This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at|http : //books . qooqle . com/
^
a
^-^^
1 (
^>
ANNALES
LITERARII.
CVRA
HENR. PHILIPP. CONR.
HENKE
ET,
PAVL. lAC BRVNS,
('KOFESSPRVM HKJ.H$TApt.es Siy Ui
ANNI MDCCLXXXIL
VOLVMEN II.
HELMSTAI^Il
9Y»IS MXCH. OVNTH. LBVCICAKT;
{
i
ANNALES
LITERARU
CVRA
HENR. PHILIPP. CONR»
HENKE
ET, • \ ,_
PAVL. lAC BRVNS,
S^ROFESSORVM HSLM$TADtX:KSZV24
ANNI MDCCLXXXIL
VOLVMEN IL
HELMSTAdll
'9Y»tS MICH. OVMTK. tSVCKiiKTi
"^
1 1
, «^ T «r 1
1 /. «* -
• 1
t •'•7
ANNALES LITERARIl
IVLIVS
ANNi MDCCLXXXII.
/. Anecdota.
De eodice Euangeliorutn Syriaco j^ibHoihe*
cae Guelphtrbytanae.
T icet noo ignotum (it Gu^pherbyti codicem
Euangcliocuin Syrkcuift •^etunifliniurti
nfTf^uari: tatnen neinq;.(}uantam fciio huiuf
jeodicis accuratam proidit dercriptionein.:
quare non ingratum fore f|j(efamas ledoribitt
Syriacae linguae perkis^ qnod hunc codicem
diligehdus infpiciendum nobis fumfimus. £x
mdulgentia enim SERENISSIMI PRIN-
CIPIS NOSTRI eum nunc Hehnnadii
perludramus. Codex formae quam vocant
folio min. foliis connan^ aso. compleditur
Euangelia Matthdei, Marci, Lucae, lohannis
Syriace^ e yerfione Simplici, charadere vetu-
Ho EHrangelo escarata. Titiali librorum f/t
ledHoQum , quibius libri diuifi fimr, item nu*
irejrus ledionum, minio diflia£i;i funu Ex
• /^o/.//. ' A epii.
2 !• Amcdota.
epigraphe patet, codicem anno (intell^e
Graecorum) ^45. i. e. C d34* fcriptiim efle,
heque £icies codicis huic aetati repugnat.
Guelpberbyti^ igitur codex feruatur, omnium
in Germanicis bibliothecis profbntium prp«
cul dubio longe anciquiflimus^ neque in
/aliis Europae librorum collecHonibus proftat
MStus Syriacus annum ad Sec^VL pertinen-
tem prae fe ferens (v. brvnsii Orat in-
augur. p. XVII. not ^). Hunc vero thefau-
jrum in fuo genere vnicum ath anasivs
KiRCHERvs AVGVSTO,^ Duci Brun.
fiiic. donauit Romae a. 1666. Epigraphe in^
iiguram crucis circumdu(fhi eft pidurae ne-
fcio cuius fandi vel martyris. Hanc quia
Syriads literis deAituta eft offidna Leuckar»
tiana, Hebraice expre&m exhibemus.
NDTasi NiinopT3N no NNCjnDn wva
N3n N3M3 [pnnN canp p jsn la owp
Nmiowa pm^» Npi^ oipno ^noT Nwnp
NHNy pn^DT N3>ip pT Tu nn -Nna-)
Njniivn •N3-tfiN NODBii Nn3©a nun
noipi NBoSajwa x\Ta nwn vshtwo
TJ r^^in Nyaoii NSoNfln ymn nxi
z>:un-ip Nnno p^Tmi Nn^Nn Njmya
N^poiom oiSn rva Ntpwp nSh mai
nnS3i.N3nw oy Nnnwm nS^n njijn
De cod. Euangtl Syr. biblGiulph. 3
pnS nin Nto^ip ncw Siodt in Nn^NT
{hn ny N313 nSjn 4nj in •Nf^iS-^oaNin
'r^^«?D-i no-^aa in!?flT Nj-ihNNSyi)
UD^nnNT •»?! N-\33 pSyjJT pJN WW1
r^Sp ni3 •»{! pi^to^ i^ •Nn^4iNflN3
^y N3D"»nDl N3'iD NiaV 1N1 •N^ONl
IDN •'HDn nnnnS ^«»0 ^54. (i. ^ c
4J34.) indiBtione fqptima {B^ojjaft) ipfo 24 dit
Canunif prioris conftruSlus eft liber hicJanSfus
Matthaei, Marci, Lucae, Johannif, cvra ma»
gna. Infunt ei leSionec omnium fefloruim an*
nuorum aliorumque ordmtim, et diuerfafym*
bola Euangeliftarum. Atque hoc volumenfo*
' liis indicibuxque conftans nouum eft. FaStum
gnim eft auxilioDei etfanStorumieftiumBeth*
Hetenjium, fenioris Mar Alus Damafceni f;i-
mtH praefeSti coenobii et retiquorumfeniorum
it miniftrorum item fororis benediStae Deoqui
gratae ante diSti Beth Heti,quod magnam ca*
rampropter nomen eiusfanStum impenderintm
Hic dedit praemia bona etiam atiis operatori^
bus, qui in vinea Meffiae cperatijunt, dignos»
qut iUos habuit, quibus taikntum iftud concrem
^et, quod manifefto fdem adhibuerunt, quum
A » audi^
4 1* Anecdota^
audirent, quae dicmt; ofmiebonettfidelu
in re exigiia fidelem te gfJJlfli, multif ego tt
prarficiam. Intra in gaudium Domini. yimen.
, Alia epigraphe in transuerfa cruce fdripta
tradit t^mpore lohannis Patriarchsrfe Antior
chcni et Thomae Epifcopi e cocnobio Raba-
oenfi . N331 n'»^! N-^DIV fO (v. dc hoc
cocnobio as^emani Biblioth. Oriental.
T. JII. P. I. p. 154. 2-55.) codicem hunc 4 Eu*
angeliorum exaratum qSq j additque, Martc-
bant praefedum fuifle coenobii Beth Hela ia
regiorie Damafccna. lohanncs ille procul
dubio idcm cft, qucm assemanvsB.
O. T, 11. p, 334. inter Patriarchas lacobitarum
reccnfet ordinatum anno Graecorum 94*,
mortuum p6o, quae tempora anno fcriptio»
nis codicis 945 cgregic conucniunt. Dc coe-
nobio Beth Halenfi , quod Arabice Dair at
Tin coenobium iuti appcliatof, agit a s s e M.
T. IIL P. I. p. 205. Situm cft in vicinia Ha-
dithac^ quam BiiscHiN^xvs affert in
Gcogr. P. V. p. 264. Primum totius codids
folium aducrfum (in aucrfo Eu^gelium Mat»
thaci incipit) commelidat Thcclam filiain
Chorbafiiii ob varias quibus exornata fuit ^ar-
tutcs, quod cgenosethofpitcs liberalitcr fufce»
pit , templaquc condidit. Mortua eft anno
14x7. lc. Chrifii m6. Haec charatficre ra-
cH
De cod. EumgeL Syr. bibl Gtulpk f
di et fordido, licet Eftranghelo, exprefEi nar^
rantur. Dignom effe codicem qui cum editi*
conferatur, vel antiquitas eius luculenter de*
monOnit. No9 iftam operam fufcepturost
cfle, in praefens fponder^ nolumus. Perctir-
tendo MStom depreliendimus, etiamfi mcQ]^
▼ariarum le^tionum non fperanda fir, tameit
fpccilegiuoj non defuturitm efle; e.g.Matfh.
V, 17. MS. N-^tllN1 n"»r>« N^. cdit. omirf.
J^^rw quod eft in Gracco. m $jhdcv Kotrot^
hutroci. ibid. VI, ii. MS. omittit pariter ae
textus Gr. NoSyi quod reperitur in editis.
loh. II, 14. MS. PMTD1, quae ie<3io notata
eft in Tom. 6. Polygl; Londin. Id quidem
filentio premerc nec poftumus nec debemus,
a codice iHo in fufpicionenl nos induiftos ef-
£b, in Gutbiriana Nw T. editione, Schaafiana^
^sque communibus varia reperiri fupple-
inenta ct gloiras, quac fortafle in nullo MSto
Syriaco legnntur. Res eft notifliraaj Jocunl
I loli. V, 7. a T R E M E L L 1 o primuin mari
gini adfcriptum in ipfum textum a pofteriori^
bus editoribus inue^lum efle. Idem aliis lo..
cis eoeniflc videtur. s c h a^ a f i v sf in variis
fedionibus ad Matth. XXVII, 35: monet, vef*
ba tvoc TrAii^dii vsque ad TcXti^ov in marginfe
editionis tremellii, in Regia Plantini,
etc. legt. Quid fi haec verba a t r e m e l«
A -3 LIO
d JL Anudota.
t X O fnaipni edidonis fuae contra fidem codi-
cumMStoruin adfcripta,ab aiiis editoribus ia
contextum recepta funt? Saltem codicem qui
prarferat oftendi, eo magis neceifeeft, quia
margo Syriacae pofterioris verba in verilone
fimpiid deiiderari diferte affirmat. Abfunt
etiam codici Guelpherbytano, et muItisGrae-
ds aliisque codicibus. lidem MSti Graeci»
qui liaec verba omittunt^faltem maior eorum
pars, confentiuQt in omifllone verborum vb^
7Cf8ff iysifgte. Matth. X, g. Hos coHatio Scliaa-
fiana abefle docetfoli editioni Viennenfi. De-
fiderantur etiam in cod.Guelpherby tano. Num
ex ingenio editorum, an codicum audoritate
inferta fint, mihi nondum liquet Luc. XXII,
I?. 18. defunt in MSto nbftro et editione Vi-
ennenii. schaafivs variam leclionem
praetermifit ; fcd cL b o d e in Pfeudo -Crit.
Mill. BengeUana ex m i l l i o aflTert , t r e«
if ELLivM verfus textui repofuifie. Num
in his coniedurae fuae indulfit, an codicum
audoritatem fecutus eft, dicere non babeo.
Mihi, vt vno verbo dicani, omnia trb-
M E L L 1 1 fupplementa interpolationum fufpe-
da funt. Sed res non nifi plurimisconfultis
MStis Syriacis confid poteft.
11 Di
Hedwigiihijl.mujcorum/rondof. 7
//. De libris nouif.
D. lOANNis HED^wiGii fimdamen'
tum hifloriae naturalis mufcorum frondo^
forum concernens eorum fiores , fruStus,
feminatem propagationem adieSta gene^,
rum (Ufpofitione methodica, ieonibus iUu'
Jlratis. Lipfiae fuaitibus Crufii. Pars
Z 1782. 4* 18 plagg- 10 tabuL aen.
Vt argumenti huius elaboratione doda et
cliligenti aequeacfubtili et laboriofa magnam
fibi condliat clar. Audor gloriae famam, fic
bibtiopola applaufum quoque meretur ob
iplendidam huius operis editionem , nitidam-
que figuranim aere incifarum ab ipfo Audlo-
rc pidarup.
Res tradtandae capitibus duodecim conti«
nentur, quorum Caput 7. De defnifione mufci»
£x idea Audoris mufci funt plantae fruQvt
caiyptrato infhruAae. Lycopodia e mufco-
rum numero excludit. Spbagnum calyptra
non carerecontra alios probat. lungerman-
iiias, Marchantias polymorpham et conicam
al. adiudicat mufcorum familiae. Quum vero
Capfulae praeprimis apertura maxime difcre-
pent, in doas vel qtiatuor valuas fecedendo;
illos, qui operculumvelretinent vel deiiciunt,
horum rcfpc<au^ojidb/5x nnncupat, quo Po-
A 4 rellaro.
f i/« DiUbris nanii.
reUam, Spbagnum, Pbafcum, Sp!acbnum,Po«
l)rtricbum, Mnium, Bryum, Hypnum, Fonti-
wAQvci et Buxbaumiam , vt genera hadenus
Tfitata , refcrt. Cap, II. Lh inftrummtis tt
meheirefi in his obferuationibus netejfariis, vt
co certius ab aliis experimenta AuAoris repeti
ct examinari podint, Ob partium mufcorum
minutiem, quam ne acutiUlmus quidem ocu«
lus aifequitur, adbibendum erat mierofcopium
eompoatum,euiu$ Ibntesad meofuram lineao
Parif* dxies, to. ao. aa 6z. 170. «^oies obiedum
• diametro auxerunt . Tenacula mimita« A«
ms ancipites manubiolo infixi. CuIteUi te*
xuies^ acutiillmi, quibus fquamulaeyiloris par-
tes intrapericbaiBtia contegentes conueliuntur»
ne florum contempiationi ob(lent« - Lamellao
vitreae piauae et eiccauatae pro fufcipienda
tfquae guttula, cui flofculus aliaeque particu»
]^ mufci immittuatur, ne iufto citius exare-
icant et crifpentur) microfcQpio fubie£)L
Cap» 111. De radia mufcorupK lo quolibet
g^nere radices adfunt. Proueniunt ad bafia
^qaulis^ ex alis fbtiorum et nonnumquam eiC'
finiifHficationis loco* Ramofo fibrotae finu
plice^ quibuadam paluHribua repeutes, Co*
Iptisi vt pluripium fiifci, intefdum nigricaotia
pk albidi. Cap. If^. De eauU mu/corum.
BMiGtfiiam docft^ PluriausvalfU exiguus fo.
liisquo
Hidttigiihifl.nmfcorumfifmdof. $
litsque obte<flus« Mollior et fucculentior aiu
Duis et biennibus; iblidior et ligneae quafi
oonfiftentiae percnnibus» Diredk>ne ereiftu»
aut incuruatus aut inclinatus^ Aliie fimplex»
ramofus aliis. Perennes imprimis maturato
fruiftu nouas vndique progeniea protrndunt
ad annum ftiturum. Alii ad bafi^ floris^ fub«
inde ex fua coronide vnum, duos pluresuv
furculos florigeros vnde ramofi apparent aut
fafeiculati rel Alii in caule alii in ramis flo*
rem et fnu^uoi gerunt. Cauiis fuperfide tcw
mentofus ex adhaerentibus radiculis, atit gla^*^
ber, villofus. Teres^ angulofus.albliis de<»
currentibus. Dtameter caulis afcendendo ia-
crefck. Medulla eius cortexque vafis et fi*
brillis paralielis eeliulola nexis refmus, epi.
dertnidc tethis. Cap, f^. Defotiir. Racfi.
calia minuta lunt» perm^nent. Defunt petio.
lata, compofita,profundius lobataet anguiata.
SefHiia adfunt, decurrentia et ampiexicaulia:
alterna, adpreffa itubricatin), patentia, ereiSa,,
recuruata: plana, concaua, fulcata, flriata^-
ratkme ambitusdiuerfa, integerrkna^levaque^^ \
crenata, dentata, ferrata^ vndulata, cartilagi-
x^ea: Supet£cie inaequalia, fpinulis obfe&^
aut verrucis : vagtnantia quafl fingularis^ for-
mae etduplicaturae: rigida, camofiora- pluU
luiia Qi^i£braQ9€ea, Pereleg^is rete vmxu
A' 5 lofuQ^
lO //• Dt tibrif nom,
lolum in his, interiedKs areolis, ad bann am*'
plioribus plerumque, parenchyma praefertim
drca mediam folii partem magis aggregatuni'
coioratum vebentibus. Folia pernHunt vel
marceicunt Cap. Vl. AnMorum de par^
tUnif /ruSHfieimtibux in mufcis placita. n i l«
LENII, MICHELII, LINNAEI, HALLE-
RI, ADANSONII, HlLLtl, SCHMIDE-
LII9 MEESII, KOELRBVTERI, NEKE-
Ri. Cap.yiL Deflor$itmufcorumquidtm
in genere. Pars plantae generationis organa
continens dtcitur flos. Mufcorum plurimi
flores funt dioici, pauciores monoid, paucid
fimi hemu^hroditi, non defunt polygami
dioicL Oriuntur ad bafin, ab extremitate vel
per longitudinem cauiis et in ramis eiusdem
e foliorum aiis. Mares faepius alium, aiium-
que locum feminae occupant/ Extiiffimi,
gemmulam haud raro referentes. Ob flmi-
litudinem ma(cuius et femineus faciie confun*
duntur. In femineo diameter longitudinalia
transuer&iem plus excedit, quam in mafculo
plerumque, nifi femina fummum caulis firfli-
gium tenet et mas gemmifomis ex aiis folio«
rum prouenit, vbi tunc ratio iiii contraria.
Atque hoc de vero florefcentiae flatu valet.
Calyptra enim extra inuohicrum eminente,
iapitttatur iiaec £icie8 comparatiua. Fiores
cmit.
Hedwigsi hi/l. mujcorum fronthp 1 1
emittuntur eo tempore, quo capfula <^>erculi
detrufionem parat aut perficit. Cap. FIIl.
J)ejlaminibtts mujcorum, ceu plantae partibus
mafculinis. Nec iigura nec colore adeo va«
riant,' ac aliarum plantarum (lamina. Cylin*
drum arcuatum formant obferuata in rofulis
.Folytricborum et Mniorum linn. ac ia
gemmulis Fontinalis antipyreticae. Forma
plerumque globofa. Numero odlo, duode^
cim plures. Figiira cordata, ouali, filo fuc.
culento circumdato. Colore dilute viridi aut
albicante. Filamenta breuiflima, alia quidem
aliislongiora, fucculenta et parenchymatica
ante praeOitum antherarum officium. An-
therac filameniis infident. In quibus delite-
fcens granulofum opus vix non per omnes
fpecies transparcre ope microfcopii obferua«
tur. In cylindricis et cordiformibus antheris
fuperficiem acuminatam occupat particula
pellucens, hic oinnibus pollen emittendi Io«
cus eft. Antherae poliine eiedo marcefcunt
cum filamentis, obfcuriu» coloratae, breui fae«
pins euanefcentes hiatum relinquendo. —
Corpufcula inMniipellucidiScyphulis aliquid
ad confobolis conferuationem videntur con«
ferre. Cap. /X De pifiillis mufcortmi, Par^
tct hae muHebres Aigmate, ftylo et ouario
confiantes aeque |n mufds, ac aliis planti^
depre-
12 ' /i« ZV iibrif nouif.
deprehenduntur, vt comparattone vtnusque
{IrudVurae et ofHcii patet. Oaarium iigura
globofuin oblongum ad baiin anguudtum,
colore viricknte per omnem inufcorum fami-
Ham inuenitur. , Frudus femper capfularis
primo tempofe intra calyptram abfconditus.
Ab ouario erigitur flylus, columnula nmplex .
O viridante aibicans cylindrica, obtufo acumi-
ne claufa.' Maturitate adepta {]yli acuimen
aperitur et fonxiat ftigma» tubae in modum
dmpliatoro, veficulofum aut laciniatum. Ce-
lebrata impraegnatione Ityli paullo peilucidior
fe£K color in luteolum mutatur et eiu& du«
^li dtto redi fimplicesque eo obfcuriores
apparent, quo propius inediante calyptra ia^
fident ouario, verfus nigma amplificari et quafi
euanefcentes. Hos laxe inueftiens membra-
liuki luteola procedit de ipfa calyptra. Ger-
itien peradla impraegnatiocie in conulum abit^
dum turge£:ere incipit. Stykis in detruia ca«
lyptra fuperfles eft, aut ipfe decurfus coliae.
nonis notam in fummitate calyptrae relin<»
2uit. — Machinulae aliae adbuc dantur, pi«
illa referentes, in flore femineo^veris pifHllis
«dftantes, quoruni officium nondum patet;
Cap. X. De Calypira. Eius ab ortu ad de-
ddinm vsque hifloria', natura, vfus et ncceffi^.
Itts optiiiie monOratur^ Difiinda iila eft ab
ouario
Hedwigii hifl. mufeorum frondof. 1 3
ousrio eiusque flylo, Ucet cum hoc immedia-
te connedatur, et ouarium iaip fru(^uni in-
terdum maturum phducat. - In floris vigore
valde exigua efl cum contento capfulae rudi-
mentp arde coniuncfta. AueJlitur de fua f«-
de, prpgredicnte vegetatione, et impraegoa-
tione pera(fb, retinquens vefligium, coronaa-
tem nempe fummum ambitum vaginularum
membranara. Tunc vltro npn crdfcit, vndc
magnitudini capfulae ad maturitatem accede^-
tis non fufficit eius capacitas, atque hinc paul-
latim yel eleuatur abfceditque Integra, vel fin-
ditur, margine laciniofa app^rens, tota, vel
cx vno latere , hinc calyptrae obliquae Hyp-
norum. Caeterum calyptra cpnica efl v^
campanulata: ratione ad capfuite volumen
magna vei parua: fuperficie externa pilofa,
flriata, procefllbus obieira, aut laeuis : coloi^
/Cinte folutionem viddis, poft eam albida, Ip-
teola, fufcella, rubelia: flrudura vafculofp
membranofa. Atque illa eflverum |ioris p9«
talum. Vnde feminae mufiborum floreqt m^»
nopetalae, petalo cuculliformi claufo, ouarium
tegenre ftytumqpe firmaqte. Cap. XI. Di
filis fticculmtif. Sunt mufcis propria cprpm-
cula in difco rofularum corpufculis cylii^di^-
cis intcrpofita e minimo diamctrp lopgius fiJi
inAa^ prpdu^la ct liquprp rcplQtli. Qjioa^i
infa-
14 ii* De libris nmt.
inferiorem partem vbique inter fe conueni-
unt, quoad fummitatem vero acutiori vel ob-
tufiori apice, fiue clauato, nodisue interceptd
duabus aut tribus iphaerulis iibi fuperimpo-
iitis incrafTato terminantur. Longitudine et
quantitate variant pro fpecierum ratione.
Sunt vafcula pellucida, tenerrima cuticula ex^
flru(9a,limpidifnmum humorem vehentia in-
tra fpatia, feptulis transuerfis interfiin<fla.
Venire de membranofis concamerationibus
videntur, Vt vtiii humori alias nimis cito eua-
'porabili plus morae nedli pofiit, fadtis. De-
fenduntur hoc tenui humore tenerrimae fru-
<fUficationis partes contra nimiam exHccatio-
nem, roridusqne fiatus circa vtriusque organa
fexus proprio fucco magis, quam aliae pten-
tae carentia, conferuari videtur. Vnde haec
fila foecundationi profpiciunL Cap. XIL
Dt inuoturrif jftorum communibus,Jeu de peri^
ihaetio mufcorum frondoforum. Quicquid
mufcorum vel calyptratum rudimentum fr'u«
6his, vel mafcula vi praeditos folliculos forin-
fecus cingit,hoc nomine venit,eoque euiden-
tius, fi ioem habitu etfigura ab illa foliorum
difcrepet. A figura, coordinatione et dire-
dione partium perichaetia componentium
pendet externa florum forma in mafculis prae«
cipue. Diuerfitas hinc nata fuppeditat mo-
mea«
Hedwigii Ufi. mufccrumfrondof. i ^
mentum, ex quo in genere tiiufd diflribuun*
tur. Ab inido plus minus globatum oualem
mafculi flores referunt. Impraegnationis au-
tem tempore apices foliorum et fquamarum
pcrichoetii difcedunt et pollini egreffuro ape-
ritur via, vario modo. Vel enim patct peri-
chaetiuni ita , vt aperturae limbi diameter il-
lom floris aequet autfuperet, tunceritiioa
difdformis feu Oallatusnominand^s; vel ita,
vt aperturae diameter minor fit illo iloris,
quo cafu eius condidonis flos vel de fummi-
tate caulis prouenit, et erit capituliformis vei
ab sdis ibliorum oritur, et gemmiformis co-
gnominandus caet. In quibusdam duo ho-
rum modi obdnentur vt inMnio pellucido.
£x his fads fuperque perfpicient botano*
phyli huius incoepd operis dignitatem, cuius
aiteram promiflam partem de frudu agentem
ct muicorum diipoudonem fyflemadcam fla-
biliori fimdamento exflrudam in mediuta
proferentem lubendifime acci^ient Maiori
cum voluptate legitur tomus hic primus, poil-
quam iconom contemplatione iibi ideas Clar.
Audoris nodores reddidit ledlor. Errores
typograpbici hinc inde reititerunt.
L**^n. 3.
lOSEPH
l6 //• De iibrir nouif.
lOSSTVi pRisTLEY Btiefi m tmm
jjhilofophifchen Zweifler; h. e. ad S^epti»
tum quemdam daiae epifiolat^ aduerfus
u V M 1 1 dialogos, aliosmu eo ex genert
libros fcriptae^ et ex Anglico in patriuin
fermonem conuerfae. LipHae, apud
Weygandum. i^gx. (pagg. 270. o<fl.)
St qu6d eft genus literarum, in quo coer*
cenda paullo diligentius ec coroprimenda vi»
detur illa noOrorum hominum peruerfa libi*
do, transferendi temere in linguam vernacu*
lam, quicguid vel Angli, vel Francogallici fcrl.
ptores effuderint: debet profedo perrinere
i(ta feueritas ad libros eos; qui ab exteris de
phihfophia fcribuntur. Nam induflria grauif.
iimorum virorum. qu! hoc fectilo apud nos
philofophiam fcriptis illunrarunt, tantopere
creuenint opes nofirae, vt facile careamus fcri»
ptis exteforum vuigaribus, ec habeamus adeo^
quod ifii debeant, ii fapere voluerint, a nobir
petere. Nec putet aliquis, baec a nobis arro>
fantius dici. Manifenum enim ti\ grauicate»
oiftrina, fubtilitatc ac (iiiigentia omni tem*
pore philofophos noflros Anglis fiiiife pares,
Francogallicam vero leuicatem longe fupera(l
fe. <^a vero laude adhuc carere putabantur
noflri, et exteris.cedere» poHta illa in artificio
fcribendi, et elegantia in difputando: eam
recea*
Priftliy di ^cepticisfno. gy
racentiores haud pauci apud nps philofopU
ita funt aflecuti, vd nec hac ex parte poHha^
bendi (int exceris. Vnde vituperandam cecr*
lemus male feduiam eorum indiiOriam, qui^
nulio deledu tiabito, arripiunt peregrinos li«
Veilos quoscunque demum, praefertim fi finf
fcriptoris paullo nobilioris nomine inHgne^
eosque in linguam noAram, faepe f^tis negli«
genter, conuertunt. Etenim cum iam fic
jipud nos ea philofophiae conditio , vt iurti
quodam noHrb paullo diiEcitiores eile pofli*
inus in admittendis libellis peregrinis^ ac do^
nandis quali ciuitate Germanioa: redle negli«
guntur a nobis ea fcripta, quorum et argu*
snentum eO tritum^ et oratio nihil habet, qua
ie commender, et aiia fuperet.
Haec difputamus propterea, quod p r i s T-.
LEYi de religione naturaii libellus, cuiut
verfionem indicamus, quamquam a nobili fit
atKflore profedhis^ dignus tamen non erat. ea
opera, quam in vertendo pofuit interprea^
nobis ignotQs. Nihil enim luiec fcriptio con«
tinet noui^ nihil, quod non a noAris phi1ofo«
phii loi^e mclius, multoque copiofius tfa<9a-
tum fit, nibil denique ineO in diflferendi mo«i*
do ac vi^ quod lYiagnppere lauilandunEi videa^
tur. Hoc feBfiflfe videmr tnterpres ipfe, qui.
iQ praefatiuncaln^ ^ip |)rgQflpd6t» iaOituti ex-
y^.ir. B cufa.
Ig //. De tibris nomt.
cufatione vtitur fatis trita ac leui, quae poflSt
iacile traduci ad libruni quemuis vulgarem ;
ea vero commendatio, quam e diario GoeU
tingenfi petit, in quo libellus pristleyi
non iine laude quadam commemoratus fu^
rat, plane ridicula eft, cum vanum fit, iflius
diarii veluti oraculo allicere ledtores velle, qui,
ii fapiunt, minime egent iflo veluti praeiudi*
do. Sed vt intelligatur , quid infit in hoc
libro, breuiter adumbrabimus eius argumen.
tum, quod ipfum documento effe poterit,
nonnin tralaticia et in vulgus nota 6ic afferri.
Praemifit igitur z\x&ot epiftolis fuis difpu*
tatiuncuiam, qua docet, locos philofophiae
eos, qui fint de natura Dei, pVouidentia et ani«
morum immortalitate, grauilfimos eife, atque
digniffimos, qui cum perpurgentur accurat^
fum cognofcantur diligentiffime. Qua de re,
putamus, fbre, qui dubitet, neminem. Ape«
rit deinde, ad rem ipfam progreffus, epiflola
pritna fontem,a qub ingens manet opimonum
t;an>/a<r^ quibus difbrahatur genus humanum;
eiim inefle putat in idearum copulatione \onge
diuerfiffima, ajfociationem appellant in fchola;
qua efficiaturhoc, vt homo quisque habeat
fentiendi ac videndi verum propriam quam»
dam rationem. Scilicet in hac difputatione
agnofcas editorem hartlsyi^ quem phi.
lofo-
Priftly de Scepticifmo. 19
lofophutn faepe laudat ia hoc opufculo
pRisTLEYivs, ac vehemcnter comnien-
dat. Adiungit paucula, eaque notidima, de
eo, quid in cognitione humana certum fit, ejL
obferuat, fatis bene nobiscum agi, fi, quae de
religione jdicantnr, diiputentur probabiliter,
geometricam o^ttoJW^^v in hoc genus non ca»
dere. rQjiae iequuntur epiflolae duae, de«
monftrant, effe Deum; altera enim ex eo,
quod fine cauffa idonea nihil vnquam oriatur
ct eueniat, eificit hoc, effe fummum, qui hanc
rerum vniuerfitatem condiderit, audorem;
altera diluit crimiqationes, quibus obnoxia vi«
tieri pofHt haec argumentatio. Sed ia con-
futandis argumentis aduerfariorum et breuis
cflauc^or, et admifcet nonnulla, quae fere
funt ad commouendum rifum comparata.
Oftendit enim argumentis, ex eo, quod ho«
znines Hne cerebro cogitare npn poflint, mi«
nime confequi hoc, Deo, qui et ipfe cogi-
landi vim habeat, cerebrum, vel, vt in Hngen*-
do verbo nouo Vellcium fequar apud Cice*
ronem, quoddam quafi cerebrum tribuendum
effe ; atque de hac re per aliquot paginas fa«
ds ferio difputat. Epiftola quarta de attribu*
iis diuinis praecipit, et oftendit, Deum omnia
icire, omnia pofle, praefentem vbique adefle,
ac Donnifi vnum efle poffe» Ceterum exifli*
B ft mat
2^ IL De tibris no^U.
ijnat PRiSTLEYivs, qb omni acternitatQ
vim diuinam m producendis rebus crearis ef^
iicacem fuifTe. Difputatioinfm de attributis
diuinis continuat epiftola j»/ii/a ety<^jr/a, qua^
ad dcmonftrandamyfl)r7iMj//flitt et bewgnitatem
cHuinam confcripfit audor. Incft autem ii^
his omnibus noui nihil ^ plurima leuicer tan«
tum attigit ; quae fi t um wolfii, rei:^
MARi, lERvsALEMi aiiorumquc vber«»
tate et copia copparantur, prorfus ieiuna funt,
Quae de dotorif vtititate monct, funt illa qui^
dem non iniucunda; fed illud arguaientun^
svLZERVS nofler perfecutus eft multo fub*
tilius. Trita etiam lut;it, quac epiftolayjp/^i
wa de gttbernatione diuina et cuttu tr^dit eq^
quo fit ^b humano gencre profequcnda na«
tura diuina. Jwffiortatitatif fpem confirm^t
epiflola oSfana, vbi etiam oftenditur, inftaura*
tipnem generls huniani poft mertem a legi-
bus naturae minlme abhorrere. Sed etiam
in hac difputatione pristleyivs longp
infepor eft s vlzero, qui, cujp jfun eflet
iple mqrti proximus, eamdem ren!i ^t cppiof
iius tradauit, et multo fubtilius. lam epiftolii
nona difputare inftituit aduerfus h v ^ 1 1 diq*
logdf de religione naturali, quorum intcrpre-
tationem vernaculam indic^uimus nuper ; et.
obferuatiuACula^ qua$di^m adipcrgit, ^^ bf^;
ues.
Priftk^ de Scepticimo. 41
lie^, et fatis iaunas,quas minime requir^,qiil
yel PL AT NER.I dialoguin, iflo libro adiuhL
.<Sum, cognouerit Pugriat etlam epiflola de^
oma aduerfus coimnentafiodem h v m 1 1 eam;
irt qua Epicurum finxit prouidentiam Dei {i-
tis Ipeciofe tollentem, ct quae inefl in opere
eo , cuius translationem vernaculaHi oliiii
«vtZERvs ediJit, praefatione et obierua-
tionibus' fiiis audarti. Qjiae'deinde delibal
5e femofilfimo libroFrancogalHco,-qui5///?<«wi
futturoit infccihiiur^ epilloh vndmma, ea funt
leuia, et ab aliis redius expofita. Epiflold
rfttdrf^ri>»a* vcrfatur in reprehendendis argtu
■nteniif parum idomis, q^ibus alii effici volue*
-runt, efreDcum. Carpit igitur eos, qui Ibnt
ivfi in ea rc notibnif cuiusdatii in/i/ae, feu tt^q^
iAjf4/f(»^, infirmo praefidfoj vituperat cak«
-T E s I r a notione natbra^ perfedlifi^miae pe-
^itam dcfinonflraticJnem ; rtprehendit denique
C L A R K I V M, qui cx cb effecerit, Deum eC
ie, quod, fublata vi ac natura Dei, repugnanti^
-fcquatur. Sed qui legerunt afgumentorum ex
4ioc genefe ex^men ibultd fubtilius et vberius^
quod KA N N T, acutifiiiiius apudRegiomori^
tanos philofophus, inflituit, ex ieiuna pliilo-
fophi AngH difputatione nihil difcere pote-
€mt: Vltfitiura epiftblarum par adue^fus aiios
n V M 1 1 ctrdres, . qtfo^ ^ paffictf fpiflBti eam
B 3 ob
ta Ih DiSbrUnomf.
ob cauflam pugofle, quod funt ifta commenta
KVMii cum placitisiis, quae de religione
naturali apRisxLEYio hic defcnduntur,
coniundiora. Sed praeter iniquitacem ali*
auam pristleyii, et acerbitatem in di-
u>utando, quam nec vernaculus interpres dif*
umulat, etiam illud reprehendendum eft ia
hac libri parte, quod multa, quae afFeruntur»
ne funt quidem ad tollenda hvmii placita
fatis idouea. — Atque haec funt, quae nouus
liber continet Ad intelligendum nunc puta-
mus facile iIIudefre,quod ab initio pofuimus;
cum habeamus meliores libros de religione
naturali, a noflrisphilofophis profedos, bunc
peregrinum minime dignum fuifTe translatio.
nis opera 5 qua tamen non male defundum
efle interpretem , res ipfa docet. Ceterum
pollicetur pristleyivs etiam aliud epi«
flolarum volumen, in quo de religione reuelt^
ia eodem modo agere fecum conflituerit;
quod vtrum iam prodierit, ignoramus ; hoc
certiflimum videtur, ei, fi vel tritiflima rtco-
^rit, in hac infatiabili verten^di libidine apud
not mtnime defuturum interpretem.
Zttr Gefchichte und Litteraiur eie. i. e. Ad
bifloriam et bonas literas, fjrmbolae e
tbefau*
Lefingu JijnAolm SUrariae. 3)
Acraoris bibliothecae dacalis Giielpher«
bytanae congeflae, a gotthold
EPHR. LBSSING, et .lO. IOAC0.
EscHBNBVRG. Tom. V^ et VL
pagg. ^69. od. mai. 17^ Branou. in bi-
bliop. orphaootr.
Vtriqae tomo, quo finis imponitar vni*
nerfo huic operi celcberriino, immortuus eft
primariusaudor; vtrumque enim fimul ope-
ras exercere iufferat, vnde et fiidhim , vt fex^
ins, cui a CL L E I s T I o, gymoafii Guelpher-
bytani Redlore, inferenda erat, lamque infer-
ta legitur notiffima illa, quae leparaiim quo-
que excula profiat, cvdenae defcripth
Atnerkae, qna I^Staniae Regiparet, prius
lucem adfpicerejt, quam quinttu. In hoc
eniip, quem fuis ipfius. locupletare decreuerat
commentariis, adhuc occupatus lessin-
G I V s &tis interceptus ed. Quare ab illo
prima tantum commentatio et ^^rs fecundae
profi^ae funt. Illa agit defabulis, vt vocan-
tur, ex aeno poeiarum Suemeorum feu eroticq^
'rum aeui medii ( Minnefinger ) confcruatii^
quod argumentum valde obfi:urum olim iam
illuftrauerat audor difquifitione ifta, quae
ftatim in limine harum fymbolarum le^tur.'
lam autem in eo verlatus fiiit, vt primum veri
illarum audoris nomen probaret fuiffe b o-
B 4 NB-
MBiiiVM, fecnsquam gott»chb:Divs
€t poft eum Hehiitici iliarum fabtilarum edio
tores putaraDt Deinde illas eUatfni& avia*
Ni tt Anonymi, x^vitm nbveletvs edi*
£t, &bulis. translatas elTe, certe quod ^ ma-
ximam partem, et denique antiquitate illas
non excedere finem feculi XIV, verifimile^-fe-
cit. — Sequitur II. abrupta dc anotiynio fabiu
tarUm ekgiacarum, quas isaacvs nevb^
t B.T V s in mythologia Aefopica edidit audore^
Qui quod nomen gefTerit, et quo tempore vixe*
rit, videtur difquirere voluifTe ^ESsiNGivsi
fed non vltra variarum bac de re apinionum
enumerationem et confutationem proce/Iit,
E^CHENB vRGi vs V. Cl. hauc difcljuifi.
tionem non abfoluit quidem; fubiunxit ta^
men illi obferuationes quasdam ibonae frugis»
in quibus haec nobis acutidima et veriflima
videtur, quafufpicatur, romvli feu RjOt
^fVLii nomea, quo plerutnque vocant au«
^orem fabujarum foluta oj^attoue compofita;
r\im, qqarum ligatam verfionem idem ifle
Anonymus.ded;t, fiditiuni, et vt aliis ingenio^
Cum detatis barbarae foetibus, ita his etiamfa*
^ulis inditqnv Romuli nomen e0e, vt videren^
tqr d Rege vei Imperatore qu$>dam profedlae^
Smque ob caufam tanto maioris effe pretii,
iiu:etiamili^/7affMxra/j/^o(Qauentr.i5px.)
hae
Le/^giijymbolai W&aria$. %%i
faae (abulae a Romulo imperatore^ Homano ad
inftruendum filmm funm (qiri in editione lOj
BR. nilant;i vocatnr TiBERiNvs, qua
fbrte pro Tibtrio fcripto, pari modo indica^
re volait audor priudpem aliquem ) datae
efle dicontur. Cetemtil duorum codd. mdo^
cum, qui ligatas Ananytni fabulas^ coiitinent^
et in bibiiotheca Guelpherbytana feruantnr,
notitiam criticam adiecit Cl. e s c »e n b v r««
o I vs, cum ipecimitie variantkitti ledHonutn
in fab XIL et L. — III. Eiusdem auAoris ele«?
gtfntiilimi ti\ commentatio critica de vtRi-*
oi A TVRHEiM Guilitbno Narhomm^
lioc eft, de illo poetae aetatis mcdiae carmi*.
ne beroico f. hi^orico dialedi Sueuicae, cu^
ius nuper editioiiem, e cod. CafleUano ador-c
aandatn, promifit, iamque quoad primrnu
partem foras dedit Cl. caspar«o-n, Pro£
Gafreilanus. Hanc vero editionem praema->
tave deproperatam efle docenmtr, quum bi*
bliotfa. Guelpherbyt apographum iliius car*
minis aiferuet tnuko et antiquius, et plemuf
etircdius CaflfcUano;— IV. k i L b:v ica ^rji^
mrrdtionemders mertatoria Rn^mm , a^S.;
V* BtVSCHii^^io edttam {\n promptaariiL
Ittfi: $igeograpki. Tomi. UL) ecod; mfta^
Uioihecae Ga^e^k embndatiorem et laiidHoid
fem fecit UL schwio^ nromi rwia^sx;.
B 5 DBCK,
/
3tf . IL D$ tibris nomt.
D fiC K. — > V. Sententiaruro, leporuro, falitim-
qae farrago ex antiquioribus poetis Geroiani-
cis, colledaab eschenbvrgio. — VL
Eiusdem de ^emzte der Freydank commen.
tatio.~ DeniqueVILcoNR.ARN. schmx.
Divs, V. Cl locos quosdam berenga^
Rii Turonmju, inlibro lessingii per-.
peram defcriptos, accurata inflituta reuifione,
emendauit.
Tomus VL exhibet L * THEOPHiLi
«RBSBYTERi diuerfarufn artiumfcheduUnn
(p. A89-4H*) de quo pluraiam commemorat
LESsiNGivs in libello d$ v$tuftate arHr
oteo pingiudi, quaedam aliain prad^tione ad«
iecit CL leiste. Quod autem fcribit,
nusquam repertos adhuc efle iflius operis co«
dices, praeter Guelpherbytanum, quem l e 8«
81 N G I V s defcripht, et Lipfienfem, de quo
cf. Adl. erud. 1690. m. Aug. p. 410. fallitur.
KASPivs enim V. CL inlibro: Aeritical
EJfay on Oil^Painting. (Lond. i^Sl) eiusdem
THEOPHiLi lihrum deomnifcientiapittgenm
di e oodice Cantabrigienfi iam edidit *VL
PBTRi cvDENAE dejcriptiomm Brafkae,
liiipanice et germahice editam a lbistio;
cum eius vheriori commenfario et l e s s i n-.
Gii praefatione. De hoc vero libro egregio
dicere amplius oon attinet
For^
Eberhardi tfuoh^ natur. Vf
Vorberntung zur naiurtkfun Tfuotcgieetc.
i. e. lOHANNIS AV6VSTI EBER.
H A R D I praeparatio ad Theologiain
naturalem, in vfum praeledionum aca-
demicarum. Halae in orphanotropheo,
178». 8. plagg. 108.
Praemittuntur, vt fieri folet, generaliores
quaedam notiones ad nobiliflimam banc phi-
lofophiae partem propius pertinentes. Cap. L
de formanda Dei notione, et quidem Se(^. L
de interna huius notlonis realitaie feu entis
perfeSiJimi poJJibilUate agitur. Paucis expo-
fuit^ quae voci Deus vis ac poteHas fit fubie-
ifb. Deum fcilicet intelligit ens perfeBiffimum.
Cum definitio nominaHs fitarbitraria, facile
onmino intelligis, alias ab aliis notas pofie al«
legari, fi mooo Deo foli et femper coropc.
tant, et ex eius notione cetera attributa Dei
xiexu perquam facili poffint deduci. Perinde
igitur eft, fi dixerisDeum cum wolvio enr
ab/btuie necejfarium, aut cum s v l z e r o ens
aeternum, aut cum aliis: ens independens, in-
finitum, feu qwd rationem fufficientem exiften^
iiaemundi in fe continet. — Deinde argumen-
ta quaedam exiflentiae Dei , et primum qui-
dem iila, quae a priori, dein quae a pqfteriori
vocantur, dinumerantur. Argumentutn il^'
ludperuulg^tum» Cartejkmtfm quod vocant,
fta
%^ 11. De Ut^s notUf.
ita tTtuoHum efle, per ruafum fibi habet A., vt
quid hab^ant aduerfarii, ^od inonere podint
Vtx intcllig^t^ Sed nos vix inteUiginnis^ quo«
xnodo inde', quod naturae.ei, quae periedif-
|ua condpitur, conceptus quideoi «ler^rMr^
et aSfuatis exijlentiae tribui debeat, fequatur,
yt illa Qece0arior et adki etiam extra mentem
cxiftat. Ab exifientia ideali ad exi/fentiam
completam realem non rede concludi poteft.
£t vt ingenue fatear, quod fentio : plane fieri
^on pofle videtur, vt cauffam quandam vere
fideire confirmem, de cuius effe^ibus non-
dum mihi conilat. Qijare etiam multo ma-^
ius pretium argumentis Oatuamus illis, quae
iiatura rerum nobis didlitat, et quibus tant^;
inefl cum perfpicuitas tum grauitas, vt homi-
nem, il' fanae rationis fit compos , non am--
plius repugnare deceat^ neque eidem firmior.
effe poiHt alius cuiuscunque rei demonHra-
tio, vel mathematicorum praeceptis inftituta..
Pertinet huc argumentum a contingentia mun-
di defumtum. Quicquid enim hac altera ex-
perientiae via ad naruram Dei affirmandam
cxcogitauerunt , omne referri poffe videtur
ad illam efiedus demonflrationem a caufTa
{ua prolati et ad notionem rei contingentis»
Cum hoc vero illud.argumentum, quod iSo*.
itaiicum vocant, a {nirifico rerum ordine et^
mondi
Eb^bardi tiUGtogia fiUur. 29
iBitddi pulcritudine ^&uni^zv&iS&nt cobaN
ret. Qaare eriacn Cl. A. bis ipfis^gumentis
pl^riiimai tdhuit, fimulque Theolegtam txpe*
rmetUjalem quara maxime comn;>endat. Et«
enim bac idemonOratios^ ncm modo qmifit
Deus, intelligere, fed fimulipudis fit^ fentiriai
difcimus^ ArgumeiUo, i^o^MConfenjugm^
iium petitur, et quod plim poti/!imum mukif
ita placuit, vt ad esjnentiam Dei probandaai
nihii eo validius e& anbitrarentur, rede CLAi
nullam vim atque digniiatem inefle, docuit;
iisdem de cauns, quibus tnm alii iam antet
tum ipfe potifHmum incpoli^a Spcrfitit yfua
fberat — Se(ft. IL de erroribu? verae reU-
gioBi oppoHtis agitur, et quidem primp d#
atfuisfiio^ vbi varia ilia atb^orum genei^a co*
gnita iatis atque vulgata emimeramur, eatsflap
deinde huius erroris pef}i&ri cum internae tum
exiernae exponuntur, et tandem ipfa opinio
rdicitur. Sedl. IIL de polptmsipo. Firm|£t
firoA.atque grauifBma pro vnicitate Dei argu«
menta i) notion^ fuoimaepi^i^<9ioni% %) ne.
xu verorum et 3) vnitate mundi, niti, CL A.
comendttj fed cauflae verkatc mag^iireius^
quam argumeiitorum fubtilitate permptus, vic
bibtilifnmus baec protdi^e videtur. Nifi
eniiii.grauiora accedant argumenta, in illia
p|iilo£oi|)buaju>nredle9C^ia&t(4 Vimpo-
■j "teruat
3Q • //• De Ubris fiomr.
terunt opponi,dubiuni tvAm eft illud sndi/ier^
nibitium pffneipium, ex quo tamquain limpido
fonte demonftratio deducitur, ideoque illcy
^ui diio aeque perfediffima et infinita con-
tendir, nulla rationis re<flae principia transgre*
ditun IUi etiara argumento, quod prineipio
r atioms fufficientis mtxtaVy non tantam vim in*
effe, &cile inteliigimus, vt certae demonflra-
tionis locum obtineat, nec aliud quidquam
hac ratione probari, quam vt pluribus Diis
non opus effe videatur. Sed. IV. Superftitio^
nem, ipfiusque errores peflilentiffimos^in pri.
tnis eos, qui moraies Dei perfediones attin-
gunt, depingit, fimulque eftentiam atquepro-
prietates diuinas more confueto explicat.
Se(k.V.Hiftoriam naturalem religionis pauci£.
fimis delineauit. Caputll. viamac rationem,
qua adcognitionemDei bomoperuenire pot-
dd, et quidem (Sed. I.) ope fenluum et (Sedbr
IL) ope rationis, breuius abfoluit
F.
fferrn Thouvenets — AbhandU von der
Befchaffenheit, dem Nutzen und denfVtr^
kungen der Lufi undLvftarten etc. b. e<
THouvENELii commentatio coro»
aata denatura, vtilitate et efficada aeris^
f eiusque
Thouvend de am. 31
eiu^quevarioramgeneram, ad alendum
curandumque corpus animale. Verrit
e Franc bm. gottl. (^vant, et
praefatus eft III. g r v N e r. hnae vend,
Cunonis heredes. 1782. 8. 147 p^gg.
' In tanta quosuis exterorum libcllos ver-
tendi malefana cupiditate mirum profedo vi«
detur, neminem adhuc hunc praeclarum et
perutllem ad cognofcendas penitius aeris fixi
nuperrime adeo celebrati formas et dotes ap<«
paraffe Germanis, talium exoticarum cupedia-
rum, praefifcine dixerim cupidiflimis. Sed
arduus profe<9o labor erat, grauem in graui
arduaque re virum fequi, beneque lingua no-
Ara exprimere: Id quod, ni omnis fallor,
dextre fecit interpres nofter, vfus, vt videtur,
eius viri, qui praefatus eft, manu auxiliatrice.
Agit ergo audlpr in parte prima de aere eius-
que fbrmis, quibus continetur aer atmofphae-
ricus, fixu!s et indefinitus, i. e. alcalinus, aci-
dus, nitrofus, et, qui qualisque quisque fit,
qnas qualitates habeat, docet, inprimis vero
5|uid conferat aer nobis circumfufus ad vitam
uftentandam, quatenus veneni indolem in-
duat, variosque morbos pariat, denique quo-
modo poffit medicinae loco vfurpari atque
adhiberi ~ apte folideque omnia, et concin-
niuSy ac apud firanco-gallicos fcriptores mo-
V ris
3S U. De Sbrit muis.
ps eft, et fine vUo bomiflufn QpinsoriitnHpie
celebrataruiB refpe^lu, quippe aeris fm tot
^ififerentias et tam inukiplicein vfum , .vt fa-
^re folent Angli, dari efferrique poile, can«
dide proiitetur. In altera parte legitur, quid
audor de «aiimentis et medicamentis feotiat,
in qua, et(i multa bona leduque digna infunt»
tamen longe poflponenda parti priori vide*
tur* Mihi vero ledio libelli magnam volu.
ptatem attulit, ideoque in fpem certidimam
ingredior, fore, vt mecum leduri eum pror*
ium confentiant — Reftat praefatio UL
GRVNERi, in qua breuiter v.^rias aeris iixi
formas, indeque habendam medicinam multi-
plicem recenfet, at vero mafcule odendit;
non tanti habenda efie eius artificia, quanta
inuentores et imitatores nobis perfuadere vo-
luerunt. Opinionum enim commenta deiet
dies^
Vnomaiohgiameduo-pri^fha. EncychpS*
difthes tiandbuch fUr aufiihtnde Atrztt.
h. e. manuaie medicorum, ordine al.
phabet concinnatum a fociefate quadam
medicorum. Norimb. vend.Rafpe. Tom.
I. P.I, 178*. S. ^54 pagg.
Non inutiliter ftudium et tempus collocaflc
• putan-
Otumaiologid medico-pfaSliea. n
putandut is eft, <]Ui huncce libellum fibi con*
kribrnduiii futiifit. Non defunt quidem ex
hac familia, (|ui tali ppopqfito apti e0e dice«
baatur^ fed re vera non erant, eamque ob
caufTmn optaodum ed, vt, quam fieri po/Iit
breuiOlme, hocce opus arduum ad finem per.
ducatur. Hoc pnim fibi propofitum efle
putabat audlor, primum vt fic eorum vtilitati
profpiperetur, qui fine bibliothecis funt, de*
iude vt termini artis rite explicarentur, poft
vt res fcitu dignr^e et ad medicinam forenfem
yel politi9m,mb,dicam pertinentes huc quafi^
cplligerentur , 4enique vt formulae praeAan*
tiores fubiicerentur. Accedit et illud, quod
ex elegantiori veterique medicina defumtae
ii(K atque definitae voces plurimae. Haec
yero omoia ita praeOitit, vt de operae im-
peofae praefTantia et vtilit^te dubitare amplius
npo liceat. Datur hic prima alphabe ti (itera ;
cpcorandus ergo etiam aucflor efT, vt hinc indc
io pofterum refecet, quqe facile abefle pote-
rant. Vbi eoim a^er bonus cplendus eft^ ibi.
loUa fierilesque a^ienae ferri non poffuot
THOMAS RjEip's UnUrfucbungubir diri
mnfifdUhm Geift; h. e. de humanq men^.
te ma^iQ^ adfenfus commu^is normam
rc/.7/7 ■ C " infii-'
34 JJ» O^ ^^^ nouif.
in/lituta,et exAngticb in lingaam tr2^$^
lata Germanicdm i Lipfiae apud Schwi*
ckertum. 178». pagg. 397. o<ft.
In Iibris exterorum philofophorum iis,
quorum nuper Lipfiae prodicrunt verfioncs
vernaculae, is, de quo hic inAituimus pauds^
difputare,inprimis dignus vldctur, cuius a nb-'
bis mentio fiat. Ac primo quidem audor
ipfe non eft ex illa minutonim philofopho»
rum clafie tenui, quorum paupertas nihil ha*'
bet, quo poffit aliis prodefTe. Nam habet
i E I D I V s praeter fingularem in difputanda
(ubtilitatem , et orationis natiuam quamdaoi'
puicritudinem, etiam videndi multa praeclare,
et commode obferuandi follertiam infigncniy
quae per hunc librum fparfit rerum vtili/fi.
maruni copiam fatis beatam. Accedit argu*
menti grauitas; nam au(flor pugnat aduerfus
rivMivM) et quae funt ab hoc viro de hZm
tura mentis humanae omnisque vcri fontibus
acute quidem, fed perperam ac perniciofe
fcripta,iniis labeiadandis italaborat,vt oflea«
dere inflituat, qua veluti luce diifipandae fint
tenebrae, quibus hvmii perpctua dubitatio
ledores, vt notum c(\,y0ftTevet Koi cpafiAocT»
Tih Optanduiti d^nique erat, vt hic libec
interpretem inueniret; quodfinceo nonpof*
funt latis intelligi alu, quos iam ante aliquot
annos
Reiiius de menie huntima. 3 ^
annos Germanice fadlos accepimus. Conftat
enim, hvmivm, cum de natura humana
lcripnfTet librum illum famofuin , quo otnne
yerum toUitur, omnisque lux eripitur rebus
humanis, expertum eue frium popularium
vim et impetum, reidii, beattii et
o s ^ A L D I , qui confulto ad euertenda viri
placita fcripferunt. Atcjue beattii qui-
dem, et os^taldi libri lam per aliquot
annos a noflris hominibus Jeguntur in pa«
trium translati lermonem, et experti funt apud
nos iudicia^ fatis benigna. Superarat haec
ipfa R E I d 1 1 fcriptio , qua vel propterea ca«
rebamus aegre, quod reliqui difputationetu
iuam aduerfus hvmivm fuperHruxeranc
pofitis a REiDio in hoc libro veluti fundau
mentis. Probamus igitur ac laudamus trans«
lationis confilium, praefertim cum interpres
haud vulgarem induflriam , et vtriusque fer«
monis facultatem demonftrauerit laudabilem*
Sed praeter eas laudes, quas iam commemo-
rauimus, pofitas* illas infubtUitate ingenii, bo*
narumque obferuationum farragine, nihil ineft
in hoc libro, quod magnopere commendan-
dum putemus. Nam via ipfa, quam ingreflt
fiiot hi triumuiri , a r e i d i o munita quafi.-
hoc libro, abducere videtur a vero, vt, qui
H v M 1 1 vtatur artibus , is non modo elabi
Q % pollk
3tf iL D$ Ubris nottis.
poflit feciIlimCjVerom ctlam aducrfarfos varie
et gt*auiter prenierc. Qnod vt* accuraTios in-
telltg^tur, primo quidem i^evit^r pnj?quafjitir
Ubri argtu.tentum; deindc adiiciemus non-
pulla , quae ad iudicium di plaeiiis r e i d i x
tidcnnir periinerc.
Praemitdt igitur difpufatiunctikm, qua
oHendit, mcniis humanae contcmpbtioncin
grauiflimam eiTe et vtiiiflimam. Sed qui vo-
luerint indagare abditos humanac naturae re»
ceflfus, cos, cohibita fingendi libidinc, pcrpc-
tua obferuatione difcere deberc, quid agat
humana mens, et quoinodo vires luas exle^
fat. Exponit etiam difficultates, quibus im*
pedita fit haec pracdantinima philofophiae
pars, ct queritur, eam nondum fatii efTc cuU
tam. Nam quac cartesivs, male-
BRANCHivs ct LoCKivs icripferint, ea
inaltis , ait, Jaborare vitiis, a temeraria qoa-.
dam fingendi libidinc profedti^ Exiftimat
enim, hos viros dcf^ruifTe, cum de humana
mente quacrcrent, publicuni illutn tt commu^
kemfenfum omnis veri, ab ipfa natura homi-
ntbos tribotum ; eumque errbrem effecifle,
tt BERKELEYIVS et HVMIVS pTOtru-
dere poflent opinionom portenta ilta, quibus
jiomiciis fint iamain confecuti. Ncc tamea
fiiioerfum locum de biimanae mentis nBtori»
R^idhw de mtnte humana. 9^
«t viribus tra<5andum fibi funiit r e i D 1 v s,'
quod, vl re<3e indicat, infiniti propemoduni
laboris efict, ct vnius hominis vircs longe AiJ
peraret: fed it piiJHms, ^uos dicimt, exteruU
tlifputat, ac totus in eo eft, vt oflendat, cfk
tsertum quemdam et communem veri fen-
fum, cuius ncinincm voluerit expertem efft
natura; per hunc, fine vUa ane aut ratione,
tmim pertipere hominis animum rcs externas,
num credere, eas efie; nec vim aliquam ha*
bere aduerfus hanc ab fpfa natura profec^am
^^.rfuafionem ratiunculasf temere excogitatas,
-vel ingenii male feduli dubitationes, in qui*
1)us, cum aduerfus ipfam natnrae vckrem pu*
■gnent, nihil efle pofllt, quod fanum qucra*
<|uam mouere debeat. Efle autem bunc fen«
ium communem, et in hominum vita verfari,
lia oftendit, vt deinceps dc olfaSfu, gufiu, «r-
liitu, iaSlu ac vijy difputetj qua in re hanfc
-fere viam modumque tenet. Defcribit brcf-
iiiicr partes corporis cas, quac funt inflru-
mtnfa fenfuum, ac defiiiit reruiil cxtcmarunfi
'n?taram, qua corpus fcriant , vt rerum ideafe
inuehantur in animum. Quod quomodo fiaf,
negat accurate a nobis ollendi pofle. Naiii
qui exifiimcnt, imogines quasdam rertlm pei:
•oculos et reliquos aditus, qups natura peffo*.
rauerk ad aaimum, «d mentem^dfeferrl y tik
' I C 3 vchc-
^ II. 'De ttbrirwmit.
vehementer falli,arbitratur,cuin in fenfq ip(b
nulla plane inelTe poflit cum rebus, quaeper-
cipiantur,nmilitudob Hoc etiam fubtiliter et
accurate berkeleyivm vidifle, putar^
qui rede negauerit, ideam ab vlla re corpo«
rea in mente effici pofTe, cum non intelliga-
tur, quomodo motus, quo res circumiedlae
pulfent innrumenta fenfuum, quamdam pro-
ducere pofCt earum imaginem, Igitur reu
oio videtur repudianda difficilis et obfcura
quaeflio de animi et corporis commercio, ac
tenendum hoc vnum, motus ac mutationes, a
rebus circumiecSis in corpore fa(3as, effejgna
quaedam, ac veluti ^otaf, quibus admpneatur
animus de rerum externarum indole ; atque
hanc totam rem a natura ita conflitutam eile^
vt vanum iit, vel dubitare de esi velle, vel mo-
dum anquirere, quo animus per haec ngna
, xerum ideas adipiicatur. Cum his iignis, pu«
tat, fimulatque ab animo percipianrar, con-
iundam efle p$rfuafionem, res, quae percipian-
tur, extra mentem adefle. Iflum aflenfum
immme rattocinando eflici in mente,.fed ita
cum fenfu ipfo flatim efle coniundum, vt
«b eo diflrabi non poflit, fed fit communis-
illius et naturalis fenfus pars quaedam praecU
pua, aduerfus quam Derperam difputet ber*
XStSYivs cum iuis. Inde ridet etiam
UVMIl
Heiditu de msnie hmana. ^9
HVMii opinionero, qui perfuafionem tum
in animoNputat oriri, cum magnam Itum ha-
beat notioquaedam,eaquemientem quaii per«^
cellat; aduerfus quam iententidm afierl reU
J> I V s conclufiunculas quasdam parum ido-
neas. Ip(as illas enuniiationes primas, quas in
ratiocinando et inuenieado vero fequimur, et
quafi fundamenti loco ponimus, ad illam na-
furae fenfiim pertinere putat, adeoque a ra'
tione, quam iRifenfui opponit, nec vocari in
dubium, nec examinari poffe. Hunc natur^
/enfum qui fequantur, atque in omni re ob-
temperent dus veluti voci, eos, arbitratur,
non moueri berkeleyii et hvmii fo-
pbismatibus aculeatis, et captionibus dialedli-
ds, et habere etiam, auo poflint iftorum vi^
rorum opioiones laberadare ac^minuere. Ce«
terum copiofiflime diflerit de vifu, et, hac
vfus opportunitate, omneni fere jC^^am fub-
tiliter quideni et accnrate exponit; fed ifta
difpntatio, quae maximam libri partem exple^
a confilio audoris, et opinionibus hvmii,
in quibus confutandis laborat, alienior eft.
Fafiim adfperfit etiam obferuatiunculas, e%
biftoriapUlofophiea petitas, idque feciteo cotf-
fiHo,- vt oflenderet» qui defemeritit eum n^
turae fenfmii, quem vnice fequendum cenfet^
eo8 ad vanasde mentehum^aa opiniones d«.
C 41 lapfoa
40 11 D$ebriinomr/
Idpfos eflfe, multorotnque altorum »forufti
fontem aperuifle.
(^ae iam bheuiter dtximus de reidii
fententia, ea funt per vniuerfum librum ipaF*
ia, vt legentt, obferuattonum aliarum ferragt*
'ne impedito, non ftatim pateat, ^uid potUG-
mum agat auAor, nifi voluerir inregrum li«
trum diligenter ac ftudiofe perlegere, Stfd
ex his ipds argumenti, quas (Jutimus, lineis»
^felligitur, illud ipfum, in quo ili^t difpnta-
tionis Reidianae vis maxima, feprefaenden-
dutn eflfe, et disfe^o boc vetutUu^fidamentb
labf, quae fo^erftruifta fint, onmia. Eteniiti
tffe' aliqdem nh ipfa natura infitum in homi-
-nis animo veri fgnftHn , de eo nemo dobita*
uerit. Sed qorhQnc fenfum t9iiom oppomUp
et *hoc modo natklcinandi ^c fubtiKter exami-
-nandi omnialibertatem cohibet atqpe coercet,
-l^t eo faciiius excludantur BeRKELEvii et
^ti V M 1 1 ratiunculae : is prefefto triukis de
fCauftis errat, et ifto naturae beneikio abutitur.
Acprimo q^idem trah} potoA iftefc^nfus cotn-
•tnuriis, R ita dKputare volueris^ ad vani0iii\as
<>piniones, et a quonis homine iniperilo vfur-
-^ari dd defendenda phantafiae Judibria, vel
-tKa' fomnia quaeeutique demuni. Neqiie
«enirn licet, ft k fi i d i v m dfxlimus, aduems
ta^^ ^nao (bnfii percepknui, tttidaibus vti;
f vnde
RMiut di mMeJtthhana. 4f
mie mhB relin<juitor, (|^d poffis, vt ei^emf
plo vtar, aduerfus eos aairrre, qui {blem, €xU
ftimant, circa terrain votat, vd qtto retunp
ikntur hominum fupeffiitiofDrum £iBsitscj9»
rumque fomnia aique portenta. Deinde ilf
hid ipfum in vitio <eO, quod itsi^ivrs fen^
iiim communem rdtioni oppmitf ct exifiimal^
has duas res, quae natura conisnxtt, xliiserliia
elfe, et cogitando f^iparandas. fittniMiK^
non videt, no$, cum radocinamur^ et {vh^
teraliquid exauiinamos, (tMm fi/pii lati^nfl^
m/tfritf /Sn/am, eaque oatume vooe hoii mfii
ttatum rebus moft^i, quae Hnt per fe clara<(
vt argumentis non egeant; vertuii etjam^it
bis, quae contemplando et fubtiliter conch^
dendo inueuiantur. iam fi ea^ <|uae raiioc^
aandD inuenta limt, pugnare videnttor aam
liis, quae flatim, cum percepta funt^ jtfTenfum
extorquent: ea pugnaalia modo conttUamia
effty tc potdl etiam cosiciliari , cum ftt pla$^
idem naturae fefkfuf,cnixcix\ fequimofvvbinnta-
tlnainur, et cpm nes extermis percspiiitii^.
Quod igitur extltimfit jtctDiv9, B£«ric^«
CEVii opiniones, et hvmh praeA^giis
non fcffe depelli, ntfi Jioc mo4o , quo jpfe
^v&s; in eoifaUktsr veheili^mr^ Q^
^nJm nefdt , <|uam felicitcr b o n n p fu^
-s VL2BRV8, ?Ri.&rr.LaY;tvs, alii^ aduoc*.
- . i C i fus
4S I^* De Ubris nomr.
ius inos*philorophos depugnauerint, ratiomi,
quam reidivs contemnit, vfi beneficio.
Ipfe aduerfus h v m i v m paflim et inique, e€
maie pugnat. Eo enim vitio, quod rede re.
prehenditur in beattio, qui non tam
ierio et grauiter diflerit, quam exemplorum
et confecutionum ridicularum infinita fere
multitudine aduerfarium enecat et obruit,
it E I D I V 8 etiam fubinde contaminauit fuam
iMTationem. Vbi fententiam hvmii de ail
fenfus et perfuafionis origine, quam, vt fupra
bbferuauimus, in luce idearum et perfpicui*
tateineife putabat, confiitare indituit rci^
pivs, malis adeo artibus vtitur,et hvmii
opinionem, in qua, firecSe inteliigitur, ali*
quid veri ineft, mifere torquet, vt habeat,
quod videre poflit; vid. p. 38 et 3^. Ac pof*
femus etiam alia proferre , in quibus parum
flccurate philofophatur rbidivs, niii ia
libro peregrino cohibendus eifet oratidnis im*
petus. Duo fuperfiint, de quibus monendi
Jedores videntur, Prhno quidem ipfa iibri
ledio docet; quam parum/^i conftart potue«
rit philofophusHibernus^ -Qtuimquam enim
tiegauerat, de fenfu ijlb nattirae fut>tiiiter di«
iputanduih eile, vel rationem de eo iudicare
|)o(]k; tamen de i;^ ipfe difTerit tam acute
«c tam fubtititer, vt mireris, cur in tot diffi-
cultates
Seidius ie menie humana. 49
coltates fe induat. cum potuiflet breuiter
omnia reuocare ad fenfum illum natnralem,
aduerfus quem rationis concluiiunculae, et
difficultates, ab ea animaduerfae, nihil effi«
ciunt. Deinde canendum eft, ne r c i d 1 1
nuiSoritati quicquam tribuatur lo Qbferuatio»
nibus , e:^ Mftoria phihjophita petitis , quibus
voiuit fuam didinguere orationeni. Nam
Juae ex eo genere habet, maximam partem
ilfa funt; veluti ea, quaep. 151. de demo-
CRiTO et EPicvRo; p. 374. de natura
animi ex mente platonis; p. yi6. de
ARiSTOTELE et Scholafticif afifert. Quam
^ vitiofe haec et alia a r e i d i o ditfla fint, fa*
cile poifemus oflendere, H in re mani&flg
argumentis opus eflet. Ceterum prist^
1.EYIV8 aduerfus hos triumuiros, quorum
^ucem diximus efle r e i d i v m^ librum lin*
gularem fcripfit, in quo oflendir, quam tp2*
Je vtantur iflo, quem feniper in ore habent,
iommunifinfu; qui liber, quod fciamus, npn-
dnm efl in linguam noflram conuerfus.
Optamus igitur, vt, poflquam reidii, be»
ATTii et oswALDi libros accepimus,
etiam pristleyii commentatio accedat;
ita enim fperamus, fore, vt ledores redius
de ho€ genere diflerendiiudicent} praeferti|n
ciom nollri philofophi » inprious x a k n t,
ia
i^^ II. De Kbrif nouif.
In lihro pracclaro, querti nuper edidit, h^bel
«nt \w\\\x% qnde in haccaulTa pluriiuum procU
tAe vtdeantur.
Ekmens dt Chtfwif, ^ ndigis d* aprls ies dir
couvertes tnodenies; i. e. Elen^nta cbe»>
niiae; aigefta fecundum inuenta nouiC
iima; feu compendium prdeledionuiia
publicaru^ii Societaiis regiaeScientiaruiti
et artium Diuiodor. a m i c h. d v
TENNETAR, Diuiod. «p. Gerlactu
1779. p. »Si.
Si noua et plane irtmidita cupitis, Lecflore^,
'•mplam hatfcbitis ih nodro libro materiani.
-Omnia enlm direiflc oppofita non folum itf-
tlcnietis iis, quac vulgo iri fyflematibus chd-
luicfs (raduntur; f^'+ quod magi$ adhuc ml-
Teiiilfti, qiwe rcpctitis tontradicunt obfemd-
'tionibus^ et irtucntis optimurum chemico-
Tum, quibus iure meritoque fides habenda
cfi Specftaoiftis forfan olim magnam illain
iiouatut^erKll audaciam cl. s a g 1 1, qui, quiie
nemo obfcruarat, vidit, quae omnes vidc
nint, •bnogauit; fed quahtum in hoc nobTli
omnla fnbuertebdi ftudio difiat adhuc sA-
Givs a tBNNBTARio noftro , hic lic*t
illhis ^rinpipik ianucritQS videatur! fie-^o
vcro
TenUarii elmittia chtmiae. 4(
vtfo lie propria vobis cfefit iodicandf oppnr-
funitas, depromamus quaedam ex eius iibro,
fine omni deleiflu *, pleaa enim Aint omnia
docQrinis ipfi proprris/ „Lapides et metaUa
pertinent ad corpora compoiita falina: (ter«
rae itaque llliceae, auri, argent], platinae rtt;
falia quts nefcit ? aut potius, queui fagtQDt ! )
Sal alcalinus vegetabilis coinponitur ex acido
elementitio, et terra elementina; illiusqut
diflferentia ab alcalino minerali pendet a mif
tiori copia materiae pinguis. (Ergone omnii
vana funt, quae demonflrauerunt marg*
GRAFivs noflras et wicglebivs?)
Quod vitris, repletis acidovitriolico e fulphui
re eruto, adliaeret, efl tartarus vitriolams!
Qnae ex combinationeaquae regiae cum ter-
fis et metallis oriuntur, produda ignota ad«
fauc funt. Terra animalis in puram calcariain
^ranfit, fi acidum pho/phoricum animafe mu«
.fatur in aerem fixum: terra fali? amari ab illa-
eo difftrt, quod haec acidum primitiuum ae-
reum non in flatu fixo contin^af. Ftuo^r pul«
herMatus, carbonibuS ardentibus adfperfus^
lurnen emittit. Metalla, praetcr phiogifton ct
ttrrBttt metalUcaiTi , acidum etiam necefl&rio
rtujuirunl. Omifes pyriiae hsnrfialfes vltra^
zinci continent. Lapis- caliiavinaris Co^^lto,
£iepe ^etttfi^ lepro^ ivKi^ixui^^Magm^m Mergm.
coafti*
45 JL DeUbrit notUf.
conflituit Smaragdus et Chryfopras a Co-,
balto ^tindti funt. Antimonium calcioatuin, in
niaiTam brunam fufum, hepar antiinonii effi-
cit. Hematites optimi (pemmi) chalybis mi«
nc^ra eft. Minera cupri caidformis caerulea,
ope falb alcalini, volatilis! mmtralifata efb
Mercurius et argentum, quae oorneae confi.
ftentiae dicuntur, non falis acidum continent;
fed ille ab acido aereo, hoc ab acido primiti.
no aereo, a materia pingui modificato, mi.
neraeformaminduerunt Omniaolea nil funt
nifi phofphori volatiles; atque fuccinum et
«mbra accenfentur refinis mineralibus pholl
phoreis,,, — An fat prata bibcrunt ?
lOHANN DAVIO MICHAELIS cUuU
fche Ueberfetzung des A, T. etc. i. e,
verfio Gcrmanica Vet Teft. cum notis
in vfum illiteratorum. Pars l^L con*
tinens Pi^lmos. Editio altera emenda*
tior et aucflior. Gottingae ap. vid. Van-
denhoeck. 1782. 4- verfio confiat pag.
%l6. notae pag. %^6.
Dk Pfalmen etc. l e. Pfalmi, verfi et illu-
firati a OBaRG. christ. knapp,
Profefibre Theologiae in Regia Boruf*
fica Frideriipi^Aa. Editio altera emen*
data
MichaetU et Knappii Pfatmi vtrfi. 47
^ata et aoc^ Halae ap. 1. 1. Curt. 17S2;
%. pag. 3XO.
Decem ante annis primum prodiit verfio
Pfalmorum Michaelifiana y <]uatuor vero ela-
pfi funt, ex quo Knappiana publicam lucem
adfpexit. Noua vtriust^ue verfionis editio iub .
idem fere tempus exii^ quod et Hebraicis li.
teris incremento fore auguramur, et duumui-
ris dodiifiimis in honorem haud exiguum cef^
forum. Laudes vero meriti funt, quod Ia«
bores fuos fub incudem reuocarunt^ verfio-
nem multis in locis limarunt, notas auxerunf,
iisque fubfidiis criticis vG funt, quae nuperri*
me demum nd manus hominumperuenerunt.
In Michaelifianam verfionem celeberrimus
Poeta noftras, v 2 1 v s , flricSuras fcripferat,
quas aui^or partim probauit, partim grauibus^
vt ipfi videbatur, argumentis indu(^us reiecit.
Textus etiam hic illic emendatus eO, e. g. Pf.
XIV, 4- XXXV, 15. XXXVI, I. LVIII, 4. licet
remanferint loci, quos fi quid pracfagire mens
valet, virgula cenforia notandos eue iudicet
vel ipfe vzivs, elg. Pf. XXIV, 4. XXXII, 8.
Hic enim, vt alibi, ingratiis indolis linguae
vemaculae vertiffe videtur. Notae Michaeli-
fianae pluribus accefiionibus ditatae fiintj ita«
vt editio, quae 258 paginas efficeret, vsque ad
%^ crcucrit. Vidc e. g, P£ IV, «. V, 4. X, 8.
XII,
0 Jl. De librif ^ii. \
Xil» 9* eta ' Quae feciiiidam hane cdttionem
ornaat etnendationes et fupplementa,' vidua
> Vandeohoeck, cuius fumtibus liber prodiit,
feorfiin edi curabit, fi 400 emtores fe ob^
tulerint. Primarium fubfidium, quo vterque
)iic pfahnorum ioterpres ad pcrpoliendaai
iiouam fuam editi<>nem vfus efi , Sibiia funC
Kennicottiana , quorum alter tomus ante hoi
paucos annos prodiit. michaecis etiatn
emend^tionum fuarum omnium rationem red^
didit in bibliotheca prientali etexegettca; la^
hor itaque^ quehi praellanti/nmus ilte philo-
logus Pfalmis per multos annos inipendit, aa
vijnbilicum tandem pcrdudus eft. Ci. k n a p^
i»ivs pariter verfionem magis comtam et
nitidam reddere nodui;, xjuae^ iam antea elpbf
eantla fe eruditis commendauerat. Breue cii^
lysque Pfalmi argumentum praemifium efl ^
notaeque noa textum ^antum emendant, {cd>
pafltm, accita. ex Arabum lingua fignificatitv»
fie, illudrant. Hae cqmmode textui fubie-^
^ae funt. In critica arte exercenda, vitiisqu^
textus concedendis verecu^dior ell, quaa^
olim fuit. e.g. PiiXVI, *.3. XXW,6. LXVHI^
5. etc. non ita eorrupta putat, ac s^itea opina^
tu^ fuerat* . Keonicottiaao appsifatti variarui]^
ki^ionupi inde a Pf. VIIL vius efij verfionk
yjt iadiomfmaMtk£iiQmfik iudc defuni^
tamui»'^
Q. Hqratii Flaed cpera, fd. lam. ^
t^ruoa, quibus,^uoad pnorcn^ Ffalinorutii, pacu
ieia aiuiotacioocs eius critici*^ meadaAtur, «t
^uftraotur. '
q. HORATii pLACCi Optro. Rcceii-
fuic, varietateledionis et perpetua ad-
notatione illufbauit M. chbistia*-
TJvs DAviD lANi. Tomus fecunduf.
Xipfiac luiniibus Crufii. 17S2. pagg. 53^.
€Xc. praef! q&. niai.
; OptioHun intier JczcejijtQjs j)Qetae Venu£nti,
Jioa tlX^ iioi^ifluiuim ekgaotifriaiumque in^
terpretQtn et editoceoi ahtigy^Q npflrateifi
:]iuacce,€l a A iB vMt nenuui pi^o4is ^^lfi|S
jobicoruin, ^ iiioneis arintris in i;onfeiro ef&
^ooaaibu^ Neque coim vereinur/ oe quis il-
.{ornin, qui iptl poilult iudicar^ tX expecid
4neiixic, oioueatur inepta ccnffefa i0ai qua lui-
^per oafuluius /quidam iibUoiktxam wlicanip
.^ttte Amftelodaini editur, ioquinauit ^ ^inii-
,r»in «^N«..WA:GNP^v^j^ (yiem, gui^al|.
i^aodo in ^l o xjz: 1 1 tuiel^n ,rQceptus. H 9-
.B.ATii carxnina e icniptp^us Qraeqs illu*
-flMrefibi iumfit, j)iieriliter.de{jwltHS cpna^
jfuo^ (iilejeAiHv^iuc )^miMa io |(raef. tt
aliuade ^soipv^rti^iiabemu&caifurain if^p
peperit) quum haberet, cur luccenleret ingra-
i y^oLJJ. D tis
^O II. Db Rbrif nottii, ' ,
tls aduerlus ipiias praeclara inerita Germanis,
irideretque adeo opufculum iHud fuum (quod
ipfe fine dubio pro claffico Iiaberi cupic,)
plane praetermtilum efle in libroruni ad h o-
K A T 1 V M illuArandum fpedantium cnume-
ratione, quam ch iani primo volumini
praefixerat^ benignam fibi yidebatur orcafio-
nem nadlus efTe, inuidiae fuae e.t indignaticv
nis, diu fatis tacito fub pedore preffae, tefli^
ficandae^ exercendaeque arlis iriticae eius,
aua pollet, hoc efi, argutiae et petulantiae
-jcurrilis, xjuam, Iiodie exhbilatam ab omnibus
boniSyille vnus pmniiim a masifiro fuo^taro*
quam heres ex afle, occupaue videtiir. B€
'eo impudentiu$ infultauit nofli^ti, quo magia
*a tergo fecurum fefe putabat, palladio fcilicet
jHo, quod bibliothecae eritiiae audores putaD*
tur tenere, tedhis. Scimus, hos iam ipfos in«
iuriam fuae exiftimatiQni fadam ifia w a o-
NBRi commentatiuncula ^grauiter feotire^
dtquelTperamus fore, vt proxime libere pro*
fiteantur. Quarevelimus^ miflum fadat CL
lANi cenforem iflum fuum, nec dienas ha.
beat calumnias ehis et lites, quae difpidciaii.
iur et rjBtundantur. Ledores enim, cuios
lllae farinae fintjam fatis cognofcent ex prae»
&tioae 9 luuc fecundo volamiiu pracmiua.
W ' ■ '■■'.. '- ' ^Sed
Q. HbrfltU Flacd cpira, td, lam, 5 f
Sed mittamus illas et nos,' atque propii^
^cedamus ad propofitum noHrum. Qudd
ad vniuerfam rationem tum crifeos tnm in-
terpretationis attinet, conflidt fibi yir dodif-
fimus in hoc quoque aaornando volumine,
quod carmipum h o r a t 1 1 librum tirtium
et qua^tum comprehendit, etquod, quatuor
'annorum fpatip pof) primi volumiois editio*
nem elapfo, demum ita expolitum prpcedit,
vt moram iflam ledores, quamquam impa*
jtientiflimi, non aegre laturi fint. Quas verp
ia conatu fuo leges V. Cl fibi fcripferit, quaiu
rationem fecutus, et qnibus praefidiis vfus fit;
son opus iain efl, vt lufius narremusr Igitur
ita faltim fungeniur munere noOro, vt par«
tiro,auam feliciter in^pcis impediiioribus ver-
jata ht editoris doiflrina et diiigentia, exem^
plis quibusdam patefaciamus, partiin, vbi no* ^
bis certe limam videatur defiderare hoc opus,
modefle indicemus. ^
Lib. IIL od. f. elegantiflmia /latiin praemi(^
litur obferuatio de caniiinis nobiliflimi ai^u«
mento , quod muhi male intellexenuit , vt
HOMiv.s, qui omncm ei^ dexutn deeife iiif :
fhmque defcriptipnem iudicabat. Quod au-
|em V.CL primum tetraHichon non vuit cum
inultis pro prae&tione Kbri tartit habere, e«*
leaus quidem. cpnfeatimus onrnino, quo^
D % ncc
ija ii. Dt kbrU tumit.
^ec difcerpendtiin a reliquis verfibus, nec dl-
ccnduin fir male cohaererc ; at vidctur ccrtc
nobis eodem modo proiogi inftar eile, cpio
-illud: Exrgi mdnumfntnm etc. epilogus eft
libri tcrtii, ct illud: Non v/itata, non trnuife^
rar penna, epildgu^ tjuafi libri fecundi. Hiiic
et primum libros carminum duo priores iun-
-ftim, dcin tcrtium ab h o r at i o fcpafratim,
editos effc, fufpican)ur, cui opinioni non r^.
-pugnac 8VETONIVS, qui tantotn iribirs
tamitnum librir tx longo interuallo quartum
dddttum effe, refert, nec vero illos tres iun»
•flSf m ( vt placet Cl. iani) ab horatio
vulgatos effe, difcrtc air. — Verf 4. quod
^pwi^\Hrgmib»f fnitriTque eantare vdit, p^o.
^^rea cum velle docemur: quia in tantnjae^
^tidifui corruptela vtretur, vt mlgur oMtum,
-iim obftinatum et ohfirmatum ad vitia, ad rr-
fhs ftnfus reduci ^eitt, imteHSem attatem, fn-
tfgram adhue, mouem, docHem, a cuius tnfliHh
-fione faecuii fecnturi mnres pmdent, his preu*
ipeptis vntt initiari. SotrtiKtcr forte nimis baec
>di6ta fent. Nblimus vero caufam diAi illiiii
-operofe quacrere j hcc poeta amplius qui<|-
-^ciam dtccre vidctur, ac fe maxime popula»
rem forepoetam, et praccepta dafturum ia
condmune vtiHa, vtrique fcxui, aetati etiaiti^
-^patfi alk» fedtrdm dc ^moribds inQnitorcrfi
^ ' vix
Q. Horntii Macci opira» ^d. lani, f ^
ihc ferat^ iucunda fufura. — V^rfp. recflc
amouec frigi^am conic^luram bent le ii»
ab aliis valde laudiitam, pro Efi vt viro etc.
corrigentis Efto, h.e, conc-damus. — Af yerC
Bi. recipi auda<fier vcliinus agro, quod pro
qgros ingeniofiflune volebat gesner. —
Verf. 35. camUnta de infornu ad expleridun)
fpatium materia (ScknttJ intelligi dubjto;
inaiiin demateriaaedificii. — Ibidemy^v^^^ii/,
quod doda inuerfione pro cum frtqmnfibut
Jamulif /pQxii dicitur, nobis nihil aliud eft,
quam adfiduus , n gotiofus, ex confuetudine
poetarum in prin\is 5 addit enim ipfc poeta
tum famnlis. — Laudanius curam, qua V.Cl.
Jn minutis etiam,qu3e faliim putantur multi^,
egit, quod v. c. verf. 17. d flriSus non di/lri'
'8ur; verf. 37. TmGr et Minae maiufculis Ix-
teris; verf 43. drkjiit^ non delinit; yerf. 44.
Achaemtmnmue non Athamtniumque dederit,
vbi bene obferuat, cum aliis ppetis tum h o-
RATio (forte aniiquis pn^inibus) follemne
elfe, pro mc ieu »011 repetendo ponerc aut
feu m.
Od. 2. argumentum, a permultis hauain'-
tellednm, ita dclLTibitur: de educandis pueris,
ad Romams, iii primif principes viros, Si vul"
iis, ciuts, nts ad niaiorwn nojirorum^^iqgni^
iudimm reuertif ifioraui difcipHnam ineducaiu
t) 5 * t^x
54 li' De Wnis noms.
dis puerif feqmmini, iflorum exempto hos ad
fortitudinem bellicam (verf. i.i^.) ad viita-
tedi (v. 17*14.) a^ pietatem aduerfus Doos
(v. »5 - 3») formate. — Vcrf. i. lecSiorttm do-
diflimam reflituit: Augujlam amice paupe^
riem pati, ec amice (aduefbium, falfo multis
pro vocat^ acceptum) 770/1 e Graeco ^/Aa?^ £
ecyxTrijroof (fiefeaf explicat non Jolum aequo
animo, fed libenter, vt quaj famUiaris eipau*
peries fit, bene ei eum ipfa conueniat. At ne«
fcio tamen , quid offendat in di<flione amiee
pati pro elementer. Non enim folum infolita
eft, fed et in hoc orationis nexu ferc fupcr.
fluum Iiabet illnd amice. Malim igituf vul«
gatum amiei. Cum illis, quas bentleivs
ad hanc ledionem tuendam attulit, infcriptio*
nibus facit' etiam illa, quae in cod. Helmft»
legitur: ^ amico» svos, quod puefi
debeant ajfwjim pati patiperiem et atios labom
res. Sed forte comiptus cft locus, gnod &•
cile potuit fieri propter duplicatam (ytlabam
AM in Angu/IAM AMiei — Verf z.elc^
ganter coniicit legendum effe: Rohn/Ius acri
militiAE puer, cafu commodi f. fcopi, non
miUtia; Acron enim ad h. I. fic: Suadet, ita
'injtitui debere, vt pauperiate et exercitio a h
'MXLtTiAM firnientur. — Ad verf. C'\%.
optime dedarauit editor vini et magnificen^
tsam
Q. Horatii FlfuH opera, td. lam. f ^
tiam piiS^rae, inter confurotnatifnmas tx
oam antiquitate referendae ; itemque quid iie
virias, rqmlfae nefcia fordidae (v. i6.) plani(fiv
mmn (ecit Quum alii hoc ita explicent, yJK
nmi virtute ornatum numquam omnino iiiia- ^
giftratum petere, ideoque nec repelli po(Ie$
obiicit meritOy neutnim perfe Romae bono,
viro tui^itudini (uifTe, et phrafin idam accipit
(loice (fe maginratu ac dignitate fapientis,
'^uam is numquam non capit et obtinet, eu
iamfi a populo nulii honores obtingant. -^
Ver£ 17. le^onem intaminatis de(endit con»
(ra multos, qui duriufcule fcribunt in-eontm^
mnatif, diuifq inter duo verfus vocabuld*
Quid (1 legas: Non taminatis? Hoc enim
non infolentius e(fct, quam intammatif, et ak.
e^Tet ambiguitas. -^ Haerebant interpret^
plerique in tande fUentii ; (verf a^. fqq.) no*
(ler docet, religiofutii (ilentium^ myfleriis 4
fatrii deHtttm inteMigi , et poetanl hac quafi
tertia adhortatione ad fandhim etiam cultum
'^ Deonim velle iuuentutem in(titui, ac deinde
pro homine fceleflidimo ponei^e qui Cererk
facrum Pulgarit arcanae. Hoc modo totuni
omnino carmen optime cohaeret.
Od. 3. verf. I. (ic dedit: luftum ae tenauwh
^ verf. 64 Nee fulminaiitis magna matms l4)^
uis, mdiuS) fi quid audio, quam yxA^Juft^ee
D 4 iin.
I
fC iA DiBriimmt.
Mn. tc m0gna l0ms mmmsi Laudftvero e^
^m ledioDem magna domus louis, in qup
fiobis fiiioys viui videtur iamgp eflk Nol^
j^ius etiaiu ma^amamis iouerfam |>utarepro
mamis magm Jouis , fed mogna pro vulgm,
grauif, timtnia^ vt Gr. fifycu perfaepe. -*—
.Ver£ p. A^i^ nrli; explicat : oHimi virtute^ et act-
^if: velJimpticiUr: boc modo ^ Jiu vt bodie
lUfifi/, medio, /;Gr. iju%cufn. Ke^e^ fed pi^
tarim, refpici'/imul ad or/m firaiege^eam, tfi
iea Aim efie: haee nat illa ars vniea, qoa eoa^
Jum et diuinos bonores expugnanint viri im"
Mortales. — Ad verf. i». calamo erranit edf-
.tdr, cjuod duplicem ledioncm ia eodcm yo-
jcabulo cx Hdiiiflad. codice laudat bibit et Af.
J)f// babet ille f<}l||m Aifr^/. Cetmim vrrfuiji
;]ittBc ita ^nteUigH: Purpureo ore (h. e. puj-
j0bro vultU' inGgiiis) bibit neSar^ vt os noa
^proprie accipiatur, quia leuicis eflet labra pur-
^purea moBKMrai^ Jn Deo^ nec or# iungatur
;(rom bibit. , Prooocat propterea ad Stat. Tb.
IIL 44<^ ^mrora purpureo vehit ore diem, Fer.
%fi poteA bap^explicatio, oec magni interefl ;
/tt poteft etiafn falua fententiae venufiate ox
|)roprie injKejIigi et iungi cum bibit, imo^o
.^ia Ai6^,^ didli4r,:aptius eA.ita. fi\h ratio,
. vbi ori tribttitur adio quaedam, quae oon eft
' iabroram^ ^fH ia iAo Stdtii vekre. Qptime
vcro
Q. Horaiii FJacti operaf ed. lam. yf
VfTO reiicit V..C1* ai^utias iiUerprettfn in b.l|
^ultiplices et mirificas, nec onendere dcber^
oftendit, quod non forte promittatur Auguflo
locus iater Deos, fed iani buiy: qccupafie vi^
Bus dicatur; vati enim licere^ exquifitiori
meotis nifu ia coelo accumbenteqs. ian non^
cernere euni , cui viuo adbiic et praefenti di^
uini honores decreti efTent ; et prilco fermoot
poetico epulit Deorum a£eumbtri6k.\fto fim^
pUct Dewu ejfe, etimn de terreAri Deo, vt df
Aeolo Virgil. Aen. L ^% Ha%de cnifa ef
longe omatius er^tt bibit quam bmU -^ Ma-
iduoe autem nobis placet illa. ratio,. cpja tun)
in arguro. tum in notis confilium, quod poC|
la in hoc carmine hs>buit, dcclacatum eft, ia^
^o fape genere editor.doi^iflifnus^. 9^PP9
melior poaticae artis , in^eniique fecundi , et
lyricae potiflTimum audaciae iu^e^, ceteros
cGfmmentatores omne^ egr^ie.&perat. Ulos
cruciauit magoopere lunonis de apotheoii
Romuli habita in Deorum condlio oratio»
(verf. iS.) Plerique fubodorati eranl certum
4)ooddam pot^e.conlilium •ad^atoco^politi^
com eius temporis fpedans^ aiii aliud, quam-
jouam illorum opinto , qqi Hor^tiqip AugDr
.Ao transierendae Itiua) fedis iisp^m, d^uadmp
voluifle putarant, regnare fere coepif&t. MiU
fis hif tt reliquis eruditis ineptp^ p)« \* nibil
D 5 depre-
^t 11. De Ubru nomr.
idepreheiidk ia toto carmine, ic laudetn coa* /
ftmtiae, Ijrrica radone trtdatam, et exdnpUs
heroum^quibiis iila diuinos honores concilia*
rat,firmatain. Eithis veroRomuluminprimis ,
$virtateet eoollantia eum in modum laudari,
flt ipfii luno, inimiciflima quamquam Troia«
^orum n^odbiK,immortalitatemetapoAeo-
fin ei oratione in fenatu Deorum didta con«
cdfittc^ imperiique a^ illo fundandi aetemi«
tatem ae magnitudinem imiidendam promi*
J^efingatur.
Eadem facilitate felice od. 4. mellidffimi
carminis enarrauit argumentum. Singularet
ctiam locos, in quibus vel interpretatio difli*
iilis, vel deprauata le^lio videbatur, ^gc^ic
expediuit Verf. p- retinuit Jedlionem vulg»;
tamyo6fi/i^f,idque idoneis de cau(is,et ro^
cum t A M B I N o fabulofae palumbes coniun*
git, nec tamen hoc eo refert, quod currum
Veneris traherent columbae,fed quod deau^
eurio a columbis dato multae exftarent fiibnr
lae, iHique augurio, vt laeto et fando, plurw
mum andquitas tribuarec -^- Ver£ 10. recepk
jftirkU pr6 Nnirkis, quod fine dubio ex in*
terpretamento eflillorum, qui de muliercula
quadam, poetae nutrice» fermonem efle» nu-
tarent «^ lbid.£eruauit quidem vulgatum iilud
.^MHa&khoc tamea certi(finuim eife cenfet,
> ia
Q. HordtH Fkcti cpera, $d. limL f ^
in hac viode joornxpttlsm efle^ qid^ fieri non
potuille fcntit, vt pocta tam elegans flatim
port Appulus (verf. 9.) poneret iterum -^^tm^
iw^. ';;Credere poflis, in^it, poetam fcri-
pfiffe Ahrfcis extra timina patriae, vt a!trix
pairia (ficut yirgil. Aen. IIL 275. ferra attrix%
/^/wfi) fit vel Apulia, vel, quod ma^s placero*
poilit, ager VenuOnus, extra cuius /ifiim lu
tefritorium, quale cuiois coloniae cffet, exer-
raffet piier. Faciie a ex tiniina voci iq. adw
hacrere et ex /iwin APATRIAE fieri p6-
tuit Aputiae. Facile et potuit quis ad patriae
ad&ribere fchotion Apuliae et hoc poft ia
textum inferre libmritls , cui etiam in animo
et ciculis effet praecedens Apputo.^^ Haec
ccrte cmendatio ceteris omnibus facilc prae-
(lat interprcttim conieduris; fed vti viro cl.
indignum poeta fuauifiimo videtur fcripfill^
Apputo et flatim ppft Aputiae, ita nobis pa-
rom cleganter dicfhim , infolenter et otiofe
oBritif patriae. ^ Vertiu tucto faiigat&tnqtte
fimno, verba, quae homiVs obfairitatiii
accufarat, de eo intelligtt, qui ludcnsfomnd
obrepente vincitur, opprimitur, ei tandem
fuccumbit, et tt Homcr. U. k. 9%. mfmrf
ii^wrss KUi vTtiw fumtum putat.
Sed longum foret, hunc in modum j>hira
profequi carmina. Etftiffidunt baecv^^oflie
dclcri*
^ : II. De Ubm nouh.
^cripfitniM» noftro prcpofito. Hoc vn^m
ijdderc liccat» vidcri nobis virum docniffiiimm
amori et admirationi poetacfui nonnomquain
nimium dcdiflc, ao(|ue adJucflum fui(rc/-vt ct
nuUum in illo negligentiac obrcpentisque fo-'
mfli veftigium .agnoiceret, et fi quod fponte fe
ofFerrct in lc(fliQnc vulgari,illud deterere fluJ
deret. Cuiiis quidein ftudii aliquor lam dedi-
nius exeinpU; longe plura in meJium afferr^
IKjfluut Ita Lib. III, carin. ii. verf. 17. et ig.
y^BCbis : quamuisfuriak centum muntant ang uies
^aput eius^atque — ita offenditur, ita volgare^
|ai Unguidum, ^t huipile illud fiUfS effe cenfeta^
yt Horatio ig^nofci prope non pofTit, qui hoG
in primis in carmine eo fit vfus. Optimum
e rationc critica, fenluquc lyrico, videtur ipfi
erfc Bientlclanum ; Mmiant anguer caput, exl
iotqueSpiritus etc, nec tamen difplicet emu
fitque, vpl atque mo^jlr^ Tandem vero in.
Xlitus cogitur fateri, nos, fi putes, Horatiutn,
quum eUet homo, efle hoc loco lapfum, omni-
bus conie^uris carere pofle. — Lib. IIlL
^arm* J4». vcrf .10 et 11. librorum omnium le-*
dioncm : J^os, 0 pueri et puellae lam virum
j^pertae, reiecit, ct in textum afluaiX^
iiudacem quidem/et .ingeniofam fatis c y-
.KiNPAMi cineudationem lam vifum {vt^
.rorum)^aprt^. Sed hoc, quamquam g b s*
Q HeriOn PJmi opera^td. lanL 6g
to excufattus cft, ({uatn <)uod LibJlL ctrm.i^^
•^uatuor vcrfus integroi a-s- J>t*o interpolatli
habct. Cuius quidetn fufpicinnis c^Qfas in
murju 11. ad liS. IB. copiofe enmticraiiil;
(p. 32i.B2.(S.) omiies veix> eb redetidt, quod
ifldigni Horatio ini verfus Vfdeantur. Quidai
igitur dormitauerit interdum, mi poetamm
priftcipem quan^oque dormitaflc arbirrat«r>
Ceterutn bic tdinus quoque felcgantcf culi.
tus et ornatus procedk^cum lyporum ct ckar.
tartim vennnate, tum imaguncniis :a Rott.
'MAESLEKO acri inciiis. In fronte OR«
PHEvs apparet; ab initio Mbri lcrtii a-A^f*
raoj quard piNDARva.
MOBNASSEH AEN ISRAEL JRift^tf^
der Ivdm; i. ,e. Pefen^o.lMdaeorufB.
£]c Anglico vertit et praeiktu^ ei\ asx»^
«ES M£^D£i5oiirNj' inAar ^«
|>endicis ad cl. dokm^l libp^q;! ^
ciuili emeddatione Judaeonimi JSerc)^
lini et Stemoi ap. Frtd. Nimki. tft|b
% prae£ pagg. UI. libell.p.4i^ y ,.
De Dohmiano l%f o fine dutHO tcW)3W«
tQm iam habent ledVores noOri 6cmK»« Dl^
'Iqoi MMdM Mft fib%Uttt i<»KkftetiiRnUEUb.
bifli
4J2 II. J}i libris wuis.
bioi MSHASSis B^N isRAEL, qut I|^
.fempore inter noflrates magis innotefcer^
Scriptus eft a. 1^55. in Anglia, quom de refli*
fuendis ludaeis, qui regnante Eduardo L es^
pulfi erant^ confilium iniretur. Prima fedio«
ne argumeotis gramfiimis demooftrat auiflor,
ludaeosChriflianorum fanguine in^celebratid-
ne Pafchatos aliorumque feflonim certiflline
nonvtij iuramentumque addit maxime (o^
lemne, quo in praefatione etiam m b n n e l-
SoHNivs fe adflrinxit, fibi tales ritus Iti-
daicos plane igootos efle. Pergit reliquis fe-
dionibus ludaeot defendere contra nimiaai
Tenfratiooem Pentateuchi, cuius accufad fue-
runt, item contr^ maledidiQnes, qua ChH«
flianos aificere dicuntur, blafphcmias, fludiuna-
quealios ad religionem fuam pelliciendi; Pre«
bat tandem, Angliae emolumentofore, fl^oh
'amplitisaqua et igmludads in \yoc rej^no in-
terdiiftum fit mendelidbs in praefiu
tibne felicem fcfpraedicat,quod fenitim fuum
in temporfl Indd^t, ouibus ipfi Chriflianj,
quorum etiam mdximt mterefl, de emendan-
• dis^ ludaeis cogitani, -l E s s i n g r v m d o h*
3SI vMque laudat, qui bumana iura ad lu^^
dtieOB ^xiendi voluerkit. Mi&ram ch|ium
fuorum fprtem lugft» quibu9 modo.haec. 199*
do illa vttii,e3(probnKftiii^f ied vtrvmi^,
. > ne
jie nitnis abie<^m fibi fuorum condieionem
&igat. Ab omnibus artibus^ fcientiis, ytilibus*
.i^ue negotiis fedufos effe dolet. At nemo
Xbrinianotism principum , in regionibus vbi
.4egunt, vnquam prohibuit, quo minu$, fi ve«
Jint, etiam artes liberaliores excolant, vel di*'
iciplinis aperam nauent. Scholae ipfis Chri«
.flianorum praeceptorum f»tent, qu^s intrent,
fi quid cognitiooe dignum ibi tradi putent;
Gradus etiam academicos in eos conferri no-
tum,efl} medicosque accitum iri ad aegroto-
jum cubiKa fatk yeirifimlle efl, fi modo Chr^*
flianis medicis eniditione et dexteritate ante-
^c^llere fludeant Nouimus adeo ciuitates, iti
quibus ludaeis ficile efl, incolarum adfequi
iora, non item alienae fedae Chri/lianae ad-
didis. -Liberali eruditiffinu philofophi inge*
nioindignus videtur farcafmus ille, quodlu*
daei etiam hodicnum hic illicnodu vrbe exu-
Jare iubentuf, quia confuetudo, quae eo^ ia*
ter et malos fpiritus intercedit, fatis nota efl^
^p. XU. Acd^ment etiam ludaei nobis, quod
tefle ipfb MBNDEi.sti>c nos iUis dis;!*
nius: SmUf aniMi/haecqueinprimis opprp-
bria filentio tegantur^ quae pudet et dici po«
luifle et non pqtuiffe refelli. Aliis multis in
lods httiu$ diijputatioois ae^uitatis leges, quas
a Qtfiftiaoii coniemm^ aegerriaie q^erityc»
trans*
£4 J^- UrfiAHifiKiiBir.
transgre<ras ct ipfc tffe n^ »Kfc*uf DiMH
cnim omnino mfomcs eiffe ludaeos praedicflil
criminum, -qoorum olim infimulati fuerunt,
Mri Chrinianos accrhiDrei crudeliratis coniic^t .-
accufadones- Parum abeft, quin ab iflis mhil
•vmquamTa6lJtet admiflTurti mt, qnodpodfa
dignum fuerit, ab his verofemper hihumanik,
inhidis, cmfemisquc conffiliis a(ftum efle, p^cU
•nunciet. Vtromque, et a /rcro alicnifli40unl,
et Inbricum eft didu, maxitneqec hidignuA
'viro, qui pacificum fe gercre cupir, acpaim.
'nom agc?re homitiiim , vt^pfi^vidtto', infeli.
ciflSmorum. Hic enim potins amfuifiraiik^
nnh, qiiam pnddrem cxcitape d Acbat, et eoriun,
ouae ab vtraque parte otim peccata fijiit (lunn
^^hhodif- ncirtrf parti vitio verti par efty) ft*.
'tHofius dclerc memori^m, quatn VcfocitJaw
'fif, vt onuiis cuipain altmxtram vniccpartem
^rccid^. Qtt^d airtcm ad ipfa aatftoris ico».
•fiiia pertinet ^ ^bfidcria, nort modo fefH
tudaeos in ciuitatibDS Ghriflianis, nec tantm
' ciuhim priuilegiis omttlbus^onari, fed mufe
• etiam ciuile difcrimenf Intef vftfiusque rcligio.
* nis cultores «uferri , omnem feparatae fociB.
tatis formam vtrisque «dhni, cupit. Verfe.
^ nrar, ne fomriia fint. jQiwmdm enim Chri-
fkani Ciri^ttwwiii et ludaei Judmtam rcl^^
nem tcndbimt, taindiu nm «odo ^Jicra-pars
- -M aktri
idceri vldebitur capitales quo^dam errores te«
nere, fed re vera ludaei et Chrifliani in fum*
ma religionis eontrariaf onmino fouebunt
fententias^quae nuUopaiSo reticeri, multoque
mious reconciliari po0ufit, fedquae femper
fadenty vt altera pars alteram pro oppofita
fibi et inimica babeat. Hinc igitur vltta mu*
tua humanitatis actolerantiaeciuilis officia ex«
teadi non poleric fperata recoaciliatio. Eo et-
iam tendit grauis adhortado, qua caufam fuara
p^orat celeberrimus pbilofopbus, cjuesque
Mos ad amorem in nationes, quibuscum vi-
iMint^aceendit..— T De ftudio^externapartium
ad vnam religionem peninentiuin diffidia ioU
l^di, iniquius iudicat cl. Editor: (pag. 4a£|.
Qot.) namquejllud redam viam eflecontea«
$t adiOam odii plenam intderantiam ; aua»
r^ eos vitiiperat, qui principum animes addu«
cpre, feu corrumpere potius (vt ipfi videtur)
tfatant, .vt tollendis diifidiis operam dent.
Sed non perpendit, ehrifiiii9am veritat^oi,
^uae fufpicionum inimicitiarum<{ue nuite*
riam de medio tolli cupit, eandem non fo*
\im tolerandorum, fea etiam diligendonun
ac veneranddrum ludaeornm itiifie aodo-
rcsu
roLJL , E D.
^g IL Dt tibris noms.
D. CHKIST. GO^TFR. G1BIVNER5
Ankitung Arzneim zu Virfchreiben ete.
feu artis medicamenta praefcribendi in^
ftitutio, in vfum le<5ionum acad. Hei-
delb. et LipHae, ap. fratresPfaliier. 178A4
8. 3*7 pagg- i
Notiffimus libellos latinus 111. grvnbrI^
eft, ante aliquot annos editus, cuius hanc
Terfionem teutonicam, eamque &tisfidamv
dedit vir quidem clarindmus, vt rumor fert,
z w i E R L E I N , Prof. Fuldanus, neqiie opus
eft multis de eius vel praedanti^ vel vtilitate
differere. Id vnum dolcmus , interpretem
non adiifle cl. audorem et propofituuvape-
ruifre prius^ quam ad vertendum fe accinge^
ret. Hac enim via potuiiTent quaedam addi
meliora, quae vfus diesque aocuit, quaedam
demi, vel aiio loco collocari, falua breuitat&^
Scd contenti fimus hoc Catone, qui eorum
maxime plaufus feret, qui fine literis latims
niedicinalem artem amplexi ftint.
JDet Ritteri Cart von Linni Lehrbueh uber
das Natur" Syftem, fo weit es das Thier^
reich angehet etc. li. e. l i n n a e i Sy^ ;
flema regni animalis, in epitomen reck.
<9uai ^ c^i^one MUlIeriaaa. Norimb^
Linnaei /yftma ngitt onimaRt» 67
^. Rafpium, 7*. 1. i^iu pagg. 6tt iigg.
ao. T*. ii. pagg* ^3^. praeter indicem et
figg. ai,
Habes hic, ledlor, plenam, dodam et ap-
priine fadam epitomen regni animalis, ia
Qua nihil defideres, quod ad penitius cogno-
iceadam naturae oeconomiam pertinere vi-
deatur,videasque in figuris nitidis et eleganter
coloratis potiora animalia, aues^ pifces, infe-
tfb, conchylia exprefTa. Optandum ergo id
vnum eft, vt quique hiftoriae naturalis fludio-
fi hane ftbi coemant editioneiit, in qua, tan*
qoam in nuce, continentur hac in parte^fcitu
lcdluque necefTaria*
Grmdrl(S der Gefchichte der chrijllichen Kir*
che — l e. L, T, spiTTLERi deli-
neatio hifloriae ecclefiae Chriflianae.
Gottingae ap. Vandenhoekii vid. i?8x*
pagg. 488. 8.
. Librum hunc eo fe confilio eumque in mo«
* dum fcripfifTe ait audor, vt et ledionem prae-
b^et vtiiein his, quorum interfit cognofcere
m.vniuerrum ecclefiaeChriflianae fata,et bre«
uiarium fimul exhiberet, quo yti commode
Pafliut in acroafxbus fuis dodorcs academicL
Nobis qui4Qixl .tt^rque hic fini$ vno eo^emp
; ' E a quo'
6Z 11. De tibris noidf.
que libro vix pofle obtineri videtur. Et bene
vidit ipfe rufcepti fui difiicultatem audor, nec
fiiperauit oinnino. Dum eniin alteri fuo pro«
polito diligentius inhaereret, altermn fere ne-
gle:dt. Vt fatisfaceret illis, qui legendo fibi
aliquain buius billoriae fcientiain quaerere
cupiunt, omnem quidem eruditionis fpeciem
abiecit, atque expiicatiorem de rebus inemo«
ratu digniflimis narrationem inftituit , quam
opus erat in primis lineis , a magiftro acade«
mico fudus diducendis. Ad hunc vero vfum
nobis eius modi liber aptius videtur compo*
fkns,qui brenem ac fimplicem tantum rtrum,
vberius viua voce ediiferendarumy fummam
comprehendit, qua memoriae faltim relegen-
tium bene coofulitur , longe vero iocupletio*
rem fontium, e quibus hiftoria haec tum
vniuerfa, tum praecipuae quaeque iliius
partes hauriri debeant^ lubfidiorumque , qui*
bus augeri illa podit et amplificari^ notitiam
fiippeditat. Patrunn autem , do(5lorumque et
fcfiptorum princi]putn omnis aeui ecclefiaAi.
corum, quorum nonnulli tantum obir^r com*
memorantur ab audore noflro, in tali libro
potiilimum defideramuis recenfionem litera*
riam, fuccindam quidem fed accuratam.
* Interim iniquum foret,negare,librum hunc
praeclaras haberc dotes, q^ae multis aliis em
'". generia
* Spittleri Jnfloria eccU/kJl. €9
geueris treuwiriis defua^ Praqmatice, vt
aiunt, hiftoriam fcribendi, quam multi teme-
re fibi vindicant hodie, arteru probe callet
spiTTLBRvs. Cui laudi, quara aliis iam
fcriptis egregiis, veluti hiJloriQ iuris tawmci
^ comnientatione dc fatis cahcis euchariflici
iibi conciliautt, nouo boc amplioris argumen*
ti opufculo cumulum adiecit. Quatu viuas
renmi hontinumque deCcriptiones, vel pid:u-
ras potius gcaphicas, dare, <)uam(]ue fcite in«
uefligare et concife tradere pofllt rerum ge-J
Oarum caufas, occadones, effedus, coniilia,
iru(3us^ adminicula, impedimenta, nemo noi^
magna cum voluptate perfpiciet. Legas mi«
lii vel propagationis Cicrorum.Chrifliaiiorun*
per varias aetates hiftoriam (p, a^.75. i($i^€ic.)
yel hierarcbiae prima^ origines, (p. asO et in«
crementa, (p. 81.) ac dominationis Epifcopo-
nim Romanorum prGgreflTus, (p. 171- aiij.).
vel de controuerfiis Nenoriana, Eutychiana,
aliisque narrationem, vel, quia difficilis efl de-
ledus, omnem poiius librum perlegas; et
•gnofccs fcriptoreiu, qui rebus etiam notifll-
mis nouam lucem et gratiam dare, omnem«
<iue hinoriam hancce ita pertradare didicit,
vtnonmodo memoriae temp<M:um, fed ia
primis veritatis magiArae vicem fuflineat.
£t biac fummo iure bic lib^ h^hria eccl^^
' E 3 Chri',
fo /i* Di ttbris nouif*
Chriftianae vocm mttctvLt^ quum pleriqiie aHi, '
Hlo nomine infignes, partes tantum quasdam
male disfciflfas, veluti hiftoriam doclorum,
rituum, fedlarum, opinionum, etc. continf ant.
Haec vero omnia coniurrdim ita fub vno
qua(i obtuitu poHta funt ab auiHore , vt per-
petuo ob oculos habeas vniuerfam ecclefiam,
ct vt nibil fere refefatur, nifi quod aliquo
modo ad ecclefiae huius fortunam , gloriam,
ignominiaro, incrementa et damna efficax fu-
iffe, apparcat.
Quod igitur ad ordinem attinet, quem lu-
eidifnmum haec hiftoria tanto m^gis pofcit,
quo amplior iliius eftcampns et quo diifufior
varietas rerum , quas illa comprchendit $ du«
plicis generis claues audor conftitDit, in quas
vniuerfam narrationem diflribueret. Pri-»
tnum enim intuitu tmporir merito ^quidem
acHROECKHii exemplum in eo fecutus
efl, qubd ab ifla permolefla per centurias an«
norum diducendi hifloriam Chriflianam con-
fuetudine recefTit, fed in-hoc diuerfus ab illo
td, quod non per quaiuor, fed noua fibi via
flrata, ^qv fex periodos hifloriam fuam defcrt-^
pfit. Harum I. vsque ad Conflantinum M.
JL ad Muhammedem; III. ad GregoriumVII.
IV; ad Lutherum ; V. ad fundationem acade-
miaQ Halenfi^j Vi vsque ad noflra pertiagit
tem»
Spittteri hiftoria ecckjiajl. • ^t
lempora. Siagulis hisce /epochis accedunt
liotationes rerutn in illis niemorabih*ter geda-
Tum chronologicae. Pcrplacet nobis haec
diflributio , niH quod fbrte prinmn tenipora
a Gregorio VII. vsque ad Lutherum commo-
diu$ difpefciin duasperiodospoflent,quarum
terminus intermedius connitueretur Clementis
V. ct reliquorum Paparum Auenionenfium,
lioc eft, inclinatae dominationis pontificiae
aetas; ddnde vero quintam periodum malim
definiri vsqtie ad Thomct/ium, feu potius vsque
ai Petrum Baitium; ille enim cum fuaaca-
demiafere folam Germaniam, vel ecclefiam
faltim Lutheranam , hic vniuerfam Eurojpam
exercuit et follicitauit. Sed optimum foref,
hifioriam inde a Luthero ysque ad nofiram
aetatem plane non dilTecari amp{ius," quia peir
lioc temporis fpatium ipfa tripartita ecclefi^
(occidentalis nempe) hiftoriam partitur. De*
inceps vero fingularum ecclefiarum hiftoria
in fuas iterum periodos difiribui poiTet, eo
modo^ quo ipfe audor inftituit, Abire eniiii
in fua cnarratione coa<5lus cft ab illo ordinc,
quem femel fibi praefcripferat, — Intuito rf-
rum ita potifCmum ia fingulis hisce periodis
vcrfatus eft audor, vt hiftoriim i) propaga-
tae Chr. religionis, 2) externi ecclefiae ftatus
£ hierarchlae, 3) dodtrinae theologicac. nar-
E 4 rarct.
^% IL D$ libris nwit.
rartt In doabus vero poflremis periodh pri«
mum de Lutheranae, dein de Reform«itae^
pofl Romanae ecclefiae rebus expofuit. Beae
omnino in periodo quinta iterum feparatim
tracftauitLutheranorum hifloriam, ante etpoft
fermulam concdrdiae; Reformatorum^ ante
iet pofl concilium Dordracenum ; Romanen-
iium, ante et pofl concih'um Tridentinutxu
Periodo nouimmae addidit hifloriam irreli^
0onif et Socinianismi. Reformatorum autem
m illa non amplius mentionem fecit, tam-
quam illi exfpiralTenty fcd hifloriam eiusno*
uijdimam verbis paucifliipis delineauit, addi»
lis periodo qiiihtae. Hinc iterum pate^
quam incommoda fit inatemporum pdALu-
therum defcriptio in periodos duas. Immo
vniuerfa periodus fexta cum quinta fere con«
cre(cit,flc nulio plane iigno difcernitur. Chri-
ftianos Graecos et Orientalcs poft Lmheri
tempbra ne verbo quidem commemorauit.
Nefcimus, qiiidni ; confnlto quidem omnino»
Caufam enim (p. aaf ) afTcrt hanc, quia viiitm
tominif iamiam mo^ibundi hi/toricuf nuUui
'firiptftruf jit : id quod vel omni caret fenfu^
vel argute magis, quam apte didum eft, No.
bis vero propofiti fui valde immemor efTe vi.
detur, qui hiftoriam tiuitatif alicuius magnae
ppllicitus» origine ^uidcm et inci^ementis illiiis
memo*
SpiUkrihifioria iccUfiaft. 73
memoriae manclatis, filum iiibito abrumpit,et
incertum plane relinqiiit lecflorem, qnae eiui
ciuitatis conditio fuerit decrefcente iam priOi-
na potentia et viribus propemodum exhau«
ftiSk Fraeterea autem non omnino nullius
moraenti funt eccledae Graecae fata qunedam,
ac digna, quae in enchiridio qupuis hifloriae
eccledafticae memorentur, v. c. adla de Grae.*
cis cum eccleiia vel Romanenfium, vel PrQi.
tenantium conciliandis y cyrilli. lvca«
Ris ingenteSy quamquam infaufli, conati s;
. fiorentior flatusRuthenicae ecclefiae pofl Pe*
mim M. etc r
. In ipHs vero rebus ab audore relatis, me*
rito agnofcimus fagacinimuiii deiecfhim* Non
modo enim nihil hic offendas vel planeiaj.
fum, velambiguum ihccrtuipque, fed etiaiiji
nlhil, quod non in primis memoratii dignuiij
fuerit, nihil, quod ignorare poflit, qui vni^
tierfae huius hifloriae primaslineas d.enderet;
adeoque magis deefle quaedaip, quam fuper-
effe dixeris, Nam per tomm librutii vberior
efl iudiciorum, fenteptiarum, obferqationup>»
que tirca res ^/?^/^ quam ipfarum reriin^
geflarum copia. Hinc et illi taDtuai cun|
vtilitate et voluptate eximja lecSuri funt, qui
iam imbuti funt, idque ^noa leuiter, Wus
Ivfbriae notitia. — . -
E« Scri.
ty4 ^^* ^^ ''^^'^ nouif.
Scribendt genus veneres multas habet^ flo*
fculis omnis generis refertum, falibus con(U«
tum, comparationibus, acute lepideque et io«
cofe didis vehementer diftindum. In ipfis
tabulis chronologicis temperare fibi non po<*
tuit ab ibgenio luxuriante. Fuit, vbi fimpli-
ciorem narrationem, ftilumque magis cani-
gatum optaffchi. Occurrunt etiam didiones,
quae patriae auAoris dialedo, Sueuicae nimir
inuDi vnice propriae funt.
Icones plantarum medjcinalium. AbbiU
dmgen von Arzmygewachjm. S. No-
rimb. vend. Rafpe.
Prodiit prima ceniuria 1779. Jecunda 1780.
iertiae prior pars 1781. pofterior 1782. Edi-
tor praeflantiilimi huius libelli efl Cl. z o r k,
pharmacopoeus haud ipernendae fcientiae,
cui hoc erat potiflimum propofitum, vt
plantae fecundum linnbvm viuis expri-
merentur coloribus, magnitudine, quoad eius
fieri poterat, naturali, cum totae, tum eius par-
tes nobiliores, praefertim frudificationis, v. c.
radix,. firudu^, lemina, folia, praeuia quadam
tabularum explicatione germanica et latina,
ideoque cuiuis naturae indagatori liceret, ex
habitucognofcere^ quo ordine quaeque coU
locan*
lcoms plantarum medicinaU 7 f
locanda fit Arduum profeiflo opus et mul-
tis implicitum difficultatibus, quas nifi omnes,
certe plurimas , quam felicidime fuperauit et
cditor, fi dele<9um» et pi<3or» fi artem fpc-
(kts. Naturam enim coram te intucri iura-
res, non imitatione expreflam imaginem.
Sed mittamus laudes vnaque centuriam pri-
inaip et alteram, nosque in indicanda centuria
tertia contineamus. Contioentur ea Arifi(h
tochia tonga, l^eronica beccabunga, Rliamnm
iothariicus, Trifolium melilotus o^. Anthemis
pyreihrum, J^grimonia eupoiaria, Acorus ca-
lamus, Airopa mandragora, Glycyrrhiza gla^
brft, Linum caiharSficum et vfitatiljimum, Gen*
fiana purpurea, Gatega off, Atisma plantago,
Connoluulus Scammonea, Anthericum ramo*
fum, Saiureia hortenfis, Myricagate, Hyofcia'
mus albus, Malua alcea et rotundifotia, Feftu^
eafluitans, Geum vrbanum, Artemifia vulgaris,
Eruum iruilia, Spariium fcoparium, Chenopo^
dhm botrys , Ocymum bafilicum, Doronicum
pardalianehes, Corylus auellana, Iberis vnibet'
taia, Plantago maior, Ammimaius, Nepeta
eaiaria, Liguflicum leuifticum, Pkyfatis atke^
lengi, Lyfimacbia vutgaris, Aleea rofea, Cuf
(uia europaea, et Epithymum, Artemifla, San--
ionica, MirabiUs idlappa ei tongiflora, Loni-
iera perictt/menumM Sahia horminum^ SanioU^
na
7^ IL Db tibris nauU. -
nachamae-cyparijfus, Tanaatum vulg. Cueu^
wif fatiuusiet anguria. Tropaeolum maius,
Monarda didijma, Hedera hrJix, Nicotiana
tabacum, Cucnrbita citrullus, Curcuma rotun-
<la, Rheum palmatum , Sifon ammi , Gtntiana
lutea et pneumonant/ie, Salfola kali, Selinum pa-
tujlre, Rhamnus Jrangtda, Rumex alpinus,
Vigitalis purpurea, JUelawpijrum nemorofim,
Salicornia herbacea, ^JcIrpias Fincetoxicum^
BaUota nigra, Orchis moria et bfclia, Xanl
ihium Strumarium, Punica granatum, Htjpo-^
ihaeris maculata, Inula cLjfenierica» Angelica
archangelica, Antirrhinum orontium, i^itis vi*
nifera, Tordylium off, AchiUea nobilis, Rubus
fruticofus, Tilia ewopaea, AmijgdQlus perfca^
Aloe perfoliata vulg. Aloe perfol. fuccotrina,
LaSIuca virofa, Datura Stramonium, Areca
eatecha, Epidendrum vanifla, Acnnitum lucO'
Btonum et cammarum, t^tola tricolor, Tama-
rindus indica, Cinchona off. Cuprtffus femper-
virens, Dracoctphalum Moldauica, l^eratrum
atbum, Scorzonera humilts, Artemifia dracun.
culus, Goffjpium herbaceum, Capfimm annuum.
Traditur vtiliflinius artisque peritis commcn-
dabilis liber per fafciculos, quorum quisquc
50 figuris et textu breui conftat, et quatuor
Jmpirialibusvenditur. Hac via cfl: parabilior/
ct inftar bibliothcqac botanica.e habcri ac cirl
cum*
Plenkii etem. med. ei chir./or. fj
^umfcrri poteft. Qnare m votis eft, vt cm-
toruin copia animum et biblopolae, et edito-
ris ad pergendiim excitet^ neque illos numo*
rufu, hos fumtuum et opcrae poehiteat.
10 s. lAC. PLENK — Pro£ BudcnC
Elenienta medicinae et chirurgiae forenjii.
Viennae ap. Graeffer. i^fiu t. pagg. 184*
Notidimus eft plenkivs TtoXxff^ctCpoff^
et omnes eius Ubelli fibi tam fimiles funt, ni«
liil vt fimilius efle poftit. Ecce iterum ndl
uum depropefati ftudii documehtum! SiftU
tur medicina forenfis, tanquam in tabula ex-
prcifa. Conftat quaeftionibus ex foro crimi"
nali, exforo ciuili, ex foro canonico, ex ford
politico ; vbique ^vjtgna proceditur. Hirie
Icguntur^gfM homicidiiper imlnus, per eon*
iufionem,fer foxicationem cet. fgna infantici^
iiis procurdti abortus , fubitSti pro tortura ei
fufferenda poena, tapacitatit haereditariae m*
faniir viui , fuperfetati cet. fgna fterilitatif,
monftri, daemoniae, magiae, fpeffri, miraeuM
tet. in quibus firmitatem iudicii, defcriptionis
prajeftantiam , veri vim atqoe of dinem tuci-
duin, quin ipfam fermonis latini elegantiam
defideres. Ecquis vero daemoniam, magiam
#t id £c^ui ali^ hdic medicicLae prti^ itiferfltf
^ Ind«
7S m* De tibeUU academicis
lode enim quod commodum in artem medi-
cinalem redundet, nefcio. Ex quo fequilur,
vt iOa elementa praele<5lionibus apta nullo
modo fint, cum ralia ridicula et abfurda nec
Lutheri adfecla, nec PontificisRomani cultor
prudens amplius credat.
///. Di libttlis academtcis tt fchotajiicir.
Duisburgi prodiit Jibellus eleganti(nmu%
quem De virtutibus Epiflolae lacobi catholicae
II^SAM. FR. NATH. MORVM, Prof. Ltpf.
incbjtum Jcripjit thboph. erdmann,
GiERiG> fcholnrum Lenn^pp, in MontanU
ReStor. pagg. 40. gnis. Duplicisgeneris vir.
tutes epiflolae huic, quam iniquifHma faepe
iudicia expertam effe conHat, nunc vindican«
das libi fumiit A. quarum aiterum ab ipfa asm
gumenti 6om/a/^alterum vero ab eius tra&an*
di ratione eft petitum. Qnoad ipfum cnim
argumentum eam Paulinis quibusdat:n multuin*
Sraeflare dicit, cum non, vt in illis fieri vi*
eas, fingularum ecclefiarum rixas componat^
itA, tota omnium locorum, temporum ac ge-
nerum hominibus attemperata reperiatur, et
omnis in eo fit: vt vniuerfum homini^ ani«
tnuui ialuberrimis praeceptis^ imbuati et ad
\- . tairi-
UJcholafiicit. y9
:Chri(tianismi perfedionemcoDformet ; qood,
poAquam vniuerfa epiAolae fumma propo«
nenda praeclare oftendit A. poft etiam docet;
tsm neceo nomine improbandamelfe^quod^
omiflis fidei dogmatis, de moribus tantum et
vitae faniflitate praecipiat. Quibus pertrada*
tisea etiam loca tangit, quae noftros male
dlim habuerunt, inprimis e cap. U. vbi v. 18.
lacobum mutato verborum ordine ita fcripfif-*
fe putat: av l^oc i%w, xaya ttiw I%», et
in (equentibus cum grotio et B£NGE«
II o ledionem %a>^is pradert; quod vtrum*
que etil non incommodum nobis videtur, ta«
men vt certo flatuatur, non neceflarium efTe
arbitramur. Vbi vero ad virtutes in argii«
menti traiftatione cdnfpicuas delatus eft A. re«
<3e primum negat, eas in ordine praecepto*
rum et epiflolae difpofitione quaerendas efle^
cum Apoflolum faepe ad alia effe digreffum^
mox vero ad propofitum rediiffe adpareat.'
Nihilominus tamen eorum etiam fententiae
repi^nat, qui ex laceris et piis meditationibiis
^m compofitam et quafi confutam efle pro»
iiuntiarunt,.docetque,plefaqua beae cohaere*
re, digrefSonesque fatis commode adfperfas
efle. ^raeterea yeto fifnilitudinibur etiami^
quibus referta efl haec epiflola, multum ei or*
luitus atque peri^icuitatis ^ondliari oflendit^
neque
7S m* De tibeUif aeademicif
Inde enim quod commodum in artem medi-
cinalem redundet, nefcio. Ex quo fequiiur,
vt iHa elementa praeleiflionibus apta nullo
modo fint, cum ralia rjdicula et abfurda nec
Lutheri adfecla, nec PontificisRomani cultor
prudens amplius credat.
///. Di libetlis academtcis tt fchotajlicix.
Duisburgi prodiit libellus elegantinimu%
quem De virtutibus Epi/iotae lacobi catholicae
ll^ S A M. F R. N A f H. M O R VM, Pfof, Ltpf.
imlijtum JcripJIt thboph. erdmann,
GiERiG> fchotarum Lenmpp, in Montanis
i^eStor. pagg. 40. gnis. Duplicis generis vir»
tutes epiflolae huic, quam iniquifHma.faepe
iudicia expertam effe conHat, nunc vindican«
das fibi fumHt A. quarum alterum ab ipfa ar^
gtmenti iom/a/i?>aIterum vero ab txw^traHan^
di ratione efl petitum. Quoad ipfum enim
argumentum eam PauUnis quibusdatTi multum'
Sraeflare dicit, cum non, vt in illis fieri vi*
eas, fingularum ecclefiarum rixas componat^
itA, tota omnium locorum, temporum ac ge-
nerum hominibus attemperata reperiatur, et
omnis in eo fit: vt vniuerfum homini^ znu
tnum ialuberrimis praecep tis^ imbuat| et ad
. ^Chri'
tt Jcholafikit. , y9
X!:hrifiianisiniperfedionemcODforinet; quod,
pcAquam vniuerfa epiflolae fumma propo«
nenda praeclare oftendit A. poft etiam docet;
eam ueceo nomine improbandameire,quod^
omifns fidei dogtnatis, de moribus tantum et
vitae faniflitate praecipiat. Quibus pertrada*
tisea etiam loca tangit, quae noftros male
blim habuerunt, inprimis e cap. U. vbi v. 18.
lacobum mutato verborum ordine ita fcripfif^
fe putat: av i^yoc i%M^ '/Mya) ttiw I%», et
in fequentibus cum grotio et B£NGE«
1 1 o ledHonem xoa^is praefert ; quod vtrum*
que etll non incommodum nobis videtur, ta«
men vt certo flatuatur, non necefTarium efTe
arbitramur. Vbi vero ad virtutes in argu*
menti traiftatione cdnfpicuas delatus e(l A. re«
<3e primum negat, eas in ordine praecepto««
rum et epiflolae difpofitione quaerendas effe^
cum Apoflolum faepe ad alia effe digreffum^
mox vero ad propofitum rediiffe adpareat«'
Nihilominus tamen eorum etiam fententiao
repugnat, qui ex laceris et piis meditationibus
eam compofitam et quafi confutam efle pro»
xuintiarunt, docetque,pleraqua beae cohaere*
re, digrefSonesque iatis commode adfperfas
eife. . ^raeterea veto fimilitudimbus etiam^
quibus referta efl haec epiOola, multum ei qr*
Qatus atque peri^icuitatis ^ondliari oftendit,
neque
%0 JIL De libelRf aciuiimieif
neque tamen dsfiitetur, vix Imdzndum in epi-
floia videri) quod oratio nonauinquam ad
poeticum propemodum ornatum aflurgaf.
Otnnia autein haec ita perfecutus eft g x £ r i.
G I vs, vt eum non minus dodum literaruni
iacr. interpretem, quam rerum etiam, quab
traduntur, rationisque, qua re&c m&entWy
iudicem acutum et fubtilem eCCe adpareat^
inprimis vero germanica, quam huic iibelio
^ihferuit , locorum ibi tradatorum verfio ita
nobts probata fuit, vt imegram epiflolae ver«
fioncm ab A. nobis exhibitam fuifle, vehemeh<ii
ttr optaremus, eumque, fi ad eundein mo»
dum aiiorum etiam iibrorum verfionem ad«
ohiare aggredtis fiierit, non infeltcem inter-
pretem fore f^atueremus. Onmibus enim k^^
gitimae veriionis praeceptis ita refpondet, vt
pauciflima tantum deprehenderemus, quae*
nobis limae denuo lubiiciienda viderentur.
Hnius generis id v. c. effe arbit^amur, quod^
Cap. I, it. verba: hfj^^atou tov <;8(pccvov rtic
^wpfCj fic vcrtuntur: JbB er mit ewigem Heil'
gekrShet uterden, qubd, ne metaphofa tabo-
nrct, faltem fic exprimendum fuifTet: foS e^
die Krme det ewigen Heih entpfangen $!•
miKtei^ etiam Cap. II, 14. illud: {xifi iwocreu
if Vi^i^ irmou mrtvi potius ita redditum fu*
iiTe maluifl^mtls: kann ikn wM^det. Gkeftbi
gliick-
* ^ fcholafluif. : ' %%
gKicklich maehen, quaii), yt hic eR : kann ihn
Wohi i^ GlaubB feelig machen? Cap. V, ^
tcro iirorum: idffcr^v^KrdtTe h hxocTcae if*
fuf»tffy fenfum non retfle fatis nobis afleco*
tds tffe videtur A. cam fic ircrtit: zu fpaf
fimmlet ihr eueh Schatze; fed nmlto magis a
graeci. textus verbis abhorret^ qucd v. ^. haos
ibfr\fari rous ncc^iiccc ^jjm m iv iide(e$
epccyfjSj fic redduQtur : ikr mafid eure Lei*
ber, taie dat l^teh, das num mr Schlachibeenk
fikrtn wiU. S^d praet^ haec perpauca tt^
periauis his fimilia;
Z^^apod Cnifiumpiaodittlihellus^gn^
lalatoriu&t De mtihoclif Jujit^nem bcuhrum
Aranir n CASA amAta c^ simonb r«A
iU auStare ciritrsT. aoTTJi. FMtBiti
17S1. gvaferma pUg. ^^ cimi fig. aere ind^
Methodum catara<^m extrahendi Cafinma*
tanam accitfate defcribere, defcrlptiooiem pm
Vtid iuris £K«re oif>erae pretinm erat, quum
fxp^cfiii hoitis clururci infbumenta et eneheb ;
ttfes ad operationis ]»cilitafeem et emeodatiOb
tiem pkarimum conferant Vel qnadraginta
aegrods vsfiim qoam feliciffime L^fiae refU^
lair. SufficietJi«G l^dpcaec^nioiix ac peoi»-
Htce methodi indicare. Sub praeparatione
yot.JJ. F et
gS Ili* Di UbeVu acadmieis
et ia curatione, pera<9a operadone, tnfllepe'^
des exhibere confueuerat In cpnclaui lud-.
do, quod feneflras tamen velia obtendenda
£idle obfcurari poterat, men(a mediocris al->
titi^dinis infidens, pedes duabus ieUis, fellae
aegroto occupatae feneflris auerfae ad vtrum«*
qne latus appofitis, fulciens operationem in«
flituebat. Superiorem palpebram vulgari
ipeculo Chefeldiano eleuabat, quae alterutra
manu cuiusdam adminiflri in hoc fitu con-
tinebatur, reclinato limul pauUadm capite;
Inferiori autem palpebrae immittebat minus
fpeculum argenteam pro ratione genarum
protuberanriae fledendum, ex cuius inferiori
vnco clauiculaponderis caufla dependens pal.
pebram deprimebat. In operadonis prioio
iladio, fedUone nimirum corneae, vtebatur
proprio. vnco^ proprioque fcalpello. Hoc
Berehgariano iimile quoad fuperficies ; cra£.
fitie tamen maiori et conuexa acumine di£&«
rebat ab illo Richerlano et ,WenzeIiano. Vq.
cos, ad figuram S Romani flexus, connabaf
ex manubrio,iuperficiebus (taill^ a pans) in*
flrudo, vnco ipfo ct fpina terminali, ad quaoi
dnae alae elimatae jmpediebant , . .quo minus
fi>ina vlterius ocuTum penettaret iddemque lae*
wret. Iadicemnaaiorifle?niraeYodiincumbe.«
itfchotafticit. 8}
bat, reliquis digitis manubrium firmiter pre-
iendens. Spinani vnci imn»itrebat in cor-
neae interiorem marginem ad lineam dimi.
diam ab albaginea. Eodemque tempore e
regione aueria mucrone fcalpelli perfbrabat
corneam^ eoque per diametrum corneae pro-
pulfo pundlum attingebat vnci fpina i^dhim^
vt hoc cx Ipco fcalpelli cuspis eraergeret,
Tunc vncum remouebat et ita inuertebat, vt
gibbera fcalpelli fuperficies fuper vnci inino-
rem coruaturam glifcere, uec lua acie profun-
dius coniundiuam vsque fecare pofTet. Reli-
qua operatio nihil proprii habebat, praeter
quod velis feneflras obtendi iuberet, dum per
pupillam egredi cogeret cataraflamy et quod,
b in coiiiquatis cataradis cafeofae materitii
grumi pupillae adhuc inhaerebant, hos aqua
tepida cum tantillo.fpiritus vi&i perSyringam
Annellianam cum pauUo latiori cannula elu-
ebat. Ac deligationem vtebatur fafcia, cui ad
poUidfii diflaottam duae fpongiae affutae erant,
^ quas aqua cum tcrtia parte fpiritus vini re-
mizta madefadas oculis impofuit et confir-
mauit fafcia, quaeduobusforamintbus exfeda
concedebat, yt per fyringam nouus humoc
fpongiis adiici poffet. Sed loco fpongiarum
etiam lintea carpta adhibebat; — s i m o n i s,
imperiti plaxirac negligentis chirui^iymetho-
V % dus
84 I^^- Oi UbeUis academicis
dus nullo modo lecommendauit. ;^etihacul
lo etiam ocuium firmabat re^Ho, vtilius ad
fcarificandum oculum jparacentbefinque ad-
mifliftrandam forfitan vfurpando , quam lan-
deolae emplaftro inuolutac, acus triqueter
^AVCHARTII, aut WOOLHOVSII kn-
,ceola.
