Skip to main content

Full text of "Apulei Platonici Madaurensis de deo Socratis liber"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 



^a.^^.ZS,3 




/^ 



Z(J DEN 

AM SCHLUSSE DES SCHULJAHRES 1877/78 STATTFIXDENDEN 

OEFFENTLICHEN SGHULFEIERLICHKEITEN 



DES 



STAEDTI SC H EN GYM N AS I UIVIS 



UND DER MIT DEMSELBEN VERBUNDENEN 



REALSCHDIE I. OBIK 



LADEN EHRERBlETKiST UND EROEBENST EIN 



DER mREClM UND DAS LEHRERCOLLEGIUM. 



1) APULEI DE DEO SOCRATIS LIBER. EDIDIT. CHR.^LUTJOJIANN. 

2) SCHULNACHRICHTEN. VOM DIRECTOR DR. FR. STEINHAUSEN. 



- — >o^:>-^»**-c:>-{^-i-»-''^- — 



GREIFSWALD. 

DRUCK DER UNIVEKSITAT.S-BUCIIDRUCKKKKI VON F. W. KUN'1KE. 

1878 Progrr, .1? 108. 




■^'^V. 1^3 



.7 ' 



V 



■J ;- 



APULEI PLATONICI MADAUREN8I8 

DE DEO 80CMTI8 



LIBER. 



EMENDABAT ET ADNOTABAT 



CHRISTIANUS LUTJOHANN. 






j\f^ idern ah ipso lihrario rornictuJt. 

J/^2 iiiftfi fih nffera manu rorrertus. 

F rodr.r Flon fitinns^ oUin Jtarrianus 2^4. 

F^ idiin ah ip.so lihrario r.orrertua. 

/"-* idein ah alt<ra rnanu rorrertus. 

O rodirum, ^fonarmsis et Fforentini, ronseusiis. 

11 ]| his finris rirrumsrri/isi ipiar prarter rodiruin /idein addita f>unt. 

[ ] A/.V unris inrfusi quae deftnda esse rensro. 



Ed. Oudond. 

103 

Wiii mo voluistis (licore ex tomporo, accipito riKliinontum post oxporimoiitum. 1 
quippo prout moa opinio ost, bono poriculo poriculum faciam, postquam miro probata mcdi- 104 
tata sunt, dicturus incogitata. noquo ouim motuo, no in fiivolis displiceam, qui in gi'a- 
vioribus placui. sod ut mo omnitariam novoritis, otiam in isto, ut ait Lucilius, schodio 
5 [ot| incondito oxp(?rimini, an idom sim ropontinus, qui praopiu*atus ; si ([ui tamon vostrum 
nondum subitaria ista nostra cognostis. quao scilicot audiotis pari la))oro |quo scribimiis] 2 
vonia proponsioro [(luam loginuis|. sic onim fermo adsolot apud prud(Mitos viros osso in 
oporibus olaboratis iudicatio rostrictior, in robus subitiiriis vonia proli.vior. scripta onim 10t5 
ponsiculatis ot oxaminatis, n^pontina autom noscitis simul ot ignoscitis: noc iniuria. illa 
10 onim , quac scripta U^gimus, otiam tacontibus vobis t<ilia orunt, qualia inlata sunt; haoc 
voro, qua(» inpraosontiarum [ot| (piasi vobiscum parionda sunt, talia (Tunt, qualia vos illa 
favondo focoritis. quanto onim oxindo orationi modificabor, ii dum ii vos animadvoi*to libontor 
audiro ! proindo in vostra manu sitiim ost vola nostra sinuaro ot iam rcjmittero, no pon- 
dula et flaccida novo rostricta ot caporrata sint 106 

Au(jn.st. dt', cir. lUi VUL 14 Apulcius Plutcmicus Madaurensis de hac ro sola unum scripsit librum, 
cuiu:? esso titulum voluit dc deo Socratis ft pnnlo po.st do qua us(|ue adeo et ipse Apuleius erubuit, ut 

do deo Socratis j>raonotaret libruni, quem secundum suam di.sputationem non appellare d*; deo 

sed de daomone Socratis debuit. JVi.sriautf.s X. 3, 17 (p. 500. \) H.) Apuleius in dialogo «jui est do doo 
Socratis. — 4 Ff.stus />. .Vi4 M. tt l\trnniu.s r. 4 — 7 solot apud j>rudcnte8 — prolixior yinmitius Bell. 

sper. dortr. l\ if4 et spt-c. hist. 1 \\ 7. 

APVLEII PLATONICI MADAVRENSIS INCliP DE DEO SOCRATIS FELICITER M Nulla 
ifiitrriptio in F 1 rudimcntii» {tras. ut r. r ..1/*) J/" 2 jjoriciilum qua [om. faciam post) M mire 
Goldharhtrus ro (^ 3 sunt IJpsius sum O 5 ot ovi. Wowtrius roj»entinus praoparatus ("<«. qiii) M 
6 cognoscitis il/ quo scribimus tt quam legimus st'rhi.si 7 apud FM- aput M esso 

l^rao in M opibus F^ opibu.s O 10 scriptu M quali F illata M 11 ot om. ed. 

Woicf-rii parienda HtMius parcenda M partienda F 12 favendo fd. Uttmana faciendo O . orationi 

^ti e.r c rorr. ^f'^) J/" dum nfUl. Wilnmouitzius fnrunn n GolfUtnrhrm indicfita lo manu vcatra 

incer.fo orfiint- F esse M et iam remittcre (hifhndorpium strutus Jliifhhrnndius etiam remittero F 

etiam mittore M 14 flacida M caperata /' 






_ 4 — 

3 At ego, quod Aristippus dixit, oxperiar, Aristippus ille Cyrenaicae sectae ropertor, 
quodquo malebat ipso, Socratis discipulus. eum quidam tyranuus rogavit, quid illi phi- 
losophiao studium tam inponsum tamquo diutinum profuisset. Aristippus rospondit: 'ut 

4 cum omnibus*, inquit, 'hominibus secure ot intrepide fabularor. verbo subito sumpta 
scntentia ost, quia de repontino oborta est. quodsi volut in maceria lapides temeraiio 5 
interiectu poni nocesse est noque interiecto intrinsecus pondore noque conliniato pro 

107 fronto situ noque conivontibus ad regulam lineis , quippini structor orationis huius egomot 
non meo monte iapidom directim caosum adferam, probe omnifariam conplanatum, levitor 
extimas oras ad unguem coaoquatum, sed undiquo operi adcommodcm vel inaequalitato 

108 aspera vel levitate lubrica vel angulis eminula vel rotunditate volubilia sino regulae cor- 10 
rectione et mensurae parilitato et perpondiculi sollortia? nulla enim ros potcst esso oadem 
festinata siraul et examinata. || an vos ipsi vidistis umquam || quicquam omnino, quod 
haboret laudom diligontiae simul et gratiam celeritatis? 

5 Praebui me quonmdam voluntati, qui oppido quam a me desiderabant , ut dicerem 

ex tempore. at est hercule formido, no id mihi evenerit, quod corvo suo evonisso Aesopus 15 
fabulatur, id erit, ne, dum hanc uovam laudem capto, parvam illam, quam anto popori, 

6 cogar amittere. sed do apologo quaeritis: non piget me aliquid fabulari. corvus et vulpes 

109 unam ofifulam simul viderant eamque raptum festinabant pari studio inpari celeritate, vulpos 
cursu, corvus volatu. igitur ales bestiam praovenit et secundo flatu propassis utrimque 
pennis praelabitur ot anticipat atquo ita praeda simul et victoria laetus sublime evectus in 20 
quadam proxima quercu iu summo eius cacumine tutus scdit. eo quoquo tamen vulpes, 
quia pedom nequibat, dolum iecit. namquo eandem arborom successit ot subsistons , cum 

7 supome raptorein praeda ovantom videret, laudare astu adorta est: 'ne ego inscita, quao 
cum aiite Apoliinis frustra certaverim, quippo cui iam pridom corpus tam concinnum est, 

110 ut neque oppido parvum neque nimis grando sit, sed quantum satis ad usum decorom- 25 

3 iJiog. Lctert, JJ^ 68 tftvjTTj&tiS ri avrtu nt(ity^yor£v *« (f/iXoau(piaf^ ^V? * ^*^ SvraaO^at naai xtaQ- 
povvKuS ofAiktiV. 11 nuUa res — coleritatis Vincentius Bell. spe.c. doctr. V, 94 et spec. hist. IV, 7. 

ten 

2 socratLs FM^ socrati M tiraunus /' 4 corapta Wilamonitzius 5 sentia M^ 

(luodsi WifojHoiritzius quasl O 6 conlintato M 7 fonto M conlimata pro situ fronte K7/o- 

mowitziux conibontibus F conniniventibus ni f. M co#»*hibentibu8 ni f. M^ quippini Wila- 

mowitzius quippo qai O 8 (lirectU M afferam prope M leviter cxtimas Salmasius, om, 

spat. 7 litt. vac. M leviter ex optimis oris /' 9 undique scripsi cuiquo accommodem M 

10 lovitate vulgo lenitate O rotunda M 11 solcrtia M^ 12 simul om. F an vos 

ipsi vidistis umquam addidi^ om. spat. 23 litt. rac M nec est add. m. recens in M nec esse F onmino 

scripsi omnium O 13 haberet scripsi habero et 0, post habore m. recens s. l. add, possit in M 14 praebui 
mo quorundam om. spat. 12 litt. vac M oppi M qnam Rohdius quae O dosiderabant Hohdius 

desiderabantur O 15 at scripsi ot O cst mihi (o/«. hercule formido ne id ei post mihi spat. 14 litt. 

vac.) M michi F 16 novam laudom om. spat. 15 Utt. var. M parvam F parum M 17 pigebit 

aliquid (om. mo) F vulpes FM* vulpis M (ita sempe.r) 20 sublimeq ; M an in quandam 

proximam quercum? 21 tamen O an iam? tum e.d, Colviana 22 quia pedem Oudendorpio auctore 

r 

scripsi qui alipedem O 24 cui larapidem M^ (1 m i corr. jlf *) 



quo: pluraa mollis, caput argutum, rostrum validum. iam ipse ales ociilis perspicax, un- 
guibus portinax. nam do colore quid dicam? [nam] cum duo colores praostabiles forent, 
picous et niveus, quibus inter so nox cum die diflPerunt, utrumque colorem Apollo suis 
alitibus condonavit, candidum olorl, nigrum coito» quod utinam sicuti cygno cantum in- 
5 dulsit, ita huic quoque vocem tribuisset, ne tam pulchra ales, quae ex omni avitio longo 
praocellit, voce viduata, delicie facundi dei, muta viverot et elinguisM id vero ubi corvus 8 
audit, hoc solum sibi prae ceteris deesse, dum vult clarissime clangere, ut ne istuc saltem 
olori concederet, oblitus ofFuIao , quam mordicus retinebat, toto rictu hiavit atque ita, quod 
volatu pepererat, cantu amisit; enimvero vulpos, quod cursu amiserat, astu recuperavit. 111 
10 eandem istam fabulam in pauca cogamus, quantum fiori potest cohibiliter. corvus ut so 
vocalem probaret, quod solum dcosse tantae eius formae vulpes simulaverat, groccire ador- 
tus praodae, quam ore gestabat, inductricem conpotivit. • 

lamdudum scio , quid hoc significatu flagitetis , ut cetora Latine materiao persoqua- 9 
mur. nam et in principio vobis diversa tendentibus ita momini polliceri, ut neutra pars 112 

15 vestrum, nec qui Graoco nec qui Latine petcbatis, dictionis huius expertes abiretis. qua- 113 
propter si ita videtur, satis oratio nostra atticissaverit. tempus est in Latium demigrare 
do Graecia; nam et quaestionis huius fermo modia tonemus, ut, quantum mea opinio ost, 
pars ista posterior prae illa Graeca, quae antevertit, nec argumentis sit eflfetior nec senten- 
tiis rarior nec exoniplis pauperior nec oratione defcctior. 

20 Plato omnem naturam rerum, quod oius ad animalia praecipua pertinet, tri&riam 10 

divisit censuitque osse summos deos. summum, medium et infimum fac intellegas non ^\^ 

115 

modo loci disclusiono verum etiam naturae dignitate, quae et ipsa neque uno neque ge- 
mino modo sed pluribus cernitur. ordiri tamen manifestius fiiit a loci dispositione; nam 116 

20 Autptjtt. df civ. dei Vlll^ 14: omnium, Inquiunt, animalium, in quibus eet soima rationalis, tri- 
pertita divisio est : in deos, homines, daemones. dii excelsissimum locum tenent, homines infimnm, daemonee 
medium. nam deorum sedes in caelo est, hominum in terra, in aere daemonum. 

1 oculis persequax F 2 nam ^ecL IVilamowitzitts 3 se nox FM^ senez Af 4 cigno O 

5 pulcra M omni avitio FM* omnia vitio M longe (o corr. ni f. ex a 3/«) M 6 delioie mlgo 
deliciae 7 clarissime clangere ut ne om. xpat. 2H litt. vac. M istuc Oiidendorpium Mtnttus scripgi 

id hoc F hoc M 8 ri<jtu F orc M hiavit atque {»ed hia ex in corr. et atque in ras. 3/«) M 

ita om. M 10 istam F eam M cohibiliter corvus ut om. spat. 11 liu. vac. M ,11 vocalem FM^ 
vocarem M 12 compotuit M tfm EXPLICIT PEAEFATIO INCIPIT DISPYTACIO DE DEO 

SOCRATIS FL M APVLEU MADAVRENSIS DE DEO SOCRATIS LIBER I- INCIPIT. PROLO- 

CVTIO I* deest orationis pars Graeca^ de qua vide adn. crit. 13 latine vulgo latinae F latina M 

an secludenditm materiae? 14 vobis ed. Jlomana nobis O 15 ne^qoi M^ 16 aticissaTerlt M 

latinum M 17 ferme om. F oppinio 3/ 18 pars Vulcanitts ars O eff^tior FM* effecior M 

19 oratione (e iVi ras. 3/"«) M post dofectior alifts incipit versus m 3/ NARRATIONIS EXORDIUM F 

20 praecipua Mercerns precipue O pertinet scripsi pertineat O 22 gemlno (o in ras, ex i M^) M 
cemitnr Parisinus H624 cernit M discemit F 



'^ 






— 6 



11 proindo ut maiestas postulabat, diis inmortalibus caolum dicavit. quos quidem doos cao- 
lites partijn visu usurpamus, alios intcUoctu vestigamus. ac visu quidom coniimus vos, 

117 clarissima mundi lumina, labentem caelo quae ducitis annum; noc modo 
ista praecipua, || solom 1 diei opificem lunamquo, solis aomulam, noctis decus, sou corni- 
culata seu dividua sou protumida sou plcna sit, varia ignium face, quanto longius facossat 5 
a sole, tanto longius conlustrata, pari incremento itineris ot luminis monsis suis auctibus 
ac dehinc paribus dispendiis aestimans, sive illa proprio sibi ot perpeti candore, ut Chaldaci 
arbitrantur, parto luminis compos, parto altera cassa fulgoris pro circumvorsione oris dis- 

118 coloris multiiuga pollens speciem sui variat, seu tota proprii candoris oxpers, aliojiae lucis 
indigua, denso corpore ceu levi [seu] quodam speculo radios solis obstiti vel advorsi usurpat 10 

12 et, ut verbis utar LucrotLi, notham ||proprio|| iactat do corporo lucom. utra- 
^^ cumque harurti vera sontentia cst — nam hoc postoa vidoro — , tamon noquo dc luna 

119 ncque de sole quisquam Graecus aut barbarus facilo cunctavorit doos essc, ncc modo istos, 

120 ut dixi, verum etiam quinquo stollas, quao vulgo vagao ab iftperitis nuncupantur, quao 
tamen indeflexo et certo et stato cursu moatus longo ordinatissimos divinis vicibus aoter- 15 
nos efificiunt; varia quippe curriculi sui spccio sed una semper ot aoquabili pornicitato 
tunc progressus, tunc vcro rogrossus mirabili vicissitudino assimulant pro situ ot floxu 

13 et obstito circulorum, quos probo callot, qiii signorum ortus ot obitus conporit. in oodom 
visibilium deorum numoro cotora quoquo sidora, qui cum Platono sontis, locato, Arctu- 

121 rum pluviasquo Hyadas gominosquo Trionos aliosquo itidom radiantis doos, 20 
quibus caeli cohum comptum ot coronatum suda tompostato visimus, pictis noctibus so- 
vera gi*atia, torvo decore, suspiciontos in hoc poribctissimo niundi, ut ait Ennius, clipoo 

14 miris fulgoribus variata caolamina. est aliud doonim gonus, quod natura visibus nostris 
denegavit, nec non tamon intollectu eos rimabundi contemplanuu: [acic montis acrius con- 

1 Plat. de legg. Xl^ 9S1 A rovs fitv yoQ roji' OhZv o(jt»vrts oafptZi rtfJnZfitVy rZv ^ tixvvag ayn?.uara 
iSQvaafi^voi. Augiist de civ. dei A", 27. 2 VVr^. Georg. 7, 5 sq. — Aiigust. de rin. dei JX, 10. 

11 Lucret. V, 573 sq. lunaque sive notho fertur loca lumino lustrans sive suam proprio iactat dc corpore 
lucem. 19 August. de civ. dei IX, 16 sidora . . . quos doos oranes visibiles dicit. — Ve.rg. Aen. 111, 516. 

22 Varro de L. L. VJI, 7S Af. quid noctis videtur in altisono caeli clipeo? rf. V, 10. 

4 solem om. (), add. edd. vett. lunamq; FM^ lunam^i' M G hriuminis M (iw. eras. Af^) 

mensis M menses M* mens6 /' 7 sibi et scrips/ Hohdimn secutns sou Caldei M 9 miilti- 

inga O multivaga M^ multiiuga pollons vix sanwn expers (pors in ras. il/"*) M 10 indigua 

Ui/debrandius indicia O indiga ed. Romaua corpori M ceu scripsi scu O seu O ceu M^ stclusi 

qnodam (o m ras, M^) M radios WoTerius radiis O obstiti Scaliger obstitit O 11 et in 

ras. 3f * notam O proprio om. O, add. Wiiamotritzitts iactii* M^ iactam O utra- 

cumque Zinkius utraq; O 13 deos F duas M 14 quinque M ut /' 16 quipj)e M quidem F 

17 post vero spat. 19 Htt. vacat in M adsimUant F 18 obstito ^caliger abstituto O 

19 sydera /' secns locat M arcturum PhyGT abosque M arcturum G. T. aliosquo /' 

21 cohum Kiesslingius chonim O cumtum M an serhidendwn severa gratia? 22 decorc ed. 

Romana decori F docor M mundi add. s. l. F* 24 mirabundi /' acie mentis acrius con- 

templantes seclusi 



\ 



— 7 — 

templantes]. quoriim iu numero sunt illi duodecim [numoro] situ nominum in duo vorsus 
ab Ennio eoartati: luno, Vesta, Minorva, Geros, Diana, Venus, Mars, Mer- 
curius, lovis, Neptunus, Vulcanus, Apollo, cotoriquo id genus, quorum nomina 122 
quidom sunt nostris auribus iiim diu cognita, potentiae vero animis coniectatao por varias 

5 utilitiites in vlta agenda animadversas in iis rebus, quibus eorum singuli curant coterum 15 
profana [philosophiae] turba inperitorum, vana sanctitudinis, priva verae rationis, inops religio- 
nis, inpos voritatis, scrupulosissimo cultu, insolentissimo spretu || tremit istos deos vel || 
noglegit, pais in supt;rstitiono, pars in contemptu timida vol tumida. hos namquo cunctos 123 
(loos in sublimi aothoris vcrtice locatos, ab humana contagione procul discretos pluiimi sed 

10 non rite vonorantur, omncs sed inscie motuunt, pauci sed inpie diffitentur. quos deos Plato 16 
existimat naturas [incorporalis] animalis, noquo fino ullo nequo exordio sed prorsus ac 
roti*o aoviternas , | a || corporis contagione suapto natura remotas , ingenio ad summam 
beatitudineju pcrfecto, nullius oxtrarii boni participatione sed ex sese bonas et ad omnia 
conpotentia sibi promptu facili, simplici, liboro, absoluto. quorum parentem, qui omnium 17 

15 rorum dominator atquo auctor est, solutum ab omnibus nexibus patiendi aliquid gerondive, 124 
nulla vico ad alicuius rei munia obstrictum cur ogo nunc dicero oxordiar? cum Plato 
cac^Iesti facundia praeditus jioquiporabiHa diis inmortalibus disserens frequentissime prae- 
dicet hunc sohini maiostatis incrodibilis quadam nimietato ineffabili non posse penuria ser- 
monis liumani quavis oratione vel modice conprehendi; vix sapientibus viris, cum se 

20 vigoro animi, quantum liciiit, a corpore removerunt, intclloctum huius dei, i et || id quoquo 
interdum, velut in altissimis tenebris rapidissimo coruscamine lumen candidum intormicare. 

Missum igitur hunc locum faciam, in quo non mihi [quidem] tantum sed no Pla- 18 
toni quidom meo quivoiamt ulla verba pro amplitudino rei suppotere; [faciam] robus 125 
modiocritatem moam [in] longe suporantibus rocoptui canam tandomque orationom do 

25 caelo in torram dovocabo. in qua praocipuumjanimal homines sumus, quamquam plerique 

2 luno — Apollo Mart, (apella 1, 42. 14 Plat. Tm. 2H C rov fttv ovv nonjx^v %a\ 

TtnT^ga tovde tov TravroQ ivftttv rt t(fyov xal tvgovra tic TrdvTas d^vvarov Ityttv. 18 non posso — inter- 
micare Atnjust de ch\ deilX^ 10. 25 Augnst. dc cio. dei VIII, 13 Apuloius terrestro animal hominom dicit. 

1 numerosi tu M numero seclmi numoroso Mercermi duo duos F* 

5 jinimadvorsas ed. Cohiana animadvcrsae O iis ed. Itomana his O 6 profani M 

})hilos(»phiao sevlnsi pliilosophiet ni f. M philosophie* M^ priva vulgo prava O legionis M 

7 scrupulusissimo in occulto M tremit istos deos vol srripsi, om. ah O praeter dcos, sed inter spretu et deos 
spat. 12 fitt. , incertum an per rnsuram , vac. in M 8 timida vel om. M 9 sublimia 

(a eras. M'^) M 10 insciciao M Qiteos F 11 natura incorporalcs F incorporalis »ecl, 

Wilamowitzius prossus M ac retro in rns. M* 12 a om. O, addidi contagione suapte 

Floridus contagiones suaq; O contagione regione suaque (roldhachems 13 se /' bonas Vulcanius 

bona O 14 promtu M parent^ qui M^ parenttl([; O 16 munia Vulcanius mutua O ego 

Mercerus orgo O 18 incredibilis Vuhanius incredibili O et inefi^bili F 19 vix autem sapien- 

tibus Autjnstinus 20 vigori M removorimt Auyustinus moverunt O diei M et om. O 

add. Coirius 21 velut Aufpt.stinus vol O altissimis Colvius ex Augustino artissimis O choruscamine F 
22 quidem om. ed. Cohiana 23 faciam secl. Rohdius ac iam Mercerus 24 in secl. (roldbachertts 



I 



— 8 — 

se incuria bellae disciplinae ita omnibus erroribus ac piacularibus [dopravaverint] sceloribus 

126 inbuerint et prope exesa mansuetudine generis sui inmane efferarint, ut possit vidori nuUum 
animal in tenis homine postremius. sed nunc non do errorum dispunctione sed de naturae 

19 distributione disserimus. igitur homines ratione plaudentos, oratione pollentes, inmortalibus 
'^ animis, moribundis membris, levibus et anxiis mentibus, brutis ot obnoxiis corporibus, 5 

dissimiUimis moribus, similibus erroribus, pervicaci audacia, pertinaci spe, casso laboro, for- 

127 tuna^caduca, singillatim mortales cuncti, tamon universo genere perpetui, vicissim sufficienda 
prole mutabiles, volucri tempore, tarda sapientia, cita morte, querula vita terras incolunt. 

20 Habetis intorim bina animalia, deos ab hominibus plurimum dififorontos loci sublimitatc, 
vitae perpetuitate, naturae perfectione, nullo intor se propinquos communicatu; ciun et habi- 10 
tacula summa ab infimis tanta intercapedo iastigii dispescat ot vivacitas illic acterna et indefoota 
sit, hic caduca et subsiciva et ingenia iUa ad boatitudinem sublimata sint, haec ad misorias 

21 infimata. quid igitur? nuUone conexu natura so vinxit, sed in divinam ot humanam partcm 

128 1 parti || tam se et interruptam ac voluti debilem passa est? nam, ut idem Plato ait, nullus deus 
miscetur hominibus, sed hoc praecipuum eorum sublimitatis spocimen est, quod nuHa ad- 15 
trectatione nostra contaminantur. pars oorum tantummodo obtutu hebeti visuntur, ut sidora, 

de quorum adhuc et magnitudine et coloribus homines ambigimt; ceteri autem solo in- 

22 tellectu neque prompte noscuntur. quod quidem mirari super diis inmortalibus noquaquam 
congruorit, cum alioqui et inter homines qui fortunao munero opulenti elatus et usque ad 

129 regni nutabilem suggestiun et pendulum tribunal evoctus est, raros aditus det longo re- 20 

4 igitnr homines — terras incolunt Augmt. de civ. dei JX, 8. ^ingillatim — perpetai ibid. 

XII y 10. homines — cita morte Vincentins Bell. «pec. doctr. VI y 105 et spec. hist. IVf 7. 

9 habetis — infimata Augn/tt. de civ. dei IX, 12. cf. 13. 10 cum et — dispescant /Vwc. A", »y, 17 

(p. 609y 9 H.) 14 Plat. S^mp. 20S A xttu9 Si avO^Qwnti* ov /uyvvTai. Aiiytuit. de civ. del IX, 10: 

non enim veram est, qnod idem Platonicus ait Platonem dixissc: 'nnllus deus miscetur homini', et hoc 

praecipunm eorum sublimitatis ait esse specimen, quod nulla adtrectatione hominum contamiuantur. — 

nollus — homini Angust. de civ. dei VIII, 18 et 20. 

n 
1 bellae Vulcanin» vello M om. F depravaverint sechmi Ondendorpio anctore 2 possit M 

(n eras. M^) 3 diBpunctione Lip^ius disputatione O 4 disserimus Mercems disseremus O gau- 

dentes Augtutini cod. Corbeiensis sae.c. VII 6 dissimilibus Angnsttinfut et Vincentins liell. simil- 

limis F 7 singulatim F mortalos, eunctim Lipsins an singiilatim mortales, cunctim [tamen 

ne 

nniverso genere] perpetui? gere M^ suffienda M 9 interim (m m ras. M*) M 

10 propinqnos Stewechius propinquo O et habitacula Angttstittm et Prisciantis ea habitacula O 

11 ab om. M imfimis M intercapedine fastigii dispescant Priscianns 12 subsiciva O 
subseciva M* sint ohl Augustinns 13 infimata Angtuttinus infirmata O nuUone conezu M 

n 
(nec in raa. M^) cDnezu (virg, add. F^) F vixit 3/' 14 partitam se sciipsi cfce M campse F 

tfise M^ cassam se Mercertm sectam se Bosscha 15 homini Augustinus attrectatione F 

16 contaminantur Vaticanus 3383 contaminatur O ebeti F sydera F 17 curum M qu^rum M* 

oaeleri M (ae in e corr, M^) solo intellectu Vaticantts 3383 sola intellecta 18 nequi M 

piompte scripsi propt M prompto F nascuntur O 19 alioqui O aliqui M* opulenti O 

■ opulento M* 20 mutabilem M raros aditus det Ondendorpium secutus scripsi raro aditus et 

raro adita sit Goldbacherus 



— 9 - 

niotis arbitris in quibusdam dignitatis suao penetralibus degens. parit onim oonversatio 
• • iteniptum, rai-itas conciliat admirationem. 

