Skip to main content

Full text of "Antiqvitatvm romanarvm epitome: ad vsvm seminari neapolit"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 




i 








/ 



!> 



^. 







I 



< 

/ 
/ 

h 




\ 



r 



JNTIQKITATVM 

ROMANARVM 

E P I T^ M E 

A D V S T M 

seminarI neapolit., 

jf r c T o Ji E 

SALVATORE AVtA. 

P ARS PR.JOR. 




NEAPOLI MDCCLXXIir. 

APVD VINCENTIVM VRSINVM 



VVBLICA AYQTa RnXTt, 



(•' 



^■/ 



r 



SEMINArI NEAPOUTAm 

ADOLESCENTES. 



^> 



V - 



i 



fuent in votis ^ receos 
luec domi nata Romaaa^ 
i rum antiqiMtatiim Ep^to^ 
me vx)bis Mitur ^ Adokicratt» « 
Prae fe fert ea qiu^eui id intvog 
ftudii ) ut vei hoc wfo aon ^iai-. 

a 2 ' mam 




IV PRAEFATIO^ 

inam a vobis inire poiTe gratiam 
videatur; <]uipp% quae non alia de 
caufa in medium profiiierit^ quam 
veflris ut commodis , quantum per 
fe fieri poflct, confultum iret. Do- 
lebamus enimyero antea) cum plii* 
r€s eficnt vel egregie elaborata id 
genus 2oXXoyflu ^ non taraen ca- 
rum quampiam ad omnes effe ve- 
ftras rationes accommodatam ^ cum 
eam pleruraque in rerum tra£latio« 
nibus vel prolixitatem , vei brevi* 
tatem fe6Urentur y qua praeftitu* 
tos ve/lrae ifiilitutioni terminos 
aut plus jufto excederent, aut non 
attingerent ; fed vero etiam non 

{)aucis , quae nota vobis effe vel- 
emus y piane carerent' • Quapro- 
pter cum non penitus ex ufu iliae 
veftro crederentur , eo quotannis 
confugere neceffe erat , ut quae ad 
Romanam amiquitatem fpeflantia. 
trad! deberent, ea defcripto omnia 
^£la9eatur/ quod fane nec (ine in*^ 

gen- 



^RAEFATrO: > 

gienti temporis ja£lura y nec vero 
multa cum copia efficipoteiat« His 
jgitur incomnoodis ut aliquando* db« 
iriam iretur, id confilii captum efl^ 
ut iiova haec vobis ih^i^y inqua 
deinceps una pofiTetis . conquiefcere ^ 
pararetur . A qoa profeao caufa ^ 
unde totom hunc iibellum y .qua* 
lifcunque is demum fit ^ iiiam di^ 
xifle originem ^m noviftis , eun^ 
dem Aoo minime prohatiMa vobis 
iri valde confidimus^ 

£ft vero & majusaliud, obquod 
libentiori eum ajumo excipiatis 4 
Conti>net eoiip ip& cam literaruni 
partem ^ quae fingulare aiiarum 
praefidium > Sc quoddam - veiuti fir- 
mamentum habenda eft.. Etenim 
quantum a latinitatis peritia ia 
luiiverfas fcientias derivatur ^ quod 
certe immenfiim quiddam effa 
semo non videt ^ lantum ferme 
per antiquitatis &omanae ~ cogni- 
tioneai ia ilias coaferzi dieatur.. 

a 3 opor* 



•vi PRAEFATIO: 

x>portet y <)uip|^ cum ^ne haC vhc^ 
ac ne vix quhieia qocat >lki confi- 
llere. Qiiotium taiuiem pa^o con- 
tingere pofie opimiamr , ut kttini 
ferxhonis inteUi^ntia cooiparetur- ^ 
ioifi ipd veterum itftitutoruin foa* 
te$ 9 ttude totus iUe effluit, adean-» 
tur ? , Num quis linguam c fuae 
aetatis morib^ . coofidan» . v^biti 
omaem atque confiataFm percipere y 
Boii ante Jbis penitus cognitis j fe 
pofife fperet ? An^ prifcos^ i^s fcri^ 
ptores:^ sk qcuibus Romanae locutio-* 
nis fumina petend^^ eft ^ de rebus 
civillbus y )iidkiarns y militaribuS) 
£icris j ludicris y deque fexcentis 
aliis pafftm dHTereQtes aiifequr faci- 
le cuiquam (it , qui quaecunique ad 
Romanae reipublicae regimen , ac^ 
)udiciorum rationem y ad militiae 
difciplifiam , ad facra , ad ludos , 
ad reliqua omciia. attinent ^ explo^ 
lataadmodum^ &qBa(i in numer^oi 
noQ kabeat ^ Certe quideasL qui k-^ 

tia- 



PRAEFATIO. vit 
thli loquebdi getius fifie antiquttar 
tis praefidio perfequatur , non is 
germanam ejus , ■folidamque mio- 
nem , fed umbratnr.: modo atque itia- 
liem imagioero^eoafedabitur^ Ita^ 
que meritiinQi0s, ^poftquam latinitas 
e barbariae colluvioue , arque ex 
infeliciiHi» faeculorom caligine emeiw 
lit , complures ingenia dp6lriaaqtie 
praeftantes virl nihil iiabueruDt an^r 
tiquius , quam uc ad ^Roinanas ii- 
luflrandas antiquitates univerfuni 
animi ftudium converterent , per 
fummam fapieatiam rati tunc taof 
dem illi omnem omnino iucem ai^ 
fufum iri , ubi liae in ape(tum fo4 
lemque prodiflent. £t re iiuie vera 
quantopere per lianc quantivis pre- 
fii operam atque induftriam latina 
res refloruerit , iiteratorum natio 
Hiox perfeniit y plurimumque ea d^ 
re illorum: fe fe iaboribos; debere 
profeiTa eli ; praefertim vero cumr 
/am iode fcientias quo^f tnax^ 

xnam 



Vni PRAEFATIO: 

nam ia digQicatem viderit refli^ 

nitas* 

Iciter has autera luri civili ia 

priims quantus ex ep tempore fplea^ 

Jk»: afFulferit, «cquifoam paucis va- 

leat cnarrare? Campertum nitnirum 

inter eruditos eft ^ nobilifiimae hu* 

jur difciplinae elegantiam vimque 

crninem jam tum peifxmo pubiico 

evanoifie y ex quo interioris anti- 

qmtatis y cui totus illius debetur 

ortus , deleta ex mente hominum 

fuere vdligia ; cum fa£lum ob id 

fuerit, ut fuo illa amiffo nitore in« 

numeris tum quaeftionum ineptiis^ 

tum interpretationum deliramentis 

siiferrime- deturparetur • Sed ubi 

demum intermortua Romanaruni 

rerum do&rina revixit, tunc flatim 

ca j pofita macie & fqualore deter<- 

ib , ad prifUnum revocata robur* ac 

decus fuit : quaiis nunc certe in 

tanta faeculi luce mirifice effulget » 

Tanti neoipe «il adlorifprudentiam 



k^ 



PRAEFATJO. ix 

§ 

fbftidendam exornaodadci^ue veto^ 

rum Romanae gentis ;inorunr intel^ 

ligentia • Cui porro ipfi quantum 

etiam acceptiftn refert lus Pontifi* 

cium!.cu;us quam multae funt par-. 

tes y queis nifi arcefrituoi a prae* 

cellemi. hac iiteratnra^ fubfidium. 

praeflo eflfet y nunquam fua vera- 

ratio conftaret f Quidvero ? Non- 

ne tota Ecciesiaftica res hujufce flu* 

dii Dpe fummopere adjuvacur, io(i« 

gnique' ea pciicorum temporum ga- 

2a , veiuti Aegyptioram fpoliis y 

locupletatur ? Palam id quidem prae 

rcliquis fecit vir fupcrioris memo* 

rsae .maximus , & noa magis pur- 

pura , quam eruditioae eminentif- 

hmus Caefar Barohius ; qui ^ccle^ 

siae annalibus pertexendis cum fae- 

pe profana facram coliudrafset an*. 

tiquitatem , quantum altera alteri 

fuffragetur y reiiquic omnibus tefta- 

tiffimum . Verura , ' quod valdius 

mircre ) ,ia diviaas xjuoque iiteras. 

lu- 



T PRAEFATIO. 

luiiHA fuum Romana aoti^aitaf 
tttiliter infert; eum Sc ia illis oon- 
mUa exftent ejafmodi ^ ^uorunt 
BOtio floa aliunde potius quam ex 
iUius popuH ritibos eruatur . Sed 
praeterca , si mimis aiiud, tta per 
do£lriaaai , qua de agicur , infor' 
naatur animi & comparantur , ur 
•X unic& ejus cultuia mirum quain 
ftd facratiores quafque di&iplinas^ ar- 
Kpiendas idonei evadant. Quo qui- 
ilem argumento ad adotefcentes ia 
poUttoris ftudli genus iaflammao* 
do9 uTus quoodam cfl fiasiiiuc Ma" 
gnus , clara cum primis ea adlii* 
bita similitudine, quod sicat 8c la^ 
na alio prius infe^la colore , ' ad 
purpufeum mox imbibendam aptior 
•ft , &- humanus ocult» folarem ia 
aqoa imaginem contemplari a0ue- 
lus , tninore inde negotio folem- 
ipfum intueri valebit , ita & mens 
Boftra humaois poftquam literi^' im' 
buta fuerit Si iliulliuta , . divinis- 
ac- 



,-«r 



K 



PRAEFATIO. xi 

«ccipiflndis euilto futura sk uc&n^ 
inodttior • 

Quae cum sk habeaat > malt» 
pro&£la & tnagsa fuac , quoruoa 
gratis VM ^ A4k)l«fc«ares^ qui noA 
in literariae modo , &dfliuli;P.jxiafk 
ctiatn in ecciesiafticae rei fpem fuc- 
crefcitis > piurimam liis literis ope* 
j^am transmittatis. Habetis jam hoc 
cpufculum^ quod ad eos coliigendos 
fru£lus y qui e Romanis antiquita* 
tibus quaeruntur^ maximo efse vo- 
bis poterit adjumento » Hoc fedulo 
volutate y iioc porle^ite • Summum 
quidem fuerit opemc pretium ^ si 
emoiumentai ad q^iae idem fpe£lar^ 
inde in vo$ p«r v^drasa curam plu* 
lima redttndarint« 

Vnum modorcftat, quodvosmo» 
neamuS) cum in Faftis confularibus 
ordinandis alii aliam iniverint ratio* 
&em) nos aptius ad rem veflram fecutoi^ 
tam fuifse, quam in editione Liviana, 
quae vobis in Bianibus eil^ apposi* 

taoi 




xn 



PRAEFATIO. 

tiam rieperietis. De ceteris , in ]^ri<» 
misque de erratis ^ quaeint^r ex^-: 
cudeftdum opus contra quamvis vj<^i- 
lantiam tamen irrepfarunt , nihil 
adjicimus, cum omnia ^int per fe« 
«let ip/a iiciie ie prcditura. 



«'**'* 



l/n^^yr^ 






^At 



'mMJksmJbsi^^^m^^^^ 




JNTKIVITATFM 
ROMJNJRVM 



E P l T O M E, 




C A P V T t 

T)e Vrbe Roma, 

VM toti Operi , quod favente 
Deo aggredimur , ea fit propofita 
ratio , ut Romanae gentis infti» 
tuta morefque perfequatur, pac 
ae^uumque cfle videtur, prius ie 
ipfa Roma pau<ia edifferere . ^ta- 
qaer hoc primo Capite nonnulla, ^uae vel aA 
liniverfam eam, vel ad aliquot ejus locaat- 
gne afdiilcia pertiaent, exfequetimr . 

A % .'. !• 




C A 



f V 



§. 



T 

L 



h 



De Romanae Vrbis 
eriglney fitUy & ambitu^ 

Vrbis, futurae oliqi tcrranun principis , ftn^ 
S:or fiiit Romutus, • regum Albanorutz; q»- 
nere ortu$; quod ipfum regale genus a Tro? 
jano duce Aenea profe6him fcriptores vulga 
memoriae prodidenmt (r) . \\\s igitur unsi 

CUJl 
loquentim indueit: 

fitn TpiiMra-ip im" 

fittnc tttnip^ Prian^i flit^ 
pem Ssturnius odii • 

partis at Aaneas in Tfia^ 
fpeptfa ttntkit^ 

^t pati natorum <t & ^ui 
etafcentur ah illis . 

Haec «utem non £icil« 
fummus ilje fpeu in qfiff? 
dtum attuliiTct , ni reapfe , 
defundlo PriafpO) Aenei|f 
primum , ejus dein pofte* 
ritas ip Troiana regionft 
regnaiTet . Alioquin qui 
fieri poifet, ut non mani? 
fefti mendacii argueretur , 
in re nimirum ^ quae , 



CxD Vulgatiffimum apud 
veteres quidetn fuit , Ae- 
neam excifa Troja profu' 
pum in Italiam adventaRe; 
ibique cum coilocaffet in 
l.atio dofiiicili^in , Lavi« 
niumque coadidiflet, tfim 
eius lilium Afcaniuj|i Al- 
baiit fundafZe , « quo un{* 
verfi dtinceps Albani regei 
duxerint ortum .* iuquo 
^omara s Romulo, regio 
Albani generis iuyene , a«« 
djficatam , Trojanae Qr|- 
ginis exftitiflTe. 

Totamvero bsnc de4^ 
neae in Italieas oras ad- 
ventu (atis firm^tam opi- 
niontqi eyertere primu^ 
omnium adnifus ffk argu- 
mentis quadam fua epijlo- 
la conciufis Samuei 60- 
chartus . Quorum , quam 
hftic dajnu» « ea ferme t^ 
fumma . 

. i'9 . Homerui Iliad. x%. 
V. 306. Keptunum de Ae- 
ae^e ejufque pofterorum 



in «Troianos imperio poft • utpote nec nimis antiqua « 
mortem Priaxni fu(urt fi^ |aef porrp v^I^ri » igao* 

saai 



DEVitttKoMA; f 

«inn fiitrc R«no dcdufla » Alba colonhi, 

■liiTqiie aliiinde convcitis aggttgaiis , poR- 

A z quam 

, Aenntn io «'!>« 

ia ripultun tnuli- 



iMi tnne trmporit mini- 

A(;uc h»^e i|iiiilrm dTi! 

^iniin pfiruum vini , ut 
iaile eolligi itcbcit, nuti- 
Wa Aaneoin Iialriim id- 
" > ptrfptxitae '1ecl»ra. 
Mt Smbo p. «0« Ubi 
■llu'l itididk , > 
uiullii in hanc eos fbr- 
. » fdtTt immutitn^; 

Kei 'JtvStt vtA^m., 
At gititi A«>«r tMntUi 

ioTninAltut arii , 



Btrwvt 



v.nirit poet4 fuiuratt) *b jtjfft -^^^ 






Acno Reminorum 
ttci , ^uae univerio olim 
crhE imperitaret.At com- 
prehendi jd cerin inente 
ron poHli , qua tnndcci 
f*£la Hamcrus , ijui vi- 
Kcrit fflille circitcT in(« 
CHRISTVM annot . i>m 
ItjTiBO »nie icmpotc urbcjit 
Roinam Ra/ii»ni(]ii* itn- 
pt-fii amplii iiiiincro pr»e- 
vidcrit , ni/l HMi cum 
hacc divmllut fiii>Te cdo- 
^iim, nuoJ pline ridieu- 
lutn , lihi velit pcrCilflilcr* . 
"• Ab AR.itliDcIc Cy- 



filium Aru< 

potl cTcriiim pt- 

inam pritr.um in agrum 

Daftylilieum illiui ecntii 
roEitu aj «<Imininr*nduni 
regnum vcnUTe , ilcinde 
eum Scimindria ■liifque 
dc HcAorli fcmllu Tro> 
j«m rcdiillfl narraiur in 
Tr«iWr Hrllanki vcicris 
fcHplerif apud DkniyfiLiiN 
Ililicarniircum p. jS. 
Eum ipfum p*rro cun 
coilcm Scamindria noviin 
«irbcin Scciifiin C ■ vttcre 
«il tdie cacumca G» XL. 
Ibdiit di/linicm ) rx&ru* 



iliii diu doininiMi clje 
ctfcrt Etrabo p. S07. 

I °. Rcligio in Vene- 
m& , cujut fc i^tium ;a- 
fliiibal Aencai, cum iplii 
Vrbe . li hicc uccviini 
ei rererrei«ri)-inem, nkfci 
dcbucrai . Ac fcitum «A 
c« Micrnbio I, Salurn. 
1». Aib Romanii rcglbus 
rc nomcn (juiJcm VentriE 
«ec Crjece , iicc Laline 
(uijTe ludiiiini. 

fl". IdEni it reliqiiU 
Trojanorum Diij coinper- 
lum cn . Cttw iiuirfci» 
ApoIloiipiidTtoianM r(im. 
mo in hunuro tll iii,)>iiVs .- 
tt uracn primoi RciikISi» 




4 G A ? V T I. 

quam Remus ob exortam inter eos ie prin- 
cipatu contentionem in turba interik, prlmm 
urbis fundamenta jecit XL Kal. Maj« (2)aa« 
no a mundo condito mmmccliii. Eam au» 
tem prope Tiberim iii Palatino monte ftatu- 
tam, KoMAM a fuo nomine nuncupavitCj), 

Ejurdem ambitus ita ab initio definicus mt^ 
ut Palatini radices non excefTerit • 

Vbi vero T^Tatius rex Sabinorutp, inito cuni 



y 



omniaa latuit , utpote a 
Numa Hi Deorum album 
C tefte Arnobio Lib. 11. ) 
neittiquam relatus . 

5 ^ . Mater Idaea , ea- 
dem ac Rhea , cujus cultus 
a primis ufque temperibus 
€ Creta iu Phrygiam per 
Teucrura inveftus fuerat, 
Komam quidem noti ante 
annum DXLVI.quam haec 
fuerat condita, invifit , cum 
fcilicet Peilinunte iiluc ad* 
veaa fuit.CLiv. XXIX,i4.) 

6 ^ • Numinum (imulacra 
Aeneas Latio intuliffe dici- 
tur : atqui huius gene- 
ris imaginibus per annos 
CLXX. Romanos caruiffe 
tellatur tum Varro apud 
S. Auguftinum IV. de Civ. 
Dei 31. tum Plutarchus 
in vita Numae . 

7®. Nullum Phrygiae 
linguae veftigium in Lati- 
fiia occurrere 9 mirandum 
prorfus eftet , fi Trojani 
oras Latii penetraftent » 
cu^ ita femper evenerit , 
vvcxternae gentes, ubi fe- 
j^ifi fibi conftituerunt , 



eo fermonem pttrium Itip 
duxerint ; nuUum yero e» 
ius looutionis indicium in 
Latialt deprehendi ideiQ 
Bochartus , colUtione &£ta» 
deprehendit . 

Atque hae univerfae funt 
ipfius de re propoiita con<» 
je(turae . 

CO De die natali Ro» 
manae urbis , qui PaUm 
diftus, fluod eflet Pali pa» 
ftorum oeae confecratus f 
ita Propertius IV. 4. 

fyhi feflus trat , dixerf 
Palflffi patres ; " 
Hic primus eoefit moc* 
nibus effe dies . 

iS) Vix paucis enarrarl 
queat , quam multos priica 
fcriptorum aetas venditarit 
urbis rerum dominae con^ 
ditores ; uii plcrumque ia 
hujufmodi generc , & in 
multa antiquitate fieri fo- 
let . Leguntur illorum- qui* 
dem plures de hoc fenten- 
tiac apud Dionyfium p. 58. 
& feq At certe ex omnibus 
ea , quae exhibita a nobi^ 
eft } maxime obtinuit • 



^ 



omiiJo foff.^ere, Rixnara cum fius omnibiu 

ur r-i diubus civ't.!ti^u; una fi:*rct, 

■ ■ ■'rifijum Iwec coepia ell. Is 

j octucavJt, piolatis^ue mne- 

. i K:to Annal. X[[.)iirl>i adiecir. 

iniit- i^nnuslis coUis a Numa Pompilio 

!to Roir.-mnrum rejje intra mottiia taclurt)]: 

cum noH exigua turba mrnt in civita- 

recepta nuUc> afltmc ceiio lare utcrctar. 

Eadem df caufTa , nc cai J^lfet (Jomicilii 

j Tullos Holtilius regum lertitit , Coe- 

adfc^ionc urbem Jaxauit . 

Jatn porro ab Aneo Martio » qai qunrtns 

mm oljtinuii, in tirbem Avcatiiiuni akimif- 

conEbit, 

Poilr»mo per Servium Tullium fcxtum re- 

" ^m collij Viminalis Sc Erquilinns attdiiiU). 

Atque bi fuere Cjptem urbis celebradliimi 

ct)l!e! , fcilkei PilftTiNVs, CAPiTOtiNv?, 

Q.VIRtNAl.lS, CoEtlVS, AVENTINVS, Vj- 

MiNfliis, ET EsQyii.iNYs. Ciuai, tanqu.ini 
^Jingohrc quoJdam tpfius urbis decus & onia- 
mentum , magnificis profi^qui verbii poetic 
"riaruTil . Ita e reliquis Vixgilios VL As* 
yi. ceciait: 

- - . . _ Inetyta Rma 
Imfierium urris , animot aeaual/it Olyntpo. 
SEPTEMQyE H»a jiit muro <itn4mdab\t 
JRCES. 

A j Sffd 

EC4? In M» h*t A* Vrhn maKim! Rinimiwi tfraun- 

Vplifictioriliui n>irritloit« nrriit , uniiin i>nmin> 

piinihil iiit*r ft difcre- Eftonyfi.irn , non |x>dn(Uf)- 

, qui Rftnwnam hi- dgin «cji» auflornii, fo- 

fiatinm Mnrcriprcninl . qui (juu bikUl&U». 
Hm, opiiilit dc it mn ^ 



'^y 






tf € A f ▼ T I. 

Sed & ex iifdem vocams Septtmontium fatt 
feftos ob feptimnm coUem uvbt adjeduon 
celebrari mettfe Decembri foiitos. ( Plutarclv 
Quaeft. Rom. 4^. ) 

Vertim poftea e feptem coUifauj decem f»» 
Ri y quot & in praeientia- nutnerantur > ad- 
ditis nimiriim ad priores, Janiculo (5), Vatw 
canO) & Celle hortorum. Hi autem quorun»» 
tiam potiflSmum opera accefferint , non^ facile 
cft divinare^ com aihil boc faciens proditum 
snemoriae ftierk > niii tantum ab Aureliano 
Imperatore t^xztz, iterum ftuffe meeoia^ ^ nai^ 
woce Vopifco ixt ejus vit* 21« 

Ejufmodt autem incrementis Vrbipirvis Wr 
ta initiis paiiUatua crevic» 



f 59- SH e itemtioriBut 
^ putet, jMicuIum jam 
ante ufbi-, stquc ae prco» 
tts siiD^ eolUs > fulite ad« 
nOLUi^r. Verum hacc opi* 
flild non re£te ftare poife 
-vitfetur . Primum enim fi 
res fic habuiiTec , non-_ fc- 
ptem> fed o£^o fuiiltnt Jam- 
primitus Rromanae urbi atf 
tfibuci colles , contra ac 
painnr veteres loquuntur . 
Dcindc I5ion*yiius p. 571. 
fc 581. J^niculum certa 
ouodanft' fpatio ab' urbc , 
lcilket viginti ipfa iladia, 
abfuii& afErmat . Itaquc 
non ilkid in urbc , fed ex- 
tra urbcm poiitum dicere 
neceflc tft . 

Vbi vero Livius L })• 
fcuoc /collem 9h Anco 



Bffaftid ^A»1tdmanoruai< 
{regc urbi' adjcAum refiBrt«. 
eo id pafto accijpicndunr 
•it » non ut tune iUe jmt» 
urbis h&Qs fuerit» fcd ut 
ita fit communitus 9 ac 
praeiidio firmatus , ut n§» 
quMnio^ qjUed' ftatim idenx^ 
fubdit 9 ta atx koflium 
effet . Hoc autcm iic in* 
telH^i oporterc , clucet ex 
alio eiuidem' hiih>rici lo* 
co II. 10. qut Porienac 'Ei^ 
trufcorum reftis irruptio* 
nem narraos a^erte oiien- 
dit 9. hoftem , cum Jani- 
culum occupaffcc 9 noi» 
ideo tane» pcdcm in' ur» 
bem intuliile • Quod i*^ 
p^im etiam ptanius bMt 
Diooyfius p. »94* . 



B s Vrbe R«ma 



§. II. 

Dfi Pomerio • 

Locus "pone urbium muros , perinde intrsr ^ 
W extra , qui inaugurato confecratus neque ha-^ 
liitari 9 neque arari poffet, Pometium diftus eftj 
^uod dfL Ptofirmrium appellatum teftatur Feftus. 

]S.omaiiae quidem urbifi Pomerium , non fc- 
cus ac moenia, Palatlni momis ctrcuitu termi- 
mturn primitus fuit . PoHea vero idetttidem 

i)roktum . Id primum a Servio Tullio /aftum 
egifur \ tum longo poft temporis tra£lu a ]U 
Sulla (6) , inde a Caefare , Augufto, ^lift* 
gue (7) • Quam q»idem poteftatem ii P^ti.C. 

A 4 fi^jiim 

fult : Pc^iriuM u^his auxk 
Caefar ( ciitiili^i ) wor<f 

itrnii46s urh's propa^arw 
dAtiir . iVip^ tamen Aees 
Remani , ^fi:7m^sdrm mj- 
IfW nationil^us^ fubaais , 

ujurpavnantrnifiL. Sui* 
I» ^ tsr dHvus^ Auguflus: 
fiutfi veip Aon «c id^ ante 

Augaftsit». Julius Caofkr 
frMlKttrit . 

£x hoc intenni Ibco ex« 
l^oratum jam illud babcf, 
tum pcr Auguftum , tum 
|>er Chudium fuifle pom». 
rii terminos pro^tatos ^ 
'^aibuf ut «c alii quoque 
aceedant , & vero ctiaoi 
fitlioftas iccrua , moruin- 



ifauriiem') : Antiquijpmunt ^ 
Inquit t Romuti Jfonierium 
^tapinis ^ontis radiiihut 
serminobatur • Prptulsf id 
^irvius TmffitfS nn ^ item 
X. Cafmlius Sulfa . 

C7) Caefaremquidert^p^ 
«lerium proteiidifle , au* 
ftor eii Dib p 138. ubt 
de eo tradit : Nof««? fV«- 

ptpi , Q^ 7^ m-eeiiipiop 
•Vi xXfldy inrtl^iiyety^ . 
Xf^r/ rtt/ir , «ff pomerium 
wmpna-oie . Ejufque rd Mt^ 
iicitur rurfus apud eimdeitr 
meotro p. 266, Hoc idem 
forroteftaturCelliusl XUL 
T4. Itaque audiendus non 
•ft Tacitus , qui Annal. 

%lh ita icri|(tum rcUw 




v^ 



I 



^^-* C * » T T T. , 

iijimm fiafaebant , qai finc! tmpciii protuliflrei 
id quotl ex reftimoniis in proxima DOtatir^ 
proauflis luculenter percipies . 

E re autem ficic foeiitanimadvcrtere, 
quoties dil.ira funt moetiia , pomenam etl 
ampliatiim fuiffciut oniniio 3pp.treat res.lfc 
ee duas disiiingi confuevirTe, qaod noa c 
e recentioribus obferv.iirc videntnr . 

Certe quidcm pomerium a Romulo pontafl 
tion nili a Sen/io prohtum demum fuifle l 
fcft Feritis, cum lamcn ante cum plories r 
rorum amJiiius fiierit auftus . AdhaeCc^l^ 
Aveatinupi iplis orbii moenibus J 
tius cinxit , teHe DionylTo p. 182. 
Imperator Claudim iandem,tant& pol 
tra;Uu , com^Iexus el) Qi) . AttnUd 
moenia, nihil emoto pomerio , prtw 
refercnte Vopifco ifi ejus vira zi, JU, 
Romne Atlatavii. Nsc tamen f oitrepM ) 
ttittpart , fed pojha . 

£s occ autem rtofcaj licet , 



aim id tt: 



( fuerif, (Mti ^iii 



Jijebit «Iterum 
Ki> if\ Auruliano 11, locutn 
buc co^JiMre , qui Cc hft- 
Kt : Patntti» eBtim nriii- 

ml fiiKipU!» titet aMttt, 
ai!i tl, fu( ngrl kitbfiti 
ati^-i* pettt komantm 

_«■?. iMUpietevitlt , :4d' 
~iidit atiteit /tugnHui , ai' 

iiitl TT«;3our , addijit retur , quippi 

Ntra . 
CW G(I!'o! Xin. 14. 

AviiltnuBt , inquit, ttira 

fototr^m tfilafvm , fofl 

aaSafi D. Clauii» rin- 




merium, cum ab origine muro adnexum cle 
inore foerit , ubi tamen extenfis moenibus 
ipfum immotum perftitit, tunc ab iifdem ali- 
qua fattem ex parte fuiffe fejunftum(9). 

Jam pomerii idpraecipuum ftiit ( quod docet 
Varro IV, L.L.5.)'^^ ^J^^ ambitt< aufpicia ur- 
bana finirentur ; videlicet ut quae in urbe ca- 
pi foiebant , intra illius terminos captarentur . 



C95 Hine miranfiur , cc- 
quid in nientem vencrit 
Livio , cum jta de po- 
mcrio fcripiit , «juafi .fi 
Romac femper cum muro- 
rum ambitu etiam iUius 
fines fiierint propagati . 
Locum autem <, ubi id 
agitur , qui pofiit maxi- 
mopere conduccre , huc 
sncegrum tranfcribere non 
abs re duxfnnis . Inquit 
igitur ille I. 44. ?ome» 
rium y very$ vim foUm 
tntuentts , pofimerium in- 
terpretantur effe Eft autem 
fnagis eirea muros loeus , 
^uem in eondendis nrbihus 
^uondam Etrufci y i^ua »a- 
fum duBuri erant , eertis 
tirea terminis inaugurato 
tonfeerabant : ut neque in- 
feriota parte aedificia moe» 
nihus eontinuarentur , quai 
nune vulgo etiam eonfun» 
gunt ; <*r extrinfecus puri 
ali^uid ah bumano eultu 
fateret foli . Hoe fpatium^ 
^uod n4qu§ hahitari , neifui 
arjri fas trat , non magis 
iucd ffi mufum eiffet , 



A 5 



§. iir. 



quam quod murus pofl id^ 
Vomerium RomAni appel- 
larunt : ET IN rRBTS 
JNCREMENTO SEMPER 

QfANTf^M MOBNXA 
VROCETSrR/l ERANTy 
TANT^M TERMINI HI 
CONSECRATI ^ROFE- 
REB^NT^R . Qua ccrte 
claufuU id fibi ille vo- 
iuiffe videtur, ut quotief- 
cunque urbis Romanae 
moenia amplificata funt , 
fimul & pomcrium prolar 
tum fucrit . Quod re t»> 
men vera contra accidit. 
£t fane tpfe Livius, com 
de pluribus murorum am- 
pllBcationibus ante ^ervium 
fa£tis loquatur , a nemiiie 
tamen prius , quam ab 
hoc rcge , au£lum pome- 
rium tradit . Q«i«*propter 
extrema huius ioci verUa 
ad Etrufcos ipibs primos 
pomerii au£tores , Itcet 
durius , non autem ad 
Romanos , referri oeccffe 
erit . Secus fi fiat , quonam 
pa£lo fententia ftare queat^ 
iion videmus • 



i 




Ifi C A J V T I. 

§. III- 



A(J commodutn vx Tranftibermam-regionem 
parandum traieftum , plures variis locis ac 
temporibus impofiti Tiberi ftiere Ponccs • Qjai 
ofto omnino a P. Viftore ( Lib. de Regio»- 
nibusVrbis Romae) recenfentnr , Svblicivs^ 

PaLATINVS, FaBRICIVS, CESTrVSylANlt:^ 

LFNSIS5AVRELIVS, Aelivs ,& MlLVlVS •. 

I. SvBLfCivs, omnium antiquiffimns , to- 
tufque ligneus, a (ttblicis, quek innitebatar^ 
Id nominis mutuatus , Ancum Maftium coin 
ditorem habuit . Appelfatas poftea AmUlus^ 
quoque fuit, defumta fortaffe appdlatione ab^ 
Aemilio Lepido Triumv!ro,ac Fontifice Mk- 
rimo , qui eum in illuftribr-em aliquam fdrman» 
leftituerit . 

Hunc , iiifeftis fignis^ irruente Porfena C ^ 
refert Livius IL 10.) aegerrime, quo vJa. ho* 
fti intercideretur , refcifimn , ita poftea inftaii^* 
rari placuit, ut nutti eum ferrei. cFavi conti^ 
nerent; fcificet ut fi qua rurfus neceflitas co 
geret , fine multo labore diflblvi poflet •. 
X Dionyf. p. 183. & PliB.XXXVL 15.) 

Ejufdem , ubi opus foret , reficiendi cura 
Pontificum erat: qui fane id muneris follem- • 
ni ritii , peraftifque ante facris* ftudiofiffime 
obibant : tanta nimi^um ille reUgione habe- 
batur * ( Dionyf. ibid. ) 

Ac Hsneus quidem ad Plinii ulquetempora 
perennavit, prout teftatur ipfe Ibeo laudato r | 



♦^i» 



D £ V R ft fi R o M a; it 

poft quaiti aetatem lapideom h&um conftat » 
at a quonaqi incertum eft • Ad cum auti^ 
pertinuiffe cre<luritur pilae illae, quorum reli- 
quiae ad locum j qui.vulgo nuBc Ripa dici« 
titur^ adhue exflant • 

II. De Ponte Pai.atik6> cui ab objeS^o 
jnonte eognomine fafloni nomeri merito exi^ 
fiimatur, nihil memoria dignum hifioriae prodi^ 
derunt . Ipfe hodie Pons S* Mariae appeUatur . 

III. Fabricivs cx urbe in Tiberinam 
infulam ducebat • Eum a FabrilGio curatore 
viarum, extremo certe reipublicae temporc y 
t lapide exftrudum fuiffe tradit Dio p. 50^ 
Credendtkm autem omnino videtur, non qui- 
dem aiuea nullum , fed ligneum exftitiffe j 
HCque enim verifimile eft, tamdiu urbem fta- 
bili in eam infulam tranfmiffu' carurffe . Cete- 
rnm is in praefentia Pms qnatmr capnum va- 
catur, ob quadrlfrontis Jani ftgnum in infula 
ipfa non procul a ponte conftitutum . 

IV. Qui vero Pons eandem infulam regio- 
iii trans Tiberim pofitae jungebat, isCESiivs 
fuit : qut tamen a quonam Ceftio id appella* 
tionis acceperit, handpronum eftexpedire. O- 
pinic fane, qua ille a C. Ceftio Gallo conf. 
fob Tiberio exftmflus fertur, vix fecuiquain 
probarit ♦ Ea enim rempeftate excitatus, rrfi- 
115 profefto tmperatoris nomen prae fe tulif- 
fet. Nunc Vero Pons S. Bartholormei vulgo 
audit: guo ipfo cognomine tota & infula in- 
fignita jam eft. 

V. Pon^jANicvtENSis a finitimo Janicu- 
16 fortitus nomenclaturam fuit . At noftra me* 
jnoria Pons Sixtt dicitur , utpote a Sixto IV. 

Pont. ]M[ax« reftkutu^ - A 6 YL 




xa C A p V T T. 

Vr. AvRELivs a M. Aurelio Antonina 
faSus , Vaticanus etiam vocitatus fuit , quod 
per eum ad campum coUemque VaticaniKn 
iter eflTet. Ejus nunc Pilae e regione Nofoco- 
mii S. Spiritus cemuntur. 

VII. Aelivm Hadrianus condidit. C Spar- 
tian. in ejus vit.. 19. ) Hac aetate Pons S^ 
^lnqeli appellatur . Adjacet ipfius Hadriani 
Moli , quam in fepulcrum fibi ille vivus exci- 
tandam curavit ; & quam poftea ad urbis 
tutamentum munitipnibus aufl:am , jara Arcem 
S* Ayigeli Roma vocat . 

Vtfi. MiLvivs , qui & Molvius di&us 
fertur (^ corrupto nunc vocablilo Ponte Molle ) 
ad dao ferme millia ab orbe^ paffuum a M» 
Aemilio Scauro ere£lus fuit. ( Ammian. XX VH, 
3. ) Celeber hic Pons in primis eft ob egre- 
j^iam viftoriam , quam prope eum ConftautU 
,|ius M.. a Maxentio reportavit • 

§. IV. 

De Foro Romamt 
tum de quatuor aliis recentioribu^^ 

I» PoftquamSabini novam Romanae civiti&- 
tis parcem in Capitolinocolleftatuerunt, tunc 
locus , qui' inter Palatiom & Capitolium ia'- 
terjacebat, ad ufuni Fori a Romulo Tatioque 
comparatus fult , ubi fcilicet res , litesque age- 
rentur. ( Dion. p. 11:^.) Idque plane eft quod 
y FofrvM RoMAKvM , necnon Forum L 

(Mapium , Vetus diftum perfaepe occurrit. 
gnantc roftea Taraujfiio Prifto aedif^'*" 



\*i\C 







D E V K M t R O M A. 1} 

ca illad fuere Porticus , & Taberaae fiftare . 
( Liv. I. ^5. ) Eratit hae autem Tabernae 
partim laniorum, aliorumque id geaus homi- 
num> partim argentariorum five trapezitarum . 

Jam ii, qui ibi argentariam facerent, vel 
permutandae, v?l feaerandae pecuniae potit 
fimum vacabant . Atque hinc faftum , ut 
ejufmodi pecunia fenore fumta Aes citsumfo- 
raneum vocaretur . Itaque Cicero 11. ad Att. 
l. fcribit: Tufculammy & Pompejamm valde 
fne deleSlanty wfi quod mcy hfum illum vin* 
dicem aeris alieni , aere non Corinthioy ffd hoe 
drcumforaneo obruerunt . 

Adhaec vero nonnulla alia erant, quae per 
argentarios m foro praeftahantur , quae heic 
paucis attexere abs re noa erit . Nimirum 
eorum fuit, pecuniam , a priv/atis eorum fidei 
committi folitam , affervare ', contra8:ibus , qui 
apud ipfos fierent, intereffe , eofque ia tabulas 
referre; in tabulis item (quaeauclloyimae nun- 
cupatae ) res , quae auftioni fubiiciendae fo^ 
rent , perfcriberei aliafque rurfus e venditaruna 
pretiis conficere: quae porro univerlae fummain 
)Uciiciis,cumrespofceret, auftoritate poUebant» 

Haec autem oninia , & fi qua ejufmodi alia 
funt , ad Taiulam ( quafi fi Italice diceres 
preljo la Banca ) alicujus eorum agi diceban- 
tur . Ita apud Tullium pro Qyiint . 6. Naeviw, 
ttt teftatum faceret, defertum vadimonium a 
Quintio fuifli? , /uos neceffarios • . • . corrogat^ 
ut ad Tabulam Sextiam ( 1. e. Sextii argen- 
tarii ) fibi adfint kora fecunda poflridie . Ve" 
niunt fr^quentes. Tejiificitur ifte^ P* Quinttum 

wm JlitiJJe ,, & /e Jlitiffe . Tahkt mmmae/u 

ipiS: 




r 






>c 



tf G A r V T 1. 

gttit homimin» oohilhim tcifi^mur. 

Illuil niodo, artcquam a Tabmls fili 
• polith difcedamus, niOnerc ruveritT CT 
liorc aciate, hHo i\fci\minc , aliat 
ftiifTe yeiem,»lm iWtuw. De illil , ^pe^ 
VarTOntf apno Feiium ) prope cunam mera 
jta Plauius io Curcu!. IV. i, 

Su6 t^tieriiia- tti /uTJt , ^i danr^ fkJ 
atdpiwit femrt, 
Novas vero , quae ir quxrundam iDcendia i 
Ibmponini lcoim ditk-ctac funt , mei 
Livius XXVI. 27. 

Praeter haecautemaedificraimnlti&faneaS 
fcDium inilructumquc Roipanum ForumfnbllD 
Ibii : e quibus nos nonnulla §^1. feqq. producClx' 

11. jam vero uhi longopoll rcmTsoreFof 
Roinanum luuiercemi judiciorum multiioi 
tmtiar eITeoccoepii,alta (feinceps qoa niofTj 
Sruda fuiit. 

1. Inter hacc primum exftjtit FoB 
riVM, quod non longe 3 priore itp 
Cacfar fieri curavit ( ut refert Dio pi% 
cujus vel tma arca H. S. mtUics (lecifCe t 
beiur. ( Plin. XXXVI. 15. ) 

2. Tum AVCV5TVM pmdiit , iJupIici 
cuum ordioe exoraatum , A UE^ufti opus . ( S 
Aug. 29. ) Qua quidem actati.*, '-um iatnii 
plex eflet Forum, fcriplit Scneca 11. de Ira^f 
infifialionfs i fnrta , fraudet ^ qnilius TRU 
moii fuffii-iiivt FORji. 

3. Secuium dein eil Firvm TransiT 
RivM, a Dominnuo iochnatum, a Nerva al^ 
Iblutum ac dedicatum. Id autk;m nominis i, 
4c ei sdhaeiit} ^uod itillam ^ujdiiliomis icn^ 



plum, qoaraor portis pervium, ineffet. (Serv. 
ad VII. Aen. db^. ) Hoc ipfiitn porro Foruaif' 
ftb aI)o delobro^ Minervae facro, Palladhtm 

4. Poftremum fmt Forvm vxpiTMyaTra^ 
}axio confonnatum • 

§. V. 

©tf C«W4 Uoftiliay 
Camitioy (^ Roftris. 

I. P^aecipuura quewdam loeum obtinnif it» 
Fbro vetere Cvk*a HosTjLfA, ad Palatihi 
«ollis radites contra: CapkoUum a Tullo Ho- 
fllilio exftruSa, habencfoqae fenami mancipata» 
t t-iv. L ^o. ) Ektior aliqnanto prae fori area 
erat, ut propterea per gradus eo fcanderetnr» 

Eandem ,. cum» ibi P. CfodH cadaver a pok 
puto aematmn efl, conffagraflTe uarTat Afco- 
Bius p. *8^. ftaque alia dein ibidem a Trium- 
virts exaedificata ef{, tum ab Augufto dedica» 
f a , Sc a nomine patris Curia Julia difta . 

II. Adhexum ipfi Cb M i t i vm fuit , & quJ* 
itim ad ejus dexteram, uti teftatur Varro l V. 
L. L. 32. Locus is: erat foro editior, in quod 
Side gradus atiquot defcenfum d^bant: acfub- 
dialis quidem olim y. at poflea alterius bellf ^ 
Punici aetate teflus . ( Liv. XXVII. jd. ) 
Ibi & comitia Guriata baberi mos fuit , de 
•uibus infra Cap. IV. dicetur; & controver- 
fias diCceptari ; ( Varr. 1. 1. ) & in reos ani- 
tnadverti. ( Plin. IV-Epift. 2. &Senec.VIL 
Clbntr. u.i 




J< C A » V T I. 

Ibidem defoffam fQiffe cotem & novacnlam 
Attii Navii tradidit ex couinnuni fama inpri- 
mis DionyGus p. 204. De tota atttem hac 
te praeffabit audire Livium I. 36» ita narraa- 
tem : Id quia inaugurato Romulus fecerJt , ne- 
gare Attius NaviuSy imlytus ea tempeflate au" 
gurj neque mutarij neque novum conjlitui , nifi 
aves addixi^entj poffe. Eyc eo ira regi ( Tar- 
quinio Prilco ) mota ; eludenfque artem ( ut fe^ 
tunt ) Agedum^ inqutt ^ divine tst ^ inaugura ^ 
fieri ne pofftty quod nunc ego mente concipio • 
Cum ille in augurio remexpertuSy profeEio futu^ 
tam dixiffet: Atqui hoc animo agitavi y inquit^ 
te novacula cotem difciffurum: cape haec^ & 
'perage , quod aves tuae fieri poffe portendunt « 
Tum illum haud cunBanter difcidiffe eotem fe^ 
funt, Statua Attii pofita^ capite velatOy quo^iit 
loco res aSa ejiy in Comitio in gradibus ipfis 
ad laevam curiae fuit (10); cotemquoque eodem 
loco fitam fuiffe memorant y ut effet ad pofleros 
ntiraculi ejus monimentum . 

Obfervandum heic autem fe fe dat prae- 
terea Putealy quod eidem coti novaculaeque 
impoiitum fuiffe diferte declarat Cicerol. Di- 




Cio} Heic Livius coml» 
tium ad finiflram cuna9 , 
contra ac n«s fiipnt cum 
Varrone ftatutmus, collo- 
care videtur ,. cum Attii 
iiatuam. m comitio pofi- 
tam ad ipiius curiae lae- 
vam ftetiifc aifeverat . Ve- 
rum reapfe ille non de co* 
miti^Br , i£d de (imulacro 
in comitii ^radibus con- 
ilitjito ioquitur , idque mo- 
do a£Eirmat ad lacvam cu- 



viaat» 
me fuiffe. Quod (ane it» 
intenigendum e(t, ut oum 
quis in comitio ftans deic» 
teru'^1 curiae iatus , quod e 
re^ione eiTet , afpe^taret , 
ea e&. partc fiir,num illud 
Navii ad (iniilrum ipfius 
curiae angulum C ^d quetii 
& gradus erant ;> locatuai 
intueretur . Hac ration^ 
Varronis teilimonia nequa^ 
quam verb» jLivii repoi* 
giiabunt • 





■PIIPII^H 


^^B^ D t V R 


e^kom'**. *'^^^^B 


^^Blnat. 17. Qiiii autcm 


id rei fuent , f:itK con' ^^^| 


^^Htat C DiDuyfio iljidem, ^^^ 


qui, qund P«im/Tu1- ^^H 


^^Bio cil , Bmifi.iv ( ^ram } ari^ell.it . Longc ^^H 


^^■nicin divsrlum huc a 


Putcali Ltbonis fuiHe , ^^M 


^^mooai sc quidam renfci 


[uni , ia iau oia iod)- ^^M 


T^abitur (10- 


., ^l 




ni. ^H 


,, 00 Aoffquam oricnJa- 


^rWti.VM"'-'--'»'-» ^H 


ll^^Ur, cum Puieali iJ Nivii 


4rt*ff«» f-;«<.r* /««//•M ^"W 


^^Ktrai & novicuhm ii>!e- 


/ui> . 0«i igiffnriff lU" 

«uriiB , (iji »Jf« C ur f»;« 


^^^■rflttun poliio nihil com* 
^^Bum) hftlii.iir« FucmI Scri. 


inirji , fKBftt ferami»t ^HH 


^^^■eaii Libonii , opfrje pre- 


^^WtUti fucrit ii>li»m ipO vo- 


^^^Kbvb nationem ad vcrtere . 


(i> >»(rM tnl«m fxul . ^^H 

E quiiiui poniemis vtrbii ^^^H 


^^^B tnitubium clt, PaiiallM 


^^^Bropric difta fuilTe putto- 


pcrrpicis Certt Vatitl lloe ^^H 
rcnfu nsR aliud fuiffi! , ^^H 


^^^bffl «percuU , lApld» fci- 


^^^■cet in mcifio pFiforaro;, 


BUtm alUT la:>i fulguri- ^^H 


^^^^Bucb corQndcm or* imbi- 


ii* fupercxHruftum ■ Ea ^^H 


^^^Katur , Quic quuninm tn- 


nimqiie loci en ipfo ful* ^^H 


^^^Bultiiii frgillis exorn«ri 


minij ofu racrA fuilTe hi- ^^^^H 




bt» pvrbibti iilcm Fe^ut ^^H 


^^HCl Ciciro 1. ai htt. 


in V. Fulgariiam, ubi in- ^^^H 


^^Kiibil ^ Tfptl ..ii fx^n. 


(.;? /Hr,n;«« .mm . £:J /e> ^^H 


^^^Bo , *Mi (<• itSeria Biria- 






^^H 


^^K Al> tutc inde flicnil^M- 


, ^-^^ ^H 


^^Hone vos P»*»! aJ 




^^^^BrM denoun^ai • 'quie iii 


^^1 


^^BMi* de ncto ocli) reli- 


fo!cWi^<^ tncouo iJcm lo- ^^H 

cus Wi/titil diilus. duin ^^^H 


^^^Kionil crea exllfU) rrsl-litiit, 


^^KRAtUE- fuit - C';%im<i> 


ixiTio fM)p<t\ irfi fua CMt ^^H 


^^^Kd a FrOi in.%mtn:i> . k\>\ 


Tcl «to . quipfie qiiod In ^^H 

CH<:)rtim mtmero b«1>cretitr: ^^H 


^^Hlkilur.- Sfi^»'iM«i» ^r- 


^■Hrfa»r J..K ,.w^p..«,.';. 


cui propjer-» & ccmpl» » ^^H 


^^■fHfJ /<cl( 'itrii'><i.,i, lui 


&. *1riri4, fut> >lio lamen. ^H 


^^^EfferiVM i}4.-o« it /i^.ita 




^^^^ft)»'* f 


De qtra «iiifucluJiM Vi- i^H 
irue:ui 1. 1. /BVJ, i»!uit , ^H 


^^■pM/Jj «tMS«; tf^millud 




^_£jB 



1 

I 



iS C * t f T I. 

IbiiJeni dcfoDam fitille zcnm & noVacbll 
Attii Navii iradid.i ex cotnmuni fiinu inp 
niit Dionyliiis p. 2C4. De tou autem I 
iD praeltabit auiiite Livium I. jfi. ica nsrr 
tctn: IH ijuia iniatgurate Romulus feter-it , 
gare Miiiu Navmt ^ 'ml^jus ta umptftate 
gttry Hf^ue mutarit mqut novum mnJHtui , » 
avti atidixiffeHt f P^t- E* f^ 'M rtgi ( 
quioto Prifco) ntoij; eludtnfque art 
runt ) ^gedunty in^fuil , divine m, 
fieri /le pp^ity ifwA nuac e^a menit 
Cum iHe in aaguria rt'» expcrtjit y pro/aSj 
iMw dixi^ft : jSt^ui hoe aninw agitax^S 
te aex-jcata cntem Ai/(i{fuTnm : eape 1 ' 

?w,fe, quod avts tuae fitri poffe Bnn 
'um iVam haud ctti^mter cli/cteiijfe j^ 
ruut. Staiua jiiiii pofiia, eapiie vetaia 
loco rts aBa ejiy in Cnmttio io gredis 
ad taevam euriae fuit (,iO)\ COtemqud^m 
Im fiiam fuijfe fntmoram , ut ejfct a ' 
mirmuti tfus vto/iintentum . 

Obfervanduni beic autcm (a (e dat < 
terea Puteal , quod eidem coti nov^m 
impofitum fuiffe diferte decUiat Cic 

Cio^ Keie T.ivius Comi- me fulSt. Q<\i>i' 

tium ad linifinini curiu , imcHigenduin tft, 

conirB ac not 'upni cum i]uU in comiiin flanl 

Virronc IHtoiinus , coltn- tcru '3 cutiki: Ulut , qlto 

CJre vTdctiiT , ciiin Actii tejtone etRt , »fpeit4i 

llatuam. in «omitio poQ- ca ck pam- li^nuin [lli^ 

tam aJ ipfiii^ curiu lie- N4v>i a4 liniflfum ipSfl 

v»m rtctilft alTcver»!. Ve- curise »nsiiUim (.aJijt^ 

Tum rtapfeille nan de so- fc giidu* erjn: > bwitii 

inui|> , &d dc rimutacr^ intufreiur . Hie ru>a| 

in comiiii graililius co[t- Vationii icHimuiila n 

llitUiD Inquitur , idqucmi»- <iiiam vcrb» tjvii 

de elGrmat ad Ixcvam cu- gnabunt . 



uat. ir, Qiiid autem id rri fu;ril , lari; coiv- 






CiO Ain(i|\iaai e^ei^ ^f 



'Ud»r ; nw'* <■ 



C v(/4i>* 'IhJ 



"iz: 



10 

Notari poflfcnio cJe Rtiitris *a(._ 
lueviffe pCT diero fub MQem id iiofli 
nos oiiari, qneis rumofcs & aumpari»'. 
gere coHi eiTet . Qyare apnd Flaccum i 
Serm. (S. 

Tri^hiuc a Rqflrif vwrn per ^mpitit Hti^ 

F.OS fatii? a loco ipr^ Sulri^ntos placuiil 

peliari. Coelius ad Cic VIK. ». Te^fnqa 

«. (I. /X /Cj/. /«M. Sul>r:/}^ni , quid illi^ 

tjpili Jitj dijftpat.mt periijfr . 

§. VJ. 

De Bafilich Templifque 

circa Forum Romamtt»* 

I. M.ignifica qluedam acdificia, Jian 

plonam tnlUr oblonga, porticibus, aH 
nibas , Tarilfi^ue orfiamentis iolhuftff 
ocgo[iattoD!b[]s jfKiiciifqucexeTcendiiJ 
Sasilicas (a Graecavocs ?.tffi\i%0 
Lattna ratio ar-pEMivit . fc.iufni&a 
quaruor ciica foruin Romanum ex-itirfj 
pimu?. J 

1. Primi onmium prodiir B^siiiq 
ciA , a Catonc CeiforiTio A. V. fi^ 
aedificata, uti narrar Livius XXXIX.4 _ 
CoJtlr.ini curiiie fira fuic: ibique iriljuni pl«) 
jns rfieere confucverunt . ( Piutarch. ; ~ 
ton. rnin. ) 

2. NonmuIti?fr>fi annisBssrtiCAl 
P|lOHUM in aii.i Psrtcforiexciiayit TJ 
nius, & piane nd Vercumni fenum}B 
mulia edet labeniatum tiei^u^-ntia > 



Ktennt litK. quae imer nceo"*'''^' *'"^"' 
Intv 1 ea (iclerri . l^uliur de ea Lrvim 
fLIV. i<S. . , ... _ , 

|3. Basilicam Pavii» a L.AemilioPaul. 
Vwtifute, A. V. DCCIV.comJitam liqucr. 
J»tni).rch. in Caef.) Eam ioicr Pilefiemma op> 
tm Rtina/iac trbis lecenfa Plinmi XXXVI. 

^. De eadera verba facii Statius L Silv. i. 
cuin canit i , ^ n- 

Illh MHstriMUmh REGU PeKlh . 
4. BaSilicam JvtiAM 3 paire cocptam 

roflipatamque , a fe autem perfc^Sani prodit 
liuetifltii bi Indice, quirtn (ie rsbm a le ge- 
fes confcriiiG: , eujos frasmenium exfiat apud 
Gniicnjir . ^,. . l 

tlam ex hifce '&A7\\\a% SulihaftlKant , non ab- 
imili admodnm a Subroftanis ratiOBe, appeU 
|iti fiinc , cjui fub iis veiOiri plarimura lo- 

i\\. Non rolum autem Bafilicae, fcd mulw 
Itiam TempJa fotum Rcmanum txortiave- 

I. Ex horum numetfi TEMri-t-M Cacto- 

I.TM , Cic voto ( nt litjuet a Livio II. i'^- ) 

faBam , fuh Palattoo ctlle fiv-iii ; in eo fci- 

". ■ ■; , u!>i illi, pol^i rroilieatos Tar- 

i,', vifloriaetjoe evulgalfe nun- 

, . (DionyC p. .^51.) 

^, i;, .1 l:oic fedem occupavit Tfm- 

CI.VM jvLJi , leftanie Ovidto IL de Pont. j, 

fratrittts aJfimiHt , ijm fffvxima ternpta 

Utttrites 

Diius ab txctlfa Juftus "rct r-tdtt. 

Hoc delalmira a Triumvirisfuineconditum, 

&. afy^ 






1» C * » T T I. 

& aT/li infuDer jore (tz) m%altHni Mtij 
Dio p. 337. & (en. 

3. 

/«'» afyli, rotuin « Gmo- 

cotum inftiiuto prDffflum 

CTCdt ; «pud quox nim!- 

nim pcfvcii» iuit, huiuf' 

noii privilegio quMdim 

templa danm , quo qui- 

cunquc rontM confiigilTcnt, 

«xt»hi iniic ■<! fupplicium 

iKqiiircDt ; ut illi» proptt- 

•** AViAi* diflilat» fint 

•b s etpirriKy C privathi» > 

Jt fuhiia ''fi» , flve 

{ quorf eod em rtcidil > 

^uifi AVujJ« tK* livvpti 

ttaia . 
Uoa piuu cette ttmpla 

in Griccit fe^lonibui ei- 

tiiifTe hociuTitgeiicre im- 

parciia noviniiu . Tale 

fuii C natrsnte Diodaro 

Siculo)quod AlhenisThe* 

Tco dedicRtum fuit . Tile 
< tcOe Slrabone p. d«i. > 

teniplum UiiinaeEpherinae. 
Tale Mincniae «pud Te- 
%*»tK in PelopanncfoC tit 
leftn Pauraniai ill. j, ) 
iiufdcmmoiti plura aUi; 
quac p.-iiilUti|B ■ugefccD- 
tia inirum quaotam extte- 
»10 tempoic ruecieMcrc , 
Hi« fl TscitoAnnal. IH. 
de Tibttii lou). aetate re- 
ftitur ; r«/«*« Gttfut 



In 



pen.u 



rent. 



^illuJvi 



haee wnii 

MBUUilM «d |. 
uthic , vel «I loum 1 
urtiein , iefuUam % 
tiieai Exnmnt , { 
detelur . Qiia 
Tacitusi Ann>l. lU- 



urUi llirn 






"ifiiiiai A/fla flar . . 

irm$.Mmmt tm^la fijft. 



^M D E V « II 


C R M ft. ^H 


^^Bt Templvm Vestae» a Numa wadm- ^^M 


^^Bn , io «Itero forj latere fuic , loco iaier ^^H 


^^^tiai» & Capi<olium medio . ( DionyC p, ^^1 


^^B. \ De eo locutue Flaccus [. Serm. 9. ^^M 
^^B Vimtum trat ad Uejiae * quarta /am pOTts ^^M 


^^m Trettnita, &* eafu 


r«n^ re/paml*rt vadaf ^^M 


^^ JMtSitt i qucd m . 


fKiffit , petderf lUem . ^^| 


^^Bp|(ft eonAat , pnqti») 


tu JineiH adfcribtnntur . ^^| 


^^^BcaTCCur inut (U in- 


Fuit autem illud in Capir ^^H 


^^■btl ium'((r<;. C Spinl). 


totio (rltrr <Jual lutei Cuci ^^H 


^^■j'nell.& vr^ Uumiriii' 


bqulcur Li»]us I. »- ) ubi ^H 


^HQE IX. ) Jim de mfuU 


& ponca dclnbcum Vtpvit ^^H 
acdiiic«i4Kn fiiii : <lt qu» ^^H 


^Hllo Uviui XLIV. I». J4B- 


fPiMf , inquTt , iimfll tn. 


Mcinit Ovidius 111. F«ft. ^^M 


/b/*#««* INt^OLATOS 


4>9. ^H 


rx,fit^it („n„ . Et »• 


Vnd iMM <yl nforti/ JVo- ^^H 


Y^A (irr.rlcrti XLV. S- JL, 


w. , /-<■»«« f »«rf <</•< ^H 


-., [..cr irwn popu- 


Tr^^fla r^unt lucai ^^M 




ftjtvh anu iuos. ^^H 


' >«»!.« *«/f;- 


Tum vcro ctiam lempl* ^^H 


-'jf« vtf# *riT- 


Komsi fucrunt hac ■fvlt ^^1 


r ■■ . ..■.-. fttfa ,J^ii» 


«li^ont iiluaria . vi^elU ^^ 


; -- . ■..,'.« , C *«»AJ 


crt Romiilt , Julji CMfi- 


/ r . .r,„, tNrrOLATI 


rls , »li«qu< . 


J ' ■ ' • EoJrin pUn« 


T»tiu«auambuiils,quH 


' FJt' '■■-■''t> infijnium fuiffie 


it>ud Ethnicoi viEuit , fj 


^^Umi.m . tnful^ Kf 


^^^fana facnm, iinctiiSiia* 


ft pluiiinarum ■liattim >«• ^^H 


^^^?- »74- Atsuc iia qyi- 
^^■p «wiiiuit ipud Grtie- 


riin , origincm in OiicnW ^H 


dcpnhcnJire / ubi tum ^^H 


^^M|MiH«l|i t*iio. 


Hicrololymitfnum fanflif- ^H 


^^^^^HBBinKituium Ro- 


iimLiia templum, tum fr- T 


^^^^Hiiiit (f) .mpl>- 


t« rifvgii, qiue dicchan- 1 


^^^^^Kin iiij]i VTbit 


ttit, divifltiui oonAiiutu, ,| 


^^■■■■w^pfruit Afylufn 


fi minia oitinibu* , iis MtT 




te, qui bomicidia pruter 


^^Hucitquni fcu fetvi , Ciii li- 


»oIunt»i«m «ilmrllb oljftri. .- 


^^^Htti eo ptffug<rtnt « ci?i- 


fli efrenc, rtceplum tutift 


^^Bh *d augtnd«m iniilu> 


fimHm «mracwJ»hiip(, ^"^ 


L 


/JL- 



^ C A f V T l." 

RotuniJa ipram formi fuiffe ttoT 
ut fui JimiH lemph tlej <iler«iar, p»d 
Fellus ; qaifpe cum Nnma tctnpji j 
iUm non aliaiB) hv^iti letram , &li 
piUc iofiaf , efie cicdiderii . ( Fell. ; 
tia aedts . ) 

Kii eHttnui ignh afTorvabaturi ,_^ 
peiiia ligHQTum atcflllocw' fnvcre,ripf 
ginum Veftalitim munus crai . Q.iu 
cxflin£liis efTet ( quod noa levi culrae Vtt 
M culiodi vertebaiar ) tinn vero ntm aliod 
flo , guam radiis Iblarlljiis , .lenei .nTtt.J 
coileflis, rurliis acccndi mnt erat . ( Plnti 
in Num. ) Cetcrma Kalcndis Martjis ) i 
ijuondam anni iditio' , novnm omnino iu 
Ap^oni rolltfmne fiiit. Hac rpL-^at iltad'i 
dii Iir. Faft. 14J. 

Ailde tjuod atcxna fiert unvs i 
Dicitur , £>■ 11»«/ fl/i>»i 

Xn earicin porro aede Pall.idlniB 
vulsQ aiuumabanr , videlicet lllud f 
janum, qood pollijiiam a Graecis . 
fiiillLt, a Diijmede tandcm Aeneasi'^ 
ttqae ab hoc in Icaliam adve^um, 
in Vefiae lemrJo conditum fuerit. { 
Aen. t^H- & Herotltan. 1. 14. 7r)T 
ka Lucanus IX. 99}. 

NuUiqye afptBi 1 

Patjas hi aijlrufo fii^nui mtir.orsbtlt le^ 

Cette quidcm illad , qmJcomauc dcti 
fignum fuii , in recondito admoaum ICdl 
loco liabeSatur : quod praecerca D03 alU 
quam uni Veftaliurn tnaxiinae , vjdere* , 
tuifle dedarai Idem I. 597. 



^ia Nusuc , quae tn ciufauxli 
i abiiti rein LDdtca.Rte Ovidio 



'■" , retsnn 

m^yillENT^ REGIS 

StlgloK VeflalM h»hita- 
" " r. II. } oblcfvavic 



3Dtc Captcoliiiin 



- jit ; id qiioJ pnrt 

lirius Poplicola ,• 

-'.'-) in <luo nnn 

- .L^-.,.u:. eoUefl» , iiKjue 

. uliii cxpctuH folita^ (caSc 

:n tabalac , & ligna milU 

»r.ictiT iinc 9.iiiL'tn doo alia :q eodcm tcra- 
Biif ruat ictuis > quae faepe /gniiiera , ui- 
■ 8 fcte 



^ 



i^f C i t ¥ T T. 

pcte rarms ^ aut vix aliquando fueta refmri) 
«tppellata comperies . In quoruxn altero aurum, 
fortafle poft urbem a Gallis captam incenfam- 
^ue , depofitum fuit , ac poftea per pecuniam e 
viftoriis partam identidem auftum, non ad 2- 
lias, qnam ad unius belli GaUici neceflitates • 
( Appian. Bell. Civ. IL ) 

In altero porro Aurum vtcefmarium conde» 
batur; quod, nifi extremis reipublicae tempo- 
ribus, efferre fas non erat. Itaque Livius XX VIL 
%o, refert: Aufum vicefimartum ^ quod in fan^ 
Siicre gerario ad ultimos cafus fervaretut , promi 
flacuh . Erat autem id aurum , quoddam ve- 
fligalis genos , per quod vicefima pars pretii, 
qao fervus aeftimaretur, a domino inejusma- 
niimiffione pendi debebat . Ejus originemCn. 
Manlio confuli A. V. CCCXCVHL tribuit 
Livius VII. 16, Legem ^ inquit, novo exempU 
ad Sutrium in caflris tributim de vicejima eo^ 
rum , qui manumitterentur , tulit^ Patres , quia 
ea lege haud parvum veWtgal inopi aerario adr 
ditum ejfet ^ auBores fuerunt . Exinde ejufraodi 
vieefimae foiutio tum toto reipublicae temporCt 
tum etiam fub Impp. perduravit. ( Cic,i Il# 
ad Att. 16, & pio p. 874. ) 

5. Saturni templo proxima fuit Aedes Con- 
COROTAE, quam a Furio. Camillo diftatore 
ob civiles tumuitus votam , populus fedatis turbij 
condi juflTit . ( Plutarch. in Camill. ) Spe- 
ct?bat quidem illa forum comitiumque , ia 
primo ipfo Capitolii clivo pofita, ita ut per 
pradus adeunda effet , De his Tullius VII* 
"Philip. 8. Q}ii ( equites Rom. ) frequentifjlr 
mi in grr^ibm Qomordiae Jleterunt . In eo au* 



I ilelubrf) non laro fmatum Iiabirara» et- 
1 (fubium c(l. 
SATtiyE H*Ec deVrbe Romartise ia retn 
*^rani forent, tlisilTe fit fatis. 



C A P V T 11. 

Dc popuH Romani , 
in Tribus & Curias 
paiiitione . 

t Omulum poft conditam urbem reglae (U- 
, tim porellatis munia aulpicatum , pri- 
bum omsium in Triius 8c Curins Mmvertita 
Bvitatem dillntyuiire referc Dionyfius p. tti. 
U.asre nos , eodem remm ordiue , pollquini 
__ I Vr1>c cgimuSf ad bas Romaoi populi par' 
fes pctluilraodas gndum facimus- 

§. I. 

[ De Trihubus a Romulo hpitufhl 

' Tres omdino fuitTe , quas Romulus fceit 
rnmvs , exploTaciirima ref cft : Dt proptcr- 
vtl inier veteres quidam nomen eas a 
too ipronumcro mutuatas cfTecrtdideriat^r;). 
B 2 PecB- 

'. C^l) Fuit ■nthiion»!! Plntarchut inRnmnl. «tl 

fepini» , Ttliut t* ie c<u> qunij it/httviH pcncttrcnt, 

% tioc fiiiffe naoiine ippcl- id qooJ in primis Ciatic 

. rtl quoJ im rni(i« Liviui I. 4)- 

.1 * ({HiUn fradit X nnatiwikiK r^rr» 



I 

I 



s 



^* C A t y T II. 

Peculiaribas vero illae difcriminis ergo da«~ 
fiatae appellatioaibus fuerunt ; & una Ta^ 
tienfium^ Ramnenfium altera , tertia Lucerum 
nuncupatae • Quorum nominum bas profert 
CHufas Afconius in CicI.Verr.s, Tribus , in* 
tjait , principio ttes fuetunt : Tatienfis una 
Tatio rege : Ramnenfis altera a Romulo: Lu» 
€eres aket a a Lucumone , five Lucretino ( qao* 
dam , ut perhibetur, Etrufco dace, qui Ro« 
mulura auxiliis contra Sabinos juverit ) five 
luco y quem lucum afylum vocaverat RomU" 
ius. 

Hae autem originationes fi verae fuerint^ 
iicere neceflfe erit ( quod fane improbabilu 
i^on videatur ) eas non^encUturas non ance 
confeftum cujn Sabinis bellum , focietatem- 
que cum iifdem iuitanj , fuiffe Romanis tri- 
bubus impartitas • Et certe fieri potuit , ut 
quac Tribus antea conditae , & quidem nu^ 
xnero perexiguae , fine nomine fuerant ; ubl 
adfcitis ia urbem Sabinisi aliif^ue (uti ajunt) 

pere* 

noniiulU % Graeeo trpirrCs At vero novSffime om* 

«lerivatam cam voccm funt nlum vir cximiac cruditio- 

«rbitrati , curo praefcrtim nis Ale? ius Symmachus Ma- 

apudAcoIcs pro rpirrus zochius in Additionibus a* 

Buod cum graecanicum il- '*«!*• ' «•" '^=■1"*' «••^*™ 

lud »pud Athenienfes ter- f>'>^^ «»"»>• &.*?•«'. »« 

tiam Trnut fMtttm fjgnifi- •" .» 'T*'*'j.f^'Z' l ""!! 

„ret, apud ROmanos por- '* "» ^'" f^fJ"^' f.tt 

10 Triiu, ^tofliort amfiitu ^»^''"»» {"'"''"' vocaftu» 

urtiam fartel» fofuli con- fi<^** ^^'''"t * l""/;!'- 

TotH-I. Anti). Roov ) 



V -» 



De?.R. IM TriB.ET Cvit.>AllTlTlOM5 . tf 

iieregrints , praefertim Etrufcis , ibidem con- 
ftitutis , auftae funt , tum demum & refe- 
ftae fuerint , & fua fingulae nomina acc^pe- 
rint • Itaque in unam conje6lis Sabinis on]« 
nibus y ea Tatlenfium di£la fit ; altera , ia 
quam priores Romanae urbis incolae collatiy 
^amrtenfium ; tertia , quae reliquos novo* 
advenas exceperit , Lucerum. 

Atque hoc fane pafto cum Dionyfio , TrL' 
bas ante cetera omnia a Romulo conditas re^ 
ferente , conciliari facile queat Plutarchus itt 
Romul.qui eas poft civitatem Sabinis dcmum 
datam defcriptas fuiffe tradit: fciiicet fi is AU 
catur non de tribubus primo inditutis y fed 
de inftauratis perfeftifque locutus. 

Haec autem omnia cnm refle fic conftare 
fueant , quod tamen ad ipfas Tribaum ap-< 
pellationes attinet , aliam de iis Varro IV. 
L. L* 9. affert opinionem : qui de e^rum ve- 
riloquio eifdem fere , quae tiabet Afconius , 
pronuntiatis, fnbdit tanaem ex Volumnii Tu« 
fcarum tragoediarum fcriptoris au£loritate ^ 
•unfla haec vocabula Etrufca faiiTe. 

§. II. 

Dc trigtnta Curih^ 

Singulas modo raemoratas Tribus in denaa 
CVRIAS (14) diilribuit idemRomalos} quae 

B 5 pro* 

' 4) Noo pauci nupert^ iutium populi partium de« 

jis au^lores tx eo Ctf- mandata publtcae ret eurm 

nomen quaefitum cre- cflc: ; peryfide ao eandeaoi 

runt y ^uod unicuiqiie vocem i4c» xm ftcrae ae* 

44 



/ 



J 



i» 



e 1 t V 



IKire rnritis t ant vi« aliqisni^n furts rn 
acpellata comoerics . In t]ui 
fort-ilTe pod urbem a Galli' 
q-ic, depofirum fuit, atpt^ri 

viiloriis patram icJcnrivIein .im 

lias, qn.-iai ad unius beltt GsLtiid nc(£in 
( A-ioUn. Be!l. Civ. U. ) 

In attCro potro Aurum vi^r^-n. 
bsiur; qood, nill extrem!? i 
ribus, eBciTc fss non em. Iir- , 
lo. refi?n; Aicrnm viccfini'i; 
Hfrr tmrh ad ultimns c.ij' 
fl,in.si. EraC aotein id anr,- 
flignli'! gentis , per t\mA li 
quo Ibrvus aeiiini.-irccur, :t 
tiuiu''rinne cendi debebat . Hiu': ....^.m.- 
Manlio coftftili A. V. CCCXCVUr.,- 
l.iviu! VII. i6. Ltpem , iri^nit , unt*_J 
ffil Sutrhni in cnjirit wbituni dt ■»»,,, 
fjini, t^aJ motiumitifr.rif T , lulil. PairtSf 
tJ /f,;« A.f/«/ par-Jtfn vvUigat iitapi teriu 
JitKrn f(fn, miUo-fs furn^it . E^tinde t]^ 
vitefimaefoluiio mm toto reipublicdetr^ 
tnm etiam lub rmpp. petdtiravh. ( t 
Bil Arr. xf; ^ Dlo p, «7.4. ) 




^ Non leciis veto ac tribubiis , lua qtioque 

buriis inditi fuere nominii i & fortaffc, port- 

Huam luct tvm Sabinis civiras comfniinicata. 

raebet qiiidem nltquod hojufcc rei indiciuin 

^Ous, qui unam carum Thiam s Tiw Ta- 

SAbinorum rcge diflam tellaiur . Quia 

iulli ptorfus idioium dubitationi foreB 

tbooxiam , H pro ccrio haberetur, ^uod Lj- 

„: I. I^ referc, traditas-fuitTe curiis a mu- 

leribits Sabints ncmenclaiuras , Verum oon 

flii bic in re ducitur hujus Tcriptoris aa- 

toritas , u( rnn vulgo ei praeferatur Dio- 

^Gi , «que Plutarchi opinio ; quorum altec 

112. alter in Rorau!, curiarum nomi- 

fa noa illinc , (ea a ducibus locifque dedu- 

i tlirerte afleverant. At licct fic rcs habue- 

i oon id tamen impedimdnto td , qtiomi-* 

l^s quis Guri.is , qno pa£lo tribus, non anTe 

feiitam cnm Sabino roctetatem denoDainacas 

Bille opinciur . 

1 Sed )3m accipe ^uae paaca ctirbrum no-' 

ad noilram memoriam perennarunt . 

(HOt ea omnino , quae vulgo proponuntur , 

■ptcm , videlicet TirrA , VEliENsts , Fo- 

•MSttj VtLLnii, TuATA (C lamei) baec, 

B 4 ut 

U CTulIitu ^ iiim r«ut- ittn Dionylla doetri , *[- 

inmi , aJ fujm iujfn dtlicei poft cxaflos leges , 

jMJfn imiii 'itff* ■ Ai| cum lcsn curiktic a Bru. 

S in|ci)ue faiumar , vi- lo fcmaiur , unmrfot «d 

femir Iiatc qmjFm rer' fuSrigia <I« itt intunda fc 

infolitum (juiJiliin , ijro tcmnKflSe . VBritia 

. 1 lUUiQ it aiOTe faAi* i J , :|uoJ fuae quunoppar- 

iium iiidiurc . rvnuw «llet , nobt» nini 

llu.)ue lit ren mjjiia II. ftripioris iocuin C qi" »« 

Hi Iwt , qu^ frMierti p, »70. J MrrcruUntibw 

t 4afti.1itaa;i >!| ak c*> »4 Cl IV mii • 



I 



%o e A f ? T ir. 

pinpierca triginia omDmo <:xf\iiff)«nt , 
nuRietDi manfit fmper ^ r^ -' — . 
]K<flea iti urbe tribDbat , 
«tiam tum fic Tsflum , nt 
huum tives in ilUs ipfas i'i ' 
pertrteniur . Qucd iiem cniui^ii]^- k-xilUa 
■um trtbui mibcAe , multo ea^ ^nideni'') 
te% ( de quibus por.hac videbimus ) 
ront \ modo tanien alTentiri veVn ' 
opinmii, quorquoi cives io agro Romui^ 
vercnt , omscs alicui cuiise (luBc 
pios (15}- 



ii fin^ulit (•rum «ffigaatftc, 
tuin Inca aJ habendiTni <V- 
ffitum dt.-(liii*to,*ivibutim 
fiiHFt iradLLlii Varro IV. L. 
^ jt. <|uiid illic iti divi* 
Mc , beie kuKiinM rur*- 

V«nim Gr«eiriu> Fr«<> 
tU- Tosi. I. Antiq* Som. 
Cienovii fcntvniiant fccu- 
KHi «tbitmuf huiu» voea- 
hnli atii;intiii . ubi pfima 
■tuE noiio rpcfletur , a 
Critcis «fle aredTtnjlAtn ; 






ICUJIIM 



«\Hffi* 1 & runpWtet 
Kurite populi (oncto dice- 
leut *d (erendiim <)e r« 
kliqua ruffragtum ItBiiime 
CunVDcat* . In quo i^uidein 
•tynio id unura inlCTfii di- 
ftnniinii, ijuod quini Gtae- 
ci appcllilidncm uaivfrCa 
Cfliur pupulo dcconiino')*- 
Kflt , Mtn llupiuln MQ 



tott cfitUAIn II 

fed tTiceGmu 
dcm parti , q 
quis putiUcc 
cnnvtnirtt , 

(.li) NicoUi» t 
(ad poller. Stscwa < 
Rifut. «. } probMt e 
dii , mitveribi ^jfc 
Romant ineolu 'tak 
fuUXc adiURirfitO» ■ 
oplima i» quiifRa I 
quod , ubi Curia< «|_ 
da fulTragia eonvetril^ 
«iim qui in spv .1 
ad idem con|)Lirrei|B|| 
aucem ut ollendu i 
lylii loco j 






1 dc 4 



Tulllo agtiur 
funtuT : vptfiTtf. I 

<(T(ttr«(f ttifir*i\ 



inbohus , Un qac^M 



JCr.cntl.TtiJf.-c . \'cn:iii ncn 

iunu iiaJQS rcriptnris au. 

Tulgo ei praeTmitjr Dicy- 

wehi opinio ; qaonim «hce 

«i RoniDl. euriirum nonii. 

, (ei a ducibus locifquc dctlu. 

' ini. At licet fic rcs habue- 

il inipediincnto ed ^ qcomU 

^10 paflo tribus, noa ante 

I (cKMtaMm denoRiinatti 

\ aulpe ^tae panca cDrlsrom no. 
>nAno) memoriam pereDnarunt . 
utnu , <juac vulea proponuniur , 

•t^ Wdclicet TlTIA , VELlEHSIS , Fo- 

i»ff, Vunu, TtFATA Cfi uiTicn h^ec, 
B 4 ut 



hr I». i»i ft ff 4(dit . 



■ Jl 



5» t » » V T - A. 

■t pterirqae perfuafum e^, curU fuerie ^a 
qua vide fis lubjeflam notam ) Raitaj 
Savcia (ii5) : quorum priora i*ex mei 
zat Fetlus , feptimum legiiur apDd Uv. 
IX. j8. 

]am (ingulis porro Cuitis taiD ; 
cra Deofque , tum in ptlmis tctnu 
Ids attiibuit ; obi unaquaeque reoriB, 
Tinae operam navaret . ( DionyC p.9 
•atem facrae aedes , tiigiata nun 



ClO Q.i)id fibi, quod ii 
•trinoo Ipeftit, vctint hafe 

Cumiuin iiomina, non fa- 
•ile cft <tc oiTiiubiu dccep- 

Titiam quidem «rte ■ 
T!ta Taiio diAim lurlle , 
•on tlt quod ia dubium 
Itvocctur • 

HSiinftm a VdU , Fi- 
hiiai montii &Dt|ia , de 
■ -lionyfius p. 



»j>. mulw pnti 

< UC mulii volUfic j a v«. 

li» Li.-eaniae urb« , niincu- 

Ci*in pro certa edain b&- 
Te pouris. 
Fartnlf vero diAx Crt- 

Jitur a Forulis , Sibino- 
ivm vico; 

^((it(<} n Velitermi, quo- 
rum nppidDin Velitne - 

Tflati 3 Campiniae 
Sionie Tifata , oDpidoque 
cognominc . Quiairi vtio 
ptdtremi haec curi» »1» ili- 
tttii , iuxta qiue fbrtalTc 
letiu ei oliiigerit , nomen 
acctpiai; <li»tui } id eaia 



ptane v« TiftU ^ 
te FeHo , Amowixt^ 
quo ipfo appellftlw 
monti illi Cajnpi ~ ~ 
comparatam , 
CDnGlus ilicoliijj 
ni>d<rcrlit ei c 
Ct. Miiochiut ^ 
Amphith. 
Rientario ^ 51-4 

viri doai , . 
iiem Maiocluau 
a Fedo vocaliuV 
r>a , id I 
(juaut rjicd 
svitem , jirout 4 

minii curiis , JfN| 
haftemte. Qiiod 11, < 
effe viJetut, pro *" 
beatiir . iam t ^ 
albo TtfiUm i 
ceffe riiem. cnnfl 
pro ea ilet ve^ 

Ri;>>d deniqiM 

lia 'SJ-^ue ^ 
tubtniur «rit>t)U • 



Ex his nurcmtitiivcrlis illae duniwxai qn»- 

Kfuor , qtiarufn [>roI.ita nomina {Mullo »ute 

pbnt, iana utbis moenia continebantur, aliac 

•ono omac: icron: incolcbanr -■ ex quo or- 

Ut Whc Vdariat , bis Ritjisctr V«a- 

bentnr . Ac principio qDicJem , litet nobilitn 

"s bomines , utpotc in urbe plerunque ci 

mpeflaie hAEitt.-inic5 , in uTb.itii£ fsime tri- 

wbus rcccnlcreottir , nihil tatnen ita uiteT 

kgtTalqDe intCTruilTe accepimus,ut aUerac alte- 

ant«te)Iere dicereniur . Deinife vero id 

mftn invalutt difcrimen ^ ut ruOicae prse 

Wbanis molio habetentur hononitiores. QjKxil 

I ■fij pcniffimum fuit catfis , tum qroa vi- 

■ta rufHc4 in maximim exiflimationcin venif- 

|fct , tum qund urbanae tribos hocniiiibtts ic> 

■Coiae nntac in dies opplerentur . Quod qui' 

1 publica ipfa auAoritate non raro effff- 

n . Ita apud Livium tX, a,6, per Fabiofn 

Cenloiem A. V. CCCCXLIX. onints hu- 

jjfiilliniorum fiominum multitudo in orbankt 

|tfit>us conjefla fuii . Idem praeterea de \i- 

Ibertiois faflttm rtairatur in Epiiome Liv. X> 

Kin bunc modum : Lihmhii in quaiuor ir'itu£ 

Wre<la3i fiint , cum aniea eii/per/i fui(ft>tt . £» 

ligiiur ob res prjteliantilTimt quiqne cives vel 

Ip Bgtos fuos commigrabant , iiaque locutti 

■ia aU^aa tribii rutlica obiinehant y vel ctiam 

■qd in urbe degetettt, in rulticas fe fe lamen 

■adfcribi cntabant , cum j-im cenforiae poie- 

I Aatis eiTet , fingulos j in quam vellent j tri* 

I bom refetre . 

Non modo autem ronicas iribus urbants 
i koge cxcelluine conliat ; vcrom cti&m ipfae 
8 4 inicr 



inrcr ft collatns quibuCjam velaii 
alias aliis pradvin« jure ac meiito i 
tur . Ceitc CKtto pro Balb. ^^. f^ 
Satbum in Ttibum Crujiuminam ptr. 
idqoe eum prantiio legis deambita aSU 
quanlminiit] raackuin c»t, ut qui r 
bJius detuIiHct , damnjlTecque , ia < 
triStim, fi pfae fua iUu0iior eflet, r 
uii zA eam loconi obfervavit Manutloi 
ie fi Balhus \n CruHuminam iegls ' 
pervenit , dicendtjm oiunino eA, in ed 
quam nobilioreta cx alia ruliica tnin 
eveftum fuiffe . Ntquc enim creiiibi 
potell , eum in urbana aliqua 
antea habuilfe , homiaetn nempe prafij 
& longe hotieltioiem , (joam ut intei^ 
mm turbam oumerareiur . Qfiod tuctn 
codem Manurio deComit. Rom.s. ) c 
{Ve admodum l^ei , binc non temcr« i 
coUigat y diverram rul^icarum irlbunt' 
dignitatem. 

Verum ut otnnium tandem tributu 
urbanarum , tnm rullicarum nomina i 
ptu habeantur , Qao heic otdine I 
«iiivctfa. 




D»P.R.i»Trib.etCvr.paiititiohe. jf 
Tribui Vrbanae , 

^ L SvavRdVA , qoae mter urbanas [wi. 

1 a Vanone IV. L. L, 8. recenfetor , a 

l«£»r<> , loeo utbis , nomen Jeruinfii . Ipf» 

t)oelium cnoaKm , £c regionem ciica occu* 

>avit (17). 

II. Es<iyrtisA » ab Erquiliis * quaj in- 

Ecolebat , appellationein foriita. 

IIL CoLLtNA , a collibus QuiriaaU , % 
ITiminali ei attributis. 

IV. Palatiwa , a trOnte Palatino 1 
piem tita cum Fora , & Capitolb obtiac* 
m. 

Tribus Rufticae . 

V. KoMtLiA , iia cs Vorrone TV. L. 
. 9. nancupata fuit , quod /u& Ko/»<i etfet, 

jTcilicct in agro trans Tiberim , quem Romo- 
i ds Vejentibus ceperat , ad maritimam nf- 
■que otam procurrente. 

VI. Crvstvmina , vel CluStvMINa , 
latiipFC cuiu utroque modo e&ranir , a 

Cru- 






utpoit prinrt lo(o re«n» 

cunrncvit,' hj(i( s/l il- fita , obtincr« , tum par- 

inil Tullii ir. 4gr. ^7. ^' ra AinLenfii vilut omnium, 

^btnMtuf^u* ai Atiii<i' pon*titi» hibebartir , no» 

- -iintM^ iwjfr* prpf ». quidem diEitititc , aut oiW 

quii r<nuntU tan- ];rne , fcd quod (alitu f£r 

tunileiii iQ ,quiri ditc- fsi KiaOLifiou.. 
nt » « f r/n« tniti «rf «J* 



38 C k r ^^^^^ 


V T tir^^^^^i 


CioRnnTeTio Sabinorum ojipido, in I^^^^^^l 


iliiunem trantcripro ( quod veio loQ^^^^H 


lius videtur ) ap[>ell3ta 


.^^H 


VII, Lfmonia , a 


pago Lemonw^^^^H 


teilsnte FeAo , foit exiia poriam f^^^^M 


vJa Latin.i. 


-^H 


VIII. PVPIKU , 


aut PopiNrA r^^H 


vuomque in vetufUs 


tnonuinentis occurm^H 


^— ab 3gro Pupinio , ut 


h^betur apui) euod^H 


^^ lEtAata , 4i^3 cti : qut ager C agri Rflf^^H 


^H Ci8> Non tihiBit qui- 


ftoriograptii leM^^^^^^I 


^^H Ann , quam ■ Ctultmnerio, 


Jp. UfS^^^^M 


^^H aomcn tribum CruHumi- 


tu,M U'"":ijJ^^^M 


^^H *im dcruiiirilf« , dvt unus 


€.ufi«,i^^^^^ 




r^m oHu^^^^M 


^H tur . 1> «aim , polHuam 


n quft fl^^^H 


^H Libil. (.17. niTravic Cru- 


lic«it ^^^H 


^H «umcriam C oailfm fclli- 


primis (un f^^^^l 


^H ccl *c Cru(l''inerium ) c*. 


qucnUvilTE. "J^^^^^^^H 


^B rura A. V..CCLV. tum 


Qu>m,U«m «4^^^^| 


^^H nan inult« peft ail annuin 
^^B CCUX. •uA«i fulSe Ao- 


nominum CO^^^^H 


inicr^j^^^H 


^^V maiut iribiii tittit . £x 


ii^^^^^^H 


^H qiio^ ccrtt 00.1 cilgiij itatur 


^^f conicittndi anfa , paft oc. 


aimBreal fcientj^^^^^^l 


^" «oBAum «am SBb[(iorum 
urbtm , lerunique «fca , 


Cntltuin^^^^H 


, Cfu/hfM^^^^H 


«oviin ibi tribijtn , pnu- 


Cru^lHNuaef ^i^^^^^^l 


fcftim e Stbinis iplit i»m 


Atigue boc po9^^^^^| 


in cii-itatrm tdldiii , fi- 


vocabulun) «N^^^^^H 


Oim fuifle , es «0 tiinu- 


jT. cui^^^^^H 


rvm more, quem fc ia allU 


Safiinoruffi Bun^^^^^H 


«onfitiendis iril.iibus oVti- 


quit Pl>.Tar% ^^^^^H 


aiii<re ^irincepi patcbit . 


ConRrmat vero non tot- 


jtffuo» «/,» , ni^^H 




tun .V-' v<>H TM^H 


tL 


mai mifmuf, j^H 



De P.R.IN Tnif. ET CvR.^AltTITlONl. 5^ 

pSLTS fane quam infecunda (19) ) Pupinia & 
ipfe vocatus, cis Tiberim non procul ab Vr- 
be aberat ; quod patct ex Livio XXVI. 9. 

IX. Veientina , ab agri Vejentis par- 
te altera, quae Vejos fpeftabat , ei attribu- 
ta ; cum pars altera ad mare vergens tribui y 
VLt pauUo ante diaum , Romiliae ceffiflet . 

X. Galeria ( die qua Onuphr. Panvi- 
nius in de Civit. Rom. 50. eam injicit fufpi- 
cionem , num forte a Galefo Etruriae flumi- 
ne primum Galefa^ tum Galeria difta fuerit) 
iinde omnino nomenclaturam hauferit , nori 
liquet : qnemadmodum & quae duae proxime 
fequuntur» 

XI. PoLtlA, 
XlL VOLTINTA » 

XIII. Clavdia , ab Appio Claudio 
ftppellationem mutuata i quod condat ex Li«- 
Tio II. i5. 

Heic autem re^ ipfa monere jtibet ^ cura 
ffliritis tribubus appellationes a locis adfcitae. 
fuerint , alias porra a gentilitio familiaruna 
in ipfas adfcriptarum nomine fuiffe nuncupa- 
tas. Quod tamen »on neceffe eft dicere ( quod» 
vulgo opinantur ) ita contigifle^ ut illae ex 
tli^uo prius loco > ut ceterae > denominatae 

fmt i 

Ort Hinc eft , ut Tul- mJTimo in lotc explieata . 

Kus II. Agr..35. decolonift . . . iftidebunt^ atqut tonm 

civium Romanorum , quac tmnent . Agroi vtvo Va^ 

r^awiiorw r?»^. oenda forct , tieanum^ ftf Pupiniam eu7» 

mttam loqua- fuis oftimis atque uberibus- 

in montibus eampis eonferendos- isilmf 

a onvaHibus . wn ^utohnfi 



;.t 



4» C k 9 ^ T IK ^ 

fint ; dein^ vero , poftquam illuftris ftliqoa 
famiiia*, five gens , in eas celata fuit ^ novaai 
ex hac nomenclaturam y veteri pofita , acce« 
perint • Licet enim id de nonnullis veram 
efle detur , potuerunt camen aliae Aatim ak 
initio gentile quodpiam celebris familiae ao« 
Bien fibi ailumere » Nuila certe eft veteram 
aufloritasy quae id nos, quod vero adn&oduoi 
(imile videtur ^ opinari probibeat (20). 

Jam porro reliquae tribus j queis geatium 
appellationes impartitae funt , univeriae CQi 
libi continenti ferie /iftuntur • 
XI V, Aemilia» 

XV, CORKEUA . 

XVI. Fabia. 

XVII. HORATIA» 

X VIIL Menenia . 

XIX. Papiria» 

XX. Seroia • 

XXI. Vetvria . 

Atqne habes haSenus unam & viginti tri* 
lus : quera numerum A..V. CCLIX, exple- 
tum fuifle tradit , ut & fupra animadverti' 
iDus. y Livuis 11« 2U 

Ex 

Cao5 AfTerri contrft folet iina , VaPattfta . Quinta , 

Varronis teftjmonium, quali quod fulf Roma ^ Romiiia^ 

€0 declaretur , omnes ini- Sic filiquaa extra alt ii^ 

tio tribus a locis fuiife no- re^ux , de quibus in tu^ 

■ninatas . Id veny non vi- Iruum' Hhris fcripli' . Und^ 

detnr coUif;! ex ejus verbis qui , qtiod contendhur 9 

poile . Locus iane, qui pro- confici queat , non vide- 

ducitur , eil IV' L.L.f.ita mus .* neque enim- xUe « 

comparatus : Ah hoc quo^ locis , fed communi nomi- 

^ue quatuof fortas urbis ne a rebus reliquas^ appel* 

Trihus diffae ^ 4sr ah iocit laUS aflcvcrftt* 

^ukurana , Bfquiiin0 , W- 



f 



|DsPJl,iKTiini.sT Cvn.FAiiTmowE. 41 



nis 4(l|c£lac £at . £t 



mci , nrjmen ea aci 



o, Dt aniea in> 
nni ante «etw 



Cum Ourtomma jMrro fnogit Sigonioj (de 

ium Kc.Ti. I, }. ) Vcjeniifjam, 

■ ' ." L'tijm na- 

r.nois lint j 

- -iiguniento. 

.-fo Vcjm- 

.■i-rrc. Han» 

I Scr\'io (a- 

i'i ea*n ad- 

; ) habitim 

^irbittamur 

.. irMm fuif- 

.i> iv......inj civiiatc, 

) aitnburo df^nitns ci\. 

i hac de re lucus .^liq-ian- 

«liiK timsn iilinc Id.quod 

b Quidvis aiiud elicias, la- 

ir.^iliuf Cta-ifai , eni yjhd 

pAomdf mMtn....„ ab RtgUh 

innamt maiut, Rnmam trani- 
tivittu daiiij «^ttqut tt4nt •//»'«- 



r 



L 



41 c i » » T ir. 

ntnj . Ttm ClatidU Trihut , «itdais | 
vh tribalibKS , 3«» « to veniretK t 

Viie pct tc , num nm e 
id videaiur libete polftr dici , eaiD 1 
ipfQ tcmporir , nec vcio ;>bne ilm 
podqunu) novi trlbules actelTcruot , 
Itituiam . A( cnim bi^uifs , fi lai 
fa luccm prodiit , ec^uij vfterem vo( 
mananin) rcrnm ftripior i Stilicfft J 
ftUiv rci;entioritius j qu^ifi dicCT«c } 4 
quicus , priurqiinm aliac formaienni 
tam foiiTc , quae Clantlia nuiKUpa 

Vcrum qiiid irnha 2 Diunyfitis f 
l»c fcntcntia plap« Ibi ; pollqaam < 
nvit Claudium Roniflin cum plBrii 
eommigraire , & a Senatu PopuJM 
tem m patriciorum oidinccR fiiifle j 
lum loco in urbe , quantum atf i 
vellet , impariitom , poOrcmo ta\n 

Xmtufuu XKiiatjt Svnvi tsic trtpi xuti 
**i 91X11 vir iyitno vOi y^pot^, Klw 
Xiff*»/» . Ageum etiam tx puMico i 
futm viririm inur fuos ^ividenti . 
iribkt quatdam prt^ejfn lemporii fa6 
mine ClauHia. 

