,  ad  multa  artificia,  et  globis  ferreis,  ct 
aliis  bellicis  apparatibus  onerari,  quae  per  Da- 
nubium  ad  castra  conveherentur.  Jubentur 
omnia  Turcica  navigia  bellica,  per  Danubium 
navigantia,  Taurumnum  convenire  :  conceditur 

'  Nalal.  Com.  ul  sup. 


licentia  jannizzeris  de  more,  per  has  opportu- 
nitates,  ut  equos  ca|)iant,  ubictimi|ue  invene- 
rint.  Solimanus  jubet  proponi  suspendii  sup- 
plicium,  nisi  omnes  copia;  conveniant  Bizan- 
tiuni  ad  sept.  kalend.Maii.  Jubet,  (|uantumflcri 
posset,  copiarum  Georgianorum  convenire,  qui 
sunt  populi  agrestes ,  sane  feroces,  Armeniae 
finilimi.  Jubetur  Ferratus  purpuratus  Curtensis 
castra  cum  Transylvano  conjungere.  Schander 
purpuratus  praeficitur  Bizantio.  Selimus,  simu- 
lato  metu  et  trepidatione,  ob  bellicos  motus 
regis  Persarum,  in  his  finibus  cum  quadraginta 
millibus  equitum  relinqui  procurat,  cum  im- 
perio  rerum  bellicarum  ad  illos  fines  tutandos. 
Mahometus,  vir  callidus  et  gnarus,  qui  essent 
domestici  et  participes  consuetudinis  impera- 
toria;,  cum  omnia  prope  sint  venalia  apud  Tur- 
cas,  quamvis  putabatur  fore  privatus  a  praefec 
tura  Nicomediae  ;  tamen  per  largitiones,  purpu- 
ratis  et  Solimano  sibi  conciliatis,  sufflcitur  in 
Memphiticam  praefecturam  :  qui,  ut  sludere 
rebus  imperatoris  videretur,  Deosque  ipsi  im- 
peratori  conciliare  propitios,  cum  jubeat  lex, 
Turcas  omnes  a  vino  abslinere,  ut  dictum  est, 
curavit  ibi,  ut  omnia  vasa  vinaria  infringeren- 
tur,  praeter  illa,  quae  essent  in  cornu  Bizantii,  si 
qua  reliqua  essent  inventa  ;  atque,  ne  quid 
contra  leges  suas  sacras  commissum,  divinnm 
indignationem  provocaret  in  Turcas,  proponit 
capitale  supplicium  denuo  vinum  bibentibus, 
ubique,  praeterquam  in  cornu  Bizantii  ».  Et 
post  alia  nonnulia  :  «  Asciscit  quadraginta 
Scytarum  millia  ad  illam  expeditionem.  Mari- 
timi  quoque  apparatus  fiunt  singulari  indus- 
tria,  quippe  cum  jam  triremes  omnes  et  remi- 
ges  essent  parati  in  Cilicia  et  Bizantii,  et  panis 
nauticus  in  usum  classis,  tum  Bizantii,  tuni  in 
Calcide  Eubeae  fieret  magno  studio  etc.  ».  Sic 
Comes. 

281./oawi/s  Transylvanise  principis  perfidia. 
—  Cuni  autem  dicat,  Solimanum  Ferrato  pur- 
purato  Curtensi  castra  cum  Transjlvano  jun- 
gere  pra;cepisse,  sciendum  est,  id  a  Solimano 
ea  de  causa  imperatum,  quod  Transylvanus, 
Joannes  nomine,  eumdem  Turcarum  tyrannum 
(qui  ut  diximus,  ob  Melita;  infaustum  facinus, 
mala  jam  et  vindictam  in  Christianos  furenter 
commoliebatur)  ad  Pannoniam  aggrediendam 
impulerit.  Erat  is,  (ut  Michael  ab  Isselt  tradit) 
Joannis  Zapolia;  filius,  potenlissimi  Cepusiensis 
comilis  Stephani  Palatini  Transylvaniae  nepos, 
cujus  patrem,  Ungariai  possessione  dejectum, 
Solimanus  regno  restiluit.  Quo  morluo,  cum 
Ferdinandus  Cfesar  jure  successionis  regnum 
repeteret  Budamque  obsideret  ;  Joannes  hic 
infans,  Buda  obsidione  liberata,  cum  matre  in 
Transylvaniam  ablegatur ,  Ungariamque  per 
suos  praefectos  Solimanus  defendit,  atque  ipsum 
deinde  Ungariffi  ,  Dalmatia;  Croatia^que  regali 
titulo  insignivit.  Maximilianus  vero  ad  imperii 


^34 


Pir   V   ANNUS    1.   —  CHRISTI   15G6. 


apicem  evectns,  non  modo  Solimano  tribulum, 
a  FerdiiKindo  palre,  ob  Pannoniae  regnum,  con- 
cedi  solitum,  persolvere  respuerat;  sed  insuper 
praefatum  Transylvanum  bonis  expoliasse  ,  et 
prjpler  alia,  ejusdem  oppido,  Rispia  conlra  Da- 
nul)ium  et  Talla  occupatis,  Strigoniam  etiam 
aggredi  ejuscjue  potiri  nieditatum  fuissc  Iradit 
Natalis  Comes.  Verum  Micliael  ab  Issclt  proba- 
bilius  asserit,  Maximilianum  munitiones  Tran- 
sylvano,  Tokayuni  videlicet,  Zerenticium,  Sat- 
maram,  Ordodum,  Bathorum  ,  aliasque  tunc 
tantum  pra>ripuisse,  cum  jam  certo  Pannoniam 
peliturum  Solimanum  intellexisset,  quo  enim 
ad  Tattam  et  Rispiam,  vi  etarmis,  cum  jam  bcl- 
him  inter  Csesarianos  ac  Turcas  committeretur, 
captas  a  Ceesare  duntaxat  esse,  cuncti  fere  scrip- 
tores  testantur,  et  infra  dicetur.  Joannes  igitur, 
cum  se  .Maximiliano  imparem  agnosceret,  nec 
ad  eum  propulsandum  vires  e  Pannonia  sup- 
petere  ;  ad  illum  confugit,  ut  flrmaretur  in 
regno,  a  quo  fuerat  conslitutus  in  solio  ;  certo- 
que  percepto  nuntio,  Solimanum  sibi  opitula- 
turum  ,  petiturumque  Ungariam  ,  et  Maximi- 
lianum,  ut  ipsi  obsisteret,  Augustae,  Viennae,  et 
Possonii,  quee  diximus  comitia  congregasse ; 
non  modo  ingentes  bellicos  apparatus  copias- 
que  cogere  studuit,  ac  ipse  etiam  suorum  co- 
niitia  liabere  voluit ;  verum  etiam  editis  suis 
litteris,  Pannonum  animos,  ut  in  suas  partes 
transirent,  provocavit.  Ejusmodi  fuerunt  ea  lit- 
terjE  '  : 

"  Joannes  II,  Dei  gratia  electus  HungariiT, 
Dalmatiffi,  Croaliae  elc,  rex.  Prastabiles,  nia- 
gnifici,  egregii,  nobiles,  nobis  sincere  dilecti 
salutem,  et  gratiae  nostrse  erga  vos  benevolam 
oblationem. 

«  Potentissimus  imperatorTurcarum,  bene- 
factor  noster  clementissimus.  per  litteras,  per 
praestantem  Guisum  et  legatum  suum  proxime 
serio  nobis  mandavit,  ut  universos  status  et  or- 
dines  regni  Hungariae,  ad  fidem  et  obsequen- 
tiam  nobfs  praestandam  benevole  hortemur. 
Pergratum  enim  sibi  videri,  si  mutuam  inter  se 
Hungari  concordiam  amplecterentur,  et  eam 
constanter  foverent,  ac  obsequentiam  in  nos 
paribus  votis  contestarentur.  Inde  enim  afflicti 
regni  Hungari®  publica  conservatio  et  statuum, 
et  omnium  ordinumquies  ettutacuique  in  suis 
sedibus  permansio  contingeret,  neque  magni- 
ludo  illius  toties  instituere  copias  militum  , 
phalanges  conscribere  ,  ad  bellum  ,  expedi- 
tionem  tantis  sum[itibus  movere,  nec  tam  labo- 
riosa  tamque  longa  itinera  suscipere  cogerelur. 
Mandat  autem  magnitudo  illius,  resipientiam 
mature  fieri  oportere.  antequam  ipsa  in  per- 
sona  sua,  citra  fines  Hungariae  cum  suis  co- 
piis  penetret  :  ne,  dum  Caesaris  persona  mo- 
verit,  et  vires  illius  intra  viscera  regni  cursi- 

<  Apad  Natal.  Comit.  lib.  16,  p.  346. 


labunt,  frustra  salutcm  meditentur.  Nos  igilur 
pro  functione  nostra,  et  propensabenevolentia, 
(jua  in  publicum  bonuin  afficimur,  et  Hungaros 
nostros  tueri,  ac  ruinam  publicam  propulsare 
nilimur,  de  mandato  benigno  ipsius  imperato- 
ris  potenlissimi  respondere  volentes,  hortamur 
clemenler  et  officiose  universos  et  singulos  or- 
dines  et  status,  ac  universitatera  quoque  no- 
bilium  ipsius  comitatus  vestri,  ut  tanta  Dei 
benignitate,  ut  par  est,  perpensa,  quam  per 
summum    monarcham ,  toto  orbe   potentissi- 
mum,  vobis  offerre  dignamur,  simul  etiam  bo- 
niim  publicum  et  conservationem  regni,  perso- 
nnrum  vcslrarum,  liberorum,  familice,  et  cun- 
ctorum  ad  vos  pertinentium  ;  tutam  item  et  se- 
curam  in   sedibus  vestris   quietem  ob  oculos 
habentes  ,  jam  landem  resipiscatis,  capessatis 
tempestive  nobiscum  rempublicam,  et,  dum 
licct,  liberis  vestris,  fractisque  rebus  communis 
patriae  succurrere  ;  eam  ab  imminentibus  po- 
tentissimi  principis  copiis,  obsequentia  et  fide 
vestra  erga  nos  propugnare,  hoslilia  bellorum 
molimina  et  injurias   barbaricas  evitare   sata- 
gatis.  Quantum  ad  nos  solitamque  clementiam 
nostram  erga  vos  attinet,  dabilur  opera,  ne  vel 
hoc  tempore  nostri  dissimiles  judicemur  :  inio 
quoque  apud  potentissiraum  imperatorera  nos- 
Irum  patriae  vestram  et  afflicti  regni  nostri  Hun- 
gariae  salutem,  tolis  viribus  promovere  firma- 
reque  studebimus,  nihil  prcEtermittentes,  quod 
ad  concordiam   Christianorum ,  patriaB  subdi- 
torum  suorum  ainatoris  principis  munus  atti- 
nere  censebitur.  Cum  autem  certae  ac  ardua; 
causa;  inslent,  de   quibus  vos   cum  fidelibus 
nostris  dominis  regnicolis  conferre,  et  decernere 
oporteat;ob  hoc,  communicatis  consiliis  cum 
dominis  consiliariis,  aliisque  prjEstantibus  vi- 
ris,  nobiscum  existentibus,  statuimus  fidelibus 
nostris  dominis  regnicolis  Hungaria;,  et  Univer- 
silati  trium  nationum  Transylvanicarum  ad  Do- 
ininicam  Reminiscere  nunc  venturam,  in  oppido 
nostro  Thorda  partialia  comitia  indicere,  et  ex 
usu  publico  de  cunctis  negotiis  imminentibus 
deliberare  ;  ac  ut  sumptibus  parceretur,  de  sin- 
gulis  comitatibus,   quatuor  praestantes  viros, 
cum  plenainformatione  eo  transmittendosesse. 
Proinde  vos  harum  serie  benevole  hortamur, 
ut  visis  praesentibus,  statim  potiores  personas 
fratresque  vestros  ex  illo  comitatu  deligere,  et 
eos  ad  praescriptam    Dominicam  Retniniscere, 
cum  plena  instructione  et  auctoritate  conclu- 
dondi,  ad  ipsa  comitia  Thordam  mittere  debea- 
tis,  cum  quibus  pracsentibus  ibidem,  aliisque 
nostris  fidelibus  regnicolis   de  instantibus   et 
necessariis  regni  nostri  rebus  et  negotiis,  pro 
dignitate  nostra  et  conservatione  regni  nostri 
utiliter  conferre  et  decernere  queamus.  Secus 
igitur,  patria;  conservationi  consulere  volentes, 
non  feceritis.  Datae  in  civitate  nostra  Alba  Juliae 
anno  mdlxvi  ». 


PII   V   ANNUS    1  .    —   CHRISTI  1 566. 


282.  Sic,  dum  propria;  ambitioni  Transylva- 
nus  studet,  barbaricfe  servilulis  jugo  Parino- 
niani  subjicere  non  veretur,  Christianitalemque 
tolam  discrimini  offerre  non  dubitat.  Non  de- 
fuisse,  qui  ad  saniora  consilia  ipsum  hortati 
fuerint,  ut  scilic.  deserto  Turcico  foedere,  cum 
Christianis  principibus  se  conjungeret,  asserit 
Raymundus  ;  sed  contrarium  totum  ei  Petro- 
vitium  haereticum  faciie  persuasisse,  tradit. 
Mirum  tamen  haud  est,  ita  Cliristianorum  par- 
vipcndisse  salutem,  principem,  qui  turpiler  a 
Christo  defecerat,  Turcarumque  tyrannidi  fide- 
les  tradere  contendisse,  qui  Christo  eidem  divi- 
nitatem  eripere  conatus  fuerat.  Eodem  siquidem 
prope  tempore  ,  quo  ipse  Thordffi  suorum ,  ut 
diximus,  comitia  cogi  imperavit,  ut  Soiimano 
auxilia,  ad  subjiciendam  sibi  Pannoniam  para- 
ret:Varadini  in  Transylvania  etiam  disputatio 
habita  est,  in  qua  coram  ipso  Joanne  Trausyl- 
Taniae  principe,  ex  Calviniano  Ariano  facto,  li- 
tisque  judice  constituto,  inter  Georgium  Blan- 
dratam,  (ut  scribit  Spondanus)  et  Franciscum 
Davidis  Arianos,  ejusdem  in  Ecclesia  toties 
damnatae  impudentissimaj  haeresis,  (cujus  prsc- 
cipuum  auctorem  Joannem  Gentilem,  Valenti- 
num  Consentinum  Itaium  faciunt:  quem  hoc 
ipso  anno  Bernse  scelerum  luisse  poenas  retu- 
limus)  sectatores  :  et  Petrum  Caroli,  Petrum 
Milium,  nonnuUosque  alios  Lutheranos  simul 
ac  Calvinianos,  oppositam  una  sententiam  tuen- 
tes,  'iCriter  de  hac  re  actum  est.  Cujus  impuden- 
tiVMmi  jurgii  is  fuit  exitus,  qui  ab  hujusmodi 
colloquio,  cui  tanquam  arbiler,  ac  judex  prin- 
ceps  praeerat  (qui  auctoritate  terreret,  in  suam- 
que  sententiam  dissidentes  timore  ac  minis 
adduceret;  stolidus  insuper,  funditusque  omnis 
scientiae  expers,  quique  obstinato  jam  animo 
Arianismo  nomen  dederat)  expectari  poterat; 
ut  plerique,  nempe  Calvinianorum,  in  gratiam 
principis,  cum  Blandrata  sentire,  aut  simulave- 
rint,  aut  serio  asseruerint,  Calvinismum  ad 
Arianismum  et  Mahometismum  gradum  exi- 
stere.  Calvinistarum  tamen  nonnulli  se  suamque 
causam  melioribus  temporibus  reservare  ma- 
luerunt.  Blandrata  vero,  et  Franciscus  Davidis 
miris  de  Calvinistis  triumphis  actis,  nefarii  col- 
loquii,  ut  libuit,  Acta  conscripsere  ;  additque 
Spondanus,  duos  libros,  contra  Sanctissimam 
Trinitatem  edidisse ;  juvenesque  prae  caeteris 
ingenio  pollentes  selegisse  ,  quos  in  Italiam 
miserunt,  ut  cum  Judaeis  consuetudinem,  Vene- 
tiis  praesertim,  ac  Patavii  inirent;ac  ab  eis, 
artem  omnem  ac  modum,  Christum  maledictis 
omnibus  ac  blasphemiis  proscindendi,  perdi- 
scerent.  Jacobo  insuper  Paleologo ,  homini 
grajco,  corrigendae  Biblia;  potestate  facta,  ex 
Germania  Homerum  quemdam,  ac  perversum 
hxreticum,  cl  grseca^  linguae  non  ignarum  ;  et 
ex  Polonia  Maltliiam  in  hacbraja  peritum  evoca- 
runt ;  ul  nil  inlentatum  relinquerent,  quo  virus 


suum  in  Christum  evomerent.  .\tquemdam  Grc- 
gorium  Pauli,  qui  omnium  primus,  eo  per- 
versae  doctrina;  genere  Poloniam  corrupit, 
pictas  tabellas  in  lucem  edidisse,  refert  Spon- 
danus  idem,  templi  efflgiem  reprcesentantes, 
cujus  tectum  Lutherus  dejiciebat,  parietes  Cal- 
vinus  diruebat;  ipse  vero  cum  ligone  funda- 
menta  subruebat ;  cum  scilicet  doctrinam  de 
Sanctissima  Trinitate  everteret:  non  omnia  re- 
velata  fuisse  Luthero  dicens,  sed  plura  Deum 
dedisse  Zwinglio,  plura  adhuc  Calvino,  sed  ma- 
jora  sibi  ;  addebatque  sperare  plura  etiam  Do- 
minum  revelaturum.  Ista  apud  Spondanum  : 
verum  hsec  omnino  haud  veritati  consona  vi- 
dentur;nam,  si  piclis  tabellis  perversae  mentis 
consilia  patefccisset  Gregorius,  ut  refert,  non 
ad  errores  amplectendos,  ut  exoptabat,  homines 
allicuisse  visus  esset,  sed  potius  ab  erroribus 
ablkjrrere,  ipsorum  ostensa  fceditate,  docuis- 
set;cum,e  contra,  licet  persaepe  ad  summam 
iiupudentiam  perveniant  hferetici,  utplurimum 
tamen,  quo  melius  decipiant,  non  mala  osten- 
dunt,  sed  bona  picte  jactant;et  ut  dicit  Gre- 
gorius  '  :  «  Quamvis  contra  veritatem  inlus  su- 
perbiant,  exterius  tamen  in  verbis  humililatem 
per  simulationem  sectantur  ».  Alicujus  igitur 
Catholicorum,  nefandissimarum  hairesum  ef- 
fectum  exprimere  volentis,  ut  odio  haberentur, 
pictas  ejusmodi  tabellasopusfuisse,  censendum 
melius  videtur ;  si  tamen  verum  extitit,  quod  eae 
prodierint. 

283.  DecretaConcilii  Tridentiniin  Buncjaria 
proinulcjare  curat  Pontifex.  —  Tot  in  Pannoniam 
irruentibus  malis,  ex  pastorali  sollicitudine 
occurrere  volens  Pontifex,  unicum,  quod  supcr- 
esse  tunc  poterat,  medicamenlum,  languido 
regno,  vix  ad  Petri  Cafhedram  evectus,  adhi- 
buerat,  operam  dando,  ut  m  eo  sacrosancti 
Tridentini  Concilii  decreta  in  mores  induce- 
rentur,  scriptis  ad  hoc  Apostolicis  litteris  archi- 
episcopo  Strigoniensi,  regni  ejusdem  primati, 
et  suffraganeis  ejus  :  quos  eliam  de  hoc  ac  de 
aliis  ad  Ecclesiarum  Hungaricarum  securitatem 
ac  utilitatem  pertinentibus,  a  fratre  Antonio  de 
Grosupto,  Ordinis  Praedicatorum  alumno,  viro 
tum  eruditione,  tum  probitate  vitae  clarissimo 
commoneri  voluit.  Litterae  Pii  ejusmodi  fue- 
runt : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Venerab.  fratri,  archiepiscopo  Strigo- 
niensi,  Hungariae  primati  et  sufTraganeis  ejus  ^. 

« Venerabiles  fratres^  salutem  et  Aposto- 
licam  benedictionem. 

«  Ad  exequendum  Apostolicae  servitutis  of- 
ficium,  quod  non  sine  timore  ac  tremore  in  spi- 
ritus  humilitate,  divinae  vocationi  obedientes 
suscepimus,  oportet  nos,  omnium,  qui  in  solli- 
citudinis   nostrre  partem   vocati  sunt,  auxilio, 

'  D.  Ijiegor.  iM  (Jaul.,  up.  2.  — "  liilei  Episl.  Pii,  lib.  1,  Kp.  2. 


136 


PH   V    ANNUS    1.    —    CHRISTI    \5(]6. 


tanto  stiidiosius  sublevari,  quanlo  inrirmiorcs 
vires  nostrae,  et  Ecclesiae  graviora  ac  turbulen- 
tiora  sunt  temiiora.  Nullum  enini  occurrit  no- 
bis,  mentem  nostram  huc  ct  illuc  versantibus, 
aliud  remedium,  ad  Ecclesiam  ipsam  in  com- 
modiorem  et  tranquilliorem  statuni  redigen- 
dam,  quam  ut  sac.  Generale  Concilium  Triden- 
tinuni,  quod  sub  fel.  record.  Pio  Papa  IV  prce- 
decessore  nostro,  Deo  auctore,  tandem  feliciter 
peractum  fuit,  ubique  servetur.  Nullum  certe  est 
aliud  rcmedium,  quod  tot  tantisque  malis  Ecclc- 
sia?  adhiberi  possit :  nullum  restat  auxilium, 
quo  possit  religioni  Catholicee,  et  saluti  gregis 
Dominici  subveniri.  Hoc  bonorum  omnium 
votis  optatum,  hoc  precibus  a  Deo  semper  expe- 
titum  fuit.  Proinde  vos  in  Domino  salutantes 
obtestamur,  ut  officii  vestri  memores,  cum  alia, 
quac  tam  pie,  tam  mature,  tam  provide  in  ipso 
Concilio  statuta  fuerunt,  debita  obedientia  ob- 
servare  curetis,  etiara  illud,  de  clericorum  se- 
minario  in  unaquaque  Ecclesia  instituendo,  quo 
nibil  utilius,  nihil  his  temporibus  Ecclesiis  op- 
portunius,  neque  accommodatius  statui  potuit. 
Actum  de  ea  re  fuisse  vobiscum  audimus,  dum 
idem  praedccessor  noster  viveret,  a  dilecto  filio 
nostro  Zaccaria  cardinale  Delfino,  et  a  duobus 
aiiis  Sedis  Apostolicae  nuntiis  ;  et  eos  respon- 
sum,  dignum  vestra  pietate,  dignum  vestra 
erga  hanc  Sedem  devotione  et  reverentia  de- 
disse,  et  speramus  vos  id,  quod  promisistis,  prse- 
stituros.  Sed  quia  vehementer  optamus,  decre- 
tum,  quod  tantoperc  Ecclesise  utile  esse  constat, 
atijiie  adeo  necessarium,  sine  longiore  mora  ad 
effectum  ubique,  quacumque  ratione  fieri  po- 
terit,  adduci ;  mandavimus  dilecto  filio  Antonio 
de  Grosupto,  Ordinis  Preedicatorum  professori, 
viro  nobis  probatissimo,  ut  vos  ad  id,  quod  tum 
polliciti  fuistis,  sine  longiore  niora  prsestandum, 
nostro  nomine  moneat  et  hortetur.  Cujus  ora- 
tioni  fidem  ut  habeatis,  et  ut  prseclarum  tesli- 
monium,  quod  de  vobis  ab  eodem  cardinale 
habuimus,  re  comprobetis,  petimus.  Si  quid 
autem  ipsi  a  nobis  requiritis,  quod  vobis  ac 
vestris  Ecclesiis  opportunum  sit,  desideriis  ve- 
stris,  quatenus  cum  Deo  poterimus,  satisfacere, 
et  vos,  uteximios  fratres,  juvare  atque  honorare 
curabimus.  Datum  Romae  apud  Sanctum-Pe- 
trum,  sub  annulo  Piscatoris.  Die  xi  Februarii 
MDLXvi,  Pontific.  nostr.  anno  primo  ». 

284.  Sivendii  et  comitis  Salmensis  prseclara 
contrn  Tiircas  facinora.  —  Nec  impari  vigilantia 
in  his,  quoe  Csesaris  erant,  Transylvania;  dolos 
ac  artes  subvertere  nisusest  Lazarus  Swendius, 
consilio,  vigilantia,  celeritate  ac  forlitudine 
praeslantissimus,  qui  Maximiliani  nomine,  Hun- 
gariae  tunc  praeerat;  nam  cum  Transylvani  iitte- 
rarum  exemplaria  in  ejus  manus  pervenissent, 
etiam  ipse,  litferis  in  omnes  Hungarice  fines 
missis,  Caesaris  nomine  districte  proliibuil,  ne 
quis  ad  denuntiata  Thorda;  comitia  pergeret,  vel 


alium  suo  loco  mittere,  aut  aliud  quidquam 
commercium  cum  Transylvano  habere  auderet, 
ea  poena,  ut  qui  primus  in  hoc  delicto  compre- 
hcnsus  fuisset,  laesa^  Majestatis  crimen  incurrisse 
ccnsendus  esset ;  utque  mendacia  dejiceret  atque 
dcleret,  quorum  assimulatione  dolose  Transyl- 
vanus  rebellionem  excitare  atque  fovere  cona- 
batur,  in  iisdem  addidit,  falsum  atqueaveri- 
tatc  alienum  omnino  esse  de  Hungarorum 
salute  sollicitum  Turcam  extitisse,  aut  de  his 
quae  ad  ipsorum  incolumitatem  pertinebant 
curam  gessisse  ,  cum  insidiis,  dolo  atque  aperta 
tyrannide,  ducentis  ab  hinc  annis  et  amplius, 
et  Solymanus  et  majores  ejus  nihil  magis  in 
votis  habuissent,  ac  omni  labore  et  studio  cu- 
tassent,  (]uam  ut  florentissimum  hoc  olim  re- 
giuim  vi  et  armis,  seu  cum  aliter  non  valerent, 
dolis  et  excitatis  inter  proceres  dissensionibus, 
everterent  sibique  subjicerent.  De  his  autem  se 
eos  commonefacere  voluisse,  non  quod  de  ipso- 
rum  fide  ac  prudentia  dubitasset;  sed  quod 
officii  sui  esset,  ut  nil  de  studio  erga  Caesarem 
aut  patriam  remitterent,  hortaretur  ;  et  ad  bel- 
lum  non  modo  justum,  sed  necessarium,  sese 
pararent ;  quod  quidem  contra  Christiani  no- 
minis  praecipuum  hostem  jure  susceptum,  Dei 
opem  ac  protectionem  demereri  censendum 
erat. 

283.  Sic  verbis  certatum  est,  sed  tamen 
acrius  paulo  post  ad  arma  ventum,  incertoque 
exitu  belli  utrinque  pugnatum.  Transylvanus, 
ac  Turcffi  Ainasum,  oppidum  haud  longe  ab 
Agria,  praecipuo  militenudatum,  per  absentiam 
praefecti,  scalis  admotis,  inopinato  aggressi, 
non.  lial.  Maii,  qui  superfuerant,  paucis  truci- 
datis  defensoribus,  vi  ceperunt ;  quo  inflati  suc- 
cessu  castra  ad  Zighetum  promoverunt,  sed  a 
comite  Nicolao  Zerino  urbis  praefecto,  post 
acrem  quatuor  horarum  pugnam  infugam  acti, 
Quinqueecclesias  se  receperunt.  Palotam  quo- 
qne  oppidum,  quod  octavolapide  aberata  Java- 
rino,  haud  longe  ab  Alba-Regali,  purpuratus 
Budensis  obsidere  ccepit;  sed  post  octiduanam 
pulsationem,  licet  praefectus  loci ,  Georgius 
Thuurius,  graviterexsaxei  fragmenti  ictu  vulne- 
ratus  csset,  et  defensores,  auxiliorum  spe  ab- 
jecta,  jam  de  deditione  cogitarent,  obsidio 
tamen  soluta  est,  Turcis  de  auxiliaribus  Caesaris 
a  tergo  venientibus  falso  injecto  metu.  Praesi- 
dium  vero  Leventi,  quod  oppidum  est  in  ea 
parte  Hungariae  quae  ad  montes  pergit,  dum 
pra-datum  egressum  fuerat,  in  ipsum  purpura- 
tum  Budensem  incidit,  a  cujus  copiis  parlim 
cffisum,  partim  autem  in  servitutem  redactum 
fuit. 

286.  Officio  suo  tamen,  ac  strenuitate  alibi 
Christianae  copiae  haud  defuere,  nam  Hustum 
oppidum,  ultra  Danubium  Swendius  obsedit,  in 
quem  idcirco  Transylvaniaj  praefectus  viginti 
armatorum  millia  misit,  tumultuarie  rapta,  unde 


Pir  V  AXXUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


137 


atrox  prrclium  commissum  est ;  sed  decem  tan- 
dem  caesi  sunt  hostium  millia,  capti  prgefectus 
ipse  et  Sangiactius  unus,  praeter  tormenta  et 
vexilla  plurima,  abreptaa  victore  exercitu  Swea- 
dii,  qui  mox  urbe  potitus,  Fileco  oppido  et  ple- 
risque  arcibus  ca|)tis,  Vinundriam  obsidione 
cinxit. 

287.  Liberata  quoque  ab  ea,  qua  premeba- 
tur  (ut  diximus)  obsidione  Palotta,  cum,  captis 
Turcarum  exploratoribus,  intellexissent  Chri- 
stiani,  Vesprini  praefectum,  ut  nostris  darana 
inferret,  egressum,  et  locum  meliori  praesidii 
parte  expoliasse  ;  Egon  Salmensis  comes  suas 
cum  Helfesteino  et  Nicolao  Hatestadio  conjun- 
gens  copias,  urbem  iisdem  circumdedit,  ac 
mira  celeritate  postridie  expugnavit.  Omnes, 
(annum  quintum  non  excedentibus  duntaxat 
exceplis)  ineaexistentes,  trucidati  sunt  barbari, 
quod  non  ita  pridem  captivos  ipsi  magno  nu- 
mero  Christianos  immaniter  trucidassent.  Ri- 
spiam  etiam,  peramplam  civitatem,  decem 
millia  circiter  passuum  a  PaHotta  distantem, 
raagna  preesidiariornm  Turcarum  strage,  Sal- 
mensis  occupavit,  cujus  metu  Gesterenses,  Uco- 
laimenses,  Ischochiani,  aliorumve  finitimorura 
oppidorum  incolae,  flamma  munitionibus  in- 
jecta,  iisdem  desertis,  Strigonium  se  recepe- 
runt.  Id  obsidere  victricibus  armis  Salmensis 
insuper  statuerat;  sed  a  concepto  consilio,  alia 
Maximiliani  mandata  revocarunt  :  cum  prius 
tamen  Taltam  sive  Theodatam,  quod  inter  Java- 
rinum  ct  Commatam  est  oppidum,  ex  quo  Chri- 
stianis  ab  hostibus  mnlta  damna  inferebantur, 
in  Cfesaris  potestatem  redegisset. 

288.  Divina  chmentia  imploratiir.  —  Maxi- 
milianus  interea,  non  tam  armis  quam  precibus 
a  Deo  exercituum,  opem  ac  auxilium  contra 
hostos  suppliciter  jussit  efflagitari  :  cum  enim, 
(ut  narrant  Thuanus  '  et  alii)  vires  humanas 
citra  divini  Numinis  gratiam,  debiles  ac  fluxas 
esse  sciret;  ante  omnia  instifuit,  ut  Vienna;,  et 
in  castris,  ad  tintinnabuli  sonitum,  omnes  in 
genua  procumbentes ,  publicis  precationibus 
pro  communi  salute  quotidie  defungerentur ; 
ita  ut  passim  videre  esset  in  urbe  per  vicos,  et 
extra  per  vias,  cunctos  ad  signum  statim  genua 
flectere,  et  si  in  equis  essent,  mox  ex  equo  ad 
preces  faciendas  descendere.  Quod  confirmat 
Remundus  ^  his  verbis  :  «  Ecclesiastici  interira 
precibus  et  supplicalionibus,  coelestis  Numinis 
iram  placare  studebant ;  tumque  institutum  fuit, 
ut  ad  campanae  sonitum,  certis  diei  horis,  om- 
nes,  ubicumque  essent,  sese  prosternerent,  et 
flexis  genibus  Deum  pro  felici  belli  exitu  cora- 
precarentur  ;  sic,  ut  in  exercitu  principes  et  ma- 
gnates  ex  equis  descendere,  et  flexis  genibus  ac 
complicatis  manibus  precari,  ac  terram  oscu- 
lari  visi  sint  ».  Addilque,ad  ostendendam  haere- 

'  Thuaa.  hist.,  Nalal.  Coui.,  Tracag.,  etc  — '  Floren.  Remund. 
lib.  4,  cap.  7,  p.  347. 

AnN.   —  TOMUS    XXXV.    —    L.4DERCH1,    !. 


ticorum  perfidiam,  quae  nullo  pietatis  affectu, 
ob  publicae  calamilatis  periculum  movebatur  : 
M  Cura  vero  imperator,  quodam  die,  Viennae  c 
fenestra  prospectans,  Lulheranos  quosdam  vi- 
disset,  carapana  sonante,  nihil  se  moventes, 
haec  verba  efTatus  esse  dicitur  :  Bone  Deus  !  Ve- 
reor  equidem,  ne  hominum  islorum  societas 
nobis  damnosa  sit  et  infelix  etc.  »  Iltec  ille  ;  et 
utinam  factores  comprobata  non  fuisset.  Impe- 
ratorio  insuper  edicto,  spectacula  item  omnia, 
lusus,  tripudia  et  hujusmodi  lenocinia,  quibus 
homines  ad  voluptates  alliciuntur,  districte  pro- 
hibita  fuere. 

289.  At  Pius,  ferventiori  religionis  ac  pieta- 
tis  zelo,  divinam  opem  Christianis  copiis,  contra 
Turcas  agentibus,  demereri  conatus  est,  ut  illius 
temporis  auctores  tradunt,  etlegitur  in  Epistolis 
apud  Caracciam  '  :  nam  in  his  haec  habentur  : 
«  Nec  satis  ei  fuit,  Caesari  Maximiliano,  quae  ad 
belli  contra  Turcam  gerendi  subsidia  pertinent, 
liberaliter  polliceri,  et  pecuniaevim  ingentem 
donare,  qua  aliquot  equitum  millia  (ut  audivi- 
mus)  sustentari  posse  dicuntur;de  spirituali- 
bus  etiam  subsidiis,  in  summo  discrimine,  Cae- 
sari  porrigendis,  bonus  pater  et  pastor  sollicitus 
fuit.  Itaque  supplicaliones  publicas  et  solemnes 
indixit,  quae  non  Romae  solura,  sed  per  totura 
etiara  Christianura  orbera  instituerentur. Quare, 
ut  veterum  Patrum  mos  fuit,  ad  arma  illa,  qui- 
bus  ira  divina  averlitur,  confugiendum  putavit, 
ad  pcenitentiam  excitavit  omnes,  triduana  jeju- 
nia  praescripsit,  stationes  et  collecfas  haberi 
voluit,  ad  communem  precationem,  tribus  die- 
bus  instituendam,  populura  convocavit,  Apo- 
stolicam  gratiam,  benedictionem  simul  et  in- 
dulgentiam  amplissimam  omnibus  conferens, 
qui  jejuniis,  eleemosynis  et  orationibus  piis  in- 
tenti,  et  ad  Confessionis  atque  Communionis 
Sacraraenta  accedentes  ,  adversus  Christianae 
fidei  hostes,  victoriam  Casari  Max.,  et  ejus  co- 
piis  militantibus,  a  Deo  precarentur  etc.  »  Ista 
apud  Caracciam. 

290.  Ex  Archivo  vero  Vaticano  exemplar  ha- 
buimus  Jubilei  ejusdem,  quod,  ad  auxilium 
divinura  implorandum,  Romaepriraura,  acubi- 
que  gentiura  deinde,  Apostolica  liberalitate 
Piusconcessit,  vulgarique  imperavit,  ut  sequi- 
tur^  : 

PIUS  EPISCOPUS 

«  Servus  servorum  Dei. 

«  Universis  Christi  fidelibus  ,  praesentes 
litteras  inspecturis, 

«  Salutem  et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Speculatores  super  Dominicum  gregem 
constituti ,  et  imminentiura  periculorum  ma- 
gnitudinera  reputantes,  pastorali  sollicitudine 
excitamur,  ut  ad  ipsius  salutera  invigilemus,  ct 

'  Epist.  5,  mens.  junii  1566.  —  *  Ex  Archiv.  Valic.  iuler.  Brev. 
Pii  V,  sign.  2906. 


138 


PII  V  ANNUS    1, 


CHRISTI   45G6. 


ab  eo  divinae  irae  flagella  conemur  avcrtere.  Veh 
enini  nobis,  si  venientem  gladium,  sicut  Domi- 
nus  comminatur,  videntes,  non  insonemus  buc- 
cina ;  et  tamen  adeo  omuibus  notum,  et  ante 
oculos  positum  i|)suni  periculum.ul  non  tam 
ad  id  prospiciendum  vocem  nostram  exaltare 
necesse  sit,  quam,  quemadmodum  vitandum 
sit,  populo  praecipere  et  admonere.  Misericors 
est  enira  Dominus,  et  ipse  affirmat,  nolle  se 
morlem  im|)ii,  sed  ut  convertatur  a  via  sua  et 
vivat.  Ouantopere  iralus  fuerit  Deus  Ninivitis, 
ct  illis  patriae  instans  excidium,  per  Jonam  pro- 
plietam  prffinuntiaverit,  nemo  est,  qui  nesciat; 
quibus  tamen  ad  Deum  conversis  et  poeniten- 
liam  agentibus  pepercit.  Cura  igitur  Dominum 
sciamus,  quod  unius  precibus  non  concessurus 
fuerit,  mullii)licatis  solere  aliquando  interces- 
soribus  elargiri ;  ad  pericula,  qua;  Cbristianae 
reipublicae  imminent,  repellenda,  necessariura 
esse  duximus,  universis  Cbristi  fidelibus,  sicut 
gravioribus  Cbristianse  reipublicae  temporibus 
fieri  mos  est,  publicas  litanias  et  supplicationes 
indicere,  et  omnes  ad  eas  pie  et  religiose  cele- 
brandas  adhortari.  Quocirca  universis  et  singu- 
lis  locorum  ordinariis,  Apostolica  auctorilate 
mandamus,  ut  postquam  harum  iitterarum  no- 
titiam  habuerint,  non  die  quidem  Dominica 
proxima,  sed  altera,  quae  illam  sequetur,  ut 
plurium  dierum  spatium  ad  eas  habeant  pro- 
mulgandas  ;  illas  in  sua  cujusque  civitate,  et 
singulis  Dioecesis  suae  oppidis,  castris  el  pagis, 
per  parochos  diligenter  curent  promulgandas, 
atque  in  tertiam  Dominicam,  clero  universo  et 
populis,  supplicaliones  ac  processiones  publi- 
cas  et  solemnes  indicaut;  nec  solura  religioso- 
rum  ordines,  sed  eliam  omnes  confraternitates 
laicorum,  ad  eas  religiosissime  celebrandas  in- 
vitent,  etcunctos  Christi  fideles,  ut  humili,  pio 
et  contrito  corde  Omnipotenti  Deo  preces  pro 
salute  et  incolumitate  reipublicae  Christianae 
fundant,  adhortentur  ;  easdemque  litanias  et 
processiones,  die  ipsa  Dominica,  et  quarta  ejus- 
dem  hebdomadae,  ac  sexta  feria  itidem  cele- 
brent.  Prajter  ipsas  autem  processiones  publi- 
cas,  oranes  et  singulos  Christi  fldeles,  praeter 
eos,  qui  adversa  fuerint  valetudine  praepediti, 
quibus  pium  propositura,  et  preces,  una  cum 
eleeraosynis,  ad  consequendam  his  litteris  pro- 
positam  indulgentiam  sufficere  volumus  ;  hor- 
tamur,  ut  quo  gratiores  eorum  Ueo  sint  preces, 
jejunio  eas  trium  dierum,  quartce  videlicet,  et 
sextae  ferice,  et  Sabathi  ejusdem  hebdomadae,  ac 
praeterea  eleeraosynis,  pro  cujusque  arbitrio, 
qui  quidem  eorum  potuerint,  condiant;  suaque 
peccata,  aliquo  ejusdem  hebdomadae  die,  ea 
qua  decel,  cordis  hurailitate  et  contrilione,  sa- 
cerdotibus  confiteantur  ;  atque  ita  contriti  et 
confessi,  postea,  die  proxima  Dominica,  devote 
sacram  Eucharistiara  sumant.  Omnibus  autem, 
(jui  itafecerint,  de  Omnipolentis  Dei  misericor- 


dia,  ac  beatorum  ejus  Apostolorum  Petri  et 
Pauli  auctoritate  confisi,  plenam  omniumpecca- 
torum  indulgentiam  et  veniam,  cum  remissione 
poenae  ,  quovis  modo  debitaj ,  misericorditer 
elargimur  atque  concedimus.  Ne  quis  aulem, 
propter  alicujus  peccati  magnitudinem,  ab  his 
piis  et  salutaribus  operibus,  et  a  participando 
tanto  spirituali  munere  retardetur ;  omnibus, 
qui  haec  devote  fecerint,  utriusque  sexus  Jesu 
Christi  fideIibus,auctoritate.\postoIica,  eligendi 
sibi  confessorem  saecularem,  vel  alicujus  Ordi- 
nis  regularem,  qui  audita  eorum  confessione, 
ab  oranibus  eos,  quaralibet  gravibus,  etiam  Sedi 
Apostolica;  reservatis,  et  in  Bulla,  quaj  in  die 
Coenae  Domini  publice  recilari  consuevit,  casi- 
bus,  et  peccatis,  injuncta  poenitentia  salutari, 
possit  absolvere;  cum  potestate  etiam  vota  in 
alia  pietalis  opera  comrautandi,  (votis  castitatis 
et  religionis  durataxat  exceptis)  facultatem  da- 
mus  atque  concedimus.  Voluraus  autem,  ut 
praesentium  transumptis,  manu  alicujus  publici 
nolarii  scriptis  subscriptisque,  vel  in  hac  alraa 
Urbe,  aut  alibi  irapressis,  sigillo  et  subscrip- 
tione  munitis  persona;  in  dignitateEcclesiastica 
conslilutai,  fides  sine  ulla  dubitatione  habeatur. 
Dalura  RomcE  apud  Sanclura-.Marcum,  sub  an- 
nulo  Piscatoris,  die  xx  Julii  mdlxvi,  Pontific. 
nost.  ann.  primo  ». 

291.  Firmanus  '  vero,  praefatas  a  Pontifice 
habitas  supplicationes  sic  describit :  «  Die  Do- 
rainica  l-i  Julii,  Pontifex  suramo  mane  celebra- 
vit  in  capella  Palatii  Sancti-Marci  ;  deinde  cum 
stola  descendit  ad  Ecclesiam  Sancti-Marci,  ubi, 
ipso  absente,  cantavit  primam  Missam  episco- 
pus  Januensis,prcesentibus  duodecim  cardinali- 
bus  cum  mantellectis.  Dum  celebraretur  Missa, 
religiosi  omnes  cceperunt  ire  processionaliter 
versus  Basilicara  Lateranensem,  cura  crucibus, 
absque  ornamentis,  et  cum  Pontifex  illuc  per- 
venisset,cantores  coeperuntdicere  litanias,quas 
per  viam  processionis  cantaverant,  et  aliquot 
psalmos  in  voce  flebili.  In  porta  Ecclesiae  Late- 
ranensis  reverendissimus  dominus  cardinalis 
Columna  dedit  aspersorium.  Papa  oravit  ante 
capita  Apostolorum,  quae  fuerunt  ostensa,  et 
ante  sanctissimura  Sacramentum  et  altare  ma- 
jus.  Interira  cantores  dixerunt  Psalmum  :  Ad 
Dominum  cum  tribularer,  etc,  quo  corapleto, 
Pontifex  surgens  dixit  :  Pater  noster,  etc,  cum 
versiculis  et  orationibus,  ut  infra,  in  tertia  sup- 
plicatione  ;  et  vix  potuit  complere  propter  lacri- 
mas,  elcDicta  processio  cum  sequentibus  fuit 
ordinata,  ad  orandum  Deura  et  petendum  divi- 
num  auxilium,  pro  liberatione  popuIiChristiani 
a  perseculione  Turcarum,  qui  tunc  pugnabant 
contra  imperatorem,  et  ea  de  causa  papa  con- 
cessit  magnum  Jubilaeum. 

«  Die  .Mercurii,  ultiraa  Julii,  archiepiscopus 

'  Diar.  FiriuaD.  mens.  julii  1566. 


pir  V  ANNUS  1.  —  CHRiSTr  1566. 


139 


Maffeus ,  in  Ecclesia  Sancli-Marci  cclebravit 
Missam  de  Beata  Virgine,  cum  commemora- 
tione  contra  paganos.  Interfuere  viginli  duo 
cardinales  cura  mantelleclis.  Sanctissimus  Do- 
minus  descendit,  ipsa  completa,  et  fuit  facta  se- 
cunda  supplicatio,  pro  causa  de  qua  supra,  et 
simili  modo  itum  fuit  ad  Ecclesiam  S.  Marige- 
Majoris,  etc. 

«  Die  Veneris,  secunda  Augusti,  hora  oc- 
tava,  archiepiscopus  Vitellus  celebravit  Missam 
de  Angelis,  cum  coUecta  contra  Paganos,  in 
Ecclesia  Sancti-Marci,  cui  interfuere  viginti  sex 
cardinales.  Pontifex  celebravit,  et  descendit  ad 
Ecclesiam,  ut  fecerat  aliis  vicibus,  et  itum  fuit 
processionaliter  ad  Ecclesiam  de  Aracoeli.  Ora- 
vit  ante  sanctissimum  Sacramentum  et  altare 
majus,  et  dixitpsalmum  a  cantoribus  cantatum, 
preces  et  orationem,  ut  infra,  videlicet  :  Pater 
noster,  etc.  j^.  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem, 
etc,  et  ^.  Sed  libera  nos  etc.  j^.  Exaudi  quassu- 
mxis,  Domine,  suppUcum  preces.  ^.  Et  confiten- 
tium  tibi  parce  peccatis.  f.  Judica,  Dotni/ie,  no- 
centes  7iobis.  ^.  Et  expugna  impugncmtes  nos. 
f.  Apprehende  arma  et  scutum.  ^.  Et  exurge  in 
adjutoriwn  nostrum.  f.  Eripe  nos  de  mcmu  ini- 
micorum.  ^.  Et  de  perseqiientibus  nos.  f.  Con- 
fundantur  et  revereatitur,  qui  quaerunt  animas 
nostras.  ^.  Ut  auferant  eas.  j^.  Convertantur  et 
revereantur.  ^.  Qui  volunt  nobis  mala.  Ji.  Ef- 
funde  iram  tuam  in  gentes,  qux  te  non  noverunt. 
^.  Et  in  regna,  qux  nomen  tuum  non  invocave- 
runt.  y.  Disperde  illos  in  viriute  ttia.  ^.  Et  cle- 
pone  eos,  protector  noster,  Domine.  f.  Fiant 
tamquam  pulvis  ante  facieni  venti.  ^.  Et  Ange- 
lus  Domini  persequens  eos.  ^.  Irruat  super  eos 
formido,  etpavor.  Sj.  In  magnitudine  brachii  tui. 
f.  Hostium  nominis  tui  elide  superbiam.  ^.  Et 
eorum  pertinaciam  dexteree  tuae  virtute  pro- 
sterne.  'jr.  Non  nobis,  Domine,  non  nobis.  ^.  Sed 
nomini  tuo  da  gloriam.  ^.  Domine,  exaudi  oratio- 
nem  meam.  %.  Et  clamor  meus  ad  te  veniat. 
f.  Dominus  vobiscum.  ^.  Et  cum  spiritu  tuo. 

OREMUS. 

«  Pientissime  Deus,  qui  iniquitatum  ad  te 
«  conversorum  non  recordaris,  sed  eorum  ge- 
«  mitus  clementer  exaudis,  respice  templa  tua, 
«  infidelium  manibus  profanata,  et  tui  elecli 
«  gregis  afflictionem  :  reminiscere  ha?reditalis 
«  tua;,  effusione  pretiosissimi  sanguinis  tui  Uni- 
«  geniti  acquisitce.  Vineam,  tua  dextera  planta- 
«  tam,  quam  ferusexterminare  conatur,  ferven- 
«  ter  visita,  aciIIiuscuIlores,adversusdevastan- 
«  tium  rabiem,  tua  virlute  corrobora,  viclores 
«  effice,  in  caque  bene  operantes,  fac  tui  regni 
«  possessorcs.  Per  Christum  Dominum  noslrum. 
«  Amen.  »  Ha?c  Firmanus  in  Diario 

292.  Singularis  in  publicis  supplicationibus 
PoJitificis  pietas,  et  in  sanandis  segrotis  mira  vir- 
tus.  —  Quam  singularis  autem  Ponllficis  in  prse- 


fatis  supplicationibus  pietas  ac  religio  extiterit, 
quam  Deus  ipse  signis  testari  volucrit  :  in  alii? 
Epistolis  apud  Caracciam  dicitur  ',  et  in  ea  pra;- 
cipue,  mense  Augusto  luijus  anni  scripta,  hiTC 
leguntur:  «  Vidimus,  ac  lajtissimis  quidem  ani- 
mis  adfuimus,  cum  se  nobis  contemplandam 
offerret  illa  singularls  vereque  laudanda  humi- 
litas,  religio  et  sanctimonia,  quam  Pius  V  Pon- 
tifex  Max.  mlrum  in  modum  omnibus  hoc  loco 
demonstravit.  Hic,  tres  supplicatlones  a  se  prius 
docretas,  coram  cohonestavit,  nlmirum  divlnam 
ut  graliam  cum  Romanis  omnibus  imploraret, 
Coesareaj  seque  Majestati  et  ejus  exercltui  viclo- 
rlam  adversusTurcas,  Christlani  nominis  infen- 
slssimos  hostes,  vera;  pietalis  studio  concilia- 
ret.  Vidisses  hic  Pontificem,  absque  omni 
pompa,  licet  a;lale  senili,  et  imbecilli  corpore 
fractum,  iler  universum  pedlbus  conficere,  a- 
perto  ire  capite,  parvosolum  pileolocontectum, 
junctas  tenere  manus,  et  qui  in  medio  vulgl  cum 
solo  Deo  sua  misceret  colloqula,  populique  sui 
salutem  precibus  ardentibus  Domlno  fide  com- 
mendaret.  Hujus  Capltis  et  Pontificis  exemplo, 
cardlnales  in  unaquaque  suppllcatione  non  de- 
fuerunt,  nimirum  16aut20(nam  multi  ex  Ur- 
be,  ob  aestivos  calores  recesserant)  praeter  alios 
praelatos,  quorum  hoc  tempore  pauci  Romee 
commorantur.  Sed  nobillum,  ac  plebis  utrlus- 
que  sexus,  ad  suppllcaliones,  tanta  confluxerat 
multitudo,  uteundo  ac  redeundo,  per  vias  om- 
nes,  majorem  me  frequenllam,  mullis  ab  hinc 
annis,  Romge  vidlsse  non  meminerim.  Tum  in 
ipso  templo,  tota  veluti  coacta  Roma  nobis  ad- 
esse  visa  est,  ut  etiam  vix  ad  templum  uUi  pa- 
teret  ingressus.  Sodalitates  priorum,  quas  et 
Fraternitatesvocant,  suum  tenebantlocum.  Cle- 
rus  universus  ad  ffidem  D.  Marci  ordlne  proce- 
debat,  indeque  ad  templum  constltutum,  hoc 
est  ad  Basilicam  Sancti-Joannls  Lateranensis, 
BcataeMariae  Majoris,  et  in  Aram  Coeli  se  confe- 
rebant.  Hora  sexlafere,  vel  paulo  amplius,prima 
secundaque  supplicatlo  celebrari  coepta  est.  In- 
terea  vero,  dum  sacerdotes  procedunt,  Pontifex 
sacris  est  operatus.  Absoluto  sacrificio,  in  tem- 
plum  inferius  descendit,  et  cum  praeterissent 
sacerdotes,  est  eos  Pontifex  subsecutus.  Fuit 
hoc  instar  miraculi  habitum,  quod  cum  tanta 
ad  D.  Joannis  aedem  prima  supplicatione  con- 
fluxisset  hominum  multitudo,  ut  major  conve- 
nire  minime  posse  viderelur,  frequentlor  tamon 
in  secunda  apparuerit,  quoque  demum  in  tertia, 
longe  quam  antea  numerosior  ad  pie  precan- 
dum  turba  undique  collecta,  rebusque  divinls 
intenta  conspiccrctur.  Primae  supi^llcatloni,  sive 
pietatis  ergo,  sive  casu  quodam  id  factum  sit ; 
foemina  obsessaa  Doemone  intervenlt,  quae  cum 
ingentes  strepitus  excitaret,  rei  novltate  commo- 
tus  Pontlfex,  quid  esset  hoc  rei  queesivit,  cum- 

'  Kpist.  7  apud  Carac. 


140 


PII  V   ANXUS   1.   —   CHRISTI   1566. 


que  causam  rescivissel,  etmulier  ad  illum  fuis- 
sel  adducla,  incredibiles  ea  clamores  ac  mugi- 
tus  edebat.  Hanc  ille  sancta  cruce  ter  pie  insi- 
gnivit.  Moxquae  a  pluribus  teneri  uon  potuit, 
benedictione  Pontificis  tertio  accepta,  velut  exa- 
nimis,  in  terraui  coucidit,  nec  solum  rumore, 
sed  etiam  rei  novilale  compertum  est,  eamdem 
convaluisse. 

«  Ob  hanc  causam,  cum  praeclarum  factum 
diu  latere  non  posset,  ad  secundam  supplicatio- 
nem,  tres  alioe,  malo  spirilu  correplaj,  feniinje 
adducla;  fuerunt,  quibus  omnibus  benediclio- 
nem  triplicem  Ponlifex  imperlivit,  easque  sin-. 
gulas  esse  sanitati  reslilutas  cerlum  est.  De 
harum  una  narrant,  non  prorsus  ignobilem  eam 
fuisse,  et  a  fratribus  quidem  ad  varia  loca  duc- 
tam  ,  ac  diversis  exorcistis  commendatam , 
iiihilo  tamen  rectius  haberi  potuisse  :  nunc  res 
ipsa  docet,  quod,  posl  operam  Pontificis,  non 
solum  ad  se  misera  redierit,  verum  etiam,  quasi 
nihil  adversi  experiaesset  antea,  mentem  sanam 
obtineat. 

«  In  eadem  secunda  supplicatione ,  aliud 
etiam  admiratioue  dignum  accidit.  Mulier  quae- 
dam,  sana;  quidem  menlis,  sed  simplex,  magnis 
clamoribus  petebat  ul  Pontifex  opem  ferret. 
Hanc  ille  jussit  accersiri,  et  offerri  sibi,  quod 
exislimaret,  eam  judicium,  jurisque  sententiam 
in  adversarium  postulaluram  esse.  IUa  vero, 
de  perpetuo  sui  capitis  dolore  conqueri,  quo 
mullis  annis  laborasset,  ac  praesens  remedium 
dumtaxat  ab  eo  desiderare.  Hic  subrisit  Pon- 
tifex,  singularem  mulierculae  simplicitatem 
contemplalus,  neque  tamen  recusavit,  quomi- 
nus  ejus  capiti  stolam  suam  de  colle  dependen- 
tem  imponeret,  eamque  sua  benedictione  est 
prosequutus.  Nunc  intelligimus  aegrotam  illam 
rectius  valere. 

«  Nec  multo  aliter  in  tertia  supplicatione 
usuvenit  :  nam  quaedam  aliae  a  dsmonibus 
obsessae,  Pontifici  oblatae  sunt,  quarum  una, 
cum  Pontifex  templum  ingrederetur,  horrifico 
omnia  strepitu  complevit.  Vidi  ego  tum  Pontifi- 
cem  paululum  consistere,  et  benedictionem 
suam  miserae  impertiri.  Sed,  ut  ex  iis  qui  pro- 
pius  adstabant  accepi,  Ponlifici  in  hac  ipsa  libe- 
randa  plus  negotii  quam  cum  reliquis  fuit. 
Inseruit  ejus  capiti  stolam,  et  in  os  digitos 
immisit,  ac  demum  jussit,  daemonem  abscedere, 
suique  discessus  significationem  expressam 
dare.  Saliit,  nescio  quoties,  fcemina,  sic  impel- 
lente  daemone,  qui  ad  extremum  levi  flatu  facem 
extinxit,  ut  faedi  discessus  exlaret  testimonium. 
Fcemina  vero,  et  haec  juvencula,  tunc  in  terram 
corruit,  ut  morluae  potius  quam  vivte  vultum 
ostenderet.  Rediit  porro  non  multo  post  ad  re- 
spirationem,  seque  daemone,  hospite  pessirao, 
liberatam  esse  cognovit  ». 

293.  Ista  apud  Caracciam  ',  qui  in  altera 
1  Apad  Caracc.  ut  sup. 


demum  Epistola,  sub  die  decima  quinta  Maii  de 
iisilcm  agens  anlea  scripserat :  «  Cum  de  Tur- 
cico,  inquit,  exercilu  audisset,  tam  numeroso, 
tam  instruclo  ac  minaci,  vehementer  timuit,  ne 
detrimentum  aliquod  Hungaria  acciperet ;  ne- 
que  vero  se  tam  hoc  timere  dixit  quam  peccata, 
quibus  iram  Dei  in  nos  provocamus  in  dies ;  ad 
auxilium  Dei  esse  accurrendum.  Ilaque  edixit 
per  suum  vicarium  omnibus  sacerdotibus,  mo- 
nachis  omnibus,  ut  sacrum  facercnt,  pias  ilem 
oraliones  ad  Deum  haberent,  quibus  veniam 
Christiana;  reipublicae  precarentur,  ut  iracundia 
Dei  a  nobis  averterelur.  Mein  voluit  per  concio- 
natores  populo  commendari.  Illud  praeterea  ad- 
didit,  praeter  hunc  dolorem  ac  sollicitudinem 
de  Turcis  conceptam,  infinila  se  animi  molestia 
affici,  quod  multi  sinl  principes,  multi  episcopi, 
qui  zelum  Dei  non  sentiant ;  discrimen,  in  quo 
Christianismus  versalur,  non  percipiant ;  et  cum 
rerum  spiritualium,  cultus  Divini,  reformatio- 
nis  morum,  primi  ralionem  habere  deberent, 
atque  adeo  uuici ;  toti  tamen  in  conservandis 
rebus  temporalibus  sint  inlenti  ac  dediti ;  quare 
mirum  non  esse,  si  populum  suum  in  oppro- 
brium  det  Deus  hoslibus  etc.  » 

294.  Multis  Ucetcopiis  frelus,  sustinere  potius 
quam  inferre  bellum  Maximilianus  decernit,  et 
suo  quidem  detrimento.  —  Nec  inanis  ejusmodi 
Pii  fuit  dolor  ac  timor  ;  nam  licet  Maximiliani 
Christianus  exercitus,  amplius  viginti  quinque, 
vel,  ut  alii  scribunt,  triginta  millibus  equitum, 
et  octoginta  millibus  pedilum  constaret;  adeout 
multorum  judicio,  acies  nostrorum,  fere  nu- 
mero  par  hostibus  esset,  quos  virtute  superabat, 
tamen  nec  aliquid  memorabile  gessit,  et  ab  in- 
firmiore  inimico,  summo  Christiani  nominis 
dedecore ,  se  superari  permisit.  Die  decima 
quinta  Augusli,  Assumptioni  Beatae  Virginis  sa- 
cra,  quaque  Hungarorum  rex  primus,  sanctus 
Stephanus,  jam  felici  morle  a  Deipara  in  Ccelum 
evocatus  fuerat,  Maximilianus  Vienna  Austriae 
egressus,  cum  Ferdinando  fratre,  quem  exerci- 
tui  praefecerat,  Javarinum  se  contulit,  quo  exer- 
citum  cogi  jusserat,  quoque  tum  ex  Germania, 
Boemia,  Hungaria,  in  comitiis  promissae,  tum 
aliunde  instruclissimae  copiae  confluxeranf.  Ila- 
liae  enim  principes,  aut  ipsi  valida  subsidia  du- 
xerant,  ut  dux  Ferrariensis,  qui  cum  regali  et 
imperatoria  magnificeulia  duo  millia  ferme  ar- 
matorum  in  Caesariana  caslra  adduxit;  aut  mi- 
serant,  ut  Allobrogum  dux,  qui  Cameranensem 
comitem  cuni  400  sclopetariis  equilibus  illuc 
impulit;  dux  Mantuanus,  qui  cenlum  quinqua- 
ginta  loricatos  equiles  ;  et  Cosmus  Elruriae  dux, 
qui  liberali  magnificoque  animo,  semper  ad 
Christiani  nominis  defensionem,  Italiaeque  glo- 
riae  intento,  tria  lectissimorum  egregieque  ins- 
tructorum  pedilum  millia,  quibus  slipendia,  per 
totum  belli  tempus,  promissa  fuere,  ab  Aurelio 
Fulgoso,  illuc  traduci   imperaverat.  Adrianus 


PII    V    ANNU0    1  .     —      CURISTl     1 560. 


1/|1 


item  Balleonus,  cutn  quibusdam  cohortibus,  et 
Alphonsus  Castalius  cum  aliis,  e\  eadem  Ilalia, 
illuc  convenerant.  Ex  Gallia  insuper  Henricus 
Lotbaringius,  ducis  Guisii  in  Aureliani  obsi- 
dione  interfecti  (ilius,  adhuc  puer,  innata  genti 
animi  magnitudine,  glori»  cupidus,  cum  delecta 
Gallicae  juvenlulis  manu,  in  castra  venerat; 
ipsumque  mox  subsecuti  fuerant  Timoleon 
Cosseus,Philippus  Strozzius,  Vidus  Sangelasius, 
Lansacus,  qui  priore  anno,  cum  Melitam  defen- 
suri  serius  venissent,  perlustrata  Ilalia,  et  ut 
PontiQci  gratum  animum  exhiberent,  Ancona, 
donec  ab  irruenti  classis  Turcicje  metu  libera- 
retur,  munita,  in  Pannoniam  tandem  concesse- 
rant.  Multi  etiam  ex  Anglia  ;  et  ex  Polonia  Alber- 
tus  Lascus,  iliuslris  Sarmalia;  regulus,  qui  cum 
in  Pannonia,  multa  oppida  obtineret,  ne  indu- 
cias  inter  Polonos  ac  Turcas  violare  insimula- 
retur,  non  ut  Polonus,  sed  tamquam  unus  e 
Pannoniae  proceribus,  cum  suis,  Hungarico  ha- 
bitu  indutis,  qui  tria  millia  equitum  numerum 
complebant,  Maximiliani  exercitui  sese  addide- 
rat.  Florentissimo  igilur  hoc  apud  Javarinum 
coacto  exercilu,  cum  ad  eum,  ut  diclum  est,  per- 
venisset  Caesar,  de  sententia  duces  rogavit,  ut 
quid  faciendum  esset  stalueret ;  nam  praeler 
eas,  quas  prsediximus ,  equitum  ac  peditum 
instructissimas  copias,  classis  quoque  in  Danu- 
bio  duodecim  triremium,  ac  Iriginta  oneraria- 
rum  navium  constructa  fuerat,  quae  tria  millia 
sclopetariorum  fere  Ilalorum  gerebat,  quibus 
Flacbus  Germanus  prseerat,  militice  Melitensis 
eques,  vir  strenuus  :  unde  Christiani,  non  fam 
se  suaque  tueri,  quam  etiam  ultro  hostem  im- 
petere  atque  aggredi  undequaque  posse  vide- 
rentur. 

295.  Initio,  de  Strigonio  obsidendo  actum 
fuit,  nam  eo  capto  magnum  operse  pretium  fleri, 
et  Turcas  a  Julae  et  Zigheti  oppugnatione,  hac 
ratione  abducendos  fore  plurimi  contendebant. 
Contrarium  alii  tuebantur,  obsesso  nempe  Stri- 
gonio  necessitatem  aleae  praelii  subeundae  im- 
poni,  tam  vicino  Solymano ;  quod,  cum vitandum 
esset,  ne  uno  certamine,  cujus  exitus  anceps  fu- 
turus  erat,  totiusChristiani  orbisvires  indiscri- 
men  vocarentur ,  eam  obsidionem  in  aliud 
magis  opportuuum  tempus  rejiciendam  esse 
censebant;  in  quam  sententiam  Maximilianus 
descendit,  et  sustinere  polius  quam  inferre  bel- 
lum  decrevit. 

296.  Soljmanus  interea,  initio  Junii,  Con- 
stantinopoli  egressus,  Belgradum  seu  Taurum- 
num  petiit,  ubi  Joannem  Sigismundum  Transyl- 
vaniae  Principem,  quem  Pannoniae  regem  dixisse 
supra  retulimus ,  frustra  regnum  ambientem 
(quod  barbara  avaritia  Solymanus  ipsejam  spe 
devoraverat,  ac  propriae  destinaverat  libidini)  ad 
se  venientem  benigue  excepisse,  ac  splendidis 
muneribus  etiam  prosecutum  esse,  scribit  Spon- 
danus  :  at  contrarium,  et  quidem  probabilius. 


alii  referunt,  nempe  Barbari  gratiam  sibi  pro- 
mereri,  magnifica  munerum  largilione,  Tran- 
sylvanum  contendisse  ;  verum  paulo  post  Soly- 
manum,  Cibinum  urbem,  jam  nermesladium 
vocatam,  ab  eo  petiisse,  scribit  ab  Isselt,  ubi 
Bassam  cum  quadraginta  millibus  collocaret ; 
pro  Cibino,  Temisvario  ei  promisso,  quod,  cum 
negare,  inquit,  esset  periculosum,  in  potestate 
tyrannl  praesertim  existenti ;  concedere  difficile 
ac  miserum,  hostem  nimirum  intra  septaadmit- 
tere  ;  nullo  tamen  maerorisdaloindicio^pelitioni 
necessario  Transylvanus  ipse  assentitur,  et  de- 
inde  ad  Juhe,  quam  cceperat,  obsidionem,  eo- 
dem  Solymano  annuente,  reversus  est. 

297.  Est  Zighetum  ad  Pannoniae  et  Croatiae 
confinia,  in  lacu  spatioso  situm,  atqueundique 
circumfusis  paludibus  cinctum,  ab  una  fantum 
parte  continenli  conjunctum,  et  totius  denique 
Pannoniffi  firmissimum  oppidum.  In  duas  parfes 
duplicemque  arcem  distinguitur,  quarum  una- 
quaeque  mire  munita,  omnes  usquedudum  bar- 
barorum  conatus  eluserat.  Alias  siquidem  ab 
illis  oppugnatus  locus,  minime  expugnari  po- 
tuerat.  Igitur  cum  ipsum  jam  secundo  obsidere 
Solymanus  hac  vice  decrevisset,  ideoque  Dra- 
vius  fluvius  superandus  esset,  admirandi  poene 
pontis  opus  aggredi  voluit,  ab  Hamsano  Quin- 
queecclesiarum  praefecto.  Sed,  cum  re  variis 
locis  tentata,  ob  aquarum  impetum  se  operam 
perdere  Hamsanus  agnovisset,  de  hoc,  per  nun- 
tium  Solymanum  monendum  duxit ,  qui  ad 
rogatum  respondit,  linteo  seu  mantili  ad  eum 
misso,  in  cujus  extremitate  aureo  charactere 
scriptum  erat,  ut  pontem,  quocumque  loco  et 
quacumque  ratione  statim  supra  Dravam  con- 
strui  curaret;  quem  nisi,  cum  ipse  pervenisset, 
complesset,  se  ipso  linteo  in  fluminis  ripa  sus- 
pendendum  sciret.  Quaproptertimore  perculsus 
Hamsanus  imperata,  licet  maxima  difflcultate, 
labore  ac  sumptu,  perfecit,  ac  duodecim,  seu 
quindecim,  aut  decem  duntaxat  dieruni  spalio, 
ultra  milliare  porrectum,  quatuordecim  cubilo- 
rum  latitudine  pontem,  miro  prorsus  modo,  vi- 
ginti  quinque  hominum  millibus  opera,  inchoa- 
vit  et  absolvit. 

298.  Ita  Solymanus  Dravum  superavit,  et 
trajectis  copiis,  sexlo  Augusti  ad  Zighelum  cas- 
trametatus  est.  Quae  aufem  in  hac  obsidione 
acciderunt,  habes  a  Michaele  ab  Isselt,  his  ver- 
bis  :  «  Praerat  (nempe  oppido)  Nicolaus  comes 
Serinius,  Hungarus,  rarae  fortiludinis,  et  expe- 
rientiae  bellicffi  cum  1200  peditibus,  qui,  cum 
hostem  obsidionem  moliri  videret,  insigni  ora- 
tione  prffisidiarios  ad  fortitudiriem  el  fidelitatem, 
patricB,  uxoribus,  liberis,  Caesari,  et  in  primis 
Deo  debitam,  exhortatus  est,  utque  majori  reli- 
gionis  vinculo  inter  se  constringerentur,  ipse 
prior  solemni  jurejurando,  per  Sanctissimam 
Trinitatem  juravit,  se  nunquam  salutem  autde- 
fensionem  cujusquam  pro  viribus  dosertuiuni, 


U2 


PII   V   ANNUS    1.    —    CHRISTI   15G6. 


atque  eanidem  fortunam  cum  omnibus  subitu- 
rum.  Simile  juramentum  elevatis  diji^itis  omnes 
pr.-estiterunl,  seipsos  Deo  et  Civsari  devoventes. 
Post  multas  alias  salutares  admonitiones,  ad 
alia  se  convertii.  Habebat  in  vinculis  Turcas 
trecentos,  quos  produci  ac  securi  feriri  prfecc- 
pit  :  utque  nulli  spes  in  Turcarum  esset  cle- 
nientia,  capita  in  mgenibus  spectanda,  exponi 
jussit.  Solymanus,  maximo  terrore  muros  con- 
velli  ef  munitionem  oppugnari  jussit,  sed  ea  fuit 
propugnantium  dexteritas,  ut  Turcae  semper 
niaxima  ciade  repulsi  fuerint.  Solymanus,  cum 
videret  viribus  se  parum  prodesse,  maximis  et 
lionorificenlissimis  promissionibus  animum  Se- 
rinii  ad  faciendam  deditionem  sollicitavit,  sed 
frustra  :  cum  ille  constanter  assereret,  se  muni- 
tionem  sufe  fidei  commissam,  ad  extremum  us- 
que  spiritum  defensurum,  nec  unquam  hosti 
proditurum  ;  neminem  enim  facere  posse  legiti- 
mam  deditionem  rei  alienae  ;  petendam  esse 
ejusmodi  dedilionem  ab  ipso  Caesare,  non  ab 
eo,  qui  nullum  jus  habeat,  sine  proditionis  tur- 
pitudine  et  infamia.  Cum  iilud  quoque  consi- 
iium  SuJtano  non  succederet,  iterum  ad  arma, 
opiiugnationes,  irruptiones,  omniaque  stratage- 
matum  genera  reversus  est.  Ignis  tandem ,  vi 
tormentorum  in  aediticia  immissus,  veterem  ar- 
cem,  in  qua  omnis  pene  annona,  omnia  tormenta 
erant,  et  apparatus  bellicus,  absumpsit,  ita  ut 
a  Turcis  occuparetur.  Serinius  in  arcem  novam 
commeatu  minimeinstructam  et  invaiidam  sese 
recepit;  sed  cum  non  ignorarent  Turcse,  Cbris- 
tianos  in  ea  arce  diu  continere  se  non  posse,  a 
praeiiis  aliquando  sese  abstinuerunt,  deinde  re- 
paratis  viribus,  arcem  denuo  gravissimo  impetu 
oppugnarunt.  Sexto  deinde  Septembris,  tanto 
furore  obsessos  agressi  sunt,  ut  miserandum 
spectacuium  fuerit,  videre  tot  fortissimos  viros 
in  repeiiendis  hostibus  vulnerari  et  occidi.  Eo 
tamen  die  munitionem  expugnare  non  potue- 
runt,  sed  irrito  conalu  receptui  cantatum  est. 
Poslridie  auctis  viribus  et  animis,  cum  multo 
majori  impelu  Zighetum  hostes  invadunt ;  pu- 
gnatum  est  tanta  contenlione,  ut  nostri  de  de- 
fensione,  hostes  de  victoria  desperarent.  Ca;le- 
rum,  cum  Serinius  hostium  seviribus  imparem 
et  iocum  diutius  defendi  non  posse  videret, 
brevi,  sed  nervosa  oratione,  socios  exliortalus 
est,  ne  se  immani  Barbaro  dederent,  sed  polius 
secum ,  fortiler  pugnando ,  occumberent.  lu 
quam  sententiam  cum  itum  esset,  vexillum  dat 
Laurentio  Juranisco,  tormenta  omnia  ad  porlam 
jubet  promoveri ;  deinde  aperta  porta,  in  accu- 
rentes  expectantesque  Turcas,  omnia  uno  fui- 
mine  impelii.  Quibus  dispiosis  per  recentem 
fumum  et  caedes ,  statim  Serinius  cum  ense 
stricto,  tectus  scuto  erumpit,  quem  miiites  om- 
nes,  qui  erant  circiter  ducenti,  alacriter  fortiter- 
que  pugnando,  sequebantur.  Coeptum  est  certa- 
men  in  ipso  arcis  poute  ;  cumque  ita  pugnando 


longius  processum  esset,  Serinius,  glande  ad 
caput  adacta,  vulneratus  cecidit.  Milites  tani 
strcnui  ducis  morte  territi,  etsi  animuni  non 
rcmitterent,  a  mullitudine  tamen  Turcarum  cir- 
cumfusa,  fessi  tandem,  sub  ipsum  pene  castro- 
rum  aggerem  trucidantur.  Serini  caput  abscis- 
sum,  affixa  inscriptione,  clam  per  noctem  intra 
Ciesarianos  aggeres  est  deportatum.  Hoc  modo 
Zighetum,  munilissimum  confra  Turcarum  ex- 
pugnationem  propugnaculum,  die  7  mensis 
Septembris  ,  cum  magno  Christianorum  iuclu, 
in  potestatem  Barbarorum  venit  ».  Hucusque  ab 
Isselt  de  Zigheti  oppugnatione,  quibus  ex  Thua- 
no  addendum  videtur,  quod  inclytus  Nicoiaus 
comes  Serinius,  in  novissimo,  quod  recensui- 
mus,  vita;  discrimine,  cui  tam  admiranda  sese 
objiciens  animi  fortifudine,  ea,  quam  diximus, 
aJ  suos  est  usus  horfatione,  ut  fortiter  dimica- 
rcnt,  ac  gioriose  occumberenf,  peculiaris  etiam 
pietatis  specimen  prsebuit;  nomine  siquiden 
JESU  ter  inclamato,  portas  arcis  aperiri  jussit, 
et  ipsius  divini  Nominis  (quod  sanctum  est  ac 
terribile)  virtute,  in  hostes  strenuissime  irruit : 
quorum  non  modo  in  ea  obsidione  ad  friginfa 
railiiainterfecti  sunt,  sed  ipse  quoque  Soiyma- 
nus,  ut  mox  dicetur,  interiit. 

299.  Plures  quoque  e  Turcis  et  Tartaris, 
quorum  exercitui  ad  quadraginfa  millia  prae- 
erat  Perfhaus  purpurafus,  desiderati  fuerunt. 
Hic  enim,  adjunctis  pra;terea  Joannis  Transyi- 
vani  et  Temesvariensis  purpurafi  copiis,  Juiam 
ut  diximus,  in  Sarcadio  iacu  ad  Pannoniae  et 
DacicB  flnes,  munitissimam  arcem,  obsidione 
cinxerat.  Ladisiaus  Keretschenius  oppido  prae- 
erat,  illudque  diu  acriter  a  Turcarum  impetu 
defendit ;  nam  sexaginta  dierum  oppugnafio- 
nem  suslinuit,  et  impressionibus  factis  muitos 
ex  hosfibus  interfecit  ;  sed  cum  Georgio  Ber- 
beco,  ultimi  belli,  ut  tradit  Thuanus,  inter  Ma- 
ximilianum  et  Transylvanum  incentore,  consul- 
tationem  cum  habuissef,  eo  suadente,  quarto 
nonas  Sepfembris,  cerfis  legibus,  Juls  deditio- 
nem  fecit,  cum  ipsius  obsidio  sexfo  nonas  Julii 
ccepisset.  Sed  qui  turpiter  a  Serinii  fortifudine 
defecerat  Ladislaus,  ut  Barbarorum  Gdei  se 
commitferef,  debifas  cito  proditionis  poenas 
luit ;  nam  cum  infer  dedifionis  leges  illa  esset, 
quod  praesidiarii  rebus  salvis  incoiumes  dimit- 
terentur  ;  Ladislaus  ad  Perthavi  praelorium  ad- 
ducfus,  primo  humaniter  exceptus  est ;  sed  cura 
prffisidiariis  suis  vix  mille  passus  ab  oppido  est 
progressus,  cum  ab  armatis  Turcarum  copiis 
prfficingitur,  et  iicet  inilio  acriler  sese  Christiani 
defenderent,  tamen  ab  irruenfi  hoslium  muifi- 
fudine  obruti  sunt,  ef  nocfis  tantummodo  be- 
neflcio  superstites  pauci  evasere.  Ladisiaus 
vero  hostium  captivus,  sive  ignaviae,  sive  per- 
fidiae,  quam  citissime  pcenas  dedit ;  nam  se- 
quenti  anno  (utThuanus  et  alii  referunl),  cum 
sub  idera  tempus,  in  tumulluari;i  inter  Caesa- 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


143 


rianos  qui  Javarini  erant,  et  Turcas  qui  ad  Al- 
bam-Regalem  castra  habebant,  pugna,  Mabu- 
metus  ipsius  Albse  praefectus  a  Georgio  Trurio 
captus  esset,  et  Ladislaus  cum  eo  (qui  se  postea 
quinquaginta  aureorum  millibus  redemit),  per- 
mutari  speraret ;  re  tamen  nescio  ob  quas  cau- 
sas  protelata,  Taurumno  Bizantium  deductus 
est,  ibique  conqnerentibus  quam[)Iurimis,  de 
acceptis,  praeter  belli  jura,  ab  eo  injuriis,  a 
Selimo,  novo  Turcarum  principe,  ipsum  impe- 
Irarunl  ;  qui  stalim  traditum  hominem  dolio 
clavis  acutis  perforato  incluserunt,  et  sic  e 
montis  fastigio  per  decliviora  preecipitatum, 
crudelissimo  mortis  genere  interemerunt.  Ad- 
dunt  scriptores,  nec  fllium  ejus  paternaj  execra- 
lionis  fuisse  experlem,  quia  nullis  liberis  reli- 
ctis,  non  ita  multo  post,  obiit,  caslellis,  pagis, 
et  aliis  amplissimis  facultatibus,  ad  alienos  de- 
volutis. 

300.  Solymani  obitus  diu  suis  tectus  et 
Christianis  non  satis,  let  debuisset,  fructuosus.  — 
Sic  Solymani  exercitus  Zigheto  ac  Jula,  validis- 
simis  Hungariae  munitionibus,  eodem  fere  tem- 
pore  polilus  est  ;  gloriae  tamen  Serinii  fuit,  non 
tam  splendide  in  Zigheli  expugnatione  ceci- 
disse,  quam  animi  constantia  ac  fortitudine, 
Solymani  ejusdem  sic  superbiam  impetiisse  ; 
ut  una  eum  jam  laboribus  ac  aetate  confectum, 
ipsius  Serinii  strenuitas  omnino  sterneret  ac 
dejiceret.  Cum  enim,  a  perpaucis  Christianis 
praesidiariis,  innumeras  pene  sui  exercitus  co- 
pias,  quodammodo  elusas  ;  et  ab  oppidanis  im- 
peratorium  suum  captum  vexillum  ;  et  a  solo 
demum  Serinio  vires  suas  ac  potestatem  sperni 
animadvertisset ;  dire  adeo  infremuit  ac  excan- 
duit  (ex  nuntio  etiam  percepto,  quod  Medorum 
rexinregionem  Georgianamhostiliteringressus, 
ad  12.000  Turcarum  trucidasset,  mullaque  ca- 
stella  ac  urbes  cepisset,  aucta  indignalione),  ut 
pridie  non.  Seplembris  apoplexia  enecfus  fue- 
rit  ;  sive,  ut  alii  habent,  ad  vitiaiae  tibiae  do- 
lores,  superveniente  alvi  profluvio  ;  vel  denique, 
ut  alii  conjungunt,  e  sanguinis  proQuvio  super- 
veniente  apoplexia,  e  vivis  excesserit :  cum  qua- 
draginta  et  sex,  vel  ut  alii  scribunt,  octo  annos, 
Turcicum  tenuisset  imperium  ;  cujus,  et  Pan- 
nonia  in  Europa  et  Armenia  in  Asia  eidem  ad- 
ditis,  fines  magnifice  ampliflcaverat.  Princeps 
sane  inter  suos,  animi  magnitudine,  continentia 
ac  justitia  insignis  ;  cui  ad  summam  felicitatem 
nil  nisi  veri  Dei  notitiam  ac  animi  temperan- 
tiam,  quam  Christi  lex  docet,  quave  mitius  et 
in  se  ipsum,  et  in  alios  egisset,  defuisse  visum 
est.  De  illo  haec  scribit  Gabutius  :  «  In  obsidionc 
Zighetana,  atrocissima  sane  ac  diuturna,  non 
Inra  universa  Christianorum  arma  quam  effi- 
caces  apud  Deum  Pii  Pontificis  deprecationes, 
se  pertimescere  Solymanus  dictitabat,  nec  impii 
tyranni  limor  inanis,  nec  Pii  Pontificis,  quam 
pro  ea  re  fundebat,  irrita  omnino  precatio  fuit; 


nam  triduo  antequam  Zighetum  capercfur, 
acerrimus  ille  Chrisliani  nominis  hostis,  cum 
per  annos  sex  et  quadraginta,  variis  cladibus 
Christianam  rempublicam  afflixisset,  tandem 
repenlino  morbo  correptus,  justo  Dei  judicio, 
infelicem  vitam  cum  aeterna  morte  commuta- 
vit  ».  Sic  ille  ;  at  id,  si  rescivisset  Serinius,  in- 
signi  quod  pracdiximus  facinore,  triduo  post, 
exfremum  non  subiisset  periculum,  sed  neque 
ulferius  Otthomanicse  copiae,  adeo  diuturna  fa- 
tigafae  obsidione,  ipsam  prosequi,  aequi,  bo- 
nique  fecissent.  Verum  eam  summa  calliditas 
ac  prudentia  Mecmetis,  purpuratorum  prin- 
cipis,  diu  occullavit,  noctu  defuncti  medico 
clam  necato,  ne  per  eum  res  innotesceret  ;  ve- 
ritus,  ne  si  preeforiani  milites,  ac  exercitus  reli- 
quus,  imperatoris  mortem  comperissent ,  tu- 
multu  excitato,  tentoria  gazamque  regiam  cum 
Christianorum  et  Hebraeorum  rebus,  pro  more 
diripuissent,  ac  minus  ducum  dicta  audientes, 
nullius  auctoritate  se  amplius  in  officio  conti- 
neri  passi  ;  ulterius  etiam  Zigheti  obsidioni  in- 
sistere  contempsissent  ;  ad  quam  vehemen- 
tius  propulsandam,  acriores,  Christiani  hostes, 
vires,  ex  Solymani  morte,  absque  dubio  sum- 
psissent. 

301.  Imo  callidum  hostem,  ex  Solymani  obitu, 
qui  Turci.cis  rebus  summo  periculo  ac  damno 
esse  poterat,  ingens  commodum  retulisse,  his 
verbis  narrat  Thuanus  :  «  Duin  autem  reliqui 
purpurati,  centuriones  ac  praetoriani  praecipue 
summi,  sui  principis  videndi  cupidine  teneren- 
tur,  nec  parva  suspicio  eorum  animis  haereret, 
eum  e  vita  migrasse,  jamque  res  ad  occulfos 
motus  spectare  videretur,  Mecmetes  astu  eorum 
desiderium  elusit  ;  nam  mox  cadaver  solito 
culfu  ornari  jussif,  illudque  in  sublimi  sella 
collocatum  cupidis  procul  ostendit  ;  ita  callide 
re  aptata,  ut  omues  eum  revera  in  humanis  ad- 
huc  esse  crederent  ;  quo  faclo,  cum  tentorio 
egressus,  tamquam  accepfo  a  Sultano  mandato, 
praetorianos  vocasset,  et  gravi  oratione  ad  ur- 
gendam  oppugnationem  horfaretur,  accidit,  ut 
recens  heri  mortui  sensus  animo  succurreret, 
et  lacrymas  ab  imprudente,  vel  etiam  invifo 
excuteret  ;  verum  animadverso  ex  secretis  mili- 
tum  susurris,  hinc  nonnullos  ex  ejus  vultu  et 
oculis  adhuc  rubenfibus  colligere,  ac  plane  sibi 
persuadere,  imperatorem  e  vivis  excessisse,  mox 
ad  se  rediens,  et  ex  casu  occasionem  capiens, 
vehementi  animi  dolore  caute  dissimulato,  non 
se  deflere  imperatoris  mortem,  qui  valeat,  et 
pene  aegritudine  omni  liberalus  sit,  sed  om- 
nium  adsfantium,  ac  sui  ipsius  vicem  deplo- 
rare,  quibus  necesse  erat  (sic  enim  Solymanum 
interminatum  esse),  intra  tridui  spatium,  aut 
vincere,  aut  crudeli  supplicii  genere  perire  : 
quibus  verbis,  serio  ac  composilo  ad  gravitatem 
vultu  prolatis,  non  solum  suspicionem  mortis 
Solymani  purgavit,  sed  milifes  ita  inflammavit, 


144 


f* 


PII   V   ANNUS   1, 


CHRISTI  15G6. 


utcoeptoD  obsidionis,  ciijus  prosperiim  exitum 
fortuna  illis  hucusque  iuviderat,  supremum  co- 
natum  imponere  decreverint,  impctu  ad  utram- 
que  arcom  facto,  quas  postremo  liac  oratione, 
seu  lerrili,  seu  persuasi  expugnaverunt  ». 

302.  Solymani  mortem  ostensa  in  aere  signa 
pranolasse,  scriptores  tradunt ;  nam  in  Hun- 
garia,  praserlim  Possidonii,  circa  meridicm, 
stellam  lucidam  per  aliquot  dies  apparuisse  so- 
lem  insequentem,  narrant,  qua;  ab  oriente  in 
occidcnlem  progrcdiens,  moxevanuit;  eamque 
Vencris  stellam  extilisse,  et  Solymani,  tum  in 
Hungariam  advenlum,  deinde  mortem  porlen- 
disse,  aslrologorum  nonnuHi  existimarunt;  seu 
potius  ex  eventu  judicarunt ;  uli  eliam  fecisse 
Franciscum  Giuulinum,  quem  NataHs  comes 
astronomicarum  rerum  peritissimum  jactat, 
jure  censendum  est.  Crescentis  quoque  lunfe 
effigiem,  e  regiae  turris  fastigio  ConstantinopoH 
delapsam,  ignemque,  qui  ibi  perpetuo  fovetur, 
extinctum,  eamdem  mortem  prsesignasse  dicit 
Belcarius  ;  qui  cum  aliis  addit,  in  castris  apud 
Zigbetum,  horreudam  adeo  tempestatem  Soly- 
mani  obitum  subsecutam  fuisse,  ut  omnia  ip- 
sius  imperatoris  suorumque  purpuratorum  ten- 
toria  everterit  ac  dejecerit  :  et  Danubium  ad 
TuHiiam,  ita  limo  turbidum  evasisse,  ut  neque 
ad  polum,  neque  ad  carnes  coquendas  usui  esse 
potuerit,  vixque  triduo  post,  purgata  aquaappa- 
ruerit. 

303.  Solymani  tamen  obitum,  quem  maximis 
ingentibusque  signis  Ccelum  ipsum  evulgasse 
\isum  esf,  cujusque  vel  sola  notitia,  commodi 
pUirimum  Chrislianis  rebus  adferre  poterat, 
unum  MaximiManum  latuisse,  idem  asserit ; 
adeo  ut  haec  scripserit :  «  Pridie  non.  Septem- 
bris  Solymanus  e  vita  excesserat,  cujus  morlem 
Mecmetes  Bassa  summus  dux  niiHtibus  ita  ce- 
lavit,  ut,  non  nisi  Octobri  mense,  ejus  cerUores 
facti  sint,  cum  jam  Selimus  patris  bseres  ac  suc- 
cessor,  Turcici  imperii  possessionem,  Constan- 
tinopoHm  ingressus,  sub  finem  Septembris 
adiisset ;  et  Maximilianus  imperator,  post  men- 
sem  et  alterum  dimidiatum,  VeneUs  rcnunUan- 
tibus,  eamdem  inteUexisse  ferlur  ».  Nec  tantum 
versutia  ac  Barbarorum  solertia  superatum  Ma- 
ximilianum  scriptores  referunt ;  sed  eUam  igna- 
viae  ac  imprudenliee  ipsum,  ejusque  beHi  consi- 
Harios  coarguunt,  quod  nempe  nihil  aggredi, 
sed  castris  se  conUnere  decreverit,  et  ex  lam  nu- 
meroso  cxercilu,  majora  saltem  prsesidia  utri- 
que  arci,  Zigheti  nempe  et  Juloe  non  imposuerit, 
quae  utriusque  loci  expugnaUones  remorari  po- 
tuissent  :  quo  futurum  erat  (ut  credit  Thuanus) 
quod,  si  post  Solymani  mortem  majus  negoUum 
in  oppugnando  superfuisset ;  ut  milites  ac  prae- 
toriani  Turcae  citra  perniciem,  quam  ante  oculos 
propositam  habebant,  ambigua  inter  vitam  ac 
mortem  de  Solymano  fama  jacta,  tumultum  in 
castris  excitaluri  essent,  ideoque,  nec  Mecmetis 


aslum,  tam  feliciter  fore  processurum.  Nam 
cjusdem  Solymani  mortc  in  id  fere  tempus  in- 
cidentc,  quo,  aut  jam  capta  Jula,  aut  Zighetum 
facilc  captu  erat  ;  pronum  fuit  homini  sagaci, 
ct  summa  potenUa  frelo,  cam  occullare,  lasci- 
vicntibus  victoria  recenli  Turcis,  et  ad  prasdas 
jam  libere  sursum  ac  deorsum  discurrenlibus  ; 
quam  licenUam  illis  libcnter  indulgebat  Mec- 
mctes  ipse,  alioqui  disciplinaj  retinentissimus, 
ul  tanUsper  occupatis  in  iis  discursionibus  mi- 
liUbus,  animi  eorum  a  prasenlis  rerum  status 
cogitaUone  avocarent,  donec  certior  factus  de 
morte  patris  Selimus,  Constanlinopolim  profi- 
cisci,  ibique  constitulis  rebus,  in  caslra  quam- 
primum  etiam  conferre  se  posset. 

301.  Alii  nihilominus,  ct  inter  eos  Michael  ab 
Isselt,  Ceesaris  causam  defendere  conantur  ex 
eo,  quod  ipsi  cum  hoste  manum  conserere,  pe- 
riculosum  nimis  fulurum  erat :  in  iis  praecipue 
finibus,  in  quibus  Tnrca;  parum  amittere  pote- 
rant,  cum  paucas  illis  in  partibus  muniUoncs 
haberent,  illisque  iter  fuga;  latum  pateret :  ubi 
e  contra  Csesar  cuncta  esset  amissurus,  si  ad 
Turcas  victoria  inclinasset  ;  quibus  addunt,  ho- 
sUIem  exercitum,  nostro  duplo  majorem  exti- 
tisse  :  quapropter  illum  aggredi,  temerarium, 
nostrumque  ilem  in  re  militari  parum  peritum. 
Verum,  cum  absque  eo,  quod  universum  exer- 
citum  discrimini  Maximilianus  objiceret,  vexato 
tantummodo,  aliqualiter  hoste,  ipsum  a  Zigheti 
oppugnatione  facile  abducere  potuisse  videa- 
tur  ;  et  Turcas  muniliones  non  modicas,  quas 
et  ipsi  amiltere  poterant,  in  Pannonia  habuisse, 
fateri  necesse  sit;  Christianorumque  exercitum, 
licet  numero  (si  tamen  extitit)inferiorem  dicant, 
ac  parum  in  militari  discipHna  versatum,  tamen 
Turcico  ,  slrenuitate  semper  prsstantiorem 
fuisse,  negari  haud  possit  ;  idcirco  fulilibus 
cunctis  hisce  rationibus,  ad  Maximilianum  ex- 
cusandum  allatis,  potior  ea  esse  cognoscitur, 
qute  ex  Christianorum  militum  inter  se  mutuis 
concertationibus  educitur  :  nam,  ut  praefatus 
Isselt  refert,  Hungarorum  et  Italorum  prgesen- 
tiam  adeo  segre  Germani  tulerunt,  ut  semel  at- 
que  iterum  inter  has  nationes  ad  arma  ventum 
fuerit  ;  resque  ad  manifestam  sedilionem  spe- 
ctasset,  nisi  Cffisaris  ac  Ferrariensis  ducis  pru- 
denUa  intervenisset.  Quapropter,  uti  consen- 
tientes  nostrorum  vires  ac  animi  gravissimum 
et  omni  ex  parte  metuendum  barbaris  bellum 
inferre  potuissent,  sic  domesUcas  noslras  con- 
certationes  eos  reddidisse  victores  fateri  ne- 
cesse  est. 

305.  Po7itificis  mserorem  solantur  stremia 
archiducum  facinora.  —  Utcumque  sit,  Zigheti 
expugnatio  merito  summo  dolore  Pium  affecit, 
quod  hinc,  et  Christianorum  periculum  et  com- 
niunis  hostis  audaciam  novas  sumpturam  vires 
consideraret  :  quapropter  ejusdem,  subdiexxvi 
Septembris    percepto    nunUo,   ut  in  Epistolis 


PII  V  AXNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


145 


apud  Caracciam  refertur,  ad  palalium  Capitolii 
secessit,  quod  Ara  Cceli  appellatur,  atque  ibi  a 
negotiis  segregatus,  grave  illud  incommodum 
piissimus  Pontifex  deploravit,  Dominum  pre- 
catus,  ut  nostri  per  Christum  miseratus,  su£e 
iracundise  flagella,  quse  Cliristianorum  peccata 
merebantur,  averteret. 

306.  Nec  omnino  summi  Pastoris  irritas 
esse  preces  ac  lacrimas  passus  est  misericors 
Deus  ;  nam,  ut  praefatus  Isselt  aliique  referunt, 
eodem  fere  tempore  Carolus  archidux,  Maximi- 
liani  fratrum  minor,  non  solum  probitate,  ut 
supra  diximus,  ac  magnanimitate  clarus  prin- 
ceps,  verum  etiam  fortitudine  et  rei  bellicse  pe- 
ritia  insignis,  collectis  circiter  triginta  armato- 
rum  millibus,  superiorem  Mysiam,  multis  Tur- 
carum  caesis  millibus,  egregie  defendit ;  et 
superiorem  Hungariam  Ferdiuandus,  altcr  Caj- 
saris  frater,  una  cum  Suendio,  strenue  a  barba- 
rorum  incursionibus  asservavlt ;  ita  ut  hi,  nisi 
magno  cum  vitse  periculo,  regionis  ejus  fines 
ingredi  possent.  Cimmerii  quoque  populi,  non 
parum  la;tas  Turcarum  victorias  infirmarunt ; 
uam,  cum  annuum  tributum  Turcarum  eorum- 
dem  tyranno  persolvere  distulissent,  et  hoc  no- 
mine  a  Piale  Bassa,  hoc  ferme  tempore  essent 
lacessiti,  illi  suae  proviuciae  praefecto,  belli  de- 
lato  imperio,  decem  armatorum  millibus,  octo 
Turcarum  millibus  occurrerunt,  iisque  fusis 
atque  in  fugam  actis,  tumultuarie  in  naves  reje- 
cerunt.  Incolas  deinde  reliquos,  montanos  licet 
et  agrestes  (his  qui  non  paruissent  capitis  sup- 
plicio  proposito)  ad  communem  patrise  liberta- 
tem  evocarent  ;  et  Vivizza  Turcarum  oppido 
obsesso  et  hinc  oppugnalo,  prsesidiariis  Turcis 
trucidatis,  diripuerunt.  Resposto  quoque,  quod 
iis  in  finibus  Barbari  obtinebant,  expugnato, 
Turcicamomuino  tyrannidem  e  cervicibusexcus- 
serunt. 

307.  Succedit  Solymano  Sellmus  filius  , 
animi  prsestantia  dissimilis  patri,  sed  eeqiie  ac 
ille  Christianis  infensus.  —  Interea  Solymano  in 
imperio  Selimus  filius,  xlii  annos  agens,  suf- 
fectus  est.  Hic  in  Magnesia,  Sultanorum  princi- 
pum  provincia,  de  patris  obitu  a  Mecmete,  ut 
diximus,  certior  factus,  summa  celeritate  Isco- 
datam,  e  Bizantii  regione  sitam,  pervenit,  ubi 
triremi  ab  hortorum  pra?fecto  de  more  exceptus, 
insigni  pompa  Constantinopolim  ingressus, 
Othomanici  habenas  imperii  sumpsit.  Postridie 
vero,  cum  se  populo  prodiens  per  urbem  spe- 
ctandum  exhibuisset,  parentalibus  magnifico 
cultugenitori  persolutis,  indemagnis  itineribus 
Albam-Graecara  contendit.  Priusquam  vero  ad 
exercitum  pervenisset,  Babozam  capturi,Turc£e 
quosdam  e  suls  miserant,  qui  arcem  dedi  jube- 
rent :  quod,  licet  facturos  se  nostri  negarent, 
quod  tamen  eam  defendere  haud  posse  impares 
viribus  comperirent,  incensam  deserunt :  quo- 
rumexemplum  SachanietGorgenses  secutisunt. 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


308.  Quam  vero  moribus  ac  animi  prastau- 
tia  Solymauo  dissimilis  fuerit,  qui  eidem  su- 
brogatus  fuit,  Selimus  ipse,  ea  ostendunt,  quaj 
de  eo  passim  tradunt  scriptores  :  nempe  virum 
fiiisse  obesum,  totum  voluptatibus  deditum,  et 
contra  Mahometicae  legis  jura  vinolenlum.  Imo 
non  Solimani,  sed  cujusdam  potius  Hasbrsei  Q- 
lium  dixere,  quemve  Roselinda  (quam  prte 
cunctis  foeminis,  ex  immenso  eo,  quem  ex  bar- 
baro  more  fovebat,  mulierum  grege,  Solymanus 
impensius  diligebat)  simulata  pragnatione  sup- 
posuerit.  Sed,  cum  post  Selimum,  Solymano 
heec  mulier  plures  filios  alios  genuerit,  profecto 
commentitium  fuisse,  quod  scripto  scriptores 
ipsi  mandarunt,  probabilius  asseritur.  Apud 
Taurunum  igitur,  patris  morte  evulgata,  con^ 
sueto  munere  niilitibus  facto,  a  toto  exercitu, 
communi  plausu  imperator  dicitur,  et  inde 
magno  apparatu  Constantinopolim  contendit, 
praemisso  tamen  Solymani  corpore,  quod  ia 
Mausolaeo,  magnifico  cultu  a  Solymano  ipso, 
dum  viveret,  sibi  constructo,  conditum  fuit : 
tamdiu  nihilominus  remoratus,  donec  Christia- 
norum  exercitum,  Hyemis  asperilate  urgente, 
recessisse  comperisset.  Maximilianus  siquidem, 
ipsa  Hyemis  impellente  inclementia,  maguo  pro- 
cerum  comitatu,  cum  Ferdinando  fratre,  qui 
postmodum  Boemiam  coutendit,  Viennam  pe- 
tierat,  et  mox  exercitum  dimiserat ,  discessum 
a  castrisj  Iribus  dumtaxat  Germanorum  signis 
selectis,  et  Comanae  insulae  praesidio  impositis, 
atque  in  finitimis  aliis  hostibus  oppidis,  qui  ea 
tuerentur,  et  barbarorum  excursiones  coerce- 
rent,  locatis  militibus.  Selimus  e  coutra,  quam- 
vis,  utdiximus,  hebes,  et  qui  a  patris  slrenuitate 
et  ingenio  non  parum  abesse  videretur,  tamea 
sat  uon  babuit  se  suaque  a  Christiauorum  co- 
piis  protegere,  sed  licet  remotus,  atque  Hyemis 
tempore  contradicente  ,  ulterius  eos  aggredi 
atque  urgere  non  destitit;  nam  purpurato  Per- 
thavo  cum  plurimis  Turcarum,  Valachiorum  ac 
Tartarorum  turmis  Joanni  Transylvano  auxilio 
esse  imperavit.  Nuper  amissum  Tokaium  tuuc 
Transylvanus  obsidione  premebat;  quapropter, 
ad  facinus  absolvendum,  haud  parum  prodesse 
posse  viderentur  subsidia  aSelimo  suppeditata. 
Verum  iniquissimi  principis,  qui  tot  sceleribus 
foedissime  a  Deo  defecerat,  Deum  ipsum  spem 
irritam  reddidisse  narrat  Thuanus,  his  verbis  : 
«  Jam  admotis  decem  tormentis  et  coepta  verbe- 
ratione,  Tokaium  in  maximas  angustias  rede- 
gerat  Joannes,  cum  trepidus  nuntius  ad  eum 
venit,  decem  millia  Tartarorum,  quos  Seliinus, 
defendendi  eum  causa,  cum  Turcis  ac  Valachis 
reliquerat,  totam  Daciam  per  seditiouem  po- 
puli,  et  inaudita  crudelitate  passim  in  fortunas 
ac  corpora  hominum,  nullo  sexus  ac  tetatis 
discrimine,  grassari  :  quapropter  obsidionem 
solvere  post  octiduum  coactus  est,  ne,  dum  istic 
pertinaci  us  hgereret,suos  ad  internecionem  deleri 

19 


U6 


PII   T  ANNUS  1.    —   CHRISTI   1566. 


sineret;  nam  prneter  incendium  ac  direptiones, 
horrida  memorabantiir,  infanles  videlicet  disse- 
catos  et  verubns  transfixos  ad  ignem  torreri, 
et  tostos  ab  illis  devorari  :  pra;terea  Cbristiano- 
rum  liostium  carncs  quotidie  edere,  et,  qiiod 
exquisiti  cibi  loco  ducunt,  mulierum  mammillis 
Tcsci. 

«  Igitur  Joannes,  ubi  in  Transylvaniam 
venit,  primum  eos  pcr  legatos  aniice  liortatus 
cst,  utillinc  discederent,  et  ab  injuria  et  male- 
ficio  abstinerent :  quod  cum  illi  facere  recusa- 
rent,  ipse  cum  suis  palantes  et  incautos  adorsus, 
ad  sex  miile  trucidavil,  et  deinde  Varadinum 
rediit,  quo  illum  ultionis  rabie  incensi  Scylliae 
circumsidcnt :  is  vero  qui  videret  locum,  neque 
natura  neque  operibus  satis  munitum  esse,  ut 
eum  adversus  tot  hominum  turbam,  admotis 
tormentiSjtueri  posset;  clam  noctu  egressus,  ia 
tutiora  loca  se  recepit,  ubi  collectis  viribus 
rursus  populabundos  aggressus,  multa  millia 
ex  illis  caedit,  et  innumeros  captivos,  quos  bar- 
bari  in  miseram  servitutem  abducebant,  et  ia 
iis  complures  nobiles  matronas  et  virgines  in 
oppido  Beregario  captas,  recepit,  lamentabili 
ubique  rerum  facie,  prajcipue  circa  Cassoviam, 
unde  quadringenti  circiter  praetoriani,  omni  li- 
centicc  ac  seevitiae  genere  usurpato,  dcccc  fere 
captivos  secum  avehebant,  ingenti  sui  terrore 
passim  incusso,  prajsertim  circa  Danubium , 
Vanum  et  Arabonem  degentibus  etc.  Tandem 
Scythae  illi,  post  unam  et  alteram  a  Joamie  ac- 
ceptas  clades,  Getis  aliquot  et  pratorianis  spe 
praedae  ad  illos  se  adjungentibus ,  auctiores, 
Russiam  et  Polodiam,  quae  provinciae  regi  Po- 
loniae  parent,  converso  impetu  deflexerunt,  ubi 
omni  saevitiei  genere  grassati,  postremo  pro- 
vinciae  Palalinum,  in  quodam  oppido  obsident, 
adductis  secum  duodecim  muralibus  machinis. 
Verum  ille,  non  minus  vetustate  familiaj  quam 
bellica  virtute  nobilis,  cum  delectis,  quos  ha- 
bebat,  crebro  erumpens,  ad  extremum  machinas 
praedonibus  eripuit,  et  iis  ademptis,  immanes 
crudelium  bellatorum  rellquias  ad  interne- 
cionem  delevit  ».  Sic  Thuanus  :  quibus  addunt 
alii,  eumdem  Transylvanum,  aliis  nihilominus 
acceptis  auxiliis,  rem  cum  Schuendio  Maximi- 
liani  legato,  vario  marte,  licet  majori  suo  damno 
egisse,  quousque  ad  insequentis  anni  flnem, 
octennales  induciae,  inter  Selimum  et  Maximi- 
lianum  conclusae  sunt,  iisdem  conditionibus 
quibus  inter  Solymanum  et  Ferdinandum  initaj 
fuerant  ;  ut  videlicet  quisquis  ea  possideret, 
quae  sibi  postremo  bello  acquisierat;  quod 
magno  cessisse  Maximiliani  commodo  dicunt, 
quia  per  Schuendium  plurima  loca  occupave- 
rat.  Fuisse  autem,  et  in  ea,  una  cum  Venetis, 
comprehensum  Transylvanum  asserunt,  faci- 
liori  ad  haec  reddilo  Selimo,  tum  Maximiliani 
ingentis  pretii  muneribus ,  tum  vero  maxime 
ob  Arabum  defectionem,  quos  ad  officium  re-        »  Ex  Archiv.  Vaiic.  ibid.  ut  sup. 


ducere  (sicuti  per  Sinanum  Bassam  fecit)  in 
animo  habuit.  Sed  de  his  anno  sequenti  :  hoc 
vero,  ab  ipso  Selimo  rejectus  fuit  Horsutonus, 
Ca^saris  legatus,  qui  Bizantium,  ad  pacis  condi- 
tiones  cum  Solymano  ineundas,  jam  pridem 
missus  fuerat,  et  ipsius  Solymani  morte  iutel- 
lecta,  in  viam  se  dederat  ut  Viennam  reverte- 
retur ;  nam,  cum  juxta  Taurunum  obviam  ha- 
buisset  Selimum,  eique  conceptas  foederis  ac 
pacis  leges  proponere  oplaret ;  a  Mecmete  pro- 
iiibitus  fuit,  quod  illum  adSoIymanummissum 
diceret,  quo  mortuo,  nihil  erat  quod  ageret  cum 
Selimo,  a  quo,  si  Caesar  aliquid  impetrare  vellet, 
alium  destinaret,  aut  ipse  cum  mandatis  novis 
rursus  accederet;  quapropter  Horsuto  vldendi 
quidem  Selimum,  non  vero  alloquendi  facultas 
fuit. 

309.  In  belli  societatemcontra  Titrcas  GalUaB 
et  Hispanix  reges  adducere  nititur  Pontifex.  — 
Dum  a  Maximiliano  sic  haud  admodum  gnaviter 
bellum  administratur,  et  parum  decorae  paci 
studetur,  sollicite  Pontifex  animo  meditabatur, 
qua  ratione  labenlibus  ejus  ac  Chrislianae  rei- 
publicae  rebus  consulere  posset;  ac  tandem  in 
earn  sententiam  descendit,  quod  omnem  mo- 
veret  lapidem ,  ut  in  societatem  belli  contra 
infideles,  secum  una,  Galliarum  ac  Hispaniarura 
reges  adduceret;  quod  quidem  antea,  ut  vidi- 
mus,  Maximiliano  ipsi  pollicitus  fuerat.  Innu- 
meris  certe  difficultatibus  facinus  hoc  obsitum 
Pius  animadvertit ;  verum  celso  adeo  et  erecto 
animo  aggressus  est  illud,  tantaque  ipsum  effi- 
cacia  peregit,  ut  quominus  ad  optatum  finem 
perduceretur,  vel  hominum  malitise  vel  tempo- 
rum  acerbitati,  dumtaxat  rite  tribuendum  cen- 
seatur.  Cujus  rei  luculentissimum,  scriptae  hac 
de  re  ab  eo  Epislolae  ',  perhibent  testimonium. 

«  Ad  Galliarum  regem. 

«  Charissimo  in  Christo  filio  Carolo,  Fran- 
corum  regi  Christianissinio. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster,  salutem 
et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Post  susceptum  Apostolatus  offlcium,  sta- 
tim  considerantes,  quanto  in  discrimine  versa- 
retur  sancta  nostra  religio,  et  Ilaliae  et  finitimo- 
rum  regnorum  salus,  saevissimisetlonge  poten- 
tissimis  hostibusTurcis,  totius  Christiani  nomi- 
nis  exitio  imminentibus  :  in  animo  habuimus, 
pro  sollicitudine  pastorali,  admonere  Majestatem 
tuam,  et  reliquos  reges  et  principes  Christianos 
de  tanto  et  tam  manifesto  periculo,  vosque  hor- 
tari  et  exercitare  ad  fcedus  et  societatem  belli 
inter  vos,  adversus  tam  polentes  tamque  imma- 
nes  hostes  ineundum.  lu  qua  cogitafione  deter- 
ruit  nos  quidem  ille  metus,  quod  propter  pec- 
cata  populi  Christiani,  et  tot  sectas  eorum  qui  a 
religione  Catholica  desciverunt,  veriti  fuimus, 
ne  Deus  iratus,  justo  judicio,  nos  ab  infidelibus 


PII   V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


14T 


vexan  affligique  permitteret.  Itaque,  ad  ejus 
iram  placandam,  omnes  Christi  fldeles,  ut  resi- 
piscant  seque  ad  Deum  convertanthortati  fuimus, 
et  ipsi  quidquid  adhuc  potuimus,  fecimus,  ut 
quffi  divinae  Majestalis  oculos  ofl^endebant,  cor- 
rigerentur.  Cum  autem  sperandum  sit  divinge 
misericordi(e  auxilium  nobis  minime  defuturum 
esse,  modo  ne  desimus  ipsi  nobis  et  saluti 
nostrse,  nec  patitur  periculi  ante  oculos  positi 
magnitudo,  difl"erri  diutius  communis  salutis 
auxilia  ;  in  hanc  curam  et  cogitationem  incum- 
bere  coepimus,  et  te  atque  alios  Christianos 
principes,  qui  dignitate  opibusque  antecellitis, 
paterna  charitate  et  libertate,  ad  subveniendum 
reipublicai  Christianffi,  tam  necessario  tempore, 
et  nobis  ipsis  et  regnis  vestris  consulendum, 
excitandos  esse  statuimus. 

«  Oportuerat  sane  patres  vestros,  tantam  tem- 
pestatem  prospicere,  nec  sinere,  propter  intes- 
tinas  discordias  suas,  Turcarum  vires  imperium- 
que  tantopere  augeri.  Ut  enim  de  veteribus 
cladibus  taceamus,  non  amisissemus  nostris 
temporibus  Rhodum  insulam,  adeo  distinendis 
hostibus  opportunam ;  non  postea  regnum  Hun- 
garise,  quod  etiam  fuerat  Italiae  atque  Germaniae 
firmissimum  propugnacuIum,nontot  aliis  locis 
munitissimee  urbes  in  hostium  potestatem  ve- 
nissent,  nec  tam  facile  eorum  imperium  in 
Orientis  partibus  auctumacpropagatumfuisset. 
Evenit  igitur  nobis  in  his  Occidentalibus  parti- 
bus,  propter  illas  discordias,  quod  Graecis  antea 
acciderat ;  ut  enim  intestinae  illorum  dissensio- 
nes  animuni  hostibus  auxerunt,  ad  trajiciendum 
Hellespontum ,  aditumque  patefecere  ad  Grae- 
ciam,  Macedoniam  et  Thraciam  invadendam, 
caputque  et  sedem  imperii,  Constantinopolim 
expugnandam,  finitimasque  provincias  deinceps 
subigendas  ;  ita  patres  vestri,  principes  illi  qui- 
dem  maxima  virtute  prasditi,  sed  nimis  inter  se 
pertinaciter  dissidentes,  dum  arma,  qua  adver- 
sus  communes  hosles  tractare  debuerant,  in 
mutuam  perniciem  converterunt,  occasionem 
et  facultatem  illis  prsebuerunt,  maximarum  ca- 
lamitatum  et  cladium  Christiano  populo  infe- 
rendarum. 

«  Crevit  igitur  incendium,  quod  reprimi 
per  illosetforsitanextingui  potuit,etadeo  nobis 
ap"propinquavit,  ut  jam,  non  de  recuperandis 
rebus  qua;  amissee  fuerunt,  sed  de  his  miseris 
Christianae  reipublicae  reliquiis,  de  vita,  liber- 
tate,  de  fortunis  nostris  defendendis  agendum 
sit.  Jam  terra  marique  cingimur.  Majores  nostri, 
terra  quidem  hostium  viribus  inferiores  erant, 
sed  mari  aliquandiu  superiores  fuerunt.  Postea 
imperiummaris  amissumest,  hostespotiti  sunt. 
Sed  antea  superi  maris  oram  depopulari  sole- 
bant ;  aetate  autem  nostra  inferum  etiam  mare 
quotannis  libere  et  sine  ullo  metu,  adjunctis 
sibi  piratarum  omnium  navibus  pervagari. 
oppida  maritima  diripere,  incendere,  et  in  ipsis 


portubus  naves  capere,  etmaximum  captivorum 
numerum  (o  miscrrima  tempora,  o  Christiani 
nominis  ingens  dedecus  !)  in  servitutcm  abdu- 
cere  coeperunt.  Quin  etiam  superiore  anno  in 
maximum  periculum  venimus  insulac  Melita; 
amittendae  ;  quaj  si  amissa  fuisset,  ostium  aper- 
tum  esset  hostibus  ad  Siciliam  et  Italiam  oppu- 
gnandam,  et  ad  omnes  maris  nostri  insulas  sub- 
igendas.  Hoc  autem  anno,  illa  Hungariae  pars, 
quaj  nobis  restiterat,  ab  hostibus  ferro  et  igne 
fuit  devastata,  et  aliquot  oppida  munitissima, 
cum  pra3sidiis  amissa  fuerunt.  Germaniae  fines 
jam  hostes  attingunt,  patet  in  Italiam  illis  via, 
seu  terram  illi  invadere  voluerint  per  Istros  et 
Forum  Julii,  seu  mari  aggredi  unius  noctis  na- 
vigatione  Hydruntum  possunt. 

«  Quousque  igitur,  tu,  charissime  fili,  tu 
et  alii,  qui  tanto  periculo  occurrere  potestis  ac 
debetis,  cessabitis?Quousque  communes  hostes 
communi  consilio  et  auxiliis  vestris  repellere 
negligetis?  In  extremum  jam  discrimen  veni- 
mus ;  undique  circumsidemur,  nec  adhuc  pro 
communi  religione,  pro  templis  et  aris,  pro 
Christiani  nominis  salute,  ullum  a  nobis  consi- 
lium  capitur,  nuUum  fredus  percutitur,  nulla 
societas  initur?  Videmus  hostes  potentissimos 
et  immanissimos ,  tot  de  nobis  et  majoribus 
nostris  partis  victoriis  exultantes ,  immiuere 
exitio  nostro,  Christianae  religionis  interitum 
moliri,  templis  ruinam,  urbibus  incendia,  pro- 
vinciis  vastitatem,  populis  cruciatus,  caedem  ac 
morte  longe  miseriorem  servitutem  minari  , 
nec  adhuc  expergiscimur  ,  nec  saluti  nostrse 
prospicimus? 

«  Atvero  illi  non  cessant,  nec  cessaturi  sunt, 
quoad  reliqua  ha;c  Occidentis  regna  ad  impe- 
rium  suum  adjunxerint.  Infinila  quadam  domi- 
nandi  libidine,  nec  minore  auri  et  divitiarum 
cupiditate  ardent.NulIum  est  in  Occidentis  par- 
tibus  rcgnum,  quod  non  jam  spe  et  cogitatione 
invaserint  atque  subegerint.  Nunquam  consen- 
suros  inter  se  Christianos  reges  putant,  nun- 
quam  communi  consilio  arma  esse  capturos, 
sive  Italiam,  sive  Germaniam  aggressi  fuerint ; 
neccharissimum  fllium  nostrum  Maximilianum 
Caesarem  solum.parem  sibi  viribus  esse  in  Ger- 
mania  futurum  vidcnt,  nec  in  Italia  regem  Phi- 
lippum,  et  alios  Italiae  principes.  Et  sane  tantae 
eorum  potentia;nuIIusestChristianorum  regum 
acprincipum,  qui  sine  aliorum  auxiliis  resistere 
possit.  Res  ipsa  docuit,  majores  hostium  vires 
esse,  quam,  quas  uUus,  quamvis  magnus  et 
potens  princeps  possit  sustinere.  Non  sustinuit 
eas  iEgypti  Syria?que  sultanus,  non  tot  Asiae,  non 
tot  Europae  opulenlissima  et  maxima  regna,  quae 
subverterunt,  dum  cum  singulis  bella  gesserunt. 
Sed  si  arma  junxeritis,  tu  et  charissimus  filius 
Maximilianus  CEesar,  et  rex  Hispaniac  Catholicus, 
tres  maximi  Christiana;  reipublicae  principes,  et 
fortissimarum  nationum   reges;spes  est,  Deo 


148 


PII   V   ANNUS   1. 


CHRISTI    15C6. 


juvante.  vos,  non  modo  eorum  osse  inipetum 
terra  niarique  propulsaturos,  sed  mulla  etiam, 
quae  amissa  fuerant,  summa  vestra  cum  gloria 
recuperaturos. 

«Multisabhiuc  sa?culis,nunquam  tanta  fuit 
inter  Christianos  principes  concordia  ,  nun- 
quam  tanta  consensio.  Omnes  inter  vos  estis 
cognationibus  afflnitatibusque  conjuncti.  Ab 
intestinis  bellis,  singulari  Dei  beneflcio,  tandem 
vestra  rcgna  provincia;que  conquieverunt.  Suut 
quidem  mulla!  hajreticorum  secta;,  sed  eorum 
quoque  interest,  hostes  reprimi,  et  ad  ipsos  a 
novis  consiliis  deterrcndos,  nihil  vestra  iuter  vos 
consensione  et  fcedere  utilius  esse  potest.  Nun- 
quara  igitur  opportunius  tempus  oblatum  est, 
ineundi  inter  vos  adversus  comraunem  hostem 
sanctissimum  foedus. 

«  Noli  enim  putare,  charissime  fili,  non  eum 
tuum  quoque.hostem  esse.  Simulat  ille  quidem 
se  Francorum  regibus  amicum  esse  ;  sed  com- 
modi  sui  causa  astute  siraulat,  quo  facilius  re- 
liquos  reges  opprimere  possit.  Novit  quanta 
Francorum  in  bello  sit  gloria  :  scil  quantasres, 
majores  olim  tui,  adversus  Turcas  in  Asia  ges- 
serint,  et  Asiam  psene  totam  vincendo  peragra- 
rint.  Eam  ob  causam,  dum  reliquos  opprimit, 
tequiescere  et  spectare  cupit ;  at,  si  illos  (quod 
Deus  avertat)  oppresserit,  te  quoque  ipsum  in- 
vadet.  Nec  vero  ulla  magis  victoria  exultaverit, 
quam  si  Francos,  Turcarum  olim  in  Asia  vic- 
tores,  devincere  potuerit,  preesertim  cum  Fran- 
ciee  regnum  omnium  orbis  terrarum  regnorum 
opulentissimum  esse,  persuasumhabeat.  Agno- 
scenda;  et  cavendse  sunt  hostis  artes  :  iisdem 
artibus  Graeciae  principes  majores  ejus  dece- 
perunt,  singulis  bella  inferentes,  cum  aliis  inte- 
rim  amicitiam  simulantes,  dum  illos  oppri- 
merent.  NuIIura  illis  Barbaris  jusjurandum , 
nulla  foedera  sancta  sunt,  nunquam  ulla  natio 
magis  perflda  fuit,  nulla  magis  fredifraga.  Do- 
cumentum  recens  Turcarum  perfidiee  capi  po- 
tuit  ex  Solymano  qui  nuper  est  mortuus,  qui 
Transylvanise  regulum,  patre  orbatum  infan- 
tem,  cum  ab  se  in  fldem  acceptum  esse  simu- 
lasset;  per  summara  perfidiara  regno  Hungaria) 
quod  ad  eum  pertiuere  dicebat,  spoliavit,  et  ex 
rege  servorum  miserrimum  effecit.  Augendi 
imperii  et  propaganda;  nefanda;  superstitionis 
suse  causa,  omnia  illi  genli  aequa,  omnia  hones- 
ta  videntur ;  nec  vero  perfldiosa  ea  tantum  gens 
est  atque  foedifraga,  sed  omnis  penitus  humani- 
tatis  expers,  omnem  Scythia;  barbariem,  unde 
illi  origo  est,  imraanitate  superans.  Pestis  quee- 
dam  et  pernicies  humani  generis,  omnibus  illa 
quidera  infesta  nationibus,  sed  Chrisliani  prae- 
cipue  sanguinis  avida,  quem  cum  fundit,  Deo 
se  gratissiraum  sacrificiura  offerre  existiraat. 
Ea  cum  Christianis  aeternum  bellura  et  inex- 
piabile  gerit,  nunquam  conquietura,  quoad,vel 
cunctos  Christianos  principes    sustulerit,  vel 


ipsa,  inter  se  conspiranlibus,  oppressa  fuerit. 
Et  Turcarum  tyrannis  fldera  ullus  Christianus 
princeps  habere  poterit,  quos  sciat,  dominandi 
causa,  omnibus  insidiari  solere?  Non  fratrem 
fratri,  non  patrem  filio,  non  fllios  patri  parcere, 
non  illi  sociis,  non  amicis,  non  suis,  non  alie- 
nis,  non  Macometis,  sui  cultoribus,  non  aliam 
religionem  professis,  non  procul,  non  juxta, 
sitis,  parcunt.  Omnes  in  hostium  numero  habent 
et  maxime  reges  ;  regum  vero,  ut  quisque  opu- 
lentissimus  est,  ita  illum  maxime  opprimere 
cupiunt. 

«  An,cura  bello  ItaliaGermaniave  flagrabit, 
res  tuae,  charissime  flli,  in  tuto  futuras  esse 
credis  ?  si  ita  putas  ,  longe  falleris  ;  similiter 
enim  id  existimas,  ut  si  quis,  ardente  vicini 
domo,  non  esse  domui  suse  incendium  id  ti- 
mendum  pufet.  Non  est  Majestati  tuse  expec- 
tandum  dum  ad  teflamraa  perveniat  :  tuarefert 
vicinis,  ne  doraus  eorum  conflagret,  propere  et 
naviter  subvenire.  Sed  detur  hoc  et  concedatur, 
irapios  hostes  tibi  perpetuo  amicos  futuros 
esse  ;  in  communi  excidio  et  vastitate,  tuas  unius 
res  incolumes,  intactas,  inviolatas  fore.  At  ca- 
vendum  est,  ne  propter  amicitiam  impiorum, 
divinam  iram  in  te  provoces,  sicut  provocavit 
Asa  rex  Juda,  quia  flduciam  habuerat  in  Baasa 
rege  Syriae,  cum  quo  amicitia  et  foedere  junctus 
erat.  Turcee  non  magis  hostesnostri  sunt,  quam 
Doraini,  et  Dei,  ac  Redemptoris  nostri,  cujus 
cultum,  religionera  et  fldem  student  abolere, 
extinguere  atque  delere.  Nura  Domini  iram  effu- 
gere  posses,  si  in  hoslibus  ejus  fiduciam  habe- 
res?  absit  hoc  abs  te,  charissime  fili,  absit,  ut 
illud  tibi  objici  possit,  quod  regi  illi  Asae  objec- 
tum  fuit  a  Propheta.  Cave  committas,  ut  illud 
alterius  Propheta;  in  te  dlci  possit :  His  qid  odC' 
riint  Dominum  amicilia  jiingeris.  Prava  vero  et 
indigna  generoso  rege  calliditas,  abstinere  se 
bello,  et  velle  alterius  laboribus  tutum  esse. 
Pravum  et  perniciosura  consiliura  quiescere,  et 
dum  hostis  ad  te  perveniat,  expectare,  quem 
possis,  antequam  appropinquetet  majores  vires 
liabeat,  sociorum  regum  ope  auxiliisque  faci- 
lius  arcere  ac  repellere.  Rerum  bellicarum 
periti  duces,  multo  utilius  et  tutius  esse  duxe- 
runt,  longe  a  domo,  quam  intra  fines  suos  bel- 
lum  gerere. 

«Quocirca  Majestatem  tuam,  quanto  maxi- 
mo  possumus  animi  studio  hortaraur,  mone- 
mus  et  rogamus,  et  corara  Deo  obtestamur, 
charissime  fili,  ut  his  diligentissime  conside- 
ratis,  tam  pium,  tam  sanctuni,  tam  salutare  ac 
necessariura  foedus  ineas.Turcarum  tyrannum, 
ut  immanem  queradara  serpentem,  ne  pernicio- 
sissimum  virus  suum  in  te  exhalare  possit,  om- 
nibus  viribus  tuis  arcendum  tibi  et  repellen- 
dum  esse  statuas.  Subveni  religioni,  subveni 
reipublicae  Christiana; ;  hoc  a  te  obsequium, 
hoc  auxilium  Jesus  Christus,  per  nos  vicarium 


Pir  V  ANNUS   1.    —  CHRISTI   1566. 


149 


siium,  licet  indignum,  pro  tot  tantisque  in  te 
beneficiissuis  exigit  ac  requirit.  Illc  tibi  corpus, 
ille  tibi  animani  dedit,  ille  te  pretiosissimo  suo 
sangiiine  redemit,  ille  te  ex  maximis  periculis 
eripuil ;  ab  illo  regnum,  ab  illo  bona  omnia 
quse  habes  accepisti.  Memento  majorum  tuo- 
rum,  inclytorum  Francise  regum,  qui  pro  Dei 
bonore,  pro  fide,  pro  religione  Cluistiana,  tan- 
tas  res  in  Europa  Asiaque  gesserunt.  Illos  fac 
ad  imitandos  tibi  proponas :  propria  ha^c  Fran- 
cise  regum  laus  est,  bellare  cum  infldclibus, 
nullum  pro  Dei  honore  certamen,  nullum  peri- 
culum  effugere  et  recusare.  Talium  iili  bello- 
rum  exitu  semper  felices,  prosperi  et  gloriosi 
fuerunt  :  bujusmodi  bellis  immortalis  gloria 
comparatur.  His  merilis,  ex  temporali  regno, 
ad  Coelorum  regnum  pervenitur.  Nec  vero  dec- 
runt  vobis  aliorum  quoque  principum  auxilia. 
Nos  quidem  parati  erimus,  non  modo  quam 
maxima  poterimus  auxilia  vobis  mittere,  sed, 
si  opus  fuerit,  sanguinem  et  vitam  ipsam  in 
tam  pio  bello,  vobiscum  una,  libentissime  pro- 
fundemus.  Quis  enim  in  eo  bello  mortem  oppe- 
tere  dubitet,  in  quo  cerle  sciat,  se  pro  vita  mor- 
tali  et  caduca,  seternse  et  beata;  vitaj  statim  esse 
pra;mium  accepturum?  Uli  impii,  pro  lege  ne- 
fanda  pseudo-prophetfe  sui,  mori  pulchrum  sibi 
et  gloriosum  putant ;  quo  tandem  studio  Chri- 
stiani,  qua  alacrilate  debent,  pro  lege  Dei  veri, 
pro  honore,  pro  fide,  et  religione  Redemptoris, 
et  Salvatoris  Jesu  Christi  decertare  et  sangui- 
nem  fundere?  0  felices,  quibus  datum  fuerit, 
ut  pro  Dei  honore  morianlur  1 

«  Postremo  illud  cogita,  etiamsi  diutissime 
vixeris,  tameu  moriendumesse,  omnibus  autem 
ad  seterni  Regis  et  Judicis  tribunal  veniendum 
esse,  qui  unicuique  reddet  secundum  opera 
sua;  cui  te  excusare  non  posses,  si  ejus  honori 
et  populi  sui  salute,  tam  necessario  tempore 
deesses.  Tu  vero  id  enitere,  charissime  fili,  sicul 
Christianissimo  rege  dignum  est,  ut  pro  defen- 
sione  fidei,  ac  totius,  in  Chrislianam  rempubli- 
cam  meritis,  in  hoc  sajculo  feliciter  regnare,  et 
in  altero  a;terna  perfrui  beatitudine  merearis. 
Benedicat  te  Deus  Omnipotens,  fili  charissime, 
tuasque  actiones  ad  suam  gloriam  ac  commune 
bonum  regni  tui  dirigat.  Datum  Romoe,  apud 
Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
IV  Novembris  mdlxvi  ,  Pontiflcat.  nostr.  ann. 
primo  ». 

310.  Prse  aliis  cum  Galliarum  rege,  de  fce- 
dere  inter  Christianos  principes  ineundo,  pro- 
lixius  agendum,  Pium  existimasse  censemus, 
quod  a  Turcarum  metu  remotiorem  ipsum 
sciens,  ad  arma  contra  eos  capessenda  se  non 
facile  impulsurum  putaret.  Tam  affabre  vero 
hanc  Epistolam  scriptam  observare  est,  ut  nil 
prorsus  in  ea  desiderandum  appareat,  quo,  vel 
in  primis,  acoIendaChristiani  nominis  hostium 
amicitia,  Carolum  abducere  posset,  deinde  ad 


eos  ullro  aggrediendos  incitaret.  Spiritualia 
vero,  vel  monita,  vel  exempla  ifa  in  medium 
profert,  ut  temporales  tamen,  eo  ipso  tempore, 
raliones,  quibus  in  suam  eum  sententiam  per- 
trahere  facilius  queat,  minime  prastermittat. 
Cum  aliis  autem,  quorum  intererat  ut  ratio  ali- 
qua  iniretur,  qua  Turcarum  potentia  aususque 
comprimerenlur,  brevioribus  liltefis,  quas  hic 
inserinnis ',  rem  curandam  existimavit : 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro,  Phi- 
lippo  Ilispaniarum  regi  Calholico. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster,  salutem 
et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Maxima  cura  et  sollicitudine  angimur,  vi- 
dentes,  tanquam  ea  quee  oculis  cernuntur,  pe- 
riculum  imminens  sanctce  fidei  et  universo 
Christiano  nomini,  nisi  ea  ineantur  consilia, 
quibus  impiorum  hostium  impetus  ab  his  mi- 
seris  Christianse  reipublicce  reliquiis  propul- 
setur.  Consideramus  enim,  quam  facile,  hinc 
Italiam  aggredi  possint,  inde  Germaniam  :  qua- 
rum  provinciarum  alterius  fines  jam  altingunt, 
ab  altera  angusto  admodum  mari  ac  freto  potius 
disjuncti  sunt.  Aucli  illis  animi  sunt,  rebus  hac 
ffitate  in  Hungaria  prospere  gestis.  Irritati  vero, 
majorem  in  modum,  et  accensi  fuerunt,  utveri- 
simile  est,  ignominia,  quam  superiore  anno  in 
insula  Melita  acceperunt.  Habent  paratas  terres- 
tres  copias  equitum  et  peditum  ingentes.  Ha- 
bent  classes  maximas  atque  instruclissimas, 
preeter  naves  omnium  ex  Africa  piratarum,  quse 
semper  ad  eorum  nutum  prcesto  sunt.  Principes 
porro  Christianos,  nulla  inter  se  belli  societate 
junctos  esse  sciunt,  nec  quemquam  vestrum 
posse  solum  sine  aliorum  auxiliis  sibi  resi- 
stere.  Proinde  necessarium  esse  videmusoccur- 
rere  tantis  periculis  ;  ea  vero  propulsare  non 
posse  videmus,  nisi  tu,  charissime  fili,et  sere- 
nissimus  Csesar  fraler  tuus  patruelis,  et  rex 
Francorum  Cbristianissimus,  regineeuxoris  tuae 
frater,  qui  estis  tres  Chrislianorum  principum 
maximi,  inter  vos  conspiretis,  ac  salutare  et 
sanctum  foedus,  primo  quoque  tempore,  ineatis 
ad  religionem  Christianam,  et  res  vestras  ab 
hujus  novi  Turcarum  tyranni  impetu  defen- 
dendas.  Est  quidem  rex  Francorum  ab  hoc  pe- 
riculo  aliquanto,  ut  videtur,  quam  Majestas  tua 
et  ipse  Csesar,  adhuc  tutior;  sed  serius  consul- 
turus  esset,  si  vos  prius  opprimi  pateretur.  Hor- 
tati  igitur  ipsum  diligentissime  fuimus,  ad  hanc 
societatem  vobiscum  ineundam,  sicut  Majestas 
tua  intelligere  polerit,  ex  litterarum,  quas  ad 
eum  misimus,  exemplo  :  horlamur  vero  Majes- 
tatem  tuam,  ut  de  hac  re  ipsa  quoque  cum  eo- 
dem  rege  et  cum  Ceesareagat  etc.  Datum  Romse 
apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscaforis. 
Die  quarta  Novembris  mdlxvi,  Pontiflcatus  noslri 
anno  primo  ». 

'  Ex  Archiv.  Vatic.  Ibid.  ul  sup. 


150 


PII  V   ANNUS    1.   —  CHRISTI   1566. 


Ad  Hispaniariim  reginam  '. 

«  Cbarissima?  in  Christo  filiee  Isabella?,  His- 
panianim  reginoe  Catliolicae. 

«  Charissima  in  Christo  filia  nostra,  salu- 
tem  et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Pro  pastorali  officio  et  paterno  amore  no- 
slro,  admonendiim  esse  duximus  serenissimum 
regem  catholicum  conjugem  tuum,  pcriculi, 
quod  sanctsD  fidei  et  rebus  ejus  atque  oninium 
Christianorum  impcndit ,  ab  immanissimis 
Christiani  nominis  hostibus.  Hortati  eum  sumus 
ad  ineundam  societatem  belli,  adversus  tam 
potentes  et  tam  infestos  hostes,  una  cum  cha- 
rissimis  in  Chrislo  filiis  nostris,  Maximiliano 
Csesare  et  Carolo  Fraucorum  rege  Christianis- 
simo.  Neque  enim  ullo  alio  auxilio,  religioni 
et  Christianae  reipublicae  subveniri  posse  vide- 
mus.  Decet  autem  tam  sanctam  et  tam  necessa- 
riam  ac  salutarem  actionem,  charissima  filia, 
pro  tuo  quoque  studio  adjuvari.  Proinde  horta- 
mur  in  Domino  Majeslatem  tuam,  ut  ipsum 
serenissimum  regem,  vere  Catholicum,  quem 
optime  animatum  esse  non  dubitamus,  ipsa  in- 
cendas,  et,  ut  serenissimo  Cccsari,  quo  susti- 
nere  in  sequenti  anno  Iiostium  impetus  possit, 
firmissima  auxilia  miltat,  horteris;  tantis  enim 
impiorum  hostium  viribus  non  est  dubium, 
quin  nuUius  principis  Christiani  vires,  sine 
aliorum  auxiliis,  pares  futurge  sint.  At,  si  tres 
tanti  principes  socielatem  hanc  inter  se  fecerint, 
Deo  juvante,  sperandum  est,  rem  et  fidem  Chri- 
stianam  defensum  iri  etc.  Datum  Romaj,  apud 
Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
ivNovemb.  mdlxvi,  Pontific.  nost.  anno  primo-). 

Ad  Catharinam  Galliarum  reginam  ^ 

«  Charissimse  in  Christo  filiee  Catharinse, 
Francorum  reginee  Christianissimge  viduffi. 

«  Charissima  in  Christo  filia  nostra,  salutem 
et  Apostolicam  benediclionem. 

«  Pastoralis  officii  cura  nos  cogif,  pericli- 
tanti  fldei  Christianae  et  Dominico  gregi,  maxi- 
me  necessario  tempore,  opportunis  remediis 
subvenire.  In  eum  enim  locum  rem  adductam 
videmus,  ut  nisi  ii,  qui  possunt  ac  debent,  ad 
propulsandum  periculum,  arma  contra  impios 
Christiani  nominis  hostes,  societateinterse  ini- 
ta,  sumpserint ;  religioni  simul  et  his  Christiani 
populi  reliquiis  exitium  immineat.  Amisit  res- 
publica  Christiana,  Christianis  principibus  te- 
pentibus,  Hungariffi  regnum,  quod  fuerat  fir- 
missimum  ejus  propugnaculum.  Hostes,  unius 
noctis  navigatione,  trajicere  inltaliam  possunt. 
Non  desinunt  bella  ex  bellis  serere,  quoad  to- 
tum  terrarum  orbem  imperio  suo  et  nefandce 
Mahometis  legi  subjiciant.  Quid  igitur  restat 
jam,  nisi,  ut  Germaniam  aut  Italiam,  vel  si  eis 
libuerit,  utramque  eodem  tempore  aggredian- 
tur  ?  Tantas  enim  classes,  tantas  equitura  et 

'  Ei  Archiv.  Valic.  Ibid.  ut  sup.  —  *  Ibid. 


peditum  copias  habent,  ut  facile  utrinque 
bellum  nobis  infcrre  possint.  Ad  hoc  tempus, 
omnia  in  Asia  et  Europa  regna  subverterunt. 
Dum  singulos  reges  aggrediuntur ,  flnitimis 
regibus ,  quasi  periculum  nihil  ad  se  per- 
tineret,  quiescentibus  atque  spectantibus  ,  et 
plerisque  fortasse  aliorum  excidium  etiam  cu- 
pienlibus ;  ipsi  ignavise  et  pravae  mentis  suae, 
eas,  quas  mcriti  fuerunt,  deinceps  pcenas  dede- 
runt,  petiti  ab  hostibusipsi  quoque,ac  justoDei 
judicio  oppressi.  Hoc  igitur  ne  eveniat,  necesse 
esse  videmus ,  Cbristianissimum  in  Christo 
fllium  nostrum,  natum  tuum,  cum  serenissimis 
Romanorum  imperatore  electo  et  Hispaniarum 
regc  Calholico,  foedus  et  socielatem  adversus 
communem  hostem  inire.  Si  ii  tres,  maximi 
Christianae  reipublicae  principes,  inter  se  juncti 
fuerint,  spes  est,  vires  eorum  pares  Turcarum 
viribus  esse  futuras,  et  has  Christianae  reipu- 
blica;  reliquias  defensum  iri.  Non  potest,  tam 
necessario  tempore,  Christianissimus  rex  Dei 
honore  et  Christianae  reipublicae  saluti  deesse. 
Ad  suscipienda  arma  excitare  eum  debentmajo- 
runi  suorum  exempla,  quorum  propria  et  per- 
petua  ha;c  laus  fuit,  Christianae  religionis  et 
Ecclesiae  propaganda?  causa,  bellare,  quae  ex  re 
immortalem  sunt  gloriam  consecuti.  Movere 
etiam  eum  debet  et  excitare,  rerum  suarum 
evidens  periculum  ;  ipsius  enim  interest  noa 
expectare,  dum  totum  incendium  ad  eum  per- 
veniat,  sed  ab  Italia,  Germania,  provinciis  regno 
suo  finitimis  ,  hostium  impetus  arcere.  Sero 
enim,  eis  provinciis(quodDeus  avertat)amissis, 
regnosuoessetconsulturus.Nequeest,quodmi- 
nus  ipse  Turcarum  arma  pertimescat,  quam 
reliqui  duo  principes  :  Turca;  enim  omnia  regna 
hoslilia  putant;  nemini,  oblata  facultate,  par- 
cunt;  nulla  m  illis  canibus  est  fides,  nulla  reli- 
gio  :  augendi  imperii  et  impietatis  suae  pfopa- 
gandae  causa,  omnia  illis  aequa,  honesta  et  reli- 
giosa  videntur.  Elsi  autem  ne  ipso  rege  omnia 
nobis  praeclara,  et  genere  isto  nato  digna  polli- 
cemur,  tamen  Majestatem  tuamin  Domino  hor- 
tamur,  rogamus  et  obtestamur,  ut  suis  ipsa 
quoque  maternis  hortationibus,  illius  animum, 
ad  ineundum  tam  pium,  tam  necessarium,  tara 
salutare  foedus,  incendat.  Erunt  talia  officia, 
pietate  et  sapientia  tua  digna.  Consules  Dei  Ora- 
nipotenlis  honorl,  consules  saluti  istius  regni 
ettotius  Christianae  reipublicae,  pro  quibus  me- 
ritis  et  ab  hominibus  laudem,  et  a  Deo  Omni- 
potente,  bonorum  omnium  remuneratore,  Ma- 
jeslas  tua  aeternum  praemium  consequetur.  Da- 
tum  Romaj,  apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  iv  Novembris  mdlxvi,  Pontificat. 
nostr.  ann.  primo  ». 

3H.  Torpentem  Maximilianum  Pius,  inter- 
veniente  imperatricis  auctoritate,  cogitur  exsti- 
mulare.  —  Debuisset  sane  Maximilianus  Caesar 
enixe  rogare  deprecarique  Pontificem,  ut  ad  ob- 


PII  V   ANNUS   1. 


CHRISTI   1566. 


15f 


sistendum  Turcis,  a  quibus  adeo  premebatur, 
hujusmodi  sibi  caeterorumChristianorum  prin- 
cipum  auxilia  pararet.  At  tantum  abfuit,  quod 
id  a  Pio  Maximilianus  peleret,  quin  potius  ista 
non  curantem  ac  aeque  Christiana;  reipublica; 
et  propria  sua  quoque  negligentem,  ad  id  hor- 
tari  commonereque  Pontifex  idem  necesse  ha- 
buerit,  scriptis  ad  eum  litteris,  et  apud  illum; 
imperatricis  conjugis  interposita  etiam  aucto- 
ritate.  En  Epistolse  '  ad  utrumque  datefi  : 

«  Charissimo  in  Christo  tilio  nostro  Maxi- 
miliano  in  Romanorum  imperatorem  electo. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  etc, 

«  Cum  videamus,  tanquam  ea  quee  oculis 
cernuntur,  discrimen,  quod  a  novo  Turcarum 
tyranno  Christianee  reipublicae,  ac  tuis  primum 
rebus  impendet,  pastoralis  ofticii  sollicitudo,  et 
paterna  rerum  tuarum  cura  nos  cogit,  ut  foedus 
et  societas,  inter  Majestatem  tuam  et  charissi- 
mos  filios  nostros  Francorum  et  Hispanise  re- 
ges  ineatur,  ad  tam  potentem  hostem  commu- 
nibus  viribus  repellendum.  Itaque  hac  de  re 
cum  eis  regibusaccurate  agere  ccepimus.  Quan- 
quam  tam  evidens  est,  et  ante  oculos  positum 
periculum,  sicut  diximus,  ut  ipsanecessitaseos 
et  oranes  alios  principes  Christianos  movere  et 
excitare  debeat,  ad  tale  fcedus  faciendum,  et 
Majestati  tuse,  adversus  novum  Turcarum  tyran- 
num  firmissima  auxilia  mittenda,  ad  quod  nos 
hortari  eos  non  desislemus.  Si  ApostolicseSedis 
eae  vires  essent,  quae  ante  hoc  perniciosum 
schisma  esse  solebant,  majora  tibi  auxilia  pol- 
liceri  adversus  hostes  possemus  ;  mittemus 
tamen  quanta  poterimus,  atque  etiam  vires 
nostras  superare  couabimur.  Hortamur  autem 
Majestatem  tuam,  ut  ipsa  quoque  per  oratores 
suos,  eadem  de  re  agere  et  instare  ne  desinat, 
ut  in  sequenti  anno  eas  habeat  copias,  quibus, 
Deojuvante,  adversus  tam  infestum  et  poten- 
tem  hostem  res  suas  tueri  possit.  Datum  Ro- 
mae,  apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Pisca- 
toris,  die  rv  Novemb,  mdlxvi,  Poutific.  nostr. 
anno  primo. 

Ad  Mariam  imperatricem  ^ 

«  Charissimae  inChristofilia;  nostree,  Mariee 
Romanorum  imperatrici  electae. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissima  in  Christo  filia  nostra,  salu- 
tem  et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Quia  prospicimus,  et  tanquam  ea  quae 
oculis  cernuutur  videmus  periculum,  quod  po- 
pulo  Christiano  impendet  in  sequenti  anno  ab 
impiis  hostibus,  necessarium  esse  statuimus, 
pro  pastoralis  officii  sollicitudine,  et  paterna 
cura  rerum  charissimi  filii  nostri  Ceesaris  con- 


jugis  tui  prsecipue  periclitantium,  monere  et 
excitare  charissimos  in  Christo  filios  nostros, 
Serenissimum  Caesarem  conjugem  tuum,  et 
Francorum  et  Hispaniarum  reges,  ad  ineundam 
belli  societatem  inter  se,  adversus  tam  potentes 
hosles  :  quee  una  et  sola  ratio  est,  qua  subve- 
niri  possit  tantopere  periclilanti  Germaniae  ac 
Reipublicae  Christiana?.  Itaque  illos  hac  de  re 
vehementer  hortari  coepimus.  Nunc  partes  Ma- 
jestatis  tufe  sunt,  charissima  filia,  cujus  praeci- 
pue  interest,  hanc  societalem  iniri,  ipsum  Cae- 
sarem  et  regem  Catholicum  fratrem  tuum,  de 
ea  re  exstimulare,  et  tam  salutarem  actionem, 
quanto  maximo  potes  studio  juvare.  Quod  etsi 
te  tua  sponte  facere  paratam  fore  certum  habe- 
mus,  tamenid  ipsum  nos  quoqueMajestati  tuae, 
in  remissionem  peccatorum  suorum  injungi- 
mus.  Datum  Romae  etc.  Die  quarta  Novemb. 
MDLXvi,  Pontific.  nostr.  ann.  primo». 

312.  A7A//  omnino  nefjUgit  Piiis  in  sociali 
foedere  ineundo.  —  Haud  multo  post,  ad  Ande- 
gavensem  ducem,  sequenlem  etiam  Epistolam 
Pium  scripsisse,  in  Registro  Vaticano  '  reperi- 
mus,ex  qua  apparet,  quam  sedulo  huic  inter 
Christianos  principes  jungendo  foederi,  animum 
Pontifex  applicuerit,  et  quod  ab  eo  quod  coepe- 
rat  opere  manum  nunquam  amoverit : 

«  Dilecto  fllio,  nobili  viro  Henrico,  duci  An- 
degaviae,  Francorum  regis  Christianissirai  fra- 
tri. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  etc. 

«  Considerantes,  quanto  in  periculo  verse- 
tur  Christiana  respublica,  impiis  hostibus,adeo 
Italiae  Germaniaeque  propinquis,  fidei  et  religio- 
nis  interitum  anhelantibus,  et  totius  Christiaui 
nominis  exitio  imminentibus,  necessarium  pu- 
tavimus  hortari  charissimum  in  Christo  filiura 
nostrum  regem,  fratrem  tuum,  ad  ineundara 
societatera  cum  serenissimis  Romanorum  ira- 
peratore  electo  et  rege  Hispaniarum  Catholico, 
ad  commune  periculum  junclis  eorum  viribus 
et  mutuis  auxiliis  propulsandum.  Confidimus 
quidem,  tanta  pietate,  et  tain  alto  atque  excelso 
animo  prasditum  regem,  paternis  excitationibus 
nostris  excitatum  iri,  et  paratum  fore  defensio- 
nem  divini  honoris  et  reipublicae  Christianae 
tam  necessario  tempore  suscipere  ;  tamen  non 
parum  quoque  illum  movebunt  preces  et  hor- 
tationes  tua;  fraternae.  Quocirca  nobilitatem 
tuam  hortamur  in  Domino,  ut  ad  tam  piura  et 
salutare  fcedus  ineundum,  tu  quoque  eum  ex- 
cites  atque  exstimules.  Omnium  quidem  Chri- 
stianorum  regum  officium  est,  ut  pro  lege  Dei 
et  populi  Christiani  salute,  adversus  infldeles 
arma  capiant,  ut,  si  opus  fuerit,  sanguinem  et 
vitam  ipsam  profundant;  sed  inclyli  majores 


•  Ei  Archiv.  Valic.  Ibid.  ut  sup.  —  -  Ibid. 


£x  Regist.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


152 


PII  V  ANNUS    1.    —  CHRISTI   1566. 


veslri,  ex  liis  rebiis  prrpcipiiani  semper  laudem 
etgloriam  consequi  studucrunt :  quorum  vos, 
ut  sanguine  orti  estis,  ita  hac  virtute  et  animi 
magnitudine  simili  essc  debetis.  Quod  quidem 
ita  fore  in  Domino  coufidimus.  Datum  Roma;, 
apud  Sanctum-Petrum.  sub  annulo  Piscatoris, 
die  xni  Novembris  mdlsvi,  Pontific.  nostr.  ann. 
primo  >>. 

313.  In  mandatis  '  ,  pcr  Epistolas  occultis 
notis  conscriptas,  Commendono  legato  datum 
a  Pio,  ut  cum  C^sare  Germanisque  principibus 
in  Augustanis  comitiis,  de  boc  sociali  focdcre 
in  communem  hostera  Turcam,  ageret,  Gabu- 
tius  scribit.  Verum  hsec.neque  superiusrelatis, 
neque  bis  quas  modo  attulimus,  cjusdem  Pon- 
tificis  litteris  cohtcrere  cognoscuntur.  Ea  siqui- 
dem  lege  foedus  id  curaturum,  Pius  ad  Cajsa- 
rem  aliosque  Gcrmaniee  principcs  scribens , 
primum  pollicitus  fuerat,  si  in  comitiis  nil 
contra  fidem  Sedemque  Apostolicam  commis- 
sum  fuisse  ;  cujus  quidem  rei,  nisi  post  ipsa 
comitia,  ceitior  fieri  potuit,  ut  ex  supra  dictis 
colligitur.  In  posterioribus  vero  litteris,  nec 
verbum  legerc  est  ex  quo  educi  queat,  antehac 
rei  hujus  vel  mentionem  injectam:  quaeidcirco 
ad  finem  hujus  anni  esse  rejiciendam  fateri  ne- 
cesse  est,  cum  videlicet,  capto,  ut  diximus,  Zi- 
gbeto,  Selimoque  ejus  nominis  11,  in  demortui 
parentis  Solymani  solio  collocato,  infaustiora 
Christiauffi  reipublicae  pertimescenda  videban- 
tur;  ad  quae  avertenda  sociale  bellum  Pium 
cogitasse  arbitramur.  Verum  egregium  opus 
infectum  remansisse  censemus ,  Maximiliani 
prffisertim  culpa,  qui,  cum  a  bello  abhorreret, 
pacisque  cum  boste  consilia  coqueret,  studia 
idcirco  Ponlificis,  vel  abrupit,  vel  neglexit. 

314..  Calamitatibus  undique  pressiis  Maximi- 
lianus  ad  meliora  revertitur.  —  Ipse  vero  Maxi- 
milianus,  non  tani  barbarorum  contemptum  ac 
sa;vitiam,  quam  etiam  elemenlorum  vim  ferre 
compulsus  fuit  ;  nam  tert.  kal.  Octobr.,  cum  in 
cujusdam  railitis  conlubernio,  Javarini,  ex  co- 
qui  incuria,  ignis  accensus  esset,  continuo,  ex 
vento,  qui  vehementius  tunc  flabat,  incensa 
flamma,  cuncta  fere  loci  sedificia,  ex  lignis  po- 
tissimum  elaborata,  consumpsit,  palatio  dum- 
taxat  ac  primario  templo  exceptis,  in  quibus 
bellicus  omnis  apparatus  repositus  erat ;  quajve 
muro,  duro  e.xtructa  lapide,  inviolata  perraan- 
sere.  Haic  vero,  si  ignem  concepissent,  totum  a 
fundamentis  oppidum,  procul  dubio  everteba- 
tur.  Vix  dici  potest,  inquit  Thuanus,  quanti  ea 
clades,  non  oppidanis  tantum,  sed  universae 
quoque  provincice  constiterit,curaeo,  tamquam 
in  tutissimum  profugium,  negotiatores  plurimi 
et  qui  finitima  incolebant  loca,  merces,  suppel- 
leclilem,  et  omnia  pretiosa  sua  asportassent, 
quffi  omnia  paritercum  ffidificiis  igneabsumpta 

•  Vil.  Pii,  lil).  2,  cap.  3,  p.  S2. 


sunt.  Verum  milites,  ut  civium  bona  raperent, 
plorisque  domibus  ignem  injecisse  incendium- 
quc  auxisse,  scribit  Belcarius.  Eccio  igi- 
tur,  Salmensi  comiti,  ut  quaj  ab  incendio  illata 
fucrant  damna  sarcircntur,  ad  hoc  attributa  pe- 
cunia  Maximilianus  imperavit;  parlim  miseri- 
cordia  raotus  (ut  dicit  Coraes),  partim  quod  flr- 
missimum  propugnaculum  adversus  hostes 
locura  illum  putaverit. 

313.  Ex  acris  etiam  pernicio  graviora  incora- 
moda  inducta ;  nova  siquidem  cxorta  est  lues, 
qufo  cx  ipsomet  corrupto  aere  et  cadaverum 
per  vias  passira  jacentium  foetore,  multos  con- 
tagione  sua  serpens  invasit,  et  Hungaricum,  ab 
eo  tcmpore,  dictura  fuisse  morbura  (eo  quod 
priraum  in  Hungaria  prodierit,  et  non  multo 
post,  alibi  pullulaverit)  tradit  Thuanus  his  ver- 
bis  :  «Vigintiocto  post  annos,  in  comitiis  Ra- 
tisbonensibus  violentior  recrudit,  et  vulgo  tri- 
tus,  anteaformidolosus,  proceresetiara  multos, 
aut  absurapsit,  aut  periculose  afflixit.  Ex  popu- 
larium  is  genere  febriura  statira  correptus,  len- 
ticulari  incondio  vcxabatur,  pustulis  et  maculis 
maligna  ebuUitione  toto  corpore  pullulantibus, 
qui  morsus,  quasi  pulicum,  et  exilientium,  ac 
manui  occurrentium  scintillarum  sensum  refe- 
rcbant.  Dileterium  etiam  habitum  est,  quod 
pestilenti  sua  venenositatC;,  plerosque,  quan- 
turavis  natura  robustissiraos,  interiraeret.  Cor 
iis  qui  constanti  juxta  et  ancipiti  lue  laborabant 
languebat,  viribus  mox  concidcntibus,  languo- 
remque  illum  proxirae  dolor  capitis  Sfevus, 
coraa  paraphrajnisis  et  spasraus  sequebatur, 
cura  infequalitate  febris,  quae  nunc  tertiana 
simplex,  nunc  notha  apparebat,  cum  et  vera 
continua  esset ;  quod  de  raorbo,  cjusque  causis, 
signis  et  curatione  postea  Martinus  Rulandus, 
Cajsareus  medicus  scripsit  ».  Hactenus  ille. 

316.  Tot  malis  attritum  etcalamitatibusun- 
dique  confectum,  tandem  intellexisse  Maximi- 
lianum,  divinam  iram  contra  se  provocasse,  eo 
quia  segnius  quam  debuerat  fldei  Catholicse 
negotium  egisset,  bBereticorumque  coluisset 
amicitiam,  quorum  ope  comminatas  sibi  ho- 
stium  jerumnas  feliciter  evasurura,  raale  spera- 
verat  :  ex  his  facile  intelliges,  quae  in  coraitiis 
Austriffi  Ordinum,  quorum  initium  factum  est, 
Viennse,  quarto  kal.  Decembr.  hujus  anni,  acta 
sunt.  In  illis  siquidem  Maximilianura ,  con- 
stanti  orthodoxae  religionis  zelo,  hereticorum 
ausibus  restitisse ,  narrat  Natalis  Coraes  hoc 
modo  :  «  Caesar,  convocatis  adcomitia  omnibus 
Austriai  statibus,  ubi  principes  illarum  natio- 
num  convenissent,  haec  postulavit ;  ut  subsidia 
prajteriti  anni  conferrentur,  cum  defuissent  tre- 
centa  fere  florenorura  millia.  Ut  quoniam,  si 
exiret  ad  bellura,  nobilitatera  Austriae  secum 
exire  nolobat,  pro  ea  darentur  raille  equites,  et 
quinque  peditum  cohortes  :  ut  onines  incolae, 
sex  dies  quotannis,  in  sex  annos  proximos  Ju- 


PII   V  ANNTJS   1.   —  CHRISTI  1566. 


153 


liobonam  accederent  ad  eam  muniendam.  Illis 
petitionibus  principes  ejusprovinciffi  diureluc- 
tantur,  procrastinantur,  comperendinant,  devi- 
tant  his  petilionibus  ullum  dare  responsum, 
atque  id  in  multos  dies  ditTertur.  Demum  pa- 
lam  ac  libera  ;oratione  profltentur,  se  nitiil  ho- 
rum  esse  facturos,  nisi  Augustana  Coufessio 
concederetur.  Csesar  id  segre  ferens,  se  nibil 
inquit  ad  religionem  aut  credulitatem  spectans 
proposuisse  ;  quare  petit,  ut  iis  respondeatur, 
nisi  mallent  suiprincipis  indignitatem  experiri. 
Res  ita  denique  concluditur  :  ut  ceutum  et  tri- 
ginta  atque  octo  florenorum  millia  in  singulos 
annos  traderentur,  et  triginta  millia  ad  Brege- 
sii  (videlicet  Javarini)  instaurationem.  Ut  qui 
proventum  haberet  centum  florenorum,  in  tres 
menses,  quolannis,  equum  aleret  Csesari,  qui 
plura,  plures  :  ut,  si  ipse  ad  Austriai  fines  acce- 
deret,  decimus  quintus  quisque  iret  in  castra  ; 
si  exiret  ex  iis  finibus,  trigesimus  quisque,  quod 
esset  pro  nobililate.  Quod  ad  Augustanum  re- 
sponsum,  rursus  id  renovatur,  sed  silentio  in- 
volvitur,  ubi  auditum  est ,  vel  Csesaris  ritu 
vivendum  ,  vel  abeundum  :  sic  soluta  sunt 
comilia  ».  Hsee  comes. 

317.  Ceesaris  sorores  adPium  miUunt  litteras 
eximiis  pietatis  sensibus  refertas,  etsocietatis  Jesu 
laudatorias.  —  Prseclarissimum  hoc  vero,  in- 
eunte  anno,tum  erga  Catholicam  religionemac 
Apostolicam  Sedem,  tum  erga  Pii  Pontificis  vir- 
tutes  ac  merita,  devotionis  atque  obedientiae 
argumentum  ejusdem  Maximiliani  Ccesaris  so- 
rores,  Magdalena,Margarita,Helena  prfestiterant, 
in  Epistola  ad  ipsum  Pium  scripta,  qua  Aposto- 
licum  coUatum  ei  munus  gratulatee  sunt.  Exi- 
miis  adeo  pietatis  sensibus  eareferta  nobis  visa 
esl,  ut  absque  injuria  haud  illam  posse  silentio 
obtegere  arbitrati  simus.  Ex  proprio  idcirco  ori- 
ginali  acceptam,  hic  damus  '  : 

«  Sanctissimo  patri  Pio  Quinto  Pontifici 
Summo. 

BEATISSIME  PATER. 

« Post  oscula  beatissimorum  pedum,  of- 
ferimus  tuse  Sanctitati  et  S.  Sedi  Apostolicee 
debitam  observantiam  atque  obedientiam  per- 
petuam. 

«  Non  possumus  non  optimo  jure  Sanctitati 
Vestrae  gratulari  (licet  indignissimse  sorores  Au- 
gusti  Csesaris  Maximiliani,  subditissimee  tamen 
in  Christo  filia;  sacrse  Romanse  Ecclesise)  quod 
singulari  Dei  munere,  ac  Spiritus  sancti  ductu, 
ad  summum  Ecclesiasticfe  dignitatis  fastigium 
sit  sublimata.  Justissimum  esse  existimamus, 
omnes  Christi  Servatorisnostri  nomine  iuitiatos 
insignitosque,  tucB  Sanctitati  deberemeritocon- 
gratulari,  partim  propter  prsesentis  sseculi  ne- 
cessitatem,  partim  et  ob  Catholicorum  omnium 

1  Ei  Archiv.  card.  Alexan.  Mss.  Cod.  n.  63. 

ANN.    —   TOMLS   XXXV.    —  L.iDERCHI,   1. 


diu  desideratam  consolationem.  Nos  simul  etiam 

toti  Ecclesise  Christi  ex  auimo  gratulamur,  ta- 

lem  essc   supremo  munere   datum  Pastorem, 

cujus  virtus  omnium  calculo  probatur,  cujus 

doctrina  ab  omnibus  suspicitur,  cujus  prudea- 

tia  apud  omnes  in  confesso  est,  cujus  denique 

vitsB  sanctimonia  singularem  Christianis  atlulit 

lajtitiam  et  vere  ovile  Christi  moderandi  expec- 

tationem.  Precamur  Deum  Opt.  Max.  ut  sua  di- 

vina  clementia,  continuo  praesidio  atque  gratia- 

rum  omnium  aquis  tuam  Sanctitatem  ita  irriget, 

ut  vineee  Domini  fructus  increscant  tales,  qua- 

les  non  solum  prsesens  hajc  rerum  nostrarum 

calamitas  desiderat,  sed  etiam  jure  suo  exposcit. 

Nobis  summe  cordi  est  reipublicse  Christianae 

salus,  quam  plerisque  in  locis  maximi  doloris 

sensu,  periclitari  videmus,  tuni  propter  diver- 

sas  hseresum  sectas,    tum  etiam  vitse   nostrae 

ubique  pravitatem.  Neutiquam  dubitamus,  pa- 

ter  sanctissime,  tuam  Sanctitatem  omnem  com- 

moturam  lapidem,   fotisque   nervis  enixuram, 

(quod  omues  vere  Christiani  certa  spe  concepe- 

runt)  ut  pristinus  Ecclesise  splendor  nobis  afful- 

geat,  Christiana  cohors  justis  habeuis  dirigatur, 

salus  proximorum  provehatur,  malorum  lerna, 

et  infinita  propemodum  scandala  (quse  nimium 

ingravescunt)  e  medio  tollantur,  innumeraj  hse- 

reses,  quse  (proh  dolor  !)  hisce  in  locis  nimium 

radices  egerunt,  extirpentur.  Hoc  summis  votis 

expetunt  homines  cordati,  qui  penitus  in  vestrse 

Sanctitatis  zelo  requiescunt.  Hsbc  nos  eo  dici- 

mus,  pater  beatissime,  quia  omnium  relatione 

certum  habemus,  tuam  Sanctitatem  insigni  pie- 

tatis  et  divini  fervoris  ardore  inflammatam,  ac 

Christianse  charifatis  igne  accensam,  (quod  nos 

singulari  perfundit  gaudio)  et  quantumvis  om- 

nium  infimse,  tuse  Sanctitati  nostrum  erga  eam 

peculiarem  in  Christo  amorem  declarare  volui- 

mus.  Nihil  potius  in  optatis  habemus,  quam 

Christo  nostro  servire,  Sedi  Romause  perpetuo 

adhserere,  fidem  Catholicam  et  Romanam  con- 

servare,  tuse  Sanctitati  justam  obedientiam  con- 

secrare  :  proinde  ut  vota  nostra  cum  pientissimo 

tuse  Sanctitatis  zelo  conjungamus,  summo,  quo 

possumus,  studio  oramus,  uttuaSanctitas,  sicut 

felicissime  coepit,  (quod  plane  futurum  spera- 

mus)   ita    constantibus    ausis    conceptus   suos 

conatusque  felicioribus  ausibus  producat  pro- 

moveatque.  Singularis  nobis  accrescit  fiducia, 

fore  ut  tua  Sanctitas  omnium  sit  completura 

expectationem.   Nobis    simul    persuasissimum 

habemus,  tuam  Sanctitatem,  paterno  quo  sub- 

misse  scribimus  amore,  et  agnituram,  et,  quae 

sua  est  congenita  bonitas,  benigne  suscepturam. 

Novit  tua  Sanctitas,  pater  beatissime,  quautum 

et  quam  irremeabile  calamitatum  pelagus  totum 

orbem  obduxerit,  utfere  nulla  sit  medendi  malo 

spes  relicta,  nisi   singulares  Christus  sit  ma- 

nus  porrecturus  auxiliatrices;  unde  ii,  qui  pro 

aris  et  focis  (quod  aiunt)  Sedem  Apostolicam 

20 


154 


Pri  T    AXNUS  1. 


CHRISTI   1566. 


doctrinamqiie  Catholicani  intrepide  tiientiir, 
maxima  adver?ariorum  ct  miiltarum  aliarum 
persecutionum  tela,  tam  concionando,  quam 
proximos  quosvis  viam  salutis  docendo  juvan- 
doque  perpeti  coguntur.  Facit  itaque  Sanctitas 
tua  paterne,  quod  eos  fovendos  suscipit,  sus- 
ceptos  omni  amore  prosequitur  protegitque. 
Tales  autem  sunt  Patres  et  alumni  de  Societate 
Jesu,  tuae  Sanctitati,  multas  ob  causas,  jam 
dilecti  atque  devincti.  Hi  fere  unici  sunt,  qui 
labenti  Ecclesia;  suis  laboribus,  vigiliis  et 
indefesso  studio  succurrunt,  qui  juventutem 
educant  ut  Christo  lucrifaciant,  qui  dubitantes 
ad  certum  tramitem  perducunt,  aversos  redu- 
cunt,  omnesque,  quos  possunt,  die  noctuque 
juvant,  erigunt,  solantur,  conflrmant.  Eapropter 
hanc  Jesu  Societatem,  RomanEe  Sedi  penitus 
addictam,  tuae  Sanctitati  maximo  quo  possumus 
studio  commendatam  cupimus,  non  aliter  ac  si 
nos  ipsas  commendaremus.  Summam  bonita- 
tem  sedulo  precabimur,  (sed  minutissima  sunt 
aera  nostra  nulliusque  ponderis)  ut  tuam  Sancti- 
tatem,  nobis  in  Christo  Jesu  vere  dilectam,  in 
multos  conservet  annos,  quo  desolatse  Ecclesiae 
mederi,  Christianis  animis  subvenire,  esurien- 
tem  populum  pascere,  totique  Christi  vinese 
utilissime  praeesse  semperque  prodesse  queat. 
Cui  Sanctitati  tuse ,  atque  Sedi  Romanse  Apo- 
stolicae,  nos,  et  merito,  perpetuo  dedicamus, 
tradimus,  consecramus.  Datse  OEniponti  x  Fe- 
bruarii,  anno  Domini  mdlxvi. 

«  Tuce  Sanctitatis  et  Sedis  Apostolicae  dedi- 
tissimee  in  Christo  fiiiae,  Magdalena,  Margarita, 
Helena». 

318.  Quoad  Societatis  Jesu  alumnos,  eam 
sibi  promeruisse  laudem,  quae,  hac  in  Epistola, 
eis  tribuitur,  innumeri  prope  pro  Catholica 
religione  exantlati  ab  illis  labores,  ac  ubique 
terrarum  per  illa  patrata  facinora  ostendunt; 
de  quibus,  et  nos  sermonem  injicere,  prout 
occasio  feret,Yel  ipsa  historica  veritate  compel- 
lente,  cogemur. 

319.  Daidca  classis  procellamm  vi  disjecta. 
—  Atrocissimam  autem  Danis,  hoc  pariter 
anno,  cladem  intulit  inopportuna  (inquit  mel- 
lificii  historici  scriptor)  Joan.  Laurentiani  offi- 
ciositas.  Inter  Suecos  et  Danos,  ad  fauces,  per 
quas  Holmiam  itur,  juxta  Gothlandiam  ,  aequo 
diu  marte  pugnatumj  sed  postea  victoria  Suecis, 
sine  pugna,  delata  ;  nam,  cum  Danicus  praefec- 
tus  maris,  quem  memoravimus,  Joan.  Lauren- 
tianus  nobilem  quemdam,  in  ambiguo  illo 
cerlamine  interfectum,  Visbonae,  Gothlandiae 
oppido,  sepelire  solemni  pompa  decrevisset,  et 
frustra  praemonente  insulae  praefecto,  ne  naves 
in  vadoso  portu  figerentur,  Danica  ac  Lubecen- 
ses  classes  conjunctfe  ad  opfudum  appulissent, 
orta  repente  tempestas  utramque  classem,  hor- 
ribili  procellarum  vi  quassatam  ac  disjectam, 
in  qua  circiter  novem  hominum  millia  erant, 


cum  ipso  thalassiario  Joan.  Laurentiano,  et 
Barlholomeo  Tunapello,  Lubecensi  consule, 
miserabili  ac  luctuoso  naufragio  absumpsit. 

320.  In  Polonise  regno  Ltttherani  et  Calvi- 
nistse  cseteros  heterodoxos  ejicere  tentant  ut  fa- 
cilitts  dominentur  ;  sed  et  ipsi  aut  se  ahscondere, 
aitt  alio  demigrare  coguntur.  —  At  in  Poloniae 
regno,  hoc  anno,  Catholica  religio,  ab  ha>retico- 
rum  fraudibus  excitatis  procellis,  paene  et  ipsa 
obruta  visa  est.  Anno  superiore,  Parcoviae  ejus- 
dem  regni  comitia  habita  fuerant,  in  quibus 
Lutherani  ac  Calvinista;,  quamvis  in  multis  ad 
credulitatem  pertinentibus  inter  se  dissidenfes, 
quo  facilius  tamen  majoreque  vi,  numero  ac 
impetu  verae  fidei  Catholicae  obesse  possent, 
eamque  evertere  valerent,  concilium  inierant, 
ut  haereticorum  partem  alteram,  qus  Trideistas 
ac  Anabaptistas  complectebatur,  si  omnino  non 
possent,  saltem  ex  Poloniae  regni  finibus  exter- 
minandam  curarent ;  quamobrem,  et  a  rege  et 
ab  universi  regni  senatu  pestilentissimas  duas 
eas  sectas  proscribi  publico  senatusconsulto, 
importunissimis  precibus  et  animi  contentione 
postulaverant.  Verum  versutum  ipsorum  con- 
silium  agnoverant  conatusque  irritos  reddide- 
rant  Catholici,  impiam  praecipue  callidifatem 
aperiente  cardinale  Slanislao  Hosio,  viro  vitae 
sanctitate  ,  doctrina  ac  prudentia  toto  orbe 
celeberrimo  ,  qiii  nefariam  Calvinistarum  ac 
Lutheranorum  everterat  perfidiam,  sapienter 
dicens  :  «  Comedanl  pofius  ad  invicem,  ut  con- 
sumantur  ab  invicem  ;  bellum  enim  haeretico- 
rum,  pax  est  Ecclesiae.  Aut  simul  omnes  qui  ab 
Ecclesia  discesserunt  proscribantur,  aut,  si  hoc 
potestas  tenebrarum  non  permittit,  simul  omnes 
tolerenfur  ;  veritas  enim,  dicebat,  falsitatem, 
non  falsitas  pellere  debet  veritatem  ;  solos  enim 
Trideistas  et  Anabaptistas  ejicere ,  est  Lutheri- 
stas  et  Calvinistas  canonizare  ,  et  eorum  poten- 
tiam  augere  ac  audaciam  nutrire,  etc. ».  Imo 
expedire  potius  existimaverat,  ut  Trideistarum 
perfidia  reciperetur,  si,  quod  absit,  fide  Catho- 
lica  reprobata,  ejus  loco  nova  aliqua  secta 
sufficienda  fuisset  ;  quod  ejusdem  turpifudine, 
a  reliqua  omni  doctrina  amplectenda,  quae  cum 
Ecclesia  Catholica  non  conveniret,  deterritos 
ituros  homines  prudentissime  judicaverat.  Qua- 
propter,  licet  in  episcoporum  quoque  Ordine, 
qui  ad  comitia  convenerant,  non  defuissent,  qui- 
bus  expedire  visum  fuerat,  ut,  si  non  omnes 
simul,  aliquaetamen  haereticorum  sectae  eregni 
finibus  pellerentur,  quod  secfariorum  numero 
diminuto,  deLutheranis  ac  Calvinistis  statuendi 
decernendique  facilior  ratio  ineunda  esset;  ni- 
hilominus  et  ipsi  tandem  in  Hosii  cardinalis 
sententiam  descenderunt.  Ea  in  re,  cum  Joannes 
Franciscus  cardinalis  Commendonus,  Aposto- 
licae  Sedis  legatus,  qui  iisdem  inferfuit  comitiis, 
multum  laborasset,  et  tamen,  ut  publico  sena- 
tusconsulto,  omnibus  poenis  et  infortuniis,  regni 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


155 


Statutis  comprehensis  ,  omnes  in  universum 
adjudicarentur,  qui  cum  Ecclesia  Catliolica  Ro- 
mana  in  fidei  doctrina  non  concordarent,  ob- 
tinere  non  potuisset  ;  hoc  summo  tamcn  Catho- 
licorum  conatu  perfectum  fiierat,  ut  extcrni 
ministri,  cujuscumque  sectcE  essent,  veluti  belli 
faces,  seditionum  flabella,  et  audacissimorum 
hominum  nutriculae,  qui  sese,  vel  duces,  vel 
seditionis  minisfros,  ubique  prccberent,  om- 
nium  sententiis  intra  certum  tempus,  e  totius 
regni  dilione  finibusve   excederc  juberentur. 

321.  Id  comitiorum  decretum  indignissi- 
me  tulerant  Calvinistse  ac  Lutherani,  vel  quod 
eorum  machinationes  evertisset,  vel  quod  eo- 
dem  plane  a  Catholicis,  quo  Trideistaj  el  Ana- 
baplistse  loco  haberi  et  iisdem  digni  pcenis, 
imo  etiam  gravioribus  quam  illi  inforluniis  ob- 
noxii  existimati  fuissent  ;  ob  id,  videlicet,  quod 
ipsi  Ecclesiam  Catholicam  universam ,  auc- 
toritate ,  antiquitate ,  consensione  roboratam, 
primi  omnium  commovisse  ac  deseruisse  insi- 
mularentur  :  illi  vero  non  nisi  Lutheranos  nu- 
per  natos,  qui  suum,  ut  vocabant,  Evangelium 
non  ita  pridem  de  sub  scamno  eruerant,  reli- 
quissent.  Deponendas  igitur  esse  mutuas  istas 
contentiones,  ac  de  ineunda  inter  utramque  par- 
tem  concordia  rationes  potius  adinveniendas 
cogitarunt,  quod,  alternis  hujusmodi  odiis, 
causam  Catholicorum  meliorem ,  suam  vero 
deteriorem  reddere  nollent.  Novis  idcirco  consi- 
liis  et  artibus  armati,  ad  futura  regni  comitia, 
Petricoviam,  hoc  anno  venire  cum  molirentur, 
interim,  ad  componendas  mutuas  inter  se  con- 
certationes,  conventiculum  coegerunt,  cujus 
Acta  '  sic  a  Stanislao  Rescio  Monumentis  tradita 
fuere  : 

322.  «  Delecti  erant  quatuor  viri  nobiles, 
totius  disputationis  testes,  duo  ex  majore,  et  ex 
minore  Polonia  duo  :  quintus  erat  scriba  :  om- 
nes  Calvinicolse.  Totidem  fuerunt  Trideistarum 
et  testes  et  ministri  :  Luthomirius,  Paclesius, 
Hofmannus,  Gregorius,  et  Joannes  Casanovius 
scriba.  His  ab  utraque  parte  delectis,  quastio 
erat  de  preeside,  an  unus  esset,  et  quisnam  eum 
locum  sustinere  deberet.  Visum  erat  alteri  parli, 
ut  alternis  diebus,  ex  utraque  parte  unus  ali- 
quis  praeesset :  sed  cum  id  quoque  displiceret, 
duo  perpetui  prtesides  electi  sunt,  alter  Calvi- 
nista,  alter  Trideista.  Eo  vero  constituto,  qui 
tum  erat  regni  Poloniae  Marsaleus  Calvinista, 
(is  erat  unus  ex  testibus)  pro  more  pafrite, 
pauca  preefatus,  ad  studium  pacis  atque  ad  resi- 
piscentiam  adversarios  adhortatus  est.  Ha3c  ad 
extremum  verba  subjungens  :Constituta  collo- 
quii  disputationisque  ratione,  in  Dei  Sancta;- 
que  Trinitatis  nomine,  exordimini.  Qua;  verba 
Trideista  quidam,  truci  vultu  excipiens,  excla- 
mavit :  Nos  vero  hic  non  dicimus  :  Amen ;  ne- 

'  Dft  Alheis.  et  Phaber.  Evangelic.  Resc.  pag.  146. 


que  enim  islum  Deum,  Trinitatem  novimus,  nec 
ab  eo  quidquam  prajsidii  vel  speramus  ,  vel 
expectamus  ;  hic  alii  responderunt :  Nulla  jara 
alia  disputationis  propositione  opus  est,  cum 
ipsa  sese  in  ipso  cursu  sermonis  obtulerit.  De 
hoc  agatur.  Trideistse  igitur,  quatuor  primis 
sessionibus,  Scriplura;  sacrae  loca  proferebant 
in  medium,  ex  quibus  probare  contendebant, 
Christum,  qui  vocatur  Filius  Dci,  non  fuisse  ab 
aelerno  Deum,  nec  Patri  qui  dicitur  Jehove 
consubstantialem  ;  sed  in  lempore  natum,  et 
divinitate  donatura.  Vicissim  Calvinistae  scri- 
ptum  quoddam  protulerunt,  in  quo  ostendebant 
illud  Genesis  primo  :  Faciamus  homiitem,  etc, 
non  de  sola  Dei  Patris,  sed  etiam  de  Filii  per- 
sona  inteHigi.  Addebant  illud  Joannis  :  In  prin- 
cipio  erat  Verbum,  et  Verbum  erat  apiid  Deum, 
etalia  hujus  generis,  Calholicis  omnibus  notis- 
sima.  Huic  scripto  in  secunda  sessione  respon- 
derunt  Trideistse,  non  quidem  directe  :  diffi- 
cile  enim  erat  manifestamverilalem  de  veraFilii 
divinitate  oppugnare,  sed  effugiis  quibusdam 
utentes  et  quasdam  figuratas  et  sequipollentes 
enuntiationes  afferentes,  qualis  est  ista  :  //* 
principio  erat  Verbum,  non  signiflcare  initium 
creationis  rerum,  sed  invocationis  quse  facta 
est  per  Christum  :  ita  enim  aiunt  :  In  principio 
renovationis  Ecclesia;,  Verbum,  hoc  est,  Christus 
homo  erat  quidem  in  mundo,  quia  jam  natus 
erat  e.x  Maria,  sed  erat  apud  Deum  ,  quia  erat 
occultus  hominibus,  et  soli  Deo  notus,  donec  i 
Joanne  manifestatus  est.  In  secundo  conflictu, 
consensionera  primitivaj  Ecclesise  de  doctrina 
Trinitatis,  ad  hsec  usque  nostra  tempora  per- 
ductam  opponebant  Calvinistae  ;  et  eam  san- 
ctorum  Patrum  et  Doctorum  testimoniis  confir- 
mabant.  Trideistse  quoque  ex  iisdem  Patribur 
erroris  sui  praesidia  afTerebant.  At  cum  ex  aliis 
atque  aliis  eorumdem  Patrum  locis,  in  quibus 
sese  clarius  explicabant,  convincerentur  ;  re- 
jecerunt  ad  extreraum  Trideistae  Patrura  testi- 
monia,  tanquam  sibi  ipsis  contraria,  etin  solo 
verbo  Dei  acquiescere  velle  protestabantur.  la 
tertio  conflictu,  ex  historiis  petita  sunt  argu- 
menta.  Protulerunt  scriptum  Tridei«tae,  in  quo 
conabantur  ostendere  fidera  Sanctissimae  Tri- 
nitatis  in  Concilio  primura  Nicaeno  fabricatara 
esse,  deinde  a  Caesare  Constantino,  vi  et  arrais 
propagatam  ;  Conciliura  vero  Arianorum  Sir- 
mii  celebratum,  et  Constantium  Arii  fautorem 
approbabant.  Huic  scriplo,  scriptum  aliud  op- 
posuerunt  Calvinistae,  dolentes,  quod  sese,  pro- 
jecto  pudore,  Arii  fautores  et  discipulos  pro- 
fiterentur,  hominis,  universi  orbi  judicio  et 
Doctorum  testimonio ,  reprobati  et  daranati. 
Attamen  ecce  vobis  scriptum,  aiunt,  quo  osten- 
diraus,  non  ex  rautilatis,  sed  ex  certis  et  pro- 
batae  fidei  historiis.verbura  Sixouoiov,  atque  a  Deo 
doctrinam  de  Deo  uno  et  trino,  ante  Concilium 
Nicaenura   fuisse,  iHosque  318  episcopos   nil 


^56 


PII  V  ANNUS   1. 


CHRISTI   1566, 


aliud,  qiiam  anfiquam  et  a  majoribus  acceptam 
fldem,  decretis  suis  clariorem  reddidisse.  Vos 
vero,  aiunt,  cum  omnia  perperam  interprete- 
mini,  gravem  aliquando  Dei  vindiclam  experie- 
mini  :  nobis  agere  vobiscum  non  libet,  vide- 
mus  enim  nullam  vos  prorsus  sortem  habere 
in  universa  Domini  hrereditate.  His  auditis, 
Tridcistae  et  vcrbis  et  scriptis  valedixerunt  Cal- 
vinisfis.  Unus  vero  assurgens,  ct  Dcum  illis 
propitium,  et  mentem  precatus  est  meiiorem, 
veramque  unius  veri  Dei  agnitionem.  Calvi- 
nistae  vero  pervulgatum  illum  Ecclesiae  hym- 
num  clara  voce  cecinerunt : 

Deo  Patri  sit  gloria, 
Ejusque  soli  Filio, 
Cum  Spiritu  ParaclytO 
In  ssculorum  sascula. 

Quae  verba  rabidi  Trideistae  non  ferentes,  simul 
omnes  e  consessu  abierunt,  negantes  se  ferre 
sine  stomacho  posse,  summi  Dei  injuriam,  nec 
Toientes  dicere  :  Amen.  Ita  coUoquium  illud, 
malo  consilio  institutum,  pejorera  exitumacce- 
pit ».  Hucusque  nefarii  conventiculi  Acta  ;  ex 
quibus  satis  apparet,  Calvinistas,  ut  Trideista- 
rum  argumenta  diluerent,  ad  Ecclesise  Catholicee 
arma,  SS.  videlicet  PP.  auctoritatem,  Concilio- 
rum  scita,  necnonEccIesiasticGehistorice  monu- 
menta  confugere  ;  iisque  se  tueri  telis  coactos 
fuisse,  quibus  Catholicam  fidem  perssepe  haud 
propugnatam  conteudunt,  dum  eadem  ab  ipsis 
allata  rejiciuntur,  cum  ab  Orthodoxis  contra  il- 
los  adhibentur  ;  ita  ut  aliqualiter  de  Calvinistis 
sicfti  Trideistas  agentibus,  usurpare  liceat  id, 
quod  de  Hebraeis  aiebat  Augustinus  ' :  «  Quando 
ostendere  volumus  prophetatum  Christum,  pro- 
ferimus  Paganis  istas  (nempe  sacras  Litteras) 
et  ne  forte  dicant,  duri  ad  fidem,  quia  nos  illas 
Christianicomposuimus,etcumEvangeIio,quod 
praedicamus,  finxerimus  Prophetas,  per  quos 
praedictum  videretur  quod  prfedicamus ;  hinc 
eos  convincimus,  quia  omnes  istse  Litterae,  qui- 
bus  Christus  prophetatus  est,  apud  Judeeos  sunt, 
omnes  istas  Litleras  habent  JudEei.  Proferinius 
Codices  ab  inimicis,  ut  confundamus  alios  ini- 
micos  :  in  quali  ergo  opprobrio  sunt  Judsei  ? 
Codicem  portat  Juda;us,  unde  credat  Christia- 
nus  :  librarii  nostri  facti  sunt ;  quomodo  solent 
servi  post  dominos  Codices  ferre,  ut  iili  por- 
tando  deficiant,  isti  legendo  proficiant.  In  tale 
opprobrium  dati  sunt  Judsei,  et  impletum  est, 
quod  paulo  ante  prcedictum  est :  Dedit  in  oppro- 
drium  coyiculcantes  me,  etc.  ». 

323.  «  Mendaces  igitur  a  se,  veraces  contra 
se  »  (ut  alibi  scripsit  idem  Augustinus  ' )  Calvi- 
nistse  Trideistas  impugnarunt,  et  «  de  inimicis 
nostris,  alii  confusi  sunt  inimici  »  in  nefandis- 

»  Augusl.  tom  8.  in  Psalm.  56.  — '  August.  tom.lO.  serm.  32. 
in  Epiph.  Dom.  Idem  in  Psalm.  37. 


simo  eo  colloquio  ;  ex  quo  magis  aversis,  inquit 
Rescius,  et  a  concordia  et  ab  invicem  animis 
et  studiis,  cum  utraque  pars  hajreseos  alteram 
condemnaret,  discesserunt.  Longe  tamen  aliud, 
libris  de  hoc  ipso  colloquio  suo  editis,  com- 
mentos  fuisse,  ut  suorum  animos  confirmarent, 
et  Catholicorum  animos  retardarent,  idem  tra- 
dit. 

324.  Hujusmodi  vero  perditorum  hgeretico- 
rum  insidise,  uti  latere  haud  potuere  Pontificem, 
qui  tam  magna  vigilantia  universo  gregi  Domi- 
nico  prajerat;  sic,  ut  eas  deturbaret,  nil  quod 
sui  esset  muneris  prsetermisit.  Admonendos 
officii  sui  in  primis  igitur  duxit  episcopos,  qui 
iis,  quse  memoravimus,  comitiis  Petricoviensi- 
bus  interfuturi  erant,  ut  hffireticorum  ausibus 
obsisterent;  quod  quidem,  scriptis  ad  eos  se- 
quentibus  litteris  ',  egit  : 

«  Venerabili  fralri  Jacobo,  episcopo  Gnes- 
nensi,  regni  Poloniae  primati. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Cum  magnopere  suspicemur,  quamplures 

ex  laicis,  qui  comitiis  istius  regni  interfuturi 

sunt,  bffireticae  pravilatis  labe  pollutos,  etEccIe- 

siastici  Ordinis  adversarios,  hac  oblata  occa- 

sione,  aliquid,  ut  solent,  molituros  adversus 

religionem  Catholicam ;  coegit  nos  commissi 

nobis  officii  sollicitudo,  etdivini  honoriszelus, 

fraternitatem  tuam  et  caeteros  hujus  regni  epi- 

scopos  hortari  et  monere,  ut  tam  necessario  tem- 

pore  vestrum  officium  praestetis.  Agetur  enim 

Dei   Omnipotentis  honor,   et  fidei  Orlhodoxse 

causa,  pro  quibus  SS.  Patres  nostri  sanguinem 

suum  profuderunt.  Agetur  ovium  Dominicarum 

salus,  pro  qua  a  bonisfidelibusque  pastoribus, 

si  opus  sit,  anima  ipsa  ponenda  est.  Proinde, 

si  quid  hceretici  hsereticorumque  fautores  ten- 

tare  conabuntur,  quod  ad  confirmandas  haereses 

pertineat,teetreIiquosfratresperniciosis  eorum 

conatibus,  una  mente,  et  constanter  et  fortiter 

obviam  ire  et  obsistere  oportebit,  ne  videamini 

canes  muti,  non  valentes  latrare.  Id  quod  ne  in 

vos  dici  possit,  tua?  maxime  partes  erunt,  qui, 

ut  dignitate  aliis  istius  regni  prselatis  excellis, 

ita  hortator  et  dux  eris  et  reliquis  Catholicis  ad 

resistendum  haereticis  esse  debes.  Speramus  au- 

tem,  si  inter  vos,  ut  debetis,  consentientes,  illis 

sacerdotali  vigore  vos  opponetis,  (Deo  favente) 

vos  eorum  consilia  esse  fracturos.  Turpe  admo- 

dum  et  indignum  fuerit,  paratiores  illos  esse 

ad  fidem  Catholicam  oppugnandam,  quam  vos 

ad  defendendam.  Memineris,  frater,  officii  tui, 

Deo  reddendam  abs  te  rationem  fore,  quam, 

quia  ipsi  quoque  de  nostro  reddituros  nos  esse 

meminimus,  idcirco  prseterire  noluimus,  nec 

'  Ex  Archiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI    1566. 


157 


debuimus,  quin  te  fraterna  charitate  monere- 
mus,  quid  tali  tempore  facere  debeas  ;  ut,  quse 
te,  pro  tua  sponte  facturum  esse  speramus,  no- 
stro  admonitu  facias  diligenlius,  studiosius.  Da- 
tum  Romse,  apud  Sanctum-Pctrum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  xxvii  Marii  mdlxvi,  Pontificat. 
nostr.  anno  primo  ». 

Ad  episcopum  Cracoviensem '. 

«  Venerab.  fratri  Philippo,  episcopo  Craco- 
■viensi. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Cum  sciamus,  istius  regni  conventui  in- 
terfuturos  esse  complures  ex  laicis,  haereticorum 
fautores  et  Ordini  Ecclesiastico  infensos,  pro 
certo  habemus,  id  eos  more  suo  acturos,  ut  ali- 
quod  decretum  extorqueant,  quo  hseresum  pes- 
tis  in  ipso  regno  confirmetur  atque  augeatur. 
Quae  sollicitudo  cum  animum  nostrum  non 
mediocriter  angat,  fraternitatem  tuam,  sicut 
cseteros  quoque  fratres,  iisdem  comitiis  interfu- 
turos,  hortandam  duximus  et  admonendam,  ut 
tam  perniciosis  eorum  conatibus,  tali  tempore, 
pro  tua  parte,  fortiter  et  constanter  obsislas,  nec 
pro  Dei  honore  et  ovium  tuarum  salute  ullam 
contentionem  subterfugias.  Si  enim  hseretici, 
ad  oppugnandam  religionem  Catholicam  etper- 
dendas  Dominicas  oves  tam  attenti  sunt;  quanto 
attentiores  et  paratiores  esse  Dei  sacerdotes  de- 
bent,  ad  Dei  honorem  et  Ortbodoxse  fidei  verita- 
tem,  una  cum  salufe  commissarum  sibi  ovium 
defendendam?  Cogitare  unumquemque  veslrum 
et  reputare  secum  oportet,  quanto  sanctorum 
Patrum  nostrorum  sanguine  fuerit  Catholica 
religio  constituta;  quod  sic  veri  ac  boni  pastoris 
officium  implebitis.  Capiendus  est  vobis  in  eo 
conventu  dignus  Dei  sacerdotibus  animus,  et 
pro  salute  ovium  vestrarum,  mors,  si  ita  opus 
sit,  oppetenda  est.  Sed  non  erit,  ut  speramus, 
difficile  ha?reticorum  impedire  conatus,  si  modo 
illis  vos,  una  mente,  et  ea,  qua  debetis  concor- 
dia,  resistetis.  Absit  avobis,  utulloautmetuaut 
ignavia  sacerdotale  officium  deseratis.  Memi- 
nisse  te  quidem,  frater,  officii  tui  credimus, 
nec  commissurum  putamus,  ut  illud  in  te  dici 
possit :  Canis  mutus  non  valens  latrare  ;  sed  no- 
strum  ipsi  prsetermittere  noluimus,  ut  tibi  de 
tuo,  ita  nobis  de  nostro  rationem  Deo  redden- 
dam  fore.  Datum  Romse,  apud  Sanctum-Petrum 
elc,  die  xxvii  Martii  mdlxvi,  Pontificat.  nostr. 
ann.  primo  ». 

Ad  Petrum  Miscovium  ^,  episcopi  Plocen- 
sis  coadjutorem. 

«  Dilecto  filio  Petro  Miscovio,  venerab.  fra- 
tris  episcopi  Plocensis  coadjutori,  regni  Polo- 
niee  vice-cancellario. 

<  Ex  Archiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup.  —  ^  Ibid.  ut  sup. 


PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  etc. 

«  Sicut  hffiretici,  ad  pestiferas  haereses  suas 
conflrmandas,  semper  intenti  sunt,  ita  Catho- 
licos  oportet  ad  sanctam  Catholicam  fidem  de- 
fendendam  esse  promptos  atque  paratos,  eo- 
rumque  impiis  et  perniciosis  conatibus,  et  di- 
vini  honoris  et  salutis  animarum  causa  forliter 
et  constanter  obsistere,  et  pro  his  rebus  nou 
dubitare,  si  ita  necesse  sit,  sanguinem  ipsura 
profundere.  Quia  igitur  non  possumus  non  ma- 
gnopere  vereri,  ne  hjereticorum  fautores,  in 
comitiis  regni,  aliquod  decretum  e.\torquere 
conentur  adversus  fidem  Orthodoxam  :  dilec- 
tionem  tuam  hortamur  in  Domino  et  admo- 
nemus ,  ut  officii  sui  memor,  tali  tempore, 
religionis  causam,  una  cum  episcopis  et  aliis 
Ecclesiasticisvirisconstantissime,  prosuaparte, 
tueatur  atque  defendat,  iisque  officiis  fungatur 
omnibus,  quae  ipsius  prudentia  et  devotione 
sunt  digna.  Qua  in  re,  et  saluti  su£e  nationis 
inserviet,  et  pro  tali  studio  sibi  Omnipotentis 
Dei  gratiam  acquiret.  Omnino  putabamus,  te 
tua  sponte  officio  tuo  diligenter  esse  functurura, 
cum  tuum  ergaCathoIicamreligionem  studium 
nobisnon  sit  incognitum  ;  sed  tamen  pro  nostri 
muneris  officio,  piam  voluntatem  tuam  paterna 
hortatione  nostra  duximus  incitandam.  Datum 
Romse^  apud  Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Pi- 
scatoris,  die  xxviii  Martii  mdlxvi,  Pontiflcat.  no- 
stri  anno  primo  ». 

323.  At  nullus  erat,  vel  inter  laicos,  vel  inter 
Ecclesiasticos  viros,  cui  aptius  provincia  h&jp 
committenda  foret,  quam  Hosio  cardinali,  qui 
innumeris  certaminibus  pro  Catholica  flde  sus- 
ceptis  gloriosus,  hostium  impetus,  vel  solo  no- 
mine,  unus  repellere  possevidebatur.  Adipsum 
igitur  ista  Pius  scripsit : 

«  Stanislao  cardinali  Hosio  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  flli  etc. 

«  Quia  hsereticorum  mores  novimus,  et 
odium  quo  Ecclesiam  Catholicam  et  Ecclesias- 
ticum  Ordinem  insectantur,  dubitamus  eorura 
fautores,  in  comitiis  istius  regni,  molituros 
quidquid  poterunt  adversus  religionem  Catho- 
licam.  Itaque,  pro  officii  nostri  munere,  cohor- 
tandos  et  admonendos  duximus  venerabiles 
fratres,  archiepiscopum  Gnesnen.,  et  singulos 
regni  episcopos,  ut  tali  tempore  officii  sui  me- 
mores  una  mente  adversariis  sese  opponant, 
eorumque  perniciosis  conatibus  constanter  ob- 
sistant.  Hac  te  hortatione  non  egere  scimus.  No- 
vimus  enim  perpetuum  et  singularem  tuum 
zelum  divini  honoris.  In  memoria  habemus  ma- 
xima  tua  erga  religionem  Catholicam  merita. 
Itaque  confidimus  non  modo  non  expectaturum 
te  hortationem  nostram,  sed  tui  ipsius  cohor- 


158 


PII   V   AXNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


tationibus  excitaturum  eosdem  episcopos,  ad 
prccstandum  fideliter  Deo  el  patrix  et  gregibus 
sibi  commissis  officium  suum  ;  et  laicis  Catho- 
licis,  iisdem  coniitlis  de  morc  iuterfuturis,  cau- 
sam  religionisdiligentissinic  commendaturum; 
omuibus  denique  ofQciis  cum  serenissimo  rege 
el  aliis  funcfurum,  quae  pietate  erga  Deum 
tua,  ct  fide  ac  devolionc  erga  Sedem  Apostoli- 
cam,  cujus  insigne  atque  honorabile  mera- 
brum  es,  digna  sint.  Interea  vero  nos,  non  sine 
maxima  animi  sollicitudine  exitum  comitiorum 
istorum  expectabimus  :  quse  nos  sollicitudo 
cogit,  licet  hortatione  te  non  egere  nos  scire 
diximus  tamen  ,  non  modo  hortari  te  ,  sed 
etiam  obtesfari,  ut  omni  sfudio,  cura  ac  dili- 
gentia  haereticorum  consiliis  occurras,  et  ad 
religionem  Catholicam  tuendam  ita  incumbas, 
ut  excmplo  tuo  Catholicis  omnibus  animos  au- 
geas.  Datum  Roma;,  sub  annulo  Piscatoris,  apud 
Sanctum-Petrum,  die  xxvn  Martii  udlxyi,  Pon- 
tific.  nostr.  ann.  primo  ». 

326.  Hoc  accepto  Apostolico  mandato,  ad 
Petricoviensia  comitia  se  confulit  Hosius,  cujus 
prassentiam  Catholici  omnes  summa  gratula- 
tione,  haeretici  autem  inviso  prorsus  et  repu- 
gnanti  animo  exceperunt,  quibus  eo  gravior 
erat  ad  videndum,  quo  magis  viis  eorum  viae 
illius  contrarise  erant,  atque  ipsius  sancfitatis 
et  doctrinae  lumina  csecufientes  eorumdem 
oculi  sustinere  non  valebant.  Concilium  igitur 
omnes  simul  iniere  ut  eum  perderent,  religio- 
nem  universam  oppressam  et  eversam  existi- 
manfes,  nisi  unum  Hosium  opprimerent  et  t 
medio  tollerent.  E  regni  finibus  idcirco  detur- 
bandum  curarunt  ;  idque  in  nuntiorum  con- 
sessu,  qui,  ex  singulis  Poloniae  provinciis,  quas 
Palatinatus  vocant,  a  nobilitate  deputati,  ad  re- 
gni  generalia  comitia  veniunt,  in  deliberatio- 
nem  vocari  sluduerunt ;  clamitantes,  (ut  tradit 
Rescius  '  idem)  necessarios  non  esse  in  Polonia 
cardinales,  ubi  exploratorum  officia  tanfum 
obirent,  utpote  qui  ad  externos  principes,  atque 
inUrbem  omnia  regni  studia  et  consilia  diligen- 
tissime  perscriberent,  et  regem  in  eos,  qui  Ro- 
mano  Pontifici  nuntium  remisissent,  assiduis 
stimulis  et  susurrationibus  incendebant.  Tum 
etiam  periculum  esse  dicebant,  ne  tempore 
interregni,  regnum  Hosius  occuparet,  aut  arbi- 
tratu  suo  aliquem  superinduceret,  ob  id,  videli- 
cet,  qnod  in  cardinalium  creatione  eorum  crea- 
tor  :  Eris  similis  rerjibics,  pronuntiare  soleret. 
Regni  quoque  statutum  quoddam  proferebant, 
quo,  ne  quis  cardinalatus  dignitatem  peteret 
aut  quovis  modo  impetraret  cautum  erat :  de- 
mum  in  hoc  erant,  ut  vel  regno  exterminarent, 
vel  ut,  cardinalitia  dignitale  abjecta,  in  Var- 
miensem  episcopatum  Hosium  relegarent. 

327.  Haec  autem  omnia  a  persequendee  ac 


profligandff  hroresis  studio  minime  Hosium  ab- 
ducore  potuerunt ;  tantum  enim  abest,  ut,  alicu- 
jus  periculi  tempestatisque  metu,  a  proposito  re- 
vocaretur,  quin  aperte  profiteretur,  si  quo  casu 
contingcret,  ut  ex  pafria  ejiceretur,  se  non  in 
aliam  partem  id  accepturum  esse,  quam,  quod 
sibi  singulari  quadam  misericordia  prospectum 
Deus  voluisset,  ut  eo  potius  demigraret,  ubi 
pestilentissimorum  hominum  nec  nomen  audi- 
ret,  nec  facfa  videret,  nec  oculis  suis  patriae  suae 
cineres  ac  excidium  prospiceret.  Quod  ad  statio- 
nem  attinet,  in  qua  Deus  invitum  ac  repugnan- 
tem  collocare  voluerat,  uti  olim  Ambrosius,  eam 
se  nunquam  esse  sponte  sua  deserturum  asse- 
rebat:  quod  si  ad  id  compulsus  fuisset,  hoc 
quoque  non  infortunio,  sed  felicitati  tributu- 
rum.  De  cardinalitia  vero  in  se  collata  dignitate, 
cujusvis  regni  statuti  severitati  ulfro  sese  sub- 
diturum  offerebat,  ubi  ipsam  quaesiisse  com- 
perfum  esset  :  caeterum  neminem  paene  latere 
posse,  non  tanfum  eam  non  quaesiisse,  sedinsu- 
per  a  Paulo  Quarto  exhibifam,  constantissime 
recusasse,etdemuni  aPio  item  Quarto  oblatam, 
in  virtute  sancfae  obedientiae  coactum,  urgente- 
que  imperatore  Ferdinando  tantummodo  susce- 
pisse.  Vicissim  non  defuisse  tamen  Catholicos 
senatores,  qui  pro  salute  et  dignitate  eximii  car- 
dinalis,  extrema  quoque  pericula  se  subire  para- 
tos  ostenderunt,  tradit  Rescius  ;  qui  inter  alios 
commemorat  Sfanislaum  Barzium,  Cracovien- 
sem  palatinum,  additque,  haec  omnia  haereti- 
corum  consilia  in  spongiam  incubuisse,  cumin 
sua  ipsorum  viscera  infesf a  arma  convertissent ; 
nam  orta  inter  Trinitarios  et  Sacramentarios 
gravi  et  acerba  disputatione,  de  opinionum  ve- 
ritate,  quorum  utraque  pars  suam  docfrinam, 
Christi  doctrinam,  suas  opiniones,  Christi  vo- 
ces  et  purum  Dei  verbum  jacfitabat,  nec  pos- 
sent  inter  se  convenire  ;  contentionum  pertaesi, 
ad  Hosii  tandem  judicium,  utriusque  senten- 
tiam  referendam,  ejusque  esse  sfandum  de- 
cretis  professi  sunt,  licet  id  minime  postea 
praestiterint,  quod  Hosius  nullum  finem  fecerit 
omnibus  ostendendi,  Lutheristas,  Calvinistas, 
Trideistas,  Anabapfistas,  et,  si  qute  fuissent 
hujus  generis  hominum  pestes,  simul  omnes 
Chrisfum  negasse,  omnes  ab  Ecclesiae  utero, 
omnes  a  vero  aberrasse,  licet  ipsorum  pars  una 
de  Sanctissima  Trinitafe  recte  cum  Ecclesia 
sentire  videretur. 

328.  «  Cupiebat  nihilominus  rex  (praefati 
Rescii  '  sunt  verba)  his  tantis  blasphemiis,  im- 
mortalibus  odiis  finem  tandem  aliquem  in  re- 
gno  suo  ponere,  ac,  si  quae  iniri  constituendae 
unitatis  rationes,  episcoporum  sententias  per- 
quirebat :  nec  deerant,  qui  in  amplissimo  regni 
consessu,  senatorum  sententias  de  unitatis  et 
concordiae  ratione  inter  Catholicos  et  haereticos 


'  Vit.  card.  Hosii  lib.  2.  cap.  21. 


•  In  Vit.  card.  Hosii  cap.  22. 


PII  V  ANNUS   i.   —  CHRISTI    1566. 


159 


iDeiinda,  perquirendas  esse  censuerunt,  nisi 
Hosius  intercessissot ;  qui  rogatus  sentcntiam, 
respondit:  «  Quod  cum  animo  suo  diligentis- 
Sime  reputaverit  vias  et  rationes  omues,  quibus 
posset  inter  dissidentes  de  religione  pax  et 
concordia  stabiliri  ;  nullum  reperire  potuisse 
magis  salutare  consilium,  quam  quod  in  simili 
causa,  cum  idem,  qui  nunc,  olim  esset  rerum 
status,  a  sanctissimis  et  doclissimis  episcopis 
Atbanasio  et  Augustino,  ante  mcc  fere  anna> 
datum  esse  legerat.  Volunt,  ait  Augustinus, 
unam  habere  linguam,  veniant  ad  Ecclesiam, 
ubi  etiam  in  diversitate  linguarum  carnis,  una 
est  lingua  cordis.  Excipientur  ab  illa,  non  mi- 
nus  alacriter  et  benigne  quam  prodigus  ille 
filius  a  Patre  suo  fuerat  exceptus.  Tum  etiamj 
ut  dicant  et  faciant,  quod  suadet  Athanasius : 
Surgite,  abeamus  ad  patres  nostros,  et  dicamus 
illis  :  Anathemate  detestamur  Lutherum,  Calvi- 
num  et  omnem  aliam  hseresim ;  agnoscimus 
autem  S.  OEcumenicam  Tridentinam  Synodum, 
eique  dicto  volumus  esse  audientes.  Prceter 
hanc  se  nullam  aliam  concordise  rationem  in- 
ter  Christianos  et  haprelicos,  vel  legisse  vel  exco- 
gitare  potuisse,  etc.  Quod  autem  hujus  divisio- 
nis  et  dissensionis  culpa  omnisin  episcoporum 
negligentiam  a  quibusdam  conferatur,  quod 
errantes  non  doceant  ;  culpam  eorum  potius 
esse  ostendebat,  qui  nec  doceri,  nec  moneri 
volunt,  sibique  Scripturarum  intelligentiam 
arrogant,  sibi  veritatem  revelatam  comminis- 
cuntur,  cseteros  omnes  Iruncos,  stupidos,  bar- 
dos  reputant.  Quid  igitur  facerent  Orthodoxi 
episcopi,  in  tanta  hominum  tamque  obstinata 
csecitate  ?  Nullius  salus  potest  esse  magis  de- 
plorata ,  quam  ,  qui  se  aegrotum  et  inflrmum 
iguorat.  Tenere  se  prfeterea  dicebat  menioria, 
quem  fructum  olim  in  Germania  peperisset  illa 
concordia,  quse  in  libello  Imerim  vocato,  con- 
stituta  videbatur,  qui  motus,  qui  bellorum  stre- 
pitus,  quse  clades  sint  subito  constitutae,  quam 
longe  majores  progressus  universa  sectarum 
colluvies  fecerit.  Sed  et  in  Gallia ;  quis  sit  rerum 
status,  post  tot  symbleas,  sive  collationes,  sive 
conciliabula,  in  quibus  de  pace  deque  concor- 
dia  tractabatur,  consecutus,  quis  est,  qui  non  vi- 
deat  ?  etc.  Non  pacem  hseretici  cupiunt,  non  con- 
cordiam  appetunt,  sed  sub  pacis  et  concordise 
pallio,  sceleribus  suis  et  audacise  impunitatem 
quaerunt,  etc.  Quamobrem  iterum  atque  iterum 
clara  voce  se  pronuntiare,  quod  concordia  ali- 
ter  coire  inter  Christum  et  hsereticos  non  po- 
test,  nisi,  ut  eo  revertantur  bseretici,  unde 
per  summam  audaciam  discesserunt :  ad  unam 
Sanctam,  Catholicam,  Apostolicam,  Romanam 
Ecclesiam.  Absit  autem,  ut  eorum  quoque  vo- 
ces  audiantur,  qui  putant,  concordiam  non  dif- 
ficulter  esse  inter  dissidentes  coituram,  si  de- 
creta  omnia  sacri  Concilii  Tridentini  legeren- 
tur  in  comitiis,  coram  omnibus  ordinibus  re- 


gni,  et  expenderentur  an  recte  se  habeant.  Quid- 
quid  communi  omnium  consensu  receptum  et 
approbatum  esset,  id  scquerentur  omnes,  nec 
fas  esset  cuiquam  ab  eo  discedere.  Sicut  enim 
fas  non  est  in  comitiis  particularibus  alicujus 
palatinatus,  decreta  generalium  regni  comitio- 
rum  rescindere,  ac  ne  disputare  quidem  num 
recte  se  habeant:  ita,  ac  niulto  minus  fas  est,  de 
Concilii  OEcumenici  decretis,  num  recte  se  ha- 
beant,  in  unius  regni  comitiis  dispufare.  Multo 
sanctior  esse  dehet  Conciliorum  quam  comilio- 
rum  auctoritas,  cum  hoc  sit,  ac  minus  etiam, 
regnum  Polonia?  cum  orbe  toto  Christiano  colla- 
tum,  quod  est  palatinatus  Cracoviensis  vel  Pos- 
naniensis  cum  toto  regno  comparatus  ».  Exe- 
cutione,  (addebat)  non  disputatione  opus  esse, 
de  qua,  quod  nonnulli  supplicandum  esse  reg. 
majestati  censerent ;  se  in  ea  opinione  esse, 
quod  non  omnis  executio  ad  regiam  potestatera 
pertineret.  Nam  regis  munus  non  aliud  erat, 
quam,  ut  eam  doctrinam,  quoB  tradita  est  a  Pa- 
tribus  in  Concilio  congregatis,  ab  omnibus  fir- 
miteret  inviolabiliter  observari  praeciperet;  si- 
cut  olim  ab  imperatore  Constantino,  Theodosio, 
Valentiniano,  et  aliis  factum  esse  legimus,  cura 
subditis  sibi  populis  prfficiperent,  poenis  etiam 
interpositis,  ut  cessaret  omnis  profana  conten- 
tio.  Injuriam  enim  fieri  religiosissimse  Synodo 
putabant^  si  quis  semel  judicata  et  recte  dispo- 
sita  revolvere  et  publice  disputare  contenderet; 
imo  vero  impius  et  sacrilegus  est,  aiunt,  qui 
post  sacerdolum  sententias,  opinioni  suse  ali- 
quid  tractandum  relinquit.  Extremee  quippe 
dementiee  est,  in  medio  et  perspicuo  die,  com- 
mcntitium  lumen  inquirere.  Quisquis  enim, 
post  veritatem  repertam,  quid  ulterius  discutit, 
mendacium  quarit.  Cseterum,  quod  ad  refor- 
mationis  executionem  in  Concilio  constitutse 
attineret,  eam  ad  regiam  potestatem  nequaquara 
pertinere,  sed  ad  Synodum,  ut  in  ea  ratio  inve- 
niretur,  quemadmodum  adduci  clerus  omnis 
posset,  ut  vitam  moresque  suos  ad  praescriptum 
Concilii  componeret.  Neque  enim  expediebatde 
moribus  Ecclesiasticorumreformandis,  in  prin- 
cipum  saicularium  prsesentia  deliherare,  cura 
nec  imperator  Constantinus  legere  voluerit, 
qufe  illi  de  corruptis  quorumdam  episcoporum 
moribus  oblata  fuerunt  in  Concilio  Nicaeno  ;  et 
Scriptura  velare  patris  verenda  praecipiat,  non 
manifestare.  Quod  autem  ad  disciplinam  atti- 
nebat,  de  qua  eliam  in  comitiis  agendum  esse 
quidam  existimabant ;  esse  dicebat  disciplinam 
militarem ,  esse  disciplinam  politicam  ,  qua5 
regni  Constitutionihus  continetur  ;  de  his  duo- 
bus  in  comitiis  generalibus  agi  recte  posse. 
Esse  postea  disciplinam  Ecclesiasticam,  dc  qua 
absit  ut  in  comitiis  tractaretur,  cum  in  Synodo 
ea  de  re  agendi  locus  esset,  multo  commodior 
et  magis  etiam  proprius. 

329.  His  et  aliis  multis  rafiouibus  coram 


IGO 


Pir  V   ANNUS   1. 


CHRISTI   1566. 


rege  et  senatu,  cum  publice,  tum  privatim  op- 
positis ,  juxta  ilhid  Apostoli  vcrbum  ,  Hosius 
prspdicavit,  instititque  opporfunc,  importune, 
arguit.  increpavit,  obsecravitque  in  onini  pa- 
tientia  ct  doctrina  ;  audivitque  cum  rex,  tan- 
quam  de  coelis  delapsum  angelum  ,  vel  si 
sanctum  illum  Stanislaum,  Cracoviensem  epi- 
scopum  corani  aspiceret,  in  lacrymas  erupit, 
atque  ad  loquentis  genua  provolutus,  cum  fle- 
tum  rcpressissct  :  «  Scio,  inquit,  quod  nemini 
unquam  adulari  consuevisti,  et  pro  salute  mea 
tantum  loqueris.  Ago  tibi  gratias,  quod  me, 
qui  prjecipue  indigeo  ,  tauta  libertate,  ad  ea 
quae  sunt  mei  muneris,  adhortari  non  desinis. 
Talcm  tc  semper  cognovi,  et  salutis,  et  honoris 
mei  cupidissimum,  talem  nuncexperior.  Perge, 
ut  hactenus  fecisti,  Dei  mihi  annuntiare  volun- 
tatem,  et  pro  regni  nosfri  quiefe  Domino  sup- 
plicare  nunquam  intermitte  ».  «  Novum  Am- 
brosium  (inquit  Rescius,)  et  alterum  Theodo- 
sium  diccres  ». 

330.  Nihilominus,  quo  magis  rex  fuit  con- 
tra  hsereficos  inflammatus,  eo  audacius  et  im- 
pudenfius  perfidiam  suam  hccretici  ipsi  pro- 
pagare  ausi  sunt;  dum  in  iisdem  comifiis,  con- 
tra  Galvinistas  Trideisfse  in  discepfationem  vo- 
care  prsesumpserunt  nefarium  illud,  de  quo 
privatim  in  suo  convenficulo  Safanse  jam  pri- 
dem  egerant,  nuni  Cbristus  sit  Deus  ?  Quam 
furentem  iusaniam  ac  horridam  blasphemiam, 
cum  Hosii  piee  aures  ferre  haud  possent,  nec 
esse  prospiceret,  qui  meritas  tanti  sceleris, 
quas  merebantur,  poenas  expeteret ;  posfquam 
officii  sui  regem,  episcopos,  cseterosque  regni 
senatores  iterum  atque  iferum  monuisset,  ac 
perviscera  misericordiae  Dei  oblesfatus  esset,  ut 
tantam  hanc  audaciam  reprimerent,  injuriam- 
que  Jesu  Christi  Filii  Dei  viventis  vindicarent ; 
separare  se  a  tabernaculis  impiorum  constituit, 
ne  peccatis  eorum  involveretur  ;  ac  stafim  ex 
comifiis  recedens,  Prussiam  se  recepit :  quo  in 
itinere,  multis  cum  lacrymis,  Polycarpi  illud 
memorasse  ferunt :  «  Bone  Deus  ?  in  quae  tem- 
pora  me  servasfi  ?  »  Et  Hieremia;  aliud  :  «  Mise- 
ricordia3  Domini,  quia  non  sumus  consumpti, 
quia  non  defecerunt  miserationes  ejus  ». 

331.  Absens  vero,  nec  sui  muneris  est 
obHtus,  nec  cum  Catholicse  fidei  hosfibus  ma- 
nus  conserere  praitermisit  ;  nam  regem  per 
Htteras  hortafum  fuisse ,  ut  jurisjurandi  sui 
memor,  quod  inauguratus  in  regnum  et  cum 
coronaretur  praestiferat,  Christi  injuriam  vin- 
dicare  pergeret,  testatur  Rescius  ;  et  adhuc 
inter  ejus  Epistolas  ea  legitur,  quam  hoc  ipso 
tempore  ad  archiepiscopum  Gnesnensem,  Ja- 
cobum  Vchansliii  scripsit  :  ex  qua  etiam  ha- 
betur,  in  hujus  anni  comitiis,  (quod  incassum 
in  aliis  praeferiti  anni  pefierant,)  Lufheranos  ac 
Calvinistas,  fraudibus  ac  insidiis  (quibus  etiam, 
qui  contra  ipsos  stare  profitebantur,  CathoHci- 


deciperentur)  obfinere  studuisse,  ut  nempe 
Trideistarum  abjecta  haeresi,  ipsorum  tantum- 
modo  secta  confirmaretur,  ac  inter  regni  fines 
sfare  pei'mitferetur ,  revocareturque  hac  ra- 
tione,  quod  contra  omnes  utriusque  sectae  exte- 
ros  ministros,  anno  prieterito  sancifum  fuisse 
vidimus.  Ejusmodi  est  Epistola  ' : 

«  Quod  Confessionistae  tanto  studio  suam 
hceresim  confirmafam  cupiunt,  nil  miror  ;  sed 
si  qui  sunt,  qui  sfudium  hoc  eorum  adjuvant, 
et  hi  Catholici  videri  volunt,  mirari  satis  noa 
possum.  Itane  Trideistae  potius  et  Anabaptistae 
judicabuntur  haretici,  reliquos  vero  nihilo- 
minus  Lufheristas  et  Calvinistas,  (Los  enim 
nomine  Confessionistarum  censeri  puto)  tan- 
quam  assertores  et  judices  Evangelii,  purique 
Dei  verbi  propagatores  habebimus?  Ego  vero 
non  dubitanter  dixero,  magis  esse  laborandum 
de  profligandis  duabus  istis  sectis,  quae  primae 
fuerunf,  quam  de  posterioribus  reliquis,  quas 
nobis  illaj  procrearunt.  Nam  unde  nobis  isti 
Trideistae  et  Anabaptistae?  an  non  ex  Lutheris- 
tis  et  CalvinisUs  ?  Ifane  sobolem  tantum  extin- 
ctam,  parenfes  autem  superstistes  esse  volu- 
mus?  quasi  vero  non  possent  hi  parentes  aeque 
malam  et  deferiorem  etiani  sobolem  procreare? 
Est  Graecorum  proverbium,  stulfum  esse,  qui, 
patre  caeso,  liberis  pepercit :  forfassis  autem 
minus  stultum  dici  possit,  quam  qui  liberis 
caesis,  patri  pepercit.  Primum  docuerunt  hi , 
Deum  negare,  posteaquam  et  sacerdoHum  et 
sacrificium  sustulerunt,  quod  ubi  non  est,  cer- 
tum  est  ubi  nullum  Deum  esse,  narn  proprie 
divinitati  debita  servitus,  (quemadmodum  ab 
Augustino  legimus  adnotatum)  sacrificium  est: 
et  in  Lege  naturae  et  in  Lege  scripta,  semper 
pios  homines  Deum  sacrificio  agnovisse  coluis- 
seque  legimus  ;  et  hic  erat  unus  cultus,  qui 
discrimen  infer  Deum  et  homines  faciebat  : 
nam  alii  culfus  hominibus  exhiberi  sine  repre- 
hensione  poterant  ;  sacrificium  aufem  nemo 
praestiUt,  nisi  vel  vero  Deo,  vel  quem  falso 
Deum  ipse  judicarat.  Quod,  cum  sublatum  sit 
ab  istis  Confessionistis,  (hoc  namque  nomine 
signiflcare  vult  Lufherisfas  et  Calvinistas)  quid 
aliud,  quam  Deus  nobis  est  ab  illis  ablatus? 
Et  hos  nos  omnis  impietatis  magistros  feren- 
dos,  solos  aufem  eorum  discipulos  exterminan- 
dos  esse  putabimus  ?  Sed  jam  eos  majores 
radices  egisse  dicunt,  quam,  ut  exsfirpari  pos- 
sint.  Si  res  ita  se  habet,  aut  auferantur  omnes, 
aut  tolerentur  omnes.  Melius  est,  quod  isU 
mordaces  et  comedentes  invicem  consuman- 
tur  ab  invicem  ,  quam  ut,  alteris  profligatis 
adversariis ,  contra  Christum  ejusque  corpus 
Ecclesiam  tanto  majoribus  viribus  insurgant. 
Audio  quod  propler  has  haereticorum  conten- 
tiones,  et  in  majori  et  in  minori  Polonia,  multi 

•  Epist.  78  inter  ejus  oper. 


PII   V   ANNUS    1.    —  CHRISTI   1566. 


161 


jarn  ad  Christum  et  ad  ejus  corpus  Ecclesiam 
jam  sunt  reversi,  et  hoc  est,  quod  male  habet 
Sathanas  :  sic  enim  facilius  oppressum  Chri- 
stum  existimat,  si  nulia  fuerit  inter  hffireticos, 
qui  membra  sunt  sua,  disscnsio.  Sed  fallitur; 
nunquam  enim  inter  illos  beilum  conquiescet. 
Legi  nuper  colloquium ,  quod  habitum  est 
Maulbruni,  praesidentibus  doctissimis,  scilicet 
sacrse  Theologiee  magistris  ,  palatino  Rheni 
principe  electore,  et  Christophoro  duce  Virtem- 
bergensi.  Tot  invicem  htereses ,  tam  faedas 
objecerunt,  ut  horror  me  quidem  legentem 
corripuerit.  Ad  extremum,  de  Ccelo  disputa- 
tione  inita,  etiam  ipsum  perdiderunt ;  neque 
prffiter  Infernum,  quidquam  reliquum  fecerunt. 
Inter  alia,  sic  ibi  Calvinistam  quemdam  dicen- 
tem  legi  :  Licuit,  inquit,  vobis  ab  universa 
papsB  doctrina  discedere,  et  eam  erroris  con- 
demnare  ;  cur  et  nobis  a  Luthero  diversum 
sentire  non  liceat?  Eodem  autem  argumenti 
genere  Trideistae  quoque  contra  Calvinistas 
utuntur  ,  et  recte  meo  quidem  judicio.  Cur 
enim  non  liceat  et  illis,  quod  licuit  Luthero, 
quod  licuit  Calvino  et  Zuinglio,  cum  plus  ali- 
quid  sibi  Deum  revelasse  glorientur  ?  Deura, 
inquam,  hujus  sfeculi,  per  quem,  sicut  Lutheri 
et  Calvini,  sic  eorum  quoque  mentes  excsecatas 
videmus.  Quare,  nulla  ratione  probare  possum, 
ut  haereticorum  unum  tantum  vel  duo  genera 
profligentur.  Aut  omnes  profligentur ,  aut  om- 
nes  tolerentur.  Volunt  habere  linguam  unam, 
veniant  ad  Ecclesiam,  sicut  monet  Augustinus, 
ubi  in  diversitate  linguarum  carnis,  una  est 
lingua  in  fide  cordis.  Hsec  inculcet,  quseso , 
regiae  majestati,  et  ei  reducat  in  memoriam 
quse  tractavi  cum  illa,  de  ratione  concordiae, 
juxta  consilium  Athanasii  et  Augustini,  quod 
illi  descriptum  obtuli.  Formam  utramque  vidi. 
Sed  quale  est  hoc,  quod  hairetici  hi  et  privati 
homines,  apud  quos  nuUa  de  re  judicium  per- 
tinet ,  proponunt  formulas  Catholicis  ,  idque 
preesente  rege  Catholico  et  orthodoxo  ?  Male  de 
illo  exislimare  videntur ,  quem  nos  nostrum  , 
lioc  est,  Christianum  et  Catholicum  esse,  certo 
persuasum  habemus.  Video,  quod  habet  locum 
apud  vos  illud,  quod  est  in  proverbio,  sursum 
deorsum.  Et  hsec  est  fides  Lutherana ,  si  quis 
eam  duobus  verbis  describere  velit.  Sed  nec 
illa  Catholicorum  formula  mihi  satisfacit.  Si 
non  potest  aliud  obtineri,  magis  mihi  satisfa- 
ceret  tale  quid,  quale  scriptum  est  in  conventu 
Parcoviensi.  Propterea  putant,  solos  Trideistas 
et  Anabaptistas  extinguendos,  quod  quidam  ex 
Trideistis  et  Anabaptistis  dixisse  fertur :  Regem 
unum  duntaxat  habemus,  et  hunc  cruciflxum. 
Lutheri  doctrina  hsec  est,  qui  docuit,  nullum 
esse  pontificem  neque  sacerdotem,  nisi  Chri- 
stum  ,qui  semetipsum  obtulit  pro  nobis  hostiam 
in  ara  Crucis.  Sicut  autem  sacerdos,  sic  et  rex 
est  Christus;  quare  si  nullus  est  pontifex  aut 

AnN.   —  TOMIS   XXXV.    —   L.\DERCHI,    I. 


sacerdos,  nisi  Christus,  certe  neque  rex  est  ullus 
nisi  Christus  pro  nobis  crucifixus.  Cur  igitur 
non  damnantur  qui  Lutheri  doctrinam  profl- 
tentur,  cum  illius  auctor  pro  Deo  colatur,  et 
ejus  verbum  vocetur?  Illum  prius  condemnari 
oportebat,  deinde  in  discipulos  ejus  Trideistas 
animadverti.  Periculosum  esse  video,  cum  re- 
ges  terrai  tanti  faciunt  majestatem  suam,  ut 
majestatem  divinam  negliganl,  et  eam  impune 
blasphemari  non  magis  per  Trideistas  quam 
per  Lutheristas  permittant ,  et  absque  illa  , 
majestatem  suam  conservari  posse  persuasum 
habent.  Prius  Dei,  deinde  suam  quoque  majes- 
tatem  intactam  conservare  conentur.  Nam,  illa 
sublata,  nulla  terreni  regis  erit  majestas :  quem- 
admodum  fere  videmus,  ubi  ferunt  principes 
impune  Christum  negari  ,  quod  ibi  sursum 
deorsum  feruntur  omnia.  Non  Trideistse  nec 
Anabaptistse  fuerunt,  qui  primum  nobilitatem 
in  Germania,  deinde  pienlissimum  Caesarem 
Carolum  extinctum  cupiebant ,  et  qui  contra 
regem  suum  in  Gallia  parricidialia  arma  sum- 
pserunt  ;  Lutheristte  fuerunt  et  Calvinistae.  Si 
posset  hoc  impetrari,  ut  exterminarentur  omnes 
ministri,  per  quos  haereses  cujuscumque  gene- 
ris  inductaj  sunt,  etiamsi  nulla  fieret  in  illos, 
qui  corrupti  sunt  ab  eis,  animadversio,  multum 
nos  profecisse  putarem :  sed  non  dubito,  quin 
jam  ibi  sit  nuntius  Apostolicus.  Is  praesens 
multo  melius  consilium  dare  poterit,  quam  a 
me  absente  scribi  queat.  Heilspergs,  xxi  Junii 
MDLXVI  ». 

Ex  hac  profecto  Hosii  Epistola,  innumeras, 
ut  ita  loquamur,  et  diximus,  Calvinistarum  et 
Lutheranorum  fraudes,  iniquissimas  adinven- 
tiones  ac  studia  deprehendere  licet,  quibus 
nempe  ad  propriam  statuendam  hferesim,  Tri- 
deistarum  Anabaptistarumque  alteras  convel- 
lere  nisi  sunt ;  et  ad  fallendos  Catholicos,  audaci 
temeritate,  fidei  proponere  formulas  non  eru- 
buere  ;  et  ad  ipsum  demum  regem  decipien- 
dum,  ut  scilicet  in  eorum  partes  transiret,  ad- 
versarios  versute  regiam  majestatem  ofTendisse 
insimularunt  ;  quod,  non  tam  Dei  (cujus  certe 
honoris  ac  glorise  nil  curse  ad  eos)  quam  pro- 
priam,  hostes  exstirpando,  causam  agerent. 

Verumtamen,  et  insita  regio  pectori  religio 
qusedam,  et  procerum  Catholicorum  zelus,  ae 
demum  Hosii  fervens  sollicitudo ,  omnes  in 
comitiis  ejusmodi  h«reticorum  conatus  irritos 
reddidit  :  non  modo  illis  quas  diximus  litteris 
ad  regem  aliosque  scriptis,  sed  etiam  edito 
libro,  de  cujus  scriptione,  quod  Monumentis 
mandavit  Rescius  ',  hic  ponere  haud   piguit: 

«  In  episcopatum  (inquil)  veniens,  ad  scri- 
bendum  se  conlulit,  eum  libellum,  quem  ju- 
dicium  et  censuram  de  judicio  et  censura  Heil- 
debergensium    Tigurinoruraque    rainistrorum 

iVit.  Card.  Hosii  s.  2.  cap.  2o. 


162 


PII   V   AXXUS    I  , 


CHRISTI    1566. 


vocavit,  in  quo  omnibus  ostendere  conatus  est, 
non  niinus  Lutheristas  et  Calvinistas,  quam  Tri- 
deistas  et  Anabaplistas  Deum  negasse  ;  nec  ma- 
gis  illos  a  Cliristianis  principil)us,  quam  istos 
tolerandos  esse  ;  cum  illi  nullam  ab  Ecclesia, 
isti  magnam  ab  illis  discedendi  separandique  se 
causam  et  occasionem  habuerint ;  nec  unquam 
defuturos  esse  filios .  quandiu  parentes  Uie- 
rint  superstites.  De  concordiae  quoque  ratione 
multa  ibidem  disserit,  quo  nos  lectorem  remit- 
timus.  In  hoc  autem  libro  conscribendo,  ora- 
tionum  maxime  pra?sidio  usum  esse  vidimus. 
et  accuratissimam  rerum  omnium  consipera- 
tionem  adhibuisse.  Post  orationem  autem  ma- 
tutinam,  ad  meditationem  se  conferebat,  in  qua 
tam  fixo  aninio  cernebatur,  ut  quandoque  rap- 
tus  esse  videretur ;  et  cum  aliquando  indusium, 
quo  erat  indutus,  ab  ardenti  lucerna,  quae  le- 
genti  lumen  miuistrabat ,  ignem  concepisset, 
non  prius  sensit  periculum,  quam  ad  corpus 
ipsum  incendium  pervasisset ;  ac  minime  pro- 
fecto  insignem  aliquam  in  corpore  suo  plagam 
evasisset,  nisi  qui  scripsit  hcEC,  casu  quodam 
in  conclave  ingressus,  e  media  flamma,  detractis 
Testibus,  virum  Dei  liberasset. 

«  Vidimus  aliquando  corporis  pellem  in 
humeris  ejus  mullis  frictionibus,  quibus  ad 
tuendam  valetudinem.  ex  praescripto  medico- 
rum  utebalur,  usque  ad  sanguinem  laceratam, 
cum  inlerim  toto  animo  et  cogitatione,  lectioni 
studioque  deditus.  nuUam  ipse  molestiam,  aut 
dolorem,  nisi  cum  in  se  reversus  esset,  sentire 
videbatur.  Sjppe  etiam  accidit,  cum  aliquid  ama- 
nuensi  dictaret,  quod  facere  ambulando  con- 
sueverat,  ut  in  parietem,  aut  in  postes,  aut  in 
repagula  fenestrarum  frontem  aut  humeros 
meditabundus,  tam  graviter  impingeret,  ut  in 
multos  dies  laesionis  indicia  apparerent.  Solebat 
autem  eos  quoque,  qui  dictantls  sermonem  ex- 
cipiebant,  interrogare,  num  quas  scribebantur 
omnia  intelligerent ;  et  si  quid  durius  dictum 
videbatur,  ita  moderari,  ut  sensum  scriptoris 
sine  multo  labore  consequi  quisque  possit ; 
seque  animis,  non  auribus  hominum  scribere 
memorabat ;  et  hoc  unum  ante  omnia  laborare, 
ut  quae  scribuntur,  legentes  intelligerentet  pro- 
ficerent  :  ornatus  et  delectationis  postremam 
ducere  rationem.  Qui  enim  novit,  neque  id  quod 
sentit,  explicat,  perinde  est  atque  si  nesciret. 
Satius  est  mutum  esse,  quam  quod  nemo  intel 
ligat  dicere. 

"  Fuit  autem  hic  liber  exceptus  maxima  Ca- 
tholicorum  gratulatione,  multorumque  judicia 
de  solis  Trideistis  et  Anabaptistis  ejiciendis,  tum 
etiam  de  rationibus  concordife  constituendse,  ad 
potiorem  sententiam  revocavit.  Vicissim  autem 
haereticorum  animos  et  maxime  Genevensis  il- 
lius  Mercurii,  Theodori  Bezae,  Galliae  turbatoris, 
quem,  si  viveret  Athanasius,  ipsissimum  Chris- 
licidam  et  legirupam  diceret,  non  leviter  contur- 


bavit.  Is  onim.  et  libris  editis  et  missis  in  Poio- 
niam  Synagonistis,  ut  vocat,  hanc  a  suo  grege 
notam  amovere  conatus  est,  ut  ne  eodem  loco 
et  ordine  Trideistae  cum  Calvinistis  censerentur, 
neve  sectae  suae  et  impietatis  administri,  ex  il- 
lius  regni  finibus  ullo  pacto  pellerentur.  Hosii 
quoque  censuram  et  consilium  boni ,  ut  ait, 
cardinalis ;  (iianc  enim  vocem  ex  illis  impuris- 
simis  faucibus  vis  veritatis  extorsit,  et  nescio 
cujus  ominis  causa,  Hosium  vocatum  in  sua, 
in  obscoenissimum  illum,  auctoreque  suo  di- 
gnissimum  Martialis  Epigrammatum  libellum, 
prffifatione  ad  Dudicium  Sbardellatum  aposta- 
tam  scripta  asserit)  mirabiliter  exagilat,  quod 
cursum  Evangelii  sui  impediverit:  quod  teque 
Calvinistas,  sicut  Trideistas  Christum  negasse 
dixerit ;  quod  Synagonistas,  faces  bellorum  et 
rerum  publicarum  turbatores  vocaverit.  »  Et 
haec  de  Hosii  libro. 