Lipfiae pro licentia Aimmos in theol. ho-
*nores capeflendi & Ven. sam. frid. na.
T H A N. M 0 R V s d. 20 et 21. ^art. h. a. de-
fendit: .Difputationem in tocum PauHnum i
Corinth. Xt^, 35 "55- (V pl.) Antc omnb»
auo modo fibi quidem hic locus in vniuer-
fum interpretandus videatur, verfione eius
propofita accurata ^t elegante oftendit , et e
regiohe eiuf edfdit vetuftifnmam translatio-
nem Latinam, vulgata verfione antiquiorem,
e cod. Boerneriaho , qui Dresdae ih bibiiotlu
.elecflorali feruatur. Tum vero diale<fHce fpc*
^auit locum, et quasnam propofitiones con«
tineat; et quo npxu eas P. tradet, fubtiliffimc
demonftrauit. Conftare eum oftendit qua*
tuor hisce fententiis: i) fitrxpoteft, vtolim
nbbis corpora, ab his, quae iam geftamus, di«.
uerfa tribuantur ; %) fic etiam fieri debit » vt
haeo ab iUis re ?era diuerfa ^; jj) jta quo^
et fcholafikif. Jf
fie eertefuiurum eR ; 4) corpora haec no
Ba fjc diuerfa erunt a prininis, vt intmlus ix*
pertia (tt^p^M^oc) iint. Delnde in re)i<]uo«
rmii verborum, qnibus Pdultis corporum vi»
tae no/lrae futurae deflinatoruiu notionein
ampiius declarauit, fenfum ieduio inquirit^
dum antitheton aiter uin ex altero expiicat et
jlluOrat, eaqueomnia fub vnam cc(pdoc^teoff
notionen^, aUa modo atque alia parte fpeda*
tam, reduci poffe demonArat.
Idcm vir dodiffimus pro loco in drdini
thcologorum Lipfienll occupando d. XVIII
lun. dilputauit: Denotionibusvnmerfisifhtheo-
hgia, refpond. M. car. avg. itheoph.
K E I L t o. (V pl.) Vniuerfas in religibnc no-
tioncs dicjf eas, qfiae opus iSnd, quod Dei$s
fer Chrijfufh nofira caufa exfequi, nobisque te^
udatione innotrfcere volwt, ' vel nofirnm miji^
riam, noftra emolumenta, iiojlra ojkia ita co^
iun&im fignijicant, vt genus mt tofum inteUi^
gatur, quala propterea in do&rlna cbriftiana
propriae^ rcctae acfixae, ceterarunique dd&ri^
nae chr, pariiim fumTna et fundantentum fi^f',
ideoque in religkme vetut dominaniuf^; V. c.
Chriftus Dominm, gratia Def, falus, voltifYtal
iDc», regnuinDei etc ,§ip eni.m,quidqp|4 in
<IodnQa rehgionls de betieuQjentia Dei ergt
homiiies, ipfoque ben^oio repenm^a,» i4
F 3 omnc
giS IIL Di HbeUis aeademms
omad fobeft %eefm et amtfi^fec, tamqtmn
ipecies generibus, ideoque %ocftf et aoorij^M
nomiaatur. Vim et naturam illanim nocio-
iram defcripfit vberius , ac de modo earum
confHtuendarum praecepit. Ille pro diuerfi*
tate rei, quam quaeque notio vniuerfa expri-
mit, diuerfus eft. Sunt enim notirnes aUaev
quae omnind indicant illud opus Chrifli, fere
mixtae e dogmatibus et hiftoria , ideoque ex
hiftoriae potiflimum partibus qu^uscumqoc^
per facros libros praedicendo, euentu demon-
Arando, narrandoque fparHs, euoluendae^ ^
notiones domini, regni, dtbellatorum hoftium;
aliae vero mece dogmaticae , noOram miie-
riam, emolumentum aut ofEcium, conditio-
nem felicem, ad quam peroenire poflumus^
defcribunt, nec tamen vbiuis verbis iisdem
expreffae. In his ieitur inuefligandis quid
potifTtmum fpedari debeat, exemplo quodam
lediflEJmo declarauit CoUegic nimirum plu.
res loquendi modos, qui de hominum eum Deo
eoniunffione agunt; quidnam ad interpretan-
/dum praefldii in Jiocis fingulis ofFeratur, o-
Oendit; ddnde ex omnium fimilitudine no»
Itioaem vniuerfam conflituit
' Alio libello, quo ^i audiendam orationem
fiiam aditialeni inuitauit, V. Ch dif&ruit: ek
vtilitati fMionum vnmerforfm jn theohgim.
(pagg.
et ftholaJHrir. ' ST
(pagg. 20.) Habent illae hoc, Vt ailiitius mtr
iufe iis adfuetus diicat, ambitum dodrinaruoa^
.et /ingularuin et nexarum mutuo, perfpicere;
vtfimpjicitatem doclrinae teligionis inprimis
conrpicuam reddant^ vt viam difcendi pate»
£ici$nt et breuem ct certam ; vt denique, vbi
graues aguo^qr .cQutrpu^ilii^e aut magna fair
tim eA reatentiarum diu^rfit^s, intelUgatur^
non tam de re, quam de modo difTenlionem
j^. — laeft his. tribus llbcllis tnagna prae-
^ptorum obferuadonumque non modo do»-
diilimarum et acutiflimarum , fed etiam vti-
JiiHmarum copia. Academiae Lipnenfi ex
^nimo gratulamur, quod tandem denuo theo»
logum nadd iit liberaliffimi^ ingeoii , fciea*
iiaeque politiflifnae.
////. Nona tittraria.
Londini Cei kir^anvs le^ione pu«
blica coram Societate regia Scientiarum Lon-
dinenfi babita^euidty (vti GRSiijLiyif xkOm
Arum literis certiorem £Kit) pFificipium Ui«
flammabile, im phlogij^on, oil.eir^nifi acrem
^fjamipabilemj ;CprabinatiQn5,*p^ WctaU^
&(atum, vti aer fixus in terra calcaria cR^ ^^
Jttoi^ue p9nMm ^s qu^titati^ «otfiaere^
II JIll Noua tamrla.
il Vero iiHitaHurtv ib acidis dilOkliistitr, hm^
partem ignis^ in ipfis contemi, phlogiflo imu
pertiri, quod nuncforinam aeream aiTumai;
iet aer innamindbflis vocetur. Plllogidon ittf-
2ue et aerem inflammabilem eMidem^fafau
antiam eile, tn doabu^ modo <ftuerfis condi*
tiOnibus } qui e^dem plane iriodo i vt aer ^*
JCOs in caice^ et ex ea expdfu» differat. la
tmiorem huius rei probationem cd. tiiiST*
t.EYva calces variorum metaHorum, vti liu
tliargyrii, in prifliiiam fermam redtixit, cum
iUa ope fpeculi ardentis in aere inflammabfli
funderer, c}ui ab il(ts nu)do vtiibMi abforbeba.
tor: cuius refiduutn aeoue ^ole lAfiattiimri
tfoieft, ac ^ntca. Eadem ratlone acidum
phofphoricum in verum phofi^horutB permiiu
tatur. Idem cel. KiR\rAj<ivs etiam de«
monHrauit, aerem fixum eife compofitum ex
aere dephtogifimUo^ eodemqvc phlegifticato:
proporrionemque harum partium conflitu»*
tUlm «xa^^deteniHnauit.
^^^lnMo buiiii» «nni^Loiklkii^^iKHiik firo]^^
'Maginsine k Jtiui^, magno cum ptauni,
ih^rtmis ob vafiii, quae vit«s fpeAant aa<flo-
l«m^ {bi ^relata^ -^ Ceieb. i d n fi a edidit li^
gtStMtihamm^ifias de ibccelfio^e ab inte«
Vat6,i»tA^aeii^eleg^er^iiid£is. Pr^
«•* > •- ifi.
IJIL NauaUttPana. %$
ieniQt eaedem l^eg liagua Arahka cborsk
Aere Angiico, cura eiusdem vid do(jlifriaii|
Ijui verfiooem Anglicaaam cum paucis anno«
tationibus adiecit. -^ Noua editio et^audior
conie(flurarttm in N. T« quas tjrpographui
Anglus B o w y E R collegerat, nuper in Anglia
prodik typis Nicboliii. — Apud Paysium
prodiitnuper: Propgrtii fxo\e^J^hjos \ orjhat
Book oftheElegief ofPropertiuf^titledCyn"
Ahia; translated into EngUfh F^erje: with
eJaJical Notes. 8» Speciminis loco Attonymus
lianc libri pritni ele^arum Propertii Terfioiiem
dedit, daturus et reliquos, fi ille placuerit. Sa*
tis fidus interpres <ift, fnepe anxitis^itniumj
at, vt leueni ipfe poeta ingenii gloriam habtf^
ka vix aliquam eius interprctatio feret laudeim
Praecipuam huius iibclli partem.notae effidunt
iflae, quas interpres adiunxit, et quae teAan-
tur, itlum poetaefuo optime explicando omni-
no parem effc. — Dodsley yendit: Poetical
parisofthe Old Tefament, newly tranflated
frofa the Hebrew. Jf^ith Notes critical and
ixpJoMatory^ By .^illiam ,green.M.A.
4» Carmina funt Lamechi^ Noachi, ifaaci,
Jbcobi, Mpfis, fiileami, Beborae^ lamentatio
fHmdis de Saulo^ pofirema yerba Dauidi^,
Salomoois canticum^ variae pericdpaelefaiae,
precatia Uab^uci etc. Nonn^Il^e huius coU
F 5 ' leflfej-
90 IUT. NouaSUraria.
Ie<9ionis partes feparadm iani prodiefaM aiu
tea. Aodor in prirois fedultis eft obrerndtor
ards metricae Hebraeorutn^de qua fecundum
H ARii praecepta fentit» ceterutn feliciHinias
in reddenda proprietateHebraicae linguae, et
ledu apprime fuauis. — richard hole,
LL. B. Cereris hyfnnum, nuper dete^him, ct
cditum a rvhnkenio, Anglice verti^
perelcganter.
HL MONBODDO edidit partem alteraoi
MetaphyGces andquae, ne^tonii Prin*
dpia Aftronomica debellaturus. Famaniy
Quam fibi peperit nobilis ille audlor ingenio^
u> opere die origine et pcQgreifu linguae, re-
centiiluno hoc perdet.
Augujlae (^indelicerum magno perfuHis eft
gaudio celeberrimus ifte P. m e r z i v s, ac-
ceptis a Ponti£ Romano Iiteris, quibus pro-
lixas laudes tulit oh con/uetudinem Jahitorem,
conciones potemicas habendi, et incUatus efi, vt
in ea confianter perfeueret, nec repeilife paiia-
iur hominim mate animatorum et ignorantia$
tenebris laborantium, catumniis. — Vereii-
dum ed, ne quis nequiti^rum artifex bonum
M B R 55 1 y M deceperit fiflitiis literis, Poti-
tiHcem enim Roraanum, quem pacis aman*
tiil^nHim e([e fciinus, quis credat dele(9aci
coiu
IIIL Noua Uteraria. 91
controuerfiis depagniandis ? Simul vero opta-
mus, vt, qui nomine tam faoe^o ad hunc lu«
dum ludeadum abufus eft, ne impune fecerit
Berolsni academiafcient.regia quaefliooem
propofuit in claife philologicahaoc: Quifa"
Slum , vt lingua Gallica vniuerfaUf feret per
Europam? Quasnam ilia dotes habet, qtdbus
honorem huncce demereatur? Num exfpeStan'
dum fore, vt illum tueatur? itemque aliam
philofophicam : Quaenam optima eft ratio,
populos vel plane rudes, vet, cultos quamquam,
fed erroribus ac Juperftitionibur variis infeBtos
ad fanam raiionem vel primum vet denuo in-
formandi? Qui de praemio L numor. aur.
concertare volunt iflis quaeflionibus folueo»
dis, commentationes fuas ante cal lanu 1784*
ad m. F o R M E Y transmittent.
Jf^irceburgi prodiit de Aoui operis patriflici
'editione, quam St^elius, bibliopola, curabit;
relatio, huios tenoris : „Noua quidem non funt,
quae nouum hoc opus promittit, ac certe in-
«gniter vtilia, virisqiibTheologis exfpiecftata.
Quis fllorum enim non confitetur, poft S.
Scripturae fludium nullibi tantum ad difdpli-
nas theologicas praefidii , quam io Fatbim
cruditione, deprehendfi? Vbinam vero haec
Hmpidius fluit, quam in praefiantiffimis illis
differ-
ff% JIIL Nom tUeraritt.
diflfertftttonilmSvq^ia^ Viri ex Renedidint S.
Mauri familia longe celebrati/limi , et ani:iis
^bhinc 9lk|ttot Vir in CongregationeOratorii^
dum vixit, clariffimus gallandivs, fuis
lHue in coHedioilibus ediderunt , Jiue nouis
Patrum cditionibus praefliluerunt? eiusmodt
autem opera pretiofiora funt, quam vt ea
compararc res priiiatorum familiaris pafiim
finat. Opcrac igitur pretium erit, fi praelum
Stahetianum Herbipoli thefauros hos Sn volu-
niina fotte' o<S^o aut decem bono felcdu, iu-
{lo<]ue «irdine digerat, atque in forma, vt
aiunt, quarta iuris publici faciat. Certe fi ni*
hil aliud cgiflet, quam vt rariftimus ille ia
Gcrmania Kber, dotftrffimisque lucubrationi-
bus rcfcrtus: niColai le nourry ad-
paratcts ad BibHothecam maximam vetcrum
Patrum ct antiquorum fcriptorum ecclefiafti-
corum, lAigduni editam, in quo, quidquid ad
eorum fcripra et dQdrii^m varioscuie fcri-
bcndi et docendi modbs pertinet, diuertatiQ-
nibu$ criticis examinatur atque illuflratur, no-
lus typjs defcribrretjurj^^prbis literati gratiam
fine dublp promcruiflet. lam vcro nqa cjc
his.tantum Ie<f)i(lima prpferuniur, fed quac
in poilerioribus novrrio audVoribds ap
praefertim inoALLANDii noua Biblioth^-
ca^q^ua^ad i^ in folib maiore tomos iatn e^
* ' "crtuit.
II II. ifouaUterarui. 93
xrcuH, meliora occurrunt, praefcruntur. Ti-
tuluni coUedlioni huic iftum damus : Thrfaf^^
rus rei patrifiicae, continens dtffirtationef prae^
Hantiores ex ratijftneo D. njcolai le
-VovRRY adparatii^, gallandii noua
JSibHotkeca Patrum, aliifque celebrieribus «0-
rum editionibus depromtas, et in<xta feritm Pc^
trum etjcriptomm ectlefajlic^rtm chrbmologft
€am dijjpojitas , qdofnatus, atque adie^is pro^
oemiis, notis, et rejlexionibus ad hifioriam theo^
logide pertinentibus infiru&ns aP. p l aci d o
SPRENGER, monaeho BenediBlino et Biblio-
thecario inBanz. HiftbriaTheoIogiae, quam
^d calcem cuiusque faeculi adiecimus, au<9o-
rem habet Virum editori amicifHmum Domi-
num THADDAEVM K R A V s, modo Prio-
rem meritiflimum in Langhcim, qui mano-
(criptum fuum cum eo communicauir. vQu6
tnagis vero pateat,. quid praeflituri Rmui^ cc-
cc confpc(n;um faeculi aerae ChriAianae prir
^i. Triplex fcriptorum ecclenanicorum ge-
nus ad hoc facculum pertinet, qui expcnducu
tur et ordine operum chronoiogico rcccn-
lcntur. Piffertatio I. De omriibu^ gcncratim
primi Eccle(iae faecuii Scriptoribus, au^loc^
D. NIG. IB NOVRRY. Diff. II. Dc S.
Clcmcnte Romano , cx D. a n d r. c a i;-
fcANate. DiCHLDc aaonyvD» viio^po^
^ ftolic^
94 ^m» NbuaUterarku
ftolicQ, epiftolae ad Diognetum ^u<9ore, ex
epdem. DKE IV. la tres libros Paftoris fea
Hermae, ex le no vrry. Diff. V. DeS.
Barnaba, eiusque epiftola ex gallanoio.
DifC VI. De operibus S. Dionyfii Areopagi-
tae, ex n o v r R i o. DiflC VII. De adis pri-
morum (andorum Martyrum in genere, ex
prae&ione generali D. theod.rvinart.
Di£ VIII. De epiftola Presbytcrorum et Dia-
conorum Achaiae, de mart)rrio S. Andreae,
ex oallandio. Difl! IX. De a(Ais PaulU
et Tlieclae, ex eod. DiflT. X. De liturgiis et
MiflTisIacobi^Marci etPetri, ex novrrio.
JDiflT. XL De tcftamentis duodecim Patriarcha-
rum, cx GALLANDio. Diflf. XIL Inhi-
ftoriam Prochori, Chrifli difcipuli ; de vita, mi-
raculis et adfumtionc B. loannis Apofloli, ex
N o v R R I o. Diflf. XUL In duos hbros B.
Lini Rom. Pont. de pafliione Petri ct Paulli,
cx eod. Diir. XIV. De duabus epiftolis S.
MartiaUs, Apofloli ct EpiTcopi Lemouicenli^^
ex eod. Rcflexiones in hifloriam thcologiae
£ieculi primi. Eundcm ad modum reliqua
ctiam faecula comparcbunt, finchique impo.
sietS.Bcrnardus^ lcd hifloriam theologiae ad
noflram vsque aetatem profequcmur. Poflfe.
xnus bic in laudcm operis,quod moiimur, coau
paiuiuoiieniaire cuoi i^AXAi^ia Atf x4ni>ri
. dilfcr.
11 IL Nouaiiteraria. 5^.
diD^rtationibus, cni pro faecuUfui genio me.
thodus fcholaflica, Htibus procreandis, alen-
dis et perennandis in diiciplinis praefertim
hiftoricis nata, placuit ; at operi relinquimus;
Tt feipfum commendet. Qui nomen fuum
operis huius molitioni fubfcribit, exemplar
pretio minori accipiet eo, qui non fubfcribit.
Gijfae d. Vni lul. diem fupremum obut ce-
leb. BENNBR, theologus in illa academia
primarius, fenex plus quam odogenarius.
Vitebergae medicae artis profitendae mu-
nus ordinarium nadus eft Cl. l b o n h a r d i^
adhuc Prof extr. Lipiienfis.
Gryphiswaldae theologiae Pro£ ord. deno«
mioatus efl Ven. D. schlegel, hucusque
Paftor Rigenfis.
Error. typpgr. M. lun. p. $74. 1. ^. h CXCC
M. lul. p. 6. 1. II. pro hof 1. haec^
■ — — p— iMi^»»
INDEX.
i. Amdota.
De cod. euangeL Syriaco bibliotfa. Guel-
pherbyt. p. I
11. De iibrif nouis.
l. D./a.ir«^i^iihiftarianatar#mufcoruiRi
IrondoC Tonu L 7
9tf Index.
' 2. Tof. PHfltey Brieft an einen phHofoph.
3. Gottk. Epkr. Lejfing zur Gefchickk mtd
JJUeratur etc. Tom. V. et VL ai^
4« Je. 4ng. Eberhards Forbereit. zur nor
tiirl. Theotogie. zj
5. ThQUvenePs AbhandU von der Luft und
den Luftarten etc. 30
6« Onomatologia medlco-praftica. Tom. L
3»
7. Thom.Rdd^sUHterfuch.Ub$rdenmenfckk
Gi0 3»
8. mich. du Teitnetar elemens de chymie
etc. 44
^ lo. ^Dav. Michaelis Ueberf des A. T.
Tom. VL et Die Pfatmen von Georg. Chnft.
Knapp. . ^ 4*
10. Horatii opera, ed. Chr. Dav. lani. Tom.
U. .49
.11. Menaffeh Ben Ifrael Rettung der ludek
etc. '61
la. Chr. Gottfr. Gruners Anteit. Arzneifm
zu wrfckreiben. 66
13. Linnfs Uhrhucb' AAex das Thienrekik
etr. Tom. L et IL 66
14. L. T. Sptttters Qrundriji der chriftl.
Kirchengefch. fyj
l^. Ipones plantarum medicinalkim. Geo^
turia III. 74
l6. lof. lac. Plenk elem. medicinae et chi-
rurg. forenfis. '77
111. EhliMlkaeademkis^^^eolq/Ucit^ pi7g
JIIL Noua titeraria. 'P«87
9f
^ A54NALES LITERARIl
■ AVGVSTVS
ANNi MDCCLXXXIL
9EORG. s^fKPAHPLi, Prof! Budeo^
fis, ^pi/iola apohgrtica fro lefuitis Hun^
gari/s aduerfus epi(lolaii)^iafertam Am^
lit. M^t. pag. %%u
fTY^alunimaiji vcritati gcatiqtie fncffle iniuricv
iain bab|uit iil^e quet^l^e,; laudo tamei^
lliiod verba au^oris, vt efant fcripta, fideliter
^bibueris. Sed nnas iam tne ponnihil ^u
ccre, vt iade, qu^e illis jfides h^benda fit/ -?r
iudicare^ipo^s» ac^falfitatemi^GCufiitipnis iHiu^
f«roideria. . t
Q^is rei lit^rariae Aatus in Uungaria prii;^
ifiierit, quiim lefuitae ia^ampcruenere,! afti
peiTe ell geoerMiqi etexconip^ndsoadu(nbc%-
jQB. Secuto Xli^eligio Chrifliana vna oim ^*
Wis per bonuaes JUligioibs, impi;iinis Beoc^
iiuflinQs, inuc^la eA Hu9gariae« ^is finf
4>mai duW^gfimgi /gb<)tl^4^;«^
^oLH. G graphus
9g i« Amtdota.
graphus S. Gerardi, temporibus illis vicinus^
Quinque-Ecclefiis; et Albae Regiae inftitutas
refert. Ex iisdem Benedicflinis primi fere E-
pifcopi, et collegia Sacerdotum connitueban-
tur; hinc tot fenfim fcholae, quot Epifcopa-
tus, eredae, quarum numerum deinde magis
auc^um fuifle illud perfpicuo documento efi^
auod Abbatiae et Praepofiturae non in hunc
lolum finem, vt Monachi pro publica felici-
tate Deum exorarent, fed iuuentutem quoque
llteris imbuerent, conditae fint., Haec apud
nos fcholarum initia. — Inflitutio, vt plurimum
legendo et fcribendo abfoluebatur; me|ipres
e difcipulis pfalmodiae difcendae funt adpli-
dti ; ita Monachorum numerus magis ^rat
amplificatus tam ad literaruni, quam religio.
nis propagatiqnem ; quod in gente, quae haud
ita dudum ex Afia erupit, et ad facra.Chri.
flJana recens tradu(f)a fuit, paene necefiarium
erat' Principio fere Prifcianus in his icholis
audiebatur; huius exemplum Fulbertus, Car.
notenfis Epifeopus, Boniperto, Quinque-Eccle-
iiarum Antifiiti, ad erudiendum Clerum anno
i!oo7. transmifit; hunc Carthuitius feculi XII
^riptbrfeitidem triuiiTe tefiatun Anonymua^
Belae Regis Notaribs, etiam Daretls, quod eO
teiiiporfe mirum videri potuit, meminit. Ac»
tefTere ^x aliqoi a claificis. Certe S. Ludis^
'"-[' 'r' ^ - -'^^ , taus
Apotogia pro lejiutis Hungarif. pf
tm irtter donaria, quae coenobio S. Martinl
inmonte Fannoniae fecerat, diferte receniet
Inue&iuas Ciehronir, tres Catones, Lueanum^
4uos Donaios, Sedulium, et Pfatterium Hebrai'^
eum; quodindicio eiTe poteft, praeter Lati«
nam^facram quoquelinguamfaltem interMo*
nachos feculo^ XI locum habuifle. — Eadeiu
paene infiitutionis ratio ad feculum XIV ob«
tinebat , ftudlu, vt videtur, non poenitendo*
Quis crederct^poft exinanitam per Tartaros
Hungariain. ex hac fcHptorem Siculis fubmi*
niftratum effe? fuit is^«rfm/,BelaeIV. etSte-
phaniV* regum Capellanus, qui res Carolf
Andegauenils aduerfus Monfredonum geflas
literis complexuseft, fed ftilo, vt illius aeul
Chroniftae folebant, Legmdariis proprio, qul
per id tempus toti Europae, ne ipfa quidjem
Itaha excepta, communis eriat^ fola, quod fcio^
Dania Saxomm Grammaticum produxit ^ cu*
ius fcribendi rationem Erasmus, quantus lo*
Juutionis iatinae magifter! nonindignamlau*'
B putauit. Si quis vcro ex nofiris fublimio-
res difciplinas, vt thcologicas et philofophi-
cas, vellet condifcere , ei ex Hiingaria in Ita«
kara , Germaniam , vcl Galliam migrandum
fuit. Stephanus, S. Genouefac Abbas, dati^antd
an.ii9f. ad BelamllLIiteris, i^^//r/m^ Clericum
cx Hungaria rariftis ftudentem obiiife ftgni-
G % ficat.
lOO 1. J^fucdota.
ficat. Scrius poftea ipfi etiam Epifcopi, par.
tim iam eledi, partini eligendi, ad cxterasA-
cademias proficifci folcbant, vt maiores in
his fcientiis progrefius facerent; cuiusmodi,
vt ceteros mifTos faciam, fuereStephanusCo-
tocenfis an. ii66'y Dionyjius de Ziuh, poftca.
Strigonienfis Archiepifcopus an. 142(^5 loannu
Varadinenfi^ Antiftes an. 1451. guorum exctn-
ploAbbates et Praepofiti, vt Cafparus Backy
Sceputienfis i47i« aliique, fi quid vltra mona*
ftica ftudia vellent proficere, ad exteros ita-
bant. . ' ,
Huic extra regnum tnigrationi primus o-
mnium Ludouicus Magnus confultum ibat
condita Quinque-Ecclehis Academia, de qua
id vnum fcimus, 900 ex Academicis, fi tamen
ad hoc tempus illa perdurauit, in clade Mo«
hacfiana occubuifte, Mufis,quam Marti,aptio.
res. Sigismundus item Academiam Budae
fundarat, fed quae ab eius obitu mox defiit.^
Itaquc rurfus literarum culrus interccptus. SciJ*
paene optanda haec barbaries fuit, atioqui /a-*
no Pannonio, Quinque-Ecclefienfi pofteaEpi-
fcopo, quem riobis Italia magiftro fuo prae-
ftantiorem rcmifit, gloriari non pofleaHis;
nec Nicotanm de Bathor , qui Vacicnfis Epi*
fcopus deinde fadlus,nifi^iriii«xnos monuif^
fet, Thcologiam publice in Italia profcftumr
fuiOe
jfpohgia pro lefuHis Hmgaris. IQI
fuiiTe, fciremus. Col l^pfam Budae Academiam
Matthias l ominuf vel iirftaurauit, vel nouam
condidit, briWiothecaqne conq^iifitis vndique
fclediffimis in omni Jcicntiarum genere libris
copiofe inflruxif, viris do^flimis ex Gerina-
nia et Italia iiberali flipendio ad tradendas
fcientras condu<%s. Huius tamen, ct priorum
Acadcmiarum vtilitatcm magis ad exteros,
quam domefKcos pcrtinuifle liacile fibiperfaa-
dcbit, qui Bonfinium et ITiuroczium, eiusckm
teniporis fcriptores, inter fe conferre volel.
Dc cctcris in profana rcpublica viris, <juid dl-
cam? quibus tantum latine didicifTe fatis erat,
quantum ad obeunda variorum tribunalium
innnia necefle fuit, tametfi nonnullos reperi-
am, vt Joannem de Ro2yon, ludlcem Curiaie,
qui quod honiinem latinae linguae gnarum ki
promtu non haberet , literas de iudicata lite
an.i47i.Htingaricc exarare coa<fhjs eft; qoos-
dam ctiam litcrarum rudes fiiHIeexemplo fiht
Stephanuf de i?fl/Aor, WajuodaTransfiluanus,
Ladirlai de Gu/h, et de Rozyon, ih quorum
loco tabulas concordiae, iriter FiridericumlH.
Imp. Maximiliannnt I. Romanonim, et Wla-
&laum IL Hungariae Reges anno i^srr. initae»
aHi fubfcfipferimt. Erexerat quoqoe ante
Cormnum Acadeiiiiam Fofonii loannes^ Strl-
gonicnfis Arcbicpifcopus, a praetcrfluenteDa-
G a nubio
S0> J^ AnudoUu
nubio Mropolitanam diAam ; verum vtraque
nb illorutn ex^eiTu ita defiuxit^vt neceiTefuerit
Hungaris fub Wladislao II, qui fe^ regnum, et
omnia paene negligenter habuit, eiusque filio
Ludouico, rurius ad exteros literarum caufla
proficifci, Qgod id fru<au fadum, l^trboc^
fsi^s, Olahur^ fliranzku, Daskovichius, Sam*
bucus, Iftvnnjius, et cetcri, quos longum eCi
fet referre, exemplo effe poilunt, Sed hi, et
qui deinceps fequuti funt, diuitias bas litera-
rias in fuum, non item patriae, vfum aliundo
adferebant, quum ob occupatam per Turcaa
.maxiniam regni partem fere in prininam bar^
bariem relabi nece0e fuerit
Haec eratHungariae facies ad annunri^dou
quo lefuitab, Otaho, Arcbiepilcopo Strigo*
oienfi imprimis curante, domicilium Tima*
uiae obtinuerunt; decem illuc, velut colonia,
e Viennenfi Collegio miflii ex quibus Thea^
dorieus Cani/ius, Nouiomagenfis, philofophl.
cas difciplinas, Gtrardus, HoIIandus, politiorea
literas, et Thontas, ex Sclauonia, Rhetoricen,
.Graecamque lingyam profitebantur. Nqq
eft huius loci referre, quibus vicifrttudinibus
coUegium Tirnauiei^e, donec in Academiam
conuerteretur, adum fuerit.} nam id vtcuiu
3ue habuerit, lefuitae e tenuibus his initiis pis-
etentim per reliquam Hungariaai, Trans(U«
Jlpotogia pro lejkitif Hmgarif. 1 03
Qamam^ et Croatiam, erScIauoniam Dropagati
funt, vfi beneficio Regum, qui Ordinum ro*
gatione decretis anni 154S. et 1550. fiindos ab
Religiofis defertos in vfus fcholarum publi- ,
canim conuertendos fanxeranf. Quanquam^
autem numero fenfini augerentur, exantlan-
dis tamen laboribus pro amplitudine prouin-
fiarum vix fufFecere. Itaque feculo poft in*
tegro Patres Piarum Scholarum in partem la-
feoris venerunt, qui, vtut iis vi inflituti fui ru-
des et egenij folum pueri in legendo et fcri«
bendo imbuendi effent, tamen commodi pu-
biici cauffa obtinuerunt^ vt politiores etiam
literas cum philofophia profiteri poifent.' His
tanqaam duobus humeris fcbolae latinae apud
Catholicos per Hqhgariam.ab anno is6o. ad
1773. nitebantur. — Reftat, vt, quae traden-
darum difciplinarum ratio fuerit, paucis expe-
diam. Tbeologia partim fchplanicis, partioi
dogmaticis quaefiionibus abfoluebatur ; plus
tamen illis, quam ifii^ ex feculi more datum,
In Philofophia regnabat Arifloteles, fed Ara-»
bum et Hi^anorum commentariis partim in-p
quinatus, partim obfcuratus; Mathefeos flu«
^a in iecundis curis ponebantur; fi quos ta-
men, vt complures erant, naturpe du(5lus illq
ferebat, amplus iltis campus datus e{{. PoHr
.tioc literatura pofl grammaticac| crepnndi^
. . .** G 4 bifto*
94 mi* NwaUteraria.
ftoHco, cpiftolae ad Diognctum s^u(9orc, C3C
codem. DUC IV, la tres libros Paftoris (eu
Hermae, cx l e n o v r r y. DiflT. V. De S.
Barnaba, eiusque epiftola ex G a l l a n i> i o.
DifE VI. De operibus S. Dionyfii Areopagi-
tae, ex n o v r R i o. Diff. VII. De a<3is pri-
morum fandlorum Martyrum in genere, ex
j)rae&tionegOTeraliD. theod. rvinart.
DifT. VIII. De epiftola Presbyterorum et Dia-
cononim Achaiae, de martyrio S. Andreae,
cx G A L L A N D I o. Diff, IX. Dc adis PaulU
ct Theclae, ex eod. Diff. X. De liturgiis et
Miffis lacobi, Marci et Petri, cx novrrio.
t)iff. XL De teftamentis duodecim Patriarcha-
nim, ex gallandio. Diff. XII. In hi-
floriam Prochori, Chrifli difcipuli ; de vita, mi-
racuUs ct ^dfumtione B. loannis Apoftoh, ex
NOVRRio. Diff. XIII. In duos hbros B.
Lini Rom. Pont. de paffione Petri et Paulli,
cx eod. Diir. XIV. De duabus epiftoHs S.
MartiaUs, Apoftoli et Epifcopi Lemouicenfi^^
cx eod. Reikxiones in hiftoriam theologiae
£ieculi primi. Eundem ad modum reliqua
ctiam faccula comparcbunt, finertique impo-
iietS.Beraardus^ fed hiftoriam theolcagiae ad
noftram vsque aetatem profequcmur. Poflc-
mus bicinlaudem operis,quod molimur,com-
pMiiUQiiea^JAice cuotijc^AXAx^ia al^ x^ndri
.t . diflier-
1111. Nbua Jiieraria. 5 ^ -
dii&rtationibus, cui pro faeculi fui genio me.
thodus fcholaflica, Htjbus procreandis, alen-
dis et perennandis in difcipiinis praefertim
bifloricis nata, placuit; at operi relinquimus,
vt feipfum commendet. Qui nomen fuum
operis buius molitioni fubfcribit, exemplar
pretio minori accipiet eo, qui non fubfcribit.
Giffae d. Vni lul. diem fupremum obiit ce^
leb. 6ENNBR9 theologus in illa academia
primarius, fenex plus quam odogenarius.
Vitebergae medicae artis profitendae mu-
Dus ordinarium nacflus efl Cl. l e 0 n h a r d i^
adhuc Prof extr. Lipfienfis.
Gryphiswaldae theologiae Pro£ ord. deno-
minatus efl Ven. D. schlegel, hucusque
Paftor RigenCs.
Error. typpgr. M. lun. p. 574. 1. ^. 1. CXIX»
M. lul. p. 6. 1. II. ^to hos 1. haec.
INDEX.
J. Amdota.
De cod, eoangel. S^rriaco biblioth. Guel-
pherbyt. p. I
11. De librif nouis.
j. D. lo. Sedwigii hiftorift natar« mufcorum
frondoi: Tonu L 7
9tf Index.
" 5. Tof. Prifttey Brieft an einen pkihfopft.
Zwe^er, l6
3. GoUh. Efhr. Lejfing zur Gefchickk und
LUUratur etc. Tom. V. et VI. 2W
4« U. Aug. Eberhards ForbereU. zur nor
tUrl. Theotogie. zj
5. ThouveneFs AbhandL von der Luft und
den Luffarten etc. 30
6. Onomatologia medico-praftica. Tom.L
3?
7. Tkom*Rdd^sUnterfuch.Uberdenmenfchk
Oei/t 3>
8. mkh. du Tennetar elemens de chymie
etc. 44
9. lo. ^Dav. Michaelis Ueberf des A. T,
Tom. VI. et Dle Pfatmen von Georg. Chrijt.
^ Knapp. t ^ 4^
10. Horatii opera, ed. Ckr. Dav. lani. Tom.
•' n. .49
.11. Menaffeh Ben IfraH Rettung der ludek
etc. 61
1%. Chr. Gottfr. Grwms Anleit. Arznei^
zu mrfchreiben. 66
13. Dnnfs UhrbucbMiex dast Thierreid
etc Tom. h et IL 66
14. L. T. SpUtlers ^rundriji der chriftl.
Kirchengefch. (u
l^. Ipones plantarum medicinali^nn. Geit-
turia III. 74
l6. lof. lac. Plenk elem. medicinae et chi-
rurg. forenfis. '77
///. D&lihemsaeadmkis^^^eok^lkii. jk^g
JIIL Noua literaria. 'P« 87
9f
^ ANNALES LITERARIL
1 » ' I ■ ■ ■ I 11» »1 ■■! II ■ l^
i' AVGVSTVS
ANNi MDCCLXXXIL
7. Aifkecdota^
pEOKO. sffEPAHPx;, Prof! Bude|i^
fis, 0pi/lol(f. apologf^tica pro lefuitis Hun*
garis, aclueriuscpiftolam^iQfcrtam-^wf^
lit. M^t. pag. a8i.
fT^/^uinniam vcritati gcQtiqiie tnie^e iniuricv
iam hal:^t iil^^ quccelae; laudo tamei^
i^nod verba au^oris, vt erane fcripta, fideliter
xix(iibueri3. Sed (loas iam me aonnihil ^u
cere, vt iade, qu^e ilKs jBde? hpbenda fit, —
judicareipoifi^s, aofalfitatemi^Gcufationis ifUu^
{«rqidcri». t
Qjiis rei lit^rari^ Aatus in Hut^aria priuf
£ierit , qumn ikfuitae in ^m^ peruenere ^ n^
i^^fle tjX geaeratiqi etexconipendioadu(nbr%-
j». Secub Xli^ligio Chriniana vna cum i^
icris per ^iomiaes JKeligiofos, Jmpt;iiBis Iteiu^
4i^inQs, .inue(^ eA Huiiga^ae. |ii$ finjp
M^mm dui^.pf imjtt ich<>i%^ jdi^l^eNW %m ^^
yoLll. G graphua
5a ////. Noua Uteraria.
diflertfttfoniktis,. qtiais Vici ex Renedidint S.
Mauri familia ionge celebrati/limi , et antus
^bhinc 9lk{^ Vir in CongregationeOratorii,
dum vixit, clarifliirms gallandivs, fuis
fiue in colledlioArbus ^diderunt , Jiue nouis
Patrum editionibus praeflituerunt ? eiusmodi
autem opera pretiofiora funt, quarn vt ea
comparare res priiiatorum familiarJs paflim
finat. Opcrae igitur pretium erit, fi praelum
Staheiianum Herbipoli thefauros hos in volu-
niina fbrte' oifl^o aut decem bono felcdu, iu-
ftpque ordine digcrat, atque in forma, vt
aiunt, quarta iuris pubJici faciat Certe fi ni-
hil aliud egiflet, quam vt rariflimus ille ia
Gtrmanta Kbcr, dotftrffimisque lucubrationi-
bus refertus: niColai le nourry ad-
paratas ad Bibliothecam maxiinam veterura
Patrum ct antiquorum fcriptorum ccclefiafii.
corum» l^ugduni editam, in quo, quidquid ad
corum fcripra et dQdrir^m variosque fcri-
bcndi et docendi modbs pertinet, dilTertatio-
nibus criticis examinatur atque illuflratur, no-
]uis tjrpis dcfcribcretiiitj^.prbis literati gratiam
fine dubip promcruiflet. lam vcro non c^
his.tantum le<3illima prpferuntur, fed qpac
in poikrioribus novrrio audVoribus s^
praefertim in g a l l a n d i i noua Biblioth^
cs^quaead i3r in folio maiore tomos iam ej^
* ' * ^ 'crtuit.
Illh ifcuaUterarui. ^3
'crcuit, roeliora occurrunt, praeferuQtvn Ti-
tulum colledlioni huid iftum datiiu^: Thtfat^
rus rd patrifiicae, continenf dijfertaiiones prae^
fiantiores $x rarijim) D. njcoiai le
>KOVRRY adparatn^, gallandii noua
JBibHoiheca Patrum, aliisque celebrieribus eo^
rum editionibus depromtas,et ittocta feriemPch
Irum etjiriptomm ectlejhjlic^rum ckronoiogit
eamdijpofias, qdornatus, atque adieSlis pro^
oemiis, notis, et rrjlexionibus ad hifioriam theo^
logiOe pertMientibus mllru^us aP. vlacido
SPRENGER, monacho BenediSlino et Biblio-
thecarioinBanz. HindriaTheologiae, quam
4id calcem cuiusque faeculi adiecimus, au<fku
rem habet Virum editori amiciffimufti Domi-
num THADDABVM KR Avs, modoPrib-
rem meritidimum inLangheim, qui mano-
icriptum fuum cum eo communicauir. <i^6
magis vero pateat,^ quid praeJIituri fimus, cc-
ce confpedum faecuii aerae Chriflianae pri^
^i. Triplex fcriptorum ecclenanicorum g^
nus ad hoc faeculum pertinet, qui expendim*
tur et ordine operum chronologico recen-
fentur. Diifertatio I. De omriibu^ generatim
pricni Ecclefiae faecufi Scriptoribus, auAoi»
U, NIC. LB NOVRRY. Di{f. II. De &
Clemente Romano, ex D. andr. gail*
$,AtfiUtf. DiiSfiLldtdndftyiM^^Apo^
^ ftolic^
94 mi' Nwatteraria.
ftoHco, cpiftolae ad Diognetum ^utSore, et
epdem. DiS. IV. In tres libros Paftoris fea
Hermae, ex le novrry. Diff. V. DeS.
Barnaba, eiusque epiftola ex gallandio.
DifE VI. De operibus S. Dionyfii Areopagi-
tae, ex n o v r r i o. Difl! VII. De a<3is pri-
morum (aadlorum Martyrum in genere, ex
j)rae&donegOTeraliD. theod. rvinart.
DiflC VIII. De epiftola Presbyterorum ctDia-
cononim Achaiae, de martyrio S. Andreae,
ex GALLANDio. DKT. IX. De adis Paulli
ct Theclae, ex eod. DifT. X. De liturgiis et
Miffis lacobi, Marci et Petri, ex n o v r r i o.
JDiff. XL De teftamentis duodecim Patriarcha-
rum, ex gallandio. Difl! XIL Inhi-
floriam Prochori, Chrifli difcipuli ; de vita, mi-
raculis et ^dfumtione B. loannis Apoftoli, ex
NOVRRio. Difl*. XUL In duos hbros B.
Lini Rom. Pont. de paflione Petri et PauUi,
ex eod. DilF. XIV. De duabus epiftolis S.
MardaUs, Apoftoli et Epifcopi Lemcuiceniis^
m eod. Reflexiones in hiftoriam theologiae
£ieculi primL Eundem ad modum reliqua
ctiam faecula comparebunt, flnehtique impo-
iietS.Beruardus^ fed hiftoriam theoio^aead
noftram vsque aetatetn profequemur. Pofle*
naus bicinlaudem operis,quod molimur,coin«
pamiuQiieniAire cumJc^AXAx^is al^xandri
.£ di^r»
1111. Noua Jiteraria. 5 ^ .
diilertationibus, cui pro faeculi fui genio me-
thodus fcholaflica, litjbus procreandis, alen-
dis et perennandis in difcipllnis pruefertim
hiAoricis nata, piacuit ; at operi relinquinius,
vt feipfum commendet. Qui nomen fuum
operis buius molitioni fubfcribit, exemplar
pretio minori accipiet eo, qui non fubfcribit.
Giffae d. Vni lul. diem fupremum obiit ce«
leb. BENNBR, theologus in illa academia
primarius, fenex plus quam odogenarius.
Vitebergae medicae artis profitendae mu-
nus ordinarium nacflus eft Cl. l £ 0 n h a r D i^
adhuc Prof extr. Lipfienfis.
Gryphiswaldae theologiae Pro£ ord. deno-
minatus efl Ven. D. schlegel, hucusque
Paftor Rigenfis.
Error. typpgr. M. lun. p. 574. 1. ^. 1. CXIX»
M. lul. p. 6. 1. II. j^ro iu)f I. haec^
INDEX.
J. Anecdota.
De cod. eoangel. S}rriaco biblioth. Guel-
pherbyt. p. I
IL De librif nouis.
%. D. Io.IIedwigiilM(ymn2LtaumxScorxmi
firondoi: Tonu L 7
9tf Index.
" 5. lof. Pfifltey Brieft an einen pkHofopfi.
Zwe^er, l6
3. GoUh. Efhr. Lejfing zur Gefchickk und
LUUratur etc. Tom. V. et VI. a»
4. U. Aug. Eberhards Forbereit. zur nor
turU Theotogie. zj
5. Thouveners AbhandU von der Lufl und
den Luftarten etc. 30
6. Onomatologia medico-pradtica. Toni.L
3?
f. Tkom.Rdd^sUnterfuch.UberdennmfchL
. QiiA 3>
8. mich. du Temutar elemens de chymie
etc. 44
9. lo. ^Dav. Michaelis Ueberf des A. T.
Tom. VI. et l>\e Pfatm^n von Georg. Chrijt.
^ Knapp. . ' 4^
10. Horatli opera, ed. Chr. Dav. lani. Tom.
* n. .49
.II. Menaffeh Ben Ifrael Eettung der ludek
etc. 61
12. Chr. Gottfr. Grusms AnUit. Arznejfm
zu «erfchreiben. 66
13. Unni^s Uhrbucb'Ubex das ThkrrHA
'etc. Tom. t et IL 66
14. L. T. Spittlers ^ndriji der chriJlL
Kirchengefch. fyf
X^. Ipones plantarum medicinaliwm. Geft-
turialll. 74
l6. lof lac. Plenk elem. medicinae et chi-
rurg. forenfis. ^ '77
///. D&liMitaeadmku^fikolq/ikif, jk^g
JIIl. Noua literaria. — P-S?
}
9f
ANNALES LITERARIl
AVGVSTVS
ANNi MDCCLXXXIL
pEOKO. sjz^epahpl;, Prof! BuideOf
fis, ^pi/iola apologrticapro lefuitis fftm*
garis, aduerfus epi/lolani^iQfertaai Am^
/i/. M^rt. pag. ajBi.
j5T/^ialmnni^ui vcritati geatiqiie iniEae iniuricv
iaiu babmit iil^^ quetel^e; laudo tamei^
l|aod verba au^oris, vt erane fcripta, fideliter
xpcbibueri^. Sed (loas iam ine aonnihil ^u
cere, vt iade, qujfie illis jfide? hpbenda fit, —
iudicare|Ki)fiis, aofaliitatemi^ccuiiitiQnis ifliu^
pcraideria. • . t
Qjiis rei literari^ Aatus jn Hut^aria priuf
iSierit, qu^ikfuitae iaje^perueaere,t n^
i^ede eil geaer^um etexconipeadiaadu(nbr%-
p^ Secuio Xli^ligio Chrifliana vna aim ^-
jearis per j^oaiia^s Keiigiofos, impr^imis BefOQr
^uSlinps, .inue^la eA Hujiga^ae. jHUs iiajp
i^nuii duW^gf ira jtt igb<>i^*^^VP¥»>^^ ?^
VoLIL O graphua
9S . 1. Anetdoia.
graphus S. Gcrardi, temporibui illis vicinus,
Quinque-Ecclefiis; et^lbae Regiae inftitutas
refert. Ex iisdem Benedidinis primi fere E.
pifcopi, et collegia Sacerdotum conriitueban.
tur; hinc tot fenfim fcholae, quot Epifcopa-
tus, eredae, quarum numerum deindc magis
auc^um fuifle illud perfpicuo documento eft,
Siuod Abbatiae et Praepofiturae non in hunc
olum finem, vt Monachi pro publica feiici-
tate Deum exorarent, fed iuuentutem quoque
literis imbuerent, conditae fint., Haec apud
lios fcholarum initia. — Infiitutio, vtplurimum
lcgendo et fcribendo abfoluebatur; melipres
e difcipulis pfalmodiae difcendae funt adpli*
citi ; ita Monachorum numerus magis ^rat
dmplificatus tam ad literaruui, quam religio-
nis propagatianem ; quod in gentt, quae haud
ita dudum ex Afia erupit, et ad facra Chri«
fliana recens tradu<f)a fuit, paene neceiTariuin
erat. - Principio fere Prifcianus in his fcholis
audiebatur; huius exemplum Fulbertus, Car«»
notenfis Epifeopus^ Boniperto, Qu!nque.Eccle-
iiarum Antifiiti,ad erudiendum Clerom anno
1007. transmifit; hunc Carihuitius feculi Xll
icriptbr fe itidem triuiffe teflatur. Anonymus^
Belae Regis Notarius, etiam Daretis, quod eO
tempor6 mirum videri potuit, menlinit. Ac*-
teflere mc^2c ftliqni a claflici& CerteS. Ludi^
'"-': -T' ^ - •'■* , t€ius
Apohgta pro lejmtis Hungarif. $$
iaus inter donaria, quae coenobio S. Martinl
in monte Pannoniae fecerat, diferte receniet
JnueSliuas Ciceronis, tres Catones^ Lucanunu
duos Donatos, Sedulium, et Pfalterium Hebrai*
tum; quodjndicio efle poted» praeter Lati-
nam,facram quoquelinguamfalteni interMo-
naclios feculo, XI locum habuiile. — Eadem
paene inflitutionis ratio ad feculum XIV ob«
tinebat , fru(Su, vt videtur, non poenitendo.
Quis crederct,.poft exinanitam per Tartaros
Hungariam^ ex hac fcriptorem Siculis fubmi-
niftratum effe? fuit is^«rff^a/,BelaeIV.etSte-
phani V. regum Capellanus, qui res Caroli
Andegauenlis aduerfus Monfredooum geHas
liceris complexuseft, fed flilo, vt ilHus aeui
Cbroniftae folebant^ Legtndariis proprio, qul
per id tempus toti Europae, ne ipfa q(iid|em
Italia excepta, communis erat; fola, quod fcio,
Dania Saxoiuni Gramwaticum produxit, cu*
ius fcribendi rationem Erasmus, quantus lo.
ouutionis latinae magider! nonindignamlau**
de putauit. Si quis vcro cx noflris fubliniio-
res di(ciplinas, vt thcologicas et philofophi-
cas, vellet condifcere , ei ex Hungaria in Ita-«
liatn , Gennaniam , vcl Galliam migrandum
fuit. Stephanqs, S. Genouefae Abbas,dati$antd
an. iipf. ad BelamllLIiteris, jS^/A/m» Clericum
cx Hungaria Pariliis fludentem obiiffe figni*
G % ficat.
lOO 1. jfnecdota.
ficat. Scrius poftca ipfi etiaiTi Eptfcopi, par.
tim iam eledi,par(im eligendi, ad cxterasA-
cademias proficifci folebant, vt maiores in
his fcientiis progrefius facerent; cuioscnodi,
vt ceteros mifTos faciam, fuere StephannsCo*
tocenfis an. ti66^ Umiyjius de Zeuh, poftca.
Strigonienfis Archiepifcopus an. 141^; Joanmf
Varadinenfi? Antiftes an.1451. ouorum cxcnii*
ploAbbatcs ct Praepofiti, vt Cafparus Back,
Sceputicnfis 1471. aliique, fi quid vltra motia-
flica ftudia vellent proficere, ad cxteros ita-
bant. ' ,
Huic cxtra rcgnum migrationi primos o-
mnium Ludouicuf Magnus confultam ibat
condita Quinquc-Ecclefiis Academia, de qoa
id vnum fcimus, 300 cx Academids, fi tamcd
ad hoc tempus illa perdurauit, in cladc Mo*
hacfiana occubuifTc, Mufis,quamMarti,aptio-
rcs. Sigimundus item Acadcmiam Budae
fundarat, fcd quac ab eius obitu mox dc{iit.v
Itaquc rurfus literarum cuhus intcrccptus. Sc4*
paene optanda haec barbarics fiiit, alioqui la^
no Pannonio, Quincjuc-Ecclefienfi poftcaEpU
fcopo, qucm riobis Italia magiftro fuo prae-
ftantiorem rcmifit, gioriari non pofteaMu;
ncc Nicolaum de BcUhor , qui Vacicnfis Epi-
fcopus deindc fa(flus,nifi^i>/ii«/nos monuid
fet, Thcologiam publice in Italia profcftumr
fuiOo
j^potogia pro lefuitis Hungaris. loi
fiuffe, fciremus. Collapfatn fiudae Academiam
Matthias tormnus vel irrflaurauit, vel nouam
condidit, bribliothecacjne conq^iifitis vndicjue
' fclediffimis ih omnijcicntfarum genere Jibris
copiofe inflruxit, viris doiSlflimis ex Germa-
nia et Italia liberali (lipendio ad tradendas
• fcientias conduftis. Huius tamen, et pridrura
Academiarum vtilitatem magis ad exteros,
quam domcfticos pertinuHfe facile fibi perfiia-
dcbit, qui Bontittium et ITiurdcziufn, eiusdem
temporis fcriptores, inter fe conferre voldt.
De ceteris in profana republica viris, quid di-
cam ? quibus tantum latine didiciffe fatis eraf,
quantum ad obeunda variorum tribunalium
tnimia necefle fuit, tametfi nonniillos reperi-
am, vt Joannem de Hozyon, ludicem Curiafe,
qui quod hbminem latinae linguae gnarum ki
promtu non haberet , literas de iudicata lite
an. 1471. Hungarjce exarare coaftus eft; quoS-
dam etiam fiterarum rudes fiJiffeexempld fifit
Stephanus de iff^Aor, WajuodaTransfiluanus,
Ladirlai de Guffo, et de Rozyon, ih quorum
loco tabulas concdrdiae, iiiter Fridericutn IH.
Imp. Maximilianmii I. Romanorum, et Wla-
dislaum R Hungariae Reges anno i^pr. initae,
aKi fubfcripferunt. Erexerat quoqoe aiitc
Cormnnm Acadeiniam Fofonii Kannesy Strl.
gonicnfis Archiepifcopus, a pfaeterfluenteDa-
G 3 nubio
lOt i- Anuiota.
nubio Iflcopolitanam diAam ; venim vtraque
nb iliorum excefTu ita defluxir,vt necefTefuerit
Hungaris fub Wladislao II, qui fe,; regaum, et
omnia paene negligenter habuit, eiusque filio
Ludouico, ruriiis ad exteros literarum caufla
prolicifci, Q^od id frudu facftum, f^erboc*
m^p OlahuT^ f^iranzms, Daskovickius, Sam*
bucus, JJlunnJius, et ceteri , quos longum ef«
fet roferre, exemplo effe poiiunt, Sed hi, et
qui deinceps fequuti funt, diuitias bas litera-
rias in fuum, non item patriae, vfum aliunde
adferebant, quum ob occupatam per Turcaa
maxtmam regni partem fere ia prininam bar->
bariem relabi neceffe fuerit
Haec eratHungariae facies ad annunTi^d:».
quo lefuita^, Otaho, Arcbiepifcopo Strigo*
nienfi imprimiscurante, domicilium Tirna*
uiae obtinuerunt; decem illuc, velut coionia^
c Viennenfi Collegio miffi, ex quibus TTieon
doneus Canifius» Nouiomagenils, philofophi-
cas difcjplinas, Gerardus, HoUandus, politiores
literas, et Thomas, ex Sclauonia, Rhetoriceny
Graecamque. lingpam profitebantur. Nqn
efl huius loci referre, quibus vicifCtudinibua
collegium Tirnauieqfe, donec in Academiam
conuerteretur, adum fuerit,; nam id vtcuo*
3ue habuerit, lefuitae e tenuibus his initiis pp-
etentim per reliquam Hungariaoi, TransiU*
uaniam^
jfyotogia pro hfiuHt Hmgaris. 1 03
uaniam^ et Croatiam, er Sclauoniam Dropagati
funt, vfi beneficio Regum, qui Ordinum ro-
gatione decretis anni 154S. et 1550. fiindos ab
Ileligiofis defertos in vAis fcholarum publi-
carum conuertendos fanxeranf. Quanquam
^utem numero fenfim augerentur, exantlan-
dis tamen laboribus pro amplitudine prouin-
fiarum vix fufiTecere. Itaque feculo poft in-
tegro Patres Piarum Scholarum in partem la-
feoris venerunt, qui, vtut iis vi inflituti fui ru-
des et egenij folum pueri in legendo et fcri«
bendo imbuendi effent, tamen commodi pu-.
blici cauda obtinuerunt, vt politiores ctiam
literas cum philofophia profiteri poffent.' His
tanqaam duobus humeris fcholae latinae apud
Cathohcos per Hurlgariam.ab anno 15^0. ad.
1773. nitebantur. — Reftat, vt, quae traden-
darum difciplinarum ratio fuerit, paucis expe^
diam. Tbeologia partim fcIiQlafiicis, partioi
dogmaticis quaefiionibus abfoluebatur ; plus
tamen illis, quam ifii^ ex feculi more datum,
In Pbilofophia regnabat Arifloteles, fed Ara*
.bum etHi^norum commentariis partim in^
3uinatus, partim obicuratus; Mathefeos fiu«
ia in lecundis curis ponebantur; fi quos ta*
.men, vt complures erant, natur^e dudus illq
.ferebat, amplus illis campus datus eft. Poli*
.tior literatura pgfi grammaticae] crcpnndi^
, . n** G 4 bifto*
ft
i#/ hUu Ifungarii, i cf
s CKCgit j luinc riirfus
rincipio peracgre du-
iJJunris Gerarditi van
aomine pcrenni ine*
ines Aundacas primu*
tnintjs efio.
ilTimej qucmadmodurn
3 1 , c u r /jf 0 f f f //* ?j i ia l tu
'^g^ fi occiikrg in Hun-i
ndi ccipitis parium pri-
Hm\ pra^focari, Vix
lUS eff; Jiberrimus cui-
, in quo fe exerceren
> eft practer lefuitas, qui
norma informaret; iti
Hungaria Mako, et /tj^,
I icubrationes faepc iam
d Germanos , Itdosque
1 ^d lioc f empus cx Hun-
huc liudid' aufus decur-
im aJios a conitnentatio-
fed quod ii, qui impedi-
ingeri queruntur, vix vU
j progreJli, ipfa rerutn
jledeterriti animosdemit- '
in nouo hoc tlieatro non
le videri votebant, fuam-
norantiam?) occulcre, le-
G 5 fuita^
^4 -^* AtucSia.
binbriarum €1 geographiae cognidoii^, Biiw
^tiae etiam Graecae exercitatioffibus, tum pod^
tice et eloquentia abfolui folebat ; flilus verd
Vtrobique ad da/ncorum audlorum normani
cAtigi frudu, vt cgo quidem reor, et, fi eueR«
tura fpecSes, perexiguo; Quod enim oper<|i
ie in fcholis comparatum erat^ id,'vbi ad fiv
renfia munia vfentum efl, ruriu$ dedifcenduii)
fuit; tametfi fuerint complures, qut extra fti-
rum|culte loquer6ntur et fcriberent Ex ilkj
natum credo apud exteros prouer^bium, Huii^
garos ffifo equeflri fHnfaren - LateinJ\ fol^ri.
vtL Scd cultiornfc extcris in fbt^nfibus caiift
fis ftilus ? (^ec theologia , rfut philofophii
ipeliore per idcm tempus apud extcros Ibcd.
Confule| librds Jst thefes aliarum nationunn^,
?*u^e) typis ext^nt; videbis tfieofogiam apud
^athoficos^Philofophidm et srpudho8,et eos,
Aiiij religionc a nobis diflfentiunt, ^adem pae-
ne orbita oib^rrafle. De cctcris difcipUflif,
fiuarum profeflio pencs lefiiJtas non erat, ni-
Bil (attihet fiic dicere. Sed vti fcientiarum funt
ptriodi, ita fenfim quoqiie fcx Ms tenebHs
cmerfimui In thcologia primus, vt puto,
PetatuUf viam niortflrauit, plus fcrutindis dcu
|matibii^, ^usfm fchoidflicorunii triti» daiu
dum cflfe ; mrtafTel locis tbcolbgicis Melekh^
if'1/ Gifti ad id 5iciendum sr3m6mnil Artfl^
telera
Apotogia fro lefmtis Hungarit* lOf
lelem CarUfius e fchoKs ^egit ; bunc Hirrul
Newtonus, tainetn ih principio peraegre elu-
ftari potuerit. Hunc illofh-is Oerardus vnn
Swieten, vel vno hoe nomine pereni^i me-
Ihoria dignos, in ditiones Aunriacas pritnut
inuexit. Hic mihf terminus elio.
MuQc vide, Virdodiflime, queinadmodum
lefuitae in caufl^ fuerint, cuv praeceUeniia ifu
genia durf, et afpera lege fe occulere \n Hun-
garia debucrint^ itfeciindi capiiis*parfuin pru
ns, quam in lueem ederetur, praf-/bcari. Vix
Newtonus fcholis^ iliatus efl; lib^rrimusicui*
ique campus eft datus, in quo fe exerceret^
Neoio tamen inuentus eft praeter fefuitas, qni
philofophiam e?i itliusnorma tnfo^mar^t} in
Auflria Scherfftrus, in Hungarid Mako, et loa.
Horvaih, quorum lucubrationes faepe iam
^ela fatigarunt, apud Germanos , Kalosqoe
luntin pretio. Nemo ad hoctempn^txHun^
garis praeter itfos in hoc ftudrGrayfa^decur-
rere, non qucd lefuit^e alios a cdnimMtatiou
nibus impediuerint, fed quod ii, qOi hii]»e(fi-
mertta fibi ab iHis congeri queruBtu^, ^ vl-
fra mathefeos limina progrcffi, i{)fe rerum
sntricatiflfimarummoledeterriti aftimosdemit-
fcrent; qura tameh in nouo hoc theairo non
otiofi fpe<Satores iffe videri volebant, fuam-
^ot defidiam (an ignorantiam T) pccidtre, !<•
G $ fmta.
lOff /• ^netdota.
fuhflrum eallidUatm, duram et ajperam Ugm,
^uo minus in lucem prodire auderent , fpe-
ciofe praetexebant. Profedo nulla magis
dura et afpera l^x efl, quam ignoratio. Haec
td philofophiam attinent ; nec, cur aliae fci-
ehtiae non maiora incrementa in Hungaria
fumerent,Iefuitae obftacula pofuerunt. Lege
hic Ci. Horanyi memoriam Hungarorum et
Frouincialium; in hac, (etd cuperem, vt is
maiorem in deledu, quam numero, curam
pofuerit)^ fi rationem ab anno 1550. ad 1775.
quibus fcbolarum adiuinifti^atio lefuitis man-
data erat, fubducas, in hac, inquam, vjrorum
omnis ordinis, et religionis iucubrationes tan-
ta farragine congeftas reperies, vt iiuplendis
aliquot plauflris fufficiant. Bona horum pars
duAu lefuitarum profecit ; in alios illis nihil
luris erat. Hinccerne inanitatem querelarum^
quas aliqui ad k purgandos inepite mouent.
Quid.eiiim optts erat de impedimentis litera*
rum apud exteros quiritari, quando remedium
domi quaerendum fuit ?
Atque in hunc quidem modum res litera-
ria prius babuit, quam lefuitae iufto percuffi,
iUjteSfi, proftrati fint fulmine, monopolium-
que fcieotiapum apud illos fuiffe inuidiofe is^-
(ftabant. Qaod fi autem in vnum corpus coa-
fl^ti Hihil pofuer^ impediu^eati liter^rnm ia-
cre-
\^potogia pro Xefuitis^Hungmt, 107
.cremento, et aliorum IuciibrationibiU|VtpauI«
lo ante onendi, quis fibi perfuadebit» poiie id
fecere, aut re ipla (zctx^^ percujfos , disieElor,
prdftratos? — Vin fcire, quos vlri abhinc,
Juam lefuitaep^Of^, disieSii, proftrati iuro
mt, in re publica literaria inclaruerint ? Ali«
quot, fed demtis lefuitis (nec enim id hoc lo«
co agitur, vt, quid illi difieSti proftratique in
literis praeftiterint,tamctii multa praefliterin^;
5|uam quos, vt id ne praeftarent, impedierint,
damus) aliquot, inquam , ne modum exce*
dam, indicabo. £x OrdineEccIefiaftico: Co«
mes Batthyan, Epifcppus Transfiluanus, Gd^
wczi» KoUer, Nagy, Szalagyi, ^tfer, Cano. '
nici ; K^Iichael Horvdth, Handerta, Zuoreny,
Sebqftianovich, Ex Religiofis : Ckryfoftomus,
Abbas Bakonbelienfis, Perczeh Dugonics»
Poor, Palya, Schafrafh, Cetto, Hordnyi, JR^
wai et HaniiUk, Piariflae; cum ouibusPaulini
ct Francifirani de palma cdntenount, vereor,
iie etinm praeripiant, Ex ordine profano
Winterl, Trnka,PUnk, Lakics^ Rdcs, Miiller,
jnter Catbolicosj Auguflanae Confeifionia:
Cornides, Seiwert, Seuerini, Benczur, /^i^-
iiifch, C;s/>3^x;HeIueticae: f^essspremy, Benk^,
Pap, aliique. Nemo ex his queritur, f^ ab le-
fuitis iam profratis et disieSiis impeditum,
jjuo mvm ivA ^dere poiTet Qjn igitur fu^t^
I08 • /. Anecdotcu
qui icJ qucrurttur? nempe qui in re litcraria
'aut tiWnV prae/lant, aut praeffant leui manu,
•putantqoc, fi ab fefuitis, in atenam prodrrc co-
'adtis, iua$ hallucinafiones illunrari vident, fe
Idb illis defpicarui haberi; qnafl vero lefuitac,
fl viciiTiin, vt fif, errorcs conirtiiflc)5, quodhu-
manum efl, (rbi palam In ferlptis exponimt,
xion tam pubiici bonirationem, quatii fe ipfos
H^dio habeanf. Quod fi fit allquando, vt alid-
Tum petulcam dicacitaceiii,c^uae in vnJuerfurh
corpu^ oliui boheflum et vtile redundet, et-
'\^\\\ fulmine perci({li pro merfto cafifgare vi-
'doantar ; prouocari id ficidnt, fic tamen, Vt
Inodnm, fixmn aduerfariis conferantur, non
txcedant, reddant res pro vcrbis, pro cala-
timiis Mes, certe rationibus femper vincant.
An vero,quod vir rlle humanifllmus queritur,
fint e tcfoitis nonnulli, qui fe folos omnem
fcientmritm Hioletti cum nomtae om exforbpi^e
'putenf, fiefeio; id fcio, maite illos ouuni fo^-
t)ere, quam, quod alic]ui faciuht, putamina in
*forde(n temere proieda aitidc? colligere , rati
'tbefatjrttttr-fe Teperiffe/ 'Satis fit deniqoe,
■quod rcS ipfa docet, Tibi dicere, lefuitas, fi
•pbft fulmf^it €x\m\\\\tiA^Qt\o fe aliqui fortaflfh
"adflari ciip^rpnt, aliquiu in Ktcras acceflionis
fiio conatd facerc pergant, folere via plana
ingredi, nec,vt afliquibus in more pofitumeft»
^ * de
de impacflis ah aliis (fbi cdumniis in praefa-
tione queri, aut poliireri etiam, fe ita eile
comparatos, vt, fi vires integrae aduerfui.in-
uidorum et n^aleuolorum hotninum (kfuitas
indicant) moUmina fuperfuerint, plura aufu*
ros. Quaii calumnia iic, (i (}uem leiLkae ia-
Aa reprehenfione caOigent , aut inuidere ve-
linty quod inuidiae obiioxlum effe non poteA.
Sed fatis e(l,VirClarilIItne! Qjxcrimo^iac
fcriptoris illius, cuius ea eQ epiOola, querimp.
iiiam, falHtati ver^atem, maledicentiap modo-
Hiam opponere volui, Oro Te, obtcnorqu^
per iilud, quod nuilo non tempore demonr
ilratis, fludium iuflitiae, vt hunc meum fe,r-
monem, qui, vt vides, no/i accufationem im-
|>etitorum, fed purgation^m innocentum, be*
neque meritorum cpntinet, in Jucem publir
cam producas. Hoc iaefa ionocentia, hop
veritas, boc Annales Venri depofcunt. £mol
lumentum erit ifiud , quod orbis eniditus ia
Vobis fidem fincepiflimatn,in lefuitis Hunga*
ris merita literaria confpedurus fit: Benefi,-
.ctum veritati vtrlnque magaum. — Palu
fiudae ad diem vj lunii anni y^
I lo li* Di Ubrif noulf.
IL De libris nouif,
Naehrichten von Marokof und Fef ete^ ne»
Reladones de Mauritania, in ipfa regio*
ne colledbe annis if ^o . 17^^. a o e o r*
Gio HosT, Regi a confiliis lunidae:
ex lingua Danica^ verfae. Hafniae i^tu
ap. C. G» Proft, bibliopolam Vniuerflta*
tis. 4to pag. 3ia. tabul. aen. XXXIV»
C^anquam non inter primos fumus, qul
de hoc libro retulerunt ; tamen^anti momenrf
librum ki annalibusnonrispraetermittere pia*
culum foret grauiflimum. Primo ftatim ob*
tutu id omnino pperi audloritatem et fidem
conciliat, quod non a peregrinatore, vt id
' genus hominum effe folet, feflinante, fed ab
homine feptem et vltra ibi annos commora-
to» pubiicoque munefe defun<9o confcriptum
ilt. Deinde ea edam virtute Gallorum An»
glonimque peregrinarionibus opus hoc prae-
ftat, quod nomina locorum rerumque, dc
quibus agitur, charadere Arabico exprefla
funt. Tand?m nitor chartaQ typorumque et
tabiilarum aeri incifarum non potefl non lc*
gendum animbs iucunde percellcre. Sed
age argumenta decem capitum , quibus liber
diuifus efl, paucis enarrabimus,
Cap.L
Hofl reiat. de Maurtfimia. i Vi
Cdp. I. hinoriam tradat veteruro recentio-
ramque domioorum. Statim in limine libri
haefimus in etymologia. minime probabili,
cuiusmodi etiam aliae funt ab audore paf«
fim prolatae, quae populum D^n^^DD 6cn.
X, 14. pro maioribus Breberorum habere fua-
det, quia hi aMauris Schlah appellantur* HaeC
duo nomina nimium a fe difierunt ; ipfe au-
dor fuae coniedlurae non multum fidere vi-
detur. AfFcrt deinde, quae Salluflius et Pro-
copius de origine huius gentis fcribunt ^QuatH
faciem terra fiib Arabum imperio induerit,
qui ibi principes et quibus virtutibus vel vitiis
clari vel infames dominati fuerint, ex c a lu
DONNO LEONEAfi-icanOjBOULET^SCHLS-
ZERO, aliisque accurate narratur. Cap.II. ifk'
fcribitur noua Geographia Mauritaniae (Ma-
r6kos.) Haec regio nouem partita eft bodie
prouinciis, 1) Sus, 4) Haha, 3) Gezula,.4) Ec-
hamoa, 5) Dukala, 6) Abda, 7) Tedla, 8)Zer-
rara, ^) Siedma. Vrbes harum prouinciarum
praecipuae enumerantur ; earumque defcriptio
adiedlis iconibus iiluHratur. Diflantiae loco-
rum adiiciuntur/ Cap. UL de hodiernis iiv«-
celis Mauritaniae, qui funt 1) Mauri, 2) Ara»
bcs, 3) Breberi, 4) Aethiopes, 5) Renegati, 6)
ludaei, 7) ChriftianL Mauri non tam z ve-
teribus Mauris ortum ducunt» quam pofteri
Ara-
»1» n. Db Hbriiaouis::
Arabum . hdbeftdi funt, qut Saracenae v)^.
bantur. - Ab ipiis tamea Arabibus moribus et
ingeoio valde diiFerunt, ' Coniugia imer iu»
^iiores frequentia «funt. Vidus c(*ltn parabi»
Jis/et parcus. Feniinae a patre , fratribus vel
^ognatis in matriinoniuin fponfis loc^ntun
^upciae magna pompa celebrantur. Signum
wginitatis requiritur ^ Aragula, cui fignum
jneft, teflibus adliibitis patri tradituf. Uafic
tronfuetudo lucem afiundit I>eut XXH, i^ • 19.
Iramo tota Maurorum vitae ratio illuflra^uiis
«inoribttS, quos Pentateucbus repraefentat»
^regie inieruit : quod ^ ipfo audoirc hioc
^Uinc animaduerfum a Bibliorum interpreti*
'bus faciie augeri poteO. Mulierem repudtane
^licet, etianili nulla adtil ciaufa fontica. i>c
icAo furgunt ante folis ortum» precesque fun«
4unt in ioco conuentus, (Sluame,J po/Wa tt$
•fuasagunt, fi quae agendae funt, Maxiim
-^m eorum pars nihii agendo bonas hornf
perdunt. Cibi, potiones, conuiuia, fpedaco-
cula, mufica, faltadones eis parum curae eoiv
•dique funt. Sads diuitiarum habere putant, fi
iiiulieFem, equum et fclopetum pofCdent.
^Cetera non curat Maurus fciiicet. Ludo
jfcliacqhico in primis deledljantur. In yeflicu
varias tK>naffecVant formas^ fimplex eft 4X
vnus jdcm^e, PaIhum;i£Uii^ quod vefii*
moatis
H(ill rMat, tk Slauritmia. 1 1 }
meatis fuperinduitur, pauperi.flragulae ioflar
eft, cui dormiturus incuiDbit Femioae eU
iam vtuntur ifliusmodi palliis, Oculis ia oris
palpebrarum iliiaunt colorem nigrum, Kahql
vocatum. Piqgues et fqfFufae ob formoHts^
tem laudanc^ Praeter comtum et lotioqem
nihil curant. Proflibula nulla funt, quod ia
gente ad libidinem procliui mirandum eft.
iudaicae feminae corpore fuo quaeflum ia^
.cere dicunmr. Polygamia illis^ licita efl , et
praeter cjuatuor mulieres> quas ducere lice^
•etiam co^cubinas in thori fodalitium fumere*
Jeges non prohibent. Eadem polygamifi
procreandae foboli nocet. Cadauera mor-
jtuorum die, quo obeunt, in coemeterio extra
.>qrbem humi conduntur. Feminae, non
^ares, iugent. Vti Mauri in vrbibds, ita
^abts campis^ difperii in tentoriis degunt
J^igiq et lingna vtrisque communis efl. Ten*
toria, nigro, colore oblica) ad numerum vsque
ii)jcentorum ium^im poflta fpeciem referuiijt
pagorumnoflrprum. Non pafloritiam tan«
tum vitam agunt, fed terram colunt. Arant
jnennbusDecenibri et lanuar. metuntque hor-
deum Aprili, tridcum Maio. — jBr^Z>m, (quod
/ortafTe npmen e Barbari ortum efl) yeteres
iiint inpolaeJV|auritaniaea peregrinis gentibus
ia inontanas re^iones depulfi. Mauri eos
yol.U. "^ '^ H * noa
114 ii" Db librisnouif.
non folum Berber, fed etiam Sckilcha appd-
lant. (Atquehocpoftremo nomine adducicre-
do a s H A^i o, qoi in Travelf4(o p.223. ait;
linguam hominum montana Occijggtalis Bar-
bariae incolentium vocari ^AifliflA.) jtJe hac
gente aliquid certi cognofcere difficile eft»
quia Chriflianos odio habent, locaque, ad quae
vix aditus patet, nempe montana Atlantica,
Incolunt. Horum pauci imperio regisMau.
ritani fubiedi funt ; ceteri fuo parcnt regi.
Domibus vtutitur in figuram quadratam flnii.
dis, feparatim pofitis. Sunt ^am inter
iilos oppida. Religio eorum efl Muhamme-
dica; fed-Mauros ignorantia et furore lupe-
rant. Quum pauci linguam Arabicam calle-
ant, qua Koranus confignatus efl ; toti a fci-
tis et opinionibus cleri fui pendei^t. Lingua
enim ipfis vernacula praeter literarum du^us
nihil commune habet cuni Maurica yel Ara-
bica. Fortafle ex muTtis aliis, e. g. antiqua
Getulica, Numidica, Phoenicia, Turcica, Ac-
gyptiaca aliisque confarcinata efl. Huius lin-
guae vocabula fat multa protulit H o e s x i v 9.
Numeri ab vnitate ad den^rium toto caelo
difFcrunt a Mauricis. Sed 10, 3©, 40, 50, 60y
70, So, 90, 100, eadem funt vocabulain lingua
Brcbrica et Maurica. Brebri fc ipfos appel-
lant Amazirg, nomine Geographis haifleniis
editis
Hojl reliU. dt MauriUinia. jiif
cditis ignoto. — AethioptJ (vxAgoNigriJ hodie
Mauritaniatn incolentes, vel ex Guinea aduene«
runt, vei inde oriundi funt. Horpm alii fer-
ui funt^ aiii liberL Diirities et crudelitas iis
propria eft. — ludmi partim inter Breberos vi-
uunr, et fem^t ipfos Philijiin appellant, quia
maiores eorum e Palaeftina buc adnenerCy
partim interMauros, eorumque maiores ex
variis Europae nationibus inde a feculo XIV.
huc migrauere. M^uris fummo funt coa«
temtui ludibrioque; ceterum ab aliis ludaeis
moribus et ingenio non differunt. (ludaeos
Palaeftina orJundos accuratius nofcere ecquis
non cqperfet?) — Rentgati, f. homines, qui a
Chriftiana vel ludaica religibne ad Mubame*
^icam defecere, Aethiopum vel Renegatonim
filias ducunt, et vix tertia vel quarta genera*
tione pro Mauris habentur. Horum maxima
pars Hifpani funt, dein Galli, tuiD Itall, tan-
-dem Lulitani, Germani, Helueti et Angli.
Danos abhacinfamiavindicatauiflor.— Qn-
fiiani in Mauritania degentes funt confules^
mercatores , artifices et ferui. Hi poftremi
'iion tam iniqua forte inMauritania fruuntur,
quam in aiiis Afiricae regionibus, quip()e regis
peculium funt, ab illoque contra ^niurias in-
colarum defenduntur. Labor iis Impontnt
verfatur in expurgandis hortis, alendis equis,
H % 'ftruen-
It6 IL De Ubris nomt.
ftruendis aediiiciis etc. Maior feruonifn pars
meliori gaudent conditione, qumi in ipfa patria
gauid funt. Quare fpfi nonnunquam Galii,
omni exuta humanitate, ferociter fe gerunt
contra fe inuicem et ludaeos. Cap. IV. De
imperio auiaque. Imperium efl defpoticum^
nullisque limitibus potentia regis circumfcri*
bitur. Mauri regem appellant Ssban, Sidm,
Sidi, Sidi etkebir, Regnum haereditarium
eft, ex quoSheri&e rerum potiti funt Filitts
natu maximus patremfatis deftmdhiin excipit.
Nulioconcilio intimo,qualeTurcicusZ^a8:»
(lipatus eft rex. Bis iingnlis hebdomadibtts
fub dio conueniri potefl a quocunque fuoruai
fubditorum, vei aliquid dEQagitante, vel de
.iniuria fibi illata conquerente. Redituum re.
gionum fummam aefKmat andor dedes ceo«
tena millia Piaflr.expenfarum 300000, ita vt
ingens fuperdt pecuniae vis, .quae quotannis
cumulatur. Cap. V. De re militarl Exer.
citus tempore pacis conftat dooo Aethiopibus
totidemque Arabibus. Cap. IV. De Piratica.
Ctaifis raro fuperat numerum 1% nauium, qua-
rum forti/fima 45 tormentis militaribus in-
nruda eO. Naues Amuntur in vrbibus Sala
et ^etuan a Renegatis et Algerenfibus, fumtj.
bus regiis. Nifi ab hominibus lucri fangui»
nisque auidis inipelieretur rex, vix piratfcam
exerca-
Hojl retat. de Mauritania. 1 1 7
exerceret. C^VII; De religione. Oumet
Mauritaniae incolae Muhamedicae religioni
addidli fiint; omnisque cuitus diuinus abfoU
vitur lotione, precibus, ieiuniis, eleemofynis,
pcregrinatione Meccana. Cap. VII. De fci-
entiis. Hae, quatenus a Mauris excoluntur,
contiaentur lingua, Theologia, lurisprudcntia^
Mediclna, Aflronomia, Poeli et Mufica, Ar-
chite(5)ura et opiHciis. Scribunt loquuntur-
que Mauri Arabice, quae licet lingua noa
plane eadem fit cnm ea, quam Koranus prae-
&rt : tameh niliil vel parum di0ert a lingua
Arabjca in aliis regionibus vernacula. Inoi-
cem verborum Arabicorum LXXXVII in le-
men, et Kahirae vfitatorum, quem' n i e b v h- '
R I V s dedit ia defcriptione iua Arabiae,con-
fiderans h o e s t i v s, vix feptem inuenit ab
iis, quae in Mauritania adhiberi folent, diuer«
ia. Lingua Mauritano - Arabica a Koranica
paulqm diftat. Quod ad pronunciationon^
literarum attinet, contendit hoestivs, li-
teram Gain Germanice optime efFerri per rg,
quod tenendiiip e(l, quia haec. orthographia
per totum librum obtinct, (Ceterum hoe-
BTi.i teAimQnio lubenter acqqiefcimus, in«
deque expHcamus, quod ex Gazcil Arab. for*
matum fit Chaldaicuin S^i ^W inferto nempe
"^ ob pronunciationem r& Gain : et ita fit \w
H 3 aliis
Ilg II. De libris wms.
aliis vocibus.) Idem putar, Iiteram Gim a Gef-
ni9Qis (ni(i forte hic et quoad literam Gnifi in*
terpres, qui hic illic non fatis accurate mune-
re fuo fundus videtur, Germanicam linguam
£ibftituit Danicae, quae ab ipfo h o e s ti 0^
eredo, memorabatur) per Sgh efferendam ef*
fe; quare fcribit Sghibrakar, quod a noftra*
tibus communitericribitbr DfMbratiar. Cap.
IX, De commercio. Hoc caput mercatori-
bus commendandum eft. Agitur etiam do
monetis. C. X. De hiftoria naturali. — Quan*
topere hic liber ab iis magna cum attentione
geriegendus et in vfus conuertendus fit, qui
iblia Hebraicn explicant , vno exemplo de-
clarabimus. Narrat hoestivs, in vrbibiis
Meknes et Marokos leonibus, qui in cauernis
luflu regis feruantur, a ludaeis alimenta por*
r^i, qui virgam manu tenentes in pprtis ca*
nernarum fedent, neque a leonibus laeduntur.
In has cauernas nonnunquam homines, in«
primis ludaei, deiiciuntur. ludaei illaefi in ca«
uernis no^H^em tranfigunt; proximo die prius«
quam fames leones inceiferit, populares to%
a rege foluta pecunia redimunt Quae qui-
dem relatio egregiam ^ niii £iliimur » luceuEi
capiti Danielis fexto affundit.
Non pofrumus librum huncce reponere,
quin gratidima roente immortalia Danicae
y gcntis
Hqfi ntat. de Mauritama. ij 9 .
g^tis merita de IiterisOrientalibu8,intra pau^
cos annos part^, recolamus et fufpicianius.
Eodem tempore, quo niebvhrivjs Ailam.
Afncamque fumtibus regisDaniae peragrauit,
H o E s T I V s ;ab eodem Rege fuftcntatus de«
icriptionem Mauritaniae parauit cum orbe*
crudito aliquando communicandam. Atque
Aunc docfliiUmi viri, adler et molden-
HAWER, pariter Daniae regis patroctnio
iufiulti,Bibliothecaruin inEuropa pluteos per*
icrutantur, vt Orientalium literarum thefau-
ros ibi reconditos ab interitu et obfcuritate
vindicent.
Semper hQWS nomenque iuum taudesqu^
manebunt.
!WiLHEtM falconer's Bemerkungin
iiber den Einflu/Sdes Himmelsftrichs ; h*
e. obferuationes de vi caeli, fitus, regio-
num, multimdinis incolanim, alimento-^
rum, et vitae generi.s in hominum mo«
res, ingenia, leges, rerumpublicarum for-
inaset religionem; exAnglico fcrmonc
translatae^ et additamentis ab interprete
audae. Lipjiae apud Weygandum 178*.
pagg. (^PS. oa.
DifHnailitudlnem locorumdifCmiles haberc
H 4 homi-
190 li. Db libris nouU. ^
hominaQ) procredtiones^et inultii,^a8e in^
ueriitate ingeniorum, morum^ rerum publtca-
nim, et ipfius religionis ;animaduerii pofTunt;
fieri tx caeii varietate , ac difparili terrarum
ddTpiratione, cum veteres multi viderunt^tum
recentiores docuerunt varie, multafumque ob«
fisruationum copia luculenter demonnrarunt.
Sed quae ad tlluftrandum hoc argumentuni
pertinent, ea fparfa funt per libros multos, et
prolata faepe ab audoribus iis^ qui, cum aiiod
ag^ren^ impetu orationis, vt fit, ad eam rem
^elati, multa ^x eo genere monerent apte» tt
fubtiliter obferuarent Has difHpatas opes»
quae funt profedjD iam iatis magnae, nemo
adhuc fuit , qui (ludiofe colligeret, et conge*
fias ita difponeret, vt, quid et quantum res
externae valeant ad mutanda hpminum inge-
riia,et inores cohf6rmandos,commode poUet
intelligi. Etd enim fuere, qui vel de varie-
tate terrarum ac caeli , vel de vidtu et genere
vluendi, vel de aliis rebus, extra nos pofitis^
figiUatim agerent, earumque vim in homi-
num animos fubtiliter indagarent : nemo ta-
meniOarum rerum vun et efiicaciam omnem
ita demonfirauit». vt cauflas cxternas omner
legitima difputatlone perfequeretur. Cuius
rei periculum cum fecerit falConer, meu
dicus Anglus, in boc libro: nos vehementep
laudan.
Faken&i ob/iruat. de vi taeU. f 21
kudafndum cenfentius interpretis conniium,
Gui eam fibi coiiuertendam fcriptionem funu
nt, quam liibenter arripient homines noftri
tcl propterea , quod ex ilio geuere nihil ha-
bemuS, quod hisco commentariis pofHt pme.
ferri. Scd vt intelKgatur, quae fint libri do-
tes, breuiter difputabimus cum de his, quae
in ipfo F A L c o N c R o vei laudanda puta.
mus, vel vicuperanda ; tum illa memorabiiuus
dmamenta, quae adiecit interpretis Gcrma-
aici diligentia.'
• Igitur non hoc egtt f a l c d n e r, vt vim
et efiicaciam rerurh extem^m, quam exfe.
Fodt in mutanda hominum natur^ , fubtiliter
exponeret, ^t in ea re adhiberet d7c^l0€iu¥ il-
bm, quam pbDuiat iartis ac diiciplinarum ac-
iterata defcriptio ; iftam enim fiibtilitatem in
hoc argumento, fatetur, nimis arduam efle,
nee aufum fe, infinitas propemodum cum
iuas, cum aliorum obferuafiones ifa coniun*
gwc atque tra<ftare, vti poflulet artis lcgitima^
ieueritas. Sed hoc, ait, efficere fe voluiiTe, vt
fearfae pafHm ac diffipatae ex hoc genere ob-
/eruatioheS' iti corpus aliquod coalefcerent,
qnod luflrantibus cuin integrum videri poflfer
ac perfedhim, tum aliqua partium venufld^
confpiratione ptacere. Atque hoc conflHun^^
de quo modefle difjHitat audlori (eft enin^ ab
H s omni
lai 11. Di Ubris muis.
omni vanUate alienifliinus) perfepit ita, vt fci-
entiam variainque dodrinam inireris , inge*
nUim facile agnofcas. Habet igitur hpc vo-
lumen Ubros fex, quorum primus ett de vl
caeli in mentes hominum; alier opportuni-
tates et damna ea exponit, quae afitu et ma-
gfiitudine terrarum repetenda funt; tertius:
perfequitur grnera terrarum earumque natu-x
ram, quarum aliae peflilentes, aliae falubres
funt, et vei acuta ingenia gignunt, vel retuia
tardaque protrudunt; quartus demonllrat,-
quid. incolarum copia efEciat , liominumque
vna habitantium mulcitudo; quintus docet^.
quid viSfus et ciborum varia genera poflint^^
2uae vel acquirendi inodo ac via, vel natura
la et indole varie conformant hominuni in«;
genia, varieque corrumpunt; Jexius denique
habet dodam et copiofam difputationem de
vitae gmeribus et animorum vario cidtu , qui
vulgo folet cum externae conditionis diuerfi.
tate coniun<9:us efle. Liber quisque magnam-
habet cppiam obferuationum,quas vel aucflo-
ris ingenium peperit, vel eius diligentia ^
aliorum librjs decerpHt. ^ec amplei^itiir^
audor recentiores tantum fcriptores, eorutn.
que inonita profert; fed vagatus per omnium,
paene aetatum fpatia,etiamantiquorum audo-
rum fubtiles profedlo, et elegantes pbferua.
* t tiones
FdUimm obferuat. d$ vi iaeB. 133.
tiones larga nianu depromfit. Sed in tanta
copia rerum inueniri pafHm nonnulla, quae.
vd incerta fint, vei parum fubtiliter conclufa,-
vel nimis audader pronuntiata; nenimi mi-
rum videbitur, qui cogitauerit, quam ambi^-
gua faepe fit omnis illa difputatio de rerum.
externarum efficacia, in qua vel acutifiimi viri
faepe funt ac varie lapfi. Ea tamen haud po^.
firema falconeri laus efi, quod et eo«
rum temeritatem fugere ftuduit, qui omnia fe- -
re referunt ad caeli rcrumque externarum vini,.
atque exiOimant, humanae naturae conforma-r
tionem paene totam ex ea pendere; quod e
Francogallis fecerunt du b o s i v $ et m o n«
T E s cj^v lE v s — et alienus eft ab eorum va*
oitate, qui cauifis externis vim onmm adiarant,
et, quod vfus rerum manirefte docet, id ra-
tiunculis tolluilt ; , quae fuit helvetii opi-
nio. Nofter hoc egit, vt, quantum fieri pof-
fet^ vtrumque vitium caueret, teneretque viam
qtiandatn mediam; a qua vbi interdum defie-
dit, propius accedit ad eorum fententiam, qui
rebus externis nimium tribuunt. Vnde noa-
nuUa illuflrat e caufiis externis, quae videntur:
ab alio fonte manare; et lapfus eft in ea ra,
maxime propterea, quod incautius fecutus efl
xoNTEsq^viEi audoritatem, e cuius libro
de vi it^natwra tegum haufit plurima. Quas^
dam
dam tibri partes trac^it ieiaoius^ quod ma*
xitue did potefl.de his,quonim argumentuin
cjl i^ arte audoris reuiotius.' Sic, vt exem-
plo vtar, lihro primo, fed. XXIL de religiom
difputat, qute et ipfa vi caeli mutatur varie
atquc corrumpitur ; fed iOa commentatio, fi
vbertatem argumenti et grauitatem fpedes^
nec fatis accurate fcripta efl, nec apte fatis et
copio(e. In defcribendisfi/ofgmfrite/^quae
folent fedari geotes variae, quamquam et re-
nmi copiam,et fubiilitatem in diflerendo lau«
dabilem demonnrauit pfailofophus Anglus:
tamen {iiperari videtur ab i ^ e l i n o, noftro
philofopbo^ qui in hifioria generif htmam
eundem locum ita pertradauit, vt ex grauifG-
marum obferuationum farragine,et recondita.
exquifitaque naturae humanae cognitioneAn-
glo facile anitecellat. Praetermittin)us locos
alios, in quibus hi, qui voloerint boc totutn
argumentum nouo modo iiluflrare, facile in.
uenient^ quao vel vituperari poffint, vel redius
do(fliusque conflitui.
Maximum vero libri, ceteroquin pr^eflan-
tiflimi, vitium inefl in eo, quod audor in
vfuirp€mdis libris aliis^ cum recontioribus, tum
vetuflis, verfaius ejl negiigcntius, ac faepe te-
ftimonia attalit, in quibus, fi diiigentius exa«
BEiinentury vis inefl nuUa. Qua de re vei pro.
pterea
Fakoneriolferuat.dibicaeli, la^
pterea qaaedam dicenda fufit, quod vtilitati
eorum, quae ab audore traduntur, non pa*
nim detrahit illa incuria, et efficit, vt ledoret
nonnifi difHculter po/fint de obferuationibus
fingulis iudicare^ Ac primo quidera libri
molti^e quibus teftimonia penintur,ejrrf/a»^ffr
negtigentiuf , nonnifi indice breuiter indicato.
km vbi volueriot le<5lores explorare tenimo-
nii fidem et vim: perlegenda fiint fpifla vo*
lumina, etingensmolefiiadeuoranda inquae-
jrendo loco, quo au<9or vfiis eft. Deindele*
gentibus, fi non prorfiis rudes fuerin^ obfcu*
rum efle nonpoteO, iocosmultosab audore
perperam excitari, et peccari vel in numeri^
librisque accurate defignandis, vel locos ipfo^
parum rede explicari, et ad rem trahi a^ ipfo«
rum ai^umento faepe prorfus alienam. Ex
vtroque genere vel inter iegendum obferua^
uimus errores plurimos, quamquam animus
a confilio, lexamioandi audloris ceKfl^s^y ki
excitaadis atiorum fcriptorum libcis, abhorrec
ret, ^ rebus ipfis eflk intentus. Sed profe«i
ramus quaedam fx eo genere, vt intelligatur,
nos non temere ea de re conqueri. . Docet
audor p. 14. gentes eas, quae magnum pa«
dantur iolis calorem, ad iram et vindidam
procliuiores efie,etexcitat /Z^nim (^IL Cyrth
poMae XenophonUae; bt (fiQ MirQ mbil ia*
M26 II. De libriinouif.
efl,quodad demonftrandatneamrem aliquam
polfit habere vim — P, 39. obferuat cx a r i.
' 6 T o T E L E , Graecos ab ipfa natura ita for*
inatos fuifle,vt orbis terrarum domini, et re-
liquarum gentium optimum efTe poifent ex.
'eiiiplarj quem locum in Hhetoricis efle a^.
Sed eft apud ARisTOTELEM de Rtpubi.
I. VII. c. 7. nec illud habet, quod falco-
K EK de Graecis perhibct, eos a natura genti-
buf reliquif ad imitandum propojitof ejje; ro
roiv 'EAXnvft>v yevo^^ inquit aristoti-
' L E S, SV^VIAOV >CaJ ^tUVOfJTSKOV hi — KOc) Ju-
' voiyLBvov oi^%€iv Tfokvrm^ lAtois rvYXfcvoov iftf^
XtrelciS. Et In hac re bis lapfus eft audtor j *
"rcpetit cnim hunc errbrem p. 9^. — P. 43.
loci duo afFeruntur e l i v i o, ad deihonflran-
dam fraudem Punicam, quorum neuter rite
excitatus e(l ; videtur in animo habuifle ver-
ba Livii 1. XXIII. c. 5. Poenuf hoftif. — ex^
pertem omnif iurif, et conditionifj et lingua$
prope humahae mititem trahit. •— P.44. fcri-
bendum eft: li v. I. XXXVI. c 17. -7 Locus
D-iODORi Siculi, qui affertur p. Si. e H-
bro I. c. 17. defumtus eft j in quo non vide»
mus , cur d i o d o r i audoritate vtatur ao-
'dor,'ad demonftrandum hoc, Aegyptios gcn-
tes reliquas docuiflfe agriculturam; fed in eo,
quod ideni fcriptof etiam inuenti vini gloriaoi
ad
Fatebneri objeruat. de vi caeVt. * 1 27
ad Aegyptios eodem loco transfert, eum de«
ferat. Redlius feciflet auiftor, fi has dio-
D o R I fabulat nc tetigiflet quidem. — Locus
'AR I s T o T E L 1 s, p. 95. allatus, eft Probtem,
Sea. XIV. — P. 153. vtitur audor libro Vlf.
hiftoriae, quam de Cyro iuniore fcripdt x£»
K o p H 0 N ; fe^ nihil ineft in toto libro, quod
eius fententiae faueat. — Prorfus ofcitantec
laudauit plvtarchvm p. i^i. e quo de-
monflrare voluit, apud Romanos de rebus
. capitaiibus interdum ad portas vthis iudicfa
habita effe. Quam con&etudinem, inuitis aa«
ifloribns vetuftis, inuito etiam plvtarcho,
temerc finxit auctor. Locus enim, quem ih
animo habuit, eft apud plvtarchvm ftt
Camilto, Opp. Tom. L p. 148. vbi traditur, quo-
modo capitis damnatus fit Manlius iile, qut
Gailos de capitolio deiecerat. Hfb accufatus
in foro, homioum animos ad mifericordiaifa
'flcderc folebat, oflendens Capitolium, ad
qpod e«foro profpertus patcbat, et priftini de-
coris memoriam renouans. Ne igitur iudi-
cum animi ea re perturbarentur diutius, Ca«
millus, didator, /txrrjf/ci^Fv fja? TtvKvi^ ro Sh
Kec^fioy eh ro llsrfiXivov u\(rGff' I9^ev 8Z
ovroff rS KxTTsra^hls KocruCPccvScj 3, re fJ/oM
KOffv rxi^ocro r Jf Kocrnyo^icc i/c A. Haec igl.
tor rcSy vt facilc intelligitur,' nonnifi fetnel ac.
cidit.
XH8 IL De libris fmii. ^^
cidit, nec potuit accidere iaq>ius j aique ;iif9!
M^olius quideiD aif7<^/am daiiinatus efl, fed
i' ^utf ^uAwr, in nemore Petelinp. — Diemon.
flrat p; 2Sp. ex aliquo m a x i m i Tyrii locp^
qui eU in Dijftrt. XIIL Aegyptios veteres fu-
iife ignauos et tiuiiJos. Sed hiQlpcus nuliam
prorfus habet vim , cum m a x i m v & ipfe
.cauffam. addat paruin idopeam, Aegyptios
medculofos fuifle, quoniam agricolae fa^rinf,
JJec loquitur de veUiftis Aegypriis, ad quos .
FALCONER locum trqxit ^ e(l etiam huiu^
viri audoritas in ea re fere nulla, cum Sophi*
llarum more in ea oratione difputet, in ea
vero declamatione, quae fequitur, contrariai|i
fententiam exornet. P. 471. ia laudanda a^
RisTOTELis fententia, ei falconeil
!)eccauit,/et, qui eum errorem emendare vq«
ebat , interpres vemaculus. Etenim a r v
STOTELES Politicor. I. IL c. 5. aduerfus
PLATONis opinionem de communiooe
bonorum iarepublica difTerit; eosvero, qqi
ieitularias/artesexercent, ciuium dignitate prv-
uandos effe, mifnime fuadet. ,P. 517» Uud^
librum VIII operis, quod daCyro iuniire c.qo-
icripfit XENOPHON, cum tomen ifta fc^i^
ptio.xxonniny^j7/m iibros habeat, locus vero,
quem auiflor excitare volebat, manifene Cit ^i
froomio lOyropaecUat. '^ §ed fM^iant hatc.
pauc»/
JF)4eoneri cbfifua^>d$ t$ catU. t9^
{Atica, quae ftdtk podemus, fi hta boc agltf-
remus, augerfe multis aliis; iam ehim mtaJL
feflam effe |)utamus, eos, <}ui ^ a l c o n e r<
voluerint libro vti, cautos efTe debere, ne quid
teinere credant Diligenter enim examinan*
dam eft vbique, vtnim allata ab ipfo teflimo^
nia (int fatis idonea.
Jic inUrprete Germantco rtR^ty vtadiicia*
mus nonnulla. Quis vertendi laborem fufce*
peric, ignoramus; fed vehementer laiidanda
nobis videtur interpretis dilleentia, fi diiTceire-
risa negligentia in excitandis alibruni libris
et vfurpandis, quam reprehendimus in f a l«
(foNbRO, et rh Cuius culpae ibdetatem in«
terprei proipterek venit, i^uod non fuflulit illi
vitia. Omamenta vero, quibui verfloneitt
Vemaculam inflruxit, cerntHitlir in adiedM
proifatkme, tt adfperfis anmmhur/lonibus va^
rii generis. Atque illa quidem fatis cop)o6l
cA, et cmtUnKS exponit, quas locus philofb^
riiiae, sT FALCONBRO perpurgatus, habet<
Quae fuper hac re fcripfit audor, ddda fim^
(6t fubtiliter obfei^iara, vt haec praefatk> fii
llon cohtemnenda ad vtilitatem wri accefiio.'
h animaduerfionibus autem multa cafligani
ttor ac refinguntur, quae a I^ALCONERd
v^ non fatis acute obieruata enant, vel teme^
re et auda<9tir ptomnitiM^ Ik^duntur dt^
^o/.//. I iam
I3jO IL De W)ris wmis.
iam pa/nm notw vberions, in quibus traifiaR^
tur nonnuUa copiofius, quae ad illunrandam
^ALCONERi difputationem pertinere vi-
debantur.
MATTH. DOBSON Abhandlutig iiber dk
medicinifchen Krafte der fxen Luft ; u e.
D o R-s o N I, M. D. Soc. Reg. Lond. So«
cii, liber de ui aeris fixi medica; ex ani
glicoverfus, annotatfonibus et addita*
mentis audus. Lipf. redemt. Reichio.
i78t. 8. pag. 208.
Qui haud ita pridem ab halesio dete-^
dus, et recentifrinjis temporibus magna expe-
rimentorum copia vberius demonftratus efl;
aer iixus in vfus medicos felici euentu iam
adtiiberi coepit; idcjuod exemplis iam pluri*
mis probat CI. o o b s o n. Sed. L De diuer*
fis modis, aerem fixim extricandi et adhibendi
agit, et modum Dacis de chavlnes, et
V £ N E L 1 1 prae ceteris commendat, additque
illum etiam fub forma clyneris» et ad fuperfi.
fiem corporis varia ratione poife applicari,
Ex inftitutis experimentis colligit, duabus
drachmis falis alcalini volatilis iiiefie aeris Rm
ad grana 48, in eadem quantitatecretae gr.41^
et falis alcalini vegetabilis gr. %t. Sed. IL
I>e
Dohfon di vi aerisfixi medica. 131
De aerit fixi a fanis ajfumti effeSiibus fenfi$
percipiendis. Si fali alcaiino fixo vel volatill^
in aqua foluto, fuperbibatur fuccus citri ; aec
fixus ia ventriculo extricatus, vt aquae inioe*
rales, fere agit, lenis irritantis ad inftar ven«
triculum aificit, cuius elFedlus ad cerebruoi
neruosque ipfos penetrat, et cordis arteria*
rumque vim adauget: eiusque aeris modo
|rana8-io absque fenfibili naufea afFumi pof^
lunt. Seifl. UL EffeEtus noftri aeris in morbit
putridis; eiusmodi febre petechiis flipata
detenti aegri quatuor, fanitati reflituebantur
opepotionis alcalinac, cui fuperbibebatur fuc«
cus citri ; eadem methodus fucceffu haud de^
flituebatur in 4 aegris, varioliset morbillis ma«
ligoi indolis af!li£lis. S^l alcalinus volatilis
etibin in infufo peruuiani cortici^ frigido Ci^
fufum peruianum ntephiticHm cdcalinum) folue*
batur, et febris fecundaria variolarum con« ;
fluentium ia totum fere videbatur iuppreffai
Gi&ngraena in pede, coniun^Va cum hydrope
contextus pulmonum c^llulofi, eadem rationo
fttblata eft. Anginam, quam vocant vlcero-
, &n, fanauit fimiiis methodus adhibita, vna
j. Qun infpiratione aeris fixi : et quae illam in
i)io fequebantur mala, aflhma, diarrhoea et
^e([\ushydropici, eisde;ivpotionibus alx^linis
^acidis, etkfufo. rnaUi fermentantis profli^
. I* gaban-
Ijl IL De Ubris notdf.
gabantur. In phthiH, vbi pus in pulmonibi^
effufum cft, infpiratio aeris fixi, et mixtura
mvERii, bis auxilio fuit CL dobsono:
nec eiusdem obferuationes in (corbuto mari-
timo defunt, de quo etiam afferuntur nouac,
caeque infignes a Cel. m a c b ri d i o inHittt*
tae. Sedl. IV. Deputredine, exkalationibuf
puiridis, et remediis corrigentibus, Illae oriim-
tur ab animalibus viuis et mortuis , et gene.
runtur in primis in nofocomiis, orpbanotro.
pheis, ptochiis, carceribus, denique in coeme.
teriis ; quarum vero noxa imminuitur a dtf.
pernone< partium putridarumin aere, a plan.
tarum vegetatione, (cuius vtilitatem poA au«
<9:orem vberius docuit Ui. i n g e n h o v s,)
et putredinis tandem peradla euolutione ccil
fat. SedV. V. De effeku aerisfixi in putreeU.
nem, et exhalationes putridas : illa maxime im.
minuitur noftro ab aere ; fed minime ab exba,»
lationibus putridis^vti perhibet cl. ALEXANDEiCy
qui ab audore, e}q>erinientis inflitutis, refuta^
tur. Licet vero aer fixus cohibeat putrefadHo*
nem ; tamen aer, vaporibus putridis refcrtc»,
eo non meiior redditur. Sed. VL De vtUi^
tate aeris fixi ad cachexias et vkera phagedae»
niea. Ci. Audor noftro aere vlcera cancrofk
non fanauit ; fed horum dolores modo im-
minuit; eaimiiero in vlceribos antiquis ier«
pootibus
Dobjon dt vi aerhfixi m$dica. i J 3
pentibns mali nioris maxime efEc^cem fe
praeftitit dolorum imminutione, puris corre-
dione, viceris emenJata conditione, quin et
integra eorum fanatione 3 quorum elFecfluum
quatuor hiOoriae fufius enarrantur, quibus
adiunguntur duae perfanatamm cachexiarum.
Sc<S. VIL yjus a^rtsfixi in quibusdam ventri^
fuli morbis, vt : cius debilitate et nimia irrita-
bilitate, anorexia, naufea et vomitu habituali,
quatuor exemplis probatur. In genere CL
POBSON omnes, quas adduxit, morborum
fanationes, partim propriis, quas fuHus defcri.
bit, partim obferuatiooibus cl. virorum, h a y-
GARTH, SANDBACH, HENRY, PERCI-
VAL, WITHERING, HVLM£, DA\0^-
$ 0 ]* , demondrat. Sed, VIIL jiirisfixi vis
in ealcuios renum et veficae, qui niinirum hos
foioit,et doloresfimul fopit; humorum maf-
£ie aduehitur per aquam mephiticam alcali-
nam, fuccum citri, per potupi quemcumque
aeratum, mel, et cetera. Sed. IX. De maiori
ffoptnfione ad affeSius calcuhfos incotarum fa-
tvm in ^nglia regionum , in qitibus hydrome^
hm in vfu efi, prae eeteris, Collatis inter fe
oofbcomiorum, in 13 vrbibus valde diflitis ex-
flandum ,. in(|icihus, per plures annos fubfe- ,
quentes £i<9is, apparet, calculos varii generis
iwltp frequentiores ef& in iis regionibus, qui-
I 3 bus
134 ^^' ^^ ^^^ nouif.
bus vinum pomatum, idque in priniis aci*
dum, pro potu efl. Ratio autem dirpontio*
nis calculofae nondum penitus nota cl.audVori
videtur, qui calculum efTe produ6lum anima-
le , non a materie peregrina in corpus allata
ortnm, cenfet: ilhmqueitaque a flrudurit
corporis pendere, atque hoc modo pofTe he-
feditariam efle. Sed. X. De fffe&ibus na*
xHsaeriffixi: qui nimiumaccumuIatus,pro-
dnus necat, et quidem non fu0bcatione, fed
mediata in fyflema neruofum, cuius vim pe-
nitus fufflaminat, adlione ; in cuius rei docu«
mentum fex hiftoriae fumme noxii efFedhia'
adiiciuntur^ quem calcamae fornaces edebant;
ex quibus vnicam modo perfonam feruatam
cfle apparet. — — Sequuntur nunc addita«
menta cl. interpretis, (qui et notulas non
fpernendas paflim adiecerat) t) de rffeSlibur
noxiis aerisjixi et aliorum vaporum aereorvm,
defumta praeprimis ex c). leonhardi
Hotis, M A c qv E R 1 1 lexico chemico adfper»
iis , et ex cl. b v c <^v e t o. 2) De vi ams
varii generis medica : vt aerc alcalino, hepati«
tOy depblogiflicato cet; ad mentem ceL
FRISTLEYl, MACQVERII, BERGMAN.
'NI, ACHARDI, rONTANAE. i) De tffe*
Stufaluiari aerisfxi, in febribus putridis, vt
Ct intermittendbus, gangracna» f^tthifi » hy«
dropc»
Dobjbn de vi amtfixi medica. 13.^
3rope, fcorbuto, podagra, calculis biliofis, ii8«
3emque veficae, morbis ventriculi, tympani-
"ide, vermibus, niorbis ipaflicisi paralyfi, in-
Bammatione mammarum, tinea capitis, vlce-
nbus,ozaena; de quibus omnibus teftesfide
dignos afFert 3 vt. cl. vithering,ians-
SENS, PERCIVAL, HBY, WARREN^
ROTHERAM, L £ £, COLLIN, MAGEL-
LAN, POWER, HVLME, FALCONER,
AASKOW, BADENOCK, SAVNOERS^
SELLE, lASSOY, CORVINVM, RVSH,
CHAMPEAVX, IVSTAMONO, L A-
touETTE, et alios. Denique 4) cL In-
terprcs aifert animaduerfiones quorundam me^
dkorum in v/iim aerisfixifalutarem, e.gr. cL
LETTSOM, et THOUVFNEL. — Licet
nobis videatur, ihedicum aeri iixo poiTeiii
omnibus allatis morbis nondum plane fide-
re; negandum tamen haud efl, illumadre-
media valde efficacia pertinere. Itaque nec
fperni plane,nec in morbisi quibuscunque ad-
Uberi, fed rite formatis iodiciis in vfum vo^
cari optime meretur.
Von der fVirkung det Mohnfafis in der
Luftfmehe; i. e. De effedu opii in lue
veaerea^ acceduntaliaobieruatamedic.
1 4 ct
^f^ 11. Ditibris nouiu
et phyf. in' America feptentr. inflituti^
audore io« bav. sch5pfio, me-
dico diftrenn Onoldmo in America;
edidit et praefatus eft p e l i v s, Confil,
auL intim. et ProfefT. Erlang. ap. L l,
Palm» iTgi. s» plag. 4 et dim.
Nouum nunc exflat in lue venerea remediuai^
quod quidem cafu detedum eH. Aegro eniiii
boc malo pefltme affedlo, et pertinaciflimia
vlceribus torto, opium propinabatur ad fo^
piendos ddlores, fomnumque arceifendum.
Sumto et per aliquot dies continuato medu
camine, omnia meliorem aiTumebant faciem,
et aeger^ mercuridibus omnis generis reme-
diis miftra olim vexatus, fanitatem recupera.
bat. Permouit hoe noothivm, fum^
iBum nofocomiorum militarium infpedorem
in America, vt contra vlcera venerea, mercu^
rio diu refiflentia , adhiberet opium in aliis,-
in aliis continuaret mercurium; quo fa^niy
vt hi in fuo flatu manerent, illi paucis diebus
poft magnam in melius mutationem experi*
rentur, ac breuiori, quam exfpe<9are fas eflety
tempore falui eflent. Minim fane in hacce
metbodo eft, opium aluum obflipatam, qucd
iklias folet, non reddere. Gangraenam m
membro- genitali pro parte fphacelato tdem
fiAebats ^usque reltquias cito^ confolidabat
Narrat
Sehopfdf^ effeSiu cpu in tue vemr. 1 37
Narrat schopfivs, fe multos vlceribus ve-
nereis pluribus vexatos, boc vno remedio h*
\ nauiire,et intra decem menfes,nulli venereo ne
vnicmn quidem mercurii granum propipafTe,
nec tamen adfuiile minimam rationem , cur
opii vfum cum ilJo commutaflet; teflem fc
fue pculatum, et a medicis Anglicis audiuilTe,
idem opiura folum in nofocomiis regiis mor-
Bis Venercis quibuscunque opponi; fycofes
illud breui toHere, eademque cfEcacia in fexu
fequiori effe. Cuius fanationis rationem ali^
quam cl. audlor ponit in vi opii fedatiua, an-
tifpasmodica, irritabilitatem imminuente ; fed
ei videtur tamen , ineffe etiam vis quaedam
^ecifica antiuenerea, quia partim aegri,
quamuis.cito et iucunde curati, tamen in pri.
flinummorbumnonrelabantur; partimTur-
ci Perfaeque, opii amantiffimi, a morbo ve-
nereo prorfus fere immunes fint. Accedit
9d laude^ kuius^medicamenti, quod ab illo
npn aeque pertimefcenda fint damna quae*
dam, ac a mercurio. — Adiedae funt obfer-
uationes phyficae de cltmate et tempeftatibur^
jinjericaefeptmirionalis: illud multo. durius
^fl , quam in aliis regionibus fub eadem lati^
tudine fttis; frigus enim »^-15^ latit. fortius
efl ; calor in aeflate maxime feruidus, faepe ad
y»o.^5^ Th^Fahr.j,in hycmc frigustherma.
l i mctruni
J38 ^Z- Ot EbritmomT.
mctmm EiepHfime infra o, el qnidem 4^-12^
grada% deprimk. Caloris et frigoris bnius
Ticiflitudiiies maxime fubitaaeae fuat; et fbli
meofes Septea:ber atque Odober cetcris funt
foauiores. Fr^oris praedpuae cauflae viden-
tur iinmen£i fere contineatis exteafio, vsqoe
ad polum direda, et venti coadaui fere et
vebemeates, imprimis ex occidentalibus, bo-
realibusqne rcgionibus prouenisntcs. — Li-
bello fiaem iinpoaunt annotata de worbisA'
nifricae ffptaUrionalif. Incolas multo debL
liores Europads iudicat audor, quod maxi.
mae tempefiatum mutabilitati tribuit; eos
quoque minus fbecundos efie, illorumque in-
fantes multo copiofius mori, quam in noflris
tcrris. Negat, Americaais iadolem aaimi
propriara omaiumque commuaem eflc,
Sliusque fbrtitndiaem fiagularem e belio,
quem in priflinos dominos gerant, fatis ap.
parere. Inter morbos iflius regionis refert
iiibitancam mortcm in calidiflimis diebus, cui
inprimis expofiti fuat vehemeatius commoti,
Videtur apopiexiac genus cfle. la vaa pugna
(d. 28. lun. 1771.) 59 protinus decidcbant mor«
tui, absqufe omni vuinere, foloque calorc et
motu cac(fli. Siagularc quoque graffatur cx-
aathematis gcaus; (prickling-heat vocaat)
cutis maculis rubellis valdc pruritatibus
tegiturj
- Schopfde effeSu cpH in tue vtmr. 1 3sf
tegitur; qaae tion eleuantur, et nuhc erum-
punt, nunc euanefcunt, prout calor magis vel
ininus viget; tandem fquamarum inflar cutis
decidit; oriuntur a maiori appulfu fanguinis
ad vafa cutanea, a magno calore relaxata.
Catarrhi et Coryzae in ipfa caliiTiffima tem*
peftate valde frequentes funt. iDter morbos
autumnales eminent dyfenteriae, cholerae, fe«
bres reinittentes et intermittentes, fymptoma-
ttbus biliofis flipatae, febribus Indiae occi*
dentaiis valde iimiles. Numquam vero adhuc
morbi contagioii milites inuaferunt, qui a
fcorbuto quoque raro vexantur. Frequentior
eft angina membranofa, et tumor glandula-
rum colli et teniculorum (Mumps.J Singu-
larls eil obferuatio plurium poI)rporum in |
demortuorum, ab audore.diiledorum ; quos
vero nimio potuum fpirituoforum vfui tri-
buit. Variolarum infitio feliciffime cedit, et
inter 3000-4000 ne vnus quidem m^ri dici-
tur. N . Noui aduenae aut diarrhoea aut febre
vtplurimum afficiuntur.
Vom Geiji der Hebriifchen Peejie etc. j. e.
De indolePoefeos Hebraicae, diifertatio
in vfum admiratorum eius et antiquiAl-
mae mentis humanae) audore i* g.;
HBK-
I40
//• DtUkrii mmr.
HERDER. P. L Deflau. itSx. S. im<*
peQiis aerarii impriinendis libris dcfli.
nad, venaL ia hibliopolio eruditonmi»
pagg- 374-
Qui ritulo libn induAi celeberrimum l o v^
THivM ab audore noflro exfcriptum pu.
tont, nae illi egregie falluntur. Quantaecun.
que laudes fuerint, c|uas lowthivs flbi
in hoc difciplinarum genere peperit : h e r«
B E R V s tamen documento efl , fuperfutfle
hac de re fcribendi materiaoi ampliilitiiani,
fiue potius Poefin Hebraicam aho plane mo^
6oy ac LOVTHivs fecit, tra<^andam efle»
Ifle enim .vir dodifllmus, quo propius abflnt
Hebraicorum carminum pulchritudines a
Graecis Latinisque, eo m^gis praeflantiae lau*
des iis tribuit. Graeca igitur et Latina car-
mina ei canonis inflarhabentur^ad quem ce«
terarum gcntium pbemata exigenda flnt.
Noflrastvero in ipfam rerum naturam magis*
inquirit , et primaeuorum hominum flatum,
cogitan^^J percipiendiqiie uiodum, viuendira^'
tioaem, mores, et linguaui riuiatur, indeque
virtutes et laudes Hebraicorum carnnnum ae.
ducit. Dfalogis X liber diuifus efl, magna
eum elegantia confcriptis, quorum argumen-
ttim breuiter perflringemus. De tndole ipflus
litiguae Hebraicae primttm acudflune^agit}
htnc
H&dir de Pot/ffebr. 141
hanc qoia vcrbis inprimis conftaf, nominaque
vcrborum forma faepe induuntur, pingenteoi,
adiones ipfas repraefentantem, ideoque poefi
aptiirunam rede appellat. Vcrba ex radici^
bus, res fub fenfus cadentes referentibus, le>
niter dcriuantur. Tcmpora licet Aoridi po-
tiflimum habenda fint, pocfis, quae tota vita'
ct adio eft, non refpuit : et ob hanc tempo^
rom indolem ipfa Hebraeorum hiftoriiinoa
tamnarrat quam pingit. Paralleltsmus etiam
in caFmioibus Graecis obtinet ; argomentaqut
* carminum eum requirunt. Hebraei numeri
rytfamique^ qualis apud Graecos Latinosque
cfle folct^ ignari pauca verba orc fuo profei
rUDt, quae ob mutuam inter fe relationem
fitnilia iibi funt, ct fono locoque rythmi fpe«
oein prae fe ferunt» Dial.II. Creatorem fibt
repraefentant Hebraei potenriflimum et for»
tiflimum. Quod ex lob, IX. et Pf. CXXXIX.
eleganter ab auAore verfis (atque eiusmodi
verfionibus tanquam gemn^is aoreus ille liber
paflim diilinifius ett) prpbatur. Solent auteiu
paraltdismum caeli et tcrrae inducere^ i. «f
oaelum terramque inter fe conferre, hnmen»
fumque ei, quod infimum ed, opponerci
Quarum quidem rerum comparatione quid
magnum, redum, fapiens ilt, cognofcebantf
tc imadi ppe r^cum fuperiorum dcfiniebant|,
mctie-
i42 . II. Dt Ubfis itomt^
fnetiebaotur et niuperabaiit. Dial. HL Locir
nondutn natonim, nox, aurora, ex Poetarum
HebraeorMm mente delineantur. In.folem
et reliqua obiedla naturae hj^mni Hebraid
Donex(laDt,vtidololatriae quaeuis occafio au-
feratur. Animaiia accurate defcribuntur, ipfe-
X|UeDeiiS in librolobi de equo et leone aliis.
jque animalibus creatis laetatur. DiahlV.etV.
in iliunrando libro lobi verfantur. Ihducilk
audor primumdefcriptiones quasdam de Deo^
ilellarum iudice, orbis^ conditore, tempenatis*.
que moderatore. Deinde tempeHatem, ma.
ria, bmen, nodtem, mortem, interitum, vno
yerbo, quicquid naturae proprium eA, perfo*
narum fpeciem in hoc libroreferre demon*
flrat: quare de hoc poefeos genere, quod
naturain tradat, quatenus.fi^nfus fenc,/ufe agit
eiusque venuflatem exponit, et exemplis qui.
busdam ex o s s i a n o petitis iliuftrat. Iphiui
lobtim in Idumaea vixifle putat^ librum eius
Qomine infcriptum Mofis effenegat, fed in
Idumaea concinnatum in hohorem cuiusdam
ex Emiris huius regni antiquioribus fortnlTe
Dauidis temporibus ludaeis primum inQpcuif.
fe,putat. HiHoricam introdudionetii poemati
coaeuam cenfet, ipiumque poema non drama
ippellandutn effe fenfu, quo nos hac voce vti-
mur, fed confeiTufn potius fapientum, qui <ie'
. , I caufa
H^rder di Poifi Hebr. 1 4 J
caula iupreml rerum .moderatoris in vtram-
^ue partem difputent. DiaL VI. de ParadiT^
agit^ huius totam hidoriam ex traditioue an«
tiqua , quae euentu quodam ad humanum
genus pertinente nititur, hauftam efTe arbitra-
lur audor. Arborcm cognitionis boni malu
que ita explicat. Homini oificia iniupcfla
erant, animali nulla. Illi arboris fru(f)u vefci
vetitum erat, huic licitum.. Sequitur tamen
animalis exemplum homo; itaque primum
crrare, et peruerfe imitari didicit. ' Serpens
animal erat ad hominem feducendum aptiiH*
mum; promittit vero fapientiam Elohim,
quia hae creaturae habebantur fuperioris ordi-*
nis, quae in fecreta naturae feliciter penetra-
bant Cherubim cl. herdero non equi
tonantes funt,fed aliquid exvariis animalibus,
inter quae tamen nulli equi, compoiitum.
Hoc ab Ezech. XXVIII, 14. in Eden^ in mon-
te famflo collocatur, inter igneos lapides am«
bulans. Atque hinc recehtiores figmenta fua
dedraconibus,gryphibus aliisque thefaurorun^
cuftodibus fumfifle videntur. DialrVIL lo^
cum infernum, Scheol, viuidis coloribus de^
pingit. luftorum animae ab prco redimun*
tur P£ XLIX, 16. XVI, 10. Dial vni, ofteri-
dit, qualem fibi formauerint Poetae Hebraici
notionem de prouidentia diuina ex antiquis
^adi*
jj^ II. Di Ubrls fmix:
traditionibas defumtam. Hinc agftar de faol
micidio Abelis, diluuio^aliisqueeuentibus^me-
moriae poflerorum proditis. Hifloria de iri-
de, finito diluuio a Deo hominibusque faila^
rlter confpeifla, ad (eptentrionales aliasqoe
nationes trandit. Quae de turre Babylonica
nnrrantur , in contumbliam conditorum eiui
dida eflfe putat HBRDBkvs, et cum Pf. It
confert. Dial. IX. ludaicam nationem a vitiis
vindicat ingenii illiberatis et inhumani, quod
carmihibus fingendis minime aptum eO. Pa-
triarcharum igitur charaderes et res geftas
defendit, et poefeos Hebraicae proprium effi^
"probat, quod Deum introducat hominibu^
perquam familiariter vtentem, et Palaeftinani
quauis data occaHone impenfe laudet. Dial;
X. in origihem linguae Hebraic^ae, quam Phoe-
niciam negat au^or, fcd tribus Eberi^ propriani
contendit^ inquirit Illuftrat fimul Gen. X;
quod non pro mappa ^eographica Mofli
habet, fed catalogo tribuum poderorumquc;,
huc illuc migrantium, cui feriotlbus tempbri*
bus gloifae acceffere. Finitis his dialogi^
ipfum opus a Mofe exorditur, cuius et r^ ge<«
. fiae et nierita de Poefi Hebraica magna cum
vbertiite et facundia enumerantur. Poefla
autem gentis fuae Mofes optime demei*uit;
quod jet res eius geflaecdpionf&mamcarmiAit
fcri.
Ihri&r dt Pmfi H^. 14^^
£;djbfiiidi' matjeriain &ppeditarDot, et ^fe car<-
iiiina condidit et alips excitatiit, Prophetaa
fcilicet» qui eum fequ^rentur et imit^rentur.
Eiegaritem hunc )i e r d e r i librum vt omnc;^
et antiquitatum et Bibliorum amantes aflidue
legant et manibus terant, cum maxime opta-
mus 'j iuniores vero , qui theologicis fludiis
operam nauaut, grauioribus argumentis ad
eius le(flionem excitari non pofTunt, quam his
ab H E R D £ R o ipfo iti praefatione prolatfs :
,^Fundamentum tneologiae Biblia funt, No-
uique Te^amenti iundamentum vetus t(L
Neque fieri potefi, vt illud intelligamus, nifi
hoc cognitum habemus. ChriAiana enim
religio exludaica exorta efl; indolesqucf lin-
guae in vtroque libro eadem. Indoles lin-
guae optime ex poeticis libris liac confcriptia
eruitur. Errant, imponuntque iunioribua
Theologis, qui N. T. exclufo veteri praedi-
cant. . Absque hoc ne illud quidem eruifituav
ia DK>duai Intelligi potefl.^
Hehettms beruhmfe MStmer in Bildniffin;
i e. PiniacQtheca Heluetica ; concinnata
9b KENR. PFEFFINGER, pidlorf.
Adiecit cominentariosbiograpbicos ls^
ONH. itfsxsTs;^. i^oll. Turicet
VcLII. K Win.
1^6 11. Di Tibrit nouis.
terthur. in commiiE ap. Fiifsli 1782. 8.
^84pagg.
Magnum profedlo et omn! laude, plaufu,
imitatione dignum conamen. Solus enim
FFEPFiNGER^ virin arte fiia dexterrimns,
aufus eft, ad fumofas maiorum imagines vei
ad viua exempla exprimere magna Helueto-
rum ora, qui toga fagoue clati aliquot abhinc
feculis patriae ramam et decus conferuarunt^
remque ita perfecit, vt, qui talia artis docu-
menta penitius norunt, non pofGnt non boni
viri operam magni aef)imare, vnde vei in
ipfani rem literariam haud leue commodum
redundare debeat. Vt enim meistervs,
vir cl, vitam cuiusque caelo exprefli viri bre-
uiter adumbrauit , ita voluptate maxima per-
funditur animus, cum coram intueri licet, qui
feculis tnbus meritbrum et praeclare fa<flo«
rum gloria, patriae amore, literarnm fludio
ceteris longidime anteceiluerunt, famamque
nominis cum pofteritate adaequarunt Velle«
mus tamen, cl. meistervm in confcri-
benda audorum vita minus parcum et tena-
cem fuiffe; quippe talium cupediarum anian«
les faepius plura iam cognita habebant, ante-
quam ad ledionem libelH accederent, neque^
cum defit praefatio, tantae breuitatis ratiohem
reddere poflumos, CbntiQeotur hoc voliu
mine
Pinaeotheea HetuetUa. 147
miae vitae ac imagines XXX virorum clari/n.
fnorum» qaos fi nominari audias, hocarti«
'ficis honore digniflimos facile, reputabis.
Sunc enim ordine, quem fcriptor fecutus eft:
Vlr. Zwingliuf. loaeh. von IVatt, lo. Holr
bein, lo. Oporinus, Conr. GefSnefus, LtuL
Pfyfety Frane. Le Fort, Sam. ff^erenfelf,
Jo. BemouUi, lo. Atph. Turrefinuf, lo. lae.
Seheuchzer, lo. Car. Hetttinger, Henr. But*
Hngery lo. FV» Ofterwald, lo. lae. Bodmer,
p.Iae. Breitinger, Ih. Cajp. FujSti,' Alb. atr
Haller, lo. Ge^ner, lo. lae. Rouffiau, Lud.
Pfijffer, lo. Gee. Sutzer, Car. Bonnet, lo.
Cajp, Hirzelr lo. Geo. Zimmermann^ Ifaac
Jfetin, Nectier, Sat.GejSner , lo.CaJp. Laua*
ter ct lae. HejS. Pofl tam praeclarum im-
menii operis initium quis «ft, qui iecundum
volumen noA auide defideret?
, ErtUarung def drei und fuf^zigflen Kap.
lefmae ete. h. e. lefaiae capuf LIU. expli.
cauit M. lO.^DAV. KiEPJCE, Diac
Schieugngenfis. Schleufing. ap. Gua*
therum. 1781. 8. XII pl.
Sibi nec datum efle, nec propofitum, vt no^
ui quidquam audeat^ fcriptor hic|noh tam mo-
defte, quam audader^ ac quafi nulla amplius
K % noua
14$ a* De Rbrir noalr.
noua luce indigcaimis in facris literis expli.
candis, profitetur. Et nas, perledo libeJlo,
contedamur, niiiil Iiic depreliendi, nifi quod
centies didum et repetitum fit E poli
lynopn^ c A L o V 1 1 bibliis Jlluflratis, et eius
generis libris omnia liaufit interpretationis
luae fubfidia} ipfe anguOam domi rem ha*
bet Recentiores interpretes vel ignorare vel
contemnere temerario faflu videtur^ ne da«
THivM quidem et doederlinvm ia
vfum fuum vocauit Fufior eft in demon«
firanda vicariafatisfaSione Chrifii, quam ia
expediendo rite et grammatice loco ifto,
quem fibi fumferat. ylnalogiam Jidei vbique
ipfum ob oculos babuificy.quod multis gio-
ijatur, nemo negauerit. Socinianos, anti-^
quiores et rccenti^es, quo nomine per to»
tum libellum omnes defiguauit, qui a)m ipfo.
noH confentiunt in omnibus, bene depexos
rediddiffe fibi videtur. Sed permoiena eft
arrogantia^ garrulitas et impotens fine viribus
iracundia, qua Iiomo nofter lianc declania-
tiunculam fuam confcripfit, ac defperandum»
melioris frugis quidquam prouenturum vm-
4{uam eife ab ilio, qui tantopere fibi plaoeC
iafuis laciaiis.
Jreid9
Promtaar. iur. MagJeb. ed Diez. 149
Archiv Magdeburgijcher Reehii; h. c Proau
tuartum iuris Mi^gdeburgici , edidit
H E N R. F R I D, D ! R Z. ^o/. I. I Alph.
7 pl. odon. Magcleburgi 1781. fumtibus
editoris.
Cum iurium Germaniae prouijicialtum et
flatutariorum nec plenam notitiam habcauius»
nec iuftam eorum conipilationem ; confoltiil
fimus au<flor, nonnullorum exemplo, qui in«
dicem eormn dederunt, cxcitatus, Ducatus
Magdeburgicl leges, ac potiflimum vrbis Mag-
jdeburgi Aatutorum hiftoriam ac fata, oppor-
tune exhibet et recenfet. Occafionem ci de-
dit mandatuni Rcgis Borufliae d. XIV Aprilis
1780. quo cuiuslibet prouinciae, quae impcrio
eius fubiedae funt, iura, flatuta et coniuetu-
dines in vnum corpus colligi iubentur. Ini
hac prima parte A. hifloriam rei iudiciariac
in Ducatu Magdeburgico tradidit. Nobis res ^
notatu digniflimas ex hac prima parte iaiu
proferre liceat.
Magdeburgum, hodie florentifllma .vrbs,
vicus temporc Caroli M. iam fuit, vbi iam A.
805. Gommercia floruerunt, vt ex capitirfari-
bos Regum Francorum apud qALVzivM
T. I. p. 425. videre licet, vbi inter emporia ce-
lebrantur Bardenwicb, Schesla, Magadabutch,
Erpesfuri, Forachim, Bremberg et Ragins-
K 3 burg.
IfO II. Db tibrU nomf.
burg, et qQamuis A. P3»« ab Hunuis vicusjffe
deuaflatus fucrit» tamen A.940. OttoL Impe-
rator eum reflaur ault, ac mpenibus non folum
cinxit^fed etiam ibi A. 96^. Archiepifcopatum
fundauit, et A. p66. Adelbertum, antea mona- .
cbum, primum Archiepifcopum conflituit;*
quem lohannesXI. P.R. in concilioRauennaQ
A.970. habito confinnauit, fimulque honor^
primatus, feu infpediohe in omnes Gertna«
niae Archiepifcopos nouum Archiepifcopatum
Magdeburgicum ornauit, quo pofl reiorma-
tionem Archiepiicopatus Salisburgenfis iam
gaudet. CaroIusM.Saxonibus iuribus fuis pa-
triis vti permiiit, quae Otto M. emendauit.
Poflea inclaruerunt iudicia Magdeburgcnfe et
Halenfe, quonim Scabini non iobm ius dixe-
runt et reddiderunt aucfloritate Burggrauio-
rum Magdeburgenfium , verum etiam aliis
interrogantibus de iure refponderunt , atque
hoc modo tantam fibi concilijirunt au<Sori-
tatem, vt extcri quoque, Poloni, Bohemi, Si-
lcfii, Lufati, horuni iudiciorum refponfa pe-
terent, et normam haberent litium flnienda-
rum, ita, vt Magdeburgum folum natale iuris
nntiqui Saxonici iure meritoque appellari poC»
fit. Seculo XII cxeunte iu^ luflinianeum et
initio feculi XIII ius p.ontificium in Ducato
Magdeburgico innotpitj vtriusque receptio.
Dem
PronOuat, ktr. Magdiib.id.DiiZ, ifi
flcm vcro defecHiis legum protiiouit Scabini
Magdebui^ici vlterius adbuc progrefll fuot, et
cum circa annum r^pa. Archiepifcopus Ericus
iura Burggrauiorum fibi acquireret, ciuitas
autem Magdeburg. etiam nonnulla iura Burg-
grauii in coniHtution^ Scultefii et Scabino*
rom ad fe trahere Auderet, aliud iudiciura
formare coeperunt, atque audoritatem, quam
hadenus nadli iuerant, in dies adauxerunt,
adeo , vt iura huius Scabinatus Magdeburgici
tandem circa annum 1394- ^cl 1400. vt Audor
confult. coniidt, priuata quoque induftria fub
nomine iuris Wmhbilditi coUeda fuerint.
Q^ vero in hac coUedione vituperari me-
rentur, Audor confult. optime annotauit
Cum vero poAea maxima iurium jconfufio
orta eflet ; faepius de iuribus prouinciaJibus
coUigendis atque in ordinem redigendis agi-
tatum fuit, quae tamen res ob lites.de coim-
perio inter Archiepifcopum ef Capitulum or-
tas felici euentu caruit. Interea d. 15 Februa*
lii A. 15^^ imperame Sigismundo, Archiepifco-
poyordinatio iudiciaiis, quae antea perfici nph
potuit, pubiicata fuit. Pendente autem tem-
pore , quo Ducatus Magdeburgicus fub Sue-
cocum imperio fuit,^ ordinatio cancellaria
prodiit, quam poflea noua ordinatio procef-
£1$ iudiciarii fequebatur ; vtraque vero nomi-
K 4 ne
IfS 11. De Rbris nMf.
he Axelii A Oxenftien^ Regni Saeei^e Sena^
tori^ et Cancellarii, d. 24 Aprilis 1^34- promul*
gata fuit. Tandem A. i6^%. fub Augufto, Du«
ee et Arcliiepircopatus Magdeburgici adiDini*
flratore, qrdinatio poUtica, deflituto iure Sa-
xonico omni aucloritate, adornata*fuit,ac de«
inde omnes con/Uturiones fauius Ducatus du«
plici colledione compilatae funt^ quarum al«
tera omnia edicfla et leges, quae fupra lauda*
tum Principein audorem agnofeunt, comple-
dimr, Lipfiae 1(^73. prodiit; altera vero San«
Aiones Brandenburgioas continet,atque ad A.