Itaque fic no(1ru pcriculo /lattut Uoi 

Eraeier Ounuminim , Claudiam ^uoqiM.i 
um Servianis fullTe appoiitam : ac pnAi 
Scrvium non plures undeviginii condidtfle.^ 

Accipc nunc vero tandcai a Livio , 
iein reliquae , & quo ^uic^uc inrtoon 
1(6 fueiiat. 



De P.R.tm Trib.et Cvr.p ahtjtiome. 45 

XXII. STEtLATiNA, a Stellatc , oon iU 
lo quidem Campaniae , fed Etruriae cam- 
po ; ut c Fefti loco feliciter reftiiato coUegit 
Panvinius de Civit. Rom. 50* ' 

XXIIL Tromentina , a campo Tro- 
njento difla , prout teftatur idcm Feftus ; 
quem campum inEtruria item fuifte pro cer« 
to habetur, 

XXiV. Sabatina , a Tufciae lacu Sa* 
^te ; quod Idem afferit* 

XXV. Arniensis , vel Arnensis ^ kb 
Anio ejufdem Tufcae regionis flumine. 

De his quatuor ita Livius VI. 5^ TribuB 
^uatuor y tnquit , ex novh civtbus additai ^ 
Stellauna , Tromentina , Sabatina , Narnienfist 
^ ( nimirum Arnienfis^ corrupto, ut & alibi, voca» 
"bulo) eaeque vi^mtiquinque tribuum numerun^ 
explevere. Quod faftuai A.V. CCCLXIX.^ 
. Ex hoc. autem appellationum gcnere, queit 
hae Tribus donatae funt , ne illud quaefo 
concludas , aut eas extra agrum Romanunei 
( quod nonnullis placuic > in ipHs locis , quo« 
Tum gerebant nomina, fuiflie pofitas; aut ve- 
ro haec loca ad Romanorum ditioacm fpe- 
£}affe , id quod nulla annalium memoria ha« 
bet. Sed potius fic ftatue, fuifle quidem ejuf- 
modi Tribus , perinde ac reliquas , in agr^ 
Romano conftitutas -, nomenclaturas .vero a 
locis , unde originem duxerint , fcilicet undc 
novi cives ad eas conflandas venerint ^ a& 
fumfiffe . 

XXVL PoMFTiNA , a Pomptino agro 
circa Tarracinas ; qui antea Volfcorum fuit, 
dein Romanae ditionis fadlus « ut paret ex 
Uvio VL 21. XXVII 



%^ 



„ C » r » T n. 

XXVII. popitL*, Paritu , PobuIi 

Eui PvBLiLjA , vammc fic nomine , * 
dida fil > n'^" liqiiei . Fortaffc ameai _ 
co aliouo Voifco , peiiii(fc ac Pomptinij 
oaatn fnciam haboit , appeltaia . 
^ Utrsmquc A. V. CCCXCVIt- t 
tradit per haec vetba Livius VII. n. 
«rjqs <i«dc w'^"' » Pomptina , O* i^NHfff 
sd^itJi . . j 

XXVnr. M*Eci» , qaam ii qoodinlj 
flro nomen adeptam leftatur Fcitus , a Bf' 
■io , qttod Latinomrri (uetit oppidum jj 
«upata crediiur Panvinio ibid. .J 

XXIX. Sc*PTt* , a Latii ort*^ 

Livius quidem pnlTtiuam Litj.VIIL it.h 
lavit , A.V. CDXIV. Lntinos CamMDoq 
»b Romatiis agro multatos , necnori Laiui 
Privernatem , Falernumiiue agrum «f^ 
ViilturnuiTi flnmea plebi Romanae djvjg 
tum eiufdem Libri csd, 17. ita tefen i ■ 
mnno ( videlicei CDXXI. ) «1/«/ , 
vique eives cenfi : triius pmpttr eot «Uld 
Maecia , & Staptia : ren/oreS addiJtrunt M 
Publilius Philo , Sp. PoJhmiHS . Vtide \ 
ligiiur, qiiae novac fiebant tribus , iis sg 
lationes ab agris ipfis holli ademiij 
«absntur , adlcifei foeviffe . 

XXX. Vrr-STiVA , Gve Ovfentika j 
Vfeate flutnine in agro Privernate, 
fefte decbravit Fellus. 

XXXt. FfLLFRiNA a Falerno Omnl 
«g'o videtur difla . — «--■ 

De utraque tic Livii» IX. ao. Eedfm i 
(■ 



EPJLrv TntB.FrCTR.TiHTITIflHK. 45 

CDXXXVI. ) duae 

t tUitsf iritiiJ , yftvtina , at Faltrha. 
XIS. AniensiS, »0 Aniene Sabinoiam 

Klir. TEREST1K4 , forfitan a Tena- 
P^ui locus fuit in t»nipii Manio ii 
»ira , memorfltns Ovidio 1. Faft.^jot, 
Ttnmmh iila Utttt j .-«( /«ni vada /jpiS* 

Tmnti , 
ji/pkity & fpttffBtfer kt» /i^U fa/tt. 
^ram iribaam nicniioocin iD;idl Liviui 
;^,iTtf, to »nw (i.e.COLII[.) 

,,■.««;<. Sopho, & B. Suipi- 

,''.-.>'.' trtbuftjtit addiiet dnat, 

--■.tJM. 

S!XIV. VeiiNA 1 » Velino Sabiaoro» 

KV- QyiM^* , 1 CureofTiiK SabifiU, 
r eo ac viJctnr Fdlo, nomeri adfpt:i. 
\n Epir. Liv. XIX. ik his k^itnr : /?«« 
rj^*/ aJ/tBae /uvt , K/ww , & Qj^ir*»* , 

§. IV. 

De alih Tribuum 

txtra XXXX^. mafjerum 

nomititbtti . 

-\ ijoeTKiHtKjiie teifrk fcriproTis toeoral 
I Univerfac Riicnanae tribus prodncantnrl 
berb , ooa alinm quam XXXV. niiaw 
1 CWiM deptcbcuiles . £c Mmen luni ad. 



4« C k 9 V r Iti 

Uae non pauu alia nomina» tquaa j 

qiim volya fcruntar , eKftiti/t! liemn» 

Collegit i^U quidem fediilu': RoininaroiB 
rui» tnil4g»ror Oiuphrins Paavinnis i 
Civit. Roin.51. ) sptifqiic. litetatQi 
fctim lapidum, teflunoniU confini 
autem 1u?c fere ipii : CmsiIX^ 

TIA , ClWIA , DVMIA , 

OCRICVIANA, , PaPIA , CS! 

PISIA , IVLIA , FlAVIA ^ 

llA • Paucula vcru alia fatis !id 

qualia auctori ipfi vi!'a fun 

nolhae coirmodaatii, rc'. 
Qjiid igitur de fiifce i. 

quas defignandis & ipfts v. 
cipat^s coniUt, flatuenduii^ 

iuum omnium ftiatur iil' ^ 
re.ipre lempus , quo Ron .1 
rum XXXV. esccfferunt . hrc^in 
lc^em liiliam a Oefare CDmolc Ucid 
qiint luliaepnpylis Romana civitas daill 
tum dccem aliaeiribu^ .nuftore Applatio^ 
Civ.I.)aut cerce oflo, pro eo ac rdetlEtf 
lus II. Ia£lae lunt , iu quas tailt) d' 
civium mu!tiiu.io dorcribefetat : & : 
mox etiam ccieri omnes Itali . civiti 
tcrdonjri, conjetli fimt. Poft nanc )|g 
ilam ^iccelfijnem Roman.^c quidem ' 
XLIII. vel eiiam XLV. numerabaHCbftB 
rum ei'ifmodi esrum ratio nonnifi adqBij 
prope annns perduravit . E\inJe «tim I 
te-cns adfcitoram civium frequentU ID.I 
res XXXV. immifra , aovae illae trlblJ 
■itus cxilioftac Iqnt. 



I DBp.B.TMTiit9.rrcTK.MitTmo!«f; 47 



J fah ctura^ cuT hajurmo- 



ji)i , ^ . ■7« 7"«/. 
n VDCttt , Mfr^im By"- 

Ac riaiili riiione apud 

KXXiir. jfi. /:. F«r;«/ 

f per triiiwa i^jppJni-iw »• 
irto eredi pullc , vel 
, hiflc cib-im ui>ai 
[I'<qiMie aui pritcum nc»n(.-ti 
^nBtsritt aut eeiim oova 
inucric , 

lis trihaiins, qiic 
cff fennt , uWve- 
'Biri dfifli . Iia /u/w , ab 



4« 



C A » » T 



f 

t 



'ribiH , 



irt. 



I Imperatork hnnorern I 



r vewril 

naiu fiefi jnbeoie , proin reL'. 
Idem pciffo faflufn puta n I 
Vipla ; (juanim alteri aot a '. 
a Tito , Domiiiinove eJDS .'..... 
norticn ; »lreri pnrro 3 TrafAna. 
«1«« Je yitdsi qiicjs arbitfari .■ mc 
H.t(lTURa , & ooa a gcnie AcUa 
xcrit . 



modcn 



C A P V T III. 

De -hibus 

B-omctnomm civium 

Onlinibus, 

Dinti&uto in Tribns & Curiaj popal 
»Ui?rjrm moK ejurdem ag^refliK i 
Homulun divifionem , videllcet in tfcs ( 
dines , Ssnattrivm , Ec^vcstrkm ,. 
pLEBEivM . Quod ui rite praellarec , U 
iniit viam. 

Primi'm eos , qui genere , virtnie ,,C 
fcus florirent , a reliquis fecrcvit i illoll 
Patns , Cve ratritm Ui> > tcterot PWi 

Cii*> P»tet M qurdem tx C Tmrlciai > *PPl1W 
rionyfii verbis p •tj «lui Ccrlc Athenit , «n 

Mfiltm RiodT f\aTipicf ple ttflEtur, noti ti^^ 

< ?.«« 3 m<y.i EV^«- J01 lURuil; ubiiU 



>J.^''^^ •" 



De ntnvs Rom, ctvt w Ordikt* vj . 49 

nuncupavit . Tum latis legibos conftitait , ut 
PatTicii qoidem $acra curarent , magiftratus 
gererent , jus redderent , ac penes cos dumra- 
xat effent aufpicia : ( de qua re vide fis Li- 
viam VI. 41. ) Plebeji vi^ro colendis agris y 
pecoribus alendlis , & alifs quaeftuoils artibos' 

vacarent • ... 

Jam vero ne ^ difcreta bifariam civitate | 

1 animi a se invicem , quod timeri poterat , 

\ diffociarentur , patrocinia & clientelas inter 

; utfoiqae inftitoit : ut fcilicet plebe;i quofcon* 

\ qne vellent e patriciis in Patronos poffent fibt 

deligere , quos tamen perinde ac patres debe* 

' rent colere 5 patricii autem plebejis in fuani 

fidem receptis omni ftudio ac fedulitate adef« 

fe cogerentur « £x qua ofiiciorum viciffitudi-i 

ne (12) fie et, ut concordia inter utrofque & 

fii^iter conDaret , & quotidie atfiius coale* 

fceret . ( Dionyf. p. 84, ) 

C Hi« 

:(JPatr$€ii)^ rtJiqui fiypoL to , |c fioe uMa fpe »«« 

}.KOi X Ruflici ) dicebaiHur. "«^3« ( d* ^wo A: cautum 

Hinc interim nofcitur » lc^ibus Cincit , & Titi* 

xnwa. Dionyfius primos illos <^«n ^uit ) clientum ratio- 

\ a rcH^^uo ]^pulo fcjunflot ^es tueri debebant , fed 

A#minavit ?Mtrieioj , aon ^tiam ea fide cflicio fu<i 

! aKud per eam vocem figni- P^rfim^i , ut fi quid in ea 

I ficaife , quam Optimat«s ; deiiquifTent « graviilimiini 

\§ve eos , qui ut mox fuf»- admifiire facinus crederen* 

Jicit , gefius a Patribus , tur , ut netatur a Gellt« 

I nimirum a claris inajoribus, ^X* >• obnoxiique fierent 

■ tfuxi^oc . poenae, irrogatae iege XII. 

I C*») Tanta inter Patro- Tabb. qtiam refcrt Servius 

iios , & Glientes neceifitu- ad Aen. Vl.6o9.PATRONf^f 

dims conjunaio interccflit, ^J CUENTI FfiAFDEMi 

tit Mbil fupra . Nam illi FECBRITySACBR ESTO. 

\ qtt i^on folum §ratui- Rarfiis vcra CitcttCium id 

mt 



i 

50 c A » T T iir. 

Hfs ifa conditatis » iDeritem deiade eo io- ! 
tendtt ) ut Senatorium ordmem pararet y quod 

jam videbimns» 

I 

5. X. 

pe SenatUf 

Ut haBeret^ primu$ ille Romanorum ref 
dmpliflimuna yjrorum cpnliljum) quo in admi- 
siftranda republica pteretur, certum quendam 
p patricii^ deligendani numerum ad id curavit, 
jtaque ipii^ pritpo ur^um legit , qui urbi y ab- 
fpnte edy pra^effet , Singuras ^ein tribus iuf- 
jGt tres , Tapientja jn prirpis pr^eftantes, alle- 
gere : tum curiis ipandavit , ut fiinili ratipiif 
ternos coopjarent : unde cum nonaginta tioi» 
vem exftitiffent , hi§ onini{)us jllum praefecir, 
quem primurp ipfe fi^iegerat. Atque hoc fane 
pado centenarius nupierus confe^lus eft. Hos 
^utem uniy.erfos ob auftoritatem aetatetnqu^ j 
<^ppellavit Patres ^ & Senatoresx qujbus dedit^ 
|it quaecunque a tifge ad ipfos deferrentur ^ 
de his d^ceraerent • (s ijgitur fuit initio con^ 
jditus per Jlomulufn Sen^tus j prput cnucleatc 
lefert' Dionyfius p» 85. & feq. 

Fofiquapi verp r^x idem ^alanos in arbem | 

acce, 

^rtt , kt omiii illos ^fer- f^in Fgtronos patrum Ip* 

YantUe officii,<jue genere , co, Clifntes Uiiquam lilio(( 

jioii fe$us ac iibe^ti patro^ haberi oportere , fanfti^? 

sos Cuos 9 praefertim in jmi cuiufdfim jurts «rail • 

temporum' difficfiUatibus pfU* y^ 13* ' 
|pr«fequmnt|ir .. Ad (iii|i- 



De TtrBvs loM. ctnvii ORBimBTf . ji 

accejHt, tanc alios cx illis Patricios renancii. 
vit ; e quibus porro centiim alios viros per 
csriarnffl fDffragia fenatui a^fcripfit, qoi (fic- 
Dt & reliqoi omnes , deinceps Qui allefti 
fiint> Patres Cmfcripu zjaAiv^rmt ^ Ita exiDde 
SeaatDs ducenos habuit • Rem tota» narrat 
idem Dionyfias p, 1 1 u 

Conftitit aotem is numerus ad Tarquinil 
Prifci aetatem ufque : per qocm iternm audac 
ad trcccntos evaCr . 

Quod porro ad rcipCbllcac aetates attinet t 
id^habeto, perSulIam diftatorem amplifiratum 
fuiffe ienatun] , pro eo ac fcribit Appianus 
CiviL I. licet de numero r»ihil compertum fit. 
Illud tamen pro certo haberi poteft, honc ipfnm 
quadringentos tranfgreflum efle . Eteuim non 
longiffimo icde poft tempore Cicero ( l. ad 
Att 14. & Orar. poft Red. in Sen. lo. ) de 
duplici fenatu habitoverbafacicns, in Dtroque 
amplius quadringenos interfuiflc declarat, 

*n^^^ dcinde dominanre nongentos exfti- 
tifle Patres , poftea ¥cro Triumvirorum ope- 
n niiile, tradit Dio p.tj^. Nimirum , occifo 
y^^\^re^Triumviri reipubikae conftituendae (quo 
ic nomin^ appcUatos volucnint ) Lepidos, Aa- 
tonms , & eaavianqs , per fpecicm publfQi 
corom^a accorandj, ad res adminiftraadas ae- 
r«h funt . Hi igitur, Dt fnam dominationem 
potenti ^liqua faaione firmarent , nos paucqs 
iuarum partium in fmmnum illad confiliiia 

r«?j «'.^andem in^snatns Ai^uftus iam re- 
»m doinmt^ , totum . fenatum ad fcxccntoe 
'^^git ^ teftc eodcm Dione p. 5^0, 



■ j, r 
I 



■ "v,'' ' '• 



J 



ft C 1 f V T III. 

Hafienus de Senatus ongtne , & incremon- 
tis • Videndum nunc de moltis , quae ad eum 
pertiauerunt ; tum fcilicet de iis , quae ad 
obtinendum fenatorium gradum neceffe forent; 
tum de v:\riis fenatorum inOgnibus ; tum de 
ii^natus t^abendi loco, t^mpore, ac ratione, 

^E<iVlSlTA 

AD LpCyM SENATORIVM 

ASSEQVENDVM . 

Qui legendorum Senatorum «uram gerebaat 
( olim fciiicet Reges , libera vero republica 
prius Confules , tum Cenfores , fub Caefari- 
biis aucem Triumviri fenatui legendo ) ii ne- 
minem in fenatum immiitebant , cui aliqui<j 
eorum 5 quae e fenatorio inftituto poftulaban- 
tur , deeflet . Fuere haec autem potKfimum 
Cenfus , ^etas , Magiflratus , Ordo , .86 

enus • ^ * 

1. Ceyifns debuit effe oSingenta millia H.S, 
quero poftea Auguftus ad duodecies extulit. 

2. Aetas non oiinor (juinque & vigioti aa- 
ni$« 

3. Magiflratus fahem Quaeftura , ut vidc* 
licet )am initum id munus effet • 

4. Ctdo plerumque equefter , quem propter- 
ea Seminarium fenatus diflum accepimus*^ 

fj, Cenus ienique patricium ad annum fere 
CCCIL ab" Vrbe condita , uti conjicit Sigo- 
nius I. de antiq. jure Civ. Rom. 2. Ita- 
que per id aevum nemoSenator non patriclcis 
fuit ; cum quicunque interea temporis e plebe 
^)!e^i fun$ , eos aniea in patriciorum nume- 



"De tribvs Rom. cittvm Ordiwibvs . 5} 
Tum, deindc in fenaturu adfcriberc moris fuc- 
rit . Hanc sane rjtionem inftitit Tarquiniui 
Prifcus, hanc ipfam Junius Brutus conful cum 
coiiega Valerio , qui ad plebis vel gratiam 
conciliandam , vel concordiam fovendam, cum 
homines illius ordiuis in fenatum cooptare fta- 
tuilTent, non ante tamen id peregerunt, quam 
eos inter patricios retuliffent . Rem luculea-* 
ter fignificat Dionyfius (23) . Verum ubi dc- 

C 3 m\m 



dO ^*«c d« Tarquinio l>e non ni(S pcr p^triciatuiR 

Prifco habentar apud Dio- attingerc fenatorium ^ra- 

nyfium p. 199. Eirihi^ets dttm illis .aetatibus-licuitrif* 

SrS^pccf ixaroif fx vdy^ Sed & illud hinc datur in- 

win^ tSv fnuorixcSy ;«.""8' » ^:^^^^^. "°^°s P** 

_ ' * ' ' ^ » tncios alleecndi eaoi ple- 

nta^piitiits tiroi»&i, iu€i ^^^^^ ^^J ^^^^p^^ij ^^-f. 

xcniretgiv ii^ Tojr r»/ fe , m aditus eifdem ad 

fivXiVTmif ifn^fiir . Cum iHum ordinem rcferaretur • 

dfdtgi/fet vifor eentum tJt Lon^e vero alia fuit ra* 

toia phh »... FATRlClOf tio , quire pd(i dtuturrtattt 

FJBCTT y 6r in ftnatofum tem^oruni iiitercapedinettt 

numerum adferip/it • Dt rurfus patriciorum nume- 

Bruto autem , <c Valerio rum auxerunt Romanae rel 

confulibus fie Idem narrat moderatores , ne videltccft 

p-a87. npaTOf fltr IK hujus generis familiae j^* 

^&i fiflJLOTiTtdoy ris Kpei- «»««« interireat . Patet hotf 

' . ^^ ' ' . de Claudio Impcratorc : /« 

n^piy.iH> tvoin^ctu , x^i numtrumfatrilorum adfti^ 

cvvmKfipGScT^v «§ uVTOdf yif caefar CCIaudius') «e- 

vttv /JnKiry %U Tptax9criou(. tufliffimum ^utmgu^ e ftna" 

Trimum eum ex plebe opti" tu Cbomines Aimirum ple- 

mos elegiffent^ V ATRlClOS beji fanguims ) aut ^uibug 

TECER^T , fSf fuppleve" elari pattntes fuerant; paU" 

rufti ex bis fenatum ad tre* iis }am reliquit familiaruva^ 

iintos • £ quibus profe6lo quas komufus majetum « (St 

vidcs » bomiiubus de plc- L,Sru$ut miMHm gentium 



^/ 



14 , C A F V T IM. 

inum immiitatQcn hoc infiitQti genns fQit , 
fenatus plebejis aeque ac patrtciis patuit. 

Adhaec vero, ut quis fenatorio loco dignos 
kaberi poflec » fama etiam , & vitae fp^endor 
fpeflabatQr; cam & qui turpi judicio damna* 
fm aliquando fuifTent , & qui humiii aliqua 
arte quaeftum feciflent . curia exciuderentur* 
( Cic. pro CIuent.42. oc VI. Fam.i8. ) 

Sekatorvbc insignia, 

Socia fenatoriae dignitatis braamenta fue- 
runt L41VS Clavvs , Calcei ^ & Lv« 

!• Erat quidem Latvs Ciavvs lataquae- 
dam fafcii e parpura , tunicae ante pe« 
fius afluta ; cujus gratia Patres ipfi fant Qon 
raro Laticlavii appeliati • Id autem indgae 
pofl everfam rempublicam a filiis etiam fena- 
torum 9 necnon illuflriorum equitum , ufur- 
patum novo jure fuifle conflat (24). 

2.Ca£^ 

sppiUavifant ; ixhauflis pftm ^roinde nomenclatu* 

ttiam^ qua$ Di&ator Catfar ram etiam fuis Brutus im* 

Stga CaJJia ^ <!r Prinetpt pertiret oportuit . Hoc ao- 

Auguflus iigt Satnia fuhlt* tem dircrjmen in Patribus 

gtrant • Undc id praeterea pariter obtinuiiZe « ut alit 

«ofeas licet , duplici appel- majorum , alii minorum 

latione denomioatos fuiflfe gtntium vocarentur > indi;- 

patricios ; lc illos quidem, cat Livius I.'35> 
flui primi a Romulo le£^i (14) lis quidem 9 qui t 

lunt , poftquam is aiteros Scnatoribus orti^ eflent t 

aSgref^avit, cognomen f»«- lati clavi geflandi pot ' 

$orum gentium aflumfiflre , tem ab Augu(lo €a6ta(i! 

recentiorcs vero minorum fert Suetonius in ejus 

gtntium di£los , uti Sc re- 36. hoc pa£to .* Liiftrii 

Isquos dcinceps ; quam i« tMtorum » ^ua ttUrius 



De TRf 8VS ROM. cmvM ORDIHlBVf . 5? 

2. Calc eorvm porro id praccipnom fait> 
ut eorondem lora medium ferme cras obvolut» 
circnniplicareat . Hiac iliud Elacci 1. Sat.6. 

Uf ^uifque infams nigfig medium imp€* 

diit ctus 
Pellibus y & latum demifit peElwe clavum , 
Audit ceifitinuc ; quis homB hic eji l 
Qpae calceorum ratio cum tantummodo fe- 
natoram effet ^ ea de caofa mutaffe calceos dl* 
citur a TuUio XIII. Philipp. r J. certu^ qui. 
dam , qui fenatoriam dignhatcm fibi arrqja- 
TCrat . Scilicet inquit .• Eft etiam Afinius aui* 
dam fenator voIuntariuSj le&usipfe a se. Aper^ 
tam curiam 'vidit pofi Caefaris mortem / MV^ 
TAVIT CALCEOS^ Patef Confcriptus repent^ 
faaus efi . 

5- LvNVLA deniqoc Cqui Ceiitettariunl pr!- 
tnoium patrott numerttm defignatum fuifle 
credendom eft) ortiamentum erat eburneum« 
qmo fcnatorum 5 non quideitf dmriidm ,- fed 
wtriQioium folammodo ^ calcci ofriabjLiftuf #' 
llia autem ad quam potiflimuni pedis parcenu 
^uod qaaeri folet $ adhiberetur^ nec faicilc e(l 

C 4 divki 

puhlicat affuefctrent , pr0' non Itquft. Kem certe iif- 

tsnus virilem iogam , /«- dubtam facit Ovidius « qui 

tvrn elavum indueit-^-^ de se ipfo aC fratre y equc- 

C ex vetere in rep. more Ari loco lutif j fic canit 

j^ndiu abolito^ euriat stf IV^ Trift. lo. 

Unffe permifit , Interea tatUo fajfu ta* 

Idem vero omameht] ge- Irentibus annis , 

niiis quoque clariorum Uherior fratri fumta 

iUitum attrxbutum novi- mibiqua toga efl . , 

lus.* at aiiqua ne confue- Induitwrqua bumerit 

tidine feniim invc£la , an tum late furffura 

^^4 legc id faftiun fit 9 $hvo • 



^ jt 



^. . C A » V T U\ 

«ivinar^, nec vero magni iatercft noviffe. Ean- 
iem porro fequiore aevo , non fecus ac tu- 
nicam laticlaviam , adolefcentibus claro genere 
•nis periniffaai invenies (^5) • 

Lccvs 

KABFNDO SENATVI 
ATTRIBVTVS. 

" E prifco inftitoto fuit , ut locus , ubi fe- 
natus haberetur , eflet ante per augurcs con- 
fecratus , cujus fane generis loca Templa fuo 
ffrere vocabulo nuncupata . Eo igitur jure fue- 
runt curiae , quas publica auftoritis fupremo 
Hli confrlio deftinaviu Quo plane fpeftat, quod 
retulit Gellius XIV. 7. Nifi h lcco pet uugti' 
res conftituto , quod templum apj^llaretur , y^- 
natus c$nfultum faSum efjet , juftum id now 
futfse . jPropterea & in cttria HoliiUa , & in 
Pompeja , & pofi in Julia , cum profana ea 
hca fuifsent , templa efse per augures conjihu^ 
ta , ut in iis fenatus confulta more majorutn' 
fufla fieri pofsent . Atque ab hac eft caufa ^ 
cur TuIIius pro Mil. 57. curiam ipfam 
Temptum fanSiitatis appellaverit . 

Sed vero etiam in templa diis dedicata co- 
gi non raro fenatum fueviffe teftantur veterum 
annalium monumenta • Inter haec autem me- 
moraUlis in primis el\ aedes Beliobae, in quam 

extra 

(as) Satis qaidem nova genitum fiki euria 

Iiaec ratio patet ia illo fcnfit , 

Statii V. Silv in Prptre- Trimaaue PATRTCT4 

ptic© ad Crifpinum s. claufit vtjligia^ L^ 

Si€ te , iJart futr , . WA ; 



De TRlBVS VLQU. CIVTVM Oroxvib Vf . 57 

extra moenia poficam doabus modo de cauiis 
conveoiebaot patres , vel ut audircntur exte- 
Taram gentium legsfti , quos intro admittere 
placJmm non effet ; vel ut Rotnanis magiftra- 
tibas , qui ad urbem effent , fenatus daretur. 
Hi autem fuerunt tum qni ab adminiftrata 
provincia geftoque bello reverfi > non^ ante m 
urbem , qnam triomphum . peterent ^ ingredie- 
bantur ^ tnm qui provincialis poteftatis orna- 
mentis inftruai , in fuas non adhoc provin- . 
cias profefti erant : utrifque enim com inape^ 
rii jnfignibos intra mpenia commorari i iw 
jubente populo , nefas erat (26) • 

Senatoriorvm 
conventvvm di£s. 

Statt habendo fenatoi die$ noUi reipublicae 
tempore fueront ^ fi unom modo excipias , 
quo fcilicet novi confoles magiihatom inibanr^ 
qui fuic olim qoidem Kalendae Sextiles, poft* 

G 5 at 

Cx^") Hujiis qmdtm mo- fmpiratorum ixpotttit rthu§ 

Hs , quod ad cos attiiict ^ ab ft geftss , foflulajfntt , 

eni coafedo bello revertir- ut fra uf. fortUor fideli^ 

lent , illuftre ezlhit exeni* torquM gdminiflrtta^ ^ ditM, 

flvLtn apudLivtum XXVIII. immmalibus taberttur h9* 

9. ubi cum de M. Li^io 9 ^t , <^ iffis ttimnfhunti'» 

9l C. Claudio Nerone coff. ¥us iniro ttrbem liceret.,^^^^ 

agatur , kaec habentur •* patres.,.^ sriumfkum emi^ 

Inde C confulcs ipfi > frae-^ §ue deereverunt • 
miffQ ediHo , ut triduo fofi £os fOrio^ ^ui cnm po- 

frequens fenatus ad atdem tefiatc provinciali non ad-* 

Beiionaf adeffet^ osnni mul- buc in provincias profe^i' 

^ fudint ohviam effufa , ad erant, adurhem iteni fuiffu 

mrhem aeeejfere. Paullo au- teilatur Afcon. ad AA« l^. 

tera foft fubditur : In fe- ia Vcrr. ly 
MdiHt tui» , tm^ mmitun^ 



. J 



i9 c A t V T iir. 

ea Idus Majae ^ tam Idus Martiae , poffare« 
mo Kalendae JaQuariae* 

Auguftus ooiQium primbs certos in fiDguIos 
tnenfes conftituit dies » quibus fenatus ftabili 
jure ageretur, referente Dione p.549. Qpi ta- 
men hiftoriographus non adjecit , quot , aut 
quinam hi dies ellent • Horum autem daos 
dliunde accepimus • Etenim Suetonius vit, 
•^"S* 35* tit traderet Auguftum , quos fua 
kge addixerat fenatui dies, poftea immiffuiflTe, 
fcriplit in haec verba : Sanxh.^.. neplus quam 
bh in men/e legitmus fenatus ageretar y Kjt^ 
iendif ^ i& IdiSus • Atque ex hoc illud porro 
cognofcis> qui fenatus diebus lege ftatutis ha- 
bebatur ^ eum legitimum fui{fe nuncopatum ^ 
cum qui rurfus extra ordtnem convocabatur , 
htdiSlus diceretur»" quod profe£lo difcrimen ab 
cadem prima illa per Ofiavianum fa£la die- 
rum attributtone originem duxit . 

Illadveroheic animadvertendum fefe ofiert^ 

Aebus comitiliabus > quibus simiram comitia 

babebantur > fenatum convocari nequivifle , 

ne patres aut honores petere.^ aut fuffragia 

ferre prohtberentur • Hinc eft , ut Cicero IL 

ad Q. Fratr. 2» fcripferit r Cmfetuti funt dies 

imkUiates > per quos fenatus haberi non potetaK 

Quam tamen I^em^ ubi res in fenatu agen- 

^da ea effet;^ quae extrahr non pofle vt^eretufj 

poflhabitam fuiffe fatis ~tignificatur apud eun- 

4em VIII. Fam» S. ubt fenatus confuttum fa- 

ftum dicitur : Vti confutes.^,^ de eonfulariiuS' 

pfovineiis adfcnatum refevrent..^ utiqut ejus rei 

eaufa per dies comitiales fenatum ha^rem . SqA 

Ycro etiam in eiulmodi caufis mes fuk y aut 

coffii^ 



De tribvs Rou« CIVIVM OADrwIBVS . 5f 
comitia differre , aut poft ea confeSa ipTo ti« 
lo die fenatum habere • Exempla, fi iafpice* 
re collibuerit , exhibent Cicero pro Mur» 25* 
& Livius XXXIX. 39. 

SeKATVS AGEKDt RATTO* 

• 

Reftat nunc , nt , qua ratione agi (enatns 
confueverit , videamus. 

Qua in re fciendum illud ia primis eft/uifie 
e magiftratibus plures ^ quibus habendi fena« 
tus~ poteftas effet : quos hoc ordine ex Varro- 
fie recenfet Gellias XIV.7/Di6latorem,Coii- 
fules y Praetores , Tribonos plebis , Interre- 
gem 9 Praefe£lum urbis i adhaec Tribunos 
militmD confulari poteftate j Decemviros le- 
gibus fcribendis , & Trinmviros reipublicae 
conftituendae • Quibus tamen adldendus eft (es 
livio VIII.35. atqueex TuUio Ill.de Legg.4.> 
Magifter equitnm . Ex his autem , quando 
plures fimul in nrbe erant , ^«r firhr ar$js 
effet j ei petiffimum ftnatus ccnfuUndi fus fuit^ 
m ibidem refertur a Gellio j modo tamen Tri- 
btmos plebis extipras , quibns nuUi ad id mo« 
jae major potedas erat « Quod vel ratia ipfii 
declarat ; nam fi fecus fa£tnm eflet j cvm 
nunquam Romae non effet potior aliquis ma« 
giftratus , nimirum aur conful y aut praetor , 
aut alius extra or£aemy nunquam ei fenatoio 
«gere licoiflet.. 

Vocabantur ver6 patres vel ediflfo propofi- 
to y vel j ubi res dilationem temporis .noa 
farret , per praeconem. (Cic.XL Fam.^f. & 
ilL 38» ) Eis autem , nifi julta aliqmi 

Q 6 cz^ 



to C k 9 r T III. 

caufa ' Jmpedirentur , liherum nori erat nofl 

adeflfe. Hinc lex apud Tullium III. de Legg. 

4. SENATORI , QVl NEC ADERIT , 
Al^T QAVSA , ^JVT CVLP^ ESTO . In 
quam fane culpam ita animadverti folebat , ut 
reo aut pignora auferrentur y eaque,. fi adhuc 
ille renueret parere , venderentur , quod Ci- 
ciera III. de Orat* i. sMedert (ij) pt^ora di^ 
zit; aut multa irrogaretur. ( Idetn I.Philipp» 

5. & Gell. XIV. 7. ) Verum age ad ratio- 
oem in agendo fenatu habitam veniamus .. 

I. FoSquam patres conveneran-t , magiflra- 
tus qui fenatum babebat ( plerunq^e conful > 
primuiQ omnium vifiiroam ante curiam mada-. 
ftat, per quam & perlitaret ,, & aufpicaretur. 

(App* 

C17) Catienii (anc vo- concicTi ac diffecan vi^e» 

tabulum valuifi*e tancundem rentur • Quibus ipiis de? 

«Hm , quantum CQnJumtrtj. caulis in au^tionariam quo- 

declarat Nonius IV., ^7. que rem vosc Seffio ( qua* 

f er illud' Luci|ir/ ' pro vi a priore iUa noa 

'Lana ^ -^pus emnt pt* 4»ultum abludit } iodufta 

r/>: fymaloT , tintat fuit j. per quam aiit audtjo- 

, omnia eaedunt . . ipfa , aut publicata baoa 

Itaque eaedtrt pignoraev: iiiciicarentur. Ita Cicero [T. 

antiquae legis formura di- Philipp^i^. ExfpeStantibus ^ 

^imi. ti):-. ^ prO' vendere at- inquit , cimiib-us , ^uifnan^ • 

que diilpahere. tff^ qui ad illud fcelut 

Sed & illa hanc verbi hu- fjsQionis ( videlicet auclio- 

jus notionem magis illu- nis bonorum Pompeji) au" 

dftpant, quod qUae bona ai^ dtret accedere ^ inventus e/l^ • 

ilioni mancipabantur , ea ntmo , praeter Kntonium » 

vel a. reliquis damnati ha- Caefar vero H. de Belt. 

ninis fortunis C "hf non Gall. 33. RefraSiis portis ^ 

hxe- omnes voci praeconis at^ut intromr/fir miiiti4^ua 

fubiiciendae fbrent ") ver^ti noftrrs feSihnem* ejus opp** 

abfc^inderentur ,. V£l a df- di univerfam ( i. e. bona. 

vcrfi^, ttU fity coeffica. qjLiail omaia'^ Caef/ir vjtndidu.. 



De TtlBVS RO M. Cl V! VM ORBINf B VS . ^I 

( Afp. Bell. Civ. II.) Inde curiam ingreflug 

rcferebar , prius quidem ( uti conftat ex Gcl^ 

lio XIV. j. ) de rebus «livinis , tum de hu- 

man/s , ita ftrme exorfus orationetn : qvod 

BOATVM y FXVSTVNf , FELIX , FORTVNATVM 

AC salvtare siTiid quod vereres illi omni- 
bus agendis rcbus praefari ominis caufa fo- 
Jebant . Dein vero ftatim profequebatur in 
aliquam id genus formulam : QyiD piem pla- 
CET DE, &c.? vel : QviD videtvr de, &c.? 
aut: Referimv5 ad vos P. C &c. (firiir« 
de Form. p. 152. ) 

II. Relatione abfoluta , fententiam roga- 

^antut patres ea verborum ratione , quae le- 

gitur cum alibi , tum apud TuUium IIL ad 

Att. 5. Dic , Marce Tvlli . 

^ Ac li quidem fenatus haberetur ante comi- 

tia , folebat femper fane olim primus confali 

( tefte GelUo XIV. 7. ) Princcps fenatus , 

is mmirum , qui a cenforibus in recenfionc 

fenatorum ieftus h^x^i^vyt^ loco {28): at fi 

poft 

^C»8) Erat^uidemis prin- Qutre de foTlemni niorc 

cipatus e}us generis , ut defumtuBi eft , «^uod legi* 

cum nulU ei poceftatis , tur apud Livium XXXIV. 

Mit iniperii adnexa vis eiftt, 44. Ctnforti Stx. Aelius 

nimmae tamen dignitatis Fattur , & C, CorntUm 

■aberetur . Ita()ue ad eum Cetkegus frinciptm ftnatw 

^•n fcrc y nifi fpe£tati^ifi- P. Scipiontm ctnfuhm ^ 

mus quifque , extrahi fole- qutm <Sr fricres cenfores It» 

bat . Qai autem eo hono- gtrant^ ltt>erunt . Tum ve- 

U lixfigiiitBs ;femel fuiflTet, ro XXXVI II- »8. Cenfortr 

fuando dein iterum lege- RofnMt T. Quintus Fiami» 

■*tur fetkatus Cquod fingu- ninus^tf M. ClauHius Mar-^ 

Vis ferme luftris , pro ut cellus ftnatum ptrhgtrunt . 

A*cctur tn dc Magiftrati- Vrince^s in fenatu tertiunt 

hiiS'% fiebat ) plerumqu* in ItSw P. Sci^io t^ffitatmA. 

)Ui)is policffioae &rflaabatut. ' 



6t C A ^ V T IIL 

poA comitia y confoles defignati ; quod palam 
facit Cicero V. Philipp.i5, Poft hos vero fuo 
deinceps ordine confulares , praetorii , aedili- 
tii , tribunitii , quaeftorii. 

Verum quod ad primam fententiam rogan- 
dam attinet, invedus poftea mos fuit , ut an- 
te reliquos univerfos^ quemcumque vellet con- 
ful , interrogaretur , " modo tamen is e con- 
fularibus eflet, prout afleverat ibidem Gellius; 
nifi quod quae ratio inftituta Kalendis Janua- 
riis fuiflet , eadem toto fervari anno deberet. 
Quod tamen ipfum a Julio Caefare (tradente 
Suetonio in ejus vit* 21. ) praetermiflum eft. 
Quin & Auguftus noUum prorfus in perro- 
gandis fententiis ordinem tenuit \ ot quifque 
intentiore ad rem animo adeflet • ( Suet. in 

vit. Aug. 35- ) ^ 

III. Qui fententiara fuerat interrogatos > 
▼el ftans iuam pronuntiabat ^ & quidem ora- 
tione quam vellet produfta ; vel alienae afl*en- 
tiebatnr . Id autem ita frebat j ut fedens di- 
ceret jffsemior ; quoi quidem fuit y Afsentiri 
verh . Infigfiis eft hanc totam in rem Uvii 
locus XXVIL 34* qui fic habet : L. Veturiu^, 
& P» Luintus cenfores eum (M» Livium) ton" 
ieri y & fquatorem deponere , &* in fenatum 
venire y fungique aliis fublicis muneribus coe^e^ 
tunt . Sed tum quoque aut VERBO ASSEN- 
TlEBjfrVBi , aut pedtbus in fententiam ibat 
( cum fcilicet difccflio fieret^de qua nos poft- 
ea ) donec cognati hominis eum caufa M. Li<-' 
7)ii Macati > cum caufa ejus ageretury STAN^ 
TEM coegit in fenatu SENTENTUM DI^ 
CERE • Nooounqaam v^o ita ^uis alceri 



De trib vs Rom. crvTvnf OaDimBvs . 

m 

«fleatiebicur , ut taoiea & de fuo aliad ada 
ret y illa tunc ufas formula y quam proferw 
Ciceio XIIL Fhili|pp. fub finem : Quae cum 
ita fint y dt mandatts litefifque M. Lepidi viri 
f/ari/fmi Seruilio ^SSENTIOR y ET HOC 
jiMPLWS CENSEO , &c. 

Si quis uoa fenteneia plures res complede» 
retur ^ quae nec probandae , nec rejictendae 
omnes videbantur , tunc podQlari ab aliis fo« 
lebat, ut fententia dividereturj fcilicet utquae 
coajundim propoHta fuerant , feparatim (in- 

fula producerentur • Ita apud Tulltum L 
anrv.2. Poftulatum ejiy ut Biiuli SENTEN^ 
TIA DWIDERETVR . Quatenus de rtligia^ 
ne dicebai • • • • Bibulo afjenfum eji : de tri" 
bus legatis , frequemes ierunt m aha omnht • 

Aliquando autem fenator , ubi copia dijen« 
dae fententiae fa6la eflet , novum altquod » 
quod e repubUca foret , in medium afierebat, 
ii q[uod egredi relationem di£lum fuit ; iimul 
aQtem pollulal^t^ ut de eo a confule referre. 
tur (if) . Hinc noa raro auditae in fenatu 
voces illae : Consvl jiefer ad senatvm . 
£xhibet hanc formulam Cicero I. in Catil.8. 
REFER, inquisy AD SENATVM. Id enim 
fojiulas » 

Jam 

^OO Tiberltit ftpu<f Ta» augismus. Idem porroTa* 

Citum Annftl. II. ifte fMngy citus Annal. XI 11- fcri* 

fBquit , sdio a maforilfus ptum reliquit : Lieefi pa» 

€cnc€fhm ifi EGREDI ati' irthts^ quotiis fus diandak 

ifUandi RBLJTIONBM » fintentiai aecepijfiat , ^uae 

iSr ^Uid tnnmmuni condu* vellent iitf>rofneri ^.RELA» 

tai , Joco pntiutiai prQitr^ TWNBMQf^E in tg PO* 

fi , ut privata mgatia > STVLdRE » 
m familiaris nojlra^ koie 



:-f 



«4 C A » ▼ T III* 

. Jam vero qui fedatus confulco , quomitius 
fieret , moram afierre vellet , folebat ^ fea« 
tetvriam rogatus y dicendo diem cpnfumere , uc 
ubi nox adventaflet , infe£la re difcederetur / 
quandoquidem ficut non ante ortum , ita nec 
poll occafum foiis decerni quidquam in fenatu 
porerat ; & non minus iti cnria , quam in 
foro, fervata femper fuit lex illa XLI. Tabb. 
quam traditGelHus XVII.i. SOL OCCjiSVS 
SVFREMA TEMPESTAS ESTO . Ea de 
re Cicero IV. ad Atc« 2, Cum , inqnir , ad 
Clodium ventum efl , cupiit DIEM CONSV^ 
MERE \ neque ei finis efl faEtus : fed^ tamen 
eum horas tres fere dixiffet^ odi$ & flrepitu /i- 
natus coaElus efl aliquando perorare • Ad hoc 
ipfum auten deHgnandum pertinuere non ab- 
fimilia illa : Diem dicendo eximere , aut /o/-> 
lere* 

Poterar yero & alio quifque pafto fenatns 
confultum impedire, (i nimirum, quandonon, 
quot oporreret , aderant patres , magiftratur 
iid fenatum referenti dicerec : Nvmera se- 
KATVM j fiquidem fine legitimo numero per 
fenatum quidquam decerni las non erat. Qaa« 
re Coelius ad CicVIIL II. fcribit : Cum de 
hoftfis ageretur , & pofset rem impedire , fi ut 
NVMERARETVR , poflularet , tacuit . Qui- 
nam autem. requintus is numerus fueric , noa 
pro omnibus aetatibus aeque conftat « Nam 
quod dicitur olim centum patres , deinde vero ' ' 
ducentos necelfe fuiflie, tocum hoc non iis ve- 
terqm teftimoniis firmatur , ut de eo nequeag '• 
dubitare • Quod autem poftremo ad qnadrin- 
gentos iuftus ejufmodi nunsterQs devenerit , id 

^iera 



De trfbvs Rom. C^irtVM 0R.DrVlBV5. 
vero certum eft ex audorirate Dionis p»54' 
A quo ibidtfm traditur , Auguftum, cam vi- 
deret fenatum non femper frequentem conve- 
nire^ fanxiiTe, at etiam a pa\)cioribtrs , quain 
a guadringentis, confulta fierent. 

Aliatn deaique fuiffe extrahendae rei ratio- 
irem declarat FeHus (voc. Ntcmera) videlicet 
poftnVare , ut SINGFLI CONSyLEREN^ 
TVR. 

I V. E diftis porro fententiis feleftas con- 
ful , quae potiores viderentur , figitlatim pro^ 
nuntiabat , in eafque difceffionem fieri ;ubc- 
bat , in haec verfaa locutus : Qyi haec sev- 

TITIS , IN HANC PARTEM , Qyi ALIA O- 
MNIA, IN ILLAM ITE, QVA SENTITIS . Tum 

uai\7erii9 patribas in alterntram partem difce- 
dentibus , fi quidem major numerus in eun- 
dem cum auflore fentcntiae locum convenif- 
fet , enuntianie confule : Haec pars ma- 
lOB. viDETvR , in eam fententiam fiebat fe- 
natus confaltum ; fin minus , dicebantur trif^ 
fe frequentes in alia omnia . Itaque aliae dein- 
cefw aconfole fenteniiae pronuniiabantur(:^o). 
£ qnibus fi nullam plane frequentior fenatus 
comprobaffet > res, qua de a6lum fperat , vel 

abji* 



Cso^ Mirifice id omne ium ftnatut fetttfmh « 6* 

elucet in hoc Tullii loce X. JS JlLlA OMNTA DU 

Fam II. Bo suum dii ma- SCESSIT : meae^ue feit* 

g»a mibi pro tua dignitMtt tentiae^ quae fecunda PRO» 

€ontents§ cuti% ServHio: ^ui NUNTIATA BRAT^ eum 

€um gratia effeeiffet , u* frequentet ajfentiretur ft" 

fua fententia frima PRO^ natus , ragatu Servilid P* 

NmTIARBTf^ , /#r|8Mi Titius ntuttejfit . 



M e A r T T III. 

tbjiciefcatQr omaino i vel ad aliad tempiis 
rcjiciebatur • 

Hinc interim jam quifque videt ^ nullum 
fine difceflione fa3um efle fenatus confulcunD. 
Kihilo tamenminus ea folummodo exomnibof 
faSia pcrdifcejfionem dici confueverQnt^ad qaae^vix 
paucdrum rogatis fententiis-, ceteri difcedendo 
confenferant • Etenim in rebus quidem gra- 
irioris momenti fingulOrum perrogare fenfen^ 
tias mos fuit ; in aliis non item • ( Cell, 

XIV. 7- ) . . 

Heic vero omiffum illud nolumus , ex hoc 
iifcedendi inllituto videri di£los Ptdarios eos» 
f ui nunquam fuas interrpgati fententias , noi 
ali^ , quam in alienas defcendendi , facoltate 
fruebantur • Eorum fic meminit Gicero I. aj 
Att«i9. Efi illud fenatus confuitum fummaPe» 
dariorum voluntate , nuHius nojirum auBoritete 
faSlum. Hi autem fuerint , qui magiftratibus 
tun£l], nondum a cenforibus in fenatorum al- 
bum relati eflent • Verum hac de re aliter 
alii : de quo legas licet fubjeSam adnocatio- 
ncm (31). 

V. PIu- 

C31D Trcs in id opinio- tiis confultum p«r difceflio- 

nes prodit Getlius III. 18. nem fieret , omnes tuoc 

Vna eft , qua crederetur , fane pedibus fententiam 

fedarios fenatorts appelU' fcrrent ,• ut propterea uni- 

tos 1 qui fententiam in /#- ver(i tunc Vedarsi dici de- 

natu non vetbis dicerene , buiffent . 

fed in alfam fententiam Altera porro eft ejufmO' 

pedibus irent • Quod qui-^ di, ut Senatores pedarii vo- 

dem vides ad eos fpv£lare, carcntur , qui quod h'*"'*- 

qui jam e numero patrum nbus maioribus nor i 

eiTent . Hanc autem «pi- fun£^i elfent , pedi 1 

aionem per id Gellius i- fenatum ventitarent , ^ 

fle refcil}t,qued cun fena- coBtra qui mMV^^^^^* ^ 



^s 


H 


^^^^H 




^^^^^^^^^^^^^^H 


^l 


IH^^H 


T^^^^Sl 




^^^^^^^^1 


•.•; . . -^Kw 


■^g- ~j 


-^^^^^1 


f.- - - ^ ^ -^rr 


; ■^ - 




r 




^^H 


^ =■ _= 


62E:- 


H 


X^^^x es T 




paao= fc= 




-^^K ^^^1 






^^^H 


Cio«5«i^- 




^^^^^H 


VcTCij acE-^ ^^ 




^H 


T^T« sAx . =«. a 


* • ^-- 


^H 


feOa we^ ^j!^ ^ 




^^1 


, Tta-= - 




^^H 


J ^M^Bl.- 




^^^1 


qv« «er 






TTria : » 






..:./=--. .- - 




^^H 


?""_'■■■ ■-■'-■- 




^^H 


















■ '■:. .. .... - 




^^ ^H 


r • 





itn c A p f T ni. 

de rc judicium exftaret , Quare Ciceto I, 

Fatn. 2. De his rebus , inqoit , piuVte , quatm 
haec fcripfi, SENATVS AVCTORIT^S gra- 
vifjma interceffit : cui cum Cato & Caninius 
INTERCESSISSENT , tamen EST PER^ 
SCRIPT^ . Itificiandum tamen non eft , 
nonnunquam AuElofitatis nomine ipfum fena* 
tus confulium fuiffe defignatum, ut XI.Fatn. 
7. & XV. 2. & alibi piuries. 

Adhaec vero fenatus confulto perfcribendo 
obdabant haec alia , locus non aufpicatus ^ 
ilies non fenatorius , ^non legitifnus denique 
aumerus , quo fenatus habitus eflet. 

VI. Quod fi ttihil adverfaretur , tum deJ 
tnum fenatus cbnftsltum perfcribebatur • Qua 
in re fummo f^udio fervatum id fuit, ut noa 
modo palam fieret quid decreviffent patres , 
fed vero tum relatio, &a quonam fa£la, tum 
dies locufque, quo fenatus adus, tum eorum 
nomina , qui fcribendo adfuiOent, apponeren- 
tur . Adefle autem fcribendo potiffimum ii fo- 
lebant , quibus prae ceteris ita decernt .pla« 
cuiffet .: qui etiam quoniam veluti teftes ad- 
fcribebantur , propterea ipforum nomina fe* 
mtus confulti auiloritates dici mos fuit . I- 
pfius vero confulti exemplum, cujufmodi pla- 
rima c^ilegit Briffonius de Form. p. 18?. & 
feqq. legi poterit apud Ciceronem VIII... 
Fara. 8. 

VI r. Unum modo adjiciendum fupereft , 
quod , ne ab inftituto curfu digrederemur , 
huc ufque diftulimus^ fcilicet potuiffe quofdam 
alios magiftratus in uno eodemque fenatu ali- 
^uid & ipfos referre ^ dummodo ab eo , qui 

iesa- 



De TRfBVSROM.ClVlVMORnTKIBVS. df t 

fenatum haberet , non prohiberentur . Ac de 
Praetoribusquiilem explor^tum id ed ex Tul- 
lio, qui in Maniliana 19. de feipfo praeturam 
taac temporis gerente inquit ; De quo legan^ 
fdo fpero confules relaturos • Qui fi dubitabuyit ^ 
aut gravabuntuf , ego ME frofiteor RELA-^ 
TVRVM . De Cenforibus porro teflimoniuoi 
exftat Livii XXXVIIL 28. quo ita pro- 
ditur : Cenfores Flaminius , C5* Marcellns . 
. . . Campani ubi cenferentur , SENATVM 
CONSVLVERVNT . Decretum , uti Romae 
cenferentur. Tribunorum vero plebis proprium 
fuihe , ut etiam invito eo , qui fenatui prat. 
eflet , cfficere id poffent , liquet prae cete- 
ris e loco Tullii X. Fam.i^. 

Aetate pcjro Imperatorum datum & Prin- 

xipi fuit jus relaticnts , nt nimirum poffet m 

fenatu , quoties 1$ ageretur , de re una re- 

fcrre : quod Atagufto primum conceffum nar- 

rat Dio p. 518. Sed & ampliata dein Princi- 

pum poteiiate , invefia grada<im fuere* jurM 

Jecundae y tertiaey quartae relationis : pcr quac 

ie duabus ) tribus , quatuor rebus confulendi 

fenatum eis copia fafla fenfim eft . Itaqtae Ca- 

picolinus de Pertinace 5. narrat : Primus fane 

•tnnium ea die , qua Augujius efl appellatus^ 

etiam patris patriae nomen recepit . , . necnorp 

JVS OyjiRTjfE RELATIONIS . 

Atqlie haec ad habendi fenatus rationem 
ipedarunt • Qui poftretTiO , ubi omnia coa- 
fefta forent , a confule dimittebatur follemnj 
iUa formula •* Nihil vos moramvr. patre^ 
IgpWCitiPTi , (Capitol. in Anton. Philof.io.) 



f € a t t T IIL 

$. II. 

De ordine equeffri, 

Cnm iam Romanum popolam in psttm 
plebemque diftribuiffet Romulus , trecenras 
cxinde fortiflimos juvenes , fcilicet denos pei 
cujufque curiae fufTragia , e clariflimis familiii 
deligendos curavit : quos equo armifqne ornap 
tos , ad perpetuam domi militiaeque fvi cor. 
poris cuftodiam (ibi adjunxit ; pro eo ac nar« 
rat Dionyfius p. 8^. Eos autem tum in tres 
Centurias , Ramnenfitm , Tauenfium , & Z»- 
anum ( perinde ac populi Tribus ) nuncopa- 
tas difpefcnit \ tum vero communi univerfc» 
nomine Celeres appellavit , five , quod ajunt^ 
a primi eorum ducis nomenclatura, fire, qnod 
unice veram credimus , ab ipforum ad cxfe* 
quenda munia celeritate (^2). Vtramqnc ori«> 
ginationem affert. idcm f(;riptor ibid. 

Jam porro numertim Equituni ante regnum 
Tarquinii Prifciad nongcntos fere deveniffe, 
ita ut finguUc ^(^ntnriae itreceno^ continercnr, 

patpr 

C3O ^iliil Ctrte facilius ^uomndam opliiioaeai« qu|i 

fuit, qttam ut CiUrum ap- td nomen a prcco JSLf^n^ 

penatio a velocitate huic C qui focre equitcs , uno 

cqultum generi maxime equo ia ludis equellribus 

propria duceretur . Itaquc utentes ) derivatur « cum 

non fecus ilh Ce/erts, quam vel maximi haberi p«r not 

cuaodcs corporis Rcgum Jiceat , non taraen prion 

luda Curfirts , nuncupati . illi anlcfercndam ««»*• 

rromut tm rcccBtiornai muf • 



3 

a 

l 

qQmmm 

exftiteratst , x£r^^.z i^z. lu:^^ 311; 
iaiffe . 



'y- •— 









pom fbit alios 



11 



ibret , eom m orirTifsi c^xyrrrsr^ • Q:^ xib- 
(fem io le^ ct aJcri e^ i:<:-o c^s hrters- 
ttiT , tria fpedaii opDrtirT, Asz^zg^ ^ Gna^, 

I. .Qaod ad Aftetgm attirst , mtrTs ii fr:^ 
|it tiori fere fsili 'tr^ioTex ia eq^tes rr^r^ 
tnr. Ex qao profeScm e5^ « rrti iri e^ 
ftri OTdioi jmvemnah tKXDen qi?ocatrtiy«3 si. 
taereric . Ita onh-erfcs is oroo ef >r':/;j ir^ 
flis /uvemtn didatf Vakrio M^-ii.r^. At- 



'^- 



71 ^ C A P V T ITI. 

qne hinc Punceps juventutfs appellari confbe- 
vit , qui inter eqrites maxime excelleret , 
aut etiam fortafTe qui ( perinde ac de prin- 
cipe fenatus fupra diximus ) primus a cenfb- 
re equites recenfente recitaretur ; uti opina- 
tur Graevius ad locum Tullii pro SuII. 12. 
qui fane locus fic habet : Cum pr'incep9 , cum 
guEior , cum fig^ifer ifset juventutis . Ean- 
dem appellatiooem reperies apud euDdem I!l« 
Fam. 1 1. 

Jam vero quoniam huc evafimus , ajjicere 
non pigebit , Imperatorum aevo hunc titU' 
lum ad fucceffores imperii deGgnandos fuiffe 
traduflum , more ab Augufto primr.m inve- 
fl-o : de quo fic Tacitus 2. i^nnal. Cajum ac 
-Luctum ( Agrippae filios ) in familiam Cae/ar 
rurv induxerat : necdum po/ita ptterili praetextay 
PRINCIPES IVVENTVTIS appellari . . . . 
eupiverat . Quod tamen perfeciflTe tandem , 
oftendit infcriptio , quam ex veteribus nuna- 
mis aiFert in eum locum Lipfius hoc paAo : 
C. L. Caesares AvGvsTi F. Cos, Des. 
Princ. Ivvent. 

2. Generis autem ea ad equeftrem gra- 
dum habita fuit ratio ^ ut patriciis quidetn 
tc plebejis promifcue illuc pateret aditus j 
libertinis non item . Hinc popularis illa de 
liberto Mena , inter equites per Auguftum 
alleflo , querela apud.Flaccura Epod. 4. 

SeBus flaj^ellis hic Triumviralibus 
Praeconis ad faflidium , 

jirat Falernl mille fundi jugera , 
Et xAppiam mannis terit . 

^edilibuf^ue magnas in prirrfis Cfftfef^ 



■y ■ 
f 



De TRTB.^S ROM.CIWVM ORDimBVS . 7 J 

Otbme contemptQ , /edet^ 

3* Cessvs , qao qiiis equefireai locom aC- 

f«qal poflet , debuit efle prifcis temporibus 

( qaod patet ex Liviana aarratione K 4^. ) 

cenlenorum millium aeris ; at florente repn* 

blica CCCC. H.S. Qua de ^ufa Horatins 1« 
ep. I. cecinit: ' 

Si auadfhgenth fex 9 feptem mtlia de* 

funt 9 
Efi animus tibl^ funt motts^ tji lingua^ 
fide/que^ 

FUbs j^h» 



EQyiTVM insICniaJ 



Su\s & Bquites ornati feere infignlbus 9 pet 
OQae tnm a SeaatQ,tQm a Plebe facile diftin^ 
^uerentar.Erant faaec aatemEQvvs pvblicvs, 
Ansvtvs AvREvs f & Akovstvs clavvs. 

I. Eqvvs pvBLiCvs difius is fuit 9 quo 
(pecania. (33) fcilicet ad emendum ex aerario 
&ta ) a ccafore donab^ur , quicnnque ad 

D eque^ 

. tifi Nempe non cquns «ttinet 9 Varro VII. L.L» 

'P^<B 9 ied pecunia 9 qua 38 nifi qnod de nuoiero 

«omparari poffet , de pu« difcrepat. Ait enim.* Bquum 

blteo tribui confuevit. No- fublieum millt ajfatiup if* 

^^^ur id ex Livio !• 43* fe » Quare haud perp^rani 

ttbi dc novis equitibus a Lipfius I. de Mii. Roin.;* 

Servio fcriptts inquit •* Ad opinatur, notam numen X. 

efuss tmtndot tUna millia ^uae «xcidertt , huc tKjf 

§€rit tx fukiito data^ immtttendam, ut fit X. iiii/« 

Cum quo quidem fcripto- U ajfarium • 
^ ^«nfeotit > quod ad rem 



Vi 



u^ 



\ 



C A F V T IIL 



j^ ^ A F V T 111, 

equeflrem gradum extoUeretur ; ita nt nimtn 
idemque eflet > pabiieo equo donari y atqne in 
equitum ordinem cooptari* Quam ob rem noa 
raro in Infcripttonibus Equus publicus pto di- 
gnitate equeftri ufurpaKus occurrit ; & eo qai-* 
dem locutionis gerjere , ut dicaltur e.g, ViR- 
Livs EQvo pvBLico , uti I^ituT ex veter« 
tnarmore apttd Spc^om MSk. '&VxL Anti^. 

yu. (34). 

(34) Ita apu4 lUinefitiQEi a|^nitar,, utfermo is iU: 

daff.I. n,a97- M. METTIO EQVO PV- 

J.. FOVRIV& L. F. LEM. BLICO , piput apud Rei- 

SECVNDINVS iie0um Claf.VIIl. n.3j. H 

VI.' VIR. QyiNQ. faepe eadem rationealiass 

JN. MVNICIP. EQVO vbi tojum optime confta* 

PVBLIC L. D. D. D. bit , intellefta voce ornap^ 
' Eodem plane pa^o a. to^ ali^ve eiufmodi, ut ^ 
Tullio VI. Philipp. S- di- HETTIO ornato EQVO 
«itur: Sod hoic mna flat^a. PVBLICO . Quare -opus 
Altofa ah equitibus Roma^ non eft credere, quod noa- 
nis tquo puhlieo . Vbi po- nuUis vifum eft , iltud 
llremae hae dnae voces ad* EQVO PVflLICO idem 
diitae idcirco funt, ut eque- ufrowfe(9C#^; fuiflfe , a^ 
ftris ordinis infigne emine- fe^iw' ^ 
TCt , ac ne quis forte di- Ceterum fuiffe id aii- 
^um illud de iis fufpicar ^yj^^^o faftum , ut Bquuf 
retur , qui extra eum or« fuhUcus fro equite ponere- 
^inem equo aJiquando jfpe- tur, fateri quemque cogat 
rebant fuo . altera ab eodem Reine^d 

In quibus loqucndi frvr- ^n^^^ Infcriptio Claff.XIU. 
fnulis inteUigatur neceffe g^ ^^^ modo omni mendi 
^ft ffaeditut, omatus^ aut fufpicione icareat. Sic cnim 
^id fimile ; non fecus ajc habet : 
curo dicitur , vi> wrt/«/iif» c. GADISIVS. Q. F. 

poteflatt , maieima auBoti^ VETVR. CALENVS 

tate , fummo ingenio , & eQ. PVBLICVS 

fexcenta id genus alia . FECIT. SJBI. ET. MA- 

Idem judicium efto, cum y^i^ PIISSIMAE. 

ita infisne illud cqucftn j^ TESTAIift. fj. 



De TRIB^ RoM. CTVfVM ORDimBVS . 75 

Dabatttr autem ille ad ttfum belii , quippe 
€vtm eqaitum effet equo merere . Itaqne raro 
exemplo apad Livium V. 7. poAquam accepta 
a Romano calamitas ad Vejos eft : Repent^ 
quibuf cenfus equefler erat , EQVI PVBLICl 
l^ON ERANT JSSlGNjfTI ( quibus fci- 
licet non datus adhiK inter equites locus fue- 
rat ) • • • • fenstum adeunt , fa£laque dicendi 
fotefiate , tquis fe fuis flipendia faliuros pro^ 
fmttunt . 

Quoniam igitur eiufmodi eqtti publici afTt- 
eoatio militandi fimul onus afferebat , hinc 
^cile efl uofTe, cur nonnuaquam beotficii er- 
go afrigaatus ille hon fit • Facit hac in pri- 
mis temmonium Livii XXXIX. 19. ita nar- 
rantis : S. C. fa6lum efl . . . . ut conful cun$ 
tribunis plebis ageretj ut adplebem primo quo^ 
que tempore ferrent , ut P. Aebutio emerita fli^ 
pendia effent , ne invitus militaret , NEVE 
CENSOR EI EQVFM PVBLICVM ASSl^ 
GNARET ; ut is nimirum non modo pede- 
&tii quae multo gravior^ verum etiam eque-> 
firi militia immunis fieret • 

2. Alterum ordinis equeftri^ infigRe fuit An;« 
yvLVS AVREVS ; qui maxime' inter equitec 
])Iebemque difcrimea f<^j^^«. •D^ qoa re Pli^ 
nius XXXIII.' T.\^»»/# > inquit , dijiinxera 
slterum ordinem^ a plebe • • • • • ftcut tunica 
( fcil. laticlavia ) ab anmlis (i. e. Equitibus) 
fenatum tantum. 

Ceterum non ita hoc omamoui genus eque* 
Ari dignitati adhaefit , ut non cum aliorunt 
quoque ordiQum hominibus commanicatum fue. 
fit • Fixonim eoim^ jus eo uteodi fe&atoribus 

D 2 \ voku 



^6 C A p ▼ t* IIL 

univerfis faifle diferte afleric Dio p. 385. De^ 
iiide imparcitqm illud muhis de pl.ebe pro re« 
pttblica bene gefta identidem fuiHc teftatnr Ci« 
cero III. Verr.8. Denique Impertconua aett<- 
te & aliquando miiitibus viilgo conceflum , £t 
novis libertis y tanquam foiiemae aliquod ia-- 
ter cetera manamiuionis iofigne , Principain 
indulgentia condonatum, exploratiinma res eft* 
( Herod.ni. 8. Tertull. de Refnrr. 57. ) 

3. Vt vero fenatorum L^tus clavus , ita 
Equitum proprius Angvstvs claws fuit f 
'uon ob alittd, niii ob tenuitatmi) ab illo di- 
yerftts : ex j^uo ipfi An^ujikhvii auncupati • 

EOyiTVflft MVHU* 

Cam potiflimum zA militiam eflfet equefter 
brdo cbmfaratus , tamen alias quoque partei, 
eafque no^ «Itimas , in republica egit . Vnde 
eft y Qt tria nttmerentnr Romanorum equitum 
munia , Btlla obire , V£tigaUa conducere y & 
Judicia exercere. 

I. Horum qaideni primum fiabili iili ratio- 
*lie ab ipfo fuo exordio Ainfii funt > cum qui 
ad bella opus eflet equitatus Romanus y ex 
eorum femper numero confcriptus fuerit. 

Verum ab hoc officio , per qaod equo &U 
pendia facerent , /rttiperatojrum aevo fenfim de- 
llitiffe videntur ; eo tunc onere in Italicos & 
jn^ovinciales ^uti^creditcnr , inclinato . Itaque 
qui id tempbris ft^equeflrem ordinem legereo- 
tur y non ii quidem ad militiae y fed ad ho<* 

Roris tantumaiodo graduin vocabaatur • Hioc 

eft, 



1>c niBvs RoM. cTvtvtf OtmiHTivs • 77 

eft , Qt Piinins XXXIIL i. de fiia amte 
fanpCsrit r ffued ame^ mHkmf tfui wmm d^ 
gnjMHt y oQC fuptc ptcMnt0€ ptd$€€S tfwtaatt \ qiup^ 
pe oiin jam uniis eqodbis ceBfos homiaes ia 
emn ordiaem indaceiet • Et licec etiam tnm 
mnltis eqnos pnbiicns do na ietnr, is tamen non» 
ot Jlle att j milharis erat 9 fed fblnm velnti 
Ixmorarios. Ita^ne Ovidins » qnanqnam pnbli- 
co eqno inijgnitns » nnnqnam fe tamen rnili* 
tiani attigine piofitetnr IV. Trifti i* cnni 
canit/ 

jt/pera fmlitiae prvems^ eertemhm fup f 
Ves nifi lufitra mtnimms rnma mem$* 
II. Eqnitnm pono (nit , Vefiigalia popnli 
Homani condnceie. Qpam ob lem, qnoniam 
fuUica ftdimebant , didi tbthlicani foemnt • 
Sed vero etiam Mamipes appelhti ea de cao- 
la , qnara prodit Feiins : Manceps dichur , 
^i quid a papulo emit^ tendudtvc , ^ia ma* 
nu fuUata Jignificat fe avBarem empumis ejfe* 
Deniqne ex ipbs vedigatiom nominibos , quae 
|am videbimos , alias ( mox addendas ) func 
aippellationes mntnati. 

Tria qoidem foeie veftigaliom genera De^ 
euma , Portcrium , & Scriptura : qnomm ra- 
tionem fic pancis babe . 

Difia Decuma foit dedma pan firi^inm « 
qnae ex agris vedigaliiiQs exigebator ; qni ipfi 
agri appellati propterea Df c«yiM»r. Non foium 
autem frogom , fed oier etiam , vioiqne fuiC- 
fe partem decimam Romano perfolutam credr 
qneat , cnm id Tullios III. Verr. 7. de Sici- 
lia aperte affirmet • Verom obftare videtur 
Appiannsi qm Bell. Civ. I. e plantariis , auc 

D 3 . arbo- 



1 

I 



5^8 € A ^ V T III, ^ 

arboretis Qui^tamKom2Ln\xm populum T^iepiQe 
tedatar . Quos in dit^erfa abeuntes at conct- 
liet LipHus IL de Magnit. Rom, u eam in« 
greditur viam , ut opinetur , aut verba Ap- 
piant de filvis caeduis fblummodo polTe intel- 
ligi ; aut vero putari Siculos , de quibus lo- 
quitur Cicero » benigniu^ habitos , nt non re- 
liquorum inftar Quintas , led Decumas tantum 
#x arboretis penderent • 

Quod vero Fortorium vocatUHa > id vefliga- 
lis genus e rerum invcctione , & exportatio- 
ae «edibat • Ejas autem . magnnudlnem ( de- 
qua certum nihil icriptores prodiderunt ) v^ 
riam pro regionnm cfiverfitate exftitifle credi- 
brle ommno eft. In portu quidem Syracufano 
Vice/imam ( i. e. quinque in centena ) exiei 
confuevifTe portorli aomine y difcimns a Titt- 
JKo IL Vern75. 

Scriptura e pafcuk proreniebat ; cni ex eo 
faSum nomen, quodpecorum illuc immittea- 
dcrum numerum , quem paftor prolitebatur , 
fuas in tabulas publicanus referret , ut inde 
quid pro eo folvi oporteret, ratio cum pafto- 
re ipfo iniretur . Hinc quoque ejufmodi ter- 
rae tractus , qua greges paftum pretio induce^ 
rehtur , agros fcripturarios nuncnpari mos fuit. 

Jam pro trrplici hoc vectigalium genere 
vocati praeterea publicani funt 9 Decumani ^ 
Portitores \ & Scripturarii . 

Pro tota hac autem vectigall re diverfae 
focietates conflabatitur^qaarHm iinaquaeque ali- 
cujus provinciae vectigatia conduceret . Itaque 
faepe in veternm monumentis Societates ^ & 
S^cii hac notione occorrunt > quibus etiam ap- 



Dfi TRrt vs RoM. cmvM ORDimBvs . 7f 

peUatiooes e fois defamtae provinciis adjungi 
iblehao^t • Hcrjus omnino generis fttnt SiKii 
Bithniat ^ & Societas Bitfjynica , de quibus 
agit Cicefo XIII. Fam. 9. 

Vnicnique vero focietati praeerat imus alt- 
quis ex ipfis fixiis , qui dictus Ma^fler foci^ 
$atis* i Cic pTO Planc t^ ) Is atytem, pe« 
oes quefnfumma efle debuit rationum> alium 
fiabebat fui muneris vicarium ^ Pr$ magiflro 
appellatum 9 qui praefens loca provinciae in- 
vneret obiret^ne. Dehoc Cicero Xl.ad Att, 
lo. F. Terenttus meus necejfarius operas in pop» 
j$H f ©• fcriptura Afiae Pro magiflro dedit . Et 
*!!. Verr^j©. In fcripturu SiciUae Pro magiflro 
tfl quidam X. Carpinatius . £x qno & illudi 
fortaffe erui queat , non unum femper omnr« 
busvectigalibus, kd nonnunquam alium zliif 
j)rout rationes poftularent^ Magiflri vicepra^ 
pofitum fuilTe. 

liL Ad eqnitun) munia hactenus e^penfa 
acceflit ^iam judicandi potelfas , videlieet per 
Jegem Semproniam latam a C« Sempronio 
Craccho tribuno plebis • Qua quidem . fantf- 
tum eft , ut judices ^ qui ad id temporis e 
JTenatorio ordiae lecti fuerant y jam inde ex 
equeftri deligerentur i uti refert Appianud 
Bell. Civ.I. 

Haec res quidem variavit poftea ^ at ita, nt 
non exciderent equites jure fuo • Nam vel 
admi/n rurftts ad judicia fuere Patres , quod 
factum lege Scrvilia ; vel fimul in illorum 
partem vocata plebs lege Plautia: at utraque 
fane lex k>co fuo retinuit equites . £t cum. 
lex Corneiia demum omnem eis judicandi 

D 4 ^^ 



So C A r V t III# 

copiam sclemiffet ^ j^aollo umta poft An^ 

letia rtddidit.. 

Inter ea , quae ad Equites fpectaverttnt-^ 

ingulare quiddam habuit TranfveBio : cuius 
primamr originem aperi& Livius IX. 4^. his 
verbis : jid eodem { Q. Fabio Rulliano );hp- 
Bitutum dicttuf , ut equites^ Idiius Quintfliius 
TRANSVEHEREmVR . Qualis autem e% 
fuerit y ilocet Dionyfius p. 35.. Nimirum Idi- 
bus Quintftibus illi omnes divifi in turmas 9 
trabea induti^ olea coionati, &militaria, queis 
forte donati a ducibus fuerant , gedantes prae^- 
siia^9 in eqws ab aede Martis ( five Honoris^^ 
»x AureHi Victorrs relatu )- extra urbcm pofi^ 
ta profecti ,, per aliqucti loca. mbis , praccipue 
Kr forum Cbllemni pOBipa in Capitolium ve* 
liebantur^ 

Huiufmodi autem tran(ve6iro , cum fempes 
quaedam recenfionis imago eflet > fingulis ta- 
men ferme ludris exeumibus in jufiam omni^ 
no recognitionem evadebau Tunc enim-equi,. 
tes cum tranlveherentur , ubi ad Cenfo- 
rem in i^W^ cutuII fedentem perveniffent , ex 
equis deriiienres , eofdemque manu ducentes 
finguli ad eum fe ie fiAebant , fententiam ab 
ipfo, utpote morum judice^pro fuae vitae ge- 
n£re relaturi .. Is autem eos piro merito quof< 
qufi fuo tquum vel traducere^ , vel vendere juf 
bebat ; quo videlicet vel jn ordine firmaret. > 
vet inde ejiceret . Ita apud Valeriam Max» 
lY, u i^o^ cenlbr ad. qujendam equitem firnui 






Bc trIbts Ro vv ctvtvm Ohdtktbvs ; 8 1 

&Tacerdoteni y qui notandus effe videbatur.* 
TRjSDVCy inquit, EQVyMfa(mhsy tjr /». 
/iiMrr cmfmam mtam* At apud Livinm XXIX. 
p. ClauHus Livium EQVVM VENDERE 
fujfit • Venim de hac re iterttm ia de Co^ 
ieiabus iesmo babebitwr*. 

§• IIL 

De PleBcl 

T. Vrtfma pars popuii PMt VDctti. Haee 
i3kr fic vixit y ut ima loco habita ad nullos^ 
fionores 9 quos uni modo patricii gerebant y 
eve^a fuerit • ' Dein vero , aiiquo tandem ma'* 
gidratu obtento , ita efTerri coepit , ttt^^attUa.^ 
tka omnes ferme vel ampliifimos tn repubiica; 
gradus fit aHecuta. 

Hinc autem profe£lum e(V , ut non modo 
xninoribns > fed majoribus etiam magiftratibu9 
in plebejas famiiias' inveflis , mbilitas qnoque 
in eas devenerit; qnippe cnm haec poHta in 
fure imaginum e&t, quibus eorum vultus, quf 
jnagiftratu aliquo majore funfti fuiflent , ex- 
faibebantur . 

Hae quidem inragines , e cera efEftae , in 
atriis aedium , fuis quaeque toculamentis afTer- 
¥abantur : atque , ubi quis ef&rretur , educi 
& ipfae ad cohoneftandum funus iblebant « 
Aperit rem totam Plinius XXXV. 3. his ver«- 
bis : Apud majoris in atriis . • . • • estprtffi 
aera vuftus fin^ulis difponeiantur armariis \ ut 
fffenp imitim r 9^^^ emifnrWftr i9^*^^^^^ 



ti C k T V r III. 

funera . Et quoniam eae non modo qtjo plii- 
res , fed ettam qoo vetuftiore» forent , zm' 
pliorem familiae nobilkatem indicabant; inde 
fait, m ad fplendori? digaitai^fqiie ja^tationeix» 
Jumofae .appelkrentur . 

C^icunque igitUT plebejt geseris eo imagik. 
num majores fuos repraefentantium jpi^e frue- 
rentur, nobiles habebantur ; cum rcHqui effent 
igmblles . At qui) Dutlo majorum ad hoaores. 
elato , ipfe e fua familia prknus ad naagiflra;- 
f um curulem aliquem afcendiffet , homo novM 
dicebatttr; quo femet nomine vocat CiceroIL 
ia Rull. f. Mey peplonpo inmvallo prope me^ 
wioriae temporumqttt nojifopum ^ primum HO^ 
MINEM NOWM , confulem fecifli$. 

Per ejufinodi auiem magiflratus impartit^ 
plebi jnon modo nobiKtas , verum. etiam ea^ 
emnia fueruiit, qiiae iifdem: inhaerentia ad pa^ 
tricios tantummodb antea pertinnerant , vide*- 
licet imperia , aufj^icia , triamphi . Cumqae- 
praeterea referatns jam m feaatnm (qpod ftt«-< 
pra memoravimus ). aditus ei fuiffet , nihil 
fcrme majeffatis iuperfuit , quod non plebejis 
kominibus cum patriciis commune foret . 

II. Jam porro. pro locis , qnae incolebat,. 
ifaprici difta nomine Romana pfebsjfuit;, Rph 
JiJca , & Vfbana . Atque ilk quidem y quae 
agris live fuis , iive ^ienis excolendis unic^ 
intenta erat , vitae morumque honeftate noa 
parum alteri antecelJere videbatar . De ea Ib* 
cutus Livitts XXV. i. Numerum auxit Rufii^ 
^ pUbs , ex incuhis diutino Mlo >. infefii/qu$^ 
a\gris egefiatt , ^ mem in urbem compul/a. 

Qpae veK)^ fl^ ia ^be kf^^abat^ Vrianoi 



f 



T>K Tmms RoM. cmvM ORDtmBVS • 85 

propterea nuncupata , hamiHoruxn , ac £iepe 
facinorororam nominum numero audior pte«'' 
fonqae erat. De hac Tullius IL ia Rull.25« 
Hhnirum ^ inqutt y iUud eft > quod ab hoc trU 
burw pltbis ditlum eft infenatu^ Vtbanam ple^ 
bem nimium m tepublica poffe , exhautiendam 
effe^ • EaQdenr , quippe ^ae in foro verfart 
plurinauni (bleret » Jorenfem turbam appeliac 
Livius IX. 4^« 



C A P V T IV. 

Di Comiiiis. 



QUrcunqne Romae vel totius populr , rel 
unius plebis ad ferendum de re quapiani 
'fufiragium eonventus agebantur^ Comu 
Tiii a comeundo funt nuncupati . Ipfa pro va« 
m ratione , qua populus vel curiatim 9 vel 
centariatim j vel tributim conveniebat > tri-^ 
riScis fuerp generis y Curiata >. Centuriata 9 8c 
Tributa . 

Vbi autem occurrerint Comitia confularia ^ 
eenforia y praetoria , aedilitia , quaeftoria , tri" 
bunitia^ cave credas alia haec ab iliis fuifle ; 
iiquidem ejufmodi appellationes e magiftratl- 
btts per ea naandari Xoiltis emanarant. Eodem 
pa£lo Comitia ealata nbn peculiare aliquod g^. 
iras conftkuerant , fed eadem ftiere ac Cnria* 
U| & VMtfiata « eo fplicet di(b jQomin» , 



.*%. 



84, c i r V T r\r. 

obi certis qaibufd^m de caofis^ babereatof ^ 
quod tottun clarum fk t verbis Gellii X V.27i 
^uae pen nos infracpportuoiore loco proferennin 

£cmm porro ,. quae geri in Cbmttiis foie« 
bant y haec fcunma fiSit :. M^iAratuum , & 
qnorondani Sacerdotum creatio^} Legum latio;. 
& Judiciorum . adminiAfatio • 

Ai» haec «atem pen^end» vatio* comki» 
tempore haj^ri oportuit • Itaque fi de legibus 
judiciifve ageretutr , tunc illa indicebantur ^ 
cum m poftulaffer . Si vero de lacerdote de* 
ligendo, cum quis in demortui locum eflet fub* 
ro^lbiidas. At defign^ndis magiftratibos certim* 
fuit conilitutum tempus » oimirom y ex novi& 
iimo inftitote», lubifinem fere menfis }ulii ^ 
initiumve Aogufii j oum muliifaziam id anteau 
luriaflet (55^. 

Ve* 

C355 Noir eandem <em» teol>t?huit , «t pfetfi^cr^ 

frr ineundU magiftratibus licet apud euademlll jOk 

praefinitam dienrt fuiCe & VL i. Prout igitur jres^ 

xliovimus . Etenim olim ^a variavit, tempus etiim. 

qutdetn Kalenday Sextiler comitiorum C^uae aliquaa- 

ad id dcftmatas dedatat to> ante ineumiorum mft'^- 

Ijivius rii. 6. K^tiudit. giftratuum diem>haberi de« 

ScxtiiiBus jt ihquit , uf bebant ^ pluries immutari^ 

9unc ffincifium anni agi' neceife fuit . 
heHit^ fonfuiarym imunt: M u6t*t8nd^m co ven^ 

BeMide vero Idtis Ma;a$- tnm eft , ut novis magi— 

kuic xtk mancip^tas addo* ^atibus C txceptis tameitA 

•et Idem III. 35. affirmate cenforibuS', l^ tribums, de*. 

fcribens .' hlut tum iV«* quibus l6co ffio > prima.: 

ifif folUmnts inumdis mo- obeundi munerii dics Ka«- 

^ifiratihus iramp , In »•« kndar effent Januarlae ^ 

yum (oftbac locum rdus tum vero comitia defi^ 

JBSartiae fuoce0cre ; quod' gnandorum raag^lratuum. 

tUetiits beUi* £uaici acta* «tstttmo iij^ter JttUo*», 






De CoMiTns ; 

Venun CDinsiibet tandem geneits res eflet^^ 
^i pev comkia.nod» poterat, mfr diebus cami'^ 
tiaifbus 9 iis fcilicet , qnibus com popuft) age» 
«e liceret» CMacrob.I»itfO 

De Comhm Curiafhl * 

Comitioram omniiim antiqniiTima Curiat» 
fberunt , in ipfo rei Romanae exordio a Ro^ 
■lalo inftitut». Ea populus in curias (de qui« 
bus fupra Cap.IT*§.2.)ai(lributus apebat.rn ipfis 
antem confici pri&:o illoaevoomniadebiierunt^ 
quaecunque Romuius populi fuffragiis commt*- 
ferat ; videlicet creari magiftratus j ferri le^ 
ges , ac de beUp 9 quoties rex ita voluiflet ^ 
dflliberari: ;. prout patet ex Dionyfio p. 87. 

Poftquam vero Centuriata 9 fexti' Romano^ 
rum segis Servii confllio,ia lucem prodierunt^ 
quibus gravioris momenti negotia concrederear- 
tur 9 debilitari flatim priora ilia occoeperuut ». 
Ita qui reipublicae mitio primi omnium crea- 
ti funt conJTules^ f, eos> non. cuziatis quidem ^ 
fed ceaturiatis comitiis faftos teflatur idemt 
Dionyfius p^ijS. 

Obtinebant tamen etiam tum Curiata vim 
i^uixnodi 9, quae non omnino minima videreturw 

Quod' 

K^imoque Attgufta C quod Bujtfs reKCtu&iii » sntei>- 

ttmper exinde tenutt^ad' cefliones , obnuafittsones,. 

iiHak fuerunt • Q^uae fi tut teviporum diflUttlttte% 

' al^uaado dilata occurrajiti iuiflc ftito» 



,^ 



/ 

/ %6 C K 9 r T IV. 

Qiod fiqnet tam c legibns» qoas non leviiEk 
mzs his comkiis poft exaSos reges faiicitas: 
effe declarat id^m p. 275^ & 281, tom veror 
cx eo , quoit per eadem ma^ifkatus plebe^» 
crearentur « 

At ubi demun* A. V. CCLXIII. ©pcw 
tribunorum plebis Tributa inveda funt (quod 
kpitur apud Dionyf. p.4^.?. & 465. ) multo 
Ctiam magis illa retro cefferunt ; praefertim 
vcro cum anno CGLXXX. lege Publilia 
C de qua Livius IL $6. % conftitutum fuit 9. 
«t magiftratuum pkbejomm creatio tribtitis? 
comitiis addiceretur • 

Itaque poft id tenoporis his modo de cau& 
baberi Curiata foliebant , vel ut quaedamnoa 
magnae gravkatis leges ferrentuT) quales^ eranf 
^ de Impem ma^ijhatwus^ dando , ac dt Arroga^ 
tionibus ; vel ut facrorum Detefiattones^ & Tr- 
fiamtnta fierent ; vel denique ut Flamrnesy & 
Curio maximus crearentur • De quibus jam lin^ 
goUs pauca attexemus» 



£SGES CVR:till*AB 
rr D£ ARROCATSONIBVS*; 



I. Haram legum primum genus ^ ^oJ 
erat de Imperio , ad maginratiis pcrtinuit r 
qui feilicet omnes tum majores ( praeter 
unos cenfores ) tum minores 9 poftquant 
fitis c^imtiis creati fucrant , jus deinde atque 

ittferiom pcr lcgcm cariaUin. aflfsaebantur^ 



-X 



/ 



Hnc omnino fpedat , qaoJ naitat Li* 
viQs IX. ^8. Ei i Papirio y qui paulto 
) ante AStias diftator fuerat) LEGEM CVRIA^ 
Tj4M I>£ IMPERIO f^enti trifte omen diem 
diffiditi Eundem pont) morem , morifque fi^ 
mvA caufam declaiant wrbaTuIlitlL inRulI.. 
II. Majotes Je.fini^ttiis magiftraMtts Im vos^ 

fontentiam fefte voluerunf ^ ut effet 

weprehendendi' potejias y fi populum beneficU fiik 
poeniteret . 

Hoc autem ^fum poflerioris aevi confueta^ 
flkie coniirmari' maxime videtuf ; qua , cum in> 
aiutata res eflet , jam non ip&e quidem cuw 
riae , at earum tamen triginta li3ores ad. 

3uandiim ururpationem vetullatis pro hac ea- 
em curiata lege ferexrda fiafTragium inibant 'y 
uti videre licet ibid. P2. 

Cenforum tantummodo y quod panllo ante 
indicavimns ^ diverfa ab aliis magiliratibus ra» 
tio fuit j qaippe cnm eis ob (htgularem quan^ 
dam dignitatem fiiam non curiata, fed centu^ 
liau Tege jus & poteftas impertiretur . Ad ii 
pertinet iocus Tutlii ead.orat« ii. Cum centw 
fiata lex cenforibus fetebatur > cum curiata cete»^ 
tis patriciis magijiratibuss y tum iterum de eif^ 
dem Judicabatur. 

De hac igitiir re tota , quae ingentes mter 
Sigonium & Gruchiiim controverfias excitavit, 
ka , fi lapis , uti, explicatum eft , fac tibi 
pcrfuadeas • 

II. Leges vero deArrogationibus eofpe^la- 

" bant y ut jubemibus curiis arrogari quis poflet» 

At quaenam arrogationum ratiofuerit, ficpau^^ 

iis dcilarat GclUos V. 19^ jlmgantur H > ^» 

eum 



S8 C k F Y T IV. 

cum fui jufh fint » inalienam fe fo feteftatinm 
t^adunt ; ejufque m ipfi atnBms fimt • Ybi 
^od pQftremo fubditur » ipfos , qui ancgarenA- 
i\iT^a^8ores faSiosy id vero manifeflum fecittnt 
diAa TuUii pro Dom^i^. quae tum rem, tuai> 
xei ipfius cauCmraperiuntr Credo enim^ inquir»^ 
fuan^uam in Hta^ adoptione ( i. e» arrogatione> 
hgitime foElum ejl nthil , tamen u ejfe interro^ 
gatum, AVCTOR NE ESSES^ WF IN TB 
T. FONTEIVS VrrAE NECISQVE PO^ 
TESTATEM HAEERET , VT IN FU 
LIVM. Quaero fi aut negaffes^ aut tacuiffes , fi 
tamen id XXX» Curiae jufftffent , . num id juf-' 
fam effet ratum l certe^ non • Q^iid itu ? quiio^ 
jus- a^ majoribus noflris . .. • • ita comparatunp 
aji , up civis R* libemtem nemo poffet invifuP 
amittere . 

Jam e re heic erit advertere-, s^ ejufmodr 
arrogationis genere longe aliam fuide adoptio* 
nem {lri6(e acceptam ; licet faepe faaec voca- 
bula promifcne fiteriiit a ftriptoribus ufurpata^ 
'tixmwxm adoptabanturiij qui uon fui quideni' 
)uris , fed in parentis poteftate erant : idquer 
aon ad popnium fiebat , fed apud eum y apuA^ 
quem , ut inquit Gellius ibid* legts- }/f8i$ erat^ 
videlicet praetor^nu- 



f 



SlS 



De CoMmis; 

- SitdtORVM DETESTATIONBS 
ET TESTAMENTA IK CVRIATIS FACTA • 

I. Dsteflam cxVIpiaiio (Uo- I>- ^e verl^ 
fignific. ) fait denunciatio faSa cum uftaumt^ 
u e. coram teftibus. 

Deteftationes aotem facrorum ctfi non fi- 
quido pateant, tongc tamcn fatius^ quam qui*. 
Tis aliod, videntur fuiffe dcnuntiationes fattac 
populo earum rerum, quas confecrarequis vel- 
let . Etenim legc Papiria a Q, Papirio tri. 
buno plebis lata cautum fuerat , ne aedes , . 
terra, ara in juffu plebis confecrarentur. Dc qua 
re en Tullii verba pro Dom.49. Video effe le^ 
gem veterem tribunitiamy quae vetat injuffuple^ 
bisaedesy terram^ aram conjecrare. Non immc- 
rito igitur credideris, deteftationes , de quibus 
agitur , ad id effe referendas , ut cnuntiatis 
apud populum,, quae confecrari placeret , fiif- 
fiagia dein per eum in reua propofitam. ferrenr 

*" ^''^ • II. Ad. 

-C3O Hanc fane renten- feftarentur , ^uaeque pro- 

tiam, quam prtmus omni- pterea fufcipienda ei fo- 

um Gruchius III. de Co- rcnt , i\ hereditatem adi- 

mit. a. pcotuUt « Guthe- re , aut accipere legatun 

riu$ vero II. de vet. iur. vellet . Nam praeterquam / 

Fontif. 6. iiluftravit) noa quod inteUeftu iacile non 

optimo fortaife jure reje- eft ^ quid comitiis ad eam 

eit Graevius Proleg. T. V. rem fteceffe fuerit , aut 

Antiq. Rom. qui ea repul- ^uidnam populi fuffragi» 

fik maluit opinari , dete- in eo denuntiationis gene- 

ftationes (kcrorum fuifle re decernere debu^it ^ 

dtnuntiationes , fa£tas he- nihil porro ex antiqurtate 

redi 9 alit legatario , eo- paret^ iinde eiufmodi cofli» 

rum facrorum , quae he- jeftura roborctur • 
ledlutem legatumve con» 



9« C A f ▼ r IV. 