Quid igitur , orator obiecerit aliqui, post istani caelestom quidem sed paene in- 23 
luimanam tuam sententiam faciam, si omnino homines a diis inmoi-talibus procul repollun- ^ 
") tur iitciue ita in haec temxe t^rt^ra relegantiu*, ut omnis sit illis advorsus caeiostes deos 
«•onmiunio denogata ne 11 quo II quisquam eos e c^elitum numcro velut pastor vel equiso 
vcl busequa ceu balantium vel hinnientium vel mugicntium greges intervisat, qui fero- ItJO 
cibus moderetur, morbidis medeatiu*, egenis opituletur? nullus, inquis, deus humanis robus 24 
iiitcrvenit. cui igitur preces allegabo? cui votum nuncupabo? cui victimam caedam? quem 

10 miscris auxiliatorem, quem fautorem bonis, quem adversatorem malis in omni vita ciebo? 
(|uem denique, quod trequentissimum est, iuri iurando arbitnun adhibebo? an ut Vergili- 
anus Ascanius per caput hoc iuro, per quod pater ante solebat? at enim, o lulo, 
])ater tuus hoc iure iurando uti poterat inter Troianos stirj)e cognatos et fortassoan intor 
(iraecos proelio cognitos; at [enim] inter Rutulos recens cognitos si nemo huic capiti cro- 

15 diderit, quis pro te deus tidem dicet? an ut ferocissimo Mezentio dcxtra ot telum? quippo 25 
haec sola advonerat 11 us erat II , quibus propugnabat: dextra mihi deus et telum, 131 
([uod missile libro. apage sis tam cruentos deos, dextram c^odibus fossam telumquo 
sanguine rubiginosum; uti*umque idonoum non est, propter quod adiures, no ut por ista 
iurc^tur, cum sit summi deorum hic honor proprius. nam et ius iurandum lovis 132 

20 [iurandumj dicitur fut ait EnniusJ. (juid igitur censes? iurabo per lovom lapidem Romano 
vctustissimo ritu? atqui si Platonis vora sentontia est, immquam se deum cimi homino 
conmiunicare, facilius me audierit lapis quam luppiter. 

Non usque adeo — respouderit enim Plato pro sententia sua nioa voce — non 26 
us^juo adeo, in(|uit, seiunctos et alienatos a nobis deos pracdico, ut no vota quidem nostra ^^ 

25 ad illos arbitrer pervenire. ne([ue enim illos a cura romm humanai'um sed controctatione 
sola removi. ceterum sunt quaedani' divinae mediao potestatos inter summum aethora et 
infimas terras in isto intersito aeris spatio, per quas et desideria nostra et merita ad deos 133 

1 l>arit — admirationom Vhwtintins Ihll. nptr. doctr. r/, »iH rt Mper. hUt. /\\ 7. 12 Vert/. Aen, 

IX, SOO. 16 Vtrfj. Aen. X, 113 .vy. dcxtra mihi deus ct tclum, f[uod missilo libro, nunc adsint! 

li» r/r. (le. off. IJL 20, 104: nam praoclaro Ennius: 'o fides alma aj^ta pinnls et ius iurandum lovis*. 
23 [/V«/.] /Cpmom. 0H4 l) et K. 

in 

1 suac om. J/" 3 oro te MerreruN 4 mortalibu.s /'* 5 religantur 3/ 6 neque srripsi 

m O noc vulyo c(iUL80 Klmenhorstiu» c<iuisitio ^f ociuitio K 7 ''innientium M int^rvis 

ni 
atqui M 9 votu noncubabo J/ (nuncupabo M^ ) 10 post bonis spat. 16 litt, rarat in M 1 1 doque J/' 

iureiurando J/ virgilianus 12 iule /J/* uilo M 14 onim «/«. ed. VHlr.anii rutilos M 

15 ut 80 O se om. ed. Jiomana 16 adveneratus erat srripsi advenerat O michi F 17 apages 

ista M rorr. M^ 18 no ut Mfrrtnis neue O 19 iovis iurandum om. F 20 iurandum tsechsi 

rnm Brantio ut ait Euni\lS st clusi 21 atqui ed. Co/riana atque O 25 illos a cura Scioppit/s 

illa sacra O 26 aethera (aoth in ras. J/*) M 27 intersito Klmenhorstius intersitae O ad deos vtdyo 
ad eos O 

2 



— 10 — 

commeant : hos Gracco nomino Sa(w.ova? nuncupant , inter caelicolas || tcrricolas || que 
vectores liinc precum inde donorum, qui ultro citro portant hinc petitiones inde suppetias 

27 ceu quidam utrisque interpretes et salutigeri. per hos eosdem, ut Plato in Symposio autu- 
mat, cuncta denuntiata et magorum varia miracula omnesque praosagiorum species regun- 

134 tur. eorum quippe de numoro praoditi curant singuli [eorumj, proinde ut est cuique tri- 5 
buta provincia, vel somniis conformandis vel extis fissiculandis vel praepetibus gubemandis 
vel oscinibus orudiendis vel vatibus inspirandis vel fulminibus iaculandis vel nubibus 
coruscandis ceterisque^ adoo , per quae futiu-a dinoscimus. quao ciincta caelestiiim vohm- 
tato et numino ot auctoritate sed daemonum obsequio et opora et ministerio fieri arbitran- 

28 dum est. horum onini munus atque opera atque cura est, ut Hannibali somnia orbitatem 10 
Y? oculi comminentur, Flaminio extispicia periculum cladis praedicant, Atto Navio augiu*ia 

miraculum cotis addicant; item ut nonnullis regni futuri signa praecun-ant, ut Tarquinius 

Priscus aquila obumbretiu- ab apice, Servdus TulUus flamma conluminetur a capite; postre- 

136 mo cuncta ariolorum praesagia, Tusconim piacula, fulguratorum bidentalia, carmina Sibyl- 

29 larum. quae omnia, ut dixi, mediae quaepiam potestates inter hominos ac deos obeunt. 15 
neque enim pro maiestate deum caelestium fuerit, ut eorum quisquam vel Hannibali som- 

13^ iiium fingat vel Flaminio hostiam f conroget vol Atto Navio avom velificet vel Sibyllae fati- 
loquia versificet vol Tarquinio velit apicem rapere sed reddere, Servio vero inflammare 
verticom nec exurere. non est operae diis superis ad haec descendere: mediorum divorum 
ista sortitio est, qui in a^riis plagis terrae conterminis nec minus confinibus caelo perinde 20 

1 Plat. Symp. 202 l) «7. nal yag Ttav to Saijnoriov ueraiv tari xttov rt xai (Tvijtov .... tfjufjvtvov 
nai Sta7roQ(^/iituov ^toiC td naft dvytgojrrujv ttal dvxff^ujTioi^ td 7ra(td t^twv, toiv u^v r«s Sti^otif xai x^raiaf^ 
tvjv St tdc tmtd^tiS te xal dfioifidg [tiZv ^voifZv'], tv /jUouj Si ov dfjuf^otigvuv ovfA7r).ijgot, ujott tu irdv avto 
avTcp iwStSia^at. Std tovtov xai jj fiavttxr^ irdaa xojQtX xai jy ttuv itglvjv t^xvv ^"^'' '''* ^*C' ^*""* xtvaiai 
xai td( ttltraQ xai rdf inniSdi xai rr}v tiayyavtiav Troaav xai yorjTtiav. Avyust. de civ. dei VIII, 22 rostat, 
ut nullo modo credoDdum sit, quod Apuleius persnadero nititur, ita csse mediuH dacmones intcr deos et 
homines tanquam internuntios et interpretes, qui hinc ferant petitiones nostras, inde referant deorum sup- 
petias. efr, ibid. VIII, 24. ihid. VIII, 16 dicit ad eos pertinere divinationes augurum, haruspicum, vatum 
atque somnionim ; ab his quoque esse miracula magorum. — 10 Cic de divin. 7, 24, 4H. — 11 Liv. XXI, 63, i.V. 
Liv. I, 36, 3 sq. Cir. de dimn. I, 17, 32. — 12 Liv. I, 34, H. — 13 Liv. I, 39, 1. 



1 hoc M Graeco ed. Colviana Graeci O Saifiovaf ed. Aldina demones O terricolas 

i 
om.O, add. Vulcanium secutus Goldhachenin 2 suppetas 3/' 3 XktTV&i^UQ Usenerus ad Platonis fti/mp. p. 20 

utriusqne utrimquo Oudendorpius simposio M symphosio /' 4 varia magorum inverno ordine F 

5 eomm secl. Goldbacherus 6 somnis M fisiculandis il/ 8 per qu6 M 9 noraine M 

n 

10 hannibalis omnia^/ corr. M^ 11 comminentur Wowerius comminarontur /' comrainarotur M^ commi- 
nitentur Oudendorpius flamminio M praedicant Stewechius praedicent O Atto Oudendorpius 

attio FM* accio M navio (o ni f. ex gio in ras. M^) M 12 item Mercerus ita O 13 culu- 

minetnr M colluminetur M* posttrcmo M 14 ariolum F fulgoratorum M sybil- 

lamm O sybillarnm carmina inverho ordine F 16 hanuibalis M 17 fingat Salmasius ad Solin. p. 781 

n 

pingat O flaminio ^n *. /. add. F^) F conrogot F corroget M conroboret Goldbacherus Atto 

Oudendorpius atio M attio /' navio om. F avem Lindenbrogius navcm F navim M sybillao M 

aybillae {atilo(][uia versificet vel om. F ^ aeris /' 



— 11 — 

yersantiir, iit in quacumque parte naturae propria animalia fin aethoro volantia, in terra 
gnidientia]. 

Nam cum quatuor sint elomenta notissima veluti quadrifariam natura magnis partibus 30 
disterminata sintque propria animalia torrarum, || aquarum B , flammarum, siquidem Ari- 

5 stotelos auctor est in fornacibus flagrantibus quaedam propria animalia ponnulis apta 138 
volitare totumque aevum siuim in igni diversari, cum eo exoriri cumque eo extingui; 
praetei^ea cum totiuga sidera, ut iam prius dictum ost, sursum in aetliere id est in ipso 
liquidissimo ignis ardore conpaieant, cur hoc solum II inter II quattuor olementa [aeris], 
quod tanto spatio iutersitum est, cassum ab animalibus, desertum a cultoribus suis natura 

10 patoretur, quin in eo quoquo [aere] animalia gigneret ut in igni flammida, in unda fluxa, 
in terra glebulenta? nam quidem qui aves aeri attribuet, lialsum sententiae meritissimo 31 
dixeris; quippe quia [avos] nuila oarum ultra Olympi verticem sublimatur, qui cum ex- 
cellentissimus omnium || montium 1| perluboatur, tamen altitudinom porpondiculo si metiare, 139 
ut geometrae autumant , || decem |i stadia altitudo tastigii non aoquiperat , cum sit aeris 

15 agmen inmensum usque ad citimam lunae helicem, quae porro aetlieris sursum versus 140 
exordium est. quid igitur tanta vis aeris, quae ab humillimis lunae anfractibus usque ad 32 
summum Olympi veiticem intoriacet? quid tandem? vacabitne animalibus suis atque erit 
ista naturae pars mortua ac debilis? immo enim si sedulo advertas, ipsae quoque aves 
|per] teiTCstre animal, non aerium rectius perhibeantur. U est || enim semper ilUs victus 

20 omnis in terra, ibidem pabulum , ibidem cubilo, tantum quod aera proximum terrao voli- 
tando transverberant. ceterum cuin illis fessa sunt remigia ponnarum, torra c<3u portus est. 

Quod si manifestum flagitat ratio debere propria animalia etiam in aere intollegi, 33 
suporest, ut, quae tandem et cuiusmodi ea sint, disseramus. igitur terrena nequaquam, ^^ 

5 Aristot. hist. attim. K, 1,9 p. 552 h 10 Bekk. iv ^t Kt<7r(jM. ov y xnXnCirii Xiifo^ xaitzatj inl nokkds 
f}f4i(in9 iiiflakXuiTtnVy ifTnvOa yiftrai &rjQia iv tv} nvfii^ t*uv jntydXwy fivMV fjuviffov ti tui^ovat vnonTtffaj 
a 8m tov nv^9 nyda nal fiaHi^ti, 

1 aut F auimalia pounulis in aohtore M (ponnuUs cxpunx. M*) in aothere volantia in tcrra 



or 



gradientia sechihi J^ UU M 4 sintque ed. Romana sit qne O aquarnm om. O, add. 

Mercerutt 7 totuaj^a M sursum ed. liomana cursum O 8 ardore 3/*/' ardore M inter 

oiw. O, addidi quatuor F aeris sechisi 9 animaUbus WHamowitzius ^omnibus (h add, et m m 

mi corr. J/ » ) M omnibus F 10 aore secfusi jfigneret Mercems gignerent M gignoront F 

11 avis in aethere M 12 quia (hidendorpium secutus HHdehrandius que O aves seclusi quf ai^es 

secl, Mercerus quia vix uUa vir doctus apud Oudendorpium 13 montium om. O, addidi Rohdium secutus 

14 geometerae M (o expunx, 37*) decem om. O, add. Coluius 15 inmsU m ras, M* (idem 3/, sed 

falso divisum) holicem quae Floridus felicoq; /' felicSq; 3/ 16 exordium ed, Romana exortum O 



ni 



17 olimpi F qui tandem 3/ alimalibus 3/* 18 imo F" 19 per stcl. Vuhanius 

aorenm est om. 0, add. vulyo 20 pabulum ibidem om. M 21 transvorberant (post. t corr, ex s) M^ 
peunarum F^M^ pinnarum 3/ 22 post manifestum 3 liu. eras. in M intelligi F 



— 12 — 

dovergunt onim pondoi-o , sod noc flammida , no sursum vorsus caloro rapiantur. tompo- 
randa ost crgo nobis pro loci modiotato moilia natiira, ut ox n^gionis ingonio sit otiam 

34 cultoribus oius ingonium. codo igitur monto fonnomus ot gignamus animo id gonus cor- 
141 porum toxta, quao noquo ttim brutii quam toiToa noquo tam lovia quam aothoria, sod 

quodammodo utrimquo soiugata vol onim utrimquo commixta sint sivo amolita sou modi- 5 
ficata utriusquo roi participationo. sod facilius ox uti-oquo quam ox nouti'o intollogontui-. 
liaboant igitur haoc daomonum corpora ot modicum pondoris, no ad suporna inscendant, 

35 I et il aliquid lovitatis , no ad inforna praecipitontur. quod no vobis vidoar pootico ritu 
?l incrodibilia contingoii», dabo primum oxemplum huius libmtiio modiotatis. noquo (Miini 

procul ab hac corporis subtilitato nubos concretas vidomus. quao si usquo adoo lovos 10 
foront, ut ea quao omnino caront pondoro, numquam infra iuga, ut saoponumoro animad- 
vertimus, gravatao c^put oditi montis cou quibusdam cunis torquibus coronaront. pon-o 
si suapte natura spissao tam gravos foront, ut nuUa illas vegotioris lovitatis admixtio 
sublevarot, profocto non socus quam plumbi rodus ot lapis suopto nisu caducao torris in- 

36 liderentur. nunc enimvoro pondulae ot mobiles huc atquo illuc vico naviimi in aeris 15 
polago ventis gubornantur paululum inmutantos proximitato (?t longinquitato. quipp(* si 

143 aliquo humoro focundao sunt, voluti ad fotimi odonduni doorsus dograssantur. atquo id(>o 
humectiorcs humilius meant aquilo agmine, tnictu sognioro ; sudis voro sublimior ciu'sus ot 
tum lanarum volleribus similes aguutur, cano agmine, volatu pornicioro. [nonno audis, 
quid supcr tonitru Lucretius facundissimo dissorat: principio tonitru quatiuntur 20 
cael-ula caoli proptorea, quia concurrunt sublimo volantos aothoriao 

37 nubes ||contra|| pugnantibus ventis.] quod si nubos sublimo volitant, quibus 
^' omnis et oxortus ost torrenus ot rotro dotluxus in torras, quid tandom consos daomonum 

144 corpora? quao sunt concrota multo tanto subtiliora, non onim (»x hac fiu>culontao nubo- 
culao fiimida caligino couglobatii\ sicuti nubium g(»nus ost, sod ox illo purissimo aoris 25 

20 Lurret. r/, !f6—.%. 

1 nec Mfrrerns ne <* tomporanda e ergo Paristnna h624 teni{)i»rande or^'o F temperande ergo M 

temperanda ergo ^f^ 3 mentes JA (s rrat.. M-) 4 terraa^ ni f. J/. torrea J/* aetherea -V 

5 utrimquo mhfo utrtlciuo (> 7 inscendant ("olvius incodant M incodat /' S ot om. O, add. Sraliyer 

9 libere M 12 ptirro usqur ad inliderentur om. srd in martj. ima add. M^ 18 veteriorls /' 

u 

14 rodus Mtrr.eru» robus /' robur M suapto ^f illiderontur M l(j pabilu iU* 17 alia 



u 



(juo humero M fecondao M* ad fectum M ad footuni J/* degrassatur J/ 18 aquilo JApsius 

aquilonis O segniore Aferr&rus segniores O 19 tum yuir.anius cum O lanarum /'J/^ lunarum M 

Uonne us<fUf ad ventis serJusi 20 }tost tonitru tras. <|ua, deindf lucretius in /., rttf-ra ustpfe ad (jua 

[tiuntnr s. l. in M • 21 propteroa quia nthfo propter alia O ethoreao J/ 22 contra om. O 

n 
dd. vuJyo propugnantibus /' jiropugnatibus M vi»nis O a!. vctis s. J. /' 28 ost terrt^nus SraJiyer 

t terrenus /' «it torrcnius M 24 c«»ncretu M^rrtrus tanto ruJ(/o tanta O subtiliora /*arisinus fiO'24 

ubtilior O subtiliorc Merrerus faeculentao nuboculae fumida srripsi faoculenta nubecula tumida O 

et fu mida? et umida CoJrius 



— 13 — 

liquido et sorono olcmonto coalit^i eoquo nomini hominum temoro visibilia, nisi divinitus 
spociora sui offorunt, quod nulla in illis torrona soliditas locum luminis occuparit, quao 
nostris oculis possit obsistoro, qua soliditato nocossario offonsa acios inmorotur, sed fila 
c<)rporum possidont rara ot splondida ot tonuia usquo adoo , ut radios omnis nostri tuoris 145 
5 ot raritato trans^nittant il ot || splondoro rovorboront ot subtilitate frustrentur. hinc ost illa 38 
HomoricA Minor^^a, quac^ modiis cootibus Graium coliibendo Achilli intorvenit. vorsum 
(irac^cum, si paulispor operiamini, Latino enuntiabo, atque adoo hic sit inpraesontiarum. 
Minorva ipitur, ut dixi , Achilli moderando iussu lunonis advonit soli porspicua, ast 
aliorum nomo tuotur. hinc ot illa Vorgiliana Iutui*na, quao modiis milibus auxilia- 

10 bunda fratri conversatur miscotque viris noquo cornitur ulli, [prorsus quod Plau- 
tinus milos supor clipoo suo gloriatur, praostringens oculorum aciem hostibus]. 

Ac no cotoros longius persoquar, ox hoc formo daomonum numero pootae solent 39 
haudquaquam procul a voritato osoros et amatoros quorumdam hominum deos fingere; ^ 
II hos prosperare || ot ovchero, illos conti*a advorsari et affligere; igitur ot misereri et in- 

15 dignari et angi ot laotari omnemquo humani animi faciem pati, simili motu cordis et salo 
montis ad omnes cogitationum aestus thictuaro, quae ^mnos turbulae tempestatesque pro- 
cul a doorum caolestium tranquilUtate exulant. cuncti enim caelites semper eodem statu 40 
montis aoterna aequabilitato potiuntur, qui numquani illis nec ad dolorem vorsus nec ad 
voluptatom finibus suis peUitur nec quoquam a sua porpotua socta ad quompiam subitum 

20 habitum domovotur, noc altorius vi, nam nihil est deo potontius, noque suapte sponte, 
nam nihil ost deo perfectius. porro autem qui potost vidori perfectus fuisse, qui a priore 
statu ad aliimi roctiorom statum niigrat, cum praosortim nemo sponte capessat nova, nisi 147 

5 Auf/iifit. df cir. dei JX, 7 : (ieuiquo hinc esso dicit (i. e. Apulcius) Homericam iUam Minorvam, 
quae mediis coctibus Graium cuhibeudo Achilli intervenit. 7 Hom. II. J, 198 oTtu tj.atvofAivtj, tiZv ^ 

alXvtv ovTii ofjaro. 10 Verr/. Aen. /, 44(f. 11 IVani. mil. fjlor. /, i, 4: praestriiigat oculorum aciem 
acri in acie hostibus. 12 ox hoc fermo — exulant Augtist. de civ. dei IX, S. Auguat. de nV. dei VI Jl, 17 

cum daemones quorundam hominum osores, ((uorundam amatores sint . . . ibid. IX, 7 dicit . . . ex malo- 
rum daemouum uumoro esse. quos poetae quoruudam hominum osoros et amatores deos non procul a veri- 
tate cunfingunt. 15 simili — lluctuare Aut/ust. de cir. dei IX, 6. ihid. VJJI, 17 omnem motum cordis 

et salum mentis omncsque turbelas et tempestates animi, (^uibus daemones acstuare atque fluctuare asserit, 
no8 vera relij^o deponere iubet. rfr. ibid. A", 27. 

2 offfljrunt scri/)si offert O in eis /'' 3 fila FM^ filda ni f. M 5 et o»i. O, add. vulgo 

6 omerica M cetibus /' graiu FM^ grauu M 7 opperiamini /' nuntiabo M 

8 ast edd. rett. est O 9 nemo tuctur FM* ne mutuetur M virgiliana O 10 ulli FM* illi M 

prorsus usque ad hostibus RotiKcham serutus serlusi placimus M 11 acio M 12 hac ne cetos os M 
* ac 110 ceteros M'^ demonU (virg. add. F'^) F 14 hos prosperare om. 0, add. Colrius e.r Augustino 

et evehere illos coiitra ex Augustino Colrius et vere illos 8c<tm /' et vere illos secundu (notas transposi- 



nci 



tionis add. M^) M 16 per omnes Augustinus cotacionum ui f M^ turbelae Angustinus 

17 ad eorum M a«deorum M^ 18 versus Scaliger usus O 20 vi in ras. M'^ nichil bis F 

21 perotentius fectius 3/ (otentins eras. M^) rideri perfectins /' prioraestatu M priore*8tatu M* 



— 14 — 

quem paenituit priorum? non potest enim subsequi illa mutata ratio sine praocedontium 
infirmationo. quapropter dobet deus nullam pcrpcti vol odii vel amoris tcmporalem pcr- 
fiinctionem et idcirco nec indignatione nec miscricordia contingi, niillo angoro contrahi, 
nulia alacritate gestire, sod ab omnibus animi passionibus liber noc dolorc umquam noc 

41 aliquando laotari nec aliquid repontinum vello vol nolle. sed et liaec cuncta et id genus 5 
^^" cetera daemonum mediocritati rite congruunt. sunt enim intor nos ac deos ut loco regionis 

ita ingenio montis intersiti, habentes communem cum superis inmortalitatem , cum infcris 
passionem. nam proinde ut nos pati possunt omnia animorum placamenta vel incita- 

148 menta, ut et ira incitontur et misericordia flectantur et donis invitentur et prccibus loni- 
antur ct contumeliis exasperontur et honoribus mulceantur aliisque omnibus ad similem 10 

42 nobis modum varientur. quippe, ut finom conprehendam, daemones sunt genere animalia, 
ingenio rationabilia, animo passiva, corpore aeria, tempore aeterna. ox his quinque, quao 
commemoravi, tria a principio eadom [quao] nobiscum, quartum proprium, postremum 
commune cum diis inmortalibus habent, sod differunt ab Iiis passione. quao proptoroa 
passiva non absurde, ut arbitror, nominavi, quod sunt isdom, quibus nos, portiu-bationibus 15 
mentis obnoxii. 

43 Unde etiam religionum diversis obsorvationibus et sacrorum variis suppliciis fides 
^^^ inpertienda est. f et sunt nonnulli ex hoc divorum numoro, qui noctumis vel diurnis, 

promptis vel occultis, laotioribus vel tristioribus hostiis vel caerimoniis vel ritibus gaude- 

149 ant, uti Aegyptia numina fermo plangoribus, Oraeca plorumque chorois, barbara autem 20 
strepitu cymbalistarum et tympanistarum et choraularum. itidem pro regionibus ot cetora 

7 Augxtst, de civ, dei VJTJ^ 14 habent enim cum diis coramunem immortalitatem corporum, animo- 

rum autem cum hominibus pa^sionem. 9 August. de civ. dei VJJl^ 17 cum enim dacmoncs . . . quod 

et ipse Apuleius . . . cogitur contiteri, ira instigontur . . . donis invitentur . . . honoribus mnlcoantur . . . 

11 August. de civ. dei VJJJ, 16 brovitor autem eos definions ait daemones osse genere animalia, animo 

pasaiva, mente rationalia, corpore acria, tempore aetcrna; horum voro quinquc tria priora illis csso quae 

nobis, quartum proprium, quintum eos cum diis habere commune. ihid, JX, IS tria dixit eos habere nobis- 

cum, quod genere animalia, quod mente rationalia, quod animo passiva sunt, cum diis autem unum, quod 

tempore aetema; et unum proprium, quod corpore aoria. daemoues — aetorna Vincentius Bell. spec. hist. 

JV, 7. 15 August. de civ. dei VJJJ, 16 de moribus orgo daemonum cum idem Piatonicus loqueretur, 

dixit eos eisdem, quibus hominos perturbatiouibus agitari, . . . diversis sacrorum ritibus oblectari et in eis 

si quid neglectum fuerit, commoveri. cfr. ibid, X, 27. 

t 
2 odii JApsius opis 4 animi om. F 5 sed et et cuncta M 6 madiocriati M^ 

nos FM* vos M religionis (li induxit F*) 8 animorum vulgo animarum O 9 ut et ira scripsi 

ut ira Z' et ira M incitantur M fiectuntur M invitantur M 9 post invitentur verbum et ter om. F 

10 et contumeliis exasperentur om, M 11 variant M fine J^arisinus S624 fine O conprchendam 

(d in ras, M^) M 12 aere& ni f, M acrea M* his FM ' bis M 13 lU M quae om. 

tu 

ed, Colviana 1TTT M 14 cUmune M cOmune M* 15 hisdem M turbationibus M 

18 suot nonnullis (s ercu, M^) M si nonnullos F an si nonnulli sunt? noctumis M (noc in ras. M^) 

19 promtis F 20 autem Parisinus 8624 aut O 21 timpanistarum M coraolarum O 
ceraalarum Salma*ius cetera FM^ cetere M 



— 15 — 

in sacris difforunt longa variotato: pomparum agmina, mysteriorum silontia, saccrdotum 
officia, sacrificantium obsequia; item deorum effigies et exuTiae, templorum religionos et 150 
rogiones, hostiarum cruores et colores. quae omnia pro cUjiusque more loci sollemnia et 44 
rata sunt, ut plerumquo somniis et vaticinationibus et oraculis conperimus saepenumoro 
5 indignata numina, si quid in sacris socordia vel superbia neglegatur. cuius generis mihi 
exemphi affatim suppetunt, sed adeo celebrata et frequentata sunt, ut nemo ea commomo- 
rare adortus sit, quin multo plura omisorit, quam recensuorit. 