1717. pertingit Cuiii vero poft obitum Au-
gufti Adminiftratoris d. 4. Idnii i6%o. Ducatus
Magdeburgicus ad domum Brdndenburgicam
tranfiret; petittone flatuum proyincialium d.
15. Martii iC%^. noua ordinatio proceffusiudicia-
rii euukata tl\\ quae d. i^Maii i6^6n emen-
datior lub titulo : verbeffirte Proee/S- Ordmng
prodiit. A. 1713. in terris Brandenburgicis
noua reuiiio ac emendatiO ordinationum ,cu»
iusiibet prouinciae inflituta, fiinulque de cor-
pore iuris prouincialis Braiidenburgici con*
cinnando deiiberatum fuit; quod tamen per«
fici non potuit. Interea A. 1737. et J738. de 1!«
tibus praecidendis et tollendis abufibus , qui
f rocraftinationem iitium promouerent, va«
riaie prcMxnilgatae funr fandione», Immo d.
Promtumr. iur. Magdeb. id. Diez. t f }
3. Mait 1739. decretum regium publicatum fui?/
quod eniendationem ordinis iudiciarii in Du*
catu Magdeburgico et Prindp^tu Halberfla.-
dienfi pro fine habuit. Variae 1740. fub aa*
fpiciis regni Auguftidimi «c Potentiffimi Re-
gis Boruflbruin et Eledoris Brandenburgici
FRIDERICI Maximi de re iudiciaria re-»
fingenda editae funt fan(fliones , et A. 1749;
norma iuris communis prouincialis in vfoin
terrarum Borudidarum adornata > atqiie fub
titolo : Projeff der corporis iuris Fridericiani,
cuius Pars II. 1751. pnblici iuris fadta efl 5 fci
opus hoc neque abfolutum neque vim legit
obtimiit. ' Tandem d. 14. Aprilis 1780. regium
mandatum exiit de houa J^roceflus iudiciari!
ferma cotwponenda, qua in pofterum quae**
libet prouincia proprium fuum corpus iurii
habere, ac deinde corpus iuris vniuerfale iit
vfum terrarum Borufficarum adornari debeat,
fecundum quod in defedo legum prouihcia-
litim lites decidantur, adhibito in fubiidium
iure naturali et luftinianeo.
riis praemiflis fequitur p. 60. breuis hifto-»
rid veteris iuris municipalis Magdeburgici, el
priuilegiorum , quibus ab Imperatoribu^ Lo^
thario IU. Friderico I. Ludouico Bauaro, Ca-
rolo IV. Sigismmido, Friderico III. Carolo V*
Ferdinando L MaximilianoL haec vrbs exor<^
K 5 ' o*ta
nata fuit, ac quibus vrbis lura conHrmata
funt. Ad ius niuaicipale Magdeburgenfe re-
centius pertinent der Stadt Magdeburg refoT'
mirte ff^Hlkiihr und Statuten de A. i6%6. cui
addenda ordinatio rd iudiciariae, die Gtrichtf"
ordnung, quae cum flatutis A. i66i. emenda-
tior prodiit. Sed hodie non amplius obfer-
uatur, poftquam d. 18. Maii 1749. a PotentiHi*
mo Borufforum Rege Senatui Magdeburgenfi
nouus et accuratior lites decidendi modus
praefcriptus fuit. Quod ad reliqua municipia
in DucatuMdgdeburgico fitaattihet, nonnuUa
quidem propriis.flatutis inftruda funt; fed
hodie in illis ius commune et leges prouin-
dales recentiores, poti/Iimum vero ordinatio
politica vigenty et norma funt, fecundum quam
controuerfiae in iudiciis dirimi folent. £x
quo etiam magna Gallorum pars religionis
caufa poft fubiatum edidium Nannetenfe e
Galiia extorris Magdeburgi domicilium con«
ilituit, in gratiam coloniarum Gallicarum d.
ftp. Februar. 1720. lex ppblicata fuit, qua fan«
dtum^vt fecundum iur^confuetudinariajjuae e
patria fua attulerant, lites eorum deciderentur,
his vero deficientibus ius prouinciale.obfer-
varetur. Aduenae vero e Palatinatu» qui re-
]igidnis caufa patrios lares relinquere coadi
funt, fecundum ieges prouinciales iudicantur,
ita
Promtnar.iur.Magdeb.td.DUz» Iff
ka tamen, vt lis ratione fucctfnonis pada nu«
ptialia fecundnm mores 1'alatinos ineundi ii*
bertas datafuerit. TandemAudorconfultinu
mus de iudiciis Magdeburgenfibus noAnuIla
memoratu digna tradit. lurisdidionem me«
dio aeuo Burggrauius et Scultetus, qui eius
vicarius fuit, cum Scabinis, Senatoribus et
tribunis plebis adminiHrarunt , ita tamen , vt
cura rerum, quae ad politiam per^inent, Se«
natoribus feparatim demandata fuerit. Sed
liodie alia eH iurisdidionis vrbanae facies.
Siqtiidem quaedam municipia plane Amtfaf*
iia funt, V. c. Schufa: Galli profugi propria
fua iudicia habent,a qnibus ad tribunal GaIIi«
cum fuperius, quod Berolini viget, prouoca-
tur. Palatini exfules vi conflitutionis de i$.
Maii 1689. propVium fuum magiftratum ha-
bent, a quo ad Commiffarium regium appel-
lationes fiunt. Capitula et monafleria, quae
olim vi vnionis cleri MagdeburgenHs A«
13S0. erecflae, fingularem ordinem iudiciariuui
obferuarunt, qui A. 1660. e;nendatus fuit, ho*
die iurisdidione patrimoniali gaudent. Su-
ptemam iurisdrdionem per totum Ducatum
Magdeburgicum exercet collegium regiminis,
quod initio Halae conflitutum , A. 1714. verq
Magdeburgum translocatum fuit. Quaenam
res ad illud pertineant, et quaenam perfonae
ei
156 II* De Uhrit nouis.
t\ fubieSae fint, p, pp. traditur 5 ab eo vera
«d futninum regiuni tribunal, quod Berolini
floret, reriicdiuin reuifionis interponi poteft.
Nouam formam aiitem hoc iiluflre collegium
A. 1748. accepit, ac in duos fenatus diftribu-
tufn fuit. — Addidit denique Au(flor cap;
XLIV. drdinationis politicae Magdeburgcnfis,
qnod de fucceffionc tam tenamentifria quam
ab inteHato agit, idque annotationibus fuis^ "
quibus et variae de ifiones felcifloruin cafuum
infertae funt, illudrauit.
D. CAROLI GODOFR. HAGEN, ten"
tamen hi/loriae Lichenum et praejertitn
Prujjicorum , cum iconibus aeri inci/. et
ad viuum coloratis. 1782. 8. 9 pl^gg« Ke«
giomonti fumtu Hartungi.
Cryptogamiae f cryptoflemonum claflis
plantarUiiv perfe<5ior minusque ainbigua in
ordincs generaque et fpecies difpofitio huc
vsq^uc defideratur. Quod quidem defideriuin
leniri, laborque ipfe curae plenus ac operac
mclius fuccedere nunquam poterit, nifi ordi-
nes gener^que di<Sae claflis feorfim diligentia
omni fingulari et egregia botanici comple*
Aantur. Rerum enim inuefligandarum latiH.
fimus oimpus, fumitiaqQe, qua premitur, ob*
fcrua-
Hagem hifioria LichenurtU 157
feruationi^ difficultas, h^nc lentsm quidem,
tutiorera tan^en methodum , vt maxime ne-
cefTariatn commendat. Acccptiflimus itaque
nobis erat de algarum genere, Lich/nilmf,
Ciar. HAGENii liber, in quo.lpeciesLiche-
num obferuatas exadius in commodum' fy«
(lema difpontas eoarrauit, praecipuas botani-
corum obferuationes diligenter coUegit, pro-
priis experime^tis confirmauit vel emendauit,
ac praecipue fpecies nouas depegendo hido-
riam naturalem amplificauit SeSfio prima
de Lichenibus in genere agit. PraemiiTa re-
cenfione librorum de plantis PruiTicis §. L et
innituti ratione $. II. et etymologia nominis
§. III. circa hifloriam naturalem Lichenum
verfatur, ex onmibus, quofquot exftant, de ea
fcriptis hauHam* Alg^s deiinire afErmatiue^
nec Lichenes cum ant^ceiforibus botanicis
conatur ob flrudurae fubHantiaeque illorum
magnam ditierfitatem, f IV. V. VI. cruflam,
^Vn. radicem, §. VIjI. fru<Hificationem $.IX.
demonnnit. An iure plantas lichenibus &m
miUimas faitim ob defisjiSum corpufculorum
pro mafculis femineisque orgjanis habitorum '
ab horuip familia excluferit l i n n a e v s, it^
fufpenfo relinquitur. Domicilia §.X. VU
gefufi tempus. §. XL Varietates. . Aliae ea«
tfim dfe acm pofjfuat, nifi qua^ £atis ad cpn«
fpicuann
I ^g * /i. De libris nouit.
ipicaain idicuius fpeciei fimilitudinem prope
accedunt. lam leuifllmae cauflae lichenum
formam exteroam in aliam mutare poffunt.
Hinc non rarae varietate^. §. XII. Fan^ilias
recenfet $. XIIL in quas lichenum genus fub*
diuiferunt dillenivs, hallbr, sco-
p o Li , L 1 N N *A F V s , quorum exempla fe-
quitur, conftruendo tamen propriam fubdi-^
ninonem. Arboribus non detrimento efle
lichenes,^ XIV. non nutriri a fuccis arborum
praeparatis, fed aeris bumiditate; non efle
veras paradticas plantas ; frigus ab arboribu$
arcere hieme praecipue vigentei et latus arbo-
rum feptentrionem fpedans poti/Iimum oc-
cupantesjhinc arboribus apprime vtiles. Fer-
tilitatem et vegctationem promouent §. XV.
Vfum in arte tincfloria, medica, varium^f
XVI. ad XIX. enumerat.
SeSfio Jetusida. De Lichenibus Pruflicis,
NumerOs ante hagenivm defcriptarum
fpecienim b<^. et in boc tentamine 80. absque
varietatibus. §. XX. In enumeratione earum
§. XXI. praeponit Auiflor nomina et chara*
deres l i n n a e i, nifl deiunr, quos fequun-
tur. fynonyma dillenii, halleri,
8 c o p o L i aL Species vero nouas proprils
nominibus infignit, earumque characfleres
conflruit Nec owiSk funt nomina pharma*
ceuticay
Hagsmi /dfloria Liehmum. j f 9
ceatica, et drca locum natale vfuinque anno-
tata vtilia. Solum genus Lichenum in ordi-
nes feu &niilias decem fubdiuidit, nimirum
ordo I. Lichenef pukurutetiti, a^DiLLSNio
et LiNNAEO adnumerati Byffis, quibus ta-
men filamentofa et fibrofa firudura propria
e(t, cum e contrario hi lichenes puluerulentae
globofae fint. ' Strudurae fimilaris lichenibut
reliquis eisque optime refpondcntis, vt pul«
uerulenti hi absque dubio reliquorum liche-
num prima flamina effe videantur, quae ia
veros lichenes adolefcant, quum cruflam ex«
9&e referant lichenofam. Species: i.Lichea
laAeus scHREBERl, Byflus ladea Linfh
%. L. incanus Schreb. Byflus incanus Linn.
3. L. cindreus^ ByfTusSaxatilisXfflffi. 4. L.I0-
lithus Hagen. Byffus lolithus Lim. 5. L. fla-
'. uus Schreb, Byffus candelaris Linn. 6. L. bo«
tryoides Hagen. Byfliis botryoides-Liiiii. 7«
L. cinnabarinus Hagen. 8. L. (variegaius,J
pnlnerulentus, crufla rubro et albo colore va-
riegata^Sagfn. (noua fjpedes depida) 9. JU
antiquitatis Schreb. Byflus antiquitatis Littn. —
Ordo n. Lichenes leprofi tuberculati, quorum
crufla habitacnlo ardius adhaeret, infidentque
huic corpora plerumque globofa, aut tnber-
cuhu Spedes: 1« L. fcriptus Lfim. o. geo-
graphicus Linn. ^. rugofus Z.M», 4. L. Cg^fl-
mfor^
UO
Mffwwuij. iCff uiut crofKi anriBicMPt^grwMMNiy
ttifaercniis aerb^ Ha^m^ (pan ^rcc dq»d.)
^l^ URigmiMiiis/jBnL 4. L> . iui ■ f|^a>rifm/J
icpromSy Inceicefls, Bi&ciuutt nnnrcrfis atris
foIick/^fgA (oooa^cc} lu L. fiilco aior
Xinu 1 L pcng&» f ■■■ Varkcas (novii
dcpidi) L. cmfia dBcnlccaic kabn» qoafi
caicc olwtw^iy tiifccfcuiTt pcrparani cmiiiciiti»
Bftty nnnifrou^ ooTpgwg iiwiuiiiiiptc pcrtHf
fis» Hagm^ ^ L. caicarciK iJaHi lo. L. nipc^
fim Scyp-jlL ti. L. acn^^ooios &9poiL (de^
pid:) 12. L. ^iiiciis jLjml c 3 nackcat. /^^
^owL t^ L. caqnnosLanL 14. L cricctonioi
Ub/u — OrdoUL Licbcncs lcprofi £wcll^
tL Corpidciila fiipra cmflain clcoata fant
rotoada lco ooalia, ^oonun diCnis in ni^dia
dcpreflbs, coios pcriphcria inarginc alio co*
lorc tin^o drcomdatnr. Spccicsi.L.candcr
larios Lim. %. L tartarcos Lmm. a. L. (cot^
rnkfcensj croflaccos, cx albido cocrolefccQi^
ioitcllis concoloribos, margine albo. Hag$9^
^oooa fpec. dcpida) 4. L. pallefccos Limm^
5. L» pallidus ScopoU. (dq>ida.) 6. L. f^inth
tiffitmfj cniiiaceiis flauclcens» fcoteUis vix pro^
fninentibuSy fufcis, margine albo cmfliori cin^
£i\$,Hagcn (noua depida fp») 7, Lfubfpfcm
Lvm* c. % variet L rofus ^t L luteus H^e^p
t L m^fv^nNickar. — - QrdglV* Licbnnei
imbri*
Hagmi kaSaria luhtmm. t£g
Mlbricari; flruAufafoKaccamagitcoctipo&A
eorpttiihtau Jipecids: i. L. ptaluerulentii^
imhricacus Sckrib. (depid.) ak. L. ceotrifugut
Idnn. 3' L. laciaiams ff^eif. c. 9 Tariet L. £^
aEarilis et arboreus ff^ei/S, L. tubulofuaZbgm
4. L.'ompfaaIodtt LimL ^. L. oliuaoeus L^m»
4. L. pullus ^ScAr^. 7. L. parieQaus Linn. 1»
L phy^fodes Liim. p. fkllaris Zinii. -^ Orda
V. Licbcnes foliacei; cx ampUoribus £iiii^
^ttsie tu^is vei oiinus ladniAia fuot, compci-
mntuf. Species: i. L. feneUus SeopoH- a. l^
dlisrisXnM. 9. L. idaodici» Xmh. ^ Xupiil^
«oBsrius Lbm. 5. L £irfiiftGeus Ximi. d. L.
Iiripiaceiia Li$m. -c 3 variet. 7. L. eulkarna
Ziwfi. c 9 vtfiet. § L. iSrasiiHis jLsiiii. ^ L.
pruQaflri Limm: -^ Ordo VL Uchenes eoria»
eri; ibliis kderibus et maioribiis, minusfl
m9fL lam pro&nde lacintatis, ^am praediiS^
feroper repentibus , terrae ^wicoBs iibrofia
adaiai&. S{>ecies : i. L. refupinatus Z.iiiff. a.
L caninus Liim. .3. L. apluofus Zrf/m. 4. L.
vcrnicofus Wfber. — Ordo VII. Lichenes
«miiHtcatL • lioiidMni copia ob&ruandi 'data
^. %edfes*t.L.deidb8JL/J0a. *^ OrdoVIIL
U0bentst£:jrpU£^ %ecies:.i. L.cornutus
iJm. e.^i^ «tiieiat; vL.^gmilisJ^Miii.^ ^ L.
yjrsidatas jHa^m. ^e. airailetat 4« L. ftnbria-
ttf JkOHi. iS.4.nfai4itlK. 5^L. dalimiisLfffii.
•*^a/.//: L <S.U
i6fi . Xh DeUbrif nouU. -
niforfnis) leprofus crnfla albcfcente^grnimlat^,
tuberculis atris, Hagen, (noua fpec. depi<3,)
5,L* faEiguinariusJLtiiii. 6.L.(hamifpluitriciksJ
leprofus, lutefcens, tuberculis innirerfis atris
politis H^gen. (noua fpec.) 7. L. fufco at^
J^inn. 8. L. pertufus Lfiifi, Varietas (novp
depiifla) L. cruHa ciaerafcente fcabra, quafi
calcc obdudla, tuberculis perparum eminenti-
bus, numeroHsy omnibus minuti/nmc perty^
fis, Hagen. p. L. calcareus Liim. 10. L. rupe^
ilris ScopoH, ti. L. acruginofus Scopoti. (der
pid.) i:^. L. f^gincus llinn, c. 3 varietat. Hc^
feniL 13^ L. carpinus Linn. 14. L. ericetoruni
finn. — OrdolII. Lichcne^ leprofi fcutella^
tl Corpufcula fupra cruHam eleuata funC
rotund^ leu oualia, quorum difcus in mcdio
dcpreffus , cuius peripheria margine alio co*
lore tin^o circumdatur^ Species i.L. candcr
lajrius Linn. 2. L. t^rtareus Lifiii. 3. L. fcoe^
rulefcensj cruflaceus , cx albido coerulefcen^
fcntellis concoloribus, margine albo. Hag$^»
( fioya fpec. dcpida ) 4. L. pallefceos Lfnn»
5. L. pallidus Scopoli, (depida») 6. L. CminUr
tijjimnsj crufiaceus flauefcens» fcutcHis vix pro^
pinentibus, fufcis, margine albo cra0iori cinr
£ii% Hagcn. (noua depida fp») ?• Lfubfpfcm
Linp. jc % variet. L. rufus ct L. luteus tVe^l
t. L lix^pi^nNechar. — - QrdglV. Licbcjne^
imJbri»
Hagmi kiSatia tichtmm. i£t
toibric^; flruAu^a foKaccamagHcompd&A
e orgtnifata» jipecids: i. L. pttluerulentii^
' imbricactts Stir^b, (depid.) %. L. ceotrifbgiit
Idnn, 3< L. laciatams /f^fi/? cl 9 variet. L. £^
^^tiiis etarboreus ff^eifii, L. tubulofu6^,gm
4. L/ompbalod^ Linn. ^. L. oliuaceus Limi.
A L. pullus ScAreb. 7. L. parietiaus Lim. 4^
L phy^rodcs Liim. 9- fbUaris Zinii. ^ Ordo
V. Licbcnes foliacei; ex ampUoribiis £iiii^
^uae magis vei oiinus laciiiiAia funt, compo-
imnt^. ^ecies: i. L. teneUui SecpoH- a. U
ctliaiis ' Lf Mi. 9. L. idaodieua Xmh. -4. L. piiU
fBoairius Lim. $. L £irfiiraGtua Limn. d. |U
lanaacem Limn. «c. 3 miet. 7. L. eulkanta
Xifl9^. cji vtfiet.. t L. ^axiMs jEiiMi. ^ L.
pruQaflri Liwn: -^ Ordo VI. Uchenes eona^
«ei; ibli^ kddiJbus et iimofibiit, minutfl
M|B tam ppo&nde^lacintatis, ^am praedii^
feraper repentibus , terrae iradicotis fibrofit
adiaitti&. S{>ecies : i. L. refupinatus Z.iiiii. a.
L. caninus Liim. J» L. apluofus Linn. 4. L.
vernicofus IVeber, — Ordo VII. Lichenes
«liiiMicatL HofldMni copia ob&ruandi 'data
^. $fa€leiit.L.deidb8jLJ0ii. ^ OrdoVIIL
Lfehenes*£:fpU£iri. ^^«cies:. i. L.cornutus
iAtm. e^i^ mriesat; %.\j^^^malik^Linin^ i. L.
ffnidstms Shgen, ^e. a^vartetat. 4« L.^fimbria-
IM LoHi. iS.4virai4itlK. 5.4L. dalimijiZ.fmi.
. .f^a/.//. L <S.U
162 * //. DtUbris mms. \
6. L. radiatus Sehreber. 7. L. tuhercolatus Ha'
gen.^ pyxidatus Linn. c. 5 varietat. t L. coc*
ciferus Liim. c 6 varietat. 9. L. digitatus LiniL
10. L. botrytcs Hagen. (depidla fpcc.) — Or-
do IX. Lichenes firuticulofi, ramofo habito,
Iiinc fruticulos vel corailia aemulantes, absque
£:yphis. Species: s. L. ceratoides ^fib^^. c^
S varietat 2. L. vncialis Lina. 3. 1h fubulatus
Linn. 4* L. furcatus Hudfon. 5^ L. fpinofus
Neeker. 6. L. rangiferinus Linn. c. 2 varietat
7. L. pafchalis Linn. J. L. fragilis Linn. —
Ordo X; Lichenes filamentofi ^ barbas de ra*
ttXs arborum dependentes . ob ftruduram re*
praefentant. Species: i. L. barbatus /«Mni,
SL. L. plicatus Lrnn. 3. L. floridus Unn. 4. L.
hirtus Linn. ^ L. chalybeiformis Linn. 6. L.
iubatus Lim 7. L. articulatus Zriim. 8. U nu
«dkHbrmis JVdjer. — Liber fane magnope»
re.commendandus.
.: ♦♦♦n. 4.
Des P. Labai — RAftn nacb WefimOm
ete. Ke. peregrinationes in Indiam oru
;.entakm,:£ iafulas .in mari Ameriamo
/ fitas; fecundum oouiifimam cditioneiii
. Parifienfem traoslatae^ notis etindice
ao^ a as, JFitiX). CAfb sxrHAB,
LcAat peregrimt in Indiam orimi. i^|
cummuldsfigg.etchartisgeograph. No«
rimbergae ap. Raipe 1782. 8. psgg. 458.
^ Erat hoc itmerarium, etfi praeterito feculo
confcriptutn , noa indignum verfione teuto*
nica, praefertim hac noOra aetate, qua bellum
nauticum hisce in terris quam crudeliflime
geritur. Quare fi quis eas rite cognofcere
cupiat, adeat nofirum audorem, neque eum
ledionis tam gratae poenitebit. In calce fub«
iecfta eft mappa ^wHae occidentalir , quae no-^
uellas publicas leduris plurimum prodeik
poterit.adlocorum, dequibus fermoeft, fi«
tum perfpiciendum &dorumque magnitudi*
nem rite diiudicandam.
ANT. MiCHELiTZ, M D. Confil. et
Prof. Inftitut.Prag. — Scrutinium hypom
thefeof fpirituum animalium. Pragae ap,
Gerle. 1781. 8. pagg. 55.
Ardua profedo et perdifEcilis ifia tieruo*
rum inuefiigatio efi, vtrumelafiicitate quadam
agant, an fucco quodam. Pofierius inde ab
vetufiiffimis temporibus docuerunt et medici,
et philofophi; prius fiatuunt plurimi recen*
tiorumu Veritas fine dubio in medio pofita
efi. Quarelaudandum cenfemus viri cl. (hi«
dium, qub hanc grauem quaeflionem iterum
L 4 fibi
164 -^^* ^^ ''^^'' nouif.
fibi examinandam fumOt. Res vero omnis
eo redit, vt primum potiora, non oiDoia ar-
gumenta, quibus, talem Kquorem nerueum
dari, comprobari lolct, in vnum velufi colli-
'gat, deinde tam cnuncijJtionem prewariaiii
hort fati^ conformem fenfus motusque pfaae-
nomenis ^flfe dcmonftret. Hinc ftattiit, co-
piam fanguinis ad cerebrum delati non do-
cere fucci nef uei fecretionein, neque fangui-
'nis huius dinerfam naturam, neque adeo
"aptum huic fcctctioni ccrebrum elfc, neque
iferri poflfe cefebri incremcntum, neque valere
dliquhl anaiogiam a &oCRHAAvto im-
*J>eYifius htid^tam, neque probare aliquid ner-
uorum vincula, contra tcnfioncm rigidae fi-
brae beruis qutdem denegHfKlam cfle, atta*
mm tremores aliquos pulpaemolli.dandos,
ct fallacem eflTe hanc fpirituum animaliuti) hy-
pothcfin^^nagis adoptandam quandam fibril-
he nerucae lenfibilitatem, ideoque nec ele»
tHricam quandam indolem fufpicandam. Ha-
"bes trgo, leAdr, potior», qu^ ad infringen-
dam Kqnfdi nefuofi praefemiam aoc^or na^
^ftef adhibiiit. Quam benc irque ajccurate, vl-
^rferitit alii. ^olendum pfbfedo ^ft, viriim
"d: ptdCWr lO^I^HAAVtVM, ttALLS^
IflVM, MAtattBRVM, in AMllgttOIKR VH,
'^"ROc)! A^icAid et 'iroRKxvM, iklducert
* tiemfi
If^risbergii iXfHTi, ei ckfiru. anatom. i6^
nem\nt\n^nte vlio loco memonire primarios'
hiic m areiia gla<}wtores, goilickivm ct
B V R G GU A V I V M , (^iik ifidd niultum Iuci$'
huio difceptationi inierri pottiiflfe videtur.
Excit;)ndus ergo etiamnum nouus fpirituum
anini^iium inquiCtor e(l, isque noc ab philo<-
ibphia rudi), nne qiia tenebrae nobis circuni^
£ilae vix ap ne v\t quidem difpelluntur.
K&NH. AVG. WRIS9ERGII, Pro£,
Gott. Experiinenta et obferua^iones a-
nat. jde v^erp grauido, tubi$, ouarijs et
corpore Juteo quorundam asimaliun^
cum iisdem partibus in boiDine coilatis,
Gotting. ap, Dietericb, ^^gi. 4. pagg. 40^.^
Redux ab itiaere, qnod anirai rdaxandi^
eorporisqne firmandi cauila &£ceperat, Cl.'
"«r R 1 8 B £ it<?, e re fua efle putauit, libellum'
inole panium in vulgus edere , atque viris
quibusdam, qni eum non' tantuni Jiumaniter:'
exceperant, (id enim plores fetenaiit) fed tm'-^'
te coma exhilararant, puta, w a l t e r o,
lAHN, GERRBSHBIM, GfiHLERO, L O-
DERO, HVFLAND, BVCHHOLZ.et
STOELLERO, pTofler mmamta infe eoUata
hneuoliniiae et amoris teftimoma dmota me$Ui
ioufurare. Fdiciter ! Ipie verd tibellus dua-
* N L 3 bus
l6S II. Di Ubrif nom.
tnis pdrdbos conflat, quarum prior a. d. 13. Ifiu
tTti. ponerior a. d 19. lan. itSx. ia fodetate
Gotdngenfi redtata eft. Muka infunt nota
Kppis et tonforibuSy quaedam propria vel me*
]fU8 explicata ; at etiam vel in iplo limite in«
senue profiMur vir cL nondum dari certam
tt condantem legem, quam in producenda
Aoua . prole natura fequatur. Ait ergo audor,
fuilla ouaria fcalam inter ouaria animalium
ouiparorum et viuiparorum veluti efficerey
Jmlcram ouariorum , tubarum et fimiculi va-
brum fpermaticorum (irudiiram habere, oua-
ria haec ab humanls, caprilHs, eqninis differre,
veficulas faepe ad infignem magnitudinem
increfcere vel indurari, corpora lutea difcre-
pare^ fcropfaarum efle nitidiifima, aliter conu
parata efle equina et humana, tubas fuillas
ceteris longe antifiare, alam vefpertilionum
dfe affabre fiidamy et fub congreffii referre
omamentum capitis|femineum, quod Carcaf.
£^n dicunt, dari aninialia vtero fimplici vel
bicorni, cornua pro parte tubarumiallopia^
narum in maiorem amplitudinem ^xpanfa*
rum habenda efie, rarius reperiri vternm hu^
manum bicornem, qualem obferuationem
ipfe narrat» vterum variis tunicis conflare , ef
ipfam mufcularem adeffe, quam, etiamfi ne«
gante cK VAtTCROt nouit argumentia
t eOrror
JFrisbergi exper. et obferu. anatm. 167
corroborarc annifus eft. Quam bcnc ac vc-
rc, ipfe viderit wALTERvs. Ccrtc ihagnus
liic vir ainico , cfai dHputaticnein quandactf
t o D E R r , ProF. Icncnf. ei transmittcndam
putarat, candidc rcfpondit, fe in ducentif ca^
dotteribus fefninarum grauidarum, parientium
tt enixarum taks fibras mufculares nunqucm
reperiffe ; hine nolle fe easfciie depiStas adjpicere.
Vtcr horum cl. virorum rcm acu tctigcriti
iam non attinei multis anquirerc. Irritabilc
ac mutabile icmpcr anatomicorum gcnus eft
fdlicct
. Verfuch uber die Phyfiocratii; b. c. Dc phy-
fiocratia, eius hiAp.rta, iitoraCura, raiio^
nc ct pretio^ audore ge. andr»
^iLL, Prof. A)tor£ Accedit libellus
celd>errimus • Sercnifltmi MarchioniiB
Badenfis: jibrdg/ des primipef de r£eo^
nomie PoBiujue. Norimb. ap. RafpA .
«tS». S^ pagg. 1^6.
Mirifice adhuc de phyfiocratico fyficmate,
quod aiunt, difccptatum efi intcr rci pcritos
et impcritos. Laudatur ab his, culpatur ab
illis, ct, vf in re^rdua, atqiie futili fieri folet,
iaepc ex ira, ambitione, partium findio vd
ioiatia. Scribebaimif mmti libeUi buc Xpe^
- L 4 dantcs.
l€t /A D^ Sbris nom.
dantM; at nemdera^ qui litiraifarmn pk^Sa^
iratiae fcriberct. Ecceergo peropportune CL
wiLiiVH, qui primordia duxit, et prao-
lediones hanc in artem nouam habuit ! Cu-
ius libelius etd perfe<flu8 non eO, et hinc indc
quaedam lacuna, laudanda tamen et voluntas
t(\j et libertas fentiendi, qua hoc fjrflemy
diwecro¥ et in Germania nequaquam intrcv
4ncendum publice prnfitetur. Ordo , quem
vir ci fequitiir, ita le habet Praeuia phyfio»
pratiae notiom, adumbratur eius h^aria $t &•
iiratura\ adferunturque au<ftbre9, vna cum U-
brorum enumeratione, Quo pertinent^prae*
ter inuentorem f r a n c. <^v b s n a v, me-
dfeum regiAy ^^ti^ot. le irt09NB,LA
iitactiR nfi la tivit^t^ mira.
ttfAiTt Dt; pd49if, co^dillAg inGaU
Jta; taiLtN, tOHLiTTVE^N, apRiK.
♦ itt, llA.UV!LLON, WitCNRLIN, FllR-
•ITBNAV et tE^^tcilMAN in Oermania^
f rotedore Marehione Badenfi , C A R O L O
FRIPERICO; non deB'cientil)k)0i VK in re
lioua fdtet ^eeidefb, ad^eri^^iic. Seqiritur
idonea kmus Jgftematif adufHbratio , et aefii^
matio^ vera qoidim illa, at vero amicis p«r-
klgrata. Pinil opuiculiHH praeclara Jtfor^ iUeK
IM/ Badenfis Jihgraphia, quam velim ad^
4A ^^iMH tatered,^ flittM perfpitcrt.
De poenif daffi^orum, tt dm^. iUor. i6S^
(}tto deinum cnnnis reav ^^ ^ns^ Ikigatur^
redeat.
Ueber die Straftn der yerdammten und /fr-
ren Dauer; h. c. .Dc poenis damnato^
rum , ac durationc illaruin. LlpC ap.
Crufium 1782. pagg. 102. oi^.
Fatetur au6lor, magni (ibi pondcris videri
dubia 1(19 philofopliica, quibus oeterna dur^r
tio poenaruiu in&rnalium follicitatur, nec ta«
nicn fcire fe, quomodo ills| cum apenis li^
broruiD facrorum effatis conciliari poflint*
Verum nec dubia iHa^nec effata haec diligen*
ter faiis aeilimauit^ ncque adeatotius quae*
dionis niomenta ab vtraque p^fte rit^ expo*
fuic Interim eo fuam fententiam ipclinare;
narrat: homines.malos in vita futura maligr
sitatis fuae poenas daturos effe, noa.taniea
fic, vt miferia iJlprum vel fxtenjm vel inttn-
fim infinita iit, nec vero iic, vt aliq^ando ab
omnibus poenis liberentur, vel in tujn iflatum^
peroenianty.quo infeda videantur e£[f, msi«
le&da illorum; ied infclicitatem eorum vcre
•eternam effe futuram eo« quod.ratiooe per^
fedionis fuae et ^ultatis fentiendi ' gaudi^
caelenia longis interuallis relinquendi unt abt
homimbus iUis, ^ui in hac vita rcdle amn)0
L 5 re<ac^
I^g • II. De tibris nouif.
ipicuam alicuius fpeciei fimilitudinem prope
accedunt. lam leuiflimae caufTae lichenum
formam externani in aliam mutare pofTunt.
Hinc non rarac varietate^. §. Xil. Familias
recenfet $. XIIL in quas lichenum genus fub*
diuiferunt dillenivs, haller, sco-
p o Li , l I N N *A F V s , quorum cxempla fe-
quitur, conftruendo tamen propriam fubdi-'
•oifionem. Arboribus non detrimento eflc
lichenes,f XIV. non nutriri a fuccis arborum
praeparatis, fed aeris humiditate; non efle
veras parafiticas plantas ;. frigus ab arboribua
arcere hieme praecipue vigentes er latus arbo-
rum fcptentrionem fpedans potiflimum oc-
cupantes,.hinc arboribus apprime vtiles. Fer-
tilitatcin et vegctationem promouent §. XV.
Vfum in arte tincfloria, medica, varium $$•
XVI. ad XIX. enumerat.
SeStio Jetunda. De Lichenibus Pruflids.
Numeras ante hagbnivm defcriptarum
ipecierum 36. et in boc tentamine 80. absque
varietatibus. §. XX. In enumeratione earum
§. XXI. praeponit Audor nomina et chara*
<fleres l i n n a e i, nifi defunr, quos fequun-
tur. fynonyma dillenii, halleri,
s c o p o l i al. Species vero nouas proprifs
nominibus infignit, earumque chara<n:eres
conflruit. Nec omifla funt nomixia pharma-
ceutic%
Hagsnii fnftoria Liefunum. i f 9
centipa, et circa locum natale vfumque anno-
tata vtilia. Solum genus Lichenum in ordi-
nes feu familias decem fubdiuidit, nimirum
ordo I. Lichenes pnherutenti, a^DiLLENio
et LiNNAEO adnumerati Byflis, quibus ta«
ipen filamentofa et fibrofa flrudura propria
e(l, cum e contrario hi lichenes puluerulentae
globofae fint. ' Strudurae finiilaris lichenibus
reliquis eisque optime refpondcntis, vt pul-
ueniienti hi absque dubio reliquorum iiche-
num prima flamina effe videantur, quae ia
veros lichenes adolefcant, quum cruflam ex«>
ade referant lichenofam. Species: i.Lichea
la(fleus scHREBERi, Byfius ladea Linn.
%. L. incanus Schreb. Byffus incanus Linn.
3. L. cinereus^ Byffus Saxatilis Liis». 4. L.Io-
lithus Hagen, Byffus lolithus Lim. 5. L. fla-
'uus Schreb. Byffus candelaris Linn. 6. L. bo-
tryoides Hagm. ByiTus botryoides-Lfn». 7,
L. cinnabarinus Hagen. 8. L. (variegaius,)
puluerulentus, crufla rubro et albo colore va-
Tieg2ta" Hagen. (noua fpecies depida) p. L.
mtiquitatis Sckreb. Byflus antiquitatis Linn. —
Ordo IL Lichenes leprofi tuberculati, quorum
cnifla habitaculo ardius adhaeret, infiaentque
haic corpora plerumque ^lobofa, aut teberi-
cula. Spedes: i. L. fcriptus Linn. %. geo-
graplucos Linn. 3* rugofus>L^ii, 4. L. Cg^fl*
nifor^
i6p . V» VrUbrh nouU. -
niforntisj leprofuscrpOa ^lbe£:ente,grnnulat€9
tuberculis atris , Hagen. (noua fpcc. depid,)
5,L. fanguinarius Liiiifc 6,h.(hatmifpbMiricusJ
leprofus, lutefcens, tuberculis imirerfis atris
politis H^gen. (nouafpec.) 7. L. fufco atcr
J^inn. 8. L. percufus Lmfi, Varietas (novp
depi<9a) L. cruda cinerafcente fcabra, quaii
calce obdudla, tuberculis perparuin eminenti.
bu3, numerofis, omnibus minutilliqie perty^
jfis, Hagrn. y, L. calcareus Liwn. 10, L. ruper
i\v\s Scopoli, ti. L. aeruginofus ScopoH. (dep
pid.) la-. L. ffigineus llinn. c. 3 varietat. Hc^-
genii. 13^ L. carpinus Linn. 14. L. ericetoruni
Linn. — • Ordo III. Lichenes leprofi icutellar
ti. Corpufcula fupra crufiam eleuata fui^
rotund^ feu oualia, quorum difcus in m^dio
ideprefius, cuius peripheria margine alio cop>
lore tin<^o circumdatur^ Species i. L. candcr
iarius Linn, %. L. t^rtareus Linn. 3. L. C^oer
rulefcens) cryflaceus, ex albido coerulefceQS^
fcutellrs concoloribus, inargine albo. HagtfH^
(fioqa fpec. depida) 4. L. pajlefcens Linm^
5. L. pallidus Scopoli. (depida.) 6. L. CminUf
tiffimusj cru()aceus fiauefcens, lcut^llis vix pro^
pinentibus, fufcis, margine albo cr^^iori cinr
Ai$^Hagen. (noua depida fp») ?• Lfubfpfcm
Linp. .c 1 variet. L. rufus ^t L. luteus ff^^
t U fiiippansiVe^, — QrdoIV. Lictntpei
knbri^
Hagadf kiSaHa JLickemm. t£t
imlric^'; (budui^a|bKaccaiiiagMt<Miipo&«
« organifata» Species: i. L. ptiluerulentu^
' jnibricaciis Scknb. (depii^.) %. L. ceotiifugui
Idnn, 3. L- laciniartis ff^eijl a i variet L. ia-
^Eitilis etarboreus ^i^» L. tubulofus i^giifl^
4. L^oinphalod^ Z.Mm. 5. L. oliuaoetis jLimi.
^ L. pullus «S^^. 7. L. parietiaus Linn. &
L. phyrodes Linu. % {leliaris Zimi. -^ Ord^
V. Liciiencs foliacei; ex ampUofibtis ^iiiii^
i|iiae magis vei minus laciniata fiuit^ cotnpo*
iranmr. Spedes: i. L. teneNua Seopo/i. a. U
cittaris.Liwi. 9. L^ idaiulieua XiM» ^ L.puU
«loairius Zimr. 5. L. fiir&facaua Linn. d. jU
faioacaiia /*j»m». *c. a yariet. 7. L. eulkana
Xfflii^. c.f vmet^ 9 L. Iraxiinis Unm. ^ L.
pruoa(ki /Jm.' -^ Onio VI. UcJieaes Gcda*
«ei ; ibliis ktieiMms et inaiofib«f , minugit
mofk tani pro&nde^lacimatis, ^am praediiSk^
leiTiper repentibus, terrae radicolis iibrofia
admaia^ Sf^ecies : i. L. refupinatus Linn. a.
L. caninus Linu. a* L. aphtofus Linn. 4. L.
vemicofus If^eber. — Ordo VII. Lichenes
awWlicatL 'iioiidMm copia ob&ruandi 'data
^. ^Speiiesi.L.dei^8Z/teii. ^OidoVIIL
LicfaeMSi£:fpU£^. ^eciesr. •. L.cornutus
iAtm^ e«.^vaiieeat %. Ij^^gmi^ Linn^ i. L.
ffMAa^Hogm. €. a vartetat. 4. L. Anbria-
imLum. ci^^mj^mm. s^h. 4$Ssmm Linn.
. ^o/.//. L 6.L,
I6a ' //. De Sbris noms. \
6. h. radiatus Seknber. 7. L. tuhercolatos ^-
gen.^ pjrxidatus Linn. c 5 varietat. 8. L. coc-
ciferus Lim. c 6 varietat. 9. L. digitatus Linn.
10. L. botrytes Hagen. (depidb fpcc.) — Or-
do IX* Lichenes firuticulofi, raaiofo habito^
liinc fruticulos vel corallia aemuiantes, absque
fcypbis. Species: s. L. ceratoides^agm. a
3 varietat %. L. vncialis Lina. 3. Ih fubulatua
Linn. 4* L. furcatus Hudfon. 5^ L. fpinofiis
Neeier. 6. L. rangiferinus Linn. c. % varietai^
7. L. pafchalis Ltnn. .%. L. fragilis Linn. —
Ordo X; Lichenes filamentofi ; barbas de ra«
ntiis arborum dependentes ob firuduram re*
praefentant. Species: i. L. barbatus Z.itfm
A. I<. pUcatus Linn. 3. L. floridus Liim. 4. L.
birtus Linn. 5* L. chalybeiformis Xiniv. 6. L.
jubatus Liiy». 7. L. articuiatus Zrmn. 8. L. ra»
.dkUbrmis IVeber. — Liber fane magnope-
re.commenddndus.
: ♦♦♦n.4-
Iks P. LnbcA — Reiftn nacb WeftnuBm
etc. b.e. peregrinationes in Indiam ori.
: .entakm ,: £ iofulas .in mari Americaho
r iitas ; iccundum iu)uiifimam editionem
. Parifienfem translatae, notis etindice
audae a a&, isfiXS>. cai^ stiHAD^
LcAat peregrinat in Indiam arient. i^|
cum multis figg. et chartisgeogr^pli. No-
rimbergae ap. Rafpe 17S2. 8. pagg. 458.
^ Erat hoc itiaerarium, etfl praeterito feculo
coofcriptum , noa indignum verilone teuto*
nica, praefertim hac noftraaetate, qua bellum
nauticum hisce in terris quam crudeliflime
geritur. C^are il quis eas rite cognolcere
cupiat, adeat noftrum audorem, neque eum
ledioQis tam gratae poenitebit. In calce fub-
ie(fta eft mappa ^ndiae occidentcUis , quae no*
ueilas publicas leduris plurimum prodeilb
poterit.ad locorum, de quibus fermo eft, fi«
tum perfpiciendum ^dorumque magnitudi*
nem riie diiudicandam.
ANT. MICHEL1T2, M. D. Confil. et
Prof. Inftitut.Prag. — Scrutinium hypo^
thefeos fpirituum ammatiUm. Pragae ap.
Gerle. 178^. %. pagg. 55.
Ardua profedo et perdifHcilis ifla neruo-
rum inuefligatio efl, vtrum elaflicitate quadam
agant, an fucco quodam. Poflerius inde ab
vetuflifHmis temporibus docuerunt et medic],
et phiiofophi; prius flatuunt plurimi recen*
tiorunL Veritas fine dubio in medio pofita
eil. Quare laudandum cenfemus viri cl. (hi-
4ium, qub hanc grauem quaefiioncm iterum
h % fibi
164 ^^* ^^ ^^^ nouif.
fibi examinandam funiGt. Res vero omois
eo redit, vt primum potiora, non omnia ar-
gumenta, quibu.% talem Kquorem nerueum
dari, comprobari folet, in vnum velu»i colli-
'gat, deinde tam enunciationem pre.ariatti
hort fi^tts conformtm fenfus motusque phac-
nomenis tfft dcmonftrct. Hinc Oatiiit, co*
pram fanguinis ad cerebruai deJati non do-
cerc fucci neruei fecretionem, neque fangui-
nis huius dioerfam naturam, neque adeo
aptum huic fecTctioni cerebrum effc, nequc
Yerri poflfe cerebri ineremcntum, neque valere
dHquid anaiogfam a fiOERHAAvto im-
"pctifius htid^tatrt, ncque probare alrquid ncr-
uorum vincula, contra tcnfioncm rigidae fL
brae beruis quidcm dencg-tndam efle, atta-
uven tremores aliquos pulpaemollidandos,
ct (^iacem efic hanc fpirituum animaliun) hy-
pothciin^magis adoptandam quandam fibril«
he nerueae fenfibilitatem, ideoque nec cle«
«fhicam quandam indoiem fufpicandam« Ha-
"bes trgo, leAo^r, potior», quac ad infringcn-
dam ttqmdi nefuoH praefemiam aac^or na-
'ftcf adhrbiiit Q«ai« benc itCjuc a^ccuratc, vi-
^d^eritit alii. I>olendum prbfedo ^ft, vimm
"d. pt^JCr^r lCEtlHAAVfVM, ttALCSl
tlVM, TllAKttEllVM, HAMB£)CO%ttVM,
>lROctiA«*:AW tt iroitiiivM, ikiduccre
* ttetnii
JVrisbergiiixpir^ it obfiru. anatom. i6^
ii0niinem,nec vlio loco tnemomre primarios'
hac \n aKcna gl(di<)tores, ooslickivm et
BVRQGiiAVivM, cjiik inde niultum lum-
huio difceptationi inferrl pottuflTe videtur.
Excit;)ndus ergo etiamnum iiouus fpirituum
anifiKiiium kiQuiGtor t{\ icque nec ab philo<-
ibphia rudi^, nne qua tenebrae ncibis circum^
&lae vfx ap ne vix quidem difpelluntur.
KBNR. AVG. WRISBgRGll, Pro£,
Gott. Experimenta et obferuationes a-
nat. xie v^ero grauido, tubis, ouarijs et
corpore Juteo quorundam a8imalium«
cum iisdem partibus in bomine collatis.
Gottip^ ap. Dicterich, 1781. 4. pagg. 40,,
Redux ab itioere, qood animi rdaxandi
eorporisque firmandi caufla fufceperat, CX^
V R 1 8 B £ RG^ e re fua efle putauit, libellum'
mole paruum in vulgos edere, atque viris
quibusdam , qm eum non' tantuni iiumaniter:
exceperant, (id enim plures fec^smnt) fed tm'-'
ta coma exhilararant, pt^^9 vz^ a l t e r o,
lAHM, GERRBSHBIM,' GEHLERO, L O-
BCRO, HVFLAND, IVCHHOLZ.et
STaELLERO, pTOf^er inmimira inft coUata
btneuotintiai et amorii Uftimoma diuota mtnti
im^arare. Feficster ! Ipie vero libellus dua-^
* N L 3 bus
itf IL D$ Ubrit wuis.
bus pardbus conflat, quaram prior a. d. 13. htu
17S1. ponerior a. d 19. lan. vfiu ia focietate
Gottingenfi redtata eft. Muka infunt- nota
lippis et tonforibus, quaedam propria vel me«
]iu8 explicata ; at etiam vel in ipio limite in-
cenue profitMar vir cl. nondum dari oertam
et confiantem legem, quam in producenda
Boua prole natura fequatur. Ait ergo aucflor,
fuilla ouaria fcalam inter ouaria animalium
ouiparorum et viuiparorum veluti efficere,
pulcram ouariorum, tubarum et fiiniculi va-
lorum fpermaticorum firu<9uram habere, oua.
ria haec ab humanls,caprillis,equinisdtfrerrey
veficulas faepe ad infignem magniiudinem
increfcere vei indurari, corpora lutta difcre*
pare, fcropharum effe nitidifiima, aliter conu
parata efle equina et humana, tubas fuillas
ceteris longe antiftare, alam vefpertilionum
ofie affabre fii<flam, et fub congreflu referre
omamentum capitisffemineum, quod CarcaC
ien dicunt, dari animalia vtero fimplici vel
bicorni, cornua pro parte tubanim ialiopia^
oarum in maiorem amplitudinem ^xpanfa*
rum babenda effe, rarius repcriri vternm liu^
manum bicornem, qualem obferuationem
ipfe narrat, vterum variis tunicis conOare , ef
ipfam mufcularem adefie, quam, etiamfi nc«
gante cL VALTCROt ^ouis argumentJa
eOrnK
fTrisbergi exper. et obferu. anafom. 1^7
corroborarc annifus cft. Quam bcne ac vc-
rc, ipfe viderlt waltervs. Certcmagnos
"hic vir amico , cjfui difputationcm quandani
X 0 D E R t , Pf of. fencnf ei transmittcndam
putarat, candide rcfpondit, fe m ducentis cor
dttueribus fetninarum grauidarum, parientium
tt enixarum taks fibras mufculares nunquam
reperijje ; hhu nolle fe easfcite depiEfas adjpicere.
Vtcr horum cl. virorum rem acu tctigcrit,
iam non aftinet multis ahquircrc. Irritabilfc'
ac mutabile icmpcr anatomiconim genus cft
fcilicct.
. Verfuch uber die Phyfiocraiii; h. e. Dc phjr.
fiocratia, eius hiflQria, jitcratura, rafiio^
nc ct prctio, -audore ge. ani>iu
wiLL, Prof. Altpr£ Accedit libellus
cclebcrrimiis • ScrQniflimi Marchioni^
Badcnfis: Abrig^ des primipef de t-EcO'
nomiePolUique. Norimb. ap. RafpA.
Mirificc adhuc de phyfiocratico fyftematCj
quod aiunt, difceptatum eft intcr rci pcritos
ct impcritos. ' Laudatur ab his, dulpatur ab
illis, et, vf in re ardua, atqiie futili fieri folet,
fcepc cx ira, ambitione, partium ftudio vd
Inicitia. Scribebantur itiidti libcHi buc Sf^
^ ^ L 4 dantcs.
.V
if g JL Di Ubrii nom. ;
jAanM; tt wm& erat, qui liHraUarMm pkg/hr
iratiae fcriberet. Ecce«rgo peropportune CL
viLtiVMy qui primordia duxir , et pmo-
lediones banc in artem nouam habuit ! Ca-
ius libellus etd perfe(flu8 non eO, et hinc indc
quaedam lacuna, laudanda tamen et voluntas
t(ky et libertas fentiendi, qua hoc fyncni>|
tcSvvxtev tftin Germania nequa<]uam introe»
4ucendum publice proficetur. Ordo , quem
vir ci fequiti^r, ita ie habet Praeuia pfuffio»
fratiae notiom, adumbratur eius hyiaria tt /u
iiratura], adferunturque audtbres, vna cum 1$-
fcrorum enumeratione, Quo pertinent^prae*
ter inuentorem f r a n c. <^v e s n a y, me«
dicum regily 4 VHdot. tfi rtosNE.LA
<l#ftCttR lifi LA «tlVIfi^E, MIRA.
t«Air, DO v&^^f^ condillAG inGaU
Jfcl; {SettN, SOfltBTT^IrEfN, ft^RIN-
♦ iR, MAUVtttON, ^ilfflRtl^N, FllR-
-ITfiNAV et np^icilMAN in <5ermania,
f rmed(5re Mdr ^ione Badenfi , 0 A R O L O
FRIPERICO; non defTcientife^^ vt in re
noua folet ^ic^idef^, ad^er£^is. Seqiritur
idonea huius fyft,matis adumbratio , et aifti-
matio, vera quidem illa^ at vero amicis ptr-
, lAgrata. Pinil opufeulum praeclara JlfAr^^
Hi/ Baden/u Jiiigraphia, quam velim ad^
«tf» ^^iM {atnreft, ||«^ pcrfpiceri^
^uo
De poenis dani^mm, e^ dm^t illor. 1 6^
quo deiiijuin ctnnk rw^ de qo^ Uugstur,
redeat.
, UeBer die Straftn der Vfrdammten und dr^
ren Dauer; h. e. .Dc poenis daninaro-
rum, ac duratione ill^uin. Llpf. ap.
CruGum 1782. pagg. loa. o{\.
Fatctur auAor, inagni fibi ponderis videri
dubia \{\9 philofophica, quibus qeternadura'
tio poenarum iniernaiium follicitatur, nec ta«
Bien fcire fe, quomodo ill^ cum apertis h\
broriun facrorum effatis conciiiari poflint.
Vcrum nec dubla ida^nec effata haec aiHgen-
ter fatis aeAiniauit, ncque adeatotius quae»
flionis luomenta ab vtraque p^fte rite expo-
fuit. Interim eo fuam fententiam ipchnarc^
narrat : homines malos in vita futura maligr
mtatfe fuae pociias daturos eiTe, aoa tariiea
fic^ vt niiferia illoruin vel extenjm vel intrn^
Jlue infinita fit, nec vero fic, vt aliq^ando ab
omnibus poenis liberentur, vel in 9Ufn llatuiii^
!)eraeniant,.quo infeda videantuc e^. ui?-
eiada illorum; fed infelicitatem eorum vere
let^rnam efle futuram eo* quod.rationt per-i
fedionis fuae et &cuhatfs fent$endi ' gaudia
caeleHia longis interuallis rclinquendi ;unt abi
homiaibus iuiSy qulin hac vitaredio ammo
L 5 re^ae^
170 i/. De tibrit nouU.
rcfleque &&k ad felicitatcm fijturam conten-
difTenty et quod per multorum feculorum fc^
liem demum animi corruptidimi fordes ab-
ieifhiri, atque ad eam conditionem tardiori
procefTu cmerfuri, qua compotes fiant felici-
tatis alicuiu^vitamque igitur in fempitemumy
pro ratione improbitatis fuae, miferrimam
9(fluri fint, fi fiatus ipforum comparetur cum
Aatu piorum, quippe qui citatiflimo greflii
ad altiores gradus perfedionis ac beatitatis
eniti poflint. Satis facunde audlor hanc fuam
fententiam expofuit et exornauit; modo et
profundids vieritatam eius inuenigaflfet et foli-
dius demonflrafFct, vindicafietque aduerfus
lllos, quiforte exiRiinzuerint fdicUaiem gra^
duminorefn, quamquam aeternam, nondum
appellandam efTe miferiam aetemam, aut qui
negauerint, huic poenarum infernalium no-
tioni conuenire iliam, quam aucflor in iacris
libris reperiri fatetur. Cetcrum poterat au-
dor fpem fuam de futura damnatorum ad
meliorem firugem fenfim redeundi facultate
i^um cbldre quodam efferre, ipfoque confcn-
(u S.S.cprroborare,fi prouocaffet ad parabo-
lam iftam de diuite helluone, inter cruciatus
tartari]vehementiiIimosde falutc quinque fra-
mim| fubrum curiofo, et cum aegrimdine
quadam hum^na , cuius in Jiac vit^ plane «&-
^ ^ pers
Depoenis dammtorwn, ei dnrat. iUor^ 171
pers fuerat^ follicieo. -- Quod autem huncce
modum conciliandi repugnantiam (fi qua eA
omnino) oraculorum diuinorum cum rationis
aiTertiSy plane nouum et a fe inuentum putat,
egregie fallitur. Et facile poterat^ etiamfi
nefciiflct, fufpicari certe, fore, vt in hanc no*
di iftius foluendi rationem alii iatn inciderint.
Re vera enim illorum plerique, qui docuerunt
futuras poenas non duraturas ei& perpetuo,
eodem modo prouide circumfepferunt fuam
featentiam. Ita l e x b n i t i v s, et in primis
B.BE R H A R p V s , alijque. Nec poterant fa*
ne fentire aliter, quicunque et de Dei iufiitia,
etdenaturali elFec^u propenfionum hominis,.
dJutDrno vfii corruptarum, cQgitarent Cf,
omntno tESsiNo.ii commentatio hac de
re fcripta, itiSywbolis ad hi/l. et Ut. i biblioth.
ITolftnbiat. thefawris. P. I, p. i9St*
THEOrHILI CHRISTOpH. HAKtE?
Jntroduffio in notitian; Hteraturae Jloma*
nat!, in primir fcriptorum RomanorunK
Pars 11. Norimbergae In ofHc. FeU
feckcriana 17?!. i Alph. 9 pl. 8 mai,
Pergratum Romanarum literariim cultorl*^
1h)s facit Auiflof Celeb. quod opus inceptunv
flreawe^coptiQwrQ. et |ibrum perfcribere alla*
borat,
172 iA Db libfir^umir.
borat, quo literaturae Rom«ciae opes et co^ ;
piae expoauntur, et fcriptoruin Latinorum
notitia, quae conrinua fiudiis eruditorom inw
cremeota capit, po(l {imiles aliorum iabores^ :
egregie amplificatur. Equidem propofitnm '
Audori eft., nouam veluti BibUothaam Lati* ;
nam, ad exemplar Fabricianae, condere 5 £sd
infpeSo opere apparet, latius eius confiliom
patere, e^ poflqtiam prima parte fcriptores -
omnes^ quiante eum infinfirli argummto^ela* '
borarum, item collediooes plurium eiusdem '
generis fcriptopnm Latinorum enarrauit, tum
etiam orlgiftes iinguaeet libnitarae RofHanao^
expofuit } fobiicit commemorationem icri-
ptorum Romanorum omnium, quorum vel
ipia mbmimenta ingenii^-vel alia bene merito,
a veteribos celebrata, ad noHram nienioriam
peruenerunt^ ita quidem, vt non folum vit»
audorum et librosV coriimqne varias editio-
nes enarret, fed et ingenia eorum, (iudia et
mores (]lepingat, argumenta libroruin et cOn-
Ibicuas in iis animi et (Hli virtutes exponat,
deniquealios fcriptoresmultos percenfeat, qui
in aliqua parte vel vitae vel libri audoris illu*
(Iranda, et antiquitus, et noAra memoria, ela*
boraruntv Audoribus otnfiicis, quorum fcri-
pta ho^ verfamus, admiiccntur complures
' tlii, qQoruin hodk icripla iiulla,£ed firagnMD-
ta
Harkfn notit. IHeraturm Rom. \ 73
ta tantuit), aut fola iania reOat. Promdc muU
to.plura hic liber, quaai fabricii Biblio*
thectt, exfequitur, et afErniari poteil , quae in
ijiiulibus iibris vossii, HANKij, BOiu
RICHII, FABRICII, ivNjCCU legtatUT,
liic ferecoIleda,quoad infHtuti.rano p^uiiCty
et recentioribui eruditorum difquibtiQnibus
multum au(f)a reperiri. Praocipua tibri dos
videtur efTe in recenfione editiooum , qiM
i^ne, faltem in claillcis et praecipuis audlori-
bus, locupletiiCma eft, vetuOiores niultas et
parilm vifas, nec fabricio mcittoratef,
producit,- nobiliorum integro^ plerumqite ti«
tulos ponit, virtutes earum et naeuos iadicat»
multas denique {ingulariuui librorum vnius
audoris feparatas editiones, quas 7A.8B.I»
. ci v s parcius attingera folet, oiriole recen»
fet Etiam iliud peculiare huic libro eO, quod
diifertationes et minores libelJi, quabus iiqgu-
laria argumenta, ad vitam, ii^enium, xiodri-
nani cuiusque audoris pertincatiap vel etiaai
^loca fcriptoruca .memorabilta .^expoaisntui;,
quoromque raagna vis prodit aiHduje,- loco
opportuno dil^enter tneavoraotun In qui*
bus etii funt haud raro diilertaiiiiact^ae iatis
^cxiles, et imuiatura rudisingeaiitentmnini^
.qulbus alias aetatem et diutiirxum memoriaxa
*vix pcomiferis j kiadanda tameo ^efi tum )Sh^
. • " ' - • * ralitas
174 ^^- De tSffis wmis.
ralkas CL AoAoris, qui nec bis inuidere fiium
'locum voluerit; tutn in primis follertia in coL
ligendo, qua praecipuis magnarum biblio-
thecaram catalogis, diariis, et relationibus
cniditorum quam plurimis excuflls , tantam
niibem editionum, commentariorum, difleN
tationum et libellorum ad fingulos fcriptords
congefllit, vt his in confpecStu pofitis facife
intelligi queat« quid !n fingulis Romanis fcri.
ptoribus edendis et illuftrandis eruditorum
cura ad noHra vsque tempora tentatum prae-
'{Htumque fit.
Equidem harle&ivs ita animo con«
ceperat defcriptionem fui operis^ vt putaret,
vniuerfam literaturae Romanae hiftoriam com«
mode a fe pofle duobus voluminibus exponL
Sed cum procedente labore ita fuccrefcere fil«
uam rerum dicendarum (ehtirc^ vt, quae pri*^
mo alteriue tomo deftinata erat materia, nen-
tiquam eorum limitibus concludenda videre-
tur; ftatuit tertium volumen addere, atqu6
omnia, quae reftant, in vnum hoc fe coadu*
runi iperat* Nos vero, neque hoc fieri fine
detrimento ipfanim rerum po0e, credimus»
heque, vt Itl. Audor tam ardis fe finibus con*
ftringi patiatur, optamus. Volumen iecun-
dum in fcriptoribus Rom enarrandis non vl-
tra iaeculum Auguftcom procedit» et reftaot
jgituc
Harkfo notit. liieratufd^ Rm. ^7^
Jgitur a Hberii imperio ad nouli/nma latini.
tads tempora enarifandi fcriptores, qui.lic^t
4eaiores fint,,neque tam ampla defcriptione
digui, quam illi luperiores , numero tamea
ifios longiflime fuperant, et magnam, partem
etiamtot eruditorum curis fre(}uentati funt,vt
eorum luflratio minime videatur in^vnum vq-
lumen pofle compiogi. Videmur exfpedaris
a follertia literatiflimi A. poffe » vt telam in-
ceptam aequali labore pertexat, et vberrimae
materiae, plurestomos impleturae^ fuum lo*
cum ne deneget. Quin etiam boc, licet
paulio improbius vetum, addimus, vt operam^
qaao) jbrnestvs ad fupplementum Bj-
bliothecaeLat.Fabncianae promiferat,fed &to
praeueotus deflitult, exponendaoi fcilicet hi-
(ioriam latinitatis nouae et eccledaflicae, fu«
mat, quae e verCouibus Sacri Codicis latinia
nata, et per Chriflianos ad gentiles propagata,
fcriptores a ^rifcis Latinis, multum diuerfo$
dedit, et parum adhuc declarata a Pliilola-
gis e(l
Sed redimus ad librum Harlefianum, qui^'
vbi Pars L in Cornelio Nepote defierat, r^U^p
quos aureae aet^s fcriptores perf/^itur , et
a Cicerone incipiens in Caelare Germaoico
et Veflritio Spurinna , definit. Vbi quidem
Hununur, Spurinnam additum Caefari Gerr
oianico^
I7S //. Dt Ubris mmif^
-fnanico, <fn coni Trsrimo tinperante xAntkitf
totjntoriedis nobiiibus fmptoritms aetatis ar*
genteae, minime refertcidi» ad.aouitn Augiu
^leum er^* Caeterum fcriptores, qui eo tra^
fStu teniporam iloruerunr, m:^na cura et di-
4igentia peroeafentur, et audpribus claificis e(
-^mariis, quorum fcripta bodie kguntof,
taulti iatet^Mnntur alii, <p]onmi raoaumentii
-perierunt. ^ Sola deX^idM^Ofie eiuscjue libris
tmrado paginas f^j. implet^ Hia de Vkgili»
^4. et ftc de lulio Caefaft» SaUunio, HoratiOy
fjuio,- Ouidio diitgenti/Ilme-copiondiimqoe
^itinr. In iecundarm icriproribtis vii inniQ-
•re labore perfiingi Itcuit, ita Tcllemi&tffreeo,
rie ad eofum notitiam et feripea cagoo£:ea»
pertHitnt, paulto plenius accuratiitsque e^
4k i^i^' Valerium CMonem, ItdiumFkh
Mm, CailkKn Parmenlem^ Aiphiuin Aujtttm»
l^betas, U ifieitani Grammaticom , Antiftimii
Labeonem, Idutn AugufUli aeui, in £erie' ai^
«€koram plade peae(eriCos,iiectamrnin(%noe
memoria, defideraiiius* Quorundam far^^
'imtiiTa» aut minus aecurate notate videmus.
iic inter Varrbnis Atacini iedpca , pag. 17^,
liieiiio«i!li, non apparent dm Itifri mmak$,
^kw^ ^ UUorsiibuf^ (k ora mmriArm, ct ckar^
fg^mpkiug ^i tamcii vel praecipuieius.Mbr»
fvm iMt^^kf^nftm mlkuUymmsif wffm.ikiae
Ouidio»
Rar^ ^Ht tiUrdtur^ Rom. k^t
Ouidio, qu6sqae Varroni Atacino, non k(ft
maao, tribuendos detnbnftrauit VBRNdl^
1^0R?iv9 in Prooemio ad Halieutica, To^
ino L Poet. min* — P. aii; producitur C Cafl
fius Seuerus, isqueParmenus, et vnus percuE
ferum Caefaris, et verfifieator fuifTe didtur*
Ih quo, nili nos omnia fairnnt, tres omninfr
t)ami videntur confundi. VHt quidem defaN»
tis perCufTor, ^ui poft aciem Philippenfem
liberto fao fe occidendum praebuit, fiiit @i
Caffius Longinus. De quo fi agere hoc locd^
it par erat^ volebat CL Audor, niulto phirli
9e eiiis vitd et rebus gi^ftts ri^d poteranf.
Sed is neque Parmenfis erai^ neque ver/ificii»'
\clty et praeter epiftolas, quae inter Ckerohii^
oas reperiuhtur, nihil eius fcriptorum, qjnod
^et, memorari poteft. AiHls Qrflius PaK
itnenfis poeta fuit, cuius opufcula Horadus dk
i^iro^tttm in fcribendo qarminetngenium n[i#-
inorat Qoi easdem quidenv parte» bello dL
Ifiif fecutus ^% fed alio fato periit, Atbeni^
quo fe Caifio et Bruto et Antonid vidlis con-
talerat, Iei <^Varo, iuiTu Augufti^ interemtui
Deniqiie T. Carflias Seuerds» cdl^brisf ora^ofV
eittrettiis Atigoflf tcmporibus yixit, et propWr
leerbitatem ^ nialedicehtiam ih ^Hdoi ei^
iftos i&fere periit : ^ qno j^, Seneca^ Quini*
«HiianUsiTdcin^ Siijtii^^ftii^e^^Gfirter^
178 //. De Ubris noms» y
jia hodie exfteat^in CoUedipne veterum epi-
gramm. p i t h o e i reperiunda , ea quidem
jion alii, quam Cafl^o Parmen(i, poilunt tri-
bui; fed nulla ibi exHare meminimus, prae^
ter idyllium cU Orpheo, quod ipfum dubiuqpi
efi. . MultQ minus ad Cailium pertinent, quo8
HARLESivs, nefcimus qua ratione, quoue
jaudore addudus, ei tribuit,verfus^i?am^igtti/
fiue hubridis ammalil^us, qui in calce Petronii
^^i^ folent. Certum enim eft, illos verfiis
nmquam Caflii nomen habere praefcriptum^
c^Euantii, recentiffimi ^fcriptoris eife. — Dc
^Cornelii Seuerivita et fbnptis pag.4oa..paul]o
.pienius agi poterat, excums Oui^i, Senecae
vtriqsque, ct Quindiliani.locis, fi quidem ror-
menfegale ei tribuit, et magnorum regum va*
im/appellat Ouidius, quibus quidem verbis
-tragoediarum ^ fcriptorem intelligere volunt
plurimi, nos fimpiiciter res geftas magnonim
xegum, vt Cyri, Alexandri, cet« carmine a Sc-
uerp celebratas putamus. £t declamationet
jab-^o fcriptas, e quibusdiam Senecae et Pn-
fa^i locis poteft colligl Contra Aetna car-
ipen an ei rede tribuatur, loco Senecae, c
•quo haec opioio duda efl, attendus cpnfide-.
j:atp, valde dubium videri potcA. Editioni-
Jbus Aetnae p. 2I1. addi ppteft, quam i. ac-
jCA.i^iAS jq£ SEiiipNNEcimvemancQallic^
1. i s ' nods
Hart^notiUUteraturoiRom. ^179
notis et difTertationibus criticis et hiflorlcfi^
Parifiis 1735. 8. et c o n r. a r n. s c h m i-
Di vs V. C. cum Germanica verfione Brun*
fiiigae 1759. 8. dedit. — Similiter ad editionea
Virgilio - Centonum Probae Falconiae, p. 330
feq. memoratas, referri mtttiwt Henrici Han-^
uerii Stmeciani in Probae l/atericu Centonum
opus perquam famUiaris commentarius : Brufi"
fuici imprejfum aptid diuum Martinum anno
iSiif. 4. duem etiam fabricivs ignora«
uit. Eoaem loco, vbi de Centonibus Virgi-
lianis agitur, occafio erat infignis fymbolae
ad fiipplendam Bibliothecae Fabricianae rela«
tionem conferendae. ^ In hac emm p. 381. vbi
Tertulliani locus affertur, quo Hofidius Geta
dicitur Medeam tragoediam ex J^irgilio ptenif'
fme exfuxij/i , in iabiedla annotatione narra*
tur, fragmentum infignc eius tragoediae a p«
8CRIVJBR10 in fragmentisTragicorum vet.
editum efife; fed omitdtur, quod addi in re«
centidima Bibliothecae iilius editione omnino
debebat, Medeam tragoediam nunc integram
a p. BVRMAKNo Anthologiae lat libro L
^ {'78. publicatam effe. Q^od exempluin
Ceatonis antiquiiTTmi , quo reperto egregia
acceflio ad .liifloriam fcriptorum Latinorum
iada eft, fane dignifllmum erat, quod vel cum
ibfonii et Falconiae Centonibus» vel alio lo*^
rgO ^ 11. De tibris nam.
60, occafione Medeae Ouidianae, memorare-
tur. — Aemilii Macri de virtutibas herbarum
editidnibus, quae p. 350. reccnfentur, ncfci-
mus, an addi mereatur^ quae ab hbnr.
^ANZOvio LipHae 1590. vulgata prodiit,
6t ad iiianus eft. Equidem huius titulus idem
eft, qui Ranzouianae editibnis a FAfiRicio
iliemoratae, quae tamen, quoniarn Hamburgi
i^^6. imprefla dicitur, conferri cum altera, fi
fortc rebus nonnulUs difFerat, meretur. — Pof-
fent fortafle, fi quts hoc agere curioHus veliet^
obferuata et aflerta III. h a r l b s 1 1 pluribus
tbcis vel corrigi, vel locupletari, vt eft eius«
modi liber plurimarum animadueriionum et
emeildationum capax; quaecunque tamen
errata ^rte inueniantur, facile ea tot aliis
, egregiis et accuratis obferuationibus penfan-
tur, quibus notitiam audorum Ldtinorum et
Kteraturae Romanae fcientiam auxit, vt, qui
eam inftrudUffimam habere cupiant, praetor
Bibliotliecam Lat Fabric. hunc in primis ^on»
fulere libram debeant Atque his IpHs anmX
poftquam nbuinima Biblicithecae Fabridanae
editio prodiit, plurium eruditorum cura me-
^orabiles accemones ad hiftoriam audoruoi»
dui hocvolnmine recenfentur, fa<flae funt,
quas ab harlesio fuo loco expofitas iu-
fundum eft legere. Referimus hiic commeiW
tatio-
Horkjii twtif. Jiieraittrm Rom. \%l
{atioQes et operas^ quas illuftrando Cicetoni^
Virgilio, Ouidio, tum maxime Horatio adbuc
dicarunt dodi viri , quae fane apparent nu*
merofi/fiinae , vbi cum relatis in Bibl. Fabric,
comparentur. Reierimus in primis inuentos
nuper Faftos a Vcrrio Flacco ordinatos , gc-
teaumque eorum difcrimci^ a Faflis, qui Ca«
pitolini nominantur. Quo^ cum olim o n v«
FRivs PANviNivs fub AVnii^ri uo*
inine edidilfet, plerique eruditi cos ipfos c05j
crediderunt, quos a Verrio olim compofitos
Suetonius memorat. Nunc Faflorum Verrii
Flacci reliquiae e marmorearum tabularum
fragmentls, Praenefte nuper cffofljs, cdidit ct
jlluflrauit f. f. f o g g i n i v s, Romae 1779.
cuius libri caufla HARLtsivs de Verrio
Flacco et dcFaflisCapitoIinis fingu|aribus ca.
piiibus egit. Memorabilis cUam accefllo aq
Jibros Liuii adhuc cognitos fafla cft, frag*
p)ento libri XCI rcpcrto, quod b r v n s i v s
nofter V..C. primus c codicc Vaticano cruit.
In quo cdendo, illuflrando, vcrtendo cum
paflim ccrtaucrint cruditorum ftudia , h a r»
jLEsivs his rcferendis p. 428. feq. non exi*
guam hiftQriae Liuii ornandae occafioncm
habuit. Cum noh minorc induftria viri dodi
adhuc ad ornandos icriptorcs fcquioris aeu|
I^ioQs incubuerint^ op.tamus ^uam ma^ime,
k's '• '- ^^ '•■ 'v*
1 89 ii* De Ubrls fiouit.
vt Cel. HARLEsivs in iis proidmo toinp
receafendis parem diligentiam adhibeat, atque
opus hoc iiterarium, quam primum id caete«
rae eius occupationes permiferint^ abfolmum
cmittat in publicum.
W.
Volumen XII. Openim Pbtiarchi,
quae oUm aRBiSKio edi coepta , poft
eius decefFum copiis et fubfidiis ab eo reli*
Ois inftrui et continuari^ curauit Georpus,
bibiiopola Lipfienfis^ fuperioribus nundinis
LipfienCbus^ tandem prodiit. Qiiod volu*
men folos^lndices in fcripta Plutarchi mora*
lia et philofophica, quemadniodum prae*
cedens XL invitas paralielas, eontinet, et
quidem tres : vnum verborum notabilionim
vel Graecitatis , alterum rerum in iis occur-
rentium, tertium audorum a Plutarcho d»
tatorum. Nomen eius, qui confeqerit, nus»
Jiuam editur, neque enim praefatio addita;
ed minime dubitamus , au<^orem eife h b s«
I. E R v M , iuuenem induHrium et Graecarum
literarOm probe peritum, cui reiskivs
viuus operam fecundariam in edendis Graecis
fcriptoribus ad expurganda paginarum exem*
pia typographica et conficiendos indices de-
leginie*
FoLXIlOperamPttttareM, ed.liaskii. JtZi
legafuerat, et pleraque fubfidia eo fpeiSantia
comnuCsrat. Neque vero in hls indicibus-
editoris vel/eruditionem vel diligentianrdefi.
deraraus. Vberes funt et accurati, quales ia
prioribus Plutarchi edicionibus non inueniun-
tur^ praefertim illeGraecitatis ad ledioneul et
intelligentiam auAoris perquam accommoda*
tus, qui verbis fere omnibus interpretationem
^atinatn^et varias eorum fignificationes,phrt-
Jes item notabiliores, a Plutarcho vfurpataSj
rubiicit, Sed his indicibus fummopere velle-
mus adiecftum efTe alium, qui titulos et ordi«
nem opufculorum per plures tomos diOribuA
torum exhiberet, ne fcilicet vnum eoriim
iuoluere cupientes nec^ff^ haberent, fingulos
tomos quaerendi cauffa perluflrare. ' Optan^
dum et illud erat ,- vt ecHtor fcripta quaedam
?lutarchi recentius edita, nec iikpriflinis cdU
tioDibus inuenienda, huic nouae, ad meiio-
rem eius perfedionem et commendationem,
adiunxiffet, quemadmodum volumini X. duo
i^agmenta Plutarchi dc difFerentiis quibusdam
metri heroici, verfuumque formis, adiundla
lunt, e codice Regio Parifienfi a Celeb, v j l-
L 0 1 s o N o defcripta. Etenim alia Plutarchi'
iragmenta, eaque maioris momenti, reflabant,
feriptis eius philofophicis adiidenda, Qoald
tft opufdJum-Plutarchi vttI^ IvymW, fiue
M 4 P^
|S4 - Jl D^ Ubrif mmf.
ffro nobiHtaie^ cuias partem quidem F A B R l*
^i vs BM Gr^ VoL XIL p. 268. feqq* intc*
gniiii vero, quannjm fctlicet in codice mf. ex«
(labat, tc. CHRisTOPH. wolfivsTo-
iwo IV. Anecd. Graec p. 173. feqq. vulgauit.
Referenda huc etiam duo fragmentaPlutarQhl
tx libris de anfma, quae primum a T h o m iv
•rHiR^riTTO Londini 177&. poft a i. g^
9QHNEIDER0 cum Plutarchi libro ^f^i
^ful^oop elyosyriff Ar^entorati 177$. funt edita,
Caeterum iubentes latemur, editione hac Plu^
tarcbi, fci:ij)toris primarii et inter Graecoi
dodiifimi, pbrium interpretum annotatio*
nibus et copiofls indidbus inftrudla, fljudiofil
Graecaruo^ literarum haud parum coxiful*
tum eiTe*
JDef Hrn. Aht MiHot — Uhiverfathifiarii
ete. h. e. ^illoti hiftoriae vniuer«
fah's, additamentis et emendationibus
inflruAae a g v 1 1. e r n. c h r i s r i a<
N I — Tomus FL Lipf. ap. Cruliunu
179%. I Afph. 10 pl. od.
Pergratan^ liiftoriae amatorlbus banc librf
et curate et elqganter admodum fcripti edi«
tionem efTe, dubitare noo licet. Nonduiit
Cnim^fi vervu;^ &teri vdimus, hHloricis libris.
: ••• ^ ^ -- ^ti
imilotitttJloriaxmairfttlis.Tm.Vl. i%\
^uv prodefTe fimd et delcdare poflent , di*
gnainque haberent hifloriae ipHus dulcedine
eloquentiam, abundamus GermanL In pri*
niis vero libri ifti, qui hifloriam vvhurfcm
.eomplexi fuerant, vel nimiae molis vel mo«
duti minoris erant. millotiani autem
operis apta cjuaedam efl magnitudo, quae
neq\]e obruere ac deterrere legentem, nec kV
• lere polllt et inanem reniittere primis rudi-
mends iam inflrucAum. — Continet hic tom.
VL centuriae annorum a Chriflo vndecimae,
; a Gregorio F^IL P. R. vsque ad decimam
quartam L potius Vsque ad Bafileenfe conct-
lium,. hifloriam. Epacha quarta enim^ aeid
nimirum medit, ^x difpontione^aiu^ori rece-
pta, comprehendit bellorum in primis wier
mperium itfacerdqtium a ppnrificatuHildebran-
dino vsque ad medit^n fec. XIII. inde geflo-
rum, expeditionumque cruciatarum, narratio*
nem, non praetermiflis, quae de aliisEuropae
regnis memoratu digna fuerint. Epocha quin^
ia vsque ad fec. XII. finem procedlt, inngnis
maxime , eo, quod per illam fumma fafligia
adfecuta efl tyrannis papalis. Epochaftxta
continuatur ad a. 1300. nobilitata mdxlme PAi*-
Tippi pulchri, et BonifacH i^lll. difridHs, aliis.
que euentibus, qui inclinandae mbx poteflatii
Faparum, fpem facerent, quam deniijue Epo*
M $ ^ha
jgtf * // De tibrifnotuf.
rAay?p/««fl implctam vidit^uropa. — Scri-
ptoris hiiius fidem et curam rarilllma efl co-
pia notandi, et iicubi ed, eam occupauit fel-
lertia editoris, cui debetur quoque fucdnda
hinoria regnorum Europae feptentrionalium
medii aeui, inferta p. iig . 143. et appendix^
oua hiftoria ecclcfiae Chrinianae a fec. VI - XV
fuppeditatur , c-moshemio fere , vt vi«
detur, excerpta.
Neuefte Religionsgffchiehte etc. i. e. Ad no-
uiffimam religionis hiftoriam colleda-
nea, editore c h r. ^ i lm, f r a n c.
w A L c H I o ctc. Tom. f^Iil. Lemgou.
1781. I Alph. et dimid.
Infunt: I. Narratio de inquifitione, aduer-
fu6 I O H. L A V R. I S E N B I E H L I V M fa£la.
Sine dubio iilam compofuit ipfe clariftunus
editor,. walchivs, idque ex genuinae
fidei documentis, luculento ordine, fine
omni partium fludio, — Vtinam haec fiiil^
fet poftrema tragoedia, quam ignorantia, fu-
perftitio et inhumanitas in ecclefia Komar
nenfi lufit! II. Narratio de controuerlia,
quam edvard. gibbon excitauit, de
prop^gatione et ftatu religionis Chriftianae
intra trecentos fere a Chriito nato ahncs.
Vidc.
JFakhUeoB.adn(m.riiU/l. T.VIll 187
Vidctur eiusdem efle autfloris. Traditur pri-
mum fumma libri celeberrimi , quo multo«
rum odia iibi peperit gibbonvs, etin
pritds difputationis, quam ei intexuit de cau-
fis propagat^ae in imperio Romano religionis
Cbriftianae; deinde fcriptorum, qui aduer-
fus illum infurrexerunt, notiria fuppeditatun
Sapienter iudicat au^or, quamquam qib-
BONi fumta Chriflianae veritati inimica Cnt;
controueriiis taq;ien cum illo agitandis nihit
effici, optimamque viam illius confutandi,
aot certe aduerfus illius arma praen)uniendl
animos, futuram effe fidam eiusdem hiflpriae,
quam gibbonvs tantopere deformauit,
narrationem. III. Eiusdem relatio de con-
trouerfia fuperlibello sam. lENYNSiide
daritate dodrinae Chriflianae interna, (]ui in
fufpicionem malae fidei atque hoflilis aduer-
fus religionem confilii vocatus a multis efl.
IV. Narratio de vita ct fcriptis dav. h Vp
Mii. V. Ven. sp a^genbcrgii com-
mentarii de fufceptis Fratrum euangelic. inter
Gentiles, fufius iam a nobis recenfiti,m.Febr.
p. 175. VI. Rev. MVTZBNBBeHERi origi-
nes ecclefiae Lutheranae in promont. Bonac
Spei erecflac. VII. Locuples defcriptio ho»
dierni ftatus Baptiflanm f. Mennonifarum.
Vm. De conciliatione eccleiiarum Proteflan*
tium
|gg ///. NotM tU&raria.
tlum iaPoloRia etc. IX. Spicilegium alteratm
|u(loriae de turbis Febronianis. ,
JIL Noua literaria,
Romae nunc tandeni quam proxime in la.
cem pubjicam prodibit liber criticae facrae
nudioiis perquam vtilis futurus atque acceptu^
cuius inlcriptio erit fere haec : Specimm va^
riarum kStiomm facri Uxius et Chaldaica KJl^
heris additamenta , ex pontificio codice edldit,
variisque diJfertationiHf iUuflrauit i o. B E r n.
D E R o s s I. Vniuerfa libri i)uius ratio haec
cft. Oput I. agit de codice pontificio eius-
que conditione et praefiantia, IL exfaibet fpe-
cimen variarunrr fedtionum facri textus pontl-
ficii codicis, hifloricb criticis obferuationibuil
jiluftratum, IIL agit de Chaldaica Faraplirad
pontificii codicis, variisque eius lci^ionibuf
et vfu in explicando pptiflimum celeberrimo
ioco I Sam.VI,i9. IV. dcEftheris additamcn-.
tis eorumoue fidc, au(9orc ac prim^geniis va-
riisque codicibus , V. exhibet baec ipfa ChaU
^aica Eflhcris additamenta, cum latina ver«
iione variisque ledlionibus codicis Vaticani et
Ambrofiani, quibus VL accedit de celeberri-
mo codice Samaritano tritaplo bibliothecad
Barbe-
111. Noua Gterark. ig9
j^beriaae, vbi multa de fa6c codice eiusqde
«etate ab aliis antea miniisredle tradita emen-
xlantur. lundlum huic opufculo efl aliud
^,Cenroris theologi diatribe, qua bibliographi-
ae antiquariae et facrae critices aliquot capitm
illttflrantur;,, cuius pauca aliquot exempla
amkis potiflimum diftribuenda hoc infigniun-
turtitulo: GABRlBLlS.FABRICr S. T,
D. ordinis praedicatorum collegii Cafanaten-
fit theologi, diatribe, qua bibliographiae anii*
*^uariae et Sacrae Critices capita ali^uot iUu^
ftrantttr. Svo.
Communicata efl cum c r s l 1 1 o nodro
ab ilL s G o p o L t epiftola, quam perill. Ctf-
bes DE SALVCES mifeirat ad ^eleberr. vi«
ros, iiACc^vERVM, et ciGNA, in qua
acidum nitrofum, (quod antea, analyfi ihflitu-
ta, contenderat compofltum effe ab ^ddo
empyreumatico falealcalino Yolatili,terracal«*
brea, et filicea) nuncper fynthefin compo*
Here docet. Terra nempe metallica deiiden*
da eft ex vitriolo martiali a fale alcalino vo-
latili (qui feparandus efl e fale ammoniacd
ope olei tartari (per deliqnium) vel lixiuii fa«
{^nariorum, vel liquoris I&om) : omniaqucf
poflea combinanda funt eum^^ite nlcalitio B-
to, eti«|iide»i euapwoiufa) «Ut 4e(Hyanda^r
Tofixm
190 ^i/« NomlUerariiL
Totum artificiuin^pcnderc srfErmat pcrilLCo-
ines, a partium accupatiilinia quadam propoF-
tione, quam^fcro palam indicare, alii occailo-
nireimiat} additque, ex tisdem partibus^
mutata folummodo partium relatione, pofle
quoque falis acidum produci. Noiia certe
en.haecce nitrum generandi metbodus; de
cuius vero pretio, tempus vlteriorque expe-
tientia ftatuent.
Denuo prpdiergn^ J?r^m^apud Cramerum :
<; A T T I meletemata noua de ratione, qua va-
rJolarum infido peragerida eft, in Germani-
cum fermonem e Gallico conuerfa ab e. g.
w A G L E R o. (178X. pagg. 2x4.) Editio noua
eft, fi annum fpedlcs^ vctus fi materiam. Ex
artc^nim refpondet editioni Hamburgenfi a,
1772 — Idem "valet de libris duobus h i e lu
DAV. GAVBii, nimirum injtiwtionihus pa^
thflogiat medicinalif, quae Lipfiae apud Kratl-
iiuni prodierunt (a. 1781. pagg. 512., ttUbeUo
de metbodQ concinnandi formttlas medicamento^
rum, qui Bafileae apud Schweighauferum lu-
cem vidit (a. 1782. pagg. 43p. 8.)
Clariif. RB I s K I A vitam mariti fui, quam
tESSiNGivs ex fchedis ipfius REiSKti
conciQnaad^mTeceperat, nunc ip£| d^cribtaaa
deuinat
111. Npualitifaria. jji
deflinat edere, eoqup eruditos, qui memoriajn
R E I s K 1 1 «iusque meritorum caram habent,
volunique libri promidi emtores eiTe, inuitat»
vt nomina fua apud fe, vel apud bibliopoiii
Deflauienfis curatores profiteantur. Ltbec
ipfe praeter vitam viri continebit recenfionem
accuratam commentationum, quas ille noami
fua fcriptas reliquit, tum feriem epiAolarum,
a viris dodliflimis, videlicet Reimayp, Uoruil"
lio, Meermanno^ U^ejfelingio, Abrefchio, Schoe*
pjlinoj, Gwnfro,, aliis, ad eumfcriptarum. Sub-
fcriptionis tempus ad exitum huius anni pro-
rogatum eft, quod qui obleruauerint, alpha-
betum quodque libri pretio 12 grofT. rediment;
BafUeae d. XV lul. e vita difceffit celeberr.
ISAAGVS ISELINVS.
HeJmftadii Cl. w e r n s b o r f, A. M. de-
nominatus efl a Duce noflro Sereniflimo ^d-
iundlus faculcatis philofophicae. — Linguae
Galiicae pnblice doceiidi munus etProfeuoris
extraordinarii honores nadus efl lvdov.
c 0 L L A s ; iedoris linguae Anglicanae et ItaL
FRID. THEOD. KUHNE.
INDEX.
i, Aneechta.
Georg. Szerdaheli epift. apolog. pra lefMtis
Hungafis^ ju ^
U.Ih
jja Inchx.
11. De tibris notiis.
i.Ge. Hdfl Nachr. von Marokos u. fes. jy, t fb
• 2. WUh.FalconerBemerkungenUberdenEifh
fluji des Himmelsflrichs ^bc. 119
3. Mattk. Dobfon Uberdie medic. KrHfte der
fbcen Luft. 130
4. lo. Dav. Schopf U^irkung des Mohnfqft^
etc. 135
5. lo. Gottfr. fferder vom Geifl der Hebr.
Poefie. i^
6. Henr. Pfeffinger ffelvetiens berUhmk
MWnner. Tom.I. 145
7. 7a; Dav. Riephe ErkiHr. rf./j. Cap.Ief. 14/
. 8. Henr. Frtd. Dietz Archw Magdeburgf
Rechte. Vol. I. ^ ^ i^
9. Car. Godofr. Hagen hiftoria Lichenum,
> praefertim Praflic. 156
1 0. Des P. Labat Reifen nach tf^efliniien. i^f
11. Apt. Michelitz fcrutinium hypothefl
fpirituum aniraal. 163
12. Henr. Aug. H^risberg experimenta et
oliferu. anat. |6I *
; 13. Ge.Andr. frHlUber die Phyfiocrcitie. 167
14» Ueber die Strafen der Ferdammten m^
deren Dauer. i6a
15. Theoph.' Chrifloph, Hartefti notitia lit^-
raturae Rota. P. II. I7t
■rd.-©pmm Plutarchi, ed. Reis^ Vbi 3QIi
17. Miltot l/niverfathiflorie, Tpm^VL' i^
18.: Neuefte Retigionsgefchichte,T.ynL j%6
flli Noua iiteraria. f • '8S
AJVNALES LITERARU
SEPTEMBER
ANNi MDCCLXXXIL
Hdmfhdkp/h.
papynim it c^rticom iii9tat!ft&, ifmlms if^fm
r^ libros fuos iniicribeh^, apce|i&n^$iii
cfleabi|adei39to0at ex MpNTf AvgoNXji
hktQgrdsjiim^t^^ et Nw$mx Tr^iti 4fi
i)^lomMti4tte T. I. p.s^ttc. Peipaujpa oph '
wmi la ^temtra hai^in maleriamm ipdftf^*
<um fragoEieatajaetatem tDleaiiit, dme&i bl-
ili(»heosu»m, vbi aiQCeniaatar, iure optimp^
'hki&u Aaddpfc vero tts eft, <)u^us %i}|s
oodipes {lapjiracei a corticeis dklinguantur:
^e (pium noa &t!s acounMCe animadper^
'videret MAif FVa, «ofrocefl^, Yt ch^
tim coetioeam vaquam exkttiiEb nc^et S^
'iiterttdffimi «odores opesis jdipiomatioi aalie
-^ti p.fiajccimfuffatoMfto Sah-German^isfi,
%mi ^ctiQeiigti ksbm^ cOmipimyaceis^fSri-
MlJ. N gie
194 ^* Aiucdota.
gife diiierfitates nomiiillas cxpi(cati funt\ nd
^uas qui attendunt, vix fallentui; ludicium 'de
buiuscemodiMflis laturi. His viris ducibus
vfus, fatis tuloafBrmare aufim^firagmenta illa,
de quibus in praefens ^o , in cortice fcripta
eire. Nam et facile rumpitur charta haee
corticea (pa^yraceaverofolida eftnequeadeb
firagilb) et, prima fuperficie euulfa, quod reli-
quum eft chartae, literis bic illic vacat, et
crafliQr eft atque fordidior. Snperfides et«
fadichartaniinhic^i!Iiceuanuit: quodin^or*
tice pariter acddit Ipfa haec fi^gmenta,
^uae dudum. Kbliothecam Academicam ou
narunt, Jicet, vnde iilata fint, ignoretur, con-
ilant quatuor tabulis nnnc conuohitis, fi>rmae
<><flonae ab vtraque parte infcriptis. In alte»
-ra enim leguntur vocabula Graeca, in altera
-Latina, vt haec fragmenta ad Glofitfiani
<jraeco . Latinum pertinere videamur. Vdb
cabulaGraeca^charadere, quemvocant vnci»^
lem, exarata funt Latina ad trharaderem S»
xonicum, a mabillonio de re diplom.
'*!>• 350. ex codice Corbeienfi no. 660. prola-
-tunHipiamprosnmeMcedunt ^ Scriptura tom
Graeca tum Ladna feculum prodere videtot
odanum vel nonum. Praeter has qaatuor
t^las fuht dhi minora ffnfhih etusifom co-
dids* Omnia fi-aipiienta liett argumenti
. . . digcik»
drgnitdte fe pafum commendetit, exlmia ta»
men raf itate, et eo, quod in fuo geiiere vnica
fant, vel cekberrimis codicibus anteponcn&
iimt
IL De iibris noutf. '
D. lOH» 8AL. ^EMLER» tkeotogifiki
Briefn Erfie Sammlung. i. e. theoiqgi*
carum epiflolarum J&facuius I. Lipfiaev
apudWeygand 1781. fafcicIL ibidiTta.
fafc» IIL ibid* eod.
Midis iis, quae contra au<ftofem obferua*
tionum ingenuarum fdper Cliriflianisnio da
audofitate librorum fymbolicorum duplici*
^uedodhlna, quarum altefa docf^orum^ altera
plebis efl) et deinde contra cenforem BerolU
ftcnfenij ad purgandum fe in controuerfia
Bahrdtiana diiputauit, refefemus tantum^quaa
de origine Pfeudepigraphorum VetTeft. do*
dte et fubtiliter pfotulit* Haec cum graeca
V.T* vicfipAe nexum quendam habcrej ne*
^ari nequit: fed num eo tempore^ quo ver«
loconcinnata fuerit^ an iam antea prodie*
rint, dubitari poteft. Deinde quaefiio oritur^
num haec fcripta extiterint, priusquam hiflo*
ria lefii Apoftolorumque fcripta iiota fuerint*
N ii Tan.
iii
196 II. D$ Ubrii notut.
TTandem^nutn dliquid certi de aucfloribuf ho-
rum librorum connci pofllt s b m l e r 6
verifimile non videtur, poHquain verfio BiJ
bliorum' diu in hominum manibus fuerit,
pfeudepigrapha fingi et au(floritatem fidem*
que nancifci potuille. Quare origo vcrfio-
nis et horum fcriptoruni in eadem tempora
ipfi in idere videtur. Sed vti pfeudepigra-
pha NcTt centum vel ducentis anili^ pouge^
nuina.N. T. fcripta plaufum iptid Chriftia-
nos ferre potderunt ; ita non video, qutd cao*'
£ae fit , quod verfionem Graecam et pfeude-
pigrajpha V. T. fub idem tempol^ iti Vulgui
exiifie arbitremur. Re(flius audores fufpica-
tur fuifie ludaeos Alexandrinos, qui coniiMi*
dis viribus eiusmodi fcripta ediderunt, vt ho*
i;um ope hidaeos vbique difperfps a comma*
nione cum Etbnicis^ inter quos viuebant, ar»
qerent, ct fabulis fanaticis vaticiniifique ardiuft
inter fe coaiungere ftuderenc. Hoc in pri-
inis libri Esdrae quarci propofitiim fiiifle vbaK
rius ofiendit. Talibus etiam fcriptifi odiucn
ludaeorum in ^entiles inunanem ihr modum
augebatur; et quum haec ad Chriftianoa «x
I}idaeis tranfirent: origo multarum opiaio^
num et exfpedauonum^ quas ClirifUani isfat
Apafiolorum temporibus fouebant, fiicile pfTr
ipicitun ImmopttCat ssHLBiLV9y inepi*
" floiig
Smtmiheel. epifiolfafi. 7. II. 111. 1J7
Aolis PaDl]\ Petri, Iudae et lohannis haec
p/eudepigrapha notari atque au(ftores eorunpi
taoquani iinpoHores ef homines fanaticos vi»
Cuperarl QjioA exemplis varijs ingcniofe il-
lu(lraiur.
Inj^afcieuh fectindo p^aefertim noua Apo*
ealyplcoB defenHo fub examen reuocatur,
Axirea autem pergit cel. audor contra audo-^
reni liberarum obferuatioaum fuper rellgiooa
Cfarifliana difputare. Pefendit enim* nunc;
«EMLEKvs au^oritatem et vtttitatem libro-
ruo) fymbolicorum. De infpiratione librorum
iacrorum ita agit, vt monnret, notionem hu-
ius rei recehtioribus temporibus magis (jilata-
tam et mulatam fuifle. Maxima verd epi-
fiolarum pars verfatur in diiudicanda apolo*
gia Apocalypfeos. Quae au<flor apologiae
ingeniofe excogitauerat ad tuendam Apoca^
lypdn, parum probabilia efle demonfh-at s £ m«
L E R V 8% Fraecipue quod cap. I . XVJ. pro- ,
logi loco iiabenda fint, neque ad primariufn
iibri argumentum pertineant. Suniit etiomr
audor apologiae, Apocalypfin Neronis ten>-
poribus fcrtptam efle : qu^e hypotl^efis vete-*
ribus interpretibus aduerfatur. Fnfe prQe^
terea probat semlervs, euerfionem lu^
daicae regipnis, et propagationttn regnrChri*
fii fpiritualis p^ terrarum x^i^m, uunim^
, N 3 prae.
19% 11 De Ubrif wmh.
praecipuum libri argumenmm ' conficera,
Tandem demonflrat, Caii teftunonium apud
Eufebium , quod Apocalypfin quandam Ce-»
rintbo tribuity de hao, quam hodie Chriniani
inter canonlcos libros i^ipiunt, Apocalypfi
valere.
FqfciatH /^irepiflolae priores refutatio*
nem conciudunt . noui defenforis Apocalyp^
ieoB, oflenduntque locos ex Caio, Dionyfio,
Eufebio addudos, qui Apocalyplin memo*
rant, minime ita interpretandos efle, vt (la*
tuit defenfor ille, cui ingenii et eruditionis
laudem non detrahit SEMLEavs. Caium
de noflra ApocalypH Ipcutum effe contendit
8BMI.ERVS, eamque tanquam Cerinthi
foetum fabularum impietatumque plenum re«
iecifle, Deinde ne ipiius quidem Eufebii iu*
dicio Apoflolumr lohannem Apocalypfeps
dutflorem habendum effe demonOrat Tan"»
dem quicauid veteres de loco Caii, qui de
Apocalypu agit, fenferint, nobis liberum de
eojudicium relidum' effe, veterumque fen^
tentiam neutiquam veram et firmam haben«
dapi, Sequuntur epiftolae fuper diuerfis fon*
tibus religionis Chriftianae apud diuerfas fe*
das. Erant horum primarii Epiftolae Apo^
{)olQrum,data quadam occafione confcriptae»
^uae tum a Cbrinianls ex rigidis iudaeis on-
gUiem
Smkri thiol. epiftol.fafe. L II. III. J$9
gmem duoentibus, tum a difcipidis^Pattli coU
Jigebaflttir. Vtraqiie vero coUedio priinuin
faiae tantum eccleuae f. fedae propria erat
Faulus eoim Chriflianis non fcripierat, qui
Fetruaa, lacobum, lohannem duces fuos ve-
nerabantur, neque hi ad difdpulos Pauli epi«
flolas miferant Deinde verifimile eft, iam
ante elapfum feculum primum plures iidfuiire
hidoricas nmrationes,. titulo Euangeliorum
iofigoitas; fortaffe 30 . 40 annis poft Chrifli
mortem exaratas. Saltem in epiftolis Apo*
fiolorum nulla reperiuntur indicia^ tum tem-
poris iam exflitiffe Euangelia noftra: quo-
mm quidem origo et occafio a patribus Ec-
defiallicis plane ignoratur. Vix ante finem
feculi II. haec quatuor in manibus doiSoris
cmnsdam iundfan fuinta aderant. Cetero-
rum Euangeliorum nonnulla his* quatuor tem*
pore vel prior^ fuerunt vel aequalia. No-
tonr\eft,ea iam feculo II. late dimifa fuiire, e.
g. Marcionis Euangelium etc. Scripta vero,
5|uae iuxta et praeter Nouum Teflam. inde a
eculo fecundo et tertio in manibus Chriflia.
norum fuerunt, non impofloribus omnia tri«
bueada funt; neque fuis carent meritis. De
ixiultis tamen fecus fentiendum efl. Satis
enim aperte fe produnt ab hominibus frau-
dulcatis confcripta. Ab vtroque horum fcri.
N 4 ptorum
900
pfofum ^n
guitgenu^ )>
nenttum, tk%
editomin, \y
boHs et (;.' i
uebant hon
ligtonein t
bantiir. 1 -
gttandon^
fijpcr lil
Agitur di
religionir' i
m% ad n<^ "
nem fiut
ierioribai
mvs iteru..
Huac recei
Hbertaitein
PET
med.i
tijralc»
nacu
rionif 11
mutr
M* H
I
*ext
. ora
:nct
::orB
-n
---1
- - i
U
909 //. Dt TMi ntMtti.
pfdmm gfendrt tSMiBitvi terdttm dinifw
gmt geniis Itbrorufn, fnuita £il(a et fidfkia conti*
nentiuoi, eom tacnen in ftiem ab aodoribue'
editorum^ vt aequalea fuds emendent Para-
bolis et fabuUi. comparari podimt Permo«
Q^ant liomifUim animos ad Chriflianan] re^
Iigi6nem , et mytbologiae ethnicae aduerfa-
bdntur. Hic non de arttficiisClericorum co*
gitandnm eil Claudit fafcicuium tradatio
uiper libera or^ine religionis Chriftiaoae.
Agitur de cognitfone, qua ludaei ante ortum
reiigiOnisChdfliadae imbuti eraat, quaque adi^
tiis ad nouam dochinam patefiebat. Cano«i
lEiem fiue colle<flionem fcriptOmm iacrorum
ierioribus temporibus fadam efle a e M l e*
t V a iterum iticulcat Tranfit tandem ad ea,
quae recentiflimii tempOribus Ouriftianonim
libertatem cO«tuentm.
Peier Campers kkinere Schriften efe. i. e.
rET)ii CAMFERi opufculorum ad
itiedicinam et praefertim binoriam na«
turalem fpe(flantium ex holland. in ver-
naculam verforum multis 9u<^oris addi*
tionibus locupletatorum Toirtum pri«
miim cum annotationibus edidit s. f;
M. H E R B E L L. Lipliae ap. Crunum^
ijiz. pla^. 10. forina 8ua cum 4 tab. aen.
In
CampiriqpffJhiliulUj/l. iuit.JfuS 20t
In variis vilriormn fcriptonmi cbUedio&i^
ba^ fibelli hi Camperiafii, hoUandico idiomalft
confcripti^ diftributi funt, vt plerisque Gern)a.i
niae eruditis hiftorjae oatiiraKs cuitoribus la«
tuiflent, niii ftudio H^KBEtLi coUt^i el
trandati apud not introdncerentur. Ob ar»
Smentonim dignitatem adeo et haec opo»
tla maxime aeOumanda funt, vt Hne n>agno
damno eis carere neqneamus. Afque haec
verfio antecellit primas tradatuum editionea
eo magis, quo diligentius ipfe CAMPEKva
eos locupletari curauit variis emendationibui
€t accefHonibus. Praeter clar. editoris lite»
ns, meietemata circapudoris ideam apud di*.
uerfas nationes proferentes, comple<9itur Iiie
tomus I. ex€irpta $ duabur c a m p e a i prae^
kSUonibus ift acadeinia pidh>rum Amfleloda^
mi habkis, Je regmHr tapita humema pro elu
vmfitate aetatis ft nationum ping€ikli it de eo^
rum pul^hritttdine. Ex diligenti obferuatione
anatomica has regnlas inuenit, quae muJto
&cilius docent, ims^ines capitum pifiger^ na*
turae longemagis conuenientes, quani illae
hucusque in arte piAoria aflumtae Cfrca hane
rem ieges plane arbitrariae ac &lfae. -^ It
Orationem de origine et njtgritie Afrom^» i<l
theatro anatotnaco Groningend habitam. Yx
BJgraai Affum et album Europotfum ^b vno
N s Adamo
302 IL Dethrii nom. ' ^
Adamoori^aem duxifle, nec ob coloretn cii»
tis diuerfum hisdiQerfumgeoitorem fingi de«:
bere, demonflratur, quoniam omnibus natsoni^
buf eommunif /U nigredo, licet apud reliquaa
non aeque confpicua, ac apud Arricae inco-
ks, quorum quidem infantes neonati nullani.
gride tindi fint Amttelodami tali neonato
tertioa natiuitate die partes genitales et arco-
la circa papillas mammarum, cutisque ad vn>
gues nigreicebant. QuintQ autem fextoue die
totum corpus nigredine obducebatur, licet
inians iemper fafciis inuolutus fuiHet, folique
nondum expofitus. — Epidermidi decolori
pellucenti fubiacet reticiilum nigrum, fufcuiu,
aut flauum, cuti albae impofitum. Quod in
qualicunquc homine praefens cauifam coioris
exhibet nigri Afi^orum, fufci Itiili nautici cu.
iusdam^ imo albiifimae mulieris particulacu-
tis ex mamma feda reticulum fufcum moo*
flrabat Rariffime ceticulo color dceft. PIu.
rimorum Europaeorum loca obfcoena. fem-
per conteda vefiibus ex nigro flifca funt ob
huius coloris ibi latens reticulum. Colormi
vero hunc adcps in cellulofa copiofe coUe-
Aus extendendo reticulum diluit valde,vt co«
lor abefle videatur, et nullus ceu albut ce-
flet — - m* SeStiomm elephantis morit ismio*
rif. Errores multos aUorum Au(9;or emcn^
dat,
Cmpirtopiiftid.adlUft.nat.Jpe& a03
^* obferuationes confinnat et contradiAioi» .
nes coadliat. Ore elephas fugit, nec pro*
bofcide. ^ Neque mas retro mingit, neque re«
tro coit* In vrethra Veromontanum non
deeft, Probofcidls tota fubftaqtia carnofa,
jQu(culis mouetur frond infertiset ofli iugali,
vaftis latisque. In corde neque ofla, neque
cartilagines/ quae erant exfpedandae, quodfi
ex naturae lege o0a cordi innalci deberent
Nulla perfcardii foramina. Vedca fellea non
talis, qualis quadnipedibus aliis in hepate fi*
ta; fed vltimo in fine du<^us hepatlci intra
dttodenum t(\ faccus fatis amplus, figura oua*
tus, valuulis transuerfis in quatuor cauitates
diflindbs, interne rugofus, glandulisque ob»
i]b(rus, ad axin per omnes valuulas perforatus,
Vt cauitates inter fe et cum duAu hepatico et
tandem cum duodcni cauo communicent, vbi
in duodeno illam notabilem papiliam magni«
tudine nucis iuglandis Perautii format, quani
hic vero non diligenter fatis inquifiuit, ne
diflecauit quidem. In totum inteftinonmi
tradhiiD cibus deglutitus dinribuitur} in crafHs
adhuc erat foenu integrum. Renes in o^o
vel decem partes diuifi , quarum dut^ihus
combinatis peluis formatur in vreterem angu-»
^- Aatus. Cerebrum paruum ratione capitis,
cmus magaum ambitum finu^ efficiuht intra
t^buUs
a04 •'^- H^tibirU iom:
ttlHilai ofleaa fiti, fupra cercbnsm tntierius et-
ad latera tj^nCi^ aerem probofadc hauflimi
fufcipient^s. Ligamentmn capitis eleuMs 8
£piois vertebraruin dorfi coliique orieni sd
fpioam capitis inferitur; Cerebrum per /e^
maius^ quamalii aeftumarunt,cuius teatorium
perpcfidiculari fitu pofitum eft, Partei cere-
bri apprime (tmiles humanis. cet IV. D^
formatione offium magnorum iorummi dimer^
Jiiat0 iu diuttfis anium gmeribut. Auium
multum diiK^ue voiitantium ofla maiora fiftu-
lofa^inaniact foraminibus perforata Aint, quaa
intrat ac r^plet ipfe aer per pulmones in-
^ratus, et refpiratione renouatus. Eadem'
contra ofiaauium nunquam vel raro et di/HcuU
ter volantium praedidis minus capacia funt,
nec perforata, et mednlla fcatent, vt femorii,
brachii, Oerni et clauicblarnm olTa. Vnde
iiiis tnagna facilitas volatus, bisque difficulias.
V. Qna tamdem rem Utteras ad editorei
epbemarsdum Hedendaagfehe Vaderlandfche
Lcttcrod&ntngen infcript. Se tres annos
ante HVKTERVM cauitates aereas in ofli*
bus auiiitn detexiCIe, campsavs compro-^
bat Uli autem coniradicit, easdem cauitares
pro aeris receptaimlis et pulmonum appendi^
ctbus habendas efle, contendenti, Per cellu<*
ki£un ad o!D& aer penetrat 3^. Dt duratiO'
ne
CiwipmopuJiui,aiJu/Lnat./pe8ant. «of
mih§hfbit. £x robro candens dialybs in o«
Jeo coquente cxflindus iuftaoi duritiem et
eiaHidtatem nancifintur; in aqua vero frigida
Bimiam duricieiiu eaque coda, noliain. VIL
})$ generAthne Pipke , Imfimu Amerieam.
Partes eeneratiom dicatae Pipae adeo fimiles
funt illis bufonis Europaei, vt genera^onis
ouorum et exclufionis ratione nullum diGrrir
. mea probabile concipiponlt. Pipae fakitn
oua exclufa in dorfo iuo rugofo, twoyaia
nido, fecum fer)ant,qaQ foetus etiam holpitfl^
tur/ vsque dum ad nutrimentum fponte csr
piendum ^doleuit. VIII. Obferuationes d^
cantu rat^arum mqfcuhrum. AccucatilEiiM
defcriptio veficularutp aerearum 9 qMae, rana
coaxante, ex vtroque latere maxillarum . retro
tyinpanum in conlpec^m veniunt, a s ir a m>-
Herpamio baud re<fle delineatae. . JX^
Additionem ad tra<9a^um de offibus auium cefm '
Percriptio feuioris Strutbiocaineli, OtisLinB«
i^ec I. Qolumbae fpec i?. Plataleae ij^c. i.
maxillae inferioris Struthiocameli, fiucero^
ipec 3. et 4. Cornidis.fpec» 5. Ardeae ;fpec^
is. (edit. X Syflem. Linn.) Recapitulatio
viarum aeri in ofl*a'totius corporis transeuf]^
paratarum. Conti,^,tiQnem huius|. cpUei^f
his quilibet natur^e curiofus npbiapum vehe^
taenter exfo^iaabjj. " ♦♦♦n. »• ,
Ueber.
206 IL De Ubris w>m*
Vdjir dtn juhgjlm tpidem^chm KatHrft
L e* de nouiilimo Catarrbo «pkbmko^
Budore D. philippo LVBovtco
viirTVER» Aca<]eai. Caefar. Nacun
CurioC Socio» Noriinberg; redeint. E»
Chr. Grattenaoer. 1781. 8 min. pag. 8&
Ordinem eorum, qui morbi illius hifloriam
et naturam absqucdubio gregatim defcribent^
dticit liocfuo elegantlflimo Ubellocl. \iriTT«
>rcKVS. Natales ille videLatur m. Pebruai
rio K a. de improuifo ducere Petropoli ; in«
de migrabat, Uttora maris baltici profeqoeii*
do, in Poloniam et Daniam; Gernianlanl
pbflea vnhierfam m. Aprili, Maio et lunio, a
Viadro ad Rhenum, ab Albi ad Danubium
vsque permeabat, eodemque tempore pef
Hollandiam transibat in Angliam, mira fane
ceteritsilie^ pefli vix cedens; ceterum fibi fem*
per fere mnilis) mitis, rariusque letifer. CL
Au\Bx>rprimo de tempeftatis ratione» quae
Ndrimb«rgae erat, agit Mirae erant, ficuti in
vnii^fa fere Europa/ fii*goris cum calore et
pluuiis viciffitudines ; calor tamen firigore ple*
rumque fuperior^ ventisex occideixte et me»
ridie faepius quam ex feptentrione et oriente
fpirantibos. Inde igttur morbl rheumatid et
vniuerfal^ et topici, febresque interinittehtes,
quae iIHe admoduni rarae funt;. Vterque
mor.
Witiwir iU fumjf. catdrrho $pidm. 267
morbus fub ingteflam cihtstrrhi ep^mici et
poftea perdurabat. Illorum inddles rheuma.
tica, fbmite in primis vlis impuro iundla, ex»
dtabat quoque pleuritidem , minime inilam-
matoriam, vt et iimiles anginas, catarrhof,
diarrhoeas; et fertus eadem cum febre inter-
mittente fimplici duplici complicata erat
Scarlatina et variolae.» quae iam per menfds
fere XVIII. in vrbe graiTabantur, nunc atrocitls
fa^ebant, magnamque flragem edebant.
Haec eratvrbis conftitutio motbofa,cum epi»
demi^ eam circa d. it. 12. Maii, vti videtur,
inuaderet, paifimque fe proderet) hebdomade
aatem fequente tam celerrime per vrbem vah
gabatur et quotidie fere vlterius progredieba*
tur, perXlV diesgraffabatur, nuncfenfim,
Xed tardius,«bibat, quam acceiTerat. Ne quai^
tae quidem incolarum parti, nulli fexui, aetat^
vitae generi, faoitatis conditioni perpercerat^
umen iuuentutiy aetati confiftenti, et fexd
(equiori praecipue inimlca ; infantibus autem
propitia; fenibus et morbo chronico laborao»
tibus periculum , atque, vti e maiori in hac
^idemiae regnantis periodo mortuorum diii-
fnero concludere licet, etiam letum afierebaf*
MorU decurfus in pluribus fibi fmiiHs eraf»
.maiori v$l minori fehris, interdum plime de*
«ficientis , grada £Qltimmodp diffqrebat ) ex»
^ ceptis
S08 IJU D$ Bris lUmb.
cepds quibusdam fymptomitibus ranonbiii,
jih illiiis laruata indole proccdeotibus. Etui
adu^ntum ounriabat verdgifio(a .capitis graui*
.tas, eiuique dolor, oblk)ue fuper ocuiis fitus;
fubftum virium decretneagtuoiy it^» vt artu^
^raecipue pedei, fubtud vfdereotur ; dolores
•d fpinaai dorfi, iograiaeque in furis teiffie^
nis ; quibus praegr^Iis ingruebaot borri|Mlap
;tione8» ardores volatici, praecipue v^eram
yerfusj tuffis ficca, vdcoryza, vefaemrati
iiemutatiooi iunda; vel vtraqu^ fociota^ io.
terdutn quoque ^ucium aderat inflammati#
^m raucedine. Accedcbaot In piurioiis &.
j^ies rd>icunda, tumida, vel pailida cum ^
jiarum rubore circumicriDto; oouli protubfik
raotes, vel eollapfi, vitrei; nafiisvel os oufli»-
Jis obfitum; appetitus aut plene prDUraai^
^ iinminutus, r^iriifime adaudus; os ams^
1:1101, ficcitfn,ftbsquemagnafitij punduraein
fe<9K>rc ft^ accedente tuffi,. m veram pleura*
lideiii in ^uibusdam ti^anaeuntcs; in aiiis fya^
ium modo fanguinolenlum «rat; prefiio in
llj^iKbandriis, naufea^aliAUf obfiruda, cariua
Jdxa^maniisficcae cali^ cum^^dis akemaB»
pa : Qo^les aut irrequietse» aut phaotamatis
^rbaiae^ prdrumpeote iniercbm fudoneioffu-
^uofo.; pulfus moUis^ pltaus^ ceier; vrinn
dwlor* felibla^ caciits iatucata^ numqoam
venun
ff^iUwerdi nouif. catMttf^epidem. aqp
Terom Iktimentam edt lu ; lingua crufta e^e
^auo albo teda. Quae quidem omnia fep
tres ad (juatugr dier perftabant; poftea aut
protinus aut fuccefTu difparebant, aut diebujs
aliquot interiedis recurrebant. In plurimia
iicet haec eilet rerum facies; multi tamen^ex
amprouifo corripiebantur horrore concutien-
te, vehementi vomitu aut aluo fluid^ nipato;
^uem fe^uebatur calor ardens, cephalaea vix
tpleranda^ leuis fomnus phantadis cqntufbatus ;
prorumpens vero fortis fudor omnia, praettr
tufllm^tollebat: inierdum tamen tertio die ea-
jdem\ fed ieuiora recurtebant fymptomata.
Pauciilimi a morbo noflro nil patiebantur,
nifi cephalalgiam obtufam , aut Ismicudinem,
ousim iafequebatur modo leuis coryza aut tuf*
m. la infantibus morbus fubito ingruebat^
(eodem modo, vt fuperius def<;riptus ) ; fole*
mnis veto quo^ue iis erat epiftaxis et fomno:*
lentia, quae autem faepe admodum leuis erat
Senibus ille periculoius erat, ob maximam vi- '
rium proflrationem, et febrem lentam veJper*
tinam cum pulfu intermittenteyinaeauali^pat-
i]0 firigore, extremitafes folummoclo minoli
^radu a^iciente. Stibfequebatur vero magnos
calpr, deliria excitans. Cetalem videbat cI.Auv
Aoc modo in vmco aegro phthifico. pi^fi^.
rentem adbuc j^iem a{fumebat mor|)us in
f^oLll O qui-
210 * Jl. De libris nomr.
quibusdam, quum a difpofitione cor poris an»
tepedente varias mutaciones pati videretur:
cu! itaque haemorrboides protubefantes, di«
'arrhoeae cum tenesmo, dolores rbeumatidi
topici, oculorum afFe(f)iones, peripneumoniae,
i:r>iicae, iungebantur; aut absque morbi
fuetis fymptomatibus incedebant. Ilie etiam
complicatuserat cum aflediibus connitutionis
morbofae, antea in vrbe regnantis, praecipue
cum febribus intennittentibus , aut rheumati-
cis;, aut vtrisque. Simplici morbo natura fola
faepe medebatur; aegris nimirum, qui fub
initium vomitu iterato affidebantur, aut aluo
' laxabantur, fubiundis fudoribiis, cito et tuto
fanitas redibat: leuioris (norbi prodromis
'transfpiratio, vino, thea, motu adaudta, 6bf-
cem ^onebat. Tardidtme omnium iUi ad
ianitatem redibant, qui lcntius a morbo» (vt
in primi illius generis defcriptione, ) affide^
'banmr et frequentius in illum relabbbantur;
^fiue natura aut plane non, aut peruerfo mp^
do, ab arte adiuuaretur. — Multi quidem
iwic morbo oppphebant remedia domeflica
fudorem promouentia, jAilueres abforbentei^
(pecies pedlorales, ilores et roob fambuci, ni-
trum et oxymel feiliiticum; omiffis venaeie-
dlione nociua, et euapuamibus, hac occadono
maxime vtilibot; l^. NriTt^%£Kvs vero»
nollQ
tf^twer de iumjl iatofrho ^idem. aii
nuUo prfleiudicio, nec audoritate decef^us^
animum ad ^ potifliinufn vmebat, quae a
natura ipfa indicari yidebantur. Febris itaque
doinandae caufla propinabat mixturas cum
nitro aut alio fale medio, cremore tartarf,
Foob fambuci^ fpiritu nitri dulci, oxymellej
aut pulueres praefcribebat e magnefia, nitro
tel alio fale^ adiedo extradh> liquiritiae ^r«
gente tnfCu Appetitus imminutus, os amarum^
Ungua impura^ aluus inordinata, interdum
prefllonis in epigaflrio fenfus,tndicabant eua«
cuationes, quae excitabantur altero mane aut
per infiifum iaxatiuum Viennenfe ^ aut aliud
inaanatum, cum fale Seign. et nitro : aut per
falem G/ot^^. velSeign.fblds^aut perRheum
cum cremore tartarL Emetids vix opus erat:
et in aliqiiot modo cafibus ipecacuanha, aut
per fe^ aut emetico tartaro adiuta, adhibeba-
tur, quae citiflime leuamen afferebat. > Tufli
opponebantur pulutrese fulpjiure aurato an^
timonii, vel A^m. ntiner., liquiritia, iride
Flor. et oleofaccharo foeniculi aut anifi; aut
mixturae ex oxymelle fciilitico, Syr. Alth. vel
Diacod.: autfpectes pedorales cum arnica;
fuperftes denique tuffis ficca» et debilitata di«
geflio profiigabantura folutione ^tradlorum
amarorum cum laudatio Sydetih.^ aut ^ortico
cafcariilae cum op^i tantilio. Euacuationes
t ' O % infaa*
ai3 lU I^i iibrif noitu.
iBmitum affe(9ibu$ GOmdtofis mox finem im*
pooebtnt) et fenibus conducebant, fuffultis
&aiul remediis roboi^ntibus, C. P. et ceten
qua« quidetti euacudntia Iijrnericae qucquo.
bene ferebant) tuprimis (1 remedia n^ruina,
cattipbora, valeriana bis rodarentur. Hac ra-
tione cK audor morbum cito^ et tuto, et abs-
que dus rei^urfii fanabat, cum e contrario, ilie
qiiiius bene tradatus, in i • 4 bebdomadetn
protraharetuf ; qui tunc flipatus erat magna
viriom debtUtate^ ^cie pallida, jMreflione ia
etrdia, tenfiombus in alnlomtne» naufea, co'
ftata vomendiy vomttuque ipfb fruftraneo, al«
ito obftruda^ lingua impura, pulfu cderi par.
00. Qua qutdem rerum facie, praemiflb re-
medio digefliuO) propinabatur emeticum, bts
vei tef repetenduiti; cortex chinae morbum
denique fuperabat <^od ad morbi caudam
Mtin^) videtur itla d. audori pendere noa
ab vniuerfali aeris in omn^us regionibtts mv^
Mtlone, ftsd a fpecifica quadam, ia borealibua-
ertay et inde peT ventos^ hoitiines, naues, m«r.
ifttdes vkerius propagata^ curattus a^re dcfi^
Itteftda: cuiu» nodua inc^rpusa^o oimifai
ifla mala productban Impygoat d« vir hmt
Moafione opintonem inpnun,^ qui otlmia'
iiiOrbbs catarthdes a fupprefia modo irai»
lip^tioat dtduoara dlaborMt. #rOa«dk 4i^
niqiir
" U^Mwa^ ik nmtiff. catmrrho epidem. fti^
bique ad defdriptiones epidemiarum omnium
Inorbi nonri, qu^e ab anno 1510. in fcriptil
medicis bbferuatae proflant, quarum genium
nobis ex ipfis fiudoribus bene notum reddit
* Nbn po/Tumus non maxime probare
rttionem, qua dc hocce catarrho epidemico
Bobis retulit cl. vittwervs, plurimis
inodis de rt medica pracclare mel-itus , tius-
que medendi methodb calculum noHrum ad-
iicere. Sed plura hac de re addcrc limhum,
quibus ei^cbmrcripti fumus, vetat anguflia;
in primis ctim nobis animus ilt, vberius de
eodem morbo epidemico ajio loco verba
£icere.
Bibluahfca hifiorJcOy indru&^ a B. bv^^
CAHDO OOTTHBI.y STRVVl©»
audla a B. CHRisT^. eoTTLiti
B V ivBR o, nync vero a 1 o. g b o r g.
j« E V a s L I o ita dige(br amplificata et
emendata, vt paeoe nouam opus videri
pofllt. l^okmmf I, Ptnrs I. Lip£ap.
heredes Weidmanni et Rdcbium. \i%u
o&. mai.
' Vchemcnter exfpe^bant hune Rbrum li.
tirarurae hifloricae amatoree. Neque imme*
'ttto; ab illo enipi viro, qui minc inanttm
O 0 admo-
214 ^^* Di tibfif nouir^
admouit ad perlequendum eC conficiendom
propofitum, quod bvoervs conceperat
tantum animo de bibliotheca biAorica Stru*
uiana, fperare &s erat vbertatem pariter au
que curam et mqi^etetv maiorem in hpc ge*
cere, quam nec strvvivs nec rvde*
R V s probauerant Vterque enim alias iite*
raturae hinoricae partes penitus neglexerant $
alias tantum attigerant ; alias fine omni ordi*
ne elaborarant; praetermiffi etiam faepius
alto filentio libri praeOantifllmi, ouili vero
atque inutiles ^unw adfcripti, quid? quod
praeconiis con(|BCQrati erant iinmeritis. lam
vero ita fibi difiimilis fadla eft haec biblio*
tbeca hifiprica, vt modede inagts quam vere
ab III. MEVSELio in titulo dicatur paene
funmm opufvideripoffi. Eft enhn plahe no*.
uum potlus, in quo vix adhue agnofcitur
iTRvvii ac BVDBRi diligentia.
V Ordinem in digerenda infinita librorunfx
hiftorieorum copia percommodum feruauit^
Caput prinnm icfiptores tomprehendit de '
hiftoria hiftoria^, bifloriographia, hifiorio»
mathia, bibliothecis htftoricts, vitis hiftorico*
rum celeberrimorum etc. (Pag. n. legitur:
pAv. Hvisivs. quoqm de hijhtiai Jtudio
dijjtrmt in — nec additur, vbi. Pag. 14«
1.ACKMANNI icriptum» quod laudatur^ non
t . Riliae^
Mm/ttU bibliothica tUfiarUa. s I ^ .
Riluie, fed Haniburgi prodiit Pag. 35. valde
manca cft reiatio de vitis binoricorum cele-*^
bridrum } e Graecis antiquis, praeter Plutar-^
clium, nullus adducitnr; recentiorum etiam
^uain plurhni praetermifli funt. Pag. 37^
8EMLER0 tribuitur laus vyfionis Theoti-
fcae NiCEKONi, quae praeter duumuiros
b.. L nominatos RAMBACHiO debetur.
Sed haec parua funt.) Capite fetundo enuine-
rantur fcriptores hi(}oriae voiuerfalis, et qui-
dem fed.t fcriptores de cultura hift.vniuerC
ie&. IL vetufliores hift. vniu. fcriptores, fed.'
m. fcriptores hift. vniu. ex primis feculis fex
poft C.N. feA. IV. fcriptores hift. vniu. fec
Vfl.XI. fea V.XL fcriptores hift. vniu. fec
Xn.XVm. ica.Xn. fcrlptores hift. vniu. fui
certique tantum temporis, fed.XIIL compeii-
dia hift. vntq. fe(9. XIV. iabulae chronolog,
fyncnronifticae et fynopticae hift. yniu. fe<9'«
XV. Kalendaria f. diaria hift. vniu. fe(ft. XVL
Lexica Iiiftorica vniuerfalia. G^ite teriio re^
cenfentur hiftoriae vniuerfalis mifcellanea, coL
lediones, diftertationes, opera et opufcula
hiftoricaiundimedita; eapite ^^ltarto fcripto-
res de originib«s et migrationibus gencium,
Hadlenus haec prima pars procedit» hiflorito
nimirum literaturamgeneralem cornpledens)
fpedalia partibus fequemibus referuata funt,
O 4 to
%\$ 11. D$1$MsmmU.
In hk verft enumerandis fcriptoriliui eurata
ajntiodum verfttus eft MBvtSLXvt. Natiw»
que et tu<9orum et librorum fttis ampltnE»
pro operk huius cbnfiiio nodtitm oedit^
Au<9orum nomina in margine apppfita tan*
tum non vbiqu^ funt; in contntu fimid, fae«
pidime eene, dignitates Ulorum ttanniemor-»
tjiales notantur. Librorum infcriptiones f»*
lis plene fuppeditantur* diuerfae editiones
edumeranturj praeftantiora opera diiudican^:
tur; vt plurimum etiam docetur, vbi vberioff
spueniaturde iUis relatio. *^ In taata ver^
filua librorum diuerfiflimi pretii quls taleoi
&ciat de)e(9um , vt omnium omnino leAo^^
rum defideriis fatisfiat? Ipfe praeuidit Cl. M.
fyre^ qui velint,bibliotbecam hancmagis critice
inflru3d0et et fckSam fi^iflet; quamquam no^
luifiet vocabulum hoc e bibliotfa. Struv. ia
fironte . libri {m retinere. Qiri ita tndicauerint,
bk ka refpondet; ,,Dele£h]s inlibris hifiori»
cii cum per fe diiSciKs, paucaque difciplinao
npfirae fcripta tam praua fint, quin aliqua n^
tione iis vtt poffis; id praecipue cauendum
videtur, ne plane abie<flos pffitnu^sque librot,
ptperi veodendo deflinatos, etciMnus. Htt
igttur exceptii, omnes ajios fcriptoret biflorjU
oos, quantem fieri poterit, cpnfignare atqoo
eaumertre Jicftt. Rtrum eaim ^opeino*
dum
MmfiBhibRoiheca hijhrUa. Att
ksm fuerk, oflendere in illo genere anAo^
lem, qui errores, nonnumquam fads graueS
itque pecoata hinc inde commiflTa , non infi-
goiore quadam dote compenfet. In poitifi
ait Cicero, ^on Homero foli loeut efi^ aut 5(v
phodi tttU Pindaro; fed horum vel ficundtf,
ijd eiiam kifrafectmdof, Tanto mimis hifto^
ricae literae dedecoris confeqtientur, quod
viris confpicuis et in orchenra eminenfibui
humiles. ex vltima cauea nonnulli hominei
kiterponumur ; querelae potiqs et accufatio-
t&B non poteris tion plurimum excitare, fi in
eontfariuiti tuopte arbitratu iueris. Neqqi
enim in (ilxAs arbores natura kat ad eamdent
proceritatem excrcfcerc; quid? quod eamm»
dem fub vmbra luxutiantes pcrfaepe fruticea
virgultaque internata, et myricae humiles ob*
ieruantur. Facit ad hortorum amoenitatem»
duod non idem vbique nitor confpidatur ifl
ooribus, quippe quorbm multiplex varieta$
diuerflque pulchritudinis gradus multo magb
Klandiuntur oculis. Ne piuribus mbrer; ea*
dem librorum hiftoricorum rati6 ac metaHo-
rum eft numorumque.- Quis enim vel plum*
bum abiioeret/ tanti in aedificiis etad variie
io vita communi indruniienta vfus i qiiis fiu^
morum auidus, etiamfi ex auro fabricatiis ptu»
ri^ sefiimatt idcirco noh aereos fuo relinq^ek
O 5 pretlo
aig IL De librif nouU^
pretio aut carere iliis veHt gratuito? Libn
adeo interdum peiores, cutn adulterini etiam
numi, Jis(jue iure fuo, notentur, curioGust
^pauUo atque apertius notandi omnino funt^
monendique iedores, vt fibi ab eorum leifiion
he aut.vfu caues^t, vel faltem iis caute vtan-
tuf.,y Sed nmilitudinibus his nos auidem
non mouemiir, vt credainus, non valde pro^
uido et follicito dele(ftu in huius generis enu<^
tneratione librorum opus eife. Praedaret
enim fine dubio, exiles plane libellos omitte-':
re, quam indicare et obelo notare. Nanif
quis finis effet, et quae vtilita$,fi quis tot cpi^
tomas biAx)ricas, quod nofira in primis gens
protulit,tot fcriptiunculas adolefcen|ibus poe-
risque defiinatas, tot differtationes, prograni.
m^ia, declamatiunculas, quae intra vnius (ae^
pe menfi^ fpatiumnafcuntur et pereunt, re-
cenfere atque in vitatn quafi reducere vetit?
£t veremur fai\e, ne in perlufiranda hac pri-
sna parte, multi facilius magnam copianv li«
brorum, quos non exfpedaUent, inueniri mi«
rentur, qiiam quosdam iure fuo defiderent.
In primis v^o, fi onines, qui de eodem ar«
gumento proftarsnt, libros commemorandi
toiflTent, opus erac, vt fignis quibusdam lacu-
lentis vbique dignofcerentur claffici a prole.
tari|s, praeftantiores a vilioribus, fontes a ri.
uulis*
Mnv^tB iibtkHfuea hiftorica. 319
uulis. Quis enim fenit, ^os omnes interdum
promifcua ferie recenferi, ratione tantum ha^
bita temporiS) qtio prodierint imprefli } Neo
fieri poteft, quin in taiita vbertate fcriptorum
defiderentur quoque non pauci, qui vel eius*^
dem vel maioris dignitatis eife videantur,
qnim illi, qui in hunc catalogum relati funt,
Huttc vero defe^im aliquo modo explebunt
JnakSia^ quae accedent operi abfoluto. Qua* .
re et rogat atque obteflatur mevselivs
oinnes Mufarum iacerdotes, extra Germani*
am noftram etiam viuentes, vt, quae manca
aut ininus redte fcripta viderint, fecum con>
municent, vt ea impoflerum ad maiorem bU
bliothecae huius ^ erfedlionem publieo vfui
offi^re podit. Nec dubitamus, quin futuri
fint, qui hoc modo bene mereantur ^ libro
boc vtilifTimo. Et fupereflc quidem omnkio
accedionum et emendationum muhamm co*
piam, quis male ferat, nec potius admiremr
iflam nptitiae literariae et librariae fertiRta*>
tem , quam in audore efie liber la^ lucufen*^
limme t0flatqr.>
/^0» dm EinfiuM des Mdnchswefent auf
Staat md Smgion; h, e. dc efficacij»,
quam res monafliea habet in re publicsi
et rcligione t^%%. pagg. ^4-
Non
lao * Ih Di Uhfit Uditif.
Non cmtemnefida ' «fl hat^ JcielamatiQ.
Nondum eniin veritas fuum iut obtinuit, quam^
diu fuperfuntjqui illait;i vel non agnofcunt vel
fupprimum. Inter noftros qujdem dgdum
conuenit de illis omnibus, qu«e nonymof
fuA6r liberalieer doeet Nos enim vfu ex*
pcrti fumus, Deum nobis non iratum e(S^
quum otiofos et fan<9alos non alamus homi-
iies, immo fcliciorem et florenilorem efle
ftatum noflnmi, ex quo denituti iilit fufnui )
ct reliqua omma» quae ab au<ffore commrafio.
rantur, incemmoda et inah, quoram fomes
tA monaeborum difciplfna, abefft a nobis
laeranmr —* etc quid cnim opu9, Vt centies
A&^ repetaatur ! At vereor, ne, quamquam
hae: in aprico fint omnia, quae difputat aeri-
ter et facunde, nihilo minus furdis. quam plu»
jrimis locutus fit. Vellemus tamen , quo lu«
euleQttos pateat, quam ptmkiofa ciuitatibus
inftituts unt monaOica, fcdptores, qiri boe
iibi probart fumunt ti quorum numerus in-
dies maipr euadit, rem illom in primis kififf^
ria duce ae iffit exploratam 6oere fludt^tot.
Argumentis enim a j^rfori, vt aiunt, in huiul
gcneris quaefllone viz fatis magoa ineft per-
mdendl tt conuinceodi poteftas»
SafurdeM^umm.Uulkiofttfitrrekckr. 5121
fj^ar hiiiU MohamtHid i;on der thri/Ukken
Meligionf ete, Lc.<^idiudicaiicritMcK
hamraedes do religione Cbriiiiflm eiu»»
qucconditore? £;^ archetypo refpooddc
M. GEQRd. LAVRENT. tAVtf^
Norimbe^ae ia typogr. Stiebn. 17IV
P«g. 94. tVo.