334.  Cceterum,  praeter  recensita  studia  ad 
exagitandos  haereticos  ab  eo  adinventa,  et  prae- 
cipue  Lutheranos  et  Calvinistas,  quos  (ut  ex 
aliis  ejusdem  Epistolis,  pracipue  ad  Carolum 
cardinalem  Borromaeum ,  multo  ante  datis, 
apparet),  praecipuos  semper  totius  mali  et  pro- 
fligatae  fidei  auctores  perspicue  cognoverat, 
alia  etiam  media  excogitasse,  quibus  tandem 
in  comitiis  contra  eos  decerneretur,  Rescius  ' 
idem  his  verbis  asserit  : 

«  Hosius  autem  memor  illius,  quod  scriptum 
est :  Ejice  derisorem,  et  cessabimt  jurgia,  omni 
vicissim  adhibita  diligentia  laborabat ,  ut  in 
ipsos  praecipue  Bezanos  Synagonistas  Porco- 
viensis  decreti  executio,  fieret  et  ex  omni  regis 
ditione  excedere,  primo  quoque  tempore,  jube- 
rentur.  Ac,  ut  ne  quid  intentatum  relinqueret, 
magnatum  et  lieroum  filiis  et  necessariis,  quos 
in  fide  Catholica  pietatisque  studiis  domi  suae 
educandos  curabat,  litteras  dictare  non  vere- 
cundabatur,  quibus  parentes  suos,  fratres,  affi- 
nes,  amicos  et  quoscunique  in  aula  et  in  tota 
republica  Polonorum,  gratia  et  auctoritate  va- 
lere  sciebat,  hortabanlur  et  obtestabantur.  ut 
istos  Helveticos  Synagonistas,  tot  jam  funeribus 
reipublicae  Christianae  exultantes,  qui  semper 
versantur  in  spe  rerum  novandarum,  otio  et 
tranquillitate  reipublicae  consenescunt,  faces 
bellorum  civilium  notissimas,  regiique  domi- 
natus,  et  universa;  nobilitatis  capitales  inimi- 
cos,  homines  plane  a^aeuYevoj;,  ex  regni  Poloniae 
finibus  exterminandos  curarent,  et  in  hoc  prae- 
cipue  studium  incumberent,  ut  quam  a  majo- 
ribus  suis,  tam  religionis,  quam  reipublicae 
formam  accepissent,  eam  filiis  posterisque 
suis  inviolatam  relinquerent,  etc.  Ac  tantum 
certe  ista  sua  vigilantia  per  ora  infantium  Ho- 
sius  profecerat,  ut,  aut  statim  ex  regno  excede- 
rent  isti  Bezani  Synagonistae,  aut  certe  cum  sibi 

'  Ibid.  ul  siip. 


pir  T  AXXUS  1. 


CHRISTI   1566. 


103 


frcenos  furoris  injectos  sentirent,  in  aliquibus 
tenebris  et  obscuritate  latitarent.  Nil  enim 
postea  certi  aut  comperti  de  conatibus  eorum 
acceperamus  ». 

335.  Sic  tandem  frustra  innumeros  se  la- 
bores  suscepisse  ac  sustinuisse  Calvinistas  ac 
Lutheranos,  ut  e  Poloniaj  Iinibus  Trideistas  ac 
Anabaptistas  exturbarent,  licet  sero,  agnove- 
runt  ;  imo  in  foveam,  quam  eis  paraverant, 
ceciderunt,  dum  frustra  etiam,  de  externis 
ipsorum  ministris  toto  e  regno  eliminandis 
decretum,  in  primis  sancitum  comitiis,  in  his 
infirmare  se  contendisse  intellexerunt  ;  nam 
omnes  simul,  cujuscumque  sectse  extitissent, 
senatus  regisque  preecepto ,  regno  excedere 
jussi  sunt.  Obtinuisse  studio  suo  ac  labore 
Commendonum,  ut  in  superioribus  Petraco- 
viensibus  comitiis,  ex  senatusconsulto  cxteri 
hajretici  omnes  e  regno  abire  cogerentur,  et  ita 
Bernardinum  Ochinum ,  inter  alios,  Polonia 
excedere  compulsum  esse,  scribit  Gratianus  '. 
Verum  non  omnes  tunc  decreto  eideni  paruisse, 
vel  ei  parere  distulisse,  Calvinistas  prsecipue  ac 
Lutheranos,  quod  in  Petracoviensibus  his  co- 
mitiis  illud,  ut  diximus,  se  antiquaturos  spera- 
rent  ;  ea  qute  retulimus  satis  ostendunt.  At 
cum  irriti  eorum  evasissent  conatus  ^  tandem, 
vel  laticulis  se  abscondere,  vel  alio  sunt  demi- 
grare  adacti.  Inter  hos  ha?reticos  ac  haeresum 
satores  ,  qui  Polonia  egredi  compulsi  fuere, 
extitit  idem,  quem  alibi  memoravimus,  hsere- 
siarcha  Gentilis,  qui  tamen,  priusquam  inde 
discederet,  plectenda  temeritate,  regi  librum 
dicare,  in  Sanctissimam  Trinitatem  ac  Dei 
Filium  ,  horrendis  confertum  blasphemiis  ac 
maledictis,  ausus  fuit.  In  libri  Preefatione  pro- 
fanas  ac  monstruosas  voces ,  in  Ecclesiam 
infectas  esse  conqueritur,  ut  sunt  vxo^^riOM,  Per- 
soNA,  EssE>TiA,  Umtas,  Trimtas,  quibus  omnia 
divina  mysteria  perverterentur,  atque  sempi- 
ternus  ille  Deus  cum  suo  Filio  et  Spiritu  Sancto 
prorsus  ignoraretur.  Reliqua  doctrinse  capita, 
eodem  libello  comprehensa,  a  Rescio  sic  adno- 
tata  reperiuntur. 

Primo.  Trinitas  est  merum  humanum  com- 
mentum,  Catholicis  Symbolis  incognitum,  cum 
Evangelica  veritate  ex  diametro  pugnans. 

Secundo.  Solus  Pater  unus  ille  Deus  est, 
qui  in  Scripturis  unus  et  solus  Deus  dicitur, 

Tertio.  Filius  a  seipso  non  est,  sed  a  Patre, 
cui  ut  essentiatori  subordinatus  est. 

Quarto.  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  Sanctus, 
non  solum,  quod  ad  personas  attinet,  sed 
etiam  quoad  ojV.^cv,  divisi  sunt. 

Quinto.  Filius  a  Patre  genitus  est  secundum 
ou3iav,  ut  subordinatus  spiritus^differens  a  Patre. 

Sexto.  Tres  sunt  ffiterni  spiritus,  quorum 
quilibet  per  se  Deus  est. 

>  Gral.  Vit.  Commend.  lib.  2,  p.  1349.  —  '  Resc.  de  Atheism.  et 
Phaloris.  Ceutur.  Gentilislae,  p.  3*5. 


Septimo.  Hos  tres  spiritus  dislinctos  esse 
ordine,  gradu  ct  proprietate  ouc'.-/?.  In  primis 
vero,  in  eam  inducit  dictinclionem  essentia;, 
ut  Ires  seternos  numeret,  et  gradu  distinclos 
constituat  spiritus.  Et  cum  nos  dicimus  :  Pater 
Domini  Jesu  Christi  est  persona  in  una  indi- 
vidua  Trinitate  ,  Gentilis  falsam  hanc  esse 
contendit,  et  dicendum  esse  :  Pater  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  unus  est  ille  Deus.  Item 
cum  dicitur  :  Pater,  Filius,  et  Spiritus  Sanctus, 
unus  sunt  Deus  scternus  ;  ipse  de  hseresi 
Catholicos  accusat,  et  inquit  :  solus  Pater  est 
ajroOso?,  xyivr^zo;.  et  essentiator.  Filius  autem 
essentiatus,  et  quidem  Deus,  sed  non  auToOeo;, 
Sic  etiam  Spiritus  sanctus  ;  ideoque  non  unus, 
sed  tres  seterni.  Item  quod  dicimus,  unum 
Deum  in  Trinitate,  et  Trinitatem  in  Unitate 
venerandum  esse  ;  hanc  piam  et  simplicem 
sententiam  dicit  esse  sophisticam  :  et  tres  spi- 
ritus  realiter  subsistentes  afflrmat.  Sic  loquitur 
.\ntidot.  3,  et  fol.  70  sese  aperit  :  Tres,  inquit, 
seterni  spiritus,  congruo  ordine  et  gradu  dis- 
tincti.  Et  quanquam  concedat,  Patrem,  Filium, 
et  Spiritum  Sanctum  ires  esse  personas  ejusdem 
naturse,  lamen  addit  distinctas  esse  ordine, 
gradu  et  proprietate  :  quse  dum  illi  explicanda 
sunt,  dicit,  proprium  Patris  esse  ut  appelletur 
unus,  et  solus  Deus  :  qua  explicatione  mani- 
feste  excluditur  Filius  et  Spiritus  Sanctus  ab 
unitate  Deitatis.  Fingit  autem  quamdam  ■j.^-:o\jrA-j:i, 
qnse  in  solo  Patre  consistat  ac  Filii  non  sit. 
Hinc  Patrem  auToOeov  nominat  :  ut  per  excel- 
lentiam  vere  et  proprie  Deus  sit  ;  Filius  autem 

non    auToOeo;,    sed    SeuTEpoOeo;,    aut    eTspdOso?.     Hinc 

illud  :  Filius  a  seipso  non  est,  sed  a  Patre  Deo, 
qui  est  auTdOso;.  Item  quod  Pater  in  Scripturis 
dicitur  unus,  et  solus  Deus,  invisibilis,  altis- 
simus,  et  Deus  Christi,  sive  Verbi  incarnati. 
Item  Filius  subordinatus  essentiatori  ;  sic  Pa- 
trcm  essentiatorem  constituit,  Filium  autem 
essentiatum  ab  illo,  ut  Pater  proprie  Deus  sit, 
Filius  autem  subordinatus  Deus. 

336.  Asserere  etiam  blasphemus  minime 
dubitavit,  neminem  adhuc,  quod  quidem  ipse 
sciret,  pro  gloria  et  eminentia  Patris  mortuum 
esse  :  Prophetas,  Apostolos,  piosque  Martyres 
pro  Filii  gloria  persecutiones,  mortem  et  ex- 
trema  quseque  passos  esse  :  eminentiam  autem 
Dei  Patris  nuUos  adhuc  Martyres  habuisse. 

337.  Sanctam  demum  ac  individuam  Tri- 
nitatem  horrendis  conviciis  incessere  sacrilego 
ore  prsesumit,  dum  eam  novum  idolum  vocat, 
Deum  Tripersonatum,  Deum  sophisticum,  dia- 
bolicam  personam  et  flctitiam,  personam  fan- 
tasticam,  personam  sophisticam,  in  novo  Deo 
execrabilem  mixturam  ,  horrendam  coufusio- 
nem  ,  quartum  idolum  in  orcum  detruden- 
dum,  primam  personam  magicam  in  uno 
Deo,  quse  vere  larva  et  inane  spectaculum  sit, 
monstruosum     nomen,    Deum    Trinoninium, 


164 


l'II  V   ANNUS    I, 


CHRISTI    1566. 


tergeminum  Cliristum,  Christum  transforma- 
tum  in  eum  qui  Filius  Dei  non  sit ;  Deum 
hunc  nimis  versipellem  nunciipat  ,  cum  se 
iuterdum  in  uno  occultet,  intonium  vero  in 
tribus  personis  clilatct.  Nihil  cum  differrc 
dicit  a  Deo  Baal,  Moloch,  Hyto,  Turcico  et 
Judaico.  Non  esse  unum  Deum  Patrem  Christi 
in  essentia  et  personis  quncrcndum.  Sub  ti- 
tulo  essentiffi  Dei,  Satauam  coli  :  esse  larvam 
triformem,  et  fictitium  Deum,  et  alias  hujus- 
modi  execrabiles  atque  horrendas  blasphemias. 
quas  hic  omnes  recenscre  longum  esset. 

338.  Hunc  autem  foedissimum  librum,  una 
cum  auctore,  rptcrnis  tcnobris  ac  inccndio  me- 
rito  damnandum,  cum  regi  olitulisse  Gentilem. 
priusquam  Polonia  excederet,  supra  dictum  sit, 
sciendum  est,  maledictorum  in  eo  comprehen- 
sorum  horrore  perculsum  cardinalem  Hosium', 
adactum  fuisse,  ut  regem  palam  argueret,  quod 
eum  ac  buic  similes  alios  liwreticorum  libros 
sibi  dicari  permisisset.  Quod  quidem  educi 
posse  videtur  ab  his,  qusc  Rescius  in  ejusdem 
Hosii  Vita  refert  ;  narrat  siquidem,  regem 
ipsum  rogasse  Hosium,  ut  Hispanicum  iter  sus- 
cipere  ne  gravaretur,  ut  cura  Catbolico  rege 
Philippo,  de  materna  sua  hajreditate,  Barensi 
et  Rosanensi  ducatibus,  deque  caeteris  ad  cau- 
sam  eamdem  pertinentibus  ageret.  Verum  car- 
dinalis  oblatum  munus  constantissime  accipere 
detrectavit,  donec,  inter  alia,  aliquam  prius  rex 
ipse  palam  significationem  daret,  se  quoque  ab 
omnibus  hoBreticis  et  animo  et  voluntate  esse 
alienum,  et  saltem  haereticorum  ministros,  Be- 
zanosque  synagonistas,  qui  nomen  et  existima- 
tionem  majestatis  ejus,  in  orbe  toto  Christiano, 
insigni  macula  polluebant :  (dum  illi  foedissi- 
mos  et  hffireticissimos  libellos  dicare  non  vere- 
bantur,  et  regnum  ejus,  asylum  haereticorum 
vocare  non  dubitabant)  ex  regno  suo  omnino 
excedere  juberet.  Idcirco,  licet  legationis  illius 
onus  ex  eo  Hosius  non  obierit,  quod  a  suscepto 
consilio  sua  rex  sponte  discesserit  ;  tamen  ex 
ipsius  salutaribus  monitis,  regem  eumdem,  un- 
dique  e  regni  flnibus  pestilentissimis  homini- 
bus  excedere  jussis,  haud  parum  profocisse 
censendum  cognoscitur  ;  cum  forte  in  exequen- 
dis,  quBD  contra  eos  in  comitiis  sancita  fuerant, 
segnior  quam  oportuisset  se  gercret.  Tantum 
igitur  abfuit,  ut  a  dicato  iniquissimo  libro  uti- 
litatis  aliquid  ac  remissionis  impius  Gentilis 
(sicut  forte  speraverat)  obtineret  ;  quin  potius 
eamdem,  cum  aliis  externis  errorum  ministris, 
perpetui  exilii  sententiam  subire  compulsus 
fuit  ;  nec  ita  multo  post ,  meritas  blasphemia- 
rum  poenas  luit  ;  nam,  ubi  Polonia  egressus, 
Helvetios  petiit ,  cum  ibi  articulos  quosdam 
disputandos  in  publicis  locis  afflgi  fecisset, 
primum  in  carcerera  conjectus  %  deinde,  hoc 

'  Vil.  card.  Hosii  lib.   2,  cap.  27.   —  -  Vil.  card.   Hosii  lib.  2, 
cap.  28. 


ipso  anno,  Berna;,  supplicio  capitis  plexus  fuit, 
ut  supra  retulimus. 

33i).  Simidato  religionis  zelo,  Gnesiiensis 
archiepiscopus  Piiim  dccipere  tentat,  sed  illiits 
fraiis  pcr  Hosiitm  deter/itiir.  —  Catholica?.  tamen 
religioni  in  Polonia  hoc  tempore  haud  minus, 
quam  ab  hostibus  manifcstis,  ab  insidiatoreoc- 
culto  periculum  impcndit;  qui  siquidem,  ovina 
pelle  tectus,  Dominicum  in  co  regno  gregem 
occidere,  mactare  ac  perdere  moliebatur.  Fuit 
is  archiepiscopus  Gnesnensis,  Jacobus  ri<an- 
gius,  regni  primas,  ad  quem  paulo  ante  datas  a 
Pontifice  et  ab  Hosio  litteras  retulimus.  De  illo 
ista  scribit  in  Vita '  cardinalis  Comraendoni,  Gra- 
tianus  :  «  Ukangio  inhwserant  novaj  opiniones, 
quibus  inquietabatur  aniraus,  sua  sponte  varius 
et  inconstans,  et  novis  usque  studens  rebus, 
ut,  si  perturbata  republica,  invecta  nuper  dis- 
ciplina  religioque  prKvaluisset  ,  exclusa  Ro- 
raani  Pontificis  auctoritate,  summum  se  anti- 
stitem  et  principem  sacrorura  in  Polonia  fore, 
ad  suramasque  opes  perventurura,  ut  suse  quis- 
que  cupiditati  blanditur,  sibi  persuaserat  : 
neque  ex  ha;reticis  deerant,  qui  assentando, 
spei  illius  alimenta  subjicerent.  Apud  Comraen- 
donura  is  priscEC  religionis  studiura  simulans 
deplorabat  perditas  Catholicorum  res,  dissidia 
episcoporum,  cseterorum  languentes  aniraos  in- 
cusabat,  regeraque  deditura  adversariis,  orania 
illis  indulgere  querebatur.  Hunc  inde  coercen- 
dura  minis,  acdenuntiationibus  terrendura  esse 
disserebat.  Catholicos  infensos  ei  esse  omnes, 
ob  crebras  in  magistratibus  publicisque  raune- 
ribus  repulsas  et  favorera  in  adversarios,  nec  eo- 
rura  defutura  studia,  si  se  ipse  Romani  Pontifi- 
cis  nomen  auctoritatemque  praeferens,  ducem 
prsebuisset  ac  regem  ipsum,  ingenio  timidum, 
atque  audenti  opportunum  metu  subactura,  sibi 
obnoxium  fecisset,  scilicet,  his  consiliis,  averti 
Augustum  a  Pontifice,  tradique  haereticis,  atque 
ita  suas  procedere  rationes,  cogitataque  cupie- 
bat  ».  Et  inferius  ^: 

«  Unum  erat,  quod  sumrae  optare  summa- 
quc  moliri  ope  videbantur  (haeretici)  ut  gentis 
Concilium,  quod  vocant  nationale,  cogeretur,  in 
quo  sine  uUa  auctoritate  Pontificis  Maximi,  de 
universa  religione  inter  se,  prout  cx  ipsorum 
usu  atque  republica  visura  esset,  constituerent : 
et  nacti  archiepiscopum,  cogitatis  eorum  op- 
portunum,  cujus  dignitas  pariter  in  sacerdotum 
ordine  afque  in  senatu  emineret,  ipsius  intimas 
spes  poUicitationibus  fovebant  incitabantque, 
rati  maxime  per  eum  effici  posse,  ut  tale  Conci- 
lium  haberetur:  Eodem  intenta  cupido  Ukangii 
archiepiscopi  rapiebatur,  ob  eas  quas  supra 
attigimus  causas.  Id  ergo  unura  dies  atque  noc- 
tes  secum  volvebat,  id  clara  cura  Frisio  quo- 
dara  intirao  araicorura  coquebat,  horaine  ob- 

'  Vila  card.  Coaimend.  lib.  2,  cap.  S,  p.   116.   —  -  Ibid.  ut 
sup.  lib.  2.  cap.   10,  p.  13.1. 


PII  V  ANXUS    1, 


CHRISTI    1566. 


165 


scuro  quidem  genere ,  sed  Catliolicfe  Ecclesia; 
ac  priscpp  pietatis  insectatione  nomcn  adeptus, 
adversus  quam  scripta  a  se  multa  vohimina  fo- 
ras  dederat.  Neque  lisc  quidem  consilia  Ukan- 
gii  et  machinamenta  hffireticorum  Commendo- 
num  fugiebant  :  sed  quemadmodum  intentis- 
simo    studio   id   agebat,  ut   ne  iis   quidquam 
procederet,  ita    dissimulanda,   qua   ad  se  de 
Ukangio   deferebantur,   statuerat ;   quod  in  tali 
tempore,  in  tantis  h.Treticorum  opibus,  tantam 
vim   hominis ,   diviliis  ,   amplitudine  honoris, 
amicitiis  adversariorum  pollentis,  minime  exa- 
gitandam  irritandamque,  ne  in  apertam  turbam 
erumperet,   rebatur  ;  eo  minus    quod   ne   rex 
quidem   a   talibus   cogitationibus   abhorrebat, 
cui  multfe  incommoda;  opiniones  ab  ha^reticis 
atque  ipso  Ukangio  inculcata',  in  animo  insede- 
rant,  in  quibus  evellendis  magnum  inde  nego- 
tium  Commendono  fuit.  etc.  ».  Et  paulo  post '  : 
«  Cum ,   Tridentinorum    decreto    Patrum, 
jussi   archiepiscopi   omnes  essent,   suEe    quis- 
que   provincisB    conA'entus    agere,   ad  res  Ec- 
clesiasticas  ex  scitis  eorum  ordinandas  ,  Ukan- 
gius    aptam    cogitatis    suis   occasionem    arri- 
puit,  et  studium   parendi    Patrum    auctoritati 
prse  se  ferens,  consilium  convocandi  Synodum 
cum  Commendono  habuit,  et  reliqui  episcopi, 
et  fere  optimus  quisque  Synodum  expetebant. 
Idem    Commendonus    maxime    omnium    pro- 
basset,  nisi  suspectum   Ukangii  ingenium  ha- 
buisset  ;   verum  ne   salutari    rei ,   et  in  eam 
consentienti     bonorum     studio    unus    adver- 
sari,  qui  pro  officii  sui  munere  favere  maxime 
debebat.  videretur,  Petricoviam,  sic  enim  con- 
venerat,  indici  patitur  Synodum.  Interea  obser- 
vat  Ukangium,  ejusque  consilia  quam   potest 
diligentissime  explorat,  a  quo,  ut  occulte  invi- 
tatos  hcereticos,  capitaque  eorum  se  comparare 
ut  Concilio  interessent,  comperit ;  per  Nicolaum 
Volscium,  episcopum  Chioviensem,  unum  eo- 
rum,  quos  maxime  deditos  sibi  habebat,  regem, 
qu»  clam  agitarentur  certiorem  fecit,  caverique 
initia  civilium  discordiarum  monuit.  Itaque  ex 
auctoritateregis,  per  litteras  ab  Ukangio  pariter 
eta  Commendono  petentis,  ut  ca  Synodi  coactio 
in  pacatius  tempus  differretur,  rejecta  res,  et 
Ukangii  machinationibus  sine  motu  ullo  occur- 
sum,  et  magni  negotii  discrimen  Commendoni 
solertia  vitatum  »  .  Ista  Gratianus. 

Ex  litteris  etiam  -,  prgeterito  anno,  sub  sexto 
kalend.  Januarii,  a  Carolo  cardinaii  Borroniffio, 
ad  cardinalem  Hosium  scriptis,  quas  ex  pracla- 
ra  Ambrosiana  Bibliotheca  accepimus,  intelligi- 
mus,  Romfe  studiose  agitatum,  an  Concilii  pra?- 
fati  coactio  permittenda  seu  promovenda,  vel 
contra  potius  prohibenda  esset  ;  ac  post  mul- 
tas  ea  de  re  consultationes,  tandem  rem  ad  Ho- 
sium  ipsum  et  Apostolicum  internuntium,  qui 

>  Ibid.  nt  snp.  pag.  137.  —  »  E\  Bibl.   Ambr.  sign.   F.  n.  384. 


tunc  prpefatus  Commendonus  erat,  fuisse  rejec- 
tam  ;  quorum  consilio  ac  prudentia}  quidquid 
agendum  esset  committebatur.  Visum  est  non- 
nulla  ex  illis,  ad  Gratiani  narrationem  conflr- 
mandam  et  illustrandam,  hic  inserere :  dicit 
igitur  : 

«  Varie  sum  afTectus  ex  tuis  littcris  ;  multa 
enim  ad  me  scripseras,  qim  istic  gesta  erant  ; 
multa  item,  quse  certorum  hominum  consilia 
informarunt,  quorum  exitum  non  tam  optare 
videbaris  quam  mctuere.  Sed  tamen  postrema 
tua  Epistola    laetiora    omnia    nuntiabat.   Ego, 
quantum  opinionc  duce  augurari  possum.  fore 
confido,  ut,  cum  minora  istius  regni  comitia 
optimum  eventum  habuerint,  qua»  vel  in  majo- 
ribus  comitiis,  vel  in  ipsa  Synodo  statuentur, 
ex  nostra  sententia  procedant.  Utrura  vero  ha- 
bere  Synodura   expediat,  Sanctissimo  domino 
nostro  non  erat  plane  exploratum  :  nam  hujus 
rei  deliberatlo  et  moderatio  fere  posita  est  in 
opportunitate   et  quadam  ratione   temporum, 
qucB  et  tuo  et  nuntii  judicio  optime  guberna- 
bitur.  Etenim  plura  in  conspectu  vestro  expo- 
sita  sunt,  quo;  minus  perspicere  possunt  (jui 
longe  absunt.  Quamobrem  archiepiscopo  Epi- 
stolas  tres  dedi,  quarum  una  habendce  Synodi 
potestatem  ei  facit;  altera  adimit ;  tertia  id  com- 
probat,  quidquid  suo  nomine  nuntius  cum  illo 
acturus  est ;   quas  nuntio  misimus,  ut  quam- 
cumque  res  exiget,  statim  reddat.  Si  tibi,  atque 
illi  aliquid  perturbationis  et  incomraodi  Syno- 
dus  videbitur  allatura,  archiepiscopo  eas  litte- 
ras  reddere  opus  erit,  quse,  decreto  interposito, 
Synodum  peti  vetant.   Qui  si  in  sua  sententia 
perseveraverit  et  Synodum   cogere  maluerit  , 
tunc  in  hanc  cognitionem  et  curam,   quccso, 
incumbite,  ut  omnes  episcopos  ab  ista  profec- 
tione  atque   obsequio   avocetis  et  deterreatis , 
quo   ne  vobis  quidem   adeuudum  erit.  At,   si 
ad  Synodum  episcopi  nihilomiuus  proficisce- 
rentur,  vestrse   erunt  partes,  ut  ipsi   et    prse- 
sto    sitis,  ne  quid   forte    de    religionis  splen- 
dore  ac  cultu  detrahatur ;  tuque  in  primis,  qui 
tua  vel  gravitate  prohibere,  vel  virtute  corri- 
gere,  vel  auctoritate  consulere  multa  potes.  Sin 
commode  Synodum  congregari  posse  existima- 
bitis,  tu  una  cum  nuntio  adesse  potius  poteris 
quam  abesse,  cum  pra:sertim  id  Summus  Pon- 
tifex  pervelit,  teque  archiepiscopus  liberalissi- 
me  invitarit.  Nec  mihi  duhium  est,  quin  tu,  si 
aninium  tuum  ad  Tridentini  Concilii  memoriam 
revocabis,  quid  in  coetu  sapientissimorum  viro- 
rum  susceperis,  curaveris,  contenderis,   perfe- 
ceris,  cogitans,istius  provincia?  munus  libenter 
obeas  ».  Sic  ad  Hosium  Borromteus. 

340.  At  navis,  qua;  sub  tantis  gubernato- 
ribus,  in  scopulos  anno  praeterito  non  offendit, 
hoc  tempore  illis  allisa,  fere  obruta  est.  Monue- 
rat,  ut  vidimus,  Pius,  tum  alios  Polonise  epi- 
scopos,  tum   prsecipuum  inter  illos  Jacobum 


166 


PII  V   ANNUS   1.    —  CHRISTI   1566. 


Ukanjrium,  Giicsneusem  aichicpiscopuui,  ut  in 
comitiis  reirni.  hoc  anno  cogendis,  hwreticorum 
ausihus  ac  dolis,  pro  sua  virili  sese  strenue 
opponerenl.  IHe  vero,  ex  more  simulate  reci- 
nens,  cum  ad  Pium  rescripsit,  qua^  Commen- 
dono  coram  disserere  consueverat,  nempe  de- 
perditas  Cafholicre  relipionis  res,  enixe  Ponti- 
ficem  ipsum  deprecalus  fuerat,  ut  tanto  malo 
occurrens ,  periclitanti  fidei  auctoritate  sua 
quam  posset  opem  conferret.  Qua"  quidem 
Ikangii  Epistola  eam  Pii  auimo  curam  ac  sol- 
licitudinem  ingesserat,  ut  quavis  ratione  laban- 
tibus  Polonicis  rebus  consulendum  existima- 
verit.nihilque  ooruni  prwtermitteudum,  quibus 
illis  subveniri  posset.  Quapropter,  ubi  primum 
1'kangii  ipsius  litteras  legit,  illis  in  hunc 
modum  respondit  ': 

«  Ven.  fratri ,  Jacobo  archiepiscopo  Gnes- 
nensi.  regni  Polouia?  primati. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  be- 
nedictionem. 

« Litteras  tuas  non  sine  dolore  legimus, 
quibus,  exposito  Ecclesiarum  et  religionis 
Catholicffi  periculo,  te  quid  facere  debeas  plane 
ignorare  fateris,  et  a  nobis  auxilium  expetis  et 
requiris.  Xon  sunt  ista  nobis,  frater,  incognita, 
nec  deest  nobis.  tibi  et  reliquis  istius  regni 
episcopis  et  fratribus  nostris  opitulandi  volun- 
tas  ;  sed  de  tantorum  malorum  reraedio  cogi- 
tantibus,  nullum  nobis  in  mentem  venit  quod 
salubrius  sit  et  magis  necessarium,  quam  ut 
omnes  qui  Ecclesiastici  sunt  ordinis,  offlcio 
quisque  suo  fuugi  tandem  incipiant  diligentius. 
Tantis  enim  hffiresibus,  et  in  isto  regno,  et  in 
aliis  provinciis,  nuUa  res  haud  dubio  majorem 
causam  dedit,  qnam  corrupti  Ecclesiasticorum 
mores  et  nimia  in  pascendis  gregibus  Dominicis 
negligentia  ;  sacerdotes  enim  (bonos  semper 
exceptos  volumus),  dum  ipsi  indignam  ordiue 
suo  vitam  degunt,  populos  ipsos  quoque  cor- 
ruperunt,  et  apud  eos  in  summam  contem- 
ptionem  venere.  Populi  ita  corrupti,  ac  de  sa- 
cerdotibus  male  sentientes,  facile  per  haereti- 
cos  a  fide  Catholica  deducti  fuerunt.  Quocirca, 
si  quo  remedio  spes  est  tantam  et  tam  corro- 
boratam  pestem  hajresum  reprimi  et  sedari 
posse ,  danda  opera  est,  ut  Ecclesiasticorum 
mores  corrigantur,  et  qui  Ecclesiis  preesunt, 
proficere  studeant,  curentque  ut  in  suo  quisque 
clero,  eorum  corrigat  et  emendet  queecumque 
laicos  ad  hoc  tempus  tantopere  ofFenderunt. 
Si  populus  sacerdotes  suos  castius  et  honestius 
vivere  viderit,  ad  eorum  normam  vitam  suam 
in  dies  magis,  ut  sperandum  est,  confirmabit, 
atque  ita  haereticis  diffundendi  veneni  sui 
materia   subtrahetur.  Cleri  porro  visitandi   et 

'  Ei  Archiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


corrigendi  a  te  potissiraum,fraler,  initium  fieri 
oportet.  Tua;  ista^  pnccipuae  partes  sunt,  tuura 
munus.  Tu  hujus  tam  salutaris  operis  prin- 
ceps,  auctor  et  orator  esse  debes.  Plurimum 
quoque  profuerit  alere  bonorum  sobolem  sa- 
cerdolum,  instituendo  Seminaria,  sicut  sacrum 
Tridentinum  Concilium  pra-cepit,  cujus  salu- 
berrimum  decretum  debes  ipse  primus  exequi, 
et  cffiteros  fratres  ad  id  exequendum  tuis  moni- 
tis  et  horfationibus  excitare  :  quod  ut  facias, 
non  solum  auctoritate  tua,  sed  etiam  nostro 
nomine,  fraternitati  tuse  magnopere  injun- 
gimus  ac  mandamus.  Illud  etiam  nobis  valde 
placeret,  institui  in  isto  regno  aliquot  Societatis 
Jesu  Collegia,  quod  te  quoque  cupere  intellexi- 
nius,  sed  ad  domos  et  redditus  monasteriorum 
quorumdam  eis  attribuendos,  accedere  necesse 
esset  serenissimi  regis  consensum,  qui,  sicut 
nosti,  in  eis  jus  obtinet  patronatus  ;  qua  de  re 
voluntatem  ejus,  per  nuntium  nostrum  explo- 
rare  curabimus.  Catechismus  absolutus  fuit, 
et  Deo  juvante,  propediem  edetur.  Cura  erit 
nobis  ut  in  sermonem  etiam  Polonicum  trans- 
feratur,  si  homines  ad  eum  transferendum 
idoneos  Iiic  reperiemus.  Libros  quoque  Mis- 
sales  et  Breviaria  nova  absolvi,  et  simul  ac 
absoluta  fuerint,  sicut  te  desiderare  cognovi- 
mus,  imprimi  atque  istuc  mitti  curabiraus.  Te 
vehementer  hortamur  ne,  propter  tantas  hsc- 
resum  sectas,  animo  concidas,  neque  defati- 
geris,  quin,  quibuscumque  potes,  rationibus, 
pro  loco  quem  obtines,  Catliolicam  religionera 
defendas,  pro  qua  etiara  sanguinera,  si  opus  sit, 
profundere  debes.  Potentior  est  is,  qui  pro 
nobis  est,  quam  qui  adversus  nos.  Si  ipsi, 
quidquid  possumus,  fecerimus,  si  recte  hones- 
teque  viventes,  clerura  in  officio  continere 
studebinius,  si,  qufe  tani  pie  et  pi'ovide  in 
Tridentino  fuerunt  statuta  Concilio,  servabi- 
mus  ;  non  erit  desperandum  fore,  ut  qui  ab 
hsereticis  decepti  fuere,  ad  Ecclesiam  redeant  ; 
praesertim,  cum  inter  ipsos  hsereticos  tot  alias 
ex  aliis  exortas  sectas,  tot  dissidia  et  dissensio- 
nes  extitisse  videantur.  Quia  vero  tu,  qui  istius 
regni  statum  cernis,  facilius  dispicere  potes, 
quanara  in  re  tibi  et  cseteris  fratribus  subvenire 
possimus,  de  eo,  si  nos  per  litteras  vel  per 
nuntium  nostrum  admonueris,  gratissimum 
nobis  feceris ;  nos  enira,  quacumque  re  pote- 
rimus,  pro  loco  et  officio  nostro,  et  pro  fra- 
terna  quam  vobis  debemus  charitate  ,  vobis 
subvenire  parati  sumus.  Reliqua,  ei  nuntio 
nostro,  postquam  cognoveris,  ut  desiderio  no- 
stro,  pro  Sedis  Apostolicfe  reverentia,  satisfa- 
cias,  abs  te  petimus  et  vehementer  hortamur. 
Datum  Roraae  apud  S.  Petrura,  sub  annulo  etc, 
die  I  Julii  mdlxvi,  Pontific.  nostr.  ann.  primo  ». 
341.  Non  eo  prospexerant  Ukangii  ad  Pon- 
tificem,  vel  delatas  ob  fidei  Catholicae  et  reli- 
gionis  pericula  quaerelae,  vel  ostentata  pietatis 


PII   V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


167 


studia,  iit  sanctissimis  Pii  hujusmodi  monitis 
erudiri  vellet.  Uuum  erat  medicamcntum,  quod, 
ipso  Pontiflce  auctore,  vulneri  (cujus  ille  acer- 
bitatem,  ad  hoc  tanto  studio  ampliflcaAerat) 
adhiberi  cupiebat;  provinciale  \idelicel  Conci- 
lium,  quo  unico  ac  salutari  remedio,  et  hsere- 
sum  cancrum,  ne  ulterius  serperet,  coerceri 
posse,  et  in  ordinem  corruptos  Ecclesiastico- 
rum  mores  redigi,  ut  Pius  intelligeret,  contcn- 
debat ;  et  sicut  ex  Tridentini  Concilii  decreto, 
ut  vidimus,  occasionem  arripiens,  studiumque 
parendi  Patrum  auctorilati  pra;  se  ferens,  con- 
vocandi  Synodum  consilium  injeceraf,  ut  in  eo 
tandem,  quK  impie  commoliebatur,  ad  optatum 
finem  perduceret ;  sic,  ea  spe  menteque  tunc 
frustratus,  nihil  deinde  aptius  accidcre  posse 
existimavit,  quam  si  ab  ipso  Pontiflce  sibi  illud 
agere  prjeciperetur,  quod,  tam  acri  conatu, 
ne  fieret,  Commendoni  solertia  prudentissime 
averterat. 

342.  Et  revera,  versuto  ac  callido  homini, 
nullo  prope  negotio  facile  fuit  a  Pio  elicere, 
quod  sua  spoute  Pius  ipse,  ut  vidimus,  ab  uni- 
versis  fere  totius  orbis  episcopis  expetere  so- 
lemne  habuit ;  quod  quidem  etiam  Ukangium 
non  ignorasse,  et  ad  muscipulas  suas  struendas 
audentiorem  reddidisse,  verisimile  apparet. 
Fraudem  aliquam  nihilominus  Pium  suspica- 
tum,  ex  eo  fateri  necesse  videtur,  quod  Synodum 
Ukangio  cogere,  non  absolute  (ut  aliis  mefro- 
politis)  sed  ea  tantum  lege  mandaverit,  quod 
Synodo  eidem,  non  Apostolicus  modo  nuntius, 
sed  Stanislaus  quoque  cardinalis  Hosius  inter- 
essent.  Opportunissima  vero  Synodi  ipsius 
congregandae  occasio  ea  comitiorum  regni  Po- 
lonitC,  qu8D  Petricoviffi  cogebantur,  visa  est 
Pio  ;  nani  cum  eo,  ex  totius  regni  partibus, 
praeter  laicos,  episcopi  quoque  confluerent;  iis 
expletis,  qure  ad  regnum  spectabant,  seorsim 
deinde,  ab  ipsis  episcopis,  de  illis,  quae  ad  fldem 
et  mores  pertinebant,  facilius  agi  posse  existi- 
mavit,  qui,  ea  elapsa  occasione,  difflcilius  inter 
se  postea  coire  cogique  potuissent.  Quod  etiam 
callide  Pontifici  signatum  credimus  ab  Ukan- 
gio,  et  ea  quidem  mente,  ut  facilius  ad  Syno- 
dum  hsereticos,  qui  comitiorum  specie  Petri- 
coviam  se  contulerant,  accerseret.  Epistolse, 
quas  de  his  ad  ipsum  archiepiscopum  Gnes- 
nensem  ',  ad  Apostolicum  nuntium,  et  ad  car- 
dinalem  Hosium  Pontifex  scripsit,  hujusmodi 
fuerunt : 

Ad  archiepiscopum  Gnesnensem. 

"  Vener.  fratri  Jacobo,  archiepiscopo  Gnes- 
nensi,  regni  Poloniffi  primati. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater  etc. 

«  Quum   vehementer  optemus    sacri  Tri- 


dentini  Concilii  decretum  de  provincialibus  sy- 
nodis  habendis  ubique  ad  effectum  perduci, 
magnam  ex  eis  utilitatem  ad  Ecclesias  per- 
venturam  esse  sperantes,  idcirco  hortamur 
fraternitatem  tuam,  ut  Synodi  suce,  juxta  idem 
Concilium  celebrandic,  occasionem  ne  praeter- 
mittat,  quam  istius  regni  comitia  offerunt.  Vo- 
lumus  autem,  ut  ei  Synodo,  utrique  dilecti  filii 
cardinalis  Varmiensis  et  nuntius  noster  inter- 
sint,  sine  quibus,  si  qui,  quod  absit,  celebrare 
voluerint,  eos  fraternitas  tua  a  tali  consilio, 
pro  Sedis  Apostolicaj  reverentia,  divertere,  nec 
sinere  illis  eam  congregare  debebit,  ut  ea  in 
Synodo  de  iis  dumtaxat  rebus  agalur,  quarum 
causa  hujusmodi  Synodos  sacrum  Concilium 
Tridentinum  celebrandas  esse  constituit;  qua; 
scilicet  ad  Omnipotentis  Dei  honorem  et  ad 
salutem  animarum  pertineant,  sicut  te,  pro  tua 
prudentia  atque  virtute,  curaturum  esse  confi- 
dimus.  Datum  Romse,  apud  Sanctum-Marcum, 
sub  annulo  etc,  die  ultima  Augusti  mdlxvi, 
Pontific.  nostri  anno  primo  ». 

Ad  Julium  Rogerium  Apostolicum  nun- 
tium  '. 

«  Venerab.  frafri,  Julio  Rogerio,  in  regno 
Polonia?  nostro  et  Sedis  ApostoIicBC  nuntio. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frafer  etc. 

«  Quia  tempus  opportunum  nobis  obla- 
tum  esse  videtur,  quo  comitia  regni  futura 
sunt,  celebrandse  Synodi  Provincialis  quoque, 
juxta  decretum  Concilii  Tridentini,  hortati  ad 
eam  celebrandam  sumus  venerabilem  fratrem 
archiepiscopum  Gnesnensem,  cui  etiam  scri- 
psimus  nos,  ei  Synodo  velle  interesse  te  et 
dilectum  Ulium  nostrum  cardinalem  Varmien- 
sem ,  preecipientes,  ne  sine  vobis  congreget. 
Proinde  cura,  ut  illi  intersis,  et  ut  iis  tantum 
de  rcbus  in  ea  agatur,  de  quibus  divini  obse- 
quii  et  Ecclesiarum  utilifatis  causa,  Concilium 
Tridentinum  tales  Synodos  habeudas  esse  de- 
crevit.  Datum  Romse,  apud  Sanctum-Marcum, 
sub  annulo  Piscatoris,  die  ultima  Augusli 
MDLXVi,  Pontific.  nostri  anno  primo  ». 

Ad  cardinalem  Hosium  -. 

«  Dilecto  filio  nostro,  Stanislao,  tit.  sancti 
Theodori  presbytero  cardinali,  Varmiensi  ap- 
pellato. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  noster,  salutem  etc. 

«  Hortati  fuimus  ven.  fratrem,  archiepis- 
copum  Gnesnensem,  ad  celebrandam  Synodum 
suam  provincialem,  juxta  Tridentini  Concilii 
decreta  ;  neque  enim  videtur  nobis  ejus  ce- 
lebratio  diutius  esse  differenda,  prsesertim  cum 
tempus  idoneum  ad  eam  congregandam  offera- 


'  Ex  Archiv.  Vatic,  Ibid.  ut  sup. 


'  Ei  eodem  Arehiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup.  —  '  Ibid.  ul  sup. 


168 


PII   V   ANNUS    1 


CHRISTI   1566. 


tur,  hoc  tempore,  quo  praelati  ad  illius  regni 
comitia  couventuri  sunt.  Scripsimus  autcm  ei, 
nos  ulique  vello,  ut  ipsi  Synodo  tu  una  cum 
nostro  nuntio  intersis  ;  neque  enim  aliter  eam 
cclebrari  volumus.  Quocirca  liortamur  te  et 
maudamus,  ut  to  ad  cam  conferas,  iisque  ibi 
officiis  fungare,  qua;  res  postulabit,  quseque 
insigni  tuo  in  Catholicam  rcligionem  studio, 
et  erga  Sedem  Aposlolicam  fuic  et  pietate  digna 
erunt,  sicuti  lc  facturum  esse  confldimus. 
Datum  Romae,  apud  Sanctum-Marcum  etc,  die 
uitima  Augusti  mdlxyi  ,  Pontific.  nostr.  ann. 
primo  ». 

Ea  erat  Pii  in  unius  Hosii  zelo  ac  virtute 
fides,  ut  eo  prffisente  obsistenteque,  incassum 
perfidorum  quorumcumque  hominum  conalus 
ituros  existimaret  ac  religionis  res  a  tota  simul 
haereticorum  versutia  incolumes  salvasque  cen- 
seret.  Arrepto  tamen  (licet ,  non  ea  ratione, 
quam  voluisset)  ab  Ukaugio,  cogendai  Synodi, 
Pii  raandato,  adeo  anxie  solliciteque  (ne  forte, 
uti  pra?terito  anno  acciderat,  consilia  ejus  quis 
anteverteret)  illud  executioni  mandandum  cu- 
ravit,  ut  nec  quidem  Hosii,  qui  e  comitiis,  ut 
diximus,  in  propria  se  receperat,  adventum 
prsestolari  videretur.  Quae  res  cum  Pontificis 
animo  majorem  merito  suspicionem  ingessis- 
set ;  hinc  Hosio  augendam  auctoritatem  duxit, 
qua  Ukangii  ac  sectatorum  ejus  ,  si  fuissent , 
ausus  comprimere  coercereque  posset  ;  simui- 
que  ipsum  Hosiuni,  ut  quamprimum  Petri- 
coviam,  ad  ea  mala  avertenda,  sese  conferret, 
sequenti  Epistola,  hortatus  est : 

«  Dilecto  filio  nostro,  Stanislao,  tit.  Sancti- 
Theodori  presbytero  cardin.,  Varmiensi  appel- 
lato. 

PIUS  PAPA  V. 

((  Dilecte  fili  noster,  salutem  etc. 

«  In  provinciali  Synodo,  quam  venerabilis 
frater,  archiepiscopus  Gnesnensis,  ex  decreto 
sacri  Concilii  Tridentini,  propediem  celebratu- 
rus  est,  prsesentiam  tuam  maxime  opportunam 
et  utilem  fore  censemus,  pro  tua  spectatissima 
fide,  doctrina,  prudentia,  divini  honoris  et  Ca- 
thoIic6e  i-eligionis  zelo.  Proinde  te  ad  eam  Sy- 
nodum,  quoad  peracta  fuerit,  nostrum  et  Sedis 
Apostolicffi  de  latere  legatum ,  tenore  prffisen- 
tium  constituimus,  facimus  et  deputamus.  Vo- 
lentes  dilectum  filium  magistrum  Julium  Ro- 
gerium,  notarium  ac  nuntium  nostrum,  tibi 
ad  omnia  assistere.  Uuocirca  mandamus  tibi, 
ut  te  ad  ipsam  Synodum,  sine  mora  ulla  confe- 
ras,  operam  daturus  et  diligenter  provisurus, 
ut  recte  et  ordine  celebretur,  neque  quid  in  ea 
agatur  decernaturve  contra  ritus  et  instituta 
Ecclesise  Catholicaj,  vel  hujus  Sanctae  Sedis, 
cujus  honorabile  membrum  es,  auctoritatem 
et  dignitatem.  Venerabiles  vero  fratres,  archie- 
piscopum  Gnesnensem  et  reliquos  quoscumque 


prcclatos,  in  ipsa  Synodo  congregandos,  horta- 
mur  in  Domino  at(jue  etiam  in  virtute  sanctae 
obedientia'  maudanius,  ut  adventum  tuum  ex- 
pectent,  nec  sine  te  eam  celebrent,  aut,  si  ante- 
quam  harum  litlerarum  notitiam  habuerint, 
eam  celebrare  coeperunt,  eam,  nisi  dum  tu 
affueris,  prosequantur ;  non  obstanlibus  qui- 
buscumque  in  contrarium  facientibus.  Datum 
Romoe,  apud  Sanctum-Potrum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  xi  Decembris  mdlxvi,  Pontific. 
nostri  anno  primo  ». 

De  hoc  legati  munere  in  Hosium  collato, 
ista  habet  in  illius  Vita  Rescius  ":  «  Cum  Pius 
de  Hosii  prtcstantia  omnia  summa  cognovisset, 
nil  tale  cogitantem,  suum  et  Sanctae  Sedis 
ApostolicLC  ad  synodum  provincialem,  et  in 
uuiversa  dicecesi  Varmiensi  legatum  pronun- 
tiavit,  amplissimo,  et  pietatis,  et  eruditionis,  et 
animi  zelantissimi  testimonio,  in  universo  fra- 
trum  suorum  sanctre  Romanae  Ecclesiae  cardi- 
nalium  consessu,  attributo  :  quem  etiam,  et 
publice,  et  privatim  columnam  religionis  vq- 
care  non  dubitavit.  »  Sic  ille.  Cffitera,  quse  ad 
praefatam  Synodum  spectant,  in  sequentes  an- 
nos  sunt  rejicienda. 

343.  Ad  Hosium  mittitur  Catechismus  Ror 
manus  in  Polonicam  Unguam  vertendus.  —  Hoc 
autem  anno,  cum  jam  absolutus  typisque  edi- 
tus,  eodem  Pio  mandante,  Romanus  Catechis- 
mus  fuisset  ;  illum  statim  Pontifex  idem,  ad 
praefatum  cardinalem  Hosium  milti  voluit,  ut 
ipso  curante,  (quod  alias  districte  prohibuerat) 
et  in  Polonicam  linguam  transferretur,  et  totius 
regni  parochis  aliisque  traderetur.  En  Pii  Epi- 
stolae  ad  Hosium  scriptae  : 

«  Dilecto  filio  nostro  Stanislao,  tit.  Sancti- 
Theodori  presbytero  cardinali,  Varmiensi  ap- 
pellato. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  etc. 

«  Catechismum ,  jussu  nostro,  nuper  im- 
pressum,  ad  te  mittimus,  qui,  ut  ab  istius 
nationis  hominibus,  parochis  et  aliis,  qui  lin- 
guae  LatiuLC  minus  periti  sunt,  intelligi  possit, 
ejus  in  sermonem  Polonicum  vertendi  nego- 
tium,  a  te  dari  volumus  uni  pluribusque 
Polonis,  quos  ipse  delegeris.  Quod  enim  prohi- 
buimus,  ne  cui,  prseterManutium,  liceret,  eum, 
intra  certum  tempus,  conversum  in  vulgarem 
sermonem,  imprimere,  id  eo  consilio  fecimus, 
quod  veriti  fuimus,  ne  quis  eum,  aut  parum 
fideliter  conversurus,  aut  indiligenter  impres- 
surus  esset.  Tuam  vero  circumspectionem  con- 
fidimus,  pro  suo  Catholicae  religionis  studio, 
curaturam,  ut  in  inanum  hominum  nationis 
suse,  diligentissime  fidelissimeque  conversus 
impressusque  perveniat.  Illud  admonemus,  ut 

'  Resc.  Vil.  Hosii,  lib  2.  cap.  28,  pag.  200. 


PII   V   ANNUS    1.    —   CHRISTI    1566. 


169 


libriim  cures,  in  totidem  partes,  quot  sunt  res, 
qucO  ejiis  initio  explicandse  ponunlur,  dividen- 
dum,  et  unamquamque  earum  partium,  suis 
capilibus  apte  distinguendam  ;  quod  iii  prima 
ejus  editione,  quorumdam  incuria,  parum  dili- 
genter  factum  fuisse  moleste  tulimus.  Datum 
RomcB,  apud  Sanctum-Marcum  ,  die  xxvin  Sep- 
temhris,  ann.  mdlxvi  ». 

3U.  Pius  palatinum  Columiensem  in  fide 
CathoUca  confinnat.  —  Captans  vero  undequa- 
que  occasionem  Pius,  unde  labantibus  reli- 
gionis  rebus  in  Polonise  eodem  regno,  prodesse 
posset,  cum  hoc  ferme  tcmpore  Dialinii  pala- 
tini  Columiensis  filius  adolescens  Romam  se 
conf  ulisset,  sequenti  ad  ipsum  dataEpislola',  et 
in  fule  roborare,  et  ad  quajlibet  pro  religione 
tuenda  excitandum  animandumque  censuit: 

"  Dilecto  filio,  nobili  viro  Dialinio,  pala- 
tino  Columien. 

«  Dilecte  fili  etc. 

<'  Cum  in  regno  isto,  quod  CaHioliCce  reli- 
gionis  cultu  antea  maxime  floruit,  his  autem 
miserrimis  temporibus  plurimum  illius  anti- 
quee  laudis  amisit,  plerisque  a  vera  et  Catho- 
lica  religione  hsereticorum  fraude  deductis, 
audierimus  tamen  superesse  non  paucos, 
etiam  de  regni  proceribus,  viros  bonos,  grc^ves 
et  prudentes,  qui  sanctam  matrem  Ecclesiara 
non  deseruerint  ;  egimus  Deo  Omnipotenli 
grcifias,  qui  reliquerit  sibi  aliquot,  qui  genua 
sua  non  flexerunt  ante  Baal,  quorum  e  numero 
te  esse  libenter  admodum  cognovimus.  Habes, 
dilecte  fili,  quod  Deo  gratias  agas  ;  nullum 
enim  a  Deo  majus  beneflcium,  quam  in  hac 
fide  Catholica  perseverare.  Quicl  enim  proclest 
homini ,  si  mundum  universum  lucretur,  animas 
vero  suse  detrimentum  patiatur?  Perdit  vero 
animam  suam  et  damnationi  se  seternae  addi- 
cit,  quisquis  a  fide  Catholica  excidit,  et  ab 
Ecclesife  unitate  recedit.  Gaude  igitur  tanto 
Dei  munere,  et  quanto  maximo  potes  studio, 
tueri  in  regni  conventibus,  atque  ubicumque 
potes,  Catholicam  religionem,  conare ;  et  fac 
paratus  sis,  si  opus  sif,  pro  ea  sanguinem  etiam 
profundere  :  quod  maximum  Dei  donum  foret; 
ita  enim  Dei  gratiam  tenebis  afque  augebis, 
cujus  auxilio,  prsfer  ffiternse  remunerationis 
prsemium,  omnia  quae  ages  tibi  prospere 
cedent,  et  haec  Saucta  Sedes,  cui  nos,  licet 
indigne,  priesumus,  te ,  tanquam  eximium 
filium  suum  amplectetur.  Nos  quidemtam  pree- 
claro  de  te  testimonio  commoti,  singularem 
erga  te  benevolentiam  suscepimus,  cujus,  cum 
aliud  in  prajsenfia  signum  tibi  impertiri  non 
possimus,  has  litferas  nostrae  pafernse  indices 
erga  fe  volunfatis,  tibi  scribendas  duximus. 
Filium  vero  tuum,  optima,  ut  nobis  visus  est, 
indole  prseditum  adolescenlem,  cum  ad  nos  ve- 


'  Ex  eodem  arcliiv. 

Ann.  —  ToMis  XXXV. 


F^.\DERCII1,    I. 


nisset,  libenfer  vidimus,  et  rediturum  ad  (e 
cum  nosfra  benedictione  dimisimus.  Dafuiu 
Romc-e,  apud  S.  Marcum,  die  xv  Septemb.  mdlxvi, 
Ponfificat.  nosfr.  ann.  primo  ». 

343.  Episcopatus  Sambianensis  et  Pomesa- 
niensis  inique  suppressi,  sed  pejori  modo  resti- 
tuti.  —  Sigismundo  autem  rege,  vel  praecipienfe, 
vel  consenfienle,  in  maximum  Poloiiica>  Eccle- 
siae  incommodum  ea  fuerunt,  qua;  de  Sambieiisi 
ac  Pomesaniensi,  in  Borussia  ducali,  episco|)a- 
tibus,  qui  jamdudum  ab  hsereticis  direpti  fue- 
rant,  afque  Ecclesiastico  juri  abrogati,  hoc 
anno  decrefa  sunt.  Illarum  Ecclesiarum  jactu- 
ram  cCgerrime  fulerant  universi  Polonicc-e  Ec- 
clesiae  ordines,  qui  discerptorum  membrorum 
dolore  amarissime  angebanfur,  ut  patef  ex  Sy- 
nodalibus  Constifutionibus  '  provincise  Gnes- 
nensis,  in  quibus  hgec  legunfur :  «  Pefendum 
est  a  sacra  regia  majesfate,  per  reverendissi- 
mos  DD.,  suo  et  tofius  cleri  nomine,  ut  episco- 
patus  Pomesaniensis  et  Sambiensis  in  Borussia, 
contra  jura  Ecclesiasfica  occupatos,  eorumque 
Ecclesias  profanafas  et  spoliatas,  in  prisfinum 
slatum  vindicet  et  restituat  ;  prseserfim  vero 
Pomesanien.  cujus  magna  pars  est  in  ditione 
sacrse  regige  majesfatis,  sine  ullo  episcopo  et 
pastore  legitimo  ;  supplicandumque  est  Sanc- 
tissimo  D.  N.,  ut  de  consensu  serenissimi  regis, 
eam  portionem  episcopafus  Pomesanien.  ditio- 
nis  regice,  si  integer  episcopafus  restitui  non 
poferif,  episcopo  Culmen.  uti  viciniori  adjun- 
gat.  »  Verumfamen  non  modo  nullis  precibus 
episcopatus  restitui,  et  Pomesaniensi,  nec  qui- 
dem  ea  in  parte  consulfum  fuif,  quse  ad  regem 
perfinebat;  quin  ab  Ecclesiee  Catholicae  cor- 
pore,  hoc  tempore,  penitus  avulsa  haec  mem- 
bra  abscissaque  sunt. 

346.  Borussiae,  quaiDucalis  dicitur  ^  domi- 
nabafur  Albertus  Brandeburgicus,  qui,  cum 
Theuthonici  Ordinis  princeps  esset,  post  lon- 
gum  et  damnosum  cum  Sigismundo  Poloni^e 
rege  bellum,  illud  tandem  fransegerat,  his 
legibus,  ut  abolito  Theuthonico  Ordine,  qui 
se,  imperii  Germanici  majesfate,  adversus 
Poloniae  reges  tuebatur,  ducta  uxore,  Borus- 
siam,  principatus  nomine,  tamquam  Polonici 
regni  beneficiarius,  acciperet.  Homo,  (ut  dicit 
Thuanus)  novarum  rerum  cupidus,  qui  turpi- 
ter,  et  ab  Ordine  suo,  et  a  fide  defecerat,  Eccle- 
siasticarum  simul  ef  Germanicarum  rerum  ne- 
fandissimus  praedo  ;  nullius  pa;ne  religionis, 
cum  in  aliqua  nunquam  subsisfere  visus  fuerif. 
Hic,  (ut  narrat  Salomon  Neugebavarus  in  sua 
rerum  Polonicarum  historia)  ingravescenfe 
jam  fetate,  judicioque  decrescente,  cum  multa, 
quae  Borussias  Ordinibus  exitiosa  videbanlur, 
permifferet,  (utpofe,  qui  aliquot  jam  annis  rege- 
refur  consiliis  versuti  liominis,  Pauli  Scalichii, 

'  Const.   Synodal.  Provin.    Guesnen.  lib.  v.   cap.    14,   p.  358. 
-  Ncugeb.  Hisl.  rer.  Polon.  lib.  S.  p;ig.  616. 

22 


170 


PII    V   ANNUS    1.    —   CHRISTI    I  oGO. 


quein  a  Veronensibus  Scaligeris  orijfinem  repe- 
tiisse,  quibus,  nescio,  fundanieiitis  innixus 
Tliuanus  asserit,  quem,  et  pranniis  ob  id  aute 
donarat)  mira?  extilere  turba).  Nam  veteralor 
ille,  quid  evenlurum  esset  mature  pra;sagiens, 
veteres  consiliarios  iudigenas,  Cbrislopliorum 
Kreiczium  aula;  pnefeclum,  Eliam  Canicium, 
Autonium  Borckium,  et  alios,  qui  molitioni- 
Lus  ejus  obviam  intrepide  ibant,  ad  principem, 
jam,  ut  proverbio  dicitur,  iterum  puerum,  per- 
lidiai  insimulatos,  loco  movet;  complices  suos, 
homines  novos,  Jo.  Snellium,  Joa.  Funcium,  qui 
ex  concionalore  aulico,  ambilione  pra;postera, 
ad  polilica  muuia  obeunda  se  contulit,  et  Mat- 
tbiam  Hurstium,  scurrililate  sua,  in  aliquot 
principum  aulis  gratum,  subrogavit.  Istos  prin- 
cipi  a  consiliis  conslituit.  At  ipse,  imminentem 
lempestalem  prssagiens,  quasi  in  Galliam 
profecturus,  ut  ibi  novo  principi  regiam  spon- 
sam  obtineret,  Borussia  discessit.  Paulo  enim 
ante,  Joauues  Albertus,  Megalipolitanus  dux, 
sub  invisendi  specie  socerum  suum,  Alberlum 
ducem,  iu  Borussiam  se  contulerat,  in  qua, 
contradicentibus  Ordinibus,  novorum  consilia- 
riorum  impulsu,  nova  etiam  tributa  a  fatuo 
sene  imposita  fuerant,  qui  Paulo  Volissero, 
ducentorum  Joacbimicorum  millium  slipendio 
promisso,  mille  equites  in  Borussiam  adducere 
imperaverat,  ea  lege,  quod,  si  stato  tempore 
recens  imposila  vectigalia  quis  persolvere  re- 
spuisset,  vi  census  extorqueretur.  Dux  vero 
Megalipolitanus,  praefatis  Snellio  et  Horstio 
auctoribus,  apud  eumdem  Albertum  effecit, 
ut  factum  antea  testamentum,  et  regis  Poloniaj 
auctorilate  confirmalum,  ipsemet  rescinderet, 
novumque  couderet,  quo  sibi  filii  tutela,  pro- 
vinciae  administratio,  aliaque  toto  coelo  a  priori 
testamento  aberrantia,  committerentur ;  et  tam 
infectum  vetus,  quam  conditum  novum  a  socru 
suo,  propriae  concredi  tidei  curavit. 

347.  At  de  bis  omnibus  Poloniae  rex  Sigis- 
mundus  Augustus  admonitus,  ex  Lublinensibus 
comitiis,  amplissima  cum  potestate,  commissa- 
rios  miserat,  qui  omuia  diligenter  explorarent, 
atque  immiuentibus  malis,  pro  opportuuitate 
occurrerent;  et,  ut  paucis  plura  perstringanius, 
hi,  nuper  confecto,  opera  Megalipolitani  ducis, 
testamento  deleto,  totius  provinciaj  nomiue  cri- 
minalem  accusationem,  contra  Horstium,  Snel- 
lium,  Steinbaccbium  ac  Funcium,  tamquam 
novarum  rerum  molitores,  pacisque,  tum  Ec- 
clesiasticffi,  tum  politicae  turbatores,  institue- 
runt;  quorum  tres  quidem  ad  morlem  damnati, 
licet  deinde  Steinbaccbio  vitae  gralia  facta  fue- 
ril ;  Paulus  item  Schalichius  e  Borussia  totaque 
Polonia  eliminatus  est,  factis  ei  donationibus 
irritis  nuUisque  declaralis. 

348.  Duui  haec  vero  acta  sunt,  transactio 
pariter,  seu  unio,  inter  Albertum  ducem  ac 
Borussiae  ordines  inita  fuil,  qute  taiidcm  per 


regios  delegatos  V  non.  Octobris  confirniata 
est.  Inter  illius  autem  pracipua  capita  illud 
extitit,  quod  episcopatus  Sambiensis  ac  Pome- 
saniensis  ante  Pascba  instaurarenlur,  duoque 
eis  idonei  ba?retici  dogmatis  praesules  i)ra?fi- 
cerenlur,  qui  una  cum  oclo  ex  equeslri  Oriliue 
delectis  [irincipis  consiliariis,  ac  totidem  ex 
civitatibus,  jurisdictionem  Ecclesiaslicam  inte- 
gram  obtiuerent;  et  quotannis,  visitandi  co- 
piam  ac  Sjnodos  particulares  instituendi  (con- 
sensum  in  religione  alendi  fovendique  gratia) 
haberent.  Episcoporum  vero  delicta  civilia  prin- 
ceps  cognosceret;  Ecclesiastica,  in  doctrina  vel 
ritibus,  ad  generalem  Synodum  revocarenlur. 

Scholae,  atque  Ecclesiae,  resque  matriiuo- 
niales  juris  episcoporum  essent. 

Intra  annum,  cum  eruditis  consilio  inito, 
Ecclesiasticam  ordinationem  conscriberent. 

Exulantes  ministros,  Osiandrici  dogmatis 
causa,  revocareut. 

Haec  privilegii  novi  sive  interpolati,  recen- 
tisque  Ecclesiasticae  pseudobierarchiae  cano- 
num  praecipua  capita  fuere,  quae  cum  a  com- 
muni  Ecclesiasticarum  legum  jure  penitus 
aberrasse  cognoscantur;  plus  tamen  Catholicae 
religioni  obfuere,  quod,  Neugebavaro  •  teste, 
haud  multo  post,  quos  diximus  Sambiensis  ac 
Pomesaniensis  episcopatus,  non  modo  niale  sic 
restituti,  sed  etiam  proveutibus  aucti  fuerint, 
quibus  impiissimi  haeresum  ministri  impia- 
guati  ac  incrassati,  turpius  contra  veram  fidem 
recalcitrarent.  Pomesaniensi  autem,  ut  decre- 
tum  fueral,  Georgius,  Venetus  nobilis,  indi- 
gena  Colbergae  in  Pomerania,  ubi  exulabat ; 
Sambigensi  vero  Joacbimus  Merlinus,  Brun- 
twiga  revocatus,  praefecti  fuerunt,  perfidissimi 
baeresis  ministri ;  quorum  alter,  nempe  Merli- 
nus,  quam  Calliolicae  religioni  infeusus  evase- 
rit,  suis  locis  dicelur. 

349.  Tam  impium  facinus,  unde  adulteris 
Christi  Ecclesia  prostituta  visa  est,  cum  ipsius 
potius  reparatioui  ac  restitutioni  consulendum 
putabatur,  ubi  Hosio  innotuit.ex  animo  abomi- 
natus  est ;  ex  eo  praecipue,  quod  id  coram 
regiis  commissariis  actum  fuisset  ;  ut  ipsemet 
deinde,  ad  episcopum  Cujaviensem  scribens, 
his  verbis  significavit  :  «  Sed  nec  illud  latere 
volo  dominationem  vestram,  quod,  cum  anno 
superiore,  fuissent  missi  Regiomontem  com- 
missarii  regia;  majestatis,  ubi  conventus  qui- 
dam  habebatur,  nescio  qua  potestate,  praesen- 
tibus  illis,  duo  creati  suut,  qui  prajcisent 
Sambiensi  ac  Pomesaniensi  Ecclesiae,  qui  jara 
non  superintendentes,  verum  episcopi  vocaren- 
tur  :  quod  cum  ad  aures  meas  pervenisset, 
magnam  animo  meo  molestiam  attulit.  Quam- 
vis  autem  dicti  commissarii,  nibil  mecum  cade 
re  communicarent,  scripsi  tameu  ad  D.  Soli- 

■  Ibid.  ut  snp. 


Pir  V  ANNUS  1. 


CHRISTI   1566. 


171 


kovuskii,   ut    provideret,    ne    conscntientibus 
regise  majestatis  commissariis  tale  quid  fieret. 
Scripsi  etiam  in  aulam   semel  atque  iterum; 
sed  electi  sunt  nihilominus  duo,   nomenque 
sibi  vindicant  episcoporum.  Negant  id  suo  con- 
sensu  factum  esse  commissarii ;  sed  factum  cst 
nihilominus.    Nunc  alter  ex  illis,  Joachimus 
Merle,   qui,    propter    seditionem  Regiomonti 
pulsus  erat,  ante  annos  plus  minus  xiv,  Brun- 
sviga  vocatus  venit,  ac  Evangelicas  quasdam 
veritates  attulit,  qu<E  mihi  non  parum  invidiee 
conflarunt,  de  quibus,  coram,  plura  dominus 
Valentinus  Kuczkorkii  referet ;  nec  eo  contentus, 
virulentum  quemdam  libellum  edidit  Regio- 
monli,  quo  suis  interdicit,  ne  quam  cum  Chris- 
tianis,  quos  Papistas  vocat,  consuetudinem  ha- 
beanl,D.  Joannis  exemplo,  qui  cum  Cerintho 
nihil  commune  habere  voluit  etc.  Videtur  ad 
sedilionem  hic  homo  natus,  et  est  Illyriciana; 
factionis,  unus  ex  rigidis  Lutheranis,  quos  jam 
nec  ipsi  ferre  possunt  in  suis  ditionibus  mol- 
liores   Lutherani.    Quantum  hic  homo  incen- 
dium  sit  concitaturus  in  his  terris,  quandoqui- 
dem,  in  primo  statim  ingressu,  virus  hoc  suum 
effudit,  facile  dominatio  vestra  pro  sua  pruden- 
tia  conjicere  potest.  »  Ista  Hosius  de  pseudo- 
episcopo  Merle,  de  quo   plura  inferius.  Quod 
vero  Epistola  hopc  scripla  recenseatur  die  xxiv 
Februarii  mdlxviii,  ac  anno  superiori,  nempe 
BiDLXvii  factus,  in  eo,  quem  memorat,  conven- 
tus,  dicatur,  sic  accipiendum  putamus,  vel  quod 
circiter  anno  ante,  coactum  innuere  voluerit ; 
vel  quod,  licet  anno  hoc  millesimo  quingente- 
simo  sexagcsimo  sexto  coeptus,  initio  tamen 
sequentis,  nempe  sexagesimi  septimi  supra  mil- 
lesimum,  dunitaxat  fuerit  absolutus.  Illud  pari- 
ter'.  quod  exulantes,  Osiandrici  dogmatis  cau- 
sa,   ministros,  in  Borussiam  revocandos  esse, 
tunc   statutum   fuerit ;  scias  id  factum,  in  gra- 
tiam  .\Iberti  ducis,cui  Andreas  Osiander  Luthe- 
ranista  carissimus  extitit,  docuitque   homincm 
nnn  fide,  sed  essentiali  justitia  Christi,  in  nobis 
habilante,  justiflcari ;  ita  ut  non  sit  gratiae  in 
credentibus,  sed   naturse.   Quem   autem  supra 
memoravimus,  Funcium,  ipsius  Alberti  consi- 
liarium,  eumdem  Funcium  fuisse,  qui,  ut  AI- 
berto  ipsi  assentaretur,  Osiandricum  prsefatum 
dogma  sectatiis  est,  Thuanus  scribit. 

330.  Elisabetha  AnfjUse  regina  Mariam  Sco- 
tise  reginam  invisam  habet,  et  fit  artifex  omniitm 
conjurationum  adversus  eam.  —  Elisabetham  ve- 
ro,  qua?,  insana  cemulatione,  usurpatum  .\nglice 
regnum  retinens,  neque  qui  secum  ejusdem 
habcnas  regeret  vel  unum  hominem  sustinere 
volebat;  et  insuper  ex  se  gignerc  (ut  dicetur) 
abhorrebat,  qui  vice  sui  ejusdem  aliquando 
potirelur,  mirum  non  est,  hoc  eodem  tempore, 
innnmeras  artes  excogitasse,  quibus  Scotorum 


reginam,  Mariam,  legitimam  Angliae  iiaeredem 
perderot.  Cuin  cnim  hac  ,  Calliolica;  religionis 
legibusinstructa,  nihil  antiquius  haberet,  quam 
ut  ei  omnia  seeculi  ac  mundi  negolia  postpo- 
neret,  illa  e  contra,  quavis  religione  abdicata, 
terreno  tuendo  regno  tantum  studeret,  perdi- 
tissimorum  hffireticorum  ope,  qui  divina  hu- 
manaque  omnia  commiscere  consueverunt,  sa- 
crilegas    impiasque    commolitiones  in  ipsam 
perficiendas  curavit ;  secunda  fortuna,  ei  male 
opinato  consilio,  obtingente  ,  id  divina   forte 
permittente  Providentia,  cujus  incomprehensi- 
bilia  sunt  judicia  el  investigabiles  via;,  ut  in 
optima  principe  Maria,  novum  patientioe  exem- 
plar  preeberet,  quod  ipsam,  in  hac  vita,  quam 
dilexerat  corripuerit  castigaveritque  ;  atque  in 
Elisabetha  inexplebiles  ambitionis  conalus  at- 
que  excessus,  ab  eo  tandem,  qui,  superbiam 
despicit    et   se    temere    extollentes    humiliat, 
inanes   redditos  atque  infelici  fine  absolutos 
monstraret.  Ut  autem  innumeris  haereticorum 
fraudibus  ac  insidiis,  ipsa  Elisabetha  agente, 
Maria  obnoxia  facta  est  ;  sic  pestilentissimis 
scriptis,  ejusdemmet  famse  ac  honori  omni  pce- 
na  plectenda  audacia,  detrahere  conati  sunt; 
quos,   cum  repellere  Catholici  scriptores  vo- 
luere,  immodicis  laudibus  ejusdem  Mariee  de- 
fectus  contegere  voluisse,  sicque  aliquando  a 
veritate  et  ipsi  visi  sunt  declinasse.  Et  ideo 
operse  pretium  erit  rem  longiori  sermone  pro- 
trahere  ;  ne,  ex  eo  aliquorum  narrationem  re- 
spuisse,  quod  hseretici  extiterint,  vel  recepisse, 
quod  Catholicam  fidem  professi  fuerint,  videa- 
mur  :  sed  ob  id  tantum,  quod  quemlibet  veri- 
tati  consentanea,  sive  is  ex  adversariis  fuerit, 
sive  ex  nostris ,   edidisse    deprehenderimus  : 
quod  una  hac  ratione,  houori  ac  famse  prin- 
cipis,  de  Christiana  republica  oplime  meritse, 
justo  prorsus  modo  consultum  putemus  ;  non 
vero  ex  eorum,   qui   scripserunt  moti  genio, 
moribus ,   patria  et  qualitate  ,   quorum   hauJ 
parva  ab  eis  conscripta  mendacia,  a  nobis,  Deo 
suffragante,  erunt  detegenda.  Thuanus  '  igitur, 
de   his,   quee  hoc  anno  in  Scotia  acciderunt, 
ha>c  scribit : 

3S1.  «  In  Scotia,  amoto  rege,  ex  obscuri- 
tatis  suse  latebris  Rizius  slatim  producitur, 
eumque  regina,  ut  etiam  domestico  honore 
magis  ornaret,  mensa;  convictorem  quotidia- 
num  adhibuit,  ante  aliquot  menses  populari- 
tatis  specie  more  introducto  ut  plures  secum 
ad  mensam  assiderent,  auctoque  eorum  nu- 
mero  ut  in  multitudine  convictorum,  locus 
Rizio  minus  invidiosus  esset.  Sed  mox  nu- 
merus  contractus  est,  et  jam  assuetis  inso- 
lentiae  spectaculi  cunctis,  ille  cum  uno  et 
altero  quotidianus  convictor  adhihebatur.  An- 
gustia    etiam    loci,    cum    consultum    invidiae 


'  Rcsc.  in  Evangel.  Coaliir.  pag.  373. 


'  'Jliuau.  Hisl.  Eccl.  iO,  pag.  il5. 


172 


Plt   V    ANNUS    I.   —  CHRISTI   1 5fi6. 


cxistimaiel,  quippe  in  cellula,  aut  etiam  apud 
ipsum  Rizium  pleruuiquc  epulabatur,  suspi- 
cionem  auxit,  et  jani  non  boUi  scrmonos  iiiter 
proccrcs  spargcbantur,  cultu,  suppcllcclilc, 
comitatu  bominem  externum,  et  nuUo  loco, 
supra  fortunam  et  regcm  ipsum  apparerc, 
passim  frcmenlcs  ;  cum  ipsa,  muHebri  impa- 
licntia,  in  animum  induxit,  etiam  ci  jus  suf- 
fragii  in  conciUo  altribuere  ;  quod,  si  facerct, 
iUud  deinccps  se  ad  nutum  circumaclurum 
confidebat.  Ad  id  opibus  ac  tituUs  opus  crat, 
ne  inops  et  mercenarius  senator,  e  sordibus 
ad  tantum  honorcm  j^rovectus  videretur.  Sed 
cum  nec  prccibus,  muUoque  minus  minis 
adhibitis,  ab  antiquis  possessoribus  impc- 
Irarc  potuisset,  ad  cgcnum  advenam  ditandum 
et  ornandum  pra;diis  ct  dignitatibus  cederent, 
00  magis  ipsa  inflammari,  populus  contra  in- 
dignari  cocpit,  plerisque  e  senioribus  memo- 
ria  tempus  iilud  repetentibus,  quo  Cochera- 
nus,  regis  fratre  per  summum  scelus  occiso, 
e  lalomo  Marrise  comes  factus,  beUi  civiUs  ea 
excitavit  incendia,  quse  non  nisi  morte  regis 
ac  pa?ne  regni  interitu  sunt  restituta  ».  Addit 
deinde : 

332.  «  Rex,  qui  ad  uxorem  redierat,  quan- 
quam  iis  rumoribus  offenderetur,  lamen  cer- 
tus,nisi  re  explorata  nemini  credere,  accepto 
Rizium  cubicuUmi  regina?  ingressum,  ipse  ad 
ostiolum,  cujus  clavem  penes  se  semper  ha- 
bebat,  accessit,  ac  prteter  morem,  intus  op- 
pessulatum  cum  oiyendisset,  et  pulsanti  nemo 
responderet,  ex  eo  magnam  irarum  molem 
animo  coquens,  totam  eam  noctem  psene  in- 
somnem  egit,  ac  postridie  cum  fidis  de  Ri- 
zio  toUendo  clam  consilium  iniit ;  nec  tamen 
inscia  omnino  regina,  quse  eum  aUquoties, 
cum  arcanorum  consciis  deprehensum,  acerbe 
increpuit,  domesticis  ejus  graviter  intermina- 
ta,  frustra  eos  consultare,  se  omnes  illorum 
machinationes  scire,  et  remedium  in  temporc 
adhibituram  ;  quibus  verbis,  non  tam  regem 
lerruit,  quam  ad  consilium  accelerandum 
impuUt. 

«  Igitur,  re  cum  Matthaeo  parente  Leviniee 
comite  communicata,  unus  eis  maiorum  exi- 
tus  visus  est,  si  ea  par;;  nobilitatis  quee  ade- 
rat,  reconciliari,  quoe  aberat  revocari  posset, 
quam  utramque,  temere  rex  uxori  obsecutus, 
a  se  alienaverat.  Sed  cum  fesUnatione  opus 
esset,  jam  instante  comitiorum  die,  quibus 
regina  proceres  absentes  proscribere  decreve- 
rat,  et  Rizius  singulos  circumibat  animosque 
pertentabat,  quid  de  iis  quisque  decreturus 
esset,  si  princeps  sententiam  rogaretur,  pro- 
missis  rainas  admiscens,  ut  quemque  metu 
vel  spe  duci  intelUgebat.  Quo  magis  sibi  matu- 
randum  ratus  rex,  ex  parentis  consilio,  Jaco- 
bum  Duglassium,  Mortonii  comitem,  et  Patri- 
cium  Lindesium,  utrumque  ex  utroque  latere 


sibi  propinquum  nccorsit,  qui  rem  cum  Patricio 
Piuvcno,  homine  manu  prompto,  sed  ex  diu- 
turno  morbo  adliuc  infirmo  conferunt.  Ab 
his  rex  admonitus,  quantum  temporibus  pro- 
ximis  crrassct,  qui  pra.'cipuam  nobililatem  in 
ncquissimi  nebulonis  graliam  expulisset,  il- 
lumque  terra;  filium  in  tanlum  extulisset,  ul 
ipse  jnm  ab  eo  contemnerctur,  ct  culpam  suam 
agnovit,  et  nisi  de  conscnsu  nobilitaUs  im- 
posterum  se  gcsturum   affirmavit. 

«  Verum  illi,  adolescentis  uxorii  ingenium 
veriti,  ne  blandiUis  deceptus,  cum  certa  ipso- 
rum  pernicie  pacta  inficiaretur  ;  capita,  in  quae 
consenserat,  scripta  ei  exhibent.  Ea  erant  de 
religione  constituenda,  sicuti  caulum  erat  in 
reditu  reginaj  in  Scotiam.  De  reducendis  exu- 
libus  nuper  pulsis.  De  csede  Davidis  Rizii, 
quo  salvo,  neque  rex  dignilatem,  neque  no- 
bilitas  incolumitatem  tueri  posset.  Quibus  om- 
nibus  libenter  ac  cupide  rex  subscripsit,  caBdis 
se  auctorem  professus  ,  et  post  eum  ceeteri  chi- 
rographum  quisque  suum  apposuerunt,  sla- 
Umque,  ut  procerum  absentium  condemnaUoni 
prKverlerent,  ac  ne  mora  consilium  evulgare- 
tur,  facinus  aggredi  placuit  ».  Deinde  :  «  Dum 
regina  in  cellula  angusta  ccenabat,  adhibito 
pro  more  Davide,  et  Argateliae  comitis  uxore, 
rex  e  suo  cubiculo,  quod  infra  ipsam  reginam 
erat,  per  scalas  angustas,  qua?  soli  ei  pale- 
bant,  ascendit,  sequente  eum  Patricio  Ruveno, 
cum  quinque  ad  summum  comiUbus ,  dum 
interea  Mortonius  cum  magno  familiarium  nu- 
mero,  in  extimo  cubiculo  ambularet,  dispositis 
in  subdiali  area  fidissimis,  qui,  si  motus  in- 
tervenirent,  presto  essent. 

«  Ad  ingressum  regis  et  Ruveni,  squalidi 
atque  diuturno  ex  morbo  macilenti,  et  tanien 
armaU,  quem  adstantes  ex  febre  delirare  cre- 
debant,  conspectum,  commota  regina  ;  cum 
quid  rei  novi  esset  percunctaretur,  Ruvenus 
ad  Rizium  sermone  converso  ,  eum  surgere 
ac  prodire  jussit,  indignuraque  esse  qui  eo 
loco  sederet.  Quo  audito,  regina,  quod  erat 
animo  coujectans,  statim  exsurgit,  et  corpo- 
ris  objectu  adversus  venientes  eum  protegit. 
Sed  rex  eam  complexus,  bono  anirao  esse  ju- 
bet,  nam  nihil  esse,  quod  metuere  deberet  : 
tantum  caedem  unius  nebulonis  decretam  esse. 
Tum  David  a  conjuratis  primum  in  proxi- 
mura,  deinde  in  exUmum  cubiculum  perlrac- 
tus,  ab  iis,  qui  cum  Mortonio  erant,  multis 
vulneribus  confoditur  ;  praeter  ducum  volun- 
tatem,  qui  eum  publice  strangulari  et  gratis- 
simum  populo  spectaculum  exhiberi  male- 
bant.  Primum  vulnus  a  Georgio  Duglassio, 
Angusiae  comiUs  notho  filio,  inflictum  fuit ; 
verara  MathemaUci  prffidictionem  approbavit, 
qui  Davidem  monuerat  periculum  illi  a  notho 
imminere  ;  quod  de  Moravio  ille  interpreta- 
tus,   nothum  illum,  se  vivo,   eam  potenUam, 


PII    V   ANNUS    1, 


CHRISTI    loCG. 


\Tc 


ut  sibi  metnendus  esset,  minime  habiturum 
respondit.  Secundum  Georgium,  ut  quisque 
proxime  steterat,  princeps  feriebat,  vel  dolori 
suo  indulgens,  vel  in  publica)  injuriaj  ultio- 
nem,  quasi  socium  adscribi  cupiens.  Hunsi- 
leeus,  Atliolius  et  Burvelius  comiles,  qui  in 
diversa  parte  palatii  coenabant,  audito  tumultu, 
cum  erumpere  vellent,  sine  noxa  sunt  coliibili. 

«  Pafrato  facinore,  ct  regina  e  cellula  in 
cubiculum  progressa,  Ruvenus  horridaj  liber- 
tatis  homo,  et  facto  recenti  audacior,  in  cu- 
biculum  et  ipse  ingressus,  statim  resedit  et  bi- 
bere  petiit.  Quod  regina  iu  eum,  ut  perfidum 
ac  proditorem,  recenti  dolore  invecta,  ad  in- 
juriam  suam  perlinere  existimans,  inter  alia 
exprobravit,  quod  se  stantem  sedens  alloquere- 
lur.  Verum  ille,  nulla  id  superbia,  sed  virium 
infirmitate  factura  cuni  excusasset,  postremo 
eam  hortatus  est,  ut  in  regno  administrando, 
nobilitatem  potius,  cujus  intererat  salva  om- 
nia  esse,  consuleret,  quam  nebulones  vago?, 
qui  nullum  suse  fidei  pignus  dare  possenl, 
quippe  qui,  nec  in  re,  nec  in  fama  quidquam 
haberent  quod  perderent.  Legitimum  Scoto- 
rum  esse  imperium,  non  unius  libidine,  sed 
ad  legum  pra;scriptum  et  consensu  nobilitalis 
olim  regi  solitum.  Qui  contra  atfentassent, 
meritas  temeritatis  pcenas  semper  luisse  :  ne- 
que  nunc  ita  Scotos  a  majorum  insfitutis  de- 
generasse,  ut  exteri  hominis,  quem  vix  honesfe 
servum  essent  babituri,  non  modo  imperium, 
sed  servitutem  squo  animo  perferre  possent. 
Quibus  dictis,  cum  irritarelur  ultra  modum 
regina,  ne  major  aliquis  motus  oriretur,  dis- 
positis,  locis  idoneis,  custodibus,  socii  disces- 
sere.  Cum  vero  ad  tumultum  populus  undique 
accurrisset,  rex  per  fenestram  populum  allo- 
cutus,  se  ac  reginam  incolumes  esse  affirma- 
vit,  nuUamque  tumultuandi  causam  subesse ; 
quidquid  actum  fuisset,  suo  jussu  factum  ;  id 
quale  sit,  suo  tempore  rescituros  ;  proinde 
quisque  domum  abeat. 

«  Postridie  proceres  ex  Anglia  reversi,  sic- 
uti  a  rege  moniti  fuerant,  ad  dicendam  cau- 
sam  in  prsetorio  urbis  se  sisterunt,  ubi  cum 
nemo  ex  adverso  appareret,  publice  testati, 
quod  non  per  ipsos  stetisset  quominus  se  pu- 
biico  judicio  committerent,  in  hospitia  sua 
discesserunt. 

«  Regina  vero,  ut  custodes  appositos  fal- 
leret,  Moravio  fratre  accersito,  qui  post  pa- 
tratam  Rizii  csedem,  quasi  ab  exilio  revocatus, 
in  Scotiam  redieraf,  et  cum  eo  aliquanfum 
coUocuta,  spem  facit  se  post  id  in  procerum 
potestate  futuram.  Indc  laxiore  custodia  ha- 
bita,  per  posticum  noctu  egressa,  cum  Geor- 
gio  Setonio,  qui  ducentos  equites  secum  ad- 
duxerat,  in  ejus  arcem,  alque  inde  Dumbarum 
profecta  est,  adducto  secum  rege,  mortis  in- 
jecto  metu  ni  paruisset.  Ibi  se  reconciliatum 


cum  exulibus  simulans,  in  percusscres  Rizii 
impetum  verfit,  in  quos,  ut  liberius  legibus 
animadverteretur,  per  prajconem  ante,  non 
sine  multorum  risu  edixerat,  ne  quis  diccret 
regem  conscium  aut  participcm  caedis  Ri- 
ziana;  fuisse.  Magna  scveritate  quastio  exci- 
tafa  fuit  ;  nam  multi  varia  poena  affecti,  etiam 
plcrique  insontes,  atque  ideo  securi,  capite 
lucrunt.  Auxit  publicam  indignationem,  quod 
rcgina,  non  confenta,  Iiominem,  nullis  nata- 
libus  aut  honestis  studiis  ct  opcra  in  publi- 
cum  insignem,  ad  tam  invidiosos  honores 
evexisse,  ad  exfremum,  superante  post  peri- 
culum  impolenfia,  vel,  ut  jam  rebus  pacatis, 
demortui  cadaver,  quod  ante  fores  templi 
propinqui  sepultum  fuerat,  de  nocte  transfc- 
rendum,  ac  in  sepulcro  regis  parentis  ejus- 
que  liberorum,  juxta  Magdalenge  Francisci 
liliae  paulo  ante  reginoe  corpus,  coliocandura 
curavit. 

«  Rebus  utcumque  composilis,  et  Argate- 
licP  et  Moraviffi  comitibus  in  gratiam  recepfis, 
post  id.  Aprilis,  regina  in  arcem  Edimburgen- 
sem  redit,  appropinquante  puerperii  fempore, 
ubi  dec.  tert.  kal.  Julii,  paulo  post  horara 
nonam  sequinoctialem,  filium  peperit.  Id  per 
Jacobum  Melvinum  Maria  slatim  Elisabethae 
significandum  curat.  Et  heec  in  Scotiam  vi- 
cissim  Enricum  KillegrEeum  misit,  qui  sorori, 
parfu  feliciter  levataj,  et  nato  puero  gratula- 
retur,  eademque  opera  moneret,  ne  Shauo- 
Oncal  in  Hibernia  tunc  rebellanti  clandeslinis 
auxiliis  animos  ulfra  faceret,  aut  Chrisfopho- 
rum  Rokesbejum  transfugam,  contra  foederis 
leges,  foveret,  et  in  prccdones  per  liraites  dis- 
cursantes  severe  animadverteret. 

«  Interea  in  Scotia  amoto  rege,  unus 
omnia  poferat  Jacobus  Heburnus,  Bothueliae 
comes  ;  unus  negotia  administrabat,  adeoque 
ipsa,  sui  erga  eum  animi  propensionem,  ab 
omnibus  intelligi  volebat  ;  ut,  si  quid  ab  ea 
petendum  foret,  nemo  quidquam  nisi  per  il- 
lum  impefraret.  Rex  vero,  tanquam  molestus 
otii  interpellator,  procul  ablegabatur  ;  et,  si 
quando  configerat,  eum  visendi  causa  adesse, 
ipsa  et  comifes  sic  vulfum  sermonemque  com- 
ponebant,  ut  nihil  magis  timere  viderenfur, 
quam,  ne  rex  non  intelligeref,  se  reginae  fas- 
tidio,  adventum  conspecfumque  suum  omni- 
bus  ingratum  esse.  Igifur,  cum  miram  circa 
se  solitudinem  videret,  contumeliarum  quse 
illi  a  Botuelio  quolidie  fiebant  pertfcsus,  Sfer- 
linum  concessit. 

«  Inter  haic,  paulo  ante  brumam,  venere 
ex  Anglia  et  Angliffi  legati,  qui  in  fllii  sacro 
lustrico,  pro  eo  fidejuberent.  Caerimoniffi  Ster- 
lini  peractae  xviii  Decemb.  Sponsores  fuere 
Carolus  rex,  Emmanuel  Philibertus,  Sabaudiae 
dux,  Anglorum  regina  Elisabetha,  et  infans 
Carolus   Jacobus   dictus,   sed   primuin   nomen 


174 


PII   V    AXXrS    1.    —   CHRISTI    151)6. 


postca  omisil.  Officio  pro  Elisabellia  dofun- 
clus  e?t  Belfonliiv  comes,  allato  baplisterio  ex 
solido  auro,  quod  lioHorarii  muneris  instar  in- 
fanti  obtulit.  Huio  in  mandatis  datum,  apud 
Mariam  instaret,  uf  fanius  Edimburgense  ra- 
tum  haberet.  Quod  illa  in  prsesens  abnuit,  cau- 
sata,  in  faHlero  illo  incsse  qua^dam,  qus  suo 
ipsius  et  liberorum  in  Anglicani  regni  succes- 
sionem  juri  derogarenl  ;  missuram  tamen  se 
propcdiem  ad  sororem  legatos,  qui  de  illo  con- 
firmando,  quibusdam  immutatis,  agerent.  In 
bas  vero  jam  tum  conditioncs  conventum  est  ; 
ut  Maria  liberique  ejus,  quamdiu  Elisabetha 
in  vivis  esset,  titulis  et  insignibus  Anglicanis 
ahstinerent  ;  vicissim  Angla  promisit,  nihil 
sc  facturam,  quod  Mariac  juri  in  successione 
praejudicaret.  Cum  preeterea  Betfordius,  herae 
jussu,  de  componendo  domestico  inter  ipsam 
ac  virum  dissidio  verba  injecisset,  idque  sum- 
mopere  cupere  Elisabetham  ostenderet  :  illa 
pro  grata  benevoli  animi  significatione  gratias 
egit,  et  dissidii  culjiam  in  turbulentos  quos- 
dam  proceres  rejecif,  qui  ingenua  mariti,  plus 
justo  facilis,  credulitafe  abufentes,  ipsum  insi- 
gni  nec  ferenda  injuria  affecissent,  et  cum  af- 
flicta  valetudine  tunc  esset,  flliolum  recens 
natum  Elisabethae  fldei  ac  tutela;  per  litteras 
commendavit  etc.  n. 

353.  Ista  Thuanus,  qui  spurcissimi  corvi 
instar,  cum  suas  narrationes,  ex  aliorum  nar- 
rationibus  contexuerit,  bonis  ac  probatis  rejec- 
tis,  calumniatorum  pntida  commenta  selegisse, 
licet  passim  in  cunctis  fere  visus  sit,  in  his 
quae  mox  diximus  ,  tamen  nonnisi  Georgii 
Buchanani  exscripsisse  mendacia  deprehendi- 
tur.  Quisnam  vero  fuerit  Buchananus,  quan- 
tique  habenda  sint  quee  scripsit,  habes  ex 
Ruberto  Turnero  Barnestopolio,  in  Epistola 
Apologetica,  in  qua  ipsius,  tum  vifa,  tum  mo- 
res  describuntur  ;  a  Genebrardo  in  Chronico, 
sub  hoc  anno,  et  ab  aliis  Catholicis  scriptori- 
bus  ;  quibus,  si  hac  in  re  fides  minime  adhi- 
benda  videatur,  accedat  Gulielmus  hEereticus 
Camdenus,  .\nnalium  Elisabethae  scriptor,  qui 
de  Scoticis.  de  quibus  nunc  agimus,  rebus 
tractaturus,  hajc  duxil  pra?ponenda  : 

«  Quid  Georgius  Buchananus  (inquit)  hac 
de  re,  cum  in  historia,  tum  in  libello  cui 
DETECTIO  titulum  fecit,  prodidit,  ex  libris 
impressis  nemo  non  novit.  Cura  autem  ille, 
partium  studio  et  Moravii  munificentia  abre- 
ptus,  ita  scripserit,  ut  libri  isti  falsitatis  dam- 
nati  fuerint  ab  Ordinibus  regni  Scotiae,  quorum 
fidei  plus  tribuendum  ;  et  ipse  ingemiscens 
coram,  cui  fuil  p;i'dagogus,  subinde  se  repre- 
henderit,  (ut  accepi)  quod  tam  virulentnm 
calamum  in  reginam  bene  meritam  strinxisset ; 
moriensque  optaverit,  ut  tautisper  superesset, 
donec  maculas,  quas  maledicentia  falso  as- 
perserat,  revocata  veritate,  vel  santjuine  elue- 


ret  ;  nisi  (quod  ipso  ilixit)  hoc  vanum  esscf, 
cum  prae  aetate  delirarc  videretur  :  liceat  mihi 
(ut  altera  etiam  pars  audiatur)  rem  omnem, 
tum  ex  aliorum  scriplis,  quae  eo  tempore  pro- 
dierunt,  sed  in  Moravii  gratiam  et  reginae 
odium  in  Anglia  supressa,  tum  ex  legatorum 
atquc  fide  dignissimorum  litteris,  quantum  in- 
toiligcre  possum,  sine  onini  amoris  aut  odii  fuco 
paucis  exjdicare  etc.  »  HcEC  ille,  qui  cum  di- 
cat  Buchanani  libros  falsitatis  damnatos  fuisse 
ab  Ordinibus  regni  Scotia;,  sciendum  est,  ob 
innumera  illata  damna,  eosdem,  tota  Britan- 
nia,  iterum  atque  iterum,  sed  praecipue  anno 
MDCLXxxni  publico  decreto  Academiae  Oxonien- 
sis  prohibilos  ac  publice  concrematos,  ut  in 
suo  Thealro  historico  hsrelicus  alter  testatur 
Matthias. 

33i.  Pneter  igitur  recensitas  ac  fabulose  a 
Thuano ,  Buchanano  ,  et  aliis  his  similibus 
mendacissimis  scriptoribus  commentas  ratio- 
nos,  ob  quas,  hoc  anno,  decreta  primum,  et 
mox,  inaudito  scelere,  mors  Davidis  Rizii  execu- 
tioni  mandata  fuif ;  qua3  ad  tantum  patrandum 
facinus  impulere,  multo  veriores  illae  censendae 
sunf,  quas  scriptores  alii  tradiderunt  ;  inter 
quos  Georgius  Confeus  ',  egregiam  a  regina 
.Maria  Catholicae  religionis  professionem  pu- 
blice  facfam,  uti  Catliolicorum  principum 
benevolenliam  ,  ita  secfariorum  (scribit)  Aa- 
gla?que  potissimum  invidianl  in  eam  accen- 
disse  ;  in  eam  (inquam)  quam  sceleribus  olim 
suis  offensam,  ulfricem  etiam  aliquando  ini- 
pietatis  fufuram  verebantur  ;  hinc  barbaras  (di- 
cit)  in  eam  prffidicantium  invecfivas,  et  clan- 
destina  exorta  esse  sectariorum  odia :  quibus 
cum  nihil  praesentius,  ad  majesfatem  vitamque 
principis  la^dendam  quamRizii  a  secretis  caedes 
occurreret,  eam  nusquam,  nisi  apud  haereticos, 
audito  facinore,  aggressi  sunt. 

355.  Camdenus  ^  rem  altius  repefens,  scribit 
(juod,  postquam  Jacobus  frafer  nothus  Mariae, 
vulgo  dictus  prior  Sancti-Andreae,  (religiosis 
enim  in  metropolitana  Ecclesia  Andreapolitana 
praepositus  fuerat)  postea  Marrias,  et  postremo 
MoravicE  comes,  defuncto  Francisco  Secundo, 
Galliarum  rege,  ejusdem  Mariae  conjuge;hinc 
imperatorem  pro  fratre,  inde  Hispanum  pro 
filio,  ipsam  ambire  comperissel,  utpofe  qui 
jam  omni  prorsus  conatu  ejusdem  e  Gallia  in 
Scotiam  transitum  impedire  connixus  fuerat, 
quod  regnum  ipse  occupare  contenderet  ;  et 
post  reginae  reditum,  ante  omnia  anxie  sollici- 
tus  ne  de  nuptiis  cogitaret,  ab  oblatis,  tum  ab 
imperatore,  tum  ab  Hispaniarum  rege  penitus 
dissuadere  studuit,  libertafem  Scoficam,  edi- 
cens  callidus  nofluis,  principem  externum  nec 
[)Osse  nec  velle  ferre  ;  et  quandocumque  sce- 
ptrum  ad  femellas  devolutum  fuerat,  illas,  non 

'  Conaei  in  Vil.  Marise  Sluart.   pag.   68.  —  *  Caiudeii.  Anoal. 
Elisabetli.  ao.  ISGi. 


PII   T   ANNUS    1.    —    CHRISTI    156G. 


175 


alios,  quam  cx  Scotica  ycnle  maritos  assum- 
psisse.  Verum  (subjungit)  postquam  omnibus 
omnium  Scotorum  votis  expeti  videret,  ut  illa 
nuberet,  et  persentisceret,  comitissa'  Lenoxiaa 
providentia  effectum  esse,  ut  in  nuplias  Darlfci 
propenderet ;  nothus  idem  eum  etiam  in  mari- 
tum  commendavit,  sperans  juvenem  facillimo 
ingenio  ad  ejus  nutum  futuruni.  Ut  tamen  sen- 
sit,  reginam  Darlaeum  unice  amare  et  suam 
gratiam  apud  illam  elanguescere  consilii  poe- 
nituit,  monuitque  Elisabetliam,  ut  quacumque 
posset  ratione,  nuplias  impediret. 

336.  Mariee  miptiag  ciim  Darleeo.  —  Sed  his 
jam  confeclis,  et  Darlaeo  rege  declaralo,  cum 
regina  donaliones  prccfato  notho  et  aiiis  con- 
tra  legem  in  minori  state  factas  revocasset, 
arma  cum  aliis  in  reges  induit :  causatus  no- 
vum  regem  Protestantium  religioni  adversari, 
et  nuptias  sine  assensu  reginse  Angliaj  fuisse 
contractas.  Sed,  ne  tentata  quidem  Martis  alea, 
in  Angliam  fugit,  omnique  auxilii  spe  ibi  frus- 
tratus,  per  litteras  tamcn  cum  Mortonio,  pro- 
fundae  versutiae  homine,  egit,  ut,  cum  nuptiae 
dissolvi  non  possent,  saltem  amor  inter  con- 
juges  occultis  artibus  dissolveretur  :  quod  ac- 
cendendis  offensionibus  aptissimus  Mortonius 
artifex  praestilit,  qui  idcirco  in  regis  juvenis 
animum  blanditiis  influit,  persuasitque ,  ut 
regni  Scotiae  coronam,  vel  invita  regina,  sibi 
imponeret,  nec  fcEminfe  dominatui  se  mancipa- 
ret,  quod  foeminarum  parere,  virorum  sit  im- 
perare.  Quo  nempe  consilio,  ille,  non  solum 
reginam,  sed  etiam  proceres  et  plebem  a  rege 
omnino  se  abalienaturum  speravit.  Ut  regem 
abalienaret,  primum  variis  calumniis  ipsum  in 
Davidis  Rizii  Pedemontani  caedem  inflammat, 
ne  ille  sagax  ipsorum  consilia  anteverteret ; 
inde,  utreginam  infestius  offenderet,  persuadet 
regi,  ut  ipse  ejusdem  Rizii  caedi  praesens  cum 
Ruveno  et  percussoribus  interesset.  Sic  Cam- 
denus,  cui  passim  omnes  concordant,  conflcti 
in  Scotiae  reginam  aduUerini  criminis  veram 
causam  detegentes.  At  in  his  omnibus,  consi- 
lium  et  operam  vaferrimae  Elisabetha;,  cum 
qua  una  impiissimi  homines  sceleratissimas 
moliliones  suas  struere  semper  consueverunt, 
haud  defuisse,  scriptores  flde  digni  passim 
testanlur  ;  licet  id  subdole  silentio  pr;Btereat 
praefatus  Camdenus,  utpote  qui,  in  Annalibus 
suis,  Elisabetbae  potius  gesta,  virtutis  speciem 
prae  se  ferentia,  quam  vera  ac  detestanda  cri- 
mina,  Monumentis  mandare  malnerit.  Qua- 
propter  Andreas  Philopatrus  ',  in  Rcsponsione 
ad  edictum  ejusdem  Elisabethae,  cum  eam 
aegerrime  tulisse  regina;  Scotiae  cum  Darlaeo 
nuptias,  narravit,  (quia  nempe  nolebat  ex  Ma- 
ria  prolem  extare)  subjungit:  «  Comitissam  Le- 
noxiam,   Darlaei  matrem,   (quod  cerle  Camde- 

<  Andr.  Philopat.  in   Respoos.  ad   edict.    Elisabetb.    sect.  2. 
pag.  61. 


num  haud  latere  potuit)  licet  sanguine  sibi 
conjunctissimam ,  carceri  tradidit  in  arcem 
Londinensem,  vigesimo  secundo  die  Aprilis 
anni  sexagesimi  quinti ;  ex  qiia  non  nisi  post 
filii  ca>dem  dimitti  potuit  ».  Additque,  curasse 
etiam  in  Scotia,  ut  haeretici  sine  mora  arma 
caperent,  reginam  apud  plebem  traducerent, 
et  ut  nullum  scelus  intentatum  relinquerent, 
Darlaeum  ipsum  aggrederentur,  ut  a  regina 
uxore,  mendaciis  quibusdam  conflctis,  abalie- 
narent,  afflrmantes  Davidem  secretarium  ni- 
mia  apud  illam  in  gratia  esse  ;  quibus  calumniis 
levissimum  juvenis  animum  eo  permoveruut, 
ul  ipso  consentiente,  regina  vero  inspectaute, 
David  a  sicariis  immanissime  trucidaretur. 

357.  Qiialis  reipsa  fiierit  Riccius  ille  qiii  oc- 
cistis  est.  —  Quisnam  vero  fuerit  David  iste, 
quem  turpi  adeo  amore  prosecutam  fuisse  Ma- 
riam,  Thuanus  et  alii,  ut  audisti,  scripserunt, 
breviter  inquirendum  videtur,  ut  hinc  magis 
ridicula  ejusmodi  scriptorum  commenta  agnos- 
cantur.  Fuisse  enim  patriaTaurinensem,  profes- 
sione  musicum,  religione  Catholicum,  navum, 
industrium  altius  quam  hffiretici  et  factiosi 
voluissent  ;  utpote  qui  eorum  contra  regi- 
nam  penetrando  consilia  praeverteret,  passim 
omnes  uno  ore  testantur.  Paulatim  hunc  inler 
aulica  ministeria,  ad  non  mediocres  opes  et 
secretariatus  munus  pervenisse,  scribit  Spon- 
danus.  At  Camdenus,  qui  anno  dumtaxat  supe- 
riori  in  Scotiam,  cum  Muretto  legato,  Rizium 
venisse  refert,  et  tunc  tantum  a  regina  in  fa- 
miliam  et  gratiam,  secretario  absente,  ob  so- 
lertiam  ad  Gallicas  Epistolas  scribendas  adhi- 
bitum,  et  ad  inlima  consilia  receptum  fuisse 
narrat ;  patenfer  ostendit,  non  modo,  brevi  eo 
temporis  intervallo,  immensas  eas  opes  colli- 
gere,  ac  dignitatum  culmina,  ut  consequeretur, 
optare  non  potuisse  ;  qua;,  nisi  imprudentissi- 
mus  et  hebes  quisquam  statim  obtinere  deside- 
rasset,  sed  neque  proprie  ipsum  secretariatus 
munus  fuisse  adeptum,  ut  somniando  pra.'fati 
scriptores  '  scripsere.  Septuagesimum  insuper 
«•tatis  annuni  asserunt  excessisse,  fuisseque, 
scribunt,  vultu  deformem  ;  ex  quo  etiam  impu- 
dentissimorum  diluantur  calumniae,  qui  ne- 
fandum  crimen  in  castissimam  reginam,  quae, 
utpote  nata  anno  mdxlii,  vix  tunc  vigesimum 
quartum  aetatis  annum  attingere  poterat,  im- 
pingere,  temeritate  omni  poena  plectenda,  prae- 
sumpserunt. 

358.  Ea  idcirco,  qua;  ad  mendacium  as- 
truendum  Thuanus  aliique  addunt,  de  ostiolo, 
nempe  cubiculi  reginae,  a  Darlaeo  intus  oppes- 
sulato  reperto,  et  alia  ejusmodi,  ex  quibus  in 
scelere  quodammodo  deprehensam  ostendere 
reginam  conati  sunt  ;  non  modo  falsa,  sed 
etiam  ineptissima  cognoscuntur.  Ad  cujusvis 

'  RxmuDd. 


176 


PIl   V   AXXUS    1, 


CHRISTI    1566. 


siiiuidein  int^tessus,  itnunneris  ex  causis,  os- 
tiitm  oppessulalutn  lialiete  ipsa  potetal,  absque 
eo  quod  adulteritia?  culpae  obnoxia  esset,  vel 
lantuin  de  illa  facinus  merilo  suspicari  \aleret. 
Perspectam  insuper  liabeus  Maria  marili  levi- 
talem,  quaecumque  in  secreto  cubiculo  cum 
sibi  Gdissiniis  agebat,  cx  iinproviso,  supcrve- 
niente  eo,  inaximo  reipublica'  damno  vulgari 
rite  pertlmuit ;  quod,  ut  averteret,  munire  cu- 
biculi  ostium  forsan  necessarium  duxit.  Quod 
vero  regina;  Rizius  quotidianus  couviva  assi- 
deret,  falsitatis  arguitur  ab  his,  quae  refert 
Camdenus,  ubi  de  Rizii  tnorte  :  «  Conjurati,  una 
cutn  illo,  nempe  Darlajo  (iuquit),  in  reginffi 
couclave,  inter  ccenaadutn  irrumpentes,  dum 
illa  cum  coinilissa  Argatelia;  mensa;  assideret  ; 
hominetn,  ad  repositorium,  e  sublatis  e  regia 
niensa  cibis  delibanlein  (ut  ministri  interioris 
admissionis  solent),  strictis  gladiis  aggressi, 
coram  ipsa,  etc.  ».  Sic  Camdenus,  ex  quo  co- 
gnoscitur,  qua  ratione  Rizius  regiis  dapibus 
vesceretur  ;  reginae  scilicet,  non  tanquam  con- 
viva  assidens,  ut  haec  ipsa  referens  menlitus  est 
Thuanus,  sed  ex  regiaj  mensae  reliquiis  duin- 
laxat  edens.  Quam  injuste  demum  Mariam 
coarguerint,  qua;  vili  genere  natum  bominem, 
ad  secretiora  consilia  admiserit,  agnosce  ex 
his,  qua;  Michael  ab  Isselt  scripsit,  his  verbis  : 
«  Hoc  usitatum  est  principibus,  non  semper 
nobilitatem,  sed  interdum  ingenium  respicere, 
et  consilia  plebeiorum  saepe  consiliis  proce- 
rum  anteponere.  Id  statim,  initio  regni  sui 
fecerat  Eiisabetha  Angla,  quae  Racconutn  et 
Caecilium  intimis  suis  consiliis  adhibuit ;  ita 
ut  omnia  eorum  arbitratu  in  Anglia  gererentur, 
eorum  consiliis  maxime  res  Anglica  innite- 
retur,  et  nullo  paene  numero  nobilitas  antiqua 
haberetur ;  qui  tameu,  quales  (de  generis  tau- 
tum  loquor  obscuritale)  fuerint,  legat  qui  ve- 
lit  inilium  libri  Andrea;  Philopatri,  adversus 
ediclum  Auglicanum,  anno  mdxci  editum.  Quod 
in  his  tulerunt  Angli,  Scoti  in  Davide  minime 
ferre  volueruut ;  quare  in  ejus  mortem  con- 
spirarunt».  Sic  ille  :  uon  defuere  scriptores 
tameu,  qui  Rizium  nobilem  etiam  dixerunt. 

359.  Quamvis  vero  omnino  falsa  haec  '  et 
alia  de  Rizio  ab  adversariis  scripta  censeamus, 
nihilominus  a  veritate  etiani  alienum  non  pu- 
tamus,  quod  aliquis  scripsit :  nempe  in  Rizium, 
otnniuin  ha^reticoruin  fuisse  odium,  ut  Catho- 
licum  ;  Catholicorum,  ut  potentem  ;  conjurato- 
rum,  ut  fldum  ;  faventium,  ut  superbum  Rei- 
publiccB  rectorem  et  sua  voluntate  solum  ;  et 
quod  haereticis  non  satis  fuerit  odisse  Catho- 
licum,  nisi  etiam  insidias  tenderent  capiti, 
quod  habebat  ut  oculos  videndis,  sic  mentem 
illorum  machinationibus  escludendis  :  et  ideo 
omni   contenlione   studuisse,    ut    hos    oculos, 

'  Robert.  Torner.  in  Vindicl.  Mariae  Sluart. 


inentem  hanc,  reipublica?  eruerent  ;  hujusque 
rci  litem  astute  intcr  Davidem  et  Darlaeum  se- 
minasse,  existimantes,  et  a  Darlfeo  Davidem, 
et  Darlffiuin  a  rcgina,  et  a  Calvinistis  deinutn 
seditiosis,  reginam  liac  face  deleri  posse ;  et 
taodem  (quod  praD  omnibus  Elisabethae  cordi 
ctat)  ut  sic  etiam  haeres  regnorumque  Scotice 
et  Angliae  legititnus  successor,  quem  adhuc  in 
utero  regina  Scotiae  gestabat,  deleretur. 

3C0.  Hujus  tamen  consilii,  quod  impia  Eli- 
sabetha  commolita  crat,  quodque  perfidissiini 
sicarii,  qui  Davidein  trucidarunt,  executioni 
mandare  conatu  oinni  studuerunt,  adeo  haere- 
ticos  ipsos  scriptores  puduit,  ut  studio  omni 
illud  contegere  contenderint  ;  et  quia  facinus 
omniuo  negare  haud  ausi  sunt,  illud  tamen  pro 
viribus  occultare  atque  imminuere  sunt  con- 
nixi.  Ubi  enim  rex  cum  conjuratisia  secretum 
regiuaj  cubiculum  est  ingressus,  et  Ruvenus 
quidem  Davidem  surgere  ac  prodire  jussit :  re- 
ginam  statim  assuriexisse,  et  corporis  objectu 
adversus  venientes  protexisse,  Thuanus  ac 
Ruchananus  scribuiit ;  sed  a  rege  complexam, 
bono  esse  aniino  fuisse  jussam  addunt,  quod 
nihil  esset  quod  ipsa  tlmeret.  At  scriptores 
reliqui,  qui  nefarium  conjuratorum  scelus 
dicere  non  horruerunt,  ac  de  perfida  Elisabe- 
thaj  inente,  palam  disserere  poluerunt,  intea- 
tato  reginae  pectori  sclopo,  seu,  ut  aliquis  scri- 
psit,  pugione,  a  defendendi  Davidis  proposito 
deterruisse  asserunt ;  eumque  in  ipsius  oculis 
iinmanissime  trucidasse,  ut  praegnans,  iutem- 
pestivo  partu,  ex  metu  et  horrore  foetum  per- 
deret.  Quod  etiatn  his  verbis  evidentissime 
testatus  est  hfereticus  ipse  Camdenus:  «Striclis 
gladiis  aggressi  (Davidem  nempe),  coram  ipsa 
gravida,  trepidante,  sclopeto  in  pectus  inten- 
tato,  ut  parum  abfuerit,  quin  abortum  fecerit ; 
in  antithalamum  rapuerunt,  crudelissime  truci- 
darunt :  ipsamque  reginam  in  conclave  cou- 
cluserunt,  Morthonio  omnes  aditus  interiiu 
obsidente.  » 

3G1.  Sed  notandum  est  valde,  quod  illico 
subdit,  ut  agnoscas  mendaciis  tautum  conficta 
quae  Thuanus  ac  Ruchananus  scripsere  :  «  Haec 
ctedes  (dicit)  perpetrata  esl,  pridie  ejus  diei, 
qui  Moravio  dictus,  ut  in  Ordinum  conveutu, 
judicio  de  rebellione  se  sisteret,  qui  postridie 
se  stetit,  cum  nemo  expectaret,  et  in  tanta  re- 
rum  perturbatione  nemo  ex  adverso  appareret ; 
ut  caedes  Davidis,  composito  inaturata,  in  Mo- 
lavii  salutem  et  securitatem  videretur,  etc.  ». 
Et  quidem  immanissimum  scelus,  consulto  pa- 
tratum  fuisse,  ut  Moravio  cousuleretur,  quem 
cum  perduellibus  ca;teris,  ad  res  Scoticas  tur- 
bandas,  iterum  illuc  reverti  Elisabetha  opta- 
verat,  quae  subsecuta  sunt  abunde  satis  mani- 
festant.  Nam,  ex  sententia  accidit,  ut  eo  statitn 
lempore,  in  Ordinum  conventu,  de  rebellione 
judicandos  rebelles  se  sisterent,  quo,  ob  Rizii 


Pn  V  ANNUS  1.    —  CHRISTr  1566. 


17T 


caedem,  nec  essent  qui  judicarent,  et  ipsi  simu- 
latae  obedientiae  specie,  vel  tanquam  innocen- 
tes,  vel  tanquam  a  reatibus  absoluti,  incautae 
plebis  oculis  apparerent  ;  cum  injudicati  ta- 
men  a  prsetorio  discederent.  Cum  autem  scri- 
bat  Tbuanus,  Huntilseum,  Asbolium  et  Bo- 
tuelium  comites,'  a  conjuratis,  qui  Davidem 
occiderunt,  in  diversa  parte  palatii,  sine  noxa 
cohibitos  fuisse,  scias  et  ipsos,  utpote  reginae 
fidos  et  amicos  in  pari  Rizii  periculo  fuisse 
conslitutos  ;  quapropter,  ut  consceleratorum 
manus  effugerent,  sese  funibus  e  fenestra  di- 
mittentes,  (ut  Natalis  Comes  scribit)  periculum 
evaserunt. 

362.  Mendaces  insuper  scriptores  puduit, 
post  tolies  dictam  Rizii  ca;dem,  quam  impie 
habita  fuerit  regina,  recensere  ;  conjuratorum 
temeritatem  ac  perfidiam,  paucis  his  tantum 
verbis  :  Dispositis,  locis  idoneis,  mstodibus,  com- 
plexus  Tbuanus.  At  alii  rem  abunde  patefece- 
runt ;  inter  quos  praefatus  Comes  bacc  habet : 

«  At  reginam  in  cubiculum  inlrudunt,  oc- 
toginta  armatos  ad  ejus  custodiam  tradunt, 
biduum  clausam  tenent.  Nihil  esculentum  ad- 
mitli  jubent,  priusquam  perscrularentur,  an 
in  iis  occuitaretur  quid  insidiarum  adversus 
illos,  etc.  ».  Verum  in  Ordinum  deinde  haud 
multo  post  habitis  comitiis,  in  quibus  judices 
assiderunt,  qui  judicandi  ac  millies  damnandi 
fuerant,  qua;  impia  et  in  ipsam  reginam,  et  in 
Catholicam  religionem  decreta  fuerunt,  narrat 
Conaeus  his  verbis  :  «  Vocato  ex  Anglia  ad  co- 
mitia  notho,  inter  perduelles  principe,  de  om- 
nibus  Papistis,  (sic  genus  illud  hominum  Ca- 
tholicos  per  contemptum  vocat),  interficiendis 
consulitur  ».  Quod  pierique  scriptores  alii  con- 
firmant,  deque  regina  ac  Catbolicis  omnibus 
tollondis  e  medlo  in  ea  Satanae  synagoga  (ad 
quam,  uon  tunc  accersitus,  sed  ex  industria 
antea  in  Scoliam  veuiens,  interfuit  nolhus) 
tractatum  fuisse  asserunt.  Comes  nihilominus, 
de  regina  dumtaxat  in  exilium  pellenda,  ac- 
tum  fuisse  dicit ;  quod  tamen  fieri  commode 
non  posse,  conjuratos  demonstrasse  narrat, 
nisi  Darloei  nomine  nova  indicerentur  comitia, 
in  quibus  reginBe  auctoritas  adimeretur,  atque 
ei  certus  pro  exilio  locus  assignaretur.  Quod 
factum  revera  asserit,  regio  Darlaei  nomine,  ex- 
clusa  regina  ;  voce  praeconis  et  tibicinis,  novis 
comitiis  indictis  :  «  In  his  (inquit)  rescinduntur 
vetera  instituta  ad  religionem  spectantia  ;  anti- 
quanlur  et  evertuntur  Catholicae  religionis  stu- 
diosi,  et  omnes  regii  familiares,  proposito  ca- 
pitis  supplicio,  toto  regno  excedere  jubentur. 
Ob  quaj,  tam  nova,  tam  atrocia,  tam  immania 
facinora  et  instituta,  studentes  regiis  partibus 
senalores  paulatim  abierunt,  curiam  vacuam 
reliquerunt  :  affirmantes,  quod  regina  femina 
videretur  digna,  non  quae  abdicaretur  a  regia 
administratione,  sed  quae,   si  non  adesset,  ad 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


rerum  publicarum  gubernacula  ascisceretur ; 
quaeque,  pro  singulari  virtute,  immortalitati 
consecraretur.  Ex  quibus  tantas  (scribit)  co- 
ortas  esse  pluribus  in  locis  disceptationes, 
rixas,  atque  in  ea  insula  contentiones,  ut  om- 
nia  controversiarum  plena  essent,  atque  insi- 
gnium  calamitatum  semina,  quae  non  minus 
inprincipes,  quam  in  privatos  homines  etiam 
redundatura  certo  censerentur  ».  Ista  Comes  : 
verumtamen,  cum  novorum  comiliorum  a  Dar- 
Ia;o  indictorum  mentio,  apud  caeteros  auctores, 
minime  reperiatur,  hinc  proposita  in  religio- 
nem  et  reginam  capila,  in  primis  potius  quae 
diximus  comitiis,  vel  inter  conjuratos  tantum 
videntur  fuisse  sancila. 

363.  Verum,  inter  caeteros,  qui  reginae 
parricidio  adversati  sunl,  praecipuus  extitit, 
quis  credet  ?  quem  memoravimus  nothus,  Ja- 
cobus,  comes  Moravite,  non  quod  Mariam  dili- 
geret,  cui  proditor  insidiabatur,  sed  sub  pie- 
tatis  specie,  quia,  nondum,  nimirum,  rebus 
suis  conducere  videbat,  ut  integra  (inquit 
Conaeus)  Hamiltoniorum,  ad  quos  successio 
proxime  spectabat,  familia,  nec  fractis  aliorum 
procerum  qui  a  Maria  stabant  viribus,  ipsa  e 
medio  tolleretur.  Quapropter  reginam  eamdem 
clam  adiit,  et  superioris  cadis  ac  proditionis  se 
ignarum  simulans,  ad  amicitiam  cum  Darlffio 
marito  redintegrandam  hortatur,  a  qua,  cum 
non  abhorreret  regina,  eum  vocari  jussit,  non 
minori  facilitate  reliquis,  si  deprecarentur, 
veniam  datura.  Ipsum  igilur  ingressum,  manu- 
que  in  secretiorem  locum  deductum,  primo, 
gravi  admodum  sermone  increpavit,  deinde 
sic  allocutam  fuisse,  idem  scribit  Conaeus  : 
«  Omnes,  qui  te  ad  regnum  boc  invadendura 
et  muliebre  jugum  excutiendum  incitant,  mi- 
hi,  ne  ulla  ratione  id  dimitlam,  gravissimis 
et  efflcacissimis  suadent  argumentis  :  nulla 
in  alterutrum  charitate  aut  observantia,  sed 
utrumque,  mutuis  vulneribus,  perdendi  studio 
inducti  ;  me  enim  in  tui  gratiam,  te  in  mei 
sublato,  Scotia  rebellibus  aut  hoslibus  ia 
praedam  cedet,  habebuntque  scelerati,  parri- 
cidio  duplici,  duplex  pietatis  velum.  Sed  flnge 
te  regem  esse,  omnemque,  quam  ego  in 
te  transferre  possum,  exercere  auctoritatem  ; 
nullus,  familiares  si  dempseris,  edictis  tuis 
aut  mandatis  obtemperabit,  nec  illi,  qui  te 
regem  cupere  se  dicunt,  pro  rege  agnoscent. 
Jam  vero,  quamdiu  apud  me,  legitimam 
haeredem,  regni  potestas  manet,  tu  omnibus 
ejus  commodis  fruerls,  nec  ego  quidquam  de 
jure  meo  omitto,  ad  quod  defeiidendum,  opli- 
mus  quisque  civium  et  exleri  principes  parali 
erunt.  Verum,  si  hac  minus  movent,  animo 
revolve  maxima  a  me  in  patrem  tuiim,  quem, 
ab  exilio  revocatum,  prislinis  houoribus  deco- 
ravi ;  majora  in  te,  ad  regni  thalamique  socie- 
tatem  assumptum.collatabeneficia.  Nullus  erat 

23 


178 


PII   V   ANNUS    1.   —    CHRISTI    1566. 


in  Scotia,  ante  reditum  meum,  cui  salus  \estra 
curae  esset ;  jam  cunctis  de  regno  vobis  parando 
Eolliciti,  quo  facilius  in  cxilium,  ut  injustos 
invasorcs,  remiltant.  Desine,  quitso,  in  pos- 
terum  talia  moliri,  quae  libi  certum  exitium, 
mihi  dubium  in  subditos  imperium  ailatura 
sunt,  et  pofius  egrcgios  istos  amicos  hortare, 
ad  commune  nobis  auxilium,  conlra  Dei  el 
Ecclesiae  hostes  ferendum  ;  quod  si  in  Numinis 
obsequio  videris  constantcs,  tu  quoque  aliquid 
ab  ipsis  in  pari  necessitate  spera  :  sin  minus, 
quomodo,  precor,  in  hominem  pauca  sibi 
conferre  valentem,  pauciora  volentem,  grati 
erunt,  qui  in  omnium  larfiitorem  Deum,  tam 
manifesta  ingrali  animi  indicia  produnt?cujus, 
nisi  me  honor  apud  Scotos  instaurandus  de- 
tineret  obstrictam,  omnibus  hisce  angustiis 
exutam,  in  tranquillo  memet  securoque  brevi 
locarem  ».  Hcec  Maria  Darlao,  qui  laudata 
(subjungit  idem  Cona;us)  conjugis  pietate  sa- 
pientiaque,  sero  licet,  ob  patratum  homici- 
dium  regnumque  affectatum,  poenitentiae  indi- 
ces  effudit  lacrymas  ;  et  reginae  simul  totum 
conjurationis  ordinem  aucloresque  retexens, 
suam  jurejurando  operam,  ad  omnia  quce 
ipsa  vellet,  sponte  obtulit.  Animo  deinde 
Tultuque  composito,  ad  proceres  divertens,  ab 
iisdem  impetrasse  ut  Maria  suae  commilteretur 
custodiae,  idem  scriptor  aliique  referunt ;  sed 
id  obtinuisse  dicendum  est,  vel  simulata  specie 
obsequendi  uxori,  quae  tunc  quadam  infirmitate 
detinebatur  ,  vel  quod  conjurati  Darlaeum 
urgentes,  ut  ipsius  subscriptione  conditiones 
confirmarentur,  quibus,  inter  alia,  sacrosan- 
ctum  Missae  Sacrificium  ubique  interdiceretur, 
ut  aliquis  scripsit  ;  ipse  responderit,  se  id 
curaturum,  dummodo  sibi  ac  reginae  forma 
quaedam  libertatis  concederetur,  ne  infirmari 
posset,  quod,  annuens  ipsorum  votis,  ipse 
fecisset,  ulpote  per  metum  illorum,  quorum 
esset  in  potestate,  vi  extortum.  Quod  quidera 
conjurati,  quo  regem  facilius  in  suam  senten- 
tiam  adducerent,  minirae  ei  denegandura  cen- 
suere. 

364.  Maria  cum  marito  Dumblacum  fugit. 
—  Darlaeo  igitur  uxoris  custodia  tradita,  cum 
ea  simul  facile  fugam  parare  potuit,  alque  per 
caecas  noctis  tenebras,  cilatis  equis,  prima  luce 
ad  arcem  munitissimam,  Dimbarcum  pervenit. 
Perridiculum  autem  ac  ineptum  esse  cognosci- 
tur,  quod  Thuanus  scripsit,  nempe,  ad  capes- 
sendam  secum  fugam,  Mariam  regem  coegisse, 
mortis  injecfo  metu,  ni  paruisset.  Nam,  qua 
ratione,  quo  tempore,  quibus  viribus,  quo  in 
loco,  vira  hanc  inferre  ei  potuerit,  minime 
excogitari  potest  ;  cum  inermis  non  modo  fe- 
mina,  sed  arcfae  propemodum  custodiae  man- 
cipata  ,  in  loco  ab  hostibus  circumobsesso, 
noctis  tempore,  quo  facile  vel  minimus  nutus, 
silentii  coramunis  darano  audiri  poterat,  prae- 


cipue  a  vigiliarura  custodibus,  vira  viro  adhi- 
buisse,  quis  omnino  fabulosum  non  credet  ? 
Nec  est,  quo  idem  rite  carpere  insuper  possit, 
quod  in  Rizii  percussores  et  conjuratorum 
plurimos  deinde  regina  severe  animadverterit : 
id  siquidem  illa  debuit  legibus,  debuit  Deo, 
debuit  hominibus,  sibique-  ipsimet  tandem 
debuit,  quae  tum  innoceiitiae,  tum  regiae  ma- 
jestatis  dignitati  hac  ratione  consulere,  divino 
humanoque  jure  compulsa  fuit.  Cffilera,  quae 
idem  scriptor  addit,  ufpofe  fabulosa,  nec  a  pro- 
batis  fideque  dignis  auctoribus  comprobata, 
indigna  prorsus  sunt,  quibus  respondeatur. 
Quid  vero,  post  felicem  fugae  exitum  acciderit, 
habes  ex  Conaeo  his  verbis  : 

«  Regina,  missis  ad  diversas  regni  partes 
lilteris,  quos  favenfiores  noscebat,  de  fuga  sua 
raonitos,  ut  in  armis  praesto  essent,  antequam 
adversariis  milifem  conscribendi    aut    subsi- 
dium  ex  Anglia  vocandi  tempus  concederefur, 
deprecans,  infra  paucos  dies  aliquot  hominura 
millia  sub  signis  habuit.  Inopinata  hac  regi- 
nae  cum  marito  concordia  diligentiaque  territi 
rebelles,  in  Angliam,  securum  valde,  regnante 
spuria,  impietati    perfugiura,  mira  celeritate 
evadunt.  Atque  hic  omnium  miseriarum  finis 
exfitisset  in  Scolia,  nisi  Maria  inaudifa  prius  in 
apostalam  rebellemque  clementia,  nothum  ab 
exilio,  quo  ipse  se  dignum  judicaverat,  revoca- 
tum  (cum  cffiferis  perduellibus,  ex  his  cognO' 
scitur,  nofhum  ipsum,  audita  regina;  fuga,  in 
Angliam    se  recepisse)  in  pristinam   gratiara 
suscepisset,  sicque  iterum  faciesrerum  mutata. 
Nam  regina,  dum  se,  beneficio   singulari,  ad 
perpetuam  fidem  nothum  pertraxisse  auturaat, 
incaufius  ab  eo,  qui  hostis  aliquando  fuisset, 
quara    par  erat,  consilia  admiftens,  exemplo 
docuit,  cui  illata  esf  injuria,  eum  cito  oblivisci, 
qui  inferl,  nunquam.  Indignatus  Darlaeus,  no- 
thura  sociosque  tanta  apud  reginara  auctori- 
tate  poUere,  ut  cuncta  eorum  adminisfrarentur 
arbifrio,  quos  patriae  principisque  saluti  scie- 
bat  esse  infensissimos,  rationes  primum  de  eo 
interficiendo  excogifat,  mox  eas  reginae  aperit ; 
osfendens,  quale  monstrum,  universae  reipu- 
blicae  exitio  natum,  ipsa  alat.  Haec  crudelitatem 
aversata,  marifura  ab  incoepto  deferret,  raagno 
utriusque    dispendio   ;  nothus    enim,    eorum 
qucB  a  DarIa;o  agifabantur  cerfior  per  explora- 
torera  factus,  juvenem,  sceleribus  suis  contra- 
rium,  eoque  sibi   nomine  iniquura,  perdere 
statuit,  ne  perderetur.  Verura,  cum  hactenus, 
virum  probum  simulando,  multis  virtutum  fa- 
raa  proeconibus  minisfris  imposuisset,  veritus 
hac  vulgi  opinione,  si  tam  insignis  homicidii 
solus  auctor  haberetur,  excidere,  Bofhuellium 
comitem,  hominem  ad  pessiraa  natum,  crude- 
lem,  vanum,  gloriaeque  quovis  etiara  facinore 
appetenfera,  in  ejusdem  secura  criminis  socie- 
tatera  adduxit :  facta  ipsi  spe,  reginae  nuptiis, 


PII  V  ANNUS  1.   —  CHRISTI  1566. 


179 


rmrito  sublato,  potiundi  ;  et,  quod  fidem  supe- 
rat,  eas  publicis  tabulis,  inscia  Maria,  obsigna- 
vit;  quam,  ut  in  patratse  caedis  suspicioncm  ali- 
quando  inducere  posset,  Bothuellio  propitiam 
et  Darlseo  iniquam  efficere  tolis  viribus  est  co- 
natus,  illum,  ab  egregiis  virtutibus,  modestia, 
temperantia  ac  fortitudine  commendans  :  hunc 
•vero  affectati  regni,  adullerii  aiiorumque  flagi- 
tiorum  insimulans.  Sed  regina,  cum  probe 
nosset,  quo  animo  in  Darleum  nothus  esset, 
nunquam  induci  poluit,  ut  quidquam  de  eo 
gravius  suspicaretur.  »  Hucusque  Cona;us.  Ni- 
hilominus ,  quamvis  vaferrimas  nothi  artes 
nihil  apud  Mariam  profecisse,  ut  se  a  marito 
abalienaret,  censendum  sit,  ex  eo  tamen,  quod 
singularem,  agente  notho  praefato,  apudipsam 
benevolentiam  obtinuerit  Bothuellius,  incom- 
moda  plurima  ei  contigisse,  quEC  sequenti 
anno  dicenda  erunt,  manifeste  monstrabunt  ; 
eo  enira  proposita  tendunt  mendacia  Thuani, 
sub  hoc  anno  scripta,  cum,  amoto  rege,  unum 
omnia  in  Scotia  potuisse  Bolhuellium  vafre 
affinnat ,  ut  castissimam  nempe  reginam,  et 
csedis  mariti,  et  nefandissimorum  scelerum 
auctor^m  faciat ;  subdole,  videlicet,  pessimis 
notbi  dolis  praetermissis,  quibus  et  ipsam  si- 
mul  ac  Darlaeum  perdere  studuit ;  quos  tamen 
haereticus  Camdenus  his  verbis  detegit :  «  Cum 
ex  juvenili  ardore  (Darlaeus),  nec  cogitationes 
celare  posset,  nec,  qua  fuit  in  reginam  con- 
jugem  observantia,  exequi  auderet  ;  illam 
edocet,  in  reipublicEe  usum,  regiaeque  fami- 
lise  securitatem  futurum,  si  Moravius  e  me- 
dio  tolleretur.  Illa  rem  detestata,  ab  ejusmodi 
consiliis  etiam  minando  deterruit  :  spe  in- 
jecta,  gratiam  inter  ipsos  componendi.  Ille 
tamen,  cum  potentiam  nothi  apud  reginam 
segris  oculis  intueretur,  pras  impatientia  idem 
consilium  cum  aliis  agifat.  Quod,  ubi  Moravio 
innotuit ,  ut  praeverteret  ,  simulatione  offlcii  , 
occultiores  insidias  juveni  opponit,  Morlonio 
consultore,  licet  absente,  usus.  His  visum,  ante 
omnia,  reginae  animum  a  rege,  amore  nondum 
redintegrato,  prorsus  avertere,  et  Bothuellium, 
nuper  Moravio  reconciliatum,  atque  apud  regi- 
nam  gratia  pollentem,  in  societatem  pellicere  : 
proposita  spe  divortii  ab  uxore,  et  nuptiarum 
cum  regina,  simul  ac  esset  vidua  ;  et  ad  haec 
praestanda,  eumque  contra  omnes  defenden- 
dum,  obsignatis  tabulis,  se  obligarunt ;  per- 
suasi,  si  res  succederet,  se  posse  una  opera 
regem  tollere,  reginae  existimationem  apud 
proceres  et  plebem  labefactare,  Botuellium 
pessumdare,  et  ad  se  summam  rerum  attrahe- 
re  ».  Sic  Camdenus,  de  impiis  nothi  molitio- 
nibus. 

365.  Edimbiirgum  Maria  reversa  parit  fi- 
liutn,  cujus  e  sacro  fonte  suscipiendi  gratia  Eli- 
sabetha  comitem  Bedfordim  in  Scotiam  mittit. — 
Verum,  sicut  has,  optimi  historici  partes  agens, 


aperuit,  ita  eas  Elisabethaj,  ex  cujus  nutu  et 
consilio  cuncta  haec  agebantur,  silentio  prseter- 
ire  non  debuisset.  Decima  quinta  die  Junii 
hujus  anni,  peperit  Maria  Darla^o  filium,  Dum- 
baro  Edimburgum  reversa  ;  qucm  etiam  deinde 
Catholico  ritu  sacris  undis,  ab  arcbiepiscopo 
Glasquensi  ablui  voluit  ;  facta  ei  hujus  rei  po- 
testate  in  comitiis,  qurc  pariter  Edimburgi  co- 
egit.  Natalis  hujus  principis  ,  legitimi  tum 
Angliae,  tum  Scotiae  hajredls,  nuntio,  Elisabe- 
tha  multo  gravius  quam  ante,  Mariaj  matri- 
monio  perculsa,  statuit  omnino  securim  ad 
arboris  radicem  ponere.  Et  quia  Rizii  caede, 
infantem,  adhuc  in  utero  positum,  ac  una  ma- 
trem,  manifesta  barbarie,  perdere  non  potuerat, 
occulla  fraude  amicitias  simulat,  ut  sic  cou- 
ceptum  scelus  tandem  perficiat,  ultroque  se 
offert,  ut  Andrseas  Philopatrus  narrat,  ad  hoe 
in  Scotiam  misso  Bedfordiae  comile,  ut  infan- 
tem  de  fonte  suscipiat  :  «  Caerimonia  vero  per- 
acta,  (inquit  Camdenus)  Bedfordiae  comes,  qua} 
in  mandatis  habuit,  cum  Scotorum  regina  agit, 
scilicet,  ut  domesticae  inter  eam  et  maritum  li- 
tes  componerentur,  (jucundissimam  enim  inler 
ipsos  vitae  et  amoris  societatem,  malevoli  qui- 
dam,  jurati  utrique  hostes,  subdole  diremerant) 
et  tractatus  Edimburgensis.  »  Sic  ille  ;  et  qui- 
dem  specie,  de  his,  Elisabethffi  nomine,  cum 
Maria  actum  a  Bedfordio,  ut  ipsam  falleret,  pro 
certo  habemus  ;  verum  clam  perfidissimam, 
quam  tunc  in  reginam  ac  regem  nothus  com- 
moliebatur  conjurationem,  non  modo  fovisse, 
sed  etiam  ad  exitum  perduxisse,  quae  subse- 
cuta  sunt  facile  declararunt ;  tunc  enim  tanlum 
legationis  suae  munus  complevit  Bedfordius, 
cum,  cunctis  ad  facinus  patrandum  dispositis, 
conjurationis  tandeni  incendium  erupit  ;  quo 
nimirum  tempore,  vix  Angliam  ingressus,  e 
Scotia,  ut  facinus  simularet,  discesserat,  ut 
praefatus  Philopatrus  narrat.  Cui,  si  addas,  quaj 
ex  Camdeno  habes,  nempe  Ilurlonium  Ruve- 
num  et  alios,  ob  Davidis  ca?dem  in  Angliam 
profugos,  tanquam  ad  tutissimum  perfugium, 
a  Moravio  ad  Bedfordium,  cum  commendatitiis 
litteris  directos  fuisse  ;  ex  his  certo  educes,  et 
in  Scotia  a  perduellibus  Bedfordium  stetisse, 
et  ad  hoc  in  Scotiam  ab  Elisabetha  missum, 
ut  sacrilegos  eorumdem  ac  Moravii  praecipue 
ausus  foveret.  Neque  enim,  ut  falso  idem  Cam- 
denus  asseruit,  Elisabetham  eamdem  rogavit 
Maria,  ut  e  sacro  fonte  filium  susciperet ;  sed 
potius,  ut  nuper  ex  Piiilopatro  diximus,  et  ex 
Mariffi  litteris,  inferius  apponcndis,  constabit, 
ultro  Elisabetha  ad  id  munus  se  obtulit,  ut 
hac,  videlicet,  pietatis  specie,  callidissima  fe- 
mina  praefatum  Bedfordium  in  Scotiam  milte- 
ret,  et  per  eum  conjuratorum  (inquam)  detes- 
tandum  crimen  perflceret. 

366.  Mariam   commendat  Pontifex  princi- 
pibus  Catholicis,  et  eatn  litteris  alque  subsidiis 


180 


PII  y    ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


fovet.  —  Tot  calamitatibus  sacvisque  flagilioso- 
rum  hominum  insidlis  impetita  Maria,  non 
modo  fidei  Catholicae,  quam  constantissime 
profitehatur,  ohlivisci  non  potuit  :  quin  nil 
magis  cordi  hahuit,  quam,  ut  Apostolicae  Sedi 
ac  Rom.  Eccles.  palam  se  devinctissimam  de- 
monstraret.  Quapropter,  ubi  de  Pii  ad  Sum- 
mum  Pontificatum  evectione  cerlior  est  facta, 
ne  quid  a  se  desiderari  pateretur  officii,  quod 
cajteri  Catholici  principes  Pio  praestitissent, 
statim  ad  eum  legatum  direxit,  Gulielmum, 
episcopum  Dumblacensem,  qui  illi  Pontificiam 
dignitatem  gratularetur,  et  filialem  suo  no- 
mine  obedientiam  exhiberet,  fidei  litteris  etiam 
traditis,  quibus  de  rerum  etiam  suarum  statu 
eumdem  Pium  monitum  voluit.  Illas,  ex  pro- 
prio  originali  acceptas  ',  hic  inserendas  cu- 
ravimus  : 

«  Sanctissimo  domino  nostro 

PIO  PAP^  V. 

n  Felicis  sBternseque  memoriae  Pius  IV 
Pontif.  Max.,  qui  prosime  Sanctilatem  tuam  in 
gubernatione  Sedis  Apostolicse  praecessit,  pro 
ferventi  zelo,  quo  bonus  ac  vigilans  pastor, 
tum  erga  universum  gregem  sibi  commissum 
fuerat  accensus,  tum  pra?cipue  erga  eas  oves, 
quse  in  regno  nostro  Scotiae  dispersas,  ac  lupis 
praedam  factas ,  dolebat ,  ut  illas  tandem  ad 
unum  ovile  pastoremque  reduceret ,  litteras 
nuntiosque  suos,  non  semel  ad  nos  mittere 
dignatus  est.  Et  quamvis  eum,  uti  confldimus, 
in  nobis  semper  animum  propensionemque 
cognoverit,  quem,  et  speraret  ipse,  cujusque 
nos  poenitere  non  deberet,  nihilo  tamen  secius 
res  hujus  nostri  regni,  omnemque  hactenus, 
quod  nemo  nescit,  perturbalionem  passa,  tum 
hostes  religionis  nostraj,  qui  (proh  doIorl)pIu- 
rimi  sunt  ac  suae  potentiae  confisi,  atque  ea 
de  causa  nobis  formidabiles,  conatus  nostros 
hactenus  remorati  sunt,  cur  minus  pientis- 
simis  illius  sanctissimisque  postulatis  factum 
fuerit  satis.  Illo  autem  ad  coelestem  patriam 
translato,  postquam  divina  providentia  Sancti- 
tatem  tuam,  et  gubernaculi  Sedis  Apostolicae,  et 
zeli  animarum  successorem  elegerit,  in  tantis 
acerbitatibus,  certam  nobis  spem  relictam  esse 
cernimus,  brevi  futurum,  ut,  quod  ille  feliciter 
coeperit,  felicius  etiam  tua  Sanctitas  ad  optatum 
finem  perducat.  Cujus  rei  gratia,  dilectum 
nobis  fidelem  ac  de  religione  Christiana  opti- 
me  meritum  ,  reverendum  in  Christo  patrem, 
Gulielmum,  episcopum  Dumblacensem,  lega- 
tum  ,  oratorem  ac  procuralorem  nostrum  , 
cura  mandatis  ad  Sanctitatem  tuam  mittendum 
curavimus,  tum,  ut  illius  electioni  atque  ad 
Summum  Pontificatus  culmen  promotioni  no- 
slro  nomine  congralularetur  ;  tum  etiam  ut, 


post  humillima  oscula  sanctorum  pedum,  de- 
bitum  noslrum  obsequium,  ac  cum  prompta 
voluntate  obedientiam  ei  praesentaret,  obnixe- 
que  rogaret,  ut  in  tuis  sanctis  sacrificiis,  ora- 
tionibus,  consiliis,  auxiliis  spiritualibus  simul 
et  temporalibus,  miserum  quidem  adhuc  et 
infelicem  regni  nostri  statum  juvet.  Nondum 
enim  eo  adhuc  res  devenerunt,  quin  ab  hisce 
tua  Sanctitatis  fortibus  consiliis  et  auxiliis 
optima  quaeque  sperare,  et  possimus  et  debea- 
mus.  Eam  enim  spem  piae  mem.  Pius  IV, 
Sanctitatis  tuae  praedecessor,  nobis  praebuit, 
quam  a  tua  Sanctitate  augendam  et  implendam 
fore,  certo  nohis  persuadeamus,  cum  jam 
hostes  nostri,  partim  exulent,  partim  in  nostris 
manibus  positi  sint.  Sed  furor  et  extrema  ne- 
cessitas  eos  extrema  tentare  cogit  ;  at,  si  Deus, 
et  T.  S.  nobis  aderit,  (quorum  causam  agimus) 
murum  hunc  forte  transgrediemur.  Caetera  do- 
cebit  merito  nobis  dilectus  et  fidelis  orator 
noster,  quem  si  T.  S.  clementer  admiserit, 
illiusque  verbis  fidem  adhibuerit,  non  secus  ac 
si  nos  loquentes  coram  audiret,  ac  ejus,  imo 
verius,  nostris  votis  benigne  annuerit,  erit,  cur 
devinctiores  posthac  nos  Sedi  Apostolicae  pro- 
fiteamur,  cui  tamen  semper  hactenus  fuimus 
devinclissima.  Deus  Optim.  Max.  Sanctitatem 
tuam  nobis,  atque  adeo  universae  reipublicae 
Christianae,  quam  diutissime  servet  incolumem. 
—  Datum  Edimburgi,  ex  palatio  nostro  Sanctae- 
Crucis,  ultimo  die  Januarii.  Anno  ab  incarnato 
Christo  Salvatore,  et  spe  nostra  mdlxvi. 

«Ejusdem  Vestrae  Sanctitatis  devotissima 
filia. 

«  Maria  R.  » 

367.  De  boc  a  regina  Scotise  ad  Pium  misso 
oratore,  deque  illius  in  Urbem  adventu,  ista 
leguntur  apud  Caracciam  '  in  Epistola,  mense 
Maio  anni  hujus  scripta:  o  Hisce  diebus  ad 
Urbem  venit  a  Scotia  quidam  episcopus,  gratu- 
landi  causa  de  Pontificatu,  et  praestandae  ohe- 
dientiae  reginae  ac  regis  nomine.  Dum  is  in 
itinere  esset,  haeretici  circumventam  dolis  regi- 
nam,  sex  jam  menses  praegnantem,  in  eum 
locum  adduxerant,  ut  maximo  Dei  beneficio, 
vitae  periculum  vix  evaserit,  quae,  si  de  medio 
sublata  esset,  actum  erat  in  eo  regno  de  reli- 
gione  Catholica.  Cum  legeret  Pontifex  litteras, 
quibus  res  gesta  continebatur,  et  alia  coram 
a  reginae  procuratoribus  audiret,  de  ipsius 
inopia  et  discrimine,  et  quanto  studio  egerit 
contra  haereticos  rebelles,  opibus  reginae  An- 
gliae  fretos,  aiunt,  suspirasse  Pontificem,  nec 
lacrymas  cohibuisse,  et  consolari  cupienti,  nes- 
cio  cui,  dixisse  :  Qui  possum  non  dolere,  cum 
regnum  illud,  in  eo  statu  positum,  nulla  ra- 
tione  videam   posse   a  me   sublevari  ?  verum 


>  Ex  Archiv.  card.  Alexand.  Mss.  codd.  tom.  66. 


>  Apud  Caracc.  Ep.  4.  mense  Maio  1566. 


PII  V  ANNUS    1.    —   CHRISTI    15C6. 


181 


velle  dixit  habcre  conventum  cardinalium,  ut 
aliqua  ratio  iniri  possit  conficiendae  pecunia;, 
et  opis  ferenda;  regi  et  reginae  ».  Sic  ibi. 

In  Epistola  autem  alias  memorati  Joan. 
Andreffi  Caligarii  \  sub  die  xv  Maii  ad  cardi- 
nalem  Commendonum,  Roma  scripta,  inter 
caetera  ista  habentur  :  «  Cum  hodie  Pontifex 
Max.  in  consistorio  de  auxiliis  reginee  Scotiaj 
suppeditandis  ageret ;  illam,  ut  virilis  animi 
teminam  commendavit :  addiditque,  iilius  fide 
ac  animi  celsitudine,  plurium  Germania;  prin- 
cipum  segnitiem  exprobratam  iri  ;  quod  ipsi 
audacter  et  palam  Catholicam  religionem  con- 
flteri  non  audeant ». 

368.  Sed  prster  ea,  de  quibus  cum  car- 
dinalibus  egit,  ut  conflandae  pecunioe  ad  sub- 
veniendum  reginse  Scotiffi  rationem  iniret,  ut 
in  praefata  Epislola  apud  Caracciam  ^  legitur  : 
«  Domesticae  familiae  numerum  valde  immi- 
nuit,  quo  minus  privatim  in  suos  usus  impen- 
dens,  eo  plus  habeat,  quod  in  rem  Ecclesiae 
posset  insumere».  Et  in  altera  ',  mense  Junio 
scripta,  dicitur : 

«  Scripsi  jam  aliis  litteris,  ad  praestandam 
Pontifici  obedientiam,  regis  ac  regina;  Scotiae 
nomine,  Romam  venisse  Dumblacensem  epi- 
scopum,  et  quam  vehementer  doleret  Pontifex, 
facultatem  ei  subveniendi  minime  sibi  suppe- 
tere.  Sed  interim,  dum  episcopus  hic  Roma; 
moratur,  Deo  placitum  est,  conscriptos  ad 
Melitense  prsesidium  milites,  designatamque 
pecuniam,  sublato  Turcicae  classis  metu,  non 
esse  necessariam,  quofacilius  iniri  potuitratio, 
ejus  regni  miserias  sublevandi ;  itaque  decrevit 
ei  nuntium  mlttere,  Montis-Regii  in  Subalpinis 
cpiscopum,  qui  et  spiritualibus  et  saecuiaribus 
subsidiis,  Christianffi  reginae  opituletur,  quando 
ad  Catholicam  religionem  tuendam,  nihil  ea, 
nisi  pares  voluntali  vires  desiderat.  Scotum 
pra;terea  nobilem,  atque  ipsum  paulo  post, 
episcopum  Dumblacensem ,  ante  discessum 
nuntii,  ad  reginam  praemisit.  Ad  quem  episco- 
pum,  cum  adesset  Pontiflcis  refectioni,  (quem- 
admodum  sane  frugalis  solet  esse)  amota  men- 
sa,  Pontifex  accessit :  En  vides  (inquil)  quantum 
in  meam  mensam  insumitur.  Verum  scito, 
quo  plus  ad  opem  reginae  ferendam  super- 
sit,  me  posthac  etiam  frugaliorem  futurum. 
Deinde  vocatum  statim  ceconomum  coram  epi- 
scopo,  missam  facere  jussit  magnam  parlem 
familiae  ;  et  hoc  ipsum  addit  :  Quo  facilius 
vestrae  regina;  possim  succurrere,  ut  sciat  me, 
rem  salutemque  suam  propriis  meis  ac  familia; 
meae  necessitalibus  anteferre.  Itaque  pro  certo 
habeat,  ipsius  causa,  me  plus  etiam,  quam 
possim,  esse  facturum.  »   Hactenus   Epistola. 

369.  Nec  modo  pro  viribus  Pontifex  suppe- 
lias  Mariae  ferre  connixus  est,  sed  etiam,  cardi- 

>  Ex.   Mss.  card.    Spadae.   tom.  216.   —  '   Ibid.  ul  sup.  — 
*  Epist.  V  apud  Carac.  mease  JuDio  1366. 


nali  a  Lotharingia  ejusdem  avunculo  monente, 
ab  aliis  Catholicis  principibus,  praecipueque  a 
Catholico  Hispaniarum  rege,  opem  ei  auxilia- 
que  comparare  studuit  ;  scriptis  ad  eum  et 
Galiiarum  regem  sequentibus  Epistolis  '  : 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro  Phi- 
lippo,  Hispaniarum  regi  Catholico. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  etc. 

« Incredibili  fuimus  dolore  perculsi  et 
cohorruimus,  postquam  ad  nos  allalum  fuit, 
dc,  nefariis  insidiis,  quae  ab  ha;reticis  exulibus 
regni  Scotiae  comparatte  fuerunt  nuper  charis- 
simse  in  Christo  filiae  nostrae  Mariae,  Scotiae 
reginae  illustri.  Concussit  penitus  visceranostra 
tantum  periculum,  in  quo  illius  optimae  piissi- 
maeque  reginae  salus,  et  concepta  simul  in  ejus 
utero  proles  versata  fuit  :  ex  quo  eam  periculo 
Dei  Omnipotentis  manus  manifeste  eripuit  ac 
liberavit.  Quantum  id  et  quam  nefarium  scelus 
fuerit,  cum  nobiscum  reputamus,  adeo  nobis 
atrox  videtur,  ut  judicemus  id  commovere 
debere  omnium  Christianorum  principum  ani- 
mos  et  communi  eorum  ultione  vindicandum 
esse,  perinde  ac  si  cujusque  eorum  vita  illis 
rebellium  suorum  et  haereticorum  insidiis  et 
ferro  appetita  fuisset:  sed  quemadmodum  tra- 
goedia  illa  acta  ac  paene  peracta  fuerit,  majesta- 
tem  luam  non  dubitamus  ex  aliorum  litteris 
cognovisse.  Quia  vero  lam  detestandi  facinoris 
auctor  et  hortatrix  fuisse  creditur  illa,  quae  se 
pro  Angliae  regina  gerit,  quae  Scotis  illis  haere- 
ticis  ac  regina;  hostibus,  velut  asylum  apud  se 
patefecit,  et  quibuscumque  fierit  possit  modis, 
illam  optimam  reglnam  de  medio  subiatam 
cupit,  majestatem  tuam,  charissime  fili,  cujus 
auctoritatem  plurimum  valituram  scimus  apud 
ipsam  vocatam  Angliae  reginam,  hortandam  in 
Domino  duximus  et  rogandam,  ut  per  oratorem 
tuum  et  per  litteras,  super  hac  re  accuratis- 
sime  scriptas,  acriter  cam  moneas  atque  deter- 
reas,  ne  quid  directe  indirecteve,  adversus  Sco- 
ti£B  reginam  moliatur,  testiflcerisque  ea  quae 
contra  illam  tentata  fuerunt  tibi  displicuisse, 
nec  te  regina;  Scotiae  deesse  posse ,  si  quis 
ejus  rebellibus  ulla  palam  occulteve  subminis- 
traverit  auxilia,  ullumque  consilium  aut  favo- 
rem  impenderit.  Facies  vero  rem  et  Christiana; 
charitati  convenientem,  et  tanti  regis  pietate 
atque  humanitatedignissimam,  Deoqueetnobis 
gralissimam,  si  reginam  ipsam  Scotlae,  per 
litteras  quoque  tuas  confirmaveris,  eique  auxi- 
lium  tuum  non  defuturum  esse  spoponderis. 
Si  eae  opes  essent  nostrae,  ut  id  ipsi  praestare 
possemus,  exemplum  aliis  principibus  primi 
praeberemus,  quanto  studio  sit  subveiiiendum 
reginae,  tanta  pietate  pra;ditae,  adversus  rebelles 

'  Ez  Archiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


<82 


PII  V  ANNUS    I. 


CHRISTI  1566. 


suos  hserelicos  :  sed,  praeterquam  quod  longis- 
sime  ab  illis  partibus  absumus,  ut  non  com- 
mode  illi  opitulari  possimus,  cogimur  auxilia 
mitlere,  hinc  Melitensium  militum  Ordini,  inde 
serenissimo  Caesari,  tuo  patrueli,  in  tanto  bello, 
quod  a  Chrisliani  nominis  hoste  potentissimo 
jam  imminet  atque  instat ;  et  maximos  praeterea 
sumptus  facere  ad  oppida  maritima  ditionis 
noslrte  et  S.  R.  E.  ab  hostili  classe  tuenda  ; 
totque  et  tam  varias  impensas  facere  cogimur, 
cum  tamen  magno  a;re  alieno  oppressam  Sedcm 
Apostolicam  invenerimus.  Itaque  ad  te  confugi- 
mus,  charissime  fili,  reginam  Scotis  et  res  ejus 
tanto  tibi  studio  commendanles,  ut  studiosius 
eas  commendare  minime  possimus.  Quaecum- 
que  tali  ejus  tempore  in  eam  officia  contuleris, 
iis,  non  minus  nos,  quam  ipsam  tibi  obstrlnxe- 
ris.  Incredibili  nos  lajtitia  affeceris,  si  has  lilteras 
ei  tanto,  quando  speramus,  usui  fuisse  intel- 
lexerimus.  Datum  Roma>,  apud  Sanctum-Pe- 
trum,  die  xxi  Maii  mdlxvi,  Pontific.  nostri  anno 
primo  ». 

Ad  Galliarum  regem  '. 
«  Charissimo  in  Christo  fllio  nostro,  Carolo, 
Francorum  regi  Cbristianissimo. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  etc. 

« Non   facile   verbis    consequi    possumus, 

quanto    animum    nostrum    dolore    perculerit, 

quantaque  misericordia  commoverit  miserabi- 

lis  casus  charissimaj  in  Christo  flliae  nostrse, 

Scotiae  regina;  illustris,  et  periculum,  in  quo 

tam  piaCatholicaqueregina,  unacum  concepta, 

sicut  accepimus,  prole  versata  est.  Ex  quo  eam 

periculo  etsi  Omnipotens  Deus  eripuit,  tamen 

non  possumus  non  summa  sollicitudine  affici  ; 

satis    scientes,  non  cessaturam  illam,  quac  se 

pro  Angliae  regina  gerit,  quam  plurimi  suspi- 

cantur  tam  nefarii  sceleris  hortatricem  et  au- 

ctorem  fuisse  :  et  quoniam  hoc  non  successerit, 

quibuscumque    potuerit    arlibus    quietem    et 

pacem  illius  regni  esse  turbaturam.  Si  eas  ipsi 

haberemus  facuUates,   ut  ipsi  reginae  Scotiae 

auxilia    subminislrare    possemus,    exemplum 

aliis  principibus  praeberemus  :  sed  in  maximis 

fisci  nostri  angustiis,  praeter  magnum  aes  alie- 

num,  quo  gravati  sumus,et  quod  in  dies  multi- 

plicatur,  praelerque  sumptus  necessario  facien- 

dos,  ad  tuenda  praesidiis  adversus  Turcarum 

tyrannum  et  classem  oppida  nostra  maritima, 

coacti  fuimus,  mittere  auxilia  uno  tempore  et 

serenissimo  Cassari  et  Ordini  militum  Sancti- 

Joannis  Hierosolymilani,  tam  et  tanta  horribili 

belli  tempestate,  terra  marique  ab  hoste  poten- 

lissimo  Christiani  nominis,  inde  Austriae,  hinc 

Helitae  insulae  et  Italiae  imminente.  Te  igitur, 

charissime  fili,   qui  commode  potes,  oportet. 


cogitantem  quo  furor  et  audacia  haereticorum 
progressa  sit,  illius  optimae  reginae,  quaj  fratri 
tuo  clar.   mem.  regi  nupta  fuit,  lam  atroces 
injurias,  perinde   ac   tuas  ipsas  vindicare,  et 
regnum  Scotia;,  quod  regno  Franciae  perpetuo 
quodam   et   firmissimo    fcedere   junclum   est, 
opibus  et  auxiliis  tuis  a  communibus  hostibus 
tueri  atque    defendcre.  Illud  est,  non  solura 
Christianissimi  regis  officium,  sed  cujuscumque 
alterius  regis,  casus  aliorum  regum  a  se  noa 
alienos  putare,  et  periclitantibus,  propter  subdi- 
torum  audaciam,  aliis  principibus,  auxilia  ferre, 
sicuti  simili  suo  sibi   subveniri  ab  aliis  ipse 
cuperet.  Nihil  est,  quod  te  et  majoribus  tuis 
dignius,  nihil,  quod  Deo  gratius  facere  possis. 
Id  quidem  te,  tua  sponte  facturum  esse  confide- 
bamus,    sed    tamen    paternam    exhortationera 
nostram   accedere  voluimus,   ut  et  acrius  ad 
propulsandum  illius  charissima;  filiae  nostrae, 
et   regni    religionisque    Catholicae    periculum 
incumbas.  Quod  ut  facias,  te  ita  et  hortamur 
et  rogamus,  ut  majore  a  te  studio  quicquam 
petere    non    possinius.    Datum   Romae,    apud 
Sanctum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  iv 
Maii  MDLXvi,  Pontific.  nostr.  ann.  primo  ». 

370.  Scripsit  praeterea  Pius  ad  Catharinam, 
Caroli  Galliarum  regis  matrem,  cujus  prope 
nutu  cuncta  tunc  in  Gallia  geri  sciebat,  ut  ex 
Vaticano  Regesto  dilucide  apparet.  Post  disces- 
sum  vero  Roma  Dumblacensis  episcopi,  certio- 
rem  eum  cum  reddidisset  Scotiae  regina  de  iis, 
quae  sibi  nuper  acciderant,  hujusraodi  tulit  ab 
eodem  Pio  responsum  ' : 

«  Charissimae  in  Christo  flliae  nostrae  Mariae, 
reginae  Scotiae  illustri. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissima  in  Christo  filia  nostra,  salu- 
tem  etc. 

«  Cognitis  iis,  quae  tibi  acciderunt,  post  dis- 
cessum  venerab.  fratris  episcopi  Dumblacensis, 
oratoris  tui  ad  nos  missi,  doluimus  siraul  et 
laetati  sumus.  Horruimus  et  summo  dolore  af- 
fecti  sumus,  utaudivimus  de  summo  periculo, 
in  quo  versata  fuisti,  propter  nefarias  haereti- 
corum ,  tuorum  Deique  rebellium,  insidias  ; 
lajlitiam  vero  multo  majorem  attulit  tua  in 
tanto  discrimine  perspecta  virtus  et  animi  raa- 
gniludo,  admirabilisque  in  pio  tuo  tuendae  re- 
ligionis  Catholicje  proposito  nullius  periculi 
metu  concussa  conslantia.  Cujus  nimirura 
causa,  te  Dei  omnipotentis  gratia  ex  manibus 
impiorum  eripuit.  Gratulamur  igitur  pietati 
tuffi,  qua>  tali  constantia  non  modo  ingentera  et 
perpetuara  laudera  tibi  ab  hominibus  peperisti, 
sed  alteram  multo  splendidiorem  coronam, 
quam  eam,  quam  in  temporali  regno  gestas,  a 
Doraino  consecuta  es  ;  eara  scilicet,  quam  con- 


'  Ex  Arcbiv.  Vatic.  Ibiii.  ut  sup. 


'  Ex  Archiv.  Valic.  Ibid.  ut  snp. 


PII  V  ANNUS   1.    —   CHRISTI    1566. 


183. 


fessoribus  suis  Christus  in  ccelo  proposuit  et 
paravit.  Quia  vero  non  cessaturam  pulavimus, 
tali  tempore,  illam,  cujus  opera,  tam  nefarias 
insidias  vitae  et  regno  tuo  comparatas  fuisse 
plurimi  suspicantur,  statim  scripsimus,  sicut 
dilect.  filius  Carolus  cardinalis  a  Lotliaringia, 
avunculus  tuus,  a  nobis  petierat,  ad  charissi- 
mum  in  Christo  filium  noslrum,  regem  Calholi- 
cum,  enixe  rogantes,  ut  illam  in  tani  nefandis 
coeptis,  auctoritate  sua  deterreal.  Horlati  etiam 
sumus  regem  et  reginam  Christianissimos,  ut 
opem  tibi  ferrent,  ut  quod  facturos  esse  sua 
sponte  confidebamus,  nostra  eliam  hortatione 
et  precibus  facerent  studiosius.  Elsi  autem 
maximo  aere  alieno  pressi,  miltere  coacti  fui- 
mus  auxilia  seren.  Rom.  imperatori  electo,  et 
Ordini  militum  S.  Joan.  Hierosolymitani,  pro- 
pter  bella  hac  aestate,  terra  quidem  Austria, 
mari  autem  insulae  Melitse  imminentia,  a  poten- 
tissimo  Christiani  nominis  hosle,  magnosque 
preeterea  sumptus  facere  cogimur,  tuendis  ab 
hostili  classe  nostris  et  Sancta;  Sedis  Apostolicee 
oppidis  maritimis  :  tanien  statuimus,  nobis  ip- 
sis  potins  et  familiae  nostrae,  quam  tibi  tali  tem- 
pore  deesse.  Itaque  propediem  tibi  pecuniara 
mittemus,  non  quidem,  quantara  cuperemus, 
sed  quantam  poterimus.  Mittemus  etiam  nun- 
tiura  Apostolicum,  ut  serenitati  tuae  in  tuis  labo- 
ribus  vice  nostra  adsit,  et  qucECumque  poterif, 
tibi  tuisque  officia  praestet.  Te,  charissima  filia, 
hortamur,  ut  conforteris  in  Domino,  et  robusta 
sis,  et  confldas,  non  modo  divinura  prsesidium 
tibi,  sed  ne  huraana  quidem  auxilia  defutura. 
Reliqua  cognosces  ex  litteris  ipsius  episcopi 
Dumblacensis,  viri  non  minus  nobis  quam  tibi 
probati.  Datura  Roraae,  apud  S.  Pelrura,  sub 
annulo,  etc.  die  xii  Maii  mdlxvi,  Ponlific.  nostri 
anuo  prirao  ». 

371.  Pius  Laureum  episcopum  Montisregalis 
in  Scotiam  mittere  decernit.  —  Nec  multo  post, 
quem  prffidiximus,  VincentiumLaureurn,  quem 
sibi,  post  initura  Summum  Pontificatura,  Eccle- 
siae  Montis-Regalis  in  Subalpinis  episcopum 
suffecerat,  ut  superioribus  litteris  reginaj  polli- 
citus  fuerat,  Apostolica  auctoritate ,  suum  in 
Scotiam  nuntium  decrevit  ;  quem  viginti  milli- 
bus  aureorum  (ut  narrat  Gabutius  '),  plura  sine 
dubio,  si  tulisset  occasio,  deinceps  erogaturus, 
ac  salutaribus  consiliis  instruxit;  quibus  ille 
rebus ,  ad  protegendam  religionis  causam, 
Mariaraque  et  regnum  periculis  eximendura 
uteretur.  Quin  etiam  ad  illam,  manu  sua  con- 
scriptas,  studii  sui  et  ardentis  pietatis  indi- 
ces,  a  Laureo  deferendas,  ejusmodi  litteras  ^ 
dedit : 

«  Charissimae  in  Christo  filiae  nostrae  Mariae, 
Scotorum  reginae  illustri. 


PIUS  PAPA  V. 

«  Charissiina  in  Christo  filia  nostra,  saln 
tem,  etc. 

«  Ex  quo  tumultus  a  perduellibus  tuis  iis 
demque  sincerae  el  Calholicae  religionis  hosti 
bus  excitatos  intelleximus,  non  praetermisimus 
quominus  ex  animo  omnique  paterno  affectu, 
sicut  par  erat,  ad  Doniinura  Deum  confugere- 
mus,  timentesque  ne  ob  peccala  nostra  exaudiri 
non  merereraur,  plurimorum  religiosorum  et 
sumrai  Dei  ministrorura  intercessione  et  oratio- 
nibus  usi  suraus.  Optassemus  quoque  vita  no- 
stra  ac  sanguine  tibi  succurrere,  sicuti  non 
omisiraus  cum  charissimis  filiis  nostris  Catho- 
licis  principibus  agere,  ut  auxiliura  tibi  fer- 
rent.  Placuit  deraum  misericordice  et  cleraentia& 
divinae  lenire  aliquantulum  gravem  nostrum 
dolorem,  accepto  nuntio,  te  tam  ingenti  peri- 
culo  ereptam  esse  ;  quam  ob  rem  egimus  Deo, 
non  quas  debuiraus,  sed  quas  pro  tenuibus  no- 
stris  viribus  et  remissa  pietate  potuimus  gra- 
tias.  Nunc,  quoniam,  ob  ingravescentem  jam 
nostram  aetatem  ac  tot  immensas  occupationes, 
quibus  pro  universa  republica  Christiana  disli- 
nemur,  in  Scotiam  ire  non  possumus,  mitten- 
dum  duximus  venerabilem  fratrem  nostrum 
Montis-Regalis  episcopum ,  latorem  prfEsen- 
tiura,  virum  rara  virtute,  probitate,  doctrina  ac 
prudentia  praeditura,  nuntium  nostrum  ,  qui 
tibi  singulis  quibusque  occasionibus  inserviat, 
quemadraodura  ab  ipso,  cui  plena  fides  haben-' 
da  est,  exponetur.  Tibi  interim  persuadeas» 
nos,  nec  posse,  nec  velle,  uUa  in  re,  commodis 
tuis  deesse.  Ad  extremura,  eum  precaraur,  qui 
nos,  providentia  sua,  non  autera  nostris  meri- 
tis,  vicarium  suum  fecit,  ut  perseverantiam  ani- 
mumque  invictura  regali  vestrae  personae  im- 
pertiatur.  Datura  Roraae,  etc.  die  vi  Junii  mdlxvi, 
Pontific.  nostri  anno  prirao.  » 

372.  Scriptas  a  Pio  ad  Mariam  has  litteras, 
unaque  missum  Laureum,  postquara  morte 
Darlffii  haec  iterura  vidua,  in  assiduo  vitae  dis-> 
crimine,  innumerisque  quae  suo  loco  recen- 
sendee  erunt  aerumnis  versaretur,  Gabutius  ' 
censuit;  verum,  cum,  et  Darla;i  mors,  et  alia 
caetera,  non  ad  praesentem,  sed  ad  sequentes 
annos  pertineant,  et  sub  die  vi  Junii  hujus  an- 
ni  praefatae  litterae  obsignatae  legantur  ;  quae  in 
eis  idcirco  coraraemorat  Pius,  accipienda  esse 
de  conjuratione,  nuper  in  eam  facta,  ex  qua 
mors  Rizii  subsecuta  est,  et  reliquis  quae  supra 
recitavimus,  evidentissime  cognoscilur.  Gra- 
viori  et  duplici  lapsu,  sub  hoc  anno  scribit 
Bzovius  ^,  et  nuntium  Laureum  Scotiam  ingres- 
sum  esse,  et  Mariam  fuisse  allocutum,  ipsius 
cum  eo,  fabulosum  plane,  colloquium  recitans  :• 


'  Vil.  Pii  lib.  3,  cap.  8,  p.  160.  —  '  Apud  Bzov.  et  Gabut.  elc. 


«  Vit.   Pii  lib.   3,   cap.  8,  pag.   99  et  seq.   —  *  Biov.   Annal. 
Eccles.  sub  aun.  Ciuisti  15G6,  Pii  V   primo,  ff.  29.  pag.  139. 


184 


Pir   V   ANNUS    1.    —     CHRISTI    1566. 


Coram  eo  (inquiens)  ApostoIicaD  Sedis  nunlio, 
cum  Maria  in  primis  palam  faceret,  quantum 
ad  ScotiaD  regnum  in  officio  erga  Deum  et  Ro- 
manam  Ecclesiam  continendum  laboraverit 
laboretque,  deinde  excusaret  lenitatem  in  pacis 
publics  violatores,  hceresisque  ministros,  quam 
partim  necessitate,  partim  studio  pacis,  ad  mi- 
tiora  consilia  descendens,  ostendisset,  et  ad 
exlremum  ista  constantiae  verba  proferret:  «  Ad 
me  vero  quod  attinet,  Ecclesiae  Catliolica;  Ro- 
manae  filiam  esse  in  maximis  laudibus  pono, 
a  cujus  unitate,  nec  sceptra;  nec  coronae,  nec 
vitae  dulcedo,  nec  mortis  terror  unquam  me, 
vel  latum  unguem,  divino  propitio  auxilio  sepa- 
rabit.  Regno  ejici,  solio  deturbari,  quacumque 
demum  miseria  vexari  potero  ;  a  Catholica, 
Apostolica  et  Romana  veritate  ut  discedam, 
pracmiis  induci  aut  suppliciis  cogi  non  potero  ». 
Sic  ille  :  cui  non  modo  cuncti  scriptores  adver- 
santur',  sed  ipsemet  sibicontrarius  agnoscitur, 
dum  sequenti  anut),  disertis  verbis  narrat,  Vin- 
centium  Laureum,  Scotiae  ingressu  prohibitum. 
Haud  enim  multo  post  scriptas  quas  retulimus 
Pii  Epistolas,  in  viam,  Scotiam  versus,  se  Lau- 
reus  dedit,  ut  testatur  Ciacconius  ",  qui  de  ipso 
agens  sic  scribit:  «  Sub  ipso  ferventis  caniculae 
aestu  longum  illud  iter  ingressus  est  Vincentius : 
Lutetiae  ab  archiepiscopo  Glasquensi,  reginae 
Scotiae  ad  Gallum  regem  oratore,  litteras  acce- 
pit,  quibus  mirum  in  modum  optare  praeferebat 
regina,  ut  quamprimum  nuntius  Apostolicus 
in  Scotiam  trajiceret  ;  neque  enim  dubitabat, 
quin  prudentissimis  ejus  consiliis,  auctorita- 
teque  nota,  tum  religionem  Catholicam  pro- 
tegere,  tum  regni  incolumitati  securitatique 
prospicere  et  consulere,  aliquando  posset  :  ef- 
flagitabat  tamen,  ut  tantisper  profectionem 
suam  in  Scotiam  ditferret,  dum  alteras  ab  ea 
litteras  acciperet;  nam  se  interim  curaturam, 
ut  quoad  fieri  posset,  recentis  seditionis  reli- 
quiis  e  medio  sublatis,  tutior  ipsi  postmodum, 
ac  debita  cum  dignitate,  illic  pateret  aditus.  Ab 
incepto  itinere  destitit  Vincentius  ;  Edmundum 
tamen  Haium,  e  Societate  Jesu,  natione  Scolum, 
solertem  perspicacemque  virum,  in  Scotiam 
cum  litteris  illico  direxit,  quibus  reginam  hor- 
tari,  excitare  atque  etiam  inflammare,  ut  pro 
religione  Catholica  in  illo  regno  restituenda  tu- 
endaque,  pristinam  aninii  magnitudinera  con- 
servaret ;  unaque  pro  comperto  haberet,  sibi, 
et  aeternum  Dei  Numen  perpetuo  affufurum,  et 
integerrimo  Dei  ipsius  vicario  in  primis  curae 
futurum,  ut,  singulis  quibusque  temporibus, 
sanctum  vereque  regium  studium  suum  am- 
plexaretur,  summoque  favore  prosequeretur. 
Elapso  tertio  mense,  ex  quo  Lutetiam  nuntius 
Apostolicus  pervenerat,  cum  nuUus  adhuc  de 
trajectione  in  Scotiam,  a  regina  nuntius  adve- 

'  Idem  sub  anno  1367,  ff.  10,  pajjin.  381.  —  *  Ciaccon.  tom.  4. 
pagiD.  91,  sub  aan.  Christi  1572. 


nisset,  Dumblacenscm  episcopum,  integerri- 
mum  prudentissimumque  virum  cobortatus,  in 
Scotiam  expedire  dccrevit,  ut  reginae  quaedam 
admodum  salutaria  ejus  nomine  enuntiaret. 
Intcr  haec  Scotiae  res  mutata;.  Regina  transfuga 
Angliae  fines,  elc.  Desperatis  igitur  rebus  ad  re- 
ligionem  Catholicam  in  Scotiam  pertinenlibus, 
cum  jam  legationis  suae  munus  se  non  posse 
exequi  videret  Vincentius,  nihilqne  magis  curae 
sna;  esse  voluit  quam,  annuente  Summo  Poati- 
fice,  ad  regendam  Ecclesiam  suam  Montis-Re- 
galis  advolare».  Haec  Ciacconius,  quseGabutius 
confirmat,  et  alii  passim. 

373.  Causa,  ob  quam  adeo  dilata  est  in  Sco- 
tiam  Laurei  emigratio,  ac  demum  penitus  pro- 
hibita,  ea  fuit,  quod  piissimae  reginae,  tum  spes, 
tum  conatus  irriti  evaserint,  quibus  a  regni 
Ordinibus  obtinere  curaverat,  ut  eo,  quo  par 
erat,  honore  Sedis  Apostolicae  nuntius  in  Sco- 
tiam  admitteretur  ;  imo  quod  ha^retici,  contra 
id,  quod  ipsi  Mariae  polliciti  fuerant  incomitiis, 
ingressui  illius  deinde  in  Scotiam  palam  obsti- 
terint.  Edimburgi  siquidem,  regina,  quae  urbs 
primaria  totius  regni  est,  (ut  narrat  Gabutius  ') 
omnium  Ordinum  conventum  habuit  (ut  innui- 
mus),  ubi  duo  vix  tantum  obtinere  potuit ;  alte- 
rum,  ut,  quem  diximus,  filii  sui,  paulo  ante 
nati,  Baptismus  publice,  Catholicorum  ritu,  uti 
factum  est,  celebraretur ;  alterum  vero,  ut  Apo- 
stolicus  nuntius  in  Scotiam  admilteretur  :  quod 
quidem,  licet  promissum,  haeretici  tamen  prse- 
stare  noluerunt. 

374.  Maria  Pontifici  gratias  agit,  mintiatque 
suum  filium  ritii  Catholico  fuisse  baptizatum.  — 
Nondum  in  apertum  eruperat  ista  haereticorum 
eorumdem  perfidia,  cum  Maria,  acceptis  (ut 
arbitramur)  ab  eo,  quem  paulo  ante  memoravi- 
mus,  Edmundo  Haio,  (cum  quo  forte,  si  tamen 
fictum  excogilatumque  non  sit,  Maria  ipsa  col- 
loquium  habuit,  quod  coram  Laureo  perperam 
eam  fecisse  Bzovius  scribit)  in  Scotiam  a  Mon- 
tis-Regalis  episcopo,  misso,  tum  Pii  lilteris, 
tum  pecuniffi  subsidiis,  ab  ipso  Pontifice  submi- 
nistratis,  ut  illi,  pro  tot  tantisque  beneficiis  di- 
gnas,  quas  posset,  rependeret  grates,  nuntiaret- 
que  filii  natalem,  demumque  de  se  suarumque 
rerum  statu  admoneret,  Stephanum  Wilfonum, 
familiarem  suum,  Romam  legavit,  qui  Ponti- 
Qci,  ipsius  reginae  sequentem  Epistolam  *  ex- 
bibuit : 

«  Beatissime  pater. 

«  Post  humillima  pedum  oscula. 

«  Ingens  cura  vigilque  sollicitudo,  quam  de 
religionis  Catholicse  conservatione  B.  V.  susce- 
pil,  cum  omnibus  ubique  locorum  satis  nota 
atque  perspecta  est,  tum  vero  clarissime  raihi, 
ut  uni  ex  filiabus  vestris  et  sanctae  Matris  Ec- 
clesiae.  Nara  non  solum  a  B.  V.  hisce  raeis  ad- 

«  Vit.  Pii  lib.  2.  cap.  8.  pag.  101.  —  «  Et  in  Append.  Cunai 
ad  Vit.  Mariae  Stuard. 


Pir  V  ANNUS   1. 


CHRISTI   1566. 


185 


versissimis  atquc  liirbulentissimis  lcmporibus, 
litteras  consolationis  atque  spei  plenissimas 
accepi ,  verum  etiam  hausi  de  dulcissimo  fonte 
liberalitatis  munificentiseque  vestrae,  misso  in- 
timo  B.  V.  nunlio,  qui  me  consolaretur,  con- 
flrmarel,  atque  pafernae  erga  me  benevolentiac 
vestrse  gravissimum  daret  testimonium.  Id 
quod  equidem  judico  proflcisci  a  summo  at- 
que  incredibili  studio  vestro  instaurandae,  ubi 
collapsa  est ,  religionis  ,  confirmandi  omnes 
consolationis  indigentes,  revocandique  ct  resti- 
tuendi  omnia  in  pristiniim  statum,  denique  ef- 
ficiendi  ut  Deus  ubique  laudetur  et  celebretur, 
flde  Catbolica  per  universum  mundum  florente. 
Enimvero  Cbrisliani  omncs  justissimam  cau- 
sam  Deo  gratias  agendi  habent,  quod  talem, 
tam  vigilantem  ac  dextrum  pastorem,  ac  velut 
navi ,  in  maximis  tempestatibus  periclitanli, 
sic  Ecclesia?  sua;  gubernatorem  prsefecerit.  Fit 
ergo ,  ut  ego  inter  reliquos  Catholicae  fldei 
filios  ac  filias  libentissime  atque  bumillinie  ac- 
cipiam,  alque  amplectar  divinas  hasce  vesfras 
atque  spei  optimae  plenissimas  admonitiones 
atque  consolutiones,  nec  eis  uUo  modo  defu- 
tura  sum,  sed  omnibus  viribus  connixura,  ad 
restituendam  propagandamque  Catbolicam  reli- 
gionem.  Ac,  quo  plura  certioraque  de  Beat.  Ve- 
strae  voluntate  cognoscere  possem,  curavi  ad- 
monendum  Beat.  Vcstrae  nunfium,  nunc  in  Gal- 
lia  subsistenlem,  ut  huc  in  regnum  nostrum, 
quanla  commode  poterit  celerifate  se  conferat. 
Recipietur  profecto  fractabiturque  omni  quo 
decet  bonore,  habiturus  me,  in  propagando 
Dei  honore,  et  regni  tranquillitate  constituenda, 
consiliorum  non  impigram,  sive  comilem,  sive 
ducem.  Dupliciter  certe  me  felicem  exisfimo, 
quoniam  duplici  me  solalio  cumulare  Dei  mise- 
ricordia  dignata  est,  altero,  benedictionis  et 
nuntii  mibi  gratissimi  bac  consolatione  ;  altero, 
dono  fllii,  a  Dei  benignitate  mibi  concessi,  de 
quo  B.  V.  certiorem  faciendam  putavi,  non  so- 
lum,  quod  mibi  natus  esset,  sed  etiam,  quod 
proposuerim  ac  cum  consensu  meorum  proce- 
rum,  non  sine  magna  difficulfafe  elicito,  decre- 
verim,  eum  Bapfismate  iniliandum  curare, 
more  Ecclesiae  Catbolica?  noto  atque  usitato, 
publicitus,  principum  orfbodoxorum  legafis 
praesenfibus  :  sperans  ac  Deo  confldens,  quod, 
quemadmodum,  post  maximam  gravissimam- 
que  religionis  demutationem,  sacramentorum 
Ecclesiasticorum  usus  jamdiu  infercceptus  at- 
que  exoletus,  propemodum  incipiet  in  bapti- 
zatione  fllii  mei  insfaurari  ac  renovari  ;  sic 
Deus  Opt.  Max.  gratiam  illi  suam  largietur,  per- 
severandi  ab  incunabulis  in  eodem  sacramen- 
torum  usu  Catliolico  et  orthodoxo,  atque  meos 
omnes  ad  eumdem  perfrahendi.  Equidem  pro 
materno  officio  atque  pietate,  dabo  operam,  ut 
ejus  educatio  in  Catholica  flde ,  initio  bene 
posifo,  feliciter  res|iondeat  :  cujus  rei  fotius, 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


advenienti  nunfio  Beatitudinis  vestrse  certuin 
documentum  dabo.  Porro  misimus  familiarem 
nostrum  Stephanum  Wilfonum,  qui  liasce  prae- 
feret,  certo  consilio  deiecfo,  ad  Beatitudinem 
Vestram,  ex  quo  plura  de  voluntate  nosfra,  in 
hisce  atque  aliis  rebus  cognoscet :  cui  volumus, 
et  exponendi  desideria  nostra  potesfatem  det, 
ac  fldem  etiam  habeat.  Deus  Opt.  Max.  diutis- 
sime  te  servet  Ecclesiaj  snae  incolumem,  ac  per 
Sanctitatem  tuam,  religionem  Catholicam  cito 
instauret  atque  propaget.  Edimburgi  VII  idus 
Octobris  mdlxvi. 

«Sanctilatis  vestrae  humil.ac  devotiss.  filia 

«  Maria  R.  » 

375.  Quod  hisce  lilteris  responsum  dederit 
Pius,  dicetur  anno  sequenti.  IUud  male,  sub 
hoc  anno  recitat  Bzovius  '  ;  nam,  cum  sub  die 
XXII  Januarii,  dala  ab  ipso  Pontifice  Epistola 
recenseafur,  illam  idcirco,  non  ad  Januarium, 
jam  prseteritum,  anni  hujus,  sed  ad  alium  fu- 
furi  pertinere  nemo  non  videt. 

376.  Ex  allata  vero  Mariaj  ad  Pium  Epistola 
evidenfissime  educitur,  quoanimo  ipsa  fuerit, 
cum  de  fllii  baptismate  cogitavit  :  cui  nempe 
orfhodoxorum  principum  legatos  interesse,  si- 
gnanter  voluisse  dicit,  ut  in  eo  ostenderet,  se  ibi 
nil  haereticorum  profanitatis  commisceri  ex- 
optasse  ;  quantumque  abfuerit,  ul  Elisabefham 
deprecata  fuerit,  ut  per  Bedfordium  ab  ea  fllius 
sacro  e  fonte  levarctur,ut  Camdenum  nossupra 
monuimus  perperam  scripsisse.  Ulfro  tamen 
oblatum,  in  speciem  pietatis  officium,  non  re- 
spuisse  censemus,  ne  Elizabethae  ejusdem  benc- 
volentiam  aspernari  viderelur  ;  dandumque  id 
temporum  acerbitafi,  ut  a  recfitudinis  semifa, 
quam  sibi  tenendam  immobilifer  proposuerat, 
politicis  sensibus,  malo  omine,  nimis  indul- 
gens,  declinandum  putaverit ;  unde,  justo  Dei 
judicio,  effecfum  sif,  ut  hujusmodi  consilio, 
Deo  ipso  improbanfe,  maximo  suo  damno,  sub 
ovis  pelle,  Bedfordium  venienlem  lupum  exce- 
perit.  Irrita  insuper  piissima  reginae  vota,  in 
filii  educatione,  impias  baereticorum  fraudes 
reddidisse,  ex  hoc  iuferas,  (inquit  Genebrardus 
in  Chronic.)  quod  ipsi  Georgius  Bucbananus 
(de  quo  nos  supra),  Minorita  excucullafns,  Bac- 
cbicus  histrio  et  albeus  potjta,  pro  prseceptore 
tribulus  sit. 

377.  RitKaliiim  Anglicanorimi  compendiosa 
historia  :  cujusnam  valoris  sint  ordinationes 
Anglicame.  —  Dum  ha?reticorum  ope  Elizabetha 
Scotiae  reginam  funestissima  exagitat  tempes- 
tate,  in  Anglia  haeresim  ipsam  firmare  magis 
constabilireque  contendit.  Indixerat  illa  Lon- 
dini,  ad  kalendas  Novembris,  comitia  rcgni  : 
de  quibus  in  ejus  Vifa,  Gulielmo  quidem  Cam- 
deno  attributa,  non  tamen  ante  ann.  mdcxiv,  sub 
rege  Jacobo   I,  Presbyterianos   oppriraere  sat- 


'  Rzov.  Annal. 


24 


186 


PU  V   ANNUS    1.   —   CHRISTI  1566. 


agen(c,  pnblici  jiiris  facta,  ifa  lcgiUir  :  «  In  hoc 
Oriliiuim  convcntu  (prictcr  alia  in  usuni  reipu- 
fclicfc)  declaratum  est,  unanimi  omnium  con- 
scnsu,  arcliiepiscoporum  el  cpiscoporum  An- 
gliae  eleclioncm,  coiisccrationcm,  confirniatio- 
nem  etinvcsllluram  (ciua^  nonnulli  calumniando 
in  quaeslioncm  vocaranl)  lcgitima  csse ;  eos- 
dcmque  rile  et  ex  actis  statutisque  regni  eleclos 
et  consecratos  fuisse.  Eos,  el  jam  indc  itidcm 
consecrandos,  recte  el  rite  esso  et  fore  conso- 
cratos,  quacumque  lege  et  canone  non  obstantc. 
Pontificii  cniin,  illis  (ca  nempe  ratione  ordinatis 
cpiscopis)  ol»trcctarunt,  forsan,  eo  quod  unctio, 
annulus,  pcdum  pastorale,  cum  benedictioni- 
bus,  non  adliibitn,  et  quasi  a  tribus  episcopis 
non  essent  rite  ordinati,  qui  suam  ascendendo 
ordinalionem  ad  Apostolicam  auctoritatem,  a 
Christo  acceptam  referre  possenl.  Quod  tamen, 
ut  ex  Regestis  patet,  verissime  poterant,  piis 
precationibus,  devota  Spiritus  Sancti  invoca- 
tione,  manuum  trium  cjusmodi  episcoporum 
appositione,  concione  habita,  et  Eucharistia 
celebrata,  consecrai-i.  » 

378.  Sic,  inquam,  ibi  legitur,  satisque  se 
prodit,  vel  ex  inepla  syntaxi,  affectata  interpo- 
latio,  prffiter  narratinnis  ipsius  absurditatem. 
Neque  enim  Calliolici  pro[)terea  clamabant, 
Ycros  e[Mscopos  ne(]uaquam  esse,  quotquot 
episco[)ales  tunc  sedes,  insignia,  et  nomen,  ex- 
trinsecumque  episcopale  munus  usurpare  con- 
spiciebanl,  quod  unctio,  quod  annulus,  quod 
pastorale  pedum,  consimilesque  solemnitates, 
in  eorum  ordinatione  defuissent.  Noverant,  ut 
in  Baptismo,  sic  et  in  Oidinis  Sacramento, 
ca:rimonias  mullas  adliiberi,  quae,  non  ad  Sa- 
cramenti  validitatem,  sed  ad  solemnitatem  ab 
Ecclesia  pra;scriptam,  solum  pertineant.  Neque 
ignorabant,  salva  rei  summa,  non  easdem  is- 
tius  modi  caMimonias,  apud  Gra>cos,  qua;  apud 
Lalinos,  locum  liabere,  cum  in  Baptismo,  tum 
in  episcopali  Ordine  conferendo.  Jure  niliilomi- 
nus  poleM-ant,  adversus  novos  istos  episco[)OS 
Anglos,  Tiideiitinum  illum  canonem  Catholici 
admovere  '  :  «  Si  quis  dixerit,  receptos  et  ap- 
probatos  Ecclesia!  Catliolica;  ritus,  in  solemni 
Sacramentorum  adiiiiiiislratione  adliiberi  con- 
suetos,  aut  contemni,  aut  sine  peccnto  a  mini- 
stris  pro  libito  omilti,  aut  in  novos  alios,  per 
quemcuniquc  Ecclesiarum  pastorem,  mulari 
posse,  anatliema  sit  :  »  et  liinc  sacrilegos,  ex- 
communicalos  illiciteque  ordinatos  habere : 
valide  tamen  eos  ordinalos  habuissent,  nisi 
etiam  essenlialia  defuissent.  Certum  quippe  in 
Ecclesia  senipcr  fuit,  (etinm  apud  Orientales, 
ideutidem  in  schismate  diuturno  versatos,  ver- 
santesque  adliuc  magna  cx  [larte  a^tate  nostra,) 
quod  ei)iscopalis  ordinatio,  ut  et  presbyteralis, 
non  illicita  solum,  sed  eliam  nuUa  et  invalida 

•  Ibid.  ul  sup.  Trid.  sess.  7.  de  Sacram.  Can.  13. 


omnino  sit.si  peragatura  ministro,  qui  episco- 
palem  ordinationem  suam  referre  ascendendo 
non  potesl  ad  Apostolicain  a  Christo  acceptam 
auctoritatem  ;  seu  qui  inanus  vere  episcopales 
personaj  ordinandaj  non  iniponeret ;  vcl  qui  sic 
imponcret,  ut  episcoi)alcm,  ac  rcspective  pres- 
byteralem,  sacramcnta  et  sacrificia  conficiendi 
potestalem,  sensibili  verborum  forma,  non  suf- 
ficientcr  exprimeret  ;  niaximc,  si  positive,  con- 
tra  quain  semper  intendit  Ecclesia,  potestates 
illas  nequaquam  conferre  intenderet.  Jam  vefo 
in  Anglia,  ante  annos  undeviginti,  anno  scili- 
cetMDXLVii,  rejecto  Ponlificali  Romano,  ab  ha;- 
relicis  Zuinglianis,  penes  quos  erat,  eo  lempore, 
sub  Eduardo  Vlejusque  rectoribiis.Sommerseto 
duce  et  apostatico  Cranmero,  guherniiim  regni 
rerumque  omnium  summa,  primum  Rituale 
Anglicanum  procusum  fuit.  Huic  autem  operi 
tenebrarum  deputati  fuisse  dicuntur,  pra^ter 
Tliomam  Cranmerum  ,  Cantuariensem  archi- 
episcopum  ,  Georgius  Day  episc.  Cicestren. 
Thom.  Gooarios  episc.  Elyen.  Joan.  Gkip.  Here- 
fordien.  Henric.  Holbeach  episc.  Lincolnien. 
Nicolaus  Ridley  Rocbesterien.  Thoin.  Thirleby 
Weslminsterien.  Maycus,  decanus  8.  Pauli  Lon- 
din.Taylordus  decan.  Lincoliiien.  Haincs  decan. 
d'Excetcr,  Robertson  decan.  Durhamen.  Joan. 
Redman,  pricses  Collegii  SS.  Triiiit.  Cambrid- 
gen.  Ricardus  Cox  regius  eleemosynar. 

379.  Hi  quidem  onines  (quos  inter  praifatus 
Dayiis  Cicestrensis  episco[ius,  inleriori  affectu 
Catholicus)  Anglicano  illi  Rituali  dicuntur  sub- 
scripsisse.  Idque  nonnihil  consonat  narrationi 
Nicolai  Sanderi,  anno  mdlxxxi,  regnante  "Elisa- 
betha,  vita  functi,  atque  adeo  sincere  admodum 
scribentis,  de  comitiis  istis,  Londini  habitis,  la- 
bente  anno  mdxlvii,  lib.  2.  De  Schismate  Anfjlica- 
no,  Romana^.  edit.  mdlxxxvi.  pag.  281,  in  fine  : 
«  Atque  ingemueruiit  quidein,  el  liis  novitalibus 
utcumque  se  op[)Osueruiit,  Ste[ilianus  Vintonen- 
sis,  Edmundus  Londincnsis,  Cutlibertus  Dunel- 
mensis,  Nicolaus  Vigornicnsis,  el  Daius  (liic  est 
Georgius  Day  Ciceslren.)  Ciceslrensis,  episcopi : 
omnes  doctrina  et  gravitate  praestantes  viri,  qui 
etiam,  in  Ordinum  convenlu,  sufTragia  habe- 
bant,  religionisque  senteiilia  ac  intcriori  af- 
fectu  Catholici  erant.  Sed  facti  episcopi,  in 
schismate  Henriciaiio,  exlra  Ecclesiam,  vel  po- 
tius  contra  Ecclesiam,  regio,  non  Pontificio 
mandato  aut  assensu  ,  et  pro  rcgia  libidine, 
Ecclesiasticoque  ejus  primatu  stabiliendo,  non 
habebant  illum  verilatis  et  fortitudiiiis  spiri- 
tum,  qiii  in  unilale  Ecclesia?  Calliolicaj,  rite 
ordinatis  et  inunctis  liibui  solet.  Timide  crgo 
restiterunt  pueri  regis  primatui  s[iirituali,  imo 
simpliciter  subscri[)serunt,  ct  in  omnes  cffiteras 
innovationes,  quae  non  vidchanlur  i[)sis  conti- 
nere  apertam  ha;resim,  ne  episco[)alus  ac  hono- 
res  perderent,  vel  ultro,  vel  contra  conscientiam 
coacti,  consenserunt.  Cujus  criminis  gravissi- 


Pn  V  ANNUS   i.   —  CHRISTI   1566. 


18T 


mas  paulo  post  pcenas,  primiim,  siib  ipso  Edo- 
vardo,  qiiia  in  reliqiias  omnes  hccreses,  seu  (ut 
tunclo(iiiebanlur)  regiaj  majestatis.inreforman- 
da  religione  progressiones  non  sunt  assensi, 
nec  blas|)Iiema  quEcdam  illis  proposila  dogma- 
ta,  pro  concione,  ut  jubebanlur,  explicare  et 
comprobare  voluerunt ;  deinde  multo  magis, 
sub  Elisabetha,  omnes  luerunt,  depositionem, 
et,  ut  postea  dicemus,  diulurnos  carceres,  usque 
ad  mortem  patientisfime  tolernntes,  misericor- 
diamque  simul  et  juslissima  Dei  in  sejudicia 
collaudantes.  His  ergo  metu  superiora  edicta 
sciiismatica  approbanlibus,  ac  reliquis  recens 
regio  nomine  creatis  pseudo-episcopis,  ad  ea 
stabilienda,  seclamque  per  totum  regnum  pro- 
pagandam,  diligenlissime  invigilantibus,  secun- 
dum  tempus  lege  comitiorum  designatum,  tre- 
mendum  sacriflcium,  caeteraque  omnia  offlcia 
et  sacramenta,  Catliolico  ritu,  publice  fieri  om- 
nino  desierunt.  »  Hactenus  ille. 

380.  Quidquid  autem  sit  de  subscriptioni- 
bus,  quippe  qute  non  immerito  apud  Burnetum 
aliosque  Protestantes  Anglos,  episcoporum  suo- 
rum,  quasi  valide  ordinalorum,  propugnalorcs 
admodum  alterata;  censeantur;  audiendus  ite- 
rum  Sanderus,  de  summa  rei  in  iisdem  comitiis 
primoque  illo  Rituali  constabilitae.  Sic  autem 
iHe  habet  ibidem  a  pag.  276,  et  deinceps  : 
«  Quibus  sic  constitulis,  ad  commoda  tempora- 
lia,  quorum  piima  ipsis  cogitatio  ac  cura  fuit; 
transierunl  deinde  ad  religionis  capita  :  ac  pri- 
mo  loco  sanxerunt,  ut,  cum  episcopi  ac  pres- 
byteri  Anglicani,  ritu  fere  Catholico  (excepta 
Romani  Pontificis  obedientia  quam  omnes 
abnegabant)  ad  illud  usque  tempus  ordinati 
fuissent  ;  in  posterum  alia  omnino  forma,  ab 
ipsis  prsescripta,  ordinaliones  fierent,  auctori- 
tate  a  puero  rege  ad  id  accepta.  Hinc  novum 
etiam  modum  Sacramenta  administrandi  ad- 
junxerunt,  et  de  ea  re  librura  publicum,  co- 
mitiorum  auclorilate  confirmatum,  ediderunt. 
Deinde,  cum  non  paucaj  adhuc  Sanclorum 
imagines  ac  slalua),  alicujus  etiam  pretii  ac 
momenti,  per  Augliam  viserentur,  eas  primo 
quoque  tempore  lollendas  judicarunt.  Nec  his 
malis  contenti  Zuingliani,  tremendum  etiam 
Corporis  et  Sanguinis  Doinini  Sacrificium,quod 
a  Catechumcnorum  prima  et  Cdelium  sequente 
dimissione,  Missarum  nomen  jam  olim  accepe- 
rat,  in  publicis  comiliis  abrogarunt. . .  Quarto 
aulem  loco  sancitum  est,  ut  Eucharislia?  ulra- 
que  species  cuilibet  de  mysleriis  parlicipanli 
necessario  traderelur.  Quinlo  loco  decreverunt, 
ut  sacra  Officia  recitarenlur  in  vulgari  lingua... 
AdminislrandfE  autem  Eucharisti»  ritus,  in  illis 
primis  regni  conciliis  prEescripti,  parum  a  Ca- 
Iholicorum  missa  distabant  :  utvidelicet  popu- 
lus  non  putaret,  quicqiiam  sibi  ablatum,  sed 
ea,  qua;  latine  prius  legebanlur,  tantum  in 
vulgarem   linguam   crederet   esse   translata  ». 


381.  Nonnulla  itaque,  in  saepedicto  Rituali, 
adhuc  erant  Romanam  fiJem  redolenlia  :  quare 
Zuinglianorum  et  Calvinistarum  eorumdem 
opera,  adversus  Romani  Ritualis  reliquias, 
mota  tempeslate,  eo  res  devenit,  decernente 
rege,  seu  verius  regente  Sommerseto  duce  Cal- 
viniano,  de  Liturgia  ilerato  reformanda,  consi- 
lio  inifo,  ut  quod  aiito  confirmaveranl,  tauquam 
opus  Spirilus  Saiicti,  decrelo  Parlamenlario ; 
Rituale,  ejusdem  Parlamenti  decreto,  post  an- 
num  circiter,  tanquam  opus  superslitionibus 
ac  fabulis  plenum,  supprimeretur.  Idque  Saa- 
derus  ipse  confirmal,  ibidem  subdens,  pag.  279  : 
«  Ilaque  Canon  Missarum,  ptene  totus  ab  initio 
ad  verbum  transcriptus  fuit.  Signa  eliam  bene- 
dictae  Crucis  retenta  sunt,  illa,  inquam,  quse 
manu  tantuni  sacerdolis  expressa  erant  Caele- 
rum,  non  omnes  Protestanles  eodem  spiritu 
agebantur :  qui  enim  niliil,  nisiopes  Ecclesiasti- 
cas  queerebant,  parum  curabant,  si  Crucis  ima- 
gines  in  aere  solo  designarentur.  Qui  vero  non 
poterant  ferre,  ut  vel  ila  salfem  mortis  Christi 
figura  et  imago  in  honore  aut  usu  aliquo  habe- 
retur,  brevi  postea  oblinuerunf,  ut,  sublatis 
ejusmodi  caerimoniis,  fotoque  Canone  remoto, 
nova  Liturgiae  forma  proponeretur.  Qua?  Pro- 
testantium  inconsfanfia  multum  retardavit  ru- 
dem  populum,  ne  eorum  docfriuoe  assenfirelur ; 
dicebat  enim  :  Videamus  prius,  quo  evadent, 
ubi  consistent,  et  quiescenf  ». 

382.  Huc  efiam  pertinent,  quse  narrat  Bur- 
netus  de  Congressu,  pro  Reformatione  habito 
MDXLvn,  Tom.  i  HisforiEe  suae,  Anglicana  lingua 
conscriptae,  a  pag.  201.Narrat  enim,  duodecimo 
loco  quaesifum  fuisse  :  «  Utrum  in  novo  Testa- 
mento  necessaria  sit  consecralio,  ut  quis  epi- 
scopus  vere  sit,  an  sufficiat  elecfio  taiilum  ac 
destinatio  ?  »  quodque  Craninerus  et  episcopus 
Menevensis  responderint :  Solam  suffi  ere  des- 
tinatioiiem.  Rursus  ad  Qusestiones  XIII  et  XIV 
quae  erant :  «  Utrum  princeps  saecularis,  si  forte 
presbyteris  et  episcopis  careat,  in  aufiqua  vel 
noviter  parfa  dilione  sua,  possit  quos  vellet 
episcopos  ac  presbyteros  instituere  ?  »  eosdem 
illos  aliosque  multos  res[iondisse  :  Utique  id 
posse.  Porro  idem  Cranmerus,  necnon  Petrus 
Martyr,  et  Marfinus  Bucerus,  aliique  Zuingliani 
et  Calvinistce  pejus  isfud  secundum  Rituale 
concinnavere.  Quin  et  Calvinus  ipse  fertur  lit- 
teris  suis,  et  agenda  suggessisse,  et  acla  pro- 
basse,  prKfer  Parlamenfariam  approbationem, 
de  anno  aidl  et  mdli 

383.  QucT  cum  ifa  sint,  licet  olim  Angli,  jam 
in  transversum  acti,  tria  Sacramenta  reliqua 
fecerint,  Baptismum,  Eucharistiam  ac  Pccniten- 
tiam,  tesfe  Joanne  Sfoffio  Profestanfe  (apud 
Harduinum  in  refutatione  Dissertationis  Le  Cou- 
rayer,  Parisiiis  edifa  diebus  nosfris  mdccxxiv)  ; 
nunc  tamen,  per  secundum  isfud  Rituale,  ia 
pejus  ruentes,arliculo  26  declaraverunt :  «  Duo 


!S8 


PII   V   ANNUS    1.    —   CIIRISTI    1566. 


tanliim  esse  Sacrnmcnta  diviniliis  instiluta, 
Baptisnumi  et  llaMiam.  »  Uiiodque  potius  ad 
rem  noslram  pertinet,  articulo  30  negaverunt, 
uUum  esse  in  lege  GratijE  Sacrificium,  «  proeter 
cruenlum  in  C.rucc  peraclum  ».  Itcm  sacerdo- 
tium,  ad  unum  C/iristum  coliaerenter  dixerunt 
pertinere,  et  Altaria  omnia  subversum  iverunt. 
Hac  de  causa,  Calholici  Angli  (ait  Sanderus 
ibid.  pag.  28t)  «  et  prcesertim  doctiores,  qui 
schisma  Henrici  Oclavi,  saltem  post  mortem 
ejus  reprimcndum  sperabant,  ubi  adeo  id  non 
evenire  perspicerent.  ut  polius  in  multo  pesti- 
lentiorem  hseresim  erumperet;  parlim  seipsos 
accusarunt,  quod  primis  initiis  fortius  non 
obstitissent,  partim  moerore  ac  squalore  con- 
fecti,  miserrimam  vitam  traducebant.  Qui  enim 
legerant  apud  sanctum  Joannera  Chrysosto- 
mum  ',contra  Paganos  divinitatem  Christi  pro- 
pugnantem,  veterem  et  antiquam  patria  suae 
fidem,  ob  hoc  ipsum  commendatam,  quod  alta- 
ria,  jam  olim  in  Britanniis,  erecta  Christo  fuis- 
sent :  {Sitnt  etiam,  inquit  Chrysostomus,  in  Bri- 
tannicis  insulis  extra  hoc  mare  sitis,  fimdatae 
EcclesicB,  et  erecta  altaria),  cum  illi  iidem  jam 
post  mille  et  paene  ducentos  annos  a  Chryso- 
slomi  morte,  eadem  altaria,  non  a  Paganis, 
verum  ab  iis,  qui  seipsos  vocant  Christianos, 
dirui  et  everti  conspexissent  :  quo  animo  par 
est  eos  hoc  speclasse?  quas  fudisse  lacrymas? 
quos  gemitus  edidisse?  Nam,  si  altaria  Christi 
olim  fuerunt  in  Anglia,  afQrmante  Chrysostomo, 
Christiana;  fidei  signa  ;  utique  eodem  modo 
altarium  dejectio,  jam  signum  est  perfidiae  An- 
tichristianffi.  »  Haec  Sanderus. 

384.  Eversa  itaque  fuere  cum  sanctis  al- 
taribus,  novseque  legis  jugi  Sacrificio  et  sa- 
cramenta  fere  omnia,  et  maxime  Ordinis  sa- 
cramentum,  diaconorum  seu  ministrantium, 
presbyterorum  et  episcoporum  hierarchiam 
institutione  divina  et  Apostolica  traditione  com- 
plectens.  In  quem  proinde  scopum  impii  Ri- 
tualis  recoctores  presbyteratum  pariter  et  epi- 
scopatum,  nomine  tenus,  fallendae  plebis  gratia, 
retinentes ,  ad  simplex  officium  annuntiandi 
Terbi  Dei,  qua  pUiribus,  qua  paucioribus,  et 
sive  in  parvis  oppidis  parochiisque ,  sive  in 
urbibus  ac  provinciis  amandaverunt.  Nihil  eis, 
cohaerenter  ad  haeresim  ipsorum  suam,  curae 
fuit  qualitas  ministri,  presbyteros  et  episcopos 
deinceps  ordinaturi  ;  cum  episcopalem,  ani- 
maeque  impressum  characterem  ,  ne  in  illis 
quidem  agnoscerent,  qui  olim  sub  Henrico  VIII 
valide  ordinati  et  consecrati  fuissenl :  nihihjue 
adeo  proinde  curae  fuit  intentio  faciendi,  quod 
in  ordinando  presbytero  vel  episcopo  Ecclesia 
facit,  ut  contrarium  publice  nolorieque  incul- 
catum  vellent ;  nullam  scilicet  conferri  spiri- 
tualem  atque  indelebilem  poteslatem,  seu  Mis- 

<  Homil.  quod  Christus  sit  Dens. 


S8D  sacrificiuiu  celebrandi,  seu  veros  sacerdotes 
in  allari  sacrilicaluros  consliluendi.  Sed  et  adeo 
verborum  formain  deformaverunt  in  iisdem 
regni  comiliis  aiini  praedicti  mdxlix,  quibus  no- 
men  Synodi  tribuere  non  sunt  verili,  ut  praeva- 
lente  deinde  paulatim  conlra  Presbyterianos 
seu  Puritanos  Episcopanlinm  islorum  faclione, 
deprehenderint  ipsimel  aliquando  tandem  for- 
mae  illius  insufficientiam  ;  eamque  tarde  admo- 
dum  atque  inutililer,  post  annos  videlicet  am- 
plius  centum,  qualitercumque  inslaurare  co- 
nati  sint.  His  enim  verbis  personatus  episcopus 
Anglicanus,  juxla  Riluale  Eduardi  VI  Londini 
impressum  mdlii,  pseudo-presbyleium  ordinare 
jubebatur:  «  Accipe  Spiritum  Sanctum  :  quo- 
rum  peccata  remittis,  remittuntur  ;  et  quorum 
peccata  retines,  retinentur.  Esto  fldelis  dispen- 
sator  verbi  Dei,  et  ejus  sanclorum  sacramen- 
torum.  »  Pseudo-Episcopum  vero  liisce  aliis : 
«  Cape  Spirilum  sanctum  ,  et  memineris  ut 
resuscites  gratiam  Dei,  quae  in  te  est,  per  impo- 
silionem  manuum.  Non  enim  dedit  nobis  Deus 
Spiritum  timoris,  sed  virtulis,  et  dilectionis,  et 
sobrietatis.  »  Signiflcabalur  ergo,  presbytero 
quidem  potestatem  dari  peccata  remitlendi , 
retinendi,  necnon  praedicandi,  et  sacramenta 
omnia  indefinite  dispensaudi  ;  quae  tamen  ad 
duo  tantum  redacta  fuerant,  ut  innuimus  ;  nec 
sensus  unquam  esset  sacramentum  ullum  con- 
ficiendi,  sed  mere,  quasi  confeclum,  dispen- 
sandi,  hoc  est,  annunliandi  haec  vel  illa  Scri- 
pturae  verba,  ad  Baptismum,  Eucharistiam,  vel 
etiam  ad  Poenitentiam  seu  peccatorum  remis- 
sionem,  in  praedicta  forma  presbyleralis  or- 
dinationis  expresse  commemoralam,  spectan- 
tia  ;  ut  omnis  demum  poleslas,  quemadmodum 
etiam  supra  dicebamus,  ad  verbi  Dei  prxdica- 
tionem  reduceretur.  At  vero  nulla  poleslas  epi- 
scopo  conferri  significabatur,  sed  excitabatur 
tantum  mens  ejus  ad  rememorandum  ejus- 
dem  illius  potestatis,  quam  supponebatur  acce- 
pisse,  cum  per  manuum  impositionem  decla- 
ratus  fuerat  pseudo-presbyler.  Hac  de  causa, 
Presbyterianis  urgenlibus,  impudenler  admo- 
dum  contendere  Episcopantes,  majorem  nul- 
lam  se  habere  in  Anglicana  secta  |)otestatem ; 
hoc  denique  ipsi  coepere  consilii,  viribusque 
tandem  adauctis  perfecere.  ut,  fere  nudiusler- 
tius,  anno  scilicet  mdclxii,  sub  rege  Angliae  Ca- 
rolo  n,  post  yevhdi,SpiritumSanctum,ViMeTe\.\iT 
pro  presbytero,  ad  opus  presbyterii ;  pro  epis- 
copo  autem,  ad  opits  episcopi.  Quasi  vero  spiri- 
tualem  uliam,  ad  mentcm  Ecclesife,  potestatem 
addilionibus  istis  significatam  vellent,  quam  an- 
tea  significatam  noluissent !  Neque  enim  inten- 
dunt,  id  significare  per  ea  verba  nuper  adjecta, 
quod  Ecclesia  Graeca,  cum  dicit :  «Divina  grafia, 
quae  semper  infirma  curat,  et  ea  quai  desunt 
adimplet,  promovetN.  devotissimum  diaconum 
in  presbyterum,  »  vel  respective :  «  devotissi- 


PII  V  ANNUS   1 


CHRISTI    1566. 


189 


mum  presbylerum  in  episcopum.  »  Sed  et  quan- 
dototum  illud  jam  vellent  significari,  (|uod  no- 
mine  Prcsbyteri,  et  Episcopi,  cum  Oricntfilis 
Ecclesia  inlendere  constanter  perglt,  lum  vero 
maxime  Occidentalis,  ad  quam  Angll  cilra  con- 
troversiam  pertinebant;  numquld  anteactas, 
per  integrum  sseculum,  ordlnationes  suas  illas 
propterea  validas  redderent  vel  reddldissent? 
Aut  quem  denlque  valorem  tiabebit,  qualis- 
cumque,  etiam  optima  verborum  forma ,  in 
ore  ministri,  secundum  Eduardi  Rituale,  ne  in 
verum  quldem  presbyterum  ordinatl  ?  Itaque 
nec  ab  anno  MDCLXUveros  ullos  episcopos,  atque 
adeo  presbyteros  (nisl  ad  menlem  Purltanorum) 
habent,  ad  hanc  usque  dlem,  neque  uUos  per 
integrum  et  ultra  siEculum  pra^habuere.  Nam, 
quod  apostatse  Angli  sub  Eduardo  ,  moxque 
iterum  sub  Elisabetha  contendebant,  novas 
illas  ordinatlonum  formas  sufficlentes  esse, 
ideoque  Matthaeum  Parkerum  Cantuariensem, 
et  quos  ille  deinceps  episcopos  seu  presbyteros 
esse  jussit,  quoad  formam  spectat,  valide  ordi- 
natos  extitisse  ;  id  quidem  sub  Carolo  II ,  vel 
Angli  ipsi  falsum  esse  prodiderunt,  qui  formas 
illas  tanta  publicitate  restaurari  oportere  cen- 
suerunt.  Notorium  quoque  erat,  Elisahetha  re- 
gnante,  tam  Joannem  Scory  quam  Guliolmum 
Barlovu,  quos  Parkeri  ordinatores  fuisse  dicunt 
(sive  in  diversorio  Londlnensi,  sive  in  palatio 
Lambethensi ,  aut  ,  si  malunt  ,  in  utroque)  et 
apostatas,  et  Puritanos  et  mere  Presbyteros  in 
Catholica  praeinstilutos  extitisse,  quemadmo- 
dum  Lutherus  et  Calvinus,  quos  illl  jam  secta- 
bantur  :  invalida  ergo  fult,  mlnistri  etiani  de- 
fectu,  ordlnatio  Matthaei  Parkeri  in  episcopum 
sive  archiepiscopum  Cantuariensem,  Anglisc- 
que  primatem,  et  si  quod  est  aliud  magnlflcum 
nomen,  quo  illum  Anglis  libitum  fuerit  appel- 
lare.  Quod  enim  tempore  procedente,  maxlme- 
que  post  Ellsabelha?  obltum,  incredlhill  astu 
ac  prffifidentia  mollti  fuerint  Massonius,  Bur- 
netus,  Larreus,  Bramhallius,  alilque  Prolestan- 
tes  Angli,  rem  videlicet  sole  clariorem,  conges- 
tis  velut  nubibus  obtenebrare  ;  id  profeclo  nihil 
est  aliud,  quam  oleum  et  operam  perdidlsse. 
Neque  enlm  evincere  unquam  potuere,  vel  erit 
quispiam  imposterum  evicturus,  veros  episco- 
pos,  Apostolorum  successores,  antecedenler  ex- 
litisse,  sive  binos  illos  apostatas,  quos  diceha- 
mus,  sive  quos  fingere  vellnt,  alios,  qui  sacri- 
legas  manus  imposuere  Parkero,  ex  quo,  velut 
ex  fonte,  quotquot  in  Anglia  dlcuntur  episcoi)!, 
derivant  ordinatlones  ipsorum  suas.  Fac  tamen, 
illos  fuisse  veros  episcopos;  numquid  evince- 
lur,  validam  eos  formam  cum  intentione  debila 
protulisse,  qui  non  antlquum,  sed  novum  adhi- 
buere  Rituale,  qui  Ordinem  negabant  sacra- 
mentum  esse ;  qui  presbyteratum  parlter  et 
episcopatum  in  slmplex  offlcium  annuntiandi 
Evangelii  jampridem  transformaveraut? 


385.  Heec  summatim  hoc  loco  enarrari  ma- 

gis,  quam  pro  rei  dignllate  tractari,  censuimus 
oportere  :  cum  ex  eo,  quod  horum  pleraque  ad 
annos  antegressos  pertineant,  ad  Pontlficatuni, 
inquam,  Pauli  III,  Julii  III,  Marcelli  II,  Pauli 
quoque  ac  Pii  IV,  tum  vero,  quod  mox  ad  an- 
num  MDLXX  ostensuri  sumus,  abiisse  negolium 
istud  in  rem  judicatam  :  receptis  videlicet  ocu- 
latis  juratisque  testibus  fide  dignissimis,  et 
sanctissimi  nostri  bujus  Pontiflcls  Pii  V,  Apo- 
stolica  deliberatione,  judicioque  tali  super  An- 
glicanarum  Ordinationum  istarum  nullltate,  ut 
inde  constans  et  perpetuus  emanaverit  S.  Ro- 
mancB  Ecclesia;  stylus,  quo  semper  consuevit, 
resipiscentes  istiusmodi  homlnes,  si  quando 
presbyleratu  vel  episcopatu  allas  dignl  cense- 
antur,  «  tunc  primum  ordinare  magls,  (idque 
absolute,  nullaque  adjecta  conditlone)  quam 
proprie  reordinare  ».  Quod  equidem  idcirco 
prsemature  monitum  volo,  quia,  nostris  hisce 
diebus,  nonnulli  Pseudo-Crilici  (quibusdam 
aliis  ejusdem  furfuris,  qua  fomentum  in  ante- 
cessum  subministrantibus,  qua  post  enorme 
facinus  plaudentibus  et  faventibus)  ausi  fue- 
runt,  evulgatis  in  ipso  Ecclesiae  sinu  liberculls, 
asseverare,  Romana;  Ecclesiae  stjlum,  quem 
dicebamus,  ex  fabula  quadam  orlginem  ha- 
buisse,  quae  a  Purltanis  hairelicis  nescio  quan- 
do  conflcta  sit,  et  cum  fabulis  plerisque  allis 
Romee  credita.  Nec  adjicere  veriti  sunt,  jure 
suo  potuisse  Anglicana  illa  comitia  sub  Edu- 
ardo  novum  Rituale  novasque  Preces ,  tan- 
quam  ordinationum  formas,  procudere  ;  easque 
sufflcientiam  et  validitatem  suam  nancisci  ex 
praetensa  ejusdem  nationalis  conventus  in  sa- 
cris  iis  rebus  omnibus  aucloritate  ,  qua;  funda- 
mentalia  pauca  dogmata  de  Deo  et  Christo  non 
convellunt,  sed  pertinent,  ut  aiunt,  ad  disci- 
plinam :  ad  quam  unam  discipllnam  videlicet, 
pertinere  nobis  narrant,  tum  pleraque  omnla, 
Catholicos  inter  et  Anglos  aliosque  novatores 
controversa,  rectamque  articulorum  fundamen- 
talium  intelllgentiam ,  in  Tridentino  aliisque 
dogmaticis  deflnitionibus  flrmatam  concernen- 
tia  ;  tum  vero  hanc  ipsam,  de  qua  loquimur, 
vallditatem  formae  Sacramenti  Ordinis,  ipsam- 
que  adeo  qualitalem  characterls  potestatisque 
presbyteralis  et  episcopalis  ;  proprietatem  quo- 
que  vel  improprietatem  sacerdotii  et  Sacrificli 
Nova;  Legis,  et  quicquid  est  aliud,  ad  explica- 
tionem  pertinens  istiusmodi,  seu  vere  proprie- 
que  dicti,  seu  dicis  et  pacis  causa,  Sacrame7iti 
Ordinis.  Nam  dummodo  paulalim  Angli  (et  cu- 
jusvis  generis  haeretlcl)  per  eruditos  istos  viros 
adduci  possent,  ad  nomina  tanlum  lia?c,  in 
sensu,  quem  ipsi  haerellci  vcrum  putaverint 
amplectenda  :  Sacerdos,  Sacrificium,  Saciamen- 
ttim  Ordinis ,  septem  Sacramenta ,  Diaronus, 
Presbyter,  Episcopus,  liberum  arbitrimti  quoque, 
Gratia  sufficiens ,  possibilis  nobis  mandatorum 


190 


PII   V    ANNUS   1.    —   CIIRISTI    15(56. 


observantia.  et  id  genus  reliqua  ;  jani  bene  se 
haberent  oninia  scilicet,  et  Ecclesiarum  (ut 
vocanl)  oplata  diu  flrmaretur  unio  ,  quam  ab 
inerudilis  theologis ,  tam  muUis  additamentis 
in  dogma  erectis,  abruptam  fuisse  blaterant,  et 
ne  ab  erudilissimis,  si  Deo  placet,  hisce  viris 
instaurelur  ,  impediri  conqueruntur.  0  prfficla- 
rum  eruditionis  islius  fructum,  qus  se  magis 
et  nuUius  publicae  auclorilatis  manuscripta, 
quam  Ecclesia;  definiliones  ipsamque  vivam 
ejus  vocem  audire  volens,  immaculatam  Christi 
sponsam  in  hsresium  omnium  sentinam  et 
colluviem,  specioso  pacis  et  unionis  preetextu, 
transformare  ac  deformare  contendunt. 

386.  Impium  vt  ineplum  decretum  Parla- 
menti  Angliee  de  ordinationibus.  —  Porro,  ad 
praesenlem,  in  quo  versamur,  annura  omnino 
perlinet  impium  illud  simulque  ridiculum  de- 
cretum  Parlnmenli  .\ngiicani,  quod  summatim 
Camdeni  verbis  ante  retulimus,  super  validitate 
ordinationum  earum,  quae  ab  anno  primo  regni 
Elisabelha;  peracla;  in  Anglia  fuerant,  neque 
a  legilimis  verisque  ministris,  episcopali  cha- 
ractere  insignilis,  quique,  ascendendo,  possent 
ordinationem  suam  ad  Apostolicam  a  Christo 
acceptam  auctoritatem  referre  ;  neque  per  eam 
sensibilem  verborum  formam,  in  essentialibus 
saltem  invarialam,  quce  necessaria  quoque  est 
ad  validilatem,  ut  superius  dictum  est.  Est  au- 
tem  decretum  illud  luijus  continentiae,  tenoris 
ac  seriei,  ut  apud  Courayer,  Tom.  2,  pag.  xx  : 

Becretum  Parlamenti  Anglicani ,  editum 
anno  mdlxvi,  circa  validitatem  ordinationum 
post  annum  mdlix. 

«  Cum  licentiosa  temeritate  discursuum 
ignoranlis  populi  diversa  surrexerint  dubia, 
circa  consecrationem  archiepiscoporum  et  epi- 
scoporum  regni  :  scilicet,  an  fuerint  secundum 
leges  ordinati,  an  non?quaIes  discursus  valde 
injuriosi  sunt  clero,  uni  nimirum  ex  principa- 
libus  Slnlibus  regni  :  pra?cavendos  discursus 
adeo  calumniosos,  et  in  id  finis,  ut  quicumque 
sevelitde  veritale  instruere,  clare  videat,  nul- 
lum  legilimum  eorum  esse  fundamentum  :  ju- 
dicatum  est  necessarium,  pro  stabilienda  prae- 
diclorum  episcoporum  auctoritate,  et  ut  no- 
tum  flat,  eorumdemconsecrationemfactam  esse 
juxtalegesregni,  atque,  ut  securitali  hujusmodi 
ordinalionum  abuntie  provideatur,  declarare 
et  prffiscribere,  quae  sequuntur: 

«  Ut  cessetur  a  pravis  discursibus  usque 
nunc  dispersis  adversus  clerum,  et  ut  subditi 
Anglia;  majestati  melius  inslruantur,  circa  id 
omne  quod  actum  est,  et  quod  est  relatum, 
prtEcipilur,  pra;senlis  Parlamenti  auctoritate, 
ut  pra;dictum  aclum  et  stalutum,  factum  primo 
prEedicliE  majeslatis  anno,  quo  memoralus  liber 
Commimium  precum,  et  de  administratione  Sa- 
cramentorum  cum  ceerimoniis,  qua;  in  eo  conti- 
nenlur,  auctoritale  donalus  et  preescriptus  est : 


inancat  undique  in  suo  robore  etvigore.  Item, 
ut  ordo  et  forma  consecrandi  archiepiscopos 
ct  episcopos,  ac  ordinandi  presbyteros  et  dia- 
conos,  qui  promulgalus  fuit,  regnantc  Edu- 
ardoVI,  et  adjunctus  libro  Communium  precum 
auctoritate  Parlamenti  habiti  quinto  et  sexto 
anno  pra;dicti  regis  Eduardi,  inaneat  in  eodem 
robore  et  vigore ;  eodemque  deinceps  utantur 
in  omnibiis  regni  locis,  in  omnibusque  territo- 
nis  prffidicla;  majestatis  dominio  subjectis. 

«  Simililer  decernitur ,  quod  omnia  acta 
et  facta  per  quaslibet  personas,  virtute  paten- 
tium  litterarum  aut  expedilarum  commissio- 
num,  post  initium  regni  praedictae  majestatis, 
pro  consecratione,  confirmatione  et  investitura 
personarum  eleclarum  ad  archiepiscopalem 
vel  episcopalem  dignitatem,  aut  in  regno  hoc, 
aut  in  alio  quocumque  terrilorio  ex  ditionibus 
prffidictffi  majeslatis,  est  et  erit  declaratum  un- 
decumque  bonum  et  validum  auctorilale  hujus 
prffsentis  Parlamenti;  non  obstantibus  quibus- 
cumque  in  contrarium. 

«  Pariter  eliam,  quod  omnes  illi,  qui  fue- 
runt  et  erwit  ordinati  et  consecrati  archiepi- 
scopi,  episcopi,  presbyleri,  ministri  verbi  Dei,  et 
Sacramentorum,  aut  diaconi  juxta  diclum  prae- 
scriplum  ordinem  et  formam,  pro  ordinatione 
et  consecralione  archiepiscoporum,  episcopo- 
rum,  presbylerorum,  diaconorum  et  ministro- 
rum,  sunl  veraciter,  et  erunt  declarati,  aucto- 
ritafe  hujus  pra;sentis  Parlamenti,  legitime 
ordinali  et  consecrati  archiepiscopi,  episcopi, 
presbyteri,  ministri  et  diaconi,  non  obstante 
quocumque  statuto,  lege  et  canone  in  contra- 
riuin.  » 

387.  Impium  sane  decretum,  cum  in  ma- 
teria  Sacramenlorum  divinilus  instilutorum, 
non  solum  ausi  fuerint  saeculares  homines 
manum  sacrilegain  extendere,  et  quidem  in 
iis,  quffi  ad  illorum  subslantiam  atque  essen- 
tiam  perlinent  ;  verum  etiam  clausulas  illas 
audacler  adjicere  :  no7i  obstantibus  quibuscum- 
que  in  contrarium  :  non  obstante  quocumque 
statuto,  lege  et  canone  in  contrarium.  Ridi- 
culum  vero,  non  una  de  causa.  Nam  suppo- 
nunt,  Calholicorum  (quos  temeritalis  teine- 
rarii  ipsi  redarguunl)  contra  Pseudo-Episcopos 
aliosque  nuUiler  ordinatos  argumentum,  in  eo 
situm  esse,  quod  assererent,  ordinatos  non 
fuisse  juxta  leges  novas,  vel  etiam  antiquas 
Anglicani  regni ;  cum  tamen,  agendo  de  mera 
validitate,  ne  in  eo  quidem  silum  esset  argu- 
inenli  robur,  quod  ordinati  illi  non  fuerint 
juxta  leges  Ecclesise  sed  quod  ordinati  fuerint 
conlra  divinam  inslilutionem  Chrisli  Domini, 
perpelua  traditione  Ecclesiae,  etiam  Orientalis, 
comperlissimam.  Non  quod  illi  in  Ecclesia- 
sticas  quoque  leges,  ordinationis  solemnitatein 
praecipue  praescribentes,  minime  peccaverint  : 
aut  quod  servaverint  saltem   novas  leges  An- 


Pir  V  ANNUS   1. 


CHRISTI   15G6. 


191 


glicanas,  ycI  sub  Henrico  jam  schismatico, 
■vel  ad  minus  sub  Eduardo,  constabilila  jam 
hfcresi,  super  ordinalionibus  edilas  (lioc  enim 
quoque  falsum  erat,  eaque  de  causa  non  illud 
Catholici  objectare  prffitermittebant,  ut  mox 
audituri  sumus  ex  relatione  Sanderi  )  :  sed 
quod  istius  modi  praevaricationes  per  se  in- 
speclae,  illegitimas  quideni,  non  tamen  inva- 
lidas  ostendissent  scsnas  illas  ordinatorias. 
Deinde,  nonne  ridiculum  est,  ex  mera  decla- 
ratoria  Paiiamenti  (ut  loquuntur)  validas  reddi 
relroactas  quaiitercumque  ordinationes,  dimi- 
modo  omnia  acta  et  facta  per  quaslibet  per- 
sonas  (atque  adeo  per  personas,  qua;  non 
possint,  ascendendo,  ordinationem  suam  re- 
ferre  ad  Apostolicam  a  Clnislo  acceplam  au- 
cloritatem)  acta  et  facta  sint,  virtute  patentium 
litlerarum  feminae  regnanlis,  aut  cxpeditarum 
ab  ea  commissionnm,  non  obstantibus  in  con- 
trariimi  quibuscumque  ?  Quid  vero  novus  ille 
ordo  et  forma  consecrandi  episcopos,  novre- 
que  illae  cffirimonise  nunquam  conficiendorum 
Sacramenforum,  sed  mere  administrandorum, 
aul  liber  Communiuin  Precum  ?  Numquid  Par- 
lamento,  sibi  aucloritatem  inesse  dicente,  mu- 
landi  quicquid  velit  in  Sacramentis,  et  formas 
imperativas  vel  indicativas  (quales  sunt,  Te 
baptizo,  Accipe  potestatem,  etc,  effectum  ex 
opere  operato  significantes)  in  formulas  mere 
deprecatorias  Iransformandi  ;  tardioris  adeo 
sunt  ingenii,  ut  existiment  Calholicorum  ar- 
gumenlisjam  factuni  satis  ;  quodque  propterea 
valide  ordinatos  fateri  debeant,  quot(]uoty«x/a 
dictum  pra?scriptum  ordiiiem  et  formam,  fue- 
runt,  et  erunt  archiepiscopi  vel  episcopi  nun- 
cupati  ?  Sed  Sanderum  audiamus. 

388.  Ait  ergo  Sanderus  ',  rem  lianc  exor- 
sus  ab  ejus  initio  :  «  Henricus  Oclavus,  radix 
peccati,  cum  ab  Ecclesia  et  Sede  Apostolica 
regnum  suum  divisisset,  decrevil,  ne  quis- 
quam,  electus  in  episcopum,  Bullas  Ponlificias» 
seu  mandalum  Apostolicum  de  consecratione 
requireret,  sed  regium  lanlum  Diploma  afferret, 
secundum  quod»,  atribus  episcopis  cum  con- 
sensu  metropolitcC  «  ordinalus,  jiibebatur,  lege 
comitiorum  facta,  ad  imilatioiiem  anliiiuorum 
canonum,  esse  verus  episcopus  ;  nec  alio  modo 
ordinalum  pro  episcopo  agnosci  oportere . 
Cajrimoniam  aulem  et  solemnem  unctionem, 
more  Ecclesiastico,  adhuc  in  consecratione  illa 
adhiberi  voluit  ;  quam  postea,  proficiens  in 
pejus  Eduardus  VI  sustulit,  »  et  pro  ea  Calvi- 
nicas  aliquot  deprecationes  substituit,  «  ser- 
vala  tamen  semper  priori,  de  numero  pra;- 
sentium  episcoporum,  qui  manus  ordinando 
imponerent,  lege.  Has  leges  novas  sustulit 
Maria.  Elisabetha  in  integrum  restitiiit  ac  re- 
novavit  ;  ul  proinde  oporluerit  (juxla  illas  ipsas 

•  Sander.  De  Schism.  Anglic.  lib.  3.  pag.  :i99. 


leges)  hos  reginales  prjelatos,  ita  quoque  or- 
dinari,  ut,  consentiente  melropolilano,  duo, 
vel  tres  episcopi  assistant,  ipsisque  manus 
imponant. 

«  Sed  hoc  perridiculum  accidit,  ut.  cum 
isti  superintendentes  creandi  essent,  nec  a  Ca- 
tholicis  episcopis  impetrare  potuerint,  ut  ip- 
sis  manus  admoverenl,  nec  inler  se,  aut  tres, 
duosve  episcopos,  aut  uUum  omnino  suae  per- 
fidise  metropolitanum,  ab  aliis  episcopis  prius 
ordinatum,  haberent,  cujus  vel  manu,  vel 
consensu  consecrari  possent  ;  nec  eliam  ad 
vicinas  Lutheranorum,  aut  Calvinistarum  Eccle- 
sias  conferre  sese  commode  possent,  ut  inde 
mutuas  episcoporum  (qui  forte  nec  ibi  erant) 
operas  peterent  :  instabant  vehementer  apud 
quemdam  archiepiscopum  Hibernum  (quem 
tum  Londini  in  vinculis  habebant)  ut  in  hac 
illis  necessitate  succurreret,  et  libertate,  et 
preemiis  propositis,  si  vellet  islorum  ordina- 
tioni  praeesse.  Sed  vir  bonus  nullo  modo  in- 
duci  potuit,  ut  haereticis  sacras  manus  impo- 
neret  vel  alieno  peccato  communicaret.  Atque 
ita,  cum  omni  legitima  ordinatione  deslituti, 
vulgo  dicerentur,  et  ipsis  legibus  Anglicanis 
vere  probarentur  non  esse  episcopi  ;  brachium 
saeculare  invocare  coacti  sunt,  ut  laici  magi- 
stratus  confirmationem,  in  fuluris  comitiis  ac- 
ciperent,  cujus  auctoritate,  si  quid  minus 
recte,  nec  ad  praescriptum  legum  in  priori 
inauguratione  gestum  esset  aut  omissum,  ipsis 
condonaretur  ;  idque  postqiiam  episcopali  offl- 
cio  et  cathedra,  absque  uUa  consecratione  epi- 
scopali,  aliquot  annis,  ita  functi  fuissent.  Hinc 
nomen  illis  impositum,  ui  Parlamentarii  epi- 
sco/j/ dicerentur  ». 

389.  Taliter  ergo  sacrilege  ordinatos  epi- 
scopos,  et  illegitime  et  invalide,  et  nullo  modo 
episcopos,  ex  his  quae  Sanderus  refert,  depre- 
hensos  fuisse  ;  non  modo  ex  Calholicorum 
regulis,  sed  et  ex  ipsis  Anglicanis  legibus 
evidentissime  cognoscitur,  utpotc  qui  non  tan- 
tum  (ut  monuimus),  ascendendo,  ordinationera 
suam  ad  Apostolicam  a  Cliristo  acceptam  au- 
ctoritatem  referre  non  potuerunt,  sed  impiis- 
sime  ac  nefaria  prorsus  ratione,  descendendo, 
a  Parlamento  eam  accepere  ;  ideoque  digni, 
qui  ab  omnibus  pseudo-e|)iscopi  rite  cense- 
rentur.  At  de  hoc  fusius  suo  loco,  cum  vide- 
licet  de  bis,  qu»  Pius  jure  in  Elisabetham 
egit,  sermo  erit.  Hoc  autem  anno,  eamdem 
Elisabetham,  tamquam  valde  de  religione  solli- 
cilam,  inter  Catholicos  ac  haereticos  disputa- 
tionem  quoque  Londini  instituisse,  Spondanus, 
Bzovius  aliique  tradunt ;  verum  a  Genebrardo 
in  Chronico  aequiusad  annuni  mulxxii  rejectain 
legimus. 