11. Adhaec coriatis ipfis Teftatnenta onm 
Ueri folebant ; & quidem , prout neceffe eft 
credere , per modnm legis , nt videlicet ro- 
gs^retar populus ( perinde ac in arrogationibus 
ia£tum tradit G«|lia< V. 14. ] num vellet ji»- 
beret , uti ille , qui inftitttebataf » jure lege^ 
ijue heres effet (j/)* 

Atque hujus quidem generis curiata coml- 
tia , quibus teftamenta , aut etiam deteffatio^ 
nes facrorum fiebant , necnon porro quibns 
Flammes cveabantur , peculiari nomine Calata 
difta funt • Itaqoe apohd Gellium XV. 27. fe- 
gkur : CALATA comitia effe^ quae pf9 colle^ 
gio pontifieum { u e* e]v^ coUegii cau& ) habefth 
$ur f aut Regis facmum ^ aut Flamhum inau-* 

gura$^ 

(37) Hoe qaidem teihi^ que teftifms clvSbus Ito» 

meatorum genus ^ <|uod manis , h libripende » h»» 

Calatif eomitiis di£lum , rediutem teftator imagi- 

iinum fuit e trinm illo- nario emptori C Su> /m/« 

rum KoAano in morc po- lia9 emptf vocatus}\mMi» 

l^torum numero^ , quorum cipabat ; a quo vieiifim 

iiientionem facit Gellius nummum , tanquam ret 

2:V. 27. pretium , accipiebat ; per 

Alterius porro generis quod iam bona fua vivens 

M^tmtnitL In proeinHu wf» alienafTe videretur . Huic 

«ellata funt : etenim mi- autem mancipationi adne« 

litum propria foerunt, qui xa practerea erat nuncow 

jnm ad i»raelium accin^i, patio , qua teftator tabu- 

tribus , aiit quatuor au- las teftamenti tenens , m 

ditiitibus » heredt» nomi* hanc formulam lo<|uebaturr 

nabant . PlUtsirch. in Co- HAEC VTI HIS TABV- 

rioL LIS, CERISVE SCRIPTA 

Tertiae denique ratio- SVNT , ITA DO , ITA 

lus teftamenta Pet ms & LEGO , ITA TESTOR , 

Uhram nuncupata . Fie- ITAQVE VOS , QVIRI- 

^ant enim per imagina- TES , TESTIfitONIVM 

fiam venditionem , hoc PftAEBIT©T£'» 
pa^ ; Prieftntibus quiii- > 



gutamixmm eaufa • Eorum autem atia effe Ch^ 
riata , alia Centuriata * Curiata per liBorem eu^ 
riatim CALARI , idefi eonyocan ; Centuriats 
fer cormcinem • li/dem cofpitiis , i^uae Calata 
seppellari diximus , & /aerorum DeteJIatio y t^ 
Trejiamenta fieri Jhlebant • 

Iam de FlamJaihus qtiaeccmqae prodi de« 
heant, m eam Xocum rejicimiis, ubi deSacer- 
^otibus agemus • De Curione autem maximo^ 
<uriati$ ipAs creatc^ nibil habemus ilfis addere^ 
pae in medium allau ante foenmt Cap. II» 

CETERa 

41» CVRIATORYM RATXOMESii 

SFECTANTIA • 

I, Quod reliquum de curiatis eft , animaf- 
vertere primum omnium par eft, hujufcemo» 
di comitia aufpicato haberi confuevide. Hinc 
apud Livium JX. 39^ DiStator poflero die , 

. AVSPICUS repetitis , pertulit legem j nempe 
curiatam de imperio , ut e paullo ante ibi di«^ 
ftis apparet • 

Eam ob rem habenda ea comitia a magi- 
firatibus patriciis eiftnt , quandoqnidem magi« 
Aratus plebeji au^icia non habebant • Quod 
autem nonnulli opinati funt , ubi de Flaminunt 
creatione ageretur , Pontificen^ curiatis praet* 
fuiffe ) RuUo id (atis firmo ttititur funda« 
mento • 

II. Vigait praeterea de euriatis ( quemad« 
modum & de centuriatis ) ea quidem olim leXy 
«t quod* popuks jufTiiTet y ita ratum foret , it 

indc 



92 C A F V T IV. 

inde patres aufiores fierent • Icl iibi volunt 
inec Tullii dida pro Pknc. j. Tum magififa^ 
tum non gertbat Is , qui ceperat , fi patyes au^ 
&9res nm erant faBi* Verum poftea obtinoit, 
«t patnim au^loritas comitia non fnbfequere- 
tur , fed praecederet \ & quod popuhis jafra* 
rus eflfet , antea per fenatum comprobaretur. 
Quod ita declarat Livius L 17* Prius y quam 
populus fuffragium ineat , in incertum comhio^ 
rum eventum patres auSlores fiunt • Vide etiaoi 
TuIIium ibidr 

IIL Locus his comitiis agendis ComitiiatB 
foit .* de qoo fatis diximus Cap.I. §.5. 

IV. Ad ea autem ii mddo , qui iii curias 
adfcripti erant , poteraat convenire -*' Quod 
vero fedecim curlae ( numerus altero major> 
ioiriflent > id pro ftatuto habebamr» 



§. II. 



•■ * • 



De Comttits Centuriatlsi 

Haec omnium maxima comitia , in quae 
populus per centurias laturus fufiragia venie^ 
bat , originem a Servio TuIIio duxefunt . Is 
enim , inftituta cenfc , ex quo fingulorum ci- 
vium facultates> rn tabulas relatae, perfpe3ae 
fibi forent ; deinde univerfam civitatem pro 
opum ratione in fex Claffes , unamquamque 
«item claffem in certum Centuriarum nume- 
sum difpeficttit : quod jam primo decliarabimus; 



De Comitiis 4 fj 

CtASSlW^ , CtKTVRlARVMQVS 
DISTRIBVTIO 
F£R SeRVIVM FACTA^ 

ft^ qoiclem fextns xei Romanae domiaiis 
populom in Claflfes, ac Centurias diftribuit) uc 
m pcima xlafle ditilfimi quique cenferentur , 
quibus fcilicet res eilet non minor centutn mi- 
XHS (^8) ; lique in LXXX. centurias divifi ^ 
nimirurn qnadraginta juniorum ad bella foris 
gerenda comparatorum j & totidem feniorum 
;ad urbis praefidium • Quibus deinde additi 
XVIII. equitum centuriae , ut omnino fue^ 
rint XCVIII. Atque hi quidem univerfi , ex 
teftimonioCeHii VII. i?. Ctaffki vocati ffmc^ 
cum alii in ceteris clalfihus a&umerati^ Infra 
daffm dicerentur. 

In alteram pom> claflfem adfcripti funt 9 
^Qorum cenfus non eflet infra quinque & fe« 
ptuaginta minas ; eodemque aetatis difcrimine 
( quod & in reliquis omnibus claifibus ferva- 
tum fuit ) in XX. centurias difiributi . Ad has 
autem adje£iis poAea duabus opificum > ex(li'< 
tere univerfae XXII. 

Tertia eorum fuit , a quibus quinquaointt 
minae poffiderentur : conilitit autem e centa-» 
rjis XX. 

Quartae claflfis cenfus fuere quinque & vigia^ 
ll X39) minae , centuriae XX. At mox , 

adje- 

(38) Miot , jd noftrae (39> Oionyfius « a qu<x 

pccunUe rationem, itecem tQtotniianc (kclaffium diC- 

icutatis valttic; qvod, quan- crimine narrationem mu- 

4o rcs feret,eottclcab&tur. tuati fumut » de ^uartao 

cl^fla 



adjedis duabus tubicinum & bncciaacomm cen- 
turiis , fadae funt XXIL 

In quintam claflTem conje£H , qui minas 
duodecim cnm dimidia haberent : ex iifqae 
conflatae centuriae XXX, 

E reliquis omnibus , nec hts certe exigui 
numeri , quibus non is cenfus foret , una con- 
fefiz ciaflis, unacenturia; eaque tummilitia, 
tom tributo immunis. 

Ita rem omnem hanc , aliqnanto a Lrvio 
diverfius, narrat Dionyfiusp.zzi. & feqq. Qui 
ififuper attexit arma > quibus unaquaeque claC- 

^Uffis eenfu itt f.%%%. lo- fcliicet fuperlark claflis ) 

q^itur , quafi is ad vlgin- ufyut ad duadecim ininms 

ti tninas ufque defcende- eum dimidia ,. faeultatu 

rit . Inquit enim , -quibus erant . Ez quo certe per- 

res quinque millibus dracfa- fpicis , quid & priore ii- 

marum , ideil ^iuinquar lo Jocojam depravato^dt* 

einta,7ninis , .J*\inof cf- ligens hiftoriographus coa* 

Kt i^\ :^fi iUKoca (^vtep fcripferii . Et fane ita i- 

ufque ad yiginti mthas , pfa aequabilitatis ratiofla- 

cos quartae clafli fuiiTe gitabat : nam Cum a cea- 

tdnumeratos . Verum ei ^um principis claifis minis 

loco mendtim fubefle > & ^ltera ad quinque U fe. 

non iv/)i HMffi 5 fcd ptuaginu defcendiffet, tum 

legendum omni^ efse «"^^^ » ^»tv fT *^ 

res per se clamat . Ete- )T^Zu.JT^ t^T 

nimmox Idem , ubi de '^LTTJ^I^T^^'' 

5uinta claire verii. ftcit , rfu^' 4^- J^ ^^^ 

kTfakreo? *^c ""JK «umDion?fio«irifi« coT- 
tios luiite eos, o i^ fyT§f ri.««-:«. «1- «i* j ^ 
*» , \ '^ : icntit , non aliud , quam 

$jxo<ri Tieci Tii^Te f^r«^r quinque & viginti millia 

e^XP^ d «(TfXas Wi tfUim aerjs ,^ idem ac quinque k 

^us fLveiv i JSiof^y : viginti minas , quaftM 

qufku$ iturs vigimtJ^ & ckffi aaigoat* 
ftiiffuc mimis Q ceaifw 



X 



De Comittts. j5 

fis 9 pfaeter uUiinain , fiiit %d ofum belli in« 
ibru£la * Verum faaec , euae huc minus atti- 
nmt, R cul no0e curae m , nae is adire po- 
terit Livium I. 45. 

Ha9c autem Servianam. diftfibutioaem id 

aflecutam efle , ut & onera in locupletes in- 

dinarentur , & fingularis fimnl eis faaberecur 

tionos , advertit idem Livius ibid. Ecenim cum 

ex eo jam Mli p^clfque munia ^ ut ait , non 

vititim ) ut ame , f$a pro habitu pecuniatum fie" 

fent \ tum porro non viritim fuffta/^ium eadem 

xl %.eotkmque juf( promifcue omniius datum efti 

fid gradus faEli , ut neque exclufus quifquam 

fkffragio videretury & vis omnis penes primores 

civitatis effet . Equites enim vocabantur primi ; 

LXXX. inde primae clajps centuriae primum pe^ 

dftum vocabantur . lAi fi variaret , quod raro in^ 

giidebaty ut fecumdaeclaffif voeargntur : nec fere 

mquam infrn ita dafcendettnt y ut ad infimos 

pervenirent -m r .» ^ r^ • 

Atque per haec certe verba vides jam 
adumbratum ordinem , quo primitus in cen« 
fnriatis comitiis fuffragia ferebantur • Sed d9 
aniverfo faoc/ geaere f xpreOins fufittfque in&i 
sgetur. / ' } 



ClASSIVM , ET CeNTVRIARVM 
POST£ll20& RaTIO* 

• 

Kon eodem femper faabitu , quo a Servb 

efle coeperant , clafles centuriaeque conftite- 

nwt • £tiattii 9 poHyiam Vnims q^inque fc 

trU 



p9 C A F ▼ T IV. 

Res centvrtatis 
pe&agi soliiae* 

Tribas decauHs centuriata Rabebantur, vel 
ut Magiftratus crearentut , vel ut ferrentur 
I^ges , vel ut Judieiam perdueliionis exer- 
ceretur . 

I. Magiftratus quidem , quorum defignatio 
ad haec comitia pertinuit , fuere Confiiles 9 
Praetores, Cenfores; ac de cxtraordinarioruin 
xiumero Decemviri legum fcrtbendarum 1 & 
Tribuni miiitum confulari poteftate . lifdem 
autem creabatur Rex facrorum ^ de cujus fa« 
cerdotio -in ^de Sacerdotibus fermo erit • 

II. Leges porro eae his comitiis ferebantaft 
queis tnaius aliquid momenti ineffet < Hujuf- 
xnodi habita fuit Lex Valeria ( a P. Valerio 
Poplicola confule lata ) de provocatione • De 
quo ipfo e)us legis ao^ore Valerius Max. X. 
1. Legemj mquit j<omhih Centurtdtts tulit^ nc 
guis magifiratus civem Homanum adverfus pr^- 
wcatkmem ^erherare j aut rteeare xtllet . 

Leges porro duodecim Tabularum creditum 
maximc fait per centuriata «fle perferendas. 
Itaque-apud Livium IIL 34* de decem pri« 
2nis legum Tabulis legitor : Centuriatis comi^ 
tiis X. Tabutarum leges pttlatae funt . Turn 
c. 37. de reliquis Juabus : Hae quoque leges 
Centuriatis tomitiis periatat • 

Ad eadem comitia leges de indicendo beU 
lo pertinuerunt« Exemplum in rem dat Idem 
IV. 6. Rogati^ ^ inquit ^ de ielh Mficedonicc 



De CoMiTirs . 9f 

prmh comhtis ab omnibus ferme Centuriis an- 
tlquata eji * 

Poftremo , praeter alias , lex de Ciceronis 
exfulis revocatione , centuriatorum fuit ♦ Te- 
ftatur ipfe orat. poft Red. ia Sen.ii. cum ait: 
Quo die ms^ (P. Lentulus conf.) comitiis Cen- 
turiatis • • • ^ areeffivit in patriam • 

IIL Jam vero Judicia centuriatis fieri ibli^ 
ta , ea erant , qaibus de capite ageretur, cx 
lege XII. Tabb. quam affert Idem lil. de 
Legg.4* DE CAPITE CIVIS , NISI PER 
MAXIMVM COMITUTVM, OLLOSQVE, 
QVOS CENSORES IN PARTIBVS PO^ 
PVLI LOCASSINT , NE FERVNTO. 

Quanquam autem reapfe has caufas Sc 
oHm pierumqne nm ipfe fibi populus diiudi* 
candas affumeret , fed Quaeftoribus a fe de- 
ledis niandaret ; & poft conftitntas tandem 
Quaeftiones perpetuas ( de quibus infra in de 
Magiftratibu» §. II. ) ftabili ratione Fraetore9 
ftiiminiftrarent : judicium tamen Perduellionis 
his femper comitiis a£lum eft ; quippe cum 
per id criminis , quo quis hoftilis in rempu- 
blicam aaimi infimulabatur , totius civitatk 
ftttus aitentart videretur • Ita ex teftfihonia 
Valerii Max* VL5.3. Cum T. Gracchus ^ <y 
C. Claudius , ob nimis /evere geftam cenfuram^ 
majotem dvitatis partem exafperaffent , dienf 
P. Rutiliuf tribunus pltbis perduellionis ad po- 
pulum dixit • . • .^ Qsi^o in /udicit primae claf^ 
fis permuhae centuriae Claudium aperte damna^ 
bant s Eandem judicii formam ^xhibet Li« 
yIus XLIil. i8, 

E a Cek-? 



fd# C *A » r T IV* 



Centtriatorvm 

RELlQyA INSTITVTA * 

Qaaeconque alia de centuriatis luilranda fa« 
perfuQt j excremo hoc fimul loco omnia pro^ 
lerentur • 

L HalH^ta centuriata ^ perinde ac coriata» 
patribus audoribus fuifTe cer^m ed • Palaoi 
id facit apod Livium VL 4.1. Ap. ClaudiuSf 
dum indignabundus haeo effert : Nonleg$s au- 
Ipicjtto ferantuf : non magiflratus ereentur : nee 
tentufiatis » nes ^riatis comittts patras auSlores 
fiant . 

Haec aucem audorltas patrum ut in incer* 
tum comitionmn exitum deferretur , in mo- 
reiti tra£Ui temporis indu£lum eft., quo plane 
modo de coriatts fa£tum fupra di]cimus 9 ubi 

Jpidquid huc fpedet ptrlegas licet • Idque 
ane fignificat Gicero pro Planc*}* ( quem (0- 
xum & ibi laudavimus )^ cum generatim pro^ 
nuntiat: Pasres apud majores nojlfos tenere non 
fotu9run$j ut reprehen/ores ejfent comitiorum* 

11. Aeque p^eterea centuriata , ut curiattf 
taptatis ante aufpiciis agebantur • Hinc Idem 

?ro MuM. lUo dify inauit, quo AVSPICA-- 
^O comitiis centuriatis l». Murenam confukm 
tenuntiavi « Quae porro ip(a pro MiU i^. aw» 
gufia centuriarum aufpicia appellat. 

II U Hinc amem jam illud iponte fiiaeisia- 
nat , debuiiTe hls comitiis magiftratus patricios 
praeefTe ; quippe cum , 4uod ad curiata ad/e- 
cimus « horum taatmnmodo efTent talpida • 

ile 



,- "-<• 

-«-,•!->- "" 



Re ^Qidem vera CoQfal potiflimQm centu- 
riata habebat i atque is plane e daobu^ , cni 
vel tbrs y vei collegae confenfio dediffet • ti- 
qiiet utrmnque fimui ex hoc Livii tefiimonio 
XXXV. 20. ConfuUbus ambobus Italia provifH 
m deerefa efi : ha ut inter fe COMPARA^ 
RENT , SORTIREmVRVE y uter eomitiis 
. ejus anni praeeffet . 

A Praetore item haberi haec comitia potuiflf ^ 
modo ne a confule vetaretnr, au£tor eft Gel- 
lim XIII. 15. Nunquam tamen id illl licuir, 
ubi creandi confules , aut praetores forent : 
id quod Cicero ad Att. IX. 9. teftatur his 
verbis : Nos in libris habemus f non modo con* 
fules a praetore , fed ne praeteres quidem ma^ 
ai jus ejfe , idque faSlnm effe nunquam . 

'Diflatoris vero, Interregis,aliorumve majo- 
rom extra ordineni magiftratuum fammam,perin'- 
de ac confulum, in centuriata comitia poteuatem 
memoraie heic nihil. attiuet , quae per se ipfii 
ctlibi innotefcet . 

IV. Locus habendis centuriatis addi£lus 
Campus Martius fuit , extra pomerium po(!« 
tus , Marti dicatus : qui propterea a TuUio 1 V« 
Catil.i. Campus confularibus aufpiciis confecra^ 
$us dicitur. Huc refer iilud Horatii IIL Od«i, 

..... Hic generoficf 
Defcendat in campum petitot . 

V. Jam intereffe his comitiis poterant cives 
omnes Romani , etiam ex coloniis , & munif* 
cipiis , quae tamen >ure fuffragii fruerentur . 
Quare Cicero poft redit. ad Qurr. 4. de cen- 
turiatis ad feipfum ab exilio revocandum aftis 
ve^ba faciens inquit : Nullus in eorHm rtditu 

£ 3 mm 



/ 



motus municipkrum , & colmUmm faSbif : Mt 
me in patriam ter fuis decretis Jtalia cunSM 
revocavit . 

VL Ea in primis de caufa mos fuit , cum 
comitia habenda e0ent , edidum , quo dies iis 
praeAituta enuntiabatur , per trinundinum (i.e« 
per feptendecim (40) dics ) propofitum habe- 
ri; ut| pturimis undique Romam nundinarum 
caufa confluentibus , faciie illa evulgaretur , 
atque ad eorum aures perveniret , quibufcunr 
que procul urbe degentibus ad fufiagia ve- 
siendi facultas effet . 

VII. Verum ad alja quoque trinum-illud 
nundinum attinuit • Primum enim per totum 
id temporis > fi quidem comitiis ferenda lesc 
eifet y publice expofitam legem ipfam babere 
foUemne fuit , ut ab rniiv^fis , antequam ad 
ferenda de ea fuffragia venirettir , perlegi ac 
.Bofci poffet : idque &Be le^^is ptomutgatio fuit« 
Quod inflituti genus noa fervatum indignans 

Cicc» 



C^o") Trinundinum fe- Cum igttur fepteni dies 

ptendccim ipfos fuiiTe djes jntervallum exftiterint nun« 

patet ex eo , quod nundi-y dlnarum , iam pronum 

nae nono Suoque die ha- cuique crit inita ratione 

fyerentur , ita ut inter ea- pcrvidere , fpatium totum 

rum binas feptem omnino ab unis ad Krtias nundi- 

dics 'xnterccdcrent : quod nas C Suo^ ipfum trinun- 

difertc tradidit Dionyiius dinum fuit j non ultra 

-p /^6^. & Varro de R. R. feptcndccim dicrum ter- 

praefat. Quos tamen feof- minos excurriiTe . Vndc & 

dem mcdios inter duas illud perfpicitur , longius 

nundinas dies .falfo , pro a veritate abiiflfe, qui tri- 

feptem , o£lo legi apud nundinum ad feptem, aut 

Macrobium I. Saturnal.x^. of>o , & viginti dies pro- 

re£le notavit Puteanus ia teoderunt • 

4c Kondinis 4. 



1)E COMTTliS •' lOJ 

Ctcero V, Philipp. j, Vbi , inquit , lejf Cjf- 
eilia & Didia i ( quae ferendam legem , tri- 
nundino propofitam volebat ) V6i PROMVL* 
GATIO y TRINVNDINVM l Sed & eodem 
illo dierum fpatio mos obtinebat , ut legem 
fuaderent diffuaderentve pro ^oncione vel ma- 
giftratus « vel privati a magiQratibus ad po- 
pulum produSi . Hoc prorfus paSo legem de 
Pompejo contra Mithridatem mittendo a Ma- 
nilio tribnno plebis promulgatam diffuaferunt 
Hbrtenfius & Catulus homines privati , fuafic 
Cicero praetor orat. pro Leg» Manil.. Qui rur- 
ftts in confulata legem agrariam a tribuno 
plebis Rulio propofitam diffuadendam aggref^ 
fus eft. 

Adhaec ubi res comitiis expedienda , Judr<« 
cialis eflet , toto illo trinundino declaratio 
criminis , poenaeque ei debitae, propofita ha- 
bebatur . Ifti teraas accufationes , quae antea 
A magifhatu , concione advocata , reoque ci-^ 
tatc , e roflris fieri folebant , haec delnde 
criminis per trinum nundinum promulgatio fe- 
quebatur, quae quarta veluti erat toto eo tem«- 
pore accufatio • Id certe flgnificafre videtur 
Tullius pro Dom. 17. cum inquit: C«w tam 
tnoderata judicia populi fint a majoribus confli^ 
tuta ^ . n • ut ter antt mag^flratu^ accufet 9 
intermiffa die , auam multam irroget , aut jh-» 
dicet : QVJRTJ SIT ACCVSATIO TRU 
NVM NVNDINVM, prodiBadiey qua dieju. 
dicium fit futurum . Itaque per integrum il- 
lud trinundini fpatium perpetua quaedam erat 
accufatio ; quam poftea judicium populi ipfo 
comitlorum die confe^hbamr» Hj^nc nos qui- 

E 4 defn 



..* 



^^. 



104 € A > V T IV. 

iem hoic Tultiano loco fententiam fubeflb 
arbitramur ; licet eruditiflTimns Sigonius IIL 
dle Judiciis 12. id eo in primis enuntiari cre« 
diderit » ut tertiis xmndinis quarta accuf^tlo 
ileret • 

S. m. 

De Comhiis Tributisl 

Quidnam primo habendis Comitiis Trlbu-* 
tis caufatn praebuerit, aperit DionyHus p. 4^^« 
quod fctllcet Corioiano , qui laxandae anno« 
nae confilia in fenatu agitata oppugnaverat , 
cum diem tribuni plebis dixiflent^ metuerent-* 
que , ne fi centuriatis comitiis res aSa foret« 
fecile ille ditiorum fufFragiis abfolvcretur ; ita 
ege^-unt , ut populus tributim fuflTragia ferret, 
quo promircue omnes vel infimi quique , de 
crtmine in publicum emolumentum admiflb 
judicarcnt , Re namque vera , quoniam fin- 
gulae tribus miftae omni genere civium erant, 
»on minus in his comitiis imae plebis , quam 
•ptimatum fuffragia valebant. 

His autem orta initiis Tributa ( quod faiie 
fa£lum A. V, CCLXIIL ) ac valdius. dein- 
ceps confirmata , non ultimum in republica 
locum obtinuerunt • Neque enim paucae, ne- 
que exiguae , quod mox vidcbitur , fuere res, 
quas fi non fimul omnes , at fubinde illorum 
£oteflati committi placuit. 



Rfts 



De COMITIIS* td) 

Res COMITIIS TRIBVTIS 
ACCVRATAE.. 

Quae triplicis generis negotia ad all^comi'' 
tia y eadem & ad Tributa pertinuerunt > vi^ 
delicet Creationes f Leges , & Judicia . 

I. Certe quidem creatos his comitiis fuii& 
conftat magiftratus omnes urbanos minores , 
tum ordinarios, nimirum Aediles^ Tribunos^ 
Quaeftores , aliofque ; tum extraordinarios , 
Praefe^tos annonae, Duumviros navales, ejuf-^ 
demque generis ceteros : necnonprovincialesy 
Proconfules , Propraetores , at extra prdinem 
mittendos ; de quibus vide (Is Livium VI 11. 
2^. & XXIX. i:}. Itaque fi quando ejufmo- 
di quodpia«m provinciale extra ordinem munus 
per comitia centuriata delatum occunerit , ut 
apud eundem fcriptorem XX VI. i8. id qui- 
dem praeter confuetum morem ob infolitam 
aliquam rei gravitattm fa£lum fuilTe ^ credcre 
ne dubita • 
^ Non folum autem memoratorum modo ma- 
giftratuum ,' fed complurium etiam facerdotum 
creatio ad tributa comitia fpeftavit . Et 
jam olim quidem per ea Pontificem Maxi«* 
xnum fierifolitum indicat Tullius Il.in RuIU 
7. Deinde vero hujus generis facultas ad o* 
mnium coll^iorum facerdotes fubrogandos pra« 
lata eft , lege ad id lata a Qi. Domitio tri- 
buno pL de qua fufe , & luculenter difputat 
Idf m eodem ioco • Quare quod narrat Livius 
XXXIX. 460 Extrtmo prioris armi ( fcilicet 
DLJ^yi» janlto ante legem Domitiam ) ^<^ 



^t 



^o< ;C A > V T IV. 

mhia atigutfs creandi habita erant y hoc fane^ 

Jiuod fcmel tantam refertur , contra ac alias 
aepe traditur , a confuetudJne omnino alie- 
num fuiffe putandum eft . Jam vcro id maxi- 
rxit de his facerdotum creationibus animadver- 
tenduBi eft 9 ad eas non cmnes tribus y fed 
feptendecim tantpmmodo forte duftas , e foU 
lemnt inlHtuto fuiffe admiffas , ut quem ho- 
rem tribus renuntiaffent » is omnino facerdos 
effet. Cic. ibid. 

IL Quales porro leges e Tributis exflitc- 
rkit 9 fubje£ia cxempla non incommode edo- 
i^cbunt • 

Earum alias pacem faciendam fpe^ffe pa- 
tefacit locus Livii XXX. 45. ubi lata per tri- 
bunos pleb. rogatione ad populum :" Vellent > 
jubofentnt fenatuYfi decermrt^ ut cum Carthagi-^ 
7iienfibus pat fieret i , . ^ » De pace , Vti ro^ 
gaffent ^ omnes Tribus /ujferunt • Et XXXIIL 
25. (imili prorfus rationc lato ad plebem : 
Vment > juberentm fum rege Philippo pacem 
effe ? . • . ifmnes quinque & triginta Tribus^ 
Vii fogas ,' fttfferuut . 

Aliac in civitatis datione verfat^e funt . Ita 
Ax teftimonio ejufdem XXVII. %.Mutinesci-- 
ws Romanus faSius , rogatione ab tribum pleb^ 
«X auiloritate patrum ad Flebem lata* 

Aliarum materie& fuit , imperiiim ducibus 
triumphi dit impanieitduin • Hinc , eodem 
fcriptore referentip XXVI. 21. Tribuni plebis 
^ auEioritate fmatus ad populum tulerunt 1 ut 
JS. Marcella \ qu§ die mrbem ovans iniret ^ 
impmum effet ^ Hujus autem legis neceffi 
ex fo ftx^doi «ft I qtto4 giagidxatiii? e 

.r^ . . ' V 




De Comitiis* ^ T«f 

vmch belloque redeuntes , cum imperii ind- 
gnibns intra nrbem injuflii populi elTe nequi- 
redt > contra vero ut cum his triumpharenc » 
res ipfa poilular^ videbatur. 

Atque hujus ferme gcneris fucre leges ^ 
quae tribuum fuffragiis fanciri confueverunt • 

Hae vero univerfae > fi quidem rogante ma^ 
giftratu majore ferrentur , Ltges proprie dice- 
bantur ; at fi minqre , PUbijcita » Quae ipfa 
quondam folam plebem , poft legem autem 
Hortenfiam a Q. Hortenfio di£}atore latam ^ 
univerfos aeque ac leges obflrinxemnt .. 

IIL Jam judicia tribubus. permifla ea fue- 
nint , quibus multa certabatur. Vto aliis pturi* 
bus fatis in id erit una haec Liviana narratio 
IV* 41. Moeftar dvitatp ab re malt gella , & 
iratae ducibus^ M. Po/lumius reus obJeStus • • • 
decem millibus aeris gravis damnatur, T.Quiih- 
tium eollegam ejus • • » • omnes Tribus abfot-, 
verurtt . 

^ Adhaec quanquam de capite y nifi centuria- 
tis , ut ante dedaravimus , non poterat judi- 
cari ; fi tamen , dum capitis anquirebatur ^ 
ipfe per se reus non exfpe6lata judicii die ex- 
fulatum abiiffet , tum ad id exfilium confir- 
xnandum Tributa valuifTe manifefl:e patet vel 
cx uno Livii ioco XXVL 3. qui pofl noa 
pauca ad rem narrata ita qoncluditur : Priufm 
^uam dies comitlorum ( utique centuriatoram } 
aderat , Cn. Fulvius ( de quo nimirum an- 

Juirebatur capite) exfutatum Tarquinies abiit. 
i tt piftHm exfilim ejfe SQIVIT PLEBS . 



Z 6 VKt^ 



«»8 C A p V T IV. 

Vniversa ALTA 

AD RATIONEM TrtBVTORVM 
PERTINENTIA, 

I. Praefuiffe his comitiis , pro diverfa gl»- 

rendarum rerum ratione , magiftratus modo 

maiores , modo minores ( i, e. tribunos plebis) 

proditum memoriap eft . Etenim ad creandos 

tum tribunos y tum aediles plebis , habita a 

tribunis ipfis fuiffe comitia elucet ex Livio 

III. ^4. atque ex Dionyfio p. 411. At cum 

c|e quaeftoribus , aut de aedilibus curulibtK 

agebatur , eadem per magiftratum aUquem 

Jiiajorem , & plerumque per confulem , aSa 

paffim occurrunt, ut apud TuUium VII. Fam. 

30. & IV. ad Att, 5. Ad magiftratus vero 

minores extraordinarios defignandos , necnon 

ad exercenda judicia, condendafque leges, vcl 

a confulibus , vel a praetoribus , vcl deni- 

que a tribunis plebis indici fueviffe comper- 

lum eft. 

Pontificts maximi creatio id ante legem Do- 
jhitiam ( de qua injefta eftfupra mentio) pe- 
culiare habuit , ut fuis comitiis pontifex ali- 
quis praeeffet . ( Liv.XXV. 5. ) Poft Jatam 
vero eam legem id jnris ad confulem fuiffe 
translatum conje^lat Gruchius II. de Comit.;« 
Pro faciendis autem reliquis omnibus facer«» 
«lotibus noh alii , quam confuli , comitia ha-* 
fcendi facultatem fuiffe, indubium habetur. 

De tribunis porro attexere par eft , eonim 
edido patricios advocari ad comitia non pa^ 
tuiffe 9 prottt %aifi»t pjfUi^ ^V. 27* ^^^ 



De CoMtTtlS. ici^ 

tamen fes effet patriciis ipfis , fi vellent , adef- 
fe • Itaque quae per ttibunos indicebantor co- 
mitia , ea a fola plebe agi mos fuit . Quod 
ferme etiam iis Tributis contingebat , quae a 
magiftratibus majoribus habefentur r quamvis 
enim tunc ediSum ad omnes fpeSaret , ple- 
rumque tamen primores intereffe recufabant ; 
quippe qui plebis fuffragiis , numero longe 
praeftantibus , fua facile fuperatum iri intel-* 
ligerent . 

II. Haberi Tributa inaufpicato, &non con- 
fulto fenatu folebam \ uti teftatur Dionyfius 
p. 598. Quorum tamen alterum ad aufpicia 
fpeSans non adeo interminatum fuit , ut non 
quibufdam ^nibus concluderetur ; quod infra 
§.V. declarabitur. Alterum vcro non ita per- 
petuo fervatum effe ^ ut non aliquando naec 
comitia patribus aufloribas agerentur , oflen- 
dunt relataaLivio XXVI.zi.&XXVII.^, 

III. Non unus huic comitiorum generi lo- 
eus fult . Nam & in Campo Martio ( irbi 
plerumque creati funt magiftratus ) & in Co- 
mitto , & in Capitolio, & in Circo Flaminio 
Kabita , paffim veteres enuntiant . 

IV. Jam univerfis, qui centuriatis poterattt 
intereffe» haec etiam adeundi comitia facultas- 
eratr quae propterea, perinde ac illa, trinun- 
dino , antequam babereutur > indicere curae 
fuit . 



j1 



!,<• C A P V T IV* 

Dc Suffragiorum lationel 

Ne in tanta illa hominum multitudine ^ 
quanta ad comitia confluebat, uUa rerum per^ 
turbatio oriretur , non una fane ratione pro- 
rifum fuit.. 

I. £a de caufa ftatutum in primis fuerat y 
nt univerfae populi partes, five fcilicet curiae, 
live centuriae , five tribus , fuis quaeque locis, 
aliae ab aliis divifae y continerentur • Haec 
quidem loca, Septa funt appdlata. HincOvi- 
dius I. Faft. ^^. ut diem comitialem defigna«- 
ret > hac ufus eft periphrafi : 
\ EJi quoqucy qu9 populum Jus eji includert 
Septis . 

Fuerunt certe in campo Martio Septa tabu^ 
Iis circumdata ; quae poAea a Lepido e niar« 
more con{lru6ta Agrippa dedicavit , & Septd 
J ulia nominavit • At cum alibi haberentur co« 
mitia , e funibus illa temporario opere fiebant» 
Jta apud Dionyfium p. 4^5. Oi li i^iiiioip^^ 
^nKtcKvp ri TXv^or fTi riy ^uXfVir ixTLhifffWf 
X^iot Tws teyQpif irtfiorxoivifftcvrii ^9 oif jif«fX«« 
XoF «i puXict siiffiicJ xter tevrtif • Ttibuni con* 
vocarunt multitudinem ad tributa ccmitia^ locs 
fori funibus circumfepientes y in quibus eonjiitth^ 
tae JtnguUe tribus ejfent. 

Adhaefit etiam Septis Ovilis nomen . De 
qua tamen voce adjicere venit in mentem , 
eam pccuiiarl guadam ratioAC videri adhibi- 

tam 



De CoMiTrts. iir 

tatn ad illad feptam denotandum , ubi nulla 
quidem erat pars populi , fed magiftratus co- 
mitiorum praefes affidebat. ; & quo demum 
fingulatim curiae , centuriae , tribufve , ubi 
tempus adventaffet , a fois digreffae feptis ad 
ferendum fuffragium ingrediebantur . Hac pia- 
ne notione ufurpatam a Livio XXVI. 22. id 
vocabulum deprchendes» 

11. Jam pono poftquam fingulae iliae fut 
fragatorum focietates in fua fepta concefferant, 
fortitio fiebat , per quam quaenam earum fuf- 
fragium inire prima deberet , fine tumultu de- 
cemeretur. 

Heic autem, antequam ultra progrediamur^ 
non levia duo de comitiis centuriatis , tribu- 
tifquepraeftabit advertere.. Primum igiturcum 
ita res olim in centuriatis tranfigeretur , ut 
nulla adhibtta fbrte duodeviginti equitum cen- 
turiae priore loca , tum reliquae claffis prin- 
cipis o£loginta ad faffiragia vocarentur > inde 
vefo , ubi neceffe foret , alianim claffium cen. 
tpriae fuo deinceps ordine fequerentur, utiex 
Livio I. 43. manifeftum eft y fequiore vero 
aetate nonnihil in hoe genere variatum fuit . 
Tunc enim temporis ex univerfis quinque (ut 
probat Gruchius I.de Comitu^. ) claffium cen- 
turiis una, quae prima in fufiragium mittere- 
tur , forte ducebatur y dein autem ceterae pro 
fua quaeque dignitate cifabantur. Ab hujufce 
vero fonis comtnunione fextam claffem exclo- 
fam fuiffe merito creditur (41) • 

Quod 

(41) Maximam Luic rei te cenfis ( i|uali bominum 
Sdetn iUa faciunt « tain genere ultima coDdabac 
f»od proktariis , fc capU fia$s > OiDJ^i iftlffi>l>i** 



iit G ji ^ V r IV. 

Quod reto ad alceratn attiaec ^ fcire juve^ 
rit ) eam primo folitam fiiifle fieri fortttionemy 
qua conftitueretur , in quanam tribu Latini » 
qui ad id in urbem veniffent, faffragium fer- 
renc . Hinc in Liviana hiftoria XXV. j. lc- 
gitur : Ttflibus datis , tfibuni populum /umnHh 
verunt : fitellaque Uta efl , ut fortirentur y ubi 
Latini fuffragium ferrent . Is aucem mos or- 
tum habuit a fbedere per Caffium confulem 
cum Latinis tnito ( de quo fit mentio apud 
Dionyfium p. 5^8. > cujus vi id Romanae ci- 
vitatis jus affecuti illi fuerunt, ut in comitiis^ 
quae de legibus, ac judiciis effent (prout ad- 
vertit Sigoniu* I. de antiq. jur. Ital.4. ) fuf- 
fragium ferre poffent > modo tamen confules 

noa 



ta onere immunibus , pa- it nufquam plane ^entium 

rem porro ac reliquis au- exftaret . 

^toritatem in rebus civili- Adde ad hoc , quod C. 

bus eflTe , haud aequum Gracchus tribunus plebis ^ 

putabatur; tum praeo-ipue qui ut tenuioris conditio* 

quod cum Teteres fcripto* nis civibus gratifkaretur » 

fes de claflibus verba fa- id agere adnifus eft,ut noa 

ciunt , fexcam illam nul- u.na modo de confueto mo* 

lo habitam in numero recenturia,fed.iinguIaefor« 

fiiiiTe lucuienter oflendunt. te ducerentur ; legem ta* 

Ita ex aliis tivius III. 30. men eadere ita propofuit^ 

Tfictfimo , inquit , fext^ ut extrenue claifis , quafi 

anno a ftimis tribunis non eflet , nuHam fcccrit 

flthis dicem crtati funt , mentionem . Quare Sal- 

BINT EX SINGrUS luftius de Rep. Ori. 51- 

CLiSSSJBP^S 4 Vbt cum Baud mihi quidem^ inquity 

omnes omniao claiTes dt- ahfurdi flaat Itx , ^««m 

cendo adaequaffc videatur, C» Qracehus in trihttnattt 

non tamen nifi de quin- promuigavtrat C f<ed per« 

que , uti patet, loquitur; ferre non potuit ) ut tst 

non majore pollremae il- confufis QP^NQf^ CLAS* 

Jios habiu rationci quam SIBVS forte ^tnturke 

mtntur » 



\v 



D£ COMITTIS* 11} 

noa vetareor • Quos reapfe normanquam !ioi« 
eomm privilegio obftittire, JBflfis ex urbe ab»- 
re , auaor eft Dionyfius p. 540. Hac etiam 
refertnr locus hic Tuliii pro Sext. ij. Nihii 
acwbius /ocii Latim ferte foliti fun$^ guam idj 
quind pmato accidit y ex urbe exire a confulibus 
jubtfi . Qtipniam ^itur ea tcmpeftate no« 
aliud, quam precarium veluti quoddam fuffira^- 
gii jus Latini obtinebant , nec propterea ia 
ullam Romanam tribum adfcripti erant ; id- 
circo , quando comitiis intereffe dabatur , \om 
cum fimul in aliqua tribu per fortem dari mos 
crat. Sed poftqiiam tandem iege Julia Latini 
omnes in civitatem j ideoque in certam tri- 
bum recepti fuemnt , e}ttfnK>di fortitio fieri 
defiit • Verum ^ ad rem propofitam re-- 
deamus . 

IIL Cujus vel centuriae , yel tribns ibri 
prima exciderat , ca ptaerogativa dicebatur , 
quod fciiicet fuffragium prima rogaretur. 

At curia , quae forte prior duceretur, non 
praerogativa quidem , fed principium dici fue^ 
vit . Audi in id Livium IX. 38. Ei legem 
curiatam de imperio ferenti trifle omen diem 
diffidit , quod Faucia ( five Saucia ) euria fuit 
Prindpium, duabus infignis cladibus^ captae «|W 
bts , & Cmdinae pacis . 

IV. Jam quae prima pars popuH cxierat , 
e fepto , ubi confiiterat , profeaa ad illud, 
ubi magiftratus confederat , accedebat . Tum 
per pomes , qua intro eundum erat , finguli 
confceodere incipiebant , fimulque a DiribitO" 
ribus in pontium aditu ftantibus tabellas ad 
ferenda fuffragia accipiebant . 

Ha<J 



TI4 C A f V T IV. 

Hae fane tabella^, qaarum ufum leges ta-* 
bellariae ( memoratae a Tuliio IFI. deLegg. 
i6, ) invexerant , cum antea fuffragia voce 
darentur, trlplicis fuere generis, Nam fi ma- 
gi(lratu5 > aut facerdotes creandi eflent , quot 
erant competitores , tot cuique imperticbantur 
tabeliae , fingulis corundem infcriptae nomi- 
nibus : duae vero , G leges effent fercndae, 
quarum altcra prae se ferebat iiteras V. R. 
xiimirum Vti Rjogas , altera jf» AntiqHO : tres 
denique , fi judicium agendum , unique earum 
appofitum efat C. Condemm , altcri A. Ab^ 
folvoj tertiae N. £. No?i liquet • Quibus po- 
ftremis verbis id indicabatur , rem non bene 
adhuc effe intelle£iam , nihilque idcirco pofle 
db ea confiitui . Ex his interim pronum erit 
percipere , praeter alia innumera , illud Ci- 
ceronis L ad Att» 14. Operae Clodianae pon" 
iet occuparant 1 Tabellae minijirabantur ita ^ 
ut nulla daretur , VTI ROGAS. 

Horum vero pontium gratia Depantani diflt 
fenes fexagenarii funt ; quos nimirum ea jam 
aetate civilibus curis exfoiutos efle oportere 
crcderetur (42) . 

V. Acceptis porro tabellis , ut quifque ia 
Septum ingrediebatur, (latim quamcaTum vei- 

let 

(4O Ciare id explicat Idt^ /» ffwtrhium qui^an^ 

Varro apud Nonium XII. futant vtnijfe y ut diceft" 

ai. per haec verba : Cum tur fexMgentirids D£ PON' f 

in ^uintmm grsdum pgrvg* TE DBUCI vporter» , id 

tttrant^ st^u§ hskekant fe- #/| ut fufragium non fe» 

xagints annos , tum deni' rant , quodfer foftttm /«• 

^ti# erant a fuhlicis nego- rebant • 
uis liberi at^ite ctiofi • 



De CoMiTns, 115 

let in Ciftam a Rogamibus ^exhibitam conji- 
ciebat . Appofite adid Livius X. i^. narrat: 
^Populus nWtlominus fuffragia inibat i (yut quae^ 
que' INTRO VOCAT^ etat centuria , confu^ 
lem haud dubie Fabium dicebat\ 

De eo autem Ciftarum ad fuffiagia exci- 
pienda paratarum genere iocutus eft Auftor 
ad Herenn. I. 12. quando deCaepione legem 
Appulejam frumentariam ex fenatus conlulto 
impedire contendente inquit: Cum viris bonis 
impetum facit , pontes dijiurbat y Cijias dejicit^ 
impedimento eji , quo fecius feratur lex^ 

Vf. Poftquam univerfi fuffraeium tulerant, 
colleSas in unum tabellas Cujiodss figitlatim 
educebant; eafque dirimentes, confentientium 
numeros diverfis punSorum ordinibus in ali- 
qua tabula notabant: initaque poftremo fatio* 
ne , ea curiae , centuriae , aut tribus volun- 
tas fuifle dicebatur y a qua ptura punda fte« 
tiflTe videretur. 

Ab ea fuit cau(a 1 quamobrem idem faepe 
fuerit Latinis pu>t£ium, ac fuffragium. Ita Tul- 
lius pro Planc. 22. Quejius esy inquit , plures 
te tejies habere de^ Voltinia , qitam quot in ea 
tribu PunSia tuleris, Quo etiam relpexit Ho- 
ratius in Arte , cum fcripfit r 

Omm tulit PunSium^ui mifcuit utile dulct^ 

Heic autem omittendum non eft , nullum 
fuiffe fuffragium , R pares in utramque forent 
tabellae ; praeterquam tamen in judiciis , in 
quibus illud pro reo habebatur , ^ lcge pro- 
dita a Dionyfio p. 469. 

VIL His omnibus, quae haftenus expenfa 
funt , pcra£lis , primaeque parxis pcr praeco- 

nensi 



; ^ 



tlt C A F V T IV. 

nem renantiato fuffragio , aliae delnceps fia« 
gulae citabantur y eo tamen difcrimine , ut 
curiae , & tribus ordine , quem fors tuliflet y 
at centuriae pro foo quaeque jure vocarentur: 
quae propterea Jure vocatae andiverunt. Livius 
XXVII. 6. Galiria Juniorum , inquit , quae 
forte praerogativa erat ) fi. Fulvium ♦ & Q^ 
Fabium cortfules dixerat . Eodemque IVRE VO^ 
CATAE inclinaffent , ni tribuni plebis C. & 
L, Arennii fe interpofuirfent . 
Certe quidem ita pierumque fiebat > nt a 

J>raerogativae fuflfragio reliquarum partium fuf- 
ragia non difcreparent. Vnde eft illud majo- 
re quadafm emphafi dif^um a Tullio pro PIanc« 
20. Vna -centurta praetogattva tantum habet au^ 
Boritatis y ut nemo uTiquam prior eam tulerit 9 
guin renuntiatus ftt . Atque binc ortum eft » 
ut certum aliquod optatae rei pignnsi vei omeoj 

fraerogativa paflfim diceretur : ut apud eundena 
. Verr. 9. Dedtt ei Tratrogativam fuae volun^ 
tatis . Et XV. Fam. 5, Cato fic fcribit : Si 
tmmpbi Praerogativam putas fupplieationem » 



§. V. 

De Cofnltforum^ tmpedimenffs^ 

Plurimis de tota comitiornm ratione ad id 
loci expenfis , nihil jam reliqui eft , nifi ut de 
eorundem impfdimentis nonnulla adjiciamus • 
Haec autem fuerunt ejufmodi , ut comitia , 
Vel antequam inchoarentux^ fierl prohiberent « 



De Comitiis. 117 

vel dum habebajitar , refcinderent 9 dirime- 
rentve . 

-I. Curiata qoidem 9 & Centuriata , quae 
aufpicato haberi oportebat , fi magiilratu per 
augurem captante aufpicia finiftrum aliquid 
incidiflet , in alinm diem rejici opas erat • 

IL Si vero , ipfis jam inceptis , vei etiam 
magna ex parte abfolutis , augur , aot magi. 
flratus aliquis y cui id fas julque eflet y obnun* 
tiaifet , tunc intermitti illa Aatim debebant, 
eoque pafio y ut quidquid adum foret , irri- 
tum duceretur . Ex quo perfacile captu eft , 
quare Cicero pro Leg. Manil. i. de femetipfo 
naec proferat : Nam cum ptGpter dilaiionem co^ 
mhmtm tet ftattot^ ptmus ttnturtis cunfiis 
Ununtiatus fum ^Jacile inteltexiy &g. Nimirnm 
obnuntiationibus tuncfadum fuit^ ut bisprae» 
torum creatio everteretor. 

IIL Comida autem tributa , utpote inaa- 
ipicato haberi folita , non omnibus , quibos 
cetera , aufpiciorum religionibns erant obno- 
sia : tantummodo fi fervatom de caelo foifle 
renuntiaretur , aeque ipfa , atque alia , aut noB 
adhuc inflituta dimitti , aut jam incepta re- 
fcindi neceffe erat. 

Itaque communis omnibns cQmitiorum ge** 
aeribus lex illa fuit , quam aflFert Cicero If, 
de Divia. 18. lOVE TQNANTE , FVLGV^ 
RjiNTE , COMITI^ POPm HABERE 
NEFAS . 

ly. Praeter autem jam memorata, quorum 
inaximum ad diruenda comitia crat momen- 
tum , alia porro quaedam fuerunt , quibus ea 
crat ad iUa diffQlvenda vis , ot ^e tamea 

pera^^ 



Il8 C A P V T IV. 

pera£{a jam effent , rata haberentur . 

la horum numero fuit morbus ab ipfa re 
Cemhialis di£lus y quo quiss inter comitia cor- 
riperetur . 

Adhaec tempeftas per comitioram tempus 
coorta. Hinc apud LiviumXL. 59, Praetorum 
tribtis creatis , comitia tempejias diremit . Pb- 
ftero die tres reliqui faEli • Vnde perfpicitpt , 
Dullam labem ex hujufcemodi cafibus pifTe 
creatis magiftratibus importatam • Quod certe 
ad omnes attinuit : nifi quod cenforum liaodo 
alia ab hac exftitit ratio y quandoquidem fi , 
altero eorum renuntiato ^ ut comitia dirime- 
TCQtur contigiffet 9 ejus creatio vitiofa habeba^ 
tur , cum ex vetere religione ( quam in de 
Ccnforibus aperiemus ) unus in republica .cen- 
for efle non poffet. 

Impediri denique comitialia negotik pote- 
rant cujuslibet magiAratus intercefTione , qui 
vel majore , quam is qui praeerat j vel pari 
poteftate polleret • Itaque conful quidem con-^ 
luli , praetori tum conful f tum praetor , o- 
mnibus vero tribunus plebis(cujus qualibet ia 
re maxime propriam fuit intercedere ) obftare 
poterat • Tribuni vero ipfius conata non ab 
aliis , quam ab aliquo ejus collega , perverti 
debebant • Harum autem, quae ad comitia at- 
tineant , interceflionum exempla non pauca a 
fcriptoribus produntur ^ ut a Livio VI. 35. 
XXVI L 6. atque alibi. 

Ad illud poftremo operae erit aaimum ad- 
vertere » magiftratus , qui contra atque augu- 
Tum difciplina y & follemnitatum religio ter- 
rct y crcareator ^ vitiofosy & viti^ $fe/atos dU 

€1 



De COMlTfiS. ii9 

ci confucviffe . Idque vitii obi innotefceret , 
niunere fe abdicare cos cogere follcmne fuit, 
Vide Livium VIIL 23. Ac de Comitiis tan- 

tum. 



C A P V T V. 

De Magiftratibus 

Romanis . 



QVoniam Magijhrl vocabulum ( a magif 9 
uti videtur, ortum) iis omnibus accom- 
'modatum per Latinos fuit, quibus fum- 
ma alicujus rei elTet procuratio , ut propter- 
ea Magijiros vicorum , pagorum y focietatum , 
coUegwrufn , & fexcentos pari ratione alios^ 
didos reperias; jure porro qui publicis geren- 
dis rcbus piac^ciebantur , Magiftratus dudo 
illinc nomine funt appellati . 

De his jam nos iingulis aduri , nonnulla 
priu^ad eofdem cothmuniter fpe^antia ex- 
pedienras • 

I. Ad hmores a populo confequendos duo 
potiflimum fnerunt , H non omnibus , qnibuf- 
dam certe reipublicae temporibus flagitata ^ 
Genus 9 & t^ietas^ 

Genus Qaidem, dum plebs muneram publi- 
corum ( u tribuQatBm, & aedilitatem plebe- 
jam eiLcepcfis ) cxpers foie , dcbait efle patri* 

ciwn. 



y 



llO C A P V T V. 

cium, Cujus tpnc demutn ratio haberi defiit, 
quando eadem iUa aditum fibi ad dignjtates 
interclufum dolens , & (ingulas fubinde vario 
conatu td femet pertrahens , univerfaram po- 
ftremo , praeterquam unius Interregni , parti- 
ceps fa£ta fuit ; ut jam exinde ad eas obti*- 
nend^ aeqiie plebeji , ac patricii , admitte- 
rentur • 

Attas vero tunc primum requiri coepit, cum 
pod leges Amales , five Annarias certa aetas 
cuique condituta magiflratui fuit. Hujus gene- 
ris leges plures latas compertum eft • Quare 
ad annum ab urbe condita DXXXVII. fcripfit 
livius XXV. 2. petenti aedilitatem P. Cor- 
nelio Scipioni obftitifle tribunos plebis , negan^ 
tes y rationem ejus habenddm tffe , aucd nondum 
ad petendum LEGrriMA ^ETA^ f[fet. Idcm 
porro XL. 44. ubi res A. V. DLXX- geftas 
exfequitur : tlo anm , ioquit , rogatio primum 
lata eji ah X. Vtllt$ tribuno plebis 9 guot anms ^ 
nati quemque magiflratum peterent caperentque. 
Inde cpgnomen familiae inditum , ut ANrJA-' 
LES appellarentur • Vbi quod dicit tnoc pri- 
mum ejufmodi legem latam y cum tamen aU 
teram fupcriore ioco ipfe prodiderit , id cum 
Sigonio & Pighio fac eo referas , quod Villius 
abfolutius aliquid.de tota re conAituem ; un- 
de & cognomen familiae , tanquam a fingn- 
lari minimeque aliis comrauni &3o , partum 
fit* 

Quotus vero vitae annus fuerit fingulis ma- 
giftratibus attributus , licet non inter omnes 
CDOiyeniat , fapienter tamen illi fentire viden- 
W^ V^ quaefturae capiendae quintum & vi« 

cefi- 



De MAGISTRATIBVS RoMAlflS* 121 

cefimum aanam (43) deftinatum faifle arbi- 
trantur, aedilitati XXXVIL(qood ipfum de 
tribunatu Intellige , quippe cum horum ma- 
neiDm ^ nt gradus ad luperiora fieret , altem« 
trum obire fatis effet ) y tum vero praeturae 
XL. Gonftat pono confularem aetatem fuiffe 
asnumXLIIL & cenfores difiatorefque e vi<- 
ii$ confularibus exftitiffe • 

Ab eo i^itur inftituto ingens femper cura 
fuit, ne quis ante leeitimam aetatem ad ho^ 
nores eveheretur ; nin tamen fi quando reipu-* 
blicae neceffitas , vel utilitas contra fieri juf- 
fiffet . Ea certe de caufa Pompejus tres circi- 
ter ac triginta annos natus , conful creatus 
cft • De qua re Tullius pro Leg. Manil. 21. 
%^^Ttxwif^o» inquit : yuid tam fingulare , 
quam ut ex fenatus confulto legibus fotutus con^ 
Jul ante fieret ^ quam ullum alium magiflraturm 

f i una 



(43) Qut de tetate decimus feptlmus aniius i 

Qtiaeftoria ita fentiunt , noa obtineri quaeftura ntft 

ea potiifimum ratione ni« viceiimo feptimo latidenx 

tuntur , quod Dio fenato- potuit .* quae cejte cft ea 

riam aetatem anno vicefi- de re aliorum fententia • 

nio quinto definiat , quae- *" Verum « ut ejufmod» 

llura autem aditum in fe- leK rata in republica fue* 

natum dederit > ut di^um rit , cujus ceteroqui ne* 

cft Cap.111. in de Senatui mo alius meminit , id ta- 

quare eodem k ipia anno men de coa£la militia ac« 

concludatur necene eft . cipiendum eil , non de vo« 

At enim Polybxus VI. luntaria eorum 9 qui quo 

S7. ne^t ulium magiHra- citius honores aifequerea- 

tum urbanum cuiquam «a- tur , cailra alicujus ducis 

pfcre ante licuifle , quam primo quoque temporc 

dena ilipendia confecifiet : confe£lari contendebant • 

itaque cum militaiidi ini- lu Lipfius ■ 4e MasiftraV 

tittm fuerit apud EonutAoi K^ j, 



/ 



112 C A P V T V. 

( una quaeftura excepta ) per Uges capm li^ 
cuiffef i Vere autem ille folutus legibus , tntu 
fcilicet annali , tum vero etiam Cornelia » 
quae per L. Comeiium Suilam lata fanxerat/ 
ne maginratus alia ratione , quam gradatim 
& ordine obtinetentur, ( App. Bell. Civ.I. ) 

II. Jam qui honores peticuri erant , poft 
ecli£ta comitia mmen profitebantur , videllcet 
dato nomine petitores fe declarabant . Hunc 
morem refert, quod fcribit Livius XXVI.iS. 
Diem comitiis confules edixerunt . Primo eafpe^ 
iiaverant , ut qui fe tanto imperio dijnos cre^ 
derent , mMlHA PROFITERENTVR . 

Poterat autem quis^ profiteri , vel per se 
praefens , vot per amicos abfens , modo ta- 
zneti , ut fui ratio haberetur , ante habita 
comitia adveniflet • Hinc nofcas licet , ouare 
Cicero IL in Ruil. 9. ita queratur : rrae- 
fentem eum ( Pompejum ) profiteri jubet , 
quod nulla alia in lege urtquam fuit ^ ne in 
his quidem magiflratibus > quorum certus or* 
do eft . 

Ad magiftratum vero, qoi comitia edixerat 4 
attinebat infpicere , num nomina profiten- 
tes ea eflent conditione ^ quam poflulabant 
Jeges \ nec modo ii , prout diverfa tulerunt 
faectila , aut genere patricio y aut jufla aeta« 
te , verum etiam fi integra fama • Etenim 
indignos rejici oportebat : in quorum nume^ 
rum refer etiam « fi cujus pater in poceflate 
hoftium contineretur . (Liv.XXVII. 21.) 

III. C^uorum autem nomina recepta a ma« 
•giflratu fuerant , ii toga candida induti ( unde 
Candidati di£li ) per omnes eos dies > qui co« 

mitiis 



De MAGlSTRATfBVS RdlUrAKtS. 12} 

xnitiis anteirent , prenfando , obviorum fcilicet 
manus prehendendo , tum amice quoslibet 
compellando , populi gratiam captare fatage- 

bant • 

Maximo ad idufui fuit Nomenclatorum cpe« 
ra: qui e (ervorum genere , cum univerforum 
nomina calierent , ea candidatis , ut falutare 
occurrentes fingulos nominatim pofTent , tem- 
pqre fuggerebant . Id fane eft , quod cecinit 
Fla^cus I. Epift. 6. 

Si fortunatum fpectes & gtatia praeflat , 
Merc4:murSERVm^ qui DJCTET NO- 
MINA . 
Eos propterea Fartores quoque appellatos te- 
flatur Feftus , quod, ut ait , clam velut IN^ 
FARCIRENT falutatorum nomina in aurem 
candidati . 

IV. Qui creati magiftratus fuerant , modo 
ordinarii elfent , non ftatim munus inibant j 
fed ex noviflfimo inftituto ( ut didum in dd 
Comitiis §. 2. ) Kalendis Januariis j quo me« 
dio tempore deftgnati dicebantur . Vnos cen* 
fores (ubito a creatione officio fun£los , coUi- 
gitur ex Livio XL. 45. 

Tribuni vero plebis ex peculiari qaadam 
lege IV, Id. Dec. partes fuasagei-e inftitne- 
bant ; qnod palam facit idem Livius XXXIX. 
52. Quem tamen diem fecutis temporibus ia 
Nbnas Decembres verfum fuitfe indicat Afco- 
nliis in Cic. Aft.I. in Verr.io. 

Omnes autem magiftratus intra quinque ab 
inito munere dies jurare in ieges debebant ; 
qaandoquidem , ut docet Livius XXXI. ^o. 
ma^ijiratum plus quinque dies > nifi fui juraf" 

Tc % J€t 



124^ C A P T T V. 

ftt tn Ugl$ , non lietbat gerefe» 

V. De difcriaaine , quod vulgo afferri folet, 
iater Magiftratus nuf/ares j & minores ; curu^ 
les y & non curutes ; urbanos , & provinciales ; 
ordinarios , & extraordinarios , nihil adjicimus j 
tum quod totum id faciie eft dignofci , tum 
vexD quod ia&a paiTun iimotefcet% 

i. L 

Z>^ Cottftdibusi 

Exafiis Roma regibus antio CCXLV. 
ad CoNSVtVM ftatim inftitutionem ventum 
e(l 9 in ^uos oniveria reipublicae moles inclir 
Baretur « 

I. De fumma eoram poteftate , primaque 
Bominum ratime ita Tuilius III.de Legg.j« 
iii^e^io imperio duo funto t jf^«f praeeundo 9 /i^k 
<i/Vtf«Jo , confulendo PRAETORES , i^DI^ 
Crj , CONSVLES afpelUntor . 

Eum Jtaque iUi in repubiica iocum ab ipfo 
fuae dignitatis exordio obtinnerunt 9 ut reli- 
quis magiftratibus anteirent; fenatum pro ar^ 
£itriO haoerent ; agerent cum popuio, legefque 
ad ' eum ferrent ; fenatus conlulta, populique 
l^ifla exfequerentur ; jus dicereat ; deleftum 
Biilitum facerent \ exercituc docerent : dd 
fummam domi militiaeque in gerenda repo- 
blica agerent primas* 

Haec vero tam^ ampla auftoritas cie in pla*- 
M r^iae dominatioms fpeciem evaderet 9 ita 
psovil^m eft 9 ut a^c aanui fpatii lerminoa 

exce<- 



Bp MaOISTRATIBVS RoMAmi^r f25 

excederet , & binis fimul eflet comniimis , ut 
vim poteftatemque alterius alter quodammodo 
imderaretur • Quod adeo cordi fuit , ut fi 

?iiando eorum alter fupremum dtem obiiiTet ., 
iatim atius in ejns locnm fubrogaretur > Co?^ 
ful fuffeSus (44) appellatus . 

II. Confulum miniftri^ atque Infigniai quae 
ipfa regum fnerant ^ haec recenfentur • 

I. LlCTORES PVODECIM CVM FASCtBVS t 

^nibus tamen virgamm fafciculis ille unus, pe^ 
aes quemerat imperium (qnippe cum alterais 
imperltarent menlibtts)utebatnr;?atfy7 ambo fafces 
taberent , dupUcatus term (regius) videretur 9 
prout loquitur Livius ILi. Sscvres vero,quae 
frimo initia fafcibus fuerant fingniis adnexae» 
tu non nifi extra urjbem adhiberentur ^ Val»- 
Tius Popiicola confut qnam jnaxime popularis 
exemplo fuo in morem indux^ . ( Dioayr, 
p. ^92, ) 

2, SCX2.A CvRviis : qnae a curtUy nt vu7go 
creditnr (vel ex Mazochii fententia> a Chaldai-. 
€0 pip Kmn 9 qnod item cumm denotat ) 

C44> Pofi everTam rem- tionibas tMz confulum pa- 

publicam alia omtiino a .ria aliis deinceps fubroga* 

veteri fufftBorum copfu" rentur . €erte fub 'Com« 

fum fatio fuit. Haec enim modo quinque U visint! 

appeUatio tunc temporis confules exflitifre in unuia 

iilis adhaeiit 9 quos uno annum tradidit Lampri» 

eodemque anno 9 poilquam dius in Comm* 6. 
primi X df£li per eam ae- Hric autem moaendmn 

tatem C9nful§s ordinefii ]) illud eA 9 cum rrs fic Im« 

fempubUcani aliquandia beret 9 Ordinariorum» noa 

adminiilraverant , creare autem SuiSectorum , nomi. 

inde Imperatores folebant. nibus annos fuiCe conli'* 

Quod ita nonnuflquam fa« gnatos 9 iicet & hi poilre> 

ctum 9 ut itcratis crea- mi Failis adftriberentur. 



n^ G A F V T V. 

nuncupata idcirco fuit , quod currui iinpo«^ 
nebatur^ ut magidratus , qucram eadem erat, 
quique propterea CuruUs difti, eam infidcntes 
per urbem veherentur . 

Ex ebore , eoque caelato figillatoque, fait .' 
Hinc lUud Flacci L Epift.d. 

Cuiltiet htc fafces dabit , eripietque CV^ 

RVLE 
Cui volet importunus EBVR^ 
Et hoc Ovidii IV. de Pont. 9» 

Sigrta quoque in Sella mjfem fotmata 

CuruU , 
Et totum Nimidae fculptile dentis opus. 
Incurvis autem fufFulta pedibus , formamf 

Juam hic denarius ( apud EzechieL Spanh, de 
'raeft. & Vfa Nuau Difl; VL ) exhibet , ' 
|rae fe ti^it • 




^. ToGA praetexta : cujus tota Jn eo 
pofita erat ratio , ut imam or^m purpureus 
limbus ambiret, 

4. Scipio EBVR1MEVS, feu Sceptrum ; cujus 
lA apice aquila infidebat. Quod autem opinati 

non- 



De Magtstratibvs Romak«* XVf 
nonnuUr funt, prifca aetate tantumBiodo trium* 
phantes confules id infigne gedafle , fub Im« 
peratoribus vero quotidie , boc quidem a ve- 
ro credimus abhorrere • Etenim Dionyfius 
p. 195« & feq. inter regia oraamenta hoc 
etiam , quo de heic agitur 9 humerato , tum 
fubdit univerfa ea (praeter coronam auream, 
togamque pi£lam ) ad confulum ufom deve- 
miSe • Itaque cum ex diligentiflimi fcriptoris 
teAimonio indifcriminatim cum reliquis infi* 
enibus Scipio eburaeus confulibns conceffus 
luerit y nulla fat probabilis caufa apparet , 
^uare illi nooy item ut alia^ hoc qupque afli- 
^be ufurpafle dicantur« ' 
' IIL }am quo die confnles initnri magiflrsH 
tum ejrant » prjmo mane lenams populufque 
frequens eos adibai, praeflitifque domi officiis 
inde eos follemni pompa (45) in Capitolium 
'deducebat . Ibi fingulis illi bubus facca Jovi 
feciebant» Vid.Liv.XLI. i8» 

^om ienatum habebant,ac prlmnn cmnium 

F 4 de 



C45) flan* fane . pcm- tAT. AVG. M. 1. e. /<//« 

ptm aetsite Principum , ftottffus confulatus Augu* 

ubi de ipfis confulatum fli noflri . Hinc & Clau- 

ineuntibus ageretur , PtO' dianus Paneg. I. ad Hono* 

cefsusyh: Jhrotodtndi voca- rium confulata tertio iofi- 

bulis defignatam non raro gnitum .* 

fuiiTe conilat . Itaque in • . • PROCEBB fttundii 
quodam nummo Cbnftan- Jllitihus • 

tini M. haec legitur epi- Cbfervavit jam haec Exe* 

graphe .• FELIX PROCES- chicl Spanh. de Pracll* 

SVS COS. VI. AVG. &c. ct Vfu Numiiin. BiifcrCf 

Tn altero autem Maxentii: VIIL 
f £L. PROCESS* CONSV- 



llS € A > V T V. 

die indiceaclls feriis Latinis (4^ referebant^ i 
quippe quae certum deftinatmnque diem n6n 
naberent ; quod nofcitur e Livii locis XLJ. 
10. & XLIV» 19. Id autem primae.confula* 
ris relationts genus prae se ferunt difla Tul- 
lii poft Red. ad Qpin 5. KaUndis vero Jan. 

F* Lentulus confuL • • • • • fimHl ag 

VE SOLLEMNI RELIGIONE RETVLIT^ 
fiihil humanarum rerum ftbi prtus 9 quam de me 
agendum judicavit . 

Hoc fane pa3o munus aufpicati .novi 
.€Onfules annum aperiehant ^ fafiofquerefetubant^ 
Bt inquit Piinius in Paneg* cum jam inde anr 
mus eorum nooumtms deilmaretur • 

IV; 



<40 FAias Latinal a Iis autem feriis quatrt^ 

^LVII. int|(iilratsbus po- duaoum Jovi Latiali facrx- 

yii^oruin Latii una cum ficium fieri fueviife iiquet. 

Homtnis' quatrtduo in Sed ct cacfarum hoftiirttmr 
tnonte Albano celebra» . carnem its , qui adcfTeQty 

ri mos fuit • Eorum die- diilribui folitam oftendit 

4rum priraum inftitutt Tar* in primis Liviana narratxo 

quinius Supcrbus, ppftquam XXX U. i. FtriaB Lattnae 

cum Latinis iniit fo^us 9 Ventificum d§ertte inftaU" 

prout ircfcrt Dionylius p, fatae funt^ aued hgafi ak 

^so. Alterum deinde adje- Ardea ^uefti in fenatu 

cit populus 9 obtenta eje- erant , fibi in mente Al" 

'His regibus libertate. Ter- hane Latinh earnem , «f 

tius porro additus ob aJfoUt ^ datam non ejfe. 

plebis e Sacro monte , Totum vero id Latina* 

quo (cceflerat , reditum . rum follemne hatiar fuiiTe 

Quod utrumque legitur nuncupatum , eruditoruni 

apud eundem p 415. nonnitlli crediderunt « ad- 

Q.uartum denique acceiBfre vocatis in fuam iententianf 

ex concordfia inter plebem duobus C baiid fati& tamen 

jpatrefque a Camillo di£ta- certae fidei ) teftimoniis 

tore refiituta auftor eft Macrobii I. Saturnal. i6* 

^lutarchus in CamilL et TuUii IL ad Q.Fratr.4» 



\ 



IV* De provinciis^ qtms faepe eonfales vix 
inito magidratu fortitos inter se fuifle 9 aut 
comparaflc legitur , eas exploratom tibi iit 
bellicas fniflTe procurationes , per eos certis in 
locis ex fenatus au£loritate gerendas ; quas^ 
pleramque per fortem , nonnonquam ex mu- 
tua confenfione fibi iingulas vindficabant • Ita 
»pud Livinm XXX. i. Cenfuermt pattes y ut 
confules tnter fe compararentj fortirenturvej uter 
Bruttios adverfus AnnibaleTn/h uter Etruriam ac 
Limrtff provinciam haberet • Tum non molto 
poft r Sortiti deinde provineias * Caepioni Brut-» 
tii f Seruilio Etruria evenit • Aiia ii genus 
exempla paffim fe fe prodent . lilnd autexxi 
huc coDjicere operae fuerit, non fere confuii- 
bus in provincias exire fuas , nifi a£lis fsrus 
Latinis , licuine • Adi Liviuni XXII. t. 

V. Ad annumabU.CCCCLXXXVIir^ 
non ex aliis , quam e patriciis , confoies 
fnnt creati • At mnltis ea de re exortis ante 
fedatiique contentionibus , eo tandem anno 
iternm ardente certamine de confuie plebejo 
creando conoeifam plebi fuit (Liv.VIt^z. ) 

§. IL 
De Cenforibusl 

^ CenfettcB popuH munus a Servio T*uUio 6i-' 
ftitutum obitumque y ad coninles exa£lis re^i- 
lus delatumfuit . Vemm cnm hL qui plunes 
4B& perfiia^ foenuil ^ perpetni;» deffuua occa:« 

F j pa^ 



I?0 , C A P V T V. 

pati beUisiam cenfuiagendo pares non eiTent» 
quem tamen incenfo diu populo ultra dif!erri> 
9 re non videbatur ; id confilii captum efl , 
ttt proprius ad hoc olEcium prae(tandum ma- 
giftratus exinde crearetur. Ita anno CCCXL 
fafli primum bini funt CENSORiES. ( Liv.IV* 
8. ) Quorum audoritas ex hoc fane quam le- 
vi initio orta , in ingentem porro amj^litudi- 
nem fuccrevit^ 

I. Primum itaque eorum fuit , populum 
ceniere^ fcilicet fingulorum civium bona, ae- 
tatem » (bbolem ^ familiam in tabulas refer- 
re (47) r ad hoc novas tribus , ubi ab aa£la 
muititudioe opus foret^ vet^ribus addere^ tem- 

pla> 

C47) JJumma agendi «<n* ri neluefit , tpfum fihi li» 

fuf > tanqium utiliifiiiiae hertatetn abjudicajft : cum 

lei , cura erat, quippe qui rfApfe libertas , ut alibt 

id vt\ inaxifnum emolu- dicetur , invlto Romano 

nientuip afTcrret , m per civa per populum auferri 

•lim in tabuhs relatae non poiTet. 

univerfjee reipublicae vires Praeter autem cenfum 

imo veluti intuitu confpi- urbanum alius fuit In Ro- 

^iendae- ^arentur . Quar« manis provinciis peragt 

^n (ncenfis^ qui illnm fci- foiitus . JDe hoc gene* 

licet fubterfugiffent , ea re TuUius II. Verr. itf. 

fuit ab ipSus ali^lore Scr- Cenfue , inquit , qui ifto 

vro conftituta poena % ut praeure Junt habiti , «lOfi 

vinOi caelique virgistrans fetvaturum fc Metellus o» 

Tiberim Teaderentur^ te^e ftendetfls ^ Is vero provin* 

rDionyiio pw aai»^£xpertcs cialis cenfus eo fpe^abat, 

igit^r illt iiberiatis fie- ut tributa in capita pra 

^nt , De qua re itt Cxce- facultatum mo^ulo impo- 

jrc fro A. Catc. 34. €um tJerentur . Huiufinodi fane 

incemfum { populus ) wn- ex commiint fentemla fuit^ 

dit y hoc iuditat: cum is^ iquem Auguftus > nafrante 

dieti in fervituto jufta fue^ luct 11. I. (ub SALVA- 

fit , ^enfm lihfetm , eum^ TORIS VtVm JWkri jufr 

§m €»m Mif ijfit^ iinijft^ tl ». 



De MAGrSTRATlBVS ROMANf^; I^I 

pla, vias, ik)ntes, aquarutnr daftos , ki^ae ge- 
nus alia farta te£la tu6ri ; veftigalia exigen Ja, 
opera publica facienda aut reficienda , eqoos 
curules praebendos (48) , necnon cibaria ad 
anferes (49) in Capitolio alendos, locare (50). 
Jam porro , qaod maxiroum cenforiae po- 
teftatis momentum exftitit , ad eos pertinuic 
civitatis moribus advigilare, & qnidqaid ufpiam 
a redae difciplinae norma alienius deprehen*' 
deretur, in id inflidis ignominiae notis ani« 
madvertere : qua de caufa etiam Magifhi mo^ 
fum fuQt nuncupati • Crimiua aotemj in qnae 

F 6 (oani 

^ C4t^) M?minit Eoruin ^ C$o) Hae qnUm toc«« 
XJvius XXlV* iS. quem tiooes ad haibm iintTeriatf 
locum non muI:o poil pro' fiebant . A qua eft cauia « 
ducemus . £z Feilo au:em quare , eum de iis ferm» 
Equi curutes erant quadri" eft , hafta^ non raro vo* 
galtt • Quarc illi , qiio- cabuluitt a fcriptoribus 
Tum curam gercbant cen- uiurpetur . Ita apud Lt« 
fores , fuiile creduntur , vium XXIV. 18. Cum rr«- 

J|ui magri^ratibus publico fires ck inofigm Mrarii 
umptu veliefidis preebe- fi /am Ucaticnihws stfii* 
rentur. mirgHi atdium faerarmm 

(.49) Cetebre t^ , quod tmendafum , emrmliumifmm 
Livius V. 47. aliique vul- ijmarum fraehcmdcrum^ ag 
p> de Capitotina arce pcr fimil/um his tsrum : e§m* 
anferum clangorem a Cal- ventre a4 sos frefumtss , 
lorum impetu icrvata mt* qui HASTJE hufus gemt», 
tnoriae prodiderimt. Atque ris affueveramu Et XXXIX, 
inde faaum*» nt , veluti 44- Quas ieeationes maa 
Ipratiac referentdae ergo , fenatms ftstihms tTjaerf^ 
m\ cenforibos , cum ma» mis pmiiitamarmm' viSmt 
Bus occiperent^eCe deberet imdmei , (Sr j|r smtegro lo^ 
potios priufque , quam nt tari fuffijfst t temferes ,' 
pro anteribus^ ibi commo- edsSt fmmmotis ak HA'^ 
rantibus cibcria publice JTJi quiimdifisMti frsorem^ 
locarent. Plutarck Quaeit loeatiomem erams^^ tmni^ 
Rom. S7, Plin X. ai. aadem familmm imminWS 
.dv. j^l^ Apfe, J^MJ. 2^ frtsiif ioiavtnmi^ 



IJi ^ ^ C A t V T V. 

fiiam illi auftoritatem imendebant y non ea 
qoidem erant , ^uae praetores aliofque magi- 
firatus habebant vindices , de quibus loco luo 
(ermo erit > fed leviora quaedam, quibos ptt-> 
blicarum legum fan£litas non penitus atttn-- 
tari viderctur : cujufmcdi fuerunt, fi quis vi- 
»eam agrumve fiium filvefcere paflus cfTet (GclL 
IV. 12. ) ? fi cui equiti ftrigofior haberetttr 
cquus , quod impolwae crimen didum (^^^* 
ibid. ) ; C qnem in tuenda republica delidio- 
Cus csiffe appareret ( Liv. XXIV. 18. ) ; at- 
que alia his fimilia; inter quae tamen ornnia 

Sraccipuum non bene praeftita jurisjurandi fi^ 
es locum obtinui^ ( Cic.IIL Off.ji. ) 
Notae ▼ero , quefe ad haec caflfiganda uter 
kantur cenfores , diverfae pro diverCs civium 
ordinibus fuwunt. 

Itaque fenatorcm quidem , qni deKquifict» 

wcitando feirattl ptaMribayit , eaque ratione 

fenatH moveiant . Hoc pa9o apud Liviuni 

XXXIV. 44. Cen/ores .... tres omnim f^ 

TERIERVNT. 

Equitcm autem > equo publico adempto > 
ad plebem amandabant . Ita , ,eodem referente 
XXIV. 18. His . . . . EQn ADEUPTlt 

qui tublicum equum habebaiit • 

Plebejum dcnique tribu movebant , cx ho» 
neftiore in minus boneftam rpjidcntes . 

P)rae his vero longe gravior poena ™^ >. 
aec in plebcjos modo , fed & in cquites , oc 
in fcnatores irrogari foliu, qua quis ^Aetaiius 
jiefet \ cuJHS vi omnibus ille civitatis jiiribui 

privabatir , nA boc taatttm , at a» ( ^"^^ 



De MACISTRATfBVS ROMAKlS. I^:f 

appellatio derivata ) idque etiam aliquando 

audum , confueti tributi nomine perfoiveret» 

Obiicit rem totam Livianus hic locus IV.24« 

Cen/ores aegfe paffi , Mamercum , quod magu 

firatum poputi Romani minuiffet^ (fcilicet qniiK 

quennalem antea cenfuram , quod mox vide* 

bimos, coarSaflTet ) tribu moverunt , OCTV» 

PLICjfrOQVE CENSV AERARIVM FE- 

CERVNT . lidem porro aerarii , quoniam i» 

primis fuSragii jus amittebant i etiam in Cae* 

fitum tabulas^ refati dicebantnr ; quandoquidem 

Caerites olim municipes Romani fa£li, fuffra» 

gti jure donati non fuerunt. (GelLXVI. i^.> 

Vnde & hauflum iilud Horatii L Epift. 6» 

Caerite etra digni . 

II. Hinc jam fatis patet ^ quantst cenfores 
poteftate poUerent ; praefertim vero cun» 
praeter reliquorum omnium magiflratuum 
rationem fuum toto noa mixras quinquennio 
munus adminiflrarent* 

Id aiitem omnko firtt in eauia , qMmebrem 
nt eorum nimiae, fi minus juris amptitudini> 
at imperii diutumitati modus imponeretur, le- 

f;e Aemilia ( de qua Livios loco paulip ante 
audato ) a Mamerco Aemiiib di£latore A« 
V. CCCXX. lata » cenferia dignitas intra 
duodeviginti menfium ambitum conclufa^ 
fuerit .• 

Per hanc tamen legem novatum deeo ni- 
bil eft , ut fingulis quibufque quiiiquenniis > 
^ttod antea fervari oportuerat y cenlbres crea* 
tentur . Quapropter aetatibui inAitutum illud 
confecutis, poftquam annuunEL & femeftre cen^ 
Auae fpatiuna expletuna fuerat> ssliqoo ad quin.» 

queai^ 



f 54 C A p y T V. 

quennii eYitam intervallo nuili erant in teipvi^' 

blica centbres. 

Non folam ver« Aemilia lex y fed etiani. 
Marcia in eum honorem , cujus fplendor vel 
confulari major mirum quantum in oculos in- 
currebat , aliquibus finibus coercendum intea- 
ta fuit • Haec nimirum fuafore Marcio Cen- 
ibrino , cum effet cenlbr iterum , perlata ca- 
vit , ne cui eum magiftratum bis capcre lice- 
ret. (Plutarch. in Coriol. ) 

III. Bini , perinde ac conliiles , debueruut 
efle cenfores; atque ea quidem peculiari cm- 
ditione , ut altero eorum defunflo, alteri ma- 
giflratus illico abdicandus effet ; fiquidem alium 
in demortui locum fubrogare retigioni erat • 
Id confuetudifiis jam dntiquitus obtinuit : ete- 
nim cum anno CCLXV. mortuo cenfori fuf- 
feStn^ alius fuiffet> tum vero per illud luflrutn 
Gaili Romam cepifTent , eiufmodt inde fufTe* 
flio habita femper omincfa fuit - (Liv.V.5'1.) 

Cum ipfis porro confulibus communia dua 
habuere cenfores infignia , Sellam cvrv« 
lEM , atqueToGAM praetextam ^ dequi^ 
btts iam fupra di3nm fatis* 

IV^ Ccm appeteret tempus y quo cenfore^ 
magiflratu effent abituri , opera publica, quae 
integra praefiajQda locaveraot , /arta te£ia fx#« 
gebant • 

Adbaec populum c^febant > fuafque notas 
noxiis inurebant. 

Tum eomm alter, cui forte obtigiffet , in 
campo Martio luflrum condebat , videlicet po- 
fxx\\xm Suovetaumibus i fuem, ovem, taurum« 

^ue iounolaado iuflrabat j «(«ifaettt^me a Sct^ 

vlo 



De Maoistratipvs ROMAKIS» IJ^ 
vio TuUio totius rei invcntore profefla , ut 
videre licet apud Livium L44. In qua tamei» 
e re fuerit advertere> noo femper perado cen- 
fu lufVrum fuifle conditum : quod , fuper cete^ 
ra antiquhatis monumenta ,. patefaciunt verba. 
ejufdem fcriptoris IIL 22. Cen/us oBus^ eo an* 
m . LVSTRVM propter CapitoHum captum > 
confulem occifum , CONDI RELIGIOSVM 
ERJT. 

Deniqne , poftquam cenfbres in leges fura- 
verant ( quod in exitu magiftratuum fieri fo« 
Utum } ad aerarium afcendentes, eorum, quos 
relinquebant aerarios , dabant nomina r cujus 
innitutt non vulgare fpecimen proponit Livius 
XXIX. ^7* ubi etiam cetera , quae extrema 
hoc loco edidimuS) fe fe praebeAt» 



§. iii. 

De PraetQribuSm 

Cum Praetoris vocabulo ea fubfit notiai 
ut quicunque praeeffent , iis re&c ac merito 
aptaretur , hinc plures fignificari per ipfum 
confueverunt • Quare donati eo fuere aomine 
tum coniules, quod fupra palam faflum^ tum 
diftator , uti paret per Livium VII, :?• tum. 
quicunque magiihatus exercitum duceret , ex 
quo & Praeterium tabernaculum imperatoris 
vocatum y & ipfius comitatus Cohors praeto* 
ria ; tum denique quisquis ;ilicui muneri eflejt 
praepofitus ^ qao pado afud Cruterum la* 

fcripr» 



ijtf C A r ▼ t^ V. 

icript. P« 31^» l^itur : P&aetor SApRiS 

VVLCANI. 

Veram pecDliari dem iare propria eoram 
magiftratuum hQz, frajufmodi nomenciatura 
eft , quoram hoc loco rationem poteftatemqae 
perfequt ipfo rerom ordine jubemur. 

I. Itaque aatio ab U. C. CCCLXXXIX. 
induftus primum in rempublicam ' is magt-« 
ftratuseft , Praetor vocatus:quem novum 
honorem quaefivifte fibi patricios prodit Livius 
VIL I. pro cmccffo pfebi altero con/ulatu . Ce-^ 
terum non is temere inftitui vifus , utpote 
juri dicundo deftinatus ; a quo oHicio fungen- 
do confutes , quorum actfiuc fiferac , perfaepe 
bellornm curh avocabantur . Atque haec qm« 
dem praetoriae majeftati? origo fuit. 

Tum centum & viginti circiter poft annis 
priori illi alterum addi placuit^ qut jus inter 
cives & pcregrinos diceret , cum ob peregri^ 
noriim frequentiam unus jam fatis omnibus 
f acere non poflct . ( Li v. Epit. XIX. ) Atque 
ts quidem Prgetor peregrinus audiit ; cum aU 
ter ille Praetor urbams , necnon mofor » & 
honoratHS^ diceretur • 

^ Jam vero , Sicilia & Sardinia m provii^ 
ciae formam redafiis ^ binos exinde afios crea« 
ji vifum ; totidemque praeterea ^ poftquant 
iubafiae Hifpaniae fuerunt : ut ^flent , ^ui 
quotannis ad quatuor bafce regendas provm* 
cias proficifcereRtur • ( Pomp. L r« D« tit, 2« 
t;2. ) Hinc pro diverfis reipublicae aetatibus 
diverfum praetorum numerum Livius objicit^ 
Ita Lib.XXIIL30^ ad annum urbis DXXXV. 
jiaec adfcribit : Pruetom ^ Q, Fulviu^ Flac- 



De Magtstrattbvs Ro&rAKis. i^ 

eus • . . urbanamy M.yalerius Laevims pe- 
reprham /ortam m^ /uri/di(iione habuit • Ap^ 
Claudius Pulcher Siciliam^ Q. Mutius Scaeva* 
la Sardimam /Qftin /unt. Deinde Lib.XXXIL 
27. de rebns ad anaum DLIT. fpedantibas 
ageas : Sex praetoreSi inqnit, jNo anno primum 
creati , cre/centibus fam provinciis , G" latius 
pate/centt imperio • • • • • Vrbana Sergio , pe» 
regtina furi/diilio Minutio obti^it . Sardiniam 
Acilius , SiciHam Manlius , Hi/paniam Sem^ 
pronius citeriorem , Helvius ulteriorem eji /or^ 
titus • 

Cvm aoteni confihutae poftea fuident qiia-' 
tuoY Quaeftioues perpetuae ( quanim initiuna 
memoratur a Tullio In Brut. 27. ) de Repa^ 
tundis j de Jlmbitu y de Majejjiate ^ Sc de Pe^ 
eulatu , ita fcilicet , nt ipfae 5 quae badenns 
nnliis xertis quaentoribns addidae fuerant » 
Jtr alibr enticleatias edifferetur , fuos bde fin* 
gulae perpetno haberent ; tunc demnm yerfa 
eo res eft ^ ut univerfi Praetores totum atw 
.qium in urbe manerent > ex iifque duo veteri 
more jus dicerent ^ ^uatuor reliqul ejuGnodi 
quaeftiones exercerent ; poftmpdum exafio aiv« 
jiuo curfu in provincias , quas fors dediftet ^ 
abirent • 

Vbi vero Lr Sulla quatuor al^as qtiaeftto« 
nes perpetuas adjecit ae Faffo y de. Sicariir 9 
de Parricidis y &, de In/uriis y quatuor nmul 
addidit Praetores • (Pomp. I.i. D. tit»2. 1.2.) 

Per Caefarem porro crevifle illorum nume- 
rum ad quatnordecim , tum vero ad fedecim, 
auftor eft Dbp.237.&feq.(2uod quidem iiobis. 
non tanti eft : neqjoe illud majoris momentf:» 

qucd 



tjg C A P T T V. 

qQod idem deinde numerus pluries variaverit^ 
▼el pcr Auguftum ad decem iterum redaftas^ 
Tel per alios multifariam immutatus. 
• 11. Ex diSis jam apparet , Praetorom ar- 
bani , & pcregrini propriam fuiffe JurifdiElio^ 
Tiem , quae circa privatas controverfias verfa- 
batur \ rcliquorum vero Quaeftionem , quae ad 
vindicanda Griraiua pertinebat . Haec nihil 

Suidem, in quo immorari debeamus^ objicin 
taque de illa tantum -, quae neceffe fuerit , 
attexemus , fufius ex iis aliqua in de Judicys 
explicaturi •* 

Tribus quidem illis tota Jurifdiftionis vis 
contincbatur verbis Do^ Dhroy jlddico. Quae 
ipfa fpcftavit Ovidius I. Faft. 47. cum ced- 
nit : • 

ItU nefajlus erlt , per quem TRIA VER^ 
Bj( fitentur : 
Fajlus erit , per quem tege ticebtt agt . 

1. Dabat nimirum praetor i\ aflionem, co- 
piam fcilicet iitis in alium intendendae: 2^ ;a- 
ilices , qui caufas cognofcerent difceptarentqnftr . 
3«. yindi^ias , per quod adjndicaticMum genotf 
nduciaria rei controverfae poffeffio aiteri liti- 
gatorum afferebatur : 4^ boriorum poffeffionem. 

2, Dicebat jus, quod & ex legibus, & ex 
edidlo fuo ( de quo raox ) reddebat : netnoa 
fententiam , eandem nempe a judice per se 
caufae praepofito latam , quam ipfe poftea 
pronuntiabat • 

' 3. jiddicebat bona , & poffeffiones , quibus 
ex prolata fenteQtia deberentur ; & ipfos non- 
Bunquam debitores creditoribus , ubi ilii foL 
TCndo non effe^t. Itaapud TuUium proFlac. 

20. 



De MAmSTRATlBVS ROMAKlS. %^9 

ao. Gim Judicatum non faceret , ADDICTVS 
Htffntppo y &' ab hoc duEius eft . 

IIL EdsEtum porro , fortnula jMm dicuncii 
fuft i qnam praetor urbanus magifhatmn inien? 
proponebat • ^o fane continebatar modus ra» 
tloqQe , quam fe iite iingulis in canfis fecu« 
turum profitebatur . Quod quoniam non ultra 
valebat , quam quandiu ejus aufior praeturan» 
gercret y idcirco Lex annua dicitur apud TuU 
lium !• Verr.42. ubr & fubditur: FinejnEdi" 
{te pratteris- afferunt Kalendae Januarii . 

£x ipfo autem urbani praetoris* edido cre« 
ditar & peregrinus jurifdidionem fuam obiviH 
fe ; qaippe qui nufquam apud veteres legatur 
pccaliare edi3um emififTe* 

Cum vero faepe praetores aliter, atque edi« 
xeram 9 res gererent , lege > Comelia lata 
a C« ComeHo tribuno plebis provifum eft > 
ne unquam eis ab edi£lis femel propoiitis H- 
ceret abfcedere* 

- Poftremo , Hadriano imperante 9 ac plan^ 

iplius au^oritate, eximii autem illins memoriae 

lOTeconfolti Salvii Juriani opera, e fuperioribuff 

praetorum edidis unum confiatum efl EdiSum 

perpetuum , ad cujus normam non varia exin-» 

de juris dicundi ratio conformaretur » 

.' IV. Jam loci genus five juriOifiioni , five 

quaeftioni exercendae attribntum , diftum T/u 

bunal effi : quale prhnum Romutus in confpi. 

cua admodum parte fori confiituifTe dicitur a 

I>ionyfio^ p. 99. Plura vero afia deinceps a<f 

multipliciurn judiciorum ufum exftrufia funt* 

Ex his Tribunal vetus, ipfum fortafle, quod 

excitavit Romulus, ad Puteal libonis (dequo 

aftum 



140 C A ? ▼ T V. 

aftnm nobis Cap.L §.j. rt.ii.) fuifle wirou«r, 
Certe Flaccus nc de ruteali ipfo loquitur, ut 
jarum , aut vix nihil ab eo praetoriae pote- 
ftatis fedem abfuifle fignificet 5 cum quodam- 
modo alterum pro altera poner^ videatur . Ita 
II. Sat. tf. 

Rofduf orabatj ftbt adtffcs ad Puteal cf0s. 
Et I. Epift. 19. 

• • • • Forum^ Putealque Lib$ius 
ItSandabo ftcch. 
Celebre etiam in ibro fuit Tribunal Aure>. 
Jium : cujus mentionem facit Cicero poft RedL 
ad Quir. 5. & alibi. 

In BafiUcis porro, qnas ad judicla cnm prk 
xnis peragenda paratas diximus Cap.I,§.6* fos 
Tribunafia erefia erant . Quae BalHicae, qua- 
mm ibi tantum quatuor circa forum vetus ftai^- 
tes memoravimus ^ cum non paucae omnino 
In urbe efliait , ut patet ex earum recenfione 
P. Vi£loris ; hinc vides , quam multns , quam- 
^ue aprus quibnfvis caufarum generibus excH 
piendis Tribunalium numerus exftiterit. 

Erat autem Tribunal , Suggeftus inmxk^ 
tam figuram ( uti ex defcriptione Vrtmviana 
V. !• elucet ) conformatus , plnribus exftni- 
ctus gradibus , ejufque amplitudinis , ut noa 
exiguam caperet muhitudinem . Ibi praetoris 
fella curalis locabatur : utrinque autem difpo- 
fita fubfellia erant , quae ( ubi capitale ;udi* 
cium ageretur ) partim judices , partim accu- 
fatores , teftes , reufque , parrim vero ettam 
accurrens turba occuparet . Hinc Cjceio pro 
Rofc. Amer.5. Heic in foro^ inquit, ante Tri" 
Jkunai tHum , M^ Fanni , attte pedes vefiros , 



De MAmSraATlBVS RDtfAHTS* I4t 

jHdices , inter ipfa SubfMia c^edes futuUt fint. 
£t ibid. (5« Quorum aherum fedcre iu aecufato^ 
rum SuifeHiis video (51). 