Vtilcni fane opcram nauauit cl. i a v 1 1,
quod ex Corano omnes locos dil]|etiter col-
lcgerit, qui ad CbrifHanam religloncm fp^
dant, germanico idiomote donauerit, ct do«
di& obferuatiotiibtis illuflfauerit. Neque eiya-
modi labor ab aliis nondum tentatus fult.
Confef, vt alios taccamus, xxavi6. MtLV
Lt VM, qui.in Differc. decimsf inter dif^efttt.
eius fclcifias Trai. ad Rhen. i'?^. cdiras, d*
MobaiiimedismO atlte Mofaammedem (ludia«
fe annotauit^ quae impoftor ille eX NiT. fb*
ratoa eft. In primis, quantum Mohammedcs
debeat ludaicis traditionibus, idoneis cxemplls
defDonftrat te 1 1 1 1 v s, inter quac, niii egrc*
^e fallimur, illud etiam deprehetidercmui»
quod cl ^avbk in dilfert. fua inaugurali
expofitum effe afTerit. Quum dilTertat. Bau»
eriananobis ad manusiion (it; ipfe stui^
£mm opus cum Ivtilliano cotiiefiit. — Lor»
cos ipfos au<ter nofter ita congerit, vt pr^
t&am cosf qd dt ^ «$«111^ fip^t».
Hune
22Z 11. De Ubrif nouit.
Hunc et legetn Moraicam confirmajfle et £0.
angelium praedicaiTe, et de Mohammede va-
•ticinatum efTe, neque ipfum cnici affixum ef-
fe, fed pbantasma ipfius, et tandem die refiic»
redionis in terram rediturum efiie^ Mbftanu
medes contcndit. Deinde quid de iS* Scri»
ptujra Chrifiianorum doouerir, .cL bavbk
animaduertit; fc9tcet vetus houumc|ueTefta.
.mentum a Deo aeque ac Coranum reuelata
efle, fed a ludaeis et Chrifiianis corcupta» prae»
.dpee in locis, qui Mohammedem praedice-
rent. Tertia feiflio fiflit Chrinianonuh do«
drinas» quas Mohammedes approbabat, fuo-
3ue fidei fyfiemati inferebat Hic occurrunt
odhinae de Deo et prouidentta, creatione
^nundi, hipfu hominis, dngelis bonis malisque
(quorum dux in Corano modo Satan mooo
Mbtif vocatur, nomine vtrpque, vt putamo^
^biblico. Scilicet Eblis ex dicioluf corruptupi
.eft) poenitentia refurredione mortuoruin,
-judicio extremo, ylta.fiituira» quae 0t pios et
impios man^t Quarta iedione iudicia Mou
:bammedis de Chrinianis hominibusque noa-
.ni^liis iater Chrifiianos celebribus enarrantur«
Corollaria hinc quaedahr diducuntur, inter
^quae.illud eminet, Mohammedismum, cuios
placita plus ieptiet centena millia hominuin
ample(Stuntur,adCImfiiaaam rdi^oneai fbr.
, • tafle
BauerdiMoh(mm.ittdicioJuperrit.ehr. si}
lafle v!am firuere^ neque ab ea tantopere diT.
cr^pare, quam vulgu^ arbitratur. Mohamme-
dani certe ad vnumomnesIefamlegatumDei
vcnerantur. — Initib libelli fui refert audor,
fe animum induxiffe, Abulpharagii hinoriam
dynafliarum Germanice vertere, locumque de
^Mohammede agentem ex verfione fua defcri.
pfit Videtur cl. b'a v e R ad corrigenda et
addenda, quae pocockivs operi fuo ad«
iecit, animum non aduertiife. Haec ne
praetereat in verfione fua adornanda, omnino
au(9ores fuaforesque fumus. Sed ingenud
fatemur, nobis non patefcere, quem in vfuih
*haec verfio Germanica conficiatur. Qui enim
cx hoc opere proficere volunt, fine dubib
linguam Lattnam callent. Quare fi opps de«
fideratur, egregia pocockii editio potiui
repetenda videtur, quam verfio^ vernaculi
conficienda. Optamuk omliipo, vt d. B a vl
E R X labor in vertendo quodam au<flore Arai
bico necdum edito verfetur. Ceterum qtiuili
quae ad Mohammedis vitam fpedant, ex A«
bulpharagio Germanice defcripferit cl. B a v*
SR, ledtori fortafle non iniucundum eri^
icire, quae idem dut9:or in ^hronico fuo Sy«
nacoMfto,quod'penesDOseft, de cekbri ho^
Jiomine narrat. En igitur fragmentum de.^
Jlf<7^(a»imafir tri^a fideliter a nobis verfum.
jU4 JJ. DiJibris wnds^ /
^Qjium Mohamed adhuc ionenis. e&^
mortuitt eft pater eius j^bdaUuh, et jilmtakb^
patnius etus, educauit euiti. Vxoretn^uxit
viduam quandam notnint Chadijdh, cjuia di*
ties erat Huius &cultatibus et camelis nlet»
caturam exefcuit, at^ue Tathnbo (Medina)
patiia fua in Palaeninam ablit. Quum vero
videret Palaeftinam variis bonis praeditaui ef«
le, et ex ludaeis, quibuscum conucrfabatut;
difceret, potentio vnius Dei, et reiedo idolo*
Itim cultu terram hanc promi£&m iis obtigil^
fe: etiam ipfe eandem do<^rinam deliderauit
et popularibus fuis perfuaHt. Quum annos
40 natus.eifet, et principibusMeccani^ alJa»
tum fuiflet, nouam ab eo dodrinam fpargi;
^^rfecuti eum funt, quin n[iortem minati, nifi
ab ea defifteret. Aiifugit igitur illinc alianfw
^qe Vrbem petiit nommtTathrebum, cuius
quidetn incplae ei obuiam fadi et recepenu^
tum, et auxiiium in quacunque r^ promife-
tunt Qjiare appellati funt Anzar Uue auxi^
iiatores., Hos dodrinam vnius Dei edocuit;
Kprtatusquc eft, vt vanos i)eos relinquerent;
fimulque puritatem corporum praeoepit et
Idturam, quia tuncArabesabominabiles erant
E^ iUis auxilium iibi parauiti et exploratores
Sn Palaedinam mint. Quumque aliquoties
eo du^ fu^ores euafiflent, et (tiuitiis facol.
tatlbus^
Btmr de Mohmm.iuiUcioJupfrrelekr. a^f
tli^ttsiqtie onufii feliciter mifrHel&m; into-
gro cprde ^ ^dhaeferunt. Etiain mglti alij,
qbi de vif^oria et diuitiis audiuerant, Juben-
ter fefe ei fubiecerunt. Quum vero multi
cmn eo cdnitindi eflent, non ipfe ampliod ad
praedandum eg^efliis ^{\ fed alios copiarum
^raefedos mim, ipfo tionorifice in vfbe fua
^ommorante. Qui vero dodrinam eibs non
recipJebat, iUum npn argumento fed vi addu*
ccbar. Aflcdii iautem ipfius non folum cupi^
dkates camaleret.polygamiara' cum muliert*
'bus ingenuis et concubinis. et libertatein vxo»
mix fiopudiiHixli» qppriescunque velientt 9li^m«»
^ ducendi, et ieiuntam vei\is diei vno xm-
Ittin anai' ineiife:» ita, vt tojtftm no<^«m cpmA*
^rem, aaacefliC) fed eriaitl afEnnauic; in imiii.
il», poft rt(urrfi%Qneiii fiiturp^Deuip iis^qui
iWlfin^iu ems amplf (Iterent^, parauiiTe iia»
«naa melHs^la^Sis et vini fieM« iM^bares Ifu-
^ufr defidecabilibus dnulMs, H^Q^bitas fu*
MT kAWtmm et Arati^ aeMss^ Mjur cyprftf-
iiBis^ et conii^a cum in^liQrtbusv quia^ hkr
ietn ip(iim pslcritudine (upfnu^i^nt QiiOIm
fero Xaanos et H menlfes, pi^qu^m v«ttcf«
aatus eflet^ vuiit&tf regnuin ipfiuic ab elio ad
4diuni\trsM^it cneitie^ extedfotik Mt^ et coni^
pcehcmdsc inuk^ re^onet Gratcoirufii , tq*
a26 li. De Ubris nouit.
tumque regnum Perficum. Orti funt in illi
Philofophi, Mathematici, Medici ctc.„
p. MARC. ELIES. BLOCH^S, ArZt pSa
Berlin — , jibhafidL von dff- Jir:^eugung
der Eingeweidewiirmer ; h* c, Commen-
tacio de. genccatione vermium inteflioa-
lium acremediis aducrfus illos, a Soc
reg. fcient. Hafnienfi coronata. Cum X
tabb. aea Berolin. afuid Hefllum, 17S1.
.45paggp54. ^ *
^ Tandetii trlitifttando incipiunt naturae fcnv
tiitores a iudicris ad feria defledtere, atqu^
lufus ingenii fui nouaturientis ad-vfmn vitae
•iccjHwno^are. ' Quam bene in naturae (li^i
■^ verfatQS iit Cl. bloch, conftat intcr
ottines.' Pbudimus ergo ei ob taqi praeclaif
-collocatam opm>am««wVermesenimimefliM
hominum etanimantium infeftifHmi nec £itt8
tioti fent, nec retnedia apta tantis tamque vtf
•riis ind^ oriundiS' nYalis inuentai, Tribus par*
tibus opufcQhmt ^ddHiTimutn conftat Priofc
fefe horum ^vermium faiiiiliara et naturam
^ofl^ndit, cpiiet */i?/i, et rotundl ixmu Ad ilios
refert ligmdfttfifii^^ et mium i fa^iohm hh
-paticam et f.-eoUo eiflindfuco.produSUori, t^u-^
'^Myi^ .quam iterum efTe dicit aut marmatanr,
con-
Btoch de Vemibus hte/linaUbtts. 227
cofrftantem XVL fpedebus, dut armatam, UII
^^ecies compl^dentem } ad rotundos vero peN
fenerit vernies v^Jiculares, (J. IpJ echinorynchi,
X%. fp.) afcaris inttftinalis, (4.) trichuris, (i.>
gordius, (5.) chariophyttus, (t.) eutuianus, (t.)
ri^d/ inteJlinaRs, {%) qubs omnmo omnes ct
figuris nitidis exprefllt, et vberiorf defcriptio-
ne explicauit, in qua, dubium eH^ vtrum in«
geoii vim et diligentiam ^ aii veritatis amo«
rera plurls habeas. — Altera libelli pars in ge^
iieraiione vermium inteftinniium verfatur, cjua
onendere annidtur, eosdem illos efTe non
ttliuiide illat^s, fed codgenitos, hisce quideitl
drgumentisvfus! qUia nunquam extra corpo*
ta animantium reperiurituf, ipmo verb iil
{'ecens vel iiohdum natis iii!ifantibus, quidain
Ib abdomine, bepate , quo noi\ facile perue*
blre pofTent; quia a digeflione non deflruunf
tur; fed ladle viuunt ibique adgentur, contri
bxtra corpus ililco moriuntur) quia (ingula
aniriiantia {>ropr!um quoddam vernlium ge«
hiis alunt ; qufafine oculis alHsque inflrumen*
tir tat^us^rabrtfa^i fdht, ifieredlbitfem ouuid^
rum copiam continent, plures feminas quani
mares referunt^Tteque in alta^imantla fe pro«
p^rliiount, neque femper morbos infenuit.
Ex his coHigitur, bbsce vermes inteflin^les
propriaar 'quaridain regn! animalifi clafTem
P % con^
«sr r^jrrsKia ct3» -^» ^ »1 hbppae co*
^CTLLUg t:aaiB3n ip^uk ohi «inAico ixAt
sc!twAX3( crirA3:.EBLi arcm» paruoi
W at!:I ^jficmt Boms crgo QOSZit
MecunocC- mtocH eft» cmpie libcr f
Mb^otbcds fn^KoonHi abcflc nulo fppdo
poiefL
M. vAx ractsvM NiKtmrg^ihkkU tUr
SfrmffribrwBr iTr. i. e. Iuflori« /Ucad»
PMJimt tdft. AfcMrkttm. ii^
duffl, eiita 0 1 6 H. ^E i s B, D. mcdicQ
Altertborg. c figg. J.Tofh. Gotl^t ap,
E<ringeriM». 17^1. g. pagg. 158, i^ Towf.
I78X. pagg. 330.
iJota eft t fed rarior , hifioria phyjiiihgtea
Jtfiatidum (c. lig. aen.) auft. ^. t;mi PM/hm;
Med. DoSf. Leouard. 1^61. g. Ei. hifforia Af
turidum paihohgiea, aad. M, v. Ph, Leov.
i7<^^ hito verfid vdlininii libelK ntqoaquaai
fuperflua. Id vituni dolemus, vcrfionerti hanc
iitc vbiiiis fiddm, nec l^a facilem, et bine
inde opdrtrum vitiii plenam e0e,' (id quod
tfiuen tt parte et obfcuro fcribendi gencrl,
3U0 au<flor vfus efl, et ^gumenti grauictfti
ebetur) deinde nuspiam fubie<fla eflfe recen*
dorum inuenta et corre^rones, quas et natn^
ralis ar(edridi/m hinoria, et pathologica \\\&
ibhinc tempore certifliine requirit. Mati»
etim ergo et imperfedlum opu* eft, cui fup»
plementa quaeras. Deiinat vero in potierum
Sofiorum noflrorutn vulgu6 fibi foli fapere,
et /ex naturae prudentibus dnte fcifritentur,
f|uam tale opus aggrediantnr, quid fa6u opus
iit.
FAAKC. MiLMAN Bennrkungitt ub0r
die Natur und Heilart der J^affarfueht ;
P 3 h. e.
%%$ IL De bbtis nmr.
connituere, et ita ad^uatniooeai propoil-
tam fatis re<f}e refpQacictur, ijuia puula feiar
per ibi inueaiaotqr , vbi nutritioiii^ materia
luppetit , ct animantia ^ (juae vno cibioienta
veicuntur, diuerfa vernuuin genera onende-
re. -* ReHat tertia par$, qua rmtdia vermibus
prpfligandis et pccidendifi accouimodata do^
centur. Haec fere eo redeunt, priiiio vt vi-
tent homipe$ pimis calidum pptup), cibaj
pituitofos et di/ficilis luateriaei et acorcm^
deinde/vt iteratp dentur euacuantia nec dra-
{lica, nec iufio leniora. Hinc ad incidendam
pituitam commeodantur falta^ inprimis f%i
ammoniacus cuip rheo vel rad* lalappae co»
pnlatus et cppiofas aquae pptu$, adabigendpf
yerme$ nannum anglicunv cum draflico xxAf
Hum, contra 0c dicla fpecifica remedim mer*
curium dulce.m vel eius decodlam aquam, fer
pien fabadjl)a^^ KVfPERTI, HPRtBNY
scHWANDi et ^ACri,£Ki arcgua, p^ruoi
vel niliil proKcerc. Konus ergp qq tzii
praecurfor Q\, B i. p c H eft, emsijuc libcr ^
bibliprhecis pra^icprum abcifllc QuUo modQ
po(efl ,
M. vAN pHfii^svM ^ifturgifchichii dtr
Springmrmcr $fc. l c hiflpria Afcarj.
dum.
PMJim hift. AfeMridnm. ii^
dutift^ cJitf g 1 0 tt. ^TE i s B, D. mcdicQ
Altertborg. c. figg. /. Tom. GothKc ap,
EftingcriM». 1781. g. pagg. 158, II Tom.
I78X. pagg. 330.
Kota cft » fed r arior , kiflorh phyjiohgua
Jlfcaridum {c. fig. aen.) auA ^. vmi Pketfim,
Med. UoSt. Lcouard. i^6%. g. Elhi/loria Af
earidum pmkohgica, aut^. M, v. Ph. Lcov,
176^. \Afk6 verfid vciliflinii llbelli neqodqnam
fupcrflua. Id vituni dolemus, vcrnoneiii hanc
l^c vbibis fiddm , nec \^o factlcm , et bhtc
indc opcrarum vitiii plenam eflTe,' (id CpoA
tamcn cx partc ct obfcuro fcribcndi gencri,
3U0 auiftor vfus cH, et drgumenti grauitafti
cbctur) deinde nuspiam fubieifla efle rccen-
tiorum inuCnta et corrc^rones, quas et natn*
ra!is afc^aridt^m hifforia, et pathologica illo
fbhinc tempore cCrtilTune requirit. Man*
cum ergo ct imperfe^um opu* feft, cui fup*
pleinenta quacras. Definat vero in poflerum
Sofiorum noflrorum vulgu6 fibi foli fapere,
ct«ex naturac prudentibu» dntc fcifritentur,
(|uani tale opus aggrcdiantur, quid fa<f)u optis
fit.
•
FftAiMc. MiLMAN BiHiirkungm iiber
dii Natur und Hiilart dar fFaJjerfucht;
P 3 h. e*
•90 //• Dfi libfis noms. .
Ii. «^ obferuata de natura et medefai by-
dropis; vertiteLat. l, c. segeh, A.
M. D. Brunouici ex Q& orphanotroolu
178». «. 134 pagg.
Latine prodiit ifle do(f)us ac vtilis libellus
praeterito anno, nec indignus erat verfione.
theotifca, Eft enim audor nofter, fi quis
ajiius, praeco non vltimus medendi viae,quata
hydropi aptifilmam discerat bachervs, i.
e. per potulenta attenuantia et copiofe data
cum diureticis et pilulis tonicis copulata. In«
penient ergo ledores, quae cum ad naturam.
niorbi diri perfpiciendain, tum ad caufaruoi*
recenfum rite aeflimandum et ad curationeiu:
dextre abfoluendam vllo modo pertinere vi^.
deantur. Praeter baec vero dodle ofiendit'
audor noOer, quam male au<f)ores noflri
HiPPOCRATEM explicarint, quafi vero is
bumedlantibus prorfum interdixiflet. So^
lebat enim diuus fenex hydropi mederi du-
plici via; aut medicamentis^ aut vi(%. Hic
exGccantia fuadet ; ibi attenuantia et ptifanaa
iubet, vt corpus bene praeparatum ad medi*
cinae potionem fit. £x his intelligitur, noa
male.agere noftros medicos^ fi vel ipfuiti
fenem eiusque fequaces adeant, quia ifta ie.
^io, (expertus dico) multum vtilitatis parero
iblct, certeacuereiudicium, fine quo felb?
ibriiK
Mitman de hydrope, % 3 1.
fortunatusque pradicus nemo efle potcfh'
^ub finem addita ell formula pilularum toni^
tantm bachbri, quae extrado hcllcbbri
nigri, myrrha et carduo beacdido puluerif.
conrtant, et falutares 'efFecfltis hoc in morbo
debellando edidifTe dicuntur. >
Verfuch iiber den Plan, den der Stifter der
chrifiUchen Hdigion. zum Bejlm derMenm
fchenmtwarf; h. e. de confilio, quod
pro falute humani generis audor reli-
gipois Chriflianae cepit. Wittebergae
etSerueftae,fumtu Zimmermanni, pagg.
167; 8. i7ga.
Audop l%ri Jiuius memorabtlis efl V. Ck
FRANC. VOLKM. REINHARD, Philof,
Prof. apud Witebergenfes , qui ante annum
bdc argumentum libello academico, ktine
fcripto, traclauit, quod nunc, prccibus mu!to*
runi commotus, maiorisvtiiitatis gratia lingua
patria donauit. Nouum plane gena^; apglo-
gtae pro chrifliana religione eft, quod audoc
tradit, et quia quodlibet verum, quo magis iU
iuflratur, eo certius perfpicitur, non tenue
profedo medtam videri dcbet, quod flbi ad-
quifiuit. Quum enim peruulgata effet hucus-
que ratio, audloritatem religionis Chrif lianae,
P 4 vel
9)1 Jl. Db libris nxmis.
it\ t% iodok ftnimi, qud lefus- erat, vel A
dperibus, quaecfBciebat; vel ex vlilitate d<s
ifirinae ipllua, . qu^i^) proponf bat, vel ex feli-
0]taie, quae inde in orbem terraruiti' reckm-
dauit, dettionftcandi ; A. noHer atiud tngrenus ^
eft irer oflendendo, ^n^m illum,. queiu Jefua
intenderet, eum a Dco nulTuni, Deique inter
homines eOe interprctem, teAarL Namque
31le 6nis n6n vntnTi ^ alterut^ hoinitiem»
vel vnum aut dlterum ordincm bomiflum, vcl
vnicnm terrae tradum, vel hoc et aliud tem«
twz rped^bat ; fed erat, fi quis alius, genera*
iis ct infinitus; homines oiDnino dmnes com-
J>le<Sebatur, et felicitati 6moium per omnia
iecula promouendae profpiciebat. Atque taie
^didem cohfiHum quum ingenii vim plane
infinitam, eximiam antmi iftiagnttudinem ct
japientian>, b^neuolcntiam vere diuinam, ad-
snirandam ibrticudinem et confiantiam in illo
iuifie, tcfietur : lefum fane hominum maxi*
>mum et vere diuinum babendum efle, planid
fimum efi. -^ Au(flor multa mentia peripicacit,
ftiultaquc interdum eloquentia boc argmnen-
tnm pcrfequitur. Dcitt^nfirat printo, qualis
*fuerit fcopus ille vAiuerfalis, quem lefus fibi
propoAierit , fcilicet liomines ovintes virtiHe
•ab ipfi^ exercenda ad fummatn fclicitatetn
perducendi, atque proptcrea meotem illorum
dodlri-
jReinhard d$ iMfiiahfu QiriftL ti%
it&nm diuina, de Deo,eiuKHie proofdenri%
ie vica fMtura cet., illuminanai, tt&\ nudiuin
jficulcandi, et mutuuni imer ilios amoreoi
accendendl Docet porro, nett>inem ante le-
fum tale quid fibi eYcogitane; omnes enim
fopulos tuiii aut rudes et barbarot fuifle, aiic
patriae tantuni amore aifedos, verae humani*^
vtatis autcm plane ignaros et expertes, odeoque
et viros ilios magnos, qui inter e09 Bomitl
feoi pitieclare meritorum gloria, de popula-
ribus tantum fuis bcnc mercri fluduifle aut
vtcumque mcritos efle. Recenfet hic figilla*
tim antiquos ciuitatum flatores, legumldtores,
*patriac vindices, imperatores, reges et philo»
lopltos, quorum nuHus tam vniuerfitil, tam
benigne,,tamque e Jonginquo prodefle flu»
"dttit, qu^m lefui Cotiiparat igitur ctim eo
onines hos nominatim, atque faaee fete libri
pars praecipua eft^ eruditioneiRqiie pariter
•atque acutnen et aequitatem amabil<^m Audoi»
ris comprobat. Perleda autem h^ indudtio-
ne nihil apertius efl, quam quod ilide itifer-
tur,Iefutn nempe virum fine eitemplo^ et If-
gatum coelirus mtflum efle. Namque illud
cenfiiiumeius,qubd mUi mprtalium inmed-
tem venit, non cogitatione modo conceptinii,
-fed etiam re vera incboamtti, et magna fiii
parie iam perfieclmn cft;. anin^ etiam virtu-
P 5 ^««
22t iL De iibrir fWuU.
Hunc et legem Mofaicam confirmajde et Etu
flngelium praedicafle, et de Mohammede va-
•ticinatum efle, neque ipfum cruci affixum ef-
fe, fed pbantasma ipfius, et tandem die refiic-
redionis in terram rediturum e0c^ Moham«>
medes contcndit. Deinde quid de 3. Scri»
ptura Chriflianorum docQerir, . cL b a v b r
animaduertit; icdicet vetus nouum^ueTefta.
.mentum a Deo aeque ac Coranum reuelata
efle» fed a ludaeis et Chrinianis corcupta, prae-
.dpee in locis, qui Mohammedem praedice*
rent. Tertia fe(3io fiflit Chriftianorum do«
drinas, quas Mohammedes approbabat, fiio*
3ue fidei fyfiemati inferebat Hic occummt
OjArinae de Deo et prouidentta, creatione
<mundi, lapfu hominis, ftngelis bonis malisque
(quorum du^ in Corano modo Satan modo
^btif vocatur, nomine vtroque, vt putamq%
v^biblico. Sdlicet Eblis ex diMui corruptuq:i
.eft) poenitentia refurreifUone mortuorumt^
<,iudicio extremo, vlta futuca» quae et pios et
impios man^t. Qjiarta fedtione iudicia Mo*
;bammedis de Chrinianis hominibusque noa-
.n^llis inter Chriflianos celebribus enarrantur«
Corollaria hinc quaedabr diducuntur, inter
^quae illud emmet, Mohammedismum, cuius
placita plus ieptiet centena millia hominuni
ampIedluQtur, ad Chrifliaiiam religloneai fi>r*
V. ' tafle
BaiurdeMohtmm.wdicioJuparreUchr. st)
^afTe viam flruere^ neque ab ea tantopere dif.
cr^pare, quam vutgui arbitratur. Mohamme-
'dani certe ad vnumOmnesIefumlegatumDd
vcnerantur. — Initib libelli fui refert audor,
fe animum induxiffe, Abulpharagii hinoriam
dynafliarum Germanice vertere, locumque de
'Mohammedeagentem ex verHone fua defcri-
pGt Videtur cl. b'a v e r ad corrigenda et
addenda, quae pocockivs operi fuo ad*
iecit, animum non aduertifle. Haec nc
praetereat in verfione fuaadornanda, omnino
auSores fuaforesque fumus. Sed ingenud
fatemur, nobis non patefcere, quem in vfum
•haec verfio Germanica conficiatur. Qyi enim
ex hoc opere proficere volunt, fine dubio
linguam Latinam callent. Quare fi opqs de-
iideratur, egrcgia p.o c o c k 1 1 editio potiui
repetenda videtur, quam verfio' vernacufi
conficicnda. Optamuk omtiipo, vtd. ba v-
E R I labor in vertendo quodam audore Ara-
bico necdum edito verfetur. Ceterum qaudd
quae ad Mohammedis vitam fpedanf, ex A-
bulpharagio Germanice defcripferit cl. b A v*
CR, ledlori fortaffe non iniucundum eri^
icire, qyae idem au(^or in ^hronico fuo Sy«
riacoMflo,quod'penesDOseft, de celebri ho^
'homine narrat. En igitur fragmentum t/^^
JltoAammedis vUa fidelicer a nobis verfum.
^Quum
&2S ilf De Ubrif nouit.
Hunc et legem Mofaicam confitTnaJQe et £it.
flngelium praedicaile, et de Mohammede va-
•ticinatum efTe, neque ipfum cruci affixum ef-
fe, fed pbantasma ipfius, et tandem die refbr-
redionis in terram rediturum efic^ Mohani«-
medes contcndit. Deinde qmd de S. Scd*
ptura Chrifiianorum dociierir, cL bavbr
animaduertit; icdtcet vetus houumqueTefta.
.mentum a Deo aeque ac Coranum reuelata
efl[e, fed a ludaeis et Cbrifiianis corcupta, prae-
.dpee in locis, qui Mohammedem praedice-
rent. Tertia feifUo fiflit Chrifiianorum dp«
drinas, quas Mohammedes approbabat, fuo-
3ue fidei fyfiemati inferebat Hic occurrunt
Ojftrinae de Deo et prouidentta, crcatione
^nundi, lapfu hominis, ftngelis bonss malisque
(quorum dux in Corano modo Satan moao
Mbtif vocatur, nomine vtroque, vt putamq^
^biblico. Sdlicet Eblis ex cUMtu corruptufn
•eft) poenitentia refurreifUone mortuoruuiy
Jqdicio extremo, vlta futmra» quae 0t pios et
impios man^t. Qtiarta fedtione iudicia Mo*
bammedis de Chriflianis hominibusque noa-
.n^llis inter Chriflianos celebribus enarrantur.
Corollaria hinc quaedabr diducuntur, intor
^quae.illud eminet» Mohammedismum, cuius
placita plus ieptiet centena millia hominum
«mpIeauQtur, ad Chrifliaiiam religlQnem fi>r-
. . ' tafle
BauerdeMohtmm.wdidoJuparreUchr. st)
^tafle viam flruere^ neque ab ea tantopere diT-
cr^pare, quam vutgui arbitratur. Mohamme-
'-dani certe ad vnumomnesIefcimlegatumDd
vcnerantur. — Initib Hbelli fui refert audor,
fe animum induxiflTe, Abulpharagii hiftoriam
dynafliarum Germanice vertere, locumque de
*M6hammedeagentem ex verfione fua defcri-
pfit Videtur cl. b'a v e R ad corrigenda et
addenda, quae pococki vs operi fuo ad*
iecit, animum non aduertifie. Haec ne
praetereat in verfione fuaadornanda, omnino
audores fuaforesque fumus. Sed ingenud
fatemur, nobis non patefcere, quem in vfum
haec verfio Germanica conficiatur. Qui eninl
ex hoc opere proficere volunt, fine dubib
linguam Latinam callent. Quare fi opqs de-
'fideratur, egregia p.ocockii editio pdtiui
repetenda videtur, quam vcrfio vernacuf4
conficienda. Optamuk Omfiicio, vt d. B a v-
E R I labor in vertendo quodam auiflore Ara-
bico necdum edito verfetur. Ceterum qauiti
quae ad Mohammedis vitam fpedant, ex A«
bulpharagio Germanice defcripferit cl. B A v*
CR, ledlori fortafle non iniucundum eri^
fcire, quae idem au<9:or in ^hronico fuo Sy-
riacoMfio,quod*penesDOseft, de cekbri ho^
homine narrat. En igitur fragmentum dt.^
JIfo/kii»ifffiiiurt^afideliter anobis^verfum.
^Quum
014 11. Di libris nomj\ ^
^Quum Mobamed adliuc iimenis.edi^
mortuitf eft pater eius AbdaHah, ct AbuUdib,
patruus etus, cducauit euiti. Vxorein >jujqt
viduam quandam notninf ChadijaA, quia di*
ties erat Huius iacultatibus et camelis mer*
caturatn exefcuit, at^e Tathnbo (Medina)
patria fua in Palae/linam abiit. Quum vero
videret Palaeftinam variis boms praeditam eH
fe, et ex ludaeiS) <}uibuscum conucrfabatuc;
difceret, potentia vnius Dei, et reiedo idoio*
rum cultu terram hanc promii&m lis obtigiC
fe: etiam ipfe eandem doi^rinam defiderauit
et popularibus fuis perfualit. Quum annos
40 natus.eifet, ct principibus Meccani^ alia^
tum fuiflet, nouam ab .eo dodrinam fpargi^
j^rfecuti eum funt, quin mortem minati, niu
ab ea defifleret. Aiifugit igitur illinc aliam*
qqe vrbem petiit nommtjrathrebum, cuiu$
^uidem incplae ei obuiam fa^i et receperiu^
tum, et auxilium in qiiacunque r^ promife-
tmt Q{iare appellati funt Anzar uue auxl^
iiatores*. lios dodrinam vnius Dei edocuit;
Kprtatusque eft, vt vanos JQeos relinquerent^
fimnlque puritatem corporum praeoepit et
l^turam, quia tuncArabesabominabiles erant
Ex illis auxilium iibi parauiti et exploratoreia
in PalaeDinam miHt. Quumque aliquotiea
eo dui^e fujydriQres euafifltnt, et diuitiis facul*
tatibus*
BauerdeMohmmJu^kwJupA^rdchr. ft^
Wllm^tte onufli feliciter reiifF(i «Hent; into-
gro cprde ei sKiJ)9ercruiu. Etiain mqlti aiij,
qoi de vii>oria et diuitiis audiuerant , luben-
tor fcfe ci fubiecerunt. Quum vero multi
cmn eo conitinc^ efrent, non ipfe ampliod ad
praedandum ^^eflus e(l, fed alios copiarum
praefedlos mim, ipfo hoaorifice in vrt>e fua
tQmmorante. Qui vero dodrinam eibs non
reciprebat, iUifm npn argumento fed vi addu-
tebat. A(rcdii autem ipiius non folum cupi*
ditates camaler^et.polygatiiiam cum muiiert-
'^us ingenuis et concubinis, et libertatetn vxo-
wn eepudiiottliyqpptiescunque vcHent^ att^m^
tp^ ducendi^ et ieiuniam vaius diei voo t^
tuin aniii^iiienfev^ita, vt totam nQ(^«m cqhia*
deren^ coQcedi^ fed etiam afEnixiuit; ia i^usi-
ik», poft re(brrf<%Qnrm futurQ,Deuni iis^qui
d^f in^m etus ampifdVeremitf', paraui^Te Du*
«ttRnaielHs^ :la<9iiet vinif4eM, fMrbaresif^
^iftua defiderabilibus dnuUdS, a^cnbitus fu-
MT JtffHi aurei$ et (Irafi^ seofts^ etque cypr^
£a^^: etoonii^i cum in&UerihtiSy quee hr
ietn ipfiim pdcritudiite (uperai^eot , Qi^viii
mio X annoa er H meiifes, poftquam v^ticf^
iiatus ^et^ viaiitlet) regiiuin ipiit]9> ab elio 9d
4iKmnvtrilii^i^ xrentc, extedAsiB Mty et cow^
prehcmdit imilt^ re^onet Gfaec^rufii , t^
az8 li» De libtis ntmr.
coanitaere, et ita ad ^uaefUonem propofi-
tain fads re<fle refpQndetur, ^uia oti^la kmr
f\tc ibi inueaia^tur, vbi nutritioni^ materia
uppetit , et animantia y (]uae vno cibimento
vefcuntur, diuerfa verinium genera oflende-
rc. — Reflat tertia pars, qua ritsitdia vermibus
prpfligandi^ et occidendis accommodata dor
cenmr. Haec fere eo redcunt, primo vt vl-
tent hon)ipe$ mmis caljdum potum, cibof
pituitofps et di/ficijis materiaCi et acorem|^
de!nde/vt it^rato dentur euacuantja nec dra«
llica, nec iuflo leniora. Hinc ad incidendan|
pitiiitam commeodantur falta, inprimis f%l
aminoniacys cum rheo vel rjid- Jalappae CQ*
pnlatus et coptafu^ aquae potus, adaoigendpi
vcnnes liannuin apglicunv cutii draflico mi»
fluin, contra fic dicla fpccifica remedi^^mer*
curiiim dalL-eiii vcl eius deco^lam a^uam, fo»
inen (abadiilpc, NVfPBRTt, HPRftS.N^
scH WA NDi et vAGi-£Ri arcgna, p^run»
vel nifiil proficere. Bopus ei|(Q 0 P 1? Z i X
praecurfor Q\. b l Q g h efl, eius^ue liber ^
bibiiptheQis prsadicpnim a|)e0e Diillo tppdo
potefl. . ^,
M. VAN PHBi,s vM Nt^turgifchichU dtr
Sprin^ipiitrmcr etc. L e. hiflpria Afcir^
dum,
PtUftJUm hift. A/cMridnm. ii^
dutift^ cJiM g 1 6 tt. Ve i s B, D. mcdicQ
Alteriborg. c. figg. /. Toih. GotlMic ap,
ErtingCTiMn. 17^1. g. pagg. 15«, 11 Tom.
I78X. pagg. 330.
JJota cft» fedfariof, hiftaria phyjiohgua
Jlfiaridum (c, fig. aen.) auft. ^. f;«i Pkelfim,
Med. UoS. Lcouard. i^6%. %. El hi/loria Jif
eoridum pathalagica, aatl. M. v. Ph. Lcov,
1^6% hiA6 vttii^ vtilifllmi libelH neqoaqnam
fupcrflua. Id viluni dolenius, vcrfioneili hanc
ilcc vbibis fiddm , nec le<fta facilcm , cr liine
inde opcrafum vitiii plenam effc,' (id quod
ttfmen e« partc et obfcufo fcribcndi gencri,
quo auiftof vfus cH, ct drgumcnti grauifati
debetur) dcinde nuspiam fubicifla cfle rccen-
tiofum inuCnta et corrertfoncs, quas et natn*
r^!is afc^fidufm hiOofia, ct pathologica illo
ibhinc tcmpore cCrtiiritne rcquirit. Man*
cum ergo ct imperfc^um opuaf feft, cui fup*
pleinenta quacfas, Definat vefo in pofietum
Sonorum noflfor uin vulgus ftbi foii fapere,
et /cx naturac prudentibus ^t fcifcitentur,
ifuam tale opu$aggrediantur,quid fa<f)u optis
fit.
FttANC. MiLMAN BenierkungM iiber
die Natur und Heitart der JVafttrftHhi;
P 3 h. e^
tJO //• D$ libfis notds. .
Ii. «^ obferaata de natura et medefai by-
dropis; vertiteLat. l, c. segeh, A.
M- D. Brunouici ex o& oiphanotroDlu
17«». «. 134 pagg.
Latine prodiit ifle dodus ac vtilis libellus
praeterito anno, nec indignus erat verfione.
theotifca. Eft enim audor nofter, fi quis
aUus,praeco non vltimus medendi viae,quatn
hydropi aptililmam discerat bachervs, i.
e. per potulenta attenuantia et copiofis data
cum diureticis et pilulis tonicis copulata. In«
uenient ergo ledores, quae cum ad naturam.
morbi diri perfpiciendam, tum ad caufarum*
recenfum rite aeflimandum et ad curationem.
dextre abfoluendam vUo modo pertinere vi^>
deantur. Praeter baec vero dodle ofiendit
audor noOer, quam male audores noflri
HiPPOCRATEM explicarint, quafi vero is
bumedlantibus prorfum interdixifiet. So^
lebat enim diuus fenex hydropi mederi du-
plici via; aut medicamentis^ aut vi(Jhi. Hic
exGccantia fuadet ; ibi attenuantia et ptifanas
iubet, vt corpus bene praeparatum ad medi*
cinae potionem fit. £x his intelligitur, non
male.agerc noftros medicos^ fi vel ipfuiti
fenem eiusque fequaces adeant, quia ifta ie.
Aio, (expertus dico) muitum vtilitatis parcro
iblet^ certe acuere iudicium, fine quo feliic
ibrto*
Mitman de kydrope, 9 3 1^
fortunatusque pradicus ncmo efle potefh'
^ub finem addita ell formula pilularum toni^
iartm b A c^ H b r i , quae cxtrar^o hcUcbbri
liigri, myrrha et c^rduo bcAcdido puluerif.
conflant, et fahitarcs 'effc<fltis hoc in morbo
debellando edidifTe dicuntur.
Verfueh iiber den Plan, den der Stifter der
chrifilichen Religion. zum Bejltn der Menm
fchenmtwarf; h. e. de confih*o, quod
pro falute humani generis audor reli-
gipois Chriflianae cepit, Wittebergae
etSerueftae,fumtu Zunmermanni, pagg.
167. 8. i7g2.
Audop libri huius memorabtlis efl V. Ck
TRANCVOLKM. REINHARD, Philofv
Prof. apud Witebcrgenfes , qui ante annum
hbc argumentum Hbello academico, ktine
fcripto, traclauit, quod nunc, precibus mu!to*
rum commotus, maiorisvtiiitads gratia lingua
patria donauit. Nouum plane genus apglo-
giae pro chriftsana religfone eft, quod audor
tradit, et quia quodlibet verum, quo magis iK
ludratur, eo certius perfpicitur, non tcnue
profedto mentam videri debet, quod fibi ad*
quifiuit. Quum enim peruulgata effet hucus-
quc ratio, audoritatem religionis ChriiUanae,
P 4 vel
*9)S i^« Di tibrii ntmit.
it\ fx iodole ftnimi, qud Iefu& erat, vel A
i>peribu8, quaecfSciebat, vel ex vlilitate d<K
lilripae iplius, . qu^ni proponf bat, vel ex fe!i-
^itaie, quae inde in orbem terrarum.' redufV*
dauic, dcDionftcandi; A. noHer aiiud iogreflus ^
eft iter oAendendO, /tt^in illum» quem lefus
intenderet, eum a Deo nuiTum, Dcique inter
homines eiTe interprctem, teftari. Namque
Jlle finis n6n vnum et altefuf|i honiinem,
vel vnum ant alterum ordincm lioitiitium, vcl
vnicom terrde tradum, vei hoc et aliud tem-
tus fpe.^ldbat ; fed erat, fi quis alius, genera*
fls et infinitus; homines onmino bmnes com«
ple<^ebatur, ct feJicitati bmnium per omnta
iecula promouendae profpiciebat. Atque talc
i^didem coiifiiiom quum ingenl} vim plane
infinitam, eximiam animi diagnttudinem et
lapientianY, b^neuolcntiam vere diuinam, ad-
mirandam fbrtitudinem et cdnfiantiam in illo
«fiiifie, tcfletur : lefum fane honiimim maxi-
>tnum et vere dioinum habendum efle, planiC
•fimum eft. — Au(Aor multa mentis peripicacit,
Haultaquc interdum eloquentia koc argiimcn-
tnm pcrfequitur. DemOnflrat primo, qualis
-fuerit fcopus ille vhiuerfalis, quem lefus fibi
propofuerit , fcilicet homines onmes virtiHo
•ab ipfis exercenda ad fuitimam fclicitatcm
perducendi, atque proptcrea meotem illorum
doari.
Reinhard de mJ!ihLfu ChriftL tl%
d6ddiia diuidOy de Deo,eiii9<Hie ^ooidentifl^
jde viia fMtura cet., illuininanai, tt&\ nudiutn
i|vctilc»ndi, et nnitttum inter illos aaioreiti
iGcendendl Docet porro, nemin^m antelto.
fBm tale quid fibi excogitaiTe; onines eniiii
fopulos tuin aut rudes et barbarot fuiile, aut
patriae tantuni aiiiore aiFedos, vcnie humani«i
Aatis autcm plane igdaros et e.xpertes, adeoque
et viros illos niagnos, qui inter e09 ilonuf.
feqf pi^eclare meritorurn gloria, de popula^
ribus tantum fuis bene mereri fluduifle aut
vtcumque mcritos effe. Recenfet hic figilla.
tim andquos ciuitatum flatore^, legumldtores,
•patriae vindices, imperatores, reges et philo*
•lophps, quorum nuHus tam vniuerfim, tam
•benigne,,tamque e Jonginquo prodefle flii»
•duit, qu^m lefus. Comparat igitur ctim eo
omnes hos nominatim, atque h^ec fere libri
.pars praecipua efl, ernditionefnqut pafiter
^itque acumen et aequitatem amabili^m Au<^cw
ris comprobat. Perleda autem h^ irtducftio.
•ne nihil apertius efl, quam quod indeinftr-
tur^Iefum nempc virum fine eitemplo^ et U»
givtum coelitus miifum efle« Namque illud
C0nfiltumeius,quod mitti mprtalium inii>ed-
:tem venit, non cogttttione modo concoptinii,
(ed etiam re vera inchoamm, et magna fui
partc iam perfedum efl;. dninu etiaiii virtv-
^34 ^^- ^^ ^^^ nouis.
its fupponit/ qaae humanam facokatem pla*
ne fuperant ; neque ab vUo vmquam homi^
ne, e nulk fapientiae fchola haur4r!, vriice t
Dco ipfo proficifci potuit — Ncn>o facile erit^
quin magnam ex hoc libro capiat vohiptatem,
Kilicet aptifHme ac venuAe fcripto; nemo
etiam, nili plane durus et pcrtinax veri ofor,
quin hoc vno libelio perle^o amare difcat et
i^eoerari Chrifti difciplinam.
RB.
Symbola^ ad interpreUUionem faeri codicir
f^oL 1. Fajcic. L qui continet obferua^
iiones in Cantic. Cantic. audlore geo.
ALEX. RVFERTi^ Gyiun. Stadenf^
Conr« Gottingae ap. Io« Chriih Diete-
rich. I78X. S. p. 114«
In hac penuria iuuenum acadetniooruro^
qui grduioribus literis operam nauant ftre*
nuam, fumma cum animi voluprate incidimus
in-egregium hunc et excellentem difciplinae
Heynianae alumnum , qui, quantos in literis
politioribus, praecipueOrrentalibus, progrefTus
tecerit, quot et quam vtiles libros diligenti
snanu verfauerit, quantum ab eo ia poflerum
exfpedlandum fit, erudito hoc fpecimine de-
clarauit. Syrum interpretem, quem ceteri
Cantici
Xuperti JifmMae adFi T. mterpr. 2}^
Canttci Canticon comtnentatores fere'negle<'
xenmt, folleiter contulit; atque ex ione*
311, dQ<9iiniBi Angli, nunquam fatis adini«
randis commentariis Poen Aiiat tum Arabuii^
tum Periarum poemata ad Hebraicum hoQ
Idyllium^vel potius Idylliorum fyliogen illu*
Arandam adhibet ; vt de multis aliis Tubiidiis»
quae in vfus fuos vocauit,! taceamus« Quam
pag. 8S. profert pun(f)orum emendatiooem in
voce "^p^^aN, pro qua efFerre fuadet ^p/£>?,
fcafurigo aquae a pSJ egrejjus ejl, iam inuo*
nies apud fummum michaelem Orient
BibL T« XH. p. 150. Bis fpe excidiire fe, quam
de Bibliis Kennicottian. conceperat, queretur
audor. Nam VI, 11. pro rUS codicum nuU
lus prae fe fert 7U ; neque id mirum. Quum
%)1 nullibi in facro codice exOet; TUN et7U
a fcribis permutari non potuerunt. Deinde
■iriOn non repertum fuit in codicum quo-
piani pro inon, licet haec varia vocis ledio
in Pentateucho obtineat.
D*ANviLLE Handbuch der mitttern Eri*
bejckreibung ; i. e. . liber manualis Geo-
Pl graphiae medii aeui, fiue eorum (la-
tnum, qui poA interitum regni Romani
orti funt, cum mappa geograph, Nq-
rimbwi-
%l$ . tl.DiSbritmmi,
rimbergae in tabema Sdineiderianii
itS». S. p. »^o.
Tttcmr Norlinberga kudem, qtranr liM
dudum apud erndicos peperit, quod nempe
boitarum msippitruni librorumque ad Geogra-
5)hiain fpeclanrium offtdnas habet inflrut^ir-
imai M^ppi^ Danuillianis, orhis antiqui fa.
ciem defcriliencihus, quas vna cum commen-
tariis ibi prddiitTe cbnflat, nunc peroppor*
tune accefiit hic, in quO, quaiis pofjea fada fft
terrarum conditio« txliincflo nempe in^peria
Komano, cbndltio, et fermone enarratcir et
Sn tabttla pitlb ob oculoa ponttur. Noh oput
eft dotes et virtutes libri archeiypi fufe perfe^
qui; ilbeenim dudum eruditis innotucrunt,
PrtMiierat primum a. 1771. ita infcriptus: J?.
taisforniif en Ettrope ^prh la ehtife de teni^
pire Romain en Oteidf^nt. Qtfare et veriionis
huhis Germafticae infcriptio latior cft, ct plu«
Ta pfomittit, quam ipfe libcr continet. NoA
edm omnem aeui medii geographiam , ne-
que adeo omnium regnoruini quae pofl Ro-
manum orta funt, notitiam dedit, fed pro«
uinciae, quarum defcriptio datur, fcquentes
funt: Oermania, Francia, Italia, Hifpania,
Bri^tannia. Hi^e qMibos fini! ms iridufa* , qui-
bui populis cultae, quos rcdores et quam rci
publicae ratiooem nadae, qoas expertae fint
fucceflu
fuQpe^ tf mporis mui^iianf^ tt (Ofmidiones
rerum, vt haec, quae fiun^ eO, itlmun forma
emergeret, hgc potjillimm, ex JblUWridis illo*
rum temporum difquinuir aucflor. Interpres
officio fuQ bene fati^feciife vi^etur, rii6 quod
vellemus, accuratius paullo laudaflQt ifiripto-
rum teftiitionia^ quani FrancogalUis fecerat.
Haec enim per totum Hbrum vage iadaiodnm.
nominatis iu vniiierfum fcriptoribus, addu- >
cuQtar^ faepe etiam ad iiionuhienta ct dK-
plomata prpuocatur, et incertus r emittitur lew
dor, vbidemum illa deprchendere ppflit»
Nec inagni momenti funt notuiae, pamm a^
interprete adieidtae. Bene autem fedt ()uq9
0 A N V I L 1, 1 1 fcriptum : CorifidtraHons ^-
ntrfii»f d fe^u^ H kr eofmoijfoHcet , me d^
mafuii ia comppjkhn def &Uvraget d$ Geogrc^
pkie d Paris ijjji in cQmpendium redegit, ct
ioftar pirae&tiQnis au^ris lihfQ praemHSt
Prominit tandem, fe duo alia eiusdem fumml
Geographi Qpufi^la, cjuae de T^urcico et Rult
fico regno agunf, etpariter ad Oto|rapbian^
mfd(i %euip^(}nem, tanouamidteramhuiQi
(»perjldpartem, editflrum eue. ' '
, dii
838 ' '^ 11. De Bru muit.
diiSiltiUkrdteii; h. e. de tefludinibd,
oMeruataphyfico-dnatotnica. Norimb*
ap^ R»%iufn; 1781; 4. ps^- 3*.
B I V $ D B M phy/. anat. Bmerkungm nber
den Biber; h. c. dc caflorc, obf. phy£'
anatom. ib. ap. emi(i vflz. 4. p^gg* 31^
Gratiilunosfore bosce libellos hiflbciae ns^
Walis %ut9toribus, certiiGma fpes efl. Etfi
coim ab n^ico Gedaoeixn praeteriti feculi
rro^i funt; continent tamen multa ct ocui»
m fubiiciunt, quae ad penitiojrem borum uit»
^alium iabricam perfpiciefidam» Sifluotut
cnim tcfludiois ct cafloris partes externac ct
jnternae, vt iacile inde coUigere poiCs» muU
tgm borum libellorum lec^ioAcm figurarumt
Que perjuflrationem confi^rre deberc ciim ad
iapientiam crcatoris admjrandam, tum ad
laetiores.pi^c^efrin ifiteUigfiidos, quos fecit
mus indfe ab obitu au^oris in natufae inu^
/ligatipn^ Keflant reUquiae conchyliologt«
^ cae, quae, vt.breui cum cgpidis talium rerum
commumcfijytur, fiMtdubioaptwdum/pcfifi*
^crtim ii Cl. s c.H r o^p,*?: Ji;K, ? vt fpes ^l\ hac
in partc recentiorum inucnta addiderit>
^plr^ Jihi fur Litbhaber * der SchhnKeit ;
h.t. MedicUs femeUarum pukbritudinl
coofu*
Medicusfemdlmr. pukhriL eonfuU 23^
confalefls. Heidelberg. ap. PiahlerunL
178^.8. pagg»448. ' /
^ ftaculum mefuKTe *t!dtfrer, fl *ffeco, quod
fliunt, pede taiti elegantem ot)enam tranfire
vellein. Ihfunt enim haud (pernenda prae^
i6pta puIcKHtudinU et confeniaridae, ct reflii
tuendae medicinis non infalubribus, ideoqud
de pulchritudinis fenfu generatim, (fe Oatura
jufla, cute, piUs, oculis atque fdper^iRo, .nafo;
ore animaeque jTokore, dentibus, habitu cori
poris externo , vnguibus manuum et pedum,
tuauiter, haud raro affedate, difleritur.» Qua6
'medici iunioris (talis enim aucflor effe yiSei
tur) monira fi cognita fibi reddere ac fcqui
velint virgines et vxores, iuuenes asque marji
li,habebuntfoha(re,vnde aliquando fibi plaii^
dant. Nimis enim huius ornamehti vel nel
gligentes, vel curiofae funt femelfae, etmai
gis illicit^ fanifatfqb^ adueffa l^emecKa adhii
bere gefliunt. Ecquid vero n^agis oremiinid
tindto et dentium carie ridiculum e(V.> ^
Opera omnia SOnSforum Patrum Graeco^
rum graeee eilatine. f^olumenXI. Wir^
ceb. ex> offia StaheL tiS3^ pa^g. 4t2.
Opera omnia SanStorum Patrum Latifiorvni.
f^oluminlf^^h.iTp. pigg.604,
Prius
Yritts bonim voIumlnuM exhibet (higims
operum tomum qmntum^ oinuruciTiConiinen-
fsiria, SeleA^ ct. Hq»w1w mCre0efin,-« m
pxoduin, Imioe} ^oH^rm Qypmm ppergi»
tomumfmndm» \n qgo priDiuo> cQm^^rent
reUqua, jquae huic (priptQn tfibuuntur, clei%
de quntuor appendices, In ijlis te/limoni(fum
librostm excipit e^chortfitio ad pomitentiam/v^
Cypris»ni eiitionibus autea nondum r^pertui
libcr, buc vero relaegs ex j q. c h ny s o s t.
TROMBisi,l.u «necdotis patrum L^tinOr
rum Qpufculi?, (Vol. II. Ppnoji. 1751.) Vid^-
fur.et nobis liaec exhortQtiQ Cypriani eire, ob
infignem cum taftimonimim libris fimilitudi-
x\tt\\ adeoque cum bis plan^ vqum opu$'e$
/jcere* N^ue illa contemnenda eft prorfiii^
quipp^ yptuttae verfionis' portionQm fiftcns
pou tpnueiw. ~ Prima ap^endix ppmprebei{-
ijit ea,,.4a^fi |iigai<tj^vs ,et m a r a.^ v ^
patn Cypriani opcribus yul|aruntj fecuncm
CypriafM.-^ptiocheHi, <ju^e putaniur^ ..f^'^^|?
Nouatiani opufcula duo j cjuarta denlqueMi-
nucii Felicis OclauiuTn. ^ "flTdierta eft praeci*
jnaiciftiaflHV-varictas. .Piroxfme, Vt a^pi-
ttm^ inieqoeamr EurebtTct Atb^fiafii t Grae*
cis, .4rnoJbir et laadkiitil eil^tinis Patribus
opera. 3pem qu^ue facH cditor, Ven. omr.
THiiR, rc^udeiujae Cowi//or«^ifi CQlLJyfanUan.
' Dit
Crellii nouiffl imunt (hm; TJVl et F. Ji^t
;- Di^ niwfimc EutdeckufigeH m der Chmu;
h. e. /Noui(ruiie inuenta chemicsi, colle«
d^ ft D. tAVRENTIO CRELL etC.
T.UlJ.ity. Lipfia^apud Wcygaa-
dttou iTl^ cum tabula aienea.
Continetit6r in f ziar/a volumine I. k o c s 9«
'tiNt defcri^ptio lottlt ad ex^Mitienta chemi*
ca vtiiis, qnem tabula adiecfta exhiber. II.
Cel. LiCHTBNSTfiiKii additameiita ad
"hifloriam falTS^ ex gummi b^nzoino parati.
Enarratur, oita ratione in hoc fal agunt ignis,
aer, aquflf^ iA a^idum vitrioii, nitri, falis com-
<iiiunis, plamarMi, ^idu^ {>kit|gt9edinis et fof-
'micaruin» (^l^fuecini, aciiiium-fulphuris vola-
tile ct phofjifhoii, fpiritus tini, fal alcaJinum
-fixuna plontsiriufn et fofliie, ^l aJcalinam vo*
-feiliid^et ^UeKhtodo fal benSOiW^fin agflt in ter-
'ram cald^ l^hfam falis aiiMi, I»hli|)in4s, fyru-
-pCHn vibliMiTl ^et- pigmentd<m ^ <}uod laccam
%^dam ^Aiti-m ii«eKiAKNi expe-
tim^ntacdiiii-md^Aefia vitriariorum pura, ra-
•diatsi et%^e<idente Ilfeldenil capei, et ex ea
-pjiraia Wift^Klil VHetdlica/ -Ett^i^^ Vttdis^
iuitis magfienae cum vncia ^ cttniidia catcls
•totidemdue f|[Kid' ignis ope in^trum abeuif-
tk^y' ^^^ Vna^pytueris carbonusi^ *et quatito|:
*VRciis faK^eotivmunis igne forti j^r horam ot
^bmidiam IEi|fi4 feptiiagima^^lefligrana mcMiU
ijl^ 11. Di Sbrif wmif»
coloris caprei, (ex grana metaili coloris firrei,
et vtriusque huius maleritte ttietanicae ex cen«
tum et decem libris magnefiae^ libras ^uamor
et dimidiam obtinuit. Maxima pars prioris
metalli cuprum erat, et poderius lemim con*
.tinebat. IDL V. VL h e y i^ r i experimenta
cum Anemone PulfatiUa L L^pidio fatiuo
. L. et Teucrio Maro L. capta. Ex priori ptan-
jta materia camphorae fimiljs ieparata c^,
.VII. VBSTRVMivs, pharmacopoeus Ha«
^melenfis, ex lale communi» magneha vitriario*
.rttm,fpiritu vini et oleo vitriol! aliquot guttaa
.oaphthae (alis narauit. Audor fibi perfuadet»
-acidum falis Ideo haud facile cum Ipiritu viqi
in naphtham mtitari poffe, qoia multum
'<f>hoyi^ov contineret. At enim vero^ non
^perpendet) addurn nitri rauito maiorcm mo*
.dum iUius contioere, et faciUime cum fpiritii
/vini in naphtham abire. Npq maior ^Aey^
^ov, fed aqa^erm^di^ in acidofaJii comeatuii
^ulfa eft^.ciHr difficile c^m fpiritu vini intim^
mifceri queatt V^L HAasMANNi^ phar«
iinacopoke Bremenns, obffruatimea qc^ck^
Jore caeruleo gummi guaiaci* Piiluerem hf^
ius gummi vitro inclufum et luds radiis exm
f^fituinaii fis^I^um coloreip quodammodo
lAQctffiSty obferuauit* Tota obferuatio de»
:ilioiiftrat| eiu$.auSorem noc in ph)ffic% ncc
-•^ -* ' *■ in
CtelUi notti/j^imtmt. tkm. T.llllet K M^
m chemia dfe veriamiiis et plora ad chemi-
cum pertiacre» quam res mikere^ et ea, qiiae
feailbiisieohtuleruQt, notarey vti fifai hodie
vHuilti perfuadeot« lam non lubet ea repete-
.re, quae in Commentariis liierartis anni 1781.
pag. $8S feq^ expofui) ex qoibus adparet, cur
bonum et acklo nitri caufltco noninqoinatoai
fpiritum nitri duk^m obtinere non potoerit.
Eiusmodi puTos fpiritus nitri dulds, idquod
.me et audkores meos eiqkecaentia faepius re»
.petita docutt, a refina guatacaoa noa fit cae-
^dieuSk .Colbritaque caeruleus admixto B^u
.ritu nitd dokd exoriens certe teflatur, acidmn
jniui cau(Hcom di inefle, nam de hoc foio»
•non de quouis nitri acido fermo fuit,^id quod
.ex experhnemo in Comaientariis liter. anni
.1779. p. 74^ et in diaHl clwmict parte^qu^ria
^ 248. in medium promta, cuiuis cbemico
.patebit . . .ViIU« t t l s 6 j^i k t;v s in aqua de»
-iteUata £Eitiinls Apii Petrb£Blini L. pofi quin^
-qu& h^domades cryftaUoi virides mmores
«eperit» f a J3 i/r 2 k t v a iam aimo vn^ eius^
'jnodi coyflaUos floribua^beoioes fimiles d««
jraote deAiUattone fubiimari.obferuauit.^ X»
ilL ABiCiiiva e doabns vnciis £inci,:ief
ffer aliquot^hotas inigne.retqntis^ duas vndaa
cCt dimidtam cakis eius obtinuit. -^ Sequuntor
«xce^a ex^li^is ad Ilk Ed^orem da(is , ex
Q^a com»
jm
li:^Di Ubris
•comtnentari» fodetatis regtae Soecioae, H«r«
lemeniis et. mediconiin larifieotitim , nec
;iion recenlioQOslibronimcbeinici argutnend.
Ad cauflam incrementi ponderis. nonnuUa-
.rum cakiom metaQicaram inquirendam IH.
'Editorzinci calcem acido fajis^^^oyiw pri-
uato foiuere, *et ea, t)irae duraate iolutioiio
. adfcendunt; cotligere tuadct. .
.. In^eiusdfim libri parte ^ssto occurrunt L
- V I G L E B i li.iaqtttficio dittBisa iialofacfanes.
•in vncia vna. eius^ terrae fdiqeae drachmas
•^quatuor et vigtnti gcana , et (juatuor dracfa-
itoMs et 060 gramxerrae foBsiimara reperit.
JL Epitome orationis Cd. istorrii <]e
. c<Knti)odi% qoae.ex cbetnica illuftratione na*
/rforae'ignis.fit:flcriain medicioam. redundant.
*JiL w«RMs:!rA^ii inquifitlo ebeinica fae-
clxari ladis, ^u(sd.«x acidoifacohari, pauqn
^erca |calcarea«t Xffhoyasof jnixtUm/e(rey docct.
.iUI^ Modui nap^tttl Wi iniaidum mk*
sbotkm FifcheriaQam> feu Biackiaaam parap*
•ill ' C^HMMndat' faBnc metbodum pfaanpa-i
-dopoeis- au^c^aHrioBTimu^ ^«-Seii^fcrociit
.ibedicinam fitcientQs, aa caitiAasivires, qiii.
"bus altiera, absque aquae admiflioiie paratn
«siaphtfaa' nijaa^racdit^ eft, liflfaeittj< Ego faqe
' dbferentlam . ^&iflt^itatis, in pritnis in fpa^mia
•ieQkadis^ ^piitt ib^eniaui^ icuiur cauffan
-iir j *^ cfae-
Creini nomjf. inuent. ^hm. T. IW. it V. %i^:^
^^mk\ facile [Tcfrpicient V. binDhb*!
w I V s nonnglJ;{ t?xperimenl%quae cunv wa-:
gneiia vitriarioruni cum nitro igne liquata
cepit, defcripfit. VI. b e r n j g a v 1 1, con-
cionatoris Megapolitani, cxpcrinienta »d aci-
dum inaere repcriundum ipe<nantia. SoMi*
^iuuni plantarum purum in aerc cxpofuit, ct
ex eo, adfofo olco vitrioli acidum Icparauir,
m quo ferrum foluit, et hoc admlfta Hxiuia
^lngdinis caullica, non caeruleo fid Tufco
colore praecipitauit. X\h Eiusdrm intjuifi»
tio lalismcdii, quod in citTeribus claucllatis
rcperiri folet. Huc fal mediumboraci fimilc
cfle putat, cx quo adhibitis acidis fal ferc in-
iipidum cxtraxit,' quod ^ nattrram falisHom-
bergiani quodammodo accedit. VIII. i l 4 e-
M A N N V s pyrophori>m cx alumine^ fale tar-I
tari ct pulucre carbonum parare docct, et (1
ignem condperc nolit, aliquot guttas acidi
nitri, vd florcs fujphuris, vcl puluerem py-
rium admifccre fuadct VIIII. lil. £ditori$
cxperunenta cum fpiritu falis dulci w e s t r v-
M 1 1 capta. Pericuti expers eflc remcdiunv
easdemque vires medicas habere, ptrhibet*
Practer exccrpta ex lit^ris cben»icorum cC
tnon Jincntis locietaris medicorum t^arificn^
iluu) atquc acadcmiae Parificnfis , . dcc nop
r Q,^^ - ^ xeceoi
recenfiones librorum chemicorum, confifo
oonoulla ^ noua ^emi^ adieda fiint. ^
VorfleUung (kr Gfftime auf XXXll^
Kupfnrtc^eln, newh der Parifer jiusgab$
des JPIamJieadifc/ien BimmeUatlas; b. e«
Nooa et auifla editio Atlaotis €oeleni$
Flamfteadiani, audore Cei ^odio^
AHronomo Berolinenii« Berolini et
Stalfundii redemtore Langio. XI plago*
l^e forma quaterna oblonga maiori, tabb, ,
XXXiV aeri incifae , 9 poUices rbenoL»
fere longae, 7 fere lataOf
Atlas coelenis Flamneadianus, qni a. tjzpk
Jjdndtni la plagg. formae maximae prodiit»
^raonantidimos qoidem erat, fed ob pretium
non omnibus parabilis; vnde bono confilio
FORTiNvs Parinis a. Mfj6. nouam editio^
oem forma minori parauit, in qua fimulloca
fixarum ad a. 1780. accommodauit, et deticeai»
tionem nellarum aufiralium, a DEtACAL«»
t« I o obferuatarum, aliamque addtdit, in qus
ilellae praecipoae itneis coniundae exbiben^
tur. Has tabuUs omnes, infigniter corredat
ft auSas iam prodire iuflit foleniifimus Bo#
9 < V a« Catato^us Flamileadianus continet
Bodii saks coekfiif^f^laaiftead. 147;
awflellas,. Gr€»ouici confpicuQs, H^nmi
nmiierum^x obferuadoiiibus^^EVBLix, t.
SlAYERIy BELACALLII, MONNIERI,
SfStSIBSI^ C. MAVERI, OAR(^VIER]:
fim quani oioo fldlis auxit editor huius At«
Jantis. SiHunt nempe bae tabulae
in aflerismk borealibus ftelias zoj^
. in Ziodiaco . - •. 174^
in aflerssmis auflralibus, vsque
ad 37 ^ gradum ckclin. auflr, 9S9
In auflrallbus , infra horizon-
t^tn Berolineufem iatitantes &80
Summa 509
Catalogus Ptolemaei continel^ tantum flellas
loz^ j vnde patet, quanta incremenfa Aflrop
gnofia noflris praefertim temporibus ceperitK
btellarum, ouae fupra horizontem Berolineo^
fem ndn alTurgunt, praecipuae tantum funt
appodtae. delacallivs ad caput bo*
nae fpei incredibili labore decem mille.flellas
in catalogum retulit. Tabulae manu claTi,
PAN. BERGERi nitidiflime funt exfculptae^
in aliquot iiguris accuratam defcriptionem^
animalium ad iimilitudinem naturae deflde^
res; excufandus tamen efl artifex^ qui figuras
ilelHs accoinmodare coadlus erat Aflerismi
maiores tabulam peculiarem occupant, mU
0^4 nores
14S "^- ^» ti^ «•**•
i^yres vel iflk fodantDr, vel towmoSe (ibf
ionguntor. Viclni aflerismi Hneii cxprcfli
funt, illi, quibcs tabiila quaeuis dicara ti\^ vm-
bris limt diflinAl Limites cutusnis aflerisnii
Uneis fubtiiibns commodinHne dertgn^uit
B 0 D I V s. Idem loca 6xarum omniuni in
tabulis Fortinianis examinauir, nouasque,<]ua8
adiccit^.^ccurate notauit Addidit ctiam ta-
bulas quatuor, quarum duae ethibeni dcli-
neationes completas Piejadum^ Hyadum^
Praefepis, etc. porro flelhs nebulofas no|abi.
liores et acefuulos flellarum (reperiuntur
enim plurin^is locis flellae minimae proxime
fibi iundiae, nebula faepe inuQlutae,' quenu
didmodtim etlam maculae ncbblofae absque
flellis), denique flellas variabiles et dupliccs.
Keliquae duae tabulae, quod gratifnmum fo-
fe arbitramur, fifhint delincationem planam
fi)haerae antiquae, cuius figurae defumtae
nint c globo antiquo marmoreo, qui hodie
fo palatio Farndianb Romae afleruatur»
B^T4TLEtVs in editione fuaManilii depin-
gi eum curauit. Horum plan?globiorum vfua
rtitnius efl in explicandis locis aflrononncis
Veterum fcHptilriim , nec noh io coniparan*
ijis pofitionibus flellarum rcfpedu aequatoris,
iloflris temporibus et ante bis mille annos,
^ Prae-
Bodiiait^ mkflir Ftmflead. S49
PraemiiTa breui expoiitione conflrudibnis
hartiffi diartarutii coeleflium, b OD t v 9 aOe-
risnios figillarim ct breuitcr defcribit , et po«
fitionem praecipuarum flcllaruhi irerpedu vi-
oindr^m demonflrat, ita vt hinc tion difficile
{it, eas in coeJo inuenire, dummodo aliquot
nbtaUiiorcs rOgnif as babets; De Origine aile*
risiDorum pauca tradtt, fed qua^ Aifficcve*
pofTont; additnmul, quae dcflellis variabN
libus, macuiis nebulofis ctc. memoranda oc«
currunt. Hanc defcriptionem excipiunt ta-
bulae aflronomicae quaedam vtiliores, nec
nori manuduflio ad vfum chartanim' coelc*
Hium, in refoluendis problematibus aflrono-
liiicis, e. g. flellas muenire, quae fub data poli
altitudine nunquam oriuntur, vel nunqu^m
occidunt ; lincam meridianam ope flellarum
ducfcre ; folis locum in cbartis inuenirej ctc,
pr^cipue autem, quomodo data altitudine
poli, pro momento temporis dato; pofitio
omnium flellarum refpedu hoH^Ontis iflius'
Ittci, teinpus, ortus culminationis et ocCafus*
inuetiiri poffit, tum in planifphaeriis , quao^
iSoelum noflro aeuo fpecflandum exhibeiit,
tum in lis, quae, vt antea didum eft, aeub'
antiquo acconimodata funt. ^
Haec quidcm iri prima parte textus, qul*
cbartis coelcOibus adiun<ftus eft. -^* Altcr^ pai*'
' - 0^5 conti.
250r U. De Ubrii fumt.
condnet cacalogimi fixaruoi plenifluiinin , in
qoo eanimafcenfip xeda etoeclinatio ad ak^
sota prima ediibentur, notata iimul earom
nmnitudine apparenti^ adiedssque literia,
quiDus pliures earum ab Aflronomif defigmri.
lolent Gratiae fingulares agendae funt Edi-
tori, qui in vttliifimo lioc opere incredilntcii»
laboreoLesdiaufit.
ChriJlUchiKirekmgefchkke; h.e.Hiftoria
^ ecclefiae Chridianae, auiflore lo.
HATTH. SCHROECKH. Lipfiae a-
pud Scbvickertum. Tom.FJiI. vflu
pagg. 489. 8-
Opus boc ad iliuftrationem rerntn Cfarifiia^
narom inprimis comparatuin« atque vbertate.
rerum, orationis nitore, iudicandi desieritafte
dudum eruditis conmiendatiffimum, nemo
erit, quin cum voluptate videat i| Celeb. Au»
dore firenue continuarL Qtia viaet ratione
xMrcandi in hifioria ecclefiaflica vtftur, e fu*
perioribus eius libris dudum notum , neque
jn Jiac Paite uunus confpicuum efl. In qua*
apt temporis periodo, pofl rei publicae eiust
timporis conditionem , et ecclefiae^ fecunda
W advtrft Smp feMratitfi defi:ripta^ fumit fi-
bi
Schrotc%B hijl. eicUf. ehrijl. T, Flll. %^T
bi exfianHbres rerum euentus^ tamquatn tor
tidem capita, earum praefertim, a quibns ma«*
gna rerum confecutio pendet; fin^larum ab
ortu et cauffis fuis enarrationem dedudty
quae^ue ad earum vel progreffionem vel au«
xilia et impedimenta inteliigenda vim aliquam
liabent, eorum explanationem coniungit: qui
denique audores cutusque rei praecipui^ ad>
iQtores, defenfores fuerunt, horum non mo*
do vitae et res geftae, fed fcripta etiam recen*
fentur, ea maxime, in quibus fedes dodrinao
aot rei geOae eft. Quo padb quidem ab or-
dine, quo alii hiAoriam ecclefiae tradiderunt,
difceditur, neque omntum periodorum vna
ratio tra(9andi, vna rerum feries eft; fed ta«
men methodi a C). Viro obferuatae magna
dos et vtilitas eft, quod vniuscuiusque rei quafi
perfedla et plena facies oflenditur, et ledor,
omnibus rei geftae cauffis et adiumentis per«
ceptis, tanquam in reni prae£^ntem, vt fjpe»
dator et arbiter, deducitur, qui rei memora«t
biiis notitiam ex fontibus haurire, ab ipfis au^
iSoribus capere, et veram eius fpeciem animo
informare poffit. Tomo VIIl veffatur adbuo'
Cl. A. in defcribenda periodo feptuaginta £n
re annorum, a morf^ luliani Imper. ad obiN
tum Auguflini. In qua poflquam fuperiora
Toino vniu^fe^^ttm itBperU Koauuu^ in c^
que rd Bftrafiae ct enidirioDii Dtttim, tOfH
ccckfiae tkerius progrcffao incrcnienta noti
miiiiis, qoam pcricuU et •duerfarios exporue*
rat, miQC Toiiio VUL duo praccipua cuenyto*
rum capita pertra<9at^ q«^>Fom vnum imrM^
fcfMttm Clm ueltfiaftm aii8oriiaUm ii-bierar^
Mam , alterum progrfjfns ei incrrmmia mo^
nachafm fpei^at. (^iae eucnta ncmo negabtt
hoc diiertius ct accuratiui cxponi mcruifle^
qiio certiiis efl, m^gnas grauesque conuci^fio-
nes rerum in eccklja , buim ct fcquentium
femporum, ab bis prindpiis cHe profe<9as.
Vtraque vero r«t tantam amplitudineip a*
cauflarutn, adiumeotorum^ audorum, fbcid.
rumnomcro ctgrauitalrbabft, timqueim.*
piexa aliis rebus in ercieiia geflis cH, vt mi.
rum noQ fit, totum Tomum harum duarum *
tra:tlatioM Implcri. In pane priure, quae de
Claro eiusque mut^fiooibus agit, prinnim do« ^
cctur ex legibus et &<f)is nodnuUis Imperato*
rum httius 9et»tis, quidnam de Clcricorum
dignitatdy immunitaiibus, coniugto padim
praeceptum et dcfinitum fit; noui quidam
c»>rum ordines in iis occurentes dccjarantur,
lisdem legibus audoritfls et iurisdidio Epi-
iboporqm niHgis mflgisque munita eft: ortus
Hierarcbiae, et maiorum ordinum noui gra*
dus^ f4iiibriiueo et praerogsiiiia Epifoopomm,'
.' Metro-
Sfkroecmm MtHi/. thfift: T. VlU. t^
.Mitrfoolifworwn; ^^Kriarchtfum boc tem*
* pore knfim intrody<9^ ct cgnfinnw. iii.
gillatiin Romadi Epifcopi audoritas k&sxtt^
rxif^ pro <jiia<:Qftfirm«B<*4 qiiid' $ Dmiiefo, Si.
ricto, Anaftafio, .fopacantiQ \ ^ofimo, BonU
6cto,Ca€leftino, boc tempofii trjnaiv geftuin
-fir, cxponitur. Obittr fingv^orufipt vitee ^iAt^
rantur, fcriptt et cpiftojae percenfwtyn No-
mihantur deni^uf fcriptores prefci|mi, ^
-de vitis Pomificum Rpm. et geftlt jUiiflriQci.
bas egcrunt, Ad ceoflas crcfccatis Epifco-
porum*dignitiitit hadtcnus memQriti» tdlifsc
rcfenmtur. tituli ct honorificac appeUctiooei,
mabus olim iahi, et nunc m9xi6ic, decowri
iolcbant; venerattQ ct hottor, ab ipfis Prid.
.^ibus fubindc ili othibitus^ nttiones GcT-
imafliiiac et Cdticac litoo tcmpore. ais) Chriftic.
.n«n rcligionw twdu^ae, qutfi futnmmn
.honbrcm . Ortit(£i M facerdotibtis fiMs/ prat-
ffiare foiitae, auhii cmdcm E^lco^islarbcuidQ
^kferebaiit; detiiquc^ concilia, Uuc congrcga-
:tionesEpifco|Kjruih ^oerjilesja qutbus cum
•dccrcta crlc^cs hwi\, ,abj>fut Im^oribus
cQnfirmatas, ppiTctit^ noH X^um imperar^
dpfi magis adlucfcdbaot, et fuam cnchcfaaot
-pbtcntwm , fcd ct Pi«bytcrgs iJjtttqiic ordi.
•neamagis-dqtrim^t- CofQjjt^s Joco ad
»o(atianc$,in pdiMCifidcortm^ii^M, rcfck
• "* runtur
^f4 II. Di Sbrit wmK
^untur {Dtojcos Chorepiicoponm),auda Dti*
cononim dignitaS) et noua ArchidiacoaonKa
-^orta»
Motiachatui et vitae a(ceticae amor, qvm
-fncreaienta hoc tetnpore, et quas mutationes
expertus fit, aitera paite hdus Tomi docetur.
•Cum aatiquitus moiiadii inter laicos cenfiu
rentur, hoc tempore propius admoueri Cle»
ticis coeperunt. ' Nani in ecclcfiis loco a Clc-
-ro et popttlo didindo confiAebant: vbi oia*
•fores monachorum coetus erani, presbjrteri
ex ipfis ele6li facra facicbantt Clerici noi|.
nullanim.eoclefiarnm» congregati inter fe^ vi«
^tam monaftkam cum facerootio coniung^
bant: denique mmlti e monafteriis ad iacer«
•dotia eodefiarum proueidH idtm rettnebaQt
iritae genus. Qpa concifiatione monachorum
fCum Oericis, tum etiam frequenti pi^edka-
tione, qua dodores eccMiae muld vitae^no-
rtiaAicae fanditatem extollcbant , mirum ih
-modumf creuit eorum audoritas< eaque me*
<gna exiOimatione virtutis et fandHmoniae
apud vu^gum fufFulta, haud mo ad aMHrt»-
-uerfiaa et turbas in ecdefii&concitandasaleo»
:dasque valuit Equideoip leges Imperatoruin
•^ crebrae Epifcoporum reprehen^neainfoi»
(lendam coercere monachorum, d^diaoi, «n^
iiitatem> fu^erhiam -otiaque tnda ciftteaoo
iludue«
Schrmmim, wkf. ihrijl. T. FIIl.%fi
ikl3uerQiit, nequetEimeif {inpedire potuertint;
quin multis in monafleriis eaedem corrupte»
be, ildem mores peruerfi manerent, etpro
'diuer& regionum conditione diu^fii etiam
<?itae morisque ratio obtineret. Quin -tlH
Mqoidam nouum et infolen» vitae inmtutum
«ommenti oplnionem faniftitatisincredibilem
ct audoritatem apud fpfo^ Imperatores fibi
pepererunt, qno pertinent Simeonis Stylttae -
et aliorum fimiles infapiae. - Haec tamcn ex«
iftimatio eorum baud dubie procedente tem-
5iore multum fuifiet imminuta, nifi iis afiuiCi
ent faepe do^res ccclefiae, auAoritate grt*
nes, qui vitae folitariae inflittitt laudare&t
prolixe, et omni ope promouerent. *Hi$
ornatoribus vitae monaflicae tccenfet GL A.
-Athanafium, Bafyium M. GftgoHum Naz.,
Annbrofium, Chrjrfoflomum, Hieronymum^
'Auguflinum, quorum omnium fcripta huc
|ierttiientia recenfentur, argumeiitaque R^
gulofum cum iudi<iio exponuntur. Poflhaec^
^ exemplis quibusdam illuflribus intelligatur^
«qtnbosnam in rebus pofita fuerit ndtae mceti*^
cae, tantopere hoc aeuo celebratae^perfecSiOy
^uae hominum eaotfedantium viutodi rado
•iuerit^- quaeque eorum &da mirabilia narrad
iblita, producuntui^ duo veluti prindpes btiius
iedae^ iidemque^eriptisclari^ dtloMacaiii^
fenior
fenior ^«gyptio$, et ii)mor, quorufHiftMil,
iludiai viiiaaes adiooesque mksibiles, e tefli-
«moous vecerum etuta, fufe ^arrantur^ (cri-
ptorutA4|tiai^i^ quae iis.attritHitii, furoma y
ratio exponitur. SubilcitHitur duoruin fcrK
ptoram (ibrj » quibus vJta^ et. fadla p',ariiiiQ.
crum ai^ftafmp, in QriMf^ ttiQentfuin «. pro^
duntur, Palladil /fi^cr/4 Lo&/fara» eiTtite<v
doreii (piK^m U^fio$^ .^<\w eorum fide c^
it^<>,4i^^iiff?- QijiJA Occid^nte vita»
alceti^^&n fccqxis ful$ cdanDqadarunty dop i^
jprimis ii(U^inmtur ausflor!^^,, Ambrotvos qt
ili€ronj^nq$t!} Apibrpjius boi; egit libris ilf*
,^4tu aivirgwem dm4m^)^^ d$ infiifutiot
m virginit$im 4f virgiwffiU p^petua 5» -^4-
4m hmk ^fiefolitariai,:y^9fi^ohad PmHc ,
^utli^ et a^ Mi^amr ^Kfe depique libcllRp
^ib^ JQ^ijiMIP i^uljefM^lU^i^nflrmVtaiAVf
jia(litoti|(p ipfo audore (e)|(ieqti^m^ vel yi£ai^
kAru^tit, ^i nieiiioriaiD hQC^auit, yt.M^
F^ulae,iMni4^i$9 Leae et Afi^IIae, Fatsjo^
MeUiniae) Furiae, $8^9¥M^ . Q(«miwB.i9qr
xym libqtiqriw>.arguiii(i«^Jfcgtww;^t.J<»|i
iiyV^i^ra^percenfent^r/etJiaip muliernQi m^
iaaraMr(t$n. iqiiitofa ft j^^Qbiter memrai»-
tur.
SchroetkMi Bi/L tctkf.thirifi. .7. Vlir. »^7
tir. ' Ad haec ex fcriptiV Auguftini notantur
ca^.quibus vitatn tnonafltcflcn commendauity
tnt euis regulas dedit, qualesfuatliber d$ ope*
ffv mmachornm, et Epift. 611. ad ScmSlmmia'-
Us. Hac occafione , monafteriuin clerico«
rutn, quod Au^uOinus domi fuae inAituit^
<]uaie fiierit , e iq-iptorum. eius locis oflendi.
tur» et propterea, anaudpr PanonicorumTe-
guiariuu9 re<3e llabeatur, inqniritur. Golor
pfaonem deoique fuae traSauoni addit A. C^
Ieb.commemQiratione.fcriptoris in eo geneff
-primarii , qui omnetn vttae mQnafticae ratioy
oem fiugularibus iibris cpmplextfs ef i, et CoCv
nobitarum innituta» difctp|inam, dodrinas^
vnus omnipm maxitne etlQcnlentiflime expo^
(iiit, lownis^CaiCanL Huius igitur lib.rQS t^
infiituiic Coenol^rwn^ &ic rettuncianiiump e|
CoUationes fatiMorvm Pairum or^ine percen*
let^ fingulorum argumenta et res (juasquf
memorabiles, difputationes, fententias, CtH
gtnata eniipleate tradit, et illu(irat, vt^^fi qui^
velit, hac r^ceniione edoifius, veterum mp^
Qadic^um non faciem^ &d pe^bs in^icere^
tptamque eorum dilcipijxMm piane cogoofte*
Kpomt
W.
Fol.Il. R Ftr:
9TS /^* ^^ ^^^ wmt.
. F^erjueh iUter dk vornehmftm VerheiJJungeft
und Weijfagungm vom^ Meffw etc. h. e«
de praecipuis vaticiniis ad Mefliam et
tempora N. T. fpedantibus. Scripfit
M. lOANN. CHRISTOPH. ERB^
8 T E I N. Tom. 7. Deffau. et Lipf. ia
bibliopolio eruditor. 1781. a^plagg. ia&,
" Laude dignam operam fufcepit pl. reu.
CRfiSTEiNivs, pador eccleCae Wehleni»
iis in Saxcmia, dum thdologiam prdpheticam
fn primis fibi fumfit ornandiim, in gratiam
eorum, qui, muneri facro admoti, pro con^
cione dodrinam deMeflla praecipue tradare
in animum induxerunt^ nec opufcula minima
iiue fchediasmata huc perdnentia comparare
fibi valent fiue amant. Scopus auAoris non -
folum eft, commentarioliim fuper oracula
V.T., quSbus di Meflia et temporibus noui
foederis agitur,feu vaticinia continentur,ip(is
fbppeditare, fed et vindicare haec oracula ab
obiediionibus recentiorum quorumdam, at
afTenfum redie fentientium haud merentibus.
Methodum elegit et fecutus hanc eft, vt pri«
mo loco textum /acrum, fecundo argumentii
ledori ob oculos ponat, ex quibus apparev
de Meflia fiue de temporibus N. T. explicari
textum debere^tertfo comexionem verborum
iext«s cum antecedeptibus adumbrct^ quarto
' ' * l0C9
tAJbHtin de vMie. ad Mt^m fpe$f. 219*
loco porismata dogmatica et pradfca ex textu
ki medium proferat, porro occafionem ora*
tori facf o det^ aptum lermonis exofdium eli*
gendi, tandem fcfipta minora commemoref^
quibus vfas ipfe eft in adornando hocce ope«
r-ev Pro fcopo fuo inde diludicari audor
vuir, duas partes exfpedare ledorem hibens.
Segmenta XVIII» prima haec pars codtinef^
i|aibo8 au<fVof totidem V. T» vaticinia expliea*
uit et illunrauit. Fecit vero id ea ratione^
vt obferuationibus VaHis Iticem accenderet
thcologiae propheticaew Quafe neminem
poenitebit) in fubfidium meletemata ipfius vo»
^ttcy in ^bus criticum praeterea agit fanum,
ibbfiumque»
^handiungen und AuszUge der konigL A^
kad. der Ipfchrifun^etc. hvC» Dilferta*
tionesetExcerpta commentariorum Re«
giae Academiae Infcrlption» et elegan*.
tior. literaf. in claHes digefta; ex Gal«.
lico vertit et annotationes adiecit yiu
CHABL HissMANK. Hiftofia an*
tiqua et chronologia Afiatica. ^o/. /•
Lipf. ap. iiaeredi Weidmann. et Reich%
1781. gvq. p, 4§o*
R A - C^ai
^O !!• Dz libris wmii.
Qjiae hoc Vol. comprehendtintor difTerta*
tiones, fequentea funt : t. s b v i n i de hUlor»
AfTyr. %. FRERBTi de hHbr. et chrono*
log. AiTyriorum Niniues. a. Etusdeo) de ae*
rt, qua vtebantur Babylone ante et poft ex«
pugnationem vrbis, ab Alexandro fa<3am. 4.-
DBBR08S69 dc hifloria diuifio^nis Affy-'
riaci regni et epocha prhnae oppugnationis
vrbis Niniue. s* Eit^sdem de Monardiia Ni*-
niues, hifioria Bel-Nimrpdi, eius condito**
ris. 6. Boua AiN vii^Lii conciliatio*
Herodoti ctKn Ctefia^ quoad mooarchiain^
Medorum. 7. f r b r e t i de Canone A*'
flronomico, qui reperitur in manufcriptis ^
Theonis Alexandrini, atque fuccefBonem re-i
gum Bab)rIoniae, Perfiae, Aegypti et impeilu
tornm Romanoram fecundiitn annos Aegy»
ptiacos aerae NabonafTaris exhibet 8. g i*
B6RTI annotationei^ in regna quorundtm
r^uin Babylonieorurh et Perficorum. ^
DBGUiQNHS explicatio infcriptionis la
fepulcro Sardanapali. Dudum hae diflerta-
tiones plaufum et laudes apud viros eruditos
tutere. Qj^are operae pretium erat eas coo-
ian^ere, licet fortafle excerpta ex quibuiidam
fuftecifrent. Docfiifn editor et interpres no.
tiilas adfjperfit fub inttium libri. In extrems
enim ehis parte defiderantor. HiAoricOs In.
daicot
HilSmmniextirpiaefiripi.acad.Par.TJ. tSl
daicos eum Graects in concordiafn vnqutin
redigi pofle, iudice cL hissmanno, pia*
ne defperanduiD e(h Putat eatm, a ludaeis
Satrapas rcgum Airyriacorum^Babylonicorum,
;aliQruiuque pro iplis regibus et principibus
•horum regnorum habitos effe. Quin eo
^rocedit, vt vix vnquam exAitiiTe pronunciet
populum hiAoriaruin magis rudem et impe»
rirum ludaico. Sed quum Afiatica deiint li^
terarum. monumenta, hiOoricorum ludaico»
^UiU aequalia, argumentaqde contra horupi
£dem ex foiis Graecis fcriptoribus defuman*
4ur, quos ipfi j^eteres mendaciorum et erro^
mm accufarunt : erunt tamen, quibus h 1 8 s*
'^f A N N V 8 opinionem fuam non facile per*
fuadebit
Zur I^unde jrmdtr VUktr uncf LHnder^
jliiT franzofifihen Ifiiffiomberichten ; i. e»
Mifcellanea ad notitiam populorum et
terrariimpertinentia. Ex relationibus
Mirtionariorum Galii^i$. Vol.lL Lipf.
ap. Weygand. 178^. Svo. pagg. 27^
' yioc volumine quinque tomi nouae edi«
^onis contiaentur, fperatqUe editor, d. r b i*
• c H A R fi V 8 , fore vt inregrum opus quatuoc
-voluoiinib^s molis exigi^e ab£bluatur. Sp&»
R 3 flant
26% 11. De Ubris nomf.
Aant ad Aegyptom et Americain , quae hJc
narrantar. In&riorcm Aegyptum et defer-
tmn Thebaicam inniGt 8icardvs, qni
etiam de pifcibui, auibos, hippopotamis, cro^
cpdilis, ei diaerfis lapidum ct marroorum
generibus breuem nctitiam, quae tamen (li*
lloriae naturae curiods ieiuna videbitur , ad«
iedt, In defertum Thebaicum iter cum s i«
C A R B o indituerat io. simon* assd*
iffANi, ad cbnquirendos codices Mftos il-
luc profedus, Maxima pars fed^onum hi^
ius libri de nadonibm Americanis, ad iluuium
MiflHflipi et in Paraguay fitis, relationes e3&*
Jiibet, quarum fidem non femper praefliteri-
mus. Sed quis quaefo has gentes practmr
Miflionarios adiit? Quare fortalTe tutius erit,
nITenfum iis nQu plane denegare. Adiedla e(l
- mappa Cjcographica, audore DANViLi,ia^
egregiis huiu$ immQrtali$ viri annotationibua
iUuflrata,
///, De tihittU academicU et fchotajlicis.
WirHburgi a die XIX lul, huius annl per
vndecim dies feflo ritu a6la funt aeademim
Juhae hcrst bii fecularia, aufpiojis Reucren.
*a:ctC«lfifl;PrincJpi$ FRANCISCI LV.
DOVICl,
111. DiSbeUii aeadmiHs afchotaftms. ^Si
DOVICI, Epifcopi Bambcrg. ct Wircebur-
'^cnfis. Exftat numisma aorcom ct argen-
-tcum, in memoriam horum follemnium fi*
gnatum, in cuius altera parte efEgfes Principis
opumiy qui liac occanone eximium, quo li«
tcr^rum liudia liabeat^ lionorcm poitcritati
"teftatiflUnum fecit iiluftri documento, confpi-
citur, in altera Jiacc verba, inHgnibus duode-
uingenti Epifcoporum, qui de academia bene
*^criti funt, circumdata leguntur: Academia
fVirceburgmJU a loanne L condita, a ItUio
inftaurata, aXf^fucceffbribus auSfa facrum
faeeukre IL iuhente lulii abnepote 1k. Ked.
jiuguJiiMDCCLXXXn.celebrat. Prod-
Jcrunt pfaetccca fcripta varia, orationes»
•carmina^ excrdtationcsque aliae,' quarum
,nonnuUas, iquae ad Aos perucncrunt, digiias
tnemoratu cenfemus. Nam praetcr /^rogranK
nia^ quo liaec foUemnia indicata, et epiftom
tam, qim acadcmiacjGermankae omncs, Pro-
teftantium qiioque,ad iubilorum communio*
nem inuitatae funt, atque cmfpe&mn aSfmm
JoUemnium ctc. proflat
1. Grundrifieiner GefcKetae von d& Vniver*
Jitat zu fflrzburg. JErfter Thed. h. e, De-^
iineaiio hiftoriae vniuerfttatif JVirceb. Toxxu L
Edidit CHKI8TIAN. BOENICKE, hlflo-i
iriac unperli Fro£ ord (typis Kitribitt IX pL
R ^ quat.)
f^4 ^^^^ Di SbOlif afadmuif
.«lunt.) Acccdiifit fiiniil figurae fcidptae» vrUs
.vniuerfae Imeamtntfl, templt academici £§•
ciem» et numismatis memorialis form;nii re-
ipraefentantes. Prima fe(^iopeoarratur fcho-
hrum et gymdafiorum Wirceburg. vsque ad
fundatam academiam. hiftoria. Burcardoi»
AntiHitum Wirceb. primus^ fbholam cathe*
dralem in metropoli et alias fcholas in coe^
Aobiis dioecefeos fuae inftituit; t quibus kAi
funt^qui iater vicinas gentes euapgeUum pro*
pagarent. Nec defiierunt inter eiiia fucceflo-
TC» viri bonarum literanim amantiifimt » Qui
et prininas fchdlas augerent et oouat condf «
rent. Sed Gerhardus demum, e domo
Sch^ir«^burgica , Epifcopus LIV Wircebue-
genfis, conOifuerat, Imperatoris Caroli IV.
primae ia Germa^ia academine, Pragenfia^
£indatoris, apud quem ipfe muhum valebar^
eietTiplum fequi, et Wirceburgum fuom viun
.^rfitate UtctmM^, donare., .Sed ma^nuoi
Jioc et liberaleprobdfitum^ quma ipfe&tjt
4aterciperetur, pemcit demum.fucceltor etes
loannes ab Eglofnein, atque impetramt a P.
M* Boni&cioJX^.data bulla d. XDec. i^es.
veniam fludii g^mralif, ad infiar vniucrfitatis
Bononienfis, erig^ndi, ipfe vero legibus com-
munitiit, priuilcgus. et acre JJberaliter done«
ttity et ^uamdiu ipk viueret, (mortuus a. i4M«)
laete
ttiete tfHbrcTcere vklit noihim aeideiiiiAm.
Jnfeciita autemteiupora placidis Mufis mini»
me fauebtot, ciuilibus turbis et Huflitarum
inuafionibus inquttfbta. Primum igitur aca-
jdemiae B^edorem lommm Zanfurt, a. 1411«
a mifiiAro fuo interfedum , nuUus aliui fc^
<utus eA in hac pronincia; Profefibres msk
^nam partem Erfordiam conceilerunt; ft
joumis academia, pofiquam quatuordecim fe-
rc axfnos ftetiflct, dtflipata cfh Habuit au*
•tcm et poftea Wirceburgum viros dodiflj.
moa, vi/41btrt.abEyb,GregoriumtibHeim^
Jmrg, DanitU S^bar^m, Erasmi amicum,
.Qmt. Celttm, Frid. Nmfeam, Mmi. PolH'
^hium, primum academiae Viteberg. ReSo*
jtemy-Laur, Frie/lum, Trithemiwn^ alios, -^
SeAioiie altera narratur reftitutio vniuer&e*
tis, quam praeparaverat iam Fridericus a
Wrid)erg, Ep, Wire. inftrudo a. 156. gymna*
»fio, et Frofeflbribus e lefuitarum ordine ad-
nocatis, perfecit autem luHus, e Airpe £cb<
.terorum de Mefpelbrunn, Princepsi egregius.
Curauit ante omhia, vt fundi ac reditu^ 94-
.cilent iatis diuites et folidi ad fuftinenduni
. fam fummofum opus. Ad priuatam ii>iii«««
tuti$ academicae inftitutionem , quatucrt' fim-
dauit eollegia , alterum , fminarimn vocaf)t«
• XL candidatis theologiae, quortun cpiqtie
0(6 Jll. De UbdBs aeademieif
^aotannts LXXX flor. erogantur, inRruendK
tt exercltanclis ; fecundum X nobilibus edu-
candis, pari beneficio donatis; tertium, Ma^
fianom dicitur, XL egenis alendis, femin».
rium quafi clericorum fecularium , et quar-
tum XL aliis beneficipXXV flor. fuftentandis,
qui ciuiiibus muneribus praefici poflent* A
Pondfice et Caefare confirmatain denuo aca-
demiam ipfe follemniter ftabiliuit et inaugu-
•rauit inido anni 1592^, templo academico et
bibliotbeca donauit, et per XXXIV feliciter
^ubernauit Fioruit illa tum et nudioforum
tnuldtudine praegrandi, et dodorum viro-
rum gloria , in quibus eminent Frid. Sckon^
kben, jfdrianuf Romemuf , Chriftoph. Meh
riannf, NicoL Serariur, Mart. Becanuf, Ma*
ximiL Sandaeuf. Poft feculum lulii autem
'inuidendam academiae famam conciliarunt
duo immortales polybiflores, Athan, Kircher,
et Cafp. Schottuf. Sed incidebat trifliffima
belli tricennalis tempeflas. Suecorum Rex
Guflauus Adolpbus a. 1^31. vrbem cepit, fpo«
Handamque conceffit militibus, bibliotbecaiki
fplehdidam afportari Vpfaliam iufilt. Anno
fequenti, Rege interfedlo, Bernardus^ Vina-
rienfium Dux, Epifcopatu; tamquam fibi do*
. nato a Suecis, vius eft, ftudia Wirceburgi rc-
ilgurari et Profeiroruro cathedras Proteftanu-
bus
'9t fihotafticif. %6^
bds non minus quam CathoHcis patere vo»
luit« Qaod tamen vere fac^um t(k, noit re«
peritur. Tandem a. 16194« hofles abierunf,
ac fenfim recuperaoit academi^ prifcum fu*
uni decus, quod et vitra pdmam annorum
ab origine fua centuriam lartum teiVumque
feruauit, — Hic enim fere fubfiflit audoris
narratiQ, quae nobis virum probauit hiflo»
riae patriae et literariae peritiflfimum , viro»
rum dodlorum temporis ante acHi arbitrnm
luQum et aequum, ingenio et facundia ama^
Hli ornatum«
II. De fchlis et qeactemiif veitrum Hebraeth
fum dijfertafio» habiiq prasjide o. t. wies»
N E R , S. Th, D. a P. C A R. D V M O R,
Quutii non de feholls folum poft Mofis ae-
tatem conditis, fed etiam de fcholis ante Ma«
fem agat audor, fieri non potuit, quin varia
minus certa et probabilia prof<?rret. Quae
de fcholis Hebraeorum a Mofis tempore ad
Esdram vsque, immo ad initta Talmudica a
viris dodis, inprimis CAi^MSTa, re-
I.ANPO, XKENIO, aliis; literis prodita funt,
diligenter collegit et in vfus fuos cofiuertit.
Agit etiaip de diuerntate, variis nominihus
lcbolaruiti ludaicarum, de dodVorum in fcho-
h erudiendi metbQdo , de fclentiis veterum
•6| III* DiSbiBit MulmicU
Hebracoratn, quo reffrt Theologfafn, furit*
prudeoriain, Meaidoaqm PJdiofophiaai, Poe«>
fia et Maficam etc
m Side bty JUr Erdjffmtng der Sliftungr^
feyHr rfr, h. c. Oratio inchoandae celebritati
saralitiomm academiae, habita a bona^
VENT. ANDREf, bonaf. lit Prof. Viris
inagnis quot et qoanta plerumque obiician*
tur inipcdimcnra rcrum gercndarum , docet,
Sdque apte cpnfcrt ad adrnirationem ingenii,
Inagnae mcntis, foniuidifiis et connantjae,
quam in acadcmiac fuac parentc lulio fuifle
tot ropaumenta iminortalia dcclarent.
IV. Idem elcgantis ingenii ^ucflor fefta bii
freularia acad- iul. K^irceb. earmine Irtpliti ce^
pbromt, Latino nempe. Primum cft car.
mcn fecuiare, alterum ad luliuip Echteruro,
tertium ad Fr^nc. Ludouieum. Ex carmiae
ibct delibare iuuat hos verficulos:
f^na fit cmHii meti9ra fptiranf
Mens ; ad afternar relegetur vmbras
, ^rgiimatir, furiaie monjimm,
Tetra fimultas !
Veritar claro refdens otympo^
Veritas nojlris reuehare terris^
Veiritas fummis radios et imis
Sparge benignos*
Fer
M JiholaJluU. %i^
JRsr, precor, dignaT merHir ioronaf, '
Stringi ftuerum in flolidos Jla^eUum^
Hun^ disijtljit tenebrir CQtentis ! ^
Tejint virtut
Exulqt terris, probita^Jidesque;
Te vigil quaerit fapiens, et vmbris
Ingemit catcis; venias, pi^ecamur,
Rite precanti!
V. Alio libello continetuf iafciculas po^
matum Theotifcorum, au^ore Iosephj
RiKaMvsLLEit^ Pocf. ct cloqu. Profi
ord. Hi)bent' et ha^ fuam gratiam ct lau«
dem. Sed fubricfcndum nobis crat in his : -^
If^oiri/i du PaUasftadtf — tVo. Stoa,dut
iVo bift du Peripat? etc. — De reliquis li^
(eliis in p(^fteruiii.
Goettingae meynii V. JIL Hilo «carat»
doo programmata intra breue fpatium prod«
ierunt, quorum vilo folienhia nooi Prore*
Aorb inauguraiidi , altero anninerfaria in*
fiauratae Academiae facra indicuntur. Vw^
qiie argumentum tra^tqr ex tempote ni»^
tum , et duobus huius aimi euentis menaora*^
bilibus rerum fimiiiurti ex antiquitdte tnemO*
rift «pplitfi^* l^ ifto tgitor defdHrHfutt^
dmi^is
270 in. Dt tibUib atademuif
demuU Romtit falfb tn ptftinm tenfum tntatbt
in boc dt Leoue M. Ptmtifice JRom. jittUoB
et Genferitojupptite fa&o. Vtriusquc titulos
quos aetatis no()rae eucntus rerpiciat , vnui-
quisque» nobis non roonentibus^ intelligit»
Sed lucundum pariter ac frudluofuin videre
cft) quem vfum habeant boaae literae la
euentiis rerum dntiquis et fccentioribus com*
parandis, quamque mdgnis lux vel praefen-
tibus nibus e)c antiquitatis memoria) Vel Ve-
tunis ex recentiorum obferiiatione afPundi
pollit, A quidem hoc a vifo^ qualis e{l.H c y«
N I V s , agatur^ antiquitatis omnis fcienti»
iuxta atqu^ follertia iudicii praeckro% Ne*
mincm in Je<liiofte vcterum hiitoricorum^
LfuU pntefertim , p^ullo diligentius verfatum
fugit, frequentes admodum penilcntias Ro^
mae coortas memprari^ fed pauci fortafle eo
defcenderunt cogitando, vt crederent, fi pe-
fies iUfc ex eagehere^ quod nos hoc ho.
mine QppeU^^muS) fuiflenl^ vix tantam popult
Rom. frequcmiam.B tot flragibus fuperfutu»
ram, quae ofbem terrarum vincerct. hey*.
N i V s contagione febris, quae hpc anno to«
tam ftre Eufopam finc clade peruagata eft,/
admonitus, flatuit non alio ferc ex geocrc,
quiam Cebrium cpidcmicarunH fuiffe pcfles a.
RoiHQms vocatasi ^ natura vcrac; pcftilentMi»
•^ * cx
ttjihotafticif. Oiyt
exJiodiernis medlcorum praeceptis defcriptay
nlillam putat in Iiiftoria Komana veri nomi<^
vis peflilentiam antc faeculum a C N. IL
memorari. Quo afTerto non id conteddit,
nuUam omnino Romae ante id tempos fuif^
ie : hoc potius ipia Te fatis probabile fieri
exiftimat, cum diuturnis bellis cumPoenis ge#
Ais, etpopulorum mutuis perltaliam^ SidU
liam et Africam commerciis peftilentiae fe«^
mina ex Africa, quae^ vt zonae torridae pro««
pior^ pefti gignendae in primis opportuna^
per alias terras ferri fpargique debuerint. Sed
hQC tantum afHrmat A. eruditinimus, peHed
ab liiAoricis Romanis memoratas nuUajpefti-
lentiae proprier didae figna fatis certa babe«-
re. idpartim fadum efTe dicit per ignonu
tionem et indiligentiamfcriptorum,qui quum.
exilem admodum et obfcuratn piriorum Ro«^
mae faeculorum notitiam/ per primos annay
lium fcriptorum ad fe propagatam^ habei;
rent, resabhis tenu^rer^emoratas pro fuo?
quisque ingenio ornarunt, atque hincfaepe^
parum conuenientia et explorata dixeruntkT
Alteracauifa eft in exigua naturae reique me^
dicae notitia , quae antiquis temporibius Ro**
manorum vigebat, quae praeterea inueterata
luperftitfone impediebatur, qua morborunt»
oamium et caeterae calamitates ad inunDeo*^
rum
37 1 ^ ItL DiGBdUiacaiemiM
x^ rel%iooesque referebantor. Qwimbb*
wtm <{uuai illae a Pontifictbus diligenter qut«-
dem notari, luisque «dfcriba annis Ibierem^
Wt tamen ea re aiiud quaereretur, qudm vt
ira Deorunt c^tit titibus placarctur , et pro-
digiorum procuratio ficret, nemo interea de
cauffis morborum follertius indagandis cogK
lauit^ et fcriptores de prodigiorum procura<«
Itone difertius, quam de ipiis morbis, locuti
iunt Interim prodigi^ ipfii , quae plcnHu<*
!|ue com morbis vyigads coniunda leguntur,
unt eiusmodi, vt it\, iis poAint vedigia can£i
iarum, • quibus lues orta eft, agnoici, qnae
iere non iunt aiiae, qusm qi»e febres putri»
das vulgares gignere (olent, vt aeris intempo»
ries, fr^oris vel calorisintolerabSis vehemea-*
tia, agrorum fleriiitas cum fiime, terrae mcM
tus, et quae funt alia dusmodL His accedit^
quod plertinEiqtte tnalum intra vrbem ^et tN
grum.Romanum fubftitiffirnarraturf quo ipfo
peftibntiao nodo dreumfcribttur, Addudie
ms rationibm, e quibus indicium de peflibua
inter Romanas graffantibus fieri pofTit, hby-
iiiva ad percenfendas peflilendas procedit^
q^t in luftoria Romana «b exprdio rei putf
Uicae memorantur^ et in fiagulis eos omis
ta euenttts potat, qui vwun peftilentiam «b«
fiiifre fn%icaci iubeant^^ Pciaift peflit ver»
nomine
nomiiie fic &&t a. C 145^. a L Veri Imper.
fxercitu a Parthis reduce in Itjiliam reportata
e(l, quae Babylpne, fpmite peHilenti ex ab«
^ito Iqco in aereiii protradlo , tabem in Par-
thos vulgauerat , et a lulio papitol. in Vero
cap. 8, item AmmianoMarcell. XXUI^ 6y me^
rnoratuir. Huic addit alias, quae a. %$z. Galr
Ip et Voludano Impp. item lufliniano prin-
cipe ai 543« Romanorum imperium peruaga-
tae funt.
Nuperuin her fummi Pbntifids Rom. Pii
VI. ad luiperatorem fufceptum muhis hiflo*
narum p^efitis occaiionem fimiHum vel difTi-
luilium rcryni cucntus cx veteri memoria re-
petcndi, cum inoque comparaniljj dedit, IIK
HEvi^ivs pari confilio inuitatus opportu-
num iudicauit^ de duplici legatione Leoni»
M. ^ltera ad AtTildin, altera ad Genfericuiiiy
Vaiidalorum regemj fufcepta agere, cjuaruiu
priorein pidlura raphaelis Vrbinatis no-
^ilifluiia ceiebr^tdni, ex eaque cbaicographico
Qpere ad tabulae pid^e fitiHlitudinem fcitc ex«
prclTiimj paullo antc oculis vfurpauerat. Le*
gatio Leonis ad Attihim, Hunnorum regem,
^Q tempore et pcriculo rei publicae fadJa di-
citur, quo Atiila in campis <^uideni Catalauni-
cis viiflus, fed reparato mox exercitu perPm*
nonias Italiam rngrefliis, Aquilcia} Ticino.
FolIL ^ S ' Me!
.1
274 ^ DtOMmt
Medioboo ▼! cxpngaa/S^ ipfi Roniae immi.
ndNtt, nofp^ ValfnlinliDO Imp. tcI coofifii
£rtiSy Tcl copiarom ad aocrtcndom hoAon, cc
tofanitmi IcaBam, adcrat, Acdo cdam doce
abfimtCyCt ad paranda aoxilia profirdo. Pro-
fper in Qirooico, qd de lcgatiooe ca retofic,
plos aodoritatis in ea dare Pontifid videtory
qoam ip(a rcs et afiorom lcriptorom tcflimo*^
nia permittunt Qramquam aliqoas cios par*
lcs fiofle certom ai, rcliqoorom tamen, qoi
vna profedi dicootoTy virorom Confblariom
et Pracfcdoriorom oon fixondaria opera fio^
et plurcs adfiicrint caofiae ncceffe A^ qoae
Attilam moocrcnty vt preces lcgaforom ad-
mittcret, et Italia enrct Quae ijooniam %
icriptoribus aut reticentur plane, aut parom
idoneae aiTcrontor, H E y n i y a igitor de his^
et dc confiliis Attilae, dcqoe cooditionibas
])acis propofitis^ qoantum com aliqoa veri
pecic licet, inquirit Quae Idatios, noUa le«
gationis mentione fa^a, memorat, Inirbarof
morbo et fame magnam partcm confumtoss
praedatione ct vaflitate vbique &da vidum
fibi ipfos intcrcepiflc; tum ab Aetii copiit
Mardanique Imp. auxiliis appropinquantibus
pallim flragcm barbarorum editam ipiasqoe
Huiinorum fedes afflidai; quibus accdGt
baud dubie, quod onufli praeda et militia
feOi
ttfcholaflicis. Tf^
fcfH AttiUe miUtes periculofe obi!ci nouis bet.
li cafibus viderentur; hae cauilae fatis graues
permouere Attitam potuerunt, yt beilum fi-
nire cuperet, gratiffimamque fib! legatfonecn
^e pace haberet. In conditlonibus pads,pro«
babile e(l/ fuiile et mQoera prommaf, et «i|«
nuum vtd^srf exa^um » et Honoriae reddi-.
tionem cum pordone opum regalium poftu-
latam. CumCadTas faAae pacis idoneas et'
cnagis.probabilei ipdagare pigeret, ad mira-
culum confugerunt icriptores, et praeter Pon-
tificis dignitatem oris et elotjuentiam admira«
-bilem, (ingutari Dei nutu territum Attilam
tiarranint, yifumCiue iuxta Pontificem ahum
Virum, vel^ vt quidam voludc, duo viros, csh
nitie venerabiles et forma angufKore, quos
Petrum dt Pauliom interpretati funt, qui gla-
dio edudo morrem Atdiae minitarentufr, nffi
{K>(iulata Pontificis faceren Commentum
faoc de Apoftoli^ apparentibus, quamuis a
flulio eiusdem vel proximac aetatis fcriptore
traditum , tamen argumentum pidlurae fuae
fecit RAPHAEt, in qua fummae artis ex«
perimentum feciffe creditur. Ad tabulam
iflani defcribendam pergit A. Cl. de eaque
iudicium partim cxexemplis opere chalcogra-
phico propofitis, partim ex aliordm dbferua-
tione fert. Adiicit pra^terea, idem picHtira^
S A argu-
2^6 III. Di UbelUf oc^demiHt
trguaieotuin • fummo fculptore a t o a r d t
opere auagljrpbo dcpreiTum elTe, quod cirqi
appum i6so. Innocentii X* iuflu elaboratum
in templo S« Petri aiTeruatur, nec ntinus.cla»
rum tabulifl Rapbae)is babetur. — Alrera
Leonis le^tio ad Qenfericum , . Vaadaloruoji
regem, de qua bri^uius agitur, mi^us dubiuqfi
fiteclum^ et iqaiocea) fere vtilitatf^in baboiflc
videri poted. Nam <{uod aiias plaae mirum
ct incrpdibil^ vidcri debet, regem vi£loreav
vrbf Roma et Italia in ditionem redada,, ti^
fiien imperio eiui abflinere et in Africam rci-
uerti, ia fupphcatione Leonis efFedum vide»
tur, qui Oenierico vrbem ingreffuro obuiaaai
iadus, et regem deueneratus, obtinuit» vt nf
caedibus et incendiis faeuiretuTf fed barbari
direpta vaflataque vrbe contenti^ et magna
fKTaeda onufti abirent. Qpamqu^m Leonf^
in bac caufFa meritum a Profpero et aliis fide
dignis traditur, idem tamen Uatius in Cbrq«
nico et Marcellipus G>mes tacent^ infigol
idocumepto,qMam parum faepe in fummisre^
rum momentis laborare foleaat ign^ui et 09^
gligentes fcriptores*
W.
Ertapgae ^d orationem, profeflionis iurfi
^dinariaf adeuadae caufa d. X^VI lun. b. th
Jiaben*
it fcholaftms. »75?
hiibeQd^ 'D^ 1$ A le. frxd^ tiACBCRtiN
inuttaait dif<|Qifitione praemifrfl: Ex quibut
enufif tibera» S, R^ J. eiuUates knre jlufirtu^
garmm Ugalkim fint exeinfie. (pagg.») Aik
fttaega^ legates, h. e. kge impei^ii publica ftflf.
bilitos, iam ante conditum fupretnom iudi-'
cluin cameraie ofatinuiire, re<fte wionct, ct
cbntra TAriWGERVM, HIos demum ^
Imp. MaTdmiL L inflitnto» effe, narrantem,
exempKs probat, conftitutionmn > nempe Al*
berrt IL a. i^^fc er Friderfct Hl. a. t^6, E»
Msdem, liberas insperii duitates lfdu& lurisiu*
ifle pMicipes, ^clafat ; c6hflittito vero iudL
eidr icameraii*ecif' iUo defHmti feerint, (di&$
canfas afferenttims obckhi^rro et>7A«
ri>96BRO repugnat^ et ciim FRECHrii
potius fydt, ^iOliente, nti^am* huius ret ra#
tionem eife atiam^ qoam quod in iiia nimtiim
£3cordes fuei^nt ciuitates, id^e cocfuimflt
do<^e ^dmb^m, nec dubium effe c^^ndit^
quin facfle confec[ui potdiileht 'CJimtdtes ius
•uftf. leg. t(toperam dare voioiflent. -*- Er*
hrngeniibos meritd eratpiaiiiur «N^Uium doiflo»
rem^ quem.Pmris lui ilhifhirdifd^Ii€ia>t^i^
gie infbrmaCum etexcukum,b^cjCommenta*
tio pirabat, er^ apud nos qtiAttd^m cum
vdtifeitettd^drM»^ iciieflttriiuridic^ habuit^
-^l .'* u^-
S I Hetm*
S7t ^^^* Oi SbeUis McaJmkis
^ iMw^ki^&SCVSept DiemngOSJ&t-
thoii iaUgriMi, intirpQbmdo nou eorrvpia,
Cap.L praofideD. h. r. c. hbnkb difpu-^
ttmt la oTTo THiESs, Hamburgenfis.
(\rpl impreir. Leuckart) In examen voca-
tur cotnmencatio 4k interpottaianilmi in euan^
getio Maiihaii, qu^e in Repiriorio Utir. orient.
it bibi Tdau K. legimr. Hanc. auc^or ia
iuBM partes refoluit , quarumaberi eft in fu«
Ipiciooibas neiQDendis contra integritatem co»
ongelii Mattii. in vniuerfum, altera in fingu^
lariam quorundam iocorum ipuria indolo
denionftranda. . Totidem igitur enint quo^
qa&faifliujtaram euangelii Matth^ei vindicia^
rum capita , quoram ounc primum feparatim
praeceflit^ alurwn non muko pofl fuccedet
ki' vindiciiriintagrilietis euaa|^Ui ' totios iti|
^it audor, vt viam illam profequeretmv
quam in di(pucatione fua fcrtptor. anonymns
pOBuparat, etvt eetorqueret iUi tcia potifli*»
mtim intentaeinlibrumMattbaei aAionis ar^
guinenta. Primmn itaqne, qoodfumit ano«
nymns, in ilibria.andqui$reperiripoire, find
cocbcum Mfldrohi)fdiixiliD^:.ottinis generia
oorruptelas^ id limitsindiini eile.docet prtim
tntuituyrnjPlerfifff; non otimes enim paflbs
efljB easdem aFtempdlcibw^^hfiiDijaU^us iniuf
r)as; partim iotuitu mndorma, quae in iliis
repe-
^ etfihotafiids. VJ9
^Mperiri pqtentur^ nam intefpotationes, proli.
xiqres potiflimuca, difficilius multo, quam
.reljqua corruptelarum gencra, potuifTe fieri,
«ac difficilius etiam Hne codicum vfu detegi
poiTe. Hinc ad exempla proceditur inter-
polationum iine codicum ope detedarum, ab
aduerfario allata,: et fufiUs paullo, quapn fere
,necefle erarih hac quaeflione, difputatur de
.cpiflolis Ignalianis, de locis lofephi et Lon-
-^i fufpqi^, , de verbis quibusdam in ep«
iBarnabae ;r amnia haec vel plane falfo, vel
,non fatis certopro interpolatis haberi, vel
.faltim flne codlcib^us Mflis alienas manus in
.his deprehenfos non efle. — Deinde librop
N. T. praefertim faluos manfifle ab.interpor
latorum au^acia, verifimile fecit ex mukitudine
appgrapborum, verfionum antiquaruni^ fcri-
ptorum ecclefiafiicorum , infigni pretio Ipfis
habito etc. a^ue in tanta audoritatum copia
de puritate horum librorum reflituenda et
conferuanda deiperandom non efle, probauit,
Placantur itaque querimoniae iflaq dtf libris
omnisgencris, apoftolicis praefertim, prima
aetate Chrifliana , fuppofatis , interpolatis,
peflimeque^ pro lubitu cuiusque transforroa.
tis 5 difpiciuntur teftimonia pariter atque ex*
mpla, quibus in perfidiae magnae et incuriap
negHgentiflunae circa Jibros facros culpam
S.4 P^^i
^gO ///. Di MiBif aemfmicis §t fcholaftkis.
'iprifci Chrinkitil Vocati tmm^b eriAt. —
Dmiqur» Mdtthaei ih primis ^aogelium , Vt
\tl Palaedina fcridtum, interpolationis perU
culo obnoitium iuiflfe, cOntdndenti Anony^
iho ita refponctetur, vt probetor primo, cil-
ingelia iOa H^braica^ Nat^ren. fet EbioiiiL
quoriim et meatio fit apt)d'V($teres perfaep^
etfraginenta ouaedam fuperfunt, liVos fii-
-ifle ab euang« Matthaei plane ^derfos , noa
^nterpobta eius exempla^ deinde Maitbati
tuangeliuili lam mature 6xtra^ Palaeflinaih
graece ledum fuifle, vt in Hto neutiquam
riiaius e{& poflbt, quam ii^ reliquis libris apo.
Holicis, deprauationis et interpol^onis pe.
riculum.
Idem iuui&brs 6ruditu8, i. 0. 1* A 1 1 s s paul.
16 ante edidit: Cbmntentariorum de rebus lu
terariif Hetmfladiefifibus pdrticutain L (pagg.
lo. 4.) <Jna H fi N K 1 0 adminiftratum acade-
"ihiac magiftfatum grdtulatus eft. Siftit fe*
Wcm Profefrorum iri acad. noftra ordinario-
rum, qui ad hanc vsque actatem publice do*
cuerunt, et eft quan libelK ChryfaQdcriani :
tumina acadeniiae tutiae Cardtinae, altera edr.
^tio, aucfla, emendata et contiriuata. Laudari-
3a ccrte eft diligcntia, quam in hirtoriae litc^-
Variae fludid au(flor coll6cit*e coipit, aliS
iain documijriti^ probataiii. ~ . *
JJJl.
illl ATdM Utiratk. agl
IIIl NokdHteraHa. '
Jtmoi pfoiiieruiit fragmmfa uiSbrmi S.
ytcoluthij dialei^o Sahidicd cdnf^rijlta. Edl»
dit ea p. g e o^qit ex Ms. Bibliothecae Bor-
fi^ Secret. CoUeg. de propaganda.iidd -^
*Q;iiRoiii&e iam^^agitv. cLBiftcjtj I^o^
.edet coilationem celeberrimi Mfti Vtfiranl
JBandem forhKIe eutn emditis communicabit
.cx iciiedis bbn^tlbii m 9rem;y quae iik
mtoibus cognatt nunc deprehendunt^; <i.
^OIDE,
Oxtmii O. icEfJNicoYTv» pai^at re^
iponiionem cohtra omnes obied^iones in fu«
tm bibliorum V. T.editionem ftdas. — IM-
dem Ven. RANbaLVHVff; ThqoiogusO*
konieniis, in vnimi volumen coUegit citatio*'
nes in N. T. ex Vet. fddas, adievfHs Hcbraicd
textu et Onleco jfm o. Atiiidta&>iies e%
commentatoribns potiiHmum ddimicae funt;
-*- Cl. FOHD, ProfeflT. L. AriibJcae Oironi^
^nf..do<Difl[imus, Fi^biiiarum Arabicatum ver^
iionem; a OALtANi)0 ikdaim, bliir ipill
Arcri>ico textu nuper comparauit, iiiuenit^e^
^uod: etiam diuifde.notum erar, g a^% ak^
D V M nimis libere interprctatum eifc. A»
tica fragmentaTere icmper iieglexit, multa.
S 5 qu«
i2^ :1I1L NoMaSiaariM.
que cdam-ia ipfa luaTadoae omifit, qoae
Afiaticos mores ptilchce depingunr. Optan-
dum eft, vt baec vitia zdo^d fokdio
4iocarattuf , eafligentor.
Londim continuator: trkiud jlecmnd cf
iookf. HatBt operis poflrema pats verfatnr
*in vindicando vatidniorum lefiiiae or^fiae»
qoem podtis poeticum et oratbrium efle po-
tat audor anooymus, qoam cbi*onoiogi€um«
~ Ibideni ^vodievmtMmoirs cf Peter Hm^
ty Bruee, Efq. a mUitary officer in ihejiruicg
ofPruffia, Ruffia and Gr$aiBritain.ito. Di-
citur Uber primum Ungua Theotifca icriptus
efTe, (ed poflea ab ipio atiiflore in linguan)
Anglicam verfus. — CL tvhvhitt, ce-
leberrtittut et.emditifnmus Anglus, edidit vin«*
dicias appendicis, quatn nuper emiferat ad
ROVLBYX Poemata: de.()uorumcsv^«yriflp
snagfia ]is. futt Jnter Criticos Anglicaoos. -rr
Ci. WoiOB in locum cl. maty cuftodiT
btts Mu£ei Britannici adfi:riptus eft. Eiusdem
viri doifU cura primum fQliuni N. T. MAi
Alexandrini' tmpreflum eft; Perget editor
firenue. Quaedam exemplaria in cbarta per»
gament imprimuntur , pretio i% yel 14 Ctii*
iHfgf, ...... •. / -
<■ ini ■■ ■! I ■!■ m ■'■■
\
MediO'
UU. N/ma fiUrwiti. «8 j
-*^ . M^dhtmi Cl M«. B. B B AN c a, Bibliothe»
oie Anibrofianae cuflos, edidit primura vo<»
•lumeii operis a fe exarati i/? Latmae vulgaiai
Miitumf au(foritate,ix pirpitua inecckfiadis^
Totutn opus tribus-conflabit voluminibus for*
inae grandioris. «^ Idem edere parat adiutu$
9 Do^lore b v ,g a t i, Mflum Syro - Hexapla*
rem integirum cuiii v^one Latina,
Hafniae^re^SL iocietas fcient. d. XVII Maii
)i. a« propofuit haec problemata: i.Mon{]ra«
re indolem poefeoa feptentrioi^silis antiquae^
jiique fius a (kaeea Romai)aqi^e dircrepan*
tiam. inquirere, tum in quo cum^Anglofaxo^
nica priicaque Germanica conueniat vel fe»
cus. %. Tradere methQdum praxi accommo*
dat^m^ ^m^fkiopRq alii^uer.corporibu^
peregrinis inquinQtum, fubiidiis chemicis de»
purandi aut corrigetidi. 3. Quaeritur de Htfj
^yeff&o^e^ l^i^^ftru^o, yt^wo^^^itatji
et bumiditatis pun<f>a certius, qu^m adbuc fa«
i^mefl^poffint inu^niri,vtque gradus jdiuer^
fqcup^ hygrometrorutp correfpondcant Li*
J>eruinrerit au<^ori, yel nouum inAruQi^tum
if^u^n^e, vel.iam xognitum ad defideratum
tperfe^lionis gradume^ere; pri^cipiav^ro
^mnia conflrudiioois et diuiiionisj^^^p^ dUt|<>
cide eruot defcribepda, vt «rUficc^ ^ tuto ex-
3t4 ^^^* NmAirmrh.
fcqm vaWanl. Dfefi*r*ir^dcnlqrte,irfitifior
doo hygroractri cxemplarfeu feconddiu rcgfr*
h$ a fc traditas cooftni<9a, fodctati iniltat — '
. Optimae coiusquc hdrom f roblematwn fe*
folutionis awflor praetttio doDabifuf nomi«-
inatis aurei, C imperiiile$-Dan. valore adqui-
jwrantjs. Mittcndae fiAft difputationes ant^
fincm Scpt rjtiM Muflrlff * t l li x d o Rf F,
Rcgis a confil. imim. et Praefid. Societatis.
F^meofuHUdt^ioirkni A n ir o n. iTfe* !#•
fiAHD. f rttfiLB, Pafldr RatMlockicnfis^
fclituruScflK ALEJt; OdttLlEB iAVM-
<i AiiTE>iii, pMbfbpM 4"®ndam a^lcBcr»
limi, mtdiiafkms fuper fihHonibuT IrJH in
quatuot eumgetiii. Cotic^tfperat illas tfuaof»,
fiuUitt gt^lmorbb ifitra annos 1751. cif i7(JaS.
accumbcr^. Editbr, tiA quac fcripferat 6*
innia in hiccm emittcndd tradidit, redcmtb*-
itm oi^Vh ilKlJS adhuc ndlum ibu^nit, itutft
Vcro timdttii vbluntati jlmi<Ji fui obfceiiturui; -
typisiHttd commiftet, fi AixttwCx adfim, ^
pro 3ff-VHI plagufe (tbfidem enim vdtomeh
quodquC TiirbieMt) rcpraefcrttai-e non ^fauettJ.
tur 1 Intpei'. XII gt. -* Totiuis libri fci#.
graphfa, citm fpechnWfe, rtonc iam profllrf:
X)i^ tftdfnUU*' Evm^Sflm 'mtkalte9ilt*9iUih
"iffu nichihMH hAalte mworfen tm A. O.
Bauftt'^
UIL NomUtmrla. ag{
Bminfgmrtm etc, (Fr£ a. d. Od. 1712. X pl. 4.)
libellus vel in()e ntilif, qiiod inflar eA baripQk^
piae, ijuam vo9aat> euapgelin^in.
R^iomqnfi n\\mvis Profefloiis )^illoriaruii|
et eloqu. na<flu9 eft Cl MAN6f ^a|)qi^F|^
A.M. qui hucpfqqe in acad. Hsl^^fx ^a^m
iitefas cum lai^i^ qi^pa docuit ,
ViUberga^ p^puin^iam Profeflbris thitoX^
prdin^ii, et quaitmn in ^ci^ltfii^ tbiQli Ipmni
lia^u^ cA yir, qiio netpo facil^ dignipr c^rfifi
C). rsinhaM, Prpf. Philof. extrai^^rd.
. ^ ' * ■ f ^ ■ ■ — :; ^ . .
fftlnifiadii IIK qj^E f-.i i v $ fdfcriptui eft
«ca4m>itie fcien^. PaJMioae^ etfp^et^ EdiAtv
bnfgcipii philQfophif^^ fQd^lis.
. . liiiji 1 1 ■ I ■ 1 I < ■
^. ^nacriJU.
hi BibiiQthecte germanicae, quae RffoHiii.
prpdiit, volumii)is quadragefiml o^ui parti
priroa pag. 131. vbi argumentum partis fecus^
dae libeUi Exper. 9eHL6QEi.11: Meditinh'
fthe Litteri^tur fur practifche AenOe^ reeenfor
fur, haec vcrbi reperiuntur: tVmn Heff-
^eireit Htrrn MuBert Al^andbmg vom Band''
§f4trm itnnt$y Jh WiMk Umfem Mwd¥fwrjm
mt nnmK^fe kemefo ^uTeror4(^tliehe Et^
Jhhehung mehr feyn. Ib iecunda Iiac p^^
libelliSchlegeliani ne verbqm quidem de tae^
nia^ neque infcriptio dilTertationis defebribut
$t varhlif verminofif^ occurrit. Huius didTer^
tationis pt quidem folius eius indicis iam paf-s
te prima^pag. i^u mentio fiida erat. Quum
illi, qui eam differtationem' non viderunt, fa'^
cile ubi perfuadere poffent, B e i r e i s i y m
noftfum,(quiiamperviginti tres annos hiBo-
riam natufalem docuit, ideoqtie fane^nott opoi
hab^t^ vtdemum ex recentioriMuIIeriano fcrii
pto caput laeniae cogiuifcat;' qliippe qul ianl
dudum ex natura etVALLtSNiERi, lin-
K A B t et ft o H^ ^ fi t' t fci^t^ vti ipfa di^r.
tatio tefiacttr^ ilhid noueia!,) taeniim capiti^
gaudentem pro re (ingulari et inau^ita h^ibu»
iife, ipfa verba in diuertatioae adlata pag. 6.
in notag) reperiunda huc transfcribere necefle
crit : f^di etiam taeniam^ ehganti capite ouaii .
jSifcr tmtjiadhe^rentefedecimpedeslongam^ qupni
Praefes die 21 Nquembr. an. 1777. ex intefiinip
Augufii Marnizii, murorum fabri Helmfia^
dienjis, ad^itflfoliUioner^me ialappae in.vini
Jfiritu eiecitj quamque Praefes adkiic injupel^
kSiiifua rerftmnaturatiumadjeruat, His ver-
bis folum docetur, totam taeniam iimul cuai.
capite» quoid iaepiu& io.iA(|^Unis, cum al^i^ot.
f^gmeo^
y.AnacriJif. ag^
fegmeotls corporis relinquitur ct dcinde quafi
renafcitur, ciecftam fuifle. In tota reliqua dif-
fertatione, nec in aliis duabus differtationibus
ufe debUitate atquc defebribus biliofis tertianif
€lmtinttif,<fiQG parte iecunda liWSchlcgclianl
p. %44 et245, conimcroorantur,nevocabulutn
quidem de capite taeniae lcclorcs inucnitot.
Ipdiccnt igitur acqui rcrum aenimdtorcs, quo
animo vci quibus rationibus du6!tu$ au4or
anonym«$,quum nulla occafio adcrat^ca vcr-
ba fcripfcrit. Si vcro is,qui paneiiv fecundam
libri Schlcgcliani recenfuit, putet, fcquentibus
verbis : Eine Entdeekmg des H. Hofr. Beireir
p. iS|. de capite tacniae fcrmonem cflc, facile
ex ipfo fcripto ftaldfngeriano refciirc potuif.
fet, de hoc non agL
INDEX
If Aneedota.
De fr^entis eod. corticei blbL Hdmftad*
11. De librif nouif.
X. I. SaL Semlers tkeoL Briefe. t-^j Saml. ,
p. 1^5^
d. P. Campers kteine Schriften Tom. I. aoo
3. P. L. Wittwer Uber den jUngflen epid^
Katarrh. ^o6
4. /. G. MeufeB bibliotheca luftorica. VoU*
I,P. L i>i3
5* yomEinfluJfe des MlfnchsufefensaufStaai^
und Religian. . ^19
6.
290 h Anecdota.
tis ibi relatum {uit. y. II. cc. Narrationeniy
2uam profert Abulpharagtus, ipfe hwfiiTe te-
atur ex lohanne, Epifcopo Adae, et Zacha-
ria. De vtroque fcriptore lufliniani aequali
refert assemanvs Tom. II. Bihlioth. O-
fientaL p. 8$. et 54. lUius Hue lohannis hifto-
riam huius peftis assemanvs in com*
pendium redegit ^ et quae de origine pefH-
lentiae atque regionibus quas deuaftauit, ibt
leguntur, fere totidem verbis apud Abulpha»
ragium extant. Praecipue tamen, ni £iJlor,
Abulpharagius Zachariam fecutus efl, quem
pofleriori loco inter duces fuos nominat, et
qui fine dubio ille Zacharias efl, qui fuit epi.
icopus Meletinae, etcirca annum ^o fcripfit
hidoriam ecclefiafticam a Conflantini M. lo^
perio vsque ad annum lufliniani vigefimum.
Quum officina Leuckartiana careat typis Sy«
riacis : Hebraicos; vt iam oiim feci, adhibere
cbadus fum ; quae quidem typorum mutatio
lec^ionem huius fragmehti viris linguae Sy-
riacae peritis non difficiiem reddet. Quoai
runo p"»ri ct ^a?Ji njno in hoc fragmcn*
to occurrant: tlTVD non pro plaga orimtali
fed plaga quacunque quandoque fumi puto.
0lJ^3UO, licet mendofe fcriptum, pro bu*
bonibut poni adieda huius vocis verfio mon-
firat» Mnino ex dialedo Samaritana vertf
dolo
De ftfte, tempore IttJUmimfee. VI. ^i
dohret. Metropolis, quae a malo hoc ve»
scata dicitur, eft, credo, Connaotinopolk^'
de qua etiam Procopius de bello Perd i 4.
c 21. refert initio paucos, deinde fingulig
diebus quinque, faepins etiam toooo homines
elatos efle. In hiftoria Dynafliarum Arabice
£:ripta memorat tantura Abulpharagius pe>
fiem regnante knperatore lufliniaao fex ao*'
Qos durauiife.
^an Nfflra «jhn nSD3 Nim Njmo Sy •
»jn Kjmo Sy aro n^N^na n-iont pni^
am snDT sn -"Nijrn nja n3tt>3 N^m'
Ijym N^u Noby p n^onp '>-i«>"i aro
•NDnToiN^Tomi W3-I1 n-iD njm njno
NDoy' NDTyoan tvHv NnTVwS nodi
•I*<^3S3N0N"I r^iSNii N^SO^NI N^oni
X^sh^ NWN 'ya i;n fnpsi rpypnwi
pDnoi j^iidV ppBJi Nmna *pD3d)
TPiDi NnnriNh npd^d pn ntw. •finn«;i3j
•pnaoD •n^; [cn foi rnaon NoinnDT
•Noi'? Sy onanNi Nn-uoohNS "ipoi
nsonNi •ipnaNi nidn^ni Y^\ts\ ••jiooSai
N^DVOJNl N<J0">N1 N^nNSpi N^IDNSwS
n:iODn Nooy niSvNio-Ja n-^D*? "vna "inDi
msoi Y^^^^ Nj^jp N>n Ninno -idv
Ny-ir inoi NnVpn •wjdot hiVi Nnai
T 3 n^bi
j*NjaBpT Jcnr •osn ^jotq -wnn ft*»*?!
p nm •Ktcu^ia isot Sdp •fiopi h^Si
c=3npi'7. •r^N^npSo NniiioS H-apr^a
i<i>ihh noynnuj'? Nonyi 'n^ WDOoa-
W01 -ina^ 'w^ Tin ffsp nn «ova
nT^riN Sy NjSano nTs io«w •Nansi-
Nmo p itpSanNT p'j'wi -isjnovoiNqSy
•«jnT Nn^^aiaSNT Vn Nmnoa •niv^oi,
,-iSDj Npsjai ^Noiynw n^^aiN ov^aiiia
j^taib ^N N"'>TNn Noaa am ^in prnnoT
•■nn pn'>b rnhci -Nnpoy Nom. nbn
pnitf Noo-opoSn fo N«)iN iSa^N nsj,
•puis pw3 «nSv nri
JDe pefiUeatia , qua$ hoetempore Mam orbem,
pmifigttta ejl.
lohanmt, Epiftopus Afiae, ithatptfit M»
firtefir^^ eam aHtto Gratemm SJS' {*- «.