Idcirco supersedebo inpraosentiarum in his rebus orationoni occupare, quae si noii 45 
apud omnes certam fidom, at ccrte pencs cunctos notitiam promiscuam possident. id potius 

10 praestiterit Latine dissertare, varias species daemonum philosophis perhiberi, quo liquidius 
et plenius de praesagio Socratis deque eius amico numine cognoscatis. nam quodam signi- 46 
ficatu et animus humanus etiam uunc in corpore situs daemon nuncupatur fdiine hunc 
ardorem mentibus adduntj. igitur et bona cupido animi bonus deus est. unde non- 
nulli arbitrantur, ut iam prius dictum est, euSat;/.ova{; dici beatos, quorum daemon bonus 

15 id est animus virtute perfectus est. eum nostra lingua, ut ego intorpretor, haud sciam an 151 
bono, c<)rte quidem meo poriculo poteris Genium vocaro, quod is dous, qui est animus sui 
cuique, qiiamquam sit inmortalis, tamen quodammodo cum homine gignitur, ut eao precos, 
quibus Genium et gonua precantur, coniunctionem nostram nexumque videantur mihi 152 
optostari corpus atque animum duobus nominibus conprehendentes , quorum communio et 

20 copulatio sumus. est et secundo significatu species daemonum animus humanus emoritis 47 
stipendiis vitae corpori suo abiurans. hunc vetere Latina lingua reperio Lemurum no- 
mine !1 dictitatum. ex hisce ergo Lemuribus qui posterorum suorum curam sortitus pla- 
cato ot quieto numine domum possidet, Lar dicitur familiaris; qui vero ob adversa vitae 153 

12 Verg. Aen, fX, 1H4 «7. diine hunc ardorcm mentibus addunt, Euryale, an sua cui((ue deus fit 
dira cupido? 14 Autjust. de civ, dri /X, 11 Idem (Plotinus?) autcm perhibet appellari Gracce 

boatos tuHnluoiaQ, quod boni sint animi hoc est boni daemones, animos quoque hominum daemonos 
0880 confirmans. 16 Serviutt ad Verg. Aen. III^ 6'i in qua etiam 8cntentia videtur esse Apuleius 

de daemonio Socratis: manos, inquit, animae dicuntur mclioris meriti, quae iu corpore nostro Genii dicuntur, 
corpori renuntiantcs Lemures; cum domos incursionibus infcstarent, Larvae appellabantur, contra si aoqui 
et fdventes essent, Lares familiares. Aur/nst. de civ. dei /X, 11 dicit quidem (Plotinus ?) et animas hominum 
dacmones esse et ex hominibus fieri Laros, si meriti boni sunt ; Lemures, si mali, sou Larvas; Manes autem 
deos dici, si incertum est bonorum eos seu malorum esse meritorum. 20 cf. Plat. CratyL 39H B et 

de repnbl. V, 46 H E sqq. 

1 longe /' 2 sacrificantum F et regiones om. F 3 sollempnia (p erats. M^) Ai solemnia F 
5 quis M michi /' 7 omiserit FM* omiserit M 9 apud (d corr. ex t) 3/* at certam F' 

poones aM j^ossident Parifsinus H624 possidet O 10 daemonum Parisinus H624 dil unU O pbiloplus M 
quo ed. Eomana qd O 12 noncupatur M diine hunc ardorem M. A. (/. e. mentibus addunt) 

O, geclusi 14 iam diu /' tvbaiuovm ed. Aldina eudomonas O 15 eum Scioppins cum O 

quem e.dd. vett. aut M 17 eao ed. Romana haec 18 gonia M precatur /' nexum- 

qne Mercerus nec sunt que O 19 obtestari M^F 21 corpori Mercerus corpore O repperio /' 

nomine om. O, addidi 22 lemurus M lemurib; M* qui vul(/o quo O posterorum Parihinns H624 
posteriorum O sortitus FM'^ fortitus M 23 quieto (t m ras. M") M lar dicitur F largitor M 



— 16 — 

merita nullis [bonis] sodibiis inccrta vagationo eou quodani oxilio poonitur, inano tom- 
culamentum bonis hominibus, ceterum malis noxium, id genus ploriquo Larvas perliibent, 
cum voro incertum est, quae cuiquo oorum sortitio ovonerit, utrum Lar sit an Larva, 
nomine Manium doum nuncupant; sciiicot lionoris gratia doi vocabulum additimi ost. quippo 
tantum oos doos appellant, qui ex hoc daom i| onum || numero iuste ac prudentor curriculo 5 
vitao gubemato pro numino postea hominibus praoditi fanis et caerimoniis vulgo adver- 

154 tuntur ut in Boeotia Amphiaraus, in Africa Mopsus, in Aogypto Osiris, alius alibi gentium, 
Aosculapius ubique. 

48 Verum haec omnis distributio oonmi daomonum fuit, qui quondam in corpore nostro 
^^^fuere. sunt autom non posteriore numoro, praostantioro longo dignitato supor his aliud 10 

augustius genus daemonum, qui senipor a corporis compcdibus et noxibus liberi certis 

155 potestatibus curant. quorum o numoro Somnus atquo Anior diversam intor so vim pos- 

49 sidont, Amor ^igilandi, Somnus soporandi. cx liac igitur sublimioro daomonum copia 
Plato autumat singulis hominibus in vita agenda testcs et custodes [singulisj additos, qui 
nemini conspicui somper adsint arbitri omnium non modo actorum verum etiam cogita- 15 
torum. at ubi vita edita romoandum est, eundem ilhim, qui nobis praoditus fiiit, raptai'e 
ilico et trahere voiuti custodiam suam ad iudicium atque iilic in causa dicunda assivStore, 

si qua commentiatiu- , redarguero, si qua vora dicat, adsovorare, prorsus illius testimonio 

50 ferri sententiam. proinde vos omnes, qui hanc Platonis divinam sontentiam me iuterprete 
auscultatis, ita animos vosti-os ad quaocumque agonda vel moditanda formate, ut sciatis 20 
nihil homini [prao istis custodibus] nec intra animum nec foris esse socreti, quin omnia 

156 curiose iUe participet, omnia visat, omnia intollegat, in ipsis ponitissimis montibus vico 
conscientiae deversetur. hic, qucm dico , prorsus custos , singularis praefectus , domosticus 
speculator, proprius curator, intimus cognitor, adsiduus observator, individuus arbitor, in- 
separabilis testis, malorum inprobator, bonorum probator, si rito animadvortatur , sodulo 25 

. cognoscatur , religiose colatiu* , ita ut a Socrato iustitia et innocentia cultus est, in robus 
inc^ortis prospector, dubiis pracmonitor, poriculosis tutator, ogenis opitulator, qui tibi quoat 
tum [inj somniis tum signis tum etiani fortiisse coram, cum usus postidat, mala avoiTun- 

U Plat. Tim. 00 A; Phaed. 107 I) ; de re puhl. A', 617 E et 020 K. 

1 bonis .vcr/. MarklanduN eptst. rrit. />. jf^.V sedibus (lis e.r is rorr. i^f^) M vacationo F 

poonitur Wilamowitziutt ponitur Jf punitur F 8 sortio F 4 Maninm Colvim Manom O scilicet ot M 
vocabulam (v ex ul ut v. rorr. M'^) M 5 hoc daemonum scriptti oodem <> prudentes M 6 pro 

numine ed. Cohiaua praenomine O ab hominibus /•' 7 boetia O anfiaraus M anfiarous F 

afTrica M osyris F 9 nostro srripsi numoro O serl. (ioldhacherus 10 praostanciori Af 

super his Wilamowitzius superius O 11 cUpedibus M 12 curmt Scio/tpius curantur O possident ^»//70 
possideant 14 singulis serlusi singulos ed. liomana 18 pro illius Scalif/er l\) prointle edd. vett. 

deinde O 21 nichil omnino F prae istLs custodibus seclusi nec intra vult/o ni intra M 

non intra F 22 visat vuh/o viset O visitet Goldhachfrus 24 assiduus F 28 in ed. Colvianam .secutus seclusi 

b 

somniis Vaticanus "iSbd somnis O avorruncare Pithoeus aut truncare J/ autruncare {h s. l. add. F^) F 



— 17 — 

carc, bona prosporaro, liiiinilia sublLniare, nutantia fulcirc, obscura (jiarare, socunda regoro, 
advorsa corrigero. 

il Quid 11 igitur minim, si Socrates, vir adprime porfoctus et Apollinis quoquo testi- 51 
monio sapiens, hunc dcum suum cognovit et coluit ac proptorea oius custos, prope dicam ^^" 

5 par coiltubernio faniiliaris (!iuicta, qiiao ai*conda sunt, arcuit, quao cavonda, [praejcavit et 
praomonenda praemonuit: sicubi tamon interfectis sapientiao officiis non consilio sod prac- 
sagio indigebat, ut ubi dubitationo claudicarot, ibi divinatione consisteret? multa sunt 158 
enim, muto, de quibus etiam sapientcs viri ad ariolos et oracula cursitent. an non apud 
Homerum ut quodam ingenti spoculo clarius cernis liacc duo distributa, seorsus divinatio- 

10 nis, seorsus sapientiae officia? nam cum duo columina totius exercitus dissidont, Agamem- 52 
non regno pollens ot Achillos bello potons , d(»sidoratiu-que vir facundia laudatus et peritia 
memoratus, qui Atiidae superbiam sed ot Pelidae ferociam conpescat atque eos auctoritato 
advertat, oxomplis moneat, orationo permulceat: quis igitur tali in tenipore |mej ad dicen- 
dum exhortatus est? nempe Pylius orator eloquio comis, experimontis catus, sonecta vene- 

15 rabilis. cui onmos sciebant corpus annis hebore, animum prudentia vigere, verba dulcedino 
affluere. itidem cum rebus croperis et adflictis speculatoros deligendi sunt, qui nocte 159 
intempesta castra hostium ponetrent, nonno Ulixos cum Diomcdo dcliguntur veluti con-^^"' 
silium et auxilium , mons et manus , animus et gladius? enimvero cuni apud Aulidem de- 53 
sidibus et obsessis ac taedio abnuentibus difficultas belli et facultas itineris et tranquillitas 160 

20 maris et clemontia ventorum per fibrarum notas ot alitum vias et serpontium escas explo- 
randa est, tacent nempo mutuo duo illa sapiontiae Gmiae summa cacumina, Ithacensis et 
PyUus ; Calchas autem longe pracstabilis hariolari , simul alites et altaria et arborem con- 161 
templatus est , ac || tu || tum sua divinatione et tempestatos flexit et classem deduxit et 
deconnium pracdixit. non secus et in Troiano exercitu cum divinatione res indigent, 54 

25 tacet ille sapions senatus nec audet aliquid pronuntiare vel Hicetaon vel Lampus vel Cly- 162 

10 Ifom. /f. l 245 s<jq. 17 Hom. II. X, 218 sifq. 19 Hom. II. II, :i03 sqq. 25 Ilom. II. 

III, 147 yid/nTTOV tt KlvTiov x/ * IxbTaovd t ofoi' Agtjoi. 

3 quid om. O, addidi 5 lar Mercerus (f <'-»^ q; t^orr. J/* cavenda 8unt F prae- 

cavit O prac seclusi 6 praomomonda 3/ imperfoctis ^''oirerius iutersoctis ed. Romana interseptis Ouden- 
dorpius inttTceptis Casanbonus 7 ut ibi F clauderet abi F 8 multa om. F de om. M 

an ed. Juntina II. at O 9 quodam FM ^ quadam M soorsus sapientiao seorsus divinationis F 

10 agamemnon J/* agamennon O 11 desiderat«*que 3f * dosideratusque M 13 quid F mo ad 

diccndum exortatus ost O mo expuuxi exortus est Wowerius 14 phielius O 16 creperis vulgo cropereis O 

affiictis F speculatores Ursinus spectatores O diligcndi M 17 ostium M 18 apud 

Aulidem scripsi ab aulide O desedibus O 19 obscijsis J/* tranquillitatis (tis corr. in s M^) M 

20 exploranda est Kiesslingius cxplorandae O 21 itacensis M 22 pilius M ariolari F arbo- 
rom Mercerus arborum O 23 actutum e.dd. uetL ac tum et (t m ras. M*) tempestatcs M 

deduxit decenninm {om. et) M 24 troiano (i m ras. ni f. ex im 3/*) M Hicotaon vel Lampus 

vel Clytius Mercerus hic etiam vel iampo vel clitias 

3 



— 18 — 

tius, sed omnes silentio aiisciiltiint aiit ingrata auguria Holoni aut incrodita vaticinia Cas- 
sandrac. ad eundem modum Socrati quoque , sicubi locorum aiiena sapientiae officiis con- 
sultatio ingnierat, ibi vis daomonis praesagia regebat; verum eius monitis sedulo oboe- 

55 diebat eoque erat deo suo longo accoptior. quod autom incepta Socrati quaepiam daemon 
^^^ ilie forme prohibitum ibat, numquam adhoi-tatum, quodammodo ratio praedicta est. |1 et- || 5 

enim Socrates utpote vir adprimo porfoctus, ox seso ad omnia congruontia sibi officia 
promptus nulio adhortatore umquam indigcbat, at vero proliibitore nonnumquam, si quibus 
forte conatibus eius periculum suberat, ut monitus praecaveret, omittoret coepta inprae- 
sentiarum, quae tutius vei postea capessoret vel alia via adoriretur. 

56 In huiuscemodi rebus [dixit] vocem quampiam divinitus exortam dicebat audiro [ita 10 
enim apud Platonom]. ne quisquam arbitretur omina cum vulgo loquontium captitassc. 

164 quippe etiam somotis arbitris uno cum Phaedro extra pomorium sub quodam arboris opaco 
umbraculo signum illud adnuntium sensit, ne prius tran?5cendoret Ilisi amnis modicum 
fluontum, quam increpitu indignatum Amorem recinendo placuissot; cum praeterea, si omina 
observitarot , aliquando eorum nonnulla etiam horiamonta haberet: ut videnuis plGrisquo 15 
usu eVonire, qui nimia ominum superstitione non suopte corde sed altorius verbo roguntur 

165 ac per angiporta i^optantos consilia ex alienis vocibus colligunt et, ut ita dixerim, non 

57 animo sed auribus cogitimt. verum enimvero, ut !l ut || ista sunt, coite quidem ominum 
^ 1 captatorcs || arioli vocem audiunt saepcnumero aiu*ibus suis usurpatam , de qua nihil 

cunctentur, [do] quam sciunt ox oro humano profectam. at enim Socratcs non vocom 20 
sibi, sed vocem quampiam dixit obiatam : quo additamento profocto intelJegas non usi- 
tatam vocem noc humanam significari; quae si foret, frustra quaopiam, quin potius aut 
vox aut corte cuiuspiam vox diceretur [ut ait illa Terentiana moretrix: audiro vocom 

166 visa sum modo militis]; qiii vero vocem || quampiam !| dicat audisso , aut noscit, 

10 Pfat Phaedr. 229 A et 242 B et C ; cf. 24:i B. 17 por augiporta — cogitant Vmr.entius 

Bell. /tpec doctr. Vj 20 et apec. hist /K, 7. 23 Terent. Knn. 464. 

B 

1 Heleni Cohiu.s helene O casandrae (^s add. s. I. Af^) M 2 socratis M aliena Casau- 

bonns allonae O 3 vis scripsi vi O vi daemonis praesaga rcgebatur Elmenhorstius obedicbat F 

4 deo sno Stewechius de suo O quispiani M daemon vnlfjo demonU O 5 etenim scripsi enim O 

7 adortatore M U q; tocins vol potius 3A 10 dixit sed. (iotdharhems discebat O ita enim 

apud Platonem seciusi 11 apud (d c.r t corr. M) ^f omina Casauhonns omnia O e vulgo Wila- 
mowitzius 12 una F opaco {prior in ras, M^) M 13 lUsi Casauhonus illius O. cjr. Wachsinuthii 

de Athenarum urbe lih. p. 116. adn. 1. amnis FM^ animis M 11 fluonti M increpitu in- 

dignatum Amorem recinendo Casauhonus incroj)itil inclinatum amoro retinendQ O placasse M 

omina Wowerins omnia O 15 ^irtamenta M omamenta /"' liaberet ut ed, Romana habere et 

per 

16 orainum Wowerius omnium O susticione M^ suopte O suapte M^ 18 utut Stewechius ut O 

quidem Wilamowitzius quid O (d er t corr.M^) ominwm sc.ripsi oninium O 19 captatoros ow.O, addidi 
qua Scaliger quo nichil 20 [de] quam Scaliger de qua 21 sed vocem ed. Romana 

sed ducem addimento F 23 ut ait ttsque ad militis seclusi 24 <|uampiam om. 0, add. ed. Romana 



— 19 — 

unde iVd oxorta sit, aiit in ipsa aliquid addubitat, aut eam quiddam insolitum et arcanum 
demonstiat liabuisse, ita ut Socrates eam, quam sibi [acj divinitus oditiim tempcstive acci- 
piebat. || quid? || quod e(iuidem arbitror non modo auribus eum verum etiam o(Julis 58 
signa daemonis sui usurpasso. nam frequentius nou [prac^] voccmi sed signum divinum 
5 sibi oblatum prae sc forebat. id signum potest et ipsius daemonis species fuisse. quam 
solus Socrates cernerot, ita ut Homericus Achilles ilinervam. credo plcrosque vestrum 
hoc, quod commodo dixi, cunctantius credere et inpendio mii*ari formiun daemonis So- 
crati visitatam. at enim contra Pythagoricos mirari oppido solitos, si quis se negarct 167 
umquam vidisse daemonem, satis, ut reor, idoneus auctor est Aristotelos. quod si cuivis 59 

10 potost evcnire facultas contemplandi divinam efSgiom, cur non adprime potuerit Socrati 
opting(^re, quem cuivis amphssimo numini sapientiao dignitas coaoquarat? nihil cst onim 
d(H> similius et gratius quam vir animo peifecte bonus , qui hominibus ceteris || tiun || 
antecellit, quam ipso a diis inmortjilibus distat. 

Quin potius nos quoque Socratis exemiJo et connnemoratione erigimur ac nos so- GO 

15 cundo studio philosopjiiac f pari similium numinum cavcntes pormittimus? de quo quidcm ^^' 
nescio qua ratione dii-apimur; et nihil ao^iue miror quam, cum omnes et cupiant optime 168 
vivore et sciant non alia ro quam animo vivi nec fieri posse quin, || ut || optinie vivas, 
animus colonihis sit, tiunon animum suum non colant. at si quis velit acritor cernere, 
oculi (rurandi sunt, quibus cernitur; si velis pernicit(jr cuiTore, podes curandi sunt, quibus 

20 cuiTitur; itidom si pugillan? valde velis, brachia v(»gctanda sunt, (|uibus pugillatur. simi- 169 
liter in omuibus cetoris mombris sua cuiquo ciu*a pro studio est. quod cum omnes facilo 61 
pfTspiciant, noqueo satis mociun r(>putaro et proinde, ut res ost, admirari, ciu' non etiani 
animum smun rationo excolant. quae quid(im ratio vivendi omnibus aeque n(?cossaria ost, 
non ratio pingendi nec ratio psallendi, quas quivis bonus vir sino ulla animi vituperatione, 

25 sino tuipitudine, sine labe contempserit. 'noscio ut Ismenias tibiis canero, sed non pudet 
mo tibicinom non esse; nescio ut A])ellos cjoloribus pingoro, sod non pudet me non osso 
signiiicem'; et idom in coteris ai-tibus, no omnos porsequar, licet tibi nescire nec pudot. 

11 nihil ost — antocollit Vinrfntlu» lit-ll. spic dortr. Vh 'il et spt^r. lust.IV 7. 17 uihil acquo 

niiror — />. 21, 24 noc acccssit Joann. Snrishvricnsis l^olyrratirnM sire dr nnr/is rurial. VJ, 2d. 

I aliquid (d <.r t rorr. J/ ' ) M ut eani J/ archauum A' 2 ac om. ed. Wouerii 

accipiebat KozioHns accidebat (> i) «juid om. O, addidi 4 j)rae serl. ed, liomana 8 usitatuni /' 

i 

contra ^ferc<rns scitm pytagoricos 9 cuuis M^ 11 *btingero ^f et h ex ^ rorr. /*« 

qtioaeiiuarat M coacquarct M- nichil /'" 1:^ post qui *. /. s. tantu /-"' tam om. O, addidi 

16 dirapimur ed. Uomana doi rapimur O nichil /' 17 ut om. (K add. ex rodd. dttt-riorihus 

vivai* nisi animus F 20 itidem JM^ ut idem M pugillaro (g ex b rorr. M^) M 21 mbris 

« 

cetoris F {notas transpositionis add. F^) 22 porindc /' 25 labo ed. Jtomaua laboro an rubore ? 

Ismenias F^ smonias {^rorr. ni f. e.r aineuias) J/* 26 appclles me significum non esse 

inverso ordinc F 27 significem Vulcanius significum no M ni /' pudcat /' 



— 20 — 



r 



1 1 



! 



.^ < 



.1 

1 



* 






i: 



XXII onimvoro dic sodes: 'nescio bone vivere, ut Socrates, ut Plato, ut Pythagoras vixerunt, 

170 
^^ noc pudet nio nosciro bene vivore*; numquam hoc dicore audobis. sod cumprimis mii-audum 

est, quod ea, quac minimo videri volunt nesciro, diseere tanien neglogunt et eiusdom artis 

disciplinam simul ot ignorantiam dotractant. igitur cotidiana eorum aora dispungas: in- 

venias in rationibus multa prodige profusa et in semet niliil, in sui dico daomonis cultuni, 5 

qui cultus non aliud quani philosophiao sacramentum est. planc quidom villas opipare 

171 extruunt et domos ditissime oxornant ot familias numerosissimo conpai-ant, sod in istis 
omnibus tanta affluentia rerum nihil est praeterquam ipse domiuus pudendiim. nec in- 
iuria; cumulata enim habent, quae sedulo percolunt, ipsi autem horridi, indocti iucultique 

63 circumeunt. igitur illa si spectes, in quae patrimonia sua profuderunt, amoenissima et ex- 10 
tructissima et ornatissima deprehendas, villas aemulas urbium couditas, domus vico tomplo- 
riuu exornatas , familias numerosissimas ot calamistratas , opiparam supelleQtilom , omnia 
affluentia, omnia opulentia, omnia ornata praeter ipsum dominum, qui solus Tantali vice in 

172 suis divitiis inops , egens , pauper non quidem f fluentem illum fugitivum captat et 
fallacis imdae sitim II patitur || sed verae beatitudinis id ost secundae vitae et prudentiae 15 

64 fortunatissimao esurit et sitit. quippe non intellegit aeque divitos spoctari solore, ut equos, 
xxiu II quos U mercamur. neque onim in omendis equis phaleras consideramus et baltei poli- 

173 mina inspicimus ot ornatissimae cervicis divitias contemplamur , si ex auro ot ai*gonto et 
gemmis monilia variegata dependent, si plena artis ornamenta capiti et collo circumiacont, 

si frena caelata, si ephippia fucata, si cingula aurata sunt ; sed istis omuibus oxuviis amo- 20 
litis equum ipsum nudum et solum, corpus oius et animum contomplamui*, ut sit ad spe- 
ciem honestus et ad cursuram vegotus et ad vecturam validus: iam prinuim in corpore si 
ost argutum caput, brevis alvus obesaquo terga luxuriatque toris ani- 

174 mosum poctus honesti; praeterea si duplex agitur por lumbos spina. volo enim 

65 non modo pernicitor vorum etiam molliter pervehat. simiiitor igitur ot in hominibus con- 25 
templandis noli illa aliena aestimaro, sed ipsum hominem penitus considera, ipsum ut 

2 mirandum — detractant Vinceutius Bell. spec. tloctr. V7, 46 et spec. hht. J\\ 7. IG aeqao 

divites — vecturam validus Vincentifis Bell. spec. doctr. T', 22 et spec hist, IV, 7. 23 Verg. Georg. 

11 J, 80 sqq, argutumquc caput, brevis ahus obesaque terga. luxuriatque toris animosum pectus; honesti 
spadices glaucique. 25 similiter — specta Vinr.entins Bell. spec. hist. 71', 7. 

1 pytagDraa F 2 bene vivere nescire /' (se.d punciis s. l. additis ordinem invertit F^) 4 de- 

trectant FM^ cottidiana M invenies F 5 nichil /' dio M 6 filosofiae M 

8 nichil F 10 illa si spectes Goldbachems illas species O illa spectes Mircerus amenissima /' 

extructissima M ^c /« ras. 2 litt. M^) exstructissima F 11 opiparam M [post. a in ra^, Ar^) sup- 

])lectilem M suppellectilem /' 13 opulenta F solus om. F inobs M If) sitit Mercerm 

patitur ow. 0, addidi IG spectare M ut (t *. /. add. M^) M 17 quos om. 0, addidi e Viucentio Bell, 
faloras polimina FM^ molimina M 19 variegata Brantius varie gaza M variae gazae F 

h. 

dependet M capiti vulgo capite 20 epippia M'^ epippia si cingula vulgo si singula F 

flingula M exubiis F 22 honostus ad {om, et) F 23 est scripsi sit obeseque M 

obesaq; *» M* 25 perveat M 2G aestimare vufgo existimare 



— 21 — 

mcimi Socratem pauperem specta. aliona autem voco , quao parentcs pepororunt ot quae 
tbrtuna laigitn ost, quorum nihil laudibus Socratis mei admisceo, nullam generositatom, 
nullam prosapiam , niillos longos natales , nuUas invidiosas divitias. hacc enim cuncta, ut 
dico, alicna sunt. sate rorthaone, gloria ||avu8|l ost, qui talisfuit,ut eius 175 
5 ncpotem non pudoret. igitur omnia similiter aliena numores licebit. 'gencrosus est': 66 
parcntes laudas. 'divcs osf: non crodo fortunao. II nec II magis ista dinumero. 'validus 
est' : aogritudine fatigabitur. 'pernix est* : abibit in senectutom. 'formosus est' : expocta 
pauiisper et non erit. *at onim bonis artibus doctus ot adprime est eruditus et, quantum 
licct homiiii, sapiens et boni consultus' : tandem aliquando ipsum virum laudas. hoc enim 

10 nec a patrc hercditarium est ncc || a D casu pendulum ncc >a suffragio anniculum nec a 
corpore caducum nec ab aetate mutabile. haec omnia meus Socrates habuit et ideo cetcra 
habcro contempsit. quin igitur et tu ad studiimi sapientiae accingeris vel properas .saltem, 67 
ut niliil aHenum in laudibus tuis audios , sed ut, qui tc volot nobihtare, aequo laudot ut 176 
Accius UUxen laudavit in Pliilocteta suo in eius ti*agoediae principio: inclite, parva 

15 prodite patria, nomino colebri claroque potons poctoro, Achivis classibus 177 
ductor, gravis Dardaniis gentibus ultor, Laerti&de. novissime patrem memo- 
rat. ceterum omnes laudos eius viri audisti. nUiil indo nec Laertos sibi nec Anticlia noc 
Arcisius vindicat: [nccj tota, ut vidcs, laudis huius propria Ulixi possessio ost. nec Jiliud 68 
to in eodem Ulixe Homerus docet , qui sempcr ei comitem voluif esso prudentiam , quam 

20 poetico ritu Miner\'am nuncupavit. igitur hac eadem comite omnia horrcnda subiit, omnia 178 
adversa superavit. quippe ea adiutrice Cyclopis specus introiit, sed egressus est; Solis 
boves vidit, sed abstinuit; ad inforos demeavit ct ascendit; eadem sapientia comite Scyllam 
pi*aetcrnavigavit nec ereptus cst; Charybdi consaoptus est necretentus est; Circae poculum 
bibit nec mutatus est; ad Lotophagos accessit nec rcmansit; Sirenas audiit nec accossit. 

1 alieua VOCO — fortunae VincentiusjBell. spec. hist. IV, 7. 14 cfr. Accii /rat/m. v. 320 sqq. Ribh. 