Quod vero iis qooque f qui ad judicitun OQn 
pertinerent » datus locus in fubfelliis iuerit » 
luculenter indicat Cicero de Clar. Orat. 84« 
Vela autem) quod legitur, ad arcendum muU 
titndinis confpectum tribunalibus praeteadi Ib* 
lita , vetuftioris Romanae antiquitatis fuilfe 
noa depreheaditur (52) • 

lilwl 

Csz) Non alinQde or« a metore datt in fuif 
tum Sukfilliofum iiofliica reddeadis iudiciis utebaa» 
&c credfts , quam tx eo , tur . Exiftimatur auteim 

3[tK>d iedes depreffiores ef- fuifle haec prioribus illit 
eot ^ qua ratione kae i* breviora eo ufquet ut ttnuii| 
pCae Graecis y^^ifpm modo homiaem poiTeiit 
di£lae • ObloRga autem ea capere . 
feiiffe , fcamnorum ooftro- , J»"? vcro e diais videi 
Tum ad fedendum compara- bujufcemodi ftibfelhoruifj 
torum inftar^planum fit plu- gcnera tum publicis » tum 
ribus fcriptornm locis, quae privatis judiciis prtefto 
tuc conferre necefle non eft. "»«& . Eaque de caufa Ci- 
Atque «cjufmodi quidem xeroni XIII. Fam.io. Pif» 
fubfellia pofiu in tribuna- fiius $n VTRJSSVB SVB^ 
libus crant, tum ubi quae- SBJJJIS dicitur , ^ni o- 
^iones exercebantur , tvm peram utrique iudicioruA 
ubi judicin centumviralia generi navaverat. 
C de qMibus in de Judiciis CsO Hujus quidem mo» 
dicemus ) »b«*>*o*u' » "" '** P^"'* exftant monu- 
trobique a judicibus po- tnenta , at per fequiorem 
l:iflimum occupata . aetatem (uppeditau . Ita 

Verum & alia extra tri- in .Aftis S$. Claudii ft 
bunal ad rem quoque iu- Afterii apud Baronium 
^eiarjam pertinentia ex- an* 185. num.8. Lffiat imm 
ftitere fubfellia , quihus trogrtffut OBDVXIT VB* 
vel in foro , vel in aliqua LPM. : foft omomt ix ta» 
ba£lica tribuni , aediles , Mla rtcitavit ftnttmiam • 
triumvirl j nc«|^ jiidiscs Atquc in ratooc S. po» 

ttm» 



142 C A P V T V. ' 

Illud pono animad\rerti quoque digntim ia 
hoc genere fe ofiert, cutn tribunal e folo al^ 
tius elevaretur, ex eo manaffe, ut binae hae 
formulae Fro tribunali , & De plane cogno/cere 
inter se opponerentur • Hoc enim poftremurn 
fuit 9 cum praetor extra tribunal , non e fu- 
periore , fed ex atqm loco ( uti loquitur Ci- 
cero III. Fam. 8. ) (cilicct in plano ftans , 
aut in via de levioribus negotiis , quae cau- 
fae cognitionem non poftularent » deceme* 
bat. 

V. Gum jam fatis per nos praetoria decla- 
rata luit munia , duo tamen adhuc praetoris 
nrbani propria reAant adjicienda. 

Primum igitur ejus fuit , confulun;, ab(en<- 
tium partes in utbe agere. Significat maaife- 

fte 

« 

iTicti, quam ad ^iem XIX, ffofius aimQii • 

Maji Kalendarii marmorei Is autem velonim oIh 

Keapolitanae Ecclefiae Ma- tentus gravioribus tantum 

zocHius illuftravit : Patri- caufis adhibebatur . Qua* 

tius dixii : Juhe , o Con- re Bafilius ep« 59. «d £u« « 

fularis , attoJli Vila , «f ftath. Principts , inquit , 

tmms txaudiant . Cutn^ue mundi kujus quotits reum 

eonfularis jujfu Vela alier ali^uem morte funt damna' 

vata fuijfent , multitudo turi , AODVCVST ^B- 

locum eomplevit . LA , aifcitifque feritis j 

Hinc autem ad vetum in difceptando temporis 

ffli dicebantur rei , cum muttum^ infumunt» At quae 

ittdicl lifterentur • Facit levioris momenti caufae 

huc maxime Chryfoftomi «ifent , eae levato velo 

fententia in H. ad . Ti- peragebantur . Quapropter 

moth. homil. V. Latrontt Honorius Theodofiufque 1. 

quandiu eufiadia detinen' 5. C de naufrag. ita cdi- 

tur , fecuri vivunt : uhi cunt : D# fuhmerfis navi* 

vero produ&os AD rE- hus deurnimus , u$ LB" 

hVH quis STITERIT , VATO VBLO cau/ae ifia§ 

tum jam metu diffolvum^ tognofcanttif . 

$ux 9 i^itt^ /m motH 



De Magistratxbvs Roi^AKis. 145 
fte id Cicero X. Fam. 1 2^ dom fcribit : P/^ * 
cuit nobis , ut Jiatim ad Cormtum praetorem, 
urbanum litteras deferremus : aui , quod cofjfules 
aberant y confulate munns fufiinebat more majom 
fum • £a ille de caufa & fenatum ( non ta- 
meo fere» nifi ad res novas^ ut indicat idem 
Tullius XII. Fam. 28. ) per id tempus habe- 
bat > & cum populo in concionem convocato 
agebat • Vide Livium XXX, 17. 

Adhaec fuo ipfe jure iudos Apollinares fa- 
ciebat x de cujus collati in eum muneris ori- 
gine agit fufe idem fcriptor XXV. 12. 

Praeter haec autem 3 quae praetori , de quo 
fermo eft^ communia cum aliis non fuerunt, 
illad etiam peculiare ei fuit , ut non ultra 
decem dies ahefle ab urbe liceret 4 Ollendunt 
hoc verba TulUi II. Pbil. 13. 

VI. Poftremo attrjbuti praetoribus mini- 
ftri y necnon infignia ^ fuerunt 9 qui confe<« 
quuntur . 

.1. LlCTORES SEX CVM FASCIBVS . HuttC 

, jaumerum patefacit Valerius Maximus I. 1.9. 
Praetor^ inquit, a patre fuo , . . Juffus^ SEX 
LICTORIBVS praecedentibus ^ arma anciita 
tulit . Quare cum alicubi de duobus tantum 
mentio fiat, id ita accipi necefle eft| ut duo 
faltem praefto femper magiftratui efle debue- 
rint. Hujufmodi profecto eft, quod apudCen- 
forinum de Die Nat. 24. legitur . Praetor ur* 
banus , qui^ nunc efl y~ quique poflhac fuat ^ 
duos liSlores apud fe habeto . Neque enim , 6 
fecas foret-9 fatis aequum videretur , ut cum 
praetores provinciales fenis lictoribus y quod 
liquet } uterentur ^ ii$ porro prafitoribos y qul 

ia 



144 C A F ▼ T V* 

ia urbe res gererent , duo folummoclo id ge« 
nus miniftri manciparentur • 

X. ScRMAE, & AccEKSi: illi,.ut acta ia 
tabulas referreat; hi) ut &citarent^ & horam 
efle tertiam j meridiem , & horam noaam 
clamarent , uti refert Varro V. L, L. js. 

3. ToGA praetexta, 

4. SeLla cvrvlis. 

5« HASTAyiurifdictionis infigne« Quaeeam 
ob rem in bunc ufum ^nducta videtur , ^ood 
)am antiquitus praecipuum quoddam figoom 
poteftatis exftiterit, eaque de caufa fperic pri-' 
muni diis , tum vero etiam regibus attribn- 

6. GtADfv^ , pcaetomm quaeftionem exa^ 
centittm proprius. 

Hactenvs de ma||iftratibus, q^i Gmal ma- 
iores , urbaai , & orxiinarii fuerunr; qui fci" 
licet & majore aliis poteftate poUebant , & 
les urbanas adminidrabant , & ilatis tempo- 
ribus creabantur ; nifi quod ex iis cenf^ikum 
creatio intermifla nonnunquam fuir , quae ta- 

mefli 

tsii tzdem de cau(k Quoniain wo etiim m 

Uoi reorum b^na vendenda centumviralibas judiciis 

per auftionem forent , ibi Hafta engtbatur , idcirco 

Hafta ftatucbatur , ut pu- Valerias -Majc. VII. S. x. 

1>lica au£lorkate venun- Hafta^ imdicium pro cenp 

dari appareret • £x quo tumvirali pofuit: etIX.i«. 

tritum illud Haflat fuiji^ 7. Haftam epgeta idem va- 

€ere , pro au^tionari , lere voluit « ac Centum- 

yrodiit • Sed & huc jrefer viros convoeare : quod 

Tuliii di^um Fam.IX. 10. munus ad Deccmviros fi>e« 

ct XV. X7* Haftam refri- aavifle alibi dedirabi* 

*^(^ 9 quod perinde eft , tur. 
•c bona Cfriun poUiwi 



De Macistratibvs RoMAtiTf • r4$ 
ineii intermtfrid etiam confulatui) quod poftea 
videbitnr, aliquando evenit. Remm nnnc or^ 
do poftulat , ut ad magiAratns minores iirba<» 
sos ordiaarios veniamus. 

§. IV. 

De Aedilibusi 

Soam exeo nomen hannfle Aediles, quod 
fiicras privatafque i^f^^ tuerentur , fcripfit Var« 
To IV. L. L. 14, 

Diverfi ii generis, diverToque inftituti tem^ 
pote fiieru&t • Itaque Vario nomine AedHes 
Pleteji , Curules , •& Cereales diSti , De his 
antem poftremis, quos a Julio Caefare primo 
eorum audore rei framentariae praepofitos re^ 
fert Dio ^.239. cum nihil fit notatu dignumi 
nihil nos in medium afferemus • 

I. Aediles plebeii quidem eodem an«» 
no , qoo tribnni plebis , creati fuere duo 
omnino ad id , ut vicariam eis operam prae« 
ftarent. (DionyC p.4ii-) 

Aediles cvrvles ailegi item bini ludo* 
Tum celebrandorum caufa coepti funt anno 
CCCLXXXIX. cum id muneris Aediles ple<« 
bis.detrefiaflent, prout narrat Livius VI. 42« 
iiib finem y & initio VIL i. \ 

IL Vtrorumque Aediliom ofBcia fic perbre- 
vi verborum amijitu conclusit Cicefo III. de 
I-egg-3* Suntoque Aeddes CVRJTORES VR^ 
BIS j ANNONAE. LVDORVMQVE SO^ 

^ '^ ' '^ ^. fV * Pri^ 



# 



> •* 



I4tf C A F ▼ T V. 

PrimQtn itaqoe corabant ( tum maxime , 
com €enforibo$ iefpobli^ careret ) aedificia , 
& Ipca poblica y (cilscet templa , fora , bafi- 
licas , aquaedoftos y vias y & alia bojoiinodi ^, 
ut nimlrum integra baberentur; cum his veio 
etiam privatas aedes 9 ot ^^ obi opos foret , a 
fiiis pofle0bribQ5 » ne pericolum £sice{Ierent 1 
reficerentor. 

Adhaec annonae advigilabant ; rebos vena- 
libus praeerant ; ac ne quid in mercibus im- 
probum efTet ^ ne qoid io menforis fraudulen- 
tum > illas » cucD rcs pofceret , projiciendo ^ 
has confringendo , providebant, 

Eorundem pono foUfe legitur » foeneratomm 
Avaritiant coercefe ; in aleatores afiimadvme* 
xt\ lox]^>i iifqoe omnibos, quae tfttiquos mo- 
res deftei^are poflfent , occunrere ; profufos iti 
primis mQerum fomptos cohibere ; peregrinas 
ctiam reiigirmes ab orbe propellere. 

Haec aiutem oniVerfa commonia &rme otru 
§oe aedilium generi fuerunt. 
' IIL Pecoliari vero, *jure aedilibos eorulibus 
Ibllemnium bdorum celebratio pommifla erat» 
cujos onios gratia, ut fupta indicavimus, crea« 
ci initio funt • Quantam autem inhos magni- 
fice edendos folerent illi pecuniam lafumere ^ 
& quantoi^re has ratione favorem fibi populi 
ad ampliores obtinendos honpres fibi concilia- 
rent ^ncredibile. it>rope diftu videtur • Hio^ 
Cicero IIL de 0£ itf. commemoratis plurji- 
bus 9 qnt fnn£^i fplendidiilima aedilitate fui9» 
rant 9 mox capi feq. fuhdit : Mrnnew 9 hoh 
fnini divitijpmo \. praitermiffio aediihatls cof^ 
fulatus tepulfam attuUt • Adeo^poj^dariis anl- 

mns 



De Magistratib^ts RdWAMiS* 147 
mos ejufmodi celebrhatibus capiebatur« 

Jam porro aedilium plebis proprium fuit ^ 
fenatas confultaolim quidem in aede Ccreris» 
feguiore autem aevo in aerario lervare , ne 
ea fcilicet a confulibus , ouod antea faAum 9 
cornunperentur • ( Liv. III. 55. ) 

IV. Vtrofque aediles de rebus fuae pote- 
llati c<mcreditis judica(fe> plura fcriptomm tefti« 
monia palam (aciunt* 

At uni tamen curules ediftum, eic quo juSf 
diceretur ^ ad praetorum inftar proponebant «r 
De .hoc mentionem facit TttlliuslJuPIiilipp*. 
7. cum in^uit : Senatum cenftre 9 atque e: te^ 
puAlica exijfiimare , aediles cwrules ediElum , 
mtod de funetibus habiant , S. Sulpidi Qj, F^ 
jLemonia Rufi funeri remittere. 
^ y^ Dcnique aediles plebeji nullis neqtie 
Uifignibns , neque miniftris utebantur • 

Curulibus vero fi non antiquitus, at pofte^ 
rioribus certe aetatibu^ fervos publicos adfuif^ 
fe auftor eft Gellius XIII. i|. Scjl & fua ii« 
ornamenta fnere ^ selia cvrvlis ^ & toip4 
praitexta: tum porro jus imaginis ,& antiqui-' 
or (prae reHquis magiftratib^s nulld curali ma- 
giftrattt funais) dicendae in fenatu fententiae 
locus : quae omnia enumerjat Gicexo V« 
in Venr* i/u v>il : 



G » iv. 



• - .* • 



w 

xjfi C A » T r V. 

De Tfibunh plebis i 

L Com Romm plehs inceDfa in patres <v 
Ao & ira eflet , Daaxime prq>ter nexos ob 
aes alienum » fafia tandem in Sacmm mon- 
tem tria ab ttrbe miliia pafltittm diAantem fe- 
ceflione , non inde priiis fe paiTa eft divelli ,. 

Sam perflatofos vbl omne tempos poilerum 
le iibeitatis vmdices obtineret « Concc^fum 
itaque j^ebt eftiOt fnos jam indeecrtos velati 
tntores haberet ^ eofque /acrofanHot , ut ne 

S[uis eos laedere quolibet p^Sto poflet y quia 
acer eflet • Hi autem fiiere TRtBVNi ple- 




poft 
X I-iv. llh jo. ) 

IT. Le£li quidem olkn fiiere de plebe. XJpo 
tes tempore Magiftratus appellatione caruifle 
.compertum eft . ( Plutarch.Quaeft.Rom.8oO 

Verum ftatutum poftea ^ fortafle piebifcito 
'Atinio ( de quo Gellins XIV. 8. ) ut nemo, 
nifl fenator ( plebejus tamen ) trilHmns fieret. 
Ac tunc inveaa confuetudo fuifle videtur » ut 
tribuni plebis Maglftratus nomine inflgnireii* 
tur. 

Vt igitur ex diftis patet , nnis plebe;is tri- 
buniciam poteftatem aflequi datumeft. Quam 
ob rem fl quando ouis patricius ad eam adfpi-» 
ffaret | ejufmodi iouftebat viam i ut priut in fa* 



r 



? 

tr 



De MAGlSTRAmv^ RoMAins. 149 

jniliam alfqaam plebeiam per adoptioaem traaC- 
iret: quo prorfus modo egit P* Ciodius, qai 
cum patricio eflfet genere j ita fibi aditum ad 
triBbnatum aperuit • Qjiocirca extra ordinem 
omnino fuit ^ qnod le^itur apud Livinm IIL 
4$S* Novi tfibuni pUbis in cwptandis collegis 
patrum votuntatem foverunt \ duos etiam PA* 
TRICIOS cm[uUfefqu9 Sp. Tarpe/um ty A^ 
Aterium cooptavere . Quo in loco confuetadt«» 
Bem praeterea illam advertas licet » qua fa- 
fium^ ut fi aliqoo cafu non omneS) quot fi>- 
lebant » rennnciati comitiis tribuni fuiflent , ab 
illis ipfis y qui creati jam fimnt ^ reliqui cot 
legae adfcifcerentur^ . 

211. Tribononim potefias maiime ia Intet'^ 
eejfionibus erat polita : per quas vel eonua 
unus quaelibet patrttm , maeiffaratuum 9 ipfiaN 
rumque fuoram omnium coUegarttm molimi. 
na j unica illa pronantiata vocula Vetoj labe- 
iadare potis erat • Quod certe ;us ab ipfk 
tribunicii moneris origine manavit ) qoippe 
cum hoc pxm ad aliud , quam ad iajarias, fi 
aliconde inferrentnr , a plebe prohibendas fue- 
rit inftitutum , prout obiervavit Gellius XIIF* 
12. Unde etiam ortum ^ otf qoo tribanoroa 
auxilium praefto omnibus femper efle appare* 
ret) eorum aedes diu nofhique taaqaam com- 
xnune perfugium patere deberent : neqae ipfi 
nofiem ullam ^ praeterquam feriaram Latina» 
rum tempore > abefle ab orbe poflent » teile 
Dicmyfio p. 554« £x eodem deniqoe fonte £b* 
zit 9 ut cuivis a magifhatibus ad tribunos aj^ 
pellandi facultas eflfet : cujos rei ioaomera fe 
le daat in hidoriis exempla » Si igitar fe U 

C 5 pfoa 



V 

> 



150 . C A » ▼ T V. 

pfos illi nnismtcrceflfionis iinibns conritoiflTefify 
oon fere terminos fibi initio praeftitncos legre* 
dK vifi eflent. 

Sed longe nltra hnnc modum jnra illi (ua 
Hliud ei alio fibi fenfim vindicantes protule- 
Tunt • Cuitts fic ampliatae poteftatis vi can^ 
ciones , plebifque comitia pro Inbitu babebant; 
vc^ationes ferebant i fenatum » etiam prae&n*- 
tibus in urbt. confulibus , convocabant ; ios 
dicebant ; cnjufvis generis cives in populi ju- 
dicium ciubant ; eofque , cum videre^ur » ia 
carcerem conficiebant ^ qnippe cnm jam pre« 
lienfionem) ac yiatorem ( quod docet Geuins 
XlIL 12, ) haberent . Id veio imperiuxn^ 
.t|uo ia vittoila ^uci jnberent , in ipibs non- 
AQsqiiam fummos magiftratus tntendere > i^ 
xem ita pofiulare crederent , non dubitarant* 
Jta apttd Livium IX. 34. Haec taluyue ( P« 
Sempronius Tr. pleb, ) €um dmffet , prebewS 
cenforem^ O' in vincula duci fujfit. Etin Epic 
Liv. Ly. Triiuni plebis^ gui non impeitarim^ 
lut fibi denos ^UM vellent miiiter eximere fice^ 
ret , cmfules tn carcerem mitti jufferunt. 

Fra£la qutdem aliquando per Sullam fnk 
tribunicia au£(oritas > quae nil alind ab illrns 
lege, nifi intercefiionem > retinuit • C I^i^^y^* 
p^ 940. & CicIIL de Legg. 9. ) Sed eandem 
non multo poft Craifus & Pompejus coofiilcs 
lenituerttttt . ( Epiw Liv JCCV U. ) 






De MaCISTRATiBVS ROMAiN$« }f» 

§• VL 

De ^aejiotibus wlanhy 

Jtve aerarii # 

» 

Trta Sknt Qpaeftoram «xfiitete genera « 
£tenim aiii eiant QyAEtTORis trbanx , Ih 
^re AERARiiy alii Qvaestorbs PAKRtciDiry 
feu RERVM CAPiTAtivM i alit tfemBm QyAS* 
BTOR£S pROviBrciAtES • Qoonim omnium 
commune nomen a ^uaennda eft fadom, qoip^ 
pe cum eoruffl e&t vei publicas pecQnias , vei 
«laleficia cbnquirere » oti ffmpfn Varro IV. 
L. L, 14. Jam nos ^ reliquis alio Beieftis 9 dc 
primis tantum in praefens difleremus,, 

I. Hunc magiAratum ab ipfo Tullo Hoftu 
lio .reg^ ioiiie inftitntum affirmate refert VU 
pianus 1. i. D. tit. i^. 1. 1. Reipubiicae vero 
inirio Valerinni Poplicoiam confutem ftatioy 
populo conceffifle , ut binos crearet .Qiraefto* 
res , retuiit Plutarchns in vit. Popiic, AtquA 
haec de fingulari eorum antiqoitate. 

IL Quod porro ad munus fpeflat i pniepo« 
fiti aerario fuerunt. Quare eorum fuit, pecu-* 
niam publicam iindeiibet redeuntem illuc in« 
ferre ; eandem ^ pro eo ac opus pofceret j 
erogare ; univer&m autem in tabulas accept^ 
expenfique referre : ibidem poiro leges , & 
fenatus confulta, poftquam horum cuffodia ab 
aedilibus ad eos devenit , aflervare t tnde de- 
jnum militaria figna belli tempore expro* 

G t Ipfi 



\ 



t5't C A f ▼ t Vi 

Ipfi praeterca a Romaais ducibus 9 ubi R<v 
mam revertiflent ^ juramentDm de occifonm 
Iu)(lium , & amiflDTum civium numero acci* 
piebant , quo fciiicet confirmaretur eundem 
tlfe , qucfm antea literis ad fenatum miflis 
numiaffent. (Valer. Max. IL 8. i. ) Id au- 
tem eo fiebat , ut )u(lus illis triumphus decer* 
jDi poflet : «^uandoquidem ex teftimonio ejuH. 
<{em fcriptons ibid. Ugi cautum ^rat ^ ne quit 
triumpharet 9 nifi qui quinque millia hofiiurm 
mna acie cecidijfet. 

Eis quoque demaudatam non femel traditur 
foifTe a fenatn curam , ut principes viros 9 
r^efve exterarum gentium Romam venientes 
liberaliter exciperent 9 de habitatione accom*- 
modarent 9 omnique officiorum genere profe« 
querentur : quin etiam ^ ii forte iili extremuni 
ibi diem y vel etiam non procul inde obiC» 
jfent} publico funere efferendos curarent. (VaL 
Max. V. u 1. ) . 

II r. Jurifdifiionem qnaeflores non habebant^ 

neque vero preheafionem ; quare a privato ia 

|us vocari poterant , fecus ac magidratus aiif^ 

quibus vocandi , prehendendive poteftas cflfet^ 

tx regula allata a Cellio XIIL 13« 

§. VII. 

De aliis Magijtratibus , 

minoribus ordinartis^ 

Praeter tres modb recenfitos 9 alii pluret ia 
irbe erant magiibratus minores ordinarii : quo- 

nim 



De MaCISTRATI^VS ROMlMS^ t^j 

nfm heic coilefta- fiaml tum npmtat , tom 
nunia nno fpedanda uituitiv<^|iioponere e re 
viimn * 

- L Trivmtiri €Af italcs de infimae for-' 
th homiiiibus j in primifque de feryis ad co« 
himnam Meniam (54) in fbro pofitam jadi« 
eabant. Hinc Cicero pro Cluent. ij. de quo* 
dam ad eiim magmratum evefto tn haec ver«' 
bA loquitur : Ex petuUntt inque improbo Jcur^ 
fM ht difeonSis chntatts ad eam Cdumnam 9 ad 
fuam jfmltofum faepe eonvieiis perduSius fuerat^ 
tum fufftagiis populi pervenerat. 
*"£ifaem fnpreqaa ca^eris cura tradita drat / 
impofitumque muaus ut. adeflent 9 cum qphf 
ixtremo fupplicio afficeremr T quod utrumqtM^ 
dedarant verba Pomponil Li. ]>• tit. 2. Li. 

' '■ G • 5 OcTO 

« . 

' Ci^ Rulus IdlnifiHae Cx ttitin catumna de«' 

•riginem decUnytt Afco- da^ iroinicit CgtumnatifiS*' 

«ms in Gic. Divui* .ia < quos meiiiortt Coelius 

Verr* i^ ptr Iimc verba: ad Cie. VIU. Pam* 9« > 

lAtiiut (um damum fuftm dl^s cenfiMt Manutius ho* 

i/iudiftf Ca$oni ^T Fldcco Axines^abjeftos improbof- 

M0fir§Siue , mt iki hi/iiieM ^ , ad ilUm coluinnatt 

Oidifiimfuf , excipirat in iudicium folitos imca^ 

juf filfi,0fmui dtuiMi , ri ^ C^ieSura certe noa 

Ju^ fuim' fi&um' proji» afpernanda • Qjianquam iil 

Hftvt e» pfovoiiuHhif ta^ vocabulum iUoc retuUif 

hUMHi , mmdff' ipft & j^* €roiiov$ui , 'vt deaotati to 

j|#r/ ofus J^fBm^ famumr pottas itierint. otiofbi 

^iMdiaiofimm pojftuf^ ,/fUQd jrejes , , qui ad' col 

«!#«« tum' tnforo Mo' in, mro temiius pferi , 

sitf ,. Atque binc certe in tenrrent ; ita ut liden^^r- 

^atialem linguam invch' aecffeiit Gtf/ainA^r^» ac 

ifUun eft , ut omnes eiM Smbfofiaftt • yfumijkat 

k^^^^^J^JP^ C ItaUfo fli|e, 

iftme Ui^ ) 'Mtniiaa- ' * * " 

»odarcanir> 




«54 C A f V T V# 

OcTO aatem ticTORES JEMraefto ds ad mttl* 
fierium eraat» 

'II. Trivmvirt m'oketal« aes > a^ea«f. 
tum, aumm publice fignabant* Hiacfreqaens 
vetoilis ia monamentts illud eft : IIL ViK^ 
A. A* A.- F. F, vJdelicet Triumvir Aere » 
Auro > Argento Flando Feriundo • Q^od 
eprurn mnnus com Triumvirorum capitaliua 
offieio collatnm jocandi aniam Ciceroni pra^- 
buir VII. Fam. ij* TREVIROS vites cmfeo t 
muilo CAPITjILES efe : mallem AVRO , 
AERE , ARGENTO effent. 

UU Tl^iv^viai. mcTv&Kf arcttiJtt ia« 
cendiis > agendilque noctu excubiis vacabant 4 
( Paull. I. ?. D. tit. 15» 1. 1, ) £am ob rem 
ita nariat Vaterius Max.VIII. i. % Mulvius^ 
Cn. Lflliuf , JL Sextillus Tfiumviri > quod ad 
incendium y ir^factM via Mum , extin^endum 
tatdius venerant > a tribunis plebis dta diSia 
fd poputum dammti funt . " 

IV. QyATVOAVlRI VIARV^ CVRAK^A* 

EVM 9 quos iPomponius L i. D. tit. 2. \. ?• 
itpn multo poft praetorem pcregrimim inftt^ 
tttto^retulit) maniendis ftern^ndiique viis pftid^ 
fcfli erant* 

V. 0ECEMViRr iiTiBvs ( five , ut anti- 
^tirtus loqoebantur, stLiTinvs ) jvpicanOi» 
«ertis qttibufdam in cauCls y piae&rtfm liber* 
mem IpeAatttibBS , : judicabant . ( Cic; pra 
CaeciA. jj. &' pro Dom. 29. ) Praeterea itt 
judtciis centumviraHbi^s pirimarij^ agebant par« 
tcs : quandcquidem eomm erat , ceotnmviros^ 
com praetop dentmtiaflef , cdgere; tum porro 
4e cattfaram ftuaDoA cbgQQftfrc> tc^ci aodienr 



De MacistiiatIbvs RoMAirfSl 15; 

4o t tabulas inipicieiido |. reliqaaqae id genos 
praeflando , auae iii jiiai€ii& pttolicis Jadex 
qoaeftioBis exlequebatar» 

Eos antem reTera magiffrataf f cootra ac 
nonnmlis vifam , faifle ,1 eum^ae honorem 
inter alios cenferi fiieviiTe fiitis indica re videtur 
vetos infcriptio apad Sigoaiam L de Jodic. 8* 
in lianc foxmam ooncinnata : Scjeva. QyjEf^ 

STOR. DfiCEUVI&, SXLITIBVS» JvDlCAHDi»^ 

Tr. Pu 

§• VIIL 

De DlSatorel 
Q* de Magijin equituml 

Enumeratis hnc niqae magiffratlbos Qibiiiii 
ordinariis » ad eos > qai creari extra. ordi&eni 
folebant , accedamns» 

L Inter hos prtncipem omnino Ibcttm Di^' 
CTATOR habait r qai ita vocatas ca magis , 
l^oam afaa de caofa » videtur ^ qood fttpiemo 
]w[frdi8aret eHeirttfue , qqae fibi e rq^ii» 
ca viderentor » Idem & Proiter maximus t & 
Magiflet p&puti diAns eft » Ex qao noveris 9 

3aam apte Ciccro VIU Faauas* ot Caefaris 
iftatoris adventom f%nificaret » dtfio illo e 
piftorem ftholis defompto fit ofos x Sed beu$ 
tu , mamm ie uhuU : MAGISTER edffi eih 
riks , quam putaramur. 

Crea&di aotem diftatoris caofa in primtt 
foit ^ravis aliqoa temporam difficuitas y ab 
tWQxilxB beiUi >- dvteaive 'di&ordiis cnata ^ 

G 6 Prac. 



15* C A r T T V. 

Praeter \i aotem reium cenus alia fbere noft. 
pauca , 6b qoae etiam iUe lenuntiaretor y vtz 
fcilicet comitia haberer > fenatom iegeret» lu- 
dos faceret ^ qnaeftxxiem exerceret > ferias 
€on(Utueret , davum in templo Capitolina fi* 

Seret : f uae omnia apod Livium legontor » 
>e bac aotem poflrema re monere proderh ^ 
cum ea antiqoitos confiietado foifiet ^ ntmat* 
^nois aiL notandoai annorom niimerum clavus 
( qui propterea aofiore Fefto amalU cogaO' 
minatQs ) in lacra aede figeretu!^ ; cumque 
]Mraetcrea ferretur » eo allquando per diQato*. 
Tcm fixo vel peftilentiam levatam efte > ^el 
alienatas ment^s compotes fui fadas : hinc 
ortum^ ut confecutis etiam aetatibus nonnnn* 
quam ^obi ejufmodi mala incidiiTent , dida- 
tor figendi clavi gratia diceretur • ( Liv»VlI* 
g. & VIIL iX. ) 

i Ipfom vero non popolus in comitiU # f^ 
peculiari plane iure conful creabat » atque ca 
^tiidem ratione. , qua apud Livium Ia. 98« 
^Con/ul • • * • fwSe fijentlQ^ ut mos ejiy L*Pa* 
vpifium diSatorem dixit • 
' Jam quanta effet hujus magiftratus poteflas^ 
^rvidere ex his liaet , quod univerfa ad pah> 
<cem bellonoqQe ij>e3anfia ftio ipfe arbitjrio 
adminifiraret ; quod fiipremttm de.civium ca- 
fpite bonifqoe jos penes eum eflet > quod ne* 
'.mini ab ea Ikeret provocare ; quod denique 
-irenunttato eo ci^tjeri magtftratus omnes » praeter 
tribunos plebis , mun^re defifterent , ut uni- 
iverlam unos rem^obltcam moderaretur • Ita« 
'jqne non immerito didaturam regip vix iitfh 

jnilem imjp^rio ^laiai J>uyiji9BSjp.3$i^ ilj^ 



_Wj-( 



atntem ad eano^ digne cohtoeftandlun tum 'nAi^ 
qua regia omameKita » tum praecipae » iingiK 
lari prorfcts ex^plo , vigimti QVATvoii 

(55) Z^ICTORES CUm FASCIB.VS & SECVRTftvS 

( qoocl toitiim conftat n eodem hifioriographo 
p.^5o. ) adhibert {^acoit. 

Fuei e tamen quidafn fines > qttibus tam in* 

S;ens imperii ampKtndo ita demora concliira 
uit , nt ne qnando in magnum aliquod reipo* 
•bUcae exitium evaderet • Quaie ftatutum eft» 
ut di£lator non nltra fenieAre fpatium magi^ 
rftratnm ohtineret y neve unquam cum titoperio 
. extf a Italiam piofieirceretar • His porro adde» 
fadom poftca ^r leg^ latam anno CCCI V« 
Bt efiet ab illo provocatio ; quippe cum 
• fancirtum ea fuerit > ne quis ulhm ma^ifltatMm 
fint pmmati0» cttaret • (LrvJIL }5^) 
^ lUud heic reid praetereundum non eft ^ 
Jnifle anno. DXJ^XVL creatnm a pc^lo , 
quem nunquam aliasi inrenies '9 Prodict i^ 
^TOREM 9 nulk le alia> quam nomine, a Di« 
fiatore diverfiun 1 ih nempe de caufis > quat^ 
i^iiiert Uvius XXIL S^ fuia amful atentt f ^ 

'•■■'• 

(5^5) ^^r Jtluiittodi !>•, Ifi l«cum iptuc. Ltvia* 

Aoriim fiftiQm<iue coaiu« nxt tpitomcs LXX^nt. 

Itrium geminationem to- ^bi legkur : Sutfs diBattf 

dicatum pmikl dubio tl« faBus ^ quod mwa» fuid§m 

kid volucrunt , iilriar^ut mnsuMm ftu^ut , tum fa^^ 

coflfuHs poteftttcm ta »- Jcibuf XXtf^^ P^^ffi^ t 

num diftAtorem futfn^ coU iRud , fuad «mm, quidtUa 

latam • Oc quo fane ita mn^aif^Jimat \ alicn» 

.lUtttitur apud TulHum III» imperitaqiiff mMU fuift 

de Legg. 3. KNKT ^ • • • inic£lum noA iniyria fis* 

ihBM jyKis , SsrcD fpicatu^ Liiiiis L SUAf 



t%t C A F T T V. 

fuo lh9d dici ( Difiafor ) foffe viiebatut ; mc 
per oecupatgm armh Fumcis Jtfliam facile erat 
aut nuntium ^ aut literas mitti^ 

IL Magistrvm eqvitvm dtfiitor ipre 
jicebat. Itaqne a confiieto more atieniiin fuit» 
Hltnn vel a fenata t vel a popalo dari : qiiod 
tameo aliqtiaodo fa^^um indicat Livius vIL 
la. cum inqoit : Ditlatorem dici C* Sufpitium 
piacuit : amjul ad id aaitut ۥ Plautius diuit. 
Ma^ifler equitum cUQatori additus M. Valeriut* 
Simile legas ajHid eundem VIL 28* 

Praecipoam is qnidem in equites « onde & 
appellationem dnxit > poteflatem habebat • 
At diSatoris eodem ferme pado adminifter 
erat ^ qoo r^om olim fiierant triboni cele* 
mm • ( Pompon^ L u D« tit.2» Lz. > Qpare x6* 
tus in eo iiie efle debuit ^ ut huios volanta* 
tibos on^tem opeiam navando obfecundaret 9 
nihilque unqoam ab iis alienios aggredeietur* 
( Vid. Liv. VIIL js- ) 

Enm ux lictoribvs^ foilTe inftm£[am f 
AC rook pnasTEXTA lafignitum conftat a Dio» 
•e p. 197* Com praetexta autem seilasc 
4^RVL^M ( quae tfoo inlignia in magiftrt* 
tiras nonqoam disjonfia occorrant } persuC 

Um ei etiam faiffe acdoidom cft» 



f.n. 



De MaoistratisvS) RoMAms» 

De Interregc y 
y^ dc Praefeao Vrbls. 

- Alterom beic damns extraardfnarioniai ina<* 
gidratnnm infigne par ;. quorum tamea^iil 
alteri cnm altero commu&e futt» 
. I. Interrex pro&da (latim a morte Ro^ 
muli In me£un> prodiir » Etenim per id tem^f 
pns 9 non fubtto m novum delipencfcim regem 
(onfentientibas animis ,. ducenu patres ^ quos 
ROmuItts reliquerat y cnm, (e fe in decurias 
|]iftribuiflent> pribfium unr eamm per fortem 
duftae rerum adminiftrationem commiferane» 
^ tameit pado y nt nnus modo e decem il- 
jis viris difius Intemx per quifios dies r^iift 
^ettate y regti£que in%sibu9 ornacns imperi- 
xaret r qnibns demum «laplk atteri imperiuna 
iraderettsr ; quod eodem deihcepsi ordine per 
omnes iret \ Tum poftqnam prior ilta decnriR 
eo fun£b eft mnnere y altara flattm fucceiHt » 
ac mox httic alia » traiifoifio & inde ad alias 
(lominatu' » Atque i Jmc fafie regimiius for- 
mfty Qualem paullo . aliter. r Livia defcribit 
Dionyiitts p^iip; annum int^niin tenuit, da« 
iteCrexakcr Numat creatus eft • Ea igimt 
dtim IbterregtSy atqne imerregnr conditio fiiit • 

Poft legum vero aetate^ renunttandi Inter^ 
regis ;iova pufa exftitit • Nimirom cum nnl« 
li in republica eflent hec confules , nec di^a» 

tOT ^ ^tti (^miois pxit^ pQffeBt ^ tonc illt 

ad 



r;*?. 



tA> C * f V T V. ^ 

fd haec ipfa habenda a patriciis prodeiaHt^ • 
Qai ( qaoniam moris erat , ut non fubito prlm 
inus ititenrex comitia haberet » tefte Afconio 
m Cic. pro MiL 5. ) ubi quki^e dies guber* 
naculo adfediflet y alternm ad idem mpnus ia 
tantuadear temporis deligebatt exiade is, com 
oporccvet , alium : idaue tandiu continenti fe- 
rle fiebat , dum conmles crearentur • Hoios 
^be generts eft , quod afTert Livius VII.22« 
Acr M imerregmm reSit . Infiflam htde pMiria' 
tus phbem Intineges cum aecep$Jfent $ ad unde» 
eimttm Imerregem fedkknHui eertatum efi^ 

IL Jam porro prasfectvs vriiis ilie 
^iiondam dicebatur , qut a regibus > ac poQea 
«^ confulibus ad belJa profkilcentibiis eligeba« 
tnr ^ qui pro fe interim urbi praeeifet» prour 
Muiidit Taritos Annal. VI. 

Poftquam aotem inftitutus in repoblica fiiit 
nMtor iirbanus I coi id etiam datum eft> u^ 
ttnfolaim vkem irbfentibut eonfulibns ftiw- 
fltretiir ; tooc vero Pirdefius Vrbis^ Latint^ 
fom tantummodo feriutim caofa creabattir i 
Cum enim ad has celebrandas unimfi m:^ 
.ftratos Romani convdiireiit , mi Dionyfio» 
''•F* 554« inemcmae MOfli^t 9 ot ivy interea 
temporis «liqois modeiator adeflbt ^ Praefefio^ 
jguo de agitur 1 Uii « confuUbus relinqueba^ 
tur. Qui fane fteqoatoor Hldsdies confolum 
Mrtes agendo fenatom qoidem » anfiore Gel« 
lio XIV. 8. ob fubitam rem atiqoam habere 
poterat . comitia veio non item» qntppe dua 

^xivk ditbus i^ ^om popolo iieiuii€t • " 



» 4 






De MAGISTHATlByS ROMAKIS. m4m 

i X. 

De Decemvirh^ 
& d^ Tribunis militum 
confulari poteftate. 

I. Cam non certae adhuc» totique rei ma* 
derandae pares , perfcriptae apud Romanos te- 
l^cs eflent, fed omnia ferme, ut olim regun^ 
ita dein confulum gererentur arbitrio; id tan- 
d?m magiftratu piebejo indignante placirit Ce^ 
natni ( (i fides habenda Livii ac Dionyfii te- 
ftimoniis ) peti a Graeci^ urbibiis, praefertim 
Athenis ^ ieges atqne inftituta, quae inde ad 
Romanae civitatis ufum componerentur. Tuna 
poftquam per iegatos ad id miflbs allatae funt, 
ad eas condendas creati A. V. CCCI. fuere 
Decemviri y qui antver(is ^liis magiftrati*- 
bus fnblatis foli in repnblica fummo cum in> 
perio , ac fine provocatione effent« ( Liv.lIL 
35. & Dionyf. p. 680. ) 

Jam hi , Gmul ac magiftratnm occepetunt , •> 
ca inter fe ratione ( uti refert Halicarnaffeus, 
ibid. ) partiti funt munia \ ut finguli ftatutis 
vicibus ad certos dies confnlare imperium at« 
que infignia obtinerent ; unoque imperante 9 
ceteri ad populi invidiam declinandam habitn 
vix a privatis diffimiies effent > nno tantum 
( ex Patavini rclatu ibid. ) Accenfo contcit- • 

ti : univerfi autem a primo mane cognolce»- 
dis pro tribunafi caufis vacarent .' Com vero>^»^ 
promulgSnda^ leges ( ad quas maxime rcnantia» ' "^ 
ti fuerant ) c patris Rioribos & percgrino ia* 



t6t C A ^ ▼ T V# 

re conflaUf diu dili^eateraQe expencKfTent 9 
poftremo in X* tabuhs eonkriptas y & pablice 
propofitas> cum ingenti omnium confenfii per« 
tulerunt • ( Liv. IIL H« ^ Dionyf. p.68i. ) 
Qucmiam vero decem" illis legum tabulis , 

S|uot primo exftiterant , aliquid adhuc ad ab« 
olutam joris rationem deefle videbatur, anno 
iniequenti creati funt iterum perficiendae rei 
caufa Decemviri . Qui novis additis iegibus , 
XlL tabularum nnmerum expleveru^t • (Liv« 
III. 37« DionyC p.6%^) 

IL Aiia porro de caufa inyefli in rempt^ 
blicamfuere Tribvki militvm consvlari 
TOTESTATE ; ^uod fcilicet contendere aliquan« 
do tribuni plebis coepemnt , ut , quod oun- 

?[uam antea fa^itatum fuerat, jam alter con- 
ul e plebe fieret • Vt igitur eorum tumulti^ 
bns obviam iretur , neque tamen fummus il- 
le honor in unos adhuc patricios coUatus im« 
pertiretur plebi , fenatus confulto a plebeiis 
comprobato fUtutum e(l 9 ut pro confulibus 
Tribuai militum confuiari poteflate tres e pa- 
triciis y tptidemque de plebe crearentur; deift 
yero annuo exaSo fpatio convenire iterum 
inter fenatum plebemque deberet , utrum eof- 
dem rurfus , an coniules admiaiftrandae rei^ 
publicae admoveri mallent • . 

Ita anno CCCIX^. ad confulare munu$ 
obeundum renuntiati primum funt Trlbuni 
militum , tres tamen numero , omnefque pa- 
tricii , jam eo uno fatis contenta plebe, quod 
fui ratio habita videretur • Qpirx etiam his 
ipfis , quod Vitio creati dicerentur , mox abdi- 
.fiantibus ^ ad confttlaax creationem reditum 

fia^ 



De MACfTSTRATI»VS Rl)MAmS« td} 

ftati» cft. ( Liv.IV. tf. & 7. DioiiyC pb735# 

'& feq. ) ^ ^ : » - 

Confecotis mde mah novas identidem mr^ 

bas coaciente plebe 9 iterum ac iaephis Tr^ 

banj id gemis e comitiis prodierunt » ibifli 

ex patriciis plebeiiiqne 9 ac vario niimeroy modo 

tres , modo quatoor , modo fex : donec taii» 

dem anno CCCLXXXVIIL concedentibiis 

patribns y creari primom conful de plebe cot« 

pit • ( Liv* VI. 42. ) 

§. XL 

f 

Dc Magijiratibus eutraordfnarns 

minoribus . 

Sicuti magiftratnnm ordinariorom » fic etiam 

eorum , <^ni extra ordinem fierent y alii ma- 

' iores t alit minores erant • Itaque tum de ei^ 

traordinariis majoribns difiimi fatis iit 9 refial 

ut de mtnoribBS panca videamns» 

L Praefectvs ahxonae , cnm fam^ 
nrbs premebatnr^ adaccnrandam rem frnmeo- 
tariam creari fokbat • Ita apnd Livinm IV« 
12. Ccepere 4 ftmt mafa • • • • poftremo pep» 
pulere plebeji 9 haud adverfante femtu ^ ut L^ 
Mimtius Praefeihs artncnae crearetur. 

IL QvAESTOR PARRICf^II . Vel RERVM 

'cAHTAi.ivM ad qnaerendum de aliquo cri* 
mine legebatnr • Ac in magifiratibns extraop* 
dinariis mtnoribus ille qnidem nnmeratus eft, 
licet plemmqne id munns confnlibusi aherive 
iorum j aut aiicai e praetosibas « aut etiam 

dl- 



^' 



1^4 C A r ▼ T V. 

didatori mandari foleret • Qaare Livios IV^ 
51. fic refert : Senatus cenjultum foBum ejlj 
mt de guaeftione Poftumianae caedis trihuni pei" 
mo quoque tempore ad plebem ferrent , plebefqui 
ptaefieeret quaejiioni , quem • vellet • A ptete 
cm^enfu pt^li confulibus negotium mandatur. 
Qttibiis vero de c«n& » >qaibiifve reipobU- 
cae aetatibos ad hujus magiftratus creatioaem 
ventum ant faepe , aut aliquando iit , decl»- 
ratum reperies Cap. VIL dejudiciis Part. 2. . 

III. QylNQyEviRi mensarii, ad ievandos 
aere aiieno cives creati » occurrunt apud LL 
vium VIL 21. ita narrantem : Novi confules 
fenebrem quoaue rem ^ quae diftinere unanimas 
viaebatur y tevare aggrejfi , folutionem alieui 
aeris in fuUicam curam yerterunt , QuinqutiA^ 
ris xreatis , quos Menjarios ab difpenfatione pe^ 
euriiae appelfarunt, 

IV. Fuere etiam Dvvmviri Navales , 
qnos memorat Livins IX. 50. Praeterea 
Trtvmviri rejficiendis sacris aedibvs: 
necnon Qvikqveviri mvris tvrribvsq.vb 
REFiciENDis: qni ntrique ab eodem hiftorico 
XXV. 7. producuntur . Verum de his nihil 

Eecultare habemus quod apppnamus , cum ni* 
il de eomm poteftate fit , quod non ab iplb 
nomine flatim patefcat. 

Neqve vero de univerfis omnino magMim- 
tibus urbanis , cujufcunque ii demum generis 
fnerint '^ quidquam reliqvi eft , quod ad ha- 
denus difta addendum efle putemos • Itaqu« 
provinciales modo , quod unum fupereil , ex- 
trema bac parte fifiantar nee^^ eft. 



I>£ MACisnATlBVS RpMANlS* 1^3 

§. XIL 

De ProconfuliiuSj 
(y Propraetoribus • 

T« Qpibas provincia aliqtia extra Ofdinem 
aabatur , ii in mrimis P&ocoNSvitES » vel P&o- 

X>RAETORES diSi • 

Heic autem primam ommom advertas opor- 
tet , hnjos generis pfovhcias , qnae Procon- 
svLiBvs y aut Propra£toribvs decemeban- 
tnr , non ferme fnifle rqgiones extra It^liam 
Romanis armis fnbadas ( quae maxime pro* 
pria fuit ejiis nominis notio ) > fed qnaeiibet 
munera y ad bellnm plemmque fpemntia » 
illis impofita • Qpn lane fenfu , eeneratim 
qnaevis officia denotante > frequentiflTimas La- 
tinis eft ejnfdem vocabuii ufas (56) • 

IL 



C5O Certe quufem Li- 
V1US9 ut rclifiuos omitCA- 
mus , quoticfcunque C <]Uod 
percrebro uruvenit ) de 
nunioruin partitione inter 
novof conhiles praetorei^ 
que hR^ fermonem habet^ 
hanc ftabili qMadam ratio- 
ne vocem ufurpat . Pro 
frxcentts aliis valeat is 
unus loctts^qui cftXXXVII. 
$6. Confulatum md$ im» 
mn$ C. CUudiut Ntro^ &- 
Jtf . Liviut ittrum , Qui , 
quim /j» dtfisnsti |IIMU 

WINCIAS /miti §m$ » 



pfufmrts fiftiri Jujftrunf • 
C. Boftiiit urhtns jnrifdi^ 
Bit tvtmti iMitM tT f€* 
rtgrins , up trtt in fr§m 

vincias txfrt fojftnt-, Mm 
Boflilit SMrdinia C. M#« 
miliQ SitiUs » L. Forti§ 
Gafiia tvtnit, Vbi cum 
duae tantum yerae provia* . 
ciae numerentur , Sardinia, 
& SicUia; reliquae tamea' 
procurationes uno omnes. 
frtvintiarum nomine com* 
prehenduntiir ; id quod ro» 
mur mazimo efle opereti* 
rosibitt ftCMdtBdum* 



i66 C A 1? V r V. 

IL Itaqae fi alicai privato conrulare jmpe- 
rittm deiferretur , ipfe imQ Pro confule diceba* 
tur • Ilbftre admodum hujufce rei documen- 
tum praeDec Livius XX VL i8« ubi inquit .* 
Poftremum eo decurfum efl ^ ut populus PRO 
CONSVLE cteMndo h Hijbamam comitia ha^ 
teret • Tnm non multo poft : Ad unum omrns 
non cmuriae moda , fed etiam homines P. Sci^ 
fhni ( quatuor & viginti ferme annos nato ) 
hnperium effe in Hifpaniam fufferunt • 

Eadem appeliatio eorum erat , quibus gefto 
jtm confulatu imperinm piorogabatur • Quare 
^ipoA eundem VHL 25. legitur : Cum & co^ 
mitiomm dits inflaret , ^ ruAlilium imminen* 
ttm holiium murit avocari ah Jpe capiendae in 
dias Ufbis , haud e repuhlica effet ; aSum cum 
tfibunis eft , ad populum ferrent , ut cum Pu-- 
blitius Philo CONSVLATV ABISSET, PRO 
% CONSVLE rtm gereret 9 quoad debellatum cum 

Craecis effetm 

IIL Simtli porro ratione Prohraetous vocati 
funt iili » quibos in rebns beliicis a£la prae- 
tura piorogatio imperii concederetnr . Ita cnm 
in annalibus ejufdem icriptoris XX VIL 7. di-» 
catur : C HoftHius ( praetor , ut indidem pa-* 
tet > orbanus }^ sb C« LaeShrio pro praetore 
frovinciam exerdtumque ^ qui tum fam Arimi^ 
ni erat , acdpetet : poftea ad infeqne&tem an'« 
fium cap. ti. de l^em Tubditur : PRORO'^ 
GATVM ( imperium ) Cr C. Hofiilio Tubulo 
ea ^ ut PRO PRAETORE h Etruriam ad 
duas le^iones fuccederet C Calpumio • 

Ei; nis tnterim locis illud praeterea coIli« 



De Magbtratibvs RoMAms. \4g 

£ magiibatuum nomina effenentur . Qiiae 

quidem cum in duas edent ancea disjun^la vo^ 

€es> ifl onam aliqusMndo tandem toaluerutit* 

/ IV. Praeter eos autem Proconfules , de 

qoibos modo di£lum » quorumquc extraordi-: 

narium erat impetium , alii pprro ordinarii, 

foeront > illi nimirom ^ qoi confulatu perfan-* 

fii ad aliquam inde regendam provinciam abi-^ 

bant • Etenim com per affiduas vi£lorias Ro^ 

manarum numerus provinciaram magnopere 

creviflet 9 jam barum adminiflrationem non 

modo y ot ante > praetofes | fed etiaiq ex 

confulatu confules fufcipiebant • Id (ane e re-* 

liquis egerunt Gabinius » & Pifo) qoi flatim. 

p<^ confulatum alter ad Syriam 9 alter adMa- 

cedoniam gubernandam profedi fuot, 

Neque fecus de Praetoribos res habuit^ qoi 
( ut retulimus §• IIL ) obita Romae praetu?' 
ra ad anam e provinciis mittebantur « Quos 
tamen ^ etiam quo tempore proviociali buic 
muneri vacabant , Praetores potius > quam 
Propraetores appellatos inveoies« 

lliud vero ulentio praeterire haod decet, fl 
qois provinciam acciperet non fubito ex con** 
folatu aut praetura ^ eum extraordinarii ma^ 
giftratus loco fuiffe babitom • Hac 4e caofi^ 
a oUios , qoi Ciliciam proconfol obtinoit , at 
aiiqoot a confolato annis , id imperiom ex- 
traofdinariom vocat , in haec verba fcribens V. ad 
Att. 9. Fadam 9 ut fi(mma medeftia » & fum^ 
ma atflinentia MVim HOC EXXRAOR. 
DINARIVM traducamus . 

V. }am de his proviAciarom praefidi^ 
Bos QODHulU (ciiu digOA attexere par 
tft. • A%3' 



169 C A F V -r V. 

Anteqnam iUi ab urbe proficifcerentor ^ 
qtiaecanque eoram vel ttineri , vel procura- 
tioni neceflb forent , videlicet Viaticnmt 
EKercitas , Stipendiam , Comitatos (57) a 
fenata decemebantur. Iilqaeomnino fak Orna^ 
re pfovincias • Hinc Cicero IIL ad Att. 24« 
Cum /cripfiffeth , inqaiti amfulares PROVIN^ 
CUS ORNATAS effe. 

Vbi vero profedioais dies adventaffet, tanc 
Hli paladati ) praeeuntibas li6loribas cum fafcibus 
ac fecuribus iter ad proviacias ingrediebantar* 
Atqoe heic e re nata de li6lorum numero mo- 
nere libet , duodecim quidem proconfulibus 
praefto fuifle, fex vero {Hraetoribus • Quapro^ 

Sec Ckero in Maoiliana ti. ot Sextilii , & 
iiini praetorum provincialium cafumcomme- 
moraret , inqnit : Cum DVODECIM SECV^ 
RES in praedmium potejiatem pervenerint* 

VI. Qood porro ad jurirdi3ionis in provin- 
ois exerceodae rationem attinet , fciendum cum 
primis eft, oaamquamque provinciam in ptu« 
f es Dtoecefes , five Conventus , ac Jurifdi&io* 
ttes fuiife diftribotam; quod palam facit Pli- 
nius IIL I. & V. 29. in his autem iingulis 
oppidum aliquod iuri dicundo foiffe deftinatuniy 
Forum ea de caufa vocatum : quo » cum magi- 

ftra- 

CS7) Plnres aa^flfatuum Htfufpicet. Huc vero jre* 

ytl adiutores , vel fniniftri ferendi quoque funt Coii* 

craoc , qui uoiverfi uno tuberniles, iiluftres niRxt- 

Vomitatus nomine indica- rum adolefcentcs» qui quo 

bantur ; videlicet Quae- rem iniliurem addifcerent, 

ftor^ Legati, Tribuhimi« Praefidem tn provineiam 

litum, Praefe£li : adhaec proiecuti ab eiu(^nunquaaa 

Scri]»ae, Accenfi, Praeco- Utere diftedebant; 
nis ilaftores y late rpr e tes^ 



De Magistratibvs RoMAvrs. 169 

ftratos ius diceret, totius Dioecciis homines 
jus liinni perfecuturi convenirent* 

Ille igitur per hiemem fere ( aeftate ple- 
tumgue, ubi res flagitaret, bcUis infumpta ) 
Conventus obiens, hoc pa^o univerfis provin- 
cialibuS) necnon Romanis civibus id pofcenti- 
bus ,. jus reddebat . Ex quo quidem inftituti 
genere ortum duxerunt formuiae illae iis ma- 
giftratibns accommodatae , Cmventus cireufre , 
agere , petMgere ; Forum indicere , agere ; aliae- 
que his fimiles. Itaque Caefar V. Bell. Gall, 
1. fcribxt: If>fe CONPIENTIBVS GaUiae ci^ 
terioris PERACTIS , in Iltyricum proficifcitur^ 
Et Hirtius yill. BelK Gali. 46. Paucos ipfe 
dies in pr&vincia moratus^ cum celeriter omnes 
CONVENTVS PERCVCVRRISSET , publi^ 
cas controverfias cognovijfet , tandem ad /epones 
m Belgium fe recepit. Denique Cicero V. ad 
Att. 21. IdiAus Februariis j quo die has lite^ 
tas dedi ^ FORVM inftitueram ^ERE Lao^ 
diceae • 

Illud antem praeterea hujus loci eft animad- 
vertere , faos provinciarum reftores prcr diver- 
fis caufarum generibus diverfam judiciorum ra- • 
tionem, non fecusac Romae a praetoribus 
£ebat, adhibuiffe • Etenim privatas quidem 
Cftufas judicibus , e civium Romanorum ibi 
commorantium grege delefiis ( uti ex Grono- 
▼10 notayit Graevius Praefat. Tom. I. An* 
tiq. Rom. ]) difceptandas mandabant. In pn- 
blicis vero judiciis nonnullos eorundem in con« 
£lium fibi adfcifcebant , e qnorum fententia de re^ 
qua de agebatur , ftatuerent : quod phnuiQ & 
per TuUium II. io Verr. zg. 

H JU5 



I 



\ 



N 



1 



170 • C k 9 r r V. 

Jas yero ipfum dicebant illi ex ediflis fnk, 

QDae fane catn pro lubita conficerent , fa^ 

pe tamea in ea aliquid e fuperioram praeGdum 

ediQis transferebant • Hanc fe quoqae rationem 

fecatum dedarat Cicero III. Fam. 8. Romif 

iQquit, eompojul tditium: nihHaddidi ^mfiquiA 

fuUicam m$ rogaruntj cum Samum ad m$ ve* 

nijfenif nt de tuo editio totidem verbis transfet' 

tem in meum • Hinc autem faftum , ut quod 

de alieno apponebant 9 ediEium translatitium 

«liceretur; quod vero de fuo, ediSium novum^ 

Docent hoc verba ejufdem TuHii I. inVerr. 

44. & feq« In re tam ufitata fatis ejl ojiende- 

fe f omnes antea Jus ita dixijfe ^ tT hoe vetut 

ediclum TRANSLATlTlVMaue ejfe . Cogm^ 

fcite aViud hominis in re vetere EDICTVM NO^ 

VVM. 

VIL Cum poffo provinciae reSor totum 

annum ei praefuiflet, compofitas ejufdem ra« 

tiones apnd duas civitates deponere y aatequam 

decederety ex lege debebat« Quare CiceroV. 

Fam. ao* de fe ipfo dicit: lUud^ ^uidem certe 

foQum efi^ guod let ( ntmiram Juliai paullo 

ibidem ante memoiata) jubebat , ut apud duas 

tnjitatesy Laodicenfemy & Apameenfem .... 

fationes confeSias & conftdidatas deponeremus • 

Exinde tradita fucceflfori provincia exercitu^ 

que y triginta ipfos dies a lege Cornelia ad de- 

cedendom habebat. Expreffit hoc ipfeTullius 

III. Fam. 6. cum ad Appium decefTorem fuum 

fcripiit: Eo deceffifli^ quo ego te ne perfefui 

quidem poffem triginta diebut > qui tibi ad de* 

cedendum lege ^ ut opinor^ Comelh conftituti 

tffent. 

At 



^ 



De Maoistratibvs RoMA^rs« 171 
At fucceffore cunftante, praeficiebatille in- 
terim praviaciae, ne intutam relinqueret, u^ 
num aliquem e legatis, velpotiusquaeftorem. 
Hinc idem Cicero 11. Fam. 15. E^o^ inquit, 
de provmcia decedens quaeflorem Coelium ptae^ 
fofui ffovmciae* 

VIII. Poftquara antem Romam ille revcr- 
terat, fi quidem petiturus triumphum eflet » 
extra urbem ,cum liftoribus , & fafcibus , iif. 

3ac aonaunquam laureatis (58), fabiiftebat ^ 
onec a fenatu de re propofita decerneretur • 
r Confer huc> quae di£la de hoc genere fuerunt 
pag. 57. H 2 Qjaod 

t 

CsS^ In more efat poii- ur tri^lor liberalitate fuSr* 

tum, ut laurea ornarentur fet, haec-fitofert : Qni a^^ 

&fces corttm ducum , qui mt tx Jegfpto litttas mi' 

ob non vntgarem aliquam 7?f, ut tfftm idem^ qttl 

' partam viftoriam ImperM^ fuiffem : qui eum ipfe im^ 

toret faiutati a militibiis peraeor in toto imperiopo* 

l fuiflent. Itaque hanc ho- puli Rjomani unus effet , 

r norificam appcllationem effe me aiterum paffus efi : 

irirtutis ergo . conceifam a quo « • • • , eoneeffof 

^ ( de qua in de Militia re- PASCES LAntRATOS 

I dibit mentio > continuo tenui ^ quoed^ eenendos pu* 

H illud infigne fafcium fi(que- tavi, Ab ea autem caufa 

batur . De utroque , quod id totum fuit , quod cttm 

iam fibi propter res in pro« c provincia revertiflet Ci* 

vincia geftas obtigerat « lo- cero , inque urbem civiii* 

, 4«itur Cicero II. Fam. itf. bus armis turbaum ingrcf* 

ciim ait : Aecedit etiam fus non cflet, iinperii !»• 

moltfla haec pompa li8o. iignia , quae uno in moc* 

vum meorum \ NOMES- nia Rojnana Jntroituamit- 

f^VB IMPERJIy jjuo ap* tebantur , nonduio ad id 

foUor Ineurrit haec temporis pofucrat .* queis 

noflra LAVRys nonfolum tum etiam poftea ut libe« 

i» oeuloty fed jam ttiam rc arbitratuque fuo utere» 

ffi voculat malevelorum . tur , a Caeure jam ferme 

Ac pro Ligar. t^ ntoftcii- rcrum arUtre pcrfniffiiqi 

iaxtt » qiuota ia fa Cac- f t • 



i*- 



tjt C A P V T V. 

Qucxl n de triumpho a^i nonoporteref^p^ 
ftis ftatim imperatoris infignibas primus ni^ 
htm inibat. 

Poftremnm illud erat, nt quas rationes iii 

provincia reliqaerat , eafilem u^tidem defcri- 

ptas verbis ad aerarium deferret; id quod per 

eandem l^em JuUam fuerat cautum . ( Cic» 

y. Fam. 20. ) Ad ipfum vero aerarium eti^m 

ille deferre in beneficiis folebat eos fuae procu* 

vationis adminiftros^ quos ob (Irenue navatam 

operam publico dignosbeneficio judicaffet.Huc 

fpedat is modo laudatae epiftolae TuIIianae 

locus; Quodfcribis de BENEFICIIS ;/citoa 

me Cy tribunos militares , (5* prMeUBos , 

C^ amubernales (bmaxMf meos DELATOS 

S- XIIL 

D^ ^aeftoribtfs pnvlnciaUbHsl 

I. Qiiaeftores j, de quibus heic fermo ctk ^ 
fuere tum qui imperatores ad bellum feque« 
l>aatur , tum qui cum proconfulibus , aut prae^ 
toribus ift prwincias exibant. Illoram primjK^ 
«lentio exftat apud Livium IV. 4J. cum re- 
fertur comprobatum a patribus, quod a coii^ 
fule relatum fuerat, ut praeter duos urbanw 
uaejiores y due eonfidibus admirrtjleriabelliprae^ 
^ -0 ejfent . Hanc autem rem licet mox ibidein 

fubjiciatur omQ%m oh tribuaoram poftulatio^ . 



% 



De Magistratibvs UoWakiS* tji 

iiem fuifle^ qui partem quaeftorum fieri de 
plebe vellent ; efie^tam tamen poftea , odeh- 
dunt verba eiufdem fcriptoris IV« 54. quibus 

3natnor qoaeftores creati dicuntur, duo procul 
ubio ad munta urbana » reliqui ad beiiica mi« 
niAeria. 

Jam porro in provincias, ad qnas regendas 
proconfoles & praetores > finguli fimul quae-- 
fiores mittebantnr. Vnius Siciliae peculiaris 
in hoc conditio fiiit 9 ubi cum unus de com- 
muni ipore praeefTet praetor , duo tamen ade- 
Yant praetores 9 Lilybaei altor , alter Syracufls; 

Jnippe qood ea infula > quod ad Romanam 
itionem attinebat, in duas provincias divide^ 
yetor: cojus tamen divifionis ratio in quaefto* 
ran tantom, non aotem praetorum , gemina* 
tione fervata efl. Hinc Cicero II. in Verr. 
4. Quaeflores, inquit, VTRIVSQVE PRO^ 
VINCIAE , qui ijio ptaetore fuerant 9 cum /j- 
/tibus rnihi praefto fuerunt • 
' Ad haec itaqoe nniverfa provincialia mune^ 
ra explenda com in fingulos annos eo nume- 
iro quaeflores comitiis renuntiarentnr , ex qoo 
& nrbaniy & provinciaies pofTent exfiftere i 
podquam omnes defignati foerant, jubebatin« 
de fenatus eos fortiri , quinam in urbe curam 
aerarii^gererenty quique in ^rovidcias profici- 
fcerentur . 

II. Horum autmi fuit 9 pecuniam fibi ex| 
serario attributam tueri, ex eaque ftipendioai 
Sc annonam exercitui fuppeditare ; captaaai 
bello praedam vendere , & , quod inde re^iiet, 
cogere in aerarimn ; rationes etiam accepti 9 
ezpenfique, ad aerariam fuo tempore referen* 

H 3 ^9 



fet.^**' 



§74 C A » ▼ r V. 

Jizsy conficere, Ad haec vero ;nri(<liftioieil| 
nonnunquam eos, InaQdanttbiispraefidibuS)»- 
ercuifle exploratum eft • Sed &* ubi faa ante 
fucceflTorum adventum e provinciis decederent, 
illis iaterea omnem adminiftrationem commit- 
ti folitam fuiffe diftum jam eft p. 171, 
^ III. Praeflo eifdem erant tum LtcTORES 
•um FASCtBVS, tum ScribVe, illiad ait£lo« 
xitatem comparandam, bi ad rationes confaio 
bendas • De alteris loquitur Cicero pro Planc* 
41. cum ait: Simul ac mt DytTachium attigif» 
jpf audivit ( Plancias in pfovincia quaeflor ) 
fiat'm ad fw Udmius dimijjis , itifignitus ab* 
jtRisi^ytfit nuttau^ prcfeSus ^» Altefos V€« 
10 tnemorat idem erator 111« ia. Veiy« 78. 

IV, Jam fi quaeflor^ non exfpefia^ fiie- 
ceflbr^ , de provtncia deceffifliety vel ibi Somn 
cbiiilet diem, tum qui ab ipfo Praeiid^ is 
ejus fufiiciebatur loeum , Pro^ Qvaestors 
vocabatur* Vide quam ad hoc re£te quadreot 
dnaa Tullii I. in Verr. 3^. C Malteolo fttfie^ 
fian C». Ddabellae eecifa. • . .ftatim ( Ver- 
re$ ) Pro Quaeftore /ujfus eft ejfe . Hujufmodi 
autem quaefloriae procurationis vicarii ruIIo 
modo j quod per fe patet ^ magiflratus e« 
xant. 

Ab h\$ vero <ilii prorfus fuerunt ProqvaE- 
STORES , quos in exercitu confulari aliqoando 
&Item, fi minus femper, fuifliB indicat Tul- 
Ifus I. in Verr. 14. dum ratJonesa Verreexer- 
citus quaeflore ita relatas tradit : %^ccepi vicies 
durenta triginta ^uin^ue mitlia , quadringentos^ 
X^/IL mimmos • Dedi ftipendio , frumento , k" 
gatis , PrQquaeftoribus , cohorti praetortae H. ^« 



D£ Mn^CISTt AtllV^ HoifAKlS; Jy^ 
milk /eittejua Hfginta^inque miUiH^quadfifp- 
gantes , XVIU mmnm . Hos autem ' pmetom 
jonttiieris adminiAros , a msgiftratuQm genere 'j^ 
sitos divftrfps, certum eft noa fuiile fuffragiis 
popuii creatos ; fed aut a fenatu datos , aut 
ab ipfo quaeftore allefios y aedibile admodum 
videtur « 



c A p V T yr. 

De magijiraimm 

Minfftris . 

NE auid eonmi » quae ad nnlverfam iflif 
gtturatunm rationem pertinoere j taciti 
)praetereamus 9 nonnulla heic de ipibrum Mi- 
KiSTRis ^ qui fcilicet^^ad eorum .inffa^cxfe- 
quenda praeuo aderant , attexemus • Hi autem 
foere Scribae , Accensi , Ihterpretes ^ 
Praecones, Lictore$,Viatores> SERVt 
TVBLici , & Carnipex • Qui jam pet. O^ 
laptim imgull producentttr. 

SCRIBAE 

» 

E reli^ttis Tere lionoratiores gravioKfque 
funt Habiti y quippe cum i^rum fidei y ut lo-- 
quitur Cicero III; in Vcrr. jg. tabulae publi^ 
eaey perieulaque <i. e« tabellae (59) iive a£la) 

H 4 ma^ 

C59) Eicaa )«inctiu ab iiiu idonea, fenttntia ill** 
crnditis fnit , taD^mni nu- ^ fersiiatur jpmW^ hp» 



17«. 



jyu -C k w r r VT; 

magifiuttmm iommUttnntuf . Re enim venW 

Jfoniin erat » ita magiftratibus apparere , ut po- 
licas rationes > lcges » & afia > res quidem 



omnes 



leco HMi atU « quam vul- 
Htta fi^nificatioiw , «4« ac- 
cipienda ; neque atta por- 
to dc caufa appofitam nanc 
^rocem a Tullio fuifle^ni^ 
i quod a tabuHs puUScis» 
quas antc noainaverat 9 
cretri pcncaUi poflentma* 
fiftratibus • 

RurfHS vcra rceepca paf- 
flm opinio cft » qua crr* 
«litvr , pcr id vocabulum 
tshltaf^ fivc Uhtlhs^ ad 
fiimmam »Ba magiftratuum 
defif^nari. Hac fane notionc 
nteritiffime credcrc fas eft u« 
&ll^atam quoque eam vocem 
r Cornelio Nepote in vit. 
X]^minondae 8. ubi ita 
^narratur : Ntqut f§€ufavit^ 
fU9 minur itgif potnam 
j^hirtt; fed unum ah i%» 
fttivi$^ u$ in PBRTCP^. 
LO fu9 inferihtftnt : BPA* 
MTNONDJtS ATBEBA^ 
NIS MORTB MrLTA- 
rVS BST , QVOD BOS 
€OSGiTJPrD LBrCTRA 
Sf^PERARB LACBDAB- 
MONJOS , &c. Quo in lo- 
co ptfieulum idem e0e , 
ac taheliam damnat^fiam ^ 
complures do£ti viri* in 
primifque jacobus Cuja- 
cius totius fententiae au- 
Hor , feitifimc docucruAt» 



Nam quod alil Ot eru(fi« 
torum item numcro fibl 
perfuaferunt , feputcralem 
neic potius titulum defio« 
tari , noo tam re6te ftarc 
vsdetur ; ncquc cnim vc»* 
rifimilc fit. adco ducent 
illum TiicMiivm cffron- 
tcm iiiiflc, ut pctcrct » ^* 
bi 9 poftquam daniiatus 
cxtffcmbquc (upplicio afif « 
ilas cifct 9 •monttmcatttjn 
publice poncretur. 

Huc praeterea confer Io« 
cum Capitoiini in vit# 
Anton. PhiloC fic habea« 
tem : Hahuit fteum prat» 
ftBos ^ fuorum & auiiori* 
tattt & PBRICf%0 ftiiO' 
ftr }ura di&avit m Nimi* 
rtim ille C praut bene ad- 
modum npiicavit Cafau- 
bonus} pracfe^orum, quos 
fccum nabuifle dicitur «' 
nOn confiiium modo, fed 
formuiam ctiam fibi prae* 
icriptam in .di^tandrs iuri-. 
bus fecutus cft • ^ 

Ad rem dcniquc mirift- 
cc congruit tituius itie Co« 
dicis i. 7. tit. 44. dt ftn* 
ttntiit tx PERTCfnLO re- 
titandis • Eft enim ibi #jr 
ftritulo rteitart idem 9 
quod aiibi reddttur , do 
ftffftis^ aut do fcrifti ro» 



DE MA6l$TRXTWSr MimSTRlS. I77 

emnes quam maximi momenti , in commen- 
tarios rcdigerent. 

Hinc vero faAum eft^ ut quoniam Scrlba^ 
nim mpnus in fcriptvra unice verfabatur ^ illa 
praecipue formula fcriptum facete ad ejufdem 
muneris funAionem defignandam fuerit adhi^ 
bita. Ita Livius IX. 4(S. InventOy inqnit) ht 
quibujdam annaiiiusy cum ( C. Flavius ) ap^ 
pareret aedilibuSj fierique^ fe protribu .Aedilem 
wderetj neque aedpi nomen^quod SCRIPTVM 
FjiCERET^ tabulam pofuiffe , & furajfe fy 
SCRIPTVM non FACTFRVM . Hoc ipfum 
porro refert Gdiins VI. 9. cujus verba, ut- 
pote locnm Livii mirifice illnftrantia ^ iit ima 
ora appofuimus (60), 

Jam Scribae , cum ingentis efTent mukitndi^ 
nts , in De^urias ( nimimm in diiverfas yeluti 
focietates) Quaejioriorum ^ Aedilttiorum^ Prae'^ 
totioTum ) diftribttti erant ^ pro mgiftratunm % 

H 5 %neif 



eitationt pfoftm , ncciion vius patte liherfhw matui 

tx lihllo dart . SCRJPTM FACmBATt 

Certe qutdem , ut lam 4ffu» to ttmport atdili cum 

huiufce notionts caufa ad« ruN sppargkat^ quottmpo» 

iiciatur , derivatum pf r#>iM> r« Oidilts ftbrogantmr ^ 

ium fuit ab antiquo ^«rif/, Eumqut primat trihus «•• 

3uod crat eonari^ ttntart^ ditem eurultm rtnuntiavt^ 

ifctft, Quarc non immc- runt» At atdiHs y qui t9» 

fito adbibita vos illa cil mitia halnhat , ntgot acei* 

pro csperimeato f docu* ptrt ; nt^ut Qhi pheert ^ 

mento, ac probatioTic «!i- ^ui SCRIPTf^ FACE" 

cuhn rci , vet caufae ; tum KJBT ^ tum atdiltm fierim 

vcro ctiam pro libcllo , Cn. Flavius Annii fiiius 

Ctti quidpiam e}ufiTM>di fcr- ditrtur tdhulas pofuiffe , 

vandum concrederetur . SCfCtPTP ft fe abdicaffe « 

i6o) !w ibi laodatas Ifi^ut atdiiis turulis faffnB 

auClor icripfit; C». Pi§* efi « 



«7* C A ? V r VI. 

queis deferviebant , diverfitate . Quanqoam ao- 
teai in ejufmodt decurias ab ipiis nia^tflratt* 
bus legi homines foierent ^ ut .e celiquis Tul- 
lius in Cluentiana45.fignificat;nonnttUitameii 
aliquando decuriam ewebant ^ videlicet in earum 
aliquam adfcribi per pecuuiam curabant • ( Cic» 
III. in Verr. 79. ) 

Auteq^nam hinc abeamus , non inutile erit 
xnonere , nonnunquam fcribas etiam notis ( L 
e. fignis quibufdam unam piurefve fimul vo« 
ces indrcantibus ) uti confuevifle ad celerri^ 
ine excipiendum , quidqnid in concione, aut 
in judiciis diceretur : quo fcriptionis genere 
utentes , Notarii proprie nuncupati funt , De 
his Martialis XlV. 208. 

Currant verba licet , mams efl vtlcciorillisz 

Uondum ftngua fmm^ dexrra pere^it 

0pus • 
Pluri de tota hac re Lipfius Centur. L ai 
Belgas ejp^ 27« 



ACCEKSI 

• 
Non alfis , quam confulibus & praetoribus^ 
Ungdli apparebant . Ex eo autem fuam fortitL 
funt nomenclaturam , quod & populum ad con- 
cionem, & eps, qui jus pofcebant , ad prae- 
torem «•fwwr . Scd & praeterea eorum partes e- 
rantjinterpellatorum loquacitatem impofitofilen- 
tio cohibere . Vnde pronum eft intelligere , ^pod 
in^non mediocris laudis loco pofuit Cicerol. ad 
Qd Fratrea)i> cum iaqaic: Jii$ t^HsnuperCn. 



Ds MAGISTRATVVM MrNlSTRTS* XJ^ 
OBavius /ucHtuiiffimus fuit^ apud quem pfimut 
mof quitvhy TACVIT ACCENSV^: quotita 
quijque voluit dixit^ & quam voluit dM^> 

Ad haec qno tempore horologioni^^^ 
tx)n adhuc (61} in urbem invefias erit «ma- 

H 6 tis 



C^O Qnin^entM pfope 
annos horol«giis Itomaex- 
^tn fuit . De qua re , «le« 
qut £mul nonnullit aliis 
ad id ffKe^lanttbus «udi 
Flinium ita loquentem 
▼II. 60. Mm ymffrimttm 
C korologium ) ftatutum 
in fuhtito ficundum Ro' 
fira in €olumna traditkei' 
io Punito primo o M. f^ 
ierio Mtjfala eonfulo , Ca» 
9ina eapta in Sieiiia : do^ 
fortatum indo .... amno 
Vfhis CCCCLXXXI. ni€ 
€ongruohant ad horos e/us 
isnoae ; faruortmt tamen 
ais onnis undetentumy do» 
nte SL Mareius Phiiiffms^ 
qui eum t, PoulU fui$ 
aoajor , diligontius ordtna» 
tum fuxta fofuit : idquo 
tttunus inter eenforis opera 
g/diijlimo aeeeftum ofi • 
Btiam tum tamon nmhiio 
ineortMo fuoro borao uf^uo 
ad froximum lufirum • 
Tune Seifio Nafiea eoiie» 
go Laenatis frimus apts 
diviftt horos aoquenoBimm 
ge dierum, 

Habes )tm hinc, 9110 
frimuai #iine pofitnn Si« 



lartum in Trbe liierit • 
Nam quod idem Fliniui 
ibid« paullo prius e pujiiC* 
dam Fabii teftimonio tnn 
didcrat, L* PapiriumCurw 
forem triKinu aote annli 
fllwl Romanas Aataiire « 
id fane ni incerto adi^ 
reliquit , nt mrlUm ei pror* 
fus fidem conciUtTtric • ^ 
Horologionim autem*» 
^lc Nafic» prtmam ac* 
cepcum Roma retuUt , ^m 
aqua impellente horas dt- 
Ainguercnt iAdicarent3qiit« 
ftru^urtm omnem ratio» 
neraqut enucleatt peHiBrt* 
bit Titnivius IX 9. VU 
ttiam declarat, quo pafto 
In illishorarumfpatUttQ»' 
porum varietati apurcntur* 
ut fcilicet horat diurna» 
C quae ^ovis anni tempor^ 
duodenae ab ortu ad oe« 
caftmi fotis numerabantur) 
cekriores urdiortfve fie* 
renc , prout brevior lon* 
gTorve die* efTet . In quo 
tamen « ut omnia rede coo- 
ftarent « fervari procul dit- 
bio & illud debuit C quo^ 
ratio ipfa opinarr cogit } 

vt. aifi qiuado dici p*re« 



tSo C A r V T VI. 

ris fuifle , Dt Accenfus . diverias diei horas ^ fidU 
licet tertiam , fextam , & nonam enuatiaret ^ 
patet ex Varrone V. L. L. 9* atque ex PIu 
oio VIL 60. Huc fane pertinet verfus ve- 
teris poc tae , quem idem Varro ibi in medioai 
afiert: ^ ^ 

Vbi primum Acctnfus tlamatit meridiem • 
^ Quam quidem variam horarum rationem ipib 
folis itiaere metiebantur. Cuius^ rei. fatis la«' 
calenrum indicium dedit Plinius 1. L cum haee 
literis prodidit .- Duodecim tabulh ottus tantum 
fSt occafus nominantur : pojh aHquot anms adjit' 
0US efi (y meridies , Accenfo confulum id pr^ 
mntiantej cum a curia intet R^ra & Gra^ 
yoftafin profpexiffet fotem • 

Interpretes 

^ ii dtffi fnnt, qni ad exterarum gentium 
Interpretandam orationem adhibebantur . £of« 
dem ex Apparitorum genere fuiffe declarata* 

Jierte Cic. XIII. Fam. 54. cum inquit : In 
onga APPARTTIONE fingularem & prope 
$ncredibilem patris MarcUii ( quem pauUo aa-^ 
te interpretem fuum dixerat ) fidem , abflinen* 
tiam ^ medaftiamque cegnroi • 

Prae- 



iio£liBi» eCeiit, ^rimo quo» cinfniodi hprologia etdem 

■ue imne initium prioris ac clcpfydras fuiiTe . A4 

fiorae ad ortum folis ac- quas mox pauca fpe£taati» 

commodaretur • in adnotauono #6« te 

Cavc tu vero exiftimes« tibi dAbuat* 
quod ROAAuIIi arbiuati fiutti 



X>E BfACISTMLTVVli MlKlSTRlS. itl 

Praeconss 

Quos & Praeaas apud Feflum vocatos VB^ 
Tenlas 9 non itnmerito boc donati funt no* 
tntne, cuin inter eorum munia non poftremum 
id fuerit , ut multitudinem praeciennt , ideft 
ante ccnventum cierentj five exeitarent populumf 
ut conveniret j uti obfervavit VoOius. 

Plura autem eram, (]tue iplbrum officii fiai- 

bus coatiQebantar ; icilicet in au£lionibus aii 

baOam Aare , & oblata pietia evulgave: 

in cocnitiis partite vocare populum ad fufTra-/ 

gia , eaque figillatim pronuntiare: in legum 

lationibus pubUce eas recitare : in jodiciis reos, 

accu(atofes , teftes citare : in funeribus homi- 

nes ad cohoneAandas exfequias evocare: infa- 

cris filentium indicere: atque hujufcemodi a>- 

lia peragere, quae paiTim in antiquis liiflorijs 

CGCurrunt. 

LlCTOREf 

Ciu fuit, ciuai a ligando appellationem fibi 
adfciviffe crediti funt> ob illud praecipue fre* 
quens in reos carmen : 1 LICTOR , COLLU 
GA MANVS . Sed tandem doaiffimus Ma- 
zochius in Additam* ad Voff. Etymol. ab H«« 
truria fd vocdbuium (unde & Lifiores iplbs) 
Romam deve6lum docuit \ ac propterea ab 
Hebraea voce Bp^ iakat L e. colligere deriva- 
tum; quae nimirum apud Hebraeos faepiinme 
idem fuerit, ac colli^fre ai pefdtndumm Id ve- 
ro mirum quaatum LiAoribus. gua^rat , prae- 



i«i c h 9 r t vr. 

fertim fi illa etiam formula fpeftetnr, qoae 
eft apud Livium XXVI. 16. I LICTOR . 
jlDDE VIRGAS REO , ET IN EVM l£. 
Ct: AGE. 

Praeter hoc autem noxios puniendi , & vd 
vir^is , rel fecuri caedendi munus , tria alia 
Liaores obibaat» quibus defigaandis tres illae 
addidae fuere voces 9 Praeire y Animadverterf ^ 
& Submovere, 

Primum itaque illi geftantes laeva maaa 
drces finiftro humero inclinatosi fuis prael* 
bant magiftratibus, & non gregatim quidem, 
nec temi , aut bini , fed iinguli , ita ut qui re- 
liquis onhnibus anteibat, prtmus fiBot dicere- 
lur , ut in loco Ciceronis paullo ante a no- 
bis atlato, cum de accenfis ageremus ; qcii 
vero poftremus minime omnium ab ipfo abe- 
rat magiftratu , proximus. Ita apud^Liviurtl 
XXIV. 44. Conful animadvertere PROXI" 
MVM LICTOREMjuffitj & is.ut defcemk- 
tet ex equo y inclamavit •• • 

Atque hinc jam patet, quonam illa perti- 
fiuerit Animadverfio j quod e lifloriis officiis 
alterum fuit; ut fcilicet qui magiftratui occuf*. 
rerent, ad obfervantiaefignificationem exequo 
cnrruve defilirent , caput aperir^t> femita 
cederent . 

Denique turbam ilti fubmovebant vel voce 
per hanc , fimilemve formulam: D,ATE VlAM 
CONSVLI; vel virga, quam manu geftabant. 
Hinc apud Livium XLV. 29. liftor ipfe Su&^ 
'motor aditus appellatur.' Hinc etiam manavic 
fdtum illud Horatii IL Od. 16. 

^99$ anim iMe^ ne^e son/utaris 

SVS^ 



DiE MAGISTRATTVM MlNfSTRtS. »8| 

SVBMOVET IBor miferos $umulut$ 

JMknth^ & curas lagueata ehvum ,^ 

Te6la votantes» 

' li poftremo de li£toria virga , de qua mo» 

do inje£ta memio^ adjedum voktmus, eam 

tum ad circumfufam mirititudinem disjicieti- 

darp y tum etiam ad domorum , quas magf- 

Aratiis initurus elTet , percutiendas januas ufui 

fuiffe, Qiiare a Livio VI. -^^^ fcribitur. For- 

te ita incidit , «r li^or Sufpitii f tri- 

bnni militum confulari poteftate ) eum is de- 
foro fe domum reciperet^ FOREMf u$ moseji^ 
ViRG^ FERCVTERET . 

VlATORES 

Cftr ita vocarentur, aperit Tutlius de Se^ 
»e£t. 16. his verbis: ji vitla m fenatum ar-- 
ceffebantur tT CuriuSj & ceteri jems; ex qui^ 
qui eos arceffebant , VIATORES tMminatf 
/unt . 

Deinde vero dici hoc Bomine confuevertme 9 
qui ahquibus magiftratibus vel ad vocandumf 
nt coaTulibus , vel ad prehendendum , ul 
tribunis plebis , apparebant • ( GelU XIIL 

SfRVI FV8UCI 

Uon Romae modo, fed & alibi paffim, foe- 
re, qui pnblicis minifteriis mancipabantur . 
Itaque , praeterquam quod & facerdotibus , & 
univerfo populo famulabantur , tum vero iil 

prixnis magiftiatattm > & faae omDlttm^ impe* 

fiis 



lS4 Ckf. VI. De MACIST. MtNIfTRtt • 

riis praefto erast. Certe quidena de cenfori-^ 
bus remjta teftatam reliquit Livius XLI[r« 

i8. Cenfins dimiffis SERHS PVBLI^ 

CIS , neganmt ft prius quid^uam puilici mu 
gotii gtfiufos y quam fudicium populh de fe 
fa&um effet. De aedilibus Varro apud CeU 
lium XIII. 13. Nunc fiipati SERm PV. 
BLICIS • • • ultro fuim&vefa populum *^i^7i^ 
vero alia exftant adhuc de aliis teftimonia^ 
omittimus • 

Quod antem ejufmodi fervi publici a ItAo- 
ribns, ceterifque apparitoribus diverii omniiil» 
fueriat, liquido conftat ex fenatus confulto 9 
^ttod recint Fioatinns in de Aqnaedad. 

CimNirEX 

Damnatis cruci afBgendis » ftranguIandifVei 
•nt ebrundem frangendis cervicicibus unice 
nddi£las. De eo id maxime diceadam fuppe- 
tit, habitare eum in urbe nequivifTe , quoniam 
«)as confpeftu funeftari civitas, & iaedi quo- 
dammodo libertas populi credebatur. Qpa de 
«aufa Cicero pro Rabir. 4* inquit: Quamoi^ 
rem uter mftrum tandem ^ Labieni y popularis 
eft} tuney qui civibus Romanis in concicne Ipfm 
camificemj qui vincla adhiberi putas oporteffm 
. . . \ an ego , qui juneftari comomin cmtggio^ 
ne carnificis veto? 



CA* 



CA»;*VII. Db IvMcnt. 185 




De Judiciis , 



p 



ro duplict privftti publicique juris ratione i 
^ duplicis quoqueapudRomanosgenerisfuere 
ludicia , Privata , & Puifica . Priyatis pn 
quifque ruum perfequebatur : publicis crtminay 
qaibus civitatis jura laeduntur, vindicabantur^ 
De utrifque , a fe invicem maxune difcrepan* 
tibus , nos bipartito agemus • 



«v 



Pars prior 

De Judiciis privatis. 

Turis privatis in iudiciis dicundi poteflai 
quorumnam Romae fuerit» fatis fuperque ex 
annalium monumentis perceptum eft. Nimi* 
rum primis temporibus reges ipfos privatoruni 
controverHis dirimendis dcdiffe operam docet 
diferte DionylTus p. 617. Deinde id muneris 
fufcepiflfe confules narratur ibid* Deniquecrea* 
to ad hocpraetore an. V.C.CCCLXXXIX. 
iurfus.vero altero^ qui inter cives ac peregri«. 
nos judicaret ( uti didum in de Magiftrat. $• 
2* ) tota jurisdiAio tranfmiffii in eos fuit. 

Hi' igitur magiftratus reipublicae aevo judi* 
ciis privatis praeerant, Qua veroratione,quo> 

ve 



t%6 e a t t T VII. 

ye ordine haec eadem peragerentiur, sd ittodi^ 
kccttracitts etolvendum eft» 

§. I. 

Dc in jus vocapfone l 

Cum quis rem repetere animum indaxi/Tet 
fiiumi primum experiri folebat, num domi 
per amicos ( quos difceptatores domefiicos ap- 

Srilac Cicero pro Caecin. 2. ) procul fi^renfi 
repita oegotium coniponi poflet • Qiia por- 
ro ratione profedam u nihil effet , poterat ilr 
le reum, nbi occurriflfet^ die poftniationis iii 
jns vocare •- qnod fiebat aliqna ex his forma- 
lis : In ivs £amvs : in ivs veki •• ik ivs 
ambvla: seqvere ad trievnal, ( Barn« 
Briff. de Form. p. ^66.) 

Id fi reus abnneret , aliqnem ex adflantibus 
a&or I ta£la ima ejus auricula ( quae memo« 
ri^e . credebatur fcdes ) antejtabatur » teftem 
jTcilicet advocabat: ac tum fas ei erat \\hxa\ 
etiam obtortq collo in jus abriperc. (Jpodta* 
xnen etiam, poftquam illata iis fuerat , aliquan- 
do fa£lum indicat Flaccus I. Sat. 9. ubi,cum 
de quodam ioqueretur, qui jam vadimonium 
promiferat, poftremo fubdidit : 
..... Cafu venit obvius illi 
Adverfarius y & ^ qm tu turpi0me yfnagna 
JncUmat voce^ & LICET ANTESTA- 
Rl? Ego vero 

OPPONO AVBSCVLAM. RAPTT IN 
JVS. 

si 



De fymcm. 1S7 

Sl aiitm reos dtu&i fe fcnMt 9 qsoiiiaiti 
inde extrabi per vim ncqnibat , nt tdftatur Tn)» 
Uus pro DoiD.4i. cdido praetoris ad ejnsae- 
des affixo citabgtnr • £t R qnidem ter iUe hae 
ratione per ^ervalla vocatus non pait- 
iet> Deqne ab aliqno bono viro defenderetnr^ 
tnnc praetor bona ejns poflideri vendiqnc ii»- 
bebac • 

§. if. 

De aBionis editione^ 
(y fofiulg$imibut . 

1« Qnando qni vocatns in ;us eflet 9 vene^ 

vat 9 tiun primum omnium afior, f^a ei a 

prai^tore diceiTdi copia, aSHcffem eJkbaf^ fcili'* 

cct ftgaificabat, qno adionis genere uti vel- 

letj. Vlures enisn ex una caufa exfiflere fote^ 

bant a^liones, videlicet agendi rationes, qui« 

Bus jos quifquam fnum perfequi poflet ; qua« 

ruin edendarum aliquam formulam poftea prd- 

feremus. At qnaenam illarum deligeretur , pe- 

tltoris arbitrium erat. Hinc Cicero pro Cae- 

cin. 3, PrMetor h , in^uit , qui fudkia dat , 

nufiquam pethori praeftuuh^ qna a£Hone ilhm 

uti velit. 

IL Exinde vero aftor ipfe aBionem poJluU* 
tat , ut nimirum per praetorem ficeret Cbi 
eam in adverfarium intendere, 

Tunc antem & reus advocationem poflulabat^ 
tempos fcilicet conyocandi amicos , qui fibi 
confilio operaque in re adeifent . Ex hoc pro^ 



t88 C A> y ▼ T VII* 

^eatis ;ocus ilie TulUi VII. Fam.' ii. Quh 
m int$negnU juream/uhum defiJerai ? E^ »- 
mnibus , unde petituf , ^ cio?f/{l/i dederim , irr # 
Jingulis memgibus bims ^dvocationes pofiulenn 
cnm enim interrex quinit modo diebus rem» 
publicam adminiftraret , fpatio ad biots advo- 
cationes parandas poftolato, fieret profefto ^ 
ut ante interregno finis > quam liti ullum iiu- 
tium daretur. 

Jam ubi & petitor^ & reus poftulata im^ 
petraffent , dein ille hunc vadabatur » vades 
aimirum petebat , queis fibi caveretur eunn 
certo die ( plerumque perendino) fe ftituramr 
is veio vadtmemum pfomittebat, Hinc emanar 
omne boc ejufdem Tullii pro Qnint 6. Ait 
• • • •/€ fan$ neque^ vadavi amplius , nequeva'^ 
jfimomHm promittere. Si quid agere fecum va^ 
Jit' Qumtius^ non recufare. Hie cum rem GaU 
Jicanam cuperet revifere , homimm in praefentim 
3aon vadatur. ha fmt vadimonio difceditur^ 

§. lii. 

JDtf intentlone a&ionisy 

poftulatione judicii , 

(y fatisdationibus . 

Toftquam praefiituta dies advenerat, a£lor 
reufque ju/Tu praetoris per accenfum citaban- 
tur. £ quibus fi aiteruter fine caufa fontica 
adefle omififlet, caufa cadebat: ac fi quidem 
reus is effet > vadimomum defemffe dicebatnr • 



De Ivdiciis, , i8f 

Q«o idpicit illttd Horatii L Sat 9» 
• ... - Cafu tunc nfpondnt vadtto 
Dtbtbat ; quod ni ftcifjet , perdere litem . 
£a aorem vadimonioin defcrenti propofita^ 
poena erat 9 nt ador in bona eJQs immittere^ 
tor. Adi' Ciceronem pro Qoint. 6. 