Cs44-J tonti^jfe. Etitm Zacharigf mrr«t,
tfim ttuepijfe a gentibiu iuteriorUmt meridUfiuh
lilms Indiat; nimrum Aethiopiat, HomtntO'
rum ( Jrabtat felit, trdnuj ete. perueaitqtu
t^.loiof fuperiortt gentium otcidintalium, Ko'
manorum, Italorum, QaUontm et Hifpanor^.m.
Fama
Db peflHifapdirB lufiUiiakljec. f7. ^«193
Fama eH, fHkt^ ^j^iofnUu, delirajfe, in
Ji ipfos f(H?i%jM, inmontanafecejffijji, et Jemet
ipfos trucida£e. Jmiafit flagellum tftudAethio^
fiim in eonftnio Aegijpfi, indeque in Aegypto
ortum ejl; altigit deinde Akxandriam, et
Jparfum eji fuper Libych Palaejlina, Phoenicia,
Jlrctbid, Africa^ eiperuenit ad Galatiam, Cap^
padociam, Armeniam, Antiochiam et pedeten'-
'iim adfegmm Per/arnm, phpidosqne inplaga
Jepientriomti fiiofi SuBftantiae comparebant
^HStc^, difffefjie et vagae, neipte quisquam ech
"^ioBigebdt; agrifrugum refertijjimi erant, fttil*
'luf tamen eofmetebai; vhieaf, etiamji tetupiif
'vindemiae transierat, ffemo vindemiabat, qum
'hbminef deftderabdntut; et vix vnuf ex miUe
fapererat ExaStif tr&iif annif cejjmit pe*
\ftif. Fertur, qtmni malum hbcMetropolin ifim
feftaret, primit^ patiper^ef nggreffum tjfe, adh
vt iSoao hominef vno die Jepetirentur. ^tlgi^
*hif mortuif/mixnumjuain torrwptricem mecit
pdientiBuf et celtbtibuf. Qiii Xf&o mortemjii»
bitaftearH effugerunt, doloribuf cum tumoribus
tirca inguina i. e.bubonibm Idborarmt: tt
'poftqiiath ifi voHfmanuurit cii^cifef trCf gutte^
fanguineae profandae (i, e. vibicefj apparu^
rant, eonfeftim mottni fnfit. Et qnuf^ homi*
'ises difiterm Jadr/ipeHendum: cadauera aceruo'
timin nmteprdkSfafunt.
' ^tI II De
,^ IL Di Ubru mmif^
11. Detihrisimki
V^Jtuh eimr Gefchichte d$r Cultur dtt
fnenfihlichitt Gefchtechts; h. e. Hinoria
culturae generis humani, tentata ab au-
dore, qui perfcripiit omnium dodrina*
rum epitomen. Lipjiae apud Herteliun
178*. od. pagg. 472.
In exponendis niagnorum hminum vitis qui
voluerit hocagere, vt tradat diligenter acpi^r-
fpicue, qualis quiscjue fuerit per omnes vi^o
partes, quibus liteds inftitutus ac formatus
fit, et per quos veluti gradus ad cultum inge-
nli^ animique virtutes produdus : is profe^o
rem aggreditur arduam atque difficilem, vt
£icile dabunt pmnes, qui vel ipd eius rei pe*
jriculum fecerint, vel animaduerterint pauci-
tatem eorum, quibus illud conHlium bene
ceflit ac feliciter. Sed quae difficultates o\u
(lant his, qui fingulorum hominum res per«
fequuntur; eae mirifice crefcunt et augentur
oiagnopere, fi quis inflituerit alicuius /ioje;ii/s
paullp nobilioris hin6riam hoc modoperfcri-
bere, ac docere, quibus caufis fenfim fit ex-
cultus, et quomodo fit a tenui literarum et
omnis omnino conformationis initio ad prae«
xlara quaeuis in on^ni genere.fadla progrefilo.
Kam cauilarum, quarum in hac re habcnda
ratio
Hift.€uUurue gemrif ium. ^9%
^do cA, cixm ingens eft muljJtudo, et i|iipli«
catio plaQ,e tnirifica; tum occultae iaepe funt
piurimae ; vt non modo hp<c iit ad iudican»
dum difficile , quid> caufa quaeuis effecerit et
<|uantura, verum etiatn illud incertum, vtrum
inuefligantis diligentia omnes fint inuentae et
fubtiliter dete<9ae. lam fi quis ad bunp mo^
dum vniuerji generif hmiani hinoriam trade*
re voluerit, et perfequi per aetates omnes, et
nngulas orbis terrarum partes, omnium do-
c^rinarum origines etincrementa: is prbfeflo
fufcipit eani difputationem , auae vnius ho«
minis ingenium plane videtur fuperare; cum^
quod in fingulis vel hominibus^ vel gentibus^
vix affequitur acerrima diligentia , id in infi"
nita propemodum muUitudine populorum mini-
me pofCt compIe(^i vel acutiffimi hominis
cogitatio^ Atqui hoc ipfum poUicetur Hbri,
Suem indicamus audtor, qui eft^ vt fatis con-
at, ADELVNGivs, Vir Clar. multis aliis
libris iam fatis fpedatus et nobilis fcriptor.
Qiiem fi in re tam ardua fucceffus quoaam«
modo deftituerit, id quidem nemini miruni
vidcbitur, qui confilii grauitatcm, et immenfi
laboris magnitudinem confiderauerit. Ete-
nim ad pertradandunx argumejntum , in quo
voluit elaborare adelvngix diligcntia,
praeter uccuratae omnis biftoriae fcientiatn^
T 4 qiiam
1^96 11 De Biris wttifi
^oam folam vbe capioiit honHuuie mentii an*
^oftiae^ requiritnr magna fubtiliias ingemi,
quae perfpiciat omoium rerum aoteceinone^
animi humani vires iotelligat, eios vida, late-
bras abditosque receflus nouerit, et fnulio vfa
comparauerit nbi de rebus hucrlanis iudicandi
fiicultatem idoaeam. Has dotes omnes fibi
vix quisquam arrogauerit , cum Incermm flt;
vtrum in vno homme vnquam vel fuerint,
vel efTe pofllint Quare nec fcriptorem, po*
tamus, vnquam exAiturum, qui accurate po(V
fit docere, quomodo fenfim variis artibus ex*
tultum fit genus humanum, et per quas mtia»
tationes conuerfionesque difcipiinae omoe^
et inftimta ^el efle coeperint, vel na<fia fint
formam et indolem eam, quam iam habent;
Sed in re tam dif&cili, quae, quantumois im-
t)erfe^a, magnam vtiHfatem habet, vel con«>
tiis non omnt laude caret, praeferttm fi fit
profedus a viro do^o atque modeflo, qui et
firauitatem infllmti fui fentiat, et ab omni va-
nitate alienus fit. ^tfi igitur exinimamus, ta-
les libros non pofle ab aliqua parte imperfe-
Aos non dle, ob mentis bumanae imbecilli-.
tatem, et hifloriae, maximc antiquae, dcfp.
'£lus et tenebfas: tamen hoc bbenter fate-
taur, AOBLVKoii fcri|>tionem, in magna
*breuitate> quam ftudio iedhitm eft, continede
molta
^nlta ibfiF# oiy^to, eifubtmuriMciulh;6t
tebus vero multis ea tradere, qoae non po«
taerint niii ab homine profidfci, varia dodri»
sacutfo^mukaque ledKone conibrmato; Nos
fam, vt omnis tibri defcriptio penitbs inteili«'
gatuf , primo quidem de mddo difpmabimus^
quim auStorfientns ifl; ac deinde di locis fia^
'gttlif adiuAgemus nonnuUa, cum preflfe feqm
mdoris veftfgia, et omnia ditigenter excute.
ft, nobts non liceat per huius Ibri^tionis aiw
guftias.
Eft igitur omnisdifputatio defcripta in par^
fif o&o, quae continent ac definiant gradtti^
^er quos genus humanum,ab humilidudhnii,
^dori fenfim penieniflTe yidetur ad fapieiib
tlam et felicitatem, qua iam fruitur; Vt vero
•breuiterlQMare poflet au<flor,X|i}omodo dif-
feratU aefates fingulae, et quae fit ciiiusqu^
'^iuti nota: imaginem a vita et incrementis
'^^inum fingulorum dtfxit, ^que^iendity
g^us humanum ita fere educafum t/St et d-
^oleuiife, vti foleant homines fingult fefifiiti
*«d maiora progiredi. Prma igiujc Mas.'oa
eO^ quae ab origine generis humani vsque aid
diluuimn illud ingens, a Mofe commdmirigi*
*tutli, pertinet. Cdtnparat audor genul iia«,
-manum per haec tempOra camy^tf» qui^fea-
fim vitafn acc^lt et m6ium^ et cuAi ^lH^n,
meinbroniiii confbrmatione colorem diidt»
Seqiutoc tocem in hif , quae de hac aetafe
praedpic, monimenta Molaica, in quibos niv
]iil inedie /:enfet a prohabilttate aUenum. ^/*
Ura peciodus compleditur tempus, quod a
jdiluuio Tsque ad Mofis aetatem elapfum e(L
Genus hunnoum mfanti, putat, finUle fiiUTc»
qoiyfenfuumbeneficio vfus^aliquam fibicom*
paret rerum extemarum noiitiam, fed im»
perfedam et obfcuram ; ^rtes et paoca^ har
beat, et rudes; in moribus denique feritatis
multum, eC vix incipiat miteicere. Ad pucri
aetatem progreifum, arbitratur, genus buma-
jmm periodo ieriia, quae a Mofe porrigitmr
vsque ad ea tempora, quibus Graeci coepe-
runt doiflrina et elegamia florere. Quae fue-
rint infiitota et artes hominum per hanc aeta-
tem, vberius doccUxtAeggpiiamm, Phoemam
et IJirfieHianm exemplis. Inuemf vim eC ala-
critatem aoc^i0e exi(Umat hominum muki-
tndinem per ea teropora, quae a coltis per.
Graecos artibus ac difciplinis effluxerunt vs-
^e ad Chfjftum. Hic . maxime perfeqmtor
Uraeeantm dodrinam» artes et infiituta, ac
docet, cultum eum , qui ab hac gente mana-
oerit ad Romanos, et per hos jad gentes rels»
^oas, fimilem eife iuuenis follertioris icieii-
ttaCi ct nnpjnic cemiy CPm in difdplinarum
delcri-
Hifi. eultwae generU kml 299
deicriptione fubtiliori^quae taroen fit coniun*
£hi cum iuuenili quadam leuitate atque auda*
cia ; tum in bonarum artium amore, qui ma«
xiine cadat in aetatem adolefcentis iv^uvrcor
cioiT^j ad concipiendum TFocQoff a^poi^cv koA
SvdwMf^tKov paratiinmi. Poftea delacus au-
Aor ad aetatem quintam, quae a Cbriflo a4
ingentes illos populorum motus et migratio»
nem pertinet, docere indituit, genus hum»*
num iam ad viri quamdam maturitatem peru
ueniffe, et vtitur ad firmandam fententiam
{u^m Somannrmt maxime exemplo, qufin
rebus et inHitutis omnibus mafculam oflen»
derint feueritatem, et penes quos eo tempo«
re fuerit orbis terrarum imperium. Aetafe
fixta hunc virum, ait, grauiilimis oppreifum
laboribus, quaejuiffe /edem Jabilem, acmulta
magnaque corporis contentione efieciife, vt
commode poflet et iucunde habitare, Inde
fadum, exidimat, vt genus hnmanum per hoc
tempus iterum delaberetur ad foedam barba*
riem, cum aliis impeditum laboribus, variis-
que agitatum turbis, non poil^t Ikeris opo-
ram dai^e, quae poflulent pacem, oiimiumque
rerum beatam abundantiam, Hanc vero ae«
tatem a gentium barbararum migratione vs-
3ue ad expeditiones^ quasdicunt, cniciatas
uraife exiAimat* lam ^modxmfiptimamw
f 00 W« Di tiMs ndkiir.
'tfb his expedkionibus vsqfie ad teniitds Ifters^
progreflTam, cffeciffe, cenfet, vt genus htimaf-
«um fimile eflet pairifainitias, in €onfiit\uhtid,
augmda et exornanda fe fmiliafi oett^tv^
Wnde vtitiflimarQm artlum inueationefm ih
hoc tempus incidiflfe demonftrat. Eam de»-
nique aetatem, quae a reHitutis literis ad re-
«entiffima femporSi perueniat, ita, putat, com*
paratam effe, vt inteiligatur, genus hufnanuiA
iam fnti bonis, multo labore parfis, ecque ir^
dies ai^gere et amplificare, Cum vero muka
iuperTint, quae vt\ inueftiri poffint, vel emcn-
4ari re<fHusque coilftitui : vehementer riden-
^am cenfet (upei^flitidnem ebrum, qiii vere'-
antur, ne infl^t iam ingcns iHa conuerfio, quae
icum iiiteritu orbis generisque humani con*
tiuii6a effe debeat. Sj>erandum potius, arbi-
tratur, fore, vtgenus humanum per piures ^e-
rum fuiWtim conuerfiones ad maiorem in ct»
nini gi^nere praeflantiam pef^ducatur. In if.
iuflrandi^ aetatibus fingulis hunc fere modum
•tenet aiSrtor, vt, pramfffh qnadam imagine
-ftf^^iffi in qaa' expreffa eflcuiusque periodifor-
•ma et tattquatti facies, hiftoriam ipfant, et res
ifto tetlipote per 6rbem terrarum geflas, bre^
iiiter expomf, ac deinde demonftret, quid ab
Kis th&tattbnibus dnm nd JtiMiae incrementii,
ium Ad^^ifhi eonformationem penmerit. Gi-
nu8
4m& diceiKli apertum eA,' terfuih et eleganst
l^raeterquam mf^ttjcis, quae feflioatio adfp^
fit, cuius paffim el ^\]^ veftigia, nifi nos om,$
sua ^lunt, obferuauiiDuj.
- Hanc libri d^mpiionm habere rouka^ qui*
hu$ fe commendet, nemo negauerit; ttqut
t^ audor in difputindo huno ordincm ita
^utus^vf a|ferf!©l et vtilift no« pwca, ct maU
ti fukiltter o^feciiaret. Cogitaotabus antein
npbis de faoc arg^mento diutius^ tamen in
if^ via modoqmdyfniimdit^ vef {urae^
termiila videhanlpr , qua^ yin poi&iQt abeflii
ab iAa quaeAione, vel cfuaedam redius coiu
^tuenda, et perfcriUenda cQnquifitius. Aa
primo -qqidem df^ wkUmf hnmMn nu^iir, aor
di kgti)w, quaa in agendo fequltiM?, mbil mof
nmt ^iflar j qui loc^^ in hac caq^Hi vel pro^
imea non .^t j^r^termitteiMlus penittsj
^od de coi|foripatione genena bumaoi, nifi
. tx iA^ indole accui?at^ perfpo^a, tiidicari nof|
poteA. Dqn^ 4^ vi ea^ qnm m Bxtema^^
t0cmnt mimnm et wie %el exeiiant ct acu««
tmt, ve! eii)s impetufn repni^ttaii «t cQntenMi
tbnem remktvtm,et(i.di(p^fe ija^iKim aut^jOB
quaedam, tamen idae ob£seuationes, in hm
qum vnum congeA^, perfpieuiiat^ ipagimis
pere profiuiflreat. M)ueverat b^dejEepffaefi
Qip«Mim;4ii)bdiui^ ssam^lQm^.G^ cstdiv
tcrra.
30S n. Di Bbrit mmir.
lergafum ad(piridoiie, n^or^ fertilifate, ^Sk^
qoereboseztraiisorigifieaitraliat conKmuui
cognUo atqoe (cientta^ tom animi monmi-
quecoafbrmatio. In uarratume rerum, per
•etatem qoamqoe geftarom, breniseft aodNK;
^piod minime vitoperamos; delibanda enim
cx omni biftoria ncmnifi ea erant, qoae ad
lianc oaoi&m maxime videbantur pertincre^
et e quibus inteliigi poterstt, qoae Ht in qua*
iiis re omni tempore fada progrefno. Sed
fciflet ifla rerom geftarom ezpofitio accom*
modatior boic qupeftioni> fi de comtmEfum
omnium gtntmm eammque commercto accora*
tius praecepiilet audor. Nam ex ilia focie«
tate popuiorum et confuetudine vel maxiroe
poteft intelligi, qnid a gente qoauis vei potue-
fit proficifd ad generis bumaoi cdtum , vcl
profeftum fit Ita enim plorimum folet
fcientia, et boneflate morum atque eiegantia
genus humanum augeri, vti funt gentes fin*
gulae ardKflime copulatae, et ipfae inter ie
aliae aliis profunt officiorum mutatione, et in
medium afFerendo communes vtilitates. In
exponenda igitur generis bumani biftoria vel
maxime videtur fpedanda fuiffe ifta homimm^
Jheietaf, quae vti fuit variis temporibus varia,
ita quauis^ aetate aiiam babuit ad excolendoa
hominesvimetefficaciam. ^edcumvniuerfa
quaefUo
Hifi. culturae generit hum. J03
qaaefKo de generis humani cultura, guam*
cumque demum viam et difptitandi modum
fequaris, longe difEcillima fit: roifla hac re,
venfamus, vt propofuimus fupra, ad locosjhh
gutos, de quibus, reftat, vt nonnuUa mo«
neamus.
' Primo igitur multi mirabuntur, audorem
vim aliquam Dei fiugulairm non pojuiffi in
cauffis iis, per quas tffeSiaJit gemris humani
cottformatio, fenfimque creuerit. Q^amquam
enim de legibus, per Mofen Ifraeliticae gen*
tis datis, diiputat, et de commodis non indii*
Bgenter praecipit, quae per Chriftianam reli-
gionem ad genus bumanum peruenerunt:
famen voramque religionem originem haben
diuinam , non monet. Obfcurum igitur efl;
vtnim aliquam ipfiusDei in excolfndij homini*
bus efficaciam adinittat audior, nec ne; quam.
quam, ni fallimur, ad eorum fententiam pro»
ptus accedere videatur eius oratio,qui e men«
tis humanae viribus deriuantes omnia, mira»
culum excludunt. Quomodo autem potue-
rit Mofes, nulla vi diuina adiutus, religionem
eam, qua conftituitlfraelitarum rempublicam,-
fuperfiruere deDeo vno, omnis corporeae
labis experte,cum illa notio tantopere fit alie»
na ab vltimavetuftate,vt multo ferius vix po-
tuerit ab eruditis philofophis Graecit inueniri.
atque
II. Detibris^m{t4
Vtrjiuh einer Gefchickte dir Culiur def
menfchtichm Gefchkchts; h. e. Hinoria
culturae generis humani, tentata ab au«
Aore, qui perfcripiit omnium dodrina*
rumepitomen. Lfg^a^ apud Herteliuoi
178*. od. pagg. 472.
In exponendis wagnorum hminum vitisqoi
voluerit hocagere, vt tradat diligenter acpfsr-
fpicue, qualis quisque fi^erit per omnes vi^ao
partes, quibus liteds inftitutus ac formatus
fit, et per quos veluti gradus ad cultum inge«
tdiy animlque virtutes produdus : is profedo
rem aggreditur arduam atque difficilem, vt
£icile dabunt pmnes, qui vel ipd eius rei pe*
jriculum fecerint, vel animaduerterint pauci-
tatem eorum, quibus illud conHIium bene
ceflit ac feliciter. Sed quae difficultates ob.
(lant his, qui (ingulorum hominum res per«
fequuntur; eae mirifice crefcunt et augentur
oiagnopere, (i quis inflituerit alicuius/u)jE;ii/i
paullp nobilioris hifl6riam hoc modoperfcri-
bere, ac docere, quibus caufis fenfim fit ex«
cultus, et quomodo fit a tenui literarum et
omnis omnino conformationis initio ad prae*
xlara quaeuis in Ofi^ni genere/adla progreffio.
Kam caufliuiuD, quarum in hiac re habcnda
ratio
Hift.€ultur4ie gemrif ium. ^9 f
^tio efly cuin ingens eft muljjtudo, et mp\U
catio plaQ,e tnirifica; tum occultae faepe funt
piurimae; vt non niodo haciit ad iudican*
dum difficile , quid. caufa quaeuis effecerit et
<|uantum, verum etiam illud incertum, vtrum
inueftigantis diligentia omnes fint inuentae et
fubtiliter detedae. lam fi quis ad bunp mo-
ducn vniuerji gemris huniani hinoriam trade*
re voluerit, et perfequi per aetates omnes, et
nngnlas orbis terrarum partes, omnium do-
cSrinarum origines etincrementa: is prbfeflo
fufcipit eam difputationem , auae vnius bo«
.minis ingeniun^ plane videtur fuperare; cum^
.quod in fingulis vel hominibus^ vel gentibuSf
vix affequitur acerrima diligentia , id in infi"
nita propemodum multitudine populorum rnini*
me pofOt comple(^i vel acutiflimi hominis
cogitatiou Atqui hoc ipfum poUic^tur Hbri,
quem indicamus audtor, qui eft, vt fatis con-
flat, ADELVNGivs, Vir ClaV. multis aliis
libris iam fatis fpedatus et nobilis fcriptor.
Quem fi in re tam ardua fucceffus quoaam-
.modo deftituerit, id quidem nemini miruni
videbitur, qui confUii grauitatem, et immenfi
laboris magnitudinem confiderauerit. Ete-
nim ad pertradandum argumentum , in quo
voluit elaborare adelvngii diligentia,
praeter muratae omnis biftoriae fcientiatn,
T 4 qiiam
%96 It DiUbrisimiK
qoam folam vbe capiaiit honHuuiefflttitii an*
^aftiae^ requiritnr magna fubtiSSkiT mgefm,
quae perrpiciat oinoium renun aotecefCones»
animi humani vires iotelligat, eius vitia, late-
bras abditosque receiTus nouerit, et mulio vjh
comparauerit f)bi de rebus hucrlanis iudicandi
fiicultatem idoneam. Has dotes omnes fibi
vix quisquam arrogauerit, cumlncercum fh;
vtrum in vno homine vnquam vel iuerint,
vel efTe pofllnt Quare nec fcriptorem, pu*
tamus, vnquam exfliturum, qui accurate po&
fit docere, quomodo fenfim variis artibus ex*
tultum fit genus humanum, et per quas mv^
tationes conuer(ionesque difcipiinae omne^
et inftimta ^el efle coeperint, vel na<fia fint
formam et indolem eam, quam iam habent;
Sed in re tam difficili, quae, quantumuis im-
t>erfeAa, magnam vtihfatem habet, vel con«>
tiis non omnt laude caret, praefertim fi iit
'profetSus a viro do(^o atqu^ mbdeflo, qui et
crauitatem inflltuti fui fentiat, et ab omni va*
nitate alienus fin %tR igitur exinimamus, ta-
les libros non pofle ab aliqoa parte imperfe-
Aos non dle, ob mentis bumanae imbecilli-,
tatem, et hifloriae, maxime antiquae, defp»
*£lus et tenebras: tamen hoc bbenter fate-
taur, AOBLVKOii fcci|>tionem, in magna
*breuitate> quam ftudio fe<fbtm efi, continede
mtilta
tM]htdi>tf0olferuata, etfubHHUriMclufit,6€
irtbus vero mulHs ea tradere, qoac non po-
taeridt aifi ab homine proficifd, varia dodri..
nacuho^mukaque ledKone conibrmato; No^
{am, vt omnis libri defcriptio penitos inteilit.
gatuf, primo quidem de mddo difpmabimus^
^m auSforfeenttts eft; ac deinde de lacUJRp'
-gtttif adiuAgemus flonnuUa, cum preflfe fequi
ffu^oris vcHigia, et omnia ditigenter excate.
re, nobis non liceat per huius lcri^donis aiw
jguftias.
'SA igitur omnis difputatio defcripta in par^
tff 080, quae continent ac definiunt ^ro^^
per quos genus humaoum,ab humilidudhmi,
^udori fenfim perUenifle yidetur ad fapieiib
iiam et felicitatem» qua iam fruitur; Vt vero
•breuiterlQMare poflet au<flor,X|uomodo «f^
feratU ae^tates fingutae, et quae fk diiusqu^
'^iuti nota: imaginem a vita et incrementis
-^^inum iiAgulannn duxit, ^que^iendity
gebus humanum ita fere educafum tSt et lU
^oleuffre» vti foleant homines iinguH ieiifiiti
*«d maiora progiredi. Prima igiuir Maroa
eO« quae ab origine generis human! vsque aid
diluuimn illud ingens, a Moie commdmirigi*
*tutli5 pertinet. Cdmparat audor genui iio-,
-manum per haec tempdra camy^t»» qui^fea-
fim vitafn ac(^lt dt mt^um^ et cufti ^ltqila
membronim conformatione colorem dbck»
Sequitur tncem in his, quae de hac aetate
praecipit; monimenta Molaica, in quibus n^
]iil inedie renfet a prohabilitate aiienufn. ^A
tera periodus compiec^itur tempus, quod a
jdiluuio Tsque ad Mofis aetatem elapfum eft.
Genus humanum iufanti, putat, fimile iaiS^
qoi, fenfuum beoeficio vfus, aliquam fibi com*
paret rerum externarum noiitiam, fed iaw
perfedam et obfcuram ; ^rtes et pauca^ bar
beat, et rudcs; in moribus denique feritatia
multum, et vix incipiat mite£:ere. Ad pueri
jietatem progreifum, arbitratur, genus bunui-
imm periodo tiriia, quae a Mofe porrigitur
vsque ad ea tempora , quibus Graeci coepe*
runt doiflrina et elegamia florere. Quae hie»
rint inflituta et artes hominum per hanc aeta*
tem, vberius docttnc Aegt/ptiorum» Phoemcum
et IJr(ieHtarum exemplis. Juuenis vim et ala-
critatem aocepi^e exiflimat jbominum nuilti-
tudinem per ea teropora, quae a coltis per,
Graecos artibus ac difciplinis effluxerunt vs-
que ad Chpftum. Hic . maxime perfequitar
uraeeorum dodlrinam» artes etinfiitata, ac
docet, cultum eum , qui ab hac gente mana-
uerit ad Romanos, et per hos .ad gentes relU
quas, fimilem eife iuuenis follertioris fcien-
tiaei ct m«uaie cenu» cum in difciplinaruiu
delcri-
Hifi. euUnroe gmtris kml 399
defcriptione fubtiliori^quae taroen fit coniuiH
&z cum iuuenili quadam leuitate atque auda*
cia ; tum in bonarum artium amore, qui msh
xime cadat in aetatem adolefcentis iv^uvre^
cioiTSy ad concipiendum voidos a^oS^cv ml
Sv^Wiect^tKov paratiiHmi. Pofiea delatus au-
Aor ad aetatem quintam, quae a Cbrifto a4
iugentes illos populorum motus et migratio»
nem pertinet» docere innituit, genus hums-
num iam ad viri quamdam inaturitatem pe(w
uenifle, et vtitur ad iirmandam fententiam
{u9m Somanormt maxime exemplo, qutin
rebus et inftitutis omnibus mafculam oflen-
derint feueritatem, et penes quos eo tempo*
re fuerit orbis terrarum imperium. Aetate
/exta hunc virum, ait, grauiHimis opprefliun
laboribus, quaejiuiffe/edem Jlabilem, acmulta
magnaque corporis contentione effeciiTev vt
commode poiTet et iucunde habitare. Inde
fadum, exiiiimat, vt genus hnmanum per hoc
tempus iterum delaberetur ad foedam barba*
riem, cum aliis impeditum laboribus, variis-
que agitatum turbis, non po0et literis opo-
ram dai^e, quae poflulent pacem, omniumque
rerum beatam abundantiam, Hanc vero ae«
tatem a gentium barbararum migraiione vs-
3ue ad expeditiones,, quasdicunt, cniciatas
uraife exinimat» lam peripdumyrftfiif^f
|00 '^* De liMs noMif.
•tfb his expedkionibus vsqtie ad renatas lltera^
^rogreflain, efFeciffe, cenfet, vt genus htiraar-
fium fimile cffet patrifatniiias, in ^onftiftuftttd,
migmda et exornanda fe familiari oeet^tv;
Wnde vtitidiinarum arthim inuention^m ih
lioc tempus incidiffe demonOrat. Eam de>-
nique aetatem, quae a reflitutis literis ad re.
centiflima tempord perueniat,ita,putat, cora-
yaratam effe, vt intelligatur, genus humanunh
iam frfti bonis, multo labore parfis, eaque inf-
dies angfire et arnplificare, Cum vero multa
fuperfint, quae vel inueniri pofl^nt, vel emcn-
■dari re<fliusqne coriflitui: vehementer riden-
-dam cenfct fiiperflitionem eorum, qni vere'-
«ntur, ne infl^ iam ingens illa conuerfio, qiiae
cum imeritu orbis generisquc humani con-
»iurt(fta effe debeat. Sperandum potius, arbi-
tratur, fore, vtgcnus humanum per plures tt^
rum fuafum conuerflones ad maiorem in 0*-
nmi g<^net?6 praeflantiam pefdueatur. In i^.
iuflrandis aetatibus flnguiis hunc fere modum
•tenet ad(f^or, vt, pramiffh qnadam imagine
'*r^ii in<|8a-expreffa eftcuiusque periodi for-
•ma et tartqualn facies, hiftoriam ipfam, et res
iflo teriipore per orbem terrarom geflas, bre*
Mtiter expona', ac deinde demonflret, quid db
his nnifaiibnibus eum ad Jcientiae incrementa,
tum ad^^i^ corfformationem perteenerit. G^-
nu8
mit. tuf^ae gmerif bum. |0|
jaqft d)ceiK]i apenutn efl,' terfum et elegans^
^raeterquam mpsuids, quae fe(lio9tio adfpa>
Gty cuius pafliui et ^l^ vefljgia, nifi hos om*
nia ^lunt, obferuauiiuu^.
" Hanc libri ckfcrtp^ionm babere tpuka, qui*
bus fe cooiniendet, nenio neg^uerit^ atquf
i^ audor in difpqt^ndo hunc ordioem its
^uttt^vf ^etm et vtiJia noa pwra, et muk
t$ fubliliter obfefparet. Cogitaotibus atiteqi
Bpbis de faoc ^rguuiento dtutius ^ tatnen im
if^ via modoqmid{/fnif(mdiDo$imih vel praen
tera:n0a videbanlur, quae yiji poifiiiu abeffii
ab iAa quaeAione, vel (fu^dam redius coiu
(^tuenda, et perfcribenda cQnquintius. Aa
primo/quidem 4$^ vkibu/ hnmnae tnn^Hr, aa
de iegUm, quaa in agendo fequkiir, ntbil mof
nint m&Qt\ qui }ocu9 iu hac caq0a vel pro%
l^ea non er^it ^n^termitteindus peniti»}
^uqd de cot^ormatione generia bumaai, nifi
nx iftfai i^^^ accui^t^ perfpe^a, ittdi<»ri nQ||
pot^. Dein^e 4& vi ea^ qm m ixtetmm
ttjkiarU tmimum et wie %el exeitant et acui^
uat, vel eu)s impetum repriomiui «t cont«i«
tbnetn remitt^itf,et(i difp^fe il^iMm aucftoB
quaedam, tamen idae ob&eui^nes, in lom
qum vnum coiigeft^^ perfpiauka^j. msg<i«^
pere profiuiireAt. MqueL.eratbdEUS:daMp9ae«t
tcrra-
joa //• De librif nomr.
terrarum adfpiratione, natura^ fertilieate, alfi^
qne rebusextrariisoriginemtrahat curo omnk
cognitio atque fcientia^ tum animi. morum*
que cooformatio. In narratione rerum, per
flctatem quamque geOarum, breuiseA audlor,
quod minime vituperamus ; delibanda enim
ex onmi biftoria nonniG ea erant, quae ad
hanc cauf&m maxime videbantur penincre^
et e quibus intelligi poterat, quae nt in qua*
uis re omni tempore fada progreflio. Sed
fciilet ifta rerum geftarum expofitio acconw
modatior huic qu(^eftioni, fi de iomun&um$
cmniam gentwm eiurnmque conmercio accunu
ttus praecepiilet audor. Nam ex illa fode*
tate popuiorum et confueiudine vel maxime
poteft intelli^ qiiid a gente quauis vel potue-
rit profidfd ad generis bumani cultum , vel
profeitum fit ka enim plurimum foiet
icientia, et honeflate morum atque elegantia
genus humanum augeri, vti funt gentes fia-i
gulae arAiffime copnlatae, et ipfae inter fe
aliae aliis profunt offidorum mutatione^et ia
medium affisrendo communes vtilitates. la
exponenda igitur generis humani hifloria vel
maxime videtur fpedanda fuiife ijia homimm
Jbeieiar, qoae vti fiiit variis temporibus varia»
jta quauisL aetate aliam habuir ad excolendot
hoiiiines vim et efficaciam> Sedcamvniiierfs
qaaeflK>
JSjl. iubmroi gmtru htm$. 303
quaeflio de generis hnmani caltnra, ^am*
Gumqne demnm viam et difpntandi modom
fequaris, longe difficillima fit: mifla hac rc^
veniamus, vt propofuimus fupia, ad hcosjh*
gutof, de qdbus, reflat, vt nonmitla mo«
neamus.
' Primo igitur multi mirabuntur, audorem
vim aHqaam Dei /mgtUarem mom foju^e m
cauffis iis, per qnar effe&aJU generis kmnam
eonformatio, ienfimque creuerit. Qpamquam
enkn de legibus, per Mofen Ifiraeliticae gen*
tis datis, dilputat, et de commodts non indi«
Bgenter praecipit, quae per Cbriflian»m reli»
gionem ad genus faumanum peruenerunt:
famen vnramque religionem originem haber$
eSmnemt , non monet Obfcurum igitur efl;
vtrum aliquam ^fiuiDei in excotrndis homim-^
buf efficaciam admittat audor, nec ne; quam*
quam, nf fiillimur, ad eorum fententiam pro»
ptus accedere videatur eius oratio,qui e men«
tis humanae vlribus deriuantes omniay minu
culum excludunt. Quoroodo autem potue»
rit Mofes, nuUa vi diuioa adiutus, religionem
eam, qoa conflituitlfiraelitarum rempublicaaiy
fuperftruere deDeo vno, omnis corporeao
labis experte^cum illa notio tantopere fit alie.
na ab vltiinavetuflate,vt multo ferius vix po«
tuerit ab erudids philofoplus Graecis inueniri^
atque
3oa -Wl V^ ^'^*'^ '*^'
tcrrarum adfpiratione, natura^ fcrtilii
que rcbuscxtrariisorigtncmtrahat ct
cognitio atquc fciemia, tum animi
que coaformatio, In narratiom n
flctatcm quamque genarumsbrcuisci
quod minimc vituperamus; delibar'
exomni biftoria nonnifi ea erantj
hanc caufTam maxime videbantur ^^
ete quibus intelligi poterat, quae IJ
uis re omni tcmpore fa^la progrefll
fciffct ifla rcrum geftarum expofiti
modatiorhuic qifl^eflioni, fi d€ o-:
Ofnnium gtntium earnmque commerL;
tius pracccpiffet auctor. Nam ex
tatc popuiorum et confuetudine vl
poteft intelligi, quid a gente quauis vcl
Htproficifci ad generis humani cuh»
profeilum fit. Ita enim plurimur
fcientia, et honefiatc morum atque c
genusbumanmn augeri^ vti funt e ^
gulae ar^ffime copnlatae, et ipf k
aiiae aliis profunt officiorum mutattof.
medium afferendo communes vtiK -
exponenda igitur gencris humani lii
maxime videtur fpe^anda fuilTc i/la ki
Jbcietof, quae vti fuit variis temporibu^
ita quauis, actate aliam habuit ad cxc*^
homiaes vim et eiHcaciaiii. Sed cum vn
LM
304 tl.Jklibritmif.
8C<|Qe in^eljigi ; id v^o iipii docQit' tt^i^
Pe Cbrinian^ reli^oe id^ d|ci poteA^
Quae qMomocio potueric inter ludaeos naic^
quorum. pkcitis on^ubus^ aduerfatur penitu^
dt ipiA^wijih homiiie .iodo^o atque pbfcu*
ro, qui per eam de generis humani cultu ve^
raque eiisiejKfolipne multo mjBlius eft irer^s»
^fiafp ^uEm^ omnium gefitiuni phitofoplii}
Id» otx^ni riemota vi diuiaa, nemo ipteltexe^
rit, Qffp a^or diftincle potuit demonftrare,
Atqui ha^ minime ^at praetermiti^nda ii|
QOiilbrO), m qup de genws hum^pi cuHuta
pr^fc^iHir» Hqc ipfum ei)im quaerityr, t^r
ifrpii^ om^m fxfi pqnrmnt kmiim, an ac^
^erk mqmedm ^th\^ti4ii> diuiniq,. qi^qf
^oftrflo n<8que a natur^ reruoi abho/r^ n^t^
que a vetufli temporis memoria. Nani 4
Reui» ipC^«lwqfdln«rioij»odo, aliquid cQa^.
t^a^ geof^is Wjmni iu regrauimmaqil^
tifMP^ id^ «PA iil^gjis delift videri ^ I^jpi^
i»4pfe ^lteaum, qiwiiii pr^eeeptPradiqum
a«Mf^ tmellam, ad egpraRdum propeo^im^
^As»^ ia^itHtioAje pt^onna fii^dia. tapid^
Cf^t^ do^ec poiSot i^arere ^iornm opecia» ^
wi^, fui^ prudent^r vii.
HfiPW^ vjttuflifilfiiQS iam mp ^vmm
Ufikf^.j&mM^viiS^ noeii^m, eamque pofuig^
. ,i \ nire
HifL tullurae geMtU inm. ^f
4rtre cdm Siiciihi honiinis toturt; qna in M
eo progreditnr, p. %%. vt contendat^ iam w^.
ii&mm apud homines prorfas barbaros et rudei
Maiorem adeo iucem habere,quam apud gente^^
iem per aliquoi euUurae gradus progrrjjasj
<^ae opinio qnomodo poilit conciliari cuai
modo ac via , quam tenere folet^ cum cogi*
tare iticipit et rattodnart, hiunana mens, m^
mo dixertt. Nihil nobis, <)tti a teneris^ vt
fllun^ vnguictiiis didicimus, vmm rjfe Deuufy
iMemr et rerum omnium naturae, et humdi>
me ratloni accommoddtiuS) ifta notitia. Stid
€gregve61lan9ur^ <)ui nofk-am confuetudi%
Aem, puerili contradlam inflitutione, nd gen*
ttt barbanis ut incultas traducunt, et e^i^
mant, ab hominibus imperitis et ftupidis t^
t^Kgi p^ifle et inueniri eam rem, in ^ua,
cihn rationibus iirmanda ac fubtiliter demon*^
flranda eft, hderere folent fummi philofopht
No$ ouniitie probamus iliam it v m 1 1 dil|)tt»
tattonem, <}ua docuit, gtmis humanum, na^^
tiMe imbtcillitQte lapfum, ab initio debuifle
sRttdere in 'ie^kodeiTnTa, quoniam cam li^
tris jfidfateis pugnat iHa opinio. Sed ^oi
omnia rtpemnt a viribus mentis humanae, et
Mchidunt diulnam inftitutipnem omneiis
^ood feciiTe videtur AOitvNCtva, i
utafe^0 ts^ek luibent^ auo argumenta Uif^
yM.lI. V (J^i
'306 11. De libris nottis.
^ 1 1 ' iiifiPtnent Nota fpnt, *c[mt fuper boc
argumento nuper fcripfit meineksivs,
' nec viin contemnendam habent ad confutaiu
dani eorum opinionem, qui gentibus vetuflis.
tribuunt notitiam de Deo vno, atque exifli^
mant, eam etiam in gente barbara factie lo*
€um Iiabere. Quod igitur in hac re incau«
tius fcripfit ADELVNGivs, cum inde£i-
dum eft , quod omnem Dei vim in excolen-
do genere humano tollere VQhiit; tum quod
praetermifit praeceptionem de viribus mentis
humanae, et verum videndi quaerendique
modo; nam fi haec diflin<n:e perfecQtu$ e£>
fet, facile inteliexifiet, homines incuitos, omni
carentes inflitutione diuina, ad dodrinam de
Deo yno vix poiTe peruenire.
^ Ab hoc errore, vt fit, manauitalius. Opi»
nioncm de Diis pluribus tum demum exor*
tam putat, cum homines, infocietates coa&i,
et feruitutis oppreffi malis, non amplius aoi*
roum poffent erigere ad contemplandam fau**
ius vniuerfi pukhritudinem. Eos, qui incer*
tis fedibus vagentur, cum femper videant in-
finitam rerum bmnium compagem, eiusque
adfpiciantmagnitudinem, dmniumque par«
tium perfedliffimum confenfum, fadle, cen-
iet, e^ iRz contemplatione deceq)ere notio*
ixem de Deo vno; qvae iterum pereat, vbi
Hifi. tulturat gtnerit hum. 307
homines,in focietatis veluti piftrinum detrufiy
dedifcant, ad infinita illa fp^tia libere euolare;
et in anguHiis vrbium haerere cogantur. Sed
faaec efle non tam fubtilrter et accurate do*
Centis, quam diuinantis et optantis, quis noa*
videt? Cauffae omnes, quarum efncientiae
tributt audor p. 41 -44* errorem de multitu*
dine Deorum, etiam in gtntibus vagis locum
habent; ac dc^er earum vis apudhos, qui
nondum didicerunt communi iure vti, et ia
focietate viuere, eo maioreffe, quo magis
homines, in ifta feritate omniumque i^eruni
Inopia, ad ventrem prole<f}i,. minime eurant
iftam rerum omnium contempJationem, cui tan^
tum tribuitur a fcriptrfre noHro. Multo re^
Aius et ad fiaiuram humanae mentis accom*
modatius praecepit aristoteles in eo
loco , quem c i c e r o de NtU, Deor. 1. IL
c. 37. protuKt. Nam ho<;, qui rcpente terran}
ct maria et caelum vidiflenr, plures De^s effci
ait, facile credituros,rerum maximarum muU
titudme mirabilique narura commotos. Sct^
Mcet menff hominis incultia vim et naturam diw
ninam tribuere (blet rebus omnibtis, qiiot ma^
gnam facitint mirationm; vnde neceflario
Deorum exfiftit ingens mulritudo; ad notio^
nem de Deo fupremo, qui cdmpiedatur omnia*
et adminiflret, nonnifi fero, u (ibi relidla ii^
enititur. V % Quae
aot n,Dt
ioicDigL
tcackrei
■ EISiCmSITS,
^A^AftnfAfrims: oryicio 0000 modocs-
pScat DoAcr pc ^ Exiflimir cniai, coofi»
nriincfn mtroiu, WIWwi— ii^i*ji^| ^mm^
hnA, paraoicx iolpm bariMmm geniiBdi
vjj^uiD^e oitini cflc^<|Qae Adb twpimt ttii«
cidMGrint, ne inodii iinpcdiaicnta fccum
tnbcre cogemnr; pmim cmore^y^ppficji
wm ^f^Jkmai pompm JmmmfR di mud^ds^
qoae rci. fci^ai ed rctigionetn trtdndc, opi*
akMicoi cActrk, Deoc vidimis homtnis pu*
CiiKloi c0& Not non ndcmns» qoomodo
faiff
a/LaltinBgmmsimm. 39f
Baee coinaiaof cata is, tfmt icriplorcs ^re.
tufli tradmtt, ct qoae pofloot a cooliiccudiM
barbaramui geotiuiu bodaope diicL Hooit-
nes improbos, ob icekn capids damnatoi;
omnis aQdqoitas pr obe lciuiixk ab bi% qui ia
bonorein Ueuiu maclabaotur. Vulgo inw
molabaotur im/omUi, ct iaepe bi, qui cifeot
iUuflri k)CO uati; quod inprimis £iduiu eA
apud Phoemai. Cuios £idooris iuuuaoita.
tein poftquam feadre oouooUi coeperaot et
auerlari: coq>cruot p^iCm capiiis dammlBS
deflinare ei rei, et aiioruoi loco madare^
^uod Rhodios fcciS^ porpuykivs apud
Evs£BxvK aodor eft Proip. EsumgtL L
IV. c. i^ Mos iafantts immolandi, qui oliio
^t muitas r^iooes peruagaius, ooo pocuiirel
inualefcere, fi vera elleot, quae icriptor no»
(ler bac de re tradidit. Alia plaoe cauiTji
commotos Gallos, iflis vidiniis vibs tttc, di*
ferte memorat caesar deJSdZ. GoZIL LVL
^ i5. Hodie({ue folent geotes barbarae eae,
qoae per Americam et alibi habitant, bello
captos necarCy eorumqtie corporibos foUemnt
inodo vefci ; ied nemo dixerit, in ea re in«
ede aliquem cultum DeorunL Aegre etiam
jsfficict audlor, capitis damoatos anti<)uiilimis
temporibus cum poropa,qoae adDeoniq\cu«
lam caerimooiamque accedercit, iote^i^qs
«?e. Va Ex
|IO Jl. De Ubris mmU.
Eat his» quae iam de paucis monuimus bre^
niter, kitelligi poteft» non fine cauffa inhoc
libro reprehencti multa, in quibus vel ab lii-
{loriae integritate et fide videtur aberrafie a«
p E L V N G 1 V s, vel non fatis caute philofo*
phatus. In promtu eflent etiam alia^ quae
poifemus adiicere, nifi cohibendus eflet ora^
tionis impetus. Necpotuimus, cum perle-
geremus hunc^librum, impedire, quominus
nobis faepe veniret in mentem id, quod iam
antea obferuauimus, auAorem fcripnfle f^i*
flia»/i'ir; quare paifim ei nonnuila exciderunt,
2uae fine dubio induxifFet manus emendatrix,
[ libelliim iterum perluflrafiet Sic p. 2iu
piODORVM sicvLVM ad fcfiptores ^o*
fliafio/ refert ; p. 248. socratem dialeSti^
$m doeuijp: ait, a quo inftituto is philofophus
omni tempore fuit alieniffimus; p. 2^4. de
{criptoribus antiquis Graecis et Romanis ita
iudicat^ vt mireris interdum vel laudif, quas
jpfis tribuit, vel adiedtam repr^henjhmm. In
THiLONE et lOSEPHO ineife, ait, erudi-
tionem ludaicamj fed elegantia Graeca v*
tnimque carcre. c v r t i v m habere vetu-
flae virtutisRomanae ignicutos; qui quomo-
do poffint reperiri in fcriptore, qui res Ro*
snanas nunquam attigit^ vix potdfl inteliigL
Verum haec omma non difputantur a nobis
e^
Htfi. cuHwrtu gwrii kam. jjli
eo confilio/vt laudibos etexiflimationi librl
ceteroquia do<fH, et bonamm obfeniationum
copia pleniflSmi, detrahamus; fed vt docea-
mus, quot et quantae difficultates obflent iis,
qui hunc locom ▼oluerint diligenter pertra*
<fhire. Optandum eft, vt, cum vnius hominis
vires longe fuperet hoc ai^meutum, pkires
ad hunc laborcm accedant^ qui fi locos ac
diiciplinas fingulas fuerint amplexi, redUus
poterunt exponere, quomodo (cientiae omnis«
que praeflantiae humanae partes, natae finf,
incrementa ceperint, apud gentes fingulas
Xonfenuerint, reuocatae denique faepius et
inftauratae,aliquam fint adeptae maturitatem.
Bemtrktmgm uber die Natut unttHeilung
der JViUh vom BijS toUer Thiere etc. i
. c. Obferuationes de natura et curatione
hydrophobiae, cum indice breui litera»
ria fcriptorum hac de re librorum et
medicamentorum huc vsque aduerfus
morbum illum laudtatorumj aud)ore
FORTALio, e Gall. verC Lipf. apud
Heinfium. 17S1. 8. pagg. 206.
Diriflimum profe<2o et-, eheu!. fere infa*
ndnle malum bydrophobia efl, cui indeti
vetoAifliims temporibus renaedia opponer»
V 4 aufi
%%% II JJIeUbru womt^
l^ fuiit tnedici» fed fere iQOQflam* Rtpiiil
diuritnos, et rapiest in poneruuciy donec mti^
Bora reperiantur, certa natura morbi eiusqqt
eauffa proxima melius indagetur; Id quo4
fere ad diuyecrx pertinet. Mu)ta quidem
fcripllt et collegit roRTALlv$« fed fupciw
lunt adhuc multa vel manqa ^ vel incertak
Vid^amus ergo, quam in tradando mprbo
viam fecutus fit Praeuia int<:odudione do
C^nis canis rabidi, incipit pars prima, quao
ob/ttruaiiottes de mtura hydropkobiae contioet»
(lit^c vero referuntur duae formae, fponta*
H^, quam rariflStnam efle profiietur, et adU
Ccititia, quae frequemior,^ fymptomata, fedlio»
nes cadauerum, indicia ad <[uaedam fymptow
mata pertinentia, contagio et fedes hydro.
phobiae; In poftferiori parte rifra^fo docetur.
Hic ergo aefttmantur varia remedia, cauflica
iH^ualia, ctaues ecctefianici, £:arifatio, hiru«
ilines, venaefeclio, balnea^ fluidorum potus,
mepcunalia, quae ceteris praeferenda ei vi«
<ientur, emerica et purgantia, antifpafmodica.
Quae etfi maximam partem noua non funt»
^tum iamen efl, hic coHedla reperire, quae
hinc inde fpar(a latent, deinirari ledlionem
«^uMplicem d<vf)i viri, et fiduciam eiu$ lau*
.d«^„ qua nQ% reinedium ipfi hydrophobi^
ftiH.
PortaUus (U h^rifpipUa. |i}
lisSaic^^ inorbum fpafinodicum «fle a^, in nee»
t^s refidere, curationem eo fpe<ftare, primuai
^t virus ab penetralibus corporis arceatup,
deinde vt vis mortifera aut debilitetur, aut
pefiitus auferatur. lodiculus librorum ad hy^
4(|K>phQbiam pertinentiuin mancus quidem
^ft^ aitamen magna cum diligentia coqfedua
#t propria ledione, vt videtur, conflatus,
quem fine dubio et poterat, et debebat inter*
pres veluti quodam fpicilegio augere» quit
jkripta prorfum defunt^ quae Germania^nO»
ilra tulit. Ecquis vero non malit perfedum
^ omnibus numeris abfolutumi^ quam de£e»
jdum opus i
MXCH. SARCONE, Prof.d.A.mNM*
poli, von den.Kinebrpocken; !. e. de va-
riolis infantum, ac de periculis fadendis
exOirpationis illarum. Exltal. vertit et
notas adfperfit D. l e b r. f r i n. b b n i.
i B N T I N. Gotting. ap, Dietei;fch. i^tu
Clafllcus fuo in genere liber produt Nea^^
p^li 1773. fummis encomiis ab havl51i,<>
ornatus, fpd defuit adhuc in Geroiani^^ do^
j^p: hac verGone in i^iotitiam et i^n>iliareia
ftqaM>lacimq nQlt|Nyi»m igfum v^«,, IoquV
' ^ V s fiut
314 ii* De tibris nouif.
fiuit enitn prae ceteris Cl. t a r c o n e in
naturam variolarum, et argumentis haud pro-
ietariis demonflf auit» vanum efTe metum con-
nati ftaminis, falfam fjc di(3am defpumatio-
nem fanguinis, nullam dari euolutionem va^
fculorum minimorum , non , nifi per quan-
dam con^agionem variolas cum corpore fano
communicari, primam earum originem et
intimis et inacceffis Africae regionibus repe-
tendas eiTe cer. Quamobrem u quis velit pe«
nitius nofre naturam morbi huius pe(Hferi,
damna ex coadla et copiofa eruptione oriun*
da/ mutationes puftularum fen(im pedeten-
timque fa(3as, metafiafin materiae variolofae,
variolas putridas lymphaticas et ichorofas,
vel folitarias, vel cum febre pitijitofay er}^-
pelate, peticulis et purpura, cum refolutione
liumorqm cet. copulatas» verrucofas et gan-
graenofas, vel fpurias, dubiam aeris anibientis
vim, magnum contagir ambitum^ eiusque na*
turam^ putridam penetrabilem , multiplicati-
uam, volatiiem, receptiuitatem, vt philofophi
dicunt, aut, (i mauis, difpofitionem , varia
fnedicorum fyflemata de caufa morbi perni-
cialis principe, potiores epidemias feculi XVL
XVII. et XVIII. Si quis cupiat tutam ac cer*
tam viam variolarum funditus exfiirpanda-
rum» audorem noflrum adeaty nequehabe^
bit.
Sarcone de varioHs infanium. 3 1 f
bit, cur eutn poeniteat impenfae le^ionis,
Accedit et illud, quod hinoriam et priiras
diriflimi morbi origines clare defcribat, fed
vSbre antiquariorum Italorum , qui per am*
fcages incedunt. Nam poft multam et tae«
diofam profeflo patientiam non, nifi lioc re*
perimus, fe nihU certi fcire, forte Sinenfes
auAores tantae luis diffeminatae eife, ne(|ua«
quam Arabes. Quod vero ad verfionem at-
tinet, ea videtur multis in locis hiulca efle et
prodere interpretem, linguae Itab*cae non fa*»
tis peritum, Ccrte ctpoterant, etdebebant
talia vitia fcribentis faciiecauerj, mpdo nec
voluntas, nec vires defuiffent imerpreti.
D. 10, OEORG. ROSBNMilLLERl -^
Scholia in Nouum Tejiamentum. Tom.
VL continens ipiftolas catholieas et apo^
cahfp/in /ocinnis. Norimb. ia ofiicina
Felfecker. pagg. 446.
Sic tandem finitur opus fefHnanter fatis et
inceptum et perfe<Sum. Tironum in gra»
tiam fcholia haec edituru^ erat aui^or; fed
neque hoc fuo munere fatis feliciter perfiin-
Aus efi. lam enim in fex volumina excre*
uerunt, quae pretio conflant maiori, quam vt
ab onuiibus lacile eomparari qiieant, quibus
hac
^tf II. Dt Ubrif nouif.
hac opera fua confultuin iuit. Si lucro {119
kibliopola non confuluiiret nimiuoi, ^icile
f»otuiUet vniuerfum opus tribus comprehend}
omis modicis. At ipie aucflor in primis pru*
dentius rem fuam innituere debebat^ vt voto
fuo potiretur. Primum enim per totum opuB
fiumanis multitudo diiperfa eA obferuatio*
lium tritiflimarum, quae ne pueris quidem, ac'
inulto minus literarufn facrarum nudioiis, ad
jnterpretationemN.T. iam adinotis, ignoran-
tur. Saepiillme vocabulisGreecis audor ap-
pofuit Latina, vbi in illorum fignification^
oihil plane infolens eflfet. Alibi e rudimea-
tis grammaticis res notifliQias depromdt, et;
vt paucis dicam , tales (ibi lec^ores cogitauit,
qui adhuc hnerent in Knolliano voc<tbulario,
vei Dekianis fontibus et riuulis, aut aiiis huius
generis libellis. Quis v. c. in libro tali has
cxfpec^aret notulas : lac. I , i. ruis icoSeKCC
^vha^ iv rn ^M^Tro^ocfi. Wi (mallem ^(rous)
%%i^Biv fi. Kryei JaiuUiu dicU., — Ver£ 3. u-
iTdfwwf p*»jCttrratf /ia, conSonSia.'. — Ver£ 4«
i^oY rehfiov opus perfcSfum, — luA 15. gj^^
nocvrw rm ffxXiy^w dc omaibuf duris. — id^
^(PfXims x^^^iv vtilitatis grcUia. — 14. weu
/Him. Ikoirimviov rris So^kis dvro coram ma^
U/lati ipjius vel throno fiw. 'fiy oiyotMMffH
in Uufitia. -— Sed nulla fere pagina eiusmo^
. "^ . di
XofenmiakrfihauimKT. "Pm.FI. 317
ia, pueiiBbus interpretamentis caret, amie fini
dBcnno recidi potuiflent« Vcrum alia plurt
prorfus otiofa funt et fuperuacanea. Vbi*
cumque enim eadem di^ionis alicuius figni* .
iicatio, vel fbrma loquendi folis N. T. icri«
ptoribus vOtata, occurrit, ibi obferuatur ab
au<9ore, quod femei iterumque monere fu&
fcciffet, fi frugalis efie voIuifTet. V. c nus«
quam legitur i^mi, quin addaturyi/rrim/, feli^
Citas Meierna, «^^ww pramnm, tivi\^ nliquif^
i^ycc ouTt&e$uc pro d^€0if , fretfeea/jio^ eata^
mitaUs, et innumera talia. Denique etiani
mbefle poterant, vt faepius iam diAum efi au*
Aori , quam plurimae animaduerfiones piae
magis, quam erudttae, et ilia omnia, quao
nihii conferum lad propofitum, quod ceperat
au<fh>r ; per verbohim exphratomjignijieatio^
nem et oreUiomsperJjiSfameompoJbionem viam
nperiendi ad fotid^ et aecuratam interpreta^
tionem. Ifii$ omnibus igitur abiedis Vtiliult
fuiffet, multa magfs explicite tradbre, plurei
vniqs loci jnterprehitiones aflPerre, deleduiti
opinionum f^ere, caufas et futidamenta H^
lius, quam prae ceterfs probaffet, fententiai
fxponere. Om^ino autem necefle erat, in
fingulis interpfetamentis nominarc au<noret
illdrum', ac difHn^uere propria ab alietii»;
Quatnttk tD&H j^eta^ue (chWit deferi()ta fint
cx
318 ti. D$ UbfifMmr.
tx intcrpretam celebrioram libHs, ooiiiiliflf»
Siuam tamen et ipfe tentauit aliqnid «odof ct
uum, vt ait, fecutus eft f^um. Ita v. c noa
dubito ^ (^uin ipfe primus et fblus omnium
audtorfit notae ad Uc 1, 14« adfcriptae: JUu*
lUresfoleni diu iahaereri fpeeuto > vt ad id Ji
formeni. Viri vix eonfpeQo fpeeulo, fokni
obire , nee curare qualesJkU. Pulchre ! hdec
omnia elicit e voce civi^$. — Nec defunt alia
' huius farinae fcholia, prorfus noua, v. c bc;
I, 4. ad ypcc. €fy^ r^wv ixer^i VuiHut
aUudere lacobus ad artem fabriedm. Vt im^
perfeHum aedificium habitatioM minimt tom^
modum ejl, ita et deficiens tolerantia perptffo^
rum mercede exeidit. Tokrantia ergo ,ucftra
fuum opus perfeSfum fifiat. Ver£ j[. h <fe —
$ifentiat,fe non fatis habere prudentiae adxti^
iudicandum,quid injinaulis circumJlantUs agmh
dumjit. Vcrf. 10. 0 oe TsKaatos — Hcmo dim
ues autenr (fi ita veUt) ghrieiur de vUi fiatu
fup^ i. e. defuis diuitiis^ quae funt inflabUa et
iaducde. Ironiee haee diSfa effe videniur.
(Perfugium confuetum^ bderari jronias, d
quid obfcurnm eft.) — Sed haec et alia plu«
ra fibi propria efle, ab audore monenduro».
acceteriSy quos compilauit^ viris dodtis fua
cuiquc relinquenda erant, vt fcirent lUuenes^
apud qaem fingqlas intcrpretatiQnta vbo^
rius
RofmmUUer.fchoUd iii N. T. Tom. VI. 319
rius expofitas et confirmatas deprehendere
poiTent.
Sed in his etlam, quae ex aliis libris decef-
p(it, bonum faepe dele(3um defideramus. Ifta
enim decerpendi opera Jaudanda eflet omni-
nO) et fatis magnam audlori gloriam conci*
liaret, fi bene illam adminiHrai&t, quando«
quideni poft tantam interpretum multitudi-
nem ad intelligendos et explicandos libros N*
T. minus indigcamus nouis interpretationi*
bus, quam veterum deledlu» luuenes autem
praecipue, qui ad cxegefin horum librorum
praeparandi funt) acquiefcere interim ppfienC
aliquo commentariorum optimacfrugis com-
pendio. Neque tam facilis profedo labot
^ quam forte horum fcholiorum editor pu«>
tauit, bene fecernere complures eiiisdem di«
0\ explicationes ) toto coelo faepe diuerfas^
caufiis omnium ponderare, et quid vbique
s^ifllmum fit, difpicere ; adeoque difficilio^
mnlto efi, ac iudicium diuturniori vfu fub-
adum et diligentiam accuratiorem pofiulat»
quamfenfum fcriptoris profuo gunatn.etlu-
bitu vtcumque circumicribere. — lam quU
dem operae non^ eft pretium, inquirere fiiuus,
quas audoritates in fingulis tocis fecutus fit
NoAer, quum ipfe rarimme tantum eas tndi-
xaueri^ et &re femper ita icripferit^ ac fi ipfe
innea«
imientor (ffel cHnnium^qiaiie ^l btae vd Mfa
le fldaotauit* Hoc sutem planiflimum t^
tiunc eum ex sltero coinmMtatbre attuliflc
iliquid, quum in dltero baberet, cpiod multo
nieiius conueniret, nunc&fius^ quam opot
erat pro inflituro fiio, defcripflfle adnotatioa
oes intetpretfs cuiusque, hi qaeni forte forto*
iia ihciditfct Hinc etiam fit, vt nuUos fit
•equabilis modui in his (cboiiis, et nulla pm
Mtuitas. -^ Iac«It, t. Mir Ir sr^^^D^oAn^ioMP
\xrr$ m» «•/^iv tertit: ^pirjoinaf re/pidiisi
ID ^Jbpati^, vos non ver$ ertdin Domm aw
Jlro UJu Ckriflo m funmuM ghriam meSto^
'£%m enim effe indicatiuum, et pi^ vfarpafi
ficut Matth. I, 19. III, id. Sed flatim recedil
ab his argutiis, et circuinfcribit: Nohu m n^
tigiom ehriJHamfolius ptffimae refpeSfu ab t^
Jieio et ae^aie reeedire. Ncfque bot ttmcii
inefl verlsis ApoflolL Sufficeret dicere, iri^rif
cfle tuheim Dei, euiil<{ue, vt e fequemftus pt»
t^, jbaNiemn feu eommmum. Mon«t ^itut
Apoflohis genefatim, quod pofl exemplo qm^
dani ilhiflrat ~ Tfic ik^ conftrui, ittqull^
potefi cum TH uvfm et euml. X. eodemjeu/k^
Sed poteft eriam aliter, nfinpe eum m^iri
curn '9r^ecmy\»n^ccg eic. et quid tptHIuiium
etfet h. 1. tt cur, dicetidutil erat — Verf. u
^mnYoirpp redtquidikn<atdl^^#<a(iMiGlit»
EofmmSUer fsioUa mJf.T^ T^. f^I. |^|
Jlmwmp ki minus redle Iaud«t. Ad. XV, i^
(ft eoiti;! hic locus lacobi vnicus^ in quo ox^
ay. lioc feafu occurrit. — Vcrf. 14. multu%
cft in recoi^ciliaada do(flriaa lacobi et Paali,
i]e fide et boais operibus. Nihil iiorum hicr
bpus crat, fi obferMaflet, lacobo TSi^iy ejL Sf^
ixgwiy idem efle. Zcotrcci vertit: advitamae^
Umam aiiquem perducire; fed notio, verbi
ibagis eft ^geaeralis, et h. 1« idem, quod pauU
i^ ante ifPMhM moc^^ & fjt^cctoy hvcct, vtxfe^/.
hveti* — VerH 18.: loqueatem induci ait fipiiz-
Uiriftiamm, ^, g- Judatum; fyd. hpc non e(i
ip verbitr ceA^' ff^i r^^.ne^ in^iJlis, quae fc^u
^untuf. Certe ludaeus ita loqui non pote^
X^t: Tu quidm religioni Cb^i/Uqnae addiBus
H' ^goy^piii^operom pUirfa^^-etfi JudaeuSf^
His enim verbis, quibus C). R, itddit illu4
ov sr^iv e^^i^. ^y^ TocJ^^ ^X^ nulia iii«:
euet ^fQ^andi vif. Thw eO religipmsjii]
v^iueruim, j^ut Chriflianae^ fiue ludaicae^
fpueotia ac prcffeflio, vel etlam Dei eulius, ec,
rerus qoidem ac redus : iUa , ^ iaquit, ApoOo^;
lyjpy vana eft omiiis, (i lola ieftnec bipae fadi^
monilratur^ oih}C i^i$ rif^ immop vtiadmvit^
dicere quis pdffet etc. illc quidant igitur eA,
yt ex verbis fequentibus patet, homo probus^
i^e fiufloiyiin Aadjoi^is «t, ^ onfdus i^|»
^mquamai^U celigiom ex|^B)raa pf^&U^ona
iV^M. ; X addi.
3|3a 11. De Bris nom,
addidas, fed religionurn praeftantiamereiSle
.fedis vnice aeftimans, vnius quamqnam Dei
cultor^ Nam verba av m^ivfi^ ctc. verf.j;^.
videntur eiusdem e(k^ qui verfu iS. locjueba-
tur, non lacobi, vt pronunciat NoHer. Ita
demum omnia ^cilia funt etbene cohaerent,
fiue verfu 18. legatur : Jtc roov Ify^v, iiue %a)-'
}ts T«v l^oov w. (Quid? fi EKT02 TilN
/pyw, velEKTOZ EPmN? Ita xoopjg ex
interpretamento , hc verd ex incuria librarii
potuHfet nafcl) Si %6>^i^ legitur, ironsce in«
telligenda eife yerba putat. Cur demum,
ilotivideo. — ' At fisis non t&ti$vre^
<fnfovriiosv noftrarum. Haec faltem ex vna
plagula volumiois deguflauimus. — Quam
tpmultuarie rem fuam egerit audor, vel inde,
stpparet, quod hciniam emendandorufn adiedt,
ih qtiibus varia fcholia in apocalypfin praeci*
|)tto eSiifa retradat.' Peni(|uc ne quid de^'
efl*et, quod libro potefl dedecori efle et in-'
cbmmodum facere legentibuf, (vt praeteream
(IHutp barbarum } tbtum opus iafinita vitio-*
rum t)rpograpli], forte etiam firibentis^ muU
litndine inquinatum eft. ^ ^
D, lOH. VLR. BiLGVERS Verfuchi
mdErfahrmgenuberdieFatt^beriind
Bilguer de fthr. putric/if. 34 j
Rnhrtn etd i e. tentamina et obferua*
tiones circa febres putridas ct dyfente-
rias ad impedienduin , quominus apud
exercitus et in nofodochiis tanta mili-
i tum frcquentia iis exftinguatur. Berolini '
- apud HelTe. 1782. 8. plagg. 7.
' Tanti ingenii tantaeque experientiae yiri
obferuationes vere augent fcientiam et emen*
4^nt praxih medicam. Praefentia ad emen-
d&tionem methodi fcbres putridas valde acu»
tas et pernicioGfiimas atque dyfentcrias epu
demica^, praefertim malignas, curandi mul*
tum pertihent, niedicinam facientibus Valde
cbmmcndanda. Vt nimirum maxima quan*
titas putredini refiftentium eanique corrigen-
tilihi mecjicameritorum ingeratur, (non luflS- '
cere enim videbaturclar. aucflori eorum ore at^
fnmfio)praejter internum antifepticonim prae-
primis vini aufteri cuin decodo cort. peruv.
dibti vfum, praemifTis euecuationibus, adhi-
bentur feliciillino cum fucceflu balnea ex in-
fufo florum chaipomillae,.f;Qrtic4}in iuniQrum
quercus libr. IV., nitri iibr. II. ad p5 gr. Fah-
renH. calida per qnadrantem vsque integram
horam tot; corpori quotidie m^me applicanda,
porro vapof infufi eitisdem addito aceto vini
idipiratione pulmonum hauriendus, deinde
vdperi laaatid totius corporis cum aceto te-
•• * X » pido
324 ^^* ^ ^i^ fums.
pido, deniqae finAus horraei in cibis dandi
et pro potu aqua aceto vini vel fpiritu vitrioli
nppta, rcconualefcentibus autem vimum, tan*
denique vapore didi infufi, fefnientauone
vcgetabiliuru aercm fixum emittente, acceflu
libero aeris externi eiusciue interrupta reno.
uatiooe in nofodochiis, mutarione indufiorum
flraitinisque, in quo aegroti cubarunt, exha-,
latutti et in aere ambiente colledum miasma
eliminandum eft et obtundendum. Eadem
haec methodus et externa remediorum appli-
catio fanauit febres, licet petechiae eruperint.
Kadem quoque putridas dyfenterias vicit, fl.
niul iniedi futit clyHeres ex vino et corticia
peruuiani decodo ad corrigendam faburrani
iriteninorum putridam, fed ad dolores et te-
nesmum fedandum caute opiata danda.
***n5.
-D, ERNST ANTOM NICOLAI FoTt^
fdzmg de¥ P(ahologie ; f. continuatio-
nis pathologiae de morbis do<9ripae to-
mus fecundtis. Halae fumt Hemmer*»
de. 17S2. 8. aAlph. 7plag.
De vitiis ex loiflis faUuae et bilis fe- et ex-
ci^etionibus agit cl. audor in tribus capitibus,
^uorum primum, continuatipnls nimirum
quiN
Nuotcu fkahotogiai eontin. Tom. IL "i%^
iquartmnj pmponit pracprimis tonltis vcrMs
ea , quae hucusqiie de 1»<%8 metaflafi obf^t'-
uara lunt tam vera <)uam dubia et aperte fsi*
fa. Hypoihcfin lianc valde audor defendit,
ita tamen intelligendam, vt lac^ in fe fpe^a^
tum neutiquam, fed quatenus in mammis Ha-
gn^ndo corruptione quadam infediim refor-
bemr inhumorum maCTa, et ad loca midUs
idonea transfertur, ibique a /an^uine fecedtt,
atque colledum haerct. In quinto capifc
continetur <le ptyalismo fufior tradatio, et
in fexto ea de idero agens. Acceduht a4-
denda quaedam de febre parturientium , de
eiedione amphibiorum viuentium aluina et
inteftinorum vix credibiiia. Atque Jn hdc
quoque tomo ad naufea^n vsoue verbofus cfft
ec cramben centies coclam onert.
L**n(5.
Herrn vonhorneZ?. j^bhandlung von
dm verfchiedenm Meihoden, das Qtiek^
JHher in den venfrijchen Krankheiten zu
gebrauehen; i. e. tra<flatio de variis mc-
thodis, mercurium in morbis venereis
adhibendi. £x gallica lingua translata.
Lipfiae i^gi. 8. i Alph. 7plagg*
Ob diligenter inflitutarum obferuationum
X 3 cnumc-»
%i6 U. Di libris wmf.
mumerationem circa curam morbormn ve-
.nereoram maxime commendandus hic liber,
dignus optimo iure eraL qui verfione germa-
nis medicis et chirurgis magis innotefceret.
Non enim hiftoriam variorum mercurialium
praeparatorum, etpropinandi ea methodos
IblummodD recenfet in primis fedliooibus aa«
dor, fed applicationem eorum defcriptione
obferuationum et cafuum ad praxin optime
applicanda in vltimis libri fedionibus ad ocu*
lum demqnflrat. Vnde pradicorum fcri-
ptorum boc facile princeps haberi merito
poteft. Summis encomiis effert fublimati
corroHui folutionem fpirituofam et aquofam,
reliquis antiuenereis longe aot^ellentem , fi
a prudenti medico circumfpedte adfaiberetur^
contra vero eandemforevenenum lethiferum
cpotendit, fi incautius nuUa habita circum-
Oantium ratione fumeretur.
L**n.7.
Epiflola mtica in ApoUodorum ad V. lU.
Chr. Gotii Heyne. Acceduut nonnuUa
in Statium et Catullum, au<flore chr.
G V I L. M I T S C H E R L I C H IJO. Got*
ting. ap. Vid. Vandenhoeck. 1782. duod
Ad
MifiherUch tfifl. cfitica. 3^7
Ad praeceptorem futmi has audor defcrt
ftudioram fuoruin primitias, paruum quidemy
fed non contemnendum omnino ingenii; ve-
terum fcriptorum lecfKone adiidua culd et
expoliti documentum. In ufpoUodaro non-
nihil ex coniedura tentauit. Lib. I. cap. IX.
§, 16. p. 48. ed. Gal. yerba : // i\3ot y.GCKoy
.Mvi^eioc Ilehtec Apollodori effe dubitat et ab-
effe 'mauult a textu, praecipue quia in illis
eam flruduram orationisque colorem repe-
ri^t, quem omnino foluta refpuat oratio. Pu-
itat, antiquioris poetae verfum a Grammadco
.aliquo margini adnotatum eflfe. Pari modo
.de.aliis quibusdam locis iudicat. Sed fefti-
.nantius, puto. Quidni enim potius, fi qqid
.omnino alienum ab orationis ferie occurrit,
. Apoilodorum ad verfum poetae aliquem re«
fpexille dicamus, vt mos eft mythographis? -^
Felicior ed conie(9ura ad Lib. I. IX. 2,6. f:6u
vbi pro : ot Ji? TATPON ocvtov (np. rovToc^
?^a)j Cretae infulae cuflodem) heystrt fcribi
vult OTFON, hocque nomen ei fuiffe, audo-
ritate poetarum Graecorum confirmat. Mi»
rum,hoc neque fabrvm neque galevm
vidiife. Bene etiam reflituit nomina quao-
dam alia regionum ac populorum propria,
quae in ApoUodoro deprauata funt — Sed
Aon erat, quod valde ofFenderetur Lib«Il.IV.
X 4 4«
M II. tk Ubrii mt^.
4^. p.«. hitvert)}s: «ywvi^d/iin^dtf JSp (Ilf fwr)
-fiaXoi^v, ITAPAXPHMA eineKreiyev durov.
^rgutius difputdt, non efle verofimile, Acri-
•fium ex vulnere per difcuin in eius pedes de-
4apfum, flatiin exfpiralTe, 8c mirum efle, nuU
hin occurrere piirticuian) , qua^ Perfeus AcrL
^um imprudenf interemifTe dicdtur; hinc A^
^oliodarutti (cripfifle iSaXw AICilN e^^fie-
-ItmiY^ in margtne autem ad vocem iKxoMf
-glofTam poiitam gree^a X^^l^^f V^^ nonne-
wo indicare voiuiiTet oraculo lam monitum
^uUTe, Acrinum a Perfeo Interenitum iri, (tum
ifcribendum fuinfet Kocrcc %f) quam vero de-
^ncept librarii m nec^ecxfniJict mutailent. Ni*
inis longa eft haec iine teflibus hifloria, iN
^uein verbii Apollodorj nihil eft, quod oC
-feddat, nifi inferas hoc iHis, Acrifium /a^im
'i^J^rafftt. Nam eoirmirMHp nvoc generatim
-£gnificat auStanm vel ioufam fjfe neeif, et hoc
ilbco igitur vulnttf htale infiigm. — Potuifltt
^udor et pluree et grauiores quasdam Apol-
•lodori emendationes aiFerre, fi diligenter con-
Culuiflet fcriptorum diuiquorum de re tnythi*
« libros, at()ue in his pratfertim Antonini
fLiberiilis nietamorphofes.
SeoQuntur nonnulla iit CaluUum, cuioi
^^i^ M 4kd Thet aUqttCttei «neiidare «t-
•f ^uc
rqw ilhiflnire fluduit Bene- cotnpdfdt cu*i
«verf. tz • 17. locum ApoUonii Rhodii valde' &•
-tniiem, I. f 40 fqa. Verf. 13. Tortaque tmi'
gio fputnis incanduit vnda mauult lcgere m-
YOfmi/, quia vf. feq. fiatim recurrat candmii^
^gwgitt!, Nobis videtur haec nmilitudo V0«
^um incanduil et eatidtnli non negligentiae
librariorum, fed confilio poetae tribuenda ef-
•fc. A<1 vef f. 16. V o s 8 1 X conie^rdm, pro ;
Ma atque alia viderunt tuce, legentis : lUaqflB
'htxttdqw aliavid, confirmari putatverbis, A-
|>oUomi fifzxn sc^n^^. Sed nefcio, quid-do-
•rum ineft ^t otiotum huic ledionl^ Quod
outein poeta Nymphis ftros vultus tribuit^ in
•fneado cubare non videtur. Non enim, Vt
•auAor putat, trotae iinguntur, quarum fnri
vultus e gurgite emergunt; fed rei tantum
tiautts vifae infokntia defcribitur. — Verf 106.
l^xojudanti corpore mauult nutmti eorpore f.
vertice; verf. 109, Prona f«rf/7, iateque ct co.
-pimm obuia fiangenr, i^: Prona cadit, late,
.^ae cornibus obuia , frangens. Verf; 230.
^ae noftnm genns etjedes defendere fretis
jfnnuit, quia omnesMfll/r«^f exhibenr^vnde
•s c A L t G fi R fecit j^^ir, (cdfretis nuila» nifi
e longinquo petita, ratione explicari poteft;
fcribendum putat creti, h, e. Thefei, filii mei
regnttm» Ferduni emendatio} rr ^ enim
X^ ^o
330 IL De Ubrii udm. ,
ftoJiUo non folet, nin.cum cafu fexto patrig-
vcL tnams vfurparL (Cf. schraderi ob0I
lib. L p. 7oet7i.) r— Elcgantior (}uidem eua-
dit vf/345. Qtfzim Phrygit Tiucro manabutU
/anguine riui» (i com au(5iore legas: Qfuum
Phrygio tipidi manabmUjanguinecampi. Sed
miaus neceffaria atque audacior eft iAhaec-
corredio.
. In recenfendo Staiio peculiarem fuam opeu
ram collocaturus efl dodiflio^us iuuenis. Et
iperamus, illum fufcepto huic non imparem
dQfe futurum, nid accelerauerit Interim pro-^
muUideqi quamdam criticam nunc iam pro-
pofuit. Achitl. 1. 4. fed plura vacant, nos ire; .
praefert ledionem niagis exquifitam: fedplur
ra vocant, h. e. plura, quam Homerus cecinit;
Achiilis £i(5hi meum carmen depofcunt Du*
rum eile et inuntatum, vocare iine nomine
vel pronomine, fentimus. Et appoiltius eft
plura vcuant ad id , quod fequitur : nos ire
per omnem etc. ni(I forte fic, fed paullo du-
riufcule, diHinguere velis : fed piuravocant nos,
ki per — VerC 6. bcne tuetur vulgatam le-
dioneqi traSo. Theb. UL i(^. madult nu^
merandcf, (quod et e noftris codd. duo ha«
bent, Lipf et MartipQiiit ) quam miferanda.
Ach. L 9. defendit depkuimus, pro compkid'
mus, quod vnus Guclph« et fcholiaAes a
DOM*
MtfiherUeh epi/f. cHfica. 331
BOMMEiiiCHio (non Bninouicenfis , fed
Guelpherbytanae fcholae quondam Rec^orCy
poft Profeffore Helmftadienli) editus habet.
Verf. 10. refle tenet : Scit Dircaeus ager.
(quod e noftris etiam duo feruaht codd. He*
rel. et Heimft.) Non maioris fere momenti
fuiit reliquae animadueHionas, nili quae non*
nihil ad illunrandas didiones fingutares poc-
tae conferunt ' Ingenionntma.autem ^men*
datio eft« quam ad Ach. L 47(^. (III. 80.) Q»/f
imm Haemoniif in vallibus alter Chuerit, ef^
fofja reptans niue? attulit. Quum enim rf"
fodere niuem vix quisquam in veteri Latio di-
xerit, prb exierere, calcare; legendum pro ef^
foffa niue exiflimat OJfaea nm, quam loquen-
di rationem exemplis ex aliis et ex ipfa Statio
petitis fuperflruxit. Ex Offaea autem efffja
fadtum e(fe putat, dum grammaticus, graece
noii indodus , OJfaeae ninis interpretationam
alleuerat eV 'Oa^ce. — Sed antequam hscc
leflio in contextum recipiatur, infpiciendi funt
plures codd. mfli ; e noflris Helmflad; non
ma1e habet fffufa, ex qup in aliis primum tf
fofa (cf. Lindenbrog.) poft fffojfa facillime
oriri potuit.
Von den Leichen der MorgentSnder ; 1. c.
defuneribus Orientalium, ex iteneruin
defcri»
^yZ ' /A Di tAHs wmitl
delcriptiooibtis ad iUuftrandos loco^ S.
Scripcorae; obferuttiones ex LatiD^i
¥cdae et cum notis audae. Cobur^
ap. R. W. A. Ahl. 178^. 8. pag. 84.
Vertit aftonymus diflertarioncm cl. g E o.
ritiD. iTEBCKi, quae Argentorati a. 1757«
prudiit hoctitulo: ObfirvatiimfT facrae circa
fiaura popmorum orienfir, quibus fecundual
PAVLSENii metbodum primum ex pere-
5;rin^tionibus varii loci ritus circa funera del
crbentc^ citantur, deinde eorum ope di<fla
Biblica Vtriusque Foederis illunrantur. Hu-
ius diirertationis do<fJe et diligentcr (criptae
exemplaria t\ diflr*cla erant: fortafle meliuS
de re literaria meritus luiflet anonymus, fi
cam typis typogr;»phicis defcribcndam iterum
curaflet, quam quod, nefcimus quorum ia
gratiam, ihcotifce verterit. Animaduerflones
quasdam adiedt, quae hinc illinc ex har-
isERi notilTimo libro obreruariones in ^.
Scriptur. ex peregrinacione fiflente, quem
nunqnam citari aegre tulimus , augeri et e-
mendari potuiflent. Qnae circa lef. LIII, ^
notat, fere eadem fiint, quae dodlifl*. kop*
r I V 8 habet in fiipplementis ad lo^tbu
V M. Hunc tamen non legifle videtur.
i
Ort.
Andrii chnfi^ntatk C^kElii 3^3 )
rCknftonmthia QtkinMiana. (Qufn(nilianw)
r Scholaejkae aiebmmociauit mtasque va^
fwrum et fuas dnimaduer/tdnef adiecit
BONAV. ANDRES, fw acad.' luHa
ff^irceburg, liier, fmman PrhfeJJbr. Wir-
• ceb. opud Tob. Goebhard. 1781. 1 Alph,
• VII pl. 8. " -
De conflio chre/lomathiae Fabianae profu-
fionem fcholafticam ]egere memini, a b. M.
ic>. CttRiSTOPH. ALBERO, Ibannci Lu-
neburgenfis Recflore, a. 17^9. fcriptam. Ne-
qiie indignum Videba^ur tale confilium, quod
a viro do(Ho perficeretur. Inter iilos cnim
veterisLatii fcriptores, qid in fcholis ferc per-
uulgato more non leguntur, Qufncnilianus
vtius minimum videtur aetati difcenti ignotus
ct illibatus efle debere, ille, de quo l v t h b-
R v s noder, adhuc fraterculus AuguHinianus
ad spALATiNVM fuum fcripfit: QuinSi'
tianuf vnuf eft, ^ui optimof readat adokfcen* *
tifj immo virof. Hunc rogo anie omnia ne
derelinquaf, quifemelet inftituit, Jimul quoqiu^
itoquentiam monftraf, id eft, verBa et ref docet
qUam fdicijftme. Quamqua^m vdro a ROL- '
LiNjO iam olim ih vfum Icholarum editae
efT^rit aureaie fabh inHitutiones oratQriiae,
recifis iis, quae minus videbstntur necefTariaj,
idter npftrates etiam nuper Uudio b a rl e*
• sii
j|fi ; i/. De Sbris muir. •
tur. Haec igttur omQia, quae vel ad Latiaae^
linguae proprietateni et oroatum, vel ad £on^
rcorrmvuice eloqueotiam fpedlaot, praece*
pta, vel quaefalua ioftitutioDis oratoriae,qua»
lcjn hodie defideramus, integritate abeide
p^oteraifty abeiTe iudit, Magis igitur initiorum,
rhitoricorum e QuinSUiano in brenem fomiam-
iqnannatormn , quam chrejlomathiae Quin&i*\
Kaneae, oomen hic liber pieretur. Indpit $j
rf ip(a, diuifiorie operis^ finitioneque r))eto» ,
rices.. Ex libro I. nihil, ex libro U« perpau».
e^ nempe-e cap. XV etXVL huc rekta, et-
fic ex toto,,9pere ea t^tuQ%quae potiilimuii^f
ii^terefat,. vt ab aetate l|^erentur, tino difcer,
rentur peoitgs, decerpt^ funt. In oOio fc-^
dionef totum iibrum digefnr^ et iingulas b^^
in fua capita. Sed.L de ipfa rhetorices fub^/
(lantia, II. de inuentiooe, IQ.de difpofiiioocn^
IV., de elo|cutione, V. de^ memoria, VI; df :
proAuociatione, VIL quae oratoremj)erficir^
a^t, VIII» de genere dicendt* Harum vbcr^^
rifoa eft Qu^a, de eloi;utione, librocurn VIL :
VIU. j^ iummam, libros autem X etXt pro|» .
p^ lotegcos^ et id quideoi fummo iure, cpn»
tineos. Apriilimam e0e vfui Icholarum edi^ .
tQris bapp parfimoniaqf) ia difponecido, ^oa/
di|bitan^u$;. nam quamquam nos amor ille^ :
qtfQ fiMi^ F^biua|ii duci^ vt plura hinQi
; ' ' * ' ' "indc
ia4i delcribeajjb foiiTe creQkuQps^ i>Qlumuf
tamenvlrpdQaiinino fcrupulosmouere. Fe^
tic^ iatls iuuenes praedicamus^ gyi ha|ic fo*
Ittm chreftomatbiatn perl^rinti perle(5laque
iauit^ fuerint sd integrum boc opusFabi^
|itf)(|i^iii £mae^m.eaU3 araiameatanumy per«
luflrandum et incogoofcendum.
'^Cporextum rc^ed ab eisemplo Gesnerian6
^tHt Ledipnum yarietati non iobaefit, hifi
Jpod interdum, vbi vulgaris Jedio af&d)a eA
e videbatur. Notas adiunxit non paucas, ad
i^es cpa^is. quam. ad verba fpe<flantes. In his
^c hianme egit, vt npmkitilbt fcriptQrfif
tmiquo3 , hd mutto plures recemiores, H oi
il-lVAl, 15V1-«»RV1«, BATT««1VM, 9\\0(^
i^Prum fententKs, plerom^ueTeutoniceAd^
fcli(9b,^d confirm«ret, vel in Wimi^ i)iuflra«t
tHraecepta Qain.(3iUam, £tnul ^ro etiam ii^
porem ei^itaret iuuenibns ftii», hc» {ctip^0m$
fiuide legendi. ' tn enumerati^ne fcriptoroni
^'aecorum ttRbmanorum (lib. X t) repen^
it^it fimul praeftafltiore» iH^toii^ ei^^
Kimium autem credidit^ k^ iudidis ^e ifdik
feriptoribus^ a*£ H l^ i D i o , P^o£ GkffMfi^
euius garrda 'fcripta malim iuuentuti eiM^
^eri manibus qutfm eommeiidari.
^a:1i.- r' ---- -T- .-^ JCma^
338 ^^* ^ ^^ noms.
V Karzgtfi^ RtHgitmsgefchuhU ier Her^
ZogthSmer Bremen und Verikn etc. \u
e. H^oria rdigioDis in ducata Brem. et
Verdenfi, breuiter concinnata a lo.
HEN1U PRATiE, Superint gen« Se-
dionis m. pars altent Stadae vfiu VII
pl. 4-
Ei V s D E M PafioralJi.hreiben etc. h. e. E.
piftola pafioralis ad vniuerrum demai
Brem. et Verd. ibid. 1781. VI pL cum
dim. 4«
Piori libello finem impofiut zu&or daiiC
fimus ifli fiiae de religionis Chr. per oomes
aetates in patria fua narrationi, qoam adhnc
particaiatim edidit Nam praeter doauncota
qoaedampiblica, quae ad fedionei antece-
dentes pertinent, continaatur biftorja a tcm-
pore fiadar^stiomf terranim Br. et V. poft
pacemOsnabrugenfem peradae vsqoe ad oo-
ftra tempora. Ledu vtilia potiflimnm fbiit;
qme dp coQj^Peoerfiis, inter tfaeologos iila.
rum prouindarBm, feculo fiiperiori potiffi.
mum, fdlicet pro pugnad dos geniOy adae
fiierunt £t licet maior buius commentatio*
nis pars pptiflimum fcri|M fit ciuibos aodo.
ris venerandi; intererit taunen oomiom liu
floriae ecdefiadicae recentioris coltomm, iU
bm euoloere. Ntf^oe enim r^crieui fidle
comm
Pfiitje hlfl.iril. duc, Br. et f^; etep.paff. 33^
commentarios hac de re,magis erudite et ac«
curate fcriptos*
Epiftota pafiorali contihehtur fcripta quae^
dam fynodalia, inter quae praecipuum eft
oratioy-quam in memoriam Oabilitae antie
CC ^tmosformulae concordiae a. 1780. ipfei S.
Ven. ?RATiE recitauit Remouet in pri*
niis ab ilia culpam ia Aurac non paruae, quam
Lutherana ecclefia experta fit, muhis terris
et vrbibus Reformatorum facra fedantibus;
itemque non iilani, fed potius Dordracenaoi
fynoaum vtramquc Proteftantium ecclefiam
niagis a fe inuicem diflbciaire bene oftendif.
Pe vero pretio libri magna cum moderatiooe
iudicat
Beytrage zur Bofanik; !• e. Symboiafum
ad botanicam Tom. L audlore al]|»
\riLH. ROTH) M. D. Bremae apud
Forfler. 1782. 8.
Continet hic libellus ceK R o t H 1 1, cuiul
erga fiudium botanic6s amorem et in eodem
(ludio laudabilem diligentiam ex alio librd
circa rationem herbarium vluum conficiendt
ct ordine fyflematico difponendi 1778. edito
iam intelleximus, diuerfos tradatus botanict
argumemi , in qoorum priuiO' catalogui plmh
Y % tarum
j40 U. Dt Sbrif mmU.
fprum nomuUarum m dueatn OkUnbtirgenJ
Jponie erefctntium. Non omncs et qualescim-
que plantarum fpj^ies receofentur/fed eae,
Jiuae aliis regionibus germanicis datae ooi^
unt et mtnus copiofae, omifns reliquis tot^
Xjlermaniae communibus. Nudam vero noijL
inteliigesxecenfionem nominum fterilem vA-
luisque vtilem, ied fuppeditauic potius ceL
Au(ftor inHjtutas obferuationes^ad locum na»
lalem , vegetabilium habitum ct differentiam
ipecificam a qonfimilibus (peciebus fpedan*
les, quibus £i Orydograpliia localis indrudii
cA, omtiem ea xommendationem hene me-
retur. Numero 6i plantarum fpecies in hoe
tradtatu enumerantur, quarum nomina lii<
indicare non refert, fed eas, quae fuHus de*
fcriptae funt. Pinguicula vulgarir p. 2. fq.
Demonflratur h. l i n n a e v m maius et la.
tUEti {ligmatis labium p^o fuperiori aflumere
«t eiusdem labium anguni/nmum pro inferio-
ri, quum illud tamen primum labio inleriori
Ibdrollae et calycis refpondeat^ hoc aitcrum
khio eprum fuperiori. Scirpum mariiinmm
variare vmbella iimplici conglobata ct com-
pafita gaudente radiis longi^, fpicutas^. 4. ^'
conglofoatas^erentibus, bm inuolucratis, di£^
vmbelluiis lubfeflilibus. Seirpum nuicronaUH»
Usu a luncp t^fimo maric. cavle ifiangiiio
Maub.
Rotfui^bQkat. Sotaik Tom. L $41
.Satdf ^iSktttJ Plaotam Badhin^iree dt&ri*
pdoni velwmcntcr conuenientem audor iflue-
nit, pra miicrbnaeo fcirpa non haben<Jdiii,
.i^ua c(iliiiu8.non> tddurinatus et mucro redai^
^on ad latus refiexus , vti? etiam in Kaahini
•icone exprimitur. Dubium audori adhuc r^-
.flat, vtrum hanc fpeciem rc&efcirpi triqitmi
nomine iniigniat, quom mucro panicula muU
to longior iit Poa maritma etiam vb#rkis
4k(crip|a f, 6. fq. ab ilk c i n kt a e o in Sjr-
flem. Vegetabil. omJiTa. Planiago fnaritinia,
fingularis fpecies a plahtagine maritinia Liin-
jiaeo iic di(fta longe aberrans ita, vt proprio
nomine digna iit pag. p. Comus Sm$i^-^.
xo. fq. bene charadcres. enumerantur. Jlex
a^t/oiium. Planta conftanter poiygama diol.
.ca a Linijiaeo ad tetrandrias tetragynias^ reliifa.
Jtiienyanthtf nympkoides. Foiia tripio vel qno-
druplo minora fiDiiisNympfaeaeetquadrupIo
.maiora fbliis Hydrocharis Morfus Ranae, qui-
has quoad iiguram conueniunt. Ad baiia
.germinis quinque corpora nedarifera etc. in
Ji^ fpecie viridia in Me%. irifijHata flauefcew-
tia, a Linnaeo nec in generibus nec fpeciebus
obferuata. Alae laciniarum potius tennifTime
incifae funt, quam fetis obuallataef ceu ciliatae.
Gentiamm Teiragonam pro fpccie a Gent.
ampBftrii^s&mvdxietsittm haoaiepitLinnteui)
Y 3 diuerfa
34^ * //• Di hbris nouir.
• dhierfa eSt habendam cum cl. o c b b r o con-
fenditur pag. i^. Gentiana JHiformis ran
Gcrmaniac planta pag. 17. Tordylium nodth
Jhm. In plantis cblds vmbellas p]erumaue
non reflUes, fed pedunculatas obreruari, no«
fculos et femina fefTiiia. j1ng$lua archangi^
tica. Anihericum qffifragunu Trigtochin ««•
ritimnm. Petala tria inferiora, cal^is loco a
Linnaeo retiquisque botanicis habita, ordinis
.inferlorls ergo petala conueniunt figora, nni-
dura, et colore reliquis tribus petalis, corol-
lae a Linnaeo tributis, ita, vt nulla intercedat
di£^rentia. lure itacjue tria illa catycis petala
Linnaei, pro partibus corollae, petalis nimi-
rum affumere debcmus, inquit au<Sor pag.aJ.
f^accinium vliginofum. Frutcx ere6us a-3 pe-
' .dum altitudiije. Erica Tetralix florc albo.
Bradeae % calyci adpreffac differont loco in-
fenionis et figura a folioHs calycis. Elatine
Jfydropiper. Flores rariHlmeaperti, in quiboB
(ligmata fimplicia foium nec vllos ftylos ob-
feruauit cum Otckro, Sprrgtda Sagihoidei*
Siraiiotes Aloid^s, cfiius flores fchiper dioici.
ScuieUaria minor, habitu, flrucfVura, figura et
colore haec fpccies a congenerjbu& diuerfilli-
ma. LimopUa aquatiea , ob corollam non
ringentem fcd regularem ad Tetrandriam re-
ferri poffet, nifi iftaminibus per paria appro-
ximatis
Rothnjymbolar. boimk Tom.I. ^}
ximatfs gauderet, etiam nomerus pardum co*
roUae et calycis quinarius in CiafTelV. non
occurrit. Bunias Cakile Silicula gaudet, neu«
tiquam Siliqua, vnde male ad fecundum ot^
dinem Claifis XV relata eft. Fkimaria clauU
' culata^ planta (pecionflima et rara delcribitur
'p. 94. fq. Gmifta Anglica fruticulus bi - f«
'tripedalis. Stamina monadelpha, ob coroU
* lam^apilionaceam ad dia<Jelphiam retulit Lio-
'naeus eam. II. Obferuationes quaedam planm
'' tarum. Curatiores plantarhm botanicae de-
fcriptiones, quoad omnes earum partes. He«
'dyfarum caput galii, Hedyfarum criOa gallt
Vicia Narbonenfis. Vicia alia a Narbonenfi
hirfutie, flore, legumjnibus^ feminibus et fti-
pulis diuerfa. Hibiscus Trionum. Hibiwf»
Africanus, qui ita difFefrt ab:Hibisco Triono, .
vt propriae fpeciei locum mereatur, quem
Trioni varietatcm effe ftatuit linnacvs.
IIL De difcrimh^evarietates hUer a veras^t^
• cief ptantarum. Regulae praefcribuntur bene
obfeniandae, fi inquiritur, vtrum varietas, an
' fpecies fil data plantae, -^ Quae docebuat
oeconomorum nonnullos errore deceptoe,
' auenae certis encheirefibus optatam et pro
fententia liadam in fecale mutationem noa
'^iSe verani tran^ihutationem, fed ai^ejiae fal-
tind prolataaivarietatem,fttb culdira confiaota
Y 4- confuc*
McitMmi ateiae fimiexi ftohattiitem. ^
IV. /?^ irritabilitate fi4iorum Drojerae roiwi^
4^oliae it longifoUae. Nooa aii(^oris obler*
4iacio, ^ua patet^ ratione irrifabilicatis hasDro-
iikss tnultum cum Dionaca mufcipula ab ccjf^
•L L I sf dqtatae confienire. InfeAa , quao
h^et folia atrii^unt, fucco ineotum ciliisgat-
tatim baereitte tenaci comprebenduntnr, de
M^ugiant , cilia ^Jeinde ipia irritabilia incur-
«ntur et in(e(Sa includunt, quae ardius ad-
Jl»c ibliis ipfla ie conuoluenti^ ad necem
m^w iaearoerantur. V. Gmtinuatio prima
MahgipidfUarm in Ducafu QUknburg.ff€tir
U crefeentium. Citeam l^uietianQ , variat ra«
^mis pinribu^ et caeemo vnico, fimplid, loo-
^. Vnje QrectBae A^nae racemum vni-
eum non effin pro eharaiflere diflin^iuo h
liae fpecie faabeodum, pro eo potius folio-
Iram Imitura* Orobm tenu^fbUof» vera ipe-
•et98^ nec varj eig^ Orobi tube^ofi* TrifoUm
J^eftr$ eC Fm^ferUm aijcuratiiis deteripta.
Mfperieum fueidrcmgatare, «bius fblia porii
fieliuci^s gandere^ contra^ Linntieum. Hypf'
rieum pulekrunn Myrica GalL Frutex noa
6mperuireiis eonM gbo^kgy* VL Epi^
/hla ixtri0a ^wnu^i con/Uum oA florm
Cerntameam^ pr(ffonem, taol^ viro digpa,
VflL QMmuiSo^JkmA^uil§il^ m
Jkuatn
RothilJ^qtcm^botan^ Tom. L ^m;
J)u(at^.pld$iibt»g(nf^fpQnU€rtfcifUmm. —
SinapU aruenjts, orientatif, alba» nigra, vbe-
rius notatae. VIII. TraS. fuper confeSlione
herbarii viuu ^mendatra fcrimi Linnaeani
. pro dirpofitione et conreruatione {iccarucn
plantaruni. Ad inTe(?[|s aditum praecluden»
4uni, camphora vel hepate fulphiiris vel ca«
}ida folutione SAk «ismoniact vrc. k hi men-
^ra aquae additis vnc. %. mercurii iiiblimati
0d methodum elar. el 1 1 s« IX. Ikfcriptio
mouarnm quarmmiam plantarum vt$ Sgfiemaie
Linnaeflno adhuc onujfarum, S^orsonara Ta^
raxaci fc^po nuda vnifloro^ foK lanceolatis
runcinato • dentatis acuminatis. Conuotuukt
jprojlatus. Caucalif platycarpos. Cujffea f;/-
jfcojiljlima. X. OiJerUaiiones quaedam planta'-
frumjt. vt Ramincuu paruifloris (jeranii gruinj,
Campanulae hybridae, Canip^nulaq erini,
^Conuoluuli Nil, Lafcrpitii Monieri, Molb-
ginis verticillatae, pteleae trifbliatae^Ipomoeae
Ses Trigidis, Verbenae lamaiccnfis» Verb. iii-
icae»(]uibus diAindius cognofcere has plan-
.^^H, et ab congBncribus facilius poteft cliUin.
g^ere« Aliis negotiis ne nimis di^rahatQr ce].
iROTH valde optamus, vt commodJus per-
gjn^c poiCty botanicam fuis obferuatiombus
34(? !!• De librif nomf.
Unterfuchung ilber daf (aeheimnif und die
Gebrauche der Tempelherren; h. c, Dif-
quindo de myfterio et ritibus Tcmpla-
rioruui, aucftore car. gottl. an-
TON, D. Def&u, ia bibliop.. erudit
«78»- pagg. 64. s.
Verjuch iiber die Befchaldigungen , wekhc
dem Tempelherrenorden gemacht wordem
etc. h. fi. De criiDioationibus Tcmpla^.
riorum etc. aurlore frid. nicolai*
Tom. II. pagg. 24p. . .
Non defuturos efle, qui in examcn voca-
rent et confutarent Cl. n i c o l a i deTem-
plariorum criminibus opiniones, fupra a no-
t>is recenfitas^ (Vol. I. m. April. p. ^63.) facilo
fperari poterat. Inter plurcs., qui nunc lam
illam quaeftioncm hiftoricam denuo difcu-
tiendam fufceperunt, eminet recentifllmae
Templariorum hiHoriae alidor, CI. a n t 0 n.
Is igitur libello elegantiflimo cam fententiaixi,
quam in hifloria iam defeiiderat, Templarios
nempe nullius criminisinflo accufatos ct con«
uidos, fed aS inuidia ct auaritia Philippi,
Rcgis Galliarum, vnice exflin(Jos, poenisac
fuppliciis afFcdos cfle, confirmare^ fludaif,
p<r fingdas cundo criminationes, in illds
coniedas. Quod omnino fcelerumquorum.
dam
Anton ei Nieotai de TempUarus. r.347
dam slrgQerentur, id fadum efTe aie propter-
ea, quod clanculutn conuentus fuos agerent.
Hinc enim, vt fit, j&cile fufpedlos fieri potu-
ifie. Tres autem gradus receptionis in more
fuifle pcrnegati quia pugnet Iioc cum acflis
.iudicialithis, nec nifivnam initiationem ex liis '
certo demonftrari pofle docet, alteram quam-
dam incertam <effe. Crimiita autem omnia,
quorum iniimuiati funt, vel praua interpro*
t2itione illis obiefla, vel illis, qui in ius vocati
confitebantur, extorta efle. Ipfam abfoluendi
poenitentes licentiam , quam fibi fumferinf,
criminis aduerfus Jiierarchiam nomen haud
mereri 5 fuifle enim illam partcm difciplinae
Ordinis, ab ipfis Papis conceflam. De idol!
autem alicuius adoratione nihil certi pofle di«
ci ; fi quod autem habuerint in fuis coetibus,
co minime denotatum fuifle tinEturam fa*
pieniiat^, kdfphingem ; nomen vtto Baffomtti,
huic idolo inditum, nullum aliud efle, quam
Mahomedis. — Haec et alia multa rede, vt
putamus, atque tam firmiter adflruuntur ab
. audore, quam fieri pote(l in hac re obfcura,
et perplexa.
Cl. K I c o L A I in libri fui altera parte
defenfionem potiflimum primae partis egif,
flc nonnulla capita eius vberius iUuflrauit.
Frimuin difputat com €!• a n t o n 1 o , fed
paucis«
•04S * f^- ^^ ^^^ *^^«
paucTS. Nam ie re ipfa integram relicpik b-
Aoribus arbitrHun* Vberritiie autem c<m*
&tauit ea,quae fcriptor anonyiiius (CL utt*
D E r) ia AUrcurio Teutonuo non modo pfo
Templariorum innoccBtia, fed in primis et-
iam aduerfus nicolavm fcripferat Mal-
tis baoc difcepiatioaem ibphismatibos iinpK-
cari, manifeflum eO; dolendum yero, vtriui-
que ianinilceri odin et liinuhates mutuas, ad
vernm indagandum maxitne noxias^ — De
Murariis autemet Rofattrwianorum nugiis taiK
lum dtaitarum confumi, mirauiur.
Wirdm, di$ Leidtnfchaften einer SSugenden
durch die Milch dem Kinde niitgrtheiltt ?
h. e* An animi afTedlus a nutrice infe-
rantur laclcnrt^ difquirit D. frid.
AVG, >iEyEB. Hamburg. ap.Hoff-
ttmti. 1781. 8. pagg. ^o.
Noo vitlma profeiJo quatflio efl, vtmm
lac nutcieis pomt ladenti motus animi vefuti
.iafereceyan non, praeferri m hac noflraaetfte,
Vbi quaeque opulenti civis vxor fibi noxium
fbre boc ladandl puelli officium putat, et pu-
dlae incerto patre compreflae ac notricaticiiii
aptae houd raro lue letra laborant Au<fkr
aoflcr negat^ id la<n:c fieci p.oHe^magis pranf.
tate
tate fixemplorunp. Q^d etiimifi cojQccidsiJ
QUis, tameci, quantaoi J^umornin' nutrieotiuoui
saturg vale^t cucn ad fanitatem conferoaiK
ddHEWtum ad mfri0gendain,inter omnes coa«(
flat. Sub calcem ^^hortatur matres, vt ip£^e
inftnti, (i p^r vaktudinem pofFmt, mammani*
pcaebeant. Hoc eaim et llbi, et pueilQ per^
^an ialutare cfti
Unierfuthmg dtr vermeintm Mothwmdig^s
keit eines autori/irtm KoUegii medizi; h^
e. Difquifitio opinatae necefTitatis colie-
gii medici et ordinationis medicae. Ham-
burg. ap. Bohn. 17S1. %. pagg. ut5. .
Liber paradoxus, vt ijuincjuennii noftri mos
iJsrt. Profecf^o mirari fubit , quid fit , quod
vel me<^ci ip(i incipiant delirare cum poetis
et l^uflarum Romanenfium fcrrbillatoribus.
Quid enim abfurdius efle poteft, quam Iqges
aperte fpernere, vincula, quibns laequltia Ho«k
iiiinum et iiceatia iifnpune occid^di coerce-**
tur, dirumpere, et cuiuis vim atque poteAr-
fem yitae ac neeis dare? Jdem.illud aui^Qr
libeUi huius probare jatffus efl. Quam bene»
viderint alii. Speoiods enim .^gumeotis ie-
dtores fallere, et4H*ti medkinali decus ac fitr»
napiealtfijit ^^Mib^ mlas.^^eJi^iuii tnedic0.
j Omnis-
3fO IL De ribris nouir. *
Oinnis etiim res eo redit, poflfe empyricos
]iac via noua medicamenta experiri, quafi ve»
ro illud Plinii , experimenta per mortes age«
re, adhuc dum euiluerit, et libertatem cuique
dandam eiTe. Atvero fi vitaefanitatiqueiio*
minum infidiatur, nullo modo ferenda eft,
ideoque abroganda collegia medica in repu-
blica bene conftituta non funt. Irrita erga
erat Cl. R e i m a r i opera , quem au(florem
efTe rumor eft , quooiam nemini prudentusi
hoc perfuadebit, neque ciuibus talis licentia
Occiiorum vUo modo falutaris eife potefl.
Biographit dts beriihmien lild. GefehicfU*
fchreibers FL lof. €tc. h.e. Flauii lofephi
de vita fua Jibrum, e Graeco fermone
vertit et notas quasdam adiecit lo»
FRID. BCKHARO. Lipf. in offic
Dykiana. 1782. pagg. ido.
* Ledionem huius libri ineruditis etiam vti*
lem futuram efle iudicauit, hocque iudicium
fuum copiofe probauit verfionis huius audor
docfliflimus, .gymnafii IfenaccnfisDire<5Vor, in
praefatione, in qua fimui de eruditione lofe*
phi, dehoc illius libro,et de verfionibusGer-
manicis antiquioribus expofuit. Quod ad
ip(am hanc operam viri^l. pertiQet^ latis ii^
duoii
lofepld vita, vert. Eckhard. 3^1
dam , <iccQratutn et vtriusque linguae egregie
peritum ioterpretem ex eacognouimus; nec
mirum, virum tam do<fh)m, qui familiarem
fuam fcriptorum Flauianorum notitiam alias
lam luculentifllme comprobauit , multo feli*
cius fufcepto interpretis munere perfundlum
effe, quam , qui ad hoc opus tumultuarie ^ac*
celerandum hodie mercede conducuntur ab
inflitoribus. Nolimus vero, illum Hauer*
campiana editione deAitutum , et Ittigianam
fequi coa<9um fuifle. llla enim non modo
kcuiones multas meliores, fed quaedam et«
iam audlioralexhibet, e codice potiflimunv
Lugduno-Batauo. Ita moxabinic. poft ver«
ba groAXif J« xopv rsro) itcc(Po^c6^ apud Hav.
fequitur Kcti ra>v iy ravrvi (pvhoov h rtis cc^*
^y, prioribus iHis verbis parenthen inclufis.
£t paullo pofl, verbis la>YocB8 cc^Xis^eo^^^ ad*
dit Hav. e laud. cod. r8 it^rH h ra>Y ^Aaec*
IjtmotiH 7rottSa>y oi^%ie^sxjrri7ocvro^^ rs (iSe\*
^H Ztfjmoff r^ oc^x^e?eoi>ff. Cuius generia
piura occurrunt^ quae genufnam lofephi ma«
num omnino produnt. — Interdum nimio
circumduxiife verfionem fuam videtur. Pri-
ma flatim verba: 'Eixos ^e yevoff e^tv w ocatf
I40V9 ita reddidit: MeinGefchkchtgehdret nicht
. zu denen^ wekhe ihrer NieUrigkeit wegen nn*
tekanntjind. — Faucisinteriedis^ambiguita-
tis
ds f dleodae aiti&, ro ynw fimrOsiiu^ pm»
rtat mtcet^ fnr/H. Qefchkefii,4^2m icnigi'^
Segfn. 1. Tlge^ctTnreff ne^l%efitiii vel 9u&o%
Hs vd typothetae YeriStur d^r GrojSiM^i
Superfedenitis «liis^ ne iMfourm videamiiri
Natn in Tmuerfoai optima dl haec translado^
Obferoationes paffim adiedae et verTiooeta
hdtniviatj et narralioDem Ic^pbi HXuikfau
* AODrtoif «09 Ser Wahrheit ier ekrifil^
Mebg. €ti. Tom. 1. Francof ad Moeo^
in olic.Aadreae. rj%%. i Alpli. spL 1
X)isSmrnAddifons Entwirrfv&n tUrWabr^
heU der thrtfil. Rel. eit. Hamb. et Lij^
ap. HoSmann. t^. i Alph. lopL tweL
Duplex baec eodem tempofe prodiitlibdtt
Addifoniani de peritaie rilig. Chrifi. conuer«
£o, et vtraque quidem inurtKn^a c^regns a^
^maduecdonibus, commentarxis et cxcurfibui
(iPR-iiBvoNi, Senatoris ^uondam Latiftt»
l^eoiis^ e i*ermone Francogallico translatisi
jfklitra Hoero, Prancpfurtana ncmpe, compos
iSua ab hjbnr. io. pb jiahi?, integroi
fcabet \o% commmentarios^ yel potius faabe^
l^it; nondum enim £nitum efft opus. Aitei
19 ver$)!« Uamburgen£s^ quam anonymus ao^
^rfedt, et S.Veo. icRtlAt.£Mv^ prae^
£itio*'
Addyon ie var. nU fSr. |f|
^ipn^ commendauit, epitoxnen tantum illjjb
.juin exhibet — Vtrj verCohi palma debeOf
ilir, dubitamu9decernere; vtraqqe fuas hab^
]^udes. Francofurtanae autem, praeterci^
Guod totum coRREVONt ppus ofFert, %
£pc accedii^ ornamenti , quod vitam a p Pi^
^ONi. pariter atque correvoni, b^n^
Quidem a Cel. v e 9 o r r 10, Geneuenii, ga)^
Jpc^ fcriptam et cum Generof. uahnio
(pommunicatam, praefixam babet. ;— Extt^
j^ei Gn^ dybio fulmirabunt^r ingi^em npQx|if
futfi in conu^rtendis ubris peregrinij^ aeq^iV
itionem^ qu^e eo deuenit, vt.fnultt adeQ £^
j^fp ^e praec^rfu concertent»
fyfundfchifftliche RatfifcMag^ zur VerlSn*^
g^wig des Lebms; i. e. Ainica confilia
iad vitam prorogandam, ^udote c h R.
ABRAH. ROSENBE11G5 M,D. Vra^
tislauiae ap- Meyen 1781. s. pagg 380.
PiaeteticC) ^odie adeo in dc^idcniiis negle*
j^ia, |(jbe ^ubio ceteris inediciaae partibus, ni^
jffit^te^Asiy qerte aequlparanda eO, cuin tlJ^
praeceptis yitae per pruJentem rerum fic di-
j^arum praeternataralium yfu^ conferuai^
f^ aitqup proferendae continfijitpr. FaciJ^
|^^?^vkadfepj^^
354^ -W, D$ tibris nouis; •
libmrnes gulae et perturbationibus animi coN
]porisque tenaperare. Laudandus ergo andcnr
fiuius libelli efl,- cui ciuibus inferuiencli;flo«
ttum non deefTe niultis abhiiic ailnis cogno-
'liimus, quod ^duerifhoc iterad longatuita-
tem praeceptis falubribus communire. Hinc
'docet cap. i. qnae ad vitam tongam reqidraih
fur, cap, 2. viref eorporis, 'cap. 3. temperor
%entortm cognitiottem neeeffariam, cap.4. m-
iurfalia virium corp. conferuandartm prae/idia,
tSap; 5.^ drfSfOL et potuy cap. 6. defe^et exere-
HoHibuf, cap. 7. de motu^ cap. g. de aere, cap.
^^de affeSfiMr animi, denique cap. lo. eppeth
.dicem reguiarum diaeteiicdrum. In quibus
(fateor) multa infunt praeclare di<fla et obfer-
}iatu ^gna« haud pauca fubtilius, ac decet,
^xprefla et demonftrata, plucima fuperflua,
quia , aut ad vi(^us rationem non pertineot;
aut vul^ iudiciiiin fuperant, nonnuUa pror*
fum inutilia vel &lfa. A quibus fi abftinuii^
fet au(flor,' minii^ue fapere voluiflet, aptior
ad palatum omnium libellus extitiflet * Ne«
q\ib vero fic omnem diaetetices camppm e-
bienfus eft more anteceiforum , quptquot
houi, quia vltira res fic di^ nonnaturalei
%xfpatiari non lubet. Sed habet quisque fua
1n fcdbendo iura, fuum quisque fequitur ge-
nium^ eam^uf *ob rem ne£is foret» ad rieidi
• • * •* iumcia
De Meza [eompend. med. praSf. ) ^ ^
judicis cxcmplum vida afterifco notare, vcl
audori maculam afpergere. Nullus enim If-
ber tam malus eft, vt non pofTts inde aliquid
vtiiitatis referre»
SAL. THEOPH. DB MEZA, Poliat»
Hafn. Compendium medkum praSfifum
per fajliculof diftributum. (^ol I. trea
fafc. fc. I. de febribus, II. de inflamma*
tiohibus et doloribus, m. de debilitati.
bus ethallucinationibuscontinens. Hafh.
ap. Proft. 1780. |. yol. II. tres fafc. aU
teros fc. IV. de fluxibus, V. de morbig
conuulfiuis, VI. de morbis cacbciflicis
continens. 1781.
Audlor nofter efl mediocris pra(flicus, fcri-
ptor peior, qui, vbi otium a praxi Jiberum,
vt in praef ait, bene vellet collocare, quidni
libellum nonuin preffit inannum? Propor.
fitum ei hoc vnum erat, vt , femotis viro-
rum clarorum nominibus , ex fola fui ipfius
obferuatione penderet ac fcribcret. Praecla^
rum me • hercle opus, fed huic cer^bro noa
aptum. Neque enim hic reperiuntur , quae
fatis nota et approbata funt, neque ordine
quodam oaturali exbibentur». neque formu-
Z % Jae
»(( IL Di Sbrii nouis.
jof re^e rcribuntQr. Definat tTp> bonos Vir,
IU5 ladibrio iunionim fe|e exponat.
10 s. lAC. PLBNCK — EUmmta orlis
obftUricioip ed. praeleSionib. acad ac-
comoiodata. Viennl ap. Graeffcr. itsi.
8. ^:%i6. c. IL icon. ^
Crundjdlze der Geburtshulfi; h. e. ards
obfletriciae rudimenta, aucSore sik.
z c L L E R. Ibid, ajp. eundem. 178L &
c I. icoiu
Priora ifla elementa artis obfletriclae velod
per tabellas fonfcripta funt, et ad editionem
germaaicam 17^8* refida. Ergo non opus
multis liuic libello inhaerere. Innrmuenta
lippo et tonfori nqta funt et obuia.
Alterius libri audor plane edocet, quic-
quid in arte obfletricia dicflgLtn vel jKrriptum
efl, vnaque fubiicit quaedam fd fequelas par*
tus, curam recens natorum cet. pen^entia»
10. AiTKENS — Anfmgrgruntk der
iheoret. und praSf. IFundarzney etc,
h. e. inttia ckirurgiae theoret. et prad«
ordlnefyflem.concepta. ExAngL LipC
' ap.Weygand.i78L«.pagg, sag.
Super-
jlitkenf imUa eUrurguU Iheot.etpraSf. }f 7
Superflaus profedolibdr in Gerirmii^ cS^
^uippe qui praeter notinfima hibil continttji
neque haec quidein ab audore Anglo ^j$
hme ac iapte dtcuntun Ordo fynematictiSy
qui in fronte legitur, intra savvagesii,
^INHEI^ VOdELlI, CVLLE^NII ^t SA«
GARi definitrones lat et germ. fefe contK
net. Abeat ei-go ad plures^ et inter iiirjiiia
caberQasijue puluerutehtas lateat
HENRici HOOCEVEEN do^riua por-^
ticularum Grauarum. Recenfutt, bre*
uiauit et auxit cif ri.sti an.^ go-
-p o F R. B c H ii T z, eloqu. et poel. P»
P. O. in acad. lenenii. DeAau. et Lipfl
in bibliup. erudit. vfipk. II Alpb. Vlt pl. L
Nemini Graecahim Itterarum {hidtof^;^
^ «lotum eft vaftae ledionis et vaAae molis opi%
^uod « o o G E V £ E Ni V s '4q- pftrtieulfirmSk
Graecae linguae fignificatfonibus ac differeo»
tiis ante duodecim fere ^nos in hicem emipi
iit, cuBis faaecjdos eft, .vtmolto diligenliti^
^uam vet a vet^um vel a recentiotum quo^
i|uam fadhim effet, totuni hoc grammataca^
Graecae caputnon fame minimum, itjuam*
^uam vel ignc^i»tum vel negle<3ttm quam .pkic
Hmls etiam Gcsece enidida^piafieqpds ^ j)br.
Z 3 ferua..
3f g IL Db tibris nom.
ioraalioiilbiis fuis illuflret, atque inbrmm
artit quafi redigat, dum in fingularum pi^rti-
cularum Graecae linguae fignificantiaiD et vim
finguiarem, multfplicesque in oratione con»
ilruda poteflates inquirit, fubtiliter illas et
philofophice difiinguit , ac fcriptorum vete*
ram audoritatibus, quae in grammatica eam
vim habent, quam demonflratioiies "in diale^
^lica, confirraat. Ita inprimis eiecit et pro»
fligauit commutiem fere olim, b v d a e i et-
iam, DEVARii» aliorumque commentariis
propagatum, errbrem de multis particolis
faepe in oratione redundantibus ac ^ra^^a^Afh
faffxocTiKoiff aut expletiue faltim infertii.
Quem quidem laborem, etfi nimis forfah ali-
euEi pperofum atque minutiis multis et sr*
^utiis difientum , merito tamen fuo prolixis
kiidibus ornarunt viri do<fii(fimi , ac librum
iMiqc ad Graecae linguae fludium feliciter tra-
/ianduni,ad acuen^ktm exercendamque^inemo-
riara et veteres au(5lores nauiter verfandos ct
kttelligendos, vtiiii£mum efle peruidbrunt. Sed
propter pretii cadtatem (vemlitiirbnim iribus
paene Ludouicis 'aureis ) non omnium Ger*
manorum praeferttm, qoi hunc fibi comitem
•c{an:pliatorem certiun invfurpa^dis graecae
liceraturae raonumentis expetiifient, fed paa«
eoram taiuum. jn snaous vcnerat Qpare
c ^ operae
Hoogmen departicii^f (^. ting. $i^
literis luiinaniQribus praeciareinerendi Oudioi;
peregjt CL s c Hii t z i y^s , . quod epitoment
cdidit libri,, n%uljtp, i?iiqQre.,pcstio, veadiljil Wi
Q^od fufceptiiin etfi leuius ac parum glorip<^
fum videatur^habebit tamen^^tjae pluriajiun^
agud multGi§„e^^fjaQ vtilius epj^poorifi^pntiufi
(xiflimari d^et. Nec tamen /ola epiton^
toris prouincia acquieuit vii: dodiijlimus, fed^
fuas etiam i^n contemn^ndia^ cqras adieciti
^am ita irecenfuit^ h o o o s v e £ n i v m; fa«,
Vm, vt, (j]t^e iwc^^©flcj;.eiu&£bl)terfugiilent,
(non omnino pai^^a, quod ipif^dum) qi^^
que vel minus vere difputata vel baud fatis
plane explicata ellent ab illo, corrigeret, has»
flue fuas emeiKktiones; ii gratiSores-eireA et
aidodliores, feparatim adderet^inttfcuHs for-
mis inipredas obferuatis Hooge^ieenia&is , d
koiores, tacite bh kifererdtV^vt pOTro,- quo- -
modo fingulae particulae GraecM ifoftrc) ier-
mone plene apppfiteque^pr^^niendaei.eir^int,
doceret, ac plud^iprum locon^o^ ex antiquis;
fcriptoribus ajilatorum, vef^p^^ip 4^t},'.5^
aliquoties ho$ ipfos locos .erm^tioribus ^d%
liQiiibus exdit^et, veriionem eorum Latinan;^
«mendar^, atque iaterdum et, plura , et aptiot^
ra «demo^rand^e pa^ticularum proprietati
^xempia fubpitue^^. ?rp^»j ^etpriqatiri}
r:. ':. ■ ■ ^ Js 4 \ verCi
$S6 il DtSBrunu^, \
Tttt cord crwv' Vtthtiita otiticttt*^^ tJxtnSio^
intn copiam abundantioreai iufio praecide*
ret, inudles particuloram etjmiotogtas, iBoIe*
flas alioruib gramniaticohihi cbnfutatiODesi
oHofas riepetitiohes et oratidiiis^ ambages vct
deieret prorfus vel breuiaret — Hunc igintf
Kbrum parabileih, et commodum non mo-
do tironibus, quibui potifHmum editor per*
i^deftas confultum iri hac liia epitome ait;
fid etiam Kis, t|ui iam ad p^rfe^rem Grie-
^t iinguae fciebHam acceflerunt, atque vfuikt
ili({uem eius maturtim fibi cobcili^nt;ciAb»
Ihen&tiiEtnum efle volumtis.
~ ' . ..
. D. f%AnZ BOMIN. HABtERXIN»
nmefi^, TMfche Keiehfgefihiff^f ; ke.
Nouiffiniae ioiperii Gei^manici hifloriae
— Tom^Xll. Hala4 ^ Gtbauer.pa^
It ct.4(S4. .
Xontinetbr Mtegro hoc t^tdtAine abfdd^
iMiima relati6 de 6'mnibus, ^^e sk^a fun^ in
e6mitt!s imperfi m^AioiPatu digntHimis, Augu*
flfeic V^nddHcWfaiih a. 1582. cdcbirlfes. Tani
^olixa de Ittia narTatio ab ali6 htoiine fcrf-
Dtore literis iliiitidata eratj h6fl^ demunl
snftruduspriihnfti!i; ^u^eiftkeri^ ftre heg^
teinr) iMM mta neg6€! "Mlakn» ^
ct
ffaeberHmMjl. iinp. G&m. f.XlL .%6%
rfmimpcrii hortri iure puMico grauiffimi fe.
ne momenti et in hifloria illuflrandis rcbds
Sam pltirimis aptiflima eft, prorfus exbatis
. Impetraoit enim ^ Duce nbftro Serenif.
fimo gratiofidiniam veniam, quidquid acfto-
rutti coihitiaIium'^iii tabulario ducdi Guel-
j^erbytano reperiretur, Kbere verfendi et
tfurpandi. Septem igitur volununi^ ddorum
irchiualium liaAiis eft, quibiis accefleruht
duo codices Mfti e bibliotheca ducali Guel*
' piierbytana , ad eadem ifla comitia pertineh*
tes. Qmmquaiii vero ex his vbluminibus
bmnibus quaedEim' documenta et cbmmenta-
fJi typis iaiii erafnt exfcripta, ctrfa * praefer^
tlm LEHkAi^i^k et hoffMAnki; ma*
tima tamen iHorum pars inufitita hucusqu^
ib^it^ et qiiae iibFFMANi^v^ edidit, vi*
tiofilGine comparata funt. Quaprapter ope^
hfe pretium fuit, ex ihtegro omn^ni horunl
cohiitiorum hiftoriim elaborsare;
.Mprdtifchis Elmentarbueh efe. Elementa
morum ^ocSrinae, cum inftrudione de
vfu eof um ^ aMdore CHkisxi. gott-
jtiLF sALZMAN^^ Liturgo et Vvof.
in inltituto p^cdag. neifau. Tom. i. Li-
, pfiae ap.CrMifium. 1782. p. XXXII. et 4P» i*
Z 5 Paruu-
3W i/., De- Ubris noms,
Paraolis fcriptus ed liber hic nitidus et aiaa-
bilis \ ne putes forte, pbilofopbiae de moribus^
initia erudite expofit?, ac methodo et ordiac^
fcbqlaedigena bic tradi« Sednolietiam vered^
ne magna iibrorum eius. geueiiSy quod bodic^
inulti iolent cfiTundere, qui vix ipii {cbo!a&
egrefli funt» copia augeatur^ illorum puta, k^
quibus praeter puerilem e^ ludicram didio«
nem» ac crepundia verborum nihil ineft, et
quorum au<f^ores dum aetatulae Ingenio ac
palato confulere geftijunt/ iaepe magis iniipi.
oos fe gerunt, quam rud^ et expertes omnis
inAitutionis paruuli folent. Longe enim ab.
eiusmodi.nugis differuiu,; vt c^tera SAt^
M A N N I , viri optimi ct ad edocendam ex-
ercendamque falubrem artmi paedagogicam
nati ^diqueXcripta, ita hpc inprimis, quod
ad manus eft. Parentibgs ac praeceptoribus
magts, q^am pu^ris ac puellis , legi illud cu-
pit. Eil cnifQ feries non otip^rpoi fepfen*
tiarum, fed lepidiilimarum narrationum» quae
fingulae honeilum aliquid monent, quod im-
preUtim antmo rudi ad mores proficiat, ob
oculos ehim ponuntur excmpla hominum, e
vita cominubi petita, atque ad excitandos a-
lendosqtie bonos et pios fenias; et vel ad in«
irendendam admirationeth ilnitationemque
Virtutis, didorum» fiidoruin egregie, vel hor*
rorem
Satzmanni ekm. doSfr. mor. T.I. 363.
rorem et odium ihcutiendum vitii ac "ttJrpitUf ^
dinis animi, aptiflima. Omnia ad inteltigen* *
tiam, ad voluptatem et «tilitatem tenellae ae-
tatis accommodatiflima funt, tum eius^ quae
nuper a lade cunisque defuefadla eft> tum
eius etiam, quae iam accrefcere, et exire de
grepiio ac ferio difcere incipit, (i ii\odo fa*
pienter hisce fabellis vti, et opportune ac in-
ter lufum, vel indar lufus et praemii, eas ita
narrare fciant pareqtes vei magiflri, vf luben^
ter audiantur et vt difcendi opera abfit ab au^
fcultando. Sed qudmodo hoc iieri debeat,
melius docuit ipfe aucSor, praemifra iibello
admonitione, qua fimui conniium dTQUip ex«
pofuit et dele(flum, ordinem rat^ionemque,
3uam in praeceptis moralibus ferMauit, bene
efendit. Nihil de canitate tuen^^jf d^c
membroruin genitaliumvfu praecipi afe,non
erat, quod excufaret. Quamquam enim vtile
fuerit oinnino et. neceflarium, verecjunilia ta-;
men vetat hoc in fcripto fieri, cun<Qis paten-» .
te, et praeterea plu$ valet hic cura ac difci«
pliqa prudens, quaqi inftitvtio. _ ; , ,r , . i
lAROB lONAs bi6rkstahx$ jPr^*
•fe eU. t^ Band; i. e. Epiftolac in perer
^rinationibus ^^(eris fcriptac ad c. c.
01 OR*
O c ^ K V E Lx, BiUiodkccarinm Regiiim
Holmiae. Vcrtit cx lingua Suecica
CHRISTIAN^HBNR. GROSKVRD.
J"am. V. continjBns^diarium itineris tion.
dum defcripti per Hduedam, Germs-
niaiiii Hollandiam et AngHdm ioAitutL
Up£ et Roftochii ap. L C. Koppe. 1782.
«. pagg^^H.
Qitartus tomus hiiiui operis vltimus eft
ipinolarum a celeberrimo pcrcgrinatore bi.
6rnstAhlio', cuiui ingenium, doiftfi.
nam, ianitiin(amq6e pltira cqgnofcendi cupi.
ditatem admirati funt, quotquot eum vide-
rurit, ih itineribus fuis ad cl; g i o r nt b l l i-
V M d^^m. Prodit nunc diarium ipiius
tel potius excerpta ex diario, quod ipfe b i-
Arn^ta^l. lingua Franco . Gallica con-
fcripfcrit, cl. B L o M B BR G in linguam Suc-
cicam vcttit, et tandem in Germanicam
G ik b s K y iH) I V s traffsludit. Qtia^ in epi-
ftolis fois B16RNSTAHLIVS enarrauerat,
etbtor pr^etermint, adeo, vt hoc diarium in«
flar fupplementi epiftolarum hrf)eri poiTit.
ReGduum diarit fexto Tomo propediem fo«
ras dandum (iflet, quaein itinere per Tui^ciam
et Grafcdam BtdR^^TAHLivs annbtaie-
rat,ne'qucliteris iam editis continentur. Prae-
AtiO narrat, ijuod epfaemerides poiiticae du-
^^ dum
Sjdrn/l(MUS^fioldeTm.F. |4(f
^401 retDlertint, marmor, coi itnpeDfis flmLr
corum popularium titulus laudes etfata bi«
Srnstahlii breuiter enarrau^. Conflaiw
tinopoU inrcriptus fiiit, tumulo bi6rn*
STAHLii Tbeflalonicae a. d i5 lul. 1781.
magna cum folemnitate, ea^eris legatis aliig-
3ue exequias euntibus impofitum efle. In in-
ice amicorum, <|uibus moneta inhoaorem
periojdeutae buius, cuius interituni Mufae
Mufarumque amici lugent, cufa dono data
fuit, aegre tulimus defiderari cl. v h i t i v m^
Profeflbrem Oxoniehfem, qui bi^Srn^
stahlivm eiusque vmbram generofum
RvpBECiciVM per aliquot meofes lauro
bofpitio excepit. Ipfum diarium quod atti»
net, bi5rnstahlio communis magno*.
'rum et celebrium virorum fdrsobtigifle vide-
tur, quoriim, flmulac vita defun(^ iuerinr,
fcripta quaecunque ex amicorum imprudentia
et bibliopolarum auiditate in medium profe*
ferutxtur. Affirmat quidem editop^^fe multa
ex diario refecuifle. Sed ohe nimis miilta
reliquit intada, quorum omiflione famae et
B16RNSTAHL11 et fuae ipfius confalttxa
foiflet Eadem res ad naufeam vsque repe*
titur e. g. p.43«et45. de daniblb bsvl^
KouiLLio efle hominem ^cetum et ibco*
lum^ p. 4^ €1; iti. de QodcoL caelibjBm viuia
ag^;
S66 IL De Ubris nomu *
agere, p. 416 et 4^ de Originibus H^raicts
ab ALB. scHv*LTENsio auditoribus di-
<^atis. Molta friuola, abfurda, falfa pafTKn
occurruBt. Cui bono omnes libri diiigenter
indicaatur, qui b i 6r n s t a h l i o hic illic
donati funt, et cuiusnam quaefo intereft no«
tnen cuiuslibet bibliotbecae fcire, vbi rvd-
3 B c K II Atlantica dferuatur. Haee et alia
fimilia in chartas fuas biornst. coniicere
facile potuit; fed conniium ea oninia ledo-
ribus propinandi, fi vitam adhuc ageret, fine
dubio improbaret. Nam, vt ingenue fenten»
tiam de hac farragine cuiuslibet generis rela-
tionum proferamus,. veremur'omnino, ne
ledores tumultuariam et defultoriam ratio-
nem, quam biornst. in diario fuo fecu-
tus eft, perfpicientes de ipfo audore male
fentiant. Non negamus occurrere paffim
memorabilia quaedani de vitis et fcriptis vi*
rorum eruditorum, in primis Batauorum.
At vix dfci potefi, quantum taedii ab eo, qui
totum diarium perlegerit, deuorandum fit.
Licet fere innumeras bibliothecas b i o R n s t.
viderit, muttosque ef manufcriptos et impref»
fos libros manu veriauerit: in hifloria tamen
literaria hofpes fuifTe videtur. Alioquin vix
fierl potuifret, quin multa quae renantdubia
0t incerta circa iibros fub initia arti; typo*
' ^ gcaphi.
SjdmJlahHi Epifiolae Tbm. V. 367
gtapfiicae imprefTos, enodaueritet expUcue-
rit. Sed nihil notat, quod peritum et dodum
in hoc genere literarum virum prodit. £0-
quis vero fibi a rifii temperabit, qui legerit,
inachinamCopernicanum fyftema r^praefen.
tantem, ^uam Manhemi vidit, ante aliquot
anncs ab Anglo quodam , nomine o r a r i
confe^tam eue *p. 1^7. vel librum, quem Ho£>
iled Delphis monftrabat, infcriptum a Cata^
logue ofthe Manufcripts of the Kmgs Libra*
rif, et apptndixto the Catahgue vf the Cotto*
mam Library etc. London 1734. 4. (quem
quouis pignore certare aufimus nullum alium
e(k librum, quam Catalogum Casleyianum,
omnibus iiterarum amatoribus notifilmum)
ciTe librum rariffimum ?
CHEISTIAN. FRIEDR. R6sStER-r
BibliQthek der Kirchenvater etc, h. e. Bip
bliothecae patrum ecclefiafticorum, qua
libri iilorum, dogmatici potifiimum, vel
conuerfi in fermonem German. vel in
epitomen redadli, loca v^ro ciafiica e
textu originali fuppeditantur, Tom. Vh
feu periodi fecundae a concil. Niceno
v$que ad Chalcedon. paars 11. Lipf. ap«
HerteL i78i«-^ass* ^* ;
. ' ' Eft
368 / : JI. Ditjbriimm^
Eft hacc pars inflar bibSoiiecofi Iwm^,
gicae antiquoi. Ineft enim iUi, fi ab Irenaeq
rccedas, cuius vero ()e Gnoflicis fedis comr
tnentarios au<3or iam in primum totius oper
ris vtiliffimi tomum retulit, oipnium fcriptpr
rum veteris ecclefiae clafficcmimy qui 4c antif •
g)jis inter Chriilianos Jiacreticorum familiiy
ixx vniuerfum expofuerunt, fumma. la tr^
jdafTes audor eam diuidit Prima enim^ ei^
hibet Epiphanii et ancoratum et pooarioiv
Mifla enim eiiisdem fcriptoris ecvcauipeciui^m^
ffij qpippe parum prafutura noniinum bsn^
freticorum enumeratiooe et expUcatioiM^ au^.
i£kor nouam ipfe ac valde concinnam et fiiii»
^iferam epitomen p^arii compofuit. Sbga^
comparauit aliorum, in primis Phiianrii, ^^
guftini, Theodoreti libros argumenti eius-
dem, et quae in his peculiaria ac digna me*
moratu, et vel repughantiaEpiphanii rdlatio-
nibus, vel vberius has iliuftrantia reperiret, ea
txcerpfit fedulo,et in adie<f):is larga mvk^ ob-
feruationibus defcripfit. Addita funt icpanu
tim Augufiini fupplementa ad Epipbanium e
PhilaArio. (Synopf cap. LVIL) SicunHo lo*
ce fequitur Titi Boftrenfis Epifcopi Hbrorum
irium aduerfus Manichaeos epitome, quam
£ne qnuii obferuatione dhni/lt audon * Vel.
lemusy ialtim fubieeiil^ graeopuanmvhuius
fcripto*
^fttfttorb £mtieitdfllhim tAM^ 'dfidhaltiii/
-^KttoKlinodum ^teris, ^^ot Wer{$(it in hie
ib&lothedi,«ddbribi« Mc nodium, tkx^miii
^ffiaxime grtftui^ praebuit Fmio deniqne hiK
tettuis Didjrmi Alcxandiint Mmmpentatiooeti
^ ff>iritu fandio.