1 expecta M 2 bichil /' 4 sate Porthaono gloria avus est ttcripsit et senarios agnovit Wila- 

mo'ritzius sate prothaonio gloria est ^f sat eprothanio est gloria F (uterque om. avus) 6 nec om. 

add. ed. Romana 7 abihit ed. Romana abiit M abit F 10 a om.O, add. Koziolius 12 accingeris scripsi 
ingeris origeris liohdius Baltem Joannes Saresh. altum 14 actius M filotecta M 

15 prodite Parisinus ii6*J4 prodito M om. F achivus M 16 ductor Joannes Sarish. auctor dar- 
daniis Joannes Sarish. dardanis lortiade F lerciade M 17 anticlia FM"*^ anticiJia M 

e o 

18 Arcisius Stewechius arcissius nec M sectusi haec /' ulixis F 19 homarus F* 20 petico M^ 

noncupavit M (o corr. in u M'^) hac FM^ haec M 21 adiutrice (prior i in ras.) M in- 

troivit M 22 scillam M 23 carybdi F caribdi M cyrcae F circe M poculum (prior u 

corr. ex a 3/*) M 24 lotofagos syronas APVLEII PLATONICI PHILOSOPHI 

MADAVR. DE DEO SOCRAT. EXPL. M; nuUa suhscriptio in F. 



22 



Adnotationes criticae. 

Quandoquidem in maioribus Apulei operibus qua ratione critico agendum esse 
censerem nuper in act soc. phil. Lips. a Kitschelio odit. vol. III pp. 445 sqq. pluribus 
demonstravi , hac scribendi occasione oblata eiusdem de deo Socratis dissertationem quau- 
tum potui amicis adiuvantibus eraendatam proposui, quo de minorum libronim condicione 
critica moam sententiam patefecerem. quam ut plenius etiam exponam, exemplis ex hoc 
libro allatis de horum operum codicibus eorumque vaiiis corruptolis breviter dieturus sum. 

I. Atque codicos quidem Ooldbacherus , vir de Apuleio optime meritus, ex 
uno omnes archotypo manasse verissime statuit. adeo et litterarum inter so permutatio- 
nibus et falsis vocabulorum repetitionibus et lacunis et interpolationibus inter se con- 
gruunt idom cum duas eorum classes constitueret , melioris esse voluit Monacensem 621 
Vaticanum 3385 Gudianum 168 Parisinum 8624, deterioris Parisinum 6634 Laurentianimi 
plut LXXVI, 36 Florentinum, eum qui cum olim in monasterio sancti Marci numero 
284 notatus sorvaretur, nunc in bibliothecam Laurontianam transportatus est at niihi 
quidom satis esse visum ost ex hac tanta librorum manuscriptorum faiTagine, qui illas 
classos repraesentarent seligere Monacensem et Florentinum , utrunKiuc saeculo duodecimo 
exaratum; ubi deficit Monac^nsis, in extrema parte libri de mundo, in eius locum sub- 
stituendus est Vaticanus 3385 praeter corruptelas ealami lapsu ortas Monacensi ita ^q- 
mellus, ut de eodem exemplari quin transscriptus sit minime possit dubitari. namque 
ceterorum codicum memoriam si quis cognoverit Goldbacheri appaiatu usus, facere non 
poterit, quin confiteatur eos in gravioribus certe rebus cura his cousentire; quae autem 
singuiaria prodant, ea, si vera sint, ab hominibus peritis couiectando inventn, sin minus, 
librariorum in scribendo socordia nata esso. hos igitur totos abieci praeter coniecturas 
aUquot, quas cum ex virorum doctorum commentariis haurire possem, tamen malui re- 
cipere maxime e Parisino 8624. Monacensis autem et Florentini variam loctionem praeter 
leviores discrepantias orthograpliicas totam ex meis collationibus apposui. iUum enim 
nuper ab Halmio, qua est humanitate, ti*ansmissum Flensburgi, hunc dum Florentiae 
bibUothecae Laurentianae thesauros excutio quam potui diligentissimo contuli*). praeterea 
veterum testimonia pariter atque Goldbacherus collegi, sed nolui e Vincentu BeUo- 
vacensis et loannis Sarisberiensis excerptis scripturae discrepantiam totam adnotare: nam 
eos codicibus interpolatis usos osse manifestum est. 



*) AUqnot codicis MoDacensiB locos, de quibus dubitatio quaedam milii subnata erat facUo impotrayi 
a GuUehni Meyeri Spirensis amicitia, ut iterum inspiceret. 



— 23 — 

Atque hi codices quamquam ex uno archetypo oriundi sunt, tamen eadem ex eo 
via deducti essc non possunt; noque enini dcsunt quibus inter se dissentiant. quodsi 
utrius maior sit fides quaeris: illud unde Monacensis descriptus est exemplar ot virtute. 
siia et ipso tempore paulo propius ad archetypum accedit, Plorentini parons ut tompore 
longius abest ab illo, ita manu interpolatrice tractatus est. nam primum si quae lacunis 
hausta sunt, ea iraprimis in prooemio Monacensis spatio aliquot litteranim vacante indi- 
cavit, Florentinus contra hiatum aut non agnovit aut falsis additamentis explevit. adde 
quod veram l(?ctionem his locis sohis Monacensis tenuit: § 14 rimabiuidi M mirahundi F 

— § 17 inefahili M et imff(d}Ui F: noluit maiestatis ifwredihili qnadam nimietate imffabili 
sino particula copulativa componi, quod vitium sustulit Vulcanius scribendo incredibilis. 

— § 21 propt M prompto F; demonstratums est Apuleius nuUum deum misceri hominibus. 
hic igitur numquid interest hominum intellectns ad deos cognoscendos utnim promptus 
sit an tai-dus? at non nihil interest audiro deos ita tamquam absconditos esse, ut homi- 
num inteilectu haud faciie noscantur. ergo reiecto illo promj>to id quod proxime ad Mona- 
consis lectionom accedit reposui prompte i. e. j>ropte. — § 31 (figmrent M gignereni F; 
verius est quod Mercenis restituit gignerd , quia ante scriptum est car . . . natura pate- 
retnr. — § 35 regetioris M veterioris F — S *^^ rideri perfectm M videri perfevtim F ; quod 
et sententiae et grammaticae contrarium futtili Hildobrandi explicAtione defendi non potest. 

— § 43 longa rarietate M loivge varietate F; illud omendare conatus est, quia ignorabat 
Apuleium lojtga pro magna dixisso otiam in apol. c. 92 p. 103, 2 Kr. md>ere volens longa dote 
et moUi condieiom invitaatset invenein; cfr. do deo Socr. § 11 (pianto longins facessat a sole^ tanto 
(ongins conlnstrata, quaosito ilhid verborum lusu dictum. ~ § 46 iatn pnm M iam cUu F ; de 
quo loco postea uberius dicendum est. — § b6 ^-ortamenta M ormimetda F — § 67 mc M Ivaec 
F ; nec ut o vorsu qui antecedit perporam ropetitum dobebat potius oicere, quam mutare in 
illud haec^ quod non coit cum eo quod statim legitur lnndis hnim. — Sed sunt etiam quibus 
Florentinus praestet Monacensi, veluti haec: § 2 etiam remittere F etiam mittere M; § 22 
nntabilem F mutabilem M; § 35 robm F robur M rodm Mercerus. noque dubium est, quin 
§ 8 ore a Monacensi propagatum pro intorpretamento olim adscriptum sit vocabulo in- 
solentiori, quod servavit Horentinus rictu, denique § 41 veriora sunt quae loguntur in 
Florentino ut ira incitentur . . . jiectuntnr . . . inviterdnr . . . leniantur . .• . exasperentur . . . 
mnleeantnr . . . varientnr quam ea, quae Monacensis fide nituntur et ira imitaidur . . . 

jlectnntnr . . . invitaidnr . . . leniantur . . . mulceantur . . . variant. hoc efficitur illo 
mnlceantnr, quod utriusque codicis testimonio firmatur. nam si Apuleius indicativos 
praetulisset, cum ceteri per ipsam formam proni essent ad depravationem, tamen fnulcentur 
certe non tacile abisset in mnlceantur, quod indicativi formam una littenila superabat. 
nunc vero quod coniunctivis usus est, eadem de causa illud mnkeantnr in utroque codice 
locum suum tenuit. item varietdnr a Florentino bene vel servatum vel inventum est; nam 
varianty a Monacensi traditum, qui pro transitivo usurpatum defendit, concinnitatem adhibitis 



— 24 — 

formis passivis sino dubio quaesitam misemme violat. cotorum in principio poriodi quod 
in Florontino legitur ut copulavi cum eo quod testatur Monacensis et scribens ut et, ne 
dcosset ante ira particula et^ qua in hac onumoratione aogre caromus. — Sod no consensus 
quidem Monaconsis et Florentini satis certum verae scripturao testimonium dat: tot om- 
nigenis corruptelis scatebat communis eorum archetypus. 

n. Ordiamur ab eo genere, quod paucis litteris inter so commutatis 
aut porperam vel adioctis vol demptis oritur. quo ttimon in genere non com- 
memorabo nisi quae aut ipse primus moo periculo novavi aut a veteribus inventa sed a 
recentioribus fere spreta in hicem protraxi. venit igitur primus in iudi(»ium lociis e § 4 
omnium gravissimo deformatus, quem ad codicum memoriam totum exscribero par est: 
verbo subito mmpta sentmtid est, quia ds repentino ohorta est, quajii vdut in maeeria lapitUs 
temerario iuteriectu ^)am neresse est neque interierto intrinseais pondere neque conliniato (von- 
lifUato M.) pro fronte situ neque conihentihus (conninirentihns ni f. M.) ad regulam lineis: 
quippe qui structor orationi^ huius egomet non e meo ntonfe lapidem direciim caesum adferatn 
probe omnifariam complanatum, leriter ea* optimis oris (complanatum oras M, sod ita, ut intersit 
septem littorarum spatium vacuum) ad unguem coaequatum , sed culque operi adcommodem 
vel ituiequalitate asj^era vel lenitate bdrrica. in his iamdudum correxorunt coniventibus et 
levitate; nupor quod Salmasius sontontiao aptissimum proposuorat eHimas oras Goldbache- 
rus merito iwopit; namque oras a Monacensi servatum docet in archetypo scriptum fuisse 

optimas oras y ox qua corroctura ncscio quis homo impnidens fecit illud er opttmls ovis^ 
quod invonitur in Florontino. sed restant alia quae correctorem oxspectent. qui so huiu^ 
orationis sttvivtorem dicit, non cuiquc operi sed uni tantum matoriam accommodat; deest 
autem in hoc membro id, quod oppositum sit illi, quod in altcro scriptum ost e meo monte. 
rostitui igitur undique. praeterea do sumpfa verbo dubitans Wilamowitzius proposuit 
compta. quod quantumvis mihi arridoat, tamen illud defondi posso consoo. Apuleius 
enim, quamquam probo scit in eorum qui audiant manu situm esse orationera suam 
subitariam probaro vel improbare, tamen profitetur philosophiao studium tam imponsum 
fac^ro, ut oorum iudicium non extimescat *). hanc autem sentontiam por ilhid Aristippi 
dictum profert idque subito obortum vorbo subitario citando se arripuisse simulat atqui 
haec citandi vis, quam statuo, inest in sumendi vorbo otiam apud Cic. pro Sestio 12, 27 
quid enim quisquam potest e*v omni memoria sumere illustrius, qiuim pro uno cive . . . uni- 



*) Ita cnim ego existimo haoc inter so cohaerere, quae disiecta membra orationis visa sunt Rohdio, 
cum in ephem. litt. Jenens. a. 1876 p. 779 sqq. de Goldbachori editione dissereret. e coniecturis, quaa 
ibidem proponit, aiiquot postoa commemorabo: hic, quia in consensu aliquod veritatis testimonium inost, 
addam me quoquo iam dudum § 2 vobhcum parienda et § 5 oppido quam . . deaiderabant restituisse et 
§ 18 faciam eiecissc. sed desperatum locum, qui logitur g 60. non mihi videtur sanasse pro cauenfes 
scribendo fauentiae. nam aptum esse a pfrmittimus verbo alterum dativum, scilicet secnndo tttttdio philo- 
sopkiaej sententiarum conexus docet. 



— 25 — 

versum seivatum . . . mutasse vestem; et pro Roscio Amor. 16, 47 quasi cero mi/u difficile sit 
quamvis muUos nominathn proferre . . ., retnim homines notos sumere odiosum est... cfr. de orat. 
II, 53, 215. haoc igitur sana esse videntur; noque ausus suni recipere qut)d idem Wilamowitzius 
commendabat conlimata pro situ fronte, quamquam iUud cordiniato pro fronte^ i. e. ita ttt 
fron^ fiat^ situ concedo non omni ex parte sententiae satisfacere. iam vero inspiciamus 
cetera. quis umquam ^Mo^i velut conglutinavit ? {[\xoraoAo quipp>e qui stinwtar orationis hmus 
egomet . . . inter se conveniunt? quis inteilegitur illo qui? quae tandem in his omnino 
sententia inest? quodsi animum adverteris ad id quod sequitur mdln enim re.s potest esse 
eadem festinata simid et examinata , non dubitabis profecto , quin aliquo modo Apuleius ex- 
cusaverit, quod iilam de Aristippo liistoriam subito arreptam qualicunque modo narra- 
verit. quod cum teneret Wilamowtzius, lenissime totum locum ita refinxit quodsi velut in 
maceria lapides temerario i?Ue7*iectu ponere necesse est , . , quippini slructor arationijs huius 
egi/met non e meo mont^e lapidem directim caesum adfeimn . . . sed undique operi adcommodem 
vel inaeipialitate aspera . . .? — Quae paulo post secuntur, ea graviter mutilata ita leguntur 
in Monacensi nuUa ernm res potest esse eadem festinata simul et eamninata (hic spat. 23 litt. 
vac. nec est add. m. rec. in M. 7iec esse F.) quicquam omnium q\u>d habere (possit add. m. 
rcc. in M.) et laudem diligentiae simid et gratiarn celeritatis. neque illud nec' esse vcl nec 
est, praeterquam quod spatium in Monacensi vacuum plane non explet, feiri potest, quia 
efficit formam periodi nemini Romano probatam. quid? quod ne per sententiam quidem 
haec duo commata eodem ambitu comprehendi licet, quippe quae eandem fere sententiam 
contineant. itaque si quid video, posterius membrum ita resarciendum est, ut prioris 
sententiae documentum addat. ergo haec proponore ausus sum || a?* vos ipsi vidistis umquam J 
quicquam omnino^ quod haberet laudem diligentiae simul et gratiam celerituiis ? nam pro hahere et 
roponore Imberet ideo consentaneum est, quod dici noquit et . . . simul ... et; cfr. ea quae 
antccedunt et § 52 m . . . discere tamen neglegunt et eiusdem aii'is discipUnam simul et 
ignorantiam detrectant. hoc autem si vorum ost, verbi tcmpus perfectum exigitur in initio 
sentontiae. postromo omnino scripsi pro omnium, quod oxplicari non potest. — § 6 
codices haec tradunt eo quvque tamen vidpes, qui alipedem nequibat, dolum iecit, apertissime 
corrupta. undo Goldbacherus odidit quia alipedem sequi neqiubat, sed certc non persanavit 
locum, quia ctiam ilhid alijyedem vitio laborat. hoc enim nomine Latine non nuncupantur 
ipsae aves, sed bestiae celeritate insignes velut cervi atque equi (cfr. Lucret. VI, 765; 
Verg. Aen. XII, 484) et Mercurius pedibus alatis instnictus (cfr. Ovid. met. XI, 312). 
ego igitur redii ad Oudendorpii sententiam edentis quia illa (vel iUuc) j^edem iiequibat i. e. 
iacere, sed omisi dUi vol Hluc propterea, quod ex initio sententiae eo etiam huc referendum 
est. ceterum etiam tamen non modo a verborum coUocatione verum etiam ab ipsa notione 
sua suspectum mihi est Colvii cditio exhibet tum; niihi iam et sententiae aptum esse et 
propius abesse videtur a tdin *). — § 10 cur coniunctivus peiiineat adhibeatur, niilla causa 

*) In his quae eodem loco lcguntur subUme evectus in (ptadam proxima ifuerctt in swumo eius cacumine 

4 



— 26 — 

est. lege pertinet, — § 11 codices testantur hacc aive illa (i. o. luna) proprio seii perpeti 
candore . . . specietn sui variat, seu tata proprii candoris e.tpers . . . deiiso corpore seu leci 
seu (ceu M^) quoilain speculo radios solis . . . itsuipat, in liis illud seu , quod legitur anto 
peipeti^ cum orationis porspicuitatem imminuere et a sentontia abhorrere sentiret, Rohdius 
mutavit in sibi^ ego addidi et^ qao proprio ot perpeti coniungerentur ; oi-tum esso videtur 

seu e scriptiu-a s et. sed eisdem de causis displicet quod edere solent altero seu antecedento 
denso coipore seu levi ceu (seu codd.) quodain speculo. ego ilhid, quod in codicibus extremo 
loco invenitur, delevi ut falso iteratum, pro eo quod antecedit reposui ceu, — § 13 legitur 
radianiis deos (i. e. steUas) quihus caeli chorum comptum . . . visimus. quod si vemm esset, 
Apuleius non stellas in caelo comparentes, ut solent (cfr. Stat. Acliill. I, 643), sed ipsum 
caelum chori nomine dictitasset. KiessUngius autem restituit cohum, quo vocabulo Apulo- 
ius, ut est antiquitatis studiosus, post Ennium usus est. cfr. Ennius Ann. v. 550 Valil. ot 
Varro de 1. L. V, 19 p. 8 M. — § 14 certorum deorum ^>o^<?;;f^w€ animis coniectatae per 
varias utUitates in vita agenda animadversae esso dicuntur. haec inter se pugnare 
ipsa sententia manifestum est. ergo oditores non debebant spernero quod iam dudum 
editio Colviana exhibebat anitnadversas. - § 18 quac ita ti^adita sunt sed mmc non de 
errorum dis}>iitatione sed d-e naturae distrihutione dmfremus, ea duplici mcndo inquinata sunt. 
errorum disputatio omnino nuUa est neque futuro tempori disseremui$ liic locus ost, quoniam 
in ipsa natiurae distributione expUcanda vorsamiu'. debebant igitur editores et dujmnctione 
a Lipsio et disseiinius a Morcero commendatum rccipero *). — § 20 Apuleium scripsisse 
credunt habetis . . . lieos (et homines) . . . nullo inter se propinquo communicafu. at ox 
ipsius opinione nuUo conexu, neque longinquo noque propinquo, dei cum hominibus con- 
tinentur; cfr. § 21. orgo iegendum erat Stewechio auctore propinquos L e. vicinorum nwre 
conexos. — § 22 sententiam sane restituit Ooldbacherus scribendo varo aditu sit (aditu.s et 
codd.): tamon cum huius locutionis exempla non habeam, magis mihi placet quod Ou- 
dendorpius proposuit aditus det; idque recopi etiam mm, ut par crat, mutans in raros. 
aditum dare dixit Cic. de orat. III, 2, 7 et Livius XXII, 42, 42 ; cfr. Ovid. art. am. I, 163 ; 
ot pluralom substantivi numcrum usurpavit Cic. de imp. Cn. Pomp. 14, 41 ; ad fam. VI, 
13, 3. — § 25 abiectis cetcrorum editorum aut explicationibus aut correcturis probavi 
quod Mercerus scripscrat utrumque idoneum non est proj>ter quod adiures, ne ut (neve codd.) 
jyer uta iuretur i. e. nedum per ista iuretur. nequo enim totum locum spectanti dubium 
tibi erit, qiiin de eius sententia iUo unus omnium vere iudicaverit: non digna sunt, inqiiit, 

tutus nedit mallem scribere *n quandam proxiinain quercum; sod non ausus sum propter locnm similUmum, 

qui CXStat § 67 nt Accius UUxen laudavit in Philocteta suo in eius trayoediae principio. 

*) Quod paulo post logitur ratione plaude.utes satls et firmatum et oxplicatum mihi videtur hoc o 

mot. V, 12 loco nuntio Psyche laeta florebat et divinae mholis solacio plaudehat etfuturi pifjnoris </hria gestieUat 

et materni nominis diynitate yaude.hat. itaquc gaudentes <[uod in Aug^stini codice Corboiensi fertur verae 
lectionis interpretamentum est. 



— 27 — 

proptei* qme inretur, tantum abest, ut per ista luretur. ot uno salteni loco insolitum sano 
ne ut videtur usurpassn xYpuleius in flor. XVI p. 25, 10 Kr. quue mihi ne in mediocribiis 
ipddem elrit^itibm unqmim defuere, ne ut Carthagini deHud, — - § 26 diiinae m ediae p)Otest<vtes 
caroro possunt vorbo intersitae, non possunt illa in isto aihis spalio. recepi igitur Elmon- 
horstio suadentc interffifo; cfr. § 30 hoc solum || inter || ipuUtuor eUmenta [aeris^ qtiod 
fanfo spatio intersitum e.4 ot § 32 vis aih'is quae ... interiacet. — Qui paulo post haec hos 
Graeci nomine Saijj.ova; nuncupant, ni fallor, ois quae loguntur § 47 nomine Manem deuvi 
nunmpant satis dofensa ossc sibi persuadent, ei illud nomine ab Apuleio per tautologiam 
additum esse credunt. quod melius do eo statuo , Colvio asscnsus hic Graeco nomine, illic 
nomive Manium scripsi. — Noqiio forendum ost post caelicolas terricolas<pie phiraliter 
momoratos quod tuontur utriusque interpretes. poterant Oudendorpio cedere idrimque scri- 
benti, sod verius est quod olim ab Usenero propositum, a Rohdio nuper repetitum ot ipso 
invcnoram utiisqxie. — § 28 mira superstitione codices venorantur qui praedicevt tenontes 
insoiitam huius verbi vim statuero maUmt, quam Stewechii monitu una litterula immutata 
jrraedicant rocipero, quod insequenti addwant commendatur. - Itom § 29 illud somniuvi pingat, 
quod significare non potest nisi somnium rariare, dudum loco cedere debebat Salmasii con- 
iocturao somnium fingat, confirmatae illi quidem eis quae supra § 27 leguntur somniis con- 
fm^mavd'is. — § 30 Apuleius domonstrare conatur no aera quidem suis animalibus 
caroro. Quid. igitiir, inquit § 32, tanfa ris atrk . . . racahitne animalibus sitis atque erit 
ista naturae pars mortua ac debilis? ergo non quaeret, cur hunc sohim natura patiatur 
cassum al) omnibus (^nnnibus M, scd h add. et m corr. in mi M^), sivo animalibus sive 
inanimis. lege animalibus, quod invonit Wilamowitzius. — § 33 o Merccri emendationo 
rcstitui nec Jiammida i. o. ne Jiammida quidem. nam hic locus vol propterea, quod altenmi 
ne subsequitur, diffoi-t ab eis, quos Hildebrandius I p. 66 ad usum ae m particularum 
illustrandum collegit. - § 36 aspernari non debebant quod Vulcanius coniocit tum. nam 
si tonont quod codices testantur cum lanarum vellerilnis similes aguntur, cano agmine, primum 
in altero commato deest verbum, tum utriusquo membri eadem sontentia est, ut si dixeris, 
cum nubes alhae aguntur, aWo agmine aguntur. — § 37 lacunam, quam Goldbachorus in- 
dagaverat post sidMior (hoc onim habent codd.), una litterula addita explevi scribendo sub- 
tilio7'a. sequorer Mercerum haec proponentom quae sunt concretu multo tanto subtiliore, nisi 
praostarot comreta pro substantivo adhibitum servare propter illud, quod § 34 scriptum est 
cor]>&rum teirta, — Difficiliora sunt quae subsecuntur non enim ex hac faeculevta nubeada 
tunuda caligine conglobata, sicuti nidnum genus est, sed ejr purissimo aJeris liqnido et sereno 
elemento coalita. ac primum propter concinnitatem quam dicunt ut coalita ita etiam cow- 
globata pro nominativo casu • accipiendum et ad daemonum corpora reforendum est. quo 
facto apparet aut et addendum, quo iungantur nubeciUa et caUgimy mt faeculenta^ vid>ec\dae 
scribendum esse. quid vero dicam do tumida caligine? nubeculao sive caliginis nomine 
dicuntur vapores a terra et aqua exhalati. cfr. Apul. de mundo c. 8 nebula constat aut ex 



IIL. 



— 28 — 

ortii nubeculae aiU ex eim reliquiis; est aidem ea^Iialatio vaporata . . . , ciii serenitaa obolitionem 
infert\ iiec aliud est serenita.s quam aer purgatus caligine; et Plin. h. n. 11, 42, 1 umidam a 
terra, alias vero propter vaporem fumidam exlialari caliginem cerium est. quod cum ita sit, 
tumor caliglnis qualis sit nemo erit praeter Hildebrandium qui intellogat. atque Lipsius 
hutnida^ Colvius et ibmida proposuenmt ; quae notio inest in ipso nubeculao nomino. ergo 
potius ut purissimo aeris elemento faeculenta nubocula et screnitati aeris caligo contraria 
est, ita quaerendum esse videtur quod opponi possit aeris liquiditati. innisus igitur loco 
Pliniano quem modo attuli fumida scripsi. — § 38 in his Minerva igitur AchiUi moderando 
. . . advenit: soli perspicua est^ aliorum nemo tuetur cum structiu^am p^riodi solutam esse 
intollegerent, post igitur Rohdius interposuit cum^ Koziolius in ephem. gymn. Aiistriac. a. 
1877 p. 750 quae, sed qui Homeri versum ex II. I, 198 comparaverit , is totum locum o 
vetoribus editionibus ita constituere non dubitabit Minerva . . . adverdt soli perspicua , ast 
aliorum n^mo tuetm\ — § 43 totius loci sententia postulatur, ut commomorentur dei, qui 
certis et statutis caerimoniis, quamvia intor so diversis, colantur, non oi, q^ii noctumis vel 
diumisy promptis vel occultis, laetio7*il/us vel tristioribus hostiis vel caerhmmis vel ritH/us 
gaudeant neque eorum , quorum nihU interest quo modo animadvertantur, iusta exempla 
sunt Aegyptia numina ferme plangoribus , Graeca plerumque choreis , barbara autem strepitu 
ct/mbalistarum assueta; immo haec quam maxime ab iUis diversa sunt. ergo initium periodi 
ut concedentis sententiam prae se ferat, e codicum vestigiis, quorum Florcntinus et si nonnvllos, 
Monacensis et sunt nonmiUis exhibet, ita conformandum esse videtur et si noimvlli s i. e. sunt. 
at altorum membrum, quod affirmantis esse debet, non mihi contigit ut sanarem : deest autem 
praeter particuiam aliquam velut at vel tamen ipsum verbum. — § 48 quod codices exhibent 
qm quondani in corpore numero fuere Goldbacherus emendare conatus est seclusa numero voco. 
sed haoc quamquam potuit accidere ut e sequenti versu anticiparetur, tamen malui e nuo 
facere nro i. e. nostro, ut in himiano corpore hi daemones vorsati esse dicorentur. cfr. 
Servius ad. Aen. IH, 63 Manes animae dicuidur . . . qnae in corpore nostro Genii dicmiiur, 
— Paulo post in codicibus haoc scripta leguntur sunt . . . superius aliud augustius genus 
daetnonum omissa particula copulativa: quae cum deesse non possit, plerumque editur 
atigustiusque. sed ex his adiectivis, cuih oandem fere vim liabeant, alterum tollore praestat 
e Wilamowitzii sententia reponendo super his. — 8 54 solent restituere Lampoy quod sane 
proximo abest ab eo quod codicos tcstantiu* iampo. attamen cum aoquum sit Apuloium 
de persona Homorica loquontom Homerica nominis tbrma uti, Morcori hortatu Tjampus 
recipore non dubitavi, idquo eo minus, quod misorrime hoc loco nomina depravata sunt. — 
Paulo post e coniectura Elmonhorstii vulgo logitiu- ibi ri tlaemonis praesaga regehatur (jyra^f- 
sagia regebat codd.). quod si probatiu:, corto in principio periodi ne illud Socrati, quod 
Florentino teste logitur, insolita vorborum collocatione admissa cum ois quae subiuncta sunt 

• 

lungere cogamur, o Monaconsis auctoritato Socratis oxhibcntis scribendum est Socrates. 
sed noscio an etiam lenioro medola locus ita relingi possit Socrati quoque . . . vis daetnonis 



— 29 — 

praesagia regelxU, cfr. § 27 per hos eosdem . . . omnes . . . praeaagiorum species reguntur. 
— Postremo § 64 scripsi m corpore d est (sit codd.) arguium caput, iiniis enim coniunctivus 
inter tot indicativos et antecodentes et subsequentes tolerari nequit dixi de litterarum 
inter se permutationibus. 