390.  Elisabetha  regina  nec  virgo  nec  nupta. 
—  In  his  vero,  qua;  proposuimus,  Londinen- 
sibus  comitiis,  coitione  primum  secrela,  mox 


192 


PII   V    ANNUS  1.   —  CHRISTI   1506. 


palam  ab  Ordinibus  de  regni  successore  ac- 
tum  cst,  scissis  ob  religionem  studiis,  dum 
quisque,  non  modo  rebus  suis  ac  securitati, 
sed  etiam  fidei,  ac  quam  profitebatur  religioni 
consulere  optaret.  Norfolcius,  et  Penbrochiae 
ac  Lincestria;  comites,  aut  reginae  maritum 
imponendum,  aut  regni  successorem,  vel  ipsa 
invita,  Parlamentariu  auctorilate  designandum 
esse  exislimarunl :  in  quorum  sententiam  alii 
plurimi  descendentes,  effraeni  dominandi  Elisa- 
betba;  libidini  non  parum  molestiae  intulere  ; 
neque  enim  aequo  animo  ferre  poterat,  de 
successore  agi,  quac  successorem  nunquam 
voluisset.  Totum  jam  octennium  transegerat, 
nec  sine  marito  virgo,  nec  nupta,  licet  mul- 
tos  maritos  coluisset  :  sterilitatem  siquidem  in 
conjugio  diiexerat,  quac  non  conjugii  finem, 
sed  deiicias  tantum  concupierat,  et,  cum  ge- 
mino  arderet  incendio,  luxuriae  nempe  et  ambi- 
lionis,  ulrique  pabulum  praebere  studuerat,  vi- 
ris  pluribus  facta  sui  copia,  nullique  maritali 
potestate  donata,  ut  haud  esset,  vel  cui  subjice- 
retur  homo,  vel  ex  qua  homo  gigneretur,  cui 
Angliee  regnuni  foret  olim  subjiciendum.  lis 
dem  igitur  artibus,  quibus  nefaria  mulier, 
transacto  eo  tempore,  spe  matrimonii  pluribus 
facta,  plures  maritos  habuerat  quibus  praee- 
rat,  nuliumque  voluerat  sub  cujus  potestate 
esset,  importunas  suorum  petitiones  elusit, 
etiam  hac  vice  ;  prolixe  eis  pollicita,  non  so- 
lum  principis  sollicitudinem,  sed  et  matris  af- 
feclum  :  quod  ut  operibus  comprobaret,  obla- 
tam  a  regni  Ordinibus  magnam  pecuniae  vim 
ultro  respuit,  dicens  malle  se  animos  suorum 
quam  res  possidere. 

391.  Joanna  Navarrse  regina  in  Bearniain 
se  recipit.  —  Dum  ab  horrendis  his  turbis  Angliae 
Scotiaeque  regna  jaclantur,  a  furente  haereti- 
corum  procella  nou  parum  Galliarum  quoque 
regnum  contigit  agitari.  Hoc  anno  siquidem 
incunte,  cum  rex  Carolus  Nonus  Moliniis  Boio- 
rum  totius  regni  Ordinum  conventum  habuis- 
set,  atque  inler  cajlera  in  eo  acta,  intcr  se 
dissidentes  Coliniorum  ac  Guisianorum  fa- 
milias  conciliare  studuisset,  ipso  urgente  ac 
jubente  rege,  specie  quidem,  solida  inter  se 
pace  coaluerunt,  inveteratos  tamen  ob  reli- 
gionem  aliasque  causas  simultates  ac  odia 
nuUatenus  deposuisse,  paulo  post  manifes- 
tissime  declararunt.  Navarrae  quoque  regina 
Joanna,  multa  animo  volvens,  regalem  Gallia- 
rum  aulam  deserit,  atque  in  Bearniam  se  re- 
cepit,  causata,  quod,  cum  domi  sua;  Lutetiae 
Parisiorum,  a  quodam  Ugonoto  ministro  con- 
cionem  haberi  fecisset,  pluribus  ad  eam  au- 
diendam  concurrentibus,  rex  hac  de  re  ab 
Apostolico  nuntio  aliisque  admonitus  ',  cum 
pro  pietate  Parisiensem  populum  rem  indignis- 

*  De  \viUa  lib.  bist.  siib  hoc  ana.  ibGb. 


simc  ferre  comperissct,  Ostelli  quem  mincupat, 
pra^positum  miserat,  qui  minislrum  in  vincula 
conjiccrel.  Et  licct  id  non  effecerit,  cum,  ante 
minislro  re  significala,  sibi  ipse  fuga  consu- 
luisset,  hoc  nihilominus  sibi  gravissime  impo- 
situm  summoque  fuisse  sui  dedecori  Joanna 
conquesta  fuerat,  ob  idque  ab  aula  se  disces- 
sum  cxcogilasse  evulgaverat. 

392.  Polissimam  tamen  causam,  quae  ip- 
sam  ad  aulam  deserendam  impulit  eam  fuisse 
scribit  Catherinus  dc  Avilla,  quod  in  Franci- 
scam  Roanam  sententia  prolata  fuerit.  Inter 
cam  enim  et  Jacobum  Sabaudum  Nemour- 
sium  lis  agitafa  de  nupliis  cum  eo  contractis  ; 
quai  nenipc  lis  (inquit  Thuanus),  superstite 
Navarro,  qui  Roanae  cognatae  palrocinabatur, 
inlermissa,  demum  renovata,  et  praevalente 
hinc  Nemoursii  gratia,  inde  odio  Protestan- 
tium  sectae,  cui  Roana  addicta  erat,  praegra- 
vante,  interventu  Pontificis  decisa  est,  schedula 
de  Nemoursii  matrimonio  praesentibus  verbis 
contracto,  irrita  pronuntiata.  Sic  Thuanus  :  et 
quidem  ejusmodi  mendaciis  causam  suam  tu- 
eri  ac  defendere  Roanam  ac  Navarraeam  re- 
ginam,  quae,  post  mariti  mortem,  Roanam  ip- 
sam  tolis  viribus  prolegebat,  connixas  fuisse, 
haud  a  veritate  alienum  censendum  est  ;  cum 
eo  mulierum  insania  pervenerit,  ut  cum  Ne- 
moursius  non  multo  post,  Annam  Atestinam, 
ducis  Guisii  viduam,  uxorem  duceret,  nuptiae- 
que  in  Sancti-Mauri  Fossatensis  templo,  haud 
longe  a  Lutetia  celebrarentur,  eisque  rex  et 
regina,  ut  majorem  rei  auctoritatem  conci- 
liarent,  interessent  ;  pecunia  hominem  corru- 
ptum  impulerint,  qui  temere,  Franciscae  no- 
mine,  contra  novum  Nemoursii  conjugium  pro- 
testaretur  ;  sed  captus  ille  alque  in  vincula 
conjectus,  muliebres  omnes  conatus  irriti  pe- 
nitus  evasere.  Qua  de  causa  indignata  Navarraea 
regina,  seque  spretam  ac  offensam  dolens, 
(quem  diximus)  suum  ab  aula  regia  disces- 
sum  decrevil. 

393.  Colloquinm  Parisiense  utilitatem  Ca- 
tholicis,  perniciem  hsereticis  afferens.  — A  duo- 
bus  autem  haereticae  pravilatis  ministris,  qui 
ei  inserviebant,  solemnis  admodum  dispulatio 
cum  Catliolicis  hoc  anno  instituta  est  Lutetiae  ; 
de  qua  Thuanus  haec  habet  :  «  .Monpenserius, 
qui  doleret  Franciscam  Borboniam,  filiam  Hen- 
rici  Roberti  Marciani  BuIIionis  ducis  uxorem, 
Protestantium  religionem,  a  qua  ille  admodum 
alienus  erat,  amplecti  ;  quo  utrumque  ad  ma- 
jorum  sacra  retraheret,  disputationem  insti- 
tuit  inler  Simonem  Vigoreum  et  Claudium 
Sanctium,  magni  nominis  theologos,  quorum 
ille  archiepiscopus  Narbonensis,  hic  Ebroicen- 
si3  episcopus  postea  fuit,  et  Joannem  Spinam 
ac  Carolum  Barbastum  Benearnensem,  olim 
Carmelitam,  utrosque  Protestantes  :  cumque  is 
interesse  non  potuisset,  Hugo  Torellus  Rozerius 


PII  V   ANNUS   1.    —  CHRISTI   1566, 


193 


ejus  viccm  supplevit ;  ob  idque,  cum,  ob  libel- 
lum  quemdam,  de  potestate  magistratus,  edi- 
tum,  in  carcerem  conjectus  fuisset,  custodia 
emissus  est.  CoUatio  Lutetia;  celebrata  in  aedi- 
bus  Nivernianis,  coram  duobus  notariis,  et  Acta 
coUoquii  postea  Lutetise  publicata  sunt,  cujus 
is  evcntus  fuit,  ut  post  longam  et  animosam 
disceptationem  ,  exiguo  nusquam  convenien- 
tium  profectu,  et  eorum  prcecipue,  quorum 
causa  collatio  habita  fuerat,  ulrinque  disces- 
sum.»  Sic  Tbuanus,  qui,  sicut  ortbodoxorum 
theologorum  laudes  rite  non  reticuit,  sic  hiEre- 
ticorum  ministrorum  qualitates,  et  prjecipue 
Rozcrii,  prceterire  minime  debuisset.  Uti  enim 
apostata  Carmelita  Carolus  Barbastus  fuerat, 
sic  Dominicanus  apostata  fuit  Spina  :  Rozerius 
vero  omnium  reipublicse  infensissimus  extitit, 
quod  librum  ediderit  (cujus  non  ignorasse  per- 
niciem,  dum  de  eo  mentionem  facere  cogitur, 
aperte  Thuanus  cognoscitur),  non  quidem  de 
potestate  magistratus,  ut  ipse  asserit,  et  vere 
Jibri  titulus  pra;  se  ferebat,  sed  contra  magi- 
stratuum  potestatem,  cum  in  eo  regem  princi- 
pemque  su£e  coutrarium  religioni  cuique  occi- 
dere  licitum  esse  contenderit.  Ea  de  causa,  in 
carcerem  conjectus  fuerat,  cum  tamen  perfidae 
doclrinee  lues,  jam  in  nonnuUorum  animos 
diflusa,  ad  scelus  patrandum  excitasset  ;  ex 
60  enim  quidam  Simon  Majus,  seu  propria 
sponte,  seu,  ut  asseruit,  ab  aliis  incitatus,  au- 
dacior  factus,  regem  reginamque  occidere  de- 
creverat.  At  captus  examinatusque,  totius  ge- 
rendi  sceleris  seriem  aperuit,  suasoresque  no- 
minavit.  Verum,  seu  ob  accusationis  incer- 
titudinem  ,  seu  ob  eorum  qui  accusabantur 
dignitatem  (a  Majo  enim  Admiralius  Colinius, 
ha;retica)  perfidice  in  Galliis  facile  princeps,  de- 
latus  fuit),  ne  nova  tumultuandi  daretur  occa- 
sio,  re  dissimulata,  Majum  latrocinii  et  bo- 
micidii  convictum,  rotae  supplicio  affeclum 
fuisse,  narral  Spondanus.  Thuanus  autem,  qui 
semper  hgereticorum  facta  et  scelera  con- 
Octis  narralionibus  contegere  sluduit,  praefa- 
tum  Simonem  refert  mercimonium  in  via  pu- 
blica  haud  longe  ab  oppido  Castillione,  quod 
Admiralii  Colinii  juris  erat,  exercenlem,  in 
suspicionem  venisse,  quasi  vitae  Colinii,  su- 
bornatus,  insidiaretur  ;  ob  idque  cura  et  man- 
dato  illius  comprehensum  ,  criminc  conficto 
verum  tegere,  et  Colinii  accusatione  se  le- 
vare  sperasse  :  ideoque  interrogatum  respon- 
disse,  se  a  Colinio  tenlatum,  etiam  pecunia 
oblata,  an  reginae  regis  parenti  insidias  stru- 
ere  vellet  :  sed  addit  judices,  probationibus 
diligenter  expensis,  non  tam  verbis  hominis, 
vitae  supplicio  eximendae  aut  prorogandae  cu- 
pido,  fidem  adhibendam  censentes  ,  quam  rem 
ex  flagitiosis  ipsius  moribus  aestimandam  ju- 
dicantes,  reum  ad  mortem  damnasse.  At  pri- 
mam  narrationem   prolixiori  stylo   Catherinus 


de  Avilla  confirmat,  qui  primo  quidem,  nul- 
lam  prope  fidem  verbis  Maji  adhibuisse  judi- 
ces  scribit,  verum  eorum  suspicionem  deinde 
auctam,  ex  illorum  examine,  quos  sceleris 
conscios  reus  signiUcaverat,  asserit  ;  nam  ex 
improviso  eos  ipsemet  coram  interrogans,  illos 
obmutescere  fecerat.  Quidquid  fuerit,  certum 
est,  ex  nefarii  haerelici  libri  semine,  hos  fru- 
ctus  enatos.  Ex  eadem  etiam  radice  prodiisse 
Epistolam,  in  quam  regina  parens,  mane  quo- 
dam,  cubiculo  egrediens,  circa  id  tempus  (ut 
ipse  Catherinus  scribil)  offendit,  quae  ia  ea 
continebantur,  demonstrant.  Vitae  siquidem  ei 
inlerminabatur  periculum,  nisi  plena  cons- 
cientiae  libertas  reformatam  profitentibus  re- ' 
ligionem  permitteretur.  Sic  ex  spreta  sacrilege 
primum  sacerdotali  auctoritate,  ad  regiam 
quoque  impie  pessundandam,  impudentissima 
haeresis  gradum  sibi  facere  consuevit. 

394.  Divino  igitur  humanoque  jure  dam- 
nafa  doctrina  instructus  theologus,  e  carcere 
eductus  ,  colioquio  interfuit ,  cujus  puriora 
Acta  quam  ex  Thuano,  ex  Rescio  petita,  merilo 
hic  duximus  apponenda  :  dicit  ergo  in  Atheis- 
mis  ac  Phalerismis  :  «  Extant  Acta  colloquii  seu 
disputationis  Parisiensis,  in  gratiam  D.  de  Mon- 
pensier  institutae,  inter  Vigoreum  et  Sanctium 
doctissimos  theologos,  et  postea  vigilantissi- 
mos  episcopos,  et  inter  primae  notae  ministros, 
reginae  Navarrae  priEcones  ,  Barbas  ,  Ovibras  , 
Espina,  et  Ressiero,  anno  mdlxvi,  in  domo  illus- 
trissimi  et  Catbolicissimi  principis  ducis  Ni- 
vernensis.  Post  unum  et  allerum  congressum, 
in  quo  nil  aliud  ,  quam  de  capitibus  deque 
modo  et  tempore  inchoandae  dispulationis  ac- 
tum  erat,  Vigoreus  theologus  acri  valde  et  peri- 
culoso  morbo  correptus  est.  Ministri  vero,  ad 
omnes  calumniarum  occasiones  vigilantissi- 
mi,  pro  perpetua  sui  mentiendi  libidine,  nimis, 
illo  quoque  tempore,  impotenter  ingenio  suo 
indulserunt  ;  statim  enim  Espina  Acta  colloquii 
in  lucem  edidit,  quod  nondum  ceperat,  trium- 
phumque  ante  victoriam  cecinit,  quae  prorsus 
nulla  erat  :  sed  Vigoreus  ,  recuperata  vale- 
tudine  ,  tanto  validior  ad  certamen  accessit, 
quanto  sagitta  volare  celerius  solet,  quae  retror- 
sum  reducta,  impetum  diutius  distulit.  Quaere- 
bant  in  primo  congressu  ix  Julii  mdlxvi,  ortho- 
doxi  doctores  a  cacodoxis  pseudo-propbetis, 
quos  vocarent  libros  Canonicos.  Responderunt 
illi  xxiv  Libros  Veteris  Testamenti,  qui  sunt  in 
Hffibraeo  canone,  et  omnes  libros  Novi  Testa- 
menti,  sine  ulla  exceptione,  (cum  tamen  eorum 
doctores  Lulherus,  Bucerus,  Calvinus  etc.  mul- 
tos  exceperint)  :  qua;rebant  postridie  doctores 
sensum  ejus  Scripturae,  quam  Canonicam  pro- 
fitebantur,  unde  petendum  putarent  ,  aut  in 
cujus  interpretatione  religionem  suam  funda- 
rent.  Responderunt  illi  miseri,  amore  suo  ob- 
caecati  :  in  revelatione  inleriori   privata  Verbi 


Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  L 


25 


194 


Pir   V   ANKUS    1.    —   CHIMSTI    1."(J(J. 


Dei.  Cum  aiifem  osfenderelur,  rcprehendi  in 
Scripfuris  visiones  cordis  sui,  similifer  et  eos 
qui  quEerunt  qufe  siia  sunt,  el  id  genus  alia  ; 
plane  quod  responderent  non  inveniebant,  sed 
cvasionibus  et  illusionibus  ulebantur,  favente 
Miidama  de  Baylon.  In  responso  porro,  quod 
ministri  scriptum  porrexerunt,  maluerunt  ne- 
gare  omnipotenliam  Dei,  quam  in  Eucharistia 
Iiiaesenliam  concedere  carnis  Chrisli.  Ostende- 
batur  illis,  quod  Deus  potuerit  slabilire  Corpus 
suum  in  Sacramento.  Illi  dicebant,  non  esse 
quffistionem,  utrum  poluerit,  sed  utrum  volu- 
erit.  Cum  vicissim  docerentur  quod  voluit ;  va- 
nam  esse  voluntutem  respondebant  in  eo  ten- 
lando,  quod,  ut  fiat,  impossibile  est.  Tandem 
vero,  vi  Catholicae  veritalis  pressi  omnipoten- 
liam  Dei  circumscribere  ceperant,  dicentes, 
eam  esse  mutabilem  ;  inchoari,  augmentari, 
miaui,  idque  videre  est  in  ullima  doctorura 
objectione  contra  ultimum  scriptum  mini- 
Slrorum  ». 

395.  Sic  Rescius*,  qui  licet  hic,  nonnisi  de 
Eucharisfia!  Sacramento  in  hoc  Parisiensi  col- 
loquio  acfum  fuisse  referat  ;  alibi  tamen,  tum 
de  aliis  Sacramenlis  in-genere,  tum  de  Ba- 
ptismate  in  specie,  habilam  fuisse  quaestionem 
narrat,  et  xxxii  errores  (Anglorum  quos  dice- 
bamus  erroribus  oppido  consentaneos)  ,  ex 
paucorum  dierum  disputatione  coUectos  affert, 
suntque  hujusmodi  : 

«  i.  Quod  sola  fides  nos  unit  et  conjun- 
git  Deo. 

«  2.  Quod  sacramenta  nos  Deo  non  uniunt. 

«  3.  Quod  nobis  non  conferanf,  nec  per  ea 
conferatur  ulia  spirilualis  grafia,  sive  conside- 
rentur  in  tolo,  hoc  est,  cum  omnibus  parfibus, 
quibus  sunt  conjuncla  signa  et  verba  sacra- 
menfalia  simul  ;  sive  considerentur  in  partibus 

divisim. 

«  4.  Quod  verba  sacramenfalia  sunt  instru- 
ctio,  et  quod  non  habent  aliud  officium  quam 
ut  audiantur. 

«  5.  Quod  verba  ,  quae  pronuntiantur  in 
Baptismi  sacramento  :  Eqo  te  baptizo,  etc.  om- 
nino  sunf  inufilia,  aftento  quod  sunt  verba  in- 
strucloria  et  non  significanlia  aliquam  opera- 

tionem. 

«  6.  Quod  in  sacramento  Baptismi  et  Poeni- 
tentiae,  non  alio  modo  remilfit  peccata  minisfer 
Ecclesiae,  quam  per  enunfialionem  verbi  Dei, 
et  quod  in  virtule  verborum  sacramenti,  pec- 
cata  nunquam  dimiffuntur  a  ministris. 

«  7.  Quod  esf  necessarium,  ut  sacramenta 
minisfrenlur  in  lingua  vulgari,  alias  non  erunt 
sacramenfa. 

«  8.  Quod  Deus  non  donat  aliquam  virtu- 
lem  spiritalem  in  animas  fidelium,  elemenlis  et 
signis. 

>  Res.  Alh.  De  sacram.  pag.  47. 


« 9.  Quod  aqua  Baptismi  tangit  tantum 
corpus,  et  nil  oinnino  proficit  in  anima. 

«  10.  Quod  sacramenta  non  habent  aliud 
officium,  quain  aliquid  reprtesentare. 

«  11.  Quod  imago  serpentis  in  Veleri  Tesla- 
mento  plus  utilitatis  attulerit  quatn  sacramenla 
Novi  Testamenli. 

«  12.  Quod  sacramenfa  nihil  sunt  aliud 
quam  signaet  imagines;  elquod  paniset  vinum 
in  Ccena  nil  aliud  sunt  quam  signa  et  imagines. 
«  13.  Quod  sacramentum  Baplismi  plane 
est  infantibus  inufile  ;  nihilque  potest  illis  re- 
praesenfare,  propter  eorum  incapacitatera,  dum 
perveniant  ad  annos  discrefionis. 

«  14.  Si  infautes  baptizali  decedunl  ante  an 
nos  discrelionis,  Baptismus  nihil  illis  prodest. 
«  15.  Quod  opinio  Anabaplislarum  est  bene 
fundata,  si  opinio  Calvinistarum  est  vera  ;  quod 
officium  sacramentorum  non  est  aliud  quain 
repraesentare. 

«  16.  Quod  non  est  necesse  baptizare  qui 
sunt  naturaliler  insensati  nec  segroti  qui  ob 
segrifudinem  sensum  amiserunt ;  efiamsi  aiitea 
protesfati  fuerint  quod  vellenf  bapfizari. 

«  17.  Quod  sacramenfa  non  ad  alium  finem 
nobis  reprffisentant  benedicfionem  et  grafiara 
Dei,  quara  ut  nos  confirment  et  securos  faciant 
magis  ac  magis  de  verbo  et  promissis  divinis. 
«  18.  Quod  sunt  tanfum  fesfimonia  verbi  et 
promissi  divini  :  et  quod  Abraham  est  in  illis 
confirmaUis  per  Circumcisionem. 

«  19.  Quod  nos  confirmant  in  securitate 
quam  habemus,  quod  per  fidem  sumus  uuiti  et 
conjuncti  Ueo. 

«  20.  Quod  sunt  ordinata  ut  nobis  reddant 
testimonium  deveritale. 

«  21.  Quod  persona  quaeque  est  justificata 
per  fidem,  anfequam  recipiat  sacramenta. 

«22.  Quod  in  virtule  fidei  praecedentis 
remittuntur  peccata,  et  non  in  virtute  sacra- 
menfi. 

«  23.  Quod  infantes  parvuli  sunt  purgati  a 
peccato  originali,  antequam  sint  baptizati. 

«  24.  Quod  sacramenfa  non  sunt  necessaria 
ad  salufem. 

<<  23.  Quod  laici  et  feminse  non  possunt  in 
necessilale  ba[)tizare. 

«  26.  Quod  si  laicus  et  femina  in  casu  neces- 
sitatis  baptizat,  baptismus  est  nuUus,  et  sic 
bapfizafi  debent  rebaplizari. 

«  27.  Quod  homo  non  debet  se  praesentare 
ad  recipienda  sacramenta,  nisi  sit  certus,  quod 
jam  per  fidem  conjunctus  et  unifus  sit  Deo. 

«  28.  Quod  nemo  debet  recipere  sacra- 
menta,  nisi  jam  sil  cerfus,  quod  est  ex  numero 
praedestinaforum  et  elecforum  Dei. 

«  29.  Quod  omnes  fideles  habent  certara 
cognilionem  quort  sunt  prfedesfinafi. 

«  30.  Quod  sacraineufa  non  possunt  pro- 
desse  quam  pra?destinatis. 


PII  V  AXNUS   1:   —   CHRISTI   1566. 


m 


«  31.  Quod  reprobati,  quidquid  tandeni  fa- 
ciant,  non  ampliiis  erunt  in  gratia  Dei ;  et  quod 
in  quocumque  slntu  sunt,  non  possunt  recipere 
fructum  sacramentorum. 

«  32.  Quod  Baptismus  non  omnibus  infan- 
tibus  prodest,  propterea  quod  aliqui  sunt  ex 
numero  reprobatorum  ». 

390.  His  vero  impiissimis  blasphemiis,  cum 
longe  plures  ac  deteriores  fuerint  (ut  innuimus) 
quse  in  hoc  coUoquio  contra  Eucharistioe  sa- 
cramentum  impii  pravitatis  ministri  pronun- 
tiarunt,  hinc  passim  signanter  de  eo  actum, 
caeteris  omissis,  scriptores  retulere.  Catholici 
autem  doctores,  ex  omni  ipsorum  sermone, 
octoginta  novem  errores  collegerunt,  quos,  vei 
aperte  veritatis  inimici  professi  sunt,  vel  con- 
sequi  necessario  oportuit ;  exlantque  in  Actis 
disputationis  Gallice  editis,  et  apud  prsefatum 
Resciura  '  hoc  modo  : 

1.  Licet  habeatur  conjunctio  sacramen- 
talis  inter  signa  et  significata,  tamen  in  hoc 
sacramento  Corporis  et  Sanguinis,  per  signa  re- 
prfesentato,  tanta  est  distantia  ipsorum,  quanta 
coeli  et  terrae. 

«  2.Recipitur  in  hoc  sacramento  substantia 
abstracliva. 

«  3.  Aliud  Corpus  recipitur  in  Coena,  quam 
sit  in  Coelo. 

«  i.  Substantia  Corporis  Christi  diversa  est : 
pars  habitat  in  Ccelo,  pars  defluit  inferius  in 
Coenam. 

«  5.  Corpus  Christi  est  consumptibile. 

«  6.  Hoc  sacramentum  non  est  extra  usum. 

n  7.  Si  ApostoH  noluissent  manducare  id 
quod  Christus  iHis  dabat,  per  hfec  verba  :  Boc 
est  Corpus  meum,  non  fuissent  vere  dicta  verba, 
et  Christus  esset  mentitus,  et  fraudem  fecisset. 

«  8.  Expositio  horum  verborum  :  Eoc  est 
Corpus  meum,  vera  est  taHs  :  hoc  erit  signum 
corporis  mei,  quando  vos  iHud  manducabitis. 

«  9.  Non  asservandum  sacramentum  in 
templis. 

«  10.  Non  debet  adorari. 

«  11.  Non  debet  portari  ad  aegrotos. 

«  12.  Indigni  non  recipiunt  Corpus  Christi. 

«  13.  Veritas  verborum  Christi  pendet  a  vo- 
luntatc  hominis. 

«  14.  Si  Apostoli  non  credidissent  verbis 
Christi,  quod  ilHs  dabat  non  fuisset  Corpus 
ejus,  nec  signum  Corporis. 

«  15.  Hsec  verba  :  Boc  est  Corpus  meum, 
tantum  valent  ac  si  dixisset  :  Hoc  erit  signum 
Corporis  mei,  si  vos  credilis. 

«  16.  Hffic  propositio  fuit  vera  in  Apostolis, 
quatenus  crediderunt,  falsa  in  Juda,  quia  non 
credidit. 

«  17.  Corpus  Christi  non  recipitur  per  os 
hominis  corporale. 

>  Resc.  de  Sacraoi.  Euchar.  pag.  S3. 


«  18.  NuHa  est  mandiicatio  nisi  per  fidem. 

«  19.  Fideles  quotidie  manducant  Corpus 
Christi,  antequam  accedant  ad  Ccenam. 

«  20.  Non  plus  recipiunt  in  Ccena,  quam  re- 
ceperunt  ante  Coenam. 

«  21.  Nil  prorsus  habet  de  manducaUone 
sacramentali. 

«  22.  Est  tantum  confirmatio  fidei  per  Coe- 
nam,  nec  alia  quajcumque  res  accipitur  in 
Ccena. 

«  23.  Cum  dixit  Christus  :  Boc  est  Corpus 
meum  :  aliud  non  dixit  quam,  Recordamini 
quod  comeditis  Corpus  meum  per  fidem. 

«24.  Magisverum  Corpus  Cliristi  recipitur 
in  lectione,  vel  concione,  quam  in  sacramento. 

«  23.  Debet  homo  magis  se  ipsum  probare, 
quando  vadit  ad  concionem  quam  ad  Ccenam. 

«26.  Corpus  Cliristi  est  in  nostra  anima, 
sine  omni  qualitate  et  dimensione. 

«  27.  Ea  quae  faciunt  Coenam,  realiter  sunt 
in  Coelo. 

«  28.  Non  recipitur  substantia  Corporis,  sed 
qualitas  dimanans  ex  subslantia  ejus. 

«  29.  Qui  manducat  carnem  meam,  hoc  est 
dicere  qualitatera  defluentera  ex  substantia 
carnis  raeae. 

«  30.  Nos  non  suraus  cura  Christo  nec  uni- 
mur  illi,  nisi  per  fidem. 

«  31.  Deus  Pater  et  FiHus  non  sunt  unum 
in  substantia. 

«  32.  Nos  non  sumus  aliler  una  caro  cum 
Christo,  quam  vir  et  mulier  separati  unus  ab 
altero. 

«  33.  Distantia  corporis  irapedit,  quod  fide- 
les  non  vere  et  realiler  comedunt  carnem 
ChrisU. 

«  34.  Patres  aeque  manducaverunt  carnem 
Christi  ante  Incarnalionem  ac  Aposloli  in 
Coena. 

«  33.  Christus  vere  fuit  incarnatus,  ante- 
quara  fuisset  incarnatus. 

« 36.  Res  futurae  et  absenfes  fiunt  vere 
praesentes  perfidem. 

«  37.  Virgo  Maria  fuit  ante  suum  patrem  et 
matrem. 

«  38.  Nos  suraus  vere  resuscitati,  antequam 
moreremur. 

«  39.  Nihil  est  futurum  fidelibus,  sed  om- 
nia  sunt  illis  praesentia. 

«  40.  Fidelis  non  habet  virtutem  spei 

«41.Non  est  alia  difTerentia  inter  mandu- 
cationera  patrura  et  noslram,  nisi  quod  nobis 
Christus  magis  particulariler  suam  voluntatem 
declaravit,  quam  patribus. 

«  42.  Vetus  et  Novum  Testamentura  sunt 
ejusdem  auctoritatis  in  substanlia  et  veritale. 

«  43.  Sacramenta  Evangelica  non  sunt  plus 
excellentia,  quantura  ad  res  quibus  continen- 
tur ,  et  quantum  ad  eorum  efi^ectum,  quam  sa- 
cramenta  Legis. 


196 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


t(  44.  Baptismiis  est  sacramentum  Corporis 
aeque  ut  Eucliarislia. 

«  45.  Sacramentum  Eucharistiae  non  est  ne- 
cessarium. 

«  40.  Non  debet  ficri  difficultas  in  danda 
Eucharistia  infantibus. 

« 47.  Infantes  parvuli  nianducant  corpus 
teque  ul  adulti,  non  tamen  recipiunt  sacra- 
mentum. 

«  -iS.  Manducant  corpus  per  verbum  et  Ba- 
ptismum,  sicut  per  sacramenta. 

«  -49.  Anliqui  erraverunt,  in  hoc  diffidentes, 
non  debere  dari  hoc  sacramentum  aliis  quam 
baplizatis. 

«  50.  Consecrare  nihil  aliud  est,  quam  de- 
putare  elementum  ad  sacramenti  usum. 

«ol.Certa  verba  non  sunt  necessaria  ad 
faciendam  consecralionem   bujus  sacramenti. 

«  52.  Ea  debent  simpliciter  proferri. 

«  33.  Non  debent  pronuntiari  super  ma- 
teriam. 

«  54.  Hjec  verba  :  Hoc  est  Corpus  meum,  non 
sunt  verba  sacramenlalia. 

«  53.  Verba  sacramentalia  non  habent  ul- 
lam  virtutem. 

«  36.  Est  magna  superstitio  pronuntiare  ali- 
qua  verba  benedictionis  super  materiam  sa- 
cramenti. 

«  57.  Est  species  sortilegii  uti  benedictione 
super  panem  et  vinum  ad  illa  consecranda. 

«  38.  Verba  sacramentalia  in  hoc  sacra- 
niento  non  sunt  verba  prsedicationis. 

«  39.  Haec  verba  :  Eqo  te  baptizo,  non  sunt 
verba  sacramentalia  Bapfismi. 

«  60.  Usque  ad  tempora  Calvini  non  fuit 
Baptismus  in  Ecclesia,  nec  fuit  ministratura 
sacramentum  Eucharistise. 

«  61.  Non  est  sacramentum,  si  non  admini- 
stratur  in  lingua  materna. 

«  62.  Si  auditor  habet  veram  fldem,  jam  re- 
cepit  sacramentum. 

«  63.  Qui  se  offert  ad  sacramentum  hoc  re- 
cipiendum,  ipse  facit,  et  non  minister,  ut  verba 
sint  signa. 

« 64.  Nullum  est  prorsus  sacramentum, 
nisi  in  Ecclesia  Calvinistarum. 

«  63.  Verba  rccepta  per  fidem  ab  auditore, 
suntverba  sacramentalia. 

«  66.  Si  panis  deest  in  Coena,  non  aliud 
opus  est  facere  quam  accipere  panem  apud 
pistorem,  qui  sine  aliis  verbis  pronuntiatis  su- 
per  ipsum,  tam  bene  potest  reprsesentare  Cor- 
pus  Christi,  quam  alius  panis,  etiam  in  Coena 
benedictus. 

«67.  Accidentia  per  omnera  Dei  omnipo- 
tentiam  non  possunt  subsistere  separata  ab 
illorum  nalurali  subjecto. 

«  68.  Accidenlia  panis  et  vini  non  possunt 
nutrire  corpus,  neque  hsec  virtus  potest  illis 
dari  a  tota  Dei  Omnipotentia 


«  09.  Accidentia  non  possnnt  in  ulla  rationc 
reprsesentare  Corpus  et  Sanguinem  Chrisli. 

«  70.  Panis  et  vinum  per  consecrationem 
prorsus  non  commutantur,  quantum  ad  illo- 
rum  substanliam  et  accidentia,  et  remanent 
post  consecrationera  talia,  qualia  fuerunt  et 
ante  consecrationem. 

«  71.  Doctrina  de  transubstantiatione  non 
mutantur,  nisi  quod  repraesentant  Corpus  et 
Sanguinem,  ita  ut  reprffisentabant  ante. 

«  72.  Quandocumque  est  sermo  de  sacra- 
mentis,  nomen  rerum  significatarum  attribui- 
tur  signis,  quce  eas  repraesentant  et  significant. 

« 73.  Non  potest  ostendi  per  Scripturas, 
quod,  qui  recipiunt  signa,  sint  participes  rei 
per  illa  repraesentata. 

«  74.  Haec  verba  :  Hoc  est  Corpits  nieitm, 
tantum  valent,  ut,  hic  panis  est  Corpus  meum. 

«  75.  Per  nomina,  corpus  et  vinum  in  Scri- 
plura,  quando  loquitur  de  sacramento  Euchari- 
stiffi,  facit  nos  iutelligere  panem  et  vinum  esse 
signa  ejus. 

«  76.  Vinum  in  sacramento  est  signum 
conjunctionis  et  parentelae. 

«  77.  Conjunctio,  quam  Deus  fecit  nobis- 
cum,  est  sigillata  pervinum. 

«  78.  Hsec  verba  :  Hic  calix  est  Novum  Tes- 
tamentum  in  meo  sangtiine,  sunt  expositiva  il- 
lorum,  hoc  est  Corpus  meum,  quae  deberent  ita 
interpretari  :  Hoc  est  Novum  Testamentum  in 
meo  Corpore. 

«  79.  Sacramentum  Eucharistiae  nihilo  est 
excellentius  illo  pane  et  vino,  quod  Melcbise- 
dech  dedit  Abrahamo  et  sociis. 

«  80.  Veritas  Evangelii  de  sacramento  Eu- 
charistiae ,  non  habet  plus  in  se  quam  figura  in 
Lege. 

«  81.  Sacramenta  Legis  antiquae  melius 
figurabant  et  repraesentabant  Corpus  et  Sangui- 
nem  Christi,  quam  faciunl  signa  sacramenti 
Eucharistise. 

«  82.  Agnus  repraesentabat  melius  Corpus 
Christi  quani  signa  sacramenti,  et  propterea 
Christus  non  debebat  mutare  signa  et  figuras 
in  rem. 

«  83.  Nos  sumus  adhuc  in  umbris  et  figuris 
Legis. 

«  84.  Christus  non  dixit  veruni,  promittens 
nobis  dare  ad  manducandum  meliorem  cibum 
quam  manna. 

«  85.  Patres  sub  Mose  erant  feliciores  co- 
medendo  manna  ,  quam  Christiani  sumendo 
sacramentum  Eucharistiae. 

«  86.  Deus  dans  manna  a  coelo,  fecil  majus 
miraculum,  quam  Christus  dando  sacramen- 
tum  suis  Apostolis. 

«  87.  Christus  non  dedit  suae  Ecclesiae  quod 
promisit,  nam  promiserat  illi  dare  carnem  ad 
manducandum,  et  sanguinem  ad  bibendum,  et 
non  dedit  nlsi  panera  et  vinum,  signa  ipsorum. 


PII   y   ANNUS    1.    —   CHRISTI    1566. 


197 


«  88.  Apostoli  nil  excellentius  in  secunda 
Coena  sumpserunt  quam  in  prima  ». 

397.  Hactenus  in  Parisiensi  colloquio,  ab 
impudentissimis  Satana;  minislris  prolatcG  blas- 
phemiEe  ;  quibus  relatis,  addit  illico  Rescius  ' 
hfEC  yerba  :  «  Ego  vero  per  tuam,  te  quaeso, 
conscientiam,  o  lector,  nonne  horruisti  cum 
legeres?  nonne  tibi  verum  illud  Nazianzeni^, 
et  ad  hunc  locum  dictum  videtur  : 

Clamante  porco,  namque  porcoriim  illico 
Horrescit  agmen? 

« Stalim  ,  ut  auditus  est  ille  rex  infelix 
lutulenti  Lutheri  grunitus  ,  receptum  toto  orbe 
Christiano  unius  speciei  usum  reprobantis , 
agmen  illico  porcorum  accurrit,  qui  omnem  de 
Eucharistije  Sacramento  doctrinam  in  mille 
minutissimas  partes  lacerarunt  atque  discer- 
pserunt  ».  Sic  ille,  qui  pluribus  in  detestanda 
dogmata  invehitur  ;  ex  quorum  tamen  turpitu- 
dine  illi ,  quorum  causa  coUatio  habita  fuit ,  ut 
refert  Thuanus,  ab  eis  abhorrere,  ut  debuerant, 
non  didicerunt.  Maximo  vero  (quod  ille  negare 
vel  dissimulare  videtur)  cessit  \  et  Catholicae 
religionis  profectui  ,  et  sectariorum  damno, 
cum  in  eas  isti,  cum  suo  Theodoro  Beza,  Calvi- 
nistarum  tunc  pseudo-patriarcha  sint  redacti 
angustias,  ut  assertam  olim  obstinatissime 
tuerentur  blasphemiam  :  quod  Dei  omnipoten- 
tiam  negare,  aut,  nonnisi  circumscriptam  agno- 
scere,  quam  Corporis  Christi  prajsentiam  in 
sacra  Eucharistia,  fideli  ore  fateri  potius  ma- 
luerint. 

398.  Divina  vindicta  in  hostes  omnipotentix 
Dei.  —  Porro,  (ut  prajfatus  Rescius  '  alibi  nar- 
rat)  tam  discordes  illorum  et  dissentientes  de 
verbis  Coenee  sentenlias  conatus  est  miser  qui- 
demSambuccus  simulconjungere,  de  methodo 
eas  conciliandi  Gallico  libro  edito.  Fuit  autem 
anno  mdlxxi  impressus,  in  eoque  amarissime 
de  Catholicis  questus  est,  tanquam  qui  impos- 
sibiliiatis  vocem,  ac  si  ipsa  in  rebus  sacris,  sine 
blasphemrausurpari  nequiret,  et,  quasi  hac  ra- 
tione  sua  Deus  spoliaretur  omnipotentia,  nuUo 
modo  audire  sustinerent.  Deinde,  quod  de  re- 
bus  naturalibus  earumque  proprietatibus,  in 
explicandis  Scripturis  et  fidei  rebus  examinan- 
dis,  rationes  duci  nihilo  magis  paterentur.  Hinc 
impossibilitatis  tria  genera,  ex  Plinio,  Deo  attri- 
buta  posuit ;  quorum  primum  est  illud,  quod 
Deus  sibi  mortem  consciscere  nequit.  Secun- 
dum,  quo  nec  mortales  jEternitate  donare  aut 
defunctos  ad  vitam  revocare  possil.  Et  tertium 
demum,  ut  facta  reddantur  infecta,  ut  qui,  ex- 
empli  gratia,  vixit,  non  vixerit,  nullumque  jus 
in  praeterita,  pra;terquam  oblivionis,  Deum  ha- 
bere  contendit  ;  uti  etiam,  ut  bis  dena  vigiuti 
non  sint,  efficere  nequit.  Vocibus  deinde  illis, 


1  Resc.  ut  sup.  —  *  Nazianz.  m  lambicis.  —  '  SponJan.  sub 
hoc  anu.  1566.  —  '  Resc.  iu  Couvenlicul.  Evan!;. 


priiis  ac  posterius,  quibus  divina  Scriptura  uti- 
tur,  vult  ea,  quaj  Deo  sunt  impossibilia,  signifi- 
cari  ;  ex  quibus,  yj^^MS,  in  Deo  omnipotenti..m 
circumscribat  circa  id,  cujus  capax  ipse  non 
est  ;  posteriiis  vero,  quod  non  quidem  Dei  im- 
potentiam  ,  sed  impossibilitatem  in  natura  exi- 
stentem  indicet.  De  secundo  genere,  mentiri 
Plinium  concessit ;  sed  interea  ex  ea  impossibi- 
litate,  in  natura  residente,  contra  Scripturas, 
citra  omnipotentiae  divinae  jacturam,  injuriam 
et  blasphemiam,  praescribere  et  agere,  licitura 
esse  tuetur  ;  eoque  in  genere  ponit  Christi  Cor- 
pus  esse  in  Eucharistia  et  in  Coelo  ;  nam  sine 
dimensionibus  illis,  nimirum,  esse  non  posse, 
cum  quibus  semel  in  Coelo  sedit,  blasphe- 
mando  asserit.  Alterum,  supra  Plinium,  ge- 
nus,  liberum  Deo  condonat  :  ne  si  hoc  quoque 
spoliasset  cum  Plinio,  non  pluris  Deum  quam 
naturam  fecisse  visus  esset. 

399.  At,  quid  huic  misero  acciderit,  in  tot 
blasphemiarum  contra  Dei  omnipotentiam  con- 
cilialione,  impossibilia  contendenti,  audi  a 
Claudio  Sanctio,  qui,  ut  diximus,  unus  e  theo- 
logis  fuit,  qui  contra  haereticos  ministros,  in 
coUoquio  disputarunt  ;  ex  quo  Rescius  quoque 
quae  proposuimus  accepit  :  «  Ab  hac  egregia 
(dicit)  navata  opera  Sambuccus  ille,  quasi  cum 
Lucifero  et  Angelis  ejus  Coelo  deturbalus,  quia 
captum  suum  omnipotentiae  adaequarit,  quasi 
non  plus  ista  valeret  operari,  quam  ille  sua 
solerlia  concipere  ;  amentia  percussus,  cui  se 
religioni  vel  seclae  postea  addiceret ,  vel  ubi 
acquiesceret,  non  invenit.  Sed  novus  Ecebolius, 
religione,  tanquam  foro ,  utitur.  At  tempore 
impise  illius  scriptionis,  quae  pomum  discor- 
diae  pro  concordia  in  medium  projicit,  in  rai- 
ras  animi  angustias  se  redactum  fatetur  ;  nec 
quo  fugeret,  nec  quid  crederet,  apud  se  discer- 
nere  potuisse  :  donec,  miserante  Deo  et  suam 
in  ipso  ostendente  potentiam  ,  cum  non  quaere- 
retur,  ac  ne  quidem  de  ipso  cogitaretur,  et  esset 
liberum  fugere,  quando  de  publicis  in  regem 
conjuratis,  Lutetiae,  tumuUuaria,  circa  Bartho- 
lomsei  Apostoli  Festum,  haberetur  quffistio  et 
sumeretur  poena  ;  ultro  se  in  manus  nostrorum 
dedit,  ejuravitque,  non  solum  illam  blasphe- 
miam  conlra  omnipotentiam,  sed  totuni  Calvi- 
nismum,  et  liberam,  et  nequidem  expeclatam 
ab  illo  vel  requisitam  confessionem  edidit,  in 
qua  carnificinam  animi,  quam  patiebatur,  pro- 
dil ;  cumque  ad  modum  explicandum,  quo  Cor- 
pus  Christi  in  Eucharistia  consistit,  ejus  delabi- 
tur  oratio,  pro  natura;  impossibilitate,  omnibus 
subtilitatibus  renuntiandum  esse,  et  captivan- 
dum  intellectum  in  obsequium  Christi  dixii, 
quoniam  longe  difficiliora  ac  magis  in  natura 
impossibilia  fidc  amplectamur,  de  Trinitale  et 
Incarnatione  Filii  Dei.  Rogatus  vero  de  auctore 
scriptionis  illius,  de  concordia  dissidentium 
circa  Ccenam  Domini,  fassus  est  ex  se  natura. 


198 


PII   V    ANNUS    1.    —    CHRISTI    1506. 


ac  deinceps  se  impotcm  animi  evasisse  ;  quod, 
ut  reipsa  palam  faceret,  iterum,  nullo  perse- 
queiite.  Ecclesiam  ,  in  cujus  greinium  se  poeni- 
tentem  recipi,  multis  cum  lacrymis  supplex 
oraverat,  deseruit :  et  ad  quos  transfugerit  in- 
cerlum,  nec  admodum  curandum,  cum  Dei  ac 
proprio  judicio  condemnatus,  pro  confessione 
fldei,  nil  praeter  confusioaem  moliri  possit ». 
Hffic  Sanctius. 

400.  Quid  simile  vero  de  Ruzerio  accidisse, 
quem  e  carcere  eductum  diximus,  ut  colloquio 
interesset,  testatur  Genebrardus  '  in  Chronic. 
Hac  siquidem  disputatione  perculsus,  nec  dein- 
ceps  animo  quietus,  anno  tandem  mdlsxii  fac- 
tus  Cathoiicus,  pro  Catholica  fide  iibellum, 
Calvinistis  exitiosum,  vulgavit.  Sequenti  autera 
propter  niinas  insidiasque  ,  in  Germaniam  eva- 
dens,  Lulheranismum  professus  est ;  et  paulo 
post,  nec  Catholicus,  nec  Calvinista  e  vivis  sub- 
latus,  cum  tamen  non  parva,  sua  ea  defectione, 
Calvinismo  damna  intulisset  ;  cujus  caeteri  mi- 
nistri,  cum  jacturam  meluerent,  et  ex  his,  quae 
in  prffidiclo  Parisiensi  colloquio  ipsis  evene- 
rant,  edocti  ;  in  proxima  ,  quam  coegerunt, 
Pseudo-Synodo  decreverunt,  nullas  deinceps 
cum  Catholicis  collationes  esse  habendas,  ne 
ob  frigida  et  manca  suorum  responsa,  pluri- 
mum  sui  Evangelii  incrementi  decideret  ;  uli 
idem  Genebrardus  scribit,  post  Launsum,  tunc 
miuistrum,  postea  Catholicum,  qui  Pseudo-Sy- 
nodo  eidem  interfuit. 

401.  Laitduni  celeberrimiim  sanctissimse  Eu- 
charistim  miraculum.  —  Nec  Catholicorum  dum- 
taxat  doctrina  ac  veritate,  voluit  Omnipotens 
Deus  sacrilega  maledicta  in  sacrosanctam  Eu- 
charistiam,  ab  impiis  haereticis  hoc  anno  pro- 
lata .  deturbari  ;  sed  eliam  miraculo ,  cujus 
historia  per  tolam  Galliam  celeberrima  fuit, 
grandi  volumine  postea ,  circunistantias  omnes 
diligenter  exprimente  ,  consignata.  Prodigii 
Acta  coram  decem  hominum  millibus  ,  nolariis 
publicis  excipientibus,  qui  rem  supposililiam 
quoquomodo  videri  exoptabant,  id  procuranli- 
bus  Calvinianis,  quos  inter  fuit  etiam  celeberri- 
mus  ille  Burdigalensis  senator,  Florimundus 
Rffimundus  ^,  qui  tanti  obstupefactione  mira- 
culi,  a  faucibus  haeresis  se  liberalum  proOtetur, 
illudque  in  libro  de  ortu  hffiresum,  his  verbis 
narrat : 

«  Quoniam  vero  Sacramentariorum  erroris 
confutandi  studium,  etiam  ad  ea  miracula,  qua; 
nostro  tempore  lacciderunt,  nos  deduxit,  hoc 
loco  non  possum  non  illud  ponere,  quod  meis 
ipse  oculis  vidi ,  et  cujus  beneficio  a  profundo 
hsereseos  luto  fui  extractus.  Et  licet  illud  ,  meo 
de  Antichristo  libro  inseruerim  ,  nihil  tamen 
prohibet,   quominus  idem   quoque  hoc  loco, 


'  Genebrard.  Chr.  lib.  4.  Spondan.  —  '  Florim.  Raemund.  de  ort. 
hires.  lib.  2.  cap.  12.  nu.  3.  pag.  159 


alia  veluti  inducta  forma,  proponnm.  Miracu- 
lum  hoc,  inter  pauca  celeberrimum,  faclum  est 
Lauduni  anno  mdlxvi  in  juvencula  quadam, 
Vervini,  non  procul  Lauduno,  nata,  Nicholaa 
Obris  nomine.  Quamvis  autem  inilio  illa  a  plu- 
ribus  diabolis  obsessa  fuerit,  omnes  tamen, 
ante  meum  et  sociorum  qui  comilati  me  fue- 
rant  adventum,  ab  ea  expulsi  fuerant,  prceter 
eorum  principem  Beelzebub.  Misera  ha;c  et  in- 
fortunata  femina,  inOnita  spectante  hominum 
nuillitudine,  in  templum  deducta,  tam  miseris 
modis  a  Diabolo  habita  ac  torta  fuit,  ut  ossiura 
fragor  ac  dentium  stridor  audiretur ,  totumque 
ejus  corpus  nullam  fere  humanam  speciem 
pra;  se  ferret.  Inflabatur  ei  venter  ad  instar 
dolii,  ingluviem  ita  aperiebat,  ut  stomachi  fun- 
dus  a  prope  adstanlibus  posset  ins[iici  ;  lin- 
guam  pedis  longitudine  exerebat,  oculisque 
crassis  et  rutilantibus  ita  scintillabat,  ut  ejus 
aspeclum  vix  quisquam  ferre  posset  ;  turnque 
ita  se  in  aerem  elTerebat,  ut  a  duodecim  aut 
quindecim  hominibus  non  posset  relineri.  Lau- 
dunensi  episcopo  super  caput  ejus  Hostiam 
tenenle,  et  iisdem,  quibus  sanctus  Bernardus 
olim  in  simili  casu  usus  legitur,  armis,  maU- 
gnum  spiritum  oppugnante  ac  dicenle  :  Ecce, 
infelix  spiritus,  judicem  tuum  ;  ecce  coelorum 
virlutem  ;  resiste,  si  potes,  ei  qui  dixit:  Nunc 
princeps  hujus  mundi  ejicielur  foras.  Hoc  cor- 
pus  est,  natum  ex  Maria  Virgine,  quod  in  arbore 
Crucis  expansum  fuit  ,  quod  in  sepulchro  quie- 
vit,  et  resuscitatum  in  Ccelos  ascendit.  Adjuro 
te,  ut  in  virtute  cadestis  hujus  majestatis,  ex 
ejus  ancillae  corpore  egrediaris.  His,  inquam, 
et  similibus  exorcismis  episcopo  malignum  spi- 
ritum  oppugnante,  d.xmoniaca  illa  horrendura 
in  modum  se  elevabat,  et  aversis  a  sacra  Hostia 
oculis,  mille  blasphemias  evomebat.  Deinde, 
defixis  in  templi  foniicem  truculentibus  et  mi- 
nacibus  oculis,  ventum  tamquam  fumum  ex 
ore  et  naribus  emitlebat.  Tum  tremens  ac  pa- 
vens  concidebat,  ac  magna  totius  corporis  de- 
formitate,  velut  erinaceus  in  se  convolvebatur. 
Cum  rogaretur,  cur  ad  sacrse  Hostiae  conspe- 
ctum  tanto  horrore  corriperetur  ;  Diabolus  res- 
pondit,  ob  illud  :  Boc  est,  Hoc  est,  vim  sacra- 
mentalium  horum  verborum  ,  Hoc  est  corpus 
meum,  eo  innuens. 

«  Omitto  plura  stuporis  plena  verba,  per 
Diabolum  ex  ore  hujus  daemoniacae  prolata. 
Tandem  viclus  prsesentia  sacratissimi  Jesu 
Christi  Corporis ,  Beelzebub  ex  hospitio  suo 
decessit,  edito  prius  veluti  ingenti  fumo,  quem 
horribiles  fragores  seu  tonitrua  insecuta  sunt, 
adeo  ut  totum  templum  una  cum  adjunctis  tur- 
ribus  insonuerit.  cum  magno  omniuin  adstan- 
tium  stupore.  Et  sane  miraculum  hoc  maximis 
ac  celeberrimis  quae  unquam  visa  sunt,  annu- 
merandum,  quod  nec  ipsi  diaboli  supprimere 
aut  obscurare  potuerunt  ».  Ita    Florimundus 


Pir  V  ANNUS    1.    —   CHRISTI   1566. 


199 


Rsemundus.  Ejusdem  rei  eliam  Genebrardus 
meminit,  post  longe  suaviorem  modum  pel- 
lendi  Diemones,  ex  Fojo  in  suo  Energumeno, 
enarratum  :  quo,  scilicet,  ut  ait,  anno  supe- 
riore,  Mamejanus  minister  Chalniensis  da?mo- 
niacum  sibi  oblatum,  culeo  insutum,  in  Isaioe 
amnis  jirofunda,  saxis  aggravantibus,  demersit. 

402.  Aavarrse  regitia  edicto  Calholicam  re- 
ligionem  eliminat.  —  Regina  vero  Navarrse,  nec 
miraculis  territa,  nec  veritate  victa,  cujus  vim 
ipsius  ministri,  ut  diximus,  baud  ferre  in  Pari- 
siensi  colloquio  potuerant,  in  Calviniana  perfl- 
dia  obstinatior,  immaniori  rabie  conlra  Catbo- 
licani  religionem  boc  ipso  tempore  desavire 
visa  est.  Hoc  siquidem  anno,  mense  Julio,  juxta 
Campigliam ',  seu  verosimilius,  pra>cedenli , 
prfficonis  voce  in  Bearniensi  ditione  edictum 
protnulgare  fecerat,  quo  audacia  feminea,  jux- 
ta  leges  sacrseque  Scripturae  mandafa,  omnem 
cui  dominabatur  regionem  se  moderari  velle 
jactans,  Romanae  Ecclesia;  ritus  delebanlur,  et 
publicas  omnes  supplicationes  et  fidelium  in 
Ecclesiis  sepulturam  districte  prohibuerat.  Pue- 
ros  etiam,  qui  litteris  percipiendis  apti  nosce- 
rentur,  cogi  jusserat,  ut  hi,  nimirum,  Ecclesia- 
sticorum  expensis  in  publico  coustituto  eis 
loco,  scientiis  imbuerentur,  ac  ita  in  reipublicEe 
usum  (ut  ipsa  dicebat)  aliquando  esse  possent; 
sed  revera,  ut  hoc  pacto  lelhale  haeresis  virus 
sibi  subjectis  ab  infantia  propinandum  propo- 
neret.  Calholicis  omnibus  qui  sanctorum  Eccle- 
siae  Patrum  auctoritatem  venerabantur,  Conci- 
liorumque  ac  Summi  Romani  Pontiflcis  decreta 
ac  sententias  observabant,  Ecclesiastica  con- 
ferre  imposterum  beneficia  vetuerat ;  imo  Ec- 
clesiasticorum  cunctorum ,  tam  saecularium 
quam  regularium  bona,  violenter  usurpaverat 
vel  hffiresis  ministris  attribuerat. 

403.  Ut  ssevam  igilur  immanissimae  per- 
secutionis  procellam  Cathoiici ,  ac  praecipue 
Ecclesiastici ,  evaderent,  atque  impii  edicli 
executionem  quoquomodo  impedirent,  regina 
ejusque  filio  tunc  longe  constitutis,  (ex  quo 
agnoscas  edictum,  non  hoc  anno,  quo  ipsa  cum 
filio  Bearniaj  commorata  est,  sed  superiori  vul- 
gatum,)  luiuultuose  coacti  arma  sumpserant, 
atque  ad  Catholicos  quosdam  proceres  confu- 
gerant,  ut  eis  auxilio  esse  vellent;  sed  ab  his  a 
proposilo  deterriti,  quod  contra  legitimae  re- 
ginae  reverentiam,  hac  temeritate  Catbolicos 
insurgere  non  liceret,  eorum  aiiqui  consiiio  ac- 
quiescenles,  arma  deposuerant;  verum  pars 
potior,  conjurationem  fovente  Ecclesiastico  vi- 
ro,  in  priori  sententia  permanserat. 

404.  His  auditis,  regina,  quam  in  sui  con- 
templum  rem  cedere  credidit,  ajgerrime  tulit, 
et  severa  admodum  animadversione  rebellau- 
les  coercere  decrevit.   Quapropter,   praemisso 

•  Cam(iig.  lib.  2. 


cum  nobilibus  plurimis  armato  duce,  e  Gallica 
aula  discedens,  et  ipsa  tandem  Bearniam  venit; 
ubi,  et  editum  olim  confirmavit  ediclum,  et  cu- 
ratoribus  undequaque  missis,  sacras  abradere 
imagines  arasque  dcstruere  jussit.  Verum  hfec 
muliebris  pervicacia  tantum  abfuit,  utexcitatos 
tumultus  comprimeret,  quin  majores  potius 
commovisse  visa  est ;  nam  Catholici,  Pentecos- 
tes  die,quo  nimirum  Calvinistae  diabolicam  Coe- 
nam  suam,  (cui  eliam  regina  cum  filio  interesse 
debebat)  celebrandam  inslituerant ,  cum  ea  si- 
mul  et  filium  et  cunclos  hcereticae  pravitatis 
sectatores  trucidare  decreverunt.  At  facinus  no- 
bilis  detexit  Catbolicus;  nam  a  conjuratis  roga- 
tus,  ut  paralis  reginae  insidiis  assentiri  vellet, 
a  parricidio,  quod  Catholica  religio  detestaba- 
tur,  abborruif,  de  eoque  insuper  reginam  ad- 
monuit,  quae  sic  furentium  commolitiones 
evasit. 

403.  Ab  his  nihilominus  edocta  maturius 
se  gerere,  quamvis  has  sibi  slructas  insidias 
comperisset,  earumque  exploratos  habuisset 
auctores,  eos  tamen  plectere  noluit;  vel  quod 
ad  id  sibi  ipsi  vires  non  suppetere  cognosceret, 
vel  quod  ea  ratione,  potius  quam  restingui,  ve- 
hementius  fumultuum  ignem  accendi  formida- 
ret;  quaproptercum  praecipuus  quidam  Abbas, 
qui  cum  classico  caneretur  Lugduni,  quemdara 
ejusdem  urbis  ducem  occidere  voluerat,  et  in- 
ter  primos  conlra  reginam  conjuraverat,  ab 
ejusdem  reginae  militibus  comprehensus  fuis- 
set,  eum  Joanna  ipsa  sequacibus  suis  incolu- 
mem  reddi  jussit :  licet  is  insigni  hoc  beneficio 
nihilo  melior  eflfectus,  reassuniptis  deinde  ar- 
mis,  contra  illam  insurrexerit ,  occupatoque 
Lugduni  suburbio,  biduo  illud  detinuerit,  atque 
conlra  Calvinistas  in  eo  repertos  crudelissime 
animadverterit.  Haud  nnilto  post  tamen ,  iu 
maximum  reginae  comittodum  copias  dimisit, 
et  ab  incceplis  abstinuit;  nam  e  montanis  re- 
gionibus  infinita  propemodum  sicariorum  exu- 
lum  facinorosorumque  hominum  multitudo, 
die  ex  die  expectabatur,  quae  illi  praesto  esset, 
et  una  cum  eo  certe  totam  Bearniam  vastassent. 
Hac  seditione  sedata,  paucis  interjectis  diebus, 
in  Franciscanorum  coenobio  Comitatus  Bigo- 
riensis  alia  rursus  excitata  fuit;  sed  iisdem 
etiam  artibus  ipsi  finis  imposilus  ;  et  licet  haec 
omnia  coarguere  viderenfur  reginam,  ob  injus- 
tuni  ab  ea  evulgatum  edictum,  quo  revocato, 
prislinae  tranquillitati  cuncta  cilo  reddenda 
esse  censebanlur,  proprio  tamen  ac  filii  om- 
niumque  subditorum  ,  haeresis  propagationi, 
posthabito  discrimine,  illud  ipsa,  nec  immu- 
tare,  nec  revocare  unquam  voluit. 

406.  Pius  Bearnise  jus  in  regem  Eispanim 
transferre  minatur,  ni  Joanna  resipiscat.  —  His 
Pius  permotus,  ad  Galliarum  reginam  litleras 
dedit,  quibus  gravissime  hortalus  est,  ut  om- 
nino  curaret,  ne  jam  amplius  Joanna  Navarrae 


200 


VU  V   ANNUS    I. 


CHRISTI  1566. 


rcgina  apud  suos,  adversus  Catliolicani  fideni 
acEcclesiaslicam  libertalem  adeo  insolescerel; 
alio(iuin  pro  fidci  Ecclesiarumque  incolumitate, 
pra;polentes  Ilispanos  episcopos,  Bearnise  Ec- 
clesiis  ac  dicecesiluis  praepositurum,  qui  gre- 
gem  Dominicum  polcnfi  manu  tuerenlur,  alia- 
que  se  molituriim,  qua?  ipsi  Galliarum  regincc 
minus  grala  futura  essent,  interminatus  est. 
Cogitare  se  etcnim  scripsit,  dc  sceptri  jurc  spo- 
lianda  cadem  Navarra?  regina,  ipsaque  ut  hare- 
tica  condemnata,  idem  jus  in  Hispaniarum  re- 
gcm  traducturum  ;  quem  quamprimum  deinde 
ad  occupandum  viribus  et  armis  quod  tradide- 
rat  impulisset.  Et  quia  Navarraea,  ut  diximus, 
in  dies,  majori  pervicacia  Ecclesias  ac  sacra  per- 
sequi  ac  delere  haud  destitit,  idcirco  Ponlifex, 
ut  quse  comminatus  verbis  fuerat,  opere  com- 
probaret,  et  sic  a  malo  proposito  obstinatam 
feminam  delerreret  ,  unaque  Catholicfe  fidei 
consulerel;  Vipuscoam,  qurc  Cantabriae  pars 
est,  a  Bajonensis  episcopi  jurisdictione  exemit, 
quod  e  Galliis  sectario  veneno  infectis  metus 
esset,  ne  si  populi  illi  in  Ecclesiasticis  causis 
a  Galiico,  cui  suberant,  episcopo,  licet  Catho- 
lico,  jus  petere  cogerentur,  ultro  citroque  com- 
meando,  pestem,  contagione  concepta,  secum 
in  Hispaniam,  ab  eo  malo  adhuc  puram,  attra- 
herent.  Itaque  in  Diplomate  ad  Hispaniarum 
regem  dato,  his  de  causis  se  persuasum  dixit, 
ut  Philippi  ejusdem,  tanquam  aequum  pefen- 
tis,  pro  justo  ac  laudabiii  desiderio,  satisfacien- 
dum  censuerit,  et  Bajonensi  episcopo,  ac  Au- 
scitano  prpesuli,  cui  Bajonensis  subjicitiir,  man- 
davit,  ut  in  Pampilonensi  seu  Calaguritana 
dioecesi,  intra  sex  menses,  inculpata?  vitae  ac 
doctrina  excellentes  viros,  ex  Hispaniarum  re- 
gnis  oriundos,  tanquam  vicarios  ac  officiales 
suos  constituerent,  qui  de  Vipuscentium  causis 
cognoscerent ;  ni  intra  definifum  fempus  fecis- 
sent ,  tam  Pampiloncnsi  arcliiepiscopo  quam 
Calaguritano,  de  iis  causis  per  vicarios  et  offi- 
ciales  suos  cognoscendi  eodem  Diplomate  po- 
testatem  fecit :  censurse  adjecta  sanctione,  tam 
in  Bajonensem  quam  Auscifanum,  si  suas  dein- 
ceps  in  Vipuscoensium  causis  partes  posuis- 
sent.  Quod  tamen  locum  se  habere  voluisse 
explicavit,  quamdiu  dumtaxat  sectarii  errores 
in  Galliarum  regno  perseverassent. 

407.  Hoc  Diplomate  insigne  pra?judicium  a 
Pontifice  et  Hispanorum  astu  ex  Gallorum  ca- 
lamitate  occasionem  aucupantium,  Gallico  no- 
mini  factum ,  ffigerrime  dolet  Thuanus ,  nec 
minore  eorum,  qui  cum  in  Gallica  aula  rerum 
potirentur,  fuisse  dissimulatum,  flagitio  queri- 
lur.  Sed  cum  Diploma  ipsum  pridie  kal.  Maias 
datum  ipse  recenseat,  et  mense  Julio  iniquum 
regina  Navarrse  quod  praediximus  edictum  , 
juxta  Campiliam,  contra  Catholicam  religionem 
ediderit ;  vel  potius  anno  prajcedenti  vulgatum, 
in  Bearniam,  ut  diximus,  reversa,  confirmans, 


impiis  jussionibus  impiora  detorioraque  facta 
addidcrit,  ipsius  aliorumque  hoereticorum  con- 
silia  pra^verterc,  ha^resisque  dilatationem  coer- 
ccrc  consultissime  hoc  Diplomate  Pium  stu- 
duisse  cognoscitur  ;  quidquid  fucrit,  quod,  sua- 
dentibus  Hispanis,  periculum  et  ipsi  religioni 
mefuentibus,  effectum  id  fuerit.  Gallico  insuper 
nomini  et  juri  immerito  pra>judicium  factum 
dicitur,  cum  potius  commodi  plurimum  ffigro 
cidcm  regno  allatum  fuerit;  ne  hoeresum  vide- 
licet  ille  quo  correptum  fuerat  morbus,  in  adja- 
ccntes  alias  regiones  invectus,  novis  acrioribus- 
quc  viribus  sumptis,  ipsum  deinde  paene  insa- 
nabile  redderet.  Dissimulatum  idcirco  prseju- 
dicium  id  ab  illis,  qui  in  Gallica  aula  rerum 
potiebantur,  existimandum  videtur,  quod,  pro 
summo  a  Pontifice  accepto  beneficio  ipsum  ha- 
bucrint  ;  utpote  qui  cum  Hispanis  ad  profli- 
gandam  ha;resim  manus  conserere  viresque 
conjungere  decrevissent ;  ut  inferius  dicendum 
erit. 

408.  Ex  eo  insuper,  quod  prsefatum  ad  His- 
paniarum  regem  Diploma  concessisse  Pontifex 
dicitur,  pridie  kal.  Maias  hujus  anni,  et  hoc 
ipso  anno  a  Joanna,  quod  superiori  mense  Julio 
vulgatum  diximus,  virulentum  edictum,  rursus 
confirmatum  habeamus ;  id  ab  ea  factum,  ab 
eodem  Diplomate  exacerbata,  censeri  merito 
potest.  Vicissim  vero,  qua;  hoc  anno  in  reginam 
Pium  fecisse  narravimus,  ejusdem  impiissimi 
edicti,  acerbissima?que  ex  eo  in  Catholicam  re- 
ligionem  excitatse  persecutionis  intuitu,  gesta 
fuisse,  asserere  non  veremur. 

409.  Contra  nihilomlnus  reginam  ipsam  ad- 
huc  Apostolicse  animadversionis  gladium  Pon- 
tifex  suspendit,  spc  ei  facta,  quod  mulier  ab 
hceretica  pravitate  revocarelur,  et  hac  efiam  ra- 
tione  Henricus  princeps  filius  ad  Catholicam 
voritatem  rediret  ;  extractumque  est,  ne,  jure 
Joannae  Hispaniarum  rcgi  fradito ,  intermissa 
inter  Hispanos  et  Gallos,  ob  id()ue  majori  ob- 
jecta  discrimini  religione,  bella  renovarentur. 
Quod,  ut  etiam  evaderetur  periculum,  minime 
effectum  a  Pio  censemus  id,  de  (|uo  pluries  Gal- 
liarum  reginam  Pium  ipsum  admonuisse  scri- 
bit  Catena,  ut  nempe  eam  Navarraeae  ditionis 
partem,  quam  Joanna  possidebat,  sibi  vindi- 
candi  occasionem  caperet;  vel,  ut  Apostolica 
auctoritate  eidem,  e  Valesiorum  domo  aliquem, 
ut  ipse  praeflceret,  saltem  pateretur. 

410.  Instigante  Navarrse  regina,  motiis  sedi- 
tiosi  Apameae,  Tolosce  et  Liigchini.  —  Nec  his  mi- 
nis  ferrita,  nec  suo  filiique  periculo  edocta, 
Navarraea  regina  tamen,  ut  diximus,  a  propa- 
ganda;  tuendaeque  hcereticorum  perfidia;  propo- 
sito  (quod  nunquam,  nisi  coacte  ac  simulate 
abjecisse  deprehendltur,  cum  videlicet  in  re- 
bellantes  Catholicos  mitius  se  gerere  visa  est) 
se  temperavit  ;  imo  tantum  abfiiit,  ut  ab  eo 
abstineret,  quin  potius  in  Comitafus  Fuxensis 


Pir  V  AXNUS   1.   —  CHRISTI   15C6. 


201 


prsccipiia  urbe,  Apainea,  cui  non,  uli  Bearnce, 
absoluto,  sed  pari  lanlum  cum  cpiscopo  jure, 
domina  crat,  deteriores  tumullus  commovere 
studucrit;  ingentes  deplorandosque  siquidem 
motus,  qui  hoc  ipso  tempore  in  civitate  ipsa 
exorti  leguntur,  a  fide  dignis  scriptoribus  ei 
tribuuntur;  ut  licet  relicuerit  Thuanus,  quod 
hEereticorum  fraudes  (ut  toties  monuimus)  stu- 
dio  omni,  semper  contegere  contenderit.  Ratio- 
nabilem  nihilominus  (sjiecie  saltem)  tumul- 
tuandi  ansam  hacreticis  pra?buisse  episcopum, 
ex  iis  qus  ipsi  auctores  narrant  cognoscitur, 
quos  inter  Bulengerius  ista  habet:  « In  Fuxensi 
Comilatu  plus  negotii  fnit,  Robertus  enim  Pel- 
leva?us,  Nicolai,  qui  postea  cardinalis  fuit,  fra- 
ter,  Apamc"^  episcopus,  subreptitiis  a  rege  lit- 
teris,  sectariis  usiim  in  urbe  conciliabuli  eri- 
puerat;  eosque  adifu  consulatus,  prfeter  morem, 
excluserat,  ut  soli  Cafholici  consules  crearcn- 
tur.  Sc^tarii  offensi,  cum  per  festos  Pentecostes 
dies,  a  meridie,  ut  fit,  chorese  per  vicos  a  Ca- 
tholicis  agerenfiir,  et  per  speciem  supplicatio- 
num  personati  homines,  argenteis  sigillis  in 
foro  proposifis,  cum  lascivia  discurrerenf,  ad 
arma  eunf,  obvios  quosque  frucidant,  incendia 
per  sedes  Cafholicorum  spargunt,  quorum  ple- 
rique  in  arcem  fuga  evasere  :  consul  Brussus 
obtruncatus,  ejus  a;des  conflagrarunt.  Carme- 
litarum,  Franciscanorum,  Dominicanorum  et 
Augustinianorum  coenobia  expilata,  imagines 
eversae,  urbis  valetudinarium  direptum  nonis 
Junii  MDLXvi.  Calliolici  omnes  cssi,  aut  urbe 
pulsi.  Fama  rei  vulgafa  Fuxii,  quod  oppidum 
est  arce  munita  insigne,  Catholici  ex  sectariis 
triginfa  quinque  necarunt ;  caeteri,  portis  urbis 
effraclis,  fuga  elnpsi.  Apameenses  Solanum  e 
propinqua  nobilitale  summEE  rei  pra;ficiunf  ». 
Ista  Bulengerius,  qiiibus  cerfe  concordant,  quae 
refert  Thuanus  ,  nempe  id  turbis  occasionem 
dedisse,  quod  obfenfum  Catholici  regium  de- 
cretum  urgerenf,  Prolesfantes  vero  non  audilos 
se,  et  ex  falsis  probalionibus,  episcopi  dolo, 
illud  facfum  contenderint.  Quod  quidem  pro- 
babilifate  minime  carere  censemus,  id  licet 
apud  scripfores  Calholicos  alios,  uno  Bulenge- 
rio  excepto,  memoralum  non  reperiatur;  cum 
ad  illicita  pafranda,  boni  species  assimulafa, 
indiscreto  zelo,  optimos  quoque  viros  fallere  ac 
impellere  perssepe  consueverit.  Ubi  Prolestan- 
tibus  regium  innofuit  decrefum,  misisse  pro- 
tinus  Simonem  Severium,  qui  apud  regem  in- 
tercederet,  nihilque  impefrare  potuisse,  prse- 
valente  cardinalis  Lofliaringii  potentia,  cujus 
grafia  episcopus  sublevabafur,  scribitThuanus, 
qui  addit,  irrifas  quoque  fuisse  reginae  Navar- 
rae  preces  pro  Protestanfibus  ipsis  fusas ;  ut  ex 
his  facile  etiam  educas,  illam  et  hanc  passam 
repulsam,  ad  vindicandam  injuriam,  in  Catho- 
Ilcos  Apameenses  Profestantes  excitasse ,  ut 
supra  diximus.  Csetera  autem,  quce   subjungit 


Thuanus,  videliccl  Catholicorum  praccipuos  du- 
ces  Mauleonum,  Drubanum  Collegii  sodalem, 
et  Brussiuin  consulem,  Augustinianorum  tem- 
plum  munivisse,  et  comporlatis  armis  firmasse ; 
et  inter  supplicaliones ,  Pentecostes  tempore 
habitas,  persouatos  discurrisse  homines,  qui 
argenteis  in  foro  sigillis  ad  Protestantium  of- 
fensionem  propositi  essent ;  aliaque  ejusmodi, 
omnino  probabililate  carere  agnoscuntur  :  nam 
si  ex  industria  in  Profesfantes  ,  tantoque  inuni- 
tionum  apparatu,  tuinulfum  Cafholici  commo- 
liti  fuissent,  et  e  confra  adversarii  ab  iiis,  cx 
improviso  fuissent  aggressi,  rerum  exitus  sese 
aliter  habuisset,  nec  tanta  facilitate  Catholicos 
deturbare,  eorumque  domos  ac  templa  incen- 
dere,  ac  evertere  Profestantes  iidem  poluissent; 
imo  ex  ipso  hoc  rerum  exitu  educendum  potius 
videtur,  cum  Cafholici  supplicationibus  inlenti 
nil  inali  cogifarent,  sibique  ex  adversarioruin 
insidiis  nil  metuerenf,  inermes  prorsus  lasci- 
viisque  dediti  ac  commessationibus  essent, 
(quas  certe  Catholicorum  non  erat  sacris  suppli- 
cationibus  commiscere);  tunc  in  eos  Protestan- 
tes,  ex  induslria  insurrexisse,  ipsisque,quae  prae- 
fafi  sumus,  mala  infulisse.  Id  autem  nonPenfe- 
costes  die,  sed  festo  Corporis  Chrisfi,  ejusque 
supplicafione  evenisse,  refert  De  Avila  ;  at  quar- 
todecimo  kal.  Junii  exorfum  primo  tumultum, 
moxque  compressum,  denuo  Penfecostes  tem- 
pore  repullulasse  scribif  Tbuanus.  Quid  vero 
post  haec  acciderit,  audi  ex  eodem  Bulengerio  : 

■411.  "  Re  comperta  (inquit)  Jousa  Joanni 
Nequar  Valetffi  negotium  dat,  ul  fnrbas  compo- 
nat,  in  capita  facfionis  vindicct.  Valeta,  ut  erat 
moderatione  etanimi  aj'|uitafe  conspicuus,  con- 
difiones  proponit,  ut  vincli  Fuxii  et  Apameaj 
utrimque  solverenfur,  extremus  miles  dimilte- 
retur,  dissidia  sarcirenlur,  res  in  infegro  fierent. 

«  Lutetiae  omnia  sinislra  fama  in  majus  ac- 
cepta  :  agri  passiin  a  Salabrosio  Jousae  missu 
vastati,  donec  Jacobus  Angevaeus  Rambulielus 
a  rege  cum  amplissimis  mandatis  in  Septima- 
niam  missus,  adnilenlibus  Rabafo  ef  Caumontlo 
sectac  sfudiosis,  res  composuil.  De  iis,  qui  sacri- 
legio  teinpla  et  sacras  effigies  fcedarunt,  cognilio 
penes  ^enatum  Tolosanum  fuil.  Auclores  scele- 
ris  ad  furcain  damnali,  fugam  expedivere,  bona 
fisco  addicta,  detraclis  ad  templorum  sarta 
tecta  quadraginla  librarum  millibus.  Fugitivis 
aqua  et  igne  inlerdiclum  est.  Calholici  damna- 
tis  injuriam,  advocalionemque  commodabant, 
et  vapulanfibus  favebant.  Illi  in  Pirenes  latebras 
refugere,  unde  egressi,  cum  lalrocinia  agita- 
rent,  manu  vindicatum,  ne  apud  illos  scelera 
mulfa  inanerenf.  Tacharius  pra^do,  ex  Angronia 
Valle,  qui  ad  illos  se  aggregarat,  Tolosam  duc- 
tus  est,  ubi  senalus  debifum  supplicii  modum 
ei  reddidit,  et  hominem  egit.  »  Sic  Buiengerius. 

412.  Fuisse  autem  Tacharium  Subalpinae  re- 
gionis  olim  ministrum,  scribit  Thuanus,  quem 


Ann.  —  ToMDS  XXXV. 


Laderchi,  I. 


26 


202 


PII   r   ANNUS    1.    —   CIIRISTI    1566. 


supplicio  cliam  affectum,  noii  lioc,  scd  sequenti 
dumtaxat  anno,  narrat.  llujus  vero  anni  mense 
Septembri,  sceleris  anctorcs  captos,  et  sub  cus- 
todia  Tolosam  ductos,  tamen  fere  carcere  fuissc 
elapsos,  dicit  :  postea,  sive  quod  suspectum 
senatum  Tolosanum  tiaberent,  sive  quod  inno- 
centia?  suae  haud  satis  fulerent,  propositis  apud 
rcgem  suspicionis  causis,  ut  cognitio  ad  alios 
judices  remitteretur,  et  de  causa  senatus  Pari- 
siensis  cognosceret,  impetrasse  refert :  sed  mox 
Lotharingii  cardinalis  intervcntu,  (inquit)  de- 
cretum  rcgium,  super  ea  factum,  revocatum 
fuit,  et  cognitio  rursus  senatui  Tolosano  com- 
missa,  qui  in  eos,  ut  dictum  est,  animadvertit. 
Quoe  quidem  haud  imiirobabilia  censenda  sunt. 
Ineptum  vero  prorsus  esse  cognoscitur,  quod 
Ecribit  Campiglia,  nempe  Navarraj  reginam, 
Galliarum  rogis  ministris  omnem  contulisse 
opem,  ut  pristina?  cuncta  redderentur  tranquil- 
litati  ;  ac  si  turbarum  in  Comitatu  Fuxensi  ex- 
cilatrix  ipsa  non  fuisset.  Id  tamen  in  speciem 
efficere  potuisse,  quod  male  paratge  insidiaj, 
optatum  ab  ea  finem  non  obtinuissent,  minime 
diffitemur.  In  Fuxensi  Comitatu  nihilominus,  et 
Bearnsc,  quse  utraque  loca  principatus  Joannae 
(ut  diximus)  ac  ditionis  erant,  res  sunt  ita  com- 
posita?,  ut  in  isto  quidem  Protestantes  numero 
vincerent,  Catholici  tamen  antiquam  possessio- 
nem  in  sacris  majorum  colendis  retinerent,  si 
Thuano  sit  fides  ;  in  altero  vero,  Catholicis,  qui 
pauci  non  erant,  ut  sacrum  etiam  ad  tintin- 
nabulorum  pulsum  celebraretur,  facta  fuerit 
potestas. 

M2.  In  Catholicos  insuper  sectarii  aliud 
aggressi  sunt  Lugduni  ;  nam  eam  urbem  in 
suam  potestatem  redigere  tentarunt.  Cum  enim 
in  ea,  inque  adibus  arci  vicinis  specus  subter- 
raneus,  cunicula  forma  repertus  esset  ;  id  sec- 
tariis  imputatum,  quod  illum  effoderint,  ut 
excitato  tumultu,  cuniculo  ejusdem  arcis  mffi- 
nia  dejicerent,  itaque  ipsius  polirentur.  Qua- 
propter  arx  eadem  majori  prssidio,  et  com- 
meatu,  ac  machinis  firmata  est,  prajpositusque 
ei  Petrobuferius,  vir  primarla  in  Lemovicibus 
familia,  ut  scribit  Thuanus.  Ugonottorum  vero 
conjurationem  detexisse  ac  compressisse  Rena- 
tum  prcesulem  de  Birago,  qui  postmodum  can- 
cellarius,  et  hinc  cardinalis  fuit,  scribit  De 
Avila,  qui  etiam  eo  temeritatis  ibi  devenisse 
sectarios  refert,  quod  undique,  ex  vicinis  alio- 
rum  principum  regionibus,  el  e  Sabaudia  pra;- 
cipue,  illuc  plures  confluxissent.  Quod  quidem 
a  Petro  Gillo  '  in  sua  Ecclesiarum  reformata- 
rum  Ecclesiastica  historia  conflrmari  videtur, 
dum  eo  tempore  Saldensium  plurimos,  domi- 
bns  suis  decessisse  tradit,  alioque  demigrasse. 

414.  Fraudes  Auriacensis  a  Pio  deterjimtur. 
—  Hoc  fere  tempore  detectee  sunt  quoque  insi- 


dix,  (ut  pra}fatus  De  Avila  rcferl)  quibus  luvre- 
tici  ipsi  Avcnionensem  civitatem,  qua;  Aposto- 
lica?  Sedis  juris  est,  occupare  decreveranl.  Ab 
ea  siquidem,  jussu  Pii,  eliminati  omnes  qui  a 
Catliolica  religione  defecerant,  cum  se  in  vici- 
niora  loca  Gallia;  Narbonensis  etProvinciaj  rece- 
pissent,  secretis  machinationibus  ipsam  inva- 
dere  meditabantur  ;  atque  eo  res  proccsserat, 
ut  urbis  januffi,  per  clandestinam  conspiratio- 
nem  jam  potiri  posse  confiderent.  At  revelato 
negotio  a  civium  vigilantia,  qui  ei  tunc  solus 
prtcerat  cardinalis  Arminiacus,  (Carolo  cardi- 
nali  Borbonio  ejus  collega  absente)  conjuratio- 
nis  consciis  aliquibus  captis,  Scipionem  Vimer- 
catum,  per  expeditos  equos  ad  regem  misit, 
ut  de  periculo  civitatis  admoneret.  Quo  rex 
audito,  Tenderensi  comiti,  Provincia;  proregi 
et  Narbonensi  Galliae  gubernatori,  Gulielmo 
Jojosaj,  aliisque  proxime  adjacentibus  provin- 
ciis  pra;fectis,  periclitanti  urbi  statim  auxilia 
suppeditari  imperavit. 

415.  At,  quamvis  provide  hostium  astus 
elusisset,  perpetua  nihilominus  soUicitudine 
premebatur,  quem  praediximus,  cardinalis  Ar- 
miniacus  :  «  Quod  »,  ut  ipse  ad  Pium  '  sub 
die  ixiv  Julii  hujus  anni  scripsit,  «  Auriacum 
cuncti  Sanctitatis  vestrae  rebelles  ac  exules  se  re- 
cipiant  :  quapropter  magno  levaremur  timore, 
si  Sanctitas  Vestra  ad  Catholicum  regem  scri- 
beret,  ab  eoquc  obtineret,  ut  districte  principi 
Auriaco  sibi  subjecto  prajciperet,  ne  liaereses 
vel  tuae  Sanctitatis  rebelles  in  ditione  sua  pa- 
teretur.  Quod  quidem  diligentissime  licet  a  me 
curatum,  obtinere  tamen  non  potui,  niinistris 
illius,  non  modo  promissis  stare  renuenti- 
bus,  sed  insuper  spiritualium  rerum  cognitio- 
nem,  qua;  ad  Sanctitatem  vestram,  vel  ab  ea 
delegatos  spectat,  usurpare  contendenlibus  ». 
Sic  Epistola. 

416.  At  Pii  vigilantia  Auriaci  consilium  prae- 
venerat,  cum,  missoad  Margaritam  Austriacam, 
ParmcC  ducissam,  Belgiique  pro  Catholico  rege 
gubernalricem,  Julio  archiepiscopo  Surrentino, 
Apostolico  nuntio,  per  eum  ipsum  Auriacum 
principem  de  his  ac  aliis  quae  ad  avitae  reli- 
gionis  conservationem  spectabant,  admonen- 
dum  curaverat.  Verum  ille,  licet  intrinsecus 
lupus  rapax  esset,  cui  haeresum  ac  rebellionis 
facinora  fovere  conducebat  impiissimis  quae 
meditabatur  consiliis,  extrinsecus  tamen  ovis 
vcstimentum  gerens,  hujusmodi  ad  Pium  (quod 
ex  proprio  originali  ^  accepimus)  responsum 
dedit : 

«  Beatissime  pater. 

«  Post  pedum  oscula.  Plurimum  gavisus 
sum  ex  his,  qua;  rev.  archiepiscopus  Surrcnti- 
nus,  S.  V.  et  Sedis  Apostolicae  nuntius,  juxla 
litteras  fiducia;  sibi  datas,  mihi  exposuit  ;  nil 


Hislor.  des  Eglis.  Retor.  cap.  35. 


*  Ex  original.  —  ^  Ex  Archiv.  card.  Alexand.  lom.  66. 


PII   V    AXXUS    1. 


CHRISTI    1566. 


203 


enim  neque  gratiiis  neque  delectabiliiis  aiidire 
potui,  qiiam  S.  V.  benevolo  et  propitio  erga  me 
ct  subditos  meos  esse  animo  ;  pro  cujiis  favore 
et  bona  gratia  emerenda  et  retinenda  quidvis 
laboris  subirem.  Et  quod  ad  veteres  EcclesiaE 
ritus,  et  avitam  religionem  conservandam  etre- 
tinendam  attinet,  satis  intelligere  potuit  S.  V. 
quantcpere  studuerim  in  hoc  turbulento  sae- 
culo,  ut  apud  Auriacas  (pro  temporis  et  mo- 
tuum  ratione)  antiqua  et  Catholica  religio  con- 
servarelur  ;  nec  ea  in  parte,  unquam  meo  offlcio 
deero,  nec  commiftam,  ut  quidquam  in  me 
desiderari  possit  ;  quemadmodum  latius  reve- 
rendo  domino  Surrentino  declaravi,  et  plenius 
ex  ipsius  relatu  S.  V.  cognoscet,  quem  oravi,  ut 
humillimum  meum  obsequium  et  servitutem 
V.  S.  in  omnibus  offerret,  quemadmodum  ofTero 
per  prajsentes.  Deum  Opt.  Max.  precor  ut  S.  V. 
Ecclesiae  diu  servet  incolumem,  et  ipsi  omnia 
prospera  concedat.  Et  V.  S.  oro,  ut  me  paterno 
amore  prosequi  pergat.  Bruxella;  octava  Ju- 
nii  MDLXVi. 

«  S.  V.  humill.  et  addictis.  servitor  Guliel- 
mus  de  Nassau  princeps  .\uriacensis  »  .     • 

417.  Graves  ad  Pontificem  de  cardiimU  Ar- 
meniaco  accusationes  deferiintur,  qiies  mox, 
interveniente  Sadoleto,  diluuntur.  —  Quamvis 
vero,  ut  diximus,  qui  Avenionensem  ditionem 
moderabatur,  cardinalis  Arminiacus,  nihil  quod 
sui  esset  muneris  ad  avertenda  cuncta  haere- 
ticorum  molimina  desiderari  pateretur  :  nihi- 
lominus  (haereticorum  eorumdem  fraude,  vel 
aliorum  malitia  ac  invidia)  apud  Pium  dela- 
tus  est,  vel  quod,  ipso  Pontifice  inscio,  Galliae 
regis  auxilium,  per  collegam  Borbonium  im- 
plorasset.  vel  quod  segniter  officio  in  sectarios 
defunyeretur.  Quam  quidem  virulentam  calum- 
niani,  cum  delere  oplimus  cardinalis  tentasset, 
adeo  obtrectatorum  accusationes  apud  Pium 
invaluisse  reperit,  ut  nec  audiri  obtinuerit. 
Digna  est,  quae  hic  Pauli  Sadoleti  Carpenta- 
trensis  episcopi  inseratur  Epistola  ad  Pium  scri- 
pta,  e  proprio  originali  '  excerpta,  et  latinitati 
donala,  quod  in  ea  et  de  his  etde  aliis  ad  eam- 
dem  Avenionensem  ditionem  pertinentibus  di- 
serte  agatur,  estque  hujusmodi  : 

«  Beatissime  pater. 

«  Licet  gradus,  in  quo  Deus  Dominus  in 
hac  regione  me  constiluit,  ejusdem  publicas 
res  curare  compellat,  easque  sic  moderari  exo- 
ptem,  ut  in  pace  ac  justitia,  in  Dei  servitio, 
ejusque  sancta  religione  quiete  incedi  possit  ; 
nihilominus  litibus  ac  turbis,  quae  in  hujus 
legationis  rebus  commotae  fuerunt,  me  nullate- 
nus  immiscere  volui,  nec  officio  ullo  sum  fun- 
ctus,  quod  parvitatem  meam  haud  decere  inter 
tantorum  magiiatorum  jurgia  me  ingerere,  ar- 
bilratus  sim  ;  cuni  praecipue  S.  T.  pro  sua  sin- 

'  Ei  Archiv.  card.  .V.exand.  ut  stip. 


gulari  probitate  ac  prudcntia,  ea  habita  consi- 
deratione,  qua>  non  modo  digne,  sed  omnino 
necessario  habenda  est,  praeclarissimarum  qua- 
litatum  illuslrissimi  cardinalis  Borbonii,  et 
ditionis  hujus  utilitatis,  ex  se  ipsa  cuncta  recte 
disposituram,  pro  certo  habuerim.  Dilio  siqui- 
deni  haec,  ratione  loci,  in  quo  est  constituta, 
nec  felix,  neque  a  quotidianis  quibus  impeti- 
tur  malis  penitus  tuta  esse  valet,  si  una,  et  ab 
Apostolicae  Sedis  protectione,  (proecipuum  no- 
strum  firmamentum  ac  virtus)  et  a  Galliarum 
regno  non  foveatur  auxiliumque  recipiat.  At 
hoc  potissimum  tempore,  nos  hoc  egere  com- 
pertum  est,  quo,  noslris  peccatis  facientibus, 
Deoque  permittente,  undique  ab  haereticis  cir- 
cumvallamur,  qui  non  modo  res  nostras,  sed 
sanguinem  etiam  sitiunt  ;  quibusve  nil  magis 
optandum  esset,  nisi  ut  rex  nos  dereliquisse 
monstraret,  ut  statim  irruerent,  regionisque 
omni  prorsus  praesidio  subsidioque  destitutaj 
potirentur.  At  fovendum  alendumque  vero  be- 
nevolum  hunc  regis  reginaequae  erga  nos  ani- 
mum,  quantum  illustrissimi  cardinalis  Borbo- 
nii  auctoritas  valeat,  adeo  manifestum  esf,  ut 
in  hoc  explicando  non  sit,  quod  immorari  de- 
beam,  cum  praecipue  id  noii  fuerit,  ob  quod  ad 
Sanctitatem  tuam  has  lifteras  dederim.  Estillud 
vero,  quod  cum  Avenionem,  invisendi  gratia 
illustrissimum  cardinalem  Arminiacum,  me 
contulerim,  tum  quia  difionem  nostram  ipse 
moderatur,  tum  efiam  quod  a  iriginta  et  am- 
plius  annis  ei  amicitia  juncfus  sim,  reperi  eum 
dolentem  moeroreque  pajne  confecfum,  ob  falsa 
quaedam  de  se  gestisque  suis  ad  S.  V.  delata. 
Ipse  quidem  nihil  sibi  conscius,  ea  apud  S.  T. 
rectum  animura  haud  praevalitura  formidat, 
quod  innocentiae  suae  veritafem,  ubi  S.T.,  quac 
in  sui  purgationem  afferet,  audire  dignabitur, 
locum  suum  obfenfuram  confidat.  Sed  quia, 
praeter  molestiani,  quam  hujusmodi  gravitafis 
et  auctoritatis  viro  inferf,  uf,  vel  in  suspicio- 
nem,  quavis  ratione  sit,  apud  suum  principem, 
uti  S.  V.  est,  tanta  bonitate,  judicio  et  auctori- 
tate  praedifum,  traducatur  ;  ex  nonnullis,  quae 
sibi  acciderunt,  intelligere  visus  est,  ad  S.  V. 
delafa,  jam  aliquod  sibi  praejudiciiim  intulisse, 
cum  aeque  rationes  absentis,  uti  pefifiones  in- 
stantiaeque  prsesentium  recepfae  non  fuerint. 
Qua  de  re,  beatissime  pater,  praesumptionem, 
quae  rite  videri  pofesf,  in  eo,  videlicet,  quod 
calamum  osque  ponere  in  re  tam  gravi  ausus 
sim,uItro  fateor.  Nihilominus,  cum  de  dignitate 
praestanfissimi  viri  agatur,  honorifica  ac  digna 
ratione,tum  in  naturalium  suorum  principum, 
tum  in  sanctae  hujus  Sedis  famulifio  adepta 
semper  et  aucta  ;  quaeque  semper  beneficio  ac 
sancfae  fidei  Catholicae  conservationi  cessit  ; 
hoc  S.  T.  eximiorum  suorum  meritorum  testi- 
monium  reddere  cogor.  Testor  siquidem,  et  in 
praeteritis  quae  gessit,  multoque  magis  in  prae- 


20  V 


PII    V   AXXrs   1.    —     CHRISTI    1566. 


sentibus  qiuT  gerit.  qiiaequc  ipsemcl  iiitolligere 
et  proi)ius  videre  valeo,  in  viro  lioc  niliii  esse, 
quod  rite  redargui  queat  ;  imo  c  contra  innu- 
mera  in  eo  essc,  qux  summis  laudibus  prosequi 
mereantur  :  cum  siquidem,  nec  integritas  aut 
probitas  major,  neque  in  regimine  benignior 
lenitas,  neque  sancttc  religionis  fervenlior  ze- 
lus,  neque  contra  ejusdem  persecutores  et  ho- 
stes  odium  ardentius,  in  altero  quovis  ac  in  eo, 
reperiri  possit.  Quare,  ut  impensius  in  dies 
eum  S.  T.  colat,  magni  faciat  ac  veneretur, 
dignus  profecto  cognoscitur.  Ad  dignitatem  si- 
quidem,  ac  sanctat  Scdis  amiilifudinem  asseren- 
dam.magiii  prrcclarique  hujiismodi  viri,firma3- 
que  ejusdem  column;TC  perorbem  diffusae,  haud 
niinus  ac  alii  qui  semper  Romae  commorantur 
valeat  :  imo  quanto  [ilus  in  prioribus  illis  pie- 
tatis  virlutisque  emicat,  tanto  apud  exteros 
erga  sanctam  Sedem  veneratio  augetur,  a  qua 
ad  supremos  honoris  apices,  nonnisi  eximios 
hujusmodi  viros  evcctos  conspiciunt.  Sed  quia 
praefati  illustrissimi  domini  merita,  quidquid 
de  ipso  testari  valeo,  longe  superant,  et  quid- 
quid  de  ipso  a  quovis  dici  posset,  Sanctitatis 
tua;  mens  sapientiaque  late  comprehendi  ;  id- 
circo  plura  non  afferam,  sed  post  sacrorum 
oscula  pcdum,  Dominum  quotidie  deprecabor, 
utad  Ecclesiae  sua;  utilitatem  Sanctitatem  tuam 
diu  servet  incolumem. 

«  Avenione  ,  die  ix  Augusti  mdlxvi,  S.  T. 
humil.  et  devolis.  servus  Paul.  Sadoletus  episc. 
Carpent.  « 

418.  Fuit  hic  Paulus  prfficlari  illius  Ja- 
cobi  cardinalis  Sadoleli  nepos,  qui  preecipua 
eruditione  sub  Leone  X  refulsit,  quique  ei- 
dem  Paulo,  quam  ipse  obtinebat,  vivens,  Car- 
pentatrensem  cessil  Ecclesiam.  A  patruo  haud 
degener  Paulus,  ingenii  sui  nonnulla  monu- 
nienta  reliquit,  ut  Sammartani  aliique  refe- 
runt.  Quod  autem  Pius  non  probasse  forte 
visus  sil,  Arminiacum,  misso,  ut  diximus. 
Yimerlato,  et  per  Carolum  cardinalem  Borbo- 
nium  collegam,  Gallorum  regis  ad  tuendam 
Aveniouensem  ditionem  prffisidium  implorasse, 
(hanc  enim  cum  Gallis  necessiludinem  in 
primis  justificandam  censuit  Sadoletus)  id 
ex  eo  processisse  scias,  quod  Ponlifex  Galli- 
can^e  aulae,  ac  pracipue  reginae  parentis  in- 
genium  et  erga  hajreticos  animum ,  ut  mox 
dicetur,  merito  haberet  suspectum  ;  quapro- 
pter,  nec  rite,  et  forte  imprudenler  ab  ea  au- 
xilium  opemque  deprecari  contra  haereticos 
censuit,  a  qua  ipsorum  potius  foveri  ausus 
viderenlur.  Re  autem  melius  explorata,  op- 
timum  extitisse  Ariminiaci  ac  collegae  consi- 
lium  cum  cognovisset,  non  modo  illud  asse- 
ruisse,  sed  conatu  omni  slabilire  coadjiivare- 
que  curasse,  quae  suis  locis  danda;  erunt, 
ad  Tendrensem  comitem  ac  alios  scriptae  Epi- 
stola;  manifeste  testanlur. 


419.  lllud  eliam,  in  quo  segnius  quam  par 
esset  Arminiacum  in  haereticos  se  gessisse 
apud  Pium  delatus  est,  ex  ejusdem  Arminiaci 
ad  Pontificem  ijisum,  jam  superius  praenotata 
Epislola  cognoscitur,  estque  hujusmodi  : 

«  Beatissime  pater. 

«  Proximis  praeteiilis  diebus  ad  S.  V.  scri- 
psi,  ut  eam  de  hujus  suae  provincia;  stalu,  tum 
de  iis  quae  ad  hairesim,  tum  de  aliis  quae  ad 
justiliam  perlinent,  cerliorem  redderem.  Quoad 
haeresim,    divino    favenle    Numine,    quantum 
cognoscere  valeo,  omni  prorsus   pestis  liujus 
labe  expers  est.  Breve  deinde  S.  V.  accepi,  quo 
denuntiabat,  prout  sibi  relatum  fuerat,  hac  in 
civitate  ad  triginta  hypocritas  commorari,  qui 
licet  Ugonotti  essent,  se  tamen  uti  Calholicos 
gerebant.  IJt  muneri  meo  ac  debito  obediendi 
famulandique   S.   T.   satisfacerem,    omni   dili- 
gentia  archiepiscopi  vicarium  parochos  omnes, 
ccenobiorum  priores,  Societatis  .lesu  rectorem, 
necnon  consules  et  judices  temporales  scisci- 
tatus  sum,  ac  per  eos  de  vita  et  nioribus  po- 
puli  hujus  inquisivi,  ut  pra-cipue  intelligerem, 
an  vera  essent,  qua  ad  S.  V.  delata  fuerant ;  at, 
uti  transactis  temporibiis,  cum  videlicet  Ugo- 
notti  ipsi  magis  viribiis  valerent,   Deo  opitu- 
lante,  ne  eorum  aliquis,  ea  in  loca,  quae  rex 
Christianissimus  curae  meae  dcmandaverat,  pe- 
dem  inferret,  sedulo  cavi.   Ita,  Deo  ipso  bene 
juvante,   civitatem    hanc  ac   ejusdem   Comita- 
tum,   ab    omni    ejusmodi    malo   custoditurum 
confido.    Quare  S.  T.   humiliter    deprecor,   ut 
nuUa  in  re  muneri    meo   defulurum    pro   sua 
benignitate  arbitretur.  »  Et  post  nonnulla,  de 
Auriaco   principatu   paulo   ante  relata  :   «  Ad 
aerumnas  nostras  (subjungit)  illa  additur,  quae 
a  Vasonsionensi  episcopo  venit.  Hic  siquidem, 
nec  apud  Ecclesiam  suam,  quae  una  ex  trihus 
esl,   quae   hujus    civitatis    metropoli   subjacet, 
residet  :  nec  ibi  vicarium  aptum  ac  idoneum 
habet.    Quare    populus    ille  quotidie   clamat, 
imminetque  alicujiis  scandali   periculum.   De- 
precor  Sanctitalem  tuam,  ad  quam  unam  ma- 
lis   his  occurrere    speclat,  ut  pro   eximia  sua 
prudentia  huic  consulat.    Avenione,   xxiv  Ju- 

iii  MDLXVI. 

V.  S.  humil.et  obcdient.  servus 
«  G.  card.  Arminiacus  ». 
420.  Dubitari  non  potest,  nullo  negotio, 
ex  Pii  mente  facile  delala,  quae  contra  opti- 
mum  cardinalem  de[)rel)endit  fuisse  sibi  falso 
relata,  cum  non  modo  concreditum  munus  Ave- 
nionensem  ditionem  regendi  ei  confirmavit  ; 
sed  insuper  ad  arceiidos  hacreticos,  qui  pro- 
xime  secutis  temiioribiis  acriores  insurrcxe- 
runt,  et  verbo  et  o|iere,  ut  suis  iocis  dicetur, 
ipsum  studiosissime  adjuvit.  De  Vasuonensi 
vero  episcopo,  qiiid  slatuerit,  incompertum  ; 
at  ex  ingenio  Pii  facile  elicerc  est,  quid  cum 
ipso  [lotissinium  egerit. 


Pir   V   ANNUS    1.    —    CHRISTI   1 5G6. 


205 


421.  Pnntlfcx  per  )uin(iinn  incitat  regem 
iit  heereticos  per  Gallias  sascientes  acritcr  in- 
sectetur,  et  reginam  matrem  prxtnonct  de  infe- 
lici  suaritm  artium  cxitu.  —  lisdem  etiam  frau- 
dibiis,  quibus  Lugduni  et  Avenione,  Narbonai 
quoque  potiri  posse,  Laeretici  excogifarunt, 
incassum  licet  et  hic  insidias  struxerint.  At 
rex  non  niinus  his  quam  aliis  ab  haerelicis 
illatis  injuriis  quotidie  commotus  animo,  quod 
nec  clam  nec  palam  unquam  quiescerent,  justa 
eos  animadversione,  vi  et  armis  coercere  jam 
meditabatur,  in  hacque  sententia  dcfixit  so- 
lemnis  admodum  legalio  ad  ipsum,  hoc  tem- 
pore,  missa  a  comite  Palatino  Rheni,  a  duce 
Vitembergensi,  a  duce  Bipontino,  ab  uno  ex 
Saxoniae  ducibus,  a  Pomeraniae  duce  et  Ba- 
densi  Marchione  ;  qui  omnes,  per  legatos  suos, 
conquesti  primum,  quod  libera  minime  in 
Galliarum  regno,  Protestantium  religionem 
profitentibus,  quocumque  loco  ccetus  suos  co- 
gendi  tribueretur  facultas  ;  ipsam  imposterum, 
eorumdem  principum  nomine,  illis  deprecati 
sunt  a  Carolo  ;  qui  rera  indignissime  ferens, 
et  legatorum  poslulalionem  vix  sustinens,  tan- 
dem  respondit :  se  eos  principes  assueta  pro- 
secuturum  benevolentia  ,  donec  et  ipsi  sui 
regni  se  immiscere  negotiis  abstinerent  ;  et 
paulo  post,  manifesta  indignatione  subjunxit  : 
oportere,  se  quoque  ab  iisdem  principibus  pe- 
tere,  ut  liberum  Catholicse  religionis  usum, 
suis  quoque  in  ditionibus,  Catholicis  potesta- 
tem  facerent  ;  quibus  eos  verbis  dimisit. 

422.  Ejusiiem  propagandae  tuendaeque  hcC- 
resis  astu,  Rheni  Palatinum,  ad  Sabaudiae  du- 
cem  legatos,  hoc  ipso  tempore  misisse,  narrat 
praefatus  Gillo.  At  Ponlificis  Catholicorumque 
principum  exemplo^  qui  undique  le^atis  mis- 
sis,  Tridenlini  ubique  Concilii  decreta  recipi 
curaveranl,  Protestantes  commotos,  bas  ipsi 
quoque  legationes  instituisse,  De  Avila  cre- 
didit.  Quidquid  fuerit,  apud  regem  nil  ex  ea 
utilitalis  relulere,  vel  legati,  vel  qui  una  cum 
illis  a  rege  eadem  deprecali  sunt,  princeps 
Condffius,  Admiralius  Colinius  aliique  secta- 
riorum  proceres  ;  quos  deinde,  tanquam  sui 
Deique  teterrimos  hosles  habere  ipsosque  per- 
sequi  rex  magis  statuit. 

423.  Regina  parens  vero,  quamvis  in  filii 
senlentiam,  tanta  sectariorum  audacia  vel  in- 
vitam  perlraxissent ;  quod  tamen  eum  videret, 
juvenili  actum  ardore,  exlra  se  raptum,  ni- 
mis  animi  sensus  explicare  consuevisse,  quos 
liberioribus  quam  par  fuisset  verbis  legatos 
vel  sectariorum  proceres  exacerbasse  compc- 
rerat,  sermonibus  ac  officio  delinire  studuit  ; 
cum  a  simulatione  potius,  quam  ab  aperta  et 
manifesta  indignatione  ac  odio,  felicem  rerum 
exitum  praestolandum  censeret.  Sicque  illa  si- 
mulando  eo  pervenit ,  ut  Pontifex  ipse  (ut 
infra  dicetur)  non  levem  de  ipsa  suspicionem 


conciperet,  ac  si  illa  Ugonottorum  potius  quam 
Catholicorum  partes  gerere  videretur.  Apo- 
stolicum  ad  eam  et  Regem  ,  suum  internun- 
tium,  Comitem  Rlichaelem  Turrianum,  Cene- 
tensium  episcopum  legaverat  Pius,  cui  (ut 
refert  Gabutius  ')  multa  religionis  et  Chri- 
stiana;  prudentiae  plena  dederat  mandafa.  Atque 
iihid  in  primis  is,  Pii  nomine,  regios  in  ani- 
mos  revocaret,  ne  humanis  consiliis  jussa 
divina  posfhaberent  ;  sed  mille  regna  ac  vi- 
fam  ipsam  projiciendam  potius,  quam  officium 
suum  deserendum,  in  negotio  praecipue  Ca- 
tholicae  religionis,  pufarent.  Eam  siquidem 
haudquaquam  satis  fuerat,  si  principes  ipsi 
complexi  essent  ;  cuni  illis  etiam,  ut  sui  pro- 
vinciales  et  subdifi  eamdem  profiterentur  ; 
hffireticam  vero  impielatem  secfantes  gravifer 
piecterentur,  efficiendum  esset ;  hoc  cnim  re- 
gii  muneris  esse,  hoc  pracipue  Galliarum  re- 
ges  praestare  debuisse,  si  Chrisliani,  adeoque 
Christianissimi,  et  esse  et  appellari  ;  si  ma- 
jores  suos,  Carolos,  Pipinos,  aliosque  stre- 
Duos  Romante  Ecclesiae  et  Catholicae  fidei  de- 
fensores  imifari  ;  si  denique,  ut  par  fuerat, 
servire  Domino  voluissent.  IIoc  namque  cun- 
ctis  regibus,  principibus  atque  judicibus  pree- 
ceptum  divinitus  datum,  quod  rex  ille,  pro- 
phefaque  sanctissimus  ^  his  verbis  edixit  :  Et 
nunc,  reges,  intelligitc;  crudimini,  qui  judicatis 
terram  ;  servitc  Domino  in  timore.  Id  vero  san- 
ctorum  Patrum  teslimonio,  tum  ab  regibus  cu- 
mulate  fieri  constabat,  cum  et  ipsi  quatenus 
homines  essent,  recte  viverent  ;  et  quafenus 
reges,  in  regno  suo  bona  juberent  malaque 
prohiberent,  non  solum,  qua  ad  humanam 
societatem,  verum  etiam  quae  ad  divinam  per- 
tinent  religionem,  exemplo  piorum  regum  Eze- 
chiae  atquae  Josia;,  qui  Doniino  egregie  ser- 
vierant,  lucos  et  idolorum  fempla,  et  e.xcelsa 
illa  qucB  contra  prfficepta  Dei  fuerant  extructa 
destruendo.  Ista  ex  Gabutio.  Ad  omnes  prae- 
terea  Galliarum  episcopos  eidom  nunlio  Tur- 
riano,  perferendas  suas  Epistolas,  quibus  et 
Tridentini  Concilii  decretis  obedienliam,  et 
morum  correcfionem,  et  Ecclesiasticorum  re- 
formationem,  et  eorumdem  episcoporum  re- 
sidentiam  urgebat,  Pium  tradidisse,  ex  mox 
ponendis  ipsius  Epistolis  apparebit.  Peculiari 
modo  vero  reginam  parentem,  quam  nimis 
suis  artibus  affecfafae  simulationis  dissimula- 
tionisque  cum  haereticis,  ut  diximus,  fiden- 
tem  compererat,  monendam  duxisse  pra?fafus 
Gabutius  asserit  ;  cumque  opporfunum  acci- 
disset,  ut  ipsi  regique  grafias  referendas  du- 
ceret,  ob  benigne  exceplum  Turrianum,  et  exe- 
cutioni  mandafa  nonnulla  qua  ipsi  imperave- 
rat,  quo  tempore  in  Apamecnsi  urbe,  quam 
refulimus  Catholicorum  cadem,  heeretici  patra- 

'  Gabut.  Vil.  Pii  lib.  2.  cap.  k.  |)dg.  56.  —  *  PsaliD.  2. 


20G 


PII  V  ANXUS   1.    —  CHRISTI    15G6. 


Tcranf,  ea  arrepta  occasione,  hujusmodi  ad  eos 
lilleras  '  dedil : 

«  Charissimo  in  Chrislo  filionostro,  Carolo, 
Francorum  regi  Christianissimo. 

PIUS  PAPA  V. 

(I  Charissime  in  Christo  fiii  noster,  salu- 
iem,  elc. 

«  Ex  litteris  venerab.  fratris  nostri  epi- 
scopi  Cenetensis,  nuntii  nostri,  cognovimus 
quantum,  in  eo  benigne  excipieudo,  honoris 
nobis  habueris.  Laudamus  vehementer  in  Do- 
mino  tuam  erga  Sanclam  hanc  Sedem  obser- 
vantiam  et  pietatem  :  quod  enim  nobis  in 
nostri  nuiitii  persona  tribuisti,  id  ita  accepi- 
mus,  ut  Sedi  Apostolicae  a  te  tributum  fuisse 
interpretati  simus.  Pergratum  id  etiam  nobis 
fuit,  de  quo  idem  nunlius  nos  certiores  fecit, 
cum  is  majestati  tuae  exposuisset,  quas  a  no- 
bis  litteras  ad  ven.  fratres  episcopos  regni  tui 
attulisset,  placuisse  eas  ad  illos  mitti  :  qua 
ex  re  quoque  optimam  mentem  tuam,  et  Chri- 
stianissimorege  dignum  animum  perspeximus, 
et  in  spem  ingressi  sumus  ad  ea,  ad  quae  illos, 
pro  commisso  nobis  offlcio,  hortati  fuimus, 
exequenda,  paratum  eis  auxilium  tuum  fore. 
Sed  cum  superioribus  diebus,  de  ea  ipsi  re 
ad  te  mullisverbis  scripsissemus,  nuper  tristis- 
simum  et  acerbissimum  nuntium  accepimus, 
de  miserabili  Calholicorum  caede,  quae  ad  Apa- 
meas,  oppidum  regni  tui,  in  provincia  Nar- 
bonensi,  facta  fuit.  Incredibilem  sane  dolo- 
rem  cepimus,  audientes,  quam  crudeliter, 
quam  impie  haeretici  cives  suos  Catholicos, 
et  in  eis  sacerdotes  aliasque  Ecclesiasticas 
personas,  atque  eliam  aliquot  magistratus  re- 
gios  caeciderint,  trucidaverint,  laniarint.  Habes, 
charissirae  flli,  recens  exemplum  sceleris, 
furoris,  audaciae  hsereticorum.  Vides  quan- 
tum  noceat  cum  iis  moliiter  agere,  quibus 
impunitas  augel  audaciam,  patientia  furorem, 
clemenlia  feritatem.  Infelligere  potes,  quam 
inutile  sit  eorum  consilium,  qui  suadent  ut 
differas  et  procrastines,  ac  nescio  quam  iem- 
poris  maturitatem  expectes  ;  quod  nihil  aliud 
est,  quam  differre  mali  remedium  in  id  tem- 
pus  cum  ipsum  malum  creverit,  ac  turbulen- 
lis  novarumque  rerum  studiosis  hominibus 
prEEstare  pacem,  cum  ipse  bellum  patiaris. 
IS'os  vero  ita  sentimus,  charissime  fili,  nihil  esse 
tibi,  ac  regno  tuo  perniciosius  ista  quam  ipsi 
probant  lenitudine.  Itaque  paterno  animo  hor- 
tamur,  ut  offlcii  regii  ac  Christianissimorum 
majorum  tuorum  memor  incumbas,  antequam 
malum  violentius  ingravescat,  ad  haereticam 
pravitatem,  et  tumultuum,  turbarum  ac  sedi- 
tionum,  sicut  expertus  es,  causam  et  fomitem 
modis  omnibus  extirpandam  :  Dei  omnipoten- 


tis  auxilio  tibi  minime  defuturo,  si  honorem 
cjus  et  sanctam  religionem,  tu  quoque  aperte  et 
libere  et  sine  ulla  cunctatione  defenderis.  Quod 
si  segnius  cgeris,  vide  etiam  ne  divinum  pos- 
*ea  auxilium  nequicquam  implores  ;  et  hujus 
paternae  admonitionis  nostrae  sero  memineris. 
Datum  Romae  apud  S.  Marcum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  xvi  Junii  mdlxvi,  Pontific.  nost. 
ann.  primo  .>. 

Ad  Catharinam  Galliarum  reginam  '. 

«  Charissimae  in  Christo  filifc  nostrae,  Ca- 
tharinae,  Francorum  regina;  Christianissimae. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissima  in  Christo  filia  nostra,  salu- 
tem  et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Notam  nobis  majestatis  tuae  devotionem 
erga  Sedem  Apostolicam,  in  persona  ven.  fra- 
tris  episcopi  Cenetensis,  nuntii  nostri,  libenter 
recognovimus.  Certiorem  enim  is  fecit,  quam 
benigne  tu  et  charissimus  in  Christo  filius 
noster  rex  Christianissimus,  natus  tuus,  illum 
advenientem  exceperitis.  Id,  perinde  ac  debuit, 
nobis  gratum  fuit.  Illud  quoque  vestra  erga 
hanc  sanctam  Sedem  reverentia  dignum  vos  fe- 
cisse  gaudemus,  quod,  cum  is  vobis  retulisset 
de  litteris,  quas  a  nobis  ad  vener.  fralres  epi- 
scopos  regni  vestri  attulerat  :  illud  officium 
noslrum  vobis  placuisse  ostendistis.  Eo  nos 
sane  functi  fuimus,  tum  quia  Ecclesiarura 
omniura  cura  nobis  injuncta  postulabat ;  tum 
quia  regnum  vestrura  eximia  charilate  pro- 
sequimur,  et  ad  id  a  tanta  haeresum  peste  pur- 
gandum  nil  aeque  necessarium  esse  sciraus, 
alque  ut  episcopi  commissos  sibi  greges  di- 
ligenfer  pascant,  et  salufaria  sacri  Tridentini 
Concilii  decreta,  vobis  faventibus,  exequantur. 
Quod  vero  nuper  fecimus,  ut  M.  T.  et  regem 
hortaremur,  vestrum  illis  favorem  et  auxi- 
lium  libere  impendendura  ;  id  rursus  ingenti 
sollicitudine  exstimulati,  facere  cogiraur.  Cor 
noslrum  enira  infimum  acerbissimus  nuntius 
perculit,  ac  gemitus  ac  prope  lacrymas  no- 
bis  excussit,  de  iis,  quae  nuper  in  Tolosatium 
finibus  acta  sunt  ;  eo  enira  prorupisse  audi- 
vimus  ha"reticorum  rabiem  et  furorem,  ut 
quamplurimos  Catholicos,  et  in  eis  sacerdotes 
oranes,  atque  etiara  niagistrafus  aliquot  regios 
crudelissirae  inlerfecerint  et  trucidarint.  Quae 
si  vera  sunt,  non  jara  vos  a  nobis  moneri  et 
excitari  necesse  est,  ut  oraissa  cunctatione  ne- 
fandam  istam  pestem  eradicelis  :  vestrae  jam 
vos  injuricfi,  vestrarum  rerura  periculum  mo- 
verc  debent,  ut  aperte  tanfae  audaciae  obviam 
eatis.  Ex  eo  enim  quod  ibi  actum  fuit,  quid  in 
reliquis  partibus  regni,  in  quibus  ea  pestis 
invaluit ,  timendum  sit,  videtis.  In  illorum 
hcereticorum  audacia  et  rabie,  aliorum  haere- 


1  Ei  ArchiT.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


'  Ei  Archiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


PII   V   ANNUS    1.    —    CHRISTI    1566. 


•207 


ticorum  furoris  et  immanitatis  effigiem  ccr- 
nitis.  Non  est,  quod  quisquam  istos  Dei  et 
vestros  rebelles  atque  hostes,  patiendo,  tole- 
rando,  dissimulando,  ad  sanitatem  redituros 
esse  speret  et  nescio  quam  temporis  matu- 
ritatem  expectandam  censeat,  et  illo  paciflca- 
tionis,  ut  appellatur,  edicto,  paci  regni  con- 
suli  existimet.  Crescit  eorum  in  dies  furor, 
augetur  animus  :  quo  lenius  cum  illis  agi- 
tur,  eo  magis  eorum  corroboratur  audacia. 
Non  solum  matris  Ecclesiaj  obedientiam  ab- 
jecerunt ,  sed  in  primis  regiae  potestatis  ju- 
gum  excutere,  et  legum  ac  judiciorum  melu 
abjecto,  sese  in  libertatem  asserere,  et  rapi- 
narum,  sacrilegiorum,  scelerum  et  flagitiorum 
omnium  licentiam  assequi  student.  Quocirca 
majestatem  tuam,  cbarissima  filia,  horlamur, 
monemus,  et  per  Omnipotentem  Deum  obtes- 
tamur,  ut ,  cum  videat  jam  nihil  cunctando 
et  patiendo  perflci,  tantum  incendium,  ante- 
quam  latius  serpat,  extinguere  conefur  ;  si 
enim  hsereticorum  sectas  alias  ex  aliis,  in 
isto  regno  in  dies  exoriri  et  multiplicari  per- 
miserit,  tum  volet  illud  extinguere,  cum  mi- 
nime  poterit.  Inspiret  animo  tuo  Deus,  quanta 
haec  cum  charitate  scribamus  :  Utinam  non 
eveniant  hasc,  qiise  eventura  prasdicimus.  Sed 
ex  his,  quae  jam  istic,  et  aliis  provinciis  acci- 
dere,  quivis  facile,  quantum  malorum  impen- 
dat,  nisi  occursum  fuerit,  prospicere  potest. 
Datum  Roma;  apud  S.  Marcum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  xxvii  Junii  mdlxvi,  Poutific. 
nostri  anno  primo  ». 

424.  Latam  a  preedecessore  sententiam  con- 
tra  septem  Gallix  episcopos  Pius  V  promul- 
gat.  —  Quse  paulo  post  in  Gallia,  ab  hffiretico- 
rum  furore  excitatae  sunt  turbae,  vera  Ponliflcem 
vaticinatum  esse  comprobarunt.  Ut  aufein  regi 
ac  reginae,  exemplo  suo  ostenderet,  quod  non 
segniter  vel  cuncfanter,  sed  aperte  ac  palam 
cum  haereticis  agendum  esset,  sub  finem  hujus 
anni,  anathemate,  aliisque  Ecclesiasticis  pcenis 
quosdam  Gallia?  episcopos,  haeresis  insimu- 
latos,  percussit  ;  ubi,  ex  processibus  contra 
illos,  juris  ordine  in  omnibus  servato,  sequen- 
tem  relationem  (quam  nos  ex  proprio  Originali 
transcripsimus)  hanc  sibi  factam  judicialem 
relationem  audisset : 

«  Beatissime  pater. 

«  Septem  episcopi  ex  Gallia  citati  fuerunt 
pro  hac  die,  ad  audiendam  sententiam,  in  hoc 
sacro  loco,  servalis  terminis  de  jure  servandis, 
servari  consuetis. 

«  Episcopi  autem  hi  sunt  :  Antonius  Carac- 
ciolus,  alias  asserfus  episcopus  Trecensis,  epi- 
scopus  Valentinus,  episcopus  Uticensis,  epi- 
scopus  Carnotensis,  episcopus  Lascurensis,  epi- 
scopus    Olorensis,    archiepiscopus    Aquensis. 

«  Contra  prsefatum  Antonium  Caracciolum 
examinati  sunt  testes  quindecim.  per  quos  pro- 


batur  ipsum  fuisse  et  esse  nofnrium  hsDreticum 
et  Ugonottum  ;  quodquc  deposuerit  habitum 
episcopi,  et  a  duobus  aut  tribus  visus  fuit  in 
habitu  laicali,  et  etiam  aliquando  armatus  iu- 
cedere,  et  a  pluribus  atfestatur,  de  publica 
voce  et  fama,  quod  fidem  abnegaverit  Catholi- 
cam  el  caerimonias  Ecclesiasticas,  coram  mi- 
nistro  Ugonotto,  a  quo  manus  illi  impositae 
fuere,  more  Calviniano.  Depositum  quoque 
etiam,  alias  eumdem  Anfonium  in  celebri  Coeno- 
bio  Sancti-Vicforis,  Canonicorum  Regularium 
Sancti  Augustini  prope  Lutetiam  professum 
fuisse,  ac  postmodum  apostalasse,  militiamque 
exercuisse.  Verum  recolen.  mem.  Franciscus, 
hujus  nominis  primus,  Francorum  rex  Christia- 
nissimus,  in  patris  gratiam  cupiens  istum  ad 
religionem  reducere,  in  praefati  ccenobii  abba- 
tem,  magno  sane  cum  moerore  ccenobifarum, 
nominavit.  Qui  abbatife  possessionem  adeptus, 
Ugonotticam  labem  clanculum  ac  pedetentim 
cordibus  religiosorum  quibus  praeerat  instillare 
coepit,  jamque  seduxerat  quosdam,  longe  etiam 
progressurus,  ni  prior  ipsius  coenobii,  zelo  Cdei 
accensus,  nefariis  illius  conatibus,  animo  in- 
trepido,  raagnopere  restitisset.  Mittam  nunc 
referre,  quae  testes  de  istius  irnpura  scelesfaque 
vita  pluribus  verbis  attestantur.  Permutata 
deinde  abbatia  in  episcopatum  Trecensem,  ovi- 
culas  sibi  commissas,  quas  veritatis  cibo  alere 
debebat,  omni  studio  ac  conatu  pessinia  doc- 
trinae  suae  peste  confecit ;  nam  suis  concionibus 
quotidianisque  colloquiis  Calvinianam  sectam 
propagare  conabatur.  Quamobrem  fel.  record. 
Henricus  rex  Christianissimus  illi  inhibuit  (ut 
ferunt)  ne  concionaretur.  Nimis  in  longum 
sermo  protraheretur,  si  vellein  omnia  quae  in 
actis  sive  processu  continentur  enarrarre.  Sed, 
ut  in  summa  concludam,  atque  de  hoc  homine 
finem  dicendi  faciam,  Dei  timore  contempto, 
flde  postergata,  neglectoque  jurejurando  in 
sua  episcopali  consecratione  praestito,  perjurus, 
nefaudus,  impius,  se  tandem  Calvinianum  pu- 
blice  professus  est,  ac  etiam  nunc  profltetur  . 

(1  Contra  episcopum  Valentinum  '. 

«  Unus  de  viginti  testes  in  informatione  de- 
ponunt ;  quibus  probatur  publica  fama  et  etiam 
per  contestes  couvincitur,  ipsum  iinaginum  ne- 
gasse  venerationem  -  et  quod  sanctissimum 
EucharistiaB  Sacramentum  non  sit  Sacriflcium 
propifiationis  %  sed  tanfuin  laudis.  Testibus 
vero  etiam  singularibus,  ac  etiam,  ex  scriptis, 
quae  ipsius  nomine,  idiomate  Gallico  circuinfe- 
runtur.  Quod  teneret  *  veritatem  Sacraineufi 
consistere  in  usu  tanfum  ;  quodque  dimissa 
culpa  °  nil  remanet  expiandum.  Communican- 
dum  '  sub  utraque  specie.  Testis  unus  deponit, 
se  per  tabellarium  transmisisse  quemdam  pro- 

<  Ibid.  ut  sap.  pag.  215.  in  ead.  relat.  —  *  Nota  1.  »  Nola  2. 
—  *  Nota  3.  —  5  Nota  4.-6  Nola  5. 


208 


Pir   V   ANNUS    1.    —   CHRISTr    1506. 


cessiim,  habitum  a  bon.  mein.  qu.  reverendis- 
simo  cardinali  a  Turnone,  sed  quod  tabella- 
rius  apud  Taurinum  expoliatus  fuit  a  regiis 
minislris  scriptis  omnibus,  quae  ad  S.  V.  trans- 
mittebantur. 

«  De  anno  quoque  mdlviii  liabentur  Infor- 
mationes  ex  parlibus  ',  quod  in  sua  dioecesi 
subdole  adniodum  satagebat  introducere  rilum 
baplizandi  pueros,  el  orandi  modum  ',  prout 
Caivinus  ct  Gebenenses  servant. 

"  Quod  '  Catliolicis  adversabatur  conciona- 
toribus.  Quod  insllluerat '  ut  sermone  Gallico 
Psalmi  decantarenlur  ;  at,  ut  concludam  \  non 
ba?reticus  modo,  verum  et  inter  haerelicos  dog- 
matista  habelur. 

Conlra  episcopum  Uticensem,  sive  in  Gal- 
lica  lingua  Uzes  ^ 

«  Novem  testes  de  publica  voce  et  fama  de- 
ponunt,  et  inter  alia  de  certa  scienlia,  quod  in 
comiliis,  Poisiciaci  habitis,  reverendissiini  car- 
dinales.  qui  tunc  aderant,  scripserunt  quam- 
dam  confessionem  Odei,  quam  ipsi  primi  ore 
confessi  sunt  aliique  episcopi  ;  et  cum  deven- 
lum  essetad  illum  articulum  :  Firmaflde  credi- 
mus  et  confllemur  in  augustissimo  Eucharislise 
sacramento  esse  realiler  verum  Corpus  et  ve- 
rum  Sanguinem  D.  N.  Jesu  Christi  ;  ipse  epi- 
scopus  Uticensis,  ore  id  fateri  noluit,  neque 
subscribere,  excusando  se,  quod  teinpus  vellet 
ad  deliberandum,  et  hucusque  distuiit  subscri- 
bere  idque  conflteri  ;  neque  cum  caeleris,  Sa- 
crainenli  Communionem  sumere  voluit,  sed 
seorsum,  una  cum  aliis  praelalis  suspectis  iai- 
cali  communione  sub  utraque  specie  commu- 
nicavit  ». 

Contra  episcopum  Carnotensem  '. 

«Examinati  testes  tredecim  deponunt,  quod 
in  comitiis  Poisiacis  conflleri  noluit  arliculum 
de  realitate  Sacramenli  ;  prout  neque  Odetus  a 
Caslillione,  tunc  cardiiialis,  neque  prajfatus 
Uticencis  fateri  ac  subscribere  voiuerunt.  Testis 
de  auditu  et  motu  proprio  :  quod,  cuin  senalus- 
consulto  Parisiensi  ediclum  esset,  ut  omnes, 
qui  nollent  proDleri  se  credere  juxla  formu- 
lam  Calholicae  fldei  a  facullate  Theologica 
editam  Parisiensi,  ab  urbibus  expeilerenlur, 
(quae  formula  cum  delata  esset  ad  Capitulum 
Carnotense,  quod  Galliarum  celeberrimum  fere 
est)  admonilus  episcopus  a  canonicorum  capi- 
tulo,  ut  omnes  suos  canonicos  admoneret,  ut 
eam  facerent  confessionem  ;  quod  quidem  fa- 
cile  fuisset,  si  primus  ipse  id  reipsa  executus 
esset.  At  episcopus  eam  sibi  formulam  defe- 
renti,  inquit :  Lege  ;  cuinque  ad  articulum  per- 
venisset,  de  auctoritale  Ponliflcis,  hoc  modo  se 
habente  :  Quicumque  non  dixerit  episcopum 
Romanum  Christi  esse  vicarium,  el  Pelri  suc- 


cessorcm,  ac  univcrsalis  Ecclesiae  caput  etc, 
episcopus  ipse  subinlulit  :  Omnino  rejiciatur. 

Contra  episcopum  Lascurensem  '. 

«  Testes  quatuor.  Habetur  copia  a  nuntio 
Aposlolico  transmissa  de  anno  mdlvii,  prolixae 
prolestalionis,  miserandaj  profeclo  ac  flebilis 
cleri  Lascurensis,  ipsi  episcopo  exponentis, 
qutc  sint  veri  boniquc  pastoris  parles,  ac  quan- 
tum  gaudii  Catholicis,  illius  ad  episcopatum 
promotio  primum  attulerit,  tanlum  postea 
iidem  mceroris  conceperint,  quod  is  non  pas- 
toris  sed  lupi  polius  offlcio  fungi  videretur  : 
providendo  populis,  de  parochis  a  religione 
aposlatis  ab  aliisque  provinciis  rejectis  et  exu- 
libus,  quos  per  universam  dicecesim  distribuit, 
ut  mentes  fldelium  a  flde  Calholica  averterent. 
Quodque  in  Calhedrali  Ecclesia,  appellata,  Gal- 
lica  lingua,  de  Pau,  mandaverat,  ut  Fr.  Petrus 
Seini  du  Baran,  dicEcesis  Auxetanae,  aposlata 
Dominicanus,  adulter,  ilem  et  haerelicus,  atque 
ut  talis  condemnatus,  et  a  tolo  regno  Franciae 
relegatus,  quem,  reclamanle  capitulo,  nedum 
domi  retinebat,  sed  hareses  eliam  ac  errores 
contra  fidem  Catholicam ,  se  prtesente,  con- 
cionari  tolerabat  ;  cuin  tamen  canonici  ipsi 
condemuationem  et  bannum  prcediclum  ipsi 
episcopo  ostendissent.  Longo  eliam  discursu 
nominant  plures  apostilas  ha>reticos,  quos  di- 
vcrsis  Ecclesiis  concionalores  proposuit.  Et 
idem  nuntius  Aposlolicus  mihi  scripserat,  se, 
in  alio  licet  habitu  ,  interfuisse  praedicationi 
ejusdem  fratris  Petri  in  loco  Pau,  docenlis  hae- 
resis,  episcopo  praesenle,  quem  eliain  modeste 
redarguit,  uti  unus  de  populo,  non  autem  ut 
nuntius  neque  ut  Ecclesiasticus,  scribendo  ad 
me  in  specie  errores  et  haereses,  quas  populum 
docuerat,  praefato  episcopo  prajsente,  de  qui- 
bus  in  Actis. 

Contra  episcopum  Olorensem  *. 

«  Testes  qualuor  deponunt,  quod  est  con- 
cionator  et  gubernator  regintE  Navarrae,  perver- 
sissimae  haereticae,  et  is  nolorie  est  dilTamatus 
de  haeresi,  nec  defert  tonsuram,  nec  habitum 
episcopalem. 

Conlra  archiepiscopum  Aquensem  '. 

«  Tesles  quatuor  deponunt  :  quod  faciebat 
concionari  aposlatas  haerelicos  ;  quodque  decli- 
naverat  ad  Ugonotlos  Lugduni.  El  testis  unicus 
de  auditu  proprio,  quod  negabat  Purgatorlum  ». 
Hucusque  relalio. 

423.  Jam  pridem  contra  omnes  hos  epi- 
scopos  processum  confecerat  Pius  IV,  nempe 
(iit  ex  ipsis  originalibus  conslat  in  Cod.  altero 
iiiscriplo  :  Sententix  lalx,  etc.  de  anno  mdlxiii  et 
MDLXiv  Claudio  de  Valle  notario  existentibus  ') 
contra  Antonium  Caracciolum  sub  die  xxii 
Oclobris  praefati  anni  mdlxiii,  pag.  48  ;  contra 


»  Nola  6.  —  *  Nola  7.  —  »  Nnta  8.  —  '  Nota  9.  —  *  Nota  10. 
—  '  Ibid.  ul  bup.  pag.  ead.    —''   Ibid.  ul  sup.  pag.  218. 


'  Ibid.  ut  sup.  pag.  ead.  2.  —  *  Ibid.  ut  sup.  pag.  2i.  2.  — 
'  Ibid.  ut  sup.  pag.  eadeoi.  —  *  Ms.  Cod.  sig.  Dum  . 


prr  V  ANNUS  i. 


criRrSTr  1566. 


209 


cpiscopum  Uticeiisem  eodem  dic  et  anno  pag. 
iO  ;  contra  eiiiscopum  Lascurensem  pag.  30; 
contra  Monlucum  pag.  51  ;  contra  archiepisc. 
Aquen.  [lag.  52  ;  contra  Oloronensem  pag.  53  ; 
contra  Carnotensem  pag.  34  ;  ipsisque  respe- 
clive  diebiis  et  anno  Pius  prajfalus  damnalio- 
nem  protulerat  :  cum  eodeni  insuper  mdlxiv, 
sub  die  vii  Septembris  (iit  in  eodem  Cod.  |iag. 
73)  Odetum  Caslillioneum,  tanquam  nefarium 
hssrelicum,  cardinalatu  aliisque  Ecclesiaslicis 
beneficiis  ofGciisque  privasset.  Verum  Pius  V 
has  praedecessoris  sententias,  contra  pra?fatos 
episcopos  quidem  lalas,  sed  non  promulgatas, 
evulgandas  tandem  censuit,  ut  a  fitielibus  cun- 
clis  internosci  ac  evilari  possent  lupi,  qiii  pas- 
forum  loca  sedesque  nefarie  occupabant.  Latee 
palam  in  illos  senlentiae  exemplum  accepimus 
a  Consistorialibus  Actis  cardinalis  Farnesii, 
fuitque  hujusmodi  : 

«  Diexi  Decembris  hdlxvi  '. 

«  Facta  suae  Sanctitati,  per  Christianum  de 
Monte,  Suae  Bealiludinis  cursorem,  relatione 
citalionis  per  eum  contra  dominos  Joannem 
Chiaremout,  alias  de  Calido-Monte,  archiepi- 
scopum  Aquen.,  Joamiem  Moulucium  episco- 
pum  Valenliuum,  Ludovicum  de  Albret  episco- 
pum  Lascurensem,Carolum  Guilhirt  episcopum 
Carnotensem,  Joannem  de  S.  Gelasio  episcopum 
Ulicensem ,  et  Claudium  Reginum  episcopum 
Oloronensem,  pro  praesenti  infrascripta  die,  per 
affixionem  in  locis  solitis  executae,  ad  conclu- 
dendiim  et  videndum  conciudi  in  causa,  et  au- 
diendam  seiilentiam  definilivam  ;  el  per  magni- 
ficum  D.  Petrum  Beluin  dlctorum  citatorum  et 
non  comparentium  contumacia  accusata  :  idem 
D.  1'etrus  procuralor  petiit,  per  eumdem  San- 
ctissimum  dominum  noslrum  in  causa  contra 
prsedictos  citalos  et  non  comparenles  concludi, 
et  senlenliam  definitivam  pronuntiari.  Et  San- 
ctissimus  dominus  noster  dictos  cilatos  non 
comparentes,  coulumaces  reputavit,  el  senten- 
tiam  (irotulit ,  prout  in  cedula ,  quae  ibidem 
lecta  fuit,  tenoris  sequentis  : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Christi  nomine  invocato. 

« In  excelso  throno  nostrae  inajestatis  seden- 
tes ,  in  consistorio  uostro  secreto,  et  Deuin 
solum  prac  oculis  hnbenles,  per  hanc  noslram 
defiiiitivam  senlentiam,  quam  de  consilio  vene- 
rabilium  fratrum  nostrorum  S.  Pi.  E.  cardina- 
lium  fcrimus,  in  his  scriptis,  dicimus,  statui- 
inus,  pronuntiamus,  declaramus  et  definimus 
in  causa  et  causis,  qua;  inter  dilectum  nostruin 
Pelrum  Belum,  procuratorem  fiscalem  S.  Rom. 
universalis  Inquisitioiiis.  adversus  hwreticam 
pravitatem  agentcm  seu  prninoloiem,  e.\  una  ; 


'  Act.  Consist.  card.  Farnes.  (iig.  113. 
An>.  —  ToMis  XXXV. 


ADLKCIII,    I. 


et  Joannem  de  Cliiarnmont,  alias  de  Caliiio- 
Monte,  arcliiepiscopum  Aquen>em,  Joaiinein 
Monlucium  episcopum  Valeiitinum,  Ludovicuiii 
de  Albret  episcoi)uiii  Lascuieiisem,  Carolum 
Guillart  episcopum  Cariiolensem,  Joannem  do 
S.  Gelasio  episcopum  Uliceiisem,  el  Claudium 
Reginum  episcopum  Oloroueii^em,  reos  inqui- 
sitos,  de  et  super  harelica  pravilale,  partibus, 
ex  altera  ;  quod  Joannes  de  Chiaramont,  et  alii 
praenominati,  rei  delati  el  iiiquisili  in  officio 
ejusdem  S.  Rom.  Iiiqiiisilionis  de  liaTetica  pra- 
vitale,  et  de  aniio  mdlxiii,  die  xiii  mensis  A(>ri- 
lls,  aut  alio  veriore  lem|»(iie  luoiiiti  et  citati, 
sub  excommunicationis  el  aliis  censuris  et  [loe- 
nis,  ad  personaliler  comp:iieiidiim  Romee  in 
eodem  officio  saciae  Inquisitionis  (iraedictae,  et 
de  fide  respondendum,  ac  se  ab  objectis  haeresi- 
bus  expurgnndiim,  et  aliis,  (iri)iit  in  litteris 
monitorialibus  legilime  execulis,  et  in  Actis 
ejusdem  Officii  reproductis  ;  conqiarere  ac  se 
expurgare  conlemiienles,  et  (iroplerea  contu- 
maces  re(iutati,exLOiiiiiiuiiicatioiiis  senteiitiam, 
et  alias  censuras  et  (loenas  incurrisse  declarati, 
non  modo  (ler  annum,  verum  eliam  (ler  trien- 
nium  eamdem  excommiinicatiouis  seiilentiam, 
animo  sublituerunt  obsliuato,  et  (lersonaliter 
com()arere  contem^iserunl.  Idcirco  eumdem  de 
Chiaramont,  alias  de  Calido-Moiile,  archie()isco- 
pum,  et  alios  (uacf.itos  episcopos,  ob  lapsum 
anni,  imo  trienuii,  veluti  liaereticos,  contunia- 
cesetexcommunicalos  foie  et  esse  condemnan- 
dos,  prout  condemnamus,  i(isos(|ue  omnes  ct 
singulos,  sententias,  ceiisuras  Ecclesiasticas  ct 
poenas,  similibus  contumacibus  haereticis  et  e.v- 
communicatis,  et  in  excoiiimunicatione  pertina- 
citer  persistentibus,  ex  causa  baeresis,  (lost  an- 
num,  a  jure  et  sacris  Conslitiilionibus  infiictas, 
damnantur,  incidisse  et  incurrisse  ;  et  (uoinde 
eosdem  ab  archiepiscojiatu,  et  e(iisco|iatibus 
praedictis  respeclive,  ipvMriimque  Ecclesiarum 
administratione,  ommliusqiiL-  (uivilegiis,  liono- 
ribus,  dignitatibus,  (uadaturis,  commendis, 
beneflciis,  officiis,  (lensionibus,  juribus,  feudis, 
actionibus,  jurisdiclionibiis,  l.im  Ecclesiasticis 
quam  saecularibus,  ipso  faclo  deposilos  et  pri- 
vatos,  et  ad  illa  perpeluo  iiiliahiles  et  incapaces 
effectos,  eorumque  boiia  quiccumque,  et  qua- 
liacumque  mobilia  et  immobilia  ac  sese  mo- 
ventia  fore  et  esse  (iiiblicata  ;  ac  eos,  ijuatenus 
opus  sit,  depouimus,  |irivamiis  et  inli;ibiles  faci- 
mus,  eorum(|ue  bona  omiiia,  feiida,  jura,  ac- 
tiones,  jurisdictiones  publicamus,  i(isorumque 
statuas,  in  tantae  contumacia;  delestationem, 
brachio  saeculari  alma'  Urbis  noslrte  guberna- 
toris,  in  ipsas,  juxta  iiiorem,  debile  aiiimad- 
vertere  tradimus  et  relaxainus  omni  meliori 
modo,  etc. 

('  Ita  (ironuntiamus. 

«Nos  PIUS  Catholicae  Ecclesiae  episcopus». 

i2f).  At  sceleribus  suis  seipsos  adeo  (Inm- 

•27 


210 


PIl   V  ANNUS   1.    —  CIIRISTI   1566. 


nati  hi  episcopi  prodideranl,  ut  a  nuUo  alii 
ab  60  quod  essent  censeri  potuerint,  commu- 
nique  idoirco  scriptorum  omnium  sententia, 
quam  per(lilia  sua  meruerunt,  damnationem 
accipiant.  Quapropter  silentio  rile  pia;tereunt, 
in  Catalogo  arcliiepiscoporum  Aquensium,  fra- 
tres  Sammartliani '  in  Gallia  Ciiristiana  Joannem 
de  Claramont  ;  nam  post  Gastonem  de  la  Mar- 
thonia;,  qui  mense  Octobri  ineunte,  anno  mdlv 
obiit,  Franciscum  de  Noailles,  qui  Aquensem 
cathedram  dumlaxat  anno  mdlxxx  adeplus  est, 
ponunt  ;  qiiod  prffifalus  Joannes  turpiter  in 
haeresim  lapsus,  a  Pio,  Ponliflcali  honore, 
ut  audisti,  ex|ioliari,  el  hinc  ex  episcoporum 
albo  deleri  meruerit.  Iiiter  episcopos  vero 
Lascurenses  recensent  quidem  Ludovicum  de 
Albret  '  ;  vernm,  institutum  ab  Antonio  rege 
Navarree  et  Joanna  de  Albrelo  narranl  ;  quo 
osfendant,  nonnisi  ha^resi  addiclum,  ab  haere- 
sis  dilatandae  studiosis  principibus,  Ludovicum 
eo  honore  decoratum  fuisse.  Inter  episco- 
pos  etiam  Carnotenses  '  Carolum  de  Guillard 
dinumerant,  sed  absque  ullo  honore  ;  adepti 
culminis  dumtaxat,  et  mortis  illius  die  pra;no- 
tata.  De  Joanne  autem  de  Sancto-Gelasio  *  ; 
«  Hic  Gasparis  de  Coloniaco,  (inquiunt)  Admi- 
ralii  Castilionei  tempore,  a  fide  Catholica  devius, 
ad  segregum  partes  defecit,  el  uxorem  duxit 
abbatiss.im,  quem  jirajpositus  illico  excommu- 
nicavit,  etc  ».  Scri[)sisse  demum  de  Claudio  Re- 
gino  interepisco[)Os  Oloronenses  sat  habuerunt, 
eum,  ex  su[)|)licLim  libellorum  magistro,  et 
sanctiore  consiliario  regina?  Navarrse,  ab  ann. 
MDLXi  ad  MDLXSX,  grassantc  in  Bearnia  haeresi, 
Oloronensem  episcopum  extitisse ' :  ex  quo  sine 
uegotio  intelligilur,  qui  tanta  apud  Navarreeam 
reginam  gratia  potiebatur,  illum  nonnisi  ha;- 
reticum  esse  potuisse.  Unus  est  Joannes  Monlu- 
cius,  Valentinus  episcopus,  quem  Sammarthani 
iidem  ^,  omni  [)rope  conatu,  contra  ipsorum 
Gallorum  scri|)torum,  non  Catholicorum  mo- 
do,  sed  eliam  haereticoriim  constantem  asser- 
tionem,  ab  liasresis  nota  vindicare  contendunt, 
scribere  ausi,  ex  unius  decani  Valentinensis 
astu  et  relatione  (quem  deinde  calumniae 
palinodiam  canere  in  regio  consilio  coactum 
fuisse  dicunt)  et  Romanorum  Palatinorum  ru- 
more,  injiiste  in  euin,  primo  sub  Pio  IV  lalam, 
deinde  sub  Pio  V  promulgatam  fuisse  damna- 
tionis  seiilenliam. 

427.  Verum  quam  falso  ista  protulerint, 
ex  ea,  quam  inseruimus,  facta  Pontifici  Maximo 
relatione,  dilucide  cunctis  patere  arbilramur; 
cum,  ex  ipsa,  non  modo  inter  episcopos  alios 
hteresis  insimulatos,  Monlucius  hffireticus  ;  sed 
insuper    inter    ipsos     haereticos    ha;resiarcha 

1  Gall.  Christian.  tom  i.  Episc.  Aquen.  pag.  195  et  seq.  — 
s  Ibid.  ut  sup.  pag.  61G.  —  ^  Ibid.  pag.  493  nuui.  101.  —  *  Ibid. 
tom.  2.  Episc.  Uliceii.  pag.  1148  nu.  53.  —  *  Tom.  eodein  pag. 
833  n.  38.  —  «  Toin.  eodem  pag.  1120  n.  69. 


Monlucius  idem  appareat ;  ac  insuper  nullius 
creterorum  episco[)orum,  sicul  Monlucii,  tot 
testibus  iniquitatem  comprobatam,  jureque 
fuisse  assertam.  Ex  iis  deinde  qiiae  egit  et  a 
nobis  suo  loco  dicenda  eruiit,  facile  quis  existi- 
mare  poterit,  an  rejeclis  Francisci  Belcarii, 
Pequillo,  Scipionis  Dupleixis,  Spondani,  Bu- 
lengerii,  Hieronymi  Ciitenae,  et  Gabutii  nar- 
rationibus,  Sammarthanorum,  qui  cujusdam 
Columbi  Apologelicae  Dissertationi  tantum  in- 
nituntur,  sententia  potius  sequenda  sit. 

Septem  fuisse  Galliee  episcopos  a  Pio  dam- 
natos,  scribit  Gabulius  '  :  ex  quibus  Uticen- 
sem,  Valentinum,  Carnolensem,  Oloronensem 
et  Lascurensem  nolat,  duorum  autem  nomina 
silentio  tegit.  Totidem  extitisse  juridica,  quam 
protulimus,  Pio  facta,  et  ex  Actis  publicis  con- 
fecta,  relatio  testatur.  In  sex  tamen  dumlaxat 
episcopos,  ab  eodem  Ponliflce  expresse  pro- 
latam  damnationis  sententiam  ideo  credimus, 
quod  Antonius  Caracciolus,  non  modo  cum 
caeteris,  ex  Pii  IV  sententia,  pastorali  omni 
munere  deturbatus  esset,  sed  temporali  etiam 
potestate,  ab  urbe  cui  praefuerat,  ob  immania 
scelera  ejectus  jam  fuisset ;  ex  qua  in  Casfri- 
novi  paternoe  hereditalis  oppidulum  se  rece- 
perat,  omni  honore,  digiiitate  ac  auctoritate 
exutus ,  ubi  tunc  erat  ac  si  non  esset.  Qua- 
propter,  cum  vel  profano  exemplo,  vel  viperea 
doctrina,  ut  alii,  quos  memoravinuis,  nisi  sibi, 
ulterius  nocere  posset  :  salius  ab  illius  damna- 
tione,  utpote  qui  damnationis  jam  poenas  sub- 
ierat,  temperare  Pius  judicavit  ;  ne,  videlicet, 
in  mortuum  pro[)emodum  sEevire  viderefur. 
Haud  diu  autem  revera  vixit  ;  nam  (Thuano 
tesfe)  in  eo  quem  diximus  0|)|)ido,  anno  mdlxix, 
infelicem  animam  Deoet  hominibus  execrabilis 
emisit. 

428.  Gratia7iopolHatnim  ephcopiim  erga 
hsereticos  procliviorem  graviter  perstringit  Pon- 
tifex.  —  Repertos  qiiot|iie  alios  in  Gallia  pra;- 
sules,  qui  eodem  niorbo  laborarenl,  in  quos 
nihilominus  Pontifex  jure  non  egit,  innuere 
videfur,  in  Gallia  purpurafa,  Pefrus  Frizon  ". 
Apostolicis  tainen  eos  incre|)ationibus  ac  mo- 
nitis  perstringere  non  praeterinisisse,  osten- 
dunt,  quae  ad  Gratianojiolitanum  episco|)um, 
ob  nonnulla,  quae  in  illius  civifate,  ipso  annu- 
ente,  agebantur,  in  hunc  modum  scripsit '  : 

«  Venerabili  fratri,  Francisco,  episcopo 
Gratianopolitano. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  be- 
nedictionem. 

«  Non  sine  magna  animi  molestia,  cogno- 


1  Vit.  Pii   lib.  2   cap.  4  pag.  57.  —  -  Fiizon.  Gall.  purpurat. 
pag.  391.  —  '  Ex  .\rchi».  Valic.  Ibid.  ul  sup. 


Pir  r  ANNUS  1.  —  CHRISTI  1506.' 


211 


vimus,  haerelicos,  qui  in  civitate  tua  sunt,  suos 
habere  concionalores  sectae  suae.  Te  vero,  qui 
ad  continendam  in  fide  orthodoxa  populi  par- 
tem  Calholicam  curare  deliueras,  ut  haerelico- 
rum   concionatoribus  opponeres  duos  concio- 
natores,  vitEC  et  fidei  probatissimse,  usum  esse 
ad  hoctempus  opera  quorumdam,  qui,  Ordine, 
in  quo  religiosam  vitam   professi  fuerant,  de- 
serto,  ad  saecularis  vitae  habitum  et  liceutiam 
redierunt,  quorum  doctrina  nihil  fere  ab  haere- 
ticorum  doctrina  differt,  sicut  accepimus,  prae- 
terquam  quod,  quse  baeretici  aperte,  ipsi  paulo 
teclius,  et  arte  et  simuiatione  quadam  adhibita, 
docent.  Mirati  sumus  valde,  tam  grave  officium 
apostatis  abs  te  commissum  fuisse,  cum  no- 
Aeris  ,   quantopere   hoc    hominum   genus  Deo 
hominibusque  dis|iliceat,  quibus,  etiamsi  Ca- 
tholici   essent,    infamia,  quam   fracto   voto   et 
deserto    Ordine    contraxerunt,   omnem    fidem 
auctoritatemque  contrahit;  quorum  ex  numero 
fuerunt  pane  omnes,  qui   aetate   nostra   lot  et 
tam  variarum  perniciosarum  haeresum  aucto- 
res  ac  principes   exliterunt.   Cum  vero  tanta 
labis,    eliam    haereticae,    suspicione    laborent, 
quam  grave  putas  esse  scandalum,  te  eorum 
videri  approbare   doctrinam  ?  Proinde   admo- 
nendum  te  duximus,  ut  animarum  saluti,  sicut 
officium  tuum   poslulat,  diligeulius  consulas, 
et  cogitans,  reddendum  abs  te  rationem  fore 
de   animabus,   quae  culpa  tua  perierint,   illis 
apostatis    statim  a  le   segregatis   et   expulsis, 
quorum  familiarifas  ipsa  non  potest  non  ma- 
gnam  tibi  infamiam  conflare,  et  fldem  tuam  in 
suspicionem  adducere,  magna  diligentia  con- 
quisitis,   idoneis  et  probatis  concionatoribus, 
religiosis  vel  saecularibus ,  eorum   fideli  assi- 
duaque  opera  utaris,  ad  exstirpanda  haereticce 
pravitatis  zizania,  quae  in  civitate  tua  crevisse 
et  multiplicata  fuisse  audivimus:et  quod  illi 
apostatae  destruerunt,  sarcire  atque   tedificare 
coneris.  lllud  quoque,  etiam  tacentibus  nobis, 
ipsa  te  res  monet,  ut,  quoniam   scis  praeci- 
puum  telum,  quo  hferetici  fidem  Catholicam 
oppugnant,   esse    corruptos    Ecclesiasticorum 
mores,  des  operam,  ut  vitoe  tuae  exemplo  gre- 
gem   tibi   commissum   pascas,   et,  si   quid   in 
aliquibus  de  clero  tuo  corrigendum  esse  co- 
gnoveris,   corrigas.   Datum  Romae  apud  San- 
ctum-.Marcum,  sub  annuio,  etc.  die  xxix  Au- 
gusti,  Pontific.  noslri  anno  primo  ». 

429.  Franciscus  d'Avancon  vocabatur  Gra- 
tianopolitanus  hic  episco|ius  ',  qui,  cum  sciens 
ac  volens  in  illius  Ecclesiae  perniciem  tantum 
scelus  admitteret,  in  suspicionem  idcirco  venit 
Pio,  nou  facile  ad  sanam  mentem  posse  revo- 
cari.  Egit  nihilnniinus  milius  quam  par  esset 
cum  en,  ne  forle  exasperatus  in  deteriora  palam 
prolaberelur,  pareieque  coulemueret.  Verum- 


tamen  ea  ipsa  die,  qua  ad  ipsum  praefatam  Epi- 
stolam  scripsit,  ad  infenuinlium  quoque  suum 
Turrianum  lifferas  deilit  ',  quibus  jussit  ut  rera 
totam  Carolo  regi  explicafius  exponeret,  uf,  - 
regia  quoque  auctorifafe  interposita,  episcopus 
ad  saniora  consilia,  vel  invitus,  redire  compel- 
leretur  : 

<<  Venerab.  fratri,  Michaeii,  episcopo  Caene- 
tensi,  nostro  et  Sedis  Apostolicae  nuntio  apud 
Carolum  Francorum  regem  Christianissimum. 

«  Ven.  frater,  efc. 

«  Certiores    facti    sumus   a   viris    quibus 
fides  habeatur  dignissimis,  in  urbe  Gratiano- 
poli,  provinciae  Delphinafus,  majorem  quidem 
civium  partem  esse  Calhnlicam,  sed  (quod  sine 
gemitu  referri  non  pofesf)  episcopum  ejus  civi- 
tatis  favere  Ugonoffis,  ut  eum  qui  magna  ejus 
pestis  infamia  laboraf.  Itaque,  cum  illi  habeant 
duos  concionafores  haereficos,  uti  illum  ad  eam 
parfem  populi,  quae  Cafholica  est,  duobus  aliis 
concionatoribus,    qui    religiosam    vifam    ali- 
quando     professi ,    Ordine    suo    deserto,    ad 
saecularem  vitam  redierunt,  quorum  doctrina 
nihil    fere   ab   Ugonoflnrum    doctrina    differt, 
nisi    quod   eadem,   quoe    illi    dogmata,   paulo 
tectius  et  arte  quadam  adhibita,  docent  ;  nec 
pati    eum,   ut   quisque    Catholicus    conciones 
habeat  ad  Cafholicos,  praeter  illos  suos  aposta- 
tas.  Cum  hanc  Catliolicnrum,  qui  Grafianopoli 
sunt,  necessitafem  nosset  dilecfus  fllius  nobilis 
vir,   dux  Montispenserii,  iliius   provinciae   gu- 
bernator,  fecit,  sicut  accepimus,  quod  Catho- 
lico  principe  et  regio  vere  Francorum  genere 
orto  dignum  fuit.  Rogavit  anno  superiore,  de 
mense  Februario,  per  lifferas,  dilectum  Filium 
Ludovicum  de  Caudreto,  Sociefafis  JESU  pro- 
fessorem,  ut  Gratianopolim  se  cnnferret,  atque 
ibi  sacro  Quadragesimalis  jejunii  tempore,  Dei 
verbuin  Calholicis  praedicaret,  ipsique  episcopo 
scripsit  ut  eum  praedicare  permilferet.  At  ille 
minime  id  passus  est  :  quin  etiam  afflrmasse 
dicitur,   neminem    unquam   de   ea   Societale, 
quoad  ipse  viveret,  ibi  verbum  Dei  esse  praedi- 
caturum.  Accidit  poslea,  uf  Ludovicus,  in  loco 
quodam    prope    Grafianopolim,    concionandi 
causa,  se  conferret  :  ibi,  cum  audisset,  episco- 
pum  Gratianopoli  tunc  abesse,  visum  illi  fuit, 
ven.  fratrem^  archiepiscopum  Ebred.  vocatum, 
qui  tunc  forte  Gratianopoli  erat,  invisere.  Eo 
cum   venisset,    hortaiife    ipso    archiepiscopo, 
summa  cleri  ejus  Ecclesiae  et  consilii  regii  vo- 
luntate,  paraverat  concionem  habere  ad  Catho- 
licos,  jamque  maxima  mulfitudo  Catholicorum, 
Catholicum     concionatorem     audiendi    studio 
incensa,  convenerat,  cum  quidam  de  ministris 
episcopi,  qui  itidem  haereticae  pravifatis  labo- 
rare  dicitur,  obsfare  et  impedire  coepit,  quomi- 
nus  is   concionaretur,   et  Ugonottos  adversus 


'  Gall.  ChrisUan.  to.  i,  pag.  605  uum.  5. 


•  Ex  .\rchiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


212 


PII   V  ANNUS    I.   —  CHRISTI  15G6. 


eum  ndeo  conrifovif,  nt  is,  qui  Ducis  Montis- 
peuscrii  locuin  ia  ca  civitatc  obtincbat,  cum 
forlasse  vercrclur,  ne  ea  res  tiimullum  aliquem 
excilaret,  iMlcrdixeril  ac  vetuerit  nc  is  concio- 
iicm  habcret,  nori  sine  maximo  fremilu  et  que- 
rela  Catluilicorum  omnium.  Quae  nos  cum 
audivimus,  vchcmcnlcr,  pro  eo  ac  debuimus, 
commoli  siimus  :  nimis  enim  grave  nimisque 
indijriuim  esi,  non  modo  U^conoltos  habere 
concioiialorcis  suos,  sed  eos  eliam  lantum  apud 
quosdam  (;ralia  valere,  ut  Catholicos  privent 
concionatoribus  Calliolicis.  Nec  vero  dubita- 
mus,  (juin  id  dux  Mcmlispcnserii  molestissime 
tuleril  ;  ciim  non  modo  ea  iii  re  Catholicis  et 
orthodoxcc  fidei,  scd  ipsi  quoque,  qui  illum 
concionatorem  Calliolicum  eo  miserat,  injuria 
elcontumelia  illala  sit.  Quia  if^itur,  nisi  tantae 
Catholicoriim,  (|ui  Graliano|)oli  sunt,  necessi- 
tati  subveiiiatur,  verendum  est,  ne  magis  ma- 
gisque  in  dics,  pr '|(ler  Calliolicorum  conciona- 
torum  inopinm,  hairclica  peslis  in  ea  civitate 
augeatur,  Iraternitati  tiise  mandamus,  ut  ha;c, 
sicuti  gesta  siint,  clinrissimo  in  Christo  filio 
noslro  re(,'i  C!irislianis>imo  narres,  quaj  illi 
non  dubilamiis,  nt  siint,  sic  gravissima  et  in- 
dignissima  visum  iri,  ctii  hoc  etiam  abs  le  dici 
volumus,  si  falia  fcrantur,  et  si  permiltatur 
episcopis,  Apostolita  Scde  coiilempta,  pro  Ca- 
tholicis  concioiialoribus,  lales,  quales  illi  apo- 
statse  sunt,  concionatores  populis  ingerere, 
fieri  non  posse,  ut  in  illo  rcgno  Catholica  reli- 
gio  conscrvclur  diuliiis.  Proiiide  liortaberis,  ut 
ejus  civitatis  necessitati  provideat,  sicuti  pro 
sua  pietate  et  (iatliolicae  religionis  studio  fac- 
turum  eiim  esse  coiifidimus.  Id  vero,  quo 
propensius  faciat,  eum  abs  te  nostris  verbis 
leniter  et  amaiilcr  aduioneri  volumus,  ea  illum 
jam  aetate  esse  ut  aniiiium  virilem  ac  regium, 
scque  et  inajoribus  suis  Christianissimis  re- 
gibus  dignuin  capcre,  et  a  siiis  ministris  obe- 
dientiam  ac  debitum  obsequium  exigere  de- 
beat.  Si  talcm  aiiimiiin  ac  siiiritus  regios 
sumpseril,  forc,  ut  ncmo  illius  actatem  con- 
temnere  audeal,  et  niajori  in  dies  cum  au- 
ctorilate  rcgnalurum.  Datiim  Romae,  apud 
Sanctum-Pctnim,  siil)  annulo,  etc,  die  xxix 
Aug.  JiDLXVi,  Ponlif.  iioslr.  ann.  primo  ». 

430.  Odetia  Castilmieus  prohibetur  incedere 
habitu  cardiiialilio  in  aula  Gallicana.  —  Acriori 
vero  conalii  curavil  Pius,  ne  Odctus  Castilio- 
neus,  Calviniaiiae  hajrcsis  labe  inlectus,  et  ob  id 
olim  a  Pio  Quarto ,  sacrie  purpuree  dignitate 
spoliatus,  in  rcgis  consiliiim  deinccps  admitte- 
retur  ;  qiiippe  qtii,  et  liarelicus  palam  esset,  et 
a  pioriim  commiinione  jure  sejunctus.  Neque 
permittcrclur  ,  ut  is  cardinalatus  purpuram, 
quam  ante  analhcmalis  in  se  latam  sententiam 
superbe  a  se  abdicavcrat,  ac  postea  in  Aposto- 
licae  Sedis  contemplum  reassumpserat ,  cum 
eaque  uxorem  duxerat,  ulterius  gestaret  :  de- 


nunlians,  nisi  (luae  decrelae  de  ilio  poenae  sumc- 
rcntur,  se  cardinalatus  digiiilatcm  iii  Gallicae 
nationis  quemquam  aliuni  nuiKjuain  amplius 
collaturum.  Quid  actum  fucrit  mox  dicetur. 

431.  Decretorum  Tridentinorum  executio- 
nem  in  Gallia  urget  Pontifrx.  —  Caelcrum,  ciiui 
ad  haereses  evcllendas  lidemque  Catholicam 
constabiliendam,  nil  magis  conducere  exisli- 
marel,  quam  utTrideutini  Concilii  decreta  cus- 
todirentur,  quibus  depravati  iu  primis  episco- 
porum  cajterorumqiie  Ecclesiaslicorum  morcs 
rcformarenlur  :  ideo  in  Iianc  curam  tolis  nervis 
inlendens,  praeterea,  quae  scrijiserat,  in  litleris, 
quas,  ut  diximus,  perfcrendas  Turriano  dcde- 
rat,  rem  acrius  urgere  decrevit,  et  cum  hoc 
segnius  curari  videret,  niliil  tale  rege  aut  re- 
gina  poslulante,  ad  omnes  Gallicanos  episcopos 
litteras  dedisse  ',  quibus  eis  maiidabat,  ut,  vel 
Concilium  ipsum  servandiim  curarent,  vel  gra- 
ves  neglecti  officii  pcenas  subirent,  Gabutius 
scribit.  Verum,  sicuti  fateri  necesse  est,  ratio- 
nem  ac  modum,  quo  cunctando,  dissimiilando, 
ac  beneficiis  persaepe  cumulando  hsereticos, 
rex,  vel  potius  regina,  sibi  regnique  tran(|uil- 
litali  consulendum  arbitraliantur,  scmper  Pium 
im[)robasse  ;  ita  in  eo,  qiiod  ad  Concilium  Tri- 
dentinum  perlinet,  temporum  acerbitate  per- 
pensa,  medicinam  hanc  quidein  a>grolo  rcgno, 
et  omni  quidem  studio,  Pium  porrexisse  inve- 
nimus  ;  non  tamen  absque  lemperamento.  En 
Epistola  ^,  quam,  de  his  agens,  ad  praefatum 
Carolum  regem  dedil  : 

«  Charissimo  in  Christo  filio  noslro  Carolo, 
Francorum  regi  Christianissimo. 

PIUS   PAPA   V. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster,  salu- 
tem,  etc. 

(1  Inler  plurimas  officii  nostri  curas,  illa 
praecipue  in  corde  nostro  insidet,  et  animum 
nostrum  indesinenler  exstimulat,  ul  nobilissi- 
mum  regnum  tuiim ,  sublatis  exstirpatisque 
haeresibus,  concordia,  pace,  quiete  et  pristina 
tranquillitate  fiuatur.  (-upimus  id,  et  divini 
honoris  et  animarum  salutis  causa  ;  cujiimus 
vero  etiam  tua  :  elenim  populi  rcgni  lui  de  re- 
ligione  inter  se  dissidebuiit,  et  non  modo  in 
urbibus  ,  sed  in  singulis  fere  domibus  istae 
divisiones  manebunt  ;  nunquam  dceriinl  furba- 
rum,  moluum,  seditioniim  caiisa!  ;  nunquam 
deerunl  ambitiosi,  et  rerum  novarum  cuiiidi 
homines,  qui  pcr  speciem  tuendae  suae  religio- 
nis  novtc,  quo  illi  nomine  ha;reses  suas  vocant, 
sectas  haereticorum  foveanl,  el  cum  exlcrnis 
jam  consilia  consociare  non  dubileiit,  ut  adi- 
tum  sibi  muniant  ad  ea  (piae  uffeclaiit  conse- 
quenda.  Ila  res  tuae  in  assiduo  discrimine  ver- 

'  Ibid.  iit  sup.  —  '  Ex  Aichiv.  Valic. 


Pir  V  ANNUS    1. 


CHRISTI    1560. 


213 


sabunfur.  Et  fiuim  quidem  pium  animum,  m.i- 
joribus  luis  Cliristianissimis  regibus  diguum 
novimus  :  te  scimus,  et  odisse  veliemenler  bac- 
reses,  et  id  studere,  ut,  qui  a  Catlioiica  fide 
deducti  fuerunt,  ad  Ecclesia;  greinium  rever- 
tantur  ;  sed  illud  quoiiue  scimus,  non  deesse 
qui  tibi  suadeant ,  ul  tolerando ,  paticndo, 
dissimulando,  paulalim  lia;reses  extin-^uere  co- 
neris,  idque  lulius  esse  existiment.  Ne  nobis 
quidem  temere  qiiic(|iinm  agi  placet  :  dexlc- 
ritatem,  patieiitiam,  nHiderationem  a  te  adlii- 
beri  volumus.  Non  ignoramus,  quam  difficile 
sit  subito  eos,  qiii  a  fide  Catliolica  recesserunt, 
a  suis  erroribus  revocare  ;  quae  ferri,  femporis 
causa,  necesse  est,  gerenda  esse  censemus  ; 
sed,  ut  a  pra?cipitibiis  consiliis  abstinendum 
esse  putamus,  ita  ad  id  rcmcdium,  quod  lulo 
adhiberi  potest,  quoque,  ad  sanandum  maliiin 
magnum,  in  primis  vim  iiabiturum  est,  siiie 
ulla  mora  et  cunctalione  descendi,  diciimis 
oporfere.  Qua?ris  quodnam  hoc  remeditiin  sit? 
Illud,  charissime  fili,  ut,  si  cogere  non  vis 
omnino  omiies  regno  subjeclos  Sacri  Triden- 
tini  Concilii  decrefa  suscijiere,  saltem  ea  ju- 
beas  ab  ipsis  Catholicis  observari,  pra?sertim 
ex  ea  parte,  quae  ad  Ecclesiarum  regiinen  et 
correcfionem  Ecclesiasticorum  perlinent.  Non 
modo  enim  ea  res  illonim  aiiiiiios,  (|iii  deflu- 
xerunt  a  religione  Catliolica,  non  ofreiulet;  sed 
talem  correctionem  ipsi  qiioque  magiiopere 
probabuiit.  Corrui)ti  enim  et  depravali  cleri 
mores  adeo  dis|)licent  onuiibus,  ut  sacerdo- 
tum  et  alioruin  Ecclesiaslicorum  vila  causam 
in  primis  dedisse  consfet  tanfis  Iiaresibus.  Nec 
vero  beereficorum  concionalores  ulla  re  magis 
doctrina;  suae  venenum  diffuderunt,  qiiam  re- 
prehendendis  et  exagitandis  sacerdolum  vifiis, 
eisque  in  summum  odium  simulet  coiilem- 
ptionem  adtlucendis  :  hoc  illi  felo  ad  impu- 
gnandam  verilatem  Cafliolicae  fidei  pifficipue 
usi  sunf.  Et  sane  impeiifum  vulgiis,  non  tain 
quod  sacerdofes  doceant ,  quain  quemadmo- 
dum  vivant,  specfat;  plus  exemplis  quam  ver- 
bis  movetur.  .Mali  mores  omnem  fidem  orationi 
abrogant.  Quid  vero  indigiiius  dici  pofest, 
quam  eos ,  qui  casle  ,  honeste ,  pie  vivendi 
exempla  pra?bere  populo  debeant,  turpifer,  in- 
honeste  et  nequifer  vivere  ?  Si  igitur  luBieses 
in  regno  exfinguere  tuo  cu[)is,  charissime  fili, 
Ecclesiasticorum  resecaiida  sunt  vitia.  Exci- 
tandi  sunt  diligenter  hortationibus  tuis  epi- 
scopi,  ut  in  Ecclesiis  suis  resideant,  atqiie  ad 
animarum  salufem  diligentius  invigilenf,  (luain 
anlea  solebant  ;  ac  suum  quisque  eorum  cle- 
rum  reformet  et  corrigat.  Qui  concuhinas 
.habent,  eas  ejicere  et  expellere  conipellant  ; 
qui  aliis  vifiis  populuni  offendil,  coerceant,  et 
vitam  sacerdolibus  digiiam  degere  coganl.  Si, 
qua;  in  Ecclesiasfico  corrigenda  suiit  Oidine, 
correcta   fuerinl,  (quod   sine   uilo   seditionum 


et  tumultuum  metu  fieri  polerit,  dumjnodo 
episcopi  officio  suo,  te  ctiain  liortanfe,  fungi 
tandcm  inci()iant,  tuunn|ue  illis  regium  auxi- 
lium,  ut  debet,  paratum  sil)  ipsi  qiioque  laici 
meliores  efficienfur.  Sublraliefur  haereticornm 
fraudibus  maferia  novaruin  reriim  ;  quin 
etiain  magis  magisque  in  dies  resipiscent  ii, 
quos  a  recta  fide,  non  niiiius  Ecclesiasticorum 
vitia,  quam  Iia;relicorum  fraudes  delraxerunt. 
Quod  si  mentionem  Concilii  in  prsesentia  fieri 
non  placet,  ob  aliquas  caiisas,  majesfas  fua, 
omissa  mentione  Concilii,  jiibeat,  qiiae  in  eo  sta- 
tufa  fuerunt,  ad  reformationem  pertinentia,  ser- 
vari  nihilominus  et  in  usum  addiici,  velut  de 
seminariis  in  unaquaque  Ecclesia  instiluen- 
dis,  quocumque  ea  nomine  placeat  appellari  ; 
dummodo  enim  ea,  quae  tam  provide  slafuta 
fuerunt,  atque  adeo  necessaria  sunt,  serventur, 
non  magnopere  erit  de  nomine  laborandum. 
Haec  illa  rafio  est,  qua  majestas  lua  facile,  Deo 
juvante,  ha;reses  exfinguet,  et  regnum  suura 
pacabit  atque  stabilief.  Nec  vero  ei  deerit  Dei 
omnipolenfis  auxilium,  dummodo  ipsa  liberius 
agat,  et  pafernum  noslrum  consilium  exequa- 
tur.  Quod  ut  faciat,  per  viscera  misericordiae 
Dei  eam  rogamus  et  obsecramus.  Dat.  Romae, 
apud  Sancfum-Petriim,  sub  annulo  elc,  die  xx 
Junii  MDLXvi,  Pontific.  nostr.  aiin.  primo  ». 

432.  Ipso  Gabutio  tesfe,  cerlum  est,  regem 
his  Pontificis  monitis  commotum,  episcopos 
omnes,  per  id  tempus  in  aula  regia  commo- 
rantes,  ad  suam  quemque  dia'cesiin  procuran- 
dam  quamprimum  sese  coiiferre  imperasse, 
ipsumque  ad  archiepiscopos  lilteras  hujusmodi 
dedisse  : 

«  Quas  hoc  tempore  calamifafes  experimur, 
ea;  sane  Dei  in  nos  iram  exerceri  safis  osten- 
diint.  Uf  aufem  ille  placelur,  opus  est,  ut  aiiti- 
sfifes  sacri,  pro  officio  suo  et  ratione,  specfafae 
vitsB  et  doctrinae  munere,  piis(|ue  jejuniis  et 
obsecrationibus,  populis  rite  edocendis  ope- 
rain  navent  diligenler,  atqtie  ad  cullum  Dei, 
ejusque  ccelestium  mandatorum  observatio- 
nem,  quos  debenf,  omnes  insfifuant.  Hoc  aiitem 
ad  agendum  inducit  nos ,  ac  |)ie  cohortatur 
Pius  V  Pontifex  Maximus.  Itaqiie  praesules  oin- 
nes  obtestamur  in  Doniino,  ut  ad  residendum 
in  suam  singuli  provinciam ,  primo  quoque 
tempore  proficiscanfur  ». 

433.  Epistolsc  liujus  auctoritate  commotos 
Gallicanos  episcopos,  Pii  mand.ito  paruisse, 
Gabutius  idem  asserit.  At  in  reliijuis,  quibus 
ad  Concilii  Tridenfini  deciela  in  mores  indu- 
cenda,  prospiciehalur,  rege  aut  regina  miniine 
postulantibus,  episcopis  ipsis  Pium  mandasse, 
(sicut  ipsemet  Gabutius  dicit)  vel,  ul  ipsum 
Concilium  servandum  curarent,  vel  graves 
neglecti  officii  poenas  suhirent,  ambigendum 
non  est  ;  nam,  licet  ad  regem  scribens,  ipsius 
Concilii  nomeii  reticeri  Ponlifex,  ut  diximus, 


214 


PII   V    ANNUS    \ 


CHRISTI    1566. 


pro  nihilo  habuerit,  dummodo  quse  ipsura 
sanxisset,  execulioni,  saitem  aliqua  ex  parle, 
mandare  vellent;  tamen  cum  ipsis  agens,  au- 
ctoritate  usum  esse,  prajcepisseque  palam,  quae 
omnino  compleri  vellet,  nisi  quem  Pii  inge- 
nium  lateat,  dul)itare  poterit. 

434.  Et  revera  huju-^modi  in  Gallia  episco- 
pis,  reperimus  districte  admodum  Pium  prae- 
cepisse  ,  ut  Tridentini  Concilii  decreta  sus- 
ciperent  :  nam  sub  vix  suscepli  Poutificalus 
inilium,  universe  episcopis  omnibus,  cum  his 
mandatis  litteras  dedit.  En  missa '  ab  ipso  ad 
arcbiepiscopum  Bisuntinum  Epislola  : 

«  Ven.  fratri,  Claudio,  archiepiscopo  Bi- 
suntino. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem,  etc. 

«  Allatum  jam  esse  ad  te  non  dubitamus,  de 
Sedis  Apostolicae  regimine,  quod,  sicut  Altis- 
simo  placuit,  nobis,  licet  tanto  loco  indignis, 
delatum   fuit.    Sane   a  tanto   onere   subeundo 
deterrebat  nos   virium  nostrarum  intirmitas  ; 
sed  divinee  gratite  ope  auxilioque   conflsi,   id 
suscepimus.  Quia  vero  ad  aures  nostras  perve- 
uil,  nondum  susceptum  a  te  fuisse  sacrum  ge- 
nerale  Tridentinum  Concilium,  sane  mirati  su- 
mus,  cur  id  susciperedistuleris,  quod  scias  Apo- 
stolicae  Sedis  auctoritate  comprobatum  fuisse, 
et  ab  omnibus  et  ubique  jussum  suscipi  at- 
que  servari.  Quocirca  fraternitatem  tuam  mo- 
nemus,  etdistricte  praecipiendo  mandamus,  ut 
id  sine  recusatione  et  mora,  et  devote  suscipias 
ipse,   ac  tideliter  observes,   et  a  suffraganeis 
tuis  pari  devotione  ac  diligentia  suscipiendum 
atque  observandum  cures.  Nihil  facere  potes, 
quod  ad  offlcium  tuum   magis  pertineat,  non 
mediocriter  nos  et  Catholicos  omnes  offensu- 
rus,  si  (quod  absit)  cunctatus  diulius  fueris  ; 
nec  vero  nos  id  ferre  aut  dissimulare  posse- 
mus.  Illud  quoque  fraternitatem  tuam  horta- 
muret  monemus,  ut,  quouiam  tantis  haeresibus 
causam  praecipuam  constat  pastorum  incuriam 
et  negligentiam  praebuisse,  et  cleri  vitia  mores- 
que  corruptos  ;  memor  offlcii  tui,  et  cogitans 
reddendam  abs  te  rationem  fore  in  judicio  di- 
stricto ,  seterno  illi  summoque  pastori  ;  com- 
missum  tibi   gregem  dehita  diligentia  pascas 
atque  custodias,  haereticorum  tanquam   lupo- 
rum  insidias  ab  eis  pervigili  cura  arceas.  Cle- 
rum,  ut  honeste,  caste,  pie  \ivat,  et  exemplo 
vitse  tuae  excites,  et  arguendo,  obsecrando,  in- 
crepando,  et  si  opus  fuerit,  severius  agendo, 
cures.  Correctis  enim  cleri  vitiis,  sperari  pote- 
rit  iaicos  quoque  honestius  et  religiosiiis  esse 
victuros.  Cum  reliqua  vero  omnia  Concilii  de- 
creta  tibi   exequenda  sunt,  tum   illud,   primo 
quoque  lempore,  de  semiuario  inslituendo,  ex 


quo  mirifica  utilitas  ad  unamquamque  Eccle- 
siam  perventura  esse  speratur.  Illud  quoque 
diligenter  et  sedulo  curare  te  volumus,  ut  noti- 
liam  habeas  clericorum,  non  solum  civitatis, 
sed  etiam  dioecesis  luae,  quos  constet  esse  Ca- 
tholicos,  quique  vila!  et  morum  bonestate,  et 
doclrina,  ad  servieudum  Deo  et  huic  Sancta 
Sedi  sint  idonei ,  ac  delectu  quodam  eorura 
cum  fide  et  sine  personarum  acceptione  ha- 
bito,  nobis  indicem,  sigillo  tuo  obsignatum,  et 
manu  tua  subscriptum,  cum  eorum  nominibus, 
et  locis  ubi  habitant,  mittas.  Nos  enim,  ut  com- 
munis  omnium  parens,  proborum  virorum, 
ubicumque  sint,  rationem  habere  decrevimus, 
et  eorum  opera  uti,  cum  occasio  oblata  fuerit, 
ad  eas  res,  quae  ad  Dei  et  hujus  Sauclae  Sedis 
obsequium  pertinebnnt.  Te  ipsum  vero  a  nobis 
expectare  volumus  quidquid,  pro  loco,  in  quo 
Dominus  nos  constituit,  opis  et  auxilii  tibi  ,  ad 
munus  tuum  laudabililer  obeundum  ,  ferre  po- 
terimus  :  et  si  vigilare  te  ad  salutem  commissa- 
rum  tibi  ovium,  et  eam  quam  debes  Sanclae 
huic  Sedi  devotiouem  praestare  viderimus,  ha- 
bebis  nos  propensos  ad  omnia,  quantum  cum 
Deo  licuerit,  quae  ad  commodum  et  honorera 
tuum  perlinebunt.  Datum  Romae,  apud  San- 
clum-Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xxii 
Januarii  mdlxvi,  Pontific.  nosfri  anno  primo  ». 

433.  El  quia  comperit  Pius,  Bisuntinum 
prtcsulem  hunc,  et  Tridentinum  Concilium  su- 
scipere  delrectanlem,  et  quem  oportebat,  ut- 
pote  ad  alioriim  correctionem  posilum,  exem- 
plar  sese  virtulum  exhibere,  pravitatis  ac  licen- 
tiae  commissis  sibi  ovibus  scandalum  dare,  ad 
ulteriora  progressus,  misso  qui  in  eum  inqui- 
reret,  praefato  Julio,  archiepiscopo  Surrentino, 
acriores  ad  ipsum  sequentes  litteras '  dedit : 

«  Ven.  fratri ,  Claudio ,  archiepiscopo  Bi- 
suntino. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  etc. 

«  Ad  aures  nostras  jamdudum  ,  multorum 
fide  dignorum  litteris  et  reiatione,  non  sine 
magno  dolore  pervenit,  te,  multis  in  rebus, 
diligentis  et  boni  pastoris  erga  commissum 
tibi  gregem  offlcia  praetermittere,  et  vita  et  rao- 
ribus  tuis  clerum  ac  populum  graviter  offea- 
dere,  quibus,  si  salutis  et  officii  lui  meminis- 
ses,  pie  honesteque  vivendi  exempla  praebere 
deberes  ;  nec  suscepisse  adhuc  Concilium  Tri- 
dentinum,  tametsi  non  ignores,  ejus  decreta 
Aposlolicae  Sedis  auctorilate  confiimata,  et  ab 
omnibus  suscipi  et  observari  jussa  fuisse  ;  ac 
plane  ita  te  gerere,  ut  baereses,  quas  sedulo 
extirpare  deberes,  incuria  et  negligentia  tua, 
vitaeque  licentia,  potius  alas  atque  confirmes  : 
quae  vehementer  cuperemus  falso  de  te  vulgala 


'  Ex  Aicliiv.  Valic.  Ibid.  ul  sup. 


'  Es  .\rchiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


PII   T   AXXUS    I  , 


CHRISTI    1566. 


21- 


fuisse.  Sed,  cum  fuae  provectionis  initia  recor- 
damur,  veremurne  nimis  vera  sint.  Etsi  autem 
aliis  litteris  nostris,  te  officii  tui  diligenter  ad- 
monuimus,  tamen  divini  Imnoris  et  CatlioliccE 
religionis  zelus  et  sollicitiido,  alque  angor  qui 
cordi  noslro  insidet  propter  salutis  tu£E  et 
commissarum  fidei  tuae  animarum  periculuni, 
im[)ulit  nos,  ut  illo  oflicio  non  contenti,  mitte- 
remus  istuc  ven.  fratrem,  Julium,  arcliiepisco- 
pum  Surrentinum,  virum  fidf^i  integritatisque 
spectatae,  nostruni  et  Sedis  Apostolicae  nuntium 
et  commissarium,  ut  liarum  rerum  veritatem 
diligenter  inquirat,  et  qua;  corrigeuda  et  emen- 
danda  in  te  compererit,  corrigat  et  emendet,  et, 
praeler  caetera,  curet,  ut  i[)sius  Tridentini  Con- 
cilii  decreta  suscipias,  exequaris  et  serves. 
Proinde  fraternitatem  tuam  in  virtute  sanclae 
obedientiae  monemus  atque  praecipimus,  ut  ei 
super  omnibus  ret)us,  de  quibus  nostro  nomi- 
ne  te  monuerit,  pareas  atque  obedias  :  alioquin 
sententiam,  quam  in  te  tuierit.  suspensionis, 
interdicti,  sive  etiam  excommunicationis,  ra- 
tam  habebimus  et  faciemus,  Deo  auctore,  in- 
violabiliter  observari.  Datum  Romfe,  apud  San- 
ctum-Petrum,  sub  annuio  Piscatoris,  die  xvui 
Martii  mdlxvi,  Pontif.  nostri  anno  primo». 

•436.  Gallice  recjina  de  hseresi  suspecta.  —  At 
unum  erat,  prae  caeteris,  quod  Pontificis  ani- 
mum,  in  Galliarum  regno  torquebat  ;  cogno- 
visse,  nimirum,  ut  non  seniel  adnionuimus, 
haereticos  a  regina,  non  modo  minime,  ut  par 
erat,  coercitos,  sed  impensius  potius  ab  ipsa 
gratiis  beneficiisque  fuisse  cumulatos.  Et  re- 
vera,  licet  in  eum,  quem  supra  memoravimus, 
Odetum  Castilioneum,  non  semel  tantum,  sed 
iterato  perstrepuerit  Pius,  nil  tamen  contra 
ilium  aclum,  et  Apostolicorum  in  eum  manda- 
torum  executionem,  quotidie,  diversarum  cau- 
sarum  assimuiata  specie,  regina  protelaverat. 
Oblatis  siquidem  Odeto  laicis  bonis  ac  juribus, 
obtinere  ab  eo  ipsa  nitebatur,  ut  Ecclesiasticis 
cederet,  et  a  volente  impetrare  studebat,  quod 
minime  ab  invito  extorquere  voluisset.  Quae 
quidem  protelalio  Pium  merito  in  suspicionem 
induxit,  ut  ea  quoque  haereticis  adhaereret.  Ha- 
retici  pariter  duo  episcopi,  quos  memoravimus, 
Yalentinus  et  Uticensis,  Catholicis  (ut  diximus) 
episcopis  ad  proprias  redire  diceceses  com[)ul- 
sis,  cum  non  modo  in  aula  regia  subsisterent, 
sed  specialibus  etiam  favoribus  ipsa  illos  coho- 
nestaret,  conceptam  de  ea  malam  opinionem 
auxere  ;  quam  deteriorem  penitus  deinde  red- 
didit  malevolorum  quorumdam  vociferatio, 
qua,nem[)e,  reginam  i[)sam,  ad  ineundam  cum 
Turcis  societalem,  (ut  hi,  videlicet,  armata  clas- 
se  Christianos  aggrederentur)  Constantinopo- 
lim  misisse  vulgarunt. 

Quanto  igitur  ob  haec  in  dies  magis  suspi- 
cionibus  ac  soilicitudinibus  angebatur  Pii  ani- 
mus,  tanto  vicissim  undique  angustiis  premc- 


batur  regina,  cum  et  simnlationem,  qua  cnm 
Laereticis  agebat,  ut  felici  coucluderetur  fine 
conceptum  quoddam  animo  propositum,  pan- 
dere  nollet  ;  nec  e  contra  Pontificis  benevolon- 
tiam  ac  graliam  arnillere,  sanum  consilimn 
putaret,  cujus  auxilio  freta,  aliquando  hostium 
suorum  ausus  comprimere  sperabat  :  ideoijue, 
ut  ea,  quae  contra  istos  commoliebatur,  ex  sen- 
tenlia  succederent,  misso  ad  Pium  et  rem|)ubli- 
cam  Venelam  (quae  et  ipsa  de  regina  quereba- 
tur,  quae  cum  Turcis  agere,  ut  eos  ad  inferenda 
Cliristianis  danina  tralieret,  diceretur)  nobili 
viro,  Equile  de  Seura,  apud  utrumque  se  pur- 
gare  contendit  ;  et  ad  praescriptum  tali  tanta- 
que  efficacia  is  egit,  ut  ex  utriusque  aninii  (si 
tamen  scri()toribus  rem  narrantibus  sit  Qdes) 
omnem  prorsus  suspicionem  dubitationemque 
ablegaverit. 

437.  Caroli  Molinxi  improba  scripta.  —  Hoc 
anno  Lutetiae  Parisiorum  obiit  Carolus  Moii- 
nteus,  in  quo  Deus  vere  patientiae  et  misericor- 
di;c  suae  divitias  ostendisse  fatendum  est,  si 
tamen  ipse  vere  resi[)uerit.  Hic  pestilens  ille 
homo  fuit,  qui  virulentis  scriplis  pluribus  Ca- 
tholicam  fidem  ac  A[)Ostolicam  Sedem,  sed  [)ra;- 
ci()ue  sacrosancti  Concilii  Tridentini  Acta  innu- 
meris  calumniis  laesit ;  quas,  jussu  Pii,  Andraeas 
Vega  Minorita  et  Petrus  Fontidonius  theologus 
postmodum  eruditissime  diluerunt.  De  eo  haec 
babet  Bulengerius  :  «  Luteliae,  Carolus  Moli- 
naeus,  Februario  mense,  libellum  supplicem  se- 
natui  obtulit,  quo  petebat,  ut  in  sectarios  anti- 
quaretur  et  legibus  ageietur.  Prsecipua  libelli 
capita  fuere,  quod,  specie  religionis,  rebelles 
ccetus  haberent,  pecunias  sectae  consciis  pro- 
pria  auctoritate  iudicerent,  Consistoria  celebra- 
rent,  ministros  privalorum  sumptibus  alerent, 
sti[)endia  erogarent.  Quod  in  Consistoriis  mini- 
stri  de  omnibus  causis,  spreta  regii  magistratus 
jurisdictione,  cognoscerent,  plebeculam,  a  fide 
Catholica  ad  novas  opiniones  traduclam,  licen- 
tia  et  liberlate  imbuerent  ;  ipsi  vero  peregrini 
et  hospites,  nullaque  legitima  vocalione  mini- 
sterium  arriperent,  et  sacranienta  propria  au- 
ctoritate  administrarent,  sacerdotum  munera 
interpellarent,  denique  omnia  facerent,  quibus 
subditorum  fides  in  regem  infringeretur.  Eo 
animo  tum  erat,  ut  si  vita  suppeteret,  sectae 
0()iniones  scriptis  suis  everteret,  sed  in  ea  co- 
gitatione,  antequam  opus  attingeret,  excessit  >. 
Ista  ille  ;  at  Thuanus,  privati  illius  odii  in  sec- 
tarios  has  atlulisse  causas  scribit  :  quod  nempe, 
Confessionem  Augustanam,  quae  in  Germania 
obtinebal,  Genevensi  etHelvetica  tolerabiliorem 
dixisset  ;  et  in  Commentariis  in  consuetudines 
Parisienses,  fanaticos  eos  et  seditiosos  vocasset ; 
et  eapropter,  illos  in  concionibus,  Synodis  et 
ubique,  palam  ipsum  traducere,  domesticos 
qui  eum  observabant  corrum|)ere,elamaniien- 
ses,  ne  eorum  opera  uti  posset,  minis,  pretio. 


216 


vn  V  ANNUS  1.  —  cimrsTi  I5G6. 


blanditiis  seducere  consuevissc.  Vcriim,  si  sic 
res  sese  habtiissel,  non  coiitra  sectarios  cunctos, 
sed  in  eos  diimliixal,  i|ui  Genevensis  et  Hel- 
veticce  seclBE  eraiil,  iiivechiin  esse  et  scripsisse 
dicendum  esset,  non  conlra  omnes,  quorum 
parlem  ab  eo  alleri  i^r.Tpositam,  pro  ipso  sle- 
tisse  censeiiduin  forel.  lluin  vero  conlra  omnes 
scripserit  sectas,  seclarum  omnium  evidens  est 
agnovisse  perniiiem,  iisque  se  abdicasse,  ut 
Catholicam  fidem  profiterelur  :  quod  nempe 
aperte  referre,  aequivoco  suo  scribendi  modo, 
Tliuanus  noluit,  quod  forle  laudibus,  impiissi- 
mis  Milinsei  scriplis,  ab  eo  superius  datis,  haec 
iliius  resipiscenliae  ullima  monumenta,  nullale- 
nus  convenire  coiis|)exerit. 

438.  Nostradiimiis  Saloni  in  Provincia  mori- 
tur.  —  Obiil  qu0(|ue  Saloni  in  Provincia,  nugax 
ille,  loto  orbe  famosus  Micliael  Nostradamus, 
qiii  fulurorum  evenluum  praescium  se  et  praesa- 
gum,  per  aslrorum  influxum  venditavit  ;  sub 
cujus  deinceps  nomine,  ejusmodi  suas  cogila- 
tiones  plurimi  alii  ediderunt,  versibus  recens 
conditis,  qiiasi  ab  eo  conscriptis,  tvpis  traditis, 
ut  plebccuIcB  imponerent,  eique  proplielae  no- 
men  attribuerent  ;  quod  tamen  (ul  scribit  Bri- 
tius)  huic  merito  concessum  nonnulii  putant, 
virumque  bonum  fuisse  scribunt,  et  lioc  coelesti 
munere,  pro  ingenuitale  et  vilac  probilate  non 
indignum  asserunt.  Albinum  quoque,  nobili 
Valzergorum  et  Seresciorum  familia  ortum, 
Tholosanum,  Ecclesiasticum  et  archidiaconuni, 
fidei  defensorem,  voce  et  scriptis  toti  Aquita- 
niae  clarum,  hoc  eodem  anno  mortuum  esse, 
Iradit  Genebrardus  in  Clironic. 

439.  Inopportuna  hiquisitionis  Bispanicse 
introftuctio  in  Belgium  snscitat  inter  nobiles 
conjuratinnem,  quani  miriaclbus  edictis  quberna- 
trix  comprimere  tentat.  —  At  inter  catera,  qiiaj, 
memoratii  digna,  lioc  anno  acciderunt,  illud 
procul  dubio  fuil,  haeresim,  ejusque  sodales, 
tiimultiis,  rebelliones,  bella,  unaque  cum  eis 
innumeras  calamilates,  in  Belgio  primo  eru- 
pisse,  secumque  evexisse.  Superiore  anno,  ut 
Surius,  Tluianus  aliique  narrant,  mense  Oclo- 
bri,  ut  vult  Surius,  vel  Decembri,  ut  scribit 
Belcarius,  Philippus  Secundus,  Hispaniarum 
rex,  et  Belgii  [irinceps,  ad  ejusdem  Belgii  gu- 
bernatricem,  Margarilam  Parmensem  litteras 
dederat,  quibus,  ad  fidem  Calholicam  cohser- 
vandam,  denuo  vulgari,  et  hinc  executioni  man- 
dari  edicla  omnia  jusseraf,  quae  adversus  hee- 
reticos,  tum  ipse,  tum  pater  i[isius,  Carolus  V 
imperator  sanxerant  ;  et  insu|)er  sacrosancti 
Tridentini  Concilii  decreta,  uti  jam  caetera  His- 
paniccC  ditionis  loca  fecerant,  recipi  et  obser- 
vari  praece[ierat.  In  illis  vero  ediclis,  Sedis 
Apostolicae  auctoritate,  ut  Bentivolius  narrat, 
forma  [iraescribebatiir,  quam  in(|uisitores  sequi 
deberent,  ut  ab  liaeresis  peste  regiones  illae  ser- 
varenlur   incolumes,  et   maiidatorum   quidem 


rcgis  liaic  praccipua  quaedam  fuisse  capita,  Su- 
rius  refert : 

«  Ut  [larochi  suorum  parochianorum  no- 
mina  totamqiie  familiiim  describant,  et  qiia 
quisque  in  platea  dcgat,  et  cujus  sit  conditio- 
nis.  Iii  iis,  si  qui  sinl,  qui  non  ita  pridem  in 
ipsorum  paroeciis  liabitare  cce|ierint,  [lelant  ab 
illo  [larocho  vilae  illoriim  teslimonium,  sub  quo 
[iroxime  morali  sint  :  id,  si  non  sup[)etat,  intra 
cerlum  lempus  exhibere  jubeanl.  Ab  ignolis 
quo((ue  conjiigalis,  ejus  sacerdotis  qui  illos 
conjuiixit  re|)etant  lestimoniiim,  ut  apparcat 
niim  in  conlrahendo  matrimonio  Catholicffi 
Romana;  Ecclesiae  morem  seculi  sinl,  alqiie  lum 
honim,  tum  aliorum  omniuin,  qui  in  illoruiu 
praesentia  matrimonio  juncti  fueiiut,  nomina  in 
scri[)la  redigant. 

<(  I't  non  [larochi  dumlaxat,  sed  etiam  con- 
fessarii  oinnes,  i|)S()riim  cOMfilentium  nomina, 
cognomina,  habilalionem  adnolent. 

«  Ul  idem  faciant  parochi  et  eorum  vicarii 
erga  conscribenda  nomina  et  cognomina  ba- 
plizandorum  infantium,  et  eorum  parenlum  et 
susce[)lnrum. 

«  Ut  utriusqiie  sexus  didascali  omnes  se 
sistant  coram  e|)isco[)is,  ex|iosiliiri  conditio- 
ncm,  palriam,  religionem  suam,  et  quos  libros 
pueris  praeleganl.  Porro  episcopi,  de  iis  facti 
ccMiiores,  vel  admillanl,  vei  rejiciant,  aut  cerle 
differanl  illos  et  sus[)endant.  Si  qui  vero  non  se 
sistanl,  aut  non  velint  respondere  e[)iscopis  ; 
iis  fas  non  sit  juvenlutem  instituere. 

«  Ul  jiarochi  accurale  per(|uirant,  num  illi, 
qiii  [)ul)licis  viclilaiit  eleemosynis,  Catholici 
sint,  suaque  peccata  confileantur  etcommuni- 
cent.  Si  qiii  tales  non  sint,  iis  a  praefectis  pauj^e- 
rum  negetur  eleeinosyna  »  . 

440.  Isla  decretorum  ca|iila,  et  a  Parmensi, 
regis  jussu,  edila  fuisse,  et  a  provincialibus 
Syiiodis,  tunc  passim  juxta  Concilii  Trideiilini 
ni  iiidatum  coaclis,  |)rodiisse  narrat  Tliuaniis. 
Superiori  siquidem  anno  Maximilianus  a  Berge, 
arcIiie[)isco[ius  Cameracensis,  Syuodum  habue- 
ral,  cujiis  Acta  descripta  habenlur,  ac  Antver- 
pia;  lioc  anno  in  officina  Gulielmi  Silvii  lypogra- 
phi  regii,  cum  ejusdem  regis  privilegio,  ut 
etiam  in  Commentario  novorum  Belgii  e|)isco- 
poriim  Havcnsis  '  narrat,  ty[)is  siint  tradila.  Bel- 
carius  insu|)er  et  alii  conDrmant,  regiarum  lit- 
terariim  exein|)Ia,  qiiae  hoc  anno  mdlxvi,  mense 
Janiiario,  publicala  fuerunl,  Parmcnscm  ad  pro- 
vincias  misisse,  mandatis  suis  addilis.  quibus, 
universis  et  singulis  [)ra'ci|)iebal,  ut  regiac  vo- 
luntati  oinnes  parerent,  utque  id  commodius 
[)crficeretur,  jubebat,  ut  uniim  ex  suis  senatori- 
bus  semper,  semeslri  hoc  munere  fuuclurum, 
deligerent  civilates,  qui  inqiiisiloribus  juris- 
diclioncm  suam  exercentibus  adsideret  in  cu- 

I  Arntil.  Haveiis.  CotniHenl.  lih.  i  cap.  xi  pag.  46. 


Pir   V   ANNUS    1.    —   CHRISTI    1 56G. 


217 


jus  lociim  sexlo  quoque  mense  alium  suffice- 
rent  ;  qui,  et  Tridentini  Concilii  decrcta  exacte 
servari  curaret,  seduloque  quid  in  co  negotio 
ageretur  indicaret  ;  ut  tertio  quoque  mense 
saltem,  quo  in  statu  religio  esset  cognoscere- 
tur  ;  et  si  qua?  difficultales  subortse  fuissent, 
eis  per  delegatos  a  Parmensi  prospiceretur.  Et 
IhTc  quidem  prima  tumulluandi  in  Belgio  oc- 
casio,  ex  odio  videlicet  in  severum  Ilispanicae 
inquisitionis  jugum  processit,  quod  novarum 
rerum  amatores  quam  poluerunt  immanissi- 
mum  iniquissimumve  de[)inxere,  ut  inde  ani- 
mos  concitarent.  Erant  quidem  (inquit  Haraeus) 
in  instructione  hic  denuo  renovata,  jamque  in- 
quisitoribus  in  Belgio  anno  mdlv  et  alias  data, 
nescio  cur,  nonnulla  (ut  ipse  asserit)  dura,  et 
lia;c  inter  csetera  :  «  Si  aliqui  (regis  sunt  verba) 
apud  inquisitores  compareant,  volentes  alium 
deferre  super  haeresi,  ea  tamen  conditione, 
quod  nomen  delatoris  celabitur  et  informa- 
tioni  non  inseretur,  (ut  sjepius  contingit)  illos 
tanquam  testes  non  recipient,  neque  eorum 
delationem  informationi  inserent,  neque  ex 
ejusmodi  delatione  contra  aliquem  procedent  ». 
Et  rursum  :  «  Si  inquisitores  commissarii  com- 
periant  aliquos,  qui  per  invidiam  aut  alia  oc- 
casione  alios  injuste  detulerint,  hoc  judici  et 
magistratui  loci,  aut  Concilio  Provinciali  indi- 
cabunt,  ut  ipsi  contra  tales  calumniatores  pro- 
cedi  curent  ».  Ista  apud  Haraeum. 

4il.  At,  priusquam  edictum  publicaretur, 
nobilitatem  foedus  inter  se  iniisse  anno  su- 
periori  idem  scribit.  Verum,  utrum  tempore 
nuptiarum  inter  Alexandrum  Farnesium  et  Ma- 
riam  Emanuelis  regis  PortugaIii£e  ex  filio 
Eduardo  neptem,  sub  finem  scilicet  Novembris, 
vel  nonnisi  paulo  post,  se  non  posse  affirmare 
dicit  ;  tametsi  parum  referat,  si  tunc  inita  ea 
societas  fuerit  ante  idus  Decembris,  quibus  de 
regiis  litteris  pubiicandis  statutum  fuit,  an  alia- 
rum  nuptiarum  occasione,  nempe  Montignoei, 
Hornanicomitis  fratris,  ul  traditCampana.Quid- 
quid  fuerit,  certum  sibi  etiam  non  innotuisse 
fatetur  Harseus  supradicti  foederis  primarium 
inventorem,  licet  ex  gravi  auctore  heec  exscri- 
psisse  affirmel :  «  Inter  nobiles  erant  adolescen- 
tes  nonnulli,  qui,  vel  Geneva;,  vel  in  Germania 
peregrinas  religiones  didicerant,deserique  Gal- 
liarum  exemplo  quam  sequerentur  religionem 
non  debere  affirmabant.  Ab  his  paucis  conjura- 
tio  primo  suscipitur,  ita  incerta  initio,  ut  quid, 
aut  qua  ratione  aggredi  oporteret,  conslituere 
secum  difficulter  possent.  Verum,  cum  haec 
verbis  concepta  conjuratio,  inanis  futura  di- 
ccretur,  Pliilippo  Marnixio,  domino  Sanclae  AI- 
degundac  dictante,  sex  unasecum  nobilesfoedus 
sanxerunt.elc.  »  Horum  vero  nomina  haec  sunt, 
Dandelotius,  Vilersius,  Hamesius,  Tholousius, 
Bouxtelius  et  DoUiainus  ;  quibus  deinde  Oran- 
gius,  Egmondanus,  Bergensis,  Hornanus,  Mon- 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


tigneus,  Hoocstratanus  se  addidere,  qui  fcedus 
inter  se  scripto  firmarunt  ;  cui,  ut  Bentivolius 
narral,  compromissi  nomen  dederunt.  Hi  igitur, 
cum  alii  simulatione  rem  agere  aequius  judica- 
rent,  provincias  atque  urbes  in  quibus  lurbas 
concitarent  partiti,  apud  amicos  et  notos  suam 
societatem  suscipiendam  curarunt,  magnaque 
voluntatum  studiorumque  consensione  efTe- 
ctum  est,  ul  passim  multi  nobiles  se  conjuran- 
tibus  adderent  tabulasque  consignarent  :  imo 
nonnulli,  inaudita  animi  levitate,  quid  essent 
quidve  continerent  percipere  negligentes,  caete- 
rorum,  qui  illas  subscripsisse  dicerentur,  profi- 
tentes  se  stare  judicio,  eas  pariter  subsignarunt, 
et  inter  hos,  Catholicos  etiam  extitisse  aliquos, 
scribit  Surius  ;  qui  tamen,  prava  deinde  con- 
foederatorum  mente  comperta,  ab  eis  se  se- 
pararunt. 

442.  Ubi  igitur,  quod  pra;fati  sumus,  edi- 
ctum  vulgatum  fuit,  sese  a  ZelandiiB,  Ollandice 
atque  Ultrajecti  praefectura  abdicandi  faculta- 
tem  a  gubernatrice  Orangius  obtinere  connixus 
est  ;  quod,  ex  quorumdam  edicti  ejusdem  capi- 
tibus,  imminentibus  certeque  exorituris  moli- 
bus  obstare  non  posse,  se  intelligere  diceret. 
Vigesima  quoque  secunda  die  Januarii,  quatuor 
supremarum  Brabantiae  provinciae  urbium  de- 
legati ,  una  cum  Brabantice  cancellaria?  delega- 
tis,  gubernatricem  adiere,  sibique  imposilam 
inquisitionis  jurisdictionem  sustinere  non  pos- 
se,  quorumdam  privilegiorum  suorum  exhibi- 
tione,  ostenderunt.  Varii  etiam  contra  edictum 
ipsum  ac  inquisitionem  per  urbem  seditiosi 
libelli  sparsi  fuerunt  :  inquisilionique  ipsi,  ma- 
gna  militum  manu ,  Bruswicensium  duceni 
brevi  auxilio  venturum,  subdole  seditioseque 
vulgarunt  ;  dum  interim  novis  edictis,  de  offi- 
Cio  Parmeusis  subditos  commonefaceret,  se- 
creto  licet,  ad  turbas  sedandas,  de  mitigandis 
regiis  in  hceresim  ,  ac  pro  inquisitione  manda- 
tis,  continua  consilia  haberet. 

443.  At  fcederati ,  qui  rursus  Bredae  ,  mense 
Martio,  apud  Orangium  convenerant,  quarto 
nonas  Aprilis  primum  Bruxellam  ingrediuntur, 
inter  quos  Henrico  Bredenrodio  ab  iisdem  de- 
lata  provincia,  ut  pro  toto  conventu  verba  face- 
ret,  libellumque  Parmensi  exhiberet.  Eamdem 
quoque  urbem  paulo  post,  nempe  tert.  non. 
Aprilis,  ingressus  est  etiam  Ludovicus  Nassa- 
vius,  tam  frequenti  nobilium  comitatu,  ut  jam 
Bruxella)  centum  quinquaginta  censcrentur, 
quorum  omnium  nominc  Bredenrodius,  ex 
sibi  imposito,  ut  diximus,  munere,  nonis  Apri- 
lis  in  amplissimo  equitum  togatorumquc  se- 
natu,  quem  Parmensis  eo  die  coegerat,  post 
multa  ad  sui  sociorumque  excusalionem  pro- 
lata,  libellum  supplicem  ei  oblulit,  cujus  sum- 
mam  Franciscus  Harajus '  hanc  fuisse  scribit : 


•  Annal.  Brabanl.  Ffanc.  flara;i. 


28 


218 


PII   V   ANNUS    I.    —   CHRISTI    1566. 


4-14.  II  Esse  ita  sane,  ut  causas  iioii  iinpro- 
babiles  rex  liaberet,  quibus,  cum  aiile  saepe, 
tuin  poslreinis  litteris  ,  patris  Caesaris  cxemplo, 
retinendam  veterum  de  relif;ioiie  edictorum 
severitatem  imperaret.  ViTum,  cuin  non  unis 
neque  iisdem.consiliis  adminislrari  rempubli- 
cam  perpeluo  oporteat,  fuerintipie  ea  edicta 
jam  olim  ,  (cum  ferre  ea  posse  liomines  crede- 
rentur,  cumijue  minus  exacte  ex  eorum  |)ra;- 
scriplo  jus  diceretur)  maximorum  malorum 
gravissimorumque  motuuin  causa ,  vereri  se 
niodo  ,  non  tam  veteres  animorum  offensiones, 
atque  eos  rerum  motus  sedilionesque,  quibus 
concussa  gravissima  ruina  Respublica  coUaba- 
tur.  Jam  pridem  se  si^erasse  futurum,  uti  vel 
proceres  ,  vel  provinciarum  ordines  hanc  in  se 
curam  susciperent.  Verum  cum  certis  quas 
ignorarent  de  causis,  hoc  illi  reipublicae  ofQ- 
cium  non  prffistiterint,  facere  se  necessario,  pro 
ea,  qua  regi  patriteque  necessitudine  teneren- 
tur,  uti  de  rebus  tantis,  Parmensem  commone- 
facerent,  caeterisque,  hoc  suo  ofQcio,  idcirco 
prffiirent,  tum  quod  agros  habitarent,  in  qua- 
rum  vastitatem  conimotorum  sese  hominum 
rabies,  ut  plurimum  converteret,  tum  quod 
sibi  cseterisque  per  Belgium  hominibus,  nul- 
lam  confra  calumniam  suffecturam  innocen- 
tiam  intelligerent.  Postulare  ilaque  se,  uti  et 
legatione  regi  Parmensis  exponat,  retineri 
(nisi,  veteribus  edictis  abrogatis,  novisque  ex 
sententia  Ordinum  generalium  promulgatis) 
rempublicam  diutius  non  posse  ;  tum,  quoad  de 
hac  legatione  sententiam  rex  rescripturus,  dif- 
ferri  omnem  inquisitionis  edictorumque  execu- 
tionem  Parmensis  patiatur  ;  atque  hasc  esse  po- 
stulata ,  quae  nobiles ,  jam  pridem  regi  fide 
probati,  humillime  flagitarent,  extra  omnem 
seditionem  cffidiumque  culpam  futuri  (quod 
Deum,  regem,  Parmensem,  senatores,  omnes 
omnino  homines  atque  suam  conscientiam 
testarentur)  si  fide  optima  praeclarissimoque 
in  rempublicam  studio  monentibus  non  pa- 
reatur  ». 

Ub.  Libellum  hunc,  licet  in  eo  liberius 
quam  par  esset  foederati  loquerentur  ;  tamen 
in  lenius  verborum  genus  fuisse  ab  Orangio 
commutitum,  tradit  idem  Harseus  ,  quod  jam, 
sumptis  viribus  ,  conjurati  in  apertam  exilirent 
audaciam  :  quae  quidem  erupit,  cum  libello  ei- 
dem  a  Parmensi  retulere  responsum,  quod, 
paucis  complexum,  ejusmodi  fuit :  «  facturam 
se,  quod  de  Hispanica  legatione  proponeretur  ; 
jamque  antea,  se  eam  novam  edicti  formulam 
concepisse,  qua  regio  decori  subditorumque 
simul  genio  ac  utilitati  prospiceretur.  Ferre  ni- 
hilominus  imperii  sui  rationem  haud  posse, 
quod  interim,  omni  metu  edictorum  sublato, 
religio  ac  fides  pravis  ac  impiis  commolien- 
tium  insidiis  objecta  remaneret ;  leniter  tamen, 
ac    citra   omnem    severitatem ,  se   imperaiile. 


inquisitores  suo  munere  perfuncturos  ».  Hi, 
eniin,  temere  vicissim  responsuin  reddiderunt, 
se  optasse ,  ut  clarioribus  dilucidioribusque 
verbis  animi  sui  sententiam  Parmensis  aperi- 
ret;  quapropter,  si  quid  eorum  quas  mctueban- 
tur  accidisset ,  sciret  ipsa  profecto  ,  cujusvis 
criminis  se  esse  innoxios,  quod  ipsorum  consi- 
liis,  opportuno  tempore,  aures  adhibere  con- 
tempsisset. 

44C.  Hinc  dictis  facta  addiderunt  :  cuin 
enim  commota;  tempestatis  periculum  non  mi- 
nus  agnovisset  quam  formidasset  Parmensis, 
conceptum  timorem  ita  in  corde  pressum  reti- 
nere  non  potuit,  ut  inter  loquendum,  cuidam 
proceri  Barlaimontio  illum  non  aperiret .  At 
eum  ut  consolaretur  Barlaimontius,  his  verbis 
usus  est  :  «  Nequaquam,  domina,  ne  metuas 
hos ,  seu  mendicos  ,  seu  nebulones  ».  Quee  qui- 
dem  verba,  cum  vernaculo  protulisset  sermone, 
juxta  hujus  prolationem  observata,  conjuratis 
Geusiorum  nomen  impositum  est.  Geusii  si- 
quidem  vocem  ',  quani  Gallicam  aliqui  faciunt, 
modo  scurram,  modo  mendicum,  modo  face- 
tum  nepotem  signiQcare  nonnulli  existimant ; 
licet  alii  Teutonicam  credant,  et  pro  Geusea 
usurpant,  quam  majores,  vel  Golhis,  genti  bar- 
barae,  tribuissent,  vel  Gothici  noininis  odio  con- 
vicium  fecissent. 

447.  Quidquid  sit,  cum,  eodem  Aprili  men- 
se,  quos  dixiinus,  foederali,  qui  jnm  Irecenti 
numerabantur  ,  in  Comilis  Culenburgii  a;dibus 
pranderent,  proque  magniludine  multiplicita- 
teque  poculorum,  publicarum  rerum  cura;  con- 
silia  ac  verba  multiplicarent  ;  inler  alia  accidit 
etiam  recitari  dicterium,  quo  a  Barlaimontio 
tota  ea  optimorum  nobilissimorumque  homi- 
num  multitudo  in  contemptum  dicta  fuerat, 
quo  audito,  omnes  verbo  jierculsi ,  et  a  vino  si- 
mul,  non  modo  exhilarati,  sed  extra  se  rapti, 
uno  ore  unaque  voce,  libenter  in  regis  patriae- 
que  grafiam  se  Geusios  futuros  conclamare 
cceperunt,  et  dicentes  :  Vivat  rex,  vivant  Gensii, 
immanibus  ad  regis  Geusiorumque  salutem 
sese  poculis  profuderunt.  Hinc  Bredenrodius, 
quem  omnium  nomine,  libellum  gubernatrici 
obtulisse  diximus,  foederatorumque  fere  prin- 
ceps  videbatur,  vas  ligneum  postulat,  manticam 
e  trabe  suspendit,  sub  trabe  faustam  regi  Geu- 
sisque  potationem  indicil,  jurisjurandi  eam 
formulam  potanti  praescribit :  uti  usque  ad  pa- 
nem,  salem  atque  manticam,  non  discessurum 
sese  ab  instituto  quisque  profiteretur.  Crescit 
bacchantium  furor,  galeri  permutantur,  inversi 
capitibus  imponuntur,  ad  singula  qiiajque  mo- 
menta  :  Vivat  rex,  vivant  Geusii,  inclamatur. 
In  aream  procedunt,  et  idem  quoque  symbo- 
lum  per  insequentes  dies  repelunt,  et  mox  e 
cinericio  panno  sibi  vestes  assumunt,  minutas- 

■  Apuil  Isselt. 


PII  V   ANNUS   1. 


CIIRISTI  -loGG. 


219 


que  mondicanfiiim  e  ligno  scutellas  poculaque 
c  galero  suspenduiit ;  numismata  cudi  in  eam 
formam  procurant,  ut  uno  latere  regis  effigies, 
his  circumscripta  verbis  :  Fideles  regi  ;  altero, 
duabus  foederatis  manibus  implicata  mantica 
conspiceretur,  Iiis  verbis  adjectis  :  Uique  ad 
manticam.  Radi  sibi  postremo,  prffifer  superius 
labrum  ,  barbam  reliquam  jubent.  Ilinc  ,  sicuti 
Protestantes  in  Germauia,  Hugonotli  in  Galliis, 
sic  in  Belgio  Geusii  deinceps ,  qui  a  fide  Calbo- 
lica  defecissent,  nuncupati  fuerunt. 

448.  Quiin  Hispaniam  legati  regem  adirent, 
Marcbio  Bergensis  et  Montigneus  eliguntur,  a 
foederatis  Geusiis  probati,  qui  donec  regis  ani- 
mum  per  eos  non  intellexissent,  tranquille  sese 
domi  rempublicam  habituros  promiserunt ;  sed 
quam  probe  fidem  datam  pra;sliterint,  subse- 
quentes  mox  coitiones,  ut  observat  ab  Isselt,  et 
alia?  ab  iis  excitafse  turbfe  luculenter  osten- 
derunt.  Interim  Parmensis,  dimissis  in  suas 
quosque  provincias  prsefectis,  eorum  singulos 
earumdem  provinciarum  convenfus  cogere 
mense  Maio  hujus  anni  voluif,  in  quibus,  ipsa 
mandante,  hsec  capita  proposita  fuerunt,  a  prse- 
fato  Harseo ,  quem  prae  omnibus  Qdelem  ac 
exactum  Belgicorum  tumultuum  scriptorem 
reperimus  ,  ef  quaecumque  scripsit,  uf  ab  Isselt 
observaf,  ex  ipsis  autographis  decerpsif,  sic  ad- 
nofata  legunfur : 

«  Qui  alienam  a  Catholica  religionem  pu- 
blice  privafimve  doceref,  munus  gereret,  libros 
scriberef,  domum  sciens  dolo  malo  prcebe- 
ref,  turbam  concitaret,  Catholicos  offenderet  ; 
in  eos  homines  ,  pcenitenfes  gladio  ,  non  poeni- 
fentes  laqueo  animadverferefur  :  bona  ita  de- 
muni  fisco  cederenf,  si  non  iis  provinciis  atque 
urbibus  existerenf,  quibus  ob  crimen  in  cora- 
missum  cadere  bona  damnaforum  non  consue- 
verunt. 

«  Qui  crimen  hferesis  animo  confraxisset, 
res  facto  non  admisisset,  huic  pcenitenti  ef  co- 
ram  episcopo  hEeresim  renunfianfi ,  poens  is 
terror  non  exisleret. 

«  Qui  delatus  haeresi  non  renunfiaref,  is 
proscripfus  bonis  uteretur  ;  alienandi  fesfandi- 
que  de  iis  bonis  potestatem  non  haberet  ;  mor- 
fuo  hteredes  Catholici  ab  infestato  succederent; 
bona  ita  tamen  amitteret,  si  confra  religionera 
quietemque  provinciarura  absens  moliri  quid 
convinceretur. 

«  Anabaptistae  poenitenfes,  nuUius  gravioris 
facti  rei,  extra  ordinem,  arbitrio  judicis  coerce- 
renfur,  poena  mortis  non  fenerenfur  ;  sed  non 
pcenilentes  definito  exilio  bonisque  mulcfa- 
rentur. 

«  Heerefici  relapsi,  inde  denuo  pcenitentes, 
exilio  atque  bonis  ;  non  poenitentes,  morte  pu- 
nircnfur. 

«  AnabapfisffB  relapsi,  nullo  discrimine,  la- 
queo  suspenderentur. 


«  Qui  libros,  vel  hsereticos  vel  seditiosos, 
sciens,  dolo  malo  sa-pius  cxcudissef ,  distraxis- 
sef,  is  poena  ministrorum  doctorumque  teue- 
retur. 

«  Qui  rarius  fecisset,  is  proscriptus,  arbi- 
trio  judicis,  vel  aere  vel  corpore  pcenas  daref. 

«  Qui  lucro,  non  hairesi  adductus,  res  cas 
fecissef,  exfra  ordinem  arbilrio  judicis  coer- 
ceretur. 

«Qui,  quo  quis  seduccretur,  frequenfer 
dispufaref,  poena  mortis ;  qui  raro,  nec  sedu- 
cendi  animo,  sed  curiositate  id  faceret,  in  eum 
arbifrio  judicis  animadverteretur. 

«  Qui  libros  improbataj  lectionis  legeret, 
legendos  alferi  exhiberef ,  imagines,  signa,  sfa- 
fuas,  religioni  confumeliosas  pingeret,  sculpe- 
ret,  pictas,  sculptas  haberet,  illicitis  novarum 
religionum  collegiis  interfuissef :  in  eum,  pro 
criminis,  persona;  atque  rei  divcrsitate,  arbitrio 
judicis  statueretur.  E  contra  qui  hajrelicorura 
illicita  collegia  denuntiassef,  huic  si  collega  ex- 
fifissef,  poena  condonaretur ,  sin  collega  non 
fuissef,  vel  dimidium  bonorum,  si  sexcenfos 
florenos  non  excederent,  vel  quartam,  si  exce- 
derent,  e  bonis  damnatorum  acciperet. 

«  Peregrini  intra  urbes  atque  pagos  ita  de- 
mum  fufuri  inquilini  admitterenfur,  si  idoneas 
ab  eo,  cui  posfremo  paruissenf,  parocho  atque 
judice  litteras  afferrent.  Ad  peregrinos  famen 
mercafores,  ita  ea  caulio  non  perlineref,  si  mo- 
desfi,  sine  Cafholicorura  ofTensa,  perraanerenf. 

«  Quibus  reis  ob  poenitentiara  fuissef  con- 
donafum,  ii  magistratura  iraposlerum  nullura 
gererenf;  quosfamen  suspectos  de  hffiresi  judi- 
ces  pronunfiassent,  ii,  re  cognila,  impetrata  in 
Integrura  restilutione ,  a  magistratu  non  prohi- 
berentur  ». 

His  (inquit  Harseus)  de  ludiniagisfris  et  fy- 
pographis  et  alia  pauca  capita  etiam  addifa 
erant,  quae  forsan  de  iis,  quae  supra  exThuano 
et  Surio  proposuimus,  decrelis,  egisse  censen- 
dum  esf. 

449.  Varie  igifur  Ordines  responderunt  ;  et 
quidera  Arlesii,  ut  idera  Hara;us  narrat,  si  ca- 
luraniatoribus  poena  statueretur,  universa  sibi 
placifura  capita  fassi  sunf.  Flandri  etiam  ifa  as- 
sentiti  sunt,  ut  contra  ea  multa  nihilominus  de 
cerfis  suis  privilegiis  ,  de  judicura  praiventione 
objicerent  ;  cura  jus  nullura  in  laicos  dicere, 
perraifti  clericis  vellenf  ;  de  libris  non  solos 
theologos  ,  sed  cseterarura  quoque  disciplina- 
rum  professores  -cognoscere  optarenf.  Afreba- 
fes  aufem,  Hannonios  ef  Naraurcenses  capifi- 
bus  subscripsisse  scribit  Thuanus,  qui  ex 
insfituto  hffireficorum  partes  fueri  confendens, 
posfquam  diffiteri  minime  potuif,  capifum  for- 
raulam  singulis  provinciarum  ordinibus  a  cu- 
ria  propositam  fuisse,  ut  eam  ralam  haberenf ; 
Afrebatesque ,  Hannonios  ac  Naraurcenses  ei 
subscripsisse,  addit,  ef  in  Flandria  etBrabautia 


'220 


PII  V  ANNUS   1.   —  CHRISTI    ln!>6. 


pronnilgatnm  fnisse,  non  vocatis  Batavis,  Ze- 
landiis,  Frisiis,  et  aliis,  quod  ii,  privilegiis  et 
inimnnitatibus  suis  fiilti,  minime  assenfiren- 
lur.  Quo  enim  Batavi,  Zolandi,  Frisii  vocaiidi 
fuerint,  minimc  intelligitur ,  cum  separatim 
singularum  provinciarum  ordines  cogendi  es- 
sent,  nec  promulgationi  in  Brabantia  vel  fa- 
cicnda;  vel  factse  commune  aliquid  ipsi  habe- 
rent.  Nec  privilegia,  ac  immunitates,  quibus 
fulti,  capitibus  minime  assentirentur,  ipsarum 
provinciarum  ordines  cogere  vetaret,  cum  aliae 
quoque  provinciae  similibus  ac  illaB  privilegiis 
ac  immunitatibus  exornalaB,  et  a  novo  edicto, 
ut  diximus,  aversa;,  illud  non  receperint  ;  nec 
cx  hoc  tamen  suos  singulae  ordines  convocare 
respuerint. 

430.  Ex  eo  autem  edicto,  nullum  ,  ut  tradit 
Ilarfeus,  respublica  fructum  est  consecuta  ;  nec 
mirandum  est ,  promulgatam  hanc  tempora- 
riam  ac  fiduciariam  placitorura  moderationis 
formulam,  multis  indignationem,  universis  ri- 
sum  movisse,  idque  adnotasse  Thuanum,  eo 
quod  in  ea  (ut  ipse  dicit),  loco  summi  beneflcii 
decretum  esset,  ut  Prolestantes,  ministri,  eo- 
rum  hospites,  et  qui  offensioni  causam  darent, 
non  flamma,  sed  suspendio  necarenfur  ;  qui 
animum  sententiamque  mutarent,  gladio  ;  vul- 
eus  in  errorem  labens,  exilio  castigaretur.  Mi- 
randum,  inquam,  non  est,  cum  jam  in  apertum 
prosilire  hseretica  insania  furorque  decrevisset. 
Etenim,  mox  ubi  de  mifioribus  his  legibus  Par- 
mensis  agere  coepisset,  et  in  lubrico  ita  rem 
constitutam  nonnulli  foederati  animadvertis- 
sent,  ut,  si  persuaderi  hoc,  quod  proponeba- 
tur,  edictum  contingeret ,  nulla  imposterum 
sfabiliendae  novse  sectae  spes  existeret  ;  asfufis- 
simis  quibusdam  suadenfibus,  novarum  rerum 
amatores,  gubernatricem,  omni  prorsus  sub- 
lalo  edicto,  eorum  votis  cessisse,  subdole  efiam 
scripto,  vulgarunt.  Quo  factum  est,  uti  cardi- 
nalis  Bentivolius  tradit  ',  quod  torrentis  instar, 
vox  haec,  ulfro  citroque  cursans,  vulgum  sic 
concitaverit,  ut,  paucis  ante  kalend.  Maii  die- 
bus,  circum  majores  Flandria;  vicos,  per  agros, 
diurni  etiam  haberenfur  Calvinistarum  conven- 
tus,  nocturnos  enim  diu  ante  celebrarant.  Tum 
siquidem  publice  effrenateque  ,  ex  industria 
prodire  hffiresim  foederati  curarunt,  ut  sic  faci- 
lius  impiis  eorum  petitionibus,  necessitafe  fere 
cogente,  rex  annueret.  Imo  ad  plebem  incen- 
dendam ,  crebros  sparsos  rumores  de  legafo- 
rum  infausto  in  Hispaniam  adventu,  de  regis 
contra  sectarios  eorumque  fautorum  indigna- 
tione,  de  classis,  ad  eum  in  Belgium  porfan- 
dum,  apparatu,  de  Henrici  Brunswici,  qui  sub 
Philippo  merebat,  cum  delectis  milifibus,  ut 
inquisitoribus  (sicut  innuimus)  novisque  epi- 
scopis,  armata  manu  pra^sto  esset,  ex  Germania 


advenfu  ,  Thuanus  ipse  diffiteri  minime  potuit; 
etfectumque  id  asserit,  ut  in  dies  crescentis 
numeri  ostentatione  adversariis  mcfus  incute- 
retur  :  addifque  inipiarum  convenficularum  fa- 
cto  initio,  in  Flandria,  Brabanlia,  Giieldra  ac 
Frisia  conciones  publice,  deinde  in  patentil)U3 
campis,  aliisque  opportunis  locis  habitas,  pas- 
sim  ad  eas  primum  inerme,  sed  postmodum, 
ad  corporis  tutelam,  armata  confluente  plebe. 

431.  Sic  facto  impefu,  impune  ubique  Cal- 
vinistarum,  Lutheranorum,  Anabaplistarum 
disseminabantur  errores,  summisque  laudibus 
unusquisque  falsum  cui  se  addixerat  dogma 
extollebat  ;  nec  doctior  quisquam  aut  peritior 
praedicafionis  munus  assumebat,  sed  qui  impu- 
dentior  iniquccque  innixus  quisque  opinioni, 
eam,  non  tam  procaciter  proferre,  quam  alios 
etiam,  uti  Dei  verbum,  docere  posse  arbitraba- 
tur.  Feminae  etiam,  quibus  ab  Aposlolo  pra>ce- 
ptum  eraf,  ut  silerent,  et  si  non  aliis  praedicare, 
coUoquiis  salfem  interesse,  horrenda  prorsus 
temeritate  confendebanf.  Nullae  tamen  per  Lut- 
zemburgum  ,  Artesiam,  Hannoniam,  Namur- 
cum,  neque  per  Insulas,  Duacum  et  Orchum 
hffireticae  coiliones  habitae  sunt. 

432.  In  plwibus  Delgii  urbibus,  Antuerpise 
preesertim,  tuinultus,  ceedes,  et  sacroriim  clire- 
ptio.  —  His  idcirco  compertis  ',  mifioribus 
remediis  omnino  posthabitis,  severiora  adhi- 
benda  censuit  gubernatrix;  ac  mense  Junio,  in 
impios  convenfus  graves  |)cenas  decrevit :  quod 
tamen  ediclum  inefficax  fuit,  si  Thuauo  creda- 
tur  ;  nam  alii,  eo,  in  urbibus  coercitam  plebem 
asserunt,  et  insuper  hunc  fructum  perceptum, 
ut  quibus  locis  conciones  nondum  haberentur, 
in  iis  ne  susciperentur.  magistratus  opera,  cau- 
tum  esset  scribunt.  At  contra,  (ut  refert  Ha- 
rfEus)  quibus  locis  jam  factae  erant,  majore 
etiam  hominum  concursu,  armatorumque  mul- 
titudine.  minislri  conventus  suos  ad  loca  urbi- 
bus  viciniora  transtulere,  Psalmos  ad  numeros 
Marolanos  Bezanosque,  instar  Sirenum,  decan- 
tarunt;  in  papam,  ut  Antichristum,  in  sancto- 
rum  imagines,  ut  idola,  in  monachos  caeteros- 
que  sacerdotes,  ut  Pharisaeos,  (exemplo  ducis 
Josue,  Eliae,  Machabaeorum,  imo  ipsius  Christi, 
ut  jactabant,)  conciones  acerbas  perpeluo  ha- 
buerunf.  Quin  et  legatos  in  Gallias,  Angliam, 
Germaniam  varios  miserunt,  ut  undique  accitis 
viribus,  coepfae  rebellionis  ausus  fuerentur.  Foe- 
derati  etiam,  assimulala  specie,  quod  Hispa- 
nicis  legationibus  non  responderetur ,  sexto 
decim.  kal.  Augusli  ad  Sanctum-Trudonem 
ditionis  Leodiensis  urbem ,  seditiosum  satis 
convenfum  habuere  ;  dum  inferea,  post  diuli- 
nas  conciones  in  Flandria,  per  obscuros  pri- 
mum  Casletanae  ditionis  pagos,  templa  violan- 
tur  ;  inde,  Augusto  mense  ineunfe,  in  vicinum 


'  Histor.  par.  1.  lib.  2. 


'  Bentivol.  ul  sup.  Haraus,  ut  sup. 


PII  V   ANNUS    1  .    —   CHRISTI    1 56G. 


221 


Ballioliim  furor  transit,  celebre  ibi  monasle- 
rium  colluvie  hominum  invadente,  imag:ini- 
bus  statuisque  insultante,  omniaque  evertente, 
Juliano  et  Jacobo  minisfris.  Eadem  Stigerii  pa- 
trantur  scelera,  et  Lysa  transgressa,  per  Insu- 
lensem  agrum  Seclinium  usque  cxcurritur. 
At  tantum  facinus  Seclinienses,  Goudecuriani, 
Wouriniani ,  cffiterique  ejus  regionis  ruslici, 
minime  ferendum  putarunt  ;  ideoque  ,  nullo 
imperante,  sumptis  qua;  sors  oblulisset  armis, 
uno  agmine  in  obvios  Iconoclastas  irruunt, 
quorum  pars  in  paludes  concitatur,  vel  fluminc 
mergitur,  altera,  paucis  demplis,  qui  delapsi 
sunt,  ferro  trucidatur.  Eadem  fere  sacrilegia, 
(ut  mox  dicetur)  Ipri,  ejusque  exemplo,  Gan- 
davi,  et  tota  occidua  Flandrite  regione,  in  ur- 
bibus  et  pagis  commissa  sunt,  scelus  fovenle 
ac  saltem  dissimulante,  Egmondano.  At  quod 
Antuerpire  patratum  esl,  uti  omnibus  praestat, 
omnibusque  exemplo  fuit,  sic  non  cursim  ac 
properato  recitandum.  Illud,  prteter  innumeros 
alios,  ab  Harajo  habes  his  verbis  : 

453.  «  Antuerpia  jam  inde  a  mense  Maio 
uterum  gestarat ;  hinc  mense  Julio  insignibus 
sex  agrariis  concionibus  intumuerat :  accesse- 
rant  Lutheranorum  et  Calvinistarum  in  uno 
utero  concertationes  ;  necessario  itaque  pro- 
dire,  Flandriae  exemplo,  infaustum  partum 
oportebat.  Solemnes  annuge  Festo  Assumptionis 
Beatge  Mariaj  Virginis  urbicaj  supplicationes  de 
more  peragebanlur  ;  imago  Beatse  Mariae  Vir- 
ginis  solemni  pompa  per  urbem  circumlata, 
inde,  pro  more,  medio  templo  collocatur.  Mul- 
tis  itaque  verborum  contumeliis  Jerichuntinum 
hunc  triumphum  Arca;  Novi  Testamenti,  (  simi- 
lis  enim  describilur  Arca?  veteris  ad  Jericho 
Josuevi.)  multi  proscindunt,  Deiparam  (proli 
scelus !)  Mariolam  fabri,  a  Josepho  fabro  salu- 
tant:  accendunt  animos  ministri  ;fugienda  non 
animo  modo,  sed  et  corpore  idola  clamant, 
eradicari,  exstirpari  tanlam  summi  Dei  contu- 
meliam  oportere  vociferantur.  Quinto  itaque 
die  post,  illo  ipso  tertio  decimo  kalend.  id  est, 
die  Augusti  vigesimo,  post  preces  vespertinas, 
nebulones  nonnulli  sacram  aedem  primariam, 
D.  Virgini  sacram  ingressi,  insanis  clamoribus 
vocibusque  toto  templo  concertant,  imaginem 
Beatse  MarifE  compellant;  si,  Vivant  Geiisii,  cla- 
met,  parcituros  se  illi  affirmant,  ffidituis  in- 
sultant,  cum  Calholicis  rixantur.  Excitus  ad 
eum  rumorem  magistratus,  initio  apparitores, 
post  e  suo  collegio  certos  in  templum,  nullo 
fructu  ablegat.  Sub  vesperam  itaque  liora  sexta, 
occlusis  templi  foribus,  prseunte  quodam  cen- 
turione,  qui  tutandarum  concionum  munus  te- 
nebat,  sublata  voce,  ad  numeros  Genevenses 
Psalmum  auspicatur,  eo  eventu,  ut  velut  car- 
mine  motis  mentibus ,  in  imaginem  Deipara,' 
caeterasque  furibundi  insilirent ;  Chnstum  deni- 
que  una  cum  cruce  funibus  delractum  in  frusta 


comminuerent  ;  latrones  tamon,  (suos  equidem 
tutelares)  intactos  relinquerent  ;  sacrosanctuni 
Sacramenlum  horrendis  contumeliis  afflcerenf, 
prffislantissimorum  pictorum  monumenta  con- 
fringerent,  religiosa,  jure  etiam  Gentium,  mor- 
tuorum  sepulchra  violarenf,  suppellectilem  sa- 
cram  omnem  auferrent  :atque  ea  ratione  pauci 
nebulones,  nemine  repugnanle,  in  tam  popu- 
losa  urbe ,  totos  tres  dies  bacchantur,  tolius 
urbis  templa  diri|)iunt,  monasleria,  sacella,  ci- 
bos,  quos  absumcre  non  possunt,  profundunt, 
cervisiam  reliquam  fcedant,  libros  Bibliotheca- 
rum  nullo  discrimine  conscindunt,  pecuniam, 
vestem  suppellectilemque  sibi  omnem  rapi- 
unt  ».  Et  infra  :  «  Jam  vastatis  hunc  in  modum 
templis,  mox  primarium  beafee  Maria}  Herman- 
nusStuyckerZuolIanus,  Calvinistarum  minisfer 
turbulentissimus,  invadif.  D.  Georgii  a?dem  Lu- 
therani  occupanf.  Lubet  adjungere  verba  Metrii 
Calvinistffi,  quo  cerfius  etiam  ista  posteris  con- 
stent.  Maregravius,  (inquit)  postquam  plebem 
difficile  expelli  aut  sedari  posse  videt,  omnes 
januas,  una  excepta,  claudit  et  discedit  ;  hinc 
populus  audentior  factus ,  cum  jam  vesperi 
hora  sexta  esset  audita,  alfer  alterum  instigat, 
simulacrum  Mariae  deturbant,  sacellum  effrin- 
gunt,  exclamant  :  Vive  les  Geus,  Vivant  Gensii. 
Hoc  incepto,  mox  tam  valido  furore  ulferius 
progressum,  grassatum,  pluribusque  manibus 
laboratum,  ut  anfe  noctis  medium,  omnia  sa- 
cella  effracta,  altaria  dejecfa,  sfafuse,  simulacra 
et  imagines  deturbatse  fractaeque,  clausfra  om- 
nia  reserata  fuerint,  in  hoc  amplissimo  Mariae 
templo,  altaribus  plus  minus  septuaginta  deco- 
rato,  et  prefiosis  picturis  regalique  luxu  tam 
splendido,  ut  simile  vix  inveniri  queat.  Haec 
omnia  simul  atque  hic  peracta,  ingenfes  ado- 
lescentum  caterva,  viris  nonnullis,  nebuloni- 
bus  simul  et  meretricibus  permixtis,  circum- 
currunt,  idem  aliis  etiam  locis  perpetraturi, 
Franciscanorum,  Clarissarum,  D.  Jacobi,  An- 
drete ,  Georgii  ,  Michaelis  Pefri  Pofsi  Burgi, 
Fakenarum  sororum,  Albarum,  Nigrarum,  et 
Terfianarum,  Nonnarum  Bogardorum,  Domini- 
canorum,  et  ut  semel  ac  simul  dicam,  totius 
Antverpianae  urbis  tenipla  sacellaque  omnia 
insano  festinoque  lumulfu  vasfant;  ita  ut,  ante 
clarum  orientis  solis  jubar,  praecipua  quseque 
dirufa  deturbataque  fuerint  ».  Et  nonnullis  in- 
terjectis  :  «  Postridie  mane  statim  afque  porfae 
patebanf,  Iconomachorum  quidam  extra  urbem 
currunt,  primo  ad  D.  Bernardi  monasterium, 
sexquimilliario  ab  urbe,  deinde  circumcirca  in 
pagis  Antuerpiae  vicinis,  incredibili  audacia  et 
sfrenuitate,  omnia  in  femplis  confringunt  ac 
demoliunfur.  Interea  alii,  toto  hoc  die  et  duo- 
bus^sequentibus,  in  ipsa  urbe,  templa  et  nona- 
steria  iterum  percurrunt,  ef  quidquid  reliquum 
vel  integrum  invcniunf,  confringunt,  nemiue 
contra  aut  dicente,  aut  faciente  ».  Sic  ille. 