I. Cum vero tum aftor, tom reos (e Ai* 
tiflent, tuoc reus prior in hanc fonnolam lo- 
qoebatur/ Vbi tv es » Qvi me vadatvs 

£S? VBI TV ES> QVI ME CITASTI ? ECCS 
EGO ME TIBI SISTO, TV COKTRA ET Tl 

MiHi siSTE. Refpondebat afior fe feadeflew 
Bein iterum ille: QyiD ais? Tonc vero a- 
Aor aUknem^ certa ccnceptam formula» itH 
tendebaty faoc e. g. pado: Aio hamc here- 
ditatem meam esse. Vbi id nqiaflfet reoSf 
addebat ille: Spondesne qvingektosy si 
MEA sit? Refpondebat inficiator : Spondeo, 
si TVA siT. Tom viciflim ipfe reftipuiaba^ 
tor : Tv vero spomdes idem , ni tva stt? 
Cui tdor : et ego qvoqve spokdeo • (j6i) 

II. 

(tfO Haec peet]nu,miam rtiif. Dt vocftbuti Tcrora* 

ad pontificcm deponum tione ita mox idem au* 

fuiflc affirmat Varro IV. ftor: SMoramenti nomime 

L* L* 36. di^a SoirM* id ets dtci €o$ftum §ft , 

^nmtum fuit. De quo Fc- fwrf <Sr pfofHt aerafii 

fius .• SMCtamentum , in- inepiam , Ut faerorum pu* 

quit , aes fignifieat , quod hiiearum mttltitudinem 

foanaa nomine fendi» eonfumehatur in tebus di* 

tuir , five eo fuis intet^ vinis . 

wogatu¥ , five eontandit • Qitaffl autem pro fpoa* 

Id in aliii quinquaginta fione fummam delinitam 

0j/lum efl , ffi Mliis ^uin» aflerit Fellus , ut modo 

f^entorum imer eos^ qui in quinquaginta , modo quin« 

fuiieie enter fe eentmie* gmtorutti afiunt ciTety 

. r cam 



§fo c A F V T vir. 

1 1. His peradis , poftalabat petitor pro du 
▼crfis caufarum generibus vel Judiam , vel 
Atbhfumf vel Recuperatores jVelCtntumviros » 
qui caulam cogaofeereiiti deciderentque : iiqae 
Itatim a praetoie dabancur (63) • 

eam non his femper ter- 
ninis fiiiCe conelufktn « 
aon temerc coUigas t% it- 
lo Tullii III. Verr, 58. 
Faffa efi ffonfio K. S. V. 
irideltcec , iit ipfe poilea 
inanifefle declarat, S*fi^* 
tium ^uimpt$ miUium • 
Vide , quam grandioris 
pecuhiae iponfione certa- 
tum hetc ut« Itaque noa 
injurta quis arbitrctur % 
etfi quos fponfionum mo- 
dulos indicavic Feflus « 
vfitatiores fortaffe fuerint, 
£i€pe tamen eos ad litium 
tatioiiem fuiflfe acoommo- 
flatos • 

0^0 Qui adjudicandum 
dahaatur y ex eorum mi- 
Btero erant , qui in judi- 
cum album praetoria au- 
^oritate^ reiati fuerant « 
FuiCe enim hanc legendo- 
rum judicum poteftatem 
senes praetores liquet a 
.lege Cornalia , quam me- 
mortC Slgoaius II. de Ju- 
dic. 6. ubi ita fcriptum 
fui£e zvti Ffottofes urks' 
toi, qui juratos optimum 
quem^uo iu JjtltBos ^dhis 
woferto dobent . Quod fane 
«onfirmat Gellius XIV. a. 
cum de fe ipfo dicat ; 
f^ue tTimnm $tmf9f9 



ftaetofibus leBus in /udi" 
cem fum , 

Eos autem}tt^ices, pro 
eo ac varia rei llomafiae 
tempora tulerunt , allege- 
re mos fuit ex ordine vel 
fenatorio , vel «g[ueftri , 
vel utroque , vel fimui t^ 
tiam de plebev de q^ua re 
indicavimus jam ante « 
quod fatis eCet ^ P- 79* 
Ac pro (uorum ordinum 
diverfitate eraat illi qui- 
dem \a diverfas Otcufias 
dijlributi , nimiruin diver« 
fis in tabulis « & in pe- 
culiari quique feorfum aibo 
defcripti . Profefto ftante 
republica tres ad fummum 
fuere hujufmodi Decuriae, 
una fenatorum , altera e- 
quitum , tertia tribunorum 
aerariorum : qai poflreini 
e mukitudine ad iudican- 
dum dele^i , ck eo ho« 
minum genere erant , qui^ 
bvks C ut afiiriifftt Varro 
IV. L. L. 36. ) pecunia 
tx aerario attribueoatur t 
quam militi C utique in 
urbe manenti } perfoIvC' 
rent.* homines propterea 
probatae fidei , quali ma* 
ximead exercenda iudicia 
opus efiet • 

io&xtmm iuttc iMu- 

fim 



D« IvDicns. ^ 191 

Inter ees Mtem hoc difcrimen kiterceffic • 
Judex qoi<feio iis caufis praeficiebatur , quae 
eflfent, ut dicitur, ftridi juris: ifque itaexfor* 
tmila normaque fibi a praetore praefinita age- 
re debebat, ut ab ea nuUo modo pofTet ab« 
fcedere . Exemplo id efto : Si Titius H. S. 
IDDD* fi'^* * Fulvio deberi apud praetorem 
contendit, inqneeam rem judicem poAuhvit, 
praetor dato judice ita pronuntiavit : Sr ap* 

PARET H.S. IDDD. A FVLVIODARI OPOR- 
TERE TiTIOjEVMTaNTaE PECVNI AE CONC- 

DEAiMATO. ludicis tunc igitur munus boc 11* 
sice fuit , decernere , deberentur ne Titio a 
Falvio, necne, H.S. iDDp. ita ut nifi peti- 
tor probaffet j totam eam fummam ad aifem 
fibi deberi , canfsun perderet • ( Cic. pro Rofc. 
Com. 4. ) *^ Ar^ 



liain f uftttllt Ctefar : dc 
qtid Smtonitts ia ejus vit. 
41« Judicia 9 inquit 9 ai 
dua gintrs fudieum reJt» 
gif i §pitflris ordiniSf 6* 
fenatorii . Trihunos atra» 
rii 9 ifuod trat ttrtium , 
fuflulit . Quod ipfum re- 
ferens DiQ p. 359* ^n 
lianc fententiam loquitur : 
Judicia foiit ftuatorihus 
mt^ tquitibus ^mifit . 
, . . ffius onim nonnulli 
gtiam dt pltht C profe^o 
tribuni aerarii ) eaufas 
una cum ilUt fognofet' 
h0n$ • Verum tcrtiam de» 
^nde decuriam ex centu- 
rioiii^us Antottius addidit/ 
die oua funt verba TuHii 
!• xkilipp. 8, ?rmulga$0 



ofl C lex 5 dt tertia Dt" 
curia judieum .Tumpaut- 
lo infra : At quao tfl ifla 
ttrtia Dtcuria > CtnturiO' 
num , inquit . Sed jk 
quartam deinde Duetnario» 
furn adiecit Auguftus, eo- 
rum videlicet 9 quibus dii« 
cena millia H. S. cenfus 
eifet • C Sliet. in Aug. 
■ 3i. ) Quintam denique 
appofuit Caiiguia, tefte 
eodem ftriptore in eius 
vit. i5. Hinc in Inicri- 
ptione apud ReineC Cl« 
VI. n. v6. legitur : 

L. CLODIO. C. F. SERS. 
VITELLINO. II.VIR.LD. 
IVDIC. EX. V. DEC, 
£QyO • PVBJU i 



tfi c 4 ? ▼ T yii. 

^rhitfo autemy nulU praecoria praeicriptio- 
t^ ziiS\x\8to , permittebatur , ut- pr o eo ac bo - 
nuzn aequuaique vi^leretur , de re ftatueret ; 
quippe cum ei committereotur caufae bona^ 
fidei didae, in quibus non fummum ius, fed 
aequicas fpefiari deberet • Hinc Cicero ibid. 
Quid eflj inquit, in arbitrio? ( i. e. judicio 
arbitri ) mttey moderatum, QVjiNTFM AE^ 
QFIVS MELIVS^ ID DARl. Itaque ibipe- 
titor fi non totum , quod poftolaverat ^ at 

Sartem certe poterat obtinere. Quod ita eo- 
em Tullii loco aperitur: Ad arbitrium hoc 
fttodo adimusj ut neque nihily neque tantum , 
quantum poflulavimusj confequamur. 

Ad Recuperatores porro controverfiae de fa-. 
do> atque injuriarum aedimatio pertinuerunt. 
Hinc apud Liviam XXVI. 48. Seipio tres Rf^ 
iuperatores cum fe daturum pronuntiajfet y qui , 
aognita caufa , teflibufque auditis y /udicarent^ f 
uter prior in oppidum tranfcendijfet j C. Laelio^ 
€y M. Sempronio advocatis partis utriu/que. P. 
Cornelium Caudinum de medio adjecit • Adb^l^ 
yero Gellius XX. i. Praetoresj inquit • . ... 
injuriis aeflimandis Recuperatores fe daturos edi^ 
tterunt. Ex quo utroque loco declarata fatis 
Recuperatorum exhibentur munia • 

Cemumvirorum vero certae quaedam erant 
caufae , ut tutelarum , ufucapioaum > teilamen- 
tohim y aliarumque rerum , ouas enumerat Ci- 
cero I. de Orat. 38. Erant ni autem centum 
& quinque judices e (ingulis XXXV. tribu- 
bus terni dele£li ; qui , jubente praetore , una 
coadi caufas ad fe pertinentes cognofcebant • 

yeruoa de his noimulla aliaj quae buc nihil 

coa 



condiiant^ ia ima ora apponentnf (^4). 

Satis hafienus de variis judicnm generibot 
diSum eft • Sed iUud prartecea proderic ani* 
madvercere» iudicet ( praeter cencamviros ) t 
praetore datos ab ocroque licigatore probari 
d^bqj^e • Qpod cnm fitttc $ cmvmif» iUi di«. 

I ceban« 



(64) Aetste sfnperiiim 

Augulli .conf<cuta auOi 

Centitmvifi ad ccRtiim o- 

"ftoginca fuenint • Quarc 

At ipiis PliiMus 'VI. Epifl. 

33. Sid§&a0t j tQqatt , /n- -^ 

ditis eemtum & 9cioghttd; 

tot enim quatuf eoufiius 

tenfeeihuntuT : ingens «• 

Pnnque mduoeutia « <Sr nu* 

mirofu fuifiHis i fraetet' 

9$ ienfm eireumjfsneium 

teirond laiijjimum fuJreium 

muitifliti eiremio umi^kue» 

B quibus vcrbis illud e« 

ttam diicitur « in quatuor 

eonfitia tsun ingentem iu- 

dkum multitudinem fuifle 

dtviiam • Qtio fpeftat lo» 

CMs Valerii A^x. VH. 7« 

1« Cum ^ impfohijpmis he» 

fedihui 'He patemis honis 

2ud Ceutumvirof eonten- 
t ; omnihuffua matf fel^ 
Hm Canfiiiit » fid ettam 
femtantiit fuferior difcef* 

Qjiatuor autcm illa con- 
iKa ita crant hinc & it- 
linc difpofiu» ut practor 
in medio utroruoique ic- 
4ens duo. ad dtxteraip , 
'^•tAdcmene ad ' ffnifthim 

•'Imu liabcret • Vuiqu^ 



autcffl parti fium prtc$f{i 
baftam confuevifie fatif 
.aperte indicat Quintilia* 
ous V. 1* ubi inter 'reli« 
qua praeiudicia «qiiae ad 
caufam condncaftt » hoc 
etiam numerat .* S# dt tsm 
dem usufn fromuntiaturk 
efi ^ nt , » . ^ in partihtts 
Centumviraiium , fuae im 
DrjS HAST4S divifaf 
funt . Quibus fanc diftis 
id omnino velle vidctur « 
cum aitere Ceotumvxro* 
nim il4ryi4, &wt fttrs fca« 
temiam tUlilTft , tdmasif 
oaio futurum caufte prae- 
fidio, nc altera pars , H 
quando candem caufiim ac« 
caratius recognofcerct^ , 
Uiter » ac ,prior illa^ ju- 
dicaret'. Ccrte enim ita 
fieri folebat , ut caufis lc* 
vieribus » non uti gravio- 
ribus 9 omnia , fed bina 
tantum confilia adhibereti« 
tur • Ex qiio etiam facilt 
fui^ nofcitur hoe aliud ^ 
quod . traditupi occurjit » 
ut duae caUfae uno 'eo- 
demque tcmpore $fud !$• 
na conijji^ atitafcntur • 

C'riib.iix £^ x4«> 



194 C A ^ ir- T Vir. 

cebandir; Qptie Ciceio pio Cinent* 47; tt^ 
minm , jnquic ^ vobtemt nmfam ntfifi n<m 
tmdo d8 eseiftmitmie m/yfpkm^ fid m ^W 
nseris fukkm de re wmimtt tffi pMeem y nifi 
gui inter sdverfariiff CONVENISSET^ Im^ 
prohiuruii aiiteai foraMiU cftlBnneenit: Hvntc 
SJVK.O 9 iNiQvvs EST • AtQue hinc illud e- 
jurdem Tuliii lli.V ext,6o» Scfndilius poflulare 
de eenveutu teenperames • Tnmifle negut fe de 
exiJlijnetieneAa cuiquam > ni/t ftiis commiffii^ 
fUin. Negottaioret putant effe tutpe id forunu 
Ji$i WlOyt^M EJVRARE , ubi negotientur ^ 
j^^aetor pmrvhetiam fuam totam ftSi INJQVAM 
EjVRAT', 

XJlIm }arn poflquam qui rem iudicatnrus eC* 
bt) datnsa praetore fneiaCy ad (atisdacimes 
iilico gradu^ fiebaft • 

^ Itaqu^ rtus ^atisdare debebat Judicatum fot^- 
th Hoc.pa^ apud TuIImm pro> Quint. H» 
A Cif« DetmMia praetorepcfiutaty utfiAiQmn^ 
ms JVDKATVM SOm SATISDET. 

A^oris * vero procurator 9 quando pro iU» 
isageret 9 fatisdare cogebatur ratum haieri^ 
^uaecunqiie fcilfcet afta forent, rata feibim^ 
inm eum^ cajus Ipfe negotium gereb^t» 



<.' 



i IV. 



De forma judicii. 

■ 

Quae ad tcl uiqtte loci comniemoraca fuiit^ 
te fane omnia in Jure , viddidtrc apud prae- 

tixKmi fyi\iaa^ aiuiG ft^riutiqu^ 



inhuli^j nmham apnd jodicesr ^ekuituff » 
Heic ^atem &c fi»as, qdae mox de Judice 
prt)fereotur9 eadem & de Arbitn>i fed vero 
etiam ( fi m«do ontim) oiiod mox parebit » 
extipias ) dj( Redipefatormis effe iatelligea«» 

I. JodeKa^fmttone^dtttos^iKiftqoam tn Ia« 
cam indtcii^ io fomiM fdlicet , comitiomve ad 
diftam dtttii teneratr l^cn jam caofam cognw 
toms in ftibieltiofedebJitC65).Is,otpote folos^^ 
ne in iudicando erraret, duosi aot tres jori- 
fconfaitos amkos liabere fecom fblebaty qui 
^ il^ in &bfeU]ts fedeoaes fiU fldeAefit, dt 
quorum dein ille caniiU<y fmtentiam fetret 1 
( GelL Xlf. I}. ) ^ine Tolliosipib Qtnnt» 
6»'obi iodicem alloq^imr, ot iie affefibresta^ 
citos «raeterireCt iii hunc modom inqoit: 06^ 
fecfo ^ C:AauiUi ^ vofqmy QVl ADESTIS 
IN COmillO y nt Jiiigmer Mttndms. M 
veso faomiiiom getias^ qm necefle) 

rc«opeiatoriBiik no'ti7di(Ie>9 4oipFe qoi fe ia^ 
vicem confilio juvare^poifleat ^ 4dle no&itor* 
' 11« Joiii fi , coni Teniflet >adei( y alter. liti» 
gftfomm> BtA excii£»to morba^ abeflbt» ttmo 
kiftante «dverlario pev ediSum a ptaetcre cir» 
tabatur. Ac^qoBdem iUe oon. paseret, alte^^ 
foa^ ac tcfttonv pee imervalia edibamor edi^ 






C^S*) Konnunqutm c« jittieemm , fmt pmt Atti» 

tja^ » ftante iudicatuai :. ti : ffd in eomitium veni* 

at in cilifiS t»ii*rt-,'" ^iMHi- 0itf\ W JTjmtB^ }fr^ 

cftder^ ^vt eft', &nr4(teiit m€BWL 4itam. Hhfmili 



levlbus. ItMue C%ce*« ifi: gfemdHim»^ f^ phmetm 



f^ c it ^ ▼ T vir. 

€tky dodecveniretur td perem^mum^ it% £r 
fiani, qu^ perimeret di/ceptaticnemy hoc eft » 
ultra nm pMteretur Mdver/erium tetgiyerfari < 
In pe rmnpieri o enim comminetur isf qui ediSsim 
dedit^ etiem nhfente diverfa parte cogmurum 
fi , e^ pronnniiaturum y m dicitar h ^8. D. de 
jtidie. NQimaiimtm vero, qvod ibidem J,^i- 
tur, noa tot tdhibita edida fant^.fedveltri^ 
bas > vel daobas > vel etiam ooo lUtim pe-^ 
lemptorioi proot ei qoi jos diceret videbator, 
peniAa ves eft • 
II {• Cimi aacem ambo Ut^atores adefTeat» 

Eimnm omaiom jadex inrafaatt fore fe a4 
gis normam iadicatarum* - 
. Tiun ipfi ador reof^ cogebamur iuflaja- 
jiicis Jurare cdumniam > qao fe ad iaeundam 
Ittem una veritatis caula addoct proficerentur . 
£xkide9 anteqoam caofa ageretor ( fi fides 
liabeator Afconio fie oarranti ad I. Verr. 9. ) 
ekafi per iwiicem rem expone^nt. Qstod ipfum 
Jicetatur CAVSAE CONIECTlOf quafi cate^ 
fde fuae in.dreve coaSio. 

IV. His pono aftis, patroni caofam agere 
infticoebant. Ne aotem eorom orationes ni- 
miom evagarenmr^ folebat ( moK per Poni« 
pe;i legem invefto ) libera dicenA licentia certo 
tempore clepfydra menfo coer^eri • Non 
tamen, com adclepfydram(^^)dicerent>eadeni 
omnibos fpatia font praefinitaj fed fingolts 



C^O Clcprydfaeeiurdcia HUs tqiut , qu^ m his 

craAt generis, cuius apiMl praeftat areavla. Eas pio* 

aos 4u(tt hoTolDSia areim* pterea Mimfursi «f .«5»f 

rla, Aifi i^ied tScickiiia vosat Gufar V« ]kU.CalL 



majOf mtnorve cleprydrarum itnfflem^pio |ii» 
dicttfn arbitrio coqceflus^ Mirifice rem^ hanc 
ofiendic locus is Plinii II.Epift. 2i. Dixi ho^ 
fis patnt quingue • Nam decem cUpfydris , ^uas 
fpatiofijfimas^^icceperamyfuntadditat quatuor. 
Vnde & illud apparet. non nnum omniuoi 
4i^e deprydnrum mo<ailum« 
. V Imer naec autem & audiebantur teftes , & 
pfodacebantar tabulae^ e quibus remm ver|« 
tas indici nota £eret • 

, V. Jam qnae apnd judices j arbitros , ac re- 
cnperatoreS) eadem ferme apud centumvtioi 
fervata eft judicii ratio : niii quod his in tri« 
Imnali ( & qnidem ^ indicante Plinio V. E» 
pift. 21. b B^lica ^emmquejuiia^poftquam 
cstftruda^ baec fuit ) lodicantibus & praeerat 
praetor ipfe, & aderant decemviri ; quorum 
froprium erac teftimonia excipere , ac tabulas 
cbfeivare) ttt didion in de Magiftr. $.7. 

:- . . j . I 3 §• V# 



Y|. <ltiiii fie uarrat/ Net irsm fm$ dhipevigiliaef 

miJ^i dg e0ptr9on$0t$em$htti mt mm gmfHus.fuam tri* 

9tp0fkhmmiu , nifi tirtit .kut hofit mBvrnit neujjh 

BX JHlSAMBHSmS fitvfgiUre: Ct quohiam 

iyeviprttejfe mHts ^qnlm ^ipilitrum fpatia pro im^ 

en eentinenti , viiehMmut . {tium vtrietatc vel longio* 

' Sia^uiaris canim ia ca* ra, vtl breviora fuerunt; 

ibis ad metiendas visiJias idcsrco ciepfydrtc ctiaia 

ttftts fuit. De qna^Ve: diverfo modttle «fieat Oit 

getias Ifl. 9. fcripfitt Dt fOnaMtr ' ^ 

4«Mff pmu ad Cieffj» ^ 



§. V. 



t ?'.--7 



D^ rx^i^ judkiu " 

•• ./ * . , « .-'f > 

1. Poft perorarim •fiiBque caniam > ientes» 
bam^ttelirt dHti rerMi: orao jinbehat ) qiiam 
itoYtf fbtk occaftfm Jerrr neeeife erit ex j11<i 
legis praefcriptOi qnod allbi TeckaTimiis: sor 

t Ge». XV<L 1. r ♦ 

* AfteikfenduiD' autem illod heic primQm eflL 
fi xaufa oMcnrtor e<liic ^ ft jt«4ici * n^n' jmm 
ilitellefia, eum tont protitimi^', jVon /ifui» 
ff. Ita Gellits XIV« i; defeHni» i^o HkB» 
cis a praetore dbti partes a^te: Vt Afdye^ 
f^m^ mqmt^ indacere in ammum* non auivi^ 

E; pfoptefta pifm>$ mihi NOH IIQVERB^ 
i eua profe£to «mbkge cau(am iterum co« 
gnolci necefle erat* 

Quod fi omnia Itquerent , (ententiam demum 
ferebat judex: qua prolata) iudicio finis impo- 
nebatur, & ita fane, ut nulla ad judicemre^ 
meandi poteftas eflet • Ex qua re iilud loquen- 
di genus ACTVM EST , in fumma rerum 

dkfperatioaeu&rpari forKiMn.,f,priginem.4nxir« 
le obftrvavyt.Domttus \n Ten AitdB. III.> x«t 

curri jnqjiit : Htec "^rts ^fetw^um /ur^eivi^a 
di^tur : i| .^«o caveiir ,,7^ ?«ff . r^ ^^, ^^ 
fud yudiceg. repetae-^ ^' - „ 

• 1 1. Qeod cUm veriflitrrum fit , erant tsmen 
^dhuc nojinufIa> qu*^ damnato reo ^ fufftagart 
poflent , fcilicet. AtPdl^^y^ > Reftitutioin inte- 

.' / \0Mjm^ 



,^^ & luakuim calmnnWm 
^ Prinram itaqae fi^ iili ^ae t fadice ^ |tiar 
Htftiatwi appellare. C 1- J. t>. qim> & n 
qao ai^lL ) Ejus aotemi ad qaem appeU^ 
fUtors^ erat videre 9 «iroiu jafta > aa aoa 
eflet appeUatioiiis. cajufa^ ^ goid de recMito 
jQdicto ientiendaa). Verum a ceatamviris null . 
bn iiuQiB:.l^yqcatioDem pro certo habetnr ^ 
fi^idem illi > atpote ex aniverfis tribubas de» - 
lecbi > quoddam veluii totias pefuli (cojaspo* 
' teftate major 'ttlla aon erat ) coniHium reprae* 
fentabant • 

RtfthHti(»ils mto hfkintignm et ratiofuit, 
«t a praetore fieret reo retraAandae caufae po- 
Aftas, tSA is probaffet & five metu, firc^fat 
<liditate » five alio pado fivifle ab adverfam 
adrcuntvciitam • ( U i. IX dkiaimegr. refl»- 
tut, ) 

- JuSAwn dmiqae itluw^ ineendi in tSt^ 
rem poterat, qui ream jper calumniam tn jm 
"vocsdfet . Ad qiiaipt co^m vindicandam ea 
'coiiftitota poena eiat , nt in impenfas ille d»- 
mnaretor. ( J. 79. a de jadic. ) 

III. Qpod fi mhil eflet) qao reos fe ta^ 
yetor y debebat fudhamm fame 9 idque > R qotw 
tfcm jpectKiia «eddeoda fotet, iiitratrigintadie^ 
per yK>s fcilicet conquiri illa poffet^ fi mtnob 
praefto efTet. ( Gell, XX. i. ) Qaod ni fe. 
ciffet, iterum ad praetorem vocatus, ab hoc 
^ddicebatur credftori* : qoi vin^m privatb ia 
car^ere dj^tinebat , ufque dqm aut opcra • aut 
pecanta latis fibi ikaum per illum effet. Ad 
id totum unice fpeftat , quod profeftor a Cii. 
ccrone pro Flac. 20. RecuperaUfes mmiftu^ i 

4 



«od , , C 4'"» 7 T ^ VII. 

ttm tnmme 4iil§ni' prima J^tont fudttiivehmti 
Cutn JtDIQjiryM NONFjiCERET , AD- 

Dicrys iitmippo \tr ab hoc jmrrvs 

-EST (6^). 

■ Hact^ts aotera db Jttdicih prhnti». Ad 

^Krt)lica niuic fermooeai oonvertanms .~ 



^HMVi 



. Ears altera \ 

De Judlciis publicis . 

Hcn imme^ito Pttblica ivdida didft ea fasitf 
^nibus quacflio, de critainibus. tQfiituebatar j 
^uiikpe cum ad ^falica , vindi^da jura eifent 
comparata: unde & faf^um^ ut lu eo ;udU 
«iornm geuere cnilibet accufatoris partes age- 
«e fas effct. 

lis autem exercendis r^es ipfos amiqttitus 
vacaflfe^ tnde fatis colUgi poteftt quodRomar 
lus, tefte DionyHo p. 87. in rcliqua oer n^ 

Sem obeonda munia id retulertt , ut leviori' 
ns delifiis patrum difquifttioni permiflis ) gf**' 
viora perfe ipfe cognofceret. Et certe Liyius 
}. 49. Tarquinium Superbum narrat ccgnith' 
ms C4pitalium rerum fine confiliis per fe folum 
:. . •xer- 

: XS?') Huius generis ho- rfr, NBXfV yotMhatut ^ 
inines ih fervitutem ad " lidem , Ntxu vinSi etiam 
lempus c!aii , peculiari vocati . Quare apud tt- 
*ocabuIo Ntxi funt dJai . vium !T* a|. VETLV VW- 
liaque feripfit Varro VI. CTl , foiutiqut ft undi^ 
l* t $* Liktr ^ ^ui fuat qua i« fublieum fttrip* 
Sperat in fttvitutt pro^t* ttut • 
dahai ^ dum ftivt^ 



gmmljff. Quod & fuperiorit tetttis tliof fi^ 
ahafle credibile eft. 

Poft reges vero ejufniod! ratto illatt eft , ot 
quoties quaeftio 6i alioua fadnore habendt 
eflety qoaentofes parricidii ( de quibus aAum 
Cap. V. de Magiftr* $• i r. ) ^ Ii^ fungen* 
dom inunns fofGragiis pbp^lt , nonnunoutm au« 
t^m fenatus conrolco , ^crearentur. Ezemplt 
tfraefto funt tpod Liviom ^IV» 51. IX. t6m 
Ik .alibi. 

Id veio inftitoti genos obttnoit ofque dnoi 
ttnftitotae font ouaeftione» perpetoae ; qot*' 
ivm mentionem fecimos ibid. $• ;. Tunc e« 
fiim , cum renuntitrentor iti fingolos' ansok 
ffftetores , qui eiidem f^raeeftnt 9 fttbil! pcff 
t09 iUte peipetuoqoe ordine exeNebtntor. 
' Venrni etitm poA hjec ftatuta, td dicea« 
tlat quaeftores, ot tatet > Vtoiom tliqntndci 
oft , cum novom fctlicet tliquod criiiien delt» 
tum foret> ^ood td confoetarum qoaefttomua 
fttKmem atnnef^ noo videretttr. Itt iii ctott 
MiloDts, tanqotm ob ttrocititem facinorit 
vix commone quidquam cum tliis htbeote ^ 
crettus fttffragiis poputi fuit ad judicium exet» 
«endum L. Domitius Akcnobtrbos vir confHift 
Jtris ; ttt patet ex MUonitoae AxtjmmQi p 
fbod entmi AftoiakiSi 

t 









r 


• .*'".'•:! .1 . 


l 






• > . 


• } 










'■■•■■•■■ ^ 


'-'!., .t : y 


, * -1 ••; 


!• 


4C Cj ^HiJN» .i-^J 


itku^ } '^{u >4 i/J 


■- iu:$ 




« % 


it 



• • • r''« *«k 

•• ' • * ^- . • ^ ■ 



^» c A .».,»♦ T" vir, 

I>^ ttifninibui. 



' ■ •- r 1 'i. 



I "• 

ivbliipisipraff^eiiiic^ »nQii sk& Mt, erit (MtarAt» 
tiaa cle:crimn^{v)t, ^T^^nus^^M^r^uill^fymj 
expedire; at de iis folummodo^ qua^ ^Uquil 
Wiva^K^Jo«ft-^WMV|s.pf|ft'fe fcrant. . * 
•1. I\ ^Vfit^w^ww^ iGf iflfiiea ^agiAratauffi pwjr 
39nci>/qim fujt,uijB| fociorofn, fac^iute^ ^Uii- 
PWff^itpt/fel, yeio fliim. .ma^firatwtn .ttfbir 

fP^"?}:t:.W9V. :^l^^ y^^^ &an»m €iirtttk>o 
num» jutni^icionw t^ni^ p^fuofam.a civv 
Im Apcpf ifreof ^. ;^A^ jam nofcas bw mio^ 

r ]^^' «Uteffli. «fH^ :»cMifi||r /©Jifn ^privirt» 

Poilea vero ad coergst^im^ftrnimi^IMIt 
lo avaritiam^ in capitalia crimina relatum i3l 
ctiam fuit ) & publicis judiciis quaeri de eo 
«oeptum . " "^ 

n. Jam porro pccuRiae puHicae furtum 

Seculatus fuit : quo CT^n^fce, fafla proferendo, 

Verrera accufat Cicero t. Verr. 4. Judicii au- 

tem de eo liagitio ( cum iK»i adhuc cQ&fti(ci- 



lae eSeot qaacftiones perpctoae ) par qiiae& 
toren redditi exempittin propoott LivicK 
XXXVIIU 54« iibt fignifjcat Scipionem da- 
iRfiataffl , qaod multo majorem pecmiam zb 
Aotiacho ^ qao commodior p^ ei dasetor | ac* 
cepiflet , quam in aerariam retaliftt • 
'■ Vennn deinde, qaema<teiodam Repetmd»- 
1^111, iaai & Pecidatas qoaeitioai faos fiiit au 
tributos praetor • 

' III. Pfaecemi de Amlthu rei erant, qni 
fti honores aifeqaerentor , oimis impeofe pe* 
|eo<fc> rogaodoqoe gmbthnt , & maxime larg^ 
ckmibus populi favorem captare coDoitebanto^ 
qoique ra primis ad emendo fiif&agia Arjiyf^f^ 
kus^ qui rem conficerent, ac dlvijofWHs^ qui 
peconiam diftribaercnt ^ vtebantar# 

^ Ad id autem genus pertiooit qooqoe Soda^ 
ImMm , in eo pofitum , ot tribolei ad corrum» 
peoda fuffra^ia confcriberemor : quod proptere* 
tnttk vim etiam faftionibos paratam cQotiae* 
nt'i noa paallo' gravius faabOTator . * "^ 
. IV* Mf/^iatis crlmm ii&um id fultj qoo 

Jois ma/effatem popoli tmmfnu^et: cujufmb<« 
i praeter alia erat^ fnagiltratai faum mcH 
nos fungenti obfifter^ ; feditionem in exercito 
cxcitare; duces hoftittm accepta *peconia Iibe« 
irare ; aot eofdem domi fiiae fervare tncolamese ^ 

Joae dM poftrema' crimini dat Venrt* Cicem 
. Verr. 5. •'.•••• " '• • ! r 

Ab hoc sfoiMi loage dfverlbfn efat f^Aid^ j 

ihnh ctkneBi, eoMn^> propriom 9 qilf liberta«» j 

tein ctviom oppt^^fiaflent i remoue pobticariy ^ 

Hoftili aniino laefiflent. ( Gic, ibid. ) Pfoin-^ 
4i JAlttiliai <b«Us ^ftoiftoi 9 qoibos fomma re- 



J04 C A- l^ V T VII. 

nim ftppetebatur , femper onios popuU Mt ^ 
^root decUratum tfi de Comitiis eft p. ^^. . «. 
V. Crimen Falji admifide dicebaotur ilU , 
^p\ aiiqua fraouie teftamenta ^ aliafve cujalvis 
generis tabulas » aut peconkm depravaflrezit • 
Hinc Clicero I. Vem 42. legem Comeliam 
cotitra a makficii 'geotts iatam ( quales aliae 
plores exfttteront ) a re ip£a ufiamejUMriam ^ 
nummariam appellavit • 

i Vl« Parricidae AfSti olim fberoitC) quolibet 
capitalt crimine ohdrifii. Qiiare apod Feftum 
( voc.' Pariri ^ae/hres ) baec lex occurrir p 
tb ipib qoidem Numaet a Plutarcbo autem' 
Kcmolo attribota : SI QVIS WMINEM 
ZJBEKVM DOLO SCIENS MORTl DVIT^ 
PARRlCiDA ESTO. Et apud TuUium IL 
de LesB. \\. SACRVM^ SAGROVE COikT- 
MENDATVM QVI CLEPSERIT R^^ 
fSITQVE^ PARRJCIDA ESTO. 
'^ ^iogRllaffis vero quaeflio d^ Parrieidis pro- 
prfe ad par^mom interfeAores pertinoit • Qjiiam 
ilei«de' I^e fua Po^pejus ad aljorum pluriunv 
^os declaravit, vel cogiiationfe , vel afiinita* 
tc >undoriim iBteren>ptcresprotuiit . 
i. VII. A ptrricitiis autem fejungendi aoa 
fimt Siearii^ & Vemfici » quos fm[)ul oftiQes 
ana les Comelia comprehendit « Ex his certe 
aJteri iuetoni , Vim qiii hoQ«aem occid^raat, 
tum qui ficam aliudve telom parata ^d fzt% 
^m^ afiiiiKi^gefiiveraDt •: Akeri vero erant j 
noR fotumqiji yeneno ajiq^ai .peremcratit ^ 
£ed eti^nii q.m iUud fecertat» v^diderant ^^ 
eaieraat , habueraiitvd^denint; qaae uliiver* 



Ci e« metp orau modo (^lHitlijL i^ J?:gfS? 
CH^fio pro Cloeil^54f yil^ 



VI{f. De ^ denique rei habebamary qoi 
la rempttbHcam conjurafleQt ; qui arma dom»» 
flttt in villa, praeterquam %i veoationis, aut 
itiiaeris urnnvycollefia habuiflent; qui poflEeflbu 
lan afOKita nmivt e fundo ejeaflent > aut qiiii 
&iiiie pefpetraflent • 

$• II. 

Dt judkiorum publicoruftit 

wdinc • 

Dicendnm fani efi, qne pafio jndicia pnu 
4»lica oriiinarcntnr . Qaa in re iia agemiis # 
vt ea coUefiim omnia in hnnc locum confet^ 
mtSj qnaecnnqne ab ipfa in ins vocatione 
«d fententtae mqne iationem agebantar « 
X I. Pfimmn auiiiem omoinm qni aUqneni 
Ikcefe renm veUet 1 in \n vocabdii. De qii# 
mAn\ heic animadverti opni eft 9 cum fatis in 
4f indikiis priyaiis hniaice rei ratio exprefli 
tnt^ qnae eadem plane in pobiicis obtinuit* 

IL Vbi vero sn.>us ve^tum erat» poflula-» 
hkv ille it praetore 5 ut fibi dffetendi nomims 
fipteflas £ere.t • Hoc i»ifio apua Tnllium Dic 
vinbt. 2a tiupcf cum in P» Gabinium • • » « 

i. Pifo deljitionbm aoMims po^ 

STVLJRET, 8ic. . i 

Quod £ di»&^ fimefvit ( q«od non ihlbten$ 
ftiit ) ejnSfen Hominis iielatipnem iibi depGi^ 
/ee«eni , tnnc loftitvenillim ante iudicinm em^ 
ctimiu» fot^mm daretnf ^ Qji^ indici^ ge- 
ima Dmmm dkebai)U[^.ea> .«^ liikwr^ ^ 

i'^.^"k caufa^ 



^ C * > ir T VII. 

CMfa, qnaih aftrt Afcoiifa$ Vvadat. itiDfvt* 
caf. Cic. juia nm de*faBoquai9iba$uty ftd ii 
fmtufo^ utet debtm deeufare^ irt ut qtmiidiia- 
fianclara ivdictbog effct » qois^ Jllorom ftaroi 
^jore fide» 4iliecntia, ci6tt^iio.xaufiim a£hi« 
rus. Ex hoc autem judicio Uhid coo^^quefaar 
tur 9 ut uni deferendi munus tribueretof , ce^ 
teri porro , fi velleo^ , ^ibfcriptores cffent ; 
qui fciiicet, pro ipforum minore» vel majore 
oumero^ Cecandas, tertias, quartas ioi accufa» 
tione agerent parte^. Atque nlnc certe eft il- 
lud Tuliii Divinat. 15. Quartum ( accufatou 
rem ) ^uem fit habitutus ^ nm video , nifiauem 
fme -e» i^ gf§g^ mcfatorkm ,: fuhSVBSCHI- 
fTlOmM fibi FOSTVLARFNT, euicmau^ 
w DEL^IiXiEM DEDLSSETIS • 
^ III. Is porro, cut fa£la deforendtcopidfiiei 
m, poAquam praeftitata (fie veiicrat adpfrac*' 
^tm , praefeme ad^er&rio , ^Jtmnm prius; r*- 
iumma { u^ decferatqm in-de Judic.'' piir«& 
$. 4. ) iiomen ejils^ cfeferebae. Certae'atitea| 
^uaedam erant formolae,' qnibus. cklatki ^ 
rcf : qualijf ferme haec de ^petundts^ ^ quj» 
Cicera Dhfinat. m Verr. nomine oniverfae 
SidHae fta oraforio mo»e pwrfert r (^OD j<f^ 
*i , QPOD jtRGENTI , QVOD ORNAt 
MENTOMM IN MEIS VKBlPVS,. SE^ 
mBV!S .DEIVBRIS FVIT ; QVQD Ilf 
VNAQVAQyE RE BENKFICKhSENjf^ 
TVS POIVLIQVE RdMANI fVRtS HA^ 
JSVl, iD Mim TV^ a VERRES^ ERl. 
iPVISTt jfTQVB ^JSSrmiSTl. QVa N(K 
MINE^ASS^TE SESTERTtVMMULISS 
'EX LBQI ilttEi^sam^ii b-u t *•::•.; 4 .ja 
t^"'*'^ Tf\p§ 



- . Tum fi iHe j tn qoem accQ&lkr ifiditttta 
Hr^ » fiiMlio > aut fOfifefiioM fe fe obje^i 
«MOkiois mifn fmdiaiSet» iUko la ctuTi^ ffit 
ttp0lwi)arHi«> feu peCoUtu» lis^ fieflmadatHfi 
in tlii^ 4iiiem tepeu^nf pcet^d • . Ai fi inficia- 
fiwfty aur aiio ^Yts pa^o^ a (e oimea. re« 
|«iliflrer, vam nmfm a praetore mifUi^ur^ 
, Otincie^fidMtiNit jpraetor- die«n> qw acco^h 
i^r f auf<|ttr aciefie deibereni^ qi^ 4ie% iernk 
0ecimQt> Mt ttkefimna.efre folf b^t^L; A^uj^ 
iuwg F^^icttiiv ^ .qttid fibi velitit; iiStii im 
.TulUi io« Vaiimttfii 14% Qumo^-^UM etiam 

mc tp •"• » • fdmeritn^ Q^ Meri^us' praetiirw 

.Veluin in cjrkninibtts: repeiopdani^ a^Ioiieki^ 
-^eitimqiie tefnptts extraAa re^ efi, ^t eifet 
«ioquiieiKli fpatinm ^ per pwinclam • I(a io caur 
dbv ^K«f9is ae&ttun^ & . 4ie<eni dies poi^uia^ it Cii 
Mat0 yrpetfqoor inQrueffe. accufejiaopem .polTet^ 
^;Afo)«-$ip Aigttffi* A^ J^ i«h Vewi J. i^ j 
IV. Per id autem tempori? ob(bl^i^rn.;iv<| 
4lom iocbekMrt rem.) Ijfcrb^ccapyiunpaiue pro- 
;ipitteiHat ; :qua« ad i^ifericofdiam ,ciendafl[) ^ 
,%09ciliandQ(q»« 6iffragatore$ eia^t vt>>i9^ ^^'^ 
<fiM^ta. Atqnei ejus certe 'mUefabiU .h^bitw 
jf^ W$> /coQ2pe^^5iOji|i^Ck|Qan9pQ^ ra^ hm^ir 
pup:\ ^nitviips^ ftaw^^xeimpl^i tferBQfWianfr;^ lt% 

*t.Nec,fett8 |a»iiim*'fei;5t:e^«B5f cpgn|tV|,'ar. 
.$<i!^ffaj^ikl 0»it>(» ;v^e fmf4^^ nK>di|)aBi(. 

ifiMliV^luZlAli* Mft;»i«i4»doQ»i4l«,5*: 4$.ei> 
tempore loqttens> quo ( ob iefiea|^HkfM!,j^(l»i 



»o8 C k f w r Vlt. 

cives Romanos iiidcmQatos jpereoiiflbQt > jam 
jatn a Clodio ferendam ) le unquaoi redctt 
imna^mro coofilio agere coeperat r Pfomiprmf^ 
Jente , raqaic , femgts y hominumaut pfoetntB 
vi/Mi millia VEiTEM ^OnrAVERVNT . . 
' Adhaeo vero reus Pammos y ac Laudatorcn 
fibi parare fatagebac « £ qntbiis ipiidem iilot ^ 
^orum erat canlam agere) qaaceraoc olim ^ 
at pod bellk civUia olque aalegem |aliam 
( lie cu>ifs tamen praefcripco nthfl liquet ) 
ihiodeQos adhiberi potoilie) aufior eft A&a« 
nius ArgiNn. m orat. pio Scaufo. Laudatorcs 
TcrOy qui viri erani !^maxima auftQrkate wl 
rei vitam laudandam accbmmodati) decem de 
more coAceflbs e(le fignificat locus TuUii V» 
Verr. 32. In fudifiis oaiDECEM L^VDA^ 
TORES dan m$ po$$fly hmefims eft nuUum 
iate ^ quam illun^ auafi legltimm mtmerum 
adnfuetudmii mu eupiere. JDe hoc aittem Urw 
dattoDom gcnlere mentioaem non taro fachmi 
ftilptofes. 

- V. }am porro ad dlfiam dfem crtabantttr 
f raeioris julTtt per praeconem accufator | Hc 
rens. Qua in re id moris fervatum eft» ut fi 
atcu&tor nofi adeflet^ rens e r^onim numero 
tottcfetnr . QnipNjpter Cicefo II. Vem ^Ob 
Dmni^-j ii&dnlc, ilbi mea fejtifkr^e fuh • . • • 
w tu £X ltEISEXlMERt:RIS\ fi egenm 
affuifjfhn n^^^Mii r Ar il abeflitt rens, neqM 
excufaciis efret» prtmum per comicinem ad i> 
pGus iddToto fom acccdetttem claflico evccjh 
l^aturj Bt ftriptnm reli^uttPIlitarchifiinGrlft. 
^his' :• tum vero fi Mc iia ft-flitllfeiy abfd» 



Dc lvi>tcti$ • 209 

Vbi tofem tmbo ad tribnnal convenkrent ^ 
pra^ore jodtcum namero eos fortiebaruf ^ qm 
iri praefentf caofii forent jndicaturi. Exiisau* 
tem y qui edudi fueraot , poterat aliquot , qai 
minus idond viderentur , tum reus , tum ac- 
cufator reiicere : in quorum deinde locum a* 
lii forte docebanturi qoo namerus, lege for« 
tafle praelcriptos , expleretur . Hu^fcemodi 
fime reie£Honis, ac fubfortitionis meminit ia 
primis Cicero Aft. L in Verr. <• & L 
Verr. rfr. - 

Quos in iodicium fors deleserat ,^ ii prae^ 
conis voce citahantnr; &, nifi qot ioftameic» 
^Qfationem attuliflent, jorati (proot & inja- 
diciis privatis £eri folitum diximos ) )am.jam 
rem cognitbri in fnbfelliis aflldebant • * Eorom 
'aotein nomina, ex teftimonio Afconii inCic 
A&* I* in Verr« 6. libellis confignata & a^ 
f ocl praetorem fervabantor , & in vdgos emit- 
tebantur , ne pro feledis ludicibos per (rao- 
*dem alii fbpponerentor • De hoc libellorona 
gentfe verba funt ejufifem TulKi ibid. li^^A. 
Jf^ ncmtnum veflrorum , fonfiHi^uf hufus m ma^ 
yubus erant ommum • 

' Vf. Inde vero Accufationis ioitium fiebat» 
iQQae mm teftimoniis , tabulis , qo«eftionibQS » 
tnm oratione ad crimen comprobandum exag'* 
gerandumque compofita conficiebatur • Accoia* 
ttonem aotem exciptebat victflim Defenfio rei^ 
guam ita patroni adomabant • ot vel }ore fa- 
'i^m, qbod crimini datom fuerat^ contende- 
rent ; vei falfo afiiftom oflenderent , idque 
maxime rationibus ab illios vita petitis : ad 
'quad non muiimi naomenti erant Uadatorumt 

qaoa 



IH9 C A ^ « T VII. 

. VII. Acctt&tioQtf , ac deiiiniaone abfoJutai 
jUteniplo («nteDtias laiio (equ9batur j oiii ta» 
mm ^li^ex §iia iudiciuia ilind fiebat^ Com* 
fnmdinmiimem )uberet. Fui^ haec widetn alr 
tm ftftio > quae pkrum^ne penwdit , imide 
iaitm eA nomea » inftituebatur ^ at eo paAc^ 
m taverib ordiae prior feusit pofterior vcrba 
^ceret accui&tor. De bac lo^iuitur Ocero I* 
Verr. 9. cum inquit: ^Smo COMPEREN* 
DilijfrVM, quod iMbn Ux C Comelia, ex 
^na taac ag^bajttv > moUfliffimum ^ BIS VT 
ejf¥SJi mQM^VR : qua laae fignificaiuat 
id vdQit y it^ qupd ad fe ipfiuD attineret | 
libeiafe titftiSmm CompereQdiaatiooi^ one- 
tt ae aoitfdiA, VWPpe ciuii fatis {uporqqeniu 
•Bione cMtettus eftt. 
> Quod antem ad fenieBtijHi^ {rcendam pertv- 
aer, ptaetor dttis tabeUlis ( quales & in ccv 
JBttii& adhibitas faifle faripfimus Cap. IV., |. 
-A* ) iudiccs M confiiimm miH$bMt • Qpi e loco 
4km fiargentes ^ atqiui& ad «tf aam in medip po« 
fitam accedentesy qnam vellent finguli tabel* 
tm vel abtiDilventem ^ vel condemnantem | 
«vel deniqae ampiiaotem iiluc injiciebant . Amm 
piian antem ( qnod per literas 2tf. Z. fcilicet 
Um LiquH j figttificabant ) fuit » rem , utpop 
te non adfauc beae cognitam , ad aliud ten:i* 
•pus ampHus cogoofirefldam rejkere. 
• Edttfi^is pmro diaemptifque tabelJis , prac* 
tor e ma^ore earnm nnmeso fi^ntentiam prpr 
suiatiabae, aliqua e^afinodi uius formula; Vi" 
xmtysi iM£ Kcissjiy aut mom ivR&p£as- 

SE, 



'> 



pod Tullium V. Vem 6. f £Ciri£ VJDE^ 
RI^ PRONPNTUVJT. Atqae in hac r^ 
aivef tendui^ id eft , fi pares iudicum utr^ 
que ex parte forent (eDtenriae , reum fuifl*^ 
i^Ivtiipi^ ManifHliini MKoIttitiirKne ii^fit 
er itlo «ji^deai Ck€ropi$, pio CIueBt. 17. b$ 
Mi^lHfe? ^^ ^^^ if^^s trlgm^a ^ dno\. 
Sfntfn^is duim C /ix atff^nuo camfici funas, 
\ ]aai deBpiiiQ abfolutus itus poterat in ^dr 
^verrarkim j^diciusi caluojniae intendere» At 
condemnato ( oiA imploraii tribuni intercefli(!^ 
iJN^t } nibiL 9^qfk\ iihx^ erat , ^uj^ ut Doe:* 

JHun fttb)r«t» Pt cuiu» voRQ av^ii^f diceaaui 






w ^ ■ • .... . • , 

.§. IIL 

••-•-■. ^ • 

De PoenUi 

i) Vameetmoltipitoieriininum fienerepaeQbf 
Aftttemnt • 0£bo ratem es Tittlto aufoeffai)^ 
^^ Ifidcmm V« Orig. 17; OAiiffHVM^ 

yiNCVtA » VeRBE&A , TAl.iO y^^IoHOBHKIA | 
£k51I.IVM , SERVtT<Vt , MOBS . . i 

K I.-DAUKviift faoaa fpefiayit. Itaque tuBl 
Mutiam , vlkia PuUkanvim hmmm eoBdf^B»- 
hendit .. ^ .- :? 

u Multa pofita i» eo eurat^ atsiicuJBS ftivi- 

-«lae reus danBfiaretot - Htec aoreBS >non abut 

4^1im ultra trijgintt boves', ac duas oves; qac> 

faoe refum gtoetjs tota tunc fenne pecumt 

ccntinebatur,l[taque Fefttts, < ne* Mult»m.^ 

.: . baec 



2li C k t ▼ T Vll. 

iiaec babet: Mattimam multam iixeruM tfium 
mitlium O* viginti fjjium : ^uia non tiabgt 

Juondam pluribus triginta Mus^ tyduabHsfni^ 
us quemquam muttari: aefiimabaturqut bos 
aentujfihis ,' avis decuffibns . ^ 

Httittfce peciiniariae poenae irrc^tae exa* 
Aaeqne hoc iiiter alia fpecimen <lat Livias 
XXXVIIL 60. In b&na dtinde L Seipioms 
fcffeffum publice qaaefteres praeter mifit: nf- 
fue in iis non mode vefiigium utlum eompatuit 
fecuniae regiee^ fed nee tantum redaBtmt eft% 
quaniae fummae damnatus fuerat • 

2. Porro amem Publicatio bonorum eamha^ 
M>at ▼tin y iK damnati bona reipoblkae addi- 
c^rentar: quae certe poei^c-piaecipQe ^ia .pA« 
triae boftes adhibita. Ita apud Tttllium IV. 
CatiK 5« Adfuttgit etiam OCaefar in Catili- 
nae focios ) publicationem ionorum » u$ omnee 
animi cruciatus CK corforii etiam egeftas ac meit^ 
dicitas confequaiur. 

Httc vero referri quodammodo poteft etiam 
lltft non inff^iieas confuetudo 9 qtia damnati 
^mus ad luculedtiorem criminis deteftationenl 
/ttaditas evertebatur , area vero ipfa , ne loaeu 
^ificari iterom ibi ad ufum bominum pofTet', 
confecrabatur • HujtJmodi eft , quod tradit Va^ 
lerios Max. VI, 3* i. Senatus poputufque Ro- 
litanu» non eementus capitati- eum ( ^., Caflium 
de affedata ddminatione fu&e£tum ) fupptido 
afficeta^ interampto domum Juperjecit , iAt pena» 
emm quoque firafjt puniretMr • In foto autem ae^ 
dem Telluris fectt^ Id ipfiim de domo Ctce- 
ronis exfulis t%\t Clodius ^ qua diruta templum 
iaibi UbertAti ftacuit • 

IL 



" -' JH IfDlCflfr. 21) 

\\% ViVCVLA dida generatim rant ManU 
cae y Pedicae , Compedes , Catenae , & quae^ 
vis id genns alia ia(farumenta , in primis ve* 
ro Carcer ; de quo jam pabca . 

Fuic iam antiqoitus^ ex(lrtt6fais ad ima Ca- 
pitoiii Carcer ab Anco Martio ; de quo Li* 
vios L 39. (iiuc rei crimea confeflt fol^bant 
coniici » ( 1. 5« D. de cuft. reor. ) Etiam ve* 
10 aate^uam confiterentar, nifi aut vades de- 
diflent ^ aut in iiberis caftodiis haberentur « 
Quare Livius XXV. 4. Tfibum plebis^ , in^ 
qait, amiffa mulue, certaiume rei capitalis diem 
reftuTMo dixerunt : ae ni ^des dam\ Preheph' 
di a viatore i . atfue in eareerem dstcj ^Hjferunti 

la ipfo auteBi carcere dao ar£lioris cofto* 
diae loca fum^ Tkltiamm feu Latomiae ^ 
atqae Robur, 

I. Tultianumj cut a Servio ToUio auftore 
iaAum. nomen , carceris pars erat humi d^ 
preflTa, inculcu ac tenebris horrida; ubi ndn 
raro maleflci ene6li* Servius ad VI. Aeneid» 
$73« Poft quaefiiwtem 9 inqoit j in TuHianum 
ad ultimum fuppUcium miffus • Hoc ipfom prae 
fe fert Livii narratio XXXIV. 4^; qoa etiam 
id loci if^eriorem carcerem vocatum deprehen- 
des : Qf Pleminiusj qui propter multa indeos^ 
hminefque fcetfra Locris admiffa ^ in caxcefem 
£onJe£ius fuerat , comfaraverat homines » qui ptu^ 
tibhs fimut locis urbis ncBe incendia facereni , 
ut in conflemata noSiumo tumultu civHate rei* 
fringi carcer poffet • Ea res indicio confci&rum 
folam faSia , delataque ad fenatum efi . Plemi- 
nius in INFERIOREM dmiffus CARCE- 
P£M afi ^ nvof^fque ^ 

Idem 



#1« C if > ▼ ^ VII. 

Il^m bcis , appeliatiotte a STrtcartno Cir- 
cere defiimpta^ LatQmia9 nuQcupattts. Nimi^ 
rum Uiomiae ( tefte Afcoilio in 1« Verr. 5.) 
lingua' Sicuiornm lapicidiaat difiae : unde ot" 
tum, nt iqpiemadmodnm carcer Syracufis a 
Dionyfio fa^s, ita & Romae tniliaimm Ld* 
immMfnm nomiae ide^narMir, uuod uterqne 
locus exiefiis lapidibus excilus enet • Ac Sy- 
ncufanas quidem latomias defcribit Ctcero V. 
Verr. 55. Romanas vero memorat Livio^ 
)CXXIL x(5«.his verbis: TfiumvM tMtcttif 
f^tmumim intmthrem ^Jhdiam habm /ujp i 
£t XXXVII. fmcipes • jfHotcfum Rjmam 
^MwAi, O* #» Lnmias cm^iS^ funt. ^ * 

, X. v/^afor porro avca Teluti vobovea in ipfo 
prcere erat , in qnam rei inoladebantttr . Pio^ 
4nde a materia Robuflum carcerem nancupat 
iUttd Plantus CnrcuL V. j. Hanc aatem , 
qis#e pnocal dubio prae ceteris durior cuflodki 
^ir> in.tulliaoo ipfoexftitifle veroidmodani 
ftmile.videenr. Acque ab ea fortaife caoft^ 
^okur iHUianum dixic Calpurnius Fiacc. -De^ 
^am^ IV. . 

• Ibi reos morti nonnonquam datos oftendunf 
mt apud Liviom XXXVIIL 59. Vt in tar^ 
ttfm intet fitres noS^rmt^ & latrones liircia^ 
pffimus imJudatur , O"^ JN ROBORE , & te^ 
nebfk EXSPIRET^ , ' ■ ^ 

^ .V^um quid candem fitk 'De' rohre praeHi 
fUari? £ciiicec ha iocmus ValeriusMax. VL- 
S^^ ^ Qi^n etiam fatnifiares forum , w ^h 
reipidhlicflei immUis amicus effe velltt , DE RQ^ 
ffORE^^R^EOIElTM'1 Sy?tT . U htH 
ca ratione faSum opoKUtt ^ M trca ^Bia^ittfct^ 

... .i W 



fieteSantst^ lilac retis in (iibjeAan kliqiiain 
akttudineiB praeceps dmtttr^ 

II L AntifoiflruiMim qQoque vfiRSEltA irt. 
ter fnppifeia iiabneve iocBm • Eteiiim iam pri« 
mitiis mos miQit , ut lerani capirdiiQm da- 
«msiti Tisg^ caeiiereritur* Hioc borrendbm iK 
lud cflmneii, is reos pfOBOotiari felftiun: I 

LlCTdHj COtLIOA MANVS': VEItB>BRA INW 
IRA > VEL EXTRA POMCRilVM • ( Liv* E 
1& ) 

Poflaiveid lex Pondt a M, Porcio Laeet 
tribatro plebfB lau civcs R^dtnaiicfS vetbertli 
vctmc • De qut Cioero pro Rabir. 4. PmiB 
Anr, iDfuit) iii^u» ^3 Mfwiirw thiui^ Romu* 
wmm wpm mnfnAt: kh wiifmms fl»geB$ 
( fervcmm ftcBpiiz ) r#rii/«^ • 

At noa ita tamen virgamm vis ^ itlattl 
iaiidioiiem perfirada eft, m tim poft etiam 
alfluando viguiife ntperiattr • Ita in Eptt; 
Uv. LV. C.].MaMmt9 Mccufkm tji apmi tri* 
hm^pi^bis ) ^iMi tmmum iH Hifpania 4e^ 
fendjjit: AmmtMf^ fub furc4 diu virsisi^ttt* 
fui 9^^ & fefimit^ mmmo V€?mt* 
. IV% Talio tji fimilitKiU ^indB»ei ni ti^ 
Utwr ^uis pumnuf , ut fecki Mod fcripfit I& 
io|tu V.i27. Itaqutt fi quiii <uim tnfthumali-i 
cui abfc^iflfet > oculum erwflet , tex ha^c foit 
XIL Tabttlaram, utel mlintts' atnptrrarctur^ 
ocililus «xcuter«ciir \ mfi tameti eutri illo paci« 
fti «iMUet; ^uidem per paftam pecuniam i 
^touis aeerbttate fe fe poterat viadicafe , au- 
.ftore Gellio XXt. i. <2uare ia tanca deciu 
«Mdae poeaae iaeititate vix «fieredibile , eam 
IMfle luiiqttaft^ ^ {^dtfott^ fuideta actattbus l^ 
^tfiurpatamt ^ ^ * Vw 



X 



^i6 C A F V t VIL 

V. Igmominia, late accepto voctlmlo ^ 
duplex erat> altera qoam ce&for , altera quam 
praetor inurebat. IUa} qiiae Imc noo perti* 
net, non alittd quam ruMfem 9 nti loqoitar 
Cicero apod Noniom I. 93. afferebat. Prae- 
toria veio > quae hu/us eft ioci > qnaeqoe pro* 
prse Infamia difia» pnbUcorom monemm. ;nre 
privabat* De hoc genere agit timlas Digefto- 
nim de iis qoi not« infiim. 

VI. ExsiLivM ejufniodi foit 9 ut non pa- 
trium modo domiciliom^ fed iora ettaqi civi- 
tatis adimeret. Qiiae quontam invito nemint 
auferri poterant, pront patet ex TuUiiverbis 
pro Dom.i9.idcirco non alio pafio haec poe- 
na irrogabatur, quam ttSiij Mquat^ & igm 
interdtStioiu . ( Cic. ibw 30. ) Nimirom qnem 
exfulatum ire vellenty haram rerom ofu pri- 
vabaat, ut ille, quo fuAentare vitam pofletv 
fua fe fponte alio confenret j atqoe ita ipfe 
per fe exfilii /iibiret poenam . Quapropter de 
^llis > Qoibos aqua & igoi foterdicebaturi htec 
effert Cicero pro Caec ^4. Qiii fi in civitatf 
legis vim fubite vellent , non priits civitatem » 
fuam v}tsan , amitterent : fuia nolunt , n^n adi- 
tnitwt iis civitasy fed ab its relinquitur ae^ue 
deponim» Neque tamen ipfo (latim ab nrbe 
abitu civitas amittebatur » fed ubi exful alit 
fe civitati adjunxiflet : qnod ita exprefltt jdem 
TuUios pro Pom. soj Qui erant rerum cafi- 
talium condemnati , won prius hmtc ^iyitatem 
amittehantj quam erani tn eam recepti j quo 
vertendi ^ hoc efl tnutandi foli caufa yenorantj. 
Nequibat enim civis Romanns in aliam reci^ 
pi , quin iiiam amitt»t6t ciyiu^ctfa • ( Id. pro 
Ptib. 14. ) ' , : , i» 



De fv»ic!i$; 217 ' 

Vet ReUgationem porro , ^ua reus a finibus 
£tre urbis » ilve totios Itahae coa£lus abire 
eft y civitatis jura erepta non funt • Hinc Ovi- 
. dius V. Trift. ii.- 

Uee vhamy nee opesj nee jus mihi ehis 
, . ademh : ^ 

Nil nifi me patriis fu/pt aiejfe foclf. 
Ipfe RELEGjiTIy nm EXSVLIS uti^ 

tuf in me 
Nomine • 

VII. Servitvs id ferebaty ut cutn um- 
verfis bonis libertas amitteretar. Haec poeni 
in incenfos , inque eos qui ad militiam voca« 
ti non refpondinent) adhiberi foiita. Be al« 
teris exftac teftimonium Dioay(ii p. 221. iii 
haac fententiam narrantis : £1, quicenfum 
negtccfffet , poena propofita 1 ut adamptis bonis^ 
ipje vifgis c^efits vemndafetut . De alteris 
vero exemplum tradidit Valerius Max. VL 
3. 4«^ Manim Gufius^ confwt ctm dele&um fubi^ 
f» edicefe coaBus effet • , • • ptimum nomen 
ntna exPtaBum citati juffit : ne^e eo re- 
fp<mdente'\ ..•••• oona e/us 9 & ipfuna 
vendidit » 

VIII. lam ultimum fuppIicium.MoRs fu^ 
pereft) variis illa quidem illata modis • 

Pervetuftnm fujt, nt noxii virgis caefi,ar-* 
bori fufpenderentur . ( Liv. I. 26. ) 

E vulgatiore autem inftituto , poftquam Ver- 
Irerati Tirgis eflent , feciari demum percntieban- 
xur.< Id. XXVI. 15. ) 

Non rato porro ex Tarpeja mpe praedpi- 
tati funt. ( Id. VI. 20.) Hoc omnino genus 
teferuitt illa Uomtvdi&a I. Sat, 6. 



ii8 C A P V r VUt. 

Tu m Syti , Damae , atu Dknyji 

filtuf audes 
DEJICERE E SjtXO dvesi 

Quidam praeterea de robore, prout ante 
declaravimus, afti in profundum. 

Alii faepenumero in ipfo carcere, ac pla- 
ne in tulliano, ftrangulati . ( Salluft. BeJU 
Catil. 55. ) . , 

Denique fingularis parricidawum poena erat^ 
ut facco peliiceo infuti in profluentem dejice- 
rentur. ( Cic. pro Rofc. Amer. 25. ) Quod 
pdenae genus PDblicio Maileoio matris inter^l] 
fe<ftori primum irrc^atum traditur in Epit. Liv. 
LXVIII. Indudum vero etiam inmoresfuif* 
fe condat, ut ona cum reb in eundem illutn 
laccum inciuderent^ir canis, gaUusgaliinaceus, 
vipera , & fimia , animalia fane omnia in pii« 
gnam proniffima. 



. i 



C A P V T VIIL 



• • •. » 



De Romanorum 
Militia terrejiri. 

AD eam tatidem Romanaruoi amiqQitatum 
L partem> deyenim»s , . qua fKut nibil ad 
veterum hiftoriarum monuraenta lUuftraiMht 
cohducit magis j ita nihil fere e(l in toto hoc 
areram genere fpedabkius • £)ufmodi enim 
a^ud Rofl^iamim itlttm pQpQlmii ijaitflripikpra^ 



De RaM AN. MlLITl A- TERREf TRn tl# 

yemodum bella natum Miiieiae ratio exftidtt 
ttt cum ei excolendae omnem operam ftudiuni« 
qiie fiimma .rironim ingenia per piura faecu- 
h» traafmirerinr 9 jam quidquid m ipfa fpe£ta- 
veris > ad abfolatiflimam qaandam normam 
ccnformatum fbiflfe fatearis oporteat • Huic 
igitur perluftrandae eam par efr animorum at-» 
tentionem admoveri, qaam perutilium prae* 
ftaatiumque rernm genuff qnafi iibt debitam 
poAuIare confuevit. 

In faac autem traftatione miom maxime 
Polybium Romanae florer&ril&mi aevi miiitiae 
egr^iom expknatorem nos ducem babebt** 
mus • 

Ve DcleHul 



Tr Qpcties Romae miiitam Deledas hft* 
bendus erat , primum omnium quatuor & vif* 
gioti plerumque tribmt militum ( a confulir* 
bus olim umvarfi, atfegiiioie aetate a plebe 
etiam partim ) iegebantur ;. qni m ^tuor 
legiottesy quot fere fcr&i folebant, difpert^* 
rentar. 

. l^um oonfutes piopofiio e<ttdd < ^l , ii fo- 
bita tes feret, per praecof&em > corabant, ne 
qai<mqae dvef militari$ eflent aeutis> in 
Capitoiium , vel in Campim Martium ad 
diftam diem iafiia!^ dxvifi tribus. eonvenirent. 
Ita ibi y Gonfulibui ipfis fummae reipraefiden* 
itbiiSi tr&niii i&: qaaaMp? partes. diltoibttti e 



Mo' C A Pv T VIIL . ^ 

fingulis tribttbas forte daQ\$ idoneos quofque I 
eligebant) eo fane pa£lo, ut auaternos fimul i 
aetate & robore pares ( (ingulos fingulis le* 
gioQiba^ adfcribendos ) allegerent> quo icili- 
cet aeqois hae viribus inftruerentur . 

In ipfo autem deledus exordio in illud «a- \ 
xime , quod refert TuUias de Diyinat. I, 45^ 
curam intendebant » ut piimus miles Jieret bo^ 
m nminei qualia habebantur^ Valer$usj Sal^ 
ViUS ) StuMtus • 

' IL lam aetas militaris ^ quam modo me- 
noravimus^ a decinoo feptimo ad quadragefi* 
nnm fextum annum protendebatnr . Illius igi- 
tor qoi vel initium nondom attigiflfet ) vel 
jam finem exceffifret) militiae onere immunis 
ferme erat; ita nempe,.ut fi quis intra hos 
terminos fua ftipendia non confeci/Tet, is ea 
explere ad qoinquagefimum ofaue anhum co« 
gi pofiet , fecor vero eodem elapfo • 

IIL Praeter aetatem autem certus quidam 
cenfos ex veteri inftttuto militi coafcribeordo 
tteceiTe fbit ; atque is qoidem antea non mi* 
nor undeaim miliibos aeris, poftea veio qai 
non infra qoatuor millia aecis elfet* ;> ' 
' Hinc proletarios & capite ' cenfos , quos 
fciUcet.ni41a privata res. publicae devinciret f ' 
II iSuitia prorfus olim cxclufos compertum eft, 
Verum mftjeriore aevo tum ipfi tum libeitihi 
ad iTavalem militiam non magni habitaai> ,' 
& ar Marii tandem temporibus ad terre(^eot 
eciam legi cbeperunt. • '. . 
. Non eadem vero i qoae libertinis ^ fervi^ 
quoque copia iafia eft, qiios nimirum a beli 
lo procoi abefie ei rqpablic^ lemper aeditotxu 






Qnod enim poft Cannenrem dadem & oAo 
niUia fenronim ad dominorutii nicifcendam 
caedem faa ipfi fponte militiam fnlcepef unt f 
Wohn$s propterea difti ; & alia quatttor & vi« 
ginti ejnulem generis miliia ex fenatus 
confulto ad gerendiim bellom empta fuere.} 
id verototnm in iiiistemporumdifficuItatibnSf 
nlianfia }am urbe civibos, novum prorfus zt 
fingulare fuit • 

' IV* Non alii igitur) quam cives, iiqutf* 
aietate ac cenfu iegitimo , adfaibi inmilitiani 
debuerant • Hi contra , cnm ciurentur j re** 
ij>ondere ad nomina necefle habebant, nee 
«ffiigere deleftttmpoterant,quin poenis exvo^ 
lantate confulnm ftatuendis fierent obnoxii« 
Hae vero fuerant in primis bonorum pobli- 
catio , & libertatis ademptio • De quo vide 
difia p. 217; 

• V. luftae tamen quaedam erant caufae ^ 
c4> quas quifpiam miiiciae onere ex inftituto 
naiorum eximeretur. 

' £arum prima fuit Vacam^ quae vel abae>- 
tate, de ^ua modo adum, eihanabat; velab 
bonore , videlicet facerdotii , aot magiftratus ; 
vel a beneficip , quod ea de re fenatus popu- 
lufve detuliflet. 

Altera caufa erant Emitita /hpemli^tuhi 
tiimirum fua ex numero lege praefcripto^jam 
confeciflet milesy dena eques» vicena pedes ^ 
uti ex Polybio obfervavit LipHus I» de Mi- 
iir. Rom. a. 

' '''^"'? }?^ Mofbus , tum Vfuum ^ ut (i qoi$ 
inantt digitifve expers effet . Atqae ab hoc caa- 
lae geiicre Caufarii miHta didi : unde etiam 



ttt C Ji > 7 ^ 

nomcn acoepit Caw/tnHt miffw^dt qsit (bo loee. 
Eio&nodi cite&roin cognitb imI coBfuIe^ 

^IQAxime pertiaiiic; quasquam &q>e per mp^ 
peHatioQes.ail crii^ttQos {debis devohreltttur "i 
Eafdem vefP wn fen^ ximifhs (tiffe , Cci 
fttsmdoqve fttrc iiktssj aut fublatas declamic 
yetepwa &rtpromm 4<Qiipooia • ijta ftpnii I.i.4 
WHQII III. j^. Cmfyks ip cmui$ne pmatneiMnt^ 
tempus mn e(fe CAVSAS^ cognoftmdi ^ ommB£. 
pmieres ^pefiero Jie frinu luce m cempe Marth 
jedeffenty et^^mfceiedisC^SiS^emm^^ \ 
na An deJ^gemSy iello peefm^ fit datmxm 
pHS^i pfo deferteee tfufmtm ^ ^tjme mn fesa&a/^ 

. fetH CAVSAM. Txm vfro Idem ViL z8«r 
Cum ( fuod pee^ megmf mmdms (^) jSen#^ 
liiHm ewt ) ^ufiim ituaae deleHMs SiNE FA^ 
CATIONIWS J)4kims e^. 

£t certe in his trepidis rebus mera«i if&^ 



verunt veteres bcllum e 
vtcina aW^v^ ^rfiSioM 40i- 
proviro exonum . De cu- 
^us ratione Servius in V4i*g. 
irilL Aen. I. Hifia^isi- 

fu$¥unt : Sacramitntum , 
4<W< iegtSma wr mijjtiay 
cum' Jinguli m)Ut^ jufa-- 



^uaeaftin «m TtHntfl^ 
tum «mifiil^iMri iBWvfttrv«^ 
riot 4 4tt^t ^cen^ V* 
Thil. II. his verbis : /?«»» 
adminiflfarvdfim ' iarhit^^r^ 
fina utim morji ^ iSf OAofk» 
ftim gtfi^Mm : Tmtpirumr . 
cenftd dtfttm ^ mflitittr» 
indici ^ faga fumi /iico' 
opo^t^i , • dtlUium hahri , 



i»f»f : TefMf^TFS i id S^i.af0t vacationikus ^ 
tli bi^um It^um pil. yxMttT.inIta.lia» 
G/tilifun^^ Hi iui^ui €f Ctiae omnia cum pr»c-. 
fericuif 'tieimtttte inat ti- propcre fiereitt , hinf Tu- 
mor muttus. Et sfuando multuarrus pro rapi^te ia« 
Jfi§^Uf insarrdiar^ n«ii , ftp coqaparttovc fuiBptum; 
ViLcabas ^ ^iU* fMvetterant^ »t Tunmltfiarius etnrcituf^. 
fimul jurajfant : j& ^#«-'.. Tumultuaripm ofus ^ Tu^ 
katur tfla miiitia\ Cppjj^ muhuarius fttrau • 



e^McarifolebaDty qoQs Evoestos «a dc caufla 
dt£bos itiyesias. A4 faaac autam morem cre^ 
dit cmn Dooato Servitts allufib Maronem^ 
t»m ifiquic VIJ. Aefiei4 693. 

DESVETA^ 

QVE SELLO 
Jfgmm ^ nma vMf 5VBIT0 ^ 
femtmqM$ tetfaBat . 
Cetcrum Io«ge frequeQtias fuit ^ ut veterani 
ad belLa etiam aoa tumultuaria a fuis duci« 
biis vocarentar; qoorum gratia, Ubenter illi 
^ artoa re&mebant» fed boawifTimo loco inter 
saiHtes iiabiti, openiv isnmuaeii, &vi(ecen^ 
Utfimum inAar ernati* 

VI. Eqaitim fnrro deie£la$ nibil peculia* 
re babuit) in quo enudeando apera lccanda, 
fit • Miiiime enim ille operofus &iit , quippe 
cum & eorum omniQm nomiaa* a ceteris fe* 
creta cenforium album exhiberer, & inde per- 
quam pauci ( quod poflea videbitur ) unicui'* 
que exercitui adfcriberentnr • 

VIL lam ubi abfplnta miUtum confcriptio 
fuerat^ e fingujis legionibus unus per earum 
tribunos eligebatur , qui apud eofdem facra-; 
menti verba praeiree, in quae reiiquideinceps 
figiilatim jurarent. Ifrfius autem juramentinK 
tio iis maxime continebatur, quae per com« 
pendium declaravit Polybius VI. 19. fe fcili- 
cet obttmperatufos y & fto vinbus praeflUuros 
quidquid ah mpetatortlms manSiantuf • Simiiia' 
lere legas apud Livium XXIL 38. ubi prae- 
terea traditur, (bllemne hoc juramentum aU 
terius' belii Punicj tempore , i.^ e. A. V. 
DXXXIIL in confuetudinem primum veniC 



224 C A * ir T Vm. 

ie; qtippe cuih antea noa nifi fna ipfi iro^ 

hintate conjurare inter fe milites confneflent* 

Tanta vero habebatnr militaris hujus fi^ 
cramenti neceflfitaS) ut qui fe eo non obflriQ« 
:xfnet , ei tanqjBam- non militi cum ^hofte pa« 
gnare neuttquam liceret ; uti compertum ex 
to eft, quodfcribit Tullrus f. OC !!• 

VIII. Quod ad focio^ Romano exercitai 
adfcribenddi attinuit, in more fuit pofituin, 
m fub idem Romanae confcriptionis tempus 
<fenunciarent confuies magiftratibus foedel^ata^ 
rum ia Italia civitatum 9 quot inde copke 
comparandae forent , tum quo die & quem ia 
locum convenire deberent • Itaqne dele£him 
Hlic eodem , quo Romae , pafto fui n[lagiftra<- 
tus habebant;ac dein milites jurejurando ada« 
Aos , fub alicujus duftu y & cum fuo quaeftlju 
xc (d^) illuc, quo juflTt fuerant> mittebant^ 

§. 11. 

De Ordinibusl 

' Deledu perfefio tribuni militum locum 
4iemque ad cdnveniendum novis legionibas 
edicebant , ut fuos in ordines fingulae digere- 
rentur. Fuerunt autem Ordmes non militum 
modo « fed etiam ducum : quare de utrifqne 
Ace nclum feparatim eft • 

Oa. 

.(fi^ Socn fnunentum litabant. Vnde efl , ttt 

tantumoiodo a Roniams proprium fecum QH^^* 

accipitt»ai>l ,* ceterum fuAe rem haberen( • 
reipitblUae fumptiiius *knt« ^ 



I>E ROMAN. ^XLITIA TERRlSTRl. 22) 

OapmES MiixTvM. 

Ca fane notione. fiint Ordtnes mUltum ae- 
cipiendi , ut per cos tum Genera , tam P^i*'- 
t^^ y iri qoas diAribati inilites funt , intelli- 
gantur • 

I. Centta aotem ( fcilicet peditum ) erast 
qaataor>VELiTE$) Hastati, Printcipes» 
& T&iARii. la quibus ordinandis ita a3a 
res ed) ut juniores pauperiorefque in Velites 
( quod genus omnium infimum ) eligerentur; 
his proximi in Haftatos; aetate florentiflTimi 
in Principes; denique natu maximi > fpe£la- 
taeque virtutis in Triarios. 

i.Veutcs quafi VoliteszvelandoAi8ti^q\xoii 
levioribus armis inffarofil celerrime hac illac 
irent difcurrerentoue • Appellati vero etiam. 
fant Rofatii^t^oi nt m fere imbrem,ita{ae«. 
pe ipfi gravem. armaturam praelio praecede« 
rent : necnon Ferentarii » utpote ad opep3 f quo* 
cunqiae fes pofceret , ferendam prompti • 

i.Hastatis a proprio quondam fuo f quoJ 
a Varrone IV. L. L. i6^ elucet ) halUrum 
«ftt itt>meclatttra fada* ^ 

^•Principzs exeoappellationemmutuatosi^ 
qood in prima anti^uitus acie pugnarent , eli'- , 
cit e Varronis verb» Lipfius IL de Milit«^ 
Kom« i» 

j 4:TRiARii deoiqoeficmmcopatijqoodyCum 
dimicaretnr, ia tertio eflent ordine; id .quod 
aperte patebit,^cum de ^iei ftrttftura wmq 
erit. QtiQBram yero.n^os erat, ut donec a4 
tlecertandum arcefleremur i dextero o^u inn}-. 

K 5 * XI 



iis c A p V T viir. 

21 fubfiderenty ea de caafa Subftdta etiam vo- 
cati. ( Varr..IV. L. L i6. & Liv. VlIL 
9* ) Poilremo quoqQeF//i/»iateligenere,qtio({ 
pitum diflam ^ quodqud e Rotnanis mirmbus 
primi ipfi bfurpaverunr • 

' Haec autem qoataor militam Genera ita. 
unicuique Legioni attribui folebant, ut Tria- 
rii fexcenti namefo effent ; Princtpes vero mil« 
le dacentii totidemqne tam Haftati ^ tum Ve« 
lites. Quo^ univerfos, fi rationem inieris ^ 
quat^r mille & ducentos eiFecifle comperies • 
Quod fi Legio plores his ( id quod faepe ac« 
cidit ) continefet , tunc iingulorum Generum 
numcros pm rata portfone audior eifet neceC- 
fe fuit ) Triariis tantum exceptis j qm femper 
iidem • 

n. Verufn ut jam ad Fartep deveniamus ^ 
ttnumqutjdqoe Genus ( praeter velites ) in de- 
cem Manipvlo^ dividebatur ^ tta ut in tota 
Legfooe trigtnta eflfent Mmiipuli: iuquospor-f. 
ro iplbs aequ*bifiter veiitts ( quorum nullum 
proprium en«- ccfrpus ) diip^rjG;^atQr. 

Singtlds amtm Mftnfpoios inr duas Cektv- 
Klxs di^ikui mori» fiiit : qua de caofk quae^ 
vis Legio e fexaginta Geiitutiis oxifiafaar* 

^ Rmrui Verd W Iti^ Mampdis tcmflabatur 
CoHoks :. ttti tain^ adih^bdittar pfaeterea tor 
velte^>4^r iliitites Mattpitias < teberk • la 
una igjtur Legione decem erant Cohoiies» 

' Appbffte allHteif GelMtfs XVL 4- ^^ '«* 
ilicne\ mquit,/!ri»r pgniufi^i ' /effogima j Ma^ 
nipulf tri^hui y Oo^e^ dHm. £n aaiverfas 
j^omanae legionls pim«s bttviffiaa!(> «Bbittt 
conipreke nfas • 

M 



l 



De ROMAN.MrUTTA TftRRESTRI. tlf 

At eccor taiKleni ejufmodi inditas appella* 
tiones credendtim erit? Id profedo heic paa« 
' cis ediSerere npftri inftituti ratio fuadet. 
Centuria non eo /ic nuncupata fuit ^ quod 
centum homines compIe£(eretur, cum reapfe 
pauciores plerumque habuerit ; fed quod ea 
vox, ad centenariam licet num^rum deiignan^ 
dum nata, ex nfu tamen ad alias quoque 
five minores five majores multitudines tradu- 
&2L ftierit ; ut patet in Equitum , & vi 
Cla/Tium Centuriis > de quibus oifputatum nobis 
eft p. 70. & 93. 

Manipulks a foeni matupulo^ qui pxo mili- 
tari ijgno olim adhibitus^ fibi nomen adfci* 
vit. De qua re ita Ovidius III. Fad. 114, 
llla quidem foeno jtd ctat rtverentia foenc, 
Quantam nunc aquilas cernis iatere 
tuas • 
Pertfca fu/penfos portabat tonga MANU 
FLOS : 
Vnde MANIFLARIS noroirfa miles 
habet • 
Cohors a figura 9 quam refereb^ 9 di£la • 
Fuit quidem Latints CohorSf quod Graecis 
XoprOf , anUrior villae domnfve pars claufa 
ac circumfepta , -hodic quoque Gallice appella* 
ta Couti Italice Cortile. Hac faoe notione 
Idem IV* Faft. 704* de vulpe cecinit: 
• v4bflulerat multas illa COHOJiTIS aves. 
Quoniam igitar ea mwos oulitut^ cotundao^ 
qiaafi formam , qualeni fere domeftica cohorSy 
exhibebat , propterea eodem donata eft no- 
0iine • 

. Sicut autem Pedltatus m partes y quas mo* 

" . K 6 do 



128 c A P ▼ T viir. 

io recenfuimus, diftribuebatur , ita & EquU 
tatum in alias difpefcere follemae erat, Tci. 
licer m Tvh.mas (70) , e triginta fingQias 
equitibus; atqoe has deia ipfas ia ternas De. 
cvaiAS. Itaqae e trecentis Romanis equiti* 
buS) quot L^ioai annexi y decem omaiao 
cxfiftebaot Turmae, triginta Decuriae» 

Sociorum yero copiae > quae Romaals ad- 
;un£lae tam pedeftres( numero plurimum illis 

J»ares ) quam equeftres ( duplo maiores ) m 
iias quoque partes, at paullo aliter» ac Ro* 
manac ^ dividebantur • Eteaim ex ipfis quinta pars 
peditum, & tertia equitum eligebaatur in 
Extraordinarm ad ufum confulum ; tum vero 
ex iifdem Extraordinariis pars quinta ( uti 
cpinatur Lipfius IL de Milit, Rom. 7* ) 
in Sde^los , qui confulibus ipfis . quafi corpo- 
145 cudodes praeflo ubique forent • Ob haac 
fttem tantam multitudinem e fociorum pedi- 
tatu abilradam hSttxm iilud e(l , ut hqjus ma- 
iHpuH ( quos totidem fere, quot in Romano, 
effe voluerunt ) pares numero miiitum Roma- 
fiis effe Bon pofient. Contra vero quoniam 
focialis eqaitatus , etiam poftquam inde memo» 
rata pait divulfa faerat ^ Romanum non nie* 
diocriter fuperabat; cumque ewa^ in decezxi 
yariter turmas difpefci placer«;t : hinc illuii 
emanabat, ut hae fingulae plCiribus, quam 
Komanae, videlicet 40. militibus ccmfiarent • 
Quem ipfttiH pcHrro immeruin Extraordinariae^ 

we** 

C70) Hiijus votis orisi-» ouitifaluf • Hoe fi veruRi 

nem a tftntM revocat Var- . tuerit', iam per ipfumnflK 

ro IV. L. L. 16, quod r#r men defisiUltOl Cft nutt»» 

dtmt Turma coaiaitt c* nis • 



.A^A^M 



De RoMAK. MlUTTA TERRCSTRT* «2^ 

SeleAaeqae tiurinae aequalitatis gratia ferva- 
bant • 

lam ex aDtverfis hac ofque recenfitis legio- 
nis panibus facile erit oinnem tnm legioni^ 
ipfi, tum toti exercitui adrcripcorum militum 
numeruRi colligere* Etenim fi Centuria t 
6o« inilitibu& conftitit , Manipnlus 1 2a con- 
tiaere(7i) debuit^ C<^rs vero42o. (adiefiis 
nimiram) nt fupra didum, i2o. velitibus ) 
Legio demum 4200. Atque haec qnidem Ro- 
tnanorum peditum multitudo. 

Hoic porro fi addideris parem fociomm pe- 
dibus Ixierentium manum ^ evadec illa ad 
8400* 

Quibus fi poftea acceflTdrint trecenti eqnites 
e Romanis, & fexcenti e fociis, tnncuniverw 
fae Lepionis namerus erit 9^00. 

Ad hunc vero ubi alterum tantum adjece* 
ris , habebis Confularem exmitum ( qui e dua- 
bus fere conftabat i^ionibus ) iaftru£tum mi* 
litibus i86oo, 

Integer itaqne quatuor legionnm ( quot pU- 

rum- 



C7O CaTcpiitest iDaai- 
pufttfii codcm femper ge- 
Mre fuiffe. Nam aetate 
qOidem Romuli erat ille 
centenum miiitum unus 
atque indivifus ordo ; id 
quod teftatur Auftor dc 
Orig. Vrb. Rom. »»._ & 
Flittarchus ifi Romul. Libe* 
ra inde repubUca ^ att£to 
cjus nuroero , in duas fe- 
xasenum centurias diftri- 
buttts eft . At fub Impera- 

toribtts 9 ifnxnutata iterum 



mione, manifuliis centa« 

riae non parum ceffit , cuax 

unius modo contubcrnii 

milites tunc temporiscon* 

tinetet , uti Uquet €X Ve- 

cetio II. 13. ut propterea 

}am proprium fignumnoa 

babuerit. Atque hinc da« 

tur intelligi , qugre centu* 

riis manipulos poftpofue* 

rtt AmmiarfttS XVil. cum 

inquit : Cmvwtit cohortU 

ius^'^ etntuHit^ tr M* 

ffifilit mmhut^ 



IJO C A P V T VIII. 

lumqtie eicepit ) exercitus beliatores compre^ 
hendit 37200. 

Haec autem univerfa ratio dudaex Poly- 
biana recenOoae eft . Ceterum hac ia re fuif. 
fe faepius variatum , ex Romaais hilloriis coaa« 
pertum eft. 

Okdines Dvcvw. 

1 I. A militibus ad Duces gradum facimus : 
e quibus fe primi nobis ofierunt Centvrio-» 
MES. Hos tribuni junu aut permiffu coniiiluni 
ex uooquoque ini^itum genere ( praeter veli- 
tes , quibus non proprii duces , non figna erant) 
vicenos eligebant, (ingulifque manipulis binos 
aflignabant, quorum alter centuriae dextrae 
( quae dignior ) finiflrae alter praeefTet. 

In eorum deie£lu virtus maxime fpefiaba* 
tur. Hinc apud Livium XLIL ^;^. Liguftinus 
«]e femetipfo in. baec verba Ipquens inducitur» 
Bienniufn miles grtgatfus fui adverfus Philip* 
fum rtgem : tertio amo VlRTVTIS CAVSA 
miU T. Qumus Flaminims ' DECVMVM 
ORDINEM HASTATVM ^SSIGN^VIT. 
Et paullo poft : Hic me imperatot ( M. Por- 
cius ) dignum judieavit , cui PRIMVM HA-^ 
STATVM PRIORIS CENTVRIA^ ASSU 
GNARET. Et mox : A M. ^ilio mihi 
PRIMVS PRINCEPS PRIORIS CENTV^ 
RIAE EST ASSIGNATVS.Dcniqw^ noa- 
pullis aliis interie£lis : Quater rinquity inM 
faucos anms PRIMVM PILVM DVXI. 

E qnibus iods illud praeterea nofcitur t 
tonfueviffe dici , prtmumy Jecimdm , &c. de^ 



De RoMaN.MiUTIA TERRESTRI. 2^f 

chnum Hajiatum: primum^rfecundum y SiQ,de' 
chnum Prinfiptm : prtmutn j ' fecundum ^ Scc. 
decimum Pi/wna ; qao primus» fecundus, &c, 
decimus manipulus five Haftat(wum , five Prin- 
cipum , (ive Triariorum dedgnaretur. 

lam ikar inter manipulos ipfos difcrimcn 
graduum intercedebat , ita ut pro genere ae 
numero decimus Haftatus reliquorum cmniiim 
poftremus cflet , omnium vero honeflifllmus 
^primus Pilus^Gc plane Centuriones pro divcr- 
fa manipolorum , quibos praeerant, dignitate 
plus minufve iiluflres habebantur . £x quo 
jam per fe quifque intelliget y qui priorcm 
pTimi Pilanorum manipuii centnriam mode« 
rarecur , eum univerfis aliis praeftitifTe • 

Et certe. hujus ( qui Ptim&pilus , aut pri" 
tnus Centurio diitus ) eximium fuit decus, in 
<K) maxime pofitum y quod cum alia ceteri 
Centuriones militaria figna tuerentur, ipfe 
Aqutlan>) unde fummum totius legionis regi* 
men exfifWbat , adfervaret • - £x quo fiebat ^ uc 
univer&e legioni praepofito^videretnr; praefer- 
ttm vero ^uod etiam &, fupremo confiiio cum 
primoribus interenat, & tribunorum aut im- 
peratoris mandata ipfe lion raro , quafi fupre*' 
n^ tmperii fecius, inferiQribus Ordintbus indi^ 
cebat. Scd & hanc ejus amplitudinem illu* 
flrabat pra^tet^a equeftriis dignitas ( quam illt 
mutieri ad;un£lam voluerimt ) & fortafle etiat^ 
cmfeS) prout opinatur Lipfius II. de Miiit. 
Rom.8. at fi non isymultficerte pecuAHi. Va« 
de eft illu«l Itrvenalis XIV. • 
' ft fXXyPlBTEM AQVILAM ftbi 
. , f^^^S^fimus anms 

Af 



IJt C A f V T VIIL 

Per quae verba palam id qooque fit, a^ 
hujufmodi honorem fero plerumque aditum 
patuiffe . Neqoe enim ferme illuc , nifi gra^ 
datim , accedendum erat i & ijuidem ita 
{ qoemadmodum ex V^etio conjicit LipHus 
L c. ) ut a .decimo e. g. Haftato ad decimum 
Priocipemafcendereturyatque hinc addecimum 
Pilum y tum vero ordine fuo ad nonum , ofta- 
vum , &c. donec ad primum Pilum perventum 
foret : quod certe longo po{l tempore fieri de- 
bebat ; niil tamen egregia alicujus merita eum 
praeter hanc rationem (olico citius extulifTent. 
Totom id perfpicere licet in ante tllatis ejc 
Livio exemplis. 

Verum, ut tandem pauca de Centnrionibus 
reliqua perfeqoamur, eorum fibi quifque deli- 
gebat tum Optknem ( olim Acanfum di£lum ) 
tum etiam Signtferum . Quapropt^r bini in 
maaipuiis Iicut CentorioneS) ita & Optiones, 
& Signiferi erant . Ad quos poftremos %uod 
attinei> utrom uterque fuum» an unus tan- 
tummodo per vices ugnom ferret > five y quod 
eodem recidit ^ duo ne , an onum fignum cixU 
que eflet manipulo attributom; id vero,quod 
minus hujus locifit, alio lejicimus expenden* 
dum. 

Denique Centurionum inli^e fuit vitis $ 
Qua etiam ad animadvertendum in fontesute- 
bantnr. Itaque Lucanus VL ut Scaevae ttp>« 
furiatum celebraret , ita cecinit : 
«•••••• /^i fanguine imho 

Pjromotus Latiam hng^ CEBJT ^dini 
VITEM. 

* Tom 



D£ Romak. Mtittii rtitiixsTitr. t^j 

Tqqi Spartianos ie Hadrhno lo. NuW , la- 
qait 9 VITEM nifi fbufl^' tT 6ona0 fama§ 
DARET. 

IL SeqtiutitQr Tribvki , qui feni QQtneto 
C Ucet vetufta aetate pauciores ) oniver&e 
praeficiebdmar leeioni, atqoe ita qoidein, ot 
per ftatas vices dnobus menfibus bini, hiqoe 
rorfQs altemis diebus mQnerefungerentur. Vi* 
de Livium XL. ^i.VerifTime igitur defeipfo 
Horatius I. Sat. 6. fcripfit : 

Quod mihi parmt Ugio Romana Ttibuna; 
- Illos aatem primo crearunt reges^ deinde 
^nfoles : ac tandem etiam populus in partem 
ejus Ie£^iof)is admiffus (72) • Hinc difpertitit 
aominibus, qui a confulibus fafti, Rutili & 
Rufuli appellati funt, qnia de eommdem JQ- 
re i uti eCt apud Feftum , Rutilius Rufus le^em 
tulerat ; qui autem fuf&agiis pepulu Comstia^ 
tiy ut babetur ab Afconio in L Verr. 10. 

lam e quatuor & vigixiti Tribunis , quot 
exercitus e qua^uor l^ionibus^ confiato attri- 
buti , quatuordecim , t^e Polybio > ex equite 
le&i folebant , qui quina flipendia confecifient} 
TeliqQi decem e plebe., qui dena.Atnonnun^ 

3uam etiam e fenata id ducum genus prp« 
ttt. Geterum plebejis quidem Tribunatus • 
t)on miBQS quam Primipilatus , equeflrem dil 
gnitatem cum fuis infignibus afferebat : equiti« 
bus vero ad fenatorium^ordinem gradus erat* 
QjAo maxime referri debet iilud nomiQum di« 

fcri. 

. C7O Printipio datum rein eorundcm ipfe , lc cdn* 

popufo ) ut fcx tribuDOS fules , Qumerum . Habes fio» 

militares crearet, deidde gula apud Livium VIU S« 

ftnofdciios I poHrcmo p«* IX. so» XLIV. %i. 