III. Nunc compondiis littorarum vel syllabarum falso v.el omissis 
vel additis nonnumquam etiam in his codicibus orationem doformatam esse ostendam. 
ita, ut oa exempla coUigam, de quibus iam nuUa dubitatio est, factum est, ut scriptum 

U/ 

legamus § 2 opihus pro c^if)usy § 5 d^siderabant pro desiderabant ^ § 21 contaminatur pro 
contaminattir y § 33 temperand^ {femperande M) i. e. temperandae pro temperanda e, § 40 
usus pro Usus^ § 45 possidet pro possidet, § 48 curant pro curant^ § 52 spedatores pro 
spectatoresy § 58 increpitU imlinatum amore retinendu pro increpitu indignatum Amorem, re- 
cinendo. atquo eodem modo explicandum est, si modo vere § 61 labe logitur pro labore 
i. e. lahe. at non invenitur, ni fallor, talo huius vocis compendium. ergo nescio an 
praeferendum sit rubore , quod non solum sequentibus sed non pudet . . . nec pudet com- 
mendatur, verum etiam gratam efficit gradationem ab animi vituperatione ad turpitudinem, 
a turpitudine ad ruborem. cfr. Seneca de benef. II, 8, 2 beneficium non est^ cuius sine rtd^ore 
fnemimsse non possum» — His autem exemplis fretus etiam haoc novavi. § 10 iegendum 
esse censeo cernitur {cemit M.discemit F). nam quis cernit? Platonem, lii faUor, intellegunt 
iniuria; nam hoc si verum esset, illa quae et ipsa pro accusativo non modo de dignitate 
naturae sed otiam do loci disclusione accipienda essent cui interpretationi totius loci sen- 
tentia adeo repugnat, ut illa de naturae tantum dignitate dicta esse certo certius sit — 
§ 34 id quod scriptum est ne ad in/erna praecipitentur monet, ut in opposito membro 
Colvio auctore legamus ne ad supema imcendant i. e. inscedat, e quo fiax)tum e$t in Mona- 
censi incedant, in Florontino incedat — § 37 ad sententiam sane accommodatum est nisi 
divinitus speciem sui offerant; sed cum codices prodant offerty legendum esse apparet offeft 
i. e. offerunt. — § 42 definitieliem daemonum absolvi etiam Augustinus de civ. dei VUI, 
16 indicat : brev^iter autein^ inq^t, eos definiens ait daemones esse genere animaUa, nihil igitur 
magni moliondum ost in illis quae mendosa in codicibus exstant ut fine conpreliendamy sod 
pro fine legcndum fiiie i. e. definitionem, cfr. Quintil. inst orat U, 15, 3 finem artis temere 
compreliendit dicens esse rhetoricen persuadendi opifixsem; ibidem II, 15, 6 et aUbi. — § 53 
scripsi quod tlagitat seutontia apud Aulidem desidibus. cfr. met I, 24 apud Atlienas Atti- 
c(w; de dogm. Plat I, 1 apud Delum; apol. c. 87 p. 97, 6 Kr. apud villam; met IX, 10 
apud fani donarium. quod codices exliibent ab aulide ortum esse videtur ex opcf aulid^, — 
Atque ibidem, ne verbum deessot, Kiesslingius ea^lorandae perbene distraxit in ejeplo- 
randa e i. e. est, 

IV. His absolutis veniamus ad id mendorum genus, quod constat vocabulis 
aut vocabulorum particulis perperam bis exaratis; quod dittographiae nomine 
dictitant duplex autem eius origo est; namque Ubrarius ocuUs aberrans aut quae secuntur 



ii . . - 30 - 

anticipat aut quae antccedunt repotit. illius gonoris liaec exempla dudum indagata sant: 
§ 25 iU [se] feroeismm Mezentio; § 82 aves [per\ terresfre anirnal , . . perhiheantur; § 47 
nuUis [bonis] sedibus . . . jwenitur inane tenicalwnentum honis liomitiihm; § 58 nou [^trae] 
voceni . . . prae se ferebat. atque suo iuro etiam § 18 in his in quo non mUii [qiddem] 
tantum sed m Platoni quidem meo quiverunt uUa verba suppetere oditio Colviaua illud qui-- 
dem omisit. nemo onim, nisi quid mo fugit, Latine ita aut dixit aut dicere potuit, quo- 
niam si priori membro additur quidetn^ ea quae tota incumbit in alterum sententiao vis 
prorsus infiingitur. — Item quod scripserim § 51 qum cavemhi [iirae\cavit et praemonemia 
praemonuit me ei persuasurum esso spcro, qui Apulei in his isocolorum artificiis diiigen- 
tiam pemovorit*). — Noque iniiu*ia § 57 quam sibi [ac\ diviniius editatn tempestive accipiefxU 
{accidebat. codd.) Wowerius ac voculam daninavit **). nam si qui forto Goldbachero suadente 
(in ephem. gymn. Austriac. a. 1868 p. 818) hoc pro et . . . quidem usuq)atum essc ox- 
istimant, et fiittilem quae ab hoc loco abhon-et diligentiam Apuleio atti-ibuunt ot exemplls 
corruptis fidem habent ilUus enim loci, quem affert e met. X, 14, sententia ipsa monemur, 
ut legamus at istud iam . * . ne humamim qxddem cotidi^ te {ac F <p.) pa/ies electiares sur- 
ripere, et te quam facile abierit in ac, ostendit illud ac Ut^ in met. XI, 29 pro teletae a" 
librariis scriptum. porro ut met. VU, 5 Lipsius restituit patre aeipie (atque F 9.) latrofie 
. . . prognatusy ita ego met. V, 6 legendum osso puto efjiictim te . . . diligo aequ4* (atque 
F 9.) ut nieum sjnritum. postremo etiam id quod oxstat mot. IX, 25 tum u.rorem eius tacife 
' suasi ac denique persuasi secederet paululum atque ultra Umen txibernae . . . quin gravissime 

corruptum sit, vel propter insanum illud tacite suasi dubium non est. potuit quidem ex- 
cidere alterum verbum volut abiret; sod corti nihil affirmaverim. oieci igitur illud ac; sed 
ad enucleandum id verbum, quod latet in comipto accidebaty aliqucm habet usum. ni- 
mirum docot hoc initium cepisse a litteris ac. vera igitur non sunt quae proposuorant: 
aiebat, asserebat, id gcnus alia, sod id quod Koziolius in symb. crit. et oxcget. ad Ap. 
scripta min. Vindobonao 1872 p. 9 commendaverat ut sentontiae aptissimum arApiebat. neque 
idom in ephem. gymn. Austriac. a. 1877 p. 748 in eius I«cum substituere debobat acci' 
■ dere edebat vel esse credebat. 

Alterius autem generis multo plura sunt exempla. ac primum § 7 ex his // a m 
de colore quid dieam? [nam] cum duo colores praestabiles forent . . . alterum nam toUendum 



*) Ulud quod eodem loco codicea exkibent pnr contuhernw famUlaris i. e. sodalis contnhfrnio coynitns 

et probatwi scntentiae accommodatissimum est. contra quod Mercerus proposiiit Lar contnhernio familiaris 
et sententiae repugnat et propter interpositum contuhtrnio displicet. itera id quod paulo pust scriptum est 
interfectis sapientiae ofjiciis defenditur his locis: met. XI, 24 crc.hro simptltu sermonem interjiciens et verha 
devorana; met. V, 4 novcmi nnptam interfectae virginitatis curant; Amobius lU, 23 interjicit nocentissimum 
frigus. sl quid mutaudum esset, omnibus coterorum commentis praeforrem Woworii coniecturam imperfectis. 

**) Bis ex eiusdem Wowerii auctoritate et omisi § 1 schedio [«/] incondito et § 2 inprae.sentiarum \e.t'\ 
quasi vobiscum parienda. neque ignoras, quotiens haec quidem particula nata sit e distinctionis aliqua nota, 
cuius magna est cam illins compendio similitudo. 



/ 



— 31 — 

esse vidit Wilamowitzius. cum id ipsum statim addat Apuleius, quod dubitat quomodo 

dicendum sit , mim particula qua argumentamur locum non habct. — § 14 in his qmrum 

in namero mnt UU duoiUr.im [nnmei^o^ sita nominum in duo versits ab Knnio coartati malui 

numero sechidoro quam Mercero auctore numeroso scribeie. (juod ipsa positiono potuit 

Ennius duodecim nomina duobus versibus coercero , miratur Apuleius ; numerosam fuisse 

oam nominum collocationem non facit ad sententiae pondus augendum. — Simili vitio bis 

inquinata sunt haec § 18 missum igitur hunc locum faciam . . . [faciani\ rehus ynediocrita- 

tem meam [in] longe superantihus receptui canam. Rohdius cnim muito probabilius faciam 

excludi quam ac iam cum Mercero legi vidit; at idem non debebat ilhid m transponoro 

antc rebusy quod merito iteratii e 7neam pronomine extroma Httera ortum esso Goldbachero 

visum est. idem sustuU § 50 in his gui tiln (pieat tum [in\ somniis tuni signis . . . mala 

avenmncare: nam aut excludendum aut ante signis repetendum est. — § 24 vulgo legitur 

at enim . . . pater tuus hoc iure iurando uti poterat . » . at [enifn] . . . quis pro te deus 

fidem dicet? in his alterum enim delevi Vulcanii edltionom socutus. exigit cnim hic locus 

simplicem oppositionem. — Paulo post g 25 codicum memoria haec est nain et ius iu- 

randum lorui [iurandum] diciiur, ut ait Knnins, Lipsius et Brantius, cum in suis codi- 

cibus nihil invenirent nisi nam et ius iuramhim dic.itur, iogerunt IovLh iurandwn, id quod 

ego altero iurandum expuncto recuperavi. nam, ut omittam ita hoc Ennii fragmentum apud 

Cic. de ofif. III, 29, 104 scriptum esse : quis umquam Romanorum pro iure iurando dixit 

lovis iurandum? quid? quod etiam et particula, si vera esset codicum loctio, falso loco posita 

esset; ut sententia recte procederet, ante Iqvis transponenda esset. — § 31 ita legendum 

esso censeo qai aves aeri Mribuet, falsum sententiae inei*li'issimo diceris; quippe cpiia (qu^ 

codd.) [aves] nuUa earum tUtra Olympi verticem sublimatur, non coire quae aves et nuUa ea- 

rum omnes sentiunt. ergo nuper Koziohus in ephem. gymn. Austriac. a. 1877 p. 750 

coniecit quaequae vel quaecunque aves sunt, parum illud quidom ad persuadendum accom- 

modatum propter dupUcom quem statuit hiatum. haud male olim Mercorus quae aves 

seclusit. at quoniam non quae aves praccedit, sed qui aves, nescio an probabiHus sit Ou- 

dendorpio et Hildebrandio auctoiibus aves tantum omittore et quia reponere. quamquam 

quippe quia prorsus certo apud Apuleium exemplo uon firmatur. nam uno loco quo legi- 

tur, in apol. c. 20 p. 29, 5 Kr. quippe quia inopui desiderio, opulentia fastidio cemujdur, 

codicos exhibent qui, quia coniecit Casaubonus. — § 42 editionem Colvianam secutus lego 

ex his quinque quae commemoravi fria a j^f^ucipio eadem \quae] nobiscum, quartum propriumy 

postremum commune cum diis iminortalibus habent, nam ei , qui eadem quae nobis[cum] tuen- 

tur, non animadvortonint sequi habent; quod pro Jtobls exigeret nos. ac ne illud Augustini 

de civ. dei VIQ, 16 testimonio firmatum putont: is dissokita periodi conformatione haec 

habet luyrum vero quinque tria prioi'a ilVts esse quae nobis; quaHum proprium, quintum eos 

eum diis habere commune, contra vide quae idem IX, 13 scripsit tria dirit eos habere 

mbiscum ... — § 49 in his ej' hac . . . daemonum copia Flato autumat singuUs hominibus 



i'" - 32 - 



3' 



. . . custodes [singidis] addlios veri similius mihi visum cst singidis omittoro quam ex odi- 
tiono Romana ixscipere si?igidos, utpoto quod ad sentontiam explicandam neccssarium non 

';!. \ sii sod haec quidom hactenus do dittographiis (luae vocantur. 

^ [, V. Venimus nunc ad aliud sed similo genus mcndorum, ad intorpretamenta 

in scriptoris orationem inculcata. ac ne miroris hoc quoque modo hunc libellum 

|l commaculatum osso: ot Augustini et Prisciani testimoniis coustat eum cum ab aliis tum 

a grammaticis lectitatum esse. harum autom cxplicationum tria mihi genora discomere 
videor. primum igitur vocabula antiquiora ot insoleutiora , quibus uti solet Apuleius, re- 
centioribus ot usitatioribus appositis explicata sunt. ut § 8 or^, quod legitur in Monacensi, in 

j.l archotypo adscriptum erat, ut supra dixi, ad rietu illud quod sorvavit Morontinus. — Item 

§ 14 in his intellectu eos rirnahundi ronternplantur \acie mcntis acrius contewplantes] ea, quao 
uncis saepsi, propter ipsum contomplandi verbum ropetitum suspocta, haud dubie addita 
sunt, ut rimabwuii oxplic^retiu*. — Deincops § 18 ox his ipiamquam jylerique se . . , omnilms 
erroribus ac piacidaribus [depravaverint] scelerihus inhuerint ei . . . inmane efferarint sustuli 
depravaverint y adiectum ad insolitum illud efferarint explicandum. si sorvatui*, cum struo- 
turam commatis ovortit, tum officit, ut pro substantivo i\(x\\i\QX\xx piitculuribus vox, cuius 
usus exempla desunt ceterum ciun prius jmicularis non habeat nisi eius notionom, qui 
expiandi vim habeat, nove piacularia scelera pro expiandis dicta sunt; id tamen in hoc 
I scriptore noli mirari, qui tam multa sine exomplo tomptare in dicendo ausus est. — De- 

nique § 52 lego quis igvtur tali in ternpore [me] ad dicendum crhortatus est, qui addidit me 
non inteUexerat cj-lmiatus est passivc dictuni esso. cfr. met. IX, 36 canes pastoricios . . . 
kurari atque in eorum exUium inJiortafos immitti praecepit. atque hoc ipsiun me documento 

d est in archetypo revera scriptum fuisse e,r1wrtatus est. nimirum fuerit qui e Wowerii sen- 

tentia praetulerit ej-oHus est, quoniam apud Homerum Xostor ut loquatur non a coteris 
admoneri, sod sua sponte oxsistere solot. quamquam lioc caderet etiam in Diomodem et 
Ulixen, qui cum ipsi voluntato speculatorum munus suscipiant, ad castra hostium ex- 
ploranda delecti esso dicuntur*). — His locis duos addam, quos aliis diiudicandos relin- 
quo. § 13 ilhid serera gratia possit videri pro interpretamento additum csso ad tvrvo de- 
corey quippe quod audacius dictum sit. atque § 19 pro eo quod scriboro ausus sum 
singillatim^ mortales cuncti, tamen universo generc perpetui sat manifcstis rationibus ducor, ut 
e Lipsii eraendatione legere malim singillatim morf^xles, cuncfim . . . perpetui. hoc autem si 
vorum est, non solum tameny quod aequaKtatem membrorum tolht, vonmi otiam universo 
genere, cum oandem quam cumtim sentontiam prae so ferat, quandam intorpolationis suspi- 
cionom habet 



{ 






.1 

■ 



I 



j *) Cetorum OX eia quae ibidem loguntur (fui Atruhe superhiam aed et Pelitlac ftrociam compisrat 

i Floridi coniecturam «edet removi. nam illud se.d et prorsus e consuetudiue Apuleiaua ossc ostondit volut 

J hic e met. X, 6 locus tanta indignatione cHriatn tted et plebe,m maereM injiamtnaverat. 



— 33 ~ 

Altoruni gcnus oorum intorprotiunontorum ost, qiiibus non Tocabula sed rcs illu- 
strantiu*. liaoc oxponam a coitioribus orsus. atquo § 50 in his nUiil homini \praje istin 
cufifo(lihas\ . . . fsfni m-reffy quin ontnia . . . iUe parficipet id quod notavi oxcludondum orat, 
cimi quia siuguli tantum custodos singulis hominibus adduntur (cfr. § 49), tum quia so- 
quitur singidariter dictum ilU participef . . . vi<at . . . intellegat . . . (leveri<etur ; hicj quem 
dieo, prorsntf rusfos ... — ^ 29 in oditionibus vulgo haoc fonintur (pii in aeriia plagin . . . 
peiinde rersantur uf in quacutnque parte naturae proprui animalia [in aethere rolantia, in terra 
gradienfia], oa (juao iincis inclusi Apuloius non scripsit. nam ut praetermittam propria 
aquarum animalia non commomorata esse , corto Apuleius pro toto ignis olemento non 
nominassot aotliora, quom ciun liquidissinium ignis ardorem appellet, profecto eius partem 
tantum aliquam esso oxistimat. accodit quod in aefhere vohintia i. e. aves versari dicuntiu': 
Apuloius non modo in aothero stollas comparere (§ 30), verum avos etiam terrcstiia animalia 
esso (§ 82) arbitiatur. — § 30 codicum praosidio haoc munita sunt cur hoc solum ipwituor 
elemeida acris . . . desertum a culfimbus sui^ naiura paferetur, (piin in eo (puxpts arre animcdia 
gigneret, primum hoc loco, quoniam do uno aere dicitur, w a("r, quasi ab alio distinguendus 
sit, dici uequit. proindo omittamus aere, additum scilicet ad explicandum in eo. an prae- 
fores vel /// aere quoque vel in eo quotiui^ , in a^re ^ quorum si iilud probas , iustae audaciae 
modiun transis, si hoc, verbis sat porspicuis molestam oxplicationom addis. quodsi illud 
aere damnavoris, similitor oa quae praocedunt ita potius reformabis cur hoc solum || inter i| 
quattuor elementu [acrU] quam reponos quartum elementum aeris o Vulcanii coniectura, non 
lonioro illa quidem ot proptor pravam structuram suspecta. — § 2 staro non possunt quao 
vuigo leguntur tpiae i. e. subitaria nostra scilu^et audietia pari kdtore quo scrilnmus^ venia pro^ 
pemiore (puim legimun, opus ost prouominibus relativis, ut ea sentontia eveniat, quam re- 
quirit scntentiarum conoxus sidntaria nostra avdietis pari laltore (juo quae scrilmnusy venia 
propensiore (piam quae legimus, sed ctiamsi haoc addideris, restant aliao difficultatos: bis 
idem i. e. (piae. scripfa sunt mutatis vorbis dicitur et pro sci^dnmus, ni fallor, scripsimus 
dicondum orat, legitU pro Ugimus, orgo utrumque abicere malui ad illustrandam sententiam 
non satis apto inventum. — Item § 15 in his profana [phibsophiae] turha imperilorum illud 
philosophiae adscriptum est, ut qui sint imperiti intollegantur. Apuloius ipse pro/ana phdo- 
sophiae, si addoro vokiissot, ne poriodi concinnitatem destruoret, in ceterarum explicationum 
ordino sicut vana sanctitudinis ot cotora postposuissot. — Paiilo post § 16 ex his quos deos 
Flato ejistimat naturas [incorporcdiji] animalis Wilamowitzius mihi persuasit incorporalis 
oiciondum esse. nequo illud naturas aiumcdis, quod unam notionem efficit, interiecto eo 
disiungi noque idem eo quod subiungitur a corjwris contagione suapte natura retnotas iterum 
efifom debet. — Deniquo § 9 nescio an tollam illud materiaey ut insolita haec verborum 
collocatio lU cetcra Ijotine (latinae F latina M) materiae persequamur vitetur. an latet in eo sub- 
stantivum eiusdem sentontiae qualis est oratio vel disputxxtioy cui apte adiungi possit o codicum 



fl'- 

■ J 1 



I 



— 34 






t 



j 



MC vestigiis Laiina? nam transpositio verborum, qiiae placuit Mercero et Goldbachoro, mihi qui- 

I ;ji: dem in hoc libro parum probatur. 

Tertium additamentorum genus ortum est ex aliorum scriptorum locis in margine 
adnotatis. velut § 46 prorsus perspicuam de euSa{[^.ovo(; notiono argumentationem misero 
interrumpit in codicibus versus additus e Verg. Aen. IX, 184 (///*«<' hunc anhrem mentlbm 
culdunt at, inquis, ut sententiarum ordo recte proc^dat, etiani soquens vorsus addcndus 
ost , a librariis iniuria praotermissus Karyale , an ma cuiqit^> (km fit dira mpido. attamou 
ne sic quidem probus et planus sententiarura concxus exsistit, praosortim cum de dira 
animi cupidine Vergilius, Apuleius loquatur de bona. sed hoc verum est, eum qui alterum 
r versum addiderit, etiam alterum voluisso adscribere, ut contrario oxemplo ailato illustraret 

haec igitur et hona cupido ammihonmdeus est-. - Item § 36 his quodsi nubes suftlime rolitant 
(§ 37) additi sunt Lucretii e libro VI vv. 96 — 98 nonne audis quid super tonifru Lmretixts 
facundissime disserat : pinncipio t&nitru quutiuntur raendu caeli propterea^ quia concurntnt 
sublime volantes aetheiiae nubes confra pugnantilfus ventis, qui hoc loco vel ca de causa 
ferendi non sunt, quod Apuleius non de tonitruum origino, sod dc nubium natura disserit. 
— Praeterea, ni fallor, ad ea quae leguntur § 37 ut radios omnis nostri tuoris , . . spkn- 

\Y dore reverberent olim adnotata erant ea, quibus nunc finitur § 38 prorsus quod Mautinus 

miles super clipeo suo glariafur: praestringens oculorum aciem hostihus, Bosscha in indice 
tertio editionis Oudendorpianao s. v. prorsus primus animadvoi*tit probabilitor oxplicari non 
posse illud prorsus quod. an interpunctiono anto quod posita coniungos prorsus prae- 
stringetis? mihi id quod olim scriptimi orat, velut ditut illud prorsuji quod et ([. s., in 
initio mutilatum esse videtur. quid? quod luturna tratri non visibilis ineptissimo com- 
paratur cum Pyrgopolinicis clipeo hostibus aciom oculorum pracstringcnti. ot ilh\ non 
solum propter splendorem non visitur, verum etiani proptor rara ct tonuia corporis fila; 
hic solo splendore adversariorum oculos occaecat. — § 57 ut non humanam , sed divinam 
vocem Socrati usurpatam fuisso demonstrot, Apulcius haoc dicit qme i. o. humana si faret^ 
frustra quaep iam ^ quin potius aut voj' aut cerfe cuiuspiam ro.r dicerefur. qui tam de- 
finite distincteque loquitur, is, siquidem exemplo uti vult, profoiTo debet quod eadem 
verba, aut vo;r solum aut cuiuspiam vo.r, habeat. at soquitiu* longo aliud ut ait illa Teren- 
tiaim meretrir: audire rocem vim sum modi) militis. lioc cum aptum non sit, eieci. — His 
expositis certum iudicium fieri potost etiam do illis § 25 mnn ef ius iurandum lovis [iuran" 

j^ dum] dif^iturj ut, ait Ennius. si (juis tali formula, qualis ost uf aif Knnius^ utitur, ipsa 

scriptoris verba illi solet adiungoro. hic adiungi non possunt: nam antocodunt, scilicot ius 
iurandum lovLs. ergo aut transponendum aut delondum est illud ut ait Knnius. ois autom 
quae supra composui exemplis adducimur, ut hanc quoquo adnotationom abiciamus, apj)0- 
sitam ab aUquo, qui Ennii verba significari observ-averat. — Denique § 56 in his in hu- 
iusniodi rehus \dLrit] rocem quampiam divinitus e*vortam dicehat audire aportum est (lold- 
bacberum merito iUud dUit, expunxisse. sed unde illatum sit, tum domum intoUeges, 



1 



— 35 — 

cum ctiam illa qiiao socuiitur iUi enim ajnul PUitonem tollenda osso cognoveris. toilenda 
autom sunt, quod omisso verbo oftendunt et interrumpunt soriom sententiarum ; quae ita se- 
se exciporo dobcnt vocem qiwmpiam (Im)iitiis cvarUtm dieebat audire; 7ie quisquam arbitretur 
omimi eum culgo loqnetttium*) eapiita^^e. adscriptum igitur orat ad hanc de Socratis dae- 
monio narrationom ita euim apud PkUonem di.ril, cuius adnotationis alibi alia pars in Apulei 
vorba irrepsit. 

VI. His absolutis restat, ut de lacunis incuria librariorum natis dicam, 
quod vitium quasi contrarium ost oxplicationibus consulto additis. eius autem haec 
cxempla iamdudum cognita sunt: § 26 inter eaelicolas l terricolas \\ que ; § 30 terrarum 
\\ aquarum^ Jiammarum; § 31 i decem \\ stadia; § 37 transmittant || €< || splendore re^ 
rerberent; § 39 ^ hos 2>rosj)crare \\ et evehere; § 57 vocem \\ quampiam \\ dicat audisse; § 60 
quin II ut || optimc vivas; § 66 /ortumu \\ nec \\ magis **). primum his oa addam , in quibus 
vocabulorum pars por lacunam hausta, pars ser\'ata est. § 21 in his nuUone conexu natura 
se vimrif, sed in divinam et humanam partem cam se (ita codd.) et interruptam ac velnti debUem 
passa cst quid sontentia loci exigoret, cum omnes facile porspicerent, Mercerus cmsam, 
Boss(?ha scctatn, aiii aliud proposuerunt. ego itcratis fore o nomine jHirie litteris lego 
II parti ii tam, quod nunc otiam a Koziolio in ephem. gymn. Austriae. a. 1877 p. 748 pro- 
positum osse Video. de structura verbi patior cfr. § 30 cur hoc solum . . . deserium a cut" 
toribus suis tiatura pateretur? — § 23 codices tradunt hoc quid igitnr faciam^ si . . . lu^tni-- 
nes . . . ita iti haec tartara relegantur, ut oitinis sit iUis advet^sus cxieUstes deos comtnunio 
denegata y ne quisquam eos e caelitutn nutnero . . . ittte/Tisat. illud 7ie si ad ita refers, in 
legos grammaticas poccas; sin minus, sensu cassum esse concedes. quod cum viderent, 
vetcres reposuerunt nec, sed proptor sequens quisquam verisimilius est scriptimi fuisse neq; 
i. e. tteque. — § 25 quod codicum memoria firmatur luiec sola adverteraty quibus propug- 
nahat, etiamsi verbi adveneixit forma activa forri possit, tamen proptor praosens tempus 
compositum cum imporfocto propugnabat sanum esse non potest. ego igitur, cum veterum 
commenta non satis milii placerent, paucis litteris repetitis scripsi advenerat* erat i. e. ad- 
veneratus erat, — § 47 in his qui av eodem numero . . . fanis advertuntur ***) illud eodem 



*) Habet (juo se commendet Wilamowitzii coniectura f. vulgo. tamcn interim eam recipere non ausas 
sum proptor hos locos, e quibus illud vuhjo lot/uentium satis mihi videtur oxplicari posse ; Liv. XXI, 42. 4 
ifi hahituH aniviorum non intfr fiuttdem viodo condicionis homines eraty tted etiam inter ttjtectantes vulgo ; et Liv. 
XXII, 30, 7 fama rei gestae . . . litttris non magis ipsorum imperatornm tpiam vulgo militum ex utroque exer» 
citu adjirmala. 