222 


ril   V    AXNUS    I.    —   CHRISTI    1566. 


454.  Falsa  vero  ac  comnientitia,  ex  his,  ea 
deprelienduntur,  quse  Thuanus,  ad  excusandum 
ex  morc  horrendum  hijereticoruin  facinus  scri- 
pto  mandavit  :  narrat  siquidem,  quod,  dum 
Christi  Crucifixi  simulacrum  ingens,  egregie 
deauratum,  (cujus  supra  Harseus  meminit,  ut 
audisti,)  impii  funibus  cunctanter  tractimque 
dejicere  conarentur,  sorte  accidisse,  ut  in  Vel- 
leris  Aurei  Equitum  insiguia ,  super  exedras 
dej^icta  incidercl,  eaque  confringeret ;  quamob- 
rem,  patientia  se  jam  in  justam  indignationem 
vertente,  magistratum  ac  plerosque  cives  arma 
sumpsisse,  et  mullitudinem  e  plebis  face  talia 
molientem  avertisse  ac  propulsasse,  quibus- 
dani  ex  his  comprehensis,  et  mox  in  foro  partim 
suspensis,  partim  exilio  et  alia  poena  ad  exem- 
plum  mulclatis,  etc. 

At ,  quam  fabulosa  simul  ac  inepta  sint 
hffic  aliaque  ejusmodi  quae  addit,  ut  tanli 
sceleris  conscios  ac  auctores  haereticorum  prae- 
cipuos  minime  extitisse  ostendat,ac  ferale  exci- 
dium  in  plebis  tantummodo  faecem  rejiciat,  ex 
ipsius  oris  testimonio  facile  judicatur.  Cum 
enim  omnes  paene  scriptores.quod  praediximus, 
venerandum  Crucifixi  Redemptoris  simulacrum 
in  majori  urbis  templo  statuerint,  idque  pri- 
mum  a  saevientibus  latronibus  legatur  direp- 
tum  ;  cum  hoc  prima  die  acciderit,  et  biduo 
sequenli  continuatas  sacrarum  aedium  a  sacri- 
legis  direptiones,  nemine  contradicere  aut  ire 
auso,  Thuanus  ipse  difflteri  minime  potuerit  ; 
quomodo  deinde,  ex  praefatae  imaginis  confra- 
ctione,  magistratus  ac  civlum  patientia  in  jus- 
tam  indignationem  versa,  sacrilegia  ista  mo- 
lienti  mullitudini,  armis  sumptis,  sese  obje- 
cisse,  ac  poenis  etiam  impositis  eam  coercuisse 
asseruit,  si  non  tanlum  (ut  diximus)  ea  die,  sed 
biduo  etiam  sequenti,  nemine  contradicente, 
eadem  facinora  plebs  ipsa  patravit? 

453.  Quod  vero  impire  commolitionis  ac 
execrandi  excidii,  non  tam  plebis  faecem,  quam 
nobiles  haereticorum,  (quos  Thuanus  deinde  et 
alii,  ut  infra  dicetur,  se  crimine  illato  purgare 
contendisse  pluribus,  ut  innuimus,  narrat)  ac 
magislratum  gerentes,  auctores  fuerint ;  evi- 
dentissime  agnoscitur.  Respuerant  enim  An- 
tuerpienses  magislralus  ipsi,  quod,  adcoercen- 
dam  plebem  quae  jam  ad  seditionem  versa 
agnoscebatur ,  obtulerat  Parmensis  auxilium, 
ut  cuncli  fere  scriptores,  nec  ipso  Thuano  dem- 
pto,  testanfur  ;  eo  ab  hceretica  pravitate  per- 
ducta  iniquitate ,  ut  proprium  excidium  ac 
calamitatem  diligeret,  sibique  ipsi  minime  par- 
cendum  pularet.  Quibus  si  addas,  quod  biduo 
tantum,  postquam  ab  ea  urbe  Orangius  disces- 
serat,  ejusdem  horrendum  excidium  patratum 
fuerit,  verum  intelliges,  quod  Haraeus  his  ver- 
bis  scriptum  reliquit:  «  Certe  nemo  sese  contra 
eos,  (nempe  nebulones  conjuratos)  toto  triduo 
serio  movebat.  Causa  ferebatur,  quod  aperta 


machinatione  nobiliuni  foederatorum,  (qui,  ut 
passim  ubique  suos,  sic  et  Antuerpiac  Pensiona- 
rium  Wesenbekium  aliosque  habcbanl)  tum  et 
tacito  favore  Orangii  et  sociorum  procerum 
ista  fieri  satis  constaret,  atque  ita  non  temere 
civibus  contra  cives  ad  arma  ruendum  esse, 
plurcs  raliocinabantur  ".  Sic  ille  :  imo  ab  ipso 
Thuano  eadem  hacc  Orangii  perfidia  his  verbis 
proditur  :  «  Dum  haec  agerentur,  crebris  lilteris 
a  magistratu  Arausionensis  rogabatur,  ut  ad 
urbem  veniret,  qui  sua  dissimulafione  usus, 
hacc  per  suam  absentiam  fieri  mallet,  sive  ne- 
cessitate  eos  adigere  veHet,  venire  noluit,  nisi 
ea  conditione,  ut  se  suaque ,  et  omne  urbis 
administrandae  jus  sua?  potestati  commilterent, 
etc.  ». 

456.  Ubi  igitur  tot  tantaque  Antuerpiae  pa- 
trata  crimina  Parmensi  innofuere,  ipsa  nuntio 
consternata,  cum  (ut  scribit  Benfivolius)  proce- 
res,  provinciarumque  gubernatores,  temerarios 
hos  ausus  non  modo  dissimulare,  sed  iisdem 
etiam  fomitem  minisfrare  merito  suspicare- 
tur  ;  propriae  incohunitati  consulendum  putavit, 
compositaque  suppellectile,  Montes  in  Hanno- 
nia  adire  decrevit.  Formidinem  ejus  rite  auxe- 
rant,  ac  in  sententia  in  tutiorem  locum  se  reci- 
piendi  confirmaverant  foederatorum  commina- 
tiones,  quibus  temere  de  milite  a  se  conscripto, 
de  societatibus  susceptis,  multa  satis  palam 
jactabant  ;  et  quod  circa  Bruxellam,  per  agros 
ila  turbulenfi  quidam  armati  discurrerent,  (et 
quidem  studio,  ut  inde  eam  excedere  compel- 
lerent,)  ut  urbi  ipsi  regioque  pariter  palatio 
timori  essent  ;  eo  magis,  quod  Vilvordiam  Par- 
mensi  abducta ,  Geusios  ei  custodes  apposi- 
turos  diceretur.  Prceclpui  fere  omnes  Belgii 
proceres  Bruxellse  tunc  commorabantur,  qui, 
audilo  gubernatricis  consilio,  a  proficiscendi 
proposito  eam  retrahere  studuerunt.  Agamon- 
tius  et  Orangius,  prae  aliis,  hoc  officio  sunt 
functi,  et  non  esse  quod  Bruxella;  metueret,  ac 
polius  se  propriae  vitae  jacturam  quam  vim  ul- 
lam  ei  inferri  passuros  edicunt.  Sic  ei  consulere 
visi  suut,  sed  revera  (ut  Bentivolius  adnotavit) 
sibi  potius  consulere  voluerunt  ;  haud  levis 
siquidem  criminis  rei  existimati  fuissent,  si 
coram  ipsis  gubernalrix  alio  se  recipere,  vel 
polius  se  in  fugam  Iradere  coacla  fuisset.  Sacri- 
legis  nihilominus  Antuerpiensibus  nii  magis  in 
vofis  fuisse,  quani  ut  Parmensem  Bruxella  ex- 
turbarenl,  quod,  ea  absente,  impium  suum 
facinus  Bruxellenses  sectaturos  sperarent,  mox 
dicetur. 

457.  Proceribus  igitur  quos  memoravi- 
mus  suadenlibus,  a  sententia  Parmensis  dis- 
cessit ;  deinde  cum  foederatis,  cerlis  legibus 
cffitera  quoque  composuil.  Quapropter,  edicto 
vigesima  quinla  Augusli  edilo,  ipsamet  et  suas 
cum  foederatis  paclas  inducias  vulgavit,  et  po- 
pulos  de  officio  commonefaciens,  brevi  adfu- 


PII   V   ANNUS    1  .    CHRISTI    1 506. 


Q-JS 


tiiniin  regem  dixit.  Gravissimas  quoqiie  poG- 
iias  sacrilegis  templorum  direi)toribiis  inter- 
minala  est,  et  contra  magistratus  et  urbes 
quae  sceleri  consensissent  privilegiorum  jac- 
turam  decrevit.  Bruxellae  militare  imperium 
Mansfeldio  conflrmavit,  mille  octingentis  pe- 
ditibus  delectis,  et  tota  ea  urbe  ipsiusque 
agro  haereficorum  proscripsit,  conciones  ac 
novarum  sectarum  exercitia  prohibuit. 

458.  Verum  (ut  scribit  cum  aliis  Thuanus) 
pessimum  Antuerpise  exemplum,  jam  ad  alias 
iirbes  et  loca  transierat  ;  nam  MeclilinicC  idem 
hgercfici  ausi  sunt,  licet  a  magistratu  impediti. 
Lira;  autem,  cum  alifer  mulfitudinem  magi- 
stratus  coercere  nequiret,  e  templis  sacris 
imaginibus  aliisque  sublatis  qua;  offcnsionis 
causam  prajbere  viderentur,  Iconoclastarum 
consilia  elusit.  Bredae  vero,  Bergaj  ad  So- 
mam,  item  ad  Sylvam-Ducis  in  Brabantia,  in 
Flandria,  (ut  innuimus)  Gandavi,  Ipris,  Te- 
neramondse,  Alosti,  Aldenardge,  Tornaci  et  Va- 
lencianis,  plebs  impune  sacra  omnia  evertit. 
Trajecti  pariter  ad  Mosam,  Dordaci,  Amstero- 
dami,  Delfis,  Hagse,  Harlemii,  Briela?  ac  Lug- 
duni  in  Bafavis  ;  in  Zelandia  denique,  insulis 
Campoverso  et  Ulissingaj  ;  in  Frisia  Graenin- 
ghae,  Leovardiae,  et  aliis  ejusdem  provincia; 
locis  ;  Campis  Suvolse  et  Deventriae  oppidis, 
Transiscelanis,  Arnhgemii,  Venlonse,  Hardevici, 
Burcnuindae  ac  Neomagi  in  Geldria  ;  necnon 
Mittelburgi,  eadem  patrata  scelera  fuere,  cum 
impiorum  conatus  vel  adjuvarent  vel  avertere 
magisfratus  minime  valerent. 

459.  E  contra  vero  maximarum  virtutum 
fortitudinisque  illusfria  specimina  (ut  scribit 
cum  aliis  Haraeus,  et  nos  paulo  ante  innuimus) 
aliffi  provinciae,  in  iisque  constitufs;  urbes  ac 
loca  dederunt  ;  quorum  merito,  virtuli  ac  in 
verae  religionis  proposito,  laudis  testimonium 
hic  non  est  denegandum.  Ex  eodem  Hara?o 
audi  quae  fuerint  :  «  Luzenburgum  (inquit) 
Artesia,  Hannonia  :  urbes,  Insula?,  Duacum, 
Orchinium,  Namurcum  nullani  hujuscemodi 
in  se  confumeliam  admiserunt.  Brabanfia  ifem, 
magnam  Ducafus  portionem,  quae  Lovanio  et 
Bruxella  describitur,  magna  cum  laude  immu- 
nem  habuit.  In  Flandria,  Brugae,  Corfracum, 
Granelinga,  Dunkercka,  Alostum,  Tenramonda, 
Gerardimontium  officium  prsestiterunt  :  adeo- 
que  Casenbrofius,  unus  licef  e  focderatis,  Eg- 
mondano  a  consiliis,  cum  Iconomachos  circa 
Gerardimontium  nonnullos  offendisset,  colle- 
cta,  (ut  re  subifa  poteraf)  percxigua  rusficoruni 
manu,  caesis  duodecim,  viginti  vulneratis  ,  e 
captivis  quinquaginta  uno  et  viginti  suspen- 
sis,  reliquis  virgis  caesis,  ingentem  facfiosis 
hominibus  metum  incussit,  etc.  Neomagis  ea 
laus  hisce  temporibus  fuit,  ut  magistratui 
praeclare  imperanti  forfifer  cives  parerent,  con- 
cionatores  urbe    profligarent ,   Societate   San- 


cti-NicoIai  ibi  celebri  suspectos  homines  re- 
moverent,  comitcm  Mcgenuim  in  urbem  ad- 
ducerent,  consiliaque  religioni  obedientiKqiie 
regiae  retinendis  opportuna  susciperent.  Co- 
miti  Culenburgano,  novam  religionem  me- 
ditanti ,  forfissime  honorafi  plures  cives  re- 
stiferunt;eruditoque  libello  pericula,  quK  post 
acciderunt,  tanto  ante  demonsfrarunl.  Ulfra- 
jectum,  celebris  eo  tracfu  civifas,  anfequam 
e  subito  atque  inopinato  metu  se  collegisset, 
quatuor  Ecclesiarum  Bapfismalium,  duorum 
monasteriorum  Dominicanorum  et  Francisca- 
norum  contumeliam  ita  est  perpessa,  uti  loca 
caefera,  prudente  canonicorum  civiumque  for- 
tiludine,  ab  injuria  conservarenfur.  In  Hol- 
landia,  magna  iis  temporibus  fuit  Dordraci, 
Karlemi,  Goudae  et  Gorcomii  gloria.  Per  Zelan- 
diam  Frisiamque,  quamvis  inter  Lutheranos, 
Calvinisfas  afque  Anabapfisfas  varie  res  jacta- 
retur,  Catholicorum  tamen  per  ea  loca  mul- 
lorum  constantia  atque  virtus  emicuit»  .  Hac- 
tenus  ille. 

400.  Antuerpiae  autem  conjurati,  cum  se- 
cum  (ut  innuimus)  in  execranda  quae  patrave- 
runt  delicta  descensuros  quoque  Bruxellenses, 
exturbata  ex  urbe  Parmensi,  sperassent  ;  ubi 
hac  spe  frustrati  se  agnoverunt,  suaque  nufare 
molimina  conspicerent,  sibi  ipsis  metuenfes, 
libellum  urbis  magifratui  obfulerunt,  in  quo 
pra?cipui,  tum  nobiles,  tum  hffireticae  iniqui- 
tafis  ministri,  se  ignaris  ac  omnino  insciis, 
in  sacras  imagines  ac  templa  furenfem  et  in- 
consulfam  plebem  irruisse  ostendere  connixi 
sunt.  Probasse  quidem  ultro  falebantur  pra- 
vos  hujusmodi  cultus  penitus  ablegandos  ; 
non  tamen  modum,  quo,  abjecfa  magisfratuum 
legitima  auctorifate,  effeclum  id  fuerat,  quemve 
idcirco  toto  animo  fuerant  detestati.  Si  jube- 
rentur,  paratos  se  esse  fidei  ac  obsequii  jus- 
jurandum  repetere  ;  inferim  tantum  sibi  lo- 
cus  daretur,  in  quo  conventus  suos  cogere 
possent,  excusantque,  quod  jam  templis  qui- 
busdam,  dum  certa  sedes  ipsis  assignaretur, 
ad  conciones  uterentur.  Deprecantur  demum, 
ut  edicto  distrlcte  prohibeatur,  ne  alius  aliura, 
religionis  intuitu,  dicfo  vel  facto  laedere  au- 
deat.  Sic  modo  simulafionibus,  ubi  vires  sibi 
non  suppefere  agnosceret,  modo  viribus  ac 
impefu,  ubi  tuto  posthaberi  poterat  simulalio, 
ha>retica  iniquitas  usa  est  :  simulafa  siqui- 
dem  fuisse  haec  eorum  aliorumque  ha^refico- 
rum,  si  qua;  fuerunf,  officia,  ex  his  qua;,  sub 
finem  bujus  anni,  Joannes  Stractmanus  Ordinis 
Praedicatorum  sodalis,  ad  cardinalem  Alexan- 
drinum  scripsit ' ,  impia  eorum  molimina  ac 
ausus  referens,  conjicere  erit ;  dicit  cnim  : 

461.  «  Insuper  scribere  compellor  perfi- 
dissimorum  ha?reficorum  in  nosfris  regioni- 
bus,  (quorum  infinifus  est  numerus)  insaniam 
ac  rabidam  jactantiam,  qua  passini  gloriantur 


PIl   V   ANNUS    1.    —    CIIRISTI    1 5G6. 


ipsi,  pleni  spiritilms  malignis,  superbissimo 
fastu,  se  elaboraturos  ut  tota  inficiafur  Italia 
atque  Hispania  ;  jamque  fcrunt,  se  deslinasse 
in  dictas  regiones  consimiles  belluas  atque 
furias  infernales,  qui  pestiferum  ipsorum  do- 
gma  alque  zizania  tritico  superseminent.  Qua- 
propter  humiliime  orare  non  dcsinam  V.  I.  D., 
qua  debeo  servata  observatione,  ut  prjevia 
admonitione  ad  omnes  principes  Italia;,  et 
quorum  interest,  ut  diligenlissima  in  hosce 
fidei  capitales  inimicos  fiat  animadversio  ri- 
gorosissimaque  punifio,  ut  temerarii  ipsorum 
conatus  reprimantur,  atque  ad  petram  alli- 
danlur  fidesque  Catholica  illibata  permaneat. 
Addam  et  aliam  horum  perfidorum  audacis- 
simam  insolenfiam  ;  aiunf  enim,  ubi  regis  no- 
stri  Catholici  (cujus  prresentiam  omnes  boni 
el  Catholici  ut  Angeli  vulfum  expecfant,  mali 
Ycro  et  istius  farina?  homines  metuunt  ;  qui 
sffvire  non  desinunt  in  Deum,  in  Dei  sacra- 
menta,  in  sanctos,  lingua  ipsorum  pestifera, 
et  solum  metu  a  facto  simulantes)  ;  in  clerum, 
omnem  slatum  Ecclesiasficum,  quem  efinm 
iu  universum  sese  trucidaturos  jam  iferum, 
ante  Omnium  Sanctorum  festum  minabanfur  : 
sed,  laus  Deo,  adhuc  subsistimus,  (licet  in 
nonnullis  ex  oppidis  Ecclesiastici  et  religiosi 
expulsi  sint)  dum  nobis  aderit  in  primo  ac- 
cessu,  iram  et  indignationem  deferbuisse  co- 
gnoverint  ;  tantisper  dissimulantes,  ad  eamdem 
malitiam  se  reversuros,  nec  desinituros,  quin 
ipsorum  iniquissima;  falsitates  superiores  eva- 
dant ,  ac  veram  fidem  Catholicam  penitus 
exstirpent. 

«  Configit  pr£eterea  a  paucis  diebus,  quod 
quidam  cognomine  Berchmontius,  neque  re, 
neque  genere  nobilis,  sed  ex  pafre  nobili  et 
illegitimo  thoro,  Bredse,  oppido  ducafus  nos- 
tri  Brabantiffi  natus,  Anfuerpise  (hoc  est,  An- 
versa)  residens,  nescifur  an  proprio  an  alterius 
instinctu,  postquam  maximam  rei  domesticae 
et  uxoriae  partem  dilapidasset,  impium  cum  ali- 
quibus  sceleratissimis  hominibus  fcedus  iniit, 
diripiendae  civitatis  Antuerpiensis,  et  facto  tam 
enormi  fucum  addidit  odium  jam  excandes- 
cens  Calvinistarum,  Confessionislarum  et  Ana- 
baptistarum  (ita  enim  vocanfur  hffireses  jam 
per  Belgium  grassantes)  confra  presbyferos, 
monachos  et  Catholicfe  Ecclesiae  fautores,  et 
eorum  templa  et  monasteria.  Conduxerat  non 
parvara  manum  perditissimorum  juvenculo- 
rum,  cum  quibus  intrepide  templum  Deiparae 
Virginis  occupat ;  et  ostiis  undequaque  clau- 
sis,  ea,  quae  a  Catholicis  restaurata  erant,  dis- 
rumpit,  et  foedissime  omnia  contrectat,  animo 
occupandi  turrem  Ecclesiae,  et  sono  campa- 
narum  excitandi  populi  frecem,  et  seditione 
orta,  spoliandi  canonicorum  et  aliorum  Ca- 
tholicorum  divitum  mercatorum  aedes.  Quae 
cum  comifi  Hoochsfratano,    qui  civitatis   .\n- 


tucrpiensis   praesidio   prtrest,  doncc  princeps 
Oraugfe   ex  comitalu   Ollandia?  revertafur,  de- 
nuntiantur,  stalim  comifatus  cum  aliquot  sa- 
tcllitibus,  ad  templum  convolaf,  et  Berchmon- 
tium  cum  sua  cohorfc  adesse  jubet,  arrepfoque 
safcllitis   baculo ,   primus  se  spolianfibus  ob 
jicit,    cos    admonens    temerifafis    et   insaniae 
cf   deprecatur,  ut  desisfere  velint,  alioqui  se 
vi  contra  ipsos  experifurum  :  sed  frustra  ad 
nionet  et  orat :  imo  comitem  templo  includunt 
qui  rei  novitate  commotus,  jubet  a  militibus 
qui   foris  erant,  fempli   osfium  vi  recludi,  et 
coiiortem   totam    ad    pugnam    instructam  in 
gredi,    et    praedones,    aut   lapidari,   aut  capi 
Capfi  duccm,  qui  domum  profugerat,  produnt 
qui  nocfu   nihil    mali   suspicans ,   ex  proprio 
lecto   et  Eedibus    captivus  in  domum  civicam 
ducifur,    et    die    sequenti    cum    quinque    ex 
suis  patibulo  affigitur  laqueo  et  strangulatur. 
Quo  peracto,  multorum   animi,  qui   pradae  in- 
hiabant  et  Catholicorum  eversionem   desidera- 
bant,  defecere,  populusque  multum  fuit  seda- 
tus  ;  attamen  interim  non  siluere  haereficorum 
concionatores,  neque  cessavere  structurae  no- 
vorum    templorura,    quae  maxima  audacia  et 
ingenli  sumpfu,  contra  imperatorum  regum- 
que  edictum,  in  civifate  Antuerpiensi  et  Gan- 
davi,    exfra,    juxfa    porfam    civitatis    exfruxe- 
runt.  Calvinisfae  duo  templa  Anfuerpiae  rofunda 
forma,  ingenti  amplitudine,  ex  lateritio  lapide 
ad    tecta   usque   evexere  :  in  quibus   templis, 
tertio  hujus  mensis  Xovembris,  cum  maximo 
omnium  civitatum  concursu,  suo  more  Co*- 
nam  Dominicam  celebrarunt.  Sed  longe  sit  a 
me  ipsorum  pestiferum  modum  referre,  quem 
observarunt  ;   nam    blasphemiis    omnia   sca- 
tent.  Confessionistarum  etiam  concionator  apo- 
stata,    monachus    quondam    Carmelifa,    cum 
suo  socio  Dominicano  nostri  conventus  Bruxel- 
lensis,  efiam    apostata,   cum    maximo    populi 
concursu  (quandoquidem  ipsis  Bruxellae  in  no- 
stra  civitate  non  licuif)  Anfuerpiae  nituntur  suis 
blasphemiis   everfere    sanctam  Ecclesiam   Ca- 
tholicam  ;  sed  spero  tandem   magno  ipsorum 
malo,  etc.  Bruxellce,  x  Novembris  mdlxvi  ». 

462.  Minori  forfe  religionis  incommodo  Gan- 
davi  sedafae  furba?',  cum  neque  intra  urbem, 
nec  aliis  quam  Calvinistis  concionandi  facultas 
sif  facta  ;  cum  e  contra  Anfuerpife  omnis  novae 
religionis  conventus  receptus  fuerif.  Amste- 
lodami  vero,  re  cum  sex  et  triginta  sectafori- 
bus  diu  agitata  coram  Curiae  Ollandiae  delega- 
tis,  tandem  sic  componitur,  quod  religionem 
Catholicam  si  quis  lurbasset,  mortis  supplicio 
afficeretur  ;  ut  conciones  caeteraque  novae  re- 
ligionis  ministeria,  in  Franciscanorum  templo, 
a  quo  religiosi  exturbafi  fueranf,  exercerentur  ; 
cneteris  monasteriis  primaevo  Catholicorum  ri- 

'  Ab  Isselt,  etc. 


Pir  V  ANNUS  1.   —  CIIRrSTI   1506. 


225 


tui  remanenlibiis.  Ul  armatiis  ncmo  concioni- 
bus  interesse  pr?cs»meret.  Ut  minislri  munus 
nemo  exerceret,  ni  prius  inter  cives  adscri- 
ptus  esset.  Ut  ab  injuriis,  libellis  famosis  si- 
milibusque  contiimeliis  abslinerent.  Liceret  ca- 
davera  quovis  ritu  in  Minoritarum  condere 
coemeterio  ;  si  alio  tumulo  tradenda  essent, 
vel  nuiiis  omnino  csermioniis  funus  celebra- 
retur,  vel  hcE  Catholici  dumtaxal  ritus  exi- 
sterent.  Catholici  vero  suorum  cadavera,  vel 
in  eo,  quem  prffidiximus,  Franciscanorum  coe- 
meterio  ,  vel  alio  qiiocumque  libuisset  loco 
sepelire  possent.  Si  ea  pacta  rex  approbare 
renueret,  cuique  discedendi  suaque  secum  au- 
ferendi  facuUas  esset.  Harum  urbium  exem- 
plum,  ut  ab  Isselt  narrat,  urbes  reliquae  pas- 
sim  secutae  sunt,  iisdem  fere  conditionibus, 
prajter  Tornacum  el  Valencenam,  qua3  diu  con- 
tra  regem  et  religionem  sunt  luctata?,  sed  ta- 
men  vi  et  armis  a  Parmensi  compulsa;  ;  et  cum 
in  eis  tumultuantium  plurimi  scelerum  pcenas 
dedissent,  caeteris  urbibus  ac  locis  exemplo 
fuerunt,  ita  ut  brevi  cuncta  ptene  pristinae  tran- 
quillitati  reddila  viderentur.  Tornacum  niliilo- 
minus,  non  hoc  anno,  sed  sequenti,  a  Parmen- 
sis  militibus  sub  Noicarmo  occupatum  scribit 
Surius,  al  probabilius  pra^senti  Harseus  asserit. 
463.  Gubernatrix  autem ,  quod,  ad  pro- 
pulsandos  rerum  novarum  cupidos,  necessa- 
rio  vim  adhibendam  agnovisset,  necessarioque 
etiam  urbes  mullas  communiri  oportere  intel- 
ligeret,  quod  sine  metu  difflculler  eos  in  offl- 
cio  mansuros  animadvertisset  ;  hac  de  re,  ac- 
ccptis  etiam  mandatis  a  rege,  (cujus  animum 
graviter  exorti  lumullus  percusserant  ,  unde 
corum  commolitores  severe  admodum  plectere 
decreverat,)  ab  Hispania,  ad  hoc  accepta  pe- 
cunia,  militem  conscribere  ccepit,  quo  leme- 
rarios  eorum  ausus  comprimere  valeret.  Quod, 
cum  delictorum  conscii  fegerrime  ferrent,  foe- 
deratorum  prfecipui  sibi  serio  consulendum 
existimarunt ,  ne  inermes  ac  omni  destituti 
subsidio,  a  superveniente  regis  ira  prseoccu- 
parentur.  Exeunte  itaque  hoc  anno ,  seu,  ut 
alii  tradunt,  sequenti  inchoante,  Teneramon- 
diam,  FlandricB  urbem,  Orangius,  Egmondanus, 
Hornanus,  Hoochslratanus,  et  comes  Ludovi- 
cus  Nassovius  convenerunt.  Multa  hic  Oran- 
gius  (ut  Haraeus  refert)  in  eam  dixit  senten- 
tiam,  ut,  neque  vi  de  suscepta  semel  religione 
dcpellendos  Iiomines  proflteretur,  et  contra  ira- 
minentem  regis  iram  serio  cogitari  debere  af- 
firmaret.  Ludovicus  fratri  assentiebatur,  mul- 
taque  de  Germanicis  auxiliis  in  medium  affe- 
rebat.  Se  regi  non  esse  repugnaturum  Eg- 
mondanus  professus  est.  Hornanus,  suo  modo 
militariter  multa  jactavit.  De  Hooclistratano 
obscura  fama  cst.  At,  cnm  innumeris  unde- 
quaque  periculis  consilium  omne  patere  con- 
spiceretur,  dubiis  ancipitibusque  animis,  nil 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


certi  statuere  potuerunt.  Orangius  vero  in  ea 
quam  conceperat,  senteiitia  obfirmatus,  Ultra- 
jecto  bellica  tormenta  Bredenrodio  (quem  fa- 
cile  conjuratorum  principem  fuisse  ostendimus) 
Vianam  misit,  ut  eam  ipse  novis  muiiilionibus 
firmaret.  Multa  hic  exigui  illius  oppiduli  pri- 
vilegia,  summique  imperii  potestatem  oslen- 
tabat,  et  custodes  mililesque  pro  arbitrio  ei- 
dem  imposuerat,  ac  infestos  sibi  vetere  odio 
Ultrajectinos,  privilegiorum  quorumdam  prce- 
textu,  multis  ad  Leccae  fluminis  ripam  incom- 
modis  divexabat.  Sculpta  ejus  imago  Geusico 
habitu  circumferebatur,  et  ex  plurimorum  sen- 
tentia,  ad  Hollandia;  Comitatum  Frisia^que  (ut 
dicit  Harffius)  vetus  imperium,  jure  gentilitio 
Bredenrodius  brevi  perventurus  credebatur. 
Verum,  ut  Scriptura  loquitur  ac  Bentivolius 
scribit,  subvertit  grando  spem  mendacii  ;  nam 
prscipienlc  Parmensi,  a  comitibus  Arember- 
gio  et  Megemo ,  quibus  etiam  Norchermius 
sese  addidit,  inde  deturbatus,  ac  in  proximio- 
rem  Germanife  regionem  se  recipere  coactus, 
paulo  post  ibidem  infelici  flne  vilam  conclusit. 

464.  Philippus  autem  Hispaniarum  rex 
Belgiique  princeps,  licet  raulta  conlra  seditio- 
sos,  ut  diximus,  ac  severa  animo  raeditaretur, 
tamen  ea  ex  sententia  ut  perflcere  posset,  com- 
pressa  interius  ira,  Orangium  caeterosque  Belgii 
proceres  littcris  perhumanis  fuerat  prosecutus, 
ac  de  vetere  offlcio  retinendo  commonefecerat. 
Ad  provincias  quoque  ac  urbes,  jam  pridem  se 
in  Belgium  venturum  scripserat,  ubi  coram  de 
subditorum  postulatis  sequissima  ralione  agni- 
turum  confidebat.  At  inania  hujusmodi  offlcia 
reddiderant,  qu£e  Franciscus  Alava  Hispanus, 
apud  Galliarum  regem  pro  Hispano  legatus, 
Montigneo  in  Hispaniam  proflciscenti  dixerat  ; 
haud  obscuris  enim  verbis,  gravem  Belgicis 
turbatoribus  regis  iram  impendere  signifi- 
caverat  ;  quod  idem  confirmasse,  quibusdam 
in  litteris,  quas  sub  finein  Decembris  hujus 
anni  ad  Parmensem  scriptas,  et  interceptas,  ac 
ad  Orangium  dicitur  fuisse  delatas  ;  quo  eodem 
tempore  ad  Hornanum  fralrera  Montigneus 
eas  litteras  dederat :  ut  multa  in  illis  de  regis 
gravi  ofi^ensa  commemoraret.  Quare,  de  regis 
ejusdem  simulatione,  tam  multiplici  in  animos 
suspicione  injecla,  mirum  non  fuerit,  rebel- 
lantes,  blandis  verbis,  quibus  a  rege  deliniri 
videbantur,  rainime  acquiescere  voluisse,  ac, 
ut  sibi  caverent,  nova  moliraina  excogitasse. 

463.  Piiis  nuntium  citm  Utteris  ad  Belgas 
mittit,  ttt  in  viam  rectam  eos  redttcat.  —  Suramo 
interim  animi  racerore,  religionis  jacturani,  sa- 
crorura  direptionera,  Dei  et  regis  contcraptum, 
sacrilegorura  detestanda  flagitia  audierat  Pius, 
et  serpentis  hajresis  cancro  comprimendo  to- 
tis  viribus  inciibuerat  ;  imo,  ac  si  prajvi- 
disset,  quBB  deinde  patrarunt  inipiissiina  ha;re- 
tici   scelera,  ut  ea   deturbaret,  jam   antea   (ut 

29 


22G 


PII  V   ANNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


siipra  innuimiis)  Jiilium  Pavesiuin,  archiepi- 
scopum  Surrenlinum,  Apostolicuni  suum  in 
Bclgium  nuntium  miserat,  datis  ad  Marga- 
rilam  Austriacam,  Parma!  ducissam,  Belgiique 
pro  fratre  Cattiolico  rege  gubeinatricem,  se- 
quentihus  lilteris  ' : 

«  Dilecta?  in  Cliristo  filise,  nobili  mulieri, 
Margaritae  de  Austria,  Plandriae  gubernatfici. 

PIUS   PAPA  V. 

«Dilecla  in  Cliristo  filia,  salutem,  etc. 

«  Cum,  pro  loco,  in  quo  Dominus  nos, 
licct  immeritos,  constituit  ,  cupiamus  divinte 
ejus  Majestati  obsequium  nostrum  fideliter 
praestare,  et  Cathulicae  fidei  in  provinciis,  quse 
hEereticae  pravitatis  peste  laborant,  tuenda;, 
animarum  saluti  simul,  et  ipsarum  provincia- 
rum  quieti,  paci  tranquillitatique  consulere  ; 
necessarium  nobis  visum  est,  in  istas  partes, 
in  quibus  nimis  jam  ea  pestis  crevisse  et  in 
dies  largius  serpere  dicitur,  mittere  aliquem 
virum,  Dei  timore  religionisque  zelo  praeditum, 
qui  nostra  vice  dispiciat  quid  agere  expediat 
ad  id  malum  reprimendum  et  Catholicam  reli- 
gionem  conservandam.  Quia  vero  ven.  fratris 
Julii,  Surrentini  episcopi,  fides  et  integritas, 
et  divini  honoris  zelus,  multis  experimenlis 
explorata  nobis  sunt  et  cognita  :  nostrum  eum 
et  Sedis  Aposfolicae  nuntium  istuc  misimus, 
ad  ea  quae  ad  ipsam  religionem  pertinent  co- 
gnoscenda,  et  quae  compererit  nobis  referenda, 
ut  de  salubri  et  opportuno  remedio,  Deo  ju- 
vante  cogitare  possimus.  Illud  autem  ei  man- 
davimus,  ut  in  priinis  te,  tanquam  eximiam 
filiam  nostram  visat,  et  nostris  verbis  salutet ; 
atque  ad  ea,  qua;  ei  commisimus,  pro  tua 
nobis  nota  in  Deum  pietate,  consilium  et  f*- 
voreni  tuum  fidenter  requirat.  Quod,  ut  divini 
obsequii  causa  et  pro  Sedis  Apostolicae  reve- 
rentia  illi  praestes,  nobilitatem  tuam  vehemen- 
ter  hortamur  in  Domino  et  rogamus.  Ipsum 
autem  devotioni  tuae  magnopere  commenda- 
mus,  et  ut  fldem  ejus  orationi  super  iis,  quae 
tibi  nostro  nomine  attulerit,  habeas,  petimus. 
Datum  Romae,  apud  Sanctum-Petrum,  etc.  Die 
xviii  Martii  mdlxvi,  Pontiflc.  nostr.  ann.  primo  ». 

466.  Ubi  a  Surrentiuo  has  lilteras  Marga- 
rita  accepit,  in  hunc  modum  '  ad  Pontificem 
scripsit  : 

«  Sanctissimo  domino  nostro 

PIO  QUINTO. 

«  Sacrosanctffi  Romana  et  universalis  Ec- 
clesiae  Pontifici  Maximo,  domino  observan- 
dissimo. 

«  Beatissime  pater. 

«  Post  humillima  Sanctitatis  vestra;  pedum 
oscula.  Quae   reverendissimus   episcopus  Sur- 

*  Ex  piopr.  original.  Ex  Arch.   card.   .\leMad.  t.  66.  —  -    Ex 
Arcliiv.  Vatic.  Ibid.  ut  sup. 


rentinus,  vcstrae  Sanctifalis  nomine,  mihi  e.x- 
posuit,  ea  cum  omni  reverentia  percepi,  gavi- 
saque  plurimum,  quodS.  V.  in  tantisreipublica; 
Christianaj  occupationibus,  oculos  clemenler 
ad  hanc  provinciam  mihi  a  Cafholica  regia 
Majestate,  domino  meo  clementissimo,  com- 
missam,  convertere,  ac  ea,  quae  ad  Dei  ob- 
sequium,  hujus  populi  salufem  quietemquc 
promovendam  perfinerent,  suggerere  dignata 
fuit.  Ad  qua;  melius  exequenda,  in  hac  tem- 
porum  iniquitate,  et  dicta;  Catholicae  Majesfafis 
piaesentiam  opfarem,  et  Dei  opem  implorarc 
non  desino.  In  mea  cerfe  voluntate  et  studio 
nihil  desiderari  patiar,  prout  S.  V.  ipse  Surren- 
tinus  plenius  declarare  poferit,  per  quem  efiaiu 
V.  S.  infelligere  dignabitur,  quantopere  me 
sentiam  erga  eamdem  obligafam,  pro  summo, 
quo  me  ac  tolam  domum  Farnesiam  favore 
complectitur.  Pro  cujus  incolumitate  ac  felici 
regimine,  Deum  Optimum  Maximum  vicissim 
orabo,  atque  ad  ejus  obsequia  me  cum  omni 
humilitate  offero.  Bruxellae,  die  vii  Junii  ann. 
.MDLxvi  .  Sanctitatis  Vestrae  obsequenfissima 
Margarita  ». 

467.  Caeferi  quoque  nobiles  Belgae,  ac- 
cepfis,  quas  ad  eos  Pius  dederaf,  a  Surrenfino 
nunfio  Apostolicis  litferis,  nec  ipso,  ut  vidi- 
mus,  Orangio  excepto,  vere  Cafholicorum  pio- 
rumque  partes  se  impleturos  poUicifi  sunt,  ut 
patet  ex  eorum  responsis;  ex  quibusVigliiZuvi- 
chemi  '  unum  hic  referre  sat  fuisse,  visum  est : 

«  Beatissimo  pafri  ac  domino,  domino 

PIO  QUINTO, 

Pontifici  Maximo. 

«  Beafissime  pafer. 

«  Nou  potui,  non  summo  affici  gaudio, 
quod  infelligerem  eo  testimonio  apud  S.  V.  me 
fuisse  ornalum,  ut  inde  mota  fuerif  per  reve- 
rendissimum  archiepisco[)um  Surrenfinum,  vi- 
rum  vere  probatissimum,  litferas  ad  me  dare, 
ac  sancfissimam  sollicifudinem  suam  de  fidei 
Catholicae  in  hac  provincia  conservatione  signi- 
ficare.  De  quo,  Deo  Omnipofenti  ac  V.  Sancfi- 
tati  maximas  grafias  ago.  Efsi  autem  studium 
meum  lubenter  in  hoc  semper  posuerim,  ope- 
ramque  diligenfer  dederim,  ut  orfhodoxa  re- 
ligio  Sedisque  Aposfolicte  obedientia,  inviolafa 
in  his  regionibus  servaretur;  tamen  hujus  tem- 
poris  iniquitas  facit,  uf  huic  meo  afi^ectui  non 
omnino  effectus  respondeat  :  quemadmodum 
id  plenius  ipse  reverendissimus  Surrentinus 
V.  S.  declarare  poferit  ;  cui  hujus  provincia\ 
praesertim  quanfum  ad  religionem  pertinel, 
sfatum  sincere  exposui,  et  ex  aliis  quoque  viris 
Catholicis  agnoscere  potuit.  Deus  S.  V.  ad  sua; 
Ecclesiae  utilifatem  diu  servef  incolumem.  Da- 
tum  Bruxellae,  oct.  id.  Junii  sidlxvi. 

'  Ex  Oiigin.  propr.  Ex  .\rchiv.  carJ.  .\le.\aud.  iom.  66. 


Pir  V  ANNUS   1.    —   CHRTSTr   15GG. 


227 


«  Sanctitalis  Vestrse  hiitnillimus  obcdientis- 
simusque  famulus. 

«  Viglius  Zuvicliemus  ». 

468.  Nec  minori  pietate  ac  zelo,  sunm  se 
munus  impleturos  episcopi  spoponderunt  ', 
quos,  tum  per  ipsum  Surrentinum  archiepisco- 
pum,  tum  per  litteras,  ab  ipso  ad  cos  delafas, 
commonuerat  Pius,  ut  labanti  in  Belgio  Catlio- 
licae  religioni,  adhibitis  prcecipue,  quai  Triden- 
tini  Concilii  decreta  paraverant,  remediis,  suc- 
currerenl  ;  ac ,  pro  virili  sua ,  hsereticorum 
ausibus  obviam  irent.  Hujusmodi  hortationi- 
bus,  quffinam  responsa  data  fuerint,  ex  non- 
nullis,  quas  hic  inserendas  duximus,  illorum 
epistolis  ',  a  proprio  originali  transcriptis, 
colligere  erit  : 

«  Ecclesise  Empollensis  decanus  Sanctrs- 
simo  patri 

PIO  PAP^  V. 

«Sanctissime  pater. 

«  Recepi  ea  qua  decuit  reverentia  a  reve- 
rendissimo  archiepiscopo  Surrentino  Beatitudi- 
nis  vestrse  Breve,  et  ejus  orationi  fidem  habens, 
praestiti,  quae  S.  V.  a  me  fieri  per  eumdem  pos- 
lulabat.  Humillime  autem  S.  V.  deprecor,  ut, 
cum  idem  reverendissimus  ipsi  referet,  qu?c 
ex  me  aut  verbo  aut  scripto  excepit,  dignelur 
diligentius  expendere  pericula  in  quibus  ver- 
samur,  et  nobis  paterno  affectu  succurrere. 
Porro,  ut  quotidie  Deo  Patri  per  dilectum 
filium  suum  Jesum  Christum  gratias  agimus, 
quod  hoc  lam  calamitoso  tempore  dignatus 
sit  Ecclesiae  suse  de  tam  pio  ac  vigilante  pas- 
tore  providere,  ita  quoque  eumdem  precari 
non  cessamus,  ut  multo  temporc  salvam  et 
incolumem  eidem  Ecclesise  suae  Sanctitatem 
vestram  servet,  cujus  pedes  devotissimo  animo 
exosculor.  Bruxellis,  pridie  non.  Junii  mdlxvi. 

«  Sanctitatis  vestrte  devotissimus  sacella- 
nus  Laurentius  Metsius,  Ecclesise  Empollensis 
decanus  indignus  ». 

«  Episcopus  Iprensis  ^  Sanctissimo  domino 
nostro 

PAP^  PIO  V. 

«  Beatissime  pater. 

«  Apostolicum  Breve  S.  T.  una  cum  paterna 
benedictione,  xxii  Junii,  per  reverendissimum 
archiepiscopum  Surrentinum,  qua  decuit  reve- 
rentia  recepimus,  amplexi  sumus,  multumque 
gavisi  de  Sanctitatis  tua?  erga  gregem  sibi 
commissum  provida  sollicitudine ,  per  quam 
inter  has  procellas  ,  quibus  misere  jactatur 
i'eligio,  in  spem  bonam  erigimur,  futurum,  ut 
iterum  brevi  in  desideratam  tranquillilatem 
reducamur.  Ut  autem  jussis  pareamus,  et  quod 
nobis,  ad  Catholicae  fidei  defensionem  conser- 

*  Ex  Arcliiv.  card.  Alexand.  tom.  66.  —  ^  Ex  Arcliiv.  card. 
Alexand.  Ibid  ut  siip. '  —  Ei  Archiv.  card.  Alesand.  Ibid.  ut  sup. 


vatjonemque,  et  ad  obedientiae  Apostolica}  Sedi 
debita;  tutelam,  opportunum  esse  vidcatur,  brc- 
viter  indicemus  ;  nihil  pio  temporis  qualilatc 
commodius  esse  existimamus,  quam  si  totis 
viribus  incumbamus  executioni  reformalionis 
Tridenlina;,  quse  hisce  rebus  sic  salis  consulit 
ct  medetur,  ac  sine  magna  invidia  in  usum 
niitti  poterit,  si,  amotis  impedimentis,  acccdet 
justa  diligentia.  Primum,  quia  clorum  illa  po- 
tissimum  spectat,  eaque  providentia  Palrum 
facta  est,  ut  etiam  languenti  Ecclesiae  satis 
clementer  sit  attemperata  ;  et  sequissimum  cst, 
ut  illinc  Ecclesiastica  disciplina  prinuim  resar- 
ciatur,  unde  dissolvi  incoepit.  Deinde,  cuin 
auctoritas  Romanae  Sedis,  ipsique  debita  obe- 
dientia,  sine  qua  non  potest  consistere  religio, 
in  ipso  Concilio  Tridentino  tain  clare  agno- 
scatur,  ut  nusquam  clarius  ;  non  video  quid,ad 
retinendam  restituendamque  religionem  con- 
venientius  ordinari  possit,  quam,  ut  fideliter 
in  usuni  deducantur,  qua;  ab  eadem  Sede,  oni- 
nium  Patrum  consensu,  sanclissime  et  ulilis- 
sime  sunl  decreta.  In  acceleranda  autem  execu- 
tione,  jam  inchoata,  successum  feliciorcm  et 
faciliorem  reddiderit,  si  T.  S.  clero  noslri 
districtus  eximat  spem  ulferioris  dilationis, 
quam  sibi  faciunt,  praetextu  illo,  quod  nondum 
habitum  sit,  nec  haberi  possit  Concilium 
provinciale.  Nam  et  archiepiscopum  nosfrum 
Mechliniensem ,  cardinalem  Granvellanum , 
constat  justissimis  de  causis  abesse  :  et  in 
Concilio  Tridentino  pleraque  et  prsecipua  ita 
clare  diffinita  sunt,  ut  nullam  provincialis 
Concilii  declarationem  requirant.  Proinde  po- 
terit  S.  T.  hanc  vanain  morte  occasionem 
abrumpere,  si  nobis  maudare  dignctur,  ut,  non 
obstante  Concilii  provincialis  dilatione,  sine 
ulla  dissimulatione,  ad  eorum  executionem 
procedamus,  quse  absolute  definila  sunt,  in 
quibus  sane  satis  negotii  ut  otiosi  esse  non 
debeamus  :  maxime,  si  eadem  S.  T.  nobis 
lempus  statuat,  quo  rescribere  debeamus,  et 
de  progressu  rationem  reddere.  Hoc  autem  ad 
prsesentem  causam  multum  faceret,  et  velut 
coronidem  adderet  his  qua;  Tridenti  bene  et 
iitiliter  acta  sunt,  si  Cafechismum  illic  pro- 
missum  acciperemus;  et  divinum  Officium,  ad 
uniformitatem,  quoad  ejus  fieri  posset,  T.  S. 
auctoritate  reductum,  re|)urgatum  et  confirma- 
lum  acciperemus.  Diligentiam  in  custodiendis 
oviculis  nostris,  quam  reverendissimus  domi- 
nus  Surrentinus  T.  S.  nomine  requirit,  utinam, 
Dei  misericordia  freti,  vel  ex  parte  prEestarc 
possimus.  Certe  quam  necessaria  sit,  omnibus 
notum  est.  Curabimus  autem  pro  viribus,  ut 
piissimis  desideriis  V.  S.  non  ubique  defuisse 
videamur.  Cui,  et  nos  in  omni  humilitate  eni- 
xissime  commendamus,  el  ul  eam  benignissi- 
mus  Deus  sua;  Ecclesia;  diu  seivet  incohiincm, 
devote  precamur.  Ypris,  xxvii  Junii  ann.  Jioi,xv(. 


228 


PII  V   ANNUS   1.   —  CIIRISTI   1566. 


«  Tua;  Sanctissima;  Paternitatis  luimilis 
servds,  Marlinus  Ritliovius,  indignus  episcopus 
Iprensis  ». 

.i60.  Tam  pia  egregiaque  Iprensis  liiijus 
episcopi,  tnm  \ota,  liim  sludia,  mox  in  primis 
evertisse  subortum  lurreticorum  furorem,dein- 
de  Ecclesiasticorum,  qui  ipsi  suberant,  pervica- 
ciam  ,  ex  alia  ejusdem  ad  ipsum  PonliDcem 
Epistola' colligilur  ;  in  ea  siquidem  manu  sua 
scribit  :  «  Cuni  in  tam  horribili  vastilale  divi- 
nam  ultionem  aperlissime  juvet  agnoscere, 
qua?,  post  niultas  comminationes,  tandem  acer- 
bius  erupit  in  vindictam  ;  dum  stEpius  moniti, 
de  vita  et  moribus  reformandis,  non  paruimus  : 
tamen  (quod  mullis  lacrymis  deplorandum 
est)  adluic  tanta  est  in  plerisque  locis  cleri 
surditas,  ut  ad  tale  tonitruum  nondum  exper- 
giscanUir,  etc.  »  Cum  autem  ipse,  usque  ad 
finem  (ut  narrat  Havensis^)  Tridenlino  Concilio 
interfuisset ,  mirum  ideo  non  est,  quo  illius 
decreta  prospexerint  adeo  perspicue  intel- 
lexisse,  ac  curandis  religionis  vulneribus  uni- 
cum  ea  remedium  dixisse,  vulneribusque  ipsis 
adliiberi  exoptasse.  Quod  tamen  ea  cumulate 
in  mores  induci,  absque  Concilio  provinciali 
non  posse  tandem  animadvertisset ,  idcirco, 
diu  frustra  expectalo  cardinali  Granvellano, 
Mechlmiensi  archiepiscopo,  ad  quem  illud  co- 
t^ere  pertinebal,  ipsum  demum  convocare,  ha- 
bereque  ipse  instiluit.  Qua  de  re  prfefatus  Ha- 
vensis  ^  :  «  Dum  aulem,  (inquil)  justa  ex  causa, 
ab  Ecclesia  metropolitana  diutius  quam  puta- 
bat,  abesset  arcliiepiscopus,  reverendissimus 
dominus  Marlinus  Kithovius,  provinciae  Mechli- 
niensis  senior  episcopus,  ex  auctoritate  sacro- 
sancti  Concilii  Tridenlini,  primam  Synodum 
provincialem  Mechlinire  celebrandam  indixit , 
eamqucxi  Junii  inca?pit,  etxiv  Julii  anuo  mdlxx 
absolvit,  etc.  »  Inio  bis  Coucilium  provinciale 
coegisse,  inferius  ipsemel  scribit  *  ;  quibus 
celebratis,  dioecesanam  synodum  Ipris  mdlxxvii 
habuit. 

470.  Cum  Rithovio,  Tridentinae  Synodo  pa- 
riter  interfuerat  Antonius  Havetius ',  ex  Pr£e- 
dicatorum  Ordine,  episcopus  Namurcensis,  qui 
tamen  ad  Pii  lilteras,  ipsi  ab  archiepiscopo 
Surrentino  exhibilas,  nonnisi  ista  respondere 
sat  habuit"  ;  licet  Siirrentino  eidem  una  cum 
litteris  ad  Pontificem  miltendis,  scripla  alia 
iradidisset,  quaj  reperire  non  poluimus. 

«  Beatissimo  patri  et  domino,  domino  uo- 
stro  pa[)8e. 

«  Beatissimc  pater. 

«  AccepUs  Sanctitatis  vestrffi  litteris,  quibus 
jubet  fidem  me  adhibere  iis,  qua;  reverendissi- 
mus  paler  archiepiscopus  Surrenlinus  ex  parle 

>  Es  ipso  original.  Ei  Archiv.  card.  Alexand.  —  -  Arnol. 
Havens.  de  erecliou.  novo.  episc.  Belgii  lib.  1.  cap.  14.  pag. 
70.  —  '  Ibid.  ul  sup.  lib.  1.  cap.  13.  pag.  60.  —  *lbid.  cap.  14. 
pag.  70. '  — Ibid.  ut  sup.  —  «  Ex  Archiv.  card.  Alexand.  loui.  66. 


Beatitudinis  vestra?  milii  propnneret ;  auditis- 
que  ejus  proposilis,  Irndidi  ei  alii|uot  capita 
brevia  in  genere,  et  qua^dnm  ore  ad  os  in  specie, 
cx  quibus  ulrisque  inlelligi  posse  puto  statum 
rcligionis  in  hac  inferiori  Germania  et  quibus 
in  periculis  vcrsetur  ,  nisi  per  Catholicae  Maje- 
statis  advenlumei  brevi  succurratur.  DeusB.  V. 
Ecclesise  suae  servet  incolumem  ;  cui  omnem 
obedientiam  et  obsequium  cum  osculis  pedum 
offero    humillime.  Namurci,  xxv  Maii  mdlxvi. 

«  V.  Sanctitutis  obse(|uenlissimus  fiiius,  An- 
tonius  Havetius,  episcopus  N.iniurcensis  ». 

471.  Regi  Hispayio  pnierne  mamlat  Poiidfex 
ut  in  Belfjium  se  conferat,  sed  rex  Belgicuni 
iter  aggredi  detrectat.  —  Vel  his  aliorumque 
litteris  commotum  Pium,  vel ,  qua  praeditus 
erat,  eximia  prudentia,  a  se  ipso  in  eam  descen- 
disse  sententiam,  iit  tumultibus  Belgicis  sedan- 
dis  unum  esset  remedium,  qiidd  scilicet  Catho- 
licus  rex  in  eam  provinciam  sese  conferret ; 
vel  ex  ulroque,  omnino  incompertum.  Illud  in 
dubium  vocari  miiiime  polest,  adeo  consilium 
ipsum  Pii  animo  insedisse,  ut  ad  illud  executio- 
ni  mandandum  perpi  tuo  (etutverbis  Apostoli 
utamur)  opportune  et  imporlune  eumdem  Phi- 
lippum  regem  exslimulare  urgerei|ue  minime 
destiterit.  Qua  de  re  G.ibiilius'  :  «  Ad  haec  de- 
nunliabat,  (inqiiit)  nisi  praesenlia  sua  rex  rebus 
modum  afferret  ;  haud  ila  magno  intervallo 
futurum,  ut  et  in  Belgis  religio  jam  inculla 
periret,  et  rex  i|)se,  dilionibus  suis  exutus,  con- 
doleret.  Propterea  in  ea  re  insistendum  esse 
vestigiis  Caroli  V,  qui,  ob  unam  Gandavensem 
defectionem,  poslhabilis  cseteris  rebus  omni- 
bus,  ex  Hispaiiia  discessit,  alque  regis  a;muli 
sui  fidei  se  commiltens,  Galliam  praetervectus, 
in  Belgasque  [irogressus,  eos  molus  omnes 
sustulit  ac  tranijiiillavit,  etc.  »  Sic  ille.  Sed 
quoe  hoc  anno  ad  ipsum  Calholicum  regem 
scripsit,  prae  omnibus,  Pii  hac  in  re  animum, 
studia  consiliaque  patefaciunt  ;  en  ejus  litterae, 
ex  Valicano  -  Archivo  fidelissime  exscriptae  : 

«  Charissimo  in  Christo  fllio  nostro,  Phi- 
lippo,  Hispaniarum  regi  Calholico. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  iu  Christo  fili  etc. 

«  Sicpe  cum  (lilecto  filio  nostro  cardinali 
Paceco,  sfepe  etiani  cum  oralore  tuo  locuti  fui- 
mus  de  periculo  rerum  provinciae  tuae  Flan- 
driae  ;  a  quibus,  qiianta  sollicitudiiie  et  timore, 
de  ejus  tam  nobilis  provinciiB  salule  angere- 
mur,  certioreiu  M.  T.  crediinus  esse  faclam.  Id 
vero  etiam  ipsi  ad  te  scnpsimus,  si  celeritas 
adliibita  fuisset  ul  debuit  ,  credimus  occurri  ei 
malo  facile  poluisse.  Nunc  .ludimus,  et  satis 
certis  nuntiis  compeitum  Iiabemus,  non  sine 
magno  animi  moeiore,  res  illus  (lejore  loco  esse, 

'  Vil.  Pii  lib.  2.  cap.  10.  pag.  78.  —  -  £i  Archiv.  Vatic.  Ibid. 
ut  sup. 


PII  V  ANNUS   1.    —  CIIRISTI    I5GG. 


229 


quam  anfea  fiierint,  nec  malum  itl  renicdii  di- 
lationem  longiorem  pati  posse.  Itaque  comiuoti 
religionis  et  animarum  periculo,  de  quibus 
nobis  rationem  esse  reddendani  scimiis  ;  com- 
moli  vero  etiain  periculo  tuo  ,  iie  lain  nobilem 
provinciam,  avilum  palrimonium  tuum,  mo- 
rando,  difrerendo  et  proteiando  amitlas  ;  JI.  T. 
Iiortandam  alque  monendam  duximus.  Niliilo- 
minus,  pro  aucloritate,  quam  nobis,  licet  in- 
dignis,  Deus  dedit,  paterne  prajcipientes  atque 
inandanles,  uf,  nulla  amplius  inlerposila  mora, 
illuc,  ad  reprimendum  illud  in  dies  crescens 
incendium,  ipse  te  conferas.  Nullum  enim  aliud 
remedium  tanti  ac  tain  corroborali  mali  esse 
constat,  quam  tuam  prfesentiam.  Si  qui  pericu- 
lum  illius  provinciae  exlenuant,  credo  nobis, 
charissime  fili,  illi  vel  iu  prudentia  labunlur, 
vcl  M.  T.  decipiunt.  Si  hoc  tempus  subveniendi 
saluli  illiiis  provincise  pra;termiseris,  vide,  ne, 
si  postea  volueris,  subvenire  in  tempore  non 
possis.  Reddere  nos  quidem  rationem  Deodebe- 
mus  de  animarum  saiute,  quaj  illic  (quod  absil) 
tua  negligentia,  ab  bserelicis  tuis  et  Ecclesise 
hoslibus,  perpessa  fuerit  ;  priEter  tantum  dain- 
nuin  tuum,  prteter  infamiam  sem|)iternam,  tot 
animarum  jacturse  ralionem  Deo  reddere  lu 
quoque  debes.  Hfec  liberius  ad  M.  T.  scripsi- 
nuis,  quia  non  solum  conscientiam  nostram 
apud  Deum  et  homines  exonerare  volumus,  sed 
tuae  quoque  animae  et  tuaj  exisliinalioni,  tuis- 
que  rebus,  pro  paterno  erga  te  amore,  consul- 
tum  cupimus.  Dat.  Romse  ,  apud  S.  Mar- 
cuin  ,  XVI  Junii  mdlxvi  ,  Ponlific.  nostri  auno 
primo  ». 

472.  Digna  profeclo  hajc  Pii  Epistola  cognos- 
citur,  quffi  aureis  litteris  tBlernitati  consigneUir; 
pra;ler  enim  vere  Aposlolicam  auctoritatem  si- 
mul  ac  libertatem  qua  exarata  deprehendilur, 
ita  scite  in  ea  de  picesenlibus  disserit,  ac  si 
oculis  fuliira  prospiciat ;  adeo  ut,  his  qua!  dein- 
de  accideiunl,  et  qua;  in  Epistola  hac  futura 
prffividenlur,  simul  collalis,  quod  de  sanclis- 
siino  Samuele  Scriptura  loquilur ',  rite  usur- 
pari  posse  videalur  ;  quod  \idelicet :  I^on  cecidit 
ex  omnibus  verbis  cjiis  in  terram. 

473.  Illud  idcirco  exprobrare  deinde  Pius 
Phili|)|)0  [)oluit  ^  :  Si  audisset  me,  et  in  viis  nteis 
ambulasset,  pro  iiihilo  forsitan  inimicos  ejus 
humiliassem,  et  super  tribulantes  eum  tnisissem 
manum  meam.  Verum  ille,  nec  tanli  patris  man- 
datis  obediens,  nec  adeo  salularibus  monitisac- 
quiescens,  a  politicis  suis  excogitationibus  seu 
illusionibus  se  divelli  passus  est,  perstililque  in 
senlentia,  (qua  in  specie  saltem  se  aliquando 
abdicasse,  quae  supra  sunt  recilata,  declaraiit) 
P>elgium  non  adeundi.  Ubi  igitur,  recrudesceiite 
in  dies  htErcticorum  iniquilate,  eo  landein  per- 
Ycnliiin  essel,  ut,  qiiEe  retulimus,  scelera  An- 


tuerpia;  patrassent,  Pius,  sfalim  ac  de  illis  cer- 
tior  reddifus  esl,  rur^um  Pliilippuni  aggiessus, 
el  ad  Apostolicuin  suum  nuntium,  et  ad  Philip- 
pum  ipsum  sequenles  lilleras  '  dedit  : 

«  Ven.  fralri,  Joamii  Baptisla),  arcliiepi- 
scopo  Rossanensi,  in  Hispaniarum  regnis,  apud 
regein  Calholicum,  noslro  elSedis  Apostolicee 
nuulio. 

PIUS  PAPA  V. 

(I  Non  facile  scribere  possumus,  quanto  in 
moerore  versemur,  propler  tristissiinos  nunlios, 
quos  de  rebus  Flandria)  accepimus  ;  mullorum 
enim  litteris  compertuin  habemus,  urbein  lo- 
liiis  illius  provinciaj  maximam,  opulentissi- 
mam  et  munilissimam,  aperte  a  charissimo 
lilio  nostro  rege  defecisse,  atque  esse  iu  haereti- 
corum  poteslale,  Calholicosque  omnes  illius 
provinciaj  trepidare  et  ad  fugam  spectare,  si 
modo  se  ex  impiorum  ac  sceleratissimorum 
hominum  manibus  eripere  possint ;  adeo  tali- 
bus  hominibus  ad  ca;des,  ad  incendia,  rapinas, 
et  omnia  scelera  et  sacrilegia  paralis,  oninia 
reduudare.  Scribimus  ad  regein  litleras,  quas 
abs  te  illi  reddi  volumus,  in  quibus  litleris 
illius  suae  provinciae  calamilatem,  et  Catholicae 
religionis  instanlem  ruinam  deploranuis.  Sa;pe 
illiiin  per  lilteras  nostras  hortati  sumus,  et 
veheinenter  instilimus  ut  ille  iret  ;  saepe  eum 
de  eadem  re  monendum,  nostro  nonune,  ab 
oratore  suo,  et  cardinali  Paceco  curavimus  ; 
sed  niliil  profecimus,  Jain  veremur,  si  illuc  ire 
statuerit,  ne  serus  ejus  adventus  sit,  quod  Deus, 
pro  sua  misericordia,  prohibeat.  Daluin  Roinae, 
apud  Sanctum-Marcum.  Die  etc.  mdlxvi.  Pon- 
tific.  nostri  anno  primo  ». 

Ad  Catholicum  regem. 

«  Charissimo  in  Christo  fllio  nostro  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  elc. 

«  Qiiantopere  necessariam  judicaverimus 
M.T.  praesentiam  ad  extinguendum  incendiuin, 
quod  in  provincia  tua  Flandriae,  ab  hffirelicis 
excitatum,  in  dies  augeri  audiebamus,  intelli- 
gere  potuisti  ex  lilteris  noslris,  et  ex  iis,  quae 
ad  te  saepius  scribenda  curavimus,  ab  oralore 
tuo  et  a  dilecto  filio  nostro  cardinali  Paceco. 
Ex  iis  enim,  quae  audiebamus,  nulluin  aliud 
remedium  superesse  videbainus,  quo  illius 
provincia?  saluti  consuli  posset.  Nunc,  quod 
siiie  gemilu  et  dolore  referre  non  possumus, 
mullorum  litteris  compertum  habemiis,  ui  bem 
tuam,  omnium  urbium  illius  provinciae  maxi- 
inam,  opulentissimam  et  munitissimam,  An- 
tuerpiam,  fere  redactam  esse  in  ha;reticoium, 
tiiorum  Deique  rebellium  |)otestatem,  Calholi- 
cosque  homines  illius  provinciae  perlerritos  ad 


'  1  neg.  3.  V.  19.  —  2  Psal.  80.  v.  14. 


1  Ex  Reg.  Valic. 


230 


PII   V   ANNUS    1.   —   CHRISTI   1566. 


fugam  spectarc,  si  modo  libcre  alio  fugere  pos- 
siiit :  adeo  plena  esse  omnia  armis  perditissimo- 
nim  liominum,  ad  omnia  scelera  et  sacrilegia 
paratissimorum.  Itaque  maximo  in  mccrore  su- 
mus,nec  liabentes  jam,  quod  M.T.  suadeamus, 
illorum  populorum  calamitates,  et  Calholicaj 
religionis  instantem  ruinam,  ac  tot  animarum 
interitum  lugemus,  nostrisque  paternis  horta- 
tionibus  et  consiliis  non  fuisse,  dum  tempus 
fuit,  obtemperatum,  dolemus.  Datum  Romffi, 
apud  Sanctum-Marcum,  die  mdlxvi,  Pontific. 
nostri  anno  primo  » . 

47-i.  Pra;valuil  igitur  apud  Philippum  con- 
silium,  quo,  a  Belgico  itinerc  abstinendum, 
consultius  visum  est  ;  sed  infelici  admodum 
cxitu,  ut  eventus  probavit,  et  nos  innuimus  ; 
nam  Parmensi  in  earum  provinciarum  regi- 
mine  dux  Albanus  suffectus,  nimia  severitate 
adeo  commotos  animos  exasperavit,  ut  solus 
eos,  maximo  regis  et  religionis  detrimento,  ad 
perpetuam  nulloque  prorsus  remedio  reparan- 
dam  defectionem  adegisse  visus  fuerit.  Belgi- 
cam  suam  profectionem  Pontifici  pollicitum 
fuisse  Philippum  expresse  tradit  Adrianus  ;  sed 
a  proposito  revocatum  subdit,  quod  minirae 
haberet,cui  Hispaniarum  interim  regimen  com- 
mitteret,  cum  ille  quem  habebat  filius,  nec 
solus,  nec  etiam  aliorura  consilio  fultus,  mu- 
neri  ferendo,  utpote  mente  captus,  sat  esset. 
Yerum,  ex  his,  quae  acciderunt,  excusationem 
hanc  Adrianum  eruisse  probabilius  censendum 
deprehenditur.  Eam  siquidem  Philippum  pro- 
tulisse  non  invenimus,  ac  Pio,  multo  plus  sane 
quam  Adrianus,  inlimorum  Philippi  consilio- 
rura  instructo,  nec  in  mentem  venire  potuit, 
(ut  superius  allatee  ejus  Epistolee  ostendunt)  ut 
eam  Philippus  idem  in  medium  proferre  posset. 
Ouapropter  adeo  longe  petitam  excusationem 
ipsam  et  a  subsequentibus  elicitam,  magis  scri- 
ptoris  ingenio  dandam,  quam  verilati  consen- 
taueam  arbitramur. 

473.  .1  Pio  petit  subsidia  Margarita  Parmen- 
sis.  —  Sicut  autem  officiis  a  Pontifice  apud  re- 
gem  factis,  Belgii  tranquillitali  Parmensis  rite 
consultum  censere  debuit  ;  sic  ad  turbarum 
compressionem,  subsidia  a  Pio  prPDstita  aut 
concessa  plurimum  conferre  posse  existimavit; 
ideoque  ab  ipso  eadem  hac  Epistola  depre- 
cata  est : 

«  Beatissime  pater. 

«  Sanctissime  domine,  post  humillimam 
Sanctitatis  vestraj  observantiara,  usque  ad  pe- 
dum  oscula  beatorum. 

«  Serenissimus  rex  Catholicus,  dominus 
meus  colendissimus,  dominia  haec  Germania; 
inferioris,  mea;  gubernationi  commissa,  quae 
dudum  in  eura  transtulit  quondam  inclyta;  me- 
moriae  Carolus  V  imperator,  genitor  ejus,  ob 
diutinum  et  difflcile  bellum,  ita  inccepil  sere 
alieno   gravare,   ut  in   hunc  usque  dieni  illa 


restaurare  non  potuerim  ;  sed  et  varise  quotidie 
ac   novffi  suboriunfur  occasiones    sumptuum, 
quibus  eorumdem  dominorum  proventus  suffi- 
cere  nequeunt  ;  pra>sertim,  cum,  praiter  gravia 
impendia,   quae    Majestas   sua  sustinet  contra 
Turcas,  tam  in  Melita,  quam  Goletta  et  Hunga- 
ria  tuenda  ;  ego  quoque,   earumdem   harum 
provinciarum  nomine,  ingentem  pecunia;  sum- 
mam.cum  statibus  imperii,  sacratissimo  Ca,'sari 
conlribuere  tenear  ;  et  deinde,  (ut  arbitror  San- 
ctitatem  vestram  intellexisse)  ita  ab  haereticis 
et  sectariis  hae  regiones  infestentur  turbentur- 
que,  ut,  niji  aliunde  quam  ex  ordinariis  sub- 
sidiis  suppetiffi  atque  auxilia  ferantur,  ullerius 
diu  subsislere  nequeant.  Quamobrem  non  habe- 
nnis  rex  et  ego,  in  hac  rerum  necessitate  con< 
sfituti,  ad  quem,  praeterquam  ad   Sanctitatem 
vcstrara,  tanquara  sacram  anchoram,  cui  uni- 
versaiis  Ecclesiae  cura  incumbit,  recurramus, 
auxiliura  et  opem  petituri,  utpote   donativum 
seu  subsidium  medietafis  fructuum  etbonorum 
Ecclesiasticorum,  in  iisdera  provinciis  inferio- 
ribus  consistentiura,  citra  magnum  gravamen 
Ordinis  Ecclesiastici,  cum  de  illius  conserva- 
tione  nunc  praesertira  agatur,  quiqueprincipera 
protectorem  suum  in  tam  gravi  discrimine,  ju- 
remerito  et  secundum  Deum  juvare  teneafur  ; 
quemadraodura  latius  exponet  Sanctitati  vestrai 
illustrissimus    dominus    commendator    major 
Castellae,  majestatis  suae  orator,  quem,  ut  Beati- 
tudo  vestra  benigne  audiat,  fidemque  iis  quae 
refert,  illi  praebere,  atque  hac  rerum  a  sectariis 
et  haereticis  calamitate  altius  perpensa,  justae 
regiae  petitioni  ac  meae  liberaliter  condescen- 
dere  dignetur,   obnixissime  rogo  et  obtestor  : 
factura  rem  non  minus  sanctam,  quam  religioni 
orfhodoxae  maxime  necessariam,  ac  sua  digm- 
tate  et  munere  pastorali  dignam,  Deoque  Opt. 
Max.   gratara,  qui   eamdem   Beatitudinem  ve- 
stram  Christiano  orbi  diu  servet  incolumem. 
Bruxellee  xivjulii  mulxvi. 

«  S.  V.  humillima  et  obsequentissima  filia, 
Margarita,  ducissa  Placenliae  et  Parmae,  sere- 
nissirai  regls  Catholici  in  provinciis  suis  Ger- 
raanife  inferioris  locura  tenens  ».  Hactenus 
Episfola. 

476.  Ex  mutuo  conseyisu  Pontificis  et  regis, 
Hispania  ab  hseresi  et  morum  perversione  prx- 
servatur.  —  Mense  Novembris  hujus  anni,  ut 
Surius,  Thuanus,  Belcarius  aliique  narrant, 
Antuerpiam,  a  Confessionisfis  evocati,  venerunt 
Lutherani  ministri,  Matthias  Flacius  Illiricus, 
Cenfuriarum  Ecclesiasficarum  concinnator,  Do- 
minicus  Spargenbergius  ,  Joannes  Vorsfius, 
L.  Haraelmanus  ;  dum  alii,  ex  Geneva  et  Anglia 
vicina,  qui  Helveficam  Confessionem  sequebau- 
tur,  accivissent ;  quorum,  post  aliquot  discep- 
tationes,  annifente  Marco  Peresio,  institore  Hi- 
spano  difissimo,  qui  illis  favebat,  praevaluisse 
auctoritatem  ,  scribit  Thuanus  ,  et  confirniat 


PII  V   AXXUS    1, 


CHRISTI    15GG. 


231 


Surius,  his  verbis  :  «  Pcrro  autem  Lulherlci 
buccintiatores  non  admodum  magnos  videntur 
Antuerpiaj  successus  habuisse,  quod  Calviniani 
primas  sibi  facil:;  vindicarent  ;  et  certe,  cum 
postea  inde  discessissent,  et  Spargenbergius 
Coloniam  venisset  ,  quodam  ex  illo  percon- 
tante  :  quis  rerum  status  esset  Antuerpiae,  aut 
aliquid  ejusmodi  ,  ille  respondit  :  Antuerpia; 
Chiistus  pendet  inter  duos  latrones,  Papistas 
et  Calvinistas  :  significare  volens,  ut  arbitror, 
Lutheranis  ibi  non  mullum  esse  loci  el  aucto- 
ritalis,  etc.  ».  Sic  Surius.  Edidisse  vero,  paulo 
posf ,  Illiricum  et  Spargenbergium,  Laline  et 
Theufonice,  suam  Confessionem,  quam,  Con- 
fessioncm  ministrorum  Jesu  Christi  in  Ecclesia 
Antt(erpiensi,consentientemcumAiigustianaCon- 
fessione,  appellarunt,  idem  scribit  ;  cum  jam 
multo  ante  Calvinista^  Theutlionici  suam  quo- 
que  edidissent,  hoc  titulo  :  Brevis  Fidei  Confes- 
sio.  Ufraque  famen  a  Calholicis,  doctissimis  et 
gravissimis  viris,  confutata  est.  Inter  utriusque 
secta;  ministros  habitas  disputationes  de  Cor- 
poris  Christi  praesentia  in  Coena,  scribit  Belca- 
rius,  qui  addif,  quod,  cum  inter  se  convenire 
non  possent,  haud  diu  ibi  commorali,  re  in- 
fecta,  domum  reversi  sunt.  Ab  Isselt  tamen 
conventus  is  sectariorum  in  sequentem  annuni 
rejicifur. 

477.  Inter  commiserandas  has,  religionis 
causa,  in  Bclgio  commotas  tempesfates,  Catho- 
licse  fidei  tamen  immobiiifer  adhKrentes,  fini- 
tima;  urbes  nonnullfe,  et  a  naufragio  tuta;,  et 
jucundam  tranquillitafem  tenuerunt  ;  nam  Ca- 
meraci,  ut  pra^fafus  ab  Isselt  narrat,  in  tanfa 
civium  multitudine,  unus  repertus  est  Joan. 
Clericus,  qui  Germania;  exemplo,  ab  archiepi- 
scopo,  urbis  domino,  et  magistratu,  concedi 
Confessionem  Augustanam  civibus  poslularef. 
Ad  postulata  vero  id  responsi  accepif,  ut  intra 
curiam  retentus,  accepta  capitis  sententia,  ho- 
ris  tribus  post,  caput  palam  in  foro  amitteref, 
tranquillissimamque  eo  suo  malo  rempubli- 
cam  efQceret.  Prudentissimus  quoque  (ut  Su- 
rius  narrat)  sancfre  Ubiorum  Coloniffi  senatus, 
immortalique  ad  omnem  posteritatem  laude 
dignissimus,  summa  cura  et  vigilanfia,  tumul- 
lus  omnes  intra  suos  limites  antevertere  et 
avertere  studuit,  Deoque  adjuvante,  illiusque 
optimos  conatus  mirabiliter  fortunanfe,  ejus 
amplissimai  urbis  celeberrima  respublica  pri- 
scum  illud  suum,  in  asservanda  mordicus  se- 
mel  recepta  religione,  singularis  constantiseno- 
men  sibi  jure  opfinio  vindicavit.  Nec  dispari 
zelo,  tuenda;  religionis  studio  Leodium  se 
dedit,  id  in  primis  curante  Gerardo  Gioesbe- 
loano,  Leodiensi  episcopo,  cujus  piefatem  ac 
fldem  secuti  sunt  omnes  ejus  urbis  cives  ;  nam 
in  provincia;  comitiis  hoc  anno  habitis  ,  uno 
omnes  ore  in  majorum  fide  velle  vivere  et 
mori  conclamarunt,  et  palam  profcssi  sunt  ; 


qusque,  ad  evertendam  ex  eorum  finibus  hjEre- 
sis  pesfem  necessaria  existimarunt ,  decretis 
efiam  firmarunt. 

478.  Sed  ea  potissimum  Christiani  orbis 
provincia,  majorem  in  religionc  tuenda  lau- 
dem  oblinuit,  majoremque  idcirco  pacem  pos- 
sedit,  qute  sicut  a  tumultuantibus  haeresibus 
remotior,  sic  etiam  securior  fuit  ;  nempe  Hi- 
spania,  qua>  sub  Philippo  rege,  Catholicae  Ddei 
studiosissimo  ,  nullam  oinnino  vel  tranquilli- 
talis  vel  antiquje  religionis  jacturam  perpessa 
est.  Summo  siquidem  obsequio  Pii  sanctitatem 
ac  dignitatem  veneranfe  Philippo,  et  optimum 
pariter  regem  ,  tanquam  unicum  filium  dili- 
genfe  Pio,  effectum  est,  ut  felici  fcederationc 
regnum  a  sacerdotio,  et  sacerdotium  vicissim 
fulciretur  a  regno.  Universis  namque  ac  singu- 
lis  ininistris  suis  rex  pra?ceperat,  ut  Pontificis 
mandata  omnia,  sine  ulla  prorsus  cunctatione, 
ut  Cainpana  tradit,  executioni  mandarentur  ; 
idcirco  Pius  in  his,  quaj  ad  Christianam  spe- 
ctabant  pietatem  ac  religionem,  ne  quid  in 
regnis  ejus  induceretur  vel  corruptelae  vel 
erroris,  absque  ullo  obice  diligenter  providere 
potuit.  Ut  res  itaque  Christiaua  (inquit  Gabu- 
tius)  bonique  mores  in  Hispania  optime  con- 
servarentur,  atque  ubi  lapsi  fuissenf,  sancte 
restituerentur,  non  modo,  ut  in  aliis  regio- 
nibus,  per  sacrosancti  Tridentini  Concilii  de- 
creta,  jam  ibi  recepta  ,  seu  per  Apostolicos 
nuntios  ;  sed  multis  etiam  salutaribus  ac  spe- 
cialibus  edictis,  ibidemque  evulgatis  iegibus, 
studiose  procuravit.  Sub  anathematis  siquidem 
aliisque  gravissimis  poenis,  ludicra  spectacula, 
in  quibus  taurorum  ferarumque  congressiones 
seu  agitationes  ,  non  sine  aliqua  hominum 
caede,  gravique  animarum  damno,  fieri  cousue- 
verant,  prohibuit ;  et,  instante  rege,  potestatem 
sodalitalibus  Sanctissimi  Sacramenti,  qua  im- 
provide  cibos,  ab  Ecclesia  stalis  diebus  inter- 
dicfos,  vescendi  facuitatem  faciebant,  omnino 
sustulit.  Ludimagistros  etiam  omnes  solein- 
nem  ac  legitimam  fidei  edere  professionem 
jussit  ;  atque  ne  inscriptiones  sub  imaginibus 
eorum,  qui  haereseos  damnati,  poenas  luissent, 
deinceps  in  templis  affigerentur,  disfricte  pro- 
hibuit  ;  imo  eorum  domos  solo  aequari,  in  me- 
dioque  columnellam  cum  marmorea  tabella, 
in  qua  illorum  vita  pariter  ac  mors  describe- 
relur,  defigi  imperavif.  Capitali  vero  sententia 
damnatis  ,  pridie  quam  supplicium  obirent, 
Sanctissimo  Eucharisfiae  Sacramento  commu- 
niri  concessit.  Foeneratorum  insuper  iniquas 
negotiafiones  (quamvis  pecuniis  difficilius  mu- 
tuo  accipiendis,  quas  mox  curaturus  erat  in 
Belgio,  et  alibi  certum  inde  rex  detrimentum 
esset  accepturus)  severioribus  legibus  profli- 
gare  confendit. 

479.  Magnam  hanc  veio  sollicitudinem,  de 
Ilispanice  regno  tuendo,  afque  in  vera  religione 


232 


Pir   V   ANNUS    1.    —   CHRISTI    1500. 


eique  respoiulonfibus  dignis  moribus  custo- 
diendo,  quani  Ponlirex  gessit,  illud  prcc  csDteris 
ostendissc  videlur,  ()uod  prafatus  Gabutius 
nniral,  et  miram  vere  pastoralem  ejus  advigi- 
lantiam  patelacil :  «  Sub  idem  tenipus,  (inquil) 
arcas  nonnuilas,  Calvinianis  refertas  Cate- 
cbismis  in  llispanicum  idioma  conversis,  ut 
mos  est  biureticorum,  per  Hispaniani  dissemi- 
nandis,  Liigduni  Tolosacque  in  Gailia  depreben- 
sas  fuisse,  Pio  renuntiatur  :  quo  ille  cognilo 
graviler  doluit,  pcriculociuc  occurrcns,  ea  de 
re  Catliolicum  regem  admonuit,  caveret  dili- 
genter,  ne  exteri  libri,  ni  prius  bene  cogniti, 
ct  a  sacris  quffisitoribus  approbati,  in  Hispa- 
niam  inducerentur,  uti  sedulo  curatum  est, 
tanto  sublato  periculo  ».  Sic  ille. 

•480.  Cum  aulem,  tum  morum  reformatio- 
nem,  tum  fidem  ac  religionis  securitatem  ac 
incrementuni,  a  probitate  et  studio  fam  episco- 
porum,  quam  lolius  Ecclesiastici  Ordinis  pen- 
dere  cognosceret  •,  bos  in  primis,  de  imposito 
eis  munere  commonefacere  voluit,  lilteris  ad 
cos,  ejusdem  (ut  Gabutius  tradit)  exempli  scri- 
ptis,  ac  illa,  quam  ad  Palenlinum  episcopum 
dedit,  qua  sacri  Tridentini  Conciliil  decreta  in 
nsum  induci,  clericorum  dlsciplinam  reslilui, 
eorumque  rite  educandorum  seminarium  insti- 
tui,  ab  bserelicis  caveri,  proboruni  virorum, 
quibus  Ecclesiastica  munera  mandari  possent, 
censu  babito,  certum  ad  se  indicem  milti  jussit. 
Epistola  ejusmodi  est : 

((  Ven.  fratri  Chrislophoro,  episcopo  Pa- 
lenlino. 

PIUS  PAPA  V. 

((  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  etc. 

((  Posteaquam,  ita  providente  Deo,  Aposto- 
licse  servilutis  officium  indignis  bumeris  nos- 
tris  impositum  est,  non  sine  acerbissimo  animi 
dolore  gemituque  miserabilcm  ac  flebilem 
Cbrisliana;  reipubliccc  statum  attente  conside- 
rantes ,  eos  omnes  excitare ,  commonere  et 
exslimulare  cogimur  ,  quos  Deus  in  partem 
soliicitudinis,  sub  nostra  vigilia,  ad  Ecclcsiaj 
su£E  sanctffi  regimen  convocavit,  ut  nobiscum 
omnes  ad  hanc  curam  incumbant,  et  ad  tam 
grave  boc  magnumque  onus  sustinendum  ad- 
juveut,  atque  corroborent  infirmitatem  nos- 
tram  ;  ut  dum  caput  membrorum,  et  menibra 
capitis  mutuis  fulciuntur  auxiliis,  Ecclesia  Dei, 
quffi  tam  afflicta  ac  deformata  repcritur,  re- 
creata  tandeni  erigalur,  et  erecta  rite  confor- 
metur  ;  atque  in  tot  tantisque  calamitatibus, 
non  solum  a  domesticis,  sed  ab  exlernis  etiam 
ininiicis  defendere  se  tutarique  possit.  Non 
ignorat  fraternitas  tua ,  quam  longe  lateque 
eese  perniciosa!  diffuderint  basreses ;  neque  te 
fugit,  quam  certam  ct  efQcacem  hujusmodi 
maio,  ad  perdendas  Dominicas  oves,  occasio- 
nem  dederit  pastorum  negligentia,  et  quam  ma- 


gnam  vim,  ad  bunc  morbum  augendum,  ha- 
beant  corrupti  ct  de|iravali  Ecclesiaslicorum 
bdminum  mores.  Jam  vero  perspicere  potuisti, 
quam  iniminutus  inter  iaicos  sit  cullus  pietatis, 
quam  aucta  licentia  simul  et  impudentia.  At 
plane  intclligis,  frater,  quantopere  sint  nobis 
pertimescenda  ira;  divina?  flagella,  ob  nostra 
populique  Cbristiani  peccata  nobis  intenta.  Ad 
has  igitur,  quibus  afllicta  laborat  Ecclesia,  tot 
tantasque  plagas  utcumque  sanandas,  et  ad 
irani  Dei  aliquo  modo  avertendani  atque  pla- 
candam  ,  unicum  nobis  remedium  superest, 
diligens  videlicet  sacrosancti  OEcumenici  Con- 
cilii  decretorum  custodia  ac  fidelis  observatio. 
Itaque,  pro  eo,  quanti  facis  omnipotentis  Dei 
cultum,  fratcrnitalem  tuam  admonemus  ac  ro- 
gamus,  ut  ejus  quam  suslines  persona;  memor 
et  officii,  oninia  qucc  in  ipsa  Synodo,  tam  pio, 
prudenli  ac  maturo  judicio,  Deo  favente,  consti- 
luta  ac  sancita  sunt,  deinde  sacrosanctae  hujus 
Apostolic»  Sedis  auctoritate  et  decreto  com- 
probata ,  et ,  ut  per  universum  Cbristianum 
orbem  conservarentur  in  usumque  induceren- 
tur,  promulgala  ac  mandata  fuerunl,  plene  [iree- 
stare  et  cxequi  omnino  procures.  Et  vero,  quo- 
niam  sacri  pra;sules  subditis  suis  ad  recte 
vivendum  exemplar  esse  debent,  saecularesque 
bomincs  mores  suos  ad  sacerdotum  vitam  et 
exemplum  instituere  et  conformare  consue- 
verunt  :  da  operam,  frater,  atque  effice  diligen- 
ter,  ut  Ecclesiae  tua;  clerum  populumque  uni- 
versum,  cum  salularibus  monitis  ac  praeceptis, 
tum  etiam  virtutum  exemplis  et  charitatis  con- 
siliis  et  offleiis,  ad  colenda  pietatis  studia 
excites  et  impellas  ;  cavens  in  primis,  ne  in  te 
quidquam  offendatur,  quod  animabus  tibi  com- 
missis  peccandi  occasionem  prEebere  possit  aut 
malum  exemplum  :  curabisque  diligenter,  op- 
portune  et  importune,  ut  clerici  qui  minus 
honeste  vivunt  admoniti  corrigantur  :  eos  ar- 
gue,  obsecra,  increpa,  ut  probe  vitam  insti- 
tuant  ;  ac,  si  opus  fuerit,  Ecclesiasticae  disci- 
plina;  severifatem  in  eos  exerce.  Clericorum 
vcro  collegium,  quod  proborum  sacerdolum 
seminarium  ac  fundamentum  esse  debet,  ex 
salutari  ejusdem  Concilii  decreto,  ul  quampri- 
mum  erigatur,  enitere,  erectumque  omni  ope 
et  officio  prosequere.  Denique  Christi  oves 
curee  tuse  commissas,  ab  ha;relicorum  frau- 
dibus,  tanquam  a  lupis  aut  a  carniflcibus  ac 
latronibus  segregandas  et  arcendas  ,  sunimo 
studio  contende,  dabisque  operam  quam  accu- 
ratissime,  ut,  si  forte  quispiam  in  isto  grege 
bac  execranda  peste  reperiatur  infectus,  ne  is 
pernicioso  contagio  alios  commaculet.  Consi- 
dera,  frater  mi,  diligenter  ac  perpetuo  recogita, 
post  brevem  fragilis  bujus  et  morlalis  vitse 
cursum,  de  grege  tibi  commisso,  summo  et 
ceterno  pastori,  eidemquc  tremendo  ac  terribili 
Judici  rationem  te  reddere  oportere.  Da  igilur 


Pir  V   ANNUS   1.   —  CHRTSTI    15CG. 


2o3 


operam,  iif,  cum  in  ejus  divino  conspectu  fue- 
ris  consliluliis,  fidelis  servi  mercedom,  non 
aulem  pigri  et  negligentis  mercenarii  paMiam, 
consequi  merearis  ;  ac  scito,  quemadmodum 
ad  pastorale  muiius  nostrum  rccle  pra;standnm 
auxilium  tuum  imploramus,  ila  plane  ad  olfi- 
cium_  luum  slrenue  obeundiim  operam  ac  stu- 
dium  noslrum  tibi  non  defuturuin.  Illud  vero 
te  monilum  volumus,  ut  omni  officio  ac  dili- 
gentia  de  civilatis  islius  dicecesisque  tua3  cleri- 
cis  indagando  piobe  cognoscas,  qui  CalliolicBB 
pietatis  laude ,  morum  inlegritate,  probitate 
\ila!  ac  doctrina  prjeslent,  idoneique  sint,  ut 
liuic  Sanctffi  et  Aposlolicte  Sedi  fideliler  atque 
utiiiler  inservire  possint,  ac  de  iis  omnibus, 
censu  liabito,  indicem  proba  fide  conscriptiim 
et  manu  sigilloque  tuo  obsignalum,  cum  unius- 
cujusque  nomine  ac  loco  ubi  degat,  singillatim 
adnotato,  ad  nos  cures  perferendum.  Nos  enim, 
qui  omnium  fidelium  patris  personam,  licet 
indigni,  sustinemus,  ejusmodi  virorum  opera 
et  industria,  prout  occasio  tulerit,  ad  eas  res, 
quibus  ad  honorem  Dei  et  ad  Sanctse  liujus 
Sedis  Apostolicte  ol)sequia  fuerit  opus ,  uti, 
eosque  honeslis  laboribus  ,  ad  communem 
sanclae  Ecclesiae  utililatem  applicare  consli- 
tuimus.  Datum  Romse,  apud  Sanclum-Petrum, 
sub  annulo  Piscatoris,  kal.  Februarii  mdlxvi, 
Ponlif.  nostr.  ann.  primo  ». 

iSl.  Hispanianim  vero  episcopis  facultatem 
subslulit  Pius,  qua  in  casibus  sibi  iisdem  re- 
servatis  gratiaque  facienda  ufebantur  ;  inde 
enim,  quas,  velut  Hispnnicae  Criiciatae  nomine, 
regi  pecunias  pensilabant,  colligere  consueve- 
ranl.  Oblalam  aulem  e  contra  condilionem,  de 
sacraforum  hominum  spoliis  ea  ratione  acci- 
piendis,  ut  spoliorum  eorumdem  pars  dimidia 
regis  esset,  accipere  Pius  recusavit.  Licet  enim 
ulilius  ac  commoilius  sibi  fore,  si  per  regis 
ministros  ea  colligerentur,  \iderelur  ;  quod 
sibimet  nihilominus  cavendum  esse  conside- 
raref,  ne  in  clero  magnam  inde  conflaret  invi- 
diam,  vel  in  avaritia;  suspicionem  incurreret, 
legem  hanc  respuendam  censuit  :  imo,  non 
modo  rcjecit,  sed  tot  facullates  ac  decrefa 
super  tribus  Militaribus  Ordinibus,  et  callie- 
dralium  insuper  Ecclesiarum  nominationibus, 
aliisque  rebus  dudum  Ponliflces  Summos  con- 
cessisse,  se  veliementer  dolere  dixit ;  qiiod  Iii, 
videlicet,  olim  tanliimdem  ,  ac  forfasse  plus 
quam  reges  ipsi,  in  Hispaniis  humanis  de  re- 
bus  disponere  et  ailminislrare,  magno  rerum 
spirilualium  fenore,  pofiiissent. 

482.  In  causa  archiepiscopi  Toletani,  de  hx- 
resi  poslidati.  zelus  Poiitificis  et  pietas  regis  Ca- 
tholici  elucent.  —  Quae  tamen  ,  Barlboloma^i 
Caraiiza!  arcliie[)iscopi  Tolelani  causa,  inler 
Pium  ac  Pliilippnm  hoc  eodem  anno  interces- 
serunt ;  et  fervenlem  Ponlificis  zelum,  et  sum- 
mam  vere  Gatholici  regis  pietatem  summopere 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  LADERcni,  I. 


commendarunt.  Rem,  utpofe  mcmoratu  dignis- 
simam,  cuncli  ct  reriim  Hispanicarum  et  geslo- 
nim  Pii  scri|)lores  Monumeiilis  diligentissime 
mandarunt  ;  utinam  lamen  sincerissime,  cum 
partium  studio  plerique  eoruin  deprehendantur 
abrcpli.  Facile  vero  est  ex  cuncloruni  felimo- 
niis  agnoscere,  qum  Abrahamus  Bzovius  tradi- 
dit,  falsa  esse  ;  scribit  enim  antecessorem  Pii  V, 
Pium  IV,  Hugonem  cardinalem  Boncompagnum 
in  Hispaniam  deslinasse,  ut  de  causa  pra;fati 
archiepiscopi  agnosceret.  Ilunc  vero  a  muPitu- 
dine  et  auctorifafe  adversariorum  CaranzGC, 
quemadmodum  par  erat,  solum  in  ea  causa 
inquirere  minime  potuisse  ;  postulanlibus  a;- 
mulis  ,  ut  duo  a  regia  manu  et  ab  Inquisilionis 
Hispanicae  tribunali  cardinali  adjungerenfur , 
qui  omnia  inspicerent,  nihilque  sine  eis  decer- 
neretur.  «Ponlifex  igitur  »,  inqiiit  Bzovius,  qul, 
ut  ex  his,  qua;  addif,  hoc  nomine  Pium  V  signi- 
ficare  voluisse  cognoscifur,  «  ea  indignilafe 
commolus,  regem  officii  admonuit,  et  ne  cardi- 
nali  impedimenfo  in  ejus  causce  cognifionc 
esset,  vel  ipse,  vel  quivis  alius,  serio  edixit;  ac, 
si  porro  resislere  pergercnt  aliqui,  ut,  protesta- 
tione  inlerposila,  in  Italiam  pofius  reverteretur, 
quam  aliquid  non  ex  dignitate  AposfoIicsB  Sedis 
ageret,  aut  vero  innoccntem,  acmulorum  male- 
volentia,  opprimi  videret.  Paulo  post,  Pelruni 
Camojanum,  episcopum  Asculanum,  nunfium 
Apostolicae  Sedis,  ad  regem  Philippum  desliiia- 
vit,  qui  causani  Caranzae  ex  Hispania  Roinam 
avocatam  denuntiaret,  elc.  ».  Sic  ille,  et  gravi 
quidem  lapsus  eriore  ;  nam  ex  Campana,  Catena 
ac  caeleris,  nullafenus  sub  Pio  V  apud  Callioli- 
cum  regem  de  hac  re  Boncompngnum  egisse 
habemus  ;  sed,  re  potius  infecta,  cum,  ob  inor- 
tem  Pii  Qunrti,  vacaret  Sedes  ,  Boncompngnum 
ipsum  Romam  rediisse,  Catena  ipse  testalur. 
Protestationes  idcirco  et  alia,  qua;  Bzovius  ex- 
cogitavit,  a  Pio  V  in  mandatis  Boncompagno 
eidem  data  esse  non  potuerunt,  cum,  eo,  in- 
quam,  sedente,  jain  Rmnaj,  non  in  Hispania 
Boncompagnus  esset.  Dislinctam  rei  seriem 
babes  ex  Gabufio  ',  his  veibis  : 

«Agifabafur  per  idem  tempus  in  Hispania 
gravis  illa  causa  Barllioloma^i  Mirandoe  et  Ca- 
ranzae,  archiepiscopi  Toletani,  qui  de  lia?resi 
postulafus,  ex  Apostolicffi  Sedis  auclorifafe  ibi- 
dcm  in  cusfodia  tenebatur.  In  eum  jam  diu, 
cum  habifa  esset  quaeslio,  neque  Paulus,  neque 
Pius,  uterque  ejus  nominis  IV,  Romani  Poufifi- 
ces,  ut,  vel  reus,  vel  causa  ad  se  Romam  cx 
sacrarum  legum  pra;scripto  deferretur,  et  co- 
ram  ipsis  fanquam  summis  episcoporum  ora- 
nium  fideique  causaruin  judicibus  ageiefur, 
obfinere  poluissent,  qiiod  apud  regem  Callio- 
licum  ab  illo  sacra;  incjuisilionis  senalu  id  judi- 
cii,  ex  auctoritate  Apostolica,  sibi  pro  tenipore 


'  Vit.  Pii  lib.  .■?.  cap.  4. 


30 


234 


PII  V  AXNUS   1.   —  CHRISTI   1566. 


sscpiiis  delegafa,  ad  se  pertinere  profitente,  con- 
lincnlor  daretiir  excoptio  :  Pius,  ut  ct  rcus  et 
qua?5tio  ad  se  dcportaretur,  qune  sua  apud  rc- 
gcni  crat  auctoritas,  et  sanctitatis  opinio  pror- 
sus  clTocit.  Nam  ob  id,  maximis  cum  maudatis, 
Pclrum  Camojanum  in  IIisi)aniam  misit,  dato 
Diplomate,  quo,  si  minus  justa  facerent,  sacros 
illos  \iolala'  fidci  judiccs  omni  auctoritate  pri- 
vabat  judicandi,  el  a  piorum  commuuione  se- 
grcgatos,  declarabat  ;  quanquam  id  illis,  quod 
necesse  non  esset,  minime  fuit  indictum. 

«  Simul  atque  rex  IMi  postulata  cognovit, 
qua  crat  in  Apostolicam  Sedem  et  prajserlim  in 
luinc  Ponlificem,  pietate,  licet  nonnullis  recla- 
manlibus,  constanter  edixit,  parendum  omnino 
esse  (ut  cjus  ulamur  piene  verbis,)  patri  San- 
ctissimo,  ac  quidquid  ille  decrevisset,  prompte 
prffistandum  :  nihil  enim,  nisi  sanctum  ac  Deo 
gratuni  ab  eo  statui  posse,  quippe  qui  divino 
nutu  regeretur.  Arcbiepiscopo  igitur,  cum  sua 
descripla  quaestione,  ab  arcta  custodia  Romam 
perducto,  et  in  S.  Angeli  arcem  incluso,  ad  ejus 
causam  et  cognoscendam  et  dijudicandam  sa- 
pienlissimis  viris  in  consilium  adhibitis,  tam 
assidue  Pius  incubuit,  ut  quamplurimis  super 
hac  qua>stione  habitis  Congregationibus,  iis 
ferme  omnibus  frequenlissime  ipsemet  inter- 
fuisse  vel  praefuisse  potius,  remque,  lata  sen- 
tentia,  prope  decidisse  perhibeatur  ;  sed  aliis 
gravissimis  distractus  negotiis,  morteque  prfe- 
reptus,  rem  successorl  suo  Gregorio  XIII  defi- 
niendam  reliquit,  qui  dum  esset  cardinalis,  a 
Pio  Quarto,  hac  de  causa  in  Ilispaniam  legatus, 
nihil  rcportaverat  ;  mox  Pio  V  in  Ponlificatu 
suffectus,  reum  archiepiscopum,  super  tali  cri- 
mine  valde  suspectum  judicavit,  certisque  poe- 
nis  injunctis,  ad  voluntariam  omnis  ha^reticse 
pravitatis  detestationem,  ac  legitimam  Calho- 
licse  fidei  confessionem  admissum  absolvit.  Is 
porro  summse  patientiae  et  modestiae  docu- 
menlo,  in  adversarios  suos  in  hac  causa  nihil 
iinquam,  ut  ferunt,  oblocutus,  diuturnum  car- 
cerem  alacriter  constanterque  perpessus,  de- 
mum  in  coenobio  fratrum  suorum  Sanctae-Mariai 
supra  Minervam,  anno  mdlxxvi,  nonas  Maii,  e 
vita  decessit  ». 

483.  Ista  Gabutius,quae  quidem  confirmant 
ac  dilucidius  explicant  prolatce  a  Gregorio  XIII 
in  ipsum  Caranzam  sententiai  verba  ,  quam, 
Deo  annuente,  ex  proprio  originali,  inlegram 
suo  loco  dabimus,  et  ex  qua  interim,  ad  rem, 
de  qua  agimus,  ista  in  medium  proferenda  exi- 
stimavimus.  Postquam  enim  Ferdinando,  Ilis- 
palensi  archiepiscopo  ,  generali  inquisitori ,  a 
Paulo  IV  facultatem  datam  contra  quoscumque 
inquirendi,  per  litteras  in  forma  Brevis  expedi- 
tas,  in  ea  narravit  Gregorius  ;  ista  subnectit  : 
c<  Quarum  quidem  vigore,  cum  idem  Ferdinan- 
dus  archiepiscopus  Barlholomaeum  archiepi- 
scopum  Toletanum,  tanquam  de  haeresi  suspe- 


ctum,  capi  et  delineri  fecisset,  fel.  record.  Pius 
PP.  IV  dicti  Pauli  successor,  ejusdem  Pauli  IV 
litteras,  Apostolica  auctoritate  confirmavit,  ap- 
probavit  et  innovavit,  atque  ad  aliud  biennium 
duntaxat  prorogavit,  cum  facultate  subdele- 
gandi,  per  suas  litteras,  prout  in  eis  continetur, 
cumque  per  dictum  Bartholomaeum  archiepi- 
scopum,  tam  ipse  Ferdinandus  archiepiscopus, 
quam  alii  duo  de  supiemo  fribunali  inquisitio- 
nis,  tanquam  suspecti,  revocati  essent,  et  per 
arbitros,  sententiae  recusafionis,  in  favorem 
dicti  Bartholoma;i  archiepiscopi  Toletani  latac, 
et  ab  ea  pro  parte  procuraforis  fiscalis  ipsius 
Inquisifionis,  ad  Sedem  Apostolicam  fuisset 
appellatum  ;  idem  Pius,  ne  ob  altercationes  et 
differentias,  quae,  super  judicio  praetensarum 
suspicionum  hujusmodi,  ortae  erant,  et  verosi- 
militeroriri  poterant,  causa  pra>dicti  Bartholo- 
maei  archiepiscopi  longius  protraheretur ,  de 
pra?claraintegritate,  probitafe  et  prudentia  cha- 
rissimi  in  Christo  ejus,  nunc  fllii  nostri  Phi- 
lippi, Hispaniarum  regis  Catholici,  plurimum  in 
Domino  confisus,  eidem  Philippo  regi  judices 
non  suspectos,  qui  in  causa  dicti  Barlholomaei 
archiepiscopi  processum  auctoritate  Apostolica 
conficere  et  formare,  processumque  hujusmodi 
sic  formatum,  integrum  et  originalem,  et  in 
debita  forma,  quantocius  ad  ipsum  et  Sedem 
Apostolicam  transmittere  deberent,  nominandi 
auctoritatem  et  facultafem  per  ejus  litteras  con- 
cessif,  prout  in  illis  et  aliis,  ejusdem  suae  vo- 
luntatis  et  intentionis  declaratoriis,  etiam  repe- 
titis,  plenius  continetur. 

«  Cum  autem  idem  Philippus  rex,  hujus 
facultatis  vigore,  bon.  mem.  Gasparem,  tunc 
archiepiscopum  Composfellanum  in  causaejus- 
dem  Barfholomaei  archiepiscopi,  ad  forman- 
dum  processum  hujusmodi  nominavisset,  et! 
idem  Gaspar  archiepiscopus  ad  nonnullos  ac-: 
tus,  pro  dicti  processus  confecfione,  (ut  expo- 
nebatur)  processisset,  sed  propter  causae  ma- 
gnitudinem,  et  multa  et  varia  impedimenta, 
illum  totaliter  conficere  nequivisset  ;  idem 
Pius  dictum  biennium  prorogatum  usque  ad 
alium  annum,  et  secundo  eumdem  annum  jam 
similiter  prorogatum,  usque  ad  kalen.  Januarii 
proxime  tunc  fuluras  anni  mdlxv,  ad  effectum, 
ut  idem  Gaspar  archiepiscopus  dictum  proces- 
sum  integraliter  formare  et  perficere  deberet, 
per  diversas  suas  lilteras,  eidem  Gasparo  archi- 
episcopo  direcfas,  extendit  et  propagavit;  prout 
in  eisdem  litteris  latius  continetur. 

«  Successive  vero,  eodem  Pio  IV  viam  uni- 
versaj  carnis  ingresso,  cum  san.  mem.  Pius 
PP.  V,  noster  pradecessor,  ad  summum  Aposto- 
latus  apicem  esset  assumpfus,  pro  munere  sui 
pastoralis  officii  providens,  ne  causa  dicti  Bar- 
fholomaei  archiepiscopi  diutius  differretur,  sed 
ut  illa  Apostolicae  Sedis  (ut  par  erat,)  judicio 
terminaretur  ;  ipsius  personam,  una  cum  toto 


rir  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI    156G. 


235 


processu,  sub  tuta  custodia  sibi  transmitti  vo- 
luit  alque  mandavif.  Cumque  prfcdictus  Baiilio- 
lomaeus  arcliiepiscopus,  simul  cum  originali 
ejus  causae  processu,  per  fidelem  custodiam 
deduclus  esset  ad  Urbem,  idem  Pius  illum  in 
conlinenti  in  arce  Sancli  Angeli  secure  et  flde- 
liter  cuslodiri  prsecepit,  prout  in  ea,  usque  ad 
praesentem  diem,  similiter  est  custoditus  ». 
Ilucusque  Gregorii  verba. 

484.  Quod  autem  scribat  Gabutius,  misso 
a  Pio  in  Hispaniam  Camojano,  in  mandatis  da- 
tum,  quod  si  Hispanici  inquisilores  jussis  pa- 
rere  delractassent,  et  processum  simul  ac  rcum 
tradere  recusassent,  illos,  ufi  violafa;  fidei  judi- 
ces,  omni  judicandi  auctoritale  privaret,  atque 
a  piorum  communione  segregatos  enunfiaref  ; 
sciendum,  a  Pio  ipso ,  arcbie[iiscopo  Rossa- 
nensi,  suo  Apostolicseque  Sedis  apud  Catho- 
licum  regem,  ut  alibi  diximus,  ordinario  nun- 
tio,  jam  anfe  id  imperatum,  ut  Epistola,  in 
hunc  modum  ad  ipsum  scripta  ',  testatur  : 

«  Archiepiscopo  Rossanensi,  etc. 

PIUS   PAPA    V. 

«  Ven.  frater,  etc. 

«  Cum  ven.  frafer  Bartholomaeus,  arcbiepi- 
scopus  Toletanus  et  Hispaniae  primas  ,  septem 
jam  circiter  annos,  sicut  nosli,  in  carcere  re- 
tentus  sit,  et  post  tres  annos,  non  modo  causa 
ejus  nunquam  decisa  fuerit,  sed  ne  potuerimus 
quidem  ipsi  unquam  salis  certo  scire  ,  quid  illi 
objiciatur,  nedum  quid  adversus  eum  proba- 
tum  sit :  molestissime  ferentes,  tanfam  causam, 
qua  nuUa  major  nec  gravior  incidere  potuif, 
tamdiu  tracfam  essc,  ct  prailatum,  tanta  digni- 
tate  prffiditum,  fam  diuturna  vexatione  affligi  ; 
considerantes  prjcferea,  quantum  ex  ea  re  scan- 
dalum  ortum  sif,  quantaque  materia  praebita 
fuerit  omnibus  gentibus,  non  solum  de  sacrte 
Inquisitionis  bserelicae  pravifalis  officio  oblo- 
quendi,  sed  efiam  hujus  Sancla;  Sedis,  ad  quam 
unam  tantae  causa;  cognifio  pertinebat,  nimiam 
lenitudinem  accusandi  :  dolenfes  denique  vi- 
cem  Ecclesiae  Tolefanse^tam  insignis  ac  nobilis, 
qucB  per  tot  annos  pasforis  sui  solatio  destituta 
luget,  non  sine  magno  animarum  salutis  peri- 
culo  et  bonoram  i[isius  Ecclesiaj  temporalium 
detrimenfo  :  sfatuimus  ac  decrevimus,  quando- 
quidem  aliis  quibusdam  officiis  parum  adhuc 
profecimus,  non  ferre  nec  dissimulare  diutius 
tantam,  non  solum  ipsius  archiepiscopi  cala- 
mitafem,  sed  cfiam  nostram  et  Aposfolicee  Sedis 
injuriam,  cum  magno  totius  Christiana;  reipu- 
blicae  scandalo.  Quocirca  fraternitati  tuae  man- 
damus  ac  disfricte  praecipimus,  ut  simul  ac  has 
litleras  acceperis,  eas  ad  notitiam  ven.  fratris, 
arcliiepiscopi  Hispalensis,  majoris  inquisitoris 
haereticae  pravitatis,  ejusque  consilii,  et  alio- 

'  Ex  Avcliiv.  Vatic. 


rum,  quorum  haec  scire  interest,  pervenire  fa- 
cias  ;  ut  sciant,  quod  nos,  motu  i)roi)rio,  et  es 
certa  scientia  nostra,  ac  de  pofestalis  Aposto- 
licae  plenitudine,  ipsi  archie()iscopo  Ilispaiensi, 
prrelatis ,  doctoribus ,  consiliariis  ac  reliquis 
omnibus  ejusdem  officii,  quocumque  nomine 
vocentur,  et  quacumque  dignitate,  etiamsi  epi- 
scopali  aut  arciiiepiscopali  sint  pranliti,  ora- 
nem  auctorifafem,  faculfatem  ac  pofesfatem,  a 
nobis  vel  praidecessoribus  nostris,  in  hac  causa, 
quocumque  verborum  tenore,  concessam,  cl 
quibuscumque  cum  clausulis  etiam  derogato- 
riarum  derogaforiis,  ef  quanfumvis  efficacibus, 
insolitis  et  inexcogilatis,  etiamsi  de  illis,  et  de 
earum  tenoribus,  ad  verbum  specifica  et  ex- 
pressa  mentio  facienda  esset,  non  autem  per 
clausulas  generales  ;  quibus  omnibus  et  singu- 
lis,  in  hac  parte  dumtaxat,  derogamus,  tenore 
prwsentium  revocamus  atque  auferimus,  om- 
nibus  autem,  ad  quos  specfaf,  sive  Ecclesiasti- 
cis,  sive  laicis,  in  virtute  Sancti  Spiritus  ac 
sanctfe  obedienfi»,  Aposfolica  auctoritate,  sub 
poena  excommunicationis  latae  sentenfiae,  quam 
statim  laici  et  Ecclesiastici,  episcopali  dignilafe 
inferiores,  contrafaciendo  incurrant,  et  a  qua  a 
nemine,  praeterquam  a  nobis  vel  succcssoribus 
nosfris  canonice  infranfibus  absolvi  possiat 
nisi  in  mortis  arficulo  ;  quod  vero  ad  archiepi- 
scopos  et  episcopos,  vel  etiam  majores  prin- 
cipes  attinet,  sub  poena  suspensionis  a  divinis, 
prajcipiendo  mandamus,  ut  ipsum  archiepisco- 
pum  Toletanum,  cum  primum  harum  littera- 
rum  nofifiam  habuerint,  sfatim  e  carcere  dimit- 
tant,  et  in  liberfafem  suam  reslifuant,  emiftique 
et  restitui  curent  et  faciant,  sine  ulia  mora  et 
exceplione ,  absque  ulla  caufione  et  impedi- 
mento.  Ipsi  vero  archiepiscopo  Toletano  in  vir- 
tute  sanctae  obedienfia?,  afque  efiam  sub  poena 
similis  suspensionis  a  divinis,  mandamus  atque 
praecipimus,  ut  simul.ac  liberafus  fuerit,  con- 
sfitutotamen  primo  per  eum  EcclesiffiToIetan» 
idoneo  in  spirifualibus  temporalibusque  vica- 
rio,  qui  Ecclesiam  Tolefanam,  duranfe  archi- 
episcopi  absentia,  regat  atque  gubernef,  quique 
etiam  a  gubernafore,  sive  oeconomo  ejusdeni 
Ecclesiae,  nostra  seu  pra;decessorum  nostrorum 
auctorifate  antea  dei^utafo,  quem  nos  cx  nunc, 
tenore  praesenfium  amovemus,  computa  et  ra- 
tiones  suae  adminisfrafionis  exigere,  et  ad  eas 
reddendas  per  censuras  Ecclesiasficas ,  et  per 
alia  juris  et  facti  remedia  compellere  possit  et 
valeat;  ad  Sedem  Apostolicam  veniat,  et  uosfro 
se  conspectui  repra?sentef,  qui,  Deo  auclore,  id 
de  ejus  causa,  mediante  justifia,  sfafuemus, 
quod  ipsius  Dei  Omni[)ofentis  honori  expedire 
officioque  nostro  convenire  videbimus.  Manda- 
mus  praeterea  omnibus  et  singulis  officialibus 
sacra?  Inquisitionis ,  tam  dicfo  archiepiscopo 
Hispalensi,  quam  reliquis  ministris,  consilia- 
riis,  advocatis,  procuraloribus,  notariis  et  ta- 


236 


PII   V   ANNUS    1.    —   CIIRISTI    1 5G6. 


bellionibus,  vel  etiam  scriniariis  dicli  officii, 
habenlibus  processus,  scripla,  codices,  cetlulas, 
\el  iiuivcuiuque  alia  ad  causiam  dicli  arcliicpi- 
scopi  perlinciilia,  ul  ea  oninia  el  singula,  intra 
terminum  trium  mensium  ,  ab  haruin  notitia 
inciioandorum,  per  fidum  nuntium,  sigillo  suo 
vel  sigillis  obsigniila  ct  clausa,ad  nos  ipsi  Irans- 
millant,  vel,  si  mngis  placuerit,  infra  terminum 
unius  mensis,  fraternitali  tuaj  tradanl  alque 
consiij;nent  :  quoriim  allerum  si  non  fccerint, 
indignalionem  Dei  Oiniii|!olenlis  ac  bealissiino- 
rum  Aposloloruiii  cjus  Peiri  et  Pauli  et  nostram 
se  noverint  incursuros,  et  eliam  excommuni- 
catiouis  lalae  sententiaj  vinculo  innodatos  fore. 
Quisquis  aulem  ipsi  archiepiscopo  Toletano, 
quominus  ad  nos  veniat,  impedimentum,  aut 
moram  objicere  quoquo  modo  ausus  fueril,  vel 
impedire  aut  retardare  volenlibus  auxilium, 
consiliutn  aut  favorein  pra^sliterit ;  quacumque 
dignitale  praeditus  sit,  sive  laicus,  sivc  Ecclc- 
siaslicus  fuerit,  in  easdem,  sicut  dictum  fuit, 
poenas  excommiinicalioiiis  el  suspensionis  se 
novertt  incursurum.  Non  obstantibus  privile- 
giis  et  indultis  cuicunniue  personae  concessis, 
neinlerdici,suspcndi  aul  excommunicari  possit 
per  litleras  Apostolicas,  non  facientes  plenam, 
ac  de  verbo  ad  verbum  expressam  de  indullo 
hujusmodi  menlionem  :  quibus  omnibus,  eo- 
rum  teuores  pio  sufficienter  expressis  haben- 
tes,  hac  vice  dumlaxat,  specialiter  et  expresse 
derogamus.  Volumus  autem,  ut  transumpta  ha- 
rum  lillerarum  maniiscripta  vel  impressa,  et 
raanus  tua;  subscriptione  sigilloque  munita, 
parem  auctoritatem  ac  vim  habeant,  ac  si  oiigi- 
nales  litterae  oslensae  cuique  essent,  vel  exhi- 
bita?.  De  eo  vero  quod  actuin  fuerit,  continuo 
nos  diligenter  facias  certiores  ;  et  hoc  manda- 
tum  nostruin  ita  exequi  curabis,  ut  diligenliam 
tuam  in  Domino  laudare  debeamus,  et  ex  hoc 
officio  nostram  uberius  gratiam  merearis.  Da- 
tum  Romae,  apud  Sanctum-Marcum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  xxx  Julii  MDLXVi,  Ponlif.  nostr. 
ann.  [irimo  ». 

485.  In  Regesto  Vaticano,  stalim  post  Apo- 
stolicas  has  litteras,  verba  ha;c  adnolala  legun- 
tur  :  «  Pius  papa  V  ita  mandavit  expediri  ».  Ex 
earum  autem  tenore  rite  amhigi  non  posse  co- 
gnoscitur,  Camojano,  ut  diximus,  hac  de  causa 
in  Hispaniam,  prffisenti  anno,  misso,  eadem  a 
Ponlifice  data  in  mandatis.  At,  ut  ex  Gabutio 
audisti,  illa  nec  quidem  prodere  necesse  fuit, 
cum ,  tergiversatione  quavis  submota,  tan- 
quam  diviui  oraculi  verbis,  PontiQcis  mandatis 
rexpiissimus  obediri  voluerit. 

486.  Ut  aulem  ex  allalis  Apostolicis  Pii  lit- 
teris  et  Gregorii  verhis,  omnis  ambigendi  vel 
errandi  auferatur  occasio  ;  ex  eo  nimirum, 
quod  a  Gregorio  Caranzae  causa  a  Pio  IV  Gas- 
pari  Compostellano  archiepiscopo  delegata  as- 
seralur  ;  in  Pii  vero  lilteris  ad  archiepiscopum 


Rossancnsem,  non  Compostellano,  sed  Hispa- 
lensi  archiepiscopo,  ne  in  ejusdem  causae  in- 
quisitione  ullerius  procederet,  denuntiari  prsc- 
cipialiir  :  meminisse  prudens  leclor  debet,  de- 
mandatum  in  primis  eidem  Composlellano  a 
Pio  IV  munus,  usque  ad  kalend.  Jauuarii  anai 
MDLXV  perseverasse  :  qiiapropter,  cum  eo  non 
fiingerelur,  dum  Pius  pr;pfalas  ad  Rossanen- 
sem  litleras  dedit,  non  fuit  idcirco,  quod  ab 
illo  se  abslinere  ei  pracciperet. 

487.  Quod  rursus  in  allata  sententia  Grego- 
rius  eumdem  Gas|)arem ,  uti  jam  mortuum, 
bon.  mem.  elogio  exornet  ;  id  pariter  aeque 
dicfum  scias  ;  nam  Gaspar  idem,  quarto  non. 
Februarii,  anno  mdlsxi,  Pio  niinirum  adliuc  in 
vivis  agente,  extremum  diein  obiil ;  sententiam 
vero  praifatam,  utroque,  Pio  nimirum  et  Gas- 
pare,  defuncto,  Gregorius  protiilit. 

488.  Ad  Syuodos  pruvinciales  Bispaniae 
commonitoria  Pontificis  Epistola  qiiee  a  prxsu- 
libus  summa  citm  relirjiojie  excipitur.  —  Dum 
haec  de  Toletano  arcliiepiscopo  acta  sunt,  Tole- 
tanum  provinciale  Coiieilium  absolulum  esl  : 
sub  Chrislophoro  qiiippe  Rogio  de  Sandoval, 
episcopo  Cordubensi,  ejusdem  praeside,  anno 
superiore,  sext.  idus  Seplembris,  coeptum  fue- 
rat  :  die  tamen  Dominico,  idibus  Januarii,  ses- 
sio  ejusdem  secunda,  el  octavo  kal.  Aprilis 
prccsentis  anni  terlia  et  ullima  habita  est.  In- 
ter  episcopos,  qui  ei  iiiteifuerunl,  insigni  elo- 
gio,  ex  Nicolai  Anlonii '  Ribliotheca  desumpto, 
D.  Covarubiam,  episcopum  Scgobiensem,  scri- 
ptorem  praeclarum,  in  inuxima  sua  collectione 
Conciliorum  Hispaniae,  claia;  mem.  Joseph  car- 
dinalis  de  Aguirre  celebrat.  Sub  Gaspare  quo- 
que  de  Zunica,  el  Avellaueda,  quem  paulo  ante 
meinoravinius,  archiepiscopo  Compostellano, 
Salmanticae  Composlellanum  Concilium,  sext. 
idus  Septembris  anno  hdlxv  inchoatura  ;  ses- 
sionem  secundam  octavo  kalend.  Aprilis,  et 
tertiam  quart.  kalend.  Maii  hujus  anni  tantum- 
modo  habuit.  Ipsius  aiitem  conflrmatio,  a  Pio 
facta,  ad  annum  mdlxix  [lerlinet.  Concilium 
item  Valentinum,  quod  Marlinus  Ayala,  archi- 
episcopus  Valentinus,  tert.  id.  NoveUibiis  prae- 
terili  anni  coeperat,  sessionem  quartam  unde- 
ciino  kalend.  Februarii,  et  quinlam  sexlo  kal. 
Marlii  hujus  anni  celebravit ;  et  sequenti  a  Pio 
confirmationem  oblinuit.  Post  provincialem 
hanc  synodum,  dioecesanam  alteram  coegisse 
eumdem  arcliiepisco|)um  Martinum  ,  asserit 
pra;falus  de  Aguirre%  qui  ejusdem  etiam  Acta 
refert,  et  [lost  capul  vigesimum  sextum  actionis 
primae,  quae  quinta  die  mensis  Maii  pra;senlis 
anni  celebrata  est,  eidein  actioni  subinserla 
hacc  verba  ponit  :  «  Dum  haec  agerentur,  syno- 
doque  collecta,  iis  stutuendis,  quae  Ecclesiae 
nostrae  utilia  essent,  intenti  essemus,  litlerae  a 

•  Nicol.  Anlonii  Bibliol.  Hispan.  to.  1.  —  *  Aguir.  Concil.  Hispan. 
Synod.  diaces.  Valent.  pag.  128. 


PII   V   ANNUS    1.    —   CIIRISTI    1 5G6. 


237 


Sanclissimo  domino  noslro  Pio  V  nobis  data; 
sunt  :  quas  tanta  animi  alacrilate  perleginuis, 
quantam  admirabilis  in  Deum  tanti  Pontificis 
pietas,  et  singuiaris  erga  nos  bcnevolentia  et 
humanilas  excitare  in  nobis  debueruul ;  ut  verc 
ad  ea  prosequenda,  qtiae  incoeperamus,  et  ad 
alia  ctium  mnjora,  in  Ecclesia!  nostraj  ulilita- 
tem,  plane  simus  confirmati.  Utinam  Deus  Opti- 
mus  Max.  qui  talem  Chrisliana!  reipublicac  in- 
dulsit  Ponlificem,  illum  nobis  diutissime  ser- 
vet,  faxilque,  ut  tam  felici  Pontificatus  initio 
optimus  et  ab  omnibus  desider.itus  finis,  quod 
futurum  certo  confidimus,  respondeat.  Ne  vero 
ipsae  Summi  Pontificis  litterae  apud  nos  sup- 
pressae  lateanl,  eas  typis  excudendas  curavi- 
mus ,  ul  ex  communi  bono  communis  eliani 
Isetilia  posset  ad  omnes  pervenire.etc.  ».  Deinde 
addunlur  Pii  Ejiistola?,  snb  die  prima  Februarii 
hujus  anni  ;  qua>,  qtioniam  ejiisdem  exempli 
sunt  ac  illae  ad  Palentinum  episcopum  scriptcE, 
quas  paulo  ante  retulimus,  ideo  hic  denuo  mi- 
nime  ponendas  censuimus.  Septimo  aulem  id. 
Maii,  secunda  dicecesanae  hujus  synodi  actio 
peracta  fuit,  eiqiie  fiuis  impositus. 

489.  Nec  putandiim,  percelehres  duflitaxat 
has  Hispaniarum  Ecclesias  celebrandis  syno- 
dis  hoc  tempore  incubuisse  ;  nam  caeterae  quo- 
que,  et  in  Catholici  regis  ditione,  et  Lusitania 
tola,  vel  a  practerilo  anno  id  curaverant,  vel 
tunc  coeptis,  pra^senti  finem  imposuerunt,  vel 
quae  nondiim  coeperanf,  cogere  moliebantur  ; 
adeo  ardenti  studio  iis,  quae  religionis  erat,  fer- 
ventissimi  illi  episcopi  studuerunt.  Has  inter, 
praefatus  cardinnlis  de  Aguirre  Conciliuin  Gra- 
natense  provinciale  recensel',  Petro  Guerrero 
archiepiscopo  praeside,  Concilium  Bracarense 
aLusitaniae  episcopo  celebratum.  In  endem  Lu- 
silania,  sub  D.  Jo.  de  Melo,  archiepiscopo  Ebo- 
rense,  Caesarauguslanum,  cui  D.  Alphonsus  de 
Aragon  archiepiscopus  et  Ferdinandi  Catbolici 
regis  nepos  praefuit  :  adeo  ut  haec  ad  Pium  de- 
lata,  immensa  propemodum  Iffititia  suffundere 
debuisse  videanlur  ;  dum  sponte  ab  ipsis  His- 
paniarum  Lusitanisque  praesulibus  exliibitum 
babuit,  quod  nec  monitis,  nec  minis,  a  caetera- 
rum  geulium  pastoribus  se  obtinere  posse 
comperit. 

490.  At  contra  accidit,  fuitque  in  hoc  ipso, 
quo  risus  dolore  misceretur,  iugenfemque  me- 
rito  eidem  sollicitudinem  ingereret.  Ea  siqui- 
dem  est  humnna>  infirmitalis  conditio,  ul  sa?pe 
de  medicamento  veiienum  fnciat,  ut  qui  bene 
currere  ccepit,  deinde  fascinationi  subjaceat, 
ac  ei,  cui  debet,  obedientinm  abjiciat.  Ex  quo- 
ruuulnm  namque  relaiione  didicit  ipse,  in  pro- 
vincialibus  hujusmodi  Synodis  multa  haberi, 
quibus  Ecclesiastica  libeilas,  Sanctae  Aposto- 
licae  Sedis  dignilas,  el  ijisiusmet  sac.  Tridenfini 


Concilii  decreta  (cx  cujus  tamcn  decreto  pro- 
vincialia  eadem  Concilia  coacta  erant)  posllia- 
berentur.  Hoc  igilur  nuntio  consternatus  Pius, 
stnlim  innlo  occiirreudiiin  duxit,  monendosque 
officii  sui  praesules,  ne  quovis  prKlextu,  a  recta 
Irilaiiue  semita  abripi  se  palerentur.  En  Epi- 
slola  '  ad  eum,  quein  memornvimus,  archiepi- 
scopum  Ccesarauguslanum  ejusque  sufl^rnga- 
neos  scripta,  ex  qua  etiam,  non  anno  su|)criori, 
ut  cnrdinalis  Aguirre  pulavit,  sed  praesenli,  hoc 
pra;fatum  Caesaraugustanum  (irovinciale  Conci- 
lium,  vi'l  cogendiim,  vel  fuisse  coactum,  patet  : 
(I  Ven.  fraliibus,  archiepiscopo  Caesauiau- 
gustnno  et  sulTraganeis  ejus,  in  provinciali  Sy- 
nodo  congregatis  vel  congregandis. 

PIllS  PAPA  V. 

«  Ven.  fratres,  etc. 

«  Cum  laboriosissimum  Apostolafus  offi- 
cium,  nostrae  quidein  infirmitatis  nobis  conscii, 
sed  divina;  voluntati  humililer  obedienles,  sus- 
cepimus  ,  id  nobis  solatii  proponebamus  , 
quod  vos  et  reliqtios  fralres  islius  nationis,  in 
partem  sollicitutliiiis  nostrae  vocntos,  speraba- 
mus  vestra  erga  Sedem  Aposlolicam  devotione 
ac  fide,  et  diligenti  observalione  sacri  Concilii 
TridtMilini  decretorum,  hoc  nobis  onus  levius 
effecturos.  Hac  spe  impulsi,  post  assumptionera 
nostram,  cum  primum,  per  innumerabiles  oc- 
cupntiones  nostrns,  nobis  liciiil,  vos  lilteris 
nostris  salutanles,  ad  i()sius  Concilii  decreta 
exetiuenda  hortali  sumus  ;  magis,  ut  quaiito- 
perc  Deo  et  nobis  gratum  fuluium  esset  offi- 
cium  vestrum,  quam  quoil  nostra  hortatione  et 
monitis  vos  egere  crederemus.  Veriim,  non 
sine  maxima  admirafione  et  animi  perturba- 
tione,  nuper  nobis  relnfum  fuit,  nonnullos 
adeo  officii  sui,  et  debifae  Sedi  Aposfolicae  ac 
Concilio  OEcumeuico  reverenfiffi  oblitosesse,  ut 
decrela  tanfi  Concilii,  qiiorum  quidam  forsan 
ipsimet  auctores  vel  certe  approbatores  fue- 
runf,  quajque  Apostolica  aucforilate  esse  non 
ignorant  confirmaia,  et  ab  onuiibus  jussa  ser- 
vari,  quibusdam  in  rebus  restringere,  in  aliis 
ampliare,  et  conlra  sanctionem  felic.  record. 
Pii  IV  jirffidecessoris  noslri  temere  interprefari 
minime  vereanfur:  tjuod  denique  eorum,  ef  ijua- 
tenus  observaiidum  et  exequendum  sif,  qiiod, 
et  quatenus  omitfendum  ac  negligendum,  iiuli- 
care,  pricscribere  et  sentenfiis  suis  deceruere 
audeant,  mulfai)ue  ab  iisdem  tentari,  coiilra 
hujus  Sancfa>  Seilis  aucforitafem,  el  contra  jura 
Ecclesiaslicae  liberfalis.  Quae  si  vera  sunt,  (id 
quod  fameu  non  fncile  credere  possumus)  do- 
lemus  admodiim  spem  illos  nostram  fefellisse, 
nec  salis  eorum  possumus  arrogantiam  admi- 
rari,  qiii  violare  non  dubilent  Ecclt^siasficani 
liberfafem ,   sacrosanclae   Synodi  auclontuiein 


•  In  Cotlect.  Max.  CoQcil.  Hisp.  tom.  4. 


•  Ex  -^ichiv.  Valic. 


238 


PII   V   ANNL'S    I.    —   CHRISTI    1566. 


minuere,  et  hujus  Sedis  jus  ac  dignltateni  lae- 
dere  ;  pro  quibus  rebus,  si  opus  esset,  acerrinie 
certare,  et  sanguinem  ac  vitam  ipsam  effundere 
deberent.  An  non  vident,  quantopere  Deum 
offendant,  quantum  scandaluni  infirmis  pra- 
beant ;  quanla  labe  charissimi  in  Christo  Dlii 
nostri  regis  Calholici  exislimationem  et  nomen 
gloriosum  maculent  alque  polluant  ?  Quam- 
obrem  nos  Apostolatus  nostri  officio  deesse 
nolentes,  ex  parte  Omnipolentis  Dei  monemus 
omnes  illos,  si  qui  talia  ausi  sunt,  vel  (quod 
absil)  audebunt,  ut  a  lali  mente,  ac  tam  nefanda 
temeritate  desistant  resipiscanfque,  et  ad  cor 
redeaut :  quod  si,  spretis  monilis  nostris,  atque 
hujus  Sedis  auctoritate  contempta,  quidquam 
decernere  aut  suadere  ausi  fuerint,  quo  sacro- 
sancta?  Synodi  Tridenlinaj  decreta  commulent 
negligantve,  aut  temere  inferpreteutur,  et  non, 
si  quid  limitandum,  ampliandum  aut  iuterpre- 
tandum  visuni  fuerit,  ipsam  Sedem  consulue- 
rint,  quiv  sibi  taleni,  ut  diximus,  inferprefalio- 
nem  et  pofestafem  reservavit  ;  vel,  si  contra 
liberfatem  Ecclesiasficam  quicquam  statue- 
rint ;  indignationem  Dei  Omnipofentis,  ac  bea- 
torum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  et  no- 
stram  se  noverint  incursuros  ;  et  nihilominus 
ex  nunc,  si  quse  attenfata  vel  acta  fuerint,  ut 
praefertur,  contra  Ecclesiasticam  liberfafem,  vel 
decreta  Concilii  Tridenfini ,  vel  auctoritatem 
hujus  Sancfae  Sedis  ;  ea  omnia  et  alia,  qufc- 
cumque  in  vestra  Synodo  sancita  et  decreta  jam 
fuerunt  sancienturve  ac  decernentur,  irrita  et 
inania  decernimus  ac  declaramus.  Ne  quis  vero 
illa  excusatione  uti  possit,  quod  harum  littera- 
rum  notifiam  non  habuerit,  tibi,  frater  archi- 
episcopc,  in  virfule  Spiritus  sancti  et  sancla; 
obedientiBe  prBecipimus  ac  mandamus,  ut  eas 
coram  lofa  Synodo  congregafa  aut  congre- 
ganda,  alta  et  intelligibili  voce  recifari  facias. 
Dafum  Romffi,  apud  Sanctum-Petrum.  Die  xii 
Maii  MDLXvi,  Ponlific.  nosfr.  ann.  primo  ». 

-491.  Post  Epistolam  hanc,  in  Vaticano  Re- 
gesfo  statim  hacc  subjuncta  leguntur  :  «  Eodem 
exemplo  scripfum  fuit  archiepiscopis  Tarraco- 
nensi,  Compostellanensi,  Hispalensi,  Valentino, 
Granatensi,  et  eorum  suffraganeis.  Item  Au- 
riensi,  Cauriensi,  Tudensi,  Asfuricensi,  Mindo- 
niensi  episcopis,  liceteorum  metropolifani  sint 
in  regno  Portugallia;.  Idem  ad  synodum  Tole- 
tanam,  cui  prffisidebat  episcopus  Cordubensis  ». 

492.  Vigilantia  Pontificis  Bispania  et  Litsi- 
tania  ab  innumeris  malis  immunes  fiunt.  — 
Ambigi  non  pofest,  hac  Pii  solerlia  effectum 
esse,  ut  Hispaniarum  Lusitaniaque  episcopi, 
(si  qui  fuerunt)  qui  aliquid  minus  cequum  seu 
potius  incautum  commolirentur,  ab  eo  pedem 
retraherenf,  cautumque  fuisse,ne  quis  illud  vel 
in  medium  proferre  auderet  ;  cum  rei  hujus 
minime  dubia  habeamus  earumdem  provincia- 
lium  svnodorum  testimonia,  in  quarum  Acfis 


nil  propemodum  reperire  est,  quo,  vel  Scdis 
Aposfolica;  dignilas,  vel  Ecclesiastica  libertas, 
vel  demuni  sacri  Concilii  Tridenfini  decreta, 
liesa  ritc  valeant  ffistimari.  Imo  alacritas  ea,  ac 
nunquam  satis  laudanda  demissio  ac  reveren- 
tia,  qua,  ut  innuimus  inferiusque  dicendum 
crit,  earumdem  provincialium  synodorum  sta- 
tuta,  sanctae  Apostolicce  Sedis  magisterio  nobi- 
lissimi  illi  episcopi  subjeccrunt,  perspicue  do- 
cet  ;  eos,  «  sicubi  »  ut  dicit  Ambrosius  ',  «  ut 
homines  corruerinf,  naturse  magis  fragilifate 
quam  peccandi  libidine,  acriores  ad  curren- 
dum  resurrexisse,  pudoris  sfinnilo  majora  re- 
paranles  certamina,  ut  non  solum  nullum  at- 
tulisse  ajstimetur  lapsus  impedimenfum  ,  sed 
ctiam  velocitatis  incentiva  cumulasse  ». 

493.  Rei  hujus,  inter  alios,  locupletissi- 
mum  insuper  testem  habemus,  quem  paulo 
anle  memoravimus,  Marlinum  de  Ayala  -,  Va- 
lenfinum  archiepiscopum ,  (cujus  pra?clarum 
elogium  ex  Bibliofh.  Hispana  V.  D.  Xicolai  An- 
tonii,  tom.  2.  pag.  87,  in  CoUect.  max.  Concil. 
Hispan.  tom.  -i.  pag.  90,  cardinalis  Aguirre  rur- 
sus  edidif).  Qui  nimirum,  post  absolufas,  hoc 
anno,  et  provincialem  et  insuper  dicecesanam 
synodos,  pro  Ecclesiastica  liberfate,  aliisque, 
memorandas  ad  Piuni  binas  Epistolas  dedit, 
quarum  priorem  nancisci  non  pofuimus,  alte- 
ram  ex  proprio  originali  hic  rite  inserendam 
censuimus. 

«  Sanctissimo  domino  nostro 

PIO  QUINTO 

«Pontifici  Maximo,  Martinus  Ayala,  archi- 
episcopus  Valentinus,  post  humillima  pedum 
oscula.  S.  P.  D. 

«  Quemadmodum  superioribus  diebus,  pa- 
ter  beatissime,  ad  T.  Sanclifafem  detuli  quin- 
que  capifa  earum  rerum  qucC  corrigenda  viden- 
tur  in  hac  dicecesi  Valentina  :  ita  nunc,  cum 
opprimi  apud  nos  videam  liberfatem  Ecclesia- 
sficam,  nec  id  quidem  clam,  sed  per  summara 
vim  ac  furorem  :  illico  T.  Sanctitatis  opem  mihi 
censui  implorandam.  Nam,  cum  hisce  mensi- 
bus  superioribus  queedam  beneficia  Ecclesia- 
stica,  servata  juris  acquitate  et  Sedis  .\postoIic8e 
auctorifate,  quibusdam  domesticis  familiari- 
busque  meis  contulissem,  quorum  quidem  pro- 
bitatem  ex  assidua  consuetudine  perspecfam 
habebam  :  cumque  jameabeneficia,  peraliquot 
menses,  summa  pace  possedissent,  repente  ex- 
citatus  est  in  eos  quidam  tumulfus  a  statibus 
((juos  vocant)  hujus  civitatis  Valentia;,  cui  prae- 
sum.  Sunt  autem  hi  status,  ordines  quidam 
civium,  qui  in  certas  classes  distributi,  per 
suos  tribunos  seu  procuratores  rempublicam 
una  cum  ministris  regiis  gubernanf.  Hi  ifaque 
nuper  statutum  quoddam,  seu,  utvocanf,  forura 

'  .\polog.  David.  1.  cap.  2.  —  »  Ex.  Arcbiv.  card.  Alexand. 


PII  V  ANNUS   'I. 


ciirist:  15C6. 


239 


antiquiim,  produxerunf,  quo  caveretur,  nemi- 
nem  ad  beneficia  ejus  regni  Valenlini  admilti, 
qui  non  esset  in  hoc  ipso  regno  natus  :  quod 
quidem  regni  statutum,  prajterquam  quod,  et 
iniquum  est,  et  in  libertatem  Ecclesiasticam 
contumeliosum,  adeo  non  est  hactenus  usu 
executioneque  confirmatum,  ut,  et  a  praideces- 
soribus  meis  et  a  me  libere  slnt  hactenus  bene- 
flcia  in  quoslibet  Hispanos  collata.  Sed  ne  ipsos 
quidem  cives  Valentinos  servari  id  statutum 
voluisse,  argumento  illud  est,  quod  ii  ipsi  qui 
nunc  magis  causam  urgent,  cum  multorum 
beneflciorum  sint  patroni,  hactenus  promiscue 
omnis  generis  homines,  etiani  extra  Ilispaniam 
natos,  apud  prajlatos  qui  me  pra>cesserunl,  et 
apud  me  etiain  ipsum,  ad  ea  beneficia  obtinen- 
da,  pra3seutarunt;quales  apud  nos  beneficiatos, 
plures  quam  sexaginta  nominare  possem  :quod- 
que  gravius  mihi  in  hac  causa  ferendum  vide- 
tur,  illud  est,  quod  hi  cives  Valenlini,  non  modo 
hos  presbyteros,  familiares  meos,  in  quos  be- 
neficia  contuleram,  perceptione  fructuum  pro- 
hibuerunt,  sed  omnem  ad  se  defendendum 
viam,  quae  illis  jure  nalurae  dobetur,  [ler  vim 
et  quasi  eruptione  facta,  intercluseruat :  nani 
eos  jurisperitos  et  procuratores,  qui  illoruni 
patrocinium  susceperant,  officiis  omnibus  rei- 
publica;  privatos,  bonorumque  sequeslro  vexa- 
tos,  infames  esse  et  inhabiles  ad  rempublicam 
imposterum  gubernandam,  edicto  publice  dc- 
clararunt.  Hajc  quidem  tam  aperte  in  libertatem 
Ecclesiaslicam  commissa  sunt,  tantnque  cum 
■yi  et  injuria  gesta,  ut  non  dubitem,  illos  ea  cen- 
sura  anathematis  obstrictos,  qum  in  BuIIa  felic. 
recordat.  Julii  III  continetur.  Sed  eos  tamen, 
violatffi  libertatis  Ecclesiasticae  reos  et  anatlie- 
mati  subjectos,  nondum  ausus  sum  publice 
declarare,  tum  quod  non  sum  satis  certus,  an 
post  mortem  sanctissimi  Julii  Pontificis  sit  ali- 
quid  novi  de  ea  re  statutum  :  lum  etiam,  quod 
sum  veritus,  ne  illi,  qua  audacia  et  impetu  coe- 
perunt,  nos  plane  obruerent.  Cffitera  autem, 
pro  mea  quidem  virili  prtestare  sludeo,  et  li- 
bertatem  Ecclesiasticam,  tam  Sedis  Apostolica^, 
quam  hujus  mece  dignitatis,  conlra  illorum  vini 
defendere.  Tuum  est,  pater  beatissime,  horum 
inopum  injuriam  propulsare,  vel  motu  aliquo 
proprio  edito,  vel  declaratoriis  aut  citatoriis 
lilleris,  adversus  hos  oppressores  missis.  Nisi 
enim  nunc  primum  hic  impetus  ab  istius  Sedis 
potenlia  et  auctoritate  audacter  compescatur, 
periculum  est,  ne  ille  mox,  nou  modo  in  pra- 
latorum  hujus  Ecclesite  damna,  sed  iu  Apo- 
stolica;  eliam  libertatis  injuriam  evadat.  Deus 
Sauctitatem  tuam  ad  Ecclesiae  suae  prKsi- 
dium  diu  servet  incolumem.  Segurae  XII  kal. 

Julii  MDLXVI. 

«  Sanctitatis  tuac  Qlius  obsequentissimus. 
M.  archiepiscoiius  Valentinus  », 

494.  At  licet  his  litteris  commonitum,  in 


libertale  Ecclesiastica  asserenda  muneri  suo 
defuisse  Pium  vel  suspicari  nefas  videatur, 
tamen  ob  paulo  post  subsecutam,  nimirum  no- 
nis  Augusti  hujusmel  anni  (ut  ex  paulo  ante 
memorato  elogio  apparef)  optimi  archiepiscopi 
Marlini  mortem,  inlerrupla  de  hac  re  consilia 
jure  censemus.  Quapropter,  nemine  deinceps 
de  injuria,  quo  oporluit  zelo,  expostulante,  per- 
ditissima  ac  iniqua  illa  contra  Ecclesiasticam 
libertatem  audacia,  aut  prKvaluit,  aut  debitas 
poenas  non  dedit  ;  et  quod  deterius  est,  perni- 
ciei  suae  pessimo  exemplo  in  dies  magis  inva- 
lescenle,  contra  fas  omne  et  jus,  adeo  Calholici 
orbis  ditiones  quoque  alias  infecit,  ut  luctuoso 
hoc  nostro  tempore,  quoad  sacerdotiorum  dis- 
tributionem,  jam  non  illud  Apostoli  '  de  Ec- 
clesia  pronunliari  posse  videatur  :  Udi  non  est 
Gentilis  et  Judeeus,  circnmcisio  et  prsputium, 
Barbarus  et  Scijta,  servus  et  liber,  sed  omnia  et 
in  o/nnibus  Christus.  Nam  saecularium  potesta- 
tum  avaritia  et  tyrannis,  inter  Gentilem  ac  Ju- 
dasum,  circumcisum  et  prceputium,  Barbarum 
et  Scytam,  liberum  ac  servuni  ;  et  ut  rem  pro- 
pius  attingam,  inter  Gallos  et  Hispanos,  Ger- 
manos  et  Italos  ,  imo  uuiusmet  provinciae  et 
nationis  accolas,  res  ita  decrevit,  ut  jam  ex 
aqua  et  Spiritu  Sancto  renatum  fuisse,  nihil 
omnino  prosit,  si  in  hac  vel  illa  terrae  parte  or- 
tum  esse  non  profuerit.  Adeo  ut,  non  modo 
omnia,  sicut  ab  inilio,  non  siut  communia, 
sed  e  contra  sublatum  filiis  datumque  canibus, 
quodcumque  optimis  viris  jure  tradendum  es- 
set,  cBslimetur.  Haereditate  siquidem,  profanae 
potestates  sibi  possidendum  sanctuarium  Do- 
mini  censent ;  et  sicuti  temporalia  administrant, 
et  utinam  recte,  sic  etiam  super  spiritualia, 
non  quidem  a  Domino,  sed  sese  ipsos  ipsi  con- 
stituunt  ;  novisque,  nescio  quibus,  eruditioni- 
bus  ac  juribus  excogitatis,  circuniscribere  fide- 
lis  servi  et  prudenlis,  quem  constiluit  Dominus 
super  familiam  suam,  utdet  illis  escam  in  tem- 
pore,  auctoritalem  ac  jura  plectenda  temeritate 
praesumunt. 

493.  Neque  in  hoc  tantuni,  una  cum  regiis 
adminislris  (inscio  certe,  ut  pium  est  credere, 
oplimo  rege)  laici  in  Hispania,  Ecclesiastica  ac 
spiritualia  impetere  ausi  sunt,  sed  iu  cfeteris 
quoque  ;  ita  ut  unum  ipsi  censendi  essent  im- 
pedimentum,  ob  quod  absolutissime  sacrosan- 
cli  Concilii  decreta,  ut  Pontifex  imperabat,  ac 
vehementer  rex  idem  cxoptabat,  executioni 
non  mandarentur.  Luculentissimus  rei  hujus 
testis  existit,  quae  sequilur  Epistola,  a  Painpilo- 
nensi  episcopo  ad  ipsum  Pium  data,  quamveex 
proprio  originali  ^  trauscriptam  hic  duximus 
exhibere  ; 

«  Beatissime  pater. 

« Cum   cognovissem   Apostolicam    Sedem 

'  Colossens.  3.  v.  11.  —  2  Ex  Aicbiv.  card.  .^lexand. 


240 


PII   V    AXKUS    I, 


CHRISTI   1566. 


siio  prseside,  lioc  est,  vicario  Jesu  Christi  dcsti- 
tiilain,  (naturae  namfiue  debitum  jam  persolve- 
rai  felic.  record.  l'ius  IV,  pro  cnjus  anima  sacri- 
ficium,  ut  par  erat,  coram  Allissimo  obtulimus, 
iit  qui  fidciis  servus  in  minislerio  talenli  sibi 
commissi  in  teriis  fnerat,  ca?lesle  quoque  pra;- 
mium    consequerelur),    mox  in   iiac  Ecciesia 
catliedraii,  ac  per  totam  meam  dioecesim  sup- 
plicationes  et  preccs  fieri  curavimus,  quo  a  Deo 
bonorum  omniuin  largitore,  talem  siiye  Eccie- 
site  pastorem,  quaiem  tempora  lisec  calamitosa 
exigunt,  (noslris   liaudqiiaquam   culpis   iiiten- 
dens)  pro  sua  in  nos  misericordia,  Inrgiri  di- 
gnaretur  :  Deo  nostras  orationes  exaudiendo, 
B.  V.  paslorem  EccIesijE  sua;  Calholicaj,  ac  Jesu 
Cbristi  vicarium  nobis  [irffistitit.  Tanti  beneficii 
accepli  ne  ingrati  essemus,  in  gratiarum  aclio- 
nes  voces  noslras  convertimus  ;  fieri  namque 
non  potest,  quin,  lioc  duce,  inembra  Ecclesiaj 
(cujus  Domini  benignitate  Sanctitas  Vestra  ca- 
pul  est)  munus  suum  exequanlur.  In  Domino 
coiifido,  cum  initio  tui  sancti  officii,  tot  tanta- 
que  ita  sancte  ac  saUibriler  (irosjiexeris,  divi- 
nam  clemenliam  (qiia  adjulrice  prtees)  vires  et 
gratiam  B.  T.  daluram,  ut  ab  Ecclesia  sua  abu- 
sus  cunctBeque  maculae  et  repurgentur  et  tol- 
lantur,  ita  ut  a|)ud  ipsam   dicere  valeat  :  Ecce 
sponsa  mea,  macula  non  est  in  le.  Sat  abunde 
litlerae  Apostolicae,  ex  intimo  Sanctitalis  Vestrae 
peclore  ad  me  emanatffi,  qua;  muneris  episco- 
palis   me   admonenl,    (qiianquam  sero  sat.ad 
me  pervenerint)  quod  prffidiximus,  prresngiunt. 
Quod  autem  me,  pro  munere  paslorali,  B.  V.  ex- 
horlala  fuerit,  ut  decreta  sancta;  Synodi  Triden- 
tinae  (quae  unicum   remedium  ad  tot  et  tnnta 
Ecclesiae  vulnera  sananda,  esse  litlora}  A|)oslo- 
licae  pronunliant)  sine  mora  exequi  studerem, 
lubens  feci  :  quanquam,  si  Snnctilatis  vestrae 
auxilium,  atque  sanclae  Sedis  A|io?tolic£e  non 
sufFragetur,ad  executionem  decretorum  Sanctae 
Synodi  me  debilem  fore  cerno.  Non  sine  causa 
dictum  hoc  putel  B.  V.,  nam  super  decrelis  de 
Tisilatione  Capilulorum  Ecclesiarum  calliedra- 
lium,  ad    petitionem   prioris  et  canonicorum 
hujus  Ecclesiae,  hac  occasione,  quod  calhedra- 
lis  simul  et  regularis  sit,  coram   auditore  Gro- 
pero   calumniam    patior.   Humiliter    supplico, 
S.  V.  dignetur  istud  intelligere,  et,  quod  facto 
opus  sit,  juxta  sancliones  Tridenlinas,  litleris 
ad  me  missis,  jubeat  ;  et  ubi   hoc   alisoluluni 
fuerit,  reliqua  salis  pacala  fore  B.  V.  non  dubi- 
tet.  Nam  (absita  veibo  invidia)  inter  His|ianicas 
genles,  aliam   fideliorem  in  fide  Cliristi  alque 
obedientiorem  Sedi  Aposlolicae  hac  non  puto 
reperiri,  modo  luiic  uni  nodo  occursum  fuerit. 
Taceo,  quod   sacculares  judices  hic  Ecclesiasti- 
cam  jurisdictionem  subripere  et  inipedire  prae- 
sumunt,  quod    ingenti    dolore    animi    relero. 
Quam  inagno  impediniento  haec  sint,  ne  caelera 
(quaatumvis  sancte  sint  definita)  observentur, 


litteris  explicari  sat  non  potest.  Discenlium  se- 
minarium,  res  sane,  ut  sancta,  ita  jusla,  (quan- 
quam  redditus  harum  Ecclesiarum  ita  tenues 
sint,  utvix  minislris  earumdem  sufficiant)  dabo 
operam  quampiimum,  jiixta  formam  decreti 
erigatur  ;  cujus  rei  Sanctilalem  vestram  certio- 
rem  suo  tempore  reddam.  Nomina  clericorum 
luijus  civitatis  et  dioecesis  B.  V.  mitto,  quorum 
fides,  eruditio,  morum  probitas,  ut  B.  V.  exigit, 
mihi  nota  sunt.  Tandem  auxilium,  quod  S.  V. 
ad  pascendum  gregem,  Dei  bonitate  milii  com- 
missum,  pollicetur,  Iioc  islud  vehementer  peto, 
neque  aliter  quam  juxla  sancliones  Ecclesiasti- 
cas,  hoc  milii  prsslitum  volo.  Faxit  Deus  Opf. 
Max.  ut  diu  possit  B.  V.  claves  Ecclesiae  incolu- 
niis  tenere.  Pampil.  k.il.  Junii  ann.  mdlxvi. 

«  Sanclitalis  veslra;  pedes,  ea  qua  decet  hu- 
militate,  osculor. 

«  D.  e[iiscop.  Pampilonensis  ». 
496.  Mirandum  sane  est,  a  Didaco  Ramirez 
(id  siquidem  fuit  Pampilonensi  huic  episcopo 
nomen)  alteram  tianc  praecipuamque  regni  Na- 
varrae  partem,  adeo  in  Catholicae  fidei  obser- 
vanlia  et  Sedis  Apostolicae  obcdientia  conslau- 
tein,  perseverantem,  fervenlemque  dici,  ut 
cajteris  Hispanicis  gentibus,  in  quibus  hoc  tem- 
pore  innumera,  (ut  ita  dicainus)  et  verae  fidei, 
et  sanctitatis,  prae  Catholicis  nationibus  aliis, 
effulsisse  portenla,  nemo  inficiari  poterit,  rite 
praeponi  mereretur  ;  in  eaque  nil  fuisse,  quod 
recipiendis  executionique  niandandis  sacri  Tri- 
dentini  Concilii  decrelis,  impediinenlo  esse  pos- 
set.  Sed  mullo  magis  miranduin  agnoscitur, 
quod,  cum,  hoc  ipso  tein|)ore,  Navarrae  pars  al- 
lera,  huicque  contermina,  ob  eamdem  abjec- 
tani  Calholicam  religionem  et  Sedis  Apostolicae 
obedientiam,  luctuoso  eo,  quod  supra  retuli- 
mus,  incendio  conflngraret,  quo  non  spiritualia 
modo  sed  tem|)oralia  quoque  priiicipum  absu- 
mebanlur  :  regios  tamen  administros,  iis  post- 
habilis,  quibus  mngis,  non  dicam  in  fide,  sed 
in  regis  quoque  obedienlia  subditos  firmare 
polerant  ;  ac  fiimare,  liicluoso  hoc  tempore, 
necesse  erat,  (quod  sacri  Tridentini  Concilii  de- 
crela,  nimirum  executioni  mandarentur)  unum 
id  pro  virili  sua  curasse  visi  sinl,  ut  Ecclesia- 
sticam  jurisdictionem  surriperent  et  iinpedi- 
rent,  quae  et  tanlum  bonum  custodireet  tantum 
vicissim  malum  una  avertt^re  poterat  ac  pro- 
pulsare.  Caelerum,  cum  Pius  eadein  Concilii 
decreta,  ut  diximus,  neque  in  provincialibus 
synodis,  nec  ab  alio  quovis,  pro  arbitrio  inler- 
prelari,  districle,  et  quidem  merilo,  prohibuis- 
set  ;  et  nihilominus  experienlia  doclus,  ea  ita 
aperta  persaepe  non  esse  cognosceret,  quin  ali- 
tcr  atque  aliter,  pro  cujusque  ingenio,  sano 
etiam  sensu  bonoque  animo  explicari  posse 
intelligeret  ;  ac  pro  eariimdem  saoctionum  ex- 
plicatione  frequenlerab  universi  orbis  Ecclesiis 
se  interpeUatum  videret  ;  ne  ipse  niuneri  suo 


PII  V  ANNUS   1.    —   CIIRISTI   1566. 


241 


deesset,  necinsibi  creditam  messem  alter  quis- 
vis  manum  mitteret,  nec  in  exoticos  sensus 
sancla  ea  decreta  transferret ;  et  tandem  parvu- 
lis  cunclis  pelentibus  ipse  idem  panem  frange- 
ret ;  uti  jam  [iridem  feceral  Pius  IV,  ipse  quoque 
cardinalts  quosdam  delegil,  apud  quos  cuncla 
referri  voluil,  qua;  ad  ejusdem  Concilii  decreta, 
vel  intelligenda,  vel  in  mores  adducenda  per- 
tinerent. 

497.  Hortatur  Piiis  PortugallidB  regem  ut 
ducat  uxorem.  —  At  divino  prorsus  afflante  Nu- 
mine,  (quo  futura  prfevideret)  slatim  ac  Aposto- 
licffi  Sedis  ctilmen  ascendit,  lioc  videlicet  anno, 
summo  studio  Sebastianum,  Lusitania;  regem, 
adhuc  adolescenlem,  ad  nuptias  Pius  urgere 
coepit.  Testanlur  boc  ab  ipso  ad  eumdem  re- 
gem  sequeiiles  missre  littera;'  : 

€  Cliarissiino  in  Cbristo  Clio  nostro  Seba- 
stiano,  Porlugalliae  et  Algarbiorum  regi  illustri. 

PIUS  PAPA  V. 

«Charissime,  elc. 

«  Cum  te,  ut  eximium  filium  nostrum  me- 
rito  dilignmus,  in  maximis  nostris  curis,  non 
ea  modo  cogitamus  qua;  in  pra;sens,  sed  ilia 
etiam  qnae  imposterum,  ad  bonorem  luum  et 
regni  tui  commodum  perlinent.  Ad  eam  jam 
aBtalem,  Dei  benignilate,  pervenisti,  ut  matu- 
rum  existimemus,  cum  solus  sis  et  tanti  regni 
spes  unica,  de  quaerenda  tibi  conjuge  cogitare ; 
sed  in  liac  cogitatione  nulla  nobis  conditio  oc- 
currit,  qnse  circumspicientibus  oinnia  nobis 
magis  placeat,  quam  ut  matrimonium  contra- 
has  cum  altera  de  filiabus  cbarissimiin  Cbristo 
fllii  Maximiliani  imperatoris  electi,  ut  quoniam 
major  natu  Hispaniarum  principi  destinala  pu- 
talur,  tu  minorem,  cujus  ffitas  cum  tua  satis 
congruit,  ducas.  Neque  clariori  genere  ortam 
ducere  potes,  neque  a  matre  in  qua  major 
pietas  reluceat,  educatam.  Tot  vero  principes 
afflnitate  tibi  Iiis  nupliis  adjunxeris,  ut  nemo 
fere  sit  de  majoribus  Cbristiani  nominis  princi- 
pibus,  qui  non  tibi  affinis  futurus  sit.  Ilaque 
oplime  a  nobis  consullurus  videris  regno  et 
potestali  tuae,  si  eam  potissimum  duxeris.  Nec 
vero  minus  placiturum  te  generum  puellce  pa- 
renlibus  putamus,  quam  tibi  Cajsar  socer,  et 
imperatrix  electa  socrus  placere  debeant.  Quo- 
circa  borlamur  te,  flli  cliarissime,  ut  ad  bas 
potissimum  nuptias  animum  tuum  inclines. 
Nos  banc  cogitationem  miiiime  concepissemus, 
nisi  te,  ut  diximus,  eximie  amaremus.  Plura 
aulem  de  bac  re  locuti  fuimus  cum  dilecto  fllio, 
nobili  viro,  Ferdinando  Menesio,  oralore  tuo, 
quem,  et  prudeiitein  virum,  et  Majestatis  tus 
amantissimuin  fldelissimumque  ministrum  no- 
vimus  :  cui  eliam  mandavimus,  ut  uberius  de 
hac  re  sentenliam  nostram  adte  perscribat,  quo 


illum  officio,  per  caetera  sua  diligentia,  in  tuis 
et  regni  tui  negoliis  procurandis,  functurum 
esse  minime  dubitamus.  Dalum  P»oma;  apud  S. 
Marcum,  die  xv  Septembris  mdlxvi,  Ponlific. 
nostri  aimo  prinio  ». 

498.  I|)sa  die  ad  reginam  quoque  Portu- 
galliae,  Catheriiiam,  Sebastiani  aviam,  quajque 
ipsum  educaverat,  scquentes  lilteras  '  dedit 
Pius,  sperans,  eadem  interveniente,  quaque  ipsa 
apud  regem  poJlebat  auctorilate,  iilum  in  sen- 
tentiam  facile  suam  adducturum. 

«  Charissima;  in  Cbristo  fllia;,  Catherinae, 
regiuae  Portugallia;. 

PIUS  PAPA  V 

«  Charissima,  etc. 

«  Non  esse  alienum  offlcio  nostro  putamus, 
ac  potius  maxime  convenire  paterno  amori, 
quo  serenissimum  regem  nepotem  tuum  pro- 
sequimur,  cum  is  jam  ad  puberem  fere  aeta- 
tem  Dei  benignitate  pervenerit,  nec  fratrem 
ulluin  babeat,  cogitare  jam  de  alicujus  maximi 
principis  filia  illi  uxore  deslinanda  ;  qua  de  re 
cogitationem  nostram  cum  M.  T.  communican- 
dam  duximus.  Tua  cnim  ha;c  potissimum  cura 
est,  quae  illi  avia  es,  qua;  illum  educasti,  et  tua 
optiina  piissiinaque  disciplina  instituisti.  Nosli 
aulem  pro  tua  prudenlia,  quanti  intersit  nepoti 
tuo,  quanti  nationi  isti,  hanc  an  illam  potius 
uxorem  habilurus  sil.  Cogilantibus  igitur  nobis 
de  hac  re,  nihil  nobis  videri  solet  utilius,  nec 
ipsi,  nec  regno  ejus,  afflnitate  serenissimi  Ro- 
mani  imperatoris  elecli.  Dua;  sunt  ei  filiae,  qua- 
ruin  natu  major,  nuptura  existimatur  Hispa- 
niarum  principi  :  minor,  ut  ei  desponderetur, 
cujds  etiam  ffitas  aetati  regis  satis  aptaest,  nobis 
maxime  placeret.  Majorem  dignitate  socerum 
is  babere  non  potest,  quam  Caesarem  ;  nec  so- 
crum  majori  pietate,  religione,  probitate  prae- 
ditam,  quam  imperatricem  electam.  Tali  matre 
genita  et  tali  cura  educata,  quis  dubitare  possit, 
quin  cum  caeteris  virtutibus,  tum  in  primis 
pietate  matris  simillima  evasura  sit  filia  ?  Haec 
ergo  illa  dote,  qua  nulla,  his  quidem  tempo- 
ribus,  polior  videri  debet,  maxime  commen- 
datur.  Tot  vero  principes,  rex,  nepos  tuus,  affi- 
nes  bis  nuptiis  sibi  adjunxerit,  quot  fere  habet 
principes  (loquimur  de  majoribus)  Christiana 
respublica.  Quocirca  M.  T.  hortamur,  ut  de  hac 
re  cogitet,  et  ad  hanc  potissimum  affinitalem 
animum  suum  applicet.  Hanc  nos  cogitationem 
nostram  cuin  oratore  regis  communicavimus, 
scientes,  cum  tam  prudenti  viro  lamque  fideli 
regis  sui  ministro  nihil  non  libere  communi- 
care  nos  posse,  a  quo  etiam  petiimus,  ut  plu- 
ribus  de  bac  re  ad  M.  T.  scribat.  Datum  Romae, 
apud  Sanctum-Marcum.  Die  xxv  Septerabris 
MDLxvi,  Pontiflc.  noslri  anno  primo  »  . 


•  Ex  Archiv.  Valic. 

.\NN.   —  TOMUS   XXXV. 


Laderchi,  I. 


'  Ei  Archiv.  Valic. 


31 


242 


PII  V   ANNUS   1.    —   CHRISTI   1566. 


499.  At  obfirmato  adeo  animo  a  ducenda> 
uxoris  consilio  se  Sebastianus  abalienaverat, 
ut,  vcl  a  rcvercnlia  aviie,  vel  a  Pii  nionitis,  ab 
abrepto  semel  proposito  nullatcnus  se  divelli 
passus  sit ;  ca,  et  sui  ipsius,  et  totius  Lusitania; 
pernicic,  quam  quic  sunt  subsecuta  manifeste 
monstrarunt :  quae  sane,  ac  si  prajscntia  et  ob 
oculos  Pontifex  haberel ,  sui  muneris  acerba 
ea  incommoda  avertere  esse  censens ,  o|)por- 
tune,  imporlune  inciulum  juvenem  ad  nuptias 
compellere  nunquam  deslilit,  ut  per  singulos 
fere  aunos,  ab  eo  scriptie  EpisloliE,  aliaque  qua? 
gessit,  patenter  ostendent. 

500.  Concilii  Tridentini  deereta  mittit  Ponti- 
fex  ad  omties  Ecclesias  Indiarum,  tum  Orien- 
talium,  tum  Occide7ilalium.  —  Aposlolica  vero 
solliciludinc  tolo  «rhe  dilfusas  Ecclesias  com- 
plcclens  Pius,  ubi  ilhis  Indiarum,  lam  Occi- 
dentales  quam  Orienlalos,  de  conscenso  a  se 
Aposlolico  tlirono  cerliores  reddidit  ;  cum  eo 
simul  nuntio,  ad  ipsas,  sacri  Tridenlini  Con- 
cilii  decreta,  quibus  ad  res  (idei  morumque 
componendas  uterentur,  una  cum  his  lilleris  * 
misit  : 

«Ven.  fratri,  archiepiscopo  Sancti-Domi- 
nici,  in  partibus  Indiarum  maris  Oceani. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  etc. 

« Placuit  Omiiipotenti  Deo,  qui  infirma 
mundi  eligere  solet,  ut  fortia  qua;que  con- 
fundat,  fel.  record.  Pio  papa  IV  nuper  mortuo, 
ad  universalis  Ecclesise  rcgimen  nos  vocare  ; 
quod  onus,  propter  immensam  ejus  magni- 
tudinem  et  virium  nostrarum  infirmilatem, 
non  sine  timore  ac  tremore,  Dei  inisericordia 
freti,  suscepimus.  Ad  id  vero  facilius  ferendum, 
et  ad  curae  et  sollicituilinis  offlcium  fideliter, 
siculi  cupimus,  implendum,  necessarium  no- 
bis  est  tuum,  el  cajterorum  fratrum,  qui  in 
sollicitudinis  nostrie  parteni  vocati  estis,  auxi- 
lium  et  adjumenlum.  Proinde  fraternitatem 
tuam  salutanles  hortamur,  el  fralerna  charitate 
monemus,  ut  memor  ofQcii  tui  et  mercedis  a 
summo  illo  aeternoque  pastore  propositiE,  gre- 
gem  tuae  fidei  commissum,  cum  salutaris 
doctrinae  pabulo,  cuni  vita;  ac  morum  lauda- 
bilium  exemplo,  pascas,  atque  intensissime 
qua  potes  cura  cuslodias  ;  eumque  augere  et 
multiplicare  coneris ,  quamplurimas  poterls 
oves,  per  te  ac  per  fideles  opcrarios  et  mini- 
stros  ad  ovile  Dominicum  adducendo  et  aggre- 
gando.  Si  quid  aulem  ad  rem,  quae  ad  ipsarum 
ovium  salutem  pertineat,  opus  tibi  auxilio 
Sedis  Aposlolicffi  fuerit,  id  fideliler  requirere 
debebis.  Tuae  vero  parles  fuerint,  de  Ecclesiae 
tuae  statu,  et  de  iis,  quK  in  islis  partibus  agun- 
tur,    (quod    quidem    ad    fidem  et  religionem 

«  Ex  ArcWv.  Valic. 


attinet)  curare,  ut  ad  hanc  Sedem,  omnium 
fidelium  matrem  ac  magistram,  certi  nuntii 
perferantur,  ut  et  te  in  debita  erga  se  devo- 
tione  et  fide  manere  cognoscat,  et  ex  optatis 
Ecclesiae  tuae  incrementis  gaudeat  ;  ac,  si  cui 
rei  providendum  fuerit,  auctoritate  sua  possit 
providere.  Misimus  autem  ad  te,  una  cum  his 
litteris,  volumen  authenticum  decretorum  sa- 
cri  Concilii  Tridentini,  quod  nuper,  sub  eodem 
pracdecessore  noslro,  Deo  juvanle,  feliciter  per- 
actum  fuit,  quod  abs  te,  et  cacteris  fratribus 
suscipiendum  erit,  devote  et  fideliter  observan- 
dum.  Omnipolens  Deus  te  fratrem  orantem  pro 
nobis  et  felici  statu  S.  R.  E.  incolumem  custo- 
diat,  et  tibi,  et  clero,  et  populo  tuo  gratiam  et 
misericordiam  suam  augeat.  Datum  Romae, 
apud  Sanclum-Petrum,  die  iii  Februarii  mdlxvi, 
Pontific.  nostri  anno  primo  •». 

501.  In  Vaticano  Regesto,  statim  post  Epi- 
stolam  hanc,  eodem  exemplo  scriptum  fuisse 
legitur  suffraganeis  quoque  arcliiepiscopi  San- 
cti-Dominici,  e[>iscopo  Sanctae-Marthae  seu  San- 
clae-Fidei,  episcopo  Carlhaginensi,  episcopo 
Sancti-Jacobi  de  Cuba,  episcopo  de  Venezuola, 
episcojjO  Portus-Divitis,  episcopo  de  Anteguera 
in  partibus  Indiarum,  in  novo  regno  Grana- 
tensi.  SufTraganeis  etiam  archiepiscopi  Civita- 
tis-Regum,  nempe  episcopo  de  Chile,  episcopo 
de  Panama,  episcopo  del  Cusco,  episcopo  de 
Popayan,  episcopo  de  las  Chiareas,  episcopo  del 
Quinto.  SufTraganeis  episcopi  Mexicani ,  epi- 
scopo  de  Gualimala,  episcopo  de  Chiappa  Uva- 
can  et  Cuzumelen.,  episcopo  de  Compostella, 
episcopo  de  Hunduras,  episcopo  de  Mecuacam, 
episcopo  VeriE-Pacis,  episcopo  de  Texcalla,  epi- 
scopo  de  Nicaragua,  episcopo  de  Guazaca,  etc. 

502.  Scriptum  quoque  dicitur  ad  archiepi- 
scopum  Goanum  in  Indiae  Orienlalis  partibus, 
in  quibus,  ut  Natalis  Comes,  ab  Issell,  et  alii 
referunt,  (licet  id  a  Rulengerio  in  sequentem 
annum  rejiciatur)  hoc  ipso  tempore,  in  ea  re- 
gione,  quae  Japonia  vocatur,  sacerdotum  Socie- 
talis  Jesu  opera,  eorum  numero  succrescente, 
qui  ab  inanium  idolorum  cultu  abstracti,  ad 
Christi  religionem  confluebant,  quamvis  vario 
marte  inter  Christianos  ac  idololatras  res  acta 
sit,  religio  tamen  ac  fides  incrementi  multum 
accepisse  visa  est.  Ad  rem  ex  sententia  perfl- 
ciendam,  uberemque  fructum  ex  nova  illa 
plantalione  colligendum,  multum  contulerat 
Humirandae  pielas  ac  zelus.  Erat  is  Azima3  re- 
gis  (ut  Mombrinus  Roseus  referl)  germanus 
frater,  per  adoptionem  a  rege  altero,  ante  ali- 
quot  annos  rex  creatus,  juvenis  pulcher  as- 
pectu,  atque  elegantissimae  forma?,  qui,  non 
minus  corporis  quam  animi  dolibus  instru- 
ctus,  jam  pridem,  donante  Deo,  veritatis  lumen 
admiserat,  et  ejusdem  Societatis  Patribus  adni- 
tentibus,  cum  alios  plures,  tum  maxime  pro- 
ceruni  suorum   praecipuos,  Christi   doctrinam 


Pir  V   ANNUS    1.    —   CHRISTI    1566. 


243 


doceri  fecisset,  cum  iisdem  tandem  sacro  fonte 
expiatus,  Barlholomffii  nomen  acceperat. 

503.  Cum  priraum  igitur  nova  religione, 
novum  nomen  novumque  simul  hominem 
Barlbolomseus  induit,  mutatis  abjeclisque  ve- 
teris  superstitionis  ritibus,  Satbanai  ministro- 
rumque  ejus  in  se  experiri  furorem  novus 
Cbristi  miies  coactus  fuit.  Regi  autem,  qui 
Bartliolomaium  per  adoplionem  in  tllium  recep- 
tum,  ut  diximus,  regem  dixerat,  lilius  alter 
spurius,  Gotundonus  nomine,  luerat  :  vir,  ex 
vilissimo  licet  m.incipio  uatus,  tamen  spiritu 
ambitiosus,  qui  durissime,  se  abjecto,  patrem 
in  Bartbolomffium  regni  jura  transtulisse  lule- 
rat,  ipsumque  idcirco  boc  uomine  implaca- 
biliter  oderat  :  ideoque  ex  eo,  quod  veleri 
religionis  cnltu  abdicato,  Clirisli  lidei  adbai- 
sisse  eumdem  Bartboloma;um  vidit,  o|)timam 
sibi  oblatam  opportunitalem  credidit,  iUum 
perdendi,  quo  se  in  paterni  regni  baereditatem 
reciperet. 

50i.  Gotundoni  ambitioni,  ira;  ac  furores 
Bonzorum,  (sic  siquidem  sacerdoles  supersti- 
tiosic  illius  genlis  dicebantur)  fomitem  mini- 
strarunt  ;  statim  enim  ac  Barlbolomceus  ba|)tis- 
mum  susceperat,  ad  inlegrum  regnum  suum 
ab  idoloIatrJEe  sordibus  purgandum,  animum 
adjiciens,  idola  substulerat,  sacrilicia  abole- 
verat,  verumque  Dei  cultum  in  ouines  urbes 
invexerat  ;  et  id  quidem,  quoniam,  absque 
ingenti  Bonzorum  jactura,  qui,  ex  pietatis  ca 
specie  immensos  facere  qua^slus  consueverant, 
perfici  minime  potuit ;  in  Barlbolomaum  id- 
circo  ac  veram  fidem  ipsorum  odium  iucendit. 

503.  Illud  vero  prfe  CEeteris  eorum  ani- 
mos  in  regem  exacerbasse,  simulque  Gotun- 
doni  rebellioni  fomitem  ministrasse  cogno- 
scitur,  quod  a  Nalali  Comite  narratur  :  «  Nam, 
cum  Bonzi  consuevissent,  (inquit)  per  quosdam 
exequiarum  cerlos  dies,  quolannis,  opiparum 
victum  et  incrementum  proventuum  accipere 
a  principibus  regionum,  Barlholomaeus,  quia 
cognovisset  id  nihil  conferre  illis,  qui  in  cuKu 
idolorum  sine  baptismate  decessissent  ;  omni- 
bus  sumptibus  illis  parcendum  esse  statuit, 
atque  sex  millia  pauperum  Chrislianorum,  pro 
Bonzis,  ad  epulas  funebres  convocavit,  Bon- 
zibus  omnibus  exclusis.  Atque  cum  ad  Um- 
bram,  urbem  regiam,  accessisset,  pro  sacrifi- 
ciis  quac  fiebant  nuper  defuncli  regis  slaluae, 
illam  e  templo  convelli  et  comminui  jubet 
atque  succendi.  Idem  incendium  excilalum 
actumque  est  multorum  aliorum  idolorum 
ejusdem  urbis,  et  ubique  in  universo  regno, 
qua;  omnia  prorsus  succensa,  sunt  eversa.  Sed 
quoniam  reliquus  erat  Gotundonus  filius  spu- 
rius  defuncti  regis,  pro  quo  in  regnum  Bartbo- 
lomaeus  peradoptionem  successerat,  isque  a?gre 
ferebat  se  fuisse  regno  ila  privatum  ;  visa  est 
opportunilas  Bonzis  sacerdotibus,  non  negli- 


genda  eum  in  regem  excitandi,  etc.  »  Sic  ille. 

50G.  Bonzorum  igitur  furoreactus  ac  sua- 
sionibus  illeclus,  regui  ei  facta  spe,  cum  ali- 
quot  urbes,  in  regiis  comiliis  sibi  concessas, 
Gotundonus  possideret,  cum  principibus  qui- 
busdam  earum  fiiiilimis  idololatris  fredus  iniit, 
illorumque  suUullus  auxiliis,  Barlboloma;i  re- 
gnum  invadere  sibique  subjicere  cnipit.  Feribo 
duce,  summai  auctoritatis  viro,  uonnullis  Cbri- 
stianis  occisis,  Arrima;  coiijuratio  primum  eru- 
pit,  baud  procul  ab  Icoxiura  ;  deinde  rex  impu- 
gnatur,  ac  prope  in  fugam  verlitur  ;  auctaque 
idcirco  conjuralorum  audacia,  rcgia  simul  do- 
mus  ac  urbs  incendio  cremalur,  duin  cum 
urbis  prffifeclo  et  fralre  in  munilionem  urbi 
vicinam  se  rex  rocipisset.  Iiilerea  amici  illum 
horlari  ac  commoiiefacere  minime  desistuntj 
ut  nuper  assum|)lam  Chrislianam  fldem  abji- 
ciat,  et  ad  i^rislinum  idolorum  cultum  rever- 
tatur;  Iiac  uua  ralione  inimicorum  facile  impe- 
tus  cohiberi,  ctin  regni  pacificam  [)ossessjonem 
regredi  posseostendeules.  Sed  frustra  regis  pro- 
positum  tenlatum  est,  qui  tem()orale  ccelesti 
reguo  postponendum  agnoverat ;  nec  temporale 
etiam  subsidium  sibi  defufurum,  qui  pro  fide 
strenue  decertasset,  s|)eraverat,  et  quidem  eve- 
nit :  nam  Deus  afflicti  regis  miserafus  ffirumnis, 
opem  tulit,  versoque  forlunae  stalu,  rex  ipse 
supcrior  factus,  omnia  pa^ne  qua;  adempfa  erant 
rccu[)eravit ;  Gotundonus  ab  Arrima;  regis  fra- 
tris  viribus  obsessus  :  Feribi  casfella  omnia 
concremata  ac  devaslata  ;  ac  divina  tandem  ope 
rexac  fideles  superiores  viribus  evaserunt.  Alia, 
qua;  in  Orientalibus  siinul  ac  Occidentalibus 
Indiis  hoc  anno  acciderunt,  luse  habes  ex  Sac- 
chino  et  aliis. 

507.  Catechismus  Romanus,  auspice  Pio  V, 
171  lucem  prodit.  —  Pro  bujus  tnndem  anni  coro- 
nide,  ut  pluries  innuimus,  absoliitissimus  ille 
Romanus  Catecbismus,  Pio  mandante,  prodiit, 
qui  pra;decessoris  Pontificis  jussu,  adnitente 
praicipue  Carolo  cardinali  Boromaeo,  a  selectis- 
simis  doctrina  et  pietale  viris  diu  elaborafus, 
in  totius  Cbristianae  gentis  summum  benefl- 
cium  alque  utilitafem  in  lucem  editus,  quae 
pariter  facienda  sunf  vel  credenda  amplissime 
docens,  tuto  iter  signat,  quo  quisque  Cdelium 
in  verae  vijE  seterna;que  vilae  pacem  pedes  diri- 
gat.  Traditum  quoque  fuisse  hoc  anno  a  Pon- 
tifice  Sociefafis  Jesu  alumnis,  ut  illum  in  varias 
diversasque  linguas  verterent,  scribit  Sacchi- 
nus  ;  facileque  suadet,  vel  cujusvis  generis  lin- 
guarum  eorumdem  palrum,  qua  pollebant, 
peritia,  vel  Ponfificis  zelus,  qui  preliosum  ta- 
lenlum,  non  in  unius  liiiguae  terra  propemo- 
dum  abscondi  passus  est,  sed  in  communem 
tofius  orbis  usum,  et  func  quidem  mullis  crro- 
ribus  ac  criminibus  oppressum,  nummulariis 
potius  cuncfis  tradi  voiuil,  qui  copiosum  inde 
lucrum  referrent. 


ifii 


Pn  V   ANNUS   2.    —   CHRISTI   1567. 


PII  V  ANNUS  2.  —  CHRISTI  1567. 


1 .  Pius  compellit  ad  residentiam  tum  episco- 
pos,  tum  parachos.  —  Anno  ab  orbe  redempto 
millesimo  qiiingenlesimo  sexagesimo  seplimo, 
Indictione  decima,  feliciter  susceptam  pastora- 
lisregiminis  solliciludinem  prosequilur  Pius  ; 
et  episcopos  ac  parochos,  in  primis,  apud 
suum  gregem  residere,  juxta  legem  ab  eo 
anno  praeterito  laiam,  urgere  non  desistit,  ut  ex 
eorum  deinde  vigilantia  et  exemplo,  tum  cleri- 
corum  caeteri,  tum  plebs  eis  tradita  proprios 
componere  mores  ediscerent.  Idcirco  cum  car- 
dinalium  nonnulli ,  qui  episcopali  eliam  mu- 
nere  fungebanlur,  proxima  bujus  anni  Quadra- 
gesima,  vicinas  suas  Ecclesias  adire  in  eisque 
residere  decrevissent,  pium  eorum  propositum 
maxima  Pontificem  laelitia  affecit,  illudque  ipse 
summis  laudibus  extulit  ;  e  contra  vero  non 
sine  stomaclio  se  inteliexisse  dixit,  aliquos  epi- 
scopos  adhuc  conlra  suum  mandatum  in  Urbe 
latitare,  nec  ad  propria  repedasse.  Illis  proinde 
interminatus  est,  nisi,  et  quidem  e  yestigio, 
discederent,  non  illos  modo  imposterum  fru- 
ctuum ,  sed  etiam  episcopatuum  amissione 
mulctaturum  :  quibus  episcopi  illi  perterriti 
minis,  tandem  e  suis  prodire  latebris  in  viam- 
que  se  dare  compulsi  sunl. 

2.  Decreta  de  coUatioue,  resiQnatione  et  ad- 
ministratione  benejiciorum.  —  Uli  vero  ipse  epi- 
scopos,  sic  episcopos  (ut  innuimus)  parochos 
sibi  subjectos  ad  residentiam  compellere  vo- 
luit.  Ad  boc  vero,  ut  qui  residere  tenebantur, 
Dominico  gregi  utiliter  praeficerentur,  hoc  anno 
eam  Constitulionem  edidit,  in  qua  qualem- 
cumque  parocliialium  Ecclesiarum  collationem 
damnavit,  quae,  non  servata  Concilii  Tridentini 
forma,  vel  bactenus  facta  fuisset,  vel  de  cffitero 
fieri  contigisset.  Ejus  initium  ejusmodi  :  «  In 
conferendis  beneficiis  Ecclesiasticis ,  et  prae- 
sertim  parocbialibus  Ecclesiis,  personis  dignis 
et  habilibus,  quae  in  loco  residere  et  per  se 
ipsos  curam  exercere  valeant,  quantam  diligen- 
tiam  adbiberi  oporteat,  Alexandri  Ili  Latera- 
nensi,  et  Gregorii  X  Lugdunensi,  generalibus 
Conciliis,  et  Innocenlii  similiter  III ,  et  aliorum 
Romanorum  Pontificum    praedecessorum    no- 


strorum  editae  Conslitutiones  testnntur.  Quod 
ut  diligentius  ac  rectius  perficiatur  ,  statuit 
etiam  Synodus  Tridentina,  ut  occurrcnte  vaca- 
tione  parochialis  Ecclesiae,  etiam  generaliter, 
vel  specialiter,  etiam  vigore  indulli  in  favorem 
sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardinalium,  aut 
alias  quomodolibet  reservatae  vel  affectae,  de- 
beat  episcopus,  habila  notitia  vacationis  Eccle- 
siae,  si  opus  fuerit,  idoneum  in  ea  vicarium, 
cum  congrua,  ejus  arbitrio,  fructuum  portionis 
assignatione,  constituere,  qui  onera  ipsius  Ec- 
clesiae  sustineat,  donec  ei  de  rectore  [irovidea- 
tur  :  et  deinde  episcopus,  el  qui  juspalronatus 
habet,  intra  decem  dies,  aut  aliud  tempus,  ab 
episcopo  praescribendum,  aliquos  clericos,  ad 
regendum  Ecclesiam  idoneos,  examinatoribus, 
juxta  formam  ejusdem  Synodi  deputalis  nomi- 
net,  et  nonnisi  ab  eisdem  examinatoribus  per 
concursum  aliorum  examinatorum,  eliam  tan- 
quam  magis  idoneo  ab  episcopo  judicato,  et 
electo  de  Ecclesia  provideatur,  alias  provisio- 
nes  seu  institutiones  omnes,  praeter  formam 
praedictam  factae,  surreptitiae  censeantur,  etc.  ». 
Subdit,  non  sine  gravi  animi  sui  mcerore  in- 
tellexisse  ,  nonnullos  archiepiscopos  ac  episco- 
pos,  parocbialium  Ecclesiarum  vacatione  occur- 
rente,  eas  nullo  aut  minus  rite  servato  examine, 
(eo  praesertim,  quod  ex  Tridenlino  Concilio,  per 
concursum  faciendum  erat,)  vel  etiam  examine 
rile  servato,  nihilominus  minus  dignis  personis, 
(consanguinitatis ,  aut  alium  humanae  passio- 
nis  affectum,  non  rationis  judicium  sequentes,) 
Ecclesiaslica  ejusmodi  beneflcia  contulisse  et 
de  eis  providisse  ;  ideoque  ex  pastoralis  sui  of- 
ficii  munere,  coUationes  sic  factas,  vel  dein- 
ceps  faciendas,  nullas,  irritas  ac  nullius  roboris 
fuisse  ac  futuras  fore,  declarare  se  coactum 
esse.  Et  insuper,  ne  parochiales  Ecclesia?,  diu 
suo  vidualaj  pastore,  in  maximum  animarum 
periculum  manerent  ;  si  hae  ex  illis  fuissent, 
quarum,  dum  pro  tempore  vacarent,  ad  episco- 
pos,  archiepiscopos,  primates  et  patriarchas, 
et  quosvis  alios  ordinarios  collatores,  in  men- 
sibus,  ordinariis  collatoribus,  etiam  per  Aposto- 
licas  regulas  assignatis ,  provisio  et  coUatio 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


24S 


spectaret  vel  pertineret  ;  vel  etiam ,  ex  aliis, 
quarum  collalio  sibi  et  Aposlolicae  Sedi  gene- 
raliter  vel  specialiler  compeleret  ;  si  juxta  Con- 
cilii  Tridentini  formam  approbatas  ac  magis 
idoneas  personas  intra  certum  tempus  non 
elegissent,  aut  electas  sibi  et  successoribus 
suis,  aut  iis,  ad  quos  collatio  spectasset,  non 
significassent,  collationem,  provisionem  ac 
omnimodam  talium  Ecclesiarum  dispositio- 
nem,  sibi  aut  successoribus  suis  se  reservare 
edixit  ;  quod  etiam  de  parochialibus  statuit, 
quae  jurispatronalus  Ecclesiastici,  vel  aliorum, 
seu  clericorum  et  laicorum  simui  fuissent  ; 
nam  si  praesentatus  intra  tempus  eisdem  pa- 
tronis  a  jure  pra?fixum,  praevio,  juxta  formam 
praefati  Tridentini  Concilii,  examine  approbatus 
petiisset  instilutionem,  inslitulioque  ipsa  per 
duos  menses  a  die  praesentationis  dilata  fuis- 
set  ;  ipsanim  Ecclesiariim  coUalionem  pariler 
sibi  et  Apostolicae  Sedi  reservavit.  Si  tamen 
ordinariorum  negligentia  aut  incuria,  ultra  di- 
ctos  duos  menses  institutio  dilata  fuisset,  pa- 
tronis  pro  ejusmodi  inslitutione  obtinenda,  ad 
metropolitanum ,  vel  viciniorem  ordinarium, 
vel  demum  ad  Apostolicam  Sedem  recursum 
habendi  dedit  oplionem. 

3.  lisdem  etiam  ordinariis  ac  patronis,  ne 
ab  eodem  Tridentino  Concilio  dierum  decem 
praefinitum,  ad  nominandum  idoneos  clericos, 
eorum  deputntis  examinatoribus,  tempus,  ultra 
decem  dies  alios  prorogare  audereut,  in  hac 
ipsa  Constitutione  prohibuit;  districtiusque  ve- 
tuit,  ne  quis  praeter  Romanos  Pontifices,  aut 
alios,  indulta  hujusmodi  ohtinentes,  quacum- 
que  super  hoc  esset  auctoritate  munitus,  de 
ejusmodi  beneficiis  sic  reservatis  disponere, 
vel  circa  illa,  etiam  per  viam  permutalionis 
vel  alias,  quidquam  innovare  quoquo  modo 
praesumeret ;  et  ut  non  modo  dignis,  sed  etiam 
dignioribus  magisque  idoneis,  juxta  ejusdem 
Concilii  decretum,  parochiales  conferrentur 
Ecclesiae,  voluit  ac  decrevit.  Quod  si  episcopus 
minus  habiles,  idoneioribus  habilioribusque 
posthabilis,  elegisset  ,  eos,  qui  rejecli  fuissent, 
a  mala  ejusmodi  electione  ad  metropolitanum, 
vel  si  ipse  eligens  metropolitanus  fuisset  aut 
exemptus,  ad  viciniorem  ordinarium,  uti  Apo- 
stolicfe  Sedis  delegatum,  vel  ad  ipsam  Apostoli- 
cam  Sedem  appellare,  ac  ad  novum  examen 
praeelectos,  coram  ipso  appellationis  judice  vo- 
care  ac  provocare  posse  concessit  ;  ibique,  cum 
irrationabile  prioris  eligentis  judicium  proba- 
retur,  per  ipsum  appellationis  judicem  irritum 
reddi  jussit,  ac  per  eum  magis  idoneo  paro- 
chialem  conferri  voluit,  vel  conferendam  ei 
remitti,  ad  quem  collatio  vel  inslitutio  specta- 
ret.  Interposita  hac  tamen  appellatione,  impe- 
diri  minime  ac  suspendi  electionem  primo 
loco  ab  ordinario  factam  declaravit ;  et  insuper 
a  prtefalo  etiam,  si  opus  fuisset,  appellationis 


judice  ad  Apostolicam  Sedem  appellari  posse 
indulsit. 

4.  Constitutionem  hanc  a  Pio  editam  le- 
gimus  decimo  quinto  kalend.  Aprilis  hujus 
anni  ;  sed  quia  in  hac  eadem  Beneficiorum 
collatione  abusus  alios  plurimos  irrepsisse 
cognovit,  dum  passim  beneficia  per  resigna- 
tionem  seu  permutalionem  vacantia,  in  ma- 
nibus  quorumcumque  ordinariorum,  vei  eliam 
apud  Apostolicam  Sedem  fieri  consueverant  ; 
ideo  sexto  idiis  Augusli  hujusmodi  anni  aliam 
edidit  '  qua  in  deterius  prolapsam  Ecclesia- 
sticorum  bonorum  villicalionem  relevare  con- 
tendit ;  estque  ejusmodi  : 

PIUS  PAPA  V,  etc. 

«  Officium  creditae  nobis  administrationis 
exposcit,  ut  non  solum  corrigamus  ea,  quae 
perperam  attentantur,  verum  etiam,  ne  in  fu- 
turum  ilia  contra  Ecclesiaslicam  puritatem 
attentari  possint,  debita  animadversione  pro- 
hibeamus.  Sane ,  cum,  sicut  accepimus,  in 
resignationibus  et  permutationibus,  quae,  tam 
apud  Sedem  Apostolicam,  quam  in  partibus, 
in  Ordinariorum  manibus  fiunt,  quamplurimi 
abusus  irrepserint,  nos,  volenles  ejusmodi  abu- 
sus  de  Ecclesia  Dei  toUere,  et  futuris  resigna- 
tionum  et  permutationum  admissionibus  eam 
normam  praescribere ,  qua  sanctuarium  Dei 
hominum  pactionibus  tradi  non  possit :  ac  ut 
omnis  simoniae  labes  et  fraudis  suspicio  in 
beneficiorum  Ecclesiasticorum  provisionibus 
absit  ;  decernimus,  supplicationes  beneflcio- 
rum  quorumcumque,  resignationem  seu  per- 
mutationem  continentes,  donec  per  nos  illa- 
rum  admittendarum  modus  praescriptus  fuerit, 
ulterius,  non  per  modernos,  et  pro  tempore 
existentes,  cardinalem,  et  alios  signaturae  no- 
strae  gratiae  praefectos,  (ut  antea)  sed  per  nos 
tantum  manu  nostra  signari  debere.  Et  ne, 
dum  praemissis  occurrere  intendimus,  et  a  si- 
gnaturae  nostrae  praefectis  ab  illis  abstinendum 
censuiinus,  locorum  ordinarii  caeterique  be- 
neQciorum  Ecclesiasticorum  inferiores  colla- 
tores  praefati,  ut  antea  a  plerisque  eorum  fa- 
clum  esse  audivimus  :  ita  se  fiducialiter  cum 
iis,  qui  in  eorum  manibus  beneficia  Ecclesia- 
stica  resignant,  gerant,  ut  nonnisi  illis,  quos 
ipsi  nominaverint,  aut  pro  quibus  intercesse- 
rint,  ea  conferant,  et  de  eis  provideant  vel 
disponant  ;  ac  quos  Ecclesiae  plus  prodesse 
posse  cognoscunt,  negligant  et  contemnant, 
Apostoiica  auctoritate  ac  de  Apostolicae  potes- 
tatis  plenitudine,  hac  nostra  Constitutione , 
omnibus  et  singulis  diiectis  filiis  nostris  et 
Sedis  Apostolicae  legatis,  nuntiis,  ac  venera- 
bilibus  fratribus,  patriarchis,  primatibus,  ar- 
chiepiscopis ,  ac    quorumvis   calhedralium   et 

'  Est  in  Bull.  paivo  Pii  V.  pag.  65. 


246 


PII   V   ANNUS  2.   —  CHRISTI  1567. 


collegiatarum  Ecclesiarutn  capitulis,  abbatibus 
caMerisque  aliis,  quorumvis  Ecclesiaslicorum 
beneficiorum,  quomodocumque  qualificatorum, 
infcrioribus  coilatoribus,  ad  quos  de  jure  vel 
consuetudine  eorumdem  beneficiorum  resigna- 
tiones  seu  permutaliones  admiltendi  facultas 
spectat  et  perlinet,  quacumque  dignitatis  prae- 
rogativa,  ctiam  cardinalalus  iionore  fulgenti- 
bus,  proiiibemus,  ne  posthac,  donec  debitus 
(ut  prscmitlitur)  modus  staluatur  ac  decerna- 
tur,  quorumvis  beneQciorum  Ecclesiasticorum, 
tam  sa?cularium  quam  quorumvis  Ordinum 
Regularium  ,  qualilercumque  qualificalorurn, 
etiamsi  jurispatronatus,  et  ad  quorumvis  proB- 
sentalionem  ,  nominalionem ,  eieclionem  et 
quamvis  aliam  disposilionem  perlineant,  re- 
signationes  seu  pcrmutaliones  recipiant  vel  ad- 
millant ;  ncque  beneficia  eadem,  tanquam  per 
resignaliouem  vacanlia,  quibusvis  personis  con- 
ferant,  vel  de  eis  provideant,  aut  quomodo- 
libet  disponant.  Nos  enim  beneficiorum  proe- 
falorum  collationes,  provisiones,  aut  quasvis 
alias  dispositiones  per  eosdem  faclas,  nullas, 
irritas  et  inanes,  nullumque  jus  aut  tilulum, 
etiam  coloratum  ,  tam  in  petitorio  quam  in 
possessorio  provisis  tribuere,  ac  ipsos  sic  pro- 
vjsos  ad  eadem  beneficia  Ecclesiastica  obli- 
nenda  perpetuo  inhabiles  fore  ac  esse  ;  ac 
omnes  et  singulos  collatores  prrefalos  in  col- 
latione,  provisione  et  dispositione  beneOcio- 
rum  in  eorum  manibus  sic  resignatorum,  quo- 
vis  prsetextu,  etiam  devolutionis,  vacantium, 
se  inlromiltere  nullalenus  posse,  beneficiaque 
praefata,  tanquam  vere  vacanlia ,  per  nos  et 
Sedem  Apostolicam,  et  quosviseorumdem  col- 
latorum,  in  quorum  manibus,  conlra  hujus- 
modi  nostram  prohibitionem ,  resignationes 
seu  permutaliones  facla;  fuerint,  superiores, 
nullo  alio  devolulionis  ordine  servato,  sed  quod 
locus  sit  prseventioni,  conferri,  et  de  iis  pro- 
videre  ac  disponi  libere  et  licite  posse.  Et  sic 
quoscumque  judices,  etiam  causarum  palalii 
Apostolici  audilores,  sublata  eis  et  eorum  cui- 
libet  quavis  aliter  judicandi  et  inter()retandi 
facultale,  judicari  et  definiri  debere,  ac  irri- 
tum  et  inane,  si  secus  super  iis,  a  quoquam, 
quavis  auctoritate,  scienter  vel  ignoranler  con- 
tigerit  attentari,  statuimus  atque  decernimus. 
Non  obstantibus  Conslilulionibus  et  Ordinotio. 
nibus  Ap.,  etc.  Datum  Romae,  apud  Sanctum- 
Petrum,anno  Incarnationis  DominiccC  mille. 
simo  quingentesimo  sexagesimo  septimo,  sexto 
idus  Augusti,  Pontiflc.  noslri  anno  secundo». 
5.  Quem  vero  prfescripserit  ipse  modum, 
quo  sancle  ac  jusle  Ecclesiasticorum  beneficio- 
rum  ejusmodi  permulationes  seu  resignationes 
faciendae  essent  ',  dicetur  anno  sequenti  ;  quo 
etiam,  quasnam  beneficiorum  ejusmodi  resi- 

>  Vid.  in  Bullar.  parvo  Pii  V.  pagio.  78. 


gnationes,  episcopi  aliique  collatores  admittera 
possent  ',  declaravil.  Hoc  tamen  anno  lilleras 
.\postolicas  conflciendi  alque  expediendi  super 
graliis  earumdem  resignalionum  formam  edi- 
xit  ;  exlalque  in  Con.stitulione  trigesima  se- 
cunda  -,  terlia  decima  Marlii  hujusmel  anni  pu- 
bIicala:formam  autern  liujusmodi  resignationes 
in  curia  et  extra  publicandi,  Gregorius  Terlius 
Decimus  pra;flnivit',  utsuo  loco  dicendum  erit. 
6.  In  his  tamen  beneficiorum  collalionibus, 
cum  mulla,  lum  in  episcopis  et  coUatoribus 
aliis,  tum  in  ipsa  Romana  curia,  corrigenda 
Pius  comperisset,  aliqua  insuper  sanclcc  huic 
adminislralioni ,  ex  amiilissimis  cardinaliura 
indullis  imminere  damna  ac  pericuia  sapienter 
animadverterit  ;  idcirco  privilegiorum  eorum- 
dem,  in  beneficiorum  collalione,  latam  nimis 
facultalem,  moderandam  esse  pro  buo  munere 
censuit.  Vuigata  est  igilur,  hoc  anno,  ullima 
die  Aprilis,  ejus  jussu,  Constitutio  illa.  in  qua 
legitur,  quod  Pius  ex  tam  mullis  S.  R.  E.  car- 
dinalium,  super  Eccicsiasticorum  beneficiorum 
dispositione,  indullis,  et  mulliplicatione  alia- 
rum  super  aliis  fucnllalum,  (]ua;  quotidie  prae- 
fatorum  indultorum  litteris  diffuse  insereban- 
tur,  saepe  numero  im|iedilus  essel,  quominus 
solilam  Aposlolicac  Sedis  benignitalem  erga 
pauperes  et  benemerilos  liberaliter  exercere 
posset ;  occasionemque  idcirco  capere  volens, 
ut  tanta  dehinc  ejusmodi  indullorum  et  facul- 
tatum  largitione  praecisa,  diclis  personis  com- 
modius  benefaciendi  via  sihi  lihi^ra  recludere- 
tur  ;  omnia  et  quaecum(]ue  indulla,  concessio- 
nes,  facullates,  et  alia  privilegia  quaecumque, 
beneficia  Ecclesiastica  conferendi,  iisdem  car- 
dinalibus  aufert,  cum  cura  nempe,  ct  sine  cura, 
SECularia  et  quorumvis  Ordinuin  Regularia, 
qualitercumque  qualificata ,  ad  coUalionem, 
provisionem,  praesentalionem  ,  electionem  ,  et 
quamcumque  aliam  dispositionem  dictorum 
cardinalium,  ratione  palriarchalium,  metro- 
politanarum ,  et  aliarum  Ecclesiarum  cathe- 
dralium,  necnon  monasleriorum,  prioratuum, 
dignilatum,  et  aliorum  beneficiorum  Ecclesia- 
sticorum,  quae  quomodolibel  oblinuerant,  vel 
imposterum  obtinuissent.ac  etiam  quorum  col- 
latio,  provisio,  et  quaevis  alia  dispositio  illis  ex 
causa  faclae  per  eos  cessionis,  regiminis  et  ad- 
ministrationis,  seu  commendae  aut  resignatio- 
nis,  Ecclesiarum,  monasleriorum  el  aliorum 
beneficiorum  hujusmodi,  Apostolica  auctoritafe 
reservala  extilissel,  vel  imposlerum  reservanda 
esset ;  necnon  quorumcumque  inferiorum  col- 
latorum,  et  collalricum,  de  jure,  privilegio, 
consuetudine,  etc.  ac  alias  quomodolibet  perti- 
nenlia  ;  et  etiam  illa  commendandi,  ac  alias  de 
eis  disponendi,  omnibus  et  singulis  cardinali- 

>  Extat  in  magno  Bnll.  Couslil.  58.  psg.  2b2.  —  -  Exlat  in  Bull. 
magno  inler  Pii  V  Conslit.  32.  —  »  Extat  in  Bull.  magno  Gre- 
gor.  XIU.  Consl.  85. 


PII  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


247 


bus  specialiter  et  expresse  revocat ;  praecipitque 
insiiper,  quod  omnes  deinccps  Apostolicac  lit- 
tertc  fnculfatiim  et  induiloriim  luijusmodi,  pro 
singulis  cardinalihus  prffisentibus  ac  futuris, 
unam  tantum  catliedralem  vel  majorem  Eccle- 
siam,  seu  illius  loco  unum  vel  duo  monasteria, 
aut  unum  vel  duo  beneficia,  in  pracfatis  litteris 
ex[irimenda,  qua;  cardinales  ipsi,  ultra  illas  sex 
episcopales,  ac  prcsbyterales,  et  diaconales  car- 
dinaiium  Ecclesias,  tunc  temporis  obtinuissent, 
seu  quorum  collatio  eis  rescrvata  fuisset,  spe- 
clarent  ;omnino  sublalse  intelligantur:  cum  al- 
tera  eliam  bujusmodi  indultorum  |)arte,  super 
ipsorum  cardinalium  consensu,  in  beneficio- 
rum  provisione,  apud  Sedcm  pracdictam,  pro 
tempore  vacantium,  requirendo,  alias  sub  dictis 
indultis  compiehensorum.  De  his  siquidem 
omnibus  imposterum  Pius  libere  se  disponere 
velle  edicit ;  et  facultales  quoque  commendandi 
monasteria,  aliaque  beneGcia  Ecclesiastica  sae- 
cularia  et  reguiaria,  necnon  disponendi  de  mo- 
nasteriis,  etiain  cura  et  convenlu  carentibus, 
et  de  dignitatibus  conventualibus,  et  in  metro- 
politana  aliisque  catliedralibus  post  Pontifica- 
les  mnjoribus  et  in  Coliegiatis  Ecclesiis  princi- 
palibus  :  ac  pariter  disporiendi  de  beneficiis 
referendariorum  causarum  Palatii  Apostolici 
auditorum,  protonotariorum,  et  aliorum  officia- 
lium  dicla;  Sedis,  necnon  familiarium,  CcCtero- 
rumque  omiiium,  qui  Conslitutionibus  declara- 
toriis  Pauli  papa;  III  ad  perpetuam  rei  memo- 
riam  editis,  conlinebantur,  vel  cobibet ,  vel 
penilus  aufert. 

7.  Familiarum  denique  eorumdem  cardi- 
nalium,  per  Apostolicae  cancellarige  regulas, 
indulta  et  privilegia,  ad  eos  solos  familiares, 
eorumdem  continuos  commensales,  restrinxit, 
qui  vera  et  actuali  familiaritate,  continuaque 
commensalitate  hujusmodi  durante,  extra  Ro- 
manam  curiam,  vel  cardinalibus  ipsis  in  dicta 
curia  existentibus,  apud  dictam  Sedem  deces- 
sissent  ;  et  ea  sola  beneficia,  qua;  ipsi  familia- 
res,  continui  commensales  viventes,  ad  prtefa- 
torum  cardinalium  collationem  pertinentia, 
obtinuissent,  seu  quoe  ex  collatione,  sibi  ab  eis- 
dem  cardinalibus  facta,  assecuti  fuissent,  com- 
plecti  voluit  ;  aliler  vero,  eliam  motu,  scientia 
et  potestate  similibus,  et  etiam  cum  praisentis 
Conslitutionis  speciali  et  expressa  derogalione 
expedilas  lilleras,  nullius  prorsus  esse  roboris 
ac  momenti  jussit.  Illa  vero  beneflcia,  cujus- 
cumque  generis  essent,  quaj  aliquis  haircsis 
crimine  infectus  prius  habuissct,  a  nemine 
obtineri  posse  decrevit,  nisi  specialiter  vaca- 
tionis  modus  ex[)rimeretur  ;  sibique,  ac  Apo- 
stolicsD  im[)Oslerum  Sedi  ea  dumtaxat  distri- 
buenda  reservavit.  En  quse  super  hoc  lex  '  ab 
ipso  sancita  fuit  : 

*  Exlat.  in  Bull.  parvo  Pii  V  pag.  53. 


PIUS  EPISCOPUS.  etc. 

«Cum  ex  Aposfolatus  officio,  nobis  (meritis 
licet  im|)aribus)  credito,  cura  Dominici  gregis 
immineat  gencralis,  et  exinde  teneamur,  more 
vigilis  |)asloris,  vigilare  et  attentius  providere, 
ulEcclesiis,  monasteriis  et  quibusvisaliis  bene- 
ficiis  Ecclesiaslicis,  nunc  et  pro  tempore,  pro- 
pter  crimen  hairesis  vacantibus  et  vacaturis, 
tales  viri  eis  |)ra;ficiantur  idonei,  qui  detes- 
tandas  ac  nefarias  hffireses,  diabolo  dissemi- 
nante,  contra  verfc  et  orlliodoxa;  fidei  puritatem 
exortas,  de  agro  Domini  exstirpare,  et  populos 
sibi  commissos  ad  Catliolicaj  Ecclesia;  veri- 
tatem  reducere,  doctrina,  verbo  et  boni  operis 
exemjilo  valeant ;  pramissorum  itaque  consi- 
deratione  inducti,  etab  aliis,  ad  id  suadentibus, 
rationabilibus  causis,  nonnullis  etiam  praede- 
cessorum  nostrorum  vestigiis  inhaerendo,  motu 
proprio,  non  ad  alicujus  nobis  super  hoc 
oblatae  petitionis  instantiam,  sed  de  mera  no- 
stra  volunlate  et  deliberalione,  omnia  et  singula 
beneficia  Ecclesiastica,  cum  cura  et  sine  cura, 
saccularia,  et  quorumvis  Ordinum,  etiam  Sancti 
Joannis  Hierosolyinilani,  et  aliarum  quarumvis 
militiarum  regularia,  quaecumque  et  qualia- 
cumque  sint,  etiamsi  sajcularia,  dignitates  et 
praebendae,  personatus,  adminislrationes,  vel 
officia  in  calhedralibus,  eliam  metropolitanis, 
vel  collegiatis,  et  dignitatibus  ipsae  in  cathe- 
dralibus,  etiam  metropolitanis  post  pontificales 
majores,  seu  collegiatis  hujusmodi  princi- 
pales  ;  regularia  vero  beneficia  hujusmodi,  mo- 
nasteria  etiam  consistorialia,  prioratus,  pra- 
positura;,  praepositatus,  administrationes,  vel 
officia  etiam  claustralia,  ac  hospitalia,  et  prte- 
ceptoriae,  et  alias  quomodocumque  qualificata 
fuerint,  ordinationi  et  dispensationi  nostrae,  et 
Sedis  Apostolicae,  hac  perpetuo  valilura  Con- 
stitulione,  auctoritate  Apostolica,  tenore  prae- 
sentium  reservamus.  Declarantes,  omnes  et 
quascumque  impetrationes  de  beneficiis,  ut 
praefertur,  quomodocumque  qualificalis,  certo 
modo  in  futurum  faciendas  et  obtinendas,  be- 
neficia  hujusmodi,  propter  haeresim  vacantia, 
et  in  futurum  vacalura,  non  comprehendere, 
nisi  specialiter  et  dispositive  vacationis  modus 
propter  crimen  haeresis  expressus  fuerit,  et 
illum  nullo  modo,  sub  quibusvis  clausulis  et 
decrelis  comprehendi,  quantumcumque  gene- 
ralibus,  in  quibusvis  graliis  et  concessionibus, 
per  nos  et  Romanos  Pontifices  successores  no- 
stros  faciendis,  etiam  per  fiat,  signatis  et  con- 
cessis  ;  ac  decernenles,  omnes  et  quascumque 
impetrationes,  de  quibusvis  beneficiis,  ut  prae- 
fertur,  qualificatis,  hactenus  factas  et  obtentas, 
nisi  earum  vigore  in  judicio  per  im[)elrantes 
crimen  ejusmodi  deductum  fuerit,  et  super  eo 
sententiam  favorabilem  obtinuerint,  vel  dicto- 
rum  beneflciorum  possessionem  assecuti  fue- 


248 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI  1567. 


rinf,  ad  vacationem  hujusmodi,  propter  crimen 
hoeresis,   se     non    extcndere,   et   illum    nemi- 
nem  comprehendere  ;  sicque  per  quoscumque 
judices    et    commissarios,   quavis    auctoritate 
fungentes,  etiani  S.  R.  E.  cardinales,  judicari  et 
interpretari  debcrc  ;  irritum  quoque  et  inane,  si 
secus,  pcr  quoscumiiue,  quavis    dignitate   et 
auctoritale  prajditos,  judicalum  fuerit,  decerni- 
mus.  Volumus  autem  quod  prffisentes  litterae, 
etc.     inter    Conslituliones    perpetuo    valituras 
describantur  etc.  Dalum  Romae,  apud  Sanctum- 
Petrum,    anno    Incarnationis    Dominica;    mil- 
lesimo  quingentesimo  sexagesimo  septimo,sexto 
lial.  Februarii,  1'ontificatus  noslri  ann.  secundo». 
8.  Licet  vero  quam  evidentissime  appareat, 
haec  omnia  Pium  constiluisse,  ut  animas,  quas 
in  praeceps  avaritia  trahebat,   ab   iniquitatum 
funibus,  quibus  sese  obstrinxerant,  provide  sol- 
veret,  ac  fidei  zelo,  quae  proposuimus,  edixis- 
se,  ne  videlicet  Domini   heereditas  alienorum 
possessio   fieret   ;   quod   tamen   ea  praiceperit 
nullius  omnino  cupiditatis  actus  instinctu,  cse- 
tera,  quae  hoc  ipso  anno  decrevit,  non  minus 
evidenter  ostendunt.  Cum  enim  comperisset, 
plurimos,    Ecclesiastica    beneflcia    obtinentes, 
proprii    honoris    ac    salutis    immemores,    ali- 
quando  eliam  jirEetextu  facullatis  testandi,  eis 
ab   Apostolica  Sede   factae,   in   eorum   ultimis 
voluntatibus,  res  sacras,  ac  vasa,  ornamenta  ac 
paramenta  Ecclesiastica,  aliaque  divino  cultui 
dicata  quandoque   ex  fructibus    Ecclesiasticis 
per  eos  acquisita,  non  Ecclesiis,  et  monasteriis, 
ac  beneficiis,  quibus  praifuerant,  seu  a  quibus 
proventus  Ecclesiasticos   et  stipendia  accepe- 
rant  ;  sed  aliis  potius  locis,   etiam   aliquando 
non  piis,  et  saepeiiumero  propriis  etiam,  secun- 
duin  carnem,  afflnibus  ac  consanguineis  relin- 
quere  consuevisse  :  et  insuper  ipsiusmet  Apo- 
stolicEe  camerae  collectores,  sub  prsetextu  quod 
ea  spoliorum  nomine  venirent,  tanquam   ejus- 
dem  camerae   spolia,   in   maximum   religionis 
dedecus,    ac    Ecclesiarum,    monasteriorum   et 
eorunulem  beneflciorum  detrimentum,  ac  tes- 
tantium  aniinarum  periculum,  plurimorumque 
scandalum,  sspe  exigere  ac  percipere  illa  ve- 
ritos  non  fuisse  ;  idcirco,  ad  hujusmodi  evel- 
lendos  abusus,  hoc  anno  ',  terlio  kal.  Septem- 
bris  haec  statuisse  reperimus. 

Ornamenta,  et  paramenta,  ac  res  sacras,  et 
alia  bona,  ad  usum  et  cultum  divinum  spe- 
ctantia,  spoliorum  nomine,  ad  cameram  Apos- 
tolicam  pertinentium  ,  minime  comprehendi  ; 
nec  ipsa,  cujusvis  facultatis  ab  Apostolica  Sede 
facta;  praetextu,  ulli  relinqui  licere  ;  sed  ad  sin- 
gulas  Ecclesias,  monasteria,  eliam  conventu 
carentia,  in  (juibus  beneficiati  resedissent,  aut 
quibus  praefuissent,  seu  quae  alias  obtinuissent, 
ommuo  pertiuere. 


In  iisdem  Ecclesiis  seu  beneficiis  succes- 
soribus  propria  auctoritate  licere  eadem  orna- 
menta  etc.  apprehendere,  ac  ipsa  beneficiorum 
eoriimdem  Ecclesiis  vel  sacrisliis  applicandi  et 
incorporandi  data  eis  facultate. 

Donationes,  relicta.  ac  legata,  iestamenta, 
codicilios,  aliasque  ultimas  voluntates,  quoad 
praemissa,  nulla  etinvalida,  nulliusqiie  roboris 
et  momenti  existere,  in  cujuscumque  personae 
aut  loci  favorem  factas  declarat :  quinimo  res 
sacras  prccfatas,  quocumque  nomine  vel  titulo 
detinenles,  Ecclesiis,  quibus  defuncti  benefl- 
ciati  praefuissent,  statim  restituere  teneri,  et  ad 
restiluendum  per  censuras  et  pcenas ,  etiam 
furti  ac  sacrilegii,  ac  aiia  juris  et  facti  reme- 
dia  opportuna  cogi  et  compelli  posse  ac  debere 
jubct. 

Ad  coUectorum,  vel  subcollectorum  spolio- 
rum  camerae  Apostolica;  insolentiam  coercen- 
dam,  domestica  presbjterorum,  seu  clericorum 
supellectilia,  etiamsi  ex  fructibus  et  beneflcio- 
rum  [)roventibus  acquisita  fuissent,  sub  spolio- 
rum  nihilominus  appellatione  minime  venire, 
nec  pro  spoliis  uUo  modo  reputari  posse,  de- 
clarat. 

Cavit  insuper,  ne  a  spoliorum  collectoribus 
vel  subcollectoribus  exigi  quidquam  posset, 
per  obitum  illius,  qui,  dum  viveret,  unum  vel 
plura  beneficia  Ecclesiastica  obtinuisset,  cujus, 
vel  quorum  insimul  fructus,  redditus  et  pro- 
ventus,  triginta  ducatorum  auri  camerae,  se- 
cundum  communem  ffistimationem  ,  valorem 
annuum  non  excessissent,  aiit  qui  annuas  pen- 
siones,  super  quibusvis  Ecclesiasticis  fructibus 
usque  ad  dictum  valorem  anuuatim  percepis- 
sent ;  dummodo  taraen  is  se  ab  omni  illicita 
negotiatione,  et  a  sacris  canonibus  prohibita 
abstinuisset. 

Sacra  autem  vasa  ac  paramenta,  ac  caitera 
divino  ciiltui  dicata,  tanquam  spolia  ab  iisdem 
collectoribus  vel  subcollectoribus  haberi  aut 
describi  districtius  inhibet ;  sed  ipsa,  caeteraque 
omnia,  sacris  ministeriis  mancipata,  Ecclesiis, 
monasteriis,  capellis,  aliisque  beneUciis,  ipso- 
rumqiie  rectoribus  libere  dimilti  ac  consignari 
mandat ;  ita  ut  ea  cuncta  in  locis,  in  quibus 
constitissent,  relicfa  sint.  Cum  vero  hic  expresse 
non  signiflcaverit  Pius,  quaenam  res  spoliorum 
nomine  comprehenderentur  ;  ipsas,  scias,  in 
Constitutione  sua  decima  octava  '  Paulum  V 
fuse  explicasse. 

9.  Cum  accepisset  pariter  Pontifex,  in  depu- 
tandis  vicariis,  ac  in  assignatione  portionum, 
vicariis  ipsis  perpetuis  parochialium  Ecclesiis, 
beneficiis,  collegiis,  aliisque  locis  piis  per|)etuo 
unitarum,  ex  Tridentino  Concilio  facienda,  non-" 
nullos  ita  modum  excessisse  ^,  ut  pariim  aut 
nihil  ex  fructibus,  redditibus  et  proventibus  pa- 


i  ExUt.  iQ  Bullar.  BuUa  42.  pag.  237. 


'  Vide  ia  Bullar.  —  «  Bull.  47.  pag.  242.  :n  magn.  Bull. 


PII  V  ANNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


249 


rocliialium  iisdem  Ecciesiis  remaneret  ;  caque 
de  causa,  circa  iuter|irelalionem  decreti  prie- 
fati  Concilii,  multas  controversias  obortas  esse  ; 
ad  eas  tollendas  animum  intendens,  ac  consi- 
derans ,  ideo  unioues  eas  a  praedecessoribus 
Pontificibus  fuisse  faclas ,  ut  ex  redditibus  et 
emolumentis  beneficiorum  unitorum,Ecclesiis, 
monasteriis  ac  collegiis  facilius  onera  iisdem 
incuinbentia  supportarentur,  et  promptius  ab 
Ecclesiasticis  ministris  in  iisdem  divina  cele- 
brarentur  officia,  hospitalitas  servaretur,  alia- 
que  charitatis  opera  exercerentur,  et  niiiilomi- 
nus  commissa  parocliialium  cura  animarum 
laudabiliter  etiam  perageretur  ;  statuit  idcirco 
ac  decrevit,  in  assignatione  portionis  perpetuis 
vicariis,  ex  preedicto  Concilio,  prselatorum  ar- 
bitrio,  facienda,  ita  eos  se  confinere  debere,  ut 
non  major  centum  ,  nec  minor  quinquaginta 
scutorum  annuorum  summa,  omnibus  etiam 
incertis  emolunientis  aliisque  obventionibus 
communiter  percipi  solitis,  computatis,  eis  om- 
nino  constitueretur  ;  dummodo  tamen  vicariis, 
sive  in  quantitate  aut  qunta  fructuum,  pecunia- 
que  numerata  solilum  non  fuisset  plus  assi- 
gnari,  sive  fundo,  seu  alia  re  stabili  portio  hu- 
jusmodi  jam  attributa  illis  non  fuisset,  habita 
quoque  reddiluum  onerumque  loci,  cui  paro- 
chialis  ipsa  unita  fuisset,  ralione  ;  ita  ut  por- 
tiones  ultra  vel  infra  prsefatas  summas  scuto- 
rum  centum  vel  quinquaginta  hactenus  as- 
signatse,  vel  imposterum  forsan  assignandae, 
quoad  excessum  vel  defectum  hujusmodi,  nul- 
lius  roboris  et  momenti  existerent,  et  ad  prre- 
dictas  summas  redaclte ,  et  auctae  respective 
censerentur  ;  nisi  tamen  valor  annuus,  ipsius 
parochialis  unitse  habita  ratione,  minor  quin- 
quaginta  scutis  existeret  ;  quo  casu  assignafa, 
vel  vicario  perpetuo  assignanda  portio  sum- 
mam  annualem  valoris  praefatae  parochialis  ex- 
cedere  non  deberet ;  sed  omnes  ejusdem  fructus 
vicario  ipsi  perpetuo  dumlaxal  attribuisse  sat 
esset. 

Ecclesias  autem,  monasteria  et  collegia,  in 
quorum  parochialibus  Ecclesiis  unitis  prfefatas 
vicarias  erigi  contigisset  ;  pro  quantitatibus 
fructuum  ipsis  vicariis  perpetuis  assignatorum, 
ad  solutionem  quindenniorum,  quam  Aposto- 
licse  camerse  solvere  debuissent,  ulterius  non 
teneri  voluit ;  sed  eis  ad  rafam  certorum,  quae 
de  earumdem  parochiarum  fructibus  percepta 
fuissent,  defracfionem  fieri  imperavit ;  ifa  famen 
quodvicarii  perpelui,  qui  pro  eo  tempore  depu- 
tati  fuissent,  novam  suae  deputationis  provisio- 
nem  ab  Apostolica  Sede  accipere,  et  pro  portione 
fructuum  certoium  sibi  assignafa,  annafamsol- 
vere,  ac  Apostolicas  demum  litleras  expedire  te- 
nerentur  ;  nec  alias  ad  prEefatarum  vicariarum 
perpetuarum  [)ossessioi)em.  et  eorumdem  paro- 
chialium  servitium  admitti  possent. 

Hos  vero  perpetuos  vicarios,  non  ad  libe- 

AsN.  —  ToMis  XXXV.  —  Laderciii,  I. 


ram  ordinariorum  electionem,  sed  ad  illorum 
nominationem,  in  quorum  Ecclesiis  unitis  po- 
nendi  essent  (praevio  tamen  eorumdem  ordina- 
riorum  ,  seu  eorum  vicariorum  examine  ac 
approbatione)  deputari  mandavit.  Quod  si  pa- 
rochiales  monasteriis  Regularium  Mendican- 
tium  unifae  fuissenf,  ab  eorumdem  monaste- 
riorum  superioribus,  ex  ipsis  .Mendicantibus, 
vicarios  nominari  jussit ;  qui,  sl  ab  ordinarlis, 
vel  eorum  vicariis,  praivio  examine,  ad  ani- 
marum  curam  gerendam  idonei  reperti  ac  pro- 
bati  fuissent,  eos  in  vicarios  deputare  debere 
voluit  ;  hac  tamen  ratione,  ut  ad  superiorum 
suorum  nutum  amovibiles  essent  ;  quod  eliam 
in  Regularibus  monachis  aliis  servari  prfficepit, 
dummodo  in  ea  parochiali,  in  qua  unus  ex 
monachis  ,  praedicta  forma  servata,  vicarius 
deputatur,  cum  eo  saltem  quatuor  alii  ejusdem 
Congregationis  monachi  habilenl. 

10.  Ista  decrevit  Pius  kalend.  Novemb.  hujus 
anni.  Undecim  autem  viearios  perpetuos,  ut 
cseteris  exemplo  esset,  in  totidem  Basilicis  et 
Ecclesiis  Urbis,  cum  assignatione  porfionum, 
ipsum  instituisse',  dicetur  inferius.  Ea  vero  ia 
parfe,  quse  ad  Ecclesiarum  Mendicantium  vica- 
rias  spectat,  ad  juris  et  Tridentini  Concilii  ter- 
minos  a  Gregorio  XIII  S  qui  proxime  Pio  ia 
Pontiflcatu  successit,  res  redacta  est,  ut  suo 
loco  dicendum  erit. 

11.  Celeberrima  Constitiitio  de  non  alienan- 
dis  sive  infeudandis  urbibns  aliisque  Romanss 
Ecclesise  locis.  —  Verum  inter  caeteras,  hoc 
anno  a  Pio  edifas  Constitufiones,  quibus  fide- 
lem  una  ac  prudenfem  Ecclesiasticorum  bono- 
rum  se  dispensatorem  exhibuit,  celeberrima  ea 
extifit ,  qua  omnino  alienandi  et  infeudaadi 
civitates  et  loca  S.  R.  E.,  vel  de  eorum  aliena- 
tionibus  et  infeudationibus,  quovis  praetextu, 
etiam  cvidentis  utilitatis,  tractandi,  sibimet  ac 
successoribus  suis  facultatem  ademisse  visus 
est.  Ipsain  siquidem,  quem  praediximus,  Gre- 
gorius  %  non  modo  confirmavit,  quin  etiam  ex- 
tendit,  et  qui  eidem  suffecti  sunt,  Sixtus  V, 
Innocentius  IX  et  Clemens  Octavus  ampliarunt. 
Quid  autein  ad  eam  edendam  Pium  impulerit, 
ex  ipsamet  Constilutione  *,  quam  necessario 
hic  ponendam  duximus,  utpote  de  qua  ia  An- 
nalibus  pluries  mentio  occurret,  accipies  : 

PIUS  EPISCOPUS 

«  Servus  servorum  Dei,  efc. 

«  Adinonet  nos  suscepla  cura  regiminis 
universalis  Ecclesise,  cui,  auctore  Domino  pra;- 
sidemus,  ut  civitates,  terrac,  oppida,  et  loca  uo- 
bis  etSedi  Aposfolica;  in  temporalibus  mediafe 
et  immediate  subjecta,  perpetuo  in  jure,  domi- 

'  Biill.  139.  ia  magno  BuU.  pag.  347  ann.  1571.  —  =  Vide  in 
magao  Bullar.  Gregor.  XIII  Consl.  9.  —  '  Gregor.  XIII,  Constit.  3. 
Siitus  V,  Couslit.  26.  Inaoc.  IX,  Constit.  1.  Clemens  Vlll,  Consli- 
tHt.  1  et  32.  —  »  Estat  in  Bull.  Consiitut.  3.  pag.  220. 

32 


2no 


PII  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


nio,  et  proprietate  ac  possessione  dicta}  Sedis 
conserventur. 

«  §  1.  Sane.Iicet  nonnulli  Romani  Pontifices 
prffidecessores  nostri,  per  eorum  Constilutiones, 
rerum  Ecclesiaslicarum  alienationes  proliibue- 
rint,  etjam  factas  revocaverint  et  annullaverint, 
nihilominus,  cum,  retroactis  temporibus,  non- 
nulli  nimirum  ambitiosi  et  dominandi  cupidi, 
sub  variis  pra;textibus,  coloribus  ct  causis, 
sa?pe  etiam  falsis,  (quod  non  sine  maximo  ani- 
mi  nostri  moerore  referimus)  aliquibus  Roma- 
nis  PontiGcibus,  suggestionibus  et  insinuatio- 
nibus  suis,  conati  sint  ostendere  et  persuadere, 
magis  utile  et  expediens  S.  R.  E.  et  Sedi  prae- 
fatae  fore,  si  aliquaj  civitates,  terrEE,  oppida, 
castra,  arces  et  loca  ad  jus  et  proprietatem  ejus- 
dem  Sedis  pertinentia,  in  feudum,  gubernium, 
vicariatum,  ducatum  aut  quemvis  alium  titu- 
lum  pcrpetuum,  vel  ad  tertiam  generationem, 
seu  ad  vitam,  aut  alias  ad  longum  tempus  con- 
cedereutur  ;  vel  etiam  ex  eo,  quod  alias  in  feu- 
dum  data,  aut  quovis  alio  titulo  hujusmodi 
alienata  fuerint  ;  et  propterea  tanquam  ad  Se- 
dem  praedictam  devoluta  vel  devolvenda,  posse 
et  debere  de  jure  iterum  infeudari  ;  et  conces- 
siones  e  Sede  Apostolica  emanasse,  ex  quibus 
illa  non  mediocrem  diminutionem,  non  solum 
patrimonii,  sed  etiam  sestimationis  recepisse 
cognoscilur. 

«  §  2.  Hinc  est,  quod  nos,  considerantes 
omnium  civitatum  etlocorum  praedictorum  sin- 
gularem  fidcm,  et  promptam  devotionem,  eidem 
Sedi  exhibitam,  omni  tempore  valde  utilem  et 
salutarem  fuisse  et  esse  ;  ac  volentes,  non  so- 
lum  alienationes  hujusmodi,  (quas  tempore 
nostro  omnino  exulare  intendimus)  de  medio 
lollere,  et  quod  nobis  licere  non  patimur,  nostris 
successoribus  indicare,  quos  non  immemores 
fore  speramus,  ante  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
in  examine  diei  magni  adventus,  tribunal,  vil- 
licationis  nostr»  rationem  reddituros  nos  esse; 
sed,  ut  omnis  alienationum  hujusmodi  flenda- 
rum  occasio  penitus  aboleatur,  quantum  cum 
Deo  possumus,  per  amplius  providere,  Consti- 
tutionibus  praedecessorum  nostrorum  hujus- 
modi  etiam  inhEereudo,  illasque  innovando, 
motu  proprio,  et  ex  certa  nostra  scientia,  non 
ad  alicujus  super  hoc  nobis  oblatce  petitionis 
instantiam,  sed  ex  mera  animi  nostri  delibera- 
tione,  et  de  Apostolics  poteslatis  plenitudine, 
habita  etiam  super  his  cum  venerabilibus  fra- 
tribus  nostris  S.  R.  E.  cardinalibus,  in  consi- 
storio  nostro  secreto,  consultatione  matura  ; 
de  eorum  consilio  et  unanimi  assensu,  (qui 
etiam  juraverunt  prffisenti  Constitutioni  non 
contravenire,  nec  Pontificibus  alienationes  con- 
tra  tenorem  preesentium  attentantibus  consen- 
tire,  et  absolutiones  a  juramento  hujusmodi 
non  petere  nec  accipere),  hac  nostra  perpetuo 
valitura  Constitulione  decernimus,  et  declara- 


mus,  civifates  et  loca  prsedicta,  etiam  hattenus 
in  feudum,  aut  quemvis  alienationis  titulum, 
dari  solita,  vel  consueta,  ad  nos  et  Sedem  pra;- 
fatam  devoluta,  et  pro  tempore  devolvenda, 
absque  alia  ulteriori  declaratione  et  illorum 
possessionis  apprehensione,  eo  ipso  Sedis  et 
camera;  Apostolicee  incorporata,  ac  ad  jus,  et 
proprietatem,  et  dominium  pristinum,  ac  pos- 
sessionem  rediisse  censeri  ;  perinde  ac  si  per 
quadraginta  annos  et  ultra  civitates  et  loca 
praefata  a  nobis  et  Sede  praefata  immediate  pos- 
sessa,  et  nunquam  in  feudum  aut  titulum  con- 
cessa  fuissent. 