■ 1 



^. 



t34 c A f V T yiii. 

fcnmetif quo alteri Angtffliclavii dici fublm» 
jietatoribus coepti-funt; alteri aucein ( periit«> 
de ac ipfi fenatores, Tribuni ) Laticlavii ^ 
fntppe qui per Tribumtinn tiun feQatoriaor- 
nameota facile aflequebantur» tum ttiam fibi 
viam ail principem iilum ofdinera expedie^ 
banc. Ita rem hanc fcite digerit Riibeoius Iw 
de re VeAiaria 14. contra ac feofent Iip(k» 
IK^ de Milit. Rom* 9. ^i Angufliclavios y & 
Latictivios non alios quam ex equite, am iJs^ 
Mtu natos aedidit. 

^ Tribummm porro iait^ jus dicere; milita« 
ria minifleria, excubtas, vigiiiaS) campeftres 
aieditationes accurare; atqoe in non minoris 
momend alia, qoae alibi commodiuf profeteo» 
taxs fluditmi operamque intendere • 

Hi aotem dofiores , de quibus Ittdenus ^ 
Homaao tantom pediti imperabant/ 

lll. Equitum vero Turmae fingolae ternio 
J>ECVRfbKi6VS pafebant; eo tamen pa3o 9 
ut bonim nnos < qot .primns eleftns fitnret > 
toti turmae praeefTet, i{^ autem abfente aL« 
ter eam fufciperet modimndam • Ipii autem ^ 
aeque ac centurtores y fingulDS fibt Optiones 
adfGffeebant. 

. IV. Sociis praeponebantur a confiilibusPRAE^ 
F£CTi , tribonis numero ac poteftate pares w 
Qui per fe deih ipfi retiquos fois oopiisducesy 
manipuHs fi:ilicet CEKprvRroKES , tnrmis au- 
tem Praepectos afligDaife videntur Lipfio 
IL de Milit, Rom. 10. 

V, Quos hucufque perluftravJmus doces , iis 
in alli^uam tantum militom partem imperium 
fuit. Refia ixunc ut de iilis pauca fubjicia- 

inu$« 



mtts, qai in univerfam exercitum fivefidocia* 
riam, iive propriam potefiatem obtinserunt. 
Hi aijitem eraot Legati , & Im^erator. 

Qood ad Legatos attin^ ^ b( non folum 
proxime ixnmum imperatori aderant , eidem!- 
qne in tota re bellica coDfilinm operam^ue 
baati coaimodafaant ^ verunf non i^o ^iam^ 
actxptam ab eo ki nniverfas <opisLS exerce-f 
baftt auAcNritatem \ unde fiei>at, ut ipfa im- 
perif fvipremi infignia Ii£lore« fafoefqiie per Hf 
temp^ris pKie fe feirenjr.. Tot antem lere)' 
qoot kgiones , efle folebant : et -noc ratx) t««» 
men pro rerum provinciaeve amplitudine plus 
minnfve crevk'«oruni^<uii]pierRi(* Ad hoc afe- 
natu eos dari mos fuit : fed & nonnunquam 
tk e^iidem «atifiork^ie ioi^raMlft ipfi , qu^f 
vellent y fibi legabflnt * 

- OmiflicMSi polftremo nohmins^^tequiore netate 
ii&V9m ex 4i»ftitmo Anciiftl cicmfuetu^ittem te-' 
intHie ^ ut qui nomine Fridcips toti praieerar 
eiBercltoi :, ittgatus^Ctmfuimf dioeretnr-; Le^^ 
fi vero Pf»Hmi , qai ^ fin|^is legiofttbtts i . ^ 
• VL P^ iMdPERATORE 4d ffiaxifiie notatQ' 
dignum occnrrit, aufpiciorum probellocaptan* 
\ ' iorum jus ( quippe cnm univerfa oUm domi 
militiaeque aufpicato fiererit ) illias unice fuif-^ 
fe. Hinciiret tion odines femper fuo Ipfedu- 
^ tes ageret , cum nomiunqnam ^b exercittf 
a1>effet , omnet famen ejus aufpiciis geri dice^' 
WituY . Itaqne Horatius IV. Od. 14. Anga^ 
Oum de brilo , quod per privignos adminiAra*' 
bat f allocutus poftremo haec fubdidit : 

Te copiasy te conftlmmy Cf TI^S- 

Pratbente DIVQS ^ 
: : §. III. 



ItJ» C A P V T Vllf. 

toiB istcr ipfam & velitares haihs intereflet^ 
Ftfifle enim dicitur ea fermc crafftttidine , qna 
nsuitn tmpteret § longttudine quatuor cubito- 
nim & fmk ( cum lignum ipfum tribus^pro- 
tendererur cubitis, vmo autem ac f^mis pro* 
oitneret fernim ) mucrone hamato, ut femel 
snfixum difikuiter revclli poffet • Grave igirur 
iralidomque- admodum fuit . Hinc TibuUusI Va. 

• •••••*• Celeremve fagktam 

Jecerit, aut LENTO PJERFREGERIT 
OBVIA PIL& . 
Et apud Siiiam XIH. 

Stahsnt: WNIXI PILIS exmhus 6mnh. 
lam bina id genus tela tx>iles habebat . 
^ ir. ScvTVM ( cui Graeca vox cwr^ pet^ 
Ks nomea dedUle creditur ) in eo dif&rt a 
Clypeo y quod hic rotunda effet forma ; ex quo 
apod VirgUium II. Aeneijd. 227. 

CLTPEWE M ORBE u^un- 

tur : 
snad vero ia longum-iMrotenJeretur; quod li-' 
cet nofcere ex hoc ejufdem poeftae VIII. Ae- 
oeid. 66i. 

SCVTIS ptote^li corpora LON^ 

GIS. 
Clypeis jam olim apud Romanos fucceffere 
Stttcat tefle l.tvio VIIL 8. Haec aotemGva- 
tam^aram exbibeiitia, qoataor pedes habe« 
^a&t toQgitqdinis f l^icndinis vero, obi maxi- 
ma 9 pefies duof cam femiire.^ Sed & aliaictt^ 
ta eranc imbricata» aliquanto longiorai «aq^ 
#' dignioribur milicilNis nfarpota'. 

Qjiod ad ftrofiaram per^t, Sc«tam( pe« 
WNk W ciypeos^ ac jfuaA ) jp ligoo coofe* 
; ; aunxf 



De ROM*N#MrirTfATERRHSTRl. 2}^ 

Aom f vel nonncraqttam viminibas ootttexcom 
pelle obtegebatur. Porro autem exeiosmedio 
ferreus Vmbo (73) ad exciptendos i^us emi« 
nebat: ad qood ipfum, necuon nt cum htt« 
ffli in parietem reclinatuintlaret ( qui ejus erac 
iater otium Htus ) nil detrimenti Qua parte 
terram tangeret patererur, fupera ipuus infe- 
nque ora lamellis erat ferreis obarmata. 

Ad ornatum autem plura honoris infignia 
fcQtis clypeifque affingi folebant , more aliis 
pafnm nationibus communi • Exhibet id or« 
oamenti genus apud Silium VIIL Romanus 
Wiles 

Scaevo/jf^ cui dirae eaelatuf Uudis ho^ 
nora 

Effigie clypeuf . FlaMne ahariAas ignes: 

Tyrthenum valli medio fiat MuciuSy ira 

In femet ver/a » 
Nec abfinnLili ratione quidam Gallus , rem tra« 
dente eodem poeta IV. ^ 

. . . I9 titulos Capitolia eapta trahebat , 

Tarpejoque jugo , demens , & vertice Ja* 
cro 

Penfantes aurum Celtas umbme ferehat» 
Atque hinc antiquiflimam Infignium gentiii* 
tiorum originem nofcas licet • 
Qpae vero alia ab haftenus recenfitis fcuta 

La* 

C7)> Benc qiRdem ft% quara quidquidlii. plan» 

habet 9 quod gibba 11 It cinineret, rotundam , vcl 

pars fcuti «ppellata Vmbe coni figuram rcferens , pla« 

fuerit , quo pa^ montts cuit def^gnari • Ex quo fc 

ttiam, ftuC fNnmac pars (accr olim fugi^us apud 

crc£lior eodem a^eda^ eft ooftros EcclefiaftiMruirTc* 

nomlfic • £11 enim. id a rum icriptorcs Amh wik^ 

firMca Tocc i^l^ % ptr iXiix^ 



a^o C A p V T Vllt. 

Latinif Bomiiinqtsain fcriptoribus memorantor , 
Citfa§ fcilicet , & Pehae , iis non Romani qui. 
dem, fed barbarie quaedam geates uteban^ 
tur* Quoniam autem' peltae daplicem veluti 
comnatae lunae fpeciem referebant, hinc ali- 
quando lunatae cognominantur : a quibus Ce** 
tras oon futfTe diflimiles prodidic I.ivius 
XXVIII. 5. 

II I. Galea» qua de heic agitnr, ex aere 
aofc (erro conflata erat» & non raro bueculia 
U e* obiongis qutbufdam laminis hinc illincque 
i^ tutandas nialas inftru^ba ; qoae ipfae loreis 
vincttlis fub mento colligabantur • Ejus apex 
Cmut di£lus) unde Cnjiae^ praecipuuni orna* 
mentom, exftabant. 

IV. LoaiCA a Im^ quod et olim materla 
fuit , nomen defumpfit . Deinde vero aereis 
ferreifve hamis five annulis contexi coepit, & 
l^ca certe nonnunquam, ut quifque horum or« 
do dupiex , aut triplex fierec ; unde etiam ^/* 
licis » aut tfHicit appellationes loficae ipfi accef' 

'ierunt. Nee raro eadem ad majorem adi/erfus 
Tulnera fimittudinem lamellis fquamarum fa« 
ftar ( multiplici item aliquando textu ) com* 
paftis tota obtegebatur. Huc refer loca Ma* 
ronis III. Aeneid. 467. 

iMican^ CONSERTjiM HAMISy aih 
foque TRILICEM. 
4k IX. 707. 

Uec DVPLICI SOyATDlA Lorlca fidelis, 

Cf aufo 
Sufiinuit . 

. Id autem lori^ genus, qtiod paucis de- 
&ripfimu5i militum ditiorum erati gui adpri^ 

mm 






\' \ 



•r r -^ y 



mgm civium Romanoram claffem ( de qua 
Liviiis L 4^. ) pertiricbant» Reliqui enim 
PeBoralia , laminas nimirum aereas vel ferreaS) 
itl tatahciom folamm<)^6 ^Stvt^ adbibebaQt» 
' V,'OcRCAS 9 ^qote ^iit reliqua fere atrw 
toM ex aere ant f&^ toiiliftae'^ nni tantam 
tanniendo crnri ibifle a militibns accommoda^ 
tas tom indicat Polybios VI. sr. qQtnumeco 
£ngulo Ocrtam ceterae annatnrae adnamerat ; 
; tum vero aperte teftattti^Vegetius I. 15. qui 
dextrnm modo crns'' ea tedum refert , idqoe 
ea qaam addit de caufa 9 ^qood cominus pa^i 

finlindo dextros pedies itiante milites baiere de^ 
eMHt • At licet d^ iequioribas aetatibos .hoc 
yernm fity binas tamen olim ocreas hifb adi- 
iiibitas fatts condat ex Livio L 4^« 
\ VL lam de equitump armis nihil eft» qood 
^ idjicia^us 9 cum eadem ferme faerint , ac p&> 
dftum , (cilicet GalsA) Scvtvm, LoaiCAi» 
' tnm Glabivs loogier^ A; HJkSXMy^wx^^ 

nus utercntar • :\ 

- •• 



-<• • « . 



I 



F 

y . Podqnam Romammi- ei^rc lt a m txm tom^ 

/icrlptQm) ^um itt ordines di(faributum, tom 

I fienique armis ornatum vidimus n age nunc in* 

; « campo inflrufittm imueamur: ubi SgiIIatam3c 

^ 'prdinum dlfpofittonem, & Aciei formas, Sc 

. S^norum coHotatiooenj var Jctatcnique animail- 

^yeiwic fi|s eriu . V . 



• .' ' ' 



S4» C.fr f T » 

OtDllfVlf PlfFOSlTlO» 

Qpanquam soti unt oqhiuio. 4irM0ndoi;o9i 
«rdinum rado nU^ue m% 9 ,q<Medam tapen 
id rei geniis fpcdaou^ fuegff nfmd . Roiftaiiaft 
inftituca , quonrin ali|i 4e(ilpef ^ #jyla pei fa^piqi 
in iaftrueadi» copiis obtinuefHnf ^^ Ffimum ig|« 
tur conftantifluni moris fuit» nt iiiuu]uaequi^ 
legio ita. ordinaretiir •- vt in.fioBie coBfifterent 
Haftati^, tum interieolo fpatio PriQcipes» eK« 
trema vero. in acie poft ; longius iutervaUum 
Triarii ; inter . quos JEauraoidioatiis. item pedi* 
tibus iocus datos, {>ingi^ tllt^ hi ordiqiisltl 
fiios partice manipnlos diflritnti. : . ^ 

Socli pedites^jn* cojtibus plijiriinum difp<^t| 
Romani» legioneshine & iUine^ cUudeb^it. 
Ad eoruni yero iater%;£q«iites pi^nMnfBe colr 
locaii, icil)cet ad (miiliQm Socii , ad ikxt$r 
tam ilQrnanii«) iHqm Jioc ip&OD ExtraordiM- 
riis equitibus firnatum prote^umque • . Hinc 
autem ortum eft , ut Equitatus y necnon inter' 
dum ipfe fociorunf ^ditatlis y cum mediam Ro' 
snanam aciem ugttQVLt^Matum nomine nuU' 
cuparcntur (74). ^;^ 

Ve- 

tquituin ,ov4iide^ ;iii j»Qie . lila vero muItQ jiia|ys 

,4/4rjMin. nomine .yo.crfatps, notiniidi ^nt. tinn y^tM. 

eaTcxfUet 4te.£afafk, ^iiic ««JcitJ vor peclftUum^t- 

pnietet relt^ues telel^iir ^ tUm Cldttruin dflmatil f 

^»ltid XVI. ^\ ^od^ (i>« Wf9*: fui ^mtdiM lnfio- 
.f »1» U$im4$t ^Mim £^$f , oes jLogi^oas vtriiique c^R'* 
/Irj^flre tamquam ' ^fA ih' ^lUderet^* tuih ^uod 'Mc 

svium €orf9fik^$ hiah»» pecukiiis «DmfHitlKVrft 



r 



Db R<)MAK. WriLlTTA' Tf^lRESTRr. l^J 

VWite, variante faepc «orum po/itione , 
itxmIo in prirtia fronte locati , modo viis ittter 
inaiMpttl^ 'pacentibas iafercl , inodc ad corntia 
' conftitotf . ' ' 

<2uod ad duces attifluiti Centiiriones ante 
faas qof^tt« cenfurias ftabantvpoli ipfas au- 
teffl Opti ones cotiftltifle videntur • Imperator 
fie^ ftiicta^ aquilas; circa qu<m .SeleSi equi- 
tes peditefque , atque Evocati aiiquot , aliis 
in manipulos immifTis^ netnon Le^iacTri* 
buni, nifi quos demandatum in aliquam exer« 
cltos pipsem imperium alio avocaflbr • ^ 

In liae^igitur ' ordinum dttpofitioA^ ' les fere 
fic gen^batttr,' ut iianat Livius Vdf. S.quem 
faeic apdire praedabit; Hafiati o^nium prifki 
(ttilicet ex gravi acie, at plerumque poftle- 
vem^ velknm dimicationem ) fugnmn hiibafit. 
■ S\ H(^9ti ptofligare hoflemwm poffent ^ pede 
\ P^^ff^ ■ e*^ Mfocedintes ht ineeft^mlg etdfmkt 
f Princ^pes ^ecifiebdnt i Tum Ftiwcipkm pugHa 
I eiai\ H^ftatt feMitiantur ( vei etiamnonnun* 

?uam Amui junai redintegrabant praelium >)• 
^riarii 'Jub vexiUis cwfidebant , finifiro ^rure 
\ porreSo ^* « • • • • Si spud Primipef quoque 

L 2 r haud 

'f«citt iffic tnm cqttitibus» in Rdanailfuiii .tojrcitom 

Quam peditibns adrcita iscrccde tndudtos C ^u^d 

futrit » Itaquc inoi) |Bod'o ftlterius belli Punici raeta- 

Atarii equitts ^ M kl Ala* te primo fa£luin audloreft 

*ifM €»htfttf ^«Aae doeifr- l^tviHS XXIV. 49. ^ trariC- 

Tnot , «um Romfifte .di» liit ; ita t«ntf a , nt pfrfr- 

fcrioiims ergo Idgiammise M Itlarip Bon tuacalii 

vocarentur • Hoc certe . qu^ il vocarentur « at 

q[ttondainita fervatum.rve- Afa^fi eifuitis •romifcim 

mtm itmie appeUatio 44 id-ff fiin teinports & So- 

Cenus a Avfl ad Avsilir»- «i», 4 ;Aiai»ima. diAi 

,;|fw C externarum fcilicet , fuifle .{idaaAtar • 

«Mm Italicariifniutioaimi} ? 



^ 



144 C A & V f VIIL 

htiud fittis fro/pere ejfet pugnatum , a primn 

scie ad Trtariosfei^m referebantur • Inde ^ P,EM 
jiD TRl^RIOS REDISSE, cum laboratur^ 
froverbio increbuii . Triarii confurgentes ^ ubi in 
entervalla ordinum fuorum Pfindpes O' Hafia'* 
tos recepijftnty extemplo 4omfrejfisordinifius vel* 
Mt cUudebant vias : tmogue cominenti a^mine^ 
jam nulla fp% po/i teli&a y in hojiem inudeSanu 

MviTIPUX ACIEI FORMA. 

. T. AbOrdmain difpoiitiaoe ad Aciei €mh 
mas gradum facimus • Haec aatem 
(aepiUune qtiadran^ula foit , at i)ta , ot 
noQ fempcr omnino quadrata efTer, | 
fed vel maioretn Utitudinem, quam . Tur- 
lonpitudinem haberet, oualem ia ap- ris 
pouta fignra Aciei vulgatae v^ere 
licec \ vel contra longior eflfet , qnam 
lattor , cuiurmodi heiq exfaibetor , ___ 
quae peculiari ;n<)mine Tvrris ap-. " '" 
pellata. 

Vtriufque vero hujus generis Acies aut di|« 
^ex erat|^um tota fcilicet.velin doo tantum 
comua , vel in primam aciem &. fubfidfa 
dividebatnr ; aut triplex , cum acies neiedia 
Coraibus interponeb^tur . 

Ad hoc ambae etfani illae Acies^jibi ma<* 
nus coaferendae erant , jmodo re£la fronte pro- 
ctHrrebant; mod^obtiqoa , altero nimirum cdr- 

:erb frogrediente ; modo fl- 
il^nte. acie media j xomua 
odo denique arcuata ^ cum 
comibKS prominefttt - '-* 



1 



' im fabfiftencie , 
nuatai cum^ 
promoverentu 

'- aciei medta |) 



> 1^1 






I 



i 



, ^ 



I^ 



■1l 



*# 




Ciinm 



mm^mm 



Hm, Romav. MtiiTiA-TEHitfifcTRr. 145 

- 11. lampofTO aliae ^uaedam fiieiuat Acki 
formae » quas recenfet Geliitts X« 9« Ex bii 
^ CvNEVs ( nec- 
iion aiiquando 
Trigonvm ) 
diaus eft ea 
inftrodio , qua 
exercitns, an-» 
enftata f ronte » 
fenfim retroKu 
fum expande- 
batur; quaiem 
lieic propofitam 
jatuerk. 

IIL £am autemi 
foGtionem » qua ab 
extrema acie in an- 
gdltim contra^a duo 
brachia paullatim a 
femet iovicem rece« 
dentia protendebaiitur> 
FoRciPEM > aut FoR- 
f iCEM placuit appellare » 

IV. G(.OBvs praeterea fait i cum tn orbem 
Acies difponebatur • 

V. Deaique Serram dixere , quando ita 
pognabatur, ut primae aciei manipulis aliis 
atque aliis alterne procurfantibus ac recedenti- 
bus « quaedam dencatae lerrae fpecies apparor 

Tjat* 

SlGKORVM COLLOCaTIO » 
£T VARIETAS • 

I. Miiitaria i%na 9 quae quibufque manipii« 

L 3 iis 




VJr.* *. *»>.^- 



M 



lis ( fioguU potius (75) 4uam biaa ) tfllgna- 
n erant ) cusi ia a^ine omnioa anteirfint f 
in acie tamen non ita praepofica fii^t, ntooa ' 
ante ea & fuae copiae (larent,. Spe6iat boc 
maxime locus Livii XXX. JJ.^^ita ds Scipnh 
ne tradenti&: Uon confertas Mtem cohaites 
jlNTE SVA QVAMQVE Sl^ttA mji^ 
bat , fed manhiilos^ aUquantHm tnur Je Sfianf 
tes . At<)tie hi quici^m milites pio fignif Ioca« 
ti , Annfigmuu. ti€^ . Quare japud , eocuiieni 
XXir. 5. legitur : Ncva de inte^o p^ffta $j§m 
$rfa efi y rmr Hh-treHnata per pjfmipeSyba^^ 



p' . 



• ..i < i4.i*i 



,05) Quaefitum ab eru- 
^itis eft , iingulis ne ttii. 
tnriis^ ta^nHini^lis Miui 
fuerint pro]^ofin^ ^na , 
feu^ j)uod tantundelh eft^ 
dno , an unum fignttm fue* 
rit cuique jnanipulo attri« 
butum . Nofler 90 maxime 
inclinat animus , ut cre- 
dat uaum omnino fi|;num 
toti manipulo praeiirifre*, 
i Cttit qiiidinii ki dabwinv 
nemo revocat , antiquitus 
jnanipulum uno tantitm 
iigno , foeni manipulo , fe- 
gi confueviflfb , ^um ab 
koc ipfo appellatibncm 
lintvcrrus accepeiit . Idem' 
if;itur, cum in'duas poilea 
ccnturias difpertitus elfet , 
q ui , n eceiTe habuit al^r6ili 
iignum ftiTumere , ,c«ki.x« 
bac nova forma vix ali- 
quantttlo militum numero 
citcreveriT ? 

Deinde ejufmodi t il haM 



m tedf Vvrronis Cimifno^ 
«am^ lit a^i^tapoBltmim 

tt. fenctntaii mi.Hi^ «U 
4eatur . Inqiiit, emm I V. 
L. L< l^. Mani^utus y mi^ 
0im3 €9freiitu mammf ^ 

sa^AE mm SBQ^rm 

' Qitid vero quod Poly. 
bios notf alxoferme,quanr 
^nft^^t "Signi i vocabiU^^ 
«Rfenipalum .defi^iia^^ ea 
profaOo de caufa , ^pxoi 
totuni eum uni d^o nib-" 
jeftum videtat . 

At enlm fi unieQm tmi 
manipuio fijsnujn dattmi , 
,^uid blnis figniferis opus* 
Tultf* Sciiicet ut vicaria 
munere alter in altvriny 
locum futcedcret, pra^fer* 
tjm fi alterutrum mors 
abfluliifet , prout de cen« 
turioribus afl!evera& 
Polybius VI.- 11» 



j 



mm 



1 




nde ejurmoditftluM 



f 



iof^uey ac triarios: nec ut PROSIGNIS AN^k 
TESIGNANVS ^\foft /^^na alia pugnaref 
ficies. 

* II, lam porro yarfa fiiereSigna, necunam 
lemper prae fe tulere imagintoi. Nam oliin 
oaidem /aoai manipuli. uc ante didum^ per« 
m^ tSlMi iJtoTfl^is erint rfeeinae adWbe. 
if tbejpta* fnnt Haftae j ^plermn^e in crucis 
fqrmam definentcs, & non.rarq^a medto fer^ 
hA ftrntrfium /clypeplis quibulHam ( . Deorum » 
it pbftea ^etiitti JP^itfcTpum , iniagincs referen* 
rmtts ) ornit^e • Praeterei ipfarum cacumeii 
fiouiraii^\iaai "dft^ msuus , honnuTiquain 
tfllcujusbriiti.atiliiialis ,^Tciiicet lupi >• apri^ 
?9tii ^. draC6nV ^giem ^khibebat . HujixS Ita-. 
^te generfs ^gtla miiilpuloru^' eraht • 

Equjtibus vero «data Vexilla « pam acqua* 
cjrat* ^feU contis ipffehfa. Vnde pfofeSum, ut 
ipfae equitum zhe f^estillationes di^ae aliquan-* 
db ftierinr^ teft^ Vegetio II. ,'i. Quoniamau* 
tim^ Hla pur{>uted colore' .^rint , idcjrco per 
MndenH; fqriptprenh 'Ibid. Flamulae vocantur. 

SupreiTiufn deni^ue totius legionis fignum 
Aquila fuit .' Htsnc ejus priniatum fatis expref- 
Ex, Seheca Thebaide lir. cum inauit: 

m ^ *• Aera }am bellum ctent^ , 

' • AQVILAQyE mnam^fi^nifef MOTA 

vQca^% ' 



-, - < • • • 

\ . » . . 






.** 



t 4 §.^- 



• * V 



I . ■ . ^' " l 

' Pro aimi lemporibcfe. > qmbos^ Cillm pcoi^ 
lolerent • veL jiijliva > vel Hibtfna fuat fiiuH 
Wata • ^ j 

^eftivM autem ita re fimul & nojQune diip; 
ftingiii bifariam folebant , ut fi lA UQam taa4 
tum notlem figereatut , Caftri^ yoce ftriSft 
lumpta (poAerioreetiamaevo^jftftf^y^f ) vo^ 
earentur- ex 4^0 f^^ ^ima ^ skera i j^ewM^ 
&c. .OT/fir i^ro prinia^ ^altera».'tcrtia &c. iti« 
neris die dici confueVerunt ; u vero in plures' 
dies, Stativa. 

Hibema pmo , quae in dicitQtnum t^mpos 
oonftitui opos erat « longe firmius munittufquc 
^xftruebaKtur • Quare noa n)Qdo ( fecus ac 
j^riora illa e pellibus. coqflata } plerumque e 
tabulis compingebantiir, verum etigm non ra« 
ro e lapide omnino fiebaqt ,' ita ut lA vera' 
oppida evaderent. Atque hujus quid^m origi-. 
liir non paucas apud (jeographos invenias ur«- 
besj quae nominibus ipfae luis prodantur, ut 
Qafira Comelia , Caflra Hannibalis ^ Ci/ira 
Mariana^ Miaeque *plures ^. 

lam cum Quiverfa , quae de 'Caftris dici 
queant, ad dlio poti/Tunum capita revocentul*, 
ad eorum fcilicet Formam > atque ad Munia 
ibidem obita | de his ipfis uos heic ordinejiif- 
feremus • 



Ds RoMAV; MrtiTiA TfitMSTRr, 24^ 
Castrorvm Forma • 

Vt totam Caftroram effi^iem facilius (it 
perfpicere, panite ea ita delmeabmas , ut pri^ 
mtfm fupenorem eomndem partem y deinde 
iirfieriorem , po0remo exteriorem ambitum ad« 
itmbre^as • 

!• In fuperiore parte primum locum ^ eum* 
AQe emineritiorem , ut inde tn tota Caftra pro^ 
i^^ltts eflet, fibi vindicavit Praetorivm; 
€0)11$ ea fuit pedatura , ut in fingula latera 
docenteBos pedes haberet : neque id immeritOf 
cam ibi non imperatori modo pro fua digni- 
,tate) fed ejus etiam liftoribus, fervis, comi« 
tibttSy iumentisit fupeliedtU opportuna fpatia 
dari oporteret • 

£x arek porro > quae Praetono utrinque 
a^iacebant) altera ufui erat Foro rerum ve-> 
&alittm i alteraQvAESTOKiVM excepit , omnef« 
j^e (^aeftoris apparatus, aera, framentum , 
flordeamf iegumina in milites identidem dif'* 
tribuenda • Sei & ibi Armamentarium fitum f 
€oius cara Quaeftort ipfi commifla. 

Sub Praetorium mia fe£ta linea colldcati 
fant Trsboni , blfariam via media divifi ; eo« 
que praeterea pado^ ut & inter fingalds 
^ffttium imerceoteret, & fent quique faam fpe-t 
ftareht legionem • : 

- y binam »item tom Legattt » tom Praefe£U 
fociarum conftitati faeriQt , aihil memorat 
Poiybias-, Itaqiie ut in re inceru Legatos 
^oidBm Upfios ( V. de MiL Rom. 4. ) iux- 
» roitoiliia} j» faite.Fjorr fhtott s at &he^ 



lius ( ia Notis ad Hyginum Thes. Anti^ 
Rom. Tom, X^.) m ^dQm okb* iribunispe- 
datura . Prarfeftos vero fociorum , utpote trU 
bonis digniitate paresj ad,honuir laiar»>cetto- 
cat idem Lipfiu» ibid • i , . ^ 

lam porro a later^ tum f on y t\m Qpae^ 
ftorii teadeb^nt uirkgue Evocau. ii£)iie ao*^ 
nexi Sele^i • Tum lata interjeaa via' ^ krr 
primo Caftro^m adiu Extraordioariii. Hi^ie 
omnes ea ratieae» IK Equit^ ki»a^ podites 
extra locarentut . 

II. SuperiofV;ra Ca(lronim partein ab ittfe-*. 
tiore fejuhg^bat tran^verfa via centniii pede$; 
lata ; unde poAea legionum teaisosia fumebianc 
itiitium. Haec amena priuiquam itifpiciamu^y* 
operae pretium faerit animadvertere » toteni 
hunc locum , ad qoem Tribuni y Pracfedi , pri- 
morum ordimim MnMrum^e GentUriones ac 
I>ecurioites tendebant , PRiKC^prA tMI^ aj^-- 
pellatum: ubi &-a^ (ailfa ]vidhhy;Sc babir 
tfis coiiciones, & fiipplicia <iefcisfuitipta( noa- 
tiiiiien capitis, rte aqeilae, caifareniia nMainaj. 
araeqne tUic pofioae funeiiafemur ) iaepe le- 
gere datur aped hiftoricos. Atqae hme-ortuoi 
duxit locutio ilUvq»* witti PtimMa \ vxi 
ap^d EroHtuiutn XL %j^; > p^einm! ^CMtf^ 
m it$$ Pratwrium , difiufn eftj j ^ : . , :. ^ 

TentorionsflB ; amshi 1 d/fOMQiat '. imnipolifqa^ 
afngnatorum ejufmodi fuit mc«atio:« Dvfinttt 
irea, q€am Mciipf^Tddmeiit y^pnmuitr/o- 
Irniamrdil^ohdbancvriin ioi^fii mediaeeqiift 
tum Rofo» I^ecaciaegi in jduos^. erdinet ^h^ i iA» 
terfe^os: diftTibtttafe' f ad .&r^m '^VBioxrUtiBi|i 
tiilt &: i]^iiic.iIIiiaftfrMi&9^i{H^ 
c*a r J •. aiia 



De R6UAN.MlLfTIJITERR£lTRl. t^t 

^h interpofita viii , tttriaque Principes : hiCqnm 
adjeftl Haftftti • Alio poftea interiedo Tpatio^ 
ibciorum Eqoites : qnibos poftremo adiundi* 
Pedites. Notafe antem hoc iocoproderit^cuoi? 
decuriae, & fingnlomm ordinnm manipoii coa« 
nexi una ferie ioter fe efle&t 9 quintos porro> 
a fe^ctis fejunftos per viam intermediamfoiife^ 
QyiNTANAM ea ae caufa nmicupatam • De* 
^a tamen voce itemm infra. 

Velites pono, de quoram pedatura reticet 
Polybius, in iiio fpatio conflitiffe con;icitLi«; 
I^n$ ('Y* de Milit. 4. ) auod totam lento- 
liornm compagem a vallo dirimebat. • 

Dno poftremd heicreieftaoolttmus^primiioi' 
tentoriis ita miiites fuiffe ofbs , ut finguia de^* 
iiitum foo Oecaoo habitareDt, qui propterea 
imtubematis di£li ; deinde ipfa tentoria quo^ 
niam e peiiibus , at fiipra iadicavimos , itnil 
feiebant, funibus extendi opoituiile i ideoqw 
am^m/r voc^bulum ad caflretifem' mUnfibnem 
fiefigaandam fuiffe translatum» vx\ Apud Viiw* 
^iium Iir. Aeoeid. 29./ 

Hek Dol^pm mami^' Am faevuf TENm 
DEBAT jfchiUes. ' 

tn. Tria in esteriotie Caftmrom' ambtttt 
fpeftaikda octg»runt 9 Vallum , F»(fa , & Por^ * 

I. Valtumi eW^ixti Bracliium Aoncupa**' 
tnm ) praectpuam iliud quid^m caftroruoi mu- ^ 
Dttionem , ducetttos a tentpriis uAdiqne diftao» 
tem pedes , Agger & Vaili ebmponebant • 
Aggeir ^ ti?rrt, caef]?ite , virgolti^ne ftf- . 
Ifct; ao graet^ tignis ad iatera *ta»cella-> * 
tiai i^mk ite vinkiri - folebat ^ ot tota 

L 6 va»' 



151 C A F . T T Vllt. 

moles bene firma ac folidata confifleret • 
ikggeri porro ipfi longo ordine Valli infige-» 
bancar , eoqne pado per ramos , qoos peracu- 
tos binos, temofve » & nonnonquam etiam 
qattemos habebant) inter fe invicem implica- 
bantar, ut ad labefaftandos eveliendofque plu* 
rima opi» eflet coatentione • lam totius valli 
altitndiai fex pedes » latitudini odo affignat 
Hyginus de Caffaramet. Sed hac inrepron»- 
jnre minoreve hoftiam propinquitate varia^ 
ium • 

' De vallari Lories , ca jas non rara eft apu<l 
ftripcores .mentio, te&e cum Lipfio ( 11. Po-. 
liorc. 2. ) fenties, eam manimentum fuiflfe 
vimineam ligneomve y quod Vailo impofitutn, 
iibi hinc pagnandnm qBM , propugnatores mi- 
lites toeretar . Saepius tameii id vocabuluni 
Vailo ipfi defignando accommodatum fDit; 
«nde & iilud: JLorica urbm dtcumdare. 

: %. Valior praedacebatur Fojfa plns minofvef 
prout necefle videretor , lata & profunda . Le- 
gitimam certe ( i. e. non tumoltuariam ) Vey. 

Setius L 24* novenos pedes .altam fuifle ait ^ 
uodenos latam. Duplex ejus forma fbit> aU 
teta /tf^/f/tfiir^^oae, lit expUcat Hyginus L 
u^a jHmrna . lathudhe hteribMj( dfivpnh in an^ 
gujiiam ad fotum confun£la perveniebat : alt^ra 
vero Punica nDnoapata , per Qoam direSlis la^ 
teribus{ ot legifor apod ;Caefarem VI^. de 
BelU Gall. yz.^filum tani^nde,mpatere^^quaa^ , 
t^m Jumma labra diftabant ^ 

3« P^tme cailroru^ , pro lateram niimero , 
quatupr Kiiere . Pr aetoria in froate ,^rat ; 

%^ fefi^pef 9 ttbi pontra ipfttm cafixa %^efi* 



^ ■ M ■ * "l 



1 




1 



I 

1 



\ 



f 



Dh ROMaV. MlLITIA TERRSSTRr. %^J 

par j obverfa ; atque a Fraemto^ qnod fpeda^ 
bat , nomen fortita , Ext;raordinaria ea- 
dem ab Extraordmarijs copiis juxta teadentt» 
bus appellata . 

^ Huic opponta Decvmana fuit ; cui a de^ 
clmi^ ordinibus ea regiooe pofitis adfcita eft 
appellatio. Eandem fane Qvaestoriam di- 
£tam invenies apud Livium XXXIV. 47. & 
XL. 27. ea nimirum de caufa, quam non. 
temere affert Lipfms V. de Milit. ^. quod, 

primitus adverfus eam Quaejiorium in via Quin- 

tana fuerit conftitutum (76) . 

Reliquae duae portae Principales voca^, 

tae , ^uippe quae Principiis refpondercnt , & 

ad primorum dmum ubernacula maxime du- 

cerenr . 

^ At- 

(7O Qpaeftorium non fcllicet figeretur Quaefto- 

longc a porta Pecumana rium i» rfgore, ut loqui-^ 

ftatiitum aliquando fuiffe , tur, fortat DectifMnat „ * 
apecce adiuodum demoiv- Cum vero Polybiust^ui , 

ftirai: Livius X. 32. ubi lic fecundi belli Punici aeu- . 

narxat : Ab tergo eaflrofum te viiit , certos nos faciat, 

J^BCtmjfNA PORTA tabernaculum Quaeftoris 

impetiif faShts . leaftit jtixta Praetorium in fupc-' 

tn^um f^AESTOHlf^: riore parte caftror»m fuo . 

f QSf^^florque ibi L. Ofimiut aevo fuifle ; omniao ex hls 

Panfa ouifus, Tuoi vero univerHs fateri oportet ,^ 

XLI. ^. de bello adverfus pluries hac in re yariatum , 

lilffDS Jongum poft aevum att^uetta <}mdem, ut in« 

geflo verba faciens : Praf ftitutum , quod ex priore . 

totio ^ ioijait y dtftSoj dh Livii teftimonio antiquitus 

'Hl*' ^***^ ibi futrunt^Md obtinulire conftat, deinde 

1 f^ABSTORim^ PORP-M, obfoleverit , uti €X Poly-* 

! fH^NTANAMQyB hoftts biana narrattone apparet ; 

\ . ^rventrvnt . Qiiem ipfum' a^ rurfus tandemrevota- 

^ iBOrem Hyginus « qui ad. tum inpofterum perenha- 

\ Trjiiani tempora pertinuit, rit, ut & alter LAvii lo-^ 

i t4oa,. etitm obiiiiuiile te« cus U Hysini vcib» dfif»- 

ftatur iu dc Caftramet« u& €(arao$ • , : v . 



154 C A F ir r VIII. 

Atqvb haec de CaftiorQm tom tonm , tmi 
tmbim dixiflt fiifficiat ; modo undm hoc «« 
ttfxatur 9 Caftra , quat cactckam confutftreai 
exciperent ( qualia hadenus defcripfimus , ae- 
qoe in appofita tatMila curavintus adumbrtiacla) 
oc figura fuifle plerumqoe quadrata , & circttiw 
m mitle ac qoingentomm circiter paffaam.» 
Longe eoim alia fiHt illomm ratio , qoeis ain* 
borum cMfulum copiae concluderentur : ete** 
nim com baec e binis caflris fimul iimftis' 
( Sl quidem ab ea pane > qoa ExtraordtnarioC 
milites locatos diximns ) cOtiflarentur,fortnam 
certe oUongam , Sl ambitum multo ampilo* 
rem faabuerunt, 

MVNIA CASTRENSIA • 

Viria quidem fuere Murihim caflrenfiam 
genera, fcilicec teotoria majorum ducum &• 
gendi, vallum ftruendi) fo^m praeducendi f 
aliaque non pauca.* queis qui fmgebantur ml- 
lites, munifices difti funt; cum contra ceo'- 
turiones ^ equites > evocati , nonnuUi etiam 
altquaiido e gregariis militibos peculiari bene» 
fkio, 11 s orhmbtts effeot hiHnunes. }am nos, 
rfeUauis levioris momeftti omiffis, tafttununo* 
db de ExtkUmumy ac Vigitlarum ratione diC 
fcremus. 

I. Eitcubiiff tfxaxmis qtiafquenliititrbuscoiu^ 
ftltilb compertum eft (77} • Ea( autero ita^ 

dif. 

-<77) ith hafi^cavCi fttit^ tni«Ii«iim ftiiCe Petnim lcy ' 
^Mbrcfl» EaciiMarwR. gitar r«Vr«>^^ TETRAAte 






—- n 



dU%sQBherr mori» hm^ nt ^diftae finguHstribunfs, 
totidem fortaffe legatis, tres quae/lori, tum 
adt eofiidi hitafMki teatopia y tuoi ad; ipToSfHbiL 
pi^iretit, aSc6^anclos attribit^vemat . Apud 
iiaapetatoJFem vero pro cuftodia: iifniil & fin. 
glikpri orfiata totus manipnlus reitcubabat . 
i Adhi^c eqoitum turmis iingula» e ffiario* 
rum mantpoii^ ^m tendetttibus excubite ade^ 
rant , noa modo ut bQoefliflimi loc^ aivibus 
pecDli^is honos earum miiiiiftesiopraeilaretar^. 
fed^ Jn primis etiaoi* ut efnis , ne <}ttkl tiirba-' 
t&m > cmra adh^retar • ' . . 

Pl^e antem eadem , opae RoiRaiM miljU* 
tes^^ focii etiaiir m pracfeaos equitefque fuos 
imxietff obibaiit. 

Ad oBamqoaaiqfie poirra caflforum porum 
eohot^ & ttirmQi addabat ^ niil ramen maiorem 
lyiultitiiidiadm prdjfinqnus liGftium met^is pofin- 
lareti Atque hae certe Excobiae illae ftkmr f 
^pas &epe Statiwes diftas invetiies. 

.11« Dioriiamixi ecicubiansm vices ttoSt^' Vi* 
jjiliae excifMebsoit y qoae eodem prorfiss ae 
illae numero, imperaixsn , . qnaeftori , legatis^^ 
tfibiiniis, e^tumque tunmb^ fed &praetere» 
iiDglilae Q3anipiiiiS'<labantttr'« Ca&rorum? portisi 
pef id fcmpus . vditusi decoriae ad^igilabant ? 
qaitf etiam torfiiidef» excttbiae pafinnfoeatae 
t<9^m ilXotttm. atnhi^isr. toebantur • ; 
i: DSgmsmi as^mrnotatu hetc iUbd efV, eiin- 
gulis^Vi^iiiis tinom modo milttcm terois ho-t 
, |i$^ exeuha£b ) com reliqui interim Ibmno i^* 
dulgerent -, tum aiios ^ deiaceps Ttcemi fubiiSew 
i»; i^d Lubamim, V« < ^ : 



ijtf c A > t T vin. 

Tertia jam vigilts €€mmmxrMt hfg feeun^ 
dof . 
Itaqiie nox tota ia qaatcior fait vigilias dis< 
tribiitay ttt pfimaj foennda^ tertia^ quatta w- 
^lia diceretnr: qoippe cam ia daodeckn fcm- 
per horas taoi noAania quam diuraa ipatia 
oifpertirentar , at liquet ex his, qaae fopra in 
cle raagiftratoam Miniftris protaltmus n. 6u 

Qao Tero excobitores ojines in oificio per- 

fiarent, ita provifum e(l, ut ex onaquaqae 

legioae oaatoor eqoites ( ofto omnioo im exeih 

citu conlulari ) partita vice fub cojofqoe ▼!« 

eiliae fbem univerfas ftationes circumeundo 

loftrarent y Circuitartf aot Cireitares propterea 

noacupati, Itaque hi ( qui noAe foa ad pri* 

mom pilum accobabant ) accepto jam ante 

fcripto a tribnno , quota vigilia & qaofnam 

fingoli adire deberent ) obi adventaftet hora , 

bini.( obi noo phires quam oBto eflent na- 

mero ) caftra bipartito peragrabant. Etfecum 

aliquot amicos habentes, & loca iibi aftigna* 

ta obeuntes» ab excubiis qaidem vigilantibnft 

tefleram , feo tabeilam noris fignatam ( de 

qoa mox ) accipiebant, at obi negie£li ma« 

nleris reos comperiffmt , tam amicos qoam pro- 

ximos vigiles teftati praeteribant • Idqu^ per 

fingulas vigiiias &£litatum . Mane porro qoif« 

que horum Circultorum collefias te&ras de-^ 

Mrebat ad tribunum ; ifqae ex bis reddids 

Miteiligebat t otrum omnes vigiles ^ necoe i 

officto funfli effent ; & fi qoi forent noxii i 

in eos animadverti corabat « 

lam Teflerarum geoo^» ^ood ad.Vigilias 
fertinpbat^ eiuGn^di ioiCi ot. earom guaevis 



Db 'RcMiX MtiiTrAtrcRRidTRi. i^ 
infcriptnm exhiberet militis vxm ordinem tum 
vigiliam, hoc e. p*;^^o H. I. V, I. l e^ 
Hajiatus manlpuU primi vigilia pfima: qno 
nimirum eaedem |>er Circuitores relatae, tut 
fecus > oftenderciit 9 ttum^ xnunus implefTet mi« 
Jes, an non... \,i: O 

At longe vero alia illamm tefferamm ratio 
Drat 9 ^na^ ;fnb occafrili folis a tribuiio 4a- 
tae Te(/er4rm (militibus e decimoquoque legio* 
pis /igno deledis, atque excubandi onere in»? 
munibus )i:Rer bps injtem fuiSvCiftttfriQnibQS 
praefediiVe redditae , tum ab his perle£lae ac 
- inde nonorum^ figfKHrqm \ centurionibus aut 
praefedis traditae , ac fic deinceps 9 totum 

Sam> cflerrime exercit nm^ . circnmibanf ; qno 
licet per dijces ipfos notum fieret militibos 
^iverfis verbqm^ aut fententia' illa , quam 
pro imperatoris arbitrio prae fe ferebant, cu* 
}u^ tandem ope inter nofiis tenebras amicus 
a& hofte internofci quiret$ cujufmodi plane. 
ifQ^ nodros eft* il Santo. Ita Pfailippepfiacie 
Z jCaefarie ;& Antonip jlpdlinem figno dafum nar- 
lat VaIerittsMax.L57. (78), , §. VI, 

C78) Plurimus Ofnnuio ia fignatas dtri confneviiTtf » 

beliisfutfteCcrafumiUrus , quae praeftituto deintcfm* 

ntque ad id modo\ de quo pore focoque referarentur,^ 

jam didtum^ fed ad quae- liqaet praecipuc e« narr»- 

libte etiam nundata «xer* tione Hirtii djq Beil. Afr.j. 

citiftus danda . Huc referen- qua dicitur : Ne^u^etrtum 

dum e multis aliis eft iU heum gubernatoribus frai* 

'lu8 tmi vn. ^^.f^giltis feBifyue ^ ^um fe$erene\^ 

deinth diffofitis. , eeteris freneifefat: neque ue mos #• 

cmuibus Tefferam dari' ju • pfims eonfuetudoque fupetio*^ 

bet : ubi fecundae vigitiat fibus temforibur fuerdt , 

buccina datum fignum ef TABELLAS SIGNATJS ' 

fn 9 armati eum fSteneio ad dederat , ut in. tempor^ iis 
ft venirent , Uia veT^Tcf' . ferleBis toeum eertaum ft* 

(^^idienusnbnnuaquam ierent univerfi . ' 






-4S 



(y Exercitiis. ' 



T 






^l . 4 <ll..>< .•...! i^.-.« 

'(Sfltit hnftetus eterdt^ Id cnft^tOmM^ 
rifiti , vttiiaqiie ibi itiiihiit obeiniti t<MKtimu» ; 
•ge ntM itade proficifceiitem profeqiMimor | 
tam in fitis vemmem exercitiis intueanmr • 



AOMEN« 



J .*-<>.••* Av^iMiBiky. ' *•>' 



l! 



^ I. Ctoi eaftrt movtoda fereirt) tit omniA 
^o pftr erat ordbe gerereftttWj trla' per tu4 
bam figf^a dari prias foiebant • Ad caofimt 
primtim detenfis milites taberiiactilis larcitias 
componebant! ad altenini his /umeata oneM<« 
bant: ad tertium Jrocetfebant -. 
- ir.^ Agtntti atitem ipflim. ita ferme-dir^itf 
bafnr. Vmverife-tippffs pht^iBant 3Ext«a6rdioa-^ 
»ii ; Qtpote portae praetoriae*, qdt-j^eranjqde* 
figna ef!erebJ«itur. , ptppibres, HbS feqaeba- 
tur Cbmu deictrum ibciotum , quos ftatim fu« 
bibant eonindem in^dimema : tum prima 
LegiO) poneqne e;ns vafa : h<Je fetfuqda Le- 
©0, ac p6ft ii)fam tum fiia, tum flniftriCdr-'/ 
nu fociQrum j,umeat».: a qiio eodem totuni 
ddnique iigmeci clmdriiatur , Equites^ vel pttr- 
tite fuum qtiique agmen , fociales fcilicet fo- 
cios, Romani autein fegiones profequebantur; 
vel .a latere jumentis pro majore eorum cufto* 
dift adcfnitabant ; Atme haec quidem ex Po- 



De RtlfMlirK.MlUTIA.fTfiftRflfTRi. a)f 

tybii tedmionia ufitatbr agmiais JnilruAip mc 
4«iam qui cum caAipruni forma coaculerit , naf 
is per. fet in^IIiget V quam facUe,^ aoaintjQerc^ 
(3e rou hoc {Qodo caflra . in pvoMiionibas (t^ 
plicaTervtur • : , .^ , . ; . :. .; . ; ^ 

QvLoi fi improvifus aliquis hoHiiim impftMi • 
ffoaeFetur j tiVTi: • \Juero |p^(p(}fi at^ue iji/4cie 
apmpofiti mce<lebaQt|.niniir»m; pritrip HdftjK 
ti, dfinde PiriQGJpes, fQdt^aior, Triarii ^< ^i 

f\p(od tantum rmpedimeata Crdioibiis quikufi)<Hl 
qa praeibaot^ ita ut^n.iUia) pig^aQduni ibt 
fety iKHi q^idju^on plltfi^ aU|Ki.if^)i3te.iM| 
fatis copfae facerent ,Vquam ut ad dexterain 
(iniftramye declin^fnf i qiua ab interpofitis ju« 
mentis fe fe expedirent > liberumque ad prae- 
liMkium campuiH babereoi,. . / V 

Um Velites ( quos ia utN^qiie agmineomi« 
tt Poiybius ) ad latera , aut in fronte locatot 
<(redi fas eil; Imperatorei|i vero cum Evoca^i 
tis Sele^lilque ^ ubi e re inag^is elfe videre^r 

Prajeter hasaol^ni Pc^Iybfanas 4w > iiiew 
& atiae plures agminis inArudiones , q[uas i^ 
pud billoficos licebit animadvertere . 

IIL Qjiod vero ex didis elucet , faepe %g^ 
minis ibrma, aciei vulgatioris inflar ^ quadra* 
ta fuit) eaque paaximi certe ufusi cum hofii 
obviam ifetnr . 

Sed oec raruti erat, ut extenuatis arfiatiA 
fue crdinibus totuffi agsnea in longom prcH 
tenderetur: quod in primis faditatum , 'ut)i ai^ 
gttfta locarupi 4br^nt fuperanda . Hujas f^ene- 
ns ^ft, quod habetw apud Livium XXXV» 
^j* Obti^ibam M^tem Uf^g^ ^gmhu profter im« 



tg0 • C a: > ▼ T vm. 

giftiMS vuie ffopi quhqne mitlhi^ paffuur^ . H 
igfnen piUtum dlftam ,five irir^ niAEIN 
rii y^ix^i ( ' denfandis eoh^rtlbus ) five qnod 
M^*,aot vero qQauMam velQti imaginem exhi- 
beret, id qood nnice probafle videtnr Vege- 
tia» IIL lo. 

'- IV. Qottttnm deniqoe viae qnotidte agmen 
conficeret , notnm eft ib eodem fcriptore I. 
lo. qnl iUod qoinis horis aeftivis ( de vetert 
tnore longtoribns ) viginti miilia paflbnmmi^ 
licari grado peregifle teftatnr ; nleno aotenti' » 
vtdelicet conciutiore $ qoatoor & viginti « 

EiERCim^ 

Vix pancis dici qneat 9 qnam molta , qoaflf ^ 
qne dnra Exercitiorom genera Romanos miles 
ne inerti nnqoam defidia marcefceret » identi* 
dem fnbire co^eretor • £a aotem 9 e quihis 
fanquam e re propria nomen ipfefoum Exer- 
cicus defompfit , in tres claflfes difpefci folent 9 
n( foiflTe difftntOr Exerchis oaeris^ operisy Ct, 
srmerum • 

L Horom prima , qoae ad agmen omnino 
^ftabaat , declarat Tuliios IL TofcuL 1 6. ob| 
milices , praeter arma , gravatos initinere foiife 
aflbrit Cih , Vtenftlibus , ValU . 

Itaqoe perfaepe juflus miles plurinm dteratn, 
vel etiam totius menfis Cibaria ( i. e, frumen* 
fum, & fequiore aevo bocceliatom )fecttm 
ferre • 

Vtenfilia praeterea gerebant \ qoae nn- 
merat lofephus tlU de BelL Jod^ic. 6. Fal« 
eem 1 Securimi Senam» Rutrom » Cctfbemf 

Lo- 



Ix>rum,'Catenam, necnon^uae alH ti^dide-; 
re , Ollam , Veru > & (i qoid alind hujofmo* 
di: quae omnia ad pabulandnmy lignandamr 
xsoniendum 9 ad captivos yinciendos , ad cibds 
pataados ufui erant. . ^ 4 

Ad haec tres ant quatuor Vallosi geflar^ 
quifque foiebat , queis iilico firui munimkifa 
poifent . - . 1 . . T 

II. Ad aliemm pono exerckicrttm genus 
plurima pertinuere opera » quae a militit)u$ 
per btium peragi confuemnt y iit Viae / Pcn* 
tes, AquaednSuS) Bafilicae, sdiaque non le^ 
viorts momenti • Erant quiden^ in fiagulisie^ 
gionibus fabii lignarii, carpentarii) fe^rarii f 
eeterique tales ad conftmenda maehinamenta: 
belUca comparati; quorum etiam univerib or-^ 
dini Praeftdus fabfum praeerat : ^t ubi tamea 
xnilitum otium avert^re opus eflet , tum jpfa 
mjlitaris nuiniis mcditioniDus a dnce propomb 
admovebatur. lu apud Livium XXXIXV t\ 
C, Flaminius conful) n^ in otto mUiHm hab^ 
jnt y viam a Bononia petduxit uiffetium^ 

IX L Reliqua funt exercitia armorum, ob 
quae maxime a Jofepho III. BelL Jud. 6. 
commendatur Romana milina. Non ea qui« 
^iem. raro» fed quotidic miles ( ubi quies ef- 
fet a pugnis ) bis tiro « femel veteranus obi- 
■ bstt • Quibus campeftribtts meditationi^us fub 
alictt)us centurionis ( fequiore aevo , cannpidd* 
Aoris. ) dviStvL .mirum quatitum ille fi^rcultatls 
ad quaslibet bellorum' contentiones fuflinendas 
comparabat . Hnjns certe generis erant Am« 
BVLATiQ^ Decvrsio^ SaltvS) Palaria ^ 

.^HAjyKA^ Sautio^ c . ^ 



I. Ambviatio» per quam miles tum 
lociwcj tom aequaliter incedere airaefcebat^j 
10 eo «fat pofita , ot ter ille per .menfein ^ai^* 
matq$ idec^m» xniUta^^paif unm emulo, ac inede* 
vndo conficeret, rem tefiaafe Vcjgeiio I; 27, 
Vii} ttmea vi^eaa miUiarn eflenntetifigefida^ 
mt 4^ia fciiictt Jn itiL) itotiklQmqae ia-recKto 
pera£ta fmt, rede coUigit Lipfius y..deMf« 
Ut. Rom, 14. ex att» ejufdein Vegetii ioco 

h 9* , 

. t. DECVRStoyrg p ro piiqm fuit^utcopiae tg 

armii ttem> & (^ib iignii noa inceifn ^ fed 

cuHil ingeus aKqniK) i*patium emetireatur «; 

( M« L 27«) l^}u& exercitationis vi milites 

esveditiores r.fiebalit & ad pfocorfandum ma- 

iore tmpettt tn boftes, & z4 fogientes agilius 

afieqoetidos^ & ad opportona loca celeriusoc^ 

cnpaada* 

^. Saltvs porroeo fpeftabat , ut^facilis 
yniHti tom foflaram^tum moenium • mootittaip 
^e tratt%f«ffio redderetnf • 

4. PatARiA fd ^xerpitatioois ^enas voca- 
<um eft , qoo tinohes palum bumi defixuni , 
tanquam in acie hofiem, vei clava, vel mif- 
Xilibus peteiido» ad mramque cominus eminor. 
Hw pugnaiidi arttm iaformabaatur « ( R I. 

' 5* Hiltc aiiqaa ■'tx pafte aflhiis &it Aft- 

JMATVRA, ad omiem iaculaodidiftipliitamtrt- 

4endam inftituta . ( (d. L i^. & leqq. ) 

5* ShtiTto ad e^itt« pertiDOity ^oi) ot 

. ctmfceofio iQ equos siHitl fibi negotii jfi prae- 

liorum tomuljHbafi ;iacef!eret , equos ligoeoe 

inodo a dextera, modo a &kHtmpMiy Aii- 

l &QS 



• De IU»r;*N. MrtiTi a T«tRtiTRr. %Sf 
au ge{lan;e9 raptim afceaderc cooiiibebaBt «. 



f r • r 



»ib • ' 



t > iwi « ■- ^ 



.•»• 



'■■ De Sfipendioy 'Praenitti^;^ , 

Qiiod. qmtttor &nui bacc > Stipenikm , Prae- 
fnU 9 Poen^ 9 |c JVl]0)ones ccR>fci^a hot 
f re4i<knmn&«; \i omiaie/ fuit in canfa , ^«lod 
ooa tniaioia t)amia interfe £nt vel >^iiifj|^ 
tis» vel reladonis (vinculc. coll^ata . 'Cacfeiil 
aurem: fingula non nainoi reiiquis. moineneum 
ii^cr^ inox les ip&e palam pcx fe faoient , - 
• • - ■ • . . ' " 

/ Stipek^itm • 

hi Romaix» tii annnm ' CCCXLI X. ab nr- 

bc condita proprio aere militaffe teftdti^r Lf- 
.viu$ IV. 59.. Tunc 'igitur prmio &)pe^um 
attributnm, at tantum pediti: nam equiti 
triennio poft dari coeptum efl. < U.V. 7. ') 
Fuic autem per ea tempora pediUs itiped'* 
idtttm quiiMpe affes : idqur ad JillliOefaris 
.(UiQiie-^minatum. Cujns opera cartdemiRtb- 
ploiii erettfTe omflat. ( Snet. iii ^k: Jt^ 
%6. ) Itaque exinde 'dem afTds ftipe&diuin dite^ 
..lium: quodSc manifeftant apud Tacitum An- 
jpal. *I. cntlitum illae impmnte Axfgufto <»afi* 
«moniae , ptilitiam ipfamgravem , ivftuSu^am^ 

,€orpus fiejltmm # -; . , .^ . . . . ?- liil* 



*s^ c A » V t' vm: ^ 

Inita iginir fatione,rmpiiIis menfibu? oBtoJ 

iecim deoarios ( feBisdeais tonc conftantes af- 

fibus ) & afies doodecim illis miles aetatiira» 

merebat ^ ita nt peafio qaadrimeQris eflet 

denariorom feptna^ata qaidqae ^ five triam 

aareoram« lam porro Domitianus, ut refert 

Suetontus^ ia yit. . f. Mddidh &^ quntum fti- 

pendium^milhi^ aureos ternos ; nimirum id e- 

eit^ atxum antea tres auret quatemis qai- 

bufque meafibOs folvi proftipendioconfaeflfenri 

totidem detnceps terois memibas penderentur; 

atque ita non teniae ^ fed quaternae forent 

ianoae penfiones: ad fummam nan novem ^ 

at anteafto aevo ^ M: duodecim per anaum au- 

tw fbadripartito miUtes acdperent ij9)*' 

IL A flipendio porro peditumy de^quo htf. 
d^uS) alittd fuity centurioribus equitibufiboe 
adnumeratum • Etenim pro rata portione iilis 
duplum) his triplum dari foliiaim docuic Po- 
lybius VL 37. Tribunos autem ^uadruplo 
fuifle . otittitos opioatur S^iins in^^FoI/- 
. bium 5« 

Imperatoribns vero » Legatis ^ Quaeftoribas 

praebebantur quidem ad uuim viftumque ne- 

ceflaria , veftes , tabemacula , equi , muli ^ msA- 

. cipja , omnifque militaris fupellex , frumeotum 

denique .ac pecunia ad fe fuamque familiam 

fuftentandam ; at ftipendium libera repiiblhra pl*' 
.ne niaUum,.quo qQae\ds avaritiae.&f|iicio a 
iummis Hnperiis arceretur'; [ 

- c III. 

..C79) Ita rem.litBC va* di6 asiliuri %^ Qne- 

rixs prius do£torQm hoQ)!- viu^n Th. AntiQ. Kom» 

num fent^ntiis «zagitatam T. X. & Gronovuia III. 

tpte «dMlodim ^compofue^ '^t Pc^iU Ytt. a. 

.:tltftt Sdiclius indcStifCii* « w, .' "^- l- ^ ^\ 



lll. Frumetituni praeterea rniliti cura pu- 
blica praeftitum (80) . Itaque pediti quatuor 
in tnenfem dati tnoiii ( quatitum & feryro- 
rutn dealeQfum fuit ): pT6 rata autemportio- 
ne duplum centurioni , triptum equiti , qua^ 
druplttm f(»rta(fe tribuno ; idque tum honoris 
gratia faauniy tum quod Jii fuosvfei^vos habe- 
rent. Sed & equiti hordeum pro equis ad- 
menfum . Eadem- porro fuppeditata funt fociis; 
nifi tantum quod equites minus tum frumen- 
ti tum* hordei accipiebattt, qutop<»^quod iis & 
nnus adeHet fervus , nec inmentum ftfcina- 
xium praecer ^^uum , p^inde -ac 'Remanis, 
^ M • alen- 



(80) E' frumeato ea« 
quilque miles ferre^lerum- 
que tfbj^fam eogebatur , 
quae fibi ampllus quinde- 
cim dies fatis foret . C Cic. 
11.^ Tufcui« i^. ) Ideoqu^ 
qula id habilius leviu(b\^e 
"^d' portandum erat ,' fru« 
mentum-els potiiis , quam 
panis dabj^tur . i|^fum . ad- 
t^Qi fuotempore « ut fibi 
Wtefn panemve pararent, 
"vef lapide cundebant ; quo 
jvfpicit .' Maronis illud I. 
Aeaeid^^>83, 

Bt totrtre patanfflt^m* 
*" • ■ fmf , & frangere 

fixo; ' 
«^l t^ius diolii trulatill- 
hyi!^%. quke oinnUim anti- 
quifiimae, frangebant . HinCv 
apud Livium XXVIir^j, 
inter retiquum bmnts ge- 
seris ovililKeniapparatufli 
mc4ae etiam recenfentur • 
t^ ftibftfta porro &riAa Ur 



bitartum opas non furiM» 
quideoi clibanove , fed car« 
bonlbus cinereve coquer» 
moris fuit . 

Inficiandum tamen noft 
e|l, nonminquam, iibi res 
ita pollularet , ^oAa in 
plures dies cibarla C ut 
apud l>ivi«m III. 17* ) 
milites ferre )u^oS' ,Q.utft 
imo (iequiore d^in aev# 
fub Imperatoribus frequen; 
fnit , ut copiis "pro fru- 
mento panis , aut buceel- 
Utum impeniretur •» Per 
^aiiiem aetates &aliaexe:^i 
citui praeBflri folita, fcili. 
eet laTidum,caro,oleum, 
vinum « 

Cetcrum follemnis mili- 
tum pDtuSj, mazime m« 
publicae tempore , aqua 
fuit vel pura, velaliquati- 
tulo aceto temperata^ quae 
difta.ff/M • . ? ; 



2^ c A f ir T vni. 

alendafti foret. Cetenim hoc omae ihdh^ 
ntpote fuD fumpta milittotibas } gntaito prae- 
beottttr : tt civibos noD item » qnibos qaid* 
quid annonae daretnr) ejns ( ficut etiam ve- 
ftium armoronKjUe publice irapertitomm > pr»- 
tium e ftipendio i^s debito detndum etli 
noa lotamj at aliqaaatum foit • 

t. Abs re noo efle videtor} fltpe&dlo aUt 
fiatim militaria commoda attexete , videlicet 
praeoua ^ jquibus imperator advocata fabiade 
concione milites ob ftredue navatam operam 
coilaudatos afficiebat • Ea autem varia pro di« 
verfo rerum geftarum genere fueront • 

Primum icitur qui fingulari pugna hoftem 
vulneraffet, huic Hasta pvra ( ferro nimU 
f om expers } dono cedebat • 

Qui vero fpolia etiam ilH detraxiflet , is ii 

Juidem pedes, AkMillats^ fi autem eques ) 
'HALERAS, vel ToRQ.V£M ( eaque fere au<« 
xea, aut certe argentea ) reportabat. 

At qui civem aliquem , occifo hofte , fet- 
yaflet, Corona civica ( querna, aut ili^ 
gnea ) dooabatur i eamque ab ipfo per fe pro- 
tefio milite accipiebat , qui infuper fervatori 
lcio omnia tanquam parenti prai^ftare , quoad 
viveret , debebat officia, 

Erant yero & aliae militibus dari jRditae 
Coronae« Mvralem namque ( murorumvel^ 
uti pinnis omatam ) habebat, qui hoftiutxi 
muros primus fubierat : Gastreksem feu Vai.« 
XAREM ( iQligae valli prae fe ferentcm ) qut 
cattra primus inuperat ♦ Ea» 



De RfeWrifv. MiciftaTiRRSsTRT. ^67 
: Eadm ratione ( ut ii^ velatt. q re nata 
adiictaiQUS > niucis^ iiait Coron;A oesiDfo-» 
NALi^ five GRAftiiNiA, iilius videlicety qui 
e^dioii<e clves iiberaffef^ Huic coronae^quae 
Mtcr . aniyerOis reBquas dariflfKm , materiaai 
praebebat gramenre k)^o ipfo.aitte obfeflbde* 
cerptum. . , . 

Hal^ iam non panca praemiorum genem^ 
quibus militarts virtus^honeftata. His. porro 
adde Vhxilla ,. Firvlas^ rpBCVmAif , & 
fi ^UJEL levioris ixiomQnti alift ab hi{l9fic& nfie-« 
moiata.: Atnon uhimo certe loco babitafue* 
re Spolia , qdeis miles a.caefo hodet cdatis 
aedium fiiea^iim poftes amumqiie adperpetuam 
recordationem examsAyu. .Veram age pauca 
baee dQ militaribus doius difia. brevi impera^ 
loriorum honorum mentione concludamus. 

11. Triplicis hi generis fuere . Primum enim 
fteouens erat 3, ut dux pdft praedirum aliquod 
l^UL . facinus J^iiPERATOR > InUttibus falutai^ 
letur : 4uae> eerte a^pellatio^ quam laurem 
fMfiii (^mitafattitur , jam non;ppteftatisinde)cj 
fw virttrtis ' jcftfnyoniim V * proprio cognomiai 
apponebatur» ut diceretur e- ^^MarcusTul- 
liu^ Cicm ImpirMtcf'^ Atque ad huac morem 
revoces e ftquiore aevo follemnem illum 

omanorpm Principum titulum , quo ^ licet 
itQTaai quiique ^peirpetpo imperarit •, non jiious 
famcii^iet raio in monumenits audity Imp» 
tfi. IV. y. &c. ^uippe quod a- plaribus rebus 
^eilis pluries id ipfis nomen fuerit adjun£tum| 
uti Augufto ex teftimonio Taciti Annal. I. 
femei & vicies comparatum ; qd propterea 
Snter reliqu^ lau^am in/ignia hoc praeferret v 
JilP.xxi/' M i Al- 



Alter pono in viflorem docem cdUtasl^'' 
no5 erat Svpplicatio five Gratvlatio ; 
quae ubi afenata decreta eflet, referiatas imi'« 
ver&s facras aedes freqaens popiilus concurfa- 
bat , gratefqoe diis pro re feliciter gefta ka* 
peratoris nomiBe perfolvebat » t 

Summum demum inter imperatoriafi digni* 
tatis ornamcnta locpm habuiile TRtvMPHVnr 
nemo ignorat : quem tamen tis tantum per 
fenatus anfioritatem foilemnisconfuetudocbn- 
cedi (ivit| qui una acie quinqnemilliahofUum 
cecidiffet. Cui igitur triumphandi copia fada 
elfet , is ftatuta die fuis infignibos , tqga pidla^ 
tnnica pahnata » oorona lattrea. (8i> > fce-*' 
ptroqlie ornatus , porta trittmphali : qnadri(jugo 
auratoque cnrtu in urbem invehebatur ^ prae*^ 

. , "ii .1 i: . ' ( i.. eun^ 

C8x) Praeter Uurtzm 
altera triumphalis fuit ex 
auro corona, ^uam ucpote 
ingentis magnitnidtAis'. fet- 
vus puUicus pidncf dttcem 
confticutus datam fuftf 
ipiius caput. CuftiasbsLtf De , 
ca luvenalis X. 39. 

• •.*.. •> < • idM» 

Tantum §rhm , f vm* 

to etrvix non fujfi^ 

'at una 9 

H^fppt Uhi0 fudant 

h^nc fnklicuf -, tf 

. fibi tonjul^ 

Nt placeai^ currufer» 

"Vttf portatur eodem^ 

Quam ipiam ob caufom 

( uc id oUiter fubjicia- 

mus ) ne fibi ille in .tanta 

pooipa placeret'} idem idi^a* 



tideni fei^us inihftftraffe 
fertur .^ . Rtf^ica fntujM • <S^ 
. 0ominetn te effe togita • 

k\ hace 'Vtro - ^ra dfe tt f 
c<MroaM ^roviiicfates ifolosr 
^Mfi\ >• ^M itfi» f uneai 
provincige, , vi£iorum. gf ^* 
iulaqtes tnuitipliaturb du« 
ci dono' mittebant . Ita« 
qne aiiaore Livio XXXIX» 
6m in triumfho tulip Cmm 
Manliut toronat aureat, C(L 
duodeeint fondo . Quie 'C9> 
^boae Am¥ttm ^rimtulk 
minaupaiae,. ^fien4t tm 
GeU^us X 6^,TfiumphaStf 
eorbnai f tn juit ',■ /«fif au» 
teae , quae imferatoribus 
oh bindtom tnmmphi tkitk 
funtur .- Id vulgo dieituf 

Arsjm €0K0N4J^nd • 

Std tL btfc eod^te pomiiti 



euntibus rerum geftarum Titulis > deviSkarum 
UF^ium Simulacris., fpolicarum Ferculis , ca- 
ptivis Ducibus R^ibufve, profequente vero 
Exercito liatureato , fuifque praemiis ?Ri)gntito • 
Tum poftquam plilribus urbis regtonibus pc^ 
jn^tatis d^ via iacca in forum idefceoderat ^ 
aJtqoe^IiQfi.ciTCQitiQt incipiebat cQrrum^ ia capi^ 
ioiBum ifle£bre:>f iftut k^xo' captivos . duces ia 
ittioefefB^abiipk, ibiqwsi decari jubebat. Vbi 
jverp ia arcem aey^eDtumJbret, Duxtemplum 
jogttffias, corona ia finu lovis depofita , ei«- 
dem iacrum caudidq bove faciebat , aftifqut 
|»D vi3orift^.Sr9tiis'dDiiaria d^icabat. 
*. Ia& i.TdKiinpfao;ia&raor aliquanto erat OvA« 
ataawlCul.enim faaec jobtigiflet, isLex. veta^ 
iliore quidem iuAituto pedibus^tpnoQt vcjotc^ 
ceoiioritnlit mos^) ^qu6 5Qrbem m^redijebatur r 
t^yjrteaiQ ^ non laur^imy gerfibat coroqam; 
non taurum, fed o -m ( unde toti rei«adfci« 
fa^ apprUatio ) immoiabai. r ' 

-i Ofniifiioa pofirejcno tidtuxNsS) mor^m etiam 
cbtinuiffe , ut Statvae Ecb^sstres , vel 
€iYaH^SrS;< CoLlTMt^AE ),Aitcvs ; aliaqiie vigs 
tiuis fiQonttnafinta vi&ribus ponerentttt • . 



lt.)i^( ''r .... •• 

focghi^ mflHur peeun^ , •grati* fni«Ber9t]ir. Often^ 

Jjaac,,{u-o cpronis dari «!!• duii^ lidc ,CapitplIni Terba 

tiandd faler^t . Ccterum ' in Antonido Pio 4. Aurui» 

eanluetudd ifnvalait , \\i iofin^rium , *^tuiH adoptio^ 

Imjiiimodi aurum cprona»> ^h f»a§ eaufa ahlatuM 

ruita tfrae^er, vi^oriajrum futrat^ Jfalicfitatum^mt^ 

triumpnorumque cautas e- tltum provtntfahwus rttMt^ 

liaai aliarum ceiebritatuin di$ 4 



a r ' 

POEN AS • 






. Si flujiofe pnemiis virtutem militom esci^ 
fare , non tninus porro iednlo delidm eoerceie 
pomis carfttum eft . Qnaie nultiiminitiqalpie 
fllafiitiiqtte geniu , cui 00« fiiaeeireitt aiiitn^^ 
«eruoDet ao fupplicia {sropofita.: oiiae' inogait 
tribuoi^ iuit praefe^ pigpn(>fl(yig,rait } nifi qiiioj 
ctim de capite '^^errtar , naQS imperatoMr, pe^ 
ses quem fuprmium pcuiiendt entt^arUfirtaaji 
teum potmt coademnare ^ ied veio eiiam 4b 
conHlii Centencia tribnBita: iple 9 pflMfeAufw^ 
• Poenarum 'aucem omoHnnciiaiKuiflumtrMirL-- 
TA ; atque, aM joailes soik iftaciini SblvajdB 
eflet^ Ptoww^ - . '.i .. ' :• .r • 

. Longe plus gravitatis habebat VisfBLnoLA^ 
TTO , qua & ciires vitt > & fooii vii^ «aedi 

Atrociffimum porfo exftitit FvsTvAaivRfi.^ 
Mr quod-^feus laftrbufi lapiiiibufve a comniUi- 
lonibus ^eftos^. .\ : . .-. ' ^'i 

«» Huic vero p<^iiae,r<}!hie ad mortetxrii<i{gQi# 
bat, adiicieniik.etiaian Sficvki^ eft* • « -:.: . 

Quod C multi pariter deliquiffeat , tum , tie 
in univerfos faeviretur , commodo y at horribi- 
li remedio Decimatio, Vicesimatio, aut 
etiatS C£NT£Sii|ATiQ adhibita i ut fcilicet e 
noxiis decimus ^ aut vicelimuS) vel demum 
centefimus quif<|u6 fonec^f^us morti daittttri 
. Ab his vero iriiverfis" poenis Silla^ J>rbrfii$ 
erat Ignominia: qua vel hordeum noxio mU 
liti pro frumento eft datum; yel ipfe aere 
dirutus i vel in inferioretn ordinepi defcende. 



■». % • »♦ 



re 



9. 



De RoMA^r. MiirTtAnrEtiimR.t. 27 tt 
fft j atit extra caftra laanere ^ aot lacera dif. 
cmfiaQtte vefte ia publicurn prodire coa£las« 
Nec suiCoiilis geaeris fiiit Millio ignominiofa^ 
de qua mou 

MlS^IOKlt»» 

: Qnae fed rem nrilitaretn pertmnit Miflio i 
iRim haibmt vim, at a militandi oaere viadi- 
caret. Qaadrapler aatem futt. 
1 Caot l^itioiis coafedis ftipendiis dimitteba* 
tnr miies , ea £ine Missio HO»fESTA AiStz • 
i^Kft vero aniios arma tra^kmda eflent y qoa 
qots militia fdveretar» de eo adum p. 221« 

-lam poraro Missio Cavsahia erat, quae 
imletodine afieftis ixnpettita» . v 

Gratiosa, quae ab imperatore pcr gra^ 
tiam impetrata , at non raro a cenforibus re- 
fciffa. ( Vid. Uviqm XLIII. 16.) 

iGNOMiyiosA denique y qua quls ob crir 
flien atiquod a militia eieftus. Ejus ibrmula 
aftat apad Hirttum de Beil. Afr. 54. 

§• VIIL 

Dff Machims^ & TQrmenthl 

"^ fmredfbile d!£hi eft, qnantopere iii tota re 
tnilitari urbium potiffimum oppugnatio vete* 
yom docum ingenia exercuerit, quantamque 
beilicorum operum varietatem ex corondem 
indoftria nullo non tempore extuderit. Res 
proptefea fatis digna^ quam nos poftremaha^ 

J!4 4 ter« 



i 



vjt • C i f r r VIII. 

terreAris SomatiGrtmi inilitiae partCi cOD&eta 
^idem brevitate , at ingeitti cuca perfequa* 
isur^ quippe cum ex ea plurirauin prifcis an^ 
n^libus lumen accedat • lam vero non fiagt^ 
la quaeque ad id ipfQm fpefiantia « quaequc 
ipfis hiftoricorum «narracionibas facile intelli- 
gantur, enucleare eft animus; fed eatantum- 
«lodby quae non prins peixc^mta jmaxfmam 
monumenta v^era perluftrantibus difficaltateat 
afferant necefle iit* Omiflis igitor, quae five 
ad militarem coronam pertinent 9 qua moeiii^ 
cirygcrent", five ad aggerum tuniumque imini* 
fiones , queis circumv&Uarent; five ad cunicui-^ 
lo^, quibus fubmere conarenttir.^ . &i>:fi. qu% 
huius generls alia fint i nniverfum iam feniio^ 
nem ad Machinas^ & Tormenta convedi^ 
m«s . 

MACmKA£* 

• » 

i ' Quanquam M^chinarum nomen ampliOirQt 
notione..fbmptum quaeiibet inftrumentA adeic** 
pugnandas urbes comparata compleftitui- \ qoo 
tamen fenfu & aplid'V^tin<)s {criptores non ra- 
ro, & hoc loco a nobis actipitur, eum modo 
denotat*apparatun^9 jqui vel iUarum expngna* 
tioni 'fterneret viam, vcl tuendis oppugn^tori'» 
bus deTerviret. 

f P. Ex hafum «omero^^faiiTssTVi^Of qaHm 
Graeci 'StfPMvtcriiop ( Sci^rum den/ammm ) 
dixere, hoc pafto foHta componi. Jufliis qui* 
dam miittum numerus, quadrato agminefado^ 
fcutis fuper capita denfatis» ftantibus primis , 
feciindis f ubmiifioribus ^ tertiis magis.& quar^ 

,. . , tis. 



tis, poftremis etiact) getiu nixis , hfkigstt^m ^ 
qaalem tefia aedtficioramy Bgmsan formabst .' 
Cumque ti foii , qui in prima froute atque ad- 
hiteft^ locati eranr^ non haberent fuper capita 
etm fcuta, fed>vptig|}aatium«in6re ];^aepof]ta ^- 
pef hoc fiebat , ut nec ipTos tela ex muro e^ 
miila fubeuntes l^derent ^ & telhidini injefta,. 
kttbris in mgdum lubWco fait^io innoxia ad 
knum deUb€^enturi% Tnm TOToadmou muro 
Teftudine , visl' hunc ^vertere c(»initebantur ^ 
vei alii Tefludinem^-^ipfam fupetftames ex ae- 
^o cum prc^a^nkoribas^ uxhk decertabant • 
His ferme irerbis rbm U^am-'defcribk ILivius- 

^^ U .vero^TeAudink genus fora^lei aliquanto 
diverfiore nonnunquaiifi fuit , i ouae fcilicet ad 
nftudineam magis accederet • Haec fane ex« 
IHttYj cot^ «dffiae^^in orbem componebantur ^ 
iCi^diis^ iEtlfH^ribus 7 ^uiqtie ^ro^^-esaot , pauUa«- 
i6m ^indiique deiidentibus , fcotis ' vero cadeai 
stfdbne cOAgmentatis. Quod '>cnn€ sliquttufo fagi^i 
^umV^tt} ex^citus^«ffet ab hoAibus atcuoii^ 
Yefitus;-^t.^r. ^ *. *.^.. ^ *..*...•, * . * v; 

II. Cum hac autem modo iiSkz nihii c(Hil«* • 
tfinne habuif Tejfludc^ fdta: tabtilis c<btexM ^ 
coiJas ^ili^itfve opertn , '^uadf^ngub i& arenitii^'^ 
Asppofitarumque rotarus» a§ilkaterinobilis':<ci»*' 
jus is ufus erat, :ut fub ea milites ob i£libui^} 
hoftiao» . protefti: fubnieado miiro operath 'da^r 
vent: 'id quod potiSit^um ariete^^ fieri folebaryj* 
* IIL BLVTEvs.qua forma'^ qua ftmfturat^» 
cufufve emolikmeftti ^rit, fatius eritta Ve* : 
petip ipfo ai^dire V qui Lib. IV. 15. .F^utei ,f 



vimim ; &" cUiciis^ vif coriis ptotegunfur ; tep^ 
nifjM mulis f qu4rum una in medio , duu^ ho 
ifipitibus. Appomntuf » J» guamcunque parttm 
volucrisf gdmovcnHtr mure carpcnu : quos ^fi* 
d^nits npplicani muris^ eorumquf munhione fn^ 
teSi , fagitits > five fundis , luel mi/fitiius ck» 
fenfores omnts da propugnaculit mvitatis emut^ 
bant j ut fcalis afcendemli facilior praejtetur at^ 
cafio. Eandem vero macbiaam y quam heic 
«nice viminea exfaibemr, e .ubults fuiffe olim 
condraAttn pro. certo habemc. y~. ." 
^. IV. Jam ponro VinzA eb flo^em feriptofie 
ibid; ita jde(«r1bimr:t:£i lignit leviwbus machi^ 
na ( i. e. Vinea y de qua iilic feroK> eft ; X 
c^ligatur^ afta f^dibut o6lij lata.fiptem^ lon^ 
ga fedecim • Bm/us jttQum duftlici munittone « 
taiulasis cr^iufq^e^ comexitur • Lfitatia .quofitn 
^tmina ftpiuntur^ m fAmmn)ittmmtttt imp^' . 
tu penefrtntuf^ JEattmtJtctti mtmi m mmiSjti 
ctnttementter/ inamdio y irudisac fiCint^uaoomM^ 
ViiictMtm^kks operitwdf/pum plure^ fa^ae fuop* 
riir^ ,JM»guntwt tinl ordinem rfui^ifiustj^ijiden* 
tes tuti ad fubmenda murorum peneuant furtr: 
damwam t • ■ ' . - -. - • ' r^ •. ^ • , 

, V\Ad eandem plabe «em 9011 minii»m»r 
cjpnilaxtt Mv^cvx/vk :.iiu««t figuramje Cacftr. 
r iff.:^efcri|^iooe I li • fiett. . Gml. '%p.. iGtr :|iancis.. 
di&tritiatam zttipen. jPtike tt^lfQs^ iQngitcidiQO; 
pares.hDmi-^Aiaiaei, q^ine^ tnter fe pe<fes ae«: 
quaih^rtep dt(knees>^ jm dno .ugiia ;|Kloeitr^ 
n)itate6 appofit^ iungebantuK:. Tttmr iti earum 
capitibas ^ quatiiQr dei^ebatatioff . ooluaQettae : iiif^ 
que .faftigatum teSum f trfbi^ iquadlj^fqiie^^ 
r^ttli& «ofnpaflam ^ &viaftaib«s»jl(pit^» ^^ 

r j • tonK 



De Roman. MiimJt tiriii?stri. 27J 
tonlbus conteddm imponebatur. Hoc pado 
(onAruftum opus palangis ibbje£lis zd muruai 
admovebant) nt hujus everfioni incubituros tu« 
taretur. 

VI. Maximo item ad protegendum militen^ 
ufui fuere Crates • Ita apud Ammianuoi 
XX. Pars fcalas whentts^ alii antepontntts 
VIMINEJS CRATES , viluti caeci perge^ 

, bant anttwfu^. Sed & ad foflas immifta ag« 
gere expleodas adhibitae non raro funt (82)« 

VII. TvRRis, aedificii inftar in altum ad-> 
furgenS) ea periaepe proceritate , ut omnia 
urbis munimenta fuperaret, pluribus in(h^a 
erat tabulatis , e quibus , prout res fe le da-» 
ret, vario oppugnatores conatu moenia inva»* 
debaQt. £x ima enim parte aries ( de quo 
poftea agemus ) educi ad labefa£tandum mu** 
rum foiebat^ e media, ubi ita videretur , pons 
ad tranfcendendum ; e fuperiore vero alRduus 
jniflTdium conjedus propugnatores a def«nf]0«' 
ue arcebat. Maximi certe roboris Machtna* 
tpentum. Ipfum autem comra hofiiles tmpe* 

tus ferro obarmatum erat, hecnon coriis cen* ' 

tonibttsque obte£lum • Rotis demum levi nego^ 
tio agebatur • 

VIII. Quod vero pons e turri t ot modo 
diSum ) emiiliis effiiiehat » idem ferme prae« 

M 6 fti«f 

C^ft) Quoniam cittTinodi fhs pofeertnt , iiridentn 

Crates Graecis Tffp^ctA vo- SitkiiCerras elamitabantm 

cabantur, kiac fft^um ut Hinc in preverbium eejfiu 

l«tinis nugae Gerrtie ap- Iii<le etiam nn^atores G«r« 

yeUarentur , cz occafionc . fones nuncupati funt ; nec* 

reUta a Fefto his verbis .: non Congerrones ^ homines- ^^ 

Athenienfes eum Sfraeufas • de ritigiitoriis' i^eoui coafa* "j 

•kfiicTtnt^ tr snho Cer- bttlames • 



17* c A f V T vm. 

ftitit ToLLENO ; de qao verba VegetU IV, 
21. proferre proderit : TOLLENO diciiur , 
gmtlesMna trais m tmam prataltp dtfighur j 
$ui in fummo vertica alia tranfver/a trabs lon^ 
gm dime^fa media$atf cormt6iitur'j ealiAramen» 
tOj ut fi umm caput deptefferis y uliud eri^a-^ 
tur. i*t ttWQ ergo capite cratibyty fivetabulat/f 
cantexitur macbina^ in (fua pauci cellocantur ar^ 
mati • Tunc per funet uno attra£lo depreffoi^He ^ 
alio capito eltvati impomntur in murum » 

• 

TOB.M£HTA« 

i { ' ' ■ • f • • 

^'lleftat moclo^ ut de iis tnachiitis videamm, 
qoae vel muros quaterent , vel faica telave 
lorquerent , quae pecaliari vocabuto Termenta 
diaa. ^ 

r I. Inter hacc primQs.prodeat ARrtSf^rcrtf- 
cwt trabs praegrandLt ^ Oapite muttita ferr^o * \ 
qued arietiai capitis imagtnem exbfbebi|:t . Eum' 
eUm robuftiflrmii quiqoe bratMis foftinentes a^«» 
verfiis mufrum heratis ictibtfs ^gere folebant*^ 
Deinde mos obcrtiuic , ut funibus de atia tra-^ 
be , validis .utnnque tignis fuflTulta , ' fufpende'-^ 
retur medius , ut leviore nifu & reduci & 
khpelli :pofler.iTantafaatem ejtis erat vii,'ut 
Bulk vel firmifltma moenia d^tiu» feriemiS' 
iiDpetum fuftinecentl. l 

IL Non^minus vero forn^idanda.BAi.i.jSTA 
fuit , qoae *(' a JBccxJ^W ficto fic appellata ) la* 
pides emittebat noa. leMJores ferme .centunii 
pondo: unde eft, m apud Noniutn XVIIL 
21. Bytljfiae eentenaride didlae bccurrant . SeJ 
loDge etiatn eiuftiocU- gi^^vitat^m faxa indeli- 



!••»••' 



• * «^ 



¥ 



. s 






,X«'^4 »■. 







De RokAK. MltlTfA TERRfeSTRT. %yf 

ibrata aliquando exceiferunt , quippe quae ad 
J^onda ufque tercentum fexaginta pertiglfle te- 
ftetur Vitruvius X. 22. Hinc jure ac cnerito 
de tali miffilium ^^ere cecinit Li^canus 111« 

4^9- ' ... 

^it faxum quoties^ ingenti pondetis tBu 

Excutitur j jfudtis rupes , quam vertic$ 

montis 
Mfcidit impulfu veniorum ad/uta vitt»^ 

fiasy^ 
Frangit eunSia ruens. 

III. Quid porro difcriminis inter Baliiftam, 
&r Catapvltam aliudtormentigenusintercef- 
ierit^ fatis indicatipfanominisoriginatio,quam, 
non cert^ irridendam protulit Lipfius III.Po-: 
Uorcet . 2. ut fit fcilicet unro «rvf nrihfrni a, 
faculo • Ceterum quidquid de hoc fit , indubiuizi 
profefto eft , Catapultam apud veteres^ accura-, 
tiorefque fcriptores tormentum illud unice ap- 
pellatum » quod jaeula haftafque torqueret ; 
quod vero faxa, BaUiflami licet pofteriores 
Qtramque machifiationem con&^erint , & alte- 
ram pro alteca nfurparint. 

IV, Nontvalde a»tem a catapuharia abfi- 
milis fuit ScoRPio-Nis ratio ; qui pariter te- 
la ^ & certe mir^ndum in modum penetrabi- 
ii»^ jacttla,batur . . , 

-• AtQyT- haec belHca Tormenta fuercr de 

Jii-ibos cum jam nihil, qu6d ad rem noftram* 
icJar, dicendum ultra fuperfit, univerfae tan- 
dei« littfc de Militia traaationi finem impont^ 
mus • 



CA^ 



t7* C A ^ t t 'IX, 



C A P V T IX, 

De Miliiia navali . 

OVoniam inter veteres reram (criptores ne- 
mo plane eft , apud quem non laepifli* 
me ihvalium praeKorum * mentio 6ccur« 
rat^ quae adolefcentulis ad hoe militiae genu$, 
redibus maximum facefl^re negotinm potk 
eft; par ideo aequumque vifnm,.ut pofiqnant 
de terreftri quae fatiis forent tradidimuSy de 
imvart nunc ea prodamus, quae expeditiorem 
ad bellicas narrationes viam fler&erc poffe vi« 
deantur • 

De Navihus 
ad militarem ufum 

comparntis . 

Naves miUtares, five /09^4^ ( quo pottQU 
mum nomioe ab bnerariis, ad orbicuiataai 
magis iiguram accedenti5us , diftingui folent y 
in duo dUlributae genera fuerunt , in o^mo^ 
fias fcilicet, & /ow^ifx ftrifte acceptas. 

I. ftABuatiae , ex eo fortitae nomen j quod 

ceteris celerius agerentur^ non unius omnes 

, f ue- 



L 



faere imgmtQditiisr • Qoae itaque ex tismitu^ 
re mxAe etkmt^ tom a^ariata didae » tumeo 
remonim oomero ioftradae funt» qui oSMt* 
dm fere noa excederet h Eiafmodi omoiao 
fwnt qtfas memorat Cicero XVI. ad Atr. ^» 
Haee igo emfcmdens 9 Pompejano tribus aSug^ 
rioiis decem Jtatmis • 

At quae vicenis» pluribufve uique ad qua» 
dragenos uterenttir remis , eae maiorbs mbe* 
bantur. De his apud Livium XXXVIIL ^S» 
kiter condiriones pacis cumAnttochQinitaeier* 
iHO eft , 'nbi praefcrtbitur : Me pimes -^ quami 
d^m-nuves aSuMsiasj nuija qugrUm.pbisquam^ 
XJCXi ranis agatwty habeto «. ^ : 

Vtiiufijue autem adnariarum navtumgeneu. 
ri^ is:potiflimum iuit in bellis ufus» ut per 
efts qttfd^uid bf^ effet exploraretur^ uBde fa->' 
£bDti y ut pectdiari nomine /pecHluiofiae dice-« 
renttti* ; De ipfisf inteUigeniias. tfft lAmm 
XXXVL 4y. cun» iaqiiitrt Cetemn fiUffemn 
Pnfyndn^oHi parare^^ & ditlucere iuffu,; Specu' 
IdMiap natffs dd omnia expiwanda circa infu^ 
li^'^imifit ; , 

-(!• Naver^rrb £^e » qnfttemis . a£{uariis 
opponuntur , eae nuncupatae fuerunt , quae 
pmixiore remoramTferle' inftriiebaQtur , q^ae- 

q«e'propterea Oraecis pro- vario eonindemmi'* 

iMta dkEhte txm^miximrofet , tttm iuMTprvope^ 

' ia»t9'i^>ifuinquaginta j aut centum temis arma^^ 

foa ). Ejnfmodi autem navibus peculiare lU 

lud fuit , uc cum nonounqoam remos uno » ut 

reliqua minora navigia, difpofitos ordirie ha- 

berent ( cujus generis Moneres vocabantur ) 

faepius tamen piuxibus eos diAribtttos verfi^us 

prae 



\ 



t»a C k P ▼ T iXi 

piae fe ferrent ; ex quo variis ipfaenoott- 
■ibus Blremes ^ Triremes , Quadrirefhes , Qitirh 
fueremes^ Hexeres^ Hepteres funt niiiKttpatae» 
<' At 9UO' tttnderR pa^ .diver|t iremonni 
otdines licati fairint , non vulgaricoatentioue 
dtfputant cruditi. £t foflt quidem a!i|ui,quV' 
bus ea fedet fententia , bajuftemodi. ordmes 
BOn aliterqtiam ia lot^am, ideft a p\^pr ia 

I^roram decurrifle, Alii veroitcnfcnt, boq ia 
ongum eos quidem , fed in altura a.carina. 
in catailroma fiiiffe conflitatos , ea « potiffimuni 
de caufa, quod apud^ veteres audores ./1^)911111! 
& hoff vei^ fbri vel hautae dicantur v qoodcef- 
te , nifi haec opinio vera fit , intelligi neque^ 
at.' Verum hoc tpfum) quod veritati confo- 
n>m vkletur^ nc^ ita accipiendum eft, ntpro 
•o ac nonnulli expUcarunt , credi debeat > ea 
raxfoae ^iverfos hofce ordines per navis ^titii. 
diifem fuifle digeftos , ut remi ipfb ne9:a liftca 
:dii ;a(fis imminerent v ita cnim immeliia alti- 
titdin& opus futffet ; fed (k fociiiis ^ ut ia^awif 
verfum difponeren tur^f quo . faoe pado. ttia 
longe brevius fpatium fatis fuit, tJom eHaa 
teta illa^ remorum tradatto fecr^is* ^potuit. ex. 
pediri. t 

Habes tnterim) qnid maxkne inter a£ltM 
rias , & alias longas naves interfuerit «. Sed ij 
kid praeterea difcrimiiiis heic adjicere notk al 
re erit , illas fcilicet ^omnes^ fuiffe apertas ^ hs 
vero plerafque teftas five conftrataS': quod U 
Isiea quaie fuerit, deiAceps patebit* 






5.1 



TfnTfof »*- 



r-^^ 



r 



I 



> <' '>.> 



rtk» » « V 






I 



. D« Mictm «Avitr.' iti 
§.11. ; 

£)^ navali bellicQ jtppariffU. 