Accedit kiiig mmb CI. ktf^stsitt tok
tflatio dephilofophia antiquijjlmiu ecelefiaeChri*
^fiiinuu, qu^e nobis non videtur grauem bano
^tiatfrfam exli^urire. &ifputat au^dt^ pdtif»
%Mkm cotil^ koslirMii, b'rvc'keri^
^ibruminie co^ttatioiies de pktonismo pa*
ytiim^ hos^U^vihdicare fiudet sh omni nimii
amoris in philofophiam catbedrariam Plato«
«ii^n ia pritifis, furpicionei ac proBxis lau*
^lHlKia iHOrtim teifitoUit fludia philo&phidl^
katni^n r(^<%(rifiia et ^kbertima. Nobk
¥et6 nonf^^d^. Manifeftum eft et-com^
peam KefiAcHbtisClemeh^ Ol^ents, (queM;
timkt "CktiRtettds philofdipht^ ftcile prinoiL
r), fh ifi^^tati^ne cfe Paibim iphilclopUli
cotmrienlioMri quidem, vatdo miraftitff:^
tfbs donVMbdd {AiiloCophlSim fuam Pktonl^
tteiA ad-dbAffeae dhriftifltaie pladta iiccbdsi
«bbdafie^ fed «fiam non raro hslcc ad illMi
ii^eutfMft^ flib 'temfere rdfinxiflo, fdimda'^
l^ ijkitniftdi&^ ftkr^ytum ioi^ulorttiri inMt»
lem ineptflfiatfi iIMm^ m ;vl6i
lenHifimisJntei^ctationibtis lacerafTe* (^ae -
' accufatio nefcio quid periculi et oflrenfioi&
.babeat. — Sed.omnis baec exercitatio nifDts
.iduna et indigna e(l iudicio viri, quem fin*
igifera Patrum ecclefiafiicorum ledione probb
imbutum efi*e nemo negauerit. Admonet
•nos Jiaec occafio libri nuper editi
Virjnch iiber den Platonismus der Kirchm^
vdter etc. h. e. De platonismo Patruni
ecclefiae, feu difquifitio de vi, quam
philofophia Platonica in dogmate de
trinitate primis feculis habuit 178^. (fine^
loco) 8. pagg. 374-
Efi conuerfio libri: Le^PlflUmifme dmrili
ou^Jfai touchant le l^erbi Platomcim , qui»
pod mortem au(3oris, souverainii^
con^ionatoris Caiuiniani in prouincia Pida^
^uienfi , ob errore^ fugs xroDtumaces munere
deicifU, CQloniae.prodiit a. 1700, etquilau-
datus ab his, culpatus ab illis, magoam intec
fcripta Ahtibullian? celebritatem nacfhis , et
nobilitatus in primis efi 10. clerici epi*
ilolis criticis et hifioricis. Ulum. igitur li^
)>rum, non valde frequentem ampljus, di»»
itate, donauir^ nefcio quis, qui.et praeiatio*
jakem. j^raemifit , ( pagg. 38. ) , qua npn inepte
^e .prima pbilofopluai ecdefiafiiea difpuuf )
De platonifmoPatrum tuUJtae. )7 1
%i notas fubiecit, quibus in Souver ainii
opiniones fcite nonnumquain commentdtut
cft. Nimii aliquid e^Te in 3*0 1; v E r A i n i r
querelis, cordatioresiam videruntj idem va*
Jiet de interpretis additamentis. In media
vcritas eft. — Scriptis pag. XXXIII. ab inter-
prete laudatis adnumerahda eft quoquet FU
dts primorum Chrijlianorum , ex Barnaba
Herma et Ciemente Romano demonftrata; de^
fenjioni fidei Nieenae D. Georgii BuUi oppQi^
Jita. AuSiore Luca Melliero, V. D. JIL
Lond. a, idp7. S.
II L DetibeUis academicis et fchotaJiictT. .
Haniburgl nouus loannei Redbr, M. a K-
TON. AVG.*HENR. t I C HTE N ST El W,
munus fuum aufpicatus eil proludone philo*
logica: IJe luce, quam auStorum cldjjicorum
interpretatio ex hijloria naturali lifcratur. (pl,"
IV.) Inueteratuiti illud inter phHblogiam ' tt
hifioriam nat. diftidium, quibtis cauiis et qui*
buis potiilimum hominum opinionibus nita«
tur, bene difquirit. Haud negat, finguldH
fcriptores veteres, qui de rerum natura difpu«
tarunt, fuis vrgeri vitiisj fed niale fanam
grammaticorum arrogantiuin^tenfiipatn^Uot'^
Aa ft iaepe
^ IIL D$ BMBf titmlmkif
tfiffe ioavif reos flgere, cxeoij^ lediffiiiiii
yrobat Otnter docet,pliyfices, anrpoomiae^
pbjffiologiae» teckaologite etdb^iaeflii&
nmm ioterpr^ coodaciiit ▼etemin cia&
nai, et , qpod ad chemiafD f^diamiiv
latiuft exfpfltiaciir ad tllfiflraiidani notioiicni
wtfis Hebr» *pfl qoater io V. T. obuiae/bii
iieaipe^^iniai (qoam voCem ex illa Hebraica!
ortam putat; led et Graeci habeot ^hmc^
Sttidas: (fhJMS^ irrm rcc^ iiiuM^cn^ts ds yih
vtMef Xi^^^. ^ Spanfaem. ia Callim. p..
446.) popuhnm orientalium mon ptulofs $os^
dilaiandt caufa etfuperciliif iUifundum, nempe
% Kegg. IX, ao- et lerem. IV, 30; (Addere
polerat Sap.XUI,i4. vbi fuKros tt (fhmc coi^
iunguntur.) bis vero materiam, gypfo ratioat
vfi^JimVlimawh niminm rudw, fmmalUump
i^4. BtkocoUam,. (SteinkiittJ ad hpidet in ogt^
rt teffcUatofru variegato ftemmdos idomeam,
iadicantis, nempe t Paralip. XXIX, x. et feh*
r^m. UV, ti. Simul ftibimi quid antiqd^
fu^it, explictt^ et lods quibusdam Dfofcori>
dis et Pliftii lucem affundit. In primis vero
vrget, veterum imptorum intei|mti neceiSi*
riam tS^ nan tenoem biftoiriae nat feaeDtiam.
Npn iam de illis, qui data opera de rerom
n^ura expofuerunt, lcr^oribus loquitur, UA
aUos ttmmjV^t^ io^ om leniere fioe^^
; . qua
$tfchoiifiuf3. 373
3ua biAoriaenat fcienda expltcandia» ofiem.
k. n^sro^y quare apud Honienim vox cari*
(atiua fit, inde iadiini cenfet, quod propris
mattrum et grandiorem cuamenm figoifice^
jiefte PKn. H. N. XIX. $• ^od genus ctbi ia
•deliciis erat veteribus Graecis; hinc ct fliiiiiia
lOccurrm i^d FUutuoi et HoTotium. Hcv
'mo*. IL rfa. V. veif. i6u vocem do^tnv perpe-
nm verti tn/Biens; mauuit pro genitiuo pL
:ii6Cabuli B^if^ vel dcfet^ quod figpificet ^
^deui qubd v0ocy gibbns, Iraberi, quamuii
jittsquam aiibi hoc vocabulum reperiatuix
-Vapulat KITtERSHVSlVS, ^€<P€CyM
.%icv«f ^apud Oppian. Cyneg. IIL 188. vertens
Miueas cunmas» quum fermo fit de verticibuf
fiiorumiim onagri velkre. Alios plures vc^
.terum poetarunv locos felidfiime tlludra^
jnultosque terminos isrtis hotanicae proprioB
jn illis ^prehendi monflrat, quod qui^deua
jo mubis tiquet, in ah'is valde dtibiiim jnobjl
eft. Et ^uamuii hoc ferrem de Hefiodo vel
•Virgilio dici; Anacreontem tamen non ifii
ibdulo feruafTe nomina arh<»rum vel florma
4echnica^ ac v% c. in ixv^a^eug rtfsnfmf noil
.cogitaire de nomine quodam fpecifico, qu<h»
uis pigndre ccrtat;em. — Ad locum krencK
XXIV» 1. %]. fufe Ciommtntatus tft de dttH-
imsftfummi «rboris<Hebn tS^Wn )mi'i)
Aa '3 fpecie*
374 JU. D$ UbiOis ^Bdmim
teccicbiUy cpias vetcres curate diicieniipl^ vC
no(cor. de med inat lib. L c i8i« etLoc.
coang. XVU, «. XVUn, 4- Mteram fpecieni
s leremia Lc verC x dercribi verbis:\^iO>
pmm £ fycoaioms JUubus^ h. e. firodibifl^
roUi iM£r, £ amaris; alteram vero, ffvx^
pm^ouo» Locae XVDU, 4. .A*Nit Qpiw
•Tbeophrafli bift. pl. Ub. IV. c i. et Diofco»
xidis L a cap. tgx. depingi a propheta illis
•verbis: fytomonu JruSu perquam duku V«
tcamqoe (peciem fycomori fedulo diftii^oeii-
dam efle ait ujicu vulgari, f Carica, (Hebr.
ro^tfl £ nT22 lerem. XXIV, ».) et^ e&pri^
Juo (Hebrl 'C2^0p'^ % Chron. I, 15. £
n3^3 % Sam. V, %. 3. Gr. xfcK^. Tbeo-
yhrafl i^iWj EHofcor. frxnai dy^ta) Ho-
Jos interpretationis iudicium peoes abos efta
Egrcgie potai aodor illuftrari pdle ex ille
loco leremiae-fic, vt ipfeoutat, intelledo»
iiiftoriam Mnrd XI, 13. de nco, cui Cbriflos
snaledixit Omoem illum euentom neropc^
fuifle ex mente feruatoris allunoncm ad iL
Jod leremiae vatidnium ; ficum, qoam Cbri
fim viderit, non fuifle vulgarem illam, Ca-
'ficam £ praecocem , fed iTVKec/jufC¥ £ fyco-
^norum illam deteriorem, (Luc XVII, 6.)
-&iiQlafle vero redemtorem, quafi primo oh»
toto fidlerecur ia ^pcde difcernenda, et fic is
fyca-
etfiholaftku^ ' ^ yj^
fycamino, antequaip teuipus eflet, quo ipfa, "
non ficus praecox altera illa, frudum ferre
ioleret, frudum quaereret eo quidemfine,'
vt lercmiac vaticinium implerct. Nefcio, an *
nimis artificio& et quaefita haec kiterpreta^'
tio dicenda fiicrk. Multa inferri fic in ver- .
ba Marci, ialtem quisque videt. — Interim '
iota haec fcriptio nouo nobis eft et infigni>
beatioriS' ingenii ac diuitis eruditioiHs, quas;
iji audore dotes efie dudum compertum iuu >
Ijemus, docutnento.
. Vitebtr^ae difputationem hiftorico - crlti- ^
cam: De jlnahgtJ hiftorica reBe inftitiienda '
edidit lo. gottlibb drasdo, A. M. *
. aiusque fedionem ahetxim ' praefide O.
8CHROECKHIO, praeceptore fuo^ alte«
ram ipfe praeies delendit mi'0<9:. 1781. (p^gg* '
S^.) lucunda non minus ^uam vtilis talis r«-
rum geftarum inter fe cowparatio, quam ob«
' fcuriufcule quidem, fed oon inepto au<^c
^ analogiae hiftericae nomine donauitv Di^
plex genus. illius conftituit jilterum eas in*
ter fe rds confert, quae propius fe attingunt;
temporis, populi, regtonisquequafi copula,-
vt fi Hofium concilii Nicaeni praefidem non
fiiifle colligaa ex fuiaiogia hierarcbiae et con-
.... Aa 4 fuetu-
fi «d profligaiidudi! oomttieiitQcti de doiu^kK
nffc Cooftaht^i M. conteodafr iUQd cum t^
btia, quae eam lei antecefieruat wl fecuiaa
fint} vel fi fabulaBi de lobanaa papifla noik
rcoonciliari po^ videaa cunv vaiionibw chro»
nolog^cii. • jtHtmm, et primarium genM^
cernitur in ranim, ^uocum^e denmm tea»*
pDte lococjue.geflamm fimiUiim compara»
tiooe» v]tfi.beUomy quod etiamnum geritorn
Anglo • Americanum cum Batauo • Hiipanicq^
fi Monacbos Chriftiafiorum cum Pythago-
raeis apud gentiles et Eflaeis apud ludaeoi^
cdtiftras etc. Mnlt^Hcis iHud tA vtiKtms.
}fym ita. difdmus res tp£as imeifigere melki^
C9qfas.renim eruere, euentna rerum^ et coo*.
filforum fiitiiros .prc^bilias animo .praecipe^
re^ acu^e. iuQiciun^ faomimiun animDt, cen-
G^ motU9^ue interiores vielicniflnttoresqot.
melittf • perfpiccBfti Eracitiiffis. paucb fuper
notione. ya^artiat ^f£fiifi> ^ana exemplis
tpte iUiiflrat, nereflarias yasdam camiooes»
ad quas rerutn fimilitudjnMb engere. et f^.
r^llei^mum hi/brkumiri(\ku€reifafSM^ tr«&
4^; et hoScqiudempotiflSnuim: « hocfiat;
eoxoofilio^ ^«Ofa.poetis fere ft^^ratQriboa;;
m. i«g0&ii>* nimtt iodulgeattfp^iaipiaerendi»
mrmjmdkc eab».fimilili^t B«.qijiceaniD«
inoiccm
^kmeBm ymcBhulm fimo oadmi» ftn&diucrAt
Jro tenTporutn populorumque coufuotudiQe
>quendif >C in^pdaiiSL ipedeturfniimMtct
caput rerum^ quae compardniur; ne* ittfB»^
^nvpraeciptetur depciehenfa voa akeraqu^
wesvm fiiTiilit}idine etc* -^ Non ieue proriuf
r^^t quotidianum ingenii fui fcientiaeque hiGoi»
ricae documentum audpr dedit, ied quod
hiftoriograpbicae artis cultoribusannoteKere
; OMBFQatur*
\ &i$gae Sthmmmlmttgi progranst^a: IhJl^
paltim PJiudo£f0f}^ nuper demem imprimi
oiniait BALTHi iLB. HOPF, fcbo^c Ri|l«^
tfriteniis Redor, quod iilendo^ pottus prae^*
tereunduin erata nobis, niii miriiite» plaae
documento eiTet, quantae ignomiiisae fit mtsr.
«ftro fcholaiiico Itteranim elf^antiorwi }|k.
ujda^ Serm6 eil ae£lori, qaod mtnviii 4it
ludaeo illo Aiexaaddno M. IPTUI, X4^ Hkf
mtKm vir^ veriui iimt eius^ won. mptbmmd^r
adi^niiam ckr^ reUgi&mf wm pBistmmti/m^
Ji^x in JmuhmmtiBlibMf qmqm fid$i. mtwdki
mm^yhivretimtqm.fuiL^ Magnmmfim
rm.mMefi^iif^o, mm ienira immt^.njmt
mKffinmi tt vnUnf i$U$r OmlHaa^,\iklfmffK,
fm^JW M\feaiki;.fi^lafuUimivitqmmf^^
i: . . . Aa 5 pmiiL
378 ^^^» De UbtUu acadmicit .
pami. — * En mihi aiagna minantem homi*
minem! Didnon potefi, quam ineptetem
fiifceptam egerit; vix enim ^ni quidauain
liaec fcriptio habet Vtinam igitur ni(i pri.
mos et vnicus, faltim poflremus eorum eflet^
qui poeris erudiendis praefedi ipfi vix pucri»
Iktac eruditi funt.
Wirceburgi daS. inaug. iurid. Dt eo, quod*
iirca Auflregas voluntarias inter Fafallos, a
circa appellationem infeudis extra Curtem ia*
risiji praoiide D. ios^maria scheibt
defendit d. IV Sept a. 17S1. 10. henr,*
BEMPER» auAor. (pagg. 5S-) Duplicem
qnaelliooem.tradat Deprima: Num ecnu
faefeudaks , de qiubus vafalli inter femet dif
fiordani, wgkSta curia fcudcdi, AuBregis li-^
bera dtfcrepaiUium concordiafek^is, dirimmm
doi wdeani' toncredi? variae funt ICtomm
fentendae, Aodor nofter n^at, re diligeiu
ter aeftimata ad Germanicas teudorum leges
et' confuetttdints, ad genuinum finem eius-
modi iudiciis auftregahbus olim propofitum,
ttd ip(as impecii conftitutioaes, et praxin im«
perii veterem nouamqueu < jMtersL quaeflao
haec efi: Qumamfuperfmdis extra Curimn
^dlaudmfi? Refpoadetor: non od.dp.
^ ^ \ rnJn"Pi
it feholqfticit. '379
minum territorialem, fed in prioia inflantia
ad dominum feudalem, in altera ad Came*
ramimperii.
•' De fermone atqiie firiptura , commentati^
prior , naturam fermonis et fcriptursie pan*
dens vtriusque ad animi fenfus comparatione
Inflituta : expoHtis iimul variis fcripturae ge-
neribus: qua praemiflfa ad a<^m oratorium
Principis rev. etc. FRIDERICI, M. Brit.
Frincipis etc. natalium vrgedmo facrum -*
inuitat ioann. frideric. klevker,
Gyninani Euangelici Rcdor. Osnabrugi,
typis Kislingianls. 178^. 4- p* 3o. Doc^ifTima
haec comtiientatio tribus quaeftionibus abfol^
uttur, quarum prima de fermonis et fcriptu*
rae ad animi fenfus ratione interna, akerade
yariis fcripturae generibus huc vsque vfuadlii«
bitis, tertia de getiere fcripturae antiquiflima
agit. In quaeflione altera foluenda optimos
quos fequeretnf duces elegit clar. au(3or, ni«
mirum vachterVm, dr brosses^-
PBGviGNEs, GOGvET, alios, ita ta^
men vt appareat eum, tios non compilaiTe,
fed magno cum iudicio et acumihe in vfus
a&lbnidTe. Diio facit genera fcribendt, quo*
rum alterum r$s ipfas , alterum nocis himia»
f t« ni. De fUmtumlmiiif
nae (jgria etdiaradlercs cxprimit Priua cft
fymbolicuiiiy ctuus fpeides funt icripfura, ky<«
riologtca et hieroglyphica; poQerius ocg^
liicam; quod (juidem difpefdcur fcriptura*
fyllabica, H fcilicet (igna integras fyllabas la»
dicaiit; et demefUari, quuin iuigulae Hterae
fiue eUmema tantiim refHfaefeiitaBiiftr. - LW
cet vero certuin fit i^in antiquiflimis tempo*
ribus atphabeta hotinnibus iDiiotuifre, aiiua
lei in^ B^is Hebraici» apert» indicia eznfott
tamen defvuri neqiut quodoam eoruili focarif
^mum, vel qoo auifiore» qua tempore et
vbi^terrarum primum inueQttim* Stili bki
£ruritas et 'didio parum Latina nos hic iUfo
•^Adil, e. g. p« 1S. otc ticit omtua ^ tm'
dumHtr kbmea , non iamen defperandwn arn
Bkrer di frobaMi huiiis t^ultatif %xfMm
^iTiON^, p. ai. eum ariim fii ipfamvn
triurqui (fbripturae fymbolicae et organiea^
9/ttm j^mibmf mtmaminln qnae ixtmU fiplM^
fmnmfwffi* Corrige: mowmmtii» qturn
ixtant pbmlmt fii. pr. fii. %nofcat veHm
«nAor eiasmodt macufes; sos a<^rros fenre i»
«eiAeMJcholae^ quam in aliis»
filameha^^i pcotufiooem Teutofuce fcri»
fiam ad iaimpritamim kattm Pidfyp.JJ^ t^
7.S.
7*S. edidit lo. MA^tTiffAfl meybv
Prior cocnobii ad lap. Michacl. et Redor
icholae. (i?«». f^^U. 4*) A4u«rfas rcoen*
Uore^ ({uosdain iatvrpretci , ^ct^LtHVM
poiifnniuin et BAilltd ttVlt dtiputat^
lAo^nv diit expUcat de dtgmwe^ et gtoriB
dniitta. Sed> fiuai<}aam hoc iignificae ^o^
(Pff. Dan. IV, 36. fermo eft de recupertfta
fgura humana, ircm de dignitttte regis Nabu-
ehodonofarl. Verbaj ^jg' d^a^f49^ W
e-asr^ noue intefpretalut et ai«ak)gfa vefW
La^ni fapeP^^ ^tiod aUitiendi^ m^M/HHdi, t^
hementer appetendi notionem habeat, et conif
parac phfafin illam cum iOa : i$ ^ti^^m dg»
^a{s(ri iiiv ^MiKnm tB ^i^ Matrb. Xl^ua
acvertit: non^vuice appetebat hoi, pn Dia^
haberi, nonhabebu hoe^tmti, m vnicnmffe»
S^m-et etc. Sednulla adfbni ^ttt|da, qui*
hui ?el (ifneiyf40e y^l ^apiM t4m vnice ex;^^
petendtoi iigdifket, ac duf i^ tt iafi^i^iitlot
hflec Intef pre^tio £fmetpr. In reiiquis vef^
l^-ms^is ad cOitfufMts rationem liocedif au^
dlor, cui do<nrinae et accuratknfiii laiiddlK»
ne&s eft derogafe. Sed- nimis operofe au
nfm ad puiaifedtiai excutii irdrbi fiA|^
mi
3g9 UIL Noita Slirarta.
IIII. Noua literarta.
Halberjladii d XIV Aug. obiit chrisT.
GOTTFR. STRyENSEB, coDfiliar. confi.
flon .ec Reiflor fcholae cathedraiis, vir pius et
dodtts, vt probaat fcripta eius exegetica in
V^et N. T. Aetatem perdiudt vsque ad a»
LXVL
EigiomotUi menfe Sept obiit i a c. f r t ]>•
V B K N B R, eloqu. et poe£ Pro£ ac bibliothe*
cae WpllenrodaDae praefedhis, anno aet. L» •
B^fikae apud Serinium nouiflime prodie^
runt : Briefe iiber ein^ Sihweizerifches Hxrten*
had ( pagg. ib$. 8.) Eaedem funt epiftolae»
quae.olim legebantur abomoibusfummacum
voluptate et admiradooe graphicae ards, quam
audor in defcribendis regionibus amoeaifli.^
mis tenet , in Mercurio. Teufonico. Audor,-
quem falfo rumor. fparfit e0e Cl mulle*
RVM, Pro£ Ca/rellanum, eil Gaiero£ ns
BOkSTEDT^
Marburgettfif ac^demiae Cancellarius de-
nominatus efi III. n e s e l cwo^^m^ Profeflbr
iuris Gottiogenfi^. *
ffatae
1211. Neua literma* 333
Hdhe Cel kN appi vs Profcflbris theb-
log, ordiaarii muous adeptus eft.
lenaeS.Ven.QKiBSBACHivs nunc pri.
mumProfcflroristhcoIogiaelocum ornat; fc-
cundum nuper occupauit S. Ven. doder.
tEiN, ante Prof Altorfinus ; tcrtius concef.
lus efl: S. Ven. a v s f e 1 1), antea archidiaco.
no Longofaliffenfi. Profeflbris theologiae
ordinarii hohoribus, fine loco in facultat^
donatus eft S, Reu. B L A s c H E.
CaroUruhae menfc Od. obiit cl. s a n n E rj
natus^annos XXVIII. . '
^ INDEX.
J. Anecdota.
. De pefte tempore lufaniani Sec. VI. Frag-
mentum ex Abulpharagii fiue Bar-He-
braei Chronico. Syriaco* p. a89
11. De libris nouir. ...
I. Verfuch einer Gefchichte" der Cuttur des
menfchlichen Gefchlechts. p. 394
U' Portal Uber die Natur und Heitung der
Wuth vom Bifs toUer Thiere. 311
; 3- S^tcone von^Kinderpocken. 313
4. RofenmuUer fcholia in N. T. T. Vl. 315
5. BilgnerilherdieFaulJieberu. Ruhren. S2Z
6. Nicolai Fortfetzung der Pathotogie. ' 324
7.. von Home yom Gebrauch des Queclt/iU
bers in venerlfchen Krankheite^. 32S
8.
38« * JmUh : V
9« Fm den Leichm^ Hlhrgtntander. 334
. le» ^fNffyjChreflDmtdiuiQuiiift3tana.333
XI. Pmje .Sefijg!iowgi?y2;A.^ /^#f^
ien. Eiusd. PaJloraUchrdben. 33^
12. tloth Beytrage ztir Botamk. T. L 339
tS. AntoA ecNicoIiuirfriT itf Temfeikerf^]
14. fllfy^limilenitie Lridenfek.akS^S^
(gmdendnrek d. JtfikhiJCihde^tgetk. 3^
15. Unterfi^kung4er^thtimettlliikBgtiek^
KoU. tned. 349
16. 'B^^fi«plfeJ7.J^.jtto/iV.£rikA^
1 7. Addifon r. 1/. ITahrheit^.thriftl. ReL SS§
1 8. Rofenberg Vorfchlkge zur Verlangermig '
cUs Xebens. 353
19« de Meza Compe^ iked. pra^c. ^ 355
S^Q. P/fm;i£iem.art.obftetr. Ttk^iki^imJ^
iler UelmrtshUlff. S56
^ii Aitkens Mfw^gt. &. Wmdmm^. 356
MZ^ Hoogeveen-ii^)^.JiastAvsL^ (k. ed«
SchUtz. Sgr '
«3- Ittb^lin 7m^1^ fteu^gtfch. t. SSi
<4. Salsmannfifor. Ehrtmtarlmch. 1*. 1 36X
*5- Bj6rtiftahls Br«^>. T.V. 36J
j|6. R06ielr mtiothi d& KkchemlUer.. T.
Vi. 167
Jl7. Vtrfnch Uber Sen PtatdHHsfrius der Air^
AmvMter. . ' *^jo
iii DeabelBtmaAmicitetJMq^.f.$^t
Noiib Htdrtiria. ^. 3^9
AWALES LITERARll.
NOVEMBER
ANNi MDCCLXXXIl
/. Anecdotcf*
Jpp iabula xt/lograpkica tentationes dflemOf
riis Biblidthecae publicac ffdmftadknfir.^
R.ariorpm e^ Q(pni genere liter^rum monui»
mjBflt.qri)i:i) l^ ^ibliofhe/^ja pujbJica Heliiif
/ibi^ieQil m^ipf efi copia ^ quam vul^o credif
tur: qup4 iiicgleato iterum dq^umento d%
nioiifiratum \\no. PerluArapdo codicesMfto;
]|yjus.^jbliotbecj9^. incidi in ^uf^ndam , cuiuf
l^um^tum ^Qrfum tabula ornab^t xylogrdf
pbio^ ch^rt^^^, iniignis» vt primo obtpti|
^uopar^^ba^ ^oMq.^}tatis. , ^A a^item jpfa tfl^
|>^Ip fprmi}^ y( yocant A>!iP* IP cuiusiumm^
pf^ I>iip titMly^;, Incipiuni temptatiofies demqf
pi/ Ufipta^sJionimm ieJfpUmpeuatis mpr.t
t^lilm et £Qmfn ^Amih Et ficuitfi ftquiiun
d§f%nf\o kPW ^ng^^i euftodis hominis cpntfif
bfief jM^m fcK^P^Wfi^ qfUgamis. Cernuar
086 I. JneedoUu
hotninis monachicum veflitum induti et a»
geli vokintie. Subter figuram diaboli fcripta
XvLntfepiem peccata mortalia, fuperbia cum ra*
mis, inuidia ctm ramis, ira cum ramis, cucidia
cum ramis (nefcio num nomen accidia, pro
defidia, alibi occurrat. Deponens accidiari no-
tant Lexicographi ex Petro Damiano) aucai*
cia cum ramis, gula cum ramis, luxuria cum
ramis. Huic columnae iUa efi proxima, coi
inrcripta efl : dyabolus temptaus dicit. Ex-
hortatur vero primum ad feptem peccata
mortalia generatim : fuperbusfis, inutde, iro'
Jcere, triftare, cupidus efto, ingurgitare, luxu^
riare. Deinde ad fuperbiam reliquaque vittt
cxcitat, feptem vel o^o admonitionibas e. p
adfuperbiam hisce: in altum erigere ^ inobt^
diens ejlo, iaSa te etc. Homo vero his o-
mnibus refpondet non, qmafcriptum efl, Au
que tum fingiilae tentationes di(9o quodam
hibiico debeUantur, quod tentationibus e re»
gione oppofitum eft. Didis lus fuperfcri*
ptum efl: angelus defendens contrcuUcit. Po«
ilrema columna, qdae eft ordine quinta, loca
. Bibliorum, vnde dicla defumta funt, refat
Quum haec tabula xylographica ad initia eC
prima tentamina artis imprimendi mihi refe*
renda videretur, auidus arripui mebrman*
ffi Origines tTpographkas vtiorem, qoae
Detab.xifhgr^tent.daml^BiU.Helmfi. jsy
^t hums celeberrimi viri Iiac de tabula feo**
'tentia, Quum vero deprehenderem, eam
iblertidimo buic viro nunquam vifam fed
tantum ex aliorum relationibus notam efle:
raritatem huius tabulae non fatis mirari , ne-
que meam felicitatem praedicare potui^ quod
mihi contigerit eam pofltiminio luci reflitu^
re; En mebrmakni verba p. 039. 1. a
p,^on dubmm tft, quin ex qfficina Laureniiana
plura alia hmuftnodi fiue ppera inttgra JluM
Jpecimina produriM cufn bhdtit tineirque/ort$
^adhuc certantia. Huc refero Jpecimen, quod
Scriuerii aetate adhuc Jitpererat , cuius verba
'opponam ex^ cL JVolJii verjhne. „ „Adhaee
vidi typis rudibus minustjue politis latine ex«
cufas quasdam tentationes daemonis tentantif
hominem de feptem p^ccatis iiiortalibus ec
eorum ramis. Et flatim fequitur dcfenfib
'boni angeli cuflodis hominis contra haec fa«
cram fcripturam allegantis. Haec vni-folio
jn plano aut patente vt aiunt forma imprefla
Tunt. Sordidum efl opus, fed in quo prima
^rtls rudimenta ac tentamina ope atramend
Impreflbrii recens inuend non tantum obuer*
' iantur oculis, fed manibus quafl paipari poG
funt, „ Indicium dlud 'impreffionis in folio
patente diuerjum omnino opus notare videtuir
- nb illis tentkionibns daemonis ei exhortaiionh
Bb n te/
^g . J. Amdota.
bus angeli, guae partem con/lituuut artir mo-
"riendi. Con(uIens deinde cel. de heine*
'%t in Nachrichten von Kiinftltrn und Kunft*
fajihtn, reperi etiam illum tabulam hanc
*tiun(]uam fuis adrpexiiTe oculis; vuit eniqi
Mrlmi moriendi, de tenlationibus morientium et
^tentationes daemonis diuerfos vnius eiusdem*
'que libri titulos efle: quod fecus eflc cora-
paratio ipfa docet. Haec omnia quum cxi«
miam huius tabulae raritatem fatis fuperque
oftenderent , neque mihi breitkopfii,
'Viri et ingeniofluimi et literatiflimi labor,
quem conlcribendae hifloriae artis' typogra-
'phicae impendit, ignotuseflet: illico mifi ta-
i)ulam ad breitkoppivm, fententiam
liuius viri exploraturus. Refpondet,- omnino
'libi eandcm videri, quam scriverivs
*olimoculis vfurpauerat, quiaverba a scri.
' V E R i o citata exadlifliaie iis , auae haec ta*
Tjula fiflit, conueniunt. Quod de fomta pa*
iente scrivbrivs habet, no|i ex hodier«
na confuetudine, fecundum quam dtfoliis in»
tegris verbum iflud fumitur, explicat B r e i t*
xoPFivs, fed ita, yt etiam dc dimidiis fo^
Tfis, (halben BogetiJ cuius gcncris hacc tabul^
efl, intelligatur. Putat etiam , tabulam noiL.
titulum libri Ars moriendi cSc^ vt hbine-
K 1 9 vid^batur, ^ui ^un jpcncs 1 1^ e i t k o*
PFIVM
Detab.xyhgr.mtdaim.^ibh^elmft. ^
tvivu oMter. SnfpddCi, €t"«%ura*tf!Uln H.
bro praemiffum liabuit, fcd tbtafti aliquod
cfle et ifl«€grum5 fortafffe ftimmam artis mo-
riendi, quae ligno incifr^.erift, vt o^qiie ac
ajiae Ifgno incifae fan(f}orum imagines paitlbti
affigeretur et confpiceretur. Tandem tabu^^
lam hanc s|e.ri ii[^cidendam cu^wit, vt hiflo.*
rjae fuae artis typographicae inferatur. Ex-
cmpluin, quod mihi perhumaniter transmif|t
cum tabula illa xylographica^ cxpde conuepit
tt Bibiiethepae Academiae Hehnfbdieniis il»i
Iftum eO.
IL De libris nouis.
Specimen varianm leiiianum Sacri iexiu^;
et Chatdaica Eflheris additamenta, ctm r
latina verfione ac notis. Ex finguJari/
codice priuatae Dibliotbecae Pii VLP,^
O.M. Edidit vafiisque difputationibus:.
illuftraiiit ioannes bernarpvs/
DE Rossi^ Publicus in ^. Parinjep(i^
Academia Sacrarum ct Orientalium Li*«/
terarum Profeffor ac Theolpgicae Fa-
cultatis Vice - Praefes. Acccdit eiusdem^
auiSoris appendix de cclpberr. codicc
tritaplp Samaritano Bibliothecae Barbe-,
Bb 3 rinae.
|99 //. DiBbrif nmx.
/' rioae. EdtfiDabera» Romaoa aoAior
atQue einenddtion Tubingae fumt^i^
lac. Frid. Heerbrandt, MDCCLXXXIL
pi^Xn.etip&
Egregiufn honc libellum in Germania re-
^^ndum curauit cl. scKNvititER, con-
lentiente et approbante dodlifltmo au<f(ore^
<)ui nouae editioni praefationem praemifit.
Narrat ibi, quod omnibus rerum BiUicamui
iludiofispergratam eritet periucundom, meo-
fe quo prae^onem fcribebat Sleptembri ap-
paratum eius Hebraeo • Biblicum mAorum el
cditorum codicum « k conierendorum re-
cenfioncin continentem proditurum efle;
operis autem' magni f. variarunr le^^ionum
fylloges primum volumen, quo clauis ac de»
firiptio omnium codicum, Prolegopcna ac
varietas lecflionis in tres priores Pentateuchi
libros repcrta comprehendentur, proximo
Januario vel Fcbruario, nij! exiguuf obflet fub*
ferlptorum numemr, certiffimc praclo tradi-
tum iri. Intra quadrienniiim totum Dpus^
«iiod IV conflabit voluminibus, abfoluetur.
fro vnoqnoque volomine in amcccfrum fol.
tiendum eft vnum aureum» 2^cchino ItaRs ap«
pellatum, Germanis Dukaten. Qui non fol.
uerint antequam opus praelo comtiiiflum cfl;
eariori id redimcnt pretio/ Pergit ettam au.
aot
DeRo/fiSpeCuFiL.excoiiHeBr^JPonti/. }9|
jAor (lupeiidutiTquem polIkietiinmeninA m
*rum et typis imptefTorum codicum Hebraeo'»
^iblicorum in dies augere ; atque iam poffi^
'det mnos 39$* fed breoi vt fperat» vlira qua^
-dringentos poflidebit Comparauit veroriibi
.inagfium tkeiaurum non folum librorum Bi«
4)Iicorum, icd etiam rariilimorum Rabbini*^
icorum tum manu exaratonim tum typis ex*
cufoniin vt ex iibello ^nimaduertimus. Hunc
^uidem magno nouarum rerum denderio
fictAi auidiflioie percdrrimus* Spem enial
^mmouerat d e r o s s i in Tyrpogr. Fercar*
fore vthic codex Pontificius alios otnnes pCQ
»KENNicOTTo, coliatos lodge* fi^eraturu$
t£iL At magna quam conceperamus f^, quo4
faepe in codkibus Hebraicis^nobis viu venit^
.^excidtmus, et pomiiictusiUe.eQdjQX^^^ttAyeir
t^appellatus a ns r o s s i o, Jd tantuui iln^
lare habet et memorabtle, quod ad priuataoi
JPonttficis bibiiothecam pertinet, ceterum mi^
nime o^nibus- aliis dignitate; antiqukate ejt
«praefta^tia ledionum antec^llit. , de r o Sf
s I vs ne vnam quidem oc eo profert Ie^VO<^
-fiem, quam. BiUia Kenntcottiana non fuppef
ditant Ipfe cod» binis oonftatis volumini-
bus» praeter Hebraica Kiblia continet verilo*
^^m ChaJdakam verfibus akemis, exce^
Panicla» Tuuzi Nebtoiia» Cbronicis. ^Cha-
.... Bb 4. J^adec
|9S MDtOmskoiiit. '^
fiAcr Oeranuiici0 m inflcdioiuf M iofouM^
dftenditque codkein ad XIV fecalam vt\ iiii-
liiiin XV referendiun effe. Hinc de prae-
^nria codick iodicent ledlores criticaruni re-
ium non imarL De cnra , ^m Hbrarif»
eonfcribenw co(&:i impendit, nibil habet
IftB Rossrve. Nos ver^i^ tel oblato p^
llore certare aofimus, eundem codtccin,quem
^ praeftandam nonntillanim Ie<9ionum tu
«bilit, mufcis et apenifltmis fcribae mendif
featere; Pctintus* a Do Ai(£ d b r o s s i o,
i!m licet fu6rum codicum hotior curae co^
A()ue (it, tamen veritatem magis caram ef&
certiffime ' perfuaG fumns, vt fafpicionem
banc vel toUac vcl confirmet. Veriiimic
^m nobis eft, codicem iftum dd famiHaili
Ifodicum $4.. 155. ij^ i^. a09»^<^*Riblior. Retw
^ieott. pertinere, qui lioet^^e nonnuUis boirae
frugis leifiionibtis commendent, tamen ob
immdnia multaqtie vifia, qoibtis foedati futf,
jparum ponderis et au£ioritatir ^pnd Criticoi
siancifcentur. ^ cri(i In fingolas 40 variss
ledlioncs exhoccodice a nji ii/>s8io pr6-
latas eo lubentids dbninemuir; quia viri, qm-
bOS fcripta MlCnABlI^, LILIENTHiW
ttl, SCHBLltKGIf, IC^KKICOtTI tt
iiiorum notd font^ dudum fcitim, cuiusga.
iMti$, mddi 4tm6meAd ^Ht M^nc!s ex cd-
dicibos
.^iGibns Hebraiets vel iam ^cerplae Tel tn
poflerum deiiifnendae. Pauca tantum in v^
nam akeramue lecftionem in praefens anim^
aduertemus. Lev..XXVI, 39*^ multus efi n^g
R. in citandis teftibus, qui finuot Dn^^D^NL
Editio vero Ptotaleuchi et prima tt opfima
conientit cum textb Maforetico. ler. XLIX;
%i. molri confentttifit codices ettdHibnes ia
oS>p ; quam ledUonem £ilfam efle, contex<>;
. ttis demonflrat. Nam rpyst plane abunda#.
ret, bac leAione adipifla. Irrq>6t vero, (]iii|
OHip yOWj occurrit lef. XV, 9^ P£ XIX, 4^
Plhlp ycW hoc tantum loco, ^uin dS>P
muko faepius ia fiibliis exHat:^ .^ani .T\h^pi
€k>nfufio et permutatio Jocormn parallelo*
rum foecundidinia efl mater vari^isn ledio*
suim, vel illaruinv qiiae fpeciem veritatis pra6
fe ferunt. Quain qiadem veritatem, qui vel
in duUum vocat vel negat, eMm^oredo HuU
loa vpquam codices Hebraicos manu yetfaiTe»
Ezich. X[, 19. 03*^3 reperitur eciam in BU
bfiia Complut. caeteroquin ad aiiniiiltai Ma«
farae corrfciflis. Laudamus diligeoti^fm^
Sam. DE nbasivs in eiitutiendta tutfi
s tnm alienis* codicibus collocat ; fed^ itm*
jros nos docebit, nnm plurea ille maciikis He^
Eratc6 textui abflerfurus fi^ ac;K e iyn i g o .t>
4>vi &ck^ .Q|iqmodocunq«ie.reft.Qeci4^it»
f.i.-i Bb 5' vtilia
89« /^ Di Bbru Mmt. \
vtilis eft ct miniine iapemacaneiis immeftfiss
ille DE Roesii kbor, immo dtgoifllimu^
€pi ooafiliisi libris, pecaniis omoium eradito-
fimi caiiiscaiu|iie fiat gehds eit rel^onis» £a^
ileatetur et aifiuoemr. .
De Chaldaica Paraphnrfi Pcuitificii codicis
ita a^t, vt primo eius vfiim io reflituendo
Hebniioo t«cto varia a&rendo exempla de-
moaftret: qua data occafione nonnuUas et*
iam profiat lc<9iones noa inotiles verfionia
Helleniflicae recentioris, quam contmet co*
dex Venetus. Deinde quantom iuuet ad in*
terpretandos Scripturae locos^ exemplo ex
I SanL Vi, tf* pecito proiiait, fiqnidem Tar«
gum huiuscodicis ita: LXX viros, qui erant
in turba vd coetu qainquagitUa miliia virormm.
Hoius lod explicationem^^ qoam olim dede^
rat^ defendit contra MicaAEiis et hvf-
NAGBLii duurovirorum celeberrimorum
obieda» Refponfionem iis examinandam
reHnquimos. : Editione^ antiquas exprmftan*
iibus eodicilnis optimaeq^^t natae baufias efie»
iudice D E R o s s I o non merae fimt contt*
Aaciones* Conflare eium<Iioc ait ex«am-
I^Ufiimis typographorum ac corredorum te-
Aimonik, tum ex &do ipfo et conditione
editionum. ' Vtrumque fiiUifiimum nobii vi»
s^deCor, itilramttrqae virum» gut in Jioc litedu
rum
IkRoffiSpet.V.L.9Xtod.Hat.P(mtif. 39^
rotn geoere babkot et afnptMIuno.Iibroram
apparata inftriKflus eft, atleo fiilfo de ongine
Hebraicarain edidonum fentire. Seadetnua
ei, vt ea tantum legat et attente confideret,
3uae editores Hagiogr. Neapoli 1487. de co«
icihus a fe adhibitis narrent. Additamenta
EAheris Chaldaica, quae de rossivs pro**
fert ex Pontificio codke, adiedta ledlionis
varietate ex codice Vaticano atque alio, qucm
ipfe pofEdet, defumta, font eadem» quae as-
SEMAKc in Catalogo Milorum Hebraico^
rum Bibliothecae Vsticanae primus in lucem
emiferat, repetita deinde in Danielis verlione
LXX virali Romae edtta, Sed quia vterque
iiber rarus eft, inprimis in Germanta, pro
hoc fupplemento de rossio grates per*
foluent Bibltcarum rerum fludtoii. Eadem
vero additamenta fine dubio in Qiiis codici*
bus Cbaldaico-Hebraids reperiuntur^ e. g.
Reuchliniano iL Erfurtend I. Berolinenfi I.
DresdenO, vti etiam comicit db mo^sivs.
. Nos oHm ex cpdiceKennicot. 3S0. quemPfec^
£:henae Juxta Auguftam Vindelicorum Lo^
Simon Vlmann ludaeus pof&debat; ea de*
fcripfimus , vnde i^nam alteramue iecftionena
alio tempore notabitnus. Quio in codice
<)uodam Turtcenfi, deiignato inBibliisKenai^.
394. idem fragmentitfn £ fomiuum,J^af^Q«
chaci
|9# ' '^ IL Di Sbrii mmf.
iodtwA HdirmSe eircj^, x{n6d eemeiorefif m
poftenmi typis defccibeiidiini rarabimiis;
D^am qoacdain circa fiDeoi fiagmend, a mi
iiefcioqtia de canla amSsu . Hebraicomrhoo
fraguieunnp brenios eft Chalcbico, at<}oe ex
to procol dabio traflsfmntoni; quod- vel
Ouddaita verba ia eo retenta demonftrant e.
g* Vmiirn et ni-JITC. Chaldaicorom ad^
<temcntorom andor et aetas.ignoran]r. Ex
Latina vel Xjraeca verdone non baufla efle^
dtdeofu^,' qoi ioter Oialdaicum textnm et
VerBooes intefxredir, verifimile reddir. Con^
iicit DB iLOSSivs cum nonnuliis dodta
Viris antiqoom Eftherae libram ab hodiemo
tnoltum difcrepaiTe et Chaldaica iinena a
Msrdochaeo concionatom efte, vnde fortaffii
iragm^nta iuperfunt, licet feqiiioribiis tempo.
ribos intcrpolata. Appendix Jibelii RofCani
^edal ad celeberrimum dodicem Samarita^
hum Tritaplum Bftliothecae Barberinae^
Haec (bflertatto varias contrnet obferuationes,
quae aoAori cum cl. tychsen. in difil
Tom. XI. Repertorii inferta communes funt
Ex qUD patet i^fros acomlne et dodrina prae-
ftantefft fi eandem' rem tradandam iumie»
rint, noh pofTe non ineasdein incidere ob*
iermitOni^ ' BIORNS-TAHLli, . HWIU
pii, acationunerrofes^ qsorum in defcri-
ptione
De RoJJiSpu. V. tf. extod. Hebr. Pontif. 397
ptione buius codicis rei fuerDut, caAiganmr
et emeadantur. Prohat ant:e B i dR n s.x a h*
Lj V M codiceni in Italia notidimuai fuifTe,
guod etiam fecit t y c h s ? n. 1, c , Affert
varias .librorum fubfcriptiones a duupiuiris
iflis Hyperboreis vei plan^ noii lcdas vel
male, aut non omnino ^terpriBt^tas, ex qui-
bus (^flScitur fupplementum codicis a^iedum
efTe a. begirae 88 j. De Samaritana codicis
Verfione ooferuat, eam Chaldaicam interpre*
tationem nonnunauam verbatim fequi. Idem
ahimaduertit tychsenI. c. Verfio Ara-
bicJi codicis tritaplaris ita comparata eft, vt^
vbi verfio Samaritana a textu Sainaritano di-
fcedit, Arabica modo ab ea recedat, modo
cum ea confenjiat. * pius ^udorem non Saa»
iiiam habet, vt coniecit t y c h s e n , fed A-
bufaidum. Dignus erat omninp Uber, (jul
in Germania recuderctur.
BibUothtk der alten Aerzte; h. e. Biblipi
theca veterpm medicorum, feu eoruo^
fcripta translata et in epitomen r^dada^
Pars fecundfi , quae libros Hippocratif
fpurios,Thucydidis de peHe Athenien6|
Ariftotelis, Theophrafti, et fefl^forurrt
Biwo^f atif ^jSjntin^t. | graf^o in ger^
|9g //. Ih IBrh nouit.
manicum fermonem conuertit tk
CHRIST. COTTL. GRVNBR, Sef©-
niir Saxon. Duci ab aulae conHHis^^ et
Med. Profeflbr lehenfis, variis (bcietati*
bus literariis adfcriptus. Lipfiae apud
Weidmanni hae/edes etReichium. 17^2.
pagg. 6|S. anismai
Hluflris GRVNERvs de republica litera»
ria, in primis vero de medicis, qui Unguam
graecam non itacallent, vt ex ipfis fontibus
limpidum potum haurire queaht, bene mere-
ri pergit. Libros Hippocratis fpurios lU. h*
terpres ita dlfpefcuit, vt primpeos, qui d«
diaeta praecipiuht, quales funt liber de ialubri
vi<f)us ratione, et libri tres de diaeta ; deindjs
illos, qui ad pathologiam pertinent, verbi gra«
tia, librum ae natura pueri, de glandulis, de
corporis partibus, libros quatuor de morbis,
librum de internis adfedlionibus, de flatibu8|
de dentitione, de morbo facro et manta, de
Datqra muliebri , defuperfoetatione, dehis,
quae vterum non gerunt, de mulierum et vir*
ginum morbis; tnm eos,qui ad femiologiain
pathologicam fpe(f)ant, nempe fragmentsi
quaedam elibro de alimentis etcorporis par«
tibus; poflea libros chirurgicos, e. g. de vlce-
ribus, deiiftulis, de haemorrhoidibus, de vifd,
de fuetus 10 vtero mortui exfedione; deniv
que
.SiUiotheca vet&m fnedicor. P. 11. 999
3tie eos, qui ad therapeuticen referri poflun^
iflertatiunailam de vero purgantium reme-
diorum et hellebori vfu, poneret. Sequitur
Thucydidis defcriptio peflis Athenienuum;
xionnulla ad medicinam pertinentia ex fcri»
ptis Arinotelis, Theophrafli et fedbtorum
Hippocratis, Euryphontis, Dioclis Caryflii,
Fraxagorae, Philotimi et Chryfippi. 111. In-
tcrpres cuilibet fedioni.praemifit breuem et
acutam cuiusuis fcripti diiudicationem, et no-
tas dodas addidit, quibus tum res ipfas egre«
^e illudrauit, tum vocabula graeca obfcura
cxpHcuit. Quum Vir Illunris ea, quac in re«
cenfione argumenti primae partis huius libri
in medium promii, perhumaniter acceperit^
liceat mibi et nuncconieclurasquasdam, nam
jiihil aliud funt, proferre. Pag ^. III. Inter-
pres haec verba : t\iA(pie&xi St x^ rov %«i-/
fiom^y Kudccfu ifACcrwc* rcv Xe begeos, fAflWo-
mvecCj fic germanice reddidit: 7i» fVinter
idnnen weij^e, im Sommer gefarbte Kieider an^
gezogen werden. £t in nota adieda docet;.
Galenum vocahulum eXuiomvecc per ^ttoc^
explicuiffe, fed fimul monuiffe, reiiciendum
eife hoc vocabulum, quia veflimenta olea
imbuta aeftati non apta effent Sed fortafle
icriba vel vocabula j^f^/uwve^ ctBtPeoffy vel
kecdocgoi et ehasoTrfveoc transpofuit^ tac^vt fen*
fuf
40Gr ; IJ' Oe tibrii ^iaujii.^ ,
fos hofum terborum fit: J^icme veffe$ <^7
jm^utas ioduerc coouenic, acnate vero pur».
Kanfi acr corpus proxime ambiens et calefsu.
jAus per venitnenta oleo infe(f)a penetrare nc*
^uit, idepque dum diutius retinetur, corporii
^lorem conferuat ^ quamuis igneae par*
;iculae tn motu cpnnitptae fenHm in aera fri-
gid^m abeant, boc tamen non tam cclerit^
^ri poteft, quam fi tota corporis atmofphaep
ra cflida auferatur. Norunt boc iiii, qui la«
cema ex ferico cera imbuto confedla Anglo*
rum morc et ad pluuiam et ^ frigus corpocip
arcenduoi vtuntur, et podagrici, qui eiusmodi
^ccis jpedum calorem retinere, eorumquf
^dorem elicere^Oudent. Sed mera baec eft
i^ooiediira, quae ponit, veteres iam ficut nos^
expericntia edodos refciuiile, bac ratione cor«
poris c^lorem diutius cpnieruari pofTe. Pagi
%Q%. yerba : ^v c^tpix s/^ejf e^ roKov rov rnioi'
ros fi (^vfty^ rer^ooTocij fic interpretatus efl :
Jf^mn ficl^ PQch der Gnburt Blutbrechen ehf
^ellrt,]i) jfi,die Lebrrader zerrijfen, et quidco)
fccli, ficiiit iam F o E s I V s praecepcrat. Iq
BOta addit9.putat, hunc fanguinis vomituo)
fx oiBXii v^forpip veniriculi et iecinoris expli-
^ri pQiTe. Nonne etiam fanguis in bepatf
ipfo .eifQfi^y ^ per duftuip bepaticMm ad iot
ite retroorado fn venlriculuni i^crri ctlk
vomitu rclici poteft ? P. $534, ox AdftoteUs^ hi»
lloria anim^tinni enarratiir, l^ueroTuin f\ih0^
fcentium vocem paullo grauiorem, afperip^
fem t^ inae(]uat>ilem fieri, et verba Ariftotek
tis Kcchowi Tfuyt^m vertuatur: Das hdfi
ynan ritchm wk ein Bock. Sed ^uamtiis i^bn
yf^i^itv fcircum olere lignificare poflit,hM
lUimen loco nihil atiud mihi notare videtut^
^uam vocem hfrci nec nimis dtam, nec grib
^em, fed quafi raediam et paullo afperiorem^
^ alto in grauiorem fonum faltu quo^uii
'^elabentmn^ ef g^rtiianice reddi poiTet : fM^
tSum wie ein Bo^. Nam et verba fequeniii
"^iion de foetore, ki cunda ie mutadone y0^
ipis interpretari poiTunt. ?, 144. lapfu typohi
"^t^phico vel Vocabulum boifefieki befte muti»
*tum,' vel verba quaedam om^ ei& videntuh
•flam le(}uentii stAxn Dns befte Zeiehentftis
wtmdieiJimyttMsfeMen. E^fitcHenJSrai^
iken muS man gar nicht annehmen, fibi repu«
gnare videntuRr-^#rmo^-de peinmis iignis
phtbifec^ ^d quae omnino perticient coma*
^tn defiutiia , id quod efiam ffl. Interprea
*|>aullo ant», rt&t hb yerbfs teftatus erat:
'Wenndein krantken die Jiaare aus/dBen utut
ikr Kopfjgbit ikiri, mi etadh Hnerkranek^
^, tnd dir m/fyhlen gifimMe-AiiSfffurf
' ¥^.IL Cc m
Sbel riefht, fo mrd sr gewilS mn&batb ivrzer
Zeitfierben. ;$ed fortaiTe 111. Interpres illi$
vetj^is docere voloit capiUoruin de^uuiuin
optioiuiii hoc ^ft certiififnuixi e^e iigaun^
snoftis praerentiflTimae. Haec funt pauca,
'touaf -tnibi {lunc. librum attentius perlegend
4<^a ' vifa (unt. Si inautnei:^ illa joca obfcu»
fa, '^ ceteris et veri^ iiippocrati^ fcriptis noQ
'tQtp' fipequeQtjsr opcurrentia, quae Illunris
j6{iv.NtCRVS diiucida explicatione illuflr^-
' uity huc trdnsfcrihere vellem, nec fp^tiutn nec
leaipus fufEceret. Ipfa^graeca corrupta voca*
imla egrp^iPOMindauit, e.g. l>?g.35»-.pro o^
jCt^^f^ Icgei^ fuadet o^eovhxo». Suas ipfii^
] .ohreipuationes in notis adiecit, qualem exinii*
' jam e,^. p, 3<?6; J^ores inuenient. Ego fane
\gr'ato animo et fumma animi vpluptate coo*
',fiteor, m6 n>u}t^loca difficilia ab .111. grv-
' , |9 £ R o e^plic^ta inueniife , . eipsij^e interpre*
^^i^tiiqrnsmtiWjtmW teliq^ssjqflgc amccfllere-^'
■ Bc.
Ueber dif $tit!$QbUiter ; : h. e. iJitTertatio ^fi
fulmin^ ^auertendi^ artificio^ iuffu Sere-
ninitn^ Princijpis et Marcbionis Badenfi^
elabor^tg^a- ^OANNB LAVRBNTiy
Bpj^GKMAMNO» ^r^o^ Marchioni
- J ^ ^; BadcD&
Boeckmanu iii /iilmina auert. artifido. 403
Badeofi a (X)nfiliis mh^ Ppolefrore Phy-
fice$., et variis focietatlbus literariis ad-
, fcriptp, 178». pagg. 80. gnis. ^^
' Hluflris Au<3or primutn de vtilitate et nox^'
tempefiatum, de variis fubfidiis contra fujUnV
&maeffe(fbim a varils rebus petitis, difierit»
et tt6n tormentorum explofionem, tum cam-
panarum pulfum durante tefnpefiate difiuaf
^et. Ex mooutaentis Academiae fcienti^runi
ParifieVifis muita exetnpla hominum eo tem*
pore, quo cstopanas pulfarunt, |qhpine niBf^
catoFum profert . Deinde praemiilis p^K^if
de natura etjpdjwo/t^mi^ corpcMTum eledlrico^
. rum, docet^.niateriam fuUiunts efie eledri«
catn, et qua ratione et franklinvs^'
aiii^centiores audores ad fultnina auertendi
^rtificiutn inuenisodum et,perficiendum ad»
4uv|i fii;it», Tum exempla effeduum fulmi»
ids cotportfitietallica fequentii enarrat, et cX
l(i pi^Bl/TdltYtitia ttuttiquam aedes laeiifie^
ih quaram fupierficie tnetalla continua ab cul*
rtiine ad terrani. vsque rcpferta funt. PoOea
isK praftccj^ti feipifrrentia' nixa p^bponit , eX
quibus duodecim exqulfita bonae machinae^
qua fiilminavaedibusr arceri.queant. recerifet.
Fcaeter e^^ eof tiiiv^pinionem refe4Ht,qui cuiH
viLSONO perhiberit, perticam in parte fu-
periori globulo praeditam, iis praeftai^ quae
Cc % ctupU
404 -^^* ^ ^^^ nomf.
VuTpuleiii habeiit Deinde dubitationei, qmit
nonnutti mouerant, egregiis arginnentis di^
luit PoRda bfeuem narratronetn fubiunxh,
qttibus in locis hoc arttficiiHB aodibus adj^ta*
tiim eft. Poftremo eodein aftifido adhiima
<et multis perticis acttminatis-graadiois noxai
ttierti poue, exifUmat Se^iffifnus JMar*
thio Badenfis dusn^i maditnas eodem fiiiQ
in duabus regionibos, qoae an ditione Etos
rfent, fieri iufiit. Gratulor Vko iiluftri, qnod
voti fui» iaiiv anno 1774 prcdati, compos fiu
)9tis fit, grMdor Bli de inerito iii%m, quod
dnf um ruoratn aiiommque coCnino^ er &^
turttad, deganti ^per^cuo faocibrlpto to^
reniire ftudtierit '
Xj Ueber dk.lebren, ^ITiainivfsd SdudtftJi
." wtjlrs Herrn etc. Dc pi^dti^ rd)iis goi
. ^ flis ac fatjs Doraini noilri| ^japjpcodiij
t )iiftori«e lefu ab huii]^ «u.dore icript^^
X, Turici appd C)rell..'ct|Qcj^ S* pagg;^
^,, XIL et +43. 17«». : ^- ^^ ^
•^ltainfcripfk ^.iReuer. kks^stvj duodfm
Hm eQ^Mrdktiotuf,^ qiitbii&iiiftfniameMM
tfelieam doifKos, quam pro confilio libriiaiitr
ttdffimt ib^lM^tf^ — ^- - -"
•*^'*UJ
HejSdiJuculatiom f^ori^ lefu. ^^
l^ liceretyjyqnrar^e.AudiDit, . H^f^^eQim Kber
populari vfui fcriptus cr^t, acl ©xpIican(}ao%
facroruin hiOaqcermw na|rationcm 6ciH pai^*
X^phr^Ci^ aptus ^ iUo, ^ucm nunc addidir, ex^
^rcit^tioribu^ c^. (naiorein lucem hinoriae
^uius deiiderantibus ab illorutnL temporuti\
quibus Icfus vixit, hominumque, inter q^uos.
vixit, notitia inferuire aucflor voluit. His igi*
^r iam vberior quasdam offert ohferuatio-j
ncs circa ingenium illius feculi , publicam lu-
daici populi coqditioncm , vitam priuatam^
iaflituta, opipioncs, et peculiarem lelu docen-
4i agendi^ue rationem. Sed fingulas com*
nieiitationes, vel, vt vocare placuit, feSiionei
libri percenfeainus di'igentius. ,
I. QiMedam ex hifioria ludaeorum publicag
quae fcire attinet in hifioria hfu, Incipit ^
tempore, quo. noui ludaeis domini dati funi
ex Idumaca gcnte, et apte obfcrupt, tiim iam
reuixiiTe in multis fludium prininae libertatis,
ab imperio molli quatiiquam, tamcn peregri-
Bo callide vindicandae, et glifccrp cocpiile ii^
populo fuperbo et feruitutis impatjente odi^
aduerfus Rotnanos ; ludae Galilaei fententiis
9X conatibus clancnlum patrocinatos cffc vi«
^c^ri Phi^rifaeps; in Galilaea autem, vmbran|
^idbuc habente regiminis domcnici, iHo, quq
Uio^ pubbce yi^cerit, tempore non tant^m
:.., ^ Cc I fuiffe
tlikmrk
I0 ImiffB^ rlrocsmon Rocnjoo lubicflj, n»
gpaflc Jppjrcjt. Hioc cffick, prndtnier le»
Vun it piyiimMMi ioln Grfibfae fincs fiefe
cootiaitfue, f|oo et roJDBS ^vjimi bomioaoEi
^ Meflia Tiodke ac redemcore dmtMii fiiae
^^ aleret, et aaxiacm oomem eleferam
nooarum ^taodanim bfpiciooem; fccuriof
moko lobaaoem Baptiftam to ipCi ]odaea(
▼erfatmn efle, fiqoidem is 000 eamdem o-
mnioo cnn kfii proaiDciafli, fcd prniati oss-
ffi^ qoam poblici ▼oiaerfiK nationis dodortf
inaaos ^erir. — Haec, qoae fiifias difpatat»
lcgi dilfgenterqae merentar, oifi quod ni*
iniam videtur bypotbefi fbae dare, dum lo-
.baaoem in fola ludaea vitam pablicam egifle
Siarrar, quem tameo tefbtur lohaones apo-
flolos (euang. Ui^i^. fq.) io Galilaea efiam
^ptifaflfe, et qoem poftfPodo io aola Hero-
dis Antipae multum valuifle gratia et auiSo.
ritate fcimus. Praeterea in eo etiam, defe*
ntur ab bi(loria,quod namtt, per totum ifhid
temporis fpatium , quo multi inteflini motus»
aodore Pilato, ludaeam turbarent, Galilaeam
pacatifliniam fuiffe. Herodis enim et Areta^
bellum omnino incidit in prima muneris lefii
publici tempora, id quod et caufa huius bell^
ijuam lofepfans tradidi^ (qui fimol foam d6
fetaii'cxitu elus narpaiion«m arde coniuflgif*
cum lohannis fiaprinae mentione,) manifeftdb
arguit, etprodere videtur Lucas, quanda^Ufi
14. ) intcr illos , qui ad Iphannem veniflecii
^Trs^otv ta lo^iocvgy commemoi^t etidm 9*^ ^-,
rsvofxsvas-, quos vix alios ctedibile eft hifb
in iftai regione, zc mititaniesHerodietJlipefir
dta merentes^ in bella aduerfus Aretam. Fni-
ilra itaque et iine ompi caufa fingit<]r ab dili^
Vftore ferius demum , ac tum quidem geftuni
eflfe hoc, belbm, quum PilatusRomam redU
ret. —• Infunt autciyi huic commentationi
aliae praeclarae obferuationes, in quibus haeiS
^potiiJimum nobis perplacuit, qua verofimikf
fecit, Domini noftri fermones multum fin#
diibio feciffc ad reprimendos popuh' aniinofj
et^ad tranquillitatem reipubl. conferuandam^
itemque illa, qua oftendit, quomodo fa<Sum;
Vt lefus non aeque ac lohaiuies odium fibl
contraxerit Herodis. Interim ad intelligerf-
dam clare reipubl. ludaicae iftius temporis
fortpam plura dicenda erant, quam au^or
dixit. De poteftate tetrarcharum, de prouin-
ciali ludaeae adminiftratione, de iure Procu-
ratorum, de fynedrio Hierofolymitano, <Je
reliquiis priuilegiorum ludarcorum etc. luci^
aliquid afferri e lofepho potiifimum ad hi0Q<*
jridm euarigeiicaai deb«bantj et fupererat f»>
Cc 4 IIQ
1» ffMlc^iim oMeraadofMimdof gf0ti%
soa omaiao occttpataruiii ab altis,
IL Dt peregrmaiumibus Domini nofii\
^on loca omBfai « finguia^ quae adiUTe Ie«
ioin legiiniH) fed praecipoa tantum perlo*
flrat audor^ io quibus ille theatrum quafi re»
rom a fe geftarum pofuit. De bis ita ag^
virefpiciat ad ftatum, qoo illa tum fuerunt^
fl vt difquirai; ^uapropter Mus in illas potif*
£mdm commomoratui fit diutius et icholam
iisam baboerit» Expofitum bretiiter in voi»
Oerfum velim* quapropter noa Oerpetuam ia
jpua aliqua nbe feonn fixerit ^ licet fiidle fk
dpeda ; itemqoe qwtfenm in confuetudine
It magidrii et lUbblArs ludbeorum, cum
l^cipuiis fuis commigrare ab alio ioco in a»
}iom. Itinera Domini fic diflingMit auiflor,
fi primum ea commenioret, quae ad feflai
e^britates Hierofolymitaoas iottitint, deinde
^uae per Oalilaeam fecit pafiun , ac denique
^cefTus ac diucrtieula tn fioitlmis regionibut
^uiefita. Uierofolymis lefwn tempore feflo
lantum degere folimm, quctnempe declara»
Mt fuam prouinciam non tam ad metropo^
lios ciues^ fed ad voiuerrum popuium perti-
Aeve^ et pterumque reH(f)a diicipulorum el
tfOgnatorum fddetate, ibique diligeoter coo»
jmfy^ simliitndliiii vitaffii^ et|lie h temp^
v: etriis
^iia etporticubus podfSiniim verfatum efle^
^regie obieniauit Vrbis rationeni ppliti*
caiHy incolarum diuerias claiTeSy ciuiutii mo*
tes. et ingenia e Pbilone et lofepho dercripfit ^
Jocum lofephi de templi a monte pliuaruin
^edati magnificeatia ( de bell. III. 2. ) inte*
grum vellem appofuiilet. Cur alias vrbes
frouinciae non Trequentauerit lefus, euange-
(lis tanmm narrantibus , eum cranniire per
ludaeam, anxie nimis anquirit. Facile eniia
eft cognitu, hoc oon pertinuifTe ad peculiare
cuiusqu^ euangeliAae propofitunvdiaria com-
ponere vei itineraria .accuratiillma. Muka
ireronarraruntde eo, Lucas praecipue» (ini^
Slientione ioci ; multa etiam deprimo mune^
ris lefu publici anno ignorarunt Matthaeus,
Marcus et Lucas. Illum vero famam in vr»
bibus ludaeae ampliflimam habuiflfe, cum alia
fnutta teftantur, (v. c. quodArimatbaeae,Em.
snaunte» Bethaniae amicos habuit intimos)
tum acclamatio coeci mendicl prope Hieri-
chuntem — vis At^/B^J etc. et Zachaci magtia
cum videndi cupiditas etc. — In Galilaod cur
maximam vitae fuae pd)Iicae partem lefus
peregerity denuo explicat auAor, et exlofephi
eommenlariis oftendit, quam opportuna ^ie»
rit haec terra iuuandis lefu conftliis. QiJP4
tucem (p. H*) (ctihK lefum tefte iQbanne Vlt
Cc $ I.
I. iflillaro trannifTe, quia ludaeae ineotae- eoln:
' interficerc ftuduiffent, videtur neglcxifle fol-
lemnem vfum^ioquendiapudlobannem, quip-
pe qui plerumque r^^ Ikiixm^ noniinat, vBi
cptimatif jjopuH fignificari manifeflum eft.
l^ li. L iliud •l^>;r&v ocvrov ccTronreivecs y vt
faepe, per fe non potefl nifi de fenatodbus
intelligi.
III. De doStrina et metkodo docmii, qtUt
Jefus vfus efi intuitu temporis, occafionis et au»
ditorum. Hanc grauis momenti rem qui^
non cupiat a tam follerte et perfpicace libro-
rum facrorum interprete plane exbaufiam eL
fe! At, quamquam huc et fpcdent fedio IV.
VI. ct VIIL vt videbimus, tamen defideriis no-
flris eum non fatisfecifle, libere fatemur. De
jpfa materia do(flrinae lefu praeflabat nihil,
quam parum dixiife in tali nempe Ubro, qua-
lis hic efl ; fed de methodo dodrinae praefer-
tim et quam appofite illam pro varia audien^
tium indole, rerumque opportunitate varia«
uerit, ledores iflos, quos audor fibi cogitauit;
curatius et copiofius edoceri velle exiflimol
Demonflranduin erat, et quid eommune fit id
omiii illa difciplioa lefu, et quid proprium
babeant varii fermones, quos vel ad fi^cquen^
tera habuit multitudinem , vel cum finguliS
contuUt hominibusy vel do£lis vel indodid»
vd
HilS dlhicidationef hiftorm hfit. 4? r
vel amicis vel inimicis, etc. qtiatenus vel cbn-
fuetudinem fecutus fit aliorum fnter ludaeos
ihagiflrorum (vt in parabolis, prouerbiis et
paroemiis, precandi formulis, fymbolis etc. )
vei fuum ipfe morem feruauerit. — Sed pa«
fum abeft, quin cenfeam , harwoodvm',
in exili ceterum libro, iniroduSiione in N. T.
melius hanc rem egifle. Nofler ordine fatis
incommodo primum loquitur de fermoni-
bus, quos lefns in fynagogis, deinde de his,
quos in coetibus domeflicis (fingit enim ri-
fum aliquem ludaicum, dum in aedibus pri«'
liacis numerofas hominum focietates ex vici-
nia et tota vrbe coire folitas efie narrat ad tiu-
diendam legem ex ore dodorum et ad pie-
tatem exercendam } locos euangeliorum, qut«
bus abutitur, nihil amplius probare in aprico
eft, quam lefum nonnumquam etiam in pri«
iiatis aedibus, occadone fibi data, aduentantes
fbrte multos ad videndum tbaumaturgum vel
exoranduiti illius auxilium» docuifle) tum in
^riis templi, in plateis, in agris vel in litore,'.
priuatim et in conuiuiis etc. haboit. At nimis
profedo fortuita res eft locuf, vbi quis verbj^
fecit; multa magis cognofcitur apta ratio et
Tisfermonum, fi ^^^perfonas attenditur, cuni.
quibus res eft dicenti. Hoc fi fecifiet audor^
poterat fane^ fi quis alius» perfedlam nobis
ideani.
^1% Jl De^fibns fi0m* -.
idea^ fcrifaere formulae^ quam in erodieiuiit
Hominibus vfiirpauit fapientiflimus dodor. .
IV. De $onfuetudine, quam cum difciplimi
Juae alumnif proximis lefw feruauit , de prU
ma nempeillorum vocatione, de rudimentia.
4odlrinae ipfis principio traditae, de prog^f-
fu, quem fecit ad Hduciam illorum ubi con-^
ciliandam^ ad praemuntendos fpe, conftantia^
fortimdine^idoneosque rebus gerendis facien^
dos, de prudentia, qua nunc illos rcdarguit
c« conuicit errorum, nunc Tg^os i^av indulfit
opinionibusii^quibus occupati eilent, nunc hor^
tatus eft, et qua diuerfa illorum ingenia tra-
dauit, etc.
V. Detineatio opiHiontm ludaiearHni. H-
la$ fere tantum dinumerae, quzeadmores pro»
pius pertinebant. Viue et ver6 admo<iunv
defcribit -perditam populi circa hoc ^empua
indolem» vanam arrogantiam, hypocriBn, in-
humanitatem et odiutn aduerfus alienae reli»
gioni addidlos, Pharifaeorum et Sadducaeo-
rum propria placita, et, quomodo lefus fe(%
geiferity dodlrinamque fuaii\informauerit in«^
tuitu iftorum omniuin, quoruin animos tam .
turpi difciplina fciebat infedlos, exemplia
oflendit.
VI. De parabolis. Quid fit parabota^ quid
Md^unehabeatcuminctapboniy allegoria,
cxem^
'Ij^mp^o, prooefbid» ftfiut^ «fc. ^ ^akf peM-
liare, omittit qaaerere. Hinc oitini» hdb
tr^dut orationis «t &Ateht{t)ruiii ^intmltfcrci et
omdtncnta5{!5S^uibus vfcs cf! lefiis, tt afienifft.
ma pertttifcet Sf curadtis difkhguefe vo^
hriflfer, mdto V^S^^^^^ P*^**^"*^* ^pt*»
habuKTet ^. c. di(|>i4tir«, qrfdnJ 'fcfulsiln parii-
bolis iiiis notmumquaitt ct ircfbes abfiraSHf vi*
i^tn^ aut mtrfr/ oimwafi^tt/ loqudam 'ie<h(Kit«
Cctcrum Tfiulla « Mc re{jeritrtftuf^^iifc^t)il.
'fcruata, alia vetio piane ^ofa ^ InutilSi,
'"Qnid V. c. illa lenumcratio reitim omhium, ii
• ^w)U$1eii!is im^gines^ et hHTiimi-brtHoiiis pe.'
tjit, per dafles inflttuta, et^. a re ^omeAidi^
^a. ciuill, ^. rtrffica ctc|. exjpedrat? N^qob
~ii6n i^bht icgniim homifHiin vit^tieKhuma*
hac rpedhitarem' * fiiiflc lefuiii , qood ex iflk
copia et v^ricnite fimithudiAum liqtlkidum^.
pit 'aufl6r,longe fed!ius certiusqueeffid p6f-
"kp cenfc^mus. NSmV qood lefbS SSinas^ rb
'domcAicas, rufKcas etb. in orationibus fuis rfiu
Ypexit, ihdc vtx liCcat co&ere, admirabilem flk
^iltj^fuifle t^rinii cjrcumiace0tttrti tibferu«(j(b
^e indolis ot vfrttitis perfpieacfom; %aec pdi^
'ti^s maXima lauis efi^magimtm-'^tn6u$ oj^
11^^ fu^s fcre diftlMuere folituseft , qH«|
^dpularesadinoduth Unt et a rehtii mutuatM;
Ijnirtf^rorikstifle^
** obuiae.
4i4 11: DetMrnqm.:^-
obitfae, atfuerodi qifuis ia fenfus !acurre«
banc; ; . '
VIL De rebui uwriup qu^ ad tulturam «tt-
genii lifu jaliquid eontukrunt Efl quafi coni-
/nentarius^invefbaLucfier itQorywTert n^auetp
ae<Piok Kcu %ai^m ecc jisgue^.i^rbofus admo»
dum, in quo fieri npi> potuit, ^uin audor
^cooiedluris quibusdam de infantia, adolefcea*
tia et;,ed^9atione lefu j>lufculum daret Ni>
.qi^e tin^^n illae pro teinerariis vel indigois
qenfeqdaj^ fui^t figmentis, .qualia nuper pepe-
/it^ impie()ue et irreuerenter in vulgus fparfit
jgdbrile et .4^Urum ingenium,9AHiiD,T.if.
Sed eft fere (|uodlveniam precemur fa^be
jde comenitiffimo bomine fuentionis in.illo
loco, ;\^i de, vjri prudends» ^pU caOj^^ue tbeo-
Jogi libro fermo erat. — Praeterea uifius de
perida facrarum fcripturarum, quam lefus
tenuit, dilputat, et iJQeamente quaedagi
(ducit noo omntbus pai^ntta animi- diuini»
^quem diflis fadisque comprobauit. Praecla;-
re in faaec definit verba; Magnitudo Domim
jioflri JubilJxabet fpleodorts^ mera. Merits^
erat; ille tiqn aptus eft beros fpe(^aculpy ct
placet boaiinibus minus quam multae perfo*
^ae fi^.^ Sed n^^fcio^^ ( pergit cijin^ B-a.
€onb) quomodo veiitas ifta, vtpote nu^
ct maaiifefte l^x dittraa^pfrfcMagus ^uius^muok
H^ dibuidatioms M/lorki lejiil 41 f
^.fabulas ineptiasque non tam nMigBifice et
cleganter oflendit, quam taedae liicemaeque
diurnae. 1
[„ VIU. De habitu vorio hifioriae leju ad d(^
monologiam. Narrationem de tentatione di^
boli literaliter omnino intelligit, quarnquana
non diferte reiicit interpretationem de ecHafi»
in quam correptam efTe mentem Domini
multi nuper vigilantes fomniarunt Pari mo-
do quae de. angelis miniflrantibus et in iftg
narratione et alibi dicuntur. Porro, vbi o^
diabolo lefus loquitur,, eum non ex concei^*
fione et formula ludaeorum, fed ex anin]i
^ jtcntentia locutum fuiffe , p^rfuaiRflimutn iil)!
eflefatetur. Nam, inquu, in huius gener|s
iermonibus, in »quibus Satanae vel Princip^
mundi, ceu malignae ac potentis naturae, f^-
lutem hominum infeftantis fed a fe debellan-
4ae, mentionem iniicit, iQ^spartim fuos di*
£dpulos docet priuatim, quosvfro yanp me-
ttt territo^ aut ineptis fabulis deceptos, et, fi
iUis iam innutriti efient, confirmatos eife a
Xefu, Qdque d^Iiberato 5 faepe e^i^ :^pfe coex-
pit,cit):a occaiionem (ibi ab illis datam,deSa-
t^na differere, vbi nihil nece0e erat, illorutxi
jp raecopceptis opinionibus aliqqid (^are tantis-
jper, et vbi igitur filere poterat de^SataQa)
^rorfug^^l vapc^^ijpcaiiim^^
, ' ' acriter
^tff ^ ti. i)i Bffii iiomt.
tfcrftor pu^ukif fn hfe ipBs lennoflnius cmirctv
t^oribut iodaeoroRi» nce 4>oteft igitur eodeid
fempore fuperftitrooi cuidam et opiniancalae
irel ptebis vel fchelae indalgere voiaifle do*
*At^r icilicet ingenii alias minime obfeqaiofi,
^aecipae ^uum ec bic non eflet, quod iabe*
-ret eum iimtrfare. (Vtrum ita fentiat auAof
^ illa etiam pericopa, fai aaa de in^NM
-fpiritd, loca mvi^ petente, leptem alios nc^
'quiorea^ee^ ducente et redeonte cet. le^
'inus, nen reperio.) De liis (juomiey quod
•idaentomhus oeciipedQi euangelica hifloria coi9*
'ihemo^at, «udpri probatur f Ibrun^ fententfa^
qui non modd fanae mentis impotes et vtti0
*€orporis infefieiter difcrociatps et ex cobsI»
^ento vi^i4 vel certe confuetudine loqoen*
di {ud^ ficffid^os, fed vere omnino d^
imonum im^erfo fubiedos fuifle exiftimai^
'Luculehter enim euan^eUftas ita fibi rem ccf-
^itaflfe, VkVi^ba illorom fonant, eoque prof.
nis confflid nriraculofas hominum eias]^eiit^
%is fanationes complures memoiiae mandafl^
M Dominmn fuom non modo malomm col^
']boreoram atferruncatorem fed vi Aorem xpo^
'que piratipotentem naturaruitt hoftiliom lek
inoifflbSi in^iido flii^e, nateret ApoAok]^
^em/ ^ii^ nmzfpmtu imrilqtit edoSfi ^
duai
HejS Muidaihnes biftoirlae lejk 41 7
^m videri ab iOis ignorantiae ludaicae Xit*
^ulis , vt vocari folent iiaec de Satana et ia«
ilrumeotis eius fcfta, liberatos^ quod fane en^
.(pedandum erat, ii forte lefus fuaui et lo«
^quendi et aegros iOos traclandi confuetudl^
nem accommodairet adhuc ad imbecillitatetfi
et errores illorura. Sed et lianc accommo*
dationemplane imprudentem etconlilio boni
^odoris minime confentaneam fmuram fiiiC
fe. — Haec grauiter, etfi moderato animpy
cdiilerit.midor ; atque Iiabebunt iane^ qui att*
4er fentiunt, aduerfariuqi non contomnendum,
mc iaciie fuperandum.
. IX. De raiione, qua hjus fmi ftqu gfjk
miuitu reMgionis,rri ciailif ei faniUiaris. Eft
tt haec €ammentatio ex optim]5,quae multos
falftoriae lelu locos probabiJltee iliuftral.
<2uod autem(p. 29^.) ponir, lefum, recen^
natum, fine dubio cenfui Romano adfcriptum
eHe, non aufim dicere, nec credere Orofio^
nullius fidei in hac re^andlori, etfi, vel^finp
^oquam tefiimonio, alic^ua vcd limilitudil|f
opinari liceat.
X. De in^ri JuUeJk, qum inierfui i§m
porif hominef habuerunt placHa ei fa8^ eiuK
Primiim rxponit, quae fiierinr ia iAo flatu I#
daeorum res opportunae etvtiiesobtinenda
confilio lefo etv promeuendifi' iufc^^» eiim
. ifoLll Dd Quoad
418 ^^* De Ubris notdf.
.Quoad religioiiem liuc refertpubticdm mSto^
.ritatem fcriptorum Mofaicorum et prophets-
.corpm, perfuafionem de Meilia promiilb et
.mox venturo, confeilam a plerismie refurre-
-Aionem mortuorum et vitam poll mprtem,
■non omnino nullam in multis pietatem ingc-
.nuam et du<9ileni (inceritatem, magnam prae-
cipue exiflimationem lohannis Baptiftae. <-«*
J^e multa^ quidquid vel in hominibus, vel oi
lefu ipfo^ vel in temporum genio et concurfa
.variarum fuerit ife^i^afftooy^ quod fai^eret, vt
JOum adfenfus, laudis ac fidei graduPAi confe^
queretur, quem confecutus efl/id omne lo-
cuples poti/Iimum in hac materia^audor pro-
funde explorauity vere dilucideque expofidt
.Quamdam dt/uiuro.aptmio hominum doSor$
ominationem anitno Socratis obferuatam ^lt
ilbi quidem non abhorrere videri, comparato
Joco celeberrimo inPlatonisAlcib.n. (p.354.)
obitcr profitetur.
XL De miraculir et vaticinii/ Domini Di«
gna in primis funt relatu, quae de miraculis
eius monentur. Illa fpedlanda efle, cum vt
fimilia illis, quae a prophetis aliis edita fue»
runt, tum vt lefu vnice propria atque ad fuam
proxime prouinciam pertinentia (refpeAo
vniuerfali et partkulari). Priori intuitu ca
non fuiffe tantum attentionis.excitandae iiu
HejS dilucidationef hiflofiae lejk 41P
firumenta, fed peculiaria diuinae legationi^
figna, vera fa)fla Dei, quemadmodum relicjuo*
rum omnium vcri nominis prophetarum mi-
racula. Quae autem in his ariiAPtoiff lefu fin*
gularia et incomparabilia cenfenda , maxime
fuiffe haec : vt fimul eflent primum beneficia ;
dfiinde praemia et hortamenta fiduciae in pro*
j^ietam i tum vt illa partem ^liquam dodri*
nae a fe propofitae (v. c. fe poife peccata re*
mittere, mortuos in vitam reuocare etc.) viuo
qqafi experimento confirmarentj porro vt
ipfe folus euet horum au(flor miraculorum
eo fenfii et ainbitu, quo de nemine prophe«
^ tarum dici poffit. —
XH. Nam denique properandum cft'ad fi^
nem , in fummam contraxit concinnam vni«
uerfain fuam diuinae oeconomiae et conne*
xionis rcrum a lefuChriflo in his terris gcfla.
rum defcriptioneni , alio libro {f^om Reich
Gottes etc. ) plenius cxpofitam. — Ccterum
hoc, de quo huc vsqne ad ledorcs noflros
retnlimus, audoris venerandi opus optimis
merito adnumeramus hinoriacleiu cum rede
inteliisendae tum vero maxime aeflimandae ^
vera iua dignitate fubfidiis. Quae hinc inde
notauimus, nobis vifa minus confulto di(fla,
Duila prope funt, et magna copia cogitatio*
num nouaruiD, grauiflimarum et vtiliflima*
Dd 1 rum.
A2Q . . 11. JD^ ribrit nom. ■ ^ -' ■
rum, largiffime compcnfantur. — Acccffit ta-
6ula gcographJca PalaefUnH^^ ^alis erai ittiu
porc ClirUU ct Apoflolorum. llJam audoc
e Germanica editione BAq^mNii repp-
cendam curauit.
Lehnrbegriff der nothigften Kennfmffe ete.
Le. lo; GBO. LVNZii, Rciflor. fclu
Kcmpten£ etc. compendium cognitio*
Dum maxime neceuariarum , in vfum
fcholarum ciuilium. 17S1. %. 160 p^gg.
Innumera librorum paedagogicorum copia^
eft, fed pluriml eorum auC non fatis apti in-
flkurioni funt, quia ii, qui cos fcribere aufi
foerant, vix vnum atque akerum puerum eru-
dierunt, aut prorfum abliorrent a fiituro vi-
tae genere. 1 ptimae cnin^ res vilcfcnnt, nifi
a^ communcm vfum coinparatae videantur*
Laudandus ergo et conimendandus hiccc U«
bcllus eft,<iuem nobis indiccndum fumfunus.
Nam O. L V N z eum pa^ae fcholae vnicc.
accommodatum e0e voluit, vnde non eruditi
hoinines, fedboni nicrcatores etopifices pro?
^rc folent. His perneceflaria efl,hiftoriaft.
naturalis, phyfices, geogrijphiae, hiftoriac cet^
cogntrio, ea<}uc huius Hbclli praeclari minit
ficrio facile com^arari jpoterit. Incipit erga
LuttZ eompend, eogniu imaxifhB necfjfar. ftt
"A. 8fl> hifiori^ niturali, fciosqiie J)artcsv rcr
^um minerate, vegetabile ac ^nimale, breui-
ter, ^t vero fatis idonce pcrcenfet, in primis
i|\iafe ad homfnis ct^rpus; fenit^cm ct confer-
uand^ii^i, et rcftitucnd^nv, ai^imum ciusc^ue
Vires, ?id focTctatem fuendam , ad res '^rte fe-
fli^s, iiiercaturai)), mcnfijras etponderi^, 0»o-
nctarutn varia gcncra, fpcdare videniur. Nq-
quc abfimiiitcr arithnieiicam , . geomctriam,
4iiechanicai») arcJmec^luram , itcm literas va-
rias, lingu^rum Hudia, vitae.prudentirtc ct o^
conoir.iae prpccepta, pcrtradauir, id quod et-
jain de phylica, gjeograpjiiia , ;ne pmiills qu|- .
dein nupcrrime deieciis indiae infulis, chro-
nologia, hinoria, et dc religicfo Dci Guh^i
valet. In quihqs ita veri'?(tus aUtn^or efl , vtiH
Jeuiori ad difficilius progredij^tur, purle";.^
concinne omnia defcribat^cjuac luuentuti fci-
tu necefluiria fint, vfos clariirnnorum ih qpQ-
uis genere virorum fcriptis, ncque tamen fme
deleclu, denique vitae, non fcholae profpi-
xi^t. Hinc nolumus anxie fincjuirerc p*cca«^
ta, quae hirtc inde inuenimus,- 'in tanto enim
rcrum ambitu facilis crrdr eft) fperaT>^u& ta-
inen , fore, vt in fe imda cditionc , quam
ccrtiiriitic augdrdimur, dcIcdiHtdr iftae hiaculae.
Vi % Diae"
4tS //• De ^bris wms^
JJiortitifchif Wochenbltdt itc. le. gka^*
n ANNi, Profenbris BQtzoiiienfis, £•
phemerides Diaeceticae, in vfuin omnis
conditionis hominum, £ difTertationes
popuiares ad conferuandam valetodi-
nem. ycL 1. Roftocbii 1781. 8. pag-BS^,
Saepius diAae et fcriptae funt regulae diae*
teticae, fed eae fere aut nimis durae, aut im-
perfedae. Neque ab hoc vitio immunis au*
^or nofter eft, qui potiora diaetetices capita
tnore fuo i. e. ruditer et ad plebis captum
accommodata explicuit, immiflis aliquot hi«
fioriis de edido regina^ Anglorum , Elifabc^
thae, de crebriori pifcium efu, de viro in lu-
na habitante, de halecum fale praeparandi
rttione, de fingulari appetitu cuiusdam co*
mitis cet. Noua ergo hic quaerenda non
/unr, nota tamen placebunt iis, qui vitae vale-
tudinique conferuandae fludent
#AS-TELiERS — j^bkondlung vom FfiC''
Jcl etc, i. e. gAstellieri de pur-
pura puerperarum diderr. qusie prae«
inium tulitaFacultate medica Parifienfi»
e Gali. verf in linguam theotifcam.
Manhemii ap. Schwan. 1782. 8* p^g- 99*
Furpum puerperanuny etiamfi hodie ra-
. " ' fior.
GafteHimdepnrpuritpttirper.diJlpsri. 44 Jt*-
lior, longe rcccdita vera purpura, Ideoqud'
non videbatur noua explicatione digna, prae-«
fertim cum iii caufa proxima mire varient'
arque difccptent inter le medici. Sratnit er«
go audor, purpuran> puerperarum a la<5e
retropuifo oriri, febremque adiundam efle
fymptomaticam, hinc jeruptionem nequaquam'
criticani, iymptomata ergo fpe(Aanda eife in
curatione, non exanthematis formam, mor.:
bumeife perueterem, purpuram puerpera-
rum fimplicem f benignam eife febrem Ia->
<jbam protradam, et curari lacillime vidlu et
medicina irigida , interdum majignam putri-<
dam euadere, fequi eam tantiim non femper
puerperii purgationem fuppreifam vei irape-
ditam, iigna euentus eife ancipitia, eas potif*
iimum aificere feminas, quae lacftare rccu-*
fant, vel laute viuunt, prorfum differrepur-
puram vtramque, colorem in purpura puer-
perarutit varium nihil conferre ad morbi na-
turam niutandam, danda eife humedantia et
putredini aduerfa potus genera, alui lotiones
ierofas, tartarum emeticum faepius, fed parua
doii, rarius vinum et oxymei ad vitaevirescon-
cftandas, fudorifera eife fugienda, venaefedio-
nem rarius requiri, ad diarrhoeam fetidatn'
pfodeife ipecacuanham , poil purgationem
aptam dcoodioiicm: corticis ciim acidx> vi«>
D*4 trioU
414 J^ Ikmrir
iriafi fii9bfn,iDcipiefifcm Afctttam \zQtnvtt
— ocirr veficanda, campbofam in^crdutn mi«
fc p^fiiiilc, ii^primts ▼{» citaocb vidcbacnc
«nipdo « fiib g^-anicfitaie prouidefKium edc;
IK *alii poA pamrai iocommodt eaeniant cet
Haoc jtMpie medeodi viam iepfcm morbi co«
nri hiftv^ris comprobare anoilm aodor cA»
Taitta ergo opera eriamfi fopcrflna omoino
fit, tameo inoriHs pntaoda cfl, (pia, nifi
; dteromm libelli nooa quaedam conti-
t, viz video, qoarc transferantor. Gcr-
i cntm nofiri medici talta do^kun nooc^
niBi^ feocmnt, dticr^Mcront.
jfragmtaf dntt y^erfuchs ete. h. e. Sym-
bo'ac dc reuelatione mediata et iinfTie*
diata. Ocoafionem firribendi pracbuit
Bcro!ioenfis commcntaTio fupcr origine
cogn* ionis veri ac dilcjp!inanim. Dcf-
fau. et Lipf. cx offidna erudicorum. paggp
Per ignes fe iiicedere dolofo cineri fuppo-
fifos, in titulo iibe!:i lcclorct pracuionct an*
{kor anonymus. Eam , qu->d vitiis dcbeiur^
netteremiam ftmnndi exhibctqMC fcripiofi
Bcrolinenfi, contra quein reuelationis diuini*
tm b&» vfciiatem dtCendere JSJ)i propofuii^
noa
Symbotae d$ rmttl. mdtain i/ immediata. 41 f
-noiir fine acumine difputans, et fuaui vfus fli-
h), vt prorfus pari marte cum flduerfario itv
arens^m. defcendiHe videJitur. Quatenus relu
gionis notitia Deo tribuenda fit, neque clare
definiit, ncque definiri patitur, vagiori reuc-?
lationis notione contentus. Qiria tamen de
Biiillianis ac Silberfchlagianis conieduris, ad,
afierendam antediluuianis cximiun aflrono-
iniae cogniiionem , libi nondnm perluaderi
fatctur, in hDininibus autem proxime ab A-
damo oriufidis expcrientiae longinqui^e vcni*
gium apparere pernegat, cuius iJntentiac erf
monuniemis Mofaicib comprobandaediligen-
tiam primnriam commentationis dotem dixc-
rim, vJtro cjuidcm aduerlario conccditj pauU
latim proprio.fludio humanum. genus perue-
nire potuilfc ad tantum lcicntiae rcligioli»^
faftigiuin, quant\im bc»te vitam acfturis fuffi-
ccret; fed quoniam, vt ab ipfo aducrfi^rid
monflratum futt, riimis lente hoc negoljuMj
proceJcre oportucrit, hifloricis autcm ratio.
Bibus puteat, cognitionem vcrf numinis (de
iimnortalitate cnim non contiare) infcdilf*
iirmentibus Adamidarum,Deo boc aceeptuiii
rcfcrri contcndit, cjuod flatitii ad egregi.»tn
iiiam notitiarn perducercntur prii^iaeuoruiii
animi, rebus cxtcrnis fauentibus et coni^pirniH
tibua ad estcitandttin pietatis fenfum. Purib.
;>,,,. Dd ^ rcm
42^ IJ- De Biriswmr.
tem CbriHi doiSrifiatn aIiidaisaio,qnefii ptr-
ui$ vulgo infpirari conqueritur^ reuocatain et
loco ac temporibus accomiuodaeain cup^
cum S. Ven. tsllbro. Ex ibla prop^
tionis celerttate, quum aeAuantis ingenu vis
ne in origintbns quiJem chriflianis negari
queae, diuinitatis vinntatem perpera:n defen^
obferoat Neque ctiam frandis accuiaaduai
£ji(re largitur, n quis, de generi^ humani aut
popult falu^e folicitus, Deo audori cum M&*
ma tribuerit, quae a rebus diuinitus profpefHs
au^ ab ingerfio diuiniore profisda fint; quan«
quain in nofH^ facra propter hiftoriam fatis
expticitam et coininunetn miraculoruin vere
patratorum fidem ac refurre<flionis tenimo-
nia hK^ulentiflima talis fufpicio neutiquamca-
dat. His itaque rationibus indndum, quan-
tumuis iententiis aduerfarii indulgere^ fluduif-
fet, (icutt omnino lax<indara iamiam efle re-
uelationis notionecn ex iilius ledKoneHbi per-
fuaferit, fe non pofTe praedicat, quin religio«
nis initia et fucceflTuni tanquam effeSfum Dd
imtftfdiatum afque extraardinarium venera-
bundus adoret. Aetatem patriarcharum vt
contrahat, Mofen coniicit noluiEe mancis ge-
nealogiis fiipplendis noua nomina conflnge-
re, at annos prudenter difpertiiffe intereos;.
ouorom mcntio ad fuam memoriam perue-
nerit;
Symbotae de retulmdiata et immediata. 427 -
Berit; fortafTe edam ingenio populari prodi^^
giorum amantiori obtemperaue ; idque tanto
fuiffe conuenientius , quod inaudita ludaeis
non edeat in Aegypto regna -in millenos ^ut
duodecies centenos annos protenta. ' Qjiare
chro^nologiae facrae veritatem condare, iicet
generationum ^ongitudo dubia lu<}uam nia-
ximc. Nos, etii ^equum cenfemus, fcrupulis
philofophorum largiri tantum, quantum vc-
ritas permittit, au(ftorem ingenioium fibi ipil
io iflhac coniedura parumconflare arbitrati
fumus. Etenim (1 roia no.nina dtdifTet hi*
floricus, adieda fub finem fupputatione an-/
norum, iuflam id ac rationibus et confuetu-
dioi geneaiogorum confentaneum Toret, no-
mina tantum memorabiliora aut pro arbitrio
ieleda notari, annos temporis totos^ fubiungi*
Quum autem hiHoriae (inguiorum anni^vitae
euiusuis adfcripti leganmr ; haud perfpicimus,
<]uomodo is, qui- Ai^orwi/ argumentis plus
tribuendum praedicauerat, quam philo/bpki'-
iis conitEiuHs , ideoque (imulationem per fe
non tur[)em in primis chriQianismi a(recHs
pernegauerat, et refurre<Jlioni^ veritatem ex
hoc capite vindicauerat, Mo(i iflam (imula«
tionem fine iniuri^ tribui putet, aut, (i propter
fapientes rationes mortuum ad vttam reuocar jl
polTft,
ifl% JL Db HBrif iffmj.
poflfe proficetur, y\utr\ proj^er rationes De^
•dlignas protendi noo potiiiUe iingat
l). FRANZ DOMIN. HAEisCRLIN^
n^ucf.e TeuifchK keichsgtfchirliic ; h. c,
Nouiffimae iniperii Germanici hiAoriae
Toimif XI n, i^u Hal;.c ap. Gc-
bauer. p?gg 590. praef. CX VI. odon. niau
Contiauarur hinoria regtmiais RudiDlphi
fecuhdi inde al> Angunanis.comiriis a. ifg2,
^sque ad a. 1584- primordi?!, Maximam enira
huius totni parcem ( p i - 418. ) capit oarratio
dc turbulentifllnns confiliii et conatibus Ele-
ilorfs et Arcbicpifcopi Colonienfis Gebliordi^
cdomaTruchlefliorum^ qucm ntmirum now
tum efl, amorc nefaflo Agnetis, Cotnitii
MdnsfeldenHf adum,infligatumque ab buius
pr6pinqui& aliisque amicis euangeiicae rei^ou
ni addicKs, legitimum ineundi matrimontuiTiy
euangelica facra ampletSendi et in epifcopa»
tum.inui» publice recipicadi» ficqtiB ct pcr.
lurbandi omnetn regiminis epifcopaKs for.
niam et fibi plenim in terras fibi adinint.
flrandas p^oteflatem arrogandi, confiliuin ce-
p^e, atque tanFi audaci coepto infinitis .ciaiani
Roinanenfiuu)^ capitali niaxiiiie catbedralil
Colo.
HaebirlmhyirmP'<km. T.XIll 49i
ColonienHs, querelis el accufationibus, inotL
bus ac turbis inteninis, bellisque cruentis et
diuturnis occafiopem dedifle, fibi ipfi vero
uitiltas iiiagnasiiue calaa\itatcs contraxifTe, ac
denique, alio in eius jocuin fiirrogato Ele»
Qore, dignFtatc tua priuatujn, exfiilcm et ex-
Correm patriae fadum efie. Qiiarum qui*
dem rerum omnium eo accuratiorem didu»
^ilioremque hi/loriam facere, operae pretium
erbitratus d\ illuOris audor, quo magis ia
confefTo e(), turbas Jbas Truchfefllanas cuin
per fe k'fas, tum vero propterea inaxime di»
gnas eue^ quae ab origine fua, progrefiu et
caufis plenius et explicatius, quam adhuc fa*
<3nm efi, memoriae tradi^ntur, quia primuni
exemplum ofFerunt ad effe<f!um a Catholicis
perdudi Ihjhuati ecdefiaftici, pace religiofa
flabiliti, quod quidem ad ifia vsqi e tempon|
«. flatibus impcrii, qui facra colebant euange^
Uca, faepillime fuerat impugnatum. Prae^
terea montinientaet fcripta authentica, e qui*
bus haurienda erat interior haruin reruin, et
caufarum ab vtraque parte, qnae innipem pu^.
, gnaflet in illis difildiis, expofitarum cognitio,^
hodie fere oculis et vfui plerorumque fe iuhn
traxerant, vt peritum neminem et aequum ar*
bitrum futurum effe credamus , quin aucfteri
qJi^ v^S^iEW.i%i9.CMaaii nQH dieo Igaofcac
„430 71. Ds Sbrif ftouir.
fed gratias dgat Ceteram omnes (ine dabto
probskbunt iudidam illiid, qnod de vnioerfb
tOo negotio tulit bifloricus noflen Nimirum
tx iinpuro fonf)^ fluxiiTe iflud repurgandae
re!igionis publicae propofltum, a Gebfaarcio
initnm, ideoque non potuifTe non infeliciHi-
-n^o exitu cflc ccnfce. Porro ctiam , re citra
p^rtium fludium ponderata, ininfle pariter
0tqi)e imprudenter egifle Gcbhardum; inio-
fte. quod, contra tenorem legis, in pace rcli-
•giofa fdncitac, et capitulationis, ad quam, vt
•ad reiiqua pada et flatuta tcrritorialia ipfe
follenini facramento fefc obflrinxerat, rcB-
gibncm catholicam defcrerc, fimul vero ar-
chiepifcopatum fuum retincre voluerit, quod
quidein fcrri aequo animo hand potuerit a
collegio canonicorum et a Catholicis, curn
praeienim plures iam epifcopatus pofl pacein
^feligiofam in iura concefliflent Euangelico»
rum , adeoquc Adminiflrator archiepifcopa-
tus Magdeburgcnfis , qui tunc temporis crat,
in matnmonio viueret; imprudcnter autcn\
i) qiiod tamquam facerdos rite inauguratus
Coningium iniret, placitis religionis fuae pla-
. Bcaducrfumj z) quod immcmor cflct eo-
,,rum. quae accidiflent vni praeceflTorum fuo-
" rum, Hermanno,cConutibus de Wicd,quip-
pe qui, proptcr intenutam (honeflioribus de
caufis)
Haeberrm hift. imp. Qerm. T. Xlll. 4 ji
'caufis) facrorum in Aiis terris emendationem,
•dignitate epifcopli exutus erat; 3) quod rcli-
^ -gioni Rtforniatvrum fe darct, auae tum odH
•multum inter Gcrmanos habeoat, necdum
^pacis religiofae bencficiis fruebatur ; alioquin
.enim fperanducn fuiflet fore , vt non verbis
inbdo, quod feceruqt, fed re ipfa illum fuflcn-
tarent Eledores Saxo et Brandenburgenfis,
•quorum fubfidia multo erant maiora illis^
•quae lohannes Cafimir, , Cpmes Palatinus,
praebebat; 4) quod inconfultius ctvehemen-.
tius omnia faceret tabularium e)e<fJorale fpo-
liaret et ecclefiasv militum, quos parce alebat,
perditis moribus atque pecuniarum exadio.
nibus indujgeret, clericos matrimonia inire
^ogeret, et omnium inuidiam fibi pareret;
5) quod non repellerct initio ftatim fufpicio-
nem et rumorem, fe religionem patriam in
gratiam coniugii potius , quam ex confcien-
tia, permutafle ; et 6) quod nullam potentium
aeniulorum rationem haberet, noxiis illorum
coeptis praeucnire ftuderet. Damnofifiimas
autem libertati et iuribus Gennanici imperii
has turbas fuifle iudicat audor, quod illae
occafionem dederintGregorioXIII. P.M. im-
mifcendi fe rebus Gcrmanicis et-e fuo tribu-
.nali pronunciandi de caufa, quae^d Impera-
corem potius et imperii < flatus pertinerpt.
RudoK
431 U. Di Oru
Jlodolphittii Q. permififlc boc Pontifici, ir
ipfe ifnnioais efler Jb iad^aatioQC ProeeAaiw
rium, caoiqoe io mlwi RoaAaoam deaolue>
rer. Nec tameo dici poflc caulWn iflam me*
fc ecclefiaflicam, qoia Gehbardos noo atinoi
|>erdcrct Elecloris cT Principis Gennaniciy
<|aam Archiepifcopi digoiiatem. Deni<jiie
obferuat, quan^quam tunc, cum de <}ebliardl
Iraontu ad ecclciiam Frotcndndum diricpCSp
retor, phires iam eflent in Gern.ania Epifc^
pi, qui ad eamdem fe contuliflem, eomm
laaien in (criptis apologeiicis , qt^ae vei ipfe
G^bardus pro fe, vet slii Euangelict Princi
pes dedillent, noinquam iniei^am reperiri
menrionem ^ niH quod (emel lohannes Ca&
inir ad iflJiaec excirpla prouocafTet niillo t^
men illonim aominatim addudo. Putat
itaque, deliberato filentio praetermifla eflc
baec exempla, ne oimlrum Catholici mag^
adhuc exafperarentur, et Epifcopis illis mo»
leflia quaedam crearetur.
Cetera pars huius tomi confumitur alio*
rum negotiorum imperiaiiuni in r.e feudali^
monetaria, camerali, hanfeatica et comitial^
8* i$8a agitatorum recenfu. Praecipue vero
narrantur adhnc, quae circa calend^rii Gie*
coriani receptiooem, et receptionis huius et
^us in terris fxuxtae.i;eligiQnis,iai(3ae iueriot
vaim.
mbrinique ia variis regianibus controiKriiae d|
^eliberationes ; tum quae in Psrlaiinatu,iiunw
lup Eledore Ludouico Vt. ad introducendaii^
CQnfedtonein Reformatorun) tentata &erin|
ab Adminiflratore regiminis, Ludouici fratre,
lohanneCaiimiro; deinde quid fadlum fit de
comitatu Spiegelbergenfi et Pyrmontano,mor-
tuo coelrbe Comite Philippo, etc. — }ti prae.
^tione fupplementa fuppeditantur hiftoriae
comittorum AuguHanorum ex a<f}is, quae fe*
rius peruenerant in manus audloris, quam vt
10 elaborand[o ts^mQ XU. potuifiet m ^m
(^nuertere.
McdUinifcher fj^ocheffbtatt etc. \. t. Ephe»
merides Mcdicae \n vfum Medicorum^
(^hirurgorum et Apoth^cariorum, zu€L
fp. lAC. E&iCHAB^P^ FrapcoE ^
Moenum.
. Q^otannis jnde ab anno i^go, prodiit voh;»»
mtn doi^i et vt/Hs huius operis, in quo et io.
4icia de ltbri$ m^dicis^ ej^ gb^ruationes, €9|
cxperimeata atqtie id genus ali^ i[citu neceC^
(iria continQntur. Cuijus coni^nyQtipnei^ v^
in fe fufcepitCI HiUt^^ po(l i»m.A^ijtA%
D I obiti^ifi, tres huius anai partes aecepjunit^
f rMuribus nm ^iAfxiim^ jn^i9dtwi4v<^»3f^
t4.lL Ee Sed
4)4 //• De tibris nouir.
Sed quia tales libri eam ob caufam indicen*
dos putamus, vt fciant le£)ores^ guorum baec
fdre intereft, quousquc rcs perucnerit, non
Httinet pluribus eum libellum commendarc«
. Eine zuverL Befchnib. von der EnizSnd. dei
Magensetc. i. c. Vcra etaccurata defcri«
ptio (ignorum et curationis gaOritidiset
enteritidis, audore pracflico quodam mc^
dico. £d. IL Hafniae 1781. S. pagg« lo^
' Prioreifi editionem non vidimus, alteram
ferius accepimus, ideoque breuiter nominan*
dam putamuc Id potidimum fibi demon«
flrandum fumferat Cl. hennings, pri-
mum quae fint vera et certa ganritidis ct en*
teritidis tigna, deindequare interdum iila ma*
ia fipe fcbre incid^nt, attamen cum dolore
anc]nant'e*ac vrente copulat^, denique qunn«
tum praeflet eius medendi ratio cuique ali]«
Hint putat A. neminem antc fe naturam et
.dirationem diri huius nouiffe, quia iigna iQ-*
flammationis communia hic quaererent, et
peflime fallerentur, certas infiamniationis hu«
}ys perfecftae notas effe pofl pracgreflum
horroriem dolorcm plus minus infignem, vo».
mitnm, rudum ct aiuum adfirkfhim, at im<»
pcrfc(flae notas cffe tejifioneip vcl prcffurata^
•^ V.* quan*
Dtfcriptio fign. a curat gafirit. et enter. 43 f
quandam in fcrobiculo cordis, appetitum pro-
ilratum) frigus quoddam vniuerli corporis et
iobnrudionem alui, caufas efle abundantem
^t Jenacem fanguineiii, fuppreffos fluores, re-
preflam materiam quandam fubtilem, refri-
gerationes, exitum morbi effe ancipitem, et
formam aiiam in aliam tranfire' pofle, proxi*
ma vifcera in fodalitatem venire, curationem
denique , negledlam illam, vt A. videtur, '^b
omnibus medicis, in eo contineri, vt fanguis
niittatur, donec vomitus et dolor vrens con-
quiefcat, fine vllo febris refpedu, camphora,
cum nitro et liquore anod. copulata, propi-
netur, item decoda mucilaginofa ,' exrerne
oleum camph. inungatur, interdum lintea ca^
iida fuperhabeantur, ad finem aluus leniter
euacuetur, ad longam gaflritidem plurimum
pfodeffe mixturam, cuius partes crant liqu.
anod. Spir. bea. Buff. et camph. ponhaec
pulneres efulphure conflati. Haec etiam ad
inflammationem pancreatis proficua effe au-
^or efl, at in enteritide fpedandum effe lo-
^m dolentem, conflriclionem inteflinorum,^
-qaae nec flatus, nec alumn exire finat, mur-
mura ventris nulla cet. Habes ergo, lecflor,
nouom et adrnirabile h b n n i n g 1 1 inuen-
tum j quod fi nouum et inaudit«)m efl, quid
Cabdem flt, aefcimus.. Sed male tulit iudi-
E e ft dum
4}C i/. D$ Ubrii mmn
cium duri atquc imtnitfs crkid, Tooti, «*
?que mnltis rerpondu, fed iiiiius ]i«is pariici«-
^pcs nec cfTe, nec aeniiiiatorys videri volumuft»
.Vidcriut alii , quibus pedius tripRci acrc ad^
uerfus T o 0 1 1 calumnias munitum adcft.
Annatm der Baierifchen Litteratur vom
Jahr, ijSi. — AnnaUum litcraturae Ba-
uarii^ac a. i^fiu Tom, 11. cum vix^Leonr
kardi ab Eck. Norimb. iu ofiic. Gratte-
nauer. 1782.
De primo huiu^ opcris tomo diximus alibu
( VoL L pag. 408. ) Laudcm demercntur an*
^ores magaam^ quod perflant in illa iuAiriae
^t 7rx^^il7Mf rcgula, quam fibi fcripferant i^
^^eicribendis rei literariae, vei librariac falctii^
incrcincntis. Sed praecipuam ac duraturam
Ytilitatcm commentariis luisiconciliant infi»-
rendo retatioQes de antiquiorc Oatu literanim
in Bauada, dequc viris et fcriptoribuS) quds
illa tulit olim quacumque de ci^ufa celcbriGh.
rcs. Sic (pag. i- 151) traditur hiHoria erudi»
tionis inter Bauaroa a vctuniflimo tctrpore
vsque ad fundationem acadcmiac fcicntiaruai
Monachienfis. (a. 17^9.) Sed paullo ampiio»
res de yiris illuflribus cuperemus reiadones.
isfec fi^rfluttfu fuiiret, patria^ ccrte.illoram
indi.
jttmiUum Kt, Battnr. T. IL 4^7
imlicare, ne quis putet forte, qui inter Baua-
70S inclaruerunt , Bauaros natu efTe omnes^
quod pot|u5 de pauciffimis tantutn valet, —
Ita Sturmius, (qui et Sturuuo) prinius Abbas
Fuldenlis init. fec. VIII. quem primum aerate
inter omnes fcriptores Boicos fuiife docemur,
in Norico 'Virgilius , cpifcopus S^lisburgenfis
e^d. fec. m Hibernia natus erat. t>e huius
Virgilii phllofophia nimium magnifice loqui*
tur au(fton quum, quae fapientia infit libro,^
quem de ^ntipodibas fcripfit, vel deperdito
vcl inedito adhuc, ignoreuir. Dc Ottone
Frifingenfi vel in breuifllmo compendio plu-
ra diceoda crant. Nomcn Gerhoi falfo fcribi-
tur Gerhuhus. In hifioriae literariac epitomo
dignum non erat relatu, Ludouicum Ducem,
quuiii prima elTet IngoUhdii promotio do*,
doralis non folum coeoam opiparam dedif*:
ie^ftd eiiam tubicinerfuos aulifos adejje iuffijje.
Per totum obferuamus, non aequum ratis.
moduin in deledu et in laudibus, quas diflri-^
buit, tenuifie au(f)orem. Vtilius autem, quam.
in ceteris periodis temporum, verfatus eft ia
aeuo reformationis Mentio fit apoflatarum
quorumdam , qui Ingolfladii vel lacris vel a«
cadeiuiae praefterant, et quorum memoriam
theologi Ingolfladienfes in auditorio fuo tn-u
uetfo fiemmate fcroarunt , vt Joh. Pettetuior^
Ec i Jeri/
43S I^' DiUbrif nmt.
Jeri, Balth. Hubmeuri etc. lefuitas in acade-
demiam vocatos et duabus cathedris tbeolo*
jdcis donatos^efle docemur, hac adieda clau«
lula: quamdiufe reipublicae vtiles exhibeburtt.
Varia traduntur memorabilia de borum ho«
miaum artibus, ftudiis, inceptis, firaudibus.
Idem audor alias pMes hiftoriae patriae , et
literariae quidem^ in poflerum tradabitj
optandum quoque, vt promiflfo ftet, quod
dedit, commentaria condnnandi de inflru*
Aidimis Bauariae bibliothecis. Sequuntor
fpicilegia hif}orij(5 bonarum artium fub Ma-
ximiliano lofepho ; tum vero relationes de
anno 1781. . Hc»rrefco legens, Ingolftadii de-
iiuo regnare focios exftindi ordinis , arque
tot vbique inimicos fupereife bonae cauiae,
tot barbnriae priftinae patronos. Cbrius hoc
pcrfpicere licet, nec fine taedio perfpicirur
cx iis, quae de fcholarum fuperiorum et tri-
uialium conftitutionc et de fcriptis nouiffimis
jrcferuntur. Interea volupe eft etian> anim-
aduertere, haud contemnenda ingcnii^ hiulta
fbbinde prodire et emergere. In fine adie-
ifb vita LEONHARDi Eccii, Cancellari!
Ct lurisconfulti, fatnam confecuti egrcgiam
tempore lvtheri, cuius coeptis fonitcr
obftitit, niinis manca eft et ieiuni. Ex rcbus
geftisi noQ ex honoribus > laudibus ac fortu-
nis,
. P\0^'Pf^yJ* ^wd* Attid. ReglSt. Berol:%%9
tiis, virortmi immortalium digtkitas-metrenik
•€11. Scripta viri ne verbo quidem attinguo*
-tur. VRBANIRHEGH^d lO. fabrVm
epiflola(in epiflolis Erasmi/nr.sBo. ed.CIer.)
praetermittenda non. erat aucflori.
PhyJicaL und tnedic, Abhandlungm etc. i, e^
Academiac Regiae fciendarum Berolji-
nends diilertationes pbyiic^ae et medicae,
conuerfae theotifce ex h'ng. lat. et gall.
a L. c. M u M L E R. .Gothae ap. Etting,
1781.' P. 1. pagg. ^di. cum fig. P.' 11.
pagg-440.
AbhandL zur Naiurgefchicbte etc. IHflrerta»
tiones adhinoriam naturalem,Chemiain,
Anatomtam, IMedicinsirn ctThyficam
fpecftantes, exfcriptis InftitutiBononicn-
fis editaea N ATH. Gi>TTFR. leske.
Brandenburgi ap. Haile. P 1 1781. pftgg.
37^ P' ^^. »78»- pagg- nS- c- fig-
Inuafit aljquo abhinc tcmpore furor qul-
;<3am Germanos, VilumqUeriicJue libi^^m ih
theotifcam linguam conferendi, quafi vero
adeofacilius fludiofis literarumque cupidisvia
aperienda fit, vt poflint per quietcm docli A
'fapientes ficri fcilicet. Ab hac tamei lc^
immunes putamus eos, qui tnagnaacadcmifi.
Ee 4 rum
^ ^ B$SbHt
ntpiQS in bibliothocii^ uiuoitM
mtfoircodai. fibi iFcmoda fmnunt at ver#
000 fine ddeAi, ic^oe feccnuit ▼triclari(&
filiy qaQt (upn nomioaol oiagna cmn aico-
fatione. Hinc fperaoius, fore» vt ad fioeni
perdocamor ftlidter. Argonienta vero et
obferoationes hic relatas, quis efl, qoi a nobis
enumerari cupiat ? NotifEina enim erant phi-
rimts, fed ab ▼fo aliena. Vtamtor ergo^ quo*
«^ue fibuerit
Cbw/wiirfiaai duASorum Grauarwm m v-
Jim Jiholamm. Comimnauii i o a n •
yisiOEit. PACiva, Pro£ extraord
gymoaC CaCmir. Coburg. NorimK
fumtibus Grattcnaueri 17SA. 8. X pl. c.
'dkmd.
d^ere poteroot fecore hoc vel alio etus
-mieris libeUo Graecaeltnguae ftudiofi, dum
grammaticas inftitotiones hitis bonas, quates
V. c. funt w E L L E R I , anno fuperiori ite-
irum editae a CL fischero, babeant, et in
verfandis fcriptoribus Graeds confulant, vbt
id aliquam dij£cultatem ex dialedo mious
mlgari mtatn incideriot Nam hoc quidem
mon . fperamus audlorem comoendii huii^b
%taiQb|r ^ ilhid in fcholis i^a^atur a ma-
giArii
FaeU idmpemt. diahff. draeear. 441
l^o^et tironibus ediicenduin comqricndecui^
^i labor non roodo nihil profuturus, verui^
ctiani allaturus efTet naviieam et taediuni}
fed, (^uMmh in vfum fcholarum concinnatug
efle libellus iHe dicatur, tainen ad priuatos
iuuenum vfus , quo hdbeant, vnde auxiliun).
petant in legendisfuoMarte fcriptoribus, prof
yitue fpeAare videtun Et fane» quibus noi^
eH in promtu wcLLER vs, hbnninivs,
vel alius bonus Grainmaticus^ illis non inuti-
lt$ futura efl haec Cl. facii opera, iinc
aiiquoties perlegant, vt furmam 9c rationem
dialecloriim quodammodo teneant, fiue ad-
eant libellum huncce, ficubi haeferint in te»
clione fua. Cui quidem vfui cohimode-in*
feruit index atphabetica fingularum vocum et
fbrmarum, quac in libro occorfunt. Diuer«
fas enim formas Graccorum in pronuncian*
dis, fcribendis, fleifiendisque verbis diligenter
Kotauit y fecutus praecipue optimum ducem,
IHICHAEL. MAITTAIRIVM. Aglt I. d^
dtaledo Attica , 11. lonica , III. Dorica , IV. .
jKeoHca, V. Poetic», quaro ait projt^rte diale-
Ifttim dici ^on poffc } nos nec impreprie fic
dici debere putslmus. HometUm vert) , vt
fiut^t, npn propria vfum efle diale(Ho, fed
jrturibus illo temporeconimunibus, nec ta»|
mo^ dt&reti%iiciK»p (acile cQoceiTerit Fra^
Ee s flitifTet
'44* * -'^- -O^ Ubrisnouis.
flititTet forran, fi audor (ingulas has dtale6lbj(
fub vnum coofpedlum ^edegiflet, vt illanim
et comiminb ct peculiaris ratio cognofci pof-
fct. — Accentus non cfle expreffos , in tali
libro improbamus maxime, — Praeter illof
fcriptores de dialedis, quos audor commen-
dat, praecipue memorandus nobis videtur,
Quem vtilem vfu diutumo et ledliilimis ob«
fcruationibus infiruffum cognouimus, an-
GELvs CANiNivs, Anglarenlis , cuius
EAAi/v.d-^oi- optime editus eft a t h o m. c R B-
N I o, Lugd. B. 1700. 8.
iEntdeckung/mes neuen Mitiels an die SlelU
der Chinarinde efe. i. e. D. r v d.
Bv.CHHAVE nouum medicamentum
. a fe inuentum , quod non folum in fe-
bribus quotidiariis, fed etiam in alib
, i morbis loco corticis Peruuiani efle pot-
cft, ex lat. verf. cum fupplementis au-
<3pris et notis Ef. 10. clem. to-
B 1 1. Hafniae et Lipf ap. Fabruiu et
Nitfchke. 1781. 8. 164 pagg. c. fig. geuai
vrbanum repraefentanic.
Ecce, iterum Crifpinus, nouum medtca-
Inehtom i^dferens fcilicct ! Qeum vrbanum efl,
tiotum maioribus, reli(3um a iunioribus, ab
' obliuio*
Bttchhattenouummedicam.infebribus. 443
X)bliuione vindicatum ab hoc inuenfore. O-
ftendit certe obreruationibns 123. eius radicem
habere vim febrifugam, experimentis vero
vim antifepticam, adfcrt tenimonfa Cl. a a si
KOW, CALLISONII, LANGII, SCHOEN-
HEYDERi, Tooii, lament^tur de reme-
dii fpecifici inefficacia, caufam in mala colle-
c^ione, ficcadone ac praeparatione latere pu-
tat, et nouis obferuationibus extra omneih
dubitationis aleam ponit, nihil ea radice po*
tentius effe ad fugandas febres quotidianas,
tertianas^ quirranas, nec non ad morbos pe-
riodicos iugulandos, ad extinguendas febres
malignas, ad neruorum diOenti6nem, hyftc-
riam, paralyfin, tufllm conuulfiuam, obftru-
dionem alui, malam digenionem, diarrhoe-
am, dyfenteriam perfanandam Sed ohe,
iam faris efl. Medicina ifla non fpecifica
" tantum, fed vniuerfalis eft. Quis eft, qui poft
tot tamt|ue praeclaras obferuationes dubitare
aniplius audeat? Verfione tamen carercpot-
crant ciues et medici nodri.
Eeptriorium fiir biblifche und morgenl. Li^
ttratnr efc, i.c. Repertorium literaturae
Biblicae et Orientalis ParsXJ. Lipfiac
ap« haer. Weidm. et Reich. pag;a8£. 8.
Ncque
444 ^^* ^^ ^^^ nauif.
Nequ» hic tomus ceteris, qui prodiepmi^
l^rauitate et dtgnitate cedit. Breuiter argiy
pienta difrertauonum eo contentarotn per-
(Iringefnus. I. i o. i a c. k e i s k ii epifio-
iae de r$ uuwmaria j^rabum. pars IH. qu»
Rciskianuin de numinis Arabicis epiOolarum
eommertium abfoluitun Comtnentatur tn
liummos nonnullos, quibus iii>agines incifae
funt, e feculis XII et Xlil. Memorat etiai^
nummiim, qui Hulagu Chnn Muhamedanum
praedicat, etH pleric|ue audores Cbrillianum
cum fuilTe contcndunt. Index c|uorunddio
•U(florum» qui de nummis Arabicis egerun^
•diicitur, fed multo p^-oHxiorem et accuratio-
rem promifit ck eichhornivs in fup«
plemento harum epiHoIarum. 11. f. a^
8 T R o T H 1 1 tentanttn catalogi Mftrrnm ver^
.^(mis TQDV O* Pi»rs tertia, qua codices enu-
merantur, qui fingulos V. T. libros, praeci-
pue Pfalmos, continent. In his primus eft
•Qtiquifnmus Cottonianus, cuius collatio •
OrAbio inflituta et a cl. o^qten edita a^
1778 a STROTHio non memoratur. IIL
H. H. c L V D I V s de Indis in Jifia minori.
I Macc. VIII, 8. affirmatur, Indiam Mediara
Lydiam aliasque regiones,, poteHate Antiochi
fA. oiim fubiedas a Romanis Regi Pergami
Euateai donatas fuiiTe. Q{U ^u^em locus
,. . * intcr*
llepert.Iiteratnr. bibt.it orieni\ P.XI. 445
kiterpretes haiid paruin torfit. ' Quis enlm
▼mjuam de Media ei India in hfi^ iniilori ivd
tis audlMft? Ditiicukatein tollere conatur sty*
^tor, duin exXenophonte ct Plinio probtt^
^irca ainnem Indum in Cibyrataruin iugis in«
t^r Cariam et Ciciliam gentcm Indoruin iuif^
ky quae re\ ab amne nomen mixit, vel illud
ti dedit. Mediam corrigit in MyHam. Si
trBRNSDORFii dodiiGma coinmentatia
^e fide hiflbrica iibrorum Maccabaeoruir. au«
dori ad cnanus fuiifet: dubiis quibusdam n
-«rERNsnoRFio contra hanc foUitionenEi
ibggcRis fortafie refpondiflet. IV. o. a.
T- Y c H s E N dijquifitio, num R) Saadias Hag-^
gaon auffnrjt verJtGnif Arabirae Pmlateuthi
Btbliornm Pottfghttcrum' Variis argumentif
ireriiimile eilicit d. audlor, de cuius acuminfi
et eruditione inter oitines conOat, vernonein
Arabicam Pentateuchi codice Tritaplart Kdty;
berino contentam , quoad maximam partenci
t Saadta G«one confed^am efle, eam vorci
^uam Polyglotta Hnuru, nb Abufaido Samari^
tano circa ann. C. 1070. velelaboratam v^.
hheiti e^nendatam efTe. V. /n Canticum Caiy^:
ticorum; llluftrantur inde cap. IV, I. quae Ai^'
perfunt cantici huius fuauiiTimi. VL ro*i'
B^BRNARoi KOEHL6R1 Obferuationes ai^
Etme^em SU/i^km Smranmm ah ipTi^
:i::.?rnL -Kirr:::^;. ^
^" : ' r 1 jizrrz^^ssc amnaTOe.^^cammuiia
e -cm. :5enisre ii-at ^slk iuiis sntmi TiiaB»
jpj 0 -vaiiereL "i^ liis. -«t. «rf* .Tnrfti^ TOiiitaf ot
jan«v ?richirav mi imBESurfaiifi OTffff& c»>
flBT, iiatfn^uiiltitt ^iios iiliiiit viiiiiiik ds: ^u: ^
in^jniM ^^crJM m 'B'. :l 3» »«-5:«- Sc^ra» ^n>
j» it^&^x %ydtAKDiQ^ rtjDcmrsD Xetaor«i fin*
Syd Ib aUw»
Thedenii NouaobferuMixptr. T.IL 44^:^
tilandis et interpretandts Graecis fcriptoribus,
qui non funt Biblici, fequi forieant. Syri<)cus
Tcxtus omiflus eft, Notulae , quac adiper-
guntur, collationem finiint verhonis Syria-
cae cumlpfo textuGraeco Eufebii.
, Neue Bemerknngen und Erfahr, znr Berei^
cher. der JViHidar^neyknttft nnd Irznty^
gei i,e. lOH. CHR. anton. the-
D £ N Nouae obferuationes et cxperi-
menta in incrementuiu chirurgiae et
roedicinae, T. IL 1782. 8. p>»gg. 2.70. c,
fig. trib.
Laetiac hilaresindicendnin putamus hunc-
€e Cl. THBOENii librum, dodum et ob*
feruationibus graui(Eniis plenum, vnde chi*
rurgi ac medici plurimum vtilitatis capiaat,at
vero dolemus et nobiscum viri cfWque probi
ac iuOi rerum meritique arbitri , eum^ fcri.
ptum efre, vt agmen claudat. Tale cnim
«onfiiium, ni faliimur, dura et improba to«
p 1 1 cenfura extdrfit ! Sed qois prudcps in«
fuifa et plebeia huius iatroipanigis iudicia cu.
ret. Decurrat ergo vherius t h e o e n i v s.
in {Kidio, quamdiu fata iubebunt. lain redea-
mus ad librum ipfum , capp. 33. confiantem,
quibus de hydro-Qtfarpocele, de trepano non
: , temerc
44S i^ D$ mu wmii.
lemere fldfaibendo . de diuerfo exfolisirfonfi
leinpore , de aneuryftnati^ tigaturis prriana^
do, de concufllonibus earumque fequelis, de
«OU9 quadani tindtura antimohii, cereris loiK
ge antefei;enda, de palpitatione cordis ab obw
(Irudlione hepaiis oriunda , de incifuris cuta-
neis, de fugijlationibus, de vuinere peiHoria
feliciter cur^to, de reducflore HAGENii,*do
refina elafiica, indeque parando cathetere, de
roachinis ad fr-iifluras oflfiuin aptis, de reOna
guaiaci et afa (etida debellandae podagfae ac
rheuinatismo vtilirticria, de oleo afphalti ct
belladonna , de hi^emorrhoidibus veiicae mu-
cofis, de anafarca vniuerlali, de abfceflibiis
la<Seis, de noga panantii forma cet agittir/
• Lubet hinc potiora memorare. Trep»»
num ia infantum laefionibus t(\ remediuitt
riec tutum, nec falubre, cui pr»eferenda iir m*^
/ura vitrj miniflerio, aneuryfma \^rum et
^urium ligatura et aqt^a vtJtl^Eieraria more ai»»
i^oris peracla perf^inatur^ tindura antinioiiiig
CUffu f^le alcali et aceto vsni concentrato pa**
rata, eft fiiponareae naturae, et glandularuiOL
obftru(9ionem, dolorem arthriticum, laiicruii^
Occultum/fciri^hofum reftem et (lomacbufu
anguffotum mirificc iuoat. Redu^!^ Si^^
9fiNi'i, Rauatoniano meKor,. in iuxationi»
bus^^ ihnAur» hiKMrt it ^fimocif mke fr^
fiut*
ThedmH^«uaolfer9.ettxpir.T.T^^ 449
£ilr. Oh sfphalti votnieas pulmonum variai^
keUadoonae vero folia, cum puluere rhei CQb»
pulata, obfhndionem vifcerum, indurationeoi
glandularum et fcirrhos, fcabiem, tineaio,
aphthalmiam a fcabieretropulfe, atque vene*.
ream fuflulerunt. Haemorrhoides veficaf
macQrae gonorrhpeam tnentiuntur, et poft
aaoiim tricedmum fere fec^uuntur. In ath
iceillbus k&Qh crurum pt^ofundis braccaf
erde conflridae, in iis, qui externa membre
^ iffiigunt, lintea compreiia. Panaritium a|^
feforbta materia punilenta ortum eft, quae iO
lela cellulofa ysque ad caput mufculi diffuie
frat. Superledtinus, quae A. de hgaturaruc^
«^, de fugtei»da funiculi fpentiatici ligatur%
4e aqua frigida benefica^ de dolore dentia<|^
•b immunctttie^ de vtero deficiente ^t literij;
confignauit. Figurae oftendunt machinami
£sa(9urftc finifiri fenioris» fQrcipem polypf
iiarium extrabendo , et maclMnae lu&i attra^
ibada ftbr^uSam.
[ diani birtpriarutn libri VlU. recogniti (ti
notis iilunrati. Bafileaeap.Ioh.Schwei^
haufer. 1782. I Alph. VII pl. i.
. Qijis wtm «Sorit buiu$ editi9ms» plajci*
4f O 1/. De Urts fMbl V
jgnoramus. At neque operae neque glori^
magnae laborem pcrfecir, qoisqqis eft, qoum
tamen, fi quis alius, is effet fcriptor Herodia«
nus, in cuius libris, turpiter fane deprauati^
idcuria librariorum et editorum ac fatis dio ^
temere heglertis, partiiu fanandis et expcKs
licndis partim intcrpretandk vtiliter defudare '
atque meritumet decus praeclarom compan^ *
ire fibi potuifTet. Quam quidem opporiunK
tatem adeo fpreuit bic editor, vt ulane feco-
nis et imparatusad mum recognokendi et il*
luftrandi Herodiani laboretn acceflifre, ac
niercenarii inftar in illo verfatus efle fatis fe*
flinanter, videatur. Textnm renk. stb»
p i{ A N I fideliter iterari curauir ; einendati<K
n^ eius ft conie<fh]ras ipfi textui temere io»
fehiit fere bmnes R^liqOa omnia le<fHonis
verae vel probabilioris explorandae praefidi^
fVt.ZANETTI et BONGIOVANNI Je.
6)iones vari^s ad Herodianum e cnd. m£ bi»
bliotbecae S. Marci, alia) vel ignorauk vd
neglexit. politiani verfionem addidit;
quae tamen quum libera fit^ vt in illa Hero*
dianum agnofcere, stephano iudicc; 3
demum polllnt, qni roagnum in Graecae lio*
goae cognitione progreuiim fecerunt^ paruai
lan^ accommodata eft ad confilium eoitori^
tirdnibus quam-maxiaie grttum fiidendL Li*
^ - * * cct
HiTodim ki/hriatum ttbrl VlIL 4f t
tefenim fcribat; fe hanc verfioncm pro ver^
borum et fenfus exigentia paulo immutauifle}
vix tamen veftigium aliquod immutationis
comparando deprebendiams. Denique ad*
lecic notulas quasdam stefhani, mem«
M 1 1, s y L B V R G 1 1 que. Recentiores enitn
alii , oui Herodiano illuftrando cum frudu
et lauae pperdm dederunt, prorfum non in«
notuerunt Iiomini. Exfpedanius igitur ad«
huc Herodiani editionem , <]uam nuper pol*
licitu» eft Cl I ji M I s c H.
Lugduni Batauorum prodierunt quidam \u
t)ri anatomici , audtorc Cl. s a n d i f o it t ,
iique commendatione digniiliini, quippe et
naturam ad viuum exprin>unt figut^c nitidit
iitnae, et lucida atquc terfa oratione defcri*
buntur res. Sed lubet eos perccnfere ordine
temporis, quo apparuerunt.
' I. EDVARD. SANDIFORT, Pro^Anat
Tabulae inteflini, L. B. ap. v. d. Eyk et
. Vygb. 1780. 4. c. figg.aen. quinque, 5©p.
Si verum eft et experientia comprobatuiii^
dfduam, fed fumtne njeceirariam operam tSt^
Ji|0 quodque vifcus loco et nexu demondran-
di et artificiofe exprimendi, dubitari nuUo
inodo poteft^ quin Cl. SANDiFORTy^
' ' tf a ' laudef
4f t ii. Dm HbrU nouii.
laodss et plaofiis proborum inereattir, dadi
deTcriptiooem et (itum intenini duodeni ad
fiaturain quinque tabulis deltntfanduin curn*
kat Natn et illud ab anteHori tt pofleriorii
vaciio et plono, integro et aperto ventricula,
SSWty et dextre defcribii. Hinc cf^pite priiud
mioerre refert (ituin decurfumque duodcoi,
fecundo praepatationes, iconi aptas, enarrat»
lertio figuras explanat.
' a» £P. SANDiFORT Icodes heri^iae io-
guinalis congeditae L. B. ap. v. d. Eyt
et Vygh fTSi. 4* c. tabb. aeo. quatuor»
pagg.y. •
• Eft hernta congenita, n qua alia, curatiori
•natomicorutn inquiiitione digna^ quia iode
niagna operatori lux accenditur. Habet ao*
tem d. SANDiroRT hoc veluti priuLm
atque proprium , vt figuris fuis morbofuai
partium, iitnm exprimendum curaret, ether^
niaeiQguioaliscongenitae defcriptionem vbe-
fiorem e cadaueris fedione daret, in bac pe«
fitonaeum nequaquam^ vc in reliquis forinis,
in faccum extendi , fed vbi elongata ipfiui
per nnulum ex abdomine produ<9io noncoo-
treuit, violeiita prcflTione deorfum ferri omeiw
fum vel inteftina , et teflis membrana conti»
D^ri ofiendcret , inque eo caufam latere do?