«  §  3.  Statuimusque  et  decernimus,  quod 
omnes  et  singulae,  tam  Communitates  et  Uni- 
versitates,  quam  cives  et  incolae  civitatum,  ter- 
rarum  et  locorum  praedictorum,  aliteque  quae- 
cumque  personae ,  tam  Ecclesiastica?  quam 
sseculares,  cujusvis  dignitatis  et  ordinis,  etiam 
episcopalis  vel  majoris  existentes  S.  R.  E.  car- 
dinales,  tam  publice  in  consiliis  civitatura  et 
locorum  praefatorum,  quam  privatim  alibi  in 
quibusvis  locis  etiam  civitatum  et  terrarum 
earumdem  gubernatores,  aut,  et  Sedis  Aposto- 
licse  legati  vel  prolegati  existant,  tractantes, 
consulentes,  aut  alias  verba  facientes  de  infeu- 
dationibus  et  locis  praefatis  immediate  ad  nos 
et  Sedem  prajfatam  spectantibus  et  pertinen- 
tibus,  etiam  devolutis,  etiam  in  feudum  com- 
muniter  et  pluries  dari  solitis,  etiam  ex  causa 
permutationis,  vel  sub  annuo  censu,  aut  ca- 
none,  aut  alias  quomodolibet,  ctiam  contem- 
platione  meritorum  erga  Sedem  praefatam,  aut 
sub  praetextu  necessitatis,  vel  evidentis  utili- 
tatis  faciendis,  seu  de  postulandis,  a  nobis  et 
Sede  praefata  quibusvis  personis,  cujusvis  dl- 
gnitatis,  status,  gradus,  etiam  nobis  et  succes- 
soribus  nostris  secundum  carnem  conjunctis, 
etiam  S.  R.  E.  cardinalibus,  aut  quavis  alia 
temporali  vel  Ecclesiastica  dignitate  fungen- 
tibus,  in  duces,  vicarios,  gubernatores,  seu 
quemvis  alium  titulum,  ad  vitani,  vel  in  perpe- 
tuum  vel  longum  tempus,  aul  etiam  Sedis  Apo- 
stolicae  beneplacitum,  civitatum  et  locorum 
praefatorum,  ac  propterea  de  eligendis  oratori- 
bus  ad  nos  et  successores  nostros,  super  prae- 
niissis,  vel  illorum  occasione  mittendis  pro- 
ponenles,  tam  ipsi  quam  oratores,  munus 
hujusmodi  recipientes,  aut  alii  quicumque  alie- 
nationes  hujusmodi  Romano  Pontifici  pro  tem- 
pore  existenti,  per  se,  vel  alium,  seu  alios 
insinuantes,  vel  suadentes,  eo  ipso  sententiam 
excommunicationis  incurrant,  a  qua,  nisi  ab 
ipso  Pontiflce,  praeterquam  in  mortis  articulo, 
absolvi  nequeant  :  et  insuper  S.  R.  E.  et  Sedi 
Apostolicae  praefatae  rebelles,  etiam  in  primo 
capite  laesae  Majestatis,  et  proditores  civitatum 
et  locorum  praefatorum,  ac  bona  eorum  flsco  et 
camera?  nostrae  Apostolicae  ipso  jure  devoluta 
et  incorporata  sint,  et  esse  censeantur,  omni- 


Pir   Y   ANNUS  2.    —  CHRISTI    1 5G7. 


251 


busque  Ecclesiis,  monasteriis  ct  aliis,  per  eos 
quomodolibet  obtentis,  beneficiis  Ecclesiasti- 
cis  eo  ipso  privati  existant,  neque  ad  civitafes 
et  loca  praefata,  ullo  unquam  tempore,  remitti 
possint  ;  et  si  aliquando  eos  reintegrari  con- 
tigerit,  nihilominus  infames  remaneant,  iilis- 
que  honorum  et  dignitatum  portae  perpetuo 
claudantur. 

«  §  i.  Et  quoniam  intelleximus ,  aliquos 
etiam  cardinaies,  civitates,  terras,  oppida,  ca- 
sfra,  arces  et  loca  ad  vitam,  seu  tertiam  vel 
,aliam  generationem,  aut  alias  a  dicta  Sede, 
etiam  ex  causa  onerosa,  obtinere,  habere  et 
possidere,  cum  facultate  faciendi  in  illis  melio- 
ramenta,  ita  quod  ab  eis  amoveri  non  possint, 
nisi  restitutis  sibi  prius  pecuniis,  in  meliora- 
mentis  hujusmodi  expositis  ;  omnes  et  singulas 
facultates  faciendi  melioramenta  prcefata,  qui- 
busvis  personis,  etiam  cardinalibus,  per  eosdem 
prajdecessores  nostros,  aut  alios  ad  id  faculta- 
tem  habentes,  quomodolibet  concessas,  harum 
serie  revocamus  et  annullamus,  et  nemini  dein- 
ceps  suffragari  posse  neque  debere  ;  ac  cui- 
cumque  facultatem  faciendi  melioramenta  hu- 
jusmodi  habenti ,  illa  etiam  pro  munitione  et 
tuitione,  nisi  ex  causa  necessarise  conservationis 
locorum  eorumdem,  facta  fuerint,  post  publi- 
cationem  praesentium,  facere  omnino  inferdi- 
cimus  ac  prohibemus,  et  si  secus  a  quoquam 
factum  aftentatumve  fuerif,  melioramenta  qus- 
cumque,  per  eos  contra  tenorem  praesentium 
facta,  locis  ipsis  cedere,  et  cameram  ad  iilo- 
rum  satisfactionem  minime  teneri,  et  obliga- 
tam  esse  volumus  et  declaramus. 

«  §  5.  Declarantes  praisentes  litteras ,  sub 
qiiibusvis  revocationibus,  cassationibus,  dero- 
gationibus  et  aliis  contrariis  dispositionibus, 
sub  quibusvis  tenoribus  et  formis,  ac  cum  qui- 
busvis  clausulis  et  decretis,  pro  tempore  quo- 
modolibet  factis,  minime  comprehendi  ;  sed 
semper  ab  iilis  exceptas,  et  quoties  illa?  emana- 
bunt,  toties  in  pristinum  statum  restitutas,  et 
de  novo  concessas  esse  et  censeri  debere. 

«  §  6.  Irritum  quoque  et  inane  si  secus  su- 
per  his,  a  quoquam,  quavis  auctoritate,  scien- 
ter  vel  ignoranter  contigerit  attentari. 

«  §  7.  Non  obstantibus  Constitutionibus  et 
ordinationibus  Apostolicis,  et  civitatum  ac  lo- 
corum  praedictorum,  juramento,  conflrmatione 
Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis, 
statutis  et  consuetudinibus,  ceeterisque  contra- 
riis  quibuscumque. 

«  §  8.  Sic  igitur  devotionis  et  fidei  constan- 
tia  civitatum  et  locorum  prBefatorum  erga  nos 
et  successores  nostros ,  et  eamdem  Romanam 
Ecclesiam  perseveret,  ut  merito  integritatis  vir- 
tus  majora  beneficia  ab  eadem  Sede  consequi 
mereatur. 

«  §  9.  Volumus  autem,  quod,  sicut  omnes 
et  singuli  cardinales  praesentes  Constitutionem 


hujusmodi,  quantum  in  eis  erit,  observare,  illi- 
que  non  contravenire,  nec  Pontificibus  contra- 
facientibus  consentire,  aut  absolutionem  a  ju- 
ramento  prajstito  non  petere,  nec  oblatam 
aut  concessam  acceptare,  in  consistorio  nosfro 
secreto  promiserunt  et  jurarunt  ;  idem,  per  ab- 
sentes  cardinales  a  consistorio,  in  habitatione 
eorum,  et  a  Romana  curia,  ut  quandocumque 
ad  eamdem  curiam  se  contulerunt,  ac  per  futu- 
ros  pro  tempore  cardinales,  in  assumptione 
pilei,  promifti  et  jurari  debeat,  ac  promissio- 
nem  et  juramentum  luijusmodi  in  forma  jura- 
menti ,  per  eosdem  cardinales  prsestari  soliti, 
adjungi  et  inseri  debere  ;  ac  contrafacientes 
poenam  perjurii,  et  perpetuae  infamia?  juris  et 
facti  eo  ipso  incurrere  decernimus.  Pra;terea 
quod  ipsi  cardinales,  occurrente  Apostolica3 
Sedis  vacatione,  in  conclavi,  quando  de  obser- 
vandis  litteris  Julii  papae  Secundi,  pra?decesso- 
ris  nostri,  super  electione  Romani  Pontificis,  et 
aliis  Constitutionibus  juramentum  pra^stare 
solent,  etiam  de  inviolabilifer  observanda  prae- 
senfi  Constitutione  nostra,  per  quemlibet  co- 
rum,  qui  in  Romanum  Pontificem  electus  fue- 
rit,  et  posfmodum  idem  ad  Summi  Ponfificafus 
fastigium  assumptus,  postejus  assumptionem, 
hoc  ipsum  promittere  ac  jurare,  et  deinde  post 
coronationemsuam,  promissionem  et  juramen- 
tumhujusmodiperlitterassuasspeciales.harum 
confirmatorias,  reiterare  debeaf.  Quod  si  illud 
a  Pontifice  (quod  credendum  non  est)  recusabi- 
tur  aut  differetur,  tunc  dicti  cardinales,  in  primo 
consistoriosecreto.etprsecipue  eorum  decanus, 
et  Capita  Ordinum,  apud  eum,  omni  cum  inslan- 
tia  et  insfanfissime,  pro  praesentium  observa- 
tione  petere,  et  rogare,  ac  obfesfari  non  cessent, 
idque  ,  ut  omnino  efficiat  ,  diligentissime 
curare  sfudeanf,  stafuimus  et  ordinamus. 

«  §  10.  Quodque  praesentes  litferae  in  libel- 
lum  redigantur,  et  post  praedictas  Julii  litferas, 
quK  in  dicto  conclavi  legi  solent,  infer  alias 
Constitutiones  nostras  adjungantur,  et  efiam  in 
quinterno  Cancellariae  Apostolica;,  cum  aliis 
exfravagantibus  nostris,  describantur,  ac  ad 
valvas  Basilicae  B.  Petri,  etc. 

«  §  11.  Nulli  ergo  hominum  liceat  hanc 
paginam,  etc. 

«  Datum  Romffi,  apud  Sanctum-Petrum, 
anno  Incarnationis  Dominicae  millesimo  quin- 
gentesimo  sexagesimo  septimo,  quarto  kal. 
Aprilis,  Pontificatus  nosfri  anno  secundo. 

«  Ego  Pius  Catholica;  Ecclesia}  episcopus  ; 
Utinam  d/rigmitiir  vise  meai  ad  custodieridas 
jiistificationes  tuas. 

«  Ego  Fr  .  cardinalis  Pisanus  ,  episcopus 
Ostien. 

«  Ego  Joan.  cardinalis  Moronus,  episcopus 
Portuen. 

«  Ego  Chrisfophorus  cardinalis  Madruc- 
cius,  episcopus  Praenest. 


252 


Vn  T   ANNUS   2. 


CHRISTI    1507. 


«  Ego  A.  cardinalis  Farnesius,  episcopus 
Tuscul.  vicecancell. 

«  Ego  Joan.  M.  cardinalis  Saracenus. 

«  Ego  Fnl.  card.  Poriisiiui?. 

«  Joan.  cardinalis  l*olitianus. 

«  Joan.  Baptista  Cicada,  cardinalis  S.  Cle- 
menfis. 

((  K.  cardinalis  Tranen. 

«  Scipio  cardinalis  Pisarum. 

«  Joan.  cardinalis  Capisuccus. 

«  Ejro  ClenuMis,  cardinalis  Aracoeli. 

(;  Ego  Joan.  cardinalis  Sabellus. 

"  Ego    Joan.    Anlonius    cardinalis    Sancti 
Georgii. 

«  Ego  Aloysius,  cardinalis  Cornelius. 

«  Ber.  cardinalis  Salvialus. 

«  Ego  Pliil.  cardinalis  a  Burdesia. 

o  Ego  Ludovicus  cardinalis  Sinioneta. 

«  Ego  Antonius  cardinalis  Granvellanus. 

«  Ego  F.  cardinalis  Pacecco. 

«  Ego  Marcus  Anlonius  cardinalis  Amulius. 

«  Ego  Hieronynius  cardinalis  de  Corrigio. 

«  Ego  Joan.  Franciscus  cardinalis  de  Gam- 
bara. 

«  Ego  cardinalis  de  Sermoneta. 

«  Ego  Hippolytus  cardinalis  Ferrarien. 

«  Ego  Innicus  Avalos  card.  Arag. 

«  Ego  Marcus  Anlonius  cardinalis  Columna. 

«  Ego  Joan.  Franc.  card.  Commendonus. 

«  Ego  Marcus  Anlonius  cardinalis  Bobba. 

«  Ego  Ugo  Bonconipagnns  cardin.  S.  Xisti. 

«  Ego  Alexander  card.  Sfortia. 

«  Ego  Alexander  cardinalis  CribeUus. 

«Ego  Franciscus  Abbundius  cardinalis  Ca- 
slillion. 

«  Ego  Benedictus  cardinalis  LomeHinus. 

«  Ego  Gulielmus  cardinalis  Sirlelus. 

«  Ego  Fr.  Micbacl  cardinalis  Alexandrinus. 

«  Ego  Hieronymus  cardinalis  Simoncellus. 

« Ego   Vitellotius  card.   Vitellus  S.   R.  E. 
camer. 

«  Ego  Franciscus  cardinalis  Alciatus  ». 

12.  Quam  vero  proficua  fuerit  Bomanse  Ec- 
clesiae  ha;c  Pii  Constitutio,  facile  educes  ex 
luctuosis  certe  pra^teritorum  Pontificum  exeni- 
plis,  qui  ad  ejusmodi  infeudationes  ac  aliena- 
tiones  se  induci  passi  sunt,  et  carni  ac  sanguini 
[dus  justo  defereutes,  ei  temi)oralem  Ecclesiae 
jacturam  infauste  nimis  poslhabuerunt  :  vel 
etiam  ex  maxima  utilitate,  quffi  hinc,  ut  Gabu- 
tius  observat,  ipsimet  Ecclesiffi  accessit.  Ferra- 
riensis  enim  Ducatus  paulo  post,  nempe  sub 
Clemenfe  Octavo,  EccIesiasticaB  ditioni  hac 
ratione  additus  est  ;  et  sub  Urbano  item  Ocfavo 
Urbinafum  Dncatus  alter  Apostolicse  Sedi  de- 
volvifur.  In  hac  tamen  Constitntione  compre- 
hensas  haud  fuisse  terras  et  loca  ob  delicta 
fisco  mancipata,  in  Constilutione  sua  sexage- 
sima  quinta,  quae  incipit  Tanta,  Gregorius  De- 
cimus  Terlius  ;  et  in  Conslilulione  sua  sexta, 


cui  initium  :  IIqc  noatri,  Sixtus  Oninfns  decla- 
rarunt.  Uti,nec  etiain  bona  ea,qua;  a  baronibus 
Apostolica  camera  comparasset,  sicnt  Clemens 
Octavus  in  Constitulione,  qure  incipit  Justitix, 
edixit. 

13.  Hfcc  et  quae  prsdiximus  alia  in  Sancfai 
Apostolicffi  Sedis  juribus  vindicandis,  tuendis 
reparandisque  egisse  Pium  necesse  fuit,  ut  ope- 
rosiora  aggredi  posset  quae  moliebatur,  perdu- 
cereque  ad  optatum  finem  minime  potuisset, 
nisi  ab  Ecclesiasticorum  culmine  indecoram 
abusuum  coepisset  solvere  vetustatem  ;  ea  si- 
qiiidem  soluta,  cum  non  esset  quod  merito  sibi 
objici  posset  a  laica  poteslate,  eam  quoque  est 
adorsus,  et  e  manu,  de  qua  non  posse  surgere 
videbantiir,  libertatem  ac  Ecclesia3  jura  infracto 
animo  redemit. 

\i.  Omnia  prsesentationis  pira  a  prsede- 
cessore  concessa  Pius  revocat,  unde  principuni 
(juerelse.  —  Ut  verum  nihilominus  fateamur, 
jam  ab  anno  superiori  operi  manum  admo- 
verat,  cum,  videlicef,  sub  die  xxiii  Decembris 
ejnsdem  anni,  contra  Manluanum  Ducem  data 
scntentia,  nullum  ei  jus  in  nominatione  ac 
prECsentatione  ad  ipsius  Mantua;  Ecclesiam 
competere,  ut  retulimus,  pronuntiaverat  ;  et 
pra^tenso  ejusdem  juri  nil  prodesse  Pii  IV  prffi- 
decessoris  sui  privilegium  quoddam  ei  con- 
cessum,  solemniter  et  juridice  edixerat.  Cum 
vero  Pius  ille,  non  uni  tautum  Mantuano  Duci, 
sed  pluribus  insuper  aliis  principibus  viris 
bujusmodi  Diplomata  ac  privilegia  conces- 
sisset ;  sequum  sane  non  credidit  Pius  Quintus, 
neque  rationi  consentaneum  cBstimavit,  ut  uni 
tanfum,  ex  prolata  in  ipsum  sententia,  iri- 
bulatio,  cseteris  vero  remissio  esset  ;  sed  ex 
aequalitate  cunctos  pariter  juribus  non  gau- 
dere  declaravit,  qua3  sibi  ab  ipso  collala, 
inique  pariter  el  injuste  fuissent.  Ex  Diario 
Alexandri  cardinalis  Farnesii,  et  ex  infra 
ponendis  ejusdem  Pii  Epistolis,  rem  totam 
ordine  digestam  habemus.  Legitur  ergo  in 
praidicto  '  Diario  : 

«  Die  septima  Februarii  mdlxvii. 

«  Sanctissimus  dominus  noster  attendens, 
quod,  licet  Sede  Apostolica  per  obitum  felic. 
record.  Pauli  papae  IV  vacante,  in  conclavi,  in 
quo  piae  mem.  Pius  papa  IV  ad  summi  Aposto- 
latus  apicem  assumptus  fuerat,  nonnulla  ca- 
pitula,  pro  bona  et  felici  futuri  Pontificatus 
regimine  confecta,  et  per  eumdem  Pinm  Quar- 
tum,  tunc  tifuli  Sancti-Sfephani  in  Coelio  Monte 
presbyterum  cardinalem,  et  alios  S.  R.  E. 
cardinales  maturo  consilio  et  deliberatione  in 
plena  Congregalione  prahabifis,  subscripfa 
fnissent ;  inter  qiia^  idem  Pius  func  presbyfei" 
cardinalis  promiserat  et  juraverat,  se  nemini 
facullatem,  nec  nominandi,   nec  praesentandi 

'  Ex  Diar.  card.  Farnes. 


PII  V  ANNUS   2.   —   CIIRISTI    1567. 


253 


ad  Ecclesias  catliedrales,  seu  monastoria  alia- 
que  beneficia  consistorialia  inuiuam  conces- 
surum,  nisi  de  consensu  duaruni  partium 
dictorum  cardinalium,  et  per  modum  secrc- 
tum  ;  successiveque  ipse  Pius,  prcedecessor,  ut 
pra;fertur,  assumptus,  illam,  et  pure  et  simpli- 
citer,  ac  bona  fide,  ad  litteram  observare  et 
adimplere,  solemni  volo  promiserit  et  jura- 
verit  ;  ac  posi  coronationis  sua?  susceptionem, 
per  suas,  sub  datis  prid.  idus  Februarii,  Ponti- 
ficatus  sui  anno  primo,  super  singulis  capi- 
iulis  pra}fatis  confectas  litteras,  voium,  promis- 
sionem  et  jurameutuin  luijusmodi  reiterasset 
ct  innovasset,  ac  specialiler  et  expresse  nomi- 
nasset  vovissetque,  se  nemini  unquam  praesen- 
tandi  et  nominandi,  aui  consensum  praesiandi 
ad  Ecclesias  catliedrales,  seu  monasteria,  aut 
alia  beneficia  consistorialia,  facultatem  con- 
cessurum,  nisi  de  consensu  duarum  pariium 
ex  iribus  ipsorum  cardinalium,  per  modum 
secretum  adiiibendo  ;  niliilominus  idem  Piu?, 
a  nonnuiiis  forsan  circumventus,  nonnullas 
facultates  jurispalronatus,  seu  pra!sentandi,  vel 
nominandi  personas  ad  Ecclesias  catbedrales, 
etiam  forsan  metropolitanas,  ei  monasieria, 
ei  beneficia  consisiorialia,  j^ro  iempore  va- 
cantia,  consensu  duarum  ex  trilnis  partibus 
cardinalium  hujusmodi,  ut  prEeferiur,  minime 
adliibito  ;  aliquibus  etiam  regibus,  ducibus, 
marchionibus,  ei  aliis  principibus,  necnon  Uni- 
versiiatibus  ei  Collegiis  concesserai,  ei  liiteras 
desuper  expedlri  fecerat  in  diclae  Sedis  auclori- 
taiis,  necnon  Ecclesiarum,  monasteriorum  pra?- 
diciorum  prKjudicium ,  ei  scandalum  pluri- 
morum.  Idem  Sanctissimus  D.  N.  considerans, 
faculiaies  hujusmodi,  adversus  tot  provisiones, 
voia  ei  juramenta,  non  sine  plurimo  scandalo, 
et  magno  auctoritaiis  dicla  Sedis  necnon  Ec- 
clesiarum  et  monasteriorum  hujusmodi  prae- 
judicio,  factas  fuisse  ;  volensque,  ne  Sedis 
Aposlolica?  aucioritas  in  dies  minuaiur,  ac  Ec- 
clesiee  et  monasteria  praedicta,  ex  su|)radictis 
concessiouibus  aliquod  detrimentum  patian- 
tur,  sed  ut  solita  gaudeani  liberiate,  debiie 
(prout  suo  incumbii  officio)  providere  :  matura 
deliberaiione,  super  bis,  cum  S.  R.  E.  cardina- 
libus  prsebabita,  ex  prsemissis  ei  certis  aliis 
sibi  nolis,  legitimis  et  id  suadeniibus  causis, 
onines  et  singulas  concessiones  ei  facultates 
pra3seniandi,  nominandi  et  eligendi,  seu  con- 
sensum  prwsiandi,  ad  quascumque  caihedrales 
et  nielropoliianas  Ecclesias,  ei  monasteria, 
cum  consensus  duarum  ex  iribus  partibus  car- 
dinalium  hujusmodi  adhiliendus  foret,  et  capi- 
iulum  prffidictum  servatum  non  fuerit  ;  qui- 
busvis,  eiiam  regibus,  ducibus,  marchionibus, 
et  aliis  personis,  quacumque  auctoritate,  ei 
oxcellentia  fulgentibus,  necnon  civilatibus, 
Universitatibus  et  CoIIegiis  hujusmodi,  etiam 
molu  proprio,  et  ex  ccrta  scientia,  ac,  ex  qui- 


buscumque  causis,  et  de  Apostolicae  potestalis 
plenitudine,  etiam  negotio  ipso  cum  qiiibusvis 
S.  R.  E.  cardinalibus,  ac  per  ipsum  Pium  for- 
san  acciiis  communicato,  et  mature  discusso, 
ac  de  illorum,  non  iamen  duarum  ex  tribus 
partibus  cardinalium  bujusmodi,  consilio  et 
unanimi  consensu,  etiamsi  capitulorum,  Ec- 
clesiarum  ,  ac  conventuum  et  monasterio- 
rum  hujusmodi  ad  id  accessissei  assensus, 
ac  etiam  ob  remunerationem  laborum  ei  re- 
compensationem  pecuniarum,  cujusvis  quali- 
iatis  ei  quantitaiis  forsan  camerae  Ai^ostolicae 
ei  Sedi  in  ipsius  necessitalum  subventionem 
solutarum  ei  ex  quibusvis  conditionibus,  pa- 
ciis  ei  reservaiionibus,  ei  aliis  etiam  necessa- 
rio  exprimendis  causis,  ac  alias  quomodolibet 
per  dicium  Pium  facias  ;  eiiamsi  conditiones 
aliquas  reges,  reginse,  duces,  marchiones,  et 
alise  personae,  necnon  civilates  et  Universitates, 
confraierniiales  et  collegia  hujusmodi  teneban- 
iur,  execuiioni  demandata  foreni  :  revocavit, 
cassavit  et  annullavit,  ac  pro  nullis,  cassis, 
excisis  et  infectis  omnino  liaberi  voluit  :  volens 
et  decernens,  quod,  Ecclesiarum  ei  monasterio- 
rum  praedictorum  occurreute  vacatione,  nulla 
expeciata  praeseniaiione  seu  nominatione  per- 
sonarum,  vel  cujusvis  praeseniaiione,  Ecclesiis 
ei  monasieriis  praefaiis,  personae  idoneae  per 
eum,  et  pro  tempore  existentem  Romanum 
Poniificem  prajficianiur  ac  inhibeantur. Irritum 
quoque,  etc  ». 

1.5.  Ubi  hoc  Pii  decretum  innoiuit,  graviter 
commotos  principes  eos  viros,  caeierosque,  qui, 
qute  diximus,  Pii  Quarti  Diplomata  oblinueranf, 
conclamatamque  fuisse  injuriam,  divinare  fa- 
cile  esi :  hinc  clamoribus  cuncta  repleia,  et  ad 
Pontificem  ipsum  imporiunse  delatcB  querelae. 
Yerum  Pius  in  senteniia  immobiliter  perstiiit  ; 
nec  minis,  nec  alia  quavis  re,  ab  arrepto  con- 
silio  se  abalienari  est  passus,  utpoie  qui,  prius- 
quam  rem  aggressus  fuisset,  riie  ac  prudenter 
secundum  Deum  perpenderat,  agnovcrat()ue, 
ita  majorum  vel  sequenda  exempla,  vel  excu- 
sanda  esse  gesta  ;  utiamen  ex  his  nil  prorsus, 
vel  Dei  obsequio,vel  publicaB  Ecclesiae  utilitaii, 
vel  Aposiolica?  dignitati  detractum  essei  :  ubi 
enim  horum  aliquid  in  periculum  adductum 
forei,  nullius  gratiam  quaerens,  nullius  odium 
pertimescens ,  Deo  iantum  sibi  proposito ,  nil 
aliud  prfeierea  quaerendum  curandumque  cen- 
suii.  Aperte  id  Episiolae  ab  ipso  scri[)tae  leslan- 
iur,  quas  hic  merito  ceusuimus  inserendas', 
utpote  quae,  ei  vere  Apostolicum  Pii  robur  ac 
liberiatem  ;  et  simul  a  cupiditate  ac  ambitione 
omni  alienum  animum  ;  ac  una  deuuiin  Cliri- 
siianam  simplicitatem  ac  sinceritatem  perfecte 
exhibere  videantur  : 

«  Carolo  duci  Loiharingiae. 

1  Ex  Aivliiv.  Valic. 


•254 


Pir   V   AXNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  etc. 

«  Ex  littoris,  quas  a  te  nuper  accepimus, 
molestius  quam  putavissemus  te  fulisse  iiitel- 
leximus,  quod  Indultum  tibi  a  fel.  record.  Pio 
Quarlo,  prKdecessore  nostro,  concessum  revo- 
cavimus.  Id  sanc  facinius,  non  quo  minore,  te, 
ac  domum  tuam,  benevolentia,  quam  pra;de- 
cessor  noster  prosecutus  fuerit,  prosequamur  , 
neque  quo  minus  dignum  te  putemus,  (juam 
haic  Sancta  Sedes  benignitate  sua  complecta- 
tur  ;  sed  cum  revocaverimus  alia  non  pauca, 
quBB  praedecessor  noster  inutiliter,  nimia  qua- 
dam  facilitate  concesserat,  illud  quoque  tuum 
ludultum  revocavimus.  Debelis  autem,  tu  et 
alii  principes,  qua;  in  hoc  loco  constituti  agi- 
mus,  in  bonam  partem  accipere,  nec  ea  in  ve- 
stram  contumeliam  vertere.  Cogitare  debetis, 
nos,  sine  debita  circumspectione  et  delibera- 
tione  matura  nihil  agere.  Volumus  quidem  in 
iis,  quffi  recta  et  honesta  sunt,  et  tibi  et  caeteris 
filiis  gratitlcari  :  sed,  si  in  illis  quoque,  quse 
concedi  confirmarique,nec  vobis,nec  Ecclesiae 
expediret,  neglectis  sacri  Concilii  decretis,  gra- 
tificaremur,  nostro  ipsorum  officio  nequaquam 
satisfaceremus,  neque  Deo,  cui  rationem  actio- 
num  nostrarum  reddiluros  nos  assidue  cogita- 
mus,  excusare  nos  possemus,  etc.  Datum  Ro- 
mae,  apud  Sanctum-Petrum,  die  xvi  Octobris 
MDLXVii,  Pontific.  nostri  anno  secundo  ». 

16.  In  Utleris  ad  singulos  principes  directis, 
sicut  et  in  agendimodo,  simul  elucent  prudentia, 
comitas,  liberalitas  et  animi  forlitudo  Pontificis. 
—  Ad  Christinam  autem,  Lotharingiae  ducis- 
sam,  ac  praefati  Caroli  matrem ,  quae  confirma- 
tionem  Indulti,  a  Pio  IV  concessi,  quodve,  de- 
creto  suo,  Pius  (ut  diximus)  iufirmavit,  petcbat, 
sic  respondit '  : 

«  Christinae,  etc. 

PIUS   PAPA  V. 

«  Dilecta  filia,  etc. 

«  Ex  litteris  tuis  nuper  acceptis,  nobilita- 
tem  tuam  duo  a  nobis  desiderare  intelleximus ; 
alterum,  ut  Christianus  Simoneta  obtineat  ar- 
chidiaconatum  Ecclesiae  Tullensis,  ad  quem 
nominatus  fuit  :  alterum,  ut  nobilitati  tuae,  et 
dilecto  filio,nobi]i  viro.duci  nato  tuo.lndultum 
a  felic.  record.  Pio  Quarto  praedecessore  nostro 
concessum  confirmemus,  etc.  De  revocatione 
ipsius  Indulti  nobilitas  tua  justam  querendi 
causam  non  habet.  Nos  enim ,  salvo  officio  et 
conscientia  nostra,  pra?termittere  non  possu- 
mus,  quin  ea,  quae  inutiliter  et  conlra  sacrum 
Tridentinum  Concilium  nimia  nostri  praedeces- 
soris  facilitate,  concessa  fuerunt,  revocemus, 
quod  in  similibus  rebus  jam  fecimus,  non,  ut 


huic,  vel  illi  principi  injuriam  fnceremus  ;  om- 
nes  enim  flliorum  loco  diligimus,  ct  in  iis,  qua; 
recta  et  honesta,  ipsisque  utilia  fuerint,  preces 
eorum  exaudire  parati  sumus  ;  sed  quia,  non 
solum  id  officio  nostro  convenire  existimavi- 
mus,verum  etiam  ipsis  principibus  expedire, 
sfficulari  sua  potestate  contentos,  non  appetere 
hujusmodi  patronatuum  et  nominationum  jura. 
Quapropter  aequo  debes  animo,  nostro  de  hac 
re  judicio  acquiescere,  neque  ita  id  accipere, 
quasi  parvam  rationem  habeamus  tuse  el  filii 
tui  ducis  dcvotionis  ac  fidei  erga  Sedem  Aposto- 
licam.  Nos  vero  eo  vos  nomine  paterna  chari- 
tate  prosequimur  ;  sed  Catholicis  principibus, 
et  hujus  Sancta;  Sedis  devotis  filiis  nihil  dignius 
est,  quam  ea,  quae  a  nobis  fiunt,  in  bonam  par- 
tem  accipere,  nec  de  nostris  judiciis  judicare. 
Nos  enim  sine  cupiditale  ulla  agimus  ea,  quae 
ad  obsequium  Dei  et  animarum  salutem  et 
bonum  Ecclesiae  regimen  pertinere,  diligenti 
prius  deliberatione  et  consideratione  adhibita 
judicamus  :  illud  assidue  cogitantes,  nos  actio- 
num  nostrarum  rationem  Deo  esse  reddituros. 
Confidimus  autem ,  et  nobilitatem  tuam,  et 
ipsum  ducem,postquam  ha?c  secum  diligentius 
perpenderint,  id  quod  egimus  esse,  ut  vestra 
pietate  et  moderatione  dignum  est,  facile  pro- 
baturos.  Datum  Romae,  die  xvi  Octobris  mdlxvii, 
Pontific.  nostri  anno  secundo  ». 

17.  Prae  caeteris  vero,  quibus  praefatum  Pii 
decretum  permolestum  fuit,  Sebastiano  Lusita- 
niae  regi  grave  admodum  exfitisse/intelligimus. 
Alia  praeterea  nonnulla  evenerant,  ex  quibus 
regi  ipsi  Pius  erga  se  animo  abalienatus,  nec 
esse  ut  heri  et  nudius  tertius  visus  fueraf.  AI- 
varo  idcirco  de  Castro,  oratori  suo,  apud  Pon- 
tificem  querelas  suspicionesque  has  suas  depo- 
nere  mandavit.  En  qua  humilitate  comitateque 
Pius,  apud  Sebastianum  se  purgare  '  ipsiusque 
animum  delinire  studuit. 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro  Se- 
bastiano,  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime,  etc. 

«  Per  dilectum  filium,  nobilem  virum,  Al- 
varum  de  Castro,  oratorem  tuum,  quatuor  ma- 
jestas  tua  querelas  ad  nos  detulit,  quibus  sin- 
gulis  ita  respondebimus,  ut  confidamus,  M.  T. 
sincera  voluntate  nostra  erga  se  melius  per- 
specta,  satisfactionem  nostram  accepturam. 

«  Questus  es  primum,  quod,  cum  huc  ve- 
nisset  orator  serenissimi  regis  Poloniae,  ad 
praestandam  nobis  obedientiam,  more  instituto- 
que  aliorum  Christianorum  regum ,  cumque 
is  controversiam  movisset  de  dignitate  ac  jure, 
ut  dicitur,  praecedendi,  nos,  perinde  ac  si  de 
jure  tuo  ambigi  posset,  eumaudiverimus  :  quae 


'  Ibid.  ul.  sap. 


•  Ex  Archiv.  Valic. 


PII   V   ANNUS  2.   —   CHRISTI    1567. 


255 


res,  quemadmodum  acta  fuerit,  si  diligentius 
ad  te  illo  tempore  perscriptum  fuisset,  iilanc 
perspexisses  nullam  te  justam  habuisse  que- 
rendi  causam.  Tantum  enim  tibi  tribuimus,  ut 
potius  gralias  nobis  agere  quam  expostulare 
debueris.  Quid  autem  commodius  facere  potui- 
mus,  quam  ut  illam  controversiam,  ablegato 
tunc  ejus  regis  oralore,  sine  uUa  juris  lui  di- 
minutione  sedaremus  ?  Sed  de  bac  re  plura 
non  dicemus,  cum  jam  per  ipsum  oratorem 
tuum,  virum  non  minore  prudentia  quam  fide 
erga  te  praedifum,  tibi  de  bac  re  plenius  satis- 
faclum  fuisse  putamus. 

«  Quod  vero,  cum  nonnuUi  ad  nos  venissent, 
impedire  conantes  exactionem  illius  Ecclesia- 
stici  subsidii ,  quod  a  praedecessore  nostro  tibi 
concessum  fuerat,  contra  pactiones  inter  te 
et  clerum  initas,  et  ab  ipso  prtedecessore  no- 
stro,  et  a  nobis  etiam  approbatas,  iilos  audi- 
verimus,  et  supersederi  ab  ejus  exactione  jus- 
serimus  ;  litteris  de  hac  re  ad  dilectum  fiiium 
cardinalem  patruum  tuum  datis,  debuisti  ea 
in  re  ralionem  habere  officii  nostri.  Nos  enim, 
pro  loco  in  quo  sumus,  et  persona  quam  sus- 
tinemus  ,  quin  quoscumque  ad  hanc  San- 
ctam  Sedem  adeuntes  admittamus  ,  et  quae 
proponere  voluerint  audiamus,  prseterire  non 
possumus  nec  debemus  ;  praesertim  religio- 
sas,  Ecclesiasticas  personas.  Sed  ut  falli  ali- 
quando,  atque  etiam  errare  ipsi  possumus, 
(homines  enim  sumus)  ita  cum  errata  nostra 
ipsi  agnoscimue,  ca  siue  mora  corrigcrc  so- 
lemus,  et,  si  quid  a  nobis  per  obreplionem 
impetratum  fuerit,  revocamus  :  sicuti  tunc  fe- 
cimus  super  subsidium,  perpetuum  ipsi  clero 
silentium  imponentes. 

«  Eodem  autem  modo  respondemus  aliee 
querelee  tuse,  de  illo  religioso  ex  conventu  de 
Thomar  vocato,  a  nobis  audito,  et  illius  negotii 
executione  suspensa.  In  hac  enim  Sede  con- 
stiluti,  omnes  ad  nos  venientes,  et  gravari  se 
opprimive  a  potentioribus  querentes,  audire 
debemus,  prtesertim  tenues  atque  inopes.  Nam 
qui  magni  atque  potentes  sunt,  ii  non  ita  no- 
stro  patrocinio  indigent,  sed  sua  illis  digni- 
tas  ac  magnitudo  satis  respici  ab  omnibus  co- 
git.  Audiemus  autem  oratorem  tuum  de  ea  re, 
et  procuratores  ejusdem  conventus  ;  et  iis,  quae 
utrique  proposuerint,  consideratis,  faciemus 
quod  aequum  esse,  et  licere,  atque  expedire 
censebimus. 

(I  Restat  ut  M.  T.  edoceatur  a  nobis,  qua  de 
causa  juspatronatus  monasteriorum  consisto- 
rialium,  quse  in  regno  tuo  sunt,  quod  tibi  a 
praedecessore  nostro  concessum  fuerat,  revoca- 
verimus  :  ea  vero  res  ita  se  habet.  Post  obilum 
felic.  record.  Pauli  papa;  Quarti,  patris  secun- 
dum  spiritum  et  praedecessoris  nostri,  cum  col- 
legium  ven.  S.  R.  E.  cardinalium,  ex  quorum 
numero  tunc  ipsi  eramus,  convenisset,  ut  nios 


est,  ad  creandum  novum  PontiDcem,  praiter 
alia,  qua;  pertinere  visa  sunt  ad  bonum  Sedis 
Apostolicae  regimen,  conventuni  inter  eos  fuit, 
ut  quicumque  de  illis  in  eo  officio  esset  suc- 
cessurus,  nemini  juspalronalus  Ecclesiarum  ac 
monasteriorum  consistorialium  coucederet , 
praeterquam  in  consistorio  secreto,  et  de  con- 
sensu  saltem  duarum  partium  coUegii  :  quam 
pactionem  omues  servaturos  nos  esse  juravi- 
mus.  Creatus  postea  fuit  felic.  record.  Pius 
papa  IV,  qui  aliquanto  post  tempore,  id  quod 
de  concessionibus  hujusmodi  se,  cum  esset  car- 
dinalis,  in  conclavi  observaturum  juraverat, 
iterum  cum  esset  Pontifex,  juravit.  Cum  igitur 
reperissemus,  juspatronatus  in  Ecclesia  Man- 
tuana,  ducibus  Mantuae,  ab  ipso  praedecessore 
nostro  contra  pactionem  illam,  bis  jurejurando 
firmatam,  tril)utum  fuisse,  facere  non  potui- 
mus,  quin  eam  concessionem  irritam  esse  de- 
clararemus.  Qua  occasione  oblata,  omnes  hu- 
jusmodi  concessiones  ejusdem  praedecessoris 
nostri,  in  quibus  forma  illa  servata  non  fuerat, 
revocandas  duximus  ;  praesertim  cum  nonnul- 
los  principes,  qui  tale  jus  impetraverant,  illo 
abusos  compertum  haberemus.  In  iis  autem  jus 
quoque  tibi  ab  eo  concessum  revocavimus,  non 
eo  sane  animo,  ut  te  offenderemus,  quippe  qui 
ne  id  quidem  jus  tibi  concessum  fuisse  scieba- 
mus  ;  sed  legem  nostram  generalem  esse  opor- 
tuit.  Ut  majestas  autem  tua  sinceram  volunta- 
tem  nostram  et  paternum  erga  se  animum 
cognilum  habeat,  eorum  ipsorum  monasterio- 
rum  consistorialium,  quae  in  ipsa  revocatione 
nostra  compreheusa  fuerant,  administrationem, 
quo  melius  imposterum  regatur,  sicut  majesta- 
tem  luam  desiderare  scimus,  nemini  posthac, 
quoad  vixerit,  concedendam  ;  sed  per  trien- 
nium  tantum,  statuimus  :  cujus  rei  litteras 
expediri  jussimus.  Haec  sunt,  quae  tuis  querelis 
respondenda  esse  duximus  ;  ex  quibus  intelli- 
gere  poteris,  minimejustam  expostulandi  cau- 
sam  te  habuisse,  etc.  Datum  Romae,  apud 
S.  Petrum,  die  xxvu  Octobris  mdlxvii,  Pontific. 
nost.  anno  secundo  «. 

18.  Sub  ipsa  die  ad  Henricum  cardinalem  ', 
Sebastiani  patruum,  de  rebus  iisdem  has  quo- 
que  litteras  scribendas  duxit. 

«  Henrico,  card.  Portugalliae,  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  etc. 

«  Ex  multo  accuratoque  sermone  nobilis 
viri  Alvari  de  Castro,  oratoris  regii,  et  ex  tuis 
litteris  intelieximus,  quam  moleste  feras  vo- 
lunlatem  nostram,  sicut  ex  quibusdam  lilteris 
nostris  suspicatus  es,  immutatam  fuisse.  Non 
potuimus  aulem,  nec  ipsi  quidem  non  dolere, 
quod  in  eani  tibi  suspicionem  venerimus,  qucni 

•  Ei  Arcbiv.  Vatic. 


256 


Pir  V   ANxr*  2. 


CHRISTI    1567. 


infrr  \en.  frafios  nosfros,  vol  pro  liia  amplis- 
sima  digiiilate  ac  nobililate,  vel  pro  tuis,  isto 
loeo  et  fj;enere  dignis  virtulibus,  ac  praicipuc 
excellonti  Calholica>  religionis  zelo,  vilaque  ac 
moribiis  probatissimis,  plurimi  sempcr  feci- 
mus  et  cximia  ijuadam  charilate  prosequimur. 
Sed,  cum  suspicionem  tuam  ex  iisdcm  rcbus 
ortam  esse  intellexerimus,  de  quibus  charissi- 
mus  in  Cliristo  filius  nostcr  rex,  ipse  quoque 
per  eumdem  oratorem  conquestus  est  nobis- 
cum  ;  lectis  litteris  per  quas  ei  respondemus  , 
minime  dubitamus,  sinceram  mciitcm  nostram 
in  illis  rebus,  qua'  tuum  et  illius  animum  of- 
fenderunt,  plane  perspectam  et  probatam  iri  ; 
nibil  enim  eo  cerfe  animo  fecimus,  ut  vel  rc- 
gem,  vel  te  ofTendcrenius.  Quod  aurcs  autem 
noslra?  [latuerint  ali()uibus,  qui  se  gravari  puta- 
bant,  cos  a  nobis  auditos  esse  non  mirum 
vidcri  debuit :  in  hac  enim  Sede  a  Domino  con- 
stituti,  nemincm  ad  cam  venieutem  excludi 
ratio  patitur  officii  ac  muneris  nostri.  Omnium 
querelas  patienter,  etiam  de  nobis  ipsis  que- 
rcntium,  audire  debemus  ;  suum  tamen  agno- 
scendcE  veritatis  locum  semper  relinquimus. 
Et  quia  falli  atque  errare,  ut  homines,  posse 
nos  novimus,  Deo  gratias  agimus,  quod  crrata 
nostra  sine  ulla  pcrliuacia  semper  corrigere 
parati  sumus.  Sed  de  singulis  rebus  nos,  in 
lilteris  ad  regem,  quas  leges,  el  illi  et  tibi  satis- 
fccisse  confidimus.  Te,  omni  suspicione  abjecta, 
plane  persuasum  babere  volumus,  nec  de  pri- 
stina  voluntate  erga  te,  nec  de  judicio  de  tc 
quicquam  remissum  ac  detractum  esse.  Reli- 
qua  ex  oratoris  regii  lilteris,  viri  nobis  et  vobis 
merito  probalissimi,  cognosces.  Datum  Roma;, 
apud  S.  Petrum,  die  xxvii  Octobris  mdlxvii, 
Pontific.  nostri  anno  secundo.  » 

19.  Eximia  in  his  Pii  Epistolis  elucet,  ut 
innuimus,  et  animi  fortitudo,  qua  ab  ea  recti- 
tudinis  seinita,  per  quam  ex  officii  sui  munere 
incedere  satagebat,  nec  latum  unguem  inflccti 
passus  est  :  et  una  iirofundissima  ipsius  animi 
deinissio,  qua  falli  posse,  in  agibilibus  hisce 
rebus,  ingenue  faletur  ;  ac  ipso  tempore,  ad 
corrigenda,  qua;  mala  egisset,  promptum  sem- 
per  paratumque  se  exhibet.  Ex  ipsis  insuper 
rite  elicere  est,  quod,  si  conscientia,  et  Aposto- 
licae  Sedis  dignitate,  ac  demum  universalis 
Ecclesiaj  utilitate  cogente,  prgedecessoris  Pii  er- 
rata  quodammodo  prodere  compulsus  fuit  ; 
(utpote  qui  de  iis.quaj  sanciverat,  rationem  red- 
dere  teneretur,)  id  lamen  sic  fecisse,  ut,  et  per 
disciplinam,  Ecclesiam,  et  per  huinilitatem  cus- 
todiret  seipsum  :  exiguitatisque  suffi  memo- 
rem,  (ut  verbis  utar  Magni  Gregorii)  sibi  in 
animo  Pium  Quartum  etiam  praposuisse  , 
qucm  correxit,melioremque  se  judicasse,  quem 
judicivit. 

20.  Rursus  autem,  cum  vidcs,  lector,  Piiim 
Quintum,  prffidecessoris  sui  errata  in  mediuin 


proferenlem  ,  ct  se  insuper  ipsum  falli  atque 
errare  ut  hominem  posse  ,  ultro  ingenuc(|ue 
fatenlem,  agnosce,  quaeso,  quam  immerito  Jan- 
senista;,  aliique  hrerelici  hujus  tcmporis  contra 
Ponliflciain  infallibilitatem  oblalrent.  Coacer- 
vandis  siquidem  undequaque  Summorum  Pon- 
tificum  criminibus  perpetuo  insudant;  innume- 
ris  prope  cditis  voluminibus,  erratorum  eorum 
scicntiam  ingcrcre  doctis  ac  indoctis  student; 
non  semel  vel  bis,  sed  millies  ncrvosissime  rc- 
jeclas  ipsorum  criniinationes,  ac  si  quid  novi 
essent,  recantare,  impudentissime  non  veren- 
tur  ;  ac  ad  magis  excitandum  in  Pontiflces  ipsos 
livorem  ac  odium,  nos  eo  usque  iDfallibilitatis 
eorum  dilatasse  fimbrias  flnesque  volunt ;  ut 
indiscriininatim  nulla  in  re  eos  errare  posse 
vel  poluisse  asseramus,  calumuiose  commen- 
tiuntur.  Verum,  ad  quid  iinpudentissima  insi- 
diosaque  ha;c  sludia,  nisi  ut  impcritis  nebulas 
ignorantia;  otfundant  ?  Non  modo  nos,  Pontifl- 
ces  summos  errare  posse  concedimus,  sed  ipsi- 
met  Pontifices,  ubi  opus  fuit,  alter  alterius 
errata  detexit  ;  tantnmque  abfnil,  ut  se  errare 
in  rebus  jam  praidictis  non  potuisse  arbitrati 
sint,  quin  e  contra,  uti  homines  cajteros,  falli, 
decipi  errareque  posse  fassi  fuerint,  admissos- 
que  delere  errores,  ubi  deprehenderint,  paratos 
sese  protulerint.  At,  quid  heec  cum  infallibili- 
tate  in  iis  quffi  sunt  fidei,  morum,  ac  in  faclis 
iis  qua;  juri  conjuncta  sunt  ?  Hanc  profecto 
solam,  non  aliam  obtinuit  Christus  Petro  ejus- 
que  succoBsoribus,  dum  Patrcm  oravit,  ne  illius 
deflceret  fides,  et  ut  ea  tulo  posset  conflrmare 
fratres  suos.  Scd  Iiecc  obiter  dicta  sint. 

21.  Quoad  jus  pra^cedendi,  de  quo  in  prse- 
fata  Epistola  Pius  injuste  Sebastianum  de  se 
conquestum  fuisse  scribit,  mota  jam  pridein 
de  hoc  inter  Polonia;  et  Lusitaniae  regum  ora- 
tores  controversia  ;  ad  illud  tamen  forte  speclaf, 
quod  in  suo  Diario  refert  Firmanus  '.  Hoc  siqui- 
dem  anno,  Pontificiae  coronationis  recurrente 
solemnitate,  in  qua  cum  oraloribus  aliis  in 
Ponlificio  sacello,  sacro  adstare  oratores  etiam 
preefati  debebant ;  eorum  quisque  ea  occasione 
prffitensum  jus  statuere  decrevit  ;  quapropter 
armalo  stipatus  milite,  se  in  sacellum  ipsum 
conferre  decrevit,  vel  ut  vi  priorem  quem  oc- 
cupasset  locum  tueretur,  vel  ut  ab  occupato 
alterum  deturbaret.  At  rei  admonitus  Pius  sa- 
tius  duxit  in  sacellum  se  non  conferre,  et  sacro 
ea  die  solemni  non  interesse  :  quo  sapienter 
utriusque  ausus  elusit. 

22.  Ut  autem  ad  Pii  Quarti  indulta  redea- 
mus,  sciendum  est  nostro  hoc  tempore  rursus 
ea  in  medium  proferre,  et  quidem,  Mantuanae 
Ecclesiffi  vacationis  arrepta  occasione,  nonnul- 
los  connixos  esse  ;  jamque  res  eo  perducta 
videbatur,  ut  laica?  potestali  tribuendum  cen- 

'  Firnian.  Diar.  siib  die  17  Januar.  hujus  anni. 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


257 


seretur,  quod  a  prafato  PontiQce,  Diplomate 
exliibito,  rite  ac  jure  ei  concessum  adstrue- 
batur.  Accidit  autem  (  Deo  sic  disponente  )  ul 
de  aliis  acturus  ad  fel.  mem.  Pontificis  Clemeu- 
tisXI  pedes  nie  conferrem.a  quo,  nescio  quare, 
de  his  interrogatus,  verbis  primuni,  deinde 
scripto  abolita  Pii  Quarti  Diplomala  ostendi,  ac 
derogatoria  quai  allata  sunt  Pii  V  decreta  exhi- 
bui.  Quapropter  factura  est,  ut  his  munitus 
Pontifex  praesidiis,  SKCuIaris  potestatis  prse- 
tenso  rejeclo  jure,  ipsaquumet  potestate  sanc- 
tissimi  Pontificisjudicio  piissime  acquiescente, 
libere  quem  libuit  iMantuana  Ecclesiaj  episco- 
pum  praeflcere  potuerit. 

23.  Verum  et  in  his  pariter  et  in  aliis  supra 
relatis,  tali  tantoque  studio,  quo  Pius,  quEB 
Ecclesiastici  juris  essent  custodire  ac  redimere 
a  quovis  counixus  est,  sordis  avariliee  nil  om- 
nino  immiscuisse,  illud  profecto  declarat,  quod 
hoc  fere  tempore  dedisse  responsum  '  apud  Ca- 
racciam  legitur.  Cum  enim  nonnulli  qui  in 
vinculis  erant,  oblata  pecunia,  ab  eo  veniam 
deprecarentur,  respondit,  si  essent  judicio  li- 
berandi,  se  nihil  prorsus  velle  ab  eis  accipere ; 
sin  judicio  damnarentur,  justum  esse  justam 
poenam  subirent  ;  ideoque  nihil  esse,  quod  pe- 
cuniis  fiderent,  sed  conscientiae  et  veritali  bene 
factorum.  Quod  si  ex  his  verbis  laudaudus  ma- 
gis  videatur,  quod  potuerit  facere  oblata  mala, 
et  non  fecerit,  quam  quod  egregio  aliquo  faci- 
nore,  ab  omni  prorsus  cupiditate  liberum  ani- 
mum  ostenderit  ;  summa  profecto  ea  liberali- 
tas,  qua  pauperes  est  prosecutus,  ac  severitas 
illa,  qua  eliam  proprio  damno,  quamlibet  po- 
pulorum  concussionem,  quavis  ratione  factam 
evellere  studuit,  in  rebus  Ecclesiasticis  vindi- 
candis  omni  etiam  prorsus  avaritia  fuisse  exper- 
tem,  (ut  in  allatis  paulo  ante  Epistolis  ingenue 
ipsemet  confltetur,)  rationabiliter  demonstrant. 
Monti  siquidem  Pietatis,  unde  pauperibus,  abs- 
que  usura  vel  jactura  aliqua  mutuum  datur, 
hoc  anno  decem  millia  coronatorum  dono  de- 
disse  Pontiflcem,  in  corumdem  pauperum  sub- 
sidium,  in  prajfatis  apud  Caracciam  litteris, 
sub  die  decima  octava  Januarii  hujus  anni  scri- 
ptis  habetur  ;  ex  quibus  etiam  errorem  Bzovii 
coarguere  potes,  qui  perperam  in  sequentem 
annum  id  rejicit. 

24.  Pius  insectatiir  avaritiam,  coticitssiones 
et  turpes  in  largiendis  indulgentiis  queestus.  — 
Vigesima  insuper  nona  die  Maii  hujusmet  anni, 
molu  proprio  -,  quorumcumque  commissario- 
rum,  ad  quaecumque  onera  cameralia,  vel  alia 
ad  cameram  aut  Apostolicam  Sedem  spectantia, 
exigenda  deputatorum,  facultates  abolevit  ac 
revocavit  ,  quod  sibi  injuncta  munera  ii  acer- 
bius  quam  par  esset  exercuisse  compererit,  ac 
proprio  commodo,  ct  peculiari  lucro,  praeter  et 

>  Epist.  apud  Carac.  sub  die  13  Januar.  1367.   —  *  Eitat  ia 
Bull.  parvo  pag.  62. 


.\NN. 


ToMUS  XXXV.  —  Ladkrchi,  I. 


ultra  modum  inhiare  dicercntur  ;  multaque  ac 
gravia  variaque  damna,  injurias,  vexationes, 
extorsiones,  et  gravamina  provincialibus  ac 
subdilis  quotidie  inferrent.  Pestilentes  igitur 
atque  insalurabiles  has  Reipublicai  hirudines, 
sive,  ut  vocant,  sanguisugas,  omnino  Pius  able- 
gavit ;  lenitate,  (ipsiusmet  sunt  verba)  clemen- 
tia,  benignitate  et  benevolenlia  subditos  sibi 
tractari  volens,  nihilque  ab  eis,  praiter  juris  et 
a^quitatis  debitum  exigi  vel  extorqueri,  ac  san- 
cta;  piaeque  Matris  Ecclesiac  jugum  suave  et 
onus  leve  illos  sentire  desideraus.  Additque,  sc 
ad  nefarios  eos  homines  eo  munerc  deturban- 
dos,  ab  eo  quoque  adductum,  quod,  propter 
iraprobos  offlciales,  princeps,  quantumlibet  bo- 
nus  et  integer,  male  audire  consueverit.  Com- 
munitalibus  igitur  ac  Universitatibus,  et  illa- 
rum  rectoribus  et  pracfeclis,  cameralium  ju- 
rium  atque  aliorum  onerum  sibi  persolvendo- 
rum  exigendi  munus  dedit,  quod,  licet  minus 
eis  accommodatum  ac  proprium  censeretur  ; 
tamen  subditorura  concussioui  propriam  jaclu- 
ram  ac  damnum  praeferendum  exislimavit. 

25.  Qua  vero  principis  justitia,  liberalitate, 
ac  in  subditos  misericordia,  hujusmodi  pestes 
e  tota  Ecclesiastica  ditione  exturbavit,  sacerdo- 
tali  etiani  severitate  his  similes,  et  deteriores 
alios,  animo  omni  cupiditate  experte,  elimi- 
nare  e  tota  Ecclesia  hoc  ipso  fere  tempore  con- 
tendit.  Cum  enim  plurium  indulgentiarum  et 
facultatum,  per  pra;decessores  Romanos  Ponti- 
flces,  ac  etiam  a  se,  Ecclesiis  pluribus,  monas- 
teriis,  hospitalibus,  militiis,  confraternitatibus, 
societatibus,  aliisque  piis  locis  concessaruin 
vigore,  quaestores  multos  intellexisset  ex  iisdem 
indulgentiis  temporale  tantum  lucrum  quaeren- 
tes,  eorumdem  locorum  piorum  nomine,  in  di- 
versis  civitatibus  ac  dicecesibus  quajstus  facere, 
confratres  describere,  cappellas  et  oratoria  eri- 
gere,  illisque  erectis  indulgentias  hujusniodi 
communicare,  et  in  diversis  gradibus  a  jurc 
prohibitis,dispensare,ac  pluraetiamconcedere, 
quam  eis  vigore  facultalum  praedictarura  lici- 
tum  esset  ;  ipsosque  lucro  intenlos,  pecunias- 
que  potius,  quam  Christi  fidelium  salutem  quae- 
rentes,  varios  ac  diversos  commissarios,  pro- 
curatores,  receptores,  factores,  nuntios,  alios- 
que  ministros  constituisse ,  qui ,  non  solum 
supradicta,  sed  plura  etiam  alia,  cis  nunquara 
concessa  facere  et  concedere  auderent  :  necnon 
eo  audaciae  devenisse,  ut  locorum  ordinarios, 
eorumque  in  spiritualibus  generales  vicarios, 
officiales  ac  ministros,  Ecclesiarumque  ac  Or- 
dinura  praelatos  et  superiores,  vel  alios  quae- 
stum  hujusmodi  impedientes,  censuris  Eccle- 
siasticis  innodare,  aliaque  in  pluribus  graviter 
excedentes,  in  divinae  Majcstatis  offensara,  ac 
suarum  et  Christi  fidelium  animarura  perni- 
ciem,  ordinariorum  perturbationem,  et  piarum 
mentium  scandalum  facere  pra!sumpsisse  ;  ad 

33 


258 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI  1567. 


tam  sacrilcgam  negofiationem  ab  Ecclesia  Dei 
pellcndam.milioribus  omnino  rcmcdiis  postha- 
bitis,  morlii  pcnitiis  occasioncm  censuit  radici- 
tus  praescindendam  ;  ideoque  sexlo  idus  Fcbru- 
arii  hujus  anni,  omnes  el  singulas  Indulgcntias, 
quomodolibct  conccssas ,  pro  qniluis  consc- 
quendis  adjulrlces  manus  porrigcnda)  esscnt,  et 
quo?  qua'stuandi  facultatem  quomodolibet  con- 
tincrent  ;  pcrpetuo  suo  dccreto  rcvocavit  ac 
irritas  rcddidit.  Et  cadem  etiam  Constitutione  ' 
decrevit  insupcr,  ut  imposterum,  Indulgentia- 
rum  ac  facultatum  per  quoscumque  Romanos 
Pontificcs  obtentarum  pr?ctextu,  ctiam  in  fidei 
aut  S.Cruciatsc  favorcm,  nullus  omnino,  cujus- 
cumque  gradus  et  dignitatis  vel  Ecclcsiastica; 
vel  tomporalis  extitisset,  qurestus  facere,  aut 
nunlios,  qua-slorcs,  commissarios  ctc.  pro  illis 
recipiendis  constituere,  nisi  ex  spcciali  liccntia, 
et  ex  certa  scientia  tunc  existentis  Romani  Pon- 
tificis  prffisumcret  vel  auderet.  Pra^ter  hanc 
vero  Constitutionem,  alteram  insuper  Pium  edi- 
dissc  *,  qua  nd  qua;stum,  ludulgentias  et  con- 
fessionalla  publicari  dislricte  prohibuit,  dicctur 
alibi.  Est  aulem  inter  hujus  Pontificis  Constitu- 
tiones  nonagcsima  nona,  et  incipit  :  Quam  ple- 
num  sit,  eic. 

20.  Rpvocat  privilegia  militise  S.  Lnzari  Hie- 
rosohjmitani  ct  attribuit  spolia  Cistcrcensium 
mortuorum  suis  ipsorum  convcntibus.  —  Hoc  eo- 
dem  spiritu  ductus,  Hospitali  S.  Lazari  Hieroso- 
lymilanl  privilegia  de  hospitalibus  et  piis  lepro- 
sorum  locis  rcvocavit^,  eo  quod  magister  con- 
ventus  ac  ejusdem  hospitalis  fratres,  suorum 
privilegiorum  obtentu,  multa  secus  quam  par 
esset  conati,  prse  studio  habendi  quod  ambie- 
bant  ;  neque  ullius  pielatis,  nequc  Apostolica; 
benignilatis  modum  erga  se  pondcrantes,  cajte- 
ros  alios  a  regiminc,  cura  et  possessione  hospi- 
talium  ct  r^^ligiosorum  locorum,  qua;  sub  in- 
vocatione  Sancti-Lazari  leprosorum  aliquando 
fundata,  deinde  aliis  sacris  et  rcligiosis  locis 
rite  unita,  aut  in  eorum  commodum  suppressa 
fuerant,  dejicere  ac  quodammodo  perlurbare 
variis  artibus  commoliebanlur.  Huic  militari 
Ordini,  qui  Sancti-.Vugustini  regulam  profite- 
batur,  ut  ex  Constitutione  prima  Alcxandri  IV 
habetur,  qusc  incipit  :  Cum  a  nobis,  multa  pri- 
vilegia  contulerat  Clemens  IV  in  Constitutione 
secunda  :  Cuin  clilecti,  et  Constltutione  quinta  : 
Venerabilibus  :  imo  alii  plerique  Pontifices, 
quorum  novissimus  omniura  Pius  IV,  amplis- 
simas  facultates  dederunt,  ut  ex  ipsius  Pii  IV 
Constitulione  :  Inter  assiduas,  apparet.  Verum; 
cum  his  abuterentur,  (ut  diximus,)  eas  Pius  V 
revocandas,  expllcandas  ac  reformandns  cen- 
suit.  Qui  vero  Pio  successit  Gregorius,  mllltiam 
hanc  alteri  militari  Ordini  S.  Maurltii  martyris, 
ab  Emanuele  Philiberto,  Sabaudia;  duce,  tunc 

>  Eitat  in  Bnll.  magno  Constilut.  38.  pag.  213.  —  '  Extat  in 
magno  Ballar.  pag.  302.  —  =  Extal.  in  Bull.  parvo  pag.  66. 


rccens  instituto,  univit  perpetuoque  ejus  regi- 
mini  subjocit  ;  ut  in  ipsius  Cregorii  Coustitu- 
tlone  scxta  C/u-istiani,ct  septima^Pro  commissa, 
videre  est.  Quam  unionem,  paucis  additis,  Cle- 
mcns  quoque  VIII  in  Constitutlone  centesima 
sccunda  :  Dccef,  comprobavlt. 

27.  Notandum  est  autem,  dupllces  haberi 
supcr  revocationc  Privllcgiorum  ac  facultatum 
pra>fati  Ordinls  Sancti-Lazari,  a  Pio  datas  .\po- 
stolicas  litteras ;  quarum  prlma!  qux  Inclpiunt: 
Sicuti  bo)ius  agricola,da.lsi  leguntur  hoc  anno', 
septimo  kalend.  Februarii,  Pontificatus  anno 
secundo,  tum  ea  qua;  huic  milltla;  privilegia 
adempta  sunt,  tum  ea,  quse  eidcm  Ilcere  ac 
mancre  declarantur,  continent ;  extnntque  in 
magno  Bullario,  ct  in  ordine  Constitutlonum 
Pii  vigesimuni  octavum  locum  obtlnent.  Alise 
vero  -,  qua;  de  revocatione  privilegiorum  dum- 
taxat  agere  videntur,  in  parvo  Pii  Bullario, 
seorsim  impresso,  leguntur,  vulgata^que  ha- 
bentur  undecima  die  mensis  Augusti  hujusmet 
anni,  Pontiflcatus  secundi  ;  illarumque  est  ini- 
tium  :  Graves  adnos  quotidie,  etc.  Ut  autem  eas 
gratias,  facultates  ac  privilegia  Plus  sustulit, 
qulbus  suffultl  nonnulli,  ex  specie  pietatis,  ter- 
reno  quffistui  turpiter  se  dare  poterant  ;  sic  am- 
plificanda  et  confirmanda  ea  duxil  quae  in  Ec- 
clesi;c  tanfum  ulililntem  cedere  prospexit, nulla 
prorsus  propria;  emolumentorum  jacturae  ha- 
bita  ratione,  ut  patet  in  iis,  qua;  vigeslma  terlia 
Octobris  hujus  anni  decrevit  ':  spolia  siquldcm 
monachorum  Ordinis  Cistercieusis  ad  monaste- 
ria  et  loca,  in  quibus  monasticam  professionem 
emisissent  spectare  voluit,  et  commendatariis, 
aut  Apostolica;  (^amera;  commissariis  nullum 
in  eis  sibl  jus  assumere,  districte  prohibuit.  Id 
autem  ab  eo  decretum  cognoscitur,  occasione 
quod  in  monasterio  de  Casamari^Verul.dioeces. 
Ordinis  Cisterclensis,  defuncto  priore,  Fulvius 
Phllonardus  clericus,  qui,ex  dlspensatione  Apo- 
stolica,  illud  in  commendam  obtinuerat,  in 
gravem  ipsius  monasterii  conventualis  mensaB 
jacturam,  pra;fati  prioris  bona  in  proprios  con- 
vcrtcre  usus  contenderit. 

28.  Lanificium  in  Urbem  inducit.  —  Dum  vero 
negotia  ac  lucra,  qua;  contra  divlna  ac  humana 
jura  contrectabantur,  sic  Pius  destruere  ac  evel- 
lere  studuit ;  qua;  juxtaleges  et justitiam  fieri  po- 
terant,  eodem  tempore  promovere  omm  conatu 
haud  destltlt.  Lanlficium  enim  ipsc  in  Urbeni 
induci  curavit^  multis  aureorum  millibus,  (quos 
centum  millia  fuisseCatena  scribit,)  ad  id  ex- 
pensis,  amplissimoque  privilegio,  artisejusdem 
consules,  nonls  Septembris  liujus  anni,  cognos- 
cendi  nimirum  causas  ad  artem  ipsam  spectan- 
tes,traditaiisdemjurisdlctione,insignivit:quam 
deinde  Constitutione  sua  sexagesima  priraa  % 

•  Extat  in  Bnll.  magno  Constitut.  2S,  pag.  204.  —  =  Eull.  parv. 
pag.  6G.  —  3  Exlat  in  Biill.  magn.  Conslit.  46.  pag.  241.—  »  Ei- 
tat  in  Bull.  magn.  Conslit.  43.  pag.  238. 


PII   V   ANNUS   2. 


CHRISTI    1567. 


259 


cui  initium,  Urbem,  Gregorius  XIII  approbavit; 
et  sua  altera  14,  Cum  alias,  Sixtus  V  extendit. 

29.  Oniamentis  miiUernm  modum  imponit. 

—  Nec  in  niodicum  ejusdemmet  Uibis  commo- 
dum  moderatio  eliam  cessit.  dotium,  munerum 
et  ornamentorum  quarumcumque  mulierum, 
nupliarum  etiam  tempore,  quam  senatus  popu- 
lusque  Romanus,  boc  ipso  tempore  edixit,  Pio 
id  primum  suadente  ,  et  deinde  Uiplomate  ' 
non.  kal.  Julii  hujus  anni  expedito,  approbante  : 
hac  siquidem  ratione  cautum  esl,  ne  immode- 
ratis  sumptibus  civium  domus,  totius  reipu- 
blicaj  damno,  exhaurirentur.  Cuni  tamen  usu 
comperta  constricta  nimis  ea  lex  postmodum 
visa  esset  ;  altera  moderatiore,  mitiorem  eam 
reddidit  Sixtus  V  Constitulione  sua  quiuquage- 
sima  secunda  -,  Cum  in  unaquaqiie,  dotesque 
ad  quinquc  millia  et  quingenta  scuta  auxit. 

30.  Providet  magistratuum  integritati.  — 
Cum  autem  Pius,  juxta  Sapienlis  mouitum,  ju- 
dicans  terrani,  juslitiam  diligeret,  (ut  apparet 
ex  litteris  apud  Caracciam,  die  quarta  Januarii 
hujus  anni  scriptis)  omnibus  gubernatoribus 
Pontiflciffi  ditionis,  quos  Pius  IV  praefecerat, 
suos  magistratus  abrogavit,  novisque  creatis, 
ne  cujusquam  personam  autvultum  in  judicio 
respicerent  vel  vererentur,  omnibus  imperavit; 
ac  ne  Patrum  quidem  cardinalium,  quorum 
fortassis  intercessione  uti  conliugeret,  si  causa 
aliqua  commitleretur,  ullam  rationem  haberi 
voluit,  et  Constitutionem  quinquagesimam  se- 
cundam  ^  Et  si  cuncta,  ab  eodem  Pio  IV  edi- 
tam,de  condemnatis  et  bannitis  non  audiendis, 
nisi  in  carceribus  constitutis  et  defuncti  iiccre- 
dibus  citatis  ;  et  ut  eliam  contra  condemnatos 
in  contumaciam  ,  et  in  quacumque  instantia, 
pro  quacumque  pffina  corporis  afflictiva  proce- 
deretur,  vulgato  hoc  anno  die  duodecima  Julii 
motu  proprio,  ampliavit  ef  extendit. 

31.  Cruenta  vel  turpia  vetat  spectacula.  — 
Antiquam  etiam  in  Urbe  consuetudinem,  ut 
cursu  equorum,  asinorum,  bubalorum  et  homi- 
num,  ad  bravia  a  Romano  senatu  proposita,  a 
Capitolio  ad  Vaticanum,  Apostolorum  principis 
forum  contenderetur,  Pontifex  abstulit  ;  cursus- 
que  hujusmodi,  inviam,  ut  prius  fuerant,  Fla- 
miniam  ad  Capitolium,  hoc  eodem  tempore  re- 
jecit.  Quinimo,  Constitutione  *  kal.  Novembris 
hujus  anni  data,  taurorum  aliorumque  ferarum 
bestiarum  agitationem,  toto  orbe  districte  pro- 
hibuit  ;volaque  et  juramenta  desuper  adhibita, 
irrita  declaravit ;  ac  a  caritate  et  pietate  Chri- 
stiana  hujusmodi  cruenta  spectacula  alienaedi- 
cens ,  da;monumque  non  hominum  digna  ; 
quemlibet,  qui  iisdem  cum  interesset,  mortuus 
tuisset,  Ecclesiastica  carere  sepultura,  decrevit. 
Clericis  vero,  tam  regularibus  quam  sKculari- 

>  ExUt   in  Bull.  Constit.  39.  pag.  225.   —  ^  Exlat  in  Bullar. 

—  3  Extat  in  magn.  Bull.  Constit.  40.  pag.226.  —  '  Eitat  in 
magno  Rullar.  Constit.  48.  pag.  243. 


bus,  beneficia  Ecclesiastica  obtinentibus,  vel  in 
sacris  Ordinibus  constitutis,  sub  excommuni- 
cationis  poena,  ne  ipsis  spectaculis  intercssent, 
digua  prorsus  scveritate  |)roi)ibuit. 

3f2.  Constilutiunes  de  Mcndicanlibus.  —  Re- 
gularium  autcm  singularem  soUicitudinem  ge- 
rens,  septimo  idus  Februarii  hujus  anni  ',  Con- 
gregationi  Clericorum  Regularium  Ti)eatino- 
rum  privilegia,  a  pra;decessoribus  Ponlificibus 
concessa,  confirmavit  ac  auxit.  Novis  plurimo- 
rum  Indultorum  concessionibus  Ordines  Fra- 
trum  ac  Monialiiim  Mendicanlium  insignivit, 
alque  circa  ea,  Tridenlinum  Concilium,  Consti- 
tulione  -  edita  decimo  septimo  kalcnd.  Junii, 
declaravit  et  extendit,  ipsorumque  Indultorum 
communicationem  aliis  regularibus  Ordinibus 
impertitus  est.  Revocata  tamen  ab  ipsomet  Pon- 
tifice  est  Indultorum  ha;c  Constitutio,  quoad 
examen  ct  approbationem  confessariorum,  per 
ordinarios  facieiida,  altera  edita  anno  mdlxxi  ', 
Romani,  et  tandeni  Gregorius  XIII  in  Constitu- 
tione  sua  nona,  cui  inilium,  In  tanta,  omnia 
hujusmodi  privilegia  ad  juris  communis  et  Tri- 
dentini  Concilii  terminos  reduxit ;  ita  ut  ea  lan- 
tum  Mendicantibus  Indulta  manserint,  quibus 
ante  hujusmodi  BuUas,  Meudicantes  ipsi  frue- 
bantur,  nec  Tridentino  Concilio  adversantur. 

33.  Sed  quia  nonnulli  locorum  ordinarii, 
juxta  Tridentini  Concilii  decrela,  clericorum 
seminariis  construendis  animum  intendentes, 
Mendicantium  Ordines,  qui  bona  stabilia,  ex 
Induito  et  dispensatioue  Apostolica,  retinere 
poterant,  et  propterea  verc  ac  proprie  Mendi- 
cantes  esse  non  videbantur,  ad  eorumdem 
seminariorum  subsidium,  aliaque  hujusmodi 
subeunda  onera  compellere  voluerunt  ;  ideo 
Pontifex,  tum  Ordines  qui  vere  inter  Mendi- 
cantes  recenseri  debuissent,  tum  illos  de  qui- 
bus  loquimur ,  a  prajfatis  omnino  oneribus 
immunes,  Constilutione  edita  %  tcrlia  die  Oc- 
tobris  hujus  anni,  declarandos  censuit.  In  ea, 
Mendicantes  Sancli  Dominici,  S.  Francisci, 
S.  Augustini,  et  Carmelitarum  Ordines  dixit,  il- 
lisquc  etiam  Servorum  B.  Maria;  Ordinem  addi- 
dit,  eorumque  omnium  domos  ac  monasleria, 
etiamsi  in  communi  propria  bona,  tam  mobilia 
quam  immobilia  et  stabilia,  ac  alia  qua;cum- 
que  possedissent,Mendicantium  tamen  nomine, 
et  omnibus  etsingulis  Mendicantium  privilegiis 
ac  exemptionibus  gaudere  posse  concessit.  Sed 
et  aliis  insuper  Constitutionibus  Mendicantium 
Ordines  auxit;  nam  edila  ea,  quae  incipit:  Ex 
supernse,  decimo  seplimo  kalend.  Septembris  % 
Canonicos  Regulares  Ordinis  S.  Auguslini  Late- 
ranen.,  et  S.  Salvatoris,et  S.Crucis  Olimbrien., 
et  monachos  S.  Benedicti,  Cougregationis  et 
Ordinis  Cassinensis,  Montis-Oliveti,  Vallisura- 

'  Exlat  ia  BiiU.  Constit.  31,  pag.  214.  —  *  Extat  in  Bull.  Con- 
stit.  41,  pag.  227.  —  '  Extat  in  Bull.  Constit.  133.  —  »  Eilal.  in 
Bull.  Constitul.  44.  pag.  239.  —  '  Eilat.  iu  Bull.  pag.  232. 


260 


pii  T  ANNUS  '2    —  rimrsTi  1567. 


brostc.  Cistercicnscs,  Carlhusianos.  Camnldu- 
lenses  et  S.  Hieronymi  nispaniarum  ,  ct  Fratrcs 
militix  Jesu  Cliristi,  Reformatorum  nuncupa- 
torum  rcgni  Portujrallia?,  inlcr  Mcndicantes  re- 
tulit.  Alia  data  sub  dic  nona  Novcmbris  ',  Fra- 
trum  MinimorumS.Francisci  dc  PaulaOrdinem, 
inter  Mcndicanfcs  paritcr  comprchcndi,  corum- 
que  gratiis  et  privilcpiis  perfrui  declaravit : 
alteris  dcmum  Apostolicis  litteris,  dic  dccima 
octava  Xovcmbris  datis ,  congregationi  Fra- 
trum  S.  Hieronymi,  Jesuatis  nuncupatis,  idem 
indulsit. 

31.  Cjeterum,  cum  pluries  contigisset,  non- 
nuHos  fratres.tam  Ordinis  S.Francisci  Capucci- 
norum,  quam  altcrius  S.  Francisci  dc  Paula 
Minimorum,  de  uno  Ordine  ad  alium,  etiam 
absque  suorum  pra?fectorum  permissu,  demi- 
grarc  consuevisse  ;  unde  ck  hoc  pcrturbationes 
ac  scandala,  inter  utriusque  Ordinis  sodales, 
haud  raro  exorircntur;  Constitutione  sexta  die 
Octobris  Iiujus  anni  dala  ^,  neminem  imposte- 
rum  ex  fratribus  Capuccinis,  ad  Ordinem  Mini- 
morum  ;  ct  ex  Minimis  ad  Capuccinos,  permit- 
tentibus  etiam  eorum  Ordinum  superioribus, 
transire  posse  Pius  mandavit.  Hanc  deinde 
Constitutionem  Sixtus  V  '  extendit,  dum  Capuc- 
cinis  Fratres  de  Observantia  recipere  omnino 
etiam  prohibuit.  Qute  autem  ad  Ordinis  Humi- 
liatorum  reformationem  pertinent,  infcrius  po- 
nentur.  uli  cstera,  quse  ad  reformationcm  quo- 
rumdam  sodalium  S.  Francisci  spectant.  Cum 
editae  a  PonliQce  de  illa  Constitutiones  sequenti 
anno  appareant,  immerito  idcirco  a  nonnullis 
sub  prfEsenti  adnotari  ajrnoscuntur. 

35.  Lis  inter  Pontificem  et  Jesuitas.  —  Ma- 
gnum  vero  fuit  hoc  anno  Pium  inter  et  Socie- 
tatis  Jesu  presbytcros  negotium,  ut  Sacchinus 
in  sua  ejusdem  Socictatis  historia  narrat  ',  his 
Terbis  :  «  Romse  Pontifex,  qui  adhuc  Societatis 
opera  peramanter  usus,  eximia  voluntatis  in 
eam  suse  documenta  pra?buerat,  ingenfem  ter- 
rorem  fecit,  ne  quid  in  ejus  Instifutis  novaref. 
Chorum  in  ea  desiderabat,  ct  quibus  utimur, 
simplicia  Tota  subiniqua  aiebat  videri,  quod 
nequaquam  partem  uframque  par  nexus  adsfrin- 
geret,  sed  Societas,  sua  liberfate  nihil  immi- 
nuta,  obligatos  sibi  alumnos  teneret.  Duobus 
his  capitibus  haud  dubie  nervi  incidebantur 
hujus  Ordinis,  tofusque  commutabatur.  Inde 
Patres  ipsius,  jussu  Pontificis,  sedulo  collectas 
utraque  pro  re  scripto  rationes,  cardinalibus 
Concilio  Tridentino  ad  usum  revocando  prwpo- 
sitis  tradidere,  etc.  Ha?c  adeo  manifesta  ct  valida 
rationum  monumenfa,  cum  considcrarct  Ponfi- 
fex,  respondit:  quod  pcrfineret  ad  vota,  ea  sibi 
probata  ;  de  choro  autem,  cum  ad  eum  Borgia 
et  PoIIanchus  alia  causa  adiissent,  ita  est  locu- 

>  EiUt  ia  Bull.  CoDStit.  49.  pag.  243.  —  «  Eilat  ia  Bull. 
Coo5lit.  45.  pag.  240.  —  '  Exlal  ia  BuU.  Constit.  20  Xisli  V.  — 
*  Sacchin   Hisl.  Soc.  Jesu  par.  3.  lib.  3.  pag.  91. 


tus  :  Vidisse  se,  quas  Patrcs  per  cardinalcm  Pa- 
cccum  proposuerant,  causas,  nulla  eanim  om- 
nino  sibi  persuasum  ;  itaque  etiam  tum  existi- 
mare,ad  excilandam  inviccm  picfafcm,  psalmo- 
diam  in  communc  habendam,  ita  tamen,  ut 
scholastici  nequaquam  ca  re  distinerentur  ;  et 
quibus  horis  non  interesset  populus,  safis  fore 
diceret,  si  pauci,  atque  adco  duo  inferdum  cho- 
runi  faccrcnt ;  ac  laudarc  se,ne  fcmpus  canendo 
tcrcrcnf,  scd  ut  pronunfiarent  inlclligenter  bre- 
vique  pcrfungerentur.  .Equum  lamen  esse  ex 
occupafionibus  infcrvalla  sumi.quibus  vacarent 
sibi  ;  ne  caminos  purganfium  instar,  sordibus 
detergendis  sordescerent.  Ubi,cum  Pollanchus, 
quanfum  ad  id  currc  quotidiana  meditatione  et 
gemina  diei  cujusque  recognitione  ac  relracta- 
tione  adhiberetur,  dixisset  :  Nihil  (inquit)  medi- 
tafionem  chorus  impediet.  Inde  rogavit  Borgia, 
ut  liceret  diffcrre,  quoad  sacerdotalium  precum 
Breviarium,  quod  ejus  Sanctifatis  jussu,  e  Con- 
cilii  Tridentini  decreto  rcstituebafur,  in  lucem 
prodiret.  Quod  cum  facile  impetrasset,  nihil 
tum  innovatum  est  ».  Sic  illc,  qui  cum  dicat  ex 
Borgia,  hoc  anno  Pium  restifufioni  Breviarii 
incubuisse,  scias  eam  anno  tantum  sequenti 
absolutam,  et  Pii  Constitutione  vulgatam,  ut 
suo  loco  dicendum  erit.  Prosequitur  deinde 
Sacchinus:  «  Agebant  jam  prope  securi,  seque 
defunctos  procella  sperabant,  cum  circa  Natali- 
tia  Domini  solemnia,  in  quibus  socii  aliquot 
erant  ad  sacerdotium  evehendi,  cognoscunt, 
Pontificem  suo  in  Urbe  vicario  imperasse,  ne 
quem  religiosorum,  ne  de  Societate  quidem, 
nisi  solemnia  vota  professum,  ad  Ordines  sa- 
cros  recipiat,  ea  gratia,  ne  postea,  si  forte  di- 
missi  essent,  aut  mendicandum  sacerdotibus, 
aut  sordidus  exercendus  quaestus  essel,  cum 
dedecore  Ordinis,  quod  Concilium  Tridentinum 
vetat.  Detulit  P.  Franciscus  privilegia  Societatis 
ad  cardinales  rebus  Concilii  Tridenfini  cogno- 
scendis  praepositos.  Hfec  ita  probata  sunt  cardi- 
nalibus  ,  ut  responderent  posse  Sociefatem 
suum  tenere  institutum .  Conditionera  tamen 
quidam  adjiciebant  gravem  et  perniciosam,  ut 
si  usu  aliquando  veniref,  ut  dimisso  cuipiam 
abunde  non  suppeteret,  ad  vitandam  sacri  gra- 
dus  ignominiam,  ipsa  quod  satis  foret  Societas 
subministraret.  Quod  et  onus  intolerandum 
Societati  in  summa  sua  inopia  erat,  et  contra 
omne  jus  videbatur,  ut  quis  ex  noxa  pceoaque 
lucrum  faceret,  et  defectionum  erat  illecebra, 
cum  et  extra  disciplinae  jugum  extraque  omne 
negotium,  perversis  hominibus  alimenta  pro- 
ponerenfur,  quibus  intra  caenobia,  sine  reli- 
giosae  obedienfiae  labore,  frui  non  possent.  Vi- 
sus  esf  inifio  Pius  Pontifex  quod  placuerat  car- 
dinalibus  comprobare.  Illud  dcinde  vitandaj 
mendicitatis  consilium,  per  subsidia  quae  Socie- 
tas  subministraret,  parum  aequum  nimiumque 
periculosum  ratus,  iterum  cardinales  eosdem 


PII   T  ANNUS  2.   —  CHRISTI    1567. 


261 


rem  jussit  cognosccre.  Qui,  cum  convenienter 
priori  sententiac  pronuntiassent,  ut  quos  Socie- 
tas  arbitralu  suo  amandaret,  si  quando  mendi- 
citas  urgeret,  eis  subsidio  ipsa  iret,  PonllQci 
demum  ea  sfetit  sentenlia,  ut  existimaret  con- 
sultius,  religiosos  quoquc  Societatis,  profes- 
sione  prius  quam  sacris  Ordinibus  obligari  ; 
idque  seplimo  kalend.  Junii  anni  mdlxvii,  A1- 
ciatus  cardinalis,  Pontificis  nomine,  pra3cepit 
Borgiae  ;  et  anno  proximo  Concilii  Tridenlini 
decretum,  ne  saeculares  saccrdotes  sinc  certis 
vitae  subsidiis  fierent,  ad  religiosos  quoque 
non  professos,  edito  Diplomate  voluit  perti- 
nere,  etc. 

«  Sed,  cum  Pio  V  illud  visum  esset  in  votis 
nostris  adhibendum  temperamcntum,  quamvis 
plura  et  maxima  importaret  incommoda,  tamen 
P.  Franciscus,  divina  plenus  fiducia,  maxime- 
que  se  optima  jubentis  mente  atque  obsequii 
virtute  consolans,  respondit  :  Societalem,  qua; 
cunctas  nationes  Ecclesiae  Romanae  Vicarioque 
Christi  vel  reddere  vel  conservare  obedicntes 
conatur,  multo  ipsam  magis  in  potestatem  ejus 
futuram  :  continuoque  agitari  est  coeptum, 
quemadmodum,  minimo  cum  boni  publici  de- 
trimento,  Sanctissimi  Patris  fieri  imperata  pos- 
sent.  In  omnia  mentem  versantibus,  unum  oc- 
currebat  levamentum,  ut  quibus  suppeteret 
facultas,  non  tanquam  religiosi,  paupcrtatis 
voluntarifE  nomine,  sed  Ecclesiastici  redditus 
vel  patrimonii  titulo  initiarentur.  Yerum,  con- 
sultis  per  litteras  provinciarum  prapositis, 
summa  cum  P.  Francisci  approbatione,  visum 
est  omnibus  obediendum  simpliciter.  Id  disci- 
plinae,  id  paupertati  religiosee,  idem  voluntati 
Pontificis  congrucntius  fore.  Itaque  levissimum 
incommodum  habuere,  uti  paulo  accuratiore 
delectu  fiercnt  sacerdoles,  iique  trium  saltem 
Totorum  professione  ea  causa  obstringerentur, 
ex  quibus  deinde  legerentur  idonei,  suo  tem- 
pore  vota  quatuor  e  Societatis  lcgibus  edituri.  » 

36.  Haclenus  ille  ;  cujus  testimonium  in  his 
quGe  scripsit,  licet  merito  recipiendum  censea- 
mus,  majori  temen  diligentia  temporis,  quo 
hscc  acciderunt,  habuisse  rationem,  nos  deside- 
rasse  fateri  cogimur.  Cum  enim  asserat,  circa 
Natalitia  Domini  solemnia  hujus  anni,  Ponti- 
ficem  suo  in  Urbe  vicario  im|)crasse,  ne  reli- 
giosorum  quempiam  ad  sacros  Ordines  recipe- 
ret,  nisi  solemnia  professionis  vola  emisisset; 
ideoque  palrem  Franciscum  privilegia  ad  car- 
dinales  rebus  Consilii  Tridentini  cognoscendis 
praposilos,  detulisse,  etc,  ac  Pontifici  demum 
eam  stelisse  senlentiam,  ut  consullius  religio- 
sos  quoque  Socielatis  professione  prius  quam 
sacris  Ordinibus  obligari  exislimaret  ;  idque 
seplimo  kalend.  Junias  anni  mdlxvii  ab  Alciato 
cardinali,  Ponlificis  nomine,  proeceptum  Bor- 
gia;  :  hac  profecto  ralione  controversiam  hanc 
ac  litem  prius  finem    quam   principium  ha- 


buisse  significare  vidctur  ;  cum  nempe  Decem- 
bri  hujus  anni  incwperit,  Junio,  et  ejusdcm  Pii 
prfficcpto,  cidem  finis  impositus  fuerit.  Erro- 
rem  insuper  confirmat,  cum  post  id  addit,  anno 
proximo  Concilii  Tridentini  decrctum,  ne  saccu- 
larcs  saccrdoles  sine  certis  vita;  subsidiis  Gerent, 
ad  religiosos  quoque  non  professos,  edito  Di- 
plomate,  Pium  pertinere  voluisse ;  nam,  cum 
ccrtum  sit,  sequenti  anno,  ut  suo  loco  dicendum 
erit,  Diploma  hujusmodi  editum  fuisse,  ut  ipse 
fatelur,  et  controversiam  cum  Jesuitis  agita- 
tam,  et  praccepto  Pontificis  absolulam  hoc  pra;- 
senti,  magis  ostendit. 

Arbitramur  igitur  esse  potius  dicendum, 
sub  finem  hujus  anni  Pontificem  suo  in  Urbe 
vicario  mandasse,  ne  religiosorum  quempiam 
ad  sacros  Ordines  reciperet,  nisi  regularem 
prius  professionem  emisisset  :  quo  Pii  prae- 
cepto  '  Societatis  alumni  percuisi,  privilegio- 
rum  suorum  exhibitione  ei  obedire  prolelasse, 
usque  ad  kalend.  Junias  sequentis  anni,  quo, 
pridie  idus  Oclobris  Diploma  Pius  edidit,  in 
quo,  ut  diximus,Concilii  Tridentini  decretum  -, 
Cum  non  deceat,  ad  Regulares  quoque  non 
professos  extendit.  Huic  parere  Jesuils,  super- 
stite  Pio,  compulsi  sunt  ;  at  eo  e  vivis  sublato, 
a  Gregorio  Decimo  Tertio  prislincC  privilegio- 
rum  suorum  liberlati  sunt  restituti. 

37.  De  vestitii  clericonim  nova  mandata.  — 
Quo  demum  ad  clericos,  vel  Romam  advenlan- 
les,  vel  in  Urbe  commorantes,  Pii  jussu  denuo 
Edictum  '  illud  vulgatum  est  a  Jacobo  cardi- 
nali  Sabello,  quod  prsecedenli  anno  editum  fu- 
erat;  etut  a  laicis  inlernoscerenlur,  eidem  hsec 
addita :  «  Et  quia  usu  et  experientia  comper- 
tum  est,  laicos,  qui  clericalibus  vestibus  uti 
consueverunt  et  utuntur,  a  clericis  non  posse 
internosci,  quia  levi  el  modica  differentia  in 
bireti  gestalione  utunlur  :  eisdem,  auctoritate, 
commissione  et  mandato.et  vivae  vocis  oraculo, 
novissime  nobis  facto  (nempe  a  Pio)  monemus 
eosdem  omnes  laicos,  eisque  propterea  praeci- 
pimus  et  mandamus,  ut  infra  decem  dierum 
spatium,  a  publicatione  prffisenlium  compu- 
tandum,  biretum  rolundum,  cum  suis  plicis, 
quo  omnes  laici  utuntur,  deferant.  Et  qui  prae- 
missa  non  adimpleverint,  et  vestium  omnium 
indumenlorum  amissionem,  necnon  quinqua- 
ginta  scutorum  auri,  et  carceris,  aliamve  arbi- 
trio  nostro  imponendam  poenam  incurrent,  etc. 
Datum  Roma?,  die  xxx  Oclobris  mdlxvii  ». 

38.  Camesecliius,  hsereticus  convictus,  Ro- 
mam  Florentia  adducitur,  capite plectitur  et  post 
mortem  comburitur.  —  Inter  clericos  autem, 
debitas  scelerum  landem  poenas  luit  hoc  eo- 
dem  anno  Roma;  clericus  Florenlinus  et  Apos- 
tolicus  protonotarius  ,  quem  alibi  memora- 
vlmus,  Petrus  Carnesechius,  de  quo  hac  habet 

>  Exlat  ia  Bull.  parvo  pag.  205.  —  *  Concil.    Trid.   Sess.  21. 
—  3  Extat  in  Cull.  parvo  pag.  20S. 


•iG2 


PII  T  ANNUS  2,    —   CHRISTI   1567. 


Thuamis  ',  qui  cum  scriptoribus  cirtcris  de 
ipso  anno  superiuri  cgil.  «  Initio  slalim  Ponti- 
ficatus  (inquit  de  Pio  agens)  magna  severitatis 
exempla  cdidit,  pr;rcipue  iii  causa  rcligionis, 
conquisitis  passim  per  Ilaliam  criminis  iiujus 
suspectis,  etc.  Magistrum  I^alalii  Florentiam  mi- 
sit,  qui  Petrum  Carncsecliium,  arctissima  cuni 
Mediceis  necessiludine  conjunclum,  et  diu  Mar- 
garitae,Sabaudia,>  Ducis  uxoris,  familiarem,  dedi 
postularet.  Is  vero,cum  Pontificis  litteras  Cosmo 
porrcxit,  Petrum  Cosmi  ipsius  mensa;  assiden- 
tem  invenit.  Yerum  Cosmus,  (|ui  gratiam  Ponti- 
ficis,  obvio  obsequio,  et  quavis  alia  ratioue 
demereri  in  animum  induxissel,  neglecto  amici 
pcriculo,  eum  sine  ulla  cunctationc  tradidit, 
qui  llomam  perductus,  accusante  eum  Achille 
Statio,  Lusilano,  homine  non  illitterato,  sed 
prostituta?  fidei,  qui  Carnesechio  ab  Epistolis 
fucrat,  convictusque,  quod  cum  sectariis  in 
Germania,  et  in  Italia  cum  Victoria  Columna, 
Marciiionis  Piscarii  vidua,  et  Julia  Gonznga,  le- 
ctissimis  alioqui  feminis,  de  pravitale  sectaria 
suspectis,  amicitiam  coluisset,  tandem  ad 
ignem  damnatus  est ».  Sic  Thuanus,  paucis  men- 
dacia  multa  complexus.  Nos,  qua;  ab  authen- 
ticis  scripturis  habuimus,  in  medium  profe- 
rimus. 

39.  Anno  mdxl  Petrus  Carnesechius  -,  Nea- 
poli  ,  Joannis  Valdes  Hispani  ,  Marci  Antonii 
Flaminii,  ac  Fratris  Bernardini  Ochini  Senensis 
discipulus  fuit,  et  Petri  Martyris  ac  Galeazii 
Caraccioli  familiaritatem  coluit. 

•40.  Viterbii,  sequenti  anno  mdxli,  amici- 
tiam  ipse  ac  consuetudinem  cum  prsfato  Fla- 
minio  habuit ;  et  insuper  cum  Viclore  Soranzio, 
Bergomensi  episcopo,  ApoIIonio  Merenda,  Aloy- 
sio  Priolo,  Petro  Paulo  Vergerio,  Justinopoli- 
tano  episcopo,  Laclantio  Ragnone  Senensi,  Ber- 
nardini  Ochini  alumno  ac  sequaci :  Valdesianis, 
nimirum,  Lutheranis,  Zuinglianis,  Calvinistis 
hffireticis  ;  et  insuper  cum  Balthassare  Alterio, 
apostata,  Lutherano,  qui  cum  haereticis  ac  Pro- 
testantibus  Germaniai  principibus  commercium 
habebat,  ac  librorum  hffireticorum  monopo- 
lium  exercebat.  Ut  praetereamus,  quod  Romaj 
educatus  Carnesechius,  ac  pluribus  beneficiis, 
honoribus  ac  pensionibusEccIesiasticis  auctus, 
plures  apostatas  domi  rccipere  ac  impensius 
foTere  ;  opera  et  pecunia  hffirelicos,  qui  in 
ultramontanas  regiones,  hseresis  causa,  fugam 
meditabantur,  auxilio  csse  solemne  habuit. 

41.  Per  litteras,  quam  diligentissime  Juliae 
Gonzaga;  apostatas  hBereticos  duos  commenda- 
vit,  tantoque  ardore  ac  efficacia,  tantisque  lau- 
dibus  eos  extulit,  ac  si  Apostoli  extitissent,  qui 
ad  praidicandum  ethnicis  Evangelium  mit- 
terentur  ;  et  revera  Pseudoapostoli  illi,  ea  men- 
te  in  principis  illius  ditionem  pergere  commo- 

>  Thaan.  Histor.  sub  ann.  1566.  —  2  Ex  Archiv.  inlim. 


liebantur  ;  ut  ibi  iiimirum  assimulata  docendi 
lillcras  specie,  ha;reticis  catechismis  pravisquc 
opinionibus  sibi  traditos  pueros  imbuerent. 

•42.  Ilis  omnibus  ad  Paulum  III  anno  mdxlvi 
delatis,  Bomam  Carnesechium  accersiri  jubet, 
et  a  cardinali  de  Burgos,  tunc  Inquisitore,  in 
eum  inquiri  mandat.  Illata  sibi  facinora  sem- 
pcr  uegando,  Carncsechius  propulsavit,  et  hinc 
dolosc  absolutionem  oblinuit.  Ilelicta  hinc  Ita- 
lia,  in  Gallias  secessit,  ubi  plurimorum  hajreii- 
corum  consuetudine  gaudens,  corumque  libros 
legens,  luereticorum  etiam  tunc  praicipuo, 
Philippo  Melanctone,  familiariter  usus  est. 

■43.  Anno  aulem  mdlii  in  Italiam  reversus, 
et  Patavii  ac  Veuetiis  commoratus,  antiquam 
cum  hajreticis  necessitudinem  minime  prajter- 
misit  ;  vicissimque  ab  haereticis  aliquibus  Ge- 
nevensibus,  ac  Italicorum  Iia;relicorum  in  ipsa 
civitate  minislris  allis,  lilteris  prosecutus  est  ; 
et  juxta  ejusdem  facinoris  participum  deposi- 
tionem,  aliosque  testes  ac  probationes,  Luthe- 
ranorum  secla;  in  pluribus  arliculis   adhajsit. 

M.  Ke  comperta,  Paulus  papa  IV  ac  cardi- 
nales  eo  tempore  [nquisitorum  munere  fua- 
gentes,  sub  die  xxv  Octobris  anni  mdlvii,  de- 
creto  contra  eum  libello,  ut  vocant,  poenali  ad 
comparendum,  sexta  die  Novembris  ejusdem 
anni  personaliter  in  jus  Venetiis  vocarunt. 
Verum,  cum  venire  contcmpsisset,  in  censuras 
poenasve  in  prtefato  monitorio  ac  libello,  tam 
Romaj  quam  Venetiis  vigesima  quarta  Martii 
anno  mdlviii  vulgato  comprehensas,  ipsum  in- 
cidisse  declararunt. 

.43.  Contumax  itaque  ac  excommunicatus 
Carnesechius  cum  anno  et  amplius  perseveras- 
set,  a  cardinalibus  Inquisitoribus,  sexto  Aprilis 
MDLix  in  eum  tandem,  uti  contumacem  ac  ha;- 
reticum,  prolata  sententia  fuit  ;  quem  etiam, 
si  comprehendi  contigisset,  sceculari  brachio 
tradendum,  ut  puniretur,  edixerunt.  Ipse  vero, 
tantum  abfuit  ut  haireticorum  consuetudinem 
dimitteret,  quin  polius  ipsis  consilium  ac  opem 
conferret,  iisdemque  frequens  conviva  asside- 
ret.  Connixus  pra;terea,  ut  falsa;  ac  haereticEe 
opiniones  qua'dam  in  nonnullis  provinciis  vul- 
garenlur  ac  reciperentur  ;  utpote  qui  Geneva;, 
majori  puritate,  quam  in  Catholicis  regionibus, 
a  concionatoribus  nostris  Evangelium  praedi- 
cari  assercrct. 

46.  Transfugas  Genevam  vel  in  alias  Luthe- 
ranorum  regiones  haerelicos  quosdam  summo- 
pere  commendavit,  quod  eo  demigrassent,  ubi 
libere,  juxta  propriae  conscientite  instinctum, 
vivere  possent ;  Sanctae,  Catholicae  et  Apostoli- 
cae  doctrinae,  falsae  ac  superstitiosae  religionis 
indito  nomine.  Tanquam  superfluam  ac  scan- 
dalosam  fidei  quoque  Catholicae  professionem, 
quam  procer  quidam,  in  mortis  constitutus 
articulo,  emiserat,  vituperavit  ac  improbavit ; 
ex  eo  prfficipue,  quod  inter  nlia,  Pontificem, 


PII  Y   AXNUS  2.   —   CURISTI    1567. 


263 


qui  tunc  Ecclesiae  prDeerat,  verum  Cliristi  vica- 
rium  ac  Petri  successorcm  esse  confessus  csset. 
E  contra  Tero  impiam,  quam  sub  \ila;  sua3 
flnem  Valdesius  dixerat  aut  fecerat,  majori 
prorsus  laude  dignam  edixit. 

47.  ^gerrime  ha;reticorum  punilioncm 
ferebat,  afque  ad  eos  scrlbens,  Aostros,  Inno- 
centes,  Fratres,  Pios,  Amicos  et  Dei  electos  voca- 
bat.  Et  quia  Henricus  Secundus,  Gaiiiarum  rex 
Christianissinius,  acerrime  in  eos  invehebalur; 
ideo  infortunia  nonnulia,  imo  mortem  ei  illa- 
tam,  jusla;  Dei  ira?,  qui  suorum  injurias  ulcis- 
ceretur,  attribuit  ;  justoque  pariler  Dei  judicio 
impium  ac  sacrilegum  sdium  Inquisitionis 
incendium,  post  mortcm  Pauli  Quarti  secutum. 
nefarie  adscripsit. 

48.  Hoc  autem  Pontifice  e  vivis  sublato, 
innumeris  arlibus  fictisque  excusationibus, 
licel  diu  anle,  ut  diximus,  tanquam  baereticus 
damnatus  fuisset,  audiri  nibilominus  a  Pio  IV 
obtinuit  ;  atque  a  summa  ipsius  Pontificis  cle- 
mentia,  ea  gratia  impetrata,  nullis  abjuratis 
quibus  publice  adba;serat  erroribus,  ut  denuo 
in  Ecclesiae  gremium  recipi  mererelur,  ac  si 
semper  innocens  extilisset,  subdole  absoluto- 
riam  senlentiam  est  consecutus.  Quod  facinus, 
utpote  omnibus  deterius,  palam  ipsemet  deinde 
confessus  est  ;  nam  scripto,  propria  manu 
exarato,  accusationes  ac  alia  sibi  illata  crimina 
verissima  esse,  et  e  contra  excusationes,  et  ea, 
quoD  ad  se  purgandum  in  medium  attulerat, 
ficta  omnino  ac  simulata  fuisse  apertissime 
declaravit.  Hac  tamen  ratione  praefatos  duos, 
ut  diximus,  Romanos  Ponlifices,  Paulum  vide- 
licet  III  et  Pium  IV  fefellit,  atque  a  Pio  ipso, 
motu  proprio,  prioris  absolutoriam  sententiam 
confirmari  impelravit. 

49.  Hoc  tamen  beneficio  nihilo  melior  ef- 
fecius,  nec  ab  haereticorum  consuetudine  Ro- 
mae,  Neapoli,  Florentiae,  Veneliis,  Patavii,  aliis- 
que  in  locis,  tam  Itali»  quam  extra,  abstinuit  : 
nec  eis  pecunia  subveniendi  offlcium  praeter- 
misit :  nam  Petro  Gelid,  Sacramentario  haere- 
tico,  et  Petro  Leoni  Marionio,  aliisque,  qui  se 
Genevae  receperant,  pecuuiam  multoties  sup- 
peditavit.  Nec  minus,  post  prajfalam  absoluto- 
riam  sententiam,  haereticorum  librorum  lec- 
tione  oblectalus  est,  et  praccipue  Martini  Lu- 
theri,  Pelri  .Martyris  CalvinisttP,  et  Apologotici 
Marci  Antonii  Flaminii,  pro  pestilenti  libro 
Valdesii,  cui  titulus  erat,  Ch/wsli  Beneficium, 
contra  Ambrosium  Calheriuum  archiepisco- 
pum  exarati. 

oO.  Sed  quia  inter  eos,  quorum  ipse 
amicitiam  colebat,  nonnuUos  h;i'reticos  Sa- 
cramentarios,  juxta  Calvini  blasphemias,  de 
admirabili  Eucharisliae  sacramenlo  et  sacro- 
sancto  Missac  Sacrificio  impie  disserentes  de- 
prehendit  ;  eos  Carnesechius  ab  ea  sententia 
abducere   connixus   est  :  non   quidem  ut  illis 


Calholicam  vcritatcm  suaderet,  sed  ut  Lutheri 
alteram  de  ipsomet  Sacramento  ac  Sacrificio 
heeresim  amplectcrentur. 

51.  Tanlis  sceleribus  idcirco  irretitum 
hominem  divina  longanimitas  diutius  susti- 
nere  noluit  ;  quapropter,  pessimis  cjus  mo- 
ribus  ac  opinionibus  Pio  V  delatis,  Florentiae 
commorantem,  ut  anno  superiori  narravimus, 
comprehendi,  ac  Romam  adductum,  Inquisi- 
tionis  sisli  judicio  mandavit  ;  in  quo,  posl 
varias  tergiversationes  et  excusationes,  cuncla 
superius  narrala,  et  proprio  ore,  et  propria 
manu  exaralis  Epistolis,  vera  esse  fateri  tan- 
dem  compulsus  fuit ;  ac  triginta  quatuor  haere- 
ticarum,  erronearum,  temerariarum  ac  scan- 
dalosarum  opinionuni,  quas  infra  dabimus, 
impius  sectator  repertus  est  :  cum  lilterarum 
insuper  suarum  testimonio,  Genevam  conten- 
dere  decrevisse,  ut  ei,  quae  ibi  impune  debac- 
chabatur,  haeresi  tutius  adhaerere  posset,  con- 
victus  esset. 

52.  Expectabatur  idcirco,  ut  licet  sero, 
tandem  nihilominus  Carnesechium  criminum 
poeniteret,  quorum  animadversionem  haud 
jam  effugere  valebal :  sed  vir  duri  cordis,  in- 
circumcisis  auribus,  nec  tempori,  nec  durae 
qua  obstringebatur  necessilati  cessit,  ac  admo- 
nitiones,  ac  pluries  iferatas  datas  ei  ad  delibe- 
randum  inducias  irritas  reddidit,  ita  ut  nullo 
modo  adduci  unquam  potuerit,  ut  errores  abji- 
ceret,  ac  in  verfe  religionis  sinum  rediret,  ut 
Pius  desiderabat :  qui  prajterita  crimina,  mi- 
tius  quam  par  esset,  in  eo  plectere,  si  ea  exe- 
cratus  fuisset,  decreverat. 

53.  Tanquam  hsreticus  igitur,  impceni- 
tens,  incorrigibilis,  haereticorum  fautor  ac 
receptator,  bis  ficte  conversus,  diminutus  ac 
veluti  inutilis  palmes  e  vite  pracisus,  ab  Eccle- 
siastico  foro  ejicitur,  ac  brachio  saeculari  pu- 
niendus  traditur,  quod,  capite  plexum  Carnese- 
chium  comburi  jussit.  Decima  autem  sexta 
Augusti  hujus  anni  in  eum  legitur  senteutia 
lata,  eique  subscripti  pariter  leguntur  cardi- 
nales  Inquisitores  : 

B.  cardinaiis  Tranen. 

S.  cardinalis  Pisarum. 

F.  cardinalis  Paceco. 

J.  Franciscus  cardinalis  de  Gambara. 

54.  In  alias  memorato  cardinalis  Farnesii 
Diario,  '  sub  die  decima  nona  Septembris  hu- 
jus  anni,  ista  babentur  :  «  Sanclissimus  Do- 
minus  noster  bortatus  cst  et  invitavit  omnes 
reverendissimos  dominos,  ut  accederent  ad 
videndum  et  audiendum  abjurationem  haere- 
ticorum,  qure  fieri  debet  die  Dominico  [iroximc 
futuro,  in  Ecclesia  B.  .Mariae  prope  .Minervam.  » 
In  Codice  Ms.  vero  originali,  in  quo  praefala 
sententia  habetur  :  «  Lata  est  hiec  senfentia  die 

'  Diar.  card.  Fain.  pag.  121.  2. 


264 


PII   V   ANNUS   2.    —  CHRISTI   1567. 


Sabatlii  xvi  Augusti  mdlxvii,  die  vero  Dominico 
XXI  Septembris  ejusdem  anui,  in  Ecclesia  S.  Ma- 
Tix  supra  Miuervam  publicc  recitata.  »  Quai 
autem  in  ea,  coram  sacro  cardinalium  col- 
legio,  omniquc  populo,  pra^cipuai  impia-que 
recensitaj  sunt  Carneseclui  opiuioues,  hujus- 
modi  fuerunt : 

«  1.  Justificatio  per  solam  fidem,  absque 
ullis  operibus  nostris,  juxta  liajresiarciiam  Lu- 
therum  in  Epist.  ad  Galat. ,  oblinctur. 

«  2.  Gratias  et  salutis  certitudo,  secundum 
eumdem  Lutherum,  habetur. 

«  3.  Opcra  nostra  necessaria  niinime  sunt 
ad  salutem,  qua;  jam  per  fldem  adepta  est  : 
necessario  tamen  homo  justiflcatus,  quoties- 
cumque  occasio  fert,  vel  ei  vacat,  opcratur. 

«  i.  Hiuc  eliciehat,  pra?fala  bona  opera,  ad 
vitam  seternam  assequendam  meritoria  non 
esse  ;  licel  post  universalem  resurrectionem, 
potiorem  gloriic  gradum  obtcntura  essent. 

«  5.  Peccatum  mortale  non  est  jejuniorum 
transgressio,  dummodo  ex  contemptu  non  sit, 
eademque  jejunia  ad  mortificationem  tantum 
utilia  sunt. 

«  6.  Liberum  arbitrium  ex  natura  ad  malum 
habemus  ;  et  ante  gratiam,  ad  solum  pecca- 

tum. 

«  7.  Impossibilem  esse  prseceptorum  Deca- 
logi,  ac  pra;cipue  duorum  priorum  et  ultimi 
Non  concupisces,  observantiam,  absque  effica- 
cissima  Dei  gratia,  et  absque  magna  fldei  et 
Spiritus  abundantia,  quae  tamen  in  paucis  in- 
venitur  ;  et  hujusmodi  in  mediocri  quoque 
Chrisliano  non  est,  sed  perfectorum  dumtaxat 
est,  cujusmodi  saucti  martyres  ac  Ecclesite 
doctores  fuerunt. 

«  8.  Nulli  credendum,  nisi  Dei  verho  in 
sacris  Scripturis  tradito. 

«  9.  Non  omnia  Concilia  Generalia  in  Spi- 
ritu  sancto  congregata  sunt  ;  ideoque  non 
illorum  omniuni  decretis  acquiesccndum  est. 
(Notavit  quai  in  Spiritu  sancto  congregata 
censeri  poterant.)  Ambigebatque  insuper,  ad 
quos  ea  cogere  pertineret,  an  videlicet  ad  im- 
peratorem,  ad  papam,  vel  alios. 

«  10.  Cum  autem  videret,  caeteris  rejectis, 
Calvinum  Sacramenta  retinuisse  duo  tantum, 
Baptismum  videlicet  ac  Ccenam  :  (hoc  cnini 
nomine  Sanctissimam  Eucharistiam  noniinare 
aliquando  consuevit,)  Lutherum  etiam  Ordinem 
admisisse  ;  circa  Sacramentorum  numerum  an- 
ceps  fuit.  Et  Ordinem,  manuuni  impositionem 
vocare  solitus  fuit. 

«  11.  An  a  Christo  vel  ab  Ecclesia  Conflr- 
mationis  Sacramentum  vere  institutum  fuerit, 
dubitavit,  quod  Confirmaliouem,  non  nisi  pro- 
missionum  in  Baptismate  factarum  ratiflcatio- 
nem  crediderit. 

(i  12.  Confessionem  sacramentalem  de  jurc 
divino  non  esse,   neque  a  Christo   instilutam 


fuisse  ;  idque,  ex  Scripturis  probari  non  posse 
asscruit,  cam  tantunimodo  necessariam  edi- 
ccns,  (lua;  Deo  fit :  ideoque  Christiano  in  sacra- 
mcntali  confcssione  peccata  vel  non  aperire 
liberum  esse  ;  licct  confessionem  hujusmodi, 
utilem  ac  consolatoriam  ei,  qui  confiteretur, 
quoad  solatium  quod  ex  absolutione  sumit,  et 
quoad  consilia  et  remedia,  quae  inde  accipit, 
cdiceret. 

«  13.  Salisfactio,  quse  in  operibus  satisfac- 
toriis  consistit,  a  sacerdotibus  pccnitenlibus  in- 
junclis,  necessaria  non  est,  posilo  quod  Christi 
nicrita  suppleant,qutc  sufficientissima  ad  satis- 
faciendum  pro  totius  mundi  peccatis  sunt.  IIu- 
jusmodi  tamen  opera  ad  edomandam  carnem 
purificandumque  spirilum  bona  sunt. 

«  11.  Indulgentia;  nulli  sacra;  Scripturte 
testimonio  inuituntur.  Inveutum  paparum  est, 
neque  nisi  solis  viventibus  prosunt,  quo  videli- 
cet  ad  poenitenliam,  ipsis,  vel  a  Pontifice,  vel  a 
sacerdotibus  aliis  impositam. 

«  15.  De  Purgatorio  vehementer  dubitavit  ; 
imo  postvitaj  pra;scntis  cursum,  nec  in  rerum 
natura  esse,  credidit,  et  Christi  sanguinem,  pec- 
catorum  nostrorum  purgatorium  extitisse,  per- 
vicacissime  putavit. 

«  16.  Secundum  Machaba^orum  librum,  in 
quo  disserte  de  mortuorum  suCfragiis  agilur, 
apociyphum  censuit. 

«  17.  In  sanclissimo  Eucharistiai  sacramen- 
to  substantiam  panis  rcmauere  credidit  ;  ita 
tamen,  ut  ibi  eliam  Corporis  Christi  pra;sentia, 
absque  transubstantiatione  cxisteret ;  juxta  ni- 
mirum  Lutheri  ha;resim,  cui  ab  anno  mdxliii 
adha;serat  :  licet  aliquando  ci  quoque  altera 
Calviui  ha;resis  arriserit,  de  qua  cum  pluribus 
et  coram  et  per  littcras  egit. 

«  18.  Satius  essc  duxit,  quam  si  sub  una, 
sub  utraque  specie  laici  communicareut. 

«  19.  Credidit,  sanctissimum  Missse  sacrifl- 
cium  non  csse  vere  propitiatorium,  nisi  ex  eo, 
quod  in  nobis  Passionis  Christi  memoriam  ex- 
citat ;  et  per  consequens  fidem,  per  quam  pec- 
catorum  remissio  impetratur. 

« 20.  Papam  esse  episcoporum  primum, 
non  quidem  auctoritate,  sed  ex  quadam  tantum 
prasexcellentia. 

«21.  Papam  Romaj  episcopum  dumtaxat 
esse,  et  nullam  super  alias  Ecclesias  potestatem 
haberc,  nisi  quantum  mundus  ei  deferret,  ex 
eo  quod  fuerifPelri  Sedes,  vel  etiam  ob  digni- 
tatem  et  amplitudinem  Urbis,  et  quod  tot  mil- 
lium  martjTum  sanguine  decorata  fuerit. 

«22.RomanosPontifices  sibi  majoremquam 
a  Deo  accepisscnt  auctoritatem  in  aliquibus 
usurpasse,  et  pra;cipue  in  Indulgentiis  elar- 
giendis,  et  aliarum  Ecclesiarum  superioritate. 

«  23.  Per  aliquod  etiam  temporis  spatium 
dubitavil,  an  Romanorum  Pontificum  successio 
in  S.  Petri  Aposlolatu  defecerit. 


PII  T   ANNUS  2. 


CHRISTI    1567. 


265 


« 2-4.  Religiosorum  ac  monachorum  iioa- 
nuUas  iiistitutiones  et  regulas,  uti  S.  Benodicli, 
et  alias  improbavit  ;  quod  desidiosam  vitam  ac 
inutilem  agerent,  quasi  fniges  consionere  nati. 
Uti  etiani  aliquos  Mendicautium  et  Saccorum 
regulas  pariter  execratus  est,  ex  eo  nimirum, 
quod  e  pauperum  nianibus  panem  subtralie- 
rent ;  satiusque  fuisse  edixit,  si  propriis  mani- 
bus  laborando,  in  sudore  vultus  sui  vixissent. 

<(  25.  Et  licet  religiosorum  illorum,  qui  in 
vinea  Domini  laborabant  et  proximorum  saluti 
incumbebant,  zelum  comprobaret  ;  nihilomi- 
nus  zelum  eumdem  non  esse  secundum  scien- 
tiam  existimavit,  quod  nimis  opera  in  concioni- 
bus  incuicarent. 

«26.  Quoad  coelibatum,  magis  quam  abs- 
tulisse,  presbyteris  uxores  restituere  melius 
censuit. 

«  27.  Religiosos  castitatis  voto  se  obstrin- 
gere,  nec  debere  nec  posse  ;  idque  absurdum 
esse,  quia  castitas  et  continentia  donum  Dei 
est  ;  ideoque  nisi  ab  illis  promitti  potest,  qui 
diuturna  edocli  experientia,  bujusmodi  donum 
se  a  Deo  accepisse  noverunt  :  ideoque  auctor 
fuit  suasitque  S.  Benedicti  monacbo,  (ceque  ut 
ille,  beeretico,  qui  egressum  e  religione  molie- 
batur,)  ut  egrederetur. 

«  28.  Eadem  de  Monialibus  ac  Virginibus, 
quae  se  Deo  dicant,  sensit ;  idemque  pariter  de 
simplici  quidem,  sed  perpetuo  castitatis  voto. 

«  29.  Dubitavit,  an  cujusvis  generis  perso- 
nas,  peregrinationes,  Ecclesiarum  visitationes, 
quse,  voluntarie  vel  ex  voto  suscipiuntur,  dece- 
rent.  Imo  hanc  peregrinationum  susceptiomne, 
generatim  omnibus  inutilem  esse  dixit. 

«  30.  Absque  ullo  prorsus  delectu,  omni 
cibo  vesci  licere,  juxta  comedentis  conscien- 
tiam  ;  quod  quidem  fecit  ipse. 

«  31.  Peccatum  mortale  non  esse,  trans- 
gressionem  jejunii  temporibus  vetitis,  iisdem- 
que  cibis  prohibitis  uti  ;  sed  plus  minusque, 
vel  ob  scandalum,  vel  secundum  proprise  con- 
scientiae,  vel  excusationem,  vel  accusationem 
peccatum  esse. 

«  32.  Peccatum  non  esse,  vel  apud  se  reti- 
nere,  vel  libros  vetitos  sive  baereticorum  le- 
gere,  sed  opus  indifferens  ;  et  secundum  con- 
scientiam  eorum,  qui  eos  habent  ,  Ecclesiaj 
videlicet  prohibitione  non  obstante. 

«  33.  Cum  Christus  inter  Deum  et  homines 
unicus  mediator  fuerit,  tanquam  quid  super- 
fluum,  Sanctorum  invocationem  existimavit,  ac 
per  aliquod  tempus  non  invocavit. 

«  34.  Tandem  cunctas  haereses  et  errores  in 
praefato  libro  de  Beneflcio  Christi  contentos 
sectatus  est,  falsaeque  doctrinae  ac  institutioni, 
quam  a  Joan.  Valdesio  praeceptore  suo  didice- 
rat,  adhaesit  ». 

bo.  Cosmus  et  Statius  improbe  ab  hxreticis 
insimulati.  —  Alia  plura,  ne  taedio  essent,  sludio 

Akn.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


prKtermisimus.  Ex  his,  qucenam  fides  ei,  quara 
proposuimus,  Thuani  narrationi  '  aliorumque 
hffireticorum  commentis  sit  adhibenda,  facile, 
lector,  agnosces.  At,  sicut  Carnesechii  crimina 
omni  studio  imminuere  connixi  sunt,  ut  inno- 
centem  |)rorsus  probarent ,  sic  ultra  modum 
criminum  aniniadversionem  studiose  auxerunt, 
ut  severum  nimis  ac  paene  injustum  Pontificem 
exbiberent  ;  nam  igni  traditum  Carnesechium 
referunt,  vaferrime  reticentes  viventi  an  mor- 
tuo  ignis  admotus  fuerit  :  cum  nihilominus 
certum  sit,  ob  hujusmodi  causas  fidei,  Roma- 
nam  Ecclesiam  nunquam  statuisse  homines 
viventes  comburi.  Cum  vero  Cosmo  Mediceo 
detrahat,quod  amici  oblitus.illum  Pontifici  tra- 
diderit,  meminisse  debuisset  Thuanus,  Scrip- 
turae  ac  Evangelio  credentibus,  Deum  ac  Qdem 
ejus,  non  amicitia;  modo,  sed  cuivis  eliam  car- 
nis  et  sanguinis  necessitudini,  imo  animae  ipsi 
(eo  nempe  sensu,  quo  vivum  corpus  sub  animae 
vocabulo  intelligendum  est)  prseponendam  : 
ideoque  omnia  prorsus  humanae  amicitiae  jura 
merito  Cosmum  proculcasse,  ubi  perversi  ho- 
minis  opera  fidei  periculum  animadvertit. 
Neque,  ut  ille  excogitavit,  ad  captandam  Pon- 
tificis  tantummodo  gratiam,  ei  Carnesechium 
concessit,  sed  miro  fidei  prorsus  actus  ardore 
id  effecit  ;  ut  enim  Hadrianus  -  narrat,  cura 
Cosmus  Carnesechium  (uti  ingenua  familia 
natum,  etqui  ex  stirpe  Medicea  Pontifici,nempe 
Clementi  VII,  servitio  addictus  fuerat)  alias  ad- 
juvisset,  ut  se  delictis  contra  fidem,  de  quibus 
insimulatus  fuerat,  purgare  posset  ;  ubi  in 
hacresi  tandem  pervicaci  animo  obstinatum 
comperit,  ut  insanabilem  derelinquendum  du- 
xit,  ac,  ut  sua  ulterius  protectione  indignum, 
ejecit  ;  tanto  fidei  zelo  ac  animi  alacritate, 
(inquit  Campana  ^)  ut  ad  Pium  scribere,  ut  alibi 
diximus,  veritus  non  fuerit,  non  Carnesechium 
modo  ,  ob  Catholicae  fidei  incolumilatem  , 
sed  priucipem  etiam  filium  ,  Pontifici  vin- 
ctum,  si  res  postulasset,  libentissime  traditu- 
rum. 

56.  Quae  tandem  impudentissime  de  Achille 
Statio  profert  Thuanus,  (praetermissis  quae  in- 
signis  illius  erudilionis  prte  omnium  manibus 
versantur  monumentis)  ad  ejus  scientiam  ac 
fidem  asserendam,  testis  omni  exceptione  ma- 
jor  accedat,  isque  sit  S.  Carolus  Rorromaeus, 
qui,  Pio  IV  avunculo  suo  vivente,  de  Statio,  has 
ad  cardinalem  Lusitania;  Infantem  dedit  Episto- 
las,  quas  hic  inserendas  duximus,  ne  menda- 
cis  scriptoris  vitio,  viro  de  Christiana  ac  littera- 
ria  Republica  optime  merito  ,  crimen  injuste 
illatum  permaneat.  Eas  ex  insigni  Ambrosiana 
Bibliotheca  '  accepimus,  praecipua  beniguitate 
Francisci  et  Joan.  Antonii  de  Saxis,  eruditione 

'  Thuanus.  Hayedeger  et  alii.  —  '  Hadrian.  Hist.  lib.  19.  — 
'  Canipan.  Vit.  Philip.  II.  par.  2.  lib.  18.  pag.  169.  —  *  Ei  Bibliot. 
Ambrosian.  signal.  F.  n.  3Si. 

34 


266 


PIl   T   AXNUS   2.    —   CIIRISTI    1 5G7. 


ac  litfcris  loto  orbe  celeberrimorum,  ipsrcque 
hujusmodi  sunf  : 

«  Acliillcm  Stafium,  omni  libcrali  doctrina 
expolitum ,  facicbam  anfca  plurimi  ;  at  hoc 
lcmporc,  cum  sc  nobis  mirifice  probavcrit,  di- 
gnum  judicavi,  quo,  proplcr  infegritatem  ct 
fidem  non  minus  quam  propfer  ingenii  faculfa- 
lem,  qux  in  eo  summa  est,  diligerefur.  Nam 
longo  intervallo  rcdifurus  Lusitaniam ,  cum 
Sancfissimus  D.  X.  eum  libcralifcr  invilarcf.  ut 
esset  apud  nos,  hanc  unam  causam  atfulit  pro- 
fectionis  suac,  quod  a  rege  accitus,  in  cujus  im- 
pcrio  ac  difione  sibi  nasci  configcrat,  omnem 
Tit;e  sux  rationem  ad  illius  auctorifatem  et  ar- 
bitrium  confulisset,  et  quasi  voto  adstricfus, 
id  consilii  ccpisset,  quo  nihil  habcret  sanctius 
aut  anfiquius.  Quam  Statii  voluntafem,  pra?ser- 
tim  fam  egregiam,  tam  grafam,  tam  [)lenam 
officii  et  pietatis,  Sanctissimus  dominus  noster, 
pro  eo  quanfi  regcm  semper  fecif,  in  optimam 
partcm  accepit.  Ego  autem  tanto  amore  sum 
prosecufus ,  ut  non  minora  probifafis  quam 
doctrina?  ornamenta  in  eo  prospexisse  videar. 
Itaque  faciendum  pufavi ,  ut  docfissimo  viro. 
nihil  fale  a  me  petenti,  ac  ne  quidem  suspicanti, 
hujus  testimonii  laudem  tribuerem,  non  ut  fa- 
cilior,  sed  uf  illusfrior,  vel  ad  ipsum  regem, 
vel  ad  te  illi  aditus  daretur.  Hominem  habes, 
qui  in  nobilissimis  Italis  urbibus  diu  vcrsatus, 
magna  ingenii  gloria  et  doctrinaj  variefate  ita 
floruit,  ut  sapientissimo  cuique  in  oculis,  in 
amore  afque  in  honore  esset ,  nunc  praeclaris 
artibus  insfructus,  suis  laudibus  ornatus,  gra- 
tus  Pontiflci,  mihi  probatus,  jucundus  bonis 
omnibus,  operam  et  sfudium  suum  regi  dica- 
vit.  Et  quia  in  tuo  patrocinio  summum  sibi 
praesidium  et  dignitatem  constifuit  ;  hoc  te  ve- 
hementer  rogo,  ut  eum  in  fidem  tuam  recipias, 
et  quibuscumque  rebus  poteris,  augeas  afque 
exornes  :  non  enim  mihi  dubium  est,  quin  se 
memorem  et  gratum  prKbeat,  qui  tantum  vir- 
tule  perfecif,  ut  a  quibus  est  adjufus,  ii  suum 
officium  prfficlare  posuisse  videantur.  Deus  flo- 
rentem  et  incolumem  te  diu  nobis  conservet. 
Romae  tcrtio  non.  Aprilis  mdlxv  ». 

57.  Et  ejusdem  fere  tenoris  alia;,  ad  ipsum 
cardinalem  Infanfem ,  in  Statii  commenda- 
tionem  ac  laudem,  ab  eodem  Carolo  cardi- 
nali,  paulo  post  sunt  scriptae  lilterEe  ',qua;  se- 
quuntur  : 

«  Ex  quo  tempore  SS.  D.  N.  summam  Ca- 
tholicae  Ecclesise  dignitatem  et  potestafem  con- 
secutus  est,  hoc  unum  spectavit,  ut  benemereri 
de  religione  ipsa  non  solum  posset,  sed  alios 
etiam  ad  similem  virtutem  invifaret.  Itaque  et 
Concilium  habuit  Tridenfi,  et  quje  sanctissimi 
homines  in  Spiritu  sancto  congregati  sanxe- 
runt,  ea  comprobavit  ;   et  divulgari  atque  in 

'  Ms.  Cod.  Ambros.  ul  supra. 


orbis  terrarum  omnes  gentes  distribui,  disse- 
minari,  ad  communem  Christiana;  religionis 
ufilifatem  voluif.  Nunc  id  consilii  ccpit,  uf, 
qua;  olim  a  sanctissimis  viris  conscripta  sunt, 
quia  fcmporum  injuria,  vcl  librariorum  insci- 
tia,  muUis  ea  in  locis  depravavit,  in  suam  pri- 
stinam  verilatem  restifunnlur.  Neque  hanc  cu- 
ram  et  cogitationem  cri[>iunf  illi  aliarum  rerum 
occupationes,  cum  hujus  indusfriai  frucfus  sit 
prwsens,  el  forc  pros|)iciat,  ut  ad  usum  poste- 
rifalis  efiam  redundef.  Sed  lifteraforum  copia 
hominum  opus  est,  ad  hanc  rem,  qui  in  vete- 
rum  librariorum  tractatione  sint  multum  diu- 
que  versati,  et  ingenii  ct  judicii  laude  excellant, 
ut  vera  a  falsis  dijudicare  et  seligere  facile 
possint.  Quo  in  genere  eminet  Achilles  Statics  ; 
quapropfer  egi  cum  Ferdinando  Menesio,  ora- 
tore  regio,  diligenfer,  ut  is  tam  diu  apud  nos 
essef,  dum  ^-Estas  efQueret,  cum  prajserlim  ejus 
opera  in  Hieronymi  libris  inter  se  conferendis 
et  corrigendis  ufi  SS.  D.  N.  vellet  ;  et  ut  tenui 
ipse  est  valefudine,  periculosa  tam  Jongi  iti- 
neris  ratio  videretur,  si  hoc  tempore  se  in  viam 
daref.  Qua  de  re  Menesium  ad  te  scripsisse  ar- 
bitror.  Fecit  tua,  vel  humanitas,  vel  in  Pontifi- 
cem  Maximum  pietas,  ut  Statium,  quem  jam  in 
Lusitaniam  revocaras,  tamen  adhuc  Romae  te- 
neremus.  Te  igitur  rogo  afque  oro,  ut  hoc  in 
eam  parfem  accipias,  quasi  doctissimi  hominis 
ingenium,  operam,  industriam  religioni  com- 
modes  ;  quas  enim  utililates  ipsius  doctrina 
prsbuerit,  qua;  certe  erunt  maxima?,liberalitati 
tuae  acceptas  referemus.  Et  quoniam  videtur 
subvereri,  ne  contra  sui  regis  voluntatem,  et 
prseter  opinionem  suam  acciderit.  ut  Romae 
diufius  commoraretur  ;  erit  mihi  vehemenfer 
gratum,  si  vir  modestissimus  intelliget,  quod, 
nosfro  consilio,  profectionem  suam  in  mensera 
Septembrem  rejecerif,  illud,  et  regem  et  te  non 
modo  probare,  verum  etiam  in  optimam  par- 
tem  accipere.  Te  Deus  salvum  et  incolu- 
mem    diu  praestet.  Romae    prid.  kalend.  Maii 

MDLXV». 

58.  En  quae  de  Statio,  quem  ad  vivum  de- 
pinxisse  (cum  virum,  videlicet,  non  illitteratuin 
dixit)  Thuanus  sibi  visus  est ,  probafissimus 
S.  Carolus  Borromffius  scripsil ;  quo  unico  certe 
teste,  et  improbi  scriptoris,  ef  omnium  ei  simi- 
lium  commenta  abunde  rejecta,  rite  quisque 
censere  debet.  Sed,  quod  caput  est,  commenti- 
tium  ac  omnino  falsum  ipsimet  cognovimus, 
quod  de  accusato  Carnesecbio  ab  Achille  Statio 
Thuanus  idem  confinxit  ;  cum  enim  cuncta, 
confra  Carnesechium  eumdem,  originalia  Acta 
diligentissime  nec  semel  revolverimus ,  ac  in 
illis  ad  quadringentos  et  triginta  simul  vel 
complices  vel  testes  recenseremus  ;  nec  inter 
corum  nomina,  neque  alibi,  Statium  nec  no- 
mine,  nec  alia  quavis  ratione,  adnotatum  ofifen- 
dere  potuimus. 


Pir  V  ANNUS  2.   —   CHRISTI    1567. 


267 


59.  Hebrseoriim  fraudes  et  jnolimina  com- 
primnnhir.  —  Ut  hGcreliconim  nequitiam,  sic 
etiam  Hcbrccorum  perfidiam  comprimcrc  Pius 
studuit.  Ad  cludendam  sicjuidem ,  prajterilo 
anno,  ab  eo  latam  legem ,  qua  stabilia  bona 
possidere  prohibebantur,  innumcros  ipsi  exco- 
gitaverant  dolos,  quibus,  et  Cliristianos  fallerc, 
et  flctis  negotiationibus,  specie  quidem,  probi- 
bita  bona  abjecisse  visi  fuerant ,  sed  revera 
iisdem  poliri  haud  destiterant.  Huic  igitur 
fraudi  Pium  occurrisse  colligitur,  ex  Uiplomate 
quodam  Joanni  Michaeli  cardinali  Saraccuo 
dato,  in  quo  inserta  est  ejus  Conslitutio,  quam 
ex  suo  originali  exscriptam,  hic  duximus  po- 
nendam,  extalque  in  Archivo  domus  Catechu- 
menorum  ',  cui  Pontifex  eumdem  cardinalem 
protectorem  pra-fecerat.  Dicit  igitur  : 

«  Cum  nos  nuper  Constitutionem  fclic.  re- 
cord.  Pauli  papse  IV  praedecessoris  nostri  con- 
tra  Hebrffios  editam  innovantes,  inter  csetera 
statuerimus  et  mandaverimus,  quod  Hebrai, 
tam  in  alma  nostra,  quam  in  quibusvis  civita- 
tibus,  terris  et  locis  S.  R.  E.  temporali  domiuio 
subjeclis,  bona  immobilia  per  eos  possessa, 
infra  tempus,  pcr  magistratus  pra^Ogendum, 
non  obstantibus  indulto  et  concessione  eisdeni 
Hebraeis,  per  felic.  record.  Pium  IV  prffideces- 
sorem  nostrum,  quod  liccret  eis  bona  stabilia, 
usque  ad  summam  mille  ct  quingentorum  du- 
catorum  auri  de  camera,  tenere  et  possidcre  ; 
Christianis  vendere  tenerentur,  ac  mulla  eis- 
dem,  ut  eis  facerc  liceret,  prohibuerimus,  par- 
tim  vero  ut  iidem  facere  et  observare  teneren- 
tur,  prseceperimus  :  et  quod  dicti  Hebra!i,  si 
clrca  ea,  ac  prccmissa,  in  aliquo  deficerent, 
juxta  qualitatem  delicti,  in  dicta  Urbc  per  nos 
aut  vicarium  nostrum,  seu  alios  a  nobis  depu- 
tandos,  ac  in  civitatibus,  tcrris  et  locis  pra;dic- 
tis,  per  magistratus,  et  tanquam  rebelles,  et 
criminis  la?sa3  majestatls  rei,  ac  toto  populo 
Cbristiano  difQdati,  nostri  et  ipsorum  vicarii, 
ac  depulandorum  et  magistratuum  arbitrlo  pu- 
niri  posse  decreverimus  ,  prout  latius  iu  dicta 
Constitutione  nostra,  etc.  Et,  sicut  nobis  nuper 
innotuit,  quidam  Hebra;i,  obstinata  adhuc  men- 
tis  duritic,  bona  stabilia,  contra  tenorem  dictffi 
Constitutionis  detinere,  vel  illa,  sub  variis  colo- 
ribus  et  palliatis  contractibus,  in  Christianos 
simulate  Iransferre  satagerunt,  et  quotidie  sat- 
agunt,  interdumquc,  ut  magis  eorum  vcrsutia 
tegatur,  sub  apparente  solutione  prctii,  vel  fide 
de  pretio  habita,  aul  ejus  parle,  imaginarias 
venditioncs  inflngere,  aut  alia  eliam  facere 
soliti  sunt,  in  fraudem  et  contemptum  dicta; 
Constitulionis,  ac  mandatorum  prohibitionum- 
que  nostrarum,  ac  scandalum  plurimorum.  Nos 
igilur,  volentes  fraudibus  hujusmodi,  ut  par 
est ,  obviare  ,  et  quod  ea   qua;  constituimus 

'  Ex  Archiv.  doin.  Catechuoi. 


suum  imposterum  sortiantur  eCfeclum,  provi- 
dere  :  motu  simili,  et  certa  scientia,  ac  de  Apo- 
stolicic  potestatis  pleniludine,  omnia  et  quse- 
cumque  bona  stabilia,  qua;  ad  dictos  Hebra?os, 
in  hac  alma  Urbe,  et  ubique  locorum,  excepta 
civltate  Bononia;,  ac  aliis  locis,  ubi  fucrunt 
jam  comniissarii  dcputali,  noslra;  Scdique  Apo- 
stolicaj  dilioni  subjccti,  commorantcs,  pcr- 
tinere  apparuerint  ;  post  dieni  emanata;  dictie 
Constitutiouis  nostrac,  lapso  terminoad  venden- 
dum  eis  praiflxo,  vel  quatenus  opus  sit  pra;fi- 
gendo,  sive  illa  pcr  semctipsos  possessa  fuerint, 
sive  alio  quovis  modo  ad  eos  perlinere  digno- 
scanlur  ;  sive  cx  quovis  titulo  et  causa  ad  alios 
etiam  Christiauos  translata  fuerint,  de  quibus 
pra;dicti  Ilebraji  veras  et  certas  vendiliones  pcr 
indubitatam  solutionem  pretii,  non  autcm  aj)- 
parentem,  vel  de  eo  habitam,  ex  quacumque 
causa,  fidem,  factas  esse  legilime  non  docue- 
rint,  ab  eisdem  Hcbraiis,  eorumquedominis  .  . 

.  .  .  et  actione  penitus  abdicamus,  ipsosque 
Hebrffios  iUis  privatos  ipso  jure  fore  et  esse 
decernimus,  ac  tam  bona  sic  abdicata,  quam 
omnes  et  siugulas  poenas  et  mulctas,  quas  eis- 
dem  Ilcbrseis,  occasione  transgressionis  et  ino- 
bedientla;,  contra  singula  in  eadem  Constitu- 
tione  nostra  contenta,  sive  etiam  ex  causa 
contumaciae,  aut  alias  circa  prsemissa  impo- 
sitas  et  inflictas  esse,  seu  etiam  imposterum 
imponi  et  infligi  conilgevit,  Bospilali seu Domui 
Catechumenorum  de  Urbe,  pro  una  ;  pro  alia 
vero,  dimidiis  partibus,  Monli-Pietatis  dicta; 
alma;  Urbis  perpctuo  applicamus  et  appropria- 
mus  ;  ac  pro  faciliori  mandatorum  uostrorum, 
ac  pra2senlis  motus  nostri  proprii  executione, 
omnes  et  singulas  causas,  tam  in  eadem  alma 
Urbe,  quam  in  quibusvis  civitatibus,  terris  ct 
locis  S.  R.  E.  temporali  dominio  subjectis, 
coram  quibusvis  judicibus,  aut  etiam  nostro 
in  dicta  Urbe  vicario,  contra  dictos  Hebra;os 
occasione  pra;missorum  motas  ac  imposterum 
moveudas,  in  terminis  et  statu  in  quiljus  repe- 
riuntur,  ad  nos  penitus  avocamus,  illasque  ac 
omnes  alias  et  similes,  ven.  fratri  nostro 
Joauni  Michaeli  episcopo  Sabinensi,  cardinali 
Saraceno  nuncupato,  dicta;  domus  Catechume- 
norum  prolectori  ac  judici  ordinario  commit- 
timus  et  delcgamus  ;  maudanlcs  eidcm,  ut  in 
pra^missis  omnibus,  una  cumsuis  inciden.,  de- 
penden.,  annexisetconnexis,usque  ad  integram 
executioncm  proccdat,  summarie,  simpliciler 
et  de  plano,  sola  facli  veritate  detecta,  ac  eliam, 
ubi  opus  sibi  videbitur,  manu  regia,  ac  alias, 
juxta  facultates  sibi  in  jurisdiclione  sua  ordi- 
naria  couccssas,  cum  potestate  citandi,  inhi- 
bendi  in  Romana  curia,  et  cxtra  eam,  ac  per 
edictum,  constito  summarie,  de  non  tuio  ac- 
cessu,  et  lcrminos,  eliam  peremptorios,  in  \nx 
missis  arbilrio  suo   pra;figeudi,  et  omuia  alia 


268 


PII   V    ANXUS   2.    —   CHRISTI    1567. 


in  prrpinis?is  necessaria  faciendi  et  oppor- 
tuna  :  non  obstanlibiis  pra^missis,  ac  nostro  de 
non  tollendo  jiiro  qua^sito,  quatcnus  opus  sit, 
et  aliis  Constitulionibiis  Apostolicis,  ct  Ordina- 
tionibus,  stylo  palatii,  nccnon  quibusvis  privi- 
legiis  ,  indultis  et  litteris  Apostolicis  eisdem 
Hebra?is,in  contrarium  quomodolibet.et  motu, 
et  scientia,  ct  polcstalis  plenitudinc  «imilibus, 
concessis,  quiljus  omnibus  etc.  Iiac  vice  dum- 
taxat  specialiter  et  exprcssc  derogamus,  cffite- 
risquc  contrariis  quibuscumquc.  Volumus  au- 
tem  pra?senlis  nostri  molus  proprii  solam 
signaturam  sufficere,  et  ubiquc  etiam  in  judicio 
et  extra,  fldem  facere,  etc.  Motu  proprio.  M. 
datum  RomcC  XIV  kalend.  Februarii  anno 
secundo  ». 

60.  Ne  vero  hac  lege,qua  penitus  vaferrima 
Hebra?orum  molimina  evertere  connixus  est 
Pius,  domui  Catechumenorum  ,  (quam,  ut  dixi- 
mus,  ipse  fere  a  fundamenlis  excitaverat,)  con- 
Euluisse  dumtaxat  videretur  ;  decem  millia 
coronatorum  hoc  anno  etiam  eidem  attribuit, 
ut  ex  litteris  apud  Caracciam  '  sub  die  decima 
octava  Januarii  exaratis  habetur  ;  ex  quibus 
error  insuper  Bzovii  deprehenditur,  qui  hoc  in 
sequentem  annum  rejecit. 

61.  Et  revera,  quam  aequo  jure  Judaicam 
perfidiam  atque  audaciam  quavis  possetratione 
comprimendam  Pontifex  censuerit,  ex  his  fa- 
cile  educes,  quai  Neapoli  hoc  eodem  tempore 
evenisse,  in  sua  Clericorum  Regularium  his- 
toria,  scribit  de  Silos  '',  his  verbis  : 

«  Quffidam  prorepserat  Judaeorum  secta 
Neapoli,  ac  tacifa  quadam  lue  afficere  Neapoli- 
tanam  religionem  occeperat  :  Romanam  emen- 
liti  fldem  nomenque,  Catholicos  se  proflte- 
bantur  :  caeterum  Hebrffiorum  flagitia  ritusque 
exercere,  clandestinas  aperire  errorum  scholas, 
procudere  atque  expolire  in  morum  pietatisque 
exitium  tela  hsresum  instituerant.  Odorati 
isthaec  monstra  sunt,  majorum  instituto,  atque 
haereditaria  quadam  in  ejusmodi  flagitiis  dete- 
gendis  solertia,  Clerici  Regulares  ;  nec  mora  : 
delatum  ad  Marium  Caraffam ,  Neapolitance 
Ecclesicc  antistitem  pestilentissimum  malum, 
profligatumque  mature  est,  ejeratis  publice 
erroribus,  ac  plaudente  populo,  quod  abrasum 
crimen  cernerent,  antequam  vicina  in  corpora 
prosiliret,  noceretque  attactu  latius.  Porro  in 
cognoscenda  gravissima  ea  fidei  causa ,  qui  ar- 
chiepiscopo  consilio  et  eruditione  inter  paucos 
adfuit,  is  fuit  ex  nostratibus,  Hieronymus  Fer- 
rus,  qui,  ut  Alphonso  cardinali  Caraffa;  de- 
cessori  charissimus  fuerat,  eique  prudentiam 
atque  integritatem  insigniter  probaverat  suam  ; 
ita  perspecta  eadem  juvenis  virtus,  atque  in 
rebus  agendis  solertia,  permagno  apud  illum 
in  pretio  fuit,  ut  nullum  frequenlius,  cum  pri- 

<  Epist.  apud  Carac.  18  Janu.  15G7.  —  »  Silos  Hislor.  Cleric. 
Regul.  sub  ann.  1567.  pag.  486.  tq.l. 


valis  lum  publicis  in  conventibus,  rerumquc 
traclatione  gravissimarum  adhiberet,  quam  Hie- 
ronymum  Ferrum,  delegeratque  ab  intimis  con- 
siliis,  una  cum  Ilieronymo  Panormitano  e 
Pra?dicatorum  familia  ,  Alphonso  Salmerone 
Societatis  Jesu,  et  llieronymo  Spinola  laici  or- 
dinis  sacerdote,  viris  doctissimis  pcrinde  et 
integerrimis,  etc  ». 

62.  Sic  ille,  qui  addit,  Neapolitanffl  reli- 
gionis  hoc  periculum,  ad  Pontificem  delatum, 
summo  ac  ardenti  suo  studio  cffecisse,  non 
modo,  ut  cxoriens  iniquitas,  parvula  adhuc, 
allideretur  ad  petram,  (quod  quidem  pro  suo 
munere  archiepiscopus  jam  optime  imple- 
verat,  )  verum  etiam,  ne  quid  tale  unquam 
amplius  contingere  posset,  oplimis  mandatis, 
fidei  occurrisse  discrimini. 

03.  Phfs  dolet  injiiriam  jurisdictioni  Eccle- 
six  illatam  in  regno  Neapolitano,  sub  preetextu 
placiti  re.fjii,  quod  vocant  Exequatur.  —  Verum., 
tum  in  ea  urbe,  tum  in  tota  regni  illius  ditione, 
plus  sane  negotii  fuit  Pio,  ob  regium  Exequa- 
tur,  (dc  quo  plura  prteterito  anno)  cum  Stron- 
goliensium  episcopum,  absque  rcgia  hac  ei 
facta  facultate,  minime  suo  visitatoris  munere 
fungi  posse,  Hispani  ministri  contenderent. 
lllatam  siquidem  hac  ratione  Ecclesiasticae 
jurisdictioni  vim  iniquissimo  animo  tulerat 
Pius  ;  et  licet  ab  eo  suppliciter  prorex  impe- 
trasset,  ut  super  hac  re  perscriberetur  ad  re- 
gem,  ad  quem,  hac  de  causa,  Pontifex  ipse 
episcopum  Asculanum  misit,  interimque  ne- 
gotio  supersederetur ;  tamen  quiescere  minime 
potuit  Pius,  ita,  ut  intermedio  eo  tempore,  de 
ofTensa  conqueri  cessaret,  et  Ecclesiaj  jura  non 
proclamaret  ;  quod  patet  ex  sequenti  ad  Gaspa- 
rem  Quirogam,  regium  consiliarium,  hoc  anno 
scripta  Epistola  ',  quae  sic  se  habet : 

n  Dilecto  filio,  Gaspari  Quirogaj,  consi- 
liario  regio. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili  etc.  ,salutem  et  Apostolicam 
benedictionem. 

«  Quia  probitatem  et  integritatem  tuam 
cognitam  habemus,  et  te  scimus  ea  qua  decet 
devotione  S.  Sedem  hanc  prosequi  ;  idcirco 
gavisi  sumus,  te  assumptum  fuisse  in  con- 
silium  regium,  et  charissimi  filii  nostri  regis 
judicium  magnopere  probavimus.  Nullum  au- 
tem  tam  pio  regi  prsestari  a  te  officium,  vel 
te  dignius,  vel  quod  ei  gratius  esse  debeat, 
potest,  quam  si  de  iis  rebus  certiorem  eum 
facere  curaveris  ,  quse  ad  Dei  obsequium  et 
ipsius  honorem  atque  exislimationem  perti- 
nent.  Cum,  pro  commisso  nobis  officio,  mi- 
sissemus  quemdam,  nobis  valde  probatum, 
episcopum,  qui  in  cleris  civitatum  quarumdam 

>  Episl.  Pii  V.  lib.  I.  Epist.  6.  pag.  16. 


PII  V   ANNUS  2.    —  CHRISTI   1567. 


269 


regni  Neapolitani,  ea  quae  essent  exploranda 
cognosceret,  nosque  edoceret,  ut  qua;  corri- 
genda  essent,  corrigere  possemus  ;  tam  pium 
ac  necessarium  mandatum  Apostolicum  exequi 
minime  potuit,  nisi  regium  Diploma,  quod 
vocant,  Exeqiiatur,  quod  lioc  illi  permitleret, 
acciperet.  Sane  commoti  fuimus,  ubi  hoc  audi- 
\imus  :  nimis  enim  indignum  nobis  visum  est, 
imminui  tantopere  hac  in  re  jus  atque  aucto- 
ritatem  nostram  et  Apostolicai  Sedis  dignita- 
tem,  in  eo  praesertim  regno,  quod  juris  ipsius 
est,  nec  posse  nos  Ecclesiasticas  personas,  per 
eos,  quos  miserimus,  visitare,  nisi  hoc  a  mi- 
nistris  regiis  permittatur  ;  quod  aliud  non  est, 
quam  superbe  velle  ei  Sedi  pra>scribere,  cujus 
praeceptis  et  monitis,  si  Christiani  et  Catholici 
sunt,  reverenter  et  humiliter  parere  debent. 
Cum  igitur  tantam  hujus  Sacrosanctae  Sedis 
contumeliam  et  injuriam  nec  velimus  nec  de- 
beamus  animo  aquo  ferre  nec  dissimulare, 
charissimum  fllium  nostrum  regem,  quo  igno- 
rante,  tale  committi  persuasum  habemus,  de 
hac  re  edocendum  curavimus  et  hortandum,  ut 
consulat  fams  atque  esistimationi  sus,  et  Iiu- 
jus  Sanctae  Sedis  dignitati,  cujus  auctoritatem 
et  jus  censuris  Ecclesiasticis  tueri  ac  defendere 
cogemur,  si  ejus  injurias,  quod  credere  non 
possumus,  rex  negligeret.  De  eadem  autem  re 
scripsimus  ad  dilectum  filium  Didacum  Spino- 
sam,  regii  consilii  praesidem,  cum  quo  loqui 
poteris.  Datum  RoniEe,  apud  S.  Petrum,  sub 
annulo  Piscatoris,  die  xvii  Januarii  MDtxvii, 
Pontificatus  nostri  anno  secundo  ». 

64.  Dum  haec  autem  justo  commotus  zelo 
Pius  scriberet,  regii  responsi  expectatione  an- 
gebatur  ;  verum,  vel  quia  rex,  antequam  ad 
Pontificem  rescriberet,  rem  diu  maturandam 
censeret,  vel  alia  de  causa,  responsum  eatenus 
dilatum  est,  ut  morae  impatiens  Pius,  nullo 
pacto  dignitati  atque  auctoritati  suae  illatam 
injuriam  ferre  ulterius  posse  pronuntiaverit. 
Posthabita  igitur  (ut  Catena  et  Gabutius  refe- 
runt)  disputatione  de  generali  regiae  ipsius 
facultatis  vi,  rem  faciliori  conditione  transigen- 
dam  putavit,  illud  edicens  :  «  Quod  Pontiflci, 
qui  caput  et  princeps  est  episcoporum,  om- 
nium  dioeceses  invisere  multo  magis  liceret, 
quam  propriis  episcopis,  qui  alioqui  dioeceses 
suas  absque  hujusmodi  exequendi  concessione 
visitare  consuevissent  ».  Itaque  Strogoliensium 
episcopo,  ut  visitationem  prosequeretur,  Pius 
imperavit. 

65.  Absque  regia  ulla  facultate  Calabrenses, 
Hydruntinae,  Barienses,  ac  ca^tera)  adjacentes 
Ecclesia;  ab  Apostolico  visitalore  perlustrataj 
sunt  ;  imo  in  primis  Neapolitana  ipsa  civitas, 
in  qua,  non  solum  Ecclesias,  ac  sacratos  homi- 
nes  archiepiscopo  subjectos  ,  sed  etiam  qui 
ipsi  proregi  a  sacris  erant,  immunitatem  licet 
objicientes,  et  recognoscendos  et  reformandos 


Pontifex  curavit.  Qufc  res,  inquit  Gabutius, 
magno,  tum  publico,  tum  (irivalo  bono  fuere  ; 
atquc  inde,  his  in  regionibus,  qu;E  antea  pluri- 
mum  imminuta  fuerat,  ApostolicEC  Sedis  au- 
ctorilas  ac  reverentia  restituta  est.  «  Et  sane 
miruni  est  »,  ejusdem  Gabutii  sunt  verba, 
«  quocumque  pergeret  visitator ,  magnum 
populorum  spectare  consursura,  omnibus  om- 
nium  ffitatum,  sexuum  atque  ordinum  homi- 
nibus,  ad  eum  suscipiendum  ac  venerandum 
certatim  confluentibus  ;  coram  eoque  in  genua 
procumbentibus,  ut,  vel  una  illos  Pontificali 
benedictione  dignaretur,  utpote  missus  a  Pon- 
tiflce,  cujus  sanctitatis  sic  increbuerat  fama, 
ut  ab  omnibus  culta  concelebraretur  ».  Sic  ille. 

66.  Interim  tamen  proregi,  ab  eodem  Stron- 
goliensium  episcopo  (ut  Mombritus  Roseus  in 
sua  Neapolitana  historia  refert)  in  excommuni- 
cationes  caeterasque  Ecclesiasticas  censuras,  in 
Bulla  CcEnae  Domini  contentas,  incurrisse  de- 
nunliatur,  quod  Apostolicarum  litterarum  exe- 
cutionem  impedire  contenderit.  Cujus  rei  veri- 
tatem  cum  perspectam  habere  vellet  prorex, 
suo,  ut  vocant,  cappellano  majori,  qui  tunc 
Antonius  Laurus  erat,  Vulturni  episcopus,  jus- 
sit,  theologorum  plurimorum  coram  se  cogere 
coetum,  eosque  super  hac  re  de  sentenlia  ro- 
gare  ;  hac  tamen  conditione  adjecta,  ne  inter 
eos  Dominicani  Ordinis  aliquis  existeret,  qui 
nempe,  cum  eamdem  cum  Pontifice  Religio- 
nem  profiteretur,  ejusdem  defendendis  senten- 
tiis  nimis  addictus  merito  reputari  posset.  Se- 
leclis  igitur  e  diversis  Religiosorum  Ordinum 
theologis  decem,  inter  quos  fuerunt  Salmeronus 
Societatis  Jesu  ac  magister  Filiocalus  Carme- 
lita  ,  uno  ore  omnes  proregem  censuras  incur- 
risse  pronuntiarunt,  quod  Apostolicis  litteris 
obstitissel  :  quapropter  se  a  communione  fide- 
lium  sejungere,  donec  absolveretur,  prorex  co- 
actus  fuit.  Cum  igitur  omnia,  ex  sententia,  Pio 
evenissent ,  eum  absolvendi  polestatem  fecit 
episcopo  Puteolano,  qui  ex  eodem  suo  S.  Domi- 
nici  Ordine  extiterat,  eumque  ut  adiret  proregi 
jussit ;  ac  si  ludens  ei  ipsum  subjiceret,  ex 
cujus  Ordine  quemlibet  audire  contempserat. 
Quod  ille  statim  prtestitit,  ac  Puteolos  conten- 
dit,  licet  consulendae  eo  in  loco  propriae  cor- 
poris  saluti,  se  illuc  contulisse  evulgaverit : 
sincere  autem  vel  ficte  facti  poenituerit,  quae 
subsecuta  sunt  monstrabunt  ;  verisimile  tamen 
censendum  est,  Iianc  a  Pio  veniam  miuime 
petiisse,  nisi  poslquam  diu  expectata  a  rege 
responsa  receperit  ',  qu£e  ejusmodi  fuerunt : 

«  Rex,  illustris  dux,  consobrine  noster, 
prorex  ac  locumtenens,  elc.  Episcopus  Ascula- 
nus,  qui  huc  Sanctitatis  Suae  nuntius  advenit, 
ejusdem  nomine  nobis  exposuit,  quod  iuter 
alia  quae  agenda  animadvertit,  ad   incolumes 

'  Ex  Ms.  Cod.  Valliccllano. 


270 


PII    V    ANXUS   2.    —  CHRISTI    15G7. 


servandos,  non  provincias  modo  ac  regiones, 
qiia;  adliuc  ab  ha>resis  contagionc  immunes 
sunt,  scd  ctiam,  qua>  cadem  labe,  vel  ipsius 
susi)icionc  infccta;  sunt,  illud  in  primis  curan- 
dum  est  ut  Ecclcsiastica  jurisdictio  in  suo 
primrevo  roborc  sustineatur,  nec  a  quovis  prin- 
cipe  pr.Tjudicium  ei  inferri  ac  usurnari  permit- 
tatur.  Ad  quod  obtincndum,  cum  non  parum 
obstent,  qus  in  isto  regno  circa  eamdem  juris- 
dictioncm  aguntur,  nostrumqiie  sit,  (uti  adeo 
Catholici  princii^is  liliique  obedientis  Aposto- 
licoc  Sedis)  aptum  malo  adliibere  remedium  ; 
quamvis  huic  petitioni  satisfacere  volcntes  id 
ei  rcsponsum  dederimus,  (cujus  cxemplum  ab 
infrascripto  nostro  a  secretis  subscriptum  cum 
his  nostris  litteris  ad  te  mittimus)  ut  Sanctitati 
Suw  gratum  animum  nostrum,  uti  decet,  fore 
confidamus  :  nihilominus,  ul  amplius  opera- 
tioncs  nostras  apud  eam  purgare  possimus,  eo 
magis  quod  noscis  cujusnam  sit  illa  ingenii  ; 
Tisum  est,  ut  tandem  huic  rei  finis  aliquando 
imponatur,  et  tranquillo  animo  esse  possimus, 
nec  negligentiae  alicujus  errore,  censuris  in 
BullaCoenffiDomini  contenlis  irretiri  contingat, 
ad  te  hcBc  scribere,  summopere  tibi  commen- 
dantes,  ut  speciali  studio  Ecclesiasticae  juris- 
dictioni  auxilia  suppeditare,  neque  ei  impedi- 
mento,  dummodo  regali  prBceminentice  non 
adversetur,  esse  velis.  Et  insuper  ad  nostram 
conscientiam  exonerandam,  et  ut  plene  com- 
pertum  sit  nobis  quidquid  in  |eo  regno  obser- 
vatur,  praecipimus  tibi  atque  mandamus ,  ut 
undique  viris  doctrina,  experientia  ac  probitate 
prseclaris  adscitis,  ab  iis  ediscas  et  deinde  ad 
nos,  juxta  quse  pronuntiaverint,  scribas,  an 
vere  contra  pra^fatam  jurisdictionem,  vel  in 
aliquibus  ad  ipsam  spectantibus,  juxta  morem, 
vel  antiquam  regni  consuetudinem,  aliqiiid 
offendatur,  quod  eidem  jurisdictioni  repugnet. 
Qua?  nempe  omnia  a  te  stafim  distincte  noscere 
volumus,  una  cum  tua  de  hoc  sententia  audire 
cupientes,  ut  tandem  ea  ratione,  quBe  melior 
occurret,  quave  rerum  status  uti  permiserit  (id 
licet  fuerit  speciali  Indulto  a  Sanctitate  Sua 
postulando,  cum  aperte  nempe  agnoscatur, 
prKterito  tempore  abusus  irrepsisse)  malo  re- 
medium  aptetur.  Matriti,  xxiv  Martii  mdlxvii  ». 
67.  Licet  vero  erga  res  Ecclcsiasticas  tam 
pius  esset  Philippi  animus  ;  non  ideo  tamen 
eisdem  detrahere,  quavis  possent  ratione,  His- 
pani  ministri  destiterunt  ;  et  licet  ,  ab  anno 
MDLXiv  publico  vulgato  Diplomate,  executioni 
mandari  et  observari  ubique  locorum  Hispa- 
nicae  ditionis,  Tridenlinum  Concilium  rex  idem 
prfficepisset  ,  (ut  omnes  illius  temporis  scri- 
ptores  uno  ore  fatentur  ;  et  quae  de  Belgicis 
tumultibus  supra  diximus,  abunde  testantur;) 
60  tamen  quorumdam  pervicacia  pervenit., 
(quod  suis  locis  dicendum  erit)  ut  iu  Neapoli- 
tano  regno,  et  alibi,  Concilium  idem,  jubente 


rege,  exceptum  minime  fuisse  contenderint  :ex 
quo,  in  causis  mixtis,  nullum,  etiam  episcopis, 
cas  cognosccndi  jus  competere,  asserere  ausi 
sunt.  Hinc  eisdem,  concubinarios  debitis  pcenis 
afficcre,  non  liccre  ;  ct  hinc  demum  violata;  re- 
gia;  jurisdiclionis  obtentu,  contra  Ecclesiasti- 
cam  jurisdictionem  innumcra  moliri  pracsum- 
pserunt.  Datis  autem  a  regc  pra^fatis  litteris 
proregem,  ac  Collaterale,  quod  vocant,  Consi- 
lium,  in  hunc  modum  respondisse  reperimus  ', 
sub  ultima  Julii  hujus  anni  : 

«  Ut  paream,  uti  debeo ,  his  qua;  mihi  a 
Majestate  tua  praecipiuntur,  quoad  primum  ca- 
put  Epistola;  tua;  ad  me  missa;  ;  dicam,  sum- 
mopere  mihi  cordi  fuisse,  ut  opitularer,  defen- 
derem,  ac  Ecclesiasticae  jurisdictioni  faverem  in 
cunctis,  qua;  ad  ipsam  spectant ;  minime  tamea 
permisi,  aut  permittam,  ex  hoc  jurisdictioni  aut 
regiffi  praeeminentiffi  tua;  praejudicium  aliquod 
inferri,  ut  Majestas  tua  in  prajdicta  Epistola  tua 
dat  mihi  in  mandatis. 

«  Quo  autem  ad  Bullam,  de  qua  in  ipsa 
mentio  fit,  caput  adest  sequentis  tenoris,  vide- 
licet  :  Item  excommunicamus,  et  anathemati- 
zamus  omnes  illos,  qui  per  se,  vel  per  alium, 
seu  alias  quascumque  personas  Ecclesiasticas, 
vel  saeculares  ad  dictam  curiam,  super  eoruin 
causis  et  negotiis  revertentes,  illaque  in  eadem 
curia  prosequentes,  aut  procuratores  negotio- 
rumque  gestores,  advocatos,  procuratores  ipso- 
rum,  seu  eorum  auditores,  judices,  super  dictis 
causis,  vel  negotiis  deputatos,  occasione  causa- 
rum  vel  negotiorum  hujusmodi,  verberant, 
mutilant  vel  occidunt,  seu  bonis  spoliant,  ac 
illos,  qui  ne  aliquas  litteras  Apostolicas,  etiam 
in  forma  Brevis,  tam  gratiam  quam  justitiam 
concernentes,  et  etiam  citationes,  monitoria  et 
executoriales,  qua;  a  Sede  Apostolica  emana- 
runt,  et  pro  tempore  emanabunt,  sine  eorura 
beneplacito  et  examine,  executioni  demandari 
inhibent,  ac  notorios  executores  vel  subexecu- 
tores  litterarum  consistorialium  et  citationum 
ac  executorialium  hujusmodi  ceperint,  et  in- 
carcerant  et  detinent,  vel  capi,  carcerari  et 
detineri  faciunt;  necnon  qui,  ne  litteris  et  maa- 
datis  Sedis  Apostolicao,  et  legatorum,  et  nuntio- 
rum,  ac  judicum  legatorum  ejusdem,  similiter 
gratiam  et  justiliam  concernentibus,  CEeteris- 
que  super  illis,  et  rebus  judicatis,  decretis, 
processibus  et  executorialibus,  non  nisi  ha- 
bito  eorum  prius  beneplacito  et  consensu,  per 
eorum  litteras  executoriales,  vel  alias  nuncu- 
patas,  et  certo  pretio  soluto  pareatur  :  neve 
tabelliones  ct  notarii,  super  hujusmodi  littera- 
rum  et  processuum  executione,  instrumenta 
vel  acta  conficere,  aut  confecta,  parti  cujus 
interest,  tradere  debeant  ;  quive,  sub  quibusvis 
pcenis,  quibuscumque  personis  in  genere,  vel 

'  Ms  Vallicell.  pag.  31.  2. 


PII   V   ANNUS   2.    —   CHRISTI    1567. 


271 


in  specie,  ne  pro  quibus%'is  eoruni  nci^otiis  pro- 
sequendis  seu  gratiis  impelrandis,  ad  r.omanam 
curiam  accedant,  aut  recursum  habeant,  seu 
gratias  ipsas  ab  ipsa  Sede  impetrent,  seu 
impetratis  utanlur,  directe  vel  indirecte,  sub 
aliquibus  pcenis,  probibere,  slatuere,  seu  nian- 
dare  ;  quive,  in  animarum  eorumdem  pericu- 
lum,  se  a  nostra,  et  Rom.  Pontif.  pro  tempore 
existentium  obedientia,  perlinaciter  sublrahere, 
seu  quomodolibet  recidere  prffisumunt.  Quod 
etiam  altero  in  capite,  quod  incipit  :  Item  ex- 
communicamus,  et  anathematizamus  omnes  et 
singulos  CanccUarios,  etc.  ,  revera  disponitur. 
«  At  caput  islud  maximi  est  ponderis,  quia 
in  hoc  regno  mos  est,  et  ab  immemorabili 
viguit  consuetudo,  nullum  prorsus  ab  Urbe 
egressum  mandatum,  tam  justitiai  quam  gra- 
tiae,  executioni  mandari,  absque  eo  quod  prius 
a  collaterali  consilio  videatur  ;  quod  nempe 
consilium,  Apostolicis  consideralis  litteris,  cum 
in  iis  nil  contineri  prospexerit,  quod  regali 
majestatis  tuae  preajminentise  prBejudicium  ali- 
quod  inferre  possit,  statim  eas  exequi  permitlit; 
si  vero,  circa  eas  aliqua  dubitatio  occurrat,  res 
ad  cappellanum  majorem  referri  mandatur  ; 
ut,  ea  inspecta,  eidem  deinde  consilio  senten- 
tiam  suam  dicat,  quam  nempe  consulente  quo- 
dam,  qui  semper  ex  numero  consiliariorum 
Majestatis  tuee  existit,  promit  ;  cumque  nil  in 
Apostolicis  litteris  offenderit,  quod  tua;  regali 
jurisdictioni  pra>judicet,  earum  executionem 
permitti  posse  asserit.  Consuetudo  vero  hsec 
necessario  tuenda  est,  ne  Majestatis  tuae  aucto- 
ritas  minuatur,  ne  vel  Romam  in  judicium 
vocentur  laici,  in  casibus  ad  Ecclesiasticam 
jurisdictionem  minime  pertinentibus,  nec  be- 
neficia  vel  antistitum  dignitates,  quarum,  vel 
pra?senlatio,  vel  collatio  ad  Majeslatem  tuam 
spectat ;  vel  illi,  quos  Barones  obtinent,  juris- 
patronatus,  injuste  conferantur,  vel  quavis  alia 
ratione,  auctoritati,  patrimonio,  ac  Majestatis 
tuEB  redditibus  pra^judicium  fiat.  Apostolicaruni 
siquidem  litterarum  execulio  nunquam  prohi- 
bita  fuit,  ubi  in  eis  nil  deprehendere  contigit, 
quod  jurisdictionem,  auctorifatem  ac  regalem 
tuam  prffieminenliam  Iffideret.  At  modo,  si 
immemorabilis  ista  consuetudo  servabitur,  Ec- 
clesiasticis  censuris,  et  Majestatem  tuam  et 
tui  ministros  necesse  est  irretiri,  vel  eadem 
Bulla  ac  censuris  eamdem  consuetudinem  pe- 
nitus  aboleri,  unaque  cum  ea  regalem  tuam 
prfeeminentiam  ;  ex  cujus  jactura  innumcra 
paene  damna  orirentur.  Experimento  siquidem 
compertum  esl,  Roma  venisse  mandata,  quibus 
in  judicium  in  causis  ad  Ecclesiasticam  juris- 
dictionem  minime  perfinentibus  laici  voca- 
bantur  ;  et  alia  insuper  ad  beneficiorum  et 
antislitum  dignitatum  collationem  spectantia, 
quK  tuffi  Majeslatis  juris  erant.  Et  quia  ali- 
quando  contigit,  ut  nonnnlli,  hujusmodi  Apo- 


stolicas  litleras,  absque  regio  Exequatur  vulga- 
verintvel  id  subrcptitie  impetrassc  deprehensi 
sunf,  hujusmodi  vel  carceribus,  vel  poenis  aliis 
afflicti,  patrati  facinoris  poenas  luerc  coacti  sunt, 
vel  earumdcm  lilterarum  Apostolicarum  revo- 
cationcm  curarc,  vi  sunt  compulsi.  Hinc  ani- 
madvertat  Majestas  tua  talibus  remediis,  vi 
praefati  capitis,  nuUatenus  deinceps  uti  lici- 
tuni  ;  quia  videlicet  ea  quis  adhibendo,  in  cen- 
suras  incidit,  in  pra;fata  BuIIa  coutentas.  Qua- 
propter  summopere  necessarium  videtur,  ut 
ipsius  Bulla;  caput  reformetur,  ac  jusle  in  eo 
prfficipiatur,  in  prtefatas  censuras  eum  tantum 
incurrere,  qui  executionem  Apostolicarum  lit- 
terarum,  brevium  etc. ,  impediret,  ex  quibus 
nullum  prorsus  pra;judicium  regali  tuai  juris- 
dictioni  et  auctoritati  adduccretur,  nec  ad  be- 
neficia  pertinerent,  quorum  praBsentatio  ac 
collatio  vel  ad  te  vel  ad  Baronum  jurispatro- 
natus  spectaret.  Quod  si  huic  malo  non  occur- 
ratur,  vel  revisio  Apostolicorum  mandatorum 
preetermittenda  est,  ac  prohibitio,  qua  nullate- 
nus,  priusquam  videantur,  et  nonnisi  de  Ma- 
jestatis  tuae  vel  tuorum  ministrorum  licentia, 
exequi  posse  jubetur,  revocanda  est  (quod  per- 
niciosuni  nimis  jurisdictioni,  auctoritati,  ac 
regali  tuaj  praeeminentiffi  esset,  nec  ullo  modo 
permitti  debel)  vel  certe  de  earumdem  censu- 
raruni  validilate,  quibus  injuste  auctoritati, 
jurisdictioni,  et  tua>  Majestatis  pra>eminentis 
jus  suum  detrahere  contenditur,  disserendum 
erit.  Alligare  siquidem  eas  nullatenus  posse 
dicendum  est,  utpote  notorie  injustas  ;  juslura 
enim  non  est,  nec  rationi  conveniens,  censuris 
aliena  rapere,  ac  jurisdictionem,  praeeminen- 
tiam  ac  auctoritatem,  qua  juste  in  tuo  regno 
potiris,  decerpere  velle. 

«  Et  quia  in  eodem  capite  Bullae  in  Ccena 
Domini  haec  leguntur  :  \on  nisi  habito  prius 
eorum  beneplacilo  et  consensu  ,  per  eorum 
litteras  executoriales ,  vel  alias  nuncupalas, 
et  certo  pretio  soluto,  visa  est  mihi  Majestas 
tua  admonenda  de  solutione  pretii,  quod  pro 
praefata  expeditione  persolvitur,  et  hujusmodi 
est :  Pro  expeditione  Memorialis  in  Cancellaria, 
regalia  duo.  Eorum  autem,  qua;  ad  majorem  cap- 
pellanum  remittuntur,  pro  qualibet  relatioue, 
Actuum  Magistro  Curia;  ejusdem  cappellani, 
Carolini  quiuque  persolvunlur  ;  quorum  qua- 
tuor  ad  ipsum  capellanum,  unus  vero  ad  ma- 
gistrum  Actuum  pertinet.  Cum  vero  cappellani 
majoris  ejusque  consultoris  relatio  ,  quae  in 
scriplis  fit,  apponiturque  ipsi  Meraoriali,  in 
collaterale  consilium  deducitur,  asseriturque  : 
Exequatur  concedi posse  ;  i\iRC  ab  ipso  collate- 
rali  consilio  eidem  relationi  hsec  verba  appo- 
nuntur  Exequatur,  juxla  formam  relroscriptae 
relationis  ;  ct  pro  eodera  decrelo  similiter,  alii 
Carolini  duo  persolvuntur.  Quando  autem,  post 
relationem  ,   executoria  in  forma   Cancellariai 


272 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI   1567. 


expediri  debel,  ut  in  episcopatibus,  eodem  quo 
prtipiiiotiim  est  modo,  Caroliiii  qiiiiKiiic  persol- 
Yuiiliir,  et  ulteriiis  pr;rfato  nuijori  cappellaiio, 
cum  primum  execuloria  in  forma  Canccllarisc 
expeditur,  pro  posscssione  pra?falorum  episco- 
patiuim  capienda,  Carolini  deceni  ct  scptem 
numerantur,  idque  ab  antiquissimo  tcmpore 
observalum  asserunt. 

X  Ex  his  Majestas  tua  cognoscet  modum,  ac 
formam,  qiur  ab  immemorabili  servata  est  in 
lilteris  ac  mandalis  liuc  Roma  transmtssis,  de 
qua  in  libello  Majestati  tuse  exhibito  Asculanus 
episcopus,  Sanctitatis  subb  nomine,  conque- 
stus  cst. 

«  Et  quia  maximi  ponderis  est  id  negotium, 
uti  iMajestas  tua  animadvertere  potest ,  opti- 
miim  videtur  omnem  movere  la|)idem,  ul  ci 
finis  amicabiliter  imponalur  ;  quod  difricile 
nequaiiuam  erit,  si  Sanctitas  sua  iliud  cogno- 
scere  voluerit  et  rationi  aures  prcebere,  ut  fac- 
turam  esse  confidimus,  utpole  eximiiT;  sancti- 
tatis  principem,  sanctissimiE  vits  exemplo,  et 
optimae  inlentionis  laude  insignem.  Idcirco,  si 
Majcstati  tua?  placuerit,  expedire  videtur,  ut 
hinc  ad  Sanctitatem  suam  mittatur  aliquis  ex 
doctoribus  consilii  Majestatis  tuae,  auctorilate, 
litteris,  prudentia,  dexteritate  pra;ditum  ,  Pra- 
guiaticarum,  Capitulorum  ac  observantiarum 
hujus  regui  instructum,  qui  una  cum  illustri 
oratore  tuo,  Roma;  commorante,  de  iis  cum 
Sanctitate  sua  agat,  edoceatque,  prafatis  om- 
nibus  necessario  remedium  esse  apponendum. 
Quod  si  Majestas  tua  id  probaverit,  interim  ad 
Sanctitatem  suam  scribere  poterit,  te  hinc 
missurum  hominem,  his  negotiis  instructum, 
qui  de  iis,  una  cum  oratore  suo  cum  ipsa  aget. 
Inlerim  de  iis  omnibus  admonita  Majestate  tua, 
qua;cumque  vult  imperet,  quod  regali  tuo 
commodo  conveniat;  et  Deus,  etc.  Neapoli,  die 
ultima  Julii  mdlxvii. 

«  V.  R.  C.  M.  humillimus  subditus,  ac 
servus,  qui  regales  tuas  manus  deosculatur. 

«  Don  Parafran. 

«  Franciscus  Antonius  Villanus. 

«Franciscus  de  Revertera. 

«  Lobera  prosecrelarius  >>. 

In  Codice  pervetusto  Vallicelliano  unde  ha2C 
excerpsimus,  additur  hac  signatura  :  «  In  Curia 
Secretor.  primo  fol.  216  «. 

68.  Potuisset  quidem  Philippus,  summa 
qua  prajdilus  erat  prudentia,  assentatorio  zelo, 
quo  ipsius  auctoritati  ac  dominandi  cupiditati 
blandiri  volebant,  agnoscere  hsec  a  prorege  et 
ministris  ad  se  scripta  fuisse  ;  et  debuisset 
quidem  deprehendere,  abusus,  nunquam  usus 
ac  consuetudines  esse  nuncupandas,  sed  er- 
roris  potius  vetustatem,  cui  temporis  diuturna 
ratio  idcirco  minime  suffragatur  ;  necnon,  ad 
tuendum  abusum  eum,  inepta  plura  ac  calum- 
niosa  fuisse  prolata.  Perspicere  siquidem  tene- 


batur,  Exeqitattir  illiid,  cujus  neccssitas  tam 
miiUii)liciter  commeiulabalur,  Apostolicis  man- 
dalis  ac  litteris,  in  (jiiibus  iiil  contra  assertam 
regiam  jurisdictionem  reperire  erat,  superfluo 
apponi  ;  ac  superfliium  etiam  iis  fuisse,  in 
quibus  laica  jurisdictio  aperte  ac  indebitc 
violaretur,  cum  ab  ipso  Ecclesiastico  jure  nul- 
lius  prorsus  valoris  ac  irrila3  penitus  rcdde- 
rentur.  In  dubiis  vero  ineptissime ,  contra 
omne  jiis  ac  juris  formam,  super  Pontificem, 
ac  regem,  majorem  capi)ellaiium,  judicem 
constilutum  ab  ipsis  asseri,  qui  hac  ratione,  et 
judicati  ct  judicis  sibi  partes  vindicabant.  At 
calumniosum  sane  deinde  erat,  ipsius  Exeqiia- 
titr  necessitatem  ex  eo  urgere,  ne  videlicet 
beneficia  jurispatronatus  ac  Ecclesiastica;  alia: 
dignitates,  quarum  collatio  ad  regem  perline- 
ret,  conferrentur,  atque  hac  ratione  rcdditibus 
ac  regioB  auctorilati  pr»judicium  fieret,  quasi 
sublatum  hujusmodi  Exequatur  Pius  voluisset, 
ut  regios  redditus  ac  beneficia  usurparet,  vel, 
si  ipsius  Ecclesiasticis  legibus  id  districte  ad- 
modum  (ut  innuimus)  prohibitum  non  esset, 
vel  novam  aliquam  Pontifex  tulisset  legem, 
qua  sibi  aliena  rapere  licere  constituisset,  ut 
evidentissime  in  his  qua;  addunt  innuere 
voluisse  agnoscuntur  ;  cum  nullas  nempe  ac 
notorie  injustas  habendas  esse  censuras  di- 
xerunt,  quarum  medio  aliena  rapi  contendi- 
tur.  Animadvertere  siquidem  eorum  erat,  cen- 
suris  hujusmodi,  non  alienis  rapiendis  Pium 
inhiasse  ;  sed  suis  potius  juste  repetendis  ab 
his,  qui  sacrilege  rapuerant,  animum  inten- 
disse.  Quam  violenter  autem,  quam  nefarie, 
quam  impie,  Apostolicai  Sedis  jura,  eo  in  re- 
gno  a  laicis  direpta  ac  sublata  fuerint,  quisquis 
cognoscere  exoptat,  pra;teritorum  temporum 
monumenta  revolvat,  nam  hic  nostrum  non 
est  lectoris  animum  fatigare. 

69.  Poterat  et  debebat  insuper  rex,  ei 
sordida  mercatura,  quie,  hujus  Exeqiiatur  pra;- 
textu  exercebatur,  quaque  (ut  ipsi  fatebantur) 
non  modica  pecuniarum  summa  colligebatur, 
de  eorum  adeo  affectato  zelo  merito  suspicari, 
ut  non  tam  regali  suee  prBeeminentiae,  hac  ra- 
tione,  quam  propria;  utilitati,  immodicaeque 
cupiditati  eos  consulere,  in  animo  haberent. 
Nihilominus,  qute  dilatandae  jurisdictionis  ac 
auctoritatis  consilia  proposita  fuerunt,  inepta 
licct,  apud  regem,  alioqui  piissimum  ac  reli- 
giosissimum,  plus  a;quo  praevaluerunt,  ut  se- 
quenti  anno  dicetur. 

70.  Sanquinis  pliivia  et  solis  eclipsis  in  op- 
pido  reqni  Neapolitani.  —  Hoc  vero  anno,  in 
quodam  ipsius  Neapolitani  regni  oppido,  Libo- 
nate  nuncupato,  quod  ad  episcopum  Buxensem 
pertinet,  pluisse  sanguinem  narrant  Bulenge- 
rius  ac  Natalis  Comes ',  magnamque  fuisse  eam 

'Natal.  Com.  Ilistor.  lib.  19.  pag  404.  Rnli  ii.'er.  libS.  pag.  106. 


Pir  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI   1567. 


273 


solis  eclipsim,  qiifc  a  meridie,  duarum  hora- 
rum  spatio,  perseveravit,  et  ex  duodecim  ejus- 
dem  solis  partibus,  decem  contexit,  scribit  Mom- 
brinus  Roseus  *  ;  additque,  nonnullas  etiam  in 
coelo  stellas  visas  fuisse.  Cum  vero  Calabrise 
Sicilisque  littora  a  navigiis  praedatoriis  vexa- 
rentur  ;  Hispani,  qui  Drepani  morabantur  in 
prsesidiis,  quibusdam  civibus  acritis,  ampliora 
navigia  et  ipsi  construxerunt,  quibus  bostes 
aggressi  sunt,  ac  post  diulurnam  dimicationem, 
coriim  pluribus  csesis  aliisque  captis,  cateros 
in  fugam  egerunt. 

71.  Cmisa  litis  inter  senattim  et  archiepisco- 
pum  Mediolanensem  Romam  evocatur.  —  At 
Mediolani,  hoc  eodem  tempore,  certamen,  prae- 
terito  anno,  inter  Carolum  cardinalem  Borro- 
maeum,  et  gubernatorem  senatumque  Medio- 
lanensem,  (ut  illud  Neapolis.)  Ecclesiaslicae 
jurisdictionis  causa  coeptum,  minime  deferbuit. 
Missus  siquidem  fuerat  Romam,  ut  diximus, 
ob  eam  rem  senator,  Joan.  Paulus  ab  Ecclesia, 
vir  spectatse  virtutis,  qui  deinde  inter  S.  R.  E. 
cardinales  adscriptus  fuit.  Cum  igitur  is  Ro- 
mam  pervenisset,  a  Pontifice,  causae  cognitio- 
nem  certis  cardinalibus  doctisque  viris  man- 
dari  obtinuit.  At,  cum  ibi  interim  possessionem 
suam  tueri  Carolojussuro  esse  primum  intel- 
lexisset,  ac  deinde  eorum  sententiam,  qui  de 
controversia  consultabant,  Ecclesiae  Mediola- 
nensi  favere  conspexisset,  Roma  discessit.  Ad 
gubernatorem  autem  Pius  humanissimas  litte- 
ras  dedit,  quibus,  ad  Ecclesiasticum  jus  tuen- 
dum  pro  perspecta  sua  pietate  dum  causa  recte 
matureque  Romae  cognoscebatur,  admonuit. 
Epistolae  "  ejusmodi  fuerunt : 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  Gabrieli  a  Cueva, 
Duci  Albuquerque,  status  Mediolanensis  gu- 
bernatori. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutem  et  Apo- 
stolicam  etc. 

«  Ex  litteris  tuis,  die  xxi  Septembris  datis, 
perspeximus,  quantopere  nobilitas  tua  laboret, 
ne  quod  prsejudicium  inferatur  charissimo  in 
Christo  fllio  nostro  regi  Catholico,  in  contro- 
versia  qua;  est  inter  dilectos  filios  cardinalem 
Borromaeum  et  senatum  Mediolanensem.  Caete- 
rum,  sicut  nobilitati  tuae  curae  esse  videmus,  ut 
jus  temporale  ipsius  regis  defendas,  ita  nos, 
pro  loco,  quem,  licet  immeriti,  obtinemus,  cu- 
rare  convenit  et  oportet,  ut  Regis  regum  hono- 
rem  pra3  oculis  habentes,  jura  Ecclesiastica 
tueamur.  In  quo  ipsis  principibus  consulere 
non  immerito  nos  putamus,  cum,  suo  Eccle- 
siarum  praesulibus  jure  reservato,  etiam  jus 
temporale  principum  stabiliatur.  Atque  eam 
causam  quidem,  quod  ad   petitorium  attinet, 

'  Mombrin.  Dosestirlor  Neapol.  par.  3.  lib.  primo,  pag.  12.  — 
*  Apud  Gabu.  Episl.  lib.  1.  Epist.  17. 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi.  I. 


cognoscendnm  wquis  judicibus  mandavimus, 
qui  quaecumque  procurator  fisci  Mediolanensis,; 
super  ea  re  proponenda  duxerit,  diligenter 
audient,  eamque,  prout  justum  fuerit,  judica- 
bunt.  Ipsum  cardinalem  interim  in  possessione, 
a  qua  deturbatus  fuit,  redintegrari,  et  quoad 
causa  ipsa  decisa  sit,  in  ea  permanere  aequum 
esse  censemus.  Datum  Romae,  apud  S.  Petrum, 
sub  annulo  Piscatoris,  die  iii  Octobris  mdlxvii, 
Pontificatus  nostri  anno  secundo  ». 

72.  Ejusdem  tenoris  videtur  alia,  quae  se- 
quitur,  eodem  die  scripta,  quamque  ad  ipsum 
gubernatorem  detulisse  videtur,  Roma  dece- 
dens,  ac  Mediolanum  reversus,  praefatus  Joan. 
Paulus  ab  Ecclesia  ;  dicit  enim  : 

«  Dilecto  filio  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Fidelis  ac  diligentis  operae  Joannis  Pauli 
ab  Ecclesia,  senatoris,  in  agendo  negotio,  de 
quo  eum  ad  nos  misisti,  probe  conscii,  facien- 
dum  nobis  duximus,  ut  ejus  ad  te  reditum  de- 
bito  hoc  laudis  testimonio  prosequamur.  Non 
potuit  igitur  is  eam  rem  accuratius  gerere  nec 
melius  :  quje  quominus  confecta  sit,  cum  ipsius 
rei  vis  suam  prae  se  ferat  difficultatem,  nihil 
attinet  causas  exponere  :  quam  tamen  contro- 
versiam  ,  ubi  primum  poterit,  perspectis  et 
explicatis  omnibus  quae  utramque  in  partem 
necessario  allata  fuerint,  etcausEC  veritate,  di- 
rimendam  curabimus.  Excellentiam  quidem 
tuam,  non  quia  necesse  sit,  in  cujus  animo  et 
actionibus  cum  prudentis  principis  officio, 
pium  curae  sacerdotalis  affectum  libenter  agno- 
scimus  et  collaudamus,  paternae  in  te  charitatis 
abundantia  commoti,  vehementius  hortamur 
in  Domino,  ut  pastores  resque  Ecclesiasticas 
istius  urbis  ac  provinciae,  singulari  studio  ac 
defensione  complectaris.  Nam,  praeter  illam 
necessitatem,  quam  principes  a  Deo  impositam 
sustinent,  ut  iis  honorem  habeant,  qui  ad  curam 
piorum  gregum  delecti  sunt  ab  eo,  cujus  pa- 
trocinio  et  munere  dominantur  ;  ea  praeterea 
pietate  conflrmant  regna,  populos  in  officio  obe- 
dientes  continent.  Hanc  auctoritatem,  quae  de- 
belur  Ecclesiasticae  jurisdictioni,  si  multi,  quo- 
rum,  pro  communi  pastoris  ac  parentis  officio, 
et  temporarias  calamitates,  et  a?terna  supplicia 
saepissime  lugemus,  non  ademissent,  cum  prae- 
senti  rerum  prosperitate,  tum  coelestis  beatitu- 
dinis  expectatione  florerent.  Quorum  enim  de.K- 
terae  principum  promplte  sunt  ad  tuenda  et 
amplificanda  jura  Ecclesiarum,  eorum  imperia 
ac  status  perpetua  Dei  dextera  defenduntur  ; 
ac  iibere  illi  et  quiete  sua  ditione  perfrui  solent, 
qui  libertatem  et  quietem  Ecclesiasticam  sal-  , 
vam  et  rectam  conservare  student.  Quorum 
praesidio  freti  episcopi,  sui  officii  munus  vigi- 
lantius  exequentes,in  gregis  curam.quem  Deus 
suo  sanguine  acquisivit,  vehementius  incum- 

35 


PII  V   ANNUS   2.    —   CHRISTI   1567. 


biinf.  Provexit  orationem  nostrani  longius 
perspecta  nobis  religio  ac  pielas  tiia  ;  cui  salu- 
tem  prccantes  sacruni  Aposlolica^  benediclionis 
munus  imperlimur.  Datum  Roma;  apud  S.  Pe- 
trum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  iii  Octobris 
UDLXVii,  Pontificatus  nostri  anno  secundo  ». 

73.  Dum  autem  Romaj,  ex  Pii  mandato,  haec 
jurisdictionis  causa  coguoscilur,  ulraque  con- 
tendentium  pars  Medioiaui  juris  sui  quod  ob- 
tendcbat  possessionem  tueri  conatur  ;  at  laica 
tamen  acrius,  ideoque  primarium  Ecclesiastici 
fori  lictorem  ,  quod  cum  armis  regio  edicto 
probibilis  deprebensus  fuisset,  tortum  ad  tri- 
remes  damnat.  Carolus  e  contra,  ad  vindican- 
dam  Ecclesiastico  juri  illatam  injuriam,  non- 
nuUos  e  regiis  ministris,  qui  facti  auctores  ex- 
titerant,  anatiiemate  ferit,  ejusque  rei  scriptum 
publice  proponi  voluit.  Prffisidem  omnemque 
senatum  scriplis  item  in  judicium  vocavit ; 
deinde  rem  Pontifici  delulit,  qui,  pro  illata  Ec- 
clesiaK  injuria,  ducem  satisfacere  admonuit  ac 
praesidem,  duosque  senatores,  consilii  ac  facti 
auctores  praecipuos  ,  triginla  dierum  spatio 
Romw  coram  se  adesse  prsecepit,  reliquos  vero, 
jam  analhemate  irretitos,  Romam  eliam  vocari 
jussit,  ac  Septembris  mensis  bujus  anni  initio, 
ad  id  cursorem  cum  litteris  ad  ducem  misit. 
Erga  Ponlificia  bffic  decreta,  magna  ducis  ac 
magni  cancellarii  reverentia  et  obsequium  ;  at 
exbisvarius  rumor,  pro  suo  quisque  ingenio, 
MedioIani,[lom»,in  Hispania  cunctisobloquen- 
tibus.  Regiffi  potestatis  invasorem  Carolum  ali- 
qui  dicebant,  ideoque  vi  comprimendum,  et  ex 
urbe  totnque  ditione  pellendum ;  extollebant 
tamen  alii  Caroli  pietatem  ;  inter  bas  autem  vel 
detrahentium  vel  laudantium  linguarum  pro- 
cellas,  Caroli  imperturbatus  animus,  ac  mira 
prorsus  tranquillitas  observabatur. 

Interea  Serlavii  Marchio  ex  Hispania  mitti- 
tur,  qui  cardinalem  primum  Mediolani  conve- 
nit,  blandiliis  simul  ac  minis,  deinde  Romam 
profectus,  ac  Ponlificem  allocutus,  post  varias 
demum  contentiones,  negolio  finis  bac  ratione 
imposilus  fuit :  ut  regii  illi  adminislri,  ad  quos 
ea  magis  causa  spectabat,Pio  indulgente,  a  car- 
dinali,  stata  csrimonia,  in  Ecclesiae  gratiam 
reciperenlur,  uti  etfectum  est,  merilas  piaculis 
poenitenlias  publice  iisdem  subeuntibus,  spec- 
taculo,  [irae  foribus  majoris  Ecclesiffi  coram 
omni  populo  exbibito.  Archiepiscopalibus  mi- 
nistris  erepta  arma  sunt  restituta,  et  qui  abstu- 
lerant,  nibil  unquam  tale  se  facinus  sunt  polli- 
citi  patraturos.  Nibilominus,  qui  ipsius  partici- 
pes  fuerunt,  fere  omnes  vario  immaturae  mortis 
genere,  ut  ejusdem  temporis  scriptores  tra- 
dunt,  consumpti  sunt  :  relicto  (inquit  Ripa- 
montius)  posteris  exemplo,  ne  quid  audeant  in 
Ecclesiam  temere  moliri,  sed  eam  potius,  ut 
pios  bomines  decet,  tueantur  ac  protegant.  Ex 
Epistola  autem  a  Carolo,  precibus  Serlavii  Mar- 


cbionis,  ad  Pium  scripta,  non  kalend.  Februarii 
anno  mdlxviii,  quam  apud  Carolum  a  Basilica 
Pelri  offendes  ',  Serlavii  Marchionem,  non  nisi 
eo  anno  Romam  peliisse,  et  cum  Pontiflce,  de 
his,qua?  pra?diximus,egisse  cognoscitur  ;  unde 
in  eumdem  annum  ca?tera  quoque,  quae  sunt 
subsecuta,  rejicicnda  deprcbendunlur,  licet  hic 
ea  adnofare  verili  minime  fiierimus,  ut  narra- 
tionem,  longo  ab  aliis  dictamine  datam,  brevi 
compendio  coarctaremus. 

74.  Agitur  de  7efonnatione  Ordiiiis  Hunii- 
liatorttm.  —  Difficiliorem  vero  hoc  anno  in 
Humiliatorum  reformalione  provinciam  Caro- 
lus  suscepit,  ut  Giussanus,  Ripamonlius,  a  Ba- 
silica  Petri  tradunt  ^,  confra  Hadriani  ac  Cam- 
panae  sententiam  ,  qui  egregium  boc  facinus 
praeferito  anno  aggressum  fuisse  scribunt.Illud 
autem,  jubenfe  Pio,  Carolus  idem  adoritur, 
quod  nimis  a  veteribus  instifutis  Ordo  ille  defe- 
cisset.  Prima  ejus  fundamenta  jecerant  Medio- 
lanenses  cives  nonnuUi,  quia,  cum  Conradus 
imperator  eorum  plurimos  ccepisset  ac  in  Ger- 
maniam  deporfasset,  primarios  eorum  interimi 
jusserat ;  quorum  commoti  discrimine,  qui  su- 
perslites  relicli  fuerunt,  ubi  jirimum,  Conrado 
e  vivis  sublato,  ab  Henrico,  qui  ei  suffectus  est, 
Mediolanum  reverti  posse  impetrarunt,  mona- 
sticam  disciplinam,  cum  S.  Benedicti  institutis, 
album  simul  amicfum  ac  Humiliatorum  nomen 
susceperunt.  In  caplivifafem  autem  hujusmodi 
ductos  fuisse,  non  a  Conrado,  sed  a  Fnderico 
.(Enobarbo,  a  pluribus  auctoribus  asseri  scribit 
Giussanus. 

Erat  Ordinis  Carolus  patronus  ac  judex, 
jamque  a  temporibus  Pii  IV  avunculi  sui,  ut 
idem  Giussanus  et  a  Basilica  Petri  tradunt,  Or- 
manelum  ,  iUum  reformare  contenderat.  Eo 
igitur  mortuo,  Pium  V  de  necessilale  bujus  re- 
formalionis  admonuit,  et  binc,  eo  impellente, 
corruptelis  innumeris  quee  irrepserant  toUen- 
dis  incumbens,  generali' ac  pracipuis  ejusdem 
Ordinis  pra?positis  adscitis  ,  de  divino  cultu 
restifuendo,de  recipiendis  ef  educandis  Ordinis 
alumnis,  de  morum  emendafione,  de  obedien- 
tia,  castitale  et  pauperfate,  de  vita  communi, 
multa  una  cum  eis  prudenler  slatuta  edi- 
xerat. 

Verum,  cum  ii,  propriae  salutis  oblifi,  con- 
tra  regulam  ac  instifuta,  magnam  partem  red- 
dituum  sibi  vindicare,  in  amplissimis  aedibus 
sumptuose  exornandis,  in  conviviis,  in  copioso 
famulitio  sa?culari,  aliisque  bujusmodi  volup- 
tafibus  scandalose  disperdere  consuevissent, 
binc  nullus  aut  rarus  fructus  ex  consfifufis  a 
Borroma;o  consecufus  est  ;  quapropter  Pius, 
de  his  edoctus,  eidem  prsescripsit,  ut  pressius 
et  attentius  reformationi  insudaret ;  et  hinc,  se- 

1  Carol.  a  Basilic.  Pelri,  Vila  S.  Caioli  lib.  2.  pag.  51.  —  *  Ba- 
silic.  Petri  lib.  2.  pag.  55.  Giussan.  lib.  cap.  li.Ripamoa.  lib.  3. 
pag.  137. 


PII  V  ANNUS   2.    —  CHRISTI    15G7. 


27; 


quenti  edito  Diplomate  ',  ad  recte  et  religiose 
vivendum  adigere  voluit : 

PIUS  EPISCOPUS, 

«  Servus,  etc. 

«  Quantum  utilitatis  reipublicsc  Christianx 
afferunt  bene  institutcc  et  instilulis  suis  conve- 
nienfer  viventes  Heligiosorum  Congregationes, 
tantum  illa  delrimenti  et  offensionis  capere 
videlur  ex  bis,  cum,  quos  aliis  in  seculo  viven- 
libus  bonestate  morum  et  sanctimonia  excel- 
lere,  salulisque  aeternae  viam  prajire  oportebat, 
ipsimet  ab  optimis  disciplinis  desciscentes,  in 
cupiditales  et  vitia  provolvuntur.  Htec  conside- 
rantes,  ex  quo  nos  divina  majestas  ad  hujus 
praeexcelsae  dignitalis  fastigium  evexit,  omnia, 
quanlum  in  nobis  est,  superno  auxilio  freti, 
facere  conainur,  ut  U\x  quidem  Sodalitates, 
quae  in  obscrvatione  institutorum  suorum  reli- 
giose  persistunt,  magis  qnotidie  in  illo  sancto 
pro[)osilo  conrirmenlur  :  illsc  autem,  qu»,  re- 
licta  veteri  disciplina,  in  deterius  lapsae  sunt, 
oiiportuna  animadversione  adhibita,  ad  ho- 
neslum  vitae  genus  feliciter  revocentur.  Cum 
igitur  inler  eas  Religiones,  quas  gravi  cum 
nostra  solliciludine  a  veteribus  inslitutis  defe- 
cisse  videmus,  Fralrum  Humiliatorum  relaxata 
jampridem  disciplina,  non  animo  tantum,  sed 
nostris  etiam  oculis  observetur,  ratio  poslulat, 
ut  ad  illam  quamiirimum  emendandam  prae- 
cipua  nostra  sludia  conferamus.  Horum  etenim 
regula,  pluribus  jam  sseculis,  ab  humilibus 
quidem,  sed  maxime  piis  et  devotis  profecta 
iniliis,  inde  oplima  illius  disciplina  in  immen- 
sum  augescente,  sic  sensim  coaluisse  fertur,  ut 
radices  suns  longe  lateque  feliciter  propagarit. 
Sed  humani  generis  hostis,  qui  bonis  semper 
operibus  adversalur,  caplato  inter  affluentes 
opes  tempori',  frugiferam  lianc  plantam,  savis 
adeo  turbinibus  agitavit,  ut  plerique  pra;positi 
et  alii  dicti  Orduiis,  quos  par  erat  jejuniis  et 
orationibus,  sacra?  lectioni  in  claustro,  sine  in- 
termissione  incumbere,  credito  sibi  gregi,  do- 
cendo,  monendo  et  increpando  invigilare  ; 
propriae  salutis  obliti,  contra  regulam  et  insti- 
tuta  prffidicta,  proprium  sibi  vindicantes,  bo- 
nam  magnamque  partem  reddituum  dicla;  re- 
ligionis,quorum  privatus  usus,ne  ipsis  quidem 
pracpositis  ex  instituto  peimittitur,  in  amplis- 
simis  aedibiis  sumpluose  exornandis,  in  con- 
viviis,  in  copioso  famulitio  sa;culari,  et  aliis 
hujusmodi  voluptalibus  mundanis,  temere  dis- 
perdant  ;  hinc  fidelibus  scandalum  objicitur, 
hinc  haereticis  male<licendi  supiieditatur  oc- 
casio,  hinc  multi  infirmi  et  incauti  in  Diaboli 
laqueos  incidunt,  dum,  quorum  mores  integros 
non  vident,  eorum  ne  doctrinam  quidem  in- 
tegram  opinantur.  Quibus  malis  dilectus  fllius 

<  Eitat  iD  Bull.  parvo  pag.  262. 


noster  Carolus,  tit.  S.  Praxedis,  prcsbyt.  cardi- 
nalis,  Borromacus  nuncupatus,  dicti  Ordinis 
protector  et  Apostolica!  Sedis  delegatus,  nuper 
mederi  cupiens,  adhibitis  generali  et  aliquot 
aliis  proepositis  dicti  Ordinis,  multa  utilia,  de 
ratione  cultus  divini,  de  modo  excipiendorum 
et  educandoruin  religiosorum,  de  correclione 
morum,  de  obedienlia,  castitate,  paupertate,  et 
vita  ut  antea  communi,  bene  et  providenter 
condidit.  Verumtamen,  quia  propter  improbas 
multorum  prsepositorum  et  aliorum  prxdic- 
torum  cupidilates,  nullus  hucusque  vel  certe 
rarus  inde  fructus  consequitur,  et  sicut  ex  di- 
versis  Litteris  Apostolicis  ac  etiam  ipsiusmet 
Ordinis  Constilutionibus  compertuni  habemus, 
praediclus  Ordo  regula;  D.  Benedicti,  proprium 
cuique  expresse  proliibenti,  adslringitur,  ac 
illius  praepositi  sive  pra;lati  nullos  ex  sua  ad- 
ministratione  proventus,  cum  nulli  ibi  nisi 
communes  sint,  percipere  possunt,  sed  in  com- 
muni,  quemadniodum  ca;leri  fratres,  vivere 
debent :  visitatores  vero,  inter  csetera,  fideliter 
inquirere  tenentur,  num  prscposili  cum  cacteris 
fratribus  comedant,  nuni  aliqui  proprietarii  in 
ulla  domo  reperiantur,  ct  an  ratiocinia  facul- 
tatum  atque  expensarum  domus  inter  prscpo- 
sitos  et  offlciales  suos  habeantur,  denique 
procurare,  ut  numerus  fratrum,  in  singulis 
praeposituris,  pro  ratione  facuUalum  augeatur. 
Praeterea,  ex  eisdem  Constitutionibus  etiam  de- 
preliendimus,  quod  pra?positi  pra;dicli,  olim 
annales,  interdum  biennales,  pro  nulu  praepositi 
generalis,etadelectionem  suorum  conventuum 
assumi  debeant.  Nos  supradicta  discrimina,  ex 
perpetua  rerum  administrandaruin  facultate, 
quam  dicti  pra^positi  habere  noscunlur,  in 
primis  provenire  rati,  prffidictis  periculis  vali- 
diore  manu  occurrere  volentes,  motu  proprio, 
et  ex  certa  scientia  nostra,  deque  Apostolicae 
potestatis  i^lenitudine,  oinnes  et  quascumque, 
tam  Apostolicas  quam  ordinarias  collationes, 
provisiones,  commendas,  et  alias  dispositiones, 
de  generalibus,  provincialibus,  convenlualibus, 
et  aliis  praeposituris,  necnon  prioratibus  caete- 
risque  beneficiis  Ecclesiasticis,  cum  cura  et 
sine  cura  dicti  Ordinis,  et  etiam  super  iliorum 
fructibus,  quarumcumque  pensionum  annua- 
rum,  aut  aliarum  rerum,  vel  etiam  ipsoruin 
fructuum,  vel  partis  eorum  reservationes,  ira- 
tribus  supradictis  perpetuo,  sive  ad  certum  et 
qualecumque  tempus,  necnon  omnia  et  quae- 
cumque  regressus,  accessus  et  ingressus,  et 
regrediendi,  accedendi  et  ingrediendi  facultates 
et  indulta  ;  coadjulorum  quoque  deputatioues 
ad  illas,  istos  et  illa,  etiam  de  consensu,  ac  ex 
resignationis,  seu  cessionis  juris,  ac  etiam  litis, 
et  causae,  aut  concordiae,  Apostolica  auctoritate 
conflrmata,  aliave  causa,  qiiantumcumque  one- 
rosa  et  considerabili,  tam  eisdem  fratribus, 
quam  quibuscumque  aliis,  etiam  S.  R.  E.  car- 


276 


PII   V   ANNUS   2, 


CHRISTI    1567. 


dinalilnis,  pcrquoscumque  Ronianos  Ponlificcs 
praHlccossores  nostros,  ac  nos  et  Sedem  prae- 
dictam,  etiam  more,  scienlia  et  potestatis  ple- 
nitudine  similibus  ,  necnon  consideratione  , 
intuilu,  contemplatione,  vel  ad  inslanliam 
impcratoris,  regum,  ducum,  aliorumque  prin- 
cipum  facta  et  concessa,  quibuscumque  con- 
cepta  formulis,  ac  etiam  restilutivis,  prceser- 
\atis,  elc.  annullamus  ac  volumus  illa  omnia 
vircs  el  effeclum  de  coetero  non  habere.  Et  nilii- 
lominus  omnes  et  singulos  prajpositos,  et  cae- 
teros  fratres,  illas,  illos  et  illa  obtinentes, 
prrEdiclos  etiam  quantumcumque  longissimo 
tcmpore  possessores,  eisdem  omnibus  ex  nunc 
pri vamus,  et  ab  illorum  possessione  amovemus, 
amotosque  denuntiamus.  Mandantes  universis 
et  singulis,  ut,  quamprimum  prresentes  illis 
intimatae  fuerint,  ab  omnimoda  administratione 
abstineant,  ac  possessionem  liujusmodi  vacuam 
realiter  dimittant.  Quod  si  horum  quisquam 
secus  quoquomodo  contenderit,  illum  talem 
excommunicationis  sentenlia  innodamus,  ac 
dignilatibus,  administrationibus  et  officiis  d. 
Ordinis  perpetuo  indignum  decernimus  eo 
ipso  ;  ipsi  tamen  sic  dimittentes  titulum,  no- 
men  et  insignia  omnia  prsepositi  ita  retineant, 
ut  quoad  vixerint,  et  in  unitate  fldei,  atque  obe- 
dientiaetobservatione  praesentium  perstiterint, 
nec  quicquam,  quod  eos  merito  reddat  indi- 
gnos,  admiserint,  vocem  et  suffragium,  active 
et  passive,  eliam  quoad  electionem  prspositi 
generalis  habeant,  et  tam  in  proximo  quam 
caeteris  deinceps  capitulis  generalibus,  ad  cu- 
ram  et  regimen  aliarum  prEcpositurarum  et 
prioratuum,  terlio  quoque  anno  commutentur, 
etadtempus  dumtaxat  eligi  debeant.  Firmiter 
autem  pollicemur,  prseposituras,  prioratus  et 
caetera  beneficia  dicti  Ordinis,  quae  nunc  aliis 
extra  illum  collata,  seu  commendata  repe- 
riuntur,  cum  vacabunt,  ad  eumdem  statum 
reducluros  :  si  interim  eos,  quos  ex  prssenti 
nostra  reformatione  futuros  speramus  fructus, 
vere  noverimus  provenisse.  CtEterum  ex  his 
qute  pro  salubri  dictae  religionis  statu  et  felici 
directione,  alioqui  instituta,  hucusque  repe- 
riuntur,  quaeque,  nec  praesentibus  contraria 
sunt,  nec  efi^ectum  earumdem  impediunt,  nihil 
omnino  detrahere,  sed  ilia  omnia  immota  cus- 
todiri.  Piursus  ea ,  qua;  ad  perfectae  regula; 
disciplinam  vel  deesse  vel  obesse  possunt  prse- 
senti  pagina  supplere  vel  emendare  intendentes, 
motu,  scientia  et  potestatis  pleniludine  prac- 
dictis,  statuimus  et  ordinamus  ;  quod,  futuris 
temporibus  in  perpetuum,  praepositus  generalis 
dicti  Ordinis,  tertio  quoque  anno  in  capitulo 
generali,  singulis  trienniis  celebrando,  per  suf- 
fragia  secreta,  juxta  Concilii  Tridenlini  dispo- 
sitionem,  et  alias,  secundum  regularia  dicli 
Ordinis  instituta,  laudabilesque  consuetudines 
eligatur  ;  sed   hoc  officio,  lapso   triennio,  illi 


deinceps    nequeat    prorogari.    Simili    quoque 
modo    praedicti    caeterique   omnes   praepositu- 
rarum,   domorum  et  locorum    omnium  dicli 
Ordinis   pra^positi  el  priores,  quocumque  no- 
mine  vocati,et  ad  lriennium,el  in  ipso  capitulo 
generali  dumtaxat  instituantur,  qui  debitani  in 
suis  prffposituris,  domibus  el  locis  residentiam 
faciant.  Et,  si  horum  quempiam,  eo  durante 
triennio,  decedere  vel  privari  contigerit,  prte- 
dictus  praepositus  generalis  vicarium  ex  eadem 
illa  idoneum,  sin  autem  ex  alia  praepositura, 
domo,  sive  conventu,  in  demortui  vel    ijrivati 
locum,  pro  reliquo  triennii  tempore,  usque  ad 
futurum   generale  capitulum  subrogabit.  Cx- 
terum  hujusmodi   praepositi  et  priores  futuri, 
suo  rite  defuncti  officio  triennali,  rursus  po- 
terunt  in  futuro  capitulo   generali   ibidem,  ut 
antea,  prsepositi   et  priores,  in  aliis  praeposi- 
turis  et  domibus  dicti  Ordinis,  si  rursus  idonei 
judicati    fuerint,   ad    alium    triennium    et  sic 
deinceps  deputari.  Ad  haec,  nullus  omnino  pra;- 
positorura  seu  priorum  curam  aut  administra- 
tionem    bonorum,    et  aliarum   rerum   tempo- 
ralium  ,    dispensationemque    reddituum    sua; 
praepositurae,   seu  domus,   etiam   nomine  sui 
conventus,  habere  sive  exercere,  vel  sese  in  iis 
interponere  possit,  sed  universum  id  onus  tri- 
bus  religiosis  in  unoquoque  capitulo  generali, 
ita  demandetur,  ut  primus  rerum  et  bonorum 
mensae,  tam  praepositi,  quam  prajpositurae,  seu 
domus,  inferendorum  in  eam  reddituum,  curam 
habeat.  .\lter,  tanquam  depositarius,  pecunias 
et  caetera  ab   illo  importata  fideliter  asservet. 
Reliquus  de   pecuniis    et  rebus  a   depositario 
captis,   praeposito,   priori,   fratribus   et  domui 
universffi,   de    necessariis,    veluti    dispensator 
provideat,  officiorum  hujusmodi  invicem  con- 
fusione  penitus  interdicta.  Sed  hi  tres,  tam  ac- 
cepti  quam  impensi,  singulis  mensibus,  prae- 
posito  suo,  adhibitis  etiam  duobus  vel  tribus 
fratribus    ejusdem    praepositura;    seu    domus 
probatioribus,  rerumque  usu  peritis  :  deinde 
ipsimet  rursus,  prajsentibus  ipsis  praeposito  et 
peritis,   praeposito  generali,    vel  visilatoribus, 
quotiescumque  visitationis  officium  fecerint  : 
denique  generalis  praepositus,  semper  in  pro- 
xime  sequenti  capitulo  generali,  et  coram  tri- 
bus  judicibus  ab  ipso  capitulo  deputatis,  sute 
administrationis  rationem   reddere   teneantur. 
Omnes  vero  praepositi   et   priores  vitam  cuni 
suis   fratribus    communem    ducant,   nec   pro- 
prium    quidquam    habeant.   Omnibus    divinis 
officiis,  diurnis  et  nocturnis  ,   in  Ecclesia  et 
choro   semper  adesse   debeaut .   In    refectorio 
semper  comedant,  ubi   silentium    perpetuum 
agalur,  et  lectura    sacra    ad   initio   ab    finem 
de  more  habeatur.  .^des   separatas.  neque  in 
claustris,   neque  alibi  usquam    habeant,   sed 
unica  cella.  aut,  si  necessitas  postulaverit,  dum- 
taxat  duabus,  eisdemque  cum  ca;teris  aliorum 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI    15G7. 


:77 


fratribus  conjunctis,  ac  omnino  sine  ornatu, 
velis,  auleeis,  aut  tapelis,  sed  nudo  parietc,  ac 
lectulo  et  mensa  humilibus,  sicuti  Religiosos 
humiles  decet,  utque  signum  huniililatis  non 
differat  a  signato,  contenti  esse  debeant.  Pari 
quoque  ratione  caeteri  fratres,  nihil  sibi  proprii 
vindicantes  ,  necessarium  victum  et  vestitum  a 
suo  quisque  conventu  sive  domo,  ac  per  ejus 
ministros,  prout  cuique  opus  erit,  capiaut,  pe- 
cunia;  usu,  veluti  olim  ad  libilum  abutebantur, 
deinceps  omnibus  penitus  interdicto.  Eam  ta- 
men  diligentiam  praapositus  adhibere  debebit, 
ut  singulorum,  maxime  inflrmorum  et  senum, 
necessitatibus,  juxta  cujusque  exigentiam  con- 
sulatur.  Vestitus  etiam  omnis  omnino  con- 
formis,  nulla  exquisita  arte  elaboratus,  sed 
purus  et  honestus  in  universum  habeatur  ;  usu 
tamen  bireli,  ca^terisque  pr£e|iositornm  et  pra;- 
latorum  insignibus,  a  freliquis  ratribus  huc- 
usque  distinctis  ,  minime  propterea  sublatis. 
Nullus  insuper,  sive  praepositus,  sive  simplex 
religiosus,  intra  septa  domus  sua;,  neque  om- 
nino  alibi,  mulieres  quantumcumque  provectas, 
seu  matres,  seu  sorores,  seu  alias  propinquas, 
etiam  infirmitatis  tempore,  adinittat,  neque  fa- 
mulos  laicos,  etiam  tanquam  communes,  ha- 
beat,  sed  prsepositum  fralres  assectentur.  Fra- 
tres  vero,  etiam  equitante?,  una  bini  semper 
incedant  ;  ubi  tamen  communis  prajpositura; 
seu  domus  necessitas  usum  equorum  postula- 
verit,  famulus  laicus,  honesto  tamen  habitu 
indutus,  ad  curationem  illorum,  necnon  asso- 
ciationem  praepositi  et  fratrum  equitantium, 
equique  custodiam,  dumtaxat  poterit  adhiberi. 
Postremo,  ut  in  praeposituris  et  domibus  prae- 
dictis,  justus  ministrorum  nnnierus  perpetuo 
constet,  nunquam  pauciores  quam  duodecim 
fratres  in  singulis  educentur  ;  illae  vero,  in  qui- 
bus  tot  commode  ali  nequiverint,  aliis  prseposi- 
turis,  sive  domibus  ejusdem  Ordinis,  per  dictum 
capitulum  generale,  seu,  si  id  commode  tunc 
fieri  nequiverit,  a  dicto  Carolo  cardinali  et  pro- 
tcctore,  una  cum  praeposito  generali,  et  promo- 
toribus  seu  diffinitoribus  perpetuo  uniantur  ; 
seu  de  opulentiorum  praepositurarum  et  lo- 
corum  redditibus,  caeteris  angustioris  proven- 
tus  praeposituris  et  locis,  commodis  rationibus 
prospiciatur  ;  itatamen,  quod  praepositi  praepo- 
siturarum  et  locorumsicuniendorum,deinceps 
earum  prtepositurarum,  quibus  unioncs  hujus- 
modi  fient,  priores  seu  vicarii  depufentur,  ac 
decedentibus  aliis  praepositis,  antehac  perpe- 
tuis,  si  sint  idonei,  omnium  primi  post  eos 
pra;positi  in  eisdem  capitulis  generalibus,  or- 
dine  praescripto  servato,  eligantur.  Districtius 
inhibentes  in  virtute  S.  obedientiae,  quibus- 
cumque  coUatoribus,  et  etiam  jus  eligendi  aut 
praesentandi  habentibus,  ne  de  praeposituris, 
prioribus  et  beneficiis,  sub  ipsa  revocatione 
nostra  comprehensis,  praedictis,  disponcre,  aut 


aliquem  vel  aliquos  ad  illas  praesentare,  vel 
eligere,  seu  instiluere  audeant  quoquomodo, 
vel  praisumant.  Ac  decernentes  ex  nunc,  quas- 
cumque  hujusmodi  pnBsenlationes,  electiones, 
collationes,  provisiones,  commendas,  et  alias 
dispositiones,  etc.  tanquam  in  Ia;sionem  et  de- 
trimentum  reformata;  religionis  surreptas  ct 
extortas,  nullius  prorsus  momenti  fore,nec  per 
eas  jus  aliquod  cuiquam  acquiri.  Rursus  nul- 
lum  ex  his,  quorum  coUationes,  provisiones 
ct  commendae  prfepositurarum,  prioratuum,  et 
beneficiorum  praedictorum ,  pensionum,  caete- 
raeque  reservationes  ,  necnon  regressus  ,  ac- 
cessus,  et  coadjutorum  deputationes  ad  illa, 
revocata  sunt,  ut  praefertur,  quocumque  tem- 
pore,  quavis  causa,  quantumlibet  rationabili, 
restitutionem  in  integrum,  reductionem  ad  ter- 
minos  juris ,  aut  aliud  quodvis  gratiae  aut 
justitiae  remedium  impelrare,  vel  etiam  ab  alio, 
vel  aliis  impetrato,  aut  motu  simili  concesso, 
uti,  nec  praesentes  litteras,  sub  ullis  revocatio- 
nibus,  suspensionibus,  limitationibus,  aut  aliis 
contrariis  dispositionibus,  similium  vel  dissi- 
milium  ordinationum,  ab  ipsa  Sede  quando- 
cumque  et  quomodocumque  emanandis,  com- 
prehendi  ,  sed  semper  ab  illis  exceptas  ,  et 
quoties  illae  emanabunt,  toties  in  pristinura  et 
validum  statum  restitutas  et  plenarie  redinte- 
gratas  esse  et  censeri,  sicque,  per  quoscumque 
judices  ordinarios  et  delegatos,  etiam  causarum 
Palatii  Apostolici  auditores,  ac  S.  R.  E.  cardi- 
nales,  in  quavis  causa  et  instantia,  sublata  eis 
et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  interpretandi  et 
judicandi  facultate  et  auctoritate,  ubique  inter- 
pretari,  judicari  et  definiri  debere  ;  necnon 
irrilum  et  inane,  quidquid  secus  super  his  a 
quoquam,  quavis  auctoritate,  scienter  vel  igno- 
ranter,  contigerit  attentari. 

«  Insuper  prasdicto  Carolo  cardinali  protec- 
tori  praecipimus,  ut  ipse  easdem  pra;sentes,  et 
quidquid,  eo  prasidente,  in  proximo  generali 
capitulo,  rite  ordinabitur,  vel  etiam  pro  prae- 
missorum  omnium  et  singulorum  observa- 
tione,  ab  eo ,  extra  dictum  Capitulum,  etiaui 
sine  interventu  alicujus  dicti  Ordinis,  statuetur, 
in  omnibus  pra>posituris,  conventibus  et  locis, 
ac  ab  omnibus  et  singulis  praepositis  et  fratri- 
bus  praidictis,  inviolate  faciat  perse  vel  aiium 
seu  alios  observari.  Contradictores  quoslibet 
et  rebelles,  per  sententias,  censuras  et  pcenas 
Ecclesiasticas,  ac  etiam  pra;positurarum,  digni- 
tatum  et  administrationum  privatorias,  caetera- 
que  juris  et  facli  remedia  opportuna,  appeila- 
tione  postposita,compescendo.  Quin  etiam  con- 
teudentes  praedictos  in  censuras  et  poenas  su- 
pradictas  incidisse,  declarando,  invocato  etiam 
ad  hoc,  si  opus  fuerit,  auxilio  brachii  saecularis. 
Et  nihilominus  usquequaque ,  quantum  in 
nobis  est,  praecavere  volentes  ne  quisijuam  ab 
instituto  dcclinet,  ordinariis  locorum  districtius 


278 


ril  V   AXNUS  2. 


CHRISTI   15G7. 


injiingimus,  ut  quoscumque  pi\Tpositos  el  fra- 
tres  vagaiites,  aul  quidciuaui  contra  pra^scri- 
ptani  regulam  extra  claustrum  admillentes,  11- 
los,  rejecto  quocumque  exemptionis  privilegio, 
adbibito  eliam  bracliio  pra?diclo,  si  necessitas 
id  poslulet,  coliibeant,  et  pro  gravitate  delicti 
in  carcerem  conjiciant,  aliasque  in  cos,  juxta 
canonicas  sanctiones  et  regula;  discipliuam, 
severe  animadvcrtere  procurent  ;  si  divinam 
dictwque  Sedis  ultionom  voluerint  cvitare.  Non 
obstaiite  nostra,  etc.  Datum  Roma?,  apud  S.  Pe- 
trum,  anno  Incarnationis  Uominica>  miliesimo 
quingentesimo  sexngesimo  septimo ,  kalend. 
Maii.  Pontificatus  noslri  anno  secundo  ». 

HcEc  a  Pio  recte  prudenterque  sancita  ,  a 
Carolo  cardinali  Borroma'0  observanda  propo- 
sila  sunt  Humiiiatorum  generali  capitulo,  Cre- 
monaiejusdem  Caroli  jussu  coacto,  cui  et  ipse 
pra-fuit.  Cum  autem  haud  pauci  disciplinam 
indigne  repelleiites,  ut  novarum  legum  jugum 
impositum  excuterent,  id  per  viros  principes 
a  Ponlifice  oblinere  conniterentur,  eorum  artes 
comperiens  Pius,  nec  ullis  precibus  acquievit, 
nec  a  reformationis  ob  id  flrmo  proposito  abs- 
tinuit,  constitutisque  rebus  parendum  esse  om- 
nino  edixit,  ac  Ordini  universo  Aloysium  a  Ba- 
silica  Pelri,  praepositum  generalem  praifecit. 

75.  Carolm  Borromseits  visitat  parlem  siise 
dioccesis  sub  Hdvetiis  constitutam.  —  His  vero 
immoransCarolus,non  idcirco  cmterorum.quce 
ad  pastoralem  ejus  solliciludinem  spectabant, 
oblivisci  potiiit,  nam  lioc  eodem  anno,  sub  Hel- 
vetiorum  dominio  constitutas  suse  dicecesis  val- 
les,  Levanlinam,  Brenniam  et  Ripariam  visi- 
tans,  earumdem  corruplos  cleri  mores  refor- 
mavit,  et  populum  sanclissimis  suis  nionilis  ad 
recte  vivendi  formam  revocavit.  In  Besolio  au- 
tem  Caslro,  S.  Nici  Eremitse  corpus,  quod  igno- 
bili  traditum  erat  sepulchro,  sub  ara  maxima, 
in  ejus  honorem  dicalee  Ecclesiae,  bonorificen- 
tius  condidit  et  debit.-c  venerationi  restiluit. 

76.  Metu  Turcici  periculi  impidsus,  Pontifex 
widequaque  subsidia  studet  impertiri  Meliten- 
sibus,  et  siimmus  Ordinis  maqister  ipse  prospicit 
insidx  saluti.  —  Tollendis  eliam  qui  irrepse- 
ranl  abusibus,  nedum  a  Regularibus,  sed  a  Mi- 
litaribus  etiam  Ordinibus  Ponlifex  incumbens, 
praiter  sancila  in  S.  Lazari  militiam,  ut  dixi- 
mus,  nonnulla  quoque  in  Militia  Hierosolymi- 
tana  corrigere  statuit.  Ad  id  autem  eum  impulit 
metus,  ne  rursus,  seqiienti  anno  (hoc  enim,  ut 
scribil  Hadrianus  '  ,  nit  sunt  commoliti)  Melita; 
obsidionein  Turca;  aggrederenlur  ;  ut  i|)semet 
faterelur  in  Brevi,  ad  ipsos  die  duodecima  De- 
ceinbris  hujus  anni  scripto,  cujus  sunt  hujus- 
iiiodi  verba  :  «  Cum  multis  et  mulloruni  lioini- 
num  fide  dignorum  litteris  et  crebris  nuntiis 
ad  nos  quotidie  atferalur,  immanissimum  Tur- 

•  Hadrian.  Hist.  lib.  19.  pag.  1346.  Uxlat.  iii  liull.  parvo  pag. 
S37. 


carum  tyrannum,  validiorcm  quam  unquam 
antea  ab  ullo  Christiani  nominis  hoste  fuclum 
cst,  classem  comparare,  qua  ille  stato  tempore 
genuinam  feritatem  suam  in  perniciem  reipu- 
blic;c  ChristianiB  cxerceat,  vestra;que  potissi- 
mum  insul»,  unde  abliinc  fere  triennio  classis 
alia  Turcica,  maxima  ciim  ignominia  gravissi- 
maque  jaclura,  Dci  Oninipotenlis  in  primis 
auxilio,  veslraque  virtute  repulsa  fuit,  ferocis- 
sime  minilari  nonnulli  asserant,  idcirco  cupien- 
tes  securitati  vestraj,  insula!(]ue  vestrse,  quce 
omnium  priina,  tanquam  Christianorum  propu- 
gnaculum,  illius  conatibus  objicitur,  oinni- 
bus  quibus  possumus  rationibus  consulere 
elc.  ». 

Cum  igitur  comperisset,  Ordinis  nonnullos 
fratres.vel  propriis  domibus  otio  lorpentes,  vel 
confictis  aliis  prajtextibus,  vel  Apostolicorum 
eliam  indiiltorum  vi,nil  Melila;  periculum  cordi 
habere,  infra  tres  mcnses,  cum  armis  condi- 
gnoque  comitatu,  ad  insulse  defensionem,  sub 
excommunicationis  lata;  sententise,  commenda- 
rum  privationis,necnon  ipsiusequestris  habitus 
amissionis  poenis,  sese  omnino  conferre  prae- 
cepit.  Eadem  quoque  inferminatus  iis ,  qui 
ipsiusmet  Ordinis  bona,  fructus,  vel  ex  illis 
pensiones  percipientes,  ad  ejusdcm  insula;  prae- 
sidium  conlribuere  tenebantur;  nam,tum  istos 
tum  alios  communis  serarii  debitores,  infra 
praidictum  temporis  spatium,  ut  communi 
discrimini  consuleretur,  quod  debebant  persol- 
vere  jussit. 

77.  Cum  vero  tanto  hosti  repellendo  impa- 
rem  viribus,  his  etiam  adhibitis  remediis,  Or- 
dinem  ipsum  agnosceret  ;  eidem  undique  sibi 
subsidia  comparandi  amplissimam  facultatem 
fecisse,  qua;  sequuntur,  ab  eo  data  Diplomata  ' 
ostendunt  : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ad  futuram  rei  memoriam. 

«Cum,  sicut  exploralum  satis  et  comper- 
tum  esl,  novus  Turcarum  tyrannus  Selynius, 
Cbristiani  nominis  hostis  communis,  et  prseci- 
pue  dilect.  Fil.  Ordinis  S.  Joannis  Hierosoly- 
mitani,  in  Melita  insula  consistentium,  infestus 
infensusque,  belluin  a  patre  suo  illi  Ordini 
atque  insula;  illatum  ,  continuare  decreverit, 
ejusque  belli  causa,  ingentem  et  multo  majo- 
rem  exercitum,ac  majores  aliarum  rerum  bello 
necessariaruin  copias,  sumina  cura  com|)aret, 
ut  in  sequenti  anno  illain  insulam  invadat  ; 
cuinque ,  tanto  bello  imininente,  dilecti  fllii 
Joan.  de  Vallella  et  conventus  ejus  Ordinis,  pro- 
pter  damna,  priore  illo  bello,  et  atrocissima  et 
obstinatissima  obsidione,accepta,exhauslo  jam 
ffirario,  ut  perficere  ante  Turcarum  adveutum 
cceptam  novae  urbis  aediQcatioucm  possint,  pe- 

'  Kx  Arcliiv.  Valic.  iit  siijira. 


PII  T   ANNUS   2.    —   CHRISTI    1567. 


27i) 


cuniam  iisqiie  ad  summam  quinquaginta  mil- 
lium  scutorum  auri,  mutLio,  vel  alia  ratione 
invenire  cupiant,  ac  necesse  habeant ;  nos  alten- 
dentes ,  totius  populi  Christiani  inleresse,  ut 
Ordo,  ita  de  Chrisliana  Republica  meritus,  in- 
columis  maneat,  et  insula,  adeo  Siciliaj  et  Ilalia; 
imminens  ac  propinqua,  quam  propter  ejus 
opporlunitatem,hostis  in  potestatem  suam  redi- 
gere  vehementer  cupit,  defendatur  :  dilectis 
flliis  Petro  Justiuiano,Messauoe,Petro  de  Monte, 
Capuae,prioratuum  ejus  Ordinis  prioribus,Jose- 
piio  Cambiano,  apud  nos  ipsius  magistri  et 
conventus  oratori,  et  Csesari  de  Ciericatis,  com- 
mendarum  ejusdem  Ordinis  de  Fossano  et  Mol- 
fetta  commendatariis,ipsis  et  unicuique  eorum, 
ad  accipiendam  eam  pecuniam,  procuraloribus 
ab  eodem  magistro  et  conveiitu  constitutis,  si- 
cuti  ex  publicis  Instrumentis  super  ea  re  confe- 
ctis  patet  ;  Aposlolica  auctoritate,  tenore  prae- 
sentium,  iis,  a  quibus  eam  pecuniam  mutuo, 
seu  sub  censu  vel  pensione  annua  ,  vel  alio 
pacto,  licilo  tainen,  acceperint,  obligandi,  hypo- 
tecandi ,  atque  etiam  vendendi  et  alienandi, 
cum  pacto  tamen,  intra  certum  tempus  redi- 
mendi,  bona  quaecumque  stabilia,  mobilia  seu 
se  moventia,  prioratuum,  baliatuum,  commen- 
darum  ejus  Ordinis  ,  et  alia  quoecumque  ad 
eum  perlinentia,  in  Italia,  Gallia  seu  Hispania 
posila ,  licentiam  et  facultalem  damus  atque 
concedimus.  Non  obslanlibus  Constitutionibus 
ot  Ordinalionibus  Apostolicis,  indultisque  et  pri- 
vilegiis  ei  Ordini  concessis,  etc.  Datum  Romse, 
apud  S.  Petrum,x  Decembris  mdlxvu,  Poulifica- 
tus  nostri  anno  secundo  ». 

Ejusdem  exempli  ac  tenoris  alia  quoque 
Diplomata  in  Valicano  Regesto  offenduntur,  ad 
Petrum,  videlicet,  de  Gioveris,  Ordinis  mares- 
calcum  ,  Jacobum  de  Aquenbroch  et  Philiber- 
tum  Suillice  ejusdem  Ordinis  milites  ac  proece- 
ptores,  sub  die  xviu  Decembris.  Ad  Antonium 
de  Toleto,  prioralus  Legionis  priorem.  Ad  Pe- 
trum  de  Mendoza  PraEceidorise  de  Geneves  prae- 
ceptorem.  Ad  Pelrum  Roninsignium,  ipsius 
magislri  et  conventus  apud  regem  Calholicum 
oratorem.  Ad  Ferdinaudum  de  Zunica,  ejusdem 
Ordinis  praeceptorem.  Et  haec  quidem,  sub  die 
xiii  Decembris  hujusmet  anni. 

78.  His  vcro,  cum  satis  suo  muneri  non  sa- 
tisfecisse  Pius  censeret,  praeter  ea,  quae  munifi- 
cenlissime  eidem  suppeditavit,  proipso  ad  His- 
paniarum  et  Galliarum  reges,  necnon  ad  Reipu- 
blicae  Venetae  Ducem  hujusmodi  ab  eo  datae 
litterae  '  reperiuntur. 

Ad  regem  Hispaniarum. 

«  Charissimo  iu  Christo  filio,  Philippo  His- 
paniarum  regi,  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  in  Christo  fili,  etc. 

1  Apud  Goub.  EpUt.  lib.  ii.  Epist.  28. 


«  Satis  exploratum  atque  comperfum  est, 
potentissimum  iiosleni  nostrum,  Tuicanim  ty- 
rannum,  ingentem  classem,  quanlam  nemo  un- 
quam  majorum  suorum  habuit,  et  navalem 
cxercilum  maximum.ac  cjeteras  res  necessarias 
intensissima  cura  comparare,  eo  consilio,  ut 
proximo  Vere  trajiciat  iii  insulam  Melilam,  ad 
Ordinem  Militum  S.  Joannis  delendum  sibi 
maxime  invisum,  et  ad  insulam  illam  subigen- 
dam  cujus  potiundae  cu[)idissimus  esse  dicitur, 
tum  propter  maximam  ejus  opportunilatem, 
tum  propter  ignominiam  superiore  bello  ac- 
ceptam.  Cujus  viribus  cum  Ordo  ipse  nequa- 
quam  resistere  possit,  cogitur  dilectus  filius 
Joannes  de  Vallelta,  ejus  Ordinis  magister, 
Chrislianorum  principum  adversus  commu- 
nem  Christiani  nomiuis  liostem  auxilium  im- 
plorare.  Cujus  rei  causa  ad  nos  oralorem  misit, 
itemque  alterum  proprie  ad  majestalem  tuam 
mittit  dileclum  hunc  filium,  slrenuum  virum, 
Petrum  de  Mendoza  ejus  Ordinis  militem,  et 
praeceptorem  de  Geneves.  Quia  vero,  et  Ordo  is, 
propter  singularem  virtutern  suam,  veteraque 
et  recentia  in  Christianam  Rempublicam  me- 
rita,  dignissimus  est,  quem  opibus  suis  omnes 
Christiani  principes,  tanlo  imminente  bello,  tu- 
eantur,  et  cum  ejus  periculo  tolius  Christiani 
populi  periculum  conjunctum  futurum  est, 
propense  nos  quidem  et  pecuniam  illi  ad  mu- 
niendam  insulam  suppedilavimus ,  quantam 
potuimus,  et  aliquanlum  eliam  praesidium  pe- 
ditum  mitlere  in  animo  habemus.  Sed  nequa- 
quam  eae  nostrae  facultales  sunt,  ut  tanlae  ejus 
necessitati  soli  subvenire  possimus.  Proinde  ae- 
quum  est,  cum  alios  principes,  tum  in  primis 
majestatem  tuam,  cui  Deus  tot  regna  et  tantas 
opes  concessit,  ut  ipsa  potissimum  populum 
suum  ac  religionem  Cliristianam  ab  impio  el 
immanissimo  hoste  defendat,  enixe  eum  Ordi- 
nem,  tam  necessario  tem|)ore  juvare.  Quod  qui- 
dem,eliani  sine  proprio  rerum  suarum  periculo 
eam  studiose  facluram  esse  ,  pro  sua  virtute 
ac  pietate  confidimus.  Eo  autem  propensius  ei 
auxilium  missuram  esse  non  dubitamus,  quia 
ipsius  maxime  interest,  insulam,  adeo  Sicilia; 
Ilaliffique  finitimam,in  poteslatem  hostium  non 
venire.  Quod  vero  majestatem  tuam  sponte  fa- 
cturam  esse  certum  habemus,  ut,  pro  Sedis  Apo- 
stolicae  reverenlia  etiam  promptius,  prolixius, 
liberalius  faciat,  ipsum  Ordinem  quaufo  possu- 
mus  animi  studio  majestati  tuae  commenda- 
mus  :  confisi  plane  in  liomino,  si  abs  te,  prout 
opus  est,  adjutus  fuerit,  fore  ut  pari  ac  supe- 
riore  bello  fecit,  virlute  et  gloria  barbaro- 
rum  impetum  sustineatac  repellat.  Cujus  lau- 
dis  et  meriti  magna  pars  ad  majestatem  tuam 
pervenief. 

Dalum  Romae,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  viii  Decembris  mdixvii,  Pontific. 
nostr.  anno  secundo  ». 


280 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI  1567. 


Ad  regem  Galliac  '. 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro,  Carolo, 
Francoruni  rcgi  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  in  Christo  etc. 