PluTil tam mQoimenta , quam arma dabitift' 
h^ loco piokttc y quae ad maritimas ^gnas 
& vehementiori impetOy & feliciori faccefla 
p^geadas .maximppere conikcebant . '* 

!• Ex eorum geoere primum fuere Cata^ 

STRQJ^aTa^ tibulata nimirum, queis conffer* 

i^ncavtgiii folebaat^ utiode cemmodiu^ tm» 

4lateQtu)r ^acma^ctn primifque tela validitis jh^ 

tiittiSre^tttr^riEjofmoGK profi^lo naves illatt 

fiierutit' , quae Tonflrjitae , ' aot $i&ai dicebaatue^ 

cum aliae cbntra apxrtae vocaremur: qnastm 

mea ipiae fuis etiam contabolationibus iapro* 

fa & puppi erant in(lm£lae* ^ 

.11. Tedas pono naves cratibos plnteifqne. 

circnmfeptre roos fuit ; qui i «periode atque m 

Maftris*. L6rica r valli C de^qua afium p. 2514 T^*' 

Pgnantes illiii&mtlttesmtarentttr: quoa mQni« 

«nenti genur, Graecis appellatura T«x^ -^^^ 

Mfj, apud Latihos audiit Propvgnacvlvm». 

.«ILL Ad .faaec Tvb.ribv$^ ad gravius inde; 

impetendos hoftes , praecipue vero ad oppu** 

gnandas urbes ^ communitas fuiBe aliquanda 

naiiies ekpbrata res eft . Sed praeterea ' e;us 

generis navales Torres excogitatas - feqoiore 

aevd per Agrippam faiiire/quae aim antea 

pon apparerem. , obi ad pognam deventom 

effet, derepente futgentibus tabulatis excitarert'. 

tur, iianat Servius «d Vlli* Acneid* 60 j. 

IV. 



* IV» lam ad iioRiam naves perforaii jas mi- 
rnm quantum valQere Rostiia • ^ Fttit id ar« 
nK>ram genos trabs e prora prominens ^ aere 
ferrove armata , & modo in uonm » niodp e« 
tiaiti ia ptnres mncrones dJefinens » qtia ptaia 
fimul adverfo navigio volnera infligerentiur « 
Qiia de ttda apod Valer. Flae; L 6^y. 

• • * • F«/«t immfig ^^ pjn»^ A# Jir« 

Infinditaui falum^ & fpumMivmh %AE^ 
RE TRIDENTI. 

Y» Praeter roftram aliqaando etitRt Em<^ 
T10ES fiiere in prora ^ videiicet mbet ec 
ntroqne eiot latere expmreSaey qoae &ip&m 
biac inde compaftae firmarent mag»*, oc a4 
liifiiaendos impetas redderent aptiorem* Ea« 
som apnd Graecos potiflfimam ofiis obtioait, 

VI« Qpo aatem faaes anteanarum in hofU* 
iibus nayigiis ad horum curfam debtlitanduni 
fectdefentur , maximae poteftatis fuere Fai.- 
CES : qttanim tni6landarum radonefli Ge ape^ 
sit Caefar ilL de Bdl* GalL 14. fW erat^ 
mugm Mjfui tes ptaepwata ancftrisi^FalcesffMiiA 
aemae^ ir^ertaa' aff^eque ionguriir , His cwm 
fumSy qui amennas ad mdos defHmbant ^con^ 
fgihenfi adAiBique eranty navigia femis incisa» 
to pfi^fumpdfantj guibus abfajfis amennae ne* 
aeffario eonctdebant. 

VII* Adbiberi {Mraetevea folebant Hak9a« 
CONESi afieres nnco ferreo muniti, & cateats 
fiiipmft^rqui in hQ(l!um navem i^jefii haae 
ipfam arriperent pertraherentque» videUviaai 
XXX. lo. 

Vlil* Com httrp^one ipib confiQiidinir t 



ntatn «b eoldifiiiigBeiidamcffe, «llortim pla» 
fiiim an^MitAS 'Bimto facit credibtiias. Erat 
«ofietn Mado&^iiBrrea ejiifiiiodi ^ ot tormenfio 
emiffa jpoftqoam hodiltin navem afiprchendck 
nt^oitmai -ttehiin.ttpEi i&fliiter ^roprio na- 
atigio.tiligabit, tt jSaMil cohaemtibiiKfam pi& 
gpia^iMrrmu iii|Hliis. leddentur » u 

f iSii' Attrahcodi^ ctiam nav^os Jeferviifli 
CMrVOS latifl co&ftat ex eialdem defcriptioni 
«pod /Polyhittiii? J. 22. At qoatnam praecipM 
e|iii;figora fiierit, non adhiK ipoocnit* 
- %. JDBBi^ DmmiHvsi qctr ittierreliqoi 
linnameiita navalia.k>ai0 ^n^^^^chikn faaboit j 
tnalla foit ferraa plombeove imamifi 'ponde^ 
fmy delt^tiii^ia.ibrtafie imagputem jprae fe f erensf 
qui e malo jwrts > «ida - dqpendebat y in adi. 
«xiriartam rtanta iri «oniiciebatur , ut petforaor 
ihie dmriBendaeqoe eflet aptiAn«is • > 

§. IIL * • 






f ■ 



I • • * • A " 9 



De tiajpch IStautss ; ,,1 
Milhibusy &- MjsQsiribuil 



" Moltiplici , uti aflblet , hominom genere toiir 
iA oavigationis 9 tom ad militiae ofiim^ir^rQ"^ 
Aac laave» bellioae fuerunr • Qoare Nilutash i 
Milites ^ atgue itineris bdiiqae ReAores 'fibr 
in^ minifteriDm^ praeMomqoe dedito^ habe«< 
bant i • . ' • . «r ■ : P •> 

-r I^ Nautae Kce^ generatim fuerint ; naoticfi^ 

qnibofrifi lOperibos mancipati ;« in rt.tamennb^ 

iw/i fira 



li4 .€'-A rp:y T '^IXZ 

ttn aOing^ per ftripcitra t Remigiiiw/€o&« 
foevcie. Iol zpad Caeteiieiii Ilf, de Beli. 
CM.9. Imerimnayeslongws Midificarij RRMI^ 
GES €» pnvincis mflitui 9 iHJBn^AS guieit' 
mtonfqut eompwim fuU$ • 

Erant ittqne Remt9W|tqiii tmi» iiii;peUeii« 
dis remis cpMm dabaat ; «Hi^ in ttavibm 
Dioriam verfaQm , . pfo diveribt» qdein ^ oc ci ipa» 
Mot, Idco, tripltci appellatioM ioCgabi a 
Gnecis foenmt. Qui eahn lo imt locati eittcdt 
Uvipii parte ( qoae iiStst .^iiKf^f } vbcaii 
dtiXMfAifii ibot; qoi in media ( quae ^vym 
fudiit ) (vyprm i qoi vero ia iiimma ( quae 
pancopata ipA^$$ ) bp^nrm . Vsde & iilad 
confirmator » qvod de reaiorum CMrdimbos « per 
luviom iion:qoidem Jongitodinem» fcd alMtHi! 
dioem difpofitis fiipra tndidimos ... ^ i 

Naotae vero, obi a lemigom numero ie« 

Segentur^ di^li illi foot , qot aliis > qoam tat^ 
andorom reipiorum» moneribos fongebantur* 
Itaaoe eolrum erat,ina1os dl^igere, aatennas fuC* 
pendere ^ paadere vela, exhaorire feotinam, 
aochoras demitterc^&^edifceie^ acqoe idgenos 
alia peragere; '. \ 
^ Tam« porro Remiges > quam Nautas eomma** 
ni nomenclatura Socios ftavales vocatos efle ii« 
qnn •- lidem omnes, ^^i perinde ac mflif es 
CQifcribebantur,. geaece erant libercino ^ id 
9 uod^non fem^l vefores fcripcor^ doceat^ilt 
f^ieUquis Wviui XI. . i^^J. & Xill. iT.rkHr 
uai^do cap^/l^ ^b; diiBctlUtes fe^sabltQae bf 
tum e(t, ot privaiti e fuis iervis naotasreDii- 
gefque, etiam com tanta |ftipeadii.parte,qutn« 
tam cuj^ne cenfos &iref!oa»>fa{»pedicamit* 

Adi 



2> 



— •< 



jyeLMrttrxA KAVAtfl Ht 

Adi Liymm XXIV; n. & XXVI/ 5^. v 

IL Milkese legioQarionim greg&^de^mpc} 

qnondam fuere • Pbfiea vero in. morem veniti 

ut certus in claflTem miles icriberetiur f coi ptOfi 

pterea ''itifcriminis ezgo Claffiam , & :'€iaffici 

mgaotmtKL adbaefetuat • :> : - /^ 

Ouo autem mtirtam genera ia Romima claP 

fs' noat fecQs atqoe :ii» terreftri exercitu , habe^ 

bautur, altemm ^iviitm, aiteritm fbciojum « 

£teiiirh nuttquamrea-^adn^vigint confuetudo ,1 

nt , ubi optii efiet 9 certos naviam ,• mititum '^ 

remiguinqiie mimenis* fbedends i civitatibtts -Tt 

Rocnano ex foedere imperaBefnf . Exjettipla fe 

pailim. eKfaibent • .: i. 

- III, Sequuntnr . Refliores > iive navalibnsf 
five militanbus rebus cum fua quii]tte potefta- 
te praefe£H,qao9 jani ordineiingaios prodoce^ 

- I. ^lnter eos^ quoram ei^At inaWum regimen|- 
InHmtttn ferme locuwrhabuit > 9&Krt'tcvtv^ i 
qui pertica) frve hiaUeo:) fedr^veioi^etiaHyvoicef 
itemiga^ aat i^rogredi, aut jsaafare jtrbebat ; eif 
quo praeterea & Hotiatcf , & ' Pnlu/ariiiSf a^ 
peiiatus. 

2. SrMPHOfft ACi ad remigatldum & ipfi 
non bortando quiclem v ^<Kd tanendo , aut ci- 
tharam^pulfando animcs ciebami^^ quod ita te^ 
^Aatur Afconius in CicoDivinatvi^. Gani tmU 
^ihus ^leufma p^^^SymphittiaCifrfeHHff/fdSiff 
ty fm^r^aJltm vocem^ idijt m pr^Utam ^^ j>^ 
mharam. ••■ ^ -'i • - • ' -'^ -■■ ■'-■ '• 

3. CvsTODEs porrp iidicebantur,qm,qaae^ 
tonque foreut ia nayibus vei ad ttavigationeniL 

veli ai miikiafli lpefti«aa ^aftfttto^^ 
...4 y«tt 



tt4 G M 9 r T: 1X4 

veifft^tQeblntar: id htec vero fntfls tUac ^ 
Itaoi oooferebftnt vi^ilanttain ^ iit ne niavigmin 
in itinete » praefenun noftumo » detriineiiti 
quidpiam pateretnr. 

4. Eamndem antem reram ibprema cnra 
fait Pii«RETAB : cojus aate ftlios partes eme 
ttiim navaiem tbtom apparatnm adfervare ^ tam 
t prora ftantem fcopalos t brevia , cetenqoe » 
Vnde pcriculnm creari po&t , explorare ; tum 
vero etiam ;abeate. gnberaatore rcgendi davi 
monns fnlcipere • Exquo plaadm iitiatisYseuaEa 
gnbematoris ip&ia vefaiti vicarinm exfiitifle ^ 
t.5. lam bis.Qomibtts hacafqne recenfis. taa- 
quam miniftris praeerat GvBEJCKATbR • Is i-i 
gitur in poppi, uiide ih totam navim profpe- 
Aus erat» fedens ad gubernactdttm fao caa« 
&ua remnantitamimperio modesabatnr, ; 

6. At gubernatore ipfo major erat Triit- 
^ ARCHvs , etian PrjrrftSusryWt MagiJUr m- 
yis nixn^upjiLVBis ^ qri fnmmam totius navigif » 
•Offumqne in prinJbT» qoafc ad miliciain attine* 
flsQt^ curam gcrebat p ira ur nibii plane iine 
ejus inandato agendum fiiftiperetttr* . 

/• In univerfam vero clafTem vicarium er« 
ercebat iint^erittmy qni fummo imperatori.pro- 
sdmus aderat adminitter, fetfubre vocatus ae- 
uxc SvB VRAcrfiCTvs 5 aQtca fcmlk Leo^tvsu 
.. 8# Ipfe .autfm «fupremus duK FaJiiFECTVs 
<ciAS$;s audiit :, cujus impetium c^x inftituto 
4id. i^Qfines ftre magiftratus fpeftaote «amiuut)i 
fpktium non excedebat^ nifi quando exua or« 
ilinem prorQgaietUr • 

9* Addeodum poftremo de focits eft> qotf 
i|»Vie8.fQ«dcratie. icivicates fA &ffhandant;.ni» 



DE MiIITIA ifAYALT-. %%f 

mantm claffem mittereac t eas ab iMuoaaqw 
alicui duci commiflas efle « qui & ipfas adr 
^iniftraret , & homiaibus . frttmentum.ac ftipen- 
dia ex publico impertiretar. HuncaiitemNa- 
varchvm, aut PR.AEFECTVM vocatum cer- 
to fcitur . ( Cic* V. itt Vm- »4. &. Liv. 
XXXVI. 43. ) 

§. IV. 

De Claffis profeSltone 1 
6* appul/u\ 



' Quam hadenus claiTem navibus, apparatu» 
nQminibufque ornatam propofuknns, iam t^a*** 
dem e portu folventem , tum vevo illuc, quo 
intendit, appelientem adumbrabimus . -^ 

I. Vbi profeflionis tempus adventaverat f 
dedudis navibus cum ihis' ximaibus armamen- 
tis impoficaque ^noda , confceofio inde «onii;. * 
ne fiebat. Itaque ad primutn tubae fignunf 
priores conicenaebant nautae : qui fimul ac 
quaecnnque opus effet expedierant,. conttnuo 
remiges fuis quiqiic tranftris remifque vel pro^ 
tetaia, atbttrio 9 yelfprte addicebanttt^. Tum 
altero dato figno , milites in fua fiiiguli navi- 
gia itigredid^antar , eoruii»iue pnppibu» arma 
feligabmt. ' 

Antequam porro navigationi fe committe^ 
rent, facra fielui6t, praefertimNeptuno& A^ 
|>ollini , necnon Ventis fecnndis , & Tempefia* 

ftbusj Jus. ne aocereat) iUis^fttuarttitvBtiMd 
^ ; apud 



^ C A Y V t IX. 

•pod emidetn potfum IIL ii8, Ancfalfesjani 
ventis datorus claflem, 

• • • • . Mmtos atU maStavit honores | 
Taumm Nepiunoj taurum tibipul^erA' 
pollo^ 
/ 1 Nigtam Hiemi pocudem^^Zephyiisfeticibuf 
alb§m • 
Id (imiil temporis ludrari folebat claifis , 
cnm vidimarum em per facrificos nna cam 
ducibus in fcaphis poficos ter circum eam ad 
irifte quo^llibet averruneandum eeftarentur : 
qaae poftremo praefeSus claffis oleaginea co- 
rona ornatus e firora praetoriae navis porricie* 
bat in mare ^ vinumque fundens iibabat diis , 
precatus ante» ut felicem expeditionem eife 
juberent. Id probe imitatus Maro de Aenea 
jam fomomm ducem agente cecinlt V. 774« 
Ipfe caput tonfae foliis evinElus olivae 
Stans pmul in pma paseram tenct^ axta^ 
, . quf^falfoar 

Porricit in fluBuSm 
' . Haec aiurem dum agebanttsr , plarima inte«' 
rim miilticudo e litore fauda omdia ^appta^ca^ 
batur, votaqtae prp cia^is incolumitate conct^. 
piebat • Hiie tekt iUud Fr opectii . Augufium 
aUoqueotis IV. ^. ^ 
j: Sohse metu pitriam y fuae tt ttuhe vhdi* 
- . '■■ ac fteta i j ' ."..'' 
*^ Impofuit prorae jpubltca vota tuae . 

lam univerfis hujus generis abfolutls,gubermb» 
Coribus praetor aujb aperte fi^ificabat , quinam 
portus petendus effet , aut.,ne res vulgatah»- 
llibus patefieret , obfignatas tabellas dabat ^ 
^bus 9 £ gu^puio . a : pfaemda. mavi fe/uqgere» 
luji tur. 



De MltlTfA HAVALl. j8f, 

tar , perleftis fcirenr quo curfiis foret dtrigen* 
dus. QqogI ejcjj^emuin ubi provifum fucrat , 
tunc denique tertium tubae figaum proficifci 
imperabat • 

i JProfeSio ipfa eo paSo ordinari confuevit J 
m prima ot^nium incederent leviota navigia:^ 
quibus tum loca, tum res hoftium explorandi 
cura erat. Sequebatur inde praetoria ; tum 
aliae bellicae naves; j>o(t has onerariae ; ac 
poftremo aliquot praefiiaiariae , quae totumag- 
nien cogerent tutarenturque • Inter ipfas au^ 
tem navcs eum ordinem fervari ia morefuit, 
ut vento fecunda ternae % quatemae , quinae 
commearent; at adverfo, ferme fingulae . AU- 
quando^etiamJta fail^iiatum, ut tre$ ia t^r^ 
tQs diLlributa clafie , aciem mediam cornusKt 
ttttinque , aeque prope atque ia terrellri exer^ 
citu , obtegerent . 

XL lam ubi ad deftinatum confilio portunz 
perventum erat, remiges mhiberejufn circum-; 
a£tas ^iaYes cpnvertebant ia puppim . Ita ap* 
p^lfi^ y l^f^^ifQU^ primura de more facrisi^ 
ii praefe^o clams videretur ^ fiebat excenfio i 
^Q fi ; diuQimior mora duc^da foret » cpnfe'- 
ftjm caftra ipfo in.litore.ftruebantur. 

Horum autem, quae C^flta navgliaj vei 
nautica appellata» ejufmodi: erat communitiOt 
ut a terra vallo foUaq^e f^99^ i^ hemicycU 
formam duAis obfepirentur „ a mari vero tuoi 
pra^acutis palis in ipfa aqua deiixis ^ tum noa. 
Bunquam etiam onerariis quafi promur6pria€« 
eofitis. Interim. Ipeculatoriae .a}iquot ^mitti 
lolebmt, quae adventum hoftium cpnfpicarea-' 

tiu^ ^. Wtuyr€ awnarQit • Aliqaanda autemi» 

N prae- 



tgo ti A f r r IX. 

praefertlm per hiemetn^ tota clafiis fiibdafift 
vallo xircamdabatur • Non minos vero in his 
caftris 5 qnam in aliis terrefirium copiarum ^ fua 
& duciboS) & militibus, qnin & nautis de- 
flinata tentoria erant , & ordine forraffe hioi 
iUis abfimili» Vid. Liv. XXIL ly» 

§. V. 

De navali Acle^ 
& Confiiau. 

Vt omnis navaliom praeliorom ratio liqui- 
9o patefcat, duo maxime extutere necefle 
efl , Aciem , & Confliftum \ quae jam nos 
heic breviter enncleabimus • 

I. Vbi concurrcndum erat 1 contraSis pS- 
mnm vfltsy demiflTisque malisf per imperato-^ 
rem acies inAruebatur. Atqne in hoo ^uidemi 
tum navlum ordinatiO) ^nm ipiios aciei for« 
xna fpeftanda occorrit • 

Naves ita locari folebanty ot vel in unnm^- 
vel in plures ordines difponeraitnr « Qjiando 
omnes uno ordine dirigebantur , tunc quid^uii 
eflet minus valichtnii) ilatuebatur in medio ^ 
praeciplium auteiW^robnr in comibns. Atcam 
in' plures ordines^ ex^Iicabantur , tunc firmiflfi* 
niae quaeque conftituebahtur in fronte % debi« 
iiores a tergo in fubfidiis: fed & leviora na« 
vigia vel poft pmnes extremo loco fepofita ^ 
vel reiiqua^ daflTi immidat ut cum respofce« 
ret > operani Jk ipfa foatt vel pognaftdoy «rd^ 

^uo4 



De MlLTTrA KiVAlI. 29t 

qaod potiffimain, ceteris navibas miaidrando 
praeftarent . 

Quod ad fermam , qaam referre foleret a- 
cies , attinet » fciendam primo eft , hanc non« 
nunqaam aeqaa faiffe fronte direfiam > & qai-' 
dem vel una nufpiam intefmina ferie , vel 
duplici in dextram (iniftramqae comu diftra- 
Stzj vel etiam triplici ut mediam aciem ia« 
terje^lo hinc inde fpatio cornua concluderent* 

Longe porro freqaentioir ftiit lunata acies , 
qnae arcaato fma cornaa utrinqae protenderet^ 
ad id faneqaamutiliS)tdm ut circumveniri ho- 
(les ponent, tum ne ab iifdem claiTis perrum* 
pcretnt w 

Huic autem (brmae oppoHta Mt fakatap 
per quath carvata acies eminentem convexi* 
tatem hodi obverteret , ad tute in primts ab 
eo recedendum non panim commoda. 

Ad baec wbiculatam figuram retulit acies , 
cnm , ne ab hoftiam multitudine circumclaa* 
d^retur, in orbem ad quoqaoverfos pagaandum 
aigerebatut • 

Fttit denique inter has fimfm^is Ibctis etiam 
fotcipi^ & Cuneo'i de qaibus&ibii h^ic(qao«^ 
niam fatis roulta diximus in de Milit, Terr« 
p. 245. ) adjicere habemus. 

IL lam acie inftroftay t>mnibufque paratis 
ad praelium , facra fieri , votaque pro vidoria 
nimcupari folebant*: dux claiTem totam adhpr* 
tandi caafa levi havlgio drcumlre : fignum pu- 
gnae, fcilicet rubrum vexillum, clypeufve,e 
praetoria ei^toili : ^ani indidem clalficum ; quod 
poftremo ttniverfae malcitudinis clamor fabfe* 
eiiebatar« 



2«2 C i > V T TX. 

. Pugna dem fabito committebator , eam pti* 
jtia ferme capcflcnte na?i practoria. Ac tum 
xnaxime xemigum & gabematoiiun dexterita^ 
te opus erat) qaippe qoi itti pro eo ac ne» 
ceife foret , navim propellere » fiftere , circom- 
agere, retrahere deberent, ut & hoMes fi* 
xnul vexarent Quairarentque , & propias ftb 
•arum iSibus defenfarent. In his veroconcur* 
iionibus ad haec praecipue cnramadvertebant, 
tum ut adverfaram naviumremosabftergerentv 
lateraqne perfraAu faciliora impeterent, tum 
contra nt ne fuas hoflium incurfibus obiiquaji 
praeberent • 

Dum autem ipfa inter Te navrgia mineius 
belli artibus connigebant, miles interimutria* 
que miffiUum conjeftu hoftem inceffebat, do* 
nec rei cominus gerendae facultas daretur ♦ 
Tunc enim , poftquam naves confertae intet 
fc eflent , quod ferme injefta mana ferrea fie- 
ri folcbat ,. jam tandem pugna e navali qua- 
ii jn terreftrem converfa ^ coUato peie gla- 
diis decertabatur, ebque maxime jntendebatm; 
labor , uc trucidatis captifve boftibus naves U 
pfae in poteftatem venirent. 

s 



«• 



De PraemtiS l 



' Aes Bavali praelio praecljiw geftas foafant 
i&epeaumeroPraeawicoafecut», ?49i«* ^ 



V 



"»«x 



. de MatTiA KAVAti;: ' nt 

Ui naiitas miUtefque » tom mtxlme lA praefe« 
&nm claffis collata • 

I, Namas qiiidem 9 Aecnoii gubematore^ i 
xnagiftros navium, ac milites ob bene nava- 
vm operam pjecunii potiflimum fuifle folitos 
donari , docent vetufti annalium auftores • Ita, 
Teferente Livio XLV. 42. Oftavius imperator 
tlidit ficm navalibusin fingulos dmarios feptUM-^ 
genos quinque , gubemami^f ^ qui in navibut 
juerant dupleUj magiftris navium quadrupleic • 
<2.ood praemii genus militi etiam impertitum 
viderc licet ibidem cap. feq. 

Singuiare porfo militum munos fuit CoRO«' 

KA NAVAI.IS^ five CtASSICA) fcU ROSTRA- 

T A , qaae ex auro conflata , roftrorumquc de^ 
torata notis ei dabatttf 5 ^ui , nt habetur apud 
Feftum ( v. tJavali ^ primus in hojiium n^ 
nsem atmatus tranftliiffet ; cuiufque operamanu* 
que navis hojiium capta fuiffet . 

' U. lam imperatoris^ qui viSoriam clafle 
letuleraty praecipuum, ut iii tenreftri bello ^ 
praeminm Triumphns fhit; qnem difcrimini$ 
ergo navalem cognomine Latiais diSum ante 
leliqnos omnes Duiilius priore bello Puaico 
de Poenis egic. ( Epit. Liv. XVIL ) 

* Eum autcm haec ferme praecedebant ^ 
Vrimum a vi^lore duce laureata navis lae- 
tum nuntium «allainra praemitt^batur : aliae, 
deinde omnes fpoliis hoftium decoratae » 
palmis fertifque ornatae iter ingredi jubeban- 
tur ; cum quibus profeftus dux ipfe ele- 
ga.ntiffima e ceteris una Tiberi ad urbera 
fttbvehebatur , certatim ei obviam adripaspro- 
d^untibus insenti multitudine prlmoribufque • 

N 3 In- 



S94 Ca». IX. Dt MH.tnA KATAtt • 

Inife poAquam rcs gcftas xa koMm expofotritt 
Iiaeque trlumpho dignae patriliQs vifae^ewit» 
fom deaiqoe coaftituta ille die hoc pa^ trium- 
fbabat . 

Praeibanc foaaltum GeftatoieSi acFidiciaes 
aaaticis concentibus f>raeludente$. Hos feque* 
bantur Imagiaes marium , nbi pagciatttm fue^ 
rat ; nautica Spolia y in prinufqae Roftra plao- 
ftris im^ofita ; Tabulae inicriptum exhibentes 
Humerum captarum aavium ; Pecunia hoftibus 
erepta» & Corpaae a foecleratis p<HHiis$ dona*- 
tae^poftremo captivorum Tarba^ &cum.fai9 
£raefe£li Ducefque* Tutii miHiwhttoris car- 
runi , qui pohe fabibat 9 afledaoaiQttir idoeo* 
nati lairreis milites , gubamatores > nautae . Hac 
yompa iii capftolium imperator ve3tt$ ^iacra 
a ie iiM itt grati animi fignificationem fada 
JUvalium donorum dedicationibus concludebat. 

Ad ipforum vero vidorum ducum nomeiL^ 
viftoriaeque memoriam aetemandam conftttut 
t^noanquam < etiami folebant vel Arcvs e 
marmore , aliow lapide , lariis aavalium ipo- 
Jiorum iafculpt is inisgnibBS exomati : vel Co-» 
LVMKAE ROsrRATAE , hoftilium navigiorum 
roftris laftruftae y qualis Duillio primitus ere- 
fta" , Spolia quoque ipfa , praecipoeque roflra 
in' temp^is ad pereiuie rei monamemum £gere 
iUlemne iuii » 



.1 CA- 



CiKX. Dx AMraiTKtvriLo; t« 



C A P V T X- 

De Jmphitheairo . 



Aiftilitari re ad gladiatoriam tranfire aru- 
mum fubiit , quippe quod haec cb bei- 
licae rationis itnaginem non minimnm cogn»- 
tioois vinculum cum illa habuit . Id autem ut 
fefte & ordine praeftemns, de loco prius^ubi 
«jurmodi gladiatoria certamina folebant ccnfe- 
li, qui praecipqe AMPHixaEATRVM fttit>di- 

cere neceffe eft« 

§. L 

De Amphitheatri foYma^ 
materia , et nominibus^ 



Anteqnam ad flngulas Amphitheatri partA 
defcribendas accedamus , unde totus ejus afpe- 
£tus expreflTior oculis fubjiciatur , craflioribus 
heic veluti lineamentis adumbratam ejus for- 
mam obiter exhibebimus : tum vero etiam 
materiam, ex qua illud confktum, & norni* 
na queis infignitum fuit^ paucis adjiciemus. 

»4 h 



^ € A p y -T X, 

L Fuit id quidem opus ea figura, ut bina 

contra fe fe pofita , fimulque iun&a theatra re- 

^elenttret • £t lane noa aliter primitus C« 

Cario Amphitheatmm Romano populo coa- 

fpiciendum . dedit ). qaam daorum verfatilium 

theatrorum ope^ ea nimimm ratione, quam 

refert Plinius XXX VL 15. ubi de illo naec 

habet : Theatra du§ jutta ftcit amptilfima a 

iigno^ tafdimm fmgulorum vpfatili fufpmfa 

Itbramente , in quwus utrifjue antemeridiano 

iudorum fpeSaculi edito inter fe fe averfis ^ ni 

-mvicem ebfireperent feenae : rtpente chreummis 

mt ccntra Jiareat , pcftremo jam die • ^ . , . v 

facieiat Amphitheatrum j ^ gladitttorum fp^ih 

aula edcbat • 

IL Vides hinc interim Romae prios Am« 
phitbeatra fuiffe lignea ; ca]ufmodi etiampoft 
Curionem exftruxit Julius Gaefar, tefteDioiie 
P* 225. His autcm deinde fucceffere lapidea, 
^uale primus ae^ifltavit ^tatilios Taurus Au- 

Spfli aetate ; tam magmficentiffimo opere Ve- 
pafianus , a Tito poftea dedicatom , quod 
adhuc vifitor. r 

II L Illud vero non minus ex eodenl Plinia- 
a^D loco per fe elucet , qua ex re %4mphithea^ 
tri nomen deduQum fuerit , & quam appofi- 
te Ovidius hujus appellationis vim exprefferit, 
«tim amphitheatralem molem Sttu&um utrin^ 
gue theatrum appellavit ; qpam^ue etiaai idonce 
Calpuraius totum illud aedificium Ovum nun- 
cuparit , cum cecinit in Bucolico : 

Et geminis medium fe moliius alligae 

ovm . _ 

Sed praeterea Amphitheatrum ipfum dictuih 

u^re^ 



Aren/t cft ea de caufa t quod cjus folam are- 
lu (lernebatar: unde quo^ue fa£lum 9 ut in 
annam dt/sendere de gladiatoribus iiA:ertaQiea 
prodeuntiDus fuerit adhibitum , et ipfi aiiquan- 
do Arenatii appellati . 

Cumque porro illud nndique claufuminmi- 
sam quandam fublimitatem exfurgeret, abhac 
concafa altitudine Cavea etiam vocatum eft» 

Denique pofterior aetas Coli/aei quoquejio^ 
nien ei paravit. CujDs quidem vocis origineni 
inde credidit Lipfius derivandam » quia ( uti 
ndnotavit in de Amphitb. a. in margine ) 
Neronis cum capite coloffus in vicinia . At Ma* 
sochins Coiiiment. in Gamp. Amphith. tit* 
IJ4. deducendam ommno eam aUunde docet^ 
tom quod ejufmodi appellatio AmfWtheatra 
f lavio adhaeferit, poftquam jsundiu inde Ha^ 
drjanos colofiiim aiio tranftulerat ^ tum vem 
«tiam qnodpronum fit nominis rationem ab 
lp& Ampbitheatri excelfttate petere. Etenim 
Hefycyo tefte Koxoffck vocabatury quidq^id 
|>raeter morem fubre£lum confpiceretnr ; at^ 
cx Etymologo Koxoffais diSus . cft vitpd jsi 
iM.imf vd 5r« ab imminuendic & decurtanr 
^is wulisi foi nimirtuxi) ot fabdit Nofteti^ 
-mhmes fe effe^ femimh^y quam ut ^btutu pojfkrf 
-affequi excelptatem «^ Itaqiie qnoniam FlavsoiQ 
illoa Amphitfaeatrom ita in attum erigebaittli 
^Bt ocaloronli aciem fatigaret , ejufqtt^^mm^ 
satem,, prout de ipfo iok}uitur AmmiaAUsMaiVf 
cellimis X VL 17. aegre lAJia humana cmfcendim 
wet 9 propterea hac donatum Qomendatuxa foifr 
- ;^ c^nftt dodtiflimtt Gampaotis j . 

* * »%v.. i.-v , .; ..\ »•.. > ^, .(,♦*. i 4. .4. iffj 



. §. II. 

Dc ima Amphhbeatn patte. 

Totam iam Caveam per partes t quod fo« 
pra polUciti fumus , deformaturi » ab ima de^ 
fcribenda aufDicabimur • 

[• Amphitheatrt aream, quam arena coa« 
ftemi foiitam ante iiidtcavimus y univerram 
ambiebat muros 9 quindeaos ferme pedes altusy 
& portuiis pa/fim difpofitis iodruflus . Fuerunt 
lue autem illae ipfae > per quas ferae e fob« 
)e3is aatris ad praeiium emit^ebantur » 
' Praeter haec vcro oftiola, duae aUae ma|o« 
res in muro ipfo vifebantur portae contra ft 
invicem pofitae^qtia foris iui arenam aditus 
crat '. Earom alteram LiBi.TiHeNSEMdidam 
fati& conAat » quod iHac demortui •gladiatores 
efferrentur •.Huic autem. oppoGta y 'quae ad 
forum ducebatft quo nomine appellata ftierit ^ 
tacttit Liplius • _ . 

Cum aotem in Aftis SS. Perpetuae & Fe». 
licitatis ^ ubi de Amphitkeatro fenno eft , legjk- 
tur : £^ tttp% sn €um gkria 4^ portam San^ 
^^ivayiam ; quae-eadeoi vox paulb poll itera* 
for : iuiic plane portam : Petrus Poflinus iei 
iParalrpomcais ad ea AiSa iiJara faifle opina-» 
tur^ qnae e regione Libitinenfis fuerit locata» 
fic vera di£tam» ^uod per eamf contra ati pQ|r 
luinc, vivi vigemefque abfoiutocertaminedbt* 
lent. Verum bae« fententia. cumunon xj^icii* 
tnr f, moa tamen omaino probatur Mazochio ^ 
:.; - ::■ to 



Db Amphitheatro .' t# 

eo potifldmufn y quod vox tantam redolens bar« 
bariem. nott plane congruat alteri Cbrifti fae« 
culo , qno Paflio illa confcripta videatur . Ita« 
que vir fummus Commentario fuo p. lyr» 
n* II o. videndum inquit , num ibi Sandapila'' 
ria potius legi debeat , & aliud id fuerit cjuf- 
dem LibitinenGs nomen inde defumptum , 
quod illac fandapilae cadaveribus onuftae eda- 
cerentur . 

11. lam fummo in muro, de quo injefta 
modo eft mentio , ftatim Podivm occurrebat, 

f|roie6hira fcilicet, quae ( ficttt & in aliis af« 
blet aedificiis) foras pedi^ inftar aliquantuluoi 
excurrebat, totamque ita arenam circuibat , 
Ipfius nniverfum ambitum columellae cum epi- 
flyliis adoraabant ; qaae nonnunquam etiam ad 
innitendum ufui forent « Poft podium iocus 
erat ad f^efiandurh comparatus , & , utpote 
prae ceteris dignior, honoratiftimis quibufque 
deftinatns. Itaque ibi & exftru£lus erat Sug- 
gcftus Principis , & conftitutum Tribnnal ecfi* 
toris, & Magiftratus fuo ftipati comitatu in fel^ 
lis curulibus ( modo hoc iure fruerentur ) ad* 
fidebant , & Veftalibus affignatae fedes ; quo* 
rum omnium fuit ad Podium fpeSiare. 

Ne vero illic pofitis , loco tam arenae pro- 
pinquo, aliquid^^ericuli a ferarum aggrefrionibus 
cffearetur, caveri id foiebat vel firmis retibus 
fupra murum obtentis, vel clathris ferreis are^ 
siam totam conciudentibus , vei etiam euripis 
caadem ttndelibet obfepientibus • 



K 6 5.n£ 



|0P 



C i| » ? T X* 



§. IIL 

De reliquh 
\Ampbitheatri partibus ^ 

I. A loco, qnem modo inf^ximas , prrmo* 
Tibus attributo initium ilatimducebant Subfel' 
lia t qaoram prima qaatuor vel quinque Se« 
natui mancipata erant , quae nomine a thea« 
tris (83) tradufto Orchestra vocabantur • 
Supra Senatum quatuordecim §radus£qQit'«bas 
addi6}i ; ut propterea federe $n quatuordectm 
fcqueftris dignitatis nota fuerit (84) . Reliqai 
forro omnes piebi rcliai (85) . 

Vni- 



(83) Apud Grieeos Of* 

4; M fahmnh > diaa fiiijt 
sma Theatri pars inter 
profcenium ^ cuneos ,/ 
.^noniam ii»i cboro locus 
crat . At in Theatro.iLo- 
jnano OrcheJlra icdes ie^ 
aatonim fuit. Atque hmc 
Jiorum {ubfeUia in Ampht- 
iheatro eandem fortita 
ibnt nomenclaturam > 

C84} Inlignis eft hanc 
in rem locus Tullii Fam. 
.^% 32« Ludh j quod Gadi- 
ius fecit y Her§nnium 
Callum hififionem. fummo 
iudfum dit , annuio autto 
donatum IN QfATyOR- 



fi' ' 



mh . 

CS5} Ntttluffl libera t^ 
pubijca eiufmodi dticrime^ 
fuit , quod fub Jf^rinci^ 
pibus inve^um^ licet ia 
theatro jam ant^e ex lege 
Kofcia invaluiflet ,ut equi* 
tes a plebe fecernerentur* 
Q}io autem tempore fua 
ctdque ordini erant defli- 
nata fubfellia, tum ne ab 
infolentieribus aliena« fc* 
des , quod ali^uando fic- 
bat, occuparentur « DIS« 
SIGNATORES, feu LO- 
CARII aderant , qm iftf» 
ufmodi invafores excitarent 
rejicerentque . £a de cau- 
fa Martialis , cui utpote 
jaai tnbuno milituin inter 

^ equi* 



De AMPHITHEATltO* ^ 301 

j Vaiverfa interim illa fttbfelltomm ferieski 
hk trcs partes tribuebatur, ut ima^ mediaySc 
/umma Cav^a diceretur . Atque. ima quicieiil 
Cavea ex Lipfio de Amphith, 14. Orcheftram 
& Equeilria compIe6lebatur : media porro ^ & 
fumma erat Popularibus afligaata;' at ea ta« 
men ratione y m media honeftiores exciperet ^ 
reliqua muititudo ad fummam rejiceretur . Hinc 
a Seneca «le TranquilL verba ad fHmmam ca^ 
veam fpeBantia dlcimtur ea y quibus pjebeca^ 
deleftetnr. 

Verum Mazochio in jam laudato Comment* 
p, 127. & n. /?. non abs re fore videtur % 
imarn mediamque caveam jpaullo aliter^quani 
a Lipfio fa(9;um fuerat^ d^x^wte* Qitideniti/^ 
inquit^ impedimento eji^ quominus imamorch»" 
ftra tantum definiamus ^ mediae 'verocaveae iiu 
f^ietem partem , quae orchefirae propior , equitiy 
fuperiorem plebeiis^ y quibus & fumma ed^S 
vasabat y affignemus} Ita fumma /ulfeUiofum 
panitio. exfifiet in ORCHESTRJM^tr POPV^ 
tARJA^ tum haec mfus in BSVESTRU^ 



equrtcr fpc£!ai« Jus faique nem$f divUUe Utari^ 
era^, ita ^oriatur : tum ^ 



» • • 



. ra/f fne quippe cum td eum 

Ronta tfihunum ; ipcttandum con^urrerea^ 

Bt ffdep j qua fr plurimi , unde aoiflior p^ 

fufeitat Oceanuf • tunia locariis rediret . Hue 

JpfTs autjmDifljgnatertbus referendum eftctiaro»quoA 

C quos att editoreconftitu- leiiitur apud Ciceroneni 

tos, licet credcre 5 fervi , pro Mur. 34. in ludis to- 

U plebeji quiddam pretii cum tribulibus atque amU 

pro loco pendebant. £a- cts dari a |^0tfltiiioriij)|9 

proptcr^»rti»ii V.15. dicr- cwftiCTific • ' . . ' " 



^<ht C A f V T X. 

<r POPVL^R Ijf ftriBi acetpta trtBuentttf . la 
id vero plura affert, quibus oftendat Popult* 
fibtts etiam Equeftria contineri : e quibus a« 
«mn ell illud Maronis. U. Georg.509. 

• ••••••••••. Huftc plaufus hhfg* 

tem 
Per cuneos ( gemmatus enm ) PLEBIS» 

Q/E PjaRVMQVE 
Corripuit • 
Alteram Invenalis Sat. Iir* 

jiequales illic habitus ^ fimilemque vide» 
bis 

ORCHESTRjiM, & POPVLVM. 
Quibus locis Eaneflria nuUa, nt ait»comme- 
morantur , qnod ea populo , feu poputaribus 
continerentnr ♦ Cetera brevitatis gratia prae- 
ttrmittimus • 

' II. Tria porro in Amphitheatro erant Dta^ 
20MATA feu Praecinctiones fivc Bai^ 
tEi , latiores fcilicet quidam grados, qui an- 
guftiores alios infra pofitos veluti complefte- 
oantur; ita fane inter}edi, ut primus Orche- 
ftfam ab Equenribus , alter haec a Populaf ibus^ 
tertius univerfam caveam mediam a fumma 
fejungeret . Erant illi quidem non ad confii- 
dendum compaTati , fea ut illac , quod jaoi 
videbitur , ingreflus ad feffiles gradus, pate« 
fceret . 

III. Id quidem certe praeftabant Aditvs 
feu VoMiTAarAjoftioIain praecinaionibus a- 
perta , per quae ingredientibus acceflus ad 
fubfellia dabatur. 

;, IV. Hoc autem ipfum ut comraode fieri 
Toffeti in /inguli^ fabfeUiorom ordimbus^ vU 



De AMPRtTHEATR^. J^J 

delicct m orcheftra , equeftribus > 8cc« mgfSh 
ftae quaedam eraot gradunm depreinorum fe« 
ries , per qaos quifque facili deicenfu a prae^ 
cin£lione ad occupandum locum devenrret: 
eafque Vias , Itinera > Scai.aria placuit 
appellari. 

V, Qpaelib^ porro fedilium portk) inter 
duas vias media , a forma qnam referebat % 
CvNEvs vocabatur, quia tnfira contra&ior paul« 
latim fuperae dilatabatur* 

VL Supremain Amphitheatro Cathedra 
fuit , porricus nimirum arcuato opere fuperaRi 
totam oram circumiens, unde feminae in fuis 
cathedris feorfum fpeAabant, Facit huC) quod 
cecinit Calpumius Ecl. VII. 

Fenimus ad /edes • uii puUa ferAda vf» 

Intef femineas fpe^aigt tnrba tathe» 
dras : ♦ 

v Jslam quaacunqut patent fub 0pent lib&tM 
faeUy ^ . 

jiut eques ^ aut nivei hca denfavere tri^ 
buni . 
VI I. Atque haec interior Amphitheatri fa- 
cies erat • Exterins autem. duplex in aitam » 
aut vero ttiplex porticuum ordo totam circj^ 
molem praetexebat fulciebatque . Ibidem fca« 
lae exftruflae paffim erant, per qoas fpeftato- 
rum turba ad aditus afcenderet > qua deinde in 
caveas fe fe diffunderet • Praeter eas autera 
porticus, alia in fummo ftiit ad fpeflandura 
comparata, quam Cathedram vocatam modo 
diximus. Supra hanc porro murus adfurgebat> 
non raris perforatus fencAris . & corona in fa- 



|04 CaP. X» P% AMratTHEATRO» 

fiigio pofita exomitos • In ipfo ^ coiottie 
•mbita aparta foramiaa erant , ia qoae 
immitti anteonae poflent y queis vela ad ia- 
nmbranda fedilia expaadi folita fuftiQerea<» 
tur • 

Totum id m Amphitheatri Flavii imagine, 
quam ex ejus ruinix effingendam irrtegtam cu- 
javimns ( praeter dimidiatam , quam ex Li- 
pfiana> debrmatione ap|>ofuimus ) poteris intue« 
ri« Vbi etiam confpicaberis quadrophcem a>« 
lomnarum ad omamentum ere£larum feriem » 
eafque varioftru£hiraegeaereTyrrhenicas,Do- 
ricas, lonicas, Corinthias» Ibidem &gradum^ 
per quem in « amj>hitheatrum ipfum . afcenfas 
erat , videre licebit : qi^m (ane effi Flaviani 
reliquiae fluUum oftentent> non tamen ei de- 
iiiiflb fat ex eo probabiliter collipi poccft > quod 
ea pars .veloti \qaiddam hajufcemodt fubdm* 
fiionum propriom fuilTe videatur, cum & ia 
Campano apud Mazochittm^ & ia aliis apnd 
Lipfium compareat* 



« fi\ 



\V 



fkJk' 



^.Xf; &E IvDiS eiADlATORirS . ^Of- 

amam 



MMMMMll 



e A P V T XL 

- De Ludis gkdiatorfy. 

SAtis hacufi]ue ^rfpefto loco glzihtorih 
fpe£lacalis maxime deftinato j ad horam 
QUDC rationem animum adhibearaus; primani- 
que omnium nonnulla ad xem totam ^adku^u 
jiam illuilr^ndain idoaea perfe^u^mttr« 

De gladiatortae rei 
crfu y & progfefsu # 

I. Gladiatorios lados , noti feccs te reilfpios 
^omae celebrari folitos { cireenfes ^ fcenicos 5 
•venationem ) a Lydis ex Afia deve^los ia 
Etruriam primitus fuifle ^ atque inde Italiam 
longe lateque permeaffe , communis ferme do* 
6torum hominum opinio efl (S6) • Caufa auf 
tem , quae huic ludicri generi originem dede- 
-tit, religio vulgo fuiffe creditur . Etenim in 
inore oiim fuit pofitum ^ ut in fortium viro- 

rui» 

C90 Habes Tam , tindc iifdem nlmtrum » t quUiiif 
ipfum /t<^/ vocabulum apud h res trAdita ^ft^ « JLy* 
. Romanos exiliteric , ab ' dis • 



5b(l C A > tf T XL 

rum funeribus captivi aliquot (87^ enecaren- 
tur 9 quonxm fanguine ilioVum antmas expia* 
tum iri rebantur. Sed cum pofiea crudele ni« 
nis id inftitufum videri coepiffet ^ placnit nt 
iidem iili inter fe decertantes fe fe ipfi de- 
fun&is vidimas madarent . Itqvtt piimns gla« 
diatorii certaminis ortus fuit . 

Hinc autem fa£bm > ut ejufmodi fpeftacii^ 
h Munera diccrentur , quoniam , ut inquit 
Tertullianus de Speftac 12. Officium mottuii 
ifoc rpe&acuh fgcen ft fe vetetes grbitrabantutm 
Eadttn de raufa qui ludos ederet ( qui vulgo 
Editor ) etiam Munetgrius vocatus ; &gladi2^* 
tores ipfi , utpote ad buflum perempti , Bu» 
ftuarii • 

IL Verum ab ementita hac pietatis imtgi. 
ne res fen^m ad folam voluptatem translata 
eft , ufque eo ^ ut inter ipfas epulas ad obleftandos 
nnimos adhiberetur. Hunc efftrati/Timum xno- 
rem miri£ce jam olim adamarunt Campani ; 
?qui , prout reiert Strabo V. convivas vocatfMnt 
Md paria gladiatofunt ; ju&hm numerum pra 
dignitate cujusque convivii augebant minuebant» 
ttf» De ipfis loquitur Silius XL cum canit: 

Qiiiu 

. (875 Ea de caufa apud X Aeiu 507- 

Xtomerum II. ^ Achiilcs in • . . Salmom cftataS 

Fatrocli pyra^i injecit : fluattuor hic jfivtngs^ 

Aohnoi ig Tpnm /uv- retidtm quos tdutat 

i yoL^ilfAA» CitLt i^ f^fens^ 

^hU9 • Vivtntts rapity infgm 

Bijftnos fuvines Tro^ rias ^uos iMmofee 

jano fanguine eve» umkris , 

>«x. Caftivoquo rogf f$r^ 

'£t VirgiUus in Pailamit fundat Jan^uitoe 

6uiere de Acnca iic narrat fiammas • 



Qfim etimn e»bitarm9 viris mmvia ca^» 

Mos^ slm 9 C^ mifceti eptdis fp^itetd^ 

dira 
Certamum fetro , faepe & fupet ipfa efH 

dtntum . ' 

Pecula f refperfis tton pare^ fanguine men^ 

\ III. Idem porro confeSatos 6ufle Romanof 
I tn&ot eft Nicolttis Damafceims. cQJas apud 
t Alhenaeam IV. i^. haec funr ien&: Gladiam 
l eorum fpe£{a(ula mn per ferias tantum & im 
) tkeetris ( fcillcet >amphitheatris ) : Romani e^ 
I hibebanty fed & in.conviviis, Quin & adcee* 
I nam faepe amicas vocare filiti cum eb alia ^ 
\ tum ut Sina , aut tetna paria gladiaterum vide^ 
I tent • 

Id autem y qnod exemplo Campanormn (a^ 
Aum , Romae pcius obtionifle videtur , quam 
j uc publice fuseris caufa iidem ludi ederentur: 
quod quaitdo primcmi evenerit, docetEpitome 
Liviaha XVI. ubi ita aarratur : D. Jumus 
Brutus munus gladiatorium in defunSi patris 
memoriam edidit primus : lciticet A. V» 
CCCCLXXXVI. Deinde vero faepios idenl 
aAum,ncc fere alibi quam in foro,e nonpaor 
; <cULivii locis apparet . 

Qiianqaam autem non dari antea gladiato* 
' fes)jatifi pxo illuOrium vlrorum obitu folerent; 
I podea tamen , quae eft ambitionis natura , pri- 
; vatorum etiam mentes hu;ulcemodi editionuin 
\ cura occupavit . Itaque nonnulli de tamdete- 
' ftabili po mpa folliciti , teftamento cavebant » 
I iit certa fibi poft mortem gladiatorum paria 
I ,, co». 



fdt c A i^ i f srr. " 

wommittermviT • Cicero pro Solla : Ita prof- 
Jus , inqait^ interpofiti funt gladiatwes , fed 
fU9S ttftamento patris deberi vid€mus\ 

Hac igitor ratione apud Romanos e dome- 
llicis parietibiis in apcrtum gUdiatorit lucliprou 
dieniAt • Sed eo tandem ventum eft| ut ad 
vnicum animorum obleAatKientum in Atnpbi* 
tbeatro identidem (aliauando etiam itk foro | in 
feptis, m circo ) exniberentur . Hinc & eos 
edeadi certis magiftratibus impofitum manus 
fft, praetoribus, aedilibus^ necnoa 'Prind* 
pum aevo quaeftoribus • Atque ip^ noa raroi 
privati ad populi gratiam captandam gladia* 
to)res de fuodare Auduerunt • 

IV. Mirum quidem id omne : iiiud vero 
multo magis mirandum^ qood cum gladiatores 
vulgo aut captivi eflent venditi lanillisy dati- 
ve ab imperatdribus z€to triumpho in ludumi 
aut vero fervi ad gladium damnati ; nonnun* 
quam porro liberi nomines > etiam e primori« 
has urbis, vei defperatione fuarum rerum | 
vel ambitione Principibus gratlficandi , ingla*' 
diatorios fe fe greges cooptari curabant : iique 
proprio vocabulo AuBorati di£i:i, ficut quam 
inde confequebantur mercedem, AuSotame^ 
tum. De ipfis Manilius IV, 215. 

Nune caput in mottem venduni , & ftmtti 

arenae ; 
Ataue .ho(hm fibi quifque parat , sum M^ 
.Ja gujefeunt . 
Vid.Liv. XXVIII. 2K 



S-Ii 



Dfi^VDIS GZiAt>IATORZIS« ^tig 

9 

1 

Dc vhae gtadiatoriac 
inftitmis • 

Qaoniam gladiatoria certamiaa ici deficif^ 
fummo|>ere habebantur , idcirco plurimum ici 
eo ftudii poni confuevit, ut gladiatores iisan- 
te viribus & arte inftmerentur , per, quas aJ 
praelia fortiffimi j^eritiflimijue accederent , im- 
de amplior iti fpedatores /ucunditas redunda- 
ret • Eam ob rem exftru£i:i Ludi fuerant , ubi 
conclttfi illi ad conftitutath fibi vitae tumnor- 
mam tum inftitutionem degerent , quo & ro- 
bur compararent, & depraeliandirfttionemedi- 
fcerent • Et Romae ^uidem plures hujufmodi 
gladiatorii Ludi fuere , qui divcrfis appetlatio* 
iiibus difti JLvDVS Gallicvs , Dacicvs , 

MaGNVS y MaTVTINVS , AEMlLiVS (88) . 

^uibus ilnguiis d^ mpre praeerant tum Xj»/- 
'fia , ^certationum magifter, de quo mo;c 
jfermo erit , tum f^murator , qui fummam ibi 
terom admihiftraret : fecl vcro ctiam ailigna'» 

t«8 

C8S) Homm nominum , tudint praefttret • HamU 

|| toijre coUibiierit., caufas nus^ <)uod in eo beHiarii 

accip^ • Cailfcus 5 le Dacs' ad matutinas cum ferJa pu» 

4§ts ludt diitt , {q[Uod ifaj gnas alerentur • AtmiUus 

j^i Gallif velDactgladia* denique a fuo, uti vlde*' 

tores coptinerentnr • ^ Mm* tur • auftoro nun^fatus « 



3W C A > V T XI. 

tas erat Medkus > qui miaitne vulgw ftudio 
v^etudinem accuraret (89) • 

In his itaque Ludis gladiatores daian^ 
$uf in faginam , ita fcilicet 1 ut idoneo cibo 
potuque gladiatoriam iliam , quae 4naxiri)e ex« 
petebatur, totius corporis firmitatem fibx pa« 
farent, Huic autem rei proderat noa minimum 
medici vigilantia 9 a quo quae ad fanitatem 
magis conducerent ^ praefcribebantur » Hat ea- 
dem &ne de caufa r^ones etiam a caeli fa- 
lubritate praeftantiores delefiae aliquando fuQt) 
ubi Ludi haberentur ; uti Capuae in primis 
& Raveanae habitos a Romanis fuifle conftat 
ex Caefare I. Civ. 14. at^ue ex Strabone 
V. 

Concertandi vero artem edocebatur gladla- 
toria turba a Laniftis; qui etlam DcSores & 
Magijifi didi fuis quique ejus rei gratla fami'* 
liis praeerant (fo).Cum his igijtur tirones ba- 
tuentes rudibus ad praeliai exercebantur • Qpod 

& 



CS9) Intcr veterctm lo- ieftaruoiye prlacipes d«« 

icriptiofittm elogia occur- cefque effcnt • Itsi apud 

ruBC haec etiam : PROC. Ciceroaem VII* Fam. 5* 

LVDI . MAGNI _ PROC* Jtegdif ttiam , ^ FA^ 

LVDI . MATVTINI — MTUAM DPTIT C Tre- 

MEWCVS . LVD. GAL- bttius > IN JVRB CIVJ* 

IlAC - MEDfCVS. LV- 11. Inde vero trsduaum 

X>r. MATVTINI. lioc dicendi genus ad alia 

C^)I>lci vei^admodum fuit« <^uat« Idein IV. d» 

I^Mefant laniftae fMmilsMm Finib- itf • Jid frsmum , 

duc€rt y uti aftimadvertit inquit , iitud vide , nrm* 

Liprtus I. SaturnaL 15. vifflmMm mam htfirmm 

*axtt\im haec locutio iis o- ftntintiam , flfrdE Fd* 

«mibu» communis iftiit ^ mUJM DFVIT. 

qju fimualibuioumuim 



% LVDIS CLADlilTORri^ • j|ft 

& per ipalaria faSam ( cle cujos excrcitli 
genere diximus p. 162. ) apparet e 
Vegetio I. II* Poftquam autem hujuC* 
mom meditationibus illi fatis apti pugnaado. 
evaferant y in arenam tandem ad verum cer<-. 
utnen ^rodacebantnr ; fluod nos jam videbi- 

IQttS • 

§. iir. 

De certamine gladiatorio l 

I. Ctmfi gladiatores in pngnam educendi fo* 
rent, editc»r propofitis ante evulgatifque iibet* 
iis tum ludorum diem j tum eorum, qui prodi« 
turi eflfent , nomina 9 nniverfis palam faciebat: 
idque omnino fuit prmuntiarej oftendere^ fro^ 
fonere munus. Eo locutionis genere fic ufus 
eft Cicero IX. Fam* 8. MVmS flagiure , 
quamvis quis OSTENDERIT , ne populu^ 
\ fuidem fikt .y nifi concitatus . 

IL Ad difiam deinde diem ubi in arenain 
glaifiatoria manus defcendiffet , primum a mu- 
nerario ipfo bini pro ratione virium compone^ 
bantur : quam rem per haec plane verbacom- 
pmere , comparare 9 committere exprimi placuit. 
Huc ex innnmeris aliis fpedat iliud Horatit 
L Sat. 7. ' 

. m • •• BMpili ty Perfi par pugnaty uti 
^ fum 

COMPOSrrVS mlius cum Bitho Bat* 
chius» * 

IIL Gonaimi& jam gUdiatoresi anteqnam 



^tl C A P V T XI. 

pitgaam inirent^ brachia & arma ad qaandam 
fpeciem jadando proludebant ; ^uod foUemai 
vocabulo T)entilare didiim . Idque ubi aliquan* 
dxtt fadum fuerat , tandem tubae fignum ma^ 
Atts inter fe eos conferere jnbebat • Accom- 
modate ad hunc totam morem Seneca Eptft. 
117. Qjiam Jiultum ejij inquit ,'' cum fignum, 
pujmae acceperh , wntllare? Remove ijia lufo- 
fofta arma^ decretoriie, opui eji . Vbi omma cum 
re gladiatoria optime congruunt : etenim ar- 
tna , quae in illis prolufionibus adhibj^bantur , 
tttpote iudr ctiam gratia & in attum emitti , 
& inde eieganter excipi folita , nihil prorfus 
ad feriendiim vaiuerint oportuit ; at propterea, 
cnm decertandum et&t, a ruforiis hifce adde« 
cretoria devenire neceffe foret • 

IV..Poft id igiturarenarii praelium com- 
mifluri , defixis |a fe invicem oculis ftabant : 
tum alter alteram petere , idlttfque fimul apta 
forporis declinatione exire conabatur « Ita apud 
JM^aronem V. Aeneid. 438. ^ 

Stat gravis Entellus ^ nifi4qH9 immotuseo-' 
dem^ 

CORPORE teia modo^ atgue ocuHs vi^U 
lantibus EXIT . 
Indidem fuum iliad expreflfit Tallius.I. Ca- 
tii. 6. QiMt ego tuas PETITIONES ita cm- 
'jeSias , ut vipar} non pojfe viderentur^ Parva 
fuadam DECLWjfriONE. & . ut alunt , 
fiOR^ORE EFFVGI ? 

Ih his autem aggreflionibus praecipna cura 
cftt latus , quod maxime petebatur ^ obte- 
gendi : .ex quo ortom duxere illa : /eSa dijie' 

4fft9 ht^r^^ ^ ^tra Utus ikrif t^^^^ i 



De LVDTS GtAMATOMft , Jj^ 

quomm alterum eflet, pericoldm eva<lere;al- 
terum, fe fe ia difcrimen objicere, Et quo- 
niam , pluribus fimul paribus dimicantibus 
contingebat aliquando , ut aliquis per alteriuy 
latus vulneraretur , ea de caufa ab eodem TuU 
lio in Vatin. 5. aicitur : Omnia ' mea tela jle 
in te conjicientur ^ ut netleo PER Tt^i^M LA" 
TVS'; yu6d fnles dicere., SAVCIETVR . ^ 
- V. Cum quis altcrl vulnus inflixerat , cla* 
mabat : Habet , vel Hoc habet ; perinde pror^ 
fus ac apud Poetam MeffapuBXII. Aeneid. 194^ 
...... Teloque Gtantem^ multa traSatf 

De/uper altus equd gravitef ferity atjue^ 
ita f^turi 
. HOCH^BET. :• V 

C^od ita explicat Servius : Percuffus^ ejl iethi^ 
li vulnere : Habet vulnus letkale , 

VI. THm qui ab injcftaplaga defkientesldm 

fcfltiret vfres , is , qno fe viSuth fcteretur^ 

fubmittebat arma. iiegaaitifirfmft-eftlSnctranP 

latio Seneca^ Cowfolatione* ad Polyfainini O-"^ 

mws feiem ,' qumiodou in iftog^^eris vufnere; 

fttfwnne Jiathn percutlus jiRMA^ SVBMISE^, 

RtS , an IN STAl^. £T GRADV STETE^ 

J\IS • . . 

Exinde idem llle ad oliimam xretme oraii^ 

acccdens veniam a poptdo poitelabat . • Ex hotf 

inore traxix iUud HoratiQsL Epift.i; \' 

«....;•• i • i •• • . ' . ♦ Vejfaiiiuf , armis' 

Herculis ad poftem fixis , tatet abditus tf- 
gro , 

Ne POPVLm EXTREMAtotiesEXe^ 
RET ARENA. - ^ 

' ^ y Il.^Poptiftis^ peiiies quea) vitae monilQae 



314 . C n r ^ T XI. 

m his Mis poteftas erar > pollicem vel premendo^ 
vel vertendo ^ fapplicem aut dimitti, auc ia- 
terfici impctrabat • Rem declarat Juvenalis 

III- 

Mumta Hunc tduiUt & VERSO POULU 
CEvulgi ^ 
t. Qjiemlihet ^ceidunt popularhet • 
Inde ortum Horatianam noc I. EpiS. x8. 
F^um VTRQQyE tuum iaudMbh POL- 
LICE ludum . 
VIILSi igitur ita populo anrififlef , gladia» 
tor mittebaittr. Atque hinc profeftam » ut <i/f- 
f i ihdi^tfiffs fw mifiom dieereotur , com nul- 
la eis, nifi quam viaoria daret , fpes vitae 
relinquebatur . Argute admodum Florus 111. 
2q,' <k Spaftaci pugna ? Qjiod , tnquit ^ gUdia^ 
tofi duct opomh , SWE MISSIONE PV^ 
QNATVM EST . 

\X* GUdiator mortem fubitoras fettum 
fHlfifef «MrQQ nimimm & corpore intrepidO) 
imperabatur* Quoa de re Tuiiius pio Saurj. 

Iffum vifo^ iaquit> ^uid accufasi num dijuit 
gladiis ?, num lipiignavitl num , ut gladiatoti^ 
iiMs imperari folii » FERRVM nm RECE^ 
PlTi 

^ X* Opcitbnim cadafera (latim efllerebaa- 
tur» cum propterea aate ipfa fpeftacala fere* 
trum ia i^di locom taferKettir (91); atque is 
Spoliaria i^orsae libitinenfi adjaceate locaban* 

' ^ s tar« 



Cf i> Apeittts htc de r« SF^ UBITISAB TSO» 

thm IX. S^rtthaitt clang^ aMrtfii/ 
iiftrsii tutsi 9 ILLdtlS^ 



De LVDrt GlA&r AY6lll2f • JiJ 

tnt^ donec omaino munera abfoIutaV forent « 
Hinc iilae acdamationes feaatas in demortuQtn 
Cooiaiodam, quas.xefert Lampridius i8. Gla^ 
diatorem h fpoliario • Qui fewnum occidit , in 
ffoliario Iponatur m Qjii ' fenatum occidit^ unco 
trdhatuit: etenim & hoc^de enedis gladiato- 
libtts &3itatam , ut unco ^e media arena extra-' 
herentar. In Spoliarioaatem ipfo ( inde di« 
ftOf qaod ibi mortuomm fpoUa ponebantur ) 
etiam femineces 9 abi carari nequirent > coa- 
fici foiebant • 

. ^L Vtdomm praemia fiiere pAiiMAs^PEi'' 
cvNiA jOmniumqoe maximam Rtdis ; qut 
qui doaarentnr { Rudiarii inde di£li ) vacatio* 
tem a gladiatoriis decertationibas aflequeban** 
tur, Quace de fe ipfepraeclarametaphora Ho« 
satius U Epift. i. % 

SpSatum fatis » & DONjfTVM jam 
RVDE quaeris ^ . ^ 

Mecoenas ittrum antiquo m htctudeu tm 

...» 

§, IV. 

* Dt muhlplki . 

Gladiittwum gcrttrei 

- > V«ria faere {lailiatoram genera ^ varfa tf* 
gOM^ vart« quoque idtm)ci(fldi ratio: qiiae ^ 
gnma extremo hoc loco Mtxfaqnemar • 

1« SecvtoR) qui cnm RETiARiocompofi« 
4ns, ex eo fibi nomen adfcivit^ qnodadverf^ 
siaiDt Ul mox (iibiiciettir / plerttmsue infeqoe» 



jretar, Pio annis iUi ftttribttta GtADTVS^ 
Cltfets f & Galea, Retiarii vero ftrmt 
fttcrunt Rets « & * Fvscina i caput aBtem 
Galero obtcaom • 

Pugnae inter cos id gmos erar. Retiarioi 
in hoflem rete ad obvolvetidam conjictebat t 
& (i quifleni» res faccefliflet , tridente ^u. 
ferire nitebatur : at fi minus , tum , nt fpa- 
tium ad iilad iterum colligendam compararet^ 
raptim hnc iUuc fiigiebae : ac per id temporis 
intento enm gladio Secntor confofittrasinfe&a" 
fcatur^ doBec rnrfus ilie converfes rete ;aceret. 
Ita per has vices , dnm alter alterom fiiocia^ 
ret, dimicatio trahebatur , 

II. MiRMiLLO cnm Threce committieft 
folitus. Eomm alter Gallico more armatiis 
Gladio fnit 9 ScvTO » & Galea , coi pifcls 
knaga inerat • Alterltiis arma erantSiCAy & 
Pakma } quae communi nomine dlfia Threci^ 
ika i ' . ....... 

Qnando aurem M irmillo » ouod Bon raro 
fifium , cum Retiario comparaoatnr , tnm is 
hoc inter pugnand^if car^en canebat : NON 
TE PETO, PISCEM PETO: QVID ME 
FVGIS GALLE ? ( FcPusr^oc. Retimo ) 

III. Aliud par fmt^AMms,.^pRovocA« 
TOR. Samniti*( qttem le|^t^idre aet&te Hopl^ 
fnachum vocatum dbcetLipHQs ILSatnmaUi i.) 
fif^t.tiomen , ita, & armatliram >a popiilo co* 
gnQmioe defttmptam primi attribii^^Dt Caim 
pani , ut refert livius iX.^^o. Ille igitar ino^ 
re Samnitiom Spokgia h^bebat manituin pe- 
i^tts, ScvTVM ai^etito caelatum , (kiiilruai 

^nuiOifi^CA smve(UtW|<;apmc&Jisj4TA Xjkh^^ 



Dfe Iivi>is 9iA»uto«tiC pf, 

ttk 'opattim. Ex quo poftrcmo omatiis geu* 
Bere ejfis adv^rfarffls ctiam Pinnirapus diSti}s 
«ft. Is vero tum Glypeo armatus fuiffe vi^^ 
detor y tum vero maxime Gladio ad ferieur 
4bm 9'Hdod fecos ac ille . - 

IV. EssEDARii appellati fnntf qui cxefle- 
dis ,„ auriga fegente^ equ^ « }?^^^^ conferebant, 
Eos autem' opmatur Lipifius ibid. 12* poftquam 
ita aliquaudia dimicalfent» 9 curm demumde- 
iilientes peditom more depngnaire « 

V. Andabatae ( Graecis A^pmfitirui ; u« 
tramque ab iMfftiUm cMfeenda.) oculis galca 
t^is praeliabantur ex cquis. Hinc natum pro- 
verbium eft 9 quo utitur Hieronymus contra 
loviniancun : MeRus eft v guod dicitur y eUufis^ 
mlis AND4BArjiRVM MORE PVGNA- 
RE y quam dire£la /picula clypeo non upellet9 
t>erirat$s . . 

VI. Memorantur praeterea LipfA* ibid. ij» 
tnm ex Artemidori teflimonioDiMACHAERi^ 
^ni duobns gladiis , nt vox indicat , dimica« 
ftnt) tom etiam La(^vearii ex Ifidori aa« 
doritate , qui eos laqueo ad proftemenduai 
cnecandumque hoftem ofos affirmat. 

VII. Giadiatores porro Fiscales di£lifne-^ 
te , qui Auguftorum propni de fifco alebantur» 
Ab eifdem non alios efle « qui Senecae £pift« 
7. PosTVLATiTii yocantur , credibile admo^ 
oum eft; quippe quod eos ob fingularem ar« 
tsm j ornat«amqii.e a Principe faepe popuius 
poftularet • 

VIII. Denique Meridiani nuncnpati quaC'- 
dam veluti bcftiariorum rcliquiae, qui nempe 
fl}atutinae cum beftiis pi^nae fuperftites» jani 

3 cif- 



31» C A f ^' r XJt. ^ 
ckctter meridtem niilla deceitandi turtei imlEi<^ 
adverfus idus adhibito maoiiKieDto £e \t moh 
tttis vulaeribns tmcidabaDt . - 



C A P V T XIL 

Ve Ludis drcenjibus. 

LVdi , de q«il)ui tl&ere ^Medimiir , Cm^ 
/uales aiui^Htus, fuere oiai ^utpoteCoi»*. 
fo ( qui confilil deQS» Idem^ne ac Nep^us^ 
I^bitus ) per Romulam initio facrati . Ppft^. 
quam vero a Tarquinio Prifco Circus ia vai^A 
je Morcia inter colles Aventinum & Palatir. 
num conffittttos fnit» obi deinceps id Indhram 
genos ederetur ( V¥^ ^^ mancipatum fibi . 
Jocnqi Bori . habuerat^ ^ tum dem.ura Circenfes 
Yocari coepti fpnt . Horum. excutienda ratia 
nobis eft, pofleaquam t^en 'Ciscuoi ipfuqi 
perlttftravcrimus • . ,- * : ; 

De Circo Mi^tm^. 

Cum plures Romana tri ttrbe Circi diver. 
fis.temporibns condi^i ftterinti qui tamen nnl-' 
verfos femper alios non aetate modb , fcd ma- 
gnitudine etiam anteceffit , ille fuit , oui mo- 
ilo memoratum Prifcum naSus eft auaorem , 



•IJta. 



3ft4}Smf fKHptWfk tppeW^tm i qncm ^ktai 
iios hcfk paneii^ iieferibemi» • 

I. VDiverfim Circw mmuatos inde^iflfc 
nomeff, qDOcl ^ orbicotatam ^Qandam figuraoi 
Accederent 5 filtis res ipfii loquitur . Verom in- 
iliciaixhim n(M eft^ nw pamm eoi longi^res*% 
^oam latlorei ttAtk • Ita Maximos, qoo dfe 
agitQri ndn jDiiiiQS ^rit (hutia CQm dimidio iit 
longumipioteQidiBbaTtir, cnm tunen latitucUnft 
Ib^iiim non excederet« 

^ Ciim fic res fe faaberet, bina CircQ$capita 
latioxie ldngitu(fiti^s exhfbebat : qQornm ahe^ 
^m in hemi<ycli %Qram coAfofmatQm erac ^ 
liTteram refiomuro defini^»uti« Acque in in- 
cnrva quidem illa jiarte > qo^e' e^tlMia cird 
etat, MoenianQm ffQpra ex(tabat, ab ejufqae 
ntroque iatere , interjedis f]>atiis , duo alit 
Moeniana five Podia , quadrigis ( uti in perib 
iQfimm aedificiomm fanigiis folebat fieri)ex« 
omata, In reda yor6 altera, quae fronsfuit, 
tredecim portae unb ordine iitae vifebantur ; 
quarum medla» dmnium maxima, aditum in 
circam daba^, reliquae minores ntriaqae dif- 
{K>(itae ( qoae didae Carceres ) qoadtigas id 
curfum emittebant : fed & praeterea portae 
illi ceterarum principi Moeniannm erat impo- 
Ikum , cui non abfimilia aiia dup ad ' anguio^ 
exilruaa • Vnde fa£him i m tota ea pars Ofii 
pidum diceretur y ^ quod ob pinnas turrefqoe 
quandam oppidi imaginem pra^ret • ( Varri 
IV. L. L. 32. ) 

II. Circi aream For) ad fpeftandiim pbfiti 
ambiebant ; quos primitus nulla publica im-^ 
^cnfa privati' ipfi iibi lieneos parabanu D^ 

04« 



^a « m Liv;ius. I. 95. TTiiiif frimtm ( Hi^ 
gnante TarquintQ Prifco ) C/m 9 ^«i mim 
Mammus dtmuT ^ defipiMtus laeut efl : Uca du 
^ifa pBtTibus ecuitibusqHe ^ uii SPECTjJCV^-i 
^^SIBI QVlSQyE FACERfifiT , Feri 
^ppellan . Eordem poftea- QnlMles Tarqojnitis 
£uperbtts am p&blico ex^]pAdo$ tegendolqat 
( com ante ivb dio ^^arenur ) cvavit^ 
i Dionyf. .p...20o., ^Atque hac fon»aCircos 
ad lulium Caefarem ufque conftitifle fertiur | 
hc autem '^legMtius eum reftitutum triplici 
forticuum outdioe ( quo ferme pado m anv- 
fbitbeatro res habuit ) adornafle • . 

In qua oova Circi ilru^tum notare ( ei( 
Dionyrii relata p. 201. ) d^cet , fedilia illa 
cmnia ^ quae ab imis mediiJK^ue porticibns fu« 
ftinebahtur^.Iapidea fuifle, atque ia declivita- 
tem ( uti in amphitheatro ) compo/ka. At 
^uae ad fummas porticus pertinuerunt , ea & 
cx ligno erant condm^a» & in ip&s porticus 
>mmina : hae namque extremae porticus noa 
Ht ceterae fuffiilciendif fubjedae fedibus deti« 
tefcebant,. fed fupra ereSae apertacque Cir- 
cum introrfus iibere profpeflabant ^ quod ia^ 
adjeda tabuia cernere fas tibi erit. 

III. lam pt reliquas Circi partes percum<- 
fnus^ in media ejus arena exftrudus lateritius 
murus erat^ latitudine duodecim fere pedum ^ 
altitudifie circiter quatupr, longitudine plarU 
i^m aj-eae occiipans partem > Spina appeila- 
tus . In aopbabus hujusextremitatibusMFTAEy 
^i quas «fieSere oportebat currus , lociTiae e- 
rant : quae (ingulae e tribus coluninis cupref- 
fi referentibus figuram y atque in .ovi formam 

( itt 



31» C M ^ T r xir. 

Mars VLTIMALINEA 

fum eji • 

V. Girci ajrenam ferrea clauftra circrtfnie** 
pkbant , quae fpe^latores a ferantm. aggre/Iio- 
Bibos tutos redderent • Qua eadem de cstaGt 
foifTe eatn per GaeCtrena euripo ciii£tain rcw 
fert e ceteris Piinius VII. 7. 

VI. Eani vero (mfle ckci amplitudinein , 
ut inrerior ambitus ( qua latiflime pateret > 
mille pafluum eflet, & centum quiaqcraginta 
homiaum millia pofTer capere , au£^oreftDio-^ 
ayfius p. ^oo. Qui tamen confeflbram nome*» 
ftts a Plioio ad ducetita Sc fenagima millia ,e 
•tque a Publio Vi£lore ad. treceota oAogima 

Suinque mitlia extoUittir • Vix credibile vi» 
eatctr • 

. De locoriim a^ fpedan^m dKftributione ita 
habendum eflr/Initto Tarquinlu^ Fri(cur p^ 
tribus eqaitibutque loca divilk ; qiiod demort- 
ftrant verba Li\rii !• ;5. per nos nofi mWco 
ante> alhta • Tum idem TarqBinios ( nar- 
lahte Dioiiy^ p. 200. } id egit y ut fuuscui^ 
«piex curtae locus daretur . Inde nulto amplios 
ordinum difcrimine permifte patres» equites ^- 
pld)eji toto retpnblicae tempore adCederunt • 
Auguftus tandem ( tefte Dione p. 563. ) fe- 
cifum tum fenatttm> ttmi- eqttitem ^raare 
iuffit . Qui tamen cum ceVtusi els locum boq^ 
aflignaifet , ii p<>ftremd pso fenatoraji» - prae-' 
ftittt CiaudluS) prq equitibu& Nercv» (Suet. ht 
Ciaud. 21. & in Niwr. 11. ) 

-VIK Poflremo*in exteriore cirojittt' infiawf 
porticuum ordo cffitfnas in^fomiidtespiplis tx^ 
jlku^s > iupra veia^cellas babebat i per^ue eas 

offi« 



rv. 



p 



D0 tvDIS ClRCtlC^lBW . J2J 

ofBcmas certis fcalts introitus afcenfurque YC« 
Dientibus ad ipedacula patefcebat • 

§. IL 
De Curfu. 

Qoi in circo edi folebant lucli , fex nume* 
rantur, Cvrsvs ,Certamem athleticvm^ 
LvDvs Troiae, Venatio, Pvgka eqve- 
stris & pedestris, atque Navmachia» 
Xnter quos univerfos qui maxsme primatunt 
^cbtinurt Cvrsvs > ideai & prae reUquis heid 
jyrimas aset • 

1« Id ludicri genus non bigis modo , trigss 
(92)) aut <}uadrigiS) fed equis etiam a curra 
fe)un£lis fmfle inftitutuno , e vetuftarum reruih 
jncmorfa perfpeftum eft. 

' Ac de hfs qutdem cquis ftatim iliud animad<« 
vertendum fe prodtt , futfle in - more pofrtum » 
w fingulis bigis quadrigifve equus unus prae- 
curreret. , iplamm quaii ihinifter & adhortator^ 
A quo tamen equonun genere longe aliilUi 
erant, qni praemU caufa de velocitate certar 
bant^ Hos yxMEko nonniiiiqnam defultoriot 
iici placoiri qoippe com ita fieiet interdnm, 

' O tf ttt> 

'(f») fUffWrcs «Hdcfli , tt Imc autcm t«co qut pluta 

nen inufitatM %}fruat tn ftirc «veat , vet ctiam t- 

Curfu trifac « Rcm difcr* pforjum curruwn formam 

tc tcftatnr Dmi^fius VII» noft, leficre potcrit 1 quae 

in fiiM • Quin ctiam feiur ««iiata. tnfra iunt Cap» im 

9ai*ailiqiiaii4^4 & fepcciii^ fc vciikalari $« }« "^ 



314 C A » V T XII.* 

li( egoes binos dacens ab altero ia altentmia 
ipfo curfu tranfultaret (93) . 

IL Tarn vcro bigarii, quaoi Gua^JrigarTi 9 
& celetes ia Fafiiones diverfis veftium coiori* 
bus difcretas dividebantur. Hae duae tantum 
initio fueruat Alba , & Ru(faia : at procenii 
temporis ad quafuor derenerv, additis Ptaji^ 
na^ & l^tnetay viridis altera, altera caerulei 
coloris • Binas in&iper Itnperator DomLtimus 
adjccit Auratamj atque Purpuream : fed has 
jpoft ejus mortem ^ a6iis a fenatu refcinis ^ 
abolitas fuiffe creditur , cum nulla deinceps 
carum exftet n^entio • Singulis autem fa^ioni-» 
l|us qui praeerant , Domini > ac Magijiri dice- 
bantur: quorum erat , qiiaecunque necefle fo» 
teaXy eguos, vehicuia» veftes editoribus ioca- 
re. Miraadum porro efti quantum inaliquani 
€x his faS^ionibus popuii fiudium faepe exfti* 
terit» ut aliquando etiam cum alii aliis in- 
coofukius favercRt , graviflTimae , iade coaten- 
tjk}ae&,cac4efque cnatae feraAtur • , . 

XII. 

C93> Hiuie moreiii' te* nae c&ndidati coadiUris ^ 

iuifle ifi beilo quofdam Qui nefei9 , inqcitt , ^u^ 

Numtdas , ttt cum binos fiiB^mihi ^dttuv fratto^ 

trahercnt equo» , inter aecr* tint ' ionMiMtm in tonf^to^ 

rimam iJMpe pMgQam >in wtm^ ^usffi^^ltorritir im^ 

ll^entem^Vx feffo armati quaAtigafum turritutum 

ttaVifiiiretit ^ docet tlivius inturrtn . Re namque ve* 

ItXllI. 19« ra quid defuttoHo cum 

*.£ papKaatem , quod in' ^Hadni^is eoDrauDe fiiitr 

eiroenfi curfu obtinuit , Sic t% OratiwU lcnteatia: 

jQilitttto aiiiam anripuit ^uid tam * ab^n^uai eib^ 

TniJius pro Mur. 17; ita potuit , quam ut quis «' 

ar^guendi Poftum1ttm,^t tua petitione' ad atesriui 

e candidato pnitefia acm digntmSspetitorem asoi*; 

.cuiktor U€(Ma erat Murc* UadwB^Ma&wii i j ^ ,- 



De LvDis ciiteEK«hv§.^ 3ti 

III. Quod ad curfum ipfuEn attinet, res 
ita fc habebat • Primum quoniam noa par«ai 
in^ererat > e quonatn foret carcer^ quifque cur- 
rus equufqne egreflbras > qqippe cum e carce-» 
ribus alius alio re6liorem> ideoque breviorera' 
]Xinderet ad metas viam; ea de caufa jd per 
fortem decemebatur . Quam inftitnti rationem 
imitatus is cnrfu navium Virgilius V. 152» 
cecintt : 

Tupn loea forte fsgunt • • • » 

lode.currus ipfi, vei equi ( tot numcro » 
quot falftiones erant ) pro carceribus ftantes y 
fronteque ad albam lincam aequata , Cgnum 
exfpe£]^abant : quod ubf a iudorum praefide pei 
p«)>e5lam mappam datum effet , curfum re- 
pcntc capeflentes pcr dexteram circi aream 
praeter fpinam ad cxtremam metam conten- 
debaot : tum circum eam finiflrorfus iter fle- 
ftentes ad primam rcvcrtebantur ; idqucunum 
esrat curriculum . Contincntcr difin alterum in- 
grediebantur , donec Xcptena confeciffent : quorf 
oii primo contigiBet % is eo liiiflu vidoc faa- 
beb^tur . 

,ln boc duo potiflfimum cnranda erant, tum 
^t > quo itcr contraftius foret , quam proxima 
;td meias eircpmflefieretur curfus^ j tum ut ^ 
quod fummopcre timeri debuit , np illifac a4 
^afdem rotae perfring^rentur , Expreffum di- 
ferie uuumque prin^M^^ duo »eliqucre poctae; 
fUterum Maro Y. i(5z.cum in eodcmillona- 
yalicertamiae inquifts 

Quo tantum mihi dexttf Mbh ? hue Sfig$ 
furfum y 



^i$ C A » V T XIL 

muls ahttet. 
Alteram Flacciv L Oi. r. per illod r 

« • • Mitaqui fervidis 

Evitat0 roth ^ pMlmMout nobHif 
Terrarum domtnos evehit ad deof. 

Vt amem iingulae eqtionnn oinruamve ctr- 
cnitiones haod ^ifBcolter nnmeTari quirent ^ 
tum etiam- ot coQfe£h> oirfii » quinam ex o- 
mnibus retuliflet viftoriam, prouum effet «>. 
gnofcere , ita fa£litatum foi(fe crcditur . Poft- 
quam prfmom fpatiom decurfiim erat > sitqQe 
ab ultima ad priorem metam converti corfba 
incipiebat , ftatim a circenfium miniftris ttQtim 
e feptem ovis, qoibits inter alia fpinae oma- 
meiira locos erat , auferebatur : tum fimili ra* 
tione per reliqua curricula fiebat,donec fepte* 
narius numen» expletus effet ; ita ut cum (e« 
ptimnm , quod finem corfus indicabat , toUere^ 
tur, tunc qui prior ad primam nnetam, five 
oA atbam lineam deveniffet , eum exftitiile vu 
ftort!m inrelligerent nnivarfi • 

Per feptenos igimr ambitus peragebator ctil^ 
fus , ifque abfolutus appeilabatur Miffus : qua» 
les pleromqoe quinqne & vigintl iifdem ctr- 
eenubus confici canHievenmt \ jcnm tamen noA» 
nunquam plures ad majorem ceiebritatem edi- 
tos mcmoriae fit proditom. 

ViAorfaiii praemit feqnebantur 9 Palmaci 
C0RONAE9 priielerfiai knmifcatae (94) » P£^ 

€¥-• 

C9^ Am«Ik>m ermitiit p«tts (blutae pcnderent • 
fratia folctMHt corona* StrYius ad illud Maronii 
Itmnifcit , videlicct an^* V. Aeneid» s6f. 
ftis ^uibtt^am taeniis , col- . I^uniceis ihanf tviiM 

lls^rr-^it» u aticnat- timforsfmiisi 



Be IvDfS CUtCBHStBVt. ^tf 

evMFA) aliaque extr» opdinem non pauca ^ 
ciiae commwl yocabutb Cmltaria (^) dt* 

§. IIL 

De Cettamine^ atMetkoi 

Qwnque cfiverfa liidomm gentra tino Cer^ 
TAMiNis A^THXHTici nomlne comprehen& 

£unt, ivCTA^ PVGILATVS, CvRSVS > SaL- 

Tv$, & Disci lACTvs. Eadem .umyerfimi 
fumpta Graece rRVTieaxor , Latme QumqMt* 
fium a &io foere numeio appellata (96). , 

I. Lv- 



fignifiiMt^ inquit , £JBMN1'» 
SCATAS^ Ca^OiiASi,9ua0 
JunP dt frondibus (SF difc^ 
lorihus fafeiif • 

-Ixiein iniii^he lc palnut 
«•ft raro additum-) quae . 
prApterea» Itmnifcatai di* 
flM.Hino metaphoratn il- 
lam fuam. defumpnt Cicero 
pfo Rofci Amer. 35. Au^ 
dio •. • *, ^* muhas tjfe in^ 
famts falmas.i hanc pri* 
mam tamtn tfft tBMNt» 
SCJTAl^^t if^at Romae 
tUfa^atUf'. Oifhim i)> OU 
pitoneiiif ciui) cum nut* 
tos. aiitea impune- occidif- 
fet , e nece ' porro l^ofcit 
fltfiiqtnd raulto utilius tres 
e)us fuados occupandd 
l^ttrferit . 

^i9i) A coroliis « quar 
»aoribii$ Utniu$ fM JSi»» 



euifTVnt, dabantur, dia» 
funt Corollaria quaecun-?. 
qtie muner» «traordincn» 
dbnarentur ». Immo ad cu- 
hirvis rei ati£fcatfium haec 
vo« tr»di*aa • Hoc; paa^ 
Ciceia.llMVerr. So-jft^ 
inqriit, ad ilhs fruffut 
arationum hoe COROLLA» 

' jirmr hwmjrtoh^ ^**» 

dtrttur ^ Et IV. Verr. aa. 
H/c ....►»* SINE CO^^ 
KOULARlO r& convivio 
difcederet , ihiddmtahvivim 
infpeBantiifus: j§mhitfMata 
C e duotms pooulis iSk^.dp* 
mino appoiitis) avt^^dtk 
turavit . ' 

(9O Pentathlum fivr 
Quinquertiam ex hisquin- 
que aiti&is att Feftus«oii« 
ftitiffe, laftudifttvCurfUfr 



Jlf G A f V T Xll. 

I. LycrAC ratio faaee fair, at alter ftlto* 
nim dejicere conaretur* Nonr una tamenfere» 
sed triplex ejurmodi deiefiio vi£loriam dabat • 
A quo ipfo temario nufnero derivatum Grae« 
cis eil vocabulum rpii^mf ( vlncere ) luda^ 
torum faperantinm cum primis proprium, 

II. PVGTI.ATVS in co vertebaturs ut fe fe 
mntuo concertatores exciperent vel piignis ; vel 
aeneis lapideifve fphaeriS) quas manibns con« 
cfu&s habebant ( quod pognandi genus & re 
ipfa Graecis cptupoMdx^p didum ) \ vel deniqoe 
caeftibus • Fuere aotem caeftus» iora ferreis 

Elumbeifve clavis parflim armata, qoeismanas 
rachiaque obvoivebantur . E qoibus ad pugi. 
latum paratis armis fatis apparet, non potaif- 
ie ejufmodi cerutnen non croentifCmam fere 
riTe, cum praefertim ei viftoria deceraeretar, 
qui adverfarium acrios contudiffet valoeraflet« 

Advertendom heic vero eft , e LuSa fr 
mul & Pttgtlata tertiam pognae geous exfti« 
tifle 9 cui Pancratii nomenclatnram par Gracw 
carum vocum vir xpirot ( omne rohur } ia« 
didit y quoniam in ipfo candas vires exprome* 
re necefle foret. Pancratiaftae igitur non aot 
je}icere tantam^ aut ferire^ fedutromqoeano 
todemque tempor^ praeftare conabantur. 

1 1 f • CvRsvs , qui ad hnnc fpe6lat locQin ^ . 
^edeflris fuit • Eandem autem , quam cumlis 
& equelbis , haboit rationem } fiquidem in co 

faaod 

ttOHC . Vbi favAt advtrta« qaideia in et numeraU«Qa 
rt y pro Pugilatn 1a<itla» aios in pnmis Gficconuia 
lioacio mcaTcni ^Majvlt^ «i|rc8itt cH • 



V r 



Df LvDU ctiteiNsiBvf-. ^i^ 

fiaoj diflfirnili mpcb e fadionibus itttgHH cei^ 
taaien inibant , & circBaEi metas carrendo^ut, 
e reliquis prior certa curricula abtplviffetj pai^. 
mam reftrebat • , 

. AT<2ye, hi q^idem tres athktici iocH circen^ 
iU>us adaumeiati fant . Reliqui vero duo, dc^ 

Sueis mox pauca , licet in ufu & ipfi apu^ 
Lomanos fuerint, nunquam tamen induJli iii 
circum funt, fed ia palaefWa > alibive exer« 
citi • • - 

IV. Saltvs ita peragehatur ,, ut faltando 
terminum y^rfus coficurrjgretuf. Saltatores ajs- 
tem, quo certiuc iirmittfqDe exfilirent, halte- 
res ( maffulas e plumbo-aliove tn«taUo ) pro 
libramento manibus geftare folebant. 
- - iV. j-Qui jpo(lremb , ludus vocatus D i sc ri A- 
CTvs fuit» iade, ut facile inteUefhi eft , no* 
0iea aflumpfit, quod circa difci iafiationeia' 
verfaretur. Erat vero Difcus lamina plerumN 

30e ferrea , interdum aenea , vel eti^m lapi- 
ea, ad lentis plane imigtn^m conformata • 
£uin ita DifcoboU ( non raro f untculi (f;) ciiitt& 
dam ope > >aculabantur , nt nonnunqiiam ill^ 
v;£lof haber^tuf > qui longius projeciffet ; fae<* 
pius vero^ qui prae ceteris propofitum termi». 
cum propius attigiflet, 
£a iGiTvii> quam fmgillatim expendimn^ 

athle* 



(97)A^emitten<!o$(!i(cos Faber Tl. Agoni(f.;4. Cefi' 

funiculum iiyc amentuna, tc m aliqinbvs pii&is mb* 

perinde fere jic in ha- numentis occurrtittt Jifci 

(tis 6eri folebat « adhibi- in medio perforati ; quod 

tuin aFiquando fuidV , ut non minimo firmandae rci^ 

rni^i^^r i»ide iK^petits i^ui qua dc agitur, affnmciM 

,ac«ed«ret , rede notavit eflf (^uea^ • 



JJO C A l^ » T tlti^ 

gtmctkonm omniaxn Iu<lbrnTii ratio Init* Aa 
Mos qaicunque comparare fe wllenr, mhtmi 
cft, qnam temperatum vivendi modum tene'- 
rent , qoo integram tuerentur Yaletucfittem , no* 
vafqoe (ibi in dies p^arcnt vires: a (}ua caii» 
fii fait » ot Atbkfki vaUn hi pfovetbioai .mb» 



§. IV. 

D^ quatuor reHquh 
Ludii circenfibus. 

- Cum Aio circeniktm laKtorimi geneni f^ 
lecoti ad id loci iimns ^ iam quae quatuor fo- 
perfimt, bnc (inmi omnia brcviffime tradaa- 
da cooferemns* 

• I. LvDvs Troub , qualem ab Aenea m 
Sicilk edifum Vtfgiltus V, Aeneid. enarrat ^ 
Romae hem ia circo a pueris nobilibas tuiw 
matim iii' equeftris pugnae modum congredieoh- 
tibtts ethiberi confoevit: id quod Ttojam lw# 
Jkte di£him eft • 

II. Pleniorem porro belli imagmem rcfere* 

bat PvOWA E<}yESTRIS & PEDESTRIS, qufp- 

pe com ibi pedites etiam , non modo eqnites 
concurrerent ; fed & praeterea caftra nonaun- 
quam utriuqiie ponerentur : quo tempore » at 
laxarcntEir ipatia, metas de circi mediq fub- 
latas fniflTe accepimus • 

III. Non minori prae his curae fuit Ve- 
^ATio: per %uam iiidu£lae ia cireum fme 

vcl 



vfl feeiltQ vpkc ^ vely qaodi freqaefttivs ,. cu» 
beftiarHs depugnabant • Id autem gei^usnomi^ 
tivtm e (bntib^ ferme fuit » ' qui ad hoc tuf^^ 
plhmm damnati: fed aet. raro^ dx iis, qui u-^ 
vr Reiia iltefii » iiv^ , ofieBtandanMPS^ virimiii 
g^tia in tale certjiateB; fua fponte , defcendeH 
ham • Incr^dibilei vero prope . .e^ » qiiam inK 

rifo lludb ferae. ipfae ^ ejnfmodi ^^^aci»v 
& a d^iffitis regionibus 9f^e0'mntttr5& Ro^ 
ipae m viv^rlo^ fuo teaipore prodacen^ae , f»i^ 
ginarentur . ...» 