^efet, qiiatd/apeirto iacco, oudos confpiciatuf
tettis.
Sandifbrti iahtiai iuUfiHm itc. 4f |
4ifiis. Ha^; et alia plura buc fpedantia do;
dle vir cl. demonflrauitr
3. 15 D. SANDiFORT Defcriptio mufcu.
lorum hominis, L. B. ap, eosd. 178^» 4.
P^gg. 340.
£fl ifla mufculorum hifloria magao cum
labore ac ftudio confcripta idco, vt habercnt
lecflores aii^uod compendium, tabulis al«
B I N 1 refpondens. Quae opera quam dura
et improba Gt^ ii au<f)ori clarinimo facile cre-
deht, qui fimili via ingrcili funt. Hinc vbi-
que fequitur albinvm, onendit, qua ia
tabula, et quid fignificarit , addic, quae ev-
STAGHivs habet, interdum nec alios te-
fles omitiit, v. c. valsalvam, dvver-
NOIVM, VESALIVM, SANTORlNVM,
COWPERVM, VERHEYENVM, CASSE-
m 1 V M, idque potillimum in fedlione prima^
<quac mufculorum in fingulis corporis regio^
hibus enumerationem vniuerfe coinplcclitur,
}n fedione vero fecunda. fingulatim omnes
percenfet,* cum memoratione tabulae al^
B I N I vel 'E V s T A C H 1 1. Dcfcriptio ac-
curata et perfeda eft, oraiio, quoad eius fieri
potefl, pura, denique vfusH)reuiter didus»
hinc in certam fpem ingredimur, Fore, vt
haec mufculorum hifloria cuique anatomes
lludiofo auro carior breui reputctttr. Rari
.* . Ff 3 CBim
4^4 JLlhSkiri
^icttf. mbnamt .kr TmmiBfmT fkr k
wi»r ' Irrrrziarzt. DtiIjsiario« <Sr M. k
L^mk^ LicMignaut- C&erak da Ancees
9K. iiia&iitss ^ Citgn;. Ic w^ Maj^ iTfi.
ranvi :i^iiii OtrriHm ce iaaos^ rjfsL 4
wsm «: JlLJiurTnir tairiliarT oiciomo mBctrv
ttnn .^uam marmiir alEs bmii p^aribtH iognm
naiiuureic^ prcoaui aiinMc; 5» Macti fua
f miia jn:orut afJrrcEnc D^c^e esy 5« gaa»
muiii ur mtiikn? F.i:r^iiiu t^Tzsxan, ct a
e^"^ 1 r^ ieticrjnRn, r^I pcrss vbcrios illo-
fxnt ccicnnicca^ gc a :e "^ lac gtmoia.
^tDttn Tjt rui^c i RwfTBHia artSce proiccia
pit:ff%^ tc>i,cc:h. r^-:ran LiJ«s Eccctm capicc
tta«^r2f^ tr:£.r,rji2r fcruiiirrcrca, ipncvi tt&
cnp^fr ft^cr morrmm grognmrmieBi sife»-
Zar-Laubm de Sok Taurijcif eulto. 45,^
<Stus; Sid dextrum latus legitur vox TAVPIC,
ad (iniftrum apparet capra barbata, cornubus
duobus acutis, >erfus dextram procedens.
Solis liacc fymbola efle, luculenter apparerV^et
fimillima eft figura ftatuae Solis Rhodienfi.
Vocem TAVPIC pro Taurifci infcriptai|fiief-
fe, more antiquo, Graecas Jiteras in artificuiu'
operibus immifcendi Latinis, flatuit Aiador.
Solem vero ab amiquis Gallis adoratumefle,
alia vetuHatis documenta declarant. Tqurifcoi
autem, Gallicam originc, e Prouincia deduf
ftlam, Heluctis vicinam in Alpibus gentein,
quae ©t Ttiricum, vrbcm, (IruxiiTe diciturj
g^mmam iftam Florentinam Soli dedicafle,-
admodum efl verifimile. Nomen Taiirifco* .
rum a vocc Cchica Taitr, quae montem figni^
ficat, dcriuatur. Illis inter Alpes, quas incQ*
kbant, propria in prinm fedcrs fuit mons, qui
lam ante Chriflianae religionis initia, nQmen .
Gotthardt gcflit, et qui ab antiquis fcriptori.
hmfummdt Alpes vocari folet, quem vera
medio aeuoChriflianicognonnnicuidamSan- >
^o .Gctthardo, epifcopo Hildefienfi, quenl ,
feculo XII. Innocentius II. P. R. canpnilauit,
facrum fecerunt. Nonicn vero illud, Gotf;:
hard, Cehico de fonte fluxit ; ardh antiquis .
Britannis idem erat, qupd. Latinis jf5(w>wtt/;
Qotihardt itaque vtVDeiim ftimmum vei locum
Ff 4 Dei
44^ ' IJ^ De tibrif fioftir.
KbEHLERO Latine confcriptae. P. III. pro-
cedit a^ pag. zo. hUloriae Eimacini. Muha
hinoriae et geographia capita his notis illu-
flrantar. ViL Hi/ioria naturalis Sycamori ix
veterum Botanieorum fnonummtir et itintrariis
eonfcripta ab henrico chrenfriej)
"^ARNEKROS, Latioo idiodiate confcripta.
M.^gna cum diligentia cl. au(^or collegit, quac
antiquiores fcriptores et recentiores de hac
ari)ore narrant Significationem, orthogra-
phiam, nomina , genera Sycomori accurate :
indicat, item de regionibus, vbi reperiturAc
gypto et Palaeflina, Syria, lapane agit. Dc-
lcriptionem partium arboris ex h a s s e l»
<^v I s T o fuppcditat, probatque fycomoniin
e vero genere ficus eflTe, foliis tantum moro
wfpoftdcre. Vtilis vero eft fiii(5u, vmbra ct
ligno. Frudum, qui interioribus granis ca-
let, magnitudine ficus atque dulcis et efu iu«
ctindusefl, non ramis fed caudice ipfo &rt.
VIII. Epiiome Chronici Eufebiani ex Syriaca
Ungua verja a p. i. b r v n s. Syrus qui.
dam, cuius nomen et aetas ignoratur, Eufebii
Chronicon in compendium redegit: quod
quidem compendium a brvnsio noflro
in codice Rodleiano repertum Teutonica lin-
sua cum eruditis communicatur, vt inde per-
^idant quanmam rationem Syri in abbrc-
uiaadis
Thedenii Noua ohferu. eiixper. T. 11. 44^ ;
Uiandis et interpretandis Graecis fcriptoribus, j
qui non funt Biblici, fcqui faleant. Syri<?cus v
Textus omiffus eft, Notulae , quae adfper-
guntur, collationem fiflunt verfionis Syria-
cae curalpfo textu Graeco Eufebii.
. Neue Bemerkungen imd Ej-fahr. znr Berei*
cher^ der JVnndar^neykunft nnd /rztifif'
geL i. e. lO.H. chr. anton. the-
DEN Nouae obleruatjones ct txperi-
menta in incrementum chirurgiae et
niedicinae. T, IL 1782. 8. p>»gg« 2,70. c,
fig. trib.
Laetiac hilaresindicenduin putamus hunc-
<e Cl. THEDENii librum, dodum et ob-
fcruationibus grauifliniis plenum, vnde chi-
rurgi ac medici plurimum vtilitatis capiant,at
vero dolemus et nobiscum viri cfi^ique probi
ac iufli rerum meritiqne arbitri, eum' fcri-
ptuin efTe, vt agmen daiidat. Tale enitn
eonniium, ni faiiimtir, dura et improba t 0-
© 1 1 cenfura extdrfit ! Sed qais prudcqs in-
fuira et plebeia huius iatroQianigis iudicia cu-
jiet. Decurrat ergo viterius THEDENiva.
jn fhidio, quamdiu fata iubebunt. lam redea-
01US ad librum ipfuin, capp. 33. confiantem,
^uibus de hydro*Qtiarpocele, de trepano non
: tcmerc
44S ii^ IhUbfiimmi.
lemere adhibehdo • de ditierfo ex&Iiflfioofi
lempore , de aneuryfinatii tiganiris ptrfana»»
do, de concufllonibus earuniqiie fequelis, de
IIOU9 quadem tindura amimohii, cereris \ov^
ge antefecenda, de paipstatioiie cordis ab c^
(lru(flione Iiepalis oriunda , de incifuris cuta-
neis, de fugijlationibus, de vulnere pedork
feliciter cur^to, de redu(flore HAGBNii,'de
refina elafHca, indeque parando catlietere, de
macliinis ad fr-Kflufas odiuin aptis, de refina
guaiaci et afa (etida debellandae podagrae ac
rheuuiatismo vtiiifllidla, de oieo aiphald et
belladonna, de haemorrhoidibus veiicae mu»
coHs, de anafarca vniueriali, de abfceilibus
Ja<fleis, de noga panantii forma cet agitar.'
' Lubet Wnc potiora memorare. Trep»*
num ia infantum laeiionibus eft remediuaiC
dec tatum, nec i^hibre, cin pr^^eferenda jfif ra»
mrn vitri miniflerio> aneuryfma \^rufn et
fpurium Hgatura et aqqa viil^neraria more ai»»
^oris peracia perPinatur> tindura antimoiu^
cum iale alcali et aceto vtni concentrato pa»
rata, ef) fiiponareae naturae, et glandularocu
obArudliiMaem, dolorem arthriticum, caacruiiiL
0ccultum , fciri^hofum teRem et flomachim
«nguAtitura mirifice iuuat. Rediicfkir Wkit^
9BNII, Rauatoniano meKor,. in iuxationir
hm^ frsi^iris hmysA ecitaHMaf laire pto*
fixit*
ThedemiIflmo^en.ettxptr.T.Tl 449
iaSt. 0\. afphalti votnleas pulmonuni variai^
beUadoonae vero folia, cuin puluere rhei CQb»
pulata, obfhndionem vifcerum, indurationeoi
glandularum et fcirrhos, fcabiem, tineaio,
ophthaliiiiam a fcabie retropulfii, atque vene*.
feam fuflulerunt. Haemorrhoides veiicat
tnacQrae gonorrhpeam tnentiuntur, et poft
aaaiitn trice(imum fere fec^uuntur. In alh
iceillbtts ladeis crurum pt^ofuodis braccaf
arde conflrid^e, in iis, qui externa membrt
^ idBigunt, lintea comprefla. Panaritium a|^
teforbta materia punilenta ortum efl, quae id
tela cdlulofa ysque ad caput mufculi difiuit
trat Superfedtmus, quae A. de ligaturaruc^
w^ de fugteada fupiculi fpermatici ligatur%
4e aqua frigida benefica^ de dolore dentii^
•b immuncUtie^ de vtero deficiente ^t Iiteril|
|onfignauit. Figurae oftendunt machinaaii
tta^SurftC fininri femoris» fQrcipem polypf
narium extrahendo 9 et maclMuae l»&i attra^
fcendo ftbr^iSam.
diani birtoriarum libri VlU. recogniti ^
notis illunrati. Banieaeap.Ioh.Schweigi
haufen 1782. I Alph. VII pL t.
. Qijis euTM^ «gerit huiu$ cditiQnis^ plajci^
f^pLir, Ff igno*
4f o II. De Hbfis m^Sr^ V
jgnoramus. At neque operae neque glorirf
magnae laborcm pcrfecit, quisqqis eft, quiun
tamen^ fi quis alius, is effet fcriptor Herodia^
nus, in cuius libris, turpiter iane deprauati^
idcuria librariorum et editorum ac iatis diu'
temere heglertis, partim fanandis et exp(W
liendis partim interpretandis vtiliter defudare
atque meritum et decus praeclanim comparft^
re (ibi potuifTet. Quam quidem opportuni^
tatcm adeo fpreuit hic cditor, vt jplane fcoi-
riis et imparatusad iOum recognofcendi etil*
lunrandi Herodiani laboretn accefnfTe, ac
niercenarii infkr in illo verfattis efle fatis fe*
flinanter, videatitr* Textnm henK. ste*
p H A N I fideliter iterari curauit ; emendatio»
n^ eius ft conie<fluras ipfi textui temere in*
fehiit fere bmnes R^Iiqi>a omnia le<fHonit
verae vel prbbabilforis explorandae praefidia^
f\ft.ZANETTl Ct BONGIOVANNI k^
diones variiis ad Herodianum e cod. mf. bi-
bliothecae S. Marci, alia) vei ignorautt vdL
neglexit. politiani verfionem addidit^
Quae tameti quum libera fit^ vt in illa Hero*
diatium ngnofcere, stephano iudice; 3
demum poillnt, qni roagnum in Graecae liii«
guae cognitione progreuum fecerunt, parum
lan^ accommodata eft ad confilium editon^
tirbnibus quam maxime gratum fiiciendi. li*
- * cct
H^rodkm htjhrhrm ttbrl Vlll. 4f t
ifeet'enim fGribar, fe hanc verfioncin fro vn-i
borum etfenfus exigentia paulo iminutauifle;
vix tanien veftigium aliquod immutationis
comparando deprebendiams. Denique ad*
lecic notulas quasdam stephani, mem«
M 1 1, s y L B V R G II que. Recentiores enitn
alii , qui Herodiano illuftrando cum frudu
ct laude pperam dederunt, prorfum non in«
notuerunt homini. Exfpedamus igitur ad«
huc Herodiani editionem , quam nuper pol*
licitu» eft Ci, I ji M I s c H.
Xugduni Batauorum prodierunt quidam lu
t)ri anatomici , audtorc Cl. s a n d i f o it t ,
iique commendationc dignifliini, quippe et
xiaturam ad viuum exprimunt figut^c nitidit
iimae, et lucida atque terfa ofatione defcri^
buntur res. Sed lubet eos perccnfere ordine
teinporiSy quo apparuerunt.
' I. EDVARb. SANDiFORT, Pro/! Anat
Tabulae inteflini, L. B. ap. v. d. Eyk et
, Vygh. 1780. 4. c. figg.aen. quinque, $©p.
Si verum eft et experientia comprobatum^
dfduam, fed fumme rteceirariam operam fttte^
ft|0 quodque vifcus loco et nexu demondran-
di et artificiofe exprimendi, dubitari nuUo
irnodo poteft^ ^uin Cl. sandifortv^
■ * )pf i ' laude«
4tt ^^* Oi Sbrif nouif.
hmi» et plmfiB proborum mereatttr, dM
^tfcriptiooem ct fitum intenini duodeni ad
MMnntt i{WK)tte tabuits deltntfanduin cum^
Wt N^m er iUud ab anteriori et pofleriori^
^MCir^ et pleMK integro et aperto ventriculoi
iJMlk., tt ^karre de£rribii. Hinc c^pite prmMl
^■iiiitglt relkft fitum decurTumque duodeni,
IkwiJo ^aepMtiones^ icool aptas, enarrati
Mtb %iiras expboat
ik (»< SANftiFORT Icones her^iae in«
|;^aM$ coQgeoifAe L. R. ap. v. d Eyi
ct Vtgk i;ti» 4. c tabb. aco. quatuor,
£it tiemit coiqfenira, b qua alia, coratiorl
iM^d:vkootai io^yibtione d^ui, quia inde
OMg^ oper^iori lux «cteo<fitur. Habct ao.
{M cL SAHOiroRT koc Telmi priocm
«^{gift pcwmiweo^ ^ figuris fuis morbofuoi
|«rtxv««k UDHO exprioicodom cucarct, ct her«
ot^ iij^Ufe^bcoQgerirae deJcripdoneoi vbe*
fjoc^u e c^dboeris fectiooc daret, io h»c pe«
ri^>a^eiwo ae«^»;{aHO« Yt in reaquis Ibnois,
lo £kx«o exteosi» « fed ^i eiongata ipBot
|ier v^au um e3t;i(slooi»icprodQdio ooacoo-
ereuftvVij^etKafctfliooedeorfom farri omcn»
tooi vei i^reiHoa^ et telHs oxmbrtos coocU
oeri o^ieoskfet, ioi^oe co csqChd latere dor
oeeet» ^uatrt;~apccto lacoo» oodos cooljpirinqr
Sandiforii iabuiae inte^im etc. 4f |
mQis. Ha^; et alia plura buc fpedantia do;
Ae vir cl. demonflrauitr
3. 15D- SANDiFORT Defcriptio mufcu-
lorum hominis, L. B. ap, eosd. i^iu 4.
P^gg. 340.
£fl ifla mufculorum hifloria magno cum
labore ac fludio confcripta ideo, vt haberent
lecflores aii^uod compendium, tabulis al«
B I N I refpondens. Quae opera quam dura
ct improba fit, ii auflori darifllmo facile crc-
dehr, qui fimili via ingrcfli funt. Hinc vbi-
que fequitur albinvm, oflendit, qua ia
tabula, et quid fignificarit, addic, quae ev«
STAGHivs habet, interdum nec alios te-
fles omitiit» v. c. valsalvam, dvver-
NOIVM, VESALIVM, SANTORINVM,
COWPERVM, VERHEYENVM, C A S S E-
R I V M, idque potillimum in fedione prima,^
quae mufculorum in fingulis corporis regio^
hibus enumerationem vniuerfe coinplcclitur,
)n fedione vero fecunda^ fingulatim omnes
percenfet,^ cum memoratione tabulae al^,
B I N I vel E V s T A c H 1 1. Dcfcriptio ac-
curata et perfcda eft, oraiio, quoad eius fieri
potefl, pura, denique vlusH)reuiter didus»
hinc in certam fpem ingredimur, fore, vt
haec mufcuiorum hinoria cuiqtie anatomes
lludiofo auro carior breui reputctttr. Rari
* , Ff 3 cnim
4^4 J^* P^\ f^^ ^^^*
eoim funt anatoiiiici , qui tale opus dodam
ff rjbere vel pofliat, yel velint.
l^e Soleit, adore par ks Taurifquit fnr h
tnont Gotthcirdt, Diflertation de M le
paron de z tj r l a u b e n , Comman-
deur de 1* Ordre Royal et militaire de S.
Louis, Lieutenant*General des Arniect
du Roy etc, dediee a la Societe Helvcti-
que, aflembee a Olten, le 13 May, 17^2.
Turici apud Orellum et focios. 1782. 4
mai, I( pl. c. dim.
peritiflimum fe patriarum antiquitatum v\r
fum et Mufarum familiari cohfortio innutri*
tuni quam maxime aliis iam pluribus ingenii
monumcntis probauit auflor, licct Marti fna
(ludia proprie addixerit. DocTle explicat gcm.
main in mufeo Florentino feruatam , et a
(5 o ji I o dcfcriptam , vcl potius vberius illu^
flrat obferuationes g o r 1 1 de hac gemma,
fGemm. antiqu. T. II. tab. XIV. nr. 1. p. 3^)
Corne »Ia nimirum efl, paullo inelegantius,
quam vt pofTit a Romano artifice profefla
putari, fculpta, figuram habens iuuenis capite
^adiato, dextram exporrigentis, finiflra virgam
tenentis, infiflentis fundamento, xjuod fefe
^tollit fuDcr montium promincntiua) anfra.
• aos}
Zttr-Laubm de Sok Taurlfcis culto. 4^,f
<Sus; ad dextrum latus legitur vbx TAVPIC»
ad (ininrum apparct capra barbata, cornubus
duobus acutis, ^erfus dextram procedens.
Solis iiacc fymbola efle, lucnlenter apparef,^et
iimillima t{\ iigura (latuae Solis Rhodienn.
Vocem TAVPIC pro Taurifci infcriptai^ ief-
k, more antiquo, Graecas literas in artificuiu'
eperibus immifcendi Latinis, flatuit AiaHor.
Soiem vero ab andquis Gallis adoratum efle,
alia vetu(tatis documenta declarant. Taurifcot
autem, Gallicam origine, e Prouincia deduf
i^lam, Heluetis vicinam in Alpibus gentetn^
quac et Ttiricum, vrbeni, ftruxifle diciturj
g«mmam iftam Florentinam Soli dcdicafle,-
admodum efl verifimile. Nomen Taurifco»
rum a vocc Ccltica Tavr, quae montem figni^
ficat, deriuatur. Illis inter Alpes, quas incot--
lcbant, propria in prinm fcdcrs fuit mons, qui ,
iam ante Chriflianae jeligionis initia, nomen .
Goithurdt geflit, et qui ab antiquis fcriptori-
hus fummae Alpes vocari folet, qucm vcra
niedio aeuoChriflianicognominicuidamSan- «
^o Gcithnrdo, epifcopo Hildeficnfi, quenl .
feculo XH. Innocentius II, P. R. canonifauit,
facrum fecerunt. Nomcn vero illud, C/o/^r
hard, Celtico de fonte fluxit ; ardh antiquis .
Britannis idem erat, qupd, Latinis jffefi/mu/;
Qotihardt itaoue vtVDeumfummum vcl locum
Ff 4 Oei
4Ttf IlBiSMfumt.
DeiJiimmiitihrationifaeratumGgaifiest Va^
^ttur et mo$Uef illi m gemma Taurifca, d
Solif , Dei fummi , iniignia. Capra autefn,
,^uae in eadem conrpicitur^ex illo genere eft,
^ttod alcfif appellatur; harum enim Caelar
(B. G. VL i6.) confimiiem caprif figuram ejffi
leAatur. Incolae pagi l/^ranm/if, qui et ipfi
i Taurifcis delcendunt,^ et montis Gotthardt
li^ie Domini funt, ifl araiis fuis adhuc ha»
bent taiCrum ferum, a qua et nomen ^Vi ge-
runt ^r enim f. .Uren antiquis Gallis et
Germanis, et hodie ndhuc Heluetiat regio^
Hum quarumdam incolis , iaurum valet, fed
genus tauri, quod Romani vmm vocarunt;
Pari modo a X^urifcis, in Noricum et Pan-
noniam migrantibus,! cognatum fere nomea
liada e(l Siiriae marckionatuf, a voce Gcrma*
flica Stier. i e it y i v s autem (ad Virg. Ge^
ftrg. lib. II. c. ^74.) vrof dici aTfo rm oo^mf
t montibus, air, et in r v d b e c k 1 1 Atlsa-
ticis or, ur, urd valere loca falubria ei rupilms
^bfita, docemur. Apparer itaque, quani bene
llaec omnia cpnueniant fecum. VetudilTima
inentio, quam reperitnuS, f^raniae, vei yaSit
feu pagtlli t^raniae e(i e fec. XI. apod h b »-
M A M N V M ContraAum, qui in chronico ad
•. 751. narrat : Eto, j4vgiai Abbaf, a Theo^
tmhh> ok mtiem Cacoli im yr^fuam rttt^nt
Zur-Lanibm M ^ Tmr^ aiHo. ^%f
^(/?/ Ita enim reicribit AiK^or generq{iilimu8
e codice ReichenauieDn eiusdem fere, qua vi«
xit HERMANNvs, aetatis, qnum edita eic«
empla oinnia falib habeant: inMuraniam.
AccelTit eruditis his obferuadonibus , itk-
quibus tamen de f^ranirnjif pagi originibui
' plura ^ommemorantur, quam de Sote Tauri^
jcis adorato, pppendicula de infcriptibne lapi.
dari antiqua, cuius reliquias a fe primum de*
te<n:as in pppido Olten ingeniofiflimus m&tyt
integritati reftituere fludet, Eft vero infcri-
ptio fere tajis: AV GAIO NERONI
VLTRA IVR . • . • VALL ROMAN INVIf
CEPTV SVP.. AN.. ISANI VLTINA...
, .. . NAV STANTES POSVERVNT. Hoc
ita fere auiflor explet: Jnntmoriam (vel et*
iam Imperatari) Augufto Caio Neroni vBra
Jurae ( vel Juraffi) vallum Romanis inuii coe*
P^umfupra Aram (vel Aram amnem) vicarA
f^lfmatenfes nautae ftantes pofummt. Nequt
}id tamen piane perfpicua eft mens infcripdo*
nis, nifi quod documento eft antiquitatis 'vr«
bis Olien, feamque oHiii f^ltinam, (vel f^lti^
num potius) appellatam efie oOendat. Alia
^uaedam fauius vrbis memorabilia ex aeud
m^dio fcite illuOranmr.
ffi mn^
4^8 11. DtlibritnouU.
^ VifuUciae facri gemralif concilii Conflan^
iienJiT, queis S^fiionum IV et V. autbo-
ritas oecumenica vindicatur. Pragac,
apud Wolfg, Gcrle. 1781. o<5. VI pl.
AcSa agit aucflor igndtus, ct a dodiflimis
fheologis ecclefiae Romanae, Gallicanis prae«
ftrim, VtNATALE ALEXANPRO, BOS-
svETO, aliis, iam decertatas lites renouat.
Immodicos aucfloritatis pontificiae cultores,
notum e(i, robur ledionis IV et V. fynodi
Conflantienfis, quarnm decr^to difertifllme
l^flerta eft conciliis oecumenicis indiuifa po-
tefias fuprema in ecclefia , et ecclefiam vni-
ueriale(n repraefentandi dignitas, numquam
non fluduifte infringere, dum vcl eleuarent
^iatholicam audoritatciii concilii huius, vel de«
creta ibi dc fupremo conciliigeneralis hono-
re promulgata pertinuiffc tantum ad ifla tcm-
pora fingercnt, quibus nimirum fchifmatp
dilacerata cfTct ccdcfia. Has igitur obiedio-
ncs, et, quibus illae fulciri folebant a b e l-
I.ARMIN0, schellstrateniOj et
|iuius familiae fcriptoribus, argumcnta per-
fenfet ac diluit audlor harum vindiciarum, fo-
lide quidem fatis et accurate ( nam haec res
et per fe luce meridiana ciarior, ct occupata
iam efl a docliflimis viris) fcd nimis anxium
ie gerit caufae coofeflaeac liquidae adoreniy
vt
Stepting^tmminmm Uterarum. '4f^
vt qiu potenit vlteritis progredi/et fub impe*
rio I O S E P H I fecundi debebat etiam.. De-
nique vero Ailo non folum inuenuflo , (ed
impuro.et plane horrido vtitur,
CIari(Cmi ac magnifici viri lOSCPHt
STEPLiNG, iir vniu. Pragenfi aa. IL
et philof. D. difdplinar. mathem. et phy-
fic. Caefareo - regii PraeHdis acDiredlo-
ris etc. Literanm cotnmercitm eruditi
iu n priniis argumeuii, Wratislauiae fuqit*
Guil.TIieoph.Kornii. i^gx. 8. pagg. 66%,
. Rarum e(l noftro tempore, virorum docJo-
riim epiftoias amebaeas de rebus ad literaruo^
fludia fpei^antibus in lucem emitti. Quod
oam ojim facpius fieret, non parua inde in*
crementa lucratae funt variae eruditionis par.
tes, et exfiiterunt fitnul ingenii, fcientiaeque
daciflimorum virorum documenta, quafi do«
nieHica et minime fallacia, l^uae ciini frudin
infigni et voluptate magna verfarentur. Ha»*
bent hae quoque epiOolae a CL jstepliN'^
G I o, et ad eumdem fcriptae, bas virtiites^quaet
illas cognitu lcdluque dignas redditurae' funt
Qmnibus, qui hoc genus librorum adamant^
In primis bene pafcentur illarum leAiond
quotquoc drtes mathematicas etphyficasco^
4f O ll. De Htiris nGiSfi V
jgnoramus. At neque operae neque glorh!^
magnae laborem perfeck, quisqgis eft, quiun
famen, fi quis alius, is effet fcriptor Herodja^ '
nus, in cuius libris, turpiter iane deprauati^
idcuria Hbrariorum et editorum ac fatis diu '
temere rieglertis, partim fanandis et cxp04
licndis partim intcrpretandis vtiliter defudarc '
dtque meritum et decus praeclanim compar»^ ^
re fibi potuiffet. Quam quidem opporcunU
tatcm adeo fpreuit hic cditor, vt ulanc feci>-
rus et imparatus ad iOum recognoicendi et iU
luflrandi Herodiani laborem accefliffc, ac
tnercenarii infhir in illo verfatus cffe fatis fe*
flinanter, vidcatur. Textnm henk. ste»
p H A N I fideliter iterari curauk ; emendatio»
n6s eius ^t conie(fburas ipfi textui temere in-
felruit rer^ bmncs RQltqba omnia lcifHonii
verae vel probabilioris explorandae praefidiOL
f^ft.ZANBTTl et BONGIOVANNl k.
dliones varias ad Herodianum e cod. mC bi-
bliothecae S. Marci, alia) vel ignorauk vcl <
neglexit. politiani verfionem addidit^ '
quae tamen quum libera fit^ vt in illa Hero*
dianum agnofcere , stephano iudice; 3
demum poillnt, qui magnum in Graecae liii«
guae cognitionc progreffum fecerunt, parum
lan^ accommodata cfi ad confilium editoni^
tironibas quam inaximc gratum fadcDdi. Ii«
- ' * cce
tJirodiani hi/hrkrum ii6ri Vlll. 4^1
ifeefcnim fGribat, fc hanc vcrfioncm fro ver^
borumetfonfusexigentia paulo immutauifrc|
vix tamcn vcftigium aliquod immutationis
comparando deprefacndimus. Denique ad.
iecit notulas quasdam stefhani, mem-
Hiiy s Y L B V R G 1 1 que. Rcccntiorcs enim
alii, QuiHerodiano iiluftrando cum fruau
Ct laude operam dederunt, prorfum non in-
liotuerunt iiomini. ExfpciSamus igitur ad.
huc Herodiani editionem , quam nuper pol*
Jicjtu^ eft Ci. in M r s c H.
^ Lugduni Batauorum prodierunt quidam \u
Brianatomici, audlorc CI. SANniFORt
iique commendationc digniflimi, quippe et
xiaturam ad viuum exprimunt figurffc nitidif-
fiinae, et Jucida atque terfa orationc defcri-
bunrur res. Sed Jubet to^ percenfere ordine
tcmporis, quo apparuerunt. •
' I. EDVARD. SANDIFORT, Pro^Anat
Tabulae inteflini, L B. ap. v. d. Eyk et
^ Vygh. 1780. 4. c. figg. aen. quinque, 50 p.
Si verum eft et experientia coniprobatum.
arduam, fed fumme njeceflariam operam efle,
ft|0 quodque vifcus loco et nexu demonnranl
di et artificiofe exprimendi, dubitari nuUo
^nodo poteft^ quin Cl. s a n p ip o R •? y ^
Ff :fe laude^
4f i tl. Oi tibri^ nouh.
lattdes et plauTus proborum mereattkr^ dadi
defcriptionem et fitum inteflini duodeni ad
naturam quinque tabuiis delini^andutn cura*
bat. Nam et illud ab anteriori et pofleriori^
▼BCtto et pleno, integro et apcrto ventriculoi
fiftit, et dexnre defcribii. Hinc cflpite prioM)
vniuerfe refert (itum decurfumque duodcnii
iecundo praepai^ationeS| iconfi aptas, enarrati
tertio figuras explanat
* ^ EP. SANDiFORT Icotles heriliae 10«
guinalis congenitae L R. ap. v. d. Eyt
et Vygh 1781. 4* c tabb. aea. quatuor»
. Efl hernia cong^nita, n qua alia, curatiorl
anatomicorum inquifitione digna, quia inde
inagna operatort lux accenditur. Habet au«
tem cl. SANDit^ORT hoc veiuti priuuoi
atque proprium , vt figuris fuis morbofuoi
partium, iitum exprimendum curaret, ether^
niae iaguinaliscongenitae defcriptionem vbe.
riorem e cadaueris fedione daret, in bac pe^
fitonaeum nfequaquam, vt iii reliquis formiS|
in faccum extendi , fed vbi elongata ipCul
per anuium exabdomineprodu(Sio noncon-
trreuit, violenta preffione deorfum ferri omeiw
fum vei inteflinn, et teHis membrana conti»
ii^ri ofiendcret , inque eo caufam latere do«
^eret, qiiatVapeirto faccOi xiuddi cobfpiciatui^
tcfti$.
Sandifirfi tabutai inteftmi ete. 4f |
4tQ!s. Ha^c et alia plura kuc fpedantiado^
^e vir cL demonflrauitr
3. ^D. SANDIFORT Defcriptio inufcu.
loraai hominis, L. B. ap, eosd. i^gn 4.
Pgg. 340.
£fl ifla mufculorum hifloria magno cum
labore ac fludio confcripta idco, vt haberent
ledlores ali^uod compendium, tabulis al*
B I N I refpondens. Quae opera quam dura
ct improba fit, ii auflori cli^rifllmo facile cre-
deht, qui finjili vja ingrcili fqnt. Hinc vbi-
que fequitur a l b i n v m , onendit, qua ia
tibula, et quid fignificarit , addit , quae e v-
STAGHivs habet, interdum nec alios te-
fles omitiit, v. c. v A l s a l v a m, d v v e r-
NOIVM, VESALIVM, SANTORINVM,
COWPERVM, VERHEYENVM, CASSE-
R I V M, idque potiflimum in fedione prima^
quae mufculorum in fingulis corporis regio:
hibus enumerationem vniucrfe coinpleclitur,
Jn fedione vero fecunda. fingulatim omnes
percenfet," cum memoratione tabulae al^,
. B I N I vel E V s T A C H 1 1. Dcfcriptio ac-
curata et perfeda efl, oraiio, quoad eius fieri
potefl, pura, denique vfus^reuiter didus^
hinc in certam fpem ingredimur, Fore, vt
haec mufculorum hinoria cuiqtie anatomes
lludiofo auro carior breui reputctiur. Rari
.* . Ff 3 CDim
4f4 ^^* Dtjibritfumit.
eoim funt aDQftHuici, qui tale opus doAua
(^ribere vel pofliat, st\ velint.
1^9 Soleit, adori par kf Tanrirqtuf fitr b
mont Gotthardt Diflertation dc M le
paron de z tj r l a u b e n , Comman-
dcur de T Ordre Royal et militaire de S.
Louis, Licutcnant * Gencral des Armect
du Roy ctc, dediee a la Societe Helvcti-
que, aflembee a Olten, le 13 May, 1781.
Turici apud OrcUum ct focios^ 1782. 4
mai, I( pl. c. dim.
pcritifliinum fe patriarum antiquitatum vi-
fum ct Mufarum familiari cohfortio innutri*
tuin quam maxime aliis iam pluribus ingenii
monumcntis probauit auflor, licct Marti fua
(ludia proprie addixcrit. DocTle cxplicat gcm*
mam in mufeo Florentino fcruatam, ct a
O o XI 1 o dcfcriptam , vcl potius vberius illu*
flrat obferuationes g o r 1 1 de hac gemma»
("Gemm. antiqu. T. II. tab. XIV. nr. 1. p. 3^)
Corne »Ia nimirum efl, p^u]lo inclegantius,
quam vt pofTit a Romano artifice profefla
putari, fculpta, figuram habens iuucnis capite
^diato, dextram exporrigcntis, finiflra virgara
tenentis, infiflentis fundamento, quod fefo
^toUit fuDcr montium promincntium aofra.
^ • dttSj
Zttr-LMbm de Sok Taurlfcis culto. Hf^jf
^us; sid dextnim latus legitur vox TAVPIC»
ai finiftrum apparct capra barbata, cornubus
duobus acutis, ^erfus dextram procedens.
Solis iiacc fymbola efle,lucnJenter apparer, et
iimillima t{\ iigura (latuae Solis Rhodienn.
Vocem TAVPIC pro Taurifci infcriptaiti ief-
fe, more antiquo, Graecas literas in artificum'
eperibus immifcendi Latinis, flatuit AiaHor.
Sokm vero ab antiquis Gallis adoratum efle,
alia vetuflatis documenta declarant. Taurifcoi
autem, Gallicam origine, e Prouincia deduf
<S:)am, Heluetis vicinam in Alpibus genlein,
quac et Ttiricum, vrbeni, ftruxifle diciturj
gemmam iftam Florentinam Soti dcdicafle,-
admodum efl verifimile. Nomen Taurifco* .
rum a vocc Celtica Taur, quae montem figni^
ficat, deriuatur. Illis inter Alpes, quas incot*
lcbant, propria in prinm fedcrs fuit mons, qui
iam ante Chriflianae religionis initia, nomen .
Gotthurdt geflit, ct qui ab antiquis fcriptori-
hus fummae ^lpes vocari folet, quem vera
picdio aeuoChriflianicognominicuidamSan- >
^o Gctthnrdo, epifcopo Hildeficnfi, quenl .
feculo XH. Innoccn.tius II, l\ R. Ganonilauit,
facrum fecerunt. Nomcn vero illud, (jp/fr
hard, Celtico de fontc fluxit ; ardh antiquis .
firitannis idem erat, qupd. Latinis jff(fi/f»i/^;
Qotihardt itaoue vtVDeimfnmmum vcl locum
Ff 4 Dei
4Ttf /^- tti SMi usnif^
DeiJUmmitihrationifaeratumGgailiesiL Va^
^ttur et mo$Uet illi m gemma Taurifca, ct
Solif, Dei fummi, iniignia. Capra autetn,
,^uae in eadem confpicitur^ex illo genere e(^
^ttod alct.f appeliatur ; harum enim Caefar
(B. G. VL i6,) confimikm cafris figuram effk
leAatur. Incolae pagi l/^ramntfis, qui et ipfi
i Taurifcis delcendunt,^ et montis Gottbardt
li5die Domini funt, ifl araiis fuis adhuc ba»
bent taiCrum firum, a qua et nomen ^Vi ge-
runt ^r enim f. .Uren antiquis Galtis et
Germanis, et hodie odhuc Heluetiae regio4
num quarumdam incolis, iaurum valet, fed
genus tauri, quod Romani vrum vocarunt
Fari modo a Xaurifcis, in Noricum et Pan-
noniam migrantibus»^ cognatum fere nomea
liada e(l Siiriae marchionatuf, a voce Gcrma*
flica Stier. d e it v i v s autem (ad Virg. G^
ftrg. lib. II. c, ^74.) vrof dici d^o rm oofmf
t montibus, air, et in r v d b e c k 1 1 Atlaa*
tlds or, ur, urd valere loca falubria ei rftpilmf
affifa, docemur. Apparer iiaque, quam bene
llaec omnia cpnueniant fecum. VetufliiTima
inentio, quam reperimuS» Kramae, vcl yoHit
itxx pagelii l^raniae tl\ t fec. XL apad h Eft«
M A M N V M ContraAum, qui iti chronico ad
•• 751. narrat : Eto, j4ugiai Abbaf, a Theth
Mt^ ok 9dim Cofoli im yrMfuam nkgatia
Zur-Lmibm M ^ Tmr^ eulto. ^^f
^f/l^ ita enim refcribit Au<^or generq{iilimu8
e CQdice ReichenauieDn einsdem fere, qua vi«
xit HERMANNvs, aetatis, qnum edita tt*
empla omnia falib habeant: inMuraniam.
AccelTit eruditis his obferuationibus , ^n-
^uibus tamen de Franitfifif pagi originibui
plura ^ommemorantur, quam de Sole Tauri*
Jcis adorato, pppcndicula de infcriptionc lapi.
dari antiqua, cuius reliquias a fe primum de*
te<flas in oppido Olten ingcniofiflimus au(Sot
intcgritati reflituere fludet. Eft vero infcri-
. ptio fere tajis: AV GAIO NERONI
VLTRA IVR . . • . VALL ROMAN INVIf
CEPTV SVP.. AN.. ISANI VLTINA...
.... NAV STANTES POSVERVNT. Hoc
ita fere auclor explet: Jnmmoriam (vel et.
iam Imperatari) Augufto Caio Neroni vUra
Jurae ( vel Juraffi) vallum Romanis inuii coe*
ptum fupra Aram (vel Aram amnm) vicarA
J^Itinatettfes nautae ftantes pofiurunU Nequt
t\c tamen plane perfpicua eft mens infcriptio*
nis, nifi quod documento eft antiquitatis 'vr«
bis dlten, eamque oHm f^ltinam, (vel Flti^
num potius) appellatam efie oOendat. Alia
^uaedam huius vrbis memorabilia ex aeu4
medio fcite illuOranmr.
ffi nm
4^8 •'^* De" librif wmf.
•^ Vindidae facri gewralis coneilii Con/lm^
iienJiT, queis S^nrionum IV et V. autho-
ritas oecumenicj vindicatur. Pragac,
apud Wolfg. Gcrle, 1781. o&. VI pl.
A(fla agit aucflor ignotus, ct a docSifGmis
theo!*3g]S ecclefiae Romanae, Gallicanis prae«
f<r:im, VtNATALE ALEXANPRO, BOS*
svETO, aiiis, iam decertatas lites renouat.
Immodicos aucfloritatis pontificiae cultores,
notum e(i, robur leHlonis IV et V. fynodi
Conftantienfis, quarum decr^to difertifllime
'i^flerta eft conciliis oecumenicis indiuifa po-
tefUs fuprema in ecclefia , et ccclcfiam vni-
uerialem repraefentandi dignitas, numquam
non (luduifle infringere, dum vcl cleuarent
f atholicam audoritatcm concilii huius, vel de-
creta ibi dc fupremo concilii generalis hono-
re promulgata pertinuifie tantum ad iOa tcm-
pora fingercnt, quibus mmirum fchifmatfj
dilacerata cfTet ecdefia. Has igitur obie(flio-
nes, et, quibus illae fulciri folebant a b e l-
I.ARMINO, SCHELLSTRATENIO^ Ct
|iuius famillae fcriptoribus , argumcnta per-
^nfet ac dilult audor harum vindiciarum, fo-
lide quidem fatis ct accurate ( nam hacc res
et per fe luce meridiana ciarior, et occupqta
iam efl a doclifllimis viris) fed nimis anxium
ie gerit caufae coofeflacacliquidaeadorem,
vt
Stepting^tomminium Uterarum. '4f^
vt qui potcr^ vlterios progredi," et fub inipe*
rio I O S E P H I fuundi debebat etiam.. De*
luque vero flilo non folum inuenuflo , fed
iinpuro.et plane horrido vtitur,
Clarifllimi ac magnifici viri iosE?Ht
8TEPLING, iir vniu. Prdgen(i aa. IL
ct philof. D. difciplinar. mathem. et phy-
fic. Caefareo - regii Praefidis acDiredlo-
ris etc. Literanm coinmercium eruditi
eu n priniis argumeuii Wratislauiae fuqit*
Guil.Theoph.Kornii. 178^. 8. pagg. 66%,
, Rarum ert noftro tempore, vironim dodJo-
ri\n\ 'epiftolas amebaeas de rebus ad literaruip
iludia fped:antibus in lucem cmitti. Quod
ouiu o|im facpius iieret, :non parua inde in*
crementa lucratae funt variae eruditionis par«
tes , et exlHterunt fiinul ingenii, fcientiaequc
ciari/Iliiiorum virorum documenta, quafi do«
niefiica et minime fallacia, l^uac cunifruda
infigni et voluptate magna verfarcntur. Ha**
bent hae quo()ue epiOolae a CL j9TEPLIN'>
G I o,et ad eumdem fcriptae^has virtutes^quaei
illas cognitu leduque dignas redditurac funl
Qmnibus, qui hoc genus librorum adamantk
In primis bene palbentur illarum lcdiond
^uotquoc artes mathcmaticas et phyficas cq^
0q II. Di Brii mm,
ImH, fea potius tmering cogfiitat halmt
Quaroquam enim ta mQUis etiam attingQDtar
^uaeQioQfS philorophtcae, ct theologicae;
tamen illarum artium lariffim^ canipo plera^
i|ue argumeota dedu<f):) fuQt» quae tratflantui;
et de auibus fuas obferuationes, iudicia, et
inuenta fecum communicarunt inuicem illi
tiri, quorum epiftolae hac fyllogc comprc-
henduntur, Sunt vero praeter s t fi p 1. 1 k-
01 VM, nomina quaeaam claridima, vt
^OLPIli KVtERI, NOLLETI, DELA-
lCALLtl, B09C0VICHI1, HELLil, et
fltiorum, a quibus nihil vile, nihil ludicrum
»ut mediocre exfpedare fas erat. Quo au.
tetti ad iegenda^ has epiftolas alliciantur, qui*
kus iliarum nondum e(\ copia fa<fla, argu*
menta quarumdam breuiter exponemus. Sant
vero CX^ numero. In his nulla eO , quae
nihil comineat praeter <^ciofa alloquia er
iamiliarea amicorum iermones. Cum ^o l.
y I o, cuius magni philofopbi cogirata nemo
luc fiiie admirationis quodam fenfu perleget,
Srimamus' mStor hutus commercii praecipud
iflerit de lege Leibniri^na virium viuar^m,
^e virtbus animarum, de re(9a tangente cur-
isam in pundo, de fyflemate hannoniae prae-
(bbilitae, de peccato phrlofophico, de iuni*
£catioMJiomidia ex menle FroteAanifaiii tr
% : Catho.
Stepting immtf^dkiii Mtmtnt. i0t
Oitbolicorctni. Cum stscRd; S.I;etPro£
JngoIOad. colloquitur de variis pkckis philo'*
ibpbiae Wolfianae, de continuo et diuifibilt»
late continui. Ex Hissto, S. I. et Pro£
IngoKlad. quaerit, de fententiis c a s ili k i tt
^FLAKSTEEDii drca flellae polaris iaticuiL
dnem , acciptt ab illo faiflam obferuationend
Mercurii per difcum fdis transeuntis; receni
kt fuam de fixarum parallaxi fententiam^
{)roponit dubia oontra fynopfin anaflromiae
cometiae Halieiana^, et hypotbefin DBtAt
H I R 1 1 in computandis tabulis lunaribus^et&
XAiRivs laudatus, quod obferuationibuft
iiiis conflrmetur fyflema n e w t o n i, et ro^
Igatus , vt quid de adiundis velocitatis come^
tae fentiat, exponat^ difTerenti^m cometat
velocitatis compenfatione opus non haber#
demonflrat, et de aKis rebus obfertfata ac iui
dicia fua cum illo communicat. xrEKQA
L i N G E N i V s, S. I. et Indiarum geographuk
in auia Hifpanica, refert de feruore HifpaAo-
rum in addifcenda mathefi, de Regis muni*
ficentia in comparandis inflrumentis; viam
in niari explorari neque per funiculum nequ<»
per acum magneticum tuto pofle, agriofdt}
conciliat iuter fe Hifpanorum et Oallorum do
itguri» telluris diflenfum ; ob inaequalitateoi
teiefcopiorum ex folisfatellituiSlIOiibiilimep.
fiooi*
4^2 - JL DiMrismmf.^ '
iionibus et etnernohibus locorum latitadiaes
vix accurate defiDiri pofTe, ceofet. Cucn
M V B E R T 1 o, S. L et Pro£ Wirceburg. mul-
ta ia pritnis per literas contulit de connruen»
dis idoneit tnnruuientis variis^ fpeculo par^
bolico, quadraote et borologio anronomico^
niicrometro, macfaina planetarum ab hv*
B6RTIO inuenta, et aliis. — Sed fere de-
icribenda efleuit epiflolarum omnium, in pri»
mis illarum argiimenta, quas commutauic
8T6PLINGIVS CUm NOLLETO, EVLE-'
RO, TESSANECKIO, BOSCOVICHIO,
OESTERREiCHBRO etc. fi otiidquid vd
^ m^xime grauioris momenti ineflet , delibare
cuperemus. Rerum pondus compenfat liiii
fimplicitatem , faepe" et ineiegandam. la
theologia, qui voiuerint, cognoicent stbp*
L 1 N G V M ncerriinum et inexor<)bilem fidet
Catholicae propugnatorem aduerfus Frote*
ftaptes.
Anweifung einei Adepti, hermetifihe Sckrif'
ten nutzlich zu Ufen etc. i. e. Ifagoge A-
depti ad fcripta hermetica rite intelligen-
da, notis inflrudla et typis commifla t
^ Murario yvt^uos. iibero. LipC 1782« 8.
Cauea^
JJagogi adftriptar hemetka. 463
c CaUeat, quaefo, cuicunque fanum finciput
eR, ab huius^ libelli iedlione : non foium enim .
ne hllum quidem confert ad melius intelU-
genda eiusmodi fcripta, quae hermetica vd*
cantur, quaeque a ^onnullis magni nominis
cxfolluntur chemicis; fed praeterea abfurdit
fima continet, quae ei, quo Viuiitius, tempori,
•non exiguo dedecori funt. ' Vt cnim taceam
^fferta editoris perquam inf^mita, (proceifus
nimirum, ab opdmis adepli^ propoutos,cum
cadem quam nbn^inarunt fubftantia, repeti»
to%, minime cum illorum.fcriptis congruere^
jilos n fermone claro vti videantur, faifa pro«
^nere experimenta, vera autem aenigmati-
%m inuoluere:) au<5lor ipfe, de lapidis (icdi*
<JK philofophici virtutibusjoquens, certilTime
defipit. Hic enim vitrum non folum dudli«r
]e,\ malleoque obtemperans reddit, crudos (1*
licelB, ipfius impofitione, in gemmas pretio«p
ii(]fimas conuertit , morbos infanabiles tollit^
miracula fympathiae ope perpetrat, fefi quo-
qiie ingenii dotibus eximiis Hultos beat^ prae-
ripuumque ingrediens cuiusdam natutqf fpe*
€mi efl, in quo, quidquki jn fphaera ignis et
aeris, aquae et terrae lit, quicquid cogitatio-
num hominum in pedlore reconditarum, eft,
auin etiam praeterita etfutura ipfa^clare con*
^idenda Amt., . Cui qui fidcfn»fii9fil/pP^
dero
4H ' i7/IXr:fi^«Mcfc V
^e poteff, eapfQi iiifiiiiabile eft i nmSfgSttp^
Anctcyram. ^
T MMgmmfm die neu$ Hiftorie mndGiOfffkf.
pkie; i.e. ANT. FKBPER. BUSCHIN-
0 1 1 thefaomt renim Hifloricamm rt
Geograpbicanui]. P. Xl^J ciun i^
aeoeis. Halae ap. viduafD L L Cur^
- Qaae de Polonia ioitio huias Temi fu|^
^tantur dilTifrtaeiones, Infignes funt, et mai^
ine vtiles ad cognofcendum (latum, peteiib
tiam, numerum incoiarum, et diuitias, Jtuiip
regni. Notitiaeadeoaccurataeetprolixae^ qu»
ks hae fnnt, a nemine antea in publicam lu^
cem cmiffae fuerunt. Sequuntur,deiode ci^
feruata clrca rem miiitarem, quae curo editoft
aliquot abliinc anniscommunricataefunt,quo«
rumque auAorem detegere non potoit. Di6
fertatioiies adRuffiam pertinentes etiamfi nott
omiiino nouae funt, tanten bac forma et lim
Sa huic Tdmo inferi merebantuh Primt
it narrattionem de inuentis a Ruflis fa£Hs
sn mari A(iae et Aii>ericae interiacenti, avdo^
re PALLA8, qua celeberrimi c o X 1 1, Afu
gli , liber in compendiom redados eft. EjI
eilmdari^ P«tr^alitixHKhi(b£iM*fMgi|^
V '-• pliic#
«hioo anni 1711. tbtadrce verr^ eft H KAfiit^
Ver(io eenficiebatur, priusquam notum erat
cl BiisGHiNaio ipfuiti rALLAS ex Vim
%t\\o Coxiano eam particnlam, quaerescon*
.linebai ioMibris Germatitcis h^ndum expofi*
taS| in vium Geritianorum fupplementis fiMS
^rdilibus tnferuifTe. Attamc^ don poenituic
.tditorem^ primum FAiLAsit Opufculttm
incliefaurum fuum intuliiFe*- Altera commeil*
.tatio aiiiLLBRi de gentibus, quae oiiiti
.^ufl[iamincoluerunt,theotifca lingua nondtim
:^rodierat Tertia eodem m ii l 1 e r o aii..
. :Aore de epiApla agit, quati) Ludouicus XIIJL
jltx Galliae ad Tgar Michael Fedrovitcfa a*
Uaf fi:ripfi(le.dioitur. Qjiarta de conflitutin*
De imperii regnante Petro 11. Quinta pfa}rli«
.eiis et tiietereolotis commendanda e/t. Coti-
tinet frigoris dekriptionem quod expertus eft
jibl*i8ls in Siberia, et ifinDiBTOK
>nglu8 in America Septentriottab. Foflre*
|na defcriptio ex transadionibtM pbilofopbi-
cis defumta efl. His dilfertationibus deRul^
fia tnuSantibus fubiiciuntiir doenmentii , ^0%^
|>us vita Co.nids de Mttnic^ fuperioHbu^ tm^
mis fulius exppGta emendatqr et cenfirfDtftA*
Condant vero faaec epillolis ab ipfo Comite
j4 patrem ftium et Imperatricem Ru0bruh|
Catbaripam 1^| aj^teif^a fauiMS yel^Bfione;
466 11. Dt libris nomi.
icriptts, item Ktwris a Regc.BorufTorum Fridc*
:rico U. ad cuiKjem datis. Ref flj^tifticacTS.
•lenae et Poninieraniae^iDnlrunV^fine dubio
• lucis aflerent tabutae illae, quae qijinto loco
•huiusTQmi cxhibentur. Sexta ^trs fifiit ci-
«talogum clericorum Sardiniae. Tandcm'!
•' commentationes ad SinenGum res fpedantcs
. tomum hunc claudunt. Harum' prima cort-
tinet Amioti obferuationes fuper 3 cenfibiH
*Sinenfium, qui memorantiir in fexto voiooH-
^ne Memciref cihuernant P hifioire ~ desChi-
noir, a Paris 1780^ adiedis notis cdeb. db
/gvignes. liidicat de gvignes, Si»
nenlium rcgnum nondum comple<fli 120 d^
cies centena millia hominum. Haec licet
comu>entatio iain in Diario Gallico ^ovrmi
des ScQvans comparuerit, epiftola tamen I^
foitae I. F. GERiiLLON ad Reu. frain
cois nB LA CHAisB, Confefforero Rcw
gis Chrinianiflimi a. i6%9^ nunc primum pro.
dit. Intecprctis tum munere fungebatur, mif»
fus ab Imperatore Sinenfium ad legato6 Ruf-
jxcos in T^tftarte Orientali cum Sinehfibos
pacem fancituros. Varia narrat dc iiegotio
libi demandato, miffionariis etc
Corollariiim ad notitiam de libro cl. db
R a.s^i/ quam dedimus ^pra p. s89* '
CoroOat. ad nctit. libri d. 4e RogL 46^
KEki^iic^lrTvs ad cbd. 15^. monuit^
fomnium Mordeqai ibi extare Cbaldaice. 1«
*dem fomnium inter contenta codicuiii 380 et
•394 refert. Minus rcd.eigittir cJ. d e r o s s t
•I. c. p. leS. afHrmat, ignotum efTe, quinam
codices extra Italiam additamenta haec libeUi
Efther referant. Muitus eft idem auiflor in
laudanda pamphran Cbaldaica i Sani. VI, 19.
3uam'in codicePontiHcio inuenit ; atque ia«
e explicationem, quim dedir^ huius ioci v^
xatiffimi tuetur. £x codice 160. u e. Erfor*-
ten(i primo, quem inter et pontificium co*
^nationemintercedere '^le fufpicati fumos
p. 991. fimilem paraphrafin, fed paulo gie«
niorem ilia, quam exhibet codex pontificius^
oKm exfcripfimus , his conceptam verbisr;
pj^Ni N-i3Ji pyau; Noy -^ia^ya nhoi
K-13:i NASn P^-DHD Mhnpa U percujk
de /enioribuf populi LXXvirof, qui erani
mpl^betmquam quinqut^inta fniltia viroriinK
Codids huius paraphrafis ab impreffa faepe*
numero difcedit, ideoque dignaefl, quae a
viro harum literarttm peirito diligenter Gf^
cittiatur.
Cg % 111
TOEB. BEKQ-
fiftk C O. HIBBTA.
pagg.M-) LibcllfB parnsc
poodtfis «b ilL BEBG-
1« oiCilBnior, p^incipe
' hMod A
[ ccL Vk; tcme argiMif
pcrciBCQl, qood pcrilL
CBO VSTKOTITS (i^trfmknm Mima-d^
cAl cL vBBKSBi VoL L P. L pag. ipa)
? JiftBMirgor in^niMt Plrkiia^aniis
er notadoncs, qoas^
ct Bcaife |»ffa cft^ fiifios dcimbit
jBL Andor, tnrm hamimr DOfniDe noca cA ;
\ oBomarios tcrrac Glireae 47, o, cal*
I onidje s» 4» magncfiae alhae ^ s, alo»
9, o. OHCtialiB 5,4. ctpartiom ac{iio.
et voiatffiom i^ o, contiact Fari nu
tradatBtcrrafallonoip^qiianEi in moocs
Cffmmd m UJam ioocnioot, ^>€faMl AtU^
^^A. Tk 1 pmg.242.J compofita cft-e lerfM
filiceae 60^ 0« calcariae s, 7, magncfiae alba^
o, S; alomioo&r 11, 1, martialis 4, 7. et par-
tiimi ToiatiliQm it, o. Tandem in alk tcrrs
fiiUoQnm, qoam in AogBaeilla icgjlooc; qoas
Hampfhire vdcatur, ^fibdfttnt, amlyn xo(K#
tota detegtt terrae liliceae 51, 8, caicariae 3, a,
ni^gnedae^ albae o, 7 alutninafae 15,. o, mar«
ttdlis 3, 7, ec<jHae igne auolant, 15, ^. Haeo
fiiintna efV experimentorimi) tjuae cuin hac
lithomarga in(lituit ceL Vir, quaeque fudus
^efcribcre litnirutn anguHia prohibemur: fed
tota in hac analyfl perfictenda, tnethodiis ad*
hibtta quatn maxitne digna efl, quae aliis ex«
ettiplans ioco commendetur.
Butflaiii CL SCHWABE, fcholae oppi-
danae Re<3or, coepit nobiliora Anacre.vntis
edaria ferie programm^tum illuArare, Ger-
manico fermone. Initium fecit abod.XXVIiry
quam rede pulcherrimis adnumerat, et ia
qua ^oeta magnis iaudibus ceiebratam artetn
Zeuxis, quidquid in pluribus grattarutn eft
vcnerumque in vnutn congerendi, inirifice
imitatus eft. Praemiflis obieruationibus qui-
busdain de lioc artificio poetae^. duas veriio*
nes Theotifcas fuppeditat, ac diiudxat. Dc^
inde obferuationes circa fingula verba et or«
nafnenta or^tionis, re<ftatnque iecflionem, ad*
dit. Verf 3. ntauult cum alii$ iectionem vLOh
fftvs tueri pro rv^avvfy fed- caufatn aflFert mi-L
Bus idoneaoi, quia^ fi Anacreon rvfo^swfcri^
Ggr3 . pfiflet
^|ftg 111. Dt SbeUir iuaimidi
UL DtiibHHi academcuufchata^s.
VpfaHat diflertatiofltm chemkain deunr
hffi liihomargae praellde torb. kerq-
^CANN ventilftndaiii HfUt c. d. hierta.
(m. lul. itSx. 4* P^gg* 14*) Libdlus paraac
itioiis, fed raagoi ponderis.ab ilL fiERG»
if ANN, chetnicorum, ni fallimur, principe
„profe£lus fuo iure praefereundus baud e(l
JQ^s fubiecit examini cel« Vir, terrae argillar
ccae ad illud genus pertinent, quod perilL
CRONSTBDTivs {Verftuhetn Mtneralog.
cdit cl. VBRNSRi Vol. L P.I. f>^. ipa)
Bonune Uthomargae inlignioit. Prima^ cuiot
charadleres extemos, et mutationes, quasab
aqua, igoe et acidis pafTa cfl^ fofius defcribit
ill. Audor, terrae kmniae nomine nota eft ;
eiusque centenarius terrae Cliceae 47, o, cal*
^cariae crudae 5, 4, magneiiae albae 5, a, alo*
minofae t^, o, martialts^,^. etpartium aqoo-
£iruni et volatilium 17^ o, continet. Pari ra^
tione tradata terra fiiUomim^quam in monta
C^nmnd in Dalia* inueniunt , fSchtfied, Acad:
jlbh. Th.l pag.242j compoHta efte terrai
iiliceae do, o, caicariae 5, 7, magnedae albae^
o, ^y aluminofafi ii, ij martialis 4, 7. et par*
tium volatilium 18, o. Tandem in alta terra
fojionum^ quam in Angliae jlla regione, qoaa
Hampfhire vdcatur, ^fiodiunt, amlyn iofti*
tota detegk terrae liliceae 51, 8, cakariae 3, 3,
iu^gnedae^ albae o, 7 aluininafae 25,^ o, mar*
tt^lis 3, 7, ec <j«ae igne auolant, 15, ^. Haec
£iintBa eft experiinentomm ^ iquae cuin hac
lithouiarga in(lituit ceL Vir, quaeque fufius
^efcribcre Ittnitum anguHia prohibemur: fed
tota in hac analyfi perficienda, methodtis ad^
hibita quam maxime digna efl^ quae aliis ex«
ett)plaris ioco cDinmendetur.
Butjlaiii CL SCHWABE, fcholae oppi-
danae Re<3or, coepit nobiliora Auacre.vntis
cdaria ferie programmatutn illuArare, Ger-
manico fermone* Initium fecit ab od. XXVIiry-
quam rede pulcherriinis adnumerat, et iit
qua^oeta magnis iaudibus celebratam arteii^
Zeuxis, quidquid in pluribus gratiarum eft
vcnerumque in vnum congerendi, inirifice
itiiitatus eA. Praemiflis obieruationibus qui-
biisdam de hoc artificio poetac^duas verlio.
nes Theotiicas fuppeditat» ac diiud^cat. De««
inde obferuationes circa fii^gula verba et or«
namenta or^tionis, re<^amque le(f)ionem, ad^
dit« Verf 3. ntauult cum aiii$ leciionem vwh
fftvs tueri pro rv^avve, fed* caufam affert mU
Bus idoneain, quii^ fi Anacreon rvfo^yiKifcji»
. i Gg:3 . pfiflet
^^ JJl, J)i l^if acadmicU
pfiflet, librarius nemo pro bac.vocc voccm
idiam, fioe dubio fibi minus notam, xci^yf
repofiturus eflct; quafi fcilicct librarii vctcr c$
Cumpucris noflris prius larinum vocabuliun
l^/nmfittj, quam Graccum xoi^avo^ didiciffc
putandi fint — TlefCPv^os verf. ii. idem cflc,
quod (jtgXus nolim vd proptcrca dici , quia
vcrf 7. alteniip hoc vcrbum dc re eadcm oc-
corrit 5 cft v6ro VQ^Cpvq. cpitbcton ni imuu
qm nitentis fptendtntirque, quarc dc albo, oi-
gro, rubroque colorc acquo iurc vfurpari
^oulueuit.
. Lipfiae m. M»t b. a. diff. inauguralcra
tkeolog. habuit M. 10. gottlob rich.
T B R, Paflor prim ct Supcrint. Freybcrgcn-
^: Db Jacobo Schenkio in frriptif Juif non
jinfinomo. (pagg. 3^ 4*) Minima partc It-
bclli id egit, quod promittit titulus. Nani de
Antinomorum crrorc primum pracfetus dk
|ufius, quam opus crat. moshemivm ]c*
pius iulto putat de boc crrorc fcnfiiTc, Anti»
pomosque non modo Mofaicae legis inniti>
|ionem,fed omnem omnino lcgis dodrinaas
•tiam a Chriflo pcrccptam, fprcoifle, vt ad
ludaeos vnice pertinetitcm, quamquam, noo
^imMum }dcm err or fucrit, fcd aUi atrodot»
ttfckolaftkif.^ '• J^ 471-
aHf excufi^tiire pcccauerint. Hinc latius lanl
e;^p^iatur, et monet, ndflris etiam diebui^"
eaindem cantilenam rcpeti a quibusdam, vt'
a sTEiNBARTO, cuius de jdignitate et
vfu V. T. in difciplina Chrifliana lententiam^
rafutat. Deinde ad ve«eres Antinomos redit,-.
et quomodo litem cum ilHs a<flam putat di*
ri^iii pofTe, explicat Tandem ad s c h js n- -
K I V M fimm defertur, in aula Henrici, Sai- *
x«niae ducis^ Freybergenfi coricionatorem
et facrorum euangelicorum In hac ciuitate -
inflauratorem, nifi priiuum, certe imer pri-^
mos, Quae de illo ab aliis mandata funt me*
moriae, diligenter exfcripfit ; at fane non vi*
dco, optrae pretium fuiffe difquirere, vtrura'^
homo hic, fatis obfcurus, nec fcriptis nec fa- '
ftis clarus, propter pefiimam et turbulentifll-
roam indolem ab optimis quibusque Euange-
licorum contemtus' ac notatus (aut^or vefo
nofter eiim propterea dicit immorialttate no^
f»mi/^ona/ttm)Antinomusfuerit nec ne. Au-
(Im fine librorum ab illo fcriptorum notitia,
ex rebus ab illo geflis cnm dvrtvofjLioLS et «Vc-
lAtus pertinaciffimaeconuincere. AucSorvero
noller pro vera et orthodoxa schenkii
dodrina e duabus fcriptiunculis eius inflituit,
breuem quidem fatis, at nobis tamen longatn
nimis apologiam.
Gg4 Lipfae
4r* -WX B$
mSpicHm cA CL le. 9»orci. bccivi^
pcogfafBnune, qoo de vitt AQteccfforo «
JHcmere, b. n%n%. gqttlibb rRA»>
K. 1 1, ekg^tcr diflcniir. Nat» cm ?. 170$:
edoc^ciis dh aoDHCulo, lOo VioaricDfi, LU
p(i am nit0j« a. if^ pracccptoccs fccvtas e|;fe>
giis^.K^^friofii, lUdigcrun), Cdncadtim, Ri.
tiiaum, aiio% lireris biHorids, pbiloiopbidi
9^ iuriJicb bCAC ionro^os a. 17^ booorcis
M^iftri* mox it A^hiarii 6cok. pbilo£ os-
dos cft, (chol^ apcniit, et a. 1737 caofi» io
fofo agcrc ^oepit. Inreret et (criptit prae*
chris do<f1rio4c fodc ^Aom com orbc cfo-
djto communica-Jit, '^ae icript? vcKmos hoc
libcllo enumerara) fed fcro £Mis»rano ocmpe
i74t» Profedar iaris pobl. is<|oe extraoni ^
pellatus cfl, cum Oipcodio C tbalcronim, %,
ll(fs aotan ordioarios oioralium ct poiitPro-
fdTor. Nequc poft jilud tempos, pftcter me-
dtocres hutus mofleris reditus, quid<|08m be*
ne5cii aut bonoris academici babuit Excni.
plo illum eiTe cupit Cl. c c e 1 v a viri rcrrcat
diligenti^e et confti>otjae, qoeni imn»cn&
prorru<: lccftione inOFUiftuin io rtbus bifloricii
viuam btbliotbecam appcllnres, qoi ofnncs ie>
t% omniotn aetatoip hiOoricos perreptaiicitL
Taicm vero tdnim ab exi^uQ «u^laruin oo-
S1C.'0
M^ fihiib/Hiui M 4ti
ttKf^ |rei|QMtat|]m ^efle, non miruRi tit fibi
ifidcri amplitis, poOquain cognouerit, vulgi^,
difcentiura nihil fcre fpedarc et fufpicere, ni-
.jfir ipeciera fenfus fcrientem, orationi$ fuaui-
Utem er volubilitatein, ac nullo modo fe puw
tare proficerepoirequidquam ab eo viro,qui
moribus antiquam fimplicitatem riferret, ye*
(^itu incedcret alicniore ab noilri feculi coiU
fuetudine, etcuiiiscapillkUTientum proauorum
noflrorum tempore confedlum vider^tuc».
Haec vero onmia ilium a tt&o curfii noi|
mocafTe, et fuilTe omnino, qui cuin amarenl
ortiarentque viros dodilTunoi, multosqud
Frincipum aiiacos; immo Henricum Princi*'
pemSch^arzburgico- Sondersliufanum ei di^
gnitatem Coiuitis Palatini Caefarei a. 1749
vitro concefriiTe. Aniini eum integritate ae
pietate infigni, frugalitate vero tanta fuifie, v^
licet in re permediocrixopfUtutus, tamen bi.
hiiothecam colligeret multo inflrudiflimamy
.inaxime in genere hiflorico et iuridico. Eic
Iiuius bibliothecae venditione, quae pecumt
fliiffet coada, eam philofophorum ordini lc^
gauit, vt ex foenore tum flipendia diAf ibuik
l:entur literarum ftudiofis, tum al^ quoc^i
lcgata certis perfohis quibusdam foluerentur^
Dtbiit 10 ooehbatu d. XIIII Sept a. 1781 tridu^
474' ^^^* Ds libeSifhAdemicU
poft mtgnutn ernestivm, narafino fe«
suU.
Hdmfladu dUrcrtationcin medienm , prai-
eipua hifdropi oppojtta rmedia luftranlem, pro
gradu dodloris publicc m. Augufto derendit'
FRIDERICVS FRANCISCVS LVDOVI-
CV8 BODE, Brunouiccnfis. (4. pagg. 31.)
Coicunque tot eamqCie diuerfa cffedu, plane-
que contraria ad hydropem cUranduR\ com-
mendari rcmedia, iiiirum videatnr, illi iure'
ffto regerit exper. auStor morbum, cui tara
multae fibique faepe oppofitae cauffae remo-
tiores viam ftemant, diucriam omnino me-'
dendi inethodumpoOulare; iiinc cautnm re-
mediorum congruorum deIe<H:um quain ma-.
xime requiri: quibus rationibus motus an-
dor huius argumenti materiam fibi fumfiV
ipeciminis ioco vberius pertra<5andam. Ad
aebellaDdum hydropem adhibita funt in ge-
nere purgantia, diuretica, vomitoria, diapho-
petica, reloluentta etfal!uantia,infpiflantia,ro-
borantia, fopientia, antifcptica, cmolKentia,
mtifcorbutica ; venaefecSio, emifi^aria artefa-
c9a, et paracenthefis Hydragoga, vt radix, re-
ilnaque iaJappae, flammonium, elateriuni,
gummigutta, colocynthis, gratiola, nonnifi in
jm\i ioitio, corporis confiitutione firmior^
viribos
etfihotalUcifS 47^
vidbus adhuc TigentH>as adhibeDda funt Lon^ '
ge tutius funt iDitiora, rheum, cremor tarta*
ri, tamarindi, fenna, falid media honnulla;
quae x>mnia, minori porreda don, copibBo-
rcm fimul vrinae excretionem -cientj quac- '
que inter pilulae Bacheri et Milmanni me*^
thodus prae primis laudantur. Purgantibus'
in curando morbo diuretica palmam praeri«
piunt, quorum &cile princeps fciija videtur^
licet non ab omni vituperatione vacua, ei--
que acccdens coichicum: quae (i aegri non
iecant, tentanda funt falia , acida alcalina et *
snedia^ aliaque, vt baccae iuniperi, millepe-
dum fuicus, radix hellebofi nigri, balfama na- '
tjua,interdnm aquae foteriae. Vomitum ex-*
cttantibus laudetn quidcrti omnem non dctra*
hit; fed. maxime circumfcribit: et emctids
refradiori doii datis potius fauet. De fortio»
ribus fudori feris difluadet, eligen^ potius*'le-^
niora; infufum florum arnicae fai^ibuci, ber-
bae fcordii, ligni faflafras, guaiaci, iunipeii,
vincetoxici, vinum andmoniatum cum opii
tincftura, puluerem lJonm,{^\x\i\im Minder.,
cmetica refraiHa dofi, fulphur, camphoram,-
aethiopem antimonialem , fimiliaque, atque*
externa quaeque huius generis remedia non^
fpernit. Humec^antia et potum largioreint
idepefahitariacenfetj nec inious atteitttai^ti%
vt
47&> m* D$. Mtllid M^muii
«t AT^tmta vsiria, gummata ferulacei «tnara,'
{alsa alc^lina etc. Mercurialia non feinper»
(fd faepe profunt ; qum od ipfsim faliuatio^
nem continuata. (n nimia humorum tenui^
tate incraiTantia, vidus ficrior, ivic, gelatinora;
et mucilaginQfa locum habent, vt et ta, quaf
mmiam aquaecopi^m corpore educunt Ma«
gnae cprports Uxitati medentur roborantia,
cortex peruui<inus, manialia vihun) mercicum'
adHringens, fridliones, fpirituoAie fafciatio-
nes, corporis exercitationes. Gpiata, fpasmos
cbloresque -tollendo, transrpiratioiicm pro«
mouendo iuuare etiam poffunt; quod etiam
de acidis, vegetabilibus et mineralibus, vt re-
mediis antifepticis, valct ; fubindc etiam emol-
.lientia externe adhibita, inprimis inundio
oleofa Gonferunt. Antifcorbuticis locus eft,
f\ hydrops cum fcorbuto complicatus e(\ j" et'
vcnacfedioni, fi ortus e(l ab euacudttonibus
fanguineis fuppreflis, aut H illi plethora A>-
ciata eft. Euacuatio aquae coilecflae per ex-
terna auxilia, vti vcficatoria, vfliones fonta-
neilae fetacea fcdriflc^tiones, proticua quidem
videntur; fed ob mctuendam gangraenam
circuqifpedione opus eft. Quodfi aqua in
corporis cauitatibus haereat, ad punduram
ceciii-rere fotent medici , quae (i tempeftiuc
i0AitU9t0r,p^rt^qVQ ju>];iliorcs nondum ero.
.T tt fdudafiuitl 477
^K⁢ non folum pericalo vacaf, atque le.
uamen af&rt ; fcd etiam remcdiorum exbi-
beadoraii) efficaciam,detrada nimiriim aquae^
Tifcera vafaque reforbentia comprimentii,
icopia ddiuuare valet In fine tandcm huiof
diflertationiff, fingulari cum fludio confcri*
ptae, d. audor fuadet, ortum a fcabie retro*
prefla dirum iiydropem corare per materiei
ibabiofae infitionem.
////. Noua Hteraria.
Mogunfiae primus ex Proteftantium eccle^
fia t^rofeflbr publicus , difciplinarum nempo
#econom. et cameralium denoniinatus efl
Cel. D E p F E 1 F P E R, anipliflimo flipendio,
quod ipfe fibi flipulatus erat permiuu £1^
doris, donatus.
Petropoli luffu Imperatricis Ruflorum Q.
^ALLAS plantarum vtiliorum ac notabiliOu
rum omnium, quae in imperio Rudico inu4«,
niuntur, defcriptionem parat^ figuris colora-
th circiter DC illuflrandam. Iiiipenfas priU
tiofiflimi huius operis ipfa praebebit Impertf-
trix, et exemplaria eius deinceps donabit,^*
bu^ volet»
..... mmBmMmmm
47S ^^^^' Noua titgrariiL
VitAtrgttt vir dodtfEmos, bbmi*M.
GOTTLIEB LAVRENT. BODEN, PoeC
. ProfeiTor, d. XX >Noa ex virae huius inife-
riis tandein Itberafos eft, poflqnani totum
abhinc anaiim trini delirio ego^at, io quod
epilepfia tatfiiis inciderat Nondum aetads
aiMiam qutnquagefimpn intrarat
. *<s£oi€KB et BiESTEB, viri celcbem*
nii, edere iecum connituerunt, {ingulis mefl-
fibus anni proximi^ {criptum populare, Bar"
Unifche Monatsfchrift, quo compfebendentur,
i) noua ex toto fcientiarom ambitu, quatenos
etiam ab indodts pefnofcendus eft ; 2) reia-
tiones degentibus earumque moribus, quo«
cunque terram orbis angulo lateant; 3) ob«
ieruationes fuper conditione phyHca morali
'et ciuili hominum; 4) biograpbiae virorum
uiinus celebritatisi quam par efi, naiflorum^;
5) fupplementa ad cognitionem linguae et
li^eraturae.Germanicae e temporibus veteri*
*bas et recentioribus; d)vernonesmonumen»
torum necdum fatis cognitorum antiquitatis;
7) excerpta ex raris fcriptis exteris argumen-
ti popularis ; S) mifcellanea, etiam poemata.
Faf^iculi finguli conflant 6 gr.
^Altorfii nunc Prof. theol. ordin. accepit S.
Reu. iVNOC, Pafiorhucusque & Helenae
1111. Noaa titeraria. j^j^
in territorio Norimbergenfi, aucflor libri:
^ JPhiloJophifche und theologifche 'Auffdtze.
Berotini cdleberriimis nicolai defcri-
ptionem itineris, quod pcr Germaniam ct
j Helaetiam a. 1781. fecit, in publicam lucem
. cmittere . parat. In bina priora volumina,
, proximis nundinis Lipficniibus, vt fpes eft,
. proditura, foluitur vsque ad feflum Pafchatos
1783 vnus thal. decero gr.
Goettingfxe Hl. m i c h a e l i s cditurus cft
jhaleSta ad lexicon Hebraicum,
* " Deffauiae Cl. « a s B d o w nuper ad cccle»
' Cae )R.eformatae communionem tranfiit.
» ■ ' .1 ^
INDEX.
7, Am:edota.
De tabola xylographica tentation. daemo-
nis. pag. 385
JL.De tibrif nouis^
I,. De Rofli (pecim. var. feftion. et Chald.
Efth. additatnenta ex ccd. pontif. p. 389
:>. Gruner Bibliothek d. atten Aerzte. P. 2.
^398
3. Bdckntatm ilh. die Btitzabteiter. p. 40^
4'.HefsUberdieLehren, Thaten u. Sdiick-
\ fale mf Herm. p. 464
5. Lunz Lehrbegr. der nothigfl. Kenntnlfff.
* ^ - . f>- 4W
i, Grau4na$in iiStetifdu ff^ocBinbl. p. 42Z
7.
48o Ifukx.
f. Gk/Utier wm Frieftd. JP* '**
i. FragmeHt emes Ferfnchs Uber Offenbalr.
^. Habertins Reichsgefchiehte. T. XII. p. 428
10. ReinhchrdmedicMifcheslVochenbL f.^^
tt. Henningsv.EntzUnd. d. Magens. p. 434
. ia.. Annal. ier Bai&fch. Literatur. p. 436
13- Mumleru. Leske fhyfic. M. meAc. Ah'
handiung. P-431>
14. Faciicompend. dideft<ir.Gfaecar. p. 440
> 15. Bnchhave Entdeck. e. neuen MittelsfteUi
d. Chinarinde. p. 441
16. Repert&r. f. d. hibi. u. morgenL Literat.
P. XI. p. 44}
' J7« Theden Bemerk. z. ITlmdarznejfkumft u.
Arznetfgelahrtheit. p. 417
li. Herodiani hiftor. p. 449
• " 19. Sandifort. libri anatotiiid. p. 451
20. B. de Zur.Lauben Spleii ador^ par les
Taurifques. »p. 45^4
^ jll. Vindioiae f. gener. cdnciL ConftandenC
P- 458
d2. Stepling literar. commerc. p 439
Z$. Anweif. e. Adept. hermet. &chrifi. ^
tefen. ^ . p. 461
24. Bufchings Magazm f. d. thftor. und
Geogr. P. XVL p. 464
■ is» CoroUarium ad notitiam de libro t\. De
RoiliL p. 466
JIJ. DeUbeUifacademiciseifekok^ii.f.\6%
iW. Noua Hterarid. 1^»477
/
491
AWNALES LIT^ARH.
' DECEMBEft
/j AntcdotCL
' I)i Jragkem SiiaufiiMd tMoiieM pli^
Utta^ Heim/hdienpf. '
f* bri ne^io quas qui^duuias contineptis
}|j iauQcfa;p3n({,^atifie amxum, erat, ^licet
jCS^ecQoifiauni ilLdyCuius Varias ledlipnes nQ«
Mf de^musy amiqujtatjB fom^e jiOn multum
Jifperet: bonitatftamen etprj^efUntiamagno*
fwe ^intecelUt.. Doiendum tantum cft, exi-
ga^meSk ^^iscM^rm^ et indpereyji
^^iytm j{nM^ania Hirculei, belli lugur-
thini cap. XVIIL oe^nerevd^rapap.XlX. alifif'^
que vrbes in ora maritima eondtdere. haeque.
Haec occnpant ibjuim adu^um formae quam
vulgo appeUApL auartam** A^^^^uin ^^
arde tegmmi adnaeferat, vt ilBnc nonni^ ifl«
T^tt^ ^mjk^ ,9)(^t>fanf^ aiie|li pftuent
4kzitftMiiiJtoaMeo^
jro gknmm^fKO fmm. C'
Et wMudikui- iar jt Lke.
^ Onbognpiiiaai oocfidl
^ cx lus €if iWiiiBf pcc r MgiiuL tmpUvnttU
dnJL M^ Kma^mm. Sbks. Plumus,
hmt. Em «tas feigaieod^leAioiieSy cooi
fidkktte ConiiBi c^kd. XVIOL j. MAtr
fwoyljmi, oauSoJSn. $. uu^ifqm hi abeos. 7«
^«s «giatfre. t. faoc iSi wuppaBa tKumi:
fic FafaricuB. L qoom 700 aimomni ede at
finnac Cordas. n. «Muar Nmmidiui. ita
codd. oo]miffi,c qidxisFsMc. L Corredum
videjar ia Nmuddae. u. Dnndi^ ▼( ceferi co»
diccs praeterGDcIplL qaartot, togart. NomuL
dbftjja ijl. kaicodd. XIX. i. mnuuiniai ^r»
/ta oiani&fto errore. pkbt etaBt. Ita Fa-
brician. L a prima fnana, arqoe ficln texta
ccfidoois fuae lcgaidum efle moiict CortiQi
ad calcem iibtl «'
IL De tibrif Muis^
Nem^ Apohgii ete. h. t. Noaa Apolo^
Apocdypfcos loJunoii^ aud. D. o o t t«
' • * - / ioi
Storr Noua apohgh jfpoea!. loh. ^g)
LOB CHRISTIANO, STORR. Ttt.
bingae ap. Heerbrandt. 17^3. I Alph. eC
plagg. y 8V0. . ,
la congerendis monumentis hifloricis di-
ligenriam , in examinando pondere iingulo»
rum fubtiiitatem, vtramque reliquis ipfius fcri*
ptis iam fatis teftatam, his uandiciis, ad defen-
dendam originem Apocalypfeos diuinam et
ab apoHolo profedam compofitis, egregie
audor do^^iflimus comprobaffe nobis vide*
tur ei, quisquis libero animonecdum praeiu-
dicatis opinionibus imbuto ad ledionem ad>
cefferit. Ex Hartwigiana in primis Apolo*
gia^ quam in animo maxime verfatam titulus
indicat, quae conHrmiandae Reuelationis au«.
<floritati inferuire vi(a funt ipfi, in vfus fuos
conuertir, ab interpretatione eius longe rece-
^ens. Neque tamen curam fibi praecipuam
foide, in praefatione monet, difficillimi libri
expofitionem implicatam, fed veritatis defen-
iionem fe potilTimum pro fcopo liabuifle»
Itaque oftendit, Hieronymum, veierUm fcri*
ptorum audoritatem fecutum, etfi LatinoB'
luo tempore Epiflolam ad Hebraeos, quia
4e aucflore parum conftiterft, fcriptis canoni*
cis ( cataiogum intelligeremus praeledlionum
publicarum, in quem etiam^ aliquid humana-
rum commemationum , quafi pofi ilia legen^
Hh % duaif
'484 ^ DtBbrii
Jtnn, referri menmiifiitis) non ^eed&^t^
Gf9tco% tiHecn Jtio fmpnre Apoca!ypfin non
eadem Kbenate (haentationeni ioiel^aui^
.^talis in Ebfebio apparet) ii^apcre <ttcat»
lianc perinde alfie iilam tan<|Qani emiifati'
Mf Uflmumio firmaias , lioet jnkkeai adtier&i-
wionua in vtraqoe ecclefia jMraeuiderit, recc»
tiorom tergitieriatiooem io agoofiDenda aq^
baroni avQekrix flocci pepeodifTe. Eote-
liiom ex luera haefitatione, (quae fi TalerQi»
Danietis qooqoe oumeri Xll, ii iq. immo in
laco ab i^(6. CfariAo grauiflime approbaco»
£sif^ tX. dubitadonem motlere dcbebaot!)
quia abnfom toliere cupiuerit, anibigerey ^
trum TW cm'iAryofcmi£', ad qiwn pstcoa
ioclioat, ao reTc opu^soyooidhtots Apo<^7pfin
odfixifcsjnret ctim Dionyfio fuo; fbrtaiTe #
0/ttf 6bi(ctiri nomintSv qui partet viri admn>
tiooem nacfi Cs^arentur, vt optif non fiuflci;
Eurebio^n^ fmiio//p/ appellantem, fublcfiie
£dei infitnul9ri; idque taoto minns, quuin
fofius Dionyfi)-verbismodertum ac pium £»
ium^ patHim p L VTH B R I noftri iudicio »>
iieoum^ ineire^cb au^or mooflnHierit. bi.
tSBrea ex^his t€^igi& aoxiiranitni conipicaii
colHgiv Eufebium ,. quia Ufiorkif argumendi
iententiilai fibi arridcacem ncm cotrobom^
ri^ odia ooinino noa r^rifle} alioqoiQ ai»
daacr.
Siorr Noua apotogia ApoMU loh. ^%^
(iadcr, jraluo rebgiofiorum ludido, codciii
iure, 'quo refjqua fcripta, quae pro diuinig
habuerit, ad diTi^eyofjievoc referre debuifle,
hifi antiquitus rols ciJLoXoyoviAsvots accenferi
oinnis menioria coinprobaflet. Hinc, vel fi
Laodiceni concilii canon fexagefimus fpurius
inuentus non fuiilet, ab odio Mpntaninarum,
in canone ocflauo clucente , fatis probabileiii
peti potuifle iudicii aduerfi explicationem.
roflea noua opiniQnum commenta, quibus
fauere .vifa fit Apocalypfis, faciliorem apud
rede fentientes viam fecifle dubitationibus,
audloritateEufebii fiincixtatis. His argqneien-
is tanto maiorem tribueremus fidem/qui^
faepius experti fumus, eos, qui criticis aut ni«
floricis rationibus, ad amputandum caput k
caudam N. T. -fe non fatis munitos efle fen«
tirent, ficubi, etiam in medio codice, ^iiXo
cuangelico aut epiflolico opiniones fuas re?
iclli vidiflent , fuipedum fibi dicere nLjnc li-
irum , nunc di<Sa fingula, Tanti praeterea
niaioris momenti nobis videtur Apocalypfcos
defenfio, quod ad penitius perciptendam viin
locorum muUorMm in prophetis V.T prae-
ftantiflimi commentarii inflar eft- Haclenus
diligentifllmo hiftoriarum fcrutatori afTemiti
.fumus Uibentes. Quaqdoautem ex inentiunc
tubae i Cor. XV. (quam Paullus, nifi ex n^
* Hh 3 ' tura
486 Jl. D$ Sbris nams^
tura ct notione Iinperatoris, cx verbis Chrifii
Matth. XXIV, 91. petere potuit) ledam conii«
cit et approbatam ab hoc Apocalypiin, noQ
latis mentem eius a nobis capi fatemiu'. To-
nitra enim, ni fallimur, diuini Imperatoris
aduentantis aut redeuntis (Pf. XLVII.) fignum
praebet; ficut in angtico carmine:
Thtri, like a trumpet, loud and firong,
Thy i\i\mAtv Jhakts our toajl;
Whih the red lightmngs wave alongp
The banners of thine hoji.
Et quanquam ipfi ex pleniori mentione
Verbi (vocis, vocabuli, nominis) diuini, Apoc.
XIX, 13. colL Icf. LXIII, I. compar. LXII, 12.
II. ( in'') in rZ Acy» TCrr 0EO"^T, tan-
quam ovo/mti 0 ovoeii^ oiosv et fin etvTcff^ (0
W na) 0 ?v x«i 0 i^ofjLevos,) plenitis enua-
tiato, perfentifcere nobis viHemur originem
atquc aetatem compellationis correpiioris rcJJ
Myov, rat QVT\ luaaeorum confimillimae, et
xnaioris aetatis Apocalypd tribucodae vefii-
gium (iue apud Clementem Alexandrinum,
. iiue apud 1 ertullianum (nam fcheduiam me-
morialem perdidimus) aliquando animaduer-
tere fubobfcure meminimus, plus tamen ia
argumentis Storriqnis defenGoni antiquitatis
£ragmentiCaioad£:ripti, adfirmandam by.
potl^
Storr Noua apotogia Apoeat. loh.^ 4S^
pbthefin de ledaPaullo Apocalypfi fufficicn-
!is, tribuimus; quam foituitae ifli tubae mcn»
Uoni. Veram vltra pcrfequi nod vacat li-
brum accuratae dodrinae pferiumV ci ex no«
firo ftrbitrio in bac quaeflione rAi^Cttw/. Tan-
tiini ofeiter defiderium exprimere nobis liceat,
vt ci. H A s s E N c A M p r o ' ad Tfecudendas,
vel etiam Reptrtorio inferendas, AnnotatiO"
nes fu3s, (^Anmerkungm ilber die lefzte Pa*
ragr^phen dts Herrn Hofr: MlckaeHs Eintei^'
ltu72g in d. S. 'd. N. B. von 1. M. H. Marb.^
lySy.J propter nomen aucfloris fuppreflum-
Trolnus, quam dignafe funt,"vuigo cogiiitas,'
easque a storrio fubinde laudatas, ani-
mum apponcre piaccat»
V. '
Die Siitid/hth etc. h.e. Contemplationes.
>.. . idiUiuii, ad illuflffandam liifforiam natu*
rae fcriptae, au<Sore f R i d. g v i l.
i s A c K, a conf auL et critninal. Regis.
Fert animus caufras tantarum exprome-^
,rereruiu! c. iconib. et mappa. Vratisi
lautae ap. Kom. 1782. 8V0. pagg. 114.
Dccem contemplationibus tota commen^
tatio abfoluitur, qua, hon fine ihgeriio fen«
tentiamWhillox^aiiam emendareatque expcn
Hh 4 liro
m% U. D$ Ubris nsmU^
lire ftodak flvfior huios libfdli dodifliimis;
Eteoim omnino indagaadas efle monet cauG
£tt naturales, ii vires eamm fuffecednt, ante*
Guam ad miraculofum potentiae infinitae e&
tedum in explicandis telluris noftrae conuer*
fionibus fads manifeftis confugiamus. Ex bis»
qui leges ac vires naturae confuluiftent , fibi
potiftimum duos innotuiftW&tetur: b vrne^
TivM,, et VHISTONVM^ iUius commen«
tum reiidt, huius hypothefin corrigi pofl^
J)«tat An etiam epiftolas et Whiftoniana
onge probabiliorem explicationem diligen*
dflimi i)B tvc examinauerit, nefcimus;
eerte ledioois veftigium non apparet j et menl
tionem exfpedafles. In eo autem cum hoQ
confentit, quod ab interprete naturalium e-
ventorum pofcit, vthiftoriam, et in quae»
{lione quidem diluuii expedlenda mofaicam»
iedulo perfequatur. Neue miremur, vnde
monumenta fide digna ^fy^t integra ad Mo-
ien peruenire potuerint, 4'wrmm Ndatki m*
ihenticum, obferuat, in accurata fingdomm
dierum notatione £icile agnofci: illud fbrtaf-
ie, hter^3|;lyphicis fignis codfcriptum, per
Mizraimum ad Aeg^yptiosperlatum et io tem«
plis feruatum fuifle. Nam luerbglyptm a.
iumaduertit:exprimi mUff^^ris imbres ni^
ijtaainipfaraMi ^tfou;6IfUS nu^fm $btj^ ^
uedf
Saek conUmptathtuf dibmii. ^i§
Qeos erumpentis ocean! penttus^ex!ndnitoi|<
Locum praeterea lob. XXXVIII, S**ii. (potiu^
y. 13 (qq. conflderairet,) non folum aliquotiei^
in fubudiam adhibuit, verum eti^m fafciof
(auae nobis genituram primam poetice, ^
Pf. XC, %. adumbrare videntur) tanquam comr
preiSonis emblema interpretati^r, et ipfai;i^
remoram ad impediendum atqi^e obHruen!»
djtim vndarum prorumpentium recpflum ob«
ie(!^am in verbis laudatis deprjehendi ait by
terea rigoris lancfHnimae iuftitiae inculcanqt
confilium , quamuis religiofiorem et vel cu^
patae iam a tjieologis longaeprtati antedilu^
uianorum p^trocinantem iuriscpnfultum 10^
Heniamus, aegre admittit, i^quidem hortatio-
pibus piis concionatorum,numinisgrauit9tein
euenti tremendi recordatione. vrgentium, tr^
buere mauult, qaidquid in enarratione hiHcv
riae eo fpedat. Origines tcUuris iic animp
^oncipit, vt quafi fedinaento ex atmo^l^d^^
jpraecipitato enormatum ^n^at glblwn t^rrc^
llrem, pnmitus aqua opertum, incpl^ i%i^
ceis (fortaffe per muita annQrum i|^li^ ^Vr
fitum,.et yulcapia materia rcferOip?», fi^^k^
j>rimordiis initia defcriptionis ]^qfs^|;^e,^^
dqcenda eife. Interea montibus ;ij}pra ^i^**
.dameiaeheQdisi ^gnes vulcamosf^ei^; c^^
traque ea ca\i^i^g ac vorag^nibiji^^
^ * ' tth ^ * aqt
^91 U. PiBbrirsumis. •
nihi! apwl Mofco inocfiimas, fed dccrefccty
tcm paalUiim aquara, "MOm ^nn, Vm 5.
l4p V. u. ficccfccntcm terram, v. 13- agnofci-
mos; ncque v. 3. verbum repetitum ^Vi) vn-
dam uuUmvia reuerfam oflendit, (ed adio-
flum V^<n byC cum proximis •^l^n ct
nCiTl fignificat, terram^ paullatim fi-adlt
vndarum vi, rurfiis ficcefcere coepifle, qua-
cuoque demum via» probabiliter feptentrio-
ncm vcrfus, terris fubtus aqua et jgne ex^fi
ruinam patientibus, fludus delapfi fiierint.)
Itaquc cometam Whiftonianum, retro compq-
tata pcriodo $7^ annorum Newtoniana, indp
ab a. i68Q.faciIc ad annum diluuii aptandurn,
ctfi is non inundauerir tellurem,tamen aequa^
tore fuo (circa grad.fortafle Iat.80. long. 230»)
infidere potuiflTe putat vcrtici telluris antardH-
co, vt, atmofphaera illius premente atmo-
fpbaeram noftram, non folum, alueis ifepeatc
exhauftis, vim concentricam fentientibus aei^e
ct aqua intra cauernas ac voragincs fubterr^-
nea inclufis, totam vndarum eiacularetur mo-
lcm, terras immerfas, pondus praeterca ie-
uante aqpa falfa ac paludofa, iecum raptu«
ram, vergm etiam rotationem globi nofiri
pcr aliqpot dies inhiberet; quae fortaifis
caufl&X^^n^ ^^^ abbinc aliquantum inplinaii.
(fudlipfic jaclifliatip^em ob aeris temperiem
Sack conten^lailones ^ifmiu 493
tilagis a^quabirem ab initio cohfulto ordinap
^m dlxerhnus.) VhAh anatomici per flui-
dum, lapidis manu ladi, plumbei globuli
^opeto aeris compreflr pleno protrufi, vJm,
ct celcritatera cometae uiotum globi tormen:-
to gr^diore v)brati mlllies fuperantem , ex*
pendere iubet ledorest et huic forfttan con*
tt^km (QHitfchtmg} attiiorphaerae dimidiac
yeheihenter compreffae (Noachumne fimiil
in akera dimidia cKcas contufione ifia vna
cum naue fuiflc icoi^fracflum ? ) aeris corru»
ptionem etvitae abhinc breuioris eulpam tri-
liui poffe cohiicit Ifihoc confpedu ledio*
tiem libri curiofioribus commendare, propo-
fitum Bobis fiiit; quanquam, dum caufl^
producendis etientis fufficientes intra afmO"
fphturain propriam fupcrfint, hofpitis pere-
grini fuforibus fiu^ aduenam ipfuni, a nofiro
gliobo fortius attrahehdum, fiue nofirum ge-
nus, tanta vi cito mifere fuiFocandum, aegrc
ctponercmus, neque tantas rainias, donec iio*.
uat fuccefierint remm conuerfiones, vnquam
tnetaendas eiTe babitacuto noRro, nuiliinia
£i]pientiae infinitae tmi confidiiiYUS,
V.
I f ■ ■■■ ■■ i*
• Gidenk-uViiSiftenJprucbe ett^ Le^Scnten^
tiae ac praecepta moraliai ^uis daidA
flrcna-
4i6 Jt De Sbris noaif^
tura et nodone Tmperatori^, ex verbis Chrifii
Matth. XXIV, 31. pctere potult) ledam comt-
cit et approbatam ab hoc ApocalypHn, noQ
iatis mentem elus a nobis capi fatemnr. To-
Aitm enim, ni fallimur, diuini Impcratoris
flduentantis aut redeuntis (Pf. XLVII.) figQum
praebet; ficut in anglico carmine:
ThiTi, like a trumpet, laud and flrongp
Thtf thxmdtx fhakes our coaft;
Whili the red lightnings wave alongp
The banners of thine hojl,
Tjt quanquam ip(i ex pleniori mentione
verbi (vocis, vocabuli, nominis) diuini, Apoc
XIX, 13. coiL lef. LXIII, I. compar. LXII, 11.
11. ( rr) in rZ Kcyoo TCTr ©ECTT, tan-
quam evofxari 0 ovom otdsv e$ fiti etvTc^^ {0
m xec) 0 ?fy'xaJ 0 i^oixevo^j) pleniiu enun«
tiato, perfentifcere nobis videmur origineffl
atque aetatem comDellationis correptioris rcv
fj^ovy rm UVT\ luaaeorum coniimillimae, et
maioris aetatis ApocalypH tribuendae vefli-
gium fiue apud Clementem Alexandrinum,
fiue apud T enullianum (nam fchedulam me-
morialem perdidimus) aJiquando animaduer-
tere fubobfcure meminimus, plus tamen ia
argumentis Storrianis defenSoni antiquitatis
fiagitnenti Caio adfcripti^ ad finnandam hf.
potfae.
Storr Noua apotogia ApoeaU loK 48?
jpbthefin de ledaPaullo Apocalypfi fufficicn-
lis, tribuimus; ijuam fortuitae ifli tubae men»
Wdrn, Veram vltr^ pcrfequi nod vacat li-
brum accuratae dodrinae plerium, ci ex no«'
firo ^rbitrio in bac quaeftione rAi^rttfff. Tan-
tiim obiter defiderium exprimere nobis Hceat;
Vt d. HAssENCAMPio 'ad Tfecudendas,
vel etiam Reparforio inferendas, AnnotatiO"
nes fu3s, (^Anmerkiingm ilber dte letzte Pa*
ragruphm d^i fierrn Hofr: MlckdelisEinlei'^
tung in d. S. 'd. N. B. von l M:H. Marb.^
1767.J propter nomen aucfloris fuppreflum^
mlnus, quam dignafe ftnt/vulgocogriitas,'
ea^que a sTORkio fubinde laudatas, ani-
mum apponcre placcat»
■ : V- '
f . ■ ■ ■
Die Siihdfluth etc, fa. e. Gontemplationes.
- ^ . idiUiuji, 'adilluftpandam hif&riam natu*
rae fcriptae, au<Sore f r i d. g v i l*
i s A c K, a conf auL et critninah Regis.
Fert animus caufras tantarum exprome-^
re rerum! c. iconib. et mappa. Vratis^
lautae ap. Korn..i78x. 8V0. pagg. 114.
Dccem contemplationibus tota commen^
tatib abfbluitur, qua, non fine ihgeriio fen«
tentiamWhifioiiJanam emendareat^e expcn
Hh 4 liro
^411 JZ Di tbrii mmU.
fire fladok 9mBto(r hiiiQS libtUi doaiffiimiip
Etenim ocnniiio indagiodas efle luonet caufv
in natQraks, fi ▼ires eamm fuffeoerint, snte*
onam ad miracQlofom potentiae infinitae A
ledmn in cj^plicandis tellaris noftrae conucN
fionibos iads mani&flis confbgiannis. Ex bi%
ffoi lcges ic vires natorae comuluiilent , fibi
poriflimnm doos ionotoiflcjatetur: b v r n £y
TivM^ er VHIST0NVM5 illins commen-
tom ceiBcit, hoios iiypothefin corrigi pofle
MCat An etiam epiflolas et Whinoniaoa
u>i^ probabiliorem explicationem diiigeQ»
tiflimi ns Lvc eiaminaoerit, nefcimus;
certe ledionk veft^iom non apparet } et men-
tionem exfpedafles. In eo autem cum hoQ
confcmit, qood ab ioterprete naturalium e-
nentorom polcit, vtliiftoriam, et in quae*
fiione qoidem diloaii expedlenda mofaicaoi,
ledQlo perfeqnator. Neoe miremur, vodc
SDonomenta fide d%na M^t integra ad Mo-
ien peroenire potoerint, diarntm Nbmhi aa-
jkiMtinim, obferoat, in accurata fingdorum
Aenmi imtatimie fi^ile i^nofci: illod fimaf-
ie, hier^^^^hfcis fignis codfariptom, per
MizraimDm ad Aeg(yptiosperlatQm et in tem«
plis feroatum .fuia& Nam hieroghfp/ua a»
fumaduertit eqnimi coiGf/^^rit icdbres nu^
Itea nipfaroia etjim^^ m^gmn §ty^ ^
«cos
Saek 'Contmplatkmit dttum. ^^
ueos erumpentis ocean! penttus.exinanitoi|<
Locum praoterea lob. XXXVltl, S**ii. (potiu^
V. 13 fqq. confider^fTet,) non folum aliquotiej^
in fubfidiam.adhibuit, veruni etiam ytf/rfnf
(quae nobis genituram primam poetice, %[t
jPf. XC,a. adumbrare videntur) tanquam comv
preiSonis embiema interpretati^r, et ipfai;i^
jremoramad impediendum atqi^e obHruen»
dum vndarum prorumpentium receffum ob«
Se(!^am in verbis laudatis deprjehendi ait. hL
terea rigoris fancfHnimae iuftitiae inculcan<u
eonfilium , quamuis religiofiorem et vel cu^
patae iam a tjieologis longaepHati antedilijy
uianorum patrocinantem iuriscpnfultum inr
Heniamus, aegre admittit, i^quidem hortatio-
nibus piis condotnatorum,numinisgrauitatein
euenti tremepdi rccordatione vrgentium, tr;,*
\)uere mauult, qaidquid in enarratione hiHc^
riae eo fpedat. Origines tcUuris iic animp
^oncipit, yt quafi fedinaento ex ati^lphaeqi
jpraecipitato ^fformatum fio^at^tntm.ifrfc^
llrem, primitus aqua opertum, incol^ tef)f|*
ceis (fortafTe pef multa annpnmi t|?il|i^ c^
£tum,,et,vulcapia matecia ti^i^wf^^ . g^^.h^
primordiis initia ^efcriptionis J^qfs^i^e.^^
dqcenda eife. Interea montibus ;ij)pifa ,yfy»
^damejaehendi^ ^gnes vulcamosf^e^l|e; o
tTMue ea cauerms ac voragmibu&immei
490 //• De tibris nouir,
squa etaere*^1)Iiine implendis, in imis vifce-
ribus globi iocum dediue terras ac montes ia
altum protrufos. Terram, cometis eatenus
iimiletn, primum, quum propter foles aefti-
feros, materiam ignium ad fcruorem excitan-
tcs, tum propter rotationis vehementiam ra-
pidiorem, attoili et fludlibus nudari debuifle
torimum fub aequatore. lam vero huic fuae
hypothefi aducrfam effe obferuat fpeciem
telluris, qualis punc efl; nam fi in qnatuor
i^artes globiim cogitando diuidamus, haemifi
phaerio feptentrionali circiter tres earum, an«
flrali nonnifi vnam, aequatori antem in pri-
fnis minimam partcm competere. Sicut au^
tem vafiationis violentae inundationurnque
VeHigia luculenta (quibus figuram cuneatam
lacbenfet) antardicae fegiorics praeferant,
ipoliique ab auftro adue6H rudera innumera,
elephantorum, rhinocerotum, hippopotamo*
rum, crocodilorum fragmenta, (vbi dentes ei
Siberia adueiSos 400 libris graues typograph(\
in aliis etiam nnmeris negiigentiori, attribui-
mus,) fub ar(flo funerfint, (cuius rei docu-
' nienta maxtme vetins b v> f 0 n 1 1 comme-
inorat,) ita tribus potifiimqm exempHs com-
monfirari, terras in hami/pkaerium boreab
' $um aniHK^ibuf repente obridU ' inde ab auftro
' ^ua/i fiibuotutas fiiji. Nempe monocero-
ttWy
Sack contmptationes dttmii. 49 f
tem, prope Quedlinburgum, refcrente l e i b-
N I T 1 o in Protogaea^ repertum, ftantem ar-
mis, poflicis pedibus dcprcffiimj Elephan-
tum Burgtunna Thuringum, cui, tcfle t e Tr-
z E L I o, mercator diu in India conimoratu?,
cx dentibus iudicans, duccntorum circitcr an-
norum aetatem tribuij[ret, apcrte fuppreflum;
ofTen cadauera grandia fex, aKROGHONio
in Canada ad ripam falfi fluuii dctcfla, cor-
poijjbus eredis fepulta: ccrro prodere rui-
nam, qiiae fub calida plaga bcftiis adhuc vt-
uis contigerit, Talcm igitur vim tantan.que
(ni fallimur, ex coniuncfJis aquarum, ignium*
•que, et aeris a calore expanfi, virtbtts, ac tcr-
rae motibns per menfes complures vehemen-
tius continuatis, ab auflro paullatim feptcn-
trioncm verfus prouoluta teinpeflate, animo
"concipiendam) vulcaniis furoribus (de qiiibns
an HAMiLTONEM confuluerit , ignora-
jnws) tribui ideo non pofle contendit, quia
terrae quidcm fublationcm in altum, (trans-
ucdlionem etiam, credcrcmus, etfi non fubi-
• taneam , tamen lentlus prouolutis ruderibus
" tiatatitibus, ) neutVquam^vero tantaitiinundi-
tionem , qua alums bcedni peniius exhan/ios
imaginatur, cxcitaflent. Neqqe commode
refliixum vndarum ex illa caufla explicari.
^ ( Nos de refluxu, quantum memoria iuggcrit,
^ iiihii
4J.9» U. De tibrif nouis. .,
nihil apud Mofen inucnimus, fed decrefccty
tcm paullatim aquam, ;SlOni inn, VIII, J.
l4p V. II. ficccfcentem terram, v. 13. agnofci-
mus; ncque v. 3. verbum repetitum y\^ va-
dam eadem via reuerfam oftendit, fcd adi^ .
dum V'^^^?^ ^l^O C"^^ proximis •Jlbn ^
ncn^l fi^ificat, terram^ paullatim frafta
vndarum vi, rurjvs ficcefcere coepiflc, qua-
cunque demum via^ probabiliter feptentriQ-
ncm verfus, terris fubtus aqua et jgne exeji
ruinam patientibus, fludus delapfi fucript.)
Itaque fom^/flw Whiftonianum, rctro compu-
tata periodo 575 annprum Newtpniana, indjB
ab a. i639*facile ad annqm diluuii aptanduni,
ctfi )s non inundauerit tcllurem,tamen acqua^
tore fuo (circa grad. fortafle lat. 80. long. aaoO
Jnfid^re potuifle putat vertici telluris antardH-
co, vt, atmofphaera illius premente atmo-
fphacram noftraro, non folum,aIucis i*epeate
cxhauttis, vira concentricam fentientibus aere
ct aqua intra cauernas ac voragincs fubtcrra-
nca inclufis, totam vndarum ciacularctur mo-
lem, terras immcrfas, pondus practcrea ic-
uantc aqpa falfa ac paludofa, iecum raptu-
ram, vcrum ctiam rbtationcm globi noflri
pcr aliqpot dies iqhiberct; quae fortaflis
cjiulla,^ucfit axis abbipc aliquanturo inplinati.
(uiiiljpticjaQliaiatip^em ob acris tcmpcriein
maois
Sack conten^laiiones HibittH. 493
ittagis a^quabirem ab initio cohfulto ordinap
tiini di?teriinus.) Vciflis anatomici per flui-
dum, lapidis manu i^cli, plumbei globuli
^rlopeto aeris coinpreilr pleno protrufl, vim,
ct oeleritatem comietae uiotum globi tormefii-
to gr^ndiore v)brati nilllies fuperantem , ex*
pendere iubet ledores; et huic forfttan con»
iufkmi CQfteifehtmgJ atmorphaerae dimidiac
yehementer comprefrae (Noachumne fimul
in altera dimidia dicas contuiione ifta vna
cum naue fuifle tonfracflum ? ) aeris corru»
ptionem etvitae abhinc breuioris eulpam tri«
liui poffe cohiicit Ifthoc confpedu ledio^»
tiem libri curiofioribus commendare, propo-
fitum hohis fiiit; quanquam, dum caulT^
producendis etientis fufScientes intra almo^
jphaeratn propriam fupcrfint, hofpitis pere-
grini fuforibus fiue^ adiienam ipfum, a nofiro
gliobo fortius attraheridum, fiue nofirum ge-
Dus, tanta vi cito mifere fufTocandum, aegrc
Cjcponeremus, neque tantas roinas, donec tio^
uc^ fuccef&rint remm conuerfiones^vnquam
metaendas effe habitacuto nofiro, nulliinis
£i]pientiae infinitae tmi confidhnnis,
V.
I f ■ _ .■■■■■■ i*
- Gfdenk' uVfi SiftenJprUche ett* L e^ Senteni-
tiae ac praecepta moraljai ^uis daidn
' flrcna-
494 ^^* ^^ ^^ motir.
flrcoanim nocniiie. BeroHni tt Stcdni
fine die et coaTuIe, pl^igg-^ fxxaumaL
8VO. op. Frid. NicolaL
Quafi libeBimaralif Campiamfupplmakm^
vt in titolo vocantnr, gratiam' fibi parenOim
condliabunc pcgellae iflae. Confiliam, <{aa-
le nup^ etiam cl. villivs inedenda^
ihue promrbm Gtrmauorwm ixprtffa fenca-
uerat, in vniuerfum non difplicet ; et infunt
buic opu£nilo au<9oris incerti multa pamis
admodum vtilia futura, (ex salomonb
quoque, PAVLLO, gellerto,) qnan»
<}uam etiara alia nimis vnlgaria, nec fatk
eleg;anter dida. Interea commendandus erit
libellus iis potiffimum , qd, adiiibitts Gai»
piano libro ac primis lineis Refemitaams^
{Grundfdtze€Ur Tngend- imdKlughidskbre,J
ludimagidros fumros in fi:ribendo et conci-
piendis cogitatis .fuis de rebus ad mores ae
vitam pertineniibus exercere voluerint. Edi-
tor, qui nobis cL nicolai eifi; videtur, in
praefatione de vi fententiarum ad fitafuin ho«
neni' tenellis animis infi:>rmandum re<9um
pronuntiat iudicium; lioc vnum addere pku
cet, vim illam ex confcientia diuinat auEloriteH
tifj quomoda in fcholis vulgo fententiae 1»«
blicae inculcari folentdifinpatis, mirum(}uaiH
tum adaugitf].
SomUr"
Pigatti mmorabi ex viia l.BJNegretti. 495
Sonderbare Gefchicke ete. 1. «. p i g a xt i
memorabilia ^ex vita i o h. b a pt. n e«
G R E T T 1 nod - ambulonis , ab Ital.
conuerf. rell. Norimbergae in offic.
' Bauer. ct Bifchoff. plagg. 3. tvo. . .
Indic^mus plagulas , quibus praeflantiorear
libri coghofcuntur ac leguatur, (ex minus
notis nomifiabimus ^ttra/on deUaJhrZa della
janUaJia umana^) tum, quia fingula exempla
huius generis confideratione digna fupt, tun»
maxime propter carmen appendicis loco zxk*
nexum et ad obferuationes pfychohguaf mem
$ttorabiKores referendum i fiquidem flropbas
temas, quas apponere decreuimus, perfo*
mmim fcripfiffe fertur fiudiofus Lipf menC
Mai« a. 1775. Fingitur, hinc diues abundan«
tia rerum plenifllma male fruens, iilinc aliu8|
rurali felicitate perquam beatus:
JJach — ~ tenes nun mig kam? — Def
Mavn
War nimmer reeht zufrieden.
Mit kalten Bltckenfah jrs an^
fP^enn feim Gdrten blilhtm;
Oft bey deni fchmalzendjiin mcert
Fandman ihn herzlich gShnem ' -
Und bey der Tafel ftochert er •
y^or Ueberdru/S in Zahnen.
49f U: De Mbrk miffU.
: jiffjehmr^UimmMytry^
Hicluferm vou dm Rmhnm
Sai Dmam unbmirtt. uttd /hff
Dahm/eitt Lebenfikkkhm.
IRer.fandjmm meit Tapizere^n^
; Keinf^mmer^d Haiu^erathe;
. Sein Tffdzimm^ !u;ar ikr HaynB
i^a i/itt der ff^ejl u^wehte.
i ErJehBffiefiimn Tefettrtaik
i : ^iirMarer^ kikkr ^$eUeg
- Und^ Na^fa^Utnwet^fan§
Wear feim HofkapdU.
Doeh ^lifie trJUum dm trfim Stmki
Det.Morgeni mit Enin&dmh
. Ohidgiingizmf! Arbiitdur^d^ thd ,
MU ieiieru, /rohm Bli^kefif
Ueber^ das^ fyunderbare uhd ttte f^erwMiA^
fufi^ ek H; ^. D^ e6, ^OTd mlAibile
V6cdmu$, et de admiradone; periculum
pfyAologicam. Pa^t Irj^. Viteber«
gaeerSerudlae, a|i.2iiitmeriniutk« g.
Pag^/3<J4.
In ftqg^ji;ae&duncid^ Hbri huiui e^egii
«udorem le pfbfefliis eft ^. ^euen f R a n c«
VOLKMAE^ EEINHAJRP, theolq^ VU
(«[betgenfis.* Natam eife ait hmi fuam difpo»
latio.
XelrAarddt ^,qi$od nSrii^ %^
Monem e nu^lofo ttm^vjit cii^n«ntorBdt
^uibus veritas Ghnniatia^ retigionis ilemdii^
iWaH foleat, et % quaenionibus de mod^,
t|uo atitmus humanus virei fuas e)cp)icet hk*
Aims feque ad cultum alii^nem ciiottformet ; hiae
toim gen<ere (iuditanjii^fdne quam ^hui(&m^
tt petfohd viri digDinimo, Aia fe otia pct
«dmplui^s vk\\\ anhos dinihgutre fdlitttrn el&
&. £t proftdl), etiamfi eiidem^eritate, qdh.
f tiodefUa, di5[i(ret audor^ fuum hbc peHculaili
]^fyeh<»i^ieum nihil coatinet^, <iuod notlulA
^Hdtri pomt fftritii ; tamen fuUirum efle Di.
^tnem putamus, ^ in iUo tibro dl^Gderet m«k
ittfam et vf^ fedioneqtit illtltijplice fubadaih
0<c{em ac foliertiameng1t«ndi de ilia re,quaiii
fibi explitandam et ediiTettftdam au^r fu^-
fit ReAe ludi^aiiit, fi dih'gentii)$ naturatfi
tt virtut^ iilarum Ithini, qiide hominibul
kUiciant aditiirationem ^ {nuen^auerittivi^
siiuttam id ae v^riam habftttruift ^t vtilitk^
ttm, Ad idteiligendatn Mint pennagiiaiA
tim, quai^ inanimis, iiifik^s it itiiDrlbuii fa^
mtnum exercent reis duMibdi; 1|uae admiliiA
tionem iilomin tMtcitant, nihU jtiagis fuiHI
aeceflarium} imiiis vtfb cognftiohii eximiai
frudus tfft pbifis ttm in Mucanda feliciMt
iouentute) tum in regenda duitate/ manifth ,
tliitn efl T^ i^indt^ vilro^ «1 ^f uUititfMr
iTotM. li . p^nif.
planifliinam viam (leriu, duudicaQdo 'praed-
pao generi eueotorum mirificoruoi, eomm
hempe, qaae ad (labilienckm confirmandam-
quc religionem quamcunque pofitiuamp vt
-aiunt, luaaicam in primis et Chri(Uanam^ ac-
xidifle dicuntur, quiuis intelligit. Et in boc
^uidemgenere potifllmum clucefcet, vt fpe-
ramus, vtilitas difputationis, ab audore infli*
itatie. Plerique enim, qyi de miraculif fov
pferunt, negiexeront fere difpicere, quid illis
in vniuerfum commune infit cum ceteris re>
bus, quas mirabUef dicere confueuimus, pla-
jieque difcreumint a fe inuicem eiusdem ge*
neris et ordinis euenta. Haec autem diuoU
£o duplex incommodum peperit; primo,
quod a <:onfuetudine loquendi et a notitiiSi
quas omnis antiquitas de miraculis in religio*
'He aluit, prorfus recederetur; deinde, quod
ppus efTety figna qu^edam et notas conflime^
xe, quibus ntiracula i reliquis omnibus eum»
tif mirifiiis di(\inguerentuv. — Deniquepoe»
iis etiam, oratoribus, et reliquis omnibus, qui
cupiunt, vel ingenii vel artis audacia percellere
fdios, plurimum profuerit fcire, quid et quale
lipc^t, cui, per oculos vel aures demiuo ia
i|ientem,adnupefcant homines; ita enim de«
mum fcieht^quos efiedus habitura (int inuen»
ta fua, quos£aes etquas ieges feruare de^
ceaL
Remhard dt eo, quod mireJnk efi iU. 499
ceat, rcL — Triplicem hunc vfum, quem
accurata naturae et efficaciae rerum admira«
bilium exploratio proq:>ittit, diligenter ob o-^
culos habuit audlor libri noftri, eoque iao^
laudem demeretur magnam, quod non mo-
do fumfit materiam per fe fat ponderofaoi^
verum illam etiam ab vtilitate fua potifHmum
fpe(^auit. DifcufTit autemfic, vt nobis fere
nihil fecifTe reliqui videatur. Quamuis enim»
vt ipfe vidit ac faffus eft, non prorfus noua
et inta6a fit res illa, quam tradat; -nouam
tamen ingreffus eA viam» eamque, nifi ^lli^
mur, optimam, in qua amplifCmum hunc
campum peragraret.
Quam in aliis viri huius lihris cognouimu$
legitimae dilucidaeqqe difpontionis curam^
quae in difputationibus philofophicis prima^^
ria virtus eA, eam in hoc etiam, de quo agi*
mus, fecundae follertiae et ccKfi/ietecff monu«
mento animaduertimus. Ante omnia jgitur
infeSiioneprima inuenigauit et declarauit in
vniuerfum notionem ra ^ccvfjtuats^ admodum
foUicite. E multis exemplis rerum infoiita^
rum et inexfpeStatarum , quaram nempe ob*
feruarione efficitur, vt miremur, colligit hoc^
quod in iliis commune eft. Ita certe, quid
terat vfus et confuetudo loquendi in hoc go*
nere^ P^^ Qiium igitur peregrina quae*
li % quo^
^do J[i. De Bbrk nouh.
qu^ noua^ perieuhfa^ vulgarid etfetn, fi mo3o
vel ratione teinporis lociiquie aiiquid ininoi
dbuium repraefentant, vel pectiiiarein aB^
quaitt Virtutcm, antca tibn pcrccptam , ofiib.
tunt, folcant ^dmiratiohem excitare ; liquet
hinc, quoties nobis^ appareat alicjuid a coil-
fueto curfu ct ordine rerum alienum, quo ft-
^ riiis quafi cogitationum noftrarum intcrrum-
patur, toties mirnm aliquid adcile. Miruk
itaque cuique videtur, qtiidquid eius aBquaH*
iifper perceHH et confandii inteBigentiatH.
"ifVerba aufteris ptopri^ ii^em ofiendunt:
'*Jf^uriderbar fcbeint jectm , wat Vm als mbe^
greiflich auffdllt, ) Id vero percellit cogitan*
■ tiem, in qtio is qbamdam fentit diffittiilitudi-
» ncTti , quae ceteris fiiis idcis fuaequc fcientiae
• ftibdulo rcpughare videtur. Explicatius his
fext^bfitis^ conftquitur, nihit per fe mirum
•kiflfe, ftd xttr«t/Vf«, et mirari idem cffc, ac
'fatcfi liinit^s eognitionis fuafej infinitam ^
\\xt naturam ttfhti ihirAri ; inter hotnities v^
jro admiraiioiiii fbiitiiih cflc cum ignoriii-
tiam, tuiti ftiintiaiil etc. (Nbbis videtur hoc
• j^raecipuum Irtflitutae quaeiflibnismomeiiturtt
tJift, vt hae caufaeyttA^STftiiir, Vtlo^uiintu^
ft^it^tlbnis turate pcrquirdhtur fct difpidaii*
Itiir. 'iMnb ctilm diitium fattlllgibr, quae
iltilatdrd «itil, ^(ib4 inirtliGiiin df, fi eotidi-
SeinhardiU io, quod mirabHs eft eie. f 0|
t^ et varietas illprum, qui niirantur, luculem
rius cognorcitur. Tunc etiam de varii^ efie«
^ibus^ qqi funt rerum mirabilium, et de va*'
r\o gr^du illorum optiiue iudicari ^ ct doceri
potert, cur eadem nequpi omnibgs, neque* iist
dem infolentia videantur, cur non iit
r^ tam niy^ahik quidquem
- Principin, quod non mkimnt mirarier omner
PaullcUim. —
|4ult.ie vero fiint, et variae Jn fitigulis homU
pibus, caufi^c et occalipnes mirationis, qyai^
quam poterant copiofifllme, dinunicrandac
eri^nt.. Neqne enim fqla ccpia cog^itio^
fg ir, vt aliquid alteri mirum fit, aiteri noi|
fiu Magna bic etinm vis eO naiuraf ^t ifh
gavii hoiinnum ; alii cnim ex t^rditate et fo,
innolentia non mirantur^quae alios vebemen*
ter r^piunt j alii vero prae viuacitate mentl^
pihil vident, vbi fegniore$ faicinaptur. Si-
inilitcr e^T^o/ttJconfiderandus eft,inquo veir*
famur eo tet^pore » qi^o miri|icv)u> aliqu^d ac*
pidit, et vel feniibus vel ^oimo obiicitur^
Qui eni^n attenti fnnt, cq ipfq tep^.poLrc faep^
grauiter percelluntur, quo ^adcm res aliorum
lenfus et animum jiraeterfluit ; qui gxfpe^a^
cuentum aliqu^i, noa ipiratur, fj^ non opt^
<iati)S m^c^i ^ui dplor§^ i^q,^ f^ .a^citMTi
* li 3 nnri»
^09 J^» De tU)ris nomr. ^
tfiirificentif|iinis rebus non fac5kmouetiir; in
lOultis fola votuntas et ftudium aliquod in cao-
iaeft, cur vel mirentur altquid vel contem-
nant, vt, qui deperiit amoreNeaerae alicuius,
Venerem ipijim vix mirabitur. — Nihii ho-
rum plane neglexit audor, fed ab cnumeran-
dis ordine fuo illis, quae vnice faciunt, vt ali-
^uid mirabile (it ac dicatur, hanc difputatio*
nem putauerim inchoandam fuifTe.)
Hinc vero iam progreditur ad varia genera
rerum mirabiKum expromenda^ Sunt enios
in vniuerfum vel in mundo corporeo feu ad*
fpeSiahili, vel infpiriiuali feu inteUeStuali ; dc
Jllis (e€i\oM fteunda, de his teriia agitur.
Quidquid vero inter ea, quae in fenfus incur-
ronr, mirificum efl, vel natura exfiflit vel arU
eiScitur. In operibus naturae porro et rer
ipfne feu eorpora, et mutationes in rebus con-
fiderantur. In corporibus igitur mh^mur, fi
abhorrent a folitis /oriwi/^ fi magnitgdine et
varietate eminent, fi vel immenfa vet^ nimium
parua videntur, fi metum iniiciunt^ in mutch
tionibus vero etefifedibus corporum, fi cau-
fas ignoraiiius, et vel vim quamdam et vche.
mentiam, vel celcritatem, vel durationeni, vd
raritatem th ^cctvof^evjSj vel concurfum plu-
rium ifs^i^wsoov fingularem obferuamm.
Iluc et rdfert ill^s res^ quae per fe fpe^tae
. nemini
Reinhard de eo, quod mirabUe efi ete. f 03,
iremim mirarionem faciunt, fpeciem vero
miriHoim obtinent a voluntate et eonfilio fii^
tueniis, vt^ qqae putantur, omina, auguria,
portenta ede. (Hinc iaiupatet, antequam
obitBlinae caufae , a quibus admiratio pendet,
difquirantur, generatim iam indagandas fuif*
kjubieSiiuas,) In illis, qu^e arte conflant,».
qui artis periti non funt, mirantur vel opera^
yel artificem; in operibus quidemdifficultatem
et laborem iis infumtum, vt fi v^ praemagnae,
et immanis, vel perexiguae molis, vel multi*
piicis varietatis et confendonis parrium, vel
Bon fperatae fimilitudinis fiot cum farma
quadam primitiua,vel duratlonis, vel vtilitatis.
ciximiae videantur effe; in artifice vero vim
quamdam finzularem, /iue illa io paucis tan^
tum vif^ fit, nue cum fiducia et audacia con-^
iuinfta, fiue fimulet incantationem ; quodge-
nus mixtum iam eft ex rebus corppreis et in«
corporeis. De his priusquam fermo fir,com«
memoratur adhuc genus quoddam rerum, ia
quibus mirabuodi haerere folent homines,.
quae tamen neutri ifli clafli fubiici poffunt,*
nempe opulentia et paupertas magna, item*
que ceiebritates ac pompae folennes* (In*
commodam effe igitur diuifiQneni iflam re-
rom mirabilium in eorporeas et incorporeas,
lyparet} melior quamuis non fupcarrat,quae^
li 4 omota
^•4 ^^* ^* ^*^ hottir.
bmtAtt% f#Q^p)elA*nir et faris #i}ft»iguat t 4%
Imiiceni.) In rebus inlgfleSiualibus ingentem
eiendaie adfi>imioRis potenatem exercer ffi*
mnm mognitudo ve) /patii ac temporis, vd
virtutuni , ve) vitioruni. Qaod ad virtitks,
luhil natura jDri ftdmirabilius cogitari poteft^
ibdab illis tantDm^qui concipere iR)i()uafn eioa
aotttiam poffiint. ( la n>€nt«m jiic venk
I A C <i N I a iilud : Contewplatio treoturanm^
^ntum ad ertaturas ipfas, produiii Scieiw
tiam i quitntum ad Deum, Admirationem /m»
t^m, qUQ$ efi quaji obruptajiientia. De augm.
§c. fib. I. ) Hominis vero virtntes metiiDuv
^l amplitnd|ne, vel vi itigenfi, vel eogifatio^
mbus, ^uae tt perfe, quando tienipe aut )ii.
eem egreglam ailundunt nvultis a)tis veris e»
nutieiatis, dut fecundae funt propofito ()uo«
diam ailt ti&o praec)aro, et per iloeutiomm
eenfentur magnae; vel efKc«ciafair«te/ oge»*
dis, animo, veiiementia, perfeuerantia; vd
fiibtimitate antmi, vel bonitate. (In vitus,
^id fit mifandum, ei quare, breulus expoai-
tur. ) *— Seeundo nouitos et paradoxkt, vel ia
notitiis et opinionibus, ve) in oFatione, vd m
fenGbus, a^fliembus, moribys acceriiiioniis. ^
fWtio, ^aecum<)ue rei areana oebie eft.
^^Magna^ inquit, mirantur, quia, ^Bainiiii dL
Seinhard Jieo, quod mirabih ijl itc. ^f
^x eognonhnui » et menjmam exeeduni no^
Jirani; n^m vero ^iparadoxa, quia, quam.'
uis diflini^e cognita nec diniii>ilid cereris re*
Inis, Quas cpgnouimus, 'injoliio nobis modo
i\iter Je coptilatn appartant; arcana denique,
qtiia vel omnino, vel hoc certe et ilio tem-
|>ore, no» initUigtmiur, ,, Huiusgeneris funt,
quac vel plane ohjcura iunt, vt, quae in arii^
buT, quas ipfi non dtdicimus, nobis videniur
butBstnas viros fuperare, et quae in thevloffia
iByflerici vocantur, inruenta nimirutn ab hu«
mano ingcnio, quod auderet explicare doiHiur
et difparare acutius iimpiicia et facilia intelle-
du omnibus piacita religionis Chriflianae;
vel quae fahem aiiqua ex parie elara funt, vt
multa naturac r«erum euenta, animae huma*
nae indoles, Dei virtutes elc. ; vel quae injs
Jiiiguiajaiis clai'ajunt,^jid eowpc^aia inuieem
^ee eum aliis ftniemus re&is, tenebris inuol-
W3ntur.
• Porro ad demonflrandum id ^ quod rffici^
tur mirabilium terum obferuatione , pergit.
Quod quum vel proaime Jequaiur, vef kmgiue
r^oium fit ; duplex hinc e^eduum gmui.
eonflituitur. Alierum, de quo Jt&ifm quarta
9gitur, vno vooabiilo admiraiionis contineturf
Hic iam m&ot &^tiUter inqiiiriuit in caufas
admiratioxus, quae in hou^iae funty tt mult^
li i dc
mm^^^^^mmfm
49f ILDeSbrkfOifU.
'■ jltfjimr.UimmMnftrty,
Hichiferm vou dm Rfiiim
SahDtmammibamriLuadfrig
Dahm/ein Lebinfihkkhen.
Hier.fandjam mckt Tapizvre^n^
, . ; JCein/fhimmerpd Hav^erathe;
^ Sm Ta/etsimmer war d^r HM/n^ ,
iP^o i/m. der ff^e/l umwehte. '\
i Erjetiapfie/entm Tefettrfmk
i ; ^Jhu ikiarer 4 kikkr ^$elleg
" Undi tfaiki^Uinwei^g^an§
Wnr/eimHofkapSu.
Doeh igrUfif erjchon dm e^mStmhl t
DetMorgeni mit Eniziiiken^ ^ .
. Bndgiing^zm^ AHmiduriJtdt^s TM r
MUlmitm, frokm Blkkef^
AiW ' 't V fif, , M
Uebtr^ daf^ tvuncterbare ithd die Pirt^itiA^
rimg eh.^ h;& E)<t e6, Ijrod mWbbile
V6cdmu$, et de admiratione; periculum
pfyAologicom. P3hf l ??&. Vitebcr-
gaeerSeruenae^ 9|.ZimtxiermluAi« S.
pag^.3<J4.
In fti^jme&duncul:^ libri huiui t^reg&
audorem le prblfefliis eft ^. Reuier. f R 4 n c«
voLKMAE^ EEiNaA.Rp, theok^us VL
. ^bo^genfis.' Natam eSk ait hmi fuam d}%a.
tado»
ReirJiardde ^,qiiM nAri^ eft ett. %^
^itlonem e ny^fofo tt^^&Avft ^t^wtnioi^ai^
^oibiis veritas Chnniatia^: rdigionis ilem#ti^
llfari foleat, et % quaeAionibus 4e mo^i
2ao antmus humanus virei fuas e^cplicet fkh*
\\\ feque )ad cultum alii^nem ciiottformet ; blMc
^iiim genere (iudi)»njm^fdne quam ^huiffiml^
^ petfohd viri digniirimo, Aia fe otift pct
«dmpluies vk\\\ anhos dinihgu^ fdlittim el&
&. £t proftdl), etiamfi ettdem Hreritate, qdh.
ftiod^fli^, di5[i(ret audor^ fuum bbc petlcuiaili
]^fyeh<»i^ieum nihil contlnet^, <iuod notlulii
^Hdtri pomt piritii ; tamen fuUirum efie hU
^itiem putamus, ^qui in iUo tibro dl^fideret mi^
ittram et vf^ iedioneqtie ^MMf^lite fubadaiti
nciem ac foliertiamengtttfitdi de ilia re^quidili
fibi explitandam et ediiTeniftdam iauifh>r fu^-
fit ReAe ludi^aliit, fi d!h'gentiu$ natilratfi
M virtut^ iilarum )*ehinil^ qiide hoininibul
inilciant adttifrationem ^ {nuefii^aueriitiviK^
mtiltam fd «e vdridm kabituruiA ^e vtilitl^
tein. Ad idteiligendaitt ^itil plKinagiiaA
^m, ifxMk inenimis, iiifik^i it itiiorlbuii hfik
itiinum exerceht reis eiuMibdi; 1|ude admHiiA
tionem iUomiii tMtcttant, nihU itia|ls fueHI
iieceflarium} httius vtfd eognitiohii eximiii
fimdus efle pdfl^ tttm in Mucatida felic^
iouefitute) tiim !n regen^ duitate/ tnanifth
fttun t&. y^ i^indt^ vilro^ li| ^f uifitiotff
. ¥otM. li . ' "
49» U. De tibrif nouU, »
nihil apud Mofen inucnimus, fed decrefccn-
tcm pauUatim aquam, niOm ^nn, VDI, 5.
l4p V. II. ficccfccntem terram, v. 13. agnofci-
nius; ncque v. 3. verbum repetitum :;mD vn-
dam eadem via reuerfam oftendit, fed adiQ-
dum V^^^^n byO cum proximis •JlSn ^
TlCn^l 0gnificat, terram^ paullatim fradlt
vndarum vi, rurfns ficcefcere coepifle, qua-
cunque demum via^ probabiliter feptentriQ-
ncni verfiis, terris fubtus aqua et igne exefi
ruinam patientibus, fludlus delapfi fuerint.)
Itaque cometam Whirtonianum, retro compq-
tata periodb 575 annprum Newtpniana, indp
ab a.J65o*facile ad annum djluuii aptanduin,
ctfijs nqn inundauerit tel]urem,tamen aequa^
tore fuo (circa grad.fortafle latgo. long. 230»)
Jnfidfjre potuiffe putat vertici telluris antardH-
co, vt, atmofphaera illius prcmente atmo-
fphaeram noftram, non folum, alueis fepente
cxhauftis, vim concentricam fentientibus aere
et aqua intra cauernas ac voragincs fubterr^-
nea inclufis, totam vndarum eiacularctur mo-
lem, tcrras immerfas, pondus praetcrca lc-
uantc aqpa falfa ac paludofa, iecum raptu-
ram , vergm etiam rbtationem globi nonri
pcr aliq^ot dies inhiberct; quae fortaiEs
caulta,fjiiefit ajcis abhinc aliquantum inplin)a|u
XmCi l^^cinQlia^atip^em ob acris tcmpcriepi
Sack contemptaihnes ^ihmiu 493
hlagis aeJquaKrcm ab initio cohfulto ordina^
tftm dixerhnus.) Vc<Sis anatomici per flui-
dum, lapidis manu iildi, plumbei globuli
^opeto aeris compreflr pleno protrufi, vlm,
ct celcritatem comietde motum globi tormeni-
to gr^ndiore vibrati nilllies fuperanteni , ex*
pendere iubet ledores^ et huic forfitan conm
ivfi6m (Qfidfthung} attiiofphaerae dimidiac
trehementer comprefFae ( N^achumne fimui
in altera dimidia dicas contufione ifta vna
cum naue fuUre iconfra<flum ? ) aeris corru»
ptionem etvitae abhitic breuioris eulpam tri«
liui poiTc cohiicit. Ifihoc confpedhi ledio*
tiem libri curiofioribus comnicndare, propo-
fitum hobis fuit^ quanquam, dum cauif^
nroducendis euentis fufEcientes mtra aimO'-
jphaeram propriam fupcrfint, hofpifis pere-
grini fuforibus fiuc^ aduenam ipfum, a nofiro
globo fortius artrahchdum, fiue noflrum ge-
Dus^ tanta vi cito mifere fuifocanihim, aegrc
ctponeremus, neque tantas ruinas, donec no«
uate fuccef&rint remm conuerfiones, vnquaitv
fnetuendas eire habitaculo nofiro, nMiliinis
£ipientiae infinttae tu^i confiditiYus,
V.
r ■ ^ ■ II I .nl
- Qidtvk' ufuL Sittenjpruthe etti i. e^ Senten^
tiae ac praecepta moraliai |pa(rui^x)an<bi
' flrcna.