«  Dilectus  Filius  Joan.  de  Valletta,  Militum 
Ordinis  S.  Joannis  Hierosolymitani  magister, 
cum  satis  compertum  et  exploratum  liabeat, 
novuni  Turcarum  tyrannum  ingentem  classem, 
quantam  nemo  majorum  suorum  ad  hoc  tem- 
pus  hnbuil,  et  copias  maximas  summa  diligentia 
comparare,  ut  Vere  proximo  Melitam  insulam, 
priore  bello  fruslra  tentatam,  majore  vi  aggre- 
diatur  ;  et  quia  afflictis  superiori  bello  ejus 
Ordinis  rebus,  eas  ipse  non  habet  vires,  ut  tam 
potenti  hosli  possit  resistere.  idcirco  adversus 
communem  Christiani  nominis  hostem  implo- 
randum  sibi  esse.  jure  ac  merito  duxit  auxi- 
lium  Christianorum  principum.  Quod  ad  nos 
altinet,  ei  deesse  nolumus,  sicuti  ad  couden- 
dam  quoque  novam  urbem  ei  juvimus.  Sed  eas 
ipsi  facultates  nequaquam  habemus,  ut  soli 
subvenire  possimus.  Cum  igitur,  sicutmisitad 
nos  et  ad  alios,  ita  miserit  ad  tuam  quoque 
Majestalem ,  auxilii  petendi  causa,  strenuum 
virum,  Petrum  de  Giou,  ejus  Ordinis  marescal- 
lum,  prffiterire  non  potuimus,  quin  Ordinem, 
ita  de  Christiana  Republica  omni  tempore  meri- 
tum  ac  merentem,  qui  tanlum  pro  Chrisliana 
Religione  sanguinis  fudit  ac  fundere  paratus 
est,  nisi  a  Christianis  principibus  destituatur, 
tam  necessario  tempore,  majestati  tuae  et  aliis 
principibus  commendaremus.  Etsi  enim  unius 
plus  quam  alterius  interesse  videtur  illam  in- 
sulam  defendi,  tamen  res  haud  dubie  agitur 
omnium  principum  Christianorum  ,  et  totius 
Cliristiani  popuii  salus.  Nimis  jam  diu,  nimis 
auctae  fuerunt  hostium  nostrorum  vires,  supe- 
riorum  principum  negligentia:non  est  commit- 
tendum,  ut  magis  augeantur.  Si  (quod  Deus 
avertat'.)  insula  tam  opportuna  in  hostium  po- 
testatem  venerit,  maximum  Christianse  reipu- 
blicae  praisidium  amittetur:  sero  postea  sentire- 
mus  ,  quantum  detrimentum  esset.  Sed  dam- 
num  non  modo  restitui  ac  reparari  non  posset, 
sed  aiia  ex  aliis  deinceps  damna,  et  graviores 
imposterum  calamitates  populo  Christiano  es- 
sent  inferendffi.  Novimus  etiam,Christianissime 
fili,  tuas  quoque  necessitates  ;  sed  quibus  rebus 
Juvari  abs  te  is  Ordo  possit,  hoc  tempore,  ipse 
orator  majestati  tuse  exponet.  Ex  quo,  ubi  desi- 
deria  magistri  et  conventus  Melitensis  cogno- 
veris,  ut  praeclarissimi  cognominis  tui  memor, 
eis  satisfacere  velis,  sicuti  pro  tua  virtute  ac 
pietate  te  faclurum  esse  confidunt,  majestatem 
tuam  in  Domino  hortamur  et  rogamus.  Datum 
Romae,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris, 

'  Lt  supra  Epist.  29. 


die  x»  Decembris  mdlxvii,  Pontific.  nostr.  anno 
secundo  ». 

Ad  Venetiarum  ducem. 
«  Dilecto  filio ,  nobili  viro ,  Petro  Laure- 
dano,  duci  Venetiarum,  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Quantopere  res  Militum  Ordinis  S.  Joan- 
nis  Hierosolymitani  afflictse  fuerint  illo  tem- 
pore,  quo  Turcffi  in  insula  Melita ,  terra  ma- 
rique  eos  per  multos  menses  pertinacissime, 
summis  viribus  oppugnarunt,  omnes  novisse 
certum  habemus.  Ad  eos,  Vere  proximo,  ite- 
rum  et  acrius  oppugnandos,  atque  illam  insu- 
lam  invadendam ,  multo  major  quam  antea 
navium  omnis  mulliludo,  multoque  majores 
terrestres  navalesque  copiae  summa  diligentia 
a  novo  Turcarum  tyranno  comparari  dicuntur. 
Itaque  tam  necessario  tempore ,  ad  opem  et 
auxilium  omnium  Christianorum  principum 
confugere  coguntur,  cura  animis  magis  quam 
facultatibus  parati  sint  ad  tam  potentis  et  in- 
festi  hostis  impetus  excipiendos  et  sustinendos. 
Nemo  est  auteni,  qui  non  inteliigat  ac  cernat, 
commune  hoc  esse  omnium  Christianorum  pe- 
riculum,  cum  illa  insula,  adeo  Siciliae  immi- 
nens  Italiffique  flnitima,et  ad  occupandas  inferi 
maris  insulas  opportuna,  tanquam  arx  quae- 
dam  sit  habenda  tolius  populi  Christiani,  quae, 
si  (quod  Deus  avertat,)  in  hostium  potestatem, 
Christianis  principibus  torpentibus ,  veniret, 
sero  postea,  nullo  poenitentiae  loco  relicto,  om- 
nes  sensuri  essent,quantum  Christiani  nominis 
pracsidium  ac  propugnaculum  amissum  fuis- 
set.  Quia  igitur  omnium  interest,  Ordinem 
adeo  de  Christiana  republica  bene  meritum  de- 
fendi,  et,  ne  illa  insula  in  potestatem  hostiura 
redigatur,  provideri  :  aequura  est  ac  necessa- 
riura,  ut  nos  et  omnes  alii,  quo  quisque  nos- 
trura  potest,  eum  Ordinem  auxilio  juvemus.  Et 
sane  nos  deesse  nolumus,  licet  multos  alios 
sumptus  facere  cogamur.  Sed  ejus  necessitates 
soli  sublevare  non  possumus  ;  omnes  oportet, 
qui  has  reipublicae  Christianae  reliquias  salvas 
volunt,  communis  salutis  ac  religionis  pericu- 
lum  communi  auxilio  propulsare.  Ad  quod  , 
inter  caeteros  principes,  nobilitatem  quoque 
tuam  hortandam  duximus  ut  principem  valde 
Catholicum,  et  ut  reipublicse  principera,  quae 
pro  religione  Christiana  multa  prseclarissima 
gessit,  ac  de  ea  benemereri  consuevit.  Novimus 
sane  te  et  senatum  istum,  vestris  rebus  etiara 
injuriam  timere,  ac  maximas  cogi  impensas  fa- 
cere  :  sed  quid  abs  te  hic  Ordo  desiderat,  ex 
dilecto  filio,  Petro  Justiniano,  priore  prioratus 
Messanae,  cive  tuo,  ct  ipsius  Ordinis  forlissiino 
miIite,cognosces.  Nos,  ne  longiores  simus,  ejus 
Ordinis,  cum  pro  nostra  erga  eura  benevoleu- 
tia,  tum  Chrislianai  reipublicae  causa,  nobili- 


PII  V   ANNUS  2. 


CHRISTI    1567. 


281 


tati  tuae  tanto  studio  commendamus,  quantum, 
eliani  tacenlibus  nobis,  et  virtus  ac  merita  eo- 
rum  miiitum  poslulant,  et  ma{,'niludo  periculi 
Clirisliano  populo  impendentis  efflagitat.  Da- 
tum  Roma?,  ajiud  S.  Pelrum,  sub  annulo  Pisca- 
toris,  die  .\ix  Deeembris  mulxvii,  Pontiflcatus 
nostri  anno  secundo  ». 

79.  Quam  eflicaces  fuerint  hx  Pii  preces  et 
monita,  qua;  subsecuta  sunt  comprobarunt, 
ut  suis  locis  diccndum  erit,  et  iliustris  qui 
de  immanissimo  iioste  actus  est  triumphus 
palam  ostendit.  .Militum  aulcm  generalis  ma- 
gister  non  solum  niissis  ad  Cliristianos  prin- 
cipes  (ut  ex  Pii  Epistolis  audisti)  oratoribus 
Melilae  securilaii  prospexit,  sed  universas  quo- 
que  auri  argentiqiie  caalaluras  in  pecuniam  im- 
primendam  tradidit,  ut  narrat  Nalalis  Comes  '  ; 
qui  eliam  refert  ,  Romagasium  ,  Melitensis 
ejusdem  Ordinis  equilem,  ad  Eplam  insulam 
duabus  triremibus,  duos  Turcicos  dicrotos 
aggressum  esse,  commissoque  praelio,  ulrinque 
permultis  vulneratis  ac  ca;sis,  inter  alios  ipso 
Romagasio  in  facie  a  sagitta  vulneralo,  post 
diuturnum  niliilominus  certamen ,  alteruni 
hostium  dicrotum,  cum  cenlum  et  triginta 
Turcis  ab  i|)so  fuisse  captum,  alterum  vero, 
quod  ad  Eplam  impegerat,  a  Turcis  iisdem 
relictum. 

80.  Veiieta  respublica  sibi  ipsi  timet,  et  ab 
irruentibus  fluiyiinibus  ynagna  patitur  damna. 
—  Veiieta  vero  resjiublica  Pii  monitis  ac  con- 
siliis  minime  in  Turcas  impelli  egebat,  cum 
proprio  sibi  cavendum  esse  |)ericuIo  rite  inlel- 
ligeret,  dum  illi  non  tam  Melitse  quam  Cy- 
pri  expugnationi  inliiare  cognoscerentur,  occa- 
sionemque  quaerere  ut  pacem  infringerent.  A 
Selymo  siquidem,  nuvo  Turcarum  tyranno, 
Venetias  legalo  misso,  cum  mulla  is  de  Otto- 
manorum  suorum  principum  polentia  ac  vi- 
ribus  ex  more  jaclasset,  adjecit  Selymum, 
Alphonsi  Ferraria;  ducis  injuriam  haud  inulte 
reliclurum,  et  quod  Maximiliano  imperatori, 
hosti  suo,  opem  subministrasset,  vi  et  armis 
vindicare  decrevissel.  Finitimam  idcirco  eidem 
duci  rempublicam,  an  ei  auxilium  contra  sc 
praeslitura  esset,  scire  velle  edixit.  His  plures 
de  Uschochis  querelas  addidit,  et  enixe  ab  eis 
damna  ac  clades  illatas  Turcis  ampliflcavit, 
quas,  nisi  respublica  prohibere  studuisset, 
meritis  de  pr£edonibus  sumptis  pcenis,  Sely- 
mum,  i^ropria  immissa  in  Adriaticum  classe, 
id  effecturum.  Ilac  siquidem  ralione  ostendere 
demum  connixus  est,  pacis  coaditiones  a  Ve- 
nelis  violalas. 

81.  Objectas  criminationes  de  facili  sena- 
tus  propulsat  :  et  licet  a  Marino  Caballo  Bi- 
zantii  legato  suo,  iisdem  conditionibus  quibus 
pax   statuta  fuerat   cum  Solymano,   firmatam 

<  Natal.  Com.  Hist.  lib.  18.  pag.  387. 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi.  I. 


ipsam  quoque  intellexisset  a  Selymo  ;  nihilomi- 
nus  barbara;  fidei  non  credendum  aequius  cen- 
suit  ;  quapropter  duces  in  Iliyricum,  Epirum, 
Cretam  mittere  slatuit,  eorunidem(|ue  loca 
communiri  mandavit.  Cum  vero  accepissel, 
Selymum,  inter  caeteras  reipublica;  diliones, 
Cyprii  regni  (ut  innuimus)  occupationi  inhiare, 
nihilque,  ad  ipsum  tuendum,  ac  ad  quosvis 
hostium  impetus  repellendos  o|)portunius  vi- 
derelur,  quam  Leucosiae,  in  inedio  fere  insulae 
sitae,  communilio  ;  illam  senatus  idem  praecipit, 
eidemque  incipiendac  ac  perficieiuUu  tanlo  stu- 
dio  Cyprii  incubuerunt,  ut  brevi,  sicut  Mauro- 
cenus  narrat,  consummatum  prius  quam  coep- 
tum  0[)us  visum  sit.  Usclioclios  etiam,  quos 
diximus,  nefarios  piralas  res()ublica  acerrime 
insequi  jussit  ;  el  a  Carolo,  archiduce  Austriae, 
Cssaris  fratre,  qui  ad  Styriam,  Carinlliiam, 
Carniolam  ac  alias  suas  Ilalia?  proximas  di- 
tiones  invisendas  venerat,  enixe  peliit,  ut  effe- 
rain  eam  gentem,  vel  in  alias  terras  amandaret, 
vel  debitis  suppliciis  eorum  flagilia  coerceref. 

82.  Ilaud  modicum,  hoc  eodem  tempore, 
damnum  eadem  resjtublica,  Veronae,  Vicentiie, 
Patavii,  ab  irruentibus  flumiuibus  perpessa  est ; 
adeo  siquidem  liaec  inlumuere,  ut  iiiagna  pars 
agri  et  urbes,  eluvione  omnia  inundaiile,  sub 
aquis  latuerint.  Et  Athesis,  (ut  Maurocenus  et 
Bulengerius  referunl)  qui  Alpibus  Tridentinis 
ortus,  Veronam  mediam  secat  et  per  agrum 
Alestiuum  latasque  Eridani  paludes  ad  Brun- 
duluin  in  mare  se  projicit  ;  immenso  impetu, 
prorupto  ponte,  slrage  obstanlis  molis  refusus, 
duo  millia  hominum,  greges  complures  et  ar- 
menta  obruit  et  mersit,  praetoria  et  villas  fun- 
dilus  everlit,  annonam  corru[)it. 

83.  Genuenses  ab  intestinis  et  externis  dif- 
ficultalibus  eximuntur.  —  Sed  et  alia  Italiae  res- 
publica  Genuae  ab  omni  prorsus  perturbatione 
minime  expers  fuit  ;  nam,  cum  Joan.  Ba|)tista 
Lercarius,  qui  ducis  ejusdem  munere  [lerfun- 
ctus  fuerat,  oblinere  haud  potuisset,  ut  procu- 
ratoris  dignitate  (uti  mos  plerumque  ferebat) 
ad  vitam  ornaretur  ;  Augustino  Pinelli  et  Lucae 
Spinolae  senaloribus  qui  peracli  officii  ab  eo 
rationem  expetere  jussi  sunt,  id  factum  invidia, 
Joannes  Slephanus,  Lercarii  filius,  credidit  ; 
ideoque  patris  injuriam  ulsciscendam  suuin 
esse  existimavit.  Sub  vesperum  igitur,  palalio 
redeuntes,  duos  senatores,  per  suos  sicarios 
aggreditur,  quorum  manu  Pinellus  iiilerficitur, 
Spinola  graviter  vulneratur.  Hoc  facinore  uni- 
versa  urbe  commola,  toti  reipublicae  gravera 
perniciem  inlulisset,  ni  deteclo  quamprimum 
sceleris  auctore ,  Joanne  Slepliano,  debita 
poena  (  frustra  pro  eo  Pontifice  ac  Catholico 
rege  intercedenlibus)  fuisset  affeclus.  Paler 
tamen,  quo  inscio,  crimeii  cominissum  fuerat, 
liber  abire  permittitur,  et  sic  respublica  pris- 
tinae  tranquillitati  restiluilur. 

36 


282 


Vll  X  ANNUS  2.   —  CnRISTI   1567. 


8i.  Terminatum  qiioquo  maximo  cjusdem 
rcipuMiCiT  bono  cst  lioc  anno  in  Corsica  bcl- 
lum,  qnod  pcr  tricnnium  jam  cam  insulam  ili- 
vexavcrat.  Ejusdcm  auctor  cxtilcrat  Sanpetrus 
quiilam,  vir  strenuus,  bellicarumque  rerum 
non  ignarus  ;  qui  bello  inlcr  r>urj;undos  et  Cal- 
los,  Callia?  regi  inscrvicns  intcrfiicrat,  (juo  ab- 
soluto  in  palriam  sc  eam  insulam  receperat, 
ut|)ote  qui  quod  rcliquiim  sil)i  vilrc  su[)ererat, 
in  franquillilate  et  pace  ibidcm  degere  de- 
crevisset.  Ilic  ingcntis  palatii  niacliinnm,  ad 
munitionis  formam,  eveliere  coepRrat,  ita  ut 
advcrsus  omnium  quorumcumqui!  incursus, 
tulissimum  jam  csse  pra^sidium  coiispiceretiir. 
Quod  iniqiio  animo  ferens  Genuensis  senatiis, 
a  fabrica  abslinere  jussit.  At  ilie,  qui  ingenlem 
pecunifc  vim  ca  in  constnictione  consiimpscral, 
parere  se  qiiidcm  paratuni  dixit  ;  veriimlamen, 
quod  sero  id  sibi  imperatum  fuisset,  et  pwnc 
a^dificio  absoluto,  impensam  pccuniam  sibi,  ex 
publico  wrario  restitui  poslubuit  ;  qiiod  cum 
facere  respublica  recusaret.  exaspcratus  San- 
pelrus,  ad  derectione>n  insulanos  alios  concitat, 
et  ex  improviso  Ccniienses  omncs  trucidal. 

83.  Toto  tricnnio,  iil  diximns,  vnria  forluna, 
deinde  res  armis  acla  est,  ac  tandem,  Sanpetri 
morte,  boc  anno,  victorcs  Gcnuenscs  evasere, 
pristinffquc  obcdienlia?  ac  subjiclioni,  rebel- 
lionis  duce  cxso,  iii^ula  rcdditur.  Sanpclri  fi- 
lium,  qui  audilo  patris  obilu,  se  in  fugam  de- 
derat,  rursus  in  in.^nla  res  novas  commoliri 
studuisse,et  Cosmi  Etruria;  ducis  pra;sidium 
implorasse,  scribil  iladrianus  ;  at  ex  sentenlia 
nil  ei  successisse  ariirmal,  quod  ncc  ea  inler 
insulanos  et  exleros  auctoritate,  nec  ea  virtute, 
qua  pater,  polleret. 

86.  At  Pius,  non  modo,  ex  sedala  bac  tem- 
pestate,  ingentis  la^tiliai  edidit  signa,  sed,  nc 
quovis  prfEtextu  denuo  excilari  coiitingeret, 
sollicitus  fuit  ;  omncque  illud  idcirco  liberalis- 
sime  prffistitit,  quo  sincera  stabilisque  tran- 
quillitas  firmari  posset.  Id  ex  Epistola  ad 
ducem  et  rempublicam  ipsam  scripta,  dilucide 
apparet  '  :  hujusmodi  siquidem  fuit : 

«  Dilectis  filiis,  nobilibus  viris,  duci  ac 
gubernaloribus  reipublicac  Genuen. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecti  filii  ctc. 

« Sicuti  antca  dolebamus  laboribus  ves- 
tris,  quibus  ob  dcfectionem  Corsorum  per  tot 
annos  fatigati  eslis,  ita  res  vestras  in  ea  insuia 
prosperius,  Deo  favenle,  succedere  coepisse,  ex 
vestris  litleris,  et  ex  dilectis  filiis  cardinalibus 
civibus  vcstris,  libenlcr  admodum  cognovinnis. 
Clementiam  vcro,  qua  pra^fecli  vcstri  erga  eos 
qui  ad  obedienliam  rcdierunt  usi  sunt,  majo- 
rem  in  modum  laudamus.  Ouod  autem  ad  alios 

>  Ex  Archiv.  Vatic.  ul  supra. 


rccipicndos  non  panim  vobis  profutiirum  cssc 
speratis,  si  a  pnrteritorum  annorum  decimis, 
qua?  cpiscopis  illius  insula?  dcbita?,  ab  ejus 
defectionis  auctorc  extorla;  fuerunt,  auctoritale 
Apostolica  absolvantur  :  nos,  cum  propter  ani- 
marum  lucrum,  quantaciimquc  rerum  tem- 
poralium  damna  sperncnda  ac  pro  nibilo  lia- 
benda  sint,  ad  sanitatem  redire  volentes,  eo 
impedimenlo  retardari  ncquaciuam  volumus. 
Itaquc  vestris  prccibus  annuentes,  omnes  et 
singulos,  qui  ad  vestr.-c  reii)ublic;r  obcdicntiam 
rcvcrsi  sunt  vel  reverlcnlur,  a  prsedictorum 
annorum  decimis,  episco[iis  aut  clero  debilis, 
aiictoritatc  Apostolica,  tenore  prffisentium  ab- 
solvimus  ac  libcramiis.  Dalum  Roma;,  apud 
S.  Pelrum,  die  xiv  Novembris  mdlxvh,  Pontifi- 
catus  nostri  anno  sccundo  ». 

87.  Cusalnnsinm  seditiones  fineni  habent, 
et  Cosmi  Etntrioe  ducis  principatus  vires  ac- 
quirit.  —  Casalcnsiiim  quoque  sediliones  vix 
exorta;  lioc  tcm|)ore  finem  acceperunt  ;  in 
diiccm  siqiiidem  Mantuanum  doininum  suum 
ii  conspiravorant,  quod  aegre  ferrcnt  suorum 
quorumdam  privilcgioniin  jactiiram.  Ea  de  re 
in  judicium,  anle  Maximilianiim  iin|)era!orem, 
ducem  ipsum  vocaverant  ;  at,  cum  iste  cau- 
sain  obtinuisset,  et  Marchio  renuntiatus  esset, 
Mola  et  Cnpcllius  Casalcnses  jurisconsulti , 
qiiod  jiidicio  assequi  non  potuerant,  armis 
extor()uere  conati  sunt,  armatisque  duobus 
militum  millibus,  noctu  vim  duci  inferre  volu- 
erunt.  At  is,  insidiarum  ab  episcopo  civilalis 
admonitiis  ,  se  in  arcem  recepit  ;  et  coacto 
deiiide  milite,  rebellanles  compressit. 

88.  Cosmus  autem,  Elruria;  dux,  qui,  ut 
mox  diximus,  Sanpetri  promissis  et  oblestatio- 
nibus  aures  minime  prsebuerat,  ut  contra  Ge- 
nuenses  sibi  auxilio  esse  vellet  ;  Marchionum 
tainen  Malaspinarum,  qui  Luniacensi  valli  do- 
minabantur,  patrocinium  suscepit,  eosque  ab 
Ilispanorum^militum  vexstione  ac  Iransitu, 
liac  ratione  redemit.  Quod,  et  principum  a;mu- 
loruin,  (inquit  Tliuanus)  et  ipsius  Philippi  His- 
paniarum  regisanimum  pupugit ;  qiiod  sensim, 
ncmpe  liac  ratione,  Cosini  augere  principatum 
ac  aiictoritatem  agnosceret. 

89.  Ursinus,  Pitiliani  comcs,  Romam  addu- 
citur,  et  compellitur  errores  abjurare.  —  Major 
tamen  inler  Mediceos  ac  Farnesios  orta  est 
disceptatio,  ob  mortem  Francisci  Ursini,  Nico- 
lai  et  Orsi  fratrum  parenlis,  ac  Pitiliani  et 
Sorani  Comitis.  Orsum  siqiiidem  Franciscus 
Elruria;  princeps  tuebalur.  Nicolai  vcro  parles 
Farnesii  fovebant,  spe  concepta  Pililiani,  si 
penes  Nicoliim  rcmansisset,  [)oliundi  ;  et  jure 
qiiidem  uti  primogenito  id  ci  dcberi  vidubatur, 
et  liinc  pater,  morti  [iroximus,  injuriarum  a 
Nicolao  filio  acceplnrum  deposilo  sensu,  sua- 
dente  (ul  scribit  Iladrinnus)  cardinali  Farnesio, 
novo  condito  lestameulo  prioreque  abrogato. 


Pir  V  ANNUS   2.   —  CHRISTI   15G7. 


283 


quo  eum  ut  ingratum  exlirDrcdaverat  alque 
Orsum  ad  ha?redilntem  vocaverat,  tanquam 
natu  majorem,  Ljeredem  instiluit.  Pililianenses 
tamen  Nicolai  principalum  conslanler  rcjecisse 
idetn  Hadrianus  testalur,  et  quod  ipsum  crude- 
lem  experli  fuissent,  et  quod  non  recle  de 
religione  senlienlem  animadvertissent  ;  qua- 
pro|)ler,  codem  lioc  anno,  lum  Hadrianus  i|)se, 
tum  Natalis  Comes,  et  alii,  prfficipiente  Pio, 
Romam  vocalum,  ac  in  carcerem  trusum, 
coram  cardinalibus  Sacra)  Inquisitionis,  pra- 
vas  quibus  iinbutus  fuerat  opiuiones  abjurare 
compulsum  fuisse  leslantur. 

90.  Anxii  Belvetii  de  transitu  Hispanorvm 
in  Belgium  miqranliwn.  —  At,  cum  per  Allo- 
broges,  boc  ipso  lempore,  Hispanorum  cxerci- 
tus  sub  Alboc  duce  perlransirct,  in  Cclgium 
trajecturus;  mngnus  idcirco  melus  ac  suspicio 
Helvelicos  ct  Gcnevenses  (et  lios  prcecipue  ob 
insitum  causa  reiigionis  odium)  ne  quui  conlra 
eos  moliretur,  incessit.  Ut  igitur  sibi  consulc- 
rent,  tum  ad  Hclvelios  sectarios,  luin  ad  Con- 
dffium  et  Andeloltum  legationes  decernunt, 
ipsosque  cominunis  periculi  admonitos,  ad 
arma  capessenda  liortantur  opemque  eorum 
imploranl.  Interim  ij^si  intra  mocnia  armati 
consistunt,  omnibusque  rebus  ad  defensionem 
necessariis  egregie  se  inslruunt.  Reliquos  om- 
nes  Helvetios  ,  jam  sumptis  ubiquc  armis, 
palam  professos  fuisse  se  velle  Geiievam  de- 
fendere,  neque  ullo  pacto  se  ejus  urbis  expu- 
gnationem  passuros  edixisse,  scribit  Natalis 
Comes.  .\l,  cum  Ilelvetios  Catholicos  in  hanc 
sentenliam  dcrendendaj  Geneva;  descendisse 
nefas  sit  credere  ;  liinc  probabilius  apparet 
quod  Hadrianus  refert,  solam  nempe  Dcrninm, 
ut  eidem  urbi  auxilio  esset,  arma  sumpsisse. 

91.  Kt  quidem  eam,  omnium  ha^resum 
fcedissimam  sentinam,  Albanum  aggredi,  ac  de 
medio  tollere  Pius  exoptasset  ;  verum  festinato 
gressu  ipsam  pertransiit,  ac  iu  Belgium  des- 
cendit  :  suscipere  enim  Philippus  rex  bellum 
noluit,  ex  quo  utilitalis  parum,  damni  pluri- 
mum  certe  percipere  potuisset. 

92.  Albani  ducis  in  Belgium  itincrarium. 
—  Diu  autem,  ut  Hara!us  aliique  scribunt, 
anxius  fuerat  rex  ipse,  quamnam  Belgicorum 
tumultuum  morbo  commodam  medicinam  ad- 
hiberet;  sed  tandem,  sub  finem  mensis  .Martii 
praesentis  anni,  procerum  Hispaniai  gencrali 
consilio  coacto,  staluisse  in  Belgas  rebelles  se 
dixit  ex  eorum  numero  cum  copiis  unum 
mittere,  qui  eosdem  cohiberet.  Ad  id  aplos 
proceres  duos  nominavit,  Ferdinandum  nempe 
Alvaresium  Albse  ducem,  et  MedinKceli  ducem, 
alterum  ;  ita  ut,  pro  cujusque  ingenio,  diu  in 
concilio  disceplalum  fuerit  quisnam  eorum 
esset  alleri  iua^ferendus.  Major  autem  inler 
regium  confessarium  ac  sacrs  Inquisilionis 
prsefeclum,  (vel,  ut  nonnulli  contendunt,  inler 


Alba;  ducem,  cujus  senlenlia;,  licet  absens, 
favebat  eliam  caidinalis  Granvellanus,  et  Ferite 
ducem  et  Ruigum  Gomez)  acta  est  disceplalio  ; 
contendenle  confessario,  Feria;  duce,  ac  Go- 
mez,  benignitale  ac  clenienlia  Belgas  in  ofQcio 
esse  continendos  :  op|)osilam  rigoris  ac  scveri- 
tatis  senlentiam  acerrime  Iiiquisilionis  prie- 
fcclo  ac  Albano  tuente  ;  et  in  hanc  demum 
major  pars  procerum  descendil,  vel  quod  vere 
meliorem  censeret,  vel  quod  severiori  regis 
ingenio,  qui  eidem  adliajsisse  cognoscebalur, 
hac  ratione  Llaudiri  existimarel  ;  et  hinc, 
Medinfficeli  ducc  rejecto,  aplissimus  severilatis 
minisler,  dux  Albanus  cligitur,  eique  Belgii 
pfiEfettura  defeilur. 

93.  Quonam  vero  modo  munus  subierit,  ex; 
Mendosa  Hispano,  liujus  expeditionis  socio,  ex- 
scripsil  his  pane  verbis  Hara;us  :  «  Albanusetc, 
ut  valcdicnl  regi,  qiii  tunc  Acanicuza;  erat,  die 
dccimo  quinto  Aprilis,  anni  sexagesimi  septimi 
supra  scsquiinillesimum,  Madridio  discedif, 
mansilquc  cum  regc  usque  ad  diein  ejus  men- 
sis  dccimum  scptinium,  quo  profectus  est, 
ut  Carlhngine  Ilispania;  classem  conscenderet. 
Pra;stolabatur  eum  Joannes  Andreas  Doria  seu 
Auria  cum  Iriginta  sei>lem  Iriremibus,  in  quas, 
impositis  septcmdecim  Hispanorum  pedilum 
signis,(erant  ea  recens  conscripta,  ut  in  Sicilia, 
Sardinia,  Longobardia,  Neapoli,  unde  veterani 
ad  expeditionem  Belgicam  erant  assumendi, 
tanlisper  forent  in  prasidiis).  Albanus,  die  de- 
cima  Maii  cum  classe  Carthagine  solvil,  septi- 
moque  post  die,  Genuam  in  Ilalia  appulit  :  inde 
delectu  indicio,  in  Alpes  Rhelias,  loco  a  S.  Am- 
brosiu  cognominato,  censuit  veteranos  pediles 
ad  octo  millia  seplingentos  et  octoginta  :  equi- 
tes,  cum  Hispanos  tuin  Italos,  mille  ducentos. 
Moverunt  se  copia;  decimo  quinlo  Junii ,  eo 
semper  per  Alpes  servalo  ordine,  uli  quo  loco 
prima  acies  hac  nocte  constitlsset,  ibi  nocte  se- 
quenti,  secunda  quiesceret,  succederetque  ea- 
dem  ratione  tertia.  Albanus  ipse  primam  duce- 
bat  aciem.  Ejus  filius,  Ferdinandus  Toletanus, 
magnus  S.  Joan.  prior  mediam,  Chiappinus  Vi- 
lellius,  Marcliio  Chelovae,  dux  veteranus  et  ce- 
lebris,  postremam.  Ubi  in  Burgundiam  ventum 
est,junctis  quadringenlis  equitibus  ibi  con- 
scriptis,  deinceps  universus  exercilus  simul  se 
movebat,  flnilimis  omnibus,  Francis,  Geneven- 
sibus,  Suiseris,  pro  flnibus  suis,  diligenter  in 
armis  excubanlibus.  Duodecim  dierum  itinere 
Burgundiam  emensus  est,  duodeciin  aliis  Lo- 
tharingiam.  Circa  Theovillam,  Ducatus  Lutzem- 
burgici  urbem,  discit  Albanus  de  mille  ducentis 
equilibus  Germanis,  qui  circa  Bergeliam  (ubi 
et  diu  postea  haeserunt)  ejus  imperium  expecta- 
bant :  itemque  de  duodccim  Germanorum  pe- 
ditum  signis,  duce  Alvarico  Lodronio,  similiter 
regi  sacramento  addiclis,  etc.  ».  Ha;c  ille,  quae 
nos  hic  ideo  recensere  duximus  ,  ut  appareat. 


284 


Pii  y  Axxus  2.  —  cimiSTi  1567. 


quanto  religionis  zelo,  quot  expensis,  quot  vi- 
ribus,  rcx  vcre  Catliolicns  Calliolicoc  fidei  et 
Inquisilionis  dcfensioncm,  ac  omuimodam  Tri- 
denlini  Concilii  acceplationem  apud  Belgas 
susccpcrit  ;  licct  uno  eodcm(|ue  fcmpore,  Nea- 
poli  ac  Mediolani,  ut  diximus,  quibus  in  locis, 
nec  proceres,  nec  populi  illud  rcciperc  recusa- 
verant.  ipsius  ministri  contra  cjusdem  Concilii 
decrcla  lam  apperum  bcilum  commovissent. 

9i.  DiicisscT  Parmeiisis  prxclara  facinora. 
—  Armis  autem  ,  nondum  ab  Albano  in  Bel- 
gium  trnducto  cxcrcitn,  religionis  rem  Par- 
mensis  eliam,  et  quidcm  fclici  prosperoque 
cvcntu,  egerat.  Mcgemus  enim  cum  milile  Ul- 
trajectum  ingressus,  ineunte  Iiujus  anni  Janua- 
rio  mense,  non  modo  novalorum  contubernia 
disturbaverat,  vcrum  et  melu  Bredenrodium 
Viana  depulerat  ;  qua  de  re  ad  cardinalem 
Alexandrinum  memoralus  alias  Joannes  Stract- 
manus  ila  scripsit  :  «  Islis  diebus  ex  Antuerpia 
stipendiarii  milites  bceretici  confugeruut  ad  op- 
pidum  domini  Brcdenrodii  (qui  omnium  ma- 
lignanlium  cernilur  esse  dux,  capilaneus  ac 
asylus)  diclnm  Viana,  in  comilatu  HollnndifB, 
ubi  ip«e  Bredenrodius  cum  suis  hajreticis  obsi- 
delur  et  cinclus  est,  jussu  illuslrissimae  nostrse 
gubernalricis,  a  Comile  de  Mcga,  viro  strenuo, 
et  sibi  adjunclis.  Del  Dominus  graliam,  ul  spe- 
ratam  victoriam  oblinere  valeamus  ;  nam  ex 
ea  bffirelicornm  effraenata  temerilas  plnrimum 
confringeretur  ».  Addilque  stalim  :  «  Hic  Bre- 
denrodius,  elapso  mense,  misit  libellum  sup- 
plicem  mirabilem  illustrissimae  ducissa;,  et 
quem,una  cum  responsione  impressum  V.  J.  D. 
transmitlo,  in  lingua  gallica,  prout  solummodo 
extat,  sperans  citissime  ad  manum  habifuram 
quempiam,qui  V.  J.  D.  inlerpretetur.  Bruxellffi, 
secunda  Marlii  mdlxvii  ». 

93.  Bredenrodius  tamen  paulo  post  Viana 
elapsus,  confempto  Parmensis  prajcepto,  de  mi- 
Htibus  nisi  suo  imperio  conscribendis  ,  Ant- 
uerpiae,  per  cerfos  isthinc  homines,  milites 
legit.  His  tamen  navigio  decedere  ab  ea  urbe 
coactis,  plures  se  addiderunt  in  itinere,  quo 
Hollandiam  petere  vulgarunt,  Zelandiam  licet 
cogitarent.  Nova;  hujus  mililia;  dux  erat  Thou- 
lousiusquidam,qui  elocorepnlsus  quo  appule- 
rat,  relro,  unde  venerat,  conscenso  flumine, 
Antuerpiam  contendit,  ac  prope  illam  se  vallo 
commnnire  decrevit.  At  rei  admonifa  Parnien- 
sis,  Benoirio,  Bruxellensi  prssidio  cuin  aliis 
celerrime  misso,  terlio  idus  Martii,ab  his  Thou- 
lousius  cffidifur,  cjnsque  milifes  fere  cuncli, 
vel,  in  quas  se  receperant,  a^dibus  igne  con- 
sumpti,  vel  mersi  flnmine,  vel  pugnando  ene- 
cali.  Treccnli  in  capfivifafem  redacti,  etiam 
omnes  jngulali,  Anluerpiensibus  hacreficis  e 
civilalis  mfrnibus  suornm  excidinm  contem- 
planlibus  atque  ffigerrime  ferentibus,  qui,  si  in 
CalhoHcos,  ut  dicebalur,  insurgere  voluissenl, 


anxilio  esse  potuissent.  Et  quidem  magna  ex 
his  AntnorpiiT  cxorla  est  sedilio  qnindecim 
millium  novalornm  Calvinistarum,  qui  fnren- 
tcs  per  Ecclesias  monasteriaque  discurrere 
coeperunt,  et  presbyteris  ac  monachis  e  suis 
aidibus  profligatis,  urbcm  fotam  contnrbarunt. 
Vernm  a  majori  Catbolicorum  simul  ac  sec- 
tariorum  Confcssionis  Augu?tana;  mulfitu- 
dine,  invita  licet,  Calvinistarum  audacia  est 
compressa. 

96.  Cameracensis  archiepiscopus  Pio  urgenti 
receptiojiem  Concilii  Tridentini  opponit  indul- 
tum  exemplionis  capitulo  concessum  et  ab  ipso- 
met  juratum.  —  Ctcso  autem  Thonlousio,  Valen- 
cenas  etiam,jam  diu  obsessa,  a  Noircamio  in 
regis  poteslafcm  redigifnr  ;  ac  exfrcmo  suppH- 
cio,  sedilionum  ac  liKresis  ministri  afficiuntur, 
decim.  kalend.  Aprilis;el  hinc  nono  kalend. 
ejusdem  mensis  ab  eodem  Noircamio  Camera- 
censium  civilas,  proprio  episcopo  rebellis,  solo 
Noircamii  nomine  audifo,  fugienfibus  Calvinis- 
tis,  eidem  episcopo  restifnitur,  Erat  is  Maximi- 
lianus  a  Bergis,  qui  Pii  monilis  excitatns,  sacri 
Tridenfini  Concilii  decreta  in  morem  induci 
tolis  nisibns  voluisset.  .\t  Ecclesiasticorum  re- 
formationi  ab  ijiso  inita?,  capilulum  ac  cano- 
nici  Cameracenses,  exempfionis  quoddam  in- 
dulfum  ab  ipsomet  jurafum  objecerant,  quo 
illius  zeH  conatus  irriti  reddebantur.  Ea  de  re 
Maximilianus,  pluribus  litteris  commonendum 
PontiGcem  duxit,  qui,  habila  locorum  tempo- 
rumque  ratione  ',  hoc  ei  responsum  dedit : 

«  Ven.  fratri,  MaximiHano,  archieplscopo 
Cameracensi. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  etc. 

«  Ex  pluribns  fraternitatis  tuae  litteris  per- 
spectum  desiderium  exequendi  sacri  Concilii 
Tridentini  decreta,  magnis,  ut  debemus,  in  Do- 
mino  laudibus  prosequimur.  Id  ipsum  nos,  pro 
commissa  nobis  Ecclesiarum  omnium  soHici- 
tudine,  quantopere  cupiamus,  re  ipsa  ab  omni- 
bus  jam  cognilum  fuisse  putamus.  Frustra 
cerfe  tot  et  tam  salubria  decrefa  facta  fuissent, 
nisi  ea  in  usum  et  consueludinem  per  nos,  et  te, 
atque  alios  fratres  nostros,  adducerentur.  Sed 
poslulatione  tua,  a  nobis  una  cum  ven.  nostr. 
fratribus,  cardinalibus  Congregationis  sacri 
Concilii,  mature  considerala  atque  perpensa, 
existimavimus  fraternitatem  tuam  eo  conten- 
tam  esse  in  pra!senli  debere,  si,  non  obsfante 
indulfo  exempfionis  dilect.  filior.  capituli  Ca- 
meracensis,  el  concordia  cum  praidecessoribus 
tuis  inita,  ct  abs  fe  jiirata,  vices  nostras  tibi  in 
his,  qua;  ad  correctionem  morum  perlinent, 
delegaremns.  Non  parvam  sane,  si  diligeiiler 
alfendas,  facullatem  libi   impertilani  esse  co- 

'  Ei  ArchiT.  Valic.  ut  sup. 


PII   V    ANNUS   2.    —   CHRISTI    1567. 


285 


gnosces  expromendi  pium  zeluni  tuum.  Late 
patet  correclio  morum  :  ad  eos  corrigendos  fra- 
ternitas  tua  sedulo  et  diligenter,  una  cum  suis 
suiTraganeis  incumbat.  Cleri  corru|ili  depravali 
mores,  sicuti  liccresum  inilium  atlulerunt,  ita 
si  correcti  fuerinl,  primum  id  et  pra;ci|iuum 
remedium  erit  exslirpnndarum  bffiresum.  Hac 
in  re,  ubi  cum  grege  tibi  commisso  officium 
tuum  praestileris,  ad  ea  quae  restabunl  perfi- 
cienda  viam  tibi  munics  ac  patefacies.  Datum 
Romffi,  apud  S.  Pelrum,  sub  annulo  Piscatoris, 
die  XXIX  Januarii  mdlxvii,  Pontific.  nostr.  ann. 
secundo  ». 

Haec  Pius.  At,  sicuti.ut  diximus.non.kalen. 
Aprilis  Cameracum  proprio  episcopo,  Calvinia- 
nisfuga  elapsis,  reslitulum  est;  sic  pariier  ka- 
lendis  ejusdem  mensis,  Trajectum  regium  mi- 
litem  in  uibem  admisit ;  id,  quod  landem  Ant- 
uerpia  eliam  ac  Busiducis  facere  compulsi 
sunt. 

97.  Uollandia  tota  veras  religioni  restitiita.  — 
Bredcnrodius  vero  mullorum  Geusiorum  comi- 
tatu  stipatus,  Amslerodami  morabatur,  qua 
urbe  excedere  tamen  adactus  fuit ;  ideoque,  na- 
ve  conscensa,  in  Orientalem  Frisiam  profectus 
est,  sociis  ut  se  sequerenlur  commonitis.  At, 
cum  illis  Megemus  Arembergiusque,  qui  se 
Noircamio  addiderant,  imminerenl,  in  fugam  se 
conjecerunt  ;  cumque  fugientes  Megemus  inse- 
qucretur,centum  in  lillore  defirebensos  occidit. 
Alii,  qui  adbuc  in  urbe  remanserant,  nec  Bre- 
dcnrodium  seculi  fuerant,  navim  conscendunt, 
sed  a  nauclero  proditi,Narlingam  navi  adducta, 
in  carcerem  conjecli,  ac  variis  deinde  locis,  ad 
csEterorum  exemplum,  exlremo  sup[)licio  sunt 
affecti  ;  atque  hac  ratione  Amsterodami,  pra;- 
sidiario  regis  milile  recepto ,  res  composita; 
sunt.  Nec  tanlum  ea  urbs,  sed  tota  etiam  Hol- 
landia  Zeiandiaque,  imo  Belgium  universum, 
religioni  restituta  ac  regi,  bcereiicis  ubique  vel 
profligatis  vei  dilapsis,  summa  Parmensis  vigi- 
lantia  ac  prudentia,  visa  sunt.  Inter  eos  vero, 
qui  propria;  incolumitali  fuga  consuluere,  com- 
putari  etiam  posse  Orangium,  cognoscitur ;  is 
enim  ;  circa  Aprilis  iniiium,  Hellegaiae  cum 
multos  proceres  coegisset,  ac  cum  eis  egisset 
de  modo  labanlibus  rebellium  cffiterorum  re- 
bus  subveniendi,  plurimosque  eorum  nutantes, 
ac  vulgi  caeteri  inconstantiam,  solerli  quo  pol- 
lebat  ingenio  inlellexisset  ;  teriio  idus  Aprilis 
Aniuerpia  Bredam  se  conlulii,  ac  negoiia  sibi 
magna  se  praesiolari  in  Germania  simulans, 
quia  sibi  meiui-bat  a  duce  Albano,  qui  illi  a 
inullis  annis  offensus  erat,  illuc  paulo  post 
profectus,  omnibus  sibi  siiecialibus  palria  ce- 
dere  suadens.  Cum  eo  simul  Belgio  egressi  sunt 
fraier  ejus  Ludovicus  ac  coines  Hoslralus  :  Aga- 
mnnlius  vero,  nulla  (irorsus  ralione  in  fcnlen- 
tiam  pairiain  deserendi  tralii  potuil  ab  Oran- 
gio  ;  qui  taudem  discessum  ei  suadere  nullate- 


nus  posse  cognoscens,  sic  ei  dixisse  fertur'  : 
Aures  mibi  mininic  adbibuisse  te  poenitebit, 
sed  sero  nimis  :  bis  verbis  ei  praedicens  luc- 
tuosa  inforiunia  illa,  in  quae  paulo  post  inci- 
disse  dicetur. 

98.  I]ermanmts,seditionum  et  sacrilegionim 
aiictor,  miraculo  nec  territus,  nec  conversus.  — 
Inter  ha;c  auiem,  qua;  usque  adhuc  relulimus, 
plura  quaedam  assueia;  sa;vitia>  pairare  lia?re- 
tici  veriii  non  sunt ;  nam,  ipsis  kalendis  Janua- 
rii  hujus  anni,  Trajecti,  (quam  urbem  diximus 
regium  deinde  militem  recipere  coactam  fuisse) 
Hermannus  quidam,  homo  ad  seditionem  na- 
tus.et  turbarum  Anluerpiensium  auctor  praeci- 
puus,  tales  ibi  lurbas  conciiavit,  ut  ea  die  in 
templa  monasieriaque  furibundi  Calvinisiae  de- 
baccbareniur.  Sacrilegium  exemplum  Maseica 
ei  Hassaleium,  Leodiensis  episcopi  oppida,  se- 
cuta  sunt,  eodem  Hermanno  insiiganle  ;  qui 
quidem,  cum  apud  Hassaletum,  una  cum  aliis 
Iconoclasiis,  media  noc^te,  Crucifixi  imaginem 
impie  delurbaret  ;  ecce  semel  atque  iierum,  ut 
narrat  Surius,  quod,  nuUo  venio  flnnte,  cerei 
et  faces  omnes  extinguuutur.  Miraculo  tamen 
nec  perlerritus,  nec  conversus  Hermannus, 
sodales  facinoris  participes  sese  jurejurando 
obslringere  voUiit,  priusquam  loco  cederent, 
nulli  se  hominum  illud  indicaturos.  Hassale- 
tum  tamen,  admotis  casiris  moenibusque  deje- 
ctis,deditione  ;  Maseicam  vero,obsidionis  metu, 
in  potesiaiem  suam  paulo  post  episcopus  re- 
cepii.  Hermannus  fuga  elapsus,  et  in  curru,  ut 
scribit  ab  Isselt,  foeno  onusto  latens,  suppli- 
cium  evasit. 

99.  Alia  miracida  contra  Calvinistarum per- 
fidiam  edita.  —  Uliima  eiiam  Junii,  miraculum 
aliud  ad  confundendam  Calvinisiarum  perfi- 
diam  patrare  Deus  voluit  ;  nam,  cum  ea  die, 
apud  Harlinghen,  Frisia;  castrum,  in  captivos 
eos,  quos  supra  diximus,  in  navi  una,  a  coiniic 
Arembergio  comprehensos,  mortis  lata  senien- 
lia  fuisset ;  palibulo  sepiem  addicti  sunt ,  ex 
quorum  numero  unus  ad  Caiholicam  fidem 
reversus,  peccata  sua  cuidam  Franciscani  Or- 
dinis  sacerdoti  coufessus  est,  et  in  Missa  sacra 
Eucharistia  sumpia,  cum  aliis  deinde  suspen- 
sus.  Verum,  cum  spiritum  exlialasse  credere- 
tur,  adhuc  eum  vivere  pr;cfectus  agnovit.  Li- 
ctori  idcirco  mandavit,  ut  uno  adliuc  saltu  illi 
mortem  acceleret,  quod  cum  illo  teniaret,  funis 
abrumpitur.  Collapsus  igiiur  in  ierram  paiiens, 
paulo  post,  tum  a  Deo,  tum  a  praefecto,  ore 
titubanie  veniam  petere  auditur,  qui,  rei  novi- 
taie  pcrmoius,  vcniam  concedil  et  sanandum 
cbirurgo  tradii.  Miraculum  sanclissimac  Eiicba- 
ristiac  paulo  ante  sumplae  tribuilur,  el  co  pliiri- 
mos  incitalos,  ad  Catholicam  vuriiatein  rever. 
sos  fuisse,  narrat  Surius,  addunlque  alii,  uon 

'  Benlivol.  lib.  3.  pag.  77. 


286 


PII  Y   ANXUS  '2.   —  CHRISTI   1567. 


modo  judices,  sed  Parmenseni  ipsam,  ut  rem 
pcrspicue  agnosceret,  funem  considerare  vo- 
luisse,  qux  cum  eadem  esset  ac  illa  qua  alii 
suspensi  fueraut,  pra:ler  naturam  faclum  admi- 
rala  cst. 

100.  Et,  ut  praecipua  fere  omnia  falsorum 
dogmalum  capila,  prodigiis  etiam  evortereOm- 
nipotens  Deus  agnosceretur ,  ut  ideni  Surius 
narrat,  Gaudavi ,  pridie  solemnitatis  Pelri  et 
Pauli,  Romanae  Ecclesiae  fundatorum  ac  pa- 
trum,  cum  rumor  sparsus  fuisset  postridie 
ha?reticam  concionem  futuram,  et  magislratus 
eum  qui  id  vulgaverat  in  vincula  conjecisset ; 
ipso  Aposlolorum  die ,  non  verbis,  nec  con- 
cione,  sed  facto  et  miraculo,  ortbodoxam  veri- 
tatem  pra,'dicari  Deus  voluit  ;  nam  ad  reliquias 
S.  Livini  in  templum  S.  Bavonis  delatas  clauda 
mulier  derepenle  sanata  esf. 

101.  So/as  Baptismi  cxrimonias  preeteritas 
esse  supplendas,  7ion  Baptismum  iterandum,  con- 
stat  ex  hujus  asvi  histoi^'cis.  —  Veraj  igilur  reli- 
gioni.  sic  prodigiis  e  Coelo,  et  armis  adhibitis, 
Belgarum  pluribus  restitutis,  accidit,  quod  de 
Baptismate  infantibus  ab  lia>relicis  collato.juxta 
Spondanum,  dubium  exoriretur,  de  quo,  bffic 
ipse  :  «  Quod  vero  qui  ha;c  describunt,  addunt 
etiam.  infantes  ab  ha^reticis  baplizatos,  rebapti- 
zatos  fuisse  a  Catholicis,  cum  certum  sit,  Eccle- 
siam  non  rejicere  Baplismum  Lulberanorum  et 
Calvinislarum,  quoniam  veram  formam  Sacra- 
menti  adbibent,  dum  baplizant,  atque  insuper, 
aon  solum  a  laicis  Cbristianis  utriusque  sexus, 
verum  etiam  ab  infidelibus  formam  servanli- 
bus,  coUatum  approbare  ;  denique  semper  hor- 
ruisse  rebaptizationem  infantium  rite  baptiza- 
torum  :  debuit  id  (si  quidem  factum  esl,  et  non 
in  contumeliam  religionis  Catholicee  ab  hiere- 
ticis  objectum,)  a  mulierculis  peli,  sicuti  etiam 
Natalis  tradit  :  scrupulo  forle  ductis,  quod,  aut 
aon  forma  adhibita  fuisset,  vel  pro  aqua  pura, 
quaj  materia  est  necessaria  Baptismi,  adbibita 
rosacea,  quemadmodum  scimus  usu  receptum 
fuisse  alicubi,  aut  alio  liquore  mixta  (ex  doctrina 
videlicet,  tum  aliorum  hffireticorum,  tum  di- 
sertim  Beza?,  qui  ad  Thomam  fllium  scribens, 
se,  si  deesset  aqua,  et  tamen  Baptismum  alicu- 
jus  differre  cum  a;dificatione  non  posset,  quo- 
vis  alio  liquore ,  non  minus  rite  quam  aqua 
baptizaturum  :  )  vel  intclligi  de  ceerimoniis 
circa  Baptismum  ab  Ecclesia  ordinatis,  quce, 
uti  non  necessariee  sunt  ad  essenliam  Baptismi, 
ita  valde  utiles  existunt  et  solent  a  mullis,  qui 
ab  hseresi  conversi  sunt  ad  fidem,  peti,  ne  quid 
habeant  minus  ab  aliis  Catbolicis.  Quod,  si 
forle  vere  aliqui  sacerdoles  rite  collatum,  ite- 
rum  absque  conditione  dubii  prioris  collatio- 
nis,  reiteraverint ,  certum  est  illos  graviter 
peccasse  et  conlra  sensum  Ecclesise  fecisse  ». 
Sic  ille. 

102.  At,  quorsum  haec  omnia,   cum  scri- 


ptores,  qui  rem  magis  perspectam  liabere  po- 
luerunf,  non  ob  reiterationem  Ba|)tisuiatis,  sed 
ob  suppletionem  lantum  cffirimoniaruui  turbas 
quodammodo  fuisse  excitafas  palenter  asse- 
rant  ?  Audi  hujus  lemporis  auctorem,  Lauren- 
tium  Surium  '  :  «  Insulenses  matrona! ,  die 
quadam  in  unum  coeuntes,  infantes  suos  ab 
ha;rcticis  baptizatos,  vi  ablatos  in  templum  ap- 
portarunt,  ut  qua;  omissa  erant,  ritu  Calbolico 
supplerentur.  Idem  in  infantes  ruslicorum  fieri 
curavit  dominus  Rassemgemius  ».  Non  nega- 
mus  tamen,  praeterista  ad  baplismi  cairimonias 
pertinentia,  in  convenlu  Cameracensi,  hoc  anno 
habito,  de  aliis  quoque  ad  sacramentum  idem, 
et  insuper  ad  violatores  templorum,  imaginum 
et  reliquiarum,  et  ad  malrimonii  Sacramentum 
aliud  spectantibus,  aclum  fuisse  ;  si  tamcn  sit 
fides  iis,  qua;  inter  opera  Baii  offendunlur,  et 
Coloniae  sub  anno  mdcxcvi  edita,  perbibenlur. 

d03.  In  Belgium  ingredilur  Albanus,  a  quo 
potius  exacerbatee  quam  sanatee  res  Belgicm.  — 
Sed  ut  ad  ordinem  redeamus,  sic  Belgicae  res 
fuerant  composila;,  (uli  narrat  Comes)  quod 
Margarita  litteras  ad  regein  daret ,  significantes 
non  opus  esse  novis  auxiliis  ;  et  ad  Albanum, 
ut  in  Italia  moraretur,  donec  rex  litleras  recea- 
tiores  misisset.  At ,  cum  rex  in  tanta  rerum 
quam  audierat  perturbatione,  jam  muliebri  ia- 
genio  diffidisset,  ac  rescripsisset,  res  frigidis 
remediis  minime  indigere,  se  scire,  ideoque 
velle  Albanum  accedere  ;  Albanus  idcirco  cum 
exerciiu,  ut  diximus,  jam  Belgium  trajecerat. 
Quae  post  haec  evenerunt,  habes  ab  Haraeo  *, 
qui  a  fide  dignis  Monumenlis  ista  excerpsisse 
testatur  : 

«  Cum  fines  Lufzenburgicos  (dux  Albanus) 
attigisset,  etsi  jam  intellexisset  Parmensis  ex 
regiis  litferis,  expedifionem  illam  Albano  esse 
concreditam,  misit  tamen  ad  eum  salutandum 
illuc  usque  obvios  Barlaimontium  et  Noirca- 
mium,  simul  quoque,  uti  procerum  omnium, 
totiusque  Belgii  nomine,  de  polestate  a  rege 
commissa  Albanus  edocere  vellet.  Quam,  cum 
iisdem  proceribus  Albanus  exhibuisset  de  su- 
prema  belli  auctoritate,  (de  reliqua  posfea)  prae- 
misit  Lodronium  cum  sua  duodecim  signorum 
legione,  cum  imperio  Anluerpiae  uti  in  prajsidio 
esset.  Ita  sexdecim  peditum  signa  et  praesidiarii 
Galli,  qui  eam  baclenus  in  officio  continebant, 
exauctorati  sunt,  omnesque  simul  copiae  novae 
Belgicae,  retentis  tantum  ordinariis  limitura 
prsesidiariis.  Nec  multo  post  Albanus  cum  uni- 
versis  copiis  Theonvilla  Bruxellam  versus,  (per 
Lutzemburgum,  Thenas  elLovanium,)  ubi  Par- 
mensis  erat,  eadem  qua  prius,  militiae  disci- 
plina  et  celerilate  contendit,  venilque  illuc,  die 
XXII  Augusti.  Undecimo  kal.  Seplenibris  Bru- 
xellam  ingressus,  per  urbem  disponil  ducoui  si- 

'  Sur.  Com.  pag.  906.  —  '  Haraeus  Aj)nn!.  jiag.  78. 


PII   V   ANNUS   2. 


CHRISTI    1567. 


287 


gnorum  legionem  Siculam.  Gandavum  mitlit 
Neapolitanam  legionem  signorum  novenciecim. 
Angiam,  non  longe  a  Bruxella,  decem  signa  le- 
gionis  Sardinica}.  Decem  Lombardica  Liram, 
ecjuitatusque  majorem  partem  Distemium.  Et 
quia  plures  avebant  scire,  quanta  Albano  a  regc 
in  Belgas  essel  data  polestas,  cum  Parmensis 
adhuc  gubernalrix  pra;sideret,  praeter  patenles 
regias,  quas  proceribus  a  Parmcnsi  nu[)er  mis- 
sis  ostenderat,  alias  praeterca  tradidit  Parmensi, 
quibus  significabat  rex,  miltere  se  Albanum 
sui  locumlenentem  generalem  in  Belgio,  vel- 
leque,  diclus  dux  ad  omnia  advigilaret,  tracta- 
retque  militaria  omnia,  relicta  Parmensi  re- 
rum  earum  cura  quae  gubernalionem  seu  gu- 
bernaculum,  veiuli  Reipublicse  ordinem  con- 
cernerent. 

n  Pergit  aucfor  Hispanus  (de  Mendoza, 
quem  supra  memoravit,  loquitur):  Et  quia  oriri 
in  hoc  difficultas  possit,  discernendi,  quoC  beili 
esscnt,  qua;  reipublica;  seu  gubernaculi,  decla- 
rare  suam  majestatem,  suae  voluntatis  menlis- 
que  esse,  qiialenus  ipse  Albanus  liujus  rei 
judex  sit,  pronunlietqne,  qua;  ad  bellum,  quai 
ad  ralionem  gubcrnaculi  pertineant,  habcat- 
que  cum  pafeiilibus  illis  iocumtenentis  genera- 
lis  regii  amplam  polestatem  omnium  negolio- 
rum  quae  religionem  concernerent  ab  eaque 
dependerent,  tam  ad  apprehendendas  personas 
cujuscumque  qualilatis,  quam  ad  easdem  casti- 
gandas,  vel  in  gratiam  recipiendas,  cum  facul- 
tate  privandi  officiis  et  bonis,  vei  gratiam  fa- 
ciendi,  uti  de  patrimonio  regio.  Ad  hoc  Epislo- 
lam  Parmensi  Albanus  tradit,  propria  regis 
manu  scriplam,  qua  declarabat  rex,  jussisse  se 
Albano  certa  negolia,  quae  loco  et  tempore  Par- 
mensi  aperiret.  Ubi,  cum  Parmensis  interroga- 
ret,  quacnam  ea  essent  negotia,  respondit  Alba- 
nusnon  satis  nunc  se  eorum  recordari,  postea, 
ubi  pienius  occurrissent,  se  ea  Parmensi  decia- 
raturum. 

«  Albanus,  copiis  quas  adduxerat  ea  ra- 
tione  qua  ostendimus  distributis,  uti  una 
nocte,  si  opus  foret,  in  unum  contrahi  possent, 
differebat  lamen  adhuc  (quod  constitutum  ha- 
bebat)  Egmondanum  et  Hornanum  apprehen- 
dere.  Etenim,  etsi  Egmondanum  sibi  Thenas 
usque  graluiatum  occurrentem,  sed  mox  Bru- 
xeilam  reversum,  similiterque  Hornanum  Lova- 
nii  eum  salutantem,  atque  inde  domum  suam 
Werteam  abeuntem,  seorsim  capere  potuisset  ; 
dislulit  tamen,  nc  altero  capto,  alter  forsan  ela- 
herelur ;  voiebatque  simul,  ut  consiliarii  eorum 
praccipui,  Casenbrotius,  Baclierselii  dominus, 
elE^trada,  Hornani  secretarius,  quo  omnia  ma- 
nifestiora  evaderent,  eadem  opera  comprehendi 
possent.ltaque,cum  ilornanus  Bruxellam  pauio 
post  venissel,  diligenterque  per  exploratores  de 
dictis  consiiiariis,  ubi  consisterenl,  Albanus 
essel  edoctus,  dic  iiono  mensis  Septembris,  co- 


mites  Egmondanum  et  Hornanum,  ca?terosque 
consilii  status  senatores  a  meridie  ad  sevocat, 
quibus  curiam  ingressis  ,  Sanchius  Londognius 
comesque  Lodronius  ad  comprehendendum 
Estradam  ceieriter  proficiscuntur,  quem  inter 
Mechliniam  et  Anluerpiam  invenerunt;  eodem- 
que  tempore  Salazarius  et  Spuchius,  inlra  ip- 
sam  Bruxellensium  urbem,  Casenbrotio,  Bac- 
Ivcrseiii  domino,  manus  injiciunt,  ducentc  tan- 
tisper  Albano  consiliorum  lempus,  dum  de  iis 
edoceretur.  Tum  dimiltit  senalum.  Porro  dede- 
rat  negolium,  uti  Egmondanus  el  Hornanus  a 
domesticis  suis  nobilibus,  diversis  januis,  per 
diversas  aulas,  honoris  spccie,  educerenlur.  In 
una  erat  Sanchius  Davila,  qui  Egmondanum  ; 
in  aitera  Salines,  qui  Hornanum,  caplivos  sis- 
terent :  quod  ea  ratione  est  confcctum,  uli  sine 
tumultu,  neutro  de  alterius  captivitate  edocto, 
uterque  captivus  maneret.  Mox  Barlaimontius 
et  Mansfeidius  paler,  ab  Aibano  ad  Parmensem 
missi  sunt,  hujus  rci  nunlii,  hocque  negolium 
unum  eorum  esse,  qua;  rex,  supra  commemo- 
ratis  iilteris,  indicare  voiuisset;  fecisse  autem 
se,  ea  inconsulta,  ne  i)lebs  in  eam  fureret. 

«Nocte  proxima  jubet  Albanus  Egmondano, 
scribat  castellano  suo  (iandavensi,  symbolum- 
que  certum  miltat,  qualenus  castrum,  regis 
jussu,  Alphonso  UK-c  tradat  :  quo  illud  ingre- 
diente,  cum  duabus  Hispanorum  cohorlibus, 
praesidiarii  veleres  discedunt,  et  non  multo 
post,  eo  ducti  sunt  dicti  duo  comiles  captivi 
servatique,  donec  de  reis  constituerelur.  Cajte- 
rum,  ad  cognoscendam  eorum  causam,  rebei- 
lionisque  universa  negotia  judicanda,  instituit 
Albanus  novum  consilium  juslitise  seu  crimi- 
num,  uitra  consilia  consueta,  etc. ,  ipseque  dux 
erat  novi  consilii  caput,  eaque  ratione  idem 
brevi  rem  eo  perduxit,  uti  jam  de  profectione 
sua  in  Belgium,  tanquam  parum  necessaria, 
rex  cogitationem  deponerel  ;  maxime  cum  eam 
quoque  retardaret  captivitas  principis  Caroii 
filii  sui,  secutaque  ejus  mors,  cum  tristi  simul 
funere  Isabeiltc  Francisca; ,  dilecta;  conjugis  ; 
ad  hfflc  Maurorum  in  regno  Granada;,  seditiones 
rebellionesque,  etc.  llxc  Mendosa  Hispanus  :  et 
si  posleriora,  non  nisi  anno  sequenti  acciderint, 
uti  tunc  dicemus.  Alius  sic  narrat:  Aibanus  de 
rebus  pubiicis  prffisidiisque  disponendis  prae- 
textu,  omnes  status  consiliarios  in  consiiium 
vocat,quinto  idus  Septembris.Erat  autem  curia, 
palatium  nempe  Culemburgicum,  (quo  se  Alba- 
nus  continebat,  reiicto  Parmensi  palatio  prima- 
rio)  inlerea,  dum  proceres  consultant,  miiiti- 
bus  septum.  Consiiio  dimisso,  confeslim  Comi- 
lem  Egmundanum,  abire  meditantem,  gladium 
armaque  deponcre,  et  in  carcerem  dcduci,  re- 
gio  nomine  imperal:  quod  quidem  ajgre  diffi- 
culterque  patitur  Egnmndius  :  Comes  etiam 
Hornanus  alio  cocnaculo  exiens  apprehendilur, 
uterque    custodiis   liispanicis   traditur  ;  capli 


288 


PII  V    ANNUS  2.    —  CHRISTI   1567. 


sunt  qnoqiie  dominus  Backerscla;,  et  secreta- 
riiis  Hornani,  pluresqiie  alii.  Coines  Carolus 
Mansfeldius,  niilitum  Gallorum,  AnluerpiK  an- 
tea  prtrsidiariorum  tribunus,in  ipsa  tunc  curia 
prrescns,  ocius,  patre  innuenle,  discedit  cum 
aliquot  aliis.  Comes  etiam  Hooclistratanus  Eg- 
mondani  et  senioris  Mansfeldii  (qui  Hornanum 
60  iilexerant)  verbis  inductus,  Briixellam  ten- 
debat,  verum  vulnere  fortuito  prccpeditus,  nou 
venit.  Circa  id  quoque  tempus  dominus  Anlo- 
nius  Stralius,  consul  .\ntuerpiensis,  cum  aliis 
aUquot  capilur,  quorum  bona  omnia  stalim 
sunt  descripta.  Lovanio  item,  quarlo  idus  Sep- 
tembris,  Albani  jussu,  in  Hispaniam  abductus 
est  Pliiiippus  Buranus,  Oran^^i  filius,  quatuor- 
decim  annos  natus.  Hinc  rursus  tremor  terror- 
que  permultis,  tam  nobilibus  quam  plebeiis  ; 
quorum  magna  pars  fugam  iriouut,  ita  ut  Oost- 
landia,  Clivia,  Emba,  Germania  universa,  Fran- 
cia,  Anglia,  Belgis  exulibus  abundet. 

«  Statim  post  Aibani  ex  Hispaniis  disces- 
sum,  undecimo  kalend.  Junii,  Marchio  Bergen- 
sis,  quem,  cum  Montigneo  dudum  ad  regem  a 
Parmensi  missum  diximus,  in  Hispaniis  obiit, 
mcerore  iBcdioque  confectus.  Montigneus  quo- 
que,  ineunte  Mense  Octobri  luijus  ejusdem 
anni,  quod  liberius  in  Albani  severilalem  lo- 
quebatur,  in  caslro  Segobiensi,  adbibitis  custo- 
dibus.  servatus  est,  ac  demum  anno  septuage- 
simo  bujus  sseculi,  item  mense  Oclobri  ex  liac 
vita  discessit,  noa  sine  suspicione  morlis  vio- 
lentae. 

«  Interea  Albanus  ad  urbem  Antuerpien- 
sem,  vico  Kilio  ad  Scaklim,  meridiem  versus 
arcem  metatur,  nec  mora,  sexto  kalend.  No- 
vembris,  fundamentis  jactis,urbem  ex  opposito 
arcis  perviam  apertamque,  moenibus  dirutis, 
fossisque  replelis,  reddit,  operique  bis  mille 
operariis  adliibitis,  brevi  fortissimum,  maxi- 
mum  lateribus  coclis  aliisque  Ia[iidnm  gene- 
ribus  castrum  conslruit,  quinque  propugna- 
cuHs  aplissime  munitum,  hisce  nominibus  :  El 
Dugue,  Fcmmido,  Toledo,  Alva,  el  quinto  Pa- 
ciotto  a  machinario  operisque  prfefecto  ,  Pa- 
ciotlo  Sabaudo,  sic  cognominalo.  Ad  castrum 
construendum,  civilatem  quadraginta  fioreno- 
rum  millia  conferre  oportuit,  centesimi  et  de- 
cimi  nummi  ralione,  pro  facullalibus  capitatim 
colligenda  :  qujc  quidem  tunc  non  omnino  illi- 
benter  ob  eam  causam  soluta  sunt,  quod  hac 
ratione  urbem  praesidiariis  mililibus  liberam 
fore,  civibus  persuaderetur,  quamvis  id  tardius 
sit  consecutum.  Arci  aliquousque  perfeclae  mox 
Hispani  ac  Germani  aliquot  preesidiarii  impositi 
sunt,  quibus  cives  lcclos,  et  quae  eo  perlinent, 
suppeditare  multo  tempore  cogebanlur.  Tor- 
menla  bellica  oppidi  eo  illata.  Arci  primo  Ga- 
brielem  Cerbellionem,  postea  Sancium  Davil- 
lam,  ex  milite  gregario,  virtute  bellica,  ad  sum- 
mas  dignitates  provectum,  Albanus  praifecit. 


«  Postea,  decimo  quarlo  kalendas  Januarii, 
Boisii,  publici  regiique  acloris  seu  procuralo- 
ris  postulatione,  priiicipem  Orangium,  comilem 
Liidovicum  Nassoviuni  ejus  fralrem,  comilem 
Hoochftratanum,  Burgensem,  Cuienburgium, 
dominum  Bredenrodium,  pluresque  alios,  in 
jus  vocari  et  coram  adesse  inlra  ter  qualuor- 
decim  dies  Albanus  jubet.  Horum  nonnuUi, 
inter  quos  praicipui ,  Orangius  et  Hoochstra- 
lanus,apologiis  scriplis  pra?loque  excusis,cau- 
sam  suain  tutantur,  allcgaiilque  se  neque  legi- 
tiine,  nequc  coram  jiidice  competenle  citatos  ; 
debuisse  enim,  ulpole  aurei  velleris  torquatos 
proceres,  a  sodalibus  fratribusque  torquati  Or- 
dinis  equilibus  judicari.  Haec  pluraqiie  alia  pri- 
vilegia  citant,  el  se  judicia  coram  imperatore, 
aul  aliis  principibus  judicibus,  non  praeoccu- 
patis,  libenler  adfuluros  ofTeriinl,  uli  lalius  in 
apologiis,  typographorum  opera  editis,  videre 
licet ». 

104.  Verum,  quod  Orangius,  Nassovius  ac 
alii  in  jus  vocali  sunt,  non  hoc  anno,  sed  se- 
quentis  dumtaxat  initio,  facluni  fuisse  plures 
asserunt,  nosque  suo  loco  dicemus.  Ista  autem 
ex  Haraeo  merito  hic  fusius  apponenda  duxi- 
mus,  quod  ex  iis  cognoscatur,  jnm  pacne,  Par- 
mensis  dexleritate,  seditionum  Belgicarum  ex- 
tinctum  ignem  ,  rursus  excitatum  esse ,  quo 
immenso  ac  inexlinguibili  incendio,  universa 
postea,  non  religionis  minus,  quam  regis  de- 
trimento,  ea  regio  conflagraverit. 

103.  Et  quidem  vel  unuin  demandati  Al- 
bano  muneris  verbum  ad  Belgas  perlalum, 
consopitos  ignes  suscitare  visum  esse,  diserte 
scripsit  ad  cardinalem  Alexandrinum,  sub  die  xi 
Junii  hujus  anni  Straclmannus,  et  ea  quidem 
mente,  ut  mutalo  consilio,  suadente  Ponti- 
fice,  rox  ipse  Belgicum  iter  susciperet.  En  ejus 
verba  '  :  «  Cum,  ob  certa  negotia,  hoc  mense 
Maii  elapso,  profeclus  essein  in  Flandriam,  et 
pcrtransissem  Allodium,  Gandavum,  Brugas  et 
alia  Flandriae  loca,  et  venissem  Anluerpiam, 
Mcchliniam,  demum  Bruxellas,  quae  sunt  civi- 
tales  ducatus  Brabanliac  ;  in  itinere  existens, 
diversis  vicibus  Calholicos  audivi,  non  satis  esse 
contentos,  (laceo  haereticos)  quod  dux  Albanus 
(quem  palria;  nostrce  existimant  non  satis  alTe- 
ctum ,  sed  potius  adversantem)  magno  cum 
e.xercitu  properet  in  patriam  nostram,  metuunt- 
que  plurimum,  ne  quod  nostra  illustrissima 
gubernalrix,  maxima  cum  prudenlia,  infracto 
animo  construxit,  ipse  dux  Albanus  deslruat ; 
et  quas  superatas  alque  difficillimas  bujus  pa- 
triae  tempestates  noslra  gubernalrix  constanti 
pectore,  non  parcens  corpori  neque  vitae,  se- 
data  est,  ac  miligavit,  ne  per  ducis  Albani  ad- 
ventum  cuin  tanto  exercilu  talique  potestate 
atque  commissione  iuterturbcntur,  fiatquc  no- 

'  Ex  Archiv.  card.  AlexanJ.  ut  supra. 


Pir  V   ANNUS   2.    —  CIIRISTI    1507. 


289 


vissimus  error  pejor  priore.  Sed  veniat  (aiunt) 
rex  noster,  (|ui,  si  quid  restat,  pcrficiat  ;  nam 
pericula  sublata  sunl,  suDcque  majcstati  Catho- 
licse  pacificus  cum  toto  suo  comitalu,  sive  mili- 
tes  sint,  sive  nobiles,  in  palriam  patcbit  ingres- 
sus  ;  sed  et  multo  plura,  ilhistrissime  domine, 
a  diversis  audivi  murmurari  ac  dici,  quae,  ob 
bonum  patriae  nostrse,  vellcin  sccreto  suse  San- 
ctitati  referri,  ut  de  remedio  sua  Sanclitas  provi- 
deat opportuno,  stimulando  videlicet regiam ma- 
jestatem,uthucociusin  propriavcniat  persona». 

106.  Et  certe  melius  fuisset,  uti  exitus  com- 
jirobavit,  vel  Albano  eam  provinciam  non 
demandasse,  vel  regem  ipsum  in  Belgium  se 
contulisse  ;  nam  coram,  rerum  statu  perspecto, 
cam  forte  sententiam  mutasset ;  quod  nimirum 
rebellionis  preeterilae  jamque  compressaj  ra- 
dices  funditus  violenlerque  essent  eradicanda?, 
jamque  piene  obductas  cicatrices,  ferro  et  igne 
refricare  Eequum  minime  duxisset  ;  Ael,  pro 
temporis  demum  opportunitate,  plura  dissi- 
mulanda  agnovisset.  Et  hoc  quidem  prudens 
fuerat  Pontiticis  consilium,  uti  anno  prseterito 
non  semel  diximus,  diuque  idcirco,  ante  perla- 
tas  ad  se  Belgarum  preces  ac  vota,  Philippo 
eidem  propositum,  ut  praeterea  ex  Epistolis 
patet  ad  eumdem  regem  ',  ab  i|)so  Pio,  ineunte 
anno  etiam  datis,  quae  hujusmodi  sunt  : 

<c  Charissimo  in  Christo  filio  nostro,  Phi- 
lippo,  Hispaniarum  regi  Catholico. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime  in  Christo  fili  noster  etc. 

« Cogit  nos,  et  commissum  nobis  a  Deo 
ofQcium,  et  paternus  erga  te  amor,  eadere  cum 
majestate  tua  agere,  de  qua  seepius  jam  egi- 
mus,  et  quo  pejore  in  dies  loco  res  Flandriee 
esse  audimus,  eo  impensius  hortari,  monere 
et  instare,  ut  sine  longiore  cuncfatione,  ad  eos 
sedandos  tumultus  sese  conferat.  Potest  etiam 
nunc  majestas  tua,  si  illuc  ierit,  aut  saltem  in 
Italia  primo  quoque  tempore  venerit,  et  eo  flr- 
mum  exercitum  praemiserit,  saluti  ejus  provin- 
ciae  providere  ;  sed  si  segnius  egerit,  tum  cupiet 
illis  rebus  succurrere,  cum  minime  poterit. 
Crescit  in  dies  studiosis  novarum  rerum  homi- 
nibus  animus,  quod  nondum  majestatem  tuam 
te  isthinc  commovere  audiunt  :  e  contrario 
autem  debilitantur  et  franguntur  Catholicorum 
animi,  quod  nondum  certum  ullum  nuntium 
acceperunt,  te  ex  Hispania  discessurum.  Pro 
inde  hortaniur  te  et  rogamus,  ac  per  Redem- 
ptorem  nostrum  oblestamur,  charissime  fili,  ut, 
cum  primum  veniendi  facultatem  nactus  fueris, 
omni  mora  omissa,  in  Italiam  venias.  Quo  cum 
veneris,  de  eundo  in  Flandriam  commodius 
deliberare  poteris.  Fama  ipsa  interim  tui  in 
Italiam  adventus,  si  modo  maturo  ac  cum  ma- 


gnis  copiis  veneris,  non  parum  eorum,  qui  in 
fide  et  devotione  manent,  animos  confirmabit, 
et  rebelles  ac  seditiosos  delerrebit.  Plurimum 
autem  majestali  tuae  expedire  censemus,  favo- 
rcm  tibi  in  hoc  bello  adjungere  Chrislianissimi 
Francorum  regis,  alfinis  lui,  quem  tibi  pro- 
pense  afTuturum  esse  confidere  debes,  sicut  nos 
quoque  intelligere  coepimus  ;  propterea  quod 
ipsi  quoque  non  parum  expedit,  cum  regnum 
plenum  haereticis  et  seditiosis  hominibus  ha- 
beat,  qui  essent  cum  haereticis  Flandriae  socie- 
tatem  inituri,  incendium  illud  abs  te  extingui, 
ne  latius  serpat,  et  ad  ipsum  quoque  trajiciat. 
Utinam  perspicere  plane  posset  majestas  tua 
curam  et  angorem  nostrum,  cum,  tanquam  ea 
quae  oculis  aspiciuntur,  cernamus  ruinam  (juac 
imminet,nisi  tanlo  periculo  perte  obviam  ealur. 
Itaque  non  contenti  his  litteris,  hac  eadem  de 
re  cum  majestate  tua  quam  diligentissime  agere 
voluimus  venerabilem  fratrem  nostrum  archie- 
piscopum  Rossanensem,nuntiumnostruin,  avi- 
dissime  aliquem  certum  nuntium  de  te  in  Ita- 
liam  venturo  expectantes.  Datum  Romae,  apud 
S.  Pelrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xvii  Janu- 
arii  mdlxvii,  Pontific.  nostri  anno  secundo.  » 

107.  Et  huic  sane  prudentissimo  Pontificis 
consilio  acquieturum  tandem  Pliili|)pum  cen- 
sendum  est,  etsi  non  in  Belgium  ,  in  Italiam 
saltem  nunc  Irajiciendi,  nisi  domesticae,  quae 
hoc  anno  jam  adoleverant,  curae  prohibiiissent. 
Verum,  cum  his  distractus,  Hispaniam  linquere 
nequit,  ac  per  Albanum  Belgii  morbo  mederi 
existimat,  per  illum  amplius  exacerbat  ;  nam, 
cum  is,  ut  diximus,  mitioribus  omnino  reme- 
diis  posthabilis,  severiorisque  ingenii  sui  con- 
siliis,  non  modo  ea  se  moderalione,  qua  usque 
adhuc  in  olficio  Belgios  continuerat  Parmensis, 
sese  non  gerit,  sed  insuper  omni  ssevitiei  ac 
tyrannidis  genere,  jeque  Catholicos  ac  haereti- 
cos  vexatque  ipse,  et  ab  exercitu  suo  impune 
conculi  vel  jubet  vel  permittit,  nolenles  etiam 
Belgas  pro[)e  ad  defectionem  compulit  ;  quod 
totum  elicies  ex  Epistola  '  ad  cardinalem  Ale- 
xandrinum  his  verbis  a  Stractmanno  scripta  : 

«  Superest  (inquit)  ut  me  conferam  ad  mi- 
lites  Hispanos,  qui,  dum  patriam  nostram  in- 
gressi  fuissent,  nullam  non  in  rusticos  nostros 
eorumque  uxores  et  filias  exercuerunt  crudeli- 
tatem  et  inhumanitalein,  stu|)rando,  violando, 
et  nihil  majorum  scelerum  omiltendo,  tam  in 
Catholicos  quam  haereticos,  quorum  numerus 
admodum  est  diminutus,  quia  autea,  induslria 
suiU  celsitudinis,  nostra>  gubernatricis,  illustris- 
sima!  ducissa?.  Parmensis,  maxlina  hacreticoruiu 
pars  patria  excesserat,  lidein  mililcs  Hispani 
nusquam,  non  tain  Catholicis  quam  aliis.  pu- 
blice  privatimque  objiciunt,  omnes  nostr;c  rc- 
gionis   incolas  esse  hajreticos,  tam   Bruxella; 


>  Apud  Gmib.  Epist.  5.  lib.  1. 

Ann.  —  ToMLS  X.WV. 


Laderciii,  I. 


'  Ibid.  ut  supra. 


37 


200 


PII  V   ANNUS   2.   —  CHRISTI   15G7. 


quain  alibi,  eorumqiie  mobilia,  a  regia  mnjc- 
sta(e  ipsis  adscripla,  aiileqiiam  exccde!'Ciit  ex 
Jlispania  el  Ilalia  ;  immohilia  vero  ad  regiam 
majeslatem  devolula  esse.  Quse  jaclatio  ni^.tinia 
esl  malorum  apud  uos  occasio,  pr.Tsertim  inler 
Hispaiios  et  Ciilhoiicos,  et  a  paucis  diobns 
obortus  fuit  Bruxcllpc  lumultus,  in  quo  Ilispani 
occiderunl  aliquot  bonos  et  honestos  el  Catlio- 
licos  cives,  nil  tale  opinantes  ;  sed  tandem  res 
sedata  fuit.  Die  vero  nona  mensis  prasentis, 
jussu  ac  mandato  illuslrissimi  ducis  .\Ibani, 
fuere  in  ipsius  palatio  detenti  captivi  comites 
de  Egmond  et  de  Ilorne,  et  quidam  alius  domi- 
nus,dictus  Casembrodius,  dominus  de  Becrcke- 
selae ,  comilis  Egmondani  prajcipuus  secreta- 
rius,  ct  in  aliis  civitalibus  eodem  (empore  di- 
vcrsi,  intcr  (juos  extra  .\ntuer|)iam  captus  fuit 
dominus  de  Estrada  ;  reliquorum  nomina  nec- 
dum  audivi.  Et  haec  est  mutatio  dextera;  Ex- 
celsi  ;  nam  anno  elapso,  hoc  lempore  erat  sua 
celsitudo  ,  nostra  gubernalrix  ,  Ecclesiastici 
eliam  viri  ac  omnes  Catholici  in  maximo  moe- 
rore  ac  luctu  et  angustiis  plurimis.  Cffiteri 
vero,  et  nonnulli,  (ut  audio)  qui  nunc  sunt  ca- 
ptivi,  in  Isetitia  et  exullatione.  Sed  justus  Domi- 
nus  et  justitiam  diligens,  qui  nullum  bonum 
relinquit  irremuneralum  ,  et  nullum  malum 
inullum.  Ul  avertatur  indignalio  et  furor  ejus, 
ob  blasphemias  et  conlumelias  ab  hasreticis, 
SUEB  divina?  Majestati,  ac  prelioso  Corpori  Salva- 
toris  nostri  Jesu  Chrisli  Domini  nostri,  sanctis, 
sacris,  ac  sanclis  Dei,  ac  imaginibus,  et  qui- 
busvis  aliis,  ad  divinum  cultum  pertinentibus 
irrogatis,  a  patria  nostra  pluribus  et  sanguineis 
lachrymis  est  deprecandum,  ut,  sedatis  tumul- 
tibus  et  explosis  erroribus,  Ecclesiee  Catholicce 
sanctam  pacem  elargiri  dignetur.  Bruxella; 
xiv  Septembris  mdlxvii  ».  Sic  Ejiistola. 

108.  Duc/ssa  Par)nensis  veniatn  petit  et  obti- 
netredeundi  in  Italiam.  —  Ducissa  autem  Par- 
raensis,  cum  post  Albani  adventum,  a  regimine 
se  penilus  amotam  agnosceret,  a  rege  veniain 
petiit  e  Belgio  demum  in  Ilaliam  se  conferendi, 
nec  difficulter  impetravit  ;  et  licet  tunc  apud 
regem  causaretur,  non  modice  rebellium  ausi- 
bus  aditum  prKbuisse  mitem  ejus  gubernandi 
rationem  ;  tamen  culpa  tunc  dissimulata,  a  fu- 
turis  eventibus  penitus  deinde  delenda  :  et 
honorariis  regalibusque  muneribus,  magna  vl- 
delicet  pecuniarum  summa,  et  annuis  aliquot 
redditibus  decorata,  in  Ilaliam  rediit,  magno 
sui  Belgis  omnibus  relicto  desiderio ,  quos, 
priusquam  abiret,  iterum  atque  iterum,  ut  ad 
Catholica?  Romanae  Ecclesia;  ac  regis  obedien- 
tiam  redire,  vel  in  ea  persislere  vellent,  enixe 
deprecata  est. 

Qua?  ad  cardinalem  Alexandrinum  Stract- 
mannus  scripsit  ',  ista  confirmant  :  «  Cteterum, 

'  Ibid.  iil  supra. 


(ejusdem  suntvcrba)illustrissimcdominc,quod 
in  pra?senliarum  scribam  n\\w  occurrit,  nisi 
quod,  ex  discessu  sua?  cclsitudinis  lola  nostra 
infi'rior  patria,  nobiles  ac  ignobiles,  a  maximo 
usque  ad  minimum,  nmncs  maximo  confocii 
simt  ma^rorc,  venerantcs  divinam  ia  ipsa  sa- 
pientiam,  qua  horridas  nostrm  palriae  ac  regio- 
nis  temjieslalcs  iiristiiia;  reslitiierat  tranquil- 
litati.  Sed  pUirimum  consolatur  suam  celsilu- 
diiiem,  quod  jiost,  tanto  desidcrio,  iinpetratam 
a  Calholica  majestate  licentiam  ((luam  justis  dc 
causis  mota  tam  ferventer  ac  instanter  efflagi- 
tavil)  relinquat  nostram  regionem  ,  etiam  per 
aliquot  menses,  ante  illustrissimi  ducis  Albani 
advenlum,  in  pristlna  religionis  observantia  ac 
Catholicaj  majestatis  obedientia.  Rogo  autcm 
Altissimum,  ut  qua;,  mediante  siia  celsitudine, 
optime  ac  feliciter,  in  Dei  laudem  ac  fidei  favo- 
rem,  erant  consummata,  in  melius  semper  pro- 
ficiant  elc.  Bruxellffi  xxv  Novembris  iudi.xvii  ». 

109.  Celeberrima  Conslitutio  docjmulica  qua 
Baii  errores  damnantur. —  Inlerim  haud  prai- 
termittendum,quod,cum  Parmensis  ipsa  adhuc 
in  Belgio  subsisterel,  ac  armorum  vi  nobiles 
quos  recensuimus  de  ha;relicis  trium|)hos  rc- 
portasset,  horum  nuntium  ad  Pium  delatuin, 
inefTabili  quadam  ipsum  laititia  affecerat,  ideo- 
que ,  ut  habemus  ex  autlientico  Ms.  Codice 
celebris  Christiana;  Bibliothecse ,  ad  debitas 
Deo  pro  insigni  collato  beneficio  gratias  per- 
solvendas ,  die  decima  quarta  Januarii  hujus 
anni  (postridie  nempe  post  nuntium  acceptum), 
senex  licet  et  viribus  fractus,  nil  Hyemis  veritus 
intemperiem,  seplem  Ecclesiarum  Urbis  iter 
conficere  voluit.  Nec  muneri  suo  defuil,  quin 
undique  exurgentes  iii  Beigio  nefarias  haereses, 
cuin  armis  temporalibus  decertabalur,  spiri- 
tuali  quoque  ac  Aposlolico  mucrone  ferirel ; 
nam  kal.  Octobris  hujusmet  anni  Constitutio- 
nem  edidit ',  quae  hujusmodi  est  : 

PIUS  EPISCOPUS, 

«  Servus  servorum  Dei,  ad  futuram  rei  me- 
moriam. 

«  Ex  omnibus  afflictionibus,  quas,  in  hoc 
loco  aDomino  constituli,  tam  lucluoso  tempore 
sustinemus,  ille  animum  noslrum  praicipue  ex- 
cruciat  dolor,  quod  religio  Christiana,  tantis 
jam  pridein  turbinibus  agitata,  novis  quotidie 
propositis  opinionibus  conflictetur,  Christique 
populus,  antiqui  hostis  suggestione  dissectus, 
in  alios  atque  alios  errores  passim  et  promis- 
cue  deferatur. 

«  Quantum  vero  ad  nos  attinet,  totis  viribus 
conamur,  ul  illi,  simul  al(jue  prosiliunt,  penilus 
opprimanlur.  Magno  enim  moerore  afficimur, 
quod  plerique,  speclatte  alioquin  probilatis 
et  doctrinae,  in  varias  sententias,  olTcnsionis  ct 

>  Exlat  iuserta  in  alia  Bulla  Urb,  VIII,  CoDstitut.  284,  In  emi- 
nenti. 


PII  V  ANNUS  2.    —   CimiSTI   1567. 


291 


periciili  plenas,  tum  verbo,  tiim  scriplis,  pro- 
riimpiint,  deque  eis,  etiam  in  scholis  inviiem 
controversanlur,  cujusmoili  sunt  sequentes  : 
Nec  angeli,  nec  primi  hominis  adhuc  integri 
merita,  recte  vocanlur  gratia.  Sicut  opus  ma- 
lum  cx  natura  sua  est  mortis  a^terna;  merito- 
rium,  sic  bonum  opus  cx  nalura  sua  est  vita; 
aeternae  merilorium.  Et  bonis  angelis,  et  primo 
homini,  si  in  statu  illo  perseverasset  usque  ad 
ultimum  vitae,  felicitas  esset  merces,  et  non 
gratia.  Vita  aeterna  homini  inlegro  et  angelo 
promissa  fuit  intuitu  bonorum  operum.et  bona 
opera  ex  iege  naturae  ad  consequendam  illam 
per  se  sufficiunt.  In  promissione  facta  angelo 
et  primo  homini  continelur  naturalis  justiliee 
constitutio,  qua  pro  bonis  operibus,  sine  alio 
respectu,  vita  a?lerna  juslis  promittilur.  Natu- 
rali  lege  constilulum  fuit  homini,  ut,  si  in  obe- 
dientia  perseveraret,  ad  eam  vilam  pertransiret, 
in  qua  mori  non  possel.  Prinii  hominis  integri 
merita  fuerunt  primae  creationis  munera,  sed 
juxta  modum  loquendi  ScriplurEe  Sacree,  non 
recte  vocantur  graliae,  quo  fit,  ut  tantum  me- 
riia,  non  etiam  gratia  debeant  nuncupari.  In 
redemptis  per  gratiam  Christi  nuUum  inveniri 
potest  bonum  merilum,  quod  non  sit  gratis  in- 
digno  collatum.  Dona  concessa  homini  integro 
et  angelo  ,  forsitan  non  improbanda  ratione 
possunt  dici  gratia  ;  sed  quia  secundum  usum 
Sac.  Scriplurae,  nomine  gratiae,  ea  tantum  mu- 
nera  intelliguntur,  quac  per  Jesum  Cliristum 
male  merentibus  et  indignis  conferunlur  ;  ideo 
neque  merita,  nec  merces  quae  illis  redditur, 
gralia  dici  debet.  Solutio  pcense  temjioralis, 
quae,  peccalo  dimisso,  saepe  remanet,  et  corpo- 
ris  resurrectio  proprie  nonnisi  meritis  Christi 
adscribenda  est.  Quod  pie  et  juste  in  hac  vita 
mortali  usque  in  finem  conversati,  vitam  con- 
sequimur  acternam  ;  id  non  proprie  gratiae  Dei, 
sed  ordinationi  naturali,  slalim  initio  creationis 
consfitula?,  justo  Dei  judicio  deputandum  est. 
Neque  in  hac  relributione  bonorum  ad  Christi 
meritum  respicitur,  sed  lantum  ad  primam 
institutionem  generis  humani ,  in  qua,  lege 
naturali  instilulum  est,  ut  justo  Dei  judicio 
obedientiai  mandatorum  vita  aeterna  redda- 
tur.  Pelagii  sententia  est  opus  bonum  citra 
gratiam  adoptionis  factum,  non  est  regni  coe- 
lestis  merilorium.  Opera  bona,  a  filiis  adoptio- 
nis  facta,  non  accipiunt  rationem  merili  ex  eo 
quod  fiunt  pcr  spiritum  adoptionis  inhabitan- 
tem  corda  filiorum  Dei,  sed  lantuin  ex  eo  quod 
sunt  conformia  legi,  quodque  per  ea  praestatur 
obedienlia  iegi.  Opera  bona  justorum  non  acci- 
pient  in  die  judicii  extremi  ampiiorem  mer- 
cedem,  quam  justo  Dei  judicio  mereantur 
accipere.  Ratio  meriti  non  consistit  in  eo  quod 
qui  bene  operalur,  Iiabeat  gratiam  et  inhabi- 
tantem  Spiritum  sanctum,  sed  in  eo  solum 
quod   obedit  divinae  legi.  Non  est  vera  legis 


obcdientia,  qua;  fit  sine  charitafe.  Sentiunt 
cuin  Pelagio,  qui  dicunt  esse  necessarium  ad 
rationem  meriti,  ut  homo  per  graliam  adoptio- 
nis  sublimelur  ad  statum  deificum.  Opera  Ca- 
techumenorum,  ut  fides  et  poenitentia,  ante 
remissionem  peccatorum  facta  ,  sunt  vitaj 
aeternae  merita,  quam  vitam  ipsi  non  conse- 
quentur,  nisi  prius  preecedentium  delictorum 
impedimenta  lollantur.  Opera  justitia;  et  tem- 
perantiae,  qus  Christus  fecit,  ex  dignitate  per- 
sonae  operantis,  non  traxerunt  majorem  valo- 
rem.  Nullum  est  peccatum  ex  natura  sua 
veniale,  sed  omne  peccatum  meretur  pcenam 
ffiternam.  Humana;  naturae  sublimatio  et  exal- 
tatio  in  consortium  divinae  nalurae,  debita  fuit 
integritati  primai  condilionis,  et  proinde  na- 
turalis  diceuda  est,  et  non  su[iernaturalis. 
Cum  Peiagio  sentiunt,  qui  texlum  Apostoli  ad 
Rom.  II,  Gentes.  quae  legem  non  habent,  natii- 
raliter  quse  legis  sunt  faciunt,  inlelliguut  de  gen- 
tibus  fldei  gratiam  non  habenlibus.  Absurda 
est  eorum  senlentia,  qui  dicunt,  hominem  ab 
initio,  dono  quodam  su|)ernaturali  el  gratuito 
super  conditionem  nalurae  suie  fuisse  exal- 
tatum,  ut  fide,  spe  et  charitate  Deum  super- 
naturaliter  coleret.  A  vanis  et  otiosis  homini- 
bus,  secundum  insipientiam  philosophorum, 
excogitata  est  sententia,  quae  ad  Pelagianismum 
rejicienda  est,  hominem  ab  initio  sic  constitu- 
tum,  ut  per  dona,  naturae  superaddita,  fuerit 
largitate  Conditoris  sublimatus,  et  in  Dei  filium 
adoptatus.  Omnia  opera  infidelium  sunt  pec- 
cata,  et  philosophorum  virtutes  sunt  vitia. 
Integritas  primaj  creationis  non  fuit  indebita 
humanae  naturaj  exaltatio,  sed  naturalis  ejus 
conditio.  Liberum  arbitrium,  sine  gratiae  Dei 
adjutorio,  nonnisi  ad  peccanduni  valet.  Pela- 
gianus  est  error  dicere,  quod  liberum  arbi- 
trium  valet  ad  ullum  peccatum  vitandum.  Non 
soli  fures  ii  sunt  et  latrones,  qui  Christum, 
Viam  et  Ostium  veritatis  et  vitte  negant ;  sed 
etiam  quicumque  aliunde,  quam  per  ipsum 
in  viam  justilite  (hoc  est  ad  aliquam  justitiam) 
conscendi  posse  docent,  aut  tentationi  ulli, 
sine  gratiae  ipsius  adjutorio,  resistere  homi- 
nem  posse,  sic,  ut  in  eam  non  inducatur,  aut 
ab  ea  non  superetur.  Charitas  perfecta  et  sin- 
cera,  quae  est  ex  corde  puro,  et  conscientia 
bona,  et  fide  non  ficla,  tam  in  catechumenis 
quam  in  pcenilentibus,  potest  esse  sine  remis- 
sione  peccatorum.  Charitas  illa,  quae  est  ple- 
nitudo  legis,  non  est  sempcr  conjuncta  cum 
remissione  peccatorum.  Calechumenus  juste, 
recle  et  sancte  vivil,  et  mandata  Dei  observat, 
ac  legem  implet  per  charitatem,  ante  obten- 
tam  remissionem  peccatorum,  quae  in  Bap- 
tismi  lavacro  demum  percipilur.  Distinctio  illa 
duplicis  amoris,  naturalis  videlicet,  quo  Deus 
amatur  ut  auctor  naturae,  el  gratuiti,  quo 
Deus  amatur  ut  beatificator,  vana  est  et  com- 


292 


PII   V   ANNUS   2.    —   CHRISTI   1 5G7. 


menlilia,  el  ad   illiidcndum   sacris  Lilleris  ct 
phniinis  vcterum  lestimoniis  excogitala.  Omne 
quoi!  agil  peccator  vel  scrvus  peccati.   pecca- 
lum  est.  Amor  naturalis,  qui  ex  viribus  natiira? 
exoriliir,  ex  sola   piiiloso|iliia,   per  elationem 
pra'Suniptionis   liumana;,   cum    injuria  Crucis 
Cbristi  defciulitur  a  iionnuliis  docteribus.  Cum 
Pclagio  senlit,  qui  boni  aliquid  naturalis,  hoc 
est,  quod  ex  natur.x  solis  viribus  ortum  ducil, 
agnoscit.  Omnis  amor  creatur»  rationalis,  aut 
viliosa  est  cupiditas    qua    mundus    diligitur; 
qufc  a  Joaune  prohibetur,  aul  laudabilis  illa 
charilas,  qua  per  Siiiritum  sanctum  in  corde 
difTusa    Deus    amatur.     Quod    volontarie    fit  , 
etiamsi  necessario  fiat,  libere  tamen  fil.  In  om- 
nibus  suis   actibus  peccalor  servit  dominanli 
cui»itliluti.  Is  libcrlatis  niodus,  qui  est  a  neces- 
sitate,  sub  libertalis  nomine,  non  reperitur  in 
Scripturis,  sed  solum  nomeu  libertatis  a  pec- 
cato.  Justitia,  qua  justiflcatur  per  fidem   im- 
pius,  consistit  formaliter  in  obedientia   man- 
dalorum,  qua;  est  operum  justitia,  non  autem 
in  gralia  aliqua,  anima;  infusa,  qua  adoptatur 
homo  in  filium  Dei,  et  secundum  interiorem 
hominem  renovatur  ac  divinae  naturje  consors 
efficitur,  ut  sic  per  Spiritum  sanctum   reno- 
vatus,  deinceps  bene  vivere   et   Dei   mandatis 
obedire    possit.   In    hominibus    poenitentibus, 
anle    sacramentum    absolutionis,   et  catechu- 
menis  ante   Baptismum,  est  vera  justificatio, 
separata  tamen  a  remissione  peccatorum.  Ope- 
ribus  plerisque,  quae  a  fidelibus  fiunt,  solum 
ut  Dei  mnndatis  pareant,  cujusmodi  sunt  obe- 
dire  parentibus,  depositum  reddere,  ab  homi- 
cidio,  a  furto,   a  fornicatione   abstinere,  jus- 
tificantur  quidem    hoinines,   quia    sunt    legis 
obedientia;,  et  vera  legis  justitia,  non  tamen 
iis  obtinent  incrementa  virtutum.  Sacrificium 
Miss£E,  non  alia  ralione  est  Sacrificium,  quam 
generali  illa,   qua    omne  opus,   quod    fit,  ut, 
sancta  societate  Deo  homo  inhaereat.  Ad  ratio- 
nem    et    diffinitionem     peccati    non    pertinet 
voluntarium,  nec  diffinitionis  quitstio  est,  sed 
causse,    et    originis,    utrum    omne    peccatum 
debeat  esse  voluntarium.  Unde  peccatum  ori- 
■^inis  vere    habet  rationem   peccati,  sine  uUa 
relatione    ac  respectu   ad  voluntatem,   a   qua 
originem  habuit.  Peccatum  originis  est  habi- 
tuali  parvuli  voluntate  voluntarium,  et  habi- 
tualiter  dominatur  parvulo,  eo  quod  non  gerit 
contrarium  voluntatis  arbitrium.  Et  ex  habi- 
tuali  voluntate  dominante  fit,  ut  parvulus,  dis- 
cedens  sine  regenerationis  sacramento,  quando 
usum  rationis  consecutus  erit,  actualiter  Deum 
odio  habeat,  Deum  blasphemet,  et  legi  Dei  re- 
pugnet.  Prava  desideria,  quibus  ratio  non  con- 
sentit,  et  quae  homo  invitus  patitur,  sunt  prohi- 
bita  praeccfito  :  Nonconcupisces.  Concupiscentia, 
sive  lex  membrorum,  et  prava  ejus  desideria, 
quEB  inviti  sentiunt  homines,  sunt  vera  legis 


inobedientia.  Omne  scelus  ejus  est  couditionis, 
ut  suum  auclorem  et  omnes  posteros  eo  modo 
inficere  possit,  (juo  infecit  prima  transgrcssio. 
Quantum  esl  ex  vi  transgressionis,  tantiim  me- 
ritorum  malorum  a  generante  coiitraluint,  qui 
cum    minoribus    nascuntur    vitiis,   quam    qui 
curn  mnjoribus.  Difflnitiva  \\xc  sentcnlia,  Deum 
liomini  niliil  impossibile  pra;cepisse,  falso  tri- 
buitur  Augustino,  cum  Pelagii   sit.  Deus  non 
potuisset  talem  ab  initio  creare  hominem,  qua- 
lis  nunc  nascitur.  In  peccato  duo  sunt,  actus 
et  reatus  :  transeunte  aulem  actu,  nihil  manet 
nisi    reatus,  sive   obligatio  ad   pcenam.  Unde 
in  Sacramento  Baptismi,  aut  sacerdotis  absolu- 
tione,  proprie  reatus  peccati  dumtaxat  toUitur, 
et    ministerium    sacerdotum   solum    liberat  a 
reatu.  Peccator  poenitens,  non  vivificalur  mini- 
sterio  sacerdolis  absolventis,  sed  a  solo  Deo, 
qui  pcenilentiam  suggerens  et  inspirans,  vivifi- 
cateum  el  resuscitat  ;  ministerio  autem  sacer- 
dotis  solum  reatus  toUitiir.  Quando  per  eleemo- 
synas  aliaque  pietatis  opera  Deo  satisfacimus 
pro  poeuis  temporalibus,  non  dignum  pretium 
Deo  pro   peccatis  nostris  offerimus,  sicut  qui- 
dam  errantes  autumant ;  (nam  alioqui  essemus, 
saltem  aliqua  ex  parte,  redemptores,)  sed  ali- 
quid  facimus,  cujus  intuitu,  Christi  satisfactio 
nobis  applicatur  et  communicatur.  Per  passio- 
nes  sanctorum,  in  Indiilgentiis  communicafas, 
uon  proprie  redimuntur  noslra  delicta,  sed  per 
communionem  charilatis,  nobis  eorum  passio- 
nes  imperliuntur,   ut  digni  simus,  qui  pretio 
Sanguinis  Chrisli  a  pcenis,  pro  peccatis  debitis, 
libereinur.    Illa    doctorura    distinctio,   divina; 
legis  mandala  bifariam  impleri,  altero  modo, 
quantum   ad    prfficeptorum    operum    subslan- 
tiam  tantum,  altero,  quanlum  ad  certum  quem- 
dam  modum,  videlicet  secundum  quem  valeant 
operantem  perducere  ad  regnum  a;ternum,  (hoc 
est  ad  modum  meritorum,)  commentitia  est  et 
explodenda.  Illa  quoque  distinctio,  qua  opus 
dicitur  bifariam  bonum  ;  vel  quia  ex  objecto 
et  omnibus   circumstantiis  rectum  est  et  bo- 
num,  (quod  moraliler  bonum   appellari   con- 
suevit,)  vel  quia  est  meritorium  regni  aelerni, 
eo   quod  fit  a  vivo  Christi  menrrbro  per  spiri- 
tum  charitatis,  rejicienda  est.  Sed  el  illa  dis- 
tinctio  duplicis  justitia;  ;  alterius,  quse  fit  per 
spiritum  charitatis  inhabitautem  ;alterius,  quae 
fit  ex  inspiralione   quidem  Spiritus  sancti  cor 
ad  poenitentiam  excifanlis,  sed  nondum  cor  in- 
habitantis  et  in    eo    charitatem    diffundentis, 
qua  divinaelegisjustificatio  impleatur,  similiter 
rejicitur.  Item  et  illa  dislinctio  duplicis  vivifica- 
tionis,  alterius,  qua  vivificatur  peccator,  dum 
ei  poenitentiae  et  vitae  novae  propositum  et  in- 
choatio   per  Dei   gratiam   inspiratur  ;  allerius 
qua  vivificatur,  qui  vere  justificatur,  et  palmes 
vivus  in  vite  Christo  efficitur,  pariter  commen- 
tilia  est  et  Scripturis  minime  congruens.Nonnisi 


PII  V  ANNUS  2.    —  CHRISTI    1567. 


293 


Pelagiano  errore  admitti  pofest  iisiis  aliquis 
liberi  arbitrii  bonus,  sive  noii  maliis  ;  et  graliiu 
Christi  injuriam  facit,  qui  ita  sentit  et  docet. 
Sola  violenlla  repugnat  libertali  hominis  na- 
turali.  Homo  peccat,  etiam  damiiabiliter,  in  co 
quod  necessario  facit.  Infidelitas  pure  negativa 
in  iiis,  quibus  Cliristus  non  est  prsdicatus, 
peccatum  est.  Jiistificatio  impii  fit  formalitcr 
per  obedientiam  legis  ;  non  autem  occultam 
commuuicationem  et  inspirationem  gralia;, 
quae  per  eam  justificatos  faciat  implere  legem. 
Homo  existens  in  peccato  mortali,  sive  in  reatu 
aeterncB  damnationis,  potest  liabere  veram  cha- 
ritatem,  et  charitas,  etiam  pcrfecta,  polest  con- 
sisterecum  statu  aeternse  damnationis.  Per  con- 
tritionem,  etiam  cum  cliaritate  perfecta,  et  cum 
voto  suscipiendi  sacramentum  conjunctam  , 
non  remiltilur  crimen  exlra  casum  necessi- 
latis  aut  martyrii  ,  sine  actuali  susceplione 
sacramenli.  Omnes  omnino  justorum  afflic- 
tiones  sunt  ultiones  peccatoruin  ipsorum  ;  unde 
Job  et  Martyres,  quse  passi  sunt,  propter  peccata 
sua  passi  sunt.  Nemo,  prafer  Cliristum,  est 
absque  peccato  originali;  hiiic  B.  Virgo  mortua 
est  propler  peccatum  ex  Adam  contractum, 
omnesque  ejus  afflictiones  in  liac  vita,  sicut 
et  aliorum  justorum,  fuerunt  ultiones  peccali 
actualis  vel  originalis.  Concupiscenlia  in  re- 
nalis,  relapsis  in  peccatum  mortale,  in  quibus 
jam  dominatur,  peccatuin  est,  sicut  et  alii  ha- 
bitus  pravi.  Motus  pravi  concupiscentioc  siint, 
pro  statu  hominis  vitiali,  prohibiti  prfecepto  : 
Non  concupisces  ;  unde  homo  eos  sentiens,  et 
non  consentiens,  transgredilur  proeceptum :  Non 
concupisces,  quamvis  transgressio  in  peccatum 
non  deputetur.  Quamdiu  aliquid  concupiscen- 
tiae  carnalis  in  diligente  est,  non  facit  prae- 
ceptum  :  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex  toto 
corde  tuo.  Satisfacliones  laboriosae  justificato- 
rum  non  valent  expiare  de  condigno  poenam 
temporalem,  restantem  post  culpam  condona- 
tam.  Immorfalifas  primi  hominis  non  erat  gra- 
tiae  beneficium,  sed  naturalis  condifio.  Falsa 
est  docforum  senfentia  primum  hominem  po- 
tuisse  a  Deo  creari  et  institui  sine  justitia  natu- 
rali. 

"  Quas  quidem  sententias,  sfricto  corain 
nobis  examine  ponderafas,  quanquam  non- 
nulla  aliquo  pacto  susfineri  possenf,  in  rigore 
et  proprio  verborum  sensu,  ab  assertoribus 
infenfo,  haereficas,  erroneas,  suspectas,  teme- 
rarias,  scandalosas  et  in  pias  aures  offensionem 
immittenfes,  respective,  ac  quaecumque  super 
iis  verbo  scriptoque  emissa,  pr£esenfium  au- 
ctorifate  damnamus,  circumscribimus  et  abo- 
lemus  :  deque  iisdem  et  similibus  posfhac, 
quoquo  pacto  loquendi,  scribendi  et  dispu- 
tandi,  facultatem  quibuscumque  inferdicimus. 
Qui  secus  fecerint,  ipsos  omnibus  dignilatibus, 
gradibus,  honoribus,  beneficiis  et  officiis  per- 


pefuo  privamus,  ac  etiam  inhabiles  ad  quac- 
cumquedecernimus,  vinculo  quoque  anatliema- 
tis  eo  ipso  innodamus,  a  quo  nullus,  Romano 
Pontifice  inferior,  valeat  ipsos,  excepto  mortis 
articulo,  liberare. 

«  Caclerum,  ut  jam  commoti  his  de  rebus 
tumultus  et  confracfa  odia  facilius  comprimi 
possint,  simulque  animarum  saluti  plenius 
consulatur,  dilecto  filio  nostro  Antonio;  tit. 
S.  Barfholomaei  in  Insula  presbytero  cardinali, 
Granvellano  nuncupato,  per  Apostolica  scripta 
mandamus,  ut  ipse  quid  ad  perpetuam  dicfarum 
sententiarum  et  scripturarum  abolitionein  , 
quid  ad  arcenda  hujusmodi  proloquia  et  dis- 
putaliones,  quid  denique  ad  unionem  et  pacem, 
cum  communi  omnium  et  Ecclesiae  Catholicae 
satisfacfione,  componendam,  facto  opus  sit,  in 
primis  diligenter  expendat ;  deinde  in  his  om- 
nibus,  quae  pro  communi  salule,  tranquillitate 
et  honore  opfimum  judicaverit,  salva  semper 
Ecclesiae  praedictae  unitate,  eliam  per  alium, 
sive  alios,  fide,  doctrina  et  religione  praestantes, 
ocius  exequatur,  faciatque  quidquid  decreverit 
inviolate  ab  omnibus  observari.  Contradicfores 
quoslibet,  per  censuras  et  poenas  |)raedictas, 
caeteraque  juris  et  facti  remedia  opporfuna, 
appellalione  postposifa,  compescendo  ;  invo- 
cafo  etiam  ad  hoc,  si  opus  fuerit,  auxilio  bra- 
chii  saecularis.  Non  obstanfibus,  quod  forsitan 
aliquibus  ab  Apostolica  sit  Sede  indulfum , 
quod  interdici,  suspendi  vel  excommunicari  non 
possint,  per  litteras  Apostolicas,  non  facientes 
plenam  et  expressam,  ac  de  verbo  ad  verbum 
de  Indulfo  hujusmodi  menfionem,  et  quibusli- 
bct  aliis  privilegiis,  exemptionibus,  indulgen- 
tiis,  et  litferis  Apostolicis,  specialibus  vel  gene- 
ralibus,  quorumcumque  tenorum  exisfant,  per 
quae  praesenlibus  non  expressa,  vel  totaliler  non 
inserla,  effectus  pracsentium  impediri  valeat 
quomodolibet  vel  differri,  et  de  quibus  eorum- 
que  tolis  fenoribus,  de  verbo  ad  verbum  ha- 
benda  sit  in  noslris  litferis  menfio  specialis. 

«  NuIIi  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc 
paginam  nostrae  damnationis,  circumscriptio- 
nis,  abolitionis,  interdicfi,  decrefi  et  mandati, 
privationis  et  innodationis  infringere,  vel  ei 
ausu  temerario  confraire.  Si  quis  autem  hoc 
atfenfare  praesumpserit,  indignationem  Omni- 
potentis  Dei,  et  BB.  Pefri  ef  Pauli  Apostolorum 
ejus,  se  noveritincursurum.  Datum  Romae,  apud 
S.Petrum,annoIncarnafionisDominica?MDLXvii, 
kal.  Ocfobr.,  Pontific.  nostri   anno   secundo  ». 

110.  Disseftatio  historica  in  qua  exponitur 
qui  sint  aiictores,  fautores,  et  oppuqnatores  hu- 
jus  heeresis.  —  Toto  orbe  celeberrima  hacc  BuIIa 
est,  quam  usque  adliuc  miris  modis  impetere, 
calumniari  ac  dejicere  Jansenistae  connituntur, 
Minoritarumque  ac  Jesuitarum  fraudibus  a  Pio, 
non  se  satis  a  malevolenfibus  susurronibus 
praecavente,  exfortam  edicunt. 


294 


rn  V  AXNDs  2.  —  cimiSTr  15G7. 


Orlum  aiitem  sinim  tantonim  errornm 
mala  soboles  isla  habuerat  in  Universitale  Lo- 
vaniensi,  circa  anniim  mdli,  ex  duobus  potissi- 
mum  infelicibus  prnirenitoribus,  Michaele  ni- 
mirum  B:iio  et  Joannc  Hassellio,  qui  alias 
Joannes  Lovanii  dictus  fuit,  seu  a  Lovaaio  ;  vi- 
ris  sane,  iit  cnncors  cst  omnium  scriptorum 
assertio,  et  Bulla  ij^sa  innuit,  doctis,  et  sallem 
in  specie,  apprime  piis  ;  quique  in  sanctorum 
Patrum  et  pra>cipue  Augustini  doctrina  ita  se 
versatos  jactarent,  uf  communem  scholastico- 
rum  sentiendi  et  loquendi  modum  passim 
spernerent,  ac  pro  niliilo  ducerent.  Porro  ista 
et  alia  ad  idem  spectanlia,  cx  verbis  ipsis  viri 
undequaque  eximii,  liarumque  icrum  sui  tem- 
poris  peritissimi  (ulpnte  qui  in  Universitate  ea- 
dem  Lovaniensi,  iisdemquc  temporibus,  diu 
fuerat  commoratus)  doctoris  Andrce  Fabritii, 
profonolarii  Apostolici,  et  ducis  Bavaria:  Roin» 
apud  Apostolicam  Sedem  oratoris,  plenius  dis- 
cere  juvabit.  Hic  siquidem,  de  mense  Januarii 
MDLXXX,  proxime  ab  Urbe  discessurus,  dum  pcr 
sacram  Romanam  Inquisifionem,  Gregorii  XIII 
jussu,  processus  contra  Baium  fabricaretur, 
coram  cardinali  Sanctae-Severinae,  generali  in- 
quisitore  et  notnrio  constitutus  esset ;  tria  folia, 
a  se  dictata,  suaque  propria  manu  subscripta, 
exhibuit,  juramentoque  delalo  testatus  est  in 
illis  confenta  vera  esse,  seque  pro  verifate  di- 
xisse,  ex  causa  scientise,  et  publica  in  ea  Univer- 
sitate  fama;  quac  hic  proferimus  '  : 

«  Anno  MDLi  Michael  Baius,  theologise  ma- 
gister,  una  cum  Joanne  Hassels,  quo  tempore 
prgecipui  theologi  Academia;  Lovaniensis  ad  se- 
cundam  Congregationcm  Concilii  Tridentini 
profecti  erant,  cceperunt  in  vulgus  spargere 
nova  religionis  dogmata,  et  abstrusas  quasdnm 
opiniones,  quibus  Lutheranorum  secta  pluri- 
mum  adjuvari  videtur.  Unde,  non  tantum  in 
Lovaniensi  Acadeniia,  verum  et  aliis  in  locis 
grave  scandalum  fuit  commotum.  Qua;  res  Pa- 
risienses  Iheologos,  utpole  Belgio  viciniores, 
excitavit,  utcensoriam  notam  interponerent,  et 
in  multis  capitibus  illam  innovationem  con- 
demnarent .  Procedenle  vero  lempore,  cum 
flammse  sequaces  longius  procederent,  anno 
MDLXvi,  Salmanticensis  et  Complutensis  Acade- 
miae,  libris  prrefali  iMichaelis  diligentius  excus- 
sis,  plurima  etiam  annotarunt  qua»  manifestam 
haeresim  sapiunt.  Neque  multo  post,  sanclis- 
simae  memorise  Pius  V,  adhibitis  doctissimo- 
rum  virorum  in  Italia  judiciis,  adversus  eam- 
dem  innovationem  gravem  BuIIam  edidit.  Tan- 
tis  autem  judiciis  percussus  Michael  Baius, 
non  solum  suos  errores  non  correxit,  verum 
etiam  longius  progressus,  in  articulo  jusfifica- 
tionis,  Concilii  Trldentini  doctrinam  arrodere 
et  convellere  non  dubitavit.  Cujus  equidem  rei 

'  Ex  Procesas  original.  pag.  189. 


gravissimus  testis  est  reverendus  vir,  Jodocus 
Tilctanus,  qui,  usque  ad  exifum  vita;,  pro  Ca- 
tholica  et  Concilii  Tridenfini  doctrina,  contra 
innovafionem  Michaelis  Baii  fortissime  depu- 
gnavit,  magnamque  laudem,  dum  praisens  Con- 
cilio  Tridentino  adfuit,  ob  insignem  doctrinam 
ct  picfafem  consecutus  est.  Illius  igitur  vidi 
quasdam  chartas,  propria  ejusdem  manu  de- 
scriptas,  et  inter  caetera,  quse  de  perversa  et 
scandalosa  Michaelis  Baii  doctrina  ibidem  an- 
nolabantur,  haec  qua;  sequuntur  ad  verbum 
dcscripta  fucrunt : 

«  Anno  MDi.xvi,  mense  Novembris,  nova  al- 

tercatio  orta  est  super  Decreto  viii,  sess.  vi,  Con- 

cilii  Tridenfini,  in  quo  decernitur,  quod  nihil 

eorum  quae   justiOcalionem   praecedunt  ,  sive 

fldes,  sive  opera,  ipsam  justificationis  gratiam 

promerentur.  Dicere  enim  Michael  non  erubuit 

in  publica  dispufatione,  hoc  decretum  esse  in- 

discrete  et  incircumspecte  factum,  et  auctores 

decrefi    non    salis    animadvertisse    doclrinam 

B.Augustiniin  EpistoIacvi,in  qua  dicit,Augusti- 

num,  dum  tradit  justificalionem  esse   gratui- 

tam,  infellexisse  totam  justitiam,  non  autem 

parlem  aliquam  justitia;,  utpote  remissionem 

peccatorum  ;  vel  justitiam,   qua^  cum  remis- 

sione   peccatorum  donatur,  non   dari   propter 

aliquod  praecedens  meritum.  Nam  dicit  Augu- 

stinus,quod  remissio  peccali  non  esl  sine  aliquo 

merito  fidei  vel  orafionis  ;  sed  non  advertil  bo- 

nusvir,  potius  Augustinum  tam  tenuem  ratio- 

nein  meriti  ibi  agnoscere,  ut  diserte  dicat,  illi 

merito  non  respondere  aliquam  mercedem.  Et 

certe  hoc  meritum,  quod  agnoscit  in  fide,  respe- 

clu  remissionis  peccalorum,  mox  Augustinus 

inlerpretatur  esse  impelrationem,  cui  nuUum 

respondet  proprie  dictum  debitum,  ut  manifes- 

tum  est.  Eodem  tempore  illud  quoque  addidit, 

augmentum  justitiae  non  cadere  sub  merituin 

proprie  dictum,  contra  expressissimum  cano- 

nem  in  eadem  sess.  32. .  et  sententiam  Jacobi : 

Abraham  ex  operibus  jiistificatus  est ;  dicebat, 

non  insinuare  incrementum  justitiae  ex  operi- 

bus  coniparatum  ;  sed  dicebat,  sensum  Jacobi 

esse,  Abraham  esse  a  Deo  habitum,  declaraluin 

et  pronuntiatum  justum  ex  operibus  ;  contra 

expressam  doctrinam  decreti  x  in  eadem  sess. 

homines  justificatos  in  justilia  accepta,  coo- 

perante  fide,  bonis  operibus  crescere  et  magis 

justificari,  secundum  illud  Jacobi,  videlicet: 

Quoniam  ex  operibus  justificatur  homo,  et  non 

ex  fide  tantum.  Et  Jacobus  palam  dicit,  supple- 

tam  esse  Abrahre  priorem  justitiam  per  opera 

ejus  :  Ex  operibus ,   inquit,  ficles  consummata 

est,  et  impleta  est  Scriptura,  quae  dicit :  Credidit 

Abraham  Deo,  et  reputatutn  est  illi  ad  justitiam. 

«  Vide,  obsecro,  quam  sint  haec  incircum- 
scripte  dicta,  et  considcretur,  obsecro,  quid 
scriplum  sit  proemio  sextae  Sessionis  :  Distri- 
ctius  inhibenius,  ne  deinceps  audeat  quisquam 


Pir  V  ANNUS  2.    —  CHRISTI   15(j7. 


295 


aliter  credere  aiit  docere,  quam  pr.Tsenti  de- 
creto  statuitiir  ac  declaratur.  Et  in  can.  32,  ana- 
thema  ei  dicitur,  qui  de  merito  incrementi  ju- 
stitijE  aliter  sentit,  quam  canon  liabet. 

« Vide  quoquc  sess.  xv.  cap.  secundum, 
ubi  prajcipilur  omnibus  Universilalibus,  ut  ca- 
nones  et  decreta  sanctae  Synodi  inlegre  reci- 
piant,  ad  eorumque  normam  magistri.doctores, 
et  alii,  ea  quoe  Catholicae  fidei  sunt  doceant  ct 
interpretentur,  et  ad  hoc  solemni  juramento  se 
obstringant.  Hactenus  D.  Tiletanus  in  suis  illis 
chartis,  de  quibus  supra. 

«  Retulit  prffiterea  mihi  reverendus  episco- 
pus  Ruremundensis,  Guilelmus  Lindanus,  quod 
hucusque  progressa  sit  illa  Michaelis  innova- 
tio,  ut  inter  ejus  compliccs  et  discipulos,  non 
ita  pridem,  in  quKstionem  coeperit  revocari  : 
Utrum  Summus  Pontifex  sit  universalis  Eccle- 
siae  pastor. 

(<  Quales  vero  fructus  exhoc  impietatis  se- 
minario,  per  totos  viginti  octo  annos  succre- 
verint,  quilibet  facile  festimaverit.  Multi  certe 
pii  et  graves  viri,  hac  de  re  eam  induerunt 
persuasionem,  ut  affirmare  non  dubitenl,  hanc 
non  esse  postremam  causam,  ob  quam  Deus 
permiserit  tot  flagella  in  provinciis  Relgicis, 
regi  Catholico  subjectis,  inundare.Tantam  vero 
theologorum  Lovaniensium  scliola  jamiiridem 
per  universum  Relgium  obtinuerat  auctorita- 
tem,  ut  ex  hac  propemodum  sola  undique  co- 
optarentur  Ecclesiis  pastores.  Isti  igitur  novo 
illo  doclrince  fermento  a  suis  magistris  imbuti, 
quid  aliud  efficere  potuerunt,  quam  ut  cor- 
rumperentur  totum  ? 

<<  Cum  vero  Pius  V  huic  rei  remedium, 
RuUa  quadam  desuper  edita,  constituisset,  prae- 
claram  sane  navavit  operam  illuslrissimus  car- 
dinalis  Granvellanus,  tanquam  illius  loci  or- 
dinarius,  cujus  etiam  studio  factum  est,  ut 
RuIIa  illa  Pii  V  publice  in  scholis  legeretur, 
ipso  Michaele  Raio  praesente,  primario  senten- 
tiarum  illarum  auctore  :  sed  minus  efficax  fuit 
istud  remedium,  praesertim  auctoritale  docendi 
cidem  relicta.Ita  enim  ipso  temporis  progressu 
faciiius  se  rursum  insinuare,  et  sua  inventa  te- 
gere  potuit.  Neque  Iiic  ignavos  habuit  discipu- 
los,  qui  passim  dictitarent  injuriam  magistro 
fuisse  factam.  Imperitos  etiam  fuisse  mona- 
chos,  (his  enim  RuIIam  Ponlificiam  adscribe- 
bant)  quam  ut  assequerentur  mentem  sui  prae- 
ceptoris.  In  summa,  variis  calumniis,  non  tan- 
tum  aliquotUniversitatum,  verum  etiam  Summi 
Pontificis,  adeo  elusa  est  auctoritas,  ut,  defi- 
cientibus  veleris  doctrinac  propugnatoribus,ilIe 
novorum  dogmatum  fabricator,  solus  prope- 
modum  triumphare  videatur.  Hanc  etiam  mer- 
cedem  suae  operae  consecutus,  ut  titulo  cancel- 
larii  exornetur,  et  primam  dignitatem  in  ea 
Universitate  obtineat.  Caeterum,  morbo  ex  indi- 
ciis  utcumque  perspecto,  Sedi  Apostolicae  mi- 


nus    difficile    fucrit,   de    opportunis    remediis 
deliberationem  suscipere. 

«  Ego  Andreas  Fabritius,  protonotarius 
Apostolicus,  manu  propria  subscripsi  ». 

tll.  In  eodem  processu  relatio  alia  non 
absimills  P.  Roberti  Rellarmini,  Societalis  Jesu 
doctoris,  Lovanii  olim,  tunc  Romae  in  Collegio 
Societatis  ejusdem  Sac.  Theol.  professoris,  de- 
inde  sub  Clemente  Octavo  S.  R.  E.  cardinalis, 
legitur,  cujus  initium  hujusmodi  est  ' :  «  Ante 
annos  circiter  30,  ccepit  Lovanii  nova  quaedam 
doctrina,  de  Gratia,  Justificalione,  Meritis  ope- 
rum,  aliisque  id  genus  argumenlis.  Auctor  pri- 
mus  fuit  doctor  Micliacl  Raii,  qui  etiam  hodie 
superest.  Is  adjunxil  sibi  Joan.  a  Lovanio,  qui 
novam  illam  doctrinam  mirabiliter  auxit.  Eos 
sccuti  sunt  Thomas  Gozacus,aliique  nonnulli  ex 
novis  magistris  ;  ex  quibus  unus  tantum  cum 
iliso  Michaele,  quantum  arbilror,  vivit.  Is  ap- 
pellatur  Joannes  Lensaeus  Relleolaus,  theolo- 
giae  professor  in  eadem  Academia.Opposuerunt 
se  novis  illis  opinionibus  D.  Quuardus  Tapper, 
decanus,  quem  audio  circa  mortem  valde  do- 
luisse  quod  Joannem  a  Lovanio  ad  magisterium 
promovisset,  Jodocus  Tiletanus,  Cunerus  Petri, 
nunc  episcopus  in  Frisia,  frater  Eutychius 
Leodius  Franciscanus,  et  si  qui  sunt  alii.  Et 
quidem  Tiletanus  arliculos  illos  collegit  ex  li- 
bris  Michaelis,  quos  Pius  V  Pontifex  postea 
damnavit.  Cunerus  adversus  eosdem  articulos 
Librum  conscripsit,  quem  ego  Iegi,sed  non  edi- 
dit.  Frater  Eutychius  articulos  eosdem  in  His- 
paniam  primum,  deinde  etiam  Romam  detulit, 
ni  fallor.  Parisienses  quoque  articulos  13  vel 
12  ejusdem  Michaelis  damnaverunt,  ad  quos 
ipse  Apologiam  scripsit,  qiiam  ego  legi  ». 

Caetera  quae  in  eodem  originali  subduntur, 
cum  ad  annos  sequentes  pertineant,  suis  locis 
danda  erunt.  Minime  liic  tamen  praelermit- 
tenda,  quae  prope  finem  ejusdem  relationis 
adjiciuntur  -,  quod  Michaelis  Raii  qualitatem 
et  indolem  plene  exliibeant:  «  Vir  est,  inquit, 
prffidictus  Michael,  magno  ingenio  praeditus,  et 
in  D.  Augustini  lectione  maxime  versatus.  Ad 
haic  prudentiam,  pietatem  et  humilitatem  sin- 
gularem  prae  se  fert  ».  At  de  his  inferius. 

112. Ex  recensitis  duobus  proscri[itarum  opi- 
nionum  praeceptoribus,  aller,  nem|)e  Joannes 
Hasselius,  jam  vivere  desieral,  antequam  Pii 
Rulla  ederetur  ;  missus  eiiim  Tridentum,  (non 
quidem  anno  mdli,  in  secunda  convocatione 
ConciIii,ut  falso  asserit  Aubertus  Miraeus,in  suo 
Auctario  de  Scriptoribus  Ecclesiasticis  pag.  49, 
a  Carolo  V,  sed  anno  mdlxiii  a  Philippo  II 
Hispaniarum  rege,  in  terlia  et  ultima  ejus- 
dem  Concilii  Congregatione)  ibi  immalura  mor- 
te  praeventus,  Concilii  finem  videre  non  potuit. 
Ad  unius  proinde  Michaelis  Raii  temerilatem 

'  Ex  suprad.  Cod   pag.  77.  —  -  Ibid. 


206 


PII   V    ANNUS  'i     —   niRISTI    15G7. 


coercendam  directa  Pii  BuUa  visa  est.  Porro 
Baium,  ob  percussam  Apostolico  lioc  fulmine 
suam  doctnnam,  nnii  statim  ab  ea  recessisse, 
nec  fuisse  terrilum  ,  quinimo  in  ea  vindicanda 
perstitisse,  (ut  innuimus)  manifeste  ostendent, 
quse  annis  sequentibus  proferemus,et  ejus  prae- 
sertim  Epistola  ad  Pium  ipsum,  anno  mdlxix, 
una  cum  .\pologia,  transmissa,  in  qua,  praiter 
alia  suis  locis  adducenda,  opiniones  illas  non- 
satis  fuisse  discussas  antequam  damnarenlur, 
asserere  audacissime  non  erubuit.  Quod  qui- 
dem  impudens  assertum  calumniosce  falsitatis 
manifeste  redarguunt,  in  primis  ipsius  summi 
Ponlificis  verba  illa,  in  BuUa  apposita,  et  a 
nobis  supra  recitata,  videlicet :  «  Quas  quidem 
scntentias  stricto  corani  nobis  examine  ponde- 
ratas  ».  Deinde  Parisiensis,  Complutensis,  Sal- 
manticensis  Academiarum  censura,'.  Juridicum 
etiam,  quod  paulo  ante  protulimus,  Fabritii 
testimonium,  quo  videlicet  confirmatur,  non- 
nisi  «  adbibilis  doctissimorum  virorum  in  Ila- 
lia  judiciis  »  a  Pontifice  sententias  ipsas  dani- 
natas.  Ac  cardinalis  demum  Granvellanus,  epi- 
scopus  Mechliniensis,  cui  Bulla;  executio  a 
summo  Pontifice,  cum  facultate  subdelegandi, 
commissa  fuit,  ut  in  eadem  Eulia  legitur.  In 
Epistola  siquidem  ad  Maximilianum  Morillo- 
num,  sub  die  xui  Novembris  hujusmet  anni 
UDLXVU  data,  qua  suam  illi  facultatem  subde- 
legat,  inter  alia,  ex  idiomale  Gallico  in  Latinum 
fideliter  reddita,  heec  scribit '  :  «  Opera  (Baii) 
examinata  fuere  a  viris  doctis  multarum  natio- 
num,  qui  unanimiter  censurarunt  plures  propo- 
sitiones  in  illis  repertas,  ea  forma  quam  per- 
spicies  in  ipsa  Bulla  Summi  Pontificis,  quam 
tibi  mitto  ». 

113.  Haud  me  latet,  Gabrielem  Gerbero- 
num,  celebrem  et  prostitutum  Jansenistam, 
adeoque  Baianum,  novissimis  his  temporibus, 
videlicet  anno  mdcxcvi,  Baii  opera  prajdicta, 
jampridem  sepulta.aliis  additis  hactenus  inedi- 
tis,  e  latebris  suo  studio  et  conatu  eruisse,  et 
fictis  typis  Coloniensibus,  in  Hollandia,  ubi  e 
Gallia  profugus  et  apostata  delilescebat,  Petri 
Codde  episcopi  Sebasteni,  tunc  illarum  Missio- 
num  Vicarii  Apostolici,  eodemque  furfure  non 
leviter  aspersi  (ob  id  postea  a  Clemente  XI  eo 
munere  adhuc  vivens  deturbatus,  et  demum 
in  iniquitate  pertinaciter  mortuus,  Ecclesiae 
suffragiis,  Ecclesiasticaque  sepultura  declara- 
tus  indignus)  charissimum  contubernalem,  pu- 
blicBE  luci  iterum  dedisse.  Una  autem  cum  ope- 
ribus  ipsis,  Pontificum  BuIIas,  aliaque  ad  Baii 
ejusdem  causam  spectantia,parifer  edidit,suas- 
que  in  illis  adnolationes  et  animadversiones, 
suo  vere  schismatico  spiritu  ad  nauseam  us- 
que  refertas  inseruit.  Inter  eas  autem,  post- 
quam  pag.  62  secundae  partis,  preefatam  cardi- 

'  Id  Operibns  Baii  pact.  2.  pag.  62. 


nalis    Granvellani    Epistolam    retulit,   ad    illa 
verba :  «  A  viris  doclis  multarum  nationum  », 
pro  adnolatione,  insigni  ac  graviter  plectenda 
temeritate,  ha;c  ad  marginem   ponit ;  «  Docti, 
qui  Scripturas  ac  Patrum  sententias  non  nove- 
runt  ».  Quod  sane,  si  superis  placeat,  retulisse 
solum,    abunde    confufasse    est.   Gerberonum 
cnim,  nec  nomen  quidem  perspectum  habere 
potuisse,  vel  unius  ex  illis  [durium  nationum 
doctoribus,   quibus    cxaminanda   Baiana   doc- 
trina  tradifa  est ;  quis  ambigere  valef  ?  Qua  igi- 
lur  ratione,  Scripfuram  ac  Patrcs  ignorasse  as- 
serere  audet,  si  adeo  ignoravit  quid  scirent,  ut 
etiam   quinam  essent  nesciret  ?  Vocat  deinde 
docfos  ;  at  quomodo  in  re,  de  qua  agebatur, 
docfi,  si  Scripturam  Pafresque  nesciebant,  quos 
maxime  scire  debuissent,  et  ex  quorum  dum- 
taxat  scientia,  infer  docfos  recenseri  poterant? 
Novisse,  e  contra,  et  omnes,  el  singulos,  quos 
doctos  dixerunt,   Pontificem  Summum,  Gran- 
vellanum,  eosque  demum  omnes,  quibus  Ba- 
iana  doctrina  cribranda  tradifa  esf ;  Gerberonus 
certe  diffileri  non  poferif.  Qua  igitur  ralione, 
posthabitis  omni   exceptione   majoribus    lesti- 
bus  illis,  qui  quae  viderunt  manibusque  prope- 
modum    confractarunt,   locuti    sunt  :   creden- 
dum  Gerberono  uni  erit,  qui  quaicumque  igno- 
ravif,  blasphemavit  ?  Et  revera,  quis  ad  indi- 
gnationem  non  moveatur,  tales  audiens  syco- 
phanlas,  sic    de    se    magniflce    senfientes,   ut 
quosque  alios,  impiis  suis  dogmafibus  adver- 
sanfes,  velut    ex    tripode,  indoctos,  sacraeque 
Scripfurae  ef  Patrum  senlentias  ignorantes  pro- 
clament?  Contumeliae  siquidem  illae,  non  solos 
theologos  illos ,   qui    Baii    doclrinae    censores 
fuere  Pii  V  tempore,  impefere  dignoscuntur ; 
sed  alios  quoque,  qui  anno  mdlxiv,  sub  Pio  IV 
illius  praedecessore,  eamdem  doctrinam  accu- 
rate  examinaverant,  quos  inter,  cum  fuerit,  ut 
alios  studio  praetereamus,  Franciscus  Toletus, 
celeberrimus  Societafis  Jesu  theologus,  ad  sa- 
cram   purpuram  a  Clemente  VIII  deinde  eve- 
ctus,(ut  ipsemetaperte,dum  esset  Lovanii,anno 
MDLXxx,   coram    tota  illa  Universitate   tesfatus 
esf)  audebit  Gerberonus  Scripturae  ac  Palruin 
penitus    illum    dicere    ignarum  ?  Calumniam 
eamdem,  ab  impudentissimo  homine,  non  tam 
Ilalicis  sapienlibus,  quam  praecipuis  etiam,  ut 
innuimus,  Christiani  orbis  Acadeiniis  ct  Uni- 
versitalibus  illatam,  Parisiensi  videlicet  Sorbo- 
nicae,  Salmanticensi  et  Complufensi  ;  quarum 
prima  de  anno  mdlx,  reliquae  duae  anno  mdlxvi, 
Baii  doctrinam  atro  calamo,  et  quidem  acrius, 
quam   deinde,  hoc  anno  mdlxvii,  Pius  V  eam 
damnaverit,    sigillaverant,    nemo    non    videt  ; 
adeo  ut  in  illis  neminem  reperire  fuerit,  juxta 
Gerberonum,   qui   Pafres  Scripfuramque  cal- 
luerif.  Verum,  quis  patienter  feret  tanfam  auda- 
ciam?  Cui  bilem  tam  effrons  impudensque  ca- 
lumnia  non  movebit,  cum  praecipue  praefata- 


Pir  r  ANNUS  2.  —  CHRISTr  1567. 


297 


nim  Acaflemiariim  censuroc,  apud  infandum 
ipsum  Gerberonii  opus,  in  quo  per  extensum 
simul  exhibentur,  videri  possent  ? 

114.  Alia  praeterea  necessario,  circa  Baium 
et  Pianam,  de  qua  agimus,  Bullam,  hic  expla- 
nanda  noscuntur  ;  ex  quibus  primum  est  illud, 
sententias  in  ea  proscriptas,  nec  in  prima  ejus- 
dem  BuIUb  editione,  tempore  ipsius  Pii  exarata, 
nec  in  secunda,  cum  videlicet  Gregorius  XIII 
eam  confirmans,  in  alia  sua  inseruit ;  nec  tan- 
dem  in  terlia,  quando  Urbanus  VIII,  damnans 
Jansenii  librum,  eamdem  rursus,  ad  verbum 
pariter  in  sua  altera,  qtise  incipit  :  In  eminenti 
(ex  qua  illa  a  nobis  fideliter  exlracta  fuit,  quam 
superius  posuimus)  insertam  voluit.  In  om- 
nibus  (inquam)  editioiiibus  his,  propositiones 
pra'fatas,  nullls  numeris  certum  est  fuisse  di- 
stinctas,  vel  notatas.  Quod  igitur  passim  omnes 
et  singulee  suis  obsignalee  numeris  oifendantur, 
peculiare  privatorum  doctorum  inventum  fuit, 
qui  nimirum,  vel  propria?,  vel  alioruni  com- 
moditati  consulentes,  ea  pro  libitu  diviserunt  ; 
unde  effectum  est,  quod  ab  aliis  septuaginta 
sex,  ab  aliis  vero  septuaginta  novem ,  et  qui- 
dem  frequenlius,  recenseanlur. 

113.  Majoris  autem  ponderis  est  illa  quae 
Catholicos  inter  ac  Jansenistas,  ob  interpunc- 
tionem,  post  illam  Bullse  clausulam  appo- 
nendam,  videlicet  :  «  Quanquam  nonnulla?  ali- 
quo  pacto  sustineri  possent »,  ante  subsequentia 
illa  verba,  «  in  rigore  et  proprio  verbonim 
sensu  ab  assertoribus  intento  »,  lis  agitatur. 
Cuncla  siquidem  verba  hsec  ita  conjungi  de- 
bere,  ut  nullum  prorsus  interponendum  sit 
comma,  Baiani  contendunt  ;  ita  siquidem  pri- 
mum  et  originale  Buliae  exemplar,  ab  initio 
exaratum,  Lovanium  missum  se  habere  ,  ibi- 
demque  religiose  adhuc  servatum  asserunt. 
Quibus  positis,omnium  prorsus  propositionum 
in  BuIIa  contentarum  proscriptionem  ac  dam- 
nationem  eludere  eos  connixos  esse,  quis  non 
videt  ?  Dato  enim.  quod  ex  eis  nonnullae  defendi 
possint,  «  in  rigore  et  proprio  verborum  sensu 
ab  assertoribus  intento  »,  nobne  sequitur,  eas 
nulla  omnino  notari  posse  censura  ?  Quis  enim 
tam  audax  erit,  ut  censura  aliqua  dignam  exi- 
stimet  sententiam  illam,  qus  ab  ipso  Summo 
Pontiflce,  in  rigore  et  proprio  verborum  sensu 
ab  assertoribus  intenlo  defendi  posse  decla- 
ratur  ?  Admisso  autem,  quod  earum  nonnullse, 
censura)  cujuslibet  sint  expertes,  et  ha;  quidem 
nullo  a  cffiteris  internoscantur  ac  indicentur 
signo,  ut  revera  non  indicantur  ;  quis,  has  et 
illas  a  cseteris  segregatas,  nulli  censura  sub- 
jacere  ,  alias  vero  damuationis  sententia  rite 
percussas,  pronuntiare  audebit  ?  In  tanta  igitur 
rerum  caligine,  quae  innocentes  simul  ac  cri- 
minosas  sententias  involvit,  ne  forte  injusta 
innocentibus  inuratur  pcena  :  nonne  tutius  erit 
a  criminalium  damnatione  abstinere  ?  vel  sal- 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Ladercui,  L 


tem  omnesab  omni  censura  immunes,  in  rigore 
et  proprio  verborum  sensu,  ab  asscrtoribus  in- 
tenlo,essejudicarc  ;  et  ad  summum  esse  aliqua 
censura  dignas,  «  in  seusu  dumlaxat,  non  ri- 
goroso,  nec  proprio,  ac  nullalenus  ab  aiicto- 
ribus  intento  »  ?  Qua^  quam  insulsa  sinl,  ne 
dicam  fatua,  nemo,  nisi  Baianus  el  im[)uden- 
tissimus  Jansenista,  in  similibus  nBeniis  ludi- 
crisque,  neduin  Ponlificiarum  Bullarum,  sed 
sacrcE  quoquc  Scri|)tura;,  Concilioruin  et  Pa- 
trum  expositionibus  jam  assuelus,  non  videL 
Quamvis,  ut  verum  faleamur,  nec  ipsos,  qui  sic 
loquunlur  et  scribunl,  sic  eliam  senlire  pu- 
tamus  ;  tum  quia  non  adeo  stolidos  credimus, 
quos  quain  inaxime  callidos  et  ad  fallendum 
vafcrrimos  cx|)eriinur  ;  tum  etiam  quia,  si  ita 
revera  seniireul,  ul  sentire  se  simiilanl,  qua?, 
qua>so,  causa  turet,  ut  totis  nitereiitur  viribus 
suadere,  I'ium,  iu  Bulla  efformanda,  fuisse  a 
Baii  adveisariis  circiimvenlum,  eamque  om- 
nino  pra-ier  suain  inlentioiiem  et  voluntatem 
edidissc  ?  Qui  vero  inalis  adeo  arlibus  Pium 
circumvenire  ut  Builain  ederet  potuerunl,  et 
quidein  ul  Haianam  doctrinain  dejiceret,  qua 
ratione  iicLeles  adeo  ignavique  fuerunt,  ut  a 
Pii  sententia  inlactam  ipsam,  nulloque  modo 
percussain  non  inlelligerent  ?  At  non  intel- 
lexerint  ;  et  Baiani  lantuin  et  Jansenislce,  quod 
revera  est,  a  Pii  Bulla  nimirum  non  percussas 
Baii  opiniones  inlelligant.  Si  ila  sese  res  habet ; 
cur,  quaeso,  igitur,  BuIIlu  ipsi  sic  irascuntur, 
ex  eoque  irascuntur,  quod  Baii  sententias  dam- 
naverit,  si  senlentias  ipsas  minime  Ia;sit  ? 

116.  Dicant  prffiterea,  in  unica  periodo, 
nullo  prorsus  interjecto  commale,  quomodo 
valeant  haec  verba  :  «  Quanquam  aliquo  pacto  » 
cum  verbis  illis  «  in  rigore,  et  proprio  ver- 
Lorum  sensu,  ab  assertoribus  inlenlo  »  cohae- 
rere  ?  Xorunt  profecto  grammalici,  prima  pe- 
riodi  verba  adversativa  esse  ;  habere  dehent 
igilur,  cui  adveisenlur.  Quid  vero  in  ea  periodo 
exlat,  cui  adversari  valeanl,  nisi  quae  immediate 
subduntur  verba  ?  Conseqiiens  ergo  est,  ut  id 
quod  asseritur,  posse  aliquo  pacto  defendi,  in 
rigore  el  proprio  verborum  sensu  ab  asserto- 
ribus  inlento  defendi  nequeat  :  ne  dicere  co- 
gamur,  penitus  ineptam  esse  periodum  illam, 
nullumque  reclum  reddere  posse  sensum.    , 

117.  Quo  vero  ad  Biilla;  originale,  sine  con- 
troverso  commale,  in  Lovaniensis  Universilalis 
Archivos  servatum,  afferre  ea  sufflciet,  quae 
subtiliter  et  intime  a  Belgis  ipsis  explorata,  ha- 
bet  Bipalda  ',  quaeque  lotidem  ejusdem  verbis 
hic  duximus  apponenda.  Ait  ergo  :  «  Quoniam 
de  interpunctione  nobis  lis  est  cum  Baianis,  a 
qua  sensus  verborum  horum  totus  dependet : 
quamvis  et  Buliae  Gregoriaiia;  auctoritale,  cujus 
extant  etiamnum    exemplaria  ,  et  ipso  teuora 


'  Ripald.  lom.  3.,  1.  I,  sect.  II,  num.  2. 


38 


298 


PII  X    ANNUS  2.   —  CHRISTI   15G7. 


vcrbisqiic  Biillfp  jam  ?alis  sint  convicti  ;  opercc 
prcliiini  taiiicn  visiiin  fiiit  hujiis  coinnialis  hi- 
storiain,  ut  c  Relfjio  cnin  accepi,  liic  ab  ovo 
rcccnserc.  Exeinplnr  BuII.t,  quod  Roma  pri- 
muni  inissum  fuitad  Michaelem  Raium,  manu- 
scriptuin  erat,  niillas(|ue,  ut  mos  est  curiae 
Roinana?,  cuin  aliquid  manu  dcscrihilur,  lia- 
bcbat  iuleriiuuctioiiiim  nolas.Unde  occasionem 
sumpsit  Baius  in  suum  commodum  sic  verba 
Bulla'  inlerpretandi,  ut  senlentia!  damnata;  ali- 
qua?,  in  ri^'ore  et  i^roprio  verborum  sensu  dicc- 
rentur  vera;  :  quem  magistri  sui  sensum,  ut 
clarius  exprimerent  cjus  discipuli,  a  qiiibus 
Lovanii  tunc  passim  Rulla  ista  describebatur, 
sic  eliain,  vcrbis  transpositis,  aut  addila  paren- 
thesi,  corruperunt,  ut  charta;  illai  anliijua?,  ad 
quas  a  Baianis  provocamur,  ostendunt.  Cum 
vero,  non  ex  illo  inanuscripto,  sed  cx  allero, 
Roma',  aucloritale  Ponlificia,  excuso  exemplari, 
camdem  Bullam  lejrissent  Suarez,  Vasqnez,  Pos- 
sevinus,  aiiique  scriptores,  in  quo  manifesliim 
erat  comina,  posl  verba  illa,  sustineri posseiit ; 
cum  eo  eliam  Rullam  in  suos  commentarios 
transtulerunt.  Quod  indigne  ferens  .lacobus 
Jansenius,  doclor  Lovaniensis.Baii  primum  dis- 
cipulus,deiiide  collega,  annoMDCxvin,in  scliolis 
publicis,  cum  vehementi  querela  exclamavit, 
adulleratam  esse  Bullam  Pontificis  ab  iis,  qui 
conima  illud  ailjecissent,  eo  quod  in  originali 
Bulla ,  quam  tenebat  manu,  (tenebaf  aiilem 
illam  ipsam  manuscriptam,  missam  ad  Raium, 
in  qua  nulla  erat  distinctionis  nota)  nulliim 
ejus  vcstigium  cerneretur.  Quod,  qua  fide  fac- 
tum  sit,  non  discutio  ;  nam,  si  tola  Rulla  nul- 
lam  habebat  interpunctionem  ;  cur  arguen- 
di  erant,  qui  inter  caeteras,  etiam  hanc  (iiiam 
sensus  manifesle  requirehat  apposuissenl?  Ha'c 
est  illa  originalis  RuIIa  ,  quam  proferunt 
contra  nos  Baiani,  et  ex  qua  comma  istud  sub- 
repliliuin  esse  clamant.  Sed  jam  spero ,  de- 
sincnl  id  jaclare,  cum  rei  veritatem  Aposlolica 
Sedis  auctorilas  declaravit.  Cum  enim  Bullam 
hanc  Pii  el  Gregorii  confirmaret  Urbanus  VIII, 
eamque  sua;  Coiistitutioni  totam  insereret,  fac- 
tum  est  casu,  ut  comma  illud  tanli  momenti  a 
typographo  omitteretur  :  quod,  cum  in  exem- 
plaribus  in  Relgio,  deinde  et  ColonicB  excusis, 
fuissel  reslitulum,  hinc  orla  contenlionc,  Raii 
fautores  totam  Urbani  VIII  Bullam  in  contro- 
versiam  vocaverunt,  Romamque,  nomine  Aca- 
demia;  Lovaniensis,  ea  de  re  commissarios  ad 
Sanclain  Sedem  miserunt  ;  qni  cum  qiiere- 
renlur,  Constitutionem  suae  Sanctilatis  fuisse 
vitialam,  ejusdem  Ponlificis  Urbani  el  Officii  S. 
Inquisilionis  jnssu,  ex  Archivo  Sancli  Officii,  et 
ex  Malrice  Actorum,  quae  in  eodem  Arcliivo 
conservantiir,  exemplar  prfefala;  Bullae  Pii  V, 
Gregorii  Xlll  et  Urhani  VIII  transcriplum,  dili- 
gentissime  collatum,  atque  ita  im|iressum,  com- 
missariis  Lovaniensibus  in  manus  consignatum 


fuit,  cum  mandato  Aposlolico,  ut  eidem  oxcm- 
plari  sic  consignato  fides  adhiberetur,  in  quo 
coinma  illud  adeo  disputatum,  suo  loco  est 
reslilulum,  adeo  ut  dubilari  hac  in  re  de  mcnte 
Ponlificis  jam  amplius  non  possit.  Qiiod  si  ad 
originalem  BuIIam  lihet  respicere,  testatus  est 
emincntissiiniis  cardin.-^Iis  de  Lugo  ii  Oclobris 
MDCXLiv,vidisse  primum  autographum  originalc 
Bullae  Pii  V,  non  in  Regesto,  in  quo  a  scripto- 
ribus  Apostolicis  BuIIa;  describunlur,  in  quo 
nullae  solent  inlerpunclioncs  apponi  ,  sed  In 
i|)somet  autographo  illius  cardinalis,  qui  jussu 
ejusdem  Pii  Bullain  concepit  et  exlendit,  sc- 
cundum  menlem  Ponlificis  ;  et  inspexisse  dili- 
geiiter,  quomodo  se  haberent  inlerpunctiones 
in  contextu  ipsins  censuraj  ;  ac  dejirehendisse, 
quod,  post  illa  verba  :  Quanquam  nonnullse  ea- 
rum  aliquo  pacto  siistineri  possent ;  anle  illa, 
qiiae  immediale  sequunlur  ;  in  rigore  et  proprio 
verborum  sensu,  interposilum  eratcomma,  seu 
virgula  disjiinctivaeorumdemverborum. »  Huc- 
usque  Ripalda. 

118.  Gerberonus  in  saepedicto  malesano 
Causae  Baiana;  opere,  parle  2,  pag.  236,  prae- 
fatum  cardinalis  de  Lugo  leslimonium  una  re- 
ferf,  rejiccreque  conlendit  ;  .Jansenislico  vero 
more,  in  relalione  mendacem  ac  iiifidelem,  in 
responso  aulem  temerarium  ac  impiidentem  se 
prodit.  Scribit  siquidem,  cardinalem  de  Lugo, 
in  ipso  Francisci  Toleti  autographo,  comma, 
post  verbum  possent,  se  vidisse  testatum  esse, 
cum  tamcn  de  Lugo,  in  autographo  cardinalis 
illius,  qui  Pii  V  jussu  Rullam  concepit  et  ex- 
tendit,  se  vidisse  tanlum  teslalus  fuerit.  Et  qui- 
dem,  cui,  nisi  stolido  ac  inerli  suadere  Gerbe- 
ronus  polerit,  cardinalem  eum,  cui  exarandi 
BuIIam  siib  anno  mdlxvii  a  Pio  editam,  pro- 
vincia  demandata  esf,  Franciscum  Tolelum  esse 
pofuisse,  qui  post  annos  tantum  viginti  sex, 
a  Clemenle  VIII  sub  anno  mdxcxiii,  infer  cardi- 
nales  adscripfus  fuit  ?  Ilis  incondila  ac  falsa 
alia  plura  Gerberonus  addit,  quae  cum  nostrum 
non  sit  hic  singillatim  rejicere,  aliis  idcirco 
refutanda  relinquimus. 

119.  PrEEterire  tamen  nec  possumus  nec 
debemus,  non  oinnes  revera  in  Pii  Bulla  relatas 
damnatasque  sententias  in  Operibus  Baii  editis 
reperiri,  sed  eoruin  aliquas  i[)sis  Ojieribus  ab 
illo  inserfas  ;  aliquas  soluin  ab  eo  in  scholis 
fuisse  dictatas  ;  aliquas  demum  forte  ore  dum- 
taxat  prolatas  ;  quod  quidem,  non  ut  alii  usque 
adhuc,  conjectura  tantum,  eruimus,  sed  ex- 
pressis  verbis  notatum  rejierimus  in  ipso  ori- 
ginali  Processu,  contra  eumdem  Micliaelem 
Baium,  Gregorii  XIII  jussu,  sub  anno  mdlxxx, 
ut  diximus,  confecfo.cui  hujusmodi  titulusesl : 
«  Processus  contra  Michaelem  Baii,  decanum 
Lovaniensem,  et  ejus  sectatdres,  super  qui- 
busilam  novis  opinionibus  ,  et  per  ipsum 
Michaeleni,   tam  in   publicis   disputafionibus, 


PII   V   ANNUS  2.   —   CHRISTI    1567. 


299 


quam  siiis  libris  et  scriptis  editis  ,  assertis.  » 

120.  Quod  ad  ipsos  Baianos  atlinet,  ex  qui- 
bus  nostri  temporis  Jansenista?,  ab  ipso  pro- 
pemodum  orlu  suo,  eo,  ut  dixiiiius,  summa 
illorum  impudentia  pervenit,  ut,  referente  Ru- 
remundensi  Lindano  et  Fabricio  teste,  Baii 
discipuli  in  quffistionem  vocare  contenderint  : 
«  An  summus  Ponlifex  universalis  KcclesicE  sit 
pastor  ?  »  exquo  deinde  elicilum  il\ud,\i{prif7ii 
lantum  episcopi  nomine  ac  pnerogaliva  pra>- 
dilum  ornatumque  eumdem  Romanum  Ponli- 
ficem  velint  ;  ita  ut  prirnus  lanlum  inter  pares 
ac  a?quales,  jus  in  caelerarum  Ecclesiarum  re- 
j,'imine  nuilum  obtineat,  ac  in  messem  alienam 
manum  extendere  |)ropemodum  judicandus  sit, 
si,  vel  inscio,  vel  invito,  dicecesis  alicujus  epis- 
copo  pasloris  munus  aliquod  ol)ire  voluerit. 
Ouae,  quanlum  a  Calbolica  veritate  sint  aliena, 
etiam  si  ccetera  deessenl,  et  dicta  et  Catboli- 
corum  scripta  ;  imo  ipsorum,  boc  ferme  tem- 
pore,  tam  in  Anglia  quam  in  Belgio,  pro  ea 
asserenda  effusus  sanguis,  abunde  demon- 
strant  ,  ut  ex  nostris  ac  prsdecessorum  no- 
strorum  Annalibus  manifestissime  patel.  Quis 
onim  adeo  vecors  insanusque  erit,  ut  exislimet, 
innumeros  eos  Martyres,  qui  novissimis  bisce 
temporibus,pro  verodogmate  PrimatusS.  Pctri 
occisi  sunt,  secti  sunt,  in  occisione  gladii  mor- 
tui  sunt  (eliam  si  oris  confessione  palam  id 
professi  non  fuissent)  innumera  ea  pertulisse 
tormenta,  vilamque  dedisse,  wiprimttm  tantum 
inter  pares  Pontiticem  Summum  assererent, 
primatuque  (inquam)  isto  ca?remoniali  tantum 
boneslarent  ?  Ut  verum  tamen  fateamur,  cum 
Baiani  ista  effulire  cceperunt,  licet  multo  dete- 
riores  in  Apostolicam  Sedem  blaspbemias  Lu- 
tberani,  Calvinista',  Zuiglianique  evomuissent 
inler  ipsas  nibilominus,  haec  quoqiie  erat,  ut  ex 
paulo  ante  relalis  Carnesecbii  erroribus  mani- 
festum  evadit  ;  qua  forte  utebantur,  qui  inter 
irapudenlissimos  bujusmodi  baereticos  minus 
internosci  modestioresque  videri  affectarent  ; 
cura  tamen  revera,  praeter  noraen,  (si  taraen 
vero  primatu  ablegato,  primi  noraen  aliquid 
censeri  valeat)  Romano  Pontiflci  nibil  relin- 
quentes,  borrendo  scelere,  eversa  Ecclesiastica 
bieracbia,  detractoque  vere  raonarcbico ,  a 
Cbristo  Domino  instituto,  Ecclesiae  regimine 
(de  quo  in  deGnilione  dogmatica  Concilii  Flo- 
renlini)  aliud  ei,  nescio  ijuid,  neque  arislocra- 
ticum,  nec  democraticum  substituere,  teraere 
prsesuraerent  :  ac  Ecclesiae  corpus,  quo  noraine 
sa;pe  sajpius  eam  Apostolus  nuncupare  con- 
suevit,  sine  unico  veri  nominis  capile  consti- 
tuere  vellent. 

121.  Nec  tamen,  ob  id,  hujus  inventi,  blas- 
pbemique  vocabuli,  quo,  primitm  inter  pares 
episcopum ,  Pontiflcem  Romanura  nuncupan- 
dum  censent,  universaeque  Ecclesiae  regimen 
ab  eo  auferunt,  preefatos  haerelicos  Lutheranos, 


Calvinistas,  Zwinglianos,  priraos  edixerim  con- 
ditores.  Constat  cnim  a  Gra;cis  id  inutuatura 
scbismaticis,  qui  diu  ante,  sed  post  Pliotium 
pra3cipue,  a  Romana  Ecclesia  sejuncti,  nil  in- 
tenlulum  reliquerunt,  quo  ejusdem  dignitati 
ac  jurisdictioni  detrabere  possent.  Qui  proxime 
tamen,  praefatorum  ba>reticoruui  ti'ni|)oribus, 
nefariara  eam  loquendi  ralionem,  vel  invenit, 
vel  a  majoribus  scbisraalicis  jara  invenlam 
acceplamque  usurpavit,  usurpaiidique  ansam 
hffirelicis  ipsis  dedit,  nonnisi  Nilum  arcbiepisco- 
pum  Tbessalonicensem  fuisse  putamus  :  «  Qui 
(inquit  Spondauus  ')  scripsisse  reperilur  duos 
tractalulos  contra  primatum  Romani  Pontiflcis, 
quos  haeretici  exoscuiantur  :  quasi  vero  aliud 
a  Graecis,  ex  quo  ab  Ecclesia  Calbolica  recesse- 
runt,  quam  fffidifragia,  mendacia,  scbisuiata 
et  haereses  expeclare  liceat  ».  In  ()ra;memorato 
Florenlino  Concilio,  Nili  bujus  Opuscula,  tum 
baec,  lum  alia,  in  qui!)us  de  Spiritus  sancti 
processione  agilur,  damnata  fuisse,  bis  verbis 
testatur  Spondauus  ipse  :  «  Ejusdem  Nili  blas- 
pbemias  de  processione  Spirilus  sancti  ali- 
asque  explosit  postea  Synodus  OEcumenica 
Florentina  ».  Et  praeter  haec,  contra  Romani 
Pontificis  primatum  ab  eo  prolatos  errores 
refulat  Bellarminus  -,  qui  eliam  animadvertit, 
ab  impiissimo  haeretico  Flavio  lllyrico,  de  eo- 
dem  priniatu  papae,  Graece  conscripta,  prafata 
Nili  Opuscula,  in  Latinura  translata,  mire  fuisse 
corrupta.  Peculiari  eliam  opere  Parisiis  anno 
MDCXxvi  edito,  a  Joanne  Caryopbyllo,  arcbiepi- 
scopo  Iconiensi,  rejecta  sunt.  Sed  quod  plane, 
haeretico  et  scbismatico  Nilo,  pra;ter  Lutbera- 
nos,  Calvinislas,  Zwinglianos,  multo  deteriores 
hodiernos  Jansenislas  et  Baianos  ostendit,  qui 
statim  ac  eruperunt  (ut  innuimus)  adbaesisse 
blasphemae  Nili  sententiae  visi  suut,  illud  |iro- 
fecto  est,  quod  rite  S()ondanus  ',  cura  de  ipso 
Nilo  loquitur,  observat  :  «  El  tamen  talis  ille, 
inquit,  quid  de  hoc  senserit  (uimirum  de  uni- 
versali  Romani  Pontificis  primalu)  tandem  in 
fine  posterioris  tractalus  declarans,  ita  breviter 
concludit :  «  Quamdiu  papa  ordinera  servaverit 
et  veritati  adba;serit,  a  (irimnrio  et  summo 
principatu  non  esse  removendum  ;  sed  ,  ut 
caput  Ecclesiae,  et  Summum  Ponliflcem,  ac 
Petri  successorem  agnoscendum,  omnesque  ei 
obedire  debere  ».  Post  quae  S()ond;mus  :  «  An 
his  (inquit)  subscribent  nostri  haeretici  ?  »  dica- 
mus  nos,  «  nostri  Baianislae  et  Jansenisla?  ?  » 
Numquid  cum  primum  inter  pares  dicunt,  am- 
plissimam  quam  vere  hubet  ei  tribuunt  pote- 
statem  ?  An  frustra  proprio  blandientes  errori, 
satis  superque  Apostolicae  Sedi,  se  tribuere 
arbitrantur,  cura  primum  tantum,  Pontificem 
Summura  inter  episcopos  dicunt  ?  An  vero,  pro 
hujusraodi  tanlum  inler  aequales  primalu,  lot 

'  Sub  anno  1355,  pag.  740.  —  ^  De  Rom.  Ponl.  lib.  U.cap.  27.. 
—  3  ibid.  ut  supra. 


300 


PII  V   AXNCS  2.   —   CIIRISTI    1567. 


martyres  sauguinem  profudisse  glorioseque 
occubuisse,  ut  diximus,  stolide  aliqui  suadere 
volunt  ?  At  licec  obiter. 

1-2-2.  Cffterum,  in  ipsa  Constitutione,  pra- 
varum   senlentiarum    auctorum    seu    auctoris 
uomen  reticetur,  quod  in  eum  (ut  dicebamus) 
remissius   quam   posset,   Poulifox  agere  \olu- 
erit,  ne  infamia  ea  videlicet  notalus  exaspera- 
retur,  et  pro  eo  quod  errores  abjiceret,  iisdem 
sustinendis  ac  defendendis  ,   uti    usu    passim 
evenisse   compertum    fuerat,   pertinacius    in- 
cumberet.  Qua  etiam  de  causa,  uni  cardinali 
Granvellano ,   vel    aiii    quem     ipse    idoneum 
existimasset,    ejusdem    executionem    deman- 
davil.  In  hanc  tamen   adeo  mitem  agendi  ra- 
tioncm  sponte  sua  Pium  descendisse  minime 
credimus,  sed  Hispanis   prscipue   consulenti- 
bus  alque   adnitentibus  (qui  jam  exorlis  pro- 
pter  religionem  in  Belgio  dissidiis,  ista  quoque 
superaddere    pertimuerunt)    in    ipsam     Ponti- 
flcem  se  trahi  passum  vel  invitum  censemus ; 
nam  quod  hic  egit,  nullatenus  ralioni  ei  co- 
haerere  cognoscitur,  qua  cum  haereticis  aliis  se 
gerere  consuevit ;  cum  videlicet,  vel  latitantes 
in  lalebris,  in  quas  se  receperant,  diligentissime 
ubique  inquisivit,  et  ab  ipsis  prodire  coegit; 
vel  publica  severaque  justilia,  vulgatis  ubique 
eorum  erroribus  ac  nominibus,  in  ipsos  ani- 
madvertit  ;  utpote    qui    compertum    haberet, 
monstra    hujusmodi,  vel   raro,  vel  nunquam 
lenitate  mansuescere   consuevisse,  et  ideo  vi 
omnino  coercenda  esse  et  dure  increpanda  ; 
cthaeresim  cancrum  esse,  cui,  nisi  ferro  et  igne 
(omnino  lenioribus  remediis  aliis  posthabilis) 
occurratur,   «  latius   semper   magis  »,   inquit 
Anselmus  ')  «  et  magis  occupat,  et  devoral,  ac 
maculat  mentes,  in  quibus  radicare  coeperit, 
sicut  morbus  qui  dicitur  cancer,  latius  semper 
occupat,   confoedat,   ac  illam   partem   in  qua 
nascitur  devorat  ;  vel  sicut  piscis,  qui  dicitur 
Cancer,   qui  non  in  ante   sed  refro   tendit ». 
Quod  quidem,  si  unquam  alias,  modo  accidisse 
fatendum   est,   cum   iuijusmodi   lenitate,   qua 
aeque  ac  Pius,  qui  ei  successit,  Gregorius  usi 
sunt,  nil  aliud  profecto  effectum  fuerit  (praeter 
ipsorum    utique  voluntatem   et  confra  spem) 
nisi  ut  latius  perditissimorum   errorum  virus 
dilatarefur,  in  malitia  magis  magisque  eorum 
auctoribus  obfirmatis,  innumerisque  ab  iisdem 
praeterea  ipsorum  pernicie  corruptis  :  adeo  ut 
in  immensum  succrescente  flamma,  tota  psene 
Catholica  Ecclesia  conflagrasse  visa  sit :  unde 
usurpari  jure  posse  Jacobi  *  iliud  censeafur  : 
Ecce    quantus    fgnis ,   quam   magnam   sylvam 
incendit. 

123.  Eo  magis  idcirco,  quod  e  vivis  sublato, 
ut  diximus,  Joanne  Hasseiio,  altero  errorum 
inventore,  unus  dumlaxat  Baius  damnatarum 

'  In  n.  ad  Timoth.  cap.  2.  —  *  Jacob.  iii.  v.  5. 


senfentiarum,  uti  auctor,  sic  assertor  reman- 
serat  ;  minus  ab  eo  (utpote  quem,  quando- 
cumque  veilent,  in  sua  potestate  haberent) 
ilispani  sibi  mefuere  pofnerant,  et  Pius,  con- 
sueto  zelo  acrius  cohibere  potuisset,  ea  cum 
iUo  comitate  se  gessisse,  minime  probandum 
videfur.  Excusationem  aliquam  nihilominus 
promerentur,  quod  res  eis  fuerit  cum  lioniine 
omnium  vaferrimo,  qui  pietafis  semper  ac  re- 
iigionis  obducta  specie,  dum  intus  im[)iefafem 
ac  hajreses  pervicacissime  fovit,  foris  Ponfifici 
Maximo  verbis  obedientiam  semper  exhibuit  : 
et  ut  supra  ex  authenfica  relatione  retulimus, 
«  prudcnfiam,  pietatem  et  humililatem  singu- 
larem  prffitulit  »  ;  licet  intus  omni  malilia  et 
doio  sic  pienus  essel,  ut  eam  ijotestatem  ne- 
garet,  cui  sese  subjicere  mentiebatur.  Qua 
quidem  arfe  et  asseclse  iilius  impune  inter  Ca- 
tholicos  sincere  Aposfoiica;  Sedi  adha;renfes, 
coliusione  ea  pritnatis  in  primi,  ita  versantur, 
ut  ubi  alii  ob  negafum  hoc  dogma  ab  Ecclesiae 
sinu  projecti  sunt  ;  hi,  quamvis  eo  crimine 
obnoxii,  verbi  ludiflcantis  beneflcio,  pestilenter 
in  ea  permaneant. 

124.  Mirandum  ideo  non  est,  si  Pius.  ut- 
pote  ea  charitate  flagrans,  quae  omnia  sperat, 
omnia  sustinet,  faciie  credidit  failacibus  Baii 
verbis,  putavitque  ad  cor  vere  rediisse,  vel 
rediturum  speravit  ;  ferendumque  tandem  exi- 
slimavit,  quem  vere  correctum  conversumque 
censuit  ;  utpote  qui  ipse  etiam  peccaforis  mor- 
tem  noliet,  sed  magis  ut  converteretur  et  vi- 
veret.  Muito  autem  magis  mirandum  esse  non 
immerito  censebit  lector,  aiios,  post  Pium 
Pontifices  Summos,  ubi  ab  eodem  Pio  ienitatis 
medicinam  morbo  adhibitam  nii  prorsus  pro- 
fecisse  tot  experimenfis  didicissent ,  alteram 
priorique  oppositam  adhibere  non  cogitasse  ; 
quamvis  in  deteriora  semper  segrotum  proia- 
psum  cognoscerent,  et  eo  usque  proiapsum, 
ut,  juxta  Prophefam,  insanabilis  evaderet  fra- 
ctura  ejus,  pessima  piaga  ejus  fieret. 

123.  Verum  (ut  innuimus)  cum  improbam 
hanc  hcereditafem  (hypocrisis,  videiicet,  men- 
dacii  ac  falsitatis)  a  Baio ,  et  post  Baium  a  Jan- 
senio,  qui  ilios  secuti  sunt,  plenissime  acce- 
perint,  ac  prse  cuncfis  h£Ereticis,  qui  unquam 
fuerunf,  dolis  concinnandis,  tergiversationibus, 
simulationibus  incubuerint  ;  ita  ut  haud  facile 
a  Catholicis  internosci  possent ;  hinc  pruden- 
tem  Summorum  Patrumfamiiias  caufelam  per- 
saepe  processisse  pufandum  est,  ne  dum  zizania 
coiligerentur,  una  cum  eis  eradicaretur  et  fri- 
ticum.  Nostra  famen  aetate  ,  superbia  eorum 
tum  numero  tum  viribus  sic  crevit,  ut  messem 
praestoiari  necesse  non  fuerit  ad  ea  in  fasci- 
culos  aiiiganda  ut  comburerentur  igni  ;  cui 
ipsimet  (cum  nempe  adeo  insoienfer  se  extu- 
iere  ac  prodidere)  jure  sese  tradendos  exhibue- 
runf ;  uti  re  ipsa  a  Pontiflcibus  Summis  reite- 


PII  V   ANNUS  2.    —  CHRISTI    1567. 


30f 


ratis  vicibus,  facliim  vidimus.  Et  niiiilomiiuis, 
hoc  ipso  tempore,  ex  eadem  secta  innumeri 
pcene  sunt,  qui,  in  vestibus  ovium  incedenles, 
intrinsecus  sunt  lupi  rapaces  ;  et  liaud  raro, 
simulata  specie,  veras  Christi  oves  diripiunt  : 
a  quibus  sane  insidiatoribus  occultls,  majus 
periculum  quam  ab  apertis  bostibus  EcclesicC 
Dei  imminere,  experimento  docti  dolemus  :  ut 
propterea  ex  corde  et  humiliter  Summi  Domi- 
nici  gregis  Pastores  exorandi  censeanlur,  ut  a 
talibus  caveant  ;  et  eo  magis,  quo  hi  ad  tantam 
demum  dolosam  pervenerunt  perfidiam,  ut  eos 
etiam  acerbissime  impetere  haud  raro  simulcnt, 
cum  quibus  eo  ipso  tempore  impiissima  ncces- 
situdine  juncti  esse  deprehenduntur  :  ColUgata 
est  (inquit  Oseas  ')  iniquitas  Ephraim,  abscon- 
ditum  pcccalum  ejus. 

126.  Pius  cardinali  Granvellano  committit 
executionem  Bullse,  et  Dominicanis  dat  potesta- 
tem  absolvendi  a  censuris  in  foro  interno.  —  Caj- 
terum  Bullse  contra  Baium  editaj  executio,  a 
Pio,  ut  diximus,  cardinali  Granvellano  deman- 
data  est ;  is  autem  eam  ad  Maximilianum  Mo- 
rillonium,  Ecclesioe  Divi  Pelri  Ariensis  prae- 
positum,  suumque  in  Ecclesia  Mechliniensi 
generalem  vicarium  transmisit:  qui  illam,  tum 
omni  Academia;  Lovaniensi,  tum  ipsi  Michaeli 
Baio,  sub  die  vigesima  nona  mensis  Decembris 
hujusmet  anni  denuntiavit.  Summa  animi  in 
speciem,  ut  innuimus,  demissione,  Apostolicaj 
sese  censurae  Baius  subjecit  ;  at  quo  animo 
sese  vere  subjecerit,  quse  sunt  subsecuta  palen- 
ter  ostendunt.  Majori  alacritate  ac  reverenlia 
Summi  Pontiflcis  mandata ,  toto  Christiano 
orbe  pra!clara,  Academia  Lovaniensis  susce|)it, 
ut  propterea  merito  censendum  videretur,  ab- 
dicatis  undequaque  simultatibus,  quffi  incon- 
ditis  illis  senlentiis  excitataj  fuerant,  pacem  ac 
tranquillitatem  deinceps  in  ea  futuram.  Sed 
quia  in  ipsa  contumax  ac  pervicax  anathema 
perstitit  Baius  ;  ideo  absconditus  potius  est 
ignis  quam  extinctus  ;  imo  illum  perpetuo 
foventibus,  tum  Baio  eodem,  tum  sectatoribus 
ejus  in  illud  tandem  incendium  erupit,  quod 
suis  locis  nobis  dicendum  erit. 

d27.  Enim  vero  Pontiflcem  minime  latuisse 
Morillonum  ,  cui  diximus  Constitutionis  exe- 
cutionem  a  cardlnali  Granvellano  fuisse  de- 
mandatam  ;  imo  eximiam  ipsius  virtutem  ac 
Catholica;  religionis  zelum  optime  perspectum 
habuisse  ,  (unde  rile  quoque  putandum  sit , 
nonnisi  Pio  auctore,  id  ei  munus  commlssum 
fuisse)  ex  eo  inleliigi  posse  cognoscitur,  quod 
cum  Pius  in  Belgium  Surrentinum  arcbiepi- 
scopum  (ut  toties  diximus)  suum  nuntium 
misit,  ab  ipso  Apostolicas  quoque  litteras  ad 
Morillonum  deterri  voluit. 

128.   Magis  vero  quam  Baio  ac  Baianis,  Pii 

'  Oseae,  xiii,  12. 


lenitalem  ac  clcmentiam  bacreticis  aliis  qui 
in  Belglo  morabantur,  boc  ipso  tempore  cen- 
sendum  est  profuisse.  Qua  autem  ratione,  ex 
Eplstollsa  Joanne  Stractmano,  allas  memorato, 
lioc  anno,  ad  cardinalem  Alexandrinum  datis, 
intelllges.  Eas,  ex  proprlo  origlnali  exscrlplas, 
hic  integras  damus,  utpote  quod  in  ipsis  non- 
nulia  etiam  habeantur,  quse  superius  a  nobis 
reiata  confirmant,  suntque  hujusmodi  : 

"  Illustrissime  domine  et  reverendissime 
in  Christo  pater. 

«  Nihil  serium  aut  particulare,  quod  fute 
illustrisslmfc  dominatloni  scribam,  in  prsesen- 
tlarum  adest,  pra;ter  quod,  dlllgentia,  saplentla 
alqiie  animi  constantia  illustrissima?  nostrae 
gubernalrlcis,  Ducissae  Parmensis,  et  post  de- 
viclos  inlmicos  Crucis  Chrlsti,  non  procul  a 
civitate  Tornacensi,  fldei  ac  Christianae  reli- 
gioni,  in  nostris  regionibus,  Dei  qui  irascitur 
ct  propltius  est,  et  peccafa  hominum  in  tribu- 
lalione  dlmlttit,  inexhausta  clementla,  melio- 
rem  habitura  cxilum  sperantur.  Velut  enim 
mare,  ex  turbido  serenum,  ccelum  ex  nubilo 
hilari  aspectu  resumitur,  et  in  signum  princi- 
patus  clementiae,  regem  apum  natura  privavit 
aculeo;  sic  mulfo  amplius  ipse  formator  rerum 
omnium,  humanae  miserise  sponfe  subivit  acu- 
leos,  ut  divinos  ef  justos  humanitas  evitaret, 
cum  quibus,  si  quandoque  eam  pro  demeritis 
percufit,  non  uflque  ambitiosa  velut  ultlone, 
mortlficat  et  vivificat,  vulnerat  et  medefur, 
et  quoniam  quidem  toti  (proh  dolor  !)  jara 
constat  mundo  notorium,  qualiter,  peccatis 
nostris  demerenflbus,  sequlssime  a  Deo  dere- 
licfa  nostra  pafria  (praesertim  a  tempore,  quo 
insidlanfes  ursi  et  tortuosi  serpentes  pestifera 
rabiei  suae  venena  spargere  coeperunt)  ab  in- 
fectione  leprae  haereseos,  et  in  seipsa  quam 
incurate  marcescens,  in  odium  sui  ipsius  in- 
fecta  ceciderif ;  ac  quomodo  populus,  et  com- 
mune,  semper  amans  rerum  novarum,  vulgus, 
ab  hajreficis  quam  misere  illusus  sit.  Quia 
tamen  (laus  Deo  in  aefernum)  certa  experientia 
cognoscere  incipimus,  quamplurimos  esse, 
qui  ulfro  fatentur  se  infelicissime  illusos, 
ab  haereticis  falso  persuasos,  atque  ob  id  desi- 
derare  ex  corde,  omni  haeresi  abjecta,  velle 
reconclllari  Ecclesiae,  fidemque  amplecti  veram 
et  Christianam  :  ideo  ut  misere  decepti  ab  hae- 
reticis,  viri  ac  mulieres,  senes  ac  juvenes,  qua 
decet  reverentia  afque  sanctifate,  ad  Dei  glo- 
riam  ipsorumque  saiutem,  omnium  peccafo- 
rum  ac  censuraruai  absolutione  percepta,  pro- 
ximum  mereantur  ac  valeanf  celebrare  Pascha 
Resurrectionis  Dominicae  ;  humilllme  deprecor 
ac  supplex  oro,  nomine  R.  P.  Provincialis  no- 
stri,  provinciae  Germaniai  inferioris,  ut  vestra 
illustrissima  dominatio  impetrare  dignefur  a 
Sanctissimo  domino,  pro  communi  salute  ani- 
marum,  quatenus  Sua  Sancfitas,   cujus  vices 


30-2 


Pii  V  Axxus  2.  —  ciiRrsTi  1567. 


gerit  in  terris,  clcmenliam  imilando,  vivre 
vocis  oraculo  eiilem  noslro  provinciali,  et  illis 
fralribus  suae  provinciis,  quos  ad  lioc  idoneos 
judicaveril  (e  (juorum  numero  ego  unus  cupio 
liaberi,  si  ad  boc  ()uo(|nomodo  aptus  jiidicalus 
fuero),  conccdal  facullalem  absolvondi,  in  foro 
conscienliac  dumlaxal,  resipiscenles  quoscuni- 
que  haereticos,  el  erimus  obligati  omnes,  orare 
pro  incolumilate  V.  illustrissima;  Dominationis, 
ac  felici  successu  Suae  Sanclitatis,  cujus  liu- 
millime  sanclissimos  exosculor  pedes.  Bru- 
xellae,  vi  Februari  sidlxvii. 

<(  Vestra>  Illuma;  Dominationis  RmED  Fr. 
Joannes  Stractmanus  humilis  servus.  » 

129.  Nil  erat,  quod  magis  optaret  Pius, 
quam  ut  pr.Tvaricatores  ad  cor  redirent,  et  ab 
lia^resi  deperdittc  oves  ad  Ecclesit-c  ovile  rever- 
terenlur  ;  niliilominus  sic  clementiae  tempe- 
randa  officia  existimavit,  ut  tamen  disciplinse 
rigorem  omnino  non  ablegaret.  Quapropter 
praefatis  Dominicanorum  Provinciali  ac  Joanni 
Stractmano,  qiiam  pelebant,  haereticos  in  foro 
conscientiae  absolvendi  facullatem  concessit  ; 
ea  tamen  apposita  conditione,  ut  qui  absolu- 
tionis  beneficium  obtinere  voluissent,  haeresis 
complices  faleri  a|ierireqiie  tenerentur.  Veriim 
eo  lunc  in  Bclgio  religionis  rcs  perduclas 
fuisse,  ut  ex  exbibito  a  Pontilice  optimo  reme- 
dio,  nil  prope  ulililatis  sperandum  esset  (quod 
salubre  tpmperamcnliiin  acger  quisque ,  nec 
qiiidem  summis  labiis  gustalurus  esset),  Epi- 
stola  ad  euindem  cardinalem  Alexandrinum, 
ab  ipso  Joanne  Stractmano  scripta  declarat, 
estque  liujiismodi : 

«  Illuslrissime  domine  et  reverendissime 
in  Chrisfo  pater. 

«  Debito  manuum  osculo  praemisso,  cum 
humillima  semper  mei  commendatione  nequeo 
V.  illlustrissimae  dominationi  sufficientes  re- 
ferre  gralias,  quod  nostro  reverendo  patri 
provinciali,  el  mihi  miserit  licentiam  a  Sanctis- 
simo  Domino  noslio  reconciliandi  S.  matri 
Ecclesiae  Calbolicai  resipiscentes  peccatores,  ac 
eosdem  in  foro  conscienliae  absolvendi.  ea  ta- 
men  lege,  ut  conscios  ac  complices  suos  indi- 
cent  :  qu£E  quidem  conditioiialis  (sit,  quffiso, 
dictum  venia  V.  illustrissiinaj  dominationis),  si 
intelligitur,  quod  indicent  judici  saeculari,  aut 
nobis  extra  confessionem,  ut  nos  aut  judici 
saiculari,  aul  inquisitori  beretica;  pravitatis  in- 
dicemus,  videtur  taclu  difficillima,  quia  nemi- 
nem,  aut  rarissimum.  scio  certo,  qui  ad  boc  (ea 
est  temporum  calamitas)  induci  poterit.  Nec 
etiam  quslibel  civitates  praesentem  habent 
inquisitorem  ;  imo  nec  ipsa  Bruxeila,  ubi  aula 
est  regia,  sed  paucissimi  inquisitores  niultis  ac 
diversis  praesunt  civilatibus  et  oppidis.  Addam 
et  aliud  verbum,  confisus  de  benignitate  vestrae 
illustrissiinae  dominationis.  Existentibus  rebus, 
ut  nunc  sunt,  in  nostris  regionibus,  haec  con- 


dilionalis  non  vidctur,  modo  supradicfo,  obscr- 
valu  necesijaria  ;  nani  in  omnibus  civitatibus, 
oppidis  ac  locis  per  totam  nostram  patriam 
(proh  faciniis  indigniiin  !  ah  I  audaciam  atque 
pra'sumpli()iicm  inaiulitam  ac  detestabilem  !) 
qui  vernm  alque  Catholicam  oderunt  fidem, 
omni  timore  siiblato  (etiam  in  noslra  civitafe 
Bruxellensi,  ubi  non  modicus  ha^reticoruin 
fiiit  et  est  niimerus),  non  pudet  eos  fateri  se 
esse  hiijus  fnrintB  homines  ;  iino  ultra  minas  ac 
injiirias,  qiiibus  Ecclesiaslicos  prosecufi  sunf, 
se  tales  gloriati  sunt.  Non  itaque  opus  esse 
videfiir,  complices  indicare,  qui  seipsos  toti 
mundo  palam  fecerunt.  Verum.  si  suae  Sancti- 
tati  placeret  ac  consultum  videretur,  concedere 
nobis  licenliam  absolvendi  hjEieticos  resipi- 
scentes  in  foro  conscicntice  tanfum,  ea  lege 
ut  nobis,  quibiis  confilebunlur,  aut  pastoribus 
propriis  secreto  indicent  suos  complices,  qua- 
leuiis  per  nos,  aut  per  paslores  possent  reduci 
ad  veram  Calliolicam  fidem  ;  non  dubitarem, 
quin  ea  conditio  faciliter  et  cum  animarum 
fructu  posset  observari.  Supplex  itaque  rogo 
V.  illustrissimam  dominafionem,  ut  haec  cura 
aliis  qiiae  modo  referam,  compellente  me  ad 
hoc  propria  conscientia,  in  bonum  (ut  aestimo) 
Reipublicae  nostrae,  suae  Sanctitali  in  animarum 
saliitem  relerre  atque  proponere  dignetur. 
Bruxellae,  vi  Junii,  etc.  ». 

Ctim  vero,  vei  mulliplicibus  aliis  (ut  acci- 
dere  iis  solet  qui  publicis  muneribus  defun- 
gunliir)  disfractus  negotiis ,  cardinaiis  Aie- 
xandrinus  his  Stractmani  litteris  respondere 
dislulisset  ;  vel  Ponlifex  rem  inagis  maturan- 
diim  censpief,  eam  novis  idcirco  litteris  urgere 
Straclmanus  idem  decrevit  ;  quae  ejusmodi 
fuere  '  : 

«iilustrissime  domine  et  reverendissime  ia 
Chrisfo  paler. 

«  Dcbito  sacrarum  manuiim  oscuio  prae- 
missso.  Quan(|uam,  illustrissime  domine,  pro 
comperfo  halieam  V.  I.  D.  inagis  arduis  ac 
praegnantioribus  occupatam  negotiis,  quam  ut 
meis  scripfis  attendere  possit ;  attamen  •novet 
me  animariim  zelus,  urgelque  secundo  sermo- 
nem  facere.  Elapsis  itaque  diebus,  per  litteras 
V.  I.  D.  maximas  egi  gratias,  eo  quod  misisset 
precibus  meis  reverendo  patri  provinciali , 
eisiiue,  quos  idoneos  judicaret,  ac  mihi  licen- 
tiam,  a  Sanctissimo  Domino  noslro,  reconci- 
liandi  S.  Malri  Ecclesiae  resipiscenfes  haoreficos 
ac  eosdem  in  foro  conscientiae  absoivendi,  ea 
iege  ut  conscios  et  com|)lices  suos  indicent. 
Sed  quam  pauci  adhuc  siut  haereticae  pravilatis 
inquisifores  ;  quandoquidem  etiam  haeretici 
nosfrae  palriae,  omni  timore  siiblato,  noii  fuere 
veriti  profiferi,  se  esse  liujus  farinae  homines  ; 
qui  vero  se  taies  esse  gioriati  fuere,  se  ipsos 

'  Ei  prop.  original. 


PII    V    ANNUS   2. 


CHRISTI    I5G7. 


303 


toti  imiinlo  palam  facientes,  ideo  supplex  ro- 
gal)am,  ut  modo  rogo  V.  I.  D.  ul  iii  animarum 
salutem  ,  su<e  Sanclitati  ptoponere  dignelur, 
ulrumne  sufficeret  secreto  iiidicare  nobis,  qui- 
bus  confitebuiilur,  suos  complices,  (jualenus 
per  nos  possenl  reduci  ad  veram  Callioliram 
fidem,  aut  si  forent  obstinati,  tunc  dcnuntiare 
oporteret  iis,  quibus  ex  officio  incumbit,  ne 
f«ientcs  liirci  gregem  Dominicum  iiificiant, 
quam  humillime  deprecor  V.  I.  D.  ut  in  con- 
solationem  animarum ,  hapc  sua;  Sanctitati 
proponere  dignetur,  ne  communis  populus, 
qai  misere  ab  istis  pessimis  liajrelicis  ost  se- 
ductus,  pro  quo  clementissimus  Domiiius  no- 
ster  Jesus  Christus  suum  preliosissimiim  san- 
guiiiein  fudit,  tanto  beneficio  sacramfiilaiis 
absolutionis  liareat  suspensus.  Bruxellce,  xiv 
Septembris  mdlxvii  ». 

130.  Ubi  ista  plene  cogno^if,  ea  stalim 
quam  apposuerat  conditione  submota,  anipli»- 
simam,  quam  petierant  absolvendi  hirreticos 
facullatem,  Pium  Slractmano  ac  sodalibus  aliis 
Dominicanis  concessisse  :  ac  oplimaiii  prxderea 
normam  prfescripsisse,  qua  cum  lucreticis  sese 
gerere  debuissent,  ejusdem  Straclmani,  quae 
sequunlur  lilteraj  '  oslenduut : 

<i  Reverendissime  alque  illuslrissime  do- 
niine. 

«  Debito,  etc.  Quantum  in  dies  magis  ma- 
gisque,  ob  iiinumera  beneficia  a  divina  bonilale 
suscepta,  sim  obligalus  Deoijue  debitor,  iiifelix 
essem,  nisi,  ipso  danle,  cognoscerem,  ac  coiia- 
rer  pro  viribus,  bonis  operibus,  i|)sius  sancto 
auxilio,  coram  sua  divina  Majestate  gralus  in- 
veniri ;  quod  ut  faciam,  continuo.cum  eflicacia 
supplex  oro  Deum  nostrum  ,  cujiis  largiflua; 
bonitati  placuit,  inter  varia  et  infinila  beneficia, 
ut,  medio  iilustrissima;  vestraj  dominationis, 
legerentur  meae  lilterae  coram  Sanctissimo  do- 
mino  nostro,  a  cujus  Sanclitale,  tanqiiam  a 
Christi  vicario ,  dimaiiavit  verbiim  veritatis, 
inodusque  quem  observare  debemus  in  ab- 
solvendis  ha;reticis  ,  quorum  (proh  dolor  I) 
magnus  apud  nos  reperitur  numerus  :  prout 
clarissime  palet  ex  lilteris  V.  illuslrissima;  do- 
minationis,  quas  summo  cum  gaiidio,  et  cum 
debita  reverenlia  recepi  xxii  Novembris.  Elenim 
verissima  atque  sanctissima  ha;c  sua?  Sanctitatis 
declaratio,et  me  plurimum,  et  omnes  timoratas 
conscientias  consolabitur  ;  quam  graliam  nobis 
a  Sanctissimo  nostro,  eo  modo  nobis  gratiose 
concessam,  ut  digne,  ad  Dei  gloriain,  anima- 
riimque  salutem,  valeam  exequi,  atque  mea; 
orationes,  pro  hoc  statu  turbulento,  coram  Deo 
sint  acceptfE,  supplex  genibus  provoliilus,  ex 
intimo  corde,  et  cum  magna  reverentia  ac  de- 
votione  cupio,  Sanctissimi  domiiii  nostri  susci- 
|iere  sanctam  benedictionem  ;  confisus,  quod 

'  Ex  originali. 


ista  mediante,  mihi  Dominus  Deus  gratiam 
|)iu'stal)it  faciendi  qux  oi  piacita  sunl  semper. 
BruxellK,  xxv  Novembris  mdlxvii  ». 

131.  /Ei|uali  aiitem,  vel  fidei,  vel  animarum 
zelo  ac  Slractmaiius,  in  Belgio  plerosque  reli- 
giosos  atque  Ecclesiaslicos  alios  viros  se  non 
gessisse,  utpotc  qui,  disciplina  pffine  omni 
abjecta,  deliciis  ac  hujus  sa^culi  voluptatibus 
hoc  tempore  se  tanliim  dicasse  videbanlur  ; 
unde,  justo  Dei  judicio,  factum  sit,  ut  siue  uUo 
prorsus  delectu,  ab  haerelicis  in  ipsos,  prte 
aliis,  sscvitum  fuerit ;  qiia?  iiiferius  suis  locis 
dicenda  erunt,  manif -sle  monstrabunt. 

132.  Hieretici  Galli  totam  regiam  captivam 
facere  tentant,  sed  profliijati  in  Lotharinginm 
fufjiunl,  non  sine  multis  patratis  sceleribus.  — 
Dum  haec  in  Belgio  agel;antur,  hajresumque 
vel  fautores  vel  auctores  lemporalibus  ac  S[)iri- 
tualibus  armis  Hispaniariim  rex  ac  Pontifex 
insequebantur,  eorum  periculo  (^roxime  adja- 
centes  Galliarum  sectarii  commoniti,  sibi  i(/sis 
metuentes,  non  tam  Christianissimi  regis  iram 
avertere,  vel  abs  se  (^ropulsare,  quam  ipsiim 
etiam  ullro  lacessere,  ac  |)rimi  impetere,  teine- 
rario  conatu  ausi  sunl.  Sententia  siquidem  illa, 
in  quam  uterque  rex,  ut  (irselerito  anno  di- 
ximus,  desccnderat,  vires  sibi  invicem  mini- 
stiandi,  ut  communes  hostos  altererent  ;  sic 
latere  eos  minime  potuit,  ut  malum  aliquid 
in  se  meditari  sallem  non  sus[)icarentur  ; 
quapropler  siunilala  et  occulla  forte  in  se  con- 
structa  damna,  publico  el  aperto  facinore  de- 
turbanda  censuere. 

133.  Mense  Septembris  hiijus  anni  rex  ac 
regina,  Moncelli,  haud  longe  a  Middis  Bononiae 
urbe,  morabantur,  ubi  Solemnitatem  S.  Michae- 
lis  archangeli,  cum  ejus  Ordinis  inilitibus,  ex 
more  cajlerorum  Francorum  regum  celebrare 
statuerant.  Optimam  hanc  occasionem  sectarii, 
tum  Catholicoruin  prfecipuos,  tum  universain 
regalem  domum  perdendi  nactam  existimarunt: 
ideoque  qui  inter  eos  priinas  obtinebant,  Con- 
dteus  et  Admiralius  Rozeuin,  (larvuin  ejusdein 
provinciae  oppidum,  convenlie  pra:ce(ieranl  suo- 
rum  equites  ,  cum  inlerim  |)editum  copiae 
pra^sto  esse  tota  fere  Gailia  juberentur.  Ex 
improviso,  quingenlorum  equitum  numero, 
aut  regem  capere,  aut  interclusum  obsidere 
statuerant,  et  ex  senlentia  evenisset,  ni  conspi- 
rationis  pluries  admonita  regina,  tandem  fuga, 
regi,  sibi  ac  reliquis  filiis  consuluisset,  primo 
Meldas,  deindcLutetiam  usquenoctu  progressa. 

134.  Nullatenus  aiitem  hoslium  manus 
evasissent,  si  sex  millia  Helvetiorum,  qui  recens 
(tuendi  ab  Albani  Ducis  exercitu  in  Belgium 
trajiciente  regni  conGnes  prujtexlu)  conscripti, 
eadein  fere  hora  ad  locum,  ubi  logia  domus 
morabatur,  ()ervenerant,  aiixilio  iiom  adfuissent. 
Hi  enim  e  vestigio  fugientem  Mildas  regein 
subsequentes,  cuin  ComlKus,  mane  facto,  ip- 


Pir  V  AXNTS  2.   —  CHRISTI    1567. 


sius  fugam  cognovisset,  eumqiie  aggrcfli  con- 
tenderet ;  acie  instrucla,  passisque  vi  \jllis  pro- 
cedentes,  omnes  illius  conatus  initos  reddi- 
dere  ;  ita  ut,  vel  eorum  gonerositale  perterritus, 
eos  lacessere  ausus  non  fuerit  ;  vel ,  quod  eo 
expectatae  sectariorum  suppetiae  non  pervenis- 
sent,  se  illis,  viribus  imparem  agnoscens,  nisi 
per  summam  tcmeritatem  eos  tandem  impeterc 
posse  intellexerit. 

133.  Sic  dilapsum  regem,  ac  Lutctice  se 
receptuni  nullatenus  insequi  tamen  rebelles 
destitere  ;  idcirco  eamdem  urbem  obsidere  sta- 
tuenles,  cunctis  circa  eam  locis  occupatis,  com- 
ineatibusque  procclusis,  ad  Sandionisium,  dua- 
bus  tantum  gallicis  leucis  a  Lutetia  disfans 
oppidum,  caslrametati  sunt.  Ad  eos  tamen, 
suadente  regina  (quse  donec  majores  copias 
contraheret,  sectariorum  injuriam  dissimulan- 
dam  duxil),  rex  misit,  qui  ad  pacem  iiortaren- 
tur.  Sed,  cum  a  rebellibus,  acerbioribus  ac 
elalis  responsis,  nil  aliud  quam  majorem  retu- 
lisset  injuriam,  indignalus,  fecialem,  lilialo 
paludamento  armalum,  ipsos  adire  jussit,  suo- 
que  regio  nomine  obtestari  voluit,  ut  arma 
deponerent  ac  coram  legilimo  suo  judicio  se 
sisterent.  Verum,  uti  nec  benignitate  illecli,  ila 
etiam  nec  minis  perterrili,  ulla  unquam  ra- 
tione,  ad  defectionem  cunctis  ipsorum  stu- 
diis  conversis,  ad  ea  quae  pacis  erant  adduci 
potuerunt. 

136.  Armis  igitur  ac  vi  rebelles  rex  ple- 
ctere  decrevit,  ac  eorum  pervicaciam  infrin- 
gere  ;  ideoque  Comestabilem  Memorantium, 
ducem  exercitus  (quem  tribus  millibus  equi- 
tum  et  sexdecim  peditum  constitisse  dicunt)  , 
aciem  contra  Condsum  et  Admiralium  admo- 
vere  imperavit.  Non  amplius  quam  mille  quin- 
genlos  equites,  et  mille  ducentos  pedites,  apud 
Sandionisium  ipsi  habuisse  dicuntur.  In  per- 
vigilio  igitur  S.  Martini,  prgecipui  Galliarum 
regni  patroni,  regiis  copiis  hserelicorum  exer- 
citum  aggredientibus,  magnum  commissum 
est  preelium,  in  quo,  licet  plurimi  ex  utraque 
parte  corruerint,  et  inter  Calholicos  totius 
exercitus  dux  Comestabilis,  qui,  licet  octogena- 
rius,  strenue  decerlavit,  ac  postridie  est  de- 
functus ,  nihilominus  hi  victores  evasere. 
Magnis  jure  meriloque  laudibus  scriptores 
eumdem  Comestabilem  celebrant,  quod  pro 
religionis  Catholica;  et  avitae,  cujus  semper 
observanlissimum  se  prsebuerat  defensorem, 
pro  regis  sui  ac  patriae,  quorum  nominis  et 
salutis  nunquam  non  studiosissimus  fuerat, 
tuitione  ;  adversus  affines  et  consanguineos 
suos,  religionis  desertores,  regi  rebelles,  patriw 
hostes,  in  oculis  regis  ac  patrise,  victor  clarissi- 
mus,  mortem  oppetierit.  Sed  illud  inter  haec  In 
primis  memorandum  nihilominus  videtur , 
quod  refert  De  Aviia  :  «  Mortuus  est  (inquiens) 
absque  ulla  prorsus  mentis  perturbatione,  exi- 


miamque  animi  constantiam  ac  firmitatem 
exliibcns ;  ita  ut,  cum  ei,  in  quo  jacebat,  cubili, 
rcligiosus  quidam  accessisset,  ut  eum  hortare- 
tur  ad  mortcm  pie  libenlerque  susci[)iendam, 
ad  ipsum  sereno  tranquilloque  vultu  conver- 
sus,  vehementer  deprecatus  fuerit,  ne  sibi 
molestus  existeret :  Nimis  enim  (inquit)  puden- 
dum  esset,  octogiuta  annorum  spatio  laudabi- 
lem  vitam  vivere  didicisse,  ac  deinde  unius 
horae  quadranti  mori  ignorasse  ». 

137.  Post  Comestabilis  mortem,  regii  exer- 
citus  dux,  fraler  regis,  sexdecim  tantummodo 
annos  natus,  et  Andegavensium  dux  renuntia- 
tur,  totoque  regno  legalus  creatur.  Aumalius 
vero  ad  Ones  GermanicP  mittitur,  ut  hinc  tria 
millia  equilum,  a  Joanne  Guilelmo,  Saxoniae 
duce,  et  Carolo  Marchione  Badensi,  regis  no- 
mine,  Lansaci  sollicitalione,  conscriplorum 
adduceret,  ac,  si  valeret,  adversariorum  copias, 
ex  eadem  regione,  sub  duce  Joanne  Gasimiro, 
Friderici  Electoris  Palatini  filio,  venientes  pro- 
hiberet  :  quod  ut  fieret,  summopere  curavit 
eliam  Pontifex,  qui  hac  de  causa,  et  nuntium 
et  litleras  ad  Lotharingiae  ducem,  ut  ex  Episto- 
lis  inferius  ponendis  constal,  Catholicae  religio- 
nis  zelo  plenas,  dedil.  Verum,  cum,  post  San- 
dionysianum  certamen,  a  quolidie  confluentibus 
ad  regium  exercitum  novis  auxiliis,  haeretici 
non  leve  sibi  obsidionis  periculum  imminere 
animadvertissent  ;  vel  saltem,  ne  cum  praefatis 
copiis  Palatini  conjungi  impedirentur  :  relicto 
loco ,  in  quo  eo  usque  constiterant,  obviam 
Germanis  in  Lotharingiam  processerunt.  Hac 
tamen  ratione,  nec  eis  se  jungere  potuissent, 
nec  pericula  in  hostium  manus  incidendi  eva- 
sissent,  ni  eaquorumdam  consiliariorum  Ducis 
Andegavensis  consilia  avertissent  ;  hujus  enim 
exercitui  cum  accessisset,  missus  ex  Belgio  ab 
Albano  duce,  Joannes  Lignius  Barbansonus, 
Arembergii  comes,  preecipui  nominis  dux  cum 
mille  quingentis  equitibus  optime  instructis, 
et  delecto  comitatu,  ac  duobus  tribusve  pedi- 
turn  millibus  ;  tot  viribus,  et  insequi,  ac  penitus 
fere  deleri  posse  Admiralius  ac  Condaeus  vide- 
bantur.  Et  quidem  haec  erat  Andegavensis 
mens,  qui  quam  celerrime  insecutus  est  eos, 
ut  debiles  et  ex  longo  itinere  defatigatos  ag- 
grederetur  ;  verum  dum  scrupulose  nirais  acies 
ad  pugnam  instruunlur,  ac  callide  certamen 
differtur  ;  hostes,  fuga  arrepta,  in  tutiora  loca 
se  recepere.  Per  ejusdem  Condaei  socrum,  ab 
aula  regia  missam,  actum  cum  eo  fuisse  de 
pace  ineunda,  fere  eodem  tempore,  scribit  De 
Avila  ;  tamen  ex  industria  faclum  id  ipsemet 
asserit,  ut  facilius  a  supervenienli  Andegaven- 
sis  exercitu  Condaeus  ipse  deprehenderetur  ; 
neque  enim  hoc  anno  inter  rebelles  ac  regem 
res  compositae  fuerunt,  plurimi,  alioquin  fide 
digni,  scriplores  existimarunt,  sed  sequeuti. 

138 .  Qua>  autem  et  quanta    fuerint   sce- 


Pir  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI    1 5C7. 


305 


lera,  ab  haereficis,  hiijiis  belli  occasione,  ciinclis 
in  locis,  oppidis,  ac  priPcipuis  etiam  urbibus, 
quas  armis  vel  dolo  suheKerunt,  hoc  anno  pa- 
trala,  paucis  complexi  sunl  Nalalis  Comes  ac 
Michael  ab  [sselt '.  «SfEvitum  est,»  inquil  is,  «in 
omne  genus  hominiim  ac  rerum  sacrarum,  id- 
que  non  solum  in  Turonibus,  sed  et  Lufjdimi, 
Aureliae,  et  per  omnem  Piclonum  regionem  : 
fuerunt  enim  eversa  brevi  tempore  soloque 
ajquata  pliira  sexcentis  coenobiis,  succensa  non 
pauca :  insolentia  impielasqiie,  qua  usi  suntin 
sacratissimam  Euch.iristiain,  nullo  est  unquam 
audita  sseculo.  Non  modo  aurea  pretiosaque 
supelleclili.i  templorum  dlrepta,sed  lotfe  urbes 
ferro  igneque  vastalae.  Mutta  millia  nuinmuiim 
seditiose  a  populis  extorta,  urbes  castellaque 
moenibus  nudata,  aul,  impositis  diuturnis  prae- 
sidiis,  vexata,  cives  expulsi  aut  in  conspectu 
uxoriim  flliorumque  misere  jugulati,  agri  ho- 
sliliter  devastati,  coloni  per  ludibriiim  necati, 
ad  qiiinque  millia  sacerdotiim  Ecclesiastico- 
rumqiie  hominuin  variis  locis  inlerfecta  ».  Sic 
ille:et  haec  quidem  talia  ac  tanla  hferelicorum 
impiissima  scelera  pravain  eorumdem  mentem 
abiinde  salis  manifestarunt  ^ :  neqiie  enim  ulla 
ralionabiliscausa  prBetendi  valel.quahujiismodi, 
contra  Deum,  regem,  religionem  ac  universum 
regnum,  diabolica  ac  feralis  conjuratio  excusari 
poluerit,  ut  nonnullos  contendere  non  piiduit. 

139.  Periculis  et  tiecessitatibiis  regise  Gal- 
Ucse  stibvenit  Pontifex,  excitatque  cseteros  prin- 
cipes  ad  mittenda  auxilia.  —  Regina  inlerea  de 
insidiis  sibi  ac  regi  instructis,  Romam  misso 
Annibale  auricellario,  Pontificem  adinonuerat, 
enixe  eum  deprecans ,  ut  in  lali  ac  tanta  neces- 
silate,  tum  regise  majestatis,  tum  Catliolicae 
religionis  periculo  occurreiet.  Verbis  promi 
non  potest,  quam  eo  niintio  consternatus,  quam 
anxio  Pius  fuerat  timore  correplus  ;  illud  in 
primis  dolens  ,  ex  nimia  quam  toties  redargue- 
rat  cum  hcereticis  comitate  extrema  haec  mala 
derivasse.  Zelo  succensus  manu  sua  igitur  ad 
eos  reges  scripsit,  haud  diutius  cum  hajreticis 
dissimulandum  ,  sed  potius  tam  immane  scelus 
armis  vindicandum,  seque  ob  id  pecunias  et 
milites  suppedilaturum ;  moxque  ad  Ludovicum 
Gonzagam  Niverni  ducem,  qui  ia  Italise  finibus 
morabatur,  ut  auxilio  regi  esset  quamprimum, 
has  litteras  dedit: 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  Ludovico  Gon- 
zagae,  duci  Nivernensi. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salulem  et  Apos- 
tolicam  benedictionem.  Evasisse  Christianissi- 
mum  regem  impias  hcereticorum  manus  maxi- 
mopere  laetamur,  etDeo,qui  in  tanlo  eum  peri- 
culo  prolexit,  gralias  agimus.  Te  vero,  quod  ad 
ferendum  ei  auxilium  adjungaris,  maxima  laude 
prosequimur,  et,  ut  quaiitam  maximam  poles 

1  Ab  Issell.  pag.  122.  Natal.  Com.  Hist.  ul  supra.  —  *  Goulier. 
Illsl.  Calviiiian.  lib.  2.  pag.  85. 

Ann.  —  ToMus  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


celeritatem  adhibeas,  hortamiir.  Quod  hortatus 
es  nos  ad  eum  lam  necessario  lempore  pecu- 
nia  jiivandum,  scilo  vcnisse  ad  iios  ah  ipso 
rege  nuntium,  cui  eadeni  de  re  nnliisciim  a- 
genti  polliciti  sumiis,  nos  regi  ininmie  defutu- 
ros,  dummodo  reliqionis  cnusa  st^rio  agatiir^ 
non,  ut  ante  hoc  tetnpus.  acta  fuit.  .Sed  ciim  pe- 
cuniee  facullalem  in  prffiseiilia  iion  li.ibeamus, 
quia quidquid  h.ibuimusalisiimpsimus.jiivando 
imperatorem  electnm,  illo  gravissimo  bello 
Turcarum,  et  Scoliae  rcginam,  cl  S.  .lo.innis  mi- 
lites,  ad  insiilam  Melilam  inuiiicndain,  miillis- 
que  aliis  prajterea  necessariis  suinptibns  :  co- 
gimur  aliquod  onus  po|)iilis  nostris,  ct  S.  R.  E. 
ditionis  imponere,  omiiino  ci>ntra  VDluntatein 
et  institutum  nostrum.  Sed  (iiiod  ob  nostias  ip- 
sorum  et  domus  noslrae  neccssit.itcs,  ut  face- 
remus,  in  animiim  indiicere  non  potiiissemtis  ; 
statuimus  id  majestatis  suae  causa  facere.  Sed 
ut  nostra  pecunia  hac  via  non  ita  cito  cxpediri 
polest,  tamen  ralionein  inihimiis,  cjiis  qii.im 
celerrime  fieri  poterit  exigenda;,  et  necessilati 
regis,  vel  pecuniae,  vel  militiim  aiixilio,  prout 
magis  expedire  visuin  fucrit,  eliam  siipr.i  vires 
nostras  subvenicmtis.  Supenores  littcrae  tuae, 
quas  dilectus  fllius  Adrianiis  Ballioiiiis  nobis 
reddiderat,  signiflcationem  magnam  habuerunt 
tuae  erga  nos  et  hanc  s  inctain  Scdcm  observan- 
tiae.  Lihenler  ea  qiioqne  qiiae  liio  ipse  nomine 
exposuit  audivimus.Gratiim  nobis  tale  officiiim 
tuum  fuit,  peiinde  ac  debtiit  :  [ilane  ostendis 
te,  in  hac  sancla  Sede  colcnda,  imilatorein 
esse  majorum  tuoruin,  sicut  semjier  de  te  sea- 
simus.  Nos  quoqueea  erga  te  voluiilate  suinus, 
qua,  ut  simus,  et  virtus,  pietas,  et  nobilitas  lua 
meretiir  :  ipsum  quoque  Adriannm  tiia  causa 
libentius  vidimiis.  Dattim  RoiiiiC,  .iptid  S.  Pe- 
trum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xvi  Octobris 
MDLXVii,  Pontificalus  noslri  ann.  seciinilo  ». 

140.  Ideo  vero  ad  Gonzagam  scripsit  Pius, 
se  regi  opilulaturum,«diiininodo  caiisa  religio- 
nis  serio  ageretur,  et  non  ul  antca  actnin  fue- 
rat  »  :  quod  reginae  studia  (qiiibus  confisa,  regi 
ac  regno  oplime  se  posse  coiisulere  exislima- 
bat;  cum  simulationibus  videlicel,  lenitate,  ut 
pluries  diximus,  ac  clcmeiilia  poliiis  quam  ar- 
mis  haereticos  ad  dcbitam  regi  ohedienliam  re- 
digendos  censeb.it)  ininime  iipprobaret.  Per- 
feclo  siquidem  odio  (tit  h.ibclur  ex  alias  memo- 
ralo  Chisiano  codice)  oderat  ipse  Stalistarum 
industrias ;  eo  vocabulo  eos  indicans,  qiii  hu- 
manae  tanttim  ac  projiriae  in  rebus  ageiidis 
prudentiae  innixi.juxta  ejusdem  regulas  qua;- 
libet  sibi  faciend.i  propoiierenl,  neque  in  Deo, 
uti  debuissent,  idcirco  speranles,  qtiae  juxta 
Deum  rile  erant  agenda,  debitae  exccutioni  de- 
mandabant ;  ac  si  ad  Deuin  niilla  hum.inarura 
rerum  cura  perlineret,  et  ad  illuin,  qui  dixit  '  : 


'  Pioverb.  Vlll,  V.  15. 


00 


30fi 


PII  V   ANNUS   2. 


CHRISTI   1567. 


rerme regcs  r^'^»?^?}/, Tnilla  pars  rogiminis  pror- 
■sus  spectaret.  El  niiirco  artium  liiijusmodi  in- 
felicem  infaustiim(|ue  exilum  prtevidcns,  ea 
dumtaxat  conditioiie.tjiiaiitam  posset  maximam 
pccuniarum  vim,  ul)i  rex  ac  regina  serius 
quam  anlea  rem  curare  voluisseat,  se  praesti- 
turuin  promisit. 

I  ll.Ad  ipsiim  autem  Niverni  ducem  viginti 
millia  nummorum  aiireoriim  in  Italicos  mili- 
tes,e  Subalpina  resfione  collectos,  impendenda, 
mox  misisse,  tradil  eiiiu  aliis  Gabutius;  eam- 
demque  summam  in  siiifjulos  menses,  gallico 
bcllo  gerendo,  statiiisse  scribunl  ;  et  insuper 
redeunti  in  Galliam  C.aroli  eardinalis  aLotharin- 
gia  nuntio,  iioc  tempoie  ad  se  misso,  pecuniae 
summam  alteraiu  Iradiilisse  ,  ex  inferius  po- 
nendis  ejusdem  Pii  Epistolis  apparebit.  Ut  au- 
tem  hos  et  alios,  de  t|iiiliiis  infra,  supra  vires 
sumptus  perferre  posset,  undeqtiaque  pecu- 
niam  cogerestuduit  imposuitque,non(utCatena 
et  Comes  narranl)  iOO,  sed  plus  200  m.  num- 
mum  S.  R  E.  subditis  oiiiniluis  tributum,  quod 
cbaritativum  api)ellavjt  :  uhiijue,  qui  illud  exi- 
gerent,  coUectoribiis  iiisliliitis,  ad  quos  baec 
quK  sequuntur  '    mamlata  dedisse  reperimus: 

«  Dilecto  filio  magistro  Moiili  Valenti,  Sedis 
Apostolica;  notario  et  provinciae  nostrae  Ro- 
mandiolae  praesidi. 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Etsi  statueramus  ab  initio  Pontiflcatus, 
nullis  extraordinariis  oneribus  gravare  populos 
nobis  et  S.  R.  E.  subjectos  ,  tamen  coacti  fui- 
mus,  non  sine  magna  certe  animi  niolestia,  ac 
multis  et  necessariis  de  causis,  ab  instituto  no- 
Stro  hoc  tempore  recedeie.  Cum  igitur  de  ven. 
fratrum  nostrorum  S.  R.  E.  card.  consilio  et 
assensu,  et  ex  certa  scieiitia,  ac  de  potestatis 
Apostolicae  plenitudine  imposuerimus  subsi- 
dium  quartae  partis  unius  ducali  de  Camera,  in 
sinfruios  centuin  diicalos,  ab  eis,  quorum  bona 
stabilia  patrimonialium  valoiem  quingentorum 
ducatorum  similium  non  excedant  ;  dimidii 
vero  ducati,  in  siiifiiilos  cenlum  ducatos,  ab  il- 
lis,  quorum  bona  iialrimonialia  eam  summam 
excedunt,  nobis  et  Sedi  Apostolicae  immediate 
mediateve  subjectis,  tam  R.ironibus,  Domicellis 
et  Dominis,  quam  aliis  iiliiusqtie  sexus  perso- 
nis,  quocumqtie  illi  tittilo  lalia  bona  possi- 
deant,  exigeiidum  :  cujns  impositionis  modum 
idcirco  potissimum  elitrinuis,  qiiia  non  plus  eo 
onerantur  pauperes  (|iiain  divites.  Nos  fldem, 
industriam  et  dili^eiitiam  tuam  spectatam  ha- 
bentes  te  in  civitatihiis,  oppidis,  castellis  et  locis 
provinciffi  nostia?  Riuiianiliolae,  cui  praees,  ip- 
sius  subsidii ,  juxta  iormnin  quam  diximus, 
exigendi,  auctoritate  Apostolica,  tenore  praesen- 
tium,  collectorem,  exactorem  ac  receptorcm  ge- 
neralem  consliluimus  et  depulamus  ;  mandan- 

•  Ex  Aichiv.  Vatic. 


tes,  ut  in  singulis  istius  provinciae  civitatibus, 
oppidis  el  locis,  certam,  proiit  libi  visum  fuerit, 
dicm,  certumque  locum,  omnibus  falium  bono- 
rum  possessoribus,  per  te  vel  per  deputatos 
abs  te,  constituas  ;  intra  quam  diem,  et  quo 
loco  profiteri  ac  denuntiare  tibi,  vel  ipsis  abs 
te  deputatis  singula  sua  bona  stabilia  patrimo- 
nialia,  et  verum  eorum  valorem  exprimere  de- 
beant  :  tibi,  pcr  te  vel  alios  deputandos,  ipsius 
subsidii  petcndi,  colligendi,  recipiendi  et  exi- 
gendi,  in  loco  et  terminis  ahs  fe,  vel  ab  iis, 
quos  ipse  deputaveris,statueii(lis,  ac  de  receptis 
et  exactis,  quietantia  absolvendi  et  liberandi : 
necnon  contradictores  et  rehelles,  et  subsi- 
dium  solvere  recusanles,  aut  ultra  statutam 
diem  differenfes,  ad  id  solveiidum,  per  excom- 
municationis  latae  sentenfiae,  et  alias  Ecclesia- 
sticas  censuras  et  poenas,  etiam  pecuniarias, 
arbifrio  fuo  moderandas,  etiam  per  sequestra- 
tionem  fructuum,  et  alia  opportuna  juris  et 
facti  remedia,  efiam  manu  regia  compescendi, 
cogendi  ef  compellendi  ;  ita  uf,  si  infra  diem 
sibi  praesfifutam,  bona  sua  intr"''e  denunliare 
neglexerint,  ipso  jure,  ea  quae  occulfaverint  ad 
cameram  Apostolicam  devolufa  esse  censean- 
tur.Sin  autem  verum  eorum  valorem  in  denun- 
tiando  non  expresserint,  tunc  liberum  sit  ca- 
merae  Apostolicae  tantam  pecuniam  ipsis  pos- 
sessoribus,  solum  pro  bonis,  quorum  verus 
valor  non  expressus  fuerif,  qiianta  ipsi  posses- 
sores  ea  bona  in  denuntiando  extimaverint ;  et 
prffifer  valorem  exj^ressum,  ducenfis  etiam  du- 
catis  solufis  tibi,  ipsa  bona,  quaiidocumque  vo- 
lueris,  applicare.  Atqiie  ad  pra?missa  omnia  et 
singula  brachii  saicularis  auxiliiim  invocandi, 
necnon  eos,  qui  donec  id  subsidiiim  exiges,  ad 
cor  reversi,  de  iis  quae  tenebanlur  debife  satis- 
fecerint,  a  censuris  et  jioenis,  in  (jiias  propterea 
incurrerint,  absolvendi.  Quascumque  praeterea 
personas,  quas  tibi  visum  fuerif,  ad  prfemissa 
omnia  et  singula,  in  toto  vel  in  parfe  per- 
agenda,Ioco  tui  depufandas,  et  cum  aequalivel 
limitata  potestate,  suhsfituendi,  ef  quofiescum- 
que  expedire  cognoveris,  eas  amovendi,  et  alias 
in  earum  locum  subrogandi,  aliaque  omnia  in 
praemissis,  et  circa  ea,  necessaria  vel  quomo- 
dolibet  opporfuna  faciendi  et  exequendi,  ple- 
nam  et  liberam  auctoritatem  danfes  et  conce- 
dentes .  Non  obsfautilius  constifufionibus,  et 
ordinationibus  Apostolicis,  privilegiis  quoque, 
induItis,elc.Datum  Romae,apud  S.  Petrum,  sub 
annulo  Piscaforis,  xxviii  Novembris  mdlxvii, 
Pontific.  nostr.  ann.  secundo  ». 

142.  In  Vaticano  Regesto  ad  eumdem  Va- 
lenfem,  ejusdem  argumenfi  extat  quoque  alia 
Epistola  ;  et  insuper  eodem  modo  scriptum  ba- 
befur  ad  Joannem  Daptistam  Rracellum,  pro 
Campania  maritima,  Latio  el  Sabina.  Ad  Vin- 
cenfium  Porticum,  pro  civitafibus  Ancona, 
Fano,  Firmo,    Asculo  et  Camerini  ducatu.  Ad 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI   1567. 


307 


Alexandnim  Pallenterium,  pro  Marchia  Anco- 
nitana.  Ad  Carolum,  Montisfalisci  episcopum, 
pro  Patrimnnii  et  Umbriffi  provinciis,  ac  pro 
civitafe  Periisina  et  Spoletano  ducatu.  Hos  si- 
quidem  omnes  ac  singulos  pra-fati  subsidii  a  se 
impositi,  in  regionibus  illis  Apostolicos  suos 
Pius  constituit  coliectores. 

143.  Hac  occasione  summis  laudibus  a  Pio 
ipso  pielas  senalus  populique  Romani  meruit 
commendari,  qui,  ut  Catena  '  ac  Natalis  Comes 
referunt,  cenlum  miUia  nummum  aureorum, 
ad  belli  subsidinm,  prompto  alacrique  animo 
promiserunt.  «  Verum  »,  inquit  Comes,  «  ut 
exigerentur,  quae  promissa  fuerant  Pontiflci, 
singulis  vasis  vlni  Romani  tributum  imponunt 
aureum  nummum.  Illud  ubi  cognovissel  Pon- 
tifex,  in  solos  [lauperes  redundare  (nam  vinum 
Romanum  soli  pauperes  bibunt)  non  passus 
est,  ut  parum  laudabile  :  cum  diceret,  princi- 
pem  oportere  (lauperum  curam  praecipue  sus- 
cipere,  ul  debilioris  partis  Urbis,  maximeque 
auxilio  communis  patris  indigentis  »  .  Hsec 
Comes. 

144.  Romanorum  famen  exemplo  usus  est 
Pius,  ul,  quos  forte  impositi  prfefati  subsidii 
onus  aegre,  privilegiorum  obfentu,  subituros 
Bononienses  putavit,  ad  ipsum  cum  subditis 
aliis  per.-olvendiim ,  facilius  illos  incitaret; 
quod  quidem  ex  E(iislola,  ab  eodem  Pio,  ad 
Petrum  Donatum  Ccesium  Narniensem  episco- 
pum,  qucm  illuc  misit,  suumque  in  ea  civitate 
ipsius  tribuli  constituit  collectorem  manifeste 
intelligitur  ;  nam  luijui>modi  fuit: 

«  Ven.  fratri  Petro  Donato,  episcopo  Nar- 
niensi. 

PIUS  PAPA  V, 

«  Ven.  frater,  etc. 

«  Cum,  [iropler  maximas  et  gravissimas 
Apostolicai  Sedis  ft  Christianae  reipublicte  ne- 
cessitafes  coacti  fuerimus,  coutra  voluntatem, 
et  Pontificatus  noslri  institutum,  de  ven.  fra- 
trum  nostrorum  S.  R.  E.  cardinalium  consilio 
etassensu,  indicere  nostris  et  S.  R.  E.  subjectis 
subsidinm  qu.utaj  partis,  et  dimidiae  unius 
ducati  de  Camera,  in  singulos,  centum  ducalos 
hujusmodi,  juxta  BBstimationem  bonorum  sta- 
biiium  [lalriuioni.iliinn,  exigendum  ;  fecit  di- 
lectus  lilius  noster  [)0()ulus  Romanus  rem  sane 
prseclaram,  et  se  et  sua  erga  nos  et  sanctara 
Sedem  A()ostolic.im  fiile,  pietate  et  devotione 
valde  dif.'nam.  Etenim  simul  ac  desiderium 
nostrum  cognovil,  nobis  centum  millium  au- 
reorum  subsidium  s[ionte  sua  obtulit,  cujus 
exemplum,  ridic(uas  dilionis  nostrtc  et  S.  R.  E. 
civitates,  ut  iinit.iri  veliiit,  sicuti  sperare  posse 
videmur,  lienevole  horlandas  esse  duximus. 
Itaque   fraternilulis  tuae  compertam   habentes 

>  Calen.  Vit.  Pu  pag.  79.  Natali  Com.  ffist.  lib.  XVIU,  pag.  397. 


fidem,  integrilatem,  et  in  rebus  gerendis  dexte- 
ritatem  :  in  civitate  iinstra  Rononia  ejusque 
districtu,  ipsius  subsidii  exigeudi  causa,  no- 
strum  et  Apostolic-e  Sedis  commissarium  et 
collectorem  generalem  constituimus  et  depula- 
vimus.  Mandamus  autcm,  ul  dilectis  filiis  xxxx 
viris  et  Commuiiifati  eju.s  civitatis,  tam  lauda- 
bile  exemplum  imitanclum  ()ro()onens,  si  para- 
tos  eos,  uti  speramiis,  ad  sul)veniendum  nobis 
repereris,  prout  necessilafes  nostra;  requirunt 
ac  postulant,  quam  illam  civilatem,  cum  populo 
Romano  proportione,  et  rafa  sua  solvere  con- 
venit  ;  nihil  nisi  beuevole  et  beiiigne  agas.  At, 
si  qui,  quod  non  pulamus,  difficiliores  et  con- 
tumaciores  fuerinf,  qiuis,  nf(|ue  tam  grave 
Sedis  Aposlolicae  et  Cliristianse  reipublicee 
tempus,  nec  paterna  noslra  erga  subditos  no- 
stros  voluntas,  nec  (lo^nili  Romani  exemplum 
moveat :  illis  illico  edi  .ibs  te  volumus  alteras 
litteras  nostras,  sub  .11111010  piscatoris,  super 
ipsius  exactione  subsidii  tibi  datas,  et  juxta 
earum  formam  subsidium  exigi  ;  sublata,  post- 
quam  id  exigere  cce^ieris,  transigendi  et  pacis- 
cendi,  sine  expresso  conseiisu  nosfro,  facultate 
quacumque.  Datum  Romae  a[iud  S.  Petrum, 
sub  annulo  Piscatoris,  mdlxvii,  Pontific.  anno 
secundo  ». 

143.  Quas  in  his  Pius  memorat  Epistolas 
alteras,  in  Vaficano  Regesfo,  ex  quo  haec,  ut 
diximus,  accepimus,  miiiime  reperire  potui- 
mus.  At  nec  eassenaliii  Bnuoniensi  Narniensem 
episcopum  exhibere  fiiisse  coacfum,  suaserat 
imprimis  summa  praBclarjE  illius  civitatis  erga 
Aposlulicam  Sedem  et  1'ium  i|)sum  veneratio 
ac  obsequium  ;  at  in  liac  senfentia  omnino 
confirmavit,  reperisse  deinde,  sfatim  Pontificis 
monitis  ac  hortafionibus  iilfro  acquievisse,  ac 
ad  sexaginta  millia  iiuiumum  in  gallicanum 
bellum  subministrasse. 

146.  Ut  autem,  cum  onera  gravia  haec  su- 
per  humeroslaicorum  liomiiHiui  Pius  alligabat, 
religiosi  viri,  quam  |)oluissent,  ipsi  quoque 
sarcinae  partem  ferrenf,  edito,  haud  multo  post, 
Diplomate  Apostolico,  eos  omnes,  fain  videlicet 
monachos  quam  Meiidicantes,  ad  solutionem 
subsidii  ejusdem  adegit.  lllud  sic  se  habuisse 
reperimus  : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ad  futuram  rei  memorinm. 

«  Statutum  quidfin  iiDbjs  ac  decrefum  jam 
inde  ab  initio  Pontific.itus  lueral,  nullum,  si 
fieri  posset,  in  Ponlificatu  nostro  onus ,  et 
S.  R.  E.  subditis  saeculanbus  nc(|ue  Ecclesiasti- 
cis  personis  imponere,  niillisqiie  eos  extraordi- 
nariis  exactionibus  gravare.  Vcrum  eas  neces- 
sitates  extitisse  dolemus,  fanlaque  pericula 
imminere,  ut,  nisi  aliqiio  suhsidio  juvemur, 
officio  nostro  minime  salisfacere  [)Ossimus  ; 
"ttnn    humani    geueris    hoslis,    sicut    ubique 


308 


PII  V  ANNUS  2.   —   CHRISTI    1507. 


TulprThim  psse  jnm  creilimus,  tot  repenle  tan- 
tosqiie  tiimnlliis  \n  nobilissimo  Fr.incorum 
refjno.  |ipr  minislros  et  salelliles  suos  liaerc- 
ticos  exfilavil.  ul  uon  sine  gemitu  et  horrore 
rererri  po-^sint  crii<lelia,  nef.imla ,  impia  ac 
delestiintta  ficinora,  quae  in  oinnibus  fere  par- 
tibus  illis,  in  (|iiihus  plus  ipsi  h;eretici,  quam 
Calliolici  p'>ssiint,  perpetrata  fuerunt  et  assi- 
due  pprpelrintiir  ;  tanta  illos  iavasit  rabies 
diripieiitli  Efclesiaslicornm  bona,  profanandi 
ac  diriiendi  s.wntissimas  Ecclesias  el  monasle- 
ria,  etriindentli  Eccle^iasticarum  personarum 
saniriiinem.  piT  inaudila  sii|ip!iciorum  jirenera. 
Ex  Iioc  aiilem  lam  propinqiio  incendio,  nemo 
est  qui  non  cern.it,  qiianium  llaliae  quoque 
periculum  immineat  :  in  qiiibus  tantis  illius 
regni  inclyli  et  de  religioni;  (".liristiana  sancla- 
que  Sede  oplime  merili  calamitalibus  ,  tan- 
toqiie  el  tam  manifeslo  Cathidicae  religionis 
discrimine,  charissimo  in  Chiisto  filio  nostro, 
Fr^incoriiin  regi  Chrislianissimo,  aiixiliiim  no- 
strum  implor.inli,  et  religioni  simul  cum  eo 
Calholicae ,  pro  qua  sangiiinem  etiam  pro- 
fundere  parali  essemus,  deesse  nequaquam 
possumus  iiec  dfbemus  Auxilio  vero  et  defen- 
sione  nostra  eliam  maxime  indigere  res  no- 
slras,  et  S.  R.  E.  peculiares  ,  Avenionis  civitas 
et  Comiliiliis  Venassinus,  Aposlolicae  Sedis  ma- 
xime  fideles,  in  hoc  universo  Galliae  lumiillu 
in  maximi)  versanles  discrimine,  ad  eam  civi- 
talem  et  Comilatum  occupanda  maxiine  in- 
hianliltus  hserelicis.  Jam  vero  auditum  esse 
crcdimus,  qiiantiim  periciili  a  novo  Turcarum 
tyranno ,  Chrisliani  nominis  hosfe  immanis- 
simo  impendeal ;  qiiem  conslat  multo  majorem, 
quam  qiiist|uam  unquam  majorum  sunrum 
habuerit,  classem,  et  caeteras  res  ad  bellum 
marilimum  necessarias,  summa  diiigentia  ac 
studio  comparare,  eo  consilio,  ut  in  sequenti 
anno  Italiam,  sicuti  crebro  minari  dicitur, 
invadat;  ad  cujus  tam  potentis  hostis  impetus 
prnpulsantlos,  munire  necesse  est,  et  validis 
firmare  praesidiis.  nppida  nostra  marifima,  non 
sine  maxiiiiis  sumptihus.  His  tot  el  lam  gravibus 
necessariisque  de  causis.  cum  de  ven.  fratrum 
noslrorum  S.  R.  E.  cardinalium  consilio  et 
assensu,  subsidiiim  sapcul.iribus  hominibus, 
noliis  et  Apostolicae  Sedi  immediate  mediateve 
subjectis,  pro  mndo  bonoruni  stabilium  patri- 
monialium,  tam  iii  liac  alma  Urbe,  quam  in 
reliquis  omnibiis  civitalibus,  oppidis,  vicis  et 
locis  S.  R.  E.  ditionis,  niiper  imposuerimus  : 
aequissimum  esse  censuimus,  a  religiosis  quo- 
que  persoiiis  ali.iuod  sub;^itliiim  exigi,  ut  tot  et 
tam  necessarias  impensas  facere  possimus. 
Quocirca  proprio  motu,  et  ex  certa  scientia 
noslra,  ac  de  Aposlolicae  pntesl.itis  plenitiidine, 
universis  ac  singnlis  monasteiiis,  inlra  llaliam 
CODstitulis.  Orilinum  el  Congregationum,  Cassi- 
nensis,  Caithusiensis,  Laleranensis,  .Monlis-OIi- 


veli,  S.  Georgii  in  Alga  Maris,  Coeleslinorum, 
Cislerciensis  in  Longnhardia,  S.  Hieronymi, 
Cruciferoriim,  et  SyUeslrinorum,  alteriim  tan- 
tiim.  quantum  subsidii  nomine,  quutannis, 
camerae  Apostolicae  snlvere  consueveriint,  pro 
h.ic  dumlaxal  vice  snlveiuliim  ;  et  si  qua  dicta- 
rum  Congregationiim  solvere  tale  suhsidium 
non  consueverit,  ipsa  qunque  exemplo  alia- 
rum  taxetur.  Conventibiis  autem  singulis  cuiic- 
toriim  Ordiiuim  Meiitlicnntium,  iiitra  It.iliam 
consistenlihus,  unam  friictuum,  proventiiuni 
et  reddiluum  stiorum  deiimam,  jiixta  laxam 
antiquam,  tenore  pra'senlium  imponimus  et 
imposit.im  esse  decernimiis.  I|isarum  antem 
Coiigregationum  qiias  diximus  subsidium  , 
et  Mendicanlium  decimam,  a  nostro  dilecto 
filio  Vilellotio,  S.  M.iriae  in  Via  Lala  diacono 
cardinali,  et  dilecto  tilio  Bartiiolomaeo  Bus- 
softo  ,  thesaurario  nostro  generali  ,  seu  qui 
pro  fempore  thesaurarius  geiieralis  fiierit, 
quem  ciim  dicto  caniciMiio,  ef  utroqiie  enrum 
in  soiidum,  earum  pecuniariim  collectoiem, 
receptorem  ct  exactorem  generalem,  praesen- 
tium  teoore,  conslituimus  ef  deputamus,  intra 
tempus,  quod  ipsi,  vel  eorum  aller  cocistiluerit, 
solvi  vel  per  personas  ab  eis  deputandas  exigi 
et  colligi  volumus  :  danles  eidern  cameraiio, 
praeter  ordinariam  sui  camerariatus  ofticii 
auctoritatein,  ac  ipso  tliesaurario  generali,  et 
illis  ,  quos  ipsi  enrumve  alter  depulaverit, 
subsidium  ac  decimam,  quam  diximus,  res- 
pective  a  dictis  Coiigregafioiiiluis  et  Ordinibus 
Mendicantium,  [leteuili,  colligendi,  recipiendi 
et  exigendi  ;  et  de  receptis  liherandi,  quietandi 
et  absolvendi ;  ef,  si  qiia  dictarum  Congrega- 
tionum  tax.ifa  non  fuerif,  eam,  prout  alije 
taxalae  fuerinf,  faxniidi  liheram  pnfestafem. 
Confradiclores  quoslihet  ac  rehelles,  subsidium 
et  decimam  hujusmodi  snlvere  recusantes  ac 
differenfes,  ad  ea  solvenda,  per  excommu- 
nicafionis  latae  senfenliae,  et  alias  sententias, 
censuras  et  poenas  Ecclesiasticas,  ac  etiam 
pecuniarias  ,  ipsorum  vel  ab  eis  depufando- 
rum  arbitiio  moderandas,  alia(]iie  opportuua 
remedia,  efiam  per  sequesfrationem  fructtium, 
ac  privafionem  officiorum,  aliaque  omnia  et 
singula  in  prffmi  sis,  et  circa  ea  necessaria, 
vel  quomodolihet  opporluna  faciendi  et  exe- 
quendi.  Necnon  eos,  qui  ad  cor  reversi,  de 
iis  ad  qiiae  tenebantur  debite  safisfecerint , 
a  senfenfiis  ef  censuris  ef  pcenis,  in  quas 
propterea  incurrerint  ,  absolvendi  et  reha- 
bilitandi  :  necuon  cum  iis,  qui  senlentiis 
hujusmodi  irrelifi,  Missas  et  alia  divina  offi- 
cia  ,  non  tamen  in  contemptMm  claviuin, 
celebrando,  aut  alias  se  in  illis  commiscendo, 
irregularilalem  cnntraxerinf,  dispens.indo.  Non 
obsfantibiis,  etc.  U.ifiim  Romac,  apud  S.  Pelrtim, 
sub  annulo  Piscaforis,  iii  Novemhris  mdlxvii, 
Pontificat.  nosfri  ann.  secundo  ». 