Ab hoc autem Venationis gencrealiudpror- 
fus fuk , quod fub {mpera|eribus non ad in» 
temecioDem quideni , fed td rapinam inflitu- 
tum legitar t Exemplum exilat apnd Vopi- 
fcumjnProba^/his' veA^rf^mtf^Mlfi» in cir^ 
co amplijfimam dedity ita ut fopulus funSs di^ 
rifetet* Gtnus autem fptSacult fuh. tal€,t, i4^ 
totes validae^ per milites radicitus vtJ/ae ■ cetme^^ 
xU latt lon^equs tr/tbibut affixae Junty tetr^, 
deinde f^fefjecia , toiuf^ue fircus adjylvoi com^ 
fitHS fpecu», gfatia mui viroris^ ^rmiui$ • Im« 
tnijp deinde per omnes aditus, fUkithiomes mitle^^ 
m$lle cerui , milU apri^ mille da^ae^ Hfces ^ 
oves feifae y & cetera herbatica ammalia y ^uan^ 
ta vd ^ti potHcrunty vet inveniti . Immiffi de^ 
inde pepulares j rapuit quifque quod vpfuit. 
IV» P^remaNAVMACHiA, (^uac &(98>. 

alibi. 

CtS> Pkires in^ urbe fu#^ f U» «lU meinoratttr • 

re Kaumachiae, ^oca ttu* Id attteni navalium prac» 

jurmodi certamini deftiaftw liorttm genus nott folan» 

ta . It»qtte tum quam Au» iemper voluptatem 9 fed 

giiftu« , tumv quaov Domi* ati^uoties militum ad ma* 

tianw ftruxit , tUA» ^^- minui bella iiUl^ioBeia; 



3?x ^ fl A f t T XIT. ^ . 
altbf ) hk cireo etiam im confttevit • Itaqtifi 
yoftguam indaAa per fabtenraoeos meattis a« 
wa (uerat » iave£lae naves , inqne daas partes 
ciftribotae non fidum certe 9 fed vemm inter 
ie praelium comrnittehant • Qaapropter naa« 
aMchiarii noa alii ferme eraat» ^uam ob^ e^-m 
pttvitatem:, aat ob capitalia crimina nioru d#* 
¥oti homines , qm eo certamine id caedtfoa 
nfqae depraeliareatnr , «ifi qnando eos praeci-^ 
pna Priacipis indalgentia ab extiea» taatoi| 
•ccjdione eripeitt • 

5. V. 

De Fmps circensU 

Hon ante a Circo abeandum eflfe patiW<« 
Mis, quam altquid deCriiCEKsr pompa fab« 
jicerenMiS , curules athledcofque ludos foiita 
yeae<^e0er<^ . 

Eam hoc pafio ordtnatam veteres tradide* 
re« praeibant in equis adotefcentes equitum 
Ro^anoram filii « Sequebantur ordinls inferio* 
fts aiii 9 in manipulbs & centurias pedeftris 
miiitiae more dtftributh Procedebaat deinde 
currus, & equi fingulares ac defultorii. Pone 
fabibant curiores , pugiles , ac luftatores . Tunjx 
varii faltantium chori . Dein tibicines ac ci« 
tharoedi tibiis canentes ac citharas palfantes« 

fptftavit . rt« Attgufttis in portn Julia td Bajsia 
cl«fl«m iR Pompeium edla- extrcutl-. 
durus 9 eam teta hkta^ 



-^-ir-r- 



I Sacenlotum poftca miniftri thuribuU acerraf- 

fiiie geftantes , in iif<ioe afomatii thn/qiie ado^j 

lent«. Mox fanflbres alii facrorum miniarit 

I Camiili , Flaminii , Aeditui , Pultafii , Popae, 

i ceterique non panci vittatas vifiimas, cande- 

, labra, tripodas, pateras, fecures, pluraque id 

genus alia consppnantes . Deohim pOrro fta- 

fuae fuis thenfis bajuiabantur; inter quas ct- 

iam Auguftorum Auguftarumque imaginibus 

carpentifque iocus datus . V ehebantur praeter*. 

ea armamaxi , currus niipirum in modum Scy» 

tWtum quatuor infiftentes rotis, & thbracibus, 

«lyp^is, aliifq^e hu|ufi»odi praediti omamen- 

tis . Ibant inde jcoU^iorum omnium ^ facerdo^ 

. tes, oleaginas virgas manu gerentes, capita 

fuis apicibus redimita habentes . CunSi deni- 

Jue magiftratus cum' propjriis miniftris «niver- 
um agmen claudebant • 
Hujus generis Pompa a for^ per vicnm 
'. Tufcum (ubi' Vertumni (99) fignum ) in cir- 
' cum ducebatur,ibique circuitis metis, follemnique 
pefaae> facrfficlo , finto accipicbat . Ac inde 
J initium Judi fdmebant : de guibus fatis }m 
! iii^rque habhus fermi» cft • ' 



CA^ 

(^O Ckei» I. V^r. ih « tcdMiii» eAt eurarc 

MB^s S'fign9 VeftMmnLin wm^ ^ptt quam fdmp* 

gifcum mnxhnum vtnh t dUfcend» effet; quod mu- 

qui^ is unoquQque gradu tius cum 'm acdilitatc fu« 

49 MvanttM ttm eemm§n^ Verres obiret , non (evia 

rttwrf fiuam r» vhmskm» in itiiierfs munitioiie a vi- 

/armm atqut Pamfai 0^9^$^ cini» ^ifeciid|t ava*i aifiirtit 

modi '$xegifli ^ mt tu iffa ar^menu dS4i€cjiTuUie 

(Mi fr# 0MI 0mik§4»SQVi!* hsh^ «r(ttit«ir » 



334 C « jft^v. T Klll. 



C A P V T XUL 

* ■ - • 

De Ludis jpriyatis . • 

PRa«ter Lndof pablice praeberi folitos ex- 
ftitere alii , qaibtis fe fe privatim Roma- 
pi nomines obledabam. Hi vero erant La- 

TRVNCVLT, TaLI, TjESSERAE » PxLA ^TvR* 

»o I. TjROCHvs , aliique pauculi • 

> .1 ■ 

§.1. 

Dff Latrunculfs . 

* 

L Snmmamt qui & &od.ie viget,;LATRVK- 
CvLORyM lurftts antiquitat^m prae fe fert . 
cujtts auaor a Paufauia Corinth. p. 6i. xt^ 
ihtur fuiffe Palamedes, oui eum ad Graecos 
«lUtes, cum Trojam obfiderent, exercitatio- 
ne maxime congruenti o^cupandos excoeitave* 
fU.Nihii vero eft^ cur ( quod nonnuTli fe- 
ceroat .) de eo dui^itetur , nom JLaf niflcQio- 
ium , & quos nunc dicintus , Scacchofum Indo^ 
w uno eodemque haberi debeat , cum non fit 
ferme ovum ovo Cmiiius , quam fecnm duo 
naec ludicra apte conveninnt, uc paullo poft 
patetMC. Qood £ mid camea inter ea difcri. 



r* 






De. Lms MfVATis . ' 535 

mi 111$^. tppareat , mirum veroid i]ifamixni erie 
animadvertemi, 4}ualibec in it qiiidpiam ver« 
tente tempore immutari • 

II. lam igitur in Latroncolorum Infu pro^ 
po/ita fiit exprefle belli foit eiBgies , ubi duo 
exercttus hixic & illinc in Maci campo inflra-* 
&i } paullatim e fuis fedibus ( quae diStzt 
Mandrat ) procedendo» & fe fe inviifem va« 
riis artibus adoriendo y eonfque praeiium pioi 
traherent 9 donec penes alterutmm viAoria ^ti 
ret« Hinc jure ac merito perinfignis virHie- 
ronymus Vida funm de Scaccbiae lado libel- 
lum ita eKorliis eft : 

Ludjmus effigiem icUit Jtmulata/[ue ve»» 
fis 

Praclia^ buxo fiSas acics^ ty ludrica tif 
gna . 

Merito eti»m qiii in tali ^ertamine militum 
offkio fungerentur, Lasruncutij nomine a ve* 
fSk militia defumptOy didi iiierevquippe cum 
in bap latrones olim milites vocarentur (ico)* 
IIL Ipfi atttem L^tiwfuli noa alii • primi^ 

tus , 



Cxoo) Apud PiautUM ITI. de L. L. 3. vet tfi 

Blil. glor. L i^ principikuf AD LATBRji 

Ham nM %^mcus 'ma fcMcv ^tnt ; vel tfu^d aS 

0f9r$ aravt$ maKi" imfdias LATBRBSTi^tl 

«# 9 ilefHqiie fuod LATCS ffr» 

V$ fiki L4TM.0NBS r« armatum kskgfcm . Sc< 

cogtrem & jconfcri' Jk fonro iwi 7« Knr^if 

kcrgm • f, a ftrviendc ) dertvari 

Cor atttcm its , ^ui Inini* <ailem apfelUtio jure p«* 

litiaoii tdfcripti efleftt, 14 ^^« 

.iMMniats ioditum fuerit , Cetefum ctiam iatrcct* 

kas «auba. additfit Vm» imdi «•caimittiB ad *«>!'- 

tart 



5?<s c A p V ^ xni. 

tQs , .qrnm UpUli , fuenmt : qaeis deinie eaV 
c«li cx ebore^ cryftallo, argento, aurofaccer- 
fere . Quare apud Martiaiem XIV. zo. hoc 
txftat edi^raintnai cui tirulus CalcuUx 
, InpdiofiHfum fi hidis Mld latronum^ 

Qmmtut ijie tibi miies , & fjofiis 

erit m 

IV. QniodeDis utrinqot caloulis ludehatar , 

iifque dilcoloribos, at alteri albi, alteri nigri 

yef rubfi eflecu: « Tam fuus Qtrinqae copiis 

praeerat Rex. Ludus porro in eo maxime ver- 

tebatur, ut duo calculi unum adverfae partis 

circumyenirent toUerentque. Hinc tdem poe- 

U ibid, 15. * ; ^ 

Calculus heie ^emino difiolot hojle pe» 

Contra vero quus ( quae altera fuit poHta in 
iioc iQftt ratio ) adverfaric» vel (foos , nou mo^ 
io unum> ligare poterat^ eos fcilicet ad ulti* 
mam lineam redigendo. Huc refpexit Seneca 
Epift. 117« cum inquit in 6ne : Nemoy^uiad 
iuecmdium domjts Jude cuerit 9 TABl^LAM LA^ 

TRVN^ 



tare mvmns unUe quondtai fit ; quaado||«Mein efth%te« 

pcjrtinAit. Ita ft^ud eun- lit nonnulli ar^crantur, ^ 

dM poetadt Trin. II. 4. Gerniaaico Seaeh Latro « 

Wt L4TU0CINA'. Sttnt tamen i\i\ , qtii re- 

TflM aui in Afiamy «rntioris hli)Us nominis 

*««f CUieimm, rcpeteadam.ori^ineni arbi* 

Um videi fgitur quid trantur a^ ArabrcO feK 

Xatruntulfirum flomine de- Periroo Suet^ Rix\ qutppe 

lignatum voluerit aAt.iqul- quod in eo , ludo prim^s 

jtas r EjufdeKi lei vefti|>iaiii Rex agat . Nec vero cfe« 

deprehendere iicebit in vo- fuit« qui Seaccbum tx jpfo 

^ce. Seaeek^r^^^mt pnori tCaleuio detorta voceexili* 



TRVNCVLARIAM perfpich , «t /f /j/ ^ttowo- 
' do ALLIGATVS EXEAT CALCVLVS . Rex 
autem ipfe , nimirum princeps calculus , capt 
non poterat , fed tantum ad inchas redigi , vi^ 
delicet eo compelli , unde moveri ampiius ne- 
quiret. Quod qui cgiflet , poftquam illummi- 
litibus fuis omnibus fpoliarat , is vi£lor difce- 
debat, & imperatot exiffe dicebatur. Ita Vo- 
pifcus de Procuio ij.-refert: Cum in ^uodanti 
convivio ad latrunculos luderetut ^ atque tpfede" 
cies IMPERATOR EXISSETy quidam non 
ignobiHs fcurra , Ave , inquit , Augufle . 

V. Aaimadvertendum heic autem eft , quod* 
4am aliud fuiffe lufionis genus , quod nmul e 
-tefferarum ( de quibus poftea videbitur ) ja- 
ftu, & « calculorum promotione conftabac ; 
idque vulgo duodecim jcriptorum dicebatur , fi« 

3uidem tabula luforia , quae ei deferviebat , 
uodecim fcriptis, ideft lineis, Cgnata erat * 
Ita vero ludus peragebatur , ut , jaftis tef^ 
fcris, pro vario earundem cafu varie caiculi 
& difponerentur, & agerentur. Rem nonob- 
fcure fignificat vetus hoc epigramrha De Ta^ 
kula : 

Difcolot ancipiti fub jaSu cakulus ad^ 
Jiat , 

Decertantque ftmul candidus f atque 
fubens • 
Et quamvi^ parili fctiptorum tramite «nr- 
ranty 
Is rapiet palmam , quem bona fata 
juvant • 
Vbi tamett non ita a forte^ fucceffus cmnis 
«xfpe£taadus erat > at non ^luriauun in eo 

P par- 



33« € 4^ t r XllL 

{lartem flbi m viadicarec ; cujus , (i minus a- 
iud, id Quidem certe erat, adverfos illiasca- 
fus emeadart atque moUire • Hoc indicavit 
Terentios Adebn. IV. 7. cum ait: 

Ita vha ejt hominum , yuafi cutn ludai 

tefferis .• 
Si itlud y quoA maxime opus efi > jaS/e 

tton cadit ^ 
Illudf quod eecidit forte^ id arte ut eorth 
gas. 
Pecaliare porro huic ludo fuit, ut fi cui 
calculum dedijje^ ideft e fua ccllula movliTe 
doleret, ilium permittente collufore teduceret. 
Hinc Cicero apud Nonium IL 781« Ita^ue^ 
inquit » ti&i concedo 9 quod in duodecim fatpth 
Jolemus, ut QALQVLVM KEDVCAS , fi te 
glicu/us DATI poenitet. 

Totius autem hujufce Infus quaeaamcmni- 
no ratio fuerit , atque unde tandem abfoluta 
exfifteret vidoriaj exploratum ad id tdmporis 
aofl eft* 

§• II. 
De Talisy & TefserU. 

Vniverfos ludos , quorum eventus forti noft 
arti commifius videatur , onico Aleae (loi) 

no» 

(loi) Hanc vocem a de Alea tnilite dicltur 1 
Craeco tiKKig-^ut ivggarit ^ui in bello Trojano ha« 
inetrtum^uf efft ) dedu6lam jus ludorum gcnens in vea* 
credit Vo£u$* Kam quod tor fucrit, fuat meraenii- 

gac» A fa« 



Dg Lvpl!l PRtVATlS. j^5^ 

nomine comprehendi nemo ignorat. Ejufmodi 
'fuere veteribus Tali, & Tesserae. 
! !• Nos primum Talos ( quos CJraeci di* 
' xere PCaTpcLhiyHi) in mediutn allaturi , in ipfo 

ftatim* ingreflu paucis rem illam expediemus > 
^ quae plurium fcriptorum animos exagitavit , 

quot fcilicet latera tum Talis, tum Tefleris 
' ^nt aflignanda . Itaque cum iis , qui accura- 

tlus hac in parte intuitt antiquitatem funt , 

afferimus fenis quidem Talos praeditos fuiflTe 
'lateribus, at ex horum numero quatuor tan-* 

tum ad ludi ufum pcrtinuifle, quibusnimirum 

illi , cum jaciebantur , folebant infiftere , & 

Siuae propterea fola fuas numeroram notasprae 
e ferefoant • Reliquii enim duo ita erant in« 
cuTva, ut vix Ipfis talus ftare poflet , eaque 
de caufa eflent lufui inutilia • Nihil vero eft^ 
quod quifquam eam in Talis formam demire- 
tiii', cum hi non alii fuerint, quam oflficuU 
! ( eodem a Latinis defignata nomine)ex ani- 
! inalium'bifulcoram pedibus extrafta, atqueia 
id figurae genus per naturam ipfam confifta» 
Et licet deinde ex ebore quoque luforii tali 
confici coepti fint , a conmeta tamen forma 
Jifceffum non eft . 

Jam in quatuor illis, quae Indicavimus, ta- 
lorum iateribfjs expreffa five per numerorum 
<iguras , five per punSa erant Vnum , Ttia ^ 

P a Qua^ 

A primigenia tnterim Od. i. 

0ltM§ notipne intelligas li- Pericuhfai pltntm 9» 

i cet , quam refte pro rf//- pus Aliftt , 

trimine adhiSitum id vo- & tpud Columellam ia 

I cabulum aiiquando fie . Hoc praef. Lib. I- Marist 6^ 

( pa4to apud Horatlum II» m^9$is$iouis Aiti^. 



^40 € i ff t V xiir. 

Quatuwt^ Seje. E qaoram variis in lafione i* 
fpe£libus, quiiique & triginra diverfi talorua 
jaSus Gve cafus ( etenim quatuor talis lud^ 
batur ) exfiftebatit. His fuas Hngulis Graeil 
Domenclaturas atcommodarunt : quarumtamd 
paucae non tam noiverfam talorum faciem 
qnam (ingularem numerum aliquem ( ut mo 
liquebic ; fignificabaQt ^ Inter eas celeberrima 
cmnium fiiere k^ppoS^tTHf, & Kvtfy , & inc 
apud Latinos Venus ^ & Canis: quarum ill 
prae reliquis felicifnmum y hic infauftiflrimui 
jaAum indicabat . Hinc Propercius IV. < 
cecinit : 

Me quoque per talos VENEREM gua 

rente /ecupdosj 

Semper damnofi fubfiluere C^NES 

Fuit autem Venus is jaQus , quo quatu 

tali diverlam omnes fpeciem objiciebant. D 

•larat id Martialis XIV. 14. 

Cum fieterit nullus vultu tibi talus 1 
dem , 

Muneta me dices magna dediffe 
bi . 
Vocabulum vero Canis non quidem omnii 
fimul talorum afpedum , fed ( quod coni 
ex Polluce IX. 7. ) Vnitatem talo configi 
tam denotabat, quae cum fe oftenderet ( c 
do reliquorum talorum afpedus non ita om 
diverC eflent, ut Venerem facerent ) alea 
li aes veluti mordendo abripiebat , Itaque i 
guftus apud Suetonium in ejus vita 71. fic 
lert: Inter cosnam lufimus y^poifTiici^ (102) 

ki 

(jkQ%) Smlitet ^ u e« uti facere foldiit fei 



J5«r?, d* iSW/^ Tj//j' e»/m jaSiath^ ut quifque CA- 
JQEM , aut Senienem miferat , i» jingulQS talot 
Jingulos denarios in medium 4onferebat ; guos 
toUebat omneSy fui Venerem jecerat. Qua ipfsc 
de ciufa qui vulgo Canis appellabatur , di£lam 
l^tfain aliquando fuic Vulturius; ac a Piauto 

Curc. IL ;• 

. Jacit WLTVRIOS quatuor i 

Talos arripioj invoco almam meam nutri* 

cem Hetem ^ 
JaBo Bafilicum (103). 
Ex allato interim Suetonii loco apparet , ia 
fo ludi genere , de quo ibi narratur , Senio* 
mm ( quem Graeci dixere x^^^ ) ^^^^^ ^^^" 
tialem. Ceteram is ipfe pierumque fecundus 
Crat« uti teAatur Perfius Sat. III. 

Quid DEXTERSENIOFER^ 

RET, 
Scire erat in voto ^ darrmofa Canicula quarf^^ 

tum 
Raderet • 

P 3 Itt^ 

linius obleflationis eaufa , pertiiraerit • Cui rei com- 

]udo aon multum ftudii probandae 1 uM cettra de-* 

poftulante. Huc etiam il* fint, (atis eruat Aftraga» 

Jud adde , reapfe talorum Hzfintts , quos memorac 

iuduni maxime fenum pro« Plinius II* 8. fcilicet pue* 

jprium fuiflfe habitum • ri t^Us tudtntes a Poly<* 

Quare Cicero de Senett. cleto fa£li . Vbi obto 

16. inquit: Ualeantigjtur ter obferva > aflragahs ir 

mlii fihi arma , fibi equos^ pfiftimos fuide talos • 

fihi haflas .... nobis ft' OojO JaBus bafilieus , 

nibus ex lufionibus multis fcil. regius , idem fuit ao 

tMlos relin^anty & tejferaf, Vtnus , ita praecipue di- 

Id autem non ita afci- ftus^ quod per eum Rex 

piendum eft , quali non & feu Magifter convivii crca« 

ad pueros peculiari qua- retur. Pe hac re fufius ^ 

dM ratiene ludus talarius 4% CQavivUl agetur* 



541 c A > V ¥ xnr. 

Itatsue per Smionem aliquid ecnmalo, quitfl 
medio erat) tolli folebat. Quod fl veroSetik) 
fimal & Canis exfiluiflet, tunc alter altenun 
compen&bat > m nihil nec lucri , nec detri^^ 
xnenti fieret • Quoniam igitur non valebat Sc-. 
nioy fi eodem tempore Canis fe obtuliflfet j 
hrne enatum eft Graecis proverbium : x^^^ v^ 
fttfmf x^^^ ^ ^^ hiyw. Canis adjians Senio* 
"mem haud finif loqui ; de iis didum ^ ^Ql cum 
inferiores longe eflent, majores tamen «onti- 
laerent compelcerentque « 

II. Qj^od porro ad Tesseras attittet>pn> 
txplorato primum habendum e(l> hanc eissip. 
pellationem a Graeco ^vattpts {quatuor ) ai« 
ceflitam foifie 3 non quod quaterna haberent 
latera , cum fenis eflent prac^litae , fed quod 
omni ez parte eflent quadratae. £x quo ipfo 
fuit> ut a. Graecis vocajtentttr Kt/.(Jot (CuBi)i 
quar^doquideili hoc figurae genus tale eft y ut 
a cun£^is lateribus formam quadratam habeat* 

Cum igkur fex eflent Teflerarum latera > 
quibus eae fingulis poflent coniiftere , undiqiie 
aliquem numerum exhibebant : quare qui duo 
aberant a taiis Binarrus & .Q.^uj3uarius , eifdem 
inerant . Id etiam difcriminis inter talorum & 
teflerarum ludos interceffit , quod hae non , m 
illi , quaternae-, fed prifcis quidem temporibus 
plerumque ternae, fequiore deiu aevo binae , 
poflremo iterum ternae fuerint adliibitae . Ter- 
uarium hunc teflerarum numerum fatis often' 
idit Graecum illud effatum , quod luforibus 
£requens erat inorery rp^r^ «^i*?' rpth xyflo^ 
attt ter fex , aut tria punBa ( ita enim heic 
cft accipienda vox y(,vffoi ) j per quod illi' ja- 

fli- 



lEitantes tefferas petebant fibi aot profpem- 
tncim I aut infeliciflimum iaftnm ; quafi dice* 
rent , aut omnia , aut nihil • Aetate vero fua 
Martialis duas tantQm ob ocubs ponit XIV* 
cpigraromate 15. cujus lemma eft TabuU It^ 

, Ueie mibi UJfew mmeratuf Tejfera pun^ 

Oe. 
At recentioires rnrfus au8:ore$ trinas fua mc^ 
jfiotiz ttfurpatas ferunt. 

Interea ^x Graecanico illo f quod tnodo re-' 
tulimus ^ ileatorum carmine reae intelUgitury 
quodnam foUemne fuerit teflerarii ludi genus » 
itlud nimirum ipfum, tujus meminit PoUux 
VIL cap.ult. vocatwn CmX9l€qH UKeifofioKuifS^iiif 
in eo totum pofitum» nt qmplHrajaatitfun^ 
Ba^ viSor abiret , ^ 

' Habes iam , quidqSi^ de unaquaque ftpa« 
latim tum Talorum, tam Tefferarum lufione 
dicendum erat* Accipe nunc reliquttm ununfg 
^uod «d utramque, pariter pertinuit • 

Vt in ia6bndis iive tOilis, five t^fferis frauS 
quaelibet procul abeflet , vafculum quoddam 
tereti forma vel corneum^ vel buxeum adhib»* 
ri folebat; in qiiod conie6(i taU> teflferaeve 9 
atqne hac illac agitati > demum in Alveurn (104) 

P 4 emit« 

<i04) Iti^e meritotabii- Memorat eum IPIinius 

la aleatoria Alvw appel- XXXVII. i. cum tradic 

lata creditur, quod quan- Fompeium triumpho dt 

daq» cum alveo fluminis A(ia a£^o inter alia trans- 

fimilitudinem haberet ; tulifle ALVEyM eum ujfe" 

quip^e eum ficut '%% ripis m lysotdVM % gmmie 

definitur j ita illa circum- duahus^ latum ptdfs tres^ 

du^ Ubro concluderetuf» longum ftdt^ fuatusr > 



344 C k P V T Xlth 

emittebantttr • Hujus generis vas appe4Iatom 
trUillus , & Orca fuit • Quare Martialis IV. 
j^. inquit! 

Dum bhnda vagus aha Deeember 
Incertis ftmat hnc C5* hinc Frhillh . 
A Fritillo nihil quidquam dilbrepaire Pp^ 
gum ( cui a turritangura fa£lumnomeii e/t ) 
&oanulIi exiftimant • Alti vero ita altemih ab 
altero diftinguunt» ot is non ^uidem in xasb* 
num fumeretur, fed in alveo ipib ftabUiscon^ 
fifleret, tum etiam fupeme apertas^ & intus 
continenti graduum ferie inftrufttis , in ioia 
foramen haberet, per quod talt, aut teffecae, 
e (uperiori parte deiefti gradatim' faliendo ia 
tabuiam devolverentur • Huic certe fententia: 
favere quam maxime videtur Horatianum R* 
lud IL Sat, 7. 

Pojiquam illi fufla chtragtd 

Conthdit aniculos 9 qui pro fe tollertt^ at-^ 

que 
JMBtteree in Pyrgum tahs^ memde d$u$^ 

na 
ConduSium pavfS • 
Ipfe porro Pyrgus nuncupatus yoce plane La-i 
tina fait Turrkula • 

Poftremo etiam advertere haud plgeat, ia^ 
ftum ipfum five talorum , five fefierarum , 
Bohm Latinis a Graeco fiec^\i» ( jacio ) fuif- 
fe non raro nuncupatunj • Hac notione apud 
Plautum Curc, V. 2» i"' 

*^*Qu$d 

Eadem tabula l^ofum fef omnes iin , FORF^ 

aUnfofiuw difta ocourrit . ^ue ALBATORIVM calft" 

Ita apud Suetonium in cimus • 
vita Augufli 71. Ltsjimus 



De Lvdis wtiVATisf; ^ 545 

• » Quid ais bone vJr ? aude» 

Si vis tfibus Bolis vel h chhmjfdem • 

§• iir. 

De Pila ; 

Aliad ladi genas veteribos PiLa praebuitf 
eaque quadniplex , Trigon, Pag akica , EoL- 
Lis ) HxRPASTVRf. Vniverfim autem ejufmo- 
di lufiones uno diflae vocabulo fuere Sphaeto^ 
machia\ qua ratione qai ipfis dabant operamt 
Sphaertflae . 

L Triggn , qni & aliquando fimpHcitet 
Pila appeilatus, inde nomen defumpfifle credi-* 
tur, quod a tribus coUuforibns in trianguli for-* 
mam difpofitis modo huc , modo iliuc agere- 
tur • In eo excipiendo repellendoque peculiare 
id erat, ut, ne unquam concideret ( in qua 
maxime ejus ludi ars fuifle pofita videtur ) 
modo dextra , modo finifira manus adhiberetur» 
Ita morem huncfignificavit Martialis XlLSz* 
Captabit tepidum dextra^ laevaque Trigo^ 
nem . -' 

^Materiam hujus pilae , perinde ac reliqua- 
rum, pellem faifie, non^eft quod in dubium 
revocetur • Farturam vero , quae non una o« 
mnibus, e pilo huic paratam aliquis cenfuit • 
Certe quidem ejufmodi re inferciri debuit % 
onde raajor , quam e pluma , firmitudp exfi* 
fieret, cum eam aliis duriorem fuifle conflet « 
IL Pagakica a pagis, ubi potiflimum a- 
gitata , nomenclaturam traxit • E pelle a^g^ 
fieri|& pluma inferciri folitam aon ambi^r« 

p i la 



IIL FoLLis ex alota erat vento repletnsj 
ut propterea multo ad impellenJutn robore o- 
pus non effet. Hinc ab eodem poeta XIV. 
45. Follis ipfe fic loquens inducitur : 

Ite pTocul juvtnes , mhis ^mihi convenlt a^ 
tas : 

Folle decet pueros ludere , Tolle fe^ 
nes. . 

Iam ad tria haec fimal pilae genera per- 
tinuere locutiones illae datatim ^ & expulfim 
ludere ; quae fummam ludi rationem in mit- 
tenda remittendaque pila locatam fignificabant, 
Qua etiam de caufa qui his ludis operam im- 
pendebant , viciflim & Datores , & FaSiores 
mnt nuncupati ^ quippe qui tum pilamreddea- 
dam darent , tum veluti propofitam rem ( i. e. 
piUe ipfius redditionem ) facerent» Haec no- 
miaum ^xplicatio magis arridet • 

IV, Harpastvm e corio confiflum «vi 
«ri upTci^ftp ( a rapiendo') id appellationis hau- 
i!t. ]a eo enim hujus exieu^e pilae lufio to- 
ta fui& fertur, ut divifis hinc & illincluden' 
fium partibus , altera extra alterius definitos 
limite* illam projicere conniteretur . Hinc ja- 
Aato iiarpafto ( fcilicet per bumum celerrime 
rotaio" ) plures ex utraque faSione illud arri- 
f^ere contendebant , atque ad alios fuae partts 
(bcios adverfariorum finibus propiores tranfmit- 
tere » ut ab his exceptum ultra conftitutas me- 
tas promitteretur'. Ab hac ludi ratione eft U- 
lud Martiali« IV. 19. 

Sive Harpajin manu pulverulenta ntpU^ 

$. IV. 



Sc tvmt pKtvkns: 547 

De Tmbine^ &.Tfochoy 
fauclfque dih ludorum generibusl 

Fnere) qnt chio haee paernium ladorum ge>^ 
iiera Tvrbinem > atque Trochvm unum 
idemque fuifle opinati funt. At multo tamen 
reJlius alii plurimum inter eos difctimen auti*- 
iquitate duee conftituerunt • 

L Erat Tvrbo iaftrttmentunl hgneum ia. 
imo acutiim y inque fummo latum > quod a 
piieris in gyrum flagello agebatur • Tota eju& 
modi lufio grapbice defcriptar cft his Maronis 
verfilMJs VlL 378, 

Ceu guoridam tMth volitttns fub verber^ 

Tufbo j 
Quem pueri magno in gyro vacua atria 

circum ' 

Intenti ludo exercent X We ^us ffatena 
Curvaiis fertur fpatiis • 
Qtto^ verot buxo plemmque fieret^hincfnif^ 
«it interdttm iwico Buxi nomine indifaretnr « 
Hoc pafio a^ud Perfium III. 

lieu quis ealtidiof Buxum totquere fla* 
gello. 
11. A Turbine diVerfiffimus exftitit TrO- 
€HV$: qui ingens circulos ex aere fuit , omni- 
110 canthi in(hr. £x qooMartialisXIV«i68,' 
inquit: 

Inducenda fota efi :' das nobis utiU mn^ 
ws: 

P S IJU 



34S C A. P T T XIII. 

Ifle Trochus puertsy at miht Camhuf 
erh . 
Eo ita mos erat ludere ) ut multa vi in 
longum propelleretur , quo diu decurrcret ver- 
fabundus. Quare unus , plurefve In ipfum an- 
nuli immitti folcbant , non modo ad quoddam 
aurium obleftamentum , fed in primis etiam 
ttt eorum crepitu praemonita multitudo via de- 
cederet) prout fignificavit idem poeta XIV* 
167. 

Carrulus m laxo cut gnnulus orbe vaga-* 
fur S 
Cedat^ ttt argutis ^bvia- turba Tr^ 
chts . 
' Heliquum nunc eft, ut bis daabus^Iufiont- 
bus tres alias attexamus: quas utpote noti(n« 
«nas levius ceteris attingere contenti erimus^ 
IIL LvDERE par impar id genu^ erat , 
quo alter ludentium talis, fabis, nucibus,aut 
amygdalis maau condufls alterum interroga- 
bat , paria, an imparia pugno contineret. Si 
i$ divfnaflet, ea ipfa lucrabatur j fin minus ^ 
tantundem exfolvebat. 

IV. MiCARE DKiiTis in eo' vertebatur ^ 
iit coUnfores porrigendis digitis redituritm inde 
numerum augurarentur . Natum ex eoprove^ 
blum declarat Tuilius III. OfE 19. Cunt fi^ 
dern , inquit > alicu/us , Bbnttatemque laadant ,, 
DiGWM effe dicunt , QVICVM IN TENE- 
BRIS MICES. 

V^ Vltimus jam ex his ludis fit illenobis, 
quem profert Macrobius I. Satur . 7. ubi poft- 
quam oarravit ^ pecuni^m ita olim fuiffe fi- 
gnatam) ut ex altera parte caput Jani ^ ex 



De Lrnis frtvatis . ?49 

aTtera S^urni navim ( qua is in Italiatn ad- 
veSus ) exhiberet, tom fubdit \ Ats hafktf' 
fi fignatum^ hoditque inteUigttuf in aleaelufuf 
cum pueri denarios in fublime faSlantes y CA^ 
PITjf, aut NAVIMy lufu ujie vetujiatis f 
exclamant • 



V. - 



C A P V T XIV. 

De re Vehiculari, 

VNiverfis aliis propofitis adhuc Romana^ 
antiquitatis partibus poAhabeoda nullo 
pa£lo Vehicularis res eft , quippe quae noa 
minorem fcitu dignarum rerum feeetem prae- 
beat : quod fane ex ipfa ejtts tractatioae ~p|.> 
tcbit . 

§. I. 

De fingulis 
Vehiculorum partihust 

Antequam ad ipfa Vehiculorum genera fi- 
gillatim infpicienda veniamus, operae pretium 
erit , tionnulla , quae ad eadem generatim 
fpeftant , expedire , ac primum de variis eo- 
rum partibus verba facere, 

Axis ftipes erat) circwn quem vettcban- 

tuir 



55t> C jL ? ir t XIV. 
tur rotie. Ejas capitibits ferro mumri folitis, 
atque ex atraqae parte promtneatibas infige^ 
baotar clavi , ^ai rOtas cohiberent , quique 
Latinis appellati oiices • Unum aatem axem 
habebant currus, qui duabus utebantur rotis i 
at qui qnatuor rotis inMebant , duos , qui 
dircriminis ergo prmus^ & fecundHS itxSti fttnr» 

RoTAE (iaplicis fuere generis ^ aliae e &>« 
lido ligno , Tympana nuficupatae , quae vetas 
mos , perinde ac praefens « plauftris attribuit ^ ^ 
aiiae infhxi6bie radiis^ qui pro rotae magni- 
tudine piures pauciorefve a modiolo ad orbam 
protendebantur • Ipfom rotae orbem » quem 
iurvaturam quoque di£lam invenies i ferreois 
undiqiie circulus obarmabat vocatus canthus • 

Vbi locabantur , qui vehcrentor ^ pars ea 
difia eflCAPsvs. XJui nec omnium vehiculo- 
rum fuit, ncc ana femper eademque fbrmaj 
Quippe cum & in quadratam , & in rotuQ* 
dam , & in femirotundam figuram compingi 
foleret* Erat vero plerumque e tabulis com«- 
pa6lus: at in aliquo vehiculorum generei at 
fuo loco videbitur , e vLrguitis intextus . 

Ante capfum Sedes erat conflituta aurigae^ 
eaque plurimis in vehicuUs » prtecipoe viiro 
in itinerariis ac bellicis. Hinc a ^hacdroIII« 
7. fic loquens mula inducitur: 

Sed ilium timeo , SELLA qui FRiMA 

SEDENS -^ 

Jugum fiagello temperat Itnto meum* ] 

Et apud Curtium IV^ i^. Auri/faparii fCui i 
j^NTE IPSm SEDENS equos tegebat^ ha^ 
(ia transfixus eji . Verum nac de le §• fe- 

^uenti m £iie redibit meauo» 



T>E HI VlHlCirLAltl^ 15« 

E medio axe promioebac TeUO f pars^ 
vnivcrC curras moderatrix. 

Summo temoni religabatat ItovM) lU 
gtieum ferme y aUquando ferreum aepeamve • 
Solebant in eocujufpiam aDimantis,inprimif- 
^ue anfercttli, jmagines oraamenti gratia con» 
nngi , Neque eiufmodt modo , fed alias quoque 
efBgies illic fuifTe exhibitas exempla docent • Ita 
CTurtius II L 5. de Darii vehiculo baec refert: 
Diflinguebant intemitentes gemmat jugum ^ 
ex quo eminebant duo aurea Jimulaera cubita-' 
lia , quofum alterum Nini , alterum Beli gere^ 
f^^ ^3si^^* Ex quo percipias licet > quarc 
ifiterdum Latinis caelata juga dicere placueiii. 

§. IL 

De animalibus ad vebicttfs 

jungi folitis; 

deque variis ea jungefidi 

regendique fationibus. 

I. Cam non unYim animatium genus vehl- 
culis alligare mos fuerit, inter reiiqua primi 
fuifle creduntur Boves; de quorum hac m x4t 
praeftito munere &t •multa exftant veterum 
teftimonia. In idem deiadc mioifterium ad- 
vocati funt Afini , quippe qui , ut obfervavit 
Columella VII. i. non. folum dorfi^ pcr cfi- 
tellas , fed & collo ( vehicutum tranendo ) 
vehere commgd^ qiieant: undc eft, ut praeter 
cUtellarios » etiam flojiarios almos piodat antt- 



r 



f5t c i * V t xiv: 

qtticas. Saepias tatnea , qaam anni, fuas sti 
id ipfum partes obiere Mali , nec modo ad 
privatorum, fed ad virorum quoque principuniy 
necnon ad r^am imperatorumque pafTim tra« 
hendos currus: qua dle caufa Mularum carru* 
iariarum occurrit fa£ta mentio apud Vlpia- 
num L 38. D. de Edi6lo aedil. Deni^^ue 0« 
mnium ultin^i ad hoc officium arcefliti cen* 
fentur Equi ; quos tamen non ultimum inter 
cetera jugalia jumenta obtinuine locum cpm- 
pertum eft. 

Atque haec quidem recenfita animantia 
communi ferme inftituto adjun£ta curribus 
fuere. Interdum vero, atque aliquibus in lo- 
cis ferae etiam ad pompam luxumque tali of- 
ficio funt mancipatae. Id fa^itatum ap^d la- 
dos fuiffe de Camelis , teftis eft Strabo XV. 
qaod deinde imitati funt & Ptolemaeus Phi- 
ladelphus in pompa ab Athenaeo V. enarratat 
& ex Romanis Imperatoribus Nero , & He- 
liogabalus, referentibus Suetonio ii, & Lam- 
pridio 2^. Idem judicium efto de Elephantis,. 
quos jamdiu ab Indiae regibus , tum ab aliis 
ad vehicuU adhibitos, Roma etiam fub trium- 
phantium curribus , atque fub Auguftoruhi 
Auguftarumque carpentis in circen^i pompa 
fpeftavit. Qjiod v^ro valdius mirere, Leones 

iuoque vehiculare jugum fubire juflfi aliquaR* 
fur^t ; id quod Romana in urbe M« Anta- 
nium prjmum praeftitifte au£lor eft Pliaius 
VIII. 16. Praeter hos autem, a Pardis etianj, 
Tigribns , Vrfis, Apris traftos nonnunquam 
fuiS^s currus, legere dabitur* Adducendis fcri-- 
ptorum aufloritatibus .^ ut in rc non maximi 
iqDmenti > fup^rfedemus. ^ Ih 



t 



^x /• ^**?^ ad jangendi rationem attinct , de 

lententiam , quam protulit , mirificeque fir- 
^y^t ScHefferus in dc re Vehicul. I. 12. fo- 
JJi optinfium videtur. Ipfa fic habet . In bi- 
^.r^^o animantes jugo aequa fronte, inter- 
«HJdio temone , fnbdebantur. In quadrigis ve- 
^ dno erant temones , quorum alter alterius 
*^piti aptatus, ot propterea Ifidorus eos ptf^ 
f^tuos appellet .• iis autem fingulis binaanimalit 
>^ngebantur , ita ut aliera ante altera inccdc'* 
^ent . Id ip{Qm fiebat , cum plura duobus )n- 
^entorum paria opus erant , ut cum iis temo^ 
*ium numerus aequaretur • Vnde natum , ut 
^nofdam ^mros fippviAUf , rptppv[iHs , rtrpoipitm 
^^^ ( duobuSy triiusj quatubr temmtbus orrnu» 
' ) Graecia nuncupaverit (105) . 

At n tria tantum elTent animanti^ , quae 
^Qrrum traberent ; tunc fub jugum miffis duo^ . 
^^^y tertiuoi fune alligatum anteibat. 

Verum tota haec verfa in aliam ratio eft . 
«enim per confecutum tempus fi quidem ttu 
^^ animantibus jungendum vehiculum effet 9 
^uo fubibant jugum , tertius fune ad dexteranoL 
^equa fronte anneftebatur, quem a re ipfa/*** 
^alem dici placuit* Quod fi quatuor adhibe^ 
'entur, duo item Jucales erant, reliqui duo 
funales ad dexteram finiftramque adjefti : fic- 
^ue deinceps fadium, quicunque effet eorumi 
numerus . 

At non ita,tamen novahac inve£la confue- 

tudi^ 

Cio 5) Xenophonti V. 0B9 . Ibidem currus Cyn 
Paed. dicitur AbradatiS iKttivofAo^ , oSio umonibus 
currus TBTpaVy/ttJS e% "r- wunitus ; qui dein oK^m 

$U9r tmonibus , & tquh ifum traberetur« 



354 C A » t f XIV. ^ 

todmti veterem illam foblatam fuiffe credea* 
dom eft, m penittts interieric « Manfit oam'* 
qae adhac in vehiculis tom ooerarii<( { tom ad 
itinera comparatis » ot non male eiicimr e 
fcriptorom aodoritatibos » qoas huc non vacat 
«fferre, & clarios patebit infra §,5. obi de 
Kheda. De bis tamen vehicolorom generibiis 
illod praeterea joverit hoc ioco attexere ^ ob* 
finoifle alicubi » nt qnae eifdem inlervirent ji»- 
nenta , fin^la per longam feriem difponereii* 
tnr. Hinc m proclivi dk nofcere , qoid fibl 
voloerit Claodianos , obi epierammate de mu^ 
UbQS Catticis vfscdaa adionais cecinit: 

HHomvis QyjtEOyR SlBl limgi$ d!^ 
fcunat habtnis^ 

ET PJTEANt duro LIBER^ 
COLLAJVGOy ; 
tleu eonJiriSla tamen /trvii , pMtienfque la» 
b&rum 
Harharkos dffcili emdpit aure fma « 
'Abfentis Un^^nqua valeat fruectft^ mi^ 

Trenorumque vtcem tingua virilis agie. 

IIL De jomentoram regimine aliqoid di« 
ftori, iQftromenta huic ofui mancipata pro- 
mcmus • 

tUorum ora» ut hodre, temperabant Freki; 
quorum quae pars ori indebatur , appeHata 
Orea. Praeter confuecos autem fuerunt etiam 
Freni lupati y lupinorum dentium inftar afpe« 
ratl. atque ad feroces equos in officio conti- 
aendos adhibiti. De his Vii^ilius IILGeorg. 

• ••••« Prenfique negabum 



^Amr hritg pMti » C!?' ^rii pami XK 
PjfTlS 
Et Ovidius I vl Trift. /?• 

* • • • • D«roj acchjt ere tVPOS » 

Nec folnm lupato coniberi impotens eqnos^ 
fed Camo etiam foiebat; qui niminiin circib- 
lus tx afpero ferro fuit» ori naribufque reli- 
gatus • Hnjtis mentio fit PC XXXL v* la. 
ubi ex vulgata habetur: In camo &frimm0* 
pllas ecrum conftringe {io6)» 

Vt vero frenum immiffum ori inhaereret , 
loris circa caput aurefque ^ quo plane pa&o 
etiam tlune tity Fevinciebattnr • JJfurcas af^eU 
tavit Latium eiufmodi loramenta , q^ae prae*- 
ter autes irent^ 

De habenis porroy quibus ad frenos alli^a- 
tts jumenta regebantur , nihil notari digniufs 
eft, quam iocutiones illae, queis varium illa- 
rum moderamen defignavere Veteres. Etenim 
ducere^ aut retro tendere habenas^ vel inhibere 
/renos difium fuit, cum eas aurigae attrahe- 
rent; contra vero cum remitterent>/re»0^, vel 
habenas fiare ^ immittere , effundcn % latcare : at 

cum 

Ci*0 Ab ifidictto. Ca- Hut€ tutem camo fi« 

tni genere diflinguendum tnile quid habuit FifcellBy 

eil aliud « ^uod e ferro quae e viminibus aut fu- 

pariter , ac cribri inftar niculis tn cratis mbduflt 

ccnfiflum « ori mordacium intexta bovum ori apponi 
^U<Xum circumponebatur» ^ folebat ea de caufa , quam 

quo fcilicet morfibus im- fic paucis decUrat Cato 

petere 9 non autem refpi- dc R. lt,54, FiftclUs ha" 

rare prohiberentur . Res keft eporttt , ne kerh4m 

toniiat ex PoIIuce , ic ez ftBintur hwis , cum Mra^ 

Xenophome in De rc t- kun$. 
queftri • 



|$< C A » T f XIV. 

cum concitandi ctufa ^habenas concuterent , 
frenos concutm^ guatm habenas^ titga habmis 
/acejfen , & (i quid aliad eiufmodi • 

Ad concitandum autem non hac rolnm h^ 
benaram concuffione ufi funt 9 fed multo ma<i 

i^is aut ftimulo ^ pertica fcilicet acuminata ^ 
erreove mncrone munita; aut flagello (eafcu* 
tica , vhga uno pluribufve loris armata , qui- 
btts extremis etiam folitum fuit aptari ferruoi 
ad calcaris inftar aculeatum» 

Vnum poflremo de auriga feire proderit f 
tum vel in.fua fella^ ubi fianc vehicula ha» 
berent, confedifle; vel^ quod in urbanis prae- 
(ertim vehicnlis ufuvenit , iuxta jumenta in- 
tefTiflre • Hinc Livius I. 48. poflquam retulit 
Tuliiac carpentum ad locum \nWi patris cor. 
us iacebat exaninoe ^perveniise ; RESTIm 
rrr, inquit) pavidus , atqua inhibuit frenot 
isj qui jumenta agebat. Sed praeterea exftant 

adhuc ad honc moreai oftendgidum vetoftji 
Bioaumeata* 

r 

§. nt 

De Cwribusl 

Varia admodum tum forma , tum ufu Aie» 
re vehicula • Quibus de caufis cum 'leparatim 
fingula infpicienda flnt, nos primo Currus ob 
oculos ponemus : quo vocabulo ftridius ac« 
cepto deiignati tantummodo (unt Cvrrvsma- 

GISTRATVVM y ClRCEKSES ^ BELUCl 9 & 
|[^1VMPHALE« . 



p 



De Rfi VfiMlCVtART. 357 

I. CvRRvs MAGiSTRATvvM (nempe CU- 
rulium ) Is erat , cni loco xapfi feila curulis 
imponebatur 9 at eo fane pafto^ nt inde faci- 
le revclli poffet, quippe quae magiftratum , 
ubi is effet fuae dignitatis infignibus ufurus , 
fequi deberet. Currum ipfum fuiffe birotum , 
haud contemnenda opinio eft , cum ceteri cur- 
lus omnes fuerint hujufmodi » 

II. Ita plane Cvrrvs circenses duabus 
nitebantur rotis ; inter quas eminebat quae- 
dam veluti fella in hemicycli formam exftru- 
fia^ & ab averfa parte , qua afcenfus erat , 
aperta : ibique agitator ftans regebat habenas • 
Ferfaepe tamen hi currus , pro animalium tra-# 
hentium numero Bigarum , Trigarum , & Qua' 
drigarum nomine fignificantur : quandoquidem 
haec tria genera , perinde atque in bellis ( un« 
de haec ratio duda ) adhibita in ludis fuere ; 
nifi quod heic Quadrigae , fecus ac inmilitia, 
longe ceteris crebriores exfti^erunt : ut propter- 
ea Quadrigarum certamina pro curulibus , cui- 
cuimodi haec tandem efsent, dici mos fuerit^ 
Praeter hos autem cufrus etiam S^juges , & 
quidem in honorem Jovis , cucurrifse ( ficut 
Quadrigae Soii, Bigae autem Lunae curre< 
bant ) per Ifidorum fit fides • 

III. In praeliis non foium Bigas,fed Trl- 

gas etiam , atque Quadrigas fuifse ufurpatas 

& modo a nobis indicatum efi, & fexcentena 

veter m exempla demonftrant , Id autem lu- 

dicros inter & militares currus difcrimen fuit, 

quod illos folus' confcenderet aurigator ; hos 

vero ( fi modo falcatos excipias) auriga fimul, 

qui jugales moderaretur ^ & praeliator , qui 

axpia tradaret. £« 



35« C A p V -r XIV. 

Ex his cumbus bellicis celeberriml 'ht^ 
re^ qui fkhatcrum cognomiae funt vocati : 
qttibus z vctuftiifimis ufque temporibus ufos 
Orientis poMilos fuifse conRat e lacra?ura Li« 
terarnm auttoritate Judic. I* & IV. fed vero 
etiam e freouentt profanorum* fcriptorum teili- 
monio. Etn autem eornndem ratio pro di- 
verfarum gentinm arbitrio aliquantulum vft« 
riau iit y in eo tamen nuQqnam non fibi con- 
ftitit , ttt falcibus ( i|nde nomen ) obarmati ita 
efsent , ut hoftilem aciem perrumpentes evej* 
terent uno tempore trucidarentque . Eos jam- 
pridem apud Perfas in ufu pofltos t in eam poiV 
ea formam reAituit Cyrus ( prout tradStur a 
Xenophonte Cyropaed. VI. ) ut axis ferme 
tottts inftruflus efset falcibus , quamm duae 
fainc & illinc a lateribus extra rotas promine^' 
renty ^liae in ipib axisflipiteinFxaemucronem 
tieorlum fie^lerent: tum rero capfus ad turris 
inftar rotundus & undelibet claufus unicum ad 
regendos equos aurigam ferro totum , practer 
oculos, obte^lum acciperet • Atque id falca^ 
torum curruum genus fuit,quod ex Cyri infti- 
tuw^^Perfis adhibitum. Sed & fi aliud intue^ 
^i curae fit, habes in hiftoria Livii XXX VI f. 
'4t« nbi de falcatis Antiochi quadrigis fic nar* 
jratur: jirm^iae in hunc maxime modum erant» 
Cufpides circa temonem ab fugo decem cubita 
exfiantes velut comua habebant ; ^uibus quid^ 
quid obviam daretur^ transfigttent : & in ex- 
tremis fugis binae circa eminebant falces: alu^ 
ra aequata jugOj altera inferior in terram de^ 
vexa: illa ^ ut quid^uid ab latere ob/iceretur ^ 
abfcifideret i haec^ ut frolapfos fubeuntefque cm^ 



tmgetitM Item Mbanibus totarum utrtnqui bim 
nat toitm tnodo diverfae deHgabantur falces ^ 

Falottis quoqoi^ carribus nfois Gallos & 
Britaanos fignificat Pomponius Mela II L 6» 
per haec verba : Dimieam ( Britanni ) & bi^ 
gis f dr curribus > GaHice armati : covints w» 
^antf quorum falcatis axibus utuntur (107)* 

IV. Quadrigis porro ficut apud Graecpf 
Olympionicae j^aliique fimiles viflores in fuas^ 
patrias ( disjeflta etiam murorum parte ) trium- 
phantes iuvehi folebant^ ita eifdem Romani 
duces relata ab hofie viftorit in nrbem trium- 
phum agentes ingrediebantur . Itaque CvR- 
Rvs TRivMPHALEs nou anquaiti Romanis 
alii fuerunt, quam Quadrigae. At harum ta- 
nien quadrigarum fuit fingulart fbrma capfos , 
tanquam turricula rotunda & circumclufa : 
qno dabatur ingreflus per . januam , quae dein 
ipfa occludebatur • In eo imperator fians re- 
gebat equos. 

lifdem curribus peculiare erat , ut auro obli- 
^ ne- 



(107) Non femper In 
belHs Covmum ialcibus 
fuiflTe armatum , pro certo 
Eabetur ,. Ita pamque aoa 
raro is aliorum milita- 
rium curruum more adhi- 
bebatur , ut inde covina-* 
rius praeliaretur • 

Ad pacem vero quoque, 
in Romana etiam urbe 
{uh A^uguftis , pertinult , 
$L ferme ad amoeaitateni 
c^piandam ufurpatus. Hu- 
jus aut#m hoc in genere 
C4 rati^ fuic , ut % null» 



auriga, idem « qut vehe- 
biitur , eqvos moderaretBr» 
Hjne apud Martialem 

XII. a4* 

fueunda , eovt»e , 
folituHo ! 
De lorma porro id unum 
notandum fuppetit, tedtum 
eum non immerito credi 
fuiffe, cum inflratum vo- 
cet Lucanas I* cum in« 



quit ; 



Bt docHis reSfor w«- 
firati Mtlga covini^ 



3«o C A p V t XIV. 

Dereotur : qui ampiius Principum aetate lami- 
nis aureis obdu£li ^ & figiilis interdum ebur- 
neis exomati • 

De equis albis ad illos adhibitis dubium 
non t&. Prima origo fuit aCamiilo.CLiv.V> 
23. ) 

§. IV. 

Dt Carpento , Pilento ^ 
& Carruca. 

NoQ immerito tria haec vehicula Carpek^ 

TVM , PlLENTVM , & CarRvCA pCF nOS 

conjunflim in medium af&runtury cum ii]uid 
fimile inter fe ex eo habuerint» quod oznniay 
fecus ac alia , contefta fuerint . 

L Carpemtvm proprie fumptum, cum ad 
alia translatum id nomen fit (108)) mulie* 
rum iiluftriorum fuit. Apparet certe ex Livii 
narratione I. 48. iliud antiquitus Romae a re- 
ginis ufurpatum . Sed & exflat apud eundem bi^ 
ftoricum V.23. fenatus confultumj quo univerfe 
ipfum matronis tributum e(t : fic enim ibi 
ratur: Grata ea res , ut quae maxime 
unquam futt : honoremque ob eam mnnif' 
ferunt matronis habitum , ut pilento 
ludofque ^ carpentis fejio profejhque >- 

T^xfi vero hoc inftitutum abrogatu 



C 108 ) Certe quidem in.io«tumRheci 

Ctfr/^^itf appellatio adhibi» VIII. C. Thec. 

ta tum Sarraco fuk , ut ab Poftremo CMrpem^ 

Ammiaflo Mareeli. XXXL eoris iegitur apud 




De re VEmcviARi • ' ' ^ 3^t 
fiut per legem Oppiam alterius belli Punki 
aetate latam > ut conftat ex iis , quae idem 
fcriptor XXXIV. i. refert } vigefimo. ttnwa 
poft atmo refiitutum. iterum eft. , joodmi tefte 

Eius vehiculi hae fuerniit peculiare» notae # 
£ fuperior^ parte te&um coQca/nerato . opere 
fuit; ut propterca illod ipfnru fuiffe putetur t 
quod arcuatum cwrrum vocavit Livsus L zi« 
Ad haec mulabus plmimum. jungebatur \ im^ 
4e eft 9 ut Catpmum tnulare^ dicatar jkptt4 
Lampridium ia Heliog-.^.. 

Non ita tamen Carpent^m txflitifle mdie" 
rum proprium credi debet* at:|i(ki virisettam 
^Uquando ufui fuerit« Nimirum facerdotes (i^ 
cra in capitolium ferentes, carpento veheban- 
tur ((09); in quo, utpote contedo , occult» 
ea habere ( quod oportebat fjeri ) facileerat« 
Fraeterea quidam magiAratus fub Imperatori* 
bus eo ufi IegttBtur> videliGetrPraefeaus prae^ 
torio ,.&' urbis tum PraefeSus , tum Yicarius^ 
Quamobrem/a Vopifco i^ AureUt. Carpeu^ 
tum judUiale illud appellatur^quod Praefe£li urbis 
erat, non quod is inde tanquam e tribunali » 
fit quibufdam do6lis viris perfuafum fuit , jusi 
lUceret, fed quod vehiculum hoc ejus eflet y 
ad quepi judicia. perpnebant .. Notandum yer 
ro heic eft » amborum horum magidratuum 
carpenta diffimile aliquid a reliquis urae fe ta« 
lilfe : primum enim non duabus ^ (ed quatuor 

<l in- 

(109) Indicat clire id $xiolteri , tarpinto eapite* 

'TftcUns AnnaL Xll. per Uum ingndi v ftf/ moffa^ 

•hacc 4itx\}9k,\ Suum ijuoqui tifdofihus ^ & Jaetis snti^ 

[afiigium Airippima altiut ^itMf eemegus. 



^6r C M ^ r r XIV. 

iniHlebant lotis : deinde folium five thKmum 
( feilam fcil. quali reges uti ccnfueverant , t 
folido iigno , arcuata forma ) habebant : ar« 
gento denique -erant omata . Po(bemo ab ipfis 
Imperatoribus » ficut apud alias gentes a .t«gi- 
bus, iairpentiim ( eadem ferme, ac magiftra* 
tuum , iorma , fed oraatiore ) fuifle adhibitum 
fio certo habctur (iio). 
* IL Alterum matronamm vehiculum Pilek^ 
TVM erat. Id Doa perinde ac carpentum vul- 
go per urbem , fcd tantum ad facra iudofque 
fuifle ufurpatum , vel ex uno paullo ante alla- 
CO Livii loco elucet. 

Te^m id etiim in carpenti modum foit^ 
Quatuor vero fuftinebatur rotis • Ad haeo 
colore olim veneto, poftea rubeo fuiflTe illttum 
ebfervavit Servius ad VIIL Aeneid. 667. ubl 
& fcripfit eiufdem capfum penfilem (uiflfe . 

IIL Carrvca item auatuor fvide videtur 
ffOtis, iifque non raro ad. magnificentiam al'* 
fioribus. £a & fuo praedita erar te&o ^ & 
modo aereis f modo eburneis , vel argenteis i 
aureisve oraamentis^ in(lru6la • Mulabus folebat 
jungi; ex qvto tarrucariae mulae apud Vlpia<<^ 
num L j8. D. de Aedil. edi£t. Aeque viro^ 
fum , atqne muliemm fuit ; ac tum privato^ 
rtot tum honeftiflimomm quorumque* 



tfro) Amtitiaiittt 3CVT. iple eafpimte , fuigmtsi 
So. de Confttntio : Mth» tUtifwkim ia^idtm im^ 



'1>i Rr Vehicvlam» 363 

§. V. • 

De VebiculU 
sd h€r comparathl 

E reliquis Vehiculorum generibuf certt 
^uaedam exftiteru&t * itineribus babendis vel 
cnicey vel maxime deftinata ; videlicet Rhe<* 
DA, Petorritvm, CisivM, &Essedvm» 

I. Quod Rheda ( cufus maximus apud 
Gallos ufus ) declarato muneri addifta fuerit» 
Oftendit fatis , Ci cetera plura deGnt, Tullii tiSf- 
fiimonium pro Mil. lo. ubi de rheda , qua ve- 
hebatUT Miio, fermo eft. Atque iid id qui« 
iem non modo fuis ipfl rhedis privati uteban- 
tur , fed & aliis iocandas habebant , quae di<* 
Sae meritoriae. In <urfu etiam pubiico adht- 
bitas Rhedas fcimus, <ur/uales propterea nua^ 
cnpatas (tii). 

Hae autem , quae^ curfiii publico infervieu 
bant) quatttOTi quin^tie, aut etiam^ ubi opos 

Q. 2 forct 

CuO ^ curfns pttbli«t ftnt, • Deindk ciim A. V. 

ratione adootare heic pau* DLXXVII. C. Poftumius 

c» 9 non ebs re fuerit. Stp conful, prout idem fpripLor 

igitur habeto. ibid. narret , iturus Ta 

lam olim inRomana re« Campaniam , Praeneflin^s 

jpublica mos vtKuit , qiiem jumenta fibi ad tranfve- 

tradit Livius Xl^Ii. x. ut -^ionem fuppeditare co9« 

i0gsii^ qui tMpnu alsquo gi(fet ; ex hoc exem]^ip 

mittitintuf , finguls fu- tkiW ^oflea magijilracus )US 

msnts ptt^fpids yittrqus fimiliuin in focios impe- 

f$^tUtm MfMt 9 imfifth rtorum fibi «rrogarunt • 



^is c A *> ^ T xrv* 

ni praeterea ( qaoi cltrius alionde (ii^Xliii^ 
WtQr)€oIligi fortafle poffit^ fuifle cifift 9 peria«< 
rfe ac rhedas , conduAitia , paflimqtie per viai 
dirpoflta; flqoidem ibi orator tam muln siilf 
liaria noB cific , fed cifiis confe^la didt. lii^ 
4em u(i noo minimum tabellajrii. 
. IV. Itineraripm qckoqne vehicdlwi Essif 
^vM erat. Ouae eidem rotae^ daoque( 115) 
iumenta ( quae vel eqnii vel mulaer ) attribii* 
ta : fella sjutem (- prout nomiuUi ce&ient , at 
«uUo fatis digno «rgumeoto.) daufii . Tant 
9prro mulierum ^ qnam virorum Atit vetiadi 
mnoratiinmorum. Poftremo ilevebeadis patt 
ribus mancipatnm . nonnunquam .ei^ . 
» . Cetenim hoc veluculi geous • tum. apnd Bri» 
gas primos ejus audores, tum apud Britan* 
nosL quam maxime ad bella adbibebatur ; & 
quidcm eo artificio ^ ut > auriga equos perto.- 
duftrte regeote' » pugnator intserim ( quo 8t 
hoflem invaderet » & /eipfum. tmamtur ) mo^ 
do per temoMm percurreret y modo ia^ ingp 
inn{leret« modo fe in currum. citifTime rect^ 
Serct • ijrgere td totom iicet apod Cae&Koai 

IV. 



^ C114) Sfttis aperte rem 

lianc declarant verba Vlr 
^jJMni l. 13. D. Locat^, 
'itm ^uatritut , fi cifijk^ 
rius , ideft tarrucMriuf^fium 
€9ttros tranftr* eonttndit , 
€[[tum evtrtit , tT firvum 
ijuajfavit , vW oecidit ( qua 
a£tiOiie convcniri queaO ; 
fiuto BX LOCATO in cum 
tjffe affionem . Vbi etiam 
iliad animadveitendum fe' 



oAert 9 qooi fervi potiffi* 
raum mentio Bat , nimi*, 
rtim qofa-cifia ufurpabarn'^ 
tur praecipue a tabellariis» 
qui plerumquc fervi • 

Cm5^ Eflfcdp plura anj- 
malia longo ordine alliga- 
re, pro eo ac literis prodi- 
tum eft , non vufgarcfuit,* 
fed alicuius regionfs pecu-' 
Ifare . Vide , quac fupra, 
obfcrvata fuac p. 1S4* 



IV. BeU. Gdll.^3. Hiiic datur intelligi» ee. 
xiir Cicero ad Trebatium, qui cucn Caefare 
'M Britaniiia bellDm gerente erat> fic per 70- 

cum loquatur VIL Fam. 6. Tu , gui eetiris 
.^avere didiajii 9 in Briiamio: f» at EjfedstUs 

decipioHS^ 'caveta. lam vero , ut ne id cmift* 
.tatur , piocQl dubio faaec xmlitaria effeda faerutie 
4iperta ^ , 

§• VI. 

Dc Vehiculis onerariis. 

» 

Qaae noti aliud potiflimam, quam depor- 
' tandorum onerum obtinuere mu)Diu^ , ea quideoi 

fnnt PlATSTRVM^ \i|EHlCVLVM^ Arcera, 

& Carrvs. 

LDuabus tantum rotis munirePLAvSTRvM 

foUemne fuit ; nam qnae pluribus praedifa 

^efsent , Flmfifa majora dicebantar , qualia 

tnemorat Cato'de R. R. 11 . Rotae ipfaeno^ti 

fadiatae erant j fed e folido Ikno , qoae tyrn- 

{ana vocabantur , ut diftum fupra eft ^.350« 
am inter eas lata fternebatur tabnla, vel cra^ 
tes , ad cujus latera ( ratione hodiemae vix 
abfimili ) reftae aptabantur fudes , ne impo- 
iita onera dilaberentur . Idque loculamentuoi 
.aliqaando qua a laiteribus, qaa fuperne con« 
te£lum omnino vel pellibus,' vel alia quavis 
xnateria fuit, 

Trahi confnerunt Plauftra a binis ferme 

-bobus, aliquando etiam a mulis. aut afinis 4 

a qua caufa eA ^ ut Afith pUjtarii - i^antnr 

> apud Catonem • (^4 Ta>« 



.^tt C A r rft XtV. 

Taliom vehicttlonim uftts td €omik>rtatii& 

onera fuit maximus • Itaque ficut in pace fro- 

.mentttm , yiaum^ tigna," colomnae y aliaqoc 

*«id geniis, ita & in bello Jiaves, queisfiamina 

V trajici eporteret j conveflae per illa funt . Sed 

praeterea *non infrequens fuit , ut eis mftici 

:Jiooiines. vcherentnr^ Qyin etiam apiid Athe- 

nienfes mos viguit, ut & matronae ad Efep- 

linia plauftris irent>& eplauftris poetae in &• 

cris Bacchi carmifa recitkrent. 

II. A Plauftro zi Vericvivm, tanquafll 

a genere ad fpeciem, defcendimus ; quando* 

quidem id , ubi a xommuni ad ftri^prem de* 

veneris notionem» non aliud fuit, quam par- 

va Veba five Ve/a y qoo ndmine. appeRatttin 

fuifse Ofcis planftmm teftatur Feftus . Itaque 

Vehiculum idem plane fuit | ac quod alias di^ 

Sum Latinis eft rlvjiellum, E; fane , quod 

,ad formam attinet ^ nulla alia re a plauftro 

difcrepavit nifi eauna,quam illieo adjici^mttf. 

Ejus igitur peculiare noc fnit , qupd impo* 

^fitum haberet vas viminibus contextuun , i<t 

quod quaecunque transferenda forent , conjice' 

jentur . Ex quo ipfo nomea ei faftum credi' 

'difse videtur Varro, cum baec efferat IV. de 

LL. 31» VEHICVLVMy in ^uo faba aliudve 

guid vthitur y quod ex VIMINIEVS VIEKE^ 

TVR. 

III. Quod fi porro loculanteptum illud t 

?uod plauftro aptabatur , npn yimineum eflct, 
cd e tabulis veluti quaedam arca compa6lutl^t 
.tunc planftrum ipfum per hanc novam fpeciem 
. alia nomenclatura ( ab ipfo receptaculo de- 
; fumpta ) Arcera diccbatur. De cujus plaii- 

ftro- 



, f 



ftrorum generis inAitato Caecilios apud GeU 
>lmm XX» !• Arcera ^ inqmt > votabMtut pU^ 
ftrum teBum undiqu9^ & munitum y quafi ar^ 
ca quaedarn magna vejiimentis inftrdta , qutt 
nimis aegri , aut fenes portari cuiantes ftAebantm 
Adhaec vero feras venatione captas arcera de« 
vehi confaevifTe , fatis agparec e veteri mo« 
pumentoy quod ^xQajt api^ Schefierum II. de 
re VehicuLio. Sed & ad'alia gedanda fuifle 
eam accommodatam ^ nQw ^ cur jd dubium 
revocetur . 

IV. Cahrv^ etii barbararuni gentium j^ 
maximeque Gallornm Helvetiorumque pro« 
prius fuerit , tamen & in Romanis aliquando 
rebus aliqnero fibt locum vindicavit . Fuit ipfe 
vehiculum quatuor rotarum 9 forma ( qQo4 
^creditur ) a plauftris vix abfimili . Ad id aci* 
tem paratus erat , ut in pac^ onera fnbve£^a- 
ret y etiam apud Romanos^ fequioris aeiri , prae« 
fertim in curfii publico , uc patet ex 1. 47» 
Cod. Theod. de Curf. pubL (116)-, im beilo 
vero farcinas deveheret^ id qood exteris na- 
tionibus (bllemni in more erat. 

Atque heic obiittendnm non eft, carros ^ 
orbem connexos adhihitos ab iifdem populis 
pro caftrenfi vallo fuifle: quod munitionis ^ 

■ <iS SU8 



(iiO Ita ibi . Jihidae 
milh Ubrarum vnus impO' 
mi Met , faff fyxeenta" 
rum , «rr amplius : aJdi- 
ia $9 , ut akfum eaieraa" 
ffff ffecits ia%giei0ual9S 
mon ad iihidinem perfeeu- 
fbrum^ vei fufeepforum ^ 
fii aftis Qmri at fnderi 



vehieutit deferantuf ^.KU 
que hiac fa£tum , ut ju* 
ftutn carrt onus , qudd 
fexcentarura librarum aefti« 
matum fuit , Carrada , vet 
Carrata diceretur . £x 
l^o^ etiam^carro^ onerancli^ 
more voctfbulum Cgyritari 
ortuoDi habuit. 



I70 c A F V T xnr. 

uus diftum carrago fuit * Hoc ipfutia porro id» 
ilitutum actate Principum , fera ea quidem ^, 
Jl.omanis etiam caftris illatum eft , Verura 
i>arbart no^ folum cum coDHdereat , &d etiam 
jibi aut pognarent, aut incederent., carragiiie 
nd rem compoii.ta ufi aliquaodd lunt » ' 

'Be Svllity Cathedray 
J^Bicay (D" Bajiema^ 



« * 



.. Poftquam de Vehiculi?, quae rotarum epe 

^agebanturi fermoaem habutmus^ ad ea nuftC 

igenera cetitamus , quae bajulorum bumeris « 

vel ^umentorum dorfa portari foiebani • Ip& 

mnt SELta y Ca.th£Dra » Lectica %, & 

♦ I.: Sella.^ i}uae pro.fitt rzxumeygeflatortay 

poTtatoriai & ferUria cHSa occufrit , triplicis 

-iuMt generis ; veli omQino apcfta ^ domeilicar 

nihil difpar; vel fuperne tantum ccHite£ta; vel 

/peUibus ( qualis ferme' apud nos.) undiquecoo* 

>perta ; quae tarhcn pelles ita a iateribus, aut 

w advcTfa partfl reinbveri fufpendiqije potc- 

irsit, ut profpe3us pateret : atque baec ad 

mulieres maxime pertinuit, Erant autem Scl- 

lao iwnnuhquaAi tk?fiorf5 , cujufmodi trobHio* 

res homines, non quidem ut binjs ibi feffoil- 

Tbus effet locus ( 'qjiiod ojplnatus eft Lipfius ad 

< Tacit« IL ) fed ad faAum fibi parabanc y 

'nonnunquam vfro fh-iftiores, qm^ S^itulaePtpm 

' pell^rae , . Genefatffz^ autein cervicsdi ad recK- 



Dfi w Vfhicviaw; ^* J7t 

jM&t}am taput inftmi fatebant • 

Non folum vero e Sellis pelliceae { qtiodl 
modo didum) quaedam fuerunt^fed praetereai^ 
& ofjeae % & tberatMt , & atgenmae ; quarumf 
fimat omnium menttonem facit Lampridius ia> 
Heiiogab. 4« videlicet vel offe* quadam velu- 
ti crufta obdu£(ae » vel ebumeis argenteifve 
knagunculis ornatae* At quae braSeata voca« 
l^r a Sidonia VIII. Ep. 8. ea quidem bra^^ 
Acis aureis convedita fuit . 
-<■ Geftabantur Seilae a fervis y medo biiiis t 
^nodo qoaternis , modo etiam ienis ^ aon quoii 
reapfe tot vel ad maximas quafque opus ef-» 
fent, fed faftus gratiai li amem, qui ( a le^» 
^icarum geftatoribus mtituato .nomine ) /^r* 
aarii vocatt , ita difponebamur $ ut aiteri eo« 
rum ante,alteri retro immitt\% veftilms ieUaoi 
attolierent fuccolIareQtqufe (117)« 

? Q 6 . I]im 

. ... \ 

<; C 317 ) Notv pe.rfusdtt antica , partlm in poilica 

iktiC Sckefrerus , qui in de parte ^ quod ip^e ISciiefre» 

^e Vekicul. !1. 4. conten- rus ^tetur eodetn' XXh. 

dit , felUruin gcftatorei iap« Ctq.> cd^Aittil^bifitor* 

iitnc h ilKiBC a lateribus Id autena totua^ etiam ubi 

^iffe difpofitos , fion aHa bajuK ante h, poft collo- 

^ne de cattfa , quam quod centur > benc ftarc ppfle 

iecus fella ipfa , poAqua» apparebit » fi- credatur ex* 

fublata efiet , dici r^n po- tremitates afferum fvnibut 

tuiflet C ^uod frequcns }nter ie fuift coUigatas « 

icriptoribttf ) (uteoUata , ita ut ftibtata &lla aut le» 

utpote quac cojlo a^ cer- llica , extremi ouidem ai^ 

vice , ROA modo humeris feres humeris , fuites ver« 

Ka>ularetur « Verum contra inttriaedii coUo tnfidc« 

^eit , quod etiam le£lica . rent « quemadmodum c« 

Jutollahatur , uti pafBm tiam nunc mo;»tanae fel* 

«veteres loquUMtur , h ta- lae in aliquibus tocis g^r 

ffm M&ki^sii «artimjiii ftari iolent^ Fit ccrte ati« 

Auajif 

*> ■, ... . f^ ^' 



JT» C . A p V T XIV. 

lAm non rnlum e privaiis multi fuas Tiabfi' 
bant fellH;, iVd publica^ etiam ernnt , qtiae 
cuni ipiis lcSicariJs locabantnr. Sed praeterea 
folos nnntMJtiqijani bajulos line ^l!^ , culq 
JueC (Jomi cflct , ^is coiKluc^bac . Atque 
hiii: eft , IM Ccrfra , & CaHra ttSkarioruig 
ht antiquts iBfcripttonibi» ie (e prodant ; qtup- 
pt qm in cenis wbis locis fimut coILefti prae' 
Itolabantur , qi» operam fuam flve pto fella f 
Hve pro ie'lica cotidttdan) velleti 

il. Per qnici a felta Cathedka dHcTep»< 
rit, hand (acile eA ex aatiquitate expifcari ^ 
uim taaiei» tMer eas dilaiESeD aliquod tater- 
cefTifli; cooltet . H taotwnmodo It^net , baoe 
f«fniiiaruin anice fuHse, iUam promifcue a vi- 
lis & m'jiier>bu£ uftrpatatn. Fortalle hoc pe-~ 
euliare C^hedra habuit, ut prae !Cell% boae- 
dior eflet , AVjixe exoraatior . 

•HI. Lecticab u.Cls ad effereodos mortw» 
antiquijlifnus ab ipfa ufque regum aetaie Ro<c 
ihae fuit r , pro vivts autem vtitandls faoe 
^uam fero ibidem obiinuii. Confuetudo haec 
pei agros primiim ( at guaoda, igpotam ) te> 
Rerl 

SUBitdo ■ priftis auflorr^ r*r*t , fui fnrtmr , rag^ 

uj rnentio funinm aj tet- vir, ttmm martuiim ftrrtntt 

lim J^ftaniium , imde Fki ii gudivit , liBitam 

H iprum cnnfirinariqucat. jmj^t itfcni .' STPVPIS, 

li« ipud Cfiiiuni X\. j. nyrBvs i.bcticj db- 

Tlil Bnnit ftotii «» Afi* UGATA ERAT , -fpM 

«•</■/ (Jt, fU> ftr Httm- fdio vtrhrfi h-Jfit , dMt» 

fus ttagifirtiam ■«« cift- gmmam effluvit . Certa 

tttt , iami tjaltfttm prt flnffti , ile cintbM hM 1*^ 

Jigtla . It in USica fcrt- eo igitar, funes *os,qw>« 

titw : li Biviam btiivfcui indrcRVimni , (uiOe VWB 

it flitt FinafiiM advinH ! '>dmaduiii finuK videtnr. 



•^De re VEmcl^LAlii • 37} 

neri coepit: tum fub lulii Caefaris aevnm iri- 
clinatis jam ad deliciai animis induSa in ur- 
bera eft. 

IUius forma omnino leftum ligneum reprae- 
fentabat, cui pulvinus, foccus nimirum pm- 
ma plerumque fartus , imponebatur • Aptatis 
autem afferibus , ex anteriore & fefteriore 
parte prominentibus , fuccollabatur Lectica % 
lefticariis : qui , prout ea atiguftior ampUorve 
foret, nonnunquam quatuor, faepius fex, a"- 
quando ofto fuerunt ; e. quibus duobus poftre- 
«lis numeris Hexaphori quoque , & OElophori no- 
mina lefticis adjefla funt . Quatuor pono 
idem vehiculum ligneis pedibus fulciebatur , 
queis, ubi deponendum effet, infifterct. 

Fuit leftica ipfa ( uti obfervavit Lipfius L 
Eleft. 19.) vel aperta, qualem defcripfimus, 
vel claufa ; ouae boc nno ab ea diftabac, quod 
pcUibfl» velilque opere^rcuato contefta erat: 
a^ qua caufa fuit j ut etiam Cubkulum teHum , Sc 
Cubkulum viatorium Latinis diceretur . Fene*- 
ftras eadem habuit inflruaas vclis , five Im- 
teis , quae appellata plagulae , quaeque pro ar- 
4>itrio obtendi , vel dimoveri poterant . Fro 
velis vero iu leSicis muliebribus fpeculana 
fuere. 

. IV. Basterna, licet fequioris aevi ,.non 

omnino omittenda videtar ; de qna tamen vix 

umjm altenimve verbum adjiciemus . Erat 

^liaec matronalc vehiculum , a veteri lettica 

tefla nibil diverfum , nifi ob id modo ,. quod 

• fion quidtm a fervis , fcd a mannis , aut rnu- 

lis bajulabatnr , eo prorfiis pafto , quo hq- 

dieraas le^tkas geftari mos eft* •_,, 

. §• VIII. 



J74 C A^ » T T XlV. 

§. VIIL 
De Terculisy (y Thenfis. 

]>o() modo vehicotorikm fapecro&t genera ^ 
^oae extremom honc locum occupabuot} Fer« 
cvLA , & Thensilc ; quae non certe ad ho« 
minum Veflationem , M ad trtumphales > fa« 
cras, funebrefque pompas fpe^t^abaDt. 

I. Ad Fercvla quod pertinet^ ea perinde 
ac fellae aut le6(icae> homanis humeris, aP> 
ferumque pracHdio geftabantur. Primum au- 
tem noR mintmam triumphalis pompae par« 
tem confiituebant • Non heic nos tamen de eo 
loquimur Fercolorum genere, quale Romana 
in urbe ab ipfo piimum Romuk) ad relatae 
ab fe vidoriae odeutationem ge{latum> illa<* 
tomque in capitolium tfadit Livius L lo. 
quod revera non aliud fiiit -y quam ( qoant 
plane tropaea formari folebant ) ftJpes hofticis 
exuviis exoroatus , otl liquet ex Plutarcho in 
vita Romuli^id quod ad rem nollram nilquid- 
^uam facit, 

At quae Fercula memorare in mentem fulv- 
iit , ea nimirum qua^dam veluri bafes li- 
gneae foeruat , quae imagines captarum u»- 
bium, earam figna atque ornamenta ^ cetera^ 

Stue noB pauca pef triumphum vehi felita , 
udinebant • Tdque prorfus rei eft » de quo 
Afconius L Verr. ai. ita etoquitur: Ftrtulis 
ffgtfit ante triumphantem vthi per ptmpani /5k 

Uiam * Nec kHxm res ipfas > ied ali^fioties 

«ua« 



• De JIE VEHrCTtARl . 37 J 

.«tiatn c eaptiWs perinfignem aliquem impoti- 
tum illa babebant . Qua.re Senec. de vit. beat. 

•i^. i«' aiicnum , hiqiiit, impowf Fetculum ^ 

. exornaturus vidorh fuperbi *^gc feri pompam • 
£aA*m porro in pfura non raro tabulata 

. exftruebantur ; eu;Q(fRodi credufitur fuifle, quae 
lofephtts VI f, Bell. lud. 24* »n triumpho 
YefpanaRi exhibet, ac pecdiari nomine. a^ 
pella* pej^mata (n8). 

A pegmatis vero hujtis generis propius ab- 
faermnt Fercnla illa , qcieis crrceQ^ pompa 
ftatuae Deorutn deportabantuT) quaeque fatis 
expreflam^ pulpitorum figoram referebant \ uo- 
de futt , ut a Tertiftlliano dt Spe3ac. 6. fug^ 
jgaftus dicereatur. 

Similem denique pfbribns illis triumphow. 
nm Fercdis formam prae ie tutereea, quae 
iunerUBi iberiint: quibus nonnunquatn fpe^a- 
tifTimi alicujas defunfti cineres delatos fuiffe 
memoriaeefl proiHtum • Ila Carigtla f na> 
»ante Snetenio m ejus vita 15. matris- fra:- 
trifque cineres peregie adveSos , atque jn ur- 
isas conditoSy per fplendidiffmum ^uemque e-* 
^uejtris ordmh^ medio ae frequenti diey duobus 
Fereulis maufoleQ intulii • Eodem ferculcrum 
^enere fuifle aiiqaaii(fe ^fttts^ Yideatur mo- 

> nera ,quae cum ipfo catjavere crecsianda praet- 
je m pompa funebri folebant \ quae tameii 

atias 



£ ► 



^. Cia8> L»u4iiti- fcriptom .valergnt; nam quatiflmim 

verb» iatine vcrfai. fic ha- $ahulatum ttvtium excrtvt» 

Ibcnt : Stufori trH ftima" . r^nt . Erat auttm fnfi'^ 

§ain , quat fertahantur , ^«/4 ftgmaia cafiat Wv^ 

fahrieatio tam magnM , ut tatis dux , ita ut ta^tuA 

•ceurrcnHS timlanf\ ml ft^rat^ordinMut •^ 

T fi fuhitrant ^gtfim kau4 



*37< Cap.XIV. De re VBOTcviAEi . 
alias fjne taii inftrumento manibQs coni^« 
tata • 

ir. Circenns ponro fompae praecipuum de* 
^s babitae fueie Thensae, lacra vehicula , 
ebore argentove incruftata , quibus ioiagines 
Deorum vehebantar; fed & Prindpnm 9 quos 
mortuos inter Divos caeca fuperftitio retuiif- 

fet. • • • 

£a hujufce vehiculi Aruflura erat , nt ubt 
ftatua locanda erat,ibi fuggeftus quidam e ii« 

3* no exfifteret. Ipfum autem vehiculum , quod 
uabus erat rotis innixum , ab equis trahi 
confuevifse Itquet ex Plutarcho in Coriolano , 
tibi tradit, & equus aiiquis eoruni) qui then-> 
fas trahcrent, elangui/Tet , pompam fuiflfe de 
integro inftituendam « Atque hcic omiflum 
morem ilium nolumus , per quem lora , queis 
r#igati equi , a pueris patrimis & matrimis 
( quales ad facra adhiberi folin ) teneri ma- 
nibus debebant , Quare Cicero de Harufpicum 
refp, 11. irreligiofum fuiffe dechrsit ^ Ji ludius 
conjiitft y atit tibken repente conticurt , aut puet 
ille patrtmus & matrimus fi terram non re- 

nuit (np) , ttut THENSjiM^ aut LORVM 

oMmr . 

Atque haec de re Vehieulari fatis^ fit retii« 

Hfic. 



C 119 ") Quicl fil>> >Ilttd 
velit .* fi terrMm non r#- 
nuh y palam flt e loeo 
Macrobii IH. Satarnal. f. 
€nm tellunm ditit ^' mn* 



nihns tgrram tangit • Nl* 

mirum ritus ts crat , qui 

greeAtionem caaiuri de* 
ebtt • 



F I N I S. 



IMt 



1 isr D E X 

C A P I T V M. 

« 

C A P V T I. 

I 

De Vtbt Romg. ptg« i« 

1« l/ Dt Ronianae VrUs origine > /itu , CS^ 

avnJaii» . * 2 

§* ir. Dtf Pomem . 7 

§Jir. Dtf Pvntibus. lO 

§.1V. De Foro Remam: tum de quatuor 

aliis -tecentioribus . ta 

^. V. Di Curta Hoftilia , Com;/;^^ y ^ ^ 
Roftris. ij 

§• VL i>^ Baftlicis Templifque chrea Forttm [ 
i Romanum • * 20 

C A P V T II. 

J>e f^i Rpmani in Tribus & Curias 

/ * partitione. 2j 

|. I. De Tribubus a Romuto infiitutis^ 17 
§. If. De triginta Curiis. ^ 29 

§.III. De variis Tribuum incrementis ^ ae 

diver/o eatundtm genere. 35 

§.IV« De aliis Trihuum extra XXXV. mi^ v. 

merum mminibus* 45 



/ 



t N D E X 

C A P V T III. - 

De tribus Rmtmmm ihmm Ordiniiut , 4S 

J. I. D# Sfnatm. ^ 50 

S« IL De ordim Murflfi» 70 

I.IIL Di PUhi. 8x 

C A P V T IV. 

Di Cmhiis. 8j 

§• T. Df Ccmitilp Curistif.^ f$. 

'|« II. 2>e Comitiis dntufimiim 91 

I.III. Dtf Ccmitiis Trilmtis. 104 

JV. Dtf SuffrffiofHm Utimts. iio 

> V. D# CMfiirfmm impedimmttis . ji6 

'^- C A P V f V. 

De Magijlratihs Romams* ai9 

• L Pe ConjuHtMS. 124 

• II. D# Cenforibus. 12^ 
.111. D# Fraetoritus m 1?$ 

^iV. Df Aedilibus. ^ 145 

§. V. DeTribunis plebis» 148 

$. VL DeQuaeftoribus urUms , ^ #Mr 
^ r//.^^ ^ 151 

$.VII. De aliis Magifiratibus rninoribusot^ 

dinariis% ' Ijfl 

$ VlILDtfD/Stf/are, <^A Ma^firo egui^ 

tum. 155 

$. IX. De Interrtgey & de FraefeSo Vrbis . 1 59 
$• X« De Decemviris y & de Tribums ] 

mititum . eon/ulari Mefiase # 2^1 

$.XL 



C A F I T V M. 

$. XI. De Magtfiratfbus •xtraorMnariis ' * 
minoribus. i^j 

§.XIL De Proconfuljbus y&PropraetorHus.i6^ 
$JCIIL De Quaefioribus provinciaUbus . 171 



*Mi 



« ■ C A P V T VI. 

De inagiflrapuun^ Mimftris . 171 

« ■ ;_ ^^^^^ ... ** 

C~A P V T VFl 

' * • D# Judictis • 1*5 

P A R S P H 10 R ' ! 

-^ ^ , De ludipis primtis^ jgj 

€. I. jD^ m f*jf 'Watiorte. iSif 

|. IL Df aSionis edifiona , !!?• pefijflati^ 

mkus • ^ ' ' ^ . jZf 

§.IIL Dr intentiiMe dBitmis , pofiufationa 
■'_-_ fudicii ^ & fatifiatkniius. ' i»t 
fJVr T^e 'formS:fadi€H .: 194 

J. V. DfTxitu fudicti. ' ^^ ^ j^j 

^ ' p A R S A L TE R A 

Ue Judiciis PubHcis. 206 

§. T. D* ^iminibus • ^ . . ^ 20I 
§. IL X>f judiciorum pkblicarum orMne • 20$ 
$JIL De Pcems.^ air 



C A P V T VIIL 

De Romanorum Militia terrefiri, %\% 
% 1. De DakBu • 2x9 



r K D E X 

L IL Di Ofdimbuf. 124 

f.III. De jlrmis* 2^6 

i.lV. De Acie. 241 

I. V. De Calitis. 248 

i.VI. Dtf jt^mine^ & Exerdtih. .. .. .258 

i.VII. De Sttpendio^ PrMemiis 3 Poems 9 

tfr Miffumibus^ 2^3 

I.VIILD* Machinisy & Tamentis. 271 



C A P V T IX^ 

De, Militia ngvali. 27S 

f. I. I3e Navibus jtd mmearem ujum 

fomparatis . 278 

$. ir. D^ iMt;tf/# ^^///«9 Appatatu • 28 i 
|. III. De clajicis Nautis » Militibus , O* 

RiQmbus . 28} 

l.lV. De C/tf^ pfofe£Hantt,€y appul/u. 287 
j. -V* De MJt;^// wtfnV y & ConfHSu . 290 
UVI. De Praemiif. 29^ 

C A P' V T . X. 

•X)e Amphitheatro . 295 

$. L De Asnphitheatri forma ^ matetia^ 

€y nominibus* 295 

$. 11. De ima Amphieheatri parte, ^ 298 
§.IIL De reliquis A^phitheatri partibus^* 300 

^ G A P V T XI. 

De Ludis gladiatoriis . 3<^ 

§. I. De glaSatoriae tei crtu | CS* prp- 

. «rfi^/». ' 3<^> 



C A P I T Y .**! ' 

^. 11. De vhae gladiatoriae inftitutis, ^of 
"^.IIL De certdmine gladiatdrio. 31 1 

§,IV. De mkltipliciGladiatoruyn genere . 315 

C A P V T XIL 

Dtf Xtf^jT circenfibus. 318 

§, L Pe C#r«> Maxim* 318 

§. IL Utf Cufju .^ 323 

§.III. iJ^ Certamine athletico, 327 

4*1 V. 2>e quatmt reliquis Ludis eircenfi'- 

bus • 330 

§. V. I>^ Pow/>tf eifcenfi. ' 33! 

C A P y T XIIL 

' De Ludis privatis. 334 

§. I. De Latrunculis ^ 334 

§. IL DeTalisy&TeJferis. 338 

^JV. De Turbinej & Trochoy paueifque . 
aliis ludorum generibus . 347 



■na 



C A P V T XIV. 

De re Vehiculari. 349 

5« !• -P^ fif^g^lis Vehiculorum partibus . 34^ 
§, IL X?^ animalibus ad vehicula fungi 
folitis ; deque variis ea jungendi 
regendique rationi6us'f 35» 

§.ni. De Curribus . .: t .- 35^ 

|.I V. De Carpento , Pilento \ & Carruca . ^<o 
§. V. Dtf Vehicutis ad iter comparatis . ^6^ 
§. VI. De Vehiculis onerariis. '^6j 

|.VII. De Sella , Cathedra, LeSica , CS^ 

Bafierna» 370 

• j.ViIL Z)f -FW/^ , e- Thenfis . 374 



Adm» Riv. Dminm O. Ttmclfcms SmH T.TAJ 
P. & Phyfices AnteceJJor in Aula Archiepifc^pdU 
rruideat y & im fcriptis referat • Datum dit 24» 
liUii 1772. 

F. X- EPISC VENAFR. VIC. GEM. 

losEPH. Sparanvis Can. Dep. 

EMINENTISS. DOMIN^. 

AccnrartOima haec AmiqHstatum Rxtmanamm 
Eprtome ad afum Seminarii Neapoiitani 
TVIS aufpicitS) PR.CM«f daborata nihil faaber^ 
ouod catbQltcae doArinae iategcicatctn«aQt GbiU 
/Fianorum inorum faii^qroniam vel minimum 
laedat« Itaqoe dfgmiliiiuun cenAo , quae nunc 
T£ probante, ad communem adoUfceotiam cru^ 
«lirionem typis excudatur. 

Ex Aedibus Semtn. VL Calendas Quitifliles 
MDCCLXXUI. 

em. t. 

tiumiU, & Ohfequent* Tam. 
Francilcus Scotto. 

' Attenta relattone Domini Reviforis imprimatitr» 
Datum die ip. ledii ^77;. 

' F. X. EPISG. VENAFR. VIC GEN^ 
loSEPH ^PARANVS CaN« 0£P« 



• « 



*^?* 



iLSm. Rev. V. 1. D. D. lofepi Cammcus If?.» 
fntoii in hac Regia Studiorum Vniverfitate PrO" • 
feOor Frimar. revideat , *& in feripth referat • • 
Datum Neapoii die 17. menjis Fehuar. 177J. » 

NICOLAVS EPISC. PVT. C. M. 

S. R. M. • 






VT ius twrni facercm , Praefu! pLta^WtCmt^y 
Romanarum Antiquitatum Epitoinea a 
Cl, V. Salvatote Aula concintiatam Hbenti ani,- 
mo perlegi , in caque quantum Auftor infuda- 
xit qua perfcrutando vetcrum Scriptorum mo* 
numenta , qua viam fternendo adolefcehtibus uft 
facram vetuftatem feffino percurrant pede, demi. 
ratus fum j tantiqueViri, qui^ excolendae juven* 
tuti fuam operam univerfam impendit, laudes ne. 
animi fui modeftiae nubem offundere videar, 
ipeis.quidem ingratiis , praetermitto. Nihil me 
tamea vetat quin operis hujus feltem emolu- 
mentum non ti^ediocre & commodum haud le- 
ve commendem • Methodus praeftat bic facilis^ 
i]ua Juvenes quicquid rari , quicquid eruditum ^ 
quicquid intelleittt difficile iii ceteris Roma- 
narum Antiquitatum libris colleftum antea fue- 
rat , nunc uno demum intuitu cernant , & rc 
in compendium collata , uno hauftu epotent, 
Praeter methodum autem , latialis linguae ge- 
ni^m elegantiflimuni quo fingula ab Auftore 
pertraaantur & -peffcfibuntur , hic perfpicere 
cuivis eft volupe . Id linum etenim Ille pef 
tdtW Romaiiorum Rituum notitias perauc fcri- 
benJi ftilum'' cultiorcm ftuduit , ut' adolefientes 
cruditioais flores ab Antiquitatis hortis dccer- 

pendoi