**) Quac vulgo § 61 addenda censont post pingere velut ita sed non pudet me pictorem non esse; nescio 
ut Lysippus ex aere Jingere , quia Apelles non possit dic) signifcx, Q^ recipienda non sunt. nam qoia ante 
non commemoratur nisi ratio pingendi ot ratio psallondi, non exspoctamus plura quam haec duo exempla 
Ismcniae musicL et Apellis pictoris. Kt hunc eodem iure Apulcius nominat significem, quo Plautus in 

Morcat. 314 dixit decrepitus sinex tantidem est^ t/uasi sit signum pictum in pariete. 

***) Hoc advertuntur retinui propter similo quod sequitur § 50 si rite animadvertatttr. quodsi sanum 
non esset, proponerem aiaihertuntur i. e. animctdvertuntur. 



— 36 ~ 

non habet quo reforatur. ergo cum no eorum quidom a votoribus oditionibus propagatum 
ferri possit, /loc et eo inter se, ut fieri soleat, mutata esso ratus et adsuraptis ox insoquonti 
nwnero prioribus litteris rostitui e^v hoc daem || onum || numero, — § 53 si vorum ost quod 
vulgo legitur Ccdrhm . . . dmul aUtes et altaria et arhorem coidempkitus est ac tum su/i lUri- 
natione . . . tempestates Jiexit, propter illud simul Calcham uno oodemque tcmporo et alitcs 
et altaria et arborom observasse arbitrandum est. hoc autem huic loco vix consentaneum 
est. ergo ut illius voculac notionem mutes, non vspernos quod in votoribus oditionibus 
invonitur actatuim. — § 67 vulgo logitur te praeter codicum tostimonia addito quin i^itur et tu ad 
studium phibsoj^hiae t^*. ingeris. quod fi.TCndiim non ost, quia se iugerere impudontis est. 
.idem autom cadit in id quod Koziohus in ophem. gymn. Austiiac. a. 1877 p. 750 coniecit 
inigeris. sententiae quidem satisfecit Rohdius scribondo erigeris^ sod a codicum momoria 
probabilius esso videtur, quod extremis e philosophiae nomino httoris adhibitis rocuporavi 
accingeris. cfr. met. IX, 18 ad ejpugnandam tenacem domus discipUnam totis accingitur viri- 
hus; et VIU, 2 sceleri . . . accingitur; et VIII, 30 accingunt se meo fuueri. cetorum si quis 
recipero dubitat quod loannos Saresborionsis legit vel properas saltem, quao sit huius loci 
sententia plane non porspicit. 

Atque ut vocabulorum particulao, ita otiam tota vocabula a hbrariis omissa sunt. 
§ 2 conexu carent haoc quanto enim eyuule orationi modificahor : vos auimadverto lUtenter 
audire. quod addidit Goldbacherus si, quoniam antocedit modificabor, ni fallor, oxigit ani- 
madvertam pro animadveHo. Wilamowitzius commendat dum. — § 11 non dobobant con- 
tomnore quod Oudondorpius observaverat proptor lunam solis aemulam addeTjdum osso 
solem ante diei opificem. ibidem in vorsu Lucretiano Wilamowitzius iuro addidit proprio^ 
quo omisso ne intellogi quidem possot de corpore. — J} 15 in his scrupubsissimo cultu, in- 
solentissimo spretu deos neglegit cum verbum ci quod legitur neglegit contrarium doosso sen- 
tiret, Qoldbacherus in ephem. gymn. Austriac. a. 1868 p. 812 post deos addidit coUt aut. 
at 00 quod scriptum ost in superstiiione . . . timiila potius timendi aliquod verbum com- 
mendatiu*. huc accedit quod in Monacensi anto deos spatium duodecim Htterarum vacat. 
ergo ilkid ut explorom , scripsi || treinit, istos || deos \\ vel || neglegit. — § 16 rostitui || a || 
cotporis contagione remotas. nam ita sempor loquitur Apuloius, ubi addit undo quid ro- 
motum sit. cfr. apol. c. 4 p. 8, 3 Kr. a me remota est; ot c. 22 p. 30, 11 Kr. servis a 
sese remotis; ot c. 84 p. 93, 16 Kr. a quo inultum nmgia remoia est; do mundo prooom. 
p. 105, 4 Goldb. remotarum ab ocuUs rerum; do d(?o Socrat. § 17 <« ccnpore removerunt ot 
§ 26 a cura rerum humanarum . . . removi. — § 31 inoptum ost quod do Olympo monto 
dicitur qui cum eircellentissimus omnium perhibeatiir , quasi omnibus omnino robus aitior 
sit. quod cum non fugoret Roh(hum, omuium mutavit in montium; ogo, cum ot ipso 
hoc iamdudum cognovissem, malui addoro montium. — Et §. 32 ot § 55 enim particula ab 
Apuloio primo periodi loco posita esse croditur. at cum soxconties solitam collo(!ationom 
usurpavorit, novem tantum huius positionis oxempla inveniuntur. quorum (luattuor etiam 



— 37 — 

idcirco corrigonda suiit, qiiod sontoiitiai^uni ncxus hanc pitTticuUni non tbrt. ipso igitur 
nupor in act. aw. pliil. Lips. vol. Ili p. loS in inet. IV, 8 fin. ot IV, 22 init. scripsi enim 
ivro. idemquc rcponcndum cst in lliir. IX p. 11, 8Kr. in liis emm rfro 7ion pi^elfU; et vo 
fticile oxcidit ant<' >/'/. piistjoiiio in apol. c. 42 p. iiS, r> Kr. Basscliii rostituit ml enini. in eis 
quae roliqua snnt quiiK|UO. qiianiqiiam soiitcntiam sanam csso concodo, tamen quoniam tot 
altorius gcnoris tociri repujjuant, mui diihitavoriin sat lciii medela rem oxpediro. atquc in flor. IX 
p. 12, 10 Kr. ot in apoi. e. IS p. 2«, il et c. 90 p. 110, 1 Kr. ot do deo Soer. S 5f> logo etmtm; 
sod do ileo S111.T. !; ;^2 pnu^stat i-nt eiilm. — i; 'A» oum daoninnum porpora simul ox utrofjuc com- 
uiixt» osso fcmntiu', niiuinio spcrucndum cst (|uod Scaliscr altoro rf adilito leRit el moilli-um 
piimlerii' . . . H iillqiiiil lirilaHn. — ij 4T quod lcgi soieliat hiuw . . . reperio J^muran iUcti- 
fufiuii fcnl non jnitt^rnt ot jiroptcr scqiicntia r.r liim-e JjemurHmn ct proptoren, quod luiius 
nominis sinpulnrl unmoro Roniani mm vidcntur iisi osso. atquo eaileni do caiisa probari 
noquit, quod Ko^iioiius in cplioni. pymn. Austiiac. a. IM77 p. 749 commeiidat J^emwein 
(■*«■■ immo sun iuro i-onworvavit Goldbndiorus qmid codiecs exhibcnt Lemurum; lacunam 
(luani ideni indicaVit ejj;o oxploTi addito riKmine: vfv. inlra iminine Maimmi detmi num-iipnvl. 
— S nl ilhtd mirum ni nim aiii('i.-ta intoiTOfrandi partioula dictum merito offonsioni erat 
oditoribus. cpi, ut solitani forinuiam 'julii mirum roeupernrom, addidi qimi — § 57 iili voci, 
quam audivit Socratcs, oani oppunit Apuloius, quam audinnt qui omina vulgaria captant dc hac 
autoni, si codicibus; tidcm lial^emus, haoc si-ribit rnrum etiini vero, nt intn mnt, revte qiiid omniinn 
arioli roi-em auiliunt niirpeiiiiiiieiv iiurilnix xnix iixinpntam, ile qiii) iiiiiU ciiuetentiir, ilt qua nciiint. «r 
orr liuinmui proirrlitm. farilo intcllcgiinns Iiaoc, qiiao oxtremo loco lcgantur, coutraria osso 
ois, quiio ile <laoni(.in(? suo di.xerit Sociatos. sci'ibcndum igitur cst duco Scaligoro rocan 
tiwliiiiii .iiiepi-iiumrro sui" iiiiriliiix iinHrpiitaui (id i-espondot illis eam qitiiUlamin^olHum et 
arcaiivm ilimoiixtral hahiiii»r), ile ipia mlnl ciini-tiiitur (ad quod respiclt hoc in rpsa aliqiiidaiU 
ilnhiliit) [i/ej quiim xriunl r.!- on' hiimitmi profecfiim (cui opponitur pfjstca wm.-it unde ea ex- 
orta sit). scd i|uinani talom voconi aiidiiint? scilicot oi. qui vnlgaria omina culHgiint. oos 
antom,(|nta milii iinponobat virdiviiii inginiii,(liuox Scaligeri emendatiouo ita signifioatos esae 
cxistimabjim qui liominum iirioU rocim aiuliunt; atque nltcrius mombri verbum codcm modo, 
quo Koziiilius in cphem. gymn. Austriac. a. 1877 p. 748, rocuporabam itorato audiunt. sod 
illud (/'// liumiiium , si niod» Latinum o-st, cortc pioptcr liomiiiiim prorsus 3aporva(»noiun 
plncoic niin (lcbcbat. niinc igitur, oiini in cis quao antecodiint sacponumero omina ot 
oinnia inter se oommiitata viderom, iion siiic altqua, si quid video, probabilitate scripsi 
omiiiiiiii ;| en}iiatorrit jj . praoterea rocepi (|uod iuvenorat Wilamowitzius certe quUI i. 0. qtii- 
ihin et "''('. a Stowochiii indagattitii, qimd miRir ciu' oditoribns fcro omnibus displicuorit. — 
g 58 procodit (natio ad novnin argimieiituin: inodo non humanam vocem a Socrnte ac- 
oeptam ('ssc affirmavit Apulclns: nunc spociem otiain daomonis ei visitatam osso contendit. 
quod cuni ita sit, iKm qiiinl, qun lcuitcr orafionem ti-ansduoimus, sed illud quid? quod, quo 
ad maiora pcrgimus, locimi hic liabot. — § 50 scripsi qni Iwminibius ceteris itam^i ante- 



— 38 — 

ceUU, quam ipne a <Iils imnortalihi(s dLstaf, noqiio oniin locis ab hoc (livorsissiniis, quos 
Gronovius ad Livium IL 56, 9 ot alibi collogit, adducor, ut hic tajn omitti posse mihi 
persuadeam. — § 63 q\iod logitur sed vera<' heatiludhiis id ent m-undar vitae et j^rudndiae 
fortunalisdinae esiirit et sitit , ne concinnitas mcunbrorum poreat, fhigitat, ut prius (pioquo 
membrum bipartitum efferatur. quamobroni in his Jluentew illum fugiticum raptaf, quae vol 
eo offendunt, quod alibi, quantum ego scio, non dicitur jiuens pro Jiuenio, non dubito, quin 
fructiteri rami, qui Tantalum eludit, aliqua latoat signiiicatio. sod quod Ijonnopius pro- 
posuit //W///7/2 non satisfacit; mihi autinn non contigit, ut verisimiiius» quid invonirem. 
praeterea pro eo quod codices oxhibont sifim Morcerus logit sitit; quod idoo sprevi, quia 
Apuleio certc consontaneum non ost idom vocabulum in liis oppositis mombris rc^po- 
tore. interim igitur logo sitim WjuUiturW. — ^ 64 no sontontia claudicot, opus est 
rocipere , quod Vincentius Bollovaconsis servavit nt equos, || quos || mervamur, — Quae 
sub finom § 65 loguntur in codicibus, oa adoo con-upta sunt, ut no sontontia quidem eon- 
stet. quam ex omnibus unus rocto divinasse vidorotur Lonnopius scribendo stemma pro' 
fers: avi gloria est . . ., nisi ead(^m itorum oftbrrotur ois quao socuntur geiierosus est: 
parentes laudas. nunc in illis Wilamowitzii sagacitas hos vorsus indagavit: 

sate 

Forthaom', gloria larusl esty qui talis fuit, 

ut eius layotem non puderet . . . 
quos quamvis dubitanter, quod vorborum distributio non satis mihi placot, rocopi pro- 
pteroa, quod loci sentontiae congruunt. respondotur enini oi, (jui prosapiao gonorosi- 
tatem celebrat, non oum avum gloriae esso, qui genorosus, sod qui honostus sit. hos 
autom versus Wilamowitzius sumptos osse suspi(!atur ox Ac(;ii Moloagro; namque satus 
Fo7i}iaone eat Moloagor, cui his vorsibus por vorborum lusum sat porspicuum opprobrio 
habetur avus vastator. atque Porthaonis nomon ad idom ai-tificium adhibotur otiam 
in eius fabulao, quam Eupolis IJoXst; inscripsit, fragm. 12 M. ct apud Plautum in Mo- 
naochm. 745 et apud Polyaouum YI, 1, 6. (iuodsi Accius Euripidis Meleagrum intra a. 
422 et a. 416 compositum expressorit, Wilamowitzio haud dissimilo vori vidotur, illos 
vorsus ad altorcationom aliquam poi-tinon^ (jualis do honosto coniugio fuorit in fabula 
Euripidoa; cfr. frg. 524 s^^q. Dind. 

Nec vero socordia modo librariorum vocabula quaedam intorciderunt , verum in 
prooemio quod dicitur etiam consulto magna pars disputationis omissa est, quao lingua 
Graeca expressa orat. ac no min^is eam consulto praotormissam esse: is qui archotypum 
exaravit, sennonis Graeci poritus non erat; namquo in coteris libris pauca illa, quae o 
Graecis scriptoribus afferuntur, ut potuit depinxit potius quam descripsit. dividitur autem 
prooomium in duas partes, quarum illa o S§ 1 — ^i '^i^oc constat o § 9; illic Apuleius ox 
tempore dictiu^us ab eis qui audituri sunt voniam potit: liic absolutii parto Graeca so 
transiturum esse promittit ad eiusdem orationis pai^ticulam Latinam. quao cum ita sint, 



— 39 — 

aut aiito § 9 oxcidit lociis illo Graociis aiit, si non utraquo pars, corto § 9 ab hoc 
libro ali(M)a ost. atqu(^ Lipsius (|uidom (^t qui oum socuti sunt utramquc^, a fino tlori- 
(lurnm huc doiapsam , soiungonchun oss(^ dixorunt. M(?rcorus autom aliiquo priorom 
tantum in tlorida rologavorunt , postoriorom pro huius libri voro prooomio ac(!oporunt. 
postromo (loldbacherus , cum nupor do hac ro (iua(»stionom instituorot in ophom. gj^mn. 
Austriac. a. 18(i8 pp. 803 sqq., quamquam concossit s}§ 1 — ^ \>^^ argum(?ntum suum 
coniungi posso cum ins(^qiionti orationo, tamon totiim prooomium ab im disiunxit, quia 
g 9 cum oa nnn coin^ p(^rsuasun\ habot. ita([U(j, ut rom bn^vitor comprchcndani , aut 
priorom tiuitum aut utrumquo locum ab Ikjc libollo soparandum ess(^ consont. at hu- 
iusmodi sontontiao primum advorsatur codicis archotypi aucturitas. is onim, si Mona- 
consi iidos ost*), in principio totius praofationis hanc inscriptionom habobat Apulei Pla- 
fonicl MdiituiremiH incipif tle <leo Sorrfifi.^ felirifrr v\ post sj 8 hanc subscriptionom explirit 
praefotio; inripit de deo Sorratis ftiirifw; contra post ^ ^ subscriptio nulla orat. quao cum 
ita sint, ti'ia manifosta sunt. is (pii archotypum doscripsit, suo (^xomphui ductus priorem 
locum libri do doo Socratis prooomium ossc» crodidit. tum S 9 ad oandom disputationom 
portinoro vohiit. (UMii([U(^ ha(.'c omnia a fin(^ floridorum' avulsa osso non suspicatus ost; 
nam id si cognoviss(»t. floridorum finom ali^fua post J} 9 subscriptiono indicassot. atquc 
ut archotypi momoria, ita haoc (|Uo([iio ratiocinatio ol)stat. nam (;ur prior locus hinc ox- 
imatur, profccto luilhi causa ost, cun) ipso ApuhMUS sinuil(^t so ox tf^mporo hanc do doo 
Soci-atis orationom liabuisso. ipso (?nim, id (|U(»(1 primus ALorcorus obsorvavit, § '^H rersujn 
(jroeeuni y in^juit. d pnnlisper operuunini^ lAifine enuntioho, (ifqne luhto hie sit inpraesentiarum. 
hunc autem si suo loco rolinquimus, altorum ad tlorida roii^oro multo otiam minus proba- 
bilo ost. nam si cum altoro otiam prioi-om loco movobis, (|Uora nihil habore concodes quo 
offondat, iusto audacior morito audios: sin autom altoium tantum do niedio tollcs, ciuomodo 
in han<; ipsam commissuram incidit? an ouin consulto huc dolatum essc statues, ubi deost 
oratio Ciraoca, (luam antocodoro t(;statur? rolinquitur igitur, ut fatoaris J} 9 suo loco posi- 
tiun, sod doporditum osso locum illum Graocum. at huius praotor ipsius § 9 argumontum 
uUum vostigium osso nogat Goldbachorus. ac prinuim (piidom nihil in ois, quae postea 
(^xponantur. d<\si(knari contondit. omitto nonnunquam, nuiximo in vij 55, rospicoro Apuleium 
ad (M^rta da(Muonii signa, ((Uao nusquam oxposu(n'it. s(mI quid ti'actandum ipso sibi pro- 
posuisscjt aut ab auditoribus accopisset, nonno statini in ipso orationis oxordio oi doda- 
randum orat? nunc post^iuam copiosam do naturao intor doos ot hominos et daenumes 
distributiono (iuaosti«)ncm absolvit, tandom aliquando in § 45, atquo id obitcr, memorat so 
haoc disscToro. quo phMUUs do d(^o Socratis cognoscant. praotcToa nullus, inquit, in ora- 
tiono Li\tina inost h)cus, ([ui ad partom iilam (jrra(^cam roforri doboat. non fugit sano eum 

*) Fluroiitiui in hi-; roljiis fides nulla est. in initio «Miim imtoomii detst inscriptio. quod Icgitur 

anto § [i Apu/tii Afadanrrnsin tU (ltirS'orran'M fHitr. 1. inripit, proforntio , si non plano fictum ut futtilo , at 

ciTto mutilatum ost. «juoniam >; 9 pro prolocutiono profocto liabcri nociuit; videtur t.rp1iiit excidisse anto 
proiocutio. (piod autem invenitur auto § 10 narrationis t.roriliuni, lioc non potest non esso ficticium. 






40 — 






) 



quod legitur § 46 nnde mmnuVi arhiiranfur, ut iam priuf< ilictuni esf y sOXaCjAOvac dici lyeatoa^ 
quonnn daemon honus id eat animu^t rirtute perferfus est idquo in ois, quac servata sint, non 
commemoratum osso confitetur. noquo iam intorpolati codieis Florentini lectionom iam diu, 
quam antoa dofendorat, in editionem suam r(»cepit, sod id quod et per se commendatum 
ot Monacensis fido munitum est iam prius. attamon etiamnunc propter passivum dirtinn 
est dubitaro videtur, utrum haec Apuleius ipse an alius quis dixerit. iniuria: nequo enim 
in tam levi causa ad alionam sontentiam provocamus : quasi ojkt^^o protium sit hanc suXai- 
jxovo; intorpretationem invenisso. atqiio passivo. Apuleius de se ipso locutus est otiam § 30 
cnni totiuga sideray ut iam priua diehnn est (cfr. {^ 13), sursum in aethere . . . conpareant. 
porro ne excogitare quidem potost Goldbaeiierus, {[UnU^ fuorit illius loci Graeci argumontum. 
quod haec ipsa de e'iSa(;/.tov voce adnotatio Morcoi-um adduxit ut vero divinarot. n/nn 
videtiir^ inquit, Ajmleius in oratione Graeca proposnistie quaestioneni, (juid et (jnale esset Socratis 
daemonium, et varias de eo veterum opiniones rece/fsnisse, (juortnn alii oitv iVsou, quidum 
^wvyi; Tivo; alaihi^Tiv aut "koyo^j vor.^Tiv aut 7:7.rrfr,y ty;; '^'j/t,;, nonnulli etiam >c>v*/;Sova aut -Tap- 
[/.ov, alii aliud quid fuisse dicerent .... deinde in Ijatina dtcisioncm eins qnaesfionis agijress-u^i 
similibus pigmentis illuMrarit, nt et vere dicat qnaestiotus nudiam partem e.rplicitxim sermone 
Graeco . . . hinc autem facile intollegitur, cur e Graeca dissortatione nuUum locum Augu- 
stinus commemoret. nam hoc quoquo miratur Goldbacherus. scilicet id illo agit, ut ipso 
Goldbacherus perspexit, ut Platonicorum de daemonibus sontontias iHustrot. has autem, 
si recto eius argumontum dofinivit Mercerus, non in Graeca oratione Apuleius exposuorat: 
sed ex Latina haurire poterat Augustinus. coterum no tibi oftbnsioni sit sormo Graecus 
cura Latino in eodem libro copulatus: domesticum hoc erat Apuloi artificium. nam in 
flor. XVIII p. 31, 23 sqq. Kr. ipse testis est de hymno in honorom Aescuhipii et dialogo 
similiter Graeco ot Latino. 



Do deo Socr. § 1 = p. 30 adn. 

-2 = -30adn.;33;3r). 

- 4 = - 24 sq. 

- 6 = - ii5. 

- 7 = - ;io. 

- 8 = -23; 82. 

- 9 = - 33 ; 38 s^iq. 
-10 = -25; 2<). 
-11 -_ -2(>; 36. 
-13 = -26; 32. 
-14 = -26; 31; 32. 
-15 = -33; 36. 

- 16 = -33; 36. 

- 17 = - 23. 

- 18 = - 1^6; 30; 31: 32. 

- 11) = - 32. 

- 20 = - 26. 

-21 =- 23;26adn.;35. 

- 22 = - 26. 

- 23 = - 35. 

- 24 = - 31. 

-25 = -26;31;34;35. 



I n d e X 1 c r u m. 

De deo Socr.g 26 = p. 27. 

- 28 = - 27. 
-20 - -27: 33. 

- 30 = - 33. 

- 31 =-23; 31: 36. 

- 32 -:- - 36. 

- 33 = - 27 ; 2i). 

- 34 - - 20. 
~ ,in — - oi. 

- 36 .= - 27 ; 31. 
-37 = -27; 21); 31. 

- 3« = - 28. 
-40 - -23; 29. 

- 41 — . 23. 

- 12 = -29; 31. 
-43 = -23; 28. 
-46 = -34: 10. 
-47 = -27; 35; 37. 

- 48 =z - 28. 
-49 = -31. 

-50 = -31;33;35adn. 
-51 = -30; 37. 



I)e dco Socr.§ 52 = p. 20; 32. 
-53 - -29: 36 

- 54 = - 26. 

- 55 = - 36. 

-56 = -34; 35 adn. 

-57 = -30; 34; 37 

- 58 = - 37. 

. 5» = - 37. 

- (50 = - 24 adn. 
-61 = -29; 35 adn. 

- 6:'. = - 38. 
-61 - -29; 37. 

- ()5 = - 38. 

- 67 =-23; 36. 
mot. V. 6 = ]». 30. 

- IX, 25 -= - :?o. 

- X. 14 = - 30. 
apol. 18 = i>. 37. 

fl.»r. IX, 11, 8 kr. = p. 37. 
- IX, -12, 10 Kr. = - 37, 



Sehuliiachrichten. 



A. Der Lehrplan. 
I. Vorschule. 

Bcr UnteiTicht tH iiUcm Klasscii (Iit Vorschuk! wurdo stivng nach deni im Programmo von 
1K77 abgCHiriicktoii Tjchi-plan crthcilt. — Dic Ordinariatsgcschaft« vGrsahen Im Sommer- 
scmcsto dic HeiTon Naatz (I. und IL Kl.) nnd Teigmann (III. KI.), im Winter- 
semcster die IIciTOn Tcigmann (i. und 11, Ki.) nnd Kagcniann (UI. KI.). 



2. Gymnasium und Realschule. 

1. Untersexts. 

(Ordinarius: S. Engcl. "W. Miiiier.) 

3. Obersexta. 

(Oi-dinarius : S. Schmidt. W. Kaute.) 

3, VnterqDlnta. 

(Oi^dinarius: S. Nicjahr. W. Schmidt) 

1. OberqDinta. 

(Oi^dinarins: S. Jliillcr. W, Niejahr.) 

Hinsiolitlicli dcr Pcnsen dicscr Klusscn vgl. das Programm von 1877; nur ist hinzuzufUgen, 

da.ss scit llichaelis 1H77 im latcinisclicn TJntcrrichtc dcr beiden Quinten das UebuEgs- 
bucli fiii' Quintu viin Dr. Clir. Ostcrmann gcbrauclit worden ist. 

5. BeBlqaarta. 

(Ordinarius: S. Krcy. W. Noumann.) 
Vgl. dus Progranmi von 1877. 



— 42 - 

6. Realantertertia. 

(Ordinariiis: Krausc.) 
Vgl. das Programm von 1877. 

Bem. Gelesen wurde im Lateinischen im Sommer: Com. Nop. Pausanias, Cimon, 
Lysander, Alcibiades und Caes. d. b. g. III, 1 — 12; im Winter: Corn. Nep. Thrasy- 
bulus, Conon, Dion, Agesilaus und Caos. d. b. g. I, 1 — 15. 

7. Realobertertia. 

( Ordinarius : S tock. ) 
Vgl. das Programm von 1877. 

Bem. . Gelesen wurde im Lateinischen im Sommer: Corn. Nep. Hanuibal, Hamilcar, 
Caes. d. b. g. I, 9 — 54 und II, 1—28; im Wintcr: Caos. d. b. g. II, 28—35. 
m, 1—29. IV, 1—38 und V, 1—24. 

Dom mathematischen Unterrichte in beidon Tertien wurdo seit Michaelis 1877 das Lchr- 
buch der Pianimetrie von Heilcrmann zu Grundo gelegt. 

8. Realsecnnda. 

(Ordinarius: Weitzol.) 

Religion (2 Std.): S. Geschichte des apostolischen Zeitalters. W. Geschichte des Reiches 
Gottes im A. B. Ersto Halfte. Psahnen. 

Deutsch (3 Std.): S. Prosalokttire. Disponiriibungen. 2 Std. — Jungirau von Orlcans 
mit litorargescliichtlicher Einleitung. 1 Std. — W. Lekturc ausgewahlter Abschnitte 
aus dem Nibelungenliede mit litorargeschichtlicher Einleitung. 2 Std. Prosalektiire. 
1 Std. Bearbeitet wurden folgonde Themata : 1. a. Lob dor Buchdruckerkunst. b. Er- 
lauterung und Beurthoilung des Spruchwortes „Ubi bene ibi patria^'. 2. Disposition 
eines Abschnittes aus Hcrders Idoen zur Philosophio der Geschichte der Menschheit. 