PII  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


309 


147.  Opfnndiim  profpclo  essef,  iif  liaec  et 
alia,  qiiae  siipra  proposuimiis,  vel  obiler,  qui  in 
principum  vel  reftum  aulis  moraiitur,  ac  eo- 
rum  el  reiitnblicae  studidsissimi  videri  affe- 
ctaiit,  iiispicere  digfi.ireiilnr  ;  non  eiiim  tam 
freqiienler,  si  isla  perpemlercnt,  mnssilare, 
imo  iiifiemere  audereiil  confra  Romanai  Ecclc- 
si:E  avariliam,  ipsius(|iie  cii|iiditalem  coercen- 
dam  clamarent,  qiia  iindique,  ex  principuin 
eorumdt-m  ditionilius  (iil  eos  dicere  non  ptidet), 
vim  pecuniarum  et  auri  coriodit  et  exprimit. 
Studio  praetermitl.imus,  praeter  Aposlolicuin 
monilum,  nil  praelerea  ab  ea  Geri,  diviiioque 
simul  ac  liumano  jure  ei  deberi ,  quod  a  Cliris- 
ti  fidelibus,  filiis  siiis,  tolo  orbe  constiditis, 
ipsi  iinpendilur.  Sed  quid  tandem  est  iliud, 
quod  merito  cum  immensa  ea  tbesatiroriim 
profusione,  conferri  valeat,  qiiain  qiKilidle  ficit, 
vel,  ul  coinmiines  Cliristiaiiae  fidei  liostes  repel- 
lat,  vel,  ut  fldei  praecones,  in  baereticortim  et 
infidelium  re^iones  iinmiUaf  ?  Qiiid,  cum  in- 
gentibiis  sumptilius,  qiiibus  labaiilibus  regnis 
subvenit,  calamitalibus  oppressas  regiones 
adjuvit,  principes  exleros  ac  extiles  una  cliari- 
tatis  ulnis  complexa  esl  et  excepit  ?  Qu.enam 
tam  dissita  regio,  qnae  in  o(iportuiiitatibus  ac 
tribulalione  piaesens  auxilium  illiiis  experta 
non  sit  ?  En  Pitis,  pro  re^ni  Gallici  defensione, 
pro  regis  Clirisli.uiissiini  s.iltile,  se  sua(|ue 
prope  oinnia  abuiide  prdftmdit  ac  super  im- 
pendit.  Hoc  ipso  tenipoie  Scotorum  regincB 
pectiniam  etiain  sulniiiiiislraf.  Melifensibus 
equilibus  pecuniam  siippedilat.  Miiximiliano 
imperalori  pecunia  opem  fert.  Et  haec  quidem, 
ob  publicum  bonuin  pnblice  iinpimsa  ;  singulis 
vero,  vel,  ut  e  coeiio  haeresum  emergerenl,  vel 
ut  in  illud  non  laberi-iitiir,  iiinunieio>qiie 
praeferea,  ob  fidei  et  ch.irilatis  sludia  alia,  a 
Pio  in  commodum  cujtisvis  nalionis  ac  linguae, 
imo  hominis  cujuslibel,  f.iclos  quolidie  sum- 
ptus,  quis  recenseat  ?  Qiiiid  (|iiidem,  si  Eccle- 
siaslicos  revolvas  Annales,  ubi  de  Catholicorum 
regnoruin,  regionuin  ac  principtim  incolumi- 
taie,  imo  de  singulorum  (^linsti  tidelium  salufe 
actum  est,  Romanos  Poiitifices  semper  praesti- 
tisse  reperies  :  Ut  propferea  faieri  compellaris 
quod,  si  aliquid  ab  ipsis  |irincipibtis  ac  regio- 
nibus,  ipsi,  jtistis  tot  aliis  nominibus,  acci- 
piunt ;  illiid  niliilominus  Pontiflces  ipsos,  non- 
nisi  uli  deiiositum  cuslodire,  ut  restitnant,  imo 
aucto  loeiiore  necessariori  tempore  reddaiit,  ac 
ut  gullalim  traditam  sibi  pecuniam,  in  sum- 
mam  plenissimam  ,  muliiplicalam  et  auc- 
tam  ,  suis  prope  modum  foeueiutoribus  repo- 
nant. 

148.  Caeterum  Pius  ,  nec  his  quae  egisse 
usque  adhuc  retulimus,  salis  suo  muneri  sa- 
tisfecisse  sibi  visiis  est.  Quapropler,  quem 
memoravimus  N.irniensem  episcdpiim,  Ferra- 
riae  etiam  ducem  adire  voluit,  et  hac  ei  (prout 


in  Vaticano  Archivo  '  accepimns)  in  mandatis 
dedit  : 

«  Ubi  ad  illuslrissimum  ducem  Ferrariae 
perveneris,  eiqiie  Sanctiss.  D.  N.  verbis  salu- 
tem  et  benediclionem  Apostolicam  niinfiaveris 
ac  litteras  de  fide  oratiimi  tiiae  habenda  reddi- 
deris,  Sanclilatis  sua;  desiderium  ei  diligenler 
in  hanc  senlenfiam  exponere  debebis. 

<c  Primum  dices,  scire  in  quanlo  discrimkie 
versetur  salus  Christi.inissiini  Francorum  regis, 
consanguiiiei  sui,  et  illius  inclyti  regni,  pro- 
pter  tumullus,  qiii  a  seditiosis  hominibus,  di- 
viiiae  simul  ac  regiae  m.ijestatis  hoslibns  et  re- 
bellibus  excilati  fuerunl.  Audisse  Excellenfiam 
suam  ea,  quae  sine  horrore  animi  referri  non 
possunl,  de  caedibus,  incendiis,  rapinis,  sacri- 
legiis  et  aliis  nefariis  faciiioribus,  quae  iu  ora- 
nibus  fere  regni  ejus  parfibus,  incredibili 
qiiodam  haerelicoriim  furore  et  rabie  admit- 
luiilur.  Ex  quibus  illius  t.iin  nobilis,  tam  floren- 
tis  olim  regni  cladibus,  ef  ex  t.inlo  periculo  cha- 
rissimi  filii  sui,  et  Sedis  Apostolicae  im(irimis 
devoti  regis,  ac  religionis  simiil  Catholicae, 
Saiictissimum  Dominum  nosfrum  incredibili 
quodam  dolore  et  sollicitudine  affici,  diesque 
ac  noctes  cogitare,  quemadmodum  subvenire 
regi  simul,  ac  Catholicae  religioni,  et  tot 
populorum  saluti  consulere  possif.  Et  quia 
duobus  rebus  praecipue  rex  eget,  pecunia  et 
equifatu  ;  tametsi  jam  inde  ab  inifio  Ponfi- 
ficatus  sui  statuerat  et  decreverat,  nullis 
extraordinariis  oneribus  et  acfionibus  gravare 
suos  et  S.  R.  E.  stibditos  ;  tamen,  propler 
fisci  Aposfolici  inopiam,  ne  in  tanta  necessi- 
tudine  regi  desit,  quanfuin  possit  pecuniarum 
colligere,  ut  ea  regem  juvare  possit,  statuisse, 
etiam  eos,  quos,  cuslodiaj  siiae  causa,  habebat 
equites,  et  plures,  si  poterit,  ad  regem  mitfere. 
Verum  illud  dolere,  quod  non  safis  magnura 
equitum  numertim  possit  mitfere.  Itaque  cogi 
petere  ac  requirere  auxilium  bonorum  ac  de- 
votorum  suorum  filiorum  Italiae  principum,  et 
licet  alia  aliorum  causa  sit,  tainen  confidere  se, 
neminem  eorum  sibi  defuturuin,  cuin  Dei  et 
Redemptoris  nosfri  causa  agaftir,  et  religionis 
Catholicae,  pro  qua  boni  et  Calliolici  principes, 
etiam  sanguinem  ef  vifam  ipsain,  si  opus  sit, 
parati  esse  debent  profundere  :  sed  eo  fidenfius 
illorum  auxiliiim  requirere,  qui  praeter  offl- 
cium,  quod  omnium  Christianortim  principum 
commune  est,  peculiares  suiif  S.  R.  E.  filii,  et 
ut  vocantur,  vassalli  et  feudatarii.  Ex  quibus, 
cum  ipse  dux  sit,  confidere  Sanctitafem  suam, 
minime  illum  animi  sfudio  cessurum  esse,  ad 
satisfaciendum  desiderio  suo,  tam  pioetjusto, 
prEEsertim  cum  subveniendum  sit  regi,  qui  et 
propinquus  ejus  sit  ;  quin  eliam,  propter  lan- 
tam   necessitudinem,  qtiae    inter    ipsos    inler- 

'  Instruclin  data    reverendiss.  D.   Petro  Donalo  episcopo  Nar- 
nieasi  ad  iliustriss.  Ducem  Ferraria;  deslinato.  Ex  Arcliiv.  Vaticano. 


310 


PII  V  ANNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


cedit,   arbitrari   Sanctitatem  suam  et  certum 
habere,  haiic  hortationem  suam  fore  minime 
necessariam,  sed  tainen  quod  sua  sponte   eum 
faclurum  putet,  faciet,  etiam  pro  Sedis  Aposto- 
licffi  reverenlia  proniptius  ac  studiosius  ;  utque 
sciat,  uno  eodemque  offlcio  obligaturum  eum 
sibi,  non  miuus  Sauctitateni  suam,  (luam  ipsum 
regem.  Idcirco  hoc  auxilium   sibi  non   minus 
quam  ipsi  regi  ab  eo  petere  statuisse.  Nullum 
ab  eo  gratius  indicium  el  lestimonium  fldei  et 
devotionis   et  observantia;    ipsius    ducis    erga 
hanc  S.  Sedem  habere  possit,  quam  si  suo  huic 
desiderio  satisfecerit.  Illud  vero  etiam  ipsum 
cogitare  secum  et  considerare  debere,  pra^ter- 
quam  quod  agatur,  ut  diclum  est,  honor  Dei, 
et  causa  religionis  Catholicae,  salus  regis  con- 
sanguinei,  et  regni  omnium  nobilissimi  ;  agi 
etiam,  sicut  pro  sua  prudentia  intelliget,  rem 
ejus  ipsius,  et  reliquorum   Italioe  principum, 
ac  totius  ItalicC.  Eos  enim,  qui  tam  nefarie  regi 
suo  rebellarunt,  hffireticos  esse,  hoc  est,  com- 
muues  omnium  Catliolicoruni   principum  ho- 
stes  ;  si  tamen   illi   bajretici  nominandi  sunt, 
quorum  nefanda  el  inaudita  scelera  impiaque 
facinora  declamnt,  omni  penitus  esse  et  reli- 
gionis  et  humanitatis  expertes.  Qui   Ecclesias 
spoliant,   qui    sacra   altaria   demoliuntur,   qui 
monasteria  diruunt,   qui   Dei    sacerdotes   non 
modo  occidunt,  sed  inauditis  etiam  supplicio- 
l-um  generibus  afflciunt,  non  modo  religionem 
Catholicam  el  sanctissima  sacramenta  abolere, 
sed  jura,  et  leges,  et  judicia,  el  legitimam  prin- 
cipum  potestatem,  et  magistratus  omnes  abro- 
gare  conantur  ;   ut  impune  avaritiam    suam 
explere,  nefaudas  libidines  satiare,  atrocissima 
qusque  scelera  sine  metu  admittere  possint. 
Cum   tantum  incendium  adeo  Italiae   propin- 
quum  sit,  necesse  esse  omnes,  qui  sibi  cavere 
et  rebus  suis    prospicere   cupiunt,  communi 
auxilio  commune  periculum  propulsare  quam 
celerrime  fieri  possit,  tantam  flammam,  ante- 
quam  latius  serpat  et  diffundatur,  extinguere  : 
quod  non  difflcile  erit,  si  unusquisque  Italo- 
rum   principum    regem  juvet,  antequam   ejus 
hostibus  ex   Germania    subministrari    auxilia 

possint.  Dat Novembris  mdlxvii, 

ann.  secundo  ». 

149.  Qui  serio  hajc  Pii  mandata  perpendet, 
fateatur  necesse  erit,  nil  prorsus  argumento- 
rum  pr8eteriisse,qiiibus  ad  suppetias  Galliarum 
regi  suppeditandas  Ferrariae  ducis  animum  mo- 
vere  posset  :  nullam  enim  vel  divinarum  vel 
humanarum  rationum  praetermiltit,  quibus  in 
suam  illum  sentenliam  perducat;  et  tandem  ut 
ipsius  regis  rem  efflcacius  agat,  suam  facit,  at- 
que  in  se  collatum  quidquid  in  eum  contulerit, 
profltetur. 

130.  Nec  putandum  cum  uno  Ferraria) 
duce  hoc  Pium  officio  perfunctum  esse,  nam 
ad  alios  quoque   Italiae   principes,   eadem  de 


causa,  et  nuntios,  et  litteras  misisse,ex  inferius 
dandis  ipsius  Epistolis  apparet,  el  scriptores 
tradiint.  En  Epistola;,  quas,  statim  ab  accepto 
insidiarum  contra  regem  Galliae  ab  haereticis 
structarum  nuntio,  ad  Kempublicam  Venetam 
dedit : 

"  Dilecto  fllio  " ,  nobili  viro,  Hieronymo  Prio- 
lo,  duci  Venetiarum. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  flli,  etc. 

«  Postquam  cognovimus,  quanto  in  discri- 
mine  versetur  salus  Christianissimi  in  Christo 
filii  nostri  Caroli,  Francorum  regis,  et  illius  in- 
clyti  regni,   statuimus,   pro   offlcio  nostro,  ei 
ferre    auxilium,   quam    celerrime    poterimus, 
etiam  super  vires  nostras,  adversus  ejus  rebel- 
les,  divinae   simul  et  regiae   majestatis  hostes 
sceleratissimos.  Quia  vero  cum  ejus  periculo 
conjunctum  quoque  est  Italiae  periculum  (ete- 
nim,si,(jiiod  Deus  averlat !  hostes  ejus  superio- 
res  essent,  incendium  illud  in  Italiam  quoque 
trajecturum  esset),  nobilitatem  tuam  hortandam 
duximus,    ut    depellendi    communis    periculi 
causa,  regem  illud,  tam  necessario   tempore, 
enixe  jiivet.  Non  latet  nos  quidem,  quantopere 
de  rebus  suis  ipsa  sollicita  sit  in  hoc  tempore : 
sed  adeo  prajsens,  et  ante  oculos  positum  est 
hoc  periculum,  ut  omnes,  qui  religionem  Ca- 
tbiolicam  salvam  volunt,  et  communi  utililati 
consultum  cupiunt,  communi  auxilio  commu- 
nibus  lioslilius  sine  mora  ulla  obsislere  debe- 
ant.  Id   cum   Deo  gratissimum  erit,  tum  ipsi 
inclytae  Reipublicae,  quae  verae  gloriae  semper 
appetens  fuit,  amplum  et  gloriosum,  tanto  regi 
et  religioni  Catliolicae  simul  tali  tempore  sub- 
venisse.  Datum  Romae  apud  S.  Petrum,  sub  an- 
nulo  Piscatoris,  die  xviii  Octobris  mdlxvii,  Pon- 
tiflc.  nostr.  ann.  secundo  ». 

131.  Cum  idcirco  iMargarita  Sabaudiae  du- 
cissa,  Caroli  regis  nepotis  sui  periculo  perter- 
rita,  enixe  pro  eo  Pontificis  auxilium  deprecata 
esset,  Pius  ei  sequentem  Ei>istoIam  dedit,  qua 
se  calcaribus,  in  hoc  negotio,  non  indigere, 
quippe  qui  totis  nisibus  ei  curando  jampridem 
incubuisset,  manifeste  declarat: 

«  Diiectae  in  Christo  filiae,  nobili  mulieri, 
Margarilae  de  Francia,  Sabaudiae  ducissae. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecta,  etc. 

«  Non  dubitamus  nobilitatem  tuam,  pro 
sua  erga  Christianissimum  regem  nepotem 
suuin  pietate,  maxime  de  eo  sollicitam  fuisse 
alque  anxiam  hoc  tempore.  Sed  hortamur  ut 
bonam  spem  habeas ;  confldere  enim  debes, 
divinum  auxilium  illi  regno  minime  defulu- 
rum,  sicut  aliis  quoque  temporibus  non  defuit: 

•  Apud.  Goub.  E|]i3l.  24.  pag.  53. 


PII  V  ANNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


311 


prsesertim,  cum  qui  hostes  regis  sunt,  iidem 
Dei  quoque  inimici  ac  rebelles  sint,  el  ipsis  in- 
fidelibus  pejores  et  detestabiliores.  Sed  ne  hu- 
mana  quidem  auxilia  illi  deerunt.  Nos  quidem 
supra  vires  nostras  euni  juvare  decrevinuis,  et 
caeteros  |)rincipes  ad  mittenda  ei  auxilia  hortari 
non  dcsistimus,tum  religionis  Catliolic;e  causa, 
tum  ipsius,  qiicm  bis  jani,  maximo  cum  |)eri- 
culo,  expertum  perfidiam  et  audaciam  lia;rcti- 
corum,  in  defendenda  acriter  adversus  eos  ipsa 
religione  Calboiica,  majorum  suorum  Clirislia- 
nissimorum  regum  similcm  fore  confidimus. 
Nec  vero  quemquam  esse  putamus,  qui  liffirc- 
ticos  ipsos  jam  ex  eorum  operibus  non  cogno- 
scat.  Datum  Roma»,  apud  S.  l*e(rum,  sub  aiinulo 
Piscatoiis,  die  xvi  Novembris  mdlxvii,  Pontif. 
nostr.  anno  secundo  ». 

i52.  Et  revera,  licet  nemo  principum  esset, 
qui  ex  proximo  Galliarum  inceiulio  sibi  magis 
metuere,  quam  Sabaudia;  dux,  deberet  ;  nilii- 
lominus  Pius,  ipsius  studia,  sumino  quo  ferve- 
bat  zelo,  et  litteris,  et  misso  qui  coram  cum  eo 
ageret ,  praiivit.  Cum  enim  Annibal  auricella- 
rius,  quem  a  Catharina  regina  ad  Poutificem 
missum  diximus,  per  Sabaudiam  ad  Catholi- 
cum  regem  in  Hispaniam  migraturus  esset ; 
huic  Pius  in  mandatis  ea  dedit,  de  quibus,  tum 
cum  ipso  Sabaudiae  duce,  lum  cum  HispaniBe 
rege,  suo  etiam  nomine,  disserere  vellet,  ut 
labanti  Galliarum  regi  ac  regiio  quoinodo  sub- 
veniri  posset,  cum  iis  ralionem  iniret,  ad  prse- 
fatum  regem  his  datis  litteris : 

«  Charissimo  in  Cbristo  filio  nostro,  Phi- 
lippo,  Hispaniarum  regi  Catholico. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime,  etc. 

«  Ad  Majestatem  tuam,  minime  dubitamus 
allatum  fuisse,  de  tumultu,  qui  in  regno  Fran- 
cia;  nuper  excitatus  fuit,  religionis  Calliolica; 
causa,  ac  seditione  potius  rebellium  Cliristia- 
nissimi  Fraucorum  regis  affmis  tui.  Non  dubi- 
tamus  autem,  quin,  etiain  sine  hortalione  no- 
stra,  onini  studio  M.  T.  illi  regi  subventura  sit, 
vel  propter  commune  periculum,  vel  religionis 
et  vestra;  necessitudinis  causa.  Quare  nos,  cum 
magna  fiducia  ven.  fratribus  nostris  S.  R.  E. 
cardinalibus  et  caeteris  omnibus  id  jam  factu- 
rum  esse  confirmavimus,  sicuti  nos  quoque, 
etiam  supra  vires  nostras,  ei  opitulari  decrevi- 
mus.  Ut  tamen,  quod  de  M.  T.  voluntate,  ct  nos 
expectamus,  et  aliis  poUiciti  fuimus,  cuniulate  et 
sinemoraulla  prastare  velit;  eam,  quanto  maxi- 
mo  possumus  animi  studio,  hortandam,  rogan- 
dam  et.obtestandain  duximus.  Qua  de  re  cuin  M. 
T.  pluribusverbis  aget  dilectus  hic  filius  Annibal 
auricellarius,  qui  Christianissimi  regismandato 
et  nostro  quo^iue  advenit.  Dalum  Roma;  apud 
S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xiii  Octo- 
bris  MDLXVii,  Pontific.  noslr.  ann.  secundo  ». 


Ad  Ducem  vero  Sabaudiae  sic  scripsit: 
«  Dilecto    filio,  nobili    viro  ',  EmmanueH 
Philiberto,  Sabaudiaj  duci,  etc. 

PIUS  PAPA  V, 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Quanto  in  discrimine  versetur  charissi- 
mus  Francorum  rex  affinis  tuus,  et  cum  eo  si- 
mul  Catholica  religio,  pro|)ter  scelus  et  auda- 
ciam  impiorum  hominum,  Dei  et  regis  sui  re- 
bellium,  nobilitas  tua  eo  ccrtius  novit,  quo 
propior  est  tanto  incendio.  Omnino  te  horta- 
tione  cujusquam  non  egere  sciinus,  cum  tot  et 
tam  graves  causas  habeat,  qiia;  te  ad  eum,  tam 
necessario  tempore,  eiiixe  juvaiidum  excitent, 
vel  afflnitatis  vestra;,  vel  religionis  Catliolicae, 
vel  tui  et  rerum  tuariim  periculi.  Quia  tamen, 
quod  tua  sponte  faclurus  es,  certum  habemus, 
pro  tua  in  nos  pietatc,  et  erga  Sedem  Aposto- 
licam  reverentia,  hortatu  nostro,  te  facturum 
esse  etiam  studiosius  et  libentius  :  nobilitatem 
tuam  hortamur  et  rogamus,  ut  in  tantis  illius 
rcgni  tenebris,  lumen  osteiulas  animi,  virtutis 
ac  pietatis  tua; :  qua  ex  re  maximam  a  Deo  gra- 
tiam  et  summam  ab  hominibus  laudem  conse- 
queris  ;  nobis  vero,  qui  ipsi  quoque  regem  ju- 
vare,  etiam  supra  vires  nostras,  statuimus,  adeo 
gratum  facies,  ut  non  minus  nos  tibi,  quam 
regein  ipsum  lali  officio  obligaturus  sis.  Hac 
autem  de  re  dilectus  hic  fllius  Annibal  auri- 
cellarius  pluribus  verbis,  nostro  nomine,tecum 
aget.  Datuni  Romre,  apud  S.  Petrum,  sub  an- 
nulo  Piscatoris,  die  xviii  Octobris  mdlxvii,  Pon- 
tific.  nostr.  ann.  secundo  ». 

153.  Inter  Sabaudiae  ducem  et  Auricella- 
rium,  Pii  nomine,  Iikc  consilia  agitata  fuisse 
videntur,  ut  Pontifex  ad  Carolum  cardinalem 
a  Lotharingia  aliquam  pecuniarum  summam 
mitteret,  summa  etiam  aliqua  ab  ipso  Pontifice 
ad  eumdem  duceni  Sabaudia;  mitteretur.  Quod 
Pontifex  ipse  cum  Lolharingia;  duce  ageret,  ut 
auxiliis  haereticorum,  qua;  ex  Germania  rebel- 
les  praestolabantur,  sese  opponeret  :  atque  ad 
subsidia  subministranda,  caiteros  quoque  prin- 
cipes  hortaretur,  ac  propemoduin  liortationi- 
bus  suis  Pius  compelleret.  Qua;  quidem  consi- 
lia,  et  avidissime  Pius  arripuit.vel  (ut  ex  mox 
dicendis  et  jam  dictis  apparet)  studiosissime 
executioni  mandaverat.  En  quae  ad  praefatum 
ducem  ^  scripsit : 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  Emmanueli  Phi- 
liberto  Sabaudiae  duci,  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte,  etc. 

«  Placuerunt  nobis  ea,  quac  secretarius 
tuus  mandato  tuo  diligenter  nobis   exposuit: 

7  Apuii  Goub.  Epist.  lib.  1.  Episl.  25.  —  ^  Ex  Archiv.  Vatic. 


312 


Pir  V  ANNUS  2. 


CHRISTI  1567. 


cardinali  Lotharingio  aliquantam  pecuniam, 
sicut  liortatus  es,  misimus.  Acl  tunin  quo^iue 
nobililaliMn  decem  miilia  aureoriiin  in  piicsen- 
tia  miltimus,  ut  ea  adjulus  pecunia,  commo- 
dius  ferre  auxiiium  possit  ref,'i  Clirislianissimo, 
tam  f?ravi  ejus  et  Calholica;  reli!,'ionis  temporc. 
Ad  Lotliaringisc  diicfin  misimus  litteras  nujicr 
et  nunliiim,  liorlaiiles  eum  ut  sese  opponat,  si 
qua  ex  Germaniic  lia-reticoruin  auxilia  in  Gal- 
liam  Iransire  conaliuntur :  llalia;  vero  princi- 
pes,  per  litteras  cl  nuntios  hortari  et  cxcilare 
statuimus,ad  miltenda  regi  quam  maxima  ciuis 
eorum  poterit  auxilia.  Nullum  plane  officium, 
tam  necessario  tom|iore,  Cliristianissiimi  regi 
anobis  deeril,  multo  plura  pracslituri,  si  niajo- 
res  opes  et  facullales  haberemus,  cum  (iro  pa- 
terna  erga  eum  cliarilale  nostra,  lnm  divini 
obsequii  causa.  Te  quoqiic  liorlalionc  non 
egere  videmus,  iit,  el  Deo,  et  regi  affini  et  con- 
sanguineo.officiiiin  pracstes.Tantum  liorlamur, 
ut celeritatein  qiiaiii  maximam  poles  adliibeas. 
Quod  allinel  ad  oppida  et  loca,  ijiiac  a  Bernensi- 
bus  nuper  tibi  reddita  fueruiit,  ex  secretario  tuo 
cognosces  ea.qua;  nobililali  liia;  referenda  man- 
davimus.  Datum  Homse,  apud  S.  F>elruiii,  sub 
annulo  Piscatoris,  die  xvi  Novembris  mdlxvii, 
Ponliflc.  nostr.  ann.  secundo  ». 

i.)i.  Priusqiiam  vero  licEC  ab  Emmanuele 
Philiberto,  Sabaudia;  duce  intellexissel  Pius, 
cuin  accepisset,  ducein  euiiidem,  ut  cquitum 
(quorum  maxime  Galliarum  regcm  eguisse, 
qucE  supra  retulimus  declaranl)  su|ipelias  ei- 
dem  regi  subministraret,  aliquem  equitum  nu- 
merum  in  Mediolanensi  ditione  conscribere  de- 
siderasse  ;  ut  id  ei  liceret,  a  gubernatore  Medio- 
ianensi  obtinere  Pontifex,  his  ad  ipsum  datis 
litleris,  studuerat. 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  Gabrieli,  duci  de 
Albuquerque,  status  Medioluni  gubernatori. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte,  etc. 

"  In  tanto  periculo,  ut  scis,  versafur  in  re- 
gno  Francise  Culholica  religio ,  propter  nefa- 
riuin  bellum,  quod  haerelici,  non  minus  Dei 
quam  regis  sui  hostes  ac  rebclles,  excilarunt; 
ul  quicumque  Dei  honorem  diligunt,  et  salvam 
Catholicam  religiouem  volunt,  quidquid  pos- 
sunt  opis  et  auxilii,  studiose  ferre  debeant,  ad 
tantuin  iiicendium  restingueiidum,  cui,  nisi 
celcriter  occurratur,  magnopere  verendum  est 
ne  crescat.  Audivimus,  dilectum  filium  nobi- 
lem  virum,  ducem  Sabaudia;,  pro  mnxima  ne- 
cessitudine,qiia!  illi  cum  charissimo  filio  noslro, 
Francorum  rege  Cliristianissinio,  inlercedit,  pa- 
rare  auxilium  equitum,  quod  tam  necessario 
tempore  regi  mitlat  ;  eamque  ob  causam  cu- 
pere,  aliquam  eorum  partem  in  ducatu  isto 
conscribere.  Id  ei,  ut  abs  te  permittatur,  divini 
obsequii  et  fidei  Catholicse  causa,  abs  te  ita  pe- 


timus,  ut  sludiosius  petere  non  possimus.  Quod 
cliarissiiiuim  qiim)iie  refieiii  Ciitliolicuin,  pro 
siio  in  (^mIIioIicmiii  fidiMii  sludio,  velieiiienter 
probaturuin  esse,  mininie  du  itamiis.  Id  autem 
te  facilius  concessurum  esse  conlidimus,  qiiod, 
praeter  obstquiiim  Dci,  expedire.  pro  tua  pru- 
dentia,  vides,  oiiiiiibiis  priiicipibus  Cilholicis, 
coniuiuni  coiisilio,  liicrelicorum  (!l  seditioso- 
rum  perniriosissimis  coiialibiis  communi  au- 
xilio  lesislere.  D.iliim  UnrnijD,  apud  S.  Pctiiim, 
sub  annulo  Pi^calori^,  viii  Ndvembris  hdlxvii, 
Poiililic.  iioslr.  aiiii.  seciiiido  ». 

liij.  De  |ieciiiiia  (!li;iin  ad  cardinalem  a 
Lothariiigia  iiiissa.  el  alia  iiisuper  regi  eidem 
stibministrata,  testcs  iKibemiis  ad  eumdem 
crirdiiiiilem  scriplas  a  Ponlilice  lilteras  ',  quse 
hujusmodi  fiieriiiit  : 

«  Dilecto  lilio  niistro  Carolo,  tit.  S.  Apol- 
linaris  [iresbyt.  curdinali,  a  Lolharingia  vocato. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte,  etc. 

«  Etsi  cerUim  habemus,  tali  tempore,  fore 

ut  extaret  studium  tiium  insigiie  erga  Chrislia- 

nissiniiim    rcfjem,   ct    relig'onem    Callioliiam 

siiiiul  cum   eo  iii  cxtremum  discrimen  addu- 

ctam,  tamen,  poslqiiam  Ca  nuiitio  tuo  cogno- 

vimiis,  qiianlo  sliidio  incuiiibas,  ad  auxilia  ei 

paraiida,  quibus  rej;eiii  juves  ;  virliitem  tuam 

cgreKiam    alque     jiiai.-lanlem    recogiiovimus, 

istumque  prcPclarum  conatiim  tuuin  vehemen- 

ter  laudamiis.  Qiiod  pecunia  te  a  nobis  juvari 

desideras,  scilo,  anle  nunlii  tui  advenlum,  ve- 

nisse  eadem  de  causa  ad  nos  regis  nuntium, 

cui    spopondimiis,    paratos    nos    esse    regeni 

supra  vires   noslras  etiain  juvare.  llaque,  et  si 

jam  inde  a  Pontificatus  inilio  statueramus,  nul- 

lis  extraordinariis  exaclioiiibus  gravare  nostros 

et  S.  R.  E.  subdilos,  qiiippe  quos  sciebamus, 

propler  superiorum  annoriim  oiiera,  levalione 

potius  indigere   ;  lainen   in  tanta   necessitate, 

necillis,  nec  curiae  nostrae  offlcialibus  peperci- 

mus,  ut  promissum  auxilium  regi  praestare  pos- 

simus.  Cui,  quoniain  quiilquid  colligere  potui- 

mus  pecuniae,  per  mercatorum  litteras,  ut  mos 

est,  Lugduni  et  Liilelice  solvendum  curavimus; 

vix  quidem   poluimus  desiderio  tuo  nos  satis- 

facere.  Sed  tamen,  pro  palerno  erga  te  amore, 

pali  non  potuimus,  ut  niinlius  tuus  inanis  redi- 

ret.  llaqiie,  si  non  quanlam  et  ipse  expectasti 

ct  nos  vellemus  pecuiiiam  tibi  quoque  solvea- 

dam  curavimus,  ac  misimus,  qiianlam  potui- 

mus,  sicuti  nunlius  tiius  tibi  referet.  Omnino 

te   currentem,   ut  dicilur,    non   egere   sciinus 

cohorlatione  cujiisquam,  sed  lameu,  pro  officio 

nostro  et  paterna  erga  te  charilate,  praeterire 

non  possumus,  quiii   hortemur,  ut  quod   tam 

laudabiliter  aggressus  es,  forli  animo,  ut  te  et 

'  Ex  Arcliiv.  Valic. 


Pir  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


313 


tuo  genere  diprniim  est,  agere  perseveres,  cum 
ob  alias  gravissimas  causas,tum  divini  honoris 
et  religionis  CatholicBe  causa,  pro  qua  paratos 
nos  esse  oportet  sanguinem  nostrum  indu- 
bitanter  effundere.  Datum  Roma;,  apud  S.  Pe- 
trum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  vn  Novem- 
bris  MDLXvii,  Pontific.  nostr.  ann.  secundo  ». 

136.  Quem  demum  ad  Carolum  Lotharingiae 
ducem  Pius  suum  nuntium  misit  fuit  Petrus 
Sanctus  J.  U.  D.  suusque  familiaris,  cui  (uli  ex 
Archivo  Vaticano  '  accepimus)  ista  mandata 
dedit : 

«  Cum  ad  dilectum  filium,  nobilem  virum, 
ducem  Lotharingise,  Deo  juvante,  perveneris, 
ipsum,  et  dilectas  in  Christo  filias,  nobiles 
mulieres,  ducissas,  matrem  cjus  et  uxorem, 
nobiiem  quoque  virum,  Comitem  de  Valde- 
monte,  ducis  patruum,  nostris  verbis  diligenter 
salutnbis,  ac  benedictionem  eis  nostram  pater- 
nani  nuntiabis  ;  litteras,  quas  ad  eos  scribimus, 
reddes,  deinde  cum  ipso  duce  in  hanc  senten- 
tiam  loqueris  : 

«  Nos  in  tanto  charissimi  filii  nostri,  Chris- 
tianissimi  Francorum  regis,  affinis  ejus,  et  Ca- 
tholica;  religionis  periculo,  pro  paslorali  officio 
nostro,  et  paterna  erga  illum  regem  charitate, 
atque  ipsius  religionis  zelo,  omnes  curas  et 
cogitationes  nostras  in  eo  defixas  habere,  ut 
regi,  adeo  Sanctse  Sedi  Apostolica?  devoto,  cujus 
majorum  merita  erga  ipsam  S.  Sedem  et  reli- 
gionem  Catholicam  singularia  fuerunt,  subve- 
niamus  omnibus  viribus  nostris,  ut  religionem 
Catliolicam,  in  tantum  discrimen  adductam,  ab 
hominibus  perditissimis,  diviniE  simul  et  regiaj 
majestatis  hoslibus  ac  rebellibus,  tueamur  ac 
defendamus.  Itaque,  sicut  juvare  illum  inslitui- 
mus,  eliam  super  vires  nostras,  eamque  ob 
causam  subditis  nostris,  licet  propter  superio- 
rum  annorum  onera,  levatione  indigentibus, 
contra  institutum  nostrum,  gravare  non  pavi- 
mus  ;  ita  prffiterire  nec  posse  nec  debere,  quin 
reliquos  principes  Christianos,  ad  eum  itidem 
juvandum,  et  suscipendam  religionis  Catholicte 
defensionem,  paternis  nostris  hortationibus  ex- 
citemus. 

«  Sed  praeter  alios  principes,  magnam  in 
ipso  duce  spem  nos  habere.  Majores  ejus, 
generosissimos  principes,  cum  quidam  ere- 
mita,  qui  Terram-Sanctam,  religionis  causa,  vi- 
silaverat ,  reversus  inde  retulisset  quam  gravi 
servitutis  jugo  Christiani  in  illis  partibus  ab 
infidelibus  oppressi  tenerentur  ,  eosque  ad 
liberandum  ipsos  Christianos  et  Terram-San- 
ctam  recuperandam  hortatus  esset,  adeo  illius 
unius  eremitffi  adhortationibus  fuisse  com- 
motos  atque  inflammatos,  ut  tres  fratres,  illius 
sanctissimae    expeditionis,   qua  nihil  unquam 

«  Inslructio  D.  Pelro  S.  J.  U.  D.  a  S.  D.  K.  Pio  Papa  V  ad  illus- 
Irissiiiiura  principem  Caroluni  Ducem  Lotharingia;  destinalo.  Ei 
Archiv.  Vatic.  sub  anno  1561,  pag.  740. 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


gloriosius  fuit,  duces,  principes,  auctores  exivc- 
rint,  et  suscepto  vivifica;  crucis  signo,  relictis 
rebus  suis,  et  ultimis  Occidentis  partibus,  ad 
Orientem  profecli,  bellum  in  Asia  cum  infide- 
libus  gesserint  ;  non  tam  longinqui  itineris 
laboribus,  non  periculorum  magnitudine  deter- 
riti,  quominus  Christianis  oppressis  auxilium 
ferrent,  et  Terram-Sanctam  ex  infidelium  ma- 
nibus  eriperent,  sicut  Deo  juvante,  cum  im- 
mortali  sua  laude  et  gloria  eripuerunt.  Non 
esse  illi  transeundum  mare,  non  domo  disce- 
dendum,  non  tot  subeundos  labores  atque  pe- 
ricula,  ut  cum  infidelibus  bellum,  pro  Catholica 
religione,  Redemptoris  nostri  honore  obsequio- 
que  suscipiat.  Hostes  esse  Ecclesiai  Dei  reli- 
gionisque  orlhodoxiE  ha;reticos  multo  infestio- 
res,  et  odio  majore  dignos,  quam  ipsos  infideles. 
Infldeles  enim  nunquam  CatholicaB  fidei  verita- 
tem  agnoverunt ;  isti  fidem,  quam  susceperunt, 
quamque  in  Baptismo  professi  sunt,  ejecerunt 
atque  irritam  fecerunt.  Infideles  Christianae 
religionis  Catholica;  usum  non  interdicunt,  nec 
sanctissimis  sacramentis  illudunt,  sed  domi- 
nandi  cupiditate  Christianos  imperio  suo  subji- 
cere  student,  non  coelum  nobis,  sed  terram 
eripere  solent  :  ha;retici  Catholicam  religionem 
delere,  sancta  et  salutaria  Ecclesife  sacramenta, 
sanctorum  venerationem  toUere  conanlur,  im- 
pio  quodam  furore  et  rabie  obccecati,  divina 
omnia  et  humana  jura  violant,  non  externis, 
non  civibus  suis,  non  laicis,  non  sacerdotibus 
parcunt,  non  profanis  rebus,  non  sacris  absti- 
nent.  Rapinis,  sacrilegiis,  incestis,  caedibus, 
incendiis  aluntur  ;  tunc  exultant,  tunc  trium- 
phant  filii  Belial,  cum  Ecclesias  diripiunt,  cum 
aras  demoliuntur,  cum  monasteria  incendunt, 
cum  Deo  dicatis  virginibus  vim  afferunt,  cum 
iu  clericos  seeviunt,  quos  per  inaudita  suppli- 
ciorum  genera  trucidant.  Nec  vero  illi  minus 
principum  quam  Catholicorum  privatorum  ho- 
stes  sunt.  Libertatis  enim  Evangelicai  quain 
jactant  obtentu,  et  propter  magnitudinem  sce- 
lerum  suorum,  leges  et  judicia,  et  principum 
et  magistratuum  potestatem  metuentes,  rebus 
novis  student,  seditionibus  et  discordiis  gau- 
dent,  conjurationes  inter  se  nefarias  faciunt, 
ad  tumultus,  ad  turbas,  ad  concitationes  sem- 
per  parati  sunt.  Quo  propior  est  illustrissimus 
dux  regno  Francise,  melius  ha;c  esse  vera  no- 
vit.  Qui  igitur  magis  infideles  ?  qui  sseviores  ? 
qui  acerbiores  hostes,  quam  isti,  qui  vocanlur 
haeretici,  cum  revera  omnis  sint  fidei  et  religio- 
nis  expertes,  nec  male  credant,  sed  nihil  penitus 
credant  ?  Pulchrum  igifur  erit  et  gloriosum,  et 
dignum  principe  ac  illius  majoribus,  ita  de 
fide  Christiana  meritis,  contra  istos  pia  arma 
inducere  :  non  eum  mare  trajicere  necesse  erit, 
ut  Christianae  religionis  hostibus  bellum  infe- 
rat ;  per  fines  ejus,  aut  certe  non  longe  ab  eis, 
haeretici,  e  Germania  in  Galliam  transire  haud 

40 


314 


PII   V    ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


dubie  conabuntur,  ut  Chrislianissimum  regem 
afficuMn  suum,  hscrelicis  Gallia;  conjuncli,  op- 
pugiient  ;  cis  sese  opponere  debebit,  ne  con- 
juncli  cum  aliis  ba^relicis,  eorum  animos  et 
vires  augcant.  Non  minorem  ex  bac  re  laudem 
et  gloriam  meriturus,  quam  majore?  ejus  ex 
Terrtc-Sanct»  recuperatione  adepti  sint  ;  exi- 
gua  enim  illa  tcrra  fuit,  prai  majxnitudine  re- 
gni  Franciae  ;  Cbristiani  vero,  qui  illam  incole- 
bant,  pauci  erant,  si  cum  populis  et  genlibus 
Gallia!  comparentur.  Nec  vero  difficile  admo- 
dum  fuerit,  eos,  quominus  pervenire  in  Gal- 
liam  possint,  proiiibcrc,  paratas  modo  liabcat 
cquitum  et  peditum  copias ,  quanlas  cogere 
poterit,  ut  opportuno  aliquo  alque  idoneo  loco 
consistens,  ex  castris  et  oppidis,  qus  munita 
non  exlant,  commeatus  omnes  in  oppida  mu- 
nita  transporlari  jubeat. 

«  Admonebis  praeterea,  ut  diligenter  cogi- 
tet,  periculum  Christianissimi  regis  cum  jpsius 
periculo  esse  conjunclum  :  hostes  istos  esse 
communes  :  si  (quod  Deus  avertat)  regem  Cbri- 
stianissimum  opprimere  possent,  illum  esse 
finilimum,  rem  agi  suam  :  tantum  incendinm 
communi  esse  auxilio  extinguendum.  Nihil 
perniciosius  illi  esse  posse,  quam  si  bostium 
regis  vires,  adjunctis  Germanorum  auxiliis, 
crescant. 

«  Quod  illi  in  primis  gloriosum  futurum 
est,  quodque  Deo  gratissimum,  cujus  honor, 
cultus  religioque  defenditur,  hoc  non  minus 
esse  ei  utile  atque  adeo  necessarium. 

«  Hortari  nos  quoque  Italiae  principes  et 
excitare,  ad  mitlenda  Christianissimo  regi  au- 
xilia  ;  sed,  vel  pro  afflnitate  quae  ipsi  cum  rege 
intercedit,  vel  pro  periculi  societate  a  nemine 
eura  studiosius,  promptius,  acrius  adjuvari, 
quam  ab  ipso  duce  convenire,  sicuti  eum  fa- 
cturum  esse  contidimus. 

«  Heec  autem  eadem  expones  domina;  Du- 
cissBe  matri  Ducis,  principissse,  sicuti  novimus, 
magna  virtule  et  prudenlia,  nec  minori  pietate 
et  Catholicae  religionis  zelo  prffiditae  :  cui  dices, 
quantopere  confidamus,  Ducem  ejus  filium,  ea 
hortante,  facturum  esse  quoddesideramus.  Ma- 
gnam  quoque  spem  habemus  in  domino  de 
Vaudemonte,  Ducis  patruo,  de  cujus  virtute, 
prudentia  et  probitale  praeciara  admodum  te- 
stimonia  habuimus.  Itaque  desiderium  lioc  no- 
strum  illi  quoque  te  exponere  volumus  ;  mul- 
tum  enim  ipsius  quoque  auctoritatem  apud 
nepotem  suum  valituram  esse,  certum  habe- 
mus.  Datum  Romae,  apud  S.  Petrum,  sub  an- 
nulo  Piscatoris,  die  vm  Novembris  mdlxvii, 
Pontificat.  nostr.  ann.  secundo  ». 

157.  Ad  bffic,  abs  re  non  esse  censuimus 
unam  et  alteram  inserere  Epistolam  ex  his, 
quas  fidei  vocant,  a  pra;fato  Pelro  Sancto,  prin- 
cipibus  Lotharingiis  traditam,  utpote  quibus 
aUata  magis  confirmentur  : 


«  Dilccto  filio,  nobili  viro,  Com.  de  Vau- 
demonf. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilccte,  etc. 

«  Jlisimus  Petrum  Sanctum  familiarem 
nostrum  J.  U.  D.  homincm  nobis  valde  proba- 
tum,  qui  has  nobilitati  ivx  lilteras  reddet,  ad 
dilect.  filium,  nobilem  virum,  Ducem,  nepotem 
tuum,  acturum  de  rc,  ad  obsequium  Dei,  et  ip- 
sius  Ducis  laudem  et  rerum  ejus  securitatem 
magnopere  pertinenle,  sicuti  agnosces.  Nam- 
que,  ut  te  salutet  et  paternam  benedictionem  no- 
stram  impertiat,  ac  tecum  eadem  de  re  loqualur, 
mandavimus.  Quia  vero  scinius,  quantum  au- 
ctoritas  lua  apud  ipsum  ducem  habitura  sit 
ponderis  :  pelimus  abs  le,  et  magnopere  in  Do- 
mino  requirimus,  ut  bortalione  tua  eum  incites 
ad  satisfaciendum  desiderio  noslro  ;  quod  cum 
facies,  officio  fungeris,  tua  virtute,  prudentia 
et  pietate  digno.  Idquc,  et  Deo  el  nobis  erit  gra- 
tissimum.  Datum  RoniDe,  apud  S.  Petrum,  sub 
annulo  Piscatoris,  die  ix  Novembris  mdlxvii, 
Ponlificat.  nostri  anno  secundo  ». 

Ad  Lolharingia;  Ducissam. 

«  Dilecta;  in  Chrislo  filiJE  nobili  mul.  Clau- 
dise,  ducissoe  Lolharingiffi. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecta,  etc. 

«  Mandavimus  dilecto  huic  filio,  Petro 
Sancto,  familiari  nostro,  quem  ad  nobilem 
virum,  ducem,  conjugem  tuum,  misimus,  ut 
nobilitatem  luam  visitet  etnostris  verbis  salu- 
let.  Cujus  rei  causa  missus  fuerit,  ex  eo  co- 
gnosces.  Et  quia,  sicut  videbis,  laboramus  pro 
cbarissimo  filio  nostro,  fratre  tuo,  rege  Christia- 
nissimo,  ne  cum  bostibus,  Deique  iisdem  et 
Catholicffi  religionis  inimicis,  auxilia  ha?relico- 
rum  ex  Germania  conjungi  possinl,  quod  non 
minusrebus  conjugis  tui,  quam  ipsi  regi  peri- 
culosum  foret ;  tuffi  quoque  partes  erunt,  hor- 
tari  eum,  ad  satisfaciendum  desiderio  nostro, 
sicut,  pro  tua  pielate,  prudentia,  et  Calholicse 
religionis  zelo,  facturum  esse  confidimus.  Da- 
tum  Romae,  apud  S.  Pclrum,  sub  annulo  Pisca- 
toris,  dic  ix  Novembris  mdlxvii,  Pontificatus 
nostri  anno  secundo». 

138.  In  ipsius  conlra  hsereticos  belli  com- 
modum,  dimidiam  parlem  fructuum  Ecclesia- 
slicorum  et  Ecclesiarum  Galliffi,  Pontificem 
quoque  transferre  voluisse,  tradit  Hadrianus,  et 
LutetijTJ  Parisiorum  clerum,  ducentorum  scuto- 
rum  millium  munus  regi  obtulisse  scribilTar- 
cagnotta,  addilque  clerum  ipsum,  pecunia 
minime  se  ei  defuturum  pollicitum  esse  ;  dum- 
modo  tamen  in  sententia,  vi  et  armis  haerelicos 
coercendi  rex  idem  persisteret.  Verum  tum 
illorum,  tum  pra^cipue  Pii,  oplimam  mentem, 
assueta  et  reginae  Catharinae  et  aula;  Gallicae 


PII  Y  ANNUS  2.    —  CHRISTr   1567. 


315 


vafrities,  qua  multa  centena  millia,  ut  Gabutius 
et  Hadrianus  scribuut,  tanto  incommodo  ac 
labore  com|iarala,  e  Ponlificis  manibus  eripue- 
runt,  et  prccterea  subsidiorum  conatus,  unde- 
quaque  tanto  studio,  ut  vidimus,  a  Pio  ipso  eis 
quaesitorum,  pariter  elusil.  Prceter  equitum 
enim  copias,  ad  sex  vel  septeni  millia  peditum, 
ut  narrat  Hadrianus,  Pius  idem  regi  ac  regina; 
obtulit  ;  sed  iHi  oblatam  quidem  pecuniam 
avidissime  arripuere  ;  coliortes  vero,  licet  sti- 
pendio  affectas,  respuerunt  ;  id  suadenlibus 
iis  (inquit  Gabutius)  qui,  noque  regem,  neque 
Catliolicam  fldem  ac  reiigionem  salvam  esse  cu- 
piebanl,  sed  omnia  vota  sua  ad  privata  com- 
moda  et  ad  insanas  cupiditates  impotenter  ex- 
plendas  (ut  in  civilibus  beiiis  fieri  consuevil) 
furentes  conferebant.  Exterorum  militum  auxi- 
lia  accipere  abnuisse  pulat  Hadrianus,  quod 
rex  idem  ac  regina,  belli  et  pacis  faciendse  jus 
omne  apud  se  manere  veHent.  Quidquid  fuerit, 
certum  est  prfcter  spem,  haud  multo  post,  ut 
suo  loco  dicelur,  indignam  prorsus  pacem  per- 
duellibus  et  iniquis  quidem  conditionibus,  da- 
tam  fuisse  ;  bonis  omnibus  condolentibus,  ac 
judicantibus  regem,  Ponlificis  suffultum  auxi- 
liis,  facile  el  bonorifice,  et  bellum  prosequi,  et 
rebeUes  compescere,  et  pesliferam  hGeresum 
illarum  radicem  prorsus  convellere,  et  Catho- 
licae  verilatis  cultum  ia  regno  lapsum  resti- 
tuere  potuisse.  Dedit  rex,  inquam,  pacem,  et 
quod  deterius,  pecunia  abusus  est,  quam  a  Pio 
fictis  arlibus  extorserat ;  eo  tamen  infausto  fine, 
quem  exitus  comprobavit.  Et  hinc  etiam  acci- 
dit,  ut  Hadrianus  scribit,  quod  Christianissimo 
regno  opitulari  cupientes,  Pii  suasu,  principes 
alii,  conceptum  animo  optimum  propositum 
fere  dimiserint.  Cum  enim  mulloties  vidissent, 
ex  bene  gesto  bello,  ac  fere  tuto  triumpho,  re- 
gem  ac  reginam  stolidis  iis  suis  arlibus  inni- 
xos,  nonnisi  indecoras  inducias  elicuisse  :  quod 
alias  fecerant,  iterum  ac  semper  facturos  me- 
rito  judicarunt  ;  quapropter,  spe  omni  felicis 
evenlus  pene  abjecta,  nil  praeterea  curandum 
censuere  ;  licet  Gallici  regni  causam,  ut  com- 
munem  habere  coacti,  illam  omnino  postha- 
bere  nequiverint. 

159.  Sed  quod  plane  dictu  horrendum,  tan- 
tum  Gallica  aula  lucem  consilii  pietatis  dese- 
ruit,  el  in  profunda  versutia  demersa  est,  ut  per 
summam  imiirobamque  calumniam,  orbe  loto 
Catholico  reclamante,  impudentiamque  stu- 
pente  ac  mirante,  dicere  ausa  sit,  se  cum  hare- 
ticis  pacem  inire  compulsam,  quod  remissius, 
quam  debuisset,ad  eorum  propulsandos  ausus, 
Pius  ei  auxilia  suppeditaverit.DiaboIicam  prope 
hanc  procacitatem  ac  turpissimam  ingratitu- 
dinem,  cum  abunde  rejectam,  ex  supra  (et  qui- 
dem  studio)  relatis,  censeamus  ,  eam  hic  ulte- 
rius  explodere  su[)erfluum  judicamus.  Quid 
enim  ullra  facere  potuit  Pius,  el  non  fecit  ?  At 


pessimas  artes,  quibus  est  excogitata  ista  impo- 
stura,  Deus  e  vestigio  dejecisse  visus  est,  hu- 
miliato  videlicet  calumniatore,  qui  in  arctas, 
haud  nuillo  post,  injectus  angustias,  persecu-  ' 
tionemque  ab  ipsis  suis  factis  passus,  perfu- 
gium  aliud  non  habuit,  nisi  ut  ad  eum,  vel 
invitus,  confugeret  vere  Pium  patrem,  quem 
improbe  adeo  offenderat. 

160.  Mmistnim  Calvinistam,  hseresis  semina 
spa)'gentem  in  Bisuntina  dioscesi,  comprehendi 
jubet  Pontifex.  —  Dum  tam  acri  studio  contra 
Gallia;  IicEreticos  commune  bellum  Pius  urget, 
singulos,  qui  sibi  innotuissent,  ejusdem  farinae 
perfidos  homines  insequi  non  praetermiltit. 
Hinc  cum  audisset  inler  Burgundiae  ac  Lolha- 
ringiae  fines,  dioecesis  Bisunlinae,  versari  Calvi- 
nislam  quemdam  ministrum,  qui  feralis  do- 
ctrinae  venena  impune  spargebat ;  eum  statim 
a  Bisuntini  archie()iscopi  ministris  compre- 
hendi  jussit,  et  ut  eis  ad  rem  ex  sententia  per- 
ficiendam,  auxilio  esse  vellent,  ad  Lotliaringiae 
ducem,  et  ad  senatum  Dolanum  has  litleras  ' 
dedit  : 

«  Nobili  viro,  dilecto  filio,  Carolo,  duci  Lo- 


tharingiai. 


PIUS  PAPA  V. 


«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Nuuliatum  est  nobis,  versari  in  locis  qui- 
busdam  ducatus  tui  Lotharingiae,  Bisuntina; 
dioecesis,  in  confinio  Burgundiae,  hffireticum 
quemdam,  nomine  Muretet,  sectae  Calvioianae  ; 
eumque  palam  et  publice  praedicare  ac  docere, 
ubicumque  possit,  pestiferae  ejus  hEeresis  dog- 
mata.  Ad  eum  apprebendendum,  vehementer 
abs  te  petimus,  ut  archiepiscopi  Bisuntini  mi- 
nistris  brachii  tui  saecularis  auxilium,  simul  ac 
petitum  fuerit,  prajstes,  et  a  magistratibus  tuis 
slatim  prfestari  jubeas,  quocumque  in  loco  du- 
catus  tui  comprehendi  potuerit.  Quod  tuae  no- 
bilitalis  officium  nobis  erit  admodum  gratum, 
ac  tuo  Catholicae  fidei  studio,  et  devotione  erga 
S.  Sedem  Apostolicam  magnopere  dignum.  Da- 
tum  Romae,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Pisca- 
toris,  die  xv  Decembris  mdlxvii,  Ponlificatus 
nostri  ann.  secundo  ». 

Ad  senatum  Dolanum. 

«  Dilectis  filiis,  senatui  Dolano,  etc. 

PIUS  PAPA  V. 

Dilect.,  etc. 

«  In  notitiam  nostram  perlatum  est,  versari 
in  confinio  ducalus  Lolharingia;  et  comitatus 
Burgundiffi,  in  locis  Bisuntina;  dicecesis,  haere- 
ticum  quemdam,  nomine  Muretet,  sectae  Calvi- 
nianae,  qui  non  desislil  venenum  suorum  pesti- 
ferorum  doguiatum  spargere,  et  multos,  prae-, 
sertim  simplices,  corrumpere.  Eum  compre- 

'  Ex  Arcbiv.  Valic. 


31 G 


Pn  V    AXNUS  2.   —  CHRISTI   15C7. 


hcndi  vehementer  ciipimus  :qua  de  re  diligenler 
scripsinnij  ad  dilectum  (iliiim,  nobilem  virum, 
ducem  Lotliaringia:.  Vos  aulcm  ipsos  quoque, 
ut  viros  Catholicos,  hortandos  duximus,  ut  una 
cum  ministris  archicpiscopi  Bisuntini,  oi^eram 
delis,  quam  dilificiitissime  poterilis,  ut  invenia- 
tur  et  capiatiir  hic  haMClicus,  ne  patriam  ac 
provinciam  vestram,  qua),  Dei  beneficio,  ab  hac 
labe  ad  hoc  usque  tempus  integra  mansit  , 
veneno  suarum  lin?resum  possit  cornimpere. 
Uuod  officinm  vestrum  vobis  dignum  erit  ;  no- 
bis  vero  ita  gratum,  ut  nihil  in  hoc  tempore  a 
vobis  accidere  nohis  possit  gralius.  Datum  Ro- 
mae,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris, 
die  xviu  Decembris  mdlxvii,  Pontific.  nostri 
anno  secundo  ». 

161.  In  Epistolis  his,  non  archiepiscopum 
Pisuntiniim  ,  Claudium  ,  sed  ipsius  dumtaxat 
minislros  Pium  memorasse,  ex  eo  forte  proces- 
sit,  quod  archiepiscopus  idem  a  dioecesi  et  Ec- 
clesia  sua  adhuc  abesset.  jEgre  siquidem  cum 
tulisset  Pius,  uti  anno  prseterito  vidimus,  eum 
nondum  sacri  Tridentini  Concilii  decreta  rece- 
pisse,  et  alia  prasterea  multa,  in  pastoralis  regi- 
minis  cura  omisisse  ;  eum  litteris  primum  mo- 
nuerat,  deinde,  ut  se  ad  reddendam  sibi  traditae 
villicationis  rationem,  Romam  conferret,  prae- 
ceperat  :  quod  quidem,  sub  hujus  anni  initium 
fecisse,  ex  Epistola,  ab  ipso  Ponlifice  ad  capitu- 
lum  et  canonicos  Ecclesise  Bisuntinaj  scripta 
cognoscitur  ;  dicit  enim  : 

«  Dilectis  filiis  cap.  et  canonicis  Ecclesiae 
Bisuntinae  '. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilect.,  etc. 

«  Cum  ven.  fratrem  ,  archiepiscopum  ve- 
strum  ad  nos  quasdam  ob  causas  vocaverimus, 
providere  cupientes,  ne  propter  ejus  absentiam 
Ecclesia  ipsa  interim  detrimenti  aliquid  patia- 
tur  ;  hortamur  vos  et  mandamus,  ut  dum  is 
abest,  litteris  ejus  ipsiusque  officialibus,  super 
iis  quffi  ad  ipsius  Ecclesiae  regimen  pertine- 
bunt,  perinde  ac  si  adesset,  sicut  vestrum  offi- 
cium  postulat,pareatis.lllud  quoque  vos  admo- 
nemus,  ut  ea,  qua  debetis,  diligentia,  jurisdi- 
ctionem  Ecclesiasticam  inviolatam  tueri  curetis, 
in  civitate  ipsa  ac  dioecesi.  Dabimus  autem  nos 
quoque  operam  ,  ne  is  diutius  absit,  quam 
Ecclesioe  suae  expediat.  Datum  Roma>,  apud 
S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  m  Janua- 
rii  MDLXvii,  Pontific.  nostri  anno  secundo  b. 

162.  At  licet  Pontifex,  quam  citius  archiepi- 
scopum  Bisuntinum  Roma  discedere ,  ac  ad 
propriam  Ecclesiam  redire  curasse  censendum 
sit  ;  cum  tamen,  ut  diximus,  in  allatis  ejusdem 
Pii  litteris,  hoc  anno  dilabente  scriptis,  non 
archiepiscopus  ipse,  sed  tantum  ejusdem  offi- 

»  Ex  Archiv.  Vatic. 


ciales,quos,  ut  antea.ac  si  archiepiscopus  idem 
adcsset,  munere  suo  pcrfungi,  praeceperat,  me- 
morentur  ;  hinc  patet,  nondum  hoc  tempore, 
illum  ad  Ecclesiam  suam  redire  permissum. 

163.  Vcnasyni  comitatus  regimen  in  ynantis 
fidas  transmitti  curat.  —  Praeceperat  etiam  Pius 
Carolo  cardinali  Borbonio,  Avenionensi  lcgato, 
ut  Sabaterium  quemdam,  a  Vcnasyni  Comilatus 
regimine,  et  alterum,Cortesonum  nuncupatum, 
a  Capitaneatus  Palatii  officio  amoveret.  Hi  si- 
quidem,  lanquam  de  haeresi  suspecti,  ad  Pium 
ipsum  delati  fuerant.  At  parere  cum  cardinalis 
distulisset,  morae  impatiens  Pius,  cum  praeser- 
tim  Gallia  tota  immenso  eo  quod  descripsimus 
incendio  conflagraret,  ac  perfidai  labis  vel  levis 
suspicio  merito  timenda  esset,  Venasyni  Comi- 
tatus  regimcn,  alias  a  nobis  memorato,  Paulo 
Sansedonio,  Carpentratensi  episcopo,  detulit,  et 
Capitaneatus  munus,  alteri,  quem  ipse  cardi- 
nalis  voluisset,dummodo  vere  Catholicus  esset, 
demandari,  his  ad  eum  scriptis  litteris,  impe- 
ravit : 

K  Dilecto  filio  nostro,Carolo,  tit.  S.  Chryso- 
goni  presbyt.  card.  Borbonio,  legato  Avenio- 
nensi. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Ex  litteris  tibi  mandato  nostro  scriptis, 
voluntatem  nostram  satis  cognoscere  potueras, 
de  Sabaterio  et  de  Cortesono,  ut  illum  a  regi- 
mine  Comitatus  nostri  Venasyni,  hunc  autem  a 
Capilaneatus  palatii  officio  removeres,cum  uter- 
quenobissuspectus  esset,  exhominum  gravium 
et  fide  dignorum  testimonio,  praesertim  cum 
his  miserrimis  temporibus,  vel  levis  suspicio 
debeat  formidari.  In  quibus  removendis,  quia, 
sicuti  expectavimus,  voluntati  nostrae  satisfa- 
ctum  abs  te  non  fuit ;  idcirco  venerabilem  fra- 
trem,  Paulum  episcopum  Carpentratensem  ipsi 
comitatui,  quoad  de  alio  rectore  provideamus, 
praefecimus,  prout  etiam  praedecessores  nostri 
providere  consueverant ;  capitaneum  autem,  in 
Corlesoni  locum,  abs  te  surrogari  volumus, 
dummodo  quam  primum  eum  subroges ,  et 
virum  eligas  idoneum,omni  haeresis  suspicione 
carentem,  atque  adeo  Catholicum,  ut  haereticos 
ne  salutari  quidem  sustineat.  Datum  Romae, 
apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
XXV  Decembris  mdlxvii,  Pontific.  nostr.  ann. 
secundo  ». 

At  inique  tulisse  Borbonium  hoc  Pii  fa- 
ctum,  sequenti  anno  dicetur. 

164.  Mariam  Scotiee  reginam  laudat  Pon- 
tifex  in  Epistola  ad  eam  directa  :  hujus  reginas 
lamentabiles  casus.  —  Eodem  autem  tempore, 
quo  haeresis  in  Gallia  perspicaciores  humanse 
prudentiac  labores  fefellit,  luctuosis  nimis  in- 
sidiis  nimiam  in  Scotia  reginac  Mariae  simpli- 
citatem  penitus  dejecit.  Ex  Epistolis  ab  ea  ad 
Pium,  praeterito  anno,  datis,  in  quibus  ipsum 


PII  V   ANNUS   2.   —   CHRISTI   1567. 


317 


de  filio  nuper  sibi  nato  certiorem  fecerat,  siim- 
mam  ejiis  pietalem  egregiamque  in  Catliolica 
religione  constantiam  cognoverat  alque  velie- 
menter  admiratus  Pontifex  fuerat;  idcoquc  lau- 
dis  ac  amoris  plenas,  sequentes  sub  islius  anni 
initium,  ei  literas  reddidit  : 

v  Cliarissima?  in  Cliristo  filise  nostree,  Ma- 
riae,  Scotorum  reginaj,  etc. 

«  Charissima,  etc. 

«  Ex  lilteris  tuis,  et  a  nuntio  tuo,  de  tua 
incoiumitate  optatissimum  el  jucundissimum 
nuntium  accepimus.  Grata  Serenitatl  tua;  fuisse 
officia  nonnulla  erga  te  nostra  gaudemus.  Non 
tam  ex  illis  tamen,  tanquam  ex  meritis  tuis  me- 
tiri  animum  nostrum  debes  ;  illa  enim  minora 
voluntate  nostra  fuerunt.  Tibi  vero,  pro  virtute 
tua,  pro  conslantia,  pro  pietate  et  devotione 
erga  banc  Sanctam  Sedem  eximia  ac  singulari, 
multo  majora  debentur.  Quod  nuntii  nostri, 
opportuno  jam  tempore,a  Gallia  ad  te  accersiti, 
adventum  tibi  gratum  fore  significas,  et  stu- 
dium  atque  auxilium  tuum  ei  non  defuturum 
esse  polliceris,  ad  ea  quae  ad  Dei  honorem  et 
regni  tui  tranquillitatem  constituendam  perti- 
nebunt  ;  libenter  admodum  id  cognovimus, 
optamusque,  ut  quam  opportunissima  tibi  re- 
gnoque  tuo  sit  ejus  praesentia.  De  filio  tibi  nato 
ingentem  laetitiam  cepimus,  et  cuni  Serenitati 
Tuae,  de  tanto  Dei  munere  denuo  gralulamur, 
tum  ex  boc  initio  reliqua,qu£e  ad  salutem  istius 
regni  pertinent  :  nobis  expectare  posse  vide- 
mur.  Quod  eum  baptizandum  publice  curatura 
eras,  laudamus  in  Domino  pium  studium  tuum, 
reducendi  in  usum  et  consuetudinem  sanctos 
Ecclesige  Catbolic.ne  ritus,  in  tanto  sacramento 
administrando.  Faxit  misericors  Dominus,  ut 
isto  exemplo  ii.qui  decepti  miserum  in  modum 
ab  hsereticis  fuerant,  in  vero  et  salutari  hujus 
et  aliorum  sacramentorum  usu,ad  earecte  rite- 
que  et  salubriter  suscipienda  commoveantur, et 
rejectis  errorum  tenebris,  Catholicae  veritatis  lu- 
men  recipiant,  filio  vero  ipsi  tuo  Deus  gratiam, 
in  sacro  fonte  suscipiendam,  perpetuo  conser- 
vet,  ubique  Isetitiam  ex  eo  conceptam,  in  dies 
magis  augeat,  atque  aliis  multis  donis  et  gratiis 
munus  suum  cumulet.  Reliqua  cognosces  ex 
nuntio  tuo,  quem  desideria  tua  nobis  exponen- 
tem,  ea,  qua  decuit,  benignitate  audivimus,  et 
ad  te  cum  nostra  benedictione  remisimus.  Da- 
tum  Roniffi,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Pisca- 
toris,  die  xxii  Januarii  mdlxvii,  Pontific.  nostr. 
ann. secundo  ». 

165.  At  haec  Pontificis  vota,  tum  eximia  re- 
ginae  desideria,  priusquam  illa  ipsius  bas  Epi- 
stolas  acciperet,  inania  reddidit  immanissimo 
scelere  haereticorum  perfidia,cujus,et  auctores, 
et  modum,tam  multiplici  diversitate  scriptores 
referunt,  ut  quibus  credendum  sit,  haud  facile 
deprehendi  possit.  Fuit  autem  DarljEo  regi  atro- 
cissima  illala  mors,  et  quidem,  si  fides  adhi- 


benda  esset  corruptissimis  Calvinianis  scripto- 
ribus,  Buchanano  hujusque  generis  aliis,  nec- 
non  etiam  Thuano,  et  insuper  Triphonio,  Natali 
Comiti,  et  Catholicis  aliis,  rcgina;  Mariae  opera; 
quod  illa  insano  amore  erga  Bothwellium  suc- 
censa,  ut  eum  in  lecti  ac  regni  societatem, 
libere  adscire  posset,  legitimum  maritum  ac 
regem  detestanda  va^sania  e  medio  toUere  sat- 
egerit.  Si  vero  Catholicis  et  veritatis  amato- 
ribus  scriptoribus,  vel  etiam  iupretico  Camdeno 
credendum  sit,  procerum  plurimorum,  sed 
Moravii  praecipue,  reginaj  fratris  nothi,  insidiis, 
quod  ejus  potentiam  apud  reginam,  tam  aegris 
oculis  rex  intuitus  esset,  ut  de  ipso  de  medio 
tollendo  cogitasset ;  ipsumque  consiiium,  prae 
impatientia  cum  aiiis  quoque  imprudenter  agi- 
tasset.  Quod  ubi  Moravio  innotuit,  occuitiores 
incauto  juveni  insidias  opposuit,  qui  iisdem 
deprehensus,  crudeli,  ut  mox  dicetur,  morte 
necatus  fuit. 

166.  Quia  vero,  impio  ac  scelerato  notho, 
vel  regis  morte,  ejusdem  in  se  constructa  con- 
silia  evertere  sat  non  erat,  nisi  hac  eadem  occa- 
sione  reginae  existimationem,  apud  proceres  et 
plebem  etiam  iabefactaret ;  ac  si  posset,  non 
regnum  modo,  sed  et  vitam  ei  eriperet,  et  deni- 
que  ad  se  summam  rerum  attraheret;  idcirco 
visum  est  illi  (id  consulente  Mortonio,  tunc  ii- 
cet,ob  Rizzii  mortem,absente)in  sceleris  socie- 
tatem  adsciscendum  esse,  quem  diximus,  Both- 
wellium,  virum  nequam  et  ambitiosum.  Nec 
difficile  fuit  eum  seducere,  spe  illectum  divortii 
ab  uxore,  ac  nuptiarum  cum  regina,  simui  ac 
esset  vidua  ;  quinimo  ultro  se  ad  scelus  patran- 
dum  obtulit  ac  impiissime  perpetravit.  Quod 
quidem  pravis  nothi  consiiiis  opportunissimum 
accidit ;  nam,  cum  Bothweilius  magna  a^ud 
reginam  gratia  polieret,  liinc  fuit,  quod  regici- 
dium,ipsanon  auctore,  vei  saltem  nesciente,  ab 
eo  patratum  fuisse,  nemo  sibi  facile  suaserit: 
suspicionem  deinde  confirmantibus,  inler  eum- 
deni  Botbwellium  ac  ipsam  reginam  subse- 
cutis  mox  nuptiis. 

167.  Ut  autem  faciiius  regis  cfedem  reginac 
incontinentiae  tribuendam  esse  suaderent,  a 
practerito  anno,  ut  audisti,  nefarii  scriptores, 
amoto  a  regina  rege,  omnia  per  unum  Both- 
weiiium  agi  tradiderunt;nec  a  veritate  aiienum 
censendum  est,  ab  impia?  commoiitionis  aucto- 
ribus,  hos  quoque  fuisse  in  piebe  disseminatos 
sermones,  ut  faciiius  etiam  vitio  daretur  re- 
ginaj  commissum  flagitiuni,  quod  sic  peractum 
fuisse  tradit  Conajus  ',  rem  a  principiis  suc- 
cincte  tamen  exorsus : 

168.  «  Nolhus,  cum  nihil  se  apud  reginam 
contra  Darlaeum  proficere  cerneret,  timeretque, 
ne  is,  jam  nati  principis  tuteia  vaiidior,  acerbius 
quidquam  in  se  moiiretur,  cogitationes  omnes 

•  Con.xus.  Vit.  .Mar.  Sluard.  pag.  80. 


318 


PII  V  ANNUS  2.    —  CHRISTI    1567. 


ad  scelus  maturandum  convertit.  Sunt  qui  pro- 
pinatiim  initio  Darlrro  venenum  as?eranl,nuilo, 
praelerquam  ex  insequenti  morbo,  petilo  indi- 
cio,  quem  gravcm  valde  el  supra  consuetudi- 
nem  violenlum,  constans  medicorum  fatcbatur 
assensus.  Decumbenlem  regina  saepius,  non 
sine  lacrymis,  repugnante  nollio,  invisit,  ea- 
que  omnia,  qua?  piam  decebanl  conjugem,  ae- 
groto  adhibuit  solalia,  cujus  rara  cura  et  dili- 
genlia,  cuncta  quae  excogitari  poluerunt  medi- 
camina.quocuuKjue  pretio  subminislranlis,  no- 
xia  vi  morbi  depulsa,  redire  sanitas  coepit.  Tum 
nothus,  ad  jirislinas  conversus  fraudes,  Dar- 
laeum  in  Hamililaniorum  palalio,  quo  ajgrum 
regem  deduci  curaverat,  reGciendis  viribus  stu- 
denlem,  maxima  comilate  accetlif,  de(|ue  vale- 
tudine  recuperala,  non  secus  quam  si  intimus 
aliquis  amicorum  esset,  ficta  fcGtaque  menda- 
ciis  orationc  ei  gralulatur:  suadet  prsterea  nil 
mali  subesse  aulnmanti,  ut  ad  Kirkofoldii  cu- 
jusdam,  civis  privati,  aedes  salubrioris  habila- 
tionis  diverteret.  Darlteus  comitate  pari,  sed 
.meliori  fide,  omnia,  quam  dicerenlur,  accepit, 
et  in  tecla  brevi  sibi  exilium  allalura,  vix  mora 
interposita,  migravit.  Cognita  profeclionis  causa 
auctore(|ue,regiria  mariti  benignilalem  et  pieta- 
tem  nothi  vehemenler  laudare,  rationesque  se- 
ternae  intereos  amicitise  stabiliendffi  inire.  Sed 
nibil  ad  efferatum  apostatae  animum  emoliien- 
dum  valuit,  lanlo  a  vera  charitale  remoliorem, 
quanto  ad  omnia  fingenda  promptior  erat :  die 
siquidem,  quae  conjurationem  [)raecessit,  aula 
relicta,  migralionem  ex  urbe  simulans,  in  sub- 
urbanam  villam  profeclus  ,  ad  solis  usque 
occasum  deliluit.  Ingruentibus  tenebris,  Both- 
wellium  dicla  hora  locoque  convenit,  et  nihil 
recusantem,  ad  facinus,  cui  ipsum  quoque  in- 
terfuisse  uonnulli  ferunl,  mature  exequendum 
accendit;  timere  enim  se,  ne  regina  marilum, 
valeludini  ulcumque  restilutum,  in  regiam  ac- 
cersat ;  ibi  si  CKties  flat,  majorem  offensioni, 
minorem  securitati  locum  futurum  ;  nec  ex- 
asperandum  tam  crebris  coram  funeribus,  prin- 
cipis  animum,  nondum  miligata  necis  Rizzio 
nuper  illata;  invidia.  Bothwellius  ilaque,  as- 
sumptis  parricidii  sociis,  ad  Kirkofoldii  do- 
mum,  nocte  inlempesta,  progreditur  ;  ac  ubi, 
singula  lustrando,  armatos,  opporlunis  locis, 
ad  omnem  introilum,  fugamque  prohibendam, 
disposuissel,  Darlipo  ex  composito  nuntiari  jus- 
sit,  esse  in  horlo  quosdam  ex  nobilitate,  ipsum 
conveniendi  ob  gravissima  negotia  percupi- 
dos,  quique  non  poenitenda  ferreut:  hos  orare, 
ut  priusquam  dies  claresceret,  sui  copiam  fa- 
cere  dignarelur,  idque  sine  arbitris,  cum  a 
nullo,  nisi  ipsomet  agnosci  cuperent,  qui  vene- 
rant.  Prorupit  ex  lecto  juvenili  temerilate,  nil 
ultra  percunctalus  Darlaeus,  nec  sumpta  ad 
vestes  rite  aptaiidas  mora,  in  hortum  descendit. 
Venienti  obviam   progressus  Bothwellius,  sa- 


lulem  precatur,  cui  ille,  reddita  vice :  Solusne, 
inquit,  mi  Comes,  Iiuc  venis?moxque  secrelo 
mussitantes  obambulant.  BoUiwellius  interim 
dictis  suis  inlentum  Darlaeum,  nec  simile  quid- 
quam  metuenlem,  collo  apprehendit,  ac  injecla 
gutluri  fascia  serica,  quam  miser  humero  gere- 
bat,  exvicino  arboris  ramo  suspensum  eneca- 
vil.  Cadaver,  ut  erat,  in  lectum  referri  curat,  et 
quo  scelus  facilius  laleret,  totam  domum,  sup- 
positis  tormentario  pulveri,  qui  eum  in  Cnem 
eral  dispositus,  candentibns  prunis,  fundilus 
evertit.  Haec  ex  ipsius  BothwcUii  confessione, 
dum  in  carcere  poslea  apud  Daniae  regem  deti- 
neretur,  et  mortem  expeclarel,  innotuere  ».  Sic 
Conaeus;  alii  vero  rem  aliter  referunt  accidisse, 
nam  Raemundus,  non  quidem  strangulalum  re- 
gem  a  Bolhwellio  ;  sed  aedibus,  in  quibus  ipse 
morabalur,  a  supposito  et  incenso  pulvere  con- 
vulsis,  misero  principi  sic  illatam  morlem  re- 
fert.  Natalis  Comes  vero,  auditis,  prima  nocte, 
a  rege,  armalis,  etiam  in  palatio,  diffugisse 
dicit  e  thalamo,  per  viam  occulliorem,  se  ser- 
vaturum  cum  puero,  in  cellam  vinariam  ;  ex 
(]uo  cum  deinde  eumdem  puerum  emisisset, 
exploratum,  an  inimici  discessissent,  caplum 
ab  iisdem  referl,  ac  tormentis  coactum  indicare 
regem,  cum  eo  simul  fuisse  suffocalum,  puero 
pro  pulvino  eidem  subjecto.  Idem  fere  refert 
Campana.  Tritonius  vero  strangulatum,  una 
cum  famulo  narrat,  cum,  audito  armorum  stre- 
pilu,  in  hortum  proximum  confugerel,  moxque 
tormentario  pulvere  aedes  fuisse  dejectas;  quod 
exsangue  regis  corpus  in  horlo  repertum  fuerit, 
nullo  affeclum  vulnere,nigramque  lantum  circa 
collum  maculam  habens.  Quod  etiam  coufir- 
matCamdenus,  qui  regem  strangulatum,  et  in 
hortum  projectum,  aedibus  pulvere  sulphureo 
subrutis,  dicit.  Quidquid  fuerit,  immanissimo 
scelere,  allero  et  vigesimo  aetalis  anno,  quod 
boni  omnes  delestali  sunt,  die  decima  Februa- 
rii  infelix  princeps  consumplus  est. 

169.  Percussit  haec  nefandi  criminis  in  di- 
lectum  conjugem  alrocitas,  ut  Conaeus  refert, 
tanto  dolore  saepius  jam  petilam  reginaj  con- 
stanliam,  ut  ad  eam  eodem  efferendam  funere, 
nisi  Dei  nutu  ad  majora  fuisset  reservala,  mce- 
roris  vehemenlia  suffecisset.  Corpus  idcirco 
mariti  ruderibus  erutum  (celebratis  ab  unico 
sacerdote  Catholico,  quem  non  sine  multorum 
indignatione  retinebat,  exequiis)  regio  majo- 
rum  sarcophago  inferri  jussit.  Proxima  ei  cura 
fuit  de  poena,  secundum  leges,  conjuratis  irro- 
ganda.  Verum,  licet  rumor  facinoris  pafrati 
late  per  Brilanniam  sparsus,  illud  in  Morlonium, 
Moraviumetconfcederatoscontulisset:iIIi  tamen 
(inquit  Camdenus)  imbelli  sexui  insultanles,  in 
reginam  translulerunl.  Ut  illius  expers  habere- 
tur  Moravius,  aula  relicta,  ut  diximus,  migra- 
tionem  ex  urbe  simulaverat;  verum,  non  ante 
patratum  facinus,  quam  vix  'Mjidecim  horas, 


PII   V    ANNUS   2.    —    CHRISTI    1567. 


319 


substileratque  in  loco,  ex  quo,  coiijaratis,  si 
opus  fiiisset,  subvenire  posset,  ut  suspicio  tota 
in  reginam  caderet.  Stalim  autem  adfuit,  ubi 
tem  ex  sententia  accidisse  intellexit,  et  specie 
quidem,  ut  in  tanta  rerum  perlurbatione  regi- 
nam  subveniret,  revera  tamen,  ut  ipsam  peni- 
tus  perderet.  Rei  seriem  accipc  cx  Camdeno  ', 
qui  innocenli  reginae  structas  insidias  detegit, 
eamque  a  calumniis,  illi,  non  tantum  ab  liffi- 
reticorum  malevoientia,  verum  efiam  a  Catbo- 
licorum  incuria ,  in  rei  veritate  expiscanda, 
mullipliciter  conflatis,  cum  de  Moravio  sermo- 
nem  habet,  sicvindicat: 

170.  «  Simul  ac  in  aulam  redierat  (Mora- 
vius)  et  conjurati  Bothwellium,  ex  familite 
splendore,  opera  contra  Anglos  fortiter  navata, 
fide  spectata,  ut  ejus  (reginae  nempe)  amore  di- 
gnissimum,  in  maritum  commendarunt.  Sug- 
gesserunt,  illam  solam  et  solitariam  non  posse 
tumultus  excitatos  compcscere,  insidias  ante- 
venire,  molemque  regni  sustinere ;  in  socie- 
tatem  igitur  lecti,  periculi,  consilii,  illum  adsu- 
meret,  qui  possit,  velit  et  audeat  se  opponere. 
Eoque  adegerunt,  ut  mulier  trepida,  duabus 
tam  tragicis  csdibus  perculsa,  et  Bothwellii 
erga  se  et  matrem  suam  fidei  et  constantiffi 
memor,  qua;  quo  coufugeret,  quam  ad  fratris 
fidem  non  habuit,  assensum  prfcbuerit.  His  ta- 
men  legibus,  ut  tenelli  filii  saluti,  ante  omnia, 
consuleretur,  deinde  ut  Bolliwellius,  tam  a  re- 
gis  csede,  quam  a  prioris  conjugii  vinculo  legi- 
time  liberaretur. 

«  (Juid  de  hac  re  statim  publice  protestati 
sunt  Georgius  comes  Huutlejus  ct  comes  Arga- 
thelius,  inter  Scotiffi  proceres  facile  principes, 
libet  hic  ex  authographo  ad  Elisabetham,  quod 
vidi,  subneclere  :  Quandoquidem  Moravius  et 
alii,  ad  obvelandam  rebellionem  contra  regi- 
nam,  cujus  auctorilatem  sibi  arrogant,  iUam 
tanquam  ca.'dis  marili  consciam  aperte  calum- 
niantur:  Nos  hsac  publice  protestamur,  et  atte- 
stamur:Mense  Decembri  mdlxvii,  cum  regina 
Cragmillaria;  ageret,  Moravius  et  Lidinglonius 
coram  nobis  agnoverunt,  Mortonium,  Lindse- 
rum  etRevenum.non  alio  consilio  DavidemRiz- 
zium  trucidasse,  quam  ut  Moravii  saluti  consu- 
lerent,  qui,  eodem  ipso  tempore,  erat  proscri- 
bendus.  Ideo,  ne  male  grati  viderentur,  sibi  in 
votis  esse,  ut  Mortonius  et  reliqui,  ob  Davidis 
cacdem  exultantes,  reducerenlur.  Hoc  autem 
fieri  non  posse  innuerunt,  nisi  regina  a  marilo 
divorlio  separaretur;  quod  se  effecturos  spopon- 
derunt,  modo  nos  assensum  prteberemus.  Post- 
ea  Moravius  mihi  Huntlejo  promisit,  avitum 
patrimonium  restituendum,  ct  aeternam  glo- 
riam  apud  exules  ineundam,  si  divortio  fave- 
rem.  Ilum  deinde  ad  Bothwellium,  ut  ille  una 
consentiret.  Poslremo  ad  reginam  accessimus, 

'  Camden.  Par.  i.  Histor.  Angl.  sub  anno  1367. 


et  Lidingtonius,  omnium  nomine,  majorem  in 
moduni  oravit,  ut  exilium  Morlonio,  Lindsejo 
et  Reveno  remitteretur:regis  errata  et  offensio- 
ncs  in  reginam  et  regnum,  verborum  atroci- 
tate  exaggeravit  monstraviUjue  ;  et  reginae  et 
reipublica;  omnino  interesse  ,  ut  divorlium 
quamprimum  fieret ;  quandoquidem  rex  et  re- 
gina  non  possent  simui  cum  securitate  in  Sco- 
tia  versari.  Illa  respondit,  se  malle  ad  tempus 
in  Galliam  secedere,  donec  maritus  ajtatis  er- 
rata  agnosceret  ;  nolle  enim  quidijuam  fieri, 
quod  fraudi  sit  filio,  aut  sibi  dehonestamento. 
Ad  hffic  Lidingtonius  :  Nos,  qui  tibi  a  consilio 
sumus,  haec  cavebimus.  At  impero  (inquit  iila) 
ne  quid  faciatis,  quod  vcl  Iionori  meo,  vel 
conscientiae  maculam  inurat.  Res  sit  in  iutegro, 
donec  Deus  desuper  medeatur,  quod  vos  mihi 
bonum  futurum  existimalis,ne  in  malum  cedat. 
Cui  Lidinglonius  :  Rem  nobis  commitlas,  et 
nihil  videbis,  nisi  quod  bonum  et  parlamenta- 
ria  auctoritate  coinprobandum.  Hinc  cum,  post 
pauculos  dies,rex  nefaria  ca;de  fuerit  extinctus, 
nos  ex  interno  conscienlia;  testimonio  pro  cer- 
tissimo  habemus,  Moravium  et  Lidingtonium 
fuisse  auctores,machinatores  et  suasores  hujus 
regicidii,  quicumque  fuerint  regicidae  ».  Hsec 
ille  ;  sequitur  Camdenus  : 

«Confoederati  jam  toti  in  hocer<int,utBoth- 
wellius  regicidii  absolveretur.  Protinus  igi- 
tur  parlamentaria  comitia  nulla  alia  de  causa 
indicuntur,  et  edicta  prodeunt,  ut  regicidii  su- 
specti  apprehenderentur.  Cumque  Lenoxius,  re- 
gis  caesi  pater,  Bolhwellium  ut  regicidam  ac- 
cusaret,vehemenliusque  insLaret, ul, priusquam 
Ordinum  Conveutus  haberetur,  ille  judicio  si- 
sleretur,  hoc  etiam  concessum  est ;  jussusque 
Lenoxius,  ut  intra  vigesimum  diem  se  contra 
sisteret.  Quo  die,  cum  nihil  ab  Anglia;  regina 
intelligeret,  et  iu  urbe  hostium  plena  adesse 
sine  vita3  periculo  non  posset,  Bolhwellius  pro 
tribuuali  sistitur,  et,  Mortonio  causam  ejus  su- 
stinente,  judicum  sententiis  absolvitur. 

«  Hoc  negotio  confecto,  conjurati  effece- 
runt,  ut  plurimi  e  nobilitale  nupliis  assenlirent, 
chirographis  scripto  appositis,  ne  ille  promis- 
sis  nuptiis  cxclusus,  eos  ut  lotius  sceleris  ar- 
chitectos  insimularet.  Et  Iiis  nuptiis  cum  Botli- 
wellio  (qui  Orcadum  dux  creatus)  suspicio, 
rcginam  csedis  fuisse  consciam  apud  omnes 
invaluit  ;  quam  conjurati,  missis  lilteris,  pas- 
sim  auxerunt,  et  occuitis  coitionibus  Dunkeldise 
in  reginae  abdicationem,  et  Dolhvellii  exitium 
statiin  conspirarunt  ».  Hucusque  Camdenus. 

171.  At,  licet  hoc  nupliarum  regina;  cum 
Bothwellio  consilium,  tanlorum  votis  exopta- 
tum,  ab  ipsa  ullro  quaeritatum  non  fuisse,  ad 
explendam  incontinentiae  cupiditalem  (uli,  non 
modo  heterodoxi ,  sed  etiam  Natalis  Gomes, 
Tritonius,  aliique  inter  Catholicos  scriptores 
somniarunt,  inconsuHas  corrupli  vulgi  opinio- 


320 


PIl  V   AXNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


nes  ac  vociferationes  seciiti),  qiia;  liuc  usque 
dicta  sunt  facilc  ostendant  ;  libiiit  tamen  Iiic 
addere,  qua?  Conaius  de  eodeni  agcns  monu- 
mentis  tradidit,  his  verbis  : 

«Diim  anxia  rei  e\itum  prwstolatur  regina, 
veniunt  e  senatu,  qui  eam  ut  finoni  mosrori 
ponat  hortantur,  suamquo  in  Bolbwellii  causa 
cognoscenda  fideni  ostendunt  ,  iniiocentissi- 
mum  communi  judicio  invcntum  affirmanles. 
Tum  procerum  nomine  rogare,  ut  aliquem  ex 
nobilitatc  in  regni  administrandi  subsidium, 
suaeque  viduitatis  levamen  assumat,  id  omni- 
bus  probari.  Quare  tolleret  ocius  rcbus  novis 
occasiones,  omnemque  de  extero  principe  (cu- 
jus  imperium  segerrime  laturi  essent  Scoti) 
asciscendo  pelleret  cogitationem.  Esse  Bolhwel- 
lium  comitem,  tum  bellica  laude,  tum  animi 
corporisque  dotibus,  apud  cunctos  insignem. 
Hujus  vel  nomini,  ad  subditos  in  officiis  conti- 
nendos,  momenti  plurlmum  inesse.  Excanduit 
his  auditis  regina,  petiitque,  num  adulterinas 
nuptias  approbarent  ?  Sed  illi  divortium  inter 
comilem  et  uxorem  factum  asseverant .  Qua 
lege,  inquit  regina,  ipsa  viva  conjuge,  licet  uxo- 
rem  ducere?  Haecne  deformati  vestri  Evangelii 
dogmata  ?  Sic  infecta  re  dimissi,  paucos  post 
dies  redeunt,  mortuam  comitis  uxorem  nun- 
tiantes  :  tum  illa,  importunitate  victa,  deli- 
berandi  lempus  rogavit. 

«  Slerlinum  interim  ad  principem  Jacobum 
invisendum  contendens ,  cum  eodcm  ,  brevi 
spatio,  morata  est ;  ex  quo  nescires,  dolorem 
majorem  an  Isetitiam  hauriret.  Latabatur  qui- 
dem  ex  Qlii  aspectu,  quem  unice  diligebat,  ut 
par  erat  ;  sed  dum  viduitatem  suam,  puelli 
setatem  ac  miserum  regni  statum  considerat  , 
se  infantemque  in  magnis  constilutam  periculis 
videt.  Verum  hoc  certum,  plus  optimam  ma- 
trem  de  filii  iucolumitate,  quam  de  pi'opria 
fuisse  soUicitam.  Sterlino  redeunti  Bothwel- 
Hus  cum  armata  militum  manu  fit  obviam, 
tabulasque  de  suis  cum  ea  nuptiis,  procerum 
sigillis  munitas,  offert  ;  has  rogat  ut  princeps 
assensu  proprio  stabilire  dignetur,  nec  diffe- 
rendum  aiebat,  cum  non  sine  utriusque  ingenti 
discrimine  necti  morte  possent.  Maria  hoc  statu 
deprehensa,  quo,  neque  arma  neque  artes  qui- 
bus  resisteret  haberet  ad  manum,  nosceretque 
impotenlem  Bothwellii,  ad  quidvis  addendum, 
si  expectatione  frustraretur,  animum,  assensit : 
prius  tamen  eum,  solemni  sacramento,  in  Ca- 
tholicorum  verba  et  fidei  apud  Scotos  instau- 
randffi,  societatem  adegit.  Mox  fidelitalis  jus- 
jurandum  erga  reginam  et  filium  principem, 
nec  rogatus,  juravit  ».  Sic  Conteus  :  ex  quo,  ut 
innuimus,  facile  conjicies,  quam  falso  Trito- 
nius  reginae  simulationi  tribuerit,  vel  quod 
Bothwellius  armata  manu  eam  circumvenerit, 
et  ad  nuptias  compulerit,  quod  ipsum  perdite 
diHgeret  ;  et  quam  improbe,  neutiquam  diu- 


turnas  ac  faustas  easdem  nuptias  extitisse  pro- 
nuntiaverit,  quas ,  non  matrimonii  dignitas, 
sed  indigni  facinoris  socielas  effecisset.  Et 
quam  inconsulte  Natalis  Comes  quoque,  eis- 
dem  mendaciis  fidcm  adhibuisse,  in  his,  qua; 
scripsit,  merito  deprehendatur.  Cum  vero  haec 
et  his  similia,  pra;fati  aliique  scriptores  hau- 
sisse  agnoscantur  a  calumniosis  Buchanani, 
Thuani,  et  his  similium  ha;reticorum  commen- 
tis,  eaque,  ut  omnino  falsa,  ha^retici  ipsi  reje- 
cerint,  uti  alias  diximus,  el  damnaverint,  hinc 
in  eis  refellendis  diutius  immorandum  non 
esse  merito  censemus. 

172.  Qua;  insuper  scripsit,  de  iisdem  nu- 
ptiis  disserens,  ab  Isselt,  nullatenus  veritati 
cohaerere  posse  videntur  :  «  Bothwellius(inquit) 
ad  Almeonis  pontem,  cum  sexcentis  equitibus 
profectus,  reginam  opperitur  :  venientem  vi 
rapit  et  secum  Dumbarum  ducit  ;  blanditiis 
et  variis  officiis  animum  juvencula;  expugnat, 
in  sui  amorem  pertrahit  ;  pertractam,  Edem- 
burgum  cum  ea  proficiscitur,  libertati  eam 
reslituit,  ne,  si  captiva  nuberet,  pro  vitiatis  ha- 
beri  possent  nuptia.  Hic  ea,  in  consessu  judi- 
cum,  se  liberam  et  sui  juris  esse  fatetur,  et  in 
matrimonium  consentit.  Fiunt  in  templis  de- 
nuntiationes,  praemittuntur  solitae  caeremoniae, 
celebrantur  nuptiae  (si  verum  fateri  velimus) 
non  satis  honestae  reginaque  indignje,  quibus, 
nec  propinqui,  nec  amici,  nec  ipse  Crocus 
legatus  Gallicus,  ne  sua  praesentia  nuptias  illas 
probare  et  dignitatem  legationis  suae  immi- 
nuere  videretur,  interesse  voluerunt.  Heges 
quoque  Galliae  et  Angliae,  per  legatos  eas  nu- 
ptias  aversabantur,  quae  et  Guisios  omnes 
offendebant ». 

173.  Ista  ab  Isselt ;  at  quis  non  videt,  nul- 
lam  fere  veritatis  speciem  in  his  deprehendi  ? 
Quis  enim  crediderit,  si  tot  procrastinatlonibus 
dilatae  fuissent  nuptiae  (quas  tanto  furore,  non 
conjurati  modo  qui  eas  commoliti  fuerant,  ut 
reginam  hinc  abjiciendi  occasionem  sumerent, 
sed  Scoti  quoque  omnes  ac  exteri  execrati  sunt), 
a  Bothwellio  ad  exitum  perduci  illas  poluisse  ; 
et  interim  periculi  ac  proditionis,  ab  aliquo 
reginam,  in  libertate  constitutam,  non  fuisse 
commonitam,  ut  iisdem  abstineret  ?  Deinde, 
unde  somniavit  ipse,  factas  denuntiationes  in 
templis,  solitas  caeremonias  Ecclesiae  praemis- 
sas,  iisdemque  nuptias  hujusmodi  celebratas, 
ac  si  Catholicos  ritus  publice  exercere  licuisset, 
et  Concili  Tridentini  decreta  in  usum  recepta 
extilissent  ;  cum  e  contra  certum  sit,  ab  liaere- 
ticis  et  templa  cuncta,  vel  diruta,  vel  sectariis 
superstitionibus  coinquinata,  et  reginae  vix 
unum  sacerdotem,  qui  clain  rem  sacram  fa- 
ceret,  permissum.  Verior  igitur  eorum  sen- 
teiitia  habenda  est,  qui  reginam  a  Bothwellio, 
ex  improviso  circumventam,  cum  neque  arma, 
neque  vires,  quibus  ei  i'esisteri't,  ad  manum 


Pir  V  ANNUS  2.    —  CHRISTI    1567. 


321 


haberet  ;  a  cunctis  se  derelictam  agnoscens,  et 
peracla  mariii  crudeli  nece  perterritam,  ideo 
nuptiis,  quas  proceres,  ad  totius  regni  commo- 
dum  opportunas  esse,  scripto  comprobaverant, 
assensum  prabuisse ,  referunt.  Quod  conflr- 
mari  videtur  ab  bis  quee  ipse  ab  Isselt  subdit  ; 
postquam  enim  narravit,  reges  Galliae  et  An- 
glia?,  per  legatos  eas  nuptias  aversalos  fuisse, 
et  Guisios  offendisse,  statim  addit  :  «  At  illa 
prolixis  lilteris,  et  in  Bottiwellium,  et  in  pro- 
ceres,  a  quibus  se  Botlnvellio  proditam  que- 
rebatur,  eam  rei  indignitatem  transtulil  ». 

17-i.  Cum  vero,  ex  Conaei  narratione  appa- 
reat,  reginam  ad  principem  Jacobum  lilium 
suum  invisendum,  Sterlinum  contendisse  ;  non 
praetereundum,  quod  tunc  ipsi  accidit,  et  a 
praefato  etiam  ab  Isselt  dicitur  :  «  Regina,  in- 
quit,  de  puero  filio  sollicita,  ne,  aut  ab  ambi- 
tiosis,  aut  regnandi  cupidis  interflceretur,  aut 
in  perniciosissima  haeresi  educaretur,  regno- 
que  et  religioni  exilio  aliquando  esset,  Sterli- 
num  profecta,  a  Marriac  Comite  repetit  ;  ille 
quidem  puerum  reginae  ostendit,  reddere  ta- 
men  recusavit,  omnia  esse  in  sua  potestate 
affirmans.  Regina,  cum  ad  vim  par  non  esset, 
retro,  unde  venerat,  frustrata,  reversa  est ». 
Sic  ille.  —  Alii  vero,  ut  Natalis  Comes  refert, 
quod  cum  regina,  ad  visendum  puerum,  cum 
quadraginta  equilibus  accessisset,  ut  iilum 
secum  inposterum  haberet,  responsum  tulit, 
proceres  velle  ipsum  servare,  quem,  si  vellet 
invisere,  sibi  facultatem  concessum  iri,  si 
cum  duabus  tantum  ancillis  istud  faceret.  Quo 
indignata  regina  responso,  neque  viso  quidem 
puero,  recessisse  scribit ;  idemque  Tracagnotta 
conflrmat. 

175.  Moravius  autem  ,  cui  ex  sententia 
successerat  regicidium  ,  cujusque  sceleris 
ut  expers  videretur,  ab  aula,  ut  diximus, 
recesserat  ,  iisdem  artibus  commolitur  reginae 
perniciem,  et  criminis  suspicionem  devitare 
contendit.  Eamdem  idcirco  exoravit  reginam, 
lieentiam  in  Galliam  proflciscendi,  utque  om- 
nem  diffidentiani  toUeret,  res  suas  universas 
in  Scotia,  reginae  et  Botliwellii  fidei  commen- 
davit.  At  vix  ille  ex  Anglia  transierat,  ut  narrat 
Camdenus  ,  ecce ,  qui  Bolbwellium  a  reatu 
caedis  absolverant,  et  chirographis  in  nuptias 
consenserant,  in  eum  arma  sumpserunt,  quasi 
apprehensuri,  revera  submonuerunt,  ut  sibi 
fuga  consuleret,  non  alio  consilio,  ut  mox 
dicetur,  quam,  ne  apprehensus  totam  machi- 
nationem  renudaret,  utque  ipsius  fugam  in 
argumentum,  ad  reginam  regicidii  accusandam 
arriperent.  Prseter  effrenem  livorem,  quo  agi- 
tata  Elisabetha  Angla  fatale  reginae  Mariae 
exitium  hac  ratione  paraverat,  ac  insatiabilem 
dominandi  libidinem  qua?  Moravii  (cujus  illa 
fraudibus  utebatur)  dirissime  ac  perpetuo 
animum  vexabat  ;  ferales    in    Mariam   turbas 

A^N.   —  TOMUS  XXXV.    —  L.\DERCH1,    I. 


sanctum  ipsius  in  Catholica  religione  propo- 
silum  excitasse,  testatur  ab  Isselt  his  verbis  : 
"  Proceres,  qui  ha?relicorum  factioni  sludebant, 
postulant,  ut  quod  regina  in  causa  religionis 
promiserat  (ut  scilicet  religionem  Calbolicam 
aboleret,  et  novis  legibus  suae  Ecclesiae  aucto- 
ritatem  stabiliret),  jam  tandcm  prastaret.  Negat 
regina  se  id  promisisse  ;  quod  si  qua;  in  spe- 
ciem  promissa  sint,  ea,  et  vi  extorta,  et  metu 
promissa  ;  qua;  cum  impia  sint  et  sincera; 
fldei  pietatique  contraria,  ad  ea  prasstanda  se 
minime  teneri.  Haec  regintE  responsio  Scolo- 
rum  animos  majori  in  eam  odio  accendit,  ut 
jam  nihil  magis,  quam  quomodo  ab  ejus  im- 
perio  se  solutos  esse  optarent  ».  Ha^c  ille. 

17G.  IJbi  igitur  intellexere  sectarii,  ea  lege 
Bothwellium  reginam  duxisse  uxorem,  ut  Ca- 
tholicam  fldem  amplecteretur,  et  ab  ipsa  regina 
in  ejusdem  fldei  apud  Scotos  instaurandaj 
societatem  adactum,  conceptam  rabiem  ulte- 
rius  dissimulandam  minime  censuere,  ple- 
bemque  (inquit  Conaus)  ad  conciones  et  arma 
vocarunt.  Botbwellium,  qui,  dum  Purilanis- 
mum  simulabat,  mortalium  innocentissimus, 
cunctorum  sufTragiis  declaratus  fuit  ;  ad  Apo- 
stolicam  veritatem  conversum  ,  apostatam  , 
rebellem  ac  regiae  cajdis  auctorem  proclamant. 
Hinc  exercitum  Dumbarum  versus  ,  ducibus 
Mortono  et  Ruveno,  movent,  reginam  ac  Both- 
■wellium  una  impetituri.  Inopinato  furori  repel- 
lendo  hi  impares,  congressum  ad  prEesens 
differunt;  atubi  coufluentibus  Catholicis  copiae 
regia;  augeri  coeperunt,  prope  Caberillum , 
ad  se  potius  defendendos  quam  rebelles 
offendendos,  castra  posuere.  Cum  autem  co- 
gnovissent  sectarii  reginaj  exercitum,  nuniero 
ac  viribus  suo  ampliorem,  quod  vi  minime 
posse  agnoverunt,  assuetis  fraudibus  obtinere 
connituntur.  Mitlunt  idcirco,  qui  reginae  nun- 
tiet,  non  aliam  ob  causam  se  arma  sumpsisse, 
quam  ut  illam  Bothwellii  regicidffi  aliorumque 
niajestatis  criminum  reorum  tyrannide  libera- 
rent.  Iniquorum  verbis  illa  aures  praebuit, 
quod  mitissimi  animi  princeps  esset,  et  sub- 
ditorum  suorum  sanguini  parcere  optaret  ; 
ideoque  Bolbwellio  sibi  fuga  consulere  jussit, 
donec  rursus  ipsius  causa  in  judicium  revoca- 
retur.  Quantum  potuit,  mandato  obtemperare, 
precibus  ac  rationibus  ille  renuif,  petiitque, 
ut  sibi  innocentiam  suam,  vel  singulari  cer- 
tamine ,  probare  concederelur.  Sed  frustra 
reginam  a  sententia  revocare  contendit,  cum 
id  illa  expedire  existimaret,  ut  publicae  se 
quietis  amantem  prffiberet.  Ipse  igitur  fugam 
arripere  compulsus  absque  diligentiori  inquisi- 
tione  aliquandiu  in  Scotia  permanere  permissus 
est  ;  quidquid  enim  in  eum  inclamaretur  (ut 
diximus),  nec  sane  immerito,  ut  observat  Spon- 
danus,  obtentus  tamen  causae  erat,  non  vera 
causa.  Hajc  siquidem  in  solam  reginam  preeci- 


322 


Pir  V  AXNUS  2.   —  CHRISTI  1567. 


piie  collimabat,  idcoque  eum  appreliendere 
nohieruiit,  a  quo  eoruui  fraudes  detcgi  potuis- 
senl  ;  nam,  cum  ille  suas  cuni  regina  nuptias, 
publica?  auctoritatis  specie,  lionestari  voluisset, 
ac  iguari  adhuc  \oluntatis  regina;,  rebelles 
proceres  subscripsisscnt  libello  quo  nuptias 
illas  cum  Boliiwcllio  approbare  ac  expctere 
signiflcabaiit  postridie  facli  poenilentes,  scri- 
ptum  repetierunt,  ne  reginam  (inquil  ab  Isselt) 
prodidisse,  et  ad  nuplias  ab  ipsismet  (ut  con- 
stiluerant)  postca  improbandas  compulisse , 
aliquando  convinci  possent.  At  illud  minime 
reposcere  valuerant  a  Botbwellio,  qui  ipso  usus 
chirographo,  ad  optatas  tandem  (ut  diximus) 
cum  regina  nuptias  pervcnit.  Jusfo  igitur 
timore  perciti,  ne  hac  ratione  nefandai  eorum 
in  innocenlem  reginam  commolitiones  prode- 
rentiir,  ii)=iim  libernm  abire  [)ermitlunt. 

177.  Yerum,  cum  paulo  post,  ut  dicetur, 
a  Moravio  nonnuUos  ex  suis  famulis  com- 
prebensos,  ac  ob  regicidium  ullimo  afTeclos 
supplicio  intellexisset  ,  conscicntia'  aculeis 
perculsus,  periculum  animadvertens,  ad  Orca- 
das  primum,  indeque  fugatus,  in  Uaniam  se 
recepit ;  at  ibi  agnitus,  ac  in  carcerem  con- 
jectus,  decimo  abhinc  die  moriens,  coram 
episcopo  ac  proceribus  qui  interfuerunt,  reum 
se  sceleris  fassus  est,  et  proditionis  auctoribus 
nominatis,  reginam  ciilpa  penitus  immunem 
denuntiavit.  Hoc  teslimonio  detecfa^  secfario- 
rum  calumniae,  reginae  innocenlia  manifesta- 
tur,  ipsorumque  impiissima?  machinationes  (ut 
jam  metuerant)  perpetuum  eis  dedecus  ac  in- 
famiam  pepererunt.  Ut  eam  igitur  devifarent, 
emendicato  mendacio  altero  veritatem  repellere 
connixi  sunf,  et  Bofhwellium  in  amentiam 
incidisse,  cum  hfec  protulerat,  impudeufis- 
sime  vulgarunt.  At  hoc  perfugium  (ut  ex  ipsa 
hEerelici  Camdeni  narratione,  inferius  danda, 
apparef)  Daniaj  regis  aucforitas  et  testimonium 
elusit ;  nam,  cum  intellexissef  haec  perperam 
a  Mariae  adversariis  sparsa  ;  ex  mente  sana 
processisse  quae  Bofhwellius  confessus  fueraf, 
scriptis  ad  plures  principes,  tum  ad  ipsam 
Ehsabetham,  Epistolis  testatus  est  ;  sicque 
penitus  falsitafis  artibus  dejectis,  veritas  ac 
innocentia  libera  evasit.  Cum  alias  tamen  Bolh- 
wellius  vir  strcnuus  esset,  ac  in  pra?senfi  di- 
scrimine  unus  fere  omnium,  rebellium  ausus 
deturbare  valeref ;  ad  id  quoque  eos  prospexisse, 
cum  a  regina  dimitti  curarunt,  censendum  est, 
ut  ejus  nempe  destifufa  prasidio,  iliam  sibi 
facilius  subigere  possent. 

178.  At  jam  illa,  ut  diximus,  bona  fide  ac 
sincero  corde,  a  blandis  hosfium  suasionibus 
decepta,  ne  pacem  cum  subditis  suis  abnuere 
viderelur  vel  illis  difDdere.  ultro  seipsis  tra- 
dere  stafuerat.  Etquidem  in  sectariorum  castra 
transiens ,  magnis  clamoribus  ac  plausibus 
primum  excepta,  deinde   tanquam   in   frium- 


phum  Edimburgum  deducta  est.  Yerum,  quod 
anfe  illam  profulerunt  vexilluin,  in  quo  Darkei 
mortui  drpiclum  erat  cadaver,  ac  infanlis  Ja- 
cobi  vindicfam  a  Deo  exposcenfis  imago,  jam 
tacife  reginam  caedis  in  maritum  patratae  insi- 
mulabant.  Ubi  autem  Edimburgum  perventum 
est,  eam  non  in  regiam  de  more,  sed  in  priva- 
tas  ledes,  quas  cusfodia  munivere,  comitati 
sunt ;  et  patenter  sermonibus  tamquam  sceleris 
ream  lacessere  non  desinunt,  et  ad  luendas 
deinde  delicfi  poenas  confumeliosissime  indi- 
gnis  modis  exagitatam,  ac  vili  palla  indufam, 
abrepfis  ipsi  dum  vestiebalur  injuriosissime 
cunctis  regalibus  indumentis,  cquoque  impo- 
sifam,  in  carcerem  ad  Lacum  Levinum  miftunt, 
ubi  contrusa  sub  custodia  matris  Moravii,  pel- 
licis  Jacobi  quinfi  Scotorum  regis,  a  nefaria  ea 
foemina,  qua;  calamitatem  incarceratae  reginae 
petiilanfissime  insectafa  est  (ufpote,  quae  se 
legifimam  fuisse  Jacobi  V  uxorem,  ac  Moravium 
filium,  legitimam  ex  ea  prolem ,  merefricia 
jacfantia  gloriaretur),  mira  prorsus  ac  inaudila 
perpessa  esf. 

179.  Quid  aufem  de  illa  ageretur,  conjurati 
neutiquam  infer  se  convenire  poterant.  Lindig- 
tonius  et  pauculi  alii  (inquit  Camdenus)  in  au- 
ctoritafem  restituendam  censuerunt,  his  le- 
gibus,  ut  regicidae  ex  lege  punirentur,  principis 
saluti  pros[)iceretur,  Botliwellius  divortio  sepa- 
raretur,  et  haeretica  secta  (quod  potissimum 
omnibus  cordi  erat)  conslabiliretur.  Alii  ut  in 
Galliani  aut  Angliam  perpetuo  relegaretur 
exilio,  modo  rex  GalliiE  aut  regina  Angliae 
fidejuberenf,  quod  iila  omnem  regiam  aucfori- 
tatem  in  filiolum  et  quosdam  e  proceribus, 
regno  ejurato,  transferref.  Alii,  ut  judicio 
sisterefur,  damnaretur,  in  perpetuo  carcere  con- 
deretur,  et  filius  in  regem  inauguraretur.  Alii 
denique,  ut  regia  aucloritate  et  vita,  extremo 
nimirum  damnata  supplicio,  spoliaretur.  Et 
hoc  Kuoxus  et  aliquot  (inquit  Camdenus,  sce- 
lus  tantum  faferi  et  una  imminuere  connixus), 
una  cuni  eo  Calviniani  verbi  ministri  e  sugge- 
stis  intonarunt.  Addit  tamen  >«'icolaum  Throc- 
mortonum,  ab  Anglia  ad  sedandas  Scotiae 
turbas,  missum,  sacrarum  Scripturarum  au- 
ctorifate,  temerarias  istas  contra  reginara 
sentenfias  revincere  studuisse,  ac  mulfa  pro 
illa,  de  obsequio  supereminenfioribus  pote- 
statibus,  gladium  gesfantibus  proposuisse  ; 
acrilerque  disseruisse ,  reginam  ostendens, 
nullius  praeterquam  coelesfis  judicis  judicio 
subjacere,  nullius  tribunali  in  terris  posse 
sisti,  nullam  esse  magistratus  auctorilatem, 
qu£e  a  reginae  aucforifate  non  esset  delegata,  et 
ab  ipsa  revocabilis.  Quibus  quidem  ralionibus 
eos  opposuisse,  dicit,  et  peculiare  apud  Scotos 
jus  regni,  et  in  exfraordinariis  causis  extra 
ordinem  esse  decernendum  ;  argumenta  nimi- 
rum  a  Buchanano  accepta,  qui  tunc  temporis, 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


323 


Moravio  suasore,  damnatmn  illuni  Dialogum 
de  Jiire  regni  apud  Scotos,  scri|)serat,  quo, 
populo  jus  esse  reges  creandi  et  abdicandi, 
contra  Scoticfc  iiistoriaj  fidem  aslruxorat ;  sub- 
dilque  Camdenus,  cumdem  Tbrocmortonum, 
prreter  hffic,  pro  regina  restituenda,  et  accessu 
ad  illam,  importune,  blanditiis  simul  ac  mo- 
nitis,  unquam  inlerpellare,  fruslra  licct,  non 
destitisse. 

d80.  Verum  his  ac  hujusmodi  aliis  fidem 
pracbeatqui  vult.  Nos  enim,  neque  Elisabetham, 
neque  ipsius  oratorem  Throcmortonum,  ab  eo- 
rum  sentenlia  discessisse,  quorum  circa  fidem 
doctrinam  potissimum  sequebanlur,  quamque 
solam  stabilire  constituerant,  ulla  prorsus  ra- 
tione  censere  possumus  ;  et  eo  minus  commen- 
tis  liujusmodi  fidem  ullalenus  adhibendam  co- 
gnoscimus,  quo  tam  sanis  ac  a^quis  rationibus, 
qua)  subsecuta  sunt  minime  couvenerint.  Nam 
regina,  qunm  Tiirocmortonus  dixit  nullius  ju- 
dicio  pra?terquam  coBlestis  judicis  subjacere, 
nullius  tribunali  in  terris  posse  sisti  in  Anglia 
tamen,  ut  suo  loco  dicendum  erit,  horrenda 
Elisabelhai  tyrannide,  et  judicata,  et  crudeli 
morte  atTecta  visa  est.  Idcirco,  (]Uce  ad  eam  resti- 
luendam  Throcmortonum  ipsum  fecisse  dicitur, 
omnino  eliani  commentilium  liabendum  est ; 
cum  nil  magis  exoptasse  Elisabetham,  quam 
omnimodam  Marire  [lerniciem  ex  supra  allatis, 
et  his,  quffi  liostmodiim  fecit,  evidentissime  co- 
gnoscalur.  Quod  si  nihilominus  pro  ea  egisse 
ac  interpellasse  fatendum  sit,  hoc  certe  in  spe- 
ciem  tantum,  ad  eludendos,  nempe,  assuetis 
artibus,  incautos  ac  simplices  fecisse  putandum 
est.  Quo  etiam  ingenio  ideo  Throcmortonus  ad 
Mariam  accedere  prohibelur,  ne  GalliEE  nimi- 
rum  regis  orator  idipsum  petere  audeat,  ut  ei 
serio  opituletur,  nec  de  singulari  conqueri 
possit  injuria,  quam  alleri  quoque  illatam  in- 
telligil.  Neque  enim  Anglo  concedere  requum 
erat,  nec  decorum,  quod  Gallo  fuerat  denega- 
tum,  nimisque  hac  ratione  e  suis  latebris  si- 
mulatio  emersisset. 

181.  At  id  nil  ad  negotium  Throcmortoni 
pro  Elisabetha,  quod  totum  cum  rebellibus 
peragendum  erat.  Inter  hos  autem,  ut  audisti, 
maxima  disceptatio.  Moravius,  cui  nihil,  aut 
facere,  aul  dicere,  nisi  quod  Elisabetha  voluis- 
set,  mos  erat,  et  ad  devitandam  rerum,  quarum 
ipse  auctor  erat,  infamiam,  in  Gallias,  ut  dixi- 
mus,  se  receperat,  licet  ibi  mngnum  de  regina; 
captivitate  ac  civilibus  bellis  Guisiis  principi- 
bus  monstraret  dolorem  ;  tamen  Knoxi  senten- 
tiae  facile  accedens,  se  nullatehus  in  Scotiam, 
uti  rogabatur,  redire  velle  signiflcavit,  nisi  re- 
gina  e  medio  tolleretur.  In  quam  sententiam 
haireticorum  colluviem  ultro  descendisse,  te- 
statur  Conajus.  Ut  autem  nec  vivenli  nec  mo- 
rienti,  imo  nec  mortuse  nomini  et  famae  parce- 
rent,  ea  ratione  horrendum  facinus    patrare 


statuerunt,  ut  laqueo  gulam  ejus  frangentes, 
vulgare  possent,  ultima;  traditam  desperalioni, 
sibi  ipsiMariam  manus  violentas  inlulisse.  Rem 
dilatam  (inquit  Spondanus)  voluit  Dominus, 
diuturnioribus  airumnis,  ad  meritum  cjus  au- 
gendum,  et  nobiliori  martyrio  eam  reservans  ; 
nam  licet  aeque  ac  illi,  ac  pra;  aliis  onuiibus 
Mariae  mortem  Elisabelha  quffireret  ac  optaret, 
tamen,  quia,  quidquid  deinde  vulgatum  esset, 
in  dubium  vocari  mcrito  poterat,  nec  sceleris 
auctores  omnino,  vel  ab  hujusmodi  suspicione 
eximi  possent  ;  ideo  mitiori  consilio,  suo  eo- 
rumdemque  nomini  consulere  studuit,  ut  sci- 
licetMariam  se  regno  abdicare,  ac  omne  domi- 
nii  jus  in  Jacobum  principcm  filium  suum 
transferre  cogerent,  quod  sic  longe  securius 
absque  ullaviolatee  majeslatis  noxa  in  privalam 
acturos,  quam  si  regni  titulum  dignitalemque 
retinuisset.  Elsi  enim,  qua;  Camdenus  a  Throc- 
mortono  pro  regia  dignitate  ac  officio  pro- 
lata  mentilur,  minime  vera  fuerint,  nec  vera 
vel  ab  ipso  et  Elisabetha  fuerint  exislimata, 
tutiorque  Buchanani  aliorumque  videretur  sen- 
tentia  ;  tamen  eam  aperte  seclari  ipsis  seclato- 
ribus  turpe  apparebat.  At,  cum  regina  regali  se 
auctoritate  abdicasset,  effreniori  conaUi,  omni 
prorsus  difficuHate  sublata,  ipsani  conjuratos 
securius  absque  ullius  invidia,  posse  perdere, 
Elisabetha  admonuit.  Et  hoc  quidem  Angla;  in- 
ventum  cum  placuisset.rejectis  sentenliis  caete- 
ris,  eidem  perficiendo  animo  adhaeserunt. 

182.  Quod  deinceps  actum  fuerit,  accipe  ex 
eodem  Camdeno.  «  Reginam  (inquit)  in  dies 
arctiori  custodia  concluserunt,  etsi  lacrymis 
oppleta,  demissimis  precibus  oblestaretur,  ut 
mitius  cum  ea  ageretur,si  non  ut  regina.tamen 
ut  regis  filia,  et  principis  matre  ;  quem  ut  se- 
mel  inviseret  saepius  frustra  supplicavit.  Sed 
ne  singillatim  injurias  in  illam  persequar,  tan- 
dem  blande  aggressi  sunt,  ut  regno  sponte  ce- 
deret,  excusatione  quaesita,  vel  ex  adversa  vale- 
tudine,  vel  regnandi  molestia,  vel,  quod  alii 
subtilius  monuerunt,  ut,  cessione  facta,  illa  ne- 
gligentius  custodita  facilius  evaderet.  Cum  haec 
non  succederent,  minilati  sunt  illam  publico 
judicio  ream  peragere  vitae  incontinenler  acl£e, 
regicidii,  et  tyrannidis,  hoc  nomine,  quod  leges 
et  patria  jura  violasset,  nominatim,  quae  Ran- 
danus  et  D.  Oiselius,  regis  Galliarum  et  ipsius 
nomine,  conflrmarant.  Tandem  mortis  terrore 
injecto,  eam  inauditam  compnlerunt,  tribus  Di- 
plomatibus  chirographum  apponere,  quorum 
primo  regnum  cessit  flliolo,  vix  tredecim  mcn- 
ses  nato  ;  allero,Moraviuni  proregem  constituit, 
dum  filius  in  minori  esset  aetate  ;  terlio,  si  Mo- 
ravius  onus  recusaret,  hos  rectores  filio  nomi- 
navit  :  Jacobum  Castri  -  Heraldi  ducem,  Mat- 
thffinm  Lenoxiffi,  Gilespicum  Argatcliae,  Joan- 
nem  Atholiac,  Jacobum  Mortonii,  Alexandrum 
Glencarnice,  et  Joannem  Marriae  comiles.  Nec 


PII   V   ANNUS   2.    —   CIIRISTI    1567. 


mora  :  illa  regintc  Anglitc  per  Throcmortoniim 
significavit,  sc  coactam  cessisse,  ct  cessionis 
instrumento  invitam  subscripsisse  »,  ex  consilio 
Tbrocmortoni ,  qui  persuascrat  cessioncm  in 
carcere,  »  qui  justusest  metus,  extorlam,  plane 
irritam  esse  ». 

183.  Ista  Camdenus,  qui,  licet  innumeris 
tergiversationibus  ElisabclUoe  ac  oratoris  illius 
contegere  dolos  contondat,   lamen  invitus  eos 
prodere  cogitur,  nil  ideo  veritus  inter  se  pu- 
gnantiaconscriberc.  Cum  enim,suadenteThroc- 
mortono,regno  cessisse  .Mariam,exipsius  Maria! 
verbis  asserat  ;  non  igitur  aique  uti  Gallis  ora- 
toribus,  accessus  ei  ad  illam  in  carcerem  prohi- 
bitus  est.  Quod  si  res|)ondeat,  primo  quidem 
a^que  Gallis  ac  Anglo  prohibitum,  sed  deinde, 
post  omnium  procerum  congressum,novissimo 
huic  concessum,  ex  bis  ajquissime  educi  posse 
cognoscilur,  ideo  fuisse  permissum  Anglo  ut 
eam  alloqueretur,  ac  cum  ea  ageret,  quod  una 
cum  illis  ipsius  perniciem,  ab  Elisabetha  mis- 
sus,  commoliturus  venisset.  Gallis  e  contra  ora- 
toribus  id  vetilum ,  quod   vere  reginse  opem 
ferre  desiderarent,  ac  res,  ipsa  salva,  compo- 
nere.  Cur  igitur  Camdenus,  cum  res  ita  sese 
habuerint,  prius  scripsit,  detestatam  ab  Elisa- 
betha  ex  animo   hanc  effrenem   in  principem 
sororem  subditorum  insolentiam,  quos  perQ- 
dos,  ingratos,  rebelles  et  crudeles  appellasse 
dicit  ;  misisseTlirocmortonum  in  Scotiam  asse- 
rit,  ut  apud  confcederatos   de  hac  in  reginam 
insolenlia  expostularet,  et  rationem  iniret,  quo- 
modo  illa  in  pristinam  libertatem  et  auctorita- 
tem  restitueretur  :  si  non  modo  libertati  resti- 
tuere  minime  fecit,  sed  regia  e  contra  auctori- 
tate,  ut  spoliaretur,  minister  et  auctor  fuit?  Si 
enim  responderet,  id  Throcmortonum  fecisse, 
quod  res  aliter  componere  non  valeret,  ineptis- 
simam  excusationem  facile  illud  repellet,  quod 
non  modo  nullum  prorsus  commodum  ex  con- 
ventione  ab  eo  inita,in  reginam  derivavit ;  quin 
e  contra,  ex  ea  processerit,  quod  penitus  mise- 
riis  ac  jerumnis  conficeretur ;  mortis  namque 
ei  inferendae  sententiam,  non  tantum  hac  ra- 
tione,  tuni  ipse,  tum  Elisabetha,  tum  conjurati 
sublatam  voluere,  quam   ut,   regia   subtracta 
dignitate,  facilius  exequi  possent,   cogitarunt. 
Uti  vero  zelotypia  dominandi  Elisabetha  ma- 
trem  oppressit,  sic  fllium  quoque  obruere  una 
Aoluisset,  omnique  ideo  (ut  ex  eodem  Camdeno 
habemus)  conatu   institit,   ut  non  in  Galliam 
princeps  tenellus   deportaretur,  vel  in  Scotia 
tot  turbis  agitata  remaneret,  sed  in  Angliam, 
quo  ejus  saluti  securius  consuleretur,  deferri 
postulavit.   Verum  irritas   reddidit  vaferrima; 
mulieris  fraudes  Scotorum  solertia,  qua  pue- 
rum  ssevissimaB  illius  leffinae  faucibus  devoran- 
dum  tradere  semper  constantissime  recusarunt. 
18i.  Per  vim  igitur  abdicato  a  Maria  regno, 
quinto  post  die,  et  ab  ipsius  captivitate  qua- 


dragesimo    quinto ,    quarto    kalend.    Augusti, 
Sterlingi  Jacobum,  Hcnrici  et  Maria-  fllium,  in 
regem    rebelles    inaugurarunt,   ejus   nominis 
scxtum  ;  ca?remoniam   ex  pnescripta  formula 
opcrante   (excepta   tamen  missoe   celebralione) 
Adamo  Bodualo,  Orcadum  episcopo,  a  rerum 
Scoticarum  scriptoribus,  ut  narrat  Ra^mundus, 
nocromantiffi  et  veneficii  infamia  asperso;eique 
abbates  nonnuUi  adslilerunt ,  Moravio  cogna- 
tione  juncti,moribus  ac  consiliis  conformes.  Id 
muneris  archiepiscopi  Santandreani,  regni  pri- 
matis,  fuisset  ;  at  nec  ille,  nec  episcoporum 
alter,  praster  pr£efatum  Orcadum  pseudoepisco- 
pum,  id  exequi  voluit.  Loco  Missse,  sacrilegam 
Knoxus  concionem  habuit,  qua  in  Catholicam 
religioneni   acerrime   invectus,   generosa   hsec 
Protestantium  sectariorum  facinora  mirum  in 
modum  extulit.  Huniceus  ac  Mortonius  pro  rege 
juramentum  pra;stiterunt,  se  nimirum  in  timore 
Dei  regnum,  et  pro  viribus  introductam  recens 
colendi  Dei  formam  servaturum,  et  papisticae 
Ecclesiae  ritus  ac  doctrinam,  pro  viribus  evul- 
surum,  ac  hostes  habilurum  eos  omnes,  qui 
eamdem  posthac  professi  fuissent.  In  hac  inau- 
guratione  protestationem  ab  Hamiltoniis  inter- 
positam  fuisse,  ne  videlicet  praejudicio  esset 
duci  Castri-Heraldi  in  jure  successionis  contra 
familiam  Lenoxiam,  scribit  Camdenus.  Verum, 
non  id  tantum,  cum  generose  archiepiscopus 
S.  Andreaj,  Joannes  Hamiltonius,  prsefati  ducis 
Castri-Heraldi  germanus  frater,   et  dux   ipse, 
necnon  comites  Huntelius,  Argathelia;,  aliique, 
cum  priEcipua  nobilitatis  parte,  legitima  inter- 
cessione  protestati  fuerint,  conventiculum  illud 
nullius  esse  virtutis,  utpote,  ex  seditiosis,rebeI- 
libus ,   nuUa  legitima  auctoritate   convocatis, 
conflatum. 

18o.  Addit  imprudentissimus  auctor,  Elisa- 
betham  Throcmortonum  cseremonise  interesse 
prohibuisse,  ne  illa  tam  injustam  reginae  abdi- 
cationem,  legati  sui  praesentia  approbare  exi- 
stimaretur  ;  at  baec  minime  necessario  scri- 
bcnda,  cum  id  ad  facinoris  illius  narrationem 
prope  nihil  spectare  videretur,  et  e  contrario, 
quod  silentio  prfeteriri  impune  poterat,  novum 
dolositatis  ac  proditionis  Elisabethae  crimen  os- 
tendat  :  nil  enim  erat  per  legatum  approbare 
perfidiam,  quam  per  legatum  ipsa  patraverat ; 
horrendum  vero  est  improbare  monstrasse, 
quod  verita  non  fuerat  perpetrare. 

186.  At  de  Moravio  sinceriorem  ab  eodem 
scriptore  narrationem  audiamus  :  «  Die  vige- 
sima  a  cessione,  Moravius  ipse  in  Scotiam  e 
Gallia  rediit  :  tertia  post  die,  cum  nonnullis  e 
conjuratis  reginam  accessit,  crimina  plurima 
objecit,  et,  tanquam  confessor  religiosus,  pluri 
bus  egit,  ut  vera  poenitentia  ad  Deum  se  conver 
teret,  el  illius  misericordiam  imploraret.  Illa 
de  anteactce  vita;  peccatis  doluit,  ex  objectis 
alia  agnovit,  alia  e.xtenuavit,  alia  ex  bumaua 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


325 


fragilitate  excusavit,  et  plura  prorsus  denega- 
\it.  Illum  obsecravit,  ut  gubernacula  rerum  pro 
fllio  susciperet,  utque  sua;  wstimationi  et  vita; 
parceret  iferum  obtestafa  est.  Ille  hoc  sibi  in- 
tegrum  esse  negavit,  sed  a  regni  Ordinibus  esse 
efflagilandum  ;  si  tamen  iila  vita;  et  honori  con- 
sultum  vellet,  hsec  observanda  prrescripsit  :  ne 
regni  et  regis  Iranquillilatcm  inturbaret,  nec  e 
carcere  se  subduceret  ;  nc  regiam  Angliaj  aut 
regem  Gallise  excitaret  ad  Scotiam  externo  vel 
inlerno  bello  infestandam  ;  ne  amplius  Both- 
Avellium  adamaret  ;  aut  ulciscendis  Bothwellii 
adversariis  cogitaret. 

«  Jam  prorex,  sive  regens  declaratus,  se 
obsignatis  tabulis  obligat  nil  acturum,  quod 
ad  bellum  aut  pacem,  regis  personam,  et  ma- 
trimonium  aut  regina;  libertatem  spectet,  sine 
conjuratorum  assensu.  Throcmortonum  (en  rur- 
sus  pudendse  Angli  simul  legati,  et  infamis 
nothi  artes,  et  incauti  scriptoris,  ultro,  non 
qucesitae,  contra  eum,  ad  excusandam  Elisabe- 
tham ,  querela})  per  Lindigtonium  monet,  ne 
amplius  pro  regina  interpellet,se  ca?teros  malle 
omnia  perpeti,  quam  pati,  ut  illa  liberata  Both- 
wellium  retineat,  filium  in  pericula,  patriam  in 
turbas  conjiciat,  et  ipsos  proscribat.  Novimus 
(inquit)  (fuantum  vos  Angli  bello  possitis,  no- 
stros  limites  vastetis,  et  nos  vestros  ;  certoque 
scimus,  Gallos,  pro  anliquo  inter  nos  foedere, 
nos  minime  derelicturos.LingeroIio  tamen  Gal- 
lico  legato  aditum  ad  reginam  denegat,  donec 
Bothwellius  apprehenderetur,  miseramque  re- 
ginam  asperius  quam  pro  meritis  erga  eum 
in  dies  tractat,  conlra  quam  regi  Gallorum  pro- 
miserat  ».  «  Hecc  hactenus  »,  inquit  Camdenus, 
«  ex  Throcmorloni  litteris  ».  Et  quidem,  pro  Eli- 
sabetha ,  ad  summa  coarcevanda  commenta, 
illud  etiam  deerat,  ut  Gallos  contra  eam  Scotis 
rebellibus  opitulaturos  ostenderet,  siThrocmor- 
tonus  pro  .Maria  amplius  interpellaret ;  etdeinde 
Gallorum  legato  (licet  certo  conjurati  scirent 
Gallos  pro  se  stare)  accessum  ad  reginam  pro- 
hibuisse  ;  ac  demum,  coutra  fidem  datam  Gal- 
lorum  regi,  rebellium  protectori,  cum  eadem 
regina  nothum  durius  egisse.  Mirum  est  (in- 
quam)  pro  illa  mitius  habenda,  exorasse  Gallos, 
qui  (ut  ipse  asserit)  certo  eos  fovebant,  qui  eam 
male  habebant  ;  et  contra  suslinentes  et  inter- 
pellantes  pro  illa  Anglos,  certissime  defensuri 
erant. 

«  Mox  Moravius,  »  ipsemet  scriptor  prose- 
quitur,  «  supplicium  sumit  de  Joanne  Hep- 
burno,  Paride  Gallo,  Daglisho,  et  aliis  Both- 
wellii  famulis,  qui  regis  casdi  intererant.  Sed 
illi  (quod  minime  expectavit)  ad  patibulum  co- 
ram  Deo  et  Angelis  protestati  sunt  ,  se  ex 
Botliwellio  intellexisse  ,  Moravium  et  Morto- 
nium  regicidii  auctores  fuisse  :  reginam  ab 
omni  suspicione  exemerunt.  Et,  ut  ipse  Both- 
wellius  captivus  in  Dania,  et  vivens,  et  moriens, 


reginam  minime  consciam  fuisse,  religiosa  as- 
severatione  soepe  numero  contestatus  est.  Et 
decimo  quarto  post  anno  ,  cum  Mortonius 
extremum  supplicium  subiturus  esset,  fassus 
est,  Bothwellium  secum  egisse,  ut  in  regi- 
cidium  consentiret  :  quod,  cum  omnino  ab- 
nuerct,  nisi  regina  suo  chirographo  maiularet , 
Bothwellium  respondisse,  hoc  neuliquiim  fieri 
posse  ,  ac  facinus  ,  ipsa  inconsulla  ,  perpe- 
trandum  esse.  »  Sic  ille  de  rebus  Scoticis  hoc 
anno. 

187.  Verum  plura  reticet  hic  necessario 
apponenda,  illudque  in  primis,  conalu  suo  fru- 
stratum  fuisse  Moravium ,  quod  ipse,  non 
regina  modo,  sed  fllio  etiam  e  medio  sublatis, 
rex  inaugurari  ambiret  ;  cui  ambitioso  ob- 
jectum  desiderio  esse  cognoscilur,  ut  tertio 
chirographo  rebelles  Mariam  subscribere  com- 
pellcrent,  quo,  si  proregis  Moravius  onus  re- 
cusasset,  alii  tenello  regi  stafnebantur  rectores. 
Insatiabilem  et  cfTrenem  enim  dominandi  libi- 
dinem  conjurati  animadvertentes  in  notho,pro- 
regis  dignitale  minime  expleri  posse  veriti, 
ejusdemque  e  converso  tyrannidi  sese  subjicere 
nolentes,  hac  ratione  sibi  consulendum  existi- 
marunt.  Ut  aulem  ipsimet  faustiora  a  puero 
rege  pararent,  eumdem  impiissimo  ac  nefan- 
dissimo  Buchanano  educandum  tradunt,  ip- 
siusque  teneram  tetatem  a  Catholicorum  as- 
pectu,  ut  Conaeus  narrat,  non  minus  quam 
lethali  peste,  tutati,  cuncta  ejus  nomine,  in 
religionis  odium  gessere  ,  atque  illud  inter 
caetera  stabilitum,  ut  nulla  Catholicis  in  Scotia 
ultra  vivendi  linqueretur  facultas,  quorum  bo- 
nis  in  fiscum  relalis,  ipsi  quoque  exulare  coacti 
sunt  :  et  sic  (ut  idem  optime  observat),  qui 
paulo  prius,  fidei  causa,  nullius  conscientiae 
vim  faciendam,  sed  liberam  Christianis,  pro 
arbitrio,  credendi  veniam,  supplicibus  libellis, 
expetierunt  ;  viribus  numeroque  superiores, 
tollendam  libertatem,  solam  haeresis  profes- 
sionem  tolerandam,  armis  in  orthodoxos  adeo- 
que  in  reginam  ipsam  agendum,  statuerunt : 
ut  hinc  videant  politici,  quam  bene  regibus  et 
rebuspublicis  consulant,  dum  tolerandam  hae- 
reticorum  societatem ,  ferendamque  ac  pro 
tempore  dissimulandam  potius  quam  casti- 
gandam  eorumdcm  pravitatem  contendunt  : 
quorum  sane  consiliis,  si  non  paruisset  Maria, 
omnium  in  quas  incidit  molestiarum  expers, 
vitam  ad  extremam  senectutem  non  minus  feli- 
citer  quam  pacifice  produxisset.  Prse  cunctis 
vero  qui  Catholico  nomini  ac  religioni  impiis- 
sime  insultarunt,  fuisse  nothum,  postquam  re- 
giminis  habenas  suscepit,  quod  alia  ratione 
dominandi  cupiditatem  plene  explere  non  posse 
cognoverit,  testantur  auctores,  qui,  omni  sae- 
vitia,  perfidum  apostatam,  fldeles  insectatum 
esse,  carceribus,  spoliis,  exiliis,  narrant. 

188.  Elisabetha  regina  imperatoi-i  ipsi  sicict 


32G 


PII  V  AXNUS  2.    —   CIIRISTI   1567. 


et  caUn-is  pnncipibus  illudit.  —  Interim,  dum 
flafjiliosissimij;  suis  fraudiluis  Mariani  Elisa- 
bollia  op|)rimit,  Maximiliano  eliam  imiieratori 
illudit  ;  comilem  siijuidem  Slolbergensem  is  in 
Aiiiiliain  misit,  ut  de  nuptiis  Caroli  fratris 
arcliiducis  cum  ipsa  Elisal)etlia  ageiet  ;  liffic 
vero,  licet  nujitias  detestarelur,  Suexiie  niliilo- 
minus  comitem,  anle,  ad  imperatorem  miseraf, 
eanulem  rem,  specie  tamen  dumtaxat,  cura- 
turum.  Lcincestriae  comilis,  qui  re^'alibus  hisce 
nupfiis  iuliiabat,  id  animum  pupugit  ;  quamvis 
eas  obtinendi  spem  penitus  non  abjecerit,  quod 
mulla  ultro  citroque  inler  Maxiiiiiliaiium  et 
Anglam  super  lioc  ncgolio  agilata,  pliires  licet 
compositae  sint  difflcultafes  ;  ubi  ad  rem  re- 
ligionis  niliilominus  \entuin  est  (ob  inteme- 
ratam  semper  Austriacorum  principum  in  Ca- 
tholica  flde  constantiam),  ralio  iniri  non  potuit, 
qua  nuptiffi  perflcerenlur.  Hoc  siqiiidem  pra3- 
tcxlu  usa  est  Aiigla,  ut  Maxiinilianum  eluderet. 
Cum  aliis  vero,  quibus  religionem  objicere  non 
potuit,  quin  maritum  minime  ducerel  ,  artes 
alteras  excogitavit,  quibus  eos,  quos  matrimo- 
nii  spe  allexerat,  deinde  illectos  repelleret.  Ne- 
cesse  tamenexistimavit,  ulAnglos  suos  quoque 
ad  nuptias  eam  impellentes,  deciperet ;  idque, 
qua  poluit,  arte  praestitit  effecitque,  religionis 
specie,  qua  Deum  ipsum,  licet  irrideri  non  pos- 
sit,  velle  fallere  visa  est  ;  cum  homines,  per- 
petuo  agitatis,  modo  cum  hoc,  modo  cum  illo, 
rejcctisque  connubii  tractatibus,  semper  elu- 
serit.  Toto  septennio  (id  de  quo  loquimur  Maxi- 
miliani  negotium)  honorificis  internuntiis  ado- 
leverat,  deinde  ipsum  illamet,  ut  Camdenus 
refert,  extenuavit,  ubi  jam  vigere  ulterius,  sibi 
minime  conducere  censuit.  Addit  tamen,  quod 
niliilominus  necessitudinis,  et  tanta  mutuse 
benevoleutiaj  inter  principes  hos  charitas  per- 
manserit,  ut  imperator  ['ontiflcis  Romani  in 
Elisabetham  molitiones  semper  impedierit . 
Quod  quidem  cerle  Maximilianum  palam  nun- 
quam  vel  praistitisse  vel  praestare  ausum  re- 
perimus,  licet  a  politico  Maximiliani  ingenio 
non  videatur  satis  alienum.  At  simplici  Cam- 
deni  testimonio  slandum  non  esse  cognoscitur. 
Si  tamen  id  verum  sit,  uti  a  Deo  pcenam,  sic 
ex  his  artibus  nullum  prope  fructum  ab  Elisa- 
belha  (pr;c  illo  dolos  ac  fraudes  struendi  gnara) 
certum  esl  .Maximilianum  assecutum  esse. 

189.  Gothanum  ballum  ab  Elisabetha  fotum. 
—  Et  ipsi  quidem,  hoc  ipso  tempore  quo  in 
faciem  ei  blandiebatur,  insidias  eamdem  Elisa- 
betham  struxisse  colligitur,  ex  Thuano  S  qui 
rem  nihilominus  ut  commentitiam  asseral,  in- 
credibilibus  exornalam  circumslantiis  narrat, 
cum  allerius  nimirum  haeretici  impias  commo- 
litiones  refert,  his  verbis  :  «  Omnium  maxime 
memorabile  fuit  bellum  Gothanum,  quod  hoc 

>  Thuau.  Hislor.  lib.  4). 


anno  in  Germania,  imperii  decreto,  gestum 
siinul  ac  coiifectum  est,  cujus  origo  hwc  fiiit. 
Gulielinus  Grombacliius  ,  colleclis  Albertina? 
proscriplionis  reliquiis  ,  cum  ,  [lost  occisum 
imniani  perfidia  episco|)UTn  Visburgensem,  et 
Ilerbipuliin  ipsam  pari  audacia  captam  et  di- 
reiitam,  soUicitata  insuper  ad  defectionem  con- 
tra  imperii  leges  nobilitalc  ,  quo  res  suas 
magis  firmaret  et  acceptum  sibi  ac  sociis,  a 
Ca'sare  proscriptis  ,  iiararel  Joannem  Fride- 
ricum  et  Joannem  Guillelinum  Saxones,  Joan- 
nis  Friderici  olim  VII  filios,  clam  obtestatur, 
urgel,  increpal,  nobililatem  respicereiit,  quje 
episcoporum  et  alioruin  tyranide  o|iprcssa,  in 
ipsis,  tamquam  unicis  patriae  libertalis  vin- 
dicibus,omnein  spem  reponanl:  (|uod  si  minus 
commiseratione  aliorum  tangaiilur,  saltein  pri- 
vato  periciilo  admoneantur.  Id  enim  agi  ,  ut 
oppressa  nobililate,  ipsi  omni  auxilio  deslituti 
opprimanlur  ;  nam  in  s()oliatione  patris,  mi- 
nime  scelus  diu  anfe  cogilatum  slelisse,  sed 
gradu  ad  majora  coiitra  eos  audenda  factura 
velint ;  non  enim  defuturos,  qui  eorum  auspicio 
tegerent  ;  id  juxta  honorificum  et  fnictuosum 
Saxoniae  domui  fore,  ut  et  eadem  opera  nobi- 
litatis  liberlas  asseratur,  et  quae  contra  jus  et 
aequum  amiserinl  justis  arinis  recuperent,  ac 
pristinae  dignitati  restiluanlur.  Prensantem,  ac 
spem  minis  miscentem  Groinbachium  aversatus 
est  Joan.  Guillelmus,  seque  in  imperii  flde  fore 
testatus,  eum  a  se  stalim  repulil.  Verutn  Joan. 
Fridericus  longe  aliter  his  vocibus  affeclus  est, 
quae  in  peclus  hominis,  crudeli  et  vana  am- 
bitione  aestuantis,  alte  descenderunt,  stimulante 
eum  sem|)er  paternae  injiiriae  morsu  :  quo  fac- 
tum  est,  ut  ille  occasionem  ultionis  oblalam 
minime  sibi  praetermillendam  censueril,  nec 
pensatis  rei  gerendae  ralionibus,  aul  salis  |)er- 
pensa  Groinbachii  volunlate  et  consilio  ,  se 
totum  perditi  sicarii  nutui  et  arbitrio  circum- 
agendum  mancipaverit. 

«  IUe  vero  tanlo  patrono  fretus,  cujus  in- 
genium  vana  spe  infatuatum,  ad  res,  quas  mo- 
liebatur  ,  opportiinum  videbat  ,  quo  magis 
inflammaret,  inimicitias  inler  eum  et  fratrem, 
ab  ejus  consilio  dissidentem,  serere  coepit,  ip- 
sosque  invicem  cominitlere.  Ad  haec,  odia  inter 
eum  et  Augustum  Septemvirum  exaceibare,  et, 
ut  sceleris  magnitudine  cum  obligaret,  in  per- 
niciem  Augusti  conjiirare  et  sicarios  suboriiare. 

«  Dum  haec  agerenlur,  ignaro  adhuc  Au- 
gusto  insidiarum  qua;  sibi  pararenfiir,  ante 
triennium  in  coiniliis  Vormatiensibus,  quae  ul- 
tima  sub  Ferdinando  Caesare  fuere,  ad  pacem 
publicam  tuendam  ,  decretum  fuerat  in  md 
equites  alendos  stipendium,  qiiorum  Augusto 
Septemviro,  Willelmo  Clivensi,  Juliacensium 
duci  attributi  sunt  ;  grassanfc  dein  conjura- 
torum  audacia,  Augustus  per  litteras  ac  legatos 
orat  patruelem,  faclionis  seditiosaj  ducem  cum 


I 


PII    V  AXNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


327 


satellilio  universo  a  se  dimiUnf,  ctc.  »  Narrat 
deitule  renovnlam  fuisse  proscriplionis  in  con- 
jurnfos  senfentiam,  in  comiliis  practerilo  anno 
Aui;iisf;c  coactis,el  pauio  posf  patuisse  insidias, 
a  Grombacliio  ia  Augusfum  Septemvirum  stru- 
ctas  refeif,  quas  tamen  dicit  dissimulasse,  do- 
ncc  ad  Ijelhim  necessaria  pararet  :  quo  eodem 
temporc,  cum  Julam  ac  Ziglietum  in  suam  po- 
testafem  Turca;  redegissenf,  ideoque  impcrii 
res  eo  casu  furbatas  vidissent;  insolifo  quodam 
gaudio  rebelles  exulfasse  narrat,  atque  apertius 
perniciosa  consilia  renudassc  ;  sollicitata  ad 
defectionem  confra  imperium  nobilifale,  et  au- 
•xiliis  a  Ca?sare  contra  Turcas  decretis,  prohibifis 
ac  impeditis. 

190.  Quo  autem  tendcrent  impia  haec  isto- 
runi  Deo  simul  ac  hominif)ns  rebcUium  con- 
silia,  ab  ipso  babes  :  «  Proposifum  (inquif)  illis 
eraf,  si  eventus  conatibus  responderef,  sub  ini- 
tio  Veris  ocfo  miiiia  equilum  conscribere,  et 
quafuor  iegiones,  quarum  duo  in  Vestpbalia  ad 
Rbenum  usque,  et  duo  in  Vandalicis  regionibus 
excubarent,  Vestplialicis  dato  negotio,  ut  per 
episcoporum  difiones  Franconiam  ac  deinceps 
Turingiam  late  grassarentur  ;  Molbusium,  iMor- 
tusiam,  et  Eufordiam,  Saxonis  Septemviri  ur- 
hes  ,  grandi  pecunia  mulctarent.  Vandalicis 
item,  ut  idem  facerent,  et  Sa.xonis  Sepfemviri 
totam  dilionem  vi  ac  rapinis  depopularenfur, 
mandalum.  Quo  facfo,  Joan.  Fridericus  ad  Vi- 
tembergam  Sepfemvir  crearetur,  et  ubi  exer- 
citus  duo  coiissenf,  idem  saiufaretur,  more 
inter  Romanos  olim  recepto.ab  universo  milite 
imperator.  Principes  cfcleri  in  ordiuem  coge- 
rentur:  qui  recusarenf,  e  medio  tollerentur. 
Equestris  Ordo,  imperio  principum  subtracto, 
inlibertatem  assererefur,  soli  subjicerefur  im- 
perafori.  nova  ad  extremum  imperii  forma  in- 
stifuerefur:  quae  omnia  evulgata  posfea.partim 
ex  capfivorum  confessionibus,  partim  ex  char- 
tis  in  arce  Golhana  repertis  comprobata  sunt; 
in  quibus  ef  lioc  praescriptum  erat,  Maximi- 
lianum  Ca?sarem,  pubiicatione  renovatse  prae- 
scripfionis  fidem  ac  jusjurandi  reiigionem  vio- 
lasse  ,  iiocque  tam  insigni  perjurio  semet 
CcEsarea  majestafe  exuisse  ef  de  imperiali  fa- 
stigio  dejecisse.  Reperta  et  inter  Commentarios 
Joan.  Friderici  denunfiafio  belii,  ad  imperii 
Ordines  direcfa,  ipsius  Joan.  Friderici  manu 
plerisque  locis  notata  et  correcfa.  Ipse  vero,  ut 
ex  eisdem  Commentariis  cognitum  est  ,  sfi- 
pendia  ducibus  de  suo  decreverat,  et  prsemia 
amplissima  victori  militi  ex  pneda  et  terris 
occupatis  proposuerat  inita  et  cum  externis 
principibus  occulta  foedera,  et  pra?cipue  cum 
Henrico  Sueciae  rege,  cujus  turbidum  inge- 
nium  ad  turbandam  Germaniae  quietem  perop- 
portunum  visum  est ;  missae  et  ad  regem  lifterae, 
gravissimis  adversus  Caesarem  et  imperii  Or- 
dines  quserimoniis  plenae,  quibus  auxilia  pre- 


cabanfur ;  facfa  postrcmo  spes  a  Grombachio 
amicitiae  ef  opum  .\nglicarum,  ab  Elisabellia. 
Ef  quanquam  Joan.  Fridericus  Agnetem,  iiessi 
filiam  elMaurifii  qui  ipsius  pafrem  spoliaverat 
viduam,  in  matrimonio  Iiaberet ;  famen  per- 
suasum  ei  tam  facile  uxorem  rcpudiari  posse, 
ut  Elisabefhain  ipsam  duceret  ;  quam  sfolide 
sane  soceri,  de  adventu  funesfo  toties  vafici- 
nanfis,  monifa  re()udiaveraf.  In  eam  rem  con- 
ficfac  a  conjuralis,  quasi  ab  Elisabetha,  litlerae, 
nolis  arcanis  exarata;,  quibus  iiia  mirifice  eum, 
sola  virfutis  et  paterna;  et  suae  fama  cognifum, 
amore  deperire  contesfabatur.  »  Sic  ille,  qui, 
relatis  de  hac  re  pluribus  aiiis  ineptissimis  fa- 
beilis,  ad  iliudendum  vanissimo  Joannis  Fri- 
derici  ingenio,  a  Grombacbio,  magicis  etiam 
artibus  excogitatis,  tan(|uam  Elisabellia;  im- 
mcrito  aftribulis,  eas  refellere  cognoscifur. 

191.  Verum  Grombachius  ipse,  qui  Joan- 
nem  Frldericum  ejusmodi  ineptiis  fallere  no- 
verat,  ut  suffi  rebellioni  faveret  ac  sibi  auxilio 
esset,  ac  cum  Suecise  rege  foedus  inire  cura- 
verat  nullafenus  credendus  esf,  Elisabefham 
sollicifare  praitermisisse,  ut  rebellionem  fo- 
veret  sibique  opitularefur.  Cum  enim  illa  ad- 
jutricem  semper  manum  praestiferit  ha'reti- 
corum  conatibus,  vel  in  Scotia,  vel  in  Gallia, 
vel  in  Belgio,  ut  jam  vidimus  et  opportunis 
locis  dicendum  erit  (ut  ea  nempe  rafione,  non 
niodo  impiae  suorum  religioni  consulerct ;  sed 
quod  efiam  propriae  securitafi  sic  cautum  cen- 
seret,  dum  Cathoiicos  principes,  propriis  in 
ditionibus  ac  regnis,  sedandis  lurbis  occupatos, 
asenfentia  sibi  molesfiam  inferendi  refrabendos 
exisfimaverif)  :  non  est  cerfe,  unde  illa  ha?reli- 
corum  preces  in  Germania  repulisse  credatur; 
aut  quod  ab  ea  opem,  vel  deprecari,  vel  ob- 
tinere  posse  Grombachius  immerito  exisfima- 
vcrit.  Nec  ab  Elisabethae  ingenio,  nuptiarum  ea 
assimuiatio  abesse  efiam  potuit,  cum.  earum 
spe,uno  eodemque  fempore  plures,  fam  exteros 
principes,  quam  sui  regni  proceres,  iilecfos 
habere  contenderit ;  ut  sic  hostes  non  pateretur, 
qui  aliquando  maritos  fore  se  confidebant ;  et 
obedientes  ac  devincfos  semper  haberet  sub- 
ditos,  quos  aliquando  regnandi  secum  expe- 
ctatio  delinissef. 

Plebem  etiam,  ut  Grumbacbius  eisdem  con- 
jurationis  laqueis  irrefifam  feneref,  concione 
ad  Gothanum  populum  habita,  bellum,  religio- 
nis  abolendae  causa,  conspirafione  inter  Cffisa- 
rem,  Septemvirum  Saxonem  et  Germania;  epi- 
scopos  inita,  suscepfum  fuisse  sparsit. 

192.  .\t,  fum  Grumbachii  et  conjuratorum, 
tum  Joan.  Friderici,  Sueciae  regis,  et  Anglae 
commolitiones  evertit  Gofhanus  populus,  in 
cujus  urbe  rebelles  sese  receperant.  Accepfo 
siquidem  ab  Augusto  Septcmviro  Maximiliani 
mandato,  quo,  uf  executionem  decreli  imperia- 
lis,  quanfa  posset  celeritafe  maturaret,  jussus 


328 


PII  T   ANNUS  2,   —   CHRISTI   1567. 


fuerat ;  rem  arcano  et  festinato  consilio  aggres- 
siis,  ropiigiiante  licet  Hyeniis  aspcritafe,  adnio- 
tis  ad  Gotliam  suis  et  Ca;saris  copiis,  eam  ob- 
sidione  cinxerat.  Ea  pertaesi  Gotliani  cives  ac 
coDJuralorum  tyrannide  exacerbati  inter  so  se- 
creto  coeunt,  ac  rebelles  eis  tradere  statuunt, 
dummodo  sibi  vita,  fortuna;  et  immunitates 
integr;e  remanerent.  Placuit  Augusto  Seplem- 
viro  consilium,  et  sic  urbem  simul  ac  rebelles 
obtinuit  ;  in  tjuo  quidem  facto  minime  pra^ter- 
eundum  est  illud  divinEe  ultionis  miraculum, 
quo  ])rincipes  pra^cipue  admoncntur,  Deum 
injurias  sacerdolibus  suis  illatas,  minime  inul- 
tas  esse,  pati  consuevisse  ;  quod  ipsum  rcticere 
Thuanus  ipse  nequiverit. 

<<  Id  aclum  »,  dicit  igitur  de  urbis  deditione 
ac  rebellibus  traditis  agens,  «  id.  Aprilis,  quo 
eodem  die,  Melcbior  Zoobelus  episcopus  Vis- 
burgensis,  immani  scelere,  a  perfidis  sicariis,  a 
Grombacbio  submissis,  occisus  fuerat  ;  utque 
episcopo  vitam,  eadem,  admirando  divinae  ul- 
tionis  exemplo,  ipsi  Grumbacbio,  in  potesta- 
tem  Caesaris  reducto,  octo  post  annos,  vita; 
spem  eriperet ;  annotatam  hanc  diem,  in  Do- 
minica,  qua;  in  kalendario  Ecclesiastico  a 
Psalnio,  Miseiicordias  Dotnini,  denominatur, 
incidisse.  Qua  eadem  die,  et  pajne  hora,  ante  xx 
annos,  licet  illa  tunc  in  oct.  kal.  Maii  incurre- 
ret,  Joan.  Fridericus,  principis  parens,  apud 
Mulbergam  a  Carolo  V  acie  victus  et  captus  est. 
Itaque,  et  ipse  hanc  diem,  tanquam  fatalem 
deplorabat,  subinde  dictitans,  sibi  malignitate 
astrorum,  communem  cum  patre  fortunam 
fuisse  :  quasi  non  potius  vanitate  et  crudelitate 
sua,  ac  sceleratis  perditorum  hominum  consi- 
liis,  et  vanis  ariolum  responsis  deceptus,  se  in 
has  inextricabiles  labyrinthos  calamitatum  in- 
duxisset  ».  Debitis  autem  a  Ceesare  rebellium 
poenis  sumptis,  toti  imperio  pax  redditur,  ac 
proterva  deturbatur  haereticorum  vesania,  in- 
ter  quos  Grumbachius,  totius  conjurationis 
princeps,  decimo  quarto  kal.  Maii  in  quatuor 
partes  sectus,  immanium  scelerum  poenas  luit. 
Joan.  aufem  Fridericus,  ignominiosa  pompa 
Viennam  deductus,  Neapolim  deinde  in  custo- 
diam  traditus  est. 

193.  Plwes  haeretici,  inter  quos  Gaspar 
Francus,  errores  suos  ejurant.  —  Nec  modo,  hee- 
reticorum  pervicacia  compressa,  Catholica;  re- 
ligioni  felix  faustusque  hic  annus  in  Germania 
visus  est ;  sed  etiam,  quod  prsecipui  quidam 
inter  baereticos,  erroribus  ejurafis,  ad  veram 
Ecclesiam  redierint.  Inter  hos,  ut  narrat  Surius, 
fuit  illustris  inter  Germanos  principes,  comes 
ab  Helfenstein  Ulricus,  qui  Lulheranismo  ac 
Augustana  Confessione  abdicatis,  Cafholicus 
factus  est.  Inter  alia  plura,  qus  illum  ad  fldem 
revocarunt,  illud  in  primis  exfifisse  perhibetur 
(sicut  ii.semet  fassus  est),  quod  nullum,  neque 
in  doctrina,  neque  in  CKrenioniis  Augustana; 


Confessionis,  fundamentum  vel  concordiam  re- 
porerit.  Illius  exem|)lum  sectafus  est  comes 
altcr,  ipsius  frater,  qui  una  cum  eo  cardinalem 
Augusfanum  adiit,  atque  apud  illum  ullra  tres 
hebdomadas  mansif,  profligatisque  e  tofa  sua 
ditione  ha?reticis,  Catholicos  concionatores  ac 
sacerdotes  accivit. 

194.  Facti  novitatem  vicinarum  civitatum 
plerique  admirati  sunt,  eximioque  admoniti 
exemplo,  pravas  opiniones  execrati,  orfhodoxis 
sese  addidere,  ac  pra^cipuus  inter  illos  recen- 
setur  D.  Venerandus  Gablerus,  medicinse  arte 
prffistantissimus.  Pefro  Paulo  Vergerio,  infami 
apostata;,  morienti  is  adfuerat,  ac  infelicissimo 
ejus  e  corpore  exitu,  mira  qua^dam  ac  horrenda 
prorsus  animadverterat  ;  teferrimos  nempe  ex- 
halasse  fcefores,  ac  bovis  insfar,  horribiles 
emisisse  mugitus  ;  ideoque  terrore  perculsus, 
eam  vivens  abjiciendam  scctam  duxit,  quae  mo- 
rienfibus  periculo  ac  damnationi  esse  vide- 
batur.  Tali  vero  tanfoque  fervore  Calholicam 
fidem  amplexus  est,  uf  non  tantum  dogmatibus 
orfhodoxis,  mente  et  animo,  sed  manu  et  opere 
vere  adhaesisse  comprobarefur. 

193.  Hoc  ipso  ferme  fempore,  accidit  etiam, 
ut  in  Catholicae  religionis  gremium,  doctrina 
ac  scienfia  prseclarus,  GasparFrancusreverfere- 
tur,  tanto  fidei  ac  piefatis  ardore  concepto,  ut 
ad  suge  aliorumque  utililatem,  ad  sacros  ordines 
promoveri  vehementer  cuperet  ;  quod  ut  asse- 
querefur,  impedimentis  illis,  quibus  ex  sacris 
canonibus,  qui  hseretica  pravitate  fuere  imbuti, 
a  suscipiendis  sacris  Ordinibus  arcentur,  ex^ 
solvi  desiderans,  apud  Ponfificem,  Alberfum 
Bavariae  ducem,  praeclarum  Catholicae  veritatis 
assertorem,  adhibuerat.  Verum  Pius,  sacrarum 
legum  strenuus  aemulalor,  Alberfi  precibus 
baud  facile  acquiescendum  pufavit  ;  quod  hu- 
jusmodi  homines,  Catholica  religione  potius 
supervestiri,  quam  transactis  erroribus  plene 
expoliari,  haud  raro  contingaf.  Quod  ubi  intel- 
lexit  Alberfus,  qui  plene  hominem  noverat, 
Ponfificem  his  litteris  '  urgere  suum  duxit  : 

«  Beatissime  in  Christo  pater,  domine,  do- 
mine  clemenfissime. 

«  Humillima  sui  commendatione  pedunv 
que  beatissimorum  osculis  prajmissis.  Etsi  me 
summa  illa  benignifas,  qua  resipiscenfia  Eccle- 
siae  membracoUigitetamplectitur  S.  V.  in  spem 
erigit  minime  dubiam,  magistrum  Gasparum 
Francum,  id  quod  tanfopere  totque  suspiriis 
sibi  desiderat  et  exoplat,  absolutionem  videli- 
cet  ab  irregularifafe,  et  resfitutae  Ecclesiastica; 
pacis  testimonium  impetrare  posse  ;  tamen, 
quia  ex  litferis  docfissimi  viri,  dilecti  mihi, 
tidelis,  doctoris  Joannis  Pauli  Casfellinii,  agen- 
tis  mei  in  Urbe  jam  intellexi,  S.  V.  non  tam  fa- 
cile  ad  tremenda  ista  jugis  sacrificii  mysteria 

'  Ex  originali. 


PII  V  ANXUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


329 


admissuram  esse,  qui  Ecclesiam,  ejusque  sacra 
diu  fuisset  perseculus,  nisi  prius  majores  vide- 
ret  in  Catliolica  pietate  progressus,  ac  necessa- 
riam  in  suscepta  religione  constantiam  ;  ideo 
ha;c,  quae  ad  beatissimas  aures  meo  nomine 
perferantur,  subjungere  volui. 

«Et  sane,  non  levi  aliquo  animi  motu  Ca- 
tholicam  religionem  is  ingressus  est,  sed  cum, 
erecto  judicio  et  ingenio  non  vulgari,  hccresum 
sectarumque   pugnantissima  deliramenta  rec- 
tius   perpenderet  ;  eamque   ad   rem,   magistro 
uteretur  commodissimo,  Martino  Eysengrenio 
meo,  de  flrma  aliqua  divinaque  rerum  scientia 
acquirenda  totus  cogitare  coepit.  Quam,  cum 
alibi  nuspiam,  quam  in  Calholico  consensu  et 
perpetua  Ecclesiae  concordia  pedem  fixisse  per- 
spiceret,   iisdem   se  adjunxit,  per  quos  verus 
Scripturarum   sensus  orbi   communicatus    ex 
veteribus  Ecclesia;  Patribus  et  doctoribus.  Vidit 
tum  demum  fraudes  hcereticorum,  qui  Patribus 
quoque  ad  sua  omnia  confirmanda  impuden- 
tissime  abutuntur.  Vidit,  quam  mutilatas  pree- 
ferant  sectarii  Patrum  sententias,  ut  imperito 
vulgo,  ad  omnem  novitatem  facile  parato,  im- 
ponant  :  atque  ila,  per  gratiam  Dei,  non  tamen 
absque  ingenti  Eysengrenii  mei  labore,  totum 
sese  hseresibus  eripuit.  At  ne  transituS  quidem 
ille  suus  ex  tenebris  in  lucem,  ex  morte  non 
incerla  ad  salutem,  levis  ac  clandeslinus  fuit. 
Convocatis  namque    Ingolstadii    celebrioribus 
Academiae  nostrse  |)rofessoribus,  theologis  prae. 
sertim,   et  notario  jurato  testibusque  necessa. 
riis  prEesentibus,  longa  et  diserta  oratione  (uti 
valde  excellit  eloquentia)  hajresum  vanitates, 
fraudes,  imposturas  et  mendacia   detestatus, 
publice  professus  est,  se  non  aliam  quam  Ca- 
tholicam  et  antiquam  Ecclesiaedoctrinam  agno- 
scere,  in  qua  et  summum  ejus  caput  S.  V.  ve- 
nerari  et  colere  :  nec  admissurum  se  quoque, 
ut  impune  tot   animarum  myriades  abripiant 
hffiretici,  sed  ore  calamoque  elaboraturum,  ut, 
apertis  tandem  oculis,  omnes  perspiciant  ve- 
ram  ceteruEe  salutis  viam,  omnibus  Satanae  in- 
strumentis  ubique  praeclusam  ,   solo  Romanae 
et  universalis  fidei  beneflcio  aperiri  posse.  His 
plura  subjunxit  alia,  et  ipso  instrumenti  praestiti 
sacramento,  constantiam  suam  promisit.  Quae 
quidem  omnia  jam  reddit  illustriora,  fldei  ac 
religionis  Catholicae   professione,   quam   typis 
excusam  toti  mundo  proponit,  in  qua  non  hoc 
solum  agit,  ut  quid  ipse  sentiat,  alii  quoque 
videant  ;  sed  ut  publice  constet,  quam  errent 
toto  coelo,  qui  fanaticorum  hominum  placita  et 
somnia,  magisquam  perpetuum  illum  Ecclesiae 
consensum  amplectuntur. 

«  Possunt  hffic  S.  V.  causam  et  occasionem 
subrainistrare,  ne  suspectum  amplius  maneat 
mutatae  in  melius  sententiae  judicium  :  neve 
S.  V.  paternos  amplexus  diutius  aut  durius  dif- 
ferat,  quam  Evangelicus  ille  prodigi  filii  pater, 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi.  I. 


qui  ad  omnem  impii  filii  malitiam,  cum  de 
resipiscentia  et  peccati  dolore  certus  jam,  esset 
nihil  non  pietatis,  favoris  ac  benevolentiae  exer- 
cuit.  At  profeclo  dignus  est  magisler  Gasparus, 
qui,  post  summum  illud  Dei  beneficium,  quo 
mortem  et  perditionem  aniniae  evasit,  benignis- 
simi  Pontificis  pietate,  quamprimum  confirme- 
tur  plane,  et  Ecclesiae  Catholicae  usibus  adhi- 
beatur  ;  pollet  cnim  ingenio,  valet  memoria, 
eloquentia  claret,  et  judicium  habet  multarum 
rerum  probe  excultum. 

«  Ca;terum,  si  forsan  diuturniorem  de  ad- 
misso  peccato  condolentiam  requirat  S.  V.  an- 
tequam  redivivum    illum    filium   divinis   istis 
sacris  adhibeat,   hoc    vicissim    prudentissime 
cogitabit,  eadem    plures  alios,   non   indoctos 
honiines,   ad   frugem   pertrahi   posse,  si   tam 
promptum  et  paratum  sibi  videant  pientissimae 
matris  gremium  atque  favorem.  Illud  insuper 
pro  cerlo  habeat,  omnem    horam   omnemque 
diem  hujus  hominis  usum  sibi  efflagitare  :  qui, 
nisi  sacris  initietur,  nisi  publico  ad  Altare  Dei 
exemplo  confirmet  quod  scriptis  vivaque  voce 
asserit,  tam  magnus  esse  nunquam  polerit.  Fa- 
ciat  igitur  Sauctitas  Vestra,  ut  quem  ereptum 
sibi  haeretici  vehementer  odiunt,  firmiorem  sta- 
tim  habeant  adversarium,  et  is  ad  subsecutu- 
ros  continuos  pugnandi  et  resistendi  labores, 
characteris  virtute  citissime  muniatur.  Quod  si 
per  mensem  adhuc  unum  et  alterum   diflerre 
voluerit  negolium  Sanctitas  Vestra,  id  saltem 
impetratum    maximopere    cupio,   ut    minores 
quosdam  Ordines  jam  statim  suscipere  et  con- 
cionari  valeat  magister  Gasparus,  ne  vel  remis- 
sior  in  eo  fiat  ardor  animi,  vel  haeretici  impor- 
tunius  insullent  ei,  quem  non   nesciunt  tota 
mente  ad  sacerdotii  dignitatem  e.t  funclionera 
aspirare.  Ac  spes  est  summa,  omnem  Comitatus 
mei  Hagensis  populum,  sub  Comite  quondam 
Ladislao,  hcereticorum  clamoribus,  a  vero  tra- 
mite   seductum,   hujus  viri   opera,  reduci  ad 
Ecclesiam  posse  ;  cum  illum  omnes  vehemen- 
ter  observent,  et  hunc  salutis  magistrum  unice 
sibi  expetant,  quem  antea  errorum  prfficonem 
habuerunt.  Non  itaque  deesse  velit  benignis- 
simi  patris  pietas,  tam  populi,  hoc  medico  sa- 
nabilis   studio  ,   quam    ipsius   magistri   votis. 
Opus  operabitur  Sanctitas  Vestra,  et  sua  pietate 
dignum,  et  Ecclesise  utilissimum,  mihi  quoque, 
qui  ex  talibus  verae  religionis  incrementis,  sum- 
mam  semper  voluptatem  capio,  admodum  ju- 
cundum.  Bene  ac  feliciter  valeat  S.  V.  cui  me 
reverenter  commendo    iterum    atque   iterum. 
Datae  in  civitate  mea  Monachio  xxvn  Noveni- 
bris  MDLXVi. 

((  S.  Vestrae  observantissimus  fllius.  Alber- 
tus  Dux  Bavariae  ». 

196.  Quam  prompto  hilarique  animo,  piis- 
simi  principis  adeo  eximiae  exhibitioni,  ac  prae- 
clarissimi  testis  intercessioni  Pius  acquieverit, 

42 


330 


Pn  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI    15G7. 


ex  ejusdem  Epistolis,  tum  ad  ipsum  Albertum 
ducem,  tum  ad  alias  memoratum  Martinum 
Eysengrenium,  Frisingensem  canonicum  (cu- 
jus  potissimum  opera  (ut  audisti)  ejuralis  erro- 
ribus,  Gnspar  ad  Ecclesia?  gremium  redierat), 
sub  die  xxvii  Januarii  sequentis  anni  datis,  ac 
a  nobis  suo  loco  dandis  manifeste  inleiiigitur  ; 
non  modo  enim  ea  suslulit  impediiuenla,  qui- 
bus  Ordinihiis  omnino  iniliari  iiroliibebalur, 
sed,  ut  ad  sacrum  quoque  Presbyleratus  Ordi- 
nem  promoveri  posset,  indulgcnlissime  con- 
cessit. 

197.  Leonsertithim,  tn  dioecesi  Mianensi  stre- 
nue  laborantem,  lilteris  roborat,  et  docet  qua 
ratione  se  gerere  debeal  erga  no7inullos  qui  eum 
inconsuilis  petitionibus  lacessebant.  —  Et  revera 
nil  magis  cordi  Pium  habuisse,  quam  ut  ope- 
rarios,  qui  ejusmodi  studiis  (quibus  Francum 
diligentissime,  post  sacros  Ordines  susceplos, 
se  addicturum  sperabatur)  se  dedissent,  ut  pec- 
catores  nimirum  ab  errore  via;  sua;  converle- 
renf,  ubicumque  essent,  protegeret  ac  fovcret ; 
ea  comprobant  qufe  hoc  ipso  anno  ad  N.  Leon- 
sertitium,  in  dioecesi  Misnensi  commoranlem, 
scripsil.  Cum  enim  ab  Aposlolico  suo  nuntio, 
in  aula  Ceesarea  commorante,  intellexisset,  vi- 
rum  hunc  in  Vinea  Domini  strenue  laborantem  ; 
ad  ipsum  has  amoris  sensu  confertas  lilleras 
dedit,  quibiis,  et  ad  lolerantiam  passionum 
quBB  sibi  ex  haerelicorum  insidiis  accidissent 
roborat,  et  ad  perseveranliam  liortalur  ;  ac  de- 
mum,  utab  inconsullis  quibusdam  iielitionibus 
nonnullos  avertat ;  qua  ratione  sese  gerere  de- 
beat,  paterne  docet ;  et,  ut  de  his,  qiiae  sibi  con- 
tigerint,  cerliorem  reddat,  ei  imperat. 

«  Uilecto  fllio  nostro,  Leonserlitio,  in  Mis- 
nensi  dioecesi  commoranti. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Ex  lilteris  nuntii  nostri,  qui  apud  serenis- 
simum  imperalorem  eleclum  residet,  intellexi- 
mus,  quanlo  cum  studio  ac  diligentia  indesi- 
nenter  elabores,  ut  Cafbolicorum  reliquiae,  quae 
in  ista  dicecesi  adhuc  Dei  benignilate  super- 
sunf,  in  Ecclesiae  gremio  permaneanf.  Grata  ad- 
modum  ista  tua  officia  nobis  sunt,  perinde  ac 
debent,  pietafeinque  ac  sedulitalem  tuam  valde 
in  Domino  laudamus.  Horlamur  autem,  ut,  quo 
magis  Safanae  minisfri  pium  fuum  proposifum, 
sicut  audivimus,  impedire  conantur,  eo  lu  con- 
stantius  et  ferventius  Dei  honori  et  animarum 
saluti  inservire,  nullius  [lericuli  melu  deler- 
ritus,  perseveres,  cum  scias,  non  incipienlibus, 
sed  usque  in  finem  perseverantibus,  iegifime- 
que  cerfanfibus  ,  salutem  et  gloria;  aelernae 
coronam  esse  propositam.  lilud  non  sine  admi- 
ratione,  ex  ejusdem  nuntii  lilteris  cognovimus, 
a  nonnullis,  qui  Catholici  habentur,  desiderari 
ac  peli,  ut  in  Sacrificio  Missae,  quae,  ex  instituto 


Ecclesia;  Romanae,  recitari  secreto  a  sacerdO'. 
libus  solent,  alta  voce  et  vulgari  sermone  reci- 
tentur.  Eos,  quod  tu  ct  quidam  alii  religiosi 
viri,  ab  ea  menfe  et  postulalione  deducere 
conamini,  pie  et  prudenfer  admodum  facifis ; 
non  enim  femere  mufanda  sunt  ea,  quae  sancta 
haec  Ecclesia,  mater  omnium  fldeliuin  ac  ma- 
gisfra,  fot  per  saccula  servavif  et  servat.  Qui 
talia  petunf,  diligenfer  monendi  sunf,  ne  se  ab 
haereticis  hac  in  re  decipi  sinant,  qui,  quo 
plus  ipsi,  quam  tot  sancti  Palres  viderinf,  vi- 
dere  ac  sapere  videantur;  aliijuid  semper  im- 
mufare  desanctissimis  Ecclesifc  ritibus  tentant, 
adifum  sibi  quacumque  occasione  patefacere 
molientes,  ad  homines  simplices  seducendos, 
ut  eos  in  errores  impellant  deinde  graviores. 
De  omnibus  vero,  qute  istic  agunlur,  si  nos  per 
tuas  vel  nuntii  nostri  litferas  curaveris  cer- 
tiores  facere,  fale  officium  tuum  nobis  ma- 
gnopere  grafum  erif.  Datum  Piomae,  apud 
S.  Petrum,  sub  annulo  Piscaforis,  die  xix  No- 
vembris  mdlxvii,  Ponfific.  nostr.  ann.  secundo  ». 

198.  Cardinalis  Bosii  Epistola  gratulatoria 
ad  Colonienses  qui  ejecerant  Hermannum  hxre- 
ticum :  senatus  Coloniensis  responsio.  —  Pestifer 
interim  praeco  iile  Diaboli  et  filius  Belial,  Her- 
mannus,  (ex  mox  apponenda  siquidem  Epi- 
slola,  non  alium  quam  ipsum  fuisse  haud  obs- 
cure  deprehendifur),  furbarum  Antuerpiensium 
auctor,  queinque  diximus,  kalend.  Januarii  hu- 
jus  anni,  Trajecti  turbas  excitasse,  ita  ut,  eo 
impellenfe,  fempla  plurima  ac  coenobia  eadem 
in  urbeCalvinisfae  impie  vastaverinl  ac  diri|)ue- 
rint  ;  et  Masaicae  ac  Hasselefi  eadein  scelera 
pafrari  curaverat,  posfquam  in  curru,  foeno  o- 
nusto,  fuga  e  Leodiensis  episcopi  manibus  ela- 
psus  esset,  Coloniae  se  receperat,  ipsamet  ibi, 
quae  aliis  locis,  commoliturus.  Veruin  rei  ad- 
monitus  Coloniensis  senafus,  Cafliolirae  religio- 
nis  sfudiosissimus,  veternosum  eum  colubrem 
loco  considere  minime  tulerat ;  sed  eo  stafim 
facessere  jusso,  hac  ratione  a  venenatis  ipsius 
insidiis  urbem  eam  exemerat.  Ut  factum  audi- 
vit,  summis  laudibus  prosecutus  est  incompa- 
rabilis  vir  Stanislaus  cardinalis  Hosius,  data 
ad  eumdem  senatum  Epistola  ',  quam,  utpote 
dignissimam,  et  ejus  qui  scripsil,  et  eorum  ad 
quos  scripta  fuit,  hic  inserere  duximus  :  dicit 
igitur : 

«  Ueversus  ad  nos  isthinc  Ecclesia;  nostrae 
canonicus,  JacobusZimermammus,  multa  nobis 
narravit  de  singulari  vestra  cura  et  vigilantia, 
qua  priscam  fidem  et  religionem  in  civitate 
vestra  tueri  et  conservare  sfudetis  ;  lum,  qua- 
les  vos  gesserifis,  cum  ingressum  in  eam,  qui 
redibat  Anfuerpia,  quemdam  ha;reticum  co- 
gnovissetis,  a  quo  merito  vobis  meluendum 
existimabatis,  ne  quod  Antuerpia;  tum  alibi  fa- 

<  iDler  Epist  card.  Hosii,  Epist.  109,  pag.  255. 


Pir  V  ANNUS  2.    —  CHRISTI   1567. 


331 


ctum  aiidimus  et  ingemiscimus,  apud  vos  quo- 
que  novi  motus  aliqui  excilarenlur.  Credibile 
non  est,  quanlam  ex  illius  boc  sermone  volup- 
tatem  acceperimus.  Elenim,  quo  majorem  a- 
nimo  nostro   perlurbalionem  allulit  horrenda 
calamitas  illa,  qua  pridem  superiorem,  nupcr 
autem   admodum   inferiorem  quoque    Germa- 
niam  gravilerafflictam  esse  renunliabatur ;  boc 
magis   recreali    sumus  et   exhiiarati  ,   poslea- 
quam,  Dei  primum  beniguitale,  veslra  deinde 
prudentia,  diligentia  perfectum  esse  cognovi- 
mus,  ut  is  adbuc  esset  civitatis  veslra;  status, 
ut  recte  de  illa  dici  i)OssH :  Siciit  /iliion  inter 
spinas,  sic  amica  mea  inter  filias.  Vere  amica 
Dei  civitas,  quae  non  temere  sanctam  se  vocari 
nuper  adeo  demonstravit:  nam,  cum  spinis  et 
vepribus  baerelicorum  undique  sit  circumsepta, 
nibil  tamen  earum  aculeis  offenditur,  nec  de 
statu  suo  dimovetur,  et  quamlibet  oppugnelur, 
non   exj^ugiiatur  tamen  quin  fortior  in  dies  et 
robuslior  sit,  ac  quo  semel  est  imbula  reccns 
odore   sancli   Evangelii ,   quod   a   D.   Malerno, 
D.  Pelri   discipulo,   qui   priinis  vobis  odorem 
nolitiae  Cbrisli  manifestavit  sibi  per  manus  tra- 
dilum  accepit,  mille  jam  quadringentis  et  am- 
plius  aniiis  retinel  ;  et  cum   vicinis   ex  onmi 
parte  vestris  Evangelium  Christi,  haud  aliler 
quam   florentium  vinearum  odor,  serpenlibus 
factum  sit  odor  mortis  in  mortem  ;  vobis  nibi- 
lominus,  quoniam,  quale  fuit  ab  initio  tradi- 
tum,  lale  nunc  etiam  illud  conservalis,  nec  in 
aliud  cujiisvis  polius  quam  Christi  Evangelium 
transferimini ;  sicut  ab  origine  semper  fuil,  sic 
et  nunc  est,  odor  vita)  in  vitam.  Sed  nec  virgi- 
nem   temere  se  vestra   civitas  esse  gloriatur, 
quandoquidem,  non  illorum   tanlum   qui   sub 
aspectum  cadunt,  hostium  armis  oppressa  nuii- 
quam  fuisse  dicilur;  sed  nec  eorum  est  insidiis 
expugnala,  qui  quanto  sunt  hosles  occulliores, 
minus  palent  obtutibus  hominum;  tanlo  majus 
ab    illis   periculum    impendere  videlur,   cum 
praesertim    contra    Christum,   Cbrisli    signum 
porlent,  et  contra  Evangelium  de  ipso  Evange- 
lio,  quod  non  intelligunt,  glorienlur.  Revera 
vos  estis  illa  Virgo  casta,  quam,  posteaquam 
uni    viro    despondit   exhibere    Chrislo,   cujus 
paulo  anle  meminimus,  Aposlolus  ille  vester, 
Petri   discipulus,   Maternus ,   virginilatem  ve- 
stram  inlegram  et  incorruptam  semper  serva- 
stis  :  nec  ab  eo,  cui  semel  spirituali  conjugio 
per  eum  estis  copulati,  vos  unquain  divelli  su- 
stinuistis,  quod  ab  initio  didicistis,  in  eo  con- 
stanler  adhuc  permaneatis  :  in  qua  fide  vos  ille 
Cbristo  virginera  castam  despondit,  tam   inte- 
gram  in  hunc  usque  diem  et  inviolatam  conser- 
valis,  ac  summa  cura  providistis  hactenus,  ne 
sicut  Evam,  et  sicut  hoc  noslro  sacculo  multos 
infelices  Evae  fllios,  astutia  sua  seduxit  serpens, 
ila  corrumperentur  vestri  quoque  sensus,   et 
excidercnt  a  siinplicitate  quae  est  in  Christo 


Jesu  :  qua;  siinplicitas  fuit  in  sanctis  majoribus 
vestris,  qui  non  manducarunt  de  sensu  Scri- 
plura;eIato,quorum  cor  non  fuit  exallalum,nec 
elati  sunt  oculi  eorum,  nec  ambulaverunt  in 
magnis  et  mirabilibus  super  se:  verum  Paulum 
diccntcm  audierunt  :  Non  phis  sapcre  quam. 
oportet,  sed  sapere  ad  sobrietatem  :  eain  simpli- 
cilatem  vos  hactenus  relinuistis,  nec,  utexcide- 
rent  ab  ea  sensus  veslri,  deque  ligno  vetito  sci- 
enlia?  qua;  inflat  gustarelis,  unquam  adduci 
qualibetcallidi  serpenlis  astutia  potuistis.  Nun- 
qiiam  doctiores  et  sapientiores,  qiiam  Ecclesia 
sit  universa,  videri  voluislis,  verum  iliius  judi- 
cio,  quam  in  symbolo  credere  nos  profitemur, 
quolquot  Cbrislianorum  appellalinne  gaude- 
mus,  qua;  mater  est  et  magislra  fidelium  om- 
nium,  judicium  vestrum  summa  cum  animo- 
rum  veslrorum  submissione  semper  subjecistis, 
et  eam,  qua  par  erat,  pietate  venerali,  illi  vos 
permisislis,  illam  audivistis,  illam  secundum 
Deum  i|)sum  reveriti  :  quandoquidein  firma- 
mentum  et  columna  est  veritatis,  qua;  de  divi- 
nis  rebus  credenda,  quae  de  humanis  pra;scri- 
beret  facienda,  qua;  probiberet  fugienda  esse, 
sine  ulla  dubilalione,  tamquam  obedienles  il- 
lius  filii,  semper  censuistis.  Et  cum  scirelis, 
quod  regnum  Dei  non  est  in  contenlione  ser- 
monis,  sed  in  simplicitale  fidei,  de  occullis  fi- 
dei  mysleriis  non  disputandum,  non  ea  discu- 
tienda,  nec  esse  qua;rendum  quomodo  judi- 
caslis  :  veruin  ejus  memores  quod  scriptum 
est:  Justus  ex  fide  vivit,  non  ex  argumentis  aut 
rationibus,  coeleslibus  mysferiis,  quam  sanclis- 
sima  nostra  parens  Ecclesia  docuil,  fidem  adhi- 
bendo,  nec  ea  curiosius  perscrutanda  :  quan- 
doquidem  :  Scrutator  Majestatis  opprimetur  a 
gloria  ;  non  alta  sapienles,  verum  humilibus 
consentieiites,  ad  fidei  pramia  pervenistis,  et 
eam  estis  in  orbe  toto  Cbristiano  laudem  et 
gloriam  consecuti,  ut  quod  Philippensibus  dixit 
olim  Apostolus,  id  nunc,  non  minus  vere  vobis 
queat,  quod  in  medio  nationis  prava;  et  per- 
versae  lucetis  sicut  luminaria  in  mundo,  ver- 
buin  vitae  continentes.  Quanto  magis  telra;  sunt 
illae  tenebra;,  quibus  eslis  undequaque  circum- 
fusi,  quibus  finitimas  vobis,  ex  omni  parte,  na- 
tiones  graviter  oppressas,  non  sine  magno  do- 
lore  nostro  cernimus;  tanto  clarior  luci  vestrae 
splendor  effulget,  ac  sicut  stella;,  qunnto  fuerit 
nox  obscurior,  tanto  splendidiores  emicant;  ac 
tantum  abest,  ut  earum  splendori  noclis  caligo 
quicquam  detrahat,  magis  eliam,  ut  illustres 
per  eam  reddantur  ;  sic  et  vestra;  fidei  lux, 
qua;  nunc  annuntiatur  in  universo  mundo, 
tanto  clarior  fit  et  illustrior,  quanto  lumen  il- 
lius  in  bis  nalionibus,  quibus  eslis  undequaquc 
cincti,  magis  est  obscuralum,  ut  si  ininus  lux 
mundi  totius,  certe  lux  et  Superioris  et  Inferi- 
oris  Germania;  vere  dici  possilis.  At,  si  quid 
adhuc  superest  luminis  in  Rbeni  provincia,  si 


332 


Pn  T  ANXUS  2.  —  CHRISTI  1567. 


plus  adhuc  in  ea  quann  septcm  millia  virorum 
a  Deo  relicta  videre  licet,  qusc  non  curvarunt 
genua  ante  Baal,  vel  Islebiensem,  vel  Tiguri- 
nura,  Tobis  id  acceptum  ferri  merito  debet.  In 
Yos  enim  oculos  multi  conjectos  habent.  ad 
vos  taiiquam  ad  Cynosuram  respiciunt,  ct  quo 
mafris  hoc  luminare  vestrum,  quo  lucetis  in 
medio  nntionis  pravae  et  pervcrsa»,  conspicuum 
essecernunt.  hoc  ab  istis,  tanquam  Cymmeriis 
tcnebris,  quibus  vicinas  nationes  immersas 
esse  vident,  magis  abhorrent  et  eas  tioc  am- 
plius  delestantur.  Quam  est  autem  insignis,  per 
Deum  imninrtalem,  quam  vobis  gloriosa  lux 
hsec  I  Quamlibet  eam  exosam  habeant  h;pretici, 
nec  fulgorem  ejus  lippientes  eorum  oculi  ferre 
queant,  quidam  tamen  ex  ipsis,  non  postremi 
nominis,  ingenli  quadam  admiratione  stupe- 
factus,  tenere  se  non  poluit,  quin  eam  in  coe- 
lum  laudibus  efferret.  Nihil  est  necesse  nomen 
illiusedere.Tenetis  procul  dubio  memoria,  quis 
ille  fuerit,  qui,cum  Antuerpis.non  ita  pridem, 
religionis  ergo,  motus  esse  faclos  accepisset, 
occasionem  sibi  datam  esse  ratus,  qua  Luthera- 
nismum,  sive  Sathanismum  suum  in  ea  civitate 
propagare  posset,  eo  profectus  est,  ubi,  cum 
aliquandiu  commoratus,  nullum  operse  pre- 
tium  fecisset;  nam  neque  cum  collega  suo  satis 
ei  conveniebat,  ad  suos  rediens,  in  civitatem 
vestram  divertit,  ac  ad  magislratum  venire  jus- 
sus,  et  per  eum  quid  haberet  in  civitate  nego- 
tii,  rogatus,  et  qua  de  causa  in  eam  se  contu- 
lisset :  cum  hospitem  et  peregrinum  se  esse 
respondisset,  nec  aliud  quam  ad  suos  reditum 
cogitare,  admonitus  est,  ut  meminisset,  eam 
esse  civitatem  hanc  quam,  cum  semel  despon- 
disset  uni  viro  virginem  castam  exbibere  Chri- 
sto  D.  Maternus,  D.  Petri  discipulus,  nunquam 
se  fornicationibus  uUis  polluerit,  sed  semel  da- 
tam  sponso  suo  Christo  fidem,  in  hunc  usque 
diem  integram  semper  et  illibatam  conservave- 
rit.  Quamobrem  caveret  sibi  diligenter,  ne  qua- 
rum  in  ea  civitate  fornicationum  esset  auctor, 
hoc  est,  ne  quem  doclrinis  variis  et  peregrinis 
a  sponso  suo  Christo  abduceret,  et  in  aliud 
cujusvis  potius  quam  Christi  Evangelium  tra- 
duceret,  sed  ex  urbe  primo  quoque  tempore 
facesseret.  Quod  si  quid  secusab  eo  factum  se- 
natus  comperisset,  certo  sciret  id  impune  se 
non  esse  laturum .  Cui  dubium  esse  potest, 
quin  hic  illi  sermo  parum  gratus  acciderit?  In- 
terea  tamen  ille  (tanta  fuit  hujus  vestra;  virtutis 
admiratio)  facere  non  potuit,  quin  hanc  ve- 
stram  in  prisca  fide  religioneque  tuenda  et 
conservanda  curam  et  vigilantiam,  pleno,  quod 
aiunt,  ore  laudaret.  Inter  alia  prorumpisse  dici- 
lur  in  hanc  vocem  :  Atque  utinam  (inquit)  par 
studium  in  eadem  causa  caeterae  quoque  Ger- 
maniae  civitates  adhibuissent,  plurimum  nobis 
malorum  effugere  licuisset,  nec  unquam  pa- 
triam  nostram  tot  et  tantis  procellis  ac  tempe- 


statibus  jaclatam  et  agitatam,  tamque  gravihus 
istis  calamitatibus  miserandum  in  modum  af- 
fectam  vidissemus  !  Deum  immortalem  !  quanta 
cst  veritalis  vis,  ut  etiam  per  hostium  veritatis 
jugula  nonnunquam,  vel  invitis  illis,  erumpat? 
Quid  enim  dici  potuit  verius,  quam  quod  ab 
hoc  dictum  est  hoste  veritatis  ?  Certe,  si  par 
cura  et  solliciludo  fuisset  aliarum  Germaniae 
civitatum  in  tuenda  prisca  religione  quam  a 
Christo  et  Apostolis  ejus,  per  longam  succes- 
sionem  episcoporum  et  sacerdotum,  per  manus 
nobis  traditam  accepimus,  nec  rusticus  contra 
suos  dominos,  incredibili  non  magis  corpo- 
rum  quam  animarum  suarum  jactura,  sedi- 
tionem  excitantes,  nec  principes  contra  suum 
legitimum  imperatorem,  Verbique  Dei  fortis- 
simum  propugnatorem,  parricidialia  arma  su- 
mentes,  nec  Egyptios  contra  Egyptios  concur- 
rentes,  ipsosque  principes  mutuis  vulneribus 
se  concidentes,  mutuis  caedibus  invicem  confi- 
cientes,  nec  virum  contra  fratrem  et  contra 
amicum  suum  pugnantem,  nec  tot  infortuniis 
maclatam  Germaniam  vidissemus,  ut,  si  quam- 
libet  potens  ac  truculentus  hostis,  eam  grandi 
cum  exercitu  pervasisset,  majorem  ei  cladem 
afferre  non  potuissetl  Me  vero  factum  hoc  ho- 
minis  hujus  ha;retici  sic  affecit,  ut  quamvis  a 
vobis  longo  locorum  intervallo  sim  disjunctus, 
nulla  tamen  ratione  tenere  me  potuerim,  quin 
et  ipse  tantum  hoc  studium  vestrum  conser- 
vandae  religionis,  tantumque  zelum  et  ardorem, 
quandoquidem  coram  non  licet,  saltem  absens 
per  litteras  vobis  gratularer.  Macti  igitur  estote 
hac  virtute  vestra,  viri  clarissimi,  confirmet 
hoc  Deus  quod  operatus  est  in  vobis.  Fortem 
hunc  et  constantem  animum  vestrum,  tanfam 
curam  et  providentiam  ac  zelum,  vere  Christia- 
nis  viris  dignum,  sera  posteritas  magna  cum 
laude  vestra  perpetuo  celebrabit  :  nec  unquam 
est  infermoritura  vestri  nominis  gloriosa  me- 
moria  ;  nec  erit  injustus  Deus,  ut  obliviscatur 
hujus  operis  vestri  tam  boni,  qui,  cum  in  hoc 
sfficulo  vos  omni  felicitatis  genere  cumulabit, 
tum  in  fufuro  ea  vobis  prsemia  largietur,  quse 
nec  oculus  vidit,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor 
hominis  ascenderunt.  Hortarer  autem  vos  ad 
perseverantiam,  ut  quemadmodum  coepistis, 
ifa  deinceps  etiam  pergatis,  et  memores  illius, 
quod  scriptum  est  :  Non  qui  coeperit,  sed  qui 
persevei-averit.  usqiie  infineynsalviis  er/Y,exfrema 
cum  primis  contexere  studeatis  ;  nisi  vererer, 
ne  quis  in  eam  partem  id  acciperet,  quasi  vir- 
tufe  vesfra  diffiderem.  Currentibus,  quod  aiunt, 
calcar  addere  nihil  est  necesse,  a  quibus  et 
quam  levibus  exordiis,  quorsum  progressa  res, 
et  cum  error,  quo  nihil  est  fecundius,  alius 
alium  gigneret,  ad  quas  horrendas  abomina- 
tiones  ventum  sit  ad  extremum,  obscurum  vo- 
bis  procul  dubio  non  est.  Quod  suo  saeculo 
quidam  e  SS.  Patribus  evenisse  queritur,  ut 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI   1567. 


333 


quisque  lingua  esset  ad  maledicendum  ct  blas- 
phemandum  procacissimus,  ila  pr»  cfcteris 
idoneum  esse  judicatum,  qui  verbi  ministerio 
Tungeretur  :  hoc  nunc  usu  venisse,  magno  cum 
animorum  nostrorum  cruciatu,  cernimus.  An 
est  ullum  religionis  nostra?  dogma,  quod  a  no- 
stri  temporis  hsereticis  convulsum  et  labefacta- 
tum  non  sit?  Sacramenla  sublata,  sacerdolium 
et  sacrificium  abrogatum,  et  ita  Deum  in  or- 
dine  coacium  quodammodo  esse  videmus,  dum 
nuilus  ei  cultus  peculiaris  tribuitur,  qui  noa 
sit  cum  eo  communis,  quem  hominibus  aliqna 
dignitate  prcecellentibus  prfestare  solemus.  Jam 
in  bis  etiam  locis,  quorum  ego  sine  lacrymis 
meminisse  nequeo,  sanctissima  Trinitas,  non 
solum  impune,  verum  etiam  ingenti  cum  ap- 
plausu  blas[)hemalur  :  jam  Christus  Deus  esse 
Deique  Filius  aperte  negatur ;  jam  eo  nonnul- 
lorum  processit  effrenata  qusedam  audacia  at- 
que  amentia,  ut  dicat  insipiens  in  corde  suo  : 
Non  est  Deiis.  —  Nam  et  libellos  editos  vidimus, 
in  quibus,  num  sit  Deus,  et  num  ei  res  morta- 
lium  cura?  sint,  per  summum  sacrilegium  in 
dubium  revocatur.  Adeo  autem  non  obscure  fe- 
runt  impietatem  suam  bomines  audaces,  sibi- 
que  placentes,  ut  non  vereantur  etiam  gloriari, 
qui  postremo  loco  sunta  nobis  recensiti  mililes 
gloriosi,  Lulherum  tectum  papatus  tantum  di- 
ruisse  ;  Zwinglium  parietes  et  viciniora  funda- 
mento  membra  disjecisse  ;  se  vero,  pro  sua 
singulari  animi  magnitudine,  ad  ipsum  funda- 
mentum,  quod  intactum  illi  reliquerant,  sub- 
ruendum  aggressos  esse.  Fundamentum  au- 
tem  papatus,  hoc  est  Ecclesicc  Dei,  vocant 
summum  salutis  nostrse  dogma,  quo  Deum, 
trinum  in  personis,  unum  in  essentia,  colen- 
dum  et  adorandum  esse  profitemur.  Quod  fun- 
damentum  esse  nostrum,  libenter  agnoscimus. 
Quis  autem  unquam  existimasset,  quse  tam  fuit 
initio  modica  scintilla,  quod  ea  tam  celeriler 
in  tantam  esset  flammam  erupfura?  Quamob- 
rem  laudo  vos,  quod  per  omnia  Materni  vestri, 
qui  fuit  Petri  discipulus,  memores  estis,  et 
sicut  ille  fradidit  vobis  ejus  praecepta,  tenetis, 
nec  ea,  vel  in  minimo,  violari  permittifis.  Ve- 
rum  quffi  Pefrus  per  Mafernum  et  per  succes- 
sores  ejus  legifimos,  in  hunc  usque  diem  cre- 
denda  et  refinenda  fradidit,  omnia,  saita  tecta, 
quod  aiunf,  summo  studio  conservare  sludefis, 
ac  non  solum  ab  illis,  qui  pariefes  disjectos,  aut 
fundamentum  subrufum  cupiunf,  verum  et  ab 
his,  qui  fecfum  Ecclesiae  Dei,  quam  ipsis  papa- 
tum  vocare  visum  est,  demoliri  conantur,  vobis 
diligenter  cavefis,  ac  ne  regulam  quidem  unam 
loco  suo  dimoveri,  aut  quamlibet  exiguum  in 
tecto  foramen  fieri  permitfitis.  Quamdiu  lapi- 
des  bene  compacti  sunf,  nec  vacuum  infer  se 
locum  habent  ullum,  flrmum  ef  inconvulsum 
persfat  redificium;  sin  autem,  vel  foramen  acus 
dumfaxat  quod  ufrinque  penefref,  vel  scissu- 


ram  quai  capilli  locum  habeaf,  fieri  contigerit, 
dissolvifur  non  ita  mullo  posf  et  corruil.  Idem 
etiam  de  Domo  Dei  sit,  quam  isti  papafum  vo- 
canf.  Quamdiu  bene  compacti  sunt  Ecclesia;  la- 
pides,  nil  esl  a  Satbana  periculi  :  simul  ut  vero, 
salfem  in  tecfo,  vel  minimum  foramen  effecerit, 
haud  aliter  atque  torrens  aliquis  toto  impefu  in- 
fundifur;  ex  quo  fif,  ut  opinioue  citius  domus 
tota  corruat.  Ifaque  recte  quidam  ex  Pafribus 
admonuit,  quod  initiis  tantum  opus  est  Dia- 
bolo  ;  simul  ut  ille  discessionis  initium  opera 
sua  factum  esse  cognoverit,  jam  non  dimidium 
habet  facfi,  verum  rem  totam  confecisse  vide- 
tur  :  nec  enim  conquiescit,  nisi  compaginem  ia- 
pidum  dissolufam  viderif  universam.  Oculis  id 
nosfris  evenisse  cernimus,  hoc  infelici  sa;culo 
nosfro  ;  non  enim  a  fecfo  demoliendo,  sicut  isti 
dicunt,  exorsus  est  Sathanas,  per  minisfrum 
suum  Lufherum,  sed  ut  foramen  tanfum  in  eo 
faceret,  initio  laboravit  ;  cujus  vofi  sui  simul 
ut  compos  factus  est,  non  solum  tecfum,  verum 
et  magnam  pariefum  parfem  diruit,  et,  quod 
reliquum  fuit,  per  Zwinglium  et  Calvinum  dis- 
jecif.  Per  hos  vero  gloriosos  milites  Triadocla- 
stas,  fidei  nostrse  fundamentis  radicifus  extir- 
patis,  cum  pulvisculo  (quod  aiunf^,  quibusdara 
in  locis,omnia  susfulit,ut  ne  vesligium  quidem 
ullum  docfrinae  de  adoranda  Trinifate  super- 
esse  vellet.  Non  est  quod  quisquam  exisfimet, 
facturum  Sathanam,  ut  se  stafim  qualis  est 
producat,  ut  cornua  sua  proferat,  ut  quo  colli- 
met  id  in  ipso  stafim  osfendaf  initio.  Nihil  est 
hoc  serpente  callidior,  qui  non  aliunde  quam 
ex  fraude,  dolis  et  fallaciis  constare  totus  vjde- 
tur.  Itaque  nunquam  is  aperto  ilarfe  congredi- 
tur  :  verum  quibuscum  illi  res  est,  eos  ex  in- 
sidiis  adoritur.  Plerumque  se  transfiguraf  in 
Angelum  lucis,  nihil  minus  pra;  seferens,  quam 
quod  animo  clausum  gerit.  Quare  nunquam  ab 
his  ordifur,  quse  scif  esse  magis  absurda,  quam 
ut  fidelium  animis,  non  satis  adhuc  prseparatis, 
facile  persuaderi  possint  :  verbi  gratia  sacer- 
dofium  et  sacrificium,  qu»  proprie  Deo  debita 
servitus  est,  ut  abrogetur  :  quod  a  Veritafe  di- 
ctum  est :  Eoc  est  Coi-piis  7neitm.  Bic  est  sanguis 
meits,  ut  verum  esse  negefur;  adoranda  Trini- 
tas,  uf  blasphemefur  ;  Chrisfus,  ut  non  esse 
Deus  credafur  ;  ef  num  sit  Deus,  cui  cura"  sint 
res  mortalium,  indubium  revocelur.  Ab  hiscal- 
lidissima  bestia  nunquam  orditur,  sed  paula- 
tim  in  animos  hominum  irrepens,  principio 
non  aliud  magis  laborat,  quam,  ut  saltem  in 
his,  quse  natura  sua  media,  vel  (ut  Graeci  vo- 
cant)  adiaphora  sunt  ;  postquam  aufem  Eccle- 
sia?  prsecepfum  accessif,  esse  media  desierunf, 
a  communi  sensu  et  consensu,  receptaque  con- 
suefudine  fotius  Ecclesia-  dissensionis  inifium 
aliquod  flaf.  Quod  simul  ut  perfecit,  et  foramen 
aliquod  nactus  est,  vel  rimam  salfem,  per  quam 
influere  posset,  jam  et  in  tecfo  diruendo,  et  in 


334 


PII  V  ANNUS  2,   —  CHRISTI   1567. 


parielibus  disjiciendis,  et  in  ipso  fundamento 
subverlendo,  nuihim  est  ei  vel  perexiguum 
negolium.  Quamobrem  itcrum  alque  ilerum 
laudo  vos,  quod  ab  bis  astuli  serpentis  fraudi- 
bus  vobis  lam  diligenler  cavelis,  nec  ei,  quam- 
vis  veslimenlis  ovium  indulo  ac  speciem  Dei 
Verbi  pra?lexenli,  nec  seniel  illud  ingeminanti  : 
Scriptiim  est  enim  ,  fidei  quidquam  babelis, 
quin,  quolies  novalionem  aliquam,  et  ut  deor- 
sum  vos  miltatis,  boc  est,  ul  ex  illius  civilalis, 
qua;  supra  montem  posila  est,  doctrina  et  tra- 
ditione  vos  dejici  patiamini,  pcrsuadere  cona- 
tur,  nec  aures  illi,  nec  animum  adbibetis  ;  quin 
ipsis  principiis  slatim  obstatis,  ncc  ejus  obliti 
quod  scriplum  est :  Qiii  modica  spemit,  paiila- 
tim  decidit,  vel  in  minimo  vos  ab  institulis  Ec- 
clesia;  matris  nostraj  dimoveri  palimini.  Para- 
doxon  id  alicui  vidcri  polest,  sed  affirmare 
tamen  quidani  insignis  Ecclesia;  doctor  mi- 
nime  dubitavit,  non  tanto  studio  sibi  fugienda 
videri  graviora  peccala,  quanto  qua;  ieviora 
censeri  qucant,  quod  ab  illis  abborret  ipsa 
natura  sponte  sua  ;  hsEC  vero,  dura  contemnun- 
tur,  ex  parvis  maxima  fluut  noslra  desidia. 
Nam  gradatim  semper  ascenditur  ad  magis 
enormia,  donec  eveniat  illud  :  Jmpius,  cum  in 
profuiidiim  venerit,  contemnet :  quod  (proli  do- 
lor  !)  multis  in  locis  jam  evenisse  videmus. 
Idem  in  causa  religionis  observate,  nec  m:igis 
vobis  ab  illis  cavendum  exislimate,  qui  parieles 
disjicere,  vel  ab  ipsis  fundamentis  domum 
everlere  conanlur,  quam  ab  his,  qui  vel  exi- 
guum  aliquod  foramen  in  tecto  facere  moliun- 
tur.  Haec  est  optima  tulissimaque  ratio,  qua 
fidem  vestram,  sicut  baclenus  ,  magna  cum 
nominis  veslri  gloria,  fecislis,  inviolatam  sponso 
vestro  Cbristo  conservare,  et  ei  perpeluo  vos 
Virginem  castam  exUibere  possitis.  Quamob- 
rem,  ut  vobis  gratiam  suam  impertiat,  Chri- 
stum  precor,  et  ut  vos  omni  felicitatis  genere 
cumulet.  Datum  ex  castro  nostro  Heilspergensi, 
quinto  idus  Junii  anno  mdlxvii.  » 

199.  Ad  hanc  Hosii  Epistolam,  haudimpari 
pietatis  ac  fidei  zelo,  Coloniensis  seuatus  re- 
sponsum  remisit  :  «  Se  nempe  diligentissime 
curaturos,  ne  conceptam  de  se  in  tuenda  reli- 
gione  bonorum  opinionem  ullo  modo  fefellisse 
cuipiam  videri  possit.  Omnia  se  prius  et  facere 
et  pati  paratos,  quam  eam  sibi  fidem  eripere 
sinant,  quam  a  suis  proavis,  jam  iude  a  D.  Ma- 
terno  repelentes,  inviolatam  receperant ;  et  co- 
operante  et  priEveniente  divina  gratia  provisu- 
ros,  ne  (quo  cardinalis  gratulalionem,  laudem 
et  consilium  spectare  intellexerant),  non  solum 
parieles  sedificii,  domum  a  fundamentis  everti, 
sed  ne  omnino  rimulam  in  tecto  fieri  paleren- 
tur.  Quam  quidem  prascriptam  conservandee 
religionis  rationem,  quam  sibi,  majorum  vesti- 
giis  insistentibus,  praefixam  habuerant,  magis 
inde,  adeo  tunc ,  accedente  Hosii  auctoritate, 


confirmati.sibi  non  mediocriter  gratulabantur; 
quod  et  eorum  et  Patrum  suonim  judicium 
cum  eo  tam  magni  antislitis  optiine  congrue- 
ret  ».  Data  autem  liac  Epislola  recensetur  ka- 
lend.  Aprilis  sequentis  anni  dumtaxat,  quod 
nempe,  propter  mittendi  opporlunilatem,  eam. 
scribere  ad  illud  usque  tempus  distulerint,  et 
inter  alias  Hosii  Epistolas  centesima  nona  nu- 
meratur. 

200.  Disceptatio  Maximiliani  cnm  Academia 
Coloniensi :  ejusdem  iynperatoris  fervens  religio- 
nis  studittm  hoe  anno  ostensum.  —  In  tam  feiici 
agro  nihilominus,  in  quo  Ccelestis  Paler  semen 
bonum  seminaverat,  inimicus  homo  dissidio- 
rum  zizania  superseminare  connixus  est ;  eo- 
rum  autem  originem  ab  ovo,  ut  dicitur,  non- 
nulli  sibi  visi  sunt  descripsisse,  dum  videlicet 
relulere,  quod  conslituta  Colonia;  cum  esset 
nobilissima  Academia.jam  ab  Urbano  VI  iisdem 
ac  Parisiensis  decorala  privilegiis.inter  privile- 
gia  ipsa  illud  receiisebatur,  ne  quis  jus  cathe- 
dra;  obtinere  posset,  qui  per  gradus  Philoso- 
phicos,  Theologicos,  ac  aliarum  scientiarum, 
quibus  sedulo  vacasset,  ad  eam  [lervenire  vale- 
ret,  ac  per  multa  experimenta,  doctrinam  ac 
probitatem  suam,  designatis  ab  eadem  .Acade- 
mia  censoribus,  minime  probasset  ;  et  docendi 
demuin  munus  suscipere  prohiberetur,  si  prius 
testimonium  CathoIicEe  religionis  ejusque  pro- 
fessioneni  ex  praescripta  formula  non  emisisset. 
Hac  ratione  (addunt),  tanquam  fecundam  raa- 
trem  plures  semper  enixam  fuisse  filios,  reli- 
gionis  zelo  ac  doctrina  illustres,  qui  nempe, 
cum  orthodoxa  semper  ea  doculssent  quae  a 
majoribus  didicerunt,  felici  propagine  religio- 
sum  semper  una  cum  iis  protendisse  videban- 
tur  Catholicum  semen.  Tantam  igitur  (inquiunl) 
religionis  integritatem,  validumque  conlra  pra- 
vas  opiniones  propugnaculum,  suslinere  haud 
valens  antiquus  hostis,  quod  a|ierta  vi  aggredi 
non  est  ausus,  ejus  occulla  fraude  poliri  stu- 
duit  ;  cum  ambilioso  nimirum  in  ea  Academia 
docendi  desiderio  exteros  plures  incendit,  qui 
ab  Academia;  legibus  pariter  arcebantur.  Hi 
igitur,  cum  nullatenus  ab  ipsa  consequi  posse 
agnovisseut,  quod  nemini  illa  concedebat,  prin- 
cipum  ac  Jlaximiliani  pracipue  ope  ac  aucto- 
ritate  sperarunt,  quod  propriis  obtinere  viribus 
non  valebant ;  et  ut  facilius  eum  sibi  favorabi- 
lem  ac  propitium  redderent,  auctoritatis  ac  Cae- 
sarei  sui  juris  esse  id  Academiae  praecipere,  ac 
repugnantem  etiam,  quos  ipse  elegissel,  raagi- 
stros,  utreciperet,  posse  compellere,  suggesse- 
runt.  Apostolicis  innixam  suis  privilegiis,  Maxi- 
miliani  mandatis  Academiam  vicissim  parere 
renuisse  deinde  narrant,  Piumque  admonuisse 
de  vi  sibi  illata,  apud  ipsum,  de  Cffisare  con- 
questara  referunt.  Pontificem  vero ,  utriusque 
partis  perpensis  rationibus ,  summa  tandem 
aequitate  ac  prudenlia,  ne  quid  Ca?sari  ac  impe- 


Pir  V  ANNUS  '2. 


CHRISTI    1567. 


335 


riali  dignitati,  si  quid  juris  esset,  detraherelur, 
curasse  :  el  vicissim,  ne  quis  in  Academia  ca- 
thedras  ac  docendi  muiius  obire  valeret,  si 
prius  fidei  professione,  ejusdem  omnibus  pa- 
tens  ac  evidens  testinionium  non  protulisset, 
sanxisse  referunt. 

201.  Hebc  iili,  qui  certe  nec  acu  quidem 
rem  teligere  ;  jus  siquidem,  quod  Maximilianus 
in  medium  protulit,  nec  prava  alicujus  sugges- 
tione  promolum,  nec  ex  aslu  usur()andi  quse 
Academiae  fuissenl  derivatum,  multoque  minus 
ea  mente  produclum ,  ut  corruptae  doctrinse 
magistros  ei  imponeret,  nec  ullis  demum  ex 
causis  quge  ipsi  excogilaiunt  processisse,  evi- 
dentissime  palet  ;  cum  tantum  illud  sibi  com- 
petere  Maximiliauus  idem  existimaverit,  quod 
exApostolico  indulto  traditnm  conlenderit.  In- 
dulto  eidein  usus  Primarum  precum  nomen 
indidit,  quo  Pontilices  summi  imperatorem 
electum,statini  ac  comprobarunt  coiilirmarunt- 
que,  exornare  pro  Apostolica  benignitate  con- 
sueverunt  ;  quo  videlicet,  lacultas  ei  tribuilur, 
ut  prima,  post  prffifatam  confirmationem,  va- 
cantia  in  Germania  Ecclesiastica  beneflcia  ac 
officia  conferre  valeat.  Qua  de  re  haud  pra;ter- 
eundum,  quod,  proximis  noslris  bisce  tempo- 
ribus,  inler  Apostolicam  Sedeiii  et  Ca;saream 
aulain  qua^stioue  commola,  de  ea  utrinque  diu 
acriterque  certatum  fuisse  ;  sed  deinum,  non 
modo  Catholicos,  sed  eliain  heterodoxos,  qui 
plura  etverbo  et  scripto  oblatraveraiit,  justitiae 
et  veritatis  vi  cedere  coiiipulsos.  Patuit  siqui- 
dem,  re  diligeuter  exaniiiiala  atque  perpeusa, 
tum  exCanoiiico  jure,  tum  ex  inclytai  nationis 
€ermanicaE  coucordatis,  luiu  ex  Ponlificiis  Di- 
plomatibus,  tuiii  exemplis  ab  Ecclesiastica  hi- 
storia  petilis,  iuuumerisque  praeterea  monu- 
mentis  aliis,  et  pei[)eiua  cousueludine,  preces 
illas,  siue  speciali  quod  dixinius  Summi  Pon- 
tificis  privilegio  dirigi  a  Caesarea  inajestale  uon 
posse.  Quaie  cuiii  Josephus  1  electus  Romano- 
Tum  imperator,  praeler  velustissimum  praede- 
cessorum  moreui,  Apostolica  Sede  iuconsulta, 
ineque  antea  obteuto  quod  praediximus  Diplo- 
mate,  ad  qua;dam  Geriiiauia;  capilula  nomiiia- 
tiones  suas  direxisset  iUaque  bslitissent  :  ubi 
tandem  admonitus  fuit,  et  quod  res  eral  intei- 
lexit,  summa  qua  pollebat,  pietate  Aposto- 
licum  Indullum  enixe  petiil  el  obtinuit,  et 
deinde  beuehcia  quae  intra  teinpus  ab  eodein 
Diplomate  prastitulum  vacanlia  fuerunt,  ne- 
mine  Ecclesiaslicorum  Ecclesiarumque  Germa- 
narum  reluctante,  more  majoruin  conferre  li- 
berrime  potuit. 

202.  luter  plura  alia  vero,  quae  Summorum 
PcntiGcum  habentur  Diplomata,  illud  etiam 
Offenditur,  quod  Pius  IV  Maximiliano  11  statim  ac 
In  Romanorum  regem  fuit  electus,  atque  ab 
A,posloIica  Sede  confirmatus,  concessit,  datum- 
que  legitur  apud  S.  Marcum,  anno  Incarnatio- 


nis  Dominicac  millesimo  quingentesimo  sexa- 
gesimo  quarlo,  quarlo  idus  Julii,  Pontificatus 
anno  quinto.  Et  quidem  ex  hoc,  quod  imperti- 
tum  sibi  fuerat,  Indullo,  Maximilianum  in  Aca- 
demia  Coloniensi,  quod  prffifati  sumus,  jus  sibi 
ipsi  competere  contendisse,  ex  illis  quas  idem 
scripsit  Epistolis,  quasve  nos  originales  habe- 
mus  ',  ad  Pium  V  manifeste  colligitur  ;  hujus- 
modi  siquidem  fuerunt  : 

«  Beatissimo  patri,  dominoreverendissimo. 

«  Post  officiosissimam  commendationem, 
filialis  observantiae  continuum  incrementum. 
Cum  prffiter  expecfationem  nostram ,  imo  et 
contra  omnem  rationem  et  aequitatem  acciderit, 
quod  rector  et  provisores  seu  defensores  Uni- 
versitatis  seu  Studii  generalis  Coloniensis,  ac- 
cedente  eti»m,  ut  non  obscure  apparet,  consilio, 
favore,  auxilio  civium  et  consulum  imperialis 
nostra;  civitatis  Coloniensis,  praclextu  cujusdam 
Apostolici  Indulti,  nobis  sese  opposuerint,  im- 
pedimentum  inferre  conati  sint,  in  praesenta- 
tione  et  executione  precum  nostranim  primaria- 
riim  seu  regalium,  quas  personis  quibusdam, 
gratis  et  benemeritis,  pro  anliquissimo  jure,  a 
divis  praedecessoribiis  nostris  Romanorum  im- 
peratoribus  ac  regibus  devoluto,  atque  etiam 
post  nostram  Romanam  electionem,  per  praede- 
cessorcm  S.  V.  Pium  IV  felicis  recordationis 
ajiprobalo  et  confirmato,  liaud  ita  pridem  con- 
tulimus  ac  dedimus  ;  iidem  rector  et  proviso- 
res,  ut  colorem  aliquem  haberent,  quo  facilius 
inobedienliain  suam  excusarent,  declarationem 
et  confirmationem  ejusmodi  praelensi  indulti 
ac  privilegii  sui,  a  S.  V.  requirere,  atque  ul  jus 
nostrum  islhic  in  dubium  et  controversiam  vo- 
cetur,  operam  dare  perhibeatur.  Id  autem,  cum 
vergat  in  vilipendium  auctoritatis  et  dignitalis 
nostrae  Caesareae,  non  immerito  singularem  no- 
bis  molestiam  attulerit,  nulloque  modo  a  nobis 
tolerari  queat,  sicut  nec  S.  V.  mentem  esse 
credimus,  quod  quisquam,  suis  et  Apostolicae 
Sedis  Indultis,  ad  labefactandam  nostram  et 
sacri  imperii  auctoritatem  abutatur;  praetermit- 
tere  non  potuimus,  quin  S.  V.  de  hoc  universo 
negotio,  per  consiliarium  et  oratorem  nostrum 
magnificum,fidelem  nobis,diIectum  Prosperum 
comilem  Archi,  officiose  edoceremus.  Quocirca 
nunc  S.  V.  summo  studio  rogamus,  ut  non  so- 
lum  oratori  ipsi  benigne  aures  praebeat,  verum 
etiam  supplicationem  rectoriset  gymnasii  Colo- 
niensis,  si  quid  tale  petierint,  rejiciat,  nullam- 
que  illis  declaralionem  concedal,  quae  nobis  et 
serenissimis  nostris  in  imperio  successoribus 
quidquam  pra?judicii  afTerat  ;  sed  potius  Indul- 
tum  ipsum,  quo  tantopere  niti  videntur,  pror- 
sus  revocet  et  abroget :  adeoque  cum  suae  pro- 
priae,  et  Sedis  Apostolicae,  et  sacri  imperii  di- 
gnitati  et  auctoritati    (siquidem  utraque   hoc 

■  Ex  origio. 


336 


PII  V   ANNUS  2.   —   CHRISTI   1567. 


loco  concurrit)  paterne  consulere  studeat,  sicut 
ipjam,  pro  sua  pietate,  integritate,  ac  paterno 
in  nos  amore,  libenter  facturam  esse  niinime 
ambigimus.  Qnod  sane  aliis  plurimis  S.  V.  in 
nos  optima?  et  propensissinne  voluntalis  sludiis 
annumerabimus,  mutuaquc  filiali  noslra  obser- 
vactia  promereri  confendemus.  Datum  in  civi- 
tate  nostra  ViennaxxivDecembris  annosiDLXVii, 
regnorum  nostrorum,  Romani  sexto,  Hungarici 
quinto,  Boemije  decimo  nono. 

«S.  V.  obsequens  filius  Maximiiianus  ». 

203.  Ista  Maximilianus  :  ex  quibus  liquido 
apparet  non  studiose  aut  arte  aliqua  longe 
quiTsitum  jus  illud  in  Academia  Coloniensi 
ipsum  obtendisse,  sed  ex  PontiOcio  potissimum 
Indullo  sibi  asserendum  putasse.  Suspicari  forte 
liceret ,  ideo  pra?fatam  Academiam  eidem  pa- 
rere  detrectasse,  quod  suas  catliedras  ac  munia 
alia,  minime  nomine  beneficiorum  autcujusvis 
alterius  Ecclesiastici  officii,  cujus  dispositio 
imperatori  ex  Apostolico  Indulto  tradita  erat, 
comprehensa  contenderet.  Verum  id  cogitare 
illae  ipsae  quas  attulimus  Maximiliani  Epistolse 
vetant  ;  nam  in  his  disserte  legitur,  ex  Aposto- 
lico  Diplomale  altero,  exemptionem  suam  con- 
tra  imperatorem  Colonienses  asserulsse. 

204.  Ex  hoc  tamen  niulto  minus  elicere  fas 
est,  Maximilianum,  contra  ejusdem  Academise 
leges,  aliquos  intrudere  voluisse  qui  ab  iisdem 
legibus  arcebantur  ;  vel  (quod  deterius)  eos, 
qui  menle  ac  docfrina  forte  corrupti  essent,  vel 
Catholicae  religionis,  ex  praescripta  forniula, 
professionem  emittere  recusassent.  Sicut  enim 
Pium,  audita  Maximiliani  de  Apostolico  Indulto 
a  praedecessore  ei  concesso  exLibitione,  peti- 
tioni  illius  Academiam  Colonienseni  acquie- 
scere  praecepisse  forsan  censeri  potesl ;  ita,  si 
in  negotio  eo,  vel  a  Coloniensibus  ipsis  vel  ali- 
unde,  aliquid  subodorasset  quo  Catholica  re- 
ligio  vel  in  minimo  Iffidi  posset,  simulare  vel 
praeterire  potuisse  quis  credet  ?  Certe,  cum  in 
allata  Epistola,  de  hujusmodi,  ut  apud  Ponti- 
ficem  se  purgaret,  Maximilianus  opus  esse  non 
duxit,  de  hoc  allatam  certe  ad  Pium  de  se  que- 
relam  non  censuisse  putandum  est.  Nam  si 
quid  simile  Pius  vel  suspicatus  esset,  quis  rite 
(inquam)  censere  poterit,  ut  Maximiliano  assen- 
tiretur  (quovis  Indulto  munitus  esset)  rem 
dissiniulasse  ;  vel,  si  eorum  aliquis,  qui  a  Ma- 
ximiliano  eodem  ad  praefatas  cathedras  pro- 
moti  fuerant.  professionem  fidei- praescripta 
formula  emittere  abnuisset,  putasne  id  Pium 
praeteriisse,  eodem  illo  fempore  quo  in  civitate 
eadem,  ut  mox  dicetur,  ob  non  emissam  ejus- 
dem  fidei  professionem,  archiepiscopum  sese 
pastorali  munere  abdicare  coegit  ?  Maximilia- 
num  quoque.  cui  et  Pii  ingenium  et  cuncta 
haec  optime  comperta  erant,  vel  id  tentare 
cogitasse  quis  credet  ?  Longe  sane  nimis  ab 
hoc  fuere,  qua;  pietatis  erga  Apostolicam  Se- 


dem,  ac  Catholicam  fidem  reverentiae,  hoc  ipso 
anno  Maximilianus  idem  specimina  dedit,  qui- 
bus  nos  debifum  laudis  testimonium  libentis- 
sime  proniimus  ;  nam  sicut  ejus  aliorumque 
vitia  minime  dissimulare  intendimus,  sic  aequa 
lance,  virfutes  commendare  ac  explicare  cura- 
mus,  ut  unicuique  jus  fiat,  ac  sincerissima 
rerum  relatione  acquifati  simul  ac  verifati 
consulamus.  Unum  tamen  in  praesens  referre 
sufficiat,  quos  ad  res  ipsas  Germanicas  specfet, 
caeferis  reservafis  ubi  de  Hungaricis  agetur.  U- 
lud  accipe  ex  ipsius  imperatoris  scripta  in  hunc 
modum  ad  Pontificem  Maximum  Epistola  '  : 

«  Beatissime  in  Chrisfo  pater ,  doinine 
reverendissime. 

«  Post  officiosissimam  commendationem, 
filialis  observantiae  continuum  incrementum. 

203.  «  Cum  divus  quondam  imperator  Fer- 
dinandus,  augustae  memoria;,  dominus  ac  ge- 
nitor  noster  observandissimus,  superioribus 
annis,  pro  suo  summo  in  Deum  Opf.  .Max.  cultu, 
ac  conservandae  et  propagandce  Cafholicae  reJi- 
gionis  studio,  in  hac  quoque  civitate  nostra  et 
alibi  collegium  fratrum  Societafis  Jesu  institu- 
issef  ;  assignaverat  etiam  eidem  collegio  bona 
quaedam,  et  proventus  annuos,  quae  olim  ad 
desertum  monasterium  Carmelitarum,  quod 
hic  fuit,  pertinuerunt.  Quam  quidem  assigna- 
tionem  et  collegii  erectionem,  atque  adeo  uni- 
versam  praelibati  divi  domini  parentis  nostri 
dispositionem  et  fundationem,  una  cum  privi- 
legiis  eorum,  et  praeserfim  dicfi  monasterii  ia 
collegium  translatione,  postea  nos  quoque,  ut 
princeps  patriae,  considerata  ejusdera  Societa- 
tis  eximia  pietate  ac  honestafe,  necnon  incul- 
pafa  et  exemplari  quam  ducunt  vita,  benigne 
confirmavimus  atque  corroboravimus.Quoniam 
autem  dictaB  Societatis  fratres,  quae  ipsorum  est 
erga  Sanctitatem  Vesfram  Sanctamque  Sedem 
Apostolicam  summa  observantia,  existimant 
sibi  omnino  incumbere,  imo  plane  necessa- 
rium  esse,  ut  super  hac  divi  domini  genitoris 
nostri  fundafione,  ac  praefati  Carmelifarum 
monasterii  ad  Sociefatem  antedicfam  applica- 
tione  ac  Instituti  commutatione,  habeant  beni- 
gnum  S.  V.  consensum  atque  conOrmationem, 
ne  quid  hoc,  posfhabifa  Sanctifafis  Vestrae  au- 
ctorifate,  factum  videatur,  et  propterea  nos  ma- 
gnopere  rogaverint,  ut  Sanctitati  Vestrae  hoc 
confirmationis  negotium  commendatum  red- 
deremus  ;  non  potuimus  equidem  huic  pio 
et  benigno  ipsorum  desiderio  deesse.  Itaque 
Sanctifatem  Vestram  enixe  rogamus,  ut  digne- 
tur  eis,  non  solum  petitam  conOrmationem 
clementer  concedere,  quo  rectius  coramodius- 
que  possint,  etiam  in  posterura,  instituto  suo 
vacare,  cui  quidem,  tam  in  scholis  quam  in 
Ecclesiis ,   indefesso    doctrinae    studio  jugiter 

'  Ei  originali. 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


337 


ac  vigilanter  incumbunt  ;  sed  eosdem  etiam 
aliis  in  rebus  omnibus  benigne  commendatos 
habere,  sicuti  Sanctitatem  Vestram,  pro  siia  in 
eos  propensa  voluntale  ac  ipsorum  meritis, 
ultro  quoque,  sed  ad  hanc  nostram  officiosis- 
simam  intercessionem  multo  libentius  facluram 
csse  non  diffidimus.  Id  quod  erga  Sanctitalem 
Vestram,  mutuis  filialis  nostrae  observantise 
offlciis,  sedulo  promereri  contendemus.  Quam, 
ut  Deus  misericors  i)ro  beneficio  sua;  Eccle- 
sise  salvam  sospitemque  conservet,  eliam  at- 
que  etiam  optamus.  Dalum  in  civitate  nostra 
Vienna,  die  v  Deceinbris,  anno  Domini  mille- 
simo  quingenlesimo  sexagesimo  septimo,  re- 
gnorum  nostrorum,  Romani  sexto,  Hungarici 
quinto,  Bohemiae  vero  decimo  nono. 

«  S.  V.  obsequens  filius  Maximilianus,  etc. ». 

206.  Coloniensis  Ecclesia  a  stispecto  pastore 
liberatw,  dignus  et  Catkolicus  sufficitur.  —  Sic 
Epistola.  Coloniensia  reliqua  prose(|uamur.  In 
majoris  ponderis  etiam  negotio,  nempe  archi- 
episcopi,  de  quo  nonnulla  paulo  ante  et  prse- 
terito  anno  innuimus,  fideli  Coloniensi  urbi 
minime  defuit  Oinnipotens  Deus,  quin  eam 
peculiari  sua  proteclione  tularetur  ;  nam  hoc 
anno  tandem  Fridericus  Comes  a  Veda  (id  erat 
electi  archiepiscopi  nomen)  archiepiscopatui 
Imic  sponte  sese  abdicavit.  Ut  autem  hujus 
abdicationis  causa  potissimum  agnoscatur , 
isciendum  est  primum,  inter  innumeros  qui 
in  Germania  in  Ecclesiasticis  inoleverant  abu- 
sus,  non  minimum  illum  fuisse,  quod,  qui  ad 
Ecclesiasticas  dignitates  promovebantur,  post- 
quam  in  episcopos  eligi  obtinuissent  ac  a 
Romano  Ponlifice  eorum  electionem  ratam 
haberi  assecuti  essent,  nil  deinceps  sollicitos 
esse  consuevisse  ut  consecrationis  munus 
acciperent  ;  ita  ut  non  raro,  contra  sacrorum 
canonum  statuta,  non  dies  modo  vel  menses, 
sed  anni  etiam  elaberentur,  quibus  electione 
contenti  cathedras  occuparent,  ac  vere  epi- 
Scopi,  nec  quidem  charactere,  esse  vellent. 

207.  Praecipui  inter  hos  hoc  tempore  re- 
censebantur  archiepiscopus  ac  elector  Trevi- 
rensis,  episcopus  Osnabrugensis,  ac  archiepi- 
scopus  et  una  elector  Coloniensis.  At  cum  isto 
prae  aliis  plus  negotii  fuit,  quod  non  tantum 
consecrationem  distulisset,  verum  etiam  quod 
ipsius  electio,  a  capilulo  et  canonicis  Colonien- 
sis  Ecclesise  de  more  facta,  Apostolica  auctori- 
tate  comprobata  minime  esset,  neque  eam  ra- 
tam  habere  velle  Pius  significasset, nisi  electus, 
ex  sacrosancti  Concilii  Tridentini  prsscripto, 
fidei  prefessionem  prius  emitteret ;  quam  ipse 
facere  abnuens,  episcopatui  tandem  potius  ce- 
dere,  ut  diximus,  maluit. 

208.  Quod  autem  in  re  episcoporum  ac 
praecipue  Trevirensis  ac  Osnabrugensis  actum 
fuit,  Pio  prfecipiente,  minime  praetermittendum 
duximus ;  illud  vero  accipe  ex  cardinalis  Com- 

Ann.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi.  I. 


mendoni  Epistolis  ad  cardinalem  Alexandri- 
num,  kalend.  Aprilis,  praeterito  anno,  Augusla 
datis,  quas  in  hunc  locum  rejecimus,  ut  simul 
totam  negotii  episcoporum  seriem,  quam  im- 
pudentissime  calumniare  aliquis  ausus  cst, 
daremus.  Ait  ergo  '  : 

«  In  mandalis  per  praesulem  Lancellottum 
a  te  ad  me  missis  inter  caetera  imperasti,  ui 
diligenter  huic  incumberem,  ut  electi  conse- 
crationis  munus  obircnt.  Inter  hos  praBci|)uug 
Trevirensis  elector  recensetur  qui,  ut  accepi, 
priusquam  huc  Augustam  perveniret,  Romam 
scripsit,  et  a  Summo  Pontifice  officiose  faculta- 
tem  petiit  suscipiendi  consecrationis  munus, 
cum  absolutione,  etc,  quam  ,  ut  a  cardinali 
Augustano  intellcxi,  nondum  obtinere  potuit. 
Quapropter  ha;reo  animo,  incertus  qua  ratione 
cum  eo  me  gerere  debeam  :  nam,  si  de  hac  re 
ipsum  non  alloquar,  sed  cum  aliis  prius  egero, 
certioiem  fere  reddere  videor  quod  postula' 
nequaquam  eum  consequi  posse.  Si  vero  allo- 
quar,  respondebit  statim  id  in  votis  habere  et 
per  se  non  stare  ;  et  forte  mirabitur  me  ipsum 
ad  illud  hortari  quod  istic  minime  impetrare 
valet.  Gravem  faleor  esse  culpam  consecratio- 
nem  tot  annis  distulisse,  ac  pro  ea  non  levem 
esse  injungendam  poenitentiam,  et  insuper,  ab- 
solutionum  hujusmodi  facili  nimis  elargilione, 
restitutioni  ac  Ecclesiasticae  disciplinae  conser- 
vationi  nil  prorsus  utilitatis  accedere  ;  nihilo- 
minus,  taiis  ac  tanla  est  praisens  inflrmilas  ac 
imbecillitas  in  religione  hominum,  quod  mul- 
toties  remediis  morbo  levioribus  uti  necessa 
videtur,  ac  compati  inflrmitutibus  fratrum,  ut 
medicamenti  vis  ipsa  modicum  illud  virtutis, 
quod  in  aliquibus  superest,  penitus  non  extin- 
guat.  Trevirensis  iste,  ut  in  aliis  ad  te  missis 
scripsisse  memini,  summae  prudentiae  ac  robo- 
ris  vir  ab  oinnibus  habetur.  Inter  Ecclesiasticos 
principes  primus,et,  dempta  una  hacconsecra- 
tionis  dilatione,  in  reliquis  optimi  semper  zeli 
specimen  dedit.  Horum  autem  temporum  inflr- 
mitas  talis  tantaque  est,  ut  in  hoc  ipso,  quod 
postulat,  optimi  ejusdem  zeli  specimen  etiam 
pracbere  existimabit.  Quod  si  id  quod  petit 
minime  impetrabit,  infaustissima  quidem  ve- 
reri  nolo,  sed  tamen  minimum,  quod  hinc 
exjiectari  posset,  incommodum,  illud  erit  quod 
episcopatui  sese  abdicet ;  quam  abdicationera 
jam  meditatum  fuisse  illud  ostendit,  quod  plu- 
ries  inter  loquendum  se  consecrationem  di- 
stulisse  mihi  asseruerit,  quod  muneri  cedere 
vellet.  Id  autem  si  accideret  maximum  ac 
summum  damnum  inferret;  nam,  propler  praj- 
sulis  hujus  auctoritatem,  reliquae  illius  opera- 
tiones  in  discrimen  evaderent,  vel  multos  saltem 
sectatores  habebit,  qui  libentissime  ipsius  in- 
haerebunt  vestigiis.  Quo  autem  electorum,  qui 


'  Bibliot.  cardin.  Spad.  Mss.  n.  83.  pag.  380. 