494 ^^^ ^^ ^^ wodt.
flreoaram nomiiie. BeroKm et ^Mam
{ine die et confuley {>l^igg-$> £>mi.iniiu
Svo. up. Frid Nicolal
Quafi UbtBimorahf Campiamfnppkmtntm^
vt in citiilo vocantor, gratiam' fibi pareotom
condliabunc pagellae iflae. Confiliom, qoa-
le nuper etiam cl. viLLiva inedenda£*
ilme prautrbiif Gemumamm ixpnffa tenca*
uerat, tn vniuerfum non difplicet ; et infiint
huic opuiculo audoris incerti multa paruis
admodum vtilia futura, (ex salomonb
<]uo(]ue, favllo, gellerto,) quan*
<]uam etiam alia nimfs vulgariay nec fatis
eleganter dida. Interea commendandus erit
libellus iis potiflimum , 4]d, adhibitis Giifi-^
piano libro at primif Imur Hefewitzianif,
{GrundfdtzetUr Tugend-undKlugheitshhrt,)
ludimagiOros futuros in fi:ribendo tt conci*
piendis cogitatis luis de rebus ad mores ac
vitam pertincniibus exercere voliierint. Edi«
tor, qui nobis cl. n i c o l A i eflfe videtur, ia
praefatione de vi fententiarum ad fenfum ho«
neHi' tenellis animis infbrmandum re<fhim
pronuntiat iudicium; hoc vnum addere pla»
cet, vim illam ex confcientia dimnae auEtorita*
tis^ quomodo !n fcfaoh's vulgo fententiae bi«
blicae inculcari folentdifcipulis, mirumquan*
tum adaugie»:j. ...
Sander"
Pigatti mmorab. ex vita LBJNegretti. 495
Sonderbare Gnfchickte etc. i. ^. p i g"a xt i
memorabilia ^x vita i o h. b a p t. n e«
G R E T T 1 nod - ambulonis , ab Ital.
conuerf. rell. Norimbergae in offic
' Bauer. et Bifchoff. plagg. 3. «vo. . .
Indicdmus plagulas , quibus praeflantioret
libri coghofcuntur ac leguatur, (ex minus
nods nomifiabimus ilfttra/orf dtUafbrza della
fantafia umana,) tum , quia fingula cxempla
huius generis coofideratione digna fupt, tun»
maxime propter carmen appendicis loco an«»
nexum et ad obferuationei pftfchologicar me«
Mora^i/ior^/ r^erendum ; fiquidem ilrophas
temas, ouas apponerc dccreuimus, perfo-
mnum Tcripfiffe fertur ftudiofus LipC menC
Mai. a. 1775. Fingitur, hinc diues abundan*
tia rerum pleniiGma male firuens, iilinc aliuSy
rurali felicitate perquam beatus:
Doch — ~ tines nitn ewig kamf — Der
Mana
War nimmer recht zufrieden.
Mit kalten Bltcken fah jrr an^
If^enn feim GdHen bliihtm;
Ofi bey dem fchmjitzendjkn mceri
Fandman ihn herzlich gShnem
Und bey der Tafel ftochert tr
For Ueb^drujS in Zahnen.
49^ llDiMbmfidlfif. .
jttf/eimr.UihiMMfifiriitfM
Nichtferm von dm Rtiitm^
. Sai Damoa ufibemirtt. Mki firiff
DahinfeittLebinfehkkhen.
Hier.fandjam tdchL Tapiz^re^i^,
; Keinfifiimmer^d Hoiufy^erathe f
S»n Tafikimnier war dtir tiaynt
W^a iin der ff^efi immhte.
Erjekaffiejeinen T^etirtmi
; ^ttsMarer^ kuUer Qfidkg
- Undi Ndek^gallenwei^g^ang
WwsfeineHofkapilU.
Boch ^U/Sf erjchoee den eatfim StrM
DetJUorgeni mU EatTi^ickmh
l Hkdgiing^ AfMtduir^diis tkd ,
MU iMem^ froiin Biiekeet^
Ueber^ das fyunderbare ithd die PaiMHA'
rm^ eh. E 4: D^ e6,"^fl3d ml^bilc
V6cdtt)u$,.et de admiradone; periculum
pfydkblogicfiin. Pi^s l^. Vitebcr-
gaeerSerudRae^ ^.Zinitnerinlddu g.
In ni^iyjmefaduncijae Ubri huius e^rej^
«udorem le prblkil^s e(t ^. ^eiier. f R a n c,
VOLKMAE^ EBINHAip, thC|6k?^ Vi-
c«(bergenfis.' Natam eife ait IbsisiQ fiiam di%a»
tatio»
JSei::1iard'dito,qit6dhSrMkefteU. 0f
tedonem e flu^fofo etdihfne ^rgmn^ntoindt
tiatbiis veritas Chriniadi^! i^digiohls ^emdit^
ilniH foleat, et % qua^nionibus ^e mo^,
t^o ammus humanus virei Aias e)cpticet (tii^
«fim^ ftique ad cultum aliii^netn coitformet ; hM
Mim genere (ludiiorun^fane qu$m ^bulAimti
tt petrohd vid digDifrutib, Aia fe otia pcSr
«omplures teiii amtos ^flihguicfe fol^imm 1&
& Et prefedD/etiaiiifi e^dem verttate, qA^
tnodeflia, dijtiflfet audof^ fuum b(Oc peKculaili
j|»fythei^iGum tithil condnete, quod noUuA
^deri pomt p<$riti) ; tamen fimirum elfe 6IU
|l\ititm putamus^ ^ui in iUo Hbfo dl^fideret mi^
4uram et>fu ledibneque multiplice fuba^aiti
0dem ac folteriiameogltaildi de illa fe,qu«ij^
fibi explitandam et ediiTetllrtdaiti aulftor fu^-
fit ReAe iudi^a^it, fi diligietitius tiatilratfi
ik virtutlM iilaiHim Irfchini^ i|ude hornitiibul
iaiiciant adiiiirationem ^ inuenigaueri^irt^
fliuttam id te variam babiturui^ rae ytilitiii
lem. Ad i^teiligendaifl ^xni pinnagftaA
tim, quai^ inanimis, i|i &^t it itiioribuis li^
miAum ekerceht reis eiuitivbdi^ l|uae admira^
tionetn ilbmtn t&^tant, nikil m^U fu^
Heceflarium} li«iiii veTo eognitiohis eidmi^l
fradus ffft poifis tnm in «lucanda feliclMt
iitumtute) tutn in regenia duitate/ manift-
Atun etl ^ ^iiid«^ vilro^ «4 ^tuifiti^fit
: iTolJl n \ f^it
planidimam viam flerni, diiodicando praed-
puo generi euentorum mirificorum, coram
hempe, quae ad nabiliendam confirmaadam-
que religionem quamcunque pojitiuam, vt
'aiunt, ludaicam in primis et Chriftianam^ ac-
xidifTe dicuntur, quiuis intelligit. Et in boc
-4]uidem genere potifllmum elucefcet, vt fpe*
ramus, vtilitas difputationis, ab au<^ore infli-
ttutde. Plerique enim, qyi de miraculii fcri-
pferunt, neglexenint fere difpicere, quid illtt
in vniuerfum commune inflt cum ceteris re.
bus, quas mirabiks dicere confueuimus, pla-
jieque difcreuerunt a fe inuicem eiusdem ge-
neris et ordinis euenta. Haec autem diuuiU
£o duplex incommodum peperit; primo,
quod a confuetudine loquendt et a notitiiSi
^uas omnis antiquitas de miraculis in religio^
iie aluit, prorfus recederctur; deinde, quod
;Opu$ efTet, figna qu^edam et notas conflitue*
re, quibus miracula i t;eliquis omnibus mm^
tif mirijicis diflinguerentur. — Denique poe«
tis etiam, oratoribus, et reliquis omnibus, qui
cupiunt,vel ingcniivel artis audacia percellere
fdios, pluritnum profuerit fcire, quid et quale
hpc,Jit, cui, per oculos vel aures demiuo ia
Qientem,adnupefcant i^omines; ita enim dt^
mum fcieAt,quos effedus habitura fint inuen»
ta fua, quosluaes ec quas leges feruare de^
ceat.
Semhard de eo, quod miriMe ift ite. 499
ccat, rcL — Triplicem htinc vfum, quem
accorata naturae et efficaciae rerum admira«
bilium exploratio pronnittit, diligenter ob o*.
culos habuit audor libri noAri, eoque iam
laudem demeretur magnam, quod non mo-
do fumfit materiam per fe fat ponderofao!»
verum illam etiam ab vtilitate fua poti/Hmuin
fpec^auit. DifcuiTit autem iic, vt nobis fere
nihii fecifTe reliqui videatur. Quamuis enim»
vt ipfe vidit ac faffus eft, non prorfus noua
et intaAa fit res illa, quam tradat; -nouam
tamen ingreiTus eA viam, eamque, nifi ^ili^
mur, optimam, in qua ampliffimum iiune
campum peragraret.
Quam in aliis viri huius lihris cognouimuj)
legitimae dilucidaeqge difpofitionis curam,
quae in difputationibus philofophicis prima#^
ria virtus eO, eam in hoc etiam, de quo agi*
luus, fecundae follertiae et tcK^iQuots monu«
luento animaduertimus. Ante omnia igitur
infeSHomprima inuefligauit et declarauit in
vniuerfum notionem th ^otvfjtucrtH^ admodum
ibllicite. E multis exemplis rerum infoUta'^
rum et inexfpcStatixrum , quaram nempe ob-
feruatione efficitur, vt miremur, colligit hoc^
quod in illis commune eft. Ita certe, quid
ferat vfus et confuetudo loquendi in hoc go*
nere, patet» Qgum igitur peregrina quae->
li i quo^
fdo
/f • De Hbrit wmb.
que, rnna^ permkfa, vulgaria edim, (\ modo
vel ratione teiiiporis locn^ue aiiquld intnoi
dbuiucn repraefentant, vel pecuiiarem aB*
quam virtutem, antea tion perccpram , ofii.
tunt, foleant ^dmirationem excitare ; Itqoct
hinc^ quoties nobis appareat aliquid a coii.
fuctb curfu et ordine rerum alienum^ quo f^
rii^ quaH cogitationum nodrarum iQtcmun-
patur ^ toties mirnm aliquid adcfle. Minm
iiaque cuique videtur, quidquid eius idiqna^
ti/per perceHit et eonfandH itsteBigeniiam.
*f Verba auiteris ph)pri^ idem oftendunt:
Wnndtrbar fcbeint jrdm , wat ikm als fmft^
greiflich auffdlU. ) Id vero perccllit cogitao-
ten% in quo is quamdam fentit difCtniStQdi-
nem , quae ceteris fuis idcis fuaeque fricQtiae
mbdulo repughare videtur. Explicatius Ms
CX0bfiti8, confcquitiir, nihji per fe inirum
*feflfe, fed xttra t/W», et mirari idcm cffe, ac
ifatefi Itmtt^ cognirionis fuatej infinitam if^
tur naturain trthii mirari ; inter botnities v^
Ird admiratlohti fbntem c(Ie cum ignorao.
tiam, tutn fcidntiaih etc. (Nobis vidctur hoc
l^raccipuum itiflitutae quaeifllonis momeatom
tfk^ n hae cvMht fubkSrtttaie , vt loK^matiir,
fidfVift^tionis turak perquirdntur tt difpidsi*
tdt. Tttnt enim deitium ihtilltgitQr, qmt
"Si iiatdra «iul, ^dod imr£fiiun e^ fi cond;'
01
Reinhardfk eo, quod uiirobr^ e/l eic. {0|
t^ et varietas ilJprum, qui niirantur, luculcm
rius cognofcituc. Tunc etiam de varJi$ effc-
^ibus, qqi funt rerum mirabilimn, ct de va-
r\o gr^tdu illorum optime iudicari » et doceri
poteft, cur eadem necjup^ omnibgs, nequeUsf
dem infolenlia videantur, cur non (n
T^ iam nirahik quidquem
- Principi(>, quod non minmnt mirarier omnef
PauUcUim. —
|i/Iult.ie vero fnnt, ct variae in iiqgulis l^omi^
pibus, caufi5C et occaiipnes mirationis, cjyacii
quam poterant copiofilTime, dinMH^er^ndac
CTi^nt. > Neque enim fpla copia cog^itia^
iil if, vt aliquid alteri mirum fit, alteri not|
fit Magna bic etiam vis eft naiurcifi ^{ ifh
gtivii hominun) ; alii enim ex t^rditate et fo^
iniiolentia non mirantur,quae alios vcbemeii«
ter r^piunt j alii vero prae viuacitatc mentQ
pihil vident, vbi fegniores fafcinapmr. Si-
inilitcr e^T^^^confiderandus efijinquo ve<-
faniur eo te^pore , quo mirificum aliqu^ ac«
pidit , et vel fenfibus vel ^nimo obiicitur^
Qui Qnkixaifenti fnnt, cq ipfioi te|iTpoLre faep^
grauiter percelluntur, qup ^ade m res alipruni
lenfus et animpm jiraeterfluit ; qui ^xfpe^ix^
((ucntum aliqu^, non ipiratur, f|p4 n<>n Qpl^
mm inicjturi qui iolor^ if^,, w^ 9i^(^m%
li 3 miri.
^03 JJ» De tibris nouif. ^
«nirificentKninis rebus non faciknioaetur; in
Itiultisfola voluntas tt ftudium aliquod jn cau-
ia cft, cur vel mirentur aliquid vel contcin-
nant, vt, qui deperiit amoreNeaerae alicuiuSy
Venerem ipi^m vix mirabitur. — Nihil ho-
rum plane neglexit audlor, fed ab cnumeran-
dis ordine fuo illis, quae vnice faciunt, vt ali-
^uid mirabile iit ac dicatur, hanc difputatip-
nem putauerim inchoandam fuifTe.)
Hinc vero iam progreditur ad varia gmera
rerum mirabiHum expromenda^ Sunt eniat
in vniuerfum vel in mundo corppreo feu ad*
fpeSfahili, vel in Jpirituali feu intelleEtuali ; dc
lllis ie(X\oM ftcunda, de his tertia agitur*
Quidquid vero inter ea, quae in fenfus incur-
runr, mirificum eft, vel natura exfiftit vel arii
cfficitur. In operibus naturae porro et rer
ifffae feu corpora, et mutaiiones in rebus con-
£derantur. In eorporibus jgitur miramur, fi
abhorrent a folitis yorwiix^ fi magnitgdine et
varietate eminent, fi vel immenfa vet nimium
parua videntur, fi metum iniiciunt^ in muta-
iionibus vero et effe<f)ibus corporum, fi cau-
ias ignoramus, et vel vim quamdam et vche-
tnentiam, vel celeritatem, vd durationcni, vel
raritatem re (pccmixsvSy vel concurfuin plu-
rium ^s^i^Meoov fingularem obferuamco.
^uc €t rdfert iUas res^ quae per fe fpcAaeae
Aemiiu
Mdnhard tte eo, quod mirabite eji ete. ^q^
Ifemini miranonem faciunt, fpeciem vero
mirificam obtinent a voluntaie et confilio tn-:
iuentis, vt, qqae putantur, bmina, auguria,
portenta eile. (Hinc iaiiipatet, antequam
obit&iuae caufae , a quibus admiratio pendet,
difquirantur, generatim iam indagandas fuif»
itfubieStiuas.) In illis, quae nr/^ conftant^.
qui artis periti non funt, mirantur vel operop
yel artificem; in operibus quidemdifficultateni
€t laborem iis infumtum, vt fi v^el praemagnae;
et immanis, vel perexiguae niolisyvel multi»
plicis varietatis et confenfionis partium , vel
fion fperatae fimilitudinis fiof cum farmsi
quadam primitiua, vel durationis, vel vtilitatis-
eximiae videantur effef in artifice vero vim
quamdam fingularem, fiue illa in paucis tan«,
tum vifa fit, nue cum fiducia et audacia con»
iuntfla, fiue fimulet incantationem ; quodge-
nus mixtum iam efl ex rebus corppreis et in«
corporeis. De his priusquam fermo fir,com*
memoratur adhuc genus quoddam rerum, ia
quibus mirabundi haerere folent homines,,
quae tamea neutri ifli clafii fubiici poifunt,>
nempe opulentia et paupertas magna, item-
que celebritates ac pompae folennes. ( In-
commodam efle igitur diuifipnen,! iflam re*
rum mirabilium in corporeas et incorporeas,
sqpparet} melior ^uamuis non fupcarrat,quaef
li 4 " omnia
f »4 il. 9i Bns fwmr.
ImiAit d f «^iple^iitur et faris «iiftmgiiat f h
Imiiceni. ) In rcbus in1elle£i%iatibvs ingentem
ciendae admiraHoRis potenatem exercet p%-
»um magwtudo vel fpatii ac temporis, tcl
virtutum» vel vitiorum. Quod ^ivkivks,
luhii iiatura Dei ftdmirabilius cogitari poteft^
Tbdab illis taiitDm,qui concipere i»iic)uam eioi
mctitiam poflTnnt. (In n>enitm jilc venit
I A C <i N 1 1 illud : Contewptatio creaturarKm^
^ntum ad ittaturas ipfas, froducii Scieoi»
tiam y quitnium ad Devm, Admirationem ta%»
t^m, quas efi quaji atmtpiafeieniia. De augm.
ik. tib. L ) Homiuis vero virtnies metimue
tel amplitt)d|ne, vel vt ihgeiui, vel fogitatuk^
mbus» ^e txperf, quando nempe aut lu«
atm egregiam affundunt multis aliis veris e»
iiyneiatis, aut fecundae funt propoHto c)uo»
dam aut (t&o praeclaro, et ptr riocuiiowm.
tenfentur magnae; vel efficaciafnr«&if/ etgith
dis, animo, veliementia, perfeuerantia; vel
Aiblimitatt animi, vel bonitattw- (In vitiis,
^id fit mirandum, et quart, breulus exponi-
tur. ) — « Seeundo nouitas tt pcuradoxia, vel io
notitiis tt opinionibus, vel in oratfQne, vel ta
fenftbus, aiflieRibus, moribus aectrimontis. ?^
f\rtio, ^aeeumque te$arumei aebit ed
t^Magna^ inquit, miraiitur, quia, ^uamuis di«
Aaaf M^a i Offimimjuii^ iHirir caiffr
gutai
Heinhard Jieo, quod mirabih ift ete. ^o^
^iax eognonimui , et nimjitram excidunt no--
Jlram; n^m vcro tt paradoxa, quia, quam.>
u^ dinini^e cognita nec diflimilm cereris re<
biis, quas cognouiinus, 'irjJoJito nobif modo
iWer Je coptilatn apparrant; arcana denique,
qtita vel omnirvo, vel hoc certe ct Jllo tem-
|>ore, non inttUigimiur. ,, Huiusgeneris funt,
quae vel plane ohjcura iunt, vt, quae in arii^
bUT, quas ipfi non didicimus, nobis videnuir
biiiT»anas vires fuperare, et quae in thevh^ia
myOeria vocantur, inruenta nimirum ab Im*
rnano1ngenio,quod auderet explicaFe.docniur
ct difparare acutius iilnplicia et facilia intetle-
^u omnibus ptacita religionis CI^riAianae;
vel quae fahem aliqua ex parte clara funt, vt
niulta naturae rverum euenta, animae huma.
nae indoles, Dei virtutes elc.; vel quae infs
Jkigiikjaiis rhsafunt, ^Jid compc^ata inuicem
^ei cw» aliis Jintentus re&is, ten^ris inuol-
uontur.
> Porro ad demonflrandum id ^ quod f^ffici^
tur mirabiiium' rerum obferuatione , pecgit.
Quod quum vel proxiniefequatur, vet kmgitu
r/knotum fit ; duplex hinc e^e^uum gmui'
eonfiituitur. Aiierum, de quo fi&^ne quartm
9gitur, vno vooabuk) admirationis continetuPt^
Hic iam audor fubtiliter inqiiinuit in caufas
H^nicatioius, quae in hon^iae fun^ et mult^
^06 IL De libris nouif.
de ilH$ ingeniofe obferuauit. — Copiam
<]uamdain ideartnn adefle debere, docer, fi
auis miretur, vt inde nafcatur volnptas circum*
Ipiciendi intuendique, binc vero deinceps cu-
piditas fciendi. Vnde patet, tot efle gradus
fldmiratioRis, quot funt modi fcientiae bouii-
num. Deinde fequitur etiam, vt puerilis et
iuuenilis aetas admirationi praecipue apta et
dedita fit, quae quam fk falutaris res, et quam
bene pofllt ad prudentem aetaris culturam
conuerti, intelligitur. Vti autem finguii ho-
minei fuam quisque habent epocham quafi
admirationis, ita et vniuerfaejgentes. Quare
omdium popuiorum hinoriam primitiuam
fdbuiofam deprehendimus ac miraculis pte^
nam ; fed quo felicius illorum ingenium na«
tnrae rerum fludio et cognitione cultum ex«
politumque fcimus , eo magis illos a creduli«
tate, flupore fuperflitioneque, et ceteris admi-
rationis effedlibus imraunes euafifle, cogoo-
fcimus» Sed interiiflfe etiam in multis genti-
bus, vel obfiifcatam certe efle hanc iuceniy
hifloria loquitur. — Attamen proprium efle
naturae humanae amorem ac fludium admi-
rationis, quod numquam exfatiatur, et quo
magis alitur, ep vehementius concupifcit, li*
cet illud in aliis aliter comparatum fit, mani-
leflum efl» Ule ]vero fenfiis mirationis er
quibus
Reinhard de eo!quod mirabite eftete. ^07
quibus qua(i compofitus Gt fenfibns aliis, et
quos annexos fibi, et quarn vim inlcorptis
habeat, vtrum affedionibus .animi, et cui illa.
rum generi, vtrum gratis an ingratis fenfibus
adnumerandus fit;- quas imprefiiones ftciat
rerum fublimium, immenfarum, fimplicium,
multifdrmiumque contemplatio in mentem
humanam, per quos gradus et crefcat et decre-
fcatadmiratio,tandemquedefinat — etcogna-
tae his plures quaefUones fubtiles aeque ac
graues magna facilitate et perfpicuitate ab au^
dore diffoluuntur. Hadenus de effedibus
prdximis; ft&ione qninta autem rmotiorem'
vim, qua cft admiratio, explorauit, Et pri-
itiumquidem ex amore jllo naturali,quo ho-
mines ducuntur in omnia, quae mirationem
iniiciiintjdiuerfiffjmo modovariata effc omni
temporeffudia hominum, opiniones et cogni-
tiones, planuin fecit* Late patuit illa vis in
Jirmom, quem propter inopiam idearum
apud omnes gentes antiquitus valde inopem
verbis, et ob verborum inopiam ex meris
prope tropis figurisque audacifllmis compo-
iitum, ac quafi natiuam poefin fuiffe, inueni*
mus. Eamdem ob caufam hiftoria etiam po-
pulorum omnium origines obfcurifiimas ha-
bet, et mythologia efl,quaeviuam refert ima*
ginem inlipitiae du&^ qua vetuiUor aetas igno^
408 i/. Ve^ (ibrijf noms.
tts quihusque rebds vel lioroinihus excellen«
tioribus adHupuit, et illas pro niiraculis, hos
pro Diis habuit. £x his autcm fabtilis Iocu«
pletifTuuain deinceps luateriam fibi quaedue»
runt, eaiDque B.'liunibu$ fuis ditarunt poe-
tae ; philofophi verx> illis all^oricas intule-
runl interprctationes ; aliis item tricis hino*
riae v^tuOae iinpli antur per fedulitatem il*
Iprum^ qui ilhs exornant fuo iogenip vel
componupt. In plerarumque ariium cetera-
ruii^ inuentione aiultuiT^ valuit et ipfa ^dmi*
ratio. Praeter illas eniin artes, quas vel n^
cefllt^s ve} c^fus genuic , 6ne dubio hoc ge-^
nus cognitiorfis frequentatum in prin>is fore
cpedibiie eO, quod in rebiis niirificis occupa«
re^ur. H^c opinionem confirniat hinoria.
AOro|tomi^m enim et phyncam primas difci-
plinas fuifle^ quibus operam darent fapientes,
et Sopraten^ demMm philpfophiam e cpelo
deuopaflEf, doctmnr. — Verum raiio quoque
tradt^j)^! Uteras varie cppfbrmata fuit ab iilo
fludip, quo trahere(\tor hornines ad miran*
, duin* Sic primos philofophos non amafle ,
kntaiR illain a,c follicitam inquirendi et obr*
feruan^l viafn, nec yalde ^ccuratos ^t capto$
ftiifre i» decerpendo, fed cfFr^nata et praeci-
pite auc|acia pronunci^fTe de rebus impfditi£>
limis, deprefefildlwus. Alw Ufnpore po^
tica
JReinharS de io,quod miraBile eft ete. ' 5^09
tica (Jnafi ct mytfiica, alio abrtrufior philofb.
jpliia in deliciis fuit ; iteinque ali\id myneriis
vbique inueniendis, etiam vbi nihii neceife
tfftt, dtditum. — Sed id rrligionefn praeci*
pue^ vei informandarti an-irto humdilo, vel
'^lacitis, ritibus et infiituti^ excolendam, infi*
•gnitfer effic^x eft adhiiratio. Vndfc primain
Dd notionem obtinuerint homities^ difficilli.
Inia qUaeOio eft. Etiamfi eniit) diuittitus iila
reuelata cflet, tatnen opus erat, vt iam adcf*
Kttit in atiimo notiones c^udedam, quae face«
t6ht,vt reuelationem iflani capefehomliieset
i)ei notionem clare fibi informare poficnt.
j^Scd qui exiflimSnt, homines, primum a Deo
in lucem cditos^ carcre numquam pcituifle^
yt\ ad vitam fuflcntandam, perpetua quafi
^raerentta Muminis, eaque fubtradta fibi , de-
tnum natos, mo)c perire debuifle, hi facilius
fiodum hunc foiuent. Quemadmodum enim
infans matris fuae, quamuis perp^luo prafe-
f^ntis et ladianti^, primum nullam, dcin ob«
fcuram , fehfim vero , quo niagis fuccrefcft^
%o ciariorem animo cohcipit iibam, eamquQf
Ikduitus per totam vitam tenacitfcr feruat, nee,
ttiatrc quamquamfibierepta, perditvmqiiamj
Ita quoqtie fas cft crfederc, Deum fitnili in-
ilitutionis et edueariohisgehere,^qualecumqu6
lilud &eirtt, tfoiiv efl^, ac primuili ^er^etuo
quafi
f 10 IL Di tibrif nouir.
quafi adfuifie hotninibui primigeniis, ied qud
illi magis adolefcerent aetate et cognitione»
eo faepiuseum feiilorum fubduxifleconfuetu-
dini, acdenique, quum fatis maturam eius
viderentur notitiam, vei certe notitiae huius
ct>mparandae vires et occafiones idoneas, con»
fecuti efle, harum vfui eos reliquifre. Con-
fentanea fere huic opinioni ipia efl hiftpris
antiquiiliaiarum Dei reuelationum. Quam
(i audimus^non eft neceffc^praecedenies quafr-
dam ideas primis bominibus tribuamus, et
quales illae fuerint, quaeramus; nam ingeni».
tae et indtae natur^ nullae funt,proprio vero
nifu et vfu rcpertis non erat opus, fi ipfum
Nuiiten praefentifliimum fentirent, quod re*
geret fenfus et cogitationes illorum, vt nihil
cogitarent, quod non poffet reuelatum ip(is
a Deo eife dici. Ceterum propterea non in*
utilis efl quaeflio haec: ex quibus tandem
feniibus animi et ideis homines, quibus nulla
contirtgit reuelatio, ad notitiam Dei perueni»
ant^feu qua via primi mortales ad illsktn per*
uenturi fuijfent, finuUa ipfis datafuijfet ab ipfo
Deo in/iitutio.) lllud igitur problema vnt
quadam hypothefi folui poffe, pernegat au*
illor^ non enim omnes ex iisdem principiis
eam nados effe hotitiam, hinc iam pateiieri,
quod ilia ia aaiuiQ cuiusque hominis pro^
prium
Heinhard de eo, quodmirtSnU eft etc. ^ 1 1
prium fuum quafi colorem habeatj quare fi
quis decernere velit, ex quonam vnico fonte
haufta fit, verendum elTe, tt quidquam am«
pHiis explicet, quam vnde vnus et item alter
.bomo illam notitiam fibi comparauerit. Hoc
interim veri Omile elTe, ad praecipua elementa,
e quibus Deum eOTe didicerint homines, per-
tinere ffO/foii/;i» nexus caufalif, et admiratiO'
nem eiusmodi obieSforum, quan magna vi perm
piouent confiderantem. Q^od tamen non ita
inteliigendum, ac fi metus in orbe fecerit De-
os; tunc enim numquam ^oniNuminis nata
fuidet notio. Nec, fi admiratio ad cogno*
fcendum Deum homines pcrduxit, (eauitur,
yt re<Se doceat h v m i v s , polytheilnmm
})rimitiuain rcligionem fuifle. Illi vero re-
pondet aud):or, praecedentes ideas ex quibus
inteliigentia elicere potuerit notionem D^i,
non excludere reuelationeiu aliquam imme-
diatam de vno Deo , quam hominibus con«
cef&m fuiiTe^lcum e% bonitate Dei ipfius fpe-
irad poffe, tum vero hiHoria Mofis ita con*
iirmari, vt negari nequeat. ( Si vero praece*
dentes illae, qtias vocat aucHor, ideae non fi«
tnul co prodeffent, vt vnum Deum agnofce-
rent, et fi nunc demum intercederc Deum
oportebat, hominum dodorem ; fane prorfus
ittutiksy.iaiaio nosdae fuiflent, et ad poly«
theifmum
5 jlt JL De Hbru noHtf.
theirinum dedujtiflent; ideoque rei^atfonb
diutnae hoclnunus foium fuiflet, vt exftifl-
^ueret illas rurrum, et nouas inferQret aaiinb
iie^s^ quibus eo peruenirem, vt difcerent, vnum
:Deiim effe. Admirationis enim vim et im-
,pefum non po(Ie modo ad piurium Deonmi
.venerationem impellerei fed impulifle criaai
prifcos homines, qui reuelationis expcrtw ct
ient, ipfe concedit au6h)r. Quidni igitur ia
jeo poiitam potius fuilTe dicamus retielatioQil
diuin^e prouinciam, vt, quidquid homincs
fentircnt, cogitarent, agitarentque, quorfom
.^cuierum ihcntisque aciiNii intendereht, M
emne fierct ifum fine Nu/hine?) — Neqot
vero in origine folum retigionis^ fed in illiw
eiiam cohforniatibne plurimukii eflfecit adini
raiivf. Vt fpiritibus onmem rerum naturan
animari credercnt, et ht>die credant rudes
ainnes etimp^itae gentes^vthisvelutaudcHi
bus benefi(^iorttm et malonim omnium prtces
^facrafecercht,vt folein cimi maximbJuilM
«t (tderaadorarent, vt aitis tnontibiis, lUnii
iet quercubus aetcrnis magnam pratberent reft
gionem — quidefFccit, nifi ftupor et ignoraii*
lia? Scd quttm indcieeluNunlinum, locorofli
IH ritOum lacroruin fuat ^aequt gens patritf
ingenium f^cuta (it, vt e^gie nionflrat a»
^ori htnc ortims itibm i& fac^i 4^S^
^ - pcf
^
Jteinhafdii 90, qaoi miraffi^ efl etc. 51 j|
fCT tdtatn antiquitatem commeotum de THif
^triis et popuiaribus. Qmnis vero cerimo^
oiarum apparatus.et fcOa pompa, temploruq[i
magnificentia, facrificiorum , . ludorumqu^
fplendor, myderiornm fanclitas, diuinatio*
'laum, oraculorum, facerdotum fides et au<9o*
Htas, fomtiiorum et pfodigtofum interpreta»
tio, magicae artis inuentio, et quidquid vm«
^uam reiigionumfupernitionumquefutt, vm«
to boc de fente admifationis fiuxit. -*..
' Sed haec ha<9enus. Nam quae fuperfunt
duo capita, quibus, q^em habeant vlum ra
' fyoeofjucirx sn religione, et in bonis artibus^ quan
fegeset queih modum» difputabitur, tomum fu
•cinidum ab&luent.***' Vmbram quafidedimul
-libri, cm nihil deefTe iudicamus ad fummai^
-fciudem. Rei trad^atae pondus et ampiittf»
do, veri indagandi et illuflrandi £iciiitas, d^
.Kftoiiftrationif vii et claritas, feotentiarum nq*
-imrom et jvtdhsm copia, purus, pre0us et, in
^uaotum &tis eft» proiluens fermQv Nouo
,fionflathpcdobument9,pbilofbph^Qm in per*
:coiitandit aaiiDae hum»i¥f viribuf alienarum
Hierarum et lufloriaeinaxime adminicuiis c8*
wwe non jpode, ac tum dempm feliciteret
^mnpdce^vjgojiioymify^R ifjtntUfmfM obfecu^
^tm oopam vberem a&^t, quam fo)a pand|t
Iriftoria*. JtoLffiWthwfi Mppam oawi(i« noa
514 ^h De tibrif nowf.
tttt iDemoriac exercendae et exonerandae ar«
tem, fed lucem vhae^ et philofopbiae fiuu
Qiinmam magiftram.
Afcetic60n fiue Originum rei monaflicae li-
bri decem. Auclore a n t o n i o d.a*
DiNO ALTESERRA. — Recenfuit»
ac prae6tionem notasque adiectt
CHRIST. FRID. GLilCK, V. L iu a*
cad.HaLD. « Halaej impeniis orpbano-
trophei 1782. 4 Alph. 7. pL od.mai
Opportuno iane tempore hunc librum tf»
pis repetendum curauit Hodie enim cum
«ncrebefcant denuo multorum de re monafli*
ca, de vtilftate vel damno, quod infert illa re-
bus facris et publicis, de libertatis ac prioiiepo-
mm,monachisconcefIbrum,or]gine et caufii^
de iure ac neceflitate Ordines vel abrogaad^
vel deminuendi, vel conferuan^, et aliae hu»
ius generis quaefiiones nc difputationes, com.
modbm erit peruidere, quid de his ommbus,
ac de omn^piane re monaftica ieii&rit» vd a
'hiftoriae potius monumentis et iuris canoDki
fontibus euiceritlCtus ille celeberrimus Fran*
cogalticus, ^ius in haoc reoa pericriptiiai
opus, Parifiis a. 1^74. forma quatema priuM
vulgamm, omnes periti adhuciudicabant m^
rilo
AH^rrat drigg. Hi fkbnaft. f i f
tito erudtddriimm politifliinumque , etfacile
Glailicum efTe. Sed de argumento ac virtute
huius libri, non eft, quod iam dicamus. Cum
vero idem opus a multis fine dubio fruflra
quaereretur, vtpote non obuium etparabile
admodum, hos fibi bene demeritus eH nouus
editor. Tn corrigenda hnc noua editione ia«
tis diligenter verfatus eft, laudandus etiam ob
id, quod textibus iuris ciuilis et canonici cita«
tis, quos ALTCSERRA more antiquo per
verba foium initialia allegauerat, nuroerum
vbique addidit. Notas libro., quippe fatis
prolixo, paucas tantum adiecit, lrt)ris priori-
bus plane nullas. Etparcere omnino poteraC
huic labori, audbrem fuum vberius nonnum-
2uam confutandi tt iliuflrahdi^.^eumque fuc(
mfui fulsquedudicii$ melius reliquiflet, quia^
fi omnino . refellendus erat \altesbrra
in omnibus, quae errauit, ea res aipplioris ef*.
itt operis, quahi quo' perfungi qois potefl ia
paucispagellis,liinc inde decerpens quaedam»
Fraeterea , qui hoc Kbro vtuatur^ non igno-»
fabunt fine dobio, quos fcriptores' iegere prae-
ter illum oporteat Quod autem in primia
notandum erat in alteserra, plaiie ia*
taiflum reliouit glugkivs. Namquepec-
iaepe non iatis fidum diligentemque hifiori-
cuin egit alt£sbrr.a, vbi vel ad tt«
Kk % flimo^
fl$ IL Di Gbru mnmm
fiimonia fufpc^ vel ad fcripta lpuri« Chrf-
fDflomi, BtiUii, Auguntni, M^rioruni, fTQ*
HQcauiL — Ccreruni nec paoca oec cxigui
typagraphi viaa Jeprehendimus.
XENOPHONTis Oaonmiimi, Apohigk
Socratiff Stjmpafiam^ Hutq^ jfgt^filauft
EpiJloUirum fragmmta. ReceQluit, et
s A c K 1 1 , fuisque Notis ex^ licauit
I o H. c A R o t, z E V N 1 V s, Prof.Graec^
'. Litertr Vitemberg, LipHae, apud Ca*
^ fparuMi fritfch. cbbccLXXxn. i maL
I Ali>it 6 plag.
Non difplictiit viris literstis neque inuidift
kudabiKs tnilu/lrii, quam Cl. z e v n i v s li-
bris XENGpHONTis, Attici tneliis, eden^
dis infumit Or&is ert anao 177«. cum Op^
fcuUs illiiis ptAitnif^ fqm/lribuj, vtntUuiff quo^
ruin eaarrationan aliquam in Comfuentaritr
Helmnadiennbits elusdem anni p. SSSfij* ^
dtiHus, SeqitebaTur poft bicnnium Ofrapae'
dia integro arque iufto volumine, coi!ata pri-
mum x:iini praeOantiiTiino Coiiife Gmiffriy^
iano.m Praerationc ibidem defcripto, ciusque
cecenfionem legts in iisdcin CommeQtarib'
An. lyz^, jt?, j^^frqH. Cyrapaediam excipte-
b«C aano poft Memoirixtiiium ^uMrolir noiUL
-.::j ' editio,
Xenophxmtis opujinta^ id. Xeunh. 1 1^
fditio, lauddt» nobts ibid. An. 1761. p.jS^Jij»
lain, iteruin anno elapfo, prodeunt libri, quo^
rnm hic indiceni appofuiatus. Eos iam antei
annos triginta, fuafu ec confllio Erneftino, feJ
paratim edi(|erat etobferuationibu$do<fliflimi<
iilunrauerat i o R. a v'g. b a c h, cuius ohu
tum immaturam aegre feruntvelhodie bonat
Kterae. Hanc editionem comtam s E v n i v 9
iiindamentom pofuit fuae nouae, indeque
non animaduerfiones tantum repctiit plerai^
que, fcd etiam Ernefiinos ex Epijlola editio-
Bi B A c H II praemilTa, fuis quasque io locii
inferuit.
Ceterum non eH, quod multis exponamt^
de apparatii critico, quo adornandis in his \u
bris vfus eft dodiiTimus Editor, iiquidem nul^
lam aliam, quam in fuperioribus libris XB*
KOPHONTis, adhibuit edendi expiicandii
que rationem* Noua vero, et ea peculiafftf
fubddia, fuerunt haec : In Oeionomico praeflo
fuit eximius idem Codtx GuetferbytaniiSs qu!
Cyropaediae editionem perfecerat ; praeterca
CAMERARii ac 8TRE6AEI interprcta-
tiones Latinae tulerunt opem. In /fpohgi4
Soeratif , praeter magni • g e s )^ e r i Chrci
flomathiam, et aretini verfionem Lati*
iMim , editto fdfuit boltoni simson,
qQae*t9men ailiil magnopere cQotinuit nouL
Kk 3 N€*
fl»
//t Di libris nauif.
Kec in Stfmpofio quicquain noui pracfidu re^
pertum. Vcrfionem e r a s m i infpcxit No-
fler iu Hkrom, cuius confilii ait fe non poe*
iutui(re. hxfragmmtis EpiJIolarnm fnbfidio
venerunt s t o b a e i Excerpta^ cum Codice,
cefctmus qno, a NubiiiiT a r v n k i o coU
lata. Et antea, in Agfjiao^ philelphi
quandam interpretationem ^ recenfionemque
Jiutehinfonutmin ^ non negat^ iibi quodain-
modo profuifle,
Dum Notas zevnii peruoluimiis ; nara
fRNESTi et BACHii Animaduernones
cognitifltmae funt; deprehcndimus plnrima,
quae rcdolem acumen criticmn, et in qoihns
affenfum viroruoi intelligentium praenuncia-
tnus. Hidoriamf res ac voces, Kotae illu*
(lant non multae. Tantu^n non oinnes oc*
cupantnr in adducendis et diiudicandis Le^
Aionibus variantibuii Codieuni MSCtonimi
quos olim viri do<5li confuluerant, Sunt au-
teni botiae prae rellquis, lediones Codkit
Guf^lf^rb^iani , ctfi quidem nec hae omnes;
Vt faltem obiter dicao\ in Oiconom, C y, .?•
iritium /nnfinar, Ipiji^. oT^a*, per omnes edi-
tiones practcr tP^olJknnrn propagatum, red»
efl ex hocCodice correflum in e(Pu, oTfioi*
Ibidem^ G /|> 4. pro mBm , quod turbat ar*
dinem colloquentium»Gii£^r/t^/afftt/apte ba^
bet okU. . Il
Xenophantir opufitttih td. Zeumo. f 1 9
In codcm Oecomom, C tg, j. ro Setvov. eft
fcfpe(9utn, eta lbvncla^vio, probante
STEPHANO, in ^ecfxevov mutatum. Sed
mauult Cl. Editor ro ^eov idque propius ac-
ccdir ad fcripturam, et conimodum fenfum
facit, In Sympofio C 4, 27. ifx&ocrsvsTs in
fenfu qaaerendi, videtur verbum , hoc Attico
fcriptorc non fatis dignum. Prae reliquis
iutem(nam corrigunt alii alio modo;) 2ev-
Nivs optime refcripfit fjLca<?€jfrF, id enira
faepius occurrit pro qiiatrere, inquirere apud
X E N o FH o N T E M. f n eodem Capite, jC. rff .
B A c H 1 1 conie(9uram aliquam , <pih8^ koc)
avfjLixoc^xja^ ^ quam Nofter audacem et inuti-
lcm vocat, et .vim inferre oratiooi; ego non
reperio in editione anni 1749. p. 152. fed ia
Datiuo, (p/Aois: k«} (ru/4)ua%o/^, fimilitcr atque
£EVNivs dedit ac voluit. Eidem bono
viro obiicit p. iii. ac fifomniojffeL Pag. 239:
piget adeo refellere Bachii fomnia ; Pag. 274:
Bachii obieSfio eft futilis ; etfi in aliis locis
fummo iure affurgat homini praeclaro, et il-
lius dodlrinam, quod decebat, laudet. —
Plura decerpere non iuuabit, quum talia
parum intelligantur extra contextum oraiio*
nis. — Nota Editoris ipfa pag. u videtur plus
nimio oftendifle, quod in OIkovoijukos fubin-
tetiigitur Aoy^* de quo. dubitat nullus. — *
Kk 4 Index
fM 11. tis Ubfii wim.
liidex G^fcitatit ad calcem annexiis, Ttilifli-
mos, et copiofior Bachiano, ( bafi illa tameii
haius Indicis noui,) eft. Acceflit nominuin
lodet} fyntadicus denique, et rhetoricus.
M^fi^Uanem Liiirarifchen Inhattf ete. h. e;
Mifcellanea literaria, maximam partem
ex fontibus nondum apertis edita a g B«
ORQ. tHBODOR. SlTROB^L, Pa<»
flore Wohrdenfi. Norimbergae vend.
in libraria Baueria. Sylloge F'. a. 17SU
P^gg- »55. ^Uogef^J. a. 1781. pagg. to*
tideai 8.
* Sylloge qvinta continet: L Vkam, plactta
^fcripta RVDBERTIA MOSHAIM, Des*
eani quondam ecciefiae cathedralis Pafiauien*
fis, qui famam pefiimam fibi a<rquifiuit impru«
denti feu male fano potius conatu , ChriOia*
aam ecclefiam emendandi, omnes fe<flas dif*
fipandi^et conciiiandi tandem verum aliquod
regnum Chrifii, nouam nenYpe viam ingrei^
fus, qua aeque a Romanenfium facrorum fia»
toribus, atque a lvthero longifTuDe re«
cederet, vtrorumque fibi iniiDicitiamy et tri#
fiifilma fata contraheret Febrilis ingenii
bominem fuiflfe, et vanis deceptum fomniis
ic phaotafiae ipe^iris^ nifi ^uid.p ehis, ipfum,
quid
StrobetnmfiellJit.SylLKitFL ^ii
^cAd iibi vellet, nefcifTe^ vndique perlucet*.
lila igitur opera, quam vir anonyniu§ infum^
fit, Aponoli iHius mendacis rebus gefHs in«
ueftigandis ex obfcura memoria, opinionum
commentis eius enarrandis , fcriptisque eius
perquirendis, enumerandis et recenfendis, fa«
eile videri poifet plane inanis et infruduofsi
^{fe, praecipue quum hominis huius nugae
nec famam ingen^emy nec damna magna tu^
Jerint. Sed quia moshamvs non pauca
probauit, quae paullo ante eum l v t h e R v $
docere coeperat, et eccie(iam Romanam er#
roribus atque ineptiis multis vitiatani, in pri»
tnis vero moribus antiOitum fuorum pefHme
corruptam, expurgandam penitus et ad fan^
<9ius quoddam exemplum componendam ef*
fe^ agnouit ; fane hoc pote(t documento no«
bis effe, quam inepti ad opus illud magnifi»
cum, quod lvthervs perfecit,i(ia aetate
fuerint homines, quotquot, etii re<9e muit^
videbant,ingenio fuo ac fcientia abuterentur»
$ literis bonis non fatis innrudli phanta/iae
tantum impotentia abriperentur, et vel gloriac^
ftt ambitioni vel auaritiae et gulae magis, quam
veritati, feruirent. Tanto igitur maioris ba«
bcamus heroes illos nonros, qui, vt efBcerent;
quod vellent, ionge alia adhibebant admini-
ralflt ^ ionge alioa iter inflituebanti ^ Prae»
Kk s tcrear
52» - Jl. D€ Ubrif nouif.
terea autem non inutilis etiam res eft hiftoria
hominum iniipiclorum, philofophis maxime;
fi modo in magna fua vbertate haec narratio
non deficeret curiofe quaerentes, qba via ad
tantam ftultitiam perlatus fit moshamvs,
quum iliius nutlum adhuc in eo venigium de-
prehendatur fuiife tunc, quum familiariter
vteretur e r a s m o et p i.r k h a i m e r o.
Ceterum omhis haec narratio tam copiofa
efl,quam fieri potuit pro paucitate documen*
torum , quae luperfunt. Vnum hoc mone-
mus. Ex eadem cum illd m o s h a m o gen«
te, et quidem ex pofleris firatris eius Bartho-
lomaei, defcendifle theoiogum quondam no«
flrum 10. LAVR. moshemivm, vt cura
aliis credit huius narrationis auiflor, plane io-
certus rumor efl, nifi mentitus forte. II. De
turbis acAROLOSTADio commotis Wit-
tebergae, quum nittiirum abeflct lvthb«
Rvs, in caflroWartburgenfi feruatus, inedi-
tam narrationem , ab oculato tefle , iiefcitur
quo, contextam, legimus, eanique acceptam
futuram efle hifloriae illorum temporum flu-
diofis cenfemus. III. Notitia literaria datur
declamationum melanchthoni^, quam
eadem cura concinnauit strobelivs, qua
de locis theologicis, aliisque fcriptis viri ma-
sni, olim expofuit. lUL Apologia mutatae
con-
Sirobetii MifetS, B. SyU. KhVI. 595
a)nfefr. Auguftanae,'' quam fcrip(i{& fertur
HBKR. FABRicivs, Paftor quondain Se»
baldinusNorimbergae, fccftator flrenuus phi.
1. 1 F p I, quem et acriter ab importuna f l a»
c 1 1 accufatione defendit. V. Refponfum
^ieologorum Geneuenfium , ( fcriptum fine
dubio a t h £ o d. B E z a,) datum a 1580. coe»
tui Reformatorum Beigarum , Norimbergac
clanculum colledlo, poflea vero religionis
iiiae excrcendae libertate donato. Rogarant
Belgae : „vtrum fibi liceat communicare cuni
Lutheranis ?„ Refpondetur:peiSmam effe fi-
inulationem , ore et confenlu in coetu iinl-
ftre fentientium de praefentiaDoraini incoe«
na adefle^ — ^^Vtrum, etiamfi liceatfibi fuam
fidem profiteri ante eucbarifliam, hanc cele-
brare deceat obflantibus fuperflitiofis et papi-
flicis Luthcranorum cerimoniis?„ Refponde-
tur, licere omnino praemiffaconfeflione com-
inunicare cum Lutheranisj horum enim xu
tus non effe pro fuperflitione aut idololatria
damnandos , fed propter antiquam confuetu«
dinem in vfu ipfis manfiffe. — „Vtruin infan-
tuii baptizaadi ad eos deferendi fint, qui in
baptifmo exorcifmo, crucis figno.ac fimilibus
ytantur?,, Refpondetur: adPapifias quid^m
iieutiquam, fed ad Lutheranos ferri poffe,
eamdem ob caufam. etc. VL De m e l a n.
. > , THONIS
fS4 ^^ ^^ Vimisww.
THONi« I9>el)o: SmttnAog Patnm dt S^
€oina. Occafiooem ei dederat fcribendo o ^
COLAMFADii epiftola, qua nouitaris no.
tam a Zwingliana verboruni inflirurionts eiur
eharifticae interpretatione abflergere fludebar.
jiELANTHON igftor iflo Ubello fuo (a 1530.)
docere vohiit: Patres ^w^m^ ojfmirarey qmd
9orpuf Domini ven adfit m coma domimca.'
OBCOLAMpAoivs nou muito pofl cele.'
berritnum fuum dialogum edidit, quo Ie<fYo
y H I L i p p V s abiifre paullulum a priflina fua
fententia videtur. ^ Poflea enim inclinauit fe
niagis ad dodrinam Heloeticam (feu potius
pads inter vtramque partem conciliandae
ftudiofus non amplius data opera attigit am.
biguam quaeftionem, et praecipue abflinuit
ia illd ab omni Patrum audoritate) neqne
gmplius repetiit libellum fuum, quem tamen
ed alendum controuerfiae facramentariae in*
cendium denuo edidir, inuito au(flore, niw
e o L. G A LL V s. VIL De vita D. p a v l i
HELMREiCH, VindobonenHs, et patre, eu^
engelicae religioni addidVo, nati, educati ath*
tem in relig. pontificia, aeque ad facerdotium
euedi,le(9ione vero librorum euangelicorum^
Cbemnitianorum praecipue, incitati, vt No^
ritnbergam fugeret, fidemque fiiam Augufla*
Me confisflioni addiceret, pofl binc inde ae*
gre
StrobeliiM^titm.S^.r.e\Fl. fif
jgre iadati a fortqna, deni^ue a4 tnunus Sii»
(perintendedtis Grimmeafis adtnoti , cui go^
ifendo a« i^p. iaunortuus t&. Hoino nee
3ralde dodus nec fapiens admodunfi videtuj^
iuifle; fcripta quaedamedidit,poJemica prat»
KCipue, pipcri tegendo forte dudum infumta.
. SyUogeJexta habet I. BibHothecnm Melan^
4ko»ianam , quam nunc tertio audam dedit
/Cl. sTROfiBiiys. Numerantur nunc fcii»
-pta MBLANtHONis ipfius DCCLX , Qt
lcripta ad illuOran^m vitam eius CCCXLIIL
-il. Commentarionem de gbo.rg. froh-
-i»i€H. Huius etiam non conternneodi hor
minis memoriacn 6bBuiont eripere, fas erat.
fecit hqc Cl. am E n n e. Notanda eA o£>
4:itantia, qua lOBCHERvain lexico.Xuo 1]»^
4um appellat Georg. Letum f. Laetum, in hoq
.Veronomifie ledorem rclegat ad voc. Fror'
Uch, quo infpedo nemtnemreperis» ni(i Dan
md* Frolichj centutu annis iunierem. 111$
:ctiam,quae brvCkjBr vsr de hoc virofi:ri»
.pfit, no0 fatis accurata funt. — In Bohemit
natus circa a. i$6o erat. Bonis literis inHrudus
«nature ct)epit n^gotia publica tradare. Ali«
iquamdiu Norimber^enfis, poft perXIIannos
^ugud^nae ciuitatis fcriba fuit, et in hoc mu%
Aere multi) cum iaude cum aliad rts grauei
fmfft^ tana ia inf^ ^fdt da: Smak^ldia
vtiiem
f--
r%
526 IL De fibrij fjomf» ^'^ *
i^tilciti fc praebuit 5 propterei vero cum aliis
fenatoribus a. 154^, luflu Caroli V, dtmiflusab
officio vitain reliquam ia otio, fcd negoiiofus
vsquc ad morteiii ij^a. transegit. Script3j
^uibus fuo aeuo noinen commendauit fuuni^
pauca funt; pfalmos e?r Lattna TOAxNia
CAMFENsis verfionc^ernianice fccit ; ku-
des muHcae artis dixit iingulari llbrci TheoL
f ifcn 5 Stobaei eclog^is in patrium fermonem
€3c Latina verfiooe tranitulir. ( Alia eum fcri-
pfilTe ct cjuaeiam a. 1520, prodierint, fufpi^
cari licet e FtRKHfeiMERi cpiflola ad h*
R A s M V M, in qua fcribit : Guilielmus n e-
5ENVS tibi LAETi fcHpta inilit, Epift,
Erjfm. 5^1. ed Clen) Haec omnia nuliam
amplius h^ibent vtilitatem, nifi forfan literato^
ribus et grammatlcis. III Epiftolas inedita»
10. CHRISTOFH. WAGENSEILIK VlX
alicuius tnomenti iunt» nifi proprer clarifli-
nium nomen viri, cjui eas, adhucluucnis^ mo-
^er^for morum Comitis Auflriaci cutusdain,
in itinere fcripfit ad pracceptorem fuum n i c
RITT ERSH VSl VM. IV. Dc LVTHERt
do&nraiu, k 1 1 1 a n v s l e i b, Prior Rcb-
dorfinus in cpifcopatu Eichnedienfi, aequatii
t V T H F R I, ciusque aduerfarius iniennjTimus;
in annat. Mft, iiiemoriae mandauit , p b-
TRVM BtBERVM, uio^acbum Auguninia*
Qiun
StrobelH Mif(feU. tH. SifU. F» et VI f 27
huih Norimbergenfem , a matrona quadam
diuite tenamento accepifle D aureos, quibut
iuberetur altiores literas difcere et gradum ex
jtheologia ambire; hanc vero pecuniam 8
^STAVPiTio, Prouinciali AugufHnianorum,
praereptam bibero et erogatam effe ad
•comparandam l vthero. potius iftam di-
,gnitatem ; quod ita aegre tuliffe b i b £ R v M^
^vt stavpitio fubieftus elfe nollet am-
^plius, e coenobio fuo aufugeret, et miferri*
.inus fieret homo. Huic narrationi omnepfi
iidem deetile, iam a dodiiHmo audlore vin-
,citur . Primum. enim per fe improbabile ef^
.Vicario licuifle tam innnodicam in fubiec^os
iibi Religiofos exercere poteflatem, vt tantam^
pro iftius ten^poris ratione, fummam pecu^
niae illorum alicui praeriperet^ idque impune
prorfus, iicet is, cqi hanc iniuriam feciife^
.acerbe fatis quereretur Dein vero facinus
^le eft, vt in stavpitivm, hoceft, iU
kim virum, quem vno ore amici etinimici
laudarunt, ac teftificati funt integrum, iuflum
et caftum fuiffe, nulla eius admifli fufpicio
cadere poflit. Porro nemo fcriptorum Ca«
. thohcorum iftius temporis, q,uamuis innume-
ris raendaciis et calumniis LVTHSRxfa*
mam profcinderent, fabulam hanc refert, nifi
ijuod vnus coCHLAipvs, at quaq;! male
. ' ^ ' audiins
' |a| Ih Ds librii nouir,
Budicns teHis apud cord^tiore^ fuanini psr^
tiuni bomtnes! eamdem ita immilcuerit, vt
eppareat, eum iprum nihil aufum elTe dccer.
nerc, Ait enim^ lvthervm Doflorem
iadum efle fua injfa H proiuratiom KleBtmK
jim fumiibus cuiusdam matromf. etc. Ille
c o c H L A E V s , c|ui atlds x^m impudenter
iingit, eo ipfo r«mpore^ cjuo res aifla dkituf^
Norimbergae Rertoris fchofac Laurentianafi
iiituius gcrebatj ideoque iilam ignorpre noa
poterat, anno demuin 1549. pofl fara LV-
^ H E R I haec f cripfit j fi cjuid certi de ea ri
jnnudjuifret, fane ncc tam fero^ nec tatn
^mbigue ct dmide, vt fecit^ eam comiiiemo«
^iler. Dcnique aurem ccrtis ef exploratis td^
flibus confiat , m a x T H esxOj melak-
f*HON£j et LVTHERO ipfo, collatos limc
£)o<f)oris honorcs effe, rogatu s t a v p i t H
impcnfaa fercnte Elc^flore. V» Dcio. Cal
-it I o N t s vica et fcriptis. Eum Francofurfi
ttd Viadrum matheieoi ProfeiTorem fuifiei^
omnes, qui eius tnentloaem iecerunt, aiutit
quidem ^ lcd qui^ tajn a. 1^%%. aflrolQgi fui»^
^ionejn gerebat in aula eledoraji Rranden*
fcurgicfl, cjuum vix XXIII aanos haberet, et
quia m becmanni notiiia academiat
FrancoC nottien cius non reperitur, falfuni
vjdetur. Qi?^^^^ Vitdtaicgaft pnccepior^i
^ lubuiilet
StfiAeni mfcett. BL Sifi^ ^2^
liabuiflk LVTHBltvM et MCLA^T^Qt
19 EM, pernirit tainen in lide cathplica, feu
certe in externa eius coipmunione, motui
ibrfan extmplp et auf^pritate principi$ fu|
loacbimi. ^r^taQtem, vt 9A|Inv9 cecl*
jfiit,' Grandejaginaii Cario ventris onus; vatl-
cinandi e^ iiderum pofitu arti magnopere d^**
ditus, hinc et magiae fuipe<^u$ apud impeH^
tos. MBLANTHON autcm eius candorein
laudat et fimpllcltatem Sueutdam. Inter po«
c^k eutn a, «37. v^ feqwWe 4f ifipr^uMfn ef«
U^ ^QQ V»)df mpder^tnm 3^^chi alumnum^
f9( «ot^detp ^utHkm dtiCQtyr* Scripta eiu»
mnxiineai fmm «Arolpgica (m^i npbiliua
WtfQi opua^ 9110 glprian) HPinifiis adbuc vi«
ffnteiB ^bi jiafat^, ikrovim \%i «0« quod
q^id^ip ^ 9IIIS illi fpli, a^ atiis vcrp foli mb«
liANTHoi^i viDdicaHK*, rei^3 a cario*
K E compoiitum primp^ a. i^^l^ntuone
fCtri^atyiB ff- ppfpojitup:) ^^Te creditur. ---•
Pe ediripnibus^ et interpr^tationibus chronie)
imy^^ rflgrip ^bfQlu^iflima adjjc^itMr. VI. M S?
iANTifQ?fi9 d^ ALf erto pVRERg.
piaoreciplebQ.rrJiPP, ipdigw. 5et|uitur Vflt
jp. iA<f# HCEFBBANDi or^rip fpnebril
iopbitwii jtf5j^.ANTH9»ji$ ti?tbit? Twbfe-
Me, opportiJDo tempgire ijopi: r^perit^, vtfy
.Fii/./i. ^ tl tum
5)0 IL Di Ubris nam.
tam tandem ipfi 711^^1«^ Lutherani videantor
aliis, fi fandam MBLANTHaNis omni*
bus modis lacerauerint memoriam. Saper<«
funt enim adhuc Flaciani pugiles, fed, quod
&Iix fauftumque fit^ rari. — VIII. Addenda
ad bibiiothecam Melanthonianam ; prioris
generis fcripta XXXVL alterius XXV. receo-
-lentur.
PhifJ. ihm. Betrachtungm Sber den Ur^
Jprung dtr WeU ttc^ i. e. Obferuationei
pbjrfico-chemicae fuper originemund^
praefertim orlns terrarum eiusque muta-
tionum, colleiftae aiOH. gotts ch*
WALtBRio, e Itngua latma to^fae et
annotationibus audlae ttD. christ*
FRiD. KELLBR, Med.LongoiaL c £
vfli. S. pagg. 3Pl.
; Notilliinus WALLERii libellus vnaquC
dotftifrimus de origine mundi, praejertim ter^
rae, el?, et dignus, fi quis alins, efTe tidebatuf,
qui verfione germanica in plurium manul
Veniret. In (\uo vertendo tamen non vna diil
ficultas fuperand^ interpreti fuit, paftim qula
bbfcuro dicendi genere vfus erat m&or^ par.
'tim (juia omnia ex principiis chemicis an)u(l
mineralogicis repetenda vcl firmanda putarat;
Quai»
Wtitterii obfem. fhyjShm. 5 3 1
QuafeTituius fcire intereft, Mofes et naturi
inter fe confentjant, nec ne, quac fiierit prfc
ina liix, quid firmamentum, quae fatio col*
ligendarum aqtiarum > vnde conchyBonutf
copia in altiflimis montfum caciuninibus t^^
tierint, et id genus alia plura^ls profedo haud
pauca inucniet, quae fiK arfideant, multa,
in quibus diflideat, plura, de quibus adhuc
diibitet. Adeant ergo audorem talinm eu-
Yediaruiti amahtes, et gratxas habebunt dodlo
inrerpreti, qui torfe ac pure fenfum audorb
cxpreflit, et hinc inde notulas haud proleta*
rias adiccit. •-' -^ * *- »
Jok. Ef,Siiberfchtagf Chffmtogifi (UrU^eU
et$, i. ^ lOHANNlll BSAXAB 8IL«
BBR8CHLAQII Chronologia ftuind!
per; Sctjpturam 3acrain emexKiata) prat-
V cipne in vfum fcholae Regiae realii*
Bcroiini 1783* impenf bibliopolii fcho*
hie Reg. rcal. 4. pagg. i«. ,
- Mandato et audorrtatc; iUt^iC HBtiS-
B B K di t permotus' cK audor \ qui eximift
snath^naticarum inprimis hydroftaticarain
-ireruni c6gfl!tforie exccllit, magnamqne geo*
'geilia orbis terrarum haud ita pridem edit^
'iimam eonfeoutus cfl^ fetidfyAemd^chrano^
-• ' ^ h\ % ^ logicum
13» it DiUMtnottU*
lagicum concianandutn accinxit , quo incre*
iiUorum dubia et errores penitus tollercntut.
ii\h^% partibms ljbpcdiuirusen,quarum prio^
|»c;ieUniinaria'cqntinet, altera iptum fyAemt
iJiroaologiciiiti tertia diuerforucn popuiorum
dironologiae comparationem cum i/io fyfle»
mate*. Praeliminarifli vetfantur m definieadis
et diiudicandis aeris fecundum quas calcoii \ix
.chrpnoiogia fpbnduiiuntur. Annum facrae
/cripnirae ibiarem; .efie contendit} quod licct
jngenioiis rationibus efHcere fiuduerit, tamea
^vix (perandum e(l omnibus probatum iri. Dc
exitu Abrahami ex Harane ita diiputat, vt ve-
rinmilius putet^Abrahamum viup adhuc eius
patre Thara egrellum efTe. Commoratos
^'rfraetk«!s Ift Atgypto 400 annos re<5^e fla.
•(iift) fed httASs iobi^ ibtfsfedt kiconditueo.
^^lddicum i^ruafio; quod a netiiinecum
mn\Gto aniromim 48^ i Reg. Vf, t in con«
-iotiii^tn mhgl ^tifft perfualutti hv^min ex»
-^fe^tumque. Vi alia taceai^us, ^qtiae fuae
hypothefi , Mfti^. numeros Bpbraicf textus
,eQf%muiltr ^pzm <orruptos ^i • conue*
^'niemia ^git^ ae^am iReg^ V|, t. memo»
/a«am inuitis cJsiriflimis textus verbis a fioita
f^ d^fertum iiiQerc 40. annomm cxorditiar.
Cpmpanart deiade aador iotiium Olympi**
1 i doma»
SilbsrfiUagHtfmiiblD^muniU. $||
Jotnades Danidis ab flanof £i!ptiiiio Artiixerxis
Longimani inciiQat, qno Eeras Jufliis fuit an*
. tiquaai ludatci i^atas formani reflituere; in-
ikque ad annofnf qno Ciiri/UsLobiit, com»
{mt^ anoos 490» EoJem a;odo veKatifn*»
innm Imnc iocum explicoit prideaux.
Chriftum natum effe affirmat A. V* G 750,
jdeoque nodnifn aeram 4 annis nimts fero
jncipcre. Quae quideiTi fentenlia eruditorum
fere coinmuois, eft. Tv^ndein indolcm pe»
f^i lulianae defcdbit. Ipfqm fynema chro^
nologicum /lue tabulae, quibus resgeflaeW
fiaeorum aliorqmque populorum memoratu
inaxime dignae comprehenduntur, vsque ad
fuerConei» Hjerpjfolymorji^m tempore, T)i4
decurrunt, atque ita fua natura comparataQ
funt, vt in compendium redigi neq^ca^t.
Teriia op^ris pars chroaologiapx AjnTyrJprMiPjj
Babyloniorum, Medorum, A^gyptiorwx),,
Tyrorum, Graecorum et Romanorum expji»'
^at. Dantur eppchae marmoris ArundcU^nit.
et laterculum confulum Romandrum ab V*
C. 487. f bello Punico primp. Opus nia.
gna cura confedum innitution^us kholaill*
ps ^t academids egrcgie inferwire potdK . - .*
yerzmhmlSdirvori^oo gedr^ciUn qufjer
XJ i " ' ^ ' ten
194 ^^- D$UbrUnouii.
tmtti. L e. index libronim ante 9. i^o»
impreironuD, qui reperiuntur in Biblio-
tbeca publica Lubeceofi , primum con*
iedus ec editus a ioh.georg. cei-
KER. Contulit cum ipfis libris, et
emendatius atque audHus iterum edicSt
praemifla praefadone lvoovicvs
• V H L. Lubecae iTgi. ap. Cbr. Gottfr.
Donat 4. pag. i; et 7«.
In prae&«ione narrat cl. svhl, iam a.
1^17. a ciuitate Lubecenfi Ribliothecam pubii*
^m conditam efle, quae variis donationibus
praecipue Langiana et Scharbauiana infignia
incrementa cepit. Librorum fub primordia
$rtis typographfcae imprefTorum in hac Bi«
bliotheca cufioditorum catalogum contexue-
rat, et fingularibus programmatibus in lucem
Miiferat oesi^ervs, cuius dillgentiam,
dotflrinam et de Bibh'otheca pubilca merita
fummo iure praedicat gesneri fucceffor
digniilimus , s v h l i v s. Hunc catalogum
repetiit au(ftum a fe et emendamm s v h l i v s,
quem quidem laborem niinime inaneni , fed
vtilem et acceptum agnofcent antiquomm li-
brorum aefllmatores. Percenfentur primo
libri fine loco et anno expreiTe anndtato edi*
lAj tamen ex indiciis fat claris ad incunabula
t}rpographiao re&rendi} deinde li» ^uorua
•ttai
Gesneri ind. Rbr. mnH a. tsooimpr^ edSuhi. f ^
laietas clare indicatur. Antiquiflimus eft Ci-
rceroo. 0£c. 14^$. in charta, vt putamus, licet
^ Aon direrte afHrmetur. Suntenimhuius libri
»cxemplaria membranacea^vti e.g. illud,quod
in Biblioth« publica HelmAadienii feruatnr*
fj>equuntur alii ordine annofum, quibus pro-
dierunt 14(57. f4^p. 1470. etc. Optamus, vt
liiodiflr. s V H L parUer edat catalogum librp.
xum Sec. XV exciiibrum , qui Cbruantur ia
. Orphanotropheo Lubecenfi, inter quos inue-
iiiet librps antiquitate iuperantes eos, quorum
jpfe cuftos eft, e. g. lanuae.CathoIicon 14^9. .
CHK. THEOP. WALTHBRI ElHpfeS
Hebraicae, fiue de vocibus, quae in eo-
4lce Hcbraeo p^r Ellipfin hipprimuh-
lur. Poft CHRIST. SCHOBTTGE-
^ NivM denuo cdidit et obferuationes
nouas adiecit lO. christo. fri*
DERic. scHVLZ, LL. Or. ct Gr. Pro£
in Acad. Gieffenfi. Halae impenf. 1. 1
Gebauer. 17S2. 8. pagg» i$o.
Laudabilised labor, quem repetendoet
augendo libella Waltheriano .impendit cL
s c H v L z. Q^ae vncinis [] inclufa leguntur,
Schulziana funt fupplementa, neque ea raro
coinparent Horum quaedam ipeciminis in«
. \ Ll 4 ftaf
f 3« IT. & iEarfr Milr.
fbr prolrftmcn ^ «jnia dc praio Wftti]i«ri«li
Iftiri dodGm imo' eruditos confW. Sf^diii
fnam, ellipfis tocis Zi4 axue iU iReg-XVIK,
|L nobb lupfniacanca wJetor, qai lobaitcr
^ d c c E t o acqn^eforDm, mctonyiTike ncv
tten fami AiEnnaiitc. Mintm^ op tts d), ^ikhI
f^^S poft n2*n fc<jutotc *? fubiDtcliigatuf,
Kam 6 haec ettfpfis locom babct fc^ucute y:
itiam aff^menda fcouente ■^'; lobijsquc di-
ccfidm cft Dei oafam ci^-otDQdcrc Yoluifle
jUQ, 1- EUipfis yyi expungcndi e(V. Com-
mode cQim rcferri potdV ad 2^3*^, Qgid &
Pf U I. non fupplenda eft vo« V^N fcd fKO
fttbtlanfiiitim crt, vti ccttiflrime c(i XXXI, n^
Scd h^ec cit inHio libelli defamta fufficianli
et fi binc indc sib cditorc diirenumus : niiii*
lominus optamus, vt libcr hic muiconimi, tn
frimis iuucnutn manibits teratur, noua ifhi
tditione acccfliones hand vulgares nadus*
Emendationes Hcbraici textus^ quas olitn
^ropofoerat, nonnnu<^tiam deferuit d.au^or:
e. g. ?CX\% t. ad rr\On fupplet ^U?SJ indo*
flus finc dubio argumentis cL s c h n v ti-
ti E R, Pitg- 55, editor citat pracfationcm libri,
^uae noftro fakcm excmplari dccft. Acgr^
Itiain carcmos iixKcc locorum fcripti^ae.
Sihegb iratfalh il$^urt H igne. 537
Ifynm caKl vriLKELM schbel^
*— AbhafkUung von Luft und Feuer ttt.
l e. Tradatio de «ere ct ignc; curA
praefatione Cel. bergmanni. Eii*
lft>yjfrMi«fe,corrc6Kor,atque noaa cotni
mentattone de variis aeris generibus fk
KinwANt etVRiBSTLEVi anno^
tationibns et scheelii experiitientift
1a quantitatem aeris puriffimi, in atm(^
(phaera contetiti, auda a D. 10. G o*
I^OFR. LEONHARDI, Mcd. Pro£
Lipf. apud S.L. Crufium. 1791. S. pag^
^id fentiamus de praeclaro cl. s c h e e^
1 1 1 libello, atque ill virorum^ k i r w a n i
et ^RisTLEYi, annotationibus locuti de
verfione eiusdem anglica, iam dudum expo«
fuimus. (m. lanuar. p. 4^ fqq.) Superefl, v{
pducis referamus de noftrae verfionis rationq»
^uae optima nobis videtur, de cel* L£0N«
H a R D I commentatrone, et de nouis cl.
S C H E E L 1 1 e^t>erimentis. Hle quidem, quae
tecendorum indu(^ria atque fagacitate x}e va^
fiis deris generibus innotuerunt, lucido ord!»
fie, et tanta perfpicuitate et foliditate pertrsu
dauit, vt nullibi adbuc parem hac !n re inu^»
Herimus. Dilpertit illa in mephitid^ ineonh'
h^/Sbilm^ H dquaemifcilnlim, (ad- quam rrfei^
LI 5 Vioo-
53S ILDtebrUmmk.
vifiolWi^iiiixiatk3«i^acido-fid|Aiire9in, il«^
lam flaoris aiioeraljs, tonc acetofam, deniqoe
addo-nitrofaai): imcombnfiibilif vero, quae
pjm hoMd JbbikMr,,comprehefadit mephiti^
den nttri, aerisqoe phbgifiicas. Qaae autcm
tomlmri poteft, diftioguit cl.aodor in^ioflanK.
mabilem, (qoae com aqoa mifceri fe potitur)
jet inhepBtticaaiyVrinoiainqae. Vltimumgenus
continet aMtris» quae re/piratiomi idomn fbnt, ge-
oera: ad^oae pertinent aer pnriflimus, fi^
pUogifticakifJ et atmofphaericus; cuius ex
mixtiooe ncMia fummae Greatoris et benk^»
niflimae Gipientiae docomenta deduci poue
cL auAor often(Ut. — Quam commeptatio-
nem fequuotur aonotatiooes ill. k i r v a n i
et FRisTLBYi^ tandem experimenta d.
scHEELii in aerispnrifIimi,inatmo(phae-
ra contentt, qoantitatem, quae ea, qua folet,
fagacitate et circumfpe^one per integri anni
fpatium inflituit , et in Academ. Reg. Sden*
tiar. Commentar. (A. 1779. p. $0 -sf ) cum or-
be erudito commuaicauit, quaeque ex illis d.
E o z I B E fuo &rio ioferi curauit* Super-
firuit ille experimenta fua ifti obferuationi»
aerem puriflimum mateiiam inflatnmabilem
Bberam vbiuis locorum arripere, cum ea ie
coniungeite, et tunc quafi otfparere; aerem
itaque atmofphaericomtantam dephloginiod
; .- « ■•' : - quan.
j^ntkatem tondiM^, qiumeain ille, fubiedoa
(q|>efationibus phlogiflicis, pod ea amiferie.
Qiiae cum ita iint, in Yas aerem contin^ens^
incluiit mixtionem ex vna parte fulphuris cum
duabus partibus h'maturae martis purae, (]ua$
aquae ope in paHam redigebat: eandemque
mixtionem, quoties rerum circumflautium
conditio requirebatj, de nouo componebaft.
Applicata valis adhibids fcala quadam, quo.
rom conflrudionem vfumque fufius dercri*
bere nunc non licet, obferuabat, aquam a*
icendere ad-^|gradus; indeque coiiigit, ia^
aere atmofphaerico baerere aeris puriflimi pa*
rem quantitatem, — Adiedlus adhuc integro
libeilo index vtilitatem huius editionis quo«
Que auget, de qua dubio procul omnes fcien»
tiae naturalis et chemicae cultores noflrate$
gratias finguiares agent cei. editori.
Pe ignotls nonnuIHs antlquiflimls Hebr.
textus editionibus ac Critico earum vfu«
Accedit de editionibus Hebraeo Biblicis
appendix Hiflorico. Critica ad nuperri*
mam Bibliothecam Sacram Le Longio-
Mafchianam. Edidit ioan. bbrn»
p E R o s s I , Publ. in Reg. Parmenfi
Academ* Ling. Q. 0. Profeflbr acTheo).
Fao,
f 4d n. Di
En aomBn docommtom iodrfefli ffn^
£o crkjcam (jcrain ct IflborS^iis et fmntibai
Dd iiiediocribos deoierere pergit do^SiC
sodor, feHciwisc{iie, qoa io inoenieDdis vt ac.
^Direadis rarifGmis Gbris Hebraicis hadenos
^a^ efL Smuerat fecon), qoin poblice pt>«
sniienrt Aoaales bcbraeo . fypograpbicos A
loiiio artis ad a. 15x0. io poblicara locem e.
^prictere; fed qoom totos nooc occopatos &
io edendi immeDfa ▼arianim le£lionom Bi.
Bliomm Hebraicorom farragine, qoam ex li.
brii MStis et editis corrogaoit, ignotas taiu
tom DonnuIIas editiones in hoc libello breui-
ler defcripfit addito V. L. /picilegio ; in pri-
mis vero Bibliotbecam Le Loogio-Mafcfaia-
nam emendauit et fuppleuit, ipfo m a s c h i o
confilium iflud approbante et adiuoante. A«
jgmea ductt ignotarom tditionum V McgilL
com comment. Rabbinic impr. Bononiae a.
I4lx. qiuo ipfo anno et loco Pentat. prodiit ez
icriptis Kennicottianis et Tychfenianis iam*
iam notifHmos. Raro difcedunt a textu vul-
fito. Plures le^Kones inuenit in Ruth, Cant
hr. et ^jle£ infcrtis libro Mahzor impr.
Son^ini et Cafale maiore x^. e. g. nn^3
fn phit; Maforet nV3 Ruth I, 1« Singu*
larem
De RoJJi de ignot. Hebr. text. edit. 541
larem reperiri ait in VuL Syro tt Arabe :. qiio^
minus accurate didum eft. Vulg, coim ver«
latinregiofie, Syi^» NV^^, Ar. pN ^t
miod plurali numero magis con.uenit quain
fingularL £x fragmento Hofede ^ntiquiiC
igootae editionis duas profert ledUones in Bi«
bliis KSNNicoTTi irunra qua^tas. yi,i^
hiyaJlS omiffa coniunidHone etv.i5.Tl^jy
Ipco futuri n\Pyv Sed vtraqtie ledio ve|
mendofa eft^ yel .exigqi falte^i oiomenti^
Praeter fragmenta editiqnum quam plurim*
iaudat audor Pentateuchum, qui fortaffe Vlyt .
ilpppAe exfufus eO^ ct Penn cum Targ. Me*
^ll . et Hapht impn Confiaminopoli t^o;^
Hunc caue credas eundem eiTe cum cod. s$*t%
«p«d .ic B N N ^c 6;r T;v Jtf« Naoi ineditionf
ft KBKNicoTTo/memorata, quam 10 ac«
dibtts Saraual ludaei Mantuani sayiisiv^
vtdit, Pentate^chuii^ fi^qu^ntur Hapbtarotli
M tum MegilloiiK», peinde nomiaa^ quae cU
tat DE R03 9I ex epigraphe fuae editionil
nonomnia occurcuqf infubfcriptione, quat
iegitur in cod f^jJS^txkn.. Ibi enim nomec^
R. lofephi benloei Bivafe» quem ^B RQSi*
pperis encomia/lam et approbatprem voca^
Of^ extat, niil ^t inTfublcriptionc^aJi^s qugm
^s exfcrjbere pr^etermifimus. Operis proi*
IP€4orfS^4WunAHB^ iubfcrigdMcm cod: ^tt^
ftienint
i^ Jl IdiUbHf muU;
B.lrfataffiL R.Saadiae, pro quo de ros9«
habet R. lofnaai, et Ifaae Kajpota, quem pa^^
riter cjtat d B ti o s s. Caeterum non folumi
innus, fed etiam meD(is vtriusque editionis
(diuerfam enim efle vix dubitandum efl) con*
uenit. Vtraque imprefla eft menfe Nifan a;
i%6^ DB Rossivs, qui faepe RENNic«
eiusque et Biblia et Diilert. gen. laudat, a
KENNiCotTO merabrari Pentat impr*
CouAantin. 1505. noii monuit. Paucas haec
tditio fuppeditauit varias lediones. Ex Pent»
MegilL Hapht. Condant» 1522. in medluor
protert Gcn. XLIil, 8. •^3310 pro mendofa ie.
dione Hooghtiana U^SD. Hanc vnde
HOOGHTivs fumferir, nefcimus 5 quid fi
operarura errore inuefta fit ? Diceremus itaf
reperiri ih BSbliis Atliiae f. Leusdeniair. 1^67.
quae etiam in aliis rn${idis fingtilaribus ex«
prefiit HOoGHTivs; nifi obftaret Dtf
R o s(s 1 1 audoritas, fecundum qnem, ft rei
Aeeum intelleximus, in edidone Leusden.
reperitur ^JStD. ^ i. h. ntiOHABLis ct
N o R 2 1 ad Ie(flionera textualem >J£)D ne diCr
lerentiam quidem vllam notant; H o o g n*
Tivisvero in appendice,^uae practer^di-
Herfitatcm ledionis, erratonim indicem"fi«
flit^ hanc varietatem i^e nrbo^ quidem 8tti«
De RoJJi di ignat. Itebr. text.edit. f 43
gir. VeilemUS originem huiu^ lecflibiib
Hooghtianae accuratius indaga^Tet l) e r o^m
SIV6. Sed qilanqttam diligentifCmoi
eft in euoluendis codicibus fuis: hifioria ta-
mea originis tum ledlionum tum editionum
critica ab eo vix exfpedlanda efl. Errat cL
p E R o s s I p. 22. quum adlof VIII, 22. con«
tendit pro DhS legi ^h in 20 MSfis codA
Kenn. Sunt enim in codicibus, quos laudat
Kenn. quam plurimae editiohes a d £ r o 9«
81 o nominatim adducflae. Deinde faifum
cft, quod addit, inefle bis codicibus eircnlum
ad atterius kSHonis indicium. De hoc enim
jiihil apud Kenn; Eundem errorem errat
fld XXIII, la. vbi ait Ss addi in 15 codd. Ms-
tis Kenn. Proph. prior. 1486 etc. Sed inter
illos codices KennicottiaQOS reperiuntur quin*
que editiones impreflae a 0fi rossio fe*
paratim laudatae. Eiusmodi maculae nifl
abfint a noua variantium colledione quani
parat (abfuturas vero efTe ex ditigentia cora*
^ue audloris non Hneviure coniicimus) nae
pretium et dignitas operis valde minuetur.
Fierinequit, vt omnes editiones indicemus,
cuarum c>>gni(ionemnunc primum acceptam
referimus diligenfiflitTfo^o £ r os s 1 0. Com*
parabunt enim fine dubio fibi librum harum
rennn Audioii: ^uas c[ul non ctirant, ne
hane
f 44 J^ 0$ Sbrif uoaif.
Iianc quidetn ootitiain legent Paoca ei af>
peodice binofico-critica, qua Maicbiaoiiui
opus eoiendatur et fuppletur, excerpemus, yi
ctiam Jiuius peaitius cognofeendae ampreai
apiid lediorem incitemus. maschivs d|
^ent MfgiH Hapht. Brixiae 149^ 8. afiirma»
uerat, prinHini Genefeos verbum omaQi^ttii
inultis colore rubro cincfhun ede. Hoc de
folo exemplari, quod Carolisnibae feruatuTi
Tcnim ^ile putat pe rossivs. Nbs ^
fcbiedis aoflris de colore iflo rubro mbil ao^
potauimus, fed obferuauimus tantqm inte.
»-un9 .vo^abi|lum literis maiulculis exaratam'
c/Te* Deinde certi fumus (vidimus eaim]
exemplar illud chartaceum eile, de qtio du^
bitat p £ R o s s I v s. . lafublcriptione huiui
editionis » qqam dedit m a $ c h i v g , legeni
corrigemus errpreip. If^m pro 1"0 QV QV[
Irgcndum <5ft- VO D DV ovn, atque itt
fsjgit verfib, quae extat apiid MASCHivir
ioai^ Lunae die Z4. m /i 9 C h i v a ait hanc
fditionem anxie quati/itQm effi a renni*
C o T T o ; quod nefcimus vnJe habeat. k e n«
jfjcoTTvs enim primus fuit, qui hoc gw,
ffJfM cum orbe erudito communicauit in Tht
yjnneipt ^fcotimts p. 10% ft 104. Ad annum
HP^ non ad 0nauni 14^. vti a!ii, inter quda*
^iam BjtvNfiva nofler» ^ccruht, refere
cditio*
De SJI^ dtigndi. Mti^.-ttif^. tiit. f^
cdMcm^ PraUeAiOr- ftcrf Kftfae^lkeiil*
Vlyfippone fad^s. Libet s^giHiitmtd pro hadT
fua opiaione noadutn proii>ierit: lubenter
tainen m ea ncciuiefcimus. Exeniplum Ic«
faiae huius editjotiis inuenit ff r vn s i v s in
Bibliotheca Bodlei^Eia, illadt^ue accurate de*
fitipllt in noua edtticjneDiflTertat gencr Ken-
ificottmnae brcoi proditural k^ n n r c o i*-
•rvM lapfum efle ait ad cod a5i* euinque*
afflignalTc anfio 1453. v^l 1^4. Sed ipfe*
KEKM. fatis dtjbitancer de hdc anno loqui^.'
tilf, Piitat etiam d e r 6'sV Prbptiet. prior*
Leiriae iii LafitSin; impr. 1494, rf kenniI"
coTTO reftriri ad^ a, i4^i. lutcodice 2^3.
Sdd quanquain is numerus p. 5^3. L i. in diit'
f(*rt, gen. extet^: talneb p; \i%. MMi crrati*
corredtus efl iti i45?4; ne^bfe hiinc crratdrura*
iiidiccm acgllgcr^e debuiiret vfri ciniis pr^ecfr^
pua latis JR diligeritia pbfita efti maschi-"
v-s; qtit Boiiib^Pghnas et Brixitnfeseditiones'
faepe conferttirtf contendcrat, paifflm cafiiga*
tuf « Ad rcce htiffima vsqile teiilpora nem pc *
a# 1781. catatdgus editjortdd a m A s C ri 1 a^
vei omifl&nlEb vel perjr^ailtl' dtfcriptaruiiii
corttiftitanif ,^ atqoe 33 ^rii' cdhcinnaridiiTii*
pfactcr ati^ fuWidiVauSor vfus eO Ms, iu^'
dft* edifidftiiiii « Rafabihdr Syfeagbgic Aiii^'^
^4^ llh Dt UbeBif aeademrm
7^
llelodamenlis con&do et ope amid cL CBli-
VCNHAB adeom transmmb.
///. DelibilUs acadmidsetfchotaftiaf.
CL KdHLER, ProfeiTor Regiomontaiiiis^
vt ja ordinem philofophorum reciperetu^^ et-
locum profeflionis in eadem facokate rite pb«
dneret, a. 178A. ex cathedra defendit obfema'
iiones eriticasin EccUfiqftae eapni vUimimu
B;bliopola rogante iterum recufae, atqoe fub .
iingularis libri formaPhilebraeis legendae tnh
ditae funt Quales in Pfalmos fcripfit dodif-
fimasnotas Repertorio infertas, talesetiam
in hoc caput Ecdefiaflae quo fene^utis m^
et incommoda graphice defcribuntur, confe-
cft K o H L E i( V s. Antiquos praecipue inter*
pretes confuluit, et Rabbinos; minime tamen
rccendores commentatores ab eo nc^edi iunt.
HovBiGAN.Tii verba facpe adducit, ra-
riilime pr^obat Sed totus h o v b^i<3 a n t>
V9 vix dignus eft qui infpiciatur et citetur;
feriam refutationemne centefima quidem eius
tiotaruni pars i^eretun .k4>hlervs tu
iBmCi alias ih emendando textu cagtus eft cf
verecundus, XIl^L pro m%n\*\lhn legendum .
fuadet nrn niN% Sed nw aJM nomen
eft
et fchotafiieir. ^^j
eft pra fole e.g. lob. XXII, 28. leC LX, i. cct.
Verf. 4. 'T^^n mJ3 Sd inti;^ de defedu
^urium in fenibus nonnuliis Saloinoneih loqui
arbitratur. dep^imuntur, flaccidae, heberiores
fiunt onmesfiiQe carmims. vcrC 6. et florebit
amygdalus de canitie capitis jntelligit et com«
parat cum Sophocl. Eledr. 43- m xmoTsrsv
C8(n o^fivBi(ri4,9V9Vy neque JtifpeSlum habebutit
itafloribus tinSfum, i.e. canis refperfum. C^
terum quum cl. audor in explicandis huius
capitis aenigmatibus modo cum hoc inodo
cum illo interprete faciat: fuperfedemus plu«
ra exempla ex commentatiuncula hac, quani
cum fru<9u legent, quibus Eccleflaflis men«^
tem capere volupe ed^ defcribere.
Hatae ap. Hendel: Rudimenta DialeSHciuiL:
lutrices, auA christ. frid. daniel/
1782. 8. pagg. 6q. Paruus Hber, fed frugis ple.
nus, cohfcriptus tunc, cum cl. audlorfum*
mos in medicina honores ambiret, et verfa«
tns is in traflanda matcria ita cft, vt diale(fli.,
cim totius medicinae merito ab eo defideres.
Commendandam ergo diflertationis Je<9io.
nem iis putamus, qui, quid in artc noflra fit
adhuc reliquum, nefciunt.
Mma Sk
541 in. D,
Si qm TclSat ridere Bbcriiis, kgeodt Bi cft
AifiL la OftLovf I, ProfM^cL Rcgk>-
noor.proiafio d^i.GB»BA^9 knfnau NiUl
craUntdiDi jcinioifiiditf me l^cre mcmiBfc
Dpsn a&m pnAare.annirimr, ■luftiwig/Mi
vmmtrfaU mm.Jw% i(a in demonftmdo ipcr-
iclBrt Tt <{aeodun ioocnem pcwfiim a paoe
^driiorniiik (ficat, ccfi fil alknenmm omniiw»
ItfimiDibos apmm, cxcmplom infiuttis, cbdb
ct coDCceto ano nati, rc&rat^ ^picm iooarar
lCBicdiam iiitetnc ditom ac^peat^ ktm wl*
iMOtae afteriae memiiiit, qoam ibla cliirDi&
«ia iancc^ itcm calcDli, <]ai iisdon, qoibos ar*
Unicomfammm^ rcmcdiis nontoUatory nc
que is, qul.plcthom vci vacoitate vafioroov
acgcr c(l , candcm-^iicdicioam reaoinit cct
Sont eoim hacc omoia aot dcUri fenisfonK
nia, aut homipi8.ridicuIe.do<9i documentai
Qjjod (i cfl demmHrarep ncm dari mcdicamco»
U vniucrfalia, ^od modemfitycqiiidemncicia».
> Tttbhg^ AfHmaducrfioncs ad qoaedmb
loca lohiy (quarum^libcilum U Jaodaoimot m*>
lAm» p. a7^ %)i) fiiTcicuhmakeronv defim^*
^re V A^UUBif scbHx BJLO,, ia locem emit^
iit clanill' s c H N V R^R^ji^^^ommantatc»-
iam in & XXIII, ». 6. ii. ;erX59V, is. 13. i8 fq.
c. XX VIL c XXX^ aa^ c. XXaU, 7, 13. %3. fq.
etfikohflkif. f49
e XXXIV, &i4.Tqq. c. XXXV, p. ftjq. Etiam
hts fymbolfs <}e(icierium paFticuIae, quac fu-
pereft, pcrfli*emne prapediem legendae apud
nos excitauit vir eruditionis tion folnm cgrc-
gue^ verum aciiminis quoque e?dmii. De
▼no tantum loco, quia prae rcliquis memo*
rabiiis videtur, iuc&cium lieeat noHrum libe-
wus apponere, fdl. de verbis t^iae Bufkae,
XXXm, *i fqq. vbi eam fere schnvrrb-
R V s amplexatus eft fenicDtiam, cui cxoman* '
dae olim o&colai^padi vm operam
dare memmitnus. Is enim ; „Tertia, ait, Iniec
e^ vta^tifcquentior, qua Deus ignaros et pec«
catores reuocat per mtnttum facundum vnum
e multis mitlibus, i. e. per prophetam vel do«
florem aliquein, vere bonum vimm, qui non
vulgariter fcntit, neque iudicat ,vt plurimi, fed
faptenter docet hominem, quid ei fit facicn-
dum. Vocat talem, nuntium vel angelum}
£cut et Malachias facerdotes, angelos, et Do-
niinus, Baptif lam. Infinuat autem Elius, quafi
ipfeinet fit talis quispiam angelus. Non vult
autem fi;nplicem#do(florem, qui verbis tan»
tom doceat, fed qui etiam vitae merito inter.
cedendo altquid apud Deum valeat (et fnife*
rtatur:) h. e. vt pcr tallem fc declaret mifcri.
eordem Dcus,** eta — — Noftcr quidcm,
ciU confenfum iUum cum accurato interpretc^
Mm 3 ex
f fO 111. Dt 0dS/ memdmirii
cx mfldiiratoribus purions coiimiciitiHiontt-
booon trflmiaiiii, coounode in fiAfidium acU
oocat diAani, kr« I, lo. rediasqae /«^crprv-
im imelligk ^Haleai, (jni fe intapooat, ** (ad.
di licebit, qui Devm hdir etpopaham iniercef'
firem agat caollaemie patromiiii, Ie£ XLIIL>
ct fi:ite obferuat, (fortafle ex lac. V, 20. coo*
firinauiflet enuociatQfn,) liberationeai mortisy
Deo loquente, triboi pofle legato; ^itaqoe
homioeni ab EUha, ioquit, immo te^ieiiiet
ipfum innui haud dubitarous. ** Interea fmfe^
rieordiae mcntioncm in folum Deom cadere
qoum fateatur, atcjue huoc putet iubere lega-
tum» falutem vt iili ountiet vitaeque proroga-
dooem, *'eo, qttod fibi iam faiisfaSum fiu^
mirati fumus, quid iagacifEmum ioterpretem
impedioerit, quo mious fatis manifeflum pa-
rallelismum, cum dido Hebr* IX, is. {itmuxr
XvTfmof ev^ecfjLevas ISD ^ns!;-:^) interce»
dentem agnofcerct. Si au<9oritate certandum
tffcty B R E N T 1 V M appeilaucrimus, perpoliti
ingenii tlieologum. Vcrum quoniam ratio-
nibns potius vinci oportet , quis non vidct^
quadrilitterum ^SjlID'^ (forma Pyal) ex folo
2ID*1, maxime propter 2 lene, nondum dc«.
clarari, fed alterum trilitterum ^S:::: (ar. tn)
acciendum eife ; quod quum arabibus mori
£gnificet» et de moribundo iermo iam fit»
qoidni
et fcholaJHHr. ffi
<p]idni poft mortm reuirefcentia eorpora dc!«
notari boc oraculo credamus ?
V. '
Programma facris natalttiis indicendis,
VELTHVSENio interprcte, fcriptum, gen-
tis iudaicae caritatem (maxime ex Rom. IX,
I - 5* et XI, 24 fq.) commendat chriflianis, E*
piftolamque (hebr. ac lat ) cxhibet confola-
tpriam ad ludaeos, vaticiniis quam pluribus
illuftrandis accommodatam, et ad excitandunl
ftudii hebraicae linguae amoretn inflruiflanu
Sententiae confimiles per codicem difperfae
colliguntur, et fub vnum confper^um attra-
huntur, in locum vocum bebraicarum obfcu-
riorum clariores fubinde fubftituuntur ; in
primis homonymiae ac parpnomafiae vis o*
ftenditur, praefertim in denominatiuo NAZIl-
PflDiof, quo Ij^ocabulo tam naffive ItW, yi^*
uaius autferuandus, exIeLXLIX, 6. quam
adliue *l^U ex vfu quotidiano orientalium, o
(royrii^^ fighificatun Hinc oppidiNdZarethae
nomen, varie inflexum, izmfermtrictm cim^
tatem fonabat,iam diuinittts feruatam. Quod-
que nazardei^ yt Arabes vocant chrifiianos^
profe<^am primum a contumelia-appellatio-
D^lilJ (nazareni, fcruatores) cum bono omir-
nc receperint, dii^s Corani commonftratur»
Mm 4 <>cca.
Il^ 111. ^MtfOif
jmRotifm ffmlkwt wuahto Bnm/kui0€$
ADiMiphmi^ofyriiuo Mfto» ApnaL nu Stfit
nMLlN, (plur. fraa. ex -)Snj» i e. bcbcr
Dnsrt J^) quo mqmn booorifico w rdigb-
ip dmlo ^yhtmiafdi w?<biU«f Mcjineifc
npminis vis elMCct io coUoquBi Je^i cuin ^
^pulis, vbi, comi^atore Cpniii refereot^
$^uator £iigiKiir a fijis quac^iiiiG^ .qBosnam
f^ pcomoucpduni oc^ottum djoioitvs ^
pfmwfSnm fs^os babeat? j(vf^omij» eflt
nsciJ fKOsrai^^?) iUique r^iKto» &»>
^dle t^c|\uMai rrhTK ^O ^ozrmsos DA
(b. e. pro9^t(is ^4 prppfi^^a/ii j£^ ae
MALVTfi^ ^uiqlftus perJe^ fihiipa^) m,
^ma^ £bi /^jmppinm petwitnsum d^
^qa pocm Xifi^a^MpPlP) ioNwictami/f-
tjMMii Cfirmtfh 9^mofiJ Wi fiot Fcrmm
«ttpnesfynoojriP^r^m Q^!e»ip)is.'COP»pl.uribqf
^jicrotur, v.^. jD^nme P^ 9d figpiiKSiidan^
l^pim gen^^f^ag in m^m^ifl»dae. Co»
pioQus etiai|i AO|i^ipa npS^SsiTaf^ '^|«^ ^
«pqualia^ et ^pud 9rab/es pjro P^Qminilm
^ propriis yCjtata, n az ^n, prp A^<wr* (rar
inj;, J^C, pJfefcr, etc.) Mannrt, (y^J^
V}?P\tir<TWr) «ef. ^lioMSK, atguc vec^
lW9 '^^^ f? «fbimiA masFifmvi» ex Cpc«*
itfihotaftuis. * f f |
MBturi; ajhpptimt Caikmit <\}30^\\t)
Mberare. ' Qimm igif iir totatii fere faUmjitUam
ceUgionen^ a nazorans, vodbus fanttimmodo
ia formam arahicam conuerHs, mutuatam
etfe conftet, praecipueque Jef XLIX, i*8. ^
vimius prot$Sus C4>nditor GEKTit
SERVANDA£, i vu^oo^oclos ^ !^y^tb^e^u%i
m /iruando deaominaiuf,) diflini^is coloribus
ia lolMimn tSw b^TW^ nMfiJ defcribacur,
biftoricus nazoroBorum Mattfaaeus^ U, a3. iMs
quippe homonynnis permutationique fyno^
ttjrmorum (vt in 'l^^^p, ^NUOV, <raynjf)
•dfuetus, tta yidetur commode imelligi, vt Ja«
rficare voluerit nasaraeis, qurbus (%cnv^f
TBNsio monente) Ihnus iile fe^iariQe
leraC, non iine numine euenifle, vt nomm nan*
cyfceretur Seruator faktem njbnans. Pnieter
firagmentum Hieronymi de nom. bebr. ex
«od. MS. Helmft. iocupletatum, ^ aa<Sore
probabiUter PhUoffe, (nain veAi^ firiitiliorit
aotitiae arabismofum apparent^) MMramir
mpjici^ vndus, {oX^^dff.) naOarefh^ midi-
tetio, (^ arab. quare et pro mundiiiae Mjfl^
tuendum videtiir vindiciaf,) corroboraiit^B^
tientiam vecfca ex libro Sabaitarum « koI^-
B B n Q I o exccrpta , quibi)s (]nafi in no^auoii
gloriatui lefus in^roj^tur, dicens, fe aSt ^
ma iUimi tiazoraepm (ciiius vd felum moam
^ Mm s fabttem
JdtUmfmtt ac refamd^ fe cfle niiMihM cs
Nixinh rexfermairia iBa vrbej» d profidfia
jafVO^Htn fii<(Ieni&iem) perfCsfam iBam Lm^
etm! iScD&i depraiutto ab kAranr ex tcxm
graeto, Luc XIO, 3» %) Elcniin infignis ac
manifisftns animadocrtknr confimfbt, tam ▼o-
cdniioroni, quam finitentiaram, Mahammedi,
mazoraeirmmm, (isiamismnm) finnatoribns fiiis
^ondenti, ctvd fi>ia affcdationc nominis
jtekmudif, ^eefeaclJira^ in nfac?arrcr corra-
pto, arrbgantiflimac imitaiionis non flolidica*
tem taotom, fcd fi^ntcm ctiam tnrpiter pro-
denti, intercedens com ial>aitis mazoraeir. v. c
ooom LmBflttT pariter filri vindicat iaodcm
dfn^n^tiM aoccnfi. Obitcr gaBUdrmi ex are
Petri apad Marcam (vnde kp^a^oi colL kL
LI,i4. whH ikm pro Matili. 9A1.) annotao»
tor: cty poftqoam hifloricorom vcfi^orom
critids nidcribos ac grammaticis cmtorom
imficio dhjpfar jMMfialim gemtit muffiamae w-
«m fis olitruderat, aitcrom palaeftimem/bmm , m
Jmmamdg (pcrfis alefii qooqoe) deriuatum, ws-
&ef€Uot9 idtcrom Aatiodumfmm, a eomfeermad»
2dom, (arabice ctiammcflianiyinfi-^^rocnco
Phiioniano vndli,) hinc nomen iilnflratnr leC
L3Cn, la. colL a. cjood Ziofif iiii freqamUiaa
«iiqogndo dimmtut expreffe (3pJ ar.) inq>o-
pendomfiiit co temporc^ ^nm ^lcodor fle»
cifis
et fihota/Hcif. ' ffy
lilis^enitricfe innotuerit apud rtgts quoseuih
qtu ac barbaros. Studium vaticiniorum mu
pute ad complementiim perdudorum etiam
mmti/^ perfe^uendorum, quum ex notioQC.
vaticinii^ quod confpicuis fignis audlorem o«
mnifcium teflificari debuit, defenditur, tum
nomine Cyri bis praediflo comprobatur.
Quare ne in paronomada quidem vocabulo*
rum ny^W^ et V W\ genti nazoraeorum per-
grata, ad fuifulciendam ac focillandam fidem
iam bene fundatam haec ratio negligitur.
Quantum ex liis ad confirmandam autken^
tiam texrusgram» et capitu^n maxime prio*
rum, Matthaeo noflro praefidii accedat, fub*
inde indicatum-eft. Nempe Ifraelem fuum,
illum veri nominis filium, (lef XLIX, 5.) iden-
tidem feruatum exAegypto, regione miracqlis
diuinae prouidentiae longe clariffima, faluum
fe reduccre ac tedum quum Deus dixiffet,
non folum redle hifloricus, folatii prophetici
fignificantiam perfentifcens , ad Seruatorem
iiib aufpiciis Dei venientem hoc applicauerat
euangelifla, fed nunc vim etiam fententiae
fono le(Soribus nazoraeis salvtem refo"
nantf prudenter, nec pro ingenio populari
ineleganter, in animosinfixifrevidebitur, Qui-
bus igitur probe confideratis, fiquidem graf^
cae linguae vj^s Palaefiimn/ilmfamiliaris vel
maa vis inimiouituf. (^ibus prae(nif]b per^
^t aodnr ad fpwcialior^, arc]u«r primum d4
€K)oat>giryquam puram iuftiff laodibus extolliti
^ balneorum quoquot' vAim pnaedicatv Tuna
tietseiiifiae varia' generd^ enumerat, quoruiik
effe£lus tam falutares, quam lioxiossiedoeet^
Vinorum variam indolem, a climatis, terrae
.atque culriirae diuerfa ratione pendentem, il-
lorumque partes conflituentcfs defcribit, quo.
rum virtutes roborantes, neruis amicas, alias-
que-laudat^uidem, fed nb^ibs^elcliro^um abu.
iu oriente^ rffM taoet^ vfumque optinHs regu;
If^xircumi&ribir. Qul ex Vlnof^fermentatio^
ne ortum tfahitj^fpiritus nepotalc^ti^ qdidemt
quotidiani^ vti rt^iHoBei cJl tfiiiffo^, fe4
({(Mibus ^mediinis^ afiDumerari deberec,. qiiium
autem pieftifW iUe ^of nunc itfyaluer}!, eiut^
i|;uoqpe viret perpendit, quae4unt flimulan«
(et^ coagMlantes atque^ exficcantefe Mlnc eli*
^ corporisJiumani conditiones y ib quibu^
(Uutares edere e&dhis Vblet j fed multo obaii
Scira fnnt d^imna^ qqae inde-quotidiefere oj|tF-*
^uaoiur I iinpiimis^ vetO-poirot feoibus, pl^
thpricis; omnimm aUt^m maidme infantibus^
qfub^s abominanda.planerationeetiatn pQr«
rigitur, glandularumqye obnrucfHones, atro«, '
phiam et rachitidem inducit. —'' Haec fuof^
auae exp. audor de potulentis frigidis habet^
• ' * qua^
1111. Noua titerma. ^^9
H[oua editio Criticarum Coniedluranim in
N.T. quas Bowycr, typographus celeberri.
mtis, coUigere incepit, quam plurimid accef-
llonibus locupletata lucem afpexit.
V Gieffae» Cel. ICtus k o c h » Ser. Landgr.
H. D. aconf. int. poftquam hellfeldix
obitu lenae, et sblchovii difceffu 6oet«
tingae, orbata munera declinauerat, ante ali-
^ot menfes cum annuo audtoramento infi-
gni Cancellarii academici dignitatem na^s
eft. Ordinis theol. locum primum cum oC*
ficio Supeant. ecclef. primar. cohiunAum
recepit Ven. rosenmullervs, Theo-
gus Erlahgenfis. ^
Ad annales liter. Vol. 11. pag. aStf* CL
9 c h M I D, do(fU(fiams ProfefTor Brunouicea-
fis» nobis indicauit, ariiiam pro pigritia vo*
0tm efie apud medii aeui fcriptores vfitatdm*
Cemma Gemmarum Col. 1^12. Acidia Traicheit»
Addiari iraich wefen Oragfeyn).
Hetmftadii. Ad nundinas a Michaele de^
0ominatas prdximas fermonum pro concione
de rebus facris didorum atque homiliarum
fPredigt^n und HomilifenJ fafciculum, al-
f habctis binis abfoluendttm et typs Leuckar-
tianis
f £# . DL NmiUamim.
^wn Scri poicrk cdrtt<aggiic»"fcr>
■■• liicrjniui adoiodQin coQlpicoif etxjA^
nm^om, edere vBLTffvsBvio propok
fitoni cii bic icg^, oe ad inaconDdDiii &
brooi fidcm foam adftru^ac» fi fbrte pmte
cailpcdMioocm inipeditQflr ftcHt» <|od vAm
lantam ^oen expolkfide^ ibiflliom pntfaii
^itigoncfHny «KNitam (eatit deberi ledoA
boi. loterea familiare% qnofam dhicr& Joi»
fSs^ifi(pcr(a frmtor molotadine, de^ooflfiio
icniorcs £Kcroeo dccrclB^ vfadlepcfiiem
ifen aoni inAaitfi»^ emtoftMOin oc^pikicefet
IKKoior,. volomiiit pfataiiitcnda; Nccai
apttcii' lAt opera molcferfit^ ooirfelaai fif
bcUi pretiom, ad thaicnim ct^oomaMis gro^
fos odo praeftiiBtamy poft^ finitam demimr
impreffipoem pofiolat, fitfjin redemofclpo^
pias transiBifliirQSyt[fd»o|^:9 edaoi compoo^r
iaofii gpttia cmnplis oi^ooisekfohicndia ^
ndct viumi , duodenls-biitt^ vicenis et ^eio»
^oe qpina, «joinqaageiiis^dQodciia : prjcicra
piis corporibuSy orpbanoG^ophe^y ptochoA.
tropbis, ccdcfiis» fi manilas figillis ac nomi-
vSii^ curatoriiin literas vident, pofi qtad^M»
gpnorum emtioiiem giatificidiitur inscnoji
tptidefngoe) et qpinqqearapliiis, o|Cen bf^
bHogolis; pro tenia-pretit parte. iibrontti;'
ab injGo elittodortim, Qodtm pfrimmndo-
^fabfli.-
IIIL Noua Hteraria. ^st
fttbftituturis. lo transmitteodis libris, nifi
infra duodlenarium numerum fuerint, vedlu-
rae ordinariae impenfam <fld decem circiter,
aut duodecim milliaria in fe fufdpiet, atque
Brunsuigam , Hannoueram , Hamburgum et
Lipfiam fine fumtu emtorum peruehendos
curabic : literas autem et pecuniam ab emto*
ribus ac familiaribus ad fe mittendas in hos
cadere, quum omoimodo, ne cui molefiia
creetur, profpexerit, iuflum videbituc
Ad Carolinam.
.4ulia, ovELtHORvM fub fidm nala
/ereno,
jdHm extottat munc, Carolina, m»
put!
Aufpiee nam CAHoxa gvilielmo
^ . parua quotanmf
Laefior exfurges, Jpefnque fouere Ucit^
FRiNCiPXS ingmo voluuntur fata fih
turi
Temporis; et votis eon/iSifque nvin
rollL Nn Sufce-^
^62 IIII. Naua tHeraria.
SufiepH CAROLvs vmfas artesque fa^
phosque,
, Ex quo 5d<9rici fregerat arma mamb
£b PAtBK jn gremio patriae mnc ge^
Jlit amari^ et
Guibus ac tutx cmjkh^e iuuat.
- MfShiios patria6 cerms colvhen^
TA^rKBMque
Salwm iaetari propitiumquB Jibi :
Ergp grata piis vitam^ Garolina, fa.
RBNTIS
Ltmgamam preeibus 0$ fuoquepofie
tms!
0 ::.!.
.J s, ^
\^^\m^-^^:
( : /'i
INlJgX
INDEX I;
ANECDOTOR VM.
H(Numerus Romanus volumen% Arabieus pflgir
nam oftefldit. )
yfyutpharagu fragmentum, de pefte fiib lufli-
-^ niano. II. 289. aliud deMuhamede IL 223
Aegidu Viterb. et Felicis Pratenfis epp* I. 193
Ciceronis in Sullam orationis variae leftiones
I. 48I
Codkes refcripti Graeci in biblioth, Bodieiana
L I
- - Graeci ab Holftenio defcripti, in biblioth*
Hamburg. I. 385
Codicis corticei fragmontum II. 193
Danietis et Esrae Chaldalcorum capitum vei:-
fionis Hebraicae analefta et emend^tiones
L/497
Euangetiorum Syriac. codex IL i
JWflr^ia/irepigrammatum variaeleftiones L97
Rabani Mauri inedita fcripta I. 289
Sallujlii belli lugurtTi. var. Ie6kion. , II. 48I
Szerdalielii Apologia pro lefuitis Hungaris
n. 97
Tabulae xylographicae rarii^ma^ defcriptio
11- 3^5
Nn * . \mU
f f4 ^^^* ^^ RbeSir acadmicis
fatutmfonet ae refonet,)^ fe efle oriundum ex
Nazirah Cex feruatrice illa vrbej» et proficirct
0*7^0^ W*? oflf (lerufalem) perftSiam illam Lu^
eetnl (ienfu deprauato ab hebraeis ex texta
graeco, Luc. XIU» 3& iq.) Etenim infignis ac
manifeflus animaduerritur confenfus, fam vo-
cabulorum, quam fententiarum,Muhammediy
nazoraeifmum, (islamismum) feruatoribus fuis
^ondenti, etvel fola afTedatione nominis
Achmedis, itot^aiOJirai in 'm^sKKxrrov corru-
pto, arrbgantifnmae imitationis non Aolidita*
tcm tantum, fed fontem etiam turpitcr pro-
denti, intercedens cum fabaitis nazoraeii. v. c
quum Luminis pariter fibi vindicat laudem
aiuinitus accenfi. Obiter galilaimi ex ari
Petri apud Marcum (vnde i<fXpotdx coli. kC
LI,i4. ^mSs lAo^/ pro Matlh. ^Ai.) annotan*^
tur: et, poftquam hifloricorum vefligiorum
criticis nKleribus ac grammaticis erutorum
indicio i&;'/?^ praefertim gerdis mejjianae iia-
mm fe obtruderat, ^\iec\kvci palaefiinenjttm , a
fmumdg (perfisalefu quoque) deriuatum, m-
&^eMh alterum Antiochmjium, a confecramdo
oidum, (arabice etiam meffiani, in fragmento
Philoniano vndli,) hinc nomen illuflratur Ie£
LXII, i£. colL 2. quod Zioni illi frequmtata$
flliq^ando dimnitus exprejfe (HpJ ar.) impo-
ncndum fuit eo temporc» quum fplcodor fle^
rilia
if fchotafttcif. ' ffy
rilis^enitricfe innotuerit apud rtgts quoscun^
que ac barbaros. Studium vaticiniorum mU
puU ad compleoientum perdudorum etiam
mmti/^ perfe^uendorum, quum ex notioqe^
vaticinii^ quod confpicuis flgnis audlorem o«
mnifcium tedificari debuit, defenditur, tum
noraine Cyri bis praediflo comprobatur.
Quare ne in paronomada quidem vocabulo*
rum ny^W^ et V W\ genti nazoraeorum per-
grata, ad fuiiulciendam ac focillandam fidem
iam bene fundatam haec ratio negligitur.
Quantum ex liis ad confirmandam autken-
tiam texrusgram, et capitu^n maxime prio-
rum, Matthaeo nofiro praefidii accedat, fub-
inde indicatum -eft. Ncmpe Ifraelcm fuum,
jUum veri nominis filium, (lef XLIX,^) idenr
tidem feruatum cxAegypto,regionc miracqlis
diuinae prouidentiae longe clari/fima, faluuin
fe reducere ac tedum quum Deus dixiffet»
non folum redle hifloricus, folatii prophetici
fignificantiam perfentifcens , ad Seruatorem
fub aufpiciis Dei venientem hoc applicauerat
euangelifla, fed nunc vim etiam fententiae
fono le(Soribus nazorads salvtem refo^
nanif prudenter, nec pro ingenio populari
ineleganterjn animosinfixifrevidebitur. Qui-
bus igitur probe confideratis, fiquidem grajsr
cae Itnguae vfus Falaefimnfibusfamiliaris vel
5ftf 211. Be MeUk MtJefttmf
ex G>rano colligifur, fcriptorcm hoc ^<^n
prodet, non tfliunde arceffita,- ac in»lc inrelle»f
t\2 deprauantem, ( ficut S^baita iHe, vbi no^
tnen Nazoraci commeoioraf, fimplicem Hie*»
rofolymorum n>encton^m cum fignificantio»
re verbo rehe^v ex paronoma/ia confudkj
(td frnfa veri/fifiia,tx peSore haufta, drpromtih
Um. V.
HHmfia^ proditt didertatio folemnis vat^
dica de petuum varii generis in eorpui hmta^
mm tffeSlAur. StSio L qaam pro gradu do*
iftoris rite obtinendo palam m. Nouembr.
defendit aodor avo. gottlieb bbrn*
H A R D, Qnedlinburgen(is. (pagg. 32. 4.) Ue*
nion^)rata necefl[icate,vt quaecx corporis me^
chanismo quotidie confumuntur et difllpan»
tur, ope r^ituantor alimcntorum, quorHm
iion ifiiimum iocum occupant potulenra, ex»
per. aiidor horum genera vbcrius luflrar,
quorum e^e^s in fiuida et folida expoQit.
Illorum quidem copia a potu vel augctur, vd
tdmixtis iis, qnae cxcretiones promouent im«
ipinuitur ; qualitas vero variis ouoque modi&
mutatur, et fanitari aduerfa vel tellitur, vel
penierfa ratione inducitur. Solida autem a
potulentis aut relaxari, aut rigidiora reddl
poflimt, flut applieato.nitnlo A^ulo iieruo*-
nmi
^Jchokfiicit. ^^7
miii vis inimiouittir. (^bus prae(nif]b per^
^t aodnr ad fpocialioi^s, arqucf primum d4
€K)tsat>giryquam puram iuOiff laodibus extolHt;
^ balneoruin quoqiiet' vftim pnaedican Tuna
tietsettifiae varir genera^ enumerar, quoruiJii
effedlus tain falutares, quaar lioxiossiedoiree^
Vinorum variam iodolemva climatis, terrae
.atque culriirae diuerfa ratione pendentem, il-
lorumque partes conflituentcfs defcribit, quo.
rum virtutes roborantes, neruis amicas, alias-
qoe-laudatquideH), fc^ no^s elclirofum abu.
Ui oriente^ tgm taoet^ vfumque optimis regu;
li^^rcumi&ribil:; Qu! ex V}()ofi»'fermentatio<^
M ortum trahitj-fpirlius nepbtuie^ti^ qdidemt
quotidiani^y vti rts^tHoBei cJUiiiffo^, ki
({(Mibos ^tnediinist afiliumeraii deberec, q\^um
autem pieftifW^ iUe lOoi^ nuoc itfUaluerity eiut^
i};uoqpe viret perpendit^ quae-funt fliniulan«
tet^ coagvlantes atque^ exficcantefe Mlnc eli*
^ corporis Jiumani conditioneSv ib quibu^
l^utares edere e&dhis M^let y fed' multo cbaii
leira faotdomna) qqaeinde-quotidiefere o|^'
^uaoiur; iinpiimis^ vero-noe^ fembus, pl^
thpricis; omnijum aUt^m maxinie-infantibus^
qfiib^s abominanda.plane>rationeetiam pqt»
rigitur, glanduJarumque obrtru<5iones, atro*. *
phiam et rachitidem inducit. —^ Haec iiii]^
Quae exp. audor de potuientis frigidis habet^
qua^
f f g flll. Noua ntiraria.
quaeque diflertttionis inauguralis loco pnv
pofita mafcule ab aduerfariorum telis d^eo-
dit: quae vero de calidorum potuum generk
bus dicenda funt, infedionem huius argiW
menti alteram afleruat, propediem data op«
portuna occafiooe edendam.
////. Noua literaria.
Rev. BXAYNEY, qui ]oDan.IX. cook
mentatus eft, praelo Clarendoniano Oxonii
commifit verfionem leremiae Anglicaoam
cum notis, exemplum, quod propofuit loht*
V H I V 8 in lefaia, potifllmum lecutus.
Rev.^ RANDOLPH, Prof. Thcol. Oxoni«
^nf. edidit The Prophecies et other Te^U of
ihe O. T. cited in the N. T. conipard with the
jflebr. Originat et wiih thefiptuagint verjum.
To which areadded Notes, i. e. Vaticiniorum
et aliomm locorum V. T. qiii citantur in N.
T. comparatio cum textu Hcbraico originali
et verfione LXX. fubiuntfMs Notis. M^gnis
laudibus f^epe extollit Biblia Kennicottiana.
'. Oxooii npua editio Memorabil. Xeno*
Shontis cura «pwARoa, S. T. P. pro-
' ^ Noua
1111. Noua Uteraria. ^f 9
N[oua editio Criticarum Conledlurarum in
K.T. quas Bowycr, typographus celeberri.
mijs, coUigere incepit, quam plurimid accef-
fionibus locupletata lucem afpexit.
'r GieJ/ae. Cel. ICtus rogh« Ser. Landgr*
H. D. a conC int. ^oftquam hellfeldix
obitulenae, et sblchovii difceffu Goet.
dngae, orbata munera declinauerat, ante ali«
^uot menfes cum annuo audtoramento infi-
gni Cancellarii academici dignitatem na^s
eft. Ordinis theol. locum primum cum o£i
ficio Supeant. ecclef. primar. cohiunAum
recepit Ven. rosenmullervs, Theo-
gus Erlahgenfis. ^
' Ad annales liter. Vol. 11. pag. aStf. CL
fl c H M I D, do(fU(Iiams ProfefTor Brunouicea-
fisy nobis indicauit, ariiiam pro pigritia vo*
«em efle apud medii aeui fcriptores viitatdm*
Qemma Gemmarum Col. 1^12. Acidia Trauhat.
Acidiari trakh wefen (tr&gfeyn).
HelmfladiL Ad nundinas a Michaele de^
nominatasprdximas fermonumpro concione
de rebuis facris didorum atque homiliarum
(T Predigt;n und HomilifenJ fafciculum , al-
f habetis binis abfoluendund et typs Leuckar-
tianis
f69 Ul NoniMlHtL
^nis quMi fieri poterit t6xlT\&S^me^'(oi.
Ous lit^rarum admodum conrpicois eJ^
ipeildum, edere vbi^thvsbnio prdpo^
fitum efl hpt lege, ne ad maturandtum It»
brum fidem fuam adftringat, fi forte phiefler
•a(fpe<fbtionem impeditusr^^cirit, <}ud mluui
fantam q^eat expolieodci^ icja^om pratffiaH
^igeotfam, Quaotam feorit deberi iJNdbA
\t^ Interea bmiiiarefl; <pionim diuerfia loi»
f$s dirperff^ fruitur mukitu^e,. ie^oot^am
ceniores iacere eo decreliit; vt aiite-pefiteaK
(fea anni ioAantis^ emtuibruin co^6fcerei
m>mina'^. vplumini^ pfa^mkteiMla; Nef cul
aiiteniMfta opera molf^fih non-lbliiim fif
belli pretium, ad thalerum et^nummds gro^
fos o(9o praeflitutum, pofi finitam demom
jftipreflipn^em pofiulat, ggtim F^cfBti6 to^
pias.transmilIurliSyi(j^(>§icii efiam compm*
iandi gratia eyempHs o<3onis exfohietidts ^
iidet.vnuip^ duodmis4)itf|) vicenis et quicw
^ue q^uina, qginquag^dis^duodena : praeterdl
piis corporibus, orpbanotropbeif^ ptodfoA
trophis, ecclefii§» fi munitas figillis ac nomi-
nibui curatorum iiteras vid^k, pofi quidiflia.
gpnorum emtionem g|atificd>imr yifeiMrji
tptidemqtie/) et quinque amplius, qfiert bii^
bno^lis^ pro tertiapretif parte. iibromoi^^
ab ipi(o eii^^ndoriim, ^opjii? pelciiuityiui^
fuWK-'
tlll. Noua Uiermria. ^ci
fttbftituturis. Iq transmitteadis libris^ nifi
infra duodenarium numerum fiierint, vedtu-
rae ordinariae impenfam tid decem circiter,
aut duodecim milliaria in fe fufdpiet, atque
Brunsuigam , Hannoueram » Hamburgum et
Lipfiam Hne fumtu emtorum peruehendos
curabic : literas autem et pecuniam ab emto*
ribus ac familiaribus ad le mittendas in hos
cadere, quum omnimodo, ne cui moleflia
creetur^ profpexerit, iuflum videbituc;
Ad Carolinam*
Juliay 6VELPH0R vM fvb Jidtre nala
fereno,
jdltiuf eoUottat nme, Oirolina, ca^
put!
Aufpiee nam CAROxa gvilielmo
^ . parua quotannif
Laefior exfurges, fpe^que fouere Ueet^
vRiNCiPis ingenio votuuntur fata fik^
turi
Temporis; et votit eonj^gui tvin
, Vollh Nn Aj/f^
^62 IIIL Naua tHerarm.
Sujiepit GAROLvs ntufar artesqtu fa*
phosque,
. Ex quo vidrici frtgefreit arma aiflini.
£^ PAtBR jfi grmto patriae nunc ge^
Jlit amari^ et
Guibus ac ruri eonjul^ffe itmat.
- MMmos patria6 cerms colvhenjw
PATREifJW
Satuium taetwi propitiumque Jibi :
Ergo grata piis vitam^ Garolina, pa«
RBNTIS
Longacuam precitfus 0$ ^quepojfce
tuis!
V.
i-c-%*v^^>k^i
INtJgX
INDEX I; -
ANECDOTOR VM.
^Numerus Roraanus volumen^ Arabicus |WJgir
nam ofteadit. )
Mutpharagu fragmentum, de pcfte ftib lufti-
-^ niano. II. 289. aliud de Muhamede IL 223
Aegidu Viterb. et Felicis Pratenfis epp. L 193
Ciceronis in Sullam orationis variae leftiones
L 481
Codices refcripti Graeci in biblioth. Bodleiana
L I
- - Graeci ab Holftenio defcripti, in biblioth.
Hamburg. L $85
Codicis corcicei fragmcntum 11. 193
Danietis et Esrae Chaldaicorum capituci ver-
fionis Hebraicae analefta et emend^tiones
L/497
Euangeliorum Syriac. codex IL £
Martiatis epigrammatum variaeleftiones 1. 97
Rabani Mauri inedita fcripta L 289
Sailujlii belli lugurtli. var. leftion. , 11. 48I
Szerdalietii Apoiogia pro lefuitis Hungaris
n. 97
Tabutae xylographicae rarii$majp defcriptio
Nn * ^ VJtJ?.U
INDEX IL . i
AVCTORVM,
DE QVORVM LIBRIS IN VTROQVE
VOLVMINE REFERTVR.
AddiTon
Adelung
Aig^er
AiSeen*
Alteferra
Andr6
IL15*
11.294
L441
IL356
n. 514
L 178
II. aoo
L275
Andres 11.268- 333
Anton (C. G.) L la
- • (K.a) IL346
d'Anville 11. 235
Bacher L 568
Baldinger L 504. 506
Bauer L345. IL221
Beck L 572
Berkeley L 132
Bergmann n. 468
Bernhard n. 556
Bilguer II. 322
Bifirnftahl 11. 363
Bloch n. 226
Bode(F.F.L.) II. 474
- - a-E.)L5o.IL346
Boeckmann L 208
11. 402
Boenicke " II. 263
Boermel L 207
Buchhave IL 442
Plifching n. 464
Boffon L 62
Camper
Cappel L 27i
Creli Ll5i-34i-35ic
455. n. 231
^Crentzenfeld L 259
Dauiel L 32. 571*
II- 547
Dathe L I8I
Demper IL 378
Denis I. 45(1
DeRoffiLi89.IL389
466. 539
Diez l. 547. II. 144
Dobfon IL lao
Ddderlein L 243
Drasdo K. 375
Dumor II. 267
Eberhard II. 27
Eck n* 47^
Eckhard II. 350
Ehlers L 419
Eichhom I. 102
EPP L 379
Erbftein 11. 258
Efchenburg IL 22
Facius n. 440
Falconer IL X19
Fedderfen L 508
f eller IL 81
r loyer
tndex AuBorufik^
Flojrw 1. 509
Gaftelier II. ^2%
Gaub L 569
Gedike I. 414
Gesner \L 533
Gierig II. 78
Glttck 11. 514
Gottwaldt IL 238
Graumatm II. 422
Groffinger I. i6a
Gruner L 40. IL 66.
398
Haafe ' I. 353
Haberlin(C.F.)IL276
. . (F.D.) L155.
U. 360. 428
Hagen ' IL 156
Haller L 351
Harles L468. IL 171
. Hafle L355
Hedwig 11. 7
Henke L 211- 382
II. 278
Henninges II. 434
Herder IL 139
Hefs IL 404
Heyne IL 269
Hirt I. 270
HifsiQann II. 259
H6ft n. iio
Home I. 430
Hopf n. 377
Horne ILsas
Hmne I. 2 4
lani II. 49
Irwing L 484
Karften I. 240.
Katona I. 81
Keller II. 530
Kennicott I. /^()6f
Kirwan L 46. 236
Kleuker U. 379
KlUgel L.51^
Knapp II. 46
K6hler H. 546
Labat IL itz
Leonhardi 11. 537
Leske L 354, H. 439
Leffing 11. 2:5
Leuthner I. 44$
Lichtenfteiu II. 37I
Linneus 11. 66
Lunz n. 420
de Magellan L 73
Martini L 553
Mafch I. 445
Meiners L 29S
Meifter L I59
Mendelfohn L 436.
n. 61
Meufel IL 213
Meyer(F.A.) IL34S
- ^- .(LM.0 IL380
Metzger L 129
de Meza IL 355
Micbaelis l, 336^ II. 4^
No 3 DUcbe^
JkeUx AuShnmu
Mtclieliz n. i6i
Mmot 11. 184
Miinutn H, 229
Mitfcherlich IL 336
Moldenhawer I* 43
^lolnar. L i6j
Morus L 103. IL 84
Morcbe L 559
jVlumler - IL 439
Nicol:^(E>A.)IL434
-- (F.)L363.IL346
Nieraeyer L 4^4
Nofe , L 564
OberthurL46aIL239
Qertel fh 270
Oefterrelcher L 165
OKov IL 545
Pfeffinger IL 145
Phehum IL 22S
Pi4erit L 566
Pigatti . IL 495
Platner L 34
Tleivck IL 77. 356
PorUle IL 311
Erieftley IL 16
Procboska, L 11&
Beichard IL 433
Reid n. 33
Reiijj^ru^ 11. 349
Reinhar^ 5^^31.496
R^vJUon^ L 325
tocbt^r IL 470
Ringpbroig ti3i
BingimiUer - IL 267
Rofsler IL 367
KoferAerg IL ^53
RoremnOller IL 315
RolTi V. De Roffu
Ruperti IL 334
Sack 11. 487
Salzm;mnLiiii.lL36i
Saadifort IL 451
Sarcoue II. 3CJ
Scheele IL 537
Schintneier L 4^^
Schleufsner 1. 374
SchmidtPhifeW. L 567
ScbntirrerL273.IL548
Seh5pf H. 135
Scbow L 326
Schroec)|Lh H. 230
Schiitz • n. 357
Schiitze L 261
Schuk(I.C.F.)Li34
n. 535
Schulze(LL.^ 1-597
Schwabe IL 469
Semler n. 195
Senffl: L 3«
deSickingen L 221
Silberfchlag . H. 5 3 1
Souveraine IL 370
Spangenberg L 176
S^ttler n. 67
S($pling {L.459
Stock-
ii^ AvMmtm,
Sfoeitman&
Storr
Strobei
Sfcroth
Suhl.
du t6nn«lar
Thalemann
nieden
Thieff
Tittmann
Thouvenel
Tmka
Vlrich
Vehhufeil
i. 3«$
'n;483
ll. S20
i. 550
S.533
|1.44
I.I37
II. 447
n. 380
1. 137
,n.3o
• 1. 3*3
1.37
1. 7.8. 83.
451. ii. 351
V^JrfeJiuif J. 46»
ViHoifon I. 47«?
P».-,..^». <^ — ^,^
Walfeh
W«llerias
Walch
Weber
Welkard
Wernsdotf
Wiedebui^
- - a.E.
Wiefener
Wia
Wittwef
Wolf
Wolkft
'Wwsberg
Zeane "
ZairLaQben
H.530
n. 535
II. 33S
I. 510
1.52»
(F. A;) %
46»
B.)I.77S
11.267
II. I6f
II. 206
L 37i
L I3{
H. 16S
IL 51S
H. 454
INDEX IIL
LiSRORVM, QVI RBCEIfSENTVl^
ANONYMlCORVfti
^nnaM der Batef. Dtlerafuf. Toth. L 1. 408
Tom. n. . n. 40*
jSnweifimg mes AdepH, hemet. Scbrifien zif
' . lefen. . U, 46»
;Srzt(dtT)Jllr die L^bMbef derSchonh. IL 23^
Sriefweenfet Uber ^u Natufpradukie. Tpm. h
jtinflu/iCvom^ des MSnchswefm dttfSfmtl uni
'^Retigion. .. , . ij, 21»
&agmenteines.VerfuehsUbtri^'Q^A. % 424
mienk-md Siit^fj^ftlxhh ^49^
Herodiiim icbfie JmL H. 449
rsatr. TOB.L Lu7
IL26I
JgllJ^lrfi^ll. 0.334
KmhmktiU. L ^J
rA&faRib L507
^ T.V. L4W
ODomcchfOig^ »e<L pnfiici. IL 3S
FBtrsm Gzaeoonifli tt iMiiMMi efido Wir*
oebc^ L 46a 463» IL 23f
Plj ti ia JSckTJm. L 41I
f^-5>*c^ux«y snoofe L. B. H. L l^
Frfiiirczi opjL ei. LipC Toa.XIL IL i»
TCC1.X. L 555. To«. XL IL 443
Tif a Cesri^J sMri&sk, Akrmdmml L 30f
Ucber ik Ssmfrm der raimmmtnu ILl6f
UmUrfmdu ierS&tksremd^ amafoS^ mud. IL af4
r^r Kl#aBflr<m:^ AChJif rfjw»/aLG.IL3f4
. - m4xrd.P:.d.SdfLdir€hrmJg£LlL2ll
* - mherdimPl^im^mudirKTaUr. IL370
\lBdkiie eoadlii GmflanL IL 45S
ILXoT. p^.4oo.Li9uLfs»xpr07ufK.
^ 401. L 7. L r«rfa»pro i mfafc. Li9uL»^p./A
pL 4^2. L 7. L I01C8 p. iiaL 9.403.^24. Lrvfii^
^^ pL^xsfKfiSo. p-405. Lf. Lrfenanerp.rAarwr»
f407. Lia&KLdSrftfAtf p.Afe6aalL p.408*
la- LrnwiinifBi pLAii— iiiiinfii. p.414.
l3-Lfl^,jpfif«/pL«tfiirrgfaii. ^.417.^22.«!*
ilern poft/f/Kmtfs^ pu^iS. L i^.Ltftow/ii*
fatam^obfmrmsimmu p.4^ L23. I \mmi\tmkf\
■■" ' ■• P-43I. L2i.)Hid.wrpoftiuiimi. P.450L
laa^adiUitfpftfiaMi, p.456.LigJLdii^p,W>#y.
Im^ tibronM MJtyHficorm.
Icones^plantar. inedicinaL i IL 74
£uHde (zur) fremder Volktr. Tonii L L 137
Tom.IL IL361
Leicken (von den) der MorgenlHnder. ' VL 324
Ldwenjlein. bewrkund. Nachricht etc. L 263
Medicinifche Anecdoten aus d. Sckweiz* L 507
- - - Commentarien. T.V. . L 49J
Onomatologla med. praftica. IL 32
Patriun Graecorum et Latinomm editio Wir-
ceburg. L 460. 462^ IL 239
Phyfik des Menfchen. L 411
Phyfiologicon, auftore L. B. M. L 163
Plutarchi opp. ed.Lipf. Tom.XII. IL 18^^
Repertorium fur bibt. undmorgenL IMeratur.
Tom. X. L 555. Tom. XI. 11. 443
Thefes (emigd) Uber das h. AbendmaL L 204
. Ueber die Strafen der Verdariimten. IL 169
Vnterfuch. derNothwend. einescoU. med.. 11. 294
Verfuch einerGefch. d. Cult. d.menfchL G. IL294
- - Uber d. PL d. Stifi. der chriftLReL IL 23 1 .
• - UberdenPlatonism. derKVHter. IL370
Vindiciae concilii Conftant. IL 45S
^■■1 ■ • ■ ■ ■■■! ^— — ■ II , m
' ERRATA.
M. Nov. pag. 400. 1. 19. L ifvarpc pro iffiaroc.
p. 401. L 7. L riecheni^roriecheu. L19. L ift pJft^
p. 402. 1. 7. L loca p. ioca. p. 403« L 24. 1. requh-
Jitap.exquiftta. ^.^^05.1.9. Lvberioresp.vberior.
{. 407. L I SL&nel.debebat p.debebant. p. 408*
10. l commoratus p. commemoratus, p. 414*
J.2.l.incurrerentp.iHcurrebank p.417. L22. ad-
Aecum po& teftimonOs. p. 418. L 17. L obuerfa^
fatamp: obferuatam. p. 429. L 23* linmcemp^
mnicem. p>43i*l.2i.iad.necpo&haberet. p.450.
Mi.^dd.itap&quum. p.456. Li9.Lrffwp.1Jf im
ij
s*