3. a, Illo imd Terzky in Schillers Wallensttiin. b. Dio Fabel in der Braut von Messina. 

4. Inhalt und Zweck des Prologs zur Jungirau von Orleans. (Klassonaufsatz.) 5. 
Welche Beziehungen finden sich zwischen dem Monolog der Jungfrau von Orleans 
IV, 1 und „Kassandra"? 6. a. Dio romantischen Elemente in Schillers Jungfrau von 
Orleans. b. Inhalt des 4. und 5. Aktes der Jungfrau von Orleans. 7. a. Tell und 
Parricida. Ein Vergleich. b. Die Fabel in Kornors Zriny. 8. Die erste aventiiu-e 
des Nibelungenliedes. 9. Goschichtliche Erinnerungen im Dom von Speior. 10. a. Der 
Character von Goetlies Vator. (Nach „Dichtung und Wahrheit.") b. Characteristik von 
Gotz von Bcrlicliingen. 11. a. Dio Maclit des Gesanges in Sciiillerschen Gedichten. 
b. Wie ward Kriemhild, die holde, zur Unholdin? 12. Eine Disposition. 13. Probo- 
aufsatz (Thema noch unbestimmt.) 



— 43 — 

Latfiinisch (4 8td.); Vg|, don Lohrplan von 1875. Oeloson wurdo Tjiv. XXL 
Franzosiach (4 Std.): Vgl. den Lehrplan von 1875. Gelosen wurdo S6gur, Hist de Nap. 

et d. 1. gr. aimdo 1 — VI. 
Knglist^h {3 Std,): Vgl. den Lchrplan von 1875. Cfeleson wiirdo Dictons, tho erickot on 

the hearth. 
Gcschichte (2 Std,): Kitniisclio Goschiehto, 
Goographio (1 Std.): y. Elomonto der Kosmograpliio und der mathemiitischon Goographie, 

W, Einigo Kapitel <lor pbvsik. Geographio. Ropet, dor ausscreuropHischen Erdthcile. 
Naturgeschichto {2 Std.): S. Ailgcraeinc Botanlk. Th. IL Ucbung im Bostimmcn der 

Pflanzonfaniilicn. \V. ilincralogie. Repet. dor Wirbeltliioro. 
Mathematik (5 Std.): S. Storeoniotric bis zu dor Lchro von dcn n;geImassigon Korpom, 

nach HoHcrmann, Bch. I und II. \V. Lchre von don Potcnzon und Wurzcln mit gannen 

und gobrochenen, positivcn und negativcn Expononten; Logarithmenrochnang. Oloi- 

chungen 2. Grades. {TJobungen aus Heis , Aufgabensammlung.) Trigonomotrie nach 

Hoilermann. 
Physik (4 Std, i. W.): Die Lehro v«m Schall, von dcr Warmo, vom Magnctismus und 

von der Electricitat. 
Choniio (4 Std. i. S.): Dio wichtigston Elemente nnd dercn Vorbindungen aus der Grappe 

der Motalloidc und dcr Leichtmotallo; dazu oinige Schwormetalle. 

9. Bealprima. 

{Onlinarius: Weitzol.) 

Roligion {2 Std.): S. Lekturc dcs Romcrbriefe mit dogmatischen Excmsen. W. Lektilro 
dcs Ev. Joh. 

Dcutsch (3 Std.): S. Rhotorik. W. Ueberblick Ubor die deutsche Lyrik des 18, und 19. 
Jahrbunderts. Lekturo von Klopstock , ausgcwahlte Oden; Ooethc, ausgew. Gedichto 
und Iphigenie in Tauris; Sophoklos, Antigone; Euripides, Iphigenie in Tauris (boidus 
in der Donncrschen Uebersetzung) ; Schillor, Braut von Mossina, 
Bcarbcitet wurdcn folgende Thomata: 1, Gedankengang von Lessings Laokoon, 2, 
Lessings Einfluss auf Goetho, nachgewiescn an „Honnann und Dorothea." 3. Figuren 
und Tropon in Scbillers Spaziergang (Klassonaid^s.). 4. Hauptrichtnngen der Klopstock- 
schcn Lyrik, 5. Wio finden sich die in I»ssing3 Laokoon ent^vickelten Rogeln angc- 
wnndt in Goethos ..Alcxis und Dora"V 6. Deutschland 1807 und 1877. 7. ErklSrung 
des Ooethcsclien Godichtcs ,,an Schwagor Kronos''. 8. Gosprach zwischen einem Tadler 
der Ipliigenie in Tauris dos Eui'ipides und oinem Vertheidiger derselben. 9. Vei^Ioich 
dor Iphig. i. T. dos Enripidcs mit der Ipliig. in T. Ooethes. 10. Wie ersetzt Goethe 
in dor Iphigenie den Mangel dcs Chors? (Klassenaufsatz.) 



— 44 — 

Lateinisch (3 Std.): S. Lektiiro von Cic. Cat. m. — Sall. d. b. lug. c. I — XX. — ^erg. 
Aen. L 1 — 520. W. Lektiire von Tac. Gorm. — Liv. XXL — Ausgewahlto Stucke 
aus Ovid. Fast. und Trist. 

Franzosisch (4 Std.): S. Ueborblick tibcr dio historischc Grammatik. — Vortrage. — 
Uebers. aus Schillers ^droissigjiihr. Kiiog." Loktiire dor ondsons funebres und andero 
Stticke aus Lansings Ijosebuch und von Scribe, lo vorro d'oau. Folgondo Aufsatzthomata 
wurden bearbeitet: 1. IjO si6go do Troie. 2. IjO combat des Horaces ot des Curiaces. 
3. Traduction do „Hormann und Dorothea" I. 1 — 50. 4. Fondation do Romo. W. 
Ueberblick iiber die Litoraturgeschiclito. — Yortrago. — Uobcrs. aus Schillors ,,droissig- 
jahr. Kr.'' — Loktiiro von Racine, Andromaque und aus Lansings Lesebuch. — Auf- 
satzo: 1. La guerre d'ind6pondanc© on 1813. 2. Los oxp6ditions maritimos des Nor- 
mands. 3. Cr6sus . roi do Lydie. 4. Fr6d6ric-Guillaume , dit le Orand-fiiocteur. 5. 
Histoire de Christophe Colomb. 

Englisch (3 Std.): Grammatische Ropotitionen. — Voi-ti-ago. — S. Uebcrs. aus „Hermann 
und Dorothoa.'^ Loktiiro von Longfellow's Evangelino und aus Schmitz, Ijosobuch. 
Bearbeitet wurdon folgondo Aufsatztliomata : 1. a. What Part do tho Citizons play in 
Shakespear's Julius Caosar?* b. Tlio dofoat of the Spanish Aimada. 2. Origin of the 
First Crusade. 3. a. Brutus's Charactor in Shakospoar's Julius Caosar. b. Mary, Quoon 
of Scots. 4. General Consoquencos of tho Crusados. (Klassonaufs.) W. Uobors. aus 
„Hermann und Dorothea'' und ,,Undino.'^ Lokttiro von Macaulay, Essays (Lord Clivo 
und Shakespear's Coriolanus.) Aufsatzo: 1. Skctch of Longfollow^s Evangolino. 2. 
Alfred the Great. 3. a. The Foudal Systom. b. Honrv tho Fouith^s Roli^rious Contosts 
with Rome. 4. Macaulay's Account of the Conquost of India. 5. Alexander tho Great. 

Geschichte (3 Std.): S. Neuere Geschichte 1806 — 1871. W. Ropotition der alten und 
der mittleren Geschichte. 

Mathematik (5 St.): S. Stereometrio von den rogolmassigon Korporn bis zu den Kegel- 
schnitten (Heilermann, Bch. III. IV. Y.) W. Binomischor Lohrsatz mit Horloitmig aus 
unondlichen Produkton, Roihon hohoror Ordn., natiirl. Logarithmonsystom. - - Wiodor- 
holung der ebenen Trigonomoti'ie und Einleitung in dio sphiirischo Tngonomotrie und 
die mathematischo Geographio. 

Physik (3 Std.): S. Mechanik. W. Magnotismus und Eloctricitat. 

Chemie (3 Std.): S. Qualitative analytischo Ai'boit(Mi im Laboratorium. W. Organische 
Chemie: indiffercnte, natiirlich vorkommondo Stoffo, das Cyan uud (U^sson Vorbindun- 
gen, Alkoholo. 

10. Gymnasialquarta. 

(Ordinarius : R o w e.) 

Vgl. das Programm von 1877. 



— 45 — 

11. Gymnasialnntertertia. 

(Orclinarius : Wohler.) 

Vgl. das Programm von 1877. 

Bera. Gelcsen wurde: 

a. im Latoinischen: S. Caes. d. b. g. III. IV, 20 — 38. V. VI, z. Th. ciirsorisch. 
W. Caes. d. b. g. VII. II, z. Th. cursorisch. Ovid. Met. III. rait Auswahl. 

b. im Griechischen : Xen. Anab. III. IV. 

12. Gyiunasialobertertia. 

(Ordinarius: Ladomann.) 

Vgl. das Programm von 1877. 
Bom. Gelesen wurdo: 

a. im Lateinischen: S. Cic. Cat. m. — Corn. Nop. Atticus. — Ovid. Met. IIl, IV, 1—165. 
W. Caes. d. b. civ. I. II. Ovid. Met. IV bis zu Ende, V. 

b. im Griechischen: Xen. Anab. IV. V. VI. Extemporeiibers. aus II u. III. Hom. 
Od. I, 1-120. 

c. im Franzosischen: Ploetz , Lect. chois., p. 11—29, 37 — 42, 62—64, 95 — 97, 
105—111, 136—138. 

13. Gymnasialnntersecnnda. 

(Ordinarius: Ltitjohann.) 

Rcligion (2 Std.): Vgl. das Progr. von 1877. 

Doutsch (2 Std.): \gl das Progi-. von 1877. Bearbeitet wurden Iblgende Themata: 

1. Hcrzog Ernst von Schwaben. 2. Voifabol zu Schillers Jungfi^au von Orleans. 3. 
Erlobnisse des Odvsseus von seinem Abschiede von der Circe bis zur Ankuuft auf 
Aiaia. 4. Vom Werthe und Wesen der Fieundschail (nach Cicoros LaeHus c. 5—9, 
23 und 27.) 5. Das Wasser. Eine Schildorung nach doutschen Gcdichten. 6. Han- 
nibals Zug iiber dio Alpen (nach dem 21. Buche des IJvius.) 7. Siegfrieds Jugend 
bis znr Fahrt nach AVonns. 8. Das Endo des Theramenes. Eine Erziililung nach dem 

2. Bucho der griech. Gesch. Xonoph<ms. (Klassonaufs.). 9. Der Hof zu Worms und 
Kriemhilde. 10. Siegfried und Krienihilde in Worms bis zu ihrer Vermahlung. 11. 
Die Schlacht bei Cannao, nach Liv. — 12. a. Wallensteins „Schattenbild" in Wallen- 
steins Ijiiger.^' b. Charakteristik des WaUensteinschon H(^eres nach ,,Wa]lensteins Lager.^* 
c. Dio Handlung in „\Vallensteins Lager.'' 18. Noch unbestimmt. 

Lateinisch (10 Std.): Grammat. Rep. nach Seyffert § 234— § 342. Lektiire von Cic. 
Laelius; Cic. in Cat. I-III; Liv. XXI und XXH rait Auswahl; Ovid. Tristia I— V 
mit Auswahl. Wochentlich eino schriftliche Arbeit. 



Mathematik (4 Std.): }Vgl. don Lelirplan von 1875. 
Physik (1 Std.): 



I 



— 46 — 

Griechisch (6 Std.): Grammatik nach Koch: Ropet. dcr Formenlehre. Casuslehre und 

Prapositionen. Lektlire: S. Xon. Hell. V, c. 2 bis zu Endc. — Lysias XII. ~- Hom. 

Od. Xn. Xm. W. Xen. HeU. H. UI, 1—3. ^ Lysias \II, XXIV. — Hom. Od. 

XIV. XV. Zweiwochentlich oino schriftlicho Arbcit. 
Franzosisch (2 Std.): Formenlohro und Syntax nach Schmitz, Elementarbuch. Th. 11. 

Lektiire von Voltaire, Charlcs XII. Liv. 2 und 3. — Violf. schr. Arb. 
Hebraisch (2 Std.): Vgl. das Programm von 1877. 
Englisch (2 Std.): Dio Elementargrammatik. 
Geschichte (3 Std.): j % 

( 

14. Gymnasialoberseeunda. 

(Ordinarius: Thoms.) 

Religion (2 Std.): S. Das Loben Christi. (Ev. Marc.) W. Leben und Wirken der Apostel. 

(Die Apostolgeschichte; dio kathol. Briefo; Paulus.) 
Deutsch (2 Std.): Vgl. den Lehrplan von 1875. — Bearboitct wurdon folgcndo Themata: 

1. Glaukos und Diomodos vorglichen mit Riidigor und Hagon und Rlidigor und Gernot. 

2. Schicksals- und Charakterw-echsel im Lebon dor Junglrau von Orloans. 3. Dio 
Tanne. (Klassenaufsatz.) 4. Gotz von Borchilingen in soinem Verhalton gogen Weib 
und Kind, Freund und Feind, Kaiser und Roich. 5. Dio culturhistorische Bedeutung 
Italiens. 6. Egmont und Alba. Ein Vergleich. 7. Siegfriod bis zur VormahUmg mit 
Kriemhilden. 8. Durch welche Mittel schwang sich Rom ziu* Weltherrschaft auf? 
(Klasscnaufs.). 9. Aus welchen Motivon wurde Wallenstoin von seinen Anhangem 
verlassen? 10. Dio nationalo Bedeutung von Lessings „Minna von Barnhelm.*' 11. 
David, ein Ideal altjudischcn Heldenthums. 12. Noch unbostimmt. 

Lateinisch (10 Std.): Gramm. Repet. nach Seyffort § 129 — § 350 mit einigen Erweite- 
rungen. Uebersotzungsubungen aus Soyflerts Uebungsbuch fiir Socunda. — Sprech- 
iibungen. — Loktiire: S. Cic. in Verr. act. II, lib. IV. V. W. Liv. XXXI — XXXIH 
und Cic. Tusc. I. Dichtorlecturo : Vorg. Aon. XI. XII aus Ovid. Trist. I. IV. V mit 
Auswahl. Wochentlich ein Exercitiimi oder ein Extemporale. Aufsatzo: 1. Docomviralis 
apud Romanos postestatis quao fuerit origo ot quo modo dissoluta sit. 2. Quae apud 
Vergilium XI. libro Aenoidis leguntur doincops sicut gosta sunt pootico oniatu romoto 
brevitor exponantur. 3. Quod Comclius Nopos dicit, invidiam osse gloriae comitem, 
clarissimis comprobetur ot Atheniensium et Romanorum exomplis. 4. Quao do bello 
Macedonico, quo Romani ab anno 200 u. a. a. 197 contra Philippum regem gesserunt, 
a Livio libro tricesimo primo narrantur, brevitor exponantur. 

Franzosisch (2 Std.): Erwoitorung des Ponsums dor Untersocunda. — Lokturo von Vol- 
taire, Charles XII, 3. 4. 



— 47 — 

Hebraisch und Englisch: S. 2' g. 

Geschichto (3 Std.): J 

Mathematik {4 Std.): [vgL den Lohrplan von 1875. 

Physik (1 Std.): ) 

15. GymiiasUIprima. 
(Ordimiriiis: Steinhausen.) 

Religiou {2 Std.): S. Schriftcu des Johanncs; Evangolium und orstcr Brief. W. Kirchon- 
geschiclito: Gosammtlibersicht. — Dio Bergpi-odigt und dio Qleichnisse nach den 
Evangclion. 

Doutsch (.S Std.): S. Logik. — Dio ncuesto Literaturgcschichto seit Schillors Todo: „die 
Bomantik." \V. Ropotition tler gcsamniton dcutsclicn Litoraturgeschiclite von den An- 
liiugon bis auf Lossing; danacli oingohend Tjessing. 

Folgoudo Aufsiitzo wurden bearbeitot: 1. a. Das romantische Element in Kleisfs 
,^-inz von Homburg" und sein Einfliiss auf don Gaug des Stuckcs. b. Die Entwicko- 
lung dos dramatisclien Charakters dos Hcldcn in Kleisfs „Priiiz von Hombuig." c. 
Warum nannto Scliillor seino „Jungfrau von Orlcans" cino romantischo Tragodie? 
2. Dio roniantisclic Welt in Uhlands Romanzen und Balladcn. 3. Immormanns Oberhof 
und seino litorarischc Bedeutung. 4. Lcssings Philotas: litorarhistorisch bourthoilt 
(Thcator - Bibliotliok.) 5. Jjoasing und Herdor widcr Gottschod. (Litoraturbriefo und 
Hordcrs Fragmoiite.) 6. Ijaokoon bol Vorgil und in der ptastischon Kuust; in An- 
kuiipfung an Ijcssings Laokoou. (cf. Hordors „Kriti8cho Wiildor" L) 7. Die Oriinde 
fiir Lcssiiigs grosso litorarischo Polemik gcgon dcn franzoslschcn Nationalcharakter in 
dor Hamburgischen Dramaturgio. 

Lateiniscli (8 Std.): Vgl. das ]'rogramm von 1877. -- Loktiirc von Tac. Ann. L 11. HI; 
Cic. do or. 111: Cic. do fin. 1 und Clc. do or II mit Auswahl zum Extomporoiibor- 
setzon. — Hor. carm. IV. 1. AuBgewahlte Satiren und Epistcln. 
Bcarbcttet wurdcu folgendo Aulsatzthomata: 1. Quiddcbeas, o Koma, Noronibus Testis 
Mctaurum fliimen ot Hasdrubal DoTlctus. 2. Gormanicus, Drusi filius, quom vitao 
exitum Imbuorit. 'd. Ein im Anschluss au die PrivatJekture der Eiuzelnen jedcm 
Sfhiilcr voni Diroctor bcsondors bezeichnotes Thema. 4. Pericles evorteritno suis con- 
siliis rom publicam Atheuicnsium an servaverit quacritur. s. Do Galba Othone ViteUio 
iniporatoribus. 6. M. Livius C. F. Drusiis quo modo in tribunatu C. Gracchum colle- 
gam, itt^um tribuniim, iregerit. 7. De M. Livii iL F. Drusi tribunatu. 8. P. Comolius 
Scipio is qui prinius Africanus appcUatus cst cura Hannibalom de imperio cum populo 
Romano dccertantcm devicisaet, invidiam tamon civium cffugere non potuit. {Klassen- 
aufsatz.) 9. C. Marii vita onarrctur. 10. Erabolium illud ThersitaB , quod est 
in Hiadera inelusum, ad quas rationes sit reforcndum. 11. Do Fericle quam vere 
dixerit Thucydides iyiYvero Xoytj» (liv SnfAoxpafria ttf^u^ Si utto too i:pcu-Tou c(v!ipo( ifjfii- 



p 

u. 



I • 
I 



It 



— 48 — 

(Klassenarbeit.) 12. Qiiibus rebus factum sit, ut Cicero et in exilium ojicoretur et 
paullo post in integrum rostitueretur. 13. 'Noch unbestinmit. Zu jeder Arbeit Wurdo 
den Schtilern das zu benutzende Quellonkjiaterial an dic Hand gegeben. — Ca. 40 
Extemporalien und Exercitien. 

Griechisch (6 Std.): Rcpetition der Syntax, besonders Koch § 86— § 90 und § 104— § 
130. Exercitien und Extcmporalien. — Lektui*e: a. in der Schulo: Soph. Antigono. 
— Hom. 11. IX. X. — Demosth. do corona. — Thuc. VI mit Auswahl. b. privatim: 
Plat. Laches. — Hom. 11. VH. Vm. — Domosth. or Olynth. I. 11. 

Franzosisch (2 Std.): Grammatischo Kopotition. — Lektiire: S. Aloxandre Dumas, Na- 
pol6on. W. Jules Sandeau, Mademoisellc de la Seigliere. 

Hebriiisch (2 Std.): S. Ausgewahlte Lektiire aus dor Genosis mit grammatischon Erlau- 
terungen aus dcr unrogolmassigcn Formenlehre und Syntax. W. Fortsetzung der 
Lektiire aus der Genosis und ausgewiihlte Psalmen (^. 8. 19. 29. 72. 115. 104—128. 
137. 139.) 

Englisch (2 Std.): Elem. Grammatik. Lekturc von Dickens, the cricket on tho hearth. 

Geschichte (3 Std.): S. Neueste Geschichte. W. Geschichto des Mittolalters. —- Umfas- 
sendo (auch geographische) Repetitionen. 

Mathematik (4 Std.):i ct t u i lorrc 

^ ' >S. Lehrplan von 1875. 

Physik (1 Std.): ( 

Der Zeichen-, Gesang- und Turnuntorricht wurde diu*ch aUo Klasson nach don Festsetzun- 
gon des Grundlehrplans ertheilt. 



B. Chronik der Anstalt. 

Am Schlusse des Schuljahres 1876/77 schied aus seiner hiesigen amtlichen Stellung 
der ordentliche Lehrer Herr Ernst Sta.rk, um als ordcntlicher Lohrer an das Konigiiche 
Kadettenkorps — Kadettenhaus Berlin — uberzugehen. Pflichtti-eu in dor Fiihruug soines 
Amtes, ein geschicktor und bogabter Lehrer, als Erzieher ebenso human wie fost, hat er 
mit orfroulichstom Erfolge an unseror AuvStalt gowirkt und sich cin daucrndos Andenken 
boi seinen Schiilem gesichert. Seino CoUogon, die auch soine Jiobonswiirdigo Zuvorkommen- 
heit und seine gefallige Sitto wohl zu schiitzen wusstcn, bowahren ihm ti*ouo Aiihiinglichkoit. 
Mit der provisorischen Wahmehmung der von ihjn bokloideten Stello wurde Horr Dr. Hugo 
Mtillor, dor bereits seit Decomber 1876 als cand. prob. unsoror Anstalt angohoi-to, be- 

auftragt. 

Noch wiihrond der Osterferien erUtt die Schule einen sclmierzlich empfundonen Ver- 
lust durch den Tod des Hiilfs- und Rcchonlohrors Herm Albort F. A. Hirschfeld, der 



— 49 — 

seit Ostorn 1866 aii dem Gymnasium in Treue und mit anerkennenswertliem Erfolge ge- 
wirkt hatto. Dio hier anwesenden Collegen und Sehiiler geleiteten seine irdische Hiille 
zur letzten Ruhcstatte. Sein Andenken wii 1 uns ein gesegnetes bleiben. — Die von ihm 
bekleidote Stolle blieb zunaclist unbesetzt. Michaelis 1877 rtickte in dieselbo der bisherige 
erste A^orschuUehrer Herr Naatz ein, wahrend in die erste Stelle an der Vorschule Herr 
Telgmann und in dio zweite Lohrerstelie der bisherige Burgerschullehror Herr Hage- 
mann vom Patronat berufen wurde. 

Das Sommersemester selbst, das am 9. April begann, brachte keino tiefer in das 
Lebcn der Anstalt eingreifenden Veranderungen. 

Weim auch Krankheit einige Lchrer fur Tage und Wochon ihrem Amte entzog und 
railitairische Dionstleistungon zwei CoUegen langer, als wir im Interosse der Schuie wun- 
schen konnten, in Anspruch nahmon, so bliob doch im Allgemeincn der Gang des Unter- 
richtes ein ungestorter und dio Entwickelung der Anstalt ungchemmt. 

Die horgebrachtcn Turnfahrten, dio von fast allen Klassen im Monat Juni unter- 
nommen wurden, erlrischten die Jugend korperlich und geistig und wurden dm-ch keinen 
Missklang gestort. 

Der Sedantag wurde in der Anstalt durch einen ofFentlichen Schulaktus, bei wolchem 
dor Unterzeiclmete die Festrede hielt, seiner Bedeiitung entsprechond teierlich bogangen. 

Zur Maturitatsprlifiing zu Michaelis 1877 hatten sich am Gymnasium 4 Oberprimaner 
gcmoldet, zu deneu noch cin Extraneus kam. Nach der schrifklichen Priifung traten der 
Extraneus und ein Primaner zurtick. Die iibrigen 3 Oberprimaner unterzogen sich der 
miindlichen Priifung, die unter dem Vorsitz des Herm Geheimen Regierungs-Rathes Dr. 
Wehrmann am 20. August abgehalten wurde. In derselben bestanden 2 Abiturienten ; 
dem dritten musste das Zeugniss der Reife zunachst noch versagt werdon. 

Da an der Realschule zu Michaelis 1877 eine Abiturientenpnifung nicht stattfand, 
so benutzte der Herr Geh. R. Dr. Wehrmann den Tag, den er durch den Ausfall diesor 
Priifung gewonnen hatte, zu einer Revision des Unterrichtes in einigen Klassen und zur 
Abnahme von Probelectionen. 

Am Schluss des Sommersemesters ging mit Genehmigung des Koniglichen Provin- 
zialschul-Collogiums der wissenschaftliche Hiilfslohror und cand. prob. Herr Dr. Jakob 
Engel an das Johanneum in Hamburg iiber. Die kurze Zeit soiner amtlichen Thatigkeit 
an unserer Anstalt war fiir ihn nach seinor eigenen Versicherung eine gliickliche; wir 
bedauern, dass der junge begabte Lehrer nicht langer unserer engeren Gemeinschaft an- 
gehort hat, und wiinschen ihm von Horzen fiir seine fernere Laufbahn innere Befriedigung 
und rechte Erfolge. 

In seine Stelle trat, vom Patronat berufen und vom Konigl. Provinzialschul-Collegium 
bestatigt, als Hiilfslehror der Sch. A. C. Herr Dr. Kaute, der schon vorher als cand. prob. 
dom Gymnasium liberwiesen war. 



— 50 — 

Ebenso rtickte mit dem Beginn des Wintersemesters der bisherige wissenschaftliche 
Hulfslehrer Herr Dr. Niejahr in die vorletzte ordentliche Lohrerstelle aiif. 

Der Gesundheitszustand einiger Lehrer war auch im Wintcr nicht der erwiinsch- 
teste; mehr befriedigte der Gesundheitszustand der Schiiler. Doch erachtet es der 
Berichterstatter liir seine Pflicht, auch an dieser Stelle es auszusprechen, dass nach seinen 
Beobachtungen manche Schiiler, namentlich in den oberen Klassen, jedem leiciiteren Un- 
wohlsein zu sehr nachgeben und sich so selbst allmahlich der korperlichon Widei^stands- 
kraft berauben, die sie spater schmerzlich vermissen werden. 

Zu Ostern 1878 hatten sich zur Maturitats-Prufuug 8 Gymnasial-Oberprimaner und 
5 Realprimaner gemeldet. Ausserdem war der Realschule ein Extraneus zur Prtifung tiber- 
wiesen worden. Nach Beendigung der schriftlichen Priifung traten ein Gymnasial- und 
ein Reaischui-Abiturient freiwillig zuriick; der Extraneus hatte bereits nach der erston 
schriftlichen Arbeit seinen Riicktritt von der Priifung erklart. 

Die miindliche Priifung fand am Gymnasium am 16. Februar, an der Realschule 
am 18. Februar unter dem Vorsitzo des Herrn Geh.-R. Dr. Wehrmann statt. Das Zeug- 
niss der Reife erhielten 6 Gymnasial- und 3 Realschulabiturienten. 

Am 13. Marz wird der Herr Musikdirector Bemmann mit seinen Gesangsschiilem 
das hergebrachte Concert in der Aula des Gymnasiums veranstalten. 

Der AJIerhochste Geburtstag Sr. Majestat des Kaisers und Konigs soll am 21. Marz 
Abends 6 Uhr durch eine Vorfeier im Gymnasium festlich begangen werden. Die Festrede 
wird der Unterzeichnete halten. 