•43 


338 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI    15  (i7. 


consecrari  renuunt,  augebitur  numerus ;  eo  se 
vicissim  tuebunlur,  eoqiie  magis  perlinacius 
adhcrrebiiiil,  quo  remedia  haud  facile  consequi 
posse  existimabunt.  Ad  hoc  vero  ut  leges  in 
suo  robore  ac  observantia  vigeant,  nil  magis 
forsitan  perpendendum  est  ac  devifandum, 
quani,  ne  qua'  prius  erant  paucorum  singularia 
delicta,  plurimorum  communia  evadant ;  tunc 
cnim  in  ea  animadverlcre  impossibile,  illud- 
que  tcntarc  in  nimium  leguin  pariter  ac  magi- 
stratuum  contemptum  vertitur,  ac  inexcogita- 
bile  potius  Ecclesiae  incommodum  affert. 

«  Grave  insuper  ac  molestum  negotium 
nobis  nunc  esl,  de  confirmalione  alterius  ele- 
ctoris,  quod,  si  prafato  Trevirensi  addatur, 
utriusque  exitus  difficilior  erit  ;  nam  licet  di- 
verso  ex  capite  eorum  quaestio  procedat,  nihi- 
loniinus  causam  communem  una  se  habere 
existimabunt  ;  et  quamvis  res  confirmationis 
Coloniensis  elecloris  optatum  exitum  obtineret, 
incertum  tamen  est  an,  Trevirensi  haud  conse- 
crato,  consecrationem  ipse  suscipere  vellel. 
Olim,  cum  per  Treviros  transire  contigit,  diu 
mullumque  hac  de  re  cum'  ipso  Trevirensi  ele- 
ctore  disserui,  et  quamvis  mullas  excusationes 
obtenderit,  nullaruin  tamen  his  me  fateor  satis- 
factum  fuisse.  At,  cum  modo  polliceatur  ac 
statuisse  tandem  ostendat  in  his  comitiis  con- 
secrationem  suscipere ,  fateor  me  censere  fa- 
cullatem  eam  suscipiendi  ipsi  concedi  posse ; 
apposita  tamen  conditione  credentiali  ad  car- 
dinalem  Augustanum,  vel  ad  eum  et  ad  me 
simul  direcla,  ut ,  una  ipsum  admonentes, 
ageremus  ul  culpam  agnosceret,  pariterque 
cum  ea  summam  Pontiflcis  benignitatem  qui 
ei  indulget  ;  et  sic  tandem  aliquando  conse- 
crarelur ,  nam  si  id  efflceretur  priusquam 
comitiis  finis  imponeretur,  magnum  cerle  ex 
hoc  commodum,  in  hoc  prscipue  loco  atque 
hoc  tempore,  et  in  tali  tantaque  persona,  quse- 
nam  est  ista,  electoris. 

«  De  hac  ipsa  fere  consecrationis  causa, 
supplicem  ad  te  libellum  misi,  pro  electo  Osna- 
brugensi,  fratre  consanguineo  Suelia;  regis  ; 
praesertim  tamen  responsum  desideratur,  et  in 
80  facultas  ut,  assistentibus  duobus  abbatibus 
infulatis,  consecrari  possit  ;  idque,  tum  ob 
paucitatem  episcoporum,  tum  ob  nimiam  eos 
una  cogendi  difficultatem.  Praesul  hic,  una 
cum  Trevirensi,  in  culpa  est  consecrationem 
protelasse.  Multoties  admonui  ac  impuli,  tum 
verbis  Osnabrugi,  tuin  litteris,  ut  consecratio- 
nem  susciperet,  idemque  cum  eo  egit  P.  Cani- 
sius,  qui  pariter  mecum  censet,  utrique,  Trevi- 
rensi  nempe  ac  huic  Osnabrugensi,  potestatem 
concedi  posse,  quain  petunt  ».  Sic  Epistola  car- 
dinalis  Commendoni. 

209.  At,  cum  appareat  ex  litteris  a  Joanne 
Andrea  Caligario,  Roma  ad  eumdem  Commen- 
donum,  Augustam   scriptis,   sub    die   decima 


octava  Maii  ejusdem  praeteriti  anni,  Pontificem, 
facultatem  suscipiendae  consecrationis  conce- 
dere  disfulisse,  ita  ut  ea  nequaquam  uti  possenl, 
ut  in  pra?fatis  comitiis  consecrarentur,  ideo 
postea  dumtaxat  fuisse  impertitum  dicendum 
est  ;  et  quidem  probabiliter,  hoc  tantum  anno, 
quo  pofissimum  Ecclesiaslica  hujusmodi  ne- 
gotia,  abdicata  a  Coloniensi  archiepiscopali  di- 
gnitate,  composita  fuere. 

2t0.  Quanto  aufem  sfudio  ac  labore  con- 
nixus  fuerit  Pius,  per  legatum  suum,  ut  ad 
emittendam  fidei  professionem,  juxfaTridentini 
Concilii  decretum  ,  Coloniensem  perduceret ; 
evidentissime  apparet  ex  praefafi  cardinalis 
Commendoni  litteris,  ad  eumdem  Pontificem 
kal.  Maii  prseferili  anni  exaratis,  quse  hujus- 
modi  fuere  : 

«  Proximis  superioribus  diebus  Colonien-/ 
sem  Septemvirum  invisi,  eique  obtuli  Sancti- 
tatis  tuffi  Episfolas,  quas  seorsim  cuin  consi- 
liariis  suis,  ex  Germanorum  more,  examinandas 
accepit,  postque  mulfa  urbanitatis  ac  obsequii 
verba  erga  Sanctitatem  tuam  ac  Apostolicam 
Sedem,  tandem  de  propria  conflrmatione  verbr^ 
facere  coepit,  succincte  tamen,  quod,  oblato 
scripto  quod  coram  nie  legi  jussit,  de  re  fusius 
dissereretur.  Humillimis  sane  verbis  ego  re- 
spondi,  eique  tantuin  innuere  studui  :  hanc 
professionis  fldei  petitionem,  non  ab  eo  tantuna, 
deposci,  nec  ex  eo  quod  aliquid  mali  de  ipso 
suspicaretur  ;  sed  ab  omnibus  exquirendam. 
deinceps  fore,  quorum  clectio  ratahabenda  es- 
set,  uli  jani  acfum  fuerat  cum  universis  Polonisei 
electis,  qui  una  omnes,  nullo  prorsus  contra-v 
dicente,  eam  emiserant. 

«  Alteri  libelli  parti  respondere  tunc  distuli, 
tum  ne  negofium  statim  e  conspectu  exacer- 
barem,  tuin  ut  libellum  ipsum  obfinerem,  fa- 
cultafemque  hac  ratione  assequerer  scife  ac 
commode  de  eo  cum  consiliariis  agendi  ;  ideo- 
que  eum  exoravi  ut  libellum  concederet,  quod 
singulis  quae  in  ipso  continebantur,  respondere 
possem  ;  eo  tamen  animo  uf,  quovis  valerem 
modo,  ipsi  obsecundarem.  Concessit  libenter 
ille  quod  petii,  ac  inter  nos  convenimus  uf  heri 
consiliarii  ejus  me  accerserent,  ufi  fecerunt; 
etegosingulis  in  libello  comprehensis  articulis 
sic  respondi,  ut  fateri  tandem  compulsi  fuerint 
electorem  mufare  debere  senfenfiam  ac  parere; 
idque  effecfurum  sperare  indicarunt.  Et  quia 
inter  loquendum  innuerunt  electorem  ipsum 
in  suspicionem  venisse,  de  eo  male  Sanctifafem 
Tuam  cogifare,  eamque  ab  ipso  hanc  fidci  pro- 
fessionem  expetere  tanquam  errorum  abjura- 
fionem,  ex  qua  perpefuum  dedecus  nomini  ac 
famaj  ejus  inurendum  sit :  quod  jure  erat  ipsos 
edocere  studui,  eisque  me  obtuli,  posfquam 
paruisset,  ejusque  electionem  Sanctitas  tua  ra- 
tam  habuisset,  te  speciale  aliquod  ac  publicum 
beneficcntise  munus  in  eum  conferre.  me  cu- 


PII  T  ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


339 


rnturum,  speciali  etiam  conce?sione  Indulti.  Ob 
quod  summas  milii  gratias  egerunt. 

«  Hodie  ad  me  reversi  sunt,  et,ut  agnoscere 
potui,  iniquo  animo  ferunt  electorem  consilium 
mutare  noluisse  ;  ejusdem  idcirco  nomine  San- 
clitatem  tuam  exorarunt,  ut  jam  olim  assuetum 
jiisjurandum  reciperet ;  cum  ipse  anno  mdlxii 
electus  fuerit,  quo  nimirum  tempore,  Triden- 
linum  Concilium  nondum  fuerat  absolutum, 
quod  nisi  obtinere  possit,  cum  nibil  a  se  ipso 
statuere  valeat,eum  Sanctitatis  tuae  petitionem 
in  ccmitiis  relaturum  dixerunt,  ut  ibi  quid  agen- 
dum  esset  decerneretur.  Sereno  vultu  et  absque 
ullo  perturbationis  animi  indicio  baec  audivi, 
deinde  rursus  ipsis  ostendere  connixus  sum  ne- 
cessitatem  ac  utilitatem  hujus  professionis  ; 
tumelectorem  facileipsam  emiltere  posse,cum 
res  ad  fidem  pertinens  sit,  qus  ab  ipso  tantum, 
non  autem  ab  aliis  pendeat ;  nec  temporalia  aut 
mixta,  sed  spiritualia  dumtaxat  comprehendat, 
fn  quibus  de  sententia,  praeter  summum  Pon- 
tificem  ac  universale  Concilium  nullus  ro- 
gandus  est ;  deplorandum  enim  nimis  fore  e- 
dixi,  tot  sectarum  Germanioe  principes  impune 
mittere  consuevisse,  vel  Genevam,  vel  alibi,  ut 
Catechismos  ac  improbas  fidei  professiones, 
pro  eorum  libitu,  faciendas  seligere  possent ; 
illam  vero  dumtaxat,  quam  Apostolica  Sedes  ac 
universale  Concilium  probasset,  laicorum  ju- 
dicio  esse  subjiciendam,  qui,  licet  Catholici 
sint,  nil  tamen  in  hac  re  immiscere  se  debent. 
Hinc  multa  prolocutus,  tum  de  his,  qua?  San- 
ctitas  tua  ex  imposito  sibi  onere  expetere  tene- 
natur,  tum  de  his,  quse  elector  praestare  debe- 
bat  ;  consiliarios  monens,  ut  serio  perpendere 
electorem  ipsum  suaderent,  quid  ageret,  et  ex 
his,  qusenam  mala  oboriri  possent,  eos  dimisi.  » 

211.  Sic  Epistola  cardinalis  Commendoni. 
i\t  hffic,  ut  dictum  est  anno  prseterito,  post  quae 
nequaquam  destitit  Pius  ut  hominem  oppor- 
tune  ac  importune  commonefaceret,  ut  fidei 
eam  professionem  emitteret.  Verum  inanes  fue- 
re  cuncti  hi  Pontificis  conatus  cum  viro  duri 
cordis,  qui  rem  in  dies  semper  distulit,  quam 
nunquam  opere  complere  pervicacissime  sta- 
tuerat :  ita  ut  Pius  detrectantem,  per  ipsum 
Maximilianum,  haud  semel  compellere  coactus 
fuerit,  licet  frustra.  Inultum  igitur  crimen  diu- 
tius  pati  nequivit,  ideoque,  vcl  parere  jussit, 
vel  Ecclesiam  dimittere.  In  arcto  autem  positus 
horao  pervicax,  potius  Coloniensem  cathedram 
abjicere  quam  praescripta  forma  fidem  profiteri 
maluit  ,  aeternoque  dedecore  notatus  apparuit 
qui  in  fidei  confessione  se  dedecorandum  per- 
timuit.  Ut  autem  ex  Apostolica  benignitate  mi- 
lius  quam  posset  cum  eo  ageretur,  factum  est 
at  ultro  dignitati  cedere  videretur,  qua  invitus 
etiam  spoliari  debuisset  ;  et  ita  Coloniensis  Ec- 
clesia  a  demente,  ne  dicamus  suspecto,  pastore 
i.ibera  evasit. 


212.  Quanto  autem  gaudio  Pontifex  affectus 
est,  quod  Ecclesiam  hanc  tanto  periculo  eruerit, 
tantam  postmodum  soliicitudinem  gessit,  cum 
statim  de  sufflciendo  in  Friderici  locum  digno 
ac  Catholico  pastore  agendum  fuit,  ut  liquido 
apparet  ex  ipsius  Epistolis,  et  ad  Maximiiianura 
imperatorem,  et  ad  decanum  et  capitulum  Co- 
loniense  datis*,  quae  ejusmodi  fuere  : 

«  Dilectis  filiis  decano  et  capitulo  Ecclesiae 
Coloniensis. 

« Dilecti  filii,  salutem  et  Apostolicam  be^ 
nedictionem. 

«  Non  parva  animi  molestia  ac  sollicitudine 
liberati  fuimus,  postquam  ex  lilteris  nuntii 
nostri  apud  Majestatem  Cajsaream  residentis 
cognovimus,  eum,  qui  a  vobis  electus  archiepi- 
scopus  fuerat,  suo  tandem  jure  cessisse.  Gau- 
demus  admodum  et  Deo  gratias  agimus,  quod 
jam  de  integro  potestas  ad  vos  delata  sit  novum 
archiepiscopum  eligendi.  Hortamur  autem  in 
Domino,  et  omni  studio  vos  admonemus,  ut 
officii  vestri  meraores,  matura  deliberatione 
adhibita  et  co  quo  decct  consensu,  ejusmodi 
personam  eligatis,  ut  electionis  vestrae  et  Deo 
ethominibus  rationem  reddere  possitis.  Agitur, 
ut  videtis,  honor  Dei,  agitur  animarum  salus, 
agitur  officium,  et  exislimatio  vestra.  Cogitate 
quam  haec  turbulenta  sint  tempora  :  mementote 
quanto  in  pcriculo  alias  ista  Ecclesia  versata 
sit  ,  quanta  damna  et  delrimenta  acceperitquo- 
rumdam  pra?sulum  culpa.  Si  unquam  capi- 
tulum  istud  in  eligendo  archiepiscopo  curam 
et  diligentiam  adhibuit,  nunc  multo  majorem 
quam  antea  adhibeat  necesse  est.  Proinde  Dei 
tantum  obsequium,  et  animarum  salutem,  at- 
que  utilitatem  Ecclesiae,  propositam  ante  oculos 
habete,  et  eligite  seu  postulate  virum  cujus 
exploratum  et  plane  compertum  habeatis  Catho- 
licse  fidei  zelum  ;  qui  praelerea  vita,  et  moribus, 
et  rerum  usu  atque  prudentia,  ad  tanta;  Ec- 
clesiae  regimen,  non  solum  in  spiritualibus,  sed 
etiam  in  temporalibus  maxime  aptus  atque 
idoneus  sit.  Talem,  si,  ut  speramus,  vestra  fide, 
probitate  prudentiaque  confisi,  elegeritis,  ele- 
ctio  vestra  Deo  grala,EccIesiaG  salutariserit.  Vos 
autem  judicii  vestri,  non  solum  a  nobis  et  ab 
omnibus  aliis  magnam  laudem,  sed  a  Deo  etiam 
pra?miura  consequemini.  Dalum  Romae,  apud 
Sanct.  Petrum,  sub  aunulo  Piscatoris,  die  xxix 
Novembris  mdlxvii,  Pontificatus  nostri  anno 
secundo  ». 

AD  MAXIMILIANUM. 

«  Charissimo  in  Christo  filio  nostro  Maxi- 
miliano,  Ungariae  et  Bohemiae  regi  illustri,  in 
Romanorum  imperatorem  electo. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Charissime,  etc. 

«  Gravi  admodum  cura  levati  fuimus,  post- 


340 


Pn  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI  1567. 


quam  cerliores  facti  eumus,  electum  a  capitulo 
Coloniensi  electionis  sua;  juri  cessisse.  Qua  in 
re,  sicut  M.  T.  persuasum  habemus  funcfam 
esse  offlcio,  quod  ipsius  sapientia  ac  pietate 
dignum  erat,  ita  confidimus  cura;  ei  quoque 
futurum  esse,  ut  ad  Ecclesicc  tantae  regimen, 
ejusmodi  persona  a  capitulo  eligatur,  cujus 
integritas  Ddei  ac  religionis  ortliodoxse  zelus 
cum  vita;  et  morum  tionestate  conjunctus  sit, 
quocque  pra^terea  aetate  ac  rerum  usu  apta  sit 
ad  tantum  ouus  subeundum.  Etenim,  si  uu- 
quam  adliibita  in  eligendo  cura  fuit,  boc 
raaxime  tempore  curandum  et  providendum 
est,  ut  quam  optimo  prcesuli  ac  pastori  ea  Ec- 
clesia  committatur,  ad  quod  nos  quidem  dili- 
genter  pro  eo  ac  debuimus,  ipsum  capitulum 
hortati  sumiis  :  sed  speramus,  ut  diximus,  M.T. 
quoque  studiose  curaturam,  ut  in  hac  re  Dei 
Omnipotentis  honori  et  animarum  saluti  quam 
optime  cousulatur.  Quod  cum  faciet,  gratis- 
simum  Dei  ob.^iequium  prsebebit,  et  maximam 
ab  hominibuslaudem  merebitur.  Datum  Romae, 
apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  vi 
Decembris  mdlxvii,  Pontificatus  nostri  anno 
secundo. » 

213.  Aures  obsequentissimas  salutaribus 
monitis  praebuere  capitulum  ac  Colonienses 
canonici,  summa  omnium  gratulatione  in  ar- 
chiepiscopum  eligentes  Salentinum,  comitem 
Isemburgicum,  doctrina  et  morum  probitate  in- 
signem,  necnon  prudentia  aliisque  virtutibus 
procditum,  quarum  praesidiis  suffultus,  Colo- 
niensem  Ecclesiam  una  ac  ditionem  ita  mode- 
ratus  est,  ut  temporalia  ac  spiritualia  simul 
sub  eo,  non  securitatem  modo,  sed  novum 
etiam  incremenlum  acceperint. 

214.  Puerum  bimum,  ducis  Brwiswici  fi- 
lium,  eleclum  ad  sedem  Ealberstadeiisem  Pius 
confirmare  recusat.  —  Cum  autem  Pius  ab  his, 
qui  in  episcopos  eligendi  erant,  non  modo  fidei 
testimonium  expeteret,  verum  eliam  consecra- 
tionis  muuus,  ut  consueverant,  eos  effugere  pati 
in  posterum  nollet  ;  hinc  est  quod  eum  frustra 
Halberstadenses  canoaici  deprecati  sunt,  ul  Ju- 
lium  Henricum,  Henrici  Brunswicensis  ducis 
infantem  bimum,  in  episcopum  ab  illis  electum, 
Apostolica  auctorilate  confirmaret,  et  incassum 
hoc  ipsum  ab  eo  obtinere  idem  dux  Brunswi- 
censis  contenderit.  Sano  quidem  consilio  Ec- 
clesiae  ipsi  consuluisse  hac  electione  iidem 
canonici  existimaverant  ;  nam,  cum  praeteritis 
temporlbus  ad  majorum  retinendam  fidem,  ac 
defendendam  a  violentis  hffireticorum  incur- 
sibus  Ecclesiam  ipsam,  se  aere  alieno,  a  prio- 
ribus  episcopiscontracto,  gravassent ;  optimum 
censuerunt,  ut  eo  se  levarent,  praefatum  pue- 
rum  eligere,  qui  mille  tautum  Joachimis  quot- 
annis  conteotus,  reliquos  Ecclesiae  redditus  ad 
aes  alienum  dissolvendum  dimitteret.  Cautum 
quoque  hac  ratione  fidei  incolumitati  arbitrati 


sunt,  dum  Catholicffi  domus  germen  elegerant, 
quod  sane  a  piissimo  majorum  inslituto  mi- 
nime  unquam  declinaturum  judicarunt. 

213.  At  Pio,  Ecclesiasticae  disci[)linae  acer- 
rimo  defensore,  quique  liumana  non  spectans, 
Dei  honorein  ac  canonum  scita  prae  oculis 
dumtaxat  habebat,  res  aliter  visa  est :  nam  prae- 
poslerae  prudentiae  ac  domesticae  parcimoniac 
commentum  nullntenus  admittendum  censuit, 
ubi  spiritualia  periclitarentur.  Incerti  siquidem 
adhuc  ingenii  puerum,  in  episcopum  confir- 
mare  se  nullatenus  posse  palam  confessus  est; 
cum  Ecclesia  eos  dumtaxat  recipiendos  staluat, 
quorum  fidem,  vitam  ac  doctrinam  multis  testi- 
moniis  comprobaverit  acdiuturno  experimento 
didicerit ;  pueri  autem  cum  anceps  esset,  vel  in 
scientiis  profectus,  vel  probitas  morum,  vel  in 
fide  constuntia,  ipsius  idcirco  electionem  ra- 
tam  habere  nullatenus  posse  dixit  ;  cum  a  ma- 
jorum  probitate  ac  religione  incautam  sobolem 
non  raro  aberrasse  contigerit.  Et  quidem  pro- 
phetico  afflatum  spiritu  haec  pronuntiasse,  ea 
procul  dubio  suadere  videntur,  quae  postea 
sunt  subsecuta  ;  nam,  cum  taiidem  (ut  alibL 
innuimus)  enixis  importunisque  precibus  Hal- 
berstadenses  canonici  ab  Apostolica  Sede,  ele- 
ctionis  ab  ipsis  factae  comprobationem  obtinuis- 
sent,  et  Henricus  Julius  episcopatum  adeptus 
esset,  degeneri  mox  scelere,  cum  adolevisset, 
in  Protestantium  doctrinam  delnpsus,  episco- 
patum  deinde  graviori  aere  oneravit.  His  om- 
nibus,  quae  ab  eo  confirmando  Pii  aniinum 
avertebant,  illud  quoque,  ut  innuimus,  adde- 
batur,  electos  ulterius  diu  consecrationem  mi-, 
nime  differre  statuisse,  quam  tamen  hic,  ob 
puerilitatem,  protelandam  necessario  fore,  si 
ejus  electionem  ratam  habuisset,  agnovit.  Ad' 
excusandum  igitur  justum  hoc  sui  animi  pro- 
positum,  tum  ad  Halberstadense  capitiilum, 
tum  ad  Henricum  Brunswicensium  ducem,  se- 
quenles  dedisse  Epistolas  reperimus  : 

«  Dilectis  filiis,    praeposito   et  reliquo   ca- 
pitulo  Ecclesiae  Halberstadensis. 

«  Dilecti  filii,  salutem  et  Apostolicam  be- 
nedictionem. 

«  Postquam,  lectis  vestris  et  postulatione 
vestra  cognita,  nobiscum  de  ea  re  cogitare  coe- 
pimus,  non  potuimus  non  admirari,  his  tam 
calamitosis  temporibus,  ad  ejusmodi  vos  con- 
silium  descendisse.  Atlendimus  quidem  quEe 
vos  rationes  impulerint ;  sed  ea  in  re  vidimus, 
vos  plus  necessitatem  Ecclesiae,  quoad  tempo- 
ralia  attinet,  quam  quoad  spiritualia,  respexisse. 
Brunswicensem  ducem  amamus  nos,  ut  prin- 
cipem  Calholicae  religionis  studiosum,  et  erga 
S.Sedem  Apostolicam  observanlia  excellentem; 
omnia  nobis  eum  honore  dignum  esse  sciiuus, 
favemus  ejus  nepoti,  eumque  tali  avo  dignuin 
evadere  cupimus.  Sed  ita  eos  diligimus,  ut  con 
scientiam  nostram  et  existimationem  hujus  S. 


PII  V  ANNUS  2. 


CHRISTI   15G7. 


341 


Sedis  minime  lafedendam  csse  putemus.  Nimis 
absurdum,  nimis  alienum  ab  instiluto  Pontifi- 
catus  nostri  foret,  nimis,  non  Catliolicos  modo, 
sed  etiam  Ecclesis  adversarios  et  bujus  Sanctai 
Sedis  inimicos  offensurum,  si  puero,  illa  a;tate, 
Ecclesia  ista,  nobis  ajjprobaiitibus,  committe- 
retur.  Quam  Deo  rationem,  in  tremendo  judicii 
die,  facti  nostri  reddere  possemus  ?  Qiiid,  non 
modo  Catliolici,  sed  ii  etiam  qui  ab  Ecclesia 
recesserunt,  dicturi  essent,  si  polestate,  nobis 
ad  sediflcalionem  data  a  Deo,  abuteremur  ?  Re- 
quisivimus  hac  in  re  sane  prudentiam  vestram: 
illud  lamen  probavimus,  quod,  vestri  officii 
memores,  postulationem  vestram,  postquam 
ejus  rationem  addidistis,  arbitrio  nostro  per- 
misistis.  Sed  vellemus  vos  oculos  polius  ad 
spirituaiia  quam  ad  lemporalia  intendisse.  Cum 
dilectus  filius,  nobilis  puer,  Henricus  Juiius, 
Deo  danle,  adoleverit,  tum  quos  illi  honores 
Apostolica  Sedes,  pro  dignitate  illius  familiffi 
et  pro  avi  sui  meritis,  habere  poterit,  habebit. 
Nunquam  ha!C  Sedes  benignitatem  suam  et 
gratam  voluntatem  erga  benemeritos  principes 
desiderari  passa  est :  lioc  aulem  tempore  con- 
sulendum  est  summai  istius  Ecclesiae  necessi- 
tati.  Proinde  hortamur  vos,  et  pro  noslro  officio 
auctoritate  Apostolica  monemus,  ut  niliil  nisi 
Dei  honorem  etEcclesise  utilitatem  respicientes, 
maturo  judicio  eligalis,  in  demortui  e|)iscopi 
locum,  talem  virum,  qualem  tam  calamitosa 
tem|)ora  efflagitant ;  qui  Catholicus  sit,  qui  et 
vitse  honestate  el  litterarum  scienlia,  tanfo  mu- 
neri  aptus  sit  atque  idoneus.  Agitur  conscientia 
vestra,agitur  ipsiusEcclesiaesalus.Quid  prodest 
consulere  temporalibus ,  si  spiritualia  negli- 
gantur?  At  vero,  si  Ecclesiae  in  spiritualibus 
praecipue  provisum  fuerit,  si  vir  ad  ea  tuenda 
idoneus  deligetur,  Deo  favente,  is  temporalia 
quoque  conservabit  atque  tuebitur.  Sed  eum  a 
vobis  deligi  oportet,  qui  morum,  ul  dixinuis, 
honestate  commendetur,  cujus  vita  sit  ad  imi- 
tandum  omnibus,  quibus  praesit ,  proposita : 
cujus  ad  mores,  tanquam  ad  normam  quam- 
dam,  clerus  mores  suos  corrigat  ac  reformet. 
Quam  nos  certissimam  rationem  esse  repri- 
mendarum  hajresum  judicamus  ;  sicut  eis  exci- 
tandis  et  augendis,  et  bonis  Ecclesiarum  tem- 
poralibus  amittendis,  praelatorum  et  aliorum 
Ecclesiasticorum  pravos  mores  ,  praecipuam 
causam  dedisse  constat.  Datum  Romae,  apud 
S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xxxi  Mar- 
tii    MDLXVii,   Pontific.    nostri    anno    secundo.» 

Ad  ducem  vero  Rrunswicensem  '  : 

«  Dilecto  fllio,  nobili  viro,  Henrico  seniori, 
duci  Brunswicensi. 

«  Dilecte  fili,  nobilis  vir,  salutem  et  Aposto- 
Jicam  benedictionem. 

«  Acceptis  litteris  tuis  super  negotio  Hal- 

'  lU  supra  Epist.  15. 


berstadensis  Ecclesiae,  recordati  continuo  su- 
mus,  quanta,  et  quam  insignis,  p.I  quam  multis 
rebus  testata  fuerit  tua  in  Catholica  flde  con- 
stantia,  et  erga  Apostolicam  Sedem  pielas 
atque  observanlia.  Quo  nomine  te  et  ante  Pon- 
tificatum  singulari  studio  prosecuti  fuimus, 
et  postquam  hujus  servitutis  onus,  Deo  ita 
disponente ,  suscepimus  ,  omnigeno  honore, 
quatenus  nostra  et  hujus  Sanctae  Sedis  dignitas 
pateretur,  dignum  judicainus.  Caeterum,  quo 
pluris  te  facimus,  et  quo  propensiore  erga  te 
volunlate  sumus,  eo  molestius  ferimus,  non 
esse  hanc  rem  hujusmodi,  in  qua  desiderio 
tuo  ac  nostro  erga  te  studio  satisfacere  possi- 
mus.  Qua  in  re  nobiiitatem  tuam  rogamus,  ut 
secum  diligentius  cousideret,  quid  offlcium 
nostrum  requirat,  quid  hacc  tem|)Ora  poslulent, 
quid  Halberstadensis  Ecclesiae  necessitas  po- 
scat,  quanto  et  quam  gravi  scandalo,  non  Ca- 
tholicos  modo,  sed  etiam  Ecclesiae  inimicos 
offensuri  essemus,  si  puero  illius  aelatis,  aucto- 
ritate  nostra,  Ecclesia  committeretur.  Certe, 
non  sine  pudore  et  rubore  possemus  de  hac  re 
verba  cum  fratribus  nostris  facere.  Cogitemus, 
dilecte  fili,  ulrumque  nostrum  Deo  rationem 
reddere  debere,  quanquam  es  tu  multo  senior 
eliam  quam  nos.  Quam,  quaesumus,  in  tre- 
mendo  illo  judicio  rationem  reddere  possemus 
promotionis  adeo  immalurfe,  adeo  contra  sa- 
cros  omnes  canones  facta;  ?  Cum  in  nepote  luo, 
praeter  generis  nobilitalem,  nulla  prorsus  ea- 
rum  rerum  inesse  per  aetatem  possit,  quae  ab 
ipsis  canonibus  requirunlur  ?  Sjieramus  qui- 
dem  de  eo  illa  quae  sunt  speranda  de  puero 
tali  genere  nato  ;  sed  expectanda  est  maturitas 
cetatis  ;  aut,  si  dispensatione  aliqua  super  ajtate 
opus  fuerit,  expectandum  saltem  est  teniims, 
dum  adolescat,  ut  certius  suscipiendi  oneris 
magnitudinem,  et  quid  professurus  quibusque 
se  legibus  obstricturus  sit  intelligere  possit. 
Cum  ad  talem  tetatem,  Deo  dante,  pervenerit, 
tum,  si  apparebit  eum  majorum  suorum  tui- 
que  in  primis  avi  sui,  tam  Catholici  principis, 
imitatorem  fore,  confidere  potes  sauctam  hanc 
Sedem,  quoscumque  poterit  honores,  pro  ve- 
strae  familiae  dignitate  ac  pro  tuis  erga  Catholi- 
cam  religionein  merilis,  illi  habiluram  esse. 
Quocirca  hortamur  et  petimus  ut,  baec  tecum 
diligenler  perpendens,  desistas  id  a  uobis  pe- 
tere,  quod  nec  nos,  sine  gravisssima  Dei  et 
hominum  offensione,  concedere,  nec  tu  sine 
animaetuae  periculo  impetrare  posses,  quodque, 
non  modo  Ecclesiae  illi,  sed  ne  ipsi  quidem 
nepoti  tuo  expedit.  Illud  multo  magis  pielate 
erga  Deum  tua  dignum  est,  ut  dilectis  capilulo 
Halberstadensis  Ecclesiae  gratiis  actis,  pro  stu- 
dio,  quod  erga  te  et  nepotem  tuuin  declarai  unt, 
eos  horteris  ut  Ecclesiae  suae  necessitati  con- 
sulant,  aliquo  Catholico  viro,  et  vitac  honestate 
ac  litterarum  scientia  prajdito,   quoe  a  sacris 


342 


PII  Y  ANNUS  2.    —  CIIRISTI    1567. 


canonibus  requiritur,  ad  Ecclesice  suse  regi- 
nien  in  demorlui  episcopi  locum  sufficiendo. 
Ad  quod  nos  quoque,  pro  otficio  nostro,  dili- 
genter  eos  hortanuir.  Datum  Roma^,  apud 
V  Petrum,  sub  anuulo  Piscatoris,  die  xxi  Mar- 
lii  MDLXvii,  Pontificatus  nostri  anno  secundo  ». 

210.  Niliilominus,  tum  capitulum  Halber- 
stadense,  tum  Brunswicensein  ducein  in  sen- 
icntia  electi  in  episcopum  pueri  perstitisse,  nec 
Pii  monitis  '  ac  consiiiis  cedere  voluisse,  ex 
iiis  quae  sequenti  anno  diceuda  erunt  per- 
spicue  apparebit.  Quod  vero  ad  ipsuin  Pium 
spectat,  quod  videlicet  prctfatum  Brunswicen- 
sem  puerum  tandein  repellere  nou  potuerit  ne 
sacerdotio  fungeretur,  ex  eo  potissimum  pro- 
cessisse  arbitrainur,  quod  alterius  Catholici 
principis,  Alberti  nempe  Bavariae  ducis  filio 
Ernesto,  Frisiugensis  EcciesiiE  in  temporalibus 
administrationem,  acgre  licet,  hoc  ipso  ferme 
tempore  commiserit.  Erat  siquidem  tunc  (et 
utinam  nou  modo  !)  ea  temporis  conditio,  ut, 
non  pro  personarum  meritorumque  diversitate, 
Apostolicas  gratias  vel  munia,  uti  bonos  decet 
dispensatores,  Pontifices  Summi  dividere  pos- 
sent  ;  sed  indiscriminatim,  ea  propemodum 
conferre  compellerentur,  quod  illatam  sibi  in- 
juriam  principes  censerent,  collatum  alteri 
bencficium,  si  sibi  quoque  illud  non  impertiri 
contigisset  ;  amoreque  partium  abstractum 
illusumque  Pontificera  dolerent,  si  quod  uni 
dedisset,  alteri  quoque,  imo  caeteris  omnibus 
non  concessisset  ;  nil  propeinodum  conside- 
rantes,  nec  omnia  omnibus  convenire  posse, 
ac  fidelem  Ecclesise  dispensatorem  etiam  pru- 
dentein  esse  debere,  qui  idcirco  quid,  quibus, 
quove  tempore,  Ecclesiastica  munia  distribuere 
debeat,  rite  cogitare  debet ;  vel  quod  nec  aequa- 
lia  omnium  sint  merita,  ac  pro  cujusque  tan- 
tum  virtute,  pro  Ecclesioe  bono  distribuenda 
sint,  quibus  superlucretur  talenta  ;  ne  forte 
contingat  (uti  iu  Brunswicensi  prajfato)  accepto 
talento  aliquem  abire,  fodere  in  terram  et  ab- 
scoudere  pecuniam  doinini  sui. 

217.  De  seminario  Frisinfjenst  erigendo  agi- 
tiir  tum  apud  Albertum  Bavariee  ducem,  tiim 
apud  ordines  et  capitula  in  illa  dicecesi  consti- 
tuta.  —  De  coinmiltenda  vero  Frisingensis  Ec- 
clesiae  temporali  administratione  Ernesto  fllio, 
ut  anno  praiterito  diximus,  Romam  miserat 
Albertus  Bavariae  dux  oratores  suos,  inagistros 
Joannem  Pisterium,  Frisingensem  canonicum, 
et  Martinum  Eisenbrein,  ut  cum  Pontifice  age- 
rent.  Negotio  autem  eo  feliciter  absoluto,  Pi- 
sterius  Pontifici  exposuit,  nondum,  uti  op- 
portuisset,  executioni  demandata  fuisse,  quai 
praecipue  de  construendo  Frisingae  seminario 
ipse  imperaverat ;  quod  Apostolica  auctoritate 
operi  attributi  redditus  sat  non  fuissent  ut  ei 


optatus  finis  imponeretur.  Pisterii  petitioni 
acccssisse  quoque  piissimi  principis  Alberti 
studia  ambigi  non  potest;  nam  qui  novi  semi- 
narii  ferendo  oneri  in  primis  sese  subjicere 
jubentur  (justis  adeo  precibus  Pio  annuente) 
Monachiense  capitulum  ac  canonicos  extitisse, 
ex  eo  quod  hic  damus  ejusdem  Diplomate  ' 
manifeste  colligitur  : 

«  Dilectis  filiis  capitulo  et  canonicis  Eccle- 
siae  collegiata;  B.  Mariae  Virginis  Monachien., 
dioecesis  Frisingen. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecti  filii,  etc. 

«  Cum  sacrum  Tridentinum  Concilium  pro- 
vide  adinodum  statuerit,  ut  in  unaquaque  Ec- 
clesia  cathedrali  instituatur  collegium,  tanquam 
seminarium  clericorum  futurum,  in  quo  ala- 
tur,  pro  modo  facultatum  et  dioecesis  magni- 
tudine,  certus  puerorum  el  adolescentum  nu- 
merus,  qui  spem  afferant  se  utiles  Ecclesiae 
evasuros,  ac  bonis  inoribus  ac  disciplinis  Ec- 
clesiasticis  ad  pietatem  et  religionem  diligenter 
infonnentur  et  instituantur;  nos,  qui  talia  se- 
minaria,  cum  aliarum  nationum  Ecclesiis,  tum 
praecipue  Germaniae,  ulilia  admodum  ac  potius 
necessaria  esse  novimus,  propter  bonorum  et 
idoneorum  sacerdotum  penuriam ,  Ecclesiae 
Frisingensis  bono  regimini  consulere  cupien- 
tes,  mandaviinus  nuper  dilectis  filiis  capitulo 
et  canonicis  ipsius  Ecciesise,  ut,  ad  erigendum 
hujusmodi  seminarium  in  civitate  sua,  unum 
canonicatum  et  praebendam  ex  illis  quae  vacant 
in  illa  Ecclesia,  auctoritate  nostra  supprimant; 
ejusque  fructus  et  redditus  ipsi  seminario  at- 
tribuant  atque  applicent.  Sed,  quia  unius  prae- 
bendae  fructus  ad  id  seminarium  erigendum 
ac  tuendum  minime  suffecturos  esse  scimus, 
de  prajbendis  et  canonicatibus  aliarum  Eccle- 
siarum  collegiatarum  dioecesis  Frisingensis,  in 
quibus  canonici  non  sint  pauciores  duodecim, 
connumeratis  dignitatibus,  idem  faciendum 
esse  decrevimus,  ut  in  singulis  Ecclesiis  unius 
canonicatus  et  pra^bendaj  fructus  ipsius  semi- 
narii  institutioni  assignentur.  Ut  igitur  tam 
pium  tamque  utile  opus  perfici  possit,  prcesen- 
tium  Yobis  tenore  permittimus,  ut  unam  de 
praebendis  canonicalibus  Ecclesiae  vestrae,  sive 
jam  vacantem,  seu  quamprimuin  quomodo- 
cumque  vacare  contigerit,  auctoritate  Aposto- 
lica  supprimatis  et  extinguatis,  fructusque  et 
redditus  ejus  oinnes  seminario,  in  civitate 
Frisingensi  erigendo,  assignetis  et  applicetis  ; 
idque,  ut  omnino  faciatis,  mandamus  atque 
praecipimiis.  Non  obslantibus  constitutionibus 
capitularibus  juramento  conflrmatis,  Aposto- 
lica  vel  quavis  flrmitate  alia  roboratis,  privile- 
giis  quoque  ,  indultis,  et  Litteris  Apostolicis, 
in  ipsorum  canonicatuura  erectione,  vel  alias 


<  Vid.  de  hoc  Episl.  3,  lib..  III.  apud  Sorb. 


'  Ex  Archiv.  Valic. 


PII  V  ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


343 


quomodociimque  et  sub  quavis  verborum  for- 
ma  quomodolibet  concessis,  confirmalis,  ap- 
probatis  et  innovatis  :  quibus  omnibus,  etiamsi 
de  illis  eorumque  totis  tenoribus  ,  specialis , 
specifica  et  expressa  meulio  babenda  esset,  te- 
uores  eorum  perinde  ac  si  de  verbo  ad  verbum 
praesentibus  inserti  essent,  pro  sufficienter 
expressis  babentes,  illis  alias  in  suo  robore 
permansuris,  hac  vice  dumtaxat,  specialiler  et 
expresse  derogamus  contrariis  quibuscumquc, 
etc.Datum  Romse,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo 
Piscatoris,  die  ix  Februarii  mdlxvii,  Pontific. 
nostri  anno  secundo  ». 

218.  At  Diplomate  simili  Frisingensis  semi- 
narii  constructioni,  collegiatas  ejusdem  dicc- 
cesis  Ecclesias  omnes  adjutrices  manus  i)orri- 
gere,  deinde  Pontificem  coegisse,  unius  fere 
Pisterii  et  merito  et  precibus  motum,  ipsemet 
Pius  disserle  asseruit,  cum,  videlicet,  ab  Al- 
berto  duce,  in  Pisterii  ejusdem  commendatio- 
nem,  acceptis  litteris,  iisdem  respondit.  Qutc 
ab  Alberto  ad  Pium  scripta  sunt  hujusmodi 
fuerunt: 

«  Beatissime  pater  ac  domine,  domine  cle- 
mentissime  :  bumillimam  beatissimorum  pe- 
dum  exosculationem  ,  ac  sui  devotissimam 
commendationem. 

«  Qua  sit  orator  meus,  doctor  Joannes  Pi- 
sterius,  qui  jam,  post  Frisingensis  negotii  expe- 
ditionem,  ex  Urbe  discessum  parat,  pietate  ac 
integritate,  quove  judicio  rerumque  usu  prse- 
slet,  non  dubito  S.  V.  ex  his,  quae  meo  nomine 
in  Urbe  proposuit  atque  egit,  intelligere.  Ego 
sane,  cum  candorem  ejus  ingenii  non  ignorem, 
ac  fidem  et  industriam  pluribus  rebus  perspe- 
ctam  mihi  teneam,  non  solummodo  optime  illi 
cupio  ipse,  sed  Sanctitati  quoque  vestrse  com- 
mendatissimum  esse  exopto:  dignus  enim  sane 
est,  tum  ob  ea  quae  commemorata  sunt,  tum 
ob  insignem  erga  Sedem  Apostolicam  sacro- 
sanctamque  nostramque  Catholicam  religio- 
nem  pietatem  ejus  atque  devotionem,  quem 
S.  V.  singulari  favore  et  benignitate  comple- 
ctatur.  Quod,  uti,  pro  sua  in  omnes  bonos  et 
Catbolicos  paterna  clementia,  facturum  non  am- 
bigo,  ita  afflrmare  bene  ausim,  S.  V.  quam- 
cumque  etiam  liberalitatem  ac  paterni  animi 
contestationem,  in  illum  ipsum  oratorem  meum 
optime  collaturum.  Qui  certe,  si  plurimos  ha- 
berent  Germanica  collegia,  et  Ecclesise  similes 
canonicos,  melius  ageretur,  et  cum  republ.  et 
religionis  afflictissimffi  negotiis.  Quamobrem, 
si  apud  S.  V.  commendationi  raeae  locus  est,  si 
ipsa  integerrimi  et  optimi  viri  pietatem  atque 
devotionem,  et  bealissimae  Sedi  et  religioni 
devinclissimara  cupit;  obnixe  et  humiliter  oro, 
ut  in  eum  paternaj  suae  benignitatis  atque  cle- 
mentiae,  argumentum  aliquod  et  mea  expecta- 
tione  et  ejus  virtutibus  dignum  edat.  Ita  certe 
fiet,  ut  ego,  qui  me  totura  antea  S.  V.  debeo, 


magna  aliqua  gratia  ornatum  mo  putem.  el 
orator  meus,  pro  ea  qua  est  integritato  atque 
fide,  S.  V.  istamque  beatissimam  Sedem  perpe- 
tuo  veneretur  humillimus  et  devotissimus.  Mo- 
nachii,  ipso  die  D.  Antonio  sacra,  sub  initium 
anni  mdlxvu. 

«  S.  V.  obsequentissimus  fllius  Albertus 
dux  Bavariae  ». 

219.  His  litteris  respondens  Pius,  quae  in 
laudem  Pisferii  Albertus  scripserat,  ipse  quo- 
que  confirmat,  ejusdemque  etiam  intuilu,  (ut 
innuimus)  se  potissimum  libentissime  praesti- 
tisse,  quse  pro  Frisingensis  Ecclesis  utilitate 
petierat,  disserte  asserit.  Caeterum,  cum  praeci- 
puum,  quod  Alberti  ejusdem  nomine  Pisterius 
cum  Pontifice  negotium  egerat  ac  feliciter 
absolverat,  illud,  ut  diximus,  Frisingensis  Ec- 
clesiae  administrationis  ,  ejusdem  Alberti  filio 
Ernesto  demandata?,  exlflisset,  eamque  aegro 
propemodum  animo  Pius  concessisset  ;  hinc 
quod  magis  urgendum,  apud  ipsum  Albertum 
duxit,  praefati  Ernesti  educatio  fuit,  dum  nihil 
utilius  Ecclesiae  Frisingensi  accidere  posse  exi- 
stimaret,  quam,  si  qui  ei  praefuturus  esset,  vita 
ac  moribus  tanto  munere  dignus  evaderet.  En 
Pii  litterae  : 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  AIberto'duci 
Bavariae. 

PIUSPAPAV. 

«  Dilecte  fili,  etc. 

«  Magistrum  Joannem  Pisterium,  qui  Fri- 
singense  negotium  apud  nos  tractavit,  dignum 
testimonio  tuo  cognovimus.  Non  parva  enim 
nobis  signa  dedit  egregiae  probitatis,  integritatis 
ac  religionis  suae.  Itaque,  cum  tuo  nomine,  tum 
etiam  suo,  gratus  admodum  et  acceptus  fuit 
nobis.  In  eo,  cum  alia  multa  amavimus,  tum 
insigne  studium  quo  nobilitatem  tuam  et  in- 
clytam  domum  tuam  totam  prosequitur.  quod, 
iu  ipso  negotio  Frisingensi  procurando,  facile 
perspeximus.  Cujus  rei  testimonium  illi  apud 
nobilitatem  tuam  impertiendum  duximus,  ul 
quem  sponte  sua  antea  dilexit,  eum  posthac, 
propter  nostrum  de  eo  judicium,  aliquanto  ha- 
beat  chariorem.  Quae  is,  Frisingensis  Ecclesiae 
causa,  a  nobis  postulavit,  in  eis  concedendis 
propense  ac  benigne  admodum,  pro  ejus  studio 
satisfecimus.Sed  nulla  re  melius  ipsi  Ecclesiae 
consuli  posse  putamus,  quam  ut  dilectus  filius, 
nobilis  vir,  Ernestus,  diligentia  tua  et  probatis- 
simorum  virorum  opera,  ita  instituatur,  ut  cum 
Ecclesiae  regimen  ei  per  statem  committi  pote- 
rit,  ad  id  suscipiendum  ac  substinendum,  iis  et 
moribus  et  disciplinis  institutus  sit,  quae  tantum 
munus  requirit  ac  postulat.  Respuendae  sunt 
ab  iis,  qui  Ecclesiis  praefecti  sunt,  raundi  illece- 
brae  ac  pompa?  ac  vanitates.  Qua  in  re,  si  supe- 
rioribus  temporibus,Germaniae  praelati  diligen- 
tius  officio  suo  consuluissent,  non  tam  facile 


34^ 


Pir  V    ANNUS  2.   —  CHRISTr   1567. 


tanta  haeresum  pestis  orta,  nec  tam  vehementer 
aiicta  et  corrohorata  fuisset.  Sed  certum  habe- 
niiis  nobililatem  tuain  nullum  csse  onicium 
intermissuram,  quo  natum  ipsum  talem  uobis 
prapstet,  qnalem  evadere  eum  optamus  atque 
etii.m  speramus.  Reliqua,  qua?  scribere  omitti- 
mus,  ex  ipso  oratore  tuo  cognosces,  quem  cum 
benedictione  nostra  dimisimus.  Dalum  Romse, 
apud  S.  Pelrum,  sub  annulo  Piscatoris,  xv 
Februar.  mdlxvii  ,  Pontific.  nostr.  ann.  se- 
cundo  ». 

220.  Pridie  aufem  quam  ista  ad  ducem 
Albertum  Pius  scriberet,  Epistolam  alteram  de- 
disse  ad  Simonem  Tadenm  Echium,  ipsius  Al- 
berti  cancellarium,  ac  Catholicae  religionis  stu- 
diosissimum  reperimus.  Habetur  inter  editas  a 
Francisco  Gaubau  Apostolicas  Pii  Epistolas, 
pag.  24.  n.  10  ;  ac  in  ea,  inter  alia  :  «  Relatum 
(scril)it)  nobis  fuit  nullo  te  loco  CatholicBB  reli- 
gioni  deesse  :  sed  quocumque  studii  et  officii 
genere  possis,  eam  adversus  haereticos  tueri 
atque  defendere.  Lfelamur  admodum  et  Deo 
gratias  agimus,  quod  supersunt  adhuc  viri,  ve- 
tere  Germania  digni,  quos  nulla  Ecclesiae  pro- 
cella,  nulla;  haerelicorum  fraudes  potuerunt  ab 
Ecclesige  corpore  abducere  ac  segregare,  etc.  »d 
Et  post  nonnulla  :  «  Quia  vero  Catholicorum 
reliquias  in  ista  nobili  natione,  quanta  maxiina 
possumus  diligentia,  pro  commisso  nobis  offi- 
cio,  tueri  et  conservari  cupientes,  plurimum 
expedire  duximus,  in  Ecclesia  Frisingensi,  cu- 
jus,  ut  scis,  administrationem  in  temporalibus 
commisimus  dilecto  filio  Ernesto,  ipsius  ducis 
filio,  Seminarium,  juxta  sacri  Concilii  Triden- 
tini  saluberrimum  decretum,  erigere  :  devotio- 
nem  tuam  hortandam  in  Domino  duximus,  ut 
ad  eam  rem  perficiendam,  et  ad  omnia  quse  in 
illa  Ecclesia  atque  dicecesi  reformanda  fuerint, 
quidquid  poteris  studii  et  auxilii,  propense  im- 
pertias.  Quod,  et  si  te,  pro  tuo  divini  honoris 
studio,  etiam  sine  horlalione  noslra  facturum 
esse  confidebamus  ;  tamen,  te  ex  litteris  inlelli- 
gere  volumus,  talia  tua  offlcia  nobis  quoque 
grata  esse  futura,  sicut  ex  dilecti  fllii  magistri 
Pisterii,  canonici  Frisingensis  et  Sedis  Aposto- 
licse  protonotarii  relalione  cognosces,  quem 
officio  sibi  commisso  prudenter  et  diligenter 
admodum  functum,  ad  ipsum  ducem  cum  no- 
stra  benedictione  remisimus.  Uatum  Roma3, 
apud  S.  Petrum ,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
XIV  Februarii  mdlxvii,  Poatific.  nostri  anno  se- 
cundo  ». 

221.  Eidem  etiam  Pisterio,  haud  multo 
posl,  Epistolas  alias  deferendas  Pius  tradidit, 
quod  ei  spes  facta  fuisset,  ut  quamprimum 
dioecesana  Ecclesiae  Frisingensis  Synodus  co- 
genda  esset  :  quibus  abbales,  capitula,  canoni- 
cos  ac  clerum  universum,  ad  suscipienda  sacri 
Concilii  Tridenlini  pro  morum  retormatione 
decreta,  hortatur,  et  ad  Seminarii  institutio- 


nem  subsidia  subministrari  imperat.  Ejusmod 
sunt :  ' 

«  Dilectis  filiis,  abbatibus,  capitulis,  prsepo- 
sitis,  canonicis  et  clero  universo,  in  Frisingensi 
dioecesana  Synodo  congregandis. 

«  Dilecli  filii,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Praeter  alia,  qua;  in  sacro  OEcumenico 
Tridentino  Concilio,  ad  tollendos  abusus  et  re- 
formandam  Ecclesiasticam  disciplinam,  utiliter 
admodum  et  provide  statuta  ac  sancita  fuerunt, 
nemo  est,  qui  non  intelligat,  quantopere  decre- 
tum  ejus,  de  djoecesanis  Synodis  habendis  sa- 
lubre,  et  hoc  tam  calamitoso  Ecclesiae  tempore 
necessarium  fuerit.  Itaque  vos  omnes  et  singu- 
los  in  Domino  hortandos  duximus,  ut  ipsius 
Ecclesiae  necessitatem  vobiscum  reputantes,  in 
vestra  Synodo  celebranda,fideliter  et  diligenter 
offlcium  vestrum  Deo  ipsique  Ecclesiae  praeste- 
tis  ;  et  quse  juxta  canones  sacros,  ipsiusque 
Tridentini  Concilii  decretum,  in  tali  Synodo 
agenda,  constituenda  corrigendave  fuerint,  ita 
agatis,  constituatis  et  corrigatis,  ut  ipsa  Eccle- 
sia  fructum,  quem  optamus,  ex  hujusmodi 
Synodi  celebratione  percipiat,  nosque  religio- 
sum  et  pium  studium  vestrum  collaudare  in 
Domino  debeamus.  Quia  vero  seminarium,  si- 
cut  ideni  Concilium  decrevit,in  eadem  Ecclesia 
instituere  in  primis  expedit,  atque  adeo  neces- 
sarium  est,  in  quo,  pro  dioecesis  Frisingensis 
magnitudinecertus  puerorum  et  adolescentium 
numerus,  bona  ad  virtutem  et  pietatem  indole 
praeditorum,  qui  spem  afferant,  se  Ecclesiae 
ipsique  dioecesi  esse  utiles  evasuros,  sub  viro- 
rum  fidei  vita>que  probatissimae  cura  atque 
regimine  alatur,  et  bonis  moribus  ac  disciplinis 
Ecclesiasticis  instruatur  :  ad  eos  autem  alen- 
dos,  quia  non  parvis  sumptibus  opus  est  ;  ve- 
strum  officium  est,  ut  pro  rata  vestrorum 
Ecclesiasticorum  reddituum  portione,  subsi- 
dium  aliquod  annuum,  in  tam  pium  et  utile 
opus  [)ro[)ense  conferatis.  Quod  ut  faciatis,  vo- 
bis  in  virtute  sanctae  obedientiae  mandamus 
atque  praeci|)imus.  Qua  eadem  de  re  vobiscum, 
mandato  nostro  coram  aget  dilectus  filius, 
magister  Joannes  Pisterius,  canonicus  Frisin- 
geusis,  qui  has  vobis  litteras  reddet  :  ejus  ora- 
tioni  fidem  habeatis.  Datum  Romae,  apud  S. 
Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  ultima  Fe- 
bruarii  mdlxvii,  Pontific.  nostri  anno  secundo». 

222.  Tertiam  demum  Epistolam  ad  quo- 
rumcumque  Ordinum  abbates  ac  praepositos 
scripsisse  Pontifex  agnoscitur,  ut  ad  melioris 
vitae  frugem  eos  revocaret  ;  qui  namque,  ab- 
jecta  regulari  observantia,  ad  saeculi  pompas, 
vanitates  et  voluptates  dilapsi  viderentur  ;  et 
licet,  ut  alibi  diximus,  ea  illius  mens  fuerit,  ut 
regulares  in  seminariorum  vel  constructionem 

'  Epist.  XIV.  lib.  I. 


PII  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


345 


vel  conservationcm  nil  conferrc  tenerentur  ; 
cum  tamen  in  Frisingensi  dicecesi  constiluti, 
bonis,  non  modo  necessariis,  sed  etiam  super- 
fluis  abundnrent,  iisque  niale  uterentur  ;  ideo 
xquum  du\it,  ul  i|)si  in  opus  illud  aliquid 
conferrent  ;  et  quidem,  non  compellendo,  vel 
imperando,  sed  tantum  hortando,  ha?c  ad  eos 
scripsisse  '  reperimus  : 

«  Dilectis  filiis  abbatibus  quorumcumque 
Ordinum,  et  praepositis  in  Frisingensi  dioecesi 
conslilutis. 

«  Dilecti  Dlii,  salutem  et  Apostolicara  be- 
nediclionem. 

«  Cum  nobiscum  ipsi  cogitamus,  qua  res 
niateriam  pradjuerit  tot  lantisque  pestiferis 
hseresibus,  qua;  in  Germania  orltP,  jier  univer- 
sas  poslea  fere  Christiani  nominis  provincias 
propagala;  fuerunt ;  tanli  mali  causam  pra^cipue 
fuisse  judicamus,  corruptos  prffilatorum  mores, 
qui  olflcii  sui  immemores  ac  salulis  obliti,  Ec- 
clesiasticorum  bonorum  fructus  et  reddilus, 
non  in  pios  et  houestos,  ut  debuerant,  usus 
converlentes,  sed  ad  voluptates  suas,  ad  luxum, 
pompas  et  vanilates  sa'culi  abulenles,  eamilem- 
que  vivendi  licentiam  iis  quibus  praeranl  |)er- 
mittenles,  et  exemplo  eos  suo  corrumpentes, 
maximum  apud  laicos  odium,  contemplionem 
et  iuvidiaiu  non  immerilo  contraxerunl.  Ita 
enim  ficlum  est,  ul  poi)ulos,  eorum  vita;  ne- 
quilia  veliemenler  otreiisos,  hiBrelici  facile  hac- 
resum  suarum  venenis  infecerint,  eisqiie  quid- 
quid  voluerinl,  qiiamvis  impium  el  Calliolica; 
verilati  aperle  repiigiians,  persuaserint.  Quod 
cum  ita  sit,  huic  malo  nullum  conslat  aplius, 
nec  magis  necessarium  adhiberi  posse  reme- 
dium,  quam,  ut  ii,  qui  licenler  et  inlionesle  ad 
hoc  tempus  vixerunl,  de  salute  sua  et  de  com- 
misso  sibi  offlcio  diligentius  cogitantes  resipi- 
scant  ;  et  sese,  et  vilam  suam  corriganl,  re- 
cordantes,  se  actionuin  siiarum  in  tremendo 
judicii  die  ralioiiem  esse  ffilerno  illi  judici 
reddiluros.  Ila(|ue  de  veslra,  et  eoruin  simul 
quibus  prEeestis,  salute  solliciti,  in  Domino  vos 
hortamur  et  fiaterne  admonemus,  ut  unusquis- 
que  veslrum  in  vilam  et  mores  suos  diiigenter 
inquirens  in  se  ipso  corrigat  quidquid  corri- 
gendum  esse  sua  eum  coiiscienlia  monuerit  ; 
et  dum  potest,  dum  tempiis  habet,  prajlerilas 
culpas  el  negligentias,  poeniteulia  ac  morum 
mulatione  redimere  properet,  et  cum  vita 
honestioris  exemplo,  tum  etiam  horlando,  mo- 
nendo  et  arguenJo  et  increpando  eos,  quibus 
praest,  et  corrigere,  et  ad  bonam,  ut  dicitur, 
frugem  reducere  studeat,  quidqiiid  in  eis  emen- 
dandum  el  reformandiim  noverit,  secuiuliim 
sacros  canones,  el  Ordiuis  sui  regularia  insti- 
tuta  emendans  atque  reformans.  Elsi  aulem 
commuDiler  aliis  litleris  omnes.qui  dioecesanae 

'  Epist.  XII,  lib.  I. 

An.«(.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  1. 


Frisingensi  Synodo  interfuturi  siint,  borlati  su- 
mus,  ut  ad  Seminarium  in  civilale  Fiisingensi, 
ex  decreto  sacri  Concilii  Tridenlini  instiliien- 
dum,  de  reddilibus  beneficiorum  Ecclesiasti- 
corum  conferanl;  tamen  liis  quoque  litlcris  vos 
proprie  horlamur,  ut  proinpto  animo  in  opus 
tam  |)iuin,  quanliim  a'(|uiim  fiierit,  pro  modo 
reddiluum  veslrorum,  coiiferalis,  cum  niillam 
in  rem,  vel  Deo  graliorem,  vel  Ecclesia;  ac  toti 
dioecesi  salubriorem,  eam  pecuniam  erogare 
possilis.  Datum  Roma;,  apud  S.  Pelriim,  sub 
annuio  Piscaloris,  die  ullima  Februarii  mdlxvii, 
Pontificatus  nostri  anno  secundo  ». 

223.  At  licel  Pisterius  seminarii  conslruc- 
tioni,  qiio  pollebat  zelo,  lolis  viribus  incubue- 
rit,  et  insuper  Synodi  coaclionem  urgcre  baud 
deslilerit  ;  lamen  ptcne  insuperabiles  offendisse 
difficullales,  diuqiie  rem  ulram(|ue  dilatam 
fuisse,  qua;  sequeutibus  annis  dicenda  crunt, 
ostendent. 

224.  Possonii  cotnitia,  in  qidbus  Maximilia- 
nus  se  vere  principem  CaUioUcum  ostendit,  sub- 
sidiorum  in  Titrras  promissionem  recipit,  et 
tandem  alese  prwcavens  tentat  inire  pacem  cum 
Turcis.  —  Non  inodo  in  Ponlifice  circa  Germa- 
nicas  res,  sed  etiam  in  imperatore,  Calholicae 
religionis  zelus  (ut  supra  iiinuiinus)  lioc  anno 
enituit  ;  nam,  cum  I>ossoiiium  in  Pannonia 
Vienna  venisset,  Hungari  ab  eo  peliere,  ut  per 
delegalos,  tam  Hiingaros  quam  Gerinanos,  qui 
ad  utram(|iie  Daiiubii  ripam  niillerenliir,  de 
bonis  injusle  antiqiiis  |iossessoribus  ademptis 
agnosceret,  in  grassalores  ac  peculatus  reos 
animadverleret ,  vectigalia  ac  portoria  nova 
amoveret,  et  liiijiismodi  alia.  Sed  prae  ca^leris 
illud  potissimiim  ab  eo  oblinere  coniiixi  siint, 
ut  Augustana  Coufessione  iis  qiii  vellent  uli  li- 
berum  esset  ;  quod  ilem,  (iit  narrat  Thuanus)  et 
in  aliis  comiliis,  et  priore  et  lioc  anno  coactis, 
petilum  fuil.  Sed  neutiquam  piissimum  princi- 
pem  assensum  prabuisse,  refert  ;  quod  forte 
intelligeret,  hac  ratione  turbulenlo  illius  gentis 
ingenio,  turbas  excitandi,  ut  alibi  contigerat, 
majorem  fomilem  niinistrari.  Addit  Traca- 
gnotta,  summo  eximioque  studio  inveclura 
fuisse  in  illos,  qui  ba;resim  vel  clam  vel  palam 
profllebantur,  ac  inler  alios  piiniri  severe  ad- 
modum  mandasse  ludi  qiiemdam  magislrum, 
quod  de  Ponlifice  obloculus  esset  ;  ac  digni- 
tatibus  exturbasse  ministros  nonnullos,  qui 
inter  loqiiendum ,  noiinulla  pronunliaverant, 
quffi  a  Romana;  Ecclesia  fide  erant  aliena.  Epi- 
scopo  etiam  cuidam  imperavil,  ut  cui  (ira-erat 
urbis  senatum,  publicie  su|)plicationi  inleresse 
compelleret,  qua;  quolannis  in  solemnilale  Cor- 
poris  Christi  fieri  consueverat  :  quod  proxime 
pralerilo  anno  id  facere  delreclasset  :  et  de- 
mum  laliler  sese  Maximilianus  gessil,  ut  vere 
Calholicum  principem,  ac  veraE  religionis  exi- 
mium  defensorem  sese  prsubuerit  ;  nara  Eccle- 

44 


346 


PII  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


siasdcas  prwfecturas,  non  modo  Hungaris  tan- 
tum,  sed  etiam  dumtaxat  idoncis  confcrri 
voluisse,  refert  ab  Isselt  ;  et  senatum  Possonii 
in  pra-fata  solemnilate  CorporisCliristi,  se  suos- 
que  proceres  sequi  imperasse.  idem  tradit. 

2'25.  Coegerat  autem  Maximilianus  in  ea 
urbe  Hungarorum  comitia,  quia  adhuc  de  in- 
duciis  cum  Turcis  incertus,  imparatus  ab  hoste 
aggredi  verebatur.  Hac  ipsa  de  causa,  Ratis- 
bona\  Erfordia;  et  Praga'  non  conlemnenda 
auxilia  ei  fuere  decrcta,  dummodo  exercitus 
contra  communeni  hostem  esset  educendus.  Et 
hic  (|uo(]ue  Possonii  ipsi  Ca-sari  non  minora 
subsidia  promissa  sunt.  At  Svendius,  post  di- 
scessum  e.xercitus  barbarorum  et  Transylvani, 
auctis  copiis  iii  a|)ertum  exierat,  medioque 
Hveme  Zatiiarium  obscdcrat.  Id  ad  Georgium 
Berbecium,  hominem  nefarium,  pertinebat,  qui 
pccne  primus  turbarum  auclor  fuerat,  et  inter 
Cajsarem  et  Transylvanum  inimicitias  fovebat, 
et  conscientise  tunc  punctus  acuJeo,  ne,  castro 
expugnato,  in  Maximiliani  manus  veniret,  con- 
tempto  uxoris  familia?que  periculo,  quam  in 
ipso  castro  reliquit,  fuga  propri;c  saluti  consu- 
luerat.  Aliquandiu,  in  obsidione  toleranda, 
quos  ipse  posuerat,  pra?sidiarii  nihilominus 
perstitere,  sed  tandem  ad  extremam  redacti  de- 
sperationem,  uxori  ac  familia?  Berbecii,  sibique 
salute  pacta,  Svendio  castrum,  medio  mense 
Januarii  hujus  anni,  tradiderunt.  Proxime  vcro 
sequcnti  Februario,  Monca/ium  Svendius  idem 
oppugnat,et  hinc  Hunstianam  obsidione  cinxit: 
quod  graviter  ferens,  non  Transylvanus  modo, 
sed  et  Purpuratus  Budensis,  datis  ad  Maximi- 
lianum  frequenlibus  litteris,  hortari  non  desti- 
tit,  ut  a  cffipta  obsidione  Svendium  revocaret, 
ne  inchoatum  pacis  componenda?  negotium  in- 
terrumperet  ;  cum  tamen  uno  eodemque  tem- 
pore  rationem  exquireret,  qua  vi  et  armis 
obsessis  subveniret.  Itaque  sive  Caesaris  jussu, 
sive  rei  difficultate  permotus,  tandem  Svendius 
obsidionem  solvit,  et  Cassovia?  se  recepit. 

226.  At  licet  Budensis  multoties  fidem  obli- 
gasset,  se  jussurum  palis  transfigi  eos  omnes, 
qui  per  Cajsaris  fines  excurrendo,  damnum  ali- 
quod  intulissent  ;  tamen,  vix  Svendio  digresso, 
Transylvanus,  ut  spem  pacis  perturbaret,  im- 
pressione  inopinata,  Dedensem  arcem  Risua- 
rum,  et  Thermas,  quas  Rivulos  Dominorum 
appellant,  occupavit.  Verum,  ubi  factum  in- 
notuit  Rubero,  Svendii  legato,  mox,  cum  justis 
equitum  peditumque  co[)iis  accurrit,  et  ho- 
stibus,  inexpectato  suo  territis  adventu,  in  fii- 
gam  actis,  arcem  Risuarum  ac  Rivulos  statim 
recuperavit. 

227.  Ipse  autem  Budensis  ,  ad  compri- 
mendum  Svendium,  non  tantum  copias  con- 
traxerat,  sed  de  iis  etiam,  qua?  idem  gesserat, 
ad  sultanum  Selymum  retulerat  ,  qui  indi- 
gnatus,  Pertavum  Bassam,  exercitum  suum, 


cum  Romania>  Beglerbegi  copiis  conjunctum, 
in  Hungariam  trajicere  pra?ceperat.  Utrumque 
tamen  ab  instituta  expcditione  mox  revocavit, 
cum  intellexit  Antonium  Verantium,  Agrensem 
episcopum,  et  Christophorum  Tiefenbachium 
baroncm,  Vienna  Constantinopolim  legatos  ad 
se  conlendere.  Eduardus  siquidem  Carnovi- 
chius,  ut  narrat  Thuanus,  vcl,  ut  Natalis  Comes 
censet,  Georgius  Hossetutus,  seu  utalii,  Odoar- 
dus  quidam,nobiIis  Mantuanus,  ad  eam  urbem, 
ad  pacis  rationcs  ineundas,  a  Maximiliano  jam- 
pridem  missus,  cum  rediisset,  ac  pro  certo 
asseruisset,  Selymum  novas  copias  parare,  qui- 
bus  rursus  Pannoniam  aggrederetur,  atque  in 
ea  Canissfe  expugnationem  decrevisse  ;  com- 
monuerat  tamen,  quod,  si  qui  legati  de  pace 
acturi  illuc  propere  mitterentur,  futurum,  ut 
Turca;  a  sententia  discederent :  quibus  per- 
motus  Maximilianus,  quos  diximus,  legatos 
Bizantium  miserat,  quo,  undecimo  kalend.  Se- 
ptembris,  incolumes  pervenerant.  Benigne,  pro 
gentis  barbara?  consuetudine,  recepti,  negotium 
tamen  pacis  usque  in  annum  sequentem  pro- 
tractum  fuisse  narrat  Thuanus.  Qua?  vcro  ad 
ea,  qua?  pacis  erant,  qurerenda,  Selymi  animuni 
inflexerint,  fuisse  dicunt,  ipsius  ad  voluptates 
potius,  quam  ad  arma  propensum  ingenium  ; 
vel  quod  ad  Melitensem  respiceret,  cum  iniquis- 
sime,  tum  ipse,  tum  proceres  illius  ferrent  par- 
vam  insulam,  summo  eorum  dedecore,  potis- 
simam  classem ,  tolque  tormentorum  vires, 
tantos  insignium  copiarum  impetus  ,  totque 
prcEstantissimorum  ducumingenia  eluisse.Neu- 
gebavarus  tamen  scribit ,  ad  eam  ineundam, 
tyrannum  fuisse  compulsum,  quod  omnis  fere 
Arabia  ab  eo  deflcere  cum  flnitimis  populis 
coepisset. 

228.  Ariani  Transylvani  libnim  ediint  ple- 
num  blasphemiis  contra  Christi  incarnationem, 
—  Cum  vero  in  Pannonia  pacis  rationes  cum 
Christianis  Barbari  inirent,  cunctis  barbaris  de- 
teriores  ha;retici.  Deo  ac  Unigenito  Filio  ejus 
bellum  jam  indictum  acrius  prosequebantur; 
ita  ut  rite  ipsis  aptari  potuisse  cognosceretur 
Ambrosianum  illud  :  Mare  habet  otia  sita,  tit 
nunquam  tua.  Nam  Transylvanici  Trideistje 
ministri ,  qui  ab  anno  superiori  divinitatem 
Christi  sacrilego  ausu  impetere  coeperant  ,  hoc 
anno,  ut  refert  Rescius',  librum  contra  ejus- 
dem  Incarnationem  ediderunt.  Inter  horrendas 
alias  blasphemias,  in  eo  contentas,  cum  ea 
verba  Joannis  primo  In  principio  erat  Verbum 
explicarent,  hrec  protulerunt  lib.  p.  cap.  ii;  non 
significari  videlicet  per  ea  initium  creationis 
rerum,  sed  tantum  innovationis  per  Christum 
facta;  ;  quapropter  legendum  ac  intelligendum 
dixerunt  :  ■<  In  principio  renovationis  Ecclesiee, 
Verbum,  hoc  est,  Christus  homo,  erat  quidem 

'  Rescius  in  Atheis  de  Symb.  cap.  2.  pag.  20. 


PII   V   ANNUS  2,    —   CHRISTI    15G7. 


347 


in  mundo,  quia  jani  erat  nalus  ex  Maria,  sed 
erat  apud  Deum,  quia  erat  occullus  iiominibus, 
et  soli  Deo  notus,  donec  a  Joanne  manifestatus 
est  ».  Et  capite  tertio  :  «  Christum  proplerea 
vocari  a  Joanne  Verbum  dixerunt,  quod  verba 
Dei  pra^dicaverit  ».  Utrasque  hujusmodi  blas- 
phemias  Possevinus  etiam  recenset. 

In  fine  vero  praefati  iibri  ',  triginta  et  sex 
argumenta  coacervarunt ,  quibus  pueros  ba- 
ptizandos  minime  esse  comprobarent  ;  in  iis- 
que,  baptismum  parvulis  collatum,  sxpe  ne- 
fario  ore  vocant  suillum  balneum,  lutulentam 
lotionem,  cccnum  foetidum ,  et  monachorum 
imposturas  :  et  dum  ad  suscipiendum  baptis- 
mum,  actualem  fidem  necessariam  esse  oslen- 
dere  contendunt,  horrendis  blaspbemiis  fldei 
fundamenta  prorsus  evertisse  agnoscuntur. 

229.  Be//a  inter  Po/onos.  Suecos  et  Mosco- 
vitas.  —  Interim  in  Livonia  Poloni  a  Suecico 
duce,  Nicolao  Horselio,  oppressione  Polonici 
prsesidii,  in  oppido  Lensal,  irritati,  cum  Suecis 
congressi,  in  fiuibus  ^Vichise,  insignem  victo- 
riam,  ad  duo  millia  liostium  ca;sis,  reportarunt. 
Mense  autem  Martio  ,  Maximilianus  pacifica- 
tionem  inter  Suecum  et  Danum  tentaverat ;  sed 
frustra,  cum  Suecum  ad  conventum,  in  quo  de 
pacis  negotio  agendum  erat,  neminem  posse 
mittere  respondisset :  hinc  mense  Aprili  inNor- 
wegiam  erumpens,  arcem  Aggersahusen  oppu- 
gnaverat  ;  sed  missis  Hafnia  copiis,  Sueci  re- 
pulsi,  afque  arx  conservata.  Post  quae,  quid 
Sueco  ipsi  regi  acciderit,  accipe  ex  Rajmundo  -, 
ex  quo  rem  altius  repetendam  duximus,  his 
verbis  : 

«  Henricus  rex  Sueciee,  mortuo  Gustavo  pa- 
tre,  religionem  eodeni  in  statu  reliquit,  quo 
eam  inveuerat.  Joanues  vero  ejus  frater,  Fin- 
landicB  dux,  non  vulgare  Catholica^  religionis 
studium  semper  ostendit.  Erat  quidem  Henricus 
multis  auimi  et  corporis  dotibus,  ac  tanta  for- 
tuna  dignis  virtutibus  ornatus,  quas  tamen 
Astrologise  Judiciarite  ac  Necromanlia;  studium 
valde  deformavit.  Cum  enim  malis  illis  artibus 
intellexisset,  se  ab  uno  ex  Magnatihus  regno 
expulsum  iri,  Joannem  ducem  Finlandia?  sta- 
tim  suspectum  hahere  coepit,  ac  tanto  magis, 
quod  is,  ducta  in  matrimonium  Sigismuudi 
Augusti,  Polonise  regis  sorore,  foemina  Catho- 
lica;  religionis  studiosissima,  nova  illaaffinitate 
res  suas  vakle  munivisset.  Ha'C  prima  odii  iuler 
fratres  semina,  quod  nonnisi  cum  vita  ipsorum 
extinctum. 

«  Joannem  eniraePoIonia  cum  conjuge  vix 
reversum,  Henricus  in  arce  Wihurgensi  obsedit, 
ac  tandem  ad  dedilionem  coegit,  iuter  alia  his 
centies  millium  aureorum  jacturam  passum. 
Joanni  custodia  incluso,  Orbejse  in  Finlandia, 

>  Idem  Resc.  Cap.  3.  pag.  43.  —  s  Raemuud.  Histor.  Haeies. 
lib.  40.  cap.  IG  pag.  300. 


laudatissima  uxor,  sprela  quam  Henricus  ei 
offerebat  libcrtate,  perpetua  comes  esse  voluit, 
iueaque  captivitate  filium  etduasfilias  peperit: 
ad  eas,  Georgii  Personi  potissimum  malitia, 
uterque  redacli  angustias,  ut  vix  necessaria 
supiieterent,  quibus  vitam  sustentarenl.  »  Ha?c 
Rajmundus,  qua?  quidem  superiorihus  annis 
evenerunt  ;  at  quse  sequuntur  ex  Thuano,  ab 
Isselt  et  aliis,  hoc  anuo,  post  frustra  a  Suecis 
tenlatum,  ut  diximus,  Aggershausen,  accedere; 
sequitur  enim  Raemundus,  dicens  : 

230.  "  Henrici  erga  fratrem  inhumanitas 
multorum  procerum  animos  ab  ipso  alienavit, 
et  plurimarum  suspicionum  ac  perpetua?  diffi- 
dentia;  causa  fuit.  Deferebantur  fere  quotidie 
nomina  eorum,  qui  conlra  regem  macliinari 
aliquid  dicebantur,  et  falso  accusati,  aut  per 
formam  justiti»,  aut  per  sicarios  toliebantur. 
Quosdam  etiam  rex  ipse  manu  sua  occidit,  et 
inter  alios,  puerititc  sua3  formatorem,  hominem 
sexagenarium,  a  quo  admonitus,  ut  mansuetius 
ageret,  nec  se,regnumque  suuni  perditum  iret; 
tyrannus,ipsoXerone  crudelior,  iaomini  optime 
de  se  merito  pugionem  in  pectus  adegit.  Ab  eo 
tempore  nunquam  mentis  illum  compotem  fuis- 
se,  Manibus  pra;cc|)toris  ab  ipso  [loenas  exigen- 
tibus,  et  velut  alterum  Orestem  in  furorem 
agentibus,  qui  illi  perpetuus  ad  mortem  usque 
fuitcomes.  Aiunt  in  ipso  oculos  ita  scintillantes 
seepe  visos,  ut  eorum  aspectum  uemo  ferre 
posset ,  nec  propius  quisquam  accedere  au- 
deret. 

«  Inter  htec,  animo  variis  curis  distracto, 
praeter  omnium  opinionem,  Henricus,  exacto 
septennio,  quod  periculosum  sibi  fore,  ex  fati- 
dicis  coguoverat,velutomni  periculo  defunctus, 
fratrem  Joannem  in  carcerem  accedit,  eumque 
amantissime  non  sine  lachrymis  complexus, 
rogat  ut  ignoscere  sibi  velit,  eductumque  et 
libertati  restilutum,  regni  guhernatorem  pro- 
nuntiat.  Joannes,  actis  quam  humillime  regi 
gratiis,  oblatum  munus  recusat.  Rex  nihilo- 
minus  Stocholmiam  reversus,  in  conventu  pro- 
cerum,  Joannem  regni  gubernatorem  iterum 
designat ;  cui  tamen  illi,  quibus  regis  ingenium 
perspectum  eral,  aperte  contradicunt,  ac  nul- 
lius,  prseterquam  ipsius  regis  imperium  ferre 
se  posse  aut  velle  dicunt.  Rex  tamen  in  sen- 
tentia  persistens,  Joannem  gubernatorem  regni 
iterum  pronuntiat,  et  ad  se  vocatum  magno 
honore  excipit,  omnibus  parere  ei  jussis.  »  Haec 
Ra?mundus. 

231.  At  Aatalis  Comes  rem  aliter  narrat  : 
nam  Suecorum  regem  repentino  quodam  casu 
exagitatum,  mentis  captum  delirio  atque  in- 
sania  refert  ;  ideoque  publicis  tractandis  ne- 
gotiis  inepto,  et  in  vincula  necessario  conjecto, 
fratrem  vinculis  absolutum  suffectum  fuisse. 
Verum,  qua;  ex  Ra;mundo  proposuimus  proba- 
biliora  ceeteri  scriptores  testantur,  inter  quos 


348 


PII  V   ANNUS  2, 


CHRISTI   1567. 


Thuanus  '  hirc  eadem  fere  habet :  «  Henricus 
mense  insetiiienti  (nempe  Apriiis)  in  Norvegia, 
ad  Aslojnm,  cum  exerci(u  ei  ti|iit,  arcemque  Ag- 
gersansenam  irrilo  conalu  0|ipiignavit  ;  nam, 
cum  priTfcctus  loci,  ut  obscssoriluis  incommo- 
daret,  Aslojam  oppidum  incendisset,  missis  in- 
terim  Hiifnia  a  H.ino  copiis,  Siievi  repulsi  stint, 
solutaijue  obsidione,  arx  servata  est.  Inde  Sue- 
cus,  quasi  satis  iion  esset  foris  hoslem  tiabere, 
etiam  iiilus  silii  fecil,  aut  invenit  ;  nam  mox, 
quasi  fiirore  adactus,  [iriccipiios  consiliarios, 
ex  levi  suspicione  in  crimen  vocatos,  Suantonem 
Sturam  t^omilem  cum  diicbus  filiis  Nicolao  et 
Henrico  ;  Abrahamuin  Gustavi  lllium,  Juarum 
Juaii  filiiim,  et  iit  sceleri  impietalem  admis- 
cerel,  Dionysium  Biirgiiim,  praeceptorem  suiim, 
instigaiile  felro  ab  Epistolis,  acerriiiio  turbu- 
lenti  regis  ingenii  incenlore,  quasi  conspira- 
tionis  conlra  se  inilae  reos,  inaudilos  Upsalia}  a 
salellitibiis  interfici  niand.ivit.  Uua  csede  per- 
pelrala,  (uidore  ac  conscientia  iiilus  exagitalus, 
ut  aliquo  facto  coiitrario  crimen  diiueret,  Joan- 
nem  fralrem,  quem  cum  conjiige  captivum, 
jam  ali(iiiot  aimis  ctistodieral,  carcere  emillil, 
ut  esset  qiii  lot  iniiocenlium  immaniter  occi- 
sornrn  ullor,  ipsum  de  regni  culmine  dettir- 
batum  vicissim  iii  carcerem  conjicerel  ».  Sic 
ille,  et  alii  passim,  Ila  efleclum  est,  ut  Sue- 
corum  regno,  praeler  omnium  expeclationem, 
rex  Catboiicus  rursum  procficeretur  ,  criideli 
tyranno  detuibato.  Ponlificem,  ubi  inleliexerat 
Joannis  Finlandia;  ducis  et  uxoris  caplivitatem, 
ut  eos  in  libertatem,  et  cum  ipsis  in  Siiecia  pro- 
fligafain  Catholicam  religionem  reslitueret,  lit- 
teriset  nuntiis  Sigismundo  Aiigtisto  inculcasse, 
atqiie  auxilia  oblulisse,  ut  bellum  in  Himricum, 
tam  justum  (|uam  necessarium  susciperet,  scri- 
bit  Bzovius  :  verum,  cum  diii  anle  adeptum  a 
Pio  Ponlificalum,  Joannis  et  uxoris  caplivitas 
accidisset,  ex  secula  eadem  cajitivilale  motum 
Pium  ipsiim,  ad  ea  peragenda  quas  Bzovius  re- 
fert,  nemo  facile  credet ;  eo  magis,  quod  loiige 
probabilius  appareat,  peractum  inter  Polonos 
ac  Suecos  bellum,  a  Suecis  polius  in  Polonos 
quam  a  Polonis  in  Suecos  fuisse  susceptum, 
cum  patenter  Thuanus  ,  aliique  asserere  vi- 
deantur,  illos  ab  Henrici  temeritale  primum 
irritatos.  Minuseliam  veritati  consonum  agnos- 
citur,  quod  de  Basilio,  Mngno  Moscovia;  duce, 
qui  una  cum  Suecis  Poloniaj  regno  instiltabat, 
scriplor  idem  affirmat  ;  nam  ideo  narrat,  Po- 
lonos  Basiliiim  aggredi  decrevisse,  quod  Sigis- 
mundus  Augustus  rex  Joannem  Finlandise 
ducem,  tradita  ipsi  in  iixorem  sorore,  sibi  prae- 
tulisset,cum  illam  ipse  ducere  cogitasset ;  nam, 
cum  diu  ante,  inter  Finlandiae  ducem  ac  Sigis- 
mundi  sororem,  nupiias  has  (ex  quibus  plures 
filii,  ut  diximus,  nati  sunt,  dum  captivi  simul 

<  Thaan.  bistor.  lib.  41.  pag.  445. 


tencrentur)  celebratas  fuissc  constet ;  veritati 
idcirco  consenlanetim  ininime  aeslimatur,  hac 
de  causa  pracsens  iioc  belium  Polonis  a  Mos- 
covia  fuisse  illatum  ;  cum  praeterca  tradant 
auctores,  controversiam  de  fuiibus  Lituaniae, 
potissimum  fuisse  illam,  quic  inter  utrosque 
hujiismodi  concerlalionibiis  fomitem  mini- 
stravit,  ac  perspicue  inlelligalur,  exorlo  pri- 
mum  inter  Danos  et  Suecos  bello,  his  Mosco- 
vitas,  iilis  Polonos  se  dumtaxat  postmodum 
addidisse  ;  ita  ut  invicem  isti,  ab  illorum  polius 
discordia,  quam  a  singulorum  propria  provo- 
cali,  inter  se  pugnasse,  merito  censendi  essent. 

232.  Interea  Daniel  Zanzoviva,  mililiae  Da- 
nicae  pracfectus,  mense  Oclobri  hiijus  anni,  per 
fauces  angustas,  vulgo  Caveas  diclas,  Sueciam 
ingressus,  el  aliqtiol  menses  impune  incendiis 
ac  direplionibus  lale  grassatus,  ad  Vaslenum 
usque  pervenit,  ingenliquc  praeda  parta  et  sui 
late  lerrore  sparso,  ad  suos  iiicoltimis  reversus 
est.  Quo  eodem  tempore  inler  Polonos  (|uoque 
et  Moscos  ad  Silinum  lacum  commissum  est 
praclium  ;  ex  quo  Poloni  victores  evasere,  mul- 
tis  Iiostium  inteifectis  et  optimis  i|(Sorum  spo- 
liis  politi.  Nec  mullo  post,  ut  vult  Thuanus, 
nempe  prid.  id  Decembris,  juxta  arcem  Vio- 
lissam  ciim  iisdein  feliciter  fausteque  etiam 
congressi,  et  i()Soriim  |iiurimos  ceciderunt,  et 
alios  ad  fugam  adegerunt ,  quoriim  partem 
Dwina  flumen  absorbuit ,  ex  (irimaria  quoque 
nobililate  mullis  comiireliensis.  Verum  haec,  et 
a  Thuano,  et  a  caeteris  scriptoribus  in  sequen- 
tem  annum  rejiciunlur.  At  antequam  hacc  eve- 
nirent,  vel  quod  Moscovitarum  iiolenliam  Po- 
loniae  regno  exilialem  perlimesceret  Pontifex, 
sive  quod  ad  deterrendtim  a  pro(tosito,  Pan- 
noniam,  vel  alias  Christianoruin  regiones  Tur- 
carum  tyrannum  invadendi,  opporlunum  agnos- 
ceret,  si  in  eum  insurgeret,  misit,  ut  narrat 
Gabutius  ',  qui  de  magni  Moscorum  ejusdem 
Ducis  consiliis  cognoscerent,  agerenlqiie  cum 
eo,  ut  sese  Christianis  cum  (irincipibus  com- 
muni  foedere  consociaret,  seque  potius  ad  bel- 
lum  adversusTurcam,hostem  suum,proviribus 
compararet  ;  quin  etiam,  ea  de  causa,  cum  Po- 
lono  pacem  conficet,re  ob  quam  ineundam,  si 
opus  fuisset,  Pius  ad  ipsum  Moscum  oratorem 
missurus  esset. 

233.  Et  forte  Ponlificis  industrife  ac  labori 
non  immerito  tribuendum,quod  hoc  ipso  anno, 
ut  Campana,  Tracagnotta,  aliique  referunt,  Ma- 
gnus  idem  Moscorum  Dux,pro  pace  legationeni 
ad  Polonise  regem  decreverit,  de  qua  liaec  Na- 
talis  Comes  -  : 

«  Lithuani  magnopere  institerant  Polono 
regi,  ut  inleresset  quibusdam  comitiis,  quae 
habebantur  Pelricovii,  qui  cum  Polonis  proce- 


'   Gahul.  Vil.   Pii    cap.   10.    -   »  Nalal.   Com-.    Hislor.   I. 


i05. 


I 


PII  V   ANNUS  2. 


CHRISTI   1567. 


349 


ribus  re  consulla,  poUiceliir  se  inlerfuturiim. 
PrKmilti  octo  eqiiitum  millia  interim.ne  Littiu- 
ani  reiientino  iioslium  advenlu  opprimerenlur, 
quia  intellexisset,  ijisum  Moscliuin  cuin  ma- 
gnis  virihus  ac  inultis  millibus  armatorum  eo 
contenclere.  Veruinlamen,  ut  ijise  audiret  lega- 
tiones  boslis  de  pace,  Lilbuaniam  proficiscitur, 
ne  \ideri  posset  bellum,  vei  honesta?  paci  prae- 
tulisse,  vel  [larum  f^ratam  liabuisse  populorum 
salutein  el  tranquillitalem  ;  cum  tainen  facile 
cognosci  posset,  ex  apparatuum  magnitudine, 
rem,  non  ad  pacem,  sed  ad  moleslissimum  bel- 
lum  spcctare.  Accedunt  legationes  ducis  Mosco- 
vitarum  ad  Poloniim,  cuin  duobus  millibus 
equitum,  ac  multa  comitum  magnificentia,  et 
veslium  ornalu.  His  procedunt  obviain  Iria 
millia  equilum  Polonorum,  qui,  ubi  convenis- 
scnt,  neulra  legalio  prior  ad  salulationem  vult 
ex  equo  desccndere,  iie  allera  alteri  cedere  vi- 
deretur.  Coiiveniunt  deni(|ue,  ut  ambo  uno 
tem|iore  descenderenf.  Factis  ibi  mutuis  salu- 
tationibus,  dein  ad  Polonorum  regem  perveni- 
unt.  Proponunt  legationes,  suum  Magnum  Du- 
cem,  lot  po|iuloruin  cladibus  utrini|ue  ca^sorum 
conimolum,  facile  pacein  esse  amplexuriim,  si 
antiquum  suum  patrimonium  Taiiroscjtliarum 
Prulenorum(|ue  regio  sibi  dederelur  ac  reddere. 
tur;sic  enim  acceptarum  iiijuriarum  sempiler- 
nam  oblivionem  posse  lieri  omnemque  illarum 
memoriam  penitus  ex  animo  obliierari.  Hisce 
responsum  est,  Polonum  regem  pacem  amare, 
si  lionesta  quidem  sit ;  sed  lamen  bellum  quo- 
que  non  aspernari,  ad  quod  esset,  si  inique 
inferalur,  jam  paratus.Se  velle  Ploxum  tantnm 
restituere  in  nnibiis  Lilbuani»,  de  ca;teris  locis 
fruslra  serinonem  baberi.  QuiB  dum  tractantur 
ad  pacem  speclanlia,  |UtEfeclus  Ploscui  cum 
tribus  millibus  equitum  flnitimum  quoddain 
oppidum  tentat,  sed  a  Polonis  circumventus, 
niultis  e  suis  amissis,  vix  ipse  in  tutum  se  re- 
cipit.  Missa  sunt,  et  sex  equitum,  et  duo  pedi- 
tum  millia  in  regionem  Tbauroscytbarum,  ad 
reprimendas  Scytliarum  incursiones,  qiiorum 
circiter  quadraginta  millia  in  unum  convene- 
rant,  ad  prsedam,  uti  dicebatur.  Scylliaj,  ubi 
audivissent  missas  esse  legationes  de  pace  a 
Moscovitis,  et  ipsi  mitlunt  legationes,  proGten- 
turque,  sese  Polono  regi  adversus  Moscovitas 
mililaturos.  Hortanlur  Polonum  ut  e  Livonia 
cselerisque  locis  occiipatis  hoslein  ejiciat,  ad 
quod  tam  honestum  facinus  pollicentur  ultro 
se  opem  ferre.  At  Polonus,  quia  suspectye  essent 
vires  Scylharum,  cum  propler  magniludincm 
ipsam  copiarum,  tum  propter  multos  Scylhas 
Moscovilis  militantes,  rejecit  polius  bumaniter 
eorum  auxilia  quam  accepit.  Illis  igitur  im- 
mortales  gratias  egit,|iro  tam  propenso  lamque 
liberali  in  se  animo,  seque  perpeluam  memo- 
riam  tanti  beneficii  babiturum  inquit,  et  serva- 
turum  quod  vel  ultro  obtulissent  ;  sed  tamen 


eorum  auxilia  in  magis  o|iportunum  magisque 
necessarium  tempus  reservare  ;  cum  lantas 
niinc  liaberet  vires,  ut  jiosset  esse  liosle  multo 
superior.  At  in  finibus  LitliuanitE,  quia  Mosco- 
vita^  populabundi  ct  palantes  vagabantur,  Pala- 
tinus  Romnnus,  collectis  viginti  (|uin(iue  e(|ui- 
tuin  millibus,  tanto  iinpetu,  tanlisque  viiibus 
illos  invadit,  ut,  caesis  non  paucioribus  seiitem 
millibus  hominum  et  duobus  amplius  millibus 
captis,  in  proxima  paludo  suUocalis  sex  milli- 
bus,  reliquis  in  fugam  versis,  gloriosam  maxi- 
meqiie  venerabilem  victoriam  reportaverit. 

"  Post  cladem  illam  acce|)lam,  legationes, 
qure  [iriiis  pacem,  per  graves  [tro|iositas  condi- 
tiones,  dislrahebanl,  nunc  apparent  jdacidiores; 
at  conlra  Lilliiiani  inslant  Polono  regi,  ul  lega- 
tiones  dimiltat.  Horlanlur,  ne  tanlam  ojiportu- 
nilalem  rei  [uaeclare  gercnda;  praMermittat, 
quam  Deus  et  foilun<B  benigiiitas  coiicessisset ; 
non  esse  bumanae  facullatis,  cum  |ira;leimissa 
sil,  aliam  consimilem  revocare  etc  ».  Haclenus 
ille. 

234.  Hosiiis  monet  Polonum  regem  iit  contra 
Moschnm  incedere  desinat.  —  Verum,  ut  scribit 
TracagnoUa,  lexminime  ulterius  belluin  [trose- 
quendum  exislimavit,  quod  cum  bosle  [lotius 
congressus  fiiisset,  ut  eum  e  |iro|iiiis  finibus 
pelleret,  non  ut  repulsum,  domo  etiam  sua  de- 
turbarel.  Ab  eo  quoque  beilo  eum  longe  ante 
revocare  conlenderat  Stanislaus  cardinalis  Ho- 
sius,  qui,  cum  regem  videret,  remissius  quam 
opus  erat,  agere,  in  ha^reticos  Elbingenses, 
eorum(|ue  |iunilionein  in  dies  prolelare,  a  consi- 
lio  contra  Moschum  incedendi  abslinere  admo- 
nueral,  nisi  prius  iram  Dei ,  ha;resibus  extirpa- 
tis,  placasset,  litteris  [tluribus,  sed  juaicipue, 
tanto  sacerdole  digna,  praeclara  hac  Eiiislola  *  : 

«  Qiiod  majeslas  vestra  facturam  se  promit- 
tit,  simul  ut  ab  iis  tantis  occu|tationibus  libe- 
rior  fuerit,  se  causam,  qnaj  mihi  est  cum  ha^dis 
meis  Elbigensibus  cognitiiram  ;  non  parvam  ex 
his  litteris  majestatis  vestrw  consolalionem  ac- 
cepi.  Sed  cuperem  tamen  ad  rcm  aliquando 
verba  conferri,  cum  non  videam,  cur  aliis  cau- 
sis  cognoscendis  vacare  magis  debeat  majestas 
vestra,  qiiam  iis,quibus  illius  bracbinm  contra 
violatores  divinorum  jurium  im|ilora!ur.  Pri- 
mum  qiiserite  regniim  Dei,  dicit  Scrijitura,  et 
csetera  adjicientitr  vobis.  Nunc  nos,  et  ca;lera 
lantum  qua;rimus  de  regno  Dei,  vel  nullam, 
vel  cerle  [terexignam  sollicitudinem  gerere  vi- 
demur.  Veliemenler  metuo,  ne  desinat  i|tse  quo- 
que  Deus  pro  nobis  esse  sollicitus.  Verum  ego 
bona  spe  sum,  facluram  landem  aliqiiando  maje- 
slatem  vestram,  ut  re  pra;slel,  qudd  verbis  mihi 
tolies  promisit,  neque  commissuram,  ut  in  ea 
opinione  liomines  veniant,  qnid(|uid  fiat  de 
causa  Christi,  deque  religione,  nihil  ad  se  per- 

'  Epist.  80  inter  Osii  Epist.  pag.  228. 


350 


PII   V   AXXUS   2. 


CHRISTI    15G7, 


tinere  putel :  quam,  si  prorsus  everti  passa  fu- 
erit,  sicut  jam  e\  magua  parte  factum  videmus, 
non  est  qui  exislimel,  everso  Cliristi  reguo, 
suumregnum  sfare  posse  diutius.  Xam,  si  Deus 
pro  iiodis,  dixit  ille,  rji/is  contra  nos  ?  Si  vero 
crit  Deus  conlra  nos,  quis  erit  pro  nobis  ?  Ego 
vero  moluo  ne  flagellum  irae  Dei  sit  ille  ipse, 
conlra  quem  belluui  suscipere  nunc  majestas 
veslra  dicilur,  et  erit  majestati  vestnv  valde 
durum  contra  stimulum  calcitrare.  Millo  niaje- 
stati  veslra;,  quff  mihi  scripta  sunt  ex  Litbua- 
nia,  de  nuntiis  illius  tyranni,  quales  erga 
quemdam  Lutheristam  vel  Cal\inistam  se  ges- 
serinl.  Quamvis  autem  non  dubilem,  quin  pri- 
dem  ha'c  sint  ad  majestatem  vestram  perlata, 
tamen  in  hoc  eadem  illi  nova  mittenda  putavi, 
ut  videret,  etiam  barbaros  homines  islorum 
blasphemias  ferre  non  posse.  quos  apud  nos 
augeri  cernimus  et  honestari.  Quid  autem  pu- 
tat  majestas  vestra,  non  islos  facile  contemptu- 
ros  omnem  illius  bellicum  ap[)aratum,  cum 
graviter  peccatis  nostris  Deum  offensum  ,  et 
prorsus  a  nobis  aversum  videant?  in  quo,  cum 
illi  spem  suam  collocatam  habeant,  etiamsi 
schismatici  sint,  minus  tamen  a  Christi  fide 
aberrantes,  quamex  nostris  mulli,  valde  raetuo, 
ne  de  nobis  dictum  sit :  Gens  absque  consilio 
est,  et  sine  pruclentia.  Utinarn  saperent,  et  intel- 
ligerent  et  novissinia  providerent.  Quomodo  per- 
sequebatur  unus  mille,  et  duo  fugabant  decem 
millia  ?  Xonne  ideo ,  quia  Deus  suus  vendidit 
eos,  et  Dorninus  conclusit  iUos  ;  neve,  quod  in 
Levitico  scriptum  est,  sicut  in  scheda  majestas 
vestra  videbit,  de  nobis  impleatur.  Audio,  quod 
in  iis  comitiis  majestas  vestra  majora  quani 
proximis  superioribus  temporibus  pietatis  erga 
Deum  suae  religionisque  documenta  dederit 
et  exempla  ;  qucC  res  non  mediocrem  animo 
meo  consolationem  attulit.  Sed  hajcSigismuudo 
quidem  satis  essent;  verum  a  rege  Sigismuudo 
plus  aliquid  requirilur  :  is  enim,  non  suam 
tantum  salutem,  sed  et  eorum,  quos  imperio 
suo  subjectos  habet,  fidem  et  religionem,  exem- 
plo  sancti "  sui  patris  majorumque  suorum, 
integram  et  inviolatam  Deo  prccstare  dignetur. 
Cum  non  solum  pro  se,  verum  et  pro  illis  ra- 
tionem  se  redditurum  certe  scire  debet.  Si  vero 
tales  erunt  prfefecturis  efiam  et  dignitatibus 
aucti  et  honestati,  quid  responsurus  est,  cum 
ab  eo  rafio  villicationis  suai  e.\igetur?  Ego  vero 
majestatem  vestram  horlor  ac  moneo,  supplex 
etiam  oro,  si  se  regnumque  suum  et  adjunctas 
illi  terras  salvas  esse  vult,  ut  ab  hoc  bello  sibi 
temperet,  quin  illud  pace  commutet,  quaii  quali, 
Aliquid  retinere  satius  fuerit,  quam  et  suam  et 
regni  salutem  in  summum  discrimen,  irato 
nobis  Deo,  adducere  :  quem  ego  supplex  pre- 
cari  non  intermitto,  ut  misereatur  nostri,  illu- 
minet  vultum  suum  super  nos,  convertat  nos 
et  avertat  iram  suam  a  nobis.  Vehementer  enim 


terrent  me  comminationes  illae,  quBc  sunt  in 
Levilico,  qua?  milii  quasi  proprie  contra  nos 
facta^  videntur.  Iterum  atque  iterum  Deum 
precor,  ut  misereatur  nostri.  V  Julii,  Heilsperga; 
MDLXvii  ».  Sic  Epistola. 

235.  Elbingensium  hsereticorum  cum  Hosio 
dissidia.  —  Quimain  vero  fuerit  causa.  quam 
cum  Elbingensibus  habuit  llosius,  apparet  ex 
ipso  Hosio  ',  qui  ejusdcm  Acta  conscripsit ; 
nam  ex  ipsis  colligitur,  ab  anno  mdliii,  vel 
paulo  ante,  Elbingenses  haereticis  opinionibus 
adha^^sisse,  ac  Catholicam  religionem  abjicere 
medifatos  fuisse  ;  sic  enim  incipiunt  :  «  Cum 
venissem  Elbingam,  absolutis  lerrarum  harum 
negotiis,  de  quibus  alii  consiliarii  consullaturi 
veneramus,  congregandum  curavi  senatum  et 
populum  Elbingensem,  qui,  cum  in  prsetorium 
convenissent,  in  hanc  sententiam  ad  eos  verba 
feci.  Cum  in  his  terris  praesens  adfuisset  raa- 
jestas  regia,  me  prffisente  et  audiente,  petitum 
ab  illa  fuisse,  purum  ut  Evangelium  pra^dicari 
permitteret.  Ex  ea  re  magnum  animo  meo  me 
dolorem  accepisse  ;  qui,  cum  pastor  et  episco- 
pus  esseni  civitatis  hujus,  non  modo  nihil  a 
ine  postulatum  fuerit  ejus  generis  ab  ovibus 
meis  ;  verum  etiam  pro  Turca  aliquo  et  infideH 
habitus  essem,  ut  qui  cursum  Evangelii  impe- 
dire  couarer.Hac  me  suspicione  perstringi,  non 
potui,  non  graviter,  et  moleste  ferre,  etc.  » 

236.  Sub  anno  autem  mdlxv,  inter  eumdem 
Hosium  ac  prfffatos  Elbingenses,  nova  rursus 
exorta  est  contentio  - ;  nam,  cum  ipse  gravibus 
magnisque  sumptibus  Academiam  in  civitate 
Braunsberk  instaurasset ,  quae  non  tantum 
Prussiffi  terris  futura  erat  ornamento,  sed  et 
cum  regno  Poloniae  utilitatem  conjunctam, 
communemque  habitura  ;  tanti  vero  ad  eam 
sustentandam  sumptus  requirerentur,  ut  car- 
diiialis,  neque  per  se  solum,  neque  etiam  cum 
capitulo  Varmiensi  ipsos  ferre  et  sustinere  va- 
leret ;  cum  rex  cognovisset  in  civitate  Elbia- 
gensi  plurima,  eaque  non  exigua  beneficia  et 
Ecclesiasticos  proventus  existere,  atque  illos 
omnes,  exlegitirno  usu,  cui  initio  destinati  fue- 
rant,  in  peregrinum  longeque  alium  quam  de- 
bitum  usum,  fuisse  translatos  ;  jussit  omnino 
ea  ipsa  Ecclesiastica  bona  cum  proventibus 
suis,  ad  utililalem  scholse  Braunsbergensis  tra- 
di  :  quod  i[uidem,  ut  fieret,  nuntius  cardinalis, 
tum  a  regiis  commissariis,  tum  a  senatu  Elbin- 
gensi  statini  postulavit.  Senatus  autem,  com- 
municato  ex  more  cum  delectis  quibusdain 
civibus  consilio,  de  eorum  sententia  hoc  modo 
respondit  :  ut  spem  haud  dubiara  faceret  regiae 
majestatis  voluntati  satisfactum  fuisse,  atque 
cardinalem  in  eo  esse  acquieturum.  Accidit 
autem,  ut  prseter  omnium  expectationem,  me- 


'  Exlant  inter  Oper.  Hosii  sub  anno  1553.  Tom.  2.  pag.  70 
-  Ei  aclis  ann.  1563.  inter  Opera  Hosii  To:ij.  2.  pag.  100. 


Pir  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567, 


351 


dio  eo  tempore,  severum  mandatum  regis,  per 

ejusdem    cubicularium    senatui    exhiberetur , 

quo   serio  rex  mandabat,  ut  senatus  civitatis 

Elbingensis,  de  bonis  ipsis  Ecclesiasticis,  aut 

intra  unum  mensem,  mulcta  denum  millium 

florenorum   Ungaricalium ,   amice   cum   Hosio 

decidcret,   aut  decimo   quinto   mensis   Martii, 

apud  majestatem  regiam  causam  diceret.  Hoc 

mandato  senatus  ac  priores  civitatis  non  levi- 

ter  sunt  conlurbali  ;  ideoquc  visum  est  illis,  ex 

suis  duos  deligere,   qui    cardinalem  ejus   no- 

mine  accerserent,  et  primum  quidcm  civium 

omnium   debita   officia    ac   voluntatem    obse- 

quentem  deferrent;  deinde  quam  ofQciosissime 

peterent,  dignaretur  cardinalis   gratiose  apud 

animum  suum  exigere  et  cogitare,  quod,  quan- 

tum   quidem    ad   vacantia  Ecclesiastica    bona 

pertinebat,  earum  jus  et  dispensationem,  omni 

semper  tempore,   post  hominum   memoriam, 

etiam   cum    adhuc   penes   crucigeros  potestas 

rerum  esset,  semper  ad  senatum  primoresque 

suos  spectasse;  idque  jus,  majorum  fctate,  sem- 

per  hoc  pacto  usurpatum,  et  ad  extremum,  pri- 

vilegio  Casimiri  regis  Polonife  confirmatum  et 

revocatum  fuisse.  Deinde  iHam  etiam  semper 

fuisse    iUorum    proventuum   Ecclesiasticorum 

conditionem,  ut  bona  pars  ex  ipsis  ad  fraterni- 

tates  esset  instituta  ;  nam,  cum  pecunia  ha}c  a 

civibus  tantum  esset  coHata,  ea  jam  observaba- 

tur  ratio,  ut,  si   civium   aliquis  ad   egestatem 

recidisset,  ex  ipsa  pecunia  iterum  sublevaretur, 

cum  aliorsum,  quam   in  iHum  tantum  usum 

proventus   isti   reservarentur ,   neque   in  iHud 

usque  tempus,  a  senatu  et  primoribus   quid- 

quam  ex  redditibus  iHis  in  privatum  emolu- 

mentum  fuisset  aversum,  sed  omnis  ea  pecunia 

in  mercedem  ministrorum  Ecclesia;  et  stipem 

pauperum    collocatam  ;   cujus   rei    quotannis 

ratio  referebatur.  Proinde  se,  senatus  et  primo- 

rum  suorum  nomine,  quanto  poterant  studio 

et  diligentia  petere  a  cardinali   hac   informa- 

tione  esse  contentum,  suaque  privilegia,  liber- 

tates,  et  jura  sarta  tectaque  conservare  ac  tueri; 

ei  vicissim   offlcia ,   studium   et  observantiam 

suam  offerentes. 

237.  Ad  hsec  cardinalis  respondit  :  nihil  se 
magis  cupere,  quam,  ut  salva  cuique  essent 
sua  jura  ac  privilegia,  ac  tantum  ab  eo  se  re- 
motum  esse  ut  ea  vellet  Elbingensibus  labefac- 
tata,  ut  quidquid  a  se  praestari  posset,  ad  ea 
fuenda  et  conservanda ,  nihil  esset  unquam 
cura?,  diligentiee,  laboris  pratermissurum.  Cse- 
terum,  quod  sibi  Elbingenses  fieri  nolebant,  id 
alteri  quoque  non  facerent  ;  quin,  sicut  sua 
sibi,  sic  episcopo  quoque  sua  jura,  salva  ut 
essent,  velle  deberent ;  utpote  qui,  non  de  civi- 
tatis  juribus  violandis,  a  qua  cogitatione  quam 
longissime  aberat,  sed  de  suis  tuendis  et  con- 
servandis  sollicitus  esset ;  quia,  quod  sibi  ma- 
gistratus  Elbingensis  erepta  volebat,  ea  demum 


causa  existeret,  ob  quam  ad  regiam  majes- 
tatem  pro  jurium  suorum  defensione  sibi  con- 
fugiendum  esse  putaverat.  Certum  esse  bono- 
rum  Ecclesiasticorum  disfiensationem,  non  ad 
profanum  ,  sed  ad  Ecclesiasticum  pertinere 
magistratum,  nec  fuisse,  vel  imperatores,  vel 
reges,  vel  principes  ullos  srcculares,  qui  qui- 
dem  Catholici  esse  vidori  voluissent.  qui  sibi 
in  ea  juris  quicquam  vindicarent;  sed  omnem 
corum  liberam  dispensationem  episcopis  per- 
misisse.  Quo  magis  se  mirari  dixit,  ausos  eos 
dicere  fuisse,  quod  bonorum  Ecclesiasticorum 
dispositio  semper  ad  senatum  pertinuisset  , 
pr.Tcipue  cum  hoc  docere  nunquam  possent. 
Nec  minus  temere  ab  iis  dictum  ostendit,  a 
rege  Casimiro  privilegium  hujusmodi  conflr- 
matum  ac  renovatum  fuisse  ;  nam,  cum  in  om- 
nibus  Ecclesiis,  tum  regni,  tum  omnium  ferra- 
rum,  qufc  illi  essent  adjunctLC,  nunquam  sibi 
rex  ullus  Polonifp,  potestatis  hac  in  parte  quic- 
quam  usquam  usurpasset,  sed  liberam  bono- 
rum  Ecclesiaslicorum  dispositionem  episcopis, 
ad  quos  semper  spectaverat,  permisisset,  et 
tunc  quoque  pormitteret ;  non  erat  certe  unde, 
quod  ipse  sibi  rex  licere  non  voluerat,  id  eis 
permisisse  ,  probarent ,  cum  nullam  omnino 
ejus  rei   potestatem  unquam  sibi   vindicassef. 

238.  Sicut  autem  fuerat  a  diabolo  Scriptura 
contra  Christum  allegata  ;  sic  ab  eis  dixit  alle- 
gatum  Casimiri  privilegium,  quod  partem  ejus 
protulissent,  partom  vero,  quEC  regis  sententiam 
explicabat,  omisissent  ;  nam  ubi  scriptum  fu- 
erat  juspatronatus,  ibi  ipsos  scripsisse  allodia 
monstravit  ;  quorum  nulla  prorsus  in  eorum 
privilegio  erat  mentio.  Sibi  enim  rex  juspatro- 
natus  Ecclesiarum  parochialium  in  veteri  et 
nova  civitate  reservaverat  ;  caiterorum  sacer- 
dotiorum  juspatronatus  illis  concesserat.  Uti 
autem  ipse,  cum  esset  patronus  utriusque 
parochialis,  non  sibi  permittebat,  ut  de  paro- 
chialium  illorum  bonis  et  proventibus  dispo- 
nerct  ;  sic  et  illis,  qui  regife  majeslatis  bene- 
flcio,  aliorum  sacerdotiorum  patroni  erant, 
minime  permisisse,  ait,  ut  in  eorum  proventus 
quicquam  sibi  juris  vindicassent,  cum  hoc 
tantum  eorum  esset  (uti  et  regis  officium)  ut 
sacerdotes  nempe  aliquos  episcopo  ad  vacan- 
tia  sacerdotia  prasentarent,  a  quibus,  quaj  ad 
cultum  divinum  pertinuissent  (in  quem  usum 
proventus  collati  fuerant)  peragerentur. 

239.  Exprobaverat  deinde  illis,  et  sacerdo- 
tium,  et  sacriflcium,  per  impios  quosdam  Sa- 
tanaj  ministros,  apud  eos  fuisse  eversum,  imo 
ipsum  Christum  in  ordinem  coactum,  et  quod 
fuerat  a  piis  hominibus  ad  sacerdotes,  qui 
precibus  et  sacrificiis  Deum  placarenf.  colla- 
tum,  id  in  Satana;  ministros  fovcndos  et  in  Sata- 
nismum  propagandum  fuisse  Iranslatum  :  quod 
idcirco,  non  in  pium,  sed  impium  potius  usum 
dicendum    erat    conversum.    Ecclesiaj,    quam 


352 


PH   V   ANNUS  2. 


CHRISTI    1587. 


^Ecumcniciim  Tridentinum  Concilium  reprse- 
sentaverat,  Iiinc  aucloritate  com|)ulsuni  se  di- 
xerat,  ut  de  bonis  ac  i)roventibus  Eeclesiasticis, 
ad  seminarium  instituendum  dis|)oneret;  quod 
quidem  Concilium  iu  conventu  Parcoviensi,  in 
frequenti  senalu,  ab  A|)Oslolico  nunlio  obla- 
tum,  regia  majestas  reverenter  receperat :  et 
demum  validissimis  argumentis  cum  singulas 
ElbintreMsium  caviUaliones  llosius  rejecisset, 
eorum  legatos  dimiserat. 

2i0.  Ab  eo  tempore,  res  ad  regium  jiuticium 
delata  est,  a  rege  dirimenda.  Verum  Sigismun- 
dus  sententiam  in  Elbingenses  dicere  dislulit, 
quod  forle  liac  ratione  novos  in  alias  turbulento 
regno  tumullus  excitare  ]iertimesceret  ;  (juas 
liumaniE  pruilentia;  arles,  quibus  divinis  liu- 
mana  prajponi  videbanlur,  pegre  ferens  Hosii 
zelus,  qiiam  pro[)Osuimus,  ad  illiim  scripsit 
Efiislohim,  qiia,  juxla  divinum  Oraculum  '  : 
A7iathema  in  medio  tui,  Israel :  nnn  poteris 
stare  corom  hostibus  tuis,  nisi  Deo  placuto,  ac 
ElbingiMisibus  in  officium  redactis,  a  bello 
contia  Moscum  abslinere  monuit. 

241.  Inlerea  Elbingcnses,  vel,  quod  pro 
haerelicoriim  consuetu<line,  novis  facinoribus 
causain  suam  ac  praereplum  jiis  lueri  oplimum 
censuerunt,  vel,  quod  ad  seditionem  nati,  hae- 
resum  minislri,  eos  ad  nefaria  illa  ex  more  in- 
cilaveriiil,  non  divino  modo,  sed  regali  etiam 
spreto  judicio,  ipsa  veneranda  Deo  dicata  tem- 
pla,  quorum  bona  jam  sibi  usurpaveranl,  ne- 
fandis  sceleribus  conlaminare  verili  non  sunt, 
uti  jam  in  Gallia  ac  in  Belgio  fecisse  narravi- 
mus  :  a  rege  insujier  polestalem  in  comiliis  sibi 
faclam,  Augustanam  Coiifessionem  sequendi, 
asserere  sunl  ausi  ;  cuinque  hoc  tempore  Ho- 
sius,  una  cum  parocbo  Catliolico,  a  rege,  ad 
quem  spectabat,  misso,  Franciscuin  Sunerium 
et  Joannem  Aslensem,  concionatores  Jesuilas 
destinasset,  Elbingensis  senalus  missum  a  rege 
paslorem  suscepit,  concionatores  item  ab  epi- 
scopo  missos  remissos  receplurum  spopondit, 
si  tamen  consentanea  Augustanse  Confessioni 
loquerentur  ;  et  claves  sacrarii,  ne  sacrum  Ca- 
tholico  ritu  tieret,  tradere  recusavil.  Jesuilae  ta- 
men,  qui  necessarium  ap|)aralum  secum  delu- 
lerant,  sacrum  publice,  quod  longo  intervallo 
omissum  erat,  ambo  fecerunt  ;  et  quoniam  erat 
dies  Apostolo  Barlbolomajo  sacra,  concionali 
quoque  sunt.  Verum,  rursuscum  Aslensis  verba 
Dei  ministraret  populo,  is,  sua  et  sponte,  haj- 
retica  jam  pravitale  imbutus,  tum  Sebastiano 
quodam  errorum  pra;cone  insliganle,  |)rimum 
tumultuari,  et  pedibus,  manibus,  crepitaculis 
strepitum  ciere  ac  infeslis  clamoribus  terrere  ; 
deinde  |)omis  ac  saxis  im|)elere  coeperunt,  mi- 
randa  constantia  omnia  ha2c  Dei  sacerdote  jier- 
ferente,  atque    pro   fide    temporalem    mortem 


non  refugiente.  Quac  nempe  facinora,  ut  Hosii 
dolori  dolorem  addidere,  ila  congeminalis  litte- 
ris  regem  de  iis,  qua'  anlea  et  tunc  acciderant, 
commonere  im|)ulerunt  ;  a  qiiibus  tnndein  rex 
expergefaclus,  ciim,  soro  licel,  et  ad  ipsum  da- 
tam  quinta  die  Julii.elad  posleriores  Epistolas, 
unico  hoc  responso   satisfecisse  reperimus  ': 

«  Qiiaj  proxime  acla  siiiil  Elbinga;  in  teinplis 
illius  civilatis,  partim  ex  lilteris  P.  vestrae, 
parlim  ex  sermone  reverendi  vicecancellarii 
regni  noslri  inlelleximus,  remque  ipsam,  pro 
eo  ac  debemus,  graviler  saue  tuliinus.  Non 
dubitamus  enim  hac  tanla  et  tam  impia  feme- 
rilate,  non  solum  divinam  majeslalein,  quod 
tainen  oinnium  maxiini  facimus,  oficnsam  esse, 
nec  solum  contemi^tam  reverend.  P.  veslrae  au- 
ctoritatem,  verum  eliam  noslram  ipsnm  digni- 
tatem  regi.im  esse  violatain.  Cui  qtiidem,  quo 
magis  necessitatem  divinilus  impositam  esse 
videmus,  tum  divinae  ipsius  majeslalis  alque 
gloriae  conservandae,  lum  oinn(!s  lam  sacri 
quam  polilici  ordinis  in  regno  iioslro  liiciidi  at- 
qiie  defendendi  ;  hoc  magis  dulemus,  liaec  om- 
nia  uno  eodemque  tempore  in  illa  civilale  tan- 
topere  labefactala  esse.  Sic  eiiim  jinlicamus, 
oDensa  divina  mnjestate.a  (jiia  piotluxil  di- 
gnitas  ipsa  noslra  regia,  spreta  eliniii  el  negle- 
cla  P.  vestrae  jurisdiclione,  qiiae  cum  cx  nostra 
primum  nominatione  promannsset,  fuit  post- 
ea  auctorilate  S.  Sedis  Aposlolicct,  cui  nos 
studiufn  et  obse(|uium  nostrum  libenter  dica 
vimus,  confirinala,  ipsnm  quoque  digiiilnlem 
noslram  offensam  et  sprelam  ac  negleclam 
esse.  Alqiie  etiam  hoc  mngis,  quod  ei  ipsi 
teineritali  prajlexi,  istic  scribit  P.  veslra,  au- 
ctorilalem  qunrumdnm  lillernrum  nostrarum 
Wnrschovien.,  quas  nos,  cum  omnia  nobiscura 
illorum  comitiorum  Acta  in  memorinm  revo- 
cavimus,  non  possumus  meminisse,  voleiitibus, 
aut  eliam  scienlibus  nobis,  unquam  emnnasse. 
Quamobrem,  etsi  non  ignoramus,  qua  aniinad- 
veisione  res  ipsa  tanta,  et  ad  tanlam  rerum 
violationem  insliluta,  dignissiina  esse  vide- 
atur  ;  lamen  hoc  tempore,  pro  bonilale  ac  mo- 
deralione  naturai  ingeniique  noslri,  simulque 
pro  singulari  spe  et  opinione  nostra,  i|unm  de 
illius  civilatis  magistralu  conceplam  in  animo 
nostro  habemus  ;  fore  ut  in  eo,  in  quo  P.  ve- 
slram  offenderunt,  abunde  illi  deiiiceps  sntisfa- 
ciant,  commisimus  generoso  Joanni  Koscha 
caslellano  Gedanen.  tolius  negotii  procuralio- 
nem,  nullaque  addidimus,  quae  inlerim  occu- 
paliones  noslrae  permillcre  videbanliir,  uli  ex 
illius  litteris,  quas  Palernitali  veslrae  millimus, 
cognosci  polerit.  Confidimiis  profecto  illos 
imperata,  prffiserlim  tain  aequa  et  snlutaria, 
facturos  esse.  In  quo,  si  nos  forle,  quod  non 
arbitramur,  spes  nostra  fefellerit,  alia  remedia 


•  Josu.  7.  13. 


'  Hosii  Epist.  Tom.  2.  Opusculum.  pag.  ■!',&.  Epist.  91. 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI   1567. 


353 


ex  communi  jure  et  legibus  desumpta,  adhibere 
profecto  non  prajtermiltemus,  iti  eo(iue  ne 
dubitet  Palernitas  vestra  :  et  Deo  Opt.  Max.  et 
Paternitati  vestrm  et  officio  etiam  nostro  satisfa- 
ciemus.  Atque  hffic  quidem  Palernitati  vestra;, 
ex  itinere  jam  nostro  ad  bellum  profecturi,  scri- 
bebamus,  a  quo  nos  bello  Sfppius  per  litteras 
Paternilatis  vestrse  avocatos  et  retractos  fuisse 
meminimus.  Et  profecto  pro  eo,  uti  nunquam 
fundendi  Christiani  sanguinis  cupidi  fuimus, 
sed  omnia  consilia  nostra  ad  pacem,  quod  ma- 
xime  licuisset,  direximus  :  ila  ab  hoc  quoque 
bello,  si  nobis  per  hoslium  iniquitalem  atque 
insoleniiam,  et  per  nostram  praeterea  dignita- 
tem  licitum  fuissef,  facile  abstinuissemus.  Ve- 
runi  tanta  fuit  earuui  conditionum,  (\ux  nobis 
ab  hoslium  legatis  ad  pacem  proponebantur, 
iniquitas  atque  indignitas,  ut  non  obscuro 
nobis  indicio  essent,  nullam  eos  pacem  ex 
animo  vclle,  studium  modo  ejus  simulare,  re- 
vera  sanguinem  nostrum  et  dominationem,  at- 
que  tyrannidem  in  plurimas  diliones  nostras 
appetere  ;  quod  quidem  vix  victo  a  victore  to- 
lerandum  videretur.  Itaque,  cum  a  bello  absti- 
nere  propter  et  dignitatem  nostram,  et  popu- 
lorum  nostrorum  salutem  atque  liberlatem,  non 
possemus,  necessitate  magis  quam  ullavolun- 
tate  nostra,  ad  consilium  hujus  belli  deducti 
sumus,  quod  consilium  in  Dei  nomine,  quem 
juslitiffi  et  moderationi  nostrte  non  esse  defufu- 
rum  plane  confidimus,  exequi  cupientes,  iter 
hoc  suscepimus,  et  ad  bellum  proficiscimur. 
Postulamus  autem  aPaternitate  veslra,  ut  insti- 
tutum  hoc  nostrum  approbet,  et  precibus  suis, 
suorumque  omnium  Domino  Deo,  qui  omnium 
bellorum  a?quus  et  summus  est  arbiler,  etiam 
atque  etiam  commendet  et  benevaleat.  Datum 
Trabis  xxvi  Seplembris  mdlxvii  ,  regni  nos- 
tri  XXXVI II  ». 

242.  Ista  ad  Hosium,  qua?  quidem  scripta 
agnoscuntur,  priusquam  Palatinus  Romanus 
ingentem  eam  Moscovilarum  caidem  patrasset : 
postquam,  ut  diximus,  ad  componendam  pa- 
cem,  ipsorum  legati  ffquiores  ac  mitiores  con- 
ditiones  proposuerunt.  Quo  vero  ad  Elbingen- 
ses,  a  prffifato  Joanne  Koscha,  regis  nomine, 
eis  centum  millium  Hungaricorum  dicta  est 
mulcta,  ni  delegatos,  tum  ab  ipso  rege,  tum 
ab  Hosio,  divini  Verbi  et  sacrorum  mysterio- 
rum  dispensatores  excepissent ;  quapropter  qui- 
etius  postmodum  illi  auditi.  Verum,  cum  rem 
iniquissimo  animo  senatus  ferret,  legatos  ad 
regem  instituisse,  dicetur  anno  sequenti,  ubi 
etiam  spem  cardinali  factam,  quod  facile  illos 
ad  Catholicam  religionem  revocare  posset, 
narrabitur. 

243.  Hxreticos  ad  veram  fidem  Bosius  redu- 
cere  studet.  —  Quanto  autem  studio,  non  in 
Varmiensi  dumtaxat  dioecesi,  verum,  et  toto 
Polonise  regno  Catholicae  religionis  res  ageret 

Ann.  —  ToMLS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


Hosius  ',  ex  ipsius  aliis  Epistolis  educi  valet, 
ex  (luibus  Apostolicum  illud  inonilum  ;  arr/ue, 
obsecra,  increpa,  iti  omiii  patientia  et  doctrina, 
apprime  implevisse  deprciienditur  ;  et  ex,  his 
facile  intelliges,  quae  ad  Joannem  Demetrium 
Solikovulskii  regium  secrelarium  scripsit  : 

«  Ostenderat  mihi  dominatio  vestra  spem, 
se  festa   Pentecosles    nobiscum    celebralurum 
potius  quam  in  tcrra  aliena,  in  qua  non  bene 
cantatur  canticum  Doinini.  Cffiteriun,  quid  in 
causa   fuerit,  nescio,  quod   mutaveris   senten- 
tiarn.  Sus[)icaretur  aliquis,  qui  dominationem 
vestram  non  ita  bene  nosset,  ut  ego,  quod  in 
duas  partes  claudicet :  sed  absit  ut  mihi  unquara 
hoc  de  illa  cogitare  in  mentem  veniat.  Sed  solet 
aula  sic   Deum  colere  ne   Diabolum  offendat, 
apud    quam    adiaphoron   est,   intra    an   extra 
Catholicam  Ecclesiam  Deus  colalur,  sicut  etiam 
nunc  apud  niultos  Lutherisfas,  credere  vel  non 
credere,  sit  verum  necne,  quod  Christus  dixit : 
Eoc  est  corpus  meum,  adiaphoron  est.  Nam  qui 
nunc  sedern  illam  obtinetPhilippus.Melancthon, 
in  qua  fuit  aliquando  Saxouicus  papatus,  a  Sa- 
thana  fundatus,  quem  nunc  eversum  esse  Sacra- 
mentarii   glorianlur,   negat   condemnandos  et 
ejiciendos  ex  Ecclesiffi  suaj  societate  Sacramen- 
tarios,  eliamsi  mendacii  Christum,  qui  Veritas 
est,  arguant.  Et  videntur  hoc  jure  facere.  Prior 
enim  illum  arguit  falsitatis  primus  ille,  si  Diis 
placet,  papa  Saxonicus  Lutherus,  cum  non  di 
cit,    sicut   Christus   loquitur  :   Boc   est  corpus 
meum,  sed  hic  panis  est  corpus  meum  ;  unde 
sumpserunt    argumentum    Sacramentarii  :   si 
panis,  ergo  non  corpus.  Ita  quai  prima  sunt  fidei 
Christiana;  dogmata,  si  neget  unus,  aiat  alius, 
nunc  adiaphorou   censetur  ;   ac  licet  fortasse 
reperire  non  neminem,  qui  censeat,  et  hoc  iS-.a- 
90COV  credere  :  naturane  sit  Christus  an  adoptione, 
Deus  et  Dei  Filius  ;  sic  multo  maxiniam  partem 
mortalium,  inter  Adiaphoristas  numerari  vide- 
mus.  Sed  vellem  tamen,  quorum  errores  non 
probat,  ut  eorum  communionem,  sacris  prae- 
sertim  in  rebus,  defugere,  et  apertum  se  Chri- 
stianum,   hoc  est,  Papistam  esse  profileretur. 
Ncque  enim  hoc  ignominiosum  putari  debet,  si 
quis    legitimae    potestati,   qua?  a  Deo   est,   se 
subjectum  agnoscat.  Ego  vero  cum  primis  me 
gloriosum  esse  puto,  si  quis  me  Papislam  vocet 
et  Registam.  Videtur  enim  laudare  me,  quod 
eam  fidem,  quam  debeo,  potcstati  sublimiori 
prBesto  ;  sed  neque  Ducistam  neque  Consuli- 
stam  appellari  quemquam   pudere  debct,   qui 
vel  Duci  vel  civili   magistratui   subditus   cst. 
Nullum  autem  turpe  magis  et  ignominiosum 
nomen  homini  Christiano  tribui  potest,  quam 
si  vocetur  et  sit,  vel  Lutherisla,  vel  Calvinista  : 
vel    Blandraista,    vel    Gentilista.    Quamobrem 
titulo  Papista;  gloriari  dominationem  vestram 


'  Epist.  llosii  lom.  2.  pag.  228.  Epist.  29. 


45 


354 


PII  V  ANNUS  2.   —  CHRISTI   1567. 


cupio,  ct  eonim,  qui  Saxonico,  vcl  Islcbin, 
potiu?  qiiam  Romnno  papnp  creilcrc  ct  obedirc 
malunt,  comuuionem,  in  rcbus  prKsertim  sa- 
cris,  defugere.  Hclisperg.  xviii  Maii  mdlxvii  ». 
211.  Sat  insupor  zolo  Hosii  miuimc  extilisse, 
Catliolicos  in  fKlc  cjus(]ue  profcssionc  confir- 
mare,  ni  etiam  ad  veram  Ecclesiam  erroribus 
irretifos  revocarc  contciulcrct,  Epistola?  tcsfan- 
tur.  ct  a  Joaiine  Kofkicnsicz  Samogifia2  capifa- 
neo  ad  Hosium  scripfa?,  et  vicissim  ab  Hosio  ' 
ad  eumdem  Joanncm  missa!,  in  quibns  summa 
sapientia,  docfrina  ac  lcnitatc  simul  ipsum 
erudirc  studuif,  ac  tcnebras,  quibus  insipicns 
iHius  cor  obscuratum  erat,  veritafis  lumine 
peHcre  curavit. 

24o.  De  ?-eg}w  Polonix  Pontificis  soUici- 
tudo.  —  Eamdem  vero  soHicifudinem,  qua;  de 
PoIonicB  regno  erat  in  Hosio,  etiam  in  corde  Pii 
exfitisse.  ef  illa  qiise  paulo  ante  proposuimus 
significant,  cl  cx  Epislola  quam  ad  regein  Si- 
gismundum  hoc  tempore  scripsit  infelligifur. 
Pra;stitum  cnim  pcr  oratorem  ejus  Petrum 
Barza;um  obedienfiae  officium,  posfquam  se 
grato  animo  acccpisse,  dicit  ;  ac  ejus  commen- 
dationis  infuitu ,  Petro  Miscovio  coadjufori 
Placensi.  regni  vicecanccllario,  ut  Cracovien- 
sem  dccanalum  retincrc  posset,  sicut  rogavc- 
rat,  indulsisse  professus  est  ;  ut  bffireticis  amo- 
tis,  probis  ac  Cafbolicis  adminisfris  uti  vellct, 
Sigismumdum  ipsum  sequenti  Episfola  '  bor- 
tatus  est  : 

«  Charissimo  in  Cbristo  filio  nostro  Sigis- 
mundo  regi  Poloniae  illustri. 

«  Cbarissime  in  Clirisfo  fili  nosfer,  salutem 
et  Apostolicam  benedictionem. 

«  Ex  obedientia,  quam  per  dilectum  filium, 
nobilem  virum,  Petrum  Barza^um,  oratorem 
tuum,  nobis  et  Apostolicae  Sedi,  more  institufo- 
que  omnium  Catbolicorum  rcgum,  rcverenter 
admodum  pra?slitisti,  libentissime  agnovimus 
devotioncm  ac  pietatem,  qua  majorum  tuorum, 
pia;  memoria!  regum  exemplo,  sanctam  banc 
Sedem  prosequeris,  ac  tale  offlcium  grafo  per- 
inde  ac  debuimus  animo  acccpimus.  De  dilecto 
filio,  Petro  Miscovio,  coadjutori  Plocensi,  regni 
tui  vicecancellario,  majestafis  tuee  desiderio,  et 
tuaj  commcndationis  causa.  ct  proptcr  ejus  vir- 
tutes  ac  merita,  libentcr  satisfecimus.  Indulsi- 
mus  enim,  ut  decanatum  Cracoviensem  retinere 
possit,  sicut  rogasti ;  ad  Scdis  tamen  Apostolicae 
beneplacitum,  quam  confidere  dcbes,  non  re- 
Tocaturam  gratiam  suam,  iisdem  manentibus 
causis.  Libenter  e.x  litfcris  tuis  intclligimus, 
quam  grata  tibi  et  opporfuna  sit  ejus  opera  in 
illo  munereobcundo.  Talium  ministrorum  vehe- 
menfcr  cupcremus  habere  te  copiam  magnam  ; 
multo  enim  meliore  loco  res  istius  regni  es- 


'  Inter  Hosii  Epistolas  tomo  2.  pag.   242.  et  243.  —  *  Apud 
Goub.  Epist.  7.  lib.  primi  pag.  18. 


sent.  Est  aiitcm  prudenfi;p  tua;,  viros  tali  fide  et 
probitatc  iira^difos,  cf  cum  bonoris  tui,  tum  Ca- 
Ibolica!  rciigionis  sfudiosos  diligcnfcr  conqui- 
rere  atque  provehcre  ;  eisque  polissimum  offi- 
cia,  praefccturas  et  niagistratus  committere 
afque  mandare.  Id  ad  continendos  in  rcligione 
Catholica  et  fide,  et  devotione  erga  majesfatem 
tuam  populos,  remedium  omnium  ufilissimum 
experieris  ;  sicut  e  contra  niliil  potest  inutilius 
esse  nec  perniciosius,  quam  eorum  opera  in 
magisfrafibus  ufi,  qui  ha^reficae  pravitatis  labe 
polluti  sunt  ;  tales  enim  minisfri  potesfate  sibi 
commissaad  depravandos  populos  et  dissemi- 
nanda  haercticae  pravifafis  zizania  abufuntur. 
Non  honorem,  non  famam  regiam  diligunt ; 
sui  similibus,  boc  est,  httrelicis  favent  ;  bonos 
ct  Calholicos  insecfantur  ct  opprimunt  ;  Eccle- 
siasticis  vero  personis  in  primis  inimici  atque 
infesti  sunt.  Quocirca  horfamur,  ut  in  hac  re, 
quammaximam  potes  seniper  diligcnliam  ac 
circumspectionem  adhibeas  ;  et  si  quos  minus 
tibi  qualcs  esscnt  cognitos  ullis  olflciis  nimia 
quadamfacilitafeprae|)Osuisti,eosqLiamprimum 
poteris  removeas,  aliis  in  eorum  locum,  qui 
Cafholici  sint,  suffecfis,  et  omnibus  aliis  reme- 
diis,  quibuscumque  potes,  sicut  cacteros  quos- 
que  reges  et  principes  hortari  non  dcsistimus, 
cnitere  ut  ha?reticae  pravitatis  pestem  in  regno 
tuo  reprimas.  Hlud  enim,  charissimc  fili,  scm- 
per  cogifare  debes,  quod  admonere  quoque 
alios  reges  consuevimus,  ita  polesfalem  regiam 
tibi,  et  caeferis  rcgibus  ab  illo  Bege  rcgum 
datam  fuisse,uf  acfionum  et  operum  vestrorum 
rationem  ei  reddifuri  sitis.  Haec  brevi  majcsta- 
tem  tuam  admonendam  duximus,  quia  nos  quo- 
que  de  officio  nosfro,  et  de  te,  ct  de  caeferis 
principibus  rationem  reddendam  fore  meniini- 
mus.  Quae  paferno  animo  a  nobis  dicta,  majes- 
tatem  tuam  non  dubitamus  ipsam  quoque  esse 
pio  animo  accepfuram.  Dafum  Bomae,  apud 
S.  Pctrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  xiii  Ja- 
nuarii  mdlxvii,  Pontificatus  nostri  anno  se- 
cundo  ».  Sic  Epistola. 

246.  Ne  tamen  hac  tantum  modo  ratione 
Polonici  rcgni  utilitafi  consuleret  Pontifex,  Ju- 
lium  Bogerium,  ut  scribit  Gabutius,  protonota- 
rium  Aposfolicum  ,  eruditum  ac  prudentem 
virum,  jam  a  superiore  Pontifice  destinafum, 
internuntium  Apostolicum,  optimis  consiliis 
ac  mandalis  instrucfum,  ad  eumdem  Sigismun- 
dum  decreverat ;  ef  in  primis  regem  ipsum  in 
offlcio  continere  jusserat,  eique  denuntiare,  qui- 
cumque  religionem  contcmpsissent,  eos  (quod 
perpefuo  res  ipsa  docuisset)  divino  judicio  gra- 
ves  in  hac  vifa  pcenas  dedisse,  praetcr  aGferna 
quae  post  morfem  cis  manserant  atrocissima 
supplicia  ;  atque  ex  immutatione  religionis  re- 
gnorum  excidia  sequi  consuevisse.Tridentinum 
Concilium,ab  ipso  rege  jam  receptum,in  usum 
induci,  sacram  jurisdictionem  salvam  et  inte- 


PII   V   ANNUS   2. 


CHRISTI    1567. 


355 


gram  conservarl,  templa,  ccenobia,  aliaque  sa- 
cra  loca,  vel  ab  haereticis  diruta,  vel  hominum 
negligenlia  collapsa,  renovari,  sartaque  lecla 
proestari,  Cliristianaj  disciplina;  lejjes  pristinum 
in  slatum  revocari,  inter  sacrorum  anlistites 
controversias  componi  ac  dirimi  curaret  ;  se 
Calholicorum  [)atronum  vindicemque  pra;beret 
ac  proflteretur  ;  suasque  sorores,  principibus 
nuptas  viris,  |)er  homines  pios  Calholica}  veri- 
tatis  in  officio  retineri  studeret ;  et  Transylva- 
niae  principem,  ejusdem  Siyismundi  regis  so- 
roris  fllium,  a  moribus  et  consuetudine  ha!reti- 
corum  eum  seducere  conantium ,  atque  ad 
Ecclesiasticam  omnem  ibi  delendam  discipli- 
nam  im[)ie  cohorlantium,  omnino  ut  sejunge- 
ret  elaboraret.  Isla  ex  Gabulio. 

247.  Goanitm  archiepiscopum  Pius  revocat 
a  cogitatione  relinquendi  onus  pastorale,  et  illi 
tribuit  potestatem  concedendi  indulgentias  in 
quihusdam  diebus  solemniorihus.  —  At,  vel  fidei 
propagationem,  vel  Trideiitiiii  Concilii  rece[)tio- 
nem,  vel  morum  emendalionem,  non  sic  totis 
viribus  curare  in  Poloniee  vel  aliis  Europae  re- 
gionibus  visus  est  Pius,  ut  ceelerarum  orbis 
partium  soUiciludinem  idcirco  pra^termisisse 
censeretur.  Pastor  vigil  illa  curavit,  et  istarum 
nihilominus  studium  non  prffitermisit ;  nam  vix 
ad  Ponlificatum  assumptus,  Tridentini  Concilii 
decreta  ad  longinquas  eas  regiones  observanda 
transmiserat,  novarum  plantalionum  vinefe  Do- 
mini,  in  eis  constitutarum,  providus  agricola 
curam  omnimodam  gerens  ;  et  eo  majorem 
quo  sibi  videretur(peccatorum  nostrorum  poena) 
Ecclesise  vineam  quodammodo  a  nostris  hisce 
partibus,  tanquam  ab  ^'Egyi^to,  a  Domino  fuisse 
translalam,  et  in  longinquis  Indise  plagis  plan- 
tatam.  Id  ipsius  testantur  Epistol*,  hoc  eodem 
anno,  ad  Gasparum  archiepiscopum  Goanum,et 
ad  proregem,  et  consiliarios  Portugalliae,  et 
Algarbiorum  regis,  in  parlibus  India;  Orienta- 
lis,  scriptae  ',  quas  merito  hic  du.vimus  appo- 
nendas,  sunlque  ut  sequitur  : 

«  Ven.  fratri  nostro  Gaspari,  archiepiscopo 
Goano. 

«  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Pervenisse  ad  te  litteras  nostras,  una  cum 
volumine  decretorum  sacri  Concilii  Tridentini, 
libenter  ex  tuis  litteris  cognovimus.  De  injuncto 
nobis  offlcio,  quod  nobis,  aliorum  more,  gratu- 
laris,  fraternitas  tua  vicem  nostram  potius  do- 
lere  debet  :  sustinemiis  enim  onus,  et  meritis 
et  viribus  nostris  longe  impar  ;  sed  non  deflci- 
mus  animo  in  tot  tantisque  laboribus,  de  Do- 
mini  misericordia  confisi,  qui  eos  qui  laborant 
et  onerati  sunt  confugientes  ad  se  non  deserit. 
Gratum  nobis  fuit,  quod  de  statu  istius  provin- 
ciae  nos  breviler  certiores  fecisti.  Non  sine  ma- 

'  .\pud  Goub.  Iliol.  iQ  Epist.  1. 


xima  consolatione  intelleximus,  auctam  esse 
Ecclesiam  Catholicam  tot  gentilium  millibus, 
ad  fideni  Christi  conversis,  et  quotannis  novo- 
rum  filiorum  accessione  crescere.  Benediclus 
Deus,  qui  tot  et  tanlas  ac  tam  disjunctas  natio- 
nes,  in  tenebris  ambulanles,  respicere  et  illumi- 
nare  dignatus  esl.  Sicut  lugemus  et  assidue  de- 
ploramus  Ecclesia;  damna,  quoe  in  Europa 
propter  Lutheranam  et  alias  haeresum  pestes 
fecit;tantum  ejusdem  incremenlis  in  islis  orbis 
terrarum  [)artibus  gaudemus  atque  lactamur. 
Illud  oj)landum  esset,  pro  magnitudine  messis, 
operariorum  co[)iam  suppetere.  Quod  dilectum 
fllium  nostrum,  Ilenricum,  Portugalliac  cardi- 
nalem  laudas,  cujus  diligenliae  scribis,  officium 
Inquisitionis  htereticae  pravitatis  apud  vos  vi- 
gere,  ejusque  vigilantia  multum  et  sae[)e  profe- 
ctum  fuisse,  libenter  agnovimus  ejus  insignem 
ac  praestantem  Calholicae  fldei  ac  religionis  ze- 
lum  :  nec  dubium  habemus,  quin  is,  pro  sua 
pietate,  tibi  et  reliquis  istarum  |)arlium  episco- 
pis,  quidijuid  potuit  opis  et  auxilii  ad  colendam 
et  augendam  Vinea)  Domini  partem  studiose 
et  antea  lulerit,  et  semper  laturus  sit.  Ad  quod 
eum,  quanquam  currentem,  ut  dicitur,  nostra 
ipsi  quoque  hortatione  incitabimus.  Caiterum, 
quod ,  commemoratis  laboribus  et  molestiis 
tuis  liberari  te  ab  onere  archiepiscopatus,  sup- 
pliciter  admodum  postulas,  desiderio  tuo  satis- 
fieri  minime  expedire  putamus.  Pro  fraterna 
quidem  charitate,  dolemus,  te,  ista  atale,  tot 
laboribus  fatigari ,  tot  periculis  obnoxium 
esse  ;  sed  memento,  frater,  per  multas  Iribula- 
tiones  necesse  esse  in  coelestem  nos  patriam 
pervenire.  Non  est  deserenda  statio,  in  qua  Do- 
mino  nos  constituere  placuit.  Annon  putas  in 
tot  tantisque  occupationibus,  curis  et  molestiis, 
quibus,  pro  suscepto  hoc  munere  indesinenter 
fatigamur,  nos  quoque  interdum  taedere  vitae, 
et  optabiliorem  nobis  videri  illum  pristinum 
statum  nostrum  ?  Sed  jugum,  quod  Dominus 
ferre  nos  voluit,  non  excutiendum  nobis,  sed 
ferendum  forti  animo  esse  statuimus,  quoad  ei 
placuerit,  his  nos  vinculis  corporis  exsolvere 
ac  liberare.  Depone  lu  quoque  cogitationem 
istam,  et  ad  quod  offlcium  invitus,  ut  scribis, 
vocatus  fuisti,  in  eo  obsequium  et  fldem  tuam 
Domino  probare  persevera,  pro  istis  brevibus 
laboribus  a>ternum  tibi  pracmium  reddituro. 
Quod  nos  hortatus  es,ad  concedendam  istarum 
parlium  episcopis  facultatem  dispensandi  cum 
his  qui  matrimonia  inter  se  in  gradibus  a  jure 
prohibitis  contra.xerunt,  vel  in  posterum  con- 
trahere  contigerit :  nos  saluti  animarum  consu- 
lere  volentes,  et  considerantes,  quam  difflcile 
sit  ac  longum,  ex  tam  remotis  orbis  terrarum 
partibus,  ab  Apostolica  Sede  hujusmodi  abso- 
luliones  et  dispensationes  |)etere,  facultatem 
eam  duximus  esse  concedendam,  sicut  ex  aliis 
nostris  litteris  intelliges.  Potestatem  eliam  tibi 


356 


PII  V  AKXUS  2.   —  CHRISTI    1567. 


et  episcopis  tuis  ac  successoribus  vcslris  clar- 
giemii  Cluislifiiielibus,  quotaniiis,  festisdiebus, 
quibusdam  maxinie  solemnibus,  Imlulgeiitias 
quasclam  ilfdiuuis  ;  cujiis  coiiccssioiiis  (|uo(]uc 
litleras  ad  tc,  una  cuiu  liis  litlciis  milti  jussi- 
inus.  Antidotum  illud,  quod  ad  nos  te  misisse 
scribis,  nondiim  acccpimus.  Id  ^ialum  fiitiirum 
est  nobis,  iioii  i|iiia  oims  co  nobis  futurum  esse 
pulemus,  sed  quia  tale  tuae  erga  nos  cliaritatis 
indicium  non  potcst  nobis  non  esse  veliemen- 
ter  giatum.  Datum  Roiii.e,  apud  S.  Pelriim,  sub 
annulo  Piscatoris,  die  vii  Oclobris  mdlxvu,  Pon- 
tificatus  noslri  ann.  secundo  ». 

218.  Phts  quxdam  Purluciallix  monasteria 
convertit  in  semiiiariii  sacerdoluin  iii  liulias  mit- 
lendoruin.  —  Ut  paucilali  igitur  operariorum, 
qui  tantaj  colligendae  messi  sedulo  inciimbe- 
rent,  suppleret  Ponlifex,  paucis  abliinc  diebus, 
piissimis  Scbasliani  LusitauiK  regis  obsecuu- 
dans  Tolis,  ejusdem  patruo  Henrico  lit.  SS.  Qua- 
tuor  C(Moiiat(U'iim,  cardinali  Iiifanti  ,  et  aliis 
iionnullis  amplissimam  facullalem  atlribuit, 
qua  sutlulti,  monasteria  qua^dam  Ordinum,  qui 
a  prima!va  rcgiilari  observantia  aberrasseiit,  ad 
Ordinum  .Mciulicantium  Fratres,  et  Societatis 
Jesu  alumnos,  ea  lege  transfiMTe  possent,  ut 
singulis  aiinis,  quisque  ex  Iradito  sibi  monaste- 
rio  idoneos  aliquot  ministros  suppeditare  tene- 
retur  ;  qui,  prout  regi  plus  exi)edire  visum  fuis- 
set,  vel  in  Indiam,  vel  regiones  alias,  quE  in 
Gentilitatis  tenebris  versarentur,  Irajicerent, 
ista  ad  Sebastianum  ipsum  scribens  :  «  Quia 
vero  tibi  admodiim  gratiim  et  optalum  fuisse 
intelleximus,  si  aliquot  seminaria  in  regno  tuo 
institucrentur,ut  idoneorum  ministrorum  copia 
suppetcret,  ad  Genliles  a  simulacbrorum  cullu 
ad  salutarem  et  sanctam  religionem  nostram 
convertendos  ;  nos,  hujusmodi  seminariis  insti- 
tuendis,  divino  honori  simul  ac  animarum  sa- 
luti  mullum  consullum  iri  videntes,sui)plicante 
oratore  tuo,decrevimus,ut  monasteria  qiiaidam 
Ordinum,  qui  aliis  nostris  lilteris  nominabun- 
tur,  in  quibus  regularem  observantiam  defe- 
cisse  cognovimus,  ad  Fratres  Ordinum  Mendi- 
cantium,  veluli  S.  Dominici  regularis  obser- 
vantiffi,  el  aliorum,  ac  Societatis  Jesu,  dato  hoc 
negotio  cardinali  patruo  tuo,  et  aliis  quibusdam, 
auctoritate  Apostolica  transferantur,  ea  condi- 
lione,  ut  debeant  quotannis  subministrare  ali- 
quot  idoneas  personas,  de  suo  cujusque  con- 
■ventu,mitlendas  in  Indiam,et  in  alias  regiones, 
quK  a  Genlilibus  incolantur,  prout  regi  plus 
expedire  visum  fuerit,  ad  curandam  ipsorum 
Gentilium  conversionem.  Inlelleximus  enim  ex 
ipso  oratore,  et  aliorum  eliam  gravissimo  testi- 
monio,  nuillam  in  illis  parlibus  messem  esse ; 
operarios  autem  sane  qiiam  paucos.  Laudamus 
autem  hujus  rei  piam  curam  tuam,  et  ut  ei 
quam  intensissime  studeas,  majorum  tuorum 
inclytse   memorise  regum  vestigiis    insistens , 


hortamur.  .\d  hujusmodi  opcra,nostra  tibi  sem- 
per  auctoritas,  nostrumque  auxilium  paratum 
erit.  Tuaj  vero  res,  tua  dignitas,  tua  jura  et 
commoda  ita  nobis  commcndata  erunt  ;  ut,  si- 
cuti  in  obscrvantia,  devotione  ac  pielate  tua 
acquiescimus,  ita  ipse  cogniturus  sis.neminem 
esse  hodie  in  terris  rcgum  ac  principum,  ad 
quem  ornandum,  et  allius  majeslatem  aiigen- 
dam,  propensiores  quam  ad  tuam  sumus.  Da- 
tum  Uomrc,  apud  S.  Pctrum,  sub  annulo  Pisca- 
toris,  dic  xxvii  Octobris  mdlxvii,  Ponlificatus 
nostri  ann.  secundo  ». 

2i9.  Concilium  Provinciale  Goanuin.  — Hoc 
autem  anno,  ex  Tridentini  Concilii  decrelo,  (cu- 
jus  volumeu  jam,  ut  audisti,  anno  supcriori 
illuc  Pius  miserat)  Goa;,  a  prafato  Gasparo  ar- 
chiepiscopo ,  primum  Provinciale  Concilium 
celebratum  fuisse,  scribit  Sacchinus,  ac  in  eo 
de  tribus  pr»cipue  capilibus  actum  esse  refert, 
primo  de  adducendis  ad  Christianam  religio- 
nem  Ethnicis,  secundo  de  Ecclesiasticis  rebus  ; 
postremo  de  moribus  corrigendis.  Inter  alia 
vero,  visum  fuisse  Synodo  asserit,  ubi  prwsidia 
Lusilanorum  exigua  essent,  ex  Religiosis  homi- 
nibus,  unius  Ordinis,  satis  fore,  unum  ;  quod 
ita  commodius,  per  varia  loca,  ad  messem  mul- 
tam  coliigendam,  operarii  pauci  dividi  possent. 
Quod  vero  subjungit,  Goam  nimirum  hoc  pa- 
riter  anno  quinlo  idus  Sepfembris  appulisse 
Henricum  Taveram,  e  sacro  Dominicanorum 
Ordine,  Cocinensi  Ecclesiae  futurum  pastorem, 
loco  Georgii  Ramundi,  qui  in  Goanam  succe- 
debal  sedem,cui  se  abdicandae  Gaspar  archiepi- 
scopus  veniam  a  Pontiflce  Maximo  oblinuerat , 
omnino  commentitium,  ex  allata  Pii  Epistola 
deprehendilur  ;  ex  qua  intelligitur,  tantum  ab- 
fuisse,  quod  facultatem  pastoralem  curam  di- 
mittendi  ei  Iribuerit  Pontifex,  quin  potius,  stu- 
dio  omni,  ab  ea  cogitalione  Gasparum  revocare 
contenderit. 

230.  Potestatem  dispensandi  in  gradibus  a 
jureprohibitis  Pius  concedit  non  solum  episcopis, 
sed  etiam  societatis  Jcsu  sodalibus  iii  partibus 
infidelium  laborantibus.  —  Nec  tantum ,  hoc 
anno,  (ut  ex  ipsamet  Epistola  habetur)  episcopis, 
qui  in  Indiarum  illis  partibus  morabantur,  di- 
spensandi  cum  iis,  qui  matrimonia  inter  se,  in 
gradibus  a  jure  prohibitis  contraxissent,  vel 
imposterum  contrahere  voluissent,  potestatera 
Pontifex  fecit  ;  sed  eam  insuper  Societatis  Jesu 
sodalibus,  qui  infidelium  conversioni  eximio 
zelo  insudabant,  benigne,  sequenti  dato  Diplo- 
mate  ',  elargitus  est  : 

«  Generali  Societatis  Jesu  aliisque  prae- 
positis. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Cum  gratiarum  oinnium  largitor  Altis- 

'  Ex  Archiv.  Vatic. 


PII   V   ANNUS  2. 


CHRISTI    1567. 


357 


simus  ,  vestris   cordibus   tautum   honoris   sui 

amorem,  lanfumque   salutis  animarum  sludii 

impresserit,  ut  ex  Socictate  vestra  [ilurimi  pro- 

pagandffi  religionis  Ctiristiana>,  etliomines  Gen- 

tiles  idolorumque  cultores,  ad  sui  Creatoris  ac 

Salvaforis   cognitionem    adducendi    cupidilafe 

flagranles,    non   itinerum,  non   uavigationum 

laboribus  aut  periculis  terriii,  ex  his  Europae 

partibus,  iu /Ethiopiam,  Persidem,  Indiam,  us- 

que  ad  Monlucas,  et  Japoniam,  ac  alias  Orientis 

insulas,  et  regiones  alias,  a  nobis  remotissimas, 

et  in  extremo  orbe  ferrarum  iiositas,  adire  non 

dubitent :  desideriis  vesfris  libeufer  annuimus, 

in  iis,  per  (|uae  scandala  tollunfur,  et  inflrmi  ac 

recens  in  Ecclesia  adscri[iti,  tamquam   parvuli, 

nondum  habiles  solidiori  alimonia»,  lacte  alen- 

di,  moUiusque  tracfandi  sunt.  Cum  igitur,  sicut 

nobis  ex[)oni  curastis,  acciderc  sa?pe  soleat,  in 

regionibus  et    locis    quae  a   Genfilibus   inco- 

lunfur.  ut  mulfi  neophyti,  consanguinitafe  vel 

afflnitafe   conjuncti,  in  gradlbus  a  jure  prolii- 

bitis,  propter  pristinam  consuetudinem  suam, 

inter  se  mafrimonia  confraliant,  dispensatione 

non  pefita  ;  seu,  quia  in  eis  locis  e[iiscopi  non- 

dum  fuerinf  conslitufi,  a  quibus  ipsam  petere 

possinf,  seu,  si  sint,  commode  eos  adire  non 

possint,  qui   sine  gravi  scandalo  separari  non 

possent.  Nos  hujusmodi  neophylis,  aliquid  de 

canonum  rigore  remitli  Kquum  esse  censentes  : 

vestrae  Societatis  provincialibus  et  aliis  presby- 

teris,  qui   de   vesfra    Societate  a  Geuerali    vel 

provinciaiibus,  vel  eorum  vicariis  fuerint  de- 

putati,  in  yEthiopise,  Arabiae,  Persidis,  Indise, 

regione  Sinarum,  in  Japonia,  P.rasilia,  et  aliis 

Orienlis  regionibus,  auf  Oceani  insulis  quibus- 

cumque,  a   Gentilibus   habitatis,  ad  quas  eos 

pervenire  configerit  ;  cum  neopyhtis,  in  quo- 

cumque,  non   tamen  a  jure  divino  prohibifo, 

consanguinitalis  et  afflnitatis  gradu,  ut  matri- 

monia   inter   se   contrahere,  vel  in  contractis 

permanere,  aut  ea  solemniter  in   faciem  Ec- 

clesiEe  de   integro  contrahere,  libere  et  licite 

possint,  dispensandi,  absolvendique  eos  in  ufro- 

que  foro,  a   sententiis,  censuris   et  pa?nis,  in 

quas  propterea  inciderint,  et  prolem  suscepfam 

jam  ac  suscipiendam  legitimam  declarandi :  ifa 

demum  tamen,  si  aut  propriuni  episcopum  non- 

dum  babeant,  aut  si  habeant,  commode  eum 

adire  non  possint,  quod  inde  non  minus  du- 

centis    milliaribus    Italicis    disfef,  facultatem, 

Aposfolica  aucforifate,  fenore  presentium,  da- 

mus  atque  concedimus.  Admonentes  eos  tamen, 

ut  hac  facultate  non  utantur,  nisi  ubi  expedire 

viderent  ,   in   quo   eorum    conscientiam    onc- 

ramus  :  mandantesque,  ut  neophytos  ipsi  dili- 

genter    admoneant  ,   ut  ab  hujusmodi   matri- 

moniis  canonica  lege  prohibitis  se  abstineant. 

Non  obstanlibus  prfemissis  et  quibusvis  Apo- 

tolicis,   ac  [in   provincialibus    et   synodalibus 

Conciliis    editis ,   generalibus  vel  specialibus 


Constitutionibus  et  Ordinationibus,  cajterisque 
confrariis  quibuscumque.  Volumus  autem,  ut 
transumptis  Iiarum  lifferarum,  manu  alicujus 
publici  notarii,  si  adsif,  vel  alicujus  [)rovin- 
cialis,  praepositive  coUegii,  subscriptis,  et  si- 
giiloalicujus  personir,in  dignifate  Ecclesiastica 
constifutffi  muuifis,  fides  habeatur  in  judicio, 
et  exlra  judicium,  perinde  ac  si  praesentes  ex- 
hibita"  forent  et  osfensae  ;  quas  post  quinquen- 
nium  ab  hac  dic  computandum,  minime  valere, 
nulliusque  roboriset  momenti  esse  decernimus. 
Datum  Romae,  a|)ud  S.  Petrum,  sub  annulo  Pi- 
scaforis,  die  xx  Decembris  udlxvii.  Ponfiflcat. 
nostri  ann.  secundo  ». 

2oi.  Domos  Catechumenorum  eedlficantibus 
autoratoria  Jesuitariim  visitantibus  indulrjentias 
concedit.  —  Prater  efiam  facultatem,  quam  ar- 
chiepiscopo  Goano  ac  successoribus  ojus,  Pium 
dedisse  scripsimus,  ut  nimirum,  solemnioribus 
quibusdam  diebus,  Indulgentias  quasdam  elar- 
giri  possent,  Indulgenfiarum  etiam  hoc  anno 
munera  proposuisse  invenimus  iis  omnibus 
Christi  fldeiibus,  qui  in  Indiarum  partibus,  ad 
Catechumenorum  aedificandas  vel  alendas  do- 
mos,  aliquid  vel  ex  festamento  vel  alias  suppe- 
difassent,  vel  in  iisdem,  Catechumenis  inser- 
viissenf .  Ef,  ad  fovendam  augendamque  fidelium 
eorumdem  erga  Deo  dicata  loca  venerafionera, 
iis,  qui  Ecclesias  Sociefatis  Jesu,  cura  et  opera 
in  India,  xEthiopia,  aliisque  locis,  seu  erectas 
seu  erigendas  devote  visitassent,  alias  insuper 
Indulgentias  clemenfer  concessit.  De  utraque 
re,  quas  Pius  expediri  Apostolicas  lifteras  ' 
mandavit,  hic  damus : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

«  Sancta  Romana  et  Apostolica  Sedes  spi- 
ritualium  donorum  et  gratiarum  prffimiis,  pro 
dispensatione  sibi  credita,  Christi  fldeles  ad  ea 
opera  incitare  libeuter  consuevit,  per  quae  Ec- 
clesia  Catholica  augetur,  et  saluti  consulitur 
animarum.  Cum  iiaque  charissimus  in  Christo 
fllius  nosfer  Sebasfianus,  Porfugalliaj  ef  Algar- 
biorum  rex,  more  majorum  suorum  inclytae 
memoriae  regum,  de  Christiana  religione  op- 
time  meritorum,  conversioni  Gentilium  in- 
tentus,  ut  qui  eorum  salutari  baptismate  ablui 
voluerit,  habeant  unde  alantur,  donec  Orfho- 
doxte  fidei  mysferia  perceperint,  cupiat,  sicut 
ex  ejus  oratore  cognovimus,  in  civitatibus,  op- 
pidis  et  locis  celebrioribus,  ad  ejus  regnum  in 
India  pertinenfibus,  domos  aedificare,  in  quibus 
Catechumeni  alantur  et  instruanfur  ;  Nos  tam 
pium  ejus  desiderium,  Apostolico  favore  pro- 
sequi,  et  tam  salutare  opus,  ad  Dei  Omnipo- 
tenfis  laudem  perfici  cupientes,  de  omnipoten- 
tis  Dei  misericordia  confisi,  omnibus  et  singulis 

'  Ei  Archiv.  Valic. 


358 


PII   V    AXXUS   2.    —   CHRISTI    1 5G7. 


Chrisli  fidelibiis,  in  partibus  Indiae  constilutis 
qui  ad  Catochumenonini  domos  ctdificandas 
manus  porrexerint  adjutrices,  vel  in  alimenta 
eorum  aliquid  de  substanlia  sua  fuerint  elar- 
giti ,  in  testamentove  le^Mverint,  contritis  et 
confessis  deccm  annos.  Illis  vero,  (]ui  Catechu- 
menis  in  cjusmodi  domibus  deservierint , 
quotiescumque  contriti  et  confessi  sacrani 
Communionem  perceperint,  septem  annos  de 
pcenis  quocumque  modo  debitis  relaxanuis, 
prsesenlibus  in  perpetuum  valituris.  Volumus 
auteni,  ut  harum  transumpfis,  maiui  alicujus 
notarii  publici  scriptis,  subscripfisve,  ac  sigillo 
et  subscriptione  inunitis  personae  in  dignitate 
Ecclesiastica  constitutae  ,  fides  habeatur,  pe- 
rinde  ac  si  praseiites  forent  exliibifa',  vel 
osfensa?.  Dafum  Roma?,  apud  S.  Petrum,  sub 
annulo  Piscaloris  ,  die  xiv  Octobris  mdlxvii, 
Pontific.  nostr.  ann.  secundo  ». 
Diploma  aliud  sic  se  habet : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ad  futuram  rei  memoriam. 

«  Cupientes,  pro  dispensatione  nobis  a  Deo 
Omnipotente  credita,  licet  supra  vires  et  merita 
nostra,  Ecclesias  et  cappellas  in  honorcm  Dei  et 
Sanctorum  ejus  erectas,  et  alia  pia  loca,  a  Chri- 
sti  fidelibus,  honore  et  devotione  congrua  vi- 
sitari  ac  frequentari  :  eorum  devotionem,  ejus- 
modi  praemiis,  veteri  hujus  S.  Sedis  instituto, 
excitare,  et  invitare  consuevimus,  quse  ipsorum 
sint  animabus  profutura.  Quocirca  omnibus  et 
singulis  Christi  fidelibus,  in  partibus  ^f^thiopiae, 
lodiae  et  Monlucis,  Japponiaj,  et  aliis  quibus- 
cumque  Oceani  insulis,  aut  Sinarum  regione, 
aut  Brasilia  constitutis,  praesentibus  et  fuluris, 
qui  contriti  et  confessi  quamlibet  Ecclesiain  et 
cappellam,  seu  quodlibet  xenodochium,  in  eis 
partibus,  dilectorum  filiorum  presbyterorum 
et  ministrorum  Societatis  Jesu  cura  et  opera 
erectum,  aut  in  posterum  erigendum,  devote 
visitaverint,  ac  pias  ad  Deum  preces,  pro  con- 
versione  infidelium,  et  pace  et  tranquillitate 
Ecclesiae  fuderint  :  quotiescumque  ea  ita  visi- 
taverint,  quadraginta  dies,  seinel  quolibet  anno, 
alio  die  festo,  queni  minister  Provinciaj  ejus- 
dem  Societatis,  qui  pro  tempore  fuerit,  con- 
stituerit:  septem  annos  et  totidem  quadragenas 
de  vera  Indulgentia,  Apostolica  auctorilate,  in 
perpetuum  misericorditer  in  Domino  elargimur 
atque  concedimus.  Volumus  autem,  ut  harum 
transumptis,  manu  alicujus  notarii  publici,  vel 
alicujus  ejus  Ordinis  provincialis  aut  Collegii 
preepositi  subscriptis,  sigillo  alicujus  personae 
in  dignitate  Ecclesiastica  constitutae  munitis, 
fides  perinde  habeatur,  ac  si  praesentes  exhibitiE 
forent  et  ostensae.  Datuin  Romae,  apud  S.  Pe- 
trum,  sub  anuulo  Piscatoris,  die  xv  Decembris 
MDLXVii,  Pontific.  nostri  anno  secundo  ». 

252.  Xoviter  a  gpntilitate  conversos  in  hidiis 


Pontifex  bene  haberi  curat.  —  Veterum  tamen 
Cliristianorum  vifae  exemplum,  ac  erga  eos,  qui 
vel  jam  conversi  fuissent,  vel  quorum  ad  Christi 
fidcm  conversio  curabalur,  vere  Christianam 
benignitafem  ac  charitatem,  prae  omnibus  fere, 
vcl  ad  eos  firmandos,  constabiliendosve,  vel  ad 
alios  illuminandos,  qui  in  Genfilifatis  tenebris 
adhuc  sederent,  valere  Pius  existimavit.  Qua- 
propter,  ut  Gnbutius  scripsit,  serio  admonebat: 
n  Quod  si  veteranis  tyronibusque  Christianis 
unuin  esset  domicilium,  caverent  illi,  ne  hos 
pravis  suis  perderent  moribus  etexemplis :  quin- 
imo  ita  satagerent,  ut  eorum  perpetua  vitae 
sanctitate,  infideles  impietatis  puderet  suae,  et 
ad  Ciiristi  fidem  suscipiendam,  magis  ac  magis 
incitarenfur.  Si  vero  Christiani  jam  adulfi  pu- 
blice  vitam  degerent  iniquam,  praestare  eos 
pnblice  poenas  dare,  quam  iis  diu  toleratis  of- 
fensionem  peccandique  occasionem  Neopliytis 
Elhnicisque  pracbere.  Crapulam,  impeslivaque 
coiivi^ia,  et  alia,  quibus  illi  populi  dediti  erant, 
vitia,  sceleraque  nefaria,  quibus  humana  so- 
cielas  omnis  corrumpebatur,  prorsus  abolenda, 
infidelesque  ad  custodiendum  natura?  leges 
adigendos  esse,  ne  qua  mulier  plures  haberet 
marifos,  sed  Christiani  matrimonii  legem  in 
mores  inducerent.  Nec  regii  ministri,  manci- 
piorum  loco,  servitio  uterentur  Indorum,  sed 
eorum,  qui  servire  sua  sponte  voluissent,  iisque 
pactam  mercedem  tribuendam  esse,  neque  eos 
immoderatis  vectigalibus  onerandos  esse,  sed 
qua  par  esset  ffiquitate  omnes  habendos  ».  Ista 
Gabutius,  cui  Catena  aliique  concordant ;  abso- 
lutissimeque  comprobant,  a  Pontifice  ipso  scri- 
ptae,  hoc  anno  sequentes  Epistolae  '  : 

((  Dilecto  filio  nostro  Henrico,  tit.  SS.  Qua- 
tuor  Coronaforum  presbyt.  cardinali  Infanli 
Portugal.  Apostolica}  Sedis  de  latere  legato. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Dilecte  etc. 

«  Quanta  Portugalliae  regibus,  consangui- 
neis  tuis  laus  debcatur,  quorum  studio,  cura 
et  animi  magnitudine,  Deo  pios  eoruin  conafus 
juvante,  Christiana  fides  usque  ad  ultimos  In- 
diae  fines  propagata  est,  et  ipsi  pra?dicare  so- 
lemus,  et  cuncfae  Christianae  gentes  nationesque 
noverunt .  De  quibus  Ecclesiae  Catholicae  in- 
crementis,  gratias  Deo  agere  non  desistimus,  ita 
maximis  et  variis  curis  nostris,  ex  conversione 
tot  infidelium,  ipaximo  animum  nosfrum  so- 
latio  senlientes.  Sed  quia  in  tam  sanctum  opus, 
omni  diligentia  incumbendum  est,  et  quidquid 
illud  impedire  potest  removendum  :  idcirco 
vehementer  optamus,  charissimum  in  Christo 
filium  nostrum  Sebastianum  regem,  nepoteni 
tuum,  te  hortante,  proregi  Indite  et  consilio 
r^gio,  aliisque,  quibus  opus  fuerit,  mandare  ac 

'  Ei  Arcliiv.  Vatic. 


PII   V   ANNUS   2. 


CHRISTI    1567. 


359 


prsecipere,  ut  Gentiles  ad  Cliristi  fidem  con- 
versos,  cum  caHoris  in  rebus  beiiiyne  tractent, 
tum  diligenter  a  militum  injuriis  tueantur  et 
protegant,  et  scandala  omnia  tollenda,  atque 
removenda  curent,  quibus  Gentiiium  aninuis  a 
suscipienda  Cliristi  fide  deterreri  possit,  atque 
ut  ad  eorum  conversionem,  prajlati  et  alii  rc- 
ligiosi  viri  auxilium  et  favorem  suum  studio- 
sissime  imperliant,  ad  quos,  petimus  quoque, 
ut  circumspectio  tua  diligenlissime  scribat : 
quod  officium  non  dubitamus  o|i|)ortunum  ad- 
modum  fore  et  plurimum  profuturum.  Erit 
autem  Deo  et  nobis  vehementer  gratum,  teque 
etipso  rege  dignum.  Cum  autem  messem  mul- 
tam  ibi  esse  acceperimus,  o[)erarios  aulem,  pro 
immensa  camporum  magnitudine,  nimis  pau- 
cos.dolendum  est,  eorum  inopia  lleri,  ut  minus 
multi  ad  Ortbodoxam  fidem  convertantur.  Nos 
autem  non  liabemus,  quos  hinc  mittamus.  Cir- 
Cumspectio  tiin  facilius  ipsa  rationem  invenire 
poterit,  qua  tanto  incommodo  medeatur.  Quam 
curam  ut  suscipiat,  vehemonter  ab  ea  petimus 
et  requirimus.  Nos,  praeterquam  quod  Dei  ho- 
nori  et  animarum  saluti  inservire  atquc  con- 
sulere  debemus,  et  tum  iis  qui  longe  quam  iis 
qui  prope  sunt  nos  esse  intelligimus  debitores; 
ipsius  quoque  regis  laudem  ac  merita,  ac  tua, 
simul  apud  Deum  et  homines,  crescere  cu- 
pimus.  Datum  Romae,  apud  S.  Petrum,  sub  an- 
nulo  Piscatoris,  die  ix  Octobris  mdlxvii,  Pon- 
tificatus  nostri  anno  secundo  ». 

253.  Quamvis  vero  Pius,  pro  Indis,  apud 
proregem  ejusque  consilium,  quod  audisti,  of- 
ficio,Henricum  cardinalem  perfungi  curaverit, 
non  ideo  tamen  apud  eosdem  ipsemet  illud  pe- 
ragere  preetermisit  :  quod  quidoni,  biduo  post, 
ad  ipsos  scripta;  quae  sequuntur  litterae  os- 
tendunt : 

«  Dilecti  filii,  salutem  et  Apostolicam  bene- 
dictionem. 

«  Misericordiarum  Patri  et  Deo  totius  con- 
solationis  gratias  agere  non  desislimus,  qui  iza 
maximis  et  multiplicibus  curis,  quas  pro  sus- 
cepto  officio  assidue  sustinemus,  reficere  nos 
et  consolari  dignatur  jucundissimis  nuntiis, 
qui  ex  istis  India?  partibus  afferuntur.  Audimus 
enim,  quantopere  istic  jam  Ecclesia  Catholica 
creverit,  quantusque  Gentilium  numerus  quo- 
tannis  ab  Idolorum  cultu  ad  Christi  fidem  con- 
verti  soleat  :  ex  quibus  Ecclesise  incrementis, 
et  tot  animarum  salute,  tanta  cor  nostrum  Ieb- 
titia  exultat,  ut  eam  non  facile  explicare  possi- 
mus.  Quanta  vero  hoc  nomine  laus  serenissimis 
Portugalliae  regibus  debeatur,  cuncti  Christiani 
populi  nationesque  noverunt ;  eorum  cniin  cura, 
studio  et  admirabili  animi  magnitudine  per- 
fectum  est,  (Deo  pios  illorum  conatus  et  ccepta 
juvante)  ut  usque  in  ultimos  orbis  terra;  fines, 
sacrum  Evangelium  pervenerit,  et  ii,  qui  in  te- 
nebris  ambulabant,  lucem  vera;  religionis  aspi- 


cere,  ac  Creatorem,  et  Salvatorem  suum  agnos- 
cere  coeperint.  Quia  vero  tam  iis  qui  longe 
quam  iis  qui  prope  sunt  debitores  sumus,  ar- 
dentissime  cupientes  negotium  conversionis 
Gentilium  quam  maxime  urgeri,  et  tot  animas, 
qua;  periturse  essent,  augeri,  ac  diligentissime 
servari,  devotioni  vestraj  tam  sanctum  et  pium 
opus  duximus  esse  commendandum.  Si  sola 
Domini  nostri  Jesu  Christi  gloria  ageretur,  de- 
ceret,  tam  Catholicos  viros,  pro  ejus  honore, 
etiam  sanguinom,  sine  ulla  dubitatione  profun- 
dere,  qui  suum  ipse  pro  nostra  salute  in  ara 
crucis  effudit,  sicuti  vestrae  nationis  plurimi, 
summa  sua  cum  gloria  profuderunt,  qui  nunc 
meritorum  suorum  fructum  percipiunt.  Sed 
praiter  Dci  honorem,  praeter  animarum  salutem, 
agitur  quoque  charissimi  filii  nostri  regis  vestri 
gloria,  agitur  vestrum  et  vestra;  inclyt;e  nalio- 
nis  decus.  Quo  plures  enim  Gentiles  Christi 
fidem  susceperint,  eo  regis  nomen  gloriosum 
gloriosius  reddetur,  imperium  ejus  in  istis  par- 
tibus  firmius  stabilietur,  majores  acquirontur 
vires  ad  barbaras  nationes  ,  divino  auxilio  , 
subigendas,  et  regno  Portugalliae  adjungendas; 
vestra  porro  et  vestraj  nalionis  laus,  et  in  reli- 
gionem  Christianam  merita  crescent.  Qute  vos 
diligenter  attendentes,  oportet,  quidquid  pote- 
stis  studii  ac  favoris,  operariis  in  Vinea  Domi- 
nica  laborantibus,  praelatis  nimirum  et  reli- 
quis  quorumcumque  Ordinum  religiosis  viris, 
promptissimo  animo  praestare.  Illud  vero  in 
primis  necessarium  esse,  pro  nostra  prudentia, 
intelligitis,  ipsos  Gentiles  a  militum  injuriis 
diligenter  defendi  ac  protegi,  impedimentaque 
ac  scandala  omnia  removeri  ac  tolli,  quibus 
eorum  conversio  quocumque  modo  impediri 
aut  retardari  possit.  Quod  et  si  vos  facere  et 
facturos  esse  confidimus,  tamen,  ut  id  acrius 
et  diligentius  faciatis,  vos  coram  Doo  Salvatore 
nostro  obtestamur,  atque  in  remissionem  pec- 
catorum  vestrorum  vobis  injungimus.  Datum 
Roma;,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris, 
die  XI  Octobris  mdlxvii,  Pontificatus  nostri  anno 
secundo  ». 

2oi.  At,  cum  haud  mullo  post  amoto  eo, 
qui  proregis  munere  fungebatur,  in  ipsius  lo- 
cum,  Ludovicum  dc  Athaide,  a  Sebastiano  rege 
subrogatum  fuisse  intellexisset,  statim  ad  eum, 
quo  fervobat  fidoi  zelo  et  animarum  salutis  ar- 
dentissimo  desiderio,  salutaribus  monitis  con- 
fertam  Epistolam  dedisse  invenimus,  in  qua, 
post  nonnulla,  haec  habet : 

«  Magnopere  gavisi  sumus,  postquam  audivi- 
mus,te  a  charissimo  in  Christo  filio  rege  vicere- 
gom  in  Indiam  destinatum  fuisse.  Dilectus  enim 
filius,  nobilis  vir,  Alvarus  a  Castro,  regius  ora- 
tor,  multa  nobis  de  tuis  virtutibus  retulit,  ipsius 
regis  judicium  de  te  magnopore  commendans  : 
cujus  tam  luculento  testimonio,  non  parvam  in 
spem  venimus,  praesentiam  et  operam  tuam  in 


360 


PII   r    ANNUS   2.    —    CIIRISTI    1507. 


illis  partibus  opportiinam  admodiim  forc,  cum 
ad  alias  rcs,  quvc  ad  Doi  obsequium  pcrtiue- 
buiit,  tum  in  primis  ad  ipsos  Genliles  convcr- 
tendos  :  cui  rci  tam  pia\  tam  glorios;r  ct  tam 
Deo  gratrr,  ut  quam  intontissima  cura  studeas, 
nobilitatcm  tuam  paterna  cbaritate  noslra  duxi- 
mus  excitandam  :  simul  onim,  et  rcgis  gloriam 
augebis,  et  Ucgis  regum  iioiiori  iiiscrvics,  tan- 
tique  merili  mercedem  a  Deo  ,  non  in  altero 
modo  sfficulo,  sed  in  iioc  etiam  rocipios.  Illud 
quoque  te,  pro  tua  prudentia,  iiilolligore  sci- 
mus,  quo  plures,  pro  tua  sedulilate,  Christia- 
nam  fidem  ac  religionem  siisceperint,  fore,  ul, 
Deo  favente,  imporium  regis  in  illis  partibus  et 
firmius  stabiliatur  et  longius  propagetur.  Quo- 
circa  quidquid  poteris  studii  atque  auxilii  pra;- 
latis  et  quorumvis  Ordinum  religiosis  viris 
proistare  debojjis  ;  qui,  quo  plus  proficere  in 
conversione  Gentilium  possint,  erunt  Gentiles 
diligenter  a  militum  injuriis  tuendi  ac  prote- 
gendi,  et  scandala  omnia,  quibus  oEfendi  pos- 
sint,  et  a  religione  Cbristiana  deterreri,  tua  et 
dilectorum  filiorum  consilii  regii  cura,  remo- 
venda  atque  tollenda.  Ipsi  vero  Neopbyli  beni- 
gne  admodum  et  liberaliter  traclandi  erunt, 
honoribiis  afficiendi,  et  ad  munera  civilia  atque 
officia  publica  assumendi.  Quae  omnia  quanto- 
pere  profutura  sint  ad  lucrandas  animas,  sicuti 
te  optime  nosse  certum  babemus  ;  ita  studiose 
quoque  credimus  ,  hnec  et  quidquid  aliud  Gen- 
tilium  convorsioni,  propagationi  vcraj  religio- 
nis,  utile  ot  opportunum  essc  infolliges,  pro  tua 
pietate,  sedulo  esse  facturum.  Ut  alacriore  au- 
tem  animo,  si  alicujus  praelii  periculum  pro 
Dei  honore  subeundum  erit,  id  subeas  ;  nobili- 
tati  luaj,  et  omnibus,  qui  tecum  una,  pro  sancta 
religione  nostra,  in  aliquam  adversus  infldeles 
expeditionem  ibunt;  quos  contigerit  in  ejusdem 
bello  decedere,  contritis  atque  confessis,  om- 
nium  peccatorum  indulgentiam,  et  remissio- 
nem,  et  veniam,  de  Omnipotentis  Dci  miseri- 
cordia  confisi,  Apostolica  auctoritafe,  tenore 
prffisentiummisericorditerelargimuratque  con- 
cedimus.  Datum  Romce,  apud  S.  Petrum,  sub 
annulo  Piscatoris,  die  xxv  Decembris  mdlxvii, 
Pontific.  nosfri  anno  secundo  ». 

2oo,  Quia  vero  plenariam  peccatorum  abso- 
lutionem,  omnibus,  qui  contra  infideles  decer- 
tando  occubuissent,  hic  a  Pontifice  impertifam 
audivimus,  haud  abs  re  vel  incongruum  esse 
videtur,  addere,  ipsum,  boc  eodem  anno,  abso- 
lutionem  ab  apostasia,  et  plenariam  item  con- 
cessisse  Indulgentiam  Christianis,  qui  a  fide 
defecissent  atque  in  infidelium  potestate  con- 
stituti  essent,  si  in  Ecclesia;  gremium,  quampri- 
mum  potuissent,  sese  recipere  in  voto  habe- 
rent,  ac  aliquo  demum  prfeclaro  beneficio  ac 
facinore  rempublicam  Christianam  affecissenf, 
quod  non  minus  ei  cordi  esset,  ut  novas  Christi 
OYBs  ovili  aggregaret,  quam  ut  deperditas  revo- 


caref.  Dipioma  '  super  hoc  ab  ipso  confectum, 
hujusmoiii  fuit : 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

«  Noverint  omnes  et  singuli  ,  ad  quorum 
nofitiam  prajsenfes  nostra;  pcrvenerint,  quod 
nos  ffiquum  esse  censemus,  ut  qui  aliquo  bene- 
ficio  rempublicam  Christianam  afficiunt,  ipsi 
quoque  bujus  S.  Sedis  erga  se  benignitatem  et 
grafiam  experianfur.  Idcirco  quicumque  eo- 
rum,  qui  ab  infidelibus  capti,  seu  quocumque 
modo  in  eorum  pofesfafe  positi,  Christianam 
fidem  abnegarunt,  poenitenlia  ducti,  cupiunt 
stafuunfque  ad  Ecclesiae  gremium,  cum  pri- 
mum  potuerint,  reverti  ;  iis,  si  quo  insigni 
facto,  de  republica  Christiana  bene  meriti  fue- 
rint,  pro  tali  suo  morito,  auctoritate  Apostolica, 
tenore  prajsentium,  misericorditer  in  Domino 
remittimus  peccatum  suum  apostasia^.,  et  ali- 
orum  peccatorum  omniuin  plenariam  absolu- 
tionem  elargimur.  Quod  si  eos  decedere  ex  hac 
vita  contigerit,  antequam  ex  infidelium  manibus 
evadere  possint,  sciant  sibi  sufficere  votum 
suum,  et  nos  absolufionem  eis,  ac  plenariam 
peccatorum  suorum  indulgentiam,  eadem  au- 
ctoritate  elargiri  atque  concedere,  perinde  ac 
si  more  et  ritu  Ecclesia^,  communioni  fidelium 
reconciliati  ac  restituti  fuissent.  Datum  Romae, 
apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  x  No- 
vembris  MDLXvn,Pontific.nosfri  ann.  secundo  .). 

236.  Dsemonis  imperium  iii  Indiis  evertitur. 
—  Apostolica  hac  benignitate  pra;cipue  Pontifi- 
cem  eos  prosequi  voluisse,  qui  apud  Turcas 
Christianam  fidem  ejurassent,  ut  hoc  eis  pro- 
posito  prfemio  ,  ad  aliquod  reipublicse  Chri- 
stianse  praestandum  commodum  alliceret,  vero- 
similiter  putandum  cognoscitur.  Nihilominus, 
cum  Turcas  eosdem  speciatim  ipse  non  memo- 
ret,  et  generatim,  quotquot  ad  infidelium  erro- 
res  transfuga;  demigrassent,expresse  notet:eos 
etiam  idcirco,  qui  hiijusmodi  in  Indiarum  par- 
tibus  extitissent,  comprehensos  voluisse,  haud 
immerito  putandum.  At  videamus,  an  Pontiflcis 
studiis  votisque,  qua3  in  Orientali  bac  India  hoc 
anno,  acciderunt,  responderint.  Ea  accipe  ex 
Sacchino  '  his  verbis  : 

237.  «  Idola,  (inquit)  una  cum  eorum  delu- 
bris,Franciscanorum  Patrum  opera  in  Bardisiis 
terris,  sociorum  in  Salsettis,  eversa.  Ad  id,  quod 
indignum  erat,  in  Catholici  ditione  regis  re- 
gnare  palam  colique  Diabolos,  vehemenfer  Eth- 
nicoruin  superstitionem  firmabant  publica  illa 
munimenta  et  offlcinae  impietatis,  nec  leviter 
obversantia  quotidie  ante  oculos  pristini  cultus 
argumenta  Neophytorum  quatiebant  animos. 
Itaque,  quod  saepe  ante  ex  occasione  cceptum 
erat,  boc  demum  anno  expressum  ab  Antonio 

'  E.\  Archiv.  Vatic.  —  -  Saccli.  Histor.  Societ.  Jesu  lib.  3.  pag.  3. 


PII  y   ANNUS  2.    —   CIIRISTI    15G7. 


361 


Noronia  prorege,  ut  funditus  idola  et  fana  om- 
nia  aboleri  juberet.  Debetur  egregii  operis  sua 
non  exigua  portio  Jacobo  Fernandio,  Salsettanae 
Arcis  prsefecto  ;  quippe,  et  litteris  fatigavit  pro- 
regem,  et  simul  facta  ab  eo  potestas  est,  stre- 
nue  adversus  infera  monstra  suscepit  bellum  ; 
favilque  Deus,  ut  res  tanla,  quanta  superiori- 
bus  annis  vix  concipi  volis  poterat,  quanquam 
summo  cum  gentis  ac  Brachmanarum  ante 
omnes  dolore,  tamen  pacate  ac  sine  ullo  pror- 
sus  tumuUu  transigeretur. 

«  Initium  factum  nonis  Martii,  ab  omnium 
principe  fano,  meretrici  impurissimae  dedicato  ; 
Mardor  id  nominabant.  Publica  illic  impensa 
gregem  fceminarum  cujusvis  libidini  gratis 
prostitutarum  alebant.  Structura  erat  fani  ma- 
gnifica.  Itaque  quffirenti  materiam  proregi,  ad 
bombardarum  falera,suggessere  Patres.  ex  eo 
fano  auferri  oplimum  esse.  Inde  sacrarium  in- 
fame  illud  impiidicitinR  .lacobn  Fernandio  de- 
moliendi  negotium  datur.  Illico  is  et  pater  Lu- 
dovicus  Goes,  cum  idonea  manu  profecti,  scorti 
simulacro,  (magna  erat  moles)  in  frusta  commi- 
nuto  ;  fano  in  prjesens,  tecto  dumtaxat  materiae 
causa  sublato,  parcunt.  At  paulo  post,  cognito 
Bracbmanas  cumLusitano  quodam  id  agere,  ut 
reliquias  a  prorege  illas  ac  situm  emeret,  ipsis 
postea,  ad  novi  proregis  adventum.  quem  faci- 
liorem  sibi  sperabant,  quo  pretio  vellet  reven- 
diturus  ;  funditus  eversum  est.  In  area  media, 
ubi  tumulus  aliquot  gradibus  assurgebat,  pro- 
cera  Crux,  impudicitia?  trophaeum  omnisque 
vexillum  sanctitatis,  locata. 

«  Firmissimo  hoc  propugnaculorum  Dge- 
monis  solo  a?quato.  aliis  paulatim  omnibus  va- 
stitas  infertur.  Prseter  exigua  psene  innumera- 
bilia,  justee  magnitudinis  ducenta  octoginta,  in 
quibus  qusedam  sane  magnifica,  vel  igne  vel 
manu  corrupta  fana  :  intra  quae  idolum,  angu- 
sta  cella,  et  tanquam  specu  tenebricoso,  gra- 
veolenti,  spurco,  spurcissimum  ipsum  conde- 
batur  ;  plane  ut  congrueret  habitatori  domus. 
Nec  idola  solum  stabulaque  eorum  deleta,  sed 
et  Mahometic[c  dua;  a?des  dirutse,  in  quibus  e 
Mediterraneis  profecti  impii,  pseudoprophetam 
suum  colebant,  sensimque  venenum  impura; 
seclcE  spargebant,  ut,  nisi  celeriter  occurreretur, 
haud  a>que  facile,  olim  vitiatce  ea  peste  indige- 
narum  mentes,  purissimis  Christi  Domini  sacris 
irabuerentur. 

«  Hac  idolorum  strage  reposita  est  in  India 
clades  Diabolo.quam  hoc  anno  ipse  in  Gallia  et 
superiore  in  Belgio,  imaginibus  sacris  et  tem- 
plis  Catholicis  per  haereticorum  furorem  intu- 
lit  ».  Sic  Sacchinus,  qui  infra  narrat,  sublatis 
Daemonum  postribulis,  ad  extruenda  vero  Deo 
templa  studia  fuisse  conversa,  multis  indigena- 
rum,  in  Salsettis  commorantibus,  ad  Evangelii 
lucem  traductis.  In  Goana  quoque  insula,  non 
magno  negotio  multum  fuisse  profectum.  Ale- 

AsN.  —  ToMUS  XXXV.  —  Laderchi,  I. 


xandrum  Vallam  cum  aliis,  ad  arcem  Pangim, 
per  anni  curriculum,  bis  mille  circiter  el  octin- 
gentosidololatras,  sacrofonteexpiasse.  Centum, 
Franciscum  Petrium.  e  Sinis  revocatum,  in  Tra- 
vancoridis  ora.  Quadringcntos  quadraginta  in 
Commorensi ;  aliosque  in  aliis  illarum  partium 
regionibus,  Chrislo  nomen  dedisse,  scribit. 

258.  Multis  vero  [irodigiis  ac  signis  tencllam 
hanc  Indiarum  fidem,  ex  more  coalescere,  Do- 
minum  voluisse,  idem  tradit,  inter  quae  haec 
recensere  sufficiat.  Ex  sanctarum  numero  Vir- 
ginum,  S.  Ursula?  sodalium,  unius  cranium 
Roma  detulit  Joannes  Baptista  Ribera,  e  Socie- 
tate  Jesu,  eo  animo,  ut  Malacam  locupletaret. 
Idem  ipse  vero,  cum  a  Goa  illuc  petit,  horribili, 
noctis  tempore,  tempestate  exorta ,  scapha  a 
puppi  ad  proram,  trajecta,  gravissime,  undarum 
impulsu,  ad  navim  allidi  coepit ;  cui  malo,  dum 
nautarum  ars,  in  procella  ac  tetra  caligine  te- 
nebrarum,  occurrere  haud  valeret,  rogaturRi- 
bera,  ut,  si  quid  reliquiarum  haberet,  in  mare 
dimitteret.  Mirum  dictu!  Stalim  ac  incerti  nomi- 
nis  nonnuUis  quas  deferebat  reliquiis  maris 
undas  tetigit,  continuo  tum  illa^,  tum  ventus 
stetit,  et  facta  est  tranquiUitas  magna,  ita  ut 
commodissime  abjungi  scapha  potuerit,  ac  no- 
ctis  reliquum,  tanquam  in  tranquillo  portu, 
traduci.  Sic  sacrarum  reliquiarum  virtutem, 
quam  impie  haeretici  insectabantur,  ab  insensi- 
bilibus  creaturis  experiri,  ac  quodammodo  fa- 
teri  Deus  voluit. 

239.  In  insulis  vero  Gothi,  ea  fuit  in  priscis 
illis  fidelibus  in  Deum  fides  et  amor,  ut  ex  mor- 
bis  paene  incurabilibus,  nullamedici,  nulla  me- 
dicamenti  ope,  fide  dumlaxat  in  Christi  Jesu 
benignitate  fixa,  multi  convalescerent.  Quin  et 
illud  memorabile  accidisse  narrant,  ut,  cum 
alibi  per  Japoniam,  et  praecipue  in  hac  Gothi 
regione,  belluarum  magna  vis  cicurum  fera- 
rumque  morbis  interiret  ;  quidam  Christiano- 
rum  suis  bobusvel  cruciculam  e  colIo,veI  can- 
delam  die  Purificationis  Deipara?  consecratam 
appenderent  :  alii  sua  ipsi  manu  supra  eorum 
capita,  signum  crucis  formarent  :  quorum  vir- 
tute,  stupentibus  vicinis  et  ethnicis,  bellufe 
servabantur  illaesae. 

260.  Quia  tamen  Ecclesiam  Dei  oportet  hu- 
militate  crescere,ac  pressuris  et  tribulationibus 
augeri,  ideo,  uti  Romana  mater  Ecclesia  jam 
creverat,  necesse  fuit  hanc  filiam  ejus  persecu- 
toribus  ac  curis  incrementa  sumere,  ut  deinde 
gloriosum  Marlyruni  fructum  gigneret  :  «  To- 
nus  »,  inquit  Sacchinus,  «  qui  ad  hanc  usque 
diem,  non  alienum  se  Christianis  praebuerat,  a 
Bonzio  quodam  infatualus,vehementer  divexare 
eos,  atque  ad  deserendam  fidem  minis  urgere 
coepit.  Regulus  Bartholomaeus,  re  cognita,  revo- 
care  hominem  ab  diro  cceptu  conatur  ;  sed  ne- 
quicquam  :  Tonus  quippe  respondit,  omnia  se 
ejus  causa  facturum,  de  Ghristianis  stare  sibi 

46 


362 


PII   V  ANNUS  2.    —   CHRISTI   1567. 


sententiam,  vel  c  vivis  universos  auferre,  vel  ad 
vetusta  sacra  retraliere.  IIa?c  ubi  compererunt 
fida  pectora,  Clirisli  milites,  domos,  patriam 
fortunasque  omnes  deserere,  quam  in  defectio- 
nis  impia;  necessitatem  adduci  maluerunt.  Ita- 
que  cum  uxoribus  liherisque,  parlim  maritimo, 
partim  pedestri  itinere  Cocinocum,  ubi  P.  Cos- 
mus  (Torres)  habilabat  migrarunt.  Ximabara- 
nus  Tonus  fugitivorum  domos  publicari  jussit, 
intentaque  custodia  vias  obsideri,  ne  residuis 
fugae  locus  pateret  ;  e  quibus  tamen  non  pauci, 
magno  cum  vitie  discrimine,  ad  tutiora  animis 
loca  evascrunt.  Porro  Cocinonenses ,  in  exci- 
piendis  profugis  hospitaliterque  habendis,  egre- 
gia  praebuere  documenta  ejus  mirificse  chari- 
tatis,qua2  in  primaevaj  Ecclesite  fervere  alumnis 
solet  ».  Sic  ille. 

261.  Bartholoma;um  autem,  quem,  ob  Chri- 
sti  fidem  susceptam,  a  rlirr  nersecutionis  pro- 
cella,  pra>terito  anno,  jactatum  vidimus,  fidei 
hostes,  hoc  tempore,  vel  ejus  constantiam  admi- 
rati,  vel  ipsius  fortitudine  ac  robore  perterriti, 
quiescere  passi  sunt.  Ipse  vero  hac  pace  usus 
est,  ut  majus  cum  inferno  bellum  committeret, 
ac  Diaboli  laqueis  irretitas  animas,  ejus  fauci- 
bus  abriperet,  nec  spes  defuit,  quod  ipse  Axi- 
marus  Jacata,  ejus  frater,  quem  anteacti  belli 
formido  deterruerat,  Christianam  fidem  susci- 
peret.  Suscepere  vero ,  ex  ipsius  proceribus 
nonnuili,qui  Cocinocum  petentes.ibidem  sacro 
fonte  expiari  meruerunt. 

262.  Pius  tnonet  Hispanos  itt  mitius  agant 
cum  incolis.  —  Quo  vero  ad  Occidentales  Indias, 
in  eamdem  etiam  pra;cipue  incubuit  curara 
Pontifex,  ne  pauperes  incolce,  vel  adhuc  in  Gen- 
tilitatis  tenebris  degentes,  vel  jam  ad  fidei  lu- 
men  conversi.opprimerentur;  quod,eo  scelere, 
in  Ccelum  exclamante,  (ut  divina  testantur  ora- 
cula)ira  ccelestis  maxime  provocari  consueverit, 
dum  miserabilibus  pauperum  clamoribus  ac 
gemitibus  permotus  Deus,  in  reges  ipsos  ani- 
madvertere  soleat.  Ne  igitur  tanto  facinore  a 
Christianis  patrato  Ethnici  perculsi  Christianos 
una  ac  eorum  fldem  execrarentur,  eos  ad  Chri- 
stianam  suscipiendam  religionem,  non  barbara 
vi  compelli,  sed  benigne  potius,  sacra  doctrina, 
et  quod  plus  valet,  piis  exemplis  attrahi  man- 
davit.  Hoc  ipsius  testantur  Epistola;  ad  Mexica- 
num  archiepiscopum  et  nova;  Hispaniae  prore- 
gem  datfe  ;  et  ad  archiepiscopum  quidem,  ab 
anno  superiori,  sacri  Tridentini  Concilii  decreta 
sollicitum  misisse,  apparet  '  ex  sequenti  ad 
eum  scripta  : 

« Ven.  fratri  nostro,  Alphonso,  archiepi- 
scopo  Mexicano. 

«  Venerabilis  frater,  salutem  et  Apostoli- 
cam  benedictionem. 

«  Credimus  allatas  esse  ad  te  litteras  no- 


stras,  quibus  te,  sicut  reliquos  quoque  istarum 
parlium  fratres,  anno  proxime  pra;torilo,  de 
nostro  ad  Apostolicse  Sedis  regimen  assum- 
ptione  fecimus  certiorem  ;  et  ad  te  et  ad  illos 
officio  fungentes,  quod  fraterna;  charitati,  et 
susccpto  muneri,  tali  tempore  conveniebat,  mi- 
simus  singulis  singula  sacri  OEcumenici  Con- 
cilii  Tridentini,  feliciter  sub  nostro  pnedeces- 
sore  felic.  record.  Pio  IV  peracti,  volumina. 
Nuper  autem  litteras  abs  te  accepimus,  duode- 
cima  Martii  datas,  gratulantes  nobis  de  officio 
ad  quod  vocati  sumus:cujus  nos  oneris  magni- 
tudinem  sentientes,  consolationem  pariter  et 
auxilium  piarum  precum  a  fratribus  nostris 
exposcimus  potius  quam  gratulationem  expe- 
ctamus.  lliud  cuperemus,  nobis,  de  statu  pro- 
vincia;  et  an  Sedis  hujus  auxilio  et  auctoritate 
opus  tibi  et  suffraganeis  tuis  esset,  significasses. 
Nos  enim  et  tibi  et  illis,  in  iis  qua>  ad  bonum 
vestrarum  Ecclesiarum  rogimen,  ct  ad  propa- 
gationem  divini  cultus,  ac  Christianffi  fidei  per- 
tinebunt,  deesse  nolumus  nec  debemus.  lliud 
fraternitatem  tuam  coram  Deo  et  Domino  nostro 
Jesu  Christo  obtestamur,  ut  Gentiles  ad  fidem 
Christianam  conversos,  a  militum  injuriis  quam 
diligentissime  defendas  ac  protegas,  et  suffra- 
ganeos  tuos,  nostro  etiam  nomine,  ut  idem  fa- 
ciant,  sedulo  admoneas  et  horteris.  Verendum 
est  enim,  ne  propter  talia  scandala  nomen  Dei 
in  gentibus  blasphemetur ,  et  minus  multi 
Christianam  fidem  suscipiant,  Christianorum 
peccatis  offensi  injuriisque  deterriti.  Dalum 
Romae,  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris, 
die  viiOctobris  MDLXvii,Pontificatus  nostri  ann. 
secundo  ». 

Ad  proregem  vero  '  : 

«  Dilecto  filio,  nobili  viro,  Marchioni  de 
Falces,  Novaj  Hispania;  proregi. 

«  Dilecle  fili,  nobilis  vir,  salutem  et  Aposto- 
licam  benedictionem. 

«  Te  una  cum  dilecta  in  Christo  filia  nobili 
muliere,  Marchionissa,  conjuge  tua,  prospera 
admodum  navigatione,  in  commissam  tibi  pro- 
vinciam  Novam-Hispaniam  pervenisse,  libenter 
admodum  ex  tuis  litteris  cognovimus.  Deum 
autem  precamur,  ut  qui  te  istuc  adeo  feliciter 
perduxit,  ad  istos  populos  regendos,  nobilitati 
tua;  semper  adsit,  detque  et  concedat  ut  S.  Ec- 
clesia  in  istis  partibus,  sub  tuo  felici  regimine, 
ad  divini  sui  nominis  gloriam  et  animarum  sa- 
lutem  propagetur  et  crescat.  Cui  rei  non  dubi- 
tamus,  nobilitatera  tuam  toto  animo  intentam 
fore.  NuUum  certe  tam  Catholico  regi  obse- 
quium  gratius  prsestare,  nihil  se  ipsa  dignius 
facere,  nulla  re  divina;  gratia;  auxilium  certius 
promereri  poterit.  Nihil  autem  a;que  necessa- 
rium  esse  pro  sua  prudentia  intelligit,  ac  Chri- 
stianos  novos  diligenter,  a  militum  et  aliorum 


Epist.  Xrx  Qt  sopra. 


'  Epist.  XX.  ut  supra. 


PII  V   ANNUS  2.    —   CHRISTI    1567. 


363 


Christianorutn  injuriis  tueri,  atque  defendere, 
et  Gentiles  ita  tracfare,  ut  ne  a  suscipienda 
Christi  fide  deterrcantur ;  sed  potius  modis  om- 
nibus  alliciantur.  Quia  vero  quam  grata  tibi  et 
aliis  fuerint  superiora  spiritualia  munera  signi- 
ficasti,  mittenda  ad  te  tibi  duximus  alia  inter 
eos,  quos  tibi  visum  fuerit,  dispertienda,  qui- 
bus  debita  devotione  gestatis,  adversus  pericula 
muniamini.  Omnipotens  Deus  te,  et  nobilcm 
mulierem  uxorem,  Marchionissam,  incolumes 
custodiat.  Datum  Roma5,  apud  S.  Petrum,  sub 
annulo  1'iscatoris,  die  viii  Octobris  mdlxvii, 
Pontific.  nostri  ann.  secundo  ». 

263.  Et  quidem,  si  Hispani  mitius  se  in  iis 
regionibus  gerere,  ut  par  erat  ac  Christianos 
decebat,  didicissent  ;  grave  admodum  minime 
pertulissent  damnum,  quod  hoc  aiino  eis  pri- 
mum  commoliri  coepit,  et  sequenti  tandem  in- 
tulit,  Gourguesius  Aquitanus,  vir  nobilis,  acer 
ingenio  et  manu  promptus,  qui  in  Italico  bello, 
ab  iisdcm  Hispanis  captiis,  vp.l  contra  fidem  da- 
tam,  ut  aliquis  scripsit,  vel  saltem  certe  contra 
belli  inter  fideles  leges,  indigne  ad  remum  ad- 
dictus  fuerat.  Nam  ab  alias  memorato  Roma- 
gassio,  Hierosolymilano  Equite,  libertati  resti- 
tutus,  tanta  erga  Hispanos  ex  acceptata  injuria 
odium  concepit,  ut  nihil  magis  animo  qiiam 
hostibus  injuriam  rependere  agitaverit.  Cum 
vero  ad  privatam  accessisset  injuriam,  publica 
illa  de  Ribaldo,  Gallo  quodam,  injuriose  biennio 
ante  ab  Hispanis  ca^so,  sumptibus  propriis,  tri- 
bus  navibus  instruclis,  expeditionem  in  Flori- 
dam  cum  ducentis  selectis  militibus ,  pra^ter 
nautas,  suscepit  ;  dissimulato  tamen  consilio, 
et  in  Brasiliam  ire,  quo  alias  navigaverat,  fin- 
gens.  Undecimo  igitur  kalend.  Septembris  liu- 
jus  anni,e  portu  Burdigalensi  solvit,  ac  prospera 
navigatione  in  Floridam  appulit,  ubi,  tum  a 
barbaris  regibus,  qui  olim  cura  Gallis  amicitiam 
contraxerant  et  ab  Hispanis  se  dirissime  habi- 
tos  querebanlur,  tum  prfficipue  e  Saturoniae  re- 
gulo,  qui  acceptas  ab  iisdem  injurias,  vita  sua 
commutare  cupiebat,  a  quibus  servilibus  con- 
tumeliis  respersus  fuerat,  benignissime  exce- 
ptus,  renovato  cum  iis  adversus  Hispanos  foe- 
dere,  eosdem  inscqui  ccepit. 

264.  Tres  arces,  in  Ripis  Maris,  quadringen- 
tis  militibus  munitas,  hi  construxerant  ac  obti- 
nebat;e  quibus  tamen,anno  proximo  sequenti, 
decima  quinta  dic  Aprilis,  deturbati  sunt,  ad 
unum  omnibus,prffiternonnullos,occisis  Hispa- 
nis ,  qui  servati  sunt  ad  supplicium  ;  et  post 
exprobratam  iis  a  Gourguesio  immanitatem  ac 
perfidiain.qua  in  Gallos  ante  triennium  usi  fue- 
rant,  ad  easdem  arbores  suspensi  sunt,  ad  quas 
ipsi  Gallos  suspenderant,  hac  Epigraphe  :  Pen- 
dent,  non  quia  Hispani,  aed  quia  latrones  et  ho- 
micidse.  Tormentis  vero  bellicis  ac  prajda  iiavi- 
bus  imposita,  Rupellam  appulit,  una  tamen 
deperdita  navi,  cum  viris  octo,  et  nobilibus  ali- 


quot,  qui  in  arcium  expugnatione  occubuerant. 
Reversus  tamcn  in  Galliam  diu  latere  compul- 
sus  est,  inique  admodum  tantum  facinus  Phi- 
lippo  Hispaniarum  rege  ferente,  et  pretium  in 
ejus  ca|)ut,  tanquam  in  grassatorem,  frustra 
licet,  pronuntianle.  Quae  autem  egregia  patra- 
verint,  ad  fidem  Christi  disseminandam,  tuin  in 
hac  Floridaj  insula,  tum  in  Canariis,  lum  in 
regno  Peruano,  aliisque  nova3  Hispaniw  parti- 
bus,  Patres  Societatis  Jesu,  illuc  a  Pontifice,  et 
S.  Francisco  Borgia,  tunc  Societatis  .lesu  Gene- 
rali  pra?posito,  missis,  cum  fusissime  praifatus 
Sacchinus  narret,  et  ad  privatam  potius  ejus 
Ordinis  historiam,  quam  ad  universalem  totius 
Ecclesiffi  pertinere  videantur,  idcirco  tu  eum 
consule. 

263.  Patriarchss  jEthiopix  faciiltas  datur 
alio  se  conferendi.  —  Ad  praisentem  vero  an- 
num,  ex  eodem  Sacchino  spectare  cognoscitur, 
quod  in  Vita  Pii,  Gabutius,  his  verbis  refert,  et 
longe  lateque  toto  orbe  ditfusam  Pontificiam 
sollicitudinem  ostendit  :  «  Eraf  per  id  tempus 
in  .^ithiopia  Andrteas  Oviedus,  Castellanus,  ex 
Societate  Jesu,  summus  sacrorum  antistes,  Se- 
dis  Apostolicai  missus,  patriarchali  dignitate, 
singularique  vitae  sanctitate  ac  doctrina  prajdi- 
tus.  Is  cum  maximis  laboribus  periculisque 
perfunctus,  in  illis  gentibus  ad  Christianam 
fidem  perducendis,  diu  multumque  insudasset, 
cumque  aut  votis  eventus,  aut  laboribus  fructus 
parum  responderet,  bellis  inibi  cum  Turca  con- 
tinenter  ardentibus,  regeque  illo,  pro  sua  bar- 
barie,  veram  detestante  religionem,  atque  adeo 
patriarcham  ac  socios  ejus  insectante  ;  ad  eum 
Pius  Diploma  dedit,  omnibus  prudentise  et  pa- 
terna?  charitatis  plenum  officiis ,  quibus  Dei 
ministrum  ,  gravissimis  a^rumnis  et  cladibus 
affectum ,  benigne  consolatus,  ad  munusque 
suum  strenue  prajstandum  cohortatus  est  ;  ci 
prteter  caitera  prascepit,  ut  si  operam  suam 
inanem  ibi  esse  perspiceret,  relicta  ^thiopia, 
quod  tamen  commodo  suo,tutoque  fieri  posset, 
in  Japonem  Sinasque  transcenderet  ;  ibique 
pastoralibus  muneribus,  Catholico  ritu  obeun- 
dis,  ad  Klernam  illarum  gentium  salutem  in- 
cumberet.  Ad  eum  sacri  Concilii  Tridentini  de- 
creta,  Apostolico  munita  suffragio,  misit,  ut  ea 
potissinium,qua}adfideidoctrinam  pertinerent, 
exequenda  usuque  retinenda,  in  illis  oris  stu- 
diose  procuraret. 

'<  Andra^as  vero,  Pontificis  se  litteris  ad  dis 
cessum  non  urgeri,  certumque  in  via  sibi,  si 
discederet,  ab  hostibus  vitai  discrimen  immi- 
nere  prospiciens,  spe  quadam  etiam  allectus, 
fore,  ut  tum  factse,  tum  etiam  faciendai  Evan- 
gelicaj  sementis  fructus  meteret  uberiores  in 
/Ethiopia,  si  se  contineret,  satius  esse  duxit  ; 
ubi,  nec  ita  multo  post,  variis  molestiis  et  cala- 
mitatibus  affectus,  ad  a>terna  laborum  suorum 
prajmia  taudem    emigravit    ».   Sic    Gabutius. 


364 


PII   V    AXNUS   2.    —   CHRISTI    1507. 


SacchimiJ  vero  Apostolicain  vivciidi  rationem 
Oviedi  speciatim  describens,  narrat,  eum  ac 
socios  ab  Jomache  Isacco  Barnagazio  (Hoc  re- 
guli  cujusdam  in  .Eliiiopico  regno  peculiari 
est  nomen,compositum.ut  Franciscus  Alvarez  ' 
in  suo  .-Elhiopia^  itinere  docet,  ex  ."Elhiopicis 
dictionibus,  Hagaz,  (\\\x  regem  significat,  et 
Bar.  quse  mare  indicat  ;  ita  ut  Barnagazius, 
Rex  maris  \n\.(A\\'z'\\\\v)  m  ora  Tigrai  maritima, 
soli  aliquid  ubi  sedeiii  ligerent  impelrasse,  ita 
ut,  contluenfibus  eo  Lusitanis  aliisque  Catho- 
licis,  duo  pagi  conflali  fuerint  ;  quorum  is,  cui 
Tremona  nomea ,  felicius  adoleverat.  In  liis, 
tunc  quidem  (nam  paulalim  aucta  frequentia) 
circiter  trecentos  fuisse  versatos  refert,  quibus 
patriarcha,  ac  socii,  fidelium  atque  prudeutium 
pastorum  officiis  prtesto  erant,victum  ipsi  manu 
qua^reiites  ;  adeo  ut  Oviedus,  nec  grave  sibi, 
nec  indignum  patriarchre  persona  duceret, inter 
eas  anguslias,  agrestia  ferramenta  tractare,  et 
rusticum  opus  facere,  sed  pr^cipua  cura,  assi- 
duitate  et  charitate  in  agri  laboribus  versa- 
batur. 

266.  PontiOcis  autem  consiliis  potius  quam 
mandafis,  quibus  ^thiopiam  deserere  hortaba- 
tur,  Oviedi  fusius  responsa  referens,  dicit  :  pri- 
mum,permagni  momenfi  esse.rescripsisse.non 
solum  propter  tot  animarum  salutem,  quce  in 
Abbassia  essent,  sed  etiam,  ad  vires  Turcarum 
infringendas,  afque  tutandam  Indiam,  evpedi- 
tionem.-Efhiopicam  ab  Lusitano  rege  non  ainitti. 
Infinitam  ex  ^thiopia  adolescentium  viin  ab- 
duci  ad  Turcas,  et  institui  bellicis  artibus,  fir- 
missimuin  inde  confra  Chrisfianos  robur.  Ad 
haec  esse  mulfas  in  .-Efhiopia  Elhnicorum  pro- 
vincias,  qui  simplices  pra;  se  animos  ferant, 
tractabilesque,  nec  magno  negofio  religionis  se- 
mina  suscepturi  sint.  Abassinis  prseterea  ipsis, 
magna  jam  e\  parte,  cum  dispufationibus  Pa- 
trum,  tum  libris,  gentis  lingua  vulgatis.  cogni- 
tas  esse  Calholicas  res  :  non  abhorrere  a  veri- 
tate  eos,  si  sit  qui  ab  injuriis  advcrsanfium 
fueatur.  Isaacum  vero  Barnagazium,  pra-poUen- 
tem  opibus,  haud  obscure  profiteri,  se  Catholi- 
cum  fore,  si  beliici  motus  considant.  Id  vcro 
facile  fieri  posse,  si  vel  modica  Lusitanorum 
classis  auxilio  veniat,  sexcentos  aut  plures  desi- 
derari,  qui  arma  ferant.  Id  se  maximo  quanto 
posset  studio  precari  ab  ejus  Sanclitate  ut  cum 
rege  Sebastiano  transigeret.  Deinde,  quod  se 
jubeat  Pontifex  ex  .•Efhiopia  demigrare,  id  sine 
cerfo  vitjc  discrimine,  cum  per  illa  maria  Tur- 
carum  volitarent  navigia ,  lafeque  maritimos 
occuparent  aditus,  fieri  nullo  modo  posse  ;  ne- 
quevero  suum  animuin  pati,ut  illius  commodi 
sui  respectu,  quas  habebat  oviculas,  in  luporum 
faucibus   destifueref,   quamvis   etiam  numero 

'  Francis.  Alvarez.  Iiiit.t.  .Elhioph.  c.  24  apud  Joan.  Bap.  Ba- 
mns  tom.  1.  pag.  119. 


pauciores  haberet  ;  «quia  bonus  ille,  inquit,  et 
sanclissiinus  pastor,  qui  aniinam  suam  posuit 
pro  ovibus  suis,  Clirisfus  Doininus  noster,  si 
unam  solam  vidisset  perditam,  non  utique  eam 
deseruisset,  sed  imposuisset  in  humeros  suos  : 
et  lioc  idem  vull,  iif  nos  faciamus  omnes,  tum 
sua  causa,  tuin  proximorum.  Quid  enim,  si  nos 
discesserimus,  ac  vel  unum  reliquerimus,  di- 
cfurum  censomus  eum,  qui  mortuus  est  pro 
omnibus,atque,uf  unum  confirmaret  Tliomam, 
ostendit  ei  fixuras  clavorum,  seque  attrectan- 
dum  prwbuit  ?  Ui'od  quidein  ad  me  attinet,  pa- 
ter  sancfissime,  parafus  per  Dei  gratiam  sum 
vesfram  sequi  volunfatem  ;  sive  manere  in 
.'Ethiopia,  sive  ire  in  Japoniam  jubeatis,  sive 
mitfatis  ad  Turcas,  sive  deponatis  a  dignitate 
patriarchali,  ul  pafribus  meis  de  Societate,  vel 
vobis  in  Coquina,  aut  in  quocumque  volueritis 
ministerio  serviam  ».  Sic  ille ,  Apostolicorum 
virorum  atque  laborum  fidelis  sectator. 

267.  Ejusdem  auctoritatis  et  argumenti, 
quibus  prffifatas  ad  Oviedum,  Apostolicas  quo- 
que  lifferas  dedisse  Pium  ad  .Melchiorem  Carne- 
rium  Lusitanum,  ex  eadem  Societate,  electum 
Nicfenum  episcopum,  idem  Gabutius  tradit. 
Hunc,  ex  dccreto  Julii  III  Romani  item  Ponti- 
ficis,  una  cuin  ipso  Oviedo  atque  aliis  sociis 
iniEthiopiam  dimissum,illi  in  ea  Missione  suc- 
cessisse  scribit  :  deinde  addit,  Pii  lifteris  ac- 
ceptis,  ejus  jussa  facturum,  ad  Amacanum, 
Lusifanorum  einporium,  haud  longe  a  Sinis, 
qua  pafet  ad  Japonem  adifus,  transmeasse,  ibi- 
que  Japonicos  Sinosque  Christianos,  ad  se  con- 
iluentes,  sacris  initiasse  sacramentis,  ac  Ponli- 
ficiae  pofestatis  offlcia  rite  per  aliquot  annos 
prsestasse,  ac  demum,  dum  in  Japonem  iter 
adoriretur,  summis  laboribus  curisque  defun- 
ctum,  de  re  Christiana  optime  meritum,  sancti- 
tatis  cseterarumque  virfutum  gloria  clarum, 
excessisse.  Verum,  si  Oviedus  se  in  yEfhiopia 
confinere  satius  duxit,  nec  Pio  discessum  sua- 
denti  assentiri  voluit,  et  e  confra  Carnerius 
ejusdem  argumenti  litteris  statim  obtemperavit, 
ut  ipse  dicif,  confirmatque  Sacchinus,  qui  hoc 
eodem  anno  .Malacam  pervenisse  Carnerium 
scribit ;  qua  ratione  Gabutius  in  ^fhiopica  mis- 
sione  eumdem  Carnerium  Oviedo  successisse 
asserit  ?  Dicendum  igitur  melius  videtur,  non 
quidem  Oviedi  loco  Carnerium  suffectum,  sed 
ea  lege  missum  in  ^thiopiam  Oviedum  cum 
Carnerio  a  Julio  Ponfiflce,  ut  si  forfe  unquam 
contigissef,  quod  e  vivis  subtraheretur,  vel  alio 
forfe  infortunio  Missionis  oneri  ferendo  impos 
Oviedus  evasisset,  ejus  locum  sfatim  Carnerius 
obtineret. 

268.  ConciUum  Valentimim  in  Hispania  con- 
firmatur.  —  In  Hispania  Valentinum  Concilium, 
quod  .Martinus  de  .\yala,  archiepiscopus  coege- 
rat,  afque  tandem  absolverat,  anno  prffiterito, 
correctum  atque  emendafum  Pontifex  confir- 


PII  V  ANNUS  2.    —  CHRISTl  1567. 


365 


mavit,  datis  ad  Ferdinandum  Antiochenum  pa- 
triarcham,novum  archiepiscopum  Valentinum, 
loco  Ayala  qui  eodem  anno  e  vivis  decesserat, 
Apostolicis  hisce  litteris  : 

«  Ven.  fratri,  Ferdinando,  palriarchae  Antio- 
cheno,  archiepiscopo  Valentino. 

PIUS  PAPA  V. 

«  Ven.  frater,  salutem  et  Apostolicam.bene- 
dictionem. 

"  Provinciale  Concilium  Valentinum,  supe- 
rioribus  annis  celebratum,  quod  correctioni 
nostrae  subjiciens  misit  ad  nos  bo.  mem.  prai- 
decessor  tuus,  vidimus,  et  a  venerabilibus  fra- 
tribus  nostris,  quos  ad  interpretationem  sacri 
Tridentini  Concilii  assumpsimus  in  consilium, 
quoad  ejus  in  praesentia  fleri  potuil,  emendan- 
dum  curavimus.  Quse  autem  corrigenda,  de 
ipsorum  etiam  venerabiiium  fratrum  sentcntia, 
nunc  visa  sunt,  ea  hic  infra  scribi  jussimus. 
Forro  fratornitati  tuae,  tuorumque  coepiscopo- 
rum  officium  erit,  illa  diligenter  animadvertere, 
etutadea  ipsa  Concilium  istud  omnino  accom- 
modetur  et  conformetur,  sedulo  curare.  In  his 
vero  etiam,  quse  deinceps  istic,  Deo  approbante, 
Provincialia  Concilia  habebuntur,  earumdem 
infra'scriptarum  correctionum  nostrarum  sem- 
per  meminisse ;  ita  ut  ab  illarum  ratione  atque 
sententia  nullo  unquam  tempore  discessisse 
videamini.  Datum  Romse,  apud  Sanct.  Petrum, 
sub  annulo  Piscatoris,  die  quarta  Novembris 
MDLXvn,  Pontific.  nostri  ann.  secundo  ». 

269.  S.  Thomas  Aquitias  inter  doctores  col- 
locatur.  —  Hoc  anno,  inter  Ecclesia;  doctores 
Pius  merito  retulit  nitidissimum  illudCatholici 
orbis  lumen,  S.  Thomam  Aquinatem,  ex  suo 
ipsius  Ordine  Prsedicatorum,  ejusque  festum, 
uti  illud  quatuor  aliorum  Ecclesiai  Doctorum, 
de  caitero  celebrari  mandavit ;  terlio  idus  Apri- 
lis  hujus  anni,  edita  Constitutione,  in  qua  se  id 
statuisse  asserit,  quod  Omnipotentis  Dei  provi- 
dentia  factum  esset,  ut  Angelici  ejusdem  Docto- 
ris  vi  et  veritate  doctrinee  ex  eo  tempore,  quo 
ccelestibus  civibus  adscriptus  fuerat ,  multa) 
quse  deinceps  exortse  erant  hsereses  confusa; 
et  convictse  ac  dissipata;  extitissent;  quod  et 
antea  ssepe  et  liquido  nuper,  in  sacri  Tridentini 
Concilii  Decretis  apparuerat,  Idque  officium, 
prffiter  beneficia  ex  illius  salutari  disciplina 
in  diem  magis  profecta,in  sacrosanct»  Ecclesiti! 
filios,  ad  quorum  pastoralem  paternamque  cu- 
ram,  Dei  benignitate,  humilitatem  suam  evo- 
care  placuerat,  aliqua  etiam  ex  parte  postularet 
ejusdem  Praedicatorum  Ordinis  societas  et  com- 
munio  ;  unde  ,  imparibus  licet  merilis  ,  ipse 
quoque,  tanquam  exfonte,  profluxerat.  Primum 
itaque,  in  civitate  et  regno  Neapolitano,  quod 
in  eam  provinciam,  quse  ad  salutarem  omnium 
gentium  institutionem,  ex  nobilissima  familia 
Aquinate,  clarissimum  hoc  edidit  Ecclesiaj  Dei 


lumen,  tantum  inde  laudis  decorisque  divina 
bonitas  redundare  volucrat,  die  nonarum  Mar- 
tii,  qua  prtestantissimus  doctor  in  Coelum  mi- 
graverat,  posthac  universis  utriusque  sexus 
Christi  fidelibus,  ab  omnibus  vetitis  ac  servili- 
bus  operibus  laboribusque  abstinere  jussit,  ac 
festum  D.  Thomae  solemniter  sub  duplici  ma- 
jori  officio,  sicut  caeteras  ejus  generis  solemni- 
tates,  quae  de  ipsius  Ecclesiac  praecepto  serva- 
bantur ,  celebrari  voluit.  In  aliis  vero  orbis 
terra3  parlibus,  quemadmodum  sanctorum  qua- 
tuor  Ecclesiae  Doctorum  festivitates,  Bonifacii 
Papae  VIII  praecepto,  celebrabantur,  sic  D.  Tho- 
ma;  festum  imposterum  venerari  Apostolica 
aucloritate  decrevit. 

270.  Ut  vero  etiam  S.  Doctoris  memoriffi, 
major  cultus  pietate,  ac  studio,  et  debita  adhi- 
beretur  veneratio ,  omnibus  utriusque  sexus 
Christi  fidelibus,vere  poenitentibuset  confessis, 
qui  in  ipso  S.  Thomae  festivitatis  die  sacellum 
vel  altare,  in  Ecclesia  S.  Dominici  Neapoli  si- 
tum,  in  quo  Angelici  scriptoris  doctrina,  (sicuti 
pia  testabatur  historia)  Salvatoris  Crucifixi  ore 
mirabiliter  fuerat  probata,  a  primis  ejus  diei 
Vesperis,  usque  ad  occasum  solis  sequentis, 
devote  visitassent,  ex  injunctis  sibi  pcenitentiis 
septem  annos  et  totidem  quadragenas,  Aposto- 
lica  benignitate  relaxavit.  In  caeteris  aulem  or- 
bis  terrae  partibus,  iis,  qui  eumdem  festum  diem 
solemniter  celebrassent,  ct  ad  Ecclesiam,  sa- 
cellum,  aut  altare,  sub  ipsius  S.  Thoniffi  invo- 
catione,  pie  ac  devote  accessissent ;  quoties  id 
fecissent,  toties  centum  dies,de  injunctis  iisdem 
poenitentiis  misericorditer  in  Domino  indulsit. 

271.  Faventiw  imago  sacra  in  mediis  flammis 
incolumis  miracido  asservatur.  —  Hoc  demum 
anno,  et  eo  ipso  ferme  tempore,  quo  scelestis- 
simi  iconoclastae  in  Gallia  et  Belgio  sacras 
imagines  infringere,  incendere,  penitusque  de- 
lere  connixi  sunt,  sacrarum  earumdem  imagi- 
Hum  venerationem  ac  cultum  firmatum  magis 
divina  bonitas  voluit,  prajclaro  prodigio,  quod, 
sub  die  secunda  Augusti,  Faventiaj  in  ^milia 
patratum  fuisse,  publicae  ejusdem  Ecclesia  ta- 
bulffi  testantur.  Erat  ibi  extatque  adhuc  modica 
tunc,  magnifica  modo,  Deo,  in  lionorem  S.  Cae- 
ciliaj  Virginis  et  Martyris  dicata  Ecclesia,  ac 
Monialium  Ordinis  Sancti-Dominici  coenobium, 
ad  quas,  finitimir  exigutc  quaedam  acdes,  extero- 
rum  usui  addictae,  spectabant.  In  earum  igitur 
altera,  ad  summum  tecti  culmen,  in  quo  ligna 
plurima  servabantur,  noctu  parva  candela  adhi- 
bita,  puer,  Carolus  nomine,  ascendit,  ibique 
somno  correptus  est.  Eo  sic  dormiente,  dilapsa 
(ut  creditur)  in  subjectas  quasdam  paleas  can- 
dela,  iisque  incensis,  haud  multo  post,  ligno- 
rum  struem  ignis  invadit,  et  domus  tectum  ct 
muros  et  csetera  adoritur.  Jam  undequaque 
diffusa  flamma  erat,  cum  tandem  ex|)ergefactus 
puer,  non  sine  protegentis  Dei  peculiari  bene- 


366 


PII  V  ANNUS  2,  —  CnRISTI  1567. 


ficio,  ex  inccndio  prosilire  visus  est,  adeo  inco- 
lumis,ut  ignis  eum  omnino  non  tctigerit,  neque 
contristaverit.  nec  quidquam  niolcstia:  intule- 
rit  :  licet  in  locum,  in  quo  ipse  obdormicrat, 
(eralquc  tabulatum  infcrius  siti  cubiculi)  flam- 
ma?  irruissent,  ipsumque  et  cubiculum  haud 
multo  postvoracissime  absumpserint.  Habitacu- 
lum  id  crat  paupercula;  ac  simplicis  vidure,  no- 
mine  Paula\  qua^  ad  cubile  suum,  Dei  Geuitri- 
cis,  filiuni  i^estantis,  iconem  ligneam  (quam  vili 
sex  denariorum  pretio,  a  niuliere  altera.  quce 
ab  extero  quodam  hcremita,  pretio  eodem,  se 
illam  emisse  affirmabat)  clavo  muro  affixam, 
ac  serico  rubei  et  viridis  coloris  funiculo  pen- 
dentem ,  devote  servabat.  Furentibus  idcirco 
circumquaque  flammis,ac  longe  lateque  omnia 
vastantibus,  muri,  laqueare,  trabes,  et  multo 
magis  quidquid  suppellectilis  obvium  habuit, 
vorax  ignis  consumpsit.  Una  fuit  nihilominus, 
quse  in  medio  ignis  non  est  aistuata ;  sacra  ni- 
mirum  quam  pra?diximus  imago,  nam,  licet 
a  flammarum  impetu  hinc  inde  agitaretur,licet 
clavus,  quo  a  muro  pendebat,  candens  adeo 
evasisset,  ut  postridie  conceptum  adhuc  ardo- 
rem  servaret :  licet  serico,  ut  diximus.  funiculo 
suspensa  esset  :  licet  demum  coUiquefacta 
imago  quredam  stannea,  ignito  superimposita 
clavo  :  tamen.  cum  proxime  eidem  adhserente, 
flloque  alllgata,  stannea  item  Cruce,  illaesa  in- 
tactaque  adeo  permansit,  ut,  nec  fumi  densissi- 
mus  vapor,  aut  odor  ignis  in  ea  fuerit. 

272.  Qua;  ad  incendium  restinguendum 
frequeus  accurrerat  turba,  faclum  primum  ani- 
madvertere,  deinde  mirari,  postremo,  uti  mira- 
culum,  praidicare  occepit.  Aderat  cum  nobili- 
bus  plurimis  etiam  pra?sul  Corradus ,  urbis 
gubernator,  qui,  cum,  ex  injuncto  sibi  munere, 
locum  omnem  quem  vastabat  incendium  stu- 
diose  lustraret,  inter  furentes  eos  flammarum 
globos,  nescio  quid  sibi  videre  visus  est,  quod 
flammis  ipsis  nitidiorem  splendorem  emitteret, 
suspicatusque  muliebre  fuisse  speculum  :  En 
tandem  (inquit)  harum  mulierum  speculum 
ignis  consumet.  Verum,  haud  multo  post,  subti- 
lius  re  indagata,  sacraque  icone  inter  flammas 
illaesa  perspecta,  ab  ipsa  quoque  insuetam  eam 
nitidioremque  lucem,  quaj  nil  commune  cum 
ignislumine  habere  videbatur,  emissam  depre- 
hendens  :  prodigium  et  ipse  miratur  ac  fatetur. 

273.  Ad  cohibendum  interea  incendium,  ne 
latius  serperet,  unum  superesse  tantum  videba- 
tur  reniedium  ;  ut  dejeclis  videlicet  incensarum 


oedium  muris,  ipsarum  ruinis  opprimeretur,  ac 
injecta  dcindc  aqua,  extingueretur.  Verum  cir- 
cumpositi  putei,  aqua  prorsus  expertes  depre- 
hensi  sunt.Faciliori  negotio  muri  diruti  omnes: 
nihilominus,  cum  ad  illum  ventum  est,  a  quo 
sacram  iconem  suspensam  pendere  diximus, 
quamvis,  is  pra;  aliis,  ab  igne  non  tantuni  con- 
sumptus,  sed  ferc  in  cinercm  rcdactus,  atque, 
a  summo  ad  imum,  magnis  hialibus  pateret, 
totisque  nisibus  ipsi  dejiciendo  incumberetur  ; 
frustra  tamen  semel,  et  iterum.ac  demum  sem- 
per  impetitur ;  et,  ac  si  murus  illc  a?reus  existe- 
ret,  quem  memorat  Jeremias,  impetus  omnes 
et  conatus  impellentium  elusit ;  adeo  ut,  obti- 
nendi  quod  vellent,  spe  frustati  impulsores, 
animum  desponderint,  a  cceptis  destiterint,  rem- 
que  infectam  prEetermiserint. 

274-.  Ubi  tot  signis  divinitus  decoratam,  sa- 
cram  imaginem,  cujusvis  conditionis  homines 
tandem  deprehendissent :  tequum  erat,  ut  re- 
stingueretur  incendium,  quod  ad  eam  lionestan- 
dam  permissum  excitatumque  visum  fuerat.  Et 
id  etiam  novo  miraculo,  quo  anteactorum  fides 
adstrueretur,  coelitus  effectum.  Proximarum  si- 
quidem  fedium  putei  omnes,  quos  arentes  ex- 
siccatosque  repertos  paulo  ante  diximus,  post 
ea,  qua?  retulimus,  visi  denuo  recognitique,  re- 
pente  affluenti  adeo  ac  inexhausla  aquarum 
copia  referti  inventi  sunt,  ut  ex  eis  abunde  ex- 
trahi  potuerit,  quo  tandem  incendium  omne 
suffocaretur. 

273.  /Emilife  praeses  tunc  erat  alias  a  nobis 
memoratus  Mons  Valentis,  aderatque  praeterea 
hoc  ipso  tempore  Faventiae,  a  quo  cum  ejusdem 
urbis  episcopo,  Joanne  Baptista  Segicello,  juris 
ordine  servato,  res  tota,  prout  retulimus,  co- 
gnoscitur  riteque  comprobatur,  et  inde  pra?ci- 
pui  peculiaresque  sacrae  imagini  decernuntur 
honores;  quibus  clementissimeDeipararespon- 
dens,  fideles  innumeris  prope  gratiis  prosecuta 
est :  authenticis  namque  tabulis  consignatum 
habemus,  claudos  gressum,  ccecos  lumen,  aegro- 
tos  salutem,  ac  vexatos  demum  a  spiritibus 
immundis  liberationem  esse  consecutos.  No- 
strum  non  est,  hajc  omnia  per  singula  recen- 
sere  :  uti  nostrum  fuit,  quae  hucusque  diximus, 
commemorasse,fum  quod  hoc  anno  acciderint; 
tum  grati  ergo  animi ,  erga  hanc  Dei  Matris, 
omni  veneratione  dignissimam  imaginem,  quam 
a  puero  sedulo  venerari  ac  devote  invisere  di- 
dicimus  et  consuevimus. 


FIMS 


BAEKI-DUCIS.    —  EX  TYPIS  COXSOCIATIONIS  SANCTI  PAULI 


^U. 


fi 


•/^^ 

P^ 

iqp^  "5^7 

'/"jft  .^  i 

^B^Kk^^k 

^i^ 

r^\^^ 

Vl-J^  1) 


■^^' 


xy^^ 


^-^^»