Dem Berichterstatter ist es ein BedCirfniss, schliesslich auch an dieser Stelle des 
Verliistes zu gedenken, den unsere Stadt und speziell das stiidtische Schulwesen durch den 
am 21. September 1877 erfolgten Tod des Herrn Stadtsyndikus Odebrecht erlitten hat. 
Die ihn auszeichnende Humanitat, die im amtlichen und im privaten Verkehr mit ihm stets 
auf das wohlthuendste hervortrat, und die strenge Gewissenhaftigkoit seiner Amtsfiihrung 
sichern ihm ein dauemdes und dankbares Andenken auch in den Kreisen der Lehrer. 



C. Verfugungen von allgemeinerein Interesse. 

Das K5n. Pr.-Sch.-C. ordnet (16. 4. 77) die Verlangerung der Pfingstferien um einen 
Tag an, um den Lehreni die Moglichkeit zu gewahren, sich an der von don Herren Prof. 
Dr. Kiessling und Director Dr. Heydemann berufenen Vorsammlung Pommerscher 
Universitatslehrer und Schulmanner zu betheiligen. 

Der Hochl. Mag. theilt (29. 5. 77) die Wahl des Biirgerschullehrers Hagemann 
zum 2. Lehrer an der Vorschule mit. 



— 51 — 

Das K. Pr.-Sch.-C. ubersendet (5. 6. 77.) oine Ministerial-Verfiigung vom 29. 5. 77. ? 
diirch welcho bestinimte Anordnungen getroflFen werden, um die Ausubung des den hoheren 
Lehranstalten verliehenen Rechtes, das Zeugniss der wissenschaftlichen Befahigung ftir den 
einjahrig-freiwilligen Militairdienst zu ertheilen „vor jedem Schein einer ungerecht- 
fertigten Nachsicht" moglichst zu sichern. (In derselben Angelegenheit orfolgten noch 
weitere Ministerialverfugungen am 9. 8. 77. und am 31. 1. 78.). 

Der Hochl. Mag. theilt (4. 7. 77.) die ministerielle Bestatigung der Wahl des Vor- 
schullehrers Naatz zum Hiilfs- und Rechenlehrer am Gvmnasium mit. 

Das K. Pr. -Sch.-C. genehmigt (24. 9.-77.) die Einfuhrung der Aufgabensamralung 
von Heis und des Lehrbuches der Mathematik von Dr. Heilermann bei der Bealschule.. 

Der Mag. bestimmt (19. 10. 77.), dass, wenn 3 oder mehr Briider zugleich das 
Gymnasium besuchen, der dritte und die folgenden Briidor nur die Halfte des festgesetzten 
Schuigeldes zu zahlcn haben. Auf dio Vorschule findet diese Bestimmung keine An- 
wendung. 

Das K. Pr.-Sch.-C. ubersondet (23. 11. 77.) eine Ministorial-VerfUgung vom 14. 11. 
77., durch welche die AnschaflFung der kritischen Ausgabe der Herderschen Werke von 
Bernh. Suphan fiir die Schulbibliothok empfohlen wird. 

Der Mag. tibersendet (10. 12. 77.) die Vokation fUr den ordentl. Lehrer Dr. Niejahr. 

Das K. Pr.-Sch.-C. ubersendet (20. 12. 77.) eine Verfiigung des Herm Finanzministers 
vom 12. 11. 77., durch welche eine feste Bezeichnung der einzelnen Quartale angeordnet 
^vird, zur Nachachtung. 

Das K. Pr.-Scfi.-C. genehmigt (12. 1. 78.) den Eintritt des G. L. Thiede iu die 
an dcr Anstalt bestehende Neben-Prtifungs-Conunission. 

Das K. Pr.-Sch.-C. bestimmt (16. 1. 78.), dass die Osterferien dieses Jahrcs mit 
Mittwoch, 10 April, beginnen und mit Mittwoch, 24. April, endigen soUen. 

Das K. Pr.-Sch.-C. genehmigt (20. 1. 78.) die Einfiihrung der Lehrbucher der Chemie 
von Roscoe und des Leiifadens der Physik von Koppe bei der Realschule. 

Das K. Pr.-Sch.-C. theilt (14. 2. 78.) eine Min.-Verf. vom 19. 1. 78 mit, durch 
welche auch fiir den Rechenunterricht in der Schule die vom Bundesrathe bestimmten Ab- 
kiirzungen der Mass- und Gewiclitsbezeichnungen obligatorisch gemacht werden. 

Der Mag. lehnt (7. 3. 78.) den Antrag des Unterzeichneten , das offentliche Schul- 
oxamon durch andere Priifungen zu ersetzen, ab. 



— 52 — 

D. Statistisches. 
I. Frequenz. 

(Ani 7. nikr* 1877.) 



32 



CB. g. iiiA. g. niA. fJiy. 



17 28 34 I 31 28 



10 17 9 24 i 27 44 134 ,30 



48 48 35 '^524 



170 87 136 131 

Von diesen Schtilem sind 502 evangalisch, 2 romisoh-katholisch, 1 alt- katholisch, 
1 griechisch-kathulisch und 18 moaaischen Glaubens. Aiiswiirtige Schulor zahlt dio Haupt- 
anstalt (ohne dic Vorschule) 134 d. h. mchr als ^ der Gesammtzahl. Auslander sind 3 
Schiiler. Am Tnrnunterricht nahmen in der Hauptaiistalt 81, 11 "/„ aller SchOler Thoil, 
Am facultativen hebraiachon Dnterricht bethoiligten sich im lotzten Semostor aus Prima 
und Secunda g. 6, am fac. ongl. Untorricht ans donsolbon Klasson 45 und an den faculta— 
tivon Zeichenunterricht aus don 3 oberon Gymnasialklassen cbenfalls 45 Schiiler. 





2. Das Zeugniss der Reife erwarben sich: 




.** 


N > D ■. 1 3Und dea ViUri. [ OeliBitiort. 


'""■ItrrtT"! ■•'■'■ 


lli.i.er.itit. 



I a. ■tcbaelli 1877. 
IjWilhelm Schiitze 
2Alexander Koch 



b. «iteri \m. 

;Friodrich Hooso 



4Faul Rogen 

5Wilhelm Rttborg 
6'Carl Ziomsaen 
^iPaul Schutze 



A. Aa fljFHMftsllM. 



Rentior 
Kaufmann u. 
Vice-Consul 

Coramerzien- 
rath 

Stcuerinspect. 

Badner 
Gutsp&cht. (f) 
Pastor (t) 



8jMagnus Matz j Buroaudicnor 



Greifewald 


19 


10» 


2i 


Greifswald 


18 


9i 


2 


Berlin 


22} 


11 


34 






• 


J. pm.' 
anter- 
richtet. 


Kosten 


20i 


12 


3 


Eatzow 


231 


6} 


21 


OJdondorf 


20 


5! 


2i 


■Wiock boi 


mj 


10 2 


Groilswald 






Useiite bei 


19J 


8)1 -2 


Garz a/K. 









Jura 
Kaufmann 



Modonie 
Philologic 
Modicin 
Jiira (?) 
Philologie 



Greifswald 

I 

jGroifswald 
;Tilbing.(?) 
Groifswald 



I Thcologio Groifswald 



— 53 — 



M 



N a ra e. 



St^nd de» Vatern. 



G ebur tao rt. 



Alter. 



Auf I 
der AuMtaltj 

aberh.in I. 



B e r u f . 



UniyerHitat. 



Ostfm 1878. 
llFriodr. Wittonborn 



2 
3 



Fritz V. Halforn 
Wcrnor Michqol 



B. An der Reftlschule. 



Quartiormoister Greifswald ; 19i lOi 2J • Kaufmann 



Fabrikbositzer 
BiirgorschulUir. 



Sassnitz 
Geuthin 



19| I bl 2 
20* 



Militair 
3 2: Moderne Groifsvvald 
Pliilologio; 

Yon dcn letztoren erhiolten von Halfern und Michool das Pradikat „gut be- 
standen", Wittenborn das Pradikat „genugend bestanden." 



Themata za den Abitnrientenarbeiten. 

A. Gymnasium. 

Michaolis 1877. Die dramatische Grundidee in Goethes Iphigenio. - Si quisquam, 
certe Epaminondas in magnis viris est numerandus. — Eino Dampfmaschine kostot 26700 
M.,die jahrlichen Unterhaltungskosten betragon 2400 M. und alle 10 Jalir ist eine neue 
Maschine nothig. Welches Kapital ist erforderlich eino solche Maschine anzuschaflFen und 
fiir immer zu erhalten, die Zinsen zu 4^ gerechnet? — Ein Droieck zu berechnen aus dem 
Radius des umgcschriob. Kroises = r, der Summe der Quadrate zweier Dreiecksseitcn =^ s^ und 
dem von dieson eingeschlossenen Winkel = y. {r = 525,625. s^ = 1232906. y =•' 83*> 16' 1"«.) — 
Ein Dreieck zu construiren aus dem Radius dos umgoschriebenen Kreises, der Summe der 
Quadrato zweier Seiten und dem eingoschlossenen Winkol. — In eino Kugel wird ein ge- 
rador Kegel eingesehrieben, so dass dessen Hohe im Mittelpunkt stetig getheilt wird. Welches 
ist das Verhaltniss der beiden Korper zu einander? 

b. s tern 18 78. Die Hauptquellen f(ir Lessings Entwickelung und Bedeutung. — 
Quod Caesar dicere solebat non tam sua quam rei publicae interesse ut salvus esset quam 
sit vere dictum. — Auf oiner Strasse kommen jahrlich 24000 (a) M. ein. Diese Einklinfte 
wiirdon sieh um 60 (^) g vermehren , wenn eine Chausseo angelegt wiirde. Der Bau der- 
selbon is zu 825000 (c) M. veranschlagt. In wieviel Jahren wird die ganzo jahrliche Ein- 
nahme die Kosten des Baues gedeckt haben, wenn beide Kapitalien zu 4^ (y) J benutzt 
und Zinseszinsen berechnet worden? — Wclcher Contriwinkel gehort zu einem Kugolab- 
schnitte, dosson Gesammtoborflache gleich dem grossten Kugelkreise ist? — Ein Dreieck 
zu berechnen aus dem Yerhaltniss zweier Seiten m : /* = 2,21 : 5,09 , der Hohe zur dritten 
« = 220 und dem Radius des umgeschriobonen Ki-eisos r=253, 3841. — Ein Dreieck zu 
construiren aus oiner Seite, der Halbirungslinie des gegeniiborliegenden Winkels und dem 
^''erhaltniss der beiden andern Seiten. 



— 54 — 

B. Realschule. 

Ostern 187 8. TJrsachen der franzosischen Revolution. — La troisidme croisade. — 
Das Chlor, soin Vorkommen, seine kunstlicho Darstellung, seine Eigenschaften, sowie scine 
Verbindungen mit Metalien. Hicrzu: 1 1 Wasser vermag 500 1 trockenen Chiorwasser- 
stoflFgases aufzulosen. Wie viel g wiegt diese Losung und wioviel g salpeters. Silberoxyd 
vermag man damit aus einer Losung desselben zu flillen ? — Wclches ist das abweichende 
Verhalten des Wassers, wenn es erwarmt bezw. abgekiihlt wird, im VergJoich mit andem 
Korpern, und welche Folgen hat dies Verhalten im Haushalto der Natur? — Eine Kugel 
rollt mit der Antangsgeschwindigkeit v eine schiefe tJbene herab, deren Neigung x^ und 
deren Lange e m betragt, worauf sie nach Verlassen der Ebene frei im Raume fallt. Wie 
gross ist ihre Geschwindigkeit t Secunden nach dem Vorlassen dcr Ebeno, und wie viel 
Secunden lang hat sie sich bis dahin tiborhaupt bowegt? a" =35'*, 1 = 50 m^ V =3 Sec, 
t? = 3 m. — Ein gegebenes Dreieck soll durch eine gerade Linie so halbii*t werden, dass 
diese Gorade auf einer der 3 Seiten senkrecht stelit. — Gegeben ist ein gerader vollstan- 
diger Kegel ; in den einen Halbkegol ist eine Kugel von Halbmosser r, in den andern eino 
Kugol von Halbmosser p gelegt, an beide Kugeln aber eine beruhrende Ebene. Was fiir 
eine Curve ist der Durchschnitt dieser Ebene mit dem Kegelmantel, und welche Lage haben 
die Beriihrungspunkte der Kugeln auf der durch sie bestimmten Geraden? — Wie weit 
sind zwei durch ein Thal getrennte Bergspitzen A und B von einander entfernt, deren 
Hohen iiber dem Standpunkte (7 im Thale bezw. a = 200 m und h= 150 m betragen, wenn 
die von C aus gcmessene Elevation dcr Spitze ^ a = 8^ 35' und der Spitze B p = lO^ 20' 

und die Projection des Winkels A CB oder v = 140« 45' betragt ? — y* = 32768 ; - y y = 1^5. 

3. Yermehrung der Sammlungen. 

A. Lehrer-Bibliothek. 

a) durch Geschenko : Neues Lausitzisches Magazin. — Jahrbuch dcr amtlichen Statistik 
des Preussischen Staates (I -lY.) (Gesch. des Konigl. statistischen Bureaus.) 

b) durch Ankauf: Salmon, Algebra der linearen Transformationen. — Novalis, Schriften, 
herausgegeben von Tieck und Schlogel. — Cholewius, Hermann und Dorothea. — 
Laokoon von Bltimner. — Kuno Fischer, Geschichte dor Philosophio, Bd. L 2. 5. 6. 
— Athenaeus ed. Meineke. — Gilbert, innere Geschichtc Athens im Peloponnesi- 
schen Kriege. — Schmidt, das Perikleische Zeitalter. — Leunis, Synopsis der 3 
Naturreiche. — Stiehl, Centralblatt 1877. — Fortsetzung von Forcellini, Totius La- 
tinitatis Lexicon. — Sachs, deutsch-iranzOsisches Worterbuch. — Draeger, historische 
Syntax der lateinischen Sprache. — Wackernagel, das deutsche Kirchenlied. — 
Baltische Studien, Jahrg. 1877. Grimm, deutsches Worterbuch. — Goedecke, 



— 55 — 

Grundriss zur Geschichte der deutschen Dichtung. — Blass , die attische Beredsam- 
koit. — Ebeling, Lexicon Homcricura. — von Spruner, historischer Wandatlas. — 
Gonoralstabswerk des Krieges 1870/71. — Allgemeino deutsche Biographie Bd. 4 — 6. 

B. Schuler-Bibliothek. 

a) durch Geschenke : Seb. Brants Narrenschrift von H. A. Junghans (Verf.) — J. Schmidt, 
Elementarbuch dor enghschen Sprache (Haude & Spenersche Buchhandl.) Koch, 
Gricchische Schulgrammatik. 7 Ex. (Teubnersche Buchhandlung.) — Bagley — 
Fahrenkriiger , Worterbuch der englischen Sprache U. Th. (O.-L. Dr. Fischer.) — 
Heis, Sammlung von Aufg. 4 Ex. (Du Mont-Schaubergsche V.-B.-Hg.) — Heiler- 
mann, Lehr- und Uebungsbuch. H, 1. 2. je 6 Exempl. (Verl.-Buchh.) 

b) durch Ankauf : Helmholtz, Popular- wissensch. Vortrage. Hft. 1 — 3. — Peter, Zeit- 
tafeln der griechischen und romischen Geschichte. — Herbst — Baumeister — Weid- 
ner, Quellenbuch ^zur alten Geschichte. — V. Hehn , Italien, Ansichten und Streif- 
lichter. — Lehrs, populare Aufsatze aus dem Alterthum. — Kohlrausch, die deutschen 
Freiheitskriege. — v. Eichendorif, aus dem Leben eines Taugenichts. — H. v. Kleist, 
gesammelte Schriften. — Gregorovius, Wanderjahre in Italien. Bd. 5. - Gottschall, 
dor neue Plutarch. Bd. 5. — A. v. Chamisso, Werke. 

C. Phvsikalisches Kabinet. 

1. Tauchbatterie. (4 Elemente.) — Zwei Inductionsspiralen nebst passendem Ma- 
gnetstab. — 1 Thermomultiplicator. 

D. Naturgeschichtliche Sammlung. 

Eine Anzahl Harzor Mineralien (von Klausthal und Andreasberg) , vorzugsweise 
Kalkspathe, Silbororzo, Flussspathe. — Eino Zusammonstollung der Entwickelungs- 
stufen von Bombyx mori, von Ernst Heyne in Leipzig. — 40 Raupen von einheimi- 
schen Schmetterlingen von Ernst Heyne in Loipzig. — Einheimische Schmetterlinge 
zur Erg^nzung dor Sammlung, dosgl. 
Zum Zeichnon nach dor Natur sind ausserdem dor Zeichenklasse von dem abgegan- 

gonon Realquartanor Hinrichs goschenkt worden : ein Iltis, ein Blasshuhn, ein Steissfu^s, 

ein Holzhaher, eino Wachtel und ein Kolibri. 

4. Mittel zur Unterstiltzung ftrmerer Schiller. 

Freien Unterricht geniessen durch statutonmassige Verleihung des hochl5blichen 
Magistrats zur Zoit 23 Schiiler. — Aus dera Gymnasialstipondium, dem im Laufe des Jahres 
1877 von dom hiesigen Voreine fur wissenschaftliche Vortrage 90 M. zugewandt worden 
sind, hat im verflossonon Schuljalir 1 Primaner das von ihm zu zahlende Schulgeld voll- 
standig erhalton ; ausserdem hat einom Sextaner eino Greldboihulfo gowahrt werden konnen. 
— Die bibl. paup. hilft oinor nicht geringen Zahl von Schiilern mit Schuibuchem aus. 



— 56 — 

5. Das Lehrer-Collegium. 

1. Director: Dr. F. Steiiihausen. 

2. Oberlehrer (8): Pror. Prof. Dr. J. Thoms. — Dr. A. Th. Reiuhardt. — Dr. W. Woitzol 

— Dr. A. Hackormann. — Dr. H. Fischor. - W. Lademann. — Dr. Chr. 
Lutjohann. — A. Bodo. 

3. Qrdentliche Gymnasiallehrer (10. — Eino Stollo ist zur Zeit nicht definitiv bosetzt): 

J. Neumann. — A. Thiede. — Dr. H. Stock. — 0. Krause. — E. Krev. 
• — Dr. R. Wohler. — Dr. 0. Rowo. — Dr. M. Schmidt. — Dr. J. Niejahr. 

4. Wissenschaftliche Hulfslelirer (1, augenblicklich 2): Dr. H. Mtiller. — Dr. J. Kaute. 

5. Hiilfs- und Rechenlehrer (1); F. Naatz. 

6. Technische Lehrer (3): Gesanglehrer : G. Bommann, Konigl. Musikdirector. — Zeichen- 

und Sclu-eiblehrer : C. A. Hube. — Turnlehrer: H. Range. 

7. Vorschullehror (2): W. Tclgmann. — C. Hagemann. 



Yertheilung der Lehrstunden im Winter 1877—78. 



r-- 








































^__ 


Ko-i Lehrer. 


1 ' 1 

Ordin.j 1. , 2a. 26. ' 3«. 

1 ' 1 ; 


3ft. 


1 
4. I. H. ' Illrt. III6. 


IV. 


5a. 


1 

1 56. 

1 


6/r. 66 . 


Vorsch Sa. 

ll.i2.'3.J 


1 


Steinhausen- 


1. 
2«. 


8Lat. i 
3Gesch 


1 
1 


1 

2 Ovid. 
' 1 Nat. 


8 Rech. 


1 








( 


> 


I 


1 
;14 


2 


Thema 
Eeinhardt 


2 Fr. 


10 Lat. 
2 Fr. 


. 1 

2 Verg. 
2 Fr. 


— 








1 




1 


1 
1 


■ 1 
, 

1 

1 

1 ■ 

1 

i 

1 

1 ' 
1 

■ ! 

1 

1 

■ 1 
1 


18 


3 

ii 

* — 




1 


2 Uom. 


6 Gr. 

2 Ovid. 

INat. 


6 Gr, 

(46.) 




1 








3 Geo. 

1 


20 


1 
5 

1 

6 

i 7 

F 


Weitzei' 
Hackermann 


I.U.IL 


'-.- 




! ■ 1 

5Math 5Math 

Natw. 4 Natw. 


i 


4Gettch. 
u. Geo. 


20 




2 Dsch. 
(2Eni 




14 Gesh. 
|U.Geog. 


|4Ge8ch. 
u. Geo. 




2Geo. 


119 


Fischer 
Lademann 




;2Rol. 
3 Di«ch. 

6 Gr. 

|4 Math. 
'2 Vhjs. 


I^Iisch) 


1 

1 

' 1 

1 

2"lier 

SLttt. 

40.U.G. 

-1- 
! 




SOesch. 
SGesch.S Engl. 
3Dsch.2Naiw. 


4 Engl. 




20 


1 1 
3". 


2Rel. 













i 

1 


2Rer. 

2 Ddch. 3Rei. 
6 Lat. 


21 


8 


Liitjohann 


2». 

1 


6 Gr. 


8Lat. 


! 

1 




I 


20 


9 


Bode 


4Math. 
1 Phys. 


4 Math. 
1 Phys. 


3 Math. 


3 Math. 









3 Rel. 

4 Dsch. 




1 

1 

! 

i 


,22 


10 


Neumann 


TTT«. 


1 

1 

t 

1 








6 Gr. 

1 
2Rel. 






2 1 
4 Fr. 


r 

lel. 




23 


11 


Thiede 


1 
(2Engl) 

1 







1 4 Fr. i 
3 Engl. 


{4 Kngl. 

1 


5Fr. 1 ' ■ 


22 

1 


12 


; Stock 

1 


r 

! 
! 










5 Lat. 5 LatT 

1 DscU. 1 Dsch. 

2 Dsch. 

6Math.0Math. 

u.Rech. a.Rech. 

2 Naturw. 


1 

CMath. , 
u.Rech.' ! 
2 Nat. 


1 
1 

1 

1 

' 

1 

( 

1 

■ 

1 


20 


13 


Krause 

|_ 

) Krey 
Wohler 


1 


1 

i 


■ 






r 

i 






22 


U 


1 

36. 


1 

(2H.b,) ^^„ 


2Rel. 
2 Dsch. 
ebr.) 1 


2Rel. 


2Rel. 


1 

1 





1 

1 ' 1 

i 
1 

1 
10 Lat 


14 


15 


■ 


1 

• 4 Gr. 

1 




8Lat. 
2 Dsch. 




3Lat. 


3 Dsch. 

4Lat. 
4 Fr. 


20 


16 


Rowe 


4 






3 Gesch 




10 Lat 
2 Dsch. 




1 : 

1 3 Fr. 

1 

1 


23 

1 


17 


Schmidt 


5ft. 


; 


SGesch 


2 Fr. 


6 Gr. 

(4"); 


1 

: 1 

1 







i 


124 


18 


Niejahr 
' Muller 


5«. 

6ft. 

1 

1 

i 6«. 

i 


1 




■ ■ -- 


2 Fr. 


SGesc 1. 

u.Geog.' 

2 Fr. 




1 

1 


4Ge8ch, 
n. Oeo. 


10 Lat. 
3 Dsch. 




- 1 

2Geo. 

10 Lat.' 

1 


'22 

1 


19 


1 
1 


i 

1 


; 

i 




4Geiich. 

u. Geo. 

4 Fr. 

1 

1 

1 




] 

1 
3 Rech. . 
2Nat. 


1 

22 

1 

1 


20 


! Eaute 

i 

t — 


' 






2Dsch.' 2ReL 

1 , 1 

1 




i 

;3 Rech. 
: 2 Nat. 


10 Lat. 

3ReL 

1 Dsch. 


3 DschJ 

1 

1 

4 Rech. 


;24 

i 


21 


Naatz 


1 


! 


• 












1 Rech. 


5 4 

1 


27 

1 

1 


22 


Hube 


i 
1 


(1 Z. c 


1 

omb. m. L R.) 1 Zeichn. 2 Z. 3 Z. 

1 


2 Z. 


2 Ze 


ichn. 


2 Z. 

1 


1 Z. 
3 Schr. 

1 


1 Z. 

3 Schr.J 


"~ 1 

1 Z. 17 

\ Schr. * ^' 

i 
L Sing.l Sing. 

3 Rel. 






1 

25 

1 


23 


Bemmann 




5 Chorstnnden. 

1 


I 8 


1 
ing. 


i 8 


24 


Telgmann 


v.r.2. 


i 


1 







, 











- - 


2 Schr. 






19 5 

t 


!29 

1 


25 


Uagemann 


V.3. 






















3 Schr. 


1 

1116 

1 ' 


1 — 
30 


26 


Bange 

1 












Tur 


nen i n 


i 7 Abt 


heilu 


ngen z 


u je 2 


S tunden. 










14 

1 



— 58 — 

Zur Voifeier des AUerhOchsten Geburtstages Sr. Maj. des Kaisers und Konigs wird 
am Donnerstag, 21. Marz, Abends 6 Uhr in der Aula 
eine offentliche Schulteior voranstaltet werden, bei welcher der Unterzeichnete die Festrede 
halten wird. 

Unmittelbar daran wird sich die Entlassung der diesmaligen Abiturienten aus dem 
Vcrbando der Sci^ule schliessen. 



OrdnuDg der offentlichen Priifung. 

Dienstag, 9. April, Morgens 9 Uhr. 

9 Uhr. VI*. Lateinisch. Herr Dr. Kaute. 
9J Uhr. V*. Lateinisch. Herr Dr. Niejahr. 

10 Ulu-. im g. Griechisch. Herr Dr. Stock. 

lOi Uhr. lU^ real. Geschichto. HeiT Dr. MuIIer. 

11 Uhr. n. real. Franzosisch. Herr Dr. Rowe. 

11 J Uhr. I. real. Mathomatik. Hcit O.-L. Dr. Woitzel. 

12 Uhr. II*. gymn. Gos^hichto. Herr Dr. Schmidt. 
12J Uhr. I. gymn. Latoinisch. Dor Director. 

Nachmittags 3 Uhr. 

3 Uhr. III. Vorschulkl. Lesen. Herr Hagemann. 
3J Uhr. I. Vorschulkl. Rechnen. Herr Naatz. 

4 Uhr. V^. Geographie. Herr O.-L. Dr. Hackermann. 
4^ Uhr. VP. Lateiuisch. Horr Dr. Miiller. 

Den Prufuugen dor einzelnen Klasson werden Deklamationen nnd Vortrage der 
Schiiler folgcn. 

Das Sommersemostor boginnt Donnorstag, 25. April, Morgens 8 Uhr. — Die neu 
ointretonden Schiiler, welcho bereits eine andere offentUcho Lohranstalt besucht haben und 
mit oinem vorschriftsmassigen Abgangs-Zougnisse versehen sind, sowio diejenigen, welcho 
sonst noch in das Gymnasium rosp. dio Realschulo aufgenommen zu werden wiinschen, 
haben sich am Mittwoch, 24. April, Morgens 9 Uhr im Gymuasialgobaudo zur Aufnahme 
bezw. Priifung einzufindon. — Zur Anfnahme in die Vorschule wird der Unterzeichnote 
in scdnom Amtszimmor am Dionstag, 23. April, Vorm. 10 Uhr bereit soin. 

Sammtlicho ncu aufzunehmonde Schiiler habon eino iirztliche Beschoinigung iiber 
dio stattgohabto Impfung und, sofern sie das 12. Lobensjahr vollendet haben, ein Revacci- 
nationsattest vorzulogon. Auswjirtigo Schiilor diirfon ihre Wohnung nur mit vorher ein- 
zuholender Gonohmigung dos Directors wahlon oder wechseln. 

Der Gymnaslaldirec^tor. 



* 



. ...?.T 



*"R18i; 




^^k 



'